संस्कृतम्

शान्तिः, उपशमः, शम, प्रशान्तिः।

नामः

शान्तिः नाम उपशमनम्।

	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
प्रथमा विभक्तिः	शान्तिः	शान्ती	शान्तयः
सम्बोधनप्रथमा	शान्ते	शान्ती	शान्तयः
द्वितीया विभक्तिः	शान्तिम्	शान्ती	शान्तीः
तृतीया विभक्तिः	शान्त्या	शान्तिभ्याम्	शान्तिभिः
चतुर्थी विभक्तिः	शान्त्यै / शान्तये	शान्तिभ्याम्	शान्तिभ्यः
पञ्चमी विभक्तिः	शान्त्याः / शान्तेः	शान्तिभ्याम्	शान्तिभ्यः
षष्ठी विभक्तिः	शान्त्याः / शान्तेः	शान्त्योः	शान्तीनाम्
सप्तमी विभक्तिः	शान्त्याम् / शान्तौ	शान्त्योः	शान्तिषु

अनुवादाः

उदाहरणम्

द्यानं उपशमनं ददाति।
जपं अपि शान्तिं ददाति।
रोगी सम्यक् नास्ति। अतः अयुर्वेदं स्वीकृत्व उपशमनं भवति।

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

शान्तिः, स्त्री, (शम + क्तिन् ।) कामक्रोधादि- प्रशमः । चित्तोपशमः । इति भरतः ॥ विषयेभ्य रेवती पुष्या अश्विनी हस्ता । तत्र चन्द्रः शोभनः । लग्नं शोभनम् । इति ज्योतिषतत्त्वम् ॥

शान्तिः, पुं, वृत्तार्हद्विशेषः । जिनचक्रवर्त्तिविशेषः । इति हेमचन्द्रः ॥ दशमन्वन्तरीयेन्द्रः । यथा, -- “धर्म्मपुत्त्रस्य पुत्त्रांस्तु दशमस्य मनोः शृणु । सुक्षेत्रश्चोत्तमौजाश्च भूमिश्रेण्यश्च वीर्य्यवान् ॥ शतानीको निरमित्रो वृषसेनो जयद्रथः । भूरिद्युम्नः सुवर्च्चाश्च शान्तिरिन्द्रः प्रतापवान् ॥ आपो मूर्त्तिर्हविष्मांश्च स्वकृतिश्चाव्ययस्तथा । नाभागोऽप्रतिमश्चैव सौरभा ऋषयस्तथा ॥ प्राणाख्याः शतसंख्याश्च देवतानां गणास्तथा । वालिशत्रुस्तं हरिश्च गदया धातयिष्यति ॥” इति गारुडे ८७ अध्यायः ॥

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

शान्तिः [śāntiḥ], f. [शम्-क्तिन्]

Pacification, allayment, alleviation, removal; अध्वरविघातशान्तये R.11.1,62.

Calmness, tranquillity, quiet, ease, rest, repose; स्मर संस्मृत्य न शान्तिरस्ति मे Ku.4.17; शान्तिः कुतस्तस्य भुजङ्गशत्रोः Māl.6.1; यत् किंचिद् वस्तु संप्राप्य स्वल्पं वा यदि वा वहु । या तुष्टि- र्जायते चित्ते सा शान्तिः कथ्यते बुधैः ॥ Padma P.

Cessation of hostility; सर्पस्य शान्तिः कुटिलस्य मैत्री विधातृसृष्टौ न हि दृष्टपूर्वा Bv.1.125.

Cessation, stop.

Absence of passion, quietism, complete indifference to all worldly enjoyments; तदुपहितकुटुम्बः शांन्तिमार्गोत्सुको$भूत् R.7.71.

Consolation, solace.

Settlement of differences, reconciliation.

Satisfaction of hunger.

An expiatory rite, a propitiatory rite for averting evil; शान्तयश्चापि वर्धन्तां यथाकल्पं यथाविधि Rām.1.8.16.

Good fortune, felicity, auspiciousness.

Exculpation or absolution from blame.

Preservation.

N. of Durgā.

Destruction, end, death. -Comp. -उदम्, -उदकम्, -जलम् soothing or propitiatory water; अहमपि वैतानिकं शान्त्युदकमस्यै गौतमीहस्ते विसर्जयिष्यामि Ś.3. -कर, -कारिन् a. soothing, pacifying. -कर्मन् any action of averting evil. -गृहम् a room for rest or retirement. -मार्गः the life peaceful and leading to मोक्ष; तदुपहितकुटुम्बः शान्तिमार्गोत्सुको$भूत् R.7.71. -वाचनम् reciting of a text for averting evil. -सलिलम् propitiatory water. -होमः a sacrifice or burnt offering to avert or remove an evil; सावित्राञ्छान्तिहोमांश्च कुर्यात् पर्वसु नित्यशः Ms. 4.15.