मालिनी
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
मालिनी, स्त्री, (माला मुण्डमालास्त्यस्याः अस्यां वा । माला + “ब्रीह्यादिभ्यश्च ।” ५ । २ । ११६ । इति इनिः ङीप् ।) मातृकाभेदः । वृत्तभेदः । (मालिन् + ङीष् ।) मालिकपत्नी ॥ गौरी । चम्पानगरी । (यथा, महाभारते । १२ । ५ । ६ -- ७ । “प्रीत्या ददौ स कर्णाय मालिनीं नगरीमथ । अङ्गेषु नरशार्द्दूल ! स राजासीत् सपत्नजित् ॥ पालयामास चम्पाञ्च कर्णः परबलार्द्दनः ॥”) मन्दाकिनी । नदीभेदः । इति मेदिनी ॥ (यथा, महाभारते । १ । ७२ । ८ । “जनयामास मुनिर्मेनकायां शकुन्तलाम् । प्रस्थे हिमवतो रम्ये मालिनीमभितो नदीम् ।”) अग्निशिखावृक्षः । दुरालभा । इति शब्द- चन्द्रिका ॥ स च वृत्तभेदः पञ्चदशाक्षरपाद- च्छन्दः । यथा, -- “न न म य य युतेयं मालिनी भोगिलोकैः । मृगमदकृतचर्च्चा पीतकौशेयवासा रुचिरशिखिशिखण्डाबद्धधम्मिल्लपाशा । अनृजुनिहितमंसे वंशमुत्क्वाणयन्ती धृतमधुरिपुलीला मालिनी पातु राधा ॥” इति छन्दोमञ्जरी ॥ अप्सरोविशेषः । यथा, कथासरित्सागरे । ४५ । ३५२ । “पिङ्गलाच्च गणाज्जाता दशमी केशरावली । एकादशी मालिनीति नाम्ना कम्बलनन्दिनी ॥ स्कन्दमातॄणामन्यतमा । सैव शिशुमातॄणा- मन्यतमा । यथात्रैव । ३ । २२७ । १० । “काकी च हलिमा चैव मालिनी बृंहिला तथा । आर्य्या पलाला वैमित्रा सप्तैताः शिशुमातरः ॥” मालाग्रथनं शिल्पमस्याः । इनिः । ङीप् । द्रौपद्या नामान्तरम् । यथा, महाभारते । ४ । ८ । २१ । “मालिनीत्येव भे नाम स्वयं देवि चकार सा । साहमभ्यागता देवि ! सुदेष्णे ! त्वन्निवेशनम् ॥” राक्षसीभेदः । सा च विभीषणस्य माता । यथा, महाभारते । ३ । २७४ । ३ -- ८ । “स राजराजो लङ्कायां निवसन्नरवाहनः । राक्षसीः प्रददौ तिस्रः पितुर्वै परिचारिकाः ॥ ताः सदा तं महात्मानं सन्तोषयितुमुद्यताः । ऋषिं भरतशार्द्दूल ! नृत्यगीतविशारदाः ॥ पुष्पोत्कटा च राका च मालिनी च विशाम्पते ! । अन्योन्यस्पर्द्ध्वया राजन् ! श्रेयस्कामा सुमध्यमाः ॥ स तासां भगवांस्तुष्टो महात्मा प्रददौ वरान् । लोकपालोपमान् पुत्त्रानेकैकस्या यथेप्सितान् ॥ पुष्पोत्कटाया जज्ञाते द्वौ पुत्त्रौ राक्षसेश्वरौ । कुम्भकर्णदशग्रीवौ बलेनाप्रतिमौ भुवि ॥ मालिनी जनयामास पुत्त्रमेकं विभीषणम् । राकायां मिथुनं यज्ञे खरः शूर्पणखा तथा ॥” रौच्यमनुमाता । यथा, मार्कण्डेये । ९८ । ५ -- ७ । “तथेति तेन साप्युक्ता तस्मात्तोयाद्बपुष्मतीम् । उज्जहार ततः कन्यां मालिनीं नाम नामतः ॥ नद्याश्च पुलिने तस्मिन् स रुचिमुंनिसत्तमः । जग्राह पाणिं विधिवत् समानाय्य महामुनीन् ॥ तस्यां तस्य सुतो जज्ञे महावीर्य्यो महामतिः । रौच्योऽभवत् पितुर्नाम्ना ख्यातोऽत्र वसुधातले ॥” श्वेतकर्णस्य पत्नी । यथा, हरिवंशे । १८५ । ७ । “तस्माद्वनगताद्गर्भं यादवी प्रत्यपद्यत । सुचारोर्दुहिता सुभ्रूर्मालिनी भ्रातृमालिनी ॥”)
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
मालिनी f. See. next.
मालिनी f. the wife of a garland-maker or gardener , female florist Pan5cat.
मालिनी f. N. of two plants (= Alhagi Maurorum and अग्नि-शिखा) L.
मालिनी f. (in music) a partic. श्रुतिSam2gi1t.
मालिनी f. N. of various metres Col.
मालिनी f. of दुर्गाand one of her female attendants (also of a girl seven years old representing -D दुर्गाat her festival) L.
मालिनी f. of a celestial maiden MBh.
मालिनी f. of one of the seven मातृs of स्कन्दMBh.
मालिनी f. of a राक्षसी(mother of विभीषण) MBh.
मालिनी f. N. assumed by द्रौपदी(while resident with king विराट) MBh.
मालिनी f. of the wife of श्वेतकर्ण(daughter of सु-कारु) Hariv.
मालिनी f. of the wife of प्रिय-व्रतCat.
मालिनी f. of the wife of रुचिand mother of मनुरौच्यMa1rkP.
मालिनी f. of the wife of प्रसेन-जित्Buddh.
मालिनी f. of various rivers MBh.
मालिनी f. of the celestial Ganges L.
मालिनी f. of a city(= चम्पा) MBh. Hariv.
मालिनी f. =next A1ryav.
Purana index
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
(I)--a शक्ति; a mind-born mother. Br. IV. ३६. ७६, ९६; M. १७९. 9.
(II)--the ancient name of the city of चम्पा; also known as चम्पावती. M. ४८. ९७; वा. ९९. १०५.
Purana Encyclopedia
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
Mālinī^1 : f.: Name of a river.
A. Location: On the lovely table-land of the Himavant (prasthe himavato ramye) 1. 66. 8; flowing through the forest in which there was an excellent hermitage of Kaṇva (1. 64. 25) (prekṣamāṇo vanaṁ tat tu… āśramapravaraṁ ramyaṁ dadarśa…mālinīm abhito rājan nadīm) 1. 64. 15, 18; (nadīm āśramasaṁśliṣṭām) 1. 64. 20; (nadīm āśramasaṁbaddhām) 1. 64. 23; (alaṁkṛtaṁ …mālinyā…mahad vanam) 1. 64. 24.
B. Description: Holy, whose water is holy (puṇyā) 1. 64. 18; (puṇyatoyā) 1. 64. 20; whose water caused happiness (sukhodakā) 1. 64. 18; whose banks were pleasing (ramyatīrā) 1. 64. 24; delightful to the mind in the forest meant for austerities (tapovanamanoramā) 1. 64. 18; bringing in her current flowers and foam (puṣpaphenapravāhinī) 1. 64. 21; full of islets (dvīpavatī) 1. 64. 24; Cakravāka birds resting on her sandy banks (sacakravākapulinā) 1. 64. 21; adorned with sandy banks (pulinair upaśobhitām) 1. 64. 22; thronged by many birds (naikapakṣigaṇākīrṇā) 1. 64. 18; resorted to by monkeys and bears (vānararkṣaniṣevitā) 1. 64. 21; resorted to by elephants in rut, tigers and lordly serpents (mattavāraṇaśārdūlabhujagendraniṣevitā) 1. 64. 22; providing residence to the Kiṁnaras (sakiṁnaragaṇāvāsā) 1. 64. 21; humming with the sound of the recitations of holy Vedic studies (puṇyasvādhyāyasaṁghuṣṭā) 1. 64. 22; stationed (in the forest) like the mother of all beings (sarvaprāṇibhṛtāṁ tatra jananīm iva viṣṭhitām) 1. 64. 20.
C. Past event:
(1) Viśvāmitra begot Śakuntalā on Menakā near the river Mālinī; Menakā left Śakuntalā, no sooner born, on the river Mālinī and returned to the assembly of Śakra (Indra) 1. 66. 8-9;
(2) Duḥṣanta, while out for hunting, saw the river Mālinī near a hermitage in the forest 1. 64. 18.
D. Simile: The hermitage of Kaṇva adorned by Mālinī compared with the place of Nara-Nārāyaṇa adorned by Gaṅgā (āśramapadam…alaṁkṛtam… mālinyā…naranārāyaṇasthānaṁ gaṅgayevopaśobhitam) 1. 64. 23, 24.
_______________________________
*3rd word in right half of page p414_mci (+offset) in original book.
previous page p413_mci .......... next page p415_mci
Mālinī : f.: See Campā.
_______________________________
*1st word in left half of page p553_mci (+offset) in original book.
Mahabharata Cultural Index
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
Mālinī^1 : f.: Name of a river.
A. Location: On the lovely table-land of the Himavant (prasthe himavato ramye) 1. 66. 8; flowing through the forest in which there was an excellent hermitage of Kaṇva (1. 64. 25) (prekṣamāṇo vanaṁ tat tu… āśramapravaraṁ ramyaṁ dadarśa…mālinīm abhito rājan nadīm) 1. 64. 15, 18; (nadīm āśramasaṁśliṣṭām) 1. 64. 20; (nadīm āśramasaṁbaddhām) 1. 64. 23; (alaṁkṛtaṁ …mālinyā…mahad vanam) 1. 64. 24.
B. Description: Holy, whose water is holy (puṇyā) 1. 64. 18; (puṇyatoyā) 1. 64. 20; whose water caused happiness (sukhodakā) 1. 64. 18; whose banks were pleasing (ramyatīrā) 1. 64. 24; delightful to the mind in the forest meant for austerities (tapovanamanoramā) 1. 64. 18; bringing in her current flowers and foam (puṣpaphenapravāhinī) 1. 64. 21; full of islets (dvīpavatī) 1. 64. 24; Cakravāka birds resting on her sandy banks (sacakravākapulinā) 1. 64. 21; adorned with sandy banks (pulinair upaśobhitām) 1. 64. 22; thronged by many birds (naikapakṣigaṇākīrṇā) 1. 64. 18; resorted to by monkeys and bears (vānararkṣaniṣevitā) 1. 64. 21; resorted to by elephants in rut, tigers and lordly serpents (mattavāraṇaśārdūlabhujagendraniṣevitā) 1. 64. 22; providing residence to the Kiṁnaras (sakiṁnaragaṇāvāsā) 1. 64. 21; humming with the sound of the recitations of holy Vedic studies (puṇyasvādhyāyasaṁghuṣṭā) 1. 64. 22; stationed (in the forest) like the mother of all beings (sarvaprāṇibhṛtāṁ tatra jananīm iva viṣṭhitām) 1. 64. 20.
C. Past event:
(1) Viśvāmitra begot Śakuntalā on Menakā near the river Mālinī; Menakā left Śakuntalā, no sooner born, on the river Mālinī and returned to the assembly of Śakra (Indra) 1. 66. 8-9;
(2) Duḥṣanta, while out for hunting, saw the river Mālinī near a hermitage in the forest 1. 64. 18.
D. Simile: The hermitage of Kaṇva adorned by Mālinī compared with the place of Nara-Nārāyaṇa adorned by Gaṅgā (āśramapadam…alaṁkṛtam… mālinyā…naranārāyaṇasthānaṁ gaṅgayevopaśobhitam) 1. 64. 23, 24.
_______________________________
*3rd word in right half of page p414_mci (+offset) in original book.
previous page p413_mci .......... next page p415_mci
Mālinī : f.: See Campā.
_______________________________
*1st word in left half of page p553_mci (+offset) in original book.