पाकयज्ञ
यन्त्रोपारोपितकोशांशः[सम्पाद्यताम्]
कल्पद्रुमः[सम्पाद्यताम्]
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
पाकयज्ञः, पुं, (पाकसाध्यो यज्ञः । शाकपार्थिव- वत् समासः ।) वृषोत्सर्गगृहप्रतिष्ठादीनां होमः । चरुहोमाङ्गककर्म्म । यथा, -- “प्रायश्चित्ते विधुश्चैव पाकयज्ञे तु साहसः ॥” इति तिथितत्त्वम् ॥ (ब्रह्मयज्ञादन्ये पञ्चमहायज्ञान्तर्गता वैश्वदेव- होमबलिकर्म्मनित्यश्राद्धातिथिभोजनात्मका- श्चत्वारः पाकयज्ञाः । यथा, मनुः । २ । ८६ । “ये पाकयज्ञाश्चत्वारो विधियज्ञसमन्विताः । सर्व्वे ते जपयज्ञस्य कलां नार्हन्ति षोडशीम् ॥” अष्टकादयोऽपि पाकयज्ञाः । यथा, तत्रैव । २ । १४३ । “अग्न्याधेयं पाकयज्ञानग्निष्टोमादिकान् मखान् । यः करोति वृतो यस्य स तस्यर्त्विगिहोच्यते ॥” “अष्टकादीन् पाकयज्ञान् ।” इति तट्टीकायां कुल्लुकभट्टः ॥)
वाचस्पत्यम्[सम्पाद्यताम्]
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
पाकयज्ञ¦ पु॰ पाकसाध्यो यज्ञः शा॰ त॰। चरुपाकेन कर्त्तव्येयज्ञभेदे स च यज्ञः वृषोत्सर्गादिहोमः।
“पाकयज्ञे तुसाहसम्” ति॰ त॰ उक्तेस्तत्राग्निः साहसः। पाकःअल्पः बालकसाम्यात् प्रशस्तो वा यज्ञः।
२ अल्पयज्ञे
३ प्रशस्ययज्ञे च यथाह
“त्रयः पाकयज्ञः” आश्व॰ गृ॰
१ ।
१२ । सूत्रे नारायणः।
“पाकयज्ञास्त्रयस्त्रिविधा इत्यर्थः। कुतः हुताः प्रहुताःब्रह्मणि हुताः” इत्येकैकस्मिन् बहुवचननिर्देशात्। यदिहि त्रिविधत्वं न स्यात् एकवचनेन निर्देशं कुर्य्यात्। तस्मात् त्रिविधत्वमिति। पाकयज्ञाः अल्पयज्ञाः प्रशस्त-यज्ञा वा। दृष्टश्चोभयत्र पाकशब्दः। योऽस्मात् पाक-तरः इत्यत्राल्पत्वे पाकशब्दः। तं पाकेन मनसाऽपश्यम्इति यो मा पाकेन मनसा इति च प्रशंशायाम्। तेनआज्यहोमेष्वपि पाकयज्ञतन्त्रं सिद्धं भवति। यदिहि पाकशब्दः पक्तौ वर्तेत आज्यहोमेषु तन्त्रं नस्यात्। इष्यते च तस्मान्न तत्र वर्त्तेत। प्रशस्तयज्ञा इ-त्युक्तम्। कथं प्रशस्तत्वम् उच्यते यस्मादेतेषु संस्काराउच्यन्ते। तैश्च ब्राह्मण्यमवाप्यते। के पुनस्ते संस्काराः। गर्भाधानादयः। तस्मात् सर्वेषां पाकयज्ञत्वमिति यदुक्तंतत् सम्यक्। कथं त्रिविधत्वमित्यत आह
“हुता अग्नौहूयमाना अनग्नौ प्रहुता ब्रह्मणि (ब्राह्मणभोजने)हुताः”
३ सू॰।
शब्दसागरः[सम्पाद्यताम्]
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
पाकयज्ञ¦ m. (-ज्ञः) An oblation offered on building a house, liberating a bull, &c. or a religious rite of four kinds, oblation to the VISWADEVAS, offerings to the spirits, the permanent obsequial rites, and hospitality. E. पाक, and यज्ञ sacrifice; the distribu- tion of food being a part of each of these ceremonies. [Page438-b+ 60]
पाकयज्ञास्त्रयस्त्रिविधा इत्यर्थः। कुतः हुताः प्रहुताःब्रह्मणि हुताः” इत्येकैकस्मिन् बहुवचननिर्देशात्। यदिहि त्रिविधत्वं न स्यात् एकवचनेन निर्देशं कुर्य्यात्। तस्मात् त्रिविधत्वमिति। पाकयज्ञाः अल्पयज्ञाः प्रशस्त-यज्ञा वा। दृष्टश्चोभयत्र पाकशब्दः। योऽस्मात् पाक-तरः इत्यत्राल्पत्वे पाकशब्दः। तं पाकेन मनसाऽपश्यम्इति यो मा पाकेन मनसा इति च प्रशंशायाम्। तेनआज्यहोमेष्वपि पाकयज्ञतन्त्रं सिद्धं भवति। यदिहि पाकशब्दः पक्तौ वर्तेत आज्यहोमेषु तन्त्रं नस्यात्। इष्यते च तस्मान्न तत्र वर्त्तेत। प्रशस्तयज्ञा इ-त्युक्तम्। कथं प्रशस्तत्वम् उच्यते यस्मादेतेषु संस्काराउच्यन्ते। तैश्च ब्राह्मण्यमवाप्यते। के पुनस्ते संस्काराः। गर्भाधानादयः। तस्मात् सर्वेषां पाकयज्ञत्वमिति यदुक्तंतत् सम्यक्। कथं त्रिविधत्वमित्यत आह
“हुता अग्नौहूयमाना अनग्नौ प्रहुता ब्रह्मणि (ब्राह्मणभोजने)हुताः”
Monier-Williams[सम्पाद्यताम्]
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
पाकयज्ञ/ पाक--यज्ञ etc. See. under 2. पाक.
पाकयज्ञ/ पाक--यज्ञ m. (according to some) a cooked (according to others " a simple or domestic ") sacrifice (of 3 [ A1s3vGr2. ],4 [ Mn. ] or 7 [ A1past. Baudh. Gaut. ] forms or kinds) TS. Br. Gr2S3rS. etc. (See. IW. 188 n. 1 )
पाकयज्ञ/ पाक--यज्ञ m. N. of a man Gobh.
Purana index[सम्पाद्यताम्]
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
--विधान of: to be observed by the husband in his fire offerings in the Pumsavana (s.v.) vratam, फलकम्:F1: भा. VI. १९. २२: वा. २९. ३८.फलकम्:/F prescribed for शूद्रस्. फलकम्:F2: Vi. III. 8. ३४; VI. 2. २३.फलकम्:/F
Vedic Rituals Hindi[सम्पाद्यताम्]
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
पाकयज्ञ पु.
पके हुए अथवा उबाले हुए (चावल के) दानों की आहुति देते हुए अनुष्ठित होने वाला यज्ञ, का.श्रौ.सू. 6.1०.26 (आस्रवहोमः, हुत्वा शेषप्राशनम्); मो.वि. कुछ आचार्यों के मतानुसार, एक पाकयुक्त (एवं कुछ के मतानुसार एक साधारण अथवा गृह्य) यज्ञ, गोंड, ‘गृह्य यज्ञ’, The Ritual Sutras, इण्डेक्स, पृ. 662; इसका अनुष्ठान गृह्य दर्शपूर्णमास की तरह किया जाता है, कौशि.सू. 6.3०।