सम्स्कृतम्

नामम्

आकारान्त स्त्रीलिम्ग लता शब्दस्य रूपाणि

	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
प्रथमा विभक्तिः	लता	लते	लताः
सम्बोधनप्रथमा	लते	लते	लताः
द्वितीया विभक्तिः	लताम्	लते	लताः
तृतीया विभक्तिः	लतया	लताभ्याम्	लताभिः
चतुर्थी विभक्तिः	लतायै	लताभ्याम्	लताभ्यः
पञ्चमी विभक्तिः	लतायाः	लताभ्याम्	लताभ्यः
षष्ठी विभक्तिः	लतायाः	लतयोः	लतानाम्
सप्तमी विभक्तिः	लतायाम्	लतयोः	लतासु

अनुवादाः

मलयाळम्

വല്ലി, വല്ലിക ലത വള്ളീ

Bulgarian: [[пълзящо растение#फलकम्:bg|{{फलकम्:bg/script|lang=bg|пълзящо растение}}]] (bg)

Catalan: [[enfiladissa#फलकम्:ca|{{फलकम्:ca/script|lang=ca|enfiladissa}}]] (ca) f.
Dutch: slingerplant
Finnish: köynnöskasvi

| width=1% | |bgcolor="#FFFFE0" valign=top align=left width=48%|

German: Kletterpflanze (de) f., Schlingpflanze (de) f.
Italian: rampicante (it)
Malayalam: [[വള്ളി#फलकम्:ml|फलकम्:Mlym]] (ml) (valli) f., [[വല്ലി#फलकम्:ml|फलकम्:Mlym]] (ml) (valli), [[ലത#फलकम्:ml|फलकम्:Mlym]] (ml) (latha)

Spanish: enredadera (es) f., trepodora (es) f., planta trepodora (es) f.
Swedish: [[klängväxt#फलकम्:sv|{{फलकम्:sv/script|lang=sv|klängväxt}}]] (sv) फलकम्:c

|}

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

लता, स्त्री, (लतति वेष्टयते यान्यमिति । लत + पचा- द्यच् । टाप् ।) शाखादिरहिता गुडूच्यादिः । तत्पर्य्यायः । वल्ली २ व्रततिः ३ । इत्यमरः ॥ वल्लिः ४ वेल्लिः ५ प्रततिः ६ । सा शाखापत्र- समायुक्ता चेत्प्रतानिनी । इति शब्दरत्नावली ॥ तत्पर्य्यायः । वीरुत् २ गुल्मिनी ३ उलपः ४ । इत्यमरः ॥ * ॥ अमायां वीरुधां छेदकर्त्तुर्निन्दा यथा, -- “अप्सु तस्मिन्नहोरात्रे पूर्ब्बं विशति चन्द्रमाः ततो वीरुत्सु वसति प्रयात्यर्कं ततः क्रमात् ॥ छिनत्ति वीरुधो यस्तु वीरुत्संस्थे निशाकरे । पत्रं वा पातयत्येकं ब्रह्महत्यां स विन्दति ॥” इति श्रीविष्णुपुराणे २ अंशे १२ अध्यायः ॥ * ॥ आश्रमे रोपणीया शुभदा लतादिर्यथा, -- “अलावुश्चापि कुष्माण्डं मायाम्बुश्च सुकामुकः । खर्ज्जुरी कर्कटी चापि शिविरे मङ्गलप्रदा ॥ वास्तूकः कारवेल्लश्च वार्त्ताकुश्च शुभप्रदा । लताफलञ्च शुभदं सर्व्वं सर्व्वत्र निश्चितम् ॥” इति व्रह्मवैवर्त्ते श्रींकृष्णजन्मखण्डे १०२ अध्यायः ॥ शाखा । प्रियङ्गुः । (अस्याः पर्य्यायो यथा, -- “प्रियङ्गुः फलिनी कान्ता लता च महिलाह्वया । गुन्द्रा गुन्द्रफला श्यामा विष्वक् सेनाङ्गना- प्रिया ॥” इति भावप्रकाशस्य पूर्व्वखण्डे प्रथमे भागे ॥) पृक्का । (यथास्याः पर्य्यायः । “तस्करोच्चारकश्चण्डो देवी पृक्का लता लघुः ॥” इति वैद्यकरत्नमालायाम् ॥) अशनपर्णी । इत्यमरः ॥ ज्योतिष्मती । (अस्याः पर्य्यायो यथा, -- “ज्योतिष्मती स्यात् कटभी ज्योतिष्का कङ्गीनी- ति च । पारावतपदी पण्या लता प्रोक्ता ककुन्दनी ॥” इति भावप्रकाशस्य पूर्ब्बखण्डे प्रथमे भागे ॥) लताकस्तूरिका । माधवी । दूर्व्वा । इति मेदिनी । ते, ५१-५२ ॥ कैवर्त्तिका । सारिवा । इति राज- निर्घण्टः ॥ (बृहती । तत्पर्य्यायो यथा, -- “भण्डाकी बृहती सिंही वार्त्ताकी राष्ट्रिका- कुली । प्रसहा रक्तपाका च लता वृहतिका परा ॥”) नारी । यथा, -- “नग्नां परलतां पश्यन् अयुतं यस्तु साधकः । प्रजपेत् स भवेत् शीघ्रं विद्याया वल्लभः स्वयम् ॥” इति तन्त्रसारे श्यामासाधनम् ॥ (तथा च नैषधे । १ । ८५ । “नवा लता गन्धवहेन चुम्बिता करम्बिताङ्गी मकरन्दशीकरैः । दृशा नृपेण स्मितशोभिकुड्मला दरादराभ्यां दरकम्पिनी पपे ॥” “नवा नवीना तला माधवीलता पक्षे नवा रम्या लता स्त्री ।” इति तट्टीका ॥ * ॥ अप्सरो- विशेषः । यथा, महाभारते । १ । २१७ । २० । “अहञ्च सौरभेयी च समीची वुद्वुदा लता । यौगपद्येन तं विप्रमभ्यगच्छाम भारत ! ॥”)

अमरकोशः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

लता स्त्री।

लता

समानार्थक:वल्ली,व्रतति,लता

2।4।9।1।5

अप्रकाण्डे स्तम्बगुल्मौ वल्ली तु व्रततिर्लता । लता प्रतानिनी वीरुद्गुल्मिन्युलप इत्यपि॥

: शाखादिभिर्विस्तृतवल्ली, वृक्षमूलादग्रपर्यन्तं_गता_लता, देवतालः, मल्लिका, वृक्षरुहा, गुडूची, पाटा, कटुरोहिणी, मर्कटी, मञ्जिष्टा, धन्वयासः, सिंहिपुच्छी, पिप्पली, चव्यम्, काकचिञ्चा, शतावरी, दारुहरिद्रा, वचा, श्वेतमूलवचा, विष्णुक्रान्ता, द्राक्षा, कृष्णभूकूश्माण्डः, शुक्लभूकूश्माण्डः, शारिवा, काकमुद्गा, घोषवल्ली, पीतघोषवल्ली, पटोलिका, नागवल्ली, तुवरिका, अग्निशिखा, वृद्धदारकः, ब्रम्ही, स्वर्णक्षीरी, माषपर्णी, तुण्डिकेरी, अम्ललोणिका, अम्लवेतसः, कारवेल्लः, पटोलः, कूष्माण्डकः, कर्कटी, इक्ष्वाकुः, तुम्बी, इन्द्रवारुणी, ज्योत्स्निका, घोषः

पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, अचलसजीवः, लता

लता स्त्री।

शाखा

समानार्थक:शाखा,लता

2।4।11।1।2

समे शाखालते स्कन्धशाखाशाले शिफाजटे। शाखाशिफावरोहः स्यान्मूलाच्चाग्रं गता लता॥

अवयव : शिखरम्

: प्रधानशाखा

पदार्थ-विभागः : अवयवः

लता स्त्री।

प्रियङ्गुवृक्षः

समानार्थक:श्यामा,महिलाह्वय,लता,गोवन्दनी,गुन्द्रा,प्रियङ्गु,फलिनी,फली,विष्वक्सेना,गन्धफली,कारम्भा,प्रियक

2।4।55।2।1

कृष्णवृन्ता कुबेराक्षी श्यामा तु महिलाह्वया। लता गोवन्दनी गुन्द्रा प्रियङ्गुः फलिनी फली॥

पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, अचलसजीवः, वृक्षः

लता स्त्री।

कुन्दभेदः

समानार्थक:अतिमुक्त,पुण्ड्रक,वासन्ती,माधवी,लता

2।4।72।1।5

अतिमुक्तः पुण्ड्रकः स्याद्वासन्ती माधवी लता। सुमना मालती जातिः सप्तला नवमालिका॥

पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, अचलसजीवः, लता

लता स्त्री।

स्पृक्का

समानार्थक:मरुन्माला,पिशुना,स्पृक्का,देवी,लता,लघु,समुद्रान्ता,वधू,कोटिवर्षा,लङ्कोपिक

2।4।133।1।5

मरुन्माला तु पिशुना स्पृक्का देवी लता लघुः। समुद्रान्ता वधूः कोटिवर्षा लङ्कोपिकेत्यपि॥

पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, अचलसजीवः, तृणम्

लता स्त्री।

ज्योतिष्मती

समानार्थक:पारावताङ्घ्रि,कटभी,पण्या,ज्योतिष्मती,लता

2।4।150।1।5

पारावताङ्घ्रिः कटभी पण्या ज्योतिष्मती लता। वार्षिकं त्रायमाणा स्यात्त्रायन्ती बलभद्रिका॥

पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, अचलसजीवः, ओषधिः

वाचस्पत्यम्

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

लता¦ स्त्री लत--अच्। शाखारहिते

१ गुडूच्यादौ अमरः।

२ शाखायां

३ प्रियङ्गौ

४ पृक्कायाम्

५ असनपर्ण्यां चअमरः।

६ ज्योतिष्मत्यां

७ लताकस्तूरिकार्या

८ माधवीलतायां

९ दूर्वायाञ्च मेदि॰।

१० कैवर्त्तिकायां

११ सारिवोषधौच राजनि॰।

शब्दसागरः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

लता¦ f. (-ता)
1. A creeper, a creeping or winding plant in general; (this word is often employed as the last member of compounds to indicate “thinness” or “tenderness.”)
2. A branch.
3. A plant, commonly Priyangu
4.
4. A gramineous plant, (Trigonella corni- culata.)
5. Heart-pea, (Cardiospermum haliacacabum.)
6. The large Bengal creeper, (Gærtnera racemosa.)
7. A sort of grass, (Panicum dactylon.)
8. A vegetable and medicinal substance, commonly Lata4kastu4ri4 or the musk-creeper, said to grow in the Dakshin.
9. Thread.
10. A whip.
11. A string of pearls. E. लत a Sautra root, to hurt, to enfold, &c. affs. अच् and टाप् |

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

लता [latā], [लत्-अच्]

A creeper, creeping plant; लताभावेन परिणतमस्या रूपम् V.4; लतेव संनद्धमनोज्ञपल्लवा R.3.7 (often used as the last member of compounds, especially with words meaning 'arm', 'eyebrow', 'lightning', to denote beauty, tenderness, thinness &c.; भुजलता, बाहुलता, भ्रूलता, विद्युल्लता; so खड्ग˚, अलक˚, &c.; cf. Ku.2. 64; Me.49; Ś.3.14; R.9.46.

A branch; मधुसुरभिणि षट्पदेन पुष्पे मुख इव शाललतावधूश्चुचुम्बे Ki.1.34; Rām. 2.8.6.

The creeper called Priyaṅgu.

The Mādhavī creeper.

Musk-creeper.

A whip or the lash of a whip.

A string of pearls.

A slender woman.

A woman in general.

The Dūrvā grass. -Comp. -अङ्गुलिः f. a branch serving as a finger. -अन्तम् a flower. ˚बाणः the god of love; लतान्त- बाणंबाणलक्ष्यतामयासिषम् Dk.1.4. -अम्बुजम् a kind of cucumber. -अर्कः a green onion. -अलकः an elephant.-आननः a particular position of the hands in dancing.-उद्गमः the upward winding or climbing of a creeper. -करः a particular position of the hands in dancing. -कस्तूरिका, कस्तूरी musk-creeper; लताकस्तूरिका तिक्ता हृद्या शीतास्यरोगहृत् Rājavallabha. -गृहः, -हम् a bower surrounded with creepers, an arbour; लतागृहद्वारगतो $थ नन्दी Ku.3.41. -जिह्वः, -रसनः a snake.

तरुः, द्रुमः the Sāla tree.

the Tāla tree.

the orange tree.-पनसः the water-melon. -पर्णः N. of Viṣṇu. -प्रतानः the tendril of a creeper; लताप्रतानोद्ग्रथितैः स केशैरधिज्यधन्वा विचचार दावम् R.2.8. -भवनम् an arbour, a bower.-मणिः coral. -मण्डपः a bower, an arbour. -मृगः a monkey. -यष्टिः f. Bengal madder. -यावकम् a shoot, sprout. -रदः an elephant. -वलयः, -यम् an arbour.

वृक्षः the cocoa-nut tree.

the Sāla tree. -वेष्टः a kind of coitus or mode of sexual enjoyment; बाहुभ्यां पाद- युग्माभ्यां वेष्टयित्वा स्त्रियं रमेत् । लघुलिङ्गताडनं योनौ तल्लतावेष्टमुच्यते ॥ Rasamañjarī. -वेष्टनम्, -वेष्टितकम् a kind of embrace; अपि भ्रमी भङ्गिभिरावृताङ्गं वासो लतावेष्टितकप्रवीणम् N.7.97 ('उपविष्टं प्रियं कान्ता सुप्ता वेष्टयते यदि । तल्लतावेष्टितं ज्ञेयं कामानुभव- वेदिभिः Narāyaṇa's com.).

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

लता f. a creeper , any creeping or winding plant or twining tendril Mn. MBh. etc. (the brows , arms , curls , a slender body , a sword-blade , lightning etc. are often compared to the form of a creeper , to express their graceful curves and slimness of outline ; See. भ्रू-ल्, बाहु-ल्, तडिल्-ल्etc. )

लता f. the माधवी-creeper , Gaertnera Racemosa Bhpr.

लता f. Trigonella Corniculata ib.

लता f. Panicum Italicum L.

लता f. Cardiospermum Halicacabum L.

लता f. Panicum Dactylon L.

लता f. = कैवर्तिकाL.

लता f. = the plant सारिवाL.

लता f. musk-creeper L.

लता f. a slender woman , any woman Naish. Tantras.

लता f. the thong or lash of a whip , whip Pan5cat. Sus3r.

लता f. a string of pearls VarBr2S.

लता f. a streak , line( वारां लताः, thin jets of water) Ba1lar.

लता f. a kind of metre Col.

लता f. N. of an अप्सरस्MBh.

लता f. of a daughter of मेरुand wife of इला-वृतBhP.

Purana index

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

(I)--a daughter of Meru and wife of इलावृत. भा. V. 2. २३.

(II)--a daughter of इरा and mother of Vanaspati. Br. III. 7. ४६०.

Purana Encyclopedia

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

LATĀ : A celestial maiden. She was the companion of another Devī of name Vargā. Though she became a crocodile by the curse of a brahmin she was set free by Arjuna. (See under Pañcatīrtha).

_______________________________
*3rd word in right half of page 451 (+offset) in original book.