वेला
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
वेला, स्त्री, (वेल्यतेऽनयेति । वेल + गुरोश्च हलः इत्यः । ततष्टाप् ।) कालः । तत्पर्य्यायः । समयः २ क्षणः ३ वारः ४ अवसरः ५ प्रस्तावः ६ प्रक्रमः ७ अन्तरम् ८ । इति हेमचन्द्रः ॥ तत्परिमाणानि यथा, -- “अक्षिपक्ष्मपरिक्षेपो निमेषः परिकीर्त्तितः । द्वौ निमेषौ त्रुटिर्नाम द्वे त्रुटी तु लवः स्मृतः ॥ द्बिलवः क्षण इत्युक्तः काष्ठा प्रोक्ता दश क्षणाः । दश काष्ठाः किला नाम तत्संख्या स्याच्च नाडिका ॥ घटिके द्वे मुहूर्त्तः स्यात्तैस्त्रिंशत्या दिवानिशम् । चतुर्व्विंशतिवेलाभिरहोरात्रं प्रचक्षते ॥ सूर्य्योदयादि विज्ञेयो मुहूर्त्तानां क्रमः सदा । पश्विमादर्द्धरात्रादि होराणां विद्यते क्रमः ॥ ज्ञेयं पित्र्यमहोरात्रं पक्षौ कृष्णसितासितौ । त्रिंशता च दिनैर्मासो द्विमास ऋतुरुच्यते । भवेद्दिव्यमहोरात्रं षड्२भिरुत्तरदक्षिणौ । वर्षं द्वादशभिर्मासैर्मलमासस्त्रयोदशः ॥” इति वह्रिपुराणे गणभेदनामाध्यायः ॥ * ॥ मर्य्यादा । इत्यमरः ॥ (यथा, महाभारते । २ । ६३ । ३९ । “धिगस्तु नष्टः खलु भारतानां धर्म्मस्तथा क्षत्रविदाञ्च वृत्तम् । यत्र ह्यतीतां कुरुधर्म्मवेलां प्रेक्षन्ति सर्व्वे कुरवः सभायाम् ॥”) समुद्रकूलम् । (यथा, रघुः । १ । ३० । “स वेलावप्रवलयां परिखीकृतसागराम् । अनन्यशासनामुर्व्वीं शशासैकपुरीमिव ॥”) समुद्रजलविकारः । (यथा, रघुः । १२ । ३६ । “संरम्भं मैथिलीहासः क्षणसौम्यां निनाय ताम् । निवातस्तिमितां वेलां चन्द्रोदय इवोदधेः ॥”) अक्लिष्टमरणम् । रागः । ईश्वरस्य भोजनम् । इति मेदिनी ॥ अत्र पवर्गीयबकारादौ लिखितः । रागस्थाने रोगः । वाक् । बुधस्त्री । इति विश्वः ॥ दन्तमांसम् । इति हारावली ॥
अमरकोशः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
वेला स्त्री।
अब्ध्यम्बुविकृतिः
समानार्थक:वेला
3।3।199।1।1
अब्ध्यम्बुविकृतौ वेला कालमर्यादयोरपि। बहुलाः कृत्तिका गावो बहुलोऽग्नौ शितौ त्रिषु॥
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, जलम्
वेला स्त्री।
मर्यादा
समानार्थक:संस्था,मर्यादा,धारणा,स्थिति,काष्ठा,प्रमाण,सन्धा,वेला
3।3।199।1।1
अब्ध्यम्बुविकृतौ वेला कालमर्यादयोरपि। बहुलाः कृत्तिका गावो बहुलोऽग्नौ शितौ त्रिषु॥
पदार्थ-विभागः : , गुणः, मानसिकभावः
वेला स्त्री।
समयः
समानार्थक:काल,दिष्ट,अनेहा,समय,त्रुटि,वेला
3।3।199।1।1
अब्ध्यम्बुविकृतौ वेला कालमर्यादयोरपि। बहुलाः कृत्तिका गावो बहुलोऽग्नौ शितौ त्रिषु॥
अवयव : अह्नोऽष्टमभागः
: दिवसः, तिथिः, सन्ध्या, दिवसः_पूर्वो_भागः, दिवसः_अन्त्यो_भागः, दिवसः_मध्यो_भागः, रात्रिः, रात्रिप्रारम्भः, रात्रिमध्यः, प्रहरः, अष्ठदशनिमेषाः, त्रिंशत्_काष्टाः, त्रिंशत्_कलाः, पञ्चदशदिनानि, पक्षद्वयौ, द्वौ_मासौ, त्रिभिरृतुभिः-षण्मासैः, द्वाभ्यामयनाभ्यां_नाम-द्वादशमासाः, एकसप्तति_देवयुगम्, अह्नोऽष्टमभागः, वर्तमानकालः, जीवावच्छिन्नकालः, षट्_क्षणकालः, त्रेतायुगम्, कृतयुगम्, कलियुगम्, द्वापरयुगम्, दीर्घकालः, कस्मिंश्चित्काले, अतीतकालः, प्रभातम्, तदानीम्, एकस्मिन्_काले, सर्वस्मिन्_काले, अस्मिन्काले
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, कालः
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
वेला [vēlā], 1 Time; वेलायां न तु कस्यांचिद् गच्छेद्विप्रो ह्यपूजितः Mb. 13.9.28; वेलोपलक्षणार्थमादिष्टो$स्मि Ś.4.
Season, opportunity.
Interval of repose, leisure.
Tide, flow, current.
The sea-coast, sea-shore; वेलानिलाय प्रसृता भुजङ्गाः R.13.12,15; स वेलावप्रवलयां (उर्वीम्) 1.3;8.8;17. 37; Śi.3.79;9.38.
Limit, boundary.
Speech.
Sickness.
Easy death.
The gums.
Passion, feeling.
The hour of death.
Meal-time, meal. -Comp. -अतिक्रमः tardiness. -अतिग a. overflowing the shore. -कूलम् N. of a district called Tāmralipta. -कूलम्, -मूलम् the sea-shore. -वनम् a wood on the sea-coast. -वित्तः a kind of official. -वलासिनी a courtezan.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
वेला f. limit , boundary , end S3Br. Ka1vya7d.
वेला f. distance S3Br. Ka1tyS3r.
वेला f. boundary of sea and land (personified as the daughter of मेरुand धारिणी, and the wife of समुद्र) , coast , shore( वेलायाम्, on the sea-shore , coast-wise) MBh. Ka1v. etc.
वेला f. limit of time , period , season , time of day , hour (with पश्चिमा, the evening hour ; का वेला, " what time of the day is it? " का वेला प्रा-प्तायाः, " how long has she been here? " -वेलम्ifc. after a numeral = times) S3Br. etc.
वेला f. opportunity , occasion , interval , leisure( वेलाम् प्र-कृ, to watch for an opportunity ; वेलायाम्, at the right moment or season ; अर्थ-वेलायाम्, at the moment when the meaning is under consideration) MBh. Ka1v. etc.
वेला f. meal-time , meal (as of a god = ईश्वरस्य भोजनम्, शिव's meal) L.
वेला f. the last hour , hour of death BhP.
वेला f. easy or painless death L.
वेला f. tide , flow ( opp. to " ebb ") , stream , current MaitrUp. MBh. etc.
वेला f. " sickness " or " passion "( रागor रोग) L.
वेला f. the gums L.
वेला f. speech L.
वेला f. N. of the wife of बुद्धL.
वेला f. of a princess found on the seashore (after whom the 11th लम्बकof the कथासरित्-सागरis called).
Purana index
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
(I)--a daughter of Meru and धारणि; married सागर and brought forth a daughter. सवर्णा; फलकम्:F1: वा. ३०. ३५.फलकम्:/F she was married to प्राचीनबर्हिस् to whom were born ten sons collec- tively known as Pracetas versed in Dhanur Veda. फलकम्:F2: Br. II. १३, ३७, ३९-40.फलकम्:/F
(II)--a daughter of भद्राश्व and घृताचि. वा. ७०. ६९.