चल्
यन्त्रोपारोपितकोशांशः[सम्पाद्यताम्]
Apte[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
चल् [cal], I. 1 P. (चलति, rarely चलते, चचाल, अचालीत्, चलितुम्, चलित)
To shake, tremble, move, throb, palpitate, stir; छिन्नाश्चेलुः क्षणं भुजाः Bk.14.4; सपक्षोद्रि- रिवाचालीत् 15.24;6.84.
(a) To go, move on, walk, stir or move (from one's place); पदात्पदमपि चलितुं न शक्नोति Pt.4; चलत्येकेन पादेन तिष्ठत्येकेन बुद्धिमान् Chāṇ.32; चचाल बाला स्तनभिन्नवल्कला Ku.5.84; Mk.1.56. (b) To proceed (on one's way), depart, set out, start off; चेलुश्चीरपरिग्रहाः Ku.6.92 v. l.
To be affected, to be disturbed, confused or disordered (as mind), be agitated or perturbed; मुनेरपि यतस्तस्य दर्शनाच्चलते मनः Pt.1.4; लोभेन बुद्धिश्चलति H.1.14.
To deviate or swerve (with abl.); चलति नयान्न जिगीषतां हि चेतः Ki.1.29; to fall off, leave; Ms.7.15; Y.1.361. -Caus. (च- चा-लयति, चलित, चालित)
To cause to move, shake, stir; R.8.53.
To drive away, dismiss, remove or expel from; चाणक्ये चलिताधिकारविमुखे Mu.4.15.
To lead away from.
To cherish, foster (चालयति only).
To disturb, agitate; सुजनं जनाश्चलयितुं क ईशते Śi.15.4. -II. 6 P. (चलति, चलित) To sport, play, frolic about.
Monier-Williams[सम्पाद्यताम्]
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
चल् ( cf. चर्and also चट्) cl.1. लति(metrically also A1. ते; perf. चचालpl. चेलुर्; fut. चलिष्यति; aor. अचालीत्) , to be moved , stir , tremble , shake , quiver , be agitated , palpitate MBh. etc. ; to move on or forward , proceed , go away , start off , depart MBh. ( आसनेभ्यो ऽचलन्, " they rose from their seat " , v , 3114 ) etc. ; to set (said of the day) Katha1s. lxxii , 406 ; to be moved from one's usual course , be disturbed , become confused or disordered , go astray MBh. etc. ; to turn away from , swerve , deviate from( abl. e.g. धर्मात्, to swerve from virtue Mn. vii , 15 MBh. ii , 2629 ), fall off (with abl. ) MBh. etc. ; to sport about , frolic , play( Dha1tup. xxviii , 64 ) Kuval. 320 : Caus. चलयति( Pa1n2. 1-3 , 87 ) , to cause to move , move , shake , jog , push , agitate , disturb Ragh. viii , 52 R2itus. BhP. Bhat2t2. ; to cause to deviate , turn off from( abl. ) Mr2icch. ix , 21 : Caus. चालय्( Pass. चाल्यते)to cause to move , shake , jog , push , agitate MBh. etc. ; to drive , drive away , remove or expel from( abl. ) MBh. i , 5743 ; xiii , 3336 Hariv. 2697 ; to disturb , make confused or disordered MBh. xii Veda7ntas. BhP. iii , 1 , 42 ; to cause to deviate from( abl. ) MBh. iii , 1504 R. iii ; to cherish , foster Dha1tup. xxxii , 68 ( v.l. for बल्): Intens. चञ्चल्यते( cf. चञ्चल)or चाच्( cf. अ-विचाचलff.) Vop. xx , 8 f. ; ([ cf. ? , ? , ? ; Lat. celer , pro-cello , ex-.])