विपर्यय
यन्त्रोपारोपितकोशांशः[सम्पाद्यताम्]
अमरकोशः[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
विपर्यय पुं।
व्यतिक्रमः
समानार्थक:व्यत्यास,विपर्यास,व्यत्यय,विपर्यय,प्रपञ्च
3।2।33।1।4
स्याद्व्यत्यासो विपर्यासो व्यत्ययश्च विपर्यये। पर्ययोऽतिक्रमस्तस्मिन्नतिपात उपात्ययः॥
पदार्थ-विभागः : , क्रिया
Apte[सम्पाद्यताम्]
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
विपर्यय [viparyaya], a. Reversed, inverted, perverse; यदा वृश्चिका- दिषु पञ्चसु वर्तते तदाहोरात्राणि विपर्ययाणि भवन्ति Bhāg.5.21.5.
यः Contrariety, reverse, inversion; आहितो जयविपर्ययो$पि मे श्लाध्य एव परमेष्ठिना त्वया R.11.86. स्वशरीरशरीरिणावपि श्रुतसंयोगविपर्ययौ यदा 8.89; नभसः स्फुटतारस्य रात्रेरिव विपर्ययः (न भाजनम्) Ki.11.44; विपर्यये तु Ś.5 'if it be otherwise', if contrary be the case; विपर्यये त्वस्याधिपतेरुल्लङ्घितः क्षात्रधर्मः स्यात् Ve.5.
Change (of purpose, dress &c.); कथमेत्य मतिर्विपर्ययं करिणी पङ्कमिवावसीदति Ki.2.6; so वेषविपर्ययः Pt.1.
Absence or non-existence; समुद्रगारूपविपर्यये$पि Ku.7.42; त्यागे श्लाघाविपर्ययः R.1.22.
Loss; राघवाणा- मयुक्तो$यं कुलस्यास्य विपर्ययैः Rām.1.21.2; निद्रा संज्ञाविपर्ययः Ku.6.44 'loss of consciousness'.
Complete destruction, annihilation; दुःशासनवधं श्रुत्वा कर्णस्य च विपर्ययम् Mb. 11.1.16; Rām.7.6.5.
Exchange, barter.
Error, trespass, mistake, misapprehension.
A calamity, misfortune, adverse fate; प्रियं त्वत्कृतमिच्छामि मम गर्भविपर्यये Rām.1.47.3.
Hostility, enmity.
Perverseness, opposition.
The destruction of the world (प्रलय); हरिं विशन्ति स्म शरा लोका इव विपर्यये Rām.7. 7.4.
Misapprehension; भयं द्वितीयाभिनिवेशतः स्यादीशा- दपेतस्य विपर्ययो$स्मृतिः Bhāg.11.2.37; Mv.3.35.
Monier-Williams[सम्पाद्यताम्]
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
विपर्यय/ वि-पर्यय mfn. reversed , inverted , perverse , contrary to( gen. ) BhP.
विपर्यय/ वि-पर्यय m. turning round , revolution Jyot.
विपर्यय/ वि-पर्यय m. running off , coming to an end R.
विपर्यय/ वि-पर्यय m. transposition , change , alteration , inverted order or succession , opposite of. A1s3vS3r. Nir. MBh. etc. ( e.g. बुद्धि-व्, the opposite opinion ; स्वप्न-व्, the opp of sleep , state of being awake ; संधि-विपर्ययौ, peace and its opposite i.e. war ; 697705 ययेind. ,697705.1 येनind. and 697705.2 यात्ind. in the -oppopposite case , other wise)
विपर्यय/ वि-पर्यय m. exchange , barter( e.g. द्रव्य-व्, exchange of goods , buying and selling , trade) MW.
विपर्यय/ वि-पर्यय m. change for the worse , reverse of fortune , calamity , misfortune Mn. MBh. etc.
विपर्यय/ वि-पर्यय m. perverseness R. Katha1s. BhP.
विपर्यय/ वि-पर्यय m. overthrow , min , loss , destruction ( esp. of the world) Ka1v.
विपर्यय/ वि-पर्यय m. change of opinion Sa1h.
विपर्यय/ वि-पर्यय m. change of purpose or conduct , enmity , hostility W.
विपर्यय/ वि-पर्यय m. misapprehension , error , mistake Mn. BhP. Sarvad.
विपर्यय/ वि-पर्यय m. mistaking anything to be the reverse or opposite of what it is MW.
विपर्यय/ वि-पर्यय m. shunning , avoiding R. vii , 63 , 31 ( Sch. )
विपर्यय/ वि-पर्यय m. N. of partic. forms of intermittent fever Sus3r.