विकिशब्दकोशः तः

दीपक:

वर्ग:काव्यालङ्कारकोश:

यन्त्रोपारोपितकोशांशः[सम्पाद्यताम्]

कल्पद्रुमः[सम्पाद्यताम्]

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।


द, दकारः । स व्यञ्जनाष्टादशवर्णः तवर्गतृतीय- वर्णश्च । अस्योच्चारणस्थानं दन्तः । इति व्याक- रणम् ॥ (यथा, शिक्षायाम् । १७ । “स्युर्मूर्द्धन्या ऋटुरषा दन्त्या ऌतुलसाः स्मृताः ॥”) अस्य स्वरूपं यथा, -- “दकारं शृणु चार्व्वङ्गि ! चतुर्व्वर्गप्रदायकम् । पञ्चदेवमयं वर्णं पञ्चप्राणमयं सदा ॥ त्रिशक्तिसहितं देवि ! त्रिविन्दुसहितं सदा । आत्मादितत्त्वसंयुक्तं स्वयं परमकुण्डली ॥ रक्तविद्युल्लताकारं दकारं हृदि भावय ॥” इति कामधेनुतन्त्रम् ॥ अस्य ध्यानादि यथा, -- “ध्यानमस्य दकारस्य वक्ष्यते शृणु पार्व्वति ! । चतुर्भुजां पीतवस्त्रां नवयौवनसंस्थिताम् ॥ अनेकरत्नघटितहारनूपुरशोभिताम् । एवं ध्यात्वा दकारन्तु तन्मन्त्रं दशधा जपेत् ॥” अस्य नामानि यथा, नानातन्त्रशास्त्रे । “दोऽद्रीशो धातकिर्धाता दाता दलं कलत्रकम् । दीनं ज्ञानञ्च दानञ्च भक्तिराहवनी धरा ॥ सुषुम्ना योगिनी सद्यः कुण्डलो वामगुल्फकः । कात्यायनी शिवा दुर्गा लङ्घना ना त्रिकण्डकी ॥ स्वस्तिकः कुटिलारूपः कृष्णश्चोमा जितेन्द्रियः । धर्म्महृद्वामदेवश्च भ्रमा बहुसुचञ्चला ॥ हरिद्रापुरमत्रौ च दक्षपाणिस्त्रिरेखकः ॥”

दम्, क्ली, (ददाति आनन्दमिति । दा + बाहुल- कात् कः ।) भार्य्य । इत्येकाक्षरकोषः ॥

दः, पुं, (दै प शुद्धौ वा दा दाने + बाहुलकात् कः ।) अचलः । दत्तः । दाता । इति मेदिनी दे, १ ॥ (दो च्छेदे + डः ।) खण्डनम् । इति शब्दरत्नावली ॥ (यथा, माघे । १९ । ११४ । “दाददोदुद्ददुद्दादी दादादोदूददी ददोः । दुद्दादं दददे दुद्दे ददादद ददोऽददः ॥” “दद्यते इति दादोदानम् । दददाने कर्म्मणि घञ् । दादं ददातीति दाददो दानप्रदः ।” इत्यादौ मल्लिनाथकृतटीकायामर्थविशेषा बोद्धव्याः ॥)

वाचस्पत्यम्[सम्पाद्यताम्]

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।


¦ पु॰ दैप्--शुद्धो दा--दाने टो--खण्डने वा क दद--दानेबा॰ ड वा।

१ पर्वते

२ दत्ते

३ दातरि च मेदि॰।

४ कलत्रे न॰ एकाक्षरकोषः। दो--खण्डने सम्प॰ भावेक्विप्।

५ खण्डने

६ रक्षणे च स्त्री मेदि॰।
“दाददोदुद्ददुद्दादीदादादोदूददीददोः। दुद्दादं दददे दुद्दे-ददाददददोऽददः” माघः अस्य मल्लिनाथवाख्यायामर्थविशेषा बोध्याः।
“स्मरशापावधिदां सरस्वतीम्” कुमा॰
“करिणां मुदे सनलदा नलदाः” किरा॰।
“स्यादस्या-नलदं विना न दलने तापस्य कोऽपि क्षमः”
“दे!वःपतिर्विदुवि नैषधराजगत्याः” नैषधम्। हे विदुषिदेविद्वज्जने दात्रि! वो वरुणः इति वरुणपक्षे च्छेदः।

शब्दसागरः[सम्पाद्यताम्]

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।


द¦ The third letter of the dental class, and eighteenth consonant in the Deva Nagari alphabet, corresponding to the letter D.

द¦ n. (-दं) A wife. nf. (दंदा)
1. Gift, donation.
2. Dividing, cutting, breaking, &c. f. (दा)
1. Purifying, cleansing.
2. Preserving, cherish- ing.
3. Repentance. m. (दः)
1. A donor, a giver.
2. A mountain.
3. A gift, a thing given. E. दा to give, or दो to cut, &c. affix ड।

Apte[सम्पाद्यताम्]

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।


द [d], a. (At the end of comp.) Giving, granting, producing, causing, cutting off, destroying, removing; as धनद, अन्नद, गरद, तोयद, अनलद &c.

दः A gift, donation.

A mountain. -दम् A wife.

दा Heat.

Repentance.

दम् [dam], 4 P. (दाम्यति, दमित, दान्त)

To be tamed.

To be calm or tranquil; Ms.4.35;6.8;7.141.

To tame, subdue, conquer, restrain; यमो दाम्यति राक्षसान् Bk.18.29; दमित्वाप्यरिसंघातान् 9.42,19;15.37.

To pacify. -Caus. (दमयति-ते)

To tame.

To subdue, conquer, overpower; अस्त्वयं सर्वदमनः सर्वं हि दमयत्यसौ Mb.1.74.8.

To afflict, crush down; अतिभारेण दमयति Pt.4.

Monier-Williams[सम्पाद्यताम्]

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।


द the 3rd and soft letter of the 4th or dental class.

द mf( आ)n. (1. दा) ifc. ( Pa1n2. 3-2 , 3 ) giving , granting , offering , effecting , producing( e.g. अभी-ष्ट-, " giving any desired object " Pan5cat. ii , 50 ; गज-वाजि-वृद्धि-, " promoting the welfare of elephants and horses " VarBr2S. xviii , 5 ) Mn. MBh. etc. (See. अग्नि-; अ-दोम-द; अन्न-, अर्थ-, गर्भ-, जन्म-etc. )

द m. n. a gift L.

द mfn. ( दो) ifc. See. अनल-, 2. जीव-

द m. n. the act of cutting off L.

द mfn. (4. द-) ifc. See. ऋश्य-द.

द = दत्See. अ-पन्न-, पन्न-

द षो-ड.

द m. a mountain L.

द n. a wife (derived fr. दम्-पती) L.

Purana Encyclopedia[सम्पाद्यताम्]

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।



dakṣa ............................................ p30
dakṣakanyā .................................. p30
dakṣiṇamalla .............................. p740
dakṣiṇasindhu ............................ p360
dakṣiṇāpatha .............................. p740
dakṣiṇāyana ................................ p250
daṇḍa ............................................ p106
daṇḍaka ........................................ p360
daṇḍaka ........................................ p740
daṇḍārka ...................................... p361
dadhimaṇḍodaka .......................... p361
dadhimukha^1 .............................. p30
dadhimukha^2 .............................. p30
dadhīcasya tīrtham .................. p361
dadhīcāśrama .............................. p531
dantakūra .................................... p531
darada .......................................... p740
dardura ........................................ p361
darbhitīrtha .............................. p599
darva ............................................ p741
darvīka ........................................ p741
darvīsaṅkramaṇa ........................ p361
darśaka ........................................ p741
daśagaṅgā .................................... p361
daśamālika .................................. p741
daśamīya ...................................... p752
daśāpārśva .................................. p742
daśārṇa ........................................ p742
daśārha ........................................ p743
daśārha (addition) .................. p947
daśāśvamedhika^1 ...................... p362
daśāśvamedhika^2 ...................... p362
daśāśvamedhika^3 ...................... p362
daśeraka ...................................... p744
dasyu ............................................ p744
dākṣāyaṇī^1 ................................ p30
dākṣāyaṇī^2 ................................ p30
dākṣāyaṇī^3 ................................ p30
dākṣiṇātya .................................. p750
dākṣeyī ........................................ p30
dāruṇa .......................................... p30
dāruṇa .......................................... p751
dārva ............................................ p751
dāśa .............................................. p752
dāśārṇa ........................................ p752
dāśārṇaka .................................... p752
daśārha ........................................ p743
dāśārha ........................................ p752
dāśeraka ...................................... p744
daśeraka ...................................... p752
dāsamīya ...................................... p752
dāsī .............................................. p362
digvijaya .................................... p184
dilīpa .......................................... p30
dilīpasya āśramaḥ .................... p531
divaḥprastha .............................. p532
divākara ...................................... p30
divākarasya āyatanam .............. p603
divaukasāṁ puṣkariṇī .............. p362
diś ................................................ p362
diśācakṣus .................................. p30
dīptākṣa ...................................... p752
dīrghadarśin .............................. p30
dīrghaveṇu .................................. p753
dīrghasatra ................................ p362
dīrghasūtra ................................ p31
dugūla .......................................... p753
dundubhisvana ............................ p753
durgaśaila .................................. p362
durgā ............................................ p362
durjayā ........................................ p532
durmukha ...................................... p31
durvāraṇa .................................... p753
durvibhāga .................................. p753
dṛmi .............................................. p362
dṛmī .............................................. p363
dṛṣadvatī .................................... p363
devakūṭa ...................................... p363
devatīrtha .................................. p363
devadatta .................................... p108
devadāruvana .............................. p363
devanada ...................................... p364
devanadī^1 .................................. p364
devanadī^2 .................................. p364
devapatha .................................... p364
devaparvata ................................ p364
devayuga ...................................... p252
devarṣicarita ............................ p502
devavana ...................................... p364
devasabha .................................... p364
devahrada^1 ................................ p364
devahrada^2 ................................ p364
devahrada^3 ................................ p364
devahrada^4 ................................ p364
devāraṇya .................................... p364
devikā .......................................... p365
devyās tīrtham .......................... p365
daiteyāstra ................................ p108
daityadvīpa ................................ p31
daiva ............................................ p162
daivatavaṁśa .............................. p184
dyutimant .................................... p366
dyūtaparvan ................................ p184
draṅga .......................................... p31
dramiḍa ........................................ p753
dramiḷa ........................................ p753
draviḍa ........................................ p753
droṇa ............................................ p31
droṇa ............................................ p366
droṇaparvan ................................ p184
droṇavadha .................................. p185
droṇaśarmapada .......................... p366
droṇābhiṣeka .............................. p185
draupadīsatyabhāmayoḥ..
saṁvādaḥ .................................. p185
draupadīsvayaṁvara .................. p185
draupadīharaṇa .......................... p185
dvāpara ........................................ p252
dvārakā ........................................ p532
dvārakā (addition) .................. p942
dvārapāla .................................... p537
dvāravatī .................................... p532
dvivida ........................................ p31
dvīpaka ........................................ p32
dvaitavana^1 .............................. p366
dvaitavana^2 .............................. p367
dvaidheya .................................... p754
dvaipāyana .................................. p368
dvyakṣa ........................................ p754

Mahabharata Cultural Index[सम्पाद्यताम्]

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।



dakṣa ............................................ p30
dakṣakanyā .................................. p30
dakṣiṇamalla .............................. p740
dakṣiṇasindhu ............................ p360
dakṣiṇāpatha .............................. p740
dakṣiṇāyana ................................ p250
daṇḍa ............................................ p106
daṇḍaka ........................................ p360
daṇḍaka ........................................ p740
daṇḍārka ...................................... p361
dadhimaṇḍodaka .......................... p361
dadhimukha^1 .............................. p30
dadhimukha^2 .............................. p30
dadhīcasya tīrtham .................. p361
dadhīcāśrama .............................. p531
dantakūra .................................... p531
darada .......................................... p740
dardura ........................................ p361
darbhitīrtha .............................. p599
darva ............................................ p741
darvīka ........................................ p741
darvīsaṅkramaṇa ........................ p361
darśaka ........................................ p741
daśagaṅgā .................................... p361
daśamālika .................................. p741
daśamīya ...................................... p752
daśāpārśva .................................. p742
daśārṇa ........................................ p742
daśārha ........................................ p743
daśārha (addition) .................. p947
daśāśvamedhika^1 ...................... p362
daśāśvamedhika^2 ...................... p362
daśāśvamedhika^3 ...................... p362
daśeraka ...................................... p744
dasyu ............................................ p744
dākṣāyaṇī^1 ................................ p30
dākṣāyaṇī^2 ................................ p30
dākṣāyaṇī^3 ................................ p30
dākṣiṇātya .................................. p750
dākṣeyī ........................................ p30
dāruṇa .......................................... p30
dāruṇa .......................................... p751
dārva ............................................ p751
dāśa .............................................. p752
dāśārṇa ........................................ p752
dāśārṇaka .................................... p752
daśārha ........................................ p743
dāśārha ........................................ p752
dāśeraka ...................................... p744
daśeraka ...................................... p752
dāsamīya ...................................... p752
dāsī .............................................. p362
digvijaya .................................... p184
dilīpa .......................................... p30
dilīpasya āśramaḥ .................... p531
divaḥprastha .............................. p532
divākara ...................................... p30
divākarasya āyatanam .............. p603
divaukasāṁ puṣkariṇī .............. p362
diś ................................................ p362
diśācakṣus .................................. p30
dīptākṣa ...................................... p752
dīrghadarśin .............................. p30
dīrghaveṇu .................................. p753
dīrghasatra ................................ p362
dīrghasūtra ................................ p31
dugūla .......................................... p753
dundubhisvana ............................ p753
durgaśaila .................................. p362
durgā ............................................ p362
durjayā ........................................ p532
durmukha ...................................... p31
durvāraṇa .................................... p753
durvibhāga .................................. p753
dṛmi .............................................. p362
dṛmī .............................................. p363
dṛṣadvatī .................................... p363
devakūṭa ...................................... p363
devatīrtha .................................. p363
devadatta .................................... p108
devadāruvana .............................. p363
devanada ...................................... p364
devanadī^1 .................................. p364
devanadī^2 .................................. p364
devapatha .................................... p364
devaparvata ................................ p364
devayuga ...................................... p252
devarṣicarita ............................ p502
devavana ...................................... p364
devasabha .................................... p364
devahrada^1 ................................ p364
devahrada^2 ................................ p364
devahrada^3 ................................ p364
devahrada^4 ................................ p364
devāraṇya .................................... p364
devikā .......................................... p365
devyās tīrtham .......................... p365
daiteyāstra ................................ p108
daityadvīpa ................................ p31
daiva ............................................ p162
daivatavaṁśa .............................. p184
dyutimant .................................... p366
dyūtaparvan ................................ p184
draṅga .......................................... p31
dramiḍa ........................................ p753
dramiḷa ........................................ p753
draviḍa ........................................ p753
droṇa ............................................ p31
droṇa ............................................ p366
droṇaparvan ................................ p184
droṇavadha .................................. p185
droṇaśarmapada .......................... p366
droṇābhiṣeka .............................. p185
draupadīsatyabhāmayoḥ..
saṁvādaḥ .................................. p185
draupadīsvayaṁvara .................. p185
draupadīharaṇa .......................... p185
dvāpara ........................................ p252
dvārakā ........................................ p532
dvārakā (addition) .................. p942
dvārapāla .................................... p537
dvāravatī .................................... p532
dvivida ........................................ p31
dvīpaka ........................................ p32
dvaitavana^1 .............................. p366
dvaitavana^2 .............................. p367
dvaidheya .................................... p754
dvaipāyana .................................. p368
dvyakṣa ........................................ p754

"https://sa.wiktionary.org/w/index.php?title=द&oldid=507752" इत्यस्माद् प्रतिप्राप्तम्