खः
यन्त्रोपारोपितकोशांशः[सम्पाद्यताम्]
कल्पद्रुमः[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
खः, पुं, (खर्व्वयति स्वरश्मिभिरिति । खर्व्व + अन्त- र्भूतणिच् + डः ।) सूर्य्यः । इति हेमचन्द्रः ॥
Apte[सम्पाद्यताम्]
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
खः [khḥ], The sun.
खम् The sky; खं केशवो$पर इवाक्रमितुं प्रवृत्तः Mk.5.2; यावद्गिरः खे मरुतां चरन्ति Ku.3.72; Me.9.
Heaven.
Organ of sense; पराञ्चि खानि व्यतृणत्स्वयंभूस्तमात्पराङ् पश्यति नान्तरात्मन् Kaṭh.2.1.1.
A city.
A field.
A cypher.
A dot, an anusvāra.
A cavity, an aperture, hollow, hole; नश्यतीषुर्यथा विद्धः खे विद्धमनुविध्यतः Ms.9.43.
An aperture of the human body; (of which there are 9, i. e. the mouth, the two ears, the two eyes, the two nostrils, and the organs of excretion and generation); खानि चैव स्पृशेदद्भिः Ms.2.6,53;4.144; Y.1.2; cf. Ku.3.5.
A wound.
Happiness, pleasure.
Tale.
Action.
Knowledge.
Brahman.
The glottis (in anatomy).
The tenth mansion from any given constellation or the sun's entrance into it.
खा A well, fountain.
A river.
Pārvatī.
The earth.
Lakṣmi.
The speech; cf. खोमा क्ष्मा कमला च गीः Enm. -Comp. -अटः (खे$टः)
Rāhu, the ascending node. -आपगा an epithet of the Ganges.
उल्कः, खोल्कः a meteor.
N. of the sun. ˚आदित्यः a form of the sun. -उल्मुकः the planet Mars. -कामिनी N. of Durgā. -कुन्तलः N. of Śiva.-ग a. [खे आकाशे गच्छति गम्-ड] moving in the air; आरुह्यतामयं शीघ्रं खगो रत्नविभूषितः Rām.3.42.7.
(गः) a bird; अधुनीत खगः स नैकधा तनुम् N.2.2; Ms.12.63.
air, wind; तमांसीव यथा सूर्यो वृक्षानग्निर्घनान्खगः Mb.
a planet; e. g. आपोक्लिमे यदि खगाः स किलेन्दुवारः Tv.
a grass-hopper.
a deity.
an arrow; आशीविषाभान् खगमान् प्रमुञ्चन् Mb.8.67.2. ˚अधिपः an epithet of Garuḍa; हर्षयन्विबुधानीकमारुरोह खगाधिपम् Bhāg.8. 4.26. ˚अन्तकः a hawk, falcon. ˚अभिरामः an epithet of Śiva. ˚आसनः
the eastern mountain on which the sun rises.
an epithet of Viṣṇu. ˚इन्द्रः, ˚ईश्वरः, ˚पतिः epithets of Garuḍa ज्ञानेन वैयासकिशद्वितेन भेजे खगेन्द्रध्वजपादमूलम् Bhāg. ˚वती f. the earth. ˚स्थानम्
the hollow of a tree.
a bird's nest. -गङ्गा celestial Gaṅgā.-गतिः f.
flight in the air.
the motion of a planet.
a metre of 4 x 16 syllables. -गम a. moving in the air, flying (as the Gandharvas or missile weapons). (-मः) a bird. -(खे)गमनः a kind of gallinule. -गुण a. having a cypher as a multiplier. -गोलः the celestial sphere. ˚विद्या astronomy. -चमसः the moon. -चर a. flying, moving in the air. (-रः) or
खेचरः a bird.
a cloud.
the wind.
a demon.
an aerial spirit.
a Gandharva or Vidyādhara खचरनगरकल्पं कल्पितं शास्त्रदृष्ट्या Mb.7.7.54; दिव्यस्रग्वस्त्रसन्नाहाः कलत्रैः खेचरा इव Bhāg.1.82.9.
a planet. (hence the number 'nine').
mercury or quicksilver.
a sign of the zodiac. (-री i. e. खेचरी)
a semi-divine female able to fly.
an epithet of Durgā.
The magical power of flying (सिद्धि); एवं सखीभिरुक्ताहं खेचरी- सिद्धिलोलुभा Ks.2.15.
a particular मुद्रा or position of fingers. -चारिन् a. moving in the air. (-m.) an epithet of Skanda. -जलम् 'sky-water', dew, rain, frost &c. -ज्योतिस् m. a firefly.
तमालः a cloud.
smoke. -तिलकः the sun,
द्योतः a firefly; खद्योतालीविलसितनिभां विद्युदुन्मेषदृष्टिम् Me.83.
the sun.-द्योतनः the sun. -धूपः a rocket; मुमुचुः खधूपान् Bk.3.5.-परागः darkness. -पुष्पम् 'sky-flower', used figuratively to denote anything impossible, an impossibility; cf. the four impossibilities stated in this verse: मृगतृष्णाम्भसि स्नातः शशशृङ्गधनुर्धरः । एष वन्ध्यासुतो याति खपुष्पकृतशेखरः Subhāṣ. -बाष्पः dew, frost. -भ्रमः a planet. -भ्रान्तिः a falcon. -मणिः 'the jewel of the sky', the sun.-मीलनम् sleepiness, lassitude. -मूर्तिः an epithet of Śiva; a celestial body or person; Ms.2.82. -वारि n. rain-water, dew &c. -बाष्पः snow, hoar-frost. -शय (also खेशय) a. resting or dwelling in the air. -शरीरम् a celestial body. -श्वासः wind, air. -समुत्थ, -संभव a. produced in the sky, ethereal. -सिन्धुः the moon. -सूचि See under that word. -स्तनी the earth. -स्फटिकम् the sun or moon gem. -हर a. having a cypher for its denominator.