उदित
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उदितः, त्रि, (वद् + क्त । यद्वा । उत् + इण + क्त ।) उक्तः । (यथा, किराते । १ । २८ । “भवादृशेषु प्रमदाजनोदितं भवत्यधिक्षेपैवानुशासनम्” ॥) बद्धः । इत्यमरः ॥ उद्गतः । प्राप्तोदयः । इति मेदिनी ॥ (यथा, रामायणे । “उदयादुदितं दीप्तं ज्वालापिण्डसमप्रभम्” ॥ “उदितेऽनुदिते चैव समयाध्युषिते तथा” । इति मनुः । २ । १५ ॥ तथा, किराते । ५ । ५ । “दधतमुज्वशिलान्तरगोपुराः, पुर इवोदितपुष्पवना भुवः” ॥)
अमरकोशः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उदित वि।
उक्तम्
समानार्थक:उक्त,भाषित,उदित,जल्पित,आख्यात,अभिहित,लपित
3।1।107।2।3
त्यक्तं हीनं विधुतं समुज्झितं धूतमुत्सृष्टे। उक्तं भाषितमुदितं जल्पितमाख्यातमभिहितं लपितम्.।
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उदित¦ त्रि॰ वद--क्त।
१ कथिते।
“श्रुतिस्मृत्युदितं धर्मम्” मनुःभावे क्त।
२ कथने न॰
“पियः कियद्दूरमिति त्वयोदिते” नष॰ उद्--इण्--क्त।
३ उत्थिते,
“तदुदितः स हि यो यद-नन्तरः” नैष॰।
४ उदयं प्राप्ते
“उदिते जुहोति अनुदितेजुहोति” श्रुतिः
“उदितेऽनुदिते चैव समयाध्युषिते तथा” मनुः।
“उदिते जगतीनाथे यः कुर्य्याद्दन्तधावनम्” स्मृतिः।
“उदितं सोमनक्षत्रं दृष्टा सद्यः शुचिर्भवेत्”। पारस्क॰ उदयप्राप्तिश्च ग्रहादौ भूवृत्तपादान्तरितदेशो-परिस्थे एव भवति सा च दिवा न भवति सहस्नांशुकरा-भिभूतत्वेन दर्शनयोग्यचाभावात्। तथा च दर्शनयोग्येग्रहादौ तच्छब्दस्य वृत्तिः।
“उदिते मृतिसद्मेशे” नील॰ क॰
“चतुथ्योमुदितश्चन्द्रोनेक्षितव्यः कदाचन” इति व्याख्याने
“उदितः कथितः” इति अर्द्धोदितव्यावृत्तिपरं वेति ति॰ त॰उक्ते
५ मम्पूर्णोदिते च त्रि॰ भावे क्तः।
६ राशीनामुदयेउग्ने। कर्त्तरिक्त। उदयं प्राप्ते
७ राशी च।
“लक्ष-[Page1165-b+ 38] मेकन्तु दोषाणां हन्याच्चैवोदिते गुरुः” ज्योति॰
८ नरपति-जयचर्य्योक्ते स्वरभेदे स च भुक्तावशिष्टःस्वरः यथा।
“द्वाद-शाब्दादिनाड्यन्ताः स्वस्थानाच्चैव कालतः। उदयन्तेपुनस्तत्रान्तरे एकादशोदयैः। वर्षमासदिवानाडीपलानिच क्रमादिकम्। कालमानं मया प्रोक्तं पञ्चधा चस्वरोदये। यत् भुक्तं स्वस्वभोगेन लब्धं शेषोदितंभवेत्। लब्धे भुक्ताः स्वरा ज्ञेयाः शेषाङ्के तूदितस्वराः। अस्मिन् षष्ठ्या विभक्ते तु भुक्तं स्यादुदितस्वरे। उदितस्यस्वरस्य स्युर्नामस्वरवशेन तत्”। अधिकं चक्रशब्दे बाला-दिचक्रे बक्ष्यते। पञ्चस्वरोक्ते
९ स्वरभेदे च। तल्लेखनप्रकारश्च बालादिचक्रवत ज्ञेयः। तदप्युक्तं तत्रैव।
“तिथिःप्रतिपदादिश्च कुजादिर्वारनिर्णयः। नन्दा भदा जया-रिक्ता पूर्ण्णा चापि यथाक्रमम्। क्रमेणाङ्काः प्रदातव्याग्राह्यश्चाङ्कसमुच्चयः। चन्द्राष्टौ
८१ प्रथमे देया नगनागं
८७ द्वितीयके। तृतीये चाग्निनवकं
९३ चतुर्थे तु ग्रह-ग्रहाः
९९ । पञ्चोत्तरशतं
१०
५ देयम् क्रमेण पञ्चकोष्ठतः। अङ्कग्रहणन्तु
“वयोराशिं स्वराङ्कञ्च एकीकृत्य त्रिधार्पयेत्”। इत्यादि सप्तादिशून्यगणनार्थं, सप्तशून्यशब्दे विवृतिः। एतेषां पञ्चकोष्ठस्थवर्ण्णादीनां संज्ञा तत्रैवोक्ता यथा
“उदितं भ्रमितं भ्रान्तं सन्ध्यास्तं तदनन्तरम्” संज्ञान्तरमपि तत्रैव
“जन्म कर्म्म च आधानं पिण्डं छिद्रंतथैव चेति
“उदिते विजयोनित्यं भ्रमिते लाभ एव च। भ्रान्ते तु सिद्धिमाप्नोति सन्ध्यास्ते मरणं स्मृतम्। यत्रनामाक्षरं प्राप्तं तत्रैव उदितस्वरः।
१० समृद्धे।
“पुरो-हितञ्च कुर्व्वीत दैवज्ञमुदितोदितम्” या॰ स्मृ॰। विद्या-भिजनानुष्ठानादिभिरुदितैः शास्त्रोक्तैरुदितं समृद्धम्” मिता॰।
११ वालनामगन्धद्रव्ये ह्रीवेरे (बाला) न॰ अमरः।
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उदित¦ mfn. (-तः-ता-तं)
1. Said, spoken.
2. Bound, tied.
3. Risen, ascended.
4. Grown, augmented.
5. Born, produced.
6. Incurred, experienced.
7. High, tall, lofty. E. वद् to speak, and क्त affix; or उद् up, and इत gone, past part. of इण् to go.
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उदित [udita], p. p.
Risen, ascended; उदितभूयिष्टः Māl.1 mostly risen; Bv.2.85; नित्योदितः Bh.3.8; ever-existing.
High, tall, lofty.
Grown, augmented; संमानं मेनिरे सर्वाः प्रहर्षोदितचेतसः Rām.1.16.3.
Born, produced.
Spoken, uttered (fr. वद्).
Renowned, reputed; चित्रयोधी समाख्यातो बभूवातिरथोदितः Mb.1.139.19.
Begun, started; प्रभुभिरुदितक्षत्यै क्षित्यै बुधः स्पृहयेत कः Viś. Gunā.26.
Awaken, got up; तां रात्रिमुषितं रामं सुखोदितमरिन्दमम् Rām.6.121.1.
Ready; अयमनघ तवो- दितः प्रियार्थम् Rām.6.83.44. -तम् A kind of perfume.
A kind of accent. -Comp. -उदित a. Well grounded in the Śāstras, highly spoken of; पुरोहितमुदितोदितकुलशीलम् Kau. A.1.9. -होमिन् a. Sacrificing after sunrise.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उदित/ उद्-इत mfn. (for 2. See. s.v. )risen , ascended
उदित/ उद्-इत mfn. being above , high , tall , lofty RV. ChUp. Mn. etc.
उदित/ उद्-इत mfn. conceited , proud , boasting MBh.
उदित/ उद्-इत mfn. elevated risen
उदित/ उद्-इत mfn. increased , grown , augmented R. Kir. etc.
उदित/ उद्-इत mfn. born , produced Bhartr2.
उदित/ उद्-इत mfn. apparent , visible RV. viii , 103 , 11
उदित/ उद्-इत mfn. incurred , experienced.
उदित mfn. ( p.p. of वद्See. ; for 1. See. col. 1) said , spoken AitBr. Katha1s. Ragh. S3is3. etc.
उदित mfn. spoken to , addressed BhP. S3is3. ix , 61 Katha1s.
उदित mfn. communicated , proclaimed , declared Mn. Katha1s. BhP. Ra1jat. etc.
उदित mfn. (especially) proclaimed by law , taught , handed down
उदित mfn. authoritative , right S3a1n3khBr. Mn. Ya1jn5. i , 154
उदित mfn. indicated , signified VarBr2S.
उदित mfn. ([a form उदितoccurs , incorrectly spelt for उद्-दित, p. 188 , col. 1.])
उदित See. 2. उदित, p.186.
Purana index
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
--one of the ten सुपार devas. वा. १००. ९४. [page१-225+ २६]