१. द्वाविंशतितमो व्यञ्जनवर्णः । अस्योच्चारणस्थानम्— {'di'i nga ro 'don tshul la skye gnas so dang /} {byed pa lce rtse/} {nang gi rtsol ba mgrin pa phye ba dang /} {phyi'i rtsol ba srog chen dro zhing sgra med pa} बो.को.२४४१ २. = {za ba/}
za 'gyur
= {za bar 'gyur/}
za 'gram
हनुः — {za 'gram shin tu 'khregs pa} सुनिष्पीडितहनुः ग.व्यू.२३३क/३१०; {bu khyod kyi mes seng ge'i za 'gram zhes bya ba byung ste} तव पुत्र पितामहः सिंहहनुर्नामाऽभूत् ल.वि.७९ख/१०७.
• क्रि. (वर्त.; सक.; {bza' ba} भवि., {zos pa} भूत., {zo} वि– धौ) अश्नाति — {chu skyar mi smra rkang gcig gis/} /{brtul zhugs bzung nas nya rnams za//} अश्नाति मौनकृत् मत्स्यानेकपादव्रतो बकः ।। अ.क.८०क/८.९; भुनक्ति— {de las skyes pa'i rnal 'byor pas/} /{de yi bde ba za ba nyid//} तस्यामुत्पद्यते योगी तस्याः सौख्यं भुनक्ति च । हे.त.२१क/६८; भुङ्क्ते — {za bas na za ba po yin no//} भुङ्क्त इति भोक्ता अभि.भा.९३ख/१२२८; {gang zhig g}.{yul grub go bgos shing /} /{khrag gis sbags pa'i dpal za ba//} ये युधि सिद्धिसन्नद्धा रक्ताक्तां भुञ्जते श्रियम् । अ.क.२८क/३.१०२; आहरति — {de ltar 'du shes pas rings thabs su zas za ba} इत्येवंसंज्ञी अविश्रब्धमाहारमाहरति अ.सा.२९४क/१६६; भक्षति — {gang gis thub pa'i tshig 'das te/} /{bsam pa ngan pa sha za na//} योऽतिक्रम्य मुनेर्वाक्यं मांसं भक्षति दुर्मतिः । ल.अ.१५७ख/१०४; भक्षयति — {rang gi khrag dang kha chu 'dzag pa rang lce de nyid za'o//} स्वरुधिरलालापरिस्रुतां तामेव स्वजिह्वां भक्षयति शि.स.४७क/४४; प्रभक्षयति — {lce'i sha za zhes bya ba'i bya ni gang dag lce dral nas mngon du za ba ste} जिह्वामिषभुजो नाम पक्षिणो ये जिह्वां विदार्य अभितोऽभितः प्रभक्षयन्ति शि.स.४५क/४२; परिभक्षयति — {de dag gis ni bzhag cing bkod pa la/} /{gnod sbyin rnams kyang de la phal cher za//} न्यस्तानि न्यस्तानि च तानि तेषां ते यक्ष भूयो परिभक्षयन्ति ।। स.पु.३४क/५७; भुज्यते — {bzung nas kyang thog mar klad pa la za ba} गृहीत्वा च पूर्वं तावन्मस्तकाद् भुज्यते शि.स.४७ख/४५; भक्ष्यते — {'di dag ni byis pa rnams la za ba ste/} {klu la nam mkha' lding dang mtshungs so//} आभिर्बाला भक्ष्यन्ते गरुडेनेव पन्नगाः ल.वि.१०३ख/१५०; {de ci nag po chen po 'di mkha' 'gro ma rnams kyis za ba'am} तत्किं महाकाल एव डाकिनीभिर्भक्ष्यते प्र.अ.२१०ख/५६८; अद्यते— {song ba dang 'gro ba dang 'gro bar 'gyur ba'i phyir ram/} {mi rtag pa nyid kyis za ba'i phyir dus rnams so//} गतगच्छद्गमिष्यद्भावादध्वानः, अद्यन्तेऽनित्यतयेति वा अभि.भा.२९क/२६; खादते — {ngo mi tsha bar za ba ni/} /{rtag tu smyon par skye bar 'gyur//} खादते यदि नैर्लज्ज्यादुन्मत्तो जायते सदा ।। ल.अ.१५७ख/१०५; ग्रसति — {de'i phyir ro//} {lo so so nas lo so sor bu lon dag gis de ni srid pa ste lus za'o//} अतः प्रतिवर्षात् प्रतिवर्षे ऋणेन ग्रसति स भु– वनं शरीरम् वि.प्र.२६६क/२.७८; • सं. १. अभ्यवहारः — {gso ba'i phyir nub mo za ba ni tshul dang mi mthun pa ma yin no//} न रात्रिरभ्यवहारे विचिकित्सायामप्रतिरूपा वि.सू.७७क/९४; भोगः — {za ba ni dad pas sbyin par bya ba chud gzon pa yin no//} भोगश्च विनिपातनं श्रद्ध(आ)देयस्य वि.सू.७९ख/९६; उपभोगः — {dge slong mas sbyor du bcug pa'i zas za ba} भिक्षुणीपरिपाचित– पिण्डपातोपभोगः म.व्यु.८४५१ (११७क); परिभोगः — {'dug gnas su za ba'i ltung byed do//} आवसथपरिभोगः (गे प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.३५क/४४; भुक्तिः — {za ba'i so sor bshags par bya ba ste gnyis pa'o//} भुक्तिद्वितीयं प्रातिदेशनीयम् वि.सू.४८ख/६१; ग्रासः — {de dus dus ni gzhan pa bzhin/} /{'gro ba za ba la chags pa/} /{'jigs rung lus rgyas sbrul chen ni/} /{pham phA zhes pa byung bar gyur//} तस्मिन् काले जगद्ग्रासव्यग्रः काल इवापरः । अभूदजगरो घोरः कङ्का(फम्फा लि.पा.)– ख्यः स्फारविग्रहः ।। अ.क.२७५ख/१०२.९; जग्धिः मि.को.४१क; भोजनम् — {zas de za ba na} तद्भोजनं परिभुञ्जानस्य अ.सा.१३४ख/७७; {mtshan mo za ba'i don} रात्रिभोजनार्थः त.प.५४क/५५९; {za ba yin dang tsho ba nyid//} भोजने सति पीनत्वम् त.स.५९ख/५६७; अशनम् — {klu ni za ba las zlog la/} /{kun tu rtog pa brtan po byas//} चकार स्थिरसङ्कल्पं नागाशननिवृत्तये ।। अ.क.३१२ख/१०८.१९२; भक्षणम् — {dud 'gro rnams ni gcig la gcig/} /{za ba'i 'jigs dang bral bar shog//} अन्योन्यभक्षणभयं तिरञ्चामपगच्छतु । बो.अ.३८क/१०.१७; {shing rnams tsher ma can 'dzeg dang /} /{kha ba dag kyang za ba dang //} रोहणं कण्टकवृक्षाणां भक्षणं वाति (? वा )तिक्तकम् ।। म.मू.१८२क/१११; सम्भक्षणम् — {'bras bu ni/} /{skyur po za ba dag las} आम्लफलसम्भक्षणात् अ.क.२०९क/८६.१४; भुञ्जनम् — {rnam par smin pa de las bzlog/} /{bde ba'i ye shes za ba nyid//} विपाके तद्विपर्यासं सुखज्ञानस्य भुञ्जनम् ।। हे.त.१७क/५४; अदनम्— {bdag gis brjod la mna' byed pa/} /{rang sha za zhes smra ba mo//} मयोक्ते शपथं चक्रे स्वमांसादनवादिनी ।। अ.क.१७२ख/१९.१०२; आहरणम् — {sha dag za zhing khrag 'thung myos par gyur pa'i stag mo ni//} आमिषाहरणशोणितपानमत्तां व्याघ्रीम् अ.क.१८ख/५१.४६; द्र.— {nags tshal nas byung bas 'tsho ba'i phyir za zhing gnas so//} अभ्यवहृतेन तेन वन्येनाहारेण वर्तयामास जा.मा.३१ख/३७ २. अशितम् — {de 'gro ba dang 'ong ba yang shes bzhin du spyod pa yin no/} /{lta ba dang}…{za ba dang 'thung ba dang} सोऽतिक्रामन् वा प्रतिक्रामन् वा सम्प्रजानचारी भवति, आलोकिते…अशिते पीते बो.प.९२ख/५६; • वि. १. = {za ba po} भोक्ता — {de la za ba stong pa nyid ni nang gi skye mched rnams las brtsams so//} {bza' ba stong pa nyid ni phyi rol gyi rnams so//} तत्र भोक्तृशून्यता आध्यात्मिकान्यायतनान्यारभ्य, भोजनशून्यता बाह्यानि म.भा.५क/४१; खादकः — {de dag las gzhan pa'i bya mi ro za ba dag dang}… {srin bu rnams kyi yang mi bza'o//} न… भुञ्जीत…तदन्यकुणपखादकपक्षि…कृमीणाम् वि.सू.७७ख/९४; {lhag ma za ba dud 'gro la sogs pa btsal te ma rnyed pa la ni ltung ba med do//} अनापत्तिरलाभे पर्येष (पर्येष्य भो.पा.)विघसखादकतिर्यगादेः वि.सू.२८ख/३५ २. चण्डः — {khyi za ba dang} चण्डेन कुक्कुरेण अभि.स.भा.९८क/१३२; वि.व.१२२ख/१.१०; • कृ. ग्रस्यमानः — {snga ma de gnyis gti mug gis za bar ro//} ग्रस्यमानयोर्मोहेन पूर्वयोः वि.सू.९५क/११४; • उ.प. भुक् — {nags su 'bras bu za ba'i spre'u 'di dag rnams} एते वने फलभुजः कपयः अ.क.१३८ख/६७.४९; {dper na mes thams cad rim gyis dang cig car dag gis mi za na yang thams cad za zhes bya ba} यथा अग्निः सर्वं क्रमयौगपद्याभ्यामभुञ्जानोऽपि सर्वभुगिति त.प.२७६क/१०२०; आशः — {sa'i snying po dag ni bsreg za mer 'gyur ro//} पृथ्व्या गर्भो हुताशोऽग्निर्भवति वि.प्र.२२७ख/२.१८; {bor ba za ba} उज्झिताशानि अ.श.१३४क/१२३; आशी — {gzhan gyi zas za'i bran dang ni//} परपिण्डाशिनो दासाः बो.अ.२२ख/७.५७; {mang du za} बह्वाशी म.मू.१८३क/११३; {thams cad za ba} सर्वाशी जा.मा.८९क/१०२; अदः — {zan za} अन्नादः बो.अ.३६क/९.१३६; {mi sha za ba'i phra men pha dang phra men ma ma rungs pa dag tu skye'o//} मानुषमांसादा घोरा डाका वा डाकिन्यश्च सञ्जायन्ते ल.अ.१५५ख /१०२; {khab kyi bu ga zhes bya ba'i bya}… {tshil za ba dang} सूचीच्छिद्रा नाम पक्षिणः… मेदोऽदाः शि.स.४५क/४३; अदनी — {ban dA shing la za ba dang /} /{shing skyes 'tsho byed nyid kyang ngo //} वन्दा वृक्षादनी वृक्षरुहा जीवन्तिकेत्यपि । अ.को.१६०क/२.४.८२; भोजी — । {de bzhin du ran par za ba dang}…{kha zas sna gcig za ba dang} तथा मात्राभोजी…एकप्रकाराशनभोजी बो.भू.१४४क/१८५; {dus su za ba} कालभोजी ल.वि.१८३क/२७७; खादी — {rgyu ma'i nang spri za ba} अन्त्रविवरखादिनः शि.स.४५क/४३; आहारः — {rig pa thams cad tshim par byed par 'dod na ba gcin dang nas kyi kha zas za zhing} सर्वविद्यानामाप्यायनं कर्तुकामः गोमूत्रयावकाहारः म.मू. २१२ख/२३१; {dbang chung bar grags pa ni dri mi zhim pa za ba'o/} /{dbang che bar grags pa ni dri zhim po za ba'o//} अल्पेशाख्यस्तु दुर्गन्धाहारः, महेशाख्यः सुगन्धाहारः अभि.भा.१२०क/४२४; अशनः — {mi yi sha dang tshil dag za ba yi/} /{srin po de dag ci phyir khyod mi 'jigs//} तेभ्यो नृमेदः– पिशिताशनेभ्यः कथं भयं तेऽस्ति न राक्षसेभ्यः । जा.मा.३८क/४४; {lha mo de ni ro khang dag/} /{sreg za ldan par ji ltar nyal//} साऽधिशेते कथं देवी हुताशनवतीं चिताम् ।। का.आ.३३१ख/२.२८३; भोजनः — {mang za de nyid ni} तमेव बहुभोजनम् अ.क.२२४ख/८९.३७; भक्षः — {rtsa ba dang 'bras bu za ba} मूलफलभक्षः शि.स.४३क/४०; {mon sran rnam mang za ba} विविधा माषभक्षाः म.मू.१८१क/१०९; {mi gtsang za ba} अमेध्यभक्षः बो.अ.३६क /९.१३६; {dga' ba za zhing dga' ba'i zas can} प्रीतिभक्षाः प्रीत्याहाराः अभि.स्फु.२८९ख/११३५;भक्षणः — {sems can gcig la gcig za ba/} /{sha zan dag gi rigs su skye//} अन्योन्यभक्षणाः सत्त्वाः क्रव्यादकुल– सम्भवाः ।। ल.अ.१५७ख/१०५; भक्षी — {pags pa dag za ba} त्वग्भक्षिणः शि.स.४५क/४३; भक्तः — {thod par za ba dang ba lang gi sha dang ma he'i sha za ba dang}…{de dag thams cad kyang lhung bar gyur to//} सर्वेऽपि ते पतिताः कापालिकभक्तगोमांसमहिषमांसभक्षणेन वि.प्र.१२८ख/१, पृ.२७; भक्ष्यः — {skye bo ba glang za bar ni/} /{dogs pa dang ldan} गोभक्ष्यजनशङ्कितः अ.क.२८२क/१०५.४; • प्र. ठन् ( {rtsa ba za ba} मूलिकः) — {rtsa ba du ma za ba dang} अनेकमूलिकैः ल.वि.१२२ख/१८२. (द्र.— {dri za/} {sha za/} {tshal za/} {chud za ba/} {the tshom za ba/} {nem nur za ba/} {yid gnyis za ba/} {gdon mi za ba/} {tshig pa za/} ग्. {yang za ba/} {lhag par za ba/} {'dus shing za ba/}).
za ba na
परिभुञ्जानः — {des zas de za ba na de'i kha dog dang}… {myangs pa na bde bar byed la/} {zhu ba'i tshe de la rnam par smin pa sdug bsngal bar 'gyur te} तस्य त– द्भोजनं परिभुञ्जानस्य वर्णतश्च…स्वादेषु सुखकरं परिणामे चास्य दुःखविपाकं भवति अ.सा.१३४ख/७७; द्र.— {the tshom za na} सन्देहे न्या.बि.२३५क/१९२; {the tshom za na'ang rgya cher mi 'gyur na/} /{'jungs shing zhum pa mun pa'i mchog yin no//} विमर्शमार्गोऽप्यनुदात्तता स्यात्, मात्सर्यदैन्यं तु परा तमिस्रा ।। जा.मा.४२ख/५०.
za bar
भोक्तुम् — {gzan chang zhig/}… {des thob nas/} /{gus dang bcas pas za ru song //} कुल्माषपिण्डिमासाद्य भोक्तुं सादरमाययौ ।। अ.क.१५८ख/१७.१५; परिभोक्तुम् — {dge sbyong mgo breg 'di dag ni tshod ma ro sna tshogs dang ldan pa dang 'bras chan za bar 'os pa ma yin gyi} नार्हन्तीमे मुण्डकाः श्रमणका नानासूपिकरसव्यञ्जनोपेतं शाल्योदनं परिभोक्तुम् वि.व.१४५ख/१.३४; आहारयितुम् — {gang phyir ma yang bdag gi bu/} /{za bar 'dod pa} येन माताऽपि तनयानाहारयितुमिच्छति ।। जा.मा.४ख/३; अत्तुम् — {de phyir khyod ni za bar 'dir 'ongs so//} त्वामत्तुमभ्युद्गतमेतदस्मात् जा.मा.१९ख/२१; द्र. — {gdon mi za bar/}
za ba stong pa nyid
भोक्तृशून्यता — {de la za ba stong pa nyid ni nang gi skye mched rnams las brtsams so/} /{bza' ba stong pa nyid ni phyi rol gyi rnams so//} तत्र भोक्तृशून्यता आध्यात्मिकान्यायतनान्यारभ्य, भोजनशून्यता बाह्यानि म.भा.५क/४१.
za ba po
• वि. भक्षकः — {gal te za ba po med na gsod pa po yang mi 'byung ngo //} यदि भक्षको नास्ति वधकोऽपि न विद्यते वि.प्र.११८क/१, पृ.१६; भोक्ता — {nga yi zhes ni rnam shes pa/} /।{za po nyid la rnam par gnas//} ममत्वेन च विज्ञानं भोक्तर्येव व्यवस्थितम् ।। प्र.अ.१२क/१४; • सं. = {za ba po nyid} भोक्तृता — {gzung bya yin phyir 'di 'dzin min/} /{des 'di za ba por mi 'gyur//} ग्राह्यत्वात् ग्राहकं तत् स्यात् नेति नास्यास्ति भोक्तृता ।। प्र.अ.१४०ख/१५०; {tha dad yin na za po med//} विभेदे तु न भोक्तृता त.स.१२ख/१४६; भोक्तृत्वम् {bde ba la sogs pa rnams kyi yon tan nyid dang za ba po dang byed pa po gnyis la sogs pa'i rjes su 'gro ba'i phyir ro//} सुखादिष्वपि हि गुणत्वाद् भोक्तृत्वकर्तृत्वादीनामनुगमात् वा.टी.८९ख/४७; {byed po nyid dang za po dag/} /{skyes bu'i gnas la de mi brten//} न च कर्तृत्वभोक्तृत्वे पुंसोऽवस्थां समाश्रिते । त.स.१०क/१२२.
za ba po nyid
भोक्तृत्वम् — {shes pa dang 'bad pa dang byed par 'dod pa la sogs pa rnams bdag de la 'du ba ni byed pa po nyid do//} {bde ba la sogs pa nyams su myong ba dang 'du ba ni za ba po nyid do//} ज्ञानप्रयत्नचिकीर्षाणां तत्रात्मनि समवायः कर्तृत्वम्, सुखादिसंवित्समवायः भोक्तृत्वम् त.प.१९२ख/१०१; {don la longs spyod dus su yang /} /{gal te 'di la 'gyur med na/} /{'di ni za po nyid min zhing //} अर्थोपभोगकाले च यदि नैवास्य विक्रिया । नैव भोक्तृत्वमस्य स्यात् त.स.१२ख/१४५; भोक्तृता — {kun gyi 'dzin byed mi 'gyur te/} /{des na za ba po nyid nyams//} अग्राहकः स्यात् सर्वस्य ततो हीयेत भोक्तृता ।। प्र.वा.१२८ख/२.२७२; उपभोक्तृता — {de ltar 'di yi za po nyid/} /{gzugs brnyan skye ba'i sgo can te//} प्रतिबिम्बोदयद्वारा चैवमस्योपभोक्तृता । त.स.१२ख/१४५.
za ba'i dus
भुक्तिकालः — {da ni nyi ma gung zhes pa la sogs pas sangs rgyas pa dang lha min dag gi za ba'i dus gsungs te} इदानीं बौद्धासुरयोर्भुक्तिकाल उच्यते मध्याह्नादित्यादिना वि.प्र.२७३ख/२.९९.
za bar gyur
क्रि. भक्षयति — {las kyi rnam par smin pa des ni nyin mo dang mtshan mo bu lnga lnga btsa' zhing za bar gyur to//} तस्य कर्मणो विपाकेन रात्रिंदिवेन पञ्च पुत्रान् प्रसूय तानेव भक्षयति अ.श.१३३ख/१२३.
za bar 'gyur
क्रि. १. भक्षयति — {bkres pas yongs su nyen pa 'dis/} /{bu ni nges par za bar 'gyur//} तदियं क्षुत्परिक्षामा भक्षयत्येव दारकम् ।। अ.क.१५क/५१.९; भक्ष्यते — {kyi hud/} {ji ga gnyen gyi srog gyur khyod za 'gyur//} हा भक्ष्यसे बान्धवजीवभूत…पुत्र ।। अ.क.३०५क/१०८.१२१ २. भक्षयिष्यति — {da ltar zas ma rnyed pas yang na ni rang gi bu la za bar 'gyur/} {yang na ni bkres pas 'chi ba'i dus byed par 'gyur ro//} इदानीं भोजनमलभमाना स्वसुतानि भक्षयिष्यति जिघत्सया वा कालं करिष्यति सु.प्र.५४ख/१०८ ३. भक्षः स्यात् — {zan za mi gtsang za bar 'gyur//} अन्नादोऽमेध्यभक्षः स्यात् बो.अ.३६क/९.१३६.
za bar 'dod
= {za bar 'dod pa/}
za bar 'dod pa
• क्रि. भोक्तुमन्विच्छति — {ltogs nas} …/{bdag gi bu yang za bar 'dod//} स्वसुतानपि…भोक्तुमन्विच्छति क्षुधा जा.मा.४ख/३; • सं. १. भोक्तुकामता — {za bar 'dod pas rgyud gtad pa'i phyir ro//} भोक्तुकामतावर्जितत्वात् सन्ततेः अभि.भा.३१ख/३७ २. = {ltogs pa} बुभुक्षा, क्षुधा — {zas 'dod za 'dod ltogs pa dang //} अशनाया बुभुक्षा क्षुद् अ.को.१९८क/२.९.५४; भोक्तुमिच्छा बुभुक्षा अ.वि.२.९.५४; अशनाया मि.को.४०ख ।
za bar bya
क्रि. १. भक्षयामि — {khu tshur bcings pa de las de nyid kyis sa la rdebs pa'am lag pa dang rkang pa rdebs par gyur na nga yis za bar bya'o zhes rjod pa ste} तस्मान्मुष्टिबन्धात् तेनैव भुवि स्फालनात् करचरणाभ्यां वा स्फालने सति भक्षयामीति वदति वि.प्र.१७८क/३.१८८ २. भुञ्जीत — {mchil lham dang bcas bzhin du za bar mi bya'o//} न सोपानत्था (को भो.पा.) भुञ्जीत वि.सू.८०क/९७. {za bar byas pa} भू.का.कृ. चर्वितम् मि.को.४१क ।
za bar byed
= {za byed/}
za bar byed pa
= {za byed/}
za bar mi bya
क्रि. न भुञ्जीत — {mchil lham dang bcas bzhin du za bar mi bya'o//} {nad pas ni mnan te'o//} न सोपानत्था (को भो.पा.) भुञ्जीत । आक्रम्य ग्लानः वि.सू.८०क/९७.
za bar mi byed
क्रि. न कवलयति — {tsU ta rab smin dug bzhin bya rog gis ni za bar mi byed de//} न काकः सत्पाकं कवलयति चूतं विषमिव अ.क.३९क/५५.२७.
za bar 'dzin
= {za bar 'dzin pa/}
za bar 'dzin pa
पा. भोक्तृत्वग्राहः, आत्मदर्शनविशेषः — {bdag tu lta ba rnam pa bcu}…{gcig pur 'dzin pa dang}…{za bar 'dzin pa dang}…{ma grol ba dang grol bar 'dzin pa'o//} दशविधमात्मदर्शनम्…एकत्वग्राहः…भोक्तृत्वग्राहः… अमुक्तमुक्तत्वग्राहश्च म.भा.१३क/१०३.
za bo
= {za ba po/}
za byed
• क्रि. १. आहरति — {de ltar dbang po bsdams pa de so sor brtags shing zas za bar byed la} स तथा संवृतेन्द्रियः प्रतिसंख्यायाहारमाहरति श्रा.भू.५ख/१०; अश्नाति — । {ji ltar bza' bar bya ba dang myang ba'i bar du bya ba/} {de ltar za bar byed cing myong ba'i bar du byed pa} यथा चाशितव्यं यावत्स्वादयितव्यं तथाऽश्नाति, स्वादयति श्रा.भू.४६ख/११७; कवलयति — {tsU ta rab smin dug bzhin bya rog gis ni za bar mi byed de//} न काकः सत्पाकं कवलयति चूतं विषमिव अ.क.३९क/५५.२७; ग्रसति — {ro dang ro ni za bar byed de zhes pa ni ro drug po ma yis zos pa dang 'thungs pa gang yin pa'i ro dang ro de dag me yis za bar byed do//} ग्रसति रसरसमिति षड्रसं मातृभक्षितं पीतं च यत् तद् ग्रसति रसरसं तेजः वि.प्र.२२३ख/२.४; भक्षयति — {gang zhig sbrul bdag rnams ni 'dab chags rgyal pos za bar byed//} यान् भक्षयत्यहिपतीन् पतगाधिराजः । ना.ना.२४१क/१४५; {bu btsas shing btsas pa dag za bar byed do//} जातानि जातान्य(पत्यानि भ)क्षयति वि.व.१२१क/१.९; भुङ्क्ते — {za bar byed la zhes bya ba ni za bar byed pa dang} आहरतीति भुङ्क्ते श्रा.भू.३३ख/८५; {gang phyir byis pa gti mug gis/} /{bsgribs pa rnams kyis ma shes pa/} /{de phyir kun tu 'dzin sems kyis/} /{rtag tu ma byin za bar byed//} यस्मात्तु न प्रजानन्ति बाला मोहतमोवृताः । तस्मात्तु भुञ्जते सत्त्वा आगृहीतेन चेतसा ।। अ.श.८९ख/८१; भुज्यते — {gzhan gyi nor gyis gang zhig za byed gang zhig 'thung bar byed//} यद्भुज्यते परधनेन निपीयते यत् अ.क.२६१ख/९५.९ । २. भक्षयिष्यति — {des ni tshe 'di'am tshe gzhan la/} /{bdag la za bar mi byed na//} स मां किं भक्षयिष्यति । इह जन्मान्तरे वाऽपि बो.अ.१६ख/६.५४; • सं. १. = {za ba} ग्रसनम् — {ras bal btso ma'i gos dag gam/}…/{reg dang za bar byed pa nyid/} /{bad kan rmi lam dag tu 'dod//} कर्पासं क्षौमपट्टं…स्पर्शने ग्रसने चैव श्लेष्मिके स्वप्नमिष्यते । म.मू.१८१क/१०९; जेमनम् मि.को.४१क २. = {rdo rje} अशनिः, वज्रम् — {sgra sgrogs rdo rje mo ma yin/} /{lag nyal 'bigs byed thog dang ni/}…{za byed} ह्रादिनी वज्रमस्त्री स्यात् कुलिश भिदुरं पविः ।…अशनिः अ.को.१३१क/१.१.४८; अश्नाति शत्रुजीवितम्, अश्नुते वा अशनिः । अश भोजने । अशू व्याप्तौ वा अ.वि.१.१.४८ ३. चमूः, सेनाविशेषः मि.को.४८ख । ४. = {dbyi mo} चविकम्, चव्यम् मि.को.५६क ५. = {sgog skya} लशुनम्, गृञ्जनम् मि.को.५९ख; • कृ. खाद्यमानः — {de dag gis de za bar byed cing gnod par byed pa na/} {dbang po rgod pa dang}…{yid nye bar ma zhi bar 'gyur te} यैरयं खाद्यमानो बाध्यमानः, उद्धतेन्द्रियो भवति… अव्युपशान्तमानसः श्रा.भू.३३ख/८६; आस्वादयन्ती — {de yi spyi bor bu ga dag/} /{de yis byas nas klad pa khrag/} /{za bar byed} सा तस्य मूर्ध्नि विवरं कृत्वा मस्तिष्कशोणितम् । आस्वादयन्ती अ.क.१७०क/१९.७२; द्र.— {sha yi phung po 'di mthong nas/} /{bya rgod dang gzhan za byed na//} मांसोच्छ्रयमिमं दृष्ट्वा गृध्रैरन्यैश्च भक्षितम् । बो.अ.२५क /८.४७; • ना. १. ग्रसनः, विद्याराजः — {rig pa mchog dang}…{za bar byed pa dang}…{de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः…ग्रसनः…एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७ख/८ २. भक्षकः, वि– द्याराजः — {rig pa mchog dang}…{za bar byed pa dang}…{za byed dang}…{de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः…ग्रसनः…भक्षकः…एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७ख/८ ३. ग्रसती, नागकन्या — {klu'i bu mo brgya} ({stong} ){phrag du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {klu'i bu mo rgyan 'dzin ces bya ba dang} …{klu'i bu mo za byed ces bya ba dang} अनेकानि च नाग– कन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा—विभूषणधरा नाम नागकन्या… ग्रसती नाम नागकन्या का.व्यू.२०१ख/२५९.
za byed ma
वि.स्त्री. ग्रसनी — {gzhan yang rig ma mang po ni/} {sems can rjes su 'dzin pa mo/} {'di lta ste/} {nag mo gtsigs ma}…{'byung po za byed ma} अन्याश्च बहवो विद्याः सत्त्वानुग्रहकारिकाः । तद्यथा — कालीकराली…भूतग्रसनी ब.मा.१६९ख ।
za ma
१. षण्डः — {za ma dang}… {gnas par mi bya ba dag dang mi bya'o//} न षण्ड…असंवासिकैः वि.सू.९६ख/११६; {gsum pa'i rang bzhin za ma dang /} /{ma ning pho ma ning dang ni//} तृतीयप्रकृतिः षण्डः क्लीबः पण्डो नपुंसकम् ।। अ.को.१७२ख/२.६.३९; स्वस्यापख्यातिनिवारणार्थं किमपि हिरण्यादिकं सनोति ददातीति षण्डः । षणु दाने अ.वि.२.६.३९; षण्डकः — {za ma'am ma ning ngam dge slong ma sun phyung ba'am} षण्डकपण्डकभिक्षुणीदू– षकम् वि.सू.१२ख/१३; षण्ढः — {za ma dang ma ning dang mtshan gnyis pa dang byang gi sgra mi snyan pa rnams ni ma gtogs so//} षण्ढपण्डकोभयव्यञ्जनानुत्तरकौरवांश्च हित्वा अभि.भा.१९१क/६५० २. = {kha zas} आहारः, भोजनम् — {bzhes pa gsol dgongs gdugs tshod dang /} /{'tshal ma za ma zas dang ni/} /{kha zas zhes pa dang yang ngo //} जग्धिस्तु भोजनम् ।। जेमनं लेह आहारो निघसो न्याद इत्यपि । अ.को.१९८क/२.९.५६; आह्रियते भुज्यते आहारः । हृञ् हरणे अ.वि.२.९.५६; अन्नम् मि.को.३८ख ।
za ma tog
करण्डः — {chos mngon sna tshogs don gyi za ma tog//} नानाभिधर्मार्थकरण्डभूतम् अभि.स्फु.३३३क/१२३४; करण्डकः, ओ कम् — {nor bu rin po che de za ma tog gang gi nang du bcug gam phyung na} यत्र च करण्डके तन्मणिरत्नं प्रक्षिप्तं भवति उत्क्षिप्तं वा अ.सा.८७ख/५०; {rdo rje btsun mo'i b+ha ga ni/} /{e yi rnam pa'i cha byad gzugs/} /{sangs rgyas rin chen za ma tog /bde} {ba can du rtag tu bzhugs//} विहरेऽहं सुखावत्यां सद्वज्रयोषितो भगे । एकाराकृतिरूपे तु बुद्धरत्नकरण्डके ।। हे.त.१५ख/४८; म.व्यु.५८९१ (८५क); समुद्गकः — {mig sman skyer khaN+Da'i ni za ma tog go//} रसाञ्जनस्य समुद्गकः वि.सू.७६ख/९३; {lam po cher phreng ba'i za ma tog bya'o//} मालसमुद्गकस्य रथे (?रथ्यां) करणम् वि.सू.१००क/१२१; {des der}…{gser gyi za ma tog cig mthong ngo //} स तत्र ददर्श… हिरण्यमयं समुद्गकम् सु.प्र.५३ख/१०६; {za ma tog dang ga 'u dang //} समुद्गकः सम्पुटकः अ.को.१८०ख/२.६.१३९; सम्यगुद्गच्छतीति समुद्गकः । गम्Ḷ गतौ अ.वि.२.६.१३९.
za ma tog bkod pa
ना. कारण्डव्यूहः, महायानसूत्रम्— {bcom ldan 'das bdag gis ji ltar theg pa chen po'i mdo za ma tog bkod pas sdig pa thams cad las thar bar bgyid pa 'tshal bar bgyi} कथं जानाम्यहं भगवन् कारण्डव्यूहं महायानसूत्ररत्नराजं सर्वपापपरिमोक्षणं कुरुते का.व्यू.२४५ख/३०६; {de'i tshe theg pa chen po'i mdo za ma tog bkod pa dkon mchog gi rgyal po'i sgra byung ngo //} तदा तस्य सकाशात् कारण्डव्यूहमहायानसूत्ररत्नराजशब्दो निश्चरति का.व्यू.२०६ख/२६४.
za rtsom pa
वि. भोक्तुमुद्यतः, ओ ता — {nam zhig bkres pas nyen pa yis/} /{phrug gu 'di dag za rtsom pa'i/} /{stag mo de ni rang gi lus/} /{byin nas bdag gis rnam par bzlog//} कदाचिदेतौ क्षुत्क्षामा पोतकौ भोक्तुमुद्यता । स्वशरीरं मया दत्वा व्याघ्री सा विनिवारिता ।। अ.क.२६२क/९५.१७.
वि. भक्ष्यमाणः — {byang chub sems dpa' de'i lus srog dang bral ba stag mo des za zhing 'dug pa mthong ba} तद्बोधिसत्त्वशरीरमुद्गतप्राणं तया व्याघ्रयुवत्या भक्ष्यमाणं ददर्श जा.मा.६क/५.
za zhing gnas
द्र.— {nags tshal nas byung ba 'tsho ba'i phyir za zhing gnas so//} अभ्यवहृतेन तेन वन्येनाहारेण वर्तयामास जा.मा.३१ख/३७.
za za
= {yum} अम्बा म.व्यु.३९२५ (६४क).
za zi
द्र.— {mun nag mun 'thibs shin tu stug/} /{mun mdangs she mun za zi dang //} ध्वान्ते गाढेऽन्धतमसं क्षीणेऽवतमसं तमः ।। अ.को.१४५ख/१.९.३; अवक्षीणं तमः अवतमसम् अ.वि.१.९.३.
za 'og
चित्रम्— {de'i tshe za 'og gi gding ba la sogs pa la shes pa sna tshogs du ma nyid du 'gyur ro//} तदा चित्रास्– तरणादिषु ज्ञानस्य चित्रत्वं भवेत् त.प.२५४ख/२२६; चित्रपटः म.व्यु.५८६८ (८५क); स्तवरः, ओ रम् म.व्यु.५८६९ (८५क).
zag
= {zag pa/}
zag bcas
= {zag pa dang bcas pa/}
zag bcas pa
= {zag pa dang bcas pa/}
zag dang bcas
= {zag pa dang bcas pa/}
zag dang bcas pa
= {zag pa dang bcas pa/}
zag pa
• क्रि. क्षरति — {shes rab 'grogs las gang gi dkar po zag/} /{de yi bde ba ci yis 'phel bar 'gyur//} क्षरति प्रज्ञासङ्गे यस्य सितं तस्य केन सुखवृद्धिः । वि.प्र.११०क/१, पृ.५; स्यन्दते — । {rtsa sgo rnams las khrag ni zag pa nyid} शिरामुखैः स्यन्दत एव रक्तम् ना.ना.२४७ख/२०४; निपातयति— {thos nas kyang yul 'khor skyong rgyal bu gzhon nu bsod nams kyi 'od zer spu zing zhes byed par gyur nas mchi ma zag} श्रुत्वा च राष्ट्रपाल पुण्यरश्मी राजकुमारः संहृष्टरोमकूपजातः अश्रु निपातयति रा.प.२४९क/१४९; • सं. स्रवः — {'og gi rkang pa'i mthil nas steng gi klad pa man chad mi gtsang ba las byung ba dang mi gtsang ba las gyur pa dang rtag tu mi gtsang ba zag par mthong ngo //} अधः पादतलाभ्यां यावदूर्ध्वं मस्तकपर्यन्तं पश्यति स्म अशुचिसमुत्थितमशुचिसम्भवमशुचिस्रवं नित्यम् ल.वि.१०३ख/१५०; आस्रवः — {phra rgyas 'di dag gi rgyud de rnam par shes pa'i rgyud yul rnams la 'dzag par byed cing 'gro bar byed pas na zag pa rnams te} आस्रवन्ति गच्छन्ति एभिरनुशयैर्विज्ञानसन्ततिर्विषयेष्वित्यास्रवाः अभि.स्फु.१३०क/८३५; {de bzhin du 'dod pa'i zag pa dang srid pa'i zag pa dang ma rig pa'i zag pa dang lta ba'i zag pa spang bar bya'o//} {de nas rnam par thar pa bzhi bsgom par bya} एवं कामास्रवं भवास्रवमविद्यास्रवं दृष्ट्यास्रवं त्यक्त्वा ततश्चतुर्विमोक्षं विभावयेत् वि.प्र.३२क/४.५; । {dri ma rnams ni zag pa'i rnam grangs yin pa'i phyir ro//} मलानामास्रवपर्यायत्वात् अभि.स्फु.६ख/११; स्रावणम् — {phag gdong ma las skyes pa bshang gci zag par 'dod ma dang} मूत्रविट्स्रावणेच्छा शूकरास्याजन्या वि.प्र.४५क/४.४५; • वि. स्यन्दी — {bdud rtsi zag pa'i 'od zer can/} /{zla ba zhes par bdag cag 'dod//} अमृतस्यन्दिकिरणश्चन्द्रमा नाम नो मतः । का.आ.३३२क/२.३०४; {mi rnams lus ni mi gtsang zag cing so so'i gnas su smad gyur dri ma can/} /{gnod pa'i gnas su gyur cing dbugs dus g}.{yo la log par chags pa 'di ni ci//} क्लेदस्यन्दिनि निन्दिते प्रतिपदं श्वासक्षणस्यन्दिनि स्नेहः कोऽयमपायधाम्नि मलिने मिथ्या शरीरे नृणाम् । अ.क.१६क/५१.२६; निष्यन्दी — {don gyi bdag nyid 'di ni gzhan/} /{dug zag zer dang ldan pa nyid//} अन्य एवायमर्थात्मा विषनिष्यन्दिदीधितिः ।। का.आ.३३२क/२.३०४; स्रावी — {sbrang ma'i snod ltar mi gtsang ba zag pa} मेदकस्थालीवदशुचिस्रावी शि.स.१२९क/१२४; • कृ. । १. स्रवन् — {tshangs pa'i yul sa dpal ldan dpral ba dag nas dbyangs kyis yongs su bskor ba'i thig le dkar po zag} ब्रह्माण्डे श्रीललाटे स्वरपरिकलितं श्वेतबिन्दुं स्रवन् वै वि.प्र.२३९क/२.४६; {dga' ldan phyogs kyi glang po 'gram pa'i ngos 'dar tsan dan dag ni chag cing zag//} माद्यद्दिग्गजगण्डभित्तिकषणैर्भग्नस्रवच्चन्दनः ना.ना.२२६ख/१५; गलत् — {gdong pa'i 'dam skyes smin 'khyog cing /} /{rngul gyi chu ni zag pa dang /} /{mig dag kun du dmar ba 'di/} /{myos pa'i gnas skabs gsal bar byed//} वल्गितभ्रु गलद्घर्मजलमालोहितेक्षणम् । विवृणोति मदावस्थामिदं वदनपङ्कजम् ।। का.आ.३२४ख/२.७२ २. प्रस्रवितम् — {rtag tu ngan skyugs zag cing kun kyang dri ma rnam pa sna tshogs tha dad pa//} नित्यप्रस्रवितं ह्यमेध्य सकलं दुर्गन्ध नानाविधम् ।। ल.वि.१०४क/१५०.
zag pa nyid
स्यन्दत एव — {rtsa sgo rnams las khrag ni zag pa nyid//} शिरामुखैः स्यन्दत एव रक्तम् ना.ना.२४७ख/२०४.
zag pa dang bcas
= {zag pa dang bcas pa/}
zag pa dang bcas pa
• वि. सास्रवः, ओ वा — {chos zag pa dang bcas pa dang zag pa med pa bstan par} सास्रवानास्रवधर्मनिर्देशे अभि.भा.२क/८७२; {tshor ba'i gnas ngan len ni zag pa dang bcas pa'i tshor ba rnams kyi bag chags so//} वेदितदौष्ठुल्यं सास्रवाणां वेदनानां वासना अभि.स.भा.६६ख/९२; {zag pa dang bcas pa'i yid kyi rnam par shes pa} सास्रवं च मनोविज्ञानम् शि.स.१२४क/१२१; • पा. सास्रवाः, धर्मभेदः — {zag bcas zag pa med chos rnams//} सास्रवाऽनास्रवा धर्माः अभि.को.१क/१.४; {lam ma gtogs pa'i 'dus byas rnams/} /{zag bcas} संस्कृता मार्गवर्जिताः । सास्रवाः अभि.को.१क/१.४; {lam gyi bden pa ma gtogs pa 'dus byas kyi chos gzhan rnams ni zag pa dang bcas pa dag go//} मार्गसत्यं वर्जयित्वाऽन्ये सर्वे संस्कृताः सास्रवाः अभि.भा.२८क/१६.
zag pa dang bcas pa dang zag pa med pa
सास्रवानास्रवम् — {zag pa dang bcas pa dang zag pa med pa'i chos mngon par 'du bya ba dang} सास्रवानास्रवधर्माभिसंस्कारं च द.भू.२५१ख/४९.
zag pa dang bcas pa dang zag pa med pa'i chos mngon par 'du bya ba
सास्रवानास्रवधर्माभिसंस्कारः — {de byang chub sems dpa'i sa 'di la gnas pa'i tshe dge ba dang mi dge ba dang lung du ma bstan pa'i chos mngon par 'du bya ba yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} {zag pa dang bcas pa dang zag pa med pa'i chos mngon par 'du bya ba dang} सोऽस्यां साधुमत्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितः कुशलाकुशलाव्याकृतधर्माभिसंस्कारं च यथाभूतं प्रजानाति, सास्रवानास्रवधर्माभिसंस्कारं च द.भू.२५१ख/४९.
zag pa dang bcas pa la dmigs pa
वि. सास्रवालम्बनः, ओ ना — {phra rgyas dgu bcu rtsa brgyad po de dag las du ni zag pa dang bcas pa la dmigs pa dag yin no/} /{du ni zag pa med pa la dmigs pa dag yin zhe na} एषामष्टानवतेरनुशयानां कति सास्रवालम्बनाः । कत्यनास्रवालम्बनाः अभि.भा.२३४क/७८९; {zag pa dang bcas pa la dmigs pa thams cad kyang 'jig tshogs la lta ba yin mod kyi} सर्वैव सास्रवालम्बना दृष्टिः सत्काये अभि.भा.२२९ख/७७२.
zag pa dang bcas pa'i shes pa
पा. सास्रवं ज्ञानम्, ज्ञानभेदः — {shes pa zag bcas zag pa med//} सास्रवानास्रवं ज्ञानम् अभि.को.२१ख/७.२; {zag pa dang bcas pa gang yin pa de ni}…{kun rdzob shes pa yin no//} यत् सास्रवं तत् संवृतिज्ञानम् अभि.भा.४३क/१०३५; सास्रवज्ञानम् म.व्यु.७३८७ (१०५क).
zag pa ma mchis pa
वि. अनास्रवः, ओ वा — {de la sems can gang dag nyan thos kyi theg pa la nges par gyur pa de dag gis thos na myur du zag pa ma mchis pa'i sa mngon sum du bgyid par 'gyur ba dang} तत्र ये सत्त्वा नियताः श्रावकयाने भविष्यन्ति, ते क्षिप्रमनास्रवां भूमिं साक्षात्करिष्यन्ति सु.प.२१क/२.
zag pa med
= {zag pa med pa/}
zag pa med pa
• वि. अनास्रवः — {bsgom pa'i lam ni rnam gnyis te/} /{mthong ba zhes bya zag pa med//} द्विविधो भावनामार्गो दर्शनाख्यस्त्वनास्रवः ।। अभि.भा.१८ख/६.१; {chos zag pa dang bcas pa dang zag pa med pa bstan par} सास्रवानास्रवधर्मनिर्देशे अभि.भा.२क/८७२; {lus dang ngag dang yid kyi las zag pa med pa} अनास्रवं कायवाङ्मनःकर्म अभि.स.भा.५०ख/७०; {mthong ba'i mngon par rtogs pa ni zag pa med pa'i shes rab kyis bden pa rnams mngon par rtogs pa'o//} दर्शनाभिसमयोऽनास्रवया प्रज्ञया सत्यानाम् अभि.भा.१७क/९२५; निरास्रवः — {zag pa med pa'i chos gang dag/} /{thob gyur} ये धर्माः प्राप्ता निरास्रवाः अभि.अ.११क/८.१; क्षीणास्रवः— {zag pa med cing nyes pa bsal//} क्षीणास्रवो वान्तदोषः वि.व.२८६क/१.१०४; अपरिस्रावणी — {de'i rkang lag gi sor mo dra bar 'brel bar gyur te/} {shin tu mdzes pa rnam par phye ba/} {bu ga med pas zag pa med pa ni dper na ngang pa'i rgyal po gnas srung lta bur gyur to//} उभे चास्य हस्तपादतले जालिनी अभूतां विचित्रसुविभक्ताच्छिद्रापरिस्राविणी, तद्यथा धृतराष्ट्रस्य हंसराजस्य ग.व्यू.२३२क/३०९; • पा. १. अनास्रवाः, धर्मभेदः — {zag bcas zag pa med chos rnams//} सास्रवाऽनास्रवा धर्माः अभि.को.१क/१.४; {zag med lam gyi bden pa dang /} /{'dus ma byas rnam gsum yang ste//} अनास्रवा मार्गसत्यं त्रिविधं चाप्यसंस्कृतम् । अभि.को.२क/१.५ २. अनास्रवः, संवरभेदः — {sdom pa so sor thar zhes bya/} /{de bzhin zag med bsam gtan skyes//} संवरः प्रातिमोक्षाख्यो ध्यानजोऽनास्रवस्तथा ।। अभि.को.११क/४.१३; द्र. {zag pa med pa'i sdom pa/}
zag pa med pa la dmigs pa
वि. अनास्रवालम्बनः — {de ltar na drug po de dag ni zag pa med pa la dmigs pa dag yin no//} इत्येते षडनास्रवालम्बनाः अभि.भा.२३४क/७८९; {zag pa med pa la dmigs pa khams gsum pa bco brgyad ma gtogs pa phra rgyas lhag ma brgyad cu ni zag pa dang bcas pa la dmigs pa yin no//} त्रैधातुकानष्टादशानास्रवालम्बनानपास्य शेषा अशीतिरनुशयाः सर्वा(? सास्रवा भो.पा.)लम्बनाः अभि.स्फु.१०७क/७९१.
zag pa med pa'i khams
पा. अनास्रवो धातुः — {khams gnyis kyang yang dag pa ji lta ba bzhin shes shing mthong ba yin te/} {zag pa dang bcas pa'i khams dang zag pa med pa'i khams zhes bya ba dang} द्वावपि धातू जानाति पश्यति यथाभूतम्—सास्रवं धातुमनास्रवं धातुमिति अभि.स्फु.५१ख/७६; द्र. {zag pa med pa'i dbyings/}
zag pa med pa'i ngo bo nyid
अनास्रवत्वम्— {de kho na shes pas 'dod chags la sogs pa spangs na sems dri ma med pa nyid de zag pa med pa'i ngo bo nyid dang don gzhan ma yin par gyur pa mar gyi nying khu dang ba lta bu yin no//} तत्त्वज्ञानापनीतेषु रागादिषु चेतसो वैमल्यमनास्रवत्वमनर्थान्तरभूतं घृतमण्डस्वच्छतावत् अभि.स्फु.२३६ख/१०२८.
zag pa med pa'i rjes su mthun pa
वि. अनास्रवानुगुणः — {nyams pa'i cha dang mthun pa ni nyon mongs pa skye ba dang rjes su mthun pa'o//}…{nges par 'byed pa'i cha dang mthun pa ni zag pa med pa'i rjes su mthun pa ste} क्लेशोत्पत्त्यनुगुणं हानभागीयम्…अनास्रवानुगुणं निर्वेधभागीयम् अभि.भा.७४क/११५६.
zag pa med pa'i sdom pa
पा. अनास्रवसंवरः, संवरभेदः — {sdom pa rnam pa gsum ste/} {so sor thar pa'i sdom pa}…{bsam gtan gyi sdom pa}…{zag pa med pa'i sdom pa} त्रिविधः संवरः—प्रातिमोक्षसंवरः…ध्यानसंवरः…अनास्रवसंवरः अभि.भा.१७६क/६०५.
zag pa med pa'i rnam pa
अनास्रवाकारः — {rnam pa bcu drug las ma gtogs pa zag pa med pa'i rnam pa med do//} नास्त्यनास्रवाकारः षोडशाकारनिर्मुक्तः अभि.भा.४८क/१०५६.
zag pa med pa'i dbang po
पा. अनास्रवेन्द्रियम् — {rgyun du zhugs pa phyis nyon mongs pa spong bar byed na de'i gnyen po zag pa med pa'i dbang po thob pa ni ma smos kyang grub pa'i phyir ro//} स्रोतापन्नस्य पश्चात् प्रहीणे सति तत्प्रतिपक्षानास्रवेन्द्रियस्यानुक्तसिद्धत्वात् अभि.भा.२१क/९४५.
zag pa med pa'i dbyings
पा. अनास्रवधातुः — {dag pa zhes bya ba ni zag pa med pa'i dbyings kyi rang bzhin no//} शुद्ध इति अनास्रवधातुमयः त.प.३१६क/१०९९; अनास्रवो धातुः — {gnas dang don dang lus su snang ba'i rnam par shes pa rnams gzhan du gyur pa ni zag pa med pa'i dbyings te/} {rnam par grol ba'o//} पदार्थदेहनिर्भासानां विज्ञानानां परावृत्तिरनास्रवो धातुर्विमुक्तिः सू.व्या.१७३क/६६; {de bzhin zag med dbyings na yang /} /{rgyal ba'i mdzad pa rgyun mi 'chad//} तथैवानास्रवे धातौ अविच्छिन्ना जिनक्रियाः ।। सू.अ.१५५क/४०; अमलो धातुः — {zag med dbyings na sangs rgyas rnams/} …/{gcig min mang po nyid ma yin//} बुद्धानाममले धातौ नैकता बहुता न च । सू.अ.१५५ख/४१.
zag pa med pa'i dbyings rtogs pa thob par byed pa
वि. अनास्रवधातुगतिप्रापकः — {de la blo gros chen po grub pa'i mtha'i tshul ni 'di lta ste/} {so so rang gis rig pa'i bye brag gi mtshan nyid de/} {tshig gi rnam par rtog pa dang yi ge med pa zag pa med pa'i dbyings rtogs pa thob par byed pa} तत्र सिद्धान्तनयो महामते यदुत प्रत्यात्माधिगमविशेषलक्षणं वाग्विकल्पाक्षररहितमनास्रवधातुग– तिप्रापकम् ल.अ.११४क/६०.
zag pa med pa'i lam
पा. अनास्रवो मार्गः — {nyon mongs pa rnams spong ba'i phyir tshangs pa'i tshul lo zhes bya ba ni 'dis sdig pa mi dge ba'i chos rnam pa du ma spangs pas tshangs pa'o/} /{de'i ngo bo ni tshangs pa'i tshul yin te/} {zag pa med pa'i lam mo//} क्लेशानां वाहनाद् ब्राह्मण्यमिति वाहिता अनेनानेकविधाः पापका अकुशला धर्मा इति ब्राह्मणः । तद्भावो ब्राह्मण्यम्, अनास्रवो मार्गः अभि.स्फु.२०८ख/९८२. {zag pa med pa'i shes pa} पा. अनास्रवं ज्ञानम्, ज्ञानभेदः — {shes pa zag bcas zag pa med//} सास्रवानास्रवं ज्ञानम् अभि.को.२१ख/७.२; {zag pa med pa'i shes pa la rnam pa gnyis su dbye ste/} {chos shes pa dang rjes su shes pa'o//} अनास्रवं ज्ञानं द्विधा भिद्यते—धर्मज्ञानम्, अन्वयज्ञानं च अभि.भा.४३क/१०३५.
zag pa med pa'i shes rab
पा. अनास्रवा प्रज्ञा — {bstan bcos gang zhes bya ba ni de yang zag pa med pa'i shes rab thob par bya ba'i phyir} यच्च शास्त्रम् अस्याः प्राप्त्यर्थमनास्रवायाः प्रज्ञायाः, तदपि अभि.भा.२७क/१२; {zag pa med pa'i shes rab ni lta ba dang shes pa yang yin no//} अनास्रवा प्रज्ञा, दृष्टिः ज्ञानं च अभि.भा.४३क/१०३४.
zag pa zad pa
• वि. क्षीणास्रवः — {thams cad kyang dgra bcom pa zag pa zad pa nyon mongs pa med pa dbang dang ldan par gyur pa} सर्वैरर्हद्भिः क्षीणास्रवैर्निःक्लेशैर्वशीभूतैः अ.सा.२क/१; {btsun pa dge slong rgan po ni dgra bcom pa/} {zag pa zad pa/} {bya ba byas pa/} {byed pa byas pa} स्थविरको भदन्त भिक्षुरर्हन् क्षीणास्रवः कृतकृत्यः कृतकरणीयः अ.श.२५९क/२३७; {de rtsa nas ma bton cing drungs ma phyung na ji ltar zag pa zad pa yin} तस्या– मनपोद्धृतायामनुन्मूलितायां कथं क्षीणास्रवो भवति अभि.स्फु.२२१ख/१००१; प्रहीणास्रवः — {zag pa zad pa de yang shes par dka' ba yin no//} स तु प्रहीणास्रवो दुर्ज्ञानः प्र.वृ.३२३ख/७३; • सं. आस्रवक्षयः — {zag pa zad par 'gyur ba'i ting nge 'dzin bsgom pa} आस्रवक्षयाय समाधिभावना अभि.भा.७७ख/११६९; {srid rtser 'phags pa ci yang med/} /{mngon sum byas nas zag pa zad//} आर्याकिञ्चन्यसाम्मुख्यात् भवाग्रे त्वास्रवक्षयः । अभि.को.२४ख/८.२०; {zag pa zad pa'i mngon par shes pa} आस्रवक्षयाभिज्ञा सू.व्या.१४७क/२७.
zag pa zad pa mkhyen pa'i stobs
पा. आस्रवक्षयज्ञानबलम्, तथागतबलभेदः — {de bzhin gshegs pa'i stobs bcu}… {gnas dang gnas ma yin pa mkhyen pa'i stobs dang}…{zag pa zad pa mkhyen pa'i stobs te} दश तथागतबलानि…स्थानास्थानज्ञानबलं…आस्रवक्षयज्ञानबलं च बो.भू.१९७ख/२६५; {zag pa zad pa mkhyen pa'i stobs shes pa drug yin te/} {chos shes pa dang rjes su shes pa dang 'gog pa shes pa dang zad pa shes pa dang mi skye ba shes pa dang kun rdzob shes pa rnams so//} आस्रवक्षयज्ञानबलं षड् ज्ञानानि धर्मान्वयनिरोधक्षयानुत्पादसंवृतिज्ञानानि अभि.भा.५६क/१०८७.
पा. आस्रवक्षयज्ञानम् — {zag pa zad pa shes pa'i mngon par shes pa} आस्रवक्षयज्ञा– नाभिज्ञा अभि.भा.६१क/११०८; {zag pa zad pa shes pa mngon sum du bya ba rnams} आस्रवक्षयज्ञानसाक्षात्क्रियाः अभि.भा. ६२क/१११३.
zag pa zad pa shes pa mngon du bya ba'i mngon par shes pa
= {zag pa zad pa shes pa mngon sum du bya ba'i mngon par shes pa/}
zag pa zad pa shes pa mngon par shes pa
पा. आस्रवक्षयज्ञानाभिज्ञा, अभिज्ञाभेदः — {sems kyi rnam grangs dang /} {zag pa zad pa shes pa'i mngon par shes pa ma gtogs so//} चेतःपर्यायास्रवक्षयज्ञानाभिज्ञे हित्वा अभि.भा.६१क/११०८; = {zag pa zad pa shes pa mngon sum du bya ba'i mngon par shes pa/}
zag pa zad pa shes pa mngon sum du bya ba
पा. आस्रवक्षयज्ञानसाक्षात्क्रिया, विद्याभेदः — {sngon gyi gnas dang /} {'chi 'pho ba dang skye ba dang /} {zag pa zad pa shes pa mngon sum du bya ba rnams mi slob pa'i rig pa gsum zhes bya'o//} पूर्वनिवासच्युत्युपपादास्रवक्षयज्ञानसाक्षात्क्रियास्तिस्रः अशैक्ष्यो विद्या उच्यन्ते अभि.भा.६२क/१११३; द्र. {zag pa zad pa shes pa mngon sum du bya ba'i mngon par shes pa/}
zag pa zad pa shes pa mngon sum du bya ba'i mngon par shes pa
पा. आस्रवक्षयज्ञानसाक्षात्क्रियाऽभिज्ञा, अभिज्ञाभेदः — {rdzu 'phrul gyi yul shes pa mngon du bya ba'i mngon par shes pa dang /} {lha'i rna ba dang /} {sems kyi rnam grangs dang /} {sngon gyi gnas rjes su dran pa dang /} {'chi 'pho dang skye ba dang /} {zag pa zad pa shes pa mngon sum du bya ba'i mngon par shes pa ste/} {de dag ni mngon par shes pa drug yin no//} ऋद्धिविषया ज्ञानसाक्षात्क्रियाऽभिज्ञा । दिव्यश्रोत्रचेतःपर्यायपूर्वनिवासानुस्मृतिच्युत्युपपा– दास्रवक्षयज्ञानसाक्षात्क्रिया अभिज्ञाः । एताः षडभिज्ञाः अभि.भा.६१क/११०७.
zag pa zad pa'i mngon par shes pa
पा. आस्रवक्षयाभिज्ञा — {ji ltar sems can rnams skye ba las 'byung bar 'gyur ba'i 'byung bar shes pa ni/} {zag pa zad pa'i mngon par shes pa yin} निःसरणे ज्ञानमास्रवक्षयाभिज्ञा, यथा सत्त्वा उपपत्तितो निःसरन्तीति सू.व्या.१४७क/२७.
zag pa'i gnas lta bu
वि. आस्रवस्थानीयः — {zag pa'i gnas lta bu'i chos thams cad las ni bsil bar gyur} सर्वैरास्रवस्थानीयैः धर्मैः शीतीभूतम् अभि.भा.३५क/१००२.
zag par 'gyur
क्रि. स्रवति — {dbang des de'i sems kyi rjes su sdig pa mi dge ba'i chos rnams zag par 'gyur ba yang yod do//} अस्ति…यदधिपतेयं अस्य पापका अकुशला धर्माश्चित्तमनुस्रवन्ति श्रा.भू.२७ख/६९; स्खलति — {rigs ni dbye bas dge ba dag/} /{zag par 'gyur te bum chu bzhin//} भिन्नात् स्खलति कल्याणं कुलात् कुम्भादिवोदकम् ।। अ.क.२८१ख/३६.१८.
zag par 'gyur ba
= {zag par 'gyur/}
zag par byed
= {zag byed pa/}
zag par byed pa
= {zag byed pa/}
zag byed
= {zag byed pa/}
zag byed pa
• क्रि. स्रवति — {dung can mas byang chub kyi sems bde ba'i mthar zag par byed do//} शङ्खिनी बोधिचित्तं स्रवति सुखान्ते वि.प्र.२३८ख/२.४५; आस्रवति — {de dag 'jog byed zag byed dang /} /{'khyer bar byed dang 'byar byed dang /} /{nye bar 'dzin phyir zag la sogs/} /{de dag gi ni nges tshig yin//} आसयन्त्यास्रवन्त्येते हरन्ति श्लेषयन्त्यथ । उपगृह्णन्ति चेत्येषामास्रवा– दिनिरुक्तयः ।। अभि.को.१७ख/५.४०; • सं. प्रस्रावणम् — {zag byed kyi ni pags rim yan chad do//} चर्मपुटात् प्रस्रावणस्य वि.सू.१३क/१४; प्रस्रावकरणम् — {zag byed kyi sgor srog chags mi 'jug par bya ba'i phyir gos la sogs pas g}.{yogs so//} ददीत प्रस्रावकरणद्वारे प्राणकाप्रवेशाय वस्त्रप्रभृति वि.सू.९७ख/११७; {bcug reg nyams su myong bar byas na'o/} /{zag byed do//} प्रविष्टस्पर्शस्वीकृतौ प्रश्रा (?स्रा)वकरणस्य वि.सू.१२ख/१४; • कृ. क्षरत् — {rtswa yi tshogs kyi khab rtse yis/} /{rkang par rma skyes zag byed pa//} क्षरत्क्षतजपादस्य दर्भसन्दर्भसू– चिभिः । अ.क.२४९क/२९.२८.
zag med
= {zag pa med pa/}
zag med sdom pa
= {zag pa med pa'i sdom pa/}
zag med pa
= {zag pa med pa/}
zag med spyod yul can
वि. अनास्रवगोचरः — {'gog dang lam mthong spang bya ba/} /{log lta the tshom de dag dang /} /{ldan dang 'ba' zhig ma rig dang /} /{drug ni zag med spyod yul can//} मिथ्यादृग्विमती ताभ्यां युक्ताऽविद्याऽथ केवला । निरोधमार्गदृग्घेयाः षडनास्रवगोचराः ।। अभि.को.१६ख/५.१४.
• क्रि. ( {'dzag} इत्यस्या भूत.) प्रस्रवति स्म — {mchan khung nas kyang rngul byung ste zags} कक्षाभ्यामपि स्वेदाः प्रश्र (?स्र)वन्ति स्म ल.वि.१२४ख/१८४; • सं. विस्रवः — {gros ni zags su dogs pa yis/} /{dpal sbas kyis ni khyim du bcings//} गृहे बबन्ध श्रीगुप्तः शङ्कितो मन्त्रविश्र (?स्र भो.पा.)वात् ।। अ.क.८०ख/८.१४; • कृ. १. प्रस्रुतः — {rang gi mgo las zags pa yi/} /{rnag khrag gis ni zas bsgrubs pa//} स्वशिरःप्रस्रुतैः पूयशोणितैर्विहिताशनम् । अ.क.२४६क/९२.४१ । २. गलत् — {'byed pa'i thur mas mgrin pa la/} /{khrag zags rma ni gtod byas nas//} गलद्रक्तं गले कृत्वा क्षतं वेणु (वेध लि.पा.)शलाकया ।। अ.क.१८क/५१.४१.
zang zing
आमिषम्— {de la blo gros chen po zang zing gang zhe na/} {'di lta ste/} {zang zing ni}…{myang ba dang phyi rol gyi yul la mngon par chags pa dang} तत्र आमिषं महामते कत– मत्? यदुत आमिषम्…स्वादो बाह्यविषयाभिनिवेशः ल.अ.१२७क/७३; {sbyin pa'i pha rol tu phyin pa dang ldan pa ni gter chen po bzhin te/} {zang zing gi logs spyod kyis sems can dpag tu med pa tshim par byed pa dang mi zad pa'i phyir ro //} दानपारमितासहगतो महानिधानोपम आमिषसम्भोगेनाप्रमेयसत्त्वसन्तर्पणादक्षयत्वाच्च सू.व्या.१४१क/१८; {zang zing cung zad kyi phyir} आमिषकिञ्चित्कहेतोः बो.भू.८९ख/११३; द्रविणम् — {rdzas dang yo byad nor dang ni/} /{'byor pa dngos po dkor dang rdzas/} /{dbyig dang zang zing longs spyod don/} /{nor dang dngos po nyid kyang ngo //} द्रव्यं वित्तं स्वापतेयं रिक्थमृक्थं धनं वसु । हिरण्यं द्रविणं द्युम्नमर्थरैविभवा अपि ।। अ.को.२००ख/२.९.९०; द्रवणीयमिति द्रव्यम् । द्रु गतौ । द्रविणं च अ.वि.२.९.९०.
zang zing gi sku
आमिषकायः — {blo gros chen po de bzhin gshegs pa rnams ni chos kyi sku/} {chos kyi zas kyis gnas pa yin te/} {zang zing gi sku ma yin/} {zang zing gi zas thams cad kyis gnas pa ma yin te} धर्मकाया हि महामते तथागता धर्माहारस्थितयः, नामिषकाया न सर्वामिषाहारस्थितयः ल.अ.१५६ख/१०४.
zang zing gi sbyin pa
पा. आमिषदानम्, दानभेदः — {sbyin pa rnam pa gsum ni zang zing gi sbyin pa dang mi 'jigs pa'i sbyin pa dang chos kyi sbyin pa'o//} त्रिविधं दानम् — अभयदानं धर्मदानमामिषदानं च अभि.स.भा.७९ख/१०८; {sbyin pa ni phan par byed pa'i thabs te/} {zang zing gi sbyin pas lus la phan pa bskyed pa'i phyir ro //} दानमनुग्राहक उपायः । आमिषदानेन कायिकानुग्रहोत्पादनात् सू.व्या.२१०क/११३.
zang zing gi zas
आमिषाहारः — {blo gros chen po de bzhin gshegs pa rnams ni chos kyi sku/} {chos kyi zas kyis gnas pa yin te/} {zang zing gi sku ma yin/} {zang zing gi zas thams cad kyis gnas pa ma yin te} धर्मकाया हि महामते तथागता धर्माहारस्थितयः, नामिषकाया न सर्वामिषाहारस्थितयः ल.अ.१५६ख/१०४; {blo gros chen po nga'i nyan thos dang rang sangs rgyas dang byang chub sems dpa' rnams ni chos kyi zas za ste/} {zang zing gi zas ni ma yin} धर्माहारा हि महामते मम श्रावकाः प्रत्येकबुद्धा बोधिसत्त्वाश्च नामिषाहाराः ल.अ.१५६ख/१०४.
zang zing gi longs spyod
आमिषसम्भोगः — {sbyin pa'i pha rol tu phyin pa dang ldan pa ni gter chen po bzhin te/} {zang zing gi logs spyod kyis sems can dpag tu med pa tshim par byed pa dang mi zad pa'i phyir ro //} दानपारमितासहगतो महानिधानोपम आमिषसम्भोगेनाप्रमेयसत्त्वसन्तर्पणादक्षयत्वाच्च सू.व्या.१४१क/१८.
zang zing gi sems med pa
निरामिषचित्तत्वम् — {brtse ba'i bdag nyid ni zang zing gi sems med pa'i phyir ro//} कृपात्मकं निरामिषचित्तत्वात् सू.व्या.२१२क/११६.
zang zing gis bsdu ba
पा. आमिषसंग्रहः, संग्रहवस्तुभेदः — {gang yang bcom ldan 'das kyis zang zing gis bsdu ba dang chos kyis bsdu ba dang bsdu ba gzhan gnyis gsungs pa/} {de dag gis bsdu ba'i dngos po bzhi po 'di dag kho na bsdus te} यदप्यन्यत्संग्रहवस्तुद्वयमुक्तं भगवता आमिषसंग्रहो धर्मसंग्रहश्च । ताभ्यामेतान्येव चत्वारि संग्रहवस्तूनि संगृहीतानि सू.व्या.२१०क/११४.
zang zing dang bcas
= {zang zing dang bcas pa/}
zang zing dang bcas pa
वि. सामिषः — {de yang zang zing med pa'i sems kyis te/} {zang zing dang bcas pas ma yin pa dang} तच्च निरामिषेण चित्तेन, न सामिषेण शि. स.१६९क/१६६.
zang zing med
= {zang zing med pa/}
zang zing med pa
• वि. निरामिषः — {de yang zang zing med pa'i sems kyis te/} {zang zing dang bcas pas ma yin pa dang} तच्च निरामिषेण चित्तेन, न सामिषेण शि.स.१६९क/१६६; {byams pa}…{chos kyi sbyin pa zang zing med pa'i phan yon nyi shu ste} विंशतिरिमे मैत्रेय आनुशंसा निरामिषदाने शि.स.१८९क/१८७; • सं. अनामिषत्वम् — {rgya che ba dang zang zing med/} /{don che ba dang mi zad nyid/} /{sbyin la sogs pa thams cad kyi/} /{yon tan bzhir ni shes par bya//} औदार्यानामिषत्वं च महार्थाक्षयताऽपि च । दानादीनां समस्तं हि ज्ञेयं गुणचतुष्टयम् ।। सू.अ.२०४ख/१०७.
zang zing med pa nyid
निरामिषता — {de la rtsa ba dang pos ni sbyin pa la sogs pa'i rgya che ba nyid yongs su bstan to//} {gnyis pas ni zang zing med pa nyid do//} तत्र दानादीनां प्रथमेन पादेनोदारता परिदीपिता । द्वितीयेन निरामिषता सू.व्या.२०४ख/१०७. {zang zing med par chos ston pa} वि. निरामिषधर्मदेशकः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} …{zang zing med par chos ston pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… निरामिषधर्मदेशक इत्युच्यते ल.वि.२१२क/३१३.
zang zing la brkam pa
वि. आमिषलोलुपः — {yul 'khor skyong byang chub sems dpas zang zing la brkam pa'i gang zag brten par mi bya ba ste} आमिषलोलुपः पुद्गलो राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वेन न सेवितव्यः रा.प.२३६क/१३१.
zang zing la dga' ba
वि. आमिषप्रियः — {yul 'khor skyong byang chub sems dpa'i theg pa pa'i gang zag la phal cher skyon 'di dag 'byung bar 'gyur te}…{zang zing la dga' ba} यद्भूयसा राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वयानीयानां पुद्गलानामिमे दोषा भविष्यन्ति…आमिषप्रियाश्च रा.प.२४२क/१४०.
zang zing lhur len pa
वि. आमिषगुरुकः — {zang zing lhur len pa la sangs rgyas la mchod pa zhes nga mi smra'o//} नामिषगुरुकस्य बुद्धपूजां वदामि रा.प.२४२ख/१४१.
zang yag
=* > विशिष्टम्, संख्याविशेषः — {bsngo yas bsngo yas na zang yag go/} /{zang yag zang yag na 'phro bkye'o//} अभ्युद्गतमभ्युद्गतानां विशिष्टम्, विशिष्टं विशिष्टानां निलम्बम् ग.व्यू.३क/१०३; देवलः, ओ लम् — {sems can zang yag gi phyir ma yin} न सत्त्वदेवलस्य ग.व्यू.३७०क/८२; अत्युद्गतः म.व्यु.७७३४ (१०९ख).
zangs
१. ताम्रम् — {rab tu tsha ba'i me yis bzhus pa'i zangs zhun lus la blugs gyur la//} हुतवहतापविद्रुतकताम्रनिषिक्ततनुः बो.अ.२२क/७.४५; ताम्रकम् — {de nas zangs dang shu lwaM dang /} /{kla klo kha dang zangs ma dang /} /{mchog gnas du m+ba rA Ni 'o//} अथ ताम्रकम् । शुल्बं म्लेच्छमुखं द्व्यष्टवरिष्ठोदुम्बराणि च ।। अ.को.२०१क/२.९.९७; ताम्यति व्यथतेऽग्निसंयोगादिति ताम्रम् । तमु ग्लानौ । ताम्यति काङ्क्षते स्वनैर्मल्या– र्थमाम्लरसमिति वा । तमु काङ्क्षायाम् अ.वि.२.९.९७; अर्कः — {a rka nyi ma a rka'i 'dab/} /{brgya byin shel dang zangs dag la//} श्री.को.१६४क । २. कटाहकः, पात्रविशेषः — {sbar ba dang zangs dang 'bru mar dang so shing dang ba lang gi lci ba dang} दीपनकटाहकतैलदन्तकाष्ठगोमयस्य वि.सू.६ख/६; द्र. {zangs chen/}
zangs kyi
ताम्रः — {zhi ba la shel gyi bum pa'o//}…{dgug pa la zangs kyi'o//} {rengs pa la sa'i bdag nyid do//} {rmongs pa la shing las skyes pa'i bum pa bcu'o//} शान्तिके स्फाटिककलशाः…आकृष्टौ ताम्राः, स्तम्भने मृण्मयाः, मोहने दारुजा दशकलशाः वि.प्र.९६क/३.१२.
zangs kyi khu ba
=*आमिषरसः — {de'i 'og tu zangs kyi khu ba rnon pos sbangs nas bal gyi la ba'i yongs su sbyong bas sbyong bar byed do//} ततः पश्चात् तीक्ष्णेनामिषरसेनोत्क्षाल्य खण्डिकापर्यवदापनेन पर्यवदापयति र.व्या.७६ख/५.
zangs kyi 'khor lo can
ताम्रचक्री, चक्रवर्तिभेदः — {de dag kyang rnam pa bzhi ste/} {gser dngul zangs lcags 'khor lo can//} ते पुनश्चतुर्विधाः—सुवर्णरूप्यताम्रायश्चक्रिणः अभि.भा.१६०क/५४९.
zangs kyi mdog
वि. ताम्रः — {thub pa'i sen mo zangs mdog dang /} /{mdog snum mtho} ताम्राः स्निग्धाश्च तुङ्गाश्च नखाः…मुनेः अभि.अ.१२क/८.२१.
zangs kyi mdog 'dra ba
वि. ताम्रनिभः, ओ भा — {ljags yangs srab la zangs kyi mdog 'dra ba/} /{de yis rang gi zhal gyi gdong yang khebs//} जिह्वा प्रभूत तनु ताम्रनिभा वदनं च छादयसि येन स्वकम् । शि.स.१७१ख/१६९.
zangs kyi nags
ना. ताम्राटवी, वनम् — {'jigs rung zangs kyi nags zhes pa/} /{sA la chen po'i nags kyi nang /} /{de na sbrul ni sbram chen dag/} /{zangs mig ces pa bzod dka' ba//} घोरा ताम्राटवी नाम महाशालवनान्तरा ।। महानजगरस्तत्र ताम्राक्षो नाम दुःसहः । अ.क.६०क/६.७९.
zangs kyi brag phug
ना. ताम्रगुहा, गुहा — {rgyal rigs 'bum phrag du ma ni zangs kyi brag phug der stsal} नीत्वा ताम्रगुहायामनेकानि क्षत्रियशतसहस्राणि का.व्यू.२१४क/२७३.
कुम्भी — {de nas nam zhig dga' bo ni/} /{rgyu bas rab 'jigs dmyal ba'i tshogs/} /{'jigs rung zangs chen 'dzin pa yang /} /{'ga' zhig dag tu mthong bar gyur//} ततः कदाचिद्विचरन् नन्दः क्वापि व्यलोकयत् । करालनरकासक्तां धी(भी लि.पा.)मान्(? मां) कुम्भीभृतां भुवम् ।। अ.क.१११क/१०.१२८; {rtag tu tsha ba'i zangs chen ni/} /{'di dag 'jig pa med pa'i gnas//} एतासु नित्यतप्तासु कुम्भीष्वेवाक्षय क्षयः ।। अ.क.१११ख/१०.१३२.
zangs dung
काहला, वाद्ययन्त्र/हस्तचिह्नविशेषः — {de bzhin du ser mo 'bar ma'i g}.{yas kyi dang po na dung dang} …{bzhi pa na zangs dung ngo //} तथा पीतदीप्तायाः सव्ये प्रथमकरे शङ्खः… चतुर्थे काहला च क्रमेणेति वि.प्र.३७ख/४.१८.
ना. ताम्रकर्णी, पश्चिमदिग्गजपत्नी — {glang mo chu 'dzin dmar ser dang /} /{ser skya dpe med rim pa las/} /{zangs rna ma dang so legs ma/} /{yan lag mdzes dang gsal byed do//} करिण्योऽभ्रमुकपिलापिङ्गलानुपमाः क्रमात् ।। ताम्रपर्णी (कर्णी पा.भे.) शुभ्रदन्ती चाङ्गना चाञ्जनावती । अ.को.१३३ख/१.३.५.
zangs ma
= {zangs} ताम्रम् — {me log pas ni zangs ma yi/} /{zhu ba nyid ni ldog par 'gyur//} अग्नेर्निवृत्तौ ताम्रस्य द्रवतैव निवर्तते । प्र.अ.७०क/७८; {sems dang lus kyang de bzhin no/} /{de rgyu lhan cig byed pa las/} /{skye ba'i 'bras bu lhan cig gnas/} /{me dang zangs ma'i zhu nyid bzhin//} चेतःशरीरयोरेवं तद्धेतोः कार्यजन्मनः । सहकारात् सहस्थानमग्निताम्रद्रवत्ववत् ।। प्र.वा.११०क/१.६४; द्व्यष्टम् — {de nas zangs dang shu lwaM dang /} /{kla klo kha dang zangs ma dang /} /{mchog gnas du m+ba rA Ni 'o//} अथ ताम्रकम् । शुल्बं म्लेच्छमुखं द्व्यष्टवरिष्ठोदुम्बराणि च ।। अ.को.२०१क/२.९.९७; द्वे हेमरूप्ये अश्नुते द्व्यष्टम् । अशू व्याप्तौ अ.वि.२.९.९७; लोहम् — {'di la zangs ma'am 'khar ba'i sbu gu bzang gi lcags kyi ni mi bzang ngo //} मणेर्लोहस्य वाऽत्र नाडी साध्वी नायसः वि.सू.७७क/९४.
ना. ताम्राक्षः, अजगरः — {'jigs rung zangs kyi nags zhes pa/} /{sA la chen po'i nags kyi nang /} /{de na sbrul ni sbram chen dag/} /{zangs mig ces pa bzod dka' ba//} घोरा ताम्राटवी नाम महाशालवनान्तरा ।। महानजगरस्तत्र ताम्राक्षो नाम दुःसहः । अ.क.६०क/६.७९.
zangs ze can
= {zangs kyi gtsug phud can/}
zad
• क्रि. (अवि., अक.) • स.क्रि. ( {ldog par zad} निवर्तताम्) — {gnas skabs byed pa log pa na/} /{gnas skabs de nyid ldog par zad//} अवस्थाकृन्निवृत्तौ हि सैवावस्था निवर्तताम् ।। प्र.अ.६९ख/७८; ( {smra bar zad} उच्यते) — {de yang rgyu yongs su ma shes pa'i phyir smra bar zad de} हेत्वपरिज्ञानादिदमुच्यते अभि.भा.६क/८८५; • द्र.— {lhag ma ni don go bar zad do//} शेषं गतार्थम् सू.भा.१६१क/४९; {de ni kun nas nyon mongs pa'i 'bras bu can yin pa 'ba' zhig tu zad de} स केवलमेषां संक्ले– शफल एव त.प.२६१ख/९९३; {zhe na ni/} {tshig tsam du zad do//} इति चेत्? वाङ्मात्रम् अभि.भा.९३क/१२२४; {de nyid du na rigs mi mthun/} /{rnam shes skye ba tsam du zad//} तत्त्वतस्तु विजातीयविज्ञानोत्पत्तिमात्रकम् ।। प्र.अ.४ख/६; {'gal bar ston pa 'ga' zhig tu zad do//} के– वलं… वचनव्याघातः प्रतिपाद्यते त.प.१६६क/७८७; • = {zad pa/}
zad de
क्षपयित्वा — {sems can dmyal ba myong bar 'gyur ba'i las de zad de/} {lha dang mi rnams kyi nang du}…{nying mtshams 'dzin par 'gyur ro//} तन्नरकवेदनीयं कर्म क्षपयित्वा देवमनुष्येषु प्रतिसन्धिं गृह्णन्ति अ.श.३ख/२.
zad gyur
= {zad gyur pa/}
zad gyur pa
• क्रि. क्षयोऽभवत् — {rmos sogs las rnams rgyun chad pas/} /{rgyal po'i bang mdzod zad par gyur//} कृष्यादिकर्मण्युच्छिन्ने राज्ञः कोषक्षयोऽभवत् ।। अ.क.१५५ख/१६.१०; • भू.का.कृ. क्षीणः — {rgyal po}…/{dus kyis sdig pa zad gyur nas/}…/{rang sangs rgyas su khyod 'gyur ro//} प्रत्येकबुद्धस्त्वं राजन् कालेन क्षीणकिल्बिषः । भविष्यसि अ.क.३४०ख/४४.४६; क्षयमनुप्राप्तः — {de'i pha ni nor yang zad par gyur longs spyod kyang zad par gyur to//} पिता चास्य धनक्षयमनुप्राप्तो भोगक्षयमनुप्राप्तः अ.श.१०३क/९३; क्षयितः — {skyengs pas spro ba zad gyur pas/} /{'phral la nyid du rnam par bsams//} वैलक्ष्यक्षयितोत्साहाः सहसैव व्यचिन्तयन् ।। अ.क.२८९क/३७.१७; • उ.प. क्षयः — {til sbyang nas ni lo brgya zhing /} /{til gcig phyung bas zad gyur pa/} /{chu bur can gyi tshe yin te/} /{gzhan gyi tshe ni nyi shur 'gyur//} वाहाद् वर्षशतेनैकतिलोद्धारक्षयायुषः । अर्बुदाद् विंशतिगु– णप्रतिवृद्ध्यायुषः परे ।। अभि.को.१०क/३.८४.
zad 'gyur
• क्रि. १. क्षयमेति — {mtha' dag dngos po'i rten gyur tshe ni shin tu chung ba'i cha yang rnyed dka' ste/} /{'bras med nyid kyis gang gis zad 'gyur} दुष्प्रापस्तु समस्तवस्तुवसतेः स्वल्पांशकोऽप्यायुषः तद्यस्य क्षयमेति निष्फलतया अ.क.१०२क/१०.२४; क्षयो भवति — {chu ni dro bar byed pa na/} /{chu ni zad par 'gyur ba yin//} उष्णतां नीयमानस्य क्षयो भवति चाम्भसः । त.स.१२५क/१०८२; {zag pa med pa'i ci yang med pa'i skye mched mngon sum du byas nas zag pa zad par 'gyur ro//} अनास्रवाकिञ्चन्यायतनसम्मुखीभावादास्रवक्षयो भवति अभि.भा.७४ख/११५८; क्षयं याति — {dkar po'i dngos por mi 'gyur zad par 'gyur//} याति क्षयं नैव तु शुक्लभावम् शि.स.१२९ख/१२५; अपाक्रियते— {'on te de gnyis ni sdug bsngal nyid yin pa'i phyir/} /{sdug bsngal tsam gyis zad par 'gyur te} अथ दुःखत्वात्तयोर्दुःखत एवापाक्रियते प्र.अ.१५२ख/१६३; द्रवते— {'di'i/} /{lus las gnas ngan len pa kun/} /{skad cig re re la zad 'gyur//} कृत्स्नादौष्ठुल्यकायो हि द्रवतेऽस्य प्रतिक्षणम् । सू.अ.१९१ख/९०; द्रावयति — {skad cig re re la gnas ngan len gyi rten thams cad zad par 'gyur} प्रतिक्षणं सर्वदौष्ठुल्याश्रयं द्रावयति सू.व्या.२५४ख/१७३ २. हीयेत — {de goms pa las bdag gyur pas/} /{la lar zag pa zad par 'gyur//} सात्मीभावात् तदभ्यासाद्धीयेरन्नास्रवाः क्वचित् ।। प्र.वृ.३२३ख/७३; • द्र.— {ba lang ba lang zhes bya ba'i ming tsam zhig tu zad par 'gyur ro//} गौर्गौरिति नाममात्रकम् प्र.अ.१९६ख/२११; {'o na phyi rol gyi tha snyad zad par 'gyur ro//} समाप्तस्तर्हि बाह्यार्थव्यवहारः प्र.अ.१९ख/२२.
zad thob
= {zad pa'i thob pa/}
zad bsdoms
क्षयसङ्कलनम् — {rgyu lnga dag ni srid phyir ro/} /{'bras la sngon lam btang ba dang /} /{gzhan thob pa dang zad bsdoms dang /} /{shes pa brgyad tshan thob pa dang /} /{rnam pa bcu drug thob pa 'o//} पञ्चकारणसम्भवात् । पूर्वत्यागोऽन्यमार्गाप्तिः क्षयसङ्कलनफले ।। ज्ञानाष्टकस्य लाभोऽथ षोडशाकारभावना । अभि.को.२०ख६.५२.
zad pa
• सं. क्षयः — {shing zad pa'i me bzhin du} इन्धनक्षयादिवाग्निः अ.श.१६८ख/१५६; {nad mthong bas de'i gzhi dang zad pa dang sman tshol ba bzhin no//} व्याधिं दृष्ट्वा तन्निदानक्षयभेषजान्वेषणवत् अभि.भा.२ख/८७३; {nyes pa zad pa} दोषक्षयः त.प.३२४क/१११५; {zag pa zad pa shes pa mngon sum du bya ba'i mngon par shes pa} आस्रवक्षयज्ञानसाक्षात्क्रिया अभिज्ञाः अभि.भा.६१क/११०७; {de nas de dag gi nang nas sems can gang yang rung ba zhig tshe zad cing bsod nams zad pa las zad pas gnas de nas shi 'phos te} अथान्यतरः सत्त्व आयुःक्षयात् पुण्यक्षयात् कर्मक्षयात् तस्मात् स्थानाच्च्युत्वा अभि.स्फु.९४क/७७०; {sgrib pa zad pa} आवरणक्षयः अभि.अ.१०क/५.२०; {bad kan gyi rtsa zad pa ni snying stobs kyi khams dang mkhris pa'i rtsa zad pa ni rdul gyi khams dang rlung gi rtsa zad pa ni mun pa'i khams} श्लेष्मनाडीक्षयः सत्त्वधातुः, पित्तनाडीक्षयो रजो– धातुः, वातनाडीक्षयस्तमोधातुः वि.प्र.२५३क/२.६५; संक्षयः — {'di na byis pa de dag ni du ba 'thul ba ste/} {bskal pa zad pa'i sa chen po dang mtshungs so//} इह ते बाला धूमायन्ते कल्पसंक्षय इव महापृथिवी ल.वि.१०३क/१४९; {de phyir thar pa nor tsam zad pa yin//} ततश्च मोक्षो भ्रममात्रसंक्षयः सू.अ.१४५क/२४; परिक्षयः — {nor zad du dogs pas} विभवपरिक्षयाशङ्कया जा.मा.२२क/२४; {srid pa'i sdug bsngal zad pa gang yin dang //} भवदुःखस्य च यः परिक्षयः वि.व.१२६क/१.१५; {yang na nam mkha' dang skye bo ni nam mkha'i skye bo ste/} ।{de rnams zad pa ni gtugs pa'o//} यदि वा, गगनं च जनाश्च ते गगनजनाः । तेषां परिक्षयः पर्यवदानम् बो.प.५६क/१८; उपक्षयः — {don 'di la 'jug par 'gyur ba bdag la 'jig rten 'dir zad pa'i zhad tsam yang 'byung ba ma yin la} नैव अस्मिन्नर्थे प्रवृत्तिमतो मम इहलोके वा उपक्षयलेशोऽपि सम्भवति बो.प.१००ख/६८; व्ययः — {lus ni zad par spro ba yang /} /{grogs mchog rnams kyis bzod ma gyur//} न च देहव्ययोत्साहं सचिवास्तस्य सेहिरे ।। अ.क.२५क/३.६९; {blo gros chen po nga ni 'jig rten rgyang phan mi 'chad de/} {'du ba dang zad pa ma yin gyi} नाहं महामते लोकायतं देशयामि, न चायव्ययम् ल.अ.१२५क/७१; उपरमः — {'das pa dang ma 'ongs pa dang da ltar gyi yul mi dran pa dang /} {mar me dang sa bon dang rlung bzhin du rgyu zad pas rnam par rtog pa mi 'jug par brjod do//} अतीतानागतप्रत्युत्पन्नविषयाननुस्मरणाद्दीपबीजानलवदुपादानोपरमादप्रवृत्तिर्विकल्पस्येति वर्णयन्ति ल.अ.१२८क/७४; अपचितिः — {zad mchod a pa tsi ti 'o//} क्षयार्चयोरपचितिः अ.को.२२२ख/३.३.६७; • भू.का.कृ. क्षीणः— {nor zad skye bo sdang gyur cing /} /{khengs pa dang bral 'khrugs pa'i tshe//} क्षीणे धने जने द्वेषमानवैकल्यविह्वले । अ.क.३४४ख/४५.३१; {las 'das pa dang zad pa dang 'gog pa dang bral ba dang rnam par gyur pa gang yin pa de ni yod do//} यत् कर्माभ्यतीतं क्षीणं निरुद्धं विगतं विपरिणतं तदस्ति अभि.भा.२४१ख/८१२; {bdag gi skye ba zad do//} क्षीणा मे जातिः ल.अ.८०क/२७; परिक्षीणः — {sdig can khyod ni sprang po bsod nams zad pa ltar dus mi shes pa'o//} अकालज्ञस्त्वं पापीयं पुण्यपरिक्षीण इव भैक्षुकः । ल.वि.१६२क/२४३; प्रक्षीणः — {dbang 'gyur sogs/} /{yon tan gzhir gyur sdig pa ni/} /{ma lus par zad} वशित्वादिगुणाधाराः प्रक्षीणाशेषकल्मषाः । त.स.१३०ख/१११२; प्रहीणः — {zag pa zad pa de yang shes par dka' ba yin no//} स तु प्रहीणास्रवो दुर्ज्ञानः प्र.वृ.३२३ख/७३; क्षतः — {rmongs pa zad cing sred pa 'phos/} /{bsod nams gnas la yid dga' byas//} क्षतो मोहश्च्युता तृष्णा कृतं पुण्याश्रमे मनः ।। का.आ.३३०क/२.२४५; क्षयं गतः — {ston pa 'jig rten mig ni zum gyur cing /} /{dpang gyur skye bo phal cher zad pa na} निमीलिते शास्तरि लोकचक्षुषि क्षयं गते साक्षिजने च भूयसा । अभि.को.२५क/८.४१; पर्यात्तः — {yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas lam chad pa}… {mchi ma zad pa tsher ma bcom pa} सम्यक्संबुद्धानां छिन्नवर्त्मनां…पर्यात्तबाष्पाणां मर्दितकण्टकानाम् अ.सा.१२०क/६९; प्लुष्टः — {skabs der phug ron rab skrag cing /} /{'dab gshog zad pa bzhin du ni/} /{'gro ba med pas} अत्रान्तरे परिभ्रष्टः प्लुष्टपक्ष इवागतिः । पारावतः अ.क.३७ख/५५.१०; द्र.— {chos kyang grags pa tsam du zad pa lta} धर्मोऽपि मन्ये श्रुतिमात्रमेव जा.मा.११२ख/१३०.।(द्र.— {yang dag par zad pa/} {yongs su zad pa/}).
zad pa mkhyen
= {zad pa mkhyen pa/}
zad pa mkhyen pa
क्षयज्ञानम् — {gang dag sangs rgyas kho nas zad pa mkhyen pa'i tshe brnyes par 'gyur gyi/} {gzhan gyis ni ma yin pa'o//} ये बुद्धस्यैव भगवतः क्षयज्ञाने भावनां गच्छन्ति, नान्यस्य अभि.भा.५५ख/१०८३; द्र. {zad pa shes pa/}
zad pa nyid mi 'gyur
क्रि. नैव प्रयाति क्षयम् — {nges par brdar dang phye mar byas kyang zad pa nyid mi 'gyur} निर्घृष्टा कणशः कृताऽपि …नैव प्रयाति क्षयम् अ.क.४ख/५०.३३. {zad pa dang 'jig pa'i lugs su mthun par brtag pa} क्षयव्ययानुलोमपरीक्षा — {ma rig pa 'gags pas 'du byed 'gag ces bya ba ni zad pa dang 'jig pa'i lugs su mthun par brtag pa ste} अविद्यानिरोधात्संस्कारनिरोध इति क्षयव्ययानुलोमपरीक्षा द.भू.२२३क/३३.
zad pa dang bral ba
• वि. क्षयापगतः — {thog ma med pa'i dus can ma byas pa}…{zad pa dang bral ba}…{chos kyi sku} अनादिकालिकोऽकृतः…क्षयापगतः…धर्मकायः र.व्या.८०ख/१२; • पा. क्षयापगतः, समाधिविशेषः — {zad pa dang bral ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} क्षयापगतो नाम समाधिः म.व्यु.५५० (१३क).
zad pa med pa
वि. अक्षयः — {bcom ldan 'das sdug bsngal 'gog pa zhes bgyi ba ni thog ma med pa'i dus can/} {ma byas pa/} {ma skyes pa/} {ma byung ba/} {zad pa med pa/} {zad pa dang bral ba} दुःखनिरोधनाम्ना भगवन्ननादि– कालिकोऽकृतोऽजातोऽनुत्पन्नोऽक्षयः क्षयापगतः र.व्या.८०ख/१२; अव्ययः — {'du ba dang zad pa med pa zhes bya ba ni 'di ni mi skye ba'i tshig bla dwags te} अनायव्यय इत्यनुत्पादस्यैतदधिवचनम् ल.अ.१२५क/७१.
zad pa shes
= {zad pa shes pa/}
zad pa shes pa
पा. क्षयज्ञानम्, ज्ञानभेदः — {shes pa bcu yin te/} {'di lta ste/} {chos shes pa dang}… {zad pa shes pa dang mi skye ba shes pa'o//} दश ज्ञानानि भवन्ति यदुत धर्मज्ञानम्…क्षयज्ञानम्, अनुत्पादज्ञानं च अभि.भा.४४ख/१०४०; {gal te dgra bcom pa mi g}.{yo ba'i chos can zhig yin na de la zad pa shes pa'i de ma thag tu mi skye ba'i shes pa skye'o//} अकोप्यधर्मा चेदर्हन्भवति, क्षयज्ञानात् समनन्तरमनुत्पादज्ञानमस्योत्पद्यते अभि.भा.२९क/९७८.
zad pa shes pa thob pa'i dge ba'i rtsa ba
क्षयज्ञानलाभिकं कुशलमूलम् म.व्यु.१२०९ (२६ख).
zad pa shes pas 'thob pa
वि. क्षयज्ञानलाभिकः — {sa kun zad pa shes pa la ni zad pa shes pas 'thob pa zag pa dang bcas pa'i yon tan}… {'thob ste} क्षयज्ञाने तु सर्वभूमिकाः सास्रवा अपि गुणाः क्षयज्ञानलाभिका भावनां गच्छन्ति अभि.भा.५५क/१०७९.
वि. क्षयधर्मी — {srog ni zad pa'i chos can tshe yang thung /} /{dge ba bar chad mang po 'byung ba ste//} परीत्तमायुः क्षयधर्मि जीवितं बह्वन्तरायं कुशलं भवत्यपि । रा.प.२५२क/१५३.
zad pa'i chos can ma yin
वि. न क्षयधर्मी — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gzugs ni zad par 'gyur ba 'am zad pa'i chos can ma yin no//} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपं क्षीयते वा क्षयधर्मि वा सु.प.३९क/१८.
zad pa'i chos can zad pa
पा. क्षयधर्मकस्य क्षयः, लोकधर्मभेदः — {'jig rten gyi chos ni dgu ste/} {ma rnyed pa dang}…{zad pa'i chos can zad pa dang}…{'chi ba'i chos can 'chi ba ste} नव लोकधर्माः । अलाभः…क्षयधर्मकस्य क्षयः…मरणधर्मकस्य मरणम् बो.भू.१०४क/१३३.
zad pa'i chos nyid ma yin pa
अक्षयधर्मता — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa zad par mi 'gyur zhing zad pa'i chos nyid ma yin pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानामक्षयता अक्षयधर्मता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.३९क/१८.
zad pa'i thob pa
क्षयप्राप्तिः — {rnam pa dgu pa de zad pa'i thob pa dang lhan cig tu zad pa shes pa skye ste} तस्य पुनर्नवमस्य प्रकारस्य क्षयप्राप्त्या सह क्षयज्ञानमुत्पद्यते अभि.भा.२७क/९७१; क्षयाप्तिः — {de zad thob dang zad pa shes//} तत्क्षयाप्त्या क्षयज्ञानम् अभि.को.२०क/६.४५.
• वि. = {thams cad} कृत्स्नम्, सर्वम् — {'dra ba dang ni thams cad pa/} /{sna tshogs ma lus zad par dang /} /{mtha' dag kun dang ril po dang /} /{rangs po yo ga ma lus pa/} /{rdzogs pa cag ge gang ba dang /} /{dum min pa dang khengs pa 'o//} अथ समं सर्वम् ।। विश्वमशेषं कृत्– स्नं समस्तनिखिलाखिलानि निःशेषम् । समग्रं सकलं पूर्णमखण्डं स्यादनूनके ।। अ.को.२१०ख/३.१.६५; कृत्यते व्याप्यते स्थानादि कर्म वाऽनेनेति कृत्स्नम् । कृती वेष्टने अ.वि.३.१.६५; • पा. कृत्स्नम् — {zad par gyi skye mched la sogs pa yang} कृत्स्नायतनादीनामपि अभि.स्फु.१५०ख/८७३; {gtsug tor gyi nam mkha'i dkyil 'khor la nam mkha'i zad par rdzas dang bral ba bsgom par bya ste/} {de nas nam mkha' la 'gro bar 'gyur ro//} उष्णीषे आकाशमण्डले आकाशकृत्स्नं द्रव्यरहितं भावयेत्, तेनाकाशगमनं भवतीति वि.प्र.७७ख/४.१५७; {zad par sa dang zad par chu dang zad par me dang} पृथ्वीकृत्स्नेनाप्कृत्स्नेन तेजःकृत्स्नेन वि.प्र.२७१ख/२.९४.
zad par dkar po'i skye mched
पा. अवदातकृत्स्नायतनम्, कृत्स्नायतनभेदः — {zad par skye mched bcu'i ming la/} {zad par sngon po'i skye mched}…{zad par dkar po'i skye mched}… {zad par rnam par shes pa'i skye mched} ( दश कृत्स्नायतनानि)—नीलकृत्स्नायतनम्…अव– दातकृत्स्नायतनम्… विज्ञानकृत्स्नायतनम् म.व्यु.१५३२ (३५क).
zad par skye mched
= {zad par gyi skye mched/}
zad par gyi skye mched
पा. कृत्स्नायतनम् — {bar chad med par zad par rgyas par byed pa'i phyir zad par gyi skye mched ni bcu ste} दश कृत्स्नायतनानि निरन्तरकृत्स्नस्फरणात् अभि.भा.८०ख/११८२; {stsogs pa zhes bya ba'i sgras ni rnam par thar pa dang zil gyis gnon pa'i skye mched dang zad par gyi skye mched la sogs pa yang skye ba dang mthun par bstan pa yin no//} आदिशब्देन विमो– क्षाभिभ्वायतनकृत्स्नायतनादीनामप्युपपत्त्यनुकूला देशना अभि.स्फु.१५०ख/८७३; सू.व्या.२५६ख/१७६.
zad par gyi skye mched bcu
दशकृत्स्नायतनानि—१. {zad par sngon po'i skye mched} नीलकृत्स्नायतनम्, २. {zad par ser po'i skye mched} पीतकृत्स्नायतनम्, ३. {zad par dmar po'i skye mched} लोहितकृत्स्नायतनम्, ४. {zad par dkar po'i skye mched} अवदातकृत्स्नायतनम्, ५. {zad par sa'i skye mched} पृथिवीकृत्स्नायतनम्, ६. {zad par chu'i skye mched} अप्कृत्स्नायतनम्, ७. {zad par me'i skye mched} तेजस्कृत्स्नायतनम्, ८. {zad par rlung gi skye mched} वायुकृत्स्नायतनम्, ९. {zad par nam mkha' mtha' yas skye mched} आकाशानन्त्यायतनकृत्स्नम्, १० {zad par rnam shes mtha' yas skye mched} विज्ञानानन्त्यायतनकृत्स्नम् अभि.भा.८०ख/११८२; म.व्यु.१५२८ (३४ख).
zad par gyur
= {zad gyur pa/}
zad par gyur pa
= {zad gyur pa/}
zad par 'gyur
= {zad 'gyur/}
zad par 'gyur ba
= {zad 'gyur/}
zad par 'gyur ba ma yin
क्रि. न क्षीयते — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gzugs ni zad par 'gyur ba 'am zad pa'i chos can ma yin no//} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपं क्षीयते वा क्षयधर्मि वा सु.प.३९क/१८.
zad par 'gyur ba yin
क्रि. क्षयो भवति — {chu ni dro bar byed pa na/} /{chu ni zad par 'gyur ba yin//} उष्णतां नीयमानस्य क्षयो भवति चाम्भसः । त.स.१२५क/१०८२.
zad par sgra gcan
पा. राहुकृत्स्नम् — {'dir lha yi mchog gi gnas mtho ris su lha nyid brgyad kyi dbye ba dag gis 'gyur te/} {zad par sa dang}…{zad par sgra gcan zhes bya ba} इह सुरवरनिलये स्वर्गे देवत्वं चाष्टभेदैर्भवति; पृथ्वीकृत्स्नेन…राहुकृत्स्नेनेति वि.प्र.२७१ख/२.९४.
zad par bsgom pa
पा. कृत्स्नभावना — {da ni sa la sogs pa'i zad par bsgom pa gsungs pa sa zhes pa la sogs pa ste} इदानीं पृथिव्यादिकृत्स्नभावनोच्यते पृथ्वीत्यादि वि.प्र.७७क/४.१५७.
zad par sngon po'i skye mched
पा. नीलकृत्स्नायतनम्, कृत्स्नायतनभेदः — {zad par skye mched bcu'i ming la/} {zad par sngon po'i skye mched}… {zad par rnam par shes pa'i skye mched} ( दश कृत्स्नायतनानि)—नीलकृत्स्ना– यतनम्…विज्ञानकृत्स्नायतनम् म.व्यु.१५२९ (३५क).
zad par chab pa
पा. अप्कृत्स्नः, समाधिविशेषः — {zad par chab pa'i ting nge 'dzin thob} अप्कृत्स्नसमाधिप्रतिलब्धः स.पु.१५८ख/२४४; द्र. {zad par chu/}
zad par chu
पा. अप्कृत्स्नम् — {'dir lha yi mchog gi gnas mtho ris su lha nyid brgyad kyi dbye ba dag gis 'gyur te/} {zad par sa dang zad par chu dang}…{zad par sgra gcan zhes bya ba} इह सुरवरनिलये स्वर्गे देवत्वं चाष्टभेदैर्भवति; पृथ्वीकृत्स्नेनाप्कृत्स्नेन…राहुकृत्स्नेनेति वि.प्र.२७१ख/२.९४; द्र. {zad par chab pa/}
zad par chu'i skye mched
पा. आपकृत्स्नायतनम्, कृत्स्नायतनभेदः — {zad par skye mched bcu'i ming la/} {zad par sngon po'i skye mched}…{zad par chu'i skye mched}…{zad par rnam par shes pa'i skye mched} ( दश कृत्स्नायतनानि) — नीलकृत्स्नायतनम्… आपकृत्स्नायतनम्…विज्ञानकृत्स्नायतनम् म.व्यु.१५३४ (३५क).
zad par nyi ma
पा. सूर्यकृत्स्नम् — {'dir lha yi mchog gi gnas mtho ris su lha nyid brgyad kyi dbye ba dag gis 'gyur te/} {zad par sa dang}…{zad par nyi ma dang}…{zad par sgra gcan zhes bya ba} इह सुरवरनिलये स्वर्गे देवत्वं चाष्टभेदैर्भवति; पृथ्वीकृत्स्नेन…सूर्यकृत्स्नेन …राहुकृत्स्नेनेति वि.प्र.२७१ख/२.९४.
zad par stong pa
पा. शून्यकृत्स्नम् — {'dir lha yi mchog gi gnas mtho ris su lha nyid brgyad kyi dbye ba dag gis 'gyur te/} {zad par sa dang}…{zad par stong pa dang}…{zad par sgra gcan zhes bya ba} इह सुरवरनिलये स्वर्गे देवत्वं चाष्टभेदैर्भवति; पृथ्वीकृत्स्नेन…शून्यकृत्स्नेन …राहुकृत्स्नेनेति वि.प्र.२७१ख/२.९४.
zad par nam mkha'i skye mched
पा. आकाशकृत्स्नायतनम्, कृत्स्नायतनभेदः — {zad par skye mched bcu'i ming la/} {zad par sngon po'i skye mched}… {zad par nam mkha'i skye mched}…{zad par rnam par shes pa'i skye mched} ( दश कृत्स्नायतनानि)—नीलकृत्स्नायतनम्…आकाशकृत्स्नायतनम्…विज्ञानकृत्स्नायतनम् म.व्यु.१५३७ (३५क).
zad par rnam par shes pa'i skye mched
पा. विज्ञानकृत्स्नायतनम्, कृत्स्नायतनभेदः — {zad par skye mched bcu'i ming la/} {zad par sngon po'i skye mched}…{zad par rnam par shes pa'i skye mched} ( दश कृत्स्नायतनानि)—नीलकृत्स्नायतनम्…विज्ञानकृत्स्नायतनम् म.व्यु.१५३८ (३५क). {zad par bya ba} क्षयः — {de dag ni mthong ba dang bsgom pa dag gis zad par bya ba ste} दृग्भावनाभ्यामेषां क्षयः अभि.भा.२३२ख/७८३; द्र.— {sdig ni zad bya'i phyir} पापक्षयाय स.दु.१३०ख/२४४.
zad par byas
= {zad par byas pa/}
zad par byas pa
भू.का.कृ. क्षपितः — {bden med yongs su smra ba'i rnam par bslad pa nag phyogs nyin gyi spyod pas zla ba zad par byas//} वितथपरिवादविक्लवकृष्णदिनक्षपितचरितचन्द्राणाम् ।। अ.क.६२क/५९.१११; {lam ches che ba nyid kyis zad par byas pa'i phyir phra rgyas ches chung ba yin no//} मृदुतराश्चानुशयाः मार्गाधिमात्रतरत्वेन क्षपितत्वात् अभि.स्फु.१९०क/९५१.
zad par byed
= {zad byed/}
zad par byed pa
= {zad byed/}
zad par byed par 'gyur
क्रि. अन्तं करिष्यति — {skye ba'i 'khor ba rab spangs nas/} /{sdug bsngal zad par byed par 'gyur//} प्रहाय जातिसंसारं दुःखस्यान्तं करिष्यति ।। अ.श.४क/३.
zad par ma gyur
क्रि. १. न क्षीयते — {dge 'dun thams cad la brims na yang zad par ma gyur to//} न च क्षीयते यावत्सर्वसङ्घे चारितम् अ.श.२३०ख/२१२ २. नाभूत् क्षयः — {byams pa'i yon tan zad ma gyur//} नाभूत्स्ने– हगुणक्षयः अ.क.४७ख/५.७.
zad par mi 'gyur
= {zad par mi 'gyur ba/}
zad par mi 'gyur ba
• क्रि. १. क्षयं नाप्स्यति — {ngas ni rjes su bzung bas nor yang zad mi 'gyur/} /{bdag gis gtses pa 'di yang khyod kyis bzod pa byos//} धनक्षयं नाप्स्यसि मत्परिग्रहादिदं क्षमेथाश्च विचेष्टितं मम ।। जा.मा.२५क/२९ २. क्षयं न गच्छति स्म — {rgyal po zas gtsang ma'i khyim dam pa de na mar dang 'bru mar dang sbrang rtsi dang bu ram gyi dbu ba dang sha kha ra la sogs pa bza' ba'i rnam pa gang dag yod pa de dag kyang yongs su spyad pas zad par mi 'gyur} ये च राज्ञः शुद्धोदनस्य गृहवरे भोजनविषये सर्पिस्तैलमधुफाणितशर्कराद्यानां ते परिभुज्यमानाः क्षयं न गच्छन्ति स्म ल.वि.२५क/२९ ; • सं. अक्षयता — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa zad par mi 'gyur zhing zad pa'i chos nyid ma yin pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेद– नासंज्ञासंस्कारविज्ञानानामक्षयता अक्षयधर्मता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.३९क/१८; • पा. अव्ययीभावः, समासभेदः म.व्यु.४७३० (७३ख).
zad par me
पा. तेजःकृत्स्नम् — {'dir lha yi mchog gi gnas mtho ris su lha nyid brgyad kyi dbye ba dag gis 'gyur te/} {zad par sa dang}…{zad par me dang}…{zad par sgra gcan zhes bya ba} इह सुरवरनिलये स्वर्गे देवत्वं चाष्टभेदैर्भवति; पृथ्वीकृत्स्नेन…तेजःकृत्स्नेन…राहुकृत्स्नेनेति वि.प्र.२७१ख/२.९४.
zad par me'i skye mched
पा. तेजस्कृत्स्नायतनम्, कृत्स्नायतनभेदः — {zad par skye mched bcu'i ming la/} {zad par sngon po'i skye mched}…{zad par me'i skye mched}…{zad par rnam par shes pa'i skye mched} ( दश कृत्स्नायतनानि) — नीलकृत्स्नायतनम्… तेजस्कृत्स्नायतनम्…विज्ञानकृत्स्नायतनम् म.व्यु.१५३५ (३५क).
zad par dmar po'i skye mched
पा. लोहितकृत्स्नायतनम्, कृत्स्नायतनभेदः — {zad par skye mched bcu'i ming la/} {zad par sngon po'i skye mched}… {zad par dmar po'i skye mched}… {zad par rnam par shes pa'i skye mched} ( दश कृत्स्नायतनानि)—नीलकृत्स्नायतनम्…लो– हितकृत्स्नायतनम्… विज्ञानकृत्स्नायतनम् म.व्यु.१५३१ (३४ख).
zad par zla ba
पा. चन्द्रकृत्स्नम् — {'dir lha yi mchog gi gnas mtho ris su lha nyid brgyad kyi dbye ba dag gis 'gyur te/} {zad par sa dang}… {zad par zla ba dang}…{zad par sgra gcan zhes bya ba} इह सुरवरनिलये स्वर्गे देवत्वं चाष्टभेदैर्भवति; पृथ्वीकृत्स्नेन…चन्द्रकृत्स्नेन …राहुकृत्स्नेनेति वि.प्र.२७१ख/२.९४.
zad par rlung
पा. वायुकृत्स्नम् — {'dir lha yi mchog gi gnas mtho ris su lha nyid brgyad kyi dbye ba dag gis 'gyur te/} {zad par sa dang}…{zad par rlung dang}…{zad par sgra gcan zhes bya ba} इह सुरवरनिलये स्वर्गे देव– त्वं चाष्टभेदैर्भवति; पृथ्वीकृत्स्नेन…वायुकृत्स्नेन… राहुकृत्स्नेनेति वि.प्र.२७१ख/२.९४; {de bzhin du tshangs pa'i bskal pa zung ni zung dang ldan pa dag dpral ba'i gnas te/} {zad par rlung rnam pa bzhi bsgoms pa rnams kyi'o//} एवं युगयुगयुगलं ललाटस्थानं ब्रह्मकल्पं वायुकृत्स्नं चतुर्विधं भावितानामिति वि.प्र.१६७ख/१.१४.
zad par rlung gi skye mched
पा. वायुकृत्स्नायतनम्, कृत्स्नायतनभेदः — {zad par skye mched bcu'i ming la/} {zad par sngon po'i skye mched}…{zad par rlung gi skye mched} …{zad par rnam par shes pa'i skye mched} ( दश कृत्स्नायतनानि) — नीलकृत्स्नायतनम्… वायुकृत्स्नायत– नम्…विज्ञानकृत्स्नायतनम् म.व्यु.१५३६ (३५क).
zad par sa
पा. पृथ्वीकृत्स्नम् — {'dir lha yi mchog gi gnas mtho ris su lha nyid brgyad kyi dbye ba dag gis 'gyur te/} {zad par sa dang}…{zad par sgra gcan zhes bya ba} इह सुरवरनिलये स्वर्गे देवत्वं चाष्टभेदैर्भवति; पृथ्वीकृत्स्नेन…राहुकृत्स्नेनेति वि.प्र.२७१ख/२.९४.
zad par sa'i skye mched
पा. पृथिवीकृत्स्नायतनम्, कृत्स्नायतनभेदः — {zad par skye mched bcu'i ming la/} {zad par sngon po'i skye mched}… {zad par sa'i skye mched}…{zad par rnam par shes pa'i skye mched} ( दश कृत्स्नायतनानि)—नीलकृत्स्नायतनम्… पृथिवीकृत्स्नायतनम्…विज्ञानकृत्स्नायतनम् म.व्यु.१५३३ (३५क).
zad par sa'i bsam gtan
पा. पृथ्वीकृत्स्नध्यानम् — {chu yi gter du 'gro ba la zhes pa zad par sa'i bsam gtan gyis thang la ji lta ba de bzhin du chu la rgya mtsho'i steng du rnal 'byor pa 'gro'o//} जलनिधिगमने समुद्रोपरि गच्छति, यथा स्थले तथा जले पृथ्वीकृत्स्नध्यानेनेति वि.प्र.७७क/४.१५७.
zad par ser po'i skye mched
पा. पीतकृत्स्नायतनम्, कृत्स्नायतनभेदः — {zad par skye mched bcu'i ming la/} {zad par sngon po'i skye mched}…{zad par ser po'i skye mched} …{zad par rnam par shes pa'i skye mched} ( दश कृत्स्नायतनानि) — नीलकृत्स्नायतनम्… पीतकृत्स्नायतनम्…विज्ञानकृत्स्नायतनम् म.व्यु.१५३० (३४ख).
zad bya
= {zad par bya ba/}
zad bya ba
= {zad par bya ba/}
zad byed
• क्रि. क्षपयति — {sngon byas mang po ma lus zad byed la} पूर्वार्जितं च विपुलं क्षपयत्यशेषम् शि.स.३क/३; यामयति — {yang na de'i sdug bsngal zad par byed pas 'thab bral ba rnams so//} दुःखानि वा यामयन्तीति यामाः ।। अभि.स्फु.२४२ख/३८०; • सं. १. क्षयः — {yang byang chub kyi sems ni dge ba ma lus pa 'phel bar byed pa 'ba' zhig ni ma yin te/} {mi dge ba'i phyogs zad par byed pa'i rgyu yang yin} न केवलं सर्वशुभसञ्चयकारणम्, अकुशलपक्षक्षयहेतुरपि बोधिचित्तम् बो.प.४९ख/१० २. = {gcer bu pa} क्षपणः, जैनसंन्यासी — {khyim bdag khang par zad byed pa/} /{b+hu ri ka ni mngon par 'ongs//} अभ्याययौ गृहपतेर्भूरिकः क्षपणो गृहम् ।। अ.क.८७क/९.८; {de las dge sbyong la gus 'dis/} /{zad byed la dad gtong bar 'gyur//} तदेष क्षपणश्रद्धां त्यक्ष्यति श्रमणादरात् ।। अ.क.८७ख/९.१२; क्षपणकः — {de nas nyin gzhan khyim du ni/} /{skra dang sma ra rab 'bal zhing /} /{dka' thub drag pos kun nyon mongs/} /{gcer bu zad byed pa rnams zhugs//} अथापरेऽह्नि विविशुर्नग्नाः क्षपणका गृहम् । उल्लुञ्चितकचश्मश्रुसंक्लेशनिशितव्रताः ।। अ.क.२४९ख/९३.१५ ३. पर्यवदानकरणता — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{mi dge ba'i chos thams cad zad par byed pas sa'i 'og lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…पातालभूतं सर्वाकुशलधर्मपर्यवदानकरणतया ग.व्यू.३१०क/३९७; • वि. क्षयकरः — {thugs rje can nyon mongs pa 'bar ba'i rgyu dang rnam par rtog pa zad bar byed pa} कारुणिकं क्लेशेन्धनविकल्पक्षयकरम् ल.अ.५९ख/५; क्षयितः — {bsod nams ster la mkhas/} /{rgud pa ma lus zad byed} पुण्यनिक्षेपदक्षः क्षयितविपदशेषः अ.क.२३२क/२५.८४; {de nas nam zhig mi bzad pa'i/} /{mu ge skye bo zad byed pa/} /{bslang bya slong byed mtshungs pa nyid/} /{slong ba'i 'tsho ba chad pa byung //} ततः कदाचिदक्षीणदुर्भिक्षक्षयिते जने । याच्ययाचकतुल्यत्वे पिण्डच्छेदोऽर्थिनामभूत् ।। अ.क.३२४ख/४१.५; क्षयंकरः — {sdig pa'i las rnams zad byed pa//} सर्वपापक्षयंकरम् सु.प्र.२क/२; • कृ. क्षपयत् — {dge ba zad byed pa'i/} /{zad byed pa de sdig pa las/} /{khyim bdag dman pa'i blo can la/} /{bya ba min pa byed du bcug//} शुभं क्षपयता तेन क्षपणेन स मुग्धधीः । अहो गृहपतिः पापादकार्यमपि कारितः ।। अ.क.८८ख/९.२५; • उ.प. क्षयः — {rmongs pa rnams ni ri dwags skom bskyed mya ngam sa gzhi lus ni zad byed yin//} मुग्धानां मृगतृष्णिकामरुमही सेवा शरीरक्षयः ।। अ.क.७४क/७.३७.
zad byed pa
= {zad byed/}
zad ma gyur
= {zad par ma gyur/}
zad mi 'gyur
= {zad par mi 'gyur ba/}
zad mi shes
= {zad mi shes pa/}
zad mi shes pa
• वि. अक्षयः — {bde bar gnas pa'i khyad par gyis bde ba kha na ma tho ba med pa mchog zad mi shes pa'i 'byung gnas yin pa'i phyir} अनवद्योत्कृष्टाक्षयसुखाकरत्वाच्च सुखविहारो विशेषतः सू.भा.१६२क/५१; {sangs rgyas thams cad dang thun mong ba dang gtan du ba'i phyir zad mi shes pa yang yin no//} साधारणं सर्वबुद्धैः अक्षयमात्यन्तिकत्वात् सू.अ.१८१क/७६; अजीर्णिका — {gang zhig kun la ltos med pa/} /{de yi phun tshogs zad mi shes//} निराशो यस्तु सर्वत्र तस्य सम्– पदजीर्णिका ।। बो.अ.३०ख/८.१७६; • पा. अक्षयः, समाधिविशेषः — {zad mi shes pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} अक्षयो नाम समाधिः म.व्यु.५४७ (१३क).
zad mi shes pa can
अक्षयणिका — {de bzhin du zad mi shes pa can gyi sbyin pa dang /} {nor bu dang mu tig dang}…{pad+ma rA ga dang g}.{yas su 'khyil ba la sogs pa} तथाऽक्षयणिकाप्रदानैः मणिमुक्ता…लोहितिकादक्षिणावर्त– प्रभृतिभिः बो.भू.१२५क/१६१.
zad mi shes pa dam pa
पा. अक्षयत्वपरमता, परमायाः प्रतिपत्त्याः भेदः — {rnam pa bcu gnyis po 'di dag ni dam pa ste/} {'di ltar/} {rgya che ba dam pa dang}…{zad mi shes pa dam pa dang}…{'grub pa dam pa'o//} इत्येषा द्वादशविधा परमा मता यदुत—औदार्यपरमता… अक्षयत्व– परमता…निष्पत्तिपरमता च म.भा.२०क/१५१.
zad med
= {zad pa med pa/}
zad med pa
= {zad pa med pa/}
zad zed med pa
वि. अनुद्धतः — {skra}…{drung shin tu ran pa/} {zad zed med pa} केशाः… सुजातमूला अनुद्धताः ग.व्यू.२३४ख/३११.
zad shes
= {zad pa shes pa/}
zan
• सं. भक्तम् — {ba lang rdzi dang phyugs rdzi dag la gtad de zan la 'gro bar bya'o//} भक्तायावलोक्य गोपालपशुपालकान् गमनम् वि.सू.१९ख/२३; {de'i zan bskyal bar bya ba nyid do//} समुदानेयत्वं तद्भक्तस्य वि.सू.१५क/१६; भोजनम् — {dper na bram ze tsam la zan sbyin no//} {zan tsam sbyin par 'dod do//} तद्यथा ब्राह्मणमात्रं भोज– येति । भोजनमात्रमिच्छति प्र.अ.१७८क/५३०; {zan gyi phyir 'dug pas 'di'am 'di nas byin cig ces 'brim mkhan la go bar mi bya'o//} नेदमितो वा देहीति भोजनार्थमुपविष्टः परिवेष्टारं बोधयेत् वि.सू.८०क/९७; अन्नम् — {zho zan gyi yang sbyin sreg bya//} दध्यन्नेन च होमयेत् स.दु.१२७ख/२३२; {bkres skom zan dang chu yi phyir//} क्षुधमन्नं जलं तर्षम् जा.मा.६९ख/८०; भुक्तिः — {nye du'i khyim du zan gyi phyir} ज्ञातिगृहभुक्तिनिमित्तम् वि.सू.५०ख/६४; {zan gyi phyir 'du ba'i don du gaN+DI dang gaN+DI chung ngu gnyis ka brdung ngo //} {bar du bcad de'o//} भुक्त्यर्थसन्निपातार्थमुभयोः कटिकागण्ड्योर्दानम् । अन्तरितयोः वि.सू.५६ख/७१; भिस्सा — {zan ni mo min ba k+ta 'o/} /{zas dang a n+na o da no/} /{mo min bza' ba zhes pa'o//} भिस्सा स्त्री भक्तमन्धोऽन्नमोदनोऽस्त्री स दीदिविः ।। अ.को.१९७ख/२.९.४८; भस्यते मनुष्यैरिति भिस्सा । भस भक्षणदीप्त्योः अ.वि.२.९.४८; मि.को.३८ख; पिण्डकः, ओ कम् — {de la zan sbyin par bya'o//} पिण्डकस्यास्मै दानम् वि.सू.२४क/२९; पिण्डिः, ओ डी — {zan la nang du zhugs/} {skyo ma la nang du zhugs} प्रविश पिण्डीम्, प्रविश तर्पणम् अभि.स्फु.१३ख/२२; सक्तुपिण्डी — । {ka ta ka'i 'bras bus chu shin tu 'dang bar 'gyur ro/} /{'gyur byed kyis kyang ngo /} /{zan gyis kyang ngo //} कतकफलेनाम्भसः स्वाच्छयो (?स्वच्छो)पगमनम्, क्षारेण, सक्तुपिण्ड्या वि.सू.३६ख/४६; द्र.— {bag zan} पिण्डिका वि.सू.६क/६; • उ.प. भुक् — {ma 'ongs pa yi dus na ni/} /{byis pa'i rang bzhin gzegs zan 'byung //} भविष्यन्त्यनागते काले कणभुग्बालजातिकाः । ल.अ.१७९क/१४३; {gtor zan} बलिभुक् त.स.१०७क/९३७.
zan khu
मासरः मि.को.३७क ।
zan gong
पिण्डः, ओ डम् — {rmongs pa zan gong spangs nas ni/} /{lag stong ldog byed ci bzhin no//} मूढाः पिण्डं परित्यज्य ते निहन्ति करं वृथा । प्र.अ.१२२ख/१३१.
zan gyi khu ba
= {zan khu/}
zan gyi gral
भक्ताग्रम् — {zan gyi gral du 'thab mo bgyis pa} भक्ताग्रे रणमुत्पादितम् वि.व.१०५ख/२.९१.
zan gyi snyigs ma
भक्तसिक्थकम् — {pu lA ka ni sbun stong dang /} /{bsdus dang zan gyi snyigs ma la'o//} स्यात् पुलाकस्तुच्छधान्ये संक्षेपे भक्तसिक्थके ।। अ.को.२१८क/३.३.५; द्र. {zas kyi snyigs ma/}
zan gyi las byed pa
वि. भोजनव्यापारिकः — {zan gyi las byed pa dag gis dang por bza' bar bya'o//} प्रथमतरं भोजनव्यापारिकैः भक्तिः वि.सू.७९क/९६.
zan gcig pa nyid
एकभक्तत्वम् — {gang yang rung ba cung zad cig brims na yang zan gcig pa nyid yin no//} सञ्चारणे स्तोकस्यापि यस्य कस्यचिदेकभक्तत्वम् वि.सू.३५ख/४५.
भू.का.कृ. भक्तच्छेदः कृतः — {de lta bu'i tshul gyis zhag drug gi bar du zan bcad do//} यावत्षड्भक्तच्छेदा अनेनोपक्रमेण कृताः अ.श.९०ख/८१.
zan bcad par byas pa
वि. कृतभक्तच्छेदः — {byin len stobs pa med na byin len ma byas pa de'am gzhan yang ngo /} /{zan bcad par byas pa'o//} प्रतिग्राहकाभावेऽस्य चान्यस्य वा कृतभक्तच्छेदस्य वि.सू.३७क/४७.
zan chang cig
आलोपः — {tha na dud 'gro'i skye gnas su gyur pa la zan chang cig tsam sbyin pa stsal ba} दानं दत्तं भवेदन्तशस्तिर्यग्योनिगतायाप्यालोपः शि.स.९५ख/९५.
zan chad pa
वि. भक्तच्छिन्नकः — {zan chad pas kyang de dang dus su rung ba ma yin pa zar rung ngo //} भक्तच्छिन्नकस्यात्र चाकालिकभक्षणे च वि.सू.७५क/९२.
zan drang ba
भक्तनिःसर्गः — {phyag dar dang mal dang stan bshams pa dang chu bzhag pa dang brim pa dang zan drang ba ni gsar bus bya'o//} सम्मार्गशयनासनप्रज्ञपनपानीयस्थापनचारणभक्तनिःसर्गान्नवकः कुर्यात् वि.सू.११क/१२.
zan dron
कुल्माषः — {nor mang dpal yang rjes chags btsun mo rgya che ldan/} /{zan dron changs cig 'bras bu grub pa bzang po ltos//} बहु धनमनुरक्ता श्रीरुदाराश्च दाराः फलसमुदयशोभां पश्य कुल्माषपिण्ड्याः ।। जा.मा.१५ख/१६; {kham gyi zas}… {'bras chan dang zan dron dang} कबडंकार आहारः…ओदनकुल्माषं वा श्रा.भू.३३क/८४; कुल्माषपिण्डिका — {zan dron lan tshwa dag gis ma btab cing /} /{snum bag med pa} रूक्षिकाया अलवणिकायाः कुल्माषपिण्डिकायाः वि.व.१६६ख/१.५५; पिण्डकः — {ngas 'di'i zan dron gyi rnam par smin pa rdzogs pa de la dgongs nas}… {gsungs so//} सोऽस्य पिण्डको विपक्वः । विपाकं तमहं सन्धाय कथयामि वि.व.१६७ख/१.५६.
zan po
उ.प. अदः — {lha su dA sa'i bu rkang khra mi zan po de} एष स देव पुरुषादः कल्माषपादः सौदासः जा.मा.१८७ख/२१८.
क्रि. भोजय — {dper na bram ze tsam la zan sbyin no/} /{zan tsam sbyin par 'dod do//} तद्यथा ब्राह्मणमात्रं भोजयेति । भोजनमात्रमिच्छति प्र.अ.१७८क/५३०. {zan ma zos pa} वि. छिन्नभक्तकः — {ji tsam na sa phyogs zhig na bram ze zhig zan ma zos par zhing rmed pa na} यावदन्यतमस्मिन् प्रदेशे ब्राह्मणश्छिन्नभक्तको हलं वाहयति वि.व.१५७क/१.४५.
zan mi za
क्रि. न भुङ्क्ते — {lha sbyin tshon po nyin par zan mi za'o//} पीनो देवदत्तो दिवा न भुङ्क्ते न्या.टी.६२क/१५३.
zan za
= {zan za ba/}
zan za ba
• क्रि. भुङ्क्ते — {lha sbyin tshon po mtshan mo zan za'o//} पीनो देवदत्तो रात्रौ भुङ्क्ते न्या.टी.६२क/१५३; • सं. भुञ्जनम् — {dbyug gu blangs nas zan za ba dag la khwa dang byi'u dang phug ron la sogs pa dag bzlog par bya'o//} वंशमादाय काकचटकपारावतादीनां भुञ्जनेषु तेन वारणम् वि.सू.९३क/१११; भोजनम् — {zan za ba dang mchod rten la phyag 'tshal ba'i tshe phog la bkrus te'o//} शौचं कृत्वा भोजनचैत्यवन्दनम् वि.सू.१३क/१४; • वि. अन्नादः — {zan za mi gtsang za bar 'gyur//} अन्नादोऽमेध्यभक्षः स्यात् बो.अ.३६क/९.१३६; भुञ्जानः — {zan za ba rnams la khwa dang bye'u dang phug ron dag gis mi 'tshe bar bya ba'i phyir bya rgya bya'o//} ( काकचटक) पारावातेभ्यो भुञ्जानानामविहेठाय जालदानम् वि.सू. ९४ख/११३.
zan zos
= {zan zos pa/}
zan zos pa
• क्रि. भुञ्जते स्म — {der mu stegs can la sogs pa} (?{brgya} ){stong phrag du mas zan zos so//} यत्रानेकानि तीर्थिकशतसहस्राणि भुञ्जते स्म अ.श.२ख/१; • वि. कृतभक्तकृत्यः — {mnyan du yod par bsod snyoms byas nas zan zos te} श्रावस्तीं पिण्डाय चरित्वा कृतभक्तकृत्यः अ.श.१२८क/११८.
zan zos zin
भू.का.कृ. भुक्तम् — {de'i phyogs gcig tu mthongs gdod do//} {zan zos zin nas 'jug par bya ba'i phyir ro//} छिद्रस्यास्यैकदेशे करणम् । भुक्ते प्रवेशाय वि.सू.९५क/११४.
zan la bos pa
भक्तोपनिमन्त्रणम् — {khyim gzhan du yang zan la bos pa dang du blang bar bya'o//} अधिवासयेद् भक्तोपनिमन्त्रणमन्तर्गृहेऽपि वि.सू.३४ख/४३.
zab
= {zab pa/} {zab mo/}
zab bgrang
=* > अजवः, संख्याविशेषः — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can zab bgrang gi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय… न सत्त्वाजवस्य ग.व्यू.३७०ख/८३; अयवः म.व्यु.७९०३ (१११क); म.व्यु.७७७४ (११०क); कमलम् — {bgrang brtsi bgrang brtsi na zab bgrang ngo //} {zab bgrang zab bgrang na dga' rkyang ngo //} अथवमथवानां कमलम्, कमलं कमलानामगवम् ग.व्यू.३ख/१०३.
zab cing rgya che
= {zab cing rgya che ba/}
zab cing rgya che ba
वि. गम्भीरोदारः — {zab cing rgya che la sems} गम्भीरोदारचित्तः वि.प्र.९३क/३.४; उदारो गम्भीरश्च — {de ltar zab cing rgya che ba'i chos 'di ni rtog ge pa rnams kyi spyod yul ma yin no//} नायमेवमुदारो गम्भीरश्च धर्मस्तार्किकाणां गोचरः सू.अ.१३०ख/३.
zab cing rgya che la sems
वि. गम्भीरोदारचित्तः — {'dir zab cing rgya che ba'i chos stong pa nyid dang snying rje'i bdag nyid la gang zhig sems pa de ni zab cing rgya che la sems zhes pa ste slob ma mchog go//} इह गम्भीरोदारधर्मे शून्यताकरुणात्मके चित्तं यस्य स गम्भीरोदारचित्त इति शिष्योत्तमः वि.प्र.९३क/३.४.
zab cing gting ring ba
गम्भीरदुरवगाहः, महासमुद्रस्याकारभेदः — {rgya mtsho chen po ni rnam pa bcus mi 'phrogs pa'i phyir rgya mtsho'i grangs su 'gro ste}…{'di lta ste/} {rim gyis gzhol ba dang}…{zab cing gting ring ba} महासमुद्रो दशभिराकारैः संख्यां गच्छत्यसंहार्यतया …यदुत अनुपूर्वनिम्नतश्च …गम्भीरदुरवगाहतश्च द.भू.२७७ख/६६.
zab cing brtag dka' ba
वि. गाम्भीर्यावगूढः — {de'i bsam pa zab cing brtag dka' ba ma shes nas} गाम्भीर्यावगूढं तस्य भावमजानाना जा.मा.६१क/७०. {zab cing brtan par mdzad pa} वि. गम्भीरधीरः, अवलोकितेश्वरस्य — {spyan ras gzigs kyi dbang po}…{zab cing brtan par mdzad pa}… {la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय…गम्भीरधीराय का.व्यू.२०५ख/२६३.
zab nyid
= {zab pa nyid/}
zab pa
• वि. गम्भीरः — {rgya mtsho bas kyang zab pa} समुद्रेभ्योऽपि गम्भीरा अ.क.१५९क/१७.२६; {chu/} /{bsgral bar dka' zhing zab pa las//} गम्भीरेऽम्भसि दुस्तरे अ.क.२९७क/३९.३; {kye ma ngas thob cing mngon par rdzogs par sangs rgyas pa'i chos 'di ni zab pa} गम्भीरो बतायं मया धर्मोऽधिगतोऽभिसंबुद्धः ल.वि.१८७ख/२८६; {de bzhin du shes rab kyi pha rol tu phyin pa yang rgya che zhing zab ste dpag tu med do//} एवमेव प्रज्ञापारमिता गम्भीरा विपुला अप्रमेया सु.प.५४क/३०; गूढः — {'bel ba'i gtam gyis gtan la 'bebs pa'i dam pa rnams kyi sems mgu bar byed pa ni don zab pa rnam par 'byed pas} सांकथ्यविनिश्चयेन सतां चित्तमाराधयति, गूढार्थविवरणात् अभि.स.भा.६८ख/९५; {tshig bzang ba dang}…{zab gsal gnyis ka'i don ldan}…/{khyod kyi gsung ni de lta bu//} सुपदानि…गूढोत्तानोभयार्थानि…वाक्यान्येवंविधानि ते श.बु.११२ख/६७; बहलः — {de'i tshe me long gi ngos kyang de snyed zab pa ma yin la/} {bdag nyid byad de dang 'brel pa yang ma yin no//} न च तावद्बहलं तथाऽऽदर्शतलम्, नापि मुखादि तत्सम्बद्धम् त.प.१२९ख/७१०; धीरः — {glang po dpa' sgra chu gter bskyod pa ltar/} /{zab pas srid pa rnam gnyis byed pa bzhin//} क्षुब्धाब्धिधीरैर्भटकुञ्जराणां द्विधेव कुर्वन् भुवनं निनादैः ।। अ.क.५६क/५९.६०; • सं. = {zab pa nyid} गाम्भीर्यम् — {zab yangs rgya che ye shes dang /} /{phun sum tshogs pa'i zhing rnams ni/} /{rgyal ba'i sras po nams la bshad//} गाम्भीर्यौदार्यवैपुल्यं ज्ञानं क्षेत्रान् विभूति च । देशेमि जिनपुत्राणाम् ल.अ.१६६ख/१२०; गभीरता — {dku zlum skabs phyin ma rnyongs dang /} /{phyang nge ba dang lte ba ni/} /{zab dang g}.{yas phyogs 'khyil ba dang //} वृत्तमृष्टाक्षताक्षामकुक्षिताश्च गभीरता ।। दक्षिणावर्तता नाभेः अभि.अ.३२ख/८.२५; {zab pa de ni sgro 'dogs dang /} /{skur pa'i mtha' las grol ba nyid//} समारोपापवादान्तमुक्तता सा गभीरता ।। अभि.अ.८ख/४.५२; गहनत्वम्— {shin tu zab ces bya ba ni thams cad mkhyen pa'i ye shes kyi lam mo//} परमगहनत्वाच्च । सर्वज्ञज्ञा– नमार्गस्य सू.व्या.१३३क/६; गह्वरत्वम् — {chos nyid zab phyir 'jig rten pa'i/} /{sgom pa la sogs yul ma yin//} अविषयः…लौक्यादिभावनायाश्च धर्मतागह्वरत्वतः ।। र.वि.११७ख/८४.
zab pa nyid
गाम्भीर्यम् — {gang tshe khyod kyi dgongs pa'i dkyil/} /{gting dang pha rol med brtags na/} /{rgya mtsho zab pa nyid kyang ni/} /{gnag rjes lta bur sa ler gda'//} गोष्पदोत्तानतां याति गाम्भीर्यं लवणाम्भसः । यदा ते बुद्धिगाम्भीर्यमगाधापारमीक्ष्यते ।। श.बु.१११ख/३५; गम्भीरता — {bse ru lta bu'i ye shes ni/} /{zab pa nyid du mngon par brjod//} गम्भीरता च ज्ञानस्य खड्गानाम– भिधीयते ।। अभि.अ.५क/२.६; सूक्ष्मत्वम्— {'di'i zab pa nyid ni rgyu drug dang ldan pa'i phyir ro//} सूक्ष्मत्वं पुनरस्याः षट्कारणयुक्तत्वात् अभि.स्फु.१६३ख/८९९.
zab pa dang rgya che ba'i chos
गम्भीरोदारधर्मः — {zab pa dang rgya che ba'i chos kyi snod la sems legs pa dang mi ldan pa'i phyir ro//} गम्भीरोदारधर्माभा (र्मभा भो.पा.)– जने अभव्यचित्तात् वि.प्र.१३०क/१, पृ.२८.
zab pa'i shes rab
वि. गम्भीरप्रज्ञः, श्रावकस्य म.व्यु.११०९ (२४क).
zab pa'i bsam pa
पा. गम्भीराशयता, आशयभेदः — {byang chub sems dpa'i sa mngon sum 'di la gnas pa'i byang chub sems dpa' de/} {phyir zhing mi phyed pa'i bsam pa yongs su rdzogs pa 'thob bo//}…{zab pa'i bsam pa dang} अस्यामभिमुख्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितस्य बोधिसत्त्वस्याभेद्याशयता च परिपूर्यते…गम्भीराशयता द.भू.२२४क/३४.
zab par 'gyur
क्रि. गम्भीरो भवति — {phyir mi ldog pa'i byang chub sems dpa'}…{blo zab par 'gyur} अविनिवर्तनीयो बोधिसत्त्वः…गम्भीरबुद्धिश्च भवति अ.सा.२८८ख/१६३.
zab par snang ba
वि. गम्भीरावभासः, ओ सा — {rgyal po chen po bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub ni zab pa/} {zab par snang ba/} {mthong bar dka' ba/} {rtogs par dka' ba} गम्भीरा महाराज अनुत्तरा सम्यक्संबो– धिः । गम्भीरावभासा दुर्दृशा दुरवबोधा वि.व.१६९क/१.५८.
zab mo
• वि. गम्भीरः — {bum pa la sogs pa snum bag can dag snum med par bya ba'i phyir chu'i rdzing bu zab mo'i nang du gzhug go//} निःस्नेहतायै स्निग्धस्य च घटादेर्गम्भीरोदके ह्रदे निधानम् वि.सू.३६ख/४६; {dri ba zab mo} गम्भीरान् प्रश्नान् वि.व.१९८क/१.७१; {chos zab mo 'di dag gi} एतेषां गम्भीराणां धर्माणाम् अ.सा.३३२क/१८७; {zhes pa bcom ldan ston pa yi/} /{gsung gi sgra don zab mo dag//} इति गम्भीरशब्दार्थं शास्तुर्भगवतो वचः । अ.क.३०४क/३९.७७; गभीरः — {gzhal dang zab mo gting rings so//} निम्नं गभीरं गम्भीरम् अ.को.१४७ख/१.१२.१५; गमनेन भियं रातीति गभीरं गम्भीरं च । रा दाने । गां भुवं भियमीरयतीति वा । ईर प्रेरणे अ.वि.१.१२.१५; गहनः — {'khor ba las kyis rnam bkra bar/} /{rnam 'gyur ngo mtshar zab mo ni/} /{brgya dang ldan pa'i khyad par rnams/} /{su zhig gis ni rtsi bar byed//} गणनां गहनाश्चर्यविशेषशतशालिनाम् । संसारे कर्मवैचित्र्ये विकाराणां करोति कः ।। अ.क.२९७ख/३९.६; सूक्ष्मः — {'di ltar phyi rol pa rnams la ni bdag nyid kyis chos zab mo mngon par rtogs pa med de} यस्माद् बाह्यानां नास्ति स्वयं सूक्ष्मधर्माभिसम्बोधः अभि.स्फु.१६३ख/८९९; गुह्यः — {dpal zab mo'i don gsal ba rmad du byung ba chen po zhes bya ba} श्रीगुह्यार्थप्रकाशमहाद्भुतनाम क.त.१२००; मन्द्रः — {sprin tshogs de dag dpa' bo dgod pa bzhin/} /{rgyun chags zab mo'i sgra 'byin rnam par mdzes//} प्रसक्तमन्द्रस्तनिता विरेजुर्धीरप्रहासादिव ते घनौघाः ।। जा.मा.८७ख/१००; • सं. १. पातालम् — {rgyal po chen po g}.{yang sa zab mo 'dir ni lhung ba yis/} /{lus la chag grugs byung bar ma gyur tam//} कच्चिन्महाराज न पीडितोऽसि प्रपातपातालमिदं प्रपन्नः । जा.मा.१४७क/१७१ २. = {zab mo nyid} गाम्भीर्यम् — । {de dag thos nas ser skya ni/} /{tshigs bcad zab mos ya mtshan te//} एतदाकर्ण्य कपिलः श्लोकगाम्भीर्यविस्मितः । अ.क.३०४क/३९.७८; {zab mo bstan pas rnam par mi rtog ste} गाम्भीर्यदेशनया अविकल्पना सू.व्या.१३२ख/५. (द्र.— {gting zab mo/}).
zab mo nyid
गाम्भीर्यम्— {dbang phyug nyid ni yon tan ldan rnams 'og lhung ngal dub nyon mongs ldan pa ster/} /{zab mo nyid ni rab rib 'byung gnas su 'jug srog chags rnams kyi srog 'phrog byed//} ऐश्वर्यं गुणिनामधोनिपत– नायासप्रयासप्रदं गाम्भीर्यं तिमिराकरं प्रविशतां प्रा– णापहं प्राणिनाम् । अ.क.३२०ख/४०.१५८.
zab mo thos pa
गम्भीरश्रवः— {phye ma leb dang 'dab chags dang /} /{rgya mtsho dag gis ri rab ltar/} /{brtan pa grogs ngan sdug bsngal dang /} /{zab mo thos pas mi g}.{yos so//} कुमित्रदुःखगम्भीरश्रवाद्वीरो न कम्पते । शलभैः प– क्षवातैश्च समुद्रैश्च सुमेरुवत् ।। सू.अ.२२२ख/१३१.
zab mo'i chos klog pa
वि. गम्भीरधर्मपाठकः — {lag pas rdo rje dril bu 'khrol/} /{zab mo'i chos ni klog pa dang /} /{btsun mo'i khu ba mnyam zas can/} /{skye zhing skye bar 'gyur bar shog//} वज्रघण्टारणत्पाणिर्गम्भीरधर्मपाठकः । योषिच्छुक्रसमाहारी भवेयं जन्मजन्मनि ।। हे.त.२७क/९०.
zab mo'i chos la mkhas
वि. गम्भीरधर्मकुशलः — {chags med blo can rtag tu spobs dang ldan pa yin/} /{zab mo'i chos la mkhas shing spros pa rnams dang bral//} प्रतिभानवान् सद भवन्ति असङ्गबुद्धी गम्भीरधर्मकुशला विगतप्रपञ्चाः ।। रा.प.२३४क/१२८.
वि. गम्भीरगामिनी — {smon lam dag ni gus bcas pas/} /{ji ltar chen po} (? {chan pa} ){rno 'di dang /} /{ji ltar zab mor 'gro ba'i khab/} /{de ltar bdag gi shes rab ni/} /{mchog tu gyur ces yang dag btab//} प्रणिधानं समादधे ।। यथेयं कर्तरी तीक्ष्णा यथा गम्भीरगामिनी । सूची तथा परा प्रज्ञा मम स्यादिति सादरा ।। अ.क.१६२ख/१८.१०.
zab mor brgal 'dod
वि. विविक्षुः, अवतरितुमिच्छन् — {de yi spros pa mtha' dag ni/} /{sdeb sbyor gzhung du nges par bstan/} /{rig de snyan ngag rgya mtsho ni/} /{zab mo brgal} ({'jug} ){'dod rnams kyi gru//} छन्दोविचित्यां सकलस्तत्प्रपञ्चो निदर्शितः । सा विद्या नौर्विविक्षूणां गम्भीरं काव्यसागरम् ।। का.आ.३१८ख/१.१२.
zab mor 'jug 'dod
वि. विविक्षुः, अवतरितुमिच्छन् — {de yi spros pa mtha' dag ni/} /{sdeb sbyor gzhung du nges par bstan/} /{rig de snyan ngag rgya mtsho ni/} /{zab mo brgal} ({'jug} ){'dod rnams kyi gru//} छन्दोविचित्यां सकलस्तत्प्रपञ्चो निदर्शितः । सा विद्या नौर्विविक्षूणां गम्भीरं काव्यसागरम् ।। का.आ.३१८ख/१.१२.
zabs
खानिः — {thab khung gi phyed kyi tshad ni zabs so//} {thab khung gi drug gi cha shas ni kha khyer ro//} {thab khung gi bcu gnyis kyi cha shas ni mchu'o//} कुण्डार्द्धमाना खानिः, कुण्डषड्विभागिका वेदिः, कुण्डद्वादशभागिकमोष्ठम् वि.प्र.९६क/३.११; निम्नम् — {thab khung bya ste/} {rgyar khru do la/} {zabs su khru gang ba} अग्निकुण्डं कारयेत् । द्विहस्तप्रमाणं हस्तमात्रनिम्नम् म.मू.११८क/२७.
zabs su
गाम्भीर्येण — {rgya mtsho mching rnam chen po zabs su dpag tshad brgyad khri bzhi stong yod la/} {zheng du dpag tu med la/} {rta rgod ma'i kha lta bu'i mthar thug pa} महासमुद्रश्चतुरशीतियोजनसहस्राणि गाम्भीर्येण, अप्रमेयो वैपुल्येन वडवामुखपर्यन्तम् का.व्यू.२०९क/२६७; विष्कम्भेण म.व्यु.२६८१ (४९ख).
सेतुबन्धः — {de'i tshe lte ba'i sa'i dkyil 'khor las sa yi zad par rgya mtsho'i steng du zam stegs brtsigs pa bzhin du spros nas bsgom par bya ste} तदा नाभौ पृथिवीमण्डलात् पृथ्वीकृत्स्नं समुद्रोपरि सेतुबन्धवन्निश्चार्य भावयेत् वि.प्र.७७क/४.१५७.
zam
= {zam pa/}
zam pa
सेतुः — {gang yang ye shes slob dpon dge ba'i rgyu/} /{'khor ba'i chu gter zam pas gang bsgrubs pa/} /{'di ni gnyen dang mdza' bshes spun zla dang /} /{ma dang pha dag gis kyang byed pa min//} नेदं बन्धुर्नो सुहृत् सोदरो वा नेदं माता न पिता वा करोति । यत्संसाराम्भोधिसेतुं विधत्ते ज्ञानाचार्यः कोऽपि कल्याणहेतुः ।। अ.क.१६१ख/१८.१; संक्रमः — {zam pa mi brtan par dge slong dang lhan cig 'gro bar mi bya'o//} नास्थिरसंक्रमेण भिक्षुणा सार्द्धं गच्छेत् वि.सू.५४क/६९.
१. = {za bar} अभ्यवहर्तुम् — {pha ma gnyis kyis snyod par srog chags khyer te 'ongs pa ni zar mi btub kyi} मातापितृभ्यामुपहृतान् प्राणिनो नेच्छति स्माभ्यवहर्तुम् जा.मा.८९क/१०२ २. = {zar ma/}
zar ma
१. अतसी — {zar ma dang ba ra TI dang bar+NA dang ku lata tha dang tsa na ka nag po ste}…{'bru lnga} अतसी, वरटी, वर्णा, कुलत्थाः, कृष्णचणका इति पञ्चशस्यानि वि.प्र.१४९ख/३.९६; क्षुमा— {u ma zar ma a ta sI//} अतसी स्यादुमा क्षुमा अ.को.१९५ख/२.९.२०; क्षौतीति क्षुमा । टुक्षु शब्दे अ.वि.२.९.२० २. असनः — {shing leb dang rtswa mun dza dang zar ma'i shun pa dang rtswa dUr ba dang}…{ko lpags gyon pa dang} फल(क)मुञ्जासनवल्कलदर्भ…चर्मनिवेशनैश्च ल.वि.१२२ख/१८३.
zar ma'i
क्षौमकम् — {srin bal gyi dang bal gyi dang sha na'i dang zar ma'i rung ngo //} कल्पते कौशेयमूर्णकं शानकं क्षौमकं च वि.सू.६७क/८४.
zar ma las byas pa
वि. क्षौमिका — {de ni rnam pa bzhi'o//} {bal las byas pa dang zar ma las byas pa dang du gu la las byas pa dang ras bal las byas pa'o//} चातुर्विध्यमस्याः—और्णिका क्षौमिका दुकूलिका कार्पासिकेति वि.सू.७३क/९०.
zar ma'i 'bru mar
ज्योतिष्मतीतैलम् — {rmongs pa dang rengs pa la zar ma'i 'bru mar dang bse shing gi 'bru mar gyis so zhes pa la sogs pa mar me'i nges pa'o//} मोहने स्तम्भने ज्योतिष्मतीतैलेन भल्लातकतैलेनेत्यादिनेति दीपनियमः वि.प्र.१००क/३.२०.
zar ma'i me tog
उमकापुष्पम् — {dper na/zar} {ma'i me tog gam yul wA rA Na sIr byas pa'i ras phun sum tshogs pa sngon po/} {kha dog sngon po/} {sngon po lta bur ston pa/} {'od sngon po 'byung ba} तद्यथा उमकापुष्पं सम्पन्नं वा वाराणसीयकं वस्त्रं नीलं नीलवर्णं नीलनिदर्शनं नीलनिर्भासम् अभि.स.भा.९३क/१२६; अभि.स्फु.३०८ख/११८०.
zar ma'i zhing
औमीनम् मि.को.३४ख; द्र. {zar ma'i sa/}
zar ma'i ras
= {zar ras/}
zar ma'i shun pa
असनवल्कलः — {shing leb dang rtswa mun dza dang zar ma'i shun pa dang}…{ko lpags gyon pa dang} फल(क)मुञ्जासनवल्कल… चर्मनिवेश (वस?)नैश्च ल.वि.१२२ख/१८३.
zar ma'i sa
उम्यम् मि.को.३४ख; द्र. {zar ma'i zhing /}
zar zer
=* > विरागम्, संख्याविशेषः — {khyud khyud khyud khyud na zar zer ro/} /{zar zer zar zer na khrib khrib bo//} मृगवं मृगवानां विरागम्, विरागं विरागानां विगवम् ग.व्यू.३क/१०२; मीगवम् म.व्यु.७७१४ ( {mI ba gam} म.व्यु.१०९ख); मृगवम् म.व्यु.७८४० (११०ख).
zar ras
वाल्कम् — {zar ras dang /} /{k+Sho ma la sogs} वाल्कं क्षौमादि अ.को.१७८क/२.६.१११; वल्ककृततन्तुनिर्मितं वाल्कम् अ.वि.२.६.१११.
zal po
वि. किर्मीरः, शबलः — {sna tshogs zal po 'dres ma dang /} /{khra bo kha dog sna tshogs pa//} चित्रं किर्मीरकल्माषशबलैताश्च कर्बुरे । अ.को.१४०क/१.५.१७; नानावर्णाः कीर्यन्तेऽत्रेति किर्मीरः । कॄ विक्षेपे अ.वि.१.५.१७.
zal mo
कारण्डवः, पक्षिविशेषः — {rdzing chen po}…{ngang pa dang ngur pa dang zal mo la sogs pa bya sna tshogs kyis mdzes par byas pa} महती पद्मिनी…हंसचक्रवाककारण्डवादिशकुनोपशोभिता अ.श.७०ख/६२.
zal zul
=* > भेलुः, संख्याविशेषः — {phyag phyig phyag phyig na zal zul lo//} {zal zul zal zul na sal sal lo//} नेलुः नेलूनां भेलुः, भेलुः भेलूनां केलुः ग.व्यू.३ख/१०३; स्वेलः म.व्यु.७७६३ ( {swai laH} म.व्यु.११०क); श्वेलुः म.व्यु.७८९१ ( {shwai luH} 111 क).
zas
• सं. १. = {kha zas} आहारः — {bdag la lha'i ro'i ro mchog dang ldan pa'i zas kyis 'dzin par bgyid do//} मम दिव्यरसरसाग्रोपेतैराहारैः सन्धारयति का.व्यू.२२४क/२८६; {zas dang gnas ni mtshungs pa yi/} /{rtsed mo dang ni gtam dag mdzes//} क्रीडाकथाश्च शोभन्ते तुल्याहारविहारयोः ।। अ.क.२४०क/९१.१८; {kham gyi zas} कबडंकार आहारः श्रा.भू.३०क/७५; {rmugs pa dang gnyid kyi sgrib pa'i zas gang zhe na} कः स्त्यानमिद्धनिवरणस्याहारः अभि.भा.२५३क/८५२; अभ्यवहारः — {sbyin pa po mngon par mi dga' bar 'gyur ba lta na kham gnyis sam gsum zos pa'i 'og tu}… {zhes mngon par dga' bar byas nas so//} अनभिरुचिसम्भावने दातुर्द्वित्रिग्रासाभ्यवहारादूर्ध्वं…इत्यभिरोच्य वि.सू.३५क/४४; अभ्यवहार्यम् — {zas rkang pas brdzi bar mi bya'o//} नाभ्यवहार्यं पादेनाक्रामेत् वि.सू.७९ख/९६; अन्नम् — {zas dang skom gyi char phab ste/} /{bkres dang skom pa'i sdug bsngal bsal//} क्षुत्पिपासाव्यथां हन्यामन्नपानप्रवर्षणैः । बो.अ.७क/३.८; {gzhan yang gang g}.{yos su byas shing /} {zas kyi rnam par gyur pa'i bza' ba srog 'dzin par byed pa gang yin pa de ni 'chos pa zhes bya ste} यद्वा पुनरन्यतमाभिसंस्कारिकमन्नं विकृतं भोज्यं प्राणसन्धारणमिदमुच्यते खादितम् श्रा.भू.४६क/११७; भोजनम् — {gzhan dag la ni zas byin pa'i/} /{bsod nams 'phel ba ji lta bar//} यथा पुण्यं प्रसवते परेषां भोजनं ददत् । सू.अ.१६३ख/५४; {mu ge'i bskal pa bar ma'i tshe/} /{bdag ni zas dang skom du gyur//} दुर्भिक्षान्तरकल्पेषु भवेयं पानभोजनम् ।। बो.अ.७क/३.८; भोगः — {rgyal la 'os zas 'di bzos nas/} /{nang par slar yang bdag ci za//} राजार्हभोगं भुक्त्वाऽद्य प्रातर्भोक्ताऽस्मि किं पुनः । अ.क.३९क/५५.२८; भोज्यम् — {de la zas ni rab tu phul//} भोज्यं तस्मै न्यवेदयत् अ.क.२२४ख/८९.३७; {gus pas gtsang mar sbyar ba'i zas//} भोज्यं भक्तिपवित्रितम् अ.क.२३९ख/२७.५७; भक्ष्यम्— {bkres par gyur pa zas dag 'dod} भक्ष्यं क्षुधा काङ्क्षति अ.क.२४९ख/२९.३२; {rgyal po la 'os zas kyi tshogs/} /{phun tshogs ri yi rnam pa can//} शिखराकारराजार्हभक्ष्यसम्भारसम्पदम् ।। अ.क.१८६क/२१.२२; भक्तम् — {rang rgyal tshogs dag gi/} /{zas kyi dus ni rig byed pa//} प्रत्येकबुद्धसङ्घस्य भक्तकालनिवेदकः । अ.क.२७९ख/३५. ६१; {snga dro ba'i zas}…{phyi dro ba'i zas su} पूर्वभक्ते…पश्चाद्भक्ते वि.सू.३६क/४५; अशनम् — {dus kyis khang par 'ongs par gyur/} /{gos dang zas la rtsod pa dang //} कालेन गृहमाप्तानां वस्त्राशनविवादिनाम् । अ.क.२८२क/३६.२६; अशनकम् — {skad cig zas tsam sbyin par byed pa dang //} क्षणमशनकमात्रदानतः बो.अ.३ख/१.३२; ओदनः, ओ नम् — {ko sa la yi ljongs 'di ru/} /{bur shing zhing pa dum bu zhes/} /{bya bas rang sangs rgyas la sngon/} /{bur chu dang ni zas dag byin//} कोसलेऽस्मिन् जनपदे खण्डाख्यगुडकर्षकः । ददौ प्रत्येकबुद्धाय पूर्वमिक्षुरसौदनम् ।। अ.क.३४९ख/४६.२९; पिण्डः, ओ डम् — {ran pa dang ni mi 'phrod par/} /{rnal 'byor can gyis zas la spyod//} मात्रया प्रतिकूलं च योगी पिण्डं समाचरेत् ।। शि.स.७६क/७४; पिण्डकम् — {dge slong ma las zas len pa'i so sor bshags par bya ba ste dang po 'o//} भिक्षुणीपिण्डकग्रहणं नाम प्रथमं प्रातिदेशनीयम् वि.सू.४८क/६१; पिण्डपातः — {chos bzhin du gos dang zas dang mal cha dang stan dang na ba'i gsos sman dang yo byad rnams tshol bar byed do//} धर्मेण चीवरपिण्डपातशयनासनग्लानप्रत्ययभैषज्यपरिष्कारान्…पर्येषते बो.भू.८०क/१०२; {zas blang bar bya'o//} पिण्डपातं प्रतिगृह्णीयात् वि.सू.४९क/६२; आमिषम् — {dge slong mas chos 'dri ba la mi 'jigs par bya ba'i phyir dge slong la zas dbul bar bya'o//} कुर्यादवैशारद्याय धर्मपरिपृच्छायां भिक्षवे भिक्षुण्याऽऽमिषोपसंहारम् वि.सू.३३ख/४२; ग्रासः — । {pho nya mo rnams dag la zas phud} दूतीनां ग्रासमग्रम् वि.प्र.८६ख/४.२३१; निघसः — {bzhes pa gsol dgongs gdugs tshod dang /} /{'tshal ma za ma zas dang ni/} /{kha zas zhes pa dang yang ngo //} जग्धिस्तु भोजनम् ।। जेमनं लेह आहारो निघसो न्याद इत्यपि । अ.को.१९८क/२.९.५६; नितरामद्यते निघसः अ.वि.२.९.५६ २. भैक्ष्यम् — {'bangs mo 'di yang zas dag la/} /{rku zhing nyams pa dag tu byed//} इयं दासी च भैक्ष्याणां चौर्यात्तद्व्ययकारिणी । अ.क.१७२ख/१९.१०३; भिक्षा — {zas 'ga' tsam byin nas zhes bya ba ni lus kyi las yin no//} एकभिक्षामपि दत्त्वेति कायकर्म अभि.स्फु.१७४क/९२२; {zas dang sa dang bong ba la sogs pa mo'i dbang por 'dzud na sbom po'o//} भिक्षापांसुलेड्डुकादेः स्त्री– न्द्रिये प्रक्षिप्तौ स्थूलम् वि.सू.२०क/२३; • उ.प. ओदनः — {de sras thu bo zas gtsang ste/} /{gzhan ni zas dkar de yi ni/} /{rjes su skyes pa bre bo zas/} /{bdud rtsi zas ni gzhon nu'o//} ज्येष्ठः शुद्धोदनस्तस्य सुतः शुक्लोदनः परः । द्रोणोदनस्तदनुजः कनीयानमृतोदनः ।। अ.क.२३४क/२६.२३.।(द्र.— {phan pa'i zas/} {gnod pa'i zas/}).
zas rnam pa bzhi
चत्वार आहारः — १. {kham gyi zas} कवडीकार आहारः, २. {reg pa'i zas} स्पर्शाहारः, ३. {yid la sems pa'i zas} मनःसञ्चेतनाहारः, ४. {rnam par shes pa'i zas} विज्ञानमाहारः अभि.स.भा.३२ख/४५; अभि.स्फु.२८९क/११३५. {zas kun 'byung ba} आहारसमुदयः— {zas kun 'byung bas ni lus kun 'byung ba yin la/} {zas 'gags pas ni lus nub pa yin no//} आहारसमुदयात् कायस्य समुदयो भवति, आहारनिरोधात् कायस्यास्तङ्गमः अभि.भा.१२ख/९०५.
zas kyi khang pa
भक्तशाला — {zas dang me dang spong sa dang 'chag sa'i khang pa dag bya'o//} करणं भक्ताग्न्युपस्थापनचंक्रमणशालानाम् वि.सू.९५क/११४; भोजनमण्डपः — {zas kyi khang par lag na bza' ba dang bca' ba thogs pa dag go//} खाद्यहस्तानां भोजनमण्डपे वि.सू.९५ख/११४.
वि. भक्ताग्रस्थः — {sa gzhan na gnas pa dang}… {tha dad par gnas pa dang}… {zas kyi gral na 'dug pa ma gtogs so//} भूम्यन्तरस्थ…नानासंवा– सिक…भक्ताग्रस्थवर्जम् वि.सू.९२क/११०.
zas kyi dgos pa
आहारप्रयोजनम् — {de shing gi lo ma gzhon nu dag btsos te/} {des zas kyi dgos pa byas te} स तरुणानि तरुपर्णान्यधिश्राय तैराहारप्रयोजनमभिनिष्पाद्य जा.मा.३२क/३७.
zas kyi nye sbyor
भैक्ष्योपहारः — {rgyu skar sbyor ba'i mchod pa la/} /{zas kyi nye sbyor bdag gis sngon/} /{legs par byas tshe bdag khyim du/} /{'phags pa kA t+yA ya na byon//} नक्षत्रयोगपूजायां पुरा सज्जीकृते मया । भैक्ष्योपहारे मे गे– हमार्यकात्यायनोऽविशत् ।। अ.क.१७२क/१९.९७.
zas kyi rnyed pa
आमिषलाभः — {de dag la des gos kyi rnyed pa dang zas kyi rnyed pa mang du phul lo//} ( तेषां) प्रभूतो वस्तु (?वस्त्र भो.पा.)लाभः आमिषलाभश्चानुप्रदत्तः वि.व.२४१क/२.१४२.
zas kyi snyigs ma
पुलाकः — {pu lA ka ni sbun stong dang /} /{bsdus dang zas kyi snyigs ma 'o//} श्री.को.१६७ख; द्र. {zan gyi snyigs ma/}
zas kyi dus
आहारकालः — {zas kyi dus ni 'das pa na//} आहारकालेऽतिक्रान्ते अ.क.१३६ख/६७.२९; भक्तकालः — {skye ba snga mar zas dus su/} /{gtsug lag khang du rtsod pa byas/} /{las de'i 'bras bu 'di dag go//} विहारे पूर्वजन्मनि । भक्तकाले कृतं युद्धं तस्यैतत्कर्मणः फलम् ।। अ.क.१३६ख/६७.३१; भोजनावसरः — {zas kyi dus la bab pa'i tshe} सम्प्राप्ते भोजनावसरे अ.क.१३६ख/६७.२७.
zas kyi drod mi zin pa nyid
भक्षेऽसमता — {mi dga' ba dang}…{zas kyi drod mi zin pa nyid}…{sdug bsngal dang yid mi bde ba dang 'khrug pa zhes bya ba dag yin no//} अरतिः …भक्षेऽसमता…दुःखम्, दौर्मनस्यम्, उपायास इति अभि.स्फु.१३५क/८४४.
zas kyi 'du shes
पिण्डपातसंज्ञा — {'di ltar byang chub sems dpa' ni gos kyi 'du shes dang zas kyi 'du shes dang mal cha dang stan gyi 'du shes dang bdag tu 'du shes kyang mi byed par dge ba'i chos rnams sgom pa la rtag tu rgyun mi 'chad par zhugs pa yin te} यद्बोधिसत्त्वो नैरन्तर्येण चीवरसंज्ञां पिण्डपातसंज्ञां शयनासनसंज्ञामपि आत्मसंज्ञामकुर्वन् कुशलेषु धर्मेषु भावनासातत्येन प्रयुक्तो भवति बो.भू.१०८क/१३९.
zas kyi gnas ngan len
पा. आहारदौष्ठुल्यम्, दौष्ठुल्यभेदः — {gnas ngan len thams cad ni nyi shu rtsa bzhi yin te}…{zas kyi gnas ngan len ni ha cang nyung ba dang mang du zos pas sbyor ba'i 'os su ma gyur pa nyid do//} सर्वदौष्ठुल्यानि चतुर्विंशतिर्भवन्ति…आहारदौष्ठुल्यमत्यल्पबहुभोजननेन प्रयोगायोग्यता अभि.स.भा.६७क/९२.
zas kyi gnas can
वि. भक्तावासकः — {so sor nges pa'i zas kyi gnas can dag las gzhan pa'i dge slong} प्रतिनियतभक्तावासकेभ्योर (भ्यो अ) न्यैः… भिक्षुभिः वि.सू.३५ख/४५.
zas kyi snod
• सं. भैक्षभाजनम् — {de'i zas kyi snod byin gyis brlabs pa lcags las byas pa'am sa las byas pa gang yin pa de ni lhung bzed ces bya'o//} यत्पुनरस्याधिष्ठानिकमायसं वा मृन्मयं वा भैक्षभाजनमिदमुच्यते पात्रम् श्रा.भू.४६क/११६; • पा. भक्तपात्रम्, हस्तचिह्नविशेषः — ग्. {yon gyi dang po na bdud rtsi'i snod dang gnyis pa na grub pa'i ro'i snod dang gsum pa na bdud rtsi'i 'bras bu dang bzhi pa na zas kyi snod de dkar mo yi'o//} वामे प्रथमहस्ते अमृतपात्रम्, द्वितीये सिद्धरस– पात्रम्, तृतीयेऽमृतफलम्, चतुर्थे भक्तपात्रं सितायाः वि.प्र.३७ख/४.१८.
zas kyi bya ba byas
= {zas kyi bya ba byas pa/}
zas kyi bya ba byas pa
• वि. कृतभक्तपिण्डः — {zas kyi bya ba byas pa dang /} /{bsam pa med par lus bsrang nas//} कृतभक्तपिण्डो निश्चि(न्)तमृजुं संस्थाप्य वै तनुम् । ल.अ.१७१ख/१३०; कृतभक्तकृत्यः — {de yang de'i phyi bzhin du 'brangs te/} {grong dang ljongs rgyu zhing song song ba las/} {zas kyi bya ba byas nas/} {re zhig na} स तयाऽनु– गम्यमानः…ग्रामनगरनिगमाननुविचरन् कदाचित्कृतभक्तकृत्यः जा.मा.११०ख/१२९; • भू.का.कृ. कृतं भक्तकृत्यम् — {zas kyi bya ba byas nas stan cha dben par brtul lo//} कृते भक्तकृत्ये शयनासनस्य छन्ने गोपनम् वि.सू.८७ख/१०५.
zas kyi tshod
आहारे मात्रा — {zas kyi tshod mi zin te zos pa dang 'thungs pa dang 'chos pa dang myangs pa'i bcud legs par 'ju ba'i 'tshag tu mi 'gyur ba dang} आहारे च मात्रां न जानाति नाप्यशितपीतखादितास्वादितस्य सम्यग्रसपरिणामपुष्ट्यादि समासादयति ल.अ.१५४ख/१०१.
zas kyi tshod rig pa
वि. भोजने मात्रज्ञः — {dbang po rnams kyi sgo bsrungs shing zas kyi tshod rig pa yin no//} इन्द्रियैश्च गुप्तद्वारो भोजने मात्रज्ञः बो.भू.७५क/९७.
zas kyi tshod rig pa nyid
भोजने मात्रज्ञता — {zas kyi tshod rig pa nyid gang zhe na} भोजने मात्रज्ञता कतमा श्रा.भू.५ख/१०.
zas kyi lhag ma
भैक्षशेषः — {de rnams kyang de la zas kyi lhag ma dag 'dor bar byed do//} तेऽपि तस्य भैक्षशेषं छोरयन्ति वि.व.१२४क/१.१२; विघसः — {lhung bzed kyi nang du zas kyi lhag ma blugs te mi dbo bar ro//} न पात्रेण विघसं छोरयेत् वि.सू.४९ख/६३; भुक्तसमुज्झितम् मि.को.४१क ।
zas kyis gnas pa
वि. आहारस्थितिकः — {'gro ba zas kyis gnas pa yin//} आहारस्थितिकं जगत् अभि.को.८क/३.३८.
zas kyis 'tsho ba
उ.प. आहारः — {tshod rngad dang nas chan khyor gang tsam dang 'o ma dang slong mo'i zas kyis 'tsho ba} शाकयावकयथाभैक्षभैक्षाहारः म.मू.२२२क/२४२. {zas dkar} ना. शुक्लोदनः, राजकुमारः — {de yi brgyud la seng ge 'gram/} /{sa yi bdag po byung gyur te/}…/{de sras thu bo zas gtsang ste/} /{gzhan ni zas dkar de yi ni/} /{rjes su skyes pa dre bo zas/} /{bdud rtsi zas ni gzhon nu'o//} तस्यान्वये सिंहहनुर्बभूव पृथिवीपतिः ।…।। ज्येष्ठः शुद्धोदनस्तस्य सुतः शुक्लोदनः परः । द्रोणोदनस्तदनुजः कनीयानमृतोदनः ।। अ.क.२३४क/२६.२२.
आहारनिरोधः — {zas kun 'byung bas ni lus kun 'byung ba yin la/} {zas 'gags pas ni lus nub pa yin no//} आहारसमुदयात् कायस्य समुदयो भवति, आहारनिरोधात् कायस्यास्तङ्गमः अभि.भा.१२ख/९०५.
zas 'ga' tsam
एकभिक्षा — {la la zhig gis zas 'ga' tsam byin nas sam bslab pa 'ga' tsam yang mnos nas} कश्चिदेकभिक्षामपि दत्त्वा, एकशिक्षामपि चादाय अभि.भा.१६क/९२२.
zas bsgrub pa
भोजनसिद्धिः — {de nas dad pas dge slong gi/} /{zas ni bsgrub par brtson gyur pa//} भक्त्या…समुद्यतस्य तस्याथ भिक्षुभोजनसिद्धये । अ.क.३३१क/४१.८०.
zas ngan
= {sbrul} दन्दशूकः, सर्पः — {sa la 'khyog dang}… {rgyab rings zas ngan khung bu nyal//} सर्पः…दीर्घपृष्ठो दन्दशूको बिलेशयः अ.को.१४६क/१.१०.५; कुत्सितं दशतीति दन्दशूकः । दंश दशने अ.वि.१.१०.५.
zas can
उ.प. आहारः — {rang gi 'od can nam mkha' la 'gro ba/} {dga' ba za zhing dga' ba'i zas can} स्वयम्प्रभाः विहायसङ्गमाः प्रीतिभक्षाः प्रीत्याहाराः अभि.स्फु.२८९ख/११३५; आहारी — {ji ltar lo yi mtshams su rgya lam na/} /{ri dwags zas can 'khrig pa'i bde ba tshol//} वर्षावधेः कदाचित् सुरतरतिं मृगयति मृगाहारी । वि.प्र.११०क/१, पृ.५; आशः, ओ शा — {klu mo dag kyang 'o ma'i zas can} क्षीराशा नागिनी वि.प्र.१६६क/३.१४६.
वि. अन्नदः — {rdzun gyis phyag 'tshal snyan par smras/} /{gsang nas me dang dug zas ster//} मिथ्यानम्रः प्रियालापी गूढवह्निविषान्नदः । अ.क.८१क/८.१८.
zas dang skom
अन्नपानम् — {zas dang skom gyi char phab ste/} /{bkres dang skom pa'i sdug bsngal bsal//} क्षुत्पिपासाव्यथां हन्यामन्नपानप्रवर्षणैः । बो.अ.७क/३.८; {de nas rgyal pos mdzod pa la bos te/} {kwa ye mdzod pa mdzod na zas dang skom bdag cag dang skye bo'i tshogs 'di rnams kyi chog par yod dam zhes byas so//} ततो राजा कोष्ठागारिकं पुरुषमामन्त्रितवान्—अस्ति भो पुरुष कोष्ठागारे अन्नपानं यदस्माकं स्यादेषां च जनकायानाम् अ.श.९०क/८१; पानभोजनम् — {mu ge'i bskal pa bar ma'i tshe/} /{bdag ni zas dang skom du gyur//} दुर्भिक्षान्तरकल्पेषु भवेयं पानभोजनम् ।। बो.अ.७क/३.८; भोजनपानम् — {'di la byang chub sems dpa' zas dang skom gyis phongs shing 'dod pa rnams la zas dang skom sbyin par byed pa dang} इह बोधिसत्त्वो भोजनेन पानेन विघातिष्वर्थिकेषु भोजनपानं ददाति बो.भू.७२क/९२; द्र. {zas dang btung ba/}
zas dang gos ched cher byed pa
वि. भक्तचोलकपरमः — {kye ma'o 'di ni zas dang gos ched cher byed pa'o//} भक्तचोलकपरमो बतायम् शि.स.१५ख/१६.
zas dang btung ba
अन्नपानम् — {zas dang btung ba dang gos dang rgyan dang spos dang phreng ba dang byug pa'i gtam gyi sbyor ba dang rjes su sbyor ba la brtson par mi gnas} नान्नपानवस्त्राभरणगन्धमाल्यविलेपनकथायोगानुयोगमनुयुक्ता विहरन्ति अ.सा.२९६क/१६७; द्र. {zas dang skom/}
zas dang 'bags pa
वि. सामिषः — {lag pa zas dang 'bags pas chu snod la mi gzung ngo //} न सामिषेण पाणिनोदकस्थालकं प्रतिगृह्णीयात् वि.सू.४९ख/६३; {lag pa zas dang 'bags pas chu snod la mi gzung} न सामिषेण पाणिनोदकस्थालकं ग्रहिष्यामः म.व्यु.८५९२ (११९क).
zas dad che ba
वि. = {lto che} लम्पटः मि.को.१२६क ।
zas dus
= {zas kyi dus/}
zas 'dam pa
विचित्राहारता म.व्यु.२२१५ (४३ख).
zas 'dod
• वि. अन्नार्थी — {de'i mthus kho bo ni zas 'dod pa rnams la kha zas kyi sbyin pa byed do//} सोऽहमन्नार्थिभ्योऽन्नं ददामि ग.व्यू.१३क/१११; आहारार्थी— {der skye bo sbrul gdug pa bkres shing zas 'dod de} तत्र आशीविषेण जन्तुना बुभुक्षितेन आहारार्थिना अ.सा.४६क/२६; पिण्डार्थी — {dge slong dang bram ze gang dag zas 'dod de khyim der 'ongs pa} ये श्रमणब्राह्मणाः पिण्डार्थिनस्तद्गृहं प्रविशन्ति अ.श.१२६ख/११६; अशनायितः — {ltogs dang bkres dang bru ba tsha/} /{zas 'dod} बुभुक्षितः स्यात्क्षुधितो जिघत्सुरशनायितः । अ.को.२०७क/३.१.२०; अशनाया सञ्जाताऽस्येति अशनायितः । अशनमात्मन इच्छतीति वा अ.वि.३.१.२०; • सं. अशनाया, क्षुधा — {zas 'dod za 'dod ltogs pa dang //} अशनाया बुभुक्षा क्षुद् अ.को.१९८क/२.९.५४; अशने भक्षणे इच्छा अशनाया अ.वि.२.९.५४; बुभुक्षा मि.को.४०ख ।
zas 'dod pa
= {zas 'dod/}
zas ldog
पा. = {skyug nad} वमिः, व्याधिविशेषः — {skyugs pa zas ldog skyug nad dang /} /{skyes bu skyug pa mtshungs pa 'o//} प्रच्छर्दिका वमिश्च स्त्री पुमांस्तु वमथुः समाः ।। अ.को.१७४क/२.६.५५; भुक्तमन्नं वमत्यनयेति वमिः । वमथुश्च । टुवमु उद्गिरणे । छर्दिरोगनामानि अ.वि.२.६.५५.
zas phud
ग्रासमग्रम् — {pho nya mo rnams dag la zas phud} दूतीनां ग्रासमग्रम् वि.प्र.८६ख/४.२३१.
zas phyis mi len
= {zas phyis mi len pa/}
zas phyis mi len pa
पा. खलुपश्चाद्भक्तिकः, धूतगुणभेदः — {gal te dgon pa pa zhig yin nam}…{gal te zas phyis mi len pa zhig yin nam} स चेदारण्यको भविष्– यति…स चेत्खलुपश्चाद्भक्तिको भविष्यति अ.सा.३४०क/१९२.
zas phyis len pa spangs
वि. पश्चाद्भक्तपिण्डपातप्रति– क्रान्तः — {rgyal po'i khab tu bsod snyoms byas nas zan zos te zas phyis len pa spangs nas chos gos dang lhung bzed bzhag ste/} {yi dwags kyi yul du rgyu zhing song ba dang} राजगृहं पिण्डाय चरित्वा कृतभक्तकृत्यः पश्चाद्भक्तपिण्डपातप्रतिक्रान्तः पात्रचीवरं प्रतिसमर्प्य प्रेतचारिकां प्रक्रान्तः अ.श.१३१ख/१२१.
zas byin pa
वि. अन्नदः — {dper na/} {zas byin pas ni stobs can 'gyur} तद्यथाऽन्नदो बलवान् भवति बो.भू.६५ख/८४; द्र. । {zas sbyin pa/}
वि. पिण्डदः — {dus gcig na bcom ldan 'das mnyan du yod pa'i dze ta'i tshal mgon med pa la zas sbyin pa'i kun dga' ra ba na} एकस्मिन् समये भगवान् श्रावस्त्यां…जेतवनेऽनाथपिण्डदस्यारामे का.व्यू.२००क/२५८; द्र. {zas byin pa/}
zas sbyin par byed pa
वि. पिण्डदाता — {'chi ba'i tshe zas sbyin par byed pa'o//} मरणकाले पिण्डदाता का.व्यू.२२५क/२८८.
अनाहारः — {kha zas kyi drod mi zin pa zhes bya ba ni ma 'os par mang du zos pa'i lus shig shig por 'gyur ba gang yin pa'o/} /{zas ma yin pa zhes bya ba ni gnyen po'o//} भक्ते असमतेति अति बहु भुक्त्वा आहारस्य यः कायोपरोधः । अनाहार इति प्रतिपक्षः अभि.स्फु.१३८क/८५२.
zas mi za
= {zas mi za ba/}
zas mi za ba
अनशनम् — {'dis khyim pa rnams kyang}…{zas mi za ba la sogs pas bslus la} गृहिणोऽप्यनेन विप्रलब्धा अनशनादिभिः अभि.भा.२४७क/८३३.
zas med
वि. निराहारः — {de nas rgyal po phu bo ni/} /{zas med rid pa'i rnam pa mthong //} कृशाकारं निराहारमथ दृष्ट्वाऽग्रजं नृपः । अ.क.१९८क/८३.२७; {ma dang blon po rnams dang ni/} /{gnyen dang grong pa che rnams kyis/} /{gsol ba btab kyang nyin gsum de/} /{zas dang smra ba med par gyur//} जननीभिरमात्यैश्च बन्धुपौरमहत्तमैः । स प्रार्थितोऽप्यभून्मौनी निराहारो दिनत्रयम् ।। अ.क.२५०क/२९.३६.
zas gtsang
ना. शुद्धोदनः, नृपः — {de yi brgyud la seng ge 'gram/} /{sa yi bdag po byung gyur te/}…/{de sras thu bo zas gtsang ste/} /{gzhan ni zas dkar de yi ni/} /{rjes su skyes pa bre bo zas/} /{bdud rtsi zas ni gzhon nu'o//} तस्यान्वये सिंहहनुर्बभूव पृथिवीपतिः ।…ज्येष्ठः शुद्धोदनस्तस्य सुतः शुक्लोदनः परः । द्रोणोदनस्तदनुजः कनीयानमृतोदनः ।। अ.क.२३४क/२६.२२; {yab zas gtsang dang yum lha mo sgyu 'phrul chen mo dang} शुद्धोदनः पिता महामाया माता वि.व.१६८क/१.५७; {chos ni nyan pa'i tshogs pa der/} /{rgyal po zas ni gtsang ma yis/} /{bsod nams nye bar bstan pa'i chus/} /{dri ma dang bral dga' ba thob//} राजा शुद्धोदनस्तत्र धर्मश्रवणसङ्गमे । पुण्योपदेशसलिलैर्लेभे वैमल्यनिर्वृतिम् ।। अ.क.७१क/७.४.
zas gtsang gi sras
= {zas gtsang sras/}
zas gtsang ma
= {zas gtsang /}
zas gtsang sras
ना. शुद्धोदनात्मजः, बुद्धः — {de la des smras zas gtsang sras/} /{mkhas pa kun tu dga' ba'i gter/} /{gzhon nu don kun grub pa de/} /{bdag cag bdag por mngon par 'dod//} ते तमूचतुरानन्दनिधिः शुद्धोदनात्मजः । सर्वार्थसिद्धोऽभिमतः कुमारः पतिरावयोः ।। अ.क.२२५ख/२५.१७; शौद्धोदनिः — {ji ltar zas gtsang gi sras dang des byas pa'i tshig tshad ma ma yin pa de bzhin du gser thub dang 'od srungs la sogs pa gzhan dag dang des byas pa'i tshig kyang ngo zhes bya'o//} यथा शौद्धोदनेः, तद्वाक्यस्य चाप्रामाण्यम्; तथा अन्येषां कनककाश्यपादीनां तद्वचसां चेति त.प.२६७क/१००३; मि.को.२ख ।
zas btsong ba byas pa
आमिषविक्रयः — {dge slong ma'i tshogs kyi gos la bdag gir byed pa'i ltung byed do/} /{zas btsong ba byas pa la'o//} स्वीकारे भिक्षुणीगणचीरस्य । कृतावामिषविक्रयस्य वि.सू.५३ख/६८.
zas brtsams pa
वि. विप्रकृतामिषः — {ji tsam gyis chog pa bza' bar bya'o//} {zas brtsams pa las ldang bar mi bya'o//} भुञ्जीत यावदाप्तम् । नोत्तिष्ठेद् विप्रकृतामिषः वि.सू.३५क/४४.
zas 'tshong ba'i ltung byed
पा. आमिषविक्रये प्रायश्चित्तिकम्, प्रायश्चित्तिकभेदः — {dge slong ma'i tshogs kyi gos la bdag gir byed pa'i ltung byed do/} /{zas btsong ba byas pa la'o/} /{zas 'tshong ba'i ltung byed do//} स्वीकारे भिक्षुणीगणचीरस्य । कृतावामिषविक्रयस्य । (आमिषविक्रये प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.५३ख/६८.
zas gzhag pa'i khang pa
अन्नगृहम् — {'di dag ni bdag cag gi zas gzhag pa'i khang pa dang skom gzhag pa'i khang pa dang gos gzhag pa'i khang pa dang gzims khang lags te} इदमस्माकमन्नगृहं पानगृहं वस्त्रगृहं शय्यागृहम् अ.श.१००ख/९०.
zas za
= {zas za ba/}
zas za ba
• क्रि. आहारं भुङ्क्ते — {yang ci 'dod pa na spyod pa'i srid pa bar ma yang kham gyi zas za'am zhe na/} {smras pa de bzhin te} किं पुनरन्तराभवोऽपि कामावचरः कवडीकारमाहारं भुङ्क्ते ? ओमित्याह अभि.भा.१२०क/४२४; • वि. आहारभक्षः — {kham du byed pa'i zas za ba'i lha rnams las 'das te} अतिक्रम्य देवान् कवडीकाराहारभक्षान् अभि.भा.६७ख/११३५; भोजनाहारः — {blo gros chen po 'phags pa'i skye bo ni drang srong gi zas za ste/} {khrag dang sha mi za bas} ऋषिभोजनाहारो हि महामते आर्यजनो न मांसरुधिराहारः ल.अ.१५३ख/१०१; भोजनं परिभुञ्जानः — {zas de za ba na}…{bde bar byed la zhu ba'i tshe de la rnam par smin pa sdug bsngal bar 'gyur te} तद्भोजनं परिभुञ्जानस्य… सुखकरं परिणामे चास्य दुःखविपाकं भवति अ.सा.१३४ख/७७; पिण्डाशी — {gzhan gyi zas za'i bran dang ni/} /{glen pa mi sdug nyam chung dang //} परपिण्डाशिनो दासा मूर्खा दुर्दर्शनाः कृशाः ।। बो.अ.२२ख/७.५७; • सं. पिण्डपातोपभोगः — {dge slong mas sbyor du bcug pa'i zas za ba} भिक्षुणीपरिपाचितपिण्डपातोपभोगः म.व्यु.८४५१ (११७क).
zas la bskam pa
वि. अशनायितः मि.को.४०ख ।
zas la bsko ba
भक्तोद्देशकः — {gnas khang dang zas la bsko ba dang thug pa dang bag chos dang shing tog 'brim pa bsko bar bya'o//} सम्मन्येरन् विहारभक्तोद्देशकयवागू– खाद्यकफलभाजकम् वि.सू.९३क/१११.
zas la mgron du gnyer
वि. निमन्त्रितः — {nor can zhes pa'i grong khyer pas/} /{de ni zas la mgron du gnyer/} /{tshul 'chos can de dge slong dang /} /{lhan cig nang par grong khyer 'ongs//} महाधनाभिधानेन तत्पौरेण निमन्त्रितः । स पुरं प्रातरागन्ता दाम्भिकः सह भिक्षुभिः ।। अ.क.२४१क/२८.९.
zas la spyod
क्रि. पिण्डं समाचरेत् — {ran pa dang ni mi 'phrod par/} /{rnal 'byor can gyis zas la spyod//} मात्रया प्रतिकूलं च योगी पिण्डं समाचरेत् ।। शि.स.७६क/७४.
zas lan gcig za ba
वि. एकभक्तः — {zas lan gcig za ba dang nyin zhag gcig za ba dang bzhi dang lnga dang drug gi skabs skabs su za ba dang} एकभक्ता एकाहोरात्रचातुर्थ्यपञ्चषट्कालान्तराश्च ल.वि.१२२ख/१८२.
zas su skyugs pa za ba
वि. वान्ताशः — {yangs pa can na grong khyer gyi 'obs shig gi nang na yi dwags zas su skyugs pa za ba/} {bor ba za ba}…{lnga brgya gnas so//} वैशाल्यामन्यतरस्यां नगरपरिखायां पञ्च प्रेतशतानि प्रतिवसन्ति वान्ताशान्युज्झिताशानि अ.श.१३४क/१२३.
zas su dga' ba za ba
वि. प्रीत्याहारः — {der gzugs bzang ba}…{dga' ba za zhing zas su dga' ba za ba /} {tshe ring ba/} {dus ring por gnas par 'gyur ba} ते तत्र भवन्ति रूपिणः…प्रीतिभक्षाः प्रीत्याहारा दीर्घायुषा दीर्घमध्वानं तिष्ठन्ति अभि.स्फु.९४क/७७०.
zas su 'bras bu dang rtsa ba dang chus 'tsho ba
वि. फलमूलाम्बुभक्षः — {ri'i sul} … {zhig na drang srong dka' thub drag po spyod pa zas su 'bras bu dang rtsa ba dang chus 'tsho ba/} {ri dwags kyi g}.{yang gzhi dang shing shun gyon pa me'i sbyin sreg byed pa zhig 'dug go//} गिरिकन्दरे…ऋषिः प्रतिवसति कष्टतपाः फलमूलाम्बुभक्षोऽजिनवल्कलवासी अग्निहोत्रिकः अ.श.१०४ख/९४.
zas su za
द्र.— {de'i mgo bo las rnag khrag ci 'dzag pa rnams de'i zas su za'o//} तस्य शिरसो यत् पूयशोणितं प्रघरति, सोऽस्याहारः अ.श.१०१ख/९१.
zas su zos
द्र.— {de zas su sha zos shing ma 'os par bsten pas} स मांसभोजनाहारातिप्रसङ्गेन प्रतिसेवमानः ल.अ.१५५क/१०२.
zas slon
ग्रहणी, व्याधिविशेषः — {zas slon dang khar mi 'ong nad//} ग्रहणीरुक् प्रवाहिका अ.को.१७४क/२.६.५५; भुक्तमन्नादिकं गृह्णातीति ग्रहणी । ग्रह उपादाने अ.वि.२.६.५५.
zas bsod pa
प्रणीतभोजनम् — {blo gros chen po mdo gang las bsnyen par gnang ba med de/} {zas bsod pa'i nang du'ang rung bar ma bshad do//} न च महामते कुत्रचित्सूत्रे प्रतिसेवितव्यमित्यनुज्ञातम् , प्रणीतभोजनेषु वा देशितं कल्प्यमिति ल.अ.१५६क/१०३.
zas lhag
= {zas kyi lhag ma/}
zi ra
= {dzi ra dkar po} अजाजी, जीरकः — {zi ra'i me tog lta bu'o//} अजाजीपुष्पवत् प्र.अ.१९६क/२१०; जीरणः — {dzI ra dzi ra a dza dzI/} /{zegs ma} जीरको जीरणोऽजाजी कणा अ.को.१९६ख/२.९.३६; जीर्यतेऽन्नमनेनेति जीरकः, जीरणश्च । जरण इति वा पाठः । जॄष् वयोहानौ अ.वि.२.९.३६; मि.को.५७क; जीरकः मि.को.५७क ।
zi ra nag
= {zi ra nag po/}
zi ra nag po
उपकुञ्चिका, कृष्णजीरकः — {zi ra pu Sh+pi 'o/} /{kA ra bI dang sa dang ni/} /{rgya chen nag po zi ra nag//} कृष्णे तु जीरके ।। सुषवी कारवी पृथ्वी पृथुः कालोपकुञ्चिका । अ.को.१९६ख/२.९.३७; उपकुञ्चयति वातादिकमल्पीकरोतीति उपकुञ्चिका अ.वि.२.९.३७; अवाक्पुष्पी — {zi ra nag po kA ra bI//} अवाक्पुष्पी कारवी अ.को.१६५क/२.४.१५२; अवाञ्च्यधोमुखानि पुष्पाण्यस्या अवाक्पुष्पी अ.वि.२.४.१५२.
zing
द्र.— {zang zing /} {spu zing /} {sangs rgyas zhes bya ba'i sgra sngon ma byung ba thos nas/} {de spu thams cad zing zhes byas so//} बुद्ध इत्यश्रुतपूर्वं घोषं श्रुत्वाऽस्याः सर्वरोमकूपा हृष्टाः अ.श.१९८क/१८३; {de nas rngon pa de rab tu ya mtshan cher gyur te/} {ba spu zing zhes zhes byed par gyur nas bzhin bzangs la yang smras pa} अथ स नैषादः परमविस्मितमतिः संहृषिततनूरुहः सुमुखं पुनरुवाच जा.मा.१२२ख/१४१.
zin
= {zin pa/}
zin pa
• भू.का.कृ. १. गृहीतः — {srad bu thangs zhes byed pas nya zin par shes te} सूत्रलाघवेन जानाति—गृहीतो मत्स्य इति शि.स.५७क/५६; {gshin rje'i pho nyas zin pa la//} यमदूतैर्गृहीतस्य बो.अ.५ख/२.४२; {srin pos zin pa la} पिशाचगृहीतम् म.मू.१२८ख/३७; {mi ma yin pas zin} अमनुष्येण गृहीतः अ.सा.३३७क/१९०; {ji ltar rlung gis zin pa la/} /{mon sran sde'u yi bza' ba sbyin//} यथा वातगृहीतस्य माषभक्ष्यं प्रदीयते । हे.त.१६क/५०; परिगृहीतः — {dge ba'i bshes gnyen gzhan gyis zin na nyes pa med do//} अनापत्तिरन्येन कल्याणमित्रेण परिगृहीतः स्यात् बो.भू.९५ख/१२१; संगृहीतः — {phyi rol gyi skye mched kyis zin pa} बाह्यायतनसंगृहीताः श्रा.भू.१४१ख/३८७; {rnal 'byor yid la byed pas zin pa'i zhi gnas dang lhag mthong bsgom pa} योगमनसिकारसंगृहीता शमथविपश्यना भावना बो.भू.१०४ख/१३३; {bsgoms pa'i stobs kyis zin pa'i dbang po sdom pa gang yin pa} यः पुनर्भावनाबलसंगृहीत इन्द्रियसं– वरः श्रा.भू.२९ख/७३; उपगतः — {nang gi so so'i lus zin pa dang zin par gyur pa la/} {tsha ba dang tsha bar gyur pa dang /} {dro ba dang dro bar gyur pa yod pa gang yin pa ste} यदध्यात्मं प्रत्यात्मं तेजस्तेजोगतमूष्मा ऊष्मागतमुपगतमुपादत्तम् श्रा.भू.८२ख/२१४; उपात्तः — {lus can gshed mas zin rnams kyi//} शरीरिणाम् । जिघांसुभिरुपात्तानाम् श.बु.११०ख /१३; {zin pa dang ma zin pa'i 'byung ba chen po'i rgyu las byung ba} उपात्तानुपात्तमहाभूतहेतुकः अभि.भा.३०ख/३४; {da ltar gyi nang gi zin pa'i phung po rnams rgyur byas nas gang zag tu 'dogs so//} आध्यात्मिकानुपात्तान् वर्तमानान् स्कन्धानुपादाय पुद्गलः प्रज्ञप्यते अभि.भा.८२ख/११९२; अवधारितः — {ci bram ze 'dis 'di bden par smras sam/} {'on te 'di lta bu'i rtog pa la goms pas bdag nyid kyis 'di ltar zin snyam du rtog pa skyes nas} किंस्विदिदं सत्यमेवोक्तं ब्राह्मणेन स्यादुत विकल्पाभ्यासान्मयैवमवधारितमिति जातविमर्शः जा.मा.९ख/९; द्र.— {rgyal po dang chom rkun dang bgo skal la spyod pa dang gcan gzan la sogs pas zin pa de dag las thar bar byed pa ni mi 'jigs pa sbyin pa ste} राजचौरदायादव्यालादिभिराघ्रातानां तेभ्यो विमोक्षणमभयदानम् म.टी.२९१ख/१५५ २. ग्रस्तः — {zla ba sgra gcan gyis zin tshe//} राहुग्रस्ते निशाकरे अ.क.२३१क/२५.७२; {dus ma yin pa'i 'chi bdag gis zin pa rnams} अकालमृत्युग्रस्ताः स.दु.१२२ख/२१४; {rnyed par dka' ba zhes bya ba ni} … /{de bzhin 'gro ba shin tu skal ngan nyon mongs zin/} /{yid 'dir bde gshegs mthong ba rnyed dka' shes par bya//} न सुलभमिति ज्ञेयं तद्वज्जगत्यतिदुर्भगे मनसि विविधक्लेशग्रस्ते तथागतदर्शनम् ।। र.वि.१२६क/११०; ग्रासीकृतः — । {de ji ltar dngos po med pa'i tshad mas zin pa'i yul can gyi med pa de yang tshad mar gyur pa'i rig byed gnag rdzi'i chung ma'i bar la sogs pa la grags pa mtshungs par 'gyur} तत् कथमभावप्रमाणग्रासीकृतमूर्तेरसतस्तस्य प्रमाणभूतेनागोपालाङ्गनादिप्रतीतेन वेदेन साम्यं भविष्यति त.प.२६७ख/१००४; आविष्टः — {snying rjes zin pa'i brtser ldan rnams/} /{zhi la'ang yid ni mi gnas na//} आविष्टानां कृपया न तिष्ठति मनः शमे कृपालूनाम् । सू.अ.२१७क/१२३ ३. दष्टः — {sbrul gyis zin} सर्पदष्टः वि.व.२१७क/१.९४; {'dir/} {mthong ba'i dug gis zin pas na//} दृग्विषैरिह दष्टोऽपि त.स.१२३क/१०७१; {byis pa so so'i skye bo rnams nyes par lta bas zin pa} बालपृथग्जनाः कुदृष्टिदष्टाः ल.अ.७१क/१९ ४. बद्धः, ओ द्धा — {bdud kyi zhags pas zin pa rnams kyi} मारपाशबद्धानाम् सु.प.२२क/२; {rngon pa spang leb can gyis de ma thag tu don yod pa'i zhags pa btab pa las/des} {mi'am ci mo yid 'phrog ma zin to//} फलकेन लुब्धकेनामोघः पाशः क्षिप्तो येन मनोहरा किन्नरी बद्धा वि.व.२०८ख/१.८३; पाशितः, ओ ता— {don yod pa'i zhags pas zin nas} अमोघपाशपाशितया वि.व.२०८ख/१.८३; संसक्तः — {grogs po rgya la zin pa yi/} /{ri dwags bzhin du g}.{yo ba med//} संसक्तपाशसचिवः सारङ्ग इव निश्चलः ।। अ.क.२१ख/५२.२२ । ५. परिसमाप्तः — {ri mo'i las zin pa gang yin pa} यस्य चित्र– कर्म परिसमाप्तम् वि.व.२८४क/१.१०१; निष्ठितः — {gnas thams cad grub pa'am byas pa'am zin pa la'o//} सर्वजातकृतनिष्ठितं वस्तु वि.सू.५७क/७१; निर्वृत्तः — {grub pa zin pa rdzogs pa'o//} सिद्धे निर्वृत्तनिष्पन्नौ अ.को.२१३ख/३.१.१००; पाकादिसंस्कारनिष्पन्नस्य भक्तव्यञ्जनादेर्नामानि अ.वि.३.१.१००; • भूतका– लिकक्रियापदान्ते समाप्तिबोधकसहायकपदत्वेन प्रयोगः ( {byas zin pa} कृतः)— {byas zin pa'i las 'jig pa ni med de} न खलु कृतस्य कर्मणो हानिः प्र.अ.१५३क/१६४; ( {bzung zin pa} गृहीतः) — {bzung zin pa 'dzin pas} गृहीतग्रहणात् न्या.टी.४३क/६१; ( {brjod zin} उक्तः) — {'jig rten khams kyi le'ur brjod zin to//} लोकधातुपटले उक्तम् वि.प्र.१८३ख/५.१; ( {dpyad zin} विचारितः) — {gzhan yang tshad ma rnam par gtan la dbab par dpyad zin to//} इत्येतच्च विचारितं प्रमा– णविनिश्चये हे.बि.२५०क/६६; ( {bris zin pa} लिखि– तः) — {zhes bya ba'i phyogs der bris zin pas yang mi bri'o//} इत्यत्र प्रदेशे लिखितमिति न पुनर्लिख्यते अभि.स्फु.१९४ख/९५६; ( {grub zin pa} परिनिष्पन्नः) — {grub zin pa la ma grub pa gzhan ni yod pa ma yin te} न च परिनिष्पन्नस्यापरमपरिनिष्पन्नमास्ते प्र.अ.७ख/९; ( {khros su zin} क्रुद्धः) — {khros su zin kyang gzhan dag gi mtshang sgrogs par mi byed do//} क्रुद्धोऽपि च प– रेषां न मर्माणि कीर्तयति बो. भू.१३५ख/१७४; ( {bstsal byas zin} निराकृतः) — {de yi gsal ba'ang bstsal byas zin//} तद्व्यक्तिश्च निराकृता त.स.९३ख/८५३; • उ.प. संस्पर्शः — {sbrang bus zin pa dang} दंशसंस्पर्शानाम् बो.भू.१०६ख/१३५; वशगः — {gdon gyis zin pa bzhin du} ग्रहवशग इव जा.मा.९३क/१०७; • द्र.— {'bad du zin kyang mi zlogs te/} /{blo ni de phyogs 'dzin phyir ro//} न बाधा यत्नवत्त्वेऽपि बुद्धेस्तत्पक्षपाततः । प्र.वा.११५ख/१.२१३; {zhes bya ba'i ngag 'di gnyis brjod par bya ba tha dad du zin kyang} इत्यनयोर्वाक्ययोरभिधेयभेदेऽपि न्या.टी.६२क/१५३. । (द्र.— {yongs su zin pa/} {gzas zin pa/} ).
zin pa nyid
दष्टता — {phyogs kyi dang po cung zad zin pa nyid dang skrangs pa nyid dang rul ba nyid dang myags pa nyid dang srog chags dag gis zos pa nyid lta bu ni nyams pa nyid do//} प्रदेशस्यास्या (?द्या भो.पा.)दष्टत्वं दष्टता शून्य (?शून)त्वं क्लिन्नता शटितत्वं खादितता प्राणकैरिति विकोपितता वि.सू.१३क/१४.
zin pa ma yin
= {zin pa ma yin pa/}
zin pa ma yin pa
वि. अनुपात्तम् — {zin pa ma yin pa'i 'byung ba chen po'i rgyu las byung ba ni 'di lta ste/} {shing la sogs pa'i sgra'o//} अनुपात्तमहाभूतहेतुकस्तद्यथा वृक्षशब्दः अभि.स.भा.३क/३.
zin pa ma yin pa'i 'byung ba chen po'i rgyu las 'byung ba
पा. अनुपात्तमहाभूतहेतुकः, शब्दभेदः — {zin pa ma yin pa'i 'byung ba chen po'i rgyu las byung ba ni 'di lta ste/} {shing la sogs pa'i sgra'o//} अनुपात्तमहाभूतहेतुकस्तद्यथा वृक्षशब्दः अभि.स.भा.३क/३; = {ma zin pa'i 'byung ba chen po'i rgyu las byung ba/}
zin pa'i 'byung ba chen po'i rgyu las byung ba
पा. उपात्तमहाभूतहेतुकः, शब्दभेदः — {sgra ni rnam pa brgyad yod de/} {zin pa dang ma zin pa'i 'byung ba chen po'i rgyu las byung ba sems can dang /} {sems can ma yin par ston pa ste rnam pa bzhi'o//} {de yang yid du 'ong ba dang yid du mi 'ong ba'i bye brag gis rnam pa brgyad du 'gyur ro//} {de la zin pa'i 'byung ba chen po'i rgyu las byung ba ni 'di lta ste/} {lag pa dang ngag gi sgra lta bu'o//} शब्दस्त्वष्टविधः, उपात्तानुपात्तमहाभूतहेतुकः सत्त्वासत्त्वाख्यश्चेति चतुर्विधः । स पुनर्मनोज्ञामनोज्ञभेदादष्टविधो भवति । तत्रोपात्तमहाभूतहेतुको यथा—हस्तवाक्छब्दः अभि.भा.३०ख/३४; {de la zin pa'i 'byung ba chen po'i rgyu las byung ba ni 'di lta ste/} {ngag gi sgra'o//} तत्रोपात्तमहाभूतहेतुकस्तद्यथा वाक्छब्दः अभि.स.भा.३क/३.
zin par gyur
= {zin par gyur pa/}
zin par gyur pa
भू.का.कृ. गृहीतः — {'jigs chen nad kyis thebs gyur pa ni zin par gyur pa'o//} महात्रासनज्वरस्तेन ग्रस्तो गृहीतः बो.प.६६क/३२; उपादत्तः — {nang gi so so'i lus zin pa dang zin par gyur pa la/} {tsha ba dang tsha bar gyur pa dang /} {dro ba dang dro bar gyur pa yod pa gang yin pa ste} यदध्यात्मं प्रत्यात्मं तेजस्तेजोगतमूष्मा ऊष्मागतमुपगतमुपादत्तम् श्रा.भू.८२ख/२१४; बद्धः — {snyis ni zin par gyur pa lta/} /{tshang mang min pa gang du 'gro//} का नु पाशेन बद्धस्य गतिरन्या महानसात् । जा.मा.१२१क/१४०.
zin par 'gyur
क्रि. गृह्यते — {zhum pa'i phyir na spro nyams pas/} /{rgud pa chen pos zin par 'gyur//} लीनत्वाद्वा हतोत्साहो गृह्यते परयाऽऽपदा । शि.स.१०१क/१०१. {zin par byas pa} निष्ठागमनम्— {srog gcod pa la sogs pa'i gzhi ni} … {zin par byas pa ni sbyor ba de dang de'i dus sam phyis las de dang des yongs su rdzogs pa'o//} प्राणातिपातादीनां (अ) वस्तु… (ए) निष्ठागमनं तेन तेन प्रयोगेण तस्य तस्य कर्मणः परिपूरकं तत्कालमूर्ध्वकालं वा अभि.स.भा.४६क/६३.
zin po
द्र.— {rgyal po dang blon po dang shags zin po rnams kyang don gyis na sdom pa ma yin no//} राजानो दण्डनेतारो व्यावहारिकाश्च अर्थत आसंवरिकाः अभि.भा.१८७ख/६४१.
zil
= {zil pa/}
zil gyis non
= {zil gyis non pa/}
zil gyis non pa
• क्रि. मलिनीकुरु — {gzhan gyi grags pa lhag brjod pas/} /{rang gi grags pa zil gyis non//} अन्याधिकयशोवादैर्यशोऽस्य मलिनीकुरु । बो.अ.२९ख/८.१६३; • सं. अभिभवः — {'dir yang cung zad cig zil gyis non pa med pa'i phyir ro//} न चात्र केनचिदभिभवोऽस्ति वा.टी.८१ख/३७; • भू.का.कृ. = {zil gyis mnan pa} अभिभूतः — {las kyis bskyed pa'i seng ge dang gzig dang sbrul khro bas zil gyis non pa rnams de'i mdun na 'dug pa} कर्ममयाः सिंहव्याघ्रसर्पाः क्रोधाभिभूताः पुरतस्तिष्ठन्ते शि.स.४७ख/४५; {'ga' zhig mi dge ba'i rtsa ba chags pa la sogs pas zil gyis non} कश्चिदकुशलमूलैः लोभादिभिरभिभूतः अभि.स.भा.४६ख/६४; {mun pas zil gyis non pa} तमोऽभिभूतानाम् शि.स.१५८ख/१५२; {nga rgyal zil non} मानाभिभूतस्य रा.प.२४३ख/१४१; पराभूतः — {phrag dog gis zil gyis non pa'i phyir sems rab tu 'khrugs par gyur to//} ईर्ष्यापराभूतमतित्वाच्च परं कोपमुपजगाम जा.मा.१६७ख/१९३; आक्रान्तः — {de nas rgyal po de'i btsun mo de dag de'i dka' thub kyi gzi byin gyis sems zil gyis non pas mthong ma thag tu} अथ ता राजस्त्रियस्तस्य तपस्तेजसाक्रान्तसत्त्वाः सन्दर्शनादेव जा.मा.१६५ख/१९१; {tho rangs bsam pas zil non des/} /{'gro dang sdod par nus ma gyur//} प्रातर्न गन्तुं न स्थातुं चिन्ताक्रान्ता शशाक सा ।। अ.क.१४८ख/१४.११३; जिह्मीकृतः — {skar ma'i 'od kyang zil gyis non pa de lta bu'i 'od lus las bkye ste} कायात् प्रभा प्रमुक्ता, यया प्रभया…ज्योतिषां च प्रभा जिह्मीकृताः ग.व्यू.७३क/१६४; अपहृतः — {khyod kyi gtong bas brgya byin grags pa rmad byung zil gyis non} त्यागैस्ते शतयज्वनोऽप्यपहृतः कीर्त्याश्रयो विस्मयः ।। जा.मा.६५ख/७५; पर्यादत्तः — {nyi ma dang zla ba'i 'od thams cad zil gyis non pa dang} … {de lta bu'i 'od lus las bkye ste} कायात् प्रभा प्रमुक्ता, यया प्रभया सर्वचन्द्रसूर्यप्रभा पर्यादत्ताः ग.व्यू.६३क/१६४.
zil gyis non pa med pa'i cod pan
ना. अनभिभूतमुकुटः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang} … {zil gyis non pa med pa'i cod pan dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…अनभिभूतमुकुटेन च ग.व्यू.२७५ख/२.
zil gyis non par 'gyur
क्रि. १. अभिभवति — {byams pa byang chub sems dpa' sems dpa' chen po chos bzhi dang ldan na sdig pa byas shing bsags pa zil gyis non par 'gyur ro//} चतुर्भिः मैत्रेय धर्मैः समन्वागतो बोधिसत्त्वो महासत्त्वः कृतोपचितं पापमभिभवति शि.स.९०क/८९; अभिभूयते — {de chags par 'gyur ba'i chos rnams kyis zil gyis non par 'gyur} रञ्जनीयैर्धर्मैरभिभूयते श्रा.भू.७१क/१८५; जिह्नीभवति — {de mgul du btags na nor bu rin po che'i rgyan thams cad kyang zil gyis non par 'gyur ro//} तेन कण्ठावसक्तेन सर्वमणिरत्नालङ्कारा जिह्मीभवन्ति ग.व्यू.३१३ख/३९९ २. अभिभविष्यते — {sdig can khyod ni srin bu me khyer la nyi ma'i dkyil 'khor bab pa ltar do mod byang chub sems dpas zil gyis non par 'gyur ro//} अभिभविष्यसे त्वमद्य पापीयं बोधिसत्त्वेन खद्योतकमिव सूर्यमण्डलेन ल.वि.१६२क/२४३.
zil gyis non par byed pa
= {zil gyis non pa nyid} अभिभवनता — {nyan thos dang rang sangs rgyas thams cad dang 'jig rten shes pa thams cad zil du rlag pa dang zil gyis non par byed pas in+d+ra nI la lta bu'o//} इन्द्रनीलभूतं सर्वश्रावकप्रत्येकबुद्धसर्वलोकज्ञानपर्यादानाभिभवनतया ग.व्यू.३११ख/३९७.
zil gyis gnon
= {zil gyis gnon pa/}
zil gyis gnon 'gyur
= {zil gyis gnon par 'gyur/}
zil gyis gnon pa
• क्रि. अभिभवति — {de'i phyir sbyin pa po brtse ba dang ldan pas lhag par ldan pa'i sgo nas de dag thams cad zil gyis gnon to//} अतो दाता कृपालुस्तां सर्वामभिभवत्याधिक्ययोगात् सू.व्या.२०४ख/१०७; {de las gzhan pa thams cad kyi rdzu 'phrul mngon par 'du byed pa zil gyis gnon pa dang} तदन्येषां सर्वेषामृद्ध्यभिसंस्कारमभिभवति बो.भू.३४ख/४४; जिह्मीकरोति — {'od 'phro ba'i phung po 'di las snang ba chen po byung zhing kho bo cag gi khyim dang} … {rgyan gyi longs spyod thams cad zil gyis gnon to//} अस्मादर्चिःस्कन्धादाभा निश्चरित्वा अस्मद्भवनानि… आभरणपरिभोगांश्च जिह्मीकुर्वन्ति ग.व्यू.३८२ख/९१; अभिभूयते — {nyan thos rnams kyi 'byor pas ni/} /{'jig rten pa ni zil gyis gnon//} श्रावकाणां विभुत्वेन लौकिकस्याभिभूयते । सू.अ.१५७क/४३; • सं. पराभवः — {zhes pa brjod nas brda byas te/} /{bdag po'i sems ni rnam 'gyur slad/} /{rang gi 'bangs kyis zil gnon pa/} /{de yis mngon sum nyid du bstan//} इत्युक्त्वा कृतसङ्केता तदा (निज लि.पा.)दासपराभवम् । भर्तुश्चित्तविकाराय सा प्रत्यक्षमदर्शयत् ।। अ.क.२१६क/८८.२७; {mi ni gang na zil gnon med gnas pa/} /{de nyid rang yul de na gnyen yang yod//} यस्मिन्नराणां न पराभवोऽस्ति स वै स्वदेशः स्वजनोऽपि तत्र ।। वि.व.१२ख/२.८३; अभिभवः — {zil gyis gnon pa'i chos ni chos mngon pa ste/} {brtsad pa dang brtsad pa'i gzhi la sogs pas phas kyi rgol ba zil gyis gnon pa'i phyir ro//} अभिभवतीत्यभिधर्मः परप्रवादाभिभवनाद्विवादाधिकरणादिभिः सू.व्या.१६५क/५६; {de la gzhan gyi rdzu 'phrul zil gyis gnon pa ni} तत्र परर्द्ध्यभिभवः बो.भू.३४क/४३; अभिभवनम् — {brtsad pa dang brtsad pa'i gzhi la sogs pas phas kyi rgol ba zil gyis gnon pa'i phyir ro//} परप्रवादाभिभवनाद्विवादाधिकरणादिभिः सू.व्या.१६५क/५६; {gzhan gyi rdzu 'phrul zil gyis gnon pa} परर्द्ध्यभिभवनम् बो.भू.३२ख/४०; परिभावः मि.को.१२९क; • पा. अभिभूः, अभिभ्वायतनम् — {de bzhin zil gnon brgyad} अभिभुवस्तथाऽष्टौ सू.अ.१४८क/२९; • भू.का.कृ. = {zil gyis mnan pa} अभिभूतः — {de lta bas na 'di la zil gyis gnon pa'i dngos po cung zad kyang yod pa ni ma yin no//} तस्मान्नात्र किञ्चिदभिभूतं रूपमस्ति त.प.२६१क/२३८; {gang gis zil gnon dge ba gtong bar 'gyur//} येनाभिभूतः कुशलं जहाति जा.मा.११४क/१३२; जिह्मीकृतः म.व्यु.५२०० (७७ख); • उ.प. विभुः — {de yis skye ba snga ma la/} /{thams cad zil gnon zhes bya mchod//} तेन सर्वविभुर्नाम पूजितः पूर्वजन्मनि । अ.क.४६क/४.११२; अभिभूः — {de bzhin gshegs pa} … {mngon par shes pa'i ye shes chen pos zil gyis gnon pa zhes bya ba} महाभिज्ञाज्ञानाभिभूर्नाम तथागतः स.पु.५९क/१०४.
zil gyis gnon par
अभिभवितुम् — {chags par 'gyur ba'i chos rnams zil gyis gnon par mi rigs pa dang} नो तु शक्तो ति (शक्नोति ) रञ्जनीयान्धर्मानभिभवितुम् श्रा.भू.१.१८५; {de stobs dang ldan pa la brten nas sdig pas zil gyis gnon par mi nus so//} स बलवत्सन्नश्रयेण न शक्यते पापेनाभिभवितुम् बो.प.६७क/३४.
zil gyis gnon pa yin
क्रि. अभिभवेत् — {rang gi rigs can spangs nas kyang /} /{mi gzhan zil gyis gnon pa yin//} सजातीरप्यतिक्रामन् परानभिभवेन्नरान् ।। त.स.१२४क/१०७६.
zil gyis gnon pa'i skye mched
पा. अभिभ्वायतनम् — {rnam par thar pa dang zil gyis gnon pa'i skye mched dang zad par gyi skye mched rnam par dbye ba'i tshigs su bcad pa} विमोक्षाभिभ्वायतनकृत्स्नायतनविभागे श्लोकः सू.व्या.२५६ख/१७६; {zil gyis gnon pa'i skye mched rnams ni rnam par thar pa 'jug pa las byung ba can yin la} विमोक्षप्रावेशिकान्यभिभ्वायतनानि अभि.भा.८०ख/११८३; {zil gyis gnon pa'i skye mched brgyad} अष्टावभिभ्वायतनानि अभि.स.भा.९२ख/१२५; द्र.— । {zil gyis gnon pa'i skye mched brgyad} अष्टावभिभ्वायतनानि — । १. {nang gzugs su 'du shes pas phyi rol gyi gzugs chung ngu kha dog mdzes pa dang kha dog mi sdug pa dang ngan pa dang bzang po rnams la lta zhing gzugs de dag zil gyis mnan nas shes zil gyis mnan nas mthong ste/} {de lta bur 'du shes par 'gyur ba 'di ni zil gyis gnon pa'i skye mched dang po'o//} अध्यात्मं रूपसंज्ञी बहिर्धा रूपाणि पश्यति परीत्तानि सुवर्णदुर्वर्णानि हीनप्रणीतानि, तानि खलु रूपाण्यभिभूय जानात्यभिभूय पश्यति तथा च संज्ञी भवति । इदं प्रथममभिभ्वायतनम्, २. {nang gzugs su 'du shes pas phyi rol gyi gzugs chen po kha dog mdzes pa dang kha dog mi sdug pa dang ngan pa dang bzang po rnams la lta zhing gzugs de dag zil gyis mnan nas shes zin gyis mnan nas mthong ste/} {de lta bur 'du shes par 'gyur pa 'di ni zil gyis gnon pa'i skye mched gnyis pa'o//} अध्यात्मं रूपसंज्ञी बहिर्धा रूपाणि पश्यत्यधिमात्राणि सुवर्णदुर्वर्णानि हीनप्रणीतानि, तानि खलु रूपाण्यभिभूय जानात्यभिभूय पश्यति तथा च संज्ञी भवति । इदं द्वितीयमभिभ्वायतनम्, । ३. {nang gzugs med par 'du shes pas phyi rol gyi gzugs chung ngu kha dog mdzes pa dang kha dog mi sdug pa dang ngan pa dang bzang po rnams la lta zhing gzugs de dag zil gyis mnan nas shes zil gyis mnan nas mthong ste/} {de lta bur 'du shes par 'gyur ba 'di ni zil gyis gnon pa'i skye mched gsum pa'o//} अध्यात्ममरूपसंज्ञी बहिर्धा रूपाणि पश्यति परीत्तानि सुवर्णदुर्वर्णानि हीनप्रणीतानि, तानि खलु रूपाण्यभिभूय जानात्यभिभूय पश्यति तथासंज्ञी च भवति । इदं तृतीयमभिभ्वायतनम्, । ४. {nang gzugs med par 'du shes pas phyi rol gyi gzugs chen po kha dog mdzes pa dang kha dog mi sdug pa dang ngan pa dang bzang po rnams la lta zhing gzugs de dag zil gyis mnan nas shes zil gyis mnan nas mthong ste/} {de lta bur 'du shes par gyur pa 'di ni zil gyis gnon pa'i skye mched bzhi pa'o//} अध्यात्ममरूपसंज्ञी बहिर्धा रूपाणि पश्यत्यधिमात्राणि सुवर्णदुर्वर्णानि हीनप्रणीतानि, तानि खलु रूपाण्यभिभूय जानात्यभिभूय पश्यति तथा च संज्ञी भवति । इदं चतुर्थमभिभ्वायतनम्, । ५. {nang gzugs med par 'du shes pas phyi rol gyi gzugs sngon po kha dog sngon po sngon po lta bur ston pa 'od sngon po 'byung ba rnams la lta ste/} {dper na zar ma'i me tog gam yul wA rA Na sIr byas pa'i ras phun sum tshogs pa sngon po kha dog sngon po sngon po lta bur ston pa 'od sngon po 'byung ba de bzhin du nang gzugs med par 'du shes pas phyi rol gyi gzugs sngon po kha dog sngon po sngon po lta bur ston pa 'od sngon po 'byung ba rnams la lta zhing gzugs de dag zil gyis mnan nas shes zil gyis mnan nas mthong ste/} {de lta bur 'du shes par gyur pa 'di ni zil gyis gnon pa'i skye mched lnga pa'o//} अध्यात्म(म)रूपसंज्ञी बहिर्धा रूपाणि पश्यति नीलानि नीलवर्णानि नीलनिदर्शनानि नीलनिर्भासानि । तद्यथा उमकापुष्पं सम्पन्नं वा वाराणसीयकं वस्त्रं नीलं नीलवर्णं नीलनिदर्शनं नीलनिर्भासम्, एवमेवाध्यात्ममरूपसंज्ञी बहिर्धा रूपाणि पश्यति नीलानि नीलवर्णानि नीलनिदर्शनानि नीलनिर्भासानि तानि खलु रूपाण्यभिभूय जानात्याभिभूय पश्यति तथासंज्ञी च भवति । इदं पञ्चममभिभ्वायतनम्, ६. {nang gzugs med par 'du shes pas phyi rol gyi gzugs ser po kha dog ser po ser po lta bur ston pa 'od ser po 'byung ba rnams la lta ste/} {dper na dong ka'i me tog gam yul wA rA Na sI'i ras phun sum tshogs pa ser po kha dog ser po ser po lta bur ston pa 'od ser po 'byung ba de bzhin du nang gi gzugs med par 'du shes pas phyi rol gyi gzugs ser po kha dog ser po ser po lta bur ston pa 'od ser po 'byung ba rnams la lta zhing /} {gzugs de dag zil gyis mnan nas shes zil gyis mnan nas mthong ste/} {de lta bur 'du shes par 'gyur ba 'di ni zil gyis gnon pa'i skye mched drug pa'o//} अध्यात्ममरूपसंज्ञी बहिर्धा रूपाणि पश्यति पीतानि पीतवर्णानि पीतनिदर्शनानि पीतनिर्भासानि । तद्यथा कर्णिकारपुष्पं सम्पन्नं वा वाराणसीयकं वस्त्रं पीतं पीतवर्णं पीतनिदर्शनं पीतनिर्भासम्, एवमेवाध्यात्ममरूपसंज्ञी बहिर्धा रूपाणि पश्यति पीतानि पीतवर्णानि पीतनिदर्शनानि पीतनिर्भासानि तानि खलु रूपाण्यभिभूय जानात्याभिभूय पश्यति तथासंज्ञी च भवति । इदं षष्ठमभिभ्वायतनम्, ७. {nang gzugs med par 'du shes pas phyi rol gyi gzugs dmar po kha dog dmar po dmar po lta bur ston pa 'od dmar po 'byung ba rnams la lta ste/} {dper na ban du dzi ba ka'i me tog gam yul wA rA Na sI'i ras phun sum tshogs pa dmar po kha dog dmar po dmar po lta bur ston pa 'od dmar po 'byung ba de bzhin du/} {nang gzugs med par 'du shes pas phyi rol gyi gzugs dmar po kha dog dmar po dmar po lta byur ston pa 'od dmar po 'byung ba rnams la lta zhing gzugs de dag zil gyis mnan nas shes zil gyis mnan nas mthong ste/} {de lta bur 'du shes par 'gyur ba 'di ni zil gyis gnon pa'i skye mched bdun pa'o//} अध्यात्ममरूपसंज्ञी बहिर्धा रूपाणि पश्यति लोहितानि लोहितवर्णानि लोहितनिदर्शनानि लोहितनिर्भासानि । तद्यथा बन्धुजीवकपुष्पं सम्पन्नं वा वाराणसीयं वस्त्रं लोहितं लोहितवर्णं लोहितनिदर्शनं लोहितनिर्भासम्, एवमेवाध्यात्ममरूपसंज्ञी बहिर्धा रूपाणि पश्यति लोहितानि लोहितवर्णानि लोहितनिदर्शनानि लोहितनिर्भासानि तानि खलु रूपाण्यभिभूय जानात्याभिभूय पश्यति तथासंज्ञी च भवति । इदं सप्तममभिभ्वायतनम्, ८. {nang gzugs med par 'du shes pas phyi rol gyi gzugs dkar po kha dog dkar po dkar po lta bur ston pa 'od dkar po 'byung ba rnams la lta ste/} {dper na skar ma pa wa sangs kyi mdog gam yul wA rA Na sI'i ras phun sum tshogs pa dkar po kha dog dkar po dkar po lta bur ston pa 'od dkar po 'byung ba de bzhin du/} {nang gzugs med par 'du shes pas phyi rol gyi gzugs dkar po kha dog dkar po dkar po lta bur ston pa 'od dkar po 'byung ba rnams la lta zhing gzugs de dag zil gyis mnan nas shes zil gyi mnan nas mthong ste/} {de lta bur 'du shes par gyur pa 'di ni zil gyis} ।{gnon pa'i skye mched brgyad pa'o//} अध्यात्ममरूपसंज्ञी बहिर्धा रूपाणि पश्यत्यवदातान्यवदातवर्णान्यवदातनिदर्शनान्यवदातनिर्भासानि । तद्यथा उषसि (?उशनस्)तारकाया वर्णं सम्पन्नं वा वाराणसीयकं वस्त्रमवदातमवदातवर्णमवदातनिदर्शनमवदातनिर्भासम्, एवमेवाध्यात्ममरूपसंज्ञी बहिर्धा रूपाणि पश्यत्यवदातान्यवदातवर्णान्यवदातनिदर्शनान्यवदातनिर्भासानि, तानि खलु रूपाण्यभिभूय जानात्यभिभूय पश्यति तथासंज्ञी च भवति । इदमष्टममभिभ्वायतनम् अभि.स.भा.९२ख/१२५.
zil gyis gnon pa'i skye mched 'jug pa las byung ba can
वि. अभिभ्वायतनप्रावेशिकम् — {zad par gyi skye mched rnams ni zil gyis gnon pa'i skye mched 'jug pa las byung ba can yin te/} {gong nas gong du khyad par du 'phags pa'i phyir ro//} अभिभ्वायतनप्रावेशिकानि कृत्स्नायतनानि उत्तरोत्तरविशिष्टत्वात् अभि.भा.८०ख/११८३.
zil gyis gnon pa'i che ba nyid
पा. अभिभवमाहात्म्यम्, माहात्म्यभेदः — {che ba nyid ni rnam pa bzhi ste/} {zil gyis gnon pa'i che ba nyid} … {mya ngan las 'das pa'i che ba nyid} … {sems can yongs su mi gtong ba'i che ba nyid} चतुर्विधं माहात्म्यम्…अभिभवमाहात्म्यं…निर्वृतिमाहात्म्यम्…सत्त्वापरित्यागमाहात्म्यं चेति सू.व्या.१४४ख/२३.
zil gyis gnon par 'gyur
क्रि. १. अभिभवति — {sdug bsngal} … /{bde ba thams cad zil gyis gnon 'gyur zhing /} … /{de las ngo mtshar che ba ci zhig yod//} किमतः परमाश्चर्यं यद् दुःखं सौख्यमभिभवति सर्वम् । सू.अ.२१७ख/१२३; अभिभूयते — {nus pa chen po dang ldan pa de lta bu de ni gzhan gang gis te/} {cig shos bsod nams kyis zil gyis gnon par 'gyur zhing rgyal bar 'gyur te} तत् तादृशं महासामर्थ्यं जीयते अभिभूयते, अन्येन इतरेण केन बो.प.४६क/६; जीयते — {de ni rdzogs pa'i byang chub sems min pa/} /{dge gzhan gang gis zil gyis gnon par 'gyur//} तज्जीयतेऽन्येन शुभेन केन सम्बोधिचित्तं यदि नाम न स्यात् ।। बो.अ.२क/१.६ २. अभिभविष्यति — {de'i tshe lam bdag nyid du gyur pa yin pa na ji ltar zil gyis gnon par 'gyur} तदा सात्मीभावगते मार्गे कथं तमभिभविष्यन्ति त.प.३१०ख/१०८३.
zil gyis gnon par byed
क्रि. अभिभवति — {'jig rten pa'i bstan bcos thams cad la mkhas pas ni byang chub sems dpas phas kyi rgol ba thams cad zil gyis gnon par byed do//} लौकिकेषु सर्वशास्त्रेषु कौशल्येन बोधिसत्त्वः सर्वपरप्रवादानभिभवति बो.भू.१६०ख/२१२; अभिभवं चक्रे — {srid pa zil gyis gnon byed pa/} /{chos kyi bde ba rtag pa dam pa'i las la 'god pa bsgrubs//} चक्रे भवाभिभवशर्मणि धर्मनित्ये सत्कर्मणि प्रणिहितम् अ.क.३३ख/५३.५४.
zil gyis gnon byed
= {zil gyis gnon par byed/}
zil gyis gnon byed pa
= {zil gyis gnon par byed/}
zil gyis mnan
= {zil gyis mnan pa/}
zil gyis mnan pa
• क्रि. अभिभवति — {dge ba'i rtsa ba zil gyis mnan pa'o//} कुशलमूलमभिभवति शि.स.१९०क/१८८; • सं. । १. पराभवः — {bos nas de la rang nyid ni/} /{chags pa'i zil gyis mnan pa bshad//} आहूय विनिवेद्यास्यै निजं स्मरपराभवम् । अ.क.२११ख/८७.२०; परिभवः — {skyes bu rnams ni nad dang bral mdzad srid pas zil mnan 'khrugs pa'i sman pa gang //} कृतारोग्याः पुंसां भवपरिभवक्षोभभिषजः अ.क.४७क/५८.१; अभिभवः — {srid pa'i mthu yis zil mnan mngon par grol/} /{skye ba'i 'jigs las rab grol de dag rgyal//} जयन्ति ते जन्मभयप्रमुक्ता भवप्रभावाभिभवाभिमुक्ताः । अ.क.२२४ख/२५.१; {mngon sum gyi ngo bo mi mthong ba ni rigs pa ma yin te/} {rdzas gzhan gyis zil gyis ma mnan pas so//} {zil gyis mnan pa yin na ni rigs te} न च प्रत्यक्षस्यार्थस्य रूपानुपलक्षणं युक्तम्, द्रव्यान्तरेणानभिभवे सति । अभिभवे तु युक्तमेव वा.टी.८१ख/३७ २. = {zil mnan nyid} अभिभूतत्वम् — {stobs dang ldan pas zil mnan phyir/} /{gal te de myong ma yin na//} बलीयसाऽभिभूतत्वाद्यदि तन्नानुभूयते । बो.अ.३४क/९.९०; • भू.का.कृ. अभिभूतः — {nad kyis zil gyis mnan pa rnams ni} रोगाभिभूतानाम् वि.प्र.२४६ख/२.६१; {mya ngan dag gis zil mnan brtan pa min//} शुचाऽभिभूता न भवन्ति धीराः अ.क.६६ख/५९.१५१; {'dod pas zil mnan de yis de la smras//} सा तं बभाषे मदनाभिभूता अ.क.५२ख/५९.२८; आक्रान्तः — {snying rjes zil mnan gdung bar gyur//} विव्यथे करुणाक्रान्तः अ.क.४७ख/५८.६; {'chi bdag bstan pa} … /{khyod kyi bstan pas zil gyis mnan//} शासनेन तवाक्रान्तमन्तकस्यापि शासनम् ।। श.बु.११३ख/८८; {bdag gi khyim ni chun mas bzhin/} /{rgud pas zil gyis mnan la ltos//} सपत्नीभिरिवाक्रान्तं विपद्भिः पश्य मे गृहम् ।। अ.क.२१५ख/८८.१९; मृदितः — {dam pa rnams kyi spyod pa mchog tu byas/} /{gzhan gyi dpal dang grags pa zil gyis mnan//} अहो प्रकर्षं गमिता स्थितिः सतामहो परेषां मृदिता यशःश्रियः ।। जा.मा.६क/६; द्र.— {brlang pos zil mnan skye bo dam pa ni/} /{yul gzhan dag tu btsongs bzhin ci zhig brjod//} अलंकृतः साधुजनः खलेन किं वक्ति विक्रीत इवान्यदेशे ।। अ.क.२८५ख/१०५.४२.
zil gyis ma mnan pa
• सं. अनभिभवः — {mngon sum gyi ngo bo mi mthong ba ni rigs pa ma yin te/} {rdzas gzhan gyis zil gyis ma mnan pas so/} /{zil gyis mnan pa yin na ni rigs te} न च प्रत्यक्षस्यार्थस्य रूपानुपलक्षणं युक्तम्, द्रव्यान्तरेणानभिभवे सति । अभिभवे तु युक्तमेव वा.टी.८१ख/३७; • वि. अनभिभूतः — {zil gyis ma mnan pa dpag tu med pa dang thams cad zil gyis non pa'i rdzu 'phrul mngon par 'du byed pa'i mchog gang yin pa dang} यश्च अपरिमेयोऽनभिभूतः सर्वाभिभूतः परमर्द्ध्यभिसंस्कारः अ.सा.१२१क/६९; {gang zhig zil gyis ma mnan pa'i rang bzhin yongs su ma dor ba de ni/} {gzhan gyi zil gyis gnon pa ni ma yin te} यदपरित्यक्तानभिभूतस्वभावम्, न तस्य परेणाभिभवोऽस्ति त.प.२६१क/२३८.
zil gyis mi non pa
• सं. अनभिभवः — {mi mthun pa'i phyogs kyis zil gyis mi non pa'i phyir} विपक्षानभिभ– वात् म.टी.२९२ख/१५६; • कृ. । १. अनभिभवनीयः — {de ltar ting nge 'dzin la snyoms par zhugs nas zil gyis mi non pa rdo rje'i byin rlabs kyis byin gyis brlabs nas} एवं च समाधिं समापन्नोऽनभिभवनीयवज्राधिष्ठा– नेनाधिष्ठाय स.दु.९८ख/१२६; अविषह्यः — {ser sna la sogs pa'i nyes pas zil gyis ma non pa} मात्सर्यादि– दोषाविषह्यः जा.मा.२१ख/२४ २. अनभिभूतः — {de gnyis la mi mthun pa'i phyogs kyis zil gyis mi non pa ni stobs kyi pha rol tu phyin pa zhes bya'o//} तद्द्वयं विप– क्षेणानभिभूतं बलपारमितेत्युच्यते म.टी.२९२ख/१५६; {de nas sangs rgyas bcom ldan 'das de dag gis byang chub sems dpa' rdo rje'i snying po la zil gyis mi non par lus nye bar bsgrub pa mdzad} अथ खलु ते बुद्धा भगवन्तो वज्रगर्भस्य बोधिसत्त्वस्य अनभिभूता– त्मभावतां चोपसंहरन्ति स्म द.भू.१६९क/२; • वि. अनभिभूः — {de bzhin gshegs pa bcom ldan zil mi non/} /{bsgral ba'i phyir ni 'jig rten 'dir skyes te//} तथागतोऽहं भगवाननभिभूः सन्तारणार्थमिह लोकि जातः ।। स.पु.४९क/८७; • ना. अविषह्यः, श्रेष्ठी — {byang chub sems dpa'} … {sbyin pa po'i gtso bo tshong dpon zhig tu gyur to zhes grag go//} {ser sna la sogs pa'i nyes pas zil gyis ma non pa'i phyir ming yang zil gyis mi non pa zhes btags so//} बोधिसत्त्वभूतः किलायं …दायकश्रेष्ठः श्रेष्ठी बभूव । मात्सर्यादिदोषाविषह्योऽविषह्य इति प्रकाशनामा जा.मा.२१ख/२४.
zil gyis mi non par lus nye bar bsgrub pa
अनभिभूतात्मभावता — {de nas sangs rgyas bcom ldan 'das de dag gis byang chub sems dpa' rdo rje'i snying po la zil gyis mi non par lus nye bar bsgrub pa mdzad do//} अथ खलु ते बुद्धा भगवन्तो वज्रगर्भस्य बोधिसत्त्वस्य अनभिभूतात्मभावतां चोपसंहरन्ति स्म द.भू.१६९क/२.
zil du rlag pa
• सं. पर्यादानम् — {nyan thos dang rang sangs rgyas thams cad dang 'jig rten shes pa thams cad zil du rlag pa dang zil gyis non par byed pas in+d+ra nI la lta bu'o//} इन्द्रनीलभूतं सर्वश्रावकप्रत्येक– बुद्धसर्वलोकज्ञानपर्यादानाभिभवनतया ग.व्यू.३११ख/३९७; • भू.का.कृ. उपहतः — {'dzam bu'i chu bo'i gser gzegs gcig gis zil rlag ste/} /{gser gzhan dag ni dpal dang bral zhing gsal mi 'gyur//} एका काकिणि जाम्बुकाञ्चने भवति उपहता ना भासी इतरः स काञ्चन प्रभसिरिरहितः ।। ल.वि.६५क/८६.
zil du rlag par bgyid
क्रि. जिह्मं करोति — {gzugs kyang mtshungs pa ma mchis yid du mchi/} /{lhar bcas 'gro ba zil du rlag par bgyid//} रूपमप्यसमकं मनोरमं जिह्म कुर्वति (?जिह्मं करोति) जगत्सदेवकम् । रा.प.२३०क/१२३.
zil du rlag par byed pa
• सं. अभिभवनम् — {zil gyis ma non la zil gyis gnon pas thams cad zil du rlag par byed pa'i kha dog} अभिभूरनभिभूतसर्वाभिभवनवर्णा ग.व्यू.१८६क/२७०; • वि. जिह्मीकरः — {de bzhin gshegs pa nyi zla zil du rlag par byed pa'i 'od dang ldan pa'i} चन्द्रसूर्यजिह्मीकरप्रभस्य तथागतस्य ल.वि.१४४क/२१२.
zil du brlag
= {zil du brlag pa/}
zil du brlag pa
• क्रि. जिह्मीभवति — {'jig rten na ni tshangs dbang skyong de dag/} /{bcom ldan khyod kyi 'od kyis zil du brlag//} ब्रह्मेन्द्रपाल जगतो भगवान् जिह्मीभवन्ति तव ते प्रभया ।। शि.स.१७२क/१६९; • सं. अभिभवः — {'on te rang dang spyi'i mtshan nyid sna tshogs kyi dngos po'i ngo bo nyid zil du brlag pa'i phyir shes pas mi dmigs sam} अथ स्वसामान्यलक्षणवैचित्र्यभाव– स्वभावाभिभवान्नोपलभते ज्ञानम् ल.अ.१२२ख/६९.
zil du brlag par byed pa
जिह्मीकरणता — {'dus byas dang 'dus ma byas la spyod pa'i dge ba'i rtsa ba'i tshogs zil du brlag par byed pas 'dzam bu chu klung gi gser gyi rgyan lta bu'o//} जाम्बूनदसुवर्णालङ्कारभूतं सर्वसंस्कृता(संस्कृता)वचरकुशलमूलोपचयजिह्मीकरणतया ग.व्यू.३११ख/३९७.
zil non
= {zil gyis non pa/}
zil non pa
= {zil gyis non pa/}
zil gnon
= {zil gyis gnon pa/}
zil gnon rgya can
= {zil gnon rgya can ma/} {zil gnon rgya can ma} ना. लोपामुद्रा, अगस्त्यभार्या — {ri bos 'phangs dang bum pa skyes/} /{grogs po chu lha'i bu de bzhin/} /{zil gnon rgya can chos mtshungs ma//} अगस्त्यः कुम्भसम्भवः । मैत्रावरुणिरस्यैव लोपामुद्रा सधर्मिणी ।। अ.को.१३४ख/१.३.२०; विरहे सति शुश्रूषालोपेऽमुद्रा न मुदं रातीति लोपामुद्रा । रा दाने अ.वि.१.३.२०; मि.को.३३क ।
zil gnon pa
= {zil gyis gnon pa/}
zil gnon legs
= {ru rta} पारिभाव्यम्, कुष्ठम् मि.को.५७ख ।
zil mnan
= {zil gyis mnan pa/}
zil pa
अवश्यायः — {'dod pa 'di dag ni mi rtag pa} … {zil pa'i thigs pa ltar ring du mi gnas pa} अनित्याः खल्वेते कामाः…अवश्यायबिन्दुवदचिरस्थायिनः ल.वि.१०६क/१५३; {n+ya go d+ha 'di sor lnga pa/} … /{zil thigs kyis brlan bdag gis myang //} अवश्यायलवार्द्रोऽयं लीढः पञ्चाङ्गुलो वटः ।। अ.क.२०८ख/८६.१०; अवश्यायबिन्दुः म.व्यु.२८२७ (५१ख); बिन्दुलेखा— {bdag cag thams cad rtswa rtse'i zil ba 'dra ba ste/} /{sems kyi dbang du 'gro bar ma gyur bag yod mdzod//} सर्वे वयं तृणगता इव बिन्दुलेखा, मा तात चित्तवशगा भवतां प्रमत्ताः ।। रा.प.२४८क/१४८; ओसः — {'di dag thams cad} … {zil ba'i thigs pa 'dra zhing gsob gsog snying po med la bdag yod ma yin stong par gyur pa ste} ओसबिन्दूपमा रिक्ततुच्छा असारा अनात्मा च शून्यस्वभावा इमे सर्वशः ।। ल.वि.१०६ख/१५४.
zil pa phram phrum tsam
पृथितपृथितम् — {rgyal po chen po gang rgya mtsho chen po de las zil ba phram phrum tsam lus par 'gyur ba'i dus de yod do//} भवति महाराज स समयो यन्महासमुद्रे पृथितपृथितान्यवशिष्टानि भवन्ति शि.स.१३६ख/१३२.
zil pa'i thigs pa
अवश्यायबिन्दुः — {'dod pa 'di dag ni mi rtag pa} … {zil pa'i thigs pa ltar ring du mi gnas pa/} {lag pa bcangs pa stongs pas byis pa brid pa ltar snying po med pa} अनित्याः खल्वेते कामाः…अवश्यायबिन्दुवदचिरस्थायिन उल्लापना रिक्तमुष्टिवदसाराः ल.वि.१०६क/१५३; अवश्यायलवः — {n+ya go d+ha 'di sor lnga pa/} /{'dab ma gnyis kyis mtshan pa la/} /{zil thigs kyis brlan bdag gis myang //} मया पत्रद्वयाङ्कितः । अवश्यायलवार्द्रोऽयं लीढः पञ्चाङ्गुलो वटः ।। अ.क.२०८ख/८६.११; ओसबिन्दुः — {'di dag thams cad} … {zil ba'i thigs pa 'dra zhing gsob gsog snying po med la bdag yod ma yin stong par gyur pa ste} ओसबिन्दूपमा रिक्ततुच्छा असारा अनात्मा च शून्यस्वभावा इमे सर्वशः ल.वि.१०६ख/१५४.
zil ba
= {zil pa/}
zil mi non
= {zil gyis mi non pa/}
zil rlag
= {zil du rlag pa/}
zug
= {zug pa/}
zug rngu
• सं. १. शल्यम् [1] अयःकीलादयः — {'dir sa'i snying por zug rngu la sogs pa nges par zhugs gyur na/} {dge ba'i las bgegs byed par 'gyur te/} {de'i phyir sbyang ba bya'o//} इह भूमिगर्भे शल्यादिकं निविष्टं शुभकर्मणि विघ्नकरं भवति । तस्माच्छोधनीयम् वि.प्र.१०७क/३.२८; {de nas byang chub sems dpa' sems rno bas zug rngu dbyung ba'i thabs bsams te} अथ बोधिसत्त्वः पटुविज्ञानत्वाद्विचिन्त्य शल्योद्धरणोपायम् जा.मा.२१०ख/२४६; {bud med mig zur gdung byed zug rngu ni/} /{rnon po gang gi sems la ma zug pa//} सन्तापनं स्त्रीनयनान्तशल्यं येषां शितं चेतसि नावसन्नम् ।। अ.क.१२३ख/६५.६२; {snying sdug sems la bkod pa'i blun po de dang bzod dka'i zug rngu'i dum bu ste/} तज्जाड्यं तदसह्यशल्यशलकं न्यस्तं सुहृच्चेतसि अ.क. १०१ख/१०.२३; {de bzhin dbyig dug zug rngu bzhin/} /{zlos pas bud med lus bsam bya//} गण्डशल्यं तथाभूतं जापिनां स्त्रीकलेवरम् ।। म.मू.१५७क/७२; {bsam pa'i zug rngus dkrugs pa'i yid//} चिन्ताशल्याकुलं मनः अ.क.१४९क/१४.१२०; {des bsams bdag gi pho brang na/} /{rma bya'i rgyal po tshul khrims shes/} /{skyes bu'i lugs bzhin kun brjod pa/} /{zug rngu 'di ni gnas par gyur//} साऽचिन्तयत् स्थितः शल्यमयमन्तःपुरे मम । मयूरराजः शीलज्ञः पुरुषालापवेष्टितः ।। अ.क.८५क/८.६६ [2] = {zug gzer} शूलम् — {mya ngan gyi zug rngu dang sdug bsngal sna tshogs kyang rtse zil bar gyur to//} विविधशोकशल्यदुःखानि च प्रस्रब्धानि ग.व्यू.७३ख/१६४; {de la sman pa thams cad mkhyen/} /{zug rngu thams cad 'byin pa yi//} तत्र सर्वज्ञवैद्यस्य सर्वशल्यापहारिणः । बो.अ.६क/२.५७; शूलः, ओ लम् — {gang gis mig la rjes 'brel chags pa'i nad/} /{sdang ba'i zug rngu snying la rab chags dang //} ये रागरोगं नयनानुबन्धं विद्वेषशूलं हृदयप्रसक्तम् । अ.क.२०४क/८५.१; व्यथा — {yud tsam 'tsho ba'i lhag ma can/} /{bdag gi gnad bsnun zug rngu 'di//} मुहूर्तशेषजीवस्य व्यथा मे मर्मशातिनी ।। अ.क.१३०क /६६.५७; पीडा — {zug rngu zug gzer na ba dang /} /{sdug bsngal} पीडा बाधा व्यथा दुःखम् अ.को.१४६ख/१.११.३; पीड्यतेऽनयेति पीडा । पीड अवगाहने अ.वि.१.११.३; कारिका — {zug rngu 'grel pa kA ri kA//} कारिका यातनावृत्त्योः अ.को.२१८ख/३.३.१५; व्याधिः मि.को.५१ख ०. अर्बुदः — {khyed cag khengs pa'i zug rngu 'chang ba yin nam/yang} {na skyes nas cho ga la sogs pas bdag nyid legs par byas pa mthong nas bram ze'o snyam du nga rgyal byed dam} तत्रभवन्तो विप्रा गर्वार्बुदमुद्वहन्ति? यद्वा जातकर्मादिभिः संस्कृतत्वमात्मनः समीक्ष्य त.प.३२२ख/१११२; • पा. (ज्यो.) शूलः, योगविशेषः — {sel ba dang} … {zug rngu dang} … {tshangs pa dang dbang po dang khon 'dzin zhes pa ste sbyor ba nyi shu rtsa bdun no//} विष्कम्भः …शूलः…ब्रह्मा ऐन्द्रः वैधृतिरिति सप्तविंशति योगाः वि.प्र.१७९ख/१.३६.
zug rngu can
वि. = {nad pa} विकृतः, रोगग्रस्तः — {nad pa nad can gdung bas gzir/} /{zug rngu can dang byA d+hi dang /} /{mi gsal ba dang sdug bsngal can//} ग्लानग्लास्नू आमयावी विकृतो व्याधितोऽपटुः । आतुरोऽभ्यमितोऽभ्यान्तः अ.को.१७४क/२.६.५८; कार्श्यादिना पूर्वावस्थापेक्षया विरुद्धः विकृतः अ.वि.२.६.५८; व्याधितः मि.को.५१ख ।
• वि. शल्यहर्ता — {khyod ni sman pa'i dam pa zug rngu 'byin//} वैद्योत्तमस्त्वं खलु शल्यहर्ता ल.वि.१७२क/२६०; {sman pa che mchog gtso bo ste/} /{zug rngu 'byin pa bla na med//} महाभिषग्वरः श्रेष्ठः शल्यहर्ता निरुत्तरः । ना.स.६क/१०३; शल्यापहर्ता — {yan lag bzhi dang ldan pa'i sman pa zug rngu 'byin pa ni rgyal po'i 'os yin} चतुर्भिरङ्गैः समन्वागतो भिषक् शल्यापहर्ता राजार्हश्च भवति अभि.स्फु.१५१ख/८७४; {de bzhin gshegs pa} … {sman pa zug rngu 'byin pa bla na med pa zhes bya ba'o//} तथागतः…अनुत्तरो भिषक् शल्यापहर्तेत्युच्यते अभि.स्फु.१५१ख/८७४; • सं. शल्योद्धरणम् म.व्यु.६६०४ (९४ख).
zug rngu 'byin pa chen po
वि. महाशल्यहर्ता, बुद्धस्य — {de bzhin gshegs pa} … {zug rngu 'byin pa chen po dang} तथागतं…महाशल्यहर्तारम् ल.वि.१७०क/२५५.
zug rngu med
= {zug rngu med pa/}
zug rngu med pa
• वि. विशल्यः — {bu khyod me yi sbyin sreg la dga' zhing /} … /{bden pa des khyod zug rngu med gyur cig//} त्वयाऽग्निहोत्राभिरतेन पुत्र सत्येन तेनास्तु भवान् विशल्यः ।। अ.क.२७४ख/१०१.३५; {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa de ni bsil bar gyur pa zug rngu med pa zhes bya'o//} अयमुच्यते सुविक्रान्तविक्रामिन् शीतीभूतो विशल्य इति सु.प.२५क/५; निःशल्यः — {zug rngu med par brtag pa de'i/} /{gnyid ni bde bas bran pa bzhin//} निद्रा निःशल्यकल्पस्य सुखसिक्तेव तस्य या । अ.क.१६६क/१९.२६; • सं. विशल्या १. भैषज्यविशेषः — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa 'di lta ste/} {dper na zug rngu med pa zhes bya ba'i sman gyi rigs de gang na 'dug pa de na zug rngu thams cad sel cing nges par 'don to//} तद्यथापि नाम सुविक्रान्तविक्रामिन् विशल्या नाम भैषज्यजातिः । सा यस्मिन् स्थाप्यते ततः सर्वशल्यान्यपनयति निर्विध्यति सु.प.२५क/५ । २. = {sle tres} गुडूची मि.को.५८ख; • ना. अहल्या, पत्रदेवी — {de bzhin du dbang mo'i mdun gyi 'dab ma la sogs pa la rdo rje 'od dang} … {zug rngu med dang shin tu sgrol ma ste pad+ma nor 'dab rdo rje lag ma lhag pa'i lha can la'o zhes pa nub tu'o//} तथा ऐन्द्र्याः पूर्वपत्रादौ वज्राभा…अहल्या, सुतारा कमलवसुदले वज्रहस्ताऽधिदैवे पश्चिमे वि.प्र.४१ख/४.३१.
पा. शल्यक्रिया— {zug rngu zad byed gsum pa rdzogs so//} शल्यक्रिया नाम तृतीयोऽध्यायः समाप्तः यो.श.५क/७४.
zug rngus phug pa
वि. शल्यविद्धः — {myur du zug rngus phug pa bzhin/} /{dge slong rgan pos rab bsams pa//} शल्यविद्ध इव क्षिप्रं वृद्धभिक्षुरचिन्तयत् ।। अ.क.१५२क/६९.१३.
zug rngus zug pa
• वि. शल्यविद्धः — {de'i tshe 'dun pa zug rngus zug pa bzhin du skad phyung ste ngu zhing de nas mig nas mchi ma zag la/} {sdug bsngal bzhin tshig 'di skad ces smras so//} तदा छन्दकः शल्यविद्धो यथा क्रन्दमानस्ततोऽश्रुनेत्रो दुःखी एवं वाक्यमब्रवीत् ल.वि.१०६ख/१५३; • सं. विलग्नं शल्यम् — {rus pa'i tshal pa 'di 'dra ba zhig gre bar zug ste} … {zug rngus zug pa bzhin du bdag rab tu sdug bsngal zhing mchis} इदं त्वस्थिशकलं गलान्तरे विलग्नं शल्यमिव मां भृशं दुनोति जा.मा.२१०ख/२४६.
zug pa
• क्रि. (अवि., अक.) प्रभयति — {sme sha can dang gdol pa dang nya pa la sogs pa khyi'i sha za ba'i sems can rnams ni rgyang ma nas mthong yang khyi rnams 'jigs pas zug} डोम्बचाण्डालकैवर्तादीन् पिशिताशिनः सत्त्वान् दूरत एव दृष्ट्वा श्वानः प्रभयन्ति भयेन ल.अ.१५३ख/१०१; • भू.का.कृ. विद्धः — {ces smras blon po thams cad ni/} /{zug rngus zug pa bzhin du gyur//} इत्युक्त्वा मन्त्रिणः सर्वे शल्यविद्धा इवाभवन् ।। अ.क.२०४ख/२३.१५; {'dod pa de dag ma 'byor na/} /{zug rngus zug bzhin gnod par 'gyur//} ते कामा न समृध्यन्ते शल्यविद्ध इव रूप्यते ।। अभि.भा.३२ख/४४; संसक्तः — {zhes pa de yis brjod pa na/} /{zug rngu zug pa slar bsnun bzhin//} इत्युक्तस्तेन संसक्तशल्यः पुनरिवाहतः । अ.क.३३०ख/४१.७७; विलग्नः — {rus pa'i tshal ba 'di 'dra ba zhig gre bar zug ste} इदं त्वस्थिशकलं गलान्तरे विलग्नम् जा.मा.२१०ख/२४६; • वि. भषितः — {de nas rgyal po de'i khyi gnang chen po zhig khros shing zugs te so gtsigs nas de zar 'ongs pa bstan nas} अथास्य सरभसभषितमतिविवृतवदनमभिद्रवन्तं वल्लभं श्वानं तत्रागतमभिप्रदर्शयन् जा.मा.१३०ख/१५१.
zug par 'gyur
क्रि. प्रविशति — {rkang pa re re la yang tsher ma} … {lnga brgya lnga brgya zug par 'gyur ro//} तत एकैकपादे पञ्च पञ्चशतानि कण्टकानि प्रविशन्ति का.व्यू.२१६ख/२७६.
zug par 'gyur ba
= {zug par 'gyur/}
zug zug tu brgal
खलिनिका — {de lta ma yin na gnyen po skyes pa smos pa kho nas de grub pa'i phyir 'bras bu thob pa yang smos par bya mi dgos par 'gyur te/} {zug zug tu brgal mi dgos so//} अन्यथा हि फलप्राप्तिवचनमपि न कर्तव्यं स्यात्; प्रतिपक्षोदयवचनेनैव तत्सिद्धेः । इत्यलमनया खलिनिकया अभि.स्फु.१४२ख/८६०.
zug gzer
• सं. = {sdug bsngal} बाधा, दुःखम् — {zug rngu zug gzer na ba dang /} /{sdug bsngal} पीडा बाधा व्यथा दुःखम् अ.को.१४६ख/१.११.३; बाध्यते यया बाधा । बाधृ विलोडने अ.वि.१.११.३; • पा. शूलः, ओ लम्, व्याधिविशेषः — {sngags 'di brjod pas dgra thams cad zug gzer chen po dang nad chen po dang nyin bzhi pa'i rims kyis thebs par 'gyur ro//} अनेन मन्त्रेण सर्वशत्रून् महाशूलरोगेण चतुर्थकेन वा गृह्णापयति म.मू.११२क/१९; वेधः — {snying ga lkog ma'i dbus dag tu/} /{dus mtshungs gal te zug gzer gyur//} हृत्कण्ठ– मध्ययोर्वेधस्तुल्यकालं यदा भवेत् । स.उ.२८८क/१९.५.
zug gzer chen po
पा. महाशूलः, ओ लम्, व्याधिविशेषः — {sngags 'di brjod pas dgra thams cad zug gzer chen po dang nad chen po dang nyin bzhi pa'i rims kyis thebs par 'gyur ro//} अनेन मन्त्रेण सर्वशत्रून् महाशूलरोगेण चतुर्थकेन वा गृह्णापयति म.मू.११२क/१९.
zug shing za ba
द्र.— {mdzad stangs gsang ba shes par ma gyur nas/} /{zugs shing za bas khyod kyi dgongs pa bstan/} आकारगुप्त्यज्ञतया त्विदानीं त्वद्भावसूचां भषितैः करोति ।। जा.मा.१३०ख/१५१.
zugs
= {zug pa/}
zung
• क्रि. ( {zungs} इत्यस्य स्थाने) = {zung zhig} गृह्णातु — {byang chub sems zhes bya ba rab brtan zung //} सुदृढं गृह्णत बोधिचित्तसंज्ञम् । बो.अ.२ख/१.१०; • कृ. ग्राह्यम् — {rdo rje snying po sems dpa' che/} /{gsang ba'i skad ni mtshar che ba/} /{nga yis khyod la gang bshad pa/} /{de rnams thams cad gus pas zung //} वज्रगर्भ महासत्त्व यन्मया कथितं त्वयि । तत् सर्वं सादरं ग्राह्यं सन्ध्याभाषं महाद्भुतम् ।। हे.त.१९क/६०; • सं. । १. युगम् — {nor bu'i lham zung du bgos} मणिपादुकायुगं प्रावृतम् वि.व.१९८क/१.७१; {mig gi chu skyes zung} लोचनाम्भोजयुगम् अ.क.६६क/५९.१४६; युगलम् — {'gram pa zung la} कपोलयुगले अ.क.१९३ख/८२.१९; {chen po la 'os gos zung} महार्हवस्त्रयुगलम् अ.क.७क/५०.६४; {btso ma gser gyi 'od ldan pa'i/} /{byis pa zung ni de las btsas//} साऽसूत बालयुगलं प्रतप्तकनकप्रभम् ।। अ.क.१४६ख/६८.६०; {shes rab dang thabs zung} प्रज्ञोपाययुगलम् वि.प्र.२४१ख/२.५१; युग्मम् — {mig ni zung dag} नेत्रयुग्मम् अ.क.२२२ख/८९.१७; {rkang pa zung zhig dag nas 'dzin cing rkang pa zung zhig 'phyang ba glang chen pags pa'i gos} अङ्घ्रियुग्माद् धृतमङ्घ्रियुग्मं लम्बमानं गजचर्मपटम् वि.प्र.७१क/४.१३१; {'dod pa'i rgyal po dang tsun dA ni zung ste} टक्किश्चुन्दा च युग्मम् वि.प्र.५३क/४.८१; मिथुनम् — {zhabs dag gis ni gdengs can bdag po zung dag mnan nas} पादाभ्यां स्तम्भयित्वा फणिपतिमिथुनम् वि.प्र.७३क/४.१३६; {dus kyi 'khor lo'i bdag po zung dang lhan cig bdun cu rtsa gnyis ni lha dang lha mo'i mtshan nyid do//} कालचक्राधिपतिमिथुनेन सार्द्धं द्वासप्ततिदेवतादेवतीलक्षणम् वि.प्र.२४१ख/२.५१; द्वयम् — {de yi zhabs pad zung dag la//} तत्पादनलिनद्वयम् अ.क.७८क/६२. ५०; {nyi ma zung ni shar ba bzhin//} सूर्यद्वयमिवोदितम् अ.क.२२२ख/८९.१७; यमकः — {'du 'dzi med pa'i rkyen gyis dngos po la mngon par zhen pa dang /rang} {gi lus kyi rdzu 'phrul sna tshogs rnam pa mang po bsnor ba dang zung gi cho 'phrul bstan par rab tu bshad na dga' bar 'gyur ba yin te} असंसर्गप्रत्ययाद्भावाभिनिवेशबहुविविधस्वकायवैचित्र्यर्द्धिव्यस्तयमकप्रातिहार्यदर्शने निर्दिश्यमानेऽनुनीयते ल.अ.८०ख/२८; {sA la zung gi nags nang du/} {nga ni mya ngan 'da' bar 'gyur//} यमकशालकवने मध्ये निर्वाणं मे भविष्यति ।। म.मू.२९१क/४५२ २. नागदन्तकः — {de ni zung ngam chos gos kyi gdang bu la gzhag go//} नागदन्तके चीवरवंशे वा तस्याः स्थापनम् वि.सू.७७क/९४; {zung dang gos kyi gdang mthon po la 'dug pa'i dngos po dbab pa la sogs pas so//} उच्चनागदन्तकचीवरवंशस्थभावावतारणादिना वि.सू.८क/८ ३. ( {gnya' shing} इत्यस्य स्थाने) युगम् — {skya rengs dmar po zung tsam la/} /{nyi ma'i dkyil 'khor 'char ba na//} ताम्रारुणे युगमात्रे च उदिते रविमण्डले ।। म.मू.१५६क/७०; • वि. यमः — {zung gi phyag gi pad+ma ni gnyis te} यमकरकमलं हस्तद्वयकमलम् वि.प्र.७१ख/४.१३२.
zung gi 'brel
यौतकम् — {yau ta kaH gnyen byed pa'i skyes/} {yau ta kaM zung gi 'brel} मि.को.४४क ।
zung gcig
युगम् — {zung gcig ma byung ba'i sngon rol du yang dbye bar mi 'gyur te/} {ji srid du nyan thos kyi mchog zung gcig ma byung gi bar du ste} युगाच्च पूर्वं न भिद्यते यावच्छ्रावकाग्रयुगं नोत्पन्नं भवति अभि.भा.२१७क/७२९.
zung mchog
अग्रयुगम् — {yang ji ltar 'di'i zung mchog dang zung bzang po shA ri'i bu dang maud gal gyi bu dang nye gnas dge slong kun dga' bo dang} यथा चास्य शारिपुत्रमौद्गल्यायनावग्रयुगं भद्रयुगमानन्दो भिक्षुरुपस्थायिकः वि.व.१६८क/१.५७.
zung dang ldan
= {zung ldan/}
zung dang ldan pa
= {zung ldan/}
zung dang snrel zhi'i rgyud la mkhas pa
पा. यमकव्यत्यस्ताहारकुशलाः, बोधिसत्त्वस्यावेणिकधर्मभेदः — {byang chub sems dpa'i ma 'dres pa bco brgyad ni/} … यमकव्यत्यस्ताहारकुशलाः {zung dang snrel zhi'i rgyud la mkhas pa rnams} मि.को.१०७ख ।
zung du bgrang ba
पा. द्वयैकगणना, गणनापरिचयभेदः— {bgrang ba yongs su sbyang ba rnam pa bzhi} … {re re nas bgrang ba dang zung du bgrang ba dang rjes su mthun par bgrang ba dang rjes su mi mthun par bgrang ba'o//} चतुर्विधो गणनापरिचयः…एकैकगणना, द्वयैकगणना, अनुलोमगणना, प्रतिलोमगणना च श्रा.भू.८५क/२२३.
zung du 'jug pa
पा. युगनद्धः — {zung du 'jug pa rab tu gsal ba bstan pa zhes bya ba} युगनद्धप्रकाशनाम क.त.२२३७; द्र. {zung du 'brel ba/}
zung du 'brel ba
पा. युगनद्धः, मनस्कारभेदः — {zung du 'brel ba'i lam ni de/} /{bsdoms pa yin par rnam shes bya//} युगनद्धश्च विज्ञेयो मार्गस्तत्पिण्डितं पुनः । सू.अ.१९१क/८९; द्र. {zung du 'brel ba yid la byed pa/}
zung du 'brel ba yid la byed pa
पा. युगनद्धमनस्कारः, मनस्कारभेदः — {yid la byed pa bcu gcig bstan te/} {rtog pa dang bcas shing dpyod pa dang bcas pa dang} … {zung du 'brel ba yid la byed pa dang} … {gus par bya ba yid la byed pa'o//} एकादश मनस्कारा उपदिष्टाः । सवितर्कः सविचारः… युगनद्धमनस्कारः… सत्कृत्यमनस्कारश्च सू.व्या.१९१क/८९.
zung du 'brel bar ngang gis 'byung ba
वि. युगनद्धवाही — {de ni zhi gnas dang lhag mthong zung du 'brel par ngang gis 'byung ba'i phyir mthong ba'i chos la bde bar gnas pa dang lam sla ba zhes gsungs pas} स हि शमथविपश्यनाभ्यां युगनद्धवाहित्वाद् दृष्टधर्मसुखविहार उक्तः सुखा च प्रतिपदिति अभि.भा.६६क/११२८.
zung du 'brel bar 'jug pa'i lam
पा. युगनद्धवाहीमार्गः — {de la ji tsam gyis na zhi gnas dang lhag mthong gnyis 'dres par gyur cing mnyam par zung du 'jug pa dang /} {gang gis na zung du 'brel bar 'jug pa'i lam zhes bya zhe na} तत्र नि (?कि)यता शमथश्च विपश्यना चोभे मित्री (श्री भो.पा.)भूते समयुगं वर्तेते । येन युगनद्धवाहीमार्ग इत्युच्यते श्रा.भू.१४८ख/४०४.
zung ldan
• सं. युगलम् — {zung ni gnyis yin la/} {de dag zung dang ldan pa ni bzhi ste} युगं द्वौ, तयोर्युगलं चत्वारः वि.प्र.१६७ख/१.१४; • पा. यमकम्, अलङ्कारभेदः — {bar ma chod dang bar chod bdag/} /{yi ge tshogs pa bskor ba ni/} /{zung ldan} अव्यपेतव्यपेतात्मा व्यावृत्तिर्वर्णसंहतेः । यमकम् का.आ.३३४ख/३.१; {skor ba kho na tshogs pa yi/} /{spyod yul zung dang ldan par rig//} आवृत्तिमेव (आवृत्तिं वर्ण पा.भे.) सङ्घातगोचरं यमकं विदुः । का.आ.३२०ख/१.६१.
zung ldan chen po
महायमकम् मि.को.९३क ।
zung zhig
• क्रि. गृह्णातु — {shes ldan dag shAkya'i sras kyi dge sbyong rnams zung shig/} {sod cig/} {chings shig/} {spyugs shig} गृह्णन्तु भवन्तः श्रमणान् शाक्यपुत्रीयान् हनन्तु बध्नन्तु प्रवासयन्तु वि.व.२३०क/२.१३३; {bdud ni khros shing 'khrugs te tshig pa zos nas mdun du rtsub pa'i tshig tu smras pa/} {dge sbyong 'di zung shig} मारः क्रुद्धो दुष्टो रुष्टः परुषगिर पुन तु भणते गृहाण सुगौतमम् ल.वि.१६३क/२४५; उद्गृह्णातु — {glegs bam 'di las shes rab kyi pha rol tu phyin pa la ltos shig} … {zung zhig} इतः पुस्तकात् प्रज्ञापारमितां पश्यन्तु…उद्गृह्णन्तु अ.सा.७९क/४४; गृह्यताम् — {bdag gi don 'di yin par zung shig} ममायमर्थो गृह्यताम् त.प.१६९क/७९४; {de lta bas na 'di dag phan gdags par bya ba'i snod ma yin par zung zhig} इत्थं चैष चिकित्साप्रयोगस्यापात्रमिति गृह्यताम् जा.मा.३४ख/४०; करोतु — {kau shi ka de'i phyir legs par rab tu nyon la/} {yid la zung zhig} तेन हि कौशिक शृणु साधु च सुष्ठु च मनसि कुरु अ.सा.३०ख/१७; • कृ. धारयितव्यम् — {byas pa shes pa dang byas pa tshor bas des bsgo ba dang des byas pa bzhin du zung zhig} तत्त्वया कृतज्ञतया कृतवेदितया च सत्कृत्य (तत्ज्ञप्तं भो.पा.) तत्कृतं धारयितव्यम् अ.सा.४३२ख/२४३; • द्र. {zungs shig/}
zung bzang po
भद्रयुगम् — {yang ji ltar 'di'i zung mchog dang zung bzang po shA ri'i bu dang maud gal gyi bu dang nye gnas dge slong kun dga' bo dang} यथा चास्य शारिपुत्रमौद्गल्यायनावग्रयुगं भद्रयुगमानन्दो भिक्षुरुपस्थायिकः वि.व.१६८क/१.५७.
zung shig
= {zung zhig/}
zungs
• क्रि. ( {'dzin} इत्यस्या विधौ) गृह्यताम् — {ba da ra yi gling 'gro la/} /{rab tu spro ba yongs su zungs//} बदरद्वीपयात्रायामुत्साहः परिगृह्यताम् ।। अ.क.५९क/६.६५; गृह्णातु — {mi'am ci mo 'khod pa yi/} /{dbus nas rang gi dga' ma zungs//} किन्नरीणां स्थितां मध्ये गृहाण निजवल्लभाम् ।। अ.क.११६क/६४.३२७; उद्गृह्णातु — {dge slong dag rtags zungs shig} उद्गृह्णीत भिक्षवो निमित्तम् वि.व.१६०ख/१.४९; • उ.प. धारणः — । {de yis dga' bas rtag tu ni/} /{srog gi zungs dag nges par bstan//} तेनैव सततं हृष्ठान्निर्दिष्टप्राणधारणाः । अ.क.२६३ख/९६.१३; {gang phyir zas ni srog gi zungs//} प्राणा ह्यशनधारणाः अ.क.३८क/५५.१५; द्र.— {ngos gnyis kar skud pa'i zungs kyis sbyar ro//} उभयोः पार्श्वयोरष्टसूत्रेण लगनम् वि.सू.७०ख/८७.
zungs shig
= {zungs/}
zum
= {zum pa/}
zum gyur
= {zum par gyur pa/}
zum pa
• क्रि. मीलयति — {pad ma rnams ni mi 'dzum zhing //} न मीलयति पद्मानि का.आ.३२४ख/२.८२; • सं. सङ्कोचः — {gang zhig mthong la pad mo can/} /{zum par rab tu thob pa bzhin//} इति तद्दर्शनेनैव सङ्कोचं प्राप पद्मिनी ।। अ.क.४७ख/५.९; प्रसुप्तिः — {chu skyes 'byed dang zum pa'i yon tan skyon dag la/} /{nyi ma rtog med} बुद्धिप्रसुप्तिगुणदोषविधावकल्पः सूर्योऽम्बुजेषु र.वि.१२५ख/१०८; • भू.का.कृ. मीलितम् — {'jigs rung mthong ba'i nyon mongs las/} /{skar ma rnams ni mig zums tshe//} बीभत्सदर्शनक्लेशादिव मीलिततारके ।। अ.क.१७०क/१९.७३; निमीलितम् — {sdug bsngal drag po'i shugs kyis mig zum zhing //} तीव्रव्यथावेगनिमीलिताक्षम् अ.क.३३क/३.१६१; {bsam gtan la chags phyed ni zum pa'i spyan//} ध्यानावधानार्धनिमीलिताक्षम् अ.क.७७ख/७.७०; व्यामीलितम् — {rjes su chags ldan ri dwags mo dang glang mo la chags pa'i/} /{mig zum ri dwags gnyis 'thung rnams kyis rab tu bsten bya ba//} तस्यानुरक्तहरिणीकरिणीप्रसक्तव्यामीलितेक्षणमृगद्विपसेव्यमानाः । अ.क.१४२क/६८.१४; सङ्कुचितम् — {pad mo'i 'byung gnas chu skyes bzhin zum pa/} /{phun tshogs bral zhing dman pa mthong gyur nas//} लक्ष्मीवियोगग्लपितं विलोक्य पद्माकरं सङ्कुचिताननाब्जम् । अ.क.६३ख/५९.१२३; सम्मिञ्जितम् — {ji ltar mi sdug pad ma zum la} यद्वत् स्याद्विजुगुप्सितं जलरुहं सम्मिञ्जितम् र.व्या.१०६ख/६०.
zum par gyur pa
कृ. १. निमीलितम् — {rgyal blun mtshan mor byed pa ni/} /{gsar pa'i dpya zer 'bebs pa yis/} /{mchog tu skye bo'i tshogs pa ni/} /{pad mo can bzhin zum par gyur//} राज्ञा दोषाकरेणेयं जडेन जनता परम् । प्रत्यग्रकरपातेन नलिनीव निमीलिता ।। अ.क.९०क/६४.१८; {ston pa 'jig rten mig ni zum gyur cing //} निमीलिते शास्तरि लोकचक्षुषि अभि.को..२५क/८.४१; सङ्कुचितम् — {bzhin ras me tog rnam rgyas chu skyes ldan pa de/} /{gang phyir nyin mo'i mjug tu zum par gyur pa yin//} विकसितकमलाननाब्जिनी सा भवति हि सङ्कुचिता दिनावसाने ।। अ.क.२०१क/२२.८३ । २. मीलत् — {dam pa'i dbang phyug bsten pas yon tan dag ni zum gyur pas//} मीलद्गुणेन परमेश्वरसेवनेन अ.क.३६१ख/४८.५०.
zum par byas
= {zum par byas pa/}
zum par byas pa
• भू.का.कृ. निमीलितम् — {mig 'di 'phral la} … {zum par byas pa bzhin//} निमीलितमिदं सहसैव चक्षुः ना.ना.२५०ख/२२९; • सं. सम्मीलनम् — {pad ma zum par byas pa las/} /{'dir ni mtshan mo 'grogs pa bstan//} पद्मसम्मीलनादत्र सूचितो निशि सङ्गमः । का.आ.३३०ख/२.२५९.
zum par byed
= {zum par byed pa/}
zum par byed pa
• क्रि. १. कुड्मलीकुरुते — {rgyal po rnams kyi lag pa yi/} /{pad ma zum par byed pa ci//} राज्ञां हस्तारविन्दानि कुड्मलीकुरुते कुतः । का.आ.३३०ख/२.२५५; विलुम्पति — {de yi mdzes pa zum byed dang //} तस्य कान्तिं विलुम्पति का.आ.३२४क/२.६२ २. न्यमीलयत् — {nam zhig 'u cag 'grogs 'gyur zhes/} /{tshogs su brjod par ma bzod pa'i/} /{mdza' bo rig nas bud med kyis/} /{rtse dga'i pad+ma zum par byed//} कदा नौ सङ्गमो भावीत्याकीर्णे वक्तुमक्षमम् । अवेत्य कान्तमबला लीलापद्मं न्यमीलयत् ।। का.आ.३३०ख/२.२५८; {gang gis dbang phyug lus ngan bu'i/} /{mdzod na gnas pa'ang zum par byed//} ऐश्वर्यं यः कुबेरस्य कोशलीनं न्यवेद (मील लि.पा.)यत् ।। अ.क.७४क/६२.३; • कृ. आमीलयन्— {dga' ma yi ni reg pa 'dis/} /{lus la spu lang rgyas pa dang /} /{yid ni bde bar byed pa dang /} /{mig dag zum par byed cing 'jug//} बध्नन्नङ्गेषु रोमाञ्चं कुर्वन्मनसि निर्वृतिम् । नेत्रे चामीलयन्नेष प्रियास्पर्शः प्रवर्तते ।। का.आ.३२२ख/२.११; • सं. निमीलनम् — {mdzes sdug zla ba'i grogs dang lus ni gser gyi chu shing mdzes pa'i rkun po dang /} /{bzhin ras pad mo zum byed mig ni ut+pa la dag la dman pa ster byed pa//} कान्तिश्चन्द्रसखी सुवर्णकदलीलावण्यचौरं वपुर्वक्त्रं पद्मनिमीलनं कुवलयक्लैब्यप्रदे लोचने । अ.क.१५९क/७२.३१.
zum po
= {zum pa/}
zum byed
= {zum par byed pa/}
zums
= {zum pa/}
zur
१. कोणः — {bdag gi khang pa'i zur mtha' na/} /{gser gyi snod ni sbas nas yod//} अस्ति मे गृहकोणान्ते निखातं हेमभाजनम् । अ.क.१६९क/१९.६२; {bden bral gyi zur du gnas pa} र्नैऋत्यकोणे स्थितः वि.प्र.१९१ख/१.५५; {zur gsum dang ni ldan par bya//} कृत्वा कोणत्रयैर्युक्तैः स.दु.१२५ख/२२४; विदिक् — । {de bzhin zur gnas lha mo ni/} /{yid 'phrog gzugs ni gnyis ma ste/} /{yi dwags la gnas drag mo che/} /{phyag rgya lngas ni rnam brgyan pa'o//} विदिक्स्थाने तथा देवी द्वौ हि रूपौ मनोहरौ । प्रेतासनमहाघोराः पञ्चमुद्राविभूषिताः ।। स.उ.२८१ख/१३.३२; अंशः — {sring mo 'di la 'khor los sgyur ba'i rgyal po'i nor bu ni zur brgyad yod pa} इह भगिनि राज्ञश्चक्रवर्तिनो मणिर्भवति अष्टांशः वि.व.१३९क/१.२८; पालिः मि.को.१८क २. इङ्गितम्, स्वाभिप्रायसूचकः शरीरावयवव्यापारः — {de bzhin du skra la lta bas bdag ni ma rungs pa zhes brjod pa ste/} {skal bzang la ni zhes pa rnal 'byor pa la rang gi rang bzhin zur 'di dag gis so//} तथा केशदृष्ट्या, क्रूराऽहमिति कथयति । सुभगस्य योगिनः स्वस्वभावमेभिरिङ्गितैरिति वि.प्र.१८०क/३.१९५; {zur dang rnam pas mtshon pa'i don/} /{phra phyir phra mo zhes par brjod//} इङ्गिताकारलक्ष्योऽर्थः सौक्ष्म्यात्सूक्ष्म इति स्मृतः ।। का.आ.३३०ख/२.२५७ ३. कटाक्षः — {gang gi phyir/} {grub pa'i mtha' rnams rnam par nyams zhes pa'i tshig zur gyi phyir ro//} कुतः? सिद्धान्तानां विनाश इति कटाक्षवचनात् वि.प्र.१७४क/१.२६. (द्र.— {tshig zur/} {mig zur/} ).
zur gyis
अवक्रतया — {'dis bdag nyid kyi gsung rab kyi don rtogs par yang zur gyis bstan pa yin te} प्रवचनार्थावगाहनमपि च अवक्रतया अनेन आत्मनो दर्शितम् बो.प.४३ख/३.
zur gyi cha
कोणभागः — {de'i phyir shes rab phang bar thabs ni gtso bo ma yin pa ste/} {pad+ma dang zla ba la zur gyi char phyogs bral rnams su'o//} अतः प्रज्ञोत्सङ्गे ह्युपायोऽनुनायकः शशधरकमले कोणभागे विदिक्षु वि.प्र.३९क/४.२१.
zur gyis ston pa
पा. लीला, हावविशेषः — {bud med rnams kyi 'jo sgeg dag/} /{rnam 'gyur rnam 'phrul rol pa dang /} /{de bzhin skul dang zur gyis ston/} /{'di rnams bya ba hA ba 'o//} स्त्रीणां विलासबिब्बोकविभ्रमा ललितं तथा ।। हेला लीलेत्यमी हावाः क्रियाः शृङ्गारभावजाः । अ.को.१४५क/१.८.३२; ललनं लीला । लीङ् श्लेषणे । मनोमधुरवागङ्गचेष्टितैः प्रियानुकरणनाम अ.वि.१.८.३२.
zur gyis blta
वि. केकरः — {rdo rje mi g}.{yo khro bo che/} /{rdo rje las byung zur gyis blta//} वज्राचलं महाक्रोधं केकरं वज्रसम्भवम् । गु.स.११६ख/५७.
zur cig
क्रि. परिहर — {nam mkha' lding gi tshang 'di dag la legs par zur cig} परिहरैतानि सम्यग् गरुडनीडानि जा.मा.६८क/७८.
zur chag
अपभ्रंशः, भाषा/वाङ्मयविशेषः — {ba lang rdzi la sogs pa'i tshig/} /{snyan ngag la zur chag ces gnas/} /{bstan bcos rnams las legs sbyar las/} /{gzhan pa zur chag nyid du brjod//} आभीरादिगिरः काव्येष्वपभ्रंश इति स्थितिः । शास्त्रे तु संस्कृतादन्यदपभ्रंशतयोदितम् ।। का.आ.३१९ख/१.३६; {tha mal pa dang zur chag pa dang 'gro lding ba dang an dra'i skad bzhin no//} प्राकृतापभ्रंशद्रमिडान्ध्रादिभाषावत् वा.न्या.३४७ख/१०३; {gang gi rang bzhin de dag kyang /} /{legs sbyar de bzhin rang bzhin dang /} /{zur chag 'dren ma zhes pa ste/} /{rnam pa bzhi ru mkhas pas gsungs//} तदेतद्वाङ्मयं भूयः संस्कृतं प्राकृतं तथा । अपभ्रंशश्च मिश्रं चेत्याहुराप्ताश्चतुर्विधम् ।। का.आ.३१९ख/१.३२; द्र.— {tshig zur chag med pa/}
zur chag gi skad
अपभ्रंशभाषा — {rgyud dang rgyud gzhan dag ni legs par sbyar ba'i skad dang tha mal pa'i skad dang zur chag gi skad dang} तन्त्रतन्त्रान्तरं संस्कृतभाषया प्राकृतभाषया अपभ्रंशभाषया वि.प्र.१४२क/१, पृ.४१.
zur chag sgra
अपशब्दः — {yul gyi skad dang zur chag sgra las kyang /} /{rnal 'byor ldan pas don ni 'dzin byed de//} अपशब्दादर्थमपि योगी गृह्णाति देशभाषातः । वि.प्र.१०९ख/१, पृ.५.
zur chag pa
= {zur chag/}
zur chag tshig
अपशब्दः — {zur chag tshig dang rtag tu bral/} /{legs par sbyar don gyis brgyan pa//} अपशब्दापगता नित्यं संस्कारार्थार्थ (र्थ भो.पा.) भूषिता ।। म.मू.२३७ख/२६३.
zur chags pa
= {zur chag/}
zur lta
= {bud med} प्रतीपदर्शिनी, स्त्री — {bud med btsun mo stobs med dang /} … {zur lta} स्त्री योषिदबला…प्रतीपदर्शिनी अ.को.१६९ख/२.६.२; प्रतीपं वक्रं द्रष्टुं शीलमस्या इति प्रतीपदर्शिनी । दृशिर् प्रेक्षणे अ.वि.२.६.२.
zur phug
कोणः — {rgyan med gos med bud med dag ni zur phug dri ma can na zhen//} अभूषणमनम्बरं मलिनकोणलीनाङ्गनम् अ.क.१७७क/७९.१७.
zur phud
किरीटम् — {skye rgu 'jigs pa che la gang /} /{rgyal pos skyob par mi byed par/} /{de yi zur phud cod pan 'dzin/} /{gsal bar zlos gar lta bu yin//} त्राणं महाभयाद्राजा प्रजानां न करोति यः । तस्य स्पष्टं नटस्येव किरीटमुकुटग्रहः ।। अ.क.३३३क/४२.११; शेखरम् — {gser gyis bcings pa'i cod pan dang /} /{gtsug tor zur phud byas pa des//} स स्वर्णैर्बद्धमुकुटः कल्पितोष्णीषशेखरः । अ.क.३८ख/४.१९; शिखा — {de yis mig sman zur phud ni/} /{byas nas srin po'i shing rta ri/} /{'bras med bug pa phra mo can/} /{bsod nams ldan pas sgrol bar 'gyur//} तं रक्षःशकटं शैलं निष्फलश्लक्ष्णकन्दरम् । तामञ्जने शिखायां च कृत्वा तरति पुण्यवान् ।। अ.क.५९ख/६.७७; किरीटिकम् — {rin chen rna rgyan dpung rgyan dang /} /{zur phud 'od zer ring po yi/} /{mtshams las 'das pa'i ngo mtshar dag/} /{phyogs kyi gdong la 'bri ba bzhin//} रत्नम (कु लि.पा.) ण्डलकेयूरकिरीटिकचिरांशुभिः । आलिखन्तमिवाश्चर्यममर्यादं दिशां मुखे ।। अ.क.१६७ख/१९.४२.
zur phud lnga dang ldan
वि. पञ्चशिखः — {gdong lnga zur phud lnga dang ldan//} पञ्चाननः पञ्चशिखः वि.प्र.१५६ख/३.१०५.
zur phud lnga pa
• ना. पञ्चशिखः, गन्धर्वपुत्रः — {bde sogs bdag po des} … /{zur phud lnga pa zhes pa yi/} /{dri za'i bu la gus pas smra/} शचीपतिः । ऊचे पञ्चशिखं नाम गन्धर्वसुतमादरात् ।। अ.क.१७४ख/७८.१६; {kye ma dri za'i bu zur phud lnga pa} … {pi bang gzhi bai DU r+ya las byas pa khyer te nga'i thad du 'ongs na} अहो बत पञ्चशिखो गन्धर्वपुत्रः…वैडूर्यदण्डां वीणामादाय मत्सकाशमुपसंक्रामेत् अ.श.५०ख/४३; • द्र.— {gdong lnga zur phud lnga dang ldan/} /{zur phud lnga pa me tog thod//} पञ्चाननः पञ्चशिखः पञ्चचीरकशेखरः । वि.प्र.१५६ख/३.१०५.
zur phud can
ना. शेखरः — {zur phud can bdag gi 'tsho ba ni bsngags par 'os pa yin te} शेखरस्य मम जीवितं श्लाघ्यम् ना.ना.२३५ख/९३; द्र. {gzhon nu zur phud can/}
zur phyin pa
वि. विशदः — {de nas bcom ldan 'das kyis glang po che'i sna lta bu'i phyag brkyang nas gdangs zab cing snyan la zur phyin pa dang bya ka la ping ka'i skad lta bur yid du 'ong ba rnga bo che'i sgra ltar snyan pa'i gsung gis bka' stsal pa} ततो भगवान् गम्भीरमधुरविशदकलविङ्कमनोज्ञदुन्दुभिनिर्घोषो गजभुजसदृशबाहुमभिप्रसार्य कथयति अ.श.९३क/८४.
zur ba
जदुवारः म.व्यु.५८१४ (८४ख); मि.को.६०क ।
zur mig
कटाक्षः — {mig sman nag po brtsegs chags na chung gi/} /{zur mig rnon pos phug pa'i skye bo dag//} जनाः प्रसक्ताञ्जनकालकूटैर्विद्धाः सुतीक्ष्णैस्तरुणीकटाक्षैः । अ.क.१२३क/६५.५९; अपाङ्गः — {nu ma'i ngos su mu tig gi/} /{do shal dga' ma'i bdag po yi/} /{grags pa'i snying po gsal 'dra la/} /{zur mig g}.{yo bas yang yang bltas//} मुक्ताहारं स्तनतटे लोलापाङ्गैर्मुहुर्मुहुः । आलुलोके यशःस्फारसारं रतिपतेरिव ।। अ.क.७३क/७.२६; {chang 'dra'i mig ldan zur mig gi/} /{mtshon gyis 'dod pa 'di rgyal te//} मदनो मदिराक्षीणामपाङ्गास्त्रो जयेदयम् । का.आ.३३७ख/३.७९.
= {zlum po} वृत्तम्, वर्तुलम् — {zlum po ril po zur med} वर्तुलं निस्तलं वृत्तम् अ.को.२११क/३.१.६९.
zur tsam gyis go
= {zur tsam gyis go ba/}
zur tsam gyis go ba
वि. इङ्गितज्ञः — {las mtha' mi ring nga rgyal chung /} /{zur tsam gyis go khyad par can//} अदीर्घसूत्री तथामानी इङ्गितज्ञो विशेषतः । म.मू.१५४क/६७; म.व्यु.२३८२ (४६क).
zur zer
वि. सूचकः — {'byed dang zur zer thab mo dga' ba dang/} /{yon tan nyams la rtag tu bsti stang byed//} सद सत्कृता गुणविहीना भेदकसूचकाः कलहकामाः । रा.प.२४१ख/१३९.
• सं. = {ge sar} किञ्जल्कः — {ngang mo'i dpung mgos pad ma bskyod pa yis/} /{ze ba lhags pas ser por gsal gyur pa'i//} हंसांसविक्षोभितपङ्कजानि किञ्जल्करेणुस्फुटपिञ्जराणि । जा.मा.५३क/६२; केसरः, ओ रम् — {me tog ni ba sha ka dang nim pa dang da ta ki dang klu shing dang pad+ma'i ze ba dag go//} पुष्पाणि वासकनिम्बधातकीनागानां पद्मकेसरश्च वि.सू.७५ख/९३; • द्र.— {rma bya rab dga' ze ba 'brel ba rnams} संसक्तकेकैः शिखिभिः प्रहृष्टैः जा.मा.८७ख/१००; {thab khung bya ste/} {rgyar khru do la/} {zabs su khru gang ba kun nas 'khor bar pad ma'i ze ba 'dra ba} अग्निकुण्डं कारयेत् । द्विहस्तप्रमाणं हस्तमात्रनिम्नं समन्तात्पद्मपुष्कराकारम् म.मू.११८क/२७; {nyan thos kyi dge 'dun chen po} … {'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang} … {bye ba'i ze ba dang} महाश्रावकसङ्घेन… तद्यथा—महाकाश्यपः… कोटिकर्णिकः म.मू.९९ख/९.
ze ba dga' ba
ना. केशरनन्दी, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du} … {ze ba dga' ba dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… केशरनन्दिनः ग.व्यू.२६८क/३४७.
ze bar bcas pa
वि. सकेशरम् — {de dbus pad ma 'dab ma ni/} /{brgyad pa ze bar bcas pa bri//} तन्मध्ये तु लिखेत् पद्ममष्टपत्रं सकेशरम् । हे.त.२५क/८२.
ze 'bru
= {ze'u 'bru/}
zeg ma
= {zegs ma/}
zegs
१. = {zegs pa/} 2. = {zegs ma/}
zegs pa
भू.का.कृ. शीर्णः — {ngang pa dang} … {shang shang te'u la sogs pa bya'i tshogs rnams 'dab gshog zegs par rmis pa dang} हंस…जीवंजीवकादींश्च पक्षिगणाञ्छीर्णपक्षानपश्यत् ल.वि.१४८क/२१९; ध्वस्तः — {chos gos kyi mtha' zegs na mtha' bskor gyis glan zhing phyir bcos so//} {smyung tshems lta bu dag gis de'i zungs gdab bo//} परिषण्डादानमन्तस्य चीवरे ध्वस्तोऽ (ते) प्रतिविधानं आरापदकैस्तत्संग्रहः वि.सू.७१ख/८८; द्र.— {chos gos gsum mo//} {dge 'dun gyi'o//} {bshad brdab ma byas pa dang ya yor ma gyur pa dang ma mugs pa dang ma zegs pa'o//} त्रिचीवरम् । साङ्घिकममृदितमविलिखितमपैलोतिकम् वि.सू.६५ख/८२.
zegs par gyur
विशीर्णं जीर्णम् — {khyod kyi dgra yi rdzing nyid du/} /{ut+pal sngon po zegs par gyur//} त्वद्द्विषां दीर्घिकास्वेव विशीर्णं जीर्णमुत्पलम् ।। का.आ.३२७क/२.१५४.
zegs ma
१. लेशः, अल्पः — {chung ba nyung ba} … {skyes bu phra mo zegs ma chung //} स्तोकाल्प…पुंसि लवलेशकणाणवः । अ.को.२१०ख/३.१.६२; लिशति अल्पीभवतीति लेशः । लिश अल्पीभावे अ.वि.३.१.६२ २. = {dzi ra dkar po} कणा, जीरकः — {dzI ra dzi ra a dza dzI/} /{zegs ma} जीरको जीरणोऽजाजी कणा अ.को.१९६ख/२.९.३६; कणाः सन्त्यस्यामिति कणा अ.वि.२.९.३६.
zed
द्र.— {gang phyir lha ma yin rnams tsham tshom med par ni/} /{phyogs kyi glang chen mche ba lto bas zed 'ong ba//} यस्याः कृते दितिसुता रभसागतानि दिङ्नागदन्तमुसलान्युरसाऽभिजग्मुः । जा.मा.६६ख/७७.
zed cig
क्रि. गृहाण — {btsun pa gal te dgra bcom pa yin na bdag gi bsod snyoms long shig/} {khyim du zhugs shig/} {stan la 'dug shig/} {lag chu zed cig} यदि भदन्तोऽर्हन् पिण्डपातं मे गृहाण प्रविश गृहमासने निषीद हस्तोदकं गृहाण वि.सू.१८ख/२१.
zed par byed pa
वि. प्रसारितः — {'od srung gi dge sbyong 'di rnams ni yi dwags rnams su skyes pa bzhin rtag tu lag pa zed par byed do//} इमे श्रमणाः काश्यपीयाः प्रेतोपपन्ना इव नित्यं प्रसारितकराः वि.व.१५३ख/१.४२.
ze'u 'bru
१. = {ge sar} किञ्जल्कः — {chos 'byung las skyes 'khor lo nyid/} /{'phar ma gnyis dag skyon med pa/} /{ze'u 'bru las ni gcig 'gyur te/} /{gru gsum gyis ni phyi mar brjod//} धर्मोदयोद्भवं चक्रं द्विपुटं हि निरामयम् । किञ्जल्केन भवेदेकं त्रिकोणेनापरं श्रुतम् ।। हे.त.८ख/२४; ग्. {yo ba'i pad mas dkrigs pa yi/} /{ze 'brus yongs su ser ba de/} /{ngang pa dag ni lnga brgya dang /} /{mtsho skyes can der rnam par rol//} स तस्यां लोलकमलकिञ्जल्कपरिपिञ्जरः । विजहार सरोजिन्यां हंसानां पञ्चभिः शतैः ।। अ.क.२४५क/२८.५१; केसरः — {ze 'bru dkar po so yi 'phreng ba dag/} /{bdud la 'phya ba bzhin du rgod par gyur//} अवज्ञयेवावजहास मारं यच्छुक्लया केसरदन्तपङ्क्त्या ।। जा.मा.२१क/२३ २. कर्णिका, पद्मबीजकोशः — {sogs pa smos pas mgul pa dang 'dab ma dang ze 'bru la sogs pa dang tsher ma'i rno ba la sogs pa gzung ngo //} आदिग्रहणान्नालदलकर्णिकादीनां कण्टकतैक्ष्ण्यादीनां च ग्रहणम् त.प.१८१क/७९; वराटकः — {sa bon mdzod dang ze 'bru 'o//} बीजकोशो वराटकः अ.को.१४९ख/१.१२.४३; वरं श्रेष्ठं पद्ममटतीति वराटकः । अट पट गतौ अ.वि.१.१२.४३.
• क्रि. (अवि;, अक., सक.) १. वदति — {bu de ni khyod ji skad zer ba bzhin no//} एवमेव पुत्र यथा वदसीति अ.श.६४क/५६; {shes bya rtogs par byed pa blo yin zer} ज्ञेयावबोधं च वदन्ति बुद्धिम् जा.मा.१७४ख/२०१; अभिवदति — {'di ni rgyal bas gsungs pa min zhes zer} नैष जिनोक्त इत्यभिवदन्ति रा.प.२४०क/१३७; आचक्षते — {blo gros chen po 'di lta ste/} {rab rib can dag skra shad 'dzings pa mthong ba dang} … {ces zer to//} तद्यथा महामते तैमिरिकाः केशोण्डुकं दृष्ट्वा परस्परमाचक्षते ल.अ.९१ख/३८; प्रचक्षते — {gzhan dag skye ldan kun gyi ni/} /{rgyu ni dbang phyug yin zhes zer//} सर्वोत्पत्तिमतामीशमन्ये हेतुं प्रचक्षते । त.स.३ख/५१; व्याचक्षते — {kha cig ni dmigs pa dbri ba rnam pa dbri ba sngon du 'gro ba can yin no zhes zer ro//} एके व्याचक्षते — आकारापह्रासपूर्वक आलम्बनापह्रास इति अभि.स्फु.१६८ख/९१०; उच्यते — {tshe zhes bya ba ni 'jig rten pa rnams srog zer ro//} आयुरिति लोके प्राणा उच्यन्ते न्या.टी.७३क/१९१; कथयति — {gzhan dag na re/} {thongs shig ces zer} अपराः कथयन्ति मुञ्चतु वि.व.२७१ख/२.१७३; । {de dag na re} … {zhes zer ro//} ते कथयन्ति…इति अ.श.१३४क/१२४; वर्णयति — {kha cig ni dbyibs rnam par ldog pa mi rtag pa nyid ces zer ro//} अन्ये संस्थानविनिवृत्तिमनित्यतां वर्णयन्ति ल.अ.१३६ख/८३ २. वक्ष्यति — {yod pa dang med pa'i phyogs kyis dben par gyur pa/} {skye ba med par smra ba dag la yang med pa pa zhes zer ba} सदसत्पक्षविविक्तानुत्पादवादिनो नास्तिका इति वक्ष्यन्ति ल.अ.९१ख/३८; वक्ष्यते — {'di dag ni legs par 'dod pa rnams kyis ring du spang bar bya'o/} /{zhes zer te} एते श्रेयोऽर्थिभिर्दूरतः परिवर्ज्या इति वक्ष्यन्ते ल.अ.९१ख/३८ ३. जगौ — {gzhan ni sgra las byung ba yi/} /{shes pas don rtogs sgra las byung /} /{de yang byed pas ma byas pa'am/} /{yang na yid ches tshig yin zer//} शब्दज्ञानात् परोक्षार्थज्ञानं शाब्दं परे जगुः । तच्चाकर्तृकतो वाक्याद्यद्वा प्रत्ययितोदितात् ।। त.स. ५४ख/५३०; उवाच — {nye du rnams na re} … {zhes zer ro//} ज्ञातय ऊचुः…इति अ.श.९९ख/८९; आह — {gdos 'dzin pa 'di skad ces zer te} कर्णधार एवमाह का.व्यू.२२२ख/२८५; {de dag ni 'di skad du zer te} त एवमाहुः त.प.१३०ख/७१२; द्र.— {gzhan dag na re} … {zhes zer ro//} इत्यपरे अभि.भा.३२ख/४४; • सं. १. = {'od zer} रश्मिः — । {de phyir nyi dang zer bzhin yon tan dbyer med pas/} /{sangs rgyas nyid las ma gtogs mya ngan 'das pa med//} अतो न बुद्धत्वमृतेऽर्करश्मिवद् गुणाविनिर्भागतयाऽस्ति निर्वृतिः ।। र.वि.१०३ख/५५; {bdud rtsi'i zer} अमृतरश्मि अ.क.३००क/१०८.७७; अंशुः — {tsan dan chu dang zla ba'i zer/} /{zla shel sogs bzhin khyod kyi ni/} /{reg pa bsil} चन्दनोदकचन्द्रांशुचन्द्रकान्तादिशीतलः । स्पर्शस्तव का.आ.३२३क/२.४०; {bdud rtsi'i zer} सुधांशुः अ.क.२३ख/५२.४२; {ye shes zer} ज्ञानांशुः ल.वि.१८८ख/२८८; करः — {pad+ma ldan pa yis/} /{nyin byed zer 'dzin la zhugs tshe//} प्रवृत्ते पद्मिन्या दिवाकरकरग्रहे अ.क.३०२क/१०८.९७; किरणः — {de yi 'gram par rngul gyi thigs/} /{nyi ma'i zer gyis rab bskyed pas//} तस्यार्ककिरणोद्भिन्नाः कपोले स्वेदबिन्दवः । अ.क.१४२क/६८.१२; {bdud rtsi'i zer gyi 'od zer can//} पीयूषकिरणत्विषः अ.क.२५९क/९४.३; त्विट् — {bsil zer dri ma ldan pa yis/} /{skyengs pa zhi bar byed pa bzhin//} कलङ्ककलनाक्लैब्यं शमयन्तीं हिमत्विषः ।। अ.क.९४ख/६४.८१; प्रभा — {'dzum zer do shal mdzes pa la reg cing //} स्मितप्रभाघट्टितहारकान्तिः अ.क.२०१क/२२.८४; दीधितिः — {de nas 'khor ba'i yongs gdungs dag/} /{rab tu zhi byed bdud rtsi'i zer//} अथ संसारसन्तापप्रशमामृतदीधितिः । अ.क.१५२ख/१५.७; द्युतिः म.व्यु.३०४० (५४क); छटा — {ka r+Na Ta ma'i mig gi zer/} /{yongs 'dris} कार्णाटीन– यनच्छटापरिचिता अ.क.२९१ख/१०८.५ २. = {zer ma/} 3. = {zer ba/} ( द्र.— {'od zer/} {dpya zer/} {nyi zer/} {tsha zer/} {bsil zer/} {kha zer ba/} {kyi hud zer/} {a chu zer/} ).
zer na
ब्रूयात् — {gal te lha rnams la ltos te'o zhes zer na} यदि ब्रूयाद्—देवानिति अभि.भा.२३७क/७९७; {'on te ngan song rnams la ltos te'o zhes zer na} अथ ब्रूयाद्—अपायानिति अभि.भा.२३७क/७९७; वदेत् — {de la gang 'di skad du zhes zer na} तत्र य एवं वदेत् अ.सा.१३३ख/७६.
zer 'phreng
अंशुमाला — {tsha zer ldan pa'i zer 'phreng nub ri yi/} /{ngos la 'khod pas dal gyis ngal gso bsten//} विश्रान्तिमस्ताद्रितटे निषण्णा भेजे शनैरंशुमत्ॐऽशुमाला ।। अ.क.३०३ख/१०८.११०.
zer ba
• सं. उक्तिः — {yid rmongs pa ma yin pas 'di la chos 'di yod par bdag gis da gzod shes so zer ba de la'o//} असंविग्नेन मनसा सम्प्रति मया ज्ञातमयमप्यत्र धर्मो विद्यत इत्यस्योक्तौ वि.सू.४७क/६०; {khyod kyi ming gis 'chi ba'i yo byad sbyin no zhes zer ba yang ngo //} त्वन्नाम्ना मरणोपकरणं ददामीति चोक्तेः वि.सू.१७क /१९; द्र.— {gtam zer ba ni de nyid do//} तत्त्वं कथावपातनस्य वि.सू.४६ख/५९; • कृ. १. ब्रुवन् — {blo gros chen po de skad zer ba yang rnam par 'jig par byed pa yin no//} एवमपि ब्रुवन् महामते वैनाशिको भवति ल.अ.११३क/५९; वदन् — {gtan tshigs bcas par rgyu med zer ba ni/} /{bdag nyid kyis ni khas 'ches sun phyung ngo //} न हेतुरस्तीति वदन् सहेतुकं ननु प्रतिज्ञां स्वयमेव हापयेत् । जा.मा.१३४ख/१५५; ब्रुवाणः — {kho bo 'chi bar 'ong ngo zhes de skad zer ba la} मृत्युरेवं मे भवतीति ब्रुवाणस्य वि.सू.१७ख/२० २. उक्तम् — {zhes zer ba la cang mi smra bas dang du len par byed na'o//} इत्युक्तस्य तूष्णीम्भावेनाधिवासने वि.सू.१८ख/२१; उदितम् — {de phyir srog rtsol sogs byin rlabs/} /{lus nyid las ni shes pa ni/} /{skye bar 'gyur ba rigs so zhes/} /{la ba can dang rta mchog zer//} कायादेव ततो ज्ञानं प्राणापानाद्यधिष्ठितात् । युक्तं जायत इत्येतत् कम्बलाश्वतरोदितम् ।। त.स.६८क/६३५; • उ.प. वादी — {srog gcod pa} … {brdzun zer ba} प्राणातिपातिनां…मृषावादिनाम् ग.व्यू.१९१क/२७३; द्र.— {srog gcod pa dang} … {tshig khyal pa zer ba dang} प्राणातिपातिषु…सम्भिन्नप्रलापिषु ग.व्यू.१९१क/२७३.
zer ma
विप्रुट् — {rmi lam sgyu ma mig 'phrul sogs/} /{gang gi ltad mo'i zer ma ni/} /{rmad byung yang dag tshogs pa'i sa/} /{brnag par bya ste rgyal gyur cig//} स्वप्नमायेन्द्रजालादि यस्याः कौतुकविप्रुषः । जयत्यद्भुतसम्भारभूमिः सा भवितव्यता ।। अ.क.३७ख/४.११; छटा — {phyogs su mig gis phag gi ni/} /{khrag gi zer ma 'phen pa bzhin//} दिक्षु क्षिपन्निव दृशा वाराहरुधिरच्छटाः ।। अ.क.१३०क/६६.६०; धारा — {rdo ba'i zer mas khyod zhabs kyi/} /{mthe bong snad pa ci yis snad//} पादाङ्गुष्ठः क्षतः कस्मात्तव पाषाणधारया । अ.क.३ख/५०.२५; द्र.— {'thor 'thung gi rkang rten dag zer ma dag gis mi nyams pa nyid du khad kyis dal bu dal bus so//} सशनैर्मन्दमन्दमनाशयताविस्कम्भिनाचमनिकापादुकाम् वि.सू.८१ख/९८.
zer zer
= {zar zer/}
zo
क्रि. ( {za ba} इत्यस्या विधौ) भुङ्क्ष्व — {sogs pa zhes bya ba'i sgras ni zo shig/} {'dug shig/} {song shig ces bya ba la sogs pa bsdu ste} आदिशब्देन भुङ्क्ष्व, तिष्ठ, गच्छ इत्येवमाकारं च अभि.स्फु.२४४क/१०४५; {bza' ba dang sran tshod dang bca' ba long la/zo} {zhig} भोजनं प्रतिगृहाण सूपिकं भुङ्क्ष्व वि.सू.१८ख/२१; परिभुङ्क्ष्व — {'di zo shig} एतां परिभुंक्ष्व वि.व.१६७क/१.५६; भुञ्जथ — {ci 'dod zo shig} यथैष्टं भुञ्जथ ब.मा.१६४ख; ग्रस— {choms choms rab tu choms rab tu choms zo zo} मथ मथ प्रमथ प्रमथ ग्रस ग्रस ब.मा.१७०ख ।
अरघट्टः, कूपात् जलनिःसारणार्थं यन्त्रभेदः — {ji ltar skyes bus zo chun rgyud/} /{rdog thabs gcig gis bskyod pa na/} /{thams cad cig car 'gul ba ltar /} /{skad cig gcig shes de bzhin no//} अरघट्टं यथैकाऽपि पदिका पुरुषेरिता । सकृत्सर्वं चलयति ज्ञानमेकक्षणे तथा ।। अभि.अ.११क/७.२; द्र. {zo chun rgyud mo/}
zo chun rgyud mo
अरघट्टः — {chos mngon pa pa rnams kyi ltar na zo chun rgyud mo lta bur mig gi rnam par shes pa la sogs pa 'og nas gong du 'dren to//} आभिधार्मिकाणाम् अरघट्टेनेव चक्षुर्विज्ञानादिकमधस्तादूर्ध्वं कृष्यते अभि.स्फु.२९२ख/११४२; घटियन्त्रम् — {zo chun rgyud mo 'khor 'byung bcas pa yang /} /{de dag re res 'grub par 'gyur ba med//} घटियन्त्र सचक्र वर्तते तेष्वेकैकसु नास्ति वर्तना ।। शि.स.१३२ख/१२८; द्र. {zo chun brgyud mo/}
zo chun rgyud mo'i 'khor lo
अर्हटघटीचक्रम् म.व्यु.२८३३ (५१ख).
zo chun brgyud pa
प्रणालिका — {brgyud pa'i sgo nas zhes bya ba smos te/} {zo chun brgyud pa lta bu zhes bya ba'i don to//} पारम्पर्येणेति प्रणालिकयेत्यर्थः न्या.टी.५९क/१४२.
zo chun brgyud pa'i tshul gyis
प्रणालिकया — {de ltar zo chun brgyud pa'i tshul gyis 'di dag rang bzhin mi dmigs par 'dus pa yin gyi/} {dngos su ni ma yin no//} ततः प्रणालिकयामीषां स्वभावानुपलब्धौ संग्रहो न साक्षादिति न्या.टी.५९क/१४२.
zo chun brgyud pa'i 'khor lo
= {zo chun rgyud mo'i 'khor lo/}
zo chun brgyud mo
घटियन्त्रम् — {rdzus te skye ba'i sems can zo chun brgyud mo bzhin du 'chi 'pho ba dang skye ba dag kyang ngo //} औपपादुकानां सत्त्वानां घटियन्त्रवच्च्यवमानानामुपपद्यमानां च वि.सू.९५क/११४; द्र. {zo chun rgyud mo/}
zo phor
विन्दुला — {lcags las byas pa'i snod spyad dag las lhung bzed dang lhung bzed chung ngu dang chu snod dang zo phor dang} … {por bu dag ni bgo bar bya ba nyid do//} पात्रविपात्रककंकसिकाविन्दुला… सरकानामयोभाण्डेभ्यो भाजयितव्यता वि.सू.७२ख/८९.
zo ba chu skor gyi 'khrul 'khor gyi 'khor lo
अरघट्टचक्र– यन्त्रचक्रम् — {zo ba chu skor gyi 'khrul 'khor gyi 'khor lo ltar 'khor ba srid pa'i 'gro ba'i 'khor lo la lus rnam pa sna tshogs kyi gzugs 'chang ba sgyu ma dang ro langs dang 'khrul 'khor lta bur 'jug cing 'byung ste} अरघट्टचक्रयन्त्रचक्रवत्संसारभवगतिचक्रे विचित्रदेहरूपधारिमायावेतालयन्त्रप्रतिमं प्रवर्तमानं प्रवर्तते ल.अ.८२क/२९.
zo ba'i 'khrul 'khor
घटियन्त्रम् — {mngon par 'dus byas nas phyir phyir zhing dar gyi srin bu bzhin du rang gi rnam par rtog pas yongs su dkris pa'i blo can rnams 'gro ba'i rgya mtsho dang dgon par lhung zhing zo ba'i 'khrul 'khor bzhin du mi 'da'} अभिसंस्कृत्य पुनः पुनः कोशकारकीटका इव स्वविकल्पपरिवेष्टितमतयो गतिसमुद्रकान्तारप्रपतिता घटियन्त्रवन्नातिप्रवर्तन्ते ल.अ.१४५क/९२.
zo zhig
= {zo/}
zo shig
= {zo/}
zog
= ग्. {yo sgyu} कैतवम्, कपटः — {ngan g}.{yo mo min sgyu dang brku/} /{khram dang ngan thabs zog dang ni//} कपटोऽस्त्री व्याजदम्भोपधयश्छद्मकैतवे । अ.को.१४४ख/१.८.३०; कितवस्य कर्म कैतवम् अ.वि.१.८.३०; मि.को.१२८क ।
zog ldan
वि. कूटः — {de nas rab zhi la chags shing /} /{zog ldan de yis dge slong gis/} /{nags su phyin nas rab byung blangs/} /{bde bar gshegs pa'i bstan bcos thob//} ततः स कूटप्रशमप्रणयी भिक्षुः काननम् । गत्वा गृहीत्वा प्रव्रज्यां शास्त्रं सौगतमाप्तवान् ।। अ.क.३०५क/३९.९०.
zong
१. पणः — {nyi ma re la bdag gi zong /} /{ka r+Sha pa Ni brgya phrag lnga/} /{zhag bdun dag ni khyim dag na/} /{rnam par blta bya gzhan du min//} पणः कार्षापणशतैः पञ्चभिः प्रत्यहं मम ।। सप्ताहेनैव विचयः कार्यो वेश्मनि नान्यदा । अ.क.१८०क/२०.५४; {bsod nams zong gis bdag gi ni/} /{brtson pa'i grogs mchog gyur pa gang //} व्यवसायसहायो मे योऽभूत्पुण्यपणैः परम् । अ.क.६४क/६.१२८; पण्यः — {shing rta dang khur dang bam po dang skon pa dang rnga mo dang ba lang dang bong bu la sogs pas zong mang du bskyas te} शकटैर्भारैर्मूटैः पिठरैरुष्ट्रैर्गोभिर्गर्दभादिभिः प्रभूतं पण्यमारोप्य का.व्यू.२२२ख/२८५; {zong la tshong pa ji bzhin du/} /{'dod pa dag la sgrub par byed//} वणिग्यथा पुनः पण्ये कामेषु प्रतिपद्यते ।। सू.अ.१८९ख/८७ २. परिष्कारः — । {na bza' dang zhal zas dang gzims cha dang gdan dang snyun gsos dang sman zong rnams brnyes pa} लाभी चीवरपिण्डपातशयनासनग्लानप्रत्ययभैषज्यपरिष्काराणाम् अ.श.५ख/४; अर्घः — {mchod rten la ni mchod rten gyi zong cis kyang brel phongs pa med do//} न हि स्तौपिकस्य कश्चिदर्घो नापि स्तूपस्य केनचिद्वैकल्यम् शि.स.३७क/३५. (द्र.— {tshong zong /} {bden zong /} ).
zong gi rdzas
पण्यद्रव्यम् — {'gro ba nyid tshong rdal te/} {zong gi rdzas nyo ba dang 'tshong ba'i grong khyer ni 'dir tshong rdal yin la} गतय एव पत्तनानि । पण्यद्रव्यक्रयविक्रयनगराणि इह पत्तनानि बो.प.४८क/८.
zong gis 'tsho ba
= {zong 'tshong /}
zong dgram pa'i khang pa'i dngos po
आपणवस्तु — {de bzhin du zhing gi dngos po dang khyim gyi dngos po dang zong dgram pa'i khang pa'i dngos po dang} … {'bru'i dngos po 'dod pa rnams dang} तथा क्षेत्रवस्तुगृहवस्त्वापणवस्तु…धान्यवस्त्वर्थिकानाम् बो.भू.१४१ख/१८१.
zong dgram pa'i tshong khang
पण्यापणः म.व्यु.५५३४(८२क).
zong nyid
पण्यम् — {bran mo zong nyid du gtong ba ni de las phyi rol du gyur pa nyid ma yin no//} नातः पण्येन दास्याः प्रेषणस्य बहिर्भावः वि.सू.५०ख/६४.
वि. पणीकृतः — {de nas 'dod ldan gang gang gis/} /{zong byin de can nye bar song /} /{de dang de yi gzi brjid ni/} /{de yi mthu yis rab tu nyams//} ततः पणीकृतः कामी यो यस्तां समुपाययौ । तस्य तस्याभवत् तस्याः प्रभावेणौजसः क्षयः ।। अ.क.१८०क/२०.५८.
पणापणम् — {zong la rtseg pa ni gzhan gyi don du yang mi bya ste/} {dkon mchog gsum ni ma gtogs so//} अकरणं परार्थेऽप्युत्सृज्य रत्नत्रयं पणापणेः वि.सू.२७क/३३.
zom
शिखरम् — {ri rab kyi rtse mo la 'gran pa'i zom la bzhugs nas bzhad mo cher bzhad do//} सुमेरुशृङ्गप्रतिस्पर्धिनि शिखरे निषण्णो महाहासमहसत् ल.अ.६०क/६; मूर्द्धा — {ji ltar ri bo'i zom la me 'bar ba/} /{mtshan mo mi nyal tsam na kun snang ltar//} पर्वतमूर्धनि अग्निर्यथैव रात्रिप्रशान्त प्रभासति सत्त्वा (सर्वा भो.पा.)न् । रा.प.२२८ख/१२१; सानुः म.व्यु.५२७० (७९क); मि.को.१४७ख ।
zor
= {zor ba/}
zor ba
दात्रम्, तृणादिलवनसाधनम् — {bdag nyid kyis thag pa sdog pa de dang zor ba blangs te} स्वयमेव तद्रज्जुकुण्डलकं दात्रं च प्रतिगृह्य जा.मा.२३क/२५; {zor ba dang ni rnga byed do//} दात्रं लवित्रम् अ.को.१९५क/२.९.१३; दाति भिनत्त्यनेन तृणमिति दात्रम् । दाप् लवने अ.वि.२.९.१३.
zor yang
= {zor yang ba/}
zor yang ba
लाघवम् — {de ltar ma yin rgyun gyi sgras/} /{skad cig rgyun can de dag ni/} /{zor yang phyir na nags sogs bzhin/} /{ma lus pas ni rab bstan te//} नैव सन्ततिशब्देन क्षणाः सन्तानिनो हि ते । सामस्त्येन प्रकाश्यन्ते लाघवाय वनादिवत् ।। त.स.६८ख/६३८; {tshad ma yin pa la zhes bya ba ni zor yang ba la ltos te yul gyi 'dun pa yin no//} प्रमाणत्व इति लाघवापेक्षा विषयसप्तमी त.प.१३४ख/७२०; {tha snyad zor yang bar bya ba'i phyir mang po dag la ming 'di byas so//} व्यवहारलाघवार्थं बहुष्वियं संज्ञा कृता त.प.१७८क/७३.
zol
व्याजः — {mu stegs gzhan rnams} … /{dge slong dag la gnod brtson zhing /} /{de na las byed zol gyis gnas//} तीर्थ्यास्त्वन्ये…तत्र कर्मकरव्याजात्तस्थुर्भिक्षुवधोद्यताः ।। अ.क.१९०क/२१.६८; छलः — {mdzes ma'i kha yi chang gi dga' ldan pa/} /{'dod pa'i thabs ni skal ldan bdag nyid la/} /{zhes te ba ku la shing me tog gi/} /{zol gyis dga' zhing 'dzum pa'i dpal skyes bzhin//} धन्यस्य कान्तावदनासवेन ममैव रम्यः स्मरदोहदोऽयम् । इतीव जाता बकुलद्रुमस्य हर्षस्मितश्रीः कुसुमच्छलेन ।। अ.क.२९५क/१०८.३३; कपटः — {'khor ba dang mtshungs zol gyi bsti gnas der/} /{chu bo'i rgyun la de ni rab tu khyer//} संसारतुल्येन हृतः स तेन सरित्प्रवाहे कपटाश्रमेण । अ.क.१२४क/६५.६८; अपदेशः — {chu yi dag byed zol gyis ni/} /{phyir 'byung zhu bar byed pa la/} /{mdza' bas rmongs pa'i ma yis ni/} /{phyir la 'thon pa byin ma gyur//} वारिशौचापदेशेन याचमानस्य निर्गमम् । न निर्गन्तुं ददौ तस्य जननी स्नेहमोहिता ।। अ.क.१९३क/८२.१४; कुसृतिः — {zol dang ngan g}.{yo bcos ma 'o//} कुसृतिर्निकृतिः शाठ्यम् अ.को.१४४ख/१.८.३०; कुत्सिता सृतिः हिंसा कुसृतिः । सृ गतौ अ.वि.१.८.३०; मि.को.१२८क ।
zol gyis
व्याजेन — {zhes bya ba dam bcas nas lus dang dbang po dang gnas dag zol gyis bye brag pa'i bstan bcos 'ba' zhig smra ba lta bu'o//} इति प्रतिज्ञाय तनुकरणभुवनव्याख्याव्याजेन सकलवैशेषिकशास्त्रार्थघोषणम् वा.न्या.३३६क/६६; {cho nge dang bcas rdza mkhan gyis/} /{ro yi zol gyis dben par dor//} त्यक्तः कुलालैः साक्रन्दैः शवव्याजेन निर्जने ।। अ.क.१२९क/६६.४५; अपदेशेन — {bsam pa che rnams yang dag mthong nyid na/} /{sdang ba'i dug tshan gdung bas gtses pa yang /} /{'od kyi zol gyis lus la chags pa yi/} /{zhi ba'i bdud rtsis bsil ba nyid du 'gyur//} सन्दर्शनेनैव महाशयानां प्रभापदेशेन शरीरलग्नैः । हिंस्रा अपि द्वेषविषोष्मतप्ताः शमामृतैः शीतलतां व्रजन्ति ।। अ.क.२७१ख/३३.२०.
zol gyis bstod pa
पा. व्याजस्तुतिः — {gal te smad pa bzhin bstod nas/} /{skyon ltar snang ba'i yon tan nyid/} /{gang du nye bar thob gyur pa/} /{'di ni zol gyis bstod pa bshad//} यदि निन्दन्निव स्तौति व्याजस्तुतिरसौ स्मृता । दोषाभासा गुणा एव लभन्ते ह्यत्र सन्नधिम् ।। का.आ.३३३ख/२.३४०.
zol pa
वि. कापटिकः — {zol pa dag dang rku thabs su rab tu byung ba dag dang lhan cig 'gro ba la ni nyes byas so//} कापटिकैः स्तेयप्रव्रजितैः (सह गमने) दुष्कृतम् वि.सू.४५ख/५७; मुष्टिकः — {gdol pa zol pa chang 'tsho dang /} /{mu stegs can ni de dag dang /} /{rnam pa kun du 'dris mi bya//} कुर्यात्ते हि न संस्तवम् । चण्डालमुष्टिकैः शौण्डैस्तीर्थिकैश्चापि सर्वशः ।। शि.स.३२क/३०; मौष्टिकः — {de dag dang lhan cig tu 'dris par mi byed/} {gdol ba pa dang zol ba rnams dang ma yin} न च तैः सार्धं संस्तवं करोति । न चण्डालान् न मौष्टिकान् स.पु.१०४क/१६६.
zol ba
= {zol pa/}
zol sbyor
व्याजः मि.को.४२ख ।
zol min
वि. निर्व्याजः — {zol min mkhas pas bsten pa dang /} /{rmongs min drang po'i bdag nyid dang /} /{ma brtsigs mthon po nyid dag kyang /} /{de ltar skyes pa shin tu nyung //} निर्व्याजवैदग्ध्यजुषाममुग्धसरलात्मनाम् । अनुद्धतोन्नतानां च विरलं जन्म तादृशाम् ।। अ.क.९१ख/९.६४.
zol med
= {zol med pa/}
zol med pa
वि. निर्व्याजः — {der ni slar yang gus pa yis/} /{zol med rab byung de yis bsten/} /{grub slad rgyal bas dag pa yi/} /{dam pa'i chos ni rab bstan mdzad//} पुनस्तत्रास्य निर्व्याजप्रव्रज्यावर्जनाजुषः । जिनः प्रविदधे सिद्ध्यै शुद्धसद्धर्मदेशनाम् ।। अ.क.२१७ख/८८.४१; {khyod ni mi skyo drang po dang /} /{gtong phod zol med legs byas ldan//} अखेदसरलो दाता निर्व्याजसुकृतो भवान् । अ.क.२३ख/३.४८; अव्याजः — {bsgos pa med par kha dri zhim/} /{bcos pa med par} ( {zol med par yang} पा.भे.) {lus po mdzes//} वक्त्रं निसर्गसुरभि वपुरव्याजसुन्दरम् । का.आ.३२८ख/२.२००.
zos
• क्रि. ( {za} इत्यस्या भूत.) १. भुञ्जीत — {dug gi shing la 'dzegs nas dug shing gi 'bras bu zos la} विषवृक्षमभिरुह्य विषफलानि भुञ्जीत शि.स.४१क/३९ २. भक्ष्यते — {bya rog dang bya rgod dang bya ku ru ra dang khyi du ma dag gis kyang zos} अनेकैः काकगृध्रश्वानादिभिर्भक्ष्यन्ते का.व्यू.२१६ख/२७६; • = {zos pa/}
zos na
१. भक्षयेत् — {lan tshwa nag po'am rgyam tshwa'am tshwa gzhan gang yang rung ba la lan bdun bsngags te zos na} सौवर्चलं सैन्धवं वा अन्यं वा लवणं सप्तवारानभिमन्त्र्य भक्षयेत् म.मू.१४५क/ ५७ । २. अभ्यवहृतौ — {rang gis blangs te zos na'o//} स्वविज्ञप्त्याऽभ्यवहृतौ वि.सू.३८क/४८; अभ्यवहारे — {blangs te zos na} प्रतिगृह्य…अभ्यवहारे वि.सू.४८क/६१.
zos gyur
= {zos par gyur/}
zos gyur pa
= {zos par gyur/}
zos pa
• भू.का.कृ. १. भुक्तम् — {de nas brtul zhugs ma rdzogs pas/} /{sred pas bdag gis mtshan mo zos//} असमाप्तव्रतेनाथ भुक्तं लौल्यान्मया निशि । अ.क.२७८क/३५.४३; {ya mtshan byed po de yis ni/} /{zan gyi phung po zos pa'i tshe//} अन्धसां शकटे तेन भुक्ते विस्मयकारिणा । अ.क.२२४ख/८९.३९; भक्षितम् — {de la de dag gis smras lha/} /{sras ni khyod dang mtshungs pa gnyis/} /{yang dag 'khrungs pa lha mos zos/} /{sha za mo nyid ci zhig brjod//} ते तं बभाषिरे देव सदृशं ते सुतद्वयम् । सञ्जातं भक्षितं देव्या पिशाच्येव किमुच्यते ।। अ.क.१४६ख/६८.६४; अ.को.२१४क/३.१.११०; ग्रस्तम् — {kyi hud tshul bzang gter dag khyod dang bral bas 'gro ba dag ni mun par gyur/} /{bdud rtsi'i zer ni sgra gcan gyis zos nam mkha'i mdzes pa lta bu dag la brten//} हा सौजन्यनिधे त्वया विरहितं जातान्धकारं जगत् राहुग्रस्तसुधामयूखगगनच्छायां समालम्बते ।। अ.क.३१०ख/१०८.१७४; लिप्तम् मि.को.४१क; क्षतम् — {srin bus zos pa'i shing bzhin} घुणक्षतं वृक्षमिव अ.क.११८क/६५.११; द्र.— {srin bus zos rjes yi ge la/} /{rab zhugs yid ches kyis rmongs pa/} /{rtog dpyod med rnams 'gal ba yi/} /{dngos po la yang rab tu 'jug//} गुणाकारप्रवृत्तेन प्रत्ययेन विमोहिताः । निर्विचार्य प्रवर्तन्ते विरुद्धेष्वपि वस्तुषु ।। अ.क.३२३ख/४०.१९६ २. परिभुक्तवान् — {ngas nyan thos rnams la gnang ba dang bdag nyid kyis zos so zhes bya ba 'di ni blo gros chen po gnas med do//} अनुज्ञातवानस्मि श्रावकेभ्यः स्वयं वा परिभुक्तवानिति महामते नेदं स्थानं विद्यते ल.अ.१५७क/१०४; द्र.— {de zas su sha zos shing ma 'os par bsten pas} स मांसभोजनाहारातिप्रसङ्गेन प्रतिसेवमानः ल.अ.१५५क/१०२; • सं. भुक्तिः — {bza' bar bya ba rung ba ma yin pa nyin mtshan 'das pa na 'dir zos pa dang 'dra bar rnam par gzhag go//} अत्ययेऽह्ने (ऽ) कल्पिकस्याभ्यवहार्यस्य भुक्तिवदित्यत्र व्यवस्था वि.सू.२९क/३६; परिभोगः — {kha zas mi mthun pa zos pas khams ma snyoms pa las byung ba'i sdug bsngal kun nas slong ba dang} विषमभोजनपरिभोगाद् धातुवैषम्यजं दुःखं समुत्थापयति बो.भू.१३०ख/१६८; ग्रासः — ग्. {yo ba'i mchu yis drangs shing phyed lhung sha yi cha ni zos pas 'dod pa 'phel gyur pa'i/} /{bya rgod rnams} चञ्चच्चञ्चूद्धृतार्धच्युतपिशितलवग्राससंवृद्धगर्धैर्गृध्रैः ना.ना.२४३ख/१६७; अभ्यवहृतिः — {bza' ba dang bca' ba dag blangs shing zos pa la ste/} {ga gon dang la phug dang ldam ldum mod pa dag ni ma gtogs so//} प्रतिगृह्य खादनीयभोजनीययोरुत्सृज्यककटिकामूलकहरितकमविघात्यभ्यवहृतौ वि.सू.४८ख/६२; {bsod snyoms te grogs kyi skal ba dang yang bcas pa yin no/} /{zos pa na'o//} सहापि सहायप्रत्यंशेन पिण्डपातः । अभ्यवहृतौ वि.सू.३५क/४४; भक्षणम् — {khab dang gri dag btsas mi zos par bya ba'i phyir spra tshil gyis bskus pa'i ras mar gzhug par bya'o//} मधुसिक्थम्रक्षिते सूचीशस्त्रकाणां कौटकाभक्षणाय नतुके स्थापनम् वि. सू.६९ख/८६; अशितम् — {des na ngas zos pa dang 'thungs pa dang 'chos pa dang myangs pa rnams legs par bde bar zhu bar gyur te} येन मे अशितपीतखादितस्वादितं सम्यक् सुखेन परिणमति अ.श.८९क/८०; प्राशितम् — {de ni zos pa tsam gyis ni/} /{skad cig las ni mkha' spyod 'gyur //} तस्य प्राशितमात्रेण खेचरत्वं भवेत् क्षणात् ।। हे.त.१३ख/४०; दष्टम् — {'dir lus la dus kyi rtsa la ste/} {dbu ma rab tu 'bab pa'i dus su gal te zos par gyur tam nad du gyur tam} इह शरीरे कालनाड्यां मध्यमाप्रवाहकाले यदि दष्टं भवति, व्याधिर्भवति वि.प्र.२६२ख/२.७२; • वि. भक्ष्यमाणः — {klu mkha' lding gis zos pa rnams kyi gtsug gi nor bu sder mo dang khas bcom pa du ma dag ltung ba nyid do//} तार्क्ष्येण भक्ष्यमाणानां पन्नगानामनेकशः । उल्कारूपाः पतन्त्येते शिरोमणय ईदृशाः ।। ना.ना.२४५ख/१८७; सन्दंशिकः — {bya ngang pa dang phug ron gyis zos te bor ba bkrus te za ba dang} … {blun po rnams dag par khong du chud do//} सारसकापोतकसन्दंशिकोत्सृष्टसम्प्रक्षालकैः…शुद्धिं प्रत्यवगच्छन्ति सम्मूढाः ल.वि.१२२ख/१८२; • उ.प. ग्रहः — {shing rta 'dren pa'i phyugs dag gis/} /{rtswa ni kham 'ga' zos pa bzhin//} शकटं वहतो यद्वत् पशोर्घासलवग्रहः ।। बो.अ.२६ख/८.८०; • = {zos/} ( द्र.— {rnam par zos pa/} {the tshom zos pa/} {chud zos pa/} {tshig pa zos/} ).
zos pa nyid
खादितता — {phyogs kyi dang po cung zad zin pa nyid dang skrangs pa nyid dang rul ba nyid dang myags pa nyid dang srog chags dag gis zos pa nyid lta bu ni nyams pa nyid do//} प्रदेशस्यास्या (?द्या)दष्टत्वं दष्टता शून्य (?शून)त्वं क्लिन्नता शटितत्वं खादितता प्राणकैरिति विकोपितता वि.सू.१३क/१४; भुक्तवत्त्वम् — {zas kyi mjug thogs kyi rnyed pa bye brag tu ma bcad pa de la dge slong ma zos pa nyid dag kyang mi 'jug pa ma yin no//} नानवच्छिन्नं भोजनमनुलम्भे भिक्षुणीनां भुक्तवत्त्वे तत्राप्रवेशः वि.सू.७४क/९०.
zos par gyur
भू.का.कृ. भक्षितः — {sems can phan phyir nga yis lus btang ste/} /{srog chags brgya stong dag gis zos par gyur//} त्यक्त मयाऽऽश्रय सत्त्वहिताय भक्षित प्राणिसहस्रशतेभिः ।। रा.प.२३९क/१३६; कवलितः — {li shi'i yal 'dab dag ni zos gyur pa'i/} /{lag ldan chu srin sgregs pa'i dri bzangs kyi/} /{chu dang ldan pa rgya mtsho'i dba' rlabs 'di//} कवलितलवङ्गपल्लवकरिमकरोद्गारसुरभिणा पयसा । एषा समुद्रवेला ना.ना.२४०ख/१४०.
zos par 'gyur
क्रि. १. प्रभक्ष्यते — {phyi nang rdul phra rab tsam yan chad kyang zos par 'gyur ro//} सान्तर्बहिः परमाणुशः प्रभक्ष्यते शि.स.४५ख/४३ । २. खादेत — {zho 'thung cig ces brjod pa na rnga mo yang zos par 'gyur ro//} दधि खादेति चोदित उष्ट्रमपि खादेत प्र.वृ.३११ख/६०.
zos zin
द्र.— {zan zos zin nas 'jug par bya ba'i phyir ro//} भुक्ते प्रवेशाय वि.सू.९५क/११४.
चन्द्रकः — {mtshungs pa zla kaM rma bya'i mdongs//} समौ चन्द्रकमेचकौ अ.को.१६८ख/२.५.३१; चन्द्रप्रतिकृतित्वात् चन्द्रकः अ.वि.२.५.३१.
zla skyes
ना. = {gza' lhag pa} सौम्यः, बुधः — {zla skyes gza' lag dang blon po phur bu ni myur ba ste myur bar rgyu ba phyed snga ma la shar bar gyur pa na stobs dang ldan par 'gyur ro//} सौम्यो बुधः, मन्त्री बृहस्पतिः, शीघ्रे शीघ्रचारे उदितः सन् पूर्वार्धे प्रभवति बलवानिति वि.प्र.२०१ख/१.८४; {de bzhin du zla skyes te zla skyes kyi longs spyod la gza' lag gi longs spyod kyi don du nyi mas sbyang bar bya'o//} एवं सौम्ये सौम्यभोगे सूर्यः शोध्यो बुधभोगार्थम् वि.प्र.१८४ख/१.४३.
zla kham
= {zla gam/}
zla gang
• सं. पौर्णमासी— {zla ba gang ba 'jal byed rdzogs//} पौर्णमासी तु पूर्णिमा अ.को.१३६ख/१.४.८; पूर्णश्चासौ माश्च पूर्णमाः, पूर्णमसः चन्द्रस्येयं पौर्णमासी । पूर्णो मासोऽस्यामिति वा अ.वि.१.४.८; • ना. पूर्णचन्द्रः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po 'jam dpal gzhon nur gyur pa dang} … {byang chub sems dpa' zla gang dang} मञ्जुश्रिया च कुमारभूतेन बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…पूर्णचन्द्रेण च स.पु.२ख/२.
zla gam
१. अर्धचन्द्रः — {nyid kyis gzhu de zla gam bzhin du bdungs nas gnam mda' 'phangs te} स्वयं च तद्ध– नुरर्धचन्द्राकारेणारोप्य शरः क्षिप्तः अ.श.२४०ख/२२१; {shar gyi lus 'phags zla gam 'dra//} प्राग्विदेहोऽर्धचन्द्रवत् अभि.को.९क/३.५४ २. चन्द्रकः, संस्थानरूपविशेषः मि.को.१४ख ।
zla gam gyi rnam pa lta bu
वि. अर्धचन्द्राकारः — {chos nyan pa'i zla gam gyi rnam pa lta bu'am rdzing bu'i rnam pa lta bur bsham par bya'o//} अर्धचन्द्राकारेण प्रक्षि (पुष्क भो.पा.)रिण्याकारेण वा धर्मश्रवणसङ्गतिं प्रज्ञपयेत् वि.सू.५९ख/७६.
१. सहायकः — {tshad mar rung ba'i zla grogs ni gang dag gi tshig smra ba dang phyir rgol ba gnyi gas mi gcod pa'o//} प्रामाणिकाः सहायकाः येषां वचनं वादिप्रतिवादिनौ न संशयतः अभि.स.भा.११२ख/१५१ २. चन्द्रसखी — {mdzes sdug zla ba'i grogs dang lus ni gser gyi chu shing mdzes pa'i rkun po dang //} कान्तिश्चन्द्रसखी सुवर्णकदलीलावण्यचौरं वपुः अ.क.१५९क/७२.३१.
zla chen po
= {zla ba chen po/}
zla mchog
ना. चन्द्रोत्तरा, दारिका — {de nas bu mo zla mchog gis skye bo phal po che brgyug pa de mthong ma thag tu} अथ चन्द्रोत्तरा दारिका समनन्तरं प्रधावन्तं तं महान्तं जनकायं दृष्ट्वा शि.स.५०क/४७.
zla nya
= {zla ba nya pa/}
zla nya'i 'od
पूर्णेन्दुद्युतिः — {gang gi lus 'od zla nya yi/} /{'od ltar rdzogs pa'i 'phrog byed kyis/} /{gsal byed can min snang ba'i mtshan/} /{byams pa'i yon tan zad ma gyur//} यस्य देहप्रभापूरैः पूर्णेन्दुद्युतिहारिभिः । निशासु दीपकाभासु नाभूत्स्नेहगुणक्षयः ।। अ.क.४७ख/५.७.
zla nya'i bzhin ras can
= {zla ba nya pa'i bzhin ras can/}
zla nyid
प्रतियोगिता— {lha dang klu dang gnod sbyin dang dri za dang mi 'am ci dang lto 'phye chen po dang yi dwags dang sha za dang grul bum dang lus srul po'i zla nyid la'o//} देवनागयक्षगन्धर्वकिन्नरमहोरगप्रेतपिशाचकुम्भाण्डकटपूतनप्रतियोकि (?गि)तायाम् वि.सू.१८क/२१; द्र. {zla ba nyid/}
zla gnyis
= {zla ba gnyis/}
zla ltar dkar
= {zla ltar dkar ba/}
zla ltar dkar ba
वि. इन्दुशुभ्रः — {ci slad bde med khyed ni glo bur du/} /{tsan dan zla ltar dkar bas dga' ma yin//} कस्मादकस्मात्तव निःसुखस्य न चन्दनं नन्दनमिन्दुशुभ्रम् ।। अ.क.१९५क/२२.२८; {dpag bsam shing sbyin rtse dgas rab grags pa/} /{khyod kyi grags pa yon tan mthu yis brgyan/} /{zla ltar dkar ba 'di yi rna rgyan du/} /{ming po nor gyi bshes gnyen dag gis byas//} प्रख्यातकल्पद्रुमदानशीलं गुणप्रभावाभरणं यशस्ते । अस्याश्च मित्रावसुनाऽनुजेन कर्णावतंसीकृतमिन्दुशुभ्रम् ।। अ.क.२९७क/१०८.३६.
zla mthong
= {zla ba mthong /}
zla drangs
उ.प. पूर्वकम् — {yod pa'i zla drangs med pa ste/} /{med pa'i zla drangs yod pa yin//} अस्तित्वपूर्वकं नास्ति अस्ति नास्तित्वपूर्वकम् । ल.अ.१७७क/१४०.
zla 'dra
= {zla ba 'dra ba/}
zla 'dra ba
= {zla ba 'dra ba/}
zla 'dra'i zhal
वि. चन्द्रवदनः — {zla 'dra'i zhal gyis bka' stsal pa/} {ngas bshad lha yi bu nyon cig//} तमुवाच चन्द्रवदनः शृणुष्व मे भाषतो अमरपुत्र । ल.वि.१७७ख/२७०.
zla ldan ma
ना. १. सोमावती, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo du ma dag dang} … {'di lta ste/} {sgrol ma dang} … {zla ldan ma dang} … {zla ldan ma} अनेकैश्च विद्याराज्ञीभिः…तद्यथा—तारा …सोमावती…चन्द्रावती चेति म.मू.९६ख/७ २. चन्द्रावती, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo du ma dag dang} … {'di lta ste/} {sgrol ma dang} … {zla ldan ma dang} … {zla ldan ma} अनेकैश्च विद्याराज्ञीभिः…तद्यथा—तारा…सोमावती…चन्द्रावती चेति म.मू.९६ख/७.
zla nor
= {zla ba'i nor bu/}
zla nor 'od
वि. चन्द्रमणिप्रभा — {pu k+ka sI ni dbang sngon mtshungs/} /{ri khrod ma ni zla nor 'od//} पुक्कसी इन्द्रनीलाभा शवरी चन्द्रमणिप्रभा । हे.त.२४ख/८०.
zla phyed
१. पक्षः, पञ्चदशाहोरात्राः — {zhag dang zla ba phyed pa dang zla ba dang lo gang kho na la byang chub sems dpa' gcig gis byang chub sems kyis smon lam btab pa} यस्मिन्नेव दिवसे पक्षे मासे संवत्सरे एकेन बोधिसत्त्वेन बोधौ चित्तं प्रणिहितम् बो.भू.५०क/६५; {zla phyed gnyis la zla ba zhes/} /{rtsis shes 'jigs pa med pas bstan//} द्विपक्षं मासमित्याहुर्गणितज्ञा विशारदाः ।। म.मू.२०१ख/२१८; {mar ngo'i zla phyed} कृष्णपक्षः म.मू.२७६क/४३४; {yi dwags zla phyed} प्रेतपक्षः हे.त.८ख/२४; {cho 'phrul gyi zla phyed} प्रतिहारकपक्षः म.मू.११६क/२५; अर्धमासः — {dgung zla phyed gcig tu gzhon nu 'di sbyin pa stsol du ci gnang} अर्धमासं कुमारो दानं ददातु यस्य येनार्थः ग.व्यू.१९३क/२७४ २. अर्धचन्द्रः — {me long dang zla ba phyed pa dang dril bus rnam par mdzes pa'o//} दर्पणार्धचन्द्रघण्टाविराजितानि वि.प्र.१२८ख/१, पृ.२७; {ral pa'i cod pan la sna tshogs rdo rje zla ba phyed pa dang rdo rje sems dpa'i dbu rgyan can} जटामुकुटे विश्ववज्रमर्धचन्द्रं वज्रसत्त्वमुकुटम् वि.प्र.३६क/४.११; मि.को.१०क ।
zla phyed thig les rnam par brgyan
वि. अर्धेन्दुबिन्दुभूषितः — {rig byed rnams kyi dang po sbyin/} /{zla phyed thig les rnam par brgyan//} वेदानामादिमं चैवार्धेन्दुबिन्दुभूषितम् । हे.त.२५क/८२.
zla phyed lo ma
= {dur byid nag po} अर्धचन्द्रा, कृष्णत्रिवृत् मि.को.५९ख ।
zla ba
• ना. १. चन्द्रः [1] ग्रहः/देवपुत्रः — {zla ba rgyu skar gyi tshogs kyis bskor ba lta bu} चन्द्र इव नक्षत्रगणपरिवृतः अ.श.५७ख/४९; {zla ba bde 'byung gtsug gis 'dzin//} चन्द्रः शम्भुशिरोधृतः का.आ.३२३क/२.३१; {zla ba pad ma dag gi ni/} /{mdzes pa las 'das khyod kyi gdong //} चन्द्रारविन्दयोः कान्तिमतिक्रम्य मुखं तव । का.आ.३२३क/२.३७; {'on te lha'i bu zla ba'am/} {'on te 'od zer stong dang ldan pa'i nyi ma'am} उत चन्द्रो देवपुत्रः । उत सूर्यः सहस्ररश्मिः ल.वि.६९क/९१; {lha rnams kyi dbang po brgya byin dang 'khor lha'i bu nyi khri 'di lta ste/} {lha'i bu zla ba dang lha'i bu nyi ma dang} … {thabs cig} शक्रेण च देवानामिन्द्रेण सार्धं विंशतिदेवपुत्रसहस्रपरिवारेण । तद्यथा — चन्द्रेण च देवपुत्रेण, सूर्येण च देवपुत्रेण स. पु.३क/२; चन्द्रमाः — {rgyal po mdzes pas zla ba dang /} /{gzi byin gyis ni nyi ma dang /} /{brtan pas rgya mtsho'i rjes su byed//} कान्त्या चन्द्रमसं धाम्ना सूर्यं धैर्येण चार्णवम् । राजन्ननुकरोषि का.आ.३२३ख/२.५०; शशी — {khyod gdong ri dwags mig gis mtshan/} /{zla ba ri dwags nyid kyis mtshan//} मृगेक्षणाङ्कं ते वक्त्रं मृगेणैवाङ्कितः शशी । का.आ.३२३क/२.३५; {zla ba skar ma'i tshogs nang 'dug 'dra zhing //} शशीव नक्षत्रगणानुचीर्णः ल.वि.६९ख/९२; निशाकरः — {zla ba sgra gcan gyis zin tshe/} … /{grags 'dzin ma la sras mdzes btsas//} सुतम् । कान्तं यशोधराऽसूत राहुग्रस्ते निशाकरे ।। अ.क.२३१क/२५.७२; सोमः — {'di lta ste/nyi} {ma dang zla ba dang} … {gzugs ngan te/} {gza' chen po de dag} तद्यथा—आदित्य सोम… विरूपश्चेति । इत्येते महाग्रहाः म.मू.१०४ख/१३; {zla ba nyi ma rlung sa mkha'/} /{sbyin sreg byed dang me dang chu/} /{zhes pa'i gzugs rnams rab 'das nas/} /{lha khyod lta bar nged kyis ci//} सोमः सूर्यो मरुद्भूमिर्व्योम होताऽनलो जलम् । इति रूपाण्यतिक्रम्य त्वां द्रष्टुं देव के वयम् ।। का.आ.३३१क/२.२७५; इन्दुः — {nyi ma nub gyur zla ba mdzes/} /{'dab chags rnams ni gnas su song //} गतोऽस्तमर्को भातीन्दुर्यान्ति वासाय पक्षिणः । का.आ.३३०क/२.२४१; उडुपः — । {ji ltar sngon po blo bdag nyid/} /{ji ltar zla ba gnyis pa yang /} /{sngon po'i rnam pa shes pa 'di/} /{sngon po'i blos kyang rig pa yin//} यथा नीलधियः स्वात्मा द्वितीयो वा यथोडुपः । नीलधीवेदनं चेदं नीलाकारस्य वेदनम् ।। त.स.७४क/६९१; शशाङ्कः — {zhes gsan tshul khrims gter gyis bka' stsal te/} /{zla ba'i cha bzhin rol pa'i 'dzum dag gis//} श्रुत्वेति तं शीलनिधिर्बभाषे शशाङ्कलेखाललितस्मितेन । अ.क.१९५ख/२२.३३; शशभृत् — {gal te klu yi bu mo yin na'ang 'di'i gdong yod tshe sa 'og zla bas stong ma yin//} नागी चेन्न रसातलं शशभृता शून्यं मुखेऽस्याः सति ना.ना.२२८क/२९; शशधरः — {de'i phyir shes rab phang bar thabs ni gtso bo ma yin pa ste/} {pad+ma dang zla ba la zur gyi char phyogs bral rnams su'o//} अतः प्रज्ञोत्सङ्गे ह्युपायोऽनुनायकः शशधरकमले कोणभागे विदिक्षु वि.प्र.३९क/४.२१; सुधांशुः — {grub rigs rgya mtsho'i zla ba'i ri mo bzhin/} /{mdzes pa'i rang bzhin bu mo bdag gis mthong //} दृष्टा मया कान्तिमयीव कन्या सिद्धान्वयाम्भोधिसुधांशुलेखा ।। अ.क.२९८ख/१०८.६७; शीतांशुः — {zla ba btang te zla 'od rnams/} /{gzhan du 'gro ba'i mi rigs kyi//} व्यतीत्य न हि शीतांशुं चन्द्रिका स्थातुमर्हति ।। जा.मा.५९ख/६९; विधुः — {gdung ba 'phrog byed zla ba dang ni mi bzad mun pa nyams byed nyi ma dang //} सन्तापं हरतो विधोः क्षपयतस्तीव्रं तमो भास्वतः अ.क.५५क/५९.४९; उडुराट् — {nam mkha' dwangs pa'i nang na rnam mdzes pa/} /{lha min rgyal pos zla ba btang ba bzhin//} विरोचमानं नभसि प्रसन्ने दैत्येन्द्रनिर्मुक्तमिवोडुराजम् ।। जा.मा.१२३क/१४२; निशीथिनीनाथः — {zla gnyis rnam can mig sogs shes/} /{dmigs pa med kyang skye bar mthong //} विनाऽपि वाऽऽलम्बनेन चक्षुरादिवेदने निशीथिनीनाथद्वयाकारमुपजायमानमीक्ष्यते प्र.अ.१६३क/१७७ [2] बुद्धः — {dge slong dag sngon byung ba 'das pa'i dus na/} {de bzhin gshegs pa} … {zla ba zhes bya ba 'jig rten du byung ngo //} भूतपूर्वं भिक्षवोऽतीतेऽध्वनि चन्द्रो नाम…लोक उदपादि तथागतः अ.श.४२ख/३७ [3] राजकुमारः — {lus 'phags kyi ni mi thi lar/} /{sa bdag me tog lha la ni/} /{nyi ma zla ba zhes pa yi/} /{bsod nams ngang tshul bu gnyis byung //} मिथिलायां विदेहेषु पुष्पदेवस्य भूपतेः । सूर्यचन्द्राभिधौ पुत्रौ पुण्यशीलौ बभूवतुः ।। अ.क.१९६ख/८३.९ [4] नृपः — {rgyal po zla ba la springs pa'i spring yig} चन्द्रराजलेखः क.त.४१८९ [5] ब्राह्मणपुत्रः — {de'i tshe mnyan du yod pa na bram ze zhing pa zhig 'dug pa} … {bu byung ste} … {khye'u de'i ming zla ba zhes btags so//} श्रावस्त्यामन्यतमः कर्षको ब्राह्मणः…दारको जातः…भवतु अस्य दारकस्य चन्द्र इति नाम अ.श.१४१ख/१३१ [6] द्वीपः — {gling ni zla ba 'od dkar dag dang rab mchog ku sha dang ni mi'am ci dang} … {longs spyod sar ste} द्वीपं चन्द्रं सिताभं वरपरमकुशं किन्नरं भोगभूमौ वि.प्र.१६९ख/१.१६ २. सोमः, प्रत्येकबुद्धः — {'di lta ste/} {spos kyi ngad ldang dang} … {zla ba dang} … {nor lha dang /} {de dag dang gzhan yang rang sangs rgyas} तद्यथा—गन्धमादनः… सोमः… वसुश्चेति । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्ध(–) म.मू.९९क/९ ३. सोमा, दारिका/भिक्षुणी — {mnyan du yod pa na bram ze} … {bu mo} … {zhig btsas so} … {bu mo 'di'i ming zla ba zhes gdags so//} श्रावस्त्यामन्यतमो ब्राह्मणः…दारिका जाता…भवतु दारिकायाः सोमेति नाम अ.श.१९८क/१८३; {nga'i nyan thos kyi dge slong ma mang du thos pa rnams dang thos pa 'dzin pa rnams kyi mchog ni 'di lta ste/} {dge slong ma zla ba 'di yin no//} एषा अग्रा मे भिक्षवो भिक्षुणीनां मम श्राविकाणां बहुश्रुतानां श्रुतधरीणां यदुत सोमा भिक्षुणी अ.श.१९९क/१८४; • सं. १. मासः, ओ सम् — {zla phyed gnyis la zla ba zhes/} /{rtsis shes 'jigs pa med pas bstan//} द्विपक्षं मासमित्याहुर्गणितज्ञा विशारदाः ।। म.मू.२०१ख/२१८; {nyin zhag sum cu dag nyid de/} /{des na zla bar rab tu bstan//} त्रिंशतिश्चैव दिवसानि अतो मास प्रकीर्तितः । म.मू.१९८ख/२१३; {zla ba bcu gnyis po de dag zhag mi thub dang bcas pa la lo gcig go//} इत्येते द्वादश मासा संवत्सरः सार्धमूनरात्रैः अभि.भा.१५५ख/५३७; {zla ba gcig tu gsang la spyad//ji} {srid phyag rgya ma rnyed bar//} मासमेकं चरेद् गुप्तं यावन्मुद्रा न लभ्यते । हे.त.१४ख/४६ २. सोमः [1] वारभेदः — {gza' ni nyi ma dang zla ba dang mig dmar dang gza' lag dang phur bu dang pa bsangs dang spen pa bdun no//} वाराः—आदित्यसोममङ्गलबुधबृहस्पतिशुक्रशनयः सप्त वि.प्र.१७९ख/१.३६; {'dir phyi rol du gza' bdun te/} … {mer zla ba'o//} इह बाह्ये सप्तवाराः…आग्नेय्यां सोमः वि.प्र.२३५ख/२.३७ [2] तथागतस्य नामपर्यायः — {de la blo gros chen po kha cig ni nga la de bzhin gshegs par shes so/} /{la las ni} … {zla ba dang} … {stobs can dang chu bdag ces rab tu shes so//} तत्र केचिन्महामते तथागतमिति मां सम्प्रजानन्ति… सोमं… बलिं वरुणमिति चैके सञ्जानन्ति ल.अ.१३२क/७८; • पा. १. चन्द्रः [1] निमित्तभेदः — {de yang mtshan ma'i dbye bas rnam pa bcu ste/} {du ba dang} … {zla ba dang} … {thig le mthong ba'i dbye bas ma brtags pa ye shes kyi phung po'o//} स च निमित्तभेदेन दशविधो धूम… चन्द्र… बिन्दुदर्शनभेदेनाकल्पितो ज्ञानस्कन्धः वि.प्र.६५ख/४.११५ [2] = ग्. {yon gyi rtsa} वामनाडी — {'dir lus la zla ba zhes pa ni g}.{yon gyi rtsa dang nyi ma zhes pa ni g}.{yas kyi rtsa'o//} इह शरीरे चन्द्र इति वामनाडी, आदित्य इति दक्षिणनाडी वि.प्र.६३ख/४.११२ २. = {byang sems} इन्दुः, बोधिचित्तम् — {shes rab la spros zla ba thig le zhes pa la} … {shes rab la spros pa'i byang chub kyi sems kyi thig le yang rdo rje nor bur gnas pa de'i} प्रज्ञासृष्टेन्दुबिन्दोरिति…तस्य प्रज्ञासृष्टबोधिचित्तबिन्दोरपि कुलिशमणौ गतस्य वि.प्र.६७ख/४.१२०.
zla ba'i
वि. ऐन्दवः — {zla ba'i 'od zer rab bsil bas/} /{bsreg bya 'dzin pa 'dod ldan ni/} /{bud med dang bral nyon mongs kyis/} /{'khrugs pa 'di yis rtsi bar byed//} ऐन्दवादर्चिषः कामी शिशिरं हव्यवाहनम् । अबलाविरहक्लेशविह्वलो गणयत्ययम् ।। का.आ.३४१क/३.१८३; ऐन्दवी — {de yis mkha' la zla ba yi//gzugs} {bzhin bdag po'i grong khyer phyin//} सा गत्वा नगरं पत्युर्व्योम्ना मूर्तिरिवैन्दवी । अ.क.३११क/४०.४७.
zla ba skyabs
ना. सोमगुप्ता, आचार्यः — {mtshan ni zla ba skyabs zhes bya/} /{zla ba'i rigs las de skyes so/} /{thar par zhugs shing brtul zhugs spyad//} सोमगुप्तेति नाम्नाऽसौ सोमवंशसमुद्भवः । चीर्र्णव्रतः प्रव्रजितः ल.अ.१८८ख/१५९.
zla ba gang ba
= {zla gang /}
zla ba gang zhing rdzogs pa
राका — {rA kA} … {zla ba gang zhing rdzogs pa dang g}.{ya' ba'i nad la'ang blta bar bya} श्री.को.१६४ख ।
ना. सोमनन्दी, उपासकः — {de la dge bsnyen shes rab chen po ni dge bsnyen bzang pos byin dang} … {zla ba dga' bo dang} तत्र महाप्रज्ञोपासकः सुदत्तेन चोपासकेन सार्धं…सोमनन्दिना च ग.व्यू.३१८ख/३९.
zla ba rgyas zhal 'dzum pa
वि. पूर्णेन्दुहसिताननः — {de yi dbus su mgon po ni/} /{phyag na rdo rje stobs chen po/} /{phyag na rdo rje dril bu can/} /{zla ba rgyas zhal 'dzum pa bri//} तस्य मध्ये लिखेद् नाथं वज्रपाणिं महाबलम् । वज्रघण्टाकरं सौम्यं पूर्णेन्दुहसिताननम् ।। स.दु.११५क/१९०.
ना. चन्द्रोल्काधारी, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du} … {zla ba sgron ma 'dzin pa dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…चन्द्रोल्काधारिणः ग.व्यू.२६७ख/३४७.
zla ba can
ना. शशी, अप्सरसा— {lha'i bu mo brgya stong phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {lha'i bu mo ti la mchog ces bya ba dang} … {lha'i bu mo zla ba can} ( {zhes bya ba} ) अनेकाश्चाप्सरसः शतसहस्राः सन्निपतिताः । तद्यथा — तिलोत्तमा नामाप्सरसा…शशी नामाप्सरसा का.व्यू.२०१ख/२५९.
zla ba chu shel
चन्द्रकान्तः, मणिविशेषः — {de la mar ka ta'i phye mas ljang gu dang} … {zla ba chu shel gyis dkar po dang} तत्र मरकतैर्हरितचूर्णम्…चन्द्रकान्तैः श्वेतम् वि.प्र.१२२क/३.४२; चन्द्रकान्तमणिः — {tsan dan 'khri shing gi khang pa zla ba chu shel gyi stan 'di la 'dug nas} अत्र चन्दनलतागृहे चन्द्रकान्तमणिशिलायामुपविष्टा ना.ना.२३१ख/६०; द्र. {zla ba chu shel gyi nor bu/}
zla ba chu shel gyi stan
चन्द्रकान्तमणिशिला — {tsan dan 'khri shing gi khang pa zla ba chu shel gyi stan 'di la 'dug nas mdza' bas khros te} चन्दनलतागृहे चन्द्रकान्तमणिशिलायामुपविष्टा प्रणयकुपिता ना.ना.२३१ख/६०.
zla ba chu shel gyi rdo
चन्द्रमणिशिला — {tsan dan 'khri shing gi khang par zla ba chu shel gyi rdo la mal stan chas gyis shig} चन्दनलतागृहे चन्द्रमणिशिलातलं सज्जीकुर्विति ना.ना.२३०क/४५; द्र. {zla ba chu shel/} {zla ba chu shel gyi nor bu'i rdo/}
zla ba chu shel gyi nor bu
चन्द्रमणिः, मणिविशेषः — {zla ba chu shel gyi nor bu'i rdo la rje'i sras mo bzhugs par mdzod cig} चन्द्रमणिशिलायां भर्तृदारिका उपविशतु ना.ना.२३०ख/४९; चन्द्रकान्तिमणिः — {dkyil 'khor bdag po rnam par bsgom/} … /{zla ba chu shel nor bu'i 'od//} मण्डलेशं विभावयेत्…चन्द्रकान्तिमणिप्रभम् । हे.त.९क/२६.
zla ba chu shel gyi nor bu'i rdo
चन्द्रमणिशिला — {zla ba chu shel gyi nor bu'i rdo la rje'i sras mo bzhugs par mdzod cig} चन्द्रमणिशिलायां भर्तृदारिका उपविशतु ना.ना.२३०ख/४९.
zla ba chu shel nor bu
= {zla ba chu shel gyi nor bu/}
zla ba chu shel nor bu'i 'od
वि. चन्द्रकान्तिमणिप्रभः — {sems dpa'i gzugs brnyan las byung ba'i/} /{dkyil 'khor bdag po rnam par bsgom/} /{phyag mtshan zhal sogs gong ma bzhin/} /{zla ba chu shel nor bu'i 'od//} सत्त्वबिम्बसमुद्भूतं मण्डलेशं विभावयेत् ।। पूर्ववद् वक्त्रचिह्नाद्यैश्चन्द्रकान्तिमणिप्रभम् । हे.त.९क/२६.
zla ba chen po
ना. महाचन्द्रः, मन्त्री — {de yi blon po zla chen po/} /{rab 'bar zla ba'i snang ba bzhin/} … {gyur//} अभून्मन्त्री महाचन्द्रश्चन्द्रलोक इवोज्ज्वलः ।। अ.क.४८क/५.१५.
zla ba 'char ba
चन्द्रोदयः — {zla ba 'char ba rtags yin zhing /} /{gdung byed yod par mthong ba las/} /{cha gzhan dag na grib ma ni/} /{yod par rab tu shes pa yin//} लिङ्गं चन्द्रोदयो दृष्ट आतपस्य च भावतः । छायायाः परभागेषु सद्भावः सम्प्रतीयते ।। त.स.५२क/५०९.
zla ba 'joms
= {sgra gcan} विधुन्तुदः, राहुः — {mun can sgra gcan mtho ris mdzes/} /{seng ge mo'i bu zla ba 'joms//} तमस्तु राहुः स्वर्भानुः सैंहिकेयो विधुन्तुदः ।। अ.को.१३५क/१.३.२६; विधुमिन्दुं तुदतीति विधुन्तुदः । तुद व्यथने अ.वि.१.३.२६; मि.को.३२ख ।
zla ba nya
= {zla ba nya pa/}
zla ba nya pa
१. पूर्णमासी — {zla ba nya pa'am dus gzhan la dbyar gyi dus spangs la} पूर्णमास्यां वाऽन्ये काले प्रावृण्मासविवर्जिते म.मू.११६क/२५; {zla ba nya pa la gnas dben par 'dug nas} … {rig pa stong phrag bcu bzlas na} पूर्णमास्यां विविक्ते स्थाने…विद्यां दशसहस्राणि जपेत् म.मू.२८३ख/४४२ २. पूर्णचन्द्रः — {zla nya rgyu skar rgyal po mtshan mo gsal byed kye/} /{khyod ni snar ma'i mig tu sdug pa ded dpon bzang //} भोः पूर्णचन्द्र रजनीकर तारराज त्वं रोहिणीनयनकान्त सुसार्थवाह । वि.व.२१५क/१.९१; पूर्णेन्दुः — {de nas zla ba nya pa'i bzhin/} /{'phreng ba dang ldan rna rgyan mdzes/} /{kun dga' rnam pa dang bcas bzhin/} /{de ni bde gshegs blta ru 'ongs//} ततः पूर्णेन्दुवदनः स्रग्वी रुचिरकुण्डलः । स साकार इवानन्दः सुगतं द्रष्टुमाययौ ।। अ.क.३९.१०४; पूर्णशशाङ्कः — {rgyal ba'i zhal ras zla ba nya pa 'dra/} /{kun 'od zil gyis mnan nas rnam par mdzes//} पूर्णशशाङ्कनिभं जिनवक्त्रं सर्वप्रभामभिभूय विभाति ।। रा.प.२२८ख/१२१.
zla ba nya pa'i dkyil 'khor
पूर्णेन्दुबिम्बः, ओ बम् — {de yi chung ma cho rigs can/} /{bden ldan ma zhes bya ba yis/} /{mngal bzung zla ba nya pa yi/} /{dkyil 'khor shar gyi phyogs kyi bzhin//} तस्य सत्यवती नाम जायाऽभिजनशालिनी । गर्भमाधत्त पूर्णेन्दुबिम्बं पौरन्दरीव दिक् ।। अ.क.८६ख/९.४.
zla ba nya pa'i bzhin
वि. पूर्णेन्दुवदनः — {de nas zla ba nya pa'i bzhin/} /{'phreng ba dang ldan rna rgyan mdzes/} /{kun dga' rnam pa dang bcas bzhin/} /{de ni bde gshegs blta ru 'ongs//} ततः पूर्णेन्दुवदनः स्रग्वी रुचिरकुण्डलः । स साकार इवानन्दः सुगतं द्रष्टुमाययौ ।। अ.क.३०६क/३९.१०४; द्र. {zla ba nya pa'i bzhin ras can/}
zla ba nya pa'i bzhin ras can
वि. पूर्णेन्दुवदनः, ओ ना — {de ltar zla nya'i bzhin ras can/} /{bzhin la bsam gtan g}.{yo med kyis//} इति पूर्णेन्दुवदना*वदनध्याननिश्चलः । अ.क.३५९ख/४८.२५; {der ni zla nya'i bzhin ras can/} /{lha yi rgyan gyis brgyan pa des/} /{shA kya thub pa mthong gyur nas/} /{dga' bas de yi zhabs la gtugs//} तत्र पूर्णेन्दुवदना दिव्याभरणभूषिता । दृष्ट्वा शाक्यमुनिं हृष्टा सा पपातास्य पादयोः ।। अ.क.३११क/४०.४५; द्र. {zla ba nya pa'i bzhin/}
zla ba nyams pa
नष्टचन्द्रः — {mi dge ba'i las la nag po'i lnga pa dang bcu pa dang gnam stong ste/} {zla ba nyams pa la sa sbyang bar bya zhing} अशुभकर्मणि कृष्णपञ्चम्यां दशम्याममावस्यायां नष्टचन्द्रे भूमिं शोधयेत् वि.प्र.१०७ख/३.२९.
zla ba nyid
चन्द्रत्वम्— {zla ba nyid ces brjod pa na/} /{mthun pa'i phyogs la'ang rjes 'jug ste/} /{la lar mi 'am gzhan yang ste/} /{ga pur dngul skya sogs pa la'o//} चन्द्रत्वेनापदिष्टत्वं सपक्षेऽप्यनुवर्तते । क्वचिन्माणवके यद्वा कर्पूररजतादिके ।। त.स.५१ख/५०३; द्र. {zla nyid/}
zla ba gnyis
द्विचन्द्रः — {rab rib can gnyis kyi zla ba gnyis kyi tha snyad lta bu yin pa/} {de'i tshe brtsad du ci zhig yod} तैमिरिकद्वयद्विचन्द्रव्यवहारवत्, तदा का चोद्यचञ्चुता त.प.१९५क/८५४; {sngo dang zla gnyis la sogs blo'i/} /{dbang po'ang rgyu yin zhes bya ba'i/} /{gzhung 'di dang ni de dag 'gal//} तेषां ग्रन्थो विरुध्यते । नीलद्विचन्द्रादिधियां हेतुरक्षाण्यपीत्ययम् ।। प्र.वा.१२९ख/२.२९४.
zla ba btus pa
सोमवान् — {ya dza ma na mchod sbyin ldan/} /{zla ba btus pa'i di k+Shi ta//} यष्टा च यजमानश्च स सोमवति दीक्षितः । अ.को.१८१क/२.७.८.
zla ba lta bu
वि. चन्द्रभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni} … {chos dkar po'i dkyil 'khor yongs su rgyas par byed pas zla ba lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…चन्द्रभूतं शुक्लधर्ममण्डलपरिपूरणतया ग.व्यू.३०९ख/३९६.
zla ba ltar snang ba
वि. चन्द्रावभासः — {ral gri zla ba ltar snang ba} चन्द्रावभासं खड्गम् का.व्यू.२२३क/२८६.
zla ba ltar spyan mchog
पा. चन्द्रवरलोचनः, समाधिवि– शेषः — {zla ba ltar spyan mchog ces bya ba'i ting nge 'dzin} चन्द्रवरलोचनो नाम समाधिः का.व्यू.२२२क/२८४; द्र. {zla ba dam pa'i mig/}
zla ba thig le
= {zla ba'i thig le/}
zla ba mthong
ना. सोमदर्शनः, नागः म.व्यु.३३६५ (५७ख).
zla ba dag pa'i snying ldan pa
वि. शुद्धेन्दुहृदयः — {chags dang gdung ba ldan pa'i sems/} /{nyi ma song tshe nam mkha' ni/} /{zla ba dag pa'i snying ldan pas/} /{ci yang ma bslad rab dang gyur//} सरागतापे नभसश्चेतसीव गते रवौ । शुद्धेन्दुहृदयस्याभूत् प्रसादः कोऽप्यविप्लवः ।। अ.क.२१९क/२४.१२८. {zla ba dang nyi ma rnam par 'dzin pa zhes bya ba'i cho ga} चन्द्रसूर्यविधारणविधिः — {zla ba dang nyi ma rnam par 'dzin pa zhes bya ba'i cho ga'o//} इति चन्द्रसूर्यविधारणविधिः हे.त.४ख/१०.
zla ba dang po
मासादिः — {byang du bgrod pa'i zla ba dang po la nyi ma bcu'i bar du thur ma'i grib mas yongs su brtag par bya} उत्तरायणमासादौ दशदिवसं यावत् परीक्षा कर्तव्या संकु (शङ्कु)च्छायया वि.प्र.१८२क/१.३८.
zla ba dam pa'i mig
पा. चन्द्रवरलोचनः, समाधिविशेषः — {gang gi tshe na byang chub sems dpa' sems dpa' chen po kun tu bzang po zla ba dam pa'i mig ces bya ba'i ting nge 'dzin la zhugs pa} यदा (बोधिसत्त्वो महासत्त्वः) समन्तभद्रश्चन्द्रवरलोचनं नाम समाधिं समापेदे का.व्यू.२४४ख/३०६; द्र. {zla ba ltar spyan mchog/}
zla ba dam pa'i ye shes
ना. चन्द्रोत्तरज्ञानी, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang} … {zla ba dam pa'i ye shes dang} ज्ञा– नोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…चन्द्रोत्तरज्ञानिना च ग.व्यू.२७५क/१.
zla ba dri ma med pa
पा. चन्द्रविमलः, समाधिविशेषः — {zla ba dri ma med pa zhes bya ba'i ting nge 'dzid} चन्द्रविमलो नाम समाधिः म.व्यु.५५१ (१३क).
zla ba dri ma med pa'i snying po
ना. शशिविमलगर्भः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rdo rje'i snying po dang} … {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po zla ba dri ma med pa'i snying po dang} वज्रगर्भेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…शशिविमलगर्भेण च द.भू.१७६क/१.
zla ba 'dra
वि. चन्द्रोपमः, ओ मा — {dam pa mchog gi dngos grub byed pa dang /} … /{zla ba 'dra dang dri ma med 'od dang /} सिद्धिकरायै प्रवरोत्तमायै…चन्द्रोपमायै विमलप्रभायै सु.प्र.३०ख/५८. {zla ba 'dra ba} = {zla ba 'dra/}
zla ba nub pa
चन्द्रास्तमयः — {bdag gis nam phyed dam zla ba shar ba'am zla ba nub pa'i tshe sad par bya'o//} अर्धरात्रे चन्द्रोदये चन्द्रास्तमये वा मया प्रबोद्धव्यम् अभि.स्फु.२९८क/११५५.
zla ba nor bu
चन्द्रमणिः, चन्द्रकान्तमणिः — {tsan dan 'khri shing dag gi khang pa ni/} /{zla ba nor bu'i rdo dang ldan mod kyang //} चन्दनलतागृहमिदं सचन्द्रमणिशिलमपि ना.ना.२३१ख/६२; द्र. {zla ba'i nor bu/}
zla ba nor bu'i rdo
चन्द्रमणिशिला — {kye grogs po zla ba nor bu'i rdo lam de 'di yin nam byas pa na} भो वयस्य ननु भणामि एषा सा चन्द्रमणिशिला इति ना.ना.२३२क/६४; शशिमणिशिला — {dga' ma gang du bdag gis mthong ba'i zla ba nor bu'i rdo 'di 'o//} शशिमणिशिला सेयं यस्यां…दृष्टा मया…प्रिया ।। ना.ना.२३२क/६५.
zla ba nor bu'i rdo dang ldan
वि. सचन्द्रमणिशिलम् — {tsan dan 'khri shing dag gi khang pa ni/} /{zla ba nor bu'i rdo dang ldan mod kyang /} /{zla bzhin ma bral 'di la bdag mi dga'//} चन्दनलतागृहमिदं सचन्द्रमणिशिलमपि प्रियं न मम । चन्द्राननया रहितम् ना.ना.२३१ख/६२.
zla ba mnan pa
वि. चन्द्रारूढः — {zla ba mnan pa hUM yig gi gzugs kyis yongs su gyur pa'i phyir ro//} चन्द्रारूढहूँकाररूपेण परिणामात् ख.टी.१६१ख/२४३. {zla ba rnam par 'phags pa} ना. विशिष्टचन्द्रः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du} … {zla ba rnam par 'phags pa dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा …विशिष्टचन्द्रस्य ग.व्यू.२६८ख/३४७.
zla ba snang
ना. चन्द्रावलोकः, नृपः — {de yi drag por gdung ba ni/} /{zhi slad tsan dan sa mchog dag/} /{rgyal po zla ba snang zhes pas/} /{thams cad du ni btsal bar brtsams//} गोशीर्षचन्दनं तस्य तीव्रसन्तापशान्तये । राजा चन्– द्रावलोकाख्यः सर्वत्रान्वेष्टुमाययौ ।। अ.क.१९०ख/८१.१७; द्र. {zla ba'i snang ba/}
zla ba phyed
= {zla phyed/}
zla ba phyed pa
= {zla phyed/}
zla ba 'phags pa
ना. चन्द्रोद्गतः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du} … {zla ba 'phags pa dang} जननी… यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… चन्द्रोद्गतस्य ग.व्यू.२६८ख/३४७.
zla ba sbas
ना. चन्द्रगुप्तः, नृपः — {rgyal po de las gzhan pa yang /} /{zla ba sbas zhes bya ba 'byung //} तस्य राज्ञोऽपरः ख्याता चन्द्रगुप्तो भविष्यति । म.मू.३०७क/४७९.
zla ba ma
ना. १. सोमा, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo du ma dag dang} … {'di lta ste/} {sgrol ma dang} … {zla ba ma dang} … {zla ldan ma} अनेकैश्च विद्याराज्ञीभिः…तद्यथा—तारा…सोमा…चन्द्रावती चेति म.मू.९६ख/७ २. चन्द्रा, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo du ma dag dang} … {'di lta ste/} {sgrol ma dang} … {zla ba ma dang} … {zla ba ma dang zla mdzes ma dang zla ldan ma} अनेकैश्च विद्याराज्ञीभिः…तद्यथा—तारा…सोमा…चन्द्रा सुचन्द्रा चन्द्रावती चेति म.मू.९६ख/७.
zla ba ma yin pa
वि. अचन्द्रः — {phyogs snga ma smra bas ri bong can zla ba ma yin te/} {yod pa'i phyir zhes bya ba'i gtan tshigs smras pa gang yin pa} पूर्वपक्षवादिना य उक्तः ‘अचन्द्रः शशी सत्त्वात्’ इति हेतुः त.प.२८क/५०३.
zla ba min
= {zla ba ma yin pa/}
zla ba tshes pa
१. नवचन्द्रः — {byang chub sems dpa' zla ba tshes pa dor nas} बोधिसत्त्वनवचन्द्रमुत्सृज्य र.वि.८३क/१७; अभिनवेन्दुः — {de'i lus ni rab tu rid} … {zla ba tshes pa mthong na dga' ba dang 'dra ba mthong ba dang} ददृशुश्चैनं कृशतरशरीरं … अभिनवेन्दुप्रियदर्शनम् जा.मा.१०१क/११६ २. चन्द्रलेखा — {yang na zla ba tshes pa rin chen 'byung gnas las gzhan gang las 'khrungs par 'gyur} अथवा रत्नाकरादृते कुतश्चन्द्रलेखाप्रसूतिः ना.ना.२३४ख/८५ ३. अर्धचन्द्रः — {ra ba dang rta babs dang skar khung dang sgo khang ni bcas/} {keg tse dang zla ba tshes pa dang lan kan gyis ni brgyan} अविद्धप्राकारतोरणो गवाक्षनिर्यूहजालार्धचन्द्रवेदिकाप्रतिमण्डितः अ.श.४६क/४०; {zla ba tshes pa'i dbyibs lta bur} अर्धचन्द्राकारेण अ.श.२७८ख/२५६.
zla ba tshes pa'i dbyibs lta bu
वि. अर्धचन्द्राकारः — {kun du rgyu sen rings kyis bcom ldan 'das zla ba tshes pa'i dbyibs lta bur 'khor gyis bskor cing bzhugs te chos ston pa} … {mthong ngo //} अथ ददर्श दीर्घनखपरिव्राजको भगवन्तमर्धचन्द्राकारेणोपविष्टं धर्मं देशयन्तम् अ.श.२७८ख/२५६.
zla ba 'dzin pa
ग्रहणम्, चन्द्रग्रहणम् — {phyi rol du zla ba 'dzin par byung bar gyur pa na nang du sems can rnams kyi khu ba 'dzin par 'gyur ba ma yin zhing} न बाह्ये ग्रहणे जाते सति सत्त्वानां शुक्रग्रहणं भवत्यध्यात्मनि वि.प्र.२०२क/२२३.
zla ba gzhon nu
सिनीवाली — {gnam stong} … /{zla mthong zla ba gzhon nu 'o/} /{zla ba nyams dang cha nyams so//} अमावास्या…सा दृष्टेन्दुः सिनीवाली सा नष्टेन्दुकला कुहूः ।। अ.को.१३६ख/१.४.९; वालेन चन्द्रेण सिनी सिता सिनीवाली अ.वि.१.४.९.
zla ba gza' yis zin pa
= {zla ba gzas zin pa/}
zla ba gzas zin pa
चन्द्रग्रहः — {zla ba gzas zin pa la btsag yug snam gro ga la btums te} चन्द्रग्रहे सुवर्णगैरिकां भूर्जपत्रेण वेष्टयित्वा म.मू.२८५क/४४३; {zla ba dang nyi ma gzas zin pa'i dus su gtor ma'i cho ga byas te} चन्द्रग्रहे सूर्यग्रहे वा बलिविधानं कृत्वा म.मू.२१०ख/२३०; चन्द्रोपरागः — {btsag gam rdo rgyus dag kyang rung /} /{rdo rje kyo ba'i sbyor ba yis/} /{zla ba gza' yis zin pa'i tshe/} /{khar bcug nas ni bsgrub par bya//} गैरिकां खटिकां वाऽपि वज्राङ्कुशप्रयोगतः । चन्द्रोपरागसमये मुखे प्रक्षिप्य साधयेत् ।। गु.स.१२३क/७१.
zla ba bzang po
• ना. १. सुचन्द्रः [1] नृपः — {rgyal po zla ba bzang po gsol ba 'debs pa por gyur} सुचन्द्रो राजाऽध्येषकः वि.प्र.१२४ख/१, पृ.२२; {zla ba bzang pos gsol ba btab par gyur pas zhes pa ni 'di ni zla ba yang yin la bzang po yang yin pa'i phyir zla ba bzang po ste/} {de bzhin gshegs pa thams cad kyi nyan pa por gyur pa} सुचन्द्राध्येषितेनेति । शोभनश्चासौ चन्द्रश्चेति सुचन्द्रः, सर्वतथागतश्रोतृभूतः वि.प्र.११९ख/१, पृ.१७; {'grel bshad stong phrag drug cu pa/} /{zla ba bzang pos bris pa gang //} टीका सुचन्द्रलिखिता…षष्टिसाहस्रिका या वि.प्र.१०८ख/१, पृ.३ [2] गृहपतिः — {rgyas pa'i 'gram gyi grong khyer 'di nyid na khyim bdag zla ba bzang po zhes bya ba} … {'dug gis} अयमिहैव भरुकच्छे नगरे सुचन्द्रो नाम गृहपतिः प्रतिवसति ग.व्यू.२७७क/३५६ [3] कल्पः — {bskal pa zla ba bzang po zhes bya ba zhig byung ba} सुचन्द्रो नाम कल्पोऽभूत् ग.व्यू.२७२ख/३५० २. सुसोमः, प्रत्येकबुद्धः — {'di lta ste/} {spos kyi ngad ldang dang} … {zla bzang dang} … {nor lha dang /} {de dag dang gzhan yang rang sangs rgyas} तद्यथा—गन्धमादनः…सुसोमः…वसुश्चेति । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्ध(–) म.मू.९९क/९ • पा. सुचन्द्रः, समाधिविशेषः — {zla ba bzang po zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सुचन्द्रो नाम समाधिः म.व्यु.५०८ (१२क).
zla ba bzang po'i
सौचन्द्रम्— {da ni zla ba bzang po'i tshig gsan nas ni rgyal ba'i bdag po bcom ldan 'das shAkya thub pa} … {gsungs te} इदानीं श्रुत्वा सौचन्द्रवाक्यं गदति जिनपतिः शाक्यमुनिर्भगवान् वि.प्र.२९ख/४.१.
zla ba yar gyi ngo
= {zla ba yar ngo //}
zla ba yar gyi ngo'i tshes pa
शुक्लपक्षनवचन्द्रः — {sbyor ba dang ldan pa ni zla ba yar gyi ngo'i tshes pa bzhin te/} {dge ba'i chos 'phel bar 'gyur ba'i phyir ro//} प्रयोगसहगतः शुक्लपक्षनवचन्द्रोपमः कुशलधर्मवृद्धिगमनात् सू.व्या.१४१क/१८.
zla ba yar gyi tshes pa
शुक्लनवचन्द्रः, शुक्लपक्षनवचन्द्रः — {zla ba yar gyi tshes pa bzhin/} /{gzhan ni me dang 'drar shes bya//} शुक्लनवचन्द्रसदृशो वह्निप्रख्योऽपरो ज्ञेयः ।। सू.अ.१४०ख/१७; द्र.— {zla ba yar gyi ngo'i tshes pa/}
zla ba yar ngo
शुक्लपक्षः — {de dag rtag tu byang chub lam la 'phel/} /{dper na mkha' las zla ba yar ngo bzhin//} वर्धन्ति ते बोधिपथेषु नित्यं यथ शुक्लपक्षे दिवि चन्द्रमण्डलम् ।। रा.प.२३६क/१३१; सितपक्षः — {re zhig dang po cho 'phrul gyi zla phyed dam dpyid zla 'bring po'am dpyid zla tha chungs sam zla ba yar ngo'am} आदौ तावत् प्रतिहारकपक्षे चैत्रवैशाखे च मासे सितपक्षे म.मू.११६क/२५.
zla ba shar
= {zla ba shar ba/}
zla ba shar ba
• सं. चन्द्रोदयः — {bdag gis nam phyed dam zla ba shar ba'am zla ba nub pa'i tshe sad par bya'o//} अर्धरात्रे चन्द्रोदये चन्द्रास्तमये वा मया प्रबोद्धव्यम् अभि.स्फु.२९८क/११५५; {zla ba shar ba kun dga' dang /} /{rnam par rtse phyir 'grogs pa bzhin//} चन्द्रोदयानन्दविहारायेव सङ्गताः अ.क.१६७क/१९.४०; • भू.का.कृ. इन्दुः उदितः — {zla ba ni/} /{dal bus shar ba nam mkha' dag//} शनैः । इन्दुर्गामुदितः अ.क.२१९क/२४.१२७.
zla ba shin tu rnam par dag pa'i 'od
ना. सुविशुद्धचन्द्राभा, रात्रिदेवता — {rgyal po'i gnas pad mo'i 'od ces bya ba de na mtshan mo'i lha mo zla ba shin tu rnam par dag pa'i 'od ces bya ba 'dug 'dug ste} तस्यां च पद्मप्रभायां राजधान्यां सुविशुद्धचन्द्राभा नाम रात्रिदेव– ताऽभूत् ग.व्यू.८७ख/१७८.
zla ba shol dor ba
अधिकमासककरणम् — {zla ba shol dor ba ni rgyal po'i rjes su 'brang bas so//} अधिकमासककरणं राजानुवृत्त्या वि.सू.६०क/७६.
zla ba so so
प्रतिमासम् — {'dir zla ba so so la rdzogs pa drug ni 'di lta ste/} {lnga pa gnyis dang bcu pa gnyis dang bco lnga pa gnyis te} इह प्रतिमासे षट् पूर्णाः, तद्यथा—पञ्चम्यौ द्वे, दशम्यौ द्वे, पञ्चदशम्यौ द्वे वि.प्र.१०७ख/३.२९.
zla ba gsum
त्रैमासी — {lha gal te mi gda' ba'i phyogs su zla ba gsum bzhugs na} यदि देवस्त्रैमासीमदर्शनपथे तिष्ठति वि.व.१३५क/१.२४; त्रैमास्यम् — {des de la zla ba gsum gyi bar du phan pa'i zas kyis bsnyen bkur byas so//} स तेन साम्प्रेयभोजनेन त्रैमास्यमुपस्थितः अ.श.२४३क/२२३; {bcom ldan 'das nyan thos kyi dge 'dun dang thabs cig tu rgyal po'i pho brang 'khor 'dir zla ba gsum gyi bar du bzhugs par ci gnang} अधिवासयतु मे भगवानस्यां राजधान्यां त्रैमास्यवासाय…सश्राव– कसङ्घम् अ.श.३७ख/३३.
zla ba'i dkyil 'khor
चन्द्रमण्डलम् — {kau shi ka 'di lta ste dper na zla ba'i dkyil 'khor la brten nas sman dang skar ma thams cad stobs ji lta ba dang mthu ji lta bar kun tu snang bar byed} तद्यथापि नाम कौशिक चन्द्रमण्डलमागम्य सर्वा ओषधीः तारा यथाबलं यथास्थाममवभासयन्ति अ.सा.६८क/३७; {da ni zla ba'i dkyil 'khor la sgra gcan 'jug pa'i mtshan nyid gsungs pa} इदानीं चन्द्रमण्डले राहुप्रवेशलक्षणमुच्यते वि.प्र.२०२क/१.८६; {dpral bar zla ba'i dkyil 'khor la snang ba mtha' yas u ste/} {mi mnyam pa'i 'khor lo la mi mnyam pa'i rigs so//} ललाटे चन्द्रमण्डले अमिताभ उ इति विषमकुलं विषमचक्रे वि.प्र.१८८क/५.१०; {pad steng zla ba'i dkyil 'khor la//} पद्मोपरि चन्द्रमण्डले स.दु.१०८ख/१६४; चन्द्रबिम्बः— {lus phra khyod kyi bzhin ras ni/} /{zla ba'i dkyil 'khor las bton bzhin/} /{pad ma'i nang nas phyung ba bzhin/} /{zhes pa 'di ni rnam 'gyur dpe//} चन्द्रबिम्बादिवोत्कीर्णं पद्मगर्भादिवोद्धृतम् । तव तन्वङ्गि वदनमित्यसौ विक्रियोपमा ।। का.आ.३२३ख/२.४१.
zla ba'i dkyil 'khor la bzhugs
वि. चन्द्रमण्डलारूढः — {bcom ldan 'das rdo rje tshe dpag med zla ba'i 'od can zla ba'i dkyil 'khor la bzhugs shing rgyan thams cad kyis brgyan pa} वज्रायुर्भगवान् चन्द्रमण्डलारूढश्चन्द्राभः सर्वाभरणमण्डितः स.दु.११६क/१९४.
zla ba'i rkang pa
शशिपदम् — {thig ler gnas pa ste dpral bar gnas pa zla ba'i rkang pa rtsa bcu bzhi'i bdag nyid ni dbyangs shin tu ring po bcu bzhi'i nyin bcu bzhis phyogs kyi nang du 'dor ro//} बिन्दुस्थं ललाटस्थं पक्षमध्ये त्यजति शशिपदं चतुर्दशनाड्यात्मकं चतुर्दशदिनैश्चतुर्दशप्लुतस्वरैः वि.प्र.२५६ख /२.६७.
zla ba'i skye ba
चन्द्रजातिः — {de ltar sa'i skye ba ni ljon shing la sogs pa brtan pa rnams dang} … {zla ba'i skye ba ni klu dang lha ma yin rnams dang} एवं पृथिवीजातिस्तर्वादयः स्थावराः…चन्द्रजातिर्नागासुराः वि.प्र.४५ख/४.४७.
zla ba'i 'khri shing
= {sle tres} सोमवल्ली, गुडूची मि.को.५८ख ।
zla ba'i grogs
= {zla grogs/}
zla ba'i gling
ना. चन्द्रद्वीपः, द्वीपः — {bdag ni zla ba'i gling nas rgyal po drang srong gi drung du mchis so//} चन्द्रद्वीपाद् राजर्षिरहमागतः का.व्यू.२१४ख/२७४.
zla ba'i dgod pa
= {ral gri} चन्द्रहासः, खड्गः मि.को.४६ख ।
zla ba'i mgul pa
= {sle tres} सोमवल्ली, गुडूची — {bu zas bcad skye sle tres dang /} /{rgyud ldan bdud rtsi 'tsho byed dang /} /{zla ba'i mgul pa yangs pa can/} /{sbrang gi lo ma nyid kyang ngo //} वत्सादनी छिन्नरुहा गुडूची तन्त्रिकाऽमृता ।। जीवन्तिका सोमवल्ली विशल्या मधुपर्ण्यपि । अ.को.१६०क/२.४.८३; सोमस्यांशभूता वल्ली सोमवल्ली अ.वि.२.४.८३.
• सं. चन्द्रकला — {de ltar cha shas nyi shu lhag pa'i brgya phrag gcig spyad nas zla ba'i cha 'grib pa'am 'phel ba ldog go//} एवं विंशत्यधिकशतांशान् भुक्त्वा चन्द्रकलाया हानिर्वा वृद्धिर्वा निवर्तते वि.प्र.२६३क/२.७३; शशाङ्कलेखा — {zla ba'i cha bzhin rol pa'i 'dzum dag gis/} /{mi bdag sna tshogs rin chen 'od 'phros pa'i/} /{rgyal po'i dpal ni mi snang 'dzad pa bzhin//} शशाङ्कलेखाललितस्मितेन । संक्रान्तनानानृपरत्नरागां कुर्वन्नलक्षामिव राजलक्ष्मीम् ।। अ.क.१९५ख/२२.३३; इन्दुलेखा श्री.को.१७२ख; • ना. चन्द्रभागा, नदी — {sin+du nar ma dA nang dang /} /{zla ba'i cha ni gtsang ngogs dang //} सिन्धुनर्मदवक्षे च चन्द्रभागे शुचौ तटे ।। म.मू.१४९ख/६२.
चन्द्रदाराः, अश्विन्यादिनक्षत्राणि — {zla ba'i chung ma skar ma rnams/} /{spyi yi gdong lta me long bzhin//} ताराणां चन्द्रदाराणां सामान्यमिव दर्पणम् । जा.मा.११७ख/१३७.
zla ba'i 'chi ltas
पा. (ज्यो.) चन्द्रारिष्टम् — {des na 'og dang steng gi rtsa dag las yon tan gsum gyi dbye bas g}.{yon pa la zla ba'i 'chi ltas dang /} {yon tan lnga'i dbye bas g}.{yas pa la nyi ma'i 'chi ltas so//} तेन त्रिगुणभेदेन वामे चन्द्रारिष्टम्, दक्षिणे पञ्चगुणभेदेन सूर्यारिष्टः, अधोर्ध्वनाड्योः वि.प्र.२५२क/२.६४.
zla ba'i tog
ना. शशिकेतुः, तथागतः — {lus tha ma la de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas} … {zla ba'i tog ces bya ba 'jig rten du 'byung ste} पश्चिमे समुच्छ्रये शशिकेतुर्नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धो लोके भविष्यति स.पु.५६क/९९.
zla ba'i thal ba
= {ga bur} चन्द्रभस्म, कर्पूरः मि.को. ५३ख ।
zla ba'i thig le
पा. (तं.) चन्द्रबिन्दुः — {de nas zla ba'i thig le dag ni yang dag 'dzin zhes pa ni du ba la sogs pa'i mtshan ma thig le'i mthar thug pa 'dzin pa'o//} ततः संग्रहश्चन्द्रबिन्दोरिति बिन्दुपर्यन्तं धूमादिनिमित्तग्रहणम् वि.प्र.६५ख/४.११४; इन्दुबिन्दुः — {shes rab la spros zla ba thig le zhes pa la} … {shes rab la spros pa'i byang chub kyi sems kyi thig le yang rdo rje nor bur gnas pa de'i gsang ba dang lte ba dang snying gar 'gyur med gsum du gyur pa gang yin pa de ni sgrub pa la} प्रज्ञासृष्टेन्दुबिन्दोरिति…तस्य प्रज्ञासृष्टबोधिचित्तबिन्दोरपि कुलिशमणौ गतस्य यस्त्र्यक्षरो योगो भवति गुह्ये नाभौ हृदये, स साधने वि.प्र.६७ख/४.१२०.
zla ba'i dum bu
चन्द्रिकाशकलः — {shing gi grib mas rab bcad nas/} /{kha cig zla ba'i dum bu 'dra//} क्वचित् । तरुच्छायापरिच्छिन्नैश्चन्द्रिकाशकलैरिव ।। जा.मा.११७क/१३६; चन्द्रभित्तम् मि.को.१४३ख ।
zla ba'i gdan
चन्द्रासनम् — {'dir pad+ma dmar po'i steng du lha mo rnams kyi zla ba'i gdan du 'gyur zhing} अत्र चन्द्रासनं रक्तपद्मोपरि देवीनां भवति वि.प्र.१२३क/३.४५; {zla ba dang nyi ma'i gdan la gnas pa 'khor lo la sogs mtshan ma de rnams mtha' dag} चिह्नानां ते…चक्रादीनां समस्ताः…चन्द्रसूर्यासनस्थाः वि.प्र.५२ख/४.७३.
zla ba'i mdog
वि. चन्द्रवर्णः — {dang po bdud rtsi 'od ces bya/} /{zla ba'i mdog gis rnam par mdzes//} प्रथमममृतप्रभश्चन्द्रवर्णविराजितः ।। स.दु.११०क/१६८.
zla ba'i mdog can
वि. चन्द्रवर्णः — ग्. {yas min te g}.{yon pa ni zla ba'i mdog can dkar po ste} अवसव्यं वामं चन्द्रवर्णं शुक्लम् वि.प्र.३६क/४.११.
zla ba'i sde
ना. चन्द्रसेनः, नृपः — {ba lang srung dbang zla ba'i sde/} /{'dod lha de bzhin ma ga d+ha//} गोपेन्द्रो इन्द्र– (चन्द्र/इन्दु भो. पा.)सेनश्च प्रद्युम्नो माधव (गध भो.पा.)स्तथा ।। म.मू.३१३ख/४९०. {zla ba'i sdong bu} = {so ma rA dza} सोमवल्लिका, सोमराजी मि.को.५५ख ।
zla ba'i nor bu
चन्द्रमणिः — {brtse bas bstan pa tsan dan yal 'dab brlan pa dang /} /{dri med bsam pas zla ba'i nor bu rab gsal ba/} /{khyod nyid lta bu yongs su gdung ba'i dus su ni/} /{srid par skye bo rnams kyi skyabs su 'gyur ba yin//} दयायुषश्चन्दनपल्लवार्द्राः स्वच्छाशयाश्चन्द्रमणिप्रकाशाः । सन्तापकाले शरणं जनानां भवद्विधा एव भवे भवन्ति ।। अ.क.३२ख/३.१५३; द्र. {zla ba nor bu/}
zla ba'i snang ba
चन्द्रलोकः — {de yi blon po zla chen po/} /{rab 'bar zla ba'i snang ba bzhin/} … {gyur//} तस्य…अभून्मन्त्री महाचन्द्रश्चन्द्रलोक इवोज्ज्वलः ।। अ.क.४८क/५.१५; द्र. {zla ba snang /}
zla ba'i dpal
ना. १. चन्द्रश्रीः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang} … {zla ba'i dpal dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…चन्द्रश्रिया च ग.व्यू.२७६क/३ । २. सोमश्रीः, उपासकः — {de la dge bsnyen shes rab chen po ni dge bsnyen bzang pos byin dang} … {zla ba'i dpal dang} तत्र महाप्रज्ञोपासकः सुदत्तेन चोपासकेन सार्धं…सोमश्रिया च ग.व्यू.३१८ख/३९.
zla ba'i phung po
ना. चन्द्रस्कन्धः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byamasapa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du} … {zla ba'i phung po dang /} {mchod pa'i tshangs pa dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…चन्द्रस्कन्धार्चित (धस्य, अर्चित भो.पा.)ब्रह्मणः ग.व्यू.२६९क/३४८.
zla ba'i bu
ना. १. सुतसोमः, नृपः — {rgyal po zla ba'i bu zhes byar gyur te/} /{rjod pa grags shing nga ni spyod pa'i tshe/} /{nga yis bden pa'i tshul gyis rgyal po brgya/} /{bsad par byas pa myur du thar bar byas//} सुतसोम महीपतिरासीत् विश्रुतकीर्ति चरंश्च यदाहम् । वध्यगतं कृतकृ (स भो.पा.) त्यनयैर्मे राजशतं परिमोचितमाशु ।। रा.प.२३७ख/१३३ २. = {lhag pa} सोमपुत्रः, बुधः — {zla skyes zla skyes kyi longs spyod dang dkar po las nyi mas rnam par dag pa ni zla ba'i bu gza' lag tu 'gyur} सौम्ये सौम्यभोगे शुक्रे विशुद्धः सूर्यः सोमपुत्रो बुधश्च भवति वि.प्र.१८५ख/१.४४; द्र. {zla skyes/}
zla ba'i bla
पा. चन्द्रोत्तर्यः, समाधिविशेषः — {zla ba'i bla zhes bya ba'i ting nge 'dzin} चन्द्रोत्तर्यो नाम समाधिः का.व्यू.२२२क/२८४.
zla ba'i dbyangs kyi rgyal po
ना. चन्द्रस्वरराजः, तथागतः — {de nas shi 'phos nas de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas zla ba'i dbyangs kyi rgyal po zhes bya bar mtshan 'thun pa bye ba brgya phrag nyi shu mnyes par byas te} ततश्च्यवित्वा चन्द्रस्वरराजसहनाम्नां तथागतानामर्हतां सम्यक्संबुद्धानां विंशतिकोटीशतान्यारागितवान् स.पु.१४१ख/२२६.
zla ba'i 'bangs
ना. चन्द्रदासः, आचार्यः; चन्द्रगोमी मि.को.११२ख ।
zla ba'i ming can
= {ga bur} चन्द्रसंज्ञः, कर्पूरम् — {de nas ga bur mo min no/} /{g+ha na'i snying po zla ba'i ming /} /{'od dkar kha ba'i bye ma 'o//} अथ कर्पूरमस्त्रियाम् । घनसारश्चन्द्रसंज्ञः सिताभ्रो हिमवालुका ।। अ.को.१७९ख/२.६.१३०; चन्द्रस्य संज्ञा नामान्यस्य सन्तीति चन्द्रसंज्ञः अ.वि.२.६.१३०.
zla ba'i rtsa
पा. चन्द्रनाडी — {de bzhin du srog gi zla ba'i rtsa ni pad+ma'i rigs so/} /{thur sel gyi gci ba'i rtsa ni ral gri'i rigs so//} तथा चन्द्रनाडी प्राणे कमलकुलम्, अपाने मूत्रनाडी खङ्गकुलम् वि.प्र.२३१ख/२.२८.
zla ba'i tshigs
चन्द्रपर्व — {zla ba'i tshigs la gcig bsres te zhes pa ni nya'i longs spyod kyi don du phyogs gcig bsres pa dang gnam stong gi longs spyod kyi don du phyogs gnyis bsres pa phyogs kyi phung por 'gyur ro//} चन्द्रपर्वैकमिश्राः पूर्णिमाभोगार्थं पक्षमेकं मिश्रम्; अमावास्याभोगार्थं पक्षद्वयमिश्रं पक्षराशौ भवति वि.प्र.१८३क/१.३९.
zla ba'i tshogs
मासपिण्डः, ओ डम् — {nyi mas bsgyur brgyad cu rtsa gnyis lhag pa'i brgyas dman pa'i lhag ma lo'i tshogs de nyid zla ba'i tshogs kyi don du nyi mas bsgyur ba ni bcu gnyis kyis bsgres pa ste zla ba'i tshogs su 'gyur ro//} तदेव वर्षपिण्डं द्व्यशीत्यधिकशतेनोनावशेषं मासपिण्डनिमित्तमर्काहतं द्वादशगुणितं मासपिण्डं भवति वि.प्र.१७५क/१.२७.
zla ba'i zhal
वि. चन्द्रमुखः — {mtshan mchog ldan pa dri med zla ba'i zhal/} /{gser mdog 'dra ba khyod la phyag 'tshal lo//} वन्दामि ते कनकवर्णनिभा वरलक्षणा वि– मलचन्द्रमुखा । शि.स.१७१ख/१६९; द्र. {zla ba'i bzhin/}
zla ba'i bzhin
वि. चन्द्रवक्त्रा — {bud med zla ba'i bzhin dang ut+pal mig can} वनिता…चन्द्रवक्त्रा कुवलयनयना वि.प्र.१६३क/३.१२९; द्र. {zla ba'i zhal/}
zla ba'i bzhin ras
इन्दुवदनम् — {mya ngan gyis bzhin mtshan mo ni/} /{zla ba'i bzhin ras mdog bral song //} शोकादिव विवर्णेन्दुवदना रजनी ययौ ।। अ.क.१०९क/६४.२४८.
zla ba'i bzhin ras can
वि. चन्द्रानना— {mi bdag dpal dang ldan/} /{grags pa zla ba'i chu gter che/} /{u drA ya na zhes pa byung /} /{de yi btsun mo zla ba'i 'od/} /{ces pa zla ba'i bzhin ras can//} नृपः । श्रीमानुद्रायणो नाम यशश्चन्द्रमहोदधिः ।। तस्य चन्द्रप्रभा नाम पत्नी चन्द्रानना अ.क.३०७क/४०.५.
zla ba'i zer
चन्द्रांशुः, इन्दुकिरणः — {tsan dan chu dang zla ba'i zer/} /{zla shel sogs bzhin khyod kyi ni/} /{reg pa bsil zhes khyad par dag/} /{gsal bar byed pa mang ba'i dpe//} चन्दनोदकचन्द्रांशुचन्द्रकान्तादिशीतलः । स्पर्शस्तवेत्यतिशयं प्रथयन्ती बहूपमा ।। का.आ.३२३क/२.४०; द्र. {zla ba'i 'od zer /}
ना. चन्द्रबिम्बप्रभा, गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang} … {dri za'i bu mo zla ba'i gzugs kyi 'od ces bya ba dang} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा — प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या…चन्द्रबिम्बप्रभा नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२ख/२६०.
zla ba'i gzugs brnyan
चन्द्रप्रतिबिम्बकः, ओ कम् — {me long gi ngos ni yul gzhan kho nar yin la/} {nang na gnas pa'i zla ba'i gzugs brnyan ni gzhan kho nar mthong ste/} {khron pa'i chu bzhin no//} अन्यत्रैव देशे आदर्शतलं भवति, अन्यत्रैवान्तर्गतं चन्द्रप्रतिबिम्बकं दृश्यते, कूप इवोदकम् त.प.३१ख/५११.
zla ba'i 'od
• सं. ज्योत्स्ना — {de nas mtshan bdag zla ba'i 'od/} /{skyug cing} ततः क्षपापतिर्ज्योत्स्नां वमन् अ.क.१६९ख/१९.६८; {dkar ba'i gos can sngon 'gro ma/} /{zla ba'i 'od la mtshon ma yin//} क्षोमवत्यो न लक्ष्यन्ते ज्योत्स्नायामभिसारिकाः ।। का.आ.३२९क/२.२१२; चन्द्रिका — {bcom ldan gyis kyang 'khor ba yi/} /{gdung ba zhi byed zla ba'i 'od/} /{bdud rtsi'i grogs po dge ba yi/} /{pho nya gzigs pa de la gtad//} भगवानपि संसारतापप्रशमचन्द्रिकाम् । सुधासखीं दिदेशास्मै दृशं कुशलदूतिकाम् ।। अ.क.३३५क/४३.७; चन्द्रद्युतिः — {zla ba'i 'od kyis rgyags pa'i rang bzhin} चन्द्रद्युतिमदमया अ.क.२१९ख/२४.१३२; इन्दुद्युतिः — {rin chen khang par zla ba'i 'od/} /{rab zhugs the tshom dgod byed par//} रत्नहर्म्यप्रविष्टेन्दुद्युतिसन्देहहासिनि ।। अ.क.२१९ख/२४.१२९; शशित्विट् — {chags las gdungs pa gang gi lus/} /{'di yi reg ba zla 'od kyis/} /{mya ngan 'dar 'gyur bud med ni/} /{'jig rten dag na skal ldan su//} का धन्या ललना लोके स्पर्शेनास्य शशित्विषः । यस्या मदनसन्तप्ता तनुर्निर्वाणमेष्यति ।। अ.क.२१८क/२४.११६; चन्द्रांशुः — {de yi gtsug tor rtse las 'phros pa'i phyogs/} /{zla 'od 'phreng ba'i ral pa bzhin du mdzes//} बभुस्तदु– ष्णीषशिखाविलासैश्चन्द्रांशुमालाजटिला इवाशाः ।। अ.क.१९८क/२२.५५; चन्द्रातपः — {zla ba'i 'od ni lhag pa nyid/} /{khyad 'phags ldan brjod de bzhin du//} चन्द्रातपस्य बाहुल्यमुक्तमुत्कर्षवत्तथा । का.आ.३२९क/२.२१३; इन्दुपादः — {zla ba'i 'od zer rab bsil bas/} /{reg} इन्दुपादाः शिशिराः स्पृशन्ति का.आ.३४०क/३.१५७; शशाङ्ककरः — {skal ldan zla 'od tsan dan gyis bsil ba'i/} /{yangs pa'i rdo leb khang bzangs nyams dga' bar //} धन्यैः शशाङ्ककरचन्दनशीतलेषु रम्येषु हर्म्यविपुलेषु शिलातलेषु । बो.अ.२६ख/८.८६; चन्द्राभा — {kye rgyal ba'i sras dag/} {'di lta ste dper na/} {zla ba'i 'od ni sems can gyi lus kyang sim par byed la} तद्यथापि नाम भवन्तो जिनपुत्राश्चन्द्राभा सत्त्वाश्रयांश्च प्रह्लादयति द.भू.२२५क/३५; ऐन्दवी त्विट् — {rnam pa 'di lta'i dri med dag/} /{zla ba'i 'od bzhin gyur pa dang //} एवंविधानां स्वच्छानामैन्दवीनामिव त्विषाम् । अ.क.६७ख/६.१६९; • पा. ज्योत्स्नः, राशिविशेषः — {khyim sum cu rtsa drug la 'di lta ste/} {lug dang} … {zla ba'i 'od dang} … {tha ma ste} षट्त्रिंशद् राशयः, तद्यथा—मेषः…ज्योत्स्न…अधमश्चेति म.मू.१०५क/१४; • ना. १. चन्द्रप्रभः [1] बोधिसत्त्वः — {de bzhin du byang chub sems dpa' bcu drug bya ba la 'di lta ste/} {kun tu bzang po dang} … {zla ba'i 'od dang} एवं बोधिसत्त्वाः षोडश कार्याः । तद्यथा—समन्तभद्रः…चन्द्रप्रभः म.मू.११९क/२८ [2] नृपः — {grong khyer ni/} /{bzang po'i brag ces bya ba ste/} /{sa yi rgyan du gyur pa yod/} … {der ni dpal ldan zla ba'i 'od/} /{sa 'dzin rnams kyi mchog tu gyur //} भद्रशिला नाम भुवनाभरणं पुरी ।।…तस्यां चन्द्रप्रभः श्रीमानभूद् भूमिभृतां वरः । अ.क.४७क/५.६; {nga ni rgyal po zla 'od gyur pa'i tshe/} /{mi bzang mig can khros par gyur nas ni/} /{de yis nga yi mgo bo bslangs pa na/} /{de tshe nga yis mgo bo bcad de byin//} रौद्राक्ष एव च रुषित्वा याचितवान् स चापि मम शीर्षम् । दत्तं निकृत्य च मया तद् राज यदा च चन्द्रप्रभ आसीत् ।। रा.प.२३७ख/१३४ [3] यक्षः — {de nas zla 'od ces pa yi/} /{gnod sbyin brag gi phug gnas pa//} अथ चन्द्रप्रभो नाम यक्षः शैलगुहाशयः । अ.क.६४ख/६.१३६ २. शशिप्रभः, नृपः — {rigs ldan nyi ma bcu gnyis pa/} /{sna tshogs gzugs dang zla ba'i 'od//} कल्की द्वादशमः सूर्यो विश्वरूपः शशिप्रभः ।। वि.प्र.१२७ख/१, पृ.२५ ३. चन्द्रप्रभा [1] राज्ञी — {bA rA Na sIr mi yi dbang /} /{dbang po'i sde chen zhes pa byung /} … /{de yi lha mo grags pa bzhin/} /{yid 'ong zla ba'i 'od ces gyur //} महेन्द्रसेननामाऽभूद् वाराणस्यां नरेश्वरः ।…चन्द्रप्रभाऽभवत्तस्य दिव्यकीर्तिरिव प्रिया । अ.क.२५५क/३०.४ [2] ग्रन्थः — {dpal gsang ba 'dus pa rgyud kyi rgyal po'i bshad pa zla ba'i 'od zer zhes bya ba} श्रीगुह्यसमाजतन्त्रराजटीकाचन्द्रप्रभानाम क.त.१८५२ ४. चन्द्रप्रभासा, उपासिका — {de la dge bsnyen ma shes rab chen mo ni dge bsnyen ma 'od bzang mo dang} … {zla ba'i 'od dang} … {dge bsnyen ma lnga brgyas bskor cing} तत्र महाप्रज्ञा नामोपासिका सुप्रभया चोपासिकया…चन्द्रप्रभासया च…पञ्चभिरुपासिकाशतैः परिवृता ग.व्यू.३१८ख/३९.
zla ba'i 'od can
वि. चन्द्राभः — {bcom ldan 'das rdo rje tshe dpag med zla ba'i 'od can zla ba'i dkyil 'khor la bzhugs shing} वज्रायुर्भगवान् चन्द्रमण्डलारूढश्चन्द्राभः स.दु.११६क/१९४.
zla ba'i 'od zer
= {zla ba'i 'od/}
zla ba'i 'od zer mdog dang 'dra ba
वि. चन्द्रमरीचिवर्णः, ओ र्णा — {zla ba'i 'od zer mdog dang 'dra ba'i 'od/} /{mthong nas} दृष्ट्वा प्रभां चन्द्रमरीचिवर्णाम् अ.श.१४७ख/१३७.
zla ba'i ri mo
• सं. १. चन्द्रलेखा — {'dod pa'i ku mud tshal gyis zla ba'i ri mo su zhig de/} /{mig gi pad mo rnam par rgyas pa'i rgyu ni bdag gis mthong //} सा काऽपि कामकुमुदाकरचन्द्रलेखा दृष्टा मया नयनपद्मविकासहेतुः । अ.क.२९९ख/१०८.७२; {shel gyi khri stan la 'dug cing /} /{ha ri tsan dan gyis skyes pa/} /{gzugs can ma de zla 'od kyi/} /{dbus song zla ris bzhin du mdzes//} लीना स्फटिकपर्यङ्के हरिचन्दनपाण्डुरा । चन्द्रलेखेव सा तन्वी ज्योत्स्नामध्यगता बभौ ।। अ.क.१०१ख/६४.१६२; चन्द्ररेखा — {de nas sa gzhi dag gi zla ris de/} /{rab byung rjes su mthun pa'i chas bzung nas//} वेषं ततः प्रव्रजितानुरूपं विधाय सा भूतलचन्द्ररेखा । अ.क.१४९ख/६८.९९; इन्दुरेखा — {stug po mchi ma'i rgyun ni yongs sel zhing /} /{'dod pa'i zla ris phyogs su 'bras ldan byed//} घनाश्रुधारापरिहारकारी स्मरेन्दुरेखासफ– लीकृताशः अ.क.१५०ख/६८.१०५ २. = {'od ldan} चन्द्रलेखा, ज्योतिष्मती मि.को.५९ख; • ना. १. चन्द्रलेखा, पत्रदेवी/योगिनी — {de nas dpal mo'i mdun gyi 'dab ma la sogs pa la dpal ldan dkar mo dang zla ba'i ri mo dang} ततो लक्ष्म्याः पूर्वपत्रादौ श्रीश्वेता, चन्द्रलेखा वि.प्र.४१ख/४.३३; {zla ba'i ri mo'i wA'o//} चन्द्रलेखाया वा वि.प्र.१३२ख/३.६४ २. शशिलेखा, वेश्या — {des/} … /{smad 'tshong zla ba'i ri mo yi/} /{khang pa'i khyams kyi nang du zhugs//} सः…वेश्यायाः शशिलेखायाः प्रविवेश गृहाङ्गणम् ।। अ.क.२१०ख/८७.९.
zla ba'i rigs
सोमवंशः — {mtshan ni zla ba skyabs zhes bya/} /{zla ba'i rigs las de skyes so/} {thar par zhugs shing brtul zhugs spyad//} सोमगुप्तेति नाम्नाऽसौ सोमवंशसमुद्भवः । चीर्णव्रतः प्रव्रजितः ल.अ.१८८ख/१५९.
zla ba'i lam
चन्द्रमार्गः — {nyin zhag gcig nas brtsams te/} {lo gsum gyi mthar} … {byis pa'i 'chi ba gang yin pa de ni zla ba'i lam mam nyi ma'i lam} एवं त्रिवर्षान्तमेकदिनमारभ्य बालस्य यन्मरणं चन्द्रमार्गे वा सूर्यमार्गे वा वि.प्र.२५१ख/२.६४; शशिपथः — {nyi ma'i lam ni dmar ser ram ra sa nA'o/} /{zla ba'i lam ni i Da'am la la nA ste} अर्कपथः पिङ्गला, रसना वा; शशिपथ इडा, ललना वा वि.प्र.२३८क/२.४३.
zla ba'i shun
काम्बोजः — {kAM bo dza ni zla ba'i shun/} /{dung dang klu shing rta rnams la'o//} श्री.को.१७६ख ।
मासोपवासः — {'di la byang chub sems dpa' ni sems can zla bar smyung zhing kha zas mi za ba la sogs pa la mos pa rnams la 'phags pa'i bsnyen te gnas pa yan lag brgyad pa ston par byed} इह बोधिसत्त्वो मिथ्यामासोपवासानशनाद्यधिमुक्तानां सत्त्वानामार्याष्टाङ्गमुपवासं व्यपदिशति बो.भू.१३९क/१७८.
zla bas spang ba
मासिकनैस्सर्गिकः — {zla bas spang ba rnam par 'byed pa'o//} मासिकनैस्सर्गिकविभङ्गः वि.सू.२३ख/२८; {zla bas spang ba zhu ba'o//} मासि(कनैस्सर्गि)के पृच्छा वि.सू.२३ख/२८; {zla bas spang ba'o//} मासिकनैस्सर्गिकः वि.सू.२३ख/२९.
zla bas 'phel
= {rgya mtsho} अकूपारः, समुद्रः — {rgya mtsho chu 'dzin zla bas 'phel/} /{pha rol 'grib dang chu klung bdag//} समुद्रोऽब्धिरकूपारः पारावारः सरित्पतिः । अ.को.१४६ख/१.१२.१; मर्यादया कुं भुवं न पृणातीति अकूपारः । पॄ पालनपूरणयोः । अकुत्सितं पारमस्येति वा अ.वि.१.१२.१.
zla bas byin
ना. सोमदत्तः, नृपः— {zla ba lha dbang gzi brjid can/} /{zla bas byin dang lha dbang phyug/} … /{grags pa pad dkar rim pas so//} चन्द्रः सुरेश्वरस्तेजी सोमदत्तः सुरेश्वरः ।।…यशः पुण्डरीकः क्रमात् । वि.प्र.१२७क/१, पृ.२५.
zla bas mdzes pa
चन्द्रकान्तः, रत्नविशेषः — {nor bu rin po che zla bas mdzes pa zhes bya ba} चन्द्रकान्तं नाम महामणिरत्नम् ग.व्यू.३१४क/३९९.
zla bo
• सं. १. = {'gran zla} प्रतियोगी — {de yang zla bo rnam gcod pa/} /{don rnams la ni rtogs 'gyur te//} प्रतियोगिव्यवच्छेदस्तत्राप्यर्थेषु गम्यते । प्र.अ.२२९ख/५८८ २. = {grogs po} सहायकः — {maud gal gyi bu song la rab tu byung ba'i zla bo khrid de shog shig} ( गच्छ मौद्गल्यायन प्रव्रज्यास) हायकमानय वि.व.२८२क/१.९९ ०. चन्द्रिका — {spre'u zla bo stor ba bzhin} नष्टा मर्कटचन्द्रिका प्र.अ.१४३क/१५३; • अव्य. प्रति — {gtan tshigs kyi zla bo} प्रतिहेतुः हे.वि.२५३क/७०; {zla bo dngos po'i dpe} प्रतिवस्तूपमा का.आ.३२३ख/२.४६.
zla bo dngos po'i dpe
पा. प्रतिवस्तूपमा, उपमाभेदः — {dngos po 'ga' zhig nyer bkod nas/} /{de yi chos mthun rab bkod pa/} /{mnyam pa nyid du rtogs pa can/} /{zla bo dngos po'i dpe yin dper//} वस्तु किञ्चिदुपन्यस्य न्यसनात् तत्सधर्मणः । साम्यप्रतीतिरस्तीति प्रतिवस्तूपमा यथा ।। का.आ.३२३ख/२.४६.
zla dbang
ना. सोमेन्द्रः, कविः — {dge ba'i dbang po yis/} … {de nas zla dbang zhes pa de yi bu/} /{ming gzhan nA ko zhes brjod snyan dngags mkhan//} क्षेमेन्द्रेण…सोमेन्द्रनामा तनयोऽथ तस्य कविर्निरुद्धा (?श्च नाका लि.पा.)परनामधेयः । अ.क.२९१ख/१०८.४.
zla min
अचन्द्रः — {zla ba nyid ces brjod pa'i phyir/} /{ri bong gis mtshan zla min min//} चन्द्रत्वेनापदिष्टत्वान्नाचन्द्रः शशलाञ्छनः । त.स.५०ख/४९७.
zla med
= {zla med pa/}
zla med gang zag
वि. अप्रतिपुद्गलः — {de dag thams cad gcig tu 'dus pas kyang /} /{zla med gang zag de la gnod mi nus//} सर्वे समग्रापि न ते समर्थाः कर्तुं रुजामप्रतिपुद्गलस्य ।। ल.वि.१५३ख/२२८.
zla med pa
वि. अप्रतिमः — {bde gshegs sems can brgya dag yongs 'grol cing /} /{zla med dman} (? {sman} ) {pa lta bu rnam par rgyu//} वैद्योपमो विचरसेऽप्रतिमो परिमोचयन् सुगत सत्त्वशतान् ।। शि.स.१७२क/१७०; अप्रतिपुद्गलः — {'jig rten 'di na zla med pa'i/} /{ston pa po ni 'di 'dra ba/} /{de bzhin gshegs pa stobs brnyes pa/} /{spyan ldan yongs su mya ngan 'das//} एवंविधो यत्र शास्ता लोकेष्वप्रतिपुद्गलः । तथागतबलप्राप्तः चक्षुष्– मान् परिनिर्वृतः ।। अ.श.२८४क/२६०; अप्रतिसमः — {gang de bzhin gshegs pa phun sum tshogs pa gong na med pa/} {zla med pa bzhi po tshul khrims phun sum tshogs pa dang} … {phun sum tshogs pa dang ldan pa} यत्तथागतो निरुत्तराभिरप्रतिसमाभिश्चतसृभिः सम्पत्तिभिः समन्वागतः शीलसम्पत्त्या बो.भू.४८ख/६३; अद्वितीयः — {rgyal po de la zla med pa'i/} /{rgyan ni gnyis shig byung gyur te/} /{gtong ba rdzogs pa'i snying rje dang /} /{legs byas dpal ni dar bab pa'o//} राज्ञस्तस्याद्वितीयस्य बभूवाभरणद्वयम् । त्यागपूर्णं च कारुण्यं तारुण्यं सुकृतश्रियः ।। अ.क.२०ख/३.११; द्र. {do zla med pa/}
zla mo
= {grogs mo} आलिः, सखी— {zla mo grogs mo na mnyam ma//} आलिः सखी वयस्या च अ.को.१७०ख/२.६.१२; अलति मिथो भूषयत्यनुरूपसम्बन्धेनेति आलिः । अल भूषणपर्याप्तिवारणेषु अ.वि.२.६.१२.
zla mtshan
ऋतुः, स्त्रीकुसुमम् — {ma dus la bab cing zla mtshan dang ldan pa} माता कल्या भवति ऋतुमती अ.श.८ख/७; आर्तवम्— {rdul dang me tog zla mtshan no//} स्याद्रजः पुष्पमार्तवम् अ.को.१७१क/२.६.२१; ऋतौ भवम् आर्तवम् अ.वि.२.६.२१.
zla mtshan can
उदक्या, रजस्वलास्त्री — {de nas rdul dang ldan ma dang /} /{bud med chos ldan rked nad can/} /{khrag dang phreng ba me tog dang /} /{dus mtshan ma dang zla mtshan can//} अथ रजस्वला । स्त्रीधर्मिण्यविरात्रेयी मलिनी पुष्पवत्यपि ।। ऋतुमत्यप्युदक्यापि अ.को.१७१क/२.६.२१; चतुर्थेऽहनि उदकमर्हतीति उदक्या अ.वि.२.६.२१.
zla mtshan dang ldan
= {zla mtshan dang ldan pa/}
zla mtshan dang ldan pa
वि.स्त्री. ऋतुमती — {ma rung zhing zla mtshan dang ldan pa dang} माता कल्याऽपि भवति, ऋतुमती च अभि.भा.११७क/४१०; {ma dus la bab cing zla mtshan dang ldan pa dang} माता च कल्या भवति ऋतुमती वि.व.२०६ख/१.८१.
zla mtshan dus
ऋतु, गर्भाधानानुकूलकालः — {zla mtshan dus su 'grogs gyur pas/} /{de la bu ni btsas par gyur//} ऋतौ सङ्गममभ्येत्य तस्याः पुत्रमजीजनत् ।। अ.क.२८०ख/३६.७.
zla mtshan mi zag pa
वि. अलोहिनी — {de la ni skye ba'i chos nyid med par yang 'dra'o/} /{mtshan gnyis pa'o/} /{gle 'dams pa'o/} /{rtag tu zla mtshan zag pa'o/} /{zla mtshan mi zag pa'o//mtshan} {ma tsam yod pa'o//} नास्त्यस्याः प्ररोहणधर्मतेति च । उभयव्यञ्जना । सम्भिन्नव्यञ्जना । सदा प्रस्रवणी । अलोहिनी । नैमित्तिकी वि.सू.११ख/१२.
zla mtshan 'dzag pa
वि. रजस्वला — {dur khrod kyi ras sam zla mtshan 'dzag pa'i ras la} श्मशानचेलके रजस्वलाकर्पटे वा स.उ.२७७क/१०.२०.
zla mtshan zag pa
वि. प्रस्रवणी — {de la ni skye ba'i chos nyid med par yang 'dra'o/} /{mtshan gnyis pa'o/} /{gle 'dams pa'o/} /{rtag tu zla mtshan zag pa'o/} /{zla mtshan mi zag pa'o//mtshan} {ma tsam yod pa'o//} नास्त्यस्याः प्ररोहणधर्मतेति च । उभयव्यञ्जना । सम्भिन्नव्यञ्जना । सदा प्रस्रवणी । अलोहिनी । नैमित्तिकी वि.सू.११ख/१२.
zla mtshan las byung
वि. शोणितोद्भवः — {gang gi zla mtshan las byung ma//} माता यच्छोणितोद्भवः अभि.को.१४ख/४.१०३; शोणितादुद्भूतः — {sems can de gang gi zla mtshan las byung ba de ni de'i ma yin no//} यस्याः शोणितादसावुद्भूतः सत्त्वः, साऽस्य माता अभि.भा.२१७ख/७३१.
zla mtshan las byung ba
= {zla mtshan las byung /}
zla mdzes
ना. सुचन्द्रः, बोधिसत्त्वः म.व्यु.७३१ (१७क).
zla mdzes ma
ना. सुचन्द्रा, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo du ma dag dang} … {'di lta ste/} {sgrol ma dang} … {zla mdzes ma dang} … {zla ldan ma} अनेकैश्च विद्याराज्ञीभिः… तद्यथा—तारा…सुचन्द्रा…चन्द्रावती चेति म.मू.९६ख/७.
वि.स्त्री. शशिमुखी — {de la des smras} … {mdzes ma zla bzhin ma/} /{mdza' mo 'di ni rab tu bsten//} सा तमूचे शशिमुखीं भज प्रणयिनीमिमाम् । अ.क.२११ख/८७.२२; इन्दुमुखी — {mdun du zla bzhin ma de nyid/} /{kun tu rtog pas yang yang dris//} तामेवेन्दुमुखीमग्रे सङ्कल्पैरलिखन्मुहुः ।। अ.क.३५९क/४८.१९; चन्द्रानना — {tsan dan 'khri shing dag gi khang pa ni/} /{zla ba nor bu'i rdo dang ldan mod kyang /} /{zla bzhin ma bral 'di la bdag mi dga'//} चन्दनलतागृहमिदं सचन्द्रमणिशिलमपि प्रियं न मम । चन्द्राननया रहितम् ना.ना.२३१ख/६२.
zla zer
= {zla ba'i 'od zer} विधुकरः — {gang gis zla zer ltar bsil chang 'thungs de dag nags skyes kyi/} /{glang po'i chang gis dro zhing kha ba'i chu ni ji ltar 'thung //} मधु विधुकरशीतं यैर्निपीतं कथं ते वनजगजमदोष्णं तिक्तमम्भः पिबन्ति ।। अ.क.३१५क/४०.९२; द्र. {zla ba'i 'od/}
zla gzugs
इन्दुबिम्बम् — {dag las ring dang nye rnams las/} /{'jig rten rgyal ba'i dkyil 'khor du/} /{chu dang nam mkha' zla gzugs bzhin/} /{de mthong ba ni rnam pa gnyis//} शुद्धेर्दूरान्तिकस्थानां लोकेऽथ जिनमण्डले । द्विधा तद्दर्शनं शुद्धं वारिव्योमेन्दुबिम्बवत् ।। र.वि.१२१ख/९७.
zla bzang
= {zla ba bzang po/}
zla 'od
= {zla ba'i 'od/}
zla 'od dri med
ना. विमलचन्द्रप्रभः, बुद्धः — {de bzhin gshegs pa zla 'od dri med kyi mtshan smos pa tsam gyis bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub tu nges pa yin no zhes bya ba lta bu'o//} विमलचन्द्रप्रभस्य च तथागतस्य नामधेयग्रहणमात्रेण नियतो भवत्यनुत्तरायां सम्यक्संबोधाविति सू.व्या.१८६क/८१.
zla 'od ma
ना. ज्योत्स्ना, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo du ma dag dang} … {'di lta ste/} {sgrol ma dang} … {zla 'od ma dang} … {zla ldan ma} अनेकैश्च विद्याराज्ञीभिः…तद्यथा—तारा …ज्योत्स्ना…चन्द्रावती चेति म.मू.९६ख/७.
zla yod ma yin pa
वि. अप्रतिमः — {gzugs ni zla yod ma yin pha rol gnon pa'i nor ldan mkhas shing dul la gzhon//} रूपेणाप्रतिमः पराक्रमधनो विद्वान् विनीतो युवा ना.ना.२३३क/७३.
zla ris
= {zla ba'i ri mo/}
zla shar ri bo
चन्द्रोदयाचलः — {dpung bcas de ni dri med gdugs/} /{zla shar ri bo bzhin du song //} ससैन्यः स ययौ स्वच्छच्छत्रचन्द्रोदयाचलः ।। अ.क.२५७ख/३०.३२. {zla shel} चन्द्रकान्तः, मणिविशेषः — {tsan dan chu dang zla ba'i zer/} /{zla shel sogs bzhin khyod kyi ni/} /{reg pa bsil zhes khyad par dag/} /{gsal bar byed pa mang ba'i dpe//} चन्दनोदकचन्द्रांशुचन्द्रकान्तादिशीतलः । स्पर्शस्तवेत्यतिशयं प्रथयन्ती बहूपमा ।। का.आ.३२३क/२.४०; शशिकान्तः — {rab zhugs ma ga d+ha ni bzang mo'i khyim/} /{zla shel rin chen rdo yi rang bzhin byas//} प्रविश्य चक्रे शशिकान्तरत्नशिलामयं वेश्म सुमागधायाः ।। अ.क.२५५ख/९३.७८.
zla shel gyi rang bzhin
वि. चन्द्रकान्तमयः — {de yi rkang stegs zla shel gyi/} /{rang bzhin la ni 'phos gyur cing /} /{mdun du rab btud slong ba rnams/} /{slar yang bsam pa'i gdung ba btang //} चन्द्रकान्तमये तस्य संक्रान्ताः प्रणताः पुरः । पादपीठे पुनश्चिन्तातापं तत्यजुरर्थिनः ।। अ.क.३७ख/५५.९.
zla gsal
= {so ma rA dza} सोमराजी, सोमवल्लिका मि.को.५५ख ।
zlas byung
ना. सोमोद्भवा, नदी — {re bA dang ni na rma dA/} /{zlas byung ri bo'i bu mo dang //} रेवा तु नर्मदा सोमोद्भवा मेखलकन्यका । अ.को.१४९क/१.१२.३३; सोम उद्भवो यस्याः सा सोमोद्भवा । सोमवंशजेन पुरुरवसा भुवं प्रत्यवतारिता वा अ.वि.१.१२.३३.
zlas dbye
= {zlas dbye ba/}
zlas dbye ba
पा. द्वन्द्वः, समासभेदः — {ji bzhin don shes te don la mi slu ba'i shes pa dang rgyu las byung ba'i yon tan gyi shes pa ste/} {rgyus kun nas bslang ba'i yon tan gyi shes pa zhes gcig tu bsdus pa'i zlas dbye ba'o//} यथार्थज्ञानं च अर्थसंवादज्ञानम्, हेतूत्थगुणज्ञानं च कारणसमुत्थगुणज्ञानमिति समाहारद्वन्द्वः त.प.२४२क/९५४; {yon tan dang rdzas dang bya ba dang rigs dang 'du ba dang zhes zlas dbye'o//} गुणाश्च द्रव्याणि च क्रियाश्च जातिश्च समवायश्चेति द्वन्द्वः त.प.१४२ख/१४.
zlum
= {zlum po/}
zlum skor
१. परिमण्डलम् — {de nas zlum skor gsum pa gsung gi 'khor lo'i gnas la shar du sha 'tshong ma dang} ततस्तृतीयपरिमण्डले वाक्चक्रस्थाने पूर्वे खट्टिनी वि.प्र.१६२क/३.१२६ ०. घुणकः — {'dir rdo rje phreng ba'i dang po dang tha mar zlum skor bkod nas/} {de'i phyi rol du 'od zer lnga'i rang bzhin 'bar ba blta bar bya ste} इह वज्रावल्या आद्यन्तं घुणकं दत्त्वा तद्बाह्ये पञ्चरश्मिमयीं ज्वालां दर्शयेत् वि.प्र.१२४ख/३.४९; {rdo rje phreng ba rnams la ste/} {zlum skor gnyis la sku'i dkyil 'khor gyi ra ba'i tshad kyis so zhes pa ni khams kyi yon tan gyi dbye bas rdul tshon gyi dpangs nges pa'o//} वज्रावलीषु च घु (पु पा.भे.) णकद्वये प्राकारमानेन कायमण्डलस्येति रजःप्रोन्नतिनियमो धातुगुणभेदेन वि.प्र.१२५ख/३.५१.
zlum pa
= {zlum po/}
zlum po
• वि. वृत्तः — {rnam par bcad pa zla ba phyed pa'i rnam pa'o/} /{thig le zlum po'o/} /{ye shes rtse mo'i rnam pa'o//} विसर्गो अर्द्धचन्द्राकारो बिन्दुर्वृत्तो ज्ञानं शिखाकारम् वि.प्र.१५७क/१.५; {dku zlum skabs phyin ma rnyongs dang /} /{phyang nge ba dang} वृत्तमृष्टाक्षताक्षामकुक्षिताश्च अभि.अ.३२ख/८.२५; {sor mo rnams/} /{zlum rgyas byin gyis phra ba dang //} अङ्गुलयः…वृत्ताश्चितानुपूर्वाश्च गूढाः अभि.अ.१२क/८.२१; वर्तुलः — {de la rmugs byed ma'i smug rtsi'i snod de nyin mor byed pa dang mtshungs pa zlum po} तत्र जम्भ्या अलक्तपात्रं दिनकरसदृशं वर्तुलम् वि.प्र.१६९क/३.१५७; {zlum po ril mo zur med} वर्तुलं निस्तलं वृत्तम् अ.को.२११क/३.१.६९; वर्तते भुवि परिवर्तत इति वर्तुलम्, वृत्तं च । वृतु वर्तने अ.वि.३.१.६९; मण्डलिका — {de bzhin du rlung la yang rlung sngon po rlung zlum po'o//} तथा वायुरपि—नीलिका वात्या, मण्डलिका वात्येति अभि.भा.३२क/४३; द्र.— {don rnams rgyu ni rtog pa dang /} /{mi ldan pa ni mi rigs med/} /{ra sogs ril ma la sogs kyi/} /{zlum po sogs la min nam ci//} अप्रेक्षावत्पदार्थानां कारणं न न युक्तिमत् । छागादीनां पुरीषादेर्वर्तुलीकरणे न किम् ।। प्र.अ.३४क/३९; • सं. १. मण्डलम् — {nyi zla ni zlum po'i rnam pa'o//} इन्द्वर्कौ मण्डलाकारौ वि.प्र.१५६क/१.४; {lte ba'i 'khor lo'i nang dang gzhan gyi zlum po rnams la 'pho ba bcu gnyis kyi rtsa rnams dang} नाभिचक्रमध्येऽपरमण्डलेषु द्वादशसंक्रान्तिनाड्यः वि.प्र.२४४ख/२.५७; परिमण्डलम् — {chos gos zlum por bgo bar bya zhing} परिमण्डलं चीवरं प्रावृत्य श्रा.भू.४९ख/१२४; {sham thabs ci nas kyang zlum por 'dug par 'gyur ba de ltar bgo bar bya'o//} तथा निवसनं निवसीत यथा परिमण्डलं संस्थितं स्यात् वि.सू.४९क/६२; सुपरिमण्डलम् — {rtag pa ni rdul phra rab dang yid la zlum pa'i mtshan nyid can no//} नित्यं परमाणु मनः सुपरिमण्डललक्षणम् त.प.२७६क/२६६; वलयः — {de'i phyi rol lhun po'i phyogs brgyad du stong phrag nyi shu rtsa lnga ni 'dzam bu'i gling chen po'i yangs pa ste zlum po'i rnam pa'o//} तद्बाह्ये पञ्चविंशत्सहस्रं जम्बूद्वीपं विशालं वलयाकारं मेरोरष्टदिक्षु वि.प्र१७०ख/१.१९ । २. पारिमाण्डल्यम्— {gang zhig zlum po la sogs pa dbyibs kyi khyad par dang ldan pa} यत्संस्थानविशेषपारिमाण्डल्– यादियोगि प्र.अ.३१क/३५; • पा. १. परिमण्डलम्, रूपायतनभेदः — {yang gzugs kyi skye mched de nyid/} {rnam pa nyi shu zhes bya ste/} {'di lta ste/} {sngon po dang} … {zlum po dang} … {mun pa'o//} तदेव रूपायतनं पुनरुच्यते—विंशतिधा । तद्यथा—नीलम्… परिमण्डलम्… अन्धकारमिति अभि.भा.३०क/३२ । २. मण्डलकम्, आसनविशेषः — आलीढम् ग्. {yas brkyang} … मण्डलकम् {zlum po ste/} {rkang pa gnyis zlum po'i rnam par byas pa'o//} मि.को.११ख; • द्र.— {sle bo dang zlum po dang mig po che dang 'dzar pa can dang shu ba can dang} … {spyod lam gyis dub pa de dag las mi na ba rnams so//} कश्मीलिताक्षाक्षाक्षिशालश– क्तदद्रू…ईर्यापथच्छिन्नेभ्यश्चानाव (बा भो.पा.) धि– कानाम् वि.सू.१२क/१३; {mig zlum po} अक्षाक्षः म.व्यु.८९१४ (१२३ख); {mgo zlum la ni rin chen gyis/} /{mtshan pa'i cod pan 'dod par gyur//} जाताऽस्य मुण्डिते मूर्ध्नि रत्नाङ्कमुकुटस्पृहा ।। अ.क.३१५क/४०.९०.
zlum po bskor
मण्डलीकृत्य — {phyi rol du ni zlum por bskor/} /{sangs rgyas thams cad dgod par bya//} बाह्यतो मण्डलीकृत्य सर्वबुद्धान् निवेशयेत् । स.दु.१२६ख/२३०; द्र.— {zlum skor/} {zlum por byas/}
zlum po bskor ba
= {zlum po bskor/}
zlum po'i stabs
मण्डलपदम् — {rlung gi dkyil 'khor la rab tu rgyu ba ni zlum po'i stabs dang me'i dkyil 'khor la rab tu rgyu ba ni rol pa'i stobs dang} वायुमण्डले प्रचारो मण्डलपदम् । अग्निमण्डले प्रचारो ललितपदम् वि.प्र.६२क/४.१०९.
zlog
= {zlog pa/}
zlog gyur
= {zlog par gyur pa/}
zlog gyur pa
= {zlog par gyur pa/}
zlog pa
• क्रि. निवारयति — {'jig rten 'di ni ngan pa'i lam las zlog//} कुपथान्निवारयसि लोकमिमम् शि.स.१७२ख/१७०; निवार्यते — {gang dag shes rab dang snying rje gnyis kyis sems can gtong ba las zlog pa'o//} ये प्रज्ञाकृपाभ्यां सत्त्वत्यागान्निवार्यन्ते शि.स.९२क/९२; • सं. निवृत्तिः — {de dag nad ni zlog pa la//} तेषां रोगनिवृत्तये अ.क.२६८क/९९.७; विवर्तः — । {'du shes zlog la mkhas pa rnams//} संज्ञाविवर्तकुशलाः ल.अ.१७८क/१४१; निवारणम् — {de yi sdug bsngal nags me zlog pa'i thabs/} /{brtse bas brlan pa'i blo yis rab bsams pa//} अचिन्तयद्दुःखदवानलेऽस्या निवारणोपायधिया दयार्द्रः ।। अ.क.३०६क/१०८.१३२; {sangs rgyas kun gyi gdan yin te/} /{khro ldan sems can zlog pa yin//} आसनं सर्वबुद्धानां क्रुद्धशक्र (सत्त्व भो.पा.)निवारणम् ।। म.मू.२५०क/२८३; निवर्तनम् — {me gzhan las gdung ba nyid bye brag tu gyur pa ni grang ba zlog par nus pa yin pas na gdung bar byed pa'i bye brag te} दहन एव विशिष्यते तदन्यस्माद्दहनाच्छीतनिवर्तनसामर्थ्येनेति दहनविशेषः न्या.टी.५८क/१३७; {dgag pa dang ldan dag rnams la/} /{bram ze la sogs zlog pa bzhin//} यथा नञ्युक्तेषु ब्राह्मणादिनिवर्तनम् त.प.३०२ख/३१७; व्यावर्तनम् — {de dag gi ltar na de'i rigs dro bar gyur pa dang rtse mo rnams ni zlog par dgag pa med de} तेषामूष्मगतमूर्धभ्यां तद्गोत्राणां व्यावर्तनस्याप्रतिषेधः अभि.स्फु.१७४क/९२१; विनिवर्तनम् — {sangs rgyas nyid la zhugs pa dag/} /{rdzogs pa'i byang chub zlog pa dang //} बुद्धत्वप्रस्थितानां वा संबोधेर्विनिवर्तनात् ।। शि.स.४३क/४१; अपहरणम् — {drang ba dang zlog pa la sogs pa la mkhas pa'i phyir} आहरणापहरणकुशलत्वात् जा.मा.७९ख/९२; • पा. निवृत्तिः, तथागतानां परिवृत्तिभेदः — {de'i phan yon gyi} (?) {dbye ba} ( {bcu} ) {ston te/} … {de bzhin gshegs pa rnams kyi yongs su gyur pa de ni} … {kun nas nyon mongs pa las ldog pas zlog pa'o//} तद्दशप्रभेदं दर्शयति । सा हि तथागतानां परिवृत्तिः…संक्लेशान्निवृत्तितो निवृत्तिः सू.व्या.१५४ख/३९. (द्र.— {rnam par zlog pa/} {rab tu zlog pa/} ).
zlog par
निवर्तितुम् — {da ni rab tu ring du thal/} /{'di las zlog par rab tu dka'//} अतिदूरमुपेताः स्थ दुःखमस्मान्निवर्तितुम् । जा.मा.८३ख/९६.
zlog pa sgrub par byed pa
प्रतिसाधनम् — {dngos po rnams kyi rang bzhin gzhan du bya bar mi nus pa de nyid kyi phyir dngos po'i stobs kyis zhugs pa'i rjes su dpag pa zlog pa sgrub par byed pa mi srid la} न च वस्तुबलप्रवृत्तेऽनुमाने प्रतिसाधनसम्भवः; वस्तूनां स्वभावान्यथात्वस्य कर्तुमशक्यत्वात् त.प.२१२ख/८९५.
zlog pa ma mchis pa
वि. अनवग्रहः — {'chi bdag bstan pa khams gsum gyi/} /{sa chen dag na spyod bgyid pa/} /{mi thogs zlog pa ma mchis pa'ang /} /{khyod kyi bstan pas zil gyis mnan//} त्रैधातुकमहाभौममसङ्गमनवग्रहम् । शासनेन तवाक्रान्तमन्तकस्यापि शासनम् ।। श.बु.११३ख/८८.
zlog par dka'
= {zlog par dka' ba/}
zlog par dka' ba
वि. दुर्निवारः — {de'i tshe rtag pa nyid nyams par thal bar 'gyur ba zlog par dka'o//} तदा नित्यत्वहानिप्रसङ्गो दुर्निवारः त.प.२०९क/८८८.
zlog par gyur
= {zlog par gyur pa/}
zlog par gyur pa
भू.का.कृ. वारितः — {bdag ni 'dod 'bras la chags pa/} /{de yis rab tu zlog gyur kyang /} /{lang tshos myos pa'i skyon gyis ni/} /{zlog par ma gyur ci zhig bya//} वारिताऽपि परं तेन मम कामफलस्पृहा । यौवनोन्माददोषेण न निर्वृत्ता करोमि किम् ।। अ.क.१४९क/६८.९०; निर्वृत्तः — {lang tshos myos pa'i skyon gyis ni/} /{zlog par ma gyur} यौवनोन्माददोषेण न निर्वृत्ता अ.क.१४९क/६८.९०.
zlog par 'gyur
क्रि. निवर्तयेत् — {gal te byas pa nyid log pa'i shes pa'i rgyu nyid du grub par gyur na/} {de'i tshe bzlog pa na de yang zlog par 'gyur ro//} यदि कृतकता मिथ्याज्ञानहेतुत्वेन सिद्धा स्यात्, तदा सा निवर्तमाना तामपि निवर्तयेत् त.प.१७०ख/७९९.
zlog par bya
कृ. निवर्तयितव्यः — {sems can thams cad kyi thad du sems can bskyab pa'i brtson pa las zlog par mi bya} न च सर्वसत्त्वानामन्तिकात्सर्वसत्त्वत्राणव्यवसायो निवर्तयितव्यः शि.स.१५५ख/१४९.
zlog par bya ba
= {zlog par bya/}
zlog par byed
= {zlog par byed pa/}
zlog par byed pa
• क्रि. १. निवर्तयति — {gzhal bar bya ba'i don gyi yul la 'jug pa na/} {phyin ci log dang the tshom zlog par byed pa dang} प्रमेयार्थविषये प्रवृत्तौ संशयविपर्यासौ निवर्तयति त.प.१५६क/३५; {sngon gyi gnas rjes su dran pas ni sngon gyi mtha' la kun du rmongs pa zlog par byed do//} पूर्वान्तसम्मोहं पूर्वेनिवासानुस्मृत्या निवर्तयति अभि.स्फु.२८०क/१११३; निवर्तते — {thams cad mkhyen pas gsungs pa'i bstan bcos kyis rmongs pa zlog par byed kyi} शास्त्रेणैव सर्वज्ञोक्तेन मोहो निवर्तते प्र.अ.२५ख/२९; व्यपनयति — {de dag la de bzhin gshegs pa'i lam bstan pas 'du shes kyis byas pa'i 'ching ba thams cad zlog par byed do//} ते तथागतमार्गोपदेशेन सर्वसंज्ञाकृतबन्धनानि व्यपनयन्ति र.व्या.८७क/२३; वारयति — {shes rab stobs kyis kyang ni dben pa dang bral gti mug 'phrog/} /{brtson 'grus kyis ni 'jigs su rung ba'i 'jigs pa zlog par byed//} प्रज्ञाबलेन च हरत्यविवेकमोहं वीर्येण वारयति भीरुभयानि अ.क.२७५क/१०२.१; निवारयति — {nyam nga ba'i gnas dag las zlog par byed} व्यसनस्थानेभ्यश्च निवारयन्ति सू.व्या.२४१ख/१५६; वार्यते — {lung smos te dogs pa zlog par byed do//} आगमं परिगृह्याशङ्कितं वार्यते अभि.स्फु.२८७ख/११३२; निवार्यते — {nges par sbyor ba ming tsam du/} /{'gyur ba gang gis zlog par byed//} संज्ञामात्रान्नियोगत्वं भवत् केन निवार्यते ।। प्र.अ.१२ख/१४; विनिवार्यते — {mi rtag sgra yi brjod bya nyid/} /{bdag ni zlog par byed ma yin//} नानित्यशब्दवाच्यत्वमात्मनो विनिवार्यते । त.प.२११क/१३८; व्यावर्तयति — {sngon gyi gnas mngon par shes pas ni sngon gyi mtha' la kun du rmongs pa zlog par byed do//} पूर्वेनिवासाभिज्ञा हि पूर्वान्तसम्मोहं व्यावर्तयति अभि.स्फु.२८०ख/१११३; व्यावर्त्यते — {ma 'ongs pas ni so so'i skye bo nyid zlog par byed do//} अनागतया पृथग्जनत्वं व्यावर्त्यते अभि.भा.१६ख/९२३; निवर्त्यते — {gang zhig the tshom zlog byed pa/} {'di ni the tshom 'gog pa'o//} इत्ययं संशयाक्षेपः संशयो यन्निवर्त्यते । का.आ.३२७ख/२.१५९; प्रतिक्षिप्यते — {med par 'gyur du dogs nas kho bo cag gis rjes su dpag pa spong bar zlog par zad kyi} नास्तिकतामाशङ्कमानैरस्माभिरनुमानप्रतिक्षेपः प्रतिक्षिप्यते प्र.अ.१५९क/१७३; विधारयति — {de nas ji ltar mngon par 'dod pa'i dus su char 'bebs par byed cing gshegs su gsol bas zlog par byed do//} ततो यथाभिरुचितकाले वर्षापयति, विसर्जनेन विधारयति वि.प्र.७३क/४.१३६ २. निवर्तताम् — {ji srid du 'bras bu'i shes pa ma skyes pa de srid du gnod pa'i dogs pa gang gis zlog par byed} यावद्धि फलज्ञानं नोदेति तावद् बाधाशङ्का केन निवर्तताम् त.प.२४२ख/९५७; • सं. प्रतीकारः — {dper na me ni grang ba zlog par byed pa zhes bya ba lta bu'o//} यथाऽग्नौ शीतप्रतीकारादिः प्र.वृ.३२१ख/७१; वारणम् — {de yis byin pa'i dpa' bo ni/} /{'gog byed zlog par byed pa thob//} तद्दत्तं सुभटं प्राप्य प्रतिषेधकवारणम् ।। अ.क.२२७क/८९.६७; निवर्तनम् — {tha snyad las ni tshad ma nyid/} /{bstan bcos rmongs pa zlog byed yin//} प्रामाण्यं व्यवहारेण शास्त्रं मोहनिवर्तनम् । प्र.वा.१०७ख/१.७; • वि. निवर्तकः — {bar ring por gnas pa gnyis la 'gal ba med pas na/} {nye bar gnas pa dag zlog par byed pa dang bzlog par bya ba'i dngos por gzhag go//} दूरस्थयोर्विरोधाभावाच्च निकटस्थयोरेव निवर्त्यनिवर्तकभावः न्या.टी.७६क/१९९; {phan dogs byed pa tsam gyis ni/} /{de yi zlog byed rgyu ma yin//} नोपकारक इत्येव हेतुस्तस्य निवर्तकः । प्र.अ.५७ख/६६; विनिवर्तकः — {khyad par can gyi rgyu nyid ni/} /{'bras bu zlog par byed pa yin//} विशिष्टमेव हेतुत्वं कार्यस्य विनिवर्तकम् ।। प्र.अ.५८क/६६; निवारकः — {phung phrol thams cad zlog byed pa/} /{dpa' bo chen po khyod phyag 'tshal//} सर्वानर्थनिवारक । नमस्तेऽस्तु महावीर म.मू.९०ख/३; {gdol pa'i shas dang srin shas kyis/} /{nyes pa byed pa zlog byed pa//} राक्षसो वाऽथ चण्डालो दुष्कृतानां निवारकः ।। सु.प्र.३७ख/७१; व्यावर्तकः — {lang ka'i bdag po theg pa chen po'i rnal 'byor la 'jug pa 'di ni khebs pa'i g}.{yogs ma rnam par shes pa sna tshogs kyi rlabs zlog par byed pa yin te} पटलकोशविविधविज्ञानतरङ्गव्यावर्तकोऽयं लङ्काधिपते महायानयोगप्रवेशः ल.अ.५९ख/५; प्रतिवारकः — {de la mngon par skabs yod pa zhes bya ba ni de las gzhan pa zlog par byed pa'i reg bya dang bral ba'i phyogs gang yin pa'o//} तत्राभ्यवकाशस्तदन्यप्रतिवारकस्प्रष्टव्यरहितो यो देशः अभि.स.भा.३ख/३; निवारणी — {de nyid mdung gi phyag rgyar bstan/} /{ma rungs thams cad zlog par byed//} तदेव शक्तिर्निर्दिष्टा सर्वदुष्टनिवारणी ।। म.मू.२४८ख/२८१ ०. वालुका — {chu klung zlog byed kyi nang du nya bo che ro hi ta zhes bya ba skyes pa de ni/} {nad tshabs po ches gzir nas yun ring du lon pa rnams kyi bdud rtsi dang 'dra'o//} एष दीर्घकालमहाव्याध्युत्पीडितानाममृतकल्पो नद्यां वालुकायां महान् रोहितमत्स्यः प्रादुर्भूतः अ.श.८८ख/७९; चारिका — {de nas sprang po des tsham tshom med par chu klung zlog byed la 'bogs so//} ततोऽसौ कोट्टमल्लकः सहसा नदीचारिकामुत्तीर्णः अ.श.२४६क/२२६; • कृ. निवारयन् — {sor mo gdangs shing g}.{yo ba yis/} /{nang 'jug bsam pa zlog byed cing //} निवारयन् प्रवेशाशामुन्नताङ्गुलिदोलया ।। अ.क.१८४क/८०.४२.
zlog par byed pa dang bzlog par bya ba'i dngos po
पा. निवर्त्यनिवर्तकभावः — {bar ring por gnas pa gnyis la 'gal ba med pas na nye bar gnas pa dag zlog par byed pa dang bzlog par bya ba'i dngos por gzhag go//} दूरस्थयोर्विरोधाभावाच्च निकटस्थयोरेव निवर्त्यनिवर्तकभावः न्या.टी.७६क/१९९.
zlog par byed pa yin
क्रि. १. निवृत्तिः क्रियते — {gzhan gyis tshad ma ma yin par thal bar 'gyur ba gang yin pa de zlog par byed pa yin no//} परेण यदप्रामाण्यमासक्तं तन्निवृत्तिः क्रियते त.प.१३३क/७१७ २. निवारयेत् — {de bzhin rgyal sras theg pa dman pa rnam gnyis las/} /{las rnams gsum gyis bdag nyid zlog par byed pa yin//} निहीनयानाद् द्विविधाज्जिनात्मजो निवारयेत् कर्म तथा त्रयात्मकम् ।। सू.अ.१९५ख /९६.
zlog par mdzod
क्रि. निवार्यताम् — {rgyal tshab dbang ni bskur 'os pa'i/} /{kun tu rtsom pa zlog par mdzod//} यौवराज्याभिषेकार्हः समारम्भो निवार्यताम् ।। अ.क.२४७ख/२९.९; {de yi bsam pa rnam bcom pa'i/} /{gdung ba myur du zlog par mdzod//} आशाविघाते सन्तापस्तस्य तूर्णं निवार्यताम् ।। अ.क. ५०ख/५.४४.
zlog par zad
क्रि. प्रतिक्षिप्यते — {med par 'gyur du dogs nas kho bo cag gis rjes su dpag pa spong bar zlog par zad kyi} नास्तिकतामाशङ्कमानैरस्माभिरनुमानप्रतिक्षेपः प्रतिक्षिप्यते प्र.अ.१५९क/१७३.
zlog bya
= {zlog par bya/}
zlog byed
= {zlog par byed pa/}
zlog byed pa
= {zlog par byed pa/}
zlog shig
क्रि. वारय — {dge slong dag khyed kyis rgan mo 'di ma zlog shig} मा यूयं भिक्षवः एतां वृद्धां वारयत वि.व.१३२क/१.२०; निवारय — {'dod pa rnams las sems zlog shig} निवारय चित्तं कामेभ्यः शि.स.४९ख/४७.
zlogs
= {zlogs pa/}
zlogs pa
• क्रि. वार्यते — ( {gzugs med pa'i} ) {sems dang sems las byung ba ni yang nying mtshams sbyor ba mi zlogs so//} अरूपस्य तु चित्तचैत्तस्य पुनः प्रतिसन्धानं न वार्यते अभि.स्फु.१६४क/९०१; • वि. निवारितः — {lta ba dang nyan pa dang} … {bsnyen bkur byed pa mi zlogs pa} अनिवारितदर्शनश्रवणपर्युपासनाः शि.स.१७३ख/१७१; • सं. बाधा — {'bad du zin kyang mi zlogs te/} /{blo ni de phyogs 'dzin phyir ro//} न बाधा यत्नवत्त्वेऽपि बुद्धेस्तत्पक्षपाततः । प्र.वा.११५ख/१.२१३.
zlos
= {zlos pa/}
zlos gar
१. नाटकम् — {spel ma zlos gar la sogs te/} /{de dag rnams ni gzhan na rgyas//} मिश्राणि नाटकादीनि तेषामन्यत्र विस्तरः । का.आ.३१९ख/१.३१; {klu kun du dga' ba zhes bya ba'i zlos gar mdzad pa} नागानन्दं नाम नाटकं कृतम् ना.ना.२२५क/४ । २. नृत्यम् — {gal te zlos gar dang glu dang 'tshe ba dang bgrod par bya ba ma yin pa la bgrod pa la sogs pa bya ba nyid du der bstan par gyur na} यदि हि नृत्यगीतहिंसागम्यगमनादेः तत्कर्तव्यतया तत्रोपदेशः स्यात् त.प.३२५ख/१११९; नाट्यम् — {rdza rnga yang dag bsgrags pas nye bar spros pa'i zlos gar kye ma yid dag 'gugs//} मुरजोपरञ्जितमहो नाट्यं मनः कर्षति अ.क.१३२ख/६६.८६; नटनम् — {de nas mo min gar dang ni/} /{zlos gar rol rtsed bro dang ni/} /{rtsed 'jo dang ni 'chi ba 'o//} अथास्त्रियाम् ।। ताण्डवं नटनं नाट्यं लास्यं नृत्यं च नर्तने । अ.को.१४३क/१.८.१०; नट्यते नटनम् । नट वृत्तौ अ.वि.१.८.१०; मि.को.३०क ।
zlos gar khang pa
नाट्यमण्डपः — {blon po dang bcas rang nyid ni/} /{zlos gar khang par lta ru song //} स्वयं द्रष्टुं सहामात्यैः प्रययौ नाट्यमण्डपम् ।। अ.क.१३२क/६६.८१.
zlos gar mkhan
नटः — {zlos gar mkhan dang bro gar mkhan dang bzhad gad byed pa dang 'jo sgeg byed pa la sogs pa la lta ba la zhugs pa} नटनर्तकहासकलासकादिसन्दर्शनव्यसनम् बो.भू.४क/३; {zlos gar mkhan dang bro gar mkhan dang bzhad gad mkhan dang 'jo sgeg mkhan dang ltad mo lhur 'dzin par gnas shing bdag gi byi dor lhur len pa} नटनर्तकहासकलासकप्रेक्षणपरा विहरन्ति आत्मोपलाडनपराः बो.भू.१५८क/२०८.
zlos gar mkhan gyi gar gyi slob dpon
नटाचार्यः — {der zlos gar mkhan gyi gar gyi slob dpon nyid ni sangs rgyas kyi cha lugs kyis nang du 'ongs so//} तत्र नटाचार्यः स्वयमेव बुद्धवेषेणावतीर्णः अ.श.२०३क/१८७.
zlos gar mkhan gyi tshogs
नटगणः — {de nas rgyal po dga' zhing mgu la rab tu dga' nas/} {zlos gar mkhan gyi slob dpon la sogs pa zlos gar mkhan gyi tshogs rnams la nor gyi phung po chen po byin no//} ततो राज्ञा हृष्टतुष्टप्रमुदितेन नटाचार्यप्रमुखो नटगणो महता धनस्कन्धेनाच्छादितः अ.श.२०३क/१८७.
zlos gar mkhan gyi slob dpon
नटाचार्यः — {rgyal po mdzes pa} ( {sa} )… {zlos gar mkhan gyi slob dpon la bsgo ba/} {nga'i mdun du sangs rgyas kyi zlos gar gyi gar thabs gyis shig} शोभनेन राज्ञा…नटाचार्याणामाज्ञा दत्ता—बौद्धं नाटकं मम पुरस्तान्नाटयितव्यम् अ.श.२०२ख/१८७.
zlos gar mkhan rigs
नाट्यकुलम् — {mi las smad pa zlos gar mkhan/} /{rigs su shA ri'i bu cis 'khrungs//} कस्मान्नाट्यकुले जातः शारिपुत्रो नराधमे ।। अ.क.१६२ख/१८.१३.
कृ. नाटयितव्यम् — {sbyor ba ji lta ba bzhin du khyod kyis zlos gar dag byos shig} यथावत्प्रयोगेणाद्य त्वया नाटयितव्यम् ना.ना.२२५ख/४.
zlos pa
• सं. १. जपः — {nyin mtshan du ni de yi ming gi gsang sngags zlos} अनिशं तन्नाममन्त्रे जपः अ.क. १०१क/६४.१६१; जापः — {des rdo rje'i lcer 'gyur zhing sngags zlos pa nus par 'gyur} तेन वज्रजिह्वा भवति । मन्त्रजापक्षमो भवेत् स.दु.१००ख/१३२ २. पुनरुक्तम् — {mi yi mchog ni dus su gsung bas na/} /{gsung gi zlos pa rnam par spangs pa lags//} वचनं पुनरुक्तवर्जितं समये व्याहरसे नरोत्तम ।। वि.व.१२६क/१.१५; {'dis ni zlos pa yin no zhes brjod} (? {bzlog} ) {pa yin te} अनेन पुनरुक्तमिदं भवतीति परिहृतम् बो.प.४३ख/३; पुनर्वचनम् — {de'i phyir thams cad mkhyen pa sangs rgyas bcom ldan 'das te/} {sangs rgyas zhes pa zlos pa'i tshig tu mi 'gyur ro//} अतः सर्वज्ञो बुद्धो भगवान्, बुद्धमिति पुनर्वचनं न भवति वि.प्र.१३९क/१, पृ.३८; आवर्तनम् — {gsang sngags la sogs pa zlos pa'i mtshan nyid ngag gi byed pa ni bzlas brjod do//} मन्त्राद्यावर्तनलक्षणा वचनव्यापारा जपाः बो.प.९०ख/५४ ३. वीप्सा — {rigs re re la zhes bya ba ni zlos pa yin no//} गोत्रगोत्र इति वीप्सा अभि.स्फु.१८९क/९६५; {rkyen ces bya ba'i sgra ni/} {zlos pa'i don yin pas de dang de la brten nas 'di 'byung ngo zhes bya ba yin no//} तं तं प्रतीत्य तत् तद् भवतीति वीप्सार्थो हि प्रति (प्रत्यय भो.पा.)शब्दः अभि.स्फु.२५४ख/१०६२; म.व्यु.६९१९ (९८ख) ४. = {zlos pa nyid} पुनरुक्तता — {mdor bsdus nas zhes pa ni zlos pa spong ba'i tshig ste} समासादिति पुनरुक्ततापरिहारवचनम् बो.प.४२क/१; {de lta bas na khyad par gsal bar bya ba'i phyir zlos pa ma yin no//} तस्माद् विशेषद्योतनान्न पुनरुक्तता त.प.३३क/५१४; पौनरुक्त्यम् — {'dir zlos pa ma yin te/} {gang gi phyir dam bca' ba ni bsgrub bya ston pa yin la/} {mjug sdud pa ni grub pa ston pa yin no//} न पौनरुक्त्यमत्र, यस्मात् साध्यनिर्देशः प्रतिज्ञा, निगमनं तु सिद्धनिर्देशः त.प.३३ख/५१५ । ५. उदितम् — {smra ba brjod pa zlos pa gtam/} /{grags pa lo rgyus bka' mchid do//} उक्तं भाषितमुदितं जल्पितमाख्यातमभिहितं लपितम् ।। अ.को.२१४क/३.१.१०७; उद्यत इति उदितम् । वद व्यक्तायां वाचि अ.वि.३.१.१०७; द्र.— {bzang mo rang gi khyim song nas/} /{me tog gos dang rgyan rnams kyis/} /{mdzes pa nyid kyi rgyan la ni/} /{slar yang zlos pa'i rgyan dag byas//} गत्वा स्वभवनं भद्रा पुष्पांशुकविभूषणैः । लावण्याभरणा चक्रे पुनरुक्तं प्रसाधनम् ।। अ.क.८क/५०.७५; • वि. = {zlos pa po} जापी — {de bzhin dbyig dug zug rngu bzhin/} /{zlos pas bud med lus bsam bya//} गण्डशल्यं तथाभूतं जापिनां स्त्रीकलेवरम् ।। म.मू.१५७क/७२; {blon po gdung ba zhi byed bsam gtan la chags rtag tu phan pa zlos//} व्यसनशमनध्यानासक्ताः सदा हितजापिनः…मन्त्रिणः अ.क.१२७ख/६६.२७; • पा. पुनरुक्तम्, निग्रहस्थानभेदः — {ces bya ba ni rkang mig tshar gcad pa'i gnas nyi shu rtsa gnyis ji skad bshad pa yin te/} {dam bca' ba la gnon pa dang} … {zlos pa dang} … {gtan tshigs ltar snang ba rnams} यदुक्तमक्षपादेन द्वाविंशतिविधं निग्रहस्थानम्—प्रतिज्ञाहानिः… पुनरुक्तम्… हेत्वाभासाश्च वा.टी.१०७क/७३.
zlos pa nyid
अनुवादत्वम् — {gal te tshad ma gzhan gyis rtogs pa'i don la yang tshad ma 'jug par 'dod na/} {de'i tshe de ni gzhan gyis} ( {gsal bar byas pa'i don} ) {gsal bar byed pa'i phyir zlos pa nyid yin pas dran pa la sogs pa bzhin du tshad ma ma yin pa nyid du thal bar 'gyur ro//} यद्यन्यैरपि प्रमाणैरवगतेऽर्थे प्रमाणस्य प्रवृत्तिरिष्येत, तदा तस्यान्यप्रकाशितार्थप्रकाशकत्वादनुवादत्वमिति स्मृत्यादिवदप्रामाण्यप्रसङ्गः त.प.२२८ख/९२७.
zlos pa po
वि. जापी — {bdag nyid chen po gshin rje gshed/} /{khro bo'i rgyal po zlos pa po//} जापिनः क्रोधराजस्य यमान्तस्य महात्मने । म.मू.२७६ख/४३४.
zlos pa la brtson
= {zlos pa la brtson pa/}
zlos pa la brtson pa
वि. जपाभियुक्तः — {gang yang yi ge drug pa'i rig sngags chen mo 'di rtag tu 'dzin cing zlos pa la brtson pa'i sems can de dag ni bsod nams dang ldan pa yin no//} पुण्यवन्तस्ते सत्त्वा ये षडक्षरीं महाविद्यां सततपरिग्रहं जपाभियुक्ता भवन्ति का.व्यू.२३०क/२९२.
zlos pa'i skyon med pa
पा. पुनरुक्तदोषजहा, वागाकारभेदः — {de bzhin gshegs pa'i gsung ni rnam pa drug cu dang ldan par 'byung ste/} {mnyen pa dang} … {zlos pa'i skyon med pa ni don med pa ma yin pa'i phyir ro //} तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति—स्निग्धा… पुनरुक्तदोषजहा अबन्ध्यत्वात् सू.व्या.१८३क/७८.
zlos pa'i tshig
पुनरुक्तवचनम् — {sangs rgyas zhes pa zlos pa'i tshig 'di bcom ldan 'das kyis ci'i don du gsungs zhes pa'i bsam pa 'byung bar 'gyur te} इदं किमर्थं पुनरुक्तवचनं भगवतो बुद्धमितीह कस्यचिदभिप्रायो भविष्यति वि.प्र.१३९क/१, पृ.३८.
zlos par byed
= {zlos par byed pa/}
zlos par byed pa
• क्रि. जपति — {rigs kyi bu'am rigs kyi bu mo la la zhig yi ge drug pa'i rig sngags chen mo 'di zlos par byed na} यः कश्चित्कुलपुत्रो वा कुलदुहिता वा इमां षडक्षरीं महाविद्यां जपन्ति का.व्यू.२३०ख/२९३; • सं. जपः — {de dag zlos par byed pa'i tshe} तस्या जपकाले तु का.व्यू.२३०क/२९२.
zlos su chug cig
क्रि. जपयस्व — {chos kyi yi ge yang zlos su chug cig} धर्मताक्षरं च जपयध्वम् स.दु.१२४ख/२२२.
gzag
=( {gzags} इत्यस्य स्थाने) स्रावणम् — {ji ltar rma dang zas la de dag gi/} /{gzag dang dpyad} ( {spyad} ) {du rung ba smin 'dod ltar//} व्रणेऽपि भोज्ये परिपाक इष्यते यथैव तत्स्रावणभोगयोग्यता । सू.अ.१५०क/३३.
gzags
= {gzags pa/}
gzags pa
• क्रि. निःस्रावयति स्म — {mtshon rnon po thogs nas dpung g}.{yas pa phug ste/} {khrag gzags la} तीक्ष्णं शस्त्रं गृहीत्वा दक्षिणं बाहुं विद्ध्वा लोहितं निःस्रावयति स्म अ.सा.४३६क/२४५; • सं. स्रावणम्— {de bzhin du sems can rnams kyi rten rma dang kha zas lta bu la gzags pa lta bu mi mthun pa'i phyogs zhi ba dang} एवं सत्त्वानामाश्रये व्रणभोजनस्थानीये स्रावणस्थानीयं विपक्षशमनम् सू.व्या.१५०ख/३३; • भू.का.कृ. प्रस्यन्दितः — {khrag gzags shing bab pa} रुधिरं प्रस्यन्दितं प्रघरितम् शि.स.४९क/४६; मुक्तः — {klu chen mgo bo bskum zhing khrag gzags pa'i/} /{zer mas byugs pa gtum pa'i mchu dang ldan//} महाहिमस्तिष्कविभेदमुक्तरक्तच्छटाचर्चितचण्डचञ्चुः ना.ना.२४२ख/१६०.
gzangs mtho ba
वि. तुङ्गः — {smin ma 'jar ba sna'i gzengs mtho ba} सङ्गतभ्रूस्तुङ्गनासः वि.व.१७०क/१.५९.
gzan
भक्तम् — {der ni legs byas gus pa yis/} /{gzan la nye bar mgron du gnyer//} तत्र भक्त्या सुकृतिभिर्भक्तायोपनिमन्त्रितः । अ.क.२३९ख/२७.५५; ओदनम्— {de yi dbul tshe gus pa yis//bu} {ram gzan gyis rgyal ba mchod//} स्नेहे गु (स्नेहैर्गु लि.पा.) डोदनैस्तेन दीनेन पूजितो जिनः ।। अ.क.२७०ख/१००.१५; अन्नम् — {bur chu gzan dag gsol ba des/} /{rlung nad kyis nyen rang sangs rgyas//} भुक्तेनेक्षुरसान्नेन तेन वातगदार्तितः । प्रत्येकबुद्धः अ.क.३४९ख/४६.३०; अन्धः — {ya mtshan byed po de yis ni/} /{gzan gyi phung po zos pa'i tshe//} अन्धसां शकटे तेन भुक्ते विस्मयकारिणा । अ.क.२२४ख/८९.३९.(द्र.— {rnag gzan/} {rngul gzan/} {gcan gzan/} ).
gzan chang
पिण्डः — {gcig gi gzan chang phub mar gyur/} /{gzhan gyi lcags kyi tho lum dang //} पिण्डो बुसत्वमेकस्य प्रयातोऽन्यस्य लोहताम् । अ.क.१७१ख/१९.९२; पिण्डिका — {de yis brtse bas de rnams la//bya} {rog la bzhin gzan chang byin//} स ददौ कृपया तेभ्यः काकेभ्य इव पिण्डिकाः ।। अ.क.१७१ख/१९.९१; कुल्माषपिण्डिः — {snum dang tsha med gzan chang zhig/} … {thob nas/} /{gus dang bcas pas za ru song //} निःस्नेहलवणां…कुल्माषपिण्डिमासाद्य भोक्तुं सादरमाययौ ।। अ.क.१५८ख/१७.१५.
gzan pa
द्र.— {chud gzan pa/}
gzan ma
आमिषम् — {mchil pa gzan ma dang bcas pa mtsho chen por bcug la} महत्युदकसरसि…सामिषं बडिशं प्रक्षिप्तं भवेत् शि.स.५७क/५५; निवापः — {de dag ni bdud kyi gzan ma ste/} {de dag la} … {sdig pa mi dge ba'i las} (? {yid kyi chos} ) {rnams rnam pa du ma dag 'byung zhing} मारस्यैष निवापो यत्रेमे(ऽने)कविधाः पापका अकुशला धर्मा मानसाः सम्भवन्ति श्रा.भू.१६५ख/४४१.
gza'
१. ग्रहः [1] सूर्यादयः — {da ni gza' rnams kyi 'char ba dang nub pa'i dus gsungs pa} इदानीं ग्रहाणामस्तमनोदयकाल उच्यते वि.प्र.१८७ख/१.५०; {da ni gza' rnams kyi skye ba dag par bya ba'i don du rgyu skar gyi tshogs gsungs pa} इदानीं ग्रहाणां जन्मशुद्ध्यर्थं नक्षत्रसमुच्चयमुच्यते वि.प्र.२०१ख/१.८३; {bkra shis la sogs pa gza' lnga} मङ्गलादयः पञ्च ग्रहाः वि.प्र.१५२ख/१, पृ.५१; {skar rtsis pa ni nyi ma la sogs pa'i gza' rnams so//} ज्योतिष आदित्यादयो ग्रहाः वि.प्र.२३३ख/२.३३; खगः — {kha ga bya dang mda' dang ni/} /{nyi ma lha dang gza' la 'o//} श्री.को.१७२ख [2] भूतयोनिविशेषः — {gza' dang nad rnam pa sna tshogs yul du 'byung bar 'gyur} नानाविधाश्च ग्रहरोगा विषये प्रादुर्भविष्यन्ति सु.प्र.२५क/४८ २. वारः — {gza' ni nyi ma dang zla ba dang mig dmar dang gza' lag dang phur bu dang pa bsangs dang spen pa bdun no//} वाराः — आदित्यसोममङ्गलबुधबृहस्पतिशुक्रशनयः सप्त वि.प्र.१७९ख/१.३६; {gal te de ltar yin na an+d+haka nyid kyi rgyal srid la tshes dang gza' dang zla ba dang skar ma dang dus rnams med par 'gyur te} यद्येवं तदा अन्धकस्यैव राज्ये तिथिर्वारो मासं नक्षत्रमृतुर्न स्यात् वि.प्र.२५८क/५, पृ.९५ ३. ग्रहबोधकपूर्वपदमात्रम् — {gza' lag} बुधः वि.प्र.२०१ख/१.८४. । (द्र.— {na gza'/} ).
gza' bdun
सप्तवाराः — १. {nyi ma} आदित्यः, २. {zla ba} सोमः, । ३. {bkra shis} मङ्गलः, ४. {gza' lag} बुधः, ५. {phur bu} बृहस्पतिः, ६. {pa sangs} शुक्रः, ७. {spen pa} शनिः वि.प्र.२३५ख/२.३७.
gza' chen po
महाग्रहः — {'di lta ste/nyi} {ma dang} … {gzugs ngan te/} {gza' chen po de dag} तद्यथा—आदित्यः…विरूपश्चेति । इत्येते महाग्रहाः म.मू.१०४ख/१३; {de nas gza' chen po brgyad 'khor rgyu skar dang bcas pa rnams kyis 'di skad ces gsol to//} अथाष्टौ महाग्रहाः सनक्षत्रपरिवारा एवमाहुः स.दु.११८ख/२०२.
gza' mthon po
उच्चग्रहः — {'dir gza' mthon pos gza' dma' mo la rnam par sbyang ngo zhes pa ni nges pa ste} (?) अत्रोच्चग्रहो नीचग्रहेण विशोध्य इति नियमः वि.प्र.१८५क/१.४३.
gza' dang rgyu skar gyi 'jigs pa thams cad sel ma
वि. स्त्री. सर्वग्रहनक्षत्रभयनाशिनी — {bcom ldan 'das ma gza'i yum gza' dang rgyu skar gyi 'jigs pa thams cad sel ma} भगवति ग्रहमातृके सर्वग्रहनक्षत्रभयनाशिनि ब.मा.१७१ख ।
gza' bdun gyi bdag po
ना. = {nyi ma} सप्तवाराधिपतिः, सूर्यः — {nyi ma de nyid gza' bdun gyi bdag po rta bdun pa'i shing rta can gza'i dbye bas lce bdun pa ste} सूर्यः । स एव सप्तवाराधिपतिः सप्ततुरगरथः सप्तजिह्वो वारभेदेन वि.प्र.१३९ख/३.७५.
gza' rnams kyi yum zhes bya ba'i gzungs
ना. ग्रहमातृकानामधारणी, ग्रन्थः क.त.९९८.
gza' dma' mo
नीचग्रहः — {'dir gza' mthon pos gza' dma' mo la rnam par sbyang ngo zhes pa ni nges pa ste} (?) अत्रोच्चग्रहो नीचग्रहेण विशोध्य इति नियमः वि.प्र.१८५क/१.४३.
gza' 'dzin
ग्रहणम् — {skar dpyad shes pa nyi zla yi/} /{gza' 'dzin sogs la mkhas gyur kyang /} /{b+ha wa de} ( {ti} ) {sogs sgra rnams kyi/} /{legs par sbyar nyid shes 'gyur min//} ज्योतिर्विच्च प्रकृष्टोऽपि चन्द्रार्कग्रहणादिकम् । न भवत्यादिशब्दानां साधुत्वं ज्ञातुमर्हति ।। त.स.११५ख/१०००; द्र. {gzas 'dzin/}
gza' shes
ग्रहणनिर्णयः — {byA ka ra Na'i sgra shes pas/} /{legs sbyar ma sbyar sgra dag la/} /{blo ni phul du byung gyur kyang /} /{rgyu skar tshes grangs gza' shes min//} ज्ञात्वा व्याकरणं दूरं बुद्धिः शब्दापशब्दयोः । प्रकृष्यते न नक्षत्रतिथिग्रहणनिर्णये ।। त.स.११५ख/९९९.
gza' lhag
• ना. बुधः, ग्रहः — {'di lta ste/} {nyi ma dang} … {gza' lhag dang} … {gzugs ngan te/} {gza' chen po de dag} तद्यथा—आदित्यः… बुधः…विरूपश्चेति । इत्येते महाग्रहाः म.मू.१०४ख/१३; • सं. बुधः, वारभेदः — {gza' ni nyi ma dang zla ba dang mig dmar dang gza' lhag dang phur bu dang pa bsangs dang spen pa bdun no//} वाराः — आदित्यसोममङ्गलबुधबृहस्पतिशुक्रशनयः सप्त वि.प्र.१७९ख/१.३६.
gza'i rkang pa
ग्रहचरणम् — {dbu ma'i rtsa'i dbugs rnams las gza'i rkang pa dang rgyu skar gyi rkang pa skye ba'i ngo bo nyid kyis gnas pa dang} मध्यनाडीश्वासेभ्यो ग्रहचरणजन्मनक्षत्रचरणस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११५क/१, पृ.१३.
gza'i 'khor lo
ग्रहचक्रम् — {de nas ra ba bsrung ba'i don du gza'i 'khor lo spro bar bya ste} ततो ग्रहचक्रं स्फारयेत् प्राकाररक्षार्थम् वि.प्र.१०४ख/३.२३.
gza'i bdag
= {gza'i bdag po/}
gza'i bdag po
= {nyi ma} ग्रहाधिपतिः, सूर्यः — {gza' yi bdag pos snang bas rjes bzung bas/} /{mun pa'i tshogs kyis rnam par zum gyur pa'i/} /{'dam skyes chu dang bcas pa rnams dag kyang /} /{mkhas pa'i cod pan du 'os nyid du 'gyur//} तिमिरभरनिमीलितानां सुजना (सजला भो.पा.)नां विबुधशेखरार्हत्वम् । अपि भवति पङ्कजानां आलोकानुग्रहाद् ग्रहाधिपतेः ।। अ.क.२६७ख/९८.१६; ग्रहपतिः — {nyi ma 'od 'gyed bsten bya dang /} /{mi sbyin skyes dang bcu gnyis bdag/} /{nyin byed} … {gza' yi bdag} सूरसूर्यार्यमादित्यद्वादशात्मदिवाकराः ।…ग्रहपतिः अ.को.१३५ख/१.३.३०; ग्रहाणां पतिः ग्रहपतिः अ.वि.१.३.३०; मि.को.३१ख ।
gza'i rtsa
वारनाडी — {gza'i rtsa ni yul dang snying stobs la sogs pa'i yon tan gyi nyin zhag brgyad kyis 'dor ro//} वारनाडी अष्टदिनैस्त्यजति विषयसत्त्वादिगुणैः वि.प्र.२५६ख/२.६७.
gza'i tshogs
वारपिण्डम् — {rtsa ba'i chu tshod kyi phung po la drug cu'i chas rnyed pa ni gza'i tshogs su 'gyur te} मूलघटिकाराशौ षष्टिभागेन लब्धं वारपिण्डं भवति वि.प्र.१७५ख/१.२८. {gza'i yum} ना. ग्रहमातृका, भगवती— {bcom ldan 'das ma gza'i yum gza' dang rgyu skar la sogs pa rnams thams cad lhan cig myur du byon myur du byon} भगवति ग्रहमातृके सर्वग्रहनक्षत्रादिभिः शीघ्रमागच्छ आगच्छ ब.मा.१७१क ।
gzar
द्र.— {bla gos phrag pa gcig la gzar nas} एकांसमुत्तरासङ्गं कृत्वा ल.अ.६३ख/१०; {ma he} ( {ma rungs pa} ) {des} … {rnga ma ldang du gzar nas bcom ldan 'das ga la ba der brgyugs so//} असौ दुष्टमहिषः…लाङ्गूलमुन्नाम्य येन भगवांस्तेन प्रधावितः अ.श.१५९ख/१४८. । (द्र.— {blugs gzar /} {kha gzar /} {dgang gzar /} {ri gzar /} ).
gzar thag
प्रतिसंस्तरिका — {gzar thag la btags te gzhag go//} प्रतिसंस्तरिकायामुपनिबन्धनम् वि.सू.१५क/१७; कान्तारिका — {de ni gzar thag gis shing la dpyangs na bzang ngo //} लम्बनमस्य कान्तारिकया वृक्षे साधु वि.सू.७ख/८; {gzar thag thang bcad pa nyid la bskams na bzang ngo //} {mtha' 'byar bas so//} {dbang bu dag gis so//} कान्तारिकायां साधु शोषणं *ततापाम् अन्त लग (लग्)नेन चर्पटकैः वि.सू.७०क/८७.
gzar bu
१. तर्दूः, दारुहस्तकः — {gzar bu dang ni lag skyogs so//} तर्दूर्दारुहस्तकः अ.को.१९६ख/२.९.३४; उष्णपायसादिकं तनोत्यनया तर्दूः । तनु विस्तारे अ.वि.२.९.३४; मि.को.३८ख २. ( {gzer bu} इत्यस्य स्थाने) शङ्कुः — {sangs rgyas dang rang sangs rgyas dang 'khor los sgyur ba rnams kyi tshigs kyi mdud pa dang /} {lu gu brgyud dang /} {gzar bus btab pa lta bu dag yin no//} नागग्रन्थिशङ्कलाशङ्कुसन्धयश्च बुद्धप्रत्येकबुद्धचक्रवर्तिनः अभि.भा.५६ख/१०८९.
• सं. उद्गूरणम् — {byis pa rnams kyis spyos pa dang /} /{brdeg pa dang ni dbyug thogs te/} /{gzas pa rnams ni bzod par bgyi//} आक्रोशांस्तर्जनांश्चैव दण्ड–उद्गूरणानि च । बालानां संसहिष्यामः स.पु.१०२ख/१६४; • पा. अवगुरणम् — {gzas pa'i ltung byed} अवगुरणे प्रायश्चित्तिकम् वि.सू.४०ख/५१; • द्र.— {gshed ma'i mi ral gri gzas pa thogs pa} उत्क्षिप्तासिको वधकपुरुषः श्रा.भू.१५४क/४१८; {kha cig gis rdo ba dang dbyig pa dang mtshon cha gzas te} समुद्यतलोष्टदण्डशस्त्राश्चापरे जा.मा.१५९ख/१८३; {mchus mig bru bar gzas na yang rgyal po de skrag par ni ma gyur gyi} मुखतुण्डकेनाक्ष्युत्पाटयितुं प्रवृत्तः । न च राजा सन्त्रासमापद्यते अ.श.९४ख/८५; {yang dag gzas} समाद्रवत् अ.क.२८४क/३६.४५.
ग्रासः — {tshangs pa'i sa bon} … {nyi ma gzas zin pa na mi bskyod pa dang btag cing btags nas dgra sta byas te} ब्रह्मबीजं…सूर्यग्रासे अक्षोभ्येन पिषयेत् । पिष्ट्वा परशुं संस्करेत् हे.त.४क/८; ग्रहः — {zla ba gzas zin pa la btsag yug snam gro ga la btums te} चन्द्रग्रहे सुवर्णगैरिकां भूर्जपत्रेण वेष्टयित्वा म.मू.२८५क/४४३; ग्रहणम् — {de ltar gzas zin pa rnam pa gnyis te/} {nya la cha rdzogs pa'i mthar zla ba sgra gcan gyis 'dzin cing gnam stong la cha dang po 'char ba'i thog mar ro//} एवं द्विधा ग्रहणं चन्द्रमसः, पूर्णिमायां पूर्णकलान्तं ग्रसति, अमावस्यायां प्रथमकलोदयादिं राहुरिति वि.प्र.१५९ख/१.८.
gzas shing byed pa kun spangs pa
वि. क्रियासंस्कारवर्जितः — {gang tshe 'jig rten sems tsam du/} /{rgyal ba'i sras kyis rab mthong ba/} /{de tshe tshogs su gyur pa'i sku/} /{gzas shing byed pa kun spangs pa/} … /{de dag gis ni thob par 'gyur//} चित्तमात्रं यदा लोकं प्रपश्यन्ति जिनात्मजाः । तदा नैर्माणिकं कायं क्रियासंस्कारवर्जितम् । लभन्ते ते ल.अ.८४क/३१.
gzi
१. मेचकः, रत्नविशेषः — {gal te nor bu gzi lta bur/} /{dngos po du ma'i bdag nyid can//} नन्वनेकात्मकं वस्तु यथा मेचकरत्नवत् । त.स.६२ख/५९३; {'dis ni nor bu gzi'i kha dog sna tshogs pa la sogs pa yang gsal ba yin no//} एतेन मेचकमणिकल्पा वर्णादयः प्रत्युक्ताः त.प.२१९ख/१५६ २. = {gzi brjid} तेजः — {tsha zer can gyi nus pa la/} /{mi bdag gzi yis 'gong bar nus//} अलमंशुमतः कक्षामारोढुं तेजसा नृपः ।। का.आ.३२३ख/२.५३; ओजः — {de yi dmag dpung mchog dag ni/} /{rtul phod stobs dang gzi rgyas pa/} /{dpa' bo bye ba phrag bco brgyad/} /{mkha' la sngon du 'gro ba gyur//} बभूवुरग्रे सैन्यानि स्फीतशौर्यबलौजसाम् । भटानां व्योमगमने तस्याष्टादशकोटयः ।। अ.क.४०ख/४.४९; प्रभा — {skyengs pas gzi nyams spobs pa med par gyur//} वैलक्ष्यपीतप्रभमप्रगल्भम् जा.मा.१४३ख/१६६; प्रभावः — {nga yi sems ni ser snas phrogs gyur na/} /{skye bo'i don la dge ba'i gzi ci 'dra//} कश्च प्रभावो जगदर्थसाधुर्मात्सर्यहार्याल्पहृदो मम स्यात् ।। जा.मा.४२क/४९.
gzi can
• वि. तेजस्वी— {rdo rje sbyor ba 'di yis ni/} /{skad cig gis ni gzi can 'gyur//} अनेन वज्रयोगेन तेजस्वी भवति क्षणात् । गु.स.१४५क/११४; • ना. मनस्वी, नागराजः — {de na klu'i rgyal po chu lha dang klu'i rgyal po gzi can dang} तत्र वरुणश्च नाम नागराजो मनस्वी च नागराजः ल.वि.१०१ख/१४८; {'phags pa klu'i rgyal po gzi can gyis zhus pa zhes bya ba'i gzungs} आर्य– तप (?मन/तेज)स्वीनागराजपरिपृच्छानामधारणी क.त.१०६५.
gzi can chen po
पा. महामनस्वी, समाधिविशेषः — {gzi can chen po zhes bya ba'i ting nge 'dzin} महामनस्वी नाम समाधिः का.व्यू.२४४क/३०५.
gzi che
वि. सौजस्कः — {rang bzhin gzi che lta ba brjid pa ni/} /{seng ge dag kyang rab tu spa gong 'gyur//} स्वभावसौजस्कनिरीक्षितोर्जितं दुरासदं केसरिणोऽपि ते भवेत् ।। जा.मा.२०८क/२४२.
gzi brjid che ba
= {gzi brjid che/}
gzi brjid
१. तेजः — {gzi brjid 'tsho ba spangs pa yi/} /{skyes bu'i srog gis ci zhig don//} को ह्यर्थः पुरुषप्राणैस्तेजोजीवनवर्जितैः ।। अ.क.३०४ख/३९.८७; {gzhon nu zhig dpal dang gzi brjid kyis 'bar ba mthong nas} अद्राक्षुः कुमारं श्रिया तेजसा च जाज्वल्यमानम् ल.वि.६९क/९०; {mdzod spu gzi brjid dang} ऊर्णतेजसा च ल.वि.४क/४; ओजः — {sems can gzi brjid chung ngu gang /} /{de dag gzi brjid chen por shog//} अल्पौजसश्च ये सत्त्वास्ते भवन्तु महौजसः । बो.अ.३९क/१०.२९; कान्तिः— {lus can de yi tshe dang dpal/} /{gzi brjid skal ba bzang po 'phel//} आयुःश्रीकान्तिसौभाग्यं वर्धयेत् तस्य देहिनः ।। स.दु.१२५क/२२४ २. ज्योतिः — {yon tan rgya chen po gzi brjid kyi 'od} विपुलगुणज्योतिःप्रभः ग.व्यू.२५०क/३३१; दीप्तिः — {glog gi 'od bzhin gzi brjid phun sum tshogs/} /{khyod kyi 'phrul 'di ci yis thob pa smros//} शतह्रदोन्मेषसमृद्धदीप्ते प्रचक्ष्व तत्केन तवेयमृद्धिः ।। जा.मा.१७४क/२०१; धाम — {sangs rgyas gzi brjid rnam par dag/} /{snyig rje bdud rtsi'i rgya mtsho ste/} … {la phyag 'tshal lo//} नमो…विशुद्धधाम्ने बुद्धाय करुणामृतसिन्धवे ।। अ.क.३३७क/४४. ११; द्युतिः — {rgyal ba'i gsung snyan zas kyis gzi brjid bskyed byas pa//} मधुरजिनस्वराशनकृतोपचितद्युतयः । बो.अ.२१ख/७.४४; प्रभा — {sku yi gzi brjid snang ba yis/} /{phyogs kyi mun pa yongs phrogs shing //} देहप्रभाप्रकाशेन तमः परिहरन् दिशाम् ।। अ.क.८०ख/६२.७५ ३. महिमा, सामर्थ्यम् — {rje bo khros pa'i shin tu lci ba'i bka' lung dag gis gzi brjid nyams par byas gyur cing //} गुरुणा…शापेनास्तङ्गमितमहिमा…भर्तुः मे.दू.१४१ख/१; प्रतापः — {rgyal tshab gzi brjid ldan gyur pa//} युवराजः प्रतापवान् अ.क.२८७ख/१०६.२२.
तेजोराजः — {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas ngan song thams cad yongs su sbyong ba gzi brjid kyi rgyal po'i brtag pa phyogs gcig pa rdzogs so//} आर्यसर्वदुर्गतिपरिशोधनतेजोराजस्य तथागतस्यार्हतः सम्यक्संबुद्धस्य कल्पैकदेशः समाप्तः स.दु.१४६क/३००; क.त.४८३, ४८५, २६२८.
gzi brjid kyi bdag po
ना. तेजोधिपतिः, राजकुमारः— {de'i tshe de'i dus na rgyal po'i btsun mo pad mo dpal gyi snying po 'byung ba zhes bya ba byung ste/} {gzhon nu gzi brjid kyi bdag po'i yum du gyur pa} तेन कालेन तेन समयेन पद्मश्रीगर्भसम्भवा नाम राजभार्याऽभूत् तेजोधिपतेः कुमारस्य माता ग.व्यू.२४८क/३३०; द्र. {gzi brjid kyi dbang po/}
gzi brjid kyi dbang po
ना. तेजोधिपतिः, राजकुमारः— {rgyal po nor gyi bdag po de'i btsun mo dam pa ni pad+mo'i dpal dam pa} ( {snying po} ) {'byung ba zhes bya ba ste} … {de'i bu gzi brjid kyi dbang po zhes bya ba} … {gyur te} राज्ञः खलु पुनर्धनपतेः पद्मश्रीगर्भसम्भवा नाम अग्रमहिषी अभूत्…तस्यां तेजोधिपतिर्नाम पुत्रोऽभूद् ग.व्यू.२३२क/३०९; द्र. {gzi brjid kyi bdag po/}
gzi brjid kyis shin tu 'bar
वि. देदीप्यमानः — {lha thams cad snang ba'i nor bu rin po che kun nas bsdus pa'i nor bu rin po che'i rgyal po ltar gzi brjid kyis ni shin tu 'bar zhing} सर्वदेवप्रभासमणिरत्नसमुच्चयमणिराजवद्देदीप्यमानः रा.प.२२८क/१२०.
gzi brjid can
• वि. तेजस्वी मि.को.८२ख; • सं. तेजस्विता — {gzi brjid can gyis tshul bzhin bya ba'i rigs pas na/} /{snying ni dmag drangs g}.{yengs la mngon par phyogs par gyur//} तेजस्विता नयपथोपनतः क्रमश्च युद्धोद्भवाभिमुखतां हृदयस्य चक्रुः ।। जा.मा.६६ख/७७; • पा. ऊर्जस्वि, अलङ्कारभेदः — {gzi brjid nga rgyal skyes pa ste//} ऊर्जस्वि रूढाहङ्कारम् का.आ.३३१क/२.२७२; द्र. {gzi brjid ldan pa/} ।। • ना. १. तेजः, श्रावकाचार्यः — {nyan thos kyi dge 'dun chen po} … {'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang} … {gzi brjid can dang} महाश्रावकसङ्घेन…तद्यथा—महाकाश्यपः…जेत(?तेजः) म.मू.९९ख/९ २. तेजी, नृपः — {zla ba lha dbang gzi brjid can//zla} {bas byin dang lha dbang phyug//} चन्द्रः सुरेश्वरस्तेजी सोमदत्तः सुरेश्वरः ।। वि.प्र.१२७क/१, पृ.२५ ३. महातेजा, देवी — {de bzhin lha mo gzi brjid can/} /{dpal mo glog gi phreng ldan ma//} महातेजा तथा देवी धन्या च विद्युन्मालिनी । ब.मा.१६९ख ।
gzi brjid chung ngu
= {bzi brjid chung ba/}
gzi brjid chung ba
वि. अल्पौजस्कः — {de na gzi brjid chung ba gzi brjid chung ba'i lha gang dag gnas pa} याश्च तत्र अल्पौजस्का अल्पौजस्का देवता अध्युषिता भविष्यन्ति अ.सा.८१क/४५; अल्पौजाः — {sems can gzi brjid chung ngu gang /} /{de dag gzi brjid chen por shog//} अल्पौजसश्च ये सत्त्वास्ते भवन्तु महौजसः । बो.अ.३९क/१०.२९.
gzi brjid che
= {gzi brjid chen po/}
gzi brjid che ba
= {gzi brjid chen po/}
gzi brjid chen po
• वि. महादीप्तः — {sgo bzhi gzi brjid chen po ste/} /{do shal do shal phyed pas brgyan//} चतुर्द्वारं महादीप्तं हारार्धहारभूषितम् । हे.त.१२क/३६; महौजाः — {sems can gzi brjid chung ngu gang /} /{de dag gzi brjid chen por shog//} अल्पौजसश्च ये सत्त्वास्ते भवन्तु महौजसः । बो.अ.३९क/१०.२९; महौजस्कः — {lha dang klu dang} … {mi dang mi ma yin pa gzi brjid chen po gzi brjid chen po de dag nyid kyi dpal} तेषामेव हि महौजस्कानां महौजस्कानां देवानां नागानां…मनुष्याणाममनुष्याणां वा श्रियम् अ.सा.८०क/४५; तेजस्वी— {gzi brjid che yang bzod cing des pa'i ngang //} तेजस्व्यपि क्षान्तिसुखस्वभावः जा.मा.४६ख/५५; महावपुः — {skad snyan mig dang ldan pa dang /} /{dri lus gzi brjid chen po dang //} सुस्वरं चक्षुष्मच्चैव गन्धकायं महावपुः ।। हे.त.१३ख/४२; • पा. महोजः, राशिविशेषः — {khyim sum cu rtsa drug la 'di lta ste/} {lug dang} … {gzi brjid chen po dang} … {tha ma ste} षट्त्रिंशद् राशयः, तद्यथा —मेषः…महोज…अधमश्चेति म.मू.१०५क/१४; • ना. १. महातेजाः, गरुडेन्द्रः — {nam mkha' lding gi dbang po bzhi 'di lta ste/} {nam mkha' lding gi dbang po gzi brjid chen po dang lus chen dang rdzogs chen dang 'phrul chen thob} चतुर्भिश्च गरुडेन्द्रैः… तद्यथा—महातेजसा च गरुडेन्द्रेण, महाकायेन च महापूर्णेन च महर्द्धिप्राप्तेन च स.पु.३ख/२ २. महोजः, श्रावकाचार्यः — {nyan thos kyi dge 'dun chen po} … {'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang} … {gzi brjid chen po dang} महाश्रावकसङ्घेन…तद्यथा—महाकाश्यपः…महोजः म.मू.१००क/१०.
gzi brjid chen po can
ना. महोजस्कः, श्रावकाचार्यः — {nyan thos kyi dge 'dun chen po} … {'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang} … {gzi brjid chen po can dang} महाश्रावकसङ्घेन…तद्यथा—महाकाश्यपः…महोजस्कः म.मू.१००क/१०.
gzi brjid chen po ldan
पा. महोजस्कः, राशिविशेषः — {khyim sum cu rtsa drug la 'di lta ste/} {lug dang} … {gzi brjid chen po ldan dang} … {tha ma ste} षट्त्रिंशद् राशयः, तद्यथा—मेषः…महोजस्कः…अधमश्चेति म.मू.१०५क/१४. {gzi brjid chen po'i snying po} पा. महातेजोगर्भः, समाधिविशेषः — {gzi brjid chen po'i snying po'i ting nge 'dzin gyi pha rol tu song bar gyur to//} महातेजोगर्भस्य समाधेः पारंगतावभूताम् स.पु.१७०क/२५८.
gzi brjid chen po'i mthu
ना. महातेजःपराक्रमः, नृपः — {rgyal po'i gnas dbu ma rgyal mtshan gyi dam pa dang ldan pa zhes bya ba byung ste/} {der 'khor los sgyur ba'i rgyal po gzi brjid chen po'i mthu zhes bya ba byung ngo //} ध्वजाग्रवती नाम मध्यमराजधान्यभूत् । तस्यां महातेजःपराक्रमो नाम राजा अभूच्चक्रवर्ती ग.व्यू.२७०क/३४८.
gzi brjid nyams pa
ना. निहततेजाः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du} … {gzi brjid mnyam} (? {nyams pa} ) {pa dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…निहततेजसः ग.व्यू.२६९क/३४८.
gzi brjid mnyam pa
द्र.— {gzi brjid nyams pa/}
gzi brjid gter
वि. तेजोनिधिः — {gzi brjid gter de rab tu 'gugs pa yi/} /{gnod med rigs pa ci yang bsam par mdzod//} तेजोनिधेरानयने तु तस्य विचिन्त्यतां काऽप्यनपाययुक्तिः ।। अ.क.११९क/६५.२०.
gzi brjid mtha' yas
ना. अनन्तौजाः, तथागतः — {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas shAkya thub pa la phyag 'tshal lo//} … {gzi brjid mtha' yas la phyag 'tshal lo//} नमः शाक्यमुनये तथागतायार्हते सम्यक्संबुद्धाय…नमोऽनन्तौजसे शि.स.९५क/९४.
ना. अग्रतेजाः, ब्रह्मकायिको देवपुत्रः — {de nas tshangs ris kyi lha'i bu gzi brjid dam pa zhes bya ba sngon drang srong las shi 'phos pa} तत्रोग्र (ततोऽग्र भो.पा.)तेजो नाम ब्रह्मकायिको देवपुत्रः पूर्वर्षिजन्मच्युतः ल.वि.२४ख/२८.
gzi brjid drag shul can
ना. उग्रतेजाः, मारपुत्रः — {de na g}.{yas rol nas bdud kyi bu ded dpon zhes bya bas} … ग्. {yon rol nas gzi brjid drag shul can zhes bya bas smras pa} तत्र दक्षिणे पार्श्वे सार्थवाहो नाम मारपुत्रः…वामे उग्रतेजा आह ल.वि.१५२ख/२२५.
gzi brjid dri ma med
ना. विमलतेजाः, राजकुमारः — {rgyal bu gzi brjid dri ma med gyur tshe/} /{nga yis rgyal ba'i ring bsrel mchod rten mdun/} /{mchog tu gus pas lus la me btang ste//stobs} {bcu mnga' ba rnams la mchod pa byas//} जिनधातुस्तूपपुरतो मे ज्वलित आश्रयः परमभक्त्या । पूजा कृता दशबलानाम् आसि नृपात्मजो विमलतेजाः ।। रा.प.२३७ख/१३४.
gzi brjid dri ma med pa'i 'od
ना. विमलतेजःप्रभः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang} … {gzi brjid dri ma med pa'i 'od dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…विमलतेजःप्रभेण च ग.व्यू.२७५ख/२.
gzi brjid rdul gyi dri ma med pa'i dpal
ना. रजोविमलतेजःश्रीः, लोकधातुः — {'jig rten gyi khams gzi brjid rdul gyi dri ma med pa} ( {'i dpal} ) {zhes bya bar bskal pa mya ngan med cing rdul dang bral ba zhes bya ba byung ste} तेन कालेन अशोकविरजो नाम कल्पोऽभूत् रजोविमलतेजःश्रीनाम्नि लोकधातौ ग.व्यू.८८ख/१७९.
वि. प्रतापवान् — {yab kyis cod pan bcings gyur cing /} /{rgyal tshab gzi brjid ldan gyur pa/} /{dbang po dbang gyur de yis sa/} /{gling bzhi ldan pa dbang du byas//} स बद्धमुकुटः पित्रा युवराजः प्रतापवान् । वशे वश्येन्द्रियश्चक्रे चतुर्द्वीपवतीं महीम् ।। अ.क.२८७ख/१०६.२२.
gzi brjid ldan pa
• वि. तेजस्वी — {yul 'khor du ni lo legs shing /} /{rgyal po gzi brjid ldan par 'gyur//} सुभिक्षं भवते राष्ट्रे तेजस्वी भवते नृपः । सु.प्र.४०क/७६; ओजस्वी — {tshangs pa'i lus gzi brjid dang ldan pa zhig tu mngon par sprul nas} ओजस्वि ब्राह्मं वपुरभिनिर्माय जा.मा.९१ख/१०४; • पा. ऊर्जस्वी, अलङ्कारभेदः — {zhes pa skyes bu dregs ldan 'gas/} / ग्. {yul du gzhan ni bkag byas nas/} /{gtong ba de lta bu la sogs/} /{gzi brjid ldan pa shes par bya//} इति मुक्तः परो युद्धे निरुद्धो दर्पशालिना । पुंसा केनापि तज्ज्ञेयमूर्जस्वीत्येवमादिकम् ।। का.आ.३३२क/२.२९१.
ना. तेजोराशिः, उष्णीषराजः — {gtsug tor 'khor los sgyur ba dang} … {gzi brjid phung po'i gtsug tor dang gtsug tor mthon po ste/} {brgyad po 'di dag ni gtsug tor gyi rgyal po rnams so//} चक्रवर्ती उष्णीषः…तेजोराशिः, उन्नतोष्णीष इति ।। एते अतः (?अष्टौ) उष्णीषराजानः म.मू.११९ख/२८; {'jig rten gsum la} (? {bla} ) {'khor lo rgyal/} /{gzi brjid phung po dam pa rgyal//} त्रैलोक्यगुरवश्चक्री तेजोराशिं जयोद्भवम् ।। म.मू.२७३क/४२८.
gzi brjid phreng ldan
वि. तेजोमाली— {kun tu lta ba mchog tu dga'/} /{gzi brjid phreng ldan blta na 'dug//} समन्तदर्शी प्रमोद्यस्तेजोमाली सुदर्शनः । ना.स.६क/१०२.
gzi brjid 'bar
= {gzi brjid 'bar ba/}
gzi brjid 'bar ba
• वि. उज्ज्वलतेजाः — {nor bu'i rgyal po bzang po gzi brjid 'bar/} /{nor bu thams cad zil mnan lam me ltar//} सन्मणिराज इवोज्ज्वलतेजा भासति सर्वमणीनभिभूय । रा.प.२२८ख/१२१; ज्वलद्दीप्तः, ओ ता — {ro la zhon zhing gzi brjid 'bar/} /{phyag gnyis gyen du dbu skyes ser//} शवारूढा ज्वलद्दीप्ता द्विभुजाः पिङ्गमूर्धजाः ।। हे.त.९ख/२६; • ना. ज्वलिततेजाः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du} … {gzi brjid 'bar ba dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…ज्वलिततेजसः ग.व्यू.२६७ख/३४७.
gzi brjid 'bar ba'i phreng ba 'khrugs pa
वि. ज्वालामालाकुलम् — {rin chen gzi brjid 'bar ba yi/} /{phreng ba 'khrugs pa lha mo ltos//} पश्य देवी महारत्नं ज्वालामालाकुलं वपुः । हे.त.२७ख/९२.
वि. पृथुतेजाः — {brgya byin sum cu rtsa gsum lha nang du/} /{gnas nas gzi brjid yangs pas mdzes pa ltar//} शक्र इव त्रिदशेषु विराजन् देवतमध्यगतः पृथुतेजाः । रा.प.२२८ख/१२१.
gzi brjid yod pa
पा. तेजोवती, समाधिविशेषः — {gzi brjid yod pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} तेजोवती नाम समाधिः म.व्यु.५४९ (१३क).
gzi nyams
वि. पीतप्रभः — {de nyid skyengs pa bzhin du 'dug pa mthong /} /{skyengs pas gzi nyams spobs pa med par gyur//} तमेव तु ह्रीतमुखं ददर्श ।। वैलक्ष्यपीतप्रभमप्रगल्भम् जा.मा.१४३ख/१६६.
gzi mthu chung ba
वि. अल्पौजाः — {srog gcod pa ha cang kun du bsten pas ni phyi'i dngos po rnams gzi mthu chung bar 'gyur ro//} प्राणातिपातेनात्यासेवितेन बाह्या भावा अल्पौजसो भवन्तीति अभि.भा.२११ख/७११.
gzi dang ldan pa
= {gzi ldan/}
gzi mdangs
१. ओजः— {stobs kyang che zhing gzi mdangs che bas na/} … /{ri dwags rgyal po'i tshul gyis de na gnas//} बलप्रकर्षाद्विपुलेन चौजसा ।…चचार तस्मिन् मृगराजलीलया ।। जा.मा.२५ख/३०; कान्तिः — {lang tsho'i gzi mdangs ni nyin re zhing skye bas lus ni yongs su rdzogs par gyur} प्रत्यहमापूर्यमाणमूर्तिर्यौवनकान्त्या जा.मा.२०१ख/२३४; द्युतिः — {cho 'phrul rnam pa sna tshogs dag/} /{mdzad pa gzi mdangs chen po can//} चित्राणि प्रातिहार्याणि दर्शयन्तं महाद्युतिम् ।। र.वि.१२३क/१०१ २. लावण्यम्— । {bu mo} … {gzugs dang gzi mdangs mchog dang ldan pa} दुहिता… परया रूपलावण्यसम्पदोपेता जा.मा.७२ख/८४.
gzi mdangs chen po can
वि. महाद्युतिः — {zhi ba'i chos ni gsung ba dang /} /{mi gsung mnyam par gzhag gyur pa/} /{cho 'phrul rnam pa sna tshogs dag/} /{mdzad pa gzi mdangs chen po can//} भाषमाणं शिवं धर्मं तूष्णीभूतं समाहितम् । चित्राणि प्रातिहार्याणि दर्शयन्तं महाद्युतिम् ।। र.वि.१२३क/१०१.
gzi gdangs dang ldan pa
वि. श्रियाऽभिज्वलन् — {ngang pa'i mchog gser gyi pha bong ltar gzi mdangs dang ldan pa'i gzugs yid du 'ong ba de gnyis la bltas nas} दृष्ट्वा तौ हंसप्रधानौ काञ्चनपुञ्जाविव श्रियाऽभिज्वलन्मनोहररूपौ जा.मा.१२४क/१४३.
gzi ldan
वि. तेजस्वी — {gzi ldan snying sdug du 'os des/} /{de mthus re nyams de dag gis/} /{da lta yang ni sun ma phyin/} /{pad ma ldan pa glang pos bzhin//} तत्प्रभावविनष्टाशैस्तेजस्विप्रणयोचिता । सा तैर्न दूषिताऽद्यापि मातङ्गैरिव पद्मिनी ।। अ.क.१८१ख/२०.७३; ऊर्जितः — {gzi ldan lang tsho yon tan can/} /{rgyal 'di khyod kyi bdag por 'os//} युवैष गुणवान् राजा योग्यस्ते पतिरूर्जितः । का.आ.३३१क/२.२६६; दीप्तः — {gzi ldan g}.{yul du gzhu 'dzin lha'i/} /{dpung pa'i grib mas nyer 'tsho rnams/} /{dpa' bo ljon pa chen po de'i/} /{ngal gso dag ni bsten par byed//} दीप्तदानवसंग्रामे तस्य शौर्यमहातरोः । विश्रान्तिं भेजिरे देवा भुजच्छायोपजीविनः ।। अ.क.४४ख/४.९९; • उ.प. ओजः — {mtshungs med mthu bsung ro dang gzi ldan pa'i/} /{bdud rtsi zas mchog lha mos phul ba dag/} /{bor nas} अतुल्यगन्धर्द्धिरसौजसं शुभां सुधां किलोत्सृज्य वराप्सरोधृताम् । जा.मा.६२क/७२.
gzi byin
१. तेजः — {kun gsal nor bu'i sgron ma gcig pu nyid/} /{nyi ma 'das tshe mar me stong 'bum gyis/} /{nyin mo'i snang ba'i cha la mtshungs ma gyur/} /{gang phyir chen po'i gzi byin kun las lhag//} विश्वप्रकाशैकमणिप्रदीपे याते रवौ दीपसहस्रलक्षैः । नाभूद्दिनालोकलवानुकारः सर्वातिरिक्तं महतां हि तेजः ।। अ.क.६३ख/५९.१२४; {de'i gzi byin gyis sems zil gyis non te/} {rtab rtab por gyur nas} … {ces smras so//} तत्तेजसाऽभिभूतमतिससम्भ्रमः…इत्युवाच जा.मा.१७३ख/२००; ओजः — {re zhig srog gcod par byed pas ni gsad par bya ba sdug bsngal bskyed pa dang gsad pa dang gzi byin med par bya bas yin te} प्राणातिपातं हि तावत् कुर्वता मार्यमाणस्य दुःखमुत्पादितम्, मारितम्, ओजो नाशितम् अभि.भा.२१२क/७१२ २. दीप्तिः — {nyi ma'i 'od zer mang po ltar gzi byin che zhing mdzes par mthong nas} दिनकरकिरणसङ्घातमिव च परया दीप्त्या विरोचमानमभिवीक्ष्य जा.मा.१७३ख/२००; द्युतिः — {gang dang bral bas mtshan mo so sor bdud rtsi'i zer ni gzi byin nyams//} यया हीनः क्षीणद्युतिरमृतरश्मिः प्रतिनिशम् अ.क.३००क/१०८.७७; धाम — {rgyal po mdzes pas zla ba dang /} /{gzi byin gyis ni nyi ma dang /} /{brtan pas rgya mtsho'i rjes su byed/} /{ces pa 'di ni rgyu dper dran//} कान्त्या चन्द्रमसं धाम्ना सूर्यं धैर्येण चार्णवम् । राजन्ननुकरोषि सैषा हेतूपमा स्मृता ।। का.आ.३२३ख/२.५०; प्रभा — {'jug ngogs bzhin du bsten 'os gang /} /{bsod nams byed gtsang gzi byin dang /} /{snying stobs rang bzhin gang gA ltar/} /{dri med yid ldan dag tu gnas//} सेव्यैः प्रभासत्त्वमयैर्गङ्गाविमलमानसैः । तीर्थैरिव स्थितं यत्र पवित्रैः पुण्यकर्तृभिः ।। अ.क.१९ख/३.३; महः — {skye ba gzhan la bla med kyi/} /{ye shes gzi byin ma thob kyang /} /{bdag la ngo mtshar bcas pa'i dpal/} /{legs byas gsal bar byed pa byung //} अप्राप्तानुत्तरज्ञानमहसोऽप्यन्यजन्मनि । बभूवुर्मम साश्चर्याः सुकृतव्यञ्जकाः श्रियः ।। अ.क.२७७क/१०३.३ ३. प्रभावः — {spro ba dang gsang tshig dang gzi byin gyi mthu dang skal ba phun sum tshogs pas} उत्साहमन्त्रप्रभावशक्तिदैवसम्पन्नः जा.मा.७क/७; प्रतापः — {gang gi gzi byin me dag ni/} /{dgra la mun pa rab ster 'bar//} प्रजज्वाल प्रतापाग्निर्यस्यारातितमःप्रदः ।। अ.क.१४२क/६८.१०.
gzi byin can
वि. तेजस्वी — {shing rta 'khor lo gcig pa dang /} /{kha lo pa nyams rta mi mnyam/} /{de lta na yang gzi byin can/} /{nyi mas 'gro ba gsum po mnan//} एकचक्रो रथो यन्ता विकलो विषमा हयाः । आक्रामत्येव तेजस्वी तथाऽप्यर्को जगत्त्रयम् ।। का.आ.३३३क/२.३२५.
gzi byin dang ldan pa
• वि. ओजस्वी — {gzi byin dang ldan pa'i sgra phyung ste/} {mi'i skad du smras pa} ओजस्विना स्वरेण मानुषीं वाचमुवाच जा.मा.१२२क/१४१; • उ.प. तेजः — {mkha' lding gzi byin ldan pa des/} /{rig pa'i stobs kyis klu bzung ste/} /{'khums shing gya gyu ldan pa'i lus/} /{chu yi snod du btsal ba na//} आत्ते विद्याबलात्तेन नागे गरुडतेजसा । सङ्कोचितबिलाभोगे क्षिप्ते च जलभाजने ।। अ.क.९२ख/६४.५४.
gzi byin ldan pa
= {gzi byin dang ldan pa/}
gzi byin med
• वि. निष्प्रतिभः — {bzhin ni mdzes bral brjod pa 'khrul gyur pa'i/} /{sa bdag mchog tu gzi byin med par gyur//} विच्छायवक्त्रः स्खलिताभिधायी भूभृत्परं निष्प्रतिभो बभूव ।। अ.क.१९८क/२२.५७; • सं. ओजोनाशनम् — {sdug bsngal phyir dang bsad phyir dang /} /{gzi byin med phyir 'bras rnam gsum//} दुःखनान्मारणादोजोनाशनात् त्रिविधं फलम् ।। अभि.को.१४क/४.८५.
gzi yangs
= {gzi brjid yangs pa/}
gzig
द्वीपी, वन्यजन्तुविशेषः — {seng ge dang stag dang gzig dang spyang ki dang ta ra k+Sha dang byi la dang wa dang 'ug pa sha mang po za ba'i skye gnas dang} सिंहव्याघ्रद्वीपिवृकतरक्षुमार्जारजम्बुकोलूकादिप्रचुरमांसादयोनिषु ल.अ.१५५ख/१०२; {seng ge dang stag dang phag rgod dang dred dang spre'u dang gzig dang byi la dang} सिंहव्याघ्र– ऋक्षवराहवानरद्वीपिबिडाल(–) ल.वि.१५०क/२२२; व्याघ्रः — {las kyis bskyed pa'i seng ge dang gzig dang sbrul khro bas zil gyis non pa rnams de'i mdun na 'dug pa} कर्ममयाः सिंहव्याघ्रसर्पाः क्रोधाभिभूताः पुरतस्तिष्ठन्ते शि.स.४७ख/४५; व्यालः — ग्. {yo sgyu rtags skyes bu gzig sbrul rnams la} व्यालः मि.को.८९क; शार्दूलः म.व्यु.४७७७ ( {stag} शार्दूलः । {stag gzig} व्याघ्रः । {gung} द्वीपी म.व्यु.७४क).
• क्रि. (अवि., सक.) ( {lta ba/} {mthong ba} इत्यनयोः आद.) १. पश्यति — {'khor yongs su dag cing mos pa snying por byed pa} … {yang gzigs} परिशुद्धां च पर्षदं पश्यति अधिमुक्तिसाराम् स.पु.७१ख/१२०; {srid pa thams cad ni} … {'phags pa rnams kyis sdug bsngal du gzigs te} सर्वं भवमार्या दुःखतः पश्यन्ति अभि.भा.४क/८७८; व्यवलोकयति — {chos thams cad kyi don gyi rim pa la de bzhin gshegs pa gzigs te} सर्वधर्मार्थगतिं च तथागतो व्यवलोकयति स.पु.४६ख/८४; निरीक्षते — {de nas bcom ldan 'das chu bo gang gA las rgal ba na glang po che'i lta stangs kyis g}.{yas phyogs nas chu bo gang gA la gzigs pa dang} अथ भगवान्नदीं गङ्गामुत्तीर्य दक्षिणेन नागावलोकितेन नदीं गङ्गां निरीक्षते वि.व.१५४क/१.४२ २. ददर्श — {der des sngo zhing 'jam la mthing gar 'dug pa'i spang gi ngos me tog gi dri zhim pa rnam pa sna tshogs kyis rab tu brgyan pa'i sa phyogs zhig gzigs so//} स तत्र ददर्श हरितमृदुनीलशाद्वलतलविविधकुसुमप्रतिमण्डितं पृथिवीप्रदेशम् सु.प्र.५३क/१०६; अद्राक्षीत् — {sems can rnam 'gyur can/} /{skye bos kun tu bskor ba gzigs//} सत्त्वमद्राक्षीदावृतं विकृतं जनैः अ.क.१६९क/७६.२; {shing sdong chen po zhig khyer ba gzigs so//} अद्राक्षीद्…महान्तं दारुस्कन्धमुह्यमानम् वि.व.१४६ख/१.३५; ईक्षते स्म — {zhag bdun pa gsum pa'i tshe ni de bzhin gshegs pa} … {byang chub kyi snying po la spyan mi 'dzums par gzigs so//} तृतीये सप्ताहे तथागतोऽनिमिषं बोधिमण्डमीक्षते स्म ल.वि.१८०क/२७४; प्रेक्षते स्म — {spyan mi 'dzums par shing gi rgyal po la gzigs shing} अनिमिषनयनो द्रुमराजं प्रेक्षते स्म ल.वि.१७७क/२६९ ३. = {gzigs shig} पश्यतु — {khyod la'ang sdang bar rab bgyid pa'i/} /{rmongs pa mi bzad pa la gzigs//} त्वय्यपि प्रतिहन्यन्ते पश्य मोहस्य रौद्रताम् ।। श.बु.११६क/१४८; पश्येत् — {gal te bcom ldan 'das kyis bdag cag gi mos pa'i stobs gzigs nas} स चेद् भगवानस्माकं पश्येदधिमुक्तिबलम् स.पु.४३ख/७५; दृश्यन्ताम् — {kye kye rgyal ba thams cad gzigs/} /{byang chub sems kyi rnam 'phrul yin/} /{gang du lus ngag sems med pa/} /{der ni gzugs su rab tu mthong //} दृश्यन्तां हे जिनाः सर्वे बोधिचित्तविजृम्भितम् । यत्र कायो न वाक् चित्तं तत्र रूपं प्रदृश्यते ।। गु.सि.६क/१३; • = {gzigs pa/}
gzigs gyur nas
आलोक्य — {bkra ba'i gos dang dam pa'i snod/} /{pus 'khyud la sogs bsags pa dag/} /{rab tu mang po gzigs gyur nas/} /{bcom ldan 'das kyis yang dag bsams//} चित्रचीवरसत्पात्रयोगपट्टादिसञ्चयम् । प्रभूततरमालोक्य भगवान् समचिन्तयत् ।। अ.क.२८७ख/३७.३.
gzigs shing
विलोकयन् — {ro bral snying po med gyur pa/} /{kun la gzigs shing rgyal po'i bu//} निःसारविरसं सर्वं राजसूनुर्विलोकयन् । अ.क.२१९ख/२४.१३०.
gzigs su
द्रष्टुम् — {rgyal sras} … {me tog rgyas pa yi/} /{ljon pa gzigs su nags su gshegs//} राजपुत्रः…ययौ फुल्लान् वने द्रष्टुं…तरून् ।। अ.क.२०४ख/२३.१९.
gzigs pa
• सं. दृष्टिः — {de yi lus la bcom ldan gyis/} /{gzigs pa 'khor ba gcod byed ni/} /{rab byung nyid dang lhan cig babs//} संसारच्छेदिनि तनौ । पपात भगवद्दृष्टिस्तस्य प्रव्रज्यया सह ।। अ.क.३१३क/४०.६५; दृक् — {bcom ldan gyis kyang 'khor ba yi/} /{gdung ba zhi byed zla ba'i 'od/} /{bdud rtsi'i grogs po dge ba yi/} /{pho nya gzigs pa de la gtad//} भगवानपि संसारतापप्रशमचन्द्रिकाम् । सुधासखीं दिदेशास्मै दृशं कुशलदूतिकाम् ।। अ.क.३३५क/४३.७; दर्शनम् — {sras ni gzigs par bzhed ldan pas//} पुत्रदर्शनसोत्कण्ठः अ.क.२१७क/२४.१०३; {ji bzhin ji snyed nang gi ni/} /{ye shes gzigs pa dag pa'i phyir//} यथावद्यावदध्यात्मज्ञानदर्शनशुद्धितः । र.वि.८२क/१४; {rnam par grol ba'i ye shes gzigs pa'i phung po dang} विमुक्तिज्ञानदर्शनस्कन्धः अ.सा.१२०ख/६९; सन्दर्शनम् — {slong ba gzigs pas kun dga' dag/} /{rdzogs pa yis ni de la smras//} अर्थिसन्दर्शनानन्दनिर्भरस्तमभाषत ।। अ.क.५१ख/५.५३; आलोकः — {gzigs pa rab rib med cing rnam par dag pa} वितिमिरविशुद्धालोकः म.व्यु.३०० (८ख); अवलोकः — {'phags pa de bzhin gshegs pa thams cad kyi byin gyi rlabs sems can la gzigs shing sangs rgyas kyi zhing gi bkod pa kun tu ston pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यसर्वतथागताधिष्ठानसत्त्वावलोकेन बुद्धक्षेत्रनिर्देशव्यूहनाम महायानसूत्रम् क.त.९८; अवलोकनम् — {chen po rnams kyis gzigs pa ni/} /{mi dge ba dag ring du byed//} करोत्यकुशलं दूरे…महतामवलोकनम् ।। अ.क.१८८ख/२१.५०; आलोकनम् — {bcom ldan brtse ldan dge 'dun dang bcas pas/} /{brtse bas mchod pa blangs nas rjes bzung ni/} /{gzigs pa'i cha yis ma ga d+ha bzang mo/} /{gnyen dang bcas pa rnams la bka' drin bsgrubs//} सुमागधाया दयया दयालुः पूजां गृहीत्वा भगवान् ससङ्घः । अनुग्रहालोकनसंविभागैः सर्वान्व (सबान्ध लि.पा.)वाया विदधे प्रसादम् ।।अ.क.२५६क/९३.८०; ईक्षणम् — {sems de rang bzhin 'od gsal bas na nyon mongs ngo bo med gzigs pas//} तच्चित्तप्रकृतिप्रभास्वरतया क्लेशास्वभावेक्षणात् । र.वि.८१ख/१४; प्रत्यवेक्षणम् — {byang chub sems dpa' las kyi mtha' la gzigs pa'i ched du} बोधिसत्त्वो हि कर्मान्तप्रत्यवेक्षणाय अभि.स्फु.३०४क/११६९; • वि. द्रष्टा — {de phyir dbang 'das don rnams ni/} /{dngos su gzigs pa kho na yin//} तस्मादतीन्द्रियार्थानां साक्षाद् द्रष्टैव विद्यते । त.स.११९क/१०२४; विलोकिनी — {ma lus phyogs kyi mun pa yi//rmongs} {pa 'joms bstan zla ba ni/} /{dal bus shar ba nam mkha' dag/} /{snang bas khengs shing gzigs par byas//} अशेषाशातमोमोहविरामविमलां शनैः । इन्दुर्गामुदितश्चक्रे पूर्णालोकविलोकिनीम् ।। अ.क.२१९क/२४.१२७; • भू.का.कृ. अवलोकितः — । {de yis gzigs pa rnams la yang /} /{'chi bas byas pa'i 'jigs pa med//} तेनावलोकितस्यापि नास्ते मृत्युभयम् अ.क.२३०ख/२५.७०; दृष्टः — {ri dwags mig/} /{mi 'am ci mo su zhig thub pa mchog gis gzigs sam ci//} मुनिवर हरिणाक्षी किन्नरी काऽपि दृष्टा अ.क.१०९क/६४.२५०; {skyob pa nyid gzigs lam gsungs pa/} /{'bras med phyir na brdzun mi gsung //} तायः स्वदृष्टमार्गोक्तिः वैफल्याद् वक्ति नानृतम् ।। प्र.वा.११३क/१.१४७; • उ.प. दर्शी — {thams cad gzigs pa} सर्वदर्शी अ.श.१८२ख/१६८; {don dam gzigs pa rnams kyi yul} विषयः परमार्थदर्शिनाम् र.वि.८५क/२१; {de kho na nyid gzigs pa} तत्त्वदर्शी प्र.प.४२क/४९; • = {gzigs/}। ( द्र. — {mngon par gzigs pa/} {so sor gzigs pa/} {rnam par gzigs pa/} {rab tu gzigs pa/} {spyan ras gzigs/} ).
gzigs pa can
• सं. = {gzigs pa can nyid} दर्शित्वम् — {'on te rjes su dpag pas rig na 'di ji ltar dngos su gzigs pa can yin} अथानुमानेन वेदने कथमस्य साक्षाद्दर्शित्वम् प्र.अ.१०३क/१११; • उ.प. निदर्शी — {thugs rje gzhan dbang gyur pa na/} /{de nyid gsal bar gzigs pa can/} /{dmigs bsal kun la dogs med pas/} /{thams cad du ni ston par mdzad//} करुणापरतन्त्रास्तु स्पष्टतत्त्वनिदर्शिनः । सर्वापवादनिःशङ्काश्चक्रुः सर्वत्र देशनाम् ।। त.स.१३०क/११११.
gzigs pa po
वि. द्रष्टा — {bcom ldan 'das ni mngon du gzigs pa por 'dod pa yin no//} साक्षाद्द्रष्टा च भगवानिष्यते प्र.अ.१०३क/१११.
gzigs pa med
= {gzigs pa med pa/}
gzigs pa med pa
वि. अदर्शनः — {rgyal ba thams cad mkhyen pa ni/} /{des na gzigs pa med par bstan//} तेनादर्शनमप्याहुः सर्वं सर्वमिदं (विदं भो.पा.) जिनम् । त.स.७४ख/७००.
gzigs pa mdzad
• क्रि. निरीक्षते — {dper na dpa' bo dgra tshogs rnams/} /{ma lus pham byas lta ba ltar/} /{byang chub snying por sangs rgyas kyang /} /{nyon mongs bcom nas gzigs pa mdzad//} शूरो यथारिसङ्घां निरीक्षते निर्जितां निरवशेषाम् । बुद्धाऽपि बोधिमण्डे क्लेशां निहतां निरीक्षन्ते ।। ल.वि.१७७ख/२७०; {btsun pa bcom ldan 'das ci'i slad du g}.{yas phyogs nas chu bo gang gA la gzigs par mdzad} किमर्थं भदन्त भगवान्परावृत्य नदीं गङ्गां निरीक्षते वि.व.१५४क/१.४२; • सं. लोचनम् — {gzhon nu nags tshal dag ni gzigs pa mdzad slad du/} /{byis pa rnams kyis yongs su bskor te gshegs pa'i rigs//} परिवारितु दारिकेभिः हन्ता कुमार वनि गच्छम लोचनार्थम् ल.वि.७०क/९३.
क्रि. पश्येत् — {gal te yang bdag de yod par gyur na de bzhin gshegs pa rnams kyis shin tu gsal ba kho nar gzigs par 'gyur ro//} यदि चात्मा भवेत्, तथागता एव सुव्यक्तं पश्येयुः अभि.भा.९०ख/१२१४.
gzigs par mdzad
= {gzigs pa mdzad/}
gzigs par mdzod
क्रि. पश्य — {lha gcig bdag po phrag bkod pa'i/} /{gtsang ma de la gzigs par mdzod//} हे देव पश्य तां साध्वीं स्कन्धारोपितभर्तृकाम् । अ.क.२६८ख/३२.४३.
gzigs pas rjes su bzung ba
दर्शनानुग्रहः — {gang zhig bcom ldan rang nyid kyis/} /{gzigs pas rjes su bzung byas pa/} /{'di 'dra bsod nams myu gu rnams/} /{gang zhig yongs su smin pa'i 'bras//} केषां पुण्यप्ररोहाणां परिपाकोऽयमीदृशः । कृतोऽयं यद्भगवता दर्शनानुग्रहः स्वयम् ।। अ.क.१००ख/१०.१०.
वि. अविस्मितः — {bdag gi so so rang gis rig pa'i 'phags pa'i ye shes mthong ba'i spyod yul ting nge 'dzin gyi bde ba la dgongs pa rab tu bzhag ste/} {gzigs mo med par seng ge'i lta bas phyogs su gzigasanas} स्वप्रत्यात्मार्यज्ञान(दर्शन)गोचरसमाधिमुखे (सुखे भो.पा.) पतिताशयोऽविस्मितः सिंहावलोकनतया दिशोऽवलोक्य ल.अ.६०ख/६.
gzigs lam
दृष्टमार्गः — {skyob pa nyid gzigs lam gsungs pa/} /{'bras med phyir na brdzun mi gsung //} तायः स्वदृष्टमार्गोक्तिः वैफल्याद् वक्ति नानृतम् ।। प्र.अ.११३क/१.१४७.
क्रि. पश्यतु — {lha gzigs su gsol} पश्यतु देवः जा.मा.११७क/१३६; दृश्यताम् — {rgyal po chen po mi ma lags pa 'dis che bzhi bgyis pa gzigs su gsol} अयं चात्र महाराज अमानुषः साक्षिनिर्देशो दृश्यताम् जा.मा.१३०ख/१५१.
gzing gzing ba
गहनम्— {byang chub sems dpa' ni 'dod pa de dag 'jigs pa chen po sna tshogs gzing gzing bar 'jug pa lta bur yang dag pa ji lta ba bzhin du mthong ba'i phyir} बोधिसत्त्वः…महाविचित्रप्रतिभयगहनप्रवेशमिव तान् कामान् यथाभूतं सम्पश्यन् बो.भू.७६क/९८.
gzings
कोलः — {lam yang gdon mi za bar gzings lta bur dor bar bya ba yin pa nyid kyi phyir} मार्गस्य च कोलोपमतयाऽवश्यत्याज्यत्वात् अभि.भा.७६ख/११६४; उडुपः — {gzings zhes bya ba ni gzings so//} {'di la de dang 'dra ba yin pas na lam ni gzings lta bu'o//} कोल उच्यते उडुपः । स उपमा अस्येति कोलोपमः मार्गः अभि.स्फु.३०१क/११६४; प्लवः — {lus 'dis sdug bsngal nyam thag pa 'di rnams phongs las bsgral ba'i phyir gzings su gyur par bdag gis bya} करोमि तदिदं देहं… एषां दुःखपरीतानामापदुत्तरणप्लवम् ।। जा.मा.१८२क/२११; {mi'am ci'i bu mo} … {nam mkha'i gzings zhes bya ba dang} आकाशप्लवा नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०२ख/२६०; प्रवहणम् — {de nas gzings de chu gter gyi/} /{dbus su yang dag 'gags gyur cing /} /{tshong pa'i don mthun cho nge dag /sgrogs} {tshe} अथाब्धिमध्ये संरुद्धे तस्मिन् प्रवहणे क्षणम् । साक्रन्दे वणिजां सार्थे अ.क.१३५क/६७.११; {re zhig khyod kyis gzings la ni/} /{'tsham pa'i khur dag rab tu mdzod//} सद्यस्तावत्प्रवहणे भवद्भिः क्रियतां भरः । अ.क.२२१ख/८९.६; {de dag gzings la zhon gyur te//} प्रवहणारूढौ तौ अ.क.६३क/६.११५; लङ्घनकम् — {bdag gi mthus 'di dag gi yon tan gyi tshogs 'di lta bu thob na/} {bdag ni gzings lta bur gyur pa lta snyam nas} एभिर्मदीयेनाववादेनैवंविधा गुणगणा अधिगताः । अहं लङ्घनकोपमः संवृत्तः वि.व.११३क/२.९४; तारणिः, ओ णी मि.को.५१क ।
gzings lta bu
कोलोपमः — {lam yang gdon mi za bar gzings lta bur dor bar bya ba yin pa nyid kyi phyir} मार्गस्य च कोलोपमतयाऽवश्यत्याज्यत्वात् अभि.भा.७६ख/११६४.
gzings can
ना. भेडः, महर्षिः म.व्यु.३४५४ (५९क).
gzings chen
महाप्रवहणम् — {grong khyer pA Ta li pu Ta'i/} /{tshong pa tsan dan don gnyer sngon/} /{gzings chen dag la zhon nas ni/} /{tsan dan gling du phyin par gyur//} पुरा पाटलिपुत्रायां वणिजश्चन्दनार्थिनः । महाप्रवहणारूढाश्चन्दनद्वीपमाययुः ।। अ.क.१८९ख/८१.५; प्रवहणम्— {de nas de yi gzings chen ni/} /{rab rno chu srin sen mo yi/} /{sog le drag pos dral bar byas//} मकरस्फारनखरक्रूरक्रकचदारितम् । ततस्तस्य प्रवहणम् अ.क.२४४ख/९२.२१.
gzings lta bu nyid
कोलोपमता — {de ltar don shes pa ni mdo la sogs pa'i chos thams cad gzings lta bu nyid du shes} एवमर्थज्ञः सर्वधर्माणां सूत्रादीनां कोलोपमतां जानाति सू.भा.१८६ख/८३.
gzings pa
१. गहनम् — {skyon gyis gzings pa mtha' yas ldan pa'i khyim spangs} त्यक्त्वा गेहमनन्तदोषगहनम् रा.प.२३३क/१२६; पलिगोधः — {mi rigs pa la brtson pa dang 'khor ba la mngon par dga' ba rnams kyi las ni 'di yin te/} {'di ltar zhal ta byed pa dang 'jig rten pa'i bya bas gzings pa ste} अयुक्तयोगानामेतत्कर्म संसाराभिरतानां यदुत वैयापृत्यं लौकिककृत्यपलिगोधः शि.स.६६क/६५ २. = {gzings pa nyid} गहनता — {'di lta ste/} {lta bas gzings pa 'di ni log par lta ba'i nang na ma rungs pa ste} इदमग्रं मिथ्यादृष्टीनां यदुत गहनतादृष्टिः शि.स.९६ख/९६; द्र. {'dzings pa/}
gzims
= {gzims pa/}
gzims khang
= {gzims pa'i khang pa/}
gzims khri
मञ्चः — {kun dga' bo} … {shing sA la zung gi bar du de bzhin gshegs pa'i gzims khri shoms la/} {sngas byang phyogs su ston cig} प्रज्ञापय आनन्द तथागतस्य अन्तरेण यमकशालयोरुत्तराशिरसं मञ्चम् अ.श.१११क/१०१; पल्यङ्कः — {khri dang nyal khri gzims khri dang /} /{kha T+wa ya ni mtshungs pa 'o//} मञ्चपर्यङ्कपल्यङ्काः खट्वया समाः अ.को.१८०ख/२.६.१३८; परितोऽङ्क्यते उपभोगादिना लक्ष्यत इति पर्यङ्कः । अकि लक्षणे । पल्यङ्कश्च । रलयोरभेदात् अ.वि.२.६.१३८.
=( {nyal ba} इत्यस्य आद.) • क्रि. ( {gzim pa} इत्यस्या भूत., विधौ) शय्यां कल्पयति — {glo g}.{yas phyogs kyis gzims te/} {zhabs gshibs nas snang ba'i 'du shes dang dran pa dang shes bzhin dang ldan zhing mya ngan las 'das pa'i 'du shes 'ba' zhig thugs la dgongs so//} दक्षिणेन पार्श्वेन शय्यां कल्पयति पादे पादमाधाय आलोकसंज्ञो स्मृतः सम्प्रजानन्निर्वाणसंज्ञामेव मनसि कुर्वन् अ.श.१११ख/१०१; शेते — {zhi ba rnams ni kun tu bde bar gzims//} सर्वत्र शान्तः सुखमेव शेते अ.क.१९६क/२२.३९; • सं. १. स्वापः, शयनम् — {gnyid dang nyal dang gzims pa dang /} /{rmi lam legs bab ces kyang bya//} स्यान्निद्रा शयनं स्वापः स्वप्नः संवेश इत्यपि ।। अ.को.१४५क/१.८.३६; स्वपितीति स्वापः, स्वप्नः । ञिष्वप् शये अ.वि.१.८.३६ २. = {gzims mal} शय्या — {mgon po mya ngan 'das gzims ltar/} /{'dod pa'i phyogs su nyal bar bya//} नाथनिर्वाणशय्यावच्छयीतेप्सितया दिशा । बो.अ.१४क/५.९६; शयनम् — {nyal ba gzims pa sha ya nI//} शय्यायां शयनीयवत् ।। शयनम् अ.को. १८०ख/२.६.१३८; शेतेऽत्र शय्या, शयनीयं च शयनं च अ.वि.२.६.१३८; • भू.का.कृ. प्रसुप्तः — {mtshan mo'i mjug tu sa bdag khang bzang na/} /{gzims pa 'phral la sad nas rab tu bsams//} हर्म्यप्रसुप्तः सहसा प्रबुद्धः क्षपावसाने क्षितिपः प्रदध्यौ ।। अ.क.६५ख/५९.१३९; • वि. शयनस्थितः — {'chag pa dang ni bzhengs pa dang /} /{bzhugs pa dang ni gzims pa dang //} चङ्क्रम्यमाणं तिष्ठन्तं निषण्णं शयनस्थितम् ।। र.वि.१२३क/१००.
gzims pa'i khang pa
शय्यागृहम् — {'di dag ni bdag cag gi zas gzhag pa'i khang pa dang skom gzhag pa'i khang pa dang gos gzhag pa'i khang pa dang gzims khang lags te} इदमस्माकमन्नगृहं पानगृहं वस्त्रगृहं शय्यागृहम् अ.श.१००ख/९०; शय्यावेश्म — {mya ngan gyis gdungs pas/} /{sa bdag gzims pa'i khang par zhugs//} विवेश शोकसन्तप्ता शय्यावेश्म महीपतेः ।। अ.क.१४८ख/१४.११३.
gzims mal
शय्या — {bcom ldan kun mkhyen gzims mal du/} /{lha yi gnas las mngon phyogs te//} भगवानपि सर्वज्ञः शय्यां प्राप्य सुरालयात् । अ.क.१८५क/८०.५१; शयनम् — {yongs su myang 'das la rtog cing /} /{tha ma'i gzims mal dag la gnas//} कलयन् परिनिर्वाणं पश्चिमे शयने स्थितः ।। अ.क.१८२ख/८०.२०.
gzims mal gyi tha ma
पश्चिमशयनम्— {gang gi tshe bcom ldan 'das gzims mal gyi tha mar bzhugs te gnad la gnod pa'i tshor ba myong zhing} यदा भगवता पश्चिमशयनोपगतेन ध (म भो.पा.)र्मोपरोधिकायां वेदनायां वर्तमानायाम् अ.श.११४क/१०३; पश्चिमं शयनम् — {yongs su myang 'das la rtog cing /} /{tha ma'i gzims mal dag la gnas//} कलयन् परिनिर्वाणं पश्चिमे शयने स्थितः ।। अ.क.१८२ख/८०.२०.
gzims mal ba
शयनपालिका — {de nas rgyal po de} … {chags pa'i dbang gis btsun mo rnams gar song zhes gzims mal ba rnams la smin ma bsgyur te dris so//} अथ स राजा…मदनानुवृत्त्या कुत्र देव्य इति शयनपालिकाः सभ्रूक्षेपं पर्यपृच्छत् जा.मा.१६७क/१९३.
gzir
= {gzir ba/}
gzir gyur
= {gzir bar gyur pa/}
gzir gyur pa
= {gzir bar gyur pa/}
gzir ba
• क्रि. (अवि., सक.) १. पीडयति — {nyon mongs pa'i dbang du gyur pas bdag la gnod pa ni gzir ba ste/} {ci ste bya ba'o//} किम्…क्लेशवशगतया आत्मानमाबाधसे, पीडयसि बो.प.८६ख/४७ २. निष्पीडयति स्म — {'dug nas rang gi lus sems kyis tshar bcad cing gzir to//} निषद्य च स्वकायं चेतसा निगृह्णीते स्म, निष्पीडयति स्म ल.वि.१२४ख/१८४; • सं. १. पीडा — {skyes bu rnams la lus gzir dang /} /{mtshungs pa'i mya ngan tshogs gzhan med//} कायपीडासमः पुंसां नास्त्यन्यः शोकसञ्चयः ।। अ.क.२०४ख/८५.४; आर्तिः — {gzir ba thams cad sel la chags//} सर्वार्तिहरणासक्तः अ.क.२६८क/९९.४; व्यथा — {mgo bo gzir bar gyur} शिरोव्यथा…अभूत् अ.क.९१ख/६४.४३; चिन्ता — {longs spyod las ni chags bral bdag/} /{dga' ba'i rab byung blangs nas ni/} /{nags su gnas shing bsam pa yis/} /{gdungs pa sems kyi gzir ba 'phrog//} भोगाद्विरक्तः प्रव्रज्यामादाय दयितां वने । विहरामि हरन् चिन्तां चिन्तातप्तस्य चेतसः ।। अ.क.३२८क/४१.४६; पीडनम् — {reg pa dang ni gzir ba yis//lha} {dang sems can dmyal ba'i lus/} /{bar ma do yi srid med de/} /{rnam par shes pas bskyed pa yin//} संस्पर्शपीडनाभ्यां वै देवानां नारकाणि च । अन्तराभविका नास्ति विज्ञानेन प्रवर्तिताः ।। ल.अ.१९०क/१६२ २. = {gzir ba nyid} वैधुर्यम् — {rab rgyas nad kyis gzir ba la/} /{yun ring dpyad nas rab smras pa//} प्रवृद्धव्याधिवैधुर्यं विचार्य चिरमूचिरे ।। अ.क.२०५क/८५.९; • भू.का.कृ. पीडितः — {dgra bcom bsad pa nyid/} /{zug rngu lta bus gzir ba yi//} अर्हद्वधेनैव शल्यतुल्येन पीडितः अ.क.३१८क/४०.१२९; {'dod chags kyis gzir ba} रागपीडितस्य प्र.अ.११५ख/१२३; प्रतिपीडितः — {'khor ba thams cad kyi sdug bsngal gyis gzir ba'i sems can 'byung ba'i nga ro rab tu bsgrags pas rnam par dmigs par byed pa} सर्वसंसारदुःखप्रतिपीडितसर्व (?सत्त्व)निर्याणनिर्घोषविज्ञापनः ग.व्यू.१२७क/२१४; प्रपीडितः — {'tsho ba'i 'jig rten ring nas ni/} /{nyon mongs nad kyis gzir ba la//} चिरातुरे जीवलोके क्लेशव्याधिप्रपीडिते । ल.वि.१७२क/२५९; उत्पीडितः — {skye ba la sogs pa sdug bsngal gyis gzir ba'i yid can} जात्यादिदुःखोत्पीडितमानसाः त.प.२९६ख/१०५५; {de ni/} {nad tshabs po ches gzir nas yun ring du lon pa rnams kyi bdud rtsi dang 'dra'o//} एष दीर्घकालमहाव्याध्युत्पीडितानाममृतकल्पः अ.श.८८ख/७९; सम्पीडितः — {rtag tu gsar pa gsar pa'i lam 'gron 'dzegs shing 'bras bu 'dzin pas gzir ba'i shing //} आरुह्यात्तफलैः सदा नवनवैः सम्पीडितस्याध्वगैः अ.क.१८५क/८०.४९; अर्दितः — {mngal rgyas khur gyis gzir ba} प्रौढगर्भभरार्दिता अ.क.१४६क/६८.५९; {'dod pas gzir ba} स्मरार्दिता अ.क.५४ख/५९.४४; व्यथितः — {bsam pa de yi gdung bas gzir/} / ग्. {yo med kun tu rtog pas smras//} उवाचाचलसङ्कल्पस्तद्व्यथाव्यथिताशयः ।। अ.क.८२क/८.३१; मर्दितः — {skye dang na dang rga dang 'chis gzir ba//} जातिव्याधिजरमृत्युमर्दितान् रा.प.२३२क/१२५; ग्लानः — {de yis nad kyis gzir ba yi/} /{rang sangs rgyas la} तेन प्रत्येकबुद्धस्य रोगग्लानस्य अ.क.२७८ख/१०३.२१; आविष्टः — । {mi bzad nad kyis lus gzir sgra yang 'byin} रारट्यन्ते तीव्ररुजाविष्टशरीराः जा.मा.१७६ख/२०५; अभिभूतः — {ba rdzi de mtshungs nad kyis gzir ba zhig/} /{btsal nas} अन्विष्य तत्तुल्यगदाभिभूतमाभीरम् अ.क.५८ख/५९.८२; आक्रान्तः — {nam zhig de yis dbul po yi/} /{bud med btsas shing ltogs pas gzir/} … {mthong bar gyur//} सा कदाचित्क्षुधाक्रान्तां प्रसूतां दुर्गताङ्गनाम् ।…अपश्यत् अ.क.१४ख/५१.७; हतः — {mya ngan gyis gzir ba'o//} शोकहतायाः वि.सू.५२ख/६७; अभिहतः — {nad brgyas gzir ba'i 'gro ba mthong nas su/} /{lus ni sman lta bur yang bsgyur byas te//} व्याधिशताभिहतं जगदीक्ष्य भैषजभूत समुच्छ्रय कृत्वा । रा.प.२३९क/१३६; भिन्नः — {bdag dkar sham mo//} … {tshor ba drag pos gzir ba'o//} गौरोऽहं…तीव्रवेदनाभिन्नः त.प.२००क/११६; किलिष्टः — {rga dang nad kyis gzir ba la/} /{sman pa dam pa 'di byung ste//} जराव्याधिकिलिष्टानां प्रादुर्भूतो भिषग्वरः । ल.वि.६९ख/९१; पिष्टः — {bsdus 'joms ri yis kha cig lus kyang gzir//} सङ्घातपर्वतसमागमपिष्टदेहाः जा.मा.१७६क/२०४; • वि. आर्तः — {'tshol ba'i ngal dub kyis gzir ba/} /{blon po gdug pas de mthong gyur//} अन्वेषणश्रमार्तेन दृष्टः क्रुद्धेन मन्त्रिणा ।। अ.क.१२९क/६६.४७; {nad kyis gzir rnams sman pas gso//} रोगार्तानां चिकित्सकः अ.क.१९७ख/८३.१८; {'dod pas gzir} कामार्ता का.आ.३३९ख/३.१४३; आतुरः — {bkres dang skom pa ngal bas gzir//} क्षुत्पिपासाश्रमातुरान् अ.क.२१६क/२४.९४; {phrag dog dug gis rtag gzir ba//} नित्यमीर्ष्याविषातुरः अ.क.१४५क/१४.७०; {chags pas gzir} रागातुराणाम् अ.क.१९६क/२२.३८; आकुलितः — {snying rjes gzir ba'i mi bdag ni//} करुणाकुलितो नृपः अ.क.२५क/३.६४; • = {gzir/}। ( द्र.— {yongs su gzir ba/} ).
gzir ba med
= {gzir ba med pa/}
gzir ba med pa
वि. न बाध्यमानः — {byang chub sems dpa'} … {sdug bsngal dag gis shin tu gzir ba med pa} बोधिसत्त्वः…नात्यर्थं दुःखैर्बाध्यमानः बो.भू.१९क/२३.
gzir bar gyur
= {gzir bar gyur pa/}
gzir bar gyur pa
भू.का.कृ. आक्रान्तः — {nam zhig skom pas gzir gyur cing /} /{gdung bas nyen pa'i lus can des//} स कदाचित्तृषाक्रान्तः सन्तापक्लान्तविग्रहः । अ.क.२५९ख/९४.९; पीडितः — {rgyal po dbyig gi go cha yis/} /{nor gyi chad pas gzir bar gyur//} हिरण्यवर्मणा राज्ञा धनदण्डेन पीडितः ।। अ.क.२१क/५२.२०; निपीडितः — {nam zhig grong pa nad pa ni/} /{yun ring nad kyis gzir gyur pa//} कदाचिदातुरः पौरश्चिररोगनि– पीडितः । अ.क.२०५क/८५.८; दुःखितः — {rang gi gdung ba yongs btang ste/} /{de yi sdug bsngal gyis gzir gyur//} परित्यज्य निजामार्तिमभूत्तद्दुःखदुःखितः ।। अ.क.१६५ख/१९.२३; व्यथितः — {zhes pa de yis bshad thos nas/} /{sa yi bdag po gzir bar gyur//} श्रुत्वेति तेन कथितं व्यथितः पृथिवीपतिः । अ.क.२३ख/५२.४३; प्रव्यथितः — {rab tu 'joms byed yid srubs sa bdag gis/} /{chom rkun ma bzhin 'phral la gzir gyur te//} चोरीव सा मन्मथपार्थिवेन प्रमाथिना प्रव्यथिता प्रसह्य । अ.क.५४क/५९.४३; अर्दितः — {de yi mchu sgros dmar ba dag gis gzir gyur te//} तस्याः…शोणाधरेणार्दितम् अ.क.३५९ख/४८.२४; कदर्थितः — {sna tshogs don gnyer nyer gnas pas/} /{bdag ni shin tu gzir bar gyur//} नानार्थार्थिभिरत्यर्थं सोपवासैः कदर्थिता ।। अ.क.७६क/६२.२८.
gzir byed
१. = {'jag ma} तोदनम्, प्राजनम् मि.को.३५क २. = {sug smel} तुत्थः, सूक्ष्मैला मि.को.५४क ।
• वि. १. = {drang po} सरलः — {de ring bde gshegs gzu bo yi/} /{zhabs la rab tu dang ba'i slad/} /{gdug pa gnod pa byed pa yi/} /{sdig pa lci ldan bdag gtug go//} क्रूरः कृतापकारोऽहं सुगतस्याद्य पादयोः । सरलस्य प्रसादाय पतामि गुरुपातकः ।। अ.क.३४३क/४५.८ २. स्थलस्थः — {de gnyis su gcig yan chad kyis so//} {gzu bo dag la 'drang bar bya'o//} तयोरेकतः स्थलस्थानारोचनम् वि.सू.९०क/१०८; • सं. सत्यम् — {'di thams cad blo gros ngan pa rnams kyi nus pa med pa sgrib pa'i thabs la gzu bo btang} ।{snyoms su bya ba mi rigs so//} सर्वोऽयं दुर्मतीनामसामर्थ्यप्रच्छादनोपायः, न तु सत्यैरस्त्युपेतः वा.न्या.३३६क/६६.
gzu lums
साहसम् — {de lta bas na khyad par can gyi yul can gyi blo yin zhing yang rtog pa yang ma yin no zhes tshad mas gnod pa khas len pa na khyod kyi 'di gzu lums yin no//} तस्माद् विशिष्टविषयो बोधोऽथ च कल्पना नास्तीति साहसमेतद्भवतां प्रमाणबाधितमभ्युपगच्छताम् त.प.१०क/४६५; {nur nur sogs la shes yod pa/} /{zhes bya 'di yang gzu lums yin//} कललादिषु विज्ञानमस्तीत्येतच्च साहसम् । त.प.१०४क/६५८; रभसः — {rab dang gzu lums dag gis ni/} /{bya rog bzhin du g}.{yo ba byas//} प्रसादरभसेनैव कृतं वाक्(काक लि.पा.)चापलं मया ।। अ.क.३६२ख/४८.५७.
gzu lums kyis
आहोपुरुषिकया — {gal te yang gzu lums kyis bstan bcos 'ga' zhig la gnas par 'gyur bas na bstan bcos 'ga' zhig khas blangs nas/} {sgrub par smra ba} आहोपुरुषिकया तु यद्यपि क्वचिच्छास्त्रे स्थित इति किञ्चिच्छास्त्रमभ्युपगतः साधनमाह न्या.टी.६९ख/१७९.
gzu lums tsam
साहसमात्रम् — {de kho bo cag mi 'don pa'i phyir sangs rgyas kyi bka' ma yin no zhes smras ste/} {gzu lums tsam 'ba' zhig tu zad do//} सोऽस्माभिरपाठान्न बुद्धवचनमिति वचनं केवलं साहसमात्रम् अभि.भा.८६ख/१२०४.
gzu lums can
वि. साहसिकः, ओ का — {de dag ni khro zhing gtum la brlang zhing gzu lums can} ते चण्डाश्च रौद्रश्च परुषाश्च साहसिकाश्च ल.वि.१४क/१५; {rgyal po de la btsun mo blo ngan ma zhes bya ba gtum zhing khro la gzu lums can zhig yod do//} तस्य च राज्ञो दुर्मतिर्नाम देवी चण्डा रोषणी साहसिका अ.श.९२क/८२; रभसः — । {de rnams gtum pa/} {gzu lums can/} {rtsub pa yin pas tshul ma yin pas yul mi rnams la gnod pa byed par 'gyur ro//} एते चण्डा रभसाः कर्कशा जनपदाननयेन व्यसनमापादयिष्यन्ति वि.व.१९८क/१.७१.
gzugs
• सं. १. रूपम् [1] चक्षुर्विषयः — {mig gis gzugs rnams la thogs par 'gyur ba/} {de'i phyir gzugs rnams ni mig gi yul zhes bya'o//} चक्षुर्हि रूपे प्रतिहन्यते, तस्माद् रूपाणि चक्षुर्विषया इत्युच्यन्ते शि.स.१३९ख/ १३४; {gzugs ni 'byung ba chen po rnams kyi gnas kyi bye brag go//} रूपं च भूतानां सन्निवेशविशेषः ल.अ.१३७ख/८४; {de la yan lag bcu gnyis ni/} {ma rig pa dang 'du byed dang rnam par shes pa dang ming dang gzugs dang} तत्र द्वादशाङ्गानि—अविद्या, संस्काराः, विज्ञानम्, नामरूपम् अभि.भा.१२४क/४३५ [2] = {byad gzugs} आकृतिः — {nag po'i phyogs kyi klu'i rgyal po bram ze'i gzugs su 'ong nas} कृष्णपक्षिको नागराजो ब्राह्मणरूपेणागत्य ल.अ.१२६ख/७३; {de yis bud med gzugs btang nas/} … /{skyes pa nyid du yang dag gyur//} स्त्रीरूपं सा त्यक्त्वा…पुरुषत्वं समाययौ अ.क.१५ख/५१.१६; {gzugs mdzes} सुरूपा वि.प्र.१५५क/३.१०४; {gzugs ngan} कुरूपः अ.क.१५९ख/१७.३१; {khyab 'jug gzugs sna tshogs su ston pa} विष्णोर्विश्वरूपसन्दर्शनम् अभि.स्फु.६क/१०; आकृतिः — {mi yi gzugs} नराकृतिः जा.मा.१३१ख/१५२; {ri dwags gzugs la mi ltar brtan pa'i sems/} /{dka' thub can bzhin srog chags rnams la brtse//} मृगाकृतिर्मानुषधीरचेतास्तपस्विवत्प्राणिषु सानुकम्पः । जा.मा.१४५ख/१६९; आकारः — {de ni pha ma gcig gi gzugs/} /{'dzin 'gyur gzhan 'ga'i ma yin bzhin//} पित्रोस्तदेकस्याकारं धत्ते नान्यस्य कस्यचित् ।। प्र.वा.१३२ख/२.३६९; मूर्तिः — {de yis mkha' las zla ba yi/} /{gzugs bzhin bdag po'i grong khyer phyin//} सा गत्वा नगरं पत्युर्व्योम्ना मूर्तिरिवैन्दवी । अ.क.३११क/४०. ४७; {chags pa med kyang khyod kyi gzugs/} /{su zhig chags par mi bgyid lags//} अस्पृहस्यापि ते मूर्तिः कुरुते कस्य न स्पृहाम् । अ.क.१७४ख/१९.१२७; {sna tshogs gzugs} विश्वमूर्तिः वि.प्र.१२७क/१, पृ.२५; {ye shes gzugs} ज्ञानमूर्तिः वि.प्र.२३५ख/२.३६; वर्णः — {de nas gnod sbyin de dag bram ze'i gzugs su bsgyur te} अथ ते यक्षा ब्राह्मणवर्ण– मात्मानमभिनिर्माय जा.मा.३७ख/४४ [3] स्वभावः — {de la 'jigs par mi bya ste/} /{seng ge'i gzugs kyis rnam par rgyu//} भयं तत्र न कुर्वीत सिंहरूपेण पर्यटेत् ।। हे.त.७ख/२०; {A li zla ba'i gzugs kyis gnas/} /{kA li'i gzugs kyis snang byed do//} स्थिताऽऽलिश्चन्द्ररूपेण कालिरूपेण भास्करः ।। हे.त.९क/२६; {kun rdzob gzugs su rnam par gnas/} … /{las kyi phyag rgya} स्थिता संवृतिरूपेण… कर्ममुद्रा गु.सि.७क/१६ [4] = {gzugs bzang} सुरूपम् — {na chung} … /{gzugs dang lang tshos brgyan rnyed nas//} प्राप्य कन्यां…रूपयौवनमण्डिताम् । गु.स.१०२क/२५; {yon tan mchog spangs rnams la gzugs kyis ci/} /{tshul khrims btang ba rnams la rigs kyis ci//} रूपेण किं सद्गुणवर्जितानां कुलेन किं शीलविनाशकानाम् ।। अ.क.५४क/५९.४०; रूपशोभा — {bcom ldan me tog gi mtshon dang ldan pa gang gi gzugs kyis pham par byas pa} भगवन् कुसुमायुध येन त्वं रूपशोभया निर्जितोऽसि ना.ना.२३०ख/५० २. = {lus} शरीरम्, देहः — {pad ma'i dpal gyis brgyan pa de 'dra ba'i gzugs mthong nas} यावत्पश्यति…पद्मश्रियाऽलंकृतं शरीरम् का.व्यू.२३८क/३००; {lag pa byed pa spyod pa dang /} {lus 'dus pa gzugs} हस्तः करः पाणिः, तनुर्देहं शरीरम् ल.अ.१३२क/७८; वपुः — {de yi gzugs ni mdzes par gyur//} तस्य कान्तमभूद्वपुः । अ.क.२५५ख/३०.८; {sgo yi mtha' der nye ba dag na dung dang pad ma'i gzugs bris mthong bar byas pa na//} द्वारोपान्ते लिखितवपुषौ शङ्खपद्मौ च दृष्ट्वा मे.दू.३४८क/२.१९; विग्रहः — । {de ltar gdung zhing 'dug pa'i mdun du de bzhin gshegs pa'i gzugs shig bzhugs nas legs so zhes bya ba byin te} तथोत्कण्ठितस्य तथागतविग्रहः पुरतः स्थित्वा साधुकारमदात् अ.सा.४२५क/२४०; {sprul pa'i gzugs dang} निर्माणविग्रहैः ल.अ.७२क/२०; {rtsig pa'i ri mo'i gzugs dang 'dra} भित्तिखचितविग्रहसमः ल.अ.६३ख/९; {spos dang bdug spos thams cad kyi na bun gyi gzugs kyi sprin gyis chos kyi dbyings thams cad rgyas par 'gengs pa'i kha dog} सर्वगन्धधूपपटलविग्रहमेघसर्वधर्मधातुस्फरणवर्णा ग.व्यू.१८७क/२७०; विभूतिः — {khyab bdag gzugs/} /{rdzogs sangs dkyil 'khor nang du mthong bar 'gyur//} संबुद्धमण्डलतलेषु विभोर्विभूतिं… व्यवलोकयन्ति र.वि.६६ख/९६; {ji ltar sprin med nam mkha'i zla ba'i gzugs/} … {mthong ba ltar//} व्यभ्रे यथा नभसि चन्द्रमसो विभूतिं पश्यन्ति र.वि.१२१क/९५; तनुः, ओ नूः — {de nas tshogs pa lus dang 'dus/} … {gzugs} अथ कलेबरम् । गात्रं वपुः…तनूः अ.को.१७५क/२.६.७०; तन्यते आहारेणेति तनुः, तनूश्च । तनु विस्तारे अ.वि.२.६.७०; बिम्बः, ओ बम् — {mtshan mo'i bdag po yid srubs gnyen gyi ni/} /{gzugs mdzes mkha' la sbyar ba de mthong nas//} श्यामापतेर्मन्मथबान्धवस्य कान्तं स दृष्ट्वाऽम्बरचुम्बि बिम्बम् । अ.क.१०८क/६४.२४०; {me long la sogs pa dag gi nang du gzugs las gzugs brnyan} आदर्शादिषु बिम्बात् प्रतिबिम्बम् अभि.भा.११६ख/४०६; {'dir byis pa'i gzugs rdzogs pa'i slad du} इह बालस्य बिम्बनिष्पत्तिहेतोः वि.प्र.५६क/४.९८; द्र.— । {de bzhin nyid 'di gser gyi ni/} /{gzugs dang mtshungs par brjod pa yin//} हेममण्डलकौपम्यं तथतायामुदाहृतम् ।। र.वि.१११क/७१ ३. = {gzugs brnyan} प्रतिबिम्बः, ओ बम् — {dge ba skye dang 'jig pas na/} /{sangs rgyas gzugs ni skye dang 'jig//} शुभोदयव्ययाद्बुद्धप्रतिबिम्बोदयव्ययः । र.वि.१२७क/११३; बिम्बः, ओ बम् — {chu zla'i gzugs lta bu ni ting nge 'dzin la brten pa'i chos rnams te} उदकचन्द्रबिम्बोपमाः समाधिसन्निश्रिता धर्माः सू.व्या.१७०ख/६३; {ji ltar rin chen las byas rgyal ba'i gzugs//} बिम्बं यथा रत्नमयं जिनस्य र.वि.१०८क/६४; प्रतिमा — {mi gtsang gzugs ni mi bzad pa/} /{'di la ci phyir bdag tu 'dzin//} अशुचिप्रतिमा घोरा कस्मादत्र ममाग्रहः ।। बो.अ.३०ख/८.१७८; प्रतिकृतिः — {ri mo mkhan gyis sa skyong gi/} /{gzugs ni de yi khang par bris//} अकारि चित्रकारैर्भूपालप्रतिकृतिर्गृहे ।। अ.क.१८०ख/२०.६२ । ४. पुत्तलकः — {rmongs pa'i yid khyod ci yi phyir/} /{shing gzugs gtsang ma gzung mi byed//} न स्वीकरोषि हे मूढ काष्ठपुत्तलकं शुचिम् । बो.अ.१२ख/५.६१; • पा. रूपम् १. स्कन्धभेदः — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa chad pa yang ma yin rtag pa yang ma yin pa gang yin pa/} {de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानामनुच्छेदता अशाश्वतता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.४१क/१९; {gzugs ni dbang po lnga dang don/} /{lnga dang rnam rig byed min nyid//} रूपं पञ्चेन्द्रियाण्यर्थाः पञ्चाविज्ञप्तिरेव च । अभि.को.२क/१.९ । २. अर्थ/विषयभेदः — {don lnga po mig la sogs pa rnams de dag nyid kyi yul gang dag yin pa gzugs dang sgra dang dri dang ro dang reg bya rnams} पञ्चार्थास्तेषामेव चक्षुरादीनामिन्द्रियाणां यथास्वं ये पञ्चविषयाः रूपशब्दगन्धरसस्प्रष्टव्याख्याः अभि.भा.२९ख/३०; {gzugs sgra de bzhin dri dang ni/} /{ro dang de bzhin reg bya dang /} /{chos kyi khams kyi rang bzhin nyid/} /{'di rnams yul ni drug tu brjod//} रूप शब्दस्तथा गन्धो रसस्पर्शस्तथैव च । धर्मधातुस्वभावश्च षडेते विषया मताः ।। हे.त.१८क/५६ ३. आयतनभेदः — {skye mched ni bcu gnyis te/} {mig gi skye mched dang gzugs kyi skye mched dang} … {chos kyi skye mched de} द्वादशायतनानि—चक्षुरायनम्, रूपायतनम्…धर्मायतनं च श्रा.भू.९२क/२४५ ४. महाभूतभेदः — {gzugs dang ro dang dri dang sgra dang reg pa ste/} {'byung ba chen po ni lnga yin no//} रूपशब्दगन्धरसस्पर्शाः पञ्चमहाभूतानि प्र.अ.४७ख/५४ ५. (सां.द.) तन्मात्रभेदः — {nga rgyal las sgra dang reg bya dang ro dang gzugs dang dri'i bdag nyid de tsam lnga dang} अहङ्कारात् पञ्चतन्मात्राणि शब्दस्पर्शरसरूपगन्धात्मकानि त.प.१४७क/२१ । ६. कलाविशेषः — {mchongs pa dang yi ge dang lag rtsis dang rtsis dang grangs dang gyad kyi 'dzin stangs dang rgyang nas phog pa dang} … {gzugs dang} … {spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal} … {thams cad la} लङ्घिते… लिपिमुद्रागणनासंख्यसालम्भधनुर्वेदे… रूपे… गन्धयुक्तौ—इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८; • उ.प. रूपः, ओ पा — {spyan ma} … /{mdzes pa'i gzugs su rab tu bsgom//} लोचनां…चारुरूपां विभावयेत् गु.स.११६क/५६; {phal pa'i don bkod tshig dag gis/} /{bsdebs pa dag ni mthun pa'i gzugs//} समानरूपा गौणार्थारोपितैर्ग्रथिता पदैः । का.आ.३३८क/३.१००; रूपी — {'dod pa'i gzugs dang mi snang bar byed pa thams cad kyi rgyal por 'gyur ro//} कामरूपी सर्वान्तर्धानिकानां राजा भवति म.मू.२११क/२३०; • = {gzugs pa/}। ( द्र.— {byad gzugs/} {sku gzugs/} ).
gzugs bcu drug
षोडश रूपाः — १. {'og min} अ– कनिष्ठाः, २. {shin tu mthong} सुदर्शनाः, ३. {mi gdung ba} अतपाः, ४. {mi che ba} अबृहाः, ५. {'bras bu che ba} बृहत्फलाः, ६. {bsod nams skyes} पुण्यप्रसवाः, ७. {sprin med} अनभ्राः, ८. {dge rgyas} शुभकृत्स्नाः, ९. {tshad med dge ba} अप्रमाणशुभाः, १०. {dge chung} परीत्तशुभाः, ११. {'od gsal ba} आभास्वराः, १२. {tshad med 'od} अप्रमाणा– भाः, । १३. {'od chung} परीत्ताभाः, १४. {tshangs chen} महाब्रह्माणः, । १५. {tshangs pa mdun na 'don} ब्रह्मपुरोहिताः, १६. {tshangs ris} ब्रह्मकायिकाः वि.प्र.१६८ख/१.१५.
gzugs rnam pa gsum
त्रिविधं रूपम् — १. {kun brtags pa'i gzugs} परिकल्पितं रूपम्, २. {rnam par brtags pa'i gzugs} विकल्पितं रूपम्, । ३. {chos kyi gzugs} धर्मतारूपम् म.भा.१३ख/१०५.
gzugs kyi sku
पा. रूपकायः, बुद्धकायविशेषः — {'di ni dang po chos sku ste/} /{phyi ma dag ni gzugs kyi sku/} /{nam mkha' la ni gzugs gnas bzhin/} /{dang po la ni tha ma gnas//} प्रथमो धर्मकायोऽत्र रूपकायौ तु पश्चिमौ । व्योम्नि रूपगतस्येव प्रथमेऽन्त्यस्य वर्तनम् ।। र.वि.११९क/८८; {gzugs kyi sku dang chos kyi sku yang dag par bsgrub pa dang} रूपकायधर्मकायसमुदागमं च द.भू.२६५ख/५८; रूपशरीरम् — {chos dang gzugs kyi sku dag gis/} /{byang chub snying po'i mkhar shar ba/} /{kun mkhyen nyi ma 'gro bar ni/} /{ye shes 'od zer spro bar mdzad//} धर्मरूपशरीराभ्यां बोधिमण्डाम्बरोदितः । जगत्स्फरति सर्वज्ञदिनकृज्ज्ञानरश्मिभिः ।। र.वि.१२५ख/१०८.
gzugs kyi sku phun sum tshogs pa
पा. रूपकायसम्पत्, फलसम्पद्भेदः — {'bras bu phun sum tshogs pa yang rnam pa bzhi ste/} {ye shes phun sum tshogs pa dang spang ba phun sum tshogs pa dang mthu phun sum tshogs pa dang gzugs kyi sku phun sum tshogs pa'o//} चतुर्विधा फलसम्पत् — ज्ञानसम्पत्, प्रहाणसम्पत्, प्रभावसम्पत्, रूपकायसम्पच्च अभि.भा.५८क/१०९७; {gzugs kyi sku phun sum tshogs pa yang rnam pa bzhi ste} चतुर्विधा रूपकाय– सम्पत् अभि.भा.५८क/१०९८; द्र.— । {gzugs kyi sku phun sum tshogs pa rnam pa bzhi} चतु– र्विधारूपकायसम्पत् — १. {mtshan phun sum tshogs pa} लक्षणसम्पत्, २. {dpe byad bzang po phun sum tshogs pa} अनुव्यञ्जनसम्पत्, ३. {stobs phun sum tshogs pa} बलसम्पत्, ४. {sku gdung rdo rje ltar sra ba nyid phun sum tshogs pa} वज्रसारास्थिशरीरतासम्पत् अभि.भा.५८क/१०९८.
वि. रूपायतनेन समन्वागतः — {gzugs kyi skye mched dang ldan pa gang yin pa de mig gi skye mched dang yang ldan nam/} /{gang mig gi skye mched dang ldan pa de gzugs kyi skye mched dang yang ldan nam zhes bya ba 'di ni tshig 'og ma dang yang sbyar ba'o//} यो रूपायतनेन समन्वागतश्चक्षुरायतनेनापि सः, यो वा चक्षुरायतनेन रूपायतनेनापि स इति पश्चात्पादकः अभि.स.भा.११०क/१४८.
gzugs kyi khams
पा. रूपधातुः १. धातुभेदः — {khams ni bco brgyad de/} {mig gi khams dang gzugs kyi khams dang} … {yid kyi rnam par shes pa'i khams} अष्टादश धातवः—चक्षुर्धातुः, रूपधातुः…मनोविज्ञानधातुः श्रा.भू.९२क/२४५ २. ब्रह्मकायिकादयः — {gzugs dang ldan pa'i khams ni gzugs kyi khams so//} रूपप्रतिसंयुक्तो धातू रूपधातुः अभि.भा.१०९ख/३८५; {tshangs ris rnams dang} … {de ltar na gnas bcu bdun po 'di dag de na gnas pa'i sems can rnams dang bcas pa ni gzugs kyi khams yin no//} ब्रह्मकायिकाः…इत्येतानि सप्तदश स्थानानि रूपधातुः सह तन्निवासिभिः सत्त्वैः अभि.भा.१०९क/३८२; द्र.— । {gzugs kyi khams kyi gnas bcu bdun} रूपधातोः सप्तदश स्थानानि — १. {tshangs ris rnams} ब्रह्मकायिकाः, २. {tshangs pa'i mdun na 'don rnams} ब्रह्मपुरोहिताः, ३. {tshangs chen rnams} महाब्रह्माणाः, ४. {'od chung rnams} परीत्ताभाः, ५. {tshad med 'od rnams} अप्रमाणाभाः, ६. {'od gsal rnams} आभास्वराः, ७. {dge chung rnams} परीत्तशुभाः, ८. {tshad med dge rnams} अप्रमाणशुभाः, ९. {dge rgyas rnams} शुभकृत्स्नाः, १०. {sprin med rnams} अनभ्रकाः, । ११. {bsod nams skyes rnams} पुण्यप्रसवाः, १२. {'bras bu che ba rnams} बृहत्फलाः, १३. {mi che ba rnams} अबृहाः, १४. {mi gdung ba rnams} अतपाः, १५. {gya nom snang ba rnams} सुदृशाः, १६. {shin tu mthong ba rnams} सुदर्शनाः, १७. {'og min rnams} अकनिष्ठाः अभि.भा.१०९क/३८२.
gzugs kyi khams rnam par dpyad pa snang ba la 'jug pa
रूपधातुविचारणालोकप्रवेशः, धर्मालोकप्रवेशभेदः — {de chos snang ba la 'jug pa bcu yongs su gnon te} … {gzugs kyi khams rnam par dpyad pa snang ba la 'jug pa dang} स दशभिर्धर्मालोकप्रवेशैराक्रमति…रूपधातुविचरणालोकप्रवेशेन च द.भू.२०४क/२४.
gzugs kyi khams yang dag par bsgrub pa
रूपधातुसमुदागमः — {byang chub sems dpa'i sa chos kyi sprin la gnas pa'i byang chub sems dpa' ni chos kyi khams yang dag par bsgrub pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} … {gzugs kyi khams yang dag par bsgrub pa dang} धर्ममेघायां बोधिसत्त्वभूमौ प्रतिष्ठितो बोधिसत्त्वो धर्मधातुसमुदागमं च यथाभूतं प्रजानाति…रूपधातुसमुदागमं च द.भू.२६५क/५७.
gzugs kyi khams las skyes pa
वि. रूपधातुजः — {gzugs khams las skyes rang gi dang /} /{'og gsum gong gcig dri med kyi'ang //} स्वकाधरत्रयोर्ध्वैकामलानां रूपधातुजाः । अभि.को.१७क/५.३०.
gzugs kyi ngo bo nyid
रूपस्वभावः लो.को.२०८५.
gzugs kyi ngo bo nyid med pa
रूपनिःस्वभावता लो.को.२०८५.
gzugs kyi dregs pa
रूपदर्पः — {gzugs kyi dregs pas gzhon nu mas/} /{khyo yi khyim las phyi rol 'thon//} रूपदर्पेण निर्यान्ति तरुण्यः पतिवेश्मनः । अ.क.२३३क/८९.१४२.
वि. रूपवीतरागः— {gzugs kyi 'dod chags dang bral ba 'di nas shi 'phos nas gzugs med pa dag gi nang du skye ba gang yin pa'o//} यो रूपवीतराग इतश्च्युत्वाऽऽरूप्येषूपपद्यते । स पुनश्चतुर्विधः अभि.भा. २३क/९५३.
gzugs kyi rdul sel ba
पा. अपगतरूपरजाः, समाधिविशेषः — {gzugs kyi rdul sel ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} आसन्नरूपराजो (अपगतरूपरजाः भो.पा.)– नाम समाधिः अ.सा.४३०क/२४२.
gzugs kyi rdo rje ma
रूपवज्रा — {gzugs kyi rdo rje ma la sogs pa rnams kyis mchod par bya'o//} रूपवज्रादिभिः सम्पूज्यते हे.त.५ख/१४.
gzugs kyi rnam pa
१. रूपजातिः — {gzugs kyi rnam pa zad par las 'das la/} {tshor ba la sogs pa'i rnam pa las ni ma yin pas} रूपजातिं तु कृत्स्नामतिक्रान्ताः, न वेदनादिजातिम् अभि.भा.६८क/११३६ २. रूपगतम्— {skyes bu 'byung po'i gdon gyis non pas ni gzugs kyi rnam pa sna tshogs mang po mthong ste} भूतग्रहाविष्टः पुरुषो विविधानि रूपगतानि पश्यति ग.व्यू.३३८क/४१५; {gang de na gzugs kyi rnam pa yod pa'ang rung rnam par shes pa'i rnam pa'i bar yod pa'ang rung} यत्तत्र भवति रूपगतं वा यावद्विज्ञानगतं वा अभि.भा.६८क/११३७.
gzugs kyi rnam par rig pa
रूपविज्ञप्तिः — {gzugs su 'khrul pa'i rgyu rnam par rig pa gang yin pa de ni gzugs kyi rnam par rig pa yin la} रूपभ्रान्तेर्या निमित्तविज्ञप्तिः सा रूपविज्ञप्तिः सू.व्या.१६९ख/६१.
gzugs kyi rnam par shes pa
= {gzugs kyi rnam shes/}
gzugs kyi rnam shes
रूपविज्ञानम् — {gzugs kyi rnam shes phyir ldog nas/} /{gal te las ni 'jig 'gyur na//} व्यावृत्ते रूपविज्ञाने यदि कर्म विनश्यति । ल.अ.१७८क/१४१.
gzugs kyi phung po
पा. रूपस्कन्धः, स्कन्धभेदः — {phung po lnga/} {gzugs kyi phung po dang tshor ba'i phung po dang 'du shes kyi phung po dang 'du byed kyi phung po dang rnam par shes pa'i phung po} स्कन्धपञ्चकम् । रूपस्कन्धः, वेदनास्कन्धः, संज्ञास्कन्धः, संस्कारस्कन्धः, विज्ञानस्कन्धश्च अभि.भा.२९क/२५; {gzugs phung rdo rje ma yin te/} /{tshor ba la yang dkar mor brjod//} रूपस्कन्धे भवेद् वज्रा गौरी वेदनायां स्मृता । हे.त.११क/३२.
gzugs kyi bya ba
रूपकर्म— {gzugs rnams dang gzugs kyi bya ba de dag thams cad kyi} … {go skabs kyang 'byed la} सर्वेषां च तेषां रूपाणां रूपकर्मणां चावकाशं ददाति बो.भू.१४०ख/१८१.
gzugs kyi bye brag 'byed pa
रूपपरिच्छेदः — {blo gros chen po gzugs kyi bye brag 'byed pa rnam par rtog pa'i 'byung ba chen po ni phyi nang gi sa'i khams nam mkha' dang bcas pa bskyed do//} रूपपरिच्छेदविकल्पमहाभूतं पुनर्महामते पृथिवीधातुं जनयत्याकाशसहितमध्यात्मबाह्यम् ल.अ.१०४ख/५१.
gzugs kyi mtshan nyid
रूपलक्षणम् — {de ste thar pa dang de bzhin gshegs pa tha dad pa na gzugs kyi mtshan nyid dang ldan par 'gyur te} यदि अन्यः स्यान्मोक्षात्तथागतः, रूपलक्षणयुक्तः स्यात् ल.अ.१३१क/७७.
gzugs kyi zla bo
वि. प्रतिरूपकः — {yang dag gsal dang nges par gsal/} /{rab gsal gzugs kyi zla bo dang //} सङ्काशनीकाशप्रकाशप्रतिरूपकाः का.आ.३२४क/२.५७.
gzugs kyi gzugs brnyan snang ba
रूपावभासः — {me long gi nang du gzugs kyi gzugs brnyan snang ba thams cad} दर्पणान्तर्गताः सर्वरूपावभासाः ल.अ.७६ख/२५.
gzugs kyi yul can
वि. रूपविषयम् — {dbang po las byung zhes bya ba ni gzugs kyi yul can gyi mig gi rnam par shes pa zhes bya ba'i don to//} अक्षिजमिति रूपविषयं चक्षुर्विज्ञानमित्यर्थः त.प.२४९क/९७२.
gzugs kyi rang bzhin dang bral ba
वि. रूपस्वभावापगतम् — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gzugs ni gzugs kyi rang bzhin dang bral ba'o/} /{de bzhin du tshor ba dang} … {bral ba'i rang bzhin gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} रूपस्वभावापगतं हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपम् । एवं वेदना…। या च अपगतस्वभावता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.३७ख/१७.
वि. रूपकुली — {de dag la mngon du phyogs pa gzugs kyi rigs can ni thabs te/} {sngags kyi dbye bas zhes pa l}-{i yig gi rigs can nyid do//} तस्या अभिमुखो रूपकुली उपायो मन्त्रभेदैः Ḷकार कुली वि.प्र.५४क/४.८३.
gzugs kyi rigs can ma
वि. रूपकुलिनी — {dbang mo dang tshangs ma ni gzugs kyi rigs can ma'o//} {de dag la mngon du phyogs pa 'du byed kyi rigs can ni thabs te i yig las skyes pa'o//} ऐन्द्री, ब्रह्माणी रूपकुलिनी । तस्याः सम्मुखः संस्कारकुली उपाय इकारजन्मा वि.प्र.५४क/४.८३.
gzugs kyi rigs las skyes pa
वि. रूपकुलजः, ओ जा — {de bzhin du gzugs kyi rigs las skyes pa} … {rnams kyi g}.{yas kyi phyag dang po na 'khor lo dang gnyis pa na dbyug pa dang} एवं रूपकुलजानां सव्ये प्रथमहस्ते चक्रम्, द्वितीये दण्डः वि.प्र.३९ख/४.२३.
gzugs kyi las
पा. रूपकर्म, कलाविशेषः — {mchongs pa dang yi ge dang lag rtsis dang rtsis dang grangs dang gyad kyi 'dzin stangs dang rgyang nas phog pa dang} … {gzugs kyi las dang} … {spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal} … {thams cad la} लङ्घिते…लिपिमुद्रागणनासंख्यसालम्भधनुर्वेदे… रूपकर्मणि… गन्धयुक्तौ—इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८.
gzugs kyi lus
१. रूपकायः — {de de ltar mngon par brtson pas sbyin pas kyang sems can yongs su smin par byed do//} … {gzugs kyi lus kun tu bstan pa dang} स एवमभियुक्तो दानेनापि सत्त्वान् परिपाचयति… रूपकायसन्दर्शनेनापि द.भू.२१४ख/२९ २. रूपकायता — {des sems can gyi lus rnams kyi las kyi lus kyang rab tu shes so//} … {gzugs kyi lus dang} स सत्त्वकायानां कर्मकायतां च प्रजानाति…रूपकायतां च द.भू.२४४ख/४५.
gzugs kyi srid pa
पा. रूपभवः, भवभेदः — {a yig la sogs pa srid pa sum cu rtsa gcig po 'di dag gis srid pa gsum ste/} {'dod pa'i srid pa dang gzugs kyi srid pa dang gzugs med pa'i srid par 'gyur ro//} एभिरकारादिभिरेकत्रिंशद्भवैस्त्रिभवः, कामभवो रूपभवोऽरूपभव इति वि.प्र.१६८क/१.१५; {'dod pa'i srid pa dang gzugs kyi srid pa dang gzugs med pa'i srid par phyir mi ldog pa'i chos can yin} अनावर्तिकधर्मि कामभवे रूपभवे आरूप्यभवे अभि.भा.४७ख/१०५४.
gzugs kyis rgyags shing dregs pa
वि. रूपमदमत्तः — {gzugs kyis rgyags shing dregs pa med pa yin te} न च रूपमदमत्तो भवति शि.स.८५ख/८४.
gzugs sku
= {gzugs kyi sku/}
gzugs skyes
वि. रूपजम्— {gzugs skyes dge la gsum dag go//} शुभे । त्रयाणां रूपजे अभि.को.६ख/२.७३.
gzugs bskyed pa
बिम्बोत्पत्तिः — {de nas gzugs ni bskyed pa zhes bya ba ni zla ba bdun gyis mngal rdzogs pa ste lus rdzogs pa'o zhes pa'i don to//} तस्माद् बिम्बोत्पत्तिर्नाम सप्तमासैर्गर्भनिष्पत्तिः, कायनिष्पत्तिरित्यर्थः वि.प्र.६५क/४.११४; {sngar bzhin spro dang bsdu ba dang /} /{gzugs bskyed pa yi rim pa yis//} पूर्ववत् स्फरणसंहारं बिम्बोत्पत्तिक्रमेण च । स.दु.१०८ख/१६४.
gzugs khams
= {gzugs kyi khams/}
gzugs mkhan
रूपकारः — {ne tso'i mchu ni gzugs mkhan gyis khyim la sogs pa'i nang du byas pa ste/} {ne tso'i sna dang dbyibs 'dra ba'i phyir ne tso'i sna zhes bya ba} शुकनासा गृहादिषु रूपकारकृता शुकनासाकृतित्वात् शुकनासेत्युच्यते अभि.स्फु.४०क/६४६.
gzugs gyur
= {gzugs su gyur pa/}
gzugs 'gro
वि. रूपगः — {gzugs med nye bar bsdogs na bzhi/} /{gzugs 'gro gong mar 'gro ba gcig//} चत्वारोऽरूपिसामन्ते रूपगा एक ऊर्ध्वगः । अभि.को.८क/३.३५.
gzugs sgyu 'phrul du byas pa bzhin
मायाकृतमिव बिम्बम् म.व्यु.५२११ (७७ख).
gzugs ngan
• वि. कुरूपः — {dge ba'i bdag nyid rgyal po'i bu/} /{gzugs ngan du ni sngon bdag gyur//} कुरूपः कुशलात्माऽहं राजपुत्रः पुराऽभवम् । अ.क.१५९ख/१७.३१; विरूपः, ओ पा — {ji ltar mi mo gzugs ngan} नारी यथा…विरूपा र.वि.१०८क/६५; {gzugs dang yon tan 'dod pas ma brtags par 'ongs pa'i gzugs ngan pa la 'dod chags kyis gzir ba 'jug par mi 'gyur ro//} रूपगुणलालसस्य अतर्कितोपनतायां विरूपायां रागपीडितस्य न प्रवर्तकः स्यात् प्र.अ.११५क/१२३; • ना. विरूपः, महाग्रहः — {'di lta ste/} {nyi ma dang} … {gzugs ngan te/} {gza' chen po de dag} तद्यथा—आदित्यः…विरूपश्चेति । इत्येते महाग्रहाः म.मू.१०४ख/१३.
gzugs ngan pa
= {gzugs ngan/}
gzugs ngan ma
ना. विरूपा, पत्रदेवीयोगिनी — {phag mo'i 'dab ma dang po la sogs pa la keng rus ma dang} … {gtsigs ma dang nag mo dang 'jigs rung ma dang gzugs ngan ma rnams} वाराह्याः प्रथमपत्रादौ कङ्काली …कराली, काली, घोरा, विरूपा वि.प्र.४१ख/४.३०; {pad+ma'i 'dab ma rnams la 'jigs ma la sogs pa rnal 'byor ma drug cu rtsa bzhi rnams kyi sa bon gsungs te} … {gzugs ngan ma'i ra}~M bhīmādīnāṃ catuḥṣaṣṭiyoginīnāṃ bījāni kamaladaleṣūcyante…virūpāyāram vi.pra.132ka/3.64.
gzugs mnga' ba
द्र.— {skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis dang ldan pa'i gzugs mnga' ba} द्वात्रिंशन्म– हापुरुषलक्षणरूपधारी र.वि.१२१क/९४.
gzugs can
• वि. रूपी, ओ पिणी — {me'i cha lugs can gyi bu lus 'di ni gzugs can/} {rags pa/} {'byung ba chen po bzhi'i rgyu las byung ba ste} अयं खल्वग्निवैश्यायन कायो रूपी औदारिकश्चातुर्महाभूतिकः अ.श.२८०ख/२५७; {dri dang} … {rlung zhes pa gzugs can brgyad po 'di dag rnams} गन्धः…वायुरित्येतेऽष्टौ रूपिणः वि.प्र.२६८क/२.८४; {'dod pa'i gzugs can srin mo ni/} /{rgyud mang sgra yis dbang byas nas//} वीणास्वनैर्वशीकृत्य राक्षसीं कामरूपिणीम् । अ.क.११०ख/६४.२६५; मूर्तः — {ri/} … /{mdun du bgegs ni gzugs can bzhin/} /{bgrod par dka' ba de yis mthong //} दुरारोहं ददर्शाग्रे मूर्तं विघ्नमिवाचलम् ।। अ.क.६३ख/६.१२५; {sa bdag de yi dar ba ni/} /{gzugs can bsod nams kyis btags bzhin//} तस्य क्षितिपतेर्मूर्तः पुण्यबद्ध इवोदयः ।। अ.क.९१क/६४.३३; • पा. रूपकम् — {tha dad snang min gyur pa yi/} /{dpe nyid dag ni gzugs can 'dod//} उपमैव तिरोभूतभेदा रूपकमिष्यते । का.आ.३२४क/२.६५; {gtso bo dang ni phal pa la/} /{chos mthun chos mi mthun mthong bas/} /{dpe dang ldog pa can zhes pa'i/} /{gzugs can rnam pa gnyis 'dod} इष्टं साधर्म्यवैधर्म्यदर्शनाद् गौणमुख्ययोः । उपमाव्यतिरेकाख्यं रूपकद्वितयम् का.आ.३२५क/२.८७; • ना. बिम्बा, राज्ञी — {rgyal po pad ma chen pos bsams pa/} {bdag gi bu btsas pa} … {'di btsun mo gzugs can gyi bu yin pas gzhon nu 'di'i ming gzugs can snying por gdags so snyam nas bu de'i ming gzugs can snying po zhes bya bar btags so//} राजा महापद्मोऽचिन्तयत् । मम पुत्रो जातः…अयं महिष्या बिम्बायास्तनयः । अतोऽस्य बिम्बिसार इति नाम कार्यम् वि.व.३ख/२.७५; • उ.प. रूपः, ओ पा — {mtshan rgyu bya rgod gzugs can ni/} /{sha la chags pas de blangs nas//} मांसलुब्धा तमुत्क्षिप्य गृध्ररूपा निशाचरी । अ.क.११०ख/६४.२६९; प्रतिमः — {lkugs shing long ba'i gzugs can bag med du gnas skye bo bdag 'drar ma gyur cig} मूकान्धप्रतिमः प्रमादवसतिर्मा माऽस्तु मादृग्जनः अ.क.१५२ख/६९.१६; आकृतिः — {ri bong gzugs can mkhas pa de ni de rnams kyi/} … {bla mar gyur} अभूत्स तेषां तु शशाकृतिः कृती…गुरुः जा.मा.२६क/३०.
gzugs can gyi skye mched
रूप्यायतनम् — {sgra med pa'i gzugs can gyi skye mched yin pa'i phyir} अस्वभाव (अशब्द पा.भे.)रूप्यायतनत्वात् अभि.भा.६४क/११२०.
gzugs can gyi chos la dmigs pa
पा. रूपिधर्मालम्बनः, विभिन्नालम्बनभेदः — {ma 'dres pa la dmigs pa ni rnam pa bdun te/} {ming la dmigs pa dang tshig la dmigs pa dang yi ge la dmigs pa dang} … {gzugs can gyi chos la dmigs pa dang gzugs can ma yin pa'i chos la dmigs pa'o//} विभिन्नालम्बनः सप्तविधः—नामालम्बनः पदालम्बनो व्यञ्जनालम्बनः…रूपिधर्मालम्बनोऽरूपिधर्मालम्बनश्च सू.व्या.१६६ख/५८.
gzugs can gyi rnam par thar pa'i sgrib pa
पा. रूपिविमोक्षावरणम् — {rnam par thar pa dang po dang gnyis pa bas rnam par thar pa gsum pa gnas gyur pa'i sgo nas gzugs can gyi rnam par thar pa'i sgrib pa mtha' dag spangs pas gtso bo yin pa'i phyir gsum pa mngon sum du bya bar bshad do//} प्रथमद्वितीयाभ्यां विमोक्षाभ्यां तृतीयस्य विमोक्षस्य प्राधान्यात्, रूपिविमोक्षावरणसाकल्यप्रहाणादाश्रयपरिवृत्तितस्तृतीयस्य साक्षात्करणमुक्तम् अभि.स्फु.३०८क/११७९.
gzugs can gyi gzugs can
पा. रूपकरूपकम्, रूपकभेदः — {khyod gdong 'dam skyes do ra 'dir/} /{smin ma'i 'khri shing gar mkhan ma/} /{rol sgeg dga' bas gar byed do/} /{zhes pa gzugs can gyi gzugs can//} मुखपङ्कजरङ्गेऽस्मिन् भ्रूलतानर्तकी तव । लीलानृत्यं करोतीति रम्यं रूपकरूपकम् ।। का.आ.३२५क/२.९२.
gzugs can snying po
ना. बिम्बिसारः, नृपः — {rgyal po'i khab kyi grong khyer na rgyal po gzugs can snying po rgyal po byed de} राजगृहे नगरे राजा बिम्बिसारो राज्यं कारयति अ.श.१४६ख/१३६; {rgyal po} … /{gzugs can snying po dag gi bu/} /{ma skyes dgra zhes bya bar gyur//} अजातशत्रुनामाऽभूद् बिम्बिसारसुतो नृपः ।। अ.क.२४०ख/२८.३; {bzhi pa gzugs can snying po 'di/} /{bu yis btson du bcings} बिम्बिसारश्चतुर्थोऽसौ धृतः पुत्रेण बन्धने । अ.क.३४१ख/४४.६३; अ.क.२१४क/८८.४.
gzugs can snying po'i mdo
ना. बिम्बिसारसूत्रम्, ग्रन्थः — {gzugs can snying po'i mdo las kyang} … {zhes bya ba rgyas par gsungs so//} बिम्बिसारसूत्रे चोक्तम्…इति विस्तरः अभि.भा.८६क/१२०२.
• वि.स्त्री. रूपमती — {gang phyir gzugs can ma'i ngo mtshar/} /{brjod pa 'dod pas 'od ces pa'i/} /{chos 'di khas blangs chos can dag/} /{'gog 'di chos can 'gog pa 'o//} धर्म्याक्षेपोऽयमाक्षिप्तो धर्मीधर्मं प्रभाह्वयम् । अनुज्ञायात्र तद्रूपमत्याश्चर्यं विवक्षता ।। का.आ.३२६ख/२.१२९; रूपिणी — {thig le gzugs can ma} बिन्दुरूपिणी वि.प्र.५५क/४.९५; {sna tshogs gzugs can ma} विश्वरूपिणी वि.प्र.१३५क/१, पृ.३४; तन्वी — {gzugs can ma de zla 'od kyi/} /{dbus song zla ris bzhin du mdzes//} चन्द्रलेखेव सा तन्वी ज्योत्स्नामध्यगता बभौ ।। अ.क.१०१ख/६४.१६२; • ना. रूपवती, महादूती — {'di lta ste/} {'og pag ma dang} … {gzugs can ma dang} … {'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} {de dag dang gzhan yang pho nya chen mo} तद्यथा—मेखला…रूपवती…सर्वभूतवशंकरी चेति । एताश्चान्याश्च महादूत्यः म.मू.९८क/८.
gzugs can ma yin
= {gzugs can ma yin pa/}
gzugs can ma yin pa
• वि. अरूपी — {rgyud kyi brjod par bya ba ye shes kyi sku gang yin pa de ni gzugs can ma yin pa yin la/} {pad+ma'i 'dab ma rgyas pa'i spyan gang yin pa de ni gzugs can ma yin nam} ननु यः तन्त्रेऽभिधेयः स ज्ञानकायो अरूपी, यश्च पद्मपत्रायताक्षः स रूपी वि.प्र.१३९ख/१, पृ.३९; {chos re re la yang gzugs can dang gzugs can ma yin pa dang bstan du yod pa la sogs pa'i bye brag gis mang du ston pa'i phyir ro//} एकैकस्य धर्मस्य रूप्यरूपिसनिदर्शनादिप्रभेदेन बहुलनिर्देशात् सू.व्या.१६५क/५६; अरूपिणी — {gzugs can ma yin pa'i rnam par rig pa} अरूपिणी विज्ञप्तिः सू.व्या.१६९ख/६१; अरूपकः मि.को.२३ख; • सं. अरूपित्वम् — {gal te gzugs can ma yin pa rnams kyang yul na gnas par 'gyur na} अरूपित्वेऽपि देशस्थो यदि स्यात् ज्ञा.सि.५१ख/१३४.
gzugs can ma yin pa'i khams
आरूप्यधातुः लो.को.२०८५.
gzugs can ma yin pa'i chos la dmigs pa
पा. अरूपिधर्मालम्बनः, विभिन्नालम्बनभेदः — {ma 'dres pa la dmigs pa ni rnam pa bdun te/} {ming la dmigs pa dang tshig la dmigs pa dang yi ge la dmigs pa dang} … {gzugs can gyi chos la dmigs pa dang gzugs can ma yin pa'i chos la dmigs pa'o//} विभिन्नालम्बनः सप्तविधः — नामालम्बनः पदालम्बनो व्यञ्जनालम्बनः…रूपिधर्मालम्बनोऽरूपिधर्मालम्बनश्च सू.व्या.१६६ख/५८.
gzugs can min
= {gzugs can ma yin pa/}
gzugs can min pa
= {gzugs can ma yin pa/}
gzugs can gzugs rnams la lta ba
पा. रूपी रूपाणि पश्यति, विमोक्षभेदः — {rnam par thar pa brgyad/} {gzugs can gzugs rnams la lta ba zhes bya ba ni rnam par thar pa dang po yin no//} अष्टौ विमोक्षाः । रूपी रूपाणि पश्यति—इति प्रथमो विमोक्षः अभि.भा.७९क/११७५.
gzugs gcig
एकमूर्तिः, एकस्वभावः — {mtho ris mi yul rkang 'og gi/} /{skad cig las ni gzugs gcig 'gyur/} /{rang gzhan cha yi rnam rtog gis/} /{gnod pa nyid ni nus pa min//} स्वर्गमर्त्यैश्च पातालैरेकमूर्तिर्भवेत् क्षणात् । स्वपरभागविकल्पेन बाधितुं नैव शक्यते ।। हे.त.१०ख/३०.
gzugs gcig ldan
वि. एकरूपवान् — {de ni rdul phran du ma'i tshogs/} /{ngo bo gzugs gcig ldan ma yin//} स ह्यनेकाणुसन्दोहस्वभावो नैकरूपवान् । त.स.६३ख/५९९.
gzugs chung ngu
परीत्तं रूपम् — {phyi rol gyi gzugs chung ngu kha dog bzang po kha dog ngan pa rnams la lta} बहिर्धा रूपाणि पश्यति परीत्तानि सुवर्णानि दुर्वर्णानि अभि.भा.८०क/११८०.
gzugs chen po
• सं. अधिमात्रं रूपम् — {phyi rol gyi gzugs chen po kha dog bzang po dang kha dog ngan pa rnams la lta} बहिर्धा रूपाणि पश्यति अधिमात्राणि सुवर्णदुर्वर्णानि अभि.स्फु.३०८क/११८०; • ना. महारूपः, कल्पः — {de'i tshe de'i dus na bskal pa gzugs chen po zhes bya ba la 'jig rten gyi khams 'byung ba zhes bya bar de bzhin gshegs pa} … {mngon par shes pa'i ye shes chen pos zil gyis gnon pa zhes bya ba 'jig rten du byung ngo //} तेन कालेन तेन समयेन महाभिज्ञाज्ञानाभिभूर्नाम तथागतः…लोक उदपादि…सम्भवायां लोकधातौ महारूपे कल्पे स.पु.५९क/१०४.
gzugs mchog
• सं. दिव्यं रूपम् — {'od rab spro bas nyi ma dang /} /{skye bo dga' bas zla ba dang /} /{mthong bas stobs gcod dbang po yi/} /{gzugs mchog 'di yis rnam par 'dzin//} प्रतापप्रसरात् सौरमैन्दवं जननन्दनात् । ऐन्द्रं दृप्त (दृष्ट भो.पा.)बलच्छेदाद् दिव्यं रूपं बिभर्त्ययम् ।। अ.क.४१ख/४.६०; • वि. रूपातिशयः — {'di ni phyogs kyi glang po che'i gzugs mchog dang 'dra ba'i glang po che} अयं दिग्वारणेन्द्रप्रतिस्पर्धिरूपातिशयः कुञ्जरवरः जा.मा.१८४क/२१४; • पा. उत्कृष्टरूपम्, उत्कृष्टधर्मभेदः — {de mchog gi chos brgyad thob par 'gyur te} … {gzugs mchog thob par 'gyur ba dang} सोऽष्टावु– त्कृष्टान् धर्मान् प्रतिलप्स्यते… उत्कृष्टरूपं प्रतिलप्स्यते ल.वि.२१३ख/३१६.
gzugs 'jug par byed pa
वि. रूपप्रवर्तिनी— {de bzhin du gzugs 'jug par byed pa drug dang /} {tshor ba 'jug par byed pa drug dang} … {ye shes 'jug par byed pa drug ste rigs sum cu rtsa drug gi rtsa rnams} एवं षड् रूपप्रवर्तिन्यः षट् वेदनाप्रवर्तिन्यः…षड् ज्ञानप्रवर्तिन्यः इति षट्त्रिंशत् कुलनाड्यः वि.प्र.२४४ख/२.५७.
gzugs nyid
१. रूपता — {mig gi dbang pos rtogs na ni gzugs nyid yin la} चक्षुरिन्द्रियेण प्रतीतौ रूपता प्र.अ.१७३ख/१८८ । २. रूपमेव — {su la gzugs nyid mi rtag pa de la dbyibs nyid mi rtag pa nyid de} यस्य रूपमेवानित्यं तस्य संस्थानस्यानित्यता ल.अ.१३८क/८४.
gzugs nye bar len pa'i phung po
रूपोपादानस्कन्धः — {dge slong dag gzugs su yod cing gzugs su rung bas/} {de'i phyir gzugs nye bar len pa'i phung po zhes bya'o//} रूप्यते रूप्यत (रूपणात्?) इति भिक्षवः, तस्माद् रूपोपादानस्कन्ध इत्युच्यते अभि.भा.३२ख/४४.
gzugs snying
= {gzugs can snying po/}
gzugs brnyan
• सं. १. प्रतिबिम्बः, ओ बम् — {ji ltar gzugs brnyan me long la/} /{rang nyid nges par snang ba ltar//} प्रतिबिम्बं यथाऽऽदर्शे स्वकीयं दृश्यते ध्रुवम् । ज्ञा.सि.३८ख/९७; {rmi lam dang sgyu ma dang mig yor dang gzugs brnyan dang chu'i zla ba'i tshul 'dra ba'i chos skye ba dang 'jig pa dang rtag pa dang chad pa dang bral ba thams cad} मायास्वप्नप्रतिभासप्रतिबिम्बोदकचन्द्रगतिसमानुत्पादभङ्गशाश्वतोच्छेदरहितान्सर्वधर्मान् ल.अ.८४क/३१; {sgras nyan pa po la rnam par rtog pa'i gzugs brnyan de'i rang gi ngo bo dang ma 'brel pa gtod par byed pa} शब्देन श्रोतर्यसंसृष्टतत्स्वभावं विकल्पप्रतिबिम्बमर्पयति प्र.वृ.२८२क/२४; {mtshan ma ni don gyi gzugs brnyan te} निमित्तं पुनरर्थप्रतिबिम्बम् म.टी.२०१ख/२१; प्रतिबिम्बकम् — {phyogs gang kho nar me long gi gzugs mthong ba de kho nar gzugs brnyan yang yin te} यत्रैव प्रदेशे आदर्शरूपं दृश्यते प्रतिबिम्बकं च तत्रैव त.प.३१ख/५११; {zla ba'i gzugs brnyan} चन्द्रप्रतिबिम्बकम् त.प.३१ख/५११; {don gyi gzugs brnyan} अर्थप्रतिबिम्बकम् त.स.७३ख/६८७; {gcig ni shes pa'i gzugs brnyan la/} {gzhan ni de gtod par byed pa sngon po gnyis ni nam yang rig pa med do//} न हि द्वे नीले कदाचित् संवेद्येते, एकं ज्ञानप्रतिबिम्बकम्, अपरं तदर्पकमिति त.प.१२५ख/७००; बिम्बः, ओ बम् — {me long chu dang mig rnams la/} /{ji ltar gzugs brnyan snang 'gyur ba//} दर्पणे उदके नेत्रे यथा बिम्बं प्रदृश्यते । ल.अ.१९०क/१६२; {sgyu ma dang rmi lam dang gzugs brnyan lta bu 'byung ba las gyur ba ma yin pa} … {lus} मायास्वप्नबिम्बप्रख्यमभौतिकं…कायम् ल.अ.१०९ख/५६; {gsum pa la ni gzugs brnyan rdzogs} तृतीयं बिम्बनिष्पत्तिम् हे.त.४ख/१२; प्रतिभासः — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni} … {chos thams cad kyi gdong gi gzugs brnyan ston pas me long gi dkyil 'khor lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र… आदर्शमण्डलभूतं सर्वधर्ममुखप्रतिभाससन्दर्शनतया ग.व्यू.३११क /३९७; {gzugs brnyan du gyur par snang ba} प्रतिभासप्राप्तानि सन्दृश्यन्ते स्म ग.व्यू.२०९ख/२९१; उपरागः — {'di ni don gyi rnam pa ste don dang 'dra ba yang yin la/gzugs} {brnyan te/} {snang ba yang yin pas don gyi rnam pa'i gzugs brnyan no//} अर्थाकारः अर्थसदृशश्चासावुपरागो निर्भासश्चेत्यर्थाकारोपरागः त.प.१२३ख/६९६; छाया — {me long dbus kyi gzugs brnyan ni/} /{nam yang 'dzin par byed ma yin//} बिभर्ति दर्पणतलं नैव च्छायां कदाचन ।। त.स.११क/१३२; {'di ni de yi gzugs brnyan zhig/} /{me long nang na 'dug pa 'dra//} छायेव खलु तस्येयमादर्शतलसंश्रिता ।। जा.मा.१८८४क/२१४ २. प्रतिबिम्बनम्— {gzugs brnyan yang don med pa nyid yin te} प्रतिबिम्बनमपि व्यर्थमेव त.प.३३ख/५१५; {tshul dang 'brel pa'i gzugs brnyan dang dul bar gnas pa nyid dang dgos pa rjes su sgrub pa la yang ngo //} यात्रिकसम्बन्धप्रतिबिम्बने । विनीतसंवासतायाम् । प्रयोजनानुष्ठाने वि.सू.३क/२ ३. = {sku gzugs} प्रतिबिम्बम्, प्रतिमा — {sku gzugs gzugs brnyan pra ti mA/} /{ldar so dang ni slar grib ma/} /{slar byas 'dra dang pho ni mtshungs//} प्रतिमानं प्रतिबिम्बं प्रतिमा प्रतियातना प्रतिच्छाया ।। प्रतिकृतिरर्चा पुंसि प्रतिनिधिः अ.को.२०४ख/२.१०. ३५; प्रतिबिम्ब्यते प्रतिमीयतेऽनेनेति प्रतिबिम्बम् । बिम्ब दीप्तौ अ.वि.२.१०.३५; प्रतिकृतिः — {mtha' yas kyi gzugs brnyan byas la/} {bdud rtsi lngas ni blugs/} {me tog nag pos ni mchod//} अनन्तप्रतिकृतिं कृत्वा पञ्चामृतेन स्नापयेत् । कृष्णपुष्पेणार्चयेत् हे.त.३ख/६; {dgra yi gzugs brnyan byas nas ni//} शत्रोः प्रतिकृतिं कृत्वा गु.स.१२६क/७८ ४. पुत्तलकः — {ske tshe dang lan tshwas gzugs brnyan la byugs nas mes rab tu gdung bar bya'o//} राजिकालवणैः पुत्तलकं लेपयित्वाऽग्निना सन्तापयेत् वि.प्र.१०१क/३.२२; पुत्तली — {dbang gi lta stangs g}.{yon na gnas/} / ग्. {yon pa nas ni gzugs brnyan gnyis//} वश्या वामाश्रिता दृष्टिः पुत्तली द्वौ च वामतः ।। हे.त.१३क/४०; पाञ्चालिका — {gzugs brnyan dang ni 'bag yin te/} /{dngos po ba so sogs las byas//} पाञ्चालिका पुत्रिका स्याद्वस्त्रदन्तादिभिः कृता । अ.को.२०४क/२.१०.२९; पञ्चालदेशे भवा पाञ्चालिका । पाञ्चालैः शिल्पिभिः कृता वा अ.वि.२.१०.२९; • वि. प्रतिबिम्बितः — {bdag gi bu ni me long bzhin/} /{legs spyod shes rab dri med dang /} /{ldan pas rgyal srid dag gi dpal/} /{gzugs brnyan mdzes pa thob pa yin//} पुत्रे ममादर्शमुखे राज्यश्रीः प्रतिबिम्बिता । सुवृत्ते लभते शोभां प्रज्ञावैमल्यशालिनि ।। अ.क.१६०ख/१७.४१; प्रतिरूपकः — {des shes bya'i dngos po nye bar gyur cing mngon du gyur pa de nyid mi mthong mod kyi/} {'on kyang de la de'i gzugs brnyan dang} … {'byung bar 'gyur te} स न तदेव ज्ञेयं वस्तु समाहितं सम्मुखीभूतं पश्यति, अपि तु तत्प्रतिरूपकमस्योत्पद्यते श्रा.भू.७८क/१९९; {bar gyi bskal pa sum cu rtsa gnyis su dam pa'i chos kyi gzugs brnyan gnas par 'gyur ro//} द्वात्रिंशदन्तरकल्पान् सद्धर्मप्रतिरूपकः स्थास्यति स.पु.२७ख/४८; प्रतिवर्णिकः — {yid kyis nongs par spyad pa dang ngag gis nongs par spyad pa 'di'i gzugs brnyan nam rjes su mthun pa'am tshul mthun pa tsam ma lags so//} अस्य मनोदुश्चरितस्य वाग्दुश्चरितस्य च न प्रतिवर्णिकान्यपि न अनुरूपाण्यपि न प्रतिरूपाण्यपि भवन्ति अ.सा.१६१ख/९१; मूर्तः, ओ र्ता — {mi dman mtshan mo'i bdag po yi/} /{'od kyi dpal 'byor gzugs brnyan bzhin/} /{'jo sgeg rol pa'i bzhin ras can/} /{mdzes ma mchog cig bzung bar gyur//} दिव्यकन्यां समादाय लावण्यललिताननाम् । मूर्तामिव प्रभालक्ष्मीमक्षीणस्य क्षपापतेः ।। अ.क.२२ख/३.३६.
gzugs brnyan gyi
प्रतिबिम्बी — {yul can la yul btags pa'i phyir gzugs brnyan gyi shes pa ni gzugs brnyan gyi sgras brjod do//} विषयिणि विषयोपचारात् प्रतिबिम्बिज्ञानं प्रतिबिम्बशब्देनोक्तम् त.प.१२९क/७०९.
gzugs brnyan kun tu snang ba'i gtsug phud
ना. सम– न्तप्रतिभासचूडः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa gzugs brnyan kun tu snang ba'i gtsug phud ces bya ba bsnyen bskur to//} तस्यानन्तरं समन्तप्रतिभासचूडो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५४क/२३७.
gzugs brnyan skye ba
प्रतिबिम्बोदयः — {de ltar 'di yi za po nyid/} /{gzugs brnyan skye ba'i sgo can te//} प्रतिबिम्बोदयद्वारा चैवमस्योपभोक्तृता । त.स.१२ख/१४५.
gzugs brnyan skye ba'i sgo can
वि. प्रतिबिम्बोदयद्वारः, ओ रा — {de ltar 'di yi za po nyid/} /{gzugs brnyan skye ba'i sgo can te//} प्रतिबिम्बोदयद्वारा चैवमस्योपभोक्तृता । त.स.१२ख/१४५.
gzugs brnyan gyi skyes bu
बिम्बपुरुषः — {blo gros chen po 'phags pa rnams kyis ni sgyu ma'i gzugs sna tshogs lta bur gcig dang tha dad pa spangs par 'dogs te/} {rmi lam dang gzugs brnyan gyi skyes bu lta bur} आर्यैः पुनर्महामते मायाविचित्ररूपाकृतिवदन्यानन्यवर्जिताः प्रज्ञाप्यन्ते स्वप्नबिम्बपुरुषवत् ल.अ.१०५क/५१.
प्रतिच्छन्दकन्यायः — {'di ni yi ge dang tshig gi rim pa'i ngo bos gnas pa'i rig byed de rtogs pa'i thabs yin te/} {de'i gzugs brnyan gyi tshul du gnas so//} अयं तु वर्णपदक्रमेणावस्थितो वेदस्तदधिगमोपायः, तस्य प्रतिच्छन्दकन्यायेनावस्थितः त.प.१८४ख/८६.
gzugs brnyan can
वि. प्रतिबिम्बकम् — {'di la rgyu bshad pa ni/} {gzugs brnyan can gyi rnam shes de/} /{zhes bya ba la sogs pa'o//} अत्र कारणमाह—प्रतिबिम्बकविज्ञानमित्यादि त.प.१९१ख/८४६.
gzugs brnyan 'char ba
प्रतिबिम्बोदयः — {skyes bu la yang gzugs brnyan 'char ba'i tshul gyis longs spyod la byed pa po yin no//} पुरुषस्यापि प्रतिबिम्बोदयन्यायेन भोगं प्रति कर्तृत्वमस्ति त.प.१५५क/३३; {gzhan dag 'di la rgol ba na/} /{gzugs brnyan 'char bar 'dod pa can//} अन्ये तु चोदयन्त्यत्र प्रतिबिम्बोदयैषिणः । त.स.८१क/७४९.
gzugs brnyan 'char ba'i tshul
प्रतिबिम्बोदयन्यायः — {gang yang grangs can rnams skyes bu la yang gzugs brnyan 'char ba'i tshul gyis longs spyod la byed pa po yin no snyam du sems pa} यस्तु मन्यते साङ्ख्यः—‘पुरुषस्यापि प्रतिबिम्बोदयन्यायेन भोगं प्रति कर्तृत्वमस्ति’ इति त.प.१५५क/३३.
gzugs brnyan rtogs pa
छायाप्रतिपत्तिः — {'dis ni skad cig ma ma yin pa'i phyogs la spyir shel dang me long la sogs pa thams cad kyi gzugs brnyan rtogs pa bstsal ba yin no//} एतेन अक्षणिकपक्षे सामान्येन सर्वेषामेव स्फटिकदर्पणादीनां छायाप्रतिपत्तिरपास्ता त.प.२०८क/१३२; द्र. {gzugs brnyan 'dzin pa/}
gzugs brnyan dang 'dra gyur
वि. प्रतिकञ्चुकतां गतः — {de tshe dus mang btang snyoms kyis/} /{rig byed nyams par gyur nas ni/} /{gzugs brnyan dang ni 'dra gyur nas/} /{rig byed gzhan nyid du ni 'gyur//} ततः कालेन महता तूपेक्षितविनाशितः । अन्य एव भवेद् वेदः प्रतिकञ्चुकतां गतः ।। त.स.११३क/९७९.
gzugs brnyan snang
= {gzugs brnyan snang ba/}
gzugs brnyan snang ba
• वि. प्रतिबिम्बितः — {rtsig par gzugs brnyan snang de} भित्तिप्रतिबिम्बितं तम् अ.क.२५६क/९३.७९; प्रतिभासप्राप्तः — {de ni 'gro ba thams cad kyi gnas su gzugs brnyan snang ba lags} स प्रतिभासप्राप्तः सर्वजगद्भवनेषु ग.व्यू.३०६क/३९४; • सं. छायाप्रतिपत्तिः — {dri ma can la gzugs brnyan snang ba med pa'i phyir dang ba zhes bya ba smos so//} मलिनस्य छायाप्रतिपत्त्यभावात् स्वच्छ इत्युक्तम् त.प.२०५ख/१२७.
gzugs brnyan snang byed pa
वि. प्रतिबिम्बितः — {do shal rtse yi rin cen dum bu gzugs brnyan snang byed pas/} /{skad cig bdud rtsi'i zer gyi gzugs kyi gnas dang mtshungs par gyur//} हाराग्ररत्नशकलप्रतिबिम्बितेन प्राप क्षणं सदृशरूपपदं सुधांशोः ।। अ.क.१४२क/६८.१३.
gzugs brnyan 'byung ba
प्रतिबिम्बोदयः — {'dir ni gzugs brnyan 'byung ba ni/} /{sngar ni} * {gsal bar byas nyid yin//} प्रतिबिम्बोदयस्त्वत्र प्रागेव विनिवारितः । त.स.९३क/८४७; {des na de rnams kyis sgrub dang /} /{sun dbyung tha dad gnas pa can/} /{gzugs brnyan 'byung bas ma bzung bas/} /{nges par byed par nus pa yin//} तेन व्यवस्थितैस्तेषां भिन्नैः साधनदूषणैः । प्रतिबिम्बोदयाग्रस्तैर्निर्णयः क्रियतामलम् ।। त.स.१२२क/१०६५.
gzugs brnyan 'byung bas ma bzung ba
वि. प्रतिबिम्बोदयाग्रस्तः — {des na de rnams kyis sgrub dang /} /{sun dbyung tha dad gnas pa can/} /{gzugs brnyan 'byung bas ma bzung bas/} /{nges par byed par nus pa yin//} तेन व्यवस्थितैस्तेषां भिन्नैः साधनदूषणैः । प्रतिबिम्बोदयाग्रस्तैर्निर्णयः क्रियतामलम् ।। त.स.१२२क/१०६५.
gzugs brnyan 'byung bas zin pa
वि. प्रतिबिम्बोदयग्रस्तः — {de la de rnams kyis sgrub dang /} /{sun dbyung tha dad mi gnas pa/} /{gzugs brnyan 'byung bas zin pa yis/} /{ji ltar nges par byed par 'gyur//} तत्रानवस्थितैस्तेषां भिन्नैः साधनदूषणैः । प्रतिबिम्बोदयग्रस्तैर्निर्णयः क्रियते कथम् ।। त.स.११५क/९९६.
gzugs brnyan ma yin
अबिम्बम् लो.को.२०८६.
gzugs brnyan med pa
अबिम्बम् — {gzugs brnyan med pa'i tshig} अबिम्बपदम् ल.अ.६८ख/१७.
छायाप्रतिपत्तिः — {gang gi phyir yang de ltar phyogs gnyis ka la yang gzugs brnyan 'dzin pa mi 'thad de/} {de phyir 'di ni 'khrul pa yin no//} यतश्चैवं पक्षद्वयेऽपि छायाप्रतिपत्तिर्न युज्यते, तस्माद् भ्रान्तिरियम् त.प.२०८ख/१३३; द्र. {gzugs brnyan rtogs pa/}
gzugs brnyan rdzogs
पा. बिम्बनिष्पत्तिः — {dang por stong pa'i byang chub ste/} /{gnyis pa la ni sa bon bsdu/} /{gsum pa la ni gzugs brnyan rdzogs/} /{bzhi pa la ni yig 'bru dgod//} प्रथमं शून्यताबोधिं द्वितीयं बीजसंग्रहम् । तृतीयं बिम्बनिष्पत्तिं चतुर्थं न्यासमक्षरम् ।। हे.त.४ख/१२.
gzugs brnyan la dmigs pa'i sems
बिम्बालम्बकचित्तम् लो.को.२०८६.
gzugs brnyan bsam gtan pa
वि. बिम्बध्यायी — {mtshan ma spyod pa'i rnal 'byor pa/} /{kun tu yang dag don rtogs shing /} /{rtag 'grus gzugs brnyan bsam gtan pa/} /{yongs su dag pa rtog par byed//} निमित्तेषु चरन्योगी सर्वभूतार्थवेदकः । बिम्बध्यायी साततिकः पारिशुद्धिं विगच्छति ।। श्रा.भू.७८ख/२००.
gzugs gtogs
वि. रूपाप्तम् — {pho mo dbang dang sdug bsngal dag/} /{ma togs gzugs gtogs} रूपाप्तं स्त्रीपुमिन्द्रिये । दुःखे च हित्वा अभि.को.४क/२.१२; {rang gi gsum dang gzugs gtogs gcig/} /{dri med rnam shes spyod yul lo//} स्वकत्रयैकरूपाप्तामलविज्ञानगोचराः ।। अभि.को.१७क/५.२९.
gzugs rten can
वि. रूपाश्रयम् — {gnyis ka 'dod dang gzugs rten can//} कामरूपाश्रये तूभे अभि.को.५ख/२.४४; {de ni 'dod dang gzugs rten can//} कामरूपाश्रयं च तत् अभि.को.२२क/७.१५.
gzugs lta bur snang
बिम्बाकृतिः लो.को.२०८६.
gzugs brtags pa
रूपकल्पना — {gzugs brtags pa'i nges pa ni zla ba'i sku zhes pa la sogs pa ste} रूपकल्पनानियमः । चन्द्राङ्गमित्यादि वि.प्र.३०क/४.२.
gzugs thams cad yang dag par ston pa
पा. सर्वरूपसन्दर्शनः, समाधिविशेषः — {de lo khri nyis stong 'das nas gzugs thams cad yang dag par ston pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin thob ste} स द्वादशानां वर्षसहस्राणामत्ययेन सर्वरूपसन्दर्शनं नाम समाधिं प्रतिलभते स्म स.पु.१५०ख/२३६.
gzugs thams cad lus su 'jug par byed pa
पा. सर्वरूपकायप्रवेशनम्, पारिणामिक्या ऋद्धेः प्रकारभेदः — {yongs su bsgyur ba'i rdzu 'phrul gyi rnam pa'i rab tu dbye ba} … {'di lta ste/} ग्. {yo bar byed pa dang} … {gzugs thams cad lus su 'jug par byed pa dang} पारिणामिक्या ऋद्धेः प्रकारप्रभेदः…तद्यथा कम्पनं…सर्वरूपकायप्रवेशनम् बो.भू.३२क/४०.
gzugs thams cad shin tu ston pa
ना. सर्वरूपसन्दर्शना, लोकधातुः — {bskal pa mthong na dga' ba la 'jig rten gyi khams gzugs thams cad shin tu ston par de bzhin gshegs pa} … {sprin dang rnga sgra rgyal po zhes bya ba 'di 'jig rten du byung ste} मेघदुन्दुभिस्वरराजो नाम तथागतः…लोक उदपादि…सर्वरूपसन्दर्शनायां लोकधातौ प्रियदर्शने कल्पे स.पु.१६१ख/२४७.
gzugs mtha'
अघनिष्ठाः — {'og min nam gzugs mtha'} अकनिष्ठाः, अघनिष्ठाः म.व्यु.३१०७ (५५क).
gzugs mthong ba
रूपदर्शनम् — {skyes su chug mod/} {mig zhar yang gzugs mthong bas de 'bras bu med pa nyid du rtogs par 'gyur dgos na} जायतां नाम, सा तु विफलत्वेन प्रतीयेत नष्टेऽपि चक्षुषि रूपदर्शनेन प्र.अ.१७७ख/१९२.
gzugs dag gis nye bar ma gos pa
वि. अनुपलिप्तो रूपैः म.व्यु.३९५ (१०क).
gzugs dang cha byad sna tshogs 'dzin pa
वि. विचित्ररूपवेशधारी — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams} … {dbang bcus gzugs dang cha byad sna tshogs 'dzin par gyur te} बोधिसत्त्वा महासत्त्वाः…दशवशिताविचित्ररूपवेशधारिणो भूत्वा ल.अ.१३३ख/७९.
gzugs dang ldan
= {gzugs ldan/}
gzugs dang ldan pa
= {gzugs ldan/}
gzugs dang ldan pa la dmigs pa
वि. रूपप्रतिसंयुक्तालम्बनः — {'dod pa dang ldan pa gzugs dang ldan pa la dmigs pa} … {phra rgyas gang dag yin pa} येऽनुशयाः कामप्रतिसंयुक्ता रूपप्रतिसंयुक्तालम्बनाः अभि.भा.२३४क/७८७.
रूपलक्षणानुव्यञ्जनविचित्रालङ्कारकायता — {de bzhin gshegs pa'i sku rnams kyi mngon par 'tshang rgya ba'i lus kyang rab tu shes so//} … {gzugs dang mtshan dang dpe byad bzang po'i rgyan gyi lus dang} तथागतकायानामभिसंबोधिकायतां च प्रजानाति…रूपलक्षणानुव्यञ्जनविचित्रालङ्कारकायतां च द.भू.२४४ख/४५.
gzugs dang gzugs med pa
रूपारूप्यम् — {'o na ni chos shes pa gzugs dang gzugs med pa'i gnyen po yin pa nyid kyi phyir lam la dmigs pa de'i sa pa rnams kyi dmigs par 'gyur ro zhe na} धर्मज्ञानं तर्हि रूपारूप्यप्रतिपक्षत्वात् तद्भूमिकानां मार्गालम्बनानामालम्बनं भविष्यति अभि.भा.२३४ख/७९०.
gzugs dang gzugs med par skye ba
रूपारूप्योपपत्तिता — {'phags pa'i lam tha dad pa med pas yang dag par bstsal ba yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} … {gzugs dang gzugs med par skye ba dang} अनन्यार्यमार्गसमुद्घटनतां च प्रजानाति… रूपारूप्योपपत्तितां च द.भू.२५३क/५०.
gzugs dang gzugs med par 'jug pa
रूपारूप्यप्रवेशः — {ci'i phyir 'phags pa tshe gzhan du yongs su gyur pa gzugs dang gzugs med par 'jug pa dang dbang po 'pho ba dang yongs su nyams pa dag tu mi 'dod ce na} किं पुनः कारणं परिवृत्तजन्मान्तरस्यार्यस्य रूपारूप्यप्रवेशेन्द्रियसञ्चारपरिहाणयो नेष्यन्ते अभि.भा.२४ख/९५९.
gzugs dang lang tsho skal bzang ma
वि.स्त्री. रूपयौवनसौभाग्या — {bzhin bzangs snying rje ldan pa dang /} /{gzugs dang lang tsho skal bzang ma/} /{me tog bcas shing sgrub por dga'/} /{rang gi phyag rgya g}.{yon du gzhag//} निजमुद्रां स्थाप्य वामेन चारुवक्त्रां कृपावतीम् । रूपयौवनसौभाग्यां सुपुष्पां साधकप्रियाम् ।। हे.त.२६ख/८६.
gzugs dang lang tshos brgyan pa
वि. रूपयौवनमण्डितः, ओ ता — {bcu drug lo lon rigs can ma/} /{gzugs dang lang tshos brgyan pa la//} षोडशाब्दां कुलीनां वा रूपयौवनमण्डिताम् वि.प्र.६२ख/४.११०.
gzugs dang lang tshos rnam par brgyan
वि. रूपयौवनमण्डितः, ओ ता — {phyag rgya che ge mo khyer la/} /{sems can don gyis rdo rje 'dzin/} /{rnyed pa de yang mig yangs ma/} /{gzugs dang lang tsho rnam par brgyan/} गृहीत्वाऽमुकीं मुद्रां सत्त्वार्थं कुरु वज्रधृक् । तां च प्राप्य विशालाक्षीं रूपयौवनमण्डिताम् ।। हे.त.१५क/४६.
gzugs dam pa mnga' ba
वि. परमरूपधारी, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} … {gzugs dam pa mnga' ba zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते …परमरूपधारी इत्युच्यते ल.वि.२०६क/३०९.
पा. आत्मीयं रूपं भृत्यवत्, सत्कायदृष्टिभेदः— {'jig tshogs la lta ba nyi shu'i ming la} … {gzugs bdag gi yin te bran dang 'dra} आत्मीयं रूपं भृत्यवत् म.व्यु.४६८७ (७३क).
gzugs rdo rje ma
ना. रूपवज्रा, विषयदेवी — {dbang ldan du chu las skyes pa gzugs rdo rje ma ni mA ma kI lta bu'o//} ईशाने उदकजन्या रूपवज्रा मामकीवत् वि.प्र.३८ख/४.२०; {brtson 'grus yang dag byang chub kyi yan lag ni gzugs rdo rje ma ste} वीर्यसंबोध्यङ्गं रूपवज्रा वि.प्र.१७२क/३.१६७; {mi mo ni gzugs rdo rje ma} मनुजा रूपवज्रा वि.प्र.१६६क/३.१४५.
gzugs ldan
• वि. रूपवान्— {gal te gang zag gzugs dang ldan par lta bar gyur na/} {'jig tshogs la lta bar thal bar 'gyur bas} यदि तु रूपवन्तं पुद्गलं पश्येत्, सत्कायदृष्टिप्रसङ्गः स्यात् अभि.भा.८७क/१२०५; रूपप्रतिसंयुक्तः — {gzugs dang ldan pa la dmigs pa} रूपप्रतिसंयुक्तालम्बनाः अभि.भा.२३४क/७८७; {gzugs dang ldan pa'i khams ni gzugs kyi khams so//} रूपप्रतिसंयुक्तो धातू रूपधातुः अभि.भा.१०९ख/३८५; रूपान्वितः, ओ ता — {ji ltar bud med lus la dri bcas gos gon mi sdug gzugs ldan pa//} यद्वत् स्त्री मलिनाम्बरावृततनुर्बीभत्सरूपान्विता र.व्या.१०८क/६५; विग्रहवती — {rgyal po de'i blon po chen po'i bu mo zhig dpal mo gzugs dang ldan pa bzhin} अथ तस्य राज्ञः पौरमुख्यस्य दुहिता श्रीरिव विग्रहवती जा.मा.७२ख/८४; मूर्तिमान् — {'gro ba'i mtshams su gzugs ldan rnams/} /{rtog ge can gyi spyod yul min/} /{mi yi yul las nga 'das te//ngan} {pa'i rtog ge can gzhan min//} मूर्तिमान् गतिसन्धौ वै तार्किकाणामगोचरम् । अतिक्रान्तमानुष्यगतिमहं नान्ये कुतार्किकाः ।। ल.अ.१९०ख/१६३; मूर्तः — {de skyes nyid ni rin chen ni/} /{kun gyi rang bzhin gdugs 'khrungs te/} /{legs byas dpal ni bla med dang /} /{ngo mtshar gzugs dang ldan pa bzhin//} सर्वं रत्नमयं तस्य जातस्यैव व्यजायत । छत्रं मूर्तमिवाश्चर्यमुत्तंसं (त्तमं लि.पा.) सुकृतश्रियः ।। अ.क.७७ख/६२.४४; रूपधरः — {'gro bas gzugs 'di lta bas ngoms mi 'gyur/} /{khyod ni mtshungs pa ma mchis gzugs dang ldan//} नेक्षन् जगद् व्रजति तृप्तिमिदं रूपं तवाप्रतिमरूपधर ।। रा.प.२५२क/१५३; रूपधारी — {sum cu rtsa gnyis mtshan gyi gzugs ldan zhing /} /{bdag 'od rang byung 'jig rten rig par yang //} द्वात्रिंशतिलक्षणरूपधारिणः स्वयंप्रभा लोकविदू स्वयम्भूः ।। स.पु.२०ख/३२; शरीरी — {gang zhig gzugs dang ldan pa'i chos la bzhin/} /{khyu mchog la zhon mkha' la rnam par lding //} शरीरिणं धर्ममिवाधिरुह्य विगाहते खं वृषवाहनो यः । अ.क.२५५क/९३.७०; • ना. रूपवती, काचित् स्त्री — {bud med gzugs ldan zhes ni byar gyur tshe/} /{bud med bkres skom nyam thag ngas mthong nas/} /{gser ltar ser zhing shin tu gzhon pa yi/} /{nu ma snying du sdug pa gnyi ga btang //} कनकाभपीन (त भो.पा.)सुकुमारं त्यक्त स्तनद्वयं हृदयकान्तम् । स्त्री प्रेक्ष्य मे क्षुधतृषार्तं सा रूप्य (रूप)वतीति वनिता यदाऽभूत् ।। रा.प.२३८ख/१३५; • उ.प. रूपः, ओ पी — {spyan ras gzigs kyi dbang po} … {dri za'i gzugs dang ldan pa} … {la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय…गन्धर्वरूपाय का.व्यू.२०५ख/२६३; {byis pa gzhon nu'i gzugs dang ldan//} बालदारकरूपिणः ।। म.मू.१९५ख/२०७.
gzugs ldan pa
= {gzugs ldan/}
gzugs ldan ma
• वि.स्त्री. रूपधारिणी — {gzugs ldan ma'i bud med} … {mthong nas} दृष्ट्वा च रूपधारिण्यः स्त्रियः वि.व.२९५क/१.११९; • ना. रूपिणी, महादूती — {'di lta ste/} {'og pag ma dang} … {gzugs ldan ma dang} … {'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} {de dag dang gzhan yang pho nya chen mo} तद्यथा—मेखला… रूपिणी…सर्वभूतवशंकरी चेति । एताश्चान्याश्च महादूत्यः म.मू.९८क/८.
gzugs sdug pa
रूपमिष्टम्— {mig gis shes par bya ba'i gzugs sdug pa dang} … {'dod pa dang ldan pa dang} … {dag yod do//} सन्ति चक्षुर्विज्ञेयानि रूपाणि इष्टानि…का– मोपसंहितानि अ.श.१०३ख/९३.
gzugs na spyod
= {gzugs na spyod pa/}
gzugs na spyod pa
• वि. रूपावचरः — {'dod pa na spyod pa dang gzugs na spyod pa'i lha'i bu rnams} कामावचरान् रूपावचरांश्च देवपुत्रान् अ.सा.४३ख/२५; • पा. रूपावचरम्, अन्यतरं निर्माणम् — {sprul pa ni rnam pa gnyis te/} {'dod pa na spyod pa dang gzugs na spyod pa'o//} निर्माणं पुनर्द्विविधम् — कामावचरम्, रूपावचरं च अभि.भा.६३क/१११६.
gzugs na spyod pa'i sems can
रूपावचरसत्त्वः — {zhar ba dang 'on pa med pa'i phyir ma tshang ba yang ma yin te/} {gzugs na spyod pa'i sems can bzhin no//} नापि विकलम्; काणविभ्रान्ताभावात्, रूपावचरसत्त्ववत् अभि.भा.६४ख/११२२.
gzugs na spyod pa'i lha
रूपावचरदेवः — {gzugs na spyod pa'i lha'i gzhal yas khang gi tshad du ni gzugs na spyod pa'i lha'i gzhal yas khang bris so//} आलिखितो भवेत्…रूपावचरदेवविमानप्रमाणेन रूपावचरदेवविमानानि र.व्या.८६ख/२३.
gzugs rnam pa snang mdzad
रूपवैरोचनः लो.को.२०८६.
gzugs rnam par dag pa
रूपविशुद्धिः — {rab 'byor gzugs rnam par dag pa gang yin pa de ni 'bras bu rnam par dag pa} या सुभूते रूपविशुद्धिः, सा फलविशुद्धिः अ.सा.१६५ख/९३.
gzugs rnam par 'byed pa
रूपविभावनम् — {nam mkha'i 'du shes gzhan gyur na/} /{bsams pa'i don ni 'byor pa dang /} /{'gro gzugs rnam par 'byed pa la/} /{'byor pa dam pa 'thob par 'gyur//} आकाशसंज्ञाव्यावृत्तौ विभुत्वं लभ्यते परम् । चिन्तितार्थसमृद्धौ च गतिरूपविभावने ।। सू.अ.१५७ख/४४.
विश्वरूपम् — {lang ka'i bdag po bdag gi so so rang gis rig pa rtogs par byed pa'i theg pa chen po khong du chud par byed pa 'di ni gzugs sna tshogs rab tu 'thob par byed pa'o//} विश्वरूपगतिप्रापकोऽयं लङ्काधिपते स्वप्रत्यात्मगतिबोधकोऽयं महायानाधिगमः ल.अ.५९ख/५; {gzugs sna tshogs kyi nor bu dang 'dra ba} विश्वरूपमणिसदृशः ल.अ.७२क/२०.
gzugs sna tshogs kyi nor bu
विश्वरूपमणिः — {lhun gyis grub pa'i spyod pa rtogs par khong du chud pas gzugs sna tshogs kyi nor bu dang 'dra ba} अनाभोगचर्यागतिंगतो विश्वरूपमणिसदृशः ल.अ.७२क/२०.
gzugs sna tshogs 'chang ba chen po
वि. महाविश्वरूपधारी — {zugs sna tshogs 'chang ba chen po thabs la mkhas pa khong du chud par rtogs pa} महाविश्वरूपधा– रिणः उपायकौशल्यगतिंगतस्य ल.अ.५८ख/५.
gzugs snang ba
रूपप्रतिभासः — {phan tshun 'gal ba tshogs pa'i gzugs snang ba mngon sum du mthong na ci ste btang snyoms su byed} किमिदं परस्परविविक्तरूपप्रतिभासाध्यक्षदर्शनमेनामुपेक्षते वा.न्या.३३०क/३४.
gzugs pa
• सं. १. आरोपणम् — {mchod rten zhal bsro ba dang mchod sdong gzugs pa dang rgyal mtshan bsgreng ba dang mchod pa bya ba dang} चैत्यप्रतिष्ठाप(न)यष्टिध्वजारोपणपूजाकरण(–) वि.सू.६३क/७९; विष्टम्भनम् — {de dag gi bar skabs tha na khar ba'i rtse mo gzugs pa'i gtos tsam yang med par mos par gyis shig} अधिमुच्यस्व येषां न स्यादवकाशः अन्ततो दण्डविष्टम्भनकोटीमात्रमपि श्रा.भू.१५५ख/४२०; दानम् — {rgyal mtshan gzugs so//} ध्वजानां दानम् वि.सू.९९ख/१२०; {steng du mar me mi gzugs so//} नोपरिदीपदानम् वि.सू.९९ख/१२०; अनुकरणम् — {der mar me gzugs so//} प्रदीपस्यानुकरणम् वि.सू.५९ख/७६ २. प्रतोदः — प्रतोदः {gzugs pa btsugs pa gdab pa} म.व्यु.६९३४ (९९क); • द्र.— {nyon mongs phyogs kyi khrod gnas na/} /{rnam pa stong du sran gzugs te//} संक्लेशपक्षमध्यस्थो भवेद् दृप्तः सहस्रशः । बो.अ.२२ख/७.६०.
gzugs par bya
कृ. संलक्षयितव्यम् — {phyogs bzhi'i mtshan ma brtan po} … {gzugs par bya'o//} चतुर्दिशं स्थावरनिमित्तानि संलक्षयितव्यानि वि.व.१३८ख/२.११५.
gzugs po
= {lus} देहः, गात्रम् — {de nas tshogs pa lus dang 'dus/} /{phung po thos byed gzugs po dang /} /{rnam 'dzin sku dang khyab pa dang /} /{ma ning dang ni skyes bu 'o/} /{mo ni mU rti ta nu gzugs//} अथ कलेवरम् । गात्रं वपुः संहननं शरीरं वर्ष्म विग्रहः ।। कायो देहः क्लीबपुंसोः स्त्रियां मूर्तिस्तनुस्तनूः । अ.को.१७५क/२.६.७०; दिह्यतेऽन्नरसेनेति देहः । दिह उपचये अ.वि.२.६.७०.
gzugs phung
= {gzugs kyi phung po/}
gzugs phun sum tshogs pa
• वि. रूपसम्पन्नः — {mdog ldan gzugs ni phun sum tshogs/} /{mtshan gyis legs par brgyan pa dang //} वर्णवान् रूपसम्पन्नो लक्षणैः समलंकृतः । शि.स.१६३क/१५६; • सं. रूपसम्पत् — {de nas mnyan pa zhig gis bcom ldan 'das kyi gsung yan lag brgyad dang ldan pa yang thos/} {gzugs phun sum tshogs pa de yang mthong nas dad pa skyes te} … {gsol to//} अन्यतमेन नाविकेन भगवतो अष्टाङ्गोपेतं स्वरं श्रुत्वा तां च रूपसम्पदं दृष्ट्वा प्रसादजातेनोक्तम् अ.श.७८क/६८.
gzugs byas
= {gzugs su byas pa/}
gzugs byed
ना. सुन्धानः, गृहपतिः — {bA rA Na sIr khyim bdag sngon/} /{gzugs byed ces ni bya bar gyur/} /{de yi khyim du mdzod khang bdag/} /{pad ma'i 'byung gnas zhes bya bas//} सुन्धानाख्यो गृहपतिर्वाराणस्यामभूत्पुरा ।… तस्य पद्माकरो नाम कोषागारपतिर्गृहे । अ.क.२७९ख/३५.६०; {gzugs byed gang de nga nyid de/} /{mdzod pa mgon med zas sbyin no//} सुन्धानोऽद्य स एवाहं कोष्ठिकोऽनाथपिण्डदः । अ.क.२७९ख/३५.६३.
gzugs ma
उ.प. रूपा — {rtsa rnams ni sum cu rtsa gnyis te} … {phra gzugs ma dang} … {bdud dral ma'o//} द्वात्रिंशन्– नाड्यः… सूक्ष्मरूपा… मारदारिका हे.त.२ख/४.
gzugs ma mchis pa
= {gzugs med pa/}
gzugs ma tshang ba med pa
वि. न रूपविकलः— {gzugs ma tshang ba med pa dang} … {ting nge 'dzin ma tshang ba med pa dang} … {smon lam ma tshang ba med pa} न रूपविकलो भवति…न समाधिविकलः…न प्रणिधानविकलः शि.स.१६७ख/१६५.
gzugs ma yin pa
अरूपम् — {gzugs ma yin pa la ni nad med pa'i rgyu ste/} {nyon mongs pa'i nad rab tu zhi bar byed pa'i phyir ro//} अरूपे आरोग्यहेतुः क्लेशव्याधिप्रशमनात् सू.व्या.१७९ख/७४; अबिम्बम् — {de dag ni} … {gzugs dang gzugs ma yin par mthong ba'i phyir gzugs kyang ma yin/} {gzugs ma yin pa'ang ma yin te} न तानि बिम्बानि नाबिम्बानि बिम्बाबिम्बदर्शनतः ल.अ.९२ख/३९.
gzugs ma lus pa thams cad sgrib pa med par gzigs pa'i lha'i spyan gyis mkhyen pa'i stobs dang ldan pa
वि. निरवशेषसर्वरूपानावरणदर्शनदिव्यचक्षुर्ज्ञानबलोपेतः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} … {gzugs ma lus pa thams cad sgrib pa med par gzigs pa'i lha'i spyan gyis mkhyen pa'i stobs dang ldan pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…निरवशेषसर्वरूपानावरणदर्शनदिव्यचक्षुर्ज्ञानबलोपेत इत्युच्यते ल.वि.२१०ख/३१२.
gzugs ma legs pa
वि. विरूपः — {de dag mi dge ba bcu'i las kyi lam yongs su 'dzin pa'i rgyus tshe thung ba dang} … {gzugs ma legs pa dang} … {gyur} ते दशाकुशलकर्मपथसमादानहेतोः परीत्तायुषोऽभूवन्…विरूपाः ग.व्यू.१६६ख/२५०.
gzugs mang
= {gzugs mang po/}
gzugs mang 'chang
= {gzugs mang 'chang ba/}
gzugs mang 'chang ba
वि. बहुरूपधरः — {lang ka 'di na sngon gyi rgyal ba dang /} /{de yi sras rnams gzugs mang 'chang ba bzhugs//} लङ्कामिमां पूर्वजिनाध्युषितां पुत्रैश्च तेषां बहुरूपधरैः । ल.अ.५६ख/२.
gzugs mang ldan
= {gzugs mang ldan pa/}
gzugs mang ldan pa
वि. बहुरूपधरः — {mgon po 'dir ni chos rab bshad du gsol/} /{gzugs mang ldan pa'i gnod sbyin kun kyang nyan//} देशेहि नाथ इह धर्मवरं श्रोष्यन्ति यक्ष बहुरूपधराः ।। ल.अ.५६ख/२.
gzugs mang po
१. बहुरूपम् — {gzugs mang 'chang ba} बहुरूपधरैः ल.अ.५६ख/२; {gzugs mang ldan pa} बहुरूपधराः ल.अ.५६ख/२ २. = {spos dkar} बहुरूपः, सर्जरसः — {mchod sbyin spos dang pra rtsi shing /} /{spos dkar khu ba kun ldan dang /} /{gzugs mang po dang} यक्षधूपः सर्जरसो रालसर्वरसावपि ।। बहुरूपोऽपि अ.को.१७९ख/२.६.१२८; बहुविधं रूपं स्वभावोऽस्य बहुरूपः अ.वि.२.६.१२८; मि.को.५५क ।
gzugs mi sdug
= {gzugs mi sdug pa/}
gzugs mi sdug pa
• वि. सुविरूपः — {de la nad kyis non dang mdze can mang /} /{lus la sha bkra can dang gzugs mi sdug//} रोगाभिभूत बहु तत्र कुष्ठिलाश्चित्रगात्रसुविरूपाः । रा.प.२४०ख/१३८; • सं. वैरूप्यम् — {khyim pa'i mtshan ma spangs pa'i phyir skra dang kha spu bregs pa la sogs pas gzugs mi sdug pa nyams su blangs pa dang} वैरूप्याभ्युपगमः शिरस्तुण्डमुण्डनादिभिरपहृतगृहिव्यञ्जनतया बो.भू.१०४ख/१३३.
gzugs mi bzang
वैरूप्यम् — {ma ning gzugs bzang mi bzang zhes/} /{'dod ldan rnams kyis brtags ci phan/} षण्डस्य रूपे वैरूप्ये कामिन्याः किं परीक्षया ।। त.प.२३८क/१९१.
gzugs mi bzang ba
= {gzugs mi bzang /}
gzugs min
= {gzugs ma yin pa/}
gzugs med
= {gzugs med pa/}
gzugs med kyi snyoms 'jug
= {gzugs med pa'i snyoms par 'jug pa/}
gzugs med khams
= {gzugs med pa'i khams/}
gzugs med 'gro
= {gzugs med par nye bar 'gro ba/}
gzugs med gtogs
वि. आरूप्याप्तम्— {gzugs can dang /} /{bde ba'ang ma gtogs gzugs med gtogs//} आरूप्याप्तं सुखे चापोह्य रूपि च अभि.को.४ख/२.१२.
gzugs med pa
• क्रि. न रूपमस्ति — {thams cad 'byung 'gyur gzugs med de/} /{'byung las ma gyur gzugs yod do//} न सर्वभौतिकं रूपमस्ति रूपमभौतिकम् । ल.अ.१७०क/१२६ ; न रूपं संविद्यते— {gzugs la ni gzugs med de} न हि रूपे रूपं संविद्यते सु.प.३७ख/१७; • वि. अरूपम् — {'od srungs sems ni gzugs med pa} चित्तं हि काश्यप अरूपम् शि.स.१३०ख/१२६; {sgra gcan gyi skye ba ni gzugs med rnams dang} राहुजातिररूपाः वि.प्र.४५ख/४.४७; न रूपम् — {de lta bas na de na gzugs med do//} तस्मान्न तत्र रूपम् अभि.स्फु.२८७ख/११३२; विरूपः — {gzugs med pa'i khams na lus med kyang yid kyi blo'i gnas skabs khas len pa'i phyir ro//} विरूपे धातौ शरीरमन्तरेणापि मनोमतेरवस्थानाभ्युपगमात् त.प.९६ख/६४५; अरूपि — {ji ltar nam mkha' gzugs med pa de bzhin du gzugs thams cad la mi gnas par sbyin pa de sbyin} यथा गगनमरूपि, एवं सर्वरूपानिश्रितं तद्दानं ददाति शि.स.१४९क/१४४; आरूप्यः, ओ या — {gzugs med pa dag ni lhag mthong chung ba'i phyir 'bad nas 'byung ba yin no//} विपश्यनान्यूनत्वाच्चारूप्या यत्नवाहिनः अभि.स्फु.२२९क/१०१५; {gzugs med snyoms par 'jug pa dang /} /{'gog pa de yang ji lta bu//} आरूप्या च समापत्तिर्निरोधश्च कथं भवेत् । ल.अ.६४ख/११; नीरूप्यः — {gzugs med pa yi dngos po ni/} /{tshogs pa gcig la rag las min//} नीरूप्यस्य स्वभावस्य नैकसामग्र्यधीनता । त.स.७४ख/६९८; • पा. । १. आरूप्यः, आरूप्यधातुः — {gzugs med pa dag na gzugs med do//} आरूप्येषु रूपं नास्तीति अभि.भा.८६ख/११३१ । २. अरूपः [1] भवभेदः — {'dod pa dang ni gzugs dang gzugs med srid pa rnam pa gsum po rnams} … {sbyangs byas te} कामं रूपं ह्यरूपं त्रिविधमपि भवं शोधयित्वा वि.प्र.६३ख/४.१११; द्र. {gzugs med pa'i srid pa/} [2] नैवसंज्ञानासंज्ञायतनोपगादयः वि.प्र.१६८ख/१.१५; द्र.— {gzugs med pa bzhi} चत्वारोऽरूपाः — १. {'du shes med 'du shes med min skye mched du nye bar 'gro ba} नैवसंज्ञानासंज्ञायतनोपगाः, २. {ci yang med pa'i skye mched du nye bar 'gro ba} आकिञ्चन्यायतनोपगाः, ३. {rnam shes mtha' yas skye mched du nye bar 'gro ba} विज्ञानानन्त्यायतनोपगाः, ४. {nam mkha' mtha' yas skye mched du nye bar 'gro ba} आकाशानन्त्यायतनोपगाः वि.प्र.१६८ख/१.१५.
gzugs med pa dag dang ma 'dres pa
वि. असंसृष्टोऽरूपैः म.व्यु.२०८७.
gzugs med pa dang ldan
= {gzugs med pa dang ldan pa/}
gzugs med pa dang ldan pa
वि. आरूप्यप्रतिसंयुक्तः — {gzugs med pa dang ldan pa la dmigs pa} आरूप्यप्रतिसंयुक्तालम्बनाः अभि.भा.२३४क/७८७.
gzugs med pa dang ldan pa la dmigs pa
वि. आरूप्यप्रतिसंयुक्तालम्बनः — {gzugs med pa dang ldan pa la dmigs pa'i phra rgyas gang dag yin pa} येऽनुशयाः …आरूप्यप्रतिसंयुक्तालम्बनाः अभि.भा.२३४क/७८७.
gzugs med pa na spyod pa
वि. आरूप्यावचरः — {gzugs dang gzugs med pa na spyod pa'i so so'i skye bo rnams kyi} रूपारूप्यावचराणां च पृथग्जनानाम् अभि.स.भा.३२ख/४५; {gzugs dang gzugs med pa na spyod pa'i sdug bsngal} रूपारूप्यावचरं दुःखम् अभि.भा.४३क/१०३६; आरूप्यचारी — {nyan thos rgyal ba'i sras rnams dang /} /{gzugs med spyod pa'i mu stegs dang //} श्रावका जिनपुत्राश्च तीर्थ्या ह्यारूप्यचारिणः । ल.अ.६६क/१४.
gzugs med pa'i khams
पा. आरूप्यधातुः, धातुभेदः — {gzugs med pa'i khams skye ba'i bye brag gis ni rnam pa bzhi ste/} {'di lta ste/} {nam mkha' mtha' yas skye mched dang rnam shes mtha' yas skye mched dang ci yang med pa'i skye mched dang 'du shes med 'du shes med min gyi skye mched do//} उपपत्तिभेदेन चतुर्विध आरूप्यधातुः । यदुत आकाशानन्त्यायतनम्, विज्ञानानन्त्यायतनम्, आकिञ्चन्यायतनम्, नैवसंज्ञानासंज्ञायतनमिति अभि.भा.१०९क/३८३; {'di na gzugs med pas gzugs med pa'o/} /{gzugs med pa'i ngo bo ni gzugs med pa nyid do/} /{yang na gzugs su rung ba ni gzugs so/} /{gzugs med pas na gzugs med pa'o/} /{de'i ngo bo ni gzugs med pa nyid do/} /{de dang ldan pa'i khams ni gzugs med pa'i khams so//} नात्र रूपमस्तीत्यरूपः, अरूपस्य भाव आरूप्यम्; रूपणीयो वा रूप्यः, न रूप्योऽरूप्यः, तद्भाव आरूप्यम्, तत्प्रतिसंयुक्तो धातुरारूप्यधातुः अभि.भा.११०क/३८५; विरूपो धातुः — {gzugs med pa'i khams su lus med par yang yod par khas len pa'i phyir ro//} विरूपे धातौ कायमन्तरेणापि भावाभ्युपगमात् त.प.१०३क/६५६.
gzugs med pa'i khams rnam par dpyad pa snang ba la 'jug pa
पा. आरूप्यधातुविचारणालोकप्रवेशः, धर्मालोकप्रवेशभेदः — {de chos snang ba la 'jug pa bcu yongs su gnon te/} … {sems can gyi khams rnam par dpyad pa snang ba la 'jug pa dang} … {gzugs med pa'i khams rnam par dpyad pa snang ba la 'jug pa dang} स दशभिर्धर्मालोकप्रवेशैराक्रमति… सत्त्वधातुविचारणालोकप्रवेशेन च…आरूप्यधातुविचरणालोकप्रवेशेन च द.भू.२०४क/२४.
gzugs med pa'i khams yang dag par bsgrub pa
पा. आरूप्यधातुसमुदागमः — {de la byang chub sems dpa'i sa chos kyi sprin la gnas pa'i byang chub sems dpa' ni} … {gzugs med pa'i khams yang dag par bsgrub pa dang} … {yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes} सोऽस्यां धर्ममेघायां बोधिसत्त्वभूमौ प्रतिष्ठितो बोधिसत्त्वः…आरूप्यधातुसमुदागमं च यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२६५क/५७.
gzugs med pa'i snyoms par 'jug pa
पा. आरूप्यसमापत्तिः — {rgyu gsum gyis bsam gtan dang gzugs med pa'i snyoms par 'jug pa rnams skye ste} त्रिभिः कारणैर्ध्यानारूप्यसमापत्तीनामुपपत्तिः अभि.भा.८१क/११८४.
gzugs med pa'i rnam par thar pa
पा. आरूप्यविमोक्षः — {gzugs med pa'i rnam par thar pa rnams ni/} {gzugs med mnyam gzhag dge rnams so//} आरूप्यविमोक्षास्तु शुभारूप्याः समाहिताः अभि.भा.७९ख/११७६.
gzugs med pa'i lus
आरूप्यकायता — {des sems can gyi lus rnams kyi las kyi lus kyang rab tu shes so//} … {gzugs med pa'i lus kyang rab tu shes so//} स सत्त्वकायानां कर्मकायतां च प्रजानाति…आरूप्यकायतां च प्रजानाति द.भू.२४४ख/४५.
gzugs med pa'i sa pa
वि. आरूप्यभूमिकः — {ci'i phyir gzugs med pa'i sa pa dag med ce na} कस्मादारूप्यभूमिका न सन्ति अभि.भा.६१क/११०९; {de nyid kyi phyir gzugs med pa'i sa pa'i sems ni} … {sems kyi rnam grangs dang sngon gyi gnas mngon par shes pa gnyis kyis mi 'dzin to//} अत एवारूप्यभूमिकं चित्तं चेतःपर्यायपूर्वनिवासाभिज्ञाभ्यां न गृह्णाति अभि.भा.६१ख/११११.
gzugs med pa'i srid pa
पा. अरूपभवः, भवभेदः— {a yig la sogs pa srid pa sum cu rtsa gcig po 'di dag gis srid pa gsum ste/} {'dod pa'i srid pa dang gzugs kyi srid pa dang gzugs med pa'i srid par 'gyur ro//} ए– भिरकारादिभिरेकत्रिंशद्भवैस्त्रिभवः, कामभवो रूपभवोऽरूपभव इति वि.प्र.१६८क/१.१५; आरूप्यभवः — {'dod pa'i srid pa dang gzugs kyi srid pa dang gzugs med pa'i srid par phyir mi ldog pa'i chos can yin zhes bya ba ni} अनावर्तिकधर्मि कामभवे रूपभवे आरूप्यभवे इति अभि.स्फु.२४९ख/१०५४.
gzugs med par skye
= {gzugs med par skye ba/}
gzugs med par skye ba
वि. आरूप्योपपत्तिकः — {gzugs med pa'i khams rnam par spangs pa'i bsam gtan zhes bya ba ni gzugs med par skye ba bor ba'i ting nge 'dzin zhes bya ba'i tha tshig go//} आरूप्यधातुव्यवकर्षितेन ध्यानेनेति पर्युदस्तारूप्योपपत्तिकेन समाधिनेत्यर्थः अभि.स.भा.८८ख/१२१.
gzugs med par 'jug pa
आरूप्यप्रवेशः — {ci'i phyir 'phags pa tshe gzhan du yongs su gyur pa gzugs dang gzugs med par 'jug pa dang dbang po 'pho ba dang yongs su nyams pa dag tu mi 'dod ce na} किं पुनः कारणं परिवृत्तजन्मान्तरस्यार्यस्य रूपारूप्यप्रवेशेन्द्रियसञ्चारपरिहाणयो नेष्यन्ते अभि.भा.२४ख/९५९.
gzugs med par nye bar 'gro ba
पा. आरूप्यगः, अनागामीभेदः — {re zhig de dag ni gzugs su nye bar 'gro ba'i phyir mi 'ong ba lnga yin no//} … {phyir mi 'ong ba gzhan ni gzugs med par nye bar 'gro ba ste/} इमे तावत् पञ्च रूपोपगा अनागामिनः …अन्य आरूप्यगोऽनागामी अभि.भा.२३क/९५३.
gzugs med par 'du shes pa
वि. अरूपसंज्ञी — {nang gzugs med par 'du shes pas phyi rol gyi gzugs rnams la lta ba} अध्यात्ममरूपसंज्ञी बहिर्धा रूपाणि पश्यति अभि.भा.७९क/११७५.
gzugs med spyod pa
= {gzugs med pa na spyod pa/}
gzugs med gzugs
आरूप्यरूपम् — {gzugs med pas ni gzugs med gzugs/} /{dmyal ba pa la dmyal ba'i gzugs/} /{sems tsam gyi ni rgyu dag kyang /} /{sems can rnams la ston par byed//} आरूप्यरूपं ह्यारूपैर्नारकाणां च नारकम् । रूपं दर्श्यन्ति सत्त्वानां चित्तमात्रस्य कारणम् ।। ल.अ.१७२ख/१३१.
gzugs med las skyes
= {gzugs med las skyes pa/}
gzugs med las skyes pa
वि. अरूपिजः — {gzugs dang gzugs med las skyes pa'i/} /{'dod chags gnyis} द्वौ रागौ रूप्यरूपिजौ अभि.को.१७ख/५.४५; आरूप्यजः — {gzugs med las skyes khams gsum gtogs/} /{gsum dang zag med spyod yul lo//} आरूप्यजास्त्रिधात्वाप्तत्रयानास्रवगोचराः ।। अभि.को.१७क/५.३०.
gzugs mo
शल्लकी, जन्तुविशेषः — {ri bong mo ni bya rog gdong ma dang /} {gzugs mo ni bya rgod gdong ma dang} शशकः श्वाना (काका भो.पा.)स्या, शल्लकी गृध्रास्या वि.प्र.१६७क/३.१५०; = {gzungs mo byi ngur /}
gzugs mo ju thur
श्वावित्, जन्तुविशेषः — {gzugs mo ju thur sha l+ya 'o/} /{de yi spu ni sha la lI/} /{sa la laM dang sha laM 'o//} श्वावित्तु शल्यस्तल्लोम्नि शलली शललं शलम् । अ.को.१६६ख/२.५.७; श्वानं विध्यतीति श्वावित् अ.वि.२.५.७; द्र. {gzugs mo/}
gzugs mo ju thur gyi spu
शल्ली, श्वावितो लोम — {gzugs mo ju thur sha l+ya 'o/} /{de yi spu ni sha la lI/} /{sa la laM dang sha laM 'o//} श्वावित्तु शल्यस्तल्लोम्नि शलली शललं शलम् । अ.को.१६६ख/२.५.७; शलतीति शलली, शललं शलं च । शल गतौ अ.वि.२.५.७.
gzugs dman
रूपवैकल्यम् — {de ni gzugs dman sdug bsngal ldan//} स दुःखी रूपवैकल्यात् अ.क.१५९ख/१७.३२.
gzugs mtshungs
वि. सरूपः — {gzugs brnyan dang ni so sor sdeb/} /{gzugs mtshungs mnyam dang yang dag gzhal//} प्रतिबिम्बप्रतिच्छन्दसरूपसमसम्मिताः ।। का.आ.३२४क/२.५८.
gzugs 'tshong ma
= {smad 'tshong ma} रूपाजीवा, वेश्या — {ra mo can dang tshogs can ma/} /{smad 'tshong ma dang gzugs 'tshong ma//} वारस्त्री गणिका वेश्या रूपाजीवा अ.को.१७१क/२.६.१९; रूपमेवाजीवो जीविका अस्या इति रूपाजीवा अ.वि.२.६.१९.
gzugs mdzes
= {gzugs mdzes pa/}
gzugs mdzes pa
वि. सुन्दरी — {de ni gzugs mdzes pa zhes bya ba dang dar la bab pa zhes bya ba dang sked pa phra ba zhes bya ba dang} सा सुन्दरीति तरुणीति तनूदरीति त.प.१०२क/६५३; सुरूपा — {bu mo gzugs mdzes shing rgyan thams cad dang ldan pa} कन्यकाभिः सुरूपाभिः सर्वालङ्कारयुक्ताभिः वि.प्र.१५५क/३.१०४.
gzugs mdzes ma
ना. सुरूपा, स्त्री — {mi bdag gzugs can snying po yi/} /{grong khyer rgyal po'i khab tu sngon/} /{nag pa zhes pa glang sde'i bdag/} /{glang chen stan gyi bu ru gyur/} … {de yi chung ma gzugs mdzes ma//} बिम्बिसारस्य नृपतेः पुरे राजगृहे पुरा । चित्राख्यो हस्तिशय्यातिपुत्रोऽभूद् गजसैन्यपः ।।…पत्नी तस्य सुरूपाख्या अ.क.२१४क/८८.४; द्र. {gzugs mdzes pa/}
gzugs 'dzin
= {gzugs 'dzin pa/}
gzugs 'dzin pa
• सं. रूपनिग्रहः — {ji ltar 'dod pa'i gzugs 'dzin te/} {gzugs nges pa} यथेष्टं रूपनिग्रहः रूपावधारणम् त.प.७४ख/६०२; • वि. रूपधरः — {bcom ldan 'das g}.{yas pa'i phyed kyis lha mo snang ba ma'i gzugs 'dzin pa} भगवन्तं… वामार्द्धेन भादेवीरूपधरम् ख.टी.१६६क/२४९; रूपग्राहिणी — {de bzhin du rigs sum cu rtsa drug gi rtsa rnams ni gtsug tor la sogs pa 'khor lo drug gi rtsa drug dang} … {gzugs 'dzin pa gnyis dang} तथा षट्त्रिंशत् कुलनाड्यः उष्णीषादिषट्चक्रनाड्यः षट्…द्वे रूपग्राहिण्यौ वि.प्र.२४४ख/२.५७; • कृ. रूपं गृह्णत् — {don gcig la byed pa ste/} {dper na mig phye ba tsam gyis gzugs 'dzin pa lta bu yin na} एकार्थक्रिया वा, यथोन्मिषितमात्रेण रूपं गृह्णतः त.प.१८४ख/८३०.
gzugs rdzogs pa
बिम्बनिष्पत्तिः — {'dir byis pa'i gzugs rdzogs pa'i slad du lhan cig skyes pa'i sku dang 'byung ba bzhi'i bdag nyid kyi sku yi rdo rje zung du 'gyur ba ji lta ba} इह बालस्य बिम्बनिष्पत्तिहेतोः सहजकायश्चतुर्भूतात्मकं कायवज्रं युग्मं स्याद् यथा वि.प्र.५६क/४.९८.
gzugs bzang
• वि. सुवर्णः — {de nas bcom ldan sku gzugs ni/} /{dri med ras la 'phos pa dag/} /{gzugs bzang bsgom pa mngon shes des/} /{dal bus yang dag rdzogs par byas//} संक्रान्तां निर्मलपटे छायां भगवतस्ततः । सुवर्णभावनाभिख्यां ते (ज्ञास्ते लि.पा.) शनैः समपूरयन् ।। अ.क.३०८ख/४०.२२; अभिरूपः — {khye'u gzugs bzang zhing blta na sdug la} दारकः…अभिरूपो दर्शनीयः अ.श.१६७क/१५५; {gzhon nu gzugs bzang po} … {zhig byung ngo //} कुमारो जातः, अभिरूपः वि.व.१७०क/१.५९; {'khor los sgyur ba'i rgyal po'i btsun mo ni gzugs bzang ba} राज्ञश्चक्रवर्तिनः स्त्री भवति अभिरूपा वि.व.१३९ख/१.२९; कमनीयरूपः, ओ पा — {ri dwags mo ltar mig dkyus ring bas gzugs bzang ba} दीर्घेक्षणा मृगवधूकमनीयरूपा वि.व.२१५क/१.९१; रूपी — {der gzugs bzang ba yid las byung ba} … {dus ring por gnas par 'gyur ba} ते तत्र भवन्ति रूपिणो मनोमयाः…दीर्घमध्वानं तिष्ठन्ति अभि.स्फु.९४क/७७०; तन्वी — {me tog mda' can gzhu yi 'khri shing gzugs bzang lto ba phra ba'i mdzes ma de} सा तन्वी कुसुमेषुकार्मुकलता क्षामोदरी सुन्दरी अ.क.१०६क/१०.७१; {gzugs bzang de'i/} /{skyengs pas gdong ni dman pa yis//} सा तन्वी वैलज्यविनतानना अ.क.७२क/७.१८; • सं. १. सुरूपम् — {legs pa nyid ni gzugs bzang ba bzhin no//} प्रशस्तत्वं सुरूपवत् प्र.अ.२क/३; रूपम् — {ma ning gzugs bzang mi bzang zhing /} /{'dod ldan rnams kyis brtags ci phan//} षण्ढस्य रूपवैरूप्ये कामिन्याः किं परीक्षया ।। प्र.वृ.३२१ख/७१; रूपशोभा — {'di ni bskal pa bzang po'i byang chub sems dpa' yin na/} {gzugs bzang po dang mi ldan pas bdag nyid gsod par byed kyis} अयं भद्रकल्पीयो बोधिसत्त्वो रूपशोभाविरहादात्मानं प्रघातयति वि.व.१९१ख/१.६६ २. = {gzugs bzang nyid} सुरूपत्वम् — {kha dog la sogs phun sum dngos/} /{de las gzugs bzang grags ldan dang //} वर्णादिसम्पदा वस्तु सुरूपत्वं यशस्वि वा । अभि.को.१५क/४.११६; अभिरूपता — {kha dog phun sum tshogs pa ni gzugs bzang zhing blta na sdug la mdzes pa nyid do//} अभिरूपता दर्शनीयता प्रासादिकत्वं वर्णसम्पत् बो.भू.१६क/१९; • पा. रूपकल्याणः, कल्याणभेदः — {de la ni bzang po lnga yod de/} {ming bzang ba dang gzugs bzang ba dang} पञ्चकल्याणश्चायम् । नामकल्याणः, रूपकल्याणः वि.व.१४२क/१.३१; • ना. १. वररूपः, तथागतः — {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang} … {gzugs bzang dang} … {'od srung gis kyang} भगवता पद्मोत्तरेण च…वररूपेण च…काश्यपेन च ल.वि.४क/४ २. सुरूपः, नृपः — {dge slong dag sngon byung ba 'das pa'i dus na grong khyer bA rA Na sI na rgyal po gzugs bzang zhes bya ba zhig rgyal po byed de} … {de la btsun mo mdzes ldan ma} … {bu gcig pa mdzes ldan zhes bya ba} भूतपूर्वं भिक्षवोऽतीतेऽध्वनि वाराणस्यां नगर्यां सुरूपो नाम राजा राज्यं कारयति…तस्य च राज्ञः सुन्दरिका नाम देवी… सुन्दरकश्च नाम्ना एकपुत्रः अ.श.९५क/८५.
gzugs bzang nyid
सुरूपता — {byang chub sems dpar zhugs gyur pa/} /{de yi gzugs ni mdzes par gyur/} /{gang phyir legs byas ri mo yi/} /{dang po'i mtshan nyid gzugs bzang nyid//} बोधिसत्त्वावतारस्य तस्य कान्तमभूद्वपुः । पूर्वं सुकृतचित्रस्य लक्षणं हि सुरूपता ।। अ.क.२५५ख/३०.८.
gzugs bzang ldan
वि. रूपवान् लो.को.२०८८.
gzugs bzang phun sum tshogs
= {gzugs bzang phun sum tshogs pa/}
gzugs bzang phun sum tshogs pa
वि. रूपसम्पन्नः — {dka' thub can gang gzugs ngan pa/} /{gzugs bzang phun sum tshogs gyur cig//} भवन्तु रूपसम्पन्ना ये विरूपास्तपस्विनः ।। बो.अ.३९क/१०.२९.
gzugs bzang ba
= {gzugs bzang /}
gzugs bzang ma
ना. सुरूपा, स्त्री — {ma ga d+ha grong thang chen du/} /{sA la chen po'i rigs 'khrungs pa/} /{n+ya gro d+ha yi tog} ( {rtog} ?) {ces pa/} /{gnyis skyes grags pa'i dpal ldan byung /} /{de yi chung ma gzugs bzang ma//} द्विजन्मा मागधग्रामे विश्रुतश्रीर्महास्थले । न्यग्रोधकल्पनामाऽभून्महाशालकुलोद्भवः ।। तस्य भार्या सुरूपाख्या अ.क.८३क/६३.३.
gzugs bzang mo
वि.स्त्री. अभिरूपा — {mi'am ci mo yid 'phrog ma gzugs bzang mo blta na sdug pa} मनोहरां किन्नरीमभिरूपां दर्शनीयाम् वि.व.२०९क/१.८३.
gzugs bzung
वि. वेषधारी — {skyes bus bud med gzugs bzung} स्त्रीवेषधारी पुरुषः अ.को.१४३क/१.८.११.
gzugs yas
बिम्बम्, संख्याविशेषः म.व्यु.७९१२ (१११क).
gzugs yongs su bsgyur ba
रूपपरिवर्तः — {da ni} … {rnal 'byor ma rnams kyi gzugs yongs su bsgyur bas dam tshig sum cu rtsa drug gsungs te/} {'dir khyi mo ni sgrol ma dang rta mo ni gos dkar mo dang} इदानीं षट्त्रिंशत् समया उच्यन्ते योगिनीनां रूपपरिवर्तेन…इह श्वा तारा अश्वा पाण्डरा वि.प्र.१६६ख/३.१४९.
gzugs yongs su dag pa
रूपपरिशुद्धिः — {sha ra dwa ti'i bu gzugs yongs su dag pas shes rab kyi pha rol tu phyin pa yongs su dag pa'o//} रूपपरिशुद्धितः शारद्वतीपुत्र परिशुद्धा प्रज्ञापारमिता सु.प.५५ख/३१.
gzugs yod
= {gzugs yod pa/}
gzugs yod pa
वि. मूर्तिमान्— {lus can kun gyi gzugs yod pa/} /{'du byed phung por spangs gyur pa'o//} संसार (संस्कार भो.पा.)स्कन्धनिर्मुक्तं मूर्तिमान् सर्वदेहिनाम् ।। ल.अ.१९०ख/१६२; द्र.— {gzugs med pa dag na yang gzugs yod par thal bar mi 'gyur te} आरूप्येष्वपि रूपस्याप्रसङ्गः अभि.भा.६७ख/११३५.
gzugs rab tu 'jigs 'jigs ltar 'dug pa
वि. सुभीमरूपः लो.को.२०८८.
gzugs rung
= {gzugs su rung ba/}
gzugs rung ba
= {gzugs su rung ba/}
gzugs la dga'
= {gzugs la dga' ba/}
gzugs la dga' ba
वि. रूपारामः — {'od srungs sems ni gzugs la dga' bas phyi byi zhi la'i mig dang mtshungs so//} चित्तं हि काश्यप रूपारामं पतङ्गनेत्रसदृशम् शि.स.१३१क/१२६.
gzugs la stegs bcas nas mngon par bsgrub par bya ba
वि. रूपतीर्थाभिनिष्पाद्यः — {sems kyi rnam grangs mngon par shes pa yang med de/} {gzugs la stegs bcas nas mngon par bsgrub par bya ba yin pa'i phyir ro//} चेतः पर्यायाभिज्ञाऽपि नास्ति; रूपतीर्थाभिनिष्पाद्यत्वात् अभि.भा.६१क/११०९.
gzugs la bdag gnas te snod dang 'dra
पा. रूपे आत्मा भाजनवत्, सत्कायदृष्टिभेदः — {'jig tshogs la lta ba nyi shu'i ming la} … {gzugs la bdag gnas te snod dang 'dra} रूपे आत्मा भाजनवत् म.व्यु.४६८८ (७३क).
gzugs la smon lam rnam par dag pa mchog
पा. अग्रा रूपप्रणिधानविशुद्धिः, अग्रायाः प्रणिधानविशुद्धेः भेदः — {smon lam rnam par dag pa mchog bzhi 'thob ste} … {gzugs la smon lam rnam par dag pa mchog} … {mtshan phun sum tshogs pa la smon lam rnam par dag pa mchog} चतस्रोऽग्राः प्रणिधानविशुद्धीरनुप्राप्नोति…अग्रां रूपप्रणिधानविशुद्धिम्… अग्रां लक्षणसम्पत्प्रणिधानविशुद्धिम् शि.स.१६७ख/१६५.
gzugs las skyes pa
= {gzugs skyes/}
gzugs shes pa
रूपज्ञानम् — {mig byed pa dang ldan pa de'i tshe gzugs shes pa gang yin pa de thams cad mig la brten pa kho na yin te} व्यापारवति तु चक्षुषि यद्रूपज्ञानं तत्सर्वं चक्षुराश्रितमेव न्या.टी.४३क/६२.
gzugs su gyur
= {gzugs su gyur pa/}
gzugs su gyur pa
वि. रूपगतः— {ma gang ba dang gzugs su gyur pas gang bar bya ba ma yin pa} … {'di ni phyi rol gyi nam mkha'i khams zhes bya'o//} अस्फुटमस्फरणीयं रूपगतेन…अयमुच्यते बाह्य आकाशधातुः शि.स.१३८क/१३३.
gzugs su bsgyur
उ.प. रूपी — {gnod sbyin gzhon nu bzhi zhig ri dwags dmar po'i gzugs su bsgyur nas} रोहि– तमृगरूपिणश्चत्वारो यक्षकुमाराः जा.मा.५२ख/६१.
gzugs su nye bar 'gro
= {gzugs su nye bar 'gro ba/}
gzugs su nye bar 'gro ba
पा. रूपोपगः, अनागामीभेदः — {re zhig de dag ni gzugs su nye bar 'gro ba'i phyir mi 'ong ba lnga yin no//} … {phyir mi 'ong ba gzhan ni gzugs med par nye bar 'gro ba ste/} … {de dag ni phyir mi 'ong ba rnam pa drug yin no//} इमे तावत् पञ्च रूपोपगा अनागामिनः… अन्य आरूप्यगोऽनागामी… त एते षडनागामिनो भवन्ति अभि.भा.२३क/९५३.
gzugs su nye bar 'gro ba'i phyir mi 'ong ba
पा. रूपोपगा अनागामिनः — {re zhig de dag ni gzugs su nye bar 'gro ba'i phyir mi 'ong ba lnga yin no//} इमे तावत् पञ्च रूपोपगा अनागामिनः अभि.भा.२३क/९५३; द्र. {gzugs su nye bar 'gro ba/}
gzugs su nyer 'gro
= {gzugs su nye bar 'gro ba/}
gzugs su 'du shes pa
• सं. रूपसंज्ञा — {de gzugs su 'du shes pa las rnam pa thams cad du 'das nas/} {thogs pa'i 'du shes rnams nub ste} स सर्वशो रूपसंज्ञानां समतिक्रमात् प्रतिघसंज्ञानामस्तङ्गमात् द.भू.१९८ख/२०; अभि.स्फु.३०६क/११७५; • वि. रूपसंज्ञी — {nang gzugs su 'du shes pas phyi rol gyi gzugs chung ngu kha dog bzang po dang kha dog ngan pa rnams la lta zhing} अध्यात्मं रूपसंज्ञी बहिर्धा रूपाणि पश्यति परीत्तानि सुवर्णानि दुर्वर्णानि अभि.भा.८०क/११८०.
gzugs su rnam par rtog pa
रूपविकल्पः — {de la gzugs su rnam par rtog par byed do//} तत्र हि रूपविकल्पः क्रियते म.भा.१३ख/१०५.
gzugs su rnam par dmigs pa'i gnas
रूपविज्ञप्त्यधिष्ठानम् — {gzugs su rnam par dmigs pa'i gnas thams cad gzugs brnyan lta bur mngon par sgrub bo//} प्रतिभासोपमं सर्वरूपविज्ञप्त्यधिष्ठानमभिनिर्हरति ग.व्यू.२०५ख/२८७.
gzugs su snang ba
रूपावभासः — {'dod na stong gsum gyi stong chen po'i 'jig rten gyi khams na gzugs su snang ba ji snyed yod pa'i gzugs su snang ba de dag las chos kyi sgra 'byung bar byed do//} आकाङ्क्षन् यावत् त्रिसाहस्रमहासाहस्रायां लोकधातौ रूपावभासास्तेभ्यः सर्वरूपावभासेभ्यो धर्मरुतानि निश्चारयति द.भू.२५६ख/५२.
gzugs su byas pa
१. रूपणम् — {yan lag can dang yan lag rnams/} /{gzugs byas gzugs su ma byas la/} /{brten pas mi mnyam pa zhes pa'i/} /{gzugs can mdzes pa yin te dper//} रूपणादङ्गिनोऽङ्गानां रूपणारूपणाश्रयात् । रूपकं विषमं नाम ललितं जायते यथा ।। का.आ.३२४ख/२.७८ । २. पुत्तलिः म.व्यु.७०९२ (१०१क).
gzugs su ma byas
अरूपणम् — {yan lag can dang yan lag rnams/} /{gzugs byas gzugs su ma byas la/} /{brten pas mi mnyam pa zhes pa'i/} /{gzugs can mdzes pa yin te dper//} रूपणादङ्गिनोऽङ्गानां रूपणारूपणाश्रयात् । रूपकं विषमं नाम ललितं जायते यथा ।। का.आ.३२४ख/२.७८.
gzugs su 'dzin pa
रूपग्रहः लो.को.२०८८.
gzugs su yod pa
• सं. रूपणम् — {gzugs su yod pas gzugs su rung ba} रूपणात् रूप्यते म.व्यु.७५६१ (१०८क); • पा. रूपणा, रूपस्य कर्म — {byed pa'i las ni sa la sogs pa'i ste/} {rten pa la sogs pa'o//} {yang na rang gi mtshan nyid kyi byed pa gang yin pa ste/} {'di lta ste/} {gzugs kyi ni gzugs su yod pa'o//} कारित्रकर्म पृथिव्यादीनां धारणादि । यद्वा यस्य स्वलक्षणकृत्यम्, तद्यथा रूपणा रूपस्य अभि.स.भा.४५ख/६३.
gzugs su yod par 'gyur ba
कृ. रूपयिष्यमाणः — {de yang gzugs su yod zin pa dang /} {gzugs su yod par 'gyur ba dang /} {de dang rigs mthun pa'i phyir gzugs yin te/} {bud shing bzhin no//} तदपि रूपितं रूपयिष्यमाणं तज्जातीयं चेति रूपम्, इन्धनवत् अभि.भा.३२ख/४५.
gzugs su yod zin pa
भू.का.कृ. रूपितम् — {de yang gzugs su yod zin pa dang /} {gzugs su yod par 'gyur ba dang /} {de dang rigs mthun pa'i phyir gzugs yin te/} {bud shing bzhin no//} तदपि रूपितं रूपयिष्यमाणं तज्जातीयं चेति रूपम्, इन्धनवत् अभि.भा.३२ख/४५.
gzugs su rung
क्रि. रूप्यते — {gzugs su rung bas ni de'i phyir/} {gzugs zhes bya ba} रूप्यते तस्माद् रूपम् अभि.भा.६०क/११०५; {gzugs su yod pas gzugs su rung ba} रूपणात् रूप्यते म.व्यु.७५६२ (१०८क).
gzung
= {gzung ba/}
gzung dka'
= {gzung dka' ba/}
gzung dka' ba
वि. दुर्ग्रहः — {gzung dka'i gdon bzhin mi bdag gi/} /{phun tshogs drag rtag gzung dka' ba/} /{'di dag rab tu 'bad pa yis/} /{bzung yang nges par mi gnas so//} एताश्च नावतिष्ठन्ते प्रयत्नेन धृता अपि । दर्पोग्रदुर्ग्रहग्राहदुर्ग्रहा नृपसम्पदः ।। अ.क.२७६क/३५.१७; दुर्धरः — {sna tshogs skyogs brgyas 'jig rten 'gugs/} /{gzung dka' smad 'tshong ma yin no//} नानाभङ्गिशताकृष्टलोका वैश्या न दुर्धराः ।। का.आ.३३९क/३.११७.
वि. अग्राह्यः — {rigs kyi bu ba spu'i khung bu de ni gzung du mi rung ste} अग्राह्यास्ते कुलपुत्र रोमविवराः का.व्यू.२२७क/२९०.
gzung du mi rung ba
= {gzung du mi rung /}
gzung du med
= {gzung du med pa/}
gzung du med pa
• वि. *अप्रवर्त्यः — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa chos thams cad ni gdags su med/} {gzung du med/} {bshad du med/} {snang ba med de} सर्वधर्माश्च सुविक्रान्तविक्रामिन् अप्रज्ञपनीयाः, अप्रवर्त्याः, अनिर्देश्याः अदृश्याश्च सु.प.२३ख/३; अग्राह्यः लो.को.२०८९; • सं. अग्रहणम् — {blo gros chen po chu'i chu bur de dag ni gzung ba dang gzung du med pa'i phyir nor bu'ang ma yin/} {nor bu ma yin pa'ang ma yin no//} ते च महामते उदकबुद्बुदका न मणयो नामणयो ग्रहणाग्रहणतः ल.अ.९२क/३८.
gzung du rung
= {gzung du rung ba/}
gzung du rung ba
• क्रि. ग्रहणं याति — {glang po ri dwags rta blun rnams/} /{gzung du rung ba ci slad du//} हया गजा मृगा केन ग्रहणं यान्ति बालिशाः ल.अ.६५ख/१२; • कृ. ग्राह्यः — । {rna bas gzung du rung ba ni nyan du rung ba'o//} श्रवणेन ग्राह्यः श्रावणः न्या.टी.७०ख /१८२.
gzung du gsol
क्रि. गृह्णातु — {myur bar gtor ma 'di gzung du gsol/} {bzhes shig} शीघ्रमिदं बलिं गृह्णन्तु खादन्तु ब.मा.१६३क; प्रतिगृह्णातु — {'dren pa rnams kyis bdag gi sdig/} /{nongs pa lags par gzung du gsol//} अत्ययमत्ययत्वेन प्रतिगृह्णन्तु नायकाः । बो.अ.६ख/२.६६; प्रतिगृह्णीताम् — {thugs brtse ba nye bar bzung ste nongs pa la nongs par gzung du gsol} अत्ययमत्ययतः प्रतिगृह्णीष्वानुकम्पामुपादाय वि.व.१४३क/१.३२; धारयतु — {bdag cag dge bsnyen du gzung du gsol} उपासकांश्चास्मान्धारय वि.व.१५२क/१.४०.
gzung don
पा. ग्राह्यार्थः — {gzung don rtog pa spong phyir dang /} /{'dzin pa mi spong phyir dang ni/} /{rten gyis bse ru lta bu'i lam/} /{yang dag bsdus par shes par bya//} ग्राह्यार्थकल्पनाहानाद् ग्राहकस्याप्रहाणतः । आधारतश्च विज्ञेयः खड्गमार्गस्य संग्रहः ।। अभि.अ.५क/२.८.
gzung ba
• क्रि. ( {'dzin pa} इत्यस्या भवि.) १. ग्रहीष्यति — {mthong nas kyang gzung ba'i phyir drung du gtugs pa dang} दृष्ट्वा च पुनरुपश्लिष्टो ग्रहीष्यामीति वि.व.२०८ख/१.८३ २. धारयेत् — {rdo rje bsdams pa bcings la/mthe} {bo gnyis brkyang ste mnyam la gzung ba ni/} {rdo rje spyan gyi phyag rgya'o//} वज्रबन्धं बद्ध्वाऽङ्गुष्ठद्वयं प्रसार्य समं धारयेत् । वज्रनेत्रीमुद्रा स.दु.१००ख/१३४; निधीयताम् — {de slad spun zla khyod kyis ni/} /{grong khyer mi med dag tu gzung //} तस्मात्तव पुरे भ्रातर्निर्मानुष्ये निधीयताम् । अ.क.१४४ख/१४.६७ । ३. गृह्यते — {bcom pa gnod pa'i don yin par gzung ste} हिंसार्थो हन्तिर्गृह्यते अभि.स्फु.३ख/५; {sogs pa smos pa ni ling tog dang mig ser la sogs pa ni dbang po la gnas pa yin par gzung ngo //} आदिग्रहणेन काचकामलादय इन्द्रियस्था गृह्यन्ते न्या.टी.४२ख/५५; परिगृह्यते — {sogs pa'i sgras brtsal ma thag pa 'byung ba ma yin pa nyid dang /} {rtsol ba las byung ba nyid dang rtag pa nyid du gzung ngo //} आदिशब्दादप्रयत्नानन्तरीयकत्वं प्रयत्नानन्तरीयकत्वं नित्यत्वं च परिगृह्यते न्या.टी.७४ख/१९६; • सं. अवग्रहः — {gang gi tshe ba lang gi rnam par gzung ba med par 'brel ba can gyi khyad par dang bral ba'i dkar po nyid 'ba' zhig dmigs pa} यदा च गवाकारावग्रहो नास्ति शुक्लत्वमेव केवलमुपलभ्यते सम्बन्धिविशेषरहितम् प्र.अ.९०क/९७; परिग्रहः — । {lag brda la sogs pa zhes bya ba la sogs pas mig brda la sogs pa gzung ngo //} हस्तकम्पादेरित्यादिशब्देनाक्षिनिकोचादिपरिग्रहः त.प.१९४क/८५३; संग्रहः — {nam mkha' rdo rje'i rtog par gyur/} /{log par gzung bas gzung ba yin//} खवज्रकल्पनाभूतं मिथ्यासंग्रहसंग्रहम् ।। गु.स.१४१क/१०८; ग्रहणम् — {des na rnal 'byor ma rnams kyi lag pa gzung ba'i slad du bud med dang skyes pa'i mtshan nyid bslab par bya'o//} तेन योगिनीनां करग्रहणाय नारीपुरुषलक्षणं शिक्षितव्यम् वि.प्र.१६८ख/३.१५६; {ji ltar yongs su mthong ba'i rnam pa 'dzin pa'i phyir} यथादृष्टाकारग्रहणात् हे.बि.२३९क/५३; {sogs pa smos pas ni tshig dang yi ge'i tshogs gzung ngo //} आदिग्रहणेन पदव्यञ्जनकायग्रहणम् । अभि.भा.८४क/२७०; उपादानम् — {gnyi ga ni ma yin te/} {de bas rjes su 'gro ba'am ldog pa'i nges pa dang ldan pa kho na sbyar bar bya'o zhes bslab pa'i phyir gnyi ga gzung ba yin no//} न द्वाविति नियमवानेवान्वयो व्यतिरेको वा प्रयोक्तव्य इति शिक्षणार्थं द्वयोरुपादानम् न्या.टी.४८ख/९६; धारणम् — {'o na gang ltung ba de gzung ba ma yin te/} {mngon sum gyis gcig tu ma rtogs pa'i phyir ro//} न तर्हि यस्य पतनं तस्य धारणम्, प्रत्यक्षेणैकत्वाप्रतिपत्तेः प्र.अ.७३ख/८१; परिच्छेदः — {'di la brjod nus pa'i tshig gis gzung ngo //} आख्यानशक्तेरत्र परिच्छेदः वि.सू.५७ख/७२; • कृ. १. ग्राह्यम्— {mngon sum ni gzung ba'i yul la phyin ci ma log pa yin no//} प्रत्यक्षं तु ग्राह्ये रूपे न विपर्यस्तम् न्या.टी.४१क/४७; {gzung dang 'dzin dang 'dzin byed pa/} /{ming dang dngos min med pa dang //} ग्राह्यं ग्राहो ग्रहीता च नास्ति नाम ह्यवस्तुकम् । ल.अ.१६९क/१२४; गृह्यम् — । {zla bas gzung rnams rtsub pa na/} /{nyi mas gzung ba 'jam mi 'gyur//} न हीन्दुगृह्येषूग्रेषु सूर्यगृह्यो मृदुर्भवेत् ।। का.आ.३२८क/२.१७६; धार्यम् — {khyod kyis kyang ni rtag tu gzung //phyag} {na rdo rje'i brtul zhugs brtan//} त्वयाऽपि हि सदा धार्यं वज्रपाणिदृढव्रतम् ।। स.दु.१०५क/१५० २. ( {bzung ba} इत्यस्य स्थाने) ग्रस्तः — {thams cad mi rtag pa nyid kyis gzung bar ro//} सर्वस्यानित्यतया ग्रस्तस्य वि.सू.९५क/११४; • = {gzung /}। ( द्र.— {yongs su gzung ba/} {nges par gzung ba/} {yang dag par gzung ba/} {rab tu gzung ba/} ).
gzung bar
ग्रहीतुम् — {sems bskyed pa de dag gi bsod nams ni tshad gzung bar} तेषाम्…चित्तोत्पादानां पुण्यप्रमाणं ग्रहीतुम् शि.स.१६९क/१६६; उद्ग्रहीतुम्— {kau shi ka stong gsum gyi stong chen po'i 'jig rten gyi khams ni srang tshad kyis gzhal bas tshad gzung bar nus kyi} स्यात्खलु पुनः कौशिक त्रिसाहस्रमहासाहस्रस्य लोकधातोः पलाग्रेण तुल्यमानस्य प्रमाणमुद्ग्रहीतुम् शि.स.१६९क/१६६; सन्धारयितुम् — {rgya mtsho'i klu'i rgyal po'i sprin las rnam par bkye ba'i chu'i phung po chen po ni rgya mtsho chen po ma gtogs par sa'i phyogs gzhan gyis bzod pa'am} … {gzung bar mi nus so//} सागरनागराजमेघविसृष्टो महानप्स्कन्धो न सुकरोऽन्येन पृथिवीप्रदेशेन सोढुं…सन्धारयितुं वाऽन्यत्र महासमुद्रात् द.भू.२६७ख/६०; धर्तुम् — {'gro ba'i bla ma mi zad stobs/} /{de ni gzung bar ma nus bzhin//} तमक्षयबलं धर्तुमशक्तेव जगद्गुरुम् ।। अ.क.२०९ख/२४.१७.
gzung ba nyid
द्र.— {mig gis gzung ba nyid} चाक्षुषत्वम् न्या.टी.२३५क/१९०.
gzung ba dang 'dzin pa
ग्राह्यग्राहकम् — {gzung ba dang 'dzin par rtog pas yongs su bsgos pa ni rtog pa'i yid la byed pa ste/} {gzung ba dang 'dzin pa rnam par rtog pa de'i rten yin pas/} {'di ni yid la byed pa la phyin ci ma log pa'o//} ग्राह्यग्राहकजल्पपरिभावितो जल्पमनस्कारस्तस्य ग्राह्यग्राहकविकल्पस्याश्रयो भवति, इत्ययं मनस्कारेऽविपर्यासः म.भा.२२क/१६२; ग्राह्यग्राहम् — {rang bzhin gsum la 'dzin pa yis/} /{so so'i skye bo gzung 'dzin lta/} /{'jig rten 'das dang 'jig rten pa'i/} /{chos rnams rnam par rtog par byed//} स्वभावत्रयग्राहेण ग्राह्यग्राहविदृष्टयः । लौक्यलोकोत्तरान् धर्मान् विकल्पेन्ति पृथग्जनाः ।। ल.अ.१८३ख/१५१; ग्राहः ग्राह्यम् — {de tshe gzung dang 'dzin pa yang/} /{nor bar mthong bar phyir ldog go//} तदा ग्राहश्च ग्राह्यं च भ्रान्तिं दृष्ट्वा निवर्तते ।। ल.अ.८९क/३६.
gzung ba dang 'dzin pa dang rnam par bral ba
वि. ग्राह्यग्राहकविसंयुक्तः — {gzung ba dang 'dzin pa dang rnam par bral ba/} {snang ba med pa'i spyod yul} ग्राह्यग्राहकविसंयुक्तं निराभासगोचरम् ल.अ.७१क/१९.
gzung ba dang 'dzin pa rnam par spangs
वि. ग्राह्यग्राहकवर्जितः, ओ ता — {brkyang ma shes rab rang bzhin gyis/} /{thabs kyis ro ma yang dag gnas/} /{kun 'dar ma ni dbus gnas su/} /{gzung dang 'dzin pa rnam par spangs//} ललना प्रज्ञास्वभावेन रसनोपायसंस्थिता । अवधूती मध्यदेशे ग्राह्यग्राहकवर्जिता ।। हे.त.२ख/४.
gzung ba dang 'dzin pa med pa
वि. ग्राह्यग्राहकाभावः — {dmigs par bya ba dang dmigs par byed pa mnyam pas mnyam par shes pa'ang de bzhin te/} {zhes bya ba ni des gzung ba dang 'dzin pa med pa'i de bzhin nyid rtogs pa'i phyir ro//} समसमालम्ब्यालम्बनज्ञानमपि तदिति तेन ग्राह्यग्राहकाभावतथताप्रतिवेधात् अभि.स.भा.५५क/७६.
gzung ba dang 'dzin pa la mngon par zhen pa
वि. ग्राह्यग्राहकाभिनिविष्टः — {blo gros chen po gang gzung ba dang 'dzin pa la mngon par zhen cing phyi rol gyi rang gi yul gyi dngos po med par rang gi sems snang ba tsam du khong du ma chud pa} ये तु महामते ग्राह्यग्राहकाभिनिविष्टाः स्वचित्तदृश्यमात्रं नावबुध्यन्ते बाह्यस्वविषयभावाभावत्वेन ल.अ.९७क/४३.
gzung ba dang 'dzin pa la rnam par rtog pa
ग्राह्यग्राहकविकल्पः — {blo gros chen po gzhan yang byang chub sems dpa' rang gi sems snang ba'i gzung ba dang 'dzin pa la rnam par rtog pa'i spyod yul yongs su shes par 'dod pas} पुनरपरं महामते बोधिसत्त्वेन स्वचित्तदृश्यग्राह्यग्राहकविकल्पगोचरं परिज्ञातुकामेन ल.अ.७४क/२२.
gzung ba dang 'dzin pa'i ngo bo
पा. ग्राह्यग्राहकभावः — {gzung ba dang 'dzin pa'i ngo bos bdag nyid rig par 'dod pa ni ma yin no//} न हि (ग्राह्य)ग्राहकभावेनात्मसंवेदनमभिप्रेतम् त.प.११६क/६८२.
gzung ba dang 'dzin pa'i dngos po
ग्राह्यग्राहकभावः — {stong pa nyid ni yang dag pa ma yin pa'i kun tu rtog pa de gzung ba dang 'dzin pa'i dngos po dang bral ba nyid do//} शून्यता तस्याभूतपरिकल्पस्य ग्राह्यग्राहकभावेन विरहितता म.भा.२क/९; {sems tsam de ni snang ba med/} /{rtag dang chad pa spangs pa yi/} /{gzung dang 'dzin pa'i dngos po ru/} /{sems ni rnam pa gnyis su snang //} चित्तमात्रं न दृश्योऽस्ति द्विधा चित्तं हि दृश्यते । ग्राह्यग्राहकभावेन शाश्वतोच्छेदवर्जितम् ।। ल.अ.१२७ख/७३.
gzung ba dang 'dzin pa'i lta ba
ग्राह्यग्राहविदृष्टिः — {rang bzhin gsum la 'dzin pa yis/} /{so so'i skye bo gzung 'dzin lta/} /{'jig rten 'das dang 'jig rten pa'i/} /{chos rnams rnam par rtog par byed//} स्वभावत्रयग्राहेण ग्राह्यग्राहविदृष्टयः । लौक्यलोकोत्तरान् धर्मान् विकल्पेन्ति पृथग्जनाः ।। ल.अ.१८३ख/१५१.
gzung ba dang 'dzin pa'i dri ma
ग्राह्यग्राहककलङ्कः — {bcom ldan 'das de ni sgrib pa thams cad spangs pas gzung ba dang 'dzin pa'i dri ma dang bral ba'i phyir ro//} तस्य भगवतः सर्वावरणविगमेन ग्राह्यग्राहककलङ्करहितत्वात् त.प. १२१ख/६९२.
gzung ba dang 'dzin pa'i rnam rtog
= {gzung ba dang 'dzin pa'i rnam par rtog pa/}
gzung ba dang 'dzin pa'i rnam par rtog pa
पा. ग्राह्यग्राहकविकल्पः — {gzung ba dang 'dzin pa'i rnam par rtog pa yang dag pa nyid ji lta ba bzhin du gnas pas rnam par rtog pa mi 'byung ba'i phyir theg pa gcig po khong du chud par byas pa yin no//} ग्राह्यग्राहकविकल्पयथाभूतावस्थानादप्रवृत्तेर्विकल्पस्य एकयानावबोधः कृतो भवति ल.अ.१०८ख/५५; {gzung dang 'dzin pa'i rnam rtog rnams/} /{nye bar zhi bar bya ba'i phyir//} ग्राह्यग्राहकविकल्पानाम्…उपशान्तये ।। अभि.अ.४ख/१.७२.
gzung ba dang 'dzin pa'i rnam par rtog pa spangs
वि. ग्राह्यग्राहकविकल्पप्रहीणः — {khyod dang byang chub sems dpa' sems dpa' chen po gzhan rnams rnam par rtog pa dang brtags pa spangs shing} … {gzung ba dang 'dzin pa'i rnam par rtog pa spangs} त्वं च अन्ये च बोधिसत्त्वा महासत्त्वा विकल्पकल्परहिताः…ग्राह्यग्राहकविकल्पप्रहीणाः ल.अ.१०६क/५२.
gzung ba dang 'dzin pa'i rnam par snang ba
ग्राह्यग्राहकप्रख्यानम् — {gzung ba dang 'dzin pa'i rnam par snang ba'i mtshan nyid kyi don de la 'di ni gzung ba'o//} {'di ni 'dzin pa'o zhes ngag dang yid kyis brjod pa gang yin pa de ni rtog pa zhes bya'o//} तस्मिन् ग्राह्यग्राहकप्रख्यानलक्षणेऽर्थेऽयं ग्राह्योऽयं ग्राहक इति वाङ्मनोभ्यां यदभिलपनं स जल्प इत्युच्यते म.टी.२९७ख/१६४.
gzung ba dang 'dzin pa'i mtshan nyid
ग्राह्यग्राहकलक्षणम् — {de phan chad ni chos kyi dbyings gnyis kyi mtshan nyid gzung ba dang 'dzin pa'i mtshan nyid dang bral ba mngon sum nyid du rtogs te} ततः परेण धर्मधातोः प्रत्यक्षतो गमने द्वयलक्षणेन वियुक्तो ग्राह्यग्राहकलक्षणेन सू.व्या.१४६क/२६.
gzung ba dang 'dzin par mngon par zhen pa
ग्राह्यग्राहकाभिनिवेशः — {gzung ba dang 'dzin par mngon par zhen pa spangs pa} प्रहीणग्राह्यग्राहकाभिनिवेशः त.प.३१९ख/११०५.
gzung ba dang 'dzin par mngon par zhen pa spangs pa
वि. प्रहीणग्राह्यग्राहकाभिनिवेशः — {gnyis kyi rnam pa rmongs med bdag ces bya ba ni gzung ba dang 'dzin par mngon par zhen pa spangs pa'o//} द्वयाकाराविमूढात्मेति प्रहीणग्राह्यग्राहकाभिनिवेशः त.प.३१९ख/११०५.
gzung ba dang 'dzin par rtog pa
ग्राह्यग्राहकजल्पः — {gzung ba dang 'dzin par rtog pas yongs su bsgos pa ni rtog pa'i yid la byed pa ste} ग्राह्यग्राहकजल्पपरिभावितो जल्पमनस्कारः म.भा.२२क/१६२.
gzung ba dang 'dzin par snang ba
• वि. ग्राह्यग्राहकाभासः — {gnyis su snang zhes bya ba ni gzung ba dang 'dzin par snang ba'o//} द्वयाभासा इति ग्राह्यग्राहकाभासाः सू.व्या.१७०ख/६३; • सं. ग्राह्यग्राहकसम्प्रख्यानम् — {gzung ba dang 'dzin par snang ba'i rgyu la} ग्राह्यग्राहकसम्प्रख्यानकारणे म.टी.२९७ख/१६४.
gzung ba rnam rig
ग्राह्यविज्ञप्तिः — {lus dang gnas dang longs spyod rnams/} /{gzung ba rnam rig gsum po ste/} /{yid dang 'dzin pa'i rnam rig dang /} /{rnam par rtog ni 'dzin pa gsum//} देहः प्रतिष्ठा भोगश्च ग्राह्यविज्ञप्तयस्त्रयः । मन उद्ग्रहविज्ञप्तिर्विकल्पो ग्राहकास्त्रयः ।। ल.अ.१६१ख/११२.
gzung ba ma yin pa
अग्रहणम् — {gnas skabs gzung ba ma yin na/} /{ji ltar gnas skabs can rtogs 'gyur//} अवस्थाऽग्रहणेऽवस्थातृप्रतीतिः कथं भवेत् । प्र.अ.५३क/६०.
gzung ba med pa
अग्रहणम् — {gzung ba med pa'i tshig} अग्रहणपदम् ल.अ.६८ख/१७.
gzung ba med pa'i tshig
अग्रहणपदम् — {gzung ba'i tshig dang gzung ba med pa'i tshig dang} ग्रहणपदमग्रहणपदम् ल.अ.६८ख/१७.
gzung ba 'dzin pa
सं. १. गृहीतग्रहणम् — {gzhan du gzung} (? {bzung} ) {ba 'dzin pa'i phyir/} /{tshad ma nyid du 'dod ma yin//} प्रामाण्यमेव नान्यत्र गृहीतग्रहणान्मतम् ।। प्र.वा.१२२क/२.१०१ । २. गृहीतग्राहित्वम्— {gzung} (? {bzung} ) {ba 'dzin pa'i phyir dran pa gzhan bzhin du tshad ma ma yin no//} गृहीतग्राहित्वादप्रमाणमपरस्मरणवत् प्र.अ.१९क/२२.
gzung ba'i cha
ग्राह्यांशः — {gal te dbang po'i rnam rig ni/} /{gzung ba'i cha ni rgyur gyur na'ang /} /{de ni de ltar mi snang bas/} /{dbang po bzhin du de yul min//} यद्यपीन्द्रियविज्ञप्तेर्ग्राह्यांशः कारणं भवेत् । अतदाभतया तस्या नाक्षवद्विषयः स तु ।। त.प.१३०क/७११.
gzung ba'i don
= {gzung don/}
gzung ba'i rnam pa
ग्राह्याकारः — {rjod par byed pa'i rnam pa dang lhan cig shes pa gcig la gzung ba'i rnam pa nyid du tshogs pa ste} एकस्मिन् ज्ञानेऽभिधेयाकारस्याभिधानाकारेण सह ग्राह्याकारतया (मीलनम्) न्या.टी.४१क/४७; {nye ba dang mi nye ba de dag las shes pa la snang ba gzung ba'i rnam pa gsal ba dang mi gsal ba dag tu tha dad pa'o//} सन्निधानादसन्निधानाच्च ज्ञानप्रतिभासस्य ग्राह्याकारस्य भेदः स्फुटत्वास्फुटत्वाभ्याम् न्या.टी.४४ख/७४.
gzung ba'i byin gyi rlabs
उद्ग्रहणाधिष्ठानम् — {nyan thos shin tu mang du thos pa dang ldan pa thos pa 'dzin pa'i gzungs rab tu thob pa rnams kyis ni bskal pa brgya phrag stong du yang gzung ba'i byin gyi rlabs kyis de ltar mi zin to//} न त्वेवं महाबाहुश्रुत्यप्राप्तः श्रावकः श्रुतोद्ग्रहणधारणीप्रतिलब्धः कल्पशतसहस्रोद्ग्रहणाधिष्ठानेन द.भू.२५६ख/५२.
gzung ba'i tshig
ग्रहणपदम् — {gzung ba'i tshig dang gzung ba med pa'i tshig dang} ग्रहणपदमग्रहणपदम् ल.अ.६८ख/१७.
gzung ba'i tshig dang gzung ba med pa'i tshig
पा. ग्रहणपदमग्रहणपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang} … {gzung ba'i tshig dang gzung ba med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह—उत्पादपदमनुत्पादपदम्… ग्रहणपदमग्रहणपदम् ल.अ.६८ख/१७.
gzung ba'i mtshan nyid
ग्राह्यलक्षणम् — {gzung ba'i mtshan nyid dang ldan pa'i/} /{'dir ni cung zad yod min te//} ग्राह्यलक्षणसंयुक्तं न किञ्चिदिह विद्यते । त.स.१३ख/१५६.
gzung ba'i 'dzin pa
ग्राह्यग्राहः — {rnam par shes pa las gud na rang yod pas gnas pa'i gzung ba yod par lhag par chags pa ni gzung ba'i 'dzin pa'o//} विज्ञानात् पृथगेव स्वसन्तानाध्यासितं ग्राह्यमस्तीत्यध्यवसायो ग्राह्यग्राहः त्रि.भा.१६५ख/८२.
gzung ba'i yul
ग्राह्यं रूपम् — {mngon sum ni gzung ba'i yul la phyin ci ma log pa yin no//} प्रत्यक्षं तु ग्राह्ये रूपे न विपर्यस्तम् न्या.टी.४१क/४७; द्र.— {gzung bar bya ba'i yul/}
gzung bar dka' ba
= {gzung dka' ba/}
gzung bar gyis
क्रि. गृह्यताम् — {rang las tshad ma thams cad kyi/} /{tshad ma nyid ni gzung bar gyis//} स्वतः सर्वप्रमाणानां प्रामाण्यमिति गृह्यताम् । त.स.१०२ख/९०३.
gzung bar gyur pa
पा. ग्राह्यभूता, अधिमुक्तिभेदः — {mos pa rnam par dbye ba la tshigs su bcad pa gnyis so//} … {skyes pa} … {gzung bar gyur pa ni phyi rol gyi ste/} {gang la dmigs pa nyid du mos pa'o//} अधिमुक्तिप्रभेदलक्षणविभागे श्लोकौ…जाता…ग्राह्यभूता बाह्या, यामालम्बनत्वेनाधिमुच्यते सू.व्या.१६२क/५२.
gzung bar bgyi
क्रि. १. ग्रहीष्यामि — {sdom pa sangs rgyas rnal 'byor byung /} /{deng nas brtsams te gzung bar bgyi//} अद्याग्रेण ग्रहीष्यामि संवरं बुद्धयोगजम् । स.दु.१०४क/१४६; धारयिष्यामि — {de'i dus na mdo 'di bstan par bgyi/} {gzung bar bgyi} तस्मिन् काले इदं सूत्रमुद्देक्ष्यामो धारयिष्यामः स.पु.१०१क/१६२ । २. गृह्णामि — {dam tshig 'di} … {gzung bar bgyi'o//} इमं समयं गृह्णामि वि.प्र.१४५क/३.८६; धारयामि — {de'i rkang pa'i rdul mgo bos gzung bar bgyi'o//} तस्य पादरजांसि शिरसा धारयामः स.दु.१२६ख/२२६; {bla ma dag kyang spyi bos gzung bar bgyi} गुरुमपि शिरसा धारयामि वि.प्र.१४५क/३.८६.
gzung bar 'gyur
क्रि. १. गृह्यते — {gsal byed sgra tsam rag pa las/} /{de yi yul ni des gzung 'gyur//} व्यञ्जकध्वन्यधीनत्वात् तद्देशे हि स गृह्यते । त.स.८०ख/७४७ २. गृह्येत — {de yi log nyid tshad ma gzhan/} /{med na gzung bar mi 'gyur ro//} मिथ्यात्वं तस्य गृह्येत न प्रमाणान्तराद् ऋते ।। त.स.१०६क/९३० ३. गृहीतो भवति — {da ltar yang gnas so zhes gzung na ni/} {gnas pa po de ltar gzung bar 'gyur ro//} अद्याप्यवतिष्ठत इति हि ग्रहणेऽवस्थाता तथा गृहीतो भवति प्र.अ.७३ख/८१.
gzung bar rtog pa
पा. ग्राह्यकल्पः, विकल्पभेदः — {gzhi dang de yi gnyen po yis/} /{gzung bar rtog pa rnam pa gnyis/} /{rmongs dang phung sogs bye brag gis/} /{de ni so sor rnam pa dgu//} द्वैविध्यं ग्राह्यकल्पस्य वस्तुतत्प्रतिपक्षतः । मोहराश्यादिभेदेन प्रत्येकं नवधा तु सः ।। अभि.अ.३क/१.३५.
gzung bar bya
• क्रि. १. धारयिष्यामि — {bdag gis khyod kyi dpyang thag ni/} /{lag pa gnyis kyis gzung bar bya//} धारयिष्यामि पाणिभ्यामहमालम्बनं तव । अ.क.२६७ख/३२.२८ २. गृह्णीयात् — {byang chub sa bon gdab pa dang /} /{sbyang ba yis ni gzung bar bya//} बोधिबीजनिक्षेपेण संस्कृतामिमां गृह्णीयात् ।। हे.त.७क/१८; {de nas rang nyid rdo rje'i dbang bskur ba gzung bar bya ste} ततः स्ववज्राभिषेकं गृह्णीयात् स.दु.१०५क/१५०; धारयेत् — {re re zhing yang phan tshun du/} /{mngon du phyogs pa gzung bar bya//} प्रत्येकमप्यन्योन्यमभिमुखं धारयेत् ।। स.दु.१०५ख/१५२; आवहेत् — {de nas nga rgyal gzung bar bya ste} ततोऽहङ्कारमावहेत् वि.प्र.११५क/३.३५; उद्वहेत् — । {de nas rdo rje sems dpa'i nga rgyal gzung bar bya ste} ततो वज्रसत्त्वाहङ्कारमुद्वहेत् वि.प्र.११५क/३.३५ । ३. गृह्यते — {nye bar btags pa'i rgyu nyid la sogs bdag nyid min zhes bya ba la/} {gzung bar bya ba zhes bya ba lhag ma'o//} क्Ḷप्तिहेतुत्वाद्यात्मिका न त्विति । गृह्यत इति शेषः त.प.२क/४४९; {de phyir 'bad pa thams cad kyis/} … /{de nyid mkhas pas gzung bar bya//} तस्मात् सर्वप्रयत्नेन तदेव गृह्यते बुधैः ।। वि.प्र.८२क/४.१६८; धार्यते — {des na 'di la nyes mang yang /} /{las kyi spyad bzhin gzung bar bya//} अतोऽयं बहुदोषोऽपि धार्यते कर्मभाण्डवत् ।। बो.अ.३०ख/८.१८४; आकार्यते — {yod pa thams cad gzung bya yin} सर्वमाकार्यते तु सत् अभि.भा.५०ख/१०६२; • कृ. १. ग्रहीतव्यम् — । {de bzhin du gzung ba dang 'dzin pa'i rtog pa zhes bya ba de lta bu la sogs pa gzung bar bya'o//} तथा ग्राह्यग्राहककल्पनेत्येवमादि ग्रहीतव्यम् त.प.२ख/४४९; उद्ग्रहीतव्यम् — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di nyid mnyan par bya gzung bar bya} इयमेव प्रज्ञापारमिता श्रोतव्या उद्ग्रहीतव्या अ.सा.५क/४; गृहीतव्यम् — {de yang ci gzung bar bya ba yin nam/} {'on te ma yin zhe na} साऽपि किं गृहीतव्या? उत न त.प.२क/४४९; ग्राह्यम् — {gang tshe gzung bya'i yongs gcod ni/} /{shes pa'i ngo bor srid pa yin//} ज्ञानरूपः परिच्छेदो यदि ग्राह्यस्य सम्भवेत् ।। त.स.७३ख/६८४; {don byed nus pa'i dngos po gzung bar bya ba la phyin ci ma log pa gang yin pa de ma 'khrul ba yin par rig par bya'o//} ग्राह्येऽर्थक्रियाक्षमे वस्तुरूपे यदविपर्यस्तं तदभ्रान्तमिह वेदितव्यम् न्या.टी.४१क/४७; धारयितव्यम् — {rab 'byor rnam pa de dag dang} … {ldan pa'i byang chub sems dpa' sems dpa' chen po ni bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub las phyir mi ldog par gzung bar bya'o//} एभिः सुभूते आकारैः…समन्वागतो बोधिसत्त्वो महासत्त्वोऽविनिवर्तनीयोऽनुत्तरायाः सम्यक्संबोधेर्धारयितव्यः अ.सा.२८५ख/१६१; • सं. गृह्यमाणत्वम् — {de dang ma phye bar gzung bar bya ba'i phyir ro//} तदविभागेन गृह्यमाणत्वात् त.प.८४ख/६२१; • पा. ग्राह्यः, विषयभेदः — {tshad ma'i yul ni rnam pa gnyis te/} {gang zhig rnam par bskyed pa ste gzung bar bya ba dang /} {gang zhig zhen par bya ba ste thob par bya ba'o//} द्विविधो हि विषयः प्रमाणस्य —ग्राह्यश्च यदाकारमुत्पद्यते, प्रापणीयश्च यमध्यवस्यति न्या.टी.४४ख/७१. (द्र.— {mig gis gzung bar bya ba/} {dbang po'i gzung bar bya ba/} ).
gzung bar bya ba
= {gzung bar bya/}
gzung bar bya ba nyid
ग्राह्यत्वम् — {'o na de lta na yod pa dbang po du mas gzung bar bya ba nyid yin na dbang po'i rigs tha mi dad pa'i phyir dbang po tha mi dad par gzung bar bya ba nyid yin pa'i phyir gcig nyid du grub ste} एवं तर्हि सत्ताया अनेकेन्द्रियग्राह्यत्वेऽपीन्द्रियजातेरभेदादभिन्नेन्द्रियग्राह्यत्वमस्तीति सिद्धमेकत्वम् त.प.४५क/५३८; ग्राह्यता — {de dag rjes 'jug ldog pa yi/} /{blo yi gzung bya nyid du gnas//} ते चानुवृत्तिव्यावृत्तिबुद्धिग्राह्यतया स्थिताः ।। त.स.६३क/५९६.
gzung bar bya ba ma yin
= {gzung bar bya ba ma yin pa/}
gzung bar bya ba ma yin pa
• क्रि. न गृह्यते — {dngos po med phyir gzung bya min//} विभावत्वान्न गृह्यते त.स.४७क/४६५; • कृ. अग्राह्यः — {gzung bar bya ba ma yin pa nyid la ni mdun du bzhag ste'o//} अग्रतः स्वस्या – (स्थाप्या भो.पा.)ग्राह्यतायाम् वि.सू.८३क/१००; न ग्रहीतव्यः — {de ni mngon sum nyid du gzung bar bya ba ma yin te} न स प्रत्यक्षत्वेन ग्रहीतव्यः त.प.११०ख/६७२; • सं. अग्रहणम् — {gal te sgra tsam 'ba' zhig rna bas gzung bar bya ba ma yin pa/} {de lta na yang sgra dang 'brel ba 'dzin pa ni yod pa'i phyir} यद्यपि केवलस्य नादस्य श्रोत्रेणाग्रहणम्, तथापि शब्दोपश्लिष्टस्य तु ग्रहणमस्त्येव त.प.१३९क/७२९.
gzung bar bya ba ma yin pa nyid
अग्राह्यत्वम् — {gzung bar bya ba ma yin pa'i yul 'dzin pa'i gzung bar bya ba ma yin pa nyid dang brjod par bya ba ma yin pa'i rjod par byed pas brjod par bya ba ma yin pa nyid dang} अग्राह्यविषयग्रहणाग्राह्यत्वानभिधेयाभिधायकानभिधेयत्व(–) त.प.२४४क/२०३; अग्राह्यता — {gzung bar bya ba ma yin pa nyid la ni mdun du bzhag ste'o//} अग्रतः स्वस्या (स्थाप्या भो.पा.)ग्राह्यतायाम् वि.सू.८३क/१००.
gzung bar bya ba yin
क्रि. आकार्यते — {gang ci yod kyang rung thams cad gzung bar bya ba yin no//} यत् किञ्चिदस्ति सर्वमाकार्यते अभि.भा.५०ख/१०६२.
gzung bar bya ba la 'dzin pa
ग्राह्यग्रहः — {gzung bar bya ba la 'dzin pa ni mngon par zhen pa ste/} {de rnam par dpyad pa sel ba'o//} ग्राह्यग्रहः अभिनिवेशः, तस्य विवेचनमपनयनम् त.प.२२क/४९१.
gzung bar bya ba'i rnam pa
गृह्यमाणाकारः — {gzung bar bya ba'i rnam pa sngon po la sogs pa nyid sim pa la sogs pa'i rang bzhin du myong ba yin no zhes kyang brjod par mi nus te} न च गृह्यमाणाकारो नीलादिः सातादिरूपो वेद्यते इति शक्यं वक्तुम् । न्या.टी.४३ख/६५.
gzung bar bya ba'i yul
पा. ग्राह्यविषयः, प्रमाणस्य विषयभेदः — {dngos po mtha' dag gi yul can de yang de'i gzung bar bya ba'i yul 'dzin pa med pa nges par mi nus te} सकलपदार्थविषयता तस्य तद्ग्राह्यविषयग्रहणमन्तरेणावसातुं न शक्यते त.प.२६९ख/१००७.
gzung bar bya bar 'gyur
क्रि. ग्राह्यं भवति — {'bras bu 'byung bas dbang po'i shes pa'i gzung bar bya bar 'gyur bas} कार्यमेवोद्भूतमक्षज्ञानग्राह्यं भवति वा.टी.५४क/६.
gzung bar byar rung
= {gzung bar byar rung ba/}
gzung bar byar rung ba
ग्राह्यत्वम् — {sgra rna bas gzung bar mi rung ba ni sgra rna bas gzung bar byar rung mngon sum du grub pa dang 'gal lo//} श्रोत्राग्राह्यत्वं शब्दस्य प्रत्यक्षसिद्धेन श्रोत्रग्राह्यत्वेन बाध्यते न्या.टी.७०ख/१८२.
gzung bar ma byas
= {gzung bar ma byas pa/}
gzung bar ma byas pa
भू.का.कृ. अगृहीतम् — {mngon sum la sogs tshad ma ru/} /{de ltar gzung byas ma yin nam/} /{de ltar gzung bar ma byas pas/} /{tha snyad rigs pa ma yin no//} ननु प्रमाणमित्येवं प्रत्यक्षादि न गृह्यते । न चेत्थमगृहीतेन व्यवहारोऽवकल्प्यते ।। त.स.१०६क/९२९.
gzung bar mi 'gyur
क्रि. न गृह्येत — {de yi log nyid tshad ma gzhan/} /{med na gzung bar mi 'gyur ro//} मिथ्यात्वं तस्य गृह्येत न प्रमाणान्तराद् ऋते ।। त.स.१०६क/९३०.
gzung bar mi bya ba
वि. अग्राह्यम् — {de lta ma yin na byis pa dang smyon pa'i tshig bzhin du rtog pa sngon du gtong bas gzung bar mi bya bar 'gyur ro//} अन्यथा बालोन्मत्त प्रलापवदग्राह्यमिदं प्रेक्षापूर्वकारिणां भवेत् वा.टी.५२क/४.
gzung bar mi bya bar 'gyur
क्रि. अग्राह्यं भवेत् — {de lta ma yin na byis pa dang smyon pa'i tshig bzhin du rtog pa sngon du gtong bas gzung bar mi bya bar 'gyur ro//} अन्यथा बालोन्मत्तप्रलापवदग्राह्यमिदं प्रेक्षापूर्वकारिणां भवेत् वा.टी.५२क/४.
gzung bar mi rung ba
अग्राह्यत्वम् — {sgra rna bas gzung bar mi rung ba ni sgra rna bas gzung bar byar rung mngon sum du grub pa dang 'gal lo//} श्रोत्राग्राह्यत्वं शब्दस्य प्रत्यक्षसिद्धेन श्रोत्रग्राह्यत्वेन बाध्यते न्या.टी.७०ख/१८२.
gzung bar mdzod
क्रि. गृह्यताम् — {'di ni sbyar ba'i tshul ldan phyir/} /{sbyar ba can zhes gzung bar mdzod//} स एष श्लेषरूपत्वात् सश्लेष इति गृह्यताम् । का.आ.३२८क/२.१८३; {bdag gi mgo/} /{bsngags par 'os pa gzung bar mdzod//} श्लाघ्यं मे गृह्यतां शिरः । अ.क.५१ख/५.५६; प्रगृह्यताम् — {gzung bar mdzod ces brjod nas phra mor ni/} /{rigs pa min la chags pas brjod par brtsams//} प्रगृह्यतामित्यभिधाय सूक्ष्मं प्रचक्रमे वक्तुमयुक्तसक्तः ।। अ.क.३२क/५३.४८.
gzung bar 'dzin pa
पा. ग्राह्यग्राहः, ग्राहभेदः — {'dzin pa gnyis ni/} {gzung bar 'dzin pa dang 'dzin par 'dzin pa'o//} ग्राहद्वयम्—ग्राह्यग्राहः, ग्राहकग्राहश्च त्रि.भा.१६५ख/८२.
gzung bar 'os
= {gzung 'os/}
gzung bar 'os pa
= {gzung 'os/}
gzung bar sla
= {gzung sla ba/}
gzung bar sla ba
= {gzung sla ba/}
gzung bya
= {gzung bar bya/}
gzung bya nyid
= {gzung bar bya ba nyid/}
gzung bya min
= {gzung bar bya ba ma yin pa/}
gzung bya yin
= {gzung bar bya ba yin/}
gzung bya'i dngos
ग्राह्यवस्तु — {de ni gzung bya'i dngos ltos nas/} /{tshad ma nyid du de ni brjod//} तद्ग्राह्यवस्त्वपेक्षं हि प्रामाण्यं तस्य गीयते । त.स.१०८ख/९५०.
gzung bya'i chos
ग्राह्यधर्मः — {gzung bya'i chos la de yi chas/} /{khyab pa'i gtan tshigs} ग्राह्यधर्मस्तदंशेन व्याप्तो हेतुः त.स.५१क/५००.
ग्रहणम् — {rang rig pas ni gzung byas kyang /} /{'di ni 'di ltar 'gyur ba yin//} एतावत् तु भवेदत्र ग्रहणेऽपि स्वसंविदः । त.स.११२ख/९७६.
gzung bral ba
वि. ग्राह्यमुक्तम् — {gang tshe sems ni gzung bral ba/} /{de tshe thams cad de bzhin gshegs//} ग्राह्यमुक्तं यदा चित्तं तदा सर्वे तथागताः । बो.अ.३२क/९.३०.
gzung mi byed
क्रि. न स्वीकरोति — {rmongs pa'i yid khyod ci yi phyir/} /{shing gzugs gtsang ma gzung mi byed//} न स्वीकरोषि हे मूढ काष्ठपुत्तलकं शुचिम् । बो.अ.१२ख/५.६१.
gzung 'dzin
= {gzung ba dang 'dzin pa/}
gzung 'os
वि. आदेयम्, ओ या — {skye dgu rnams la tshig gzung 'os par 'gyur//} आदेयवाक्यो भवति प्रजानाम् सू.अ.१४८क/२९; {de'i tshig gzung bar 'os par 'gyur} स आदेयवचनश्च भविष्यति अ.सा.४७क/२७; {rgya che the tshom spong ba dang /} /{gzung 'os de nyid gnyis ston pa/} … {ston pa phun tshogs} विषदा सन्देहजहा आदेया तत्त्वदर्शिका द्विविधा ।…सम्पन्नदेशना सू.अ.१८१ख/७६.
gzung 'os ma yin
वि. अनादेयः — {'di ni gzung 'os ma yin na/} /{'jig rten rgyal ba'i myu gu brnyas/} /{thal bas g}.{yogs pa'i me bzhin du/} /{sems can dmyal la sogs par sreg//} अनादेयं तु तं लोकः परिभूय जिनाङ्कुरम् । भस्मच्छन्नो यथा वह्निः पच्येत नरकादिषु ।। शि.का.२क/१.
gzung sla
= {gzung sla ba/}
gzung sla ba
वि. सुग्राह्यः — {gzung sla bas de'i phyir tshig 'bru bzang po yin te/} {tshig dang yi ge grags pa'i phyir ro//} सुग्राह्य इत्यतः सुव्यञ्जनः प्रतीतपदव्यञ्जनत्वात् सू.व्या.१८४क/७९.
gzungs
पा. धारणी — {rgyal bu gzhon nu bsod nams kyi 'od zer gyis de thos nas rnam par thar pa zhes bya ba'i gzungs thob bo//} यं श्रुत्वा पुण्यरश्मिना राजकुमारेण विमोक्षा नाम धारणी प्रतिलब्धा रा.प.२५१ख/१५३; {'phags pa dkon mchog ta la la'i gzungs} आर्यरत्नोल्कानामधारणी शि.स.१६७क/१७४; {tshul bzhin ma yin pa'i dug thams cad 'byang bar byed pas sngags dang gzungs lta bu'o//} मन्त्रधारणीभूतं सर्वायोनिशोविषपर्यादानतया ग.व्यू.३११क/३९७; {byang chub sems dpa' rnams kyi gzungs rnam pa bzhi} बोधिसत्त्वानां चतुर्विधा धारणी बो.भू.१४३ख/१८५; द्र.— । {gzungs rnam pa bzhi} चतुर्विधा धारणी — १. {chos kyi gzungs} धर्मधारणी, २. {don kyi gzungs} अर्थधारणी, ३. {gsang sngags kyi gzungs} मन्त्रधारणी, ४. {bzod pa thob par byed pa'i gzungs} क्षान्तिलाभाय च धारणी बो.भू.१४३ख/१८५.
gzungs kyi dkyil 'khor
धारणीमण्डलम् — {gzungs kyi dkyil 'khor gyi rgyud stong phrag bcus sems can rnams la chos ston te} दशभिर्धारणीमण्डलपरिवर्तसहस्रैः सत्त्वानां धर्मं देशयामि ग.व्यू.१५०क/२३४; {de bzhin gshegs pa thams cad kyi dgongs pa sgron ma'i gzungs kyi dkyil 'khor dang} सर्वतथागतस्मृतिप्रदीपेन च धारणीमण्डलेन ग.व्यू.१५०क/२३४.
gzungs kyi sgo
पा. धारणीमुखम् — {gnyis kyis khyab pa'i phyir zhes bya ba ni sprin bzhin du ting nge 'dzin dang gzungs kyi sgos} … {khyab pa'i phyir} द्वयव्याप्तेरिति समाधिमुखधारणीमुखव्यापनान्मेघेनेव सू.व्या.२५५ख/१७५.
gzungs kyi snying po yon tan gyi 'gro ba thams cad kyi smon lam yang dag par 'dzin pa'i snying po
ना. (?) धारणीमुखसर्वजगत्प्रणिधिसन्धारणगर्भः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rdo rje'i snying po dang} … {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po gzungs kyi snying po yon tan gyi 'gro ba thams cad kyi smon lam yang dag par 'dzin pa'i snying po dang} वज्रगर्भेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…धारणीमुखसर्वजगत्प्रणिधिसन्धारणगर्भेण च द.भू.१६७ख/१.
धारणीबलम् — {nyams pa med pa'i chos dang ldan pa'i phyir gzungs kyi stobs shin tu brtan pa yin} धारणीबलसुप्रतिष्ठितश्च भवति असम्प्रमोषधर्मत्वात् द.भू.२४६क/४६.
gzungs kyi stobs shin tu brtan pa
वि. धारणीबलसुप्रतिष्ठितः — {nyams pa med pa'i chos dang ldan pa'i phyir gzungs kyi stobs shin tu brtan pa yin} धारणीबलसुप्रतिष्ठितश्च भवति असम्प्रमोषधर्मत्वात् द.भू.२४६क/४६.
ना. धारणीश्वरराजः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po kun tu bzang po dang} … {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po gzungs kyi dbang phyug gi rgyal po dang} समन्तभद्रेण च नाम बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…धारणीश्वरराजेन च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन रा.प.२२७ख/१२०; {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po byams pa dang} … {gzugs kyi dbang phyug rgyal po dang} मैत्रेयेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन । धरणीश्वरराजेन च ल.वि.२क/१.
gzungs kyi dbang phyug rgyal po
= {gzungs kyi dbang phyug gi rgyal po/}
gzungs kyi lha mo
धारणी — {'jig rten grags pa ma dang /} {de dag dang gzhan yang gzungs kyi lha mo brgya stong du mas yongs su bskor ba} लोकाख्या (लोकख्याता भो.पा.) चेति । एताश्चान्याश्च अनेकधारणीशतसहस्रकोटीपरिवारिताः म.मू.९८ख/९.
धारणम् — {da ta nyid du bdag gi shas/} /{re zhig srog gi gzungs thag mdzod//} मन्मांसैः क्रियतां तावत्सम्प्रति प्राणधारणम् ।। अ.क.४०क/५५.३५.
gzungs thob
= {gzungs thob pa/}
gzungs thob pa
• वि. धारणीप्रतिलब्धः — {byang chub sems dpa' lnga stong} … {gzungs thob pa} पञ्चभिश्च बोधिसत्त्वसहस्रैः…धारणीप्रतिलब्धैः रा.प.२२७ख/१२०; धारणीप्राप्तः — {de ltar de lta bu'i gzungs thob cing spobs pa thob pas} स एवं धारणीप्राप्तश्च भवति प्रतिभानप्राप्तश्च द.भू.२५६ख/५२; • पा. १. धारणी– प्रतिलाभः, बोधिसत्त्वानामाश्वासप्रतिलाभधर्मभेदः — {yul 'khor skyong bzhi po 'di dag ni byang chub sems dpa' rnams kyi dbugs 'byin pa 'thob pa ste/} {bzhi gang zhe na/} {gzungs thob pa dang} … {tshul khrims yongs su dag pa yang dag par spyod pa ste} चत्वार इमे राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वानामाश्वासप्रतिलाभा धर्माः । कतमे चत्वारः? धारणीप्रतिलाभः…परिशुद्धशीलसमाचारता रा.प.२३२ख/१२५ २. धारणीप्रतिलम्भः, धर्मालोकमुखविशेषः — {gzungs thob pa ni chos snang ba'i sgo ste/} {sangs rgyas kyis gsungs pa thams cad 'dzin par 'gyur ro//} धारणीप्रतिलम्भो धर्मालोकमुखं सर्वबुद्धभाषिताधारणतायै संवर्तते ल.वि.२२ख/२५.
gzungs dang ting nge 'dzin rab tu dbye ba
धारणीसमाधिप्रविचयः — {byang chub sems dpa'} … {de lta bu'i blo tshad med pa'i ye shes kyis rnam par dpyad pas} … {gzungs dang ting nge 'dzin rab tu dbye ba yongs su sbyang ba dang} बोधिसत्त्व एवमप्रमाणज्ञेयविचारितया बुद्ध्या…धारणीसमाधिप्रविचयं च परिशोधयन् द.भू.२५१क/४९.
gzungs dang spobs pa dang ldan pa
वि. धारणीप्रतिभानसहगतः — {gzungs dang spobs pa dang ldan pa ni bkod ma lta bu ste/} {chu 'dzin zhing mi zad par 'byin pa dang chos mthun par thos pa dang ma thos pa'i chos kyi tshig dang don 'dzin zhing mi zad par 'byin pa'i phyir ro//} धारणीप्रतिभानसहगतो गन्धर्वोपमः उदकधारणाक्षयोद्भेदसाधर्म्येण श्रुताश्रुतधर्मार्थधारणाक्षयोद्भेदतः सू.व्या.१४१ख/१८.
gzungs rnam par dbye ba
धारणीविभागः लो.को.२०९१.
gzungs sbyin
मलुदः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७४४ (१०९ख).
gzungs ma
धारिणी — {mtha' yas pa'i gzungs ma rnams ni snam bu la ste/} {stegs bu la'o//} अनन्ता धारिण्यः पट्टिकायां वेदिकायाम् वि.प्र.४४ख/४.४३.
gzungs mo
शल्लकः, जन्तुविशेषः — {thal bas dkar ba'i glang po dang ni rlung dag 'thung ba'i sbrul rnams dang /} /{nags na zhen pa'i ri dwags rnams dang thang la nyal ba'i gzungs mo dang /} /{'bras bu za ba'i ne tso dang ni gos med rngon pa rnams kyis kyang /} /{yul la chags pa ma btang rab tu zhi ba 'ga' yang rtogs mi 'gyur//} न भूतिधवलैरिभैः पवनपायिभिः पन्नगैः वनव्यसनिभिर्मृगैः सल (शल्?)लकैः स्थलीशायिभिः । फलप्रणयिभिः शुकैरपि निरम्बरैर्लुब्धकैः अमुक्तविषयस्पृहैरधिगता प्रशान्तिः क्वचित् ।। अ.क.१३८ख/६७.५०; द्र. {gzungs mo byi thur/}
gzungs mo byi ngur
= {gzugs mo byi thur/}
gzungs mo byi thur
शल्लकी, जन्तुविशेषः — {ri khrod ma ste rab gtum ma brgyad do//} {'di rnams kyi gdan rnams ni go d+hA'i pags pa dang} … {gzungs mo byi ngur} (? {thur} ) {gyi pags pa dang} शबरी इत्यष्टौ प्रचण्डाः । आसामासनानि गोधाचर्म… शल्लकीचर्म वि.प्र.१६२ख/३.१२६; द्र. {gzugs mo/}
gzungs gzer
चक्रिका — {gru bzhi dag tu gzungs gzer gdab bo//} चक्रिकाणां चतुःषु कोणेषु दानम् वि.सू.९५क/११३; सूचकः म.व्यु.५५८७ (८२ख); मि.को.१४०ख ।
gzungs las byung
= {gzungs las byung ba/}
gzungs las byung ba
धारणीविनिर्गता लो.को.२०९१.
gzungs su bzung ba
वि. नेला — {gang 'di 'jam pa dang} … {gzungs su bzung ba dang rnar 'ong ba dang} … {tshig gi rnam pa de lta bu dag brjod do//} स्निग्धा…नेला कर्णसु– खा…तथारूपां वाचं निश्चारयति द.भू.१८८ख/१४; द्र. {gzungs su bzung ba ma yin pa/}
gzungs su bzung ba ma yin pa
वि. अनेला — {snyogs pa dang} … {gzungs su bzung ba ma yin pa dang rnar mi snyan pa dang} … {tshig gi rnam pa de lta bu spangs te} कर्कशा…अनेला अकर्णसुखा…तथारूपां वाचं प्रहाय द.भू.१८८ख/१५; द्र. {gzungs su bzung ba/}
gzud
= {gzud pa/}
gzud pa
• क्रि. ( {'dzud} इत्यस्या भवि.) प्रवेशयेत् — {sems can thams cad mya ngan las 'das pa'i grong khyer du gzud do//} सर्वसत्त्वान् निर्वाणपुरं प्रवेशयेयम् शि.स.१८७ख/१८६; • सं. अवतारः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa} … {bstan pas gzud pa'i tshig dang bstan pas gzud pa med pa'i tshig} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह…देशनावतारपदमदेशनावतारपदम् ल.अ.६९क/१७; अवतारणम् — {sems can rnams kyi de bzhin gshegs pa'i ye shes mthong ba'i lam du gzud pa'i rgyu'i phyir de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas 'jig rten du 'byung ste} तथागतज्ञानदर्शनमार्गावतारणहेतुनिमित्तं सत्त्वानां तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धो लोक उत्पद्यते स.पु.१७क/२७; सन्नियोगः — {ci dga' dgur dge ba'i rtsa ba la gzud pa dang mi dge ba'i rtsa ba yongs su gtong du gzhug pa la dbang du 'gyur ro//} यथेप्सितकुशलमूलसन्नियोगे च वश्या भविष्यत्यकुशल(मूल)परित्यागे च बो.भू.९०क/११४; • द्र.— {de bzhin gshegs pa'i ye shes mthong ba yang dag par 'dzin du gzud pa'i rgyu'i phyir} तथागतज्ञानदर्शनसमादापनहेतुनिमित्तम् स.पु.१६ख/२७.
gzud par bya
• क्रि. निवेशयेत् — {de dag 'gro na chos kyi sgor gzud par bya'o//} निर्गतामेनां धर्ममुखे निवेशयेत् वि.सू.५९ख/७६; • = {gzud par bya ba/}
gzud par bya ba
• कृ. नियोजयितव्यः — {skyes bu dam pa} … {skyes bu gdul bya'i kha lo sgyur ba dag gis ni sems can thams cad bde ba'i mchog la gzud par bya ba yin no//} सत्पुरुषैः…पुरुषदम्यसारथिभिः सर्वसत्त्वाः परमसुखे नियोजयितव्याः अ.सा.२९४ख/१६६; प्रयोज्यः — {gzud par bya ba skyes bu ni ga ba la sogs pa'i sgras brjod pa na bya ba de ni 'dzud par byed pa nyid du 'dod pa'i phyir ro//} पुरुषस्य प्रयोज्यस्य गाव्यादिशब्दं कुर्वतः प्रयोजकत्वेन विवक्षितं यत् तस्य त.प.२००क/८६६; • द्र. {gzud par bya/}
gzur
१. = {gzur ba/} 2. = {gzu bor/}
gzur ba
परिहृतिः — {de'i phyir zhugs pa na yo ba dang gtibs chad pa dang dba' klong las gzur ba dang ru skya dang gdos pa srog shing chag pa dang ru skya 'dzin pa'i dbang gis 'jug pa gzhan du song ba la nyes pa med do//} * >वङ्कवटवर्त्तपरिहृतिकर्णयष्टिदण्डवंशावभङ्गकर्णधारवशाच्च तदर्थारूढौ प्रस्थानान्तरात् वि.सू.३४क/४३.
gze
१. = {gze ma/} 2. द्र.— {nyon mongs nya pas btab pa yi/} /{mchil pa 'di ni mi bzad gze//} एतद्धि बडिशं घोरं क्लेशबाडिशिकार्पितम् बो.अ.१८क/६.८९.
gze ma
कण्टकः, क्षुद्रक्षुपविशेषः — {e ren da rtsa nas tshig thal/} /{le brgan rtsi dang gze ma dang /} … /{'di kun cha mnyam byas nas ni/} /{ras ris nye bar sbyin sreg bya//} एरण्डमूलं यवक्षारं कुसुम्भं चापि कण्टकम् ।…सर्वान्येतानि समं कृत्वा जुहुयात् अग्नौ पटसन्निधौ ।। म.मू.२७७क/४३५; गोक्षुरः यो.श.२ख/२१; गोक्षुरकः म.व्यु.५७८२ (८४क); श्वदंष्ट्रा यो.श.६ख/९४; यासः मि.को.५८क; द्र. {gze ma ra mgo/}
gze ma ra mgo
यासः, दुरालभा — {gze ma ra mgo ya ba so/} /{reg bya sdug dang chu med skye/} /{ku na sa ka ngu byed shu/} /{mtha' med mtsho mtha' reg par dka'//} यासो यवासो दुःस्पर्शो धन्वयासः कुनाशकः ।। रोदनी कच्छुराऽनन्ता समुद्रान्ता दुरालभा । अ.को.१६०ख/२.४.९२; याति लतावत् प्रसरतीति यासः । या प्रापणे अ.वि.२.४.९२; यवासः मि.को.५८क ।
gzeg
= {'dzeg/}
gzeg par bya
क्रि. अधिरोहेत् — {ya gad las gzeg par bya'o//} अधिरोहेन्निःश्रयण्या वि.सू.९४ख/११३.
gzeg ma
= {gzegs ma/}
gzeg med
= {gzegs med/}
gzegs
• वि. = {zegs ma} क्षीणः — {dbus gzegs na mtha' gnyis dbus nyid du bya'o//} क्षीणमध्यस्यान्तयोर्मध्यताकरणम् वि.सू.९६ख/११६; शीर्णः — {mgor skyes gzegs shing brul gyur pa} कीर्णशीर्णशिरोरुहम् अ.क.२१३ख/२४.६८; • सं. = {gzegs ma} कणः — {'bras chan legs par tshos pa dang /} /{gzegs med lus can phan pa 'dra//} सम्यक्सिद्धस्य भक्तस्य निष्कणस्येव देहिनाम् ।। शि.का.२ख/२.
gzegs ma
• वि. लवः — {skyes bu rnams kyi 'tsho ba'i srog/} /{chags pa'i nor kun gang dag nyid/} /{de nyid sems dpa' che rnams kyis/} /{sbyin la rtswa yi gzegs ma bzhin//} यदेव रागसर्वस्वं पुंसां जीवितजीवितम् । तदेव स्फीतसत्त्वानां दाने तृणलवायते ।। अ.क.१२ख/२.५५; तनुः — {longs spyod rtswa yi gzegs ma dang mtshungs btang la mngon sbyor rigs pa 'di ni gang //} क्वायं योगस्तनुतृणतुलात्यक्तभोगाभियोगः अ.क.१०५ख/१०.६५; • सं. कणा — {'bras yos} लाजा । {gzegs ma} कणा । {phub ma} तुषः म.व्यु.५७४० (८४क).
gzegs med
वि. निष्कणः — {lus ni rnam par sbyang byas na/} /{phan pa'i longs spyod 'gyur ba ste/} /{'bras chan legs par tshos pa dang /} /{gzegs med lus can phan pa 'dra//} शोधितस्यात्मभावस्य भोगः पथ्यो भविष्यति । सम्यक्सिद्धस्य भक्तस्य निष्कणस्येव देहिनाम् ।। शि.का.२क/२.
gzegs zan
• ना. कणादः, महर्षिः/वैशेषिकाचार्यः — {spyi de la drang srong chen po gzegs zan ni gcig pu g}.{yo ba med pa} … {smra'o//} इह सामान्यं कणादमहर्षिणा निष्क्रियं दृश्यमेकं चोक्तम् न्या.टी.८४क/२२८; {bye brag pa rnams ni gzegs zan gyi slob ma ste gzegs zan pa zhes bya'o//} कणादशिष्यास्तु वैशेषिकाः काणादा उच्यन्ते त.प.२५७क/२३१; कणभक्षः — {mang po ni de la gus pa rnams kyis thams cad mkhyen pa nyid du brtags pa ste/} {bsgrub par bya ba'i bde bar gshegs pa dang ser skya dang gzegs zan dang rkang mig la sogs pa de dag la} बहुतरेषु सुगतकपिलकणभक्षाक्षपादादिषु तद्भक्तैः सर्वज्ञत्वेनोपकल्पितेषु साध्येषु त.प.२६३क/९९५; प्र.प.१४४क/१९१; कणभुक् — {ma 'ongs pa yi dus na ni/} /{byis pa'i rang bzhin gzegs zan 'byung //} भविष्यन्त्यनागते काले कणभुग्बालजातिकाः । ल.अ.१७९क/१४३; • = {gzegs zan pa/}
gzegs zan pa
• सं. = {bye brag pa} काणादः, वैशेषिकः — {bye brag pa rnams ni gzegs zan gyi slob ma ste gzegs zan pa zhes bya'o//} कणादशिष्यास्तु वैशेषिकाः काणादा उच्यन्ते त.प.२५७क/२३१; • ना. कणादः, तीर्थिकाचार्यः — {de la gzegs zan pa'i slob ma pe lu kas ni gsal ba dang gsal ba dang bral ba'i yul na yang spyi gnas par bsgrub pa'i phyir tshad ma 'di smras so//} तत्र पैलुकेन कणादशिष्येण व्यक्तिषु व्यक्तिरहितेषु च देशेषु सामान्यं स्थितं साधयितुं प्रमाणमिदमुपन्यस्तम् न्या.टी.८४क/२२८; = {gzegs zan/}
gzengs stod
= {gzengs bstod pa/}
gzengs bstod
• क्रि. प्रहर्षयेत् — {mjug kyang rgyas par bya ba'i phyir/} /{sems ni 'di ltar gzengs bstod do//} पुनः पृष्ठस्य पुष्ट्यर्थं चित्तमेवं प्रहर्षयेत् ।। बो.अ.७ख/३.२४; • = {gzengs bstod pa/}
gzengs bstod pa
• सं. समुत्तेजनम् — {rtswa bkram pa lta bur 'gyel ba la'o//} {gzengs bstod pa yang ngo //} निपतितस्य तृणप्रस्तारकेण । समुद्रे (?त्ते)जनं च वि.सू.८५ख/१०२; समुत्तेजना — {skye bo sbyin pa byed pa dag la gzengs bstod pa} दायकजनसमुत्तेजनायाम् जा.मा.४५ख/५४; • वि. उत्तेजकः — {yang dag par gzengs bstod pa} समुत्तेजकः अ.सा.४२९क/२४२; ज्वलितः — {mkhas pa'i gzi brjid brtan pas gzengs bstod na/} /{don rnams thams cad 'grub pa lag na yod//} प्राज्ञस्य धैर्यज्वलितं हि तेजः सर्वार्थसिद्धिग्रहणाग्रहस्तः ।। जा.मा.८१ख/९४; • अव्य. उच्चकैः — {sdig bzhin thams cad dbang phyug gis/} /{byas pa min zhes gzengs bstod la//} नेश्वरेण कृतं सर्वमिति वक्तव्यमुच्चकैः । पापवत् प्र.अ.३२क/३७.
gzengs mtho
= {gzengs mtho ba/}
gzengs mtho ba
• वि. उन्नतः — {zhum pa dang gzengs mtho ba med pa'i sems} अनवलीनानुन्नतचित्ताः ग.व्यू.६ख/१०५; तुङ्गः — {gzhon nu} … {sna'i gzengs mtho ba} … {skyes bu chen po'i mtshan sum bcu rtsa gnyis kyis kun nas brgyan pa'i lus dang ldan pa zhig byung ngo //} कुमारो जातः…तुङ्गनासो द्वात्रिंशता महापुरुषलक्षणैः समलंकृतगात्रः वि.व.१७०क /१.५९; उत्साही — {srog chags seng ge ni dud 'gro'i skye gnas su skyes pa'i srog chags thams cad kyi nang na rtsal che ba dang gzengs mtho ba dang brtan pas pha rol gnod pa bzhin du} सिंहः प्राणी सर्वेषां तिर्यग्योनिगतानां प्राणिनां विक्रान्तः, उत्साही, दृढपराक्रमः श्रा.भू.४२क/१०६; • सं. सम्प्रग्रहः — {brtson 'grus chen po rtsom pa'i rnam par gnon pas lus dang sems kyi gzengs mtho ba yang dag par bskyed} महावीर्यारम्भविक्रमेण कायचित्तसम्प्रग्रहं सञ्जनयमानः शि.स.१५२ख/१४७.
gzengs mtho ba med
= {gzengs mtho ba med pa/}
gzengs mtho ba med pa
वि. अनुन्नतः — {zhum pa dang gzengs mtho ba med pa'i sems} अनवलीनानुन्नतचित्ताः ग.व्यू.६ख/१०५.
gzed
= {bzed/}
gzeb
१. पञ्जरम् [1] पक्ष्यादिबन्धगृहम्— {brtul zhugs 'ching ba'i gzeb dag gis/} /{mkha' la 'gro ba bsdams pa bzhin//} व्रतपञ्जरबन्धेन विहङ्ग इव यन्त्रितः ।। अ.क.१०६ख/१०.७२; द्र.— {rnam pa kun tu bya ba byas/} /{skye bos gos med mthong nas ni/} /{lag pa'i gzeb kyis bsdams pa yis/} /{ne tso tshul bzhin 'bros par byed//} दृष्ट्वा विवसनां वृत्त (कृत भो.पा.)कर्तव्यः सर्वथा जनः । भुजपञ्जरनिर्मुक्तः (संरुद्धेः लि.पा.) शुकवृत्त्या पलायते ।। अ.क.२३२क/८९.१३७ [2] पिटकः — {smyig tshal gyi gzeb dar dkar ram lhang tsher srab mos g}.{yogs pa ni de zhes bya'o//} पञ्जरं वंशविदलिकानां शुक्लवस्त्रस्य वेष्टितमभ्रपटलेन वा तदाख्यम् वि.सू.३९क/४९; पिटकः — {shing rta dang khur dang pang tshad dang gzeb rnams dang rnga mo rnams dang ba lang dang bong bu rnams la zong mang po bkal nas} शकटैर्भारैर्मोटैः पिटकैरुष्ट्रैर्गोभिर्गर्दभैः प्रभूतं समुद्रगमनीयं पण्यमारोप्य वि.व.२५४ख/२.१५६; पेडा — {bu mo 'bras chan gyi gzeb de ga re} दारिके क्व सा भक्तपेडा अ.श.१९४क/१७९ २. = {lus} पञ्जरः, शरीरम् — {mi gtsang zhen pa'i sems kyis ni/} /{mi gtsang gzeb la ci phyir dga'//} अमेध्यशौण्डचित्तस्य का रतिर्गूथपञ्जरे ।। बो.अ.२५ख/८.५७; द्र. {rus gzeb/}
gzeb kyi phrog ma
= {gzeb kyi sprog ma/}
gzeb kyi sprog ma
अङ्गेरीपटलकम् — {dri dag gis bskus pa'i tshul shing gzeb kyi sprog mar ras dkar po bting bas dkris pa dag rgan rims su bzhag nas} अक्तगन्धैश्चाङ्गेरीपटलकगते शुक्ले वासस्युपनिक्षिप्ताः शलाका वृद्धान्ते निवेश्य वि.सू.६१क/७७; अङ्गेरिपटलकम्— {dri dang me tog gis mchod cing bdug spos dri zhim pos bdugs pa du ma gzeb kyi phrog mar lhan cig bzhag pa thogs te} गन्धपुष्पार्चितं सुरभिधूपधूपितं चाङ्गे– रिपटलकस्थमेकं त्रिवा(?)नेकमादाय वि.सू.६६क/८२.
gzer
• सं. १. = {gzer bu} कीलः — {byis pas} … /{ji ltar gzer la gzer bzhin du/} /{'dzin pa brid de rnam par zlog//} बालः कीले यथा कीलं प्रलोभ्य विनिवर्तयेत् ।। ल.अ.९३क/४०; कीलकः — {'khor lo'i lte ba 'khor lo ni/} /{bsrung ba'i gzer gnyis a Ni 'o//} पिण्डिका नाभिरक्षाग्रकीलके तु द्वयोरणिः अ.को.१८९ख/२.८.५६; शल्यम् — {shing gi gzugs mgo gzer gyis btab pa ni yongs su 'gyes par mi 'gyur te} मूर्धशल्यसंगृहीतो दारुविग्रहो न विकीर्यते ग.व्यू.३२२क/४०५ २. = {zer} ( {'od gzer} रश्मिः)— {rtag tu rgyun mi chad par shes rab snang ba'i 'od gzer gtong ba} सततसमितं प्रमुक्तप्रज्ञालोकरश्मिः द.भू.२४६ख/४७; {de bzhin gshegs pa 'od gzer gyi me tog kun tu rgyas pa'i sgron ma} रश्मिसङ्कुसुमितप्रदीपो नाम तथागतः ग.व्यू.१५३ख/२३७; • पा. शूलः, ओ लम्, व्याधिविशेषः — {rims dang yi ga 'chus dang gzer/} /{de bzhin nad ni 'brum bu yis//} … {btab par gyur} ज्वरारोगशूलैस्तु व्याधिभिः स्फोटकैः सदा । क्लिश्यन्ते म.मू.१९९ख/२१५; द्र. । {pho gzer/}
gzer thabs
वातप्रतोदः मि.को.५२ख ।
gzer nad
ना. शूलः, विद्याराजः — {rig pa mchog dang} … {gzer nad dang} … {de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः…शूलः…एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७क/८.
gzer nad chen po nyam thag pa
ना. महाशूलार्तिः, विद्याराजः — {rig pa mchog dang} … {gzer nad chen po nyam thag pa dang} … {de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः…महाशूलार्तिः…एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७क/८.
gzer rna
ना. शङ्कुकर्णः, महाराक्षसराजः— {gang yang srin po'i rgyal po chen po de dag} … {'di lta ste/} {sgra sgrogs dang} … {gzer rna dang} … {mgo mtha' yas pa} येऽपि तेमहाराक्षसराजानः…तद्यथा—रावणः…शङ्कुकर्णः…अनन्तशिरश्चेति म.मू.१०३क/१२.
gzer ba
• पा. सूचकः, वायुभेदः — {'di lta ste/} {gyen du 'gro ba'i rlung dang} … {gzer ba dang} तद्यथा—ऊर्ध्वंगमा वायवः…सूचकाः शि.स.१३७ख/१३३; • द्र.— {lha mkhyen par mdzad du gsol/} {chab sgor drang srong rgan po 'khogs pa nas gzer ba zhig mchis te} यत् खलु देव जानीया ऋषिर्जीर्णो वृद्धो महल्लको द्वारे स्थितः ल.वि.५५क/७३.
gzer bu
• सं. शङ्कुः — {sangs rgyas dang rang sangs rgyas dang 'khor los sgyur ba rnams kyi tshigs kyi mdud pa dang /} {lu gu brgyud dang /} {gzer bus btab pa lta bu dag yin no//} नागग्रन्थिशङ्कलाशङ्कुसन्धयश्च बुद्धप्रत्येकबुद्धचक्रवर्तिनः अभि.भा.५६ख/१०८९; कण्टकः, ओ कम् — {gzer bu mi gdab bo//} न कण्टकानां रोपणम् वि.सू.९९ख/१२०; {de 'gul nas/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {lcags kyi gzer bu dag gis gdab par bya'o//} तत् कम्पते । भगवानाह । लोहकण्टकेन क्षेपयितव्या वि.व.१३४ख/२.१११; कीलकः — {de lcags kyi gzer bu dag gis sbyar ro//} लोहकीलकैरस्य सम्पर्वणम् वि.सू.९४ख/११३; • ना. शङ्कुः, महाग्रहः— {'di lta ste/} {nyi ma dang} … {gzer bu dang} … {gzugs ngan te/} {gza' chen po de dag} तद्यथा—आदित्यः… शङ्कुः… विरूपश्चेति । इत्येते महाग्रहाः म.मू.१०४ख/१३.
gzer bu can
द्र.— {rmon pa de dag kyang lcags gzer bu can gyis gzhus pas lus smas shing rma byung bas rnag 'dzag la sngam pa 'don bzhin du zhing rmod do//} तेऽपि बलीवर्दा व्रणपूयोत्कीर्णैः प्रतोदयष्टिभिः क्षतविक्षतगात्रा मुहुर्मुहुर्निश्वसन्तो वहन्ति वि.व.१५८क/१.४७.
gzer bu gsum
ना. त्रिशङ्कुः, महाग्रहः — {'di lta ste/} {nyi ma dang} … {gzer bu gsum dang} … {gzugs ngan te/} {gza' chen po de dag} तद्यथा—आदित्यः…त्रिशङ्कुः…विरूपश्चेति । इत्येते महाग्रहाः म.मू.१०४ख/१३.
gzer bu gsum pa
= {gzer bu gsum/} {gzo} = {gzo ba/}
gzo spyad
विज्ञानम् — {'jig rten ji snyed yod pa yi/} /{khyab 'jug gis byas gzo spyad dang /} /{lugs kyi bstan bcos sngon gyi rabs/} /{de bzhin rig byed brda sprod pa//} यावन्ति केचिल्लोकेऽस्मिन् विज्ञाना शिल्पचेष्टिता ।। शास्त्रे नीतिपुराणां च वेदव्याकरणं तथा । म.मू.१९५क/२०६.
gzo ba
• सं. आभोगः — {de ni thams cad 'dod chags dang bcas pa nyid yin te/} {gnyen po dang bral ba'i phyir 'dod pa la gzo ba'i sems bzhin no//} तत्सर्वं सरागमेव; प्रतिपक्षवियुक्तत्वात्, सुरताभोगचित्तवदिति त.प.१०१ख/६५२; {'di ltar ba lang la sogs pa'i shes pa tha snyad rnams kyi rjes su mthun pa'i 'brel pa can ni ba lang la sogs pa'i brda gzo ba kho na yin no//} यतो गवादिसङ्केताभोग एव गवादिप्रत्ययव्यपदेशानामनुरूपसम्बन्धी त.प.२९३ख/२९९; त.प.२७५ख/२६५; • वि. निपुणः — {dgos pa thams cad byed pa'i phyir gzo ba yin} निपुणो भवति सर्वकार्यकरणात् सू.व्या.२४२क/१५६. । (द्र.— {byas pa gzo ba/} {byas pa mi gzo ba/} {drin du gzo ba/} ).
gzo ba'i sems
आभोगचित्तम् — {gzhan yang gang gi tshe gzo ba'i sems kyi de ma thag tu dran pa dang /} {de bzhin du mi sdug pa la sogs pa'i sems las 'dod chags skye bar nges pa yin te} किञ्च—यदाऽऽभोगचित्तसमनन्तरं स्मरणमुत्पद्यमानं सुपरिनिश्चितम्, तदाऽशुभादिचित्ताद्रागः त.प.१०२क/६५३.
gzo med
• वि. अनाभोगः — {ji ltar sgra brnyan gyi ni sgra/} /{gzhan gyi rnam rig las byung ba/} /{rnam rtog med cing gzo med la/} /{phyi dang nang la mi gnas ltar//} प्रतिश्रुत्कारुतं यद्वत् परविज्ञप्तिसम्भवम् । निर्विकल्पमनाभोगं नाध्यात्मं न बहिः स्थितम् ।। र.वि.१२६क/११०; • सं. विनाऽऽभोगः — {ji ltar nor bu 'bad med par/} /{rang gi 'od ni ston pa ltar/} /{sangs rgyas rnams kyang gzo med par/} /{de bzhin mdzad pa nges par ston//} यथा मणेर्विना यत्नं स्वप्रभासनिदर्शनम् । बुद्धेष्वपि विनाऽऽभोगं तथा कृत्यनिदर्शनम् ।। सू.अ.१५५क/४०.
gzong
टङ्कः — {skyes bu rnams kyi dpral ba yangs pa'i rdo yi glegs bu la/} /{bde med las kyi sprul pa gsal ba'i rtags can gzong dag gis/} /{skye dang 'chi bar rab spros yi ge dag tu bkod gyur pa//} पुंसां ललाटविपुलोपलपट्टिकासु निःशर्मकर्मघटितप्रकटाङ्कटङ्कैः । न्यस्तानि जन्ममरणप्रसराक्षराणि अ.क.७४ख/७.४४; भेदनकः — {thal bas bkang ste rdza gzong gis brkos na bzang ngo //} भस्मनः पूरयित्वा साधु भेदनं घटभेदनकेन वि.सू.७ख/८; नखादनः — {ste'u dang sta re dang gzong la sogs pa dang /} {de dag gi snod dang bcas pa yang ngo //} वासी च सपरशुनखादनादि तद्भाण्डम् वि.सू.९७क/११६; द्र.— {shing za gzong dang shing 'bigs dang /} /{TaM ka rdo ba'i gzong yin no//} वृक्षादनी वृक्षभेदी टङ्कः पाषाणदारणः । अ.को.४०८ख/२.१०.३४.
वि. आदिशुद्धः — {de bzhin du ni tshogs bsags pa'i/} /{rgyal sras gzod nas dag pa po//} तथा सम्भृतसम्भारो ह्यादिशुद्धो जिनात्मजः । सू.अ.१९०क/८८; द्र. {gzod ma nas dag pa/}
gzod nas zhi
= {gzod ma nas zhi ba/}
gzod nas rang bzhin med pa
वि. आदावेवास्वभावकम् — {gzod nas rang bzhin med pa yi/} /{lus kyi rang bzhin dag pa ni//} देहं स्वभावतः शुद्धमादावेवास्वभावकम् ।। हे.त.१२ख/३८.
gzod ma
वि. आदिः — {gang} … {ma 'gags pa de ni gzod ma nas zhi ba'o//} {gang gzod ma nas zhi ba de ni rang bzhin gyis yongs su mya ngan las 'das pa yin no//} योऽनिरुद्धः स आदिशान्तो य आदिशान्तः स प्रकृतिपरिनिर्वृतः सू.व्या.१७४क/६७; {gzod nas zhi zhing ma skyes pa/} /{rang bzhin mya ngan 'das pa yi/} /{chos rnams mgon po khyod kyis bstan//} आदिशान्ता ह्यनुत्पन्नाः प्रकृत्यैव च निर्वृताः । धर्मास्ते विवृता नाथ प्र.प.७७ख/९८.
gzod ma nas
आदितः — {gzod ma nas ni stong zhing ma 'ongs chos/} /{song ba med cing gnas med gnas kyis dben//} आदित शून्य अनागत धर्मा नो गत अस्थित स्थानविविक्ताः । प्र.प.७७ख/९८.
gzod ma nas dag pa
वि. आदिशुद्धः — {bzod ma nas dag pa ni byang chub sems dpa'i sdom pa yongs su sbyangs pa'i phyir dang don phyin ci ma log par 'dzin pa'i sgo nas theg pa chen po la lta ba drang por byas pa'i phyir ro//} आदिशुद्धो बोधिसत्त्वसंवरपरिशोधनान्महायाने दृष्टिऋजुकरणाच्चाविपरीतार्थग्रहणतः सू.व्या.१९०क/८८.
gzod ma nas zhi ba
वि. आदिशान्तः — {gang ma 'gags pa de ni gzod ma nas zhi ba'o//} {gang gzod ma nas zhi ba de ni rang bzhin gyis yongs su mya ngan las 'das pa yin no//} योऽनिरुद्धः स आदिशान्तो य आदिशान्तः स प्रकृतिपरिनिर्वृतः सू.व्या.१७४क/६७; {gzod nas zhi zhing ma skyes pa/} /{rang bzhin mya ngan 'das pa yi/} /{chos rnams mgon po khyod kyis bstan//} आदिशान्ता ह्यनुत्पन्नाः प्रकृत्यैव च निर्वृताः । धर्मास्ते विवृता नाथ प्र.प.७७ख/९८.
gzon
द्र.— {zin pa chud mi gzon} उद्गृहीतं न नाशयति अभि.स.भा.७२ख/१०१; {cang mi smra bas rna la gzon pa} तूष्णींभावविहेठकः वि.सू.३१क/३९; {dge slong gi bsgo ba rna la gzon na'o//} भिक्ष्वाज्ञाविहेठने वि.सू.३१क/३९.
gzob
= {gzob pa/}
gzob pa
• वि. शुचिः — {chos smra bas gtsang sbra dang kun du spyod pa gzob pa dang} … {legs par gos bgo bar bya'o//} धर्मभाणकेन चौक्षेण शुचिसमुदाचारेण…शुचिनिवासितेन भवितव्यम् शि.स.१९१क/१९०; चौक्षः — {kun tu spyod pa gzob par 'gyur} स चौक्षसमुदाचारश्च भवति अ.सा.२८७ख/१६२; • सं. प्रतिकारः — {bag yod pa zhes bya ba 'di ji lta bu zhe na/'dod} {pa las nyams pa dang mi 'dod pa byung bar dogs pa sngon du 'gro bas gzob pa lhur len pa ste} कोऽयमप्रमादो नाम? इष्टविघातानिष्टागमशङ्कापूर्वकं प्रतिकारतात्पर्यम् शि.स.१९१ख/१९१.
bzang
= {bzang po/} {bzang mo/}
bzang skyong
ना. भद्रपालः १. सत्पुरुषः — {bzang skyong la sogs pa skyes bu dam pa bcu drug dang} भद्रपालपूर्वंगमैश्च षोडशभिः सत्पुरुषैः रा.प.२२७ख/१२० २. बोधिसत्त्वः — {gsum pa bzang skyong zhes bya ba/} /{dkar zhing dmar ba'i mdog can nyid/} … /{byang chub sems dpa' bzhi pa yang //} तृतीयो भद्रपालेति सितरक्तं तु वर्णिकः ।।…चतुर्थो बोधिसत्त्वश्च स.दु.११०क/१७० ३. श्रेष्ठी — {'phags pa tshong dpon bzang skyong gis zhus pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यभद्रपालश्रेष्ठिपरिपृच्छानाममहायानसूत्रम् क.त.८३.
bzang dga'
ना. सुरतः, बुद्धः — {lag bzang dang} … {bza' dga' dang} … {shAkya thub pa dang /} {'di dag dang gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः …सुरतः …शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३क/५.
bzang dgu
कल्याणम् — {de bas 'di dag gnod chen byed na yang /} /{thams cad bzang dgu zhig tu spyad par bya//} महापकारिष्वपि तेन सर्वं कल्याणमेवाचरणीयमेषु ।। बो.अ.१९ख/६.१२०.
bzang 'gro
= {bde 'gro} सद्गतिः, सुगतिः — {dad pa nyams na tshul khrims rab tu nyams/} /{tshul khrims 'chal bar gyur na bzang 'gro nyams//} श्रद्धाविपन्नस्य प्रनष्ट शीलं दुःशीलभूतस्य प्रनष्ट सङ्ग (सद्ग भो.पा.)तिः ।। रा.प.२४३क/१४१; म.व्यु.५३७३ (८०क).
bzang ngan
शुभाशुभम् — {'di la mi bsam yod ma yin/} /{bzang ngan mi smra gang yang med//} नाचिन्त्यं विद्यते ह्यत्र नावाच्यं यच्छुभाशुभम् ।। हे.त.८ख/२४.
bzang ngan bar ma
वि. समहीनोत्तमः — {skye bo bzang ngan bar ma la/} /{gdugs 'char 'gyur ba ji bzhin du//} उदेति भास्करो यद्वत्समहीनोत्तमे जिने (जने भो.पा.) । ल.अ.७३ख/२२.
bzang ngan shes
वि. शुभाशुभज्ञः — {bzang ngan shes shing dus shes pa/} /{khyab bdag dam shes dam tshig ldan//} शुभाशुभज्ञः कालज्ञः समयज्ञः समयी विभुः । ना.स.५ख/८९.
bzang ngo cog
वि. उत्तप्तोत्तप्तम् — {de ma ma brgyad kyis 'o ma dang zho dang mar dang zhun mar dang mar gyi nying khu dang gzhan yang yo byad kyi khyad par bzang ngo cog gis bskyed bsrings te} सोऽष्टाभिर्धात्रीभिरुन्नीयते वर्ध्यते क्षीरेण दध्ना नवनीतेन सर्पिषा सर्पिमण्डेनान्यैश्चोत्तप्तोत्तप्तैरुपकरणविशेषैः अ.श.९ख/८.
bzang mchog
ना. भद्रोत्तमा, पुष्करिणी — {skyed mos tshal de dag re re na'ang 'di lta ste/} {rdzing bu bzang po zhes bya ba dang bzang mchog zhes bya ba dang} … {mi 'bab pa ces bya ba brgyad brgyad yod de} एकैकस्मिंश्चोद्यानेऽष्टावष्टौ पुष्करिण्यो यदुत भद्रा च नाम, भद्रोत्तमा च नाम…अविवाहा च नाम अ.सा.४२७क/२४१.
bzang ldan
ना. १. भद्रकः [1] भिक्षुः — {ko sa la'i rgyal po gsal rgyal gyis bzang ldan dbang po zhi ba/} {yid zhi ba} … {mthong ngo //} ददर्श राजा प्रसेनजित्कौशलो भद्रिकं शान्तेन्द्रियं शान्तमानसम् अ.श.२४५क/२२५ [2] नृपः — {de nas chags bral rgyal po bzang ldan gyi/} /{yid ni nags tshal mngon par 'dod par gyur//} अथाभवच्चेतसि भद्रकस्य राज्ञो विरक्तस्य वनाभिलाषः । अ.क.१९९क/२२.६४ २. भद्रिकः [1] महाश्रावकः — {nyan thos chen po brgyad} … {gnas brtan shA ri'i bu dang} … {bzang ldan dang ka pi na'o//} अष्टौ महाश्रावकाः…स्थविरशारिपुत्रः…भद्रिकः कफिणश्चेति म.मू.१३५क/४४ [2] नृपः — {de sras thu bo zas gtsang ste/} /{gzhan ni zas dkar} … /{de nas zas dkar sras gnyis ni/} /{skar rgyal zhes dang bzang ldan no//} ज्येष्ठः शुद्धोदनस्तस्य सुतः शुक्लोदनः परः ।…शुक्लोदनस्य तनयौ द्वौ तिष्याख्योऽथ भद्रिकः । अ.क.२३४क/२६.२४.
bzang po
• वि. भद्रः — {bzhon pa bzang po} भद्रयानम् अ.श.२८५ख/२६२; {bskal pa bzang po 'di nyid la} अस्मिन्नेव भद्रकल्पे अ.श.१३७क/१२६; {bum pa bzang} भद्रघटः बो.प.७२क/४१; {grogs bzang} भद्रबान्धवः श.बु.११५ख/१३७; {slob dpon 'dus bzang} आचार्यसङ्घभद्रः अभि.स्फु.९५ख/७७३; भद्रकः — {gang zhig yid 'ong mi 'dzin pa/} /{de ni dngos po bzang po yin//} भद्रकं नाम तद्वस्तु यदिष्टत्वान्न गृह्यते ।। बो.अ.३०ख/८.१७७; {skyes bu gang zag 'gyod pa med par 'gyur ba'i 'chi ba ni bzang ba yin} अविप्रतिसारिणो हि पुरुषपुद्गलस्य भद्रकं मरणं भवति श्रा.भू.२४ख/६०; भद्रिका — {dus byed pa yang bzang ba yin/} {tshe phyi ma yang bzang ba yin te} भद्रिका कालक्रिया भद्रकोऽभिसम्परायः श्रा.भू.२४ख/६०; शोभनः — {yal ga ni sems can gyi don la sems pa'o/} /{lo ma ni skye ba bzang po dag tu smon pa'o//} सत्त्वा– र्थचिन्ता शाखा । प्रणिधानं शोभनेषु जन्मसु पत्राणि सू.व्या.२१६क/१२२; {mkhan po g}.{yar lam de bzang ste} उपाध्याय शोभनः स्वप्नः वि.व.१४क/२.८४; {stan bzang po bshams pa} शोभनासनप्रज्ञप्तिः कृता वि.व.११९ख/२.९९; {shin tu mdzes dang sdug pa dang /} /{mdzes dang sdug dang legs pa dang /} /{bzang po dang ni brjid can dang /} /{yid 'ong snying sdug mtshar ba dang /} /{yid 'phrog 'jam dang mdzes pa 'o//} सुन्दरं रुचिरं चारु सुषमं साधु शोभनम् । कान्तं मनोरमं रुच्यं मनोज्ञं मञ्जु मञ्जुलम् ।। अ.को.२०९ख/३.१.५२; शोभत इति शोभनम् । शुभ दीप्तौ अ.वि.३.१.५२; शुभः, ओ भा — {phyag na me tog pad ma bzang po thogs pas skyabs mdzod cig} त्राणं भवाहि शुभपद्महस्त का.व्यू.२१५ख/२७५; {shing gcig dang ni dur khrod dang /} … /{bsgom pa bzang por brjod par bya//} एकवृक्षे श्मशाने वा भावना कथ्यते शुभा । हे.त.७क/१८; {tshems bzangs shin tu brtan pa rdo rje 'dra//} दशनाः शुभाः सुदृढ वज्रनिभाः शि.स.१७१ख/१६९; विशदः — {bzang po sbyin par byed kyi/ngan} {pa ni ma yin no//} विशदं च दानमनुप्रयच्छति, न हीनम् बो.भू.३ख/३; साधुः, ओ ध्वी — {de lta bas na gtan tshigs snga ma nyid bzang ngo //} तस्मात् पूर्वक एव हेतुः साधुः अभि.भा.६३९/२०२.५; {rig byed smra ba'i khar gnas pa'i/} /{rigs pa bzang yang ngan pa nyid//} वेदवादिमुखस्था तु युक्तिः साध्व्यपि दुर्भगा । त.स.१२३क/१०७१; {sa ni sor bzhi'i 'og gi sa bzang ngo //} मृच्चतुरङ्गुलादधोभूमेः साध्वी वि.सू.७६क/९३; {skye gnas thams cad kyi nang na bzang ba gang yin zhe na} कतमा योनिः सर्वसाध्वी अभि.भा.११५ख/४०३; सत् — {snod bzang po} सत्पात्रः का.व्यू.२१९क/२८०; {lta ba bzang po} सद्दृष्टिः जा.मा.१३७ख/१५९; {spyod pa bzang po} सद्वृत्तम् वि.सू.५९क/७५; {las bzang} सत्कर्म अ.क.५५क/५९.४९; । {rta bzang po} सदश्वाः जा.मा.६९ख/८०; {spyod bzang bas kyang bsngags par 'os//} सदाचारादपि श्लाघ्यम् अ.क.१००ख/१०.१३; {bu bzang bsod nams dbang gis 'gyur//} पुण्यैर्भवन्ति सत्पुत्राः अ.क.१३४ख /६७.६; प्रशस्तः — {'dis ni byang chub sems dpa'i rigs byang chub kyi shing rang dang gzhan la phan pa dang bde ba byed pa'i 'bras bu can gyi rtsa ba bzang po nyid yin par bstan to//} स्वपरहितफलस्य बोधिवृक्षस्य प्रशस्तमूलत्वमनेन बोधिसत्त्वगोत्रं सन्दर्शितम् सू.व्या.१३९क/१४; वरः — {rta bzang po la ni zhon} तुरगवराधिरूढः जा.मा.१४६क/१६९; {gos bzang gis} वरांशुकेन अ.क.१९६क/२२.४०; उत्तमः — {skye bo bzang ngan bar ma la/} /{gdugs 'char 'gyur ba ji bzhin du//} उदेति भास्करो यद्वत्समहीनोत्तमे जने । ल.अ.७३ख/२२; श्रेष्ठः — {bzang po 'dod pas brje na'o//} परिवर्त(ने) श्रेष्ठच्छन्देन वि.सू.२७क/३४; {'deng ngo 'deng ngo khyim bzang 'dir/} /{rgyal mtshan gyis ni rab mtshan pa'o//} गच्छ गच्छ इमं श्रेष्ठं मन्दिरं ध्वजभूषितम् । म.मू.३०१ख/४६९; दिव्यः — {gnas bzang po der gnas nas ni//} तस्मिन् स्थित्वा पदे दिव्ये गु.सि.१३क/२९; {bzang po'i spyod yul} दिव्यगोचरम् हे.त.८क/२२; {bzang po'i rnal 'byor ma} दिव्ययोगिनी हे.त.२१क/६८; श्रीमत् — {bu btsa' ba'i khang pa lcags 'ba' zhig las byas pa bzang po nor bu dang gser dngul gyi rgyan gyis brgyan pa} मणिकाञ्चनरजतभक्तिचित्रे श्रीमति सर्वायसे प्रसूतिभवने जा.मा.२०१क/२३३; प्रणीतः — {de nas zhal zas bzang pos tshim par byas nas rin po che chen po dag gis gtor to//} ततः प्रणीतेनाहारेण सन्तर्प्य महारत्नैरवकीर्णः अ.श.१३ख/१२; {sum cu rtsa gsum pa'i lha yi yul bzang por skyes so//} प्रणीतेषु देवेषु त्रायस्त्रिंशेषूपपन्नः अ.श.१४१ख/१३१; {dngos po bzang po} प्रणीतं वस्तु बो.भू.६५क/८४; कल्याणः — {bsam pa dang ldan pa'i sems bskyed pa ni gser bzang po dang 'dra ste} आशयसहगतश्चित्तोत्पादः कल्याणसुवर्णसदृशः सू.व्या.१४१क/१८; {spun dang 'dra bar dgongs pa bzang pos so so nas thugs brtse bar mdzad do//} भ्रातुरिव कल्याणैर्मनोभिः प्रत्यनुकम्पन्ते बो.भू.८४क/१०६; कल्याणी — {nyid kyi sgrub pa bzang po las//} स्वां प्रतिपदं कल्याणीम् श.बु.११४ख/११८; सुखः — {'di ni thams cad kyi don kun 'grub par byed pa dang thabs bzang po yin par sangs rgyas rnams kyis rab tu bsngags so//} सर्वार्थसिद्धये सर्वेषां सुखश्चैष उपायः प्रशस्यते बुद्धैः सू.व्या.२१०ख/११४; चारु — {bzlas pa khri yis gsal ba dang /} /{sgra ring ba dang bzang ba yis/} /{kye yi rdo rje sbyor ldan pas/} /{btsun mo thams cad dgug par bya//} अयुतजापस्पष्टेन दीर्घनादेन चारुणा । हेवज्रयोगयुक्तेन कृष्यन्ते सर्वयोषितः ।। हे.त.२५क/८२; रुचिरः — {de bas dul ba bzang po'i lam dang ldan pa'i chos la rten//} विनयरुचिरमार्गं धर्ममस्माद्भजस्व ।। जा.मा.१३८क/१६०; {tshong zong bzang po rnam pa mang po bkram pa} प्रसारितविविधरुचिरपण्यम् जा.मा.७४क/८५; रुचितः — {bdams te bzang po rku bar 'dod pa la yang ngo //} विचयनं च रुचितापहारेच्छायाम् वि.सू.१५ख/१७; रम्यः — {mtshan ma bzang pos mngon par mtshon pa legs pa'i lam} श्रेयःपथं समभिलक्षितरम्यचिह्नम् जा.मा.१६ख/१८; रमणीयः — {legs par 'gyur ba med par byas/} /{log pa'i lam ni bzang po bzhin//} श्रेयसोऽपहरत्येव रमणीयमिवापथम् ।। जा.मा.९१ख/१०४; कमनीयः — {ri dwags mo ltar mig dkyus ring bas gzugs bzang ba//} दीर्घेक्षणा मृगवधूकमनीयरूपा वि.व.२१५क/१.९१; हृद्यः — {ljon pa'i shing rnams 'bras bu bzang po yis/} /{rtse mo btud} द्रुमाः…हृद्यैः फलैरानमिताग्रशाखाः जा.मा.५३क/६२; चित्रः — {tshig 'bru gsal zhing snyan pa bzang pos chos bshad pa} स्फुटमधुरचित्राक्षरेण वचसा धर्मं देशयामास जा.मा.१५६ख/१८०; श्लाघी — {bram ze'i rigs chen po} … {'dul ba dang spyod tshul bzang po zhig tu skye ba yongs su bzung bar gyur to//} विनयाचारश्लाघिनि महति ब्राह्मणकुले जन्मपरिग्रहं चकार जा.मा.६९क/८०; भासुरः — {lag pa} … {sor gdub kyi rgyan bzang pos brgyan pa gnyis kyis} भासुराङ्गुलीभूषणालंकृताभ्यां पाणिभ्याम् जा.मा.२९ख/३५; सुश्लिष्टः — {gtan tshigs bzang po rnams kyis shags med par byas nas} सुश्लिष्टैर्हेतुभिर्मूकतामिवोपनीय जा.मा.१३५ख/१५७; • सं. १. शोभा — {nor mang dpal yang rjes chags btsun mo rgya che ldan/} /{zan dron changs cig 'bras bu grub pa bzang po ltos//} बहु धनमनुरक्ता श्रीरुदाराश्च दाराः फलसमुदयशोभां पश्य कुल्माषपिण्ड्याः ।। जा.मा.१५ख/१६; {nags tshal bzang po de dag kyang /} /{rgyal ba yis ni mngon par sprul//} जिनेन अभिनिर्मिता ।…वनशोभाश्च तत्र याः ।। ल.अ.५८क/४; {gzugs bzang po dang mi ldan pas} रूपशोभाविरहात् वि.व.१९१ख/१.६६; शोभनम् — {'jam dpal gang la la zhig de bzhin gshegs pas gsungs pa'i chos la la ni bzang bar 'du shes par byed/} {la la ni ngan par 'du shes na/} {de dam pa'i chos spong ba'o//} यो हि कश्चिन्मञ्जुश्रीः तथागतभाषिते धर्मे कस्मिंश्चित् शोभनसंज्ञां करोति, क्वचिदशोभनसंज्ञाम्, स सद्धर्मं प्रतिक्षिपति बो.प.१०४क/७३; शुभम् — {'di la mi bsam yong ma yin/} /{bzang ngan mi smra gang yang med//} नाचिन्त्यं विद्यते ह्यत्र नावाच्यं यच्छुभाशुभम् ।। हे.त.८ख/२४; कल्याणम् — {de la ni bzang po lnga yod de/} {ming bzang ba dang} … {sgrub pa bzang ba} पञ्चकल्याणश्चायम् । नामकल्याणः…प्रतिपत्तिकल्याणश्च वि.व.१४२क/१.३१; श्रीः — {spyan bzangs ut+pa la khyu mchog rdzi 'dra dang /} /{zhal mdzes dri med mdzod spu dkar bar ldan//} नीलोत्पलश्रीवृषपक्ष्मनेत्रसितामलोर्णोदितचारुवक्त्रः । र.वि.१२१क/९५ २. भद्र, सम्बोधने — {bzang po sngon la khyed song rjes nas ni/} /{thogs 'gor med par bdag 'ong shes par mdzod//} भद्र त्वमग्रे व्रज निर्विलम्बमवेहि मामागतमेव पश्चात् । अ.क.३०८क/१०८.१४८; {bzang po ston cig gang na de//} भद्र सन्दर्शय क्वासौ अ.क.२५७ख/३०.३१; भद्रमुख — {gnod sbyin rnams kyis smras pa/} {bzang po} यक्षा ऊचुः—भद्रमुख जा.मा.३८ख/४५ ३. भद्रा — {tshe gcig la sogs pa'i cha lnga lnga po} … {dga' ba dang bzang po dang rgyal ba dang stong pa dang rdzogs pa'i ming can} प्रतिपदादिपञ्चपञ्चकलाभिः…नन्दाभद्राजयारिक्तापूर्णानामभिः वि.प्र.१६०क/३.१२१; {dga' ba rnam pa gsum dang bzang po rnam pa gsum dang rgyal ba rnam pa gsum dang stong pa rnam pa gsum dang rdzogs pa rnam pa gsum ste} त्रिधा नन्दा, त्रिधा भद्रा, त्रिधा जया, त्रिधा रिक्ता, त्रिधा पूर्णा वि.प्र.१५९क/१.८ ४. = {bzang nyid} भद्रता — {bdag nyid kyi rang bzhin bzang po bstan pa'i phyir smras pa} स्वां प्रकृतिभद्रतां प्रदर्शयन्नुवाच जा.मा.२१२क/२४७; साधुत्वम् — {so so yang dag rig blo bzang /} /{sa de legs pa'i blo gros yin//} प्रतिसंविन्मतिसाधुत्वाद् भूमिः साधुमती मता । सू.अ.२५५ख/१७४; सौष्ठवम् — {sdig pa med pas yid dang 'thad//sku} {gsung bzang bas dga' bar mdzad//} हृद्योऽसि निरवद्यत्वाद् रम्यो वाग्रूपसौष्ठवात् । श.बु.११४क/१०१ ५. = {glang} भद्रः, बलीवर्दः — {nog can bzang po stobs ldan dang /} /{glang dang khyu mchog br}-{i Sha dang //'dren} {byed ba lang 'gro byed do//} उक्षा भद्रो बलीवर्द ऋषभो वृषभो वृषः ।। अनड्वान् सौरभेयो गौः अ.को.१९८ख/२.९.५९; भन्दते कल्याणाङ्गत्वाद् भद्रः । भदि कल्याणे अ.वि.२.९.५९ ६. = {mon lug} भद्रम्, मुस्तम् मि.को.५८ख; • पा. शोभनः, योगविशेषः — {sel ba dang} … {bzang po dang} … {tshangs pa dang dbang po dang khon 'dzin zhes pa ste sbyor ba nyi shu rtsa bdun no//} विष्कम्भः…शोभनः…ब्रह्मा ऐन्द्रः वैधृतिरिति सप्तविंशति योगाः वि.प्र.१७९ख/१.३६; • ना. । १. भद्रिकः [1] भिक्षुः/महाश्रावकः — {tshe dang ldan pa kun shes kauN+Din+ya dang} … {tshe dang ldan pa bzang po dang} … {de dag la sogs pa dge slong khri nyis stong dang thabs cig tu} आयुष्मता च ज्ञानकौण्डिन्येन…आयुष्मता च भद्रिकेण…एवंप्रमुखैर्द्वादशभिर्भिक्षुसहस्रैः सार्धम् ल.वि.१क/१; स.पु.२क/१ [2] शाक्यराजः — {de nas shAkya'i rgyal po bzang po zhes bya bas rgyan ji snyed cig byas pa} तत्र यानि भद्रिकेण शाक्यराजेनाभरणानि कारितान्यभूवन् ल.वि.६५क/८५; {shAkya gzhon nu bzang po dang ming chen dang ma 'gags pas} भद्रिकस्य शाक्यकुमारस्य महानाम्नोऽनिरुद्धस्य च ल.वि.११३ख/१६५ २. भल्लिकः, वणिक् — {gnas skabs der ni bsod nams dag/} /{yongs su smin pas nags tshal der/} /{tshong pa ga gon bzang po dag/} /{don mthun chen pos 'ongs par gyur//} अस्मिन्नवसरे पुण्यपरिपाकेण तद्वनम् । वणिजौ पृथुसार्थेन प्राप्तौ त्रपुसभल्लिकौ ।। अ.क.२३१ख/२५.७९; ल.वि.१८२क/२७६ ३. भद्रा [1] लोकधातुः — {'jig rten gyi khams bzang po zhes bya bar de bzhin gshegs pa} … {'od zer brgya stong yongs su rdzogs pa'i rgyal mtshan zhes bya ba 'jig rten du 'byung bar 'gyur ro//} रश्मिशतसहस्रपरिपूर्णध्वजो नाम तथागतः…लोके भविष्यसि… भद्रायां लोकधातौ स.पु.१०२क/१६३ [2] पुष्करिणी — {skyed mos tshal de dag re re na'ang 'di lta ste/} {rdzing bu bzang po zhes bya ba dang bzang mchog ces bya ba dang} … {mi 'bab pa ces bya ba brgyad brgyad yod de} एकैकस्मिंश्चोद्यानेऽष्टावष्टौ पुष्करिण्यो यदुत भद्रा च नाम, भद्रोत्तमा च नाम…अविवाहा च नाम अ.सा.४२७क/२४०; • अव्य. १. सु — {me tog bzang po} सुपुष्पम् वि.प्र.१४८ख/३.९५; {don bzang po} स्वर्थः रा.प.२२८क/१२०; {mtshan nyid bzang po} सुलक्षणानि अ.क.२९ख/५३.२४; {chos bzangs} सुधर्मता सू.अ.१५०क/३२; {dpung pa bzang po'i tshigs bcad brjod do//} सुबाहुपाठं पठेत् स.दु.१११ख/१७६; {mtshan nyid bzang} सुलक्षणा अ.क.१२६क/६६.५; {gzugs bzang} सुरूपः अ.श.९५ख/८६; {tshig bzang ba} सुपदानि श.बु.११२ख/६७; {'bras bu mtha' bzang ba} स्वन्तफलम् अभि.स्फु.२७४ख/१०९९; द्र.— {gzugs bzang ba} अभिरूपा वि.व.१३९ख/१.२८; {gzugs bzang} अभिरूपः अ.श.१६७क/१५५ २. सुखम्, ओ खेन — {dge slong dag kye nga ni mdang sum 'dir/} /{gnas pa bzang pos bde bar gnas gyur cing //} रात्र्यामिहास्यां मम भिक्षवोऽद्य सुखोपविष्टस्य…शुभैर्विहारैः ल.वि.५क/५; साधु — {gzar thag thang bcad pa nyid la bskams na bzang ngo //} कान्तारिकायां साधु शोषणम् वि.सू.७०क/८७; {mdzes pa yang bzang ngo //} प्रासादिकं च साधु वि.सू.७७ख/९५. । (द्र.— {dpe byad bzang po/} {khang bzang /} {thags bzang /} {dri bzang /} {gzugs bzang /} {nor bzang /} {lag bzang /} {rigs bzang /} {mdangs bzang /} {'dab bzangs/} {tshangs bzangs/} {thags bzang ba/} {gzugs bzang ba/} ).
bzang po lnga
पञ्चकल्याणः — १. {ming bzang ba} नामकल्याणः, २. {gzugs bzang ba} रूपकल्याणः, ३. {kha dog bzang ba} वर्णकल्याणः, ४. {spobs pa bzang ba} प्रतिभानकल्याणः, । ५. {sgrub pa bzang ba} प्रतिपत्तिकल्याणः वि.व.१४२क/१.३१.
bzang po lnga yod pa
वि. पञ्चकल्याणः — {de la ni bzang po lnga yod de} पञ्चकल्याणश्चायम् वि.व.१४२क/१.३१.
bzang po nyid
द्र.— {rtsa ba bzang po nyid} प्रशस्तमूलत्वम् सू.व्या.१३९क/१४. {bzang po drug} षड्भद्रः — {bsil gsum drod gsum bsdom par/} षड्भद्रः {bzang po drug ces bya'o//} मि.को.५४ख ।
bzang po spangs
= {sdig pa} वृजिनम्, पापम् — {mo min reg 'phel skyes bu srung /} /{bya ngan 'thungs dmangs byed dag 'dzad/} /{rgod byed bzang po spangs sdig pa/} /{nongs pa nyes spyod nyes byas so//} अस्त्री पङ्कं पुमान्पाप्मा पापं किल्बिषकल्मषम् ।। कलुषं वृजिनैनोऽघमंहो दुरितदुष्कृतम् । अ.को.१३६क/१.४.२३; वर्ज्यते वृजिनम् । वृजी वर्जने अ.वि.१.४.२३.
bzang po spyod
भद्रचर्या — {ci nas bzang po spyod pa bdag gis thob 'gyur bar/} /{'phags pas thugs rje bskyed de gdams shing bslab par gsol//} ओवाच देहि मम आर्य कृपां जनित्वा शिक्षां तु अहु लभे इम भद्रचर्याम् ।। ग.व्यू.७२क/१६१; {bzang po spyod pa'i cho ga bzhin/} /{phyag 'tshal la sogs gus par bya//} भद्रचर्याविधिः कार्या वन्दनादिः सदादरात् । शि.स.१५९क/१५२.
bzang po byin
= {bzang pos byin/}
bzang po ma yin pa
वि. अप्रणीतम् — {gnas mal lhag ma bzang po ma yin pa yang ngo //} शयनासनस्य च शिष्टस्याप्रणीतस्य वि.सू.६२ख/७९.
bzang po zhabs
भद्रपादः लो.को.२०९५.
bzang po rigs ldan
ना. भद्रकल्की, नृपः — {bzang po rigs ldan gsum pa ste/} /{de bzhin bzhi pa rnam rgyal lo/} {bshes gnyen bzang po phyag dmar dang /} /{bdun pa khyab 'jug sbas pa'o//} भद्रकल्की तृतीयश्च चतुर्थो विजयस्तथा । सुमित्रो रक्तपाणिश्च विष्णुगुप्तश्च सप्तमः ।। वि.प्र. १२७ख/१, पृ.२५.
bzang po'i chos
सुधर्मः — {gang zhig kA sogs yi ge rnams kyis sprul pa dang /} /{longs spyod rdzogs dang bzang po'i chos dang dag pa yi/} /{sku bzhi gsung ba dang po'i sangs rgyas rigs med pa/} /{de bzhin gshegs pa de la spyi bos rab btud nas//} निर्माणसम्भोगसुधर्मशुद्धं काद्यक्षरैः कायचतुष्कमुक्तम् । यस्यादिबुद्धस्य निरन्वयस्य तथागतं तं प्रणिपत्य मूर्ध्ना ।। वि.प्र.१८३ख/५.१.
bzang po'i gdan
पा. भद्रपीठम्, हस्तमुद्राविशेषः — {bcwa brgyad pa ni bzang po'i gdan//} अष्टादशं भद्रपीठं तु म.मू.२४५ख/२७६; {de nyid bzang po'i gdan gsungs pa/} /{phyag rgya mchog ni dge ba yin/} /{sangs rgyas kun gyi gdan yin te/} /{khro ldan sems can zlog pa yin//} तदेव भद्रपीठं तु कथिता मुद्रवरा शुभा । आसनं सर्वबुद्धानां क्रुद्धशक्र (सत्त्व भो.पा.)निवारणम् ।। म.मू.२५०क/२८३.
दिव्यगोचरः — {de la phyi rol zhes 'du ba/} /{bzang po'i spyod yul la gnas pa//} बाह्येति तत्र मेलायां दिव्यगोचरमाश्रिता । हे.त.८क/२२.
bzang po'i brag
ना. भद्रशिला, पुरी — {kai la shas mtshon byang phyogs na/} /{bla na med pa'i grong khyer ni/} /{bzang po'i brag ces bya ba ste/} /{sa yi rgyan du gyur pa yod//} अस्ति कैलासहासिन्यामुत्तरस्यामनुत्तरा । दिशि भद्रशिला नाम भुवनाभरणं पुरी ।। अ.क.४७क/५.२.
bzang po'i blo gros
ना. सुमतिः, राजकुमारः — {de bzhin gshegs pa} … {nyi zla sgron ma de sngon gzhon nur gyur cing khab na bzhugs pa las mngon par ma byung ba'i tshe sras brgyad yod par gyur te/} {'di lta ste/} {rgyal bu gzhon nu blo gros zhes bya ba dang bzang po'i blo gros dang} चन्द्रसूर्यप्रदीपस्य तथागतस्य…पूर्वं कुमारभूतस्यानभिनिष्क्रान्तगृहावासस्य अष्टौ पुत्रा अभूवन् । तद्यथा—मतिश्च नाम राजकुमारोऽभूत् । सुमतिश्च नाम राजकुमारोऽभूत् स.पु.८ख/१२.
ना. सुनेत्रः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang} … {bzang po'i mig dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…सुनेत्रेण च ग.व्यू.२७५क/२.
bzang po'i zung
ना. भद्रयुगः, महाश्रावकः — {de bas na nyan thos chen po mchog gi zung dang bzang po'i zung la sogs pa de dag gis de bzhin gshegs pa'i rnam par 'phrul pa de mi mthong ngo //} येन ते महाश्रावकाः अग्रयुगभद्रयुगप्रमुखास्तं तथागतविकुर्वितं न पश्यन्ति ग.व्यू.२९१ख/१३.
bzang po'i ri
ना. भद्रगिरिः, गजः — {rgyal po de yi glang chen ni/} /{bzang po'i ri zhes bya bar gyur/} /{bdag po bzhin du rjes mthun par/} /{sbyin pas brlan ldan lag pa'i rdzing //} तस्य भद्रगिरिर्नाम बभूव गजपुङ्गवः । प्रभोरिवानुकारेण दानार्द्रकरपुष्करः ।। अ.क.२२ख/३.३४.
bzang po'i bshes gnyen
ना. सुमित्रः, नृपः — {grong khyer bcom brlag 'di ni shin tu yang nyams dga' zhing phan tshun 'byor gyi steng du rgyal po bzang po'i bshes gnyen bzhugs pa'i sa yang yin la} इयं मिथिला नगरी अतीव रमणीया मैथिलस्य राज्ञः सुमित्रस्य निवासभूमिः ल.वि.१४ख/१६.
bzang pos byin
ना. १. सुदत्तः, उपासकः — {de la dge bsnyen shes rab chen po ni dge bsnyen bzang pos byin dang} … {dge bsnyen bzang po'i dpal dang} तत्र महाप्रज्ञोपासकः सुदत्तेन चोपासकेन सार्धं…भद्रश्रिया चोपासकेन सार्धम् ग.व्यू.३१८ख/३९ २. भद्रदत्तः लो.को.२०९५.
ना. भद्रकः, नृपः— {rgyal po rnam 'dud bsgrubs pa de ni bzang sbyin dag} सोऽयं राजा विहितविनतिर्भद्रकः अ.क.२०२ख/२२.१००; द्र. {bzang ldan/}
bzang ma
द्र.— {'bangs kyi bu mo bzhin bzang ma//} सुमुखी दासकन्यका अ.क.११३ख/११.२; {de yi chung ma gzugs bzang ma/} /{zhes pa} तस्य भार्या सुरूपाख्या अ.क.८३क/६३.३; {bzhin bzang ma} मुग्धा अ.क.१४४ख/६८.३८.
bzang mo
• वि.स्त्री . दिव्या — {der ni rigs lnga las byung ba'i/} /{rig ma bzang mo rnam par gzhug//} विद्या तत्र प्रवेष्टव्या दिव्या पञ्चकुलोद्भवा ।। हे.त.११ख/३४; शुभा — {dri za'i bu mo phreng ba bzang mo zhes bya ba} शुभमाला नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२क/२५९; • सं. १. लक्ष्मीः — {de nas bu mo de'i mi sdug pa med par gyur te/} {bzang mor gyur} ततो दारिकाया अपगता अलक्ष्मीः । लक्ष्मीः प्रादुर्भूता अ.श.२१५ख/१९८ । २. भद्रे, सम्बोधने — {de skad khyim thab tshig thos nas/} /{des smras bzang mo bcom ldan 'das/} /{'gro ba'i bla ma snying rje yis/} /{gzigs pa dag la dbye ba med//} इति जायावचः श्रुत्वा स जगाद जगद्गुरोः । भद्रे भगवतो नास्ति भेदः कारुण्यदर्शने ।। अ.क.७१क/७.९; {bzang mo bdag rmis 'di ni dge//} भद्रे स्वप्नः शुभोऽयम् अ.क.२२०ख/२४.१४३; • ना. १. भद्रा [1] पत्रदेवी/योगिनी — {gzhon nu ma'i mdun gyi 'dab ma la sogs pa la pad+ma dang} … {bzang mo ste} कौमार्याः पूर्वपत्रादौ पद्मा…भद्रा वि.प्र.४१ख/४.३१; {'dir lho ru phag mo'i mdun du keng rus ma'i h+R}-{i'o//} … {bzang mo'i raH'o//} इह दक्षिणे वाराह्या अग्रतो हृ कङ्काल्याः… भद्राया रः वि.प्र.१३२क/३.६४ [2] दारिका — {de la khyim bdag shes rab chen po'i bu mo dge ba bzang mo ni bu mo bzang mo dang} … {bu mo lnga brgyas bskor cing} तत्र सुभद्रा दारिका महाप्रज्ञस्य गृहपतेर्दुहिता भद्रया च दारिकया…पञ्चभिर्दारिकाशतैः परिवृता ग.व्यू.३१९क/४० [3] गणिका — {kA shi'i grong du} … {smad 'tshong bzang mo zhes pa sngon mthong gyur//} पुरा…काशिपुरे विलोक्य भद्राभिधानां गणिकाम् अ.क.२००ख/२२.८०; {me tog gzhu can grags pa yi/} /{ba dan ltar mdzes smad 'tshong ma/} /{bzang mo zhes bya bud med mchog/} /{bA rA Na sIr sngon byung gyur//} वाराणस्यामभूत्पूर्वं भद्रा नाम वरानना । वेश्या यशःपताकेव कान्ता कुसुमधन्वनः ।। अ.क.७ख/५०.७२ २. दिव्या, दूती — {da ni bzang mo zhes pa la sogs pas pho nya mo rnams kyi chos kyi khams la sogs pa'i rigs gsungs te/} {'dir bzang mo ni chos kyi khams ma'o//} इदानीं दूतीनां धर्मधात्वादिकुलमुच्यते—दिव्येत्यादिना । इह दिव्या धर्मधातुः वि.प्र.१६६क/३.१४५; • अव्य. सु — {bdag gi bu mo ma ga d+ha/} /{bzang mo dar la bab par gyur//} प्रौढिमायाता कन्या मम सुमागधा अ.क.२४८ख/९३.३; {smin ma bzang mos 'di skad tshig smras te/} /{gzhon nu khyod la sred pas bdag mi bde//} इदं ह्यवोचद् वचनं च सुभ्रूः कुमार तृष्णा त्वयि बाधते मे । वि.व.२१५ख/१.९२; {bdag ni phyag rgya bzang mo zhes brjod do//} अहं सुमुद्रेति वदति वि.प्र.१८०क/३.१९५.
bzang mo'i mchog
ना. भद्रोत्तमा, उपासिका — {yul ma ga d+ha 'di nyid kyi ljongs dag pa zhes bya ba'i grong khyer 'tsho ba zhes bya ba na dge bsnyen ma bzang mo'i mchog ces bya ba 'dug gis} इयमिहैव मगधविषये केवलके जनपदे वर्तनके नगरे भद्रोत्तमा नामोपासिका प्रतिवसति ग. व्यू.२७६क/३५४.
bzang brtsegs
ना. सुकूटः, बोधिसत्त्वः — {'di lta ste/} {phyag na rin chen dang} … {bzang brtsegs dang} … {de dag dang gzhan yang byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams dang lhan cig} तद्यथा—रत्नपाणिः…सुकूप (? टः)…एतैश्चान्यैश्च बोधिसत्त्वैर्महासत्त्वैः सार्धम् म.मू. ९४क/६.
bzang lam
सत्पथः — {de dag rtag tu bzang lam khrid par byed/} /{lam gol las kyang rtag tu zlog par byed//} सत्पथे उपनयन्ति ते सदा दुष्पथा च सततं निवारकाः ।। रा.प.२४४ख/१४३.
bzangs
= {bzang po/}
bza'
• क्रि. ( {za ba} इत्यस्या भवि.) १. भक्षयेत् — {myos byed kyi 'bras bu bza'} मदनफलं भक्षयेत् हे.त.४क/१०; {cho ga bzhin du rtag tu bza'//} भक्षयेद्विधिना नित्यम् गु.स.१४२ख/११० २. भुज्यते — {ji ltar pha las bde thob pa/} /{de yi bde ba rang gis bza'//} पितरि प्राप्तं यत् सौख्यं तत् सुखं भुज्यते स्वयम् । हे.त.६ख/१८; • सं. कुटुम्बः, ओ बम् — {bzo bo bza' dang bcas 'jig pas/} /{bdag gis kyang ni mngon par bsrung //} सकुटुम्बो नश्यते कर्मी आत्मनश्चापि रक्षयेत् । म.मू.२७५ख/४३२; • = {bza' ba/} ।। • (द्र.— {na bza'/} ).
bza' nyes
दुर्भुक्तम् म.व्यु.४३८० (६९क); मि.को.५२ख ।
bza' btung
= {bza' ba dang btung ba/}
bza' dang btung
= {bza' ba dang btung ba/}
bza' dang bza' min
भक्ष्याभक्ष्यम् — {bza' dang bza' min dpyod pa dang /} /{de bzhin btung dang btung min nyid/} /{bgrod dang bgrod min sngags pa yis/} /{rnam rtog nyid du mi bya 'o//} भक्ष्याभक्ष्यविचारं तु पेयापेयं तथैव च । गम्यागम्यं तथा मन्त्री विकल्पं नैव कारयेत् ।। हे.त.७ख/२०.
bza' ba
• सं. खाद्यम्— {zhal zas ni gang zhig zhal bkang nas gsol ba'o//} {bza' ba ni gang kham du bcad nas te snum khur la sogs pa'o//} भोज्यं यन्मुखमापूर्य भुज्यते । खाद्यं यत् कवलशः छेद्यं घृतपूरादि बो.प.६२क/२६; {de'i mthus kho bo ni zas 'dod pa rnams la kha zas kyi sbyin pa byed do//} … {bza' ba 'dod pa rnams la bza' ba dang} सोऽहमन्नार्थिभ्योऽन्नं ददामि…खाद्यार्थिभ्यः खाद्यम् ग.व्यू.१३ख/१११; भोज्यम् — {gzhan yang gang g}.{yos su byas shing /} {zas kyi rnam par gyur pa'i bza' ba srog 'dzin par byed pa gang yin pa de ni 'chos pa zhes bya ste} यद्वा पुनरन्यतमाभिसंस्कारिकमन्नं विकृतं भोज्यं प्राणसन्धारणमिदमुच्यते खादितम् श्रा.भू.४६क/११७; भक्ष्यम् — {bza' bca' de bzhin btung ba nyid/} /{ji ltar rnyed pa rab tu bza'//} भक्ष्यं भोज्यं तथा पानं यथाप्राप्तं तु भक्षयेत् । हे.त.७ख/२०; {rlung gis zin pa la/} /{mon sran sde'u yi bza' ba sbyin//} वातगृहीतस्य माषभक्ष्यं प्रदीयते । हे.त.१६क/५०; अन्नम् — {'di ni bza' ba dang btung ba'i grogs yin gyi} अन्नपानसहायिकैषा शि.स.४९ख/४७; भक्षः — {'bad pas rgyal po sA lu yi/} /{bza' ba der ni bza' ba nyid//} भक्षं च भक्षयेत् तत्र राजशालिं प्रयत्नतः । हे.त.२६ख/८८; खादनीयम् — {bza' ba dang bca' ba khar gzhug pa'i zas la rkang pas rdzi bar byed do//} खादनीयभोजनीयं मुखाभ्यवहार्यं पादेन स्पृशन्ति वि.व.१४४क/१.३२; अभ्यवहारः म.व्यु.७०३३ (१००ख); परिभोगः — {bsod snyoms bsgrub pa dang bza' ba dang} पिण्डपातनिर्हारपरिभोगः श्रा.भू.१६ख/३८; अशनम्— । {de dag dga' bas mgron gnyer de/} /{zhim pa'i bza' btung dag las ni//} प्रीत्या तेन कृतातिथ्यः स्वादुपानाशनादिभिः । अ.क.१६७ख/१९.४४; भोजनम् — {btung ba dang bza' ba rnam pa sna tshogs} पानभोजनानि नानाविधानि सु.प्र.३३ख/६४; {mtshan mo'i bza' ba} क्षपाभोजन(–) त.स.५९ख/५६७; भक्षणम्— {bgo ba stag gi lpags pa nyid/} /{bza' ba mi 'chi bcu phyed de//} परिधानं व्याघ्रचर्म भक्षणं दशार्धामृतम् । हे.त.६ख/१८; भुञ्जनम् — {ro rnam drug gi gzugs can gyi/} /{bza' ba nges par longs spyod brjod//} सम्भोगं भुञ्जनं प्रोक्तं षण्णां वै रसरूपिणम् । हे.त.२१ख/६८; अभ्यवहरणम् — {gzhan gyi ched du rnyed pa'i gos zas su byas te bza' ba'i phyir 'jog pa la'o//} अन्यार्थं लब्धस्य चीवरस्यामिषीकृत्याभ्यवहरणार्थमधिष्ठानम् वि.सू.५१ख/६६; कवलनम् — {gang la wa skyes 'di ni chags bral bza' ba dag las phyir phyogs bzhin 'khyog cing //} यस्मादेष गतस्पृहः कवलने वैमुख्यवक्राननः ।… जम्बुकः ।। अ.क.७८ख/६२.५७; • कृ. खाद्यमानः — {khwa dang chun lag dang bya rgod dang khyi dang wa dag gis bza' ba la ni rnam par zos par mos par byed do//} काकैः कुररैः खाद्यमानं गृध्रैः श्वभिः शृगालैर्विखादितकमित्यधिमुच्यते श्रा.भू.१३६क/३७२.
bza' bar
भोक्तुम् — {bza' bar mi shes} भोक्तुं च न विजानाति त.स.१२ख/१४६; भक्षयितुम् — {bza' bar brtsams so//} भक्षयितुमारब्धः अ.श.२५१ख/२३१; {de ma thag tu nye bar 'ongs nas bza' bar brtsams so//} सहसाऽभिसृत्य भक्षयितुमुपचक्रमे जा.मा.६क/५; आहर्तुम् — {kha zas rags pa bza' bar sems btud do//} औदारिकमाहारमाहर्तुं चित्तं नामयति स्म ल.वि.१३०क/१९३.
bza' ba stong pa nyid
भोजनशून्यता — {de la za ba stong pa nyid ni nang gi skye mched rnams las brtsams so/} /{bza' ba stong pa nyid ni phyi rol gyi rnams so//} तत्र भोक्तृशून्यता आध्यात्मिकान्यायतनान्यारभ्य, भोजनशून्यता बाह्यानि म.भा.५क/४१.
bza' ba dang bca' ba
भक्ष्यभोज्यम् — ग्. {yo mkhan mkhas pas g}.{yos pa'i bza' ba dang bca' ba bsung dang ro dang 'jam pa la sogs pa'i yon tan dang ldan pa rnam pa sna tshogs bshams pa dang} कुशलोदारसूदोपकल्पिते समुपस्थिते वर्णगन्धरसस्पर्शादिगुणसमुदिते विचित्रे भक्ष्यभोज्यादिविधौ जा.मा.१८ख/२०; {der ni de yis ma bsdams par/} /{bza' ba bca' ba rnam mang zos//} स भुक्त्वा विविधं तत्र भक्ष्यभोज्यमयन्त्रितः । अ.क.१८५ख/२१.१४.
bza' ba dang btung ba
१. अन्नपानम् — {bza' ba dang btung ba med pas shi'o//} अन्नपानवियोगात्कालं कुर्वन्ति अ.श.१९२ख/१७८; {mi sha shin tu dron mo dang /} /{mi yi khrag ni dron mo dag/} … /{gnod sbyin rnams kyi bza' btung lags//} प्रत्यग्रोष्माणि मांसानि नराणां रुधिराणि च । इत्यन्नपानं…यक्षाणाम् जा.मा.३९ख/४६; खानपानम् — {'di ltar sems pa'i rnal 'byor bdag/} /{bza' dang btung ba la sogs spyad//} इति सञ्चिन्त्य योगात्मा खानपानादिमारभेत् ।। हे.त.८ख/२४; पानभोजनम् — {bdag ni bkres so skom mo zhes/} /{bza' dang btung ba slong bar gyur//} क्षुत्पिपासार्दितोऽस्मीति ययाचे पानभोजनम् ।। अ.क.२४ख/३.५९; खादनीयभोजनीयम् — {bza' ba dang bca' ba dag blangs shing} प्रतिगृह्य खादनीयभोजनीययोः वि.सू.४८ख/६२ २. अभ्यवहारः — {bza' btung gi phyir byin pa la ni bsam pa 'brel ba med pa nyid yin no//} असत्त्वमाशयानुबन्धस्याभ्यवहाराय दाने वि.सू.१४क/१५.
bza' ba 'dod pa
वि. खाद्यार्थी — {de'i mthus kho bo ni zas 'dod pa rnams la kha zas kyi sbyin pa byed do//} … {bza' ba 'dod pa rnams la bza' ba dang} सोऽहमन्नार्थिभ्योऽन्नं ददामि…खाद्यार्थिभ्यः खाद्यम् ग.व्यू.१३ख/१११.
bza' ba ma yin
= {bza' min/}
bza' ba ma yin pa
= {bza' min/}
bza' bar 'gyur
क्रि. समास्वादयेत् — {bza' dang mi bza' dpyad pa med par de dag bzar 'gyur ba//} भ– क्ष्याभक्ष्यविचारणाविरहितस्तत्तत्समास्वादयेत् जा.मा.९२ख/१०६.
bza' bar 'dod pa
वि. भक्षयितुकामः — {skye bo sbrul gdug pa des zas kyi phyir bza' bar 'dod nas srog chags su gyur pa de'i dri'i phyogs su 'brang zhing bsnyags pa dang} स आशीविषस्तं प्राणकजातं गन्धेनानुबध्नीयादनुगच्छेदाहारहेतोर्भक्षयितुकामः अ.सा.४६क/२६.
bza' bar bya
• क्रि. १. भक्षयेत् — {de la dam tshig bza' bya ba//} समयं भक्षयेत् तत्र हे.त.१३ख/४०; {rgyal mtshan dang ni mtshon bsnun nyid/} /{lan bdun pa yang bza' bar bya//} ध्वजं शस्त्रहतं चैव सप्तावर्तं च भक्षयेत् । हे.त.८ख/२४; भोजयेत् — {bsnyen par ma rdzogs pas bza' bar bya'o//} भोजयेदनुपसम्पन्नम् वि.सू.३८क/४७; भुञ्जीत — {ji tsam gyis chog pa bza' bar bya'o//} भुञ्जीत यावदाप्तम् वि.सू.३५क/४४ २. अश्नीयते — {skye bo gang dang gang rnams kyi/} /{sha ni mkhas pas bza' bar bya//} येषां येषां च जन्तूनां पिशितमश्नीयते बुधैः । हे.त.८ख/२४; • कृ. भक्षणीयम् — {khyod kyi sha ni 'di dag de ring bdag gis bza' bar bya} तव पिशितमिदं भक्षणीयं मयाऽद्य वि.प्र.१७८ख/३.१९१; {des gang byin pa'i dam tshig gi rdzas de bza' bar bya} तया यद्दत्तं समयद्रव्यं तद्भक्षणीयम् वि.प्र.१६९ख/३.१५९; अशितव्यम् — । {ji ltar bza' bar bya ba dang myang ba'i bar du bya ba/} {de ltar za bar byed cing myong ba'i bar du byed pa} यथा चाशितव्यं यावत्स्वादयितव्यं तथाऽश्नाति, स्वादयति श्रा.भू.४६ख/११७; भोक्तव्यम् — {gang gis ji ltar 'gro bar bya ba dang gnas par bya ba dang bza' bar bya ba dang} येन यथा गन्तव्यं स्थातव्यं भोक्तव्यम् अभि.भा.२१४क/७२०; भक्ष्यम् — {dper na/} {gzugs mthong ba la khyad par med kyang /} {ro myang ba dang nyal po bya ba dang bza' bar bya ba'i rnam par rtog pa dag lta bu'o//} यथा रूपदर्शनाविशेषेऽपि कुणपकामिनीभक्ष्यविकल्पाः प्र.वृ.२७८ख/२०; आहार्यम्— {chu dang so shing ma gtogs pa bza' bar bya ba'i'o//} उत्सृज्योदकदन्तकाष्ठमाहार्यस्य वि.सू.३८क/४७; अभ्यवहार्यम् — {mgron du ma bos pa la'o/} /{bos pa la yang lhag na'o/} /{bza' bar bya ba'o//} अकृतनिमन्त्रणके । कृते चातिरिक्तस्य । अभ्यवहार्यस्य वि.सू.३४क/४३.
• क्रि. न भुञ्जीत — {kha bkang ba dang sgra bcas dang /} /{kha gdangs nas ni bza' mi bya//} मुखपूरं न भुञ्जीत सशब्दं प्रसृताननम् । बो.अ.१३ख/५.९२; न भक्षयेत् — {rtog pas 'dod chags rab tu bskyed/} /{de yi phyir na bzar mi bya//} सङ्कल्पजनितो रागस्तस्मादपि न भक्षयेत् ।। ल.अ.१५७क/१०४; • कृ. अभक्ष्यम् — {sha thams cad bza' bar mi bya ste} मांसं सर्वमभक्ष्यम् ल.अ.१५३क/१००.
bza' bar brtsams
भू.का.कृ. भक्षयितुमारब्धः — {des de ri rab kyi bang rim gyi steng du phyung nas bza' bar brtsams so//} स तं सुमेरुपरिषण्डायामारोप्य भक्षयितुमारब्धः अ.श.२५१ख/२३१.
bza' bya ba
= {bza' bar bya/}
bza' byas
= {bza' bar byas/}
bza' mi
= {khyo shug} दम्पती, भार्यापती— {bza' mi khyo shug khyim thab dang /} /{chung ma khyo bo de dag go//} दम्पती जम्पती जायापती भार्यापती च तौ । अ.को.१७२ख/२.६.३८; जाया च पतिश्च दम्पती अ.वि.२.६.३८.
bza' mi bya
= {bza' bar mi bya/}
bza' min
वि. अभक्ष्यम् — {bza' dang bza' min dpyod pa dang /} /{de bzhin btung dang btung min nyid/} /{bgrod dang bgrod min sngags pa yis/} /{rnam rtog nyid du mi bya 'o//} भक्ष्याभक्ष्यविचारं तु पेयापेयं तथैव च । गम्यागम्यं तथा मन्त्री विकल्पं नैव कारयेत् ।। हे.त.७ख/२०; {blo gros chen po} … {mi'i sha la sogs pa ni 'jig rten gyis bza' ba ma yin} मानुषमांसादीनि हि महामते लोकस्याभक्ष्याणि ल.अ.१५३ख/१००.
bza' shing gi ra ba
उद्यानम् — {bdag cag kyang brgya byin gyi khang pa dang bza' shing gi ra ba dang rtse ba'i nags tshal dang} … {longs spyod la dga' ba med de} अस्माकं सर्वशक्रभवनोद्यानक्रीडावन… परिभोगेषु रतिर्न भवति ग.व्यू.३८४क/९२; {grong dang grong khyer dang bza' shing gi ra ba dang} … {nags tshal mngon par bsgrub pa dang} ग्रामनगरोद्यान… वनषण्डाभिनिर्हाराणि द.भू.२१४ख/२९; फलारामः म.व्यु.५५९७ (८२ख).
bza' shing gi ra ba chen po
महोद्यानम् — {bza' shing gi ra ba chen po} … {de'i dbus su pho brang brtsegs pa rin po che sna tshogs bzang po las brtsegs pa zhes bya ba byung ste} महोद्यानस्य मध्ये शुभरत्नविचित्रकूटं नाम कूटागारमभूत् ग.व्यू.२१५ख/२९५.
bza' shing gi ra ba lta bu
वि. उद्यानभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni} … {chos kyi dga' ba dang mos pa nyams su myong bar byed pas bza' shing gi ra ba lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…उद्यानभूतं धर्मरत्यनुभावनतया ग.व्यू.३०९ख/३९६.
bza' shing ra ba
= {bza' shing gi ra ba/}
bzar
= {bza' bar/}
bzar mi bya
= {bza' bar mi bya/}
bzar mi rung
= {bzar mi rung ba/}
bzar mi rung ba
वि. अभक्ष्यम् — {ma yin par 'jug pas bzar mi rung ba dang reg tu mi rung ba bzhin no//} अभक्ष्यास्पर्शनीयवत् पर्युदासवृत्त्या हे.बि.२४८ख/६४.
bzar rung
= {bzar rung ba/}
bzar rung ba
वि. भक्ष्यः — {shan pa dag rin gyi phyir bzar rung ngo zhes zer zhing srang gi dbus dag tu 'tshong bar byed pas} वीथ्यन्तरेष्वौरभ्रिका भक्ष्याणीति कृत्वा मूल्यहेतोर्विक्रीयन्ते ल.अ.१५३ख/१००; {phan par byas kyang bzar ni rung ba nyid//} कृतोपकारोऽपि च भक्ष्य एव जा.मा.१४३क/१६५; उपभोगयोग्यः — {dgon pa'i gnas de na rtsa ba dang 'bras bu dka' thub can rnams kyis bzar rung ba} तस्मिन्नरण्यायतने तापसजनोपभोगयोग्यं मूलफलम् जा.मा.३२क/३७; द्र.— {kha zas bzar rung ba de lta bu ma rnyed de} तद्विधमाहारजातमनासाद्य जा.मा.२११क/२४६.
bzas
भू.का.कृ. गिलितम् मि.को.४१क ।
bzi ba
• सं. मज्जनम् — {rnal 'byor btung dga' rnal 'byor pa/} /{gzhan gyi btung bas bzi ba med//} योगपानरतो योगी नान्यपानेन मज्जनम् ।। हे.त.७ख/२०; • वि. = {chang gis myos pa} शौण्डः मि.को.४०क ।
bzung
= {bzung ba/} {bzung ste/} {o nas} उद्गृह्य — {de'i 'dul ba bzung ste} उद्गृह्य तद्विनयम् वि.सू.९८ख/११८; निगृह्य — {gang gis nag mo bdag mdun nas/} /{skra nas bzung ste drangs gyur pa//} निगृह्य केशेष्वाकृष्टा कृष्णा येनाग्रतो मम । का.आ.३३१ख/२.२७९; प्रतिगृह्य — {bdag nyid kyis srab skyogs bzung ste ri bang ga gang na ba der song ngo //} स्वयमेव रथप्रग्रहान् प्रतिगृह्य येन वङ्कः पर्वतस्तेन प्रायात् जा.मा.५२क/६१; उद्गृह्य — {mtshan ma bzung nas de'i lugs las bzlog ste/} … {gnas skabs gzhan rnams yid la byed do//} निमित्तमुद्गृह्य प्रातिलोम्येन अवस्थान्तराणि मनसिकरोति अभि.भा.६१ख/१११०; आदाय — {de blangs nas ni bzung nas so//} तां गृहीत्वा आदाय बो.प.४७ख/८; अवधार्य — {des na de dag rgyu dang 'bras bu'i so sor nges pa bzung nas dge ba la sogs pa'i bya ba dag la 'jug par 'gyur ro//} इत्यतस्ते हेतुफलप्रतिनियममवधार्य शुभादिक्रियासु प्रवर्तन्ते त.प.२५६क/२२८; समादाय — {rgyal po gzugs can snying po ni/} /{mi bdag la 'os tshos pa'i snod/} /{rang gis bzung nas byung bar gyur//} स्थालीपाकं नृपोचितम् । समादाय स्वयं राजा बिम्बिसारः समाययौ ।। अ.क.२३६क/२७.१६; गृहीत्वा — {de ltar blo dang ldan pa yis/} /{rab dang byang chub sems bzung nas//} एवं गृहीत्वा मतिमान् बोधिचित्तं प्रसादतः । बो.अ.७ख/३.२४; धृत्वा — {smon lam dag ni nang nyid du/} /{bzung nas de ni ri yi rtse las ji srid lhung gyur pa//} प्रणिधानमन्तर्धृत्वा स शैलशिखरान्निपपात यावत् अ.क.३३क/५३.५२; धारयित्वा — {chos nyid de mngon sum du byas shing bzung nas gang dang gang 'chad pa dang} तां धर्मतां साक्षात्कृत्य धारयित्वा यद्यदेव भाषन्ते अ.सा.३ख/२; द्र.— {deng nas bzung ste bdag gi khyim/} /{lha yi khyim bzhin bsten par 'os//} देवधिष्ण्यमिवाराध्यमद्यप्रभृति नो गृहम् । का.आ.३२१ख/१.८९.
bzung dka'
वि. दुर्ग्रहः — {bzung dka'i ral pa pags pa yongs 'dzin skyes bu rnams dag gis/} /{chags pas yongs 'dris sems ni yongs su gdung bar byed pa yin//} पुंसां जटाजिनपरिग्रहदुर्ग्रहाणां चेतः स्पृहापरिचितं परिशोध (ष लि.पा.)यन्ति ।। अ.क.१३८क/६७.४८.
bzung dka' ba
= {bzung dka'/}
bzung gyur
भू.का.कृ. गृहीतः — {blon po chen po mtshan mkhan gyis/} /{mtshan bzang ldan pa de bzung gyur//} निमित्तज्ञैर्महामात्यैर्गृहीतः स सुलक्षणः ।। अ.क.२६८क/३२.३५.
bzung ste 'dug pa
उपरोधवासः म.व्यु.७२१५ (१०२ख).
bzung du zin
= {bzung zin pa/}
bzung du rung
कृ. ग्राह्यम् — {mngon sum la sogs pa'i rigs pa'i tshad mas bzung du rung la} प्रत्यक्षादिप्रमाणयुक्तिग्राह्यम् जा.मा.१७४क/२०१.
bzung ba
• क्रि. ( {'dzin pa} इत्यस्या भूत.) १. बभार — {rngul chu'i tshon ris nyams byas rnam 'gyur ni/} /{'dod pas nyer bstan rab tu gsal bar bzung //} स्वेदाम्बुनश्यत्तिलकाधि (कवि लि.पा.)कारं स्मरोपदिष्टं प्रकटं बभार ।। अ.क.५३क/५९.३३ २. धारयति— {rgyal po gzugs can snying pos rang gi lag gis bcom ldan 'das kyi dbu'i steng du gdugs rtsibs brgya pa bzung ngo //} राजा बिम्बिसारः स्वयमेव भगवतो मूर्ध्नि शतशलाकं छत्रं धारयति अ.श.५७क/४९; गृह्यते — {rnam par rtog pa yang de dang bsres pa bzung ngo //} विकल्पोऽपि तत्संसृष्टो गृह्यते त.प.१५९क/४०; {de dag gis de bzung ste} स तैर्गृह्यते शि.स.४७ख/४५; • सं. १. ग्रहः — {dang por 'grogs par 'dod pa'i dga' ma la mgrin pa nas bzung ba bzhin du} प्रथमसङ्गमोत्कण्ठितप्रियाकण्ठग्रह इव ना.ना.२२६ख/१५; परिग्रहः — {sogs pa'i sgras tshig chad pa dang glu rta} (? {p+lu ta} ) {dang bstod pa la sogs pa bzung ngo //} आदिशब्देन पदविच्छेदप्लुतोदात्तादिपरिग्रहः त.प. २१३क/८९६; ग्रहणम् — {brda bzung ba'i/} /{sngon du} सङ्केतग्रहणात् पूर्वम् त.स.९६ख/८६०; {mtshan bzung ba tsam gyis} नामधेयग्रहणमात्रेण अभि.स.भा.८४ख/११५ २. = {bzung ba nyid} क्रोडीकृतत्वम् — {rdzas de ni yan lag gcig gis bzung ba'i phyir/} {rdzas 'di nyid kyi tshe yan lag gzhan la 'jug pa'i go skabs yod par ga la 'gyur} तेनैवावयवेन तस्य क्रोडीकृतत्वात् कुतोऽवयवान्तरे वर्तितुमस्यावसरस्तदानीमेव स्यात् त.प.२६७ख/२५१; • भू.का.कृ. गृहीतः — {zhes brjod bu yi mgrin bzung de yi ni/} /{phrag par bzhin bkod ma de rmongs par gyur//} उक्त्वेति सा कण्ठगृहीतपुत्रा तत्स्कन्धविन्यस्तमुखी मुमोह ।। अ.क.३०६क/१०८.१३१; संगृहीतः — {gal te rmongs pas gzhan gyis tshad ma ma yin pa nyid tshad mar byas nas bzung ba} यदि मोहात् परेणाप्रमाणमेव प्रमाणमिति कृत्वा संगृहीतम् त.प.४०क/५२९; उद्गृहीतः — {ma bsams ma dpyad ma brtags par bzung ba'i dngos po gang yin pa} यद्वस्तु…न चिन्तयित्वा तुलयित्वोपपरीक्ष्योद्गृहीतम् बो.भू.२१क/२५; उपात्तः — {mtshan nyid de ni dngos su bzung ba gang yin pa de yin no//} लक्षणं हि यदुपात्तं साक्षात् तदेव प्र.अ.२६क/३०; धृतः — {de nas de lag gis bzung ba'i/} /{thag par dal bus 'chel byas te/} /{ri yi chu klung drag la brdabs//} तत्पाणिधृतरज्ज्वाऽथ विहितालम्बनः शनैः । सोऽवतीर्णः शिलास्फालगर्जद्गिरिनदीतटम् ।। अ.क.२६७ख/३२.२९; {gus pa'i tshul 'chos bsam gtan bzung //} भक्तिदम्भधृतध्यानः अ.क.१०१ख/६४.१६६; अवधृतः — {yang dang yang du thos shing bzung la shes zin pa'i don gyi gtam yin par shes na nyes pa med do//} अनापत्तिः पुनः पुनः श्रुतामवधृतां विज्ञातार्थां कथां सञ्जानतः बो.भू.९४ख/१२०; विधृतः — {ser sna'i rgyu 'dis bzung la ci zhig bya snyam du dgongs pa'o//} किमनेन मात्सर्यहेतुना विधृतेनेति भावः बो.प.७१ख/४०; अवधारितः — {gang na du ba yod pa de na me yod la/} {'di na yang du ba yod pas zhes bya ba de tsam brjod pa na rjes su 'gro ba dang ldog pa bzung ste} ‘यत्र धूमस्तत्र वह्निः, धूमश्चात्र’ इत्येतावन्मात्रमुक्तोऽवधारितान्वयव्यतिरेकः त.प.३२ख/५१३; आधारितः — {des ni de bzhin gshegs pa thams cad kyi chos kyi mdzod bzung ba las} तेनाधारिताः सर्वतथाग– त(धर्म)कोशाः ग.व्यू.३०५ख/३९३; ग्रस्तः — {grong der des phyin glang po'i mun pa yis/} /{ma lus phyogs bzung yongs su bskor te gnas//} स तां पुरीं प्राप्य गजान्धकारग्रस्ताखिलाशः परिवार्य तस्थौ । अ.क.५६क/५९.६०; ग्रसितः — {'das pa ni mi rtag pa nyid kyis bzung ba} गता अनित्यतया ग्रसिताः बो.प.६५क/३१; बद्धः — {mi'am ci mo yid 'phrog ma la brtag par brtsams pa las bzung bar mthong ngo //} म(नो)हरां किन्नरीं निरीक्षितुमारब्धः । पश्यति बद्धाम् वि.व.२०८ख/१.८३. (द्र.— {nges par bzung ba/} ).
bzung ba nyid
गृहीतता — {'dir klog pa'i slob dpon yang bzung ba nyid yin no//} पाठाचार्यस्याप्यत्र गृहीतता वि.सू.१०क/१०.
bzung ba yin
क्रि. प्रगृह्यते — {skyes bu thams cad dag gis ni/} /{sngar grub rim pa bzung ba yin} (? {min} ) // न च सर्वैः क्रमः पुम्भिः पूर्वसिद्धः प्रगृह्यते । त.स.९७ख/८६८.
क्रि. गृह्यताम् — {rang las dmigs pa thams cad kyi/} /{tshad ma nyid ces bzung bar gyis//} स्वतः सर्वोपलब्धीनां प्रामाण्यमिति गृह्यताम् । त.प.२५७क/९८६.
bzung bar gyur
= {bzung gyur/}
bzung bar bya
कृ. उद्ग्रहीतव्यः, ओ या — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di nyid rgyun mi chad par mnyon par bya bzung bar bya} इयमेव प्रज्ञापारमिता अभीक्ष्णं श्रोतव्या उद्ग्रहीतव्या अ.सा.१३३ख/७६; = {gzung bar bya/}
bzung bar 'dzin pa
गृहीतग्रहणम् — {nye bar 'jal ba rnams la yang /} /{bzung bar 'dzin pa nyid du mtshungs//} गृहीतग्रहणात्…समानमुपमास्वपि त.स.५७क/५५०.
bzung bar 'os
= {bzung bar 'os pa/}
bzung bar 'os pa
वि. आदेयम् — {de'i tshig bzung bar 'os par 'gyur} स आदेयवचनश्च भविष्यति अ.सा.४७क/२७.
bzung zin
= {bzung zin pa/}
bzung zin pa
भू.का.कृ. गृहीतः — {ji ltar mngon sum gyis bzung zin pa'i sgra la sogs pa'i chos can la} यथा प्रत्यक्षेण गृहीते शब्दादौ धर्मिणि त.प.१४ख/४७५; {gang la skyed par mi byed pa de ni bzung du zin kyang ma zin pa dang mtshungs pa yin no//} यत्र तु न जनयति तद् गृहीतमप्यगृहीतप्रख्यम् त.प.१११क/६७३.
bzung zin pa 'dzin pa
• सं. गृहीतग्रहणम् — {bzung zin pa 'dzin pas tshad mar mi rung ba'i skyon yod do zhes bya ba bsal ba yin no//} गृहीतग्रहणादासञ्जितोऽप्रामाण्यदोषो निरस्तः न्या.टी.४३क/६१; • वि. गृहीतग्राही — {gang bzung zin pa 'dzin pa'i shes pa de ni tshad ma ma yin te/} {dran pa bzhin no//} यद् गृहीतग्राहि ज्ञानं न तत्प्रमाणम्, यथा—स्मृतिः त.प.१४ख/४७५.
bzung zin pa 'dzin pa nyid
गृहीतग्राहित्वम् — {gzhon nu ma len gyi lugs kyis bzung zin pa 'dzin pa nyid kyi ma grub par ston par byed pa yin te} कुमारिलमतेन गृहीतग्राहित्वस्यासिद्धिमुद्भावयति त.प.२४२क/१९९.
bzung zin pa 'dzin pa'i shes pa
पा. गृहीतग्राहि ज्ञानम् — {gang bzung zin pa 'dzin pa'i shes pa de ni tshad ma ma yin te/} {dran pa bzhin no//} यद् गृहीतग्राहि ज्ञानं न तत् प्रमाणम्, यथा—स्मृतिः त.प.१४ख/४७४.
bzung zin pa'i yul can nyid
गृहीतविषयत्वम् — {dus phyis 'byung ba'i shes pa de dag las dang po ni tshad ma nyid du rigs pa yang ma yin te/} {de dag bzung zin pa'i yul can nyid kyi rang bzhin} (? {kyis rang nyid} ) {tshad ma ma yin pa'i phyir ro//} न च तेभ्य उत्तरकालभाविभ्यः प्रत्ययेभ्यः प्रथमस्य प्रामाण्यं युक्तम्; तेषां गृहीतविषयत्वेन स्वयमेवाप्रमाणत्वात् त.प.२२८ख/९२७.
bzur
= {bzur ba/} {bzur te/} {o nas} अपक्रम्य — {de nas bcom ldan 'das kyis lam las bzur te dge slong gi dge 'dun gyi gung la gdan bshams pa nyid la bzhugs so//} ततो भगवान् मार्गादपक्रम्य पुरस्ताद् भिक्षुसङ्घस्य प्रज्ञप्त एवासने निषण्णः वि.व.१२७ख/१.१७; वि.व.१५८ख/१.४७.
bzur ba
• सं. परिहारः — {gru bzur ba dang gru phul ba dang} … {gru btang ba yang rab tu shes so//} यानपरिहारं यानवाहनं…यानसम्प्रेषणं प्रजानामि ग.व्यू.५०क/१४४; • पा. अवयानम्, कलाविशेषः — {mchongs pa dang} … {bzur ba dang} … {spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal} … {thams cad la} लङ्घिते…अवयाने…गन्धयुक्तौ—इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०क/१०८.
bze re
सौकुमार्यम् — {nad dang 'ching dang rdeg sogs la/} /{bdag gis bze re mi bya ste//} व्याधिबन्धनताडनैः । सौकुमार्यं न कर्तव्यम् बो.अ.१५क/६.१६.
bze re can
वि. सुकुमारः — {brtson med 'bras bu 'dod pa dang /} /{bze re can la gnod mang zhing //} निरुद्यम फलाकाङ्क्षिन् सुकुमार बहुव्यथ । बो.अ.२०ख/७.१३.
bzed
• क्रि. ( {'dzed} इत्यस्या भवि., भूत.) १. उपनामयेत् — {bca' ba dang bza' ba ma 'ongs par lhung bzed mi bzed par ro//} नानागते खादनीये भोजनीये पात्रमुपनामयेत् वि.सू.४९क/६२ । २. प्रसारयति — {gal te nam mkha' la bcom ldan 'das kyis lhung bzed bzed na} यदि भगवान् आकाशे पात्रं प्रसारयति वि.व.१४१क/१.३०; • भू.का.कृ. १. प्रसारितः — {lhung bzed bzed nas sgor bsdad pa dang} द्वारे स्थितेन पात्रं प्रसारितम् वि.व.१६४ख/१.५३ २. प्रसारितवान् — {de nas rang sangs rgyas des skyes bu bkren pa de'i bsam pa sems kyis shes nas lhung bzed bzed de} ततः प्रत्येकबुद्धस्तस्य दरिद्रपुरुषस्य चेतसा चित्तमाज्ञाय पात्रं प्रसारितवान् वि.व.१६७ख/१.५६; • वि. उत्तानः — । {de dus don gnyer gzhan la ni/} /{lag bzed nyid du ji ltar 'gyur//} कथं…गच्छामि प्रार्थितान्यस्य तत्क्षणोत्तानपाणिताम् ।। अ.क.८ख/५०.८३; • सं. प्रतिग्रहणम् — {skra bzed bcang bar bya'o//} {med na rngul gzan gyis so//} {gding bar yang mi bya'o//} धारयेत् केशप्रतिग्रहणम् । अभावे सङ्कक्षिकया । न संस्तरे वि.सू.५ख/५; द्र.— {rgyal po'i khrag tsan dan dmar po'i khu ba 'dra ba snyim pa bzed de btung bar chas so//} अञ्जलिपुटैरेव राज्ञो रक्तचन्दनरसाभिताम्रं रुधिरं पातुमुपचक्रमिरे जा.मा.४२ख/५०. (द्र.— {lhung bzed/} {sgra bzed/} ).
bzed pa
= {bzed/}
bzo
• सं. १. = {bzo ba} घटना — {kye ma sems med shing rnams ni/} /{bzo yi sbyor bas skad cig las/} /{las su rung ba nyid 'gyur te/} /{lus can rnams kyi sems ma yin//} अहो नु घटनायोगाद् यान्ति कर्मण्यतां क्षणात् । निश्चेतनानि दारूणि न चित्तानि शरीरिणाम् ।। अ.क.३२९क/४१.५४ २. = {mkhas pa} नैपुणम् — {e ma'o shin tu yongs dag pa'i/} /{phrin las rnams kyang rab tu bzo//} अहो सुपरिशुद्धानां कर्मणां नैपुणं परम् । श.बु.११२ख/७१; {bzo zhes bya ba ni mkhas pa'o//} श.टी.७१; • पा. शिल्पम् । १. विद्यास्थानविशेषः — {gso ba'i gtsug lag bzo rnams dang /} /{sgyu rtsal rig lung de bzhin te//} चिकित्सशास्त्रं शिल्पाश्च कलाविद्यागमं तथा ।। ल.अ.६६ख/१४; {sprul pa'i sku de ni rtag tu gdul ba'i don du pi wang len pa la sogs pa bzo dang} स पुनर्निर्माणकायः सदा विनेयार्थं शिल्पस्य वीणावादनादिभिः सू.व्या.१५९ख/४८; {thos pa dang bzo la sogs pa goms pa'i khyad par gyi 'phel ba dang 'grib pa dag gis} श्रुतशिल्पाद्यभ्यासविशेषस्योत्कर्षापकर्षाभ्याम् त.प.१०२क/६५४; {thar dang blo dang shes pa gzhan/} /{rnam shes bzo dang bstan bcos so//} मोक्षे धीर्ज्ञानमन्यत्र विज्ञानं शिल्पशास्त्रयोः । अ.को.१३९क/१.५.६ २. = {sgyu rtsal} कला — {rig pa'i gnas dang bzo yi rnams/} /{gang gis ji ltar rab tu bshad//} विद्यास्थानकलाश्चैव कथं केन प्रकाशितम् ।। ल.अ.६५क/१२. (द्र.— {lag bzo/} ).
bzo khang
= {bzo'i khang pa/}
bzo mkhan
= {bzo bo} कारुः, शिल्पी मि.को.२४ख ।
bzo mngon par shes pa
• पा. शिल्पाभिज्ञा — {byang chub sems pa'i rnam par thar pa bzo mngon par shes pa dang ldan pa thob pa} शिल्पाभिज्ञावतो बोधिसत्त्वविमोक्षस्य लाभी ग.व्यू.२७३ख/३५२; • ना. शिल्पाभिज्ञः, श्रेष्ठिदारकः — {tshong dpon gyi bu nor bzangs tshong dpon gyi bu bzo mngon par shes pa gang na ba der song ste} अथ खलु सुधनः श्रेष्ठिदारको येन शिल्पाभिज्ञो श्रेष्ठिदारकस्तेनोपसङ्क्रम्य ग.व्यू.२७३ख/३५२.
bzo mngon par shes pa dang ldan pa
पा. शिल्पाभिज्ञावान्, बोधिसत्त्वविमोक्षः — {rigs kyi bu kho bo ni byang chub sems pa'i rnam par thar pa bzo mngon par shes pa dang ldan pa thob pa} अहं कुलपुत्र शिल्पाभिज्ञावतो बोधिसत्त्वविमोक्षस्य लाभी ग.व्यू.२७३ख/३५२.
bzo dang rig dang sgyu rtsal
शिल्पविद्याकला लो.को.२०९९.
bzo dang las kyi gnas
शिल्पकर्मस्थानम् — {'jig rten pa'i bzo dang las kyi gnas ni rnam pa du ma rnam pa sna tshogs mang po yod de/} {gser mgar dang lcags mgar dang nor bu mkhan gyi las shes pa la sogs pa ste} लौकिकानि शिल्पकर्मस्थानान्यनेकविधानि बहुनानाप्रकाराणि सुवर्णकारायस्कारमणिकारकर्मज्ञानप्रभृतीनि बो.भू.५२क/६८; {'jig rten pa'i bzo dang las kyi gnas rnams la mkhas par gyur pa yin no//} लौकिकेषु च शिल्पकर्मस्थानेषु कौशल्यप्राप्तः बो.भू.१३५ख/१७४.
bzo dang las kyi gnas kyi rig pa
पा. शिल्पकर्मस्थानविद्या, विद्यास्थानभेदः — {rig pa'i gnas lnga po dag yin te/} {nang gi rig pa dang gtan tshigs kyi rig pa dang sgra'i rig pa dang nad gso ba'i rig pa dang bzo dang las kyi gnas kyi rig pa'o//} पञ्चविद्यास्थानानि भवन्ति । अध्यात्मविद्या हेतुविद्या शब्दविद्या व्याधिचिकित्साविद्या शिल्पकर्मस्थानविद्या च बो.भू.५२क/६८; = {bzo'i las kyi gnas rig pa/}
bzo gnas
= {bzo'i gnas/}
bzo sna tshogs can
ना. विश्वकर्मा म.व्यु.६९४१ (९९क).
bzo ba
= {bzo/}
bzo ba po
= {bzo bo/}
bzo bo
शिल्पी — {bzo bo mkhas pa kha cig dag/} /{gser gyi ri dwags bgyid du stsol//} कुर्वन्तु काञ्चनमृगं कुशलाः केऽपि शिल्पिनः ।। अ.क.२५७क/३०.२७; {byed mkhan dang ni bzo bo} कारुः शिल्पी अ.को.२०२ख/२.१०.५; शिल्पिकर्मास्यास्तीति शिल्पी अ.वि.२.१०.५; कर्मी — {bzo bo bza' dang bcas 'jig pas/} /{bdag gis kyang ni mngon par bsrung //} सकुटुम्बो नश्यते कर्मी आत्मनश्चापि रक्षयेत् । म.मू.२७५ख/४३२; कितवः — {de la mchod pa yongs 'dzin cing /} /{bya ru 'dzugs pa byed pa'i tshe/} /{bzo bo kan ta la zhes pas/} /{gzugs can gnyis ni rnam par bkod//} तस्मिन्नारोप्यमाणायां यष्ट्यां पूजापरिग्रहे । कितवः कन्दलो नाम निदधे रूपकद्वयम् ।। अ.क.३३६क/४३.१८.
bzo bo'i tshogs
श्रेणिः मि.को.२४ख ।
bzo sbyang ba
श्रेणिः, ओ णी— {de phas bzo sbyang ba bcwa brgyad po dag la bcug nas de'i ming bzo sbyangs gzugs can snying po/} {bzo sbyangs gzugs can snying po zhes bya bar gyur to//} स पित्राऽष्टादशसु श्रेणीष्ववतारितः । अतोऽस्य श्रेण्यो (बिम्बिसार इति ख्यातिः) वि.व.४ख/२.७६; द्र. {bzo sbyangs/}
bzo sbyangs
ना. श्रेण्यः, नृपः — {de na kha cig gis ni bzo sbyangs gzugs can snying po zhes bya bar shes so//} ( केचित्) श्रेण्यो बिम्बिसार इति सञ्जानते वि.व.६क/२.७७; {de phas bzo sbyang ba bcwa brgyad po dag la bcug nas de'i ming bzo sbyangs gzugs can snying po/} {bzo sbyangs gzugs can snying po zhes bya bar gyur to//} स पित्राऽष्टादशसु श्रेणीष्ववतारितः । अतोऽस्य श्रेण्यो (बिम्बिसार इति ख्यातिः) वि.व.४ख/२.७६; म.व्यु.३६५२ (६१ख); श्रेणिकः म.व्यु.३६५२ (६१ख).
bzo sbyangs kyi gnas
श्रेणिः, ओ णी — {grong ngam grong rdal lam bzo sbyangs kyi gnas sam 'dren pa'i} ( {ma'i} इत्यपि) {nang ngam 'khor gyi nang ngam} ग्रामे वा, निगमे वा, श्रेण्यां वा, पूगे वा पर्षदि वा श्रा.भू.१७५ख/४६५.
• वि. क्षान्तिप्रियः — {de dag ni bzod pa la dga' bas so//} ते हि क्षान्तिप्रिया इति सू.भा.२४२ख/१५७; • सं. क्षमारतिः — {gzhan las khyad 'phags la zhen cing /} /{mi mthun dag la bzod dga' ba/} /{'dis mi bzod ces skad cig gis/} /{gsal bar grags pa nyams par gyur//} परोत्कर्षाधिरूढस्य प्रतिपक्षे क्षमारतेः । अक्षमोऽयमिति व्यक्तं क्षणेन क्षीयते यशः ।। अ.क.३०२ख/३९.६३; • ना. क्षान्तिप्रिया, गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang} … {dri za'i bu mo bzod dga' zhes bya ba dang} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा — प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या…क्षान्तिप्रिया नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२क/२६०.
bzod cing dul la zhi ba dang ldan pa
वि. क्षमदमशमोपेतः — {de de ltar bzod pa dang ldan de ltar dul ba dang ldan de ltar zhi ba dang ldan te/} {de ltar bzod cing dul la zhi ba dang ldan pas} स एवं क्षमोपेत एवं दमोपेत एवं शमोपेत एवं क्षमदमशमोपेतः द.भू.२०७ख/२५.
bzod cing des pa dang ldan pa
क्षान्तिसौरत्योपेतता — {byang chub sems dpa' ni} … {dge ba'i rtsa ba thams cad yang dag par bsdu ba'i phyir rab tu brtson par byed do//} … {de dad pa la dbang bsgyur ba dang} … {bzod cing des pa dang ldan pa dang} बोधिसत्त्वः… प्रयुज्यते सर्वकुशलमूलसमुदागमाय…स श्रद्धाधिपतेयतया…क्षान्तिसौरत्योपेततया द.भू.१७६क/९.
bzod thob
= {bzod pa thob pa/}
bzod ldan
वि. क्षमी — {nor ldan dud pa rje bzod ldan/} … /{bud med dag ces gtam nyid ci//} धनी नम्रः प्रभुः क्षमी ।…स्त्री सतीति कथैव का ।। अ.क.१४५क/१४.७१; क्षमावान्, ओ वती — {mi mthun phyogs la bzod ldan pa//} विपक्षेषु क्षमावन्तः अ.क.२६क/३.७६; {bzod pa dang ldan na brtson 'grus rtsom mo//} क्षमावान् वीर्यमारभते सू.व्या.१९८क/९९; {gang zhig dregs pa med de rig/} /{gang zhig bzod pa ldan de stobs//} दर्पो न यस्य विद्या सा शक्तिर्या च क्षमावती ।। अ.क.३०३क/३९.६७; क्षमोपेतः — {de de ltar bzod pa dang ldan/} {de de ltar dul ba dang ldan/} {de de ltar zhi ba dang ldan te} स एवं क्षमोपेत एवं दमोपेत एवं शमोपेतः द.भू.२०७ख/२५; सहिष्णुः — {snying stobs che zhing bzod dang ldan//} सात्त्विकैश्च सहिष्णुभिः म.मू.१५५क/६९; क्षमः — {byang chub sems dpa' bzod pa dang ldan pa ni bzod pa'i mi mthun pa'i phyogs mi bzod pa yang spong ngo //} क्षमो बोधिसत्त्वः क्षान्तिविपक्षमक्षान्तिं प्रजहाति बो.भू.३९ख/५१; क्षान्तः — {der ni yan lag bcad pa de mthong nas/} /{bzod ldan dag kyang khro bas 'dar bar 'gyur//} तं तत्र कृत्तावयवं विलोक्य क्षान्ता अपि क्रोधधुता बभूवुः ।। अ.क.२९६क/३८.१५.
bzod ldan pa
= {bzod ldan/}
bzod ldan tshul
वि. क्षमाशीलः — {rje nyid yin yang bzod ldan tshul/} /{lang tsho ldan yang dbang po thul//} क्षमाशीलः प्रभुत्वेऽपि यौवनेऽपि जितेन्द्रियः ।। अ.क.२०क/३.९.
bzod pa
• क्रि. (अवि., सक.) १. सहति — {yon tan 'dod pa sdug bsngal brgya dag bzod//} सहति च दुःखशतां गुणाभिकाङ्क्षी रा.प.२३५क/१२९; सहते — {khyod kyi lus kyis stan ngan ji ltar bzod//} कथं तनुस्ते सहते कुशय्याम् अ.क.१९५क/२२.२९; {sems can thams cad kyi khur yang bzod} सर्वसत्त्वभारांश्च सहते शि.स.१०४क/१०३; उत्सहते — {sems can dmyal ba'i sdug bsngal de myong bar bzod kyi} उत्सहेऽहं नैरयिकं दुःखं प्रतिवेदयितुम् शि.स.९३ख/ ९३; प्रसहते — {de dag ni de bzhin gshegs pa'i chos kyi tshul gyi char chen po 'di bzod do//} ते इमां महाधर्मनयवृष्टिं तथागतस्य प्रसहन्ते सु.प.३४ख/१३; क्षमते — {gnod par byed pa thams cad kyang bzod pa dang thams cad kyis kyang bzod pa dang} सर्वं चापकारं क्षमते । सर्वतश्च क्षमते बो.भू.१०६क/१३५; तितिक्षते — {mthu chung 'khrul pa dag la ni/} /{mthu yod bzhin du bzod na rung //} शक्त एव तितिक्षते दुर्बलस्खलितं यतः । जा.मा.२०८ख/२४३; द्र.— {dpa' bo rnams ni dpa' ba'i mtshan gyis mtshon/} /{de bzhin rma 'di bdag gis dga' ba bzhin bzod//} वीरा यथा विक्रमचिह्नशोभां प्रीत्या तथेमां रुजमुद्वहामि ।। जा.मा.१६२क/१८७ । २. सहिष्यति — {sen mo yis ni gcad bya ba/} /{sta res gcad par su zhig bzod//} परशुच्छेद्यतां को वा नखच्छेद्ये सहिष्यति ।। प्र.अ.६१क/६९; • सं. १. क्षान्तिः — {zhe sdang lta bu'i sdig pa med/} /{bzod pa lta bu'i dka' thub med//} न च द्वेषसमं पापं न च क्षान्तिसमं तपः । बो.अ.१४ख/६.२; {de'i bzod pa dang des pa yang de bas kyang yongs su dag par 'gyur ro//} तस्य भूयस्या मात्रया क्षान्तिसौरत्याशयता च परिशुद्धयति द.भू.२०१ख/२३; {brtan pa dang mi mjed pa dang bzod pa zhes bya ba ni rnam grangs te} धृतिः सहनं क्षान्तिरिति पर्यायाः सू.व्या.१४९ख/३१; क्षमा — {bzod pa ni dka' ba spyod pa la'o//} क्षमा दुष्करचर्यायाम् सू.व्या.१४८ख/३०; {khro bas skad cig nyid kyis bzod pa rlag par byed//} क्षपयति क्रोधः क्षणेन क्षमाम् अ.क.२१६ख/८८.३२; {nus pa dag la bzod pa rgyan gyi mchog//} क्षमा हि शक्तस्य परं विभूषणम् जा.मा.१७०क/१९६; मर्षणम् — {gnod par byed pa la bzod pa} अपराधमर्षणम् सू.व्या.१९७ख/९९; {byang chub sems dpa'} … {gtong ba dang mi gnod pa dang gnod pa byed pa bzod pas sems can gyi don byed do//} बोधिसत्त्वः…त्यागेनानुपघातेनोपघातमर्षणेन च सत्त्वार्थं कुरुते सू.व्या.१९६क/९७; मर्षणा — {gnod pa la ni bzod pa dang //} मर्षणा चापकारस्य सू.अ.२४०ख/१५५; सम्मर्षणम् — {mi phongs pa dang rnam par mi 'tshe dang /} /{rnam 'tshe bzod dang bya bas mi skyo dang //} अविघातैरविहेठैर्विहेठसम्मर्षणैः क्रियाखेदैः । सू.अ.१९६ख/९७; क्षमणम् — {de'i rjes la ni bden pa la cher bzod pa'i phyir bzod pa skye'o//} तदनन्तरमिदानीमधिमात्रसत्यक्षमणात्क्षान्तिरुत्पद्यते अभि.स्फु.१६७ख/९०८ २. = {dang du len pa} अधिवासः — {sdug bsngal bzod pa sdug bsngal 'jigs pa med//} दुःखाधिवासो न च दुःखभीतः सू.अ.२४८ख/१६५; अधिवासना — {bzod pa che ba ste/} {sdug bsngal thams cad dang du len pa'i phyir ro//} महाधिवासना सर्वदुःखाधिवासनात् सू.व्या.१४३क/२१ ३. = {bzod pa nyid} क्षमणता — {gang gzung ba dang 'dzin pa yongs su shes pas rnam par rtog pa/} {de nyid mi 'jug par bzod pa de ni bzod pa'i pha rol tu phyin pa'o//} या तस्यैव विकल्पस्याप्रवृत्तिक्षमणता ग्राह्यग्राहकपरिज्ञया, सा क्षान्तिपारमिता ल.अ.१५०ख/९६; सहिष्णुता — {de la'ang mi khro bzod pa ni/} /{gnas min bzod pa smad pa'i gnas//} तत्राप्यहं न कुप्यामि धिगस्थानसहिष्णुताम् ।। बो.अ.९क/४.२९; • पा. क्षान्तिः, पारमिताभेदः — {bzod pa ni sems can mi gtong ba'i lam ste/} {gnod pa byed pa thams cad kyi sdug bsngal gyis yid mi 'byung ba'i phyir ro//} क्षान्तिः सत्त्वानुत्सर्गे (मार्गः) सर्वापकारदुःखानुद्वेगात् सू.व्या.१९७क/९८; म.व्यु.१२१४ (२६ख); क्षमा— {sbyin dang tshul khrims bzod brtson 'grus/} /{bsam gtan dang ni shes rab thabs/} /{smon lam stobs dang ye shes dang /} /{'di dag pha rol phyin pa bcu//} दानं शीलं क्षमा वीर्यं ध्यानं प्रज्ञा उपायता । प्रणिधानं बलं ज्ञानमेताः पारमिता दश ।। म.वि.४४क/१५४; • वि. सहिष्णुः — {ye shes kyi stobs mtha' yas pa bzod par mi 'gyur te} अनन्तस्य ज्ञानबलस्य सहिष्णुर्न स्यात् अभि.स्फु.२६९क/१०८९; {sdug bsngal bzod cing bag yod pa} खेदसहिष्णुरप्रमादी जा.मा.११५ख/१३५; क्षान्तिकः — {bdag ni zab mo bzod pa'o zhes/} /{log pa nyid ni smra ba dang //} गम्भीरक्षान्तिकोऽस्मीति मिथ्यैव कथनात्पुनः । बो.प.१०९ख/७९; क्षमः — {bran ni} … {spyo ba dang brdeg pa la sogs pa la bzod pa yin} दासो हि…क्षमो भवति परिभाषणताडनादीनाम् सू.व्या.२४२क/१५६; {phyogs 'di ni khyed kyis bzod pa ma yin no//} न चायं पक्षः क्षमो भवताम् प्र.अ.२ख/३; {'gro ba kun gyi khur 'dzin par/} /{bdag gi dpung pa 'di yis bzod//} अयं मम भुजः सर्वजगद्भारभरक्षमः ।। अ.क.४५क/४.१०४; {gang gA bzhin/} /{dri ma 'khru bzod} गङ्गेव मलप्रक्षालनक्षमा अ.क.३३९क/४४.३४; सहः — {de yi blon po'i glang po ni/} /{sa 'dzin zhes bya sa yi khur/} /{bzod pa gzhan yang byung gyur te/} /{phyogs kyi glang po lnga pa bzhin//} महीधराभिधश्चासौ बभूवामात्यकुञ्जरः । भूमिभारसहस्तस्य दिङ्नाग इव पञ्चमः ।। अ.क.४८क/५.१७; सह्यः — {dman pa 'joms byed ma rungs tshogs pa 'di dag rnams ni ji ltar bzod//} कथं सोऽयं सह्यः कृपणदलनो दारुणगणः ।। अ.क.९०क/६४.२१; अविक्लवः — {rA ma Na yi mgo gcod pa'i/} /{bya ba'i khur yang bzod pa gang /} /{rA g+hu'i bu de bla ma yi/} /{bka' las 'da' bar nus ma gyur//} गुरोः शासनमत्येतुं न शशाक स राघवः । यो रावणशिरच्छेदकार्यभारेऽप्यविक्लवः ।। का.आ.३३२क/२.२९८; द्र.— {da ni khyod kyis gnyen tshan gyi khur dag 'dzin par bzod do//} कुटुम्बभारवहनयोग्य इदानीं त्वम् ना.ना.२२५ख/६; • भू.का.कृ. क्षान्तः — {'jam dpal gang gi tshe byang chub sems dpa' sems dpa' chen po bzod pa dang} … {phrag dog med par 'gyur te} यदा च मञ्जुश्रीर्बोधिसत्त्वो महासत्त्वः क्षान्तो भवति…अनभ्यसूयकः स.पु.१०३ख/१६६; सोढः — {rab rgyas dzA ti'i me tog dri ldang srod la'i rlung dag bzod pa min nam ci//} किं नोन्मीलितमालतीसुरभयः सोढाः प्रदोषानिलाः । ना.ना.२३१ख/५८.
bzod pa brgyad
अष्टौ क्षान्तयः — १. {sdug bsngal la chos shes pa'i bzod pa} दुःखे धर्मज्ञानक्षान्तिः, २. {sdug bsngal la rjes su rtogs par shes ba'i bzod pa} दुःखे अन्वयज्ञानक्षान्तिः, ३. {kun 'byung la chos shes pa'i bzod pa} समुदये धर्मज्ञानक्षान्तिः, ४. {kun 'byung la rjes su rtogs par shes pa'i bzod pa} समुदयेऽन्वयज्ञानक्षान्तिः, ५. {'gog pa la chos shes pa'i bzod pa} निरोधे धर्मज्ञानक्षान्तिः, ६. {'gog pa la rjes su rtogs par shes pa'i bzod pa} निरोधेऽन्वयज्ञानक्षान्तिः, ७. {lam la chos shes pa'i bzod pa} मार्गे धर्मज्ञानक्षान्तिः, ८. {lam la rjes su rtogs par shes pa'i bzod pa} मार्गेऽन्वयज्ञानक्षान्तिः म.व्यु.१२१६ (२६ख); अभि.स.भा.५५ख/७७; अभि.स्फु.२२५क/१००८.
bzod pa rnam pa gsum
त्रिविधा क्षान्तिः — १. {sdug bsngal dang du len pa'i bzod pa} दुःखाधिवासनक्षान्तिः, २. {chos la nges par sems pa'i bzod pa} धर्मनिध्यानक्षान्तिः, ३. {gzhan gyis gnod pa byas pa la ji mi snyam pa'i bzod pa} परापकारमर्षणक्षान्तिः शि.स.१००ख/१००.
bzod par
सोढुम्— {da lta'i sdug bsngal 'di tsam la'ang /} /{bdag gis bzod par mi nus na//} यद्येतन्मात्रमेवाद्य दुःखं सोढुं न पार्यते । बो.अ.१७ख/६.७३; क्षन्तुम् — {pha dang slob dpon 'dra ba ru/} /{bdag la khyod kyis bzod par mdzod//} पितेवाचार्य इव च क्षन्तुमर्हति तद्भवान् ।। जा.मा.१०३ख/१२०; क्षमितुम् — {bdag gis rang bzhin ngan pa bzod par mi nus te} न शक्यं मया दुराचारस्य क्षमितुम् वि.व.२८४ख/१.१०१.
bzod pa bkod pa
क्षान्तिव्यूहः, रश्मिविशेषः — {bzod pa bkod pa'i 'od zer rab gtong zhing /} /{mi bzod sems can gang dag des bskul ba//} क्षान्तिवियूह य ओसरि रश्मि ताय य अक्षम चोदित सत्त्वाः । शि.स.१८०क/१७९.
bzod pa sgom par byed pa
वि. क्षान्तिसम्भाविता — {bzod pa sgom par byed pa mya ngan las 'da' ba sems par byed la} क्षान्तिसम्भाविता निर्वाणचिन्तकाः का.व्यू.२२८ख/२९१.
bzod pa can
वि. क्षमी — {'dod bsgribs 'dod ldan bzod pa can/} /{skal ba bzang mo ga la thob//} छन्नकामः क्षमी कामी सुभगे लभ्यते कुतः ।। अ.क.२क/५०.८१; क्षमः — {gang zag bzod pa can ni phyi ma la yang dgra mang bar mi 'gyur ba dang} क्षमः पुद्गलः आयत्यामवैरबहुलो भवति बो.भू.१०५ख/१३५; क्षान्तः — {dge ba'i chos can dang 'grogs na bde ba dang bzod pa can dang} कल्याणधर्मः सुखसंवासः क्षान्तश्च भवेत् स.पु.१२७ख/२०२.
bzod pa che
= {bzod pa che ba/}
bzod pa che ba
महाधिवासना — {bzod pa che ba ste/} {sdug bsngal thams cad dang du len pa'i phyir ro//} महाधिवासना सर्वदुःखाधिवासनात् सू.व्या.१४३क/२१.
bzod pa chen po
अधिमात्रा क्षान्तिः — {bzod pa chen po ji lta ba bzhin du} यथैवाधिमात्रा क्षान्तिः अभि.भा.१३ख/९१२; अधिमात्रक्षान्तिः — {bzod pa chen po dang ldan pa} अधिमात्रक्षान्तिसमन्वागतः म.व्यु.८५७ (२०क).
bzod pa chen po dang ldan pa
वि. अधिमात्रक्षान्तिसमन्वागतः म.व्यु.८५७ (२०क).
bzod pa nyid
१. सहिष्णुता — {rtsa ba snying rje med gyur na/} /{dka' spyod bzod pa nyid mi 'gyur//} मूलं करुणा न भवेद् दुष्करचर्यासहिष्णुता न भवेत् । सू.अ.२१६ख/१२२; सहत्वम् — {kun rdzob dpyad bzod nyid ma yin//} संवृतेर्न हि विचारसहत्वम् प्र.अ.८४ख/९२ । २. क्षान्तमेव — {byang chub snying por rdo rje'i gdan/} /{bsten pa de la bdag gis sngon/} /{gnod pa yi ni tshogs dag byas/} /{de yis bdag la bzod pa nyid//} बोधिमूले मया तस्य वज्रासनजुषः पुरा । कृता निकारनिकरा क्षान्तमेव च तेन मे ।। अ.क.१६१ख/७२.५४.
bzod pa thams cad
पा. सर्वा क्षान्तिः, क्षान्तिभेदः — {de la byang chub sems dpa'i bzod pa thams cad gang zhe na/} {de ni rnam pa gnyis su blta bar bya te/} {khyim pa'i phyogs la brten pa dang rab tu byung ba'i phyogs la brten pa'o//} तत्र कतमा बोधिसत्त्वस्य सर्वा क्षान्तिः । सा द्विविधा द्रष्टव्या । गृहिपक्षाश्रिता प्रव्रजितपक्षाश्रिता च बो.भू.१०२क/१३०.
bzod pa thob
= {bzod pa thob pa/}
bzod pa thob pa
• सं. क्षान्तिलाभः — {bzod pa thob pa kho nas 'gro ba dang skye gnas dang skye ba dang lus dang srid pa dang nyon mongs pa rnams las kha cig gis mi skye ba'i chos nyid thob ste} क्षान्तिलाभादेव हि गतियोन्युपप– त्त्याश्रयाष्टमादिभवक्लेशानां केषांचिदनुत्पत्तिधर्मतां प्रतिलभते अभि.भा.१५क/९१९; • वि. क्षान्तिप्रतिलब्धः — {byang chub sems dpa' lnga stong} … {bzod pa thob pa} पञ्चभिश्च बोधिसत्त्वसहस्रैः…क्षान्तिप्रतिलब्धैः रा.प.२२७ख/१२०; क्षान्त्यधिगतः — {ma skyes pa'i chos la bzod pa thob par thugs su chud nas} अनुत्पत्तिकधर्मक्षान्त्यधिगतं विदित्वा ल.अ.६०क/६; क्षान्तिकः — {mi skye ba'i ye shes kyi bzod pa thob pa} अनुत्पादज्ञानक्षान्तिकः अ.सा.२९२ख/१६५; क्षान्तिलाभी — {bzod thob ngan song mi 'gro 'o//} क्षान्तिलाभ्यनपायगः अभि.को.१९ख/६.२३.
bzod pa thob par byed pa'i gzungs
पा. क्षान्तिलाभाय धारणी, बोधिसत्त्वानां धारणीविशेषः — {byang chub sems dpa' rnams kyi gzungs gang zhe na/} {de ni mdor bsdu na rnam pa bzhir blta bar bya ste/} {chos kyi gzungs dang don gyi gzungs dang gsang sngags kyi gzungs dang byang chub sems dpa' bzod pa 'thob par byed pa'i gzungs so//} तत्र कतमा बोधिसत्त्वानां धारणी? समासतश्चतुर्विधा द्रष्टव्या । धर्मधारणी, अर्थधारणी, मन्त्रधारणी, बोधिसत्त्वक्षान्तिलाभाय च धारणी बो.भू.१४३ख/१८५.
bzod pa dang des pa chen po dang ldan pa
वि. महाक्षान्तिसौरत्यसमन्वागतः म.व्यु.१११५ (२४क).
bzod pa dang ldan
= {bzod ldan/}
bzod pa dang ldan pa
= {bzod ldan/}
bzod pa ldan
= {bzod ldan/}
bzod pa phun sum tshogs
= {bzod pa phun sum tshogs pa/}
bzod pa phun sum tshogs pa
वि. क्षान्तिसम्पन्नः — {dpal ldan bzod pa phun sum tshogs/} /{tshe ring bu ni mang ba dang //} श्रीमान् क्षान्तिसम्पन्नः बहुपुत्रः चिरायुषः ।। म.मू.१९५ख/२०८.
bzod pa byas pa
वि. अपसारितः — {bzod pa byas pa de dag la mthun pa thob pa med par mthun pa mi 'byung ngo //} नापसारितानामेषां सामग्र्यस्य विना सामग्रीलाभेनोत्थापनम् वि.सू.८९ख/१०७.
bzod pa byos
क्रि. क्षमेथाः — {ngas ni rjes su bzung bas nor yang zad mi 'gyur/} /{bdag gis gtses pa 'di yang khyod kyis bzod pa byos//} धनक्षयं नाप्स्यसि मत्परिग्रहादिदं क्षमेथाश्च विचेष्टितं मम ।। जा.मा.२५क/२९.
bzod pa 'bring
मध्या क्षान्तिः — {de thams cad ni bzod pa 'bring yin la} एषा सर्वैव मध्या क्षान्तिः अभि.भा.१३ख/९१०.
bzod pa ma yin
क्रि. न सहते — {me tog lta bu mdza' ba yis/} /{gnod pa bzod pa ma yin no//} पुष्पोपमानि प्रेमाणि न सहन्ते कदर्थनाम् ।। अ.क.१४७क/१४.९५.
bzod pa med
= {bzod pa med pa/}
bzod pa med pa
वि. अक्षमः — {bzod pa med pa dang spro thung ba dang mi mthun pa'i rang bzhin can yin pa dang} अक्षमो भवत्यमहिष्ठः, विलोमनजातीयः श्रा.भू.७२क/१८६.
bzod pa smra ba
वि. क्षान्तिवादी — {bdag ni thub pa bzod pa smra/} /{bdag la dogs pa bya mi 'os//} क्षान्तिवादी मुनिरहं न मां शङ्कितुमर्हसि । अ.क.२५२ख/२९.६२; क्षमाभिधायी — {nags na gnas shing rab tu byung bar shes/} /{bzod pa smra ba ring po mi thogs 'chi//} वने वसन् प्रव्रजितप्रतिज्ञः क्षमाभिधायी नचिरान्मरिष्यन् । जा.मा.१७२क/१९९.
bzod pa mdzad
क्रि. तितिक्षते — {khyad du gsod pa bzod pa mdzad cing 'dir/} /{bkur sti dag la'ang chags pa mi mnga' lags//} अवमानमथो तितिक्षसे न च सम्मानमिहाभिनन्दसि ।। वि.व.१२७क/१.१६; अधिवासयते — {ri yi dbang po lta bur bzod mdzad de/} /{thugs brtan khyod la rab tu gnod mi mnga'//} अधिवासयसे नगेन्द्रवन्न च ते प्रव्यथते स्थिरं मनः ।। वि.व.१२६ख/१.१६.
bzod pa mdzad du gsol
क्रि. क्षमताम् — {bcom ldan 'das bdag ni dud 'gro'i skye gnas su skyes pa lags pas/} {bdag la bcom ldan 'das mchod pa'i rgyu ci yang ma mchis na bzod pa mdzad du gsol} क्षमस्व भगवंस्तिर्यग्योनिगतोऽहम्, नास्ति मे विभवो येन भगवन्तमभ्यर्चयेयम् अ.श.१५३क/१४२.
bzod pa mdzad pa
= {bzod pa mdzad/}
bzod pa mdzod cig
क्रि. क्षमस्व — {drang srong chen po} … {bdag la khyod kyis bzod pa mdzod cig} क्षमस्व मम महर्षे अ.श.१०५क/९४.
bzod pa yongs su dag pa
क्षान्तिपरिशुद्धिः— {nam mkha' la zhe 'gras pa med de/} {sems can thams cad la zhe 'gras pa med pa'i} ( {sems kyi} ) {bzod pa yongs su dag pa dang} अप्रतिहतं गगनं सर्वसत्त्वाप्रतिघचित्तस्य क्षान्तिपरिशुद्धिः शि.स.१५०क/१४५.
bzod pa rab tu thob pa
वि. क्षान्तिप्रतिलब्धः — {rim khang bdun pa'i nang na byang chub sems dpa' sgra brnyan lta bu'i bzod pa rab tu thob pa} सप्तमे पुरे प्रतिश्रुत्कोपमक्षान्तिप्रतिलब्धानाम्…बोधिसत्त्वानाम् ग.व्यू.१७ख/११५.
bzod pa la dga' ba
= {bzod dga'/}
bzod pa la dpa' ba
वि. क्षान्तिशूरः — {byang chub sems dpa'} ( {sems la dpa' ba} )… {bzod pa la dpa' ba} बोधिसत्त्वश्चित्तशूरः…क्षान्तिशूरः शि.स.१२ख/१३.
bzod pa la phan yon
= {bzod pa'i phan yon/}
bzod pa las byung ba
वि. क्षान्तिमयः — {byang chub sems dpa' dmigs pa can snga ma de dag thams cad kyi sbyin pa las byung ba'i bsod nams mngon par 'du byed pa gang yin pa dang} … {bzod pa las byung ba gang yin pa dang} तेषां पौर्वकाणामौपलम्भिकानां बोधिसत्त्वानां यश्च दानमयः पुण्याभिसंस्कारः…यश्च क्षान्तिमयः अ.सा.१५३ख/८७.
bzod pa gsol
= {bzod pa gsol ba/} {bzod pa gsol te} क्षमयित्वा — {gal te rkyen de lta bu yod na/} {bzod pa gsol te'o//} तद्रूपश्चेत् प्रत्ययः क्षमयित्वा वि.सू.३८ख/४९.
bzod pa gsol du 'jug pa
अवसारणम् — {mtshams kyi phyi rol du bzod pa gsol du 'jug pa la'o//} बहिःसीम्नय (म्न्य भो.पा.)वसारणे वि.सू.५१क/६५.
• क्रि. क्षमापयति — {sems can gang dag khros pa de dag la dbugs 'byin to//} … {bzod pa gsol lo//} ये क्रुद्धाः सत्त्वास्तानाश्वासयति, क्षमापयति शि.स.१०६क/१०४; • सं. अवसारणम् — {phyogs dang mthun pa sgrub pa dang bzod pa gsol ba dang spo ba la sogs pa bzhi bya ba dang} पक्षसम्पत्त्यवसारणपरिवासादिचतुष्कदान(–) वि.सू.६३क/७९; • वि. क्षमणकः — {'di la bzod pa gsol bas las kyi gnas su de la bzod pa gsol du gzhug go//} तत्क्षमणकमत्र कर्मणः स्थानेऽवसारणम् वि.सू.८४ख/१०२; • भू.का.कृ. क्षमयितुमारब्धः — {de nas nyin par gyi bya ba byas zin te/} {dro la bab pa na ri bong 'ongs nas drang srong de la bskor ba byas te bzod pa gsol ba} अथ कृताह्निकमाहारकाले शश उपसङ्क्रम्य तमृषिं प्रदक्षिणीकृत्य क्षमयितुमारब्धः अ.श.१०४ख/९४; क्षमापयितुमारब्धः — {de nas rgyal po'i bu de dag gis} … {rkang pa la phyag 'tshal nas bzod pa gsol te} ततस्ते राजपुत्राः…पादयोर्निपत्य क्षमापयितुमारब्धाः अ.श.२०४ख/१८९.
bzod pa gsol ba dang ldan
वि. क्षमितवान् — {bzod pa gsol ba dang ldan na gsol bas bzlog par bya'o//} क्षमितवत्युन्मज्जनं ज्ञपनेन वि.सू.८६क/१०३.
bzod pa gsol bar byed pa
कृ. क्षम्यमाणः — {bzod pa gsol bar byed pa la mi bzod par mi bya'o//} न क्षम्यमाणो न क्षमेत वि.सू.६५क/८२; क्षमयन्ती — {bzod pa gsol bar byed pa de la dge slong gis ma gus par byas te 'gro bar mi bya'o//} {'da' bar mi bya'o//} नैनां क्षमयन्तीमनादृत्य भिक्षुर्गच्छेत्, न विलङ्घयेत् वि.सू.६५क/८२.
bzod pa'i ngang tshul
वि. क्षमाशीलः — {bzod pa'i ngang tshul khyad par du'ang /} /{rnam 'gyur med pa de mthong nas//} विशसे (विशेषे लि.पा.)ऽपि क्षमाशीलं निर्विकारं विलोक्य तम् । अ.क.२५२ख/२९.६४; क्षान्तिशीलः — {bzod pa'i ngang tshul zhes pa la bzod pa ni 'di 'bras bu la ltos pa med pa'i rang bzhin gyis rab tu zhugs pa'o//} क्षान्तिशील इति । क्षान्तौ फलनिरपेक्षा स्वाभाविकी प्रवृत्तिरस्य वि.प्र.९०क/३.२.
bzod pa'i ngang tshul can
वि. क्षमणशीलः— {pha rol bzod pa'i ngang tshul can yin zhing kun nas mnar sems med pa'i ngang tshul can yin du re la} … {nyes pa med do//} अनापत्तिः परं क्षमणशीलम्, अनाघातशीलं च सम्भावयेत् बो.भू.९२क/११७.
bzod pa'i ngo bo nyid
पा. स्वभावक्षान्तिः, क्षान्तिभेदः — {de la byang chub sems dpa'i bzod pa'i ngo bo nyid gang zhe na} तत्र कतमा बोधिसत्त्वस्य स्वभावक्षान्तिः बो.भू. १०१ख/१३०; क्षान्तिस्वभावः — {'di ni mdor bsdu na byang chub sems dpa'i bzod pa'i ngo bo nyid yin par rig par bya'o//} अयं समासतो बोधिसत्त्वस्य क्षान्तिस्वभावो वेदितव्यः बो.भू.१०१ख/१३०.
bzod pa'i stobs can
वि. क्षान्तीबलः — {rgyal sras la la bzod pa'i stobs can te} क्षान्तीबला केचि जिनस्य पुत्राः स.पु.६क/८.
bzod pa'i gnas
क्षान्तिनिलयः — {de yis bzod pa'i gnas de la/} /{gus pa yis ni dang bar byas//} स तया क्षान्तिनिलयः प्रणयेन प्रसाधितः । अ.क.२१२क/८७.२६.
bzod pa'i pha rol tu phyin pa
पा. क्षान्तिपारमिता, पारमिताभेदः — {bcom ldan 'das ni sbyin pa'i pha rol tu phyin pa'i bsngags pa mi gsung} … {bzod pa'i pha rol tu phyin pa'i ma lags} न भगवन् दानपारमिताया वर्णं भाषते…न क्षान्तिपारमितायाः अ.सा.७२क/४०; का.व्यू.२२१ख/२८३.
bzod pa'i pha rol tu phyin pa dang ldan pa
वि. क्षान्तिपारमितासहगतः — {bzod pa'i pha rol tu phyin pa dang ldan pa ni rgya mtsho dang 'dra ste/} {nyam nga ba 'byung ba thams cad kyis mi 'khrugs pa'i phyir ro//} क्षान्तिपारमितासहगतः सागरोपमः सर्वानिष्टोपरिपातैरक्षोभ्यत्वात् सू.व्या.१४१क/१८.
bzod pa'i pha rol tu byon pa
वि. क्षान्तिपारगः, बुद्घस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} … {bzod pa'i pha rol tu byon pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…क्षान्तिपारग इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८.
bzod pa'i phan yon
क्षमानुशंसा — {bzod pa'i phan yon 'byung ba'i mdo sde dag las} क्षमानुशंसाप्रतिसंयुक्तेषु सूत्रेषु जा.मा.११५क/१३४; क्षान्तावनुशंसा — {mdo las bzod pa la phan yon rnam pa lnga} यथोक्तं सूत्रे । पञ्चानुशंसाः क्षान्तौ, द्र.— {bzod pa la phan yon rnam pa lnga} पञ्चानुशंसाः क्षान्तौ— १. {khon mi mang ba yin} न वैरबहुलो भवति, २. {dbyen mi mang ba yin} न भेदबहुलो भवति, ३. {bde ba dang yid bde ba mang ba yin} सुखसौमनस्यबहुलो भवति, ४. {'gyod pa med par 'chi ba'i dus byed pa yin} अविप्रतिसारी कालं करोति, । ५. {lus zhig nas kyang bde 'gro mtho ris kyi 'jig rten dag tu skye bar 'gyur} कायस्य च भेदात् सुगतौ स्वर्गलोके देवेषूपपद्यते सू.व्या.२०१ख/१०३.
bzod pa'i 'bras bu
= {bzod 'bras/}
bzod par dka'
= {bzod par dka' ba/}
bzod par dka' ba
• वि. दुःसहः — {rang yul bral ba'i nyon mongs ni/} /{bzod par dka' ba ji ltar bzod//} स्वदेशविरहक्लेशं दुःसहं सहसे कथम् । अ.क.१४६ख/१४.८९; {dka' thub gdung ba bzod par dka'//} तपस्तापो हि दुःसहः अ.क.१०४क/१०.४७; {bu mo gzhon nu ma yi mtshams/} /{bzod dka'i lang tsho la gnas pa//} स्थिता शैशवतारुण्यसन्धौ वयसि दुःसहे ।। अ.क.७३क/७.२५; सुदुःसहः — {dmyal me bzod dkas dus ring du/} /{bdag gi lus la bsregs gyur na//} चिरं धक्ष्यति मे कायं नारकाग्निः सुदुःसहः । बो.अ.९क/४.२५; असह्यः — {snying sdug sems la bkod pa'i blun po de dang bzod dka'i zug rngu'i dum bu ste//} तज्जाड्यं तदसह्यशल्यशलकं न्यस्तं सुहृच्चेतसि अ.क.१०१ख/१०.२३; • सं. = {bzod dka' nyid} अप्रसह्यता — {bsam gtan dang rnam par thar pa dang ting nge 'dzin dang snyoms par 'jug pa dang mngon par shes pa bzod par dka' ba dang} सर्वध्यानविमोक्षसमाधिसमापत्त्यभिज्ञाप्रसह्यतां च द.भू.२५३क/५०; • ना. १. अमृष्यः, बुद्धः — {lag bzang dang} … {bzod par dka' ba dang} … {shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः…अमृष्यः…शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५ । २. दुःप्रसहः [1] बुद्धः — {lag bzang dang} … {bzod par dka' ba dang} … {shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः… दुःप्रसहः… शाक्य– मुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५ । [2] प्रत्येकबुद्धः — {'di lta ste/} {spos kyi ngad ldang dang} … {bzod par dka' ba dang} … {nor lha dang /} {de dag dang gzhan yang rang sangs rgyas} तद्यथा—गन्धमादनः…दुःप्रसहः…वसुश्चेति । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्ध(–) म.मू.९९क/९.
bzod par gyis
क्रि. क्षमस्व — {de bas gnod pa bzod par gyis//} क्षमस्वैनां व्यथामतः बो.अ.१७क/६.६६.
bzod par gyis shig
= {bzod par gyis/}
bzod par bgyi
• क्रि. क्षमिष्यामि — {drang srong che la gus pas na/} /{thams cad bdag cag bzod par bgyi//} सर्वं वयं क्षमिष्यामो गौरवेण महर्षिणाम् ।। स.पु.१०३क/१६४; सहिष्यामि — {'dir ni yang dag ma lags par/} /{byis pa rnams kyi mtshang brus} … {bzod bgyi ste//} सहिष्याम्यत्र बालानामभूतां परिभाषणाम् । शि.स.९९ख/९८; सहिष्ये — {mgon po 'bral ba bzod par bgyi/} … /{mthong min mig sman bdag la stsol//} सहिष्ये विरहं नाथ देह्यदृश्याञ्जनं मम । का.आ.३२७क/२.१५०; प्रत्युद्गमिष्यामि — {de dag thams cad lto bas bzod par bgyi//} प्रत्युद्गमिष्याम्युरसा तु तत्तत् जा.मा.७७ख/८९; • कृ. क्षन्तव्यः — {bcom ldan bdag ni sdig can gyis/} /{rim las 'das 'di bzod par bgyi//} भगवन् मम पापस्य क्षन्तव्योऽयं व्यतिक्रमः । अ.क.८२ख/८.३९; सोढव्यः — {khro gnyer thams cad bzod par bgyi//} भृकुटी सर्व सोढव्या स.पु.१०३ख/१६५.
bzod par 'gyur
क्रि. क्षमो भवति— {tshul khrims dang ldan na bzod par 'gyur ro//} शीलवान् क्षमो भवति सू.व्या.१९८क/९९.
bzod par chags
= {bzod par chags pa/}
bzod par chags pa
वि. क्षमासक्तः — {brdegs par gyur kyang bzod par chags/} /{phung po bcad kyang smra bcad ldan/} /{drag por gdungs kyang bsil bar gnas/} /{drang po rnams kyang thang shing bzhin//} ताडनेऽपि क्षमासक्ताः स्कन्धच्छेदेऽपि मौनिनः । शीतलास्तीव्रतापेऽपि सरलाः सरला इव ।। अ.क.२५२ख/२९.६६.
bzod par bya
• क्रि. क्षमेत— {de la thog mar re zhig bzod par bya'o//} तत्रादौ यावत् क्षमेत शि.स.१००ख/१००; अवसारयेत् — {nan tur byed par 'dod pa'i dge 'dun la e ma'o dge 'dun gyis 'di la nan tur gyi las 'di lta bu mi bya'o zhes kyang ngo //} {byas na bzod par bya'o//} प्रणिधातुकामे सङ्घेऽहो बत सङ्घोऽस्येदं प्रणिधिकर्म न कुर्यादिति । कृतेऽवसारयेत् वि.सू.३क/३; • कृ. क्षन्तव्यम् — {dmod pa 'debs la mngon phyogs de dag la/} /{bzlog nas bzod par bya zhes de yis smras//} शापप्रदानाभिमुखान् निवार्य क्षन्तव्यमित्येव स तानुवाच । अ.क.२९६क/३८.१६; क्षमनीयम् — {bzod par bya ba la sngar shes pa shad kyis sbyong du gzhug par bya'o//} संज्ञप्तेः क्षमनीयस्य पुरस्ताद्दापनमभिज्ञानम् वि.सू.६५क/८२; मर्षणीयम् — {des mi bzod par bya ba yin no//} तस्य हि तन्न मर्षणीयम् अभि.भा.२०४ख/६८८.
bzod par bya ba
= {bzod par bya/}
bzod par bya ba nyid
अवसार्यत्वम् — {bsnyil ba la bzod par bya ba nyid do//} अवसार्यत्वं नाशितस्य वि.सू.८५ख/१०३.
bzod par byas
• क्रि. सेहते — {de yis de la byin nas ni/} /{de bral mya ngan bzod par byas//} दत्त्वा स तस्मै सहसा सेहे तद्विरहव्यथाम् ।। अ.क.२०६क/२३.३२; • भू.का. कृ. मर्षितः — {nga sngon lo ni stong du tshang bar yang /} /{bya dka' brgyad cu rtsa bzhi bzod par byas//} वर्षसहस्र मया परिपूर्णा मर्षित दुष्कराश्चतुरशीति ।…पुरा रा.प.२३७ख/१३४; क्षान्तः लो.को.२१०१.
bzod par byas nas
क्षमयित्वा — {zhes bya bas de mgu bar byas nas/} {brgya byin gyis de'i nor gyi rnam pa de dag kyang slar byin te/} {bzod par byas nas de nyid du mi snang bar gyur to//} इत्येनमभिसंराध्य शक्रस्तच्चास्य विभवसारमुपसंहृत्य क्षमयित्वा च तत्रैवान्तर्दधे जा.मा.२५ख/२९.
bzod par byas pa
= {bzod par byas/}
bzod par byed
= {bzod par byed pa/}
bzod par byed pa
• क्रि. क्षमति — {dge slong nga rgyal can dag khro ba dang /} /{de bzhin gshe zhing sdig pa'ang bzod par byed//} अधिमानप्राप्तानां क्षमन्ति भिक्षूणाम् । आक्रोश परिभाष तथैव तर्जनाम् स.पु.६क/८; क्षमते — {de la ji ltar na byang chub sems dpa' gzhan gnod pa byed pa la ji mi snyam par bzod par byed ce na} तत्र कथं बोधिसत्त्वः परापकारं मर्षयति क्षमते बो.भू.१०२क/१३०; सहति — {sdug bsngal gnod pa 'dus byas skyon rnams la/} /{grogs kyi don du de dag bzod byed cing //} दुःखुपद्रवसत् (?संस्)कृतदोषान् ते तु सहन्ति सहायनिदानाः । शि.स.१७७क/१७५; सहते — {bsams pa sa la dbul po rnams/} /{kye ma sdug bsngal bzod par byed//} अचिन्तयदहो दुःखं सहन्ते भुवि दुर्गताः ।। अ.क.३५२क/४७.१०; {sdig can bdag cag gzhan sgo na/} /{dmod pa'i gdung ba bzod par byed//} परद्वारि वयं पापाः शापतापं सहामहे ।। अ.क.१७९क/७९.४२; मृष्यते — {mche ba'i bar na 'dug pa'i sha yang 'phrog nus na/} {ci phyir 'di yi stobs bsnyems dregs pa bzod par byed//} शक्तः… दंष्ट्रान्तरस्थमपि चामिषमस्य हर्तुं तन्मृष्यते किमयमस्य बलावलेपः ।। जा.मा.२१२क/२४७; तितिक्षते — {byang chub sems dpa' de 'du shes rnam pa lnga sgom zhing} … {gnod pa thams cad bzod par byed do//} स बोधिसत्त्वः पञ्चाकारां संज्ञां भावयन्…सर्वापकारांस्तितिक्षते बो.भू.१०२ख/१३१; • पा. क्षपणः, समाधिविशेषः — {bzod par byed ces bya ba'i ting nge 'dzin} क्षपणो नाम समाधिः का.व्यू.२४४क/३०५.
bzod par byos
कृ. सोढव्यः, ओ या — {de bas gnod pa chung goms pas/} /{gnod pa chen po bzod par byos//} तस्मान्मृदुव्यथाभ्यासात् सोढव्याऽपि महाव्यथा ।। बो.अ.१५क /६.१४.
bzod par mi nus
वि. असहिष्णुः — {ngo tsha bzod par mi nus pa/} /{'dod pa bzhin du de mthong ba/} /{nyid kyis gzhon nu ma de drangs/} /{grogs mo'i mdun du 'dug gnas smras//} सा तदालोकनेनैव बाला लज्जासहिष्णुना । स्मरेणेव समाकृष्टा सखीं प्राह पुरःस्थिताम् ।। अ.क.२१८क/२४.११५.
bzod par mi nus pa
= {bzod par mi nus/}
bzod par mi bya
= {bzod mi bya/}
bzod par mdzad
= {bzod pa mdzad/}
bzod par mdzod
क्रि. क्षम्यताम्— {dogs pa'i dbang gis bdag gis yal bar bor/} /{de bas bzod par mdzod la ma bzhud bzhugs//} उपेक्षिता कार्यवशान्मया च तत्क्षम्यतां तिष्ठ च साधु मा गाः ।। जा.मा.१३१क/१५१.
bzod par gsol
• क्रि. क्षमताम् — {'phags pa bdag gis khyod la tshig rtsub po smras pa de bzod par gsol lo//} क्षमस्व आर्य यन्मया त्वयि परुषा वाग्निश्चारिता अ.श.१३७ख/१२७; {mi dgyes gang lags de thub bzod par gsol//} यत्खेदितास्तन्मुनयः क्षमन्ताम् बो.अ.१९ख/६.१२४; • = {bzod par gsol ba/}
bzod par gsol ba
• कृ. मर्षणीयम्— {rgyal po chen po de bas bdag mi smra/} /{bzod par mdzad pa'i rigs na bzod par gsol//} तूष्णीं महाराज यतः स्थितोऽहं तन्मर्षणीयं यदि मर्षणीयम् ।। जा.मा.१२६ख/१४६; • सं. अवसारणम् म.व्यु.९३०६ (१२८क).
bzod pas brgyan pa
वि. अलंकृतः क्षान्त्या म.व्यु.३७५ (९ख).
bzod pas mnyam pa nyid thob pa
वि. क्षान्तिसमताप्रतिलब्धः म.व्यु.८४० (१९ख).
bzod pas dang du blang
क्रि. मर्षयिष्यामि — {gshe dang mi snyan 'tshe ba dang /} /{ngan du smra ba'i tshig rnams kyang /} /{bzod pas de dag dang du blang //} उच्चग्घनां तर्जनां च अवर्णमयशांसि च । सर्वांस्तान्मर्षयिष्यामः शि.स.३१ख/२९.
bzod pas gzhom par bya ba
वि. क्षान्तिहेयः — {srid pa'i rtse mo'i sa las skyes pa'i phra rgyas gang dag rjes su shes pa'i bzod pas gzhom par bya ba de dag ni mthong bas spang bar bya ba kho na yin gyi} ये भवाग्रभूमिजा अन्वयज्ञानक्षान्तिहेया अनुशयास्ते दर्शनहेया एव अभि.भा.२२९क/७६९; क्षान्तिवध्यः — {bzod pas gzhom min} अक्षान्तिवध्या अभि.को.१६क/५.६.
bzod pas gzhom bya
= {bzod pas gzhom par bya ba/}
bzod pas gzhom min
वि. अक्षान्तिवध्यः — {bzod pas gzhom min bsgom kho nas//} अक्षान्तिवध्या भावनयैव तु अभि.को.१६क/५.६.
bzod bya
= {bzod par bya/}
bzod byed
= {bzod par byed pa/}
bzod blags med pa
वि. प्रगाढम् — {gzhan gyi dbang du byas pas bdag gis bkres pa dang skom pa la sogs pa'i sdug bsngal bzod blags med pa mang du myong bar 'gyur gyis} परविनेय (धेय पा.भे.)तया वा मया बहूनि प्रगाढानि क्षुत्पिपासादिकानि दुःखान्यनुभूतानि बो.भू.७०ख/९०; द्र. {bzod brlag pa/}
bzod 'bras
क्षान्तिफलम् — {drug bzod 'bras} षट् क्षान्तिफलम् अभि.को.१८ख/५.६५; {de dag las snga ma drug bzod 'bras/} {mthong bas spang bar bya ba spangs pa'i rang bzhin gang dag yin pa'o//} आसां पूर्विकाः षट् क्षान्तिफलम् । या एव दर्शनहेयप्रहाणस्वभावाः अभि.भा.२५६क/८६३.
bzod mi bya
क्रि. न क्षमेत् — {dkon mchog gsum la gnod byed dang /} /{bla ma smod byed ma rungs rnams/} … {la bzod mi bya//} रत्नत्रयो (त्रया)पकारिणो न क्षमेत् । गुरुनिन्दकान् दुष्टान् स.दु.१२९क/२३८.
वि. प्रगाढम् — {de la sdug bsngal chen po ni yun ring ba dang bzod brlag pa dang sna tshogs pa dang rgyun mi 'chad pa'o//} तत्र महादुःखं यद्दीर्घकालिकं प्रगाढं चित्रं निरन्तरं च बो.भू.१३०ख/१६८; द्र. {bzod blags med pa/}
bzod shes
पा. क्षान्तिज्ञानम् — {sdug bsngal la sogs bden pa la/} /{chos shes rjes su shes pa dang /} /{bzod shes skad cig bdag nyid 'di/} {kun shes tshul la mthong ba'i lam//} धर्मज्ञानान्वयज्ञानक्षान्तिज्ञानक्षणात्मकः । दुःखादिसत्ये दृङ्मार्ग एष सर्वज्ञतानये ।। अभि.अ.६ख/३.११.
bzo'i khang pa
शिल्पिकागृहम् — {bzhi mdo dang} … {phyugs lhas sam/} /{bzo yi khang par sbas pas gnas//} चतुष्पथे …आभिरीस्थाने शिल्पिकागृहे गोपिते ।। स.उ.२९०ख/२१.१६; शिल्पिशाला मि.को.१३९ख; द्र. {bzo'i gnas/}
bzo'i gnas
• सं. शिल्पिशाला, शिल्पिनां शाला — {A be sha na bzo'i gnas//} आवेशनं शिल्पिशाला अ.को.१५२क/२.२.७; • पा. १. शिल्पस्थानम्, शिल्पविद्या — {'jig rten pa'i bzo'i gnas dang las kyi gnas dang yi ge dang grangs dang lag rtsis dang rtsis dang} … {kun tu bstan pa} लौकिकशिल्पस्थानकर्मस्थानलिपिसंख्यामुद्रागणना…सन्दर्शनः ल.वि.३ख/३; {dga' ldan gnas ni 'pho ba dang /} /{lhums su 'jug dang bltams pa dang /} /{bzo yi gnas la mkhas pa dang //} तुषितेषु च्युतिं ततः । गर्भा(व)क्रमणं जन्म शिल्पस्थानानि कौशलम् ।। र.वि.११८ख/८७ २. शैल्पस्थानिकम्, कामावचरानिवृताव्याकृतभेदः — {'dod pa na spyod pa'i ma bsgribs la lung du ma bstan pa la ni rnam par smin pa las skyes pa dang spyod lam pa dang bzo'i gnas pa dang sprul pa'i sems dang rnam pa bzhir dbye'o//} कामावचरमनिवृताव्याकृतं चतुर्धा भिद्यते—विपाकजम्, ऐर्यापथिकम्, शैल्पस्थानिकम्, निर्माणचित्तं च अभि.भा.१०४ख/३६२; {shes rab} … {'dod pa'i khams na yod pa rnam par smin pa las skyes pa dang spyod lam pa dang bzo'i gnas pa dang sprul pa'i sems dang mtshungs par ldan pa dang} प्रज्ञा…कामधातौ विपाकजैर्यापथिकशैल्पस्था– निकनिर्माणचित्तसम्प्रयुक्ता अभि.स्फु.१०९क/७९६.
शिल्पविद्या — {rnal 'byor gzhol ba'i rnal 'byor pas/} /{bzo yi rig pa mi bslab bo//} शिल्पविद्यां न शिक्षेत योगी योगपरायणः ।। ल.अ.१७१क/१२९.
bzo'i las kyi gnas sprul pa
पा. शिल्पकर्मस्थाननिर्माणम्, निर्माणभेदः — {sprul pa rnam pa gsum ni bzo'i las kyi gnas sprul pa dang} … {skye ba sprul pa dang} … {mchog sprul pa'o//} त्रिविधं निर्माणं शिल्पकर्मस्थाननिर्माणम्…उपपत्तिनिर्माणम्, उत्तमनिर्माणं च सू.व्या.१४७ख/२८.
bzo'i las kyi gnas rig pa
पा. शिल्पकर्मस्थानविद्या, विद्यास्थानभेदः — {rig pa'i gnas ni rnam pa lnga ste/} {nang rig pa dang gso ba rig pa dang gtan tshigs rig pa dang sgra rig pa dang bzo'i las kyi gnas rig pa'o//} पञ्चविधं विद्यास्थानम्—अध्यात्मविद्या, हेतुविद्या, शब्दविद्या, चिकित्साविद्या, शिल्पकर्मस्थानविद्या च सू.व्या.१७६क/७०; = {bzo dang las kyi gnas kyi rig pa/}
• सं. आवर्तनम् — {sngags bzla ba yul gyi mthar 'gro bar byed pa mi snang bar byed pa dang} मन्त्रावर्तनदेशनिष्ठावसानान्तर्धान(–) म.मू.९०क/२; • = {bzla/}
bzla bar bya
क्रि. १. अतिक्रामयेत् — {ma gnang bas gzhan gyis bzla bar mi bya'o//} नामुक्तोऽन्येनातिक्रामयेत् वि.सू.१५क/१६ २. जपेत् — {lha khang stong dang} … {mnyam bzhag sngags ni bzla bar bya//} शून्यदेवकुले…जपेन्मन्त्रं समाहितः म.मू.१५५क/६९.
bzlas dka'
= {bzlas dka' ba/}
bzlas dka' ba
दुर्भणत्वम् मि.को.१०१क ।
bzlas brjod
• सं. १. जपः — {bzlas brjod dang ni dka' thub kun/} … {de nyid rig pas don med gsungs//} जपास्तपांसि सर्वाणि…वृथैवेत्याह सर्ववित् ।। बो.अ.१०ख/५.१६; {gsang sngags la sogs pa zlos pa'i mtshan nyid ngag gis byed pa ni bzlas brjod do//} मन्त्राद्यावर्तनलक्षणा वचनव्यापारा जपाः बो.प.९०ख/५४; जापः — {sngags 'di bzlas brjod bgyis nas khrus kyi zhi bar sbyor ro//} अनेन मन्त्रजापेन स्नानशान्तिं योजयेत् । सु.प्र.२९क/५६; जप्यः, ओ यम् — {sems dpa' chen po de dro la bab pa'i tshe me la sbyin sreg bya ba ni zin/} {bzlas brjod ni rdzogs nas} तस्य महासत्त्वस्य व्रतकाले हुताग्निहोत्रस्य परिसमाप्तजप्यस्य जा.मा.३२ख/३७ २. प्रत्युच्चारणम् — {mi re re la brda re 'am/} /{yang na bzlas nas brjod pa yin//} समयः प्रतिमर्त्यं च प्रत्युच्चारणमेव च । त.स.९४क/८५६; {'dir ni bzlas nas brjod pa ste/} /{gzhan gyis so sor rtogs pa min//} प्रत्युच्चारणमेनं च न परे प्रतिजानते । त.स.९४क/८५७; • वि. जापी — {sman rnams mthu dang ldan pa dang /} /{gsang sngags bzlas brjod grub par shog//} शक्ता भवन्तु चौषध्यो मन्त्राः सिध्यन्तु जापिनाम् । बो.अ.३९ख/१०.४०; • पा. प्रत्याहारः — {bzlas te brjod pa'i sgo ni gang du mdo'i tshig gcig bzung bas rgya cher don yang dag par ston pa ste} प्रत्याहारमुखं यत्र सूत्रस्यैकं पदं गृहीत्वा विस्तरेणार्थः प्रतिनिर्दिश्यते अभि.स.भा.१०८ख/१४६.
bzlas brjod byas pa
भू.का.कृ. जप्तः — {bum pa sar pa 'bru thams cad dang spos chus bkang ba la lan brgya rtsa brgyad bzlas brjod byas pas log 'dren gyis gtses shing zin pa bkrus te dbang bskur na} सर्वव्रीहिगन्धोदकपरिपूर्णं नवं कलशं कृत्वा अष्टशतजप्तेन विनायकोपद्रुतं स्पृष्ट्वा स्नापयेत् म.मू.२१२क/२३१.
bzlas te brjod pa
= {bzlas brjod/}
bzlas te brjod pa'i sgo
पा. प्रत्याहारमुखम्, व्याख्यामुखभेदः — {yang rnam par bshad pa'i sgo bcu bzhi ste} … {bzlas te brjod pa'i sgo ni gang du mdo'i tshig gcig bzung bas rgya cher don yang dag par ston pa ste} अपि खलु चतुर्दश मुखानि व्याख्यायाः… प्रत्याहारमुखं यत्र सूत्रस्यैकं पदं गृहीत्वा विस्तरेणार्थः प्रतिनिर्दिश्यते अभि.स.भा.१०८ख/१४६.
bzlas nas brjod pa
= {bzlas brjod/}
bzlas pa
• सं. १. जपः — {yid bzlas pa/} /{don med 'gyur} मनोजपो वा व्यर्थः स्यात् प्र.वृ.३५४ख/३४; {dur khrod kyi ras la nye bar 'dug nas sngags bzlas shing dral te} श्मशानकर्पट उपविश्य मन्त्रजपेन स्फाटयेत् हे.त.४क/८; जापः — {'dir sngags kyi bzlas pa zhes pa ni srog sdom pa ste} इह मन्त्रजापो नाम प्राणसंयमः वि.प्र.६४ख/४.११३; {thugs kyi bzlas pa} चित्तजापः वि.प्र.६४क/४.११२; {bzlas pa 'bum gyis} लक्षजापेन वि.प्र.८१ख/४.१६८; मन्त्रः — {bzlas pa smra bar grags pas na/} /{ngag kun bzlas pa zhes bshad la//} जपं जल्पनमाख्यातं सर्ववाङ्मन्त्रमुच्यते । गु.स.१५१ख/१२६ २. आवृत्तिः — {yang bzlas pas} पुनः पुनरावृत्त्या त.प.२०५क/८७८; । {kha dog rdzogs pa phun sum tshogs par gyur gyi bar du bzlas par bya'o//} आनिष्पन्नरङ्गसम्पत्तेरावृत्तिः वि.सू.८क/८; आवर्तनम् — {de'i gsal ba bzlas pa tsam gyis yi ge phyi ma phyi ma brjod pa yin no//} तद्व्यक्त्या– वर्तनमात्रफलान्युत्तरोत्तरवर्णोच्चारणानि त.प.२०५क/८७८; परिवर्तः — {ji ltar na de lan gsum du bzlas pa dang rnam pa bcu gnyis yin zhe na} कथं तत् त्रिपरिवर्तं द्वादशाकारं च अभि.भा.३०ख/९८४; अभि.स्फु.२१०ख/९८४; परिवर्तनम् — {lan gsum du bzlas pa'i phyir ro zhes bya ba ni/} {sdug bsngal zhes bya ba nas lam zhes bya ba'i bar ni bzlas pa gcig yin no//} त्रिःपरिवर्तनादिति । दुःखं यावन्मार्ग इत्येकं परिवर्तनम् अभि.स्फु.२१२क/९८६ ३. उक्तिः — {lan gsum bzlas pas so//} त्रिरुक्त्या वि.सू.६६क/८२ ४. = {bzlas pa nyid} अनुवादिता— {dma' bar 'dug smras bzlas pa yis/} … /{bsnyen gnas yan lag tshang bar ni/} /{nang par gzhan las nod par bya//} काल्यं ग्राह्योऽन्यतो नीचैः स्थितेनोक्तानुवादिता । उपवासः समग्राङ्गः अभि.को.११ख/४.२८; • वि. जापी — {de dag dus kyi tha ma la/} /{bzlas pas 'grub par 'gyur ba yin//} तेऽपि तस्मिन् युगान्ते वै सिद्धिं गच्छन्ति जापिनाम् । म.मू.२३७क/२६२; म.मू.१५७ख/७३; • भू.का.कृ. जप्तः — {de bzhin du lan stong gi bar du bzlas na dmag gi tshogs bsrung ba byas par yang 'gyur ro//} एवं यावत् सहस्रजप्तेन कटकचक्ररक्षा कृता भवति म.मू.१४६क/५८; {sgom dang bzlas pa de bzhin nyid du rang gi yid la byed ces pa ni} ध्यातं जप्तं तथैव स्वमनसि कुरुत इति वि.प्र.७०ख/४.१३०; अभिजप्तः — {khro bo chen po bzlas pa yi/} /{dri yi chu yis bsangs pa yi/} /{dbus su} महाक्रोधाभिजप्तेन प्रोक्षिते गन्धवारिणा ।। मध्ये स.दु.१२७क/२३२; आवर्तितः — {lan bdun bzlas pas} … {gdug pa thams cad tshar gcod par byed do//} सर्वदुष्टानां सप्तवारमावर्तितो निग्रहं करोति वि.प्र.११७ख/३.३५; समुच्चारितः — {des rgyud chags lnga brgya bzlas so//} तेन पञ्चशतिको तन्त्रः समुच्चारितः वि.व.९क/२.८०.
bzlas pa na
आवर्त्यमानः — {tshigs su bcad pa gcig yang nas yang du bzlas pa na gsal bar 'gyur gyi/} {lan cig brjod pas ni ma yin no//} श्लोक एव पुनः पुनरावर्त्यमानो व्यक्तीभवति, न च सकृदुच्चारणात् त.प.२०५क/८७८.
bzlas pa nyid
जाप्यम् — {shel gyis rengs pa'i bzlas pa nyid/} /{dbang la tsan dan dmar po nyid//} स्फटिकेन स्तम्भनं जाप्यं वश्ये च रक्तचन्दनम् । हे.त.२९क/९६.
bzlas pa'i sngags
जापमन्त्रः — {ming mtha' dag ni bzlas pa'i sngags su 'gyur ro//} समस्तं नाम जापमन्त्रो भवति वि.प्र.१६३ख/१.८.
जापविषयः, अक्षसूत्रम् — {bdag med ma la 'o mdzad nas/} /{bzlas pa'i yul ni rab tu dbye//} नैरात्म्यां चुम्बयित्वा तु जापविषयं प्रकाशते ।। हे.त.२९क/९६.
bzlas par bgyi
क्रि. वक्ष्यामि— {de'i 'og tu khyod la bdag gis tshigs su bcad pa yang bzlas par bgyi'o//} ततस्तेऽहं पुनर्गाथां वक्ष्यामि अ.श.१०८ख/९८.
bzlas par bya
• क्रि. जपेत् — {tshul bzhin du ni mchod byas nas/} /{'bum phrag bzhir ni bzlas par bya//} पूजां कृत्वा यथान्यायं जपेल्लक्षचतुष्टयम् ।। स.दु.१२०ख/२०८; आवर्तयेत् — {gdug pa tshar gcod pa'i sngags bdud la sogs pa rnams tshar gcad pa'i don du sngags pas bzlas par bya'o//} दुष्टनिग्रहमन्त्रं मारादिनिग्रहार्थं…आवर्तयेन्मन्त्री वि.प्र.१०९क/३.३५; • कृ. ज– पनीयः — {so sor sngags brgya rtsa brgyad bzlas par bya ste//} प्रत्येकमष्टोत्तरशतं मन्त्रं जपनीयम् वि.प्र.१४०क/३.७६; जाप्यः — {'dir thugs la sogs pa rnams kyis sngags bsgom par bya ba ni ming gi yi ge dang po'o//} {mchod par bya ba ni ming gi sngags so//} {bzlas par bya ba ni ming las lhag pa'o//} इह चित्तादिना मन्त्रो भाव्यो नामाद्यः, याज्यो नाममन्त्रः, जाप्यो नामाधिकः वि.प्र.८०क/४.१६७.
bzlas par bya ba
= {bzlas par bya/}
bzlas bya
= {bzlas par bya/}
bzlas byed
वि. जापी — {de bas dul dang rtag bzlas byed/} /{bud med skyon ni rnam spyod la} ( {rnam dpyod min} ) / /{de la chags pa rnam spang la/} /{de la grub par brjod pa yin//} तस्माद् दान्तो सदाजापी स्त्रीदोषमविचारकः । सङ्गं तेषु वर्जीत सिद्धिस्तेषु विधीयते ।। म.मू.१५७क/७२.
bzlug par bya
क्रि. प्रवर्तयेत् — {grong mtha' pas ni der mi 'ong na kun dga' bar 'gyur ba ci nus pas bzlug par bya'o//} अनागच्छत्यत्र ग्रामान्तिकस्संरञ्जनीयं यथाशक्ति प्रवर्तयेत् वि.सू.११क/१२.
bzlugs
= {bzlugs pa/}
bzlugs pa
भू.का.कृ. प्रत्यवेक्षितुमारब्धः — {de ngal bso nas snod bzlugs na} स मार्गश्रमं प्रतिविनोद्य भाण्डं प्रत्यवेक्षितुमारब्धः अ.श.१३क/१२; द्र.— {ma bzlugs par rgyal po'i pho brang du 'jug par mi bya'o//} नानुश्राव्य राजकुलं प्रविशेत् वि.सू.४७क/६०.
bzlum
पिण्डः, ओ डम् — {de thams cad gcig tu bsdus te cha gcig tu byed do//} {gcig tu bzlum mo//} {gcig tu sdom mo//} तत्सर्वमेकध्यमभिसङ्क्षिप्यैकं भागं करोत्येकं पिण्डमेकं पुञ्जम् अभि.स.भा.८९क/१२२.
bzlog
= {bzlog pa/} {bzlog ste/} {o nas} निवर्त्य — {gdong la sogs pa nyid bzlog ste/} /{pad ma la sogs gzugs byas pas//} मुखादित्वं निवर्त्यैव पद्मादित्वेन रूपणात् । का.आ.३२५क/२.९४; {gnyis slob rigs las bzlog nas ni/} /{sangs rgyas su 'gyur} शिष्यगोत्रान्निवर्त्य द्वे बुद्धः स्यात् अभि.को.१९ख/६.२३; निवार्य — {de nas bcom ldan 'das kyis de khyim pa dang 'du ba las bzlog nas dgon par gnas pa la 'dzud par mdzad} ततो भगवांस्तं गृहिसंसर्गान्निवार्य अरण्ये नियोजयते अ.श.१०३ख/९३; {dmod pa 'debs la mngon phyogs de dag la/} /{bzlog nas bzod par bya} शापप्रदानाभिमुखान् निवार्य क्षन्तव्यम् अ.क.२९६क/३८.१६; व्यावर्त्य — {dro bar 'gyur ba dang rtse mor skyes pa nyan thos kyi rigs las bzlog nas yang sangs rgyas su 'gyur ba ni srid kyi} ऊष्मगतं मूर्धानं च श्रावकगोत्रादुत्पन्नं व्यावर्त्य पुनर्बुद्धः स्यादित्यस्ति सम्भवः अभि.भा.१५ख/९१९; परावृत्य — {yang zhes bya ba ni yang slob dpon 'di nyid kyis bzlog ste bshad pa yin no//} अथ वेति । स एवाचार्यः परावृत्य पुनर्ब्रवीति अभि.स्फु.१०४ख/७८७; परिवृत्य — {mal stan dag la bzlog nas 'khod cing stobs kyis 'khyud pa dag la 'dar bar byed//} शय्यायां परिवृत्य तिष्ठति बलादालिङ्गिता वेपते ना.ना.२३७ख/११२.
bzlog dka'
= {bzlog par dka' ba/}
bzlog dka' ba
= {bzlog par dka' ba/}
bzlog gyur
= {bzlog par gyur pa/}
bzlog gyur pa
= {bzlog par gyur pa/}
bzlog 'gro
ना. प्रतिलोमः, समुद्रः — {chu klung bdun dang rjes 'gro dang /} /{bzlog 'gro zhes pa'i chu yi gter/} /{rjes su mthun pa'i rlung gis der/} /{pha rol 'thob bo bsod nams can//} सप्तापगाश्चानुलोमप्रतिलोमाभिधोऽम्बुधिः । अनुकूलानिलैर्यस्मिन् पारमाप्नोति पुण्यवान् ।। अ.क.५९क/६.६८.
bzlog tu mi rung
= {bzlog tu mi rung ba/}
bzlog tu mi rung ba
वि. अनिवार्यः — {de'i chos can gyi ngo bo nyid de lta bu ni tha ma'i gnas skabs bzhin du bzlog tu mi rung ngo //} तद्धर्मणः तथाभावः अन्त्यावस्थावदनिवार्यः हे.बि.२४४क/५९; अविवर्त्यः — {rigs de nyid bzlog tu mi rung ba'i phyir mi srid do//} तस्यैव तु गोत्रस्याविवर्त्यत्वादसम्भवः अभि.भा.१५ख/९२०; {de ni bzod pas yongs su bsgos pa nyid kyis bzlog tu mi rung ba'i phyir ro snyam du bsams pa'o//} तस्य क्षान्तिपरिभावितत्वेनाविवर्त्यत्वादित्यभिप्रायः अभि.स्फु.१७३ख/९२०.
bzlog tu med
= {bzlog tu med pa/}
bzlog tu med pa
वि. अनिवर्त्यः — {des na nyes pa'i 'gyur ba bzlog tu yod pa dang med pa yin pas nyes pa 'di med do zhe na} ततो दोषा निवर्त्यानिवर्त्यविकारा इति नायं दोषः प्र.अ.६६ख/७४; न निवर्त्यः — {the tshom dang ni phyin ci log/} /{rtag tu gnas phyir bzlog tu med//} न सन्देहविपर्यासौ निवर्त्यौ सर्वदा स्थितेः । त.स.२ख/३५.
bzlog tu yod pa
वि. निवर्त्यः — {nyes pa'i 'gyur ba bzlog tu yod pa yin na/} {de bzlog pa'i phyir gso ba 'bras bu dang bcas par 'gyur ro//} निवर्त्यविकारत्वे हि दोषाणां तन्निवर्तनाय चिकित्सा साफल्यमासादयेत् प्र.अ.६६ख/७४.
bzlog thabs
= {bzlog pa'i thabs/}
bzlog pa
• क्रि. ( {zlog} इत्यस्या भवि.) १. निवर्तयेत् — {rnal 'byor goms pas rnal 'byor pa/} /{ci zhig bzlog cing ci zhig sgrub//} किं वा निवर्तयेद् योगी योगाभ्यासेन साधयेत् । त.स. १४क/१५८ । २. वारयति — {dge slong rnams kyis de bzlog go//} भिक्षवस्तां वारयन्ति वि.व.१३१ख/१.२०; वार्यते — {dpal rnams ri gzar chu bo bzhin/} /{bgrod pa dag ni su yis bzlog//} गच्छन्त्यः केन वार्यन्ते शैलकुल्या इव श्रियः ।। अ.क.५ख/५०.४५; निवार्यते — {sgo srungs kyi mis} … {ma 'jug shig ces bzlog go//} दौवारिकेण पुरुषेण निवार्यते…मा प्रविश वि.व.१९२क/१.६६; निवर्तयति — {de bzlog pa'i rang gi rgyu mtshan gyis yod pa'i tha snyad bzlog pa yin te} ताश्च निवर्तमानाः स्वनिमित्तं सद्व्यवहारं निवर्तयन्ति वा.टी.६८क /२३; निवर्तते — {de ni bdag med pa'i ngo bos gtan du bzlog pa nyid do//} स नैरात्म्यभावात् साक्षादेव निवर्तते प्र.अ.१०९क/११६; {gang gi tshe gser la sogs pa'i nye bar bstan pa mi bden par dogs pa de'i tshe ni de mngon sum du mthong bas bzlog go//} काञ्चनाद्युपदेशस्य हि यदाऽसत्यताशङ्का तदा प्रत्यक्षदर्शनादसौ निवर्तते प्र.अ.९क/११ ३. अवारयत् — {mchod pa bzlog} पूजामवारयत् अ.क.३१९ख/४०.१४४; {de yi bka' dag bzlog} तस्य शासनम्…अवारयत् अ.क.१६७क/७४. ८; न्यवारयत् — {ma rungs blon po de dag ni/} /{nang du 'jug pa khro bas bzlog//} न्यवारयत्तयोः कोपात्प्रवेशं दुष्टमन्त्रिणोः ।। अ.क.३१७क/४०.१११; • सं. । १. निवृत्तिः — {'khrul pa bzlog pa'i don du} भ्रान्तिनिवृत्त्यर्थम् प्र.अ.२७ख/३२; {rmongs pa bzlog slad} मोहनिवृत्तये अ.क.८०क/६२.७१; विनिवृत्तिः — {ma skyes pa ni bzlog don du/} /{gyur pa nyid gsungs} अभूतविनिवृत्तये । भूतोक्तिः प्र.वा.१०७ख/१.९; प्र.अ.२७ख/३२; व्यावृत्तिः — {gnod pa thams cad bzlog pa dang phun sum tshogs pa thams cad 'byor bar bya ba'i phyir ro//} सर्वव्यसनव्यावृत्तौ सम्पत्त्यभ्युदये च सू.व्या.१५४क/३९; {de bas na shes pa'i mi 'dra ba las bzlog nas 'dra ba'i rnam par 'jog pa'i rgyu'o//} तस्मादसारूप्यव्यावृत्त्या सारूप्यं ज्ञानस्य व्यवस्थापनहेतुः न्या.टी.४६क/८३; निरासः — {de'i phyir de skad smos pa ni gzhan bzlog pa'i don du yin no//} तस्मादन्यनिरासार्थमेवं वचनम् प्र.अ.२०५क/५६२; निवारः — {lta ba rnams ni bzlog pa'i phyir/} /{rang bzhin rnam par mi brtag go//} निवारार्थं तु दृष्टीनां स्वभावं न विकल्पयेत् ।। ल.अ.१८३ख/१५१; परिहारः — {gdug pa'i 'bangs ni de dag gis/} /{rdul gyi par mos g}.{yogs pa na/} /{nang du zhugs pa bzlog pa'i slad/} /{de yis mchog gi khang pa sbrul//} पूर्यमाणः स तैः पांशुमुष्टिभिर्दुष्टचेटकैः । दिव्यां कुटीं प्रवेशेन परिहाराय निर्ममे ।। अ.क.३२०क /४०.१५१; प्रतिबन्धः — {'jig par byed pa bzlog pa'i phyir sbubs g}.{yogs kyis g}.{yogs so//} अवच्छेदनगर्भेण नाशकं प्रतिबन्धाय छादनम् वि.सू. ९९ख/१२०; निवर्तनम् — {'chi ba bzlog pa'i phyir} मरणस्य निवर्तनात् का.आ.३२६ख/२.१३३; {'dod ma rnams las bzlog pa ni phyir 'dod ma zhes brjod de} इच्छानां निवर्तनं प्रतीच्छा इत्युच्यते वि.प्र.४५ख/४.४६; विनिवर्तनम् — {nyes pa de bzlog pa'i phyir} तस्य दोषस्य विनिवर्तनार्थम् बो.भू.१८६ख/२४८; व्यावर्तनम् — {de ltar yin dang ji ltar yon tan rnams yod pa tsam gyis nyes par bzlog par nus pa} ततश्च यथा गुणाः सत्तामात्रेण दोषव्यावर्तनक्षमाः त.प.२२८क/९२६; {tsam zhes bya ba'i sgra ni skyed par byed pa nyid bzlog pa'i phyir te} मात्रशब्दो जनकत्वव्यावर्तनार्थः अभि.स्फु.११७ख/८१३; वारणम् — {dogs pa'i gnas ni bzlog pa ste//} आशङ्कास्थानवारणम् प्र.वा.४७ख/४.३०; वारणा — {gang gis gang zhig bzlog bya ste/} /{bzlog pa'ang rigs pa min zhe na//} वारणाऽपि न युक्तैवं कः किं वारयतीति चेत् । बो.अ.१५ख/६.३२; निवारणम् — {mu stegs byed kyi smra bzlog pa} तीर्थवादनिवारणम् ल.अ.१०१ख/४८; {bzlog pa'i tshul gyis mi gtong bar rjes su sgrub pa'i rang bzhin ni rjes su mthun no//} निवारणप्रतिनिःसर्गानुष्ठानरूपाऽनुगतिः वि.सू.२२क/२६; निराकरणम् म.व्यु.७२४९ (१०३क); प्रमर्दनम् — {'khrul pa bzlog pa'i rigs pa gtan tshigs grub pa zhes bya ba} स्खलितप्रमर्दनयुक्तिहेतुसिद्धिनाम क.त.३८४७ । २. विपर्ययः — {'dus ma byas ni 'dus byas las bzlog par shes par bya'o//} संस्कृतविपर्ययेणासंस्कृतं वेदितव्यम् र.व्या.७८क/८; {thal ba las bzlog pas chos kyi rang gi ngo bo sel ba'i sgo nas dam bca' ba'i nyes pa bshad do//} प्रसङ्गविपर्ययेण धर्मस्वरूपनिराकरणमुखेन प्रतिज्ञादोषमाह त.प.१०७क/६६५; {bsags pa ni rtogs par rung ba'o//} {ma bsags pa ni bzlog pa'o//} सम्भृताऽधिगमयोग्या । असम्भृता विपर्ययात् सू.व्या.१६२ख/५२; विपरीतः — {gsal ba dang ni de bzhin gtso bo ste/} {de bzhin de las bzlog pa'i skyes bu'o//} व्यक्तं तथा प्रधानं तद्विपरीतस्तथा च पुमान् त.प.१४८क/२२; विपर्यासः — {sa'i dum bu gang du de bzhin gshegs pa'i chos ni rnam par nyams shing de dag las bzlog pa'i chos 'jug pa} यस्मिन् भूखण्डे तथागतधर्मो विनष्टस्तेषां विपर्यासधर्मो वर्तते वि.प्र.१७१क/१.२२; {phyin ci log ni bzlog pa'o//} विपर्ययः विपर्यासः त.प.१९३ख/१०३; व्यतिक्रमः — {mnyam pa'i rkang pa dang /} {de bzhin du bzlog pa mi mnyam pa'i rkang pas thig gdab pa bsgrub par bya'o//} समपदेन । एवं व्यतिक्रमेण विषमपदेन सूत्रपातो विधेयः वि.प्र.१०८ख/३.३३; व्यतिरेकः — {gang dang gang bzlog pa yin pa de dang de ni 'bras bur mi rigs te/} {rna rgyan dang dpung rgyan gyi 'brel pa bzhin no//} न हि यद्व्यतिरेकेण यद् भवति तत्तस्य कार्यं युक्तम्, कुण्डलमिव केयूरस्येत्यभिसन्धिः वा.टी.६४क/१८ ३. = {bzlog pa nyid} वैपरीत्यम्— {gang zhig gang las rang bzhin tha mi dad pa de ni de las bzlog par mi rigs te/} {bzlog pa'i mtshan nyid ni ngo bo gzhan yin pa'i phyir ro//} न हि यद्यस्मादभिन्नस्वभावं तत्तद्विपरीतं युक्तम्, रूपान्तरत्वलक्षणत्वाद्वैपरीत्यस्य त.प.१५२क/२९ ४. = {go rims min} पर्ययः, अतिपातः — {rim pa'o//} {go rims min dang bzlog pa dang /} /{rnam grangs} अनुक्रमः ।। पर्यायश्चातिपातस्तु स्यात्पर्यय उपात्ययः । अ.को.१८३ख/२.७.३७; प्राप्तं परित्यज्यायनं पर्ययः । अय गतौ अ.वि.२.७.३७; • पा. परिवर्तनम् — {gru bsgyur zhing bzlog pa dang} … {gru btang ba yang rab tu shes so//} यानावर्तनं यानपरिवर्तनं…यानसम्प्रेषणं प्रजानामि ग.व्यू.५०ख/१४४; {phan phun ni gsum ste/} {rlung gis bzlog pa dang char pas rim pa gzhan slebs pa dang srin la sogs pas kyang ngo //} सम्भेदास्त्रयः—वातेन परिवर्तनम्, वृष्ट्या पुटान्तरप्राप्तिः, दीपि (कीट भो.पा.)काभिश्च वि.सू. ३१ख/४०; • भू.का.कृ. ( {bzlogs pa} इत्यस्य स्थाने) वारितः — {dge slong rnams la rtsod mi bya/} /{zhes de bdag gi pha yis bzlog//} न वादः श्रमणैः कार्यः पित्राऽहमिति वारितः ।। अ.क.३०३क/३९.६४; {de nas gos ni bzlog pa'i tshe/} /{lha yi gos kyis sa gzhi g}.{yogs //} वारितेष्वथ वस्त्रेषु दिव्यवस्त्रैर्वृता मही । अ.क.२३८ख/२७.४१; निवारितः — {bdag gis bzlog kyang} मया निवारितेनापि अ.क.२५७ख/३०.३५; व्यावृत्तः — {rnam shes bems po'i rang bzhin las/} /{bzlog par rab tu skye ba ste//} विज्ञानं जडरूपेभ्यो व्यावृत्तमुपजायते । त.स.७३क/६८२; परावृत्तः — {de min ngo bo las bzlog pa'i dngos po} अतद्रूपपरावृत्तं वस्तु त.स.३९क/४०४; विवर्तितः — {'di dag ni kho bos 'jig rten gyi lam gyi 'khor lo las bzlog pa'o//} मयैते विवर्तिता लोके गतिचक्रात् ग.व्यू.१३क/१११; व्यस्तः — {zhes bya ba'i bzlog pa dang 'brel ba yin te} इति व्यस्तसम्बन्धः प्र.अ.१७२क/५२२; प्रवर्तितः — {chu'i yul du gnas pa'i nyi ma'i 'od g}.{yo ba'i chos can gyis mig gi 'od snang so so la bzlog pa ste/} {phyir bzlog pa ni nyi ma ste/} {nyi ma'i dkyil 'khor rang gi yul na gnas pa nyid du 'dzin to//} जलदेशस्थेन भानवीयेन तेजसा प्रस्यन्दनधर्मणा चाक्षुषं तेजः प्रतिस्रोतः प्रवर्तितं प्रत्यग्नीतं सत् सवितारम् आदित्यं स्वदेशस्थमेव गृह्णाति त.प.१४८क/७४८; • वि. निवर्तकः — {sgrub byed zhugs pa thams cad ni/} /{phyin ci log ni bzlog pa dang /} /{nges pa skyed byed de lta bur/} /{'di ni rigs pas 'thad ma yin//} सर्वं च साधनं वृत्तं विपर्यासनिवर्तकम् । निश्चयोत्पादकं चेदं न तथा युक्ति– सङ्गतम् ।। त.स.२ख/३५; व्यावर्तनी — {rtsod pa bzlog pa'i tshig le'ur byas pa zhes bya ba} विग्रहव्यावर्तनीकारिकानाम क.त.३८२८; संवर्तकः — {lce'i sha za zhes bya ba'i bya} … {mchin pa bzlog pa dang} जिह्वामिषभुजो नाम पक्षिणः…प्लीहसंवर्तकाः शि.स.४५क/४३; • अव्य. वि — {gzhan dag kyang de la mos pa bzlog pa} अन्यानपि तस्माद् विच्छन्दयन्ति म.टी.२२९क/६३; {tshegs che zhing mi sdug pa'i 'bras bu can gyi bsnyen te gnas pa de las 'dun pa bzlog cing} तस्माद्विच्छन्दयति कृच्छ्रादनिष्टफलादुपवासात् बो.भू.१३९क/१७८; {'dun pa bzlog pa'i phyir} विच्छन्दनार्थम् अभि.स्फु.९१क/७६५. (द्र.— {rnam par bzlog pa/} {phyir bzlog pa/} {slar bzlog pa/} ).
bzlog pa na
निवर्तमानः, ओ ना — {gal te byas pa nyid log pa'i shes pa'i rgyu nyid du grub par gyur na/} {de'i tshe bzlog pa na de yang zlog par 'gyur ro//} यदि कृतकता मिथ्याज्ञानहेतुत्वेन सिद्धा स्यात्, तदा सा निवर्तमाना तामपि निवर्तयेत् त.प.१७०ख/७९९.
bzlog par
१. निवर्तयितुम् — {bdag gis 'di dag bzlog par ma nus kyis} न शक्यमेते निवर्तयितुम् वि. व.१४१क/१.३०; निवारयितुम् — {ngas bzlog par ni mi nus so//} न निवारयितुं मया शक्यः प्र.अ.४२ख/४८; व्यावर्तयितुम् — {rang sangs rgyas kyi rigs rnams ni bzlog par mi nus te} प्रत्येकबुद्धगोत्राणि तु व्यावर्तयितुमशक्यानि अभि.भा.१५ख/९२०; निराकर्तुम् — {de ni tshad ma nyid yin pa'ang/} /{'di ni bzlog par nus pa min//} तत्प्रमाणत्वमप्यस्य निराकर्तुं न पार्यते ।। त.स.५५क/५३३ २. प्रत्युत — {khyim bdag bdag gis mthong ba ni/} /{gal te bdag gi tshig tshad na/} /{bzlog par byis pa 'di skyes pas/} /{rigs ni yongs su gdung bar 'gyur//} पश्याम्यहं गृहपते प्रमाणं यदि मद्वचः । प्रत्युतायं शिशुर्जातः कुलं सन्तापयिष्यति ।। अ.क.८७ख/९.१६.
bzlog pa nyid
निवारकत्वम् — {shes bzhin du de las bzlog pa nyid mi gtong na'o//} ज्ञात्वाऽतो निवारकत्वस्य प्रतिनिःसर्गे वि.सू.५०ख/६४.
bzlog pa dang 'brel pa
व्यस्तसम्बन्धः — {yan lag nyid yin zhes bya ba'i bzlog pa dang 'brel pa yin te} अङ्गमेवेति व्यस्तसम्बन्धः प्र.अ.१७२क/५२२.
bzlog pa phun sum tshogs pa
वारित्रासम्पन्नः म.व्यु.१६३१ (३६ख); मि.को.१२२ख ।
bzlog pa ma mchis pa
अनवग्रहः — {'chi bdag bstan pa khams gsum gyi/} /{sa chen dag na spyod bgyid pa/} /{mi thogs bzlog pa ma mchis pa'ang /} /{khyod kyi bstan pas zil gyis mnan//} त्रैधातुकमहाभौममसङ्गमनवग्रहम् । शासनेन तवाक्रान्तमन्तकस्यापि शासनम् ।। श.बु.११३ख/८८.
bzlog pa med pa
वि. अवार्यः — {yo byad nyer mkho yongs btang zhing /} /{'ching ba dag las nges grol ba/} … /{lta ba dag ni bzlog pa med//} परिच्छदोपकरणत्यागनिर्मुक्तबन्धनाः । अवार्यदर्शनाः अ.क.२८८ख/३७.१४; अनिवार्यः — {de lta na 'o na bdag med par rtogs pa yang dpyod pa las 'byung ba bzlog pa med pas bdag du lta ba las thar pa ma yin no//} एवं तर्हि नैरात्म्यावबोधतोऽपि विवेकवतोऽनिवार्य एवेति नात्मदर्शनान्मोक्षः प्र.अ.१४०क/१५०.
bzlog pa'i bsgom pa
विपरीतभावना — {chags pas 'jig rten 'ching 'gyur ba/} /{'dod chags nyid kyis rnam grol 'gyur/} /{bzlog pa'i bsgom pa 'di nyid ni/} /{sangs rgyas mu stegs kyis mi shes//} रागेन बध्यते लोको रागेनैव विमुच्यते । विपरीतभावना ह्येषा न ज्ञाता बुद्धतीर्थिकैः ।। हे.त.१६क/५०.
विपरीतौषधिः — {bzlog pa'i sman ni brtags pa yis/} /{rlung gis rlung la snun par byed//} वातेन हन्यते वातं विपरीतौषधिकल्पनात् । हे.त.१६क/५०.
bzlog par dka'
= {bzlog par dka' ba/}
bzlog par dka' ba
वि. दुर्वारः — {gal te de lta na gtan tshigs 'di nyid kyis rnam par shes pa tsam du smra ba spong bar byed pa bzlog par dka' bar 'gyur ro zhe na} यद्येवम्, विज्ञानमात्रवादप्रतिक्षेपोऽनेनैव हेतुना क्रियमाणो दुर्वारः स्यात् त.प.१०३क/६५५; {gsal ba rnams la'ang rtag pa nyid/} /{bzlog par dka' bar thal bar 'gyur//} व्यक्तीनामपि नित्यत्वं दुर्वारमनुषज्यते ।। त.स.९८क/८७१; दुर्निवारः — । {de lta yin dang rgyu mtshan tha mi dad pa'i phyir de 'chol bar thal bar 'gyur ba bzlog par dka'o//} ततश्चाभिन्ननिमित्तत्वात् तत्सङ्करप्रसङ्गो दुर्निवारः त.प.३०९क/३३२; {yod pa yang yin/} {rtag pa yang yin no zhes bya ba'i the tshom za ba ni bzlog par dka' ba yin no//} संश्च स्यान्नित्यश्च इत्यादि दुर्निवारः स्यात् वा.टी.५९ख/१३; अनिवार्यः — {sna tshogs thams cad dngos po nyid yin pa'i phyir lhan cig skye ba dang 'jig pa la sogs par thal bar 'gyur ba yang bzlog par dka' ba nyid do//} सर्वस्य विश्वस्य वस्तुत्वादेकत्वे सहोत्पत्तिविनाशादिप्रसङ्गश्चानिवार्य एव त.प.१९२क/८४७; निष्प्रतीकारः — {mya ngan gyi me bzlog dka' bas snying btsos te} निष्प्रतीकारेण शोकाग्निना विनिर्दह्यमानहृदयः जा.मा.५६ख/६५; दुःप्रत्यानेयः — {bzlog dka' ba'i rang bzhin can dang 'khrug pa mang ba dang} दुःप्रत्यानेयजातीय उपनाहबहुलः श्रा.भू.७२क/१८६.
bzlog par gyis
क्रि. निवारय — {bdag gi bgegs thams cad bdud bzhi po rnams bzlog par gyis bzlog par gyis} मम सर्वान् चतुर्मारान् निवारय निवारय ब.मा.१६४ख ।
bzlog par gyis shig
= {bzlog par gyis/}
bzlog par gyur
= {bzlog par gyur pa/}
bzlog par gyur pa
• क्रि. १. न्यवारयत् — {ces brjod pha yis byams pa yis/} /{'bad pas de ni bzlog par gyur//} इत्युक्त्वा जनकः प्रीत्या तं यत्नेन न्यवारयत् ।। अ.क.१६३क/१८.१६ २. निवर्तेति — {su'i mthu zhig gis na rdzu 'phrul stobs bzlog gyur} भोः कस्य लक्ष्मीः निवर्तेति ऋद्धेर्बलम् ल.वि.६८ख/९०; • भू.का.कृ. निवारितः — {bla mar gyur pas bzlog gyur cing//} निवारितोऽपि गुरुणा अ.क.१२क/२.५०; • सं. विपर्ययः— {gzhan la the tshom za ba'am/} /{bzlog par gyur pa yin yang dbyibs tsam la ni re zhig thob par byed pa yin no//} संस्थानमात्रं तावत् प्राप्यते । परत्र सन्देहो विपर्ययो वा प्र.अ.३ख/५.
bzlog par bgyi
क्रि. वारयिष्यामि — {de ni bdag gis bzlog par bgyi/} /{khyed gnyis dal gyis 'dug par mdzod//} तमहं वारयिष्यामि युवाभ्यां स्वैरमास्यताम् ।। का.आ.३३२क/२.२९३; निवारयिष्यामि — {tshe'i bar chad kyang chos kyis bzlog par bgyi ba dang} आयुरन्तरायं च धर्मेण निवारयिष्यामः शि.स.५५क/५३.
bzlog par 'gyur
क्रि. निवार्यते — {skye ba sngar goms bag chags ni/} /{su yi gang gis bzlog par 'gyur//} प्राग्जन्मवासनाभ्यासः कस्य केन निवार्यते ।। अ.क.१८४ख/२१.३.
bzlog par nus pa ma yin
वि. न निवर्तयितुं शक्यः — {'phags pa ni rtsol ba med pa bzlog par nus pa ma yin no//} नाक्षिप्तो यत्नमन्तरेण निवर्तयितुं शक्यः प्र.अ.१२८ख/ १३८; न निवारयितुं क्षमः — {gal te dpyod na gnod par 'gyur/} {bzlog par nus pa ma yin te//} निरूपणे बाधकं चेन्न निवारयितुं क्षमम् । प्र.अ.२३८क/५९७.
bzlog par nus ma yin
= {bzlog par nus pa ma yin}
bzlog par bya
• क्रि. वारयेत् — {de 'chi ba'i phyir rjes su bsgrub pa las nad g}.{yog gis bzlog par bya'o//} मरणार्थादेनमनुष्ठानादुपस्थायको वारयेत् वि.सू.१७क/१९; निवारयेत् — {nyes byed la 'jug na bzlog par bya'o//} विक्रियामापद्यमानं निवारयेत् वि.सू.९ख/१०; प्रतिकुर्वीत — {de bzhin gnyid dang snyom 'ongs na/} /{myur du de dag bzlog par bya//} निद्रालस्यागमे तद्वत् प्रतिकुर्वीत सत्वरम् ।। बो.अ.२३क/७.७१; प्रतिवदेत् — {chos ma yin pa smra na bzlog par bya'o//} अधर्मं भाषमाणं प्रतिवदेत् वि.सू.१०ख/११; • कृ. निवार्यम् — {ci phyir kun gyi sdug bsngal ni/} /{bzlog par bya zhes brtsad du med//} दुःखं कस्मान्निवार्यं चेत्सर्वेषामविवादतः । बो.अ.२७ख/८.१०३; निवर्त्यम् — {bar ring por gnas pa gnyis la 'gal ba med pas na nye bar gnas pa dag zlog par byed pa dang bzlog par bya ba'i dngos por gzhag go//} दूरस्थयोर्विरोधाभावाच्च निकटस्थयोरेव निवर्त्यनिवर्तकभावः न्या.टी.७६क/१९९; व्यावर्तयितव्यम् — {blo gros chen po 'di ni byang chub sems dpas khong du chud pa nas bzlog par bya'o//} एतन्महामते बोधिसत्त्वेनाधिगम्य व्यावर्तयितव्यम् ल.अ.७८क/२६; • सं. वारणम् — {dbyug gu blangs nas zan za ba dag la khwa dang byi'u dang phug ron la sogs pa dag bzlog par bya'o//} वंशमादाय काकचटकपारावतादीनां भुञ्जनेषु तेन वारणम् वि.सू.९३ख/१११; विनिवर्तनम् — {de la gtam 'dre ba la sogs pa yang bzlog par bya'o//} आलपनादेरस्य तु विनिवर्तनम् वि.सू.८८ख/१०६; व्यावर्तनम् — {de dag nyan thos kyi theg pa 'dod pa las bzlog par bya ba dang theg pa chen po la rab tu spro bar bya ba'i phyir} तेषां श्रावकयानरुचिव्यावर्तनार्थं महायानगतिप्रोत्साहनार्थं च ल.अ.१५१ख/९८; उन्मज्जनम् — {bzod pa gsol ba dang ldan na gsol bas bzlog par bya'o//} क्षमितवत्युन्मज्जनं ज्ञपनेन वि.सू.८५ख/१०३.
bzlog par bya ba
= {bzlog par bya/}
bzlog par bya ba dang ldog par byed pa
१. निवर्त्यनिवर्तकभावः — {gang gi phyir rang bzhin 'brel pa yod na bzlog par bya ba dang ldog par byed pa yod pa yin pa} यस्मात् स्वभावप्रतिबन्धे निवर्त्यनिवर्तकभावः न्या.टी.६७क/१७० २. निवर्त्यनिवर्तकत्वम् — {gal te ba lang dang ba men dag nye bar len pa dang nye bar len pa can gyi dngos po ma yin pas bzlog par bya ba dang zlog par byed pa ma yin mod} भवतु गोगवयोरनुपादानोपादेयभावान्न निवर्त्यनिवर्तकत्वम् प्र.अ.६९ख/७७.
bzlog par byas
= {bzlog byas/}
bzlog par byed
क्रि. निवर्तयति — {gti mug kyang ni sel byed pa zhes bya ba ni yongs su mi shes pa yang zlog par byed pa ste} नाशयत्यपि सम्मोहम्, अपरिज्ञानमपि निवर्तयति बो.प.५५क/१६.
bzlog par byed pa
= {bzlog par byed/}
bzlog par mi nus
• क्रि. न वारयितुं प्रसेहे — {de rnams} … {der mi 'dong bar bzlog mi nus so//} नैनास्ततो वारयितुं प्रसेहिरे जा.मा.१६५क/१९१; • वि. व्यावर्तयितुमशक्यः — {rang sangs rgyas kyi rigs rnams ni bzlog par mi nus te} प्रत्येकबुद्धगोत्राणि तु व्यावर्तयितुमशक्यानि अभि.भा.१५ख/९२०; अशक्यं विवर्तयितुम् — {thogs pa med pa zhes bya ba ni bzlog par mi nus pa'o//} अविवर्तव्यमिति अशक्यं विवर्तयितुम् अभि.स्फु.२७६क/११०२.
bzlog par mdzad
क्रि. निवारयति — {de nas de bcom ldan 'das kyis lan gsum gyi bar du khyim pa dang 'du ba las bzlog par mdzad de} यावद्भगवांस्तं त्रिरपि गृहिसंसर्गान्निवारयति अ.श.१०३ख/९३.
वि. दुर्वारम् — {de phyir shes dus snang ba yi/} /{don ni shes las gzhan min pa/} /{bzlog par rab tu dka' ba nyid//} तस्मादर्थस्य दुर्वारं ज्ञानकालावभासिनः । ज्ञानादव्यतिरेकित्वम् प्र.वा.१३३क/२.३९१.
bzlog par rung ba nyid
निवर्तनयोग्यत्वम् — {bzlog par rung ba nyid du ma rtogs par ni bzlog pa'i phyir brtson pa nyid du mi 'gyur ro//} अनिरूपिते हि निवर्तनयोग्यत्वे निवर्तनायोत्साह एव न स्यात् प्र.अ.१०१ख/१०९. {bzlog phyogs} प्रतीपः — {sgra yang rlung gi bzlog phyogs ni/} /{gang du'ang sgra ni rig gam ci//} तथा शब्दोऽपि किं वा– योः प्रतीपं शब्दवित्क्वचित् ।। प्र.अ.१६२ख/५१२.
bzlog bya
= {bzlog par bya/}
bzlog bya yin
क्रि. निवार्यते — {'dir ni sdug bsngal rgyur gyur pa/} /{bden par rtog pa bzlog bya yin//} सत्यतः कल्पना त्वत्र दुःखहेतुर्निवार्यते ।। बो.अ.३१ख/९.२६.
bzlog byas
भू.का.कृ. निवारितः — {nga yi sku la reg pa las/} /{gal te 'di ni bzlog byas na/} /{de'u re mod la khrag dron dag/} /{'di yi kha nas skyug par 'gyur//} सा चेदेषा निवारिता मम गात्रस्य श्लेषणात् ।। इदानीं रुधिरं ह्युष्णं कण्ठादेषा वमेत्क्षणात् । वि.व.१३२क/१.२०.
bzlog byas nas
व्यावर्त्य — {de 'os las ni bzlog byas nas/} /{mya ngan 'os pa'i skabs ston phyir//} व्यावर्त्य कर्म तद्योग्यं शोच्यावस्थोपदर्शनात् ।। का.आ.३२७क/२.१५५.
bzlog ma gyur
क्रि. न निवर्तते — {yod dam med ces bdag gi ni/} /{the tshom da dung bzlog ma gyur//} अस्ति नास्तीति सन्देहो न मेऽद्यापि निवर्तते ।। का.आ.३२९क/२.२१४.
bzlog ma yin
भू.का.कृ. अवारितः — {gang la rjes chags khong khro yod/} /{des ni sdig pa bzlog ma yin//} प्रतिघानुनयौ यस्य तस्य पापमवारितम् शि.स.१४७ख/१४२.
bzlog mi bya
क्रि. न वार्यते — {sdug bsngal nye bar zhi don du/} /{'bras bu'i rmongs pa bzlog mi bya//} दुःखव्युपशमार्थं तु कार्यमोहो न वार्यते ।। बो.अ.३३ख/९.७७.
bzlog mi byed
क्रि. न वार्यते — {des na dmyal ba'i sdug bsngal rgyu/} /{khro ba ci ste bzlog mi byed//} तन्नारकव्यथाहेतुः क्रोधः कस्मान्न वार्यते ।। बो.अ.१७ख/६.७३.
bzlog min
= {bzlog ma yin/}
bzlog zin
भू.का.कृ. निवारितः — {de dag kyang ni sngar bzlog zin//} तेऽपि पूर्वं निवारिताः बो.अ.३५ख/९.१२७.
bzlog zla
प्रतियोगी — {gal te srid sgrub dang rna can gnyis 'phong skyen zhes so sor nges pa'i bzlog zla'i skabs yin na} यदि प्रतिनियतः प्रतियोगी प्रकृतः पार्थराधेययोः कः कोदण्डधरः प्र.अ.२२९ख/५८८.
bzlos pa
जपः — {gang zhig nor ldan chog mi shes/} /{med do med do zhes bzlos pa//} नास्ति नास्तीत्यसन्तोषाद् य एव धनिनां जपः । अ.क.९२ख/९.७६.
'a
त्रयोविंशतितमो व्यञ्जनवर्णः । अस्योच्चारणस्थानम्— {'di'i nga ro 'don tshul la skye gnas mgrin pa dang /} {byed pa mgrin pa dang/} {nang gi rtsol ba mgrin pa phye ba dang /} {phyi'i rtsol ba srog chun sgra ldan} बो.को.२५२०.
'ang
• अव्य. ( {rgyan sdud} ) ( {kyang yang 'ang gsum rgyan sdud de/} /{'a dang mtha' rten med mthar 'ang //} ) 1. वा — {me tog gzhu can dag gi mtshon/} /{rtsub pa ma yin rno ba'ang min//} न कठोरं न वा तीक्ष्णमायुधं पुष्पधन्वनः । का.आ.३३३क/२.३२१; {gal te'ang mngon par 'dod pa'i rdzas/} /{gcig phyir yan lag du ma la/} /{rten min} यदि वाऽभिमतं द्रव्यं नानेकावयवाश्रितम् । एकत्वात् त.स.२३ख/२५०; वाऽपि — {shis brjod phyag bya dngos po ni/} /{nges par bstan pa'ang de yi sgo//} आशीर्नमस्क्रिया वस्तुनिर्देशो वाऽपि तन्मुखम् ।। का.आ.३१९क/१.१४; अपि वा — {tha dad rtags dang tshig la med/} /{dman dang lhag pa nyid la'ang med//} न लिङ्गवचने भिन्ने न हीनाधिकताऽपि वा । का.आ.३२३ख/२.५१; च — {sngon chad ma byung ba yang 'dir brjod med/} /{sdeb sbyor mkhas pa'ang bdag la yod min te//} न हि किञ्चिदपूर्वमत्र वाच्यं न च सङ्ग्रथनकौशलं ममास्ति । बो.अ.१क/१.२; {tshad ma'i mtshan nyid mi ldan pa'am/} /{ldan na'ang 'di yi khong gtogs phyir//} प्रमाणलक्षणायोगाद्योगे चान्तर्गमादिह ।। त.स.५४ख/५३०; {byang du ma yin} … {phyogs mtshams su'ang ma lta bar song zhig} मा उत्तरेण… मा च अनुविदिशमवलोकयन् गाः अ.सा.४२२ख/२३८; अपि — {'di la gnas pa'ang ma mchis so//} नाप्यस्य स्थानं संविद्यते अ.सा.२१क/१२; {lha yi bu mo min/} /{dri za'i rigs las byung ba'ang min//} न देवकन्यका नापि गन्धर्वकुलसम्भवा । का.आ.३३३क/२.३२२; {gzhan la'ang bsnyen gnas yod mod kyi} अन्यस्याप्युपवासोऽस्ति अभि.को.१२क/४.३०; एव — {ji ltar 'jam dbyangs spyod mdzad pa/} /{bdag gi spyod pa'ang de 'drar shog//} यथा चरति मञ्जुश्रीः सैव चर्या भवेन्मम ।। बो.अ.४०क/१०.५४; {mchis pa'ang ma lags ma mchis pa'ang ma lags pa} नैवास्ति न नास्ति ल.अ.९०क/३७; पुनः — {rgyal po la'ang smras pa} राजानं पुनरुवाच जा.मा.१२क/१२; {skye bo bla ma de'ang rnam pa gnyis te} स पुनर्गुरुजनो द्विविधः अभि.स.भा.११५ख/१५५ २. चित् ( {gang na'ang} कुत्रचित्) — {gcig pu mang po ma yin te/} /{mi 'dra'i mtshan phyir gang na'ang med//} एकं च बहुधा नास्ति वैलक्षण्यान्न कुत्रचित् । ल.अ.१८९क/ १६०; ( {ci'ang} किञ्चित्) — {de la ci'ang ma smras so//} नैनं किञ्चिदुवाच जा.मा.१७१क/१९७; {'gro ba'i sdug bsngal gang ci'ang rung /} /{de kun bdag la smin gyur cig//} यत्किञ्चिज्जगतो दुःखं तत्सर्वं मयि पच्यताम् । बो.अ.४०क/१०.५६; ( {gang na'ang} क्वचित्) — {'brel med rten la tshig dag ni/} /{'jug par gang na'ang yod ma yin//} असङ्गताश्रयं नैव वर्तते वचनं क्वचित् ।। प्र.अ.१५७ख/१७१; ( {gang la'ang} क्वचित्) — {nang ngam phyi rol gang la'ang sems smon par ma byed cig} मा च क्वचिच्चित्तं प्रणिधाः अध्यात्मं वा बहिर्धा वा अ.सा.४२२ख/२३८; द्र.— {de dag nam du'ang dga' mi byed//} न ताः सम्मोदयेज्जातु शि.स.३२ख/३१.
'ang ma yin
नापि — {de'i phyir rtag pa nyid yin na yang thams cad du dmigs par thal bar} ( {mi} ) {'gyur la/} {'bras bu rtag tu yod par thal bar 'gyur ba'ang ma yin no//} तेन सत्यपि नित्यत्वे न सर्वदोपलब्धिप्रसङ्गः । नापि कार्यस्य सदा सद्भावप्रसङ्गः त.प.२१८ख/९०७.
'am
• अव्य. ( {'byed sdud} ) ( {gam ngam dam nam bam mam 'am/} /{ram lam sam tam 'byed sdud de//} ) वा — {de la sus kyang skabs mi rnyed de/} {lha'am lha mo'am klu'am klu mo'am gnod sbyin nam gnod sbyin mo'am} न तस्य कश्चिदवतारं लप्स्यते देवो वा देवी वा नागो वा नागी वा यक्षो वा यक्षी वा ल.अ.१५८ख/१०६; {khang pa brtsegs pa'am khri la 'dzeg go//} अभिरोहामि कूटागारं वा पर्यङ्कं वा अभि.भा.१२२क/४३१; {rigs kyi bu'am rigs kyi bu mo gang shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di 'dzin pa dang} य इमां प्रज्ञापारमितां कुलपुत्रो वा कुलदुहिता वा उद्ग्रहीष्यति अ.सा.४६क/२६; {tshe 'di 'am tshe gzhan la} इह जन्मान्तरे वा बो.अ.१६ख/६.५४; {'am gyi sgra ni snga ma la ltos pas rnam par brtag pa'i don to//} वाशब्दः पूर्वापेक्षया विकल्पार्थः वा.टी.५३क/५; {'dod chags par 'gyur ba'am zhe sdang bar 'gyur ba'am gti mug par 'gyur ba'i sems de dag gang yin} कतरत्तु चित्तं रज्यति वा दुष्यति वा मुह्यति वा शि.स.१३०ख/१२६; {'am zhes bya ba'i sgra mi mngon par bstan pa yin te} वाशब्दो लुप्तनिर्देशः अभि.स्फु.२९६ख/११५१; • द्र.— {dang por khyod la phyag bgyi 'am/} /{'on te} कं नु प्रथमतो वन्दे त्वां… उत श.बु.११२क/५९; {ci ste rtog pa dang bcas pa'am/} {'on te rtog pa med pa yin} किं सा सविकल्पिका? आहोस्विदविकल्पिका त.प.९८ख/६४७; {phyag bya'o//} {spyod pa bde'am 'dri'o//} वन्दनम् । सुखचर्याप्रश्नः वि.सू.७१क/८८; {e ma'o rgyal po thugs bde 'am} अपि कुशलं राजकुलस्य जा.मा.४९ख/५८; {yang ci 'dod pa na spyod pa'i srid pa bar ma yang kham gyi zas za'am zhe na} किं पुनरन्तराभवोऽपि कामावचरः कवडीकारमाहारं भुङ्क्ते अभि.भा.१२०क/४२४.
'i
• प्र. ( {gi kyi gyi 'i yi lnga po/} /{rnam dbye drug pa 'brel sgra} ) 1. [1] षष्ठीविभक्तिप्रत्ययः ( {lha'i} देवस्य) {gdon ma 'tshal bar gzhi 'di las lha'i rgyal srid las nyams pa'am sku tshe'i bar chad du 'gyur lags so//} नियतमतो निदानं देवस्य राज्याच्च्युतिर्भविष्यति जीवितस्य वाऽन्तरायः वि.व.२११ख/१.८६; ( {bung ba'i} भृङ्गस्य) — {ngang pa dang ni bung ba'i sgra//} रुतं हंसस्य भृङ्गस्य हे.त.२०क/६४; ( {de'i} तस्य) — {gzhal med khang chen po rgyal mtshan sna tshogs de'i ba gam mang po} तस्य च विचित्रध्वजस्य महाविमानस्य अनेके निर्यूहाः ग.व्यू.३६५ख/८० [2] समस्तपदे ( {rgyal po'i lam} राजमार्गः) — {rtag tu khang bzang ba gam du/} /{gnas te rgyal po'i lam la bltas//} सदा प्रासादशृङ्गस्था राजमार्गं व्यलोकयत् ।। अ.क.२३१ख/८९.१२५; ( {nga'i yul} मद्विषयः) — {rigs kyi bu nga'i yul na gnas pa'i sems can 'di dag kyang phal cher srog gcod pa byed pa} इमे च कुलपुत्र मद्विषयवासिनः सत्त्वाः यद्भूयसा प्राणातिपातिनः ग.व्यू.२६क /१२३ २. [1] अण् ( {rtsa ba'i} मौलः) — {rtsa ba'i sbyor ba} मौलः प्रयोगः त.प.३११क/१०८४; {bde bar gshegs pa'i bstan bcos} शास्त्रं सौगतम् अ.क.३०५क/३९.९०; ( {tshangs pa'i} ब्राह्मम्) — {tshangs pa'i lus gzi brjid dang ldan pa zhig tu mngon par sprul nas} ओजस्वि ब्राह्मं वपुरभिनिर्माय जा.मा.९१ख/ १०४; ( {sbrang ma'i} भ्रामरम्) — {dper na sbrang ma'i sbrang rtsi yang //} भ्रामरं वा यथा मधु त.स.३९क/४०१; ( {ma ga d+ha'i} मागधः) — {ma ga d+ha'i skye bo'i tshogs kyis} मागधेन जनकायेन अ.श.१३९ख/१२९ [2] ढक् ( {spre'u'i} कापेयम्) — {thub pa'i dngos po'am thub pa'i las ni thub pa} ( {'i} ) {yin te/} {spre'u'i zhes bya ba lta bu'o//} मुनिता वा मुनिकर्म वा मौनेयम्, कापेयवत् अभि.स्फु.५१क/६७२; ( {bA rA Na sI'i} वाराणसेयम्) — {yul bA rA Na sI'i ras} वाराणसेयं वस्त्रम् अभि.स्फु.३०८ख/११८० [3] ठक् ( {'byung po'i} भौतिकः) — {'byung po'i ni rnam pa gnyis te/} {rtag pa'i ngo bo dang chad pa'i ngo bo'o//} भौतिको द्विप्रकारः—शाश्वतरूपः, उच्छेदरूपश्च वि.प्र.२७३क/२.९८ [4] ठञ् ( {pha'i} पैतृकम्)— {pha'i bu lon} पैतृकमृणम् सू.व्या.२४१क/१५६ [5] यत् ( {pha'i} पित्र्यम्) — {pha'i khyim} पित्र्यं भवनम् जा.मा.९६ख/१११ [6] ष्ट्यु ( {da lta'i} अद्यतनः) — {rnam pa gcig tu na da lta'i ba lang gi sgra'i blo ni chos can no//} अथ वा अद्यतनी गोशब्दबुद्धिर्धर्मिणी त.प.१३६क/७२३ [7] तमट् ( {brgya'i} शततमः) — {brgya'i char yang nye bar mi 'gro} … {bye ba'i char yang} शततमीमपि कलां नोपैति…कोटीतमीमपि अ.सा.६५क/३६; • द्र.— {tha snyad du bya'i} व्यपदिश्यते त.प.२२२ख/९१४.
'u
बालादिबोधकसहायकपदम् — {byi'u 'di gson nam mi gson} किमयं चटको जीवति न वा अभि.स्फु. ३२२क/१२१२; {be'u med pa'i bzhon ma} अवत्सा धेनुः त.प.२क/४४९; {khye'u} दारकः अ.श.९९ख/८९; {mtshe'u} सरः ग.व्यू.३१३ख/३५; {mthe'u chung} कनिष्ठिका वि.प्र.२३०ख/२.२६; {mi'u thung} वामनः व.व.१३१क/२.१०७; {spre'u} कपिः अ.क.२०८क/८६.५; द्र.— {go'u ta ma} गौतमः अ.क.२८६क/३६.७४; {ko'u ra ba} कौरवाः ल.अ.१८७ख/१५८. {'u cag} नौ — {nam zhig 'u cag 'grogs 'gyur zhes/} /{tshogs su brjod par ma bzod pa'i/} /{mdza' bo rig nas bud med kyis/} /{rtse dga'i pad+ma zum par byed//} कदा नौ सङ्गमो भावीत्याकीर्णे वक्तुमक्षमम् । अवेत्य कान्तमबला लीलापद्मं न्यमीलयत् ।। का.आ.३३०ख/२.२५८.
'u cag blta
क्रि. द्रक्ष्यावः — {mnyes gshin mi ring nyid na de/} /{dge ba'i slad du 'u cag blta//} अचिरेणैव तं वत्स द्रक्ष्यावः कुशलाप्तये । अ.क.२१०क/२४.२२.
'u bu
अस्माकम् — {'u bu'i thad du ni/} … /{gzhon nu zur phud can 'bar 'jigs pa med par byed pa ci zhig phyin//} सम्प्राप्तोऽस्माकमेष ज्वलदभयकरः कोऽपि चीरीकुमारः ।। बो.अ.३८क/१०.१३.
'u lu ru
= {hu lu ru/}
'u sha
= {yu sha/}
'u su
वितुन्नकम्, कुस्तुम्बुरु — {de nas gdugs can 'u su dang /} /{ku stu m+bu ru so ba can//} अथ छत्रा वितुन्नकम् ।। कुस्तुम्बुरु च धान्याकम् अ.को.१९६ख/२.९.३८; वितुदति रोगान्नाशयति वितुन्नकम् । तुद व्यथने अ.वि.२.९.३८; मि.को.५६ख; स्पृक्का — {gang gis mkhas pa dag khrus bgyid du stsal ba'i sman dang sngags ni 'di dag ste/} {shu dag gi'u wang 'u su dang //} औषधयो मन्त्रा येन स्नापयन्ति च पण्डिताः । वचा गोरोचना स्पृ(क्)का सु.प्र.२९क/५५.
'ug
= {'ug pa/}
'ug gdong ma
ना. उलूकास्या, प्रचण्डा — {dbang ldan du 'ug gdong ma dang} … {'di rnams thams cad phyag na gri gug dang thod pa can gcer bu phyag rgya lngas brgyan pa mgo'i phreng ba 'phyang ba'o//} उलूकास्या ईशाने…सर्वा एता कर्तिकपालहस्ता नग्नाः पञ्चमुद्राविभूषिता मुण्डमालावलम्बिता इति वि.प्र.४३ख/४.३९; {byang gi sgor ni 'ug gdong ma//} उलूकास्योत्तरे द्वारे स.उ.२८१ख/१३.३०; {'ug gdong ma'i rma bya'i mjug ma ste/} {mtshan ma brgyad po 'di ni} मयूरपिच्छम् उलूकास्यायाः । इत्यष्टचिह्नानि वि.प्र.१६९क/३.१५८; {rtsangs pa mo ni 'ug gdong ma ste brgyad ni lha min las skyes pa rnams kyi dam tshig dang gzugs yongs su bsgyur ba'o//} कृकलासः उलूकास्येत्यष्टौ असुरजातीनां समयाः, रूपपरिवर्तनं च वि.प्र.१६७क/३.१५०.
'ug pa
• सं. उलूकः, पक्षिविशेषः — {seng ge dang stag dang gzig dang spyang ki dang ta ra k+Sha dang byi la dang wa dang 'ug pa sha mang po za ba'i skye gnas dang} सिंहव्याघ्रद्वीपिवृकतरक्षुमार्जारजम्बुकोलूकादिप्रचुरमांसादयोनिषु ल.अ.१५५ख/१०२; उलूके तु वायसारातिपेचकौ अ.को.१६७ख/२.५.१५; उलति नेत्रज्योतिषा दहति काकानिति उलूकः । उल आवरणे अ.वि.२.५.१५; घूकः — {nags sreg me yi du ba rab rgyas khro gnyer ldan pa'i bzhin/} /{pha wang gnas dang 'ug pa'i phug ni stug por gyur pa'i khyim//} दावाग्निधूमविकटभ्रुकुटीमुखेषु गोनासवासघनघूकगुहागृहेषु । अ.क.२४९ख/२९.३१; कौशिकः — {kau shi ka ni gu gul dang /} /{'ug pa} श्री.को.१६६क; पेचकः — {pe tsa ka ni 'ug pa dang //} श्री.को.१६८क; काकरूकः — {kA ka rU ka 'ug pa} श्री.को.१७०क; • ना. कफिलः, भिक्षुः — {tshe dang ldan pa kun shes kauN+Din+ya dang} … {tshe dang ldan pa 'ug pa dang} … {de dag la sogs pa dge slong khri nyis stong dang thabs cig tu} आयुष्मता च ज्ञानकौण्डिन्येन… आयुष्मता च कफिलेन… एवंप्रमुखैर्द्वादशभिर्भिक्षुसहस्रैः सार्धम् ल.वि.२क/१.
'ug pa pa
= {bye brag pa} औलूक्यः, वैशेषिकः — {sgra ma grub kyang dngos po ni/} /{grub na grub par 'gyur te dper/} /{'ug pa pa la sangs rgyas pas/} /{lus sogs sgrub byed bshad pa bzhin//} असिद्धावपि शब्दस्य सिद्धे वस्तुनि सिद्ध्यति । औलूक्यस्य यथा बौद्धेनोक्तं मूर्त्यादिसाधनम् ।। प्र.वा.१०८क/१.२१; औलूकः {ser skya dang 'ug pa pa la sogs pa bdag tu smra ba rnams kyis rnam par brtags pa gang yin pa de ni lung du ma bstan pa ni ma yin no//} या आत्मवादिभिः कपिलौलूकादिभिर्विकल्पिता सा नाव्याकृता अभि.स्फु.१०८ख/७९४.
'ug pa ma
ना. उलूका, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo du ma dag dang} … {'di lta ste/} {sgrol ma dang} … {'ug pa ma dang} … {zla ldan ma} अनेकैश्च विद्याराज्ञीभिः…तद्यथा—तारा…उलूका…चन्द्रावती चेति म.मू.९६क/७.
'ug pa ma ma yin pa
ना. अलोका, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo du ma dag dang} … {'di lta ste/} {sgrol ma dang} … {'ug pa ma ma yin pa dang} … {zla ldan ma} अनेकैश्च विद्याराज्ञीभिः…तद्यथा—तारा…अलोका(?)… चन्द्रावती चेति म.मू.९६क/७.
'ug pa'i gdong can
ना. उलूकमुखः, राक्षसः — {pu pU las grub pa srin po stag gi gdong can dang /} {yi dwags 'ug pa'i gdong can ni/} {byang dang dbang ldan du chu la gnas pa'o//} उत्तरेशाने तोयस्थो राक्षसो व्याघ्रमुखः, प्रेत उलूकमुखः पुपूनिष्पन्नः वि.प्र.१०५ख/३.२३.
'ug pa'i gshog pa thogs pa
वि. उलूकपक्षधारणः — {bya rgod dang 'ug pa'i gshog pa thogs pa dang} … {blun po rnams dag par khong du chud do//} गृध्रोलूकपक्षधारणैः…शुद्धिं प्रत्यवगच्छन्ति सम्मूढाः ल.वि.१२२ख/१८३.
'ub
=( {'du ba} इत्यस्य प्रा.) उपनिक्षिप्तः — {de dag ni smon lam chen po gcig gi nang du 'ub cing 'dus te rjes su zhugs pa lags te} तान्येकस्मिन् महाप्रणिधाने उपनिक्षिप्तान्यन्तर्गतान्यनुप्रतिष्ठानि शि.स.३०क/२७.
'ur
१. = {'ur 'ur/} 2. ( {'u + ra} ) — {bstan bcos tshig le'ur byas pa'i mdzad pa po ni 'phags pa byams pa ste} कारिकाशास्त्रस्यार्यमैत्रेयः प्रणेता म.टी.१८९ख/३; {sbyin la rab dga' bram ze'i khye'ur gyur tshe//} अतिदानरतश्च यदाऽऽसीत् माणवः रा.प.२३७ख/१३३; {spre'ur gyur} वानरगतेन रा.प.२३८ख/१३५.
'ur sgra
प्रक्ष्वेडितशब्दः — {a la la zhes ca co dang gzha'i sgra pra k+She Di/} {kha cig tu 'ur sgrar yang gdags} हाहाकारकिलिकिलाप्रक्ष्वेडितशब्दः म.व्यु.२८०१ (५१क).
'ur mthil
क्षेपणम् — {sgyogs mda'i 'dzub mo 'di la 'ur mthil thag pa dang bcas pa la khru gsum pa ste/} {'dir pags pa'i 'ur mthil sor nyi shu rtsa bzhi pa dbus kyi zheng la} अत्र यष्ट्यङ्गुल्या त्रिहस्तं क्षेपणं रज्जुसार्द्धम्, अत्र चर्मक्षेपणं चतुर्विंशत्यङ्गुलं विस्तरेण मध्ये वि.प्र.२१७क/१.१३१.
'ur rdo
क्षेपणम् — {rdzi phyogs nas rdul gyi bum pa dang thal ba'i gyo mo yang ngo /} /{'ur rdo bcang bar bya'o//} अनुवातं च पांसुघटभस्मकर्परम् । धारयेत् क्षंपन (?क्षेपण)म् वि.सू.१७ख/२०.
'ur zhogs
= {bros pa} सन्द्रावः, द्रवः मि.को.५०क ।
'ur 'ur
• पा. (भूकम्पभेदः) * >१. क्रि. अरणत् — {'jig rten gyi khams 'di'ang rnam pa drug dang ltas chen po bcwa brgyad du g}.{yos/} {rab tu g}.{yos/} {kun tu rab tu g}.{yos so} … {'ur 'ur/} {rab tu 'ur 'ur/} {kun tu rab tu 'ur 'ur ro//} अयं च त्रिसाहस्रमहासाहस्रो लोकधातुः षड्विकारमष्टादशमहानिमित्तमभूत् । अकम्पत् प्राकम्पत् सम्प्राकम्पत्… अरणत् प्रारणत् सम्प्रारणत् ल.वि.३०क/३९; {rnam pa drug dang ltas chen po bcwa brgyad du g}.{yos so} … {'ur 'ur /rab} {tu 'ur 'ur/} {kun tu rab tu 'ur 'ur ro//} षड्विकारमष्टादशमहानिमित्तमकम्पन्त…अरणन् प्रारणन् सम्प्रारणन् द.भू.२७९क/६७; रणति स्म — {stong gsum gyi stong chen po'i 'jig rten gyi khams 'di thams cad ltas chen po bco brgyad dang rnam pa drug tu g}.{yos pa 'di lta ste/} … {'ur 'ur/} {rab tu 'ur 'ur/} {kun tu rab tu 'ur 'ur te} सर्वश्च त्रिसाहस्रमहासाहस्रो लोकधातुः षड्विकारमष्टादशमहानिमित्तं…रणति प्ररणति सम्प्ररणति…स्म अ.सा.४५१क/२५५ २. भू.का.कृ. रणितः — {sa g}.{yos pa'i rnam pa'i ming la} … {'ur 'ur/} {rab tu 'ur 'ur/} {kun du rab tu 'ur 'ur/} ( भूमिकम्पाकाराः)…रणितः, प्ररणितः, सम्प्ररणितः म.व्यु.३०१३ (५३ख); मि.को.३४क ।
'o
• सं. १. चुम्बनम् — {'grogs las phyir phyogs snying la chags dang bzlas pa'i gzhi ma mchu la 'o dang ni//} रागः सङ्गपराङ्मुखे हृदि जपाधारेऽधरे चुम्बनम् अ.क.२१९ख/८८.५९ २. = {'o ma} दुग्धम् — {'o mtsho'i rlabs} दुग्धाब्धिवेला अ.क.२०९क/२४.९; • अव्य. ( {rdzogs tshig} ) वाक्यपरिसमाप्तिबोधकनिपातशब्दः ( {go ngo do no bo mo 'o/} /{ro lo so to slar bsdu ste/} /{rdzogs tshig zla sdud ces kyang bya/} /{drag yod to} ) इति — {'o'i sgra ni yongs su rdzogs pa'i tshig ste} इतिशब्दः परिसमाप्तिवचनः न्या.टी.४४क/७०; द्र.— {'di ni stong spyi phud kyi 'jig rten gyi khams zhes bya'o//} अयमुच्यते साहस्रचूडिको लोकधातुः अभि.भा.१५२क/५२८; {'du shes ni yul la mtshan mar 'dzin pa'o//} संज्ञा विषयनिमित्तोद्ग्रहणम् त्रि.भा.१५१ख/४१; {yongs su bsgyur ba ni rdo la sogs pa gser la sogs pa'i dngos por mdzad pa'o//} अश्मादीनां सुवर्णादिभावापादनं परिणामः अभि.स्फु.२७४क/१०९७; {zhes pa ni gsum pa lnga'o//} इति तृतीयपञ्चकम् वि.प्र.१४९क/३.९६; {mdzes par 'gro ba ni bde 'gro ste mi dang lha'o//} शोभना गतिः सुगतिः, मनुष्यो देवश्च म.टी.२३५क/७२.
'o ni
= {de ni/} {'di ni/}
'o ni yin
क्रि. इमे तिष्ठन्ति — {rtswa de gang na 'dug/} {'o ni yin no//} कुत्र ते कुशाः । इमे तिष्ठन्ति वि.व.१८९क/१.६३.
'o skol
वि. (ब.व.) वयम् — {'o skol dgyes shing smon pa las/} /{dgyes pa gud na gzhan ma mchis//} अस्मत्प्रियहितादन्यद् दृश्यते न हि ते प्रियम् ।। जा.मा.६३क/७३.
'o brgyal
= {'o brgyal ba/}
'o brgyal ba
• सं. आयासः — {khyod lta bu 'o brgyal bar bgyis pa 'dis ni bdag cag bsregs kyis} ( {kyi 'gran zla} पा.भे.) {ma mchis so//} युष्मदायासाभ्यनुमोदनात्तु वयमेवात्र दग्धाः जा.मा.४४क/५१; श्रमः — {de yi slad du 'o brgyal gang /} /{de la lan go ci zhig lon//} यः श्रमस्तन्निमित्तं तु तव का तस्य निष्कृतिः ।। श.बु.११५ख/१३६; • वि. कष्टः, ओ टा — {'o brgyal 'phongs pa la brten de/} /{mthong ba nyid ni snying rjes 'khyud/} /{khyad par lo ma chur zhugs nas/} /{dpung pa dag gis thar bar byas//} दृष्ट्वैव करुणाश्लिष्टः कष्टां विपदमाश्रितः । विगाह्य सरितं दोर्भ्यां विशाखस्तमतारयत् ।। अ.क.२६६ख/३२.१५; {kye ma yul la goms par ni/} /{rtse dga' dag la brtson pa yis/} /{mi rnams dus mthar 'o brgyal bas/} /{shing dang rdo ba mtshungs pa nyid//} अहो नु विषयाभ्यासविलासाध्यवसायिनाम् । नृणामन्त्यक्षणे कष्टा काष्ठपाषाणतुल्यता ।। अ.क.२१५क/२४.८५; क्लान्तः — {bcom ldan 'das sku mnyel te bde bar gshegs pa sku 'o brgyal gyis} श्रान्तकायो भगवान्, क्लान्तकायः सुगतः अ.श.११२क/१०२.
'o brgyal bar gyur
भू.का.कृ. क्लान्तः — {'phags pa kun dga' bo bcom ldan 'das dang ji ga yul dgra mthar dbyar bde bar bzhugs sam/} {bsod snyoms kyis 'o brgyal bar ma gyur grang} कच्चिदार्यानन्द भगवान् वैरंभ्येषु जनपदेषु सुखं वर्षोषितः । न च पिण्डकेन क्लान्त इति वि.व.१४२ख/१.३१.
'o brgyal bar gyur pa
= {'o brgyal bar gyur/}
'o cag
= {nged cag/}
'o thug
पायसम् — {'o thug cho ga bzhin grub tshe//} विधिवत्पायसे सिद्धे अ.क.२२५क/२५.८; {blangs nas shel gyi snod du ni/} /{dge ba'i 'o thug brtul zhugs mthar//} गृहीत्वा स्फटिकस्थाल्या व्रतान्ते पायसं शुभम् ।। अ.क.२२५क/२५.७; {'o thug la sogs pa mngar ba'i zas kyis ston mo byas te} पायसादिमधुराहारेण भोजयित्वा वि.प्र.१६१ख/३.१२६; परमान्नम् — {pa ra mA n+naM 'o thug go//} परमान्नं तु पायसम् अ.को.१८२ख/२.७.२४; परममन्नं परमान्नम् अ.वि.२.७.२४.
'o thug sbrang rtsi can
मधुपायसम् — {'o thug sbrang rtsi can gyis gser gyi snod chen po bkang ste byang chub sems dpa' la phul lo//} सुवर्णमयीं पात्रीं मधुपायसपूर्णां बोधिसत्त्वस्योपनामयति स्म ल.वि.१३२ख/१९६; द्र.— {gus pa yis/} /{sbrang rtsi'i 'o thug de la phul//} अर्पितं भक्त्या तदस्मै मधुपायसम् अ.क.२२५ख/२५.१३.
'o dod
उत्क्रोशः — {snying rje rje skad du 'o dod chen po 'bod de} महान्तमार्तस्वरमुत्क्रोशमकार्षुः ग.व्यू.१६७क/२५०; उत्क्रोशनम् — {snying rje rje skad du 'bod pa'i 'o dod chen po de thos nas} तं महान्तमार्तस्वरमुत्क्रोशनशब्दं श्रुत्वा च ग.व्यू.१६७ख/२५०; आक्रोशितम् — {sems cad dmyal ba'i ngud mo dang 'o dod kyi sgra yang thos par gyur la} रुदिताक्रोशितशब्दं च नारकाणां शृणुयात् ग.व्यू.३३७ख/४१४.
'o dod kyis bsgo
क्रि. उद्घोषयामास — {grong dang grong khyer dang ljongs dang yul thams cad sbyin par yang 'o dod kyis bsgo'o//} ग्रामनगरनिगमजनपदप्रदानानि चोद्घोषयामास ग.व्यू.१६९क/२५२.
'o dod bos
क्रि. उत्क्रोशमकार्षीत् — {don sna tshogs brjod pa'i tshig dang ngag gis 'o dod bos so//} नानार्थसूचकवचनपदैरुत्क्रोशमकार्षुः ग.व्यू.१६७ख/२५०; उत्क्रोशः कृतोऽभूत् — {zhes chos dang ldan pa'i 'o dod bos te} धार्मिक उत्कासः (क्रोशः भो.पा.) कृतोऽभूत् ग.व्यू.१५२क/२३६.
'o dod bos te
अनुश्राव्य — {de nas gshed ma} … {'o dod bos te grong khyer gyi lho sgo nas phyir phyung nas bsil ba'i tshal gyi dur khrod du khrid do//} ततो वध्यघातैः…अनुश्राव्य दक्षिणेन नगरद्वारेण निष्कास्य शीतवनं श्मशानं नीयते अ.श.२७६ख/२५४.
'o dod 'bod
= {'o dod 'bod pa/}
'o dod 'bod pa
• क्रि. १. आर्तस्वरं क्रन्दति — आर्तस्वरं क्रन्दति {nyam thag pa'i nga ro 'byin pa'am 'o dod 'bod pa'am cho nges 'debs pa} म.व्यु.४९५१ (७५ख) २. उत्क्रोशमकार्षीत् — {snying rje rje skad du 'o dod chen po 'bod de} महान्तमार्तस्वरमुत्क्रोशमकार्षुः ग.व्यू.१६७क/२५०; • वि. आर्तनादी — {rang gi lpags pa'i phreng bas drangs pas snad/} /{phan tshun sdos te snad pas 'o dod 'bod//} स्ववध्रचीरप्रविकर्षणातुराः परस्परप्रस्खलनार्तनादिनः ।। जा.मा.१७६क/२०३; • ना. रौरवः, नरकः — {thig nag po can dag dang 'o dod 'bod pa dag dang} … {sems can dmyal ba chen po} कालसूत्ररौरव…महानरके का.व्यू.२०८ख/२६६; {de dag gnyis ka sdig las can/} /{'o dod 'bod la sogs par btso//} उभौ तौ पापकर्माणौ पच्येते रौरवादिषु ।। ल.अ.१५७ख/१०४.
'o na
अव्य. तर्हि — {'o na sgra phrad nas 'dzin pa la gnod par byed pa'i tshad ma ci yod la/} {ma phrad par 'dzin pa la yang sgrub par byed pa ci yod ces 'dri na} शब्दस्य तर्हि प्राप्तिग्रहणे किं बाधकं प्रमाणम्, अप्राप्तिग्रहणे च किं साधकम् त.प.१८५क/८३२; {'o na de nyid ci'i phyir sgrub par byed par mi brjod/} {go bar byed pa ma yin pa rmongs pas bstan pa nye bar bkod pas ci zhig bya ste} तदेव तर्हि किं न साधनमुक्तम्, किमगमकेन जाड्यसंसूचकेनोपन्यस्तेन त.प.१०३ख/६५७; {'o na med pa la dmigs par 'gyur ro zhe na} असदालम्बनास्तर्हि प्राप्नुवन्ति अभि.भा.३३क/९९५; {'o na dus kyis rnam par grol ba'i dgra bcom pa zhes ji skad ces bya zhe na} कथं तर्हि समयविमुक्तोऽर्हन्नुच्यते अभि.भा.३४ख/१०००; {'o na nam 'gyur zhe na} कदा तर्हि भवति अभि.भा.२२७ख/७६४; {gal te de lta na 'o na blo la yang yul gyi gzugs brnyan 'dzin pa 'khrul pa yin mod} यद्येवम्, बुद्धावपि तर्हि विषयच्छायाप्रतिपत्तिर्भ्रान्तिरेवास्तु त.प.२०८ख/१३४; अथ — {'o na rjes su dpag pa'i mtshan nyid brjod par bya ba la rnam par dbye ba glo bur du ci'i phyir bston ce na} अथानुमानलक्षणे वक्तव्ये किमकस्मात् प्रकारभेदः कथ्यते न्या.टी.४६ख/८७; {'o na ci'i phyir de ltar mi brtan par gyur} अथ कस्मादेवमधीरोऽसि जा.मा.४९ख/५८; {'o na rjes su 'gro ba dang ldog pa dag la ma bstan pa la sogs pa de'i tshe yang dpe'i skyon du 'gyur bar brjod par bya'o zhe na} अथोच्यते — तदाप्यप्रदर्शितान्वयव्यतिरेकादिदृष्टान्तदोषो भवति वा.टी.१०५क/६७; ननु — {'o na rten ni gcig la ni/} /{dbang po legs par byas pa thob/} /{lus kun la ni rtogs byed pa/} /{dbang po gcig tu smra ba 'gyur//} नन्वेकस्मिन्नधिष्ठाने लब्धसंस्कारमिन्द्रियम् । बोधकं सर्वदेहेषु स्यादेकेन्द्रियवादिनः ।। त.स.७९ख/७४०; {'o na gzugs la sogs pa yod pa de nus pa tha dad pa du ma dang 'brel ba gang gis phan 'dogs par byed pa yin na} ननु स रूपादिभावो यैः शक्तिभेदैरनेकसम्बन्धिनमुपकरोति वा.टी.७१क/२६; ननु च — {'o na dbang po'i bya ba ni/} /{yod na mi g}.{yo gnod med can/} /{de nyid 'di yin zhes bya ba'i/} /{ngo shes pa ni nye bar skye//} ननु च प्रत्यभिज्ञानं स एवेत्युपजायते । अक्षव्यापारसद्भावे निष्प्रकम्पमबाधितम् ।। त.स.१७ख/१९७.
'o na gal te
यदि तर्हि — {'o na gal te mthong ba dang ma mthong ba dag rjes su 'gro ba dang ldog pa rtogs pa'i rten ma yin na ji ltar du bas mer mi 'khrul lo zhes bya bar rtogs she na} यदि तर्हि दर्शनादर्शने नान्वयव्यतिरेकगतेराश्रयः कथं धूमोऽग्निं न व्यभिचरतीति गम्यते प्र.वृ.२७२ख/१४; । {'o na gal te rang bzhin gyis 'jig pa yin na ci'i phyir me la sogs pa dang phrad pa las sngar yang dmigs par mi 'gyur ro zhe na} यदि तर्हि स्वाभाविको नाशः, किमिति वह्न्यादिसम्पातात् प्रागपि नोपलक्ष्यते त.प.१६२ख/७७९.
'o na ci
किं तर्हि — {gal te rgyu de dag chos ston pa'i rgyu ma yin na 'o na rgyu gang yin snyam pa la/} {'o na ci zhes bya ba rgyas par smos te} यद्येते न हेतवो धर्मदेशनाया *अकरणे, कस्तर्हि हेतुः? इत्याह—किं तर्हीति विस्तरः अभि.स्फु.३२४क/५४९; {'o na ci ste 'di skad du/} {drug pa'i rten ni rab bsgrub phyir/} /{khams ni bco brgyad dag tu 'dod/} /{ces bshad ce na} किं तर्हीदमुक्तम्—षष्ठाश्रयप्रसिद्ध्यर्थं धातवोऽष्टादश स्मृताः अभि.स्फु.३५ख/५३; कथं तर्हि — {'o na ci ste 'di skad du mig gi rnam par shes pa'i khams kyi rten ni mig gi khams so zhes bya ba la sogs pa bshad ce na} कथं तर्हीदमुक्तम् — चक्षुर्विज्ञानधातोश्चक्षुर्धातुराश्रय इत्यादि अभि.स्फु.३५ख/५३.
'o na ci 'gyur
किं चातः मि.को.६४ख ।
'o na ci zhe na
किं तर्हि— {de yang mthong ba'i lam kho na'i dbang du mdzad pa ni ma yin no/} /{'o na ci zhe na/} {bsgom pa'i lam gyi dbang du mdzad pa yang yin te} तन्न दर्शनमार्गमेवाधिकृत्य, किं तर्हि? भावनामार्गमपि अभि.स्फु.१०१ख/७८१; {shes pa'i rang gi ngo bo tsam rtogs pas ni 'di tshad ma yin no zhes bya bar mi 'gyur ro/} /{'o na ci zhe na} न खलु ज्ञानस्वरूपमात्रावगताविदं प्रमाणमिति भवति । किं तर्हि प्र.अ.२ख/४.
'o na ci'i phyir
किमर्थं तर्हि — {'o na ci'i phyir bcom ldan 'das kyis mngon sum dang rjes su dpag pa'i dbye ba dang} … {bstan zhe na/} किमर्थं तर्हि प्रत्यक्षानुमानभेदः…भगवता निर्दिष्टः प्र.अ.२७ख/३१; {'o na ci'i phyir phan tshun du zhes smos she na} अन्योन्यग्रहणं तर्हि किमर्थम् अभि.स्फु.१९०क/३००.
'o na ji lta bu zhe na
किं तर्हि — {sus kyang blo sngon du btang ste byas pa ni med do//} {'o na ji lta bu zhe na/} {sems can rnams kyi/} {las las 'jig rten sna tshogs skyes//} न खलु केनचिद् बुद्धिपूर्वकं कृतम् । किं तर्हि? सत्त्वानां ‘कर्मजं लोकवैचित्र्यम्’ अभि.भा.१६६क/५६७; {ci zag pa dang bcas pa'i chos thams cad kyi so sor brtags pas 'gog pa gcig kho na'am zhe na/} {smras pa/} ।{ma yin no//} {'o na ji lta bu zhe na/} {so so so so yin} किं पुनरेक एव सर्वेषां सास्रवाणां धर्माणां प्रतिसंख्यानिरोधः? नेत्याह । किं तर्हि? पृथक् पृथक् अभि.भा.२८क/२१.
'o na ji lta bu yin zhe na
किं तर्हि — {ci 'di dag gi rim pa 'di kho na yin nam zhe na/} {smras pa/} {ma yin no//} {'o na ji lta bu yin zhe na/} {sdug bsngal kun 'byung de bzhin du/} /{'gog dang lam} किमेष एवैषामनुक्रमः? नेत्याह । किं तर्हि? ‘दुःखं समुदयस्तथा । निरोधमार्गः’ इति अभि.भा.२क/८७२.
'o na ji ltar
=… {ce na} कथं तर्हि — {'o na ji ltar 'di tshad ma nyid don dang 'dra bar brjod ce na} कथं तर्ह्यर्थसारूप्यमस्य प्रामाण्यमुक्तम् त.प.२२ख/४९२.
'o na de lta na
एवं तर्हि — {'o na de lta na gal te de'i rang bzhin 'di rang nyid kyis yin gyi gzhan la ltos pa med pa yin na/} {de'i tshe} एवं तर्हि यदि स्वत एव तस्यायं स्वभावः परनिरपेक्षः, तदा त.प.१९७ख/८६०.
'o na de ltar na
एवं तर्हि — {'o na de ltar na gal te lta ba'i shes pa las phyis yang nas yang du ji snyed rtogs pa de tshad ma nyid yin na} एवं तर्हि यद्यालोचनाज्ञानादूर्ध्वं पुनः पुनर्यावानधिगमस्तस्य प्रामाण्यम् त.प.१३क/४७२.
'o na ni
तर्हि — {de lta na 'o na ni lam yang 'dus byas yin pa'i phyir 'du byed kyi sdug bsngal nyid du thal bar 'gyur ro zhe na} एवं तर्हि मार्गस्यापि संस्कारदुःखताप्रसङ्गः, संस्कृतत्वात् अभि.भा.३ख/८७७; {'o na ni chos shes pa gzugs dang gzugs med pa'i gnyen po yin pa nyid kyi phyir lam la dmigs pa de'i sa pa rnams kyi dmigs par 'gyur ro zhe na} धर्मज्ञानं तर्हि रूपारूप्यप्रतिपक्षत्वात् तद्भूमिकानां मार्गालम्बनानामालम्बनं भविष्यति अभि.भा.२३४ख/७९०; अपि तु — {me'i cha lugs can gyi bu 'o na ni khyod de ltar shes shing de ltar lta bar gyur na lta ba 'di yang spangs pa dang bor ba dang bstsal bar 'gyur la} अपि तु ते अग्निवैश्यायन एवं जानतोऽस्याश्च दृष्टेः प्रहाणं भविष्यति प्रतिनिसर्गो वान्तीभावः अ.श.२७९क/२५६.
'o bu cag
वि. (ब.व.) वयम् — {der 'o bu cag 'dong dgos kyis/} {dge slong dag chos shig} तत्रास्माभिर्गन्तव्यम्, सज्जीभवन्तु भिक्षवः अ.श.२ख/२.
'o bya
क्रि. चुम्बयेत् — {de yang gos dang bral byas nas/} /{b+ha gar 'o ni yang yang bya//} तां च विवस्त्रकां कृत्वा भगं चुम्बयेन्मुहुर्मुहुः । हे.त.२५ख/८४.
'o byams pa
वि. वत्सलः — {lha yul ka ling ga na gdol pa'i rgyal po phur bu gsum pa zhes bgyi ba byams pa'i bdag nyid snying rje can} ( {bdag nyid chen po} ) {sems can thams cad la phan pa 'o byams pa zhig mchis te} देव कलिङ्गविषये त्रिशङ्कुर्नाम मतङ्गराजो मैत्र्यात्मकः कारुणिको महात्मा सर्वसत्त्वहितवत्सलः वि.व.१९३ख/१.६९.
'o byed
= {'o byed pa/}
'o byed pa
• क्रि. चुम्बति — {des rang gi lag pa bzung ste/} {'o byed cing mthang la 'jor bar byed la/} {'khyud par byed de} स स्वकं हस्तं गृहीत्वा आलिङ्गते चुम्बति परिष्वजति अ.श.२६१क/२३९; । {yu bar 'o byed pad can gyi/} /{ngang pas tsher ma rtsub mo can//} दण्डे चुम्बति पद्मिन्या हंसः कर्कशकण्टके । का.आ.३३८ख/३.११०; • सं. चुम्बनम् — {dam du 'khyud dang 'o byed pas/} /{dkyil 'khor yid du 'ong ba zhus//} पृच्छते मण्डलं रम्यं गाढालिङ्गनचुम्बनैः ।। हे.त.२४ख/८२; {'khyud dang 'o byed la sogs pa/} /{sna tshogs rnam pa sna tshogs bshad//} विचित्रं विविधं ख्यातमालिङ्गचुम्बनादिकम् । हे.त.१६ख/५२; चुम्बितम् — {khu tshur thal mo dang mthang sprad pa dang 'o byed pa dang 'khyud pa dang snom pa dang mig zur gyis blta ba dag gi 'dod chags de dag de la mi 'byung ngo //} खटचपेटलिङ्गितचुम्बितपरिष्वक्ताघ्रातकटाक्षेक्षितैः तस्य…रागो न प्रवर्तते ल.अ.१०३क/४९.
'o ma
दुग्धम् — {yang yang 'o ma 'thungs pa yi/} /{ba rnams 'o ma de gnyis kyis/} /{blangs nas} धेनूनां पीतदुग्धानां दुग्धं ताभ्यां पुनः पुनः । गृहीत्वा अ.क.२२५क/२५.७; क्षीरः, ओ रम् — {mi shes phyir na 'o ma ni/} /{ji ltar be 'u skyed phyir 'jug//} क्षीरस्य कथमज्ञात्वा वत्सवृद्ध्यै प्रवर्तनम् । प्र.अ.२४क/३८; {dper na 'o ma la brten nas zho 'byung ba dang} यथा क्षीरं प्रतीत्य दधि अभि.भा.८३क/११९४; {chu dang 'o ma la sogs pa 'dres par gyur pa rnam par phye nas mi snang ba'i phyir rnam par gzhag par mi nus pa} क्षीरोदकादेर्मिश्रीभूतस्य विवेकेनाप्रतिभासनान्न घटना शक्यते कर्तुम् त.प.३क/४५१; पयः — {mdzes ma me tog mig can 'di/} /{pad ma'i khongs nas yang dag byung /} /{sbyin sreg lhag ma'i 'o ma yis/} /{bdag gis gnas su legs par gsos//} पद्मोदरसमुद्भूता कन्या कमललोचना । होमावशेषपयसा वर्धितेयं मयाऽऽश्रमे ।। अ.क.२३ख/३.४९; स्तन्यम् — {nu ma'i 'o ma} स्तनस्तन्यम् अ.क.२०४क/८४.५७.
'o ma dkrogs pa
= {bsrub pa} मन्थः मि.को.३७क ।
'o ma can
क्षीरिका, वृक्षविशेषः — {shing sgrol rgyu dang nye ba zhig tu shing 'o ma can gyi nags na gnas pa'i lha mos byin gyi rlabs kyis byin gyis brlabs pas de dag gi shing rta de dag thams cad mi 'gro ste} तेषां तारायणसमीपे क्षीरिकावननिवासिनीदेवताधिष्ठानात्ते शकटाः सर्वे विष्ठिता न वहन्ति स्म ल.वि.१८२ख/२७७; द्र. {'o ma can gyi shing /} {'o ma'i shing /}
'o ma can gyi shing
क्षीरवृक्षः — {bu shi ba la ni shing 'bras bu can nam 'o ma can gyi shing drung du'o//} … {bri bar bya'o//} मृतवत्सायाः सफले वृक्षे क्षीरवृक्षे वा…लिखितव्यम् म.मू.१२८ख/३७; द्र. {'o ma can/} {'o ma'i shing /}
'o ma 'thung ba
क्षीरपः मि.को.४१क ।
'o ma 'thungs pa
वि. पीतदुग्धा — {yang yang 'o ma 'thungs pa yi/} /{ba rnams 'o ma de gnyis kyis/} /{blangs nas} धेनूनां पीतदुग्धानां दुग्धं ताभ्यां पुनः पुनः । गृहीत्वा अ.क.२२५क/२५.७.
'o ma 'dzin pa
= {nu ma} पयोधरः, स्तनः— {mu tig tshogs ni rnam par g}.{yo ba gang gi 'o ma 'dzin pa rgyas pa'i rtser//} यस्याः पीनपयोधराग्रविलुठन्मुक्ताकलापस्य अ.क.१०७ख/६४.२३८.
'o ma las byung ba
पयस्यम्, {mar dang zho sogs 'o ma las byung ba spyi'i ming} मि.को.३७क ।
'o ma shing
= {'o ma'i shing /}
'o ma'i rgya mtsho
ना. दुग्धसमुद्रः, समुद्रः — {'o ma'i rgya mtsho ni bud med rnams kyi 'o ma dang skyes pa rnams kyi bad kan gyi khams so//} दुग्धसमुद्रः स्त्रीणां दुग्धो नराणां श्लेष्मधातुः वि.प्र.२३५क/२.३५; दुग्धसागरः — {lan tshwa dang chang dang chu dang 'o ma dang zho dang mar dang sbrang rtsi'i rgya mtsho bdun te} क्षारो मद्याम्बुदुग्धा दधिघृतमधुराः सागरा सप्त वि.प्र.१६९ख/१.१६; दुग्धाब्धिः — {de nas mtho ris phun tshogs nye/} /{sing ga la yi gling du der/} /{'o ma'i rgya mtshor zla ba yi/} /{ri mo bzhin du rab gsal skyes//} ततः सा सिंहलद्वीपे समीपे स्वर्गसम्पदाम् । चन्द्रलेखेव दुग्धाब्धौ दिव्यद्युतिरजायत ।। अ.क.७५क/७.४७; {'o mtsho'i rlabs} दुग्धाब्धिवेला अ.क.२०९क/२४.९; क्षीरार्णवः — {'o ma'i rgya mtsho zhes bya ste/} /{'di ni zho 'phreng rgya mtsho yin//} क्षीरार्णव इति ख्यात उदधिर्दधिमाल्यसौ । जा.मा.८२क/९५; क्षीरोदः सागरः — {'o ma'i rgya mtsho mdzes pa yi/} /{bdud rtsi bsrubs pa tsam gyis ni/} /{de las skyes pa'i lha mo chang /} /{bu mo 'dod pa'i gzugs can ma//} अमृते मथ्यमाने तु क्षीरोदे सागरे शुभे । तत्रोत्पन्ना सुरा देवी कन्यका कामरूपिणी ।। स.उ.२९८क/२६.३; द्र. {'o ma'i chu gter/}
'o ma'i rgyun
क्षीरधारा — {nu ma gnyis las kyang 'o ma'i rgyun bab} स्तनाभ्यां क्षीरधाराः प्रस्रुताः अ.श.२०८ख/१९२.
'o ma'i chu gter
दुग्धाब्धिः — {lha rnams kyis bslangs bsrubs pas shin tu 'khrugs shing 'o ma'i chu gter ring zhig 'dar//} दुग्धाब्धिर्विबुधार्थनातिविधुरः क्षुब्धश्चकम्पे चिरम् अ.क.४६ख/५.१; द्र. {'o ma'i rgya mtsho/}
वि. क्षीराशः, ओ शा — {klu mo dag kyang 'o ma'i zas can rab mchog sa'i steng du rnal 'byor pa yis mchod par bya} क्षीराशा नागिनी स्यात् प्रवरभुवितले योगिना पूजनीया वि.प्र.१६६क/३.१४६.
'o ma'i shing
क्षीरवृक्षः — {'o ma'i shing rnams zhes pa ni u dum wa ra dang a shwad tha dang n+ya gro d+ha dang parka TI dang ma d+hu br}-{i k+Sha rnams so//} क्षीरवृक्षाणामिति उदुम्बराश्वत्थन्यग्रोधपर्कटीमधुवृक्षाणाम् वि.प्र.९७क/३.१४; क्षीरिका — {rgyal byin pha lA d+h+ya k+Sha 'o/} /{'o ma shing} राजादनः फलाध्यक्षः क्षीरिकायाम् अ.को.१५७क/२.४.४५; क्षीरवन्मधुराणि फलान्यस्याः क्षीरिका अ.वि.२.४.४५; द्र. {'o ma can/} {'o ma can gyi shing /}
'o mar btsos pa
वि. पयोपक्वः — {'o mar btsos pa'i bza' ba ni} … {dbul bar bya'o//} पयोपक्वभक्षाद्यान्…निर्यातयेत् म.मू.१२४ख/३३.
'o mtsho
= {'o mtsho} = {'o ma'i mtsho/}
'o mdzad
= {'o mdzad pa/} {'o mdzad nas} चुम्बयित्वा — {bdag med ma la 'o mdzad nas/} /{rdo rje thod par stsal nas ni//} चुम्बयित्वा तु नैरात्म्यां क्षिप्त्वा वज्रं कपालके । हे.त.२३ख/७६.
'o mdzad pa
चुम्बनम् — {dam du 'khyud cing 'o mdzad pas/} … /{bdag med ma yis sngags zhus so//} नैरात्म्या पृच्छते मन्त्रं गाढालिङ्गनचुम्बनैः ।। हे.त.२४ख/८२.
'og
• अव्य. = {'og tu} अधः — {khang pa ljon pa dag gi 'og} सद्म द्रुमाणामधः ना.ना.२४०ख/१३८; {byang du ma yin} … {'og tu ma yin/} {phyogs mtshams su'ang ma lta bar song zhig} मा उत्तरेण… माऽधः, मा च अनुविदिशमवलोकयन् गाः अ.सा.४२२ख/२३८; अवाक् — {steng nas te gong na gnas pa'i nyi ma'i 'og nyid de 'og phyogs na gnas pa lta bur rlom mo//} ऊर्ध्ववृत्तिम्, उपरिस्थं च तमादित्यमवागिव अधः स्थितमिव मन्यते त.प.१४८ख/७५०; • सं. = {'og nyid} आधर्यम् — {de dag la yul gyis byas pa'i bla 'og ni med do//} न त्वेषां देशकृतमौत्तराधर्यं विद्यते अभि.भा.१०९क/३८३; • = {'og ma/}
'og tu
अधः — {ljon shing pi p+pa la'i/} /{'og tu bu ni nyi 'od bskrun//} असूत सुतमर्काभं पिप्पलस्य तरोरधः ।। अ.क.८३क/६३.३; {rtsa ba'i gnas kyi 'og tu} मूलपीठस्याधः वि.प्र.२२०क/१.१४४; {steng gi char tshangs pa'o//} {'og tu khyab 'jug go//} ऊर्ध्वभागे ब्रह्मा, अधो विष्णुः वि.प्र.१७१क/१.२१; अधस्तात् — {'og tu 'gro ba gang yin pa de dag ni sems can dmyal ba yang sos dang} … {pad ma ltar gas pa chen por song nas} या अधस्ताद्गच्छन्ति, ताः सञ्जीवं…महापद्मं नरकान् गत्वा अ.श.३ख/२; {'di dag gi shes pa ni 'og tu mthong ba 'jug gi steng du ni ma yin no//} अधस्तादेषां ज्ञानदर्शनं प्रवर्तते नोर्ध्वम् त.प.३०७ख/१०७६; अनन्तरम् — {de'i 'og tu gzhon nu mdzes dga' bo byung ba dang} तस्यानन्तरं सुन्दरनन्दकुमारोऽभिनिष्क्रामति स्म ल.वि.७४ख/१०१; {rab tu dga' ba'i 'og tu sa dgu la yang mkhas par byas nas chos kyi sprin rab tu thob bo//} प्रमुदितानन्तरमनुपूर्वं नवसु भूमिषु कृतविद्यो महाधर्ममेघां प्रतिलभते ल.अ.८२ख/३०; पश्चात् — {de'i 'og tu smras pa} ततः पश्चात्ते कथयन्ति वि.व.२५५क/२.१५७; {dga' bo'i 'og tu mo'u ri 'byung //} रामः पश्चान्मौरी भविष्यति ल.अ.१८७ख/१५८; पश्चात्काले — {mgon po 'das pa'i 'og tu ni/} /{'dzin par su 'gyur bshad du gsol//} पश्चात्काले गते नाथे ब्रूहि कोऽयं धरिष्यति ।। ल.अ.१६५ख/११८; उत्तरत्र — {'di ni 'og tu bshad par bya'o//} एतच्चोत्तरत्र वक्ष्यामः प्र.अ.१९ख/२२; उत्तरकाले — {de'i 'og tu 'byung ba'i dran pa ci ltar myong ba bzhin du 'jug pa ni 'brel ba med pa nyid kyis gnyis rtog par byed pa yin no//} तदुत्तरकालभावि तु स्मरणं यथानुभवं प्रवर्तमानमसम्बद्धमेव द्वयं विकल्पयति प्र.अ.२२क/२५; अर्वाक् — {de'i 'og tu rgyal po kun dga' bo zhes bya ba} ततोऽर्वाग् आनन्दो नाम राजा वि.व.१९८क/१.७१; परम् — {de yi 'og tu sems can ni/} /{smin par byed pa 'grub par 'gyur//} सत्त्वपाकस्य निष्पत्तिर्जायते च ततः परम् ।। सू.अ.२५१ख/१७०; {shi ba'i 'og tu ngan 'gro log par ltung ba sems can dmyal ba dag gi nang du skye bar 'gyur ro//} परं मरणाद् अपायदुर्गतिविनिपाते नरकेषूपपद्यन्ते अभि.स्फु.२६६ख/१०८४; अन्ते — {spyod pa nyid yin na zla ba drug gi 'og tu bsreg par bya ba nyid yin no//} भुज्यमानत्वे पाक्यत्वं मासषट्कान्ते वि.सू.७ख/८; ऊर्ध्वम् — {de'i 'og tu lhag ma bzhi ni byang chub sems dpa' dang de bzhin gshegs pa'i chos kyi dbye ba las so//} तत ऊर्ध्वमवशिष्टानि चत्वारि बोधिसत्त्वतथागतधर्मनिर्देशभेदादिति र.व्या.७५ख/३; तलम् — {ces brjod ljon pa'i 'og tu ni/} /{de yis skyil krung bcings pa byas//} इत्युक्त्वा पादपतले कृतपर्यङ्कबन्धनः । अ.क.१३९ख/६७.५९; {mya ngan med pa'i 'og tu song ste} अशोकतलं गत्वा हे.त.४क/१०; तले — {lha yi 'jig rten gyi/} /{yongs 'du ljon pa'i 'og tu bdag/} /{dbyar gyi dus su gnas gyur pa//} देवलोकेऽहं पारिजाततरोस्तले । उषितो वार्षिकं कालम् अ.क.१५३ख/६९.२९.
'og na
अधः — {yang na lus 'di la mig gi rten ni dang po na gnas so/} /{de'i 'og na ni rna ba'i'o//} अथ वा अस्मिन् शरीरे चक्षुषोऽधिष्ठानमुपरिष्टात् निविष्टम्, तस्मादधः श्रोत्रस्य अभि.भा.३८क/६९; अधस्तात् — {khyod kyi pha na re me thab kyi 'og na gser phye bum pa gang bzhag gis} तव पित्राऽग्निष्टोमस्याधस्तात् सुवर्णकलशः पूरयित्वा स्थापितः वि.व.२५९क/२.१६२.
'og nas
अधः — {bum pa'i lto ba'i 'og nas kha dang mchu'i mthar sor nyi shu ni dpangs so//} अधः कलशगर्भात् मुखौष्ठान्ता विंशत्यङ्गुला उच्छ्रयेणेति वि.प्र.९६ख/३.१३; अधस्तात् — {'og nas gong du 'dren to//} अधस्तादूर्ध्वं कृष्यते अभि.स्फु.२९२ख/११४२; उत्तरत्र — {'di ni 'og nas bshad par bya'o//} एतदुत्तरत्र वक्ष्यामः प्र.अ.२ख/४; परस्तात् — {rnam par sun 'byin pa'i gnyen po zhes bya ba la sogs pa ni 'og nas 'chad do//} विदूषणाप्रतिपक्षादयः परस्तान्निर्देक्ष्यन्ते अभि.स.भा.२०ख/२७; पश्चात्— । {rang gi gzhung lugs ni 'og nas} … {ston to//} स्वमतं तु पश्चाद् दर्शयिष्यति अभि. स्फु.१९६ख/९६०; पुरस्तात् — । {de dag ni 'og nas zhes bya ba ni mi rtag pa la sogs pa'i rnam pa de dag ni 'og nas bshad par bya'o//} तान् पुरस्तादिति तान् अनित्यादीन् आकारान् ऊर्ध्वं व्याख्यास्यामः अभि.स्फु.२४४क/१०४५; ऊर्ध्वम् — {de dag ni 'og nas bshad par bya'o//} तान्… ऊर्ध्व व्याख्यास्यामः अभि.स्फु.२४४क/१०४५.
'og gi dkyil 'khor
पातालमण्डलम् — {de bzhin du sgo logs nyi shu rtsa bzhi ni phyogs kyi cha'i dbye bas so//} {gzhan 'og gi dkyil 'khor sku dang gsung dang thugs kyi dkyil 'khor gyi bdag nyid cha bcu drug dang ldan pa ni stong pa nyid dang snying rje bcu drug rnam par dag pas so//} एवं चतुर्विंशतिकक्षपक्षकलाभेदेन, अपरं पातालमण्डलं षोडशविभागिकं कायवाक्चित्तमण्डलात्मकं षोडशशून्यताकरुणाविशुद्ध्या वि.प्र.९३ख/३.५.
'og gi sa gzhi
अधोभूमिः — {'og gi sa gzhi ni ka ra ke ta na'i rang bzhin la/} {gser gyi bye ma bdal ba ste} अधोभूमिः कर्केतनमयी, सुवर्णवालुकास्तीर्णा अ.सा.४२७ख/२४१; अधरिमा भूमिः — {khri'i steng nas khri'i steng dang khri'u'i steng nas khri'u'i steng du rgyu zhing 'og gi sa gzhi la mi 'bab pa dang} मञ्चान्मञ्चं पीठात्पीठमनवतरन्तीमधरिमां भूमिम् अ.श.९क/८.
वि. अधोमुखः, ओ खी — {so shing dor ba brgya lam na/} /{gang tshe 'og tu kha bltas pa//} दन्तकाष्ठं भवेत् क्षिप्तं कथञ्चिद् यदाऽधोमुखम् । स.दु.१२८क/२३६; अधोमुखी — {'ga' zhig 'og tu kha bltas nyal} शेते काचिदधोमुखी अ.क.८०क/६२.७०.
'og tu 'gro
= {'og tu 'gro ba/}
'og tu 'gro ba
• क्रि. अधः प्रयाति — {mi mkhas pas ni sdig pa chung ngu byas kyang 'og tu 'gro//} कृत्वाऽबुधोऽल्पमपि पापमधः प्रयाति अभि.भा.२१क/९४३; • सं. अधोगमनम् — {lci ba nyid kyis rab tu sbyar ba'i 'og tu 'gro ba yod na} गुरुत्वप्रयुक्ताधोगमने प्र.अ.१९९ख/५५५; अधोगतिः — {gal te 'di lci 'og 'gro 'gyur/} /{srang ni dma' ba dag tu 'gyur//} गुरुत्वाधोगती स्यातां यद्यसौ स्यात्तुलानतिः ।। प्र.अ.१९९ख/५५५.
'og tu ltung ba
अधोगतिः — {lci ba nyid yod pas na btung ba la sogs pa 'og tu ltung ba'i phyir bya ba dang ldan pa nyid do//} गुरुत्वस्य भावादधोगतिः पानकादीनामिति क्रियावत्त्वम् प्र.अ.८९ख/९७.
'og tu gdong
वि. अधोमुखः — {de bzhin du tshangs pa'i mgo bo la mthe bo la sogs bzhi po phan tshun sbyar bas gdong dang mtshungs shing 'og tu gdong rnams te mthe chung bskum pa ni mgo bo'i phyag rgya'o//} तथा ब्रह्मशिरसि अङ्गुष्ठाद्याश्चतस्रः सममुखा द्वन्द्वयोगेनाधोमुखा कनिष्ठा कुञ्चितेति शिरोमुद्रा वि.प्र.१७६ख/३.१८१.
'og tu phyogs
वि. अवाङ् — {'og tu phyogs dang kha bub dang //} स्यादवाङप्यधोमुखः अ.को.२०८क/३.१.३३; अव अञ्चति मुखमिति अवाङ् अ.वि.३.१.३३.
'og tu 'byung ba
वि. उत्तरकालभावि — {de'i 'og tu 'byung ba'i dran pa ci ltar myong ba bzhin du 'jug pa ni 'brel ba med pa nyid kyis gnyis rtog par byed pa yin no//} तदुत्तरकालभावि तु स्मरणं यथानुभवं प्रवर्तमानमसम्बद्धमेव द्वयं विकल्पयति प्र.अ.२२क/२५.
'og bltas
= {'og bltas pa/}
'og bltas pa
वि. अधोमुखी — {zla ba'i rtsa ni 'og bltas par/} /{A li zla bar yang dag 'bab//} नाडिकाधोमुखी चन्द्र आलिश्चन्द्रसमावहा ।। स.उ.२६९क/५.२.
'og ldan ma
वि.स्त्री. अधोवती — {'og ldan ma dang steng ldan nyid/} /{mkha' spyod ma dang sa spyod brjod/} /{srid dang zhi ba'i rang bzhin gyis/} … {'di dag gnas//} अधोवत्यूर्ध्ववत्येव खेचरी भूचरी स्मृता । भवनिर्वाणस्वभावेन स्थितावेतौ हे.त.९क/२६.
'og na gnas
= {'og na gnas pa/}
'og na gnas pa
अवाग्वृत्तिः — {brgyud nas bkod par gyur pas na/} /{'og na gnas pa mthong bar 'gyur//} पारम्पर्यार्पितं सन्तमवाग्वृत्त्याऽवबुध्यते ।। त.स.८१क/७४९; अधोवृत्तिः — {'jig rten na rtsa ba rnams ni brtan pa dang 'og na gnas pa dag yin par mthong ngo //} मूलानि हि स्थिराण्यधोवृत्तीनि च लोके दृष्टानि अभि.भा.२३६ख/७९६.
'og nas 'khyud pa
द्र.— {nom pa dang nyug pa dang sprod pa dang 'dzin pa dang 'dren pa dang yongs su 'dren pa dang 'og nas 'khyud pa dang dam du sbyor ba rnams la ni bye brag med pa nyid do//} अविशिष्टत्वमामर्षयामंशालम्भग्रहणाकर्षपरिकर्षोल्लिङ्गावलिङ्गाभिनिपीडानाम् वि.सू.१९ख/२३.
'og nas ston pa
वि. वक्ष्यमाणः — {rjes su 'gro ba smos pa na 'og nas ston pa'i tshul gyis ldog pa rtogs par 'gyur la} अन्वये हि कथिते वक्ष्यमाणेन न्यायेन व्यतिरेकगतिर्भवति न्या.टी.६२क/१५३.
'og nas 'thor ba
अधःक्षेपः — {de nyid 'og nas 'thor ba ni me tog gi phyag rgya'o//} तस्या एवाधःक्षेपात् पुष्पमुद्रा स.दु.११३ख/१८४.
'og gnas
= {'og na gnas pa/}
'og pag
= {ska rags} मेखला — {gdu bu dang rked pa'i 'og pag dang} कटकं कट्यां मेखलाम् म.मू.२८६ख/४४५; {bud med rked rgyan 'og pag go/} /{gser ska bdun pa rked rgyan dang /} /{de bzhin ma ning rked rgyan min//} स्त्रीकट्यां मेखला काञ्ची सप्तकी रशना तथा ।। क्लीबे सारसनं च अ.को.१७८क/२.६.१०८; मीयते प्रक्षिप्यते कट्यामिति मेखला । डुमिञ् प्रक्षेपणे अ.वि.२.६.१०८; रसना — {'og pag gos nas drangs pa na/} /{ma ma ma zhes 'dar byed cing //} न न नेति समुत्कम्पिरसनांशुककर्षणे । अ.क.२३२क/८९.१३६.
'og pag ma
ना. मेखला, महादूती — {'di lta ste/} {'og pag ma dang} … {'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} {de dag dang gzhan yang pho nya chen mo} तद्यथा—मेखला…सर्वभूतवशङ्करी चेति । एताश्चान्याश्च महादूत्यः म.मू.९७ख/८.
'og pag ma bzang mo
ना. सुमेखला १. महादूती — {'di lta ste/} {'og pag ma dang 'og pag bzang mo dang} … {'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} {de dag dang gzhan yang pho nya chen mo} तद्यथा—मेखला सुमेखला…सर्वभूतवशङ्करी चेति । एताश्चान्याश्च महादूत्यः म.मू.९७ख/८ २. यक्षिणी — {'og pag ma bzang mo'i sngags ni/} {oM me kha le su me kha le ma hA ya k+Shi Ni sarba ar+tha sA d+ha ni hUM/} {ha ma ya ma nu sma ra Ne swA hA} सुमेखलाया मन्त्रः—ॐ मेखले सुमेखले महायक्षिणि सर्वार्थसाधनि ॐ (हूँ भो.पा.) समयमनुस्मर स्वाहा म.मू.२८३क/४४१.
'og pag bzang mo
= {'og pag ma bzang mo/}
'og dbang skyes
ना. = {khyab 'jug} अधोक्षजः, विष्णुः — {khyab 'jug nag po sred med bu/} … {'og dbang skyes} विष्णुर्नारायणः कृष्णः…अधोक्षजः अ.को.१२८ख/१.१.२१; अक्षमिन्द्रियम् अधः कृतं यैस्ते अधोक्षाः, दशरथवसुदेवादयः । तेभ्यो जातः अधोक्षजः । अक्षजम् इन्द्रियजन्यज्ञानम् अधः कृतं येनेति वा अ.वि.१.१.२१.
'og ma
• अव्य. अधः — {gzhan yang khams 'og ma la mi dmigs pa'i phyir te} किञ्च अधोधात्वनालम्बनाच्च अभि.स्फु.२१२ख/९८७; उत्तरत्र — {gang zag gi yang ngo //} {'og ma bzhi la yang ngo //} पौद्गलिके च । उत्तरत्र च चतुष्के वि.सू.३१ख/४०; • वि. १. अधरः, ओ रा — {rang gi sa pas sprul bar byed/} /{smrar 'jug pa ni 'og mas kyang //} स्वभूमिकेन निर्माणं भाषणं त्वधरेण च अभि.को.२३ख/७.५१; {bar chad med pa'i lam rnams ni sa 'og ma la rags pa dang tha ba ngan pa dang rtsig pa stug po lta bur blta ste} ( आकारयन्ति) आनन्तर्यमार्गा अधरां भूमिमौदारिकतो दुःखिलतः स्थूलभित्तिकतश्च अभि.भा.२९क/९७८; अधरिमा— । {sa 'og ma thams cad la} अधरिमासु भूमिषु श्रा.भू.१५क/३५; अनन्तरः — {snyad gdags su mi rung ba la ni na smad pa nyid do/} /{'og ma la yang ngo //} न्यूनत्वमयाचिके । अनन्तरेऽपि वि.सू.२६ख/३३; {gzhan la 'khrig pa brten pa'i mthu yod pa nyid yin na dngos gzhi'o//} {gzhan du na 'og ma'i 'o//} अन्यत्र प्रतिसेवने मिथुनस्येति प्रतिबलत्वे मौलस्य । अनन्तरस्यान्यत्र वि.सू.१९ख/२३ २. अनुजः — {de nas byang chub sems dpa'i nu bo 'og mas} अथ बोधिसत्त्वस्यानुजो भ्राता जा.मा.१०१ख/११६ ३. अप्रधानम् — {gong ma ma yin dman pa gnyis/} /{'og ma dang ni ma rabs so//} अप्राग्र्यं द्वयहीने द्वे अप्रधानोपसर्जने । अ.को.२१०ख/३.१.६०; प्रधानं न भवतीत्यप्रधानम् अ.वि.३.१.६०.
'og ma la
अधस्तात्— {de'i skabs su lha'i dbang po brgya byin ni 'og ma la shes pa'i mthong ba 'jug ste} अत्रान्तरे शक्रस्य देवानामिन्द्रस्याधस्ताज्ज्ञानदर्शनं प्रवर्तते अ.श.४७क/४०; उत्तरस्मिन् — {dge slong ma nyid dang nye du ma yin pa nyid dag la'o/} /{'og ma la yang ngo //} भिक्षुणीत्वतदज्ञातित्वयोः । उत्तरस्मिंश्च वि.सू.२४क/२९.
'og ma las
अधस्तात् — {'og ma las 'dod chags dang ma bral bas ni gong ma gzugs med pa'i khams su skye bar mi nus so//} न ह्यधस्ताद् अवीतरागेणोर्ध्वमारूप्यधातावशक्यमुपपत्तुम् अभि.स्फु.३१०ख/११८४.
'og mar
अधः — {gal te nyon mongs pa can yongs su bcad nas 'og mar 'pho na ni dge ba las 'phos pa yin gyi} यदि क्लिष्टं परिच्छिद्याधः सञ्चरति । कुशलात् सञ्चरितो भवति अभि.भा.७३ख/११५५; अनन्तरम् — {gos kyi bar du chod pa la ni 'og mar ro//} अनन्तरं चीवरान्तराये वि.सू.१९ख/२३.
'og ma nyid
अर्वाक्त्वम् — {dgon pa pas skra sor gnyis las lhag par mi bzhag go/} /{grong mtha' pas ni de'i 'og ma nyid las mi bzhag go//} न द्व्यङ्गुलादूर्ध्वमारण्यकः केशान् धारयेत् । नैतदर्वाक्त्वाद् ग्रामान्तिकः वि.सू.५क/५.
'og ma pa
वि. अधरः — {de gnyis ni rang gi sa dang sa gong ma pa'i sems kyis rtogs kyi/} {'og ma pa spyod lam pa dang sprul pa'i sems kyis mi rtogs so//} स्वभूम्युपरिभूमिकेन च तयोश्चित्तेनोपलक्षणम्, नाधरेणैर्यापथिकनैर्माणिकेन अभि.भा.११ख/९०२.
'og ma med
= {'og ma med pa/}
'og ma med pa
वि. अनुत्तरम् — {tshig phal cher byas pa nyid na byas pa nyid do//} {'og ma med pa la'o//} कृतत्वं यद्भूयस्कृतत्वे वाक्यस्यानुत्तरस्य वि.सू.८३ख/१०१.
अधोभूमिः — {de bzhin gzugs med phung po bzhi/} /{'og ma'i sa las dben las skyes//} तथाऽऽरूप्याश्चतुस्कन्धा अधोभूमिविवेकजाः ।। अभि.को.२३ख/८.२.
'og min
• ना. १. अकनिष्ठाः, रूपधातौ स्थानम् — {de la bsam gtan dang po ni tshangs ris rnams dang} … {bzhi pa ni} … {'og min rnams te/} {de ltar na gnas bcu bdun po 'di dag de na gnas pa'i sems can rnams dang bcas pa ni gzugs kyi khams yin no//} तत्र प्रथमध्यानम्—ब्रह्मकायिकाः… चतुर्थम्… अकनिष्ठाः । इत्येतानि सप्तदश स्थानानि रूपधातुः सह तन्निवासिभिः सत्त्वैः अभि.भा.१०९क/३८२; {'og min dang} … {tshangs ris zhes bya ba ni gzugs bcu drug go//} अकनिष्ठाः… ब्रह्मकायिका इति षोडश रूपाः वि.प्र.१६८ख/१.१५; {steng du 'gro ba gang yin pa de dag ni/} {rgyal chen bzhi'i ris rnams dang} … {'og min gyi lha rnams kyi bar du song nas} या उपरिष्टाद्गच्छन्ति, ताश्चातुर्महाराजिकान्…अकनिष्ठान् देवान् गत्वा अ.श.४क/५ २. अकनिष्ठः, बुद्धः — {lag bzang dang} … {'og min dang} … {shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः…अकनिष्ठः…शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५; • सं. अकनिष्ठः, अकनिष्ठेषु देवः — {'thab bral dang} … {'og min gyi lha} यामाः…अकनिष्ठाश्च देवाः अ.सा.१४१ख/८१.
'og min gyi mthar thug
= {'og min gyi mthar thug pa/}
'og min gyi mthar thug pa
वि. अकनिष्ठपरमः — {gong du 'pho ba 'og min gyi mthar thug pa de yang 'phar ba la sogs pa'i bye brag gis rnam pa gsum ste} स पुनरेषोऽकनिष्ठपरम ऊर्ध्वस्रोतास्त्रिविधः प्लुतादिभेदात् अभि.भा.२२ख/९५१.
अकनिष्ठभुवनम् — {mngon par dbang bskur ba sngon du 'gro ba ni bsod nams kyi tshogs dkyil 'khor gyi 'khor lo bsgom pa goms pas 'og min gyi srid pa'i mthar thug pa 'jig rten pa'i dngos grub sgrub pa'o//} अभिषेकपूर्वङ्गमं पुण्यसम्भारं मण्डलचक्रभावनाभ्यासमकनिष्ठभुवनपर्यन्तं लौकिकसिद्धिसाधनम् वि.प्र.११४क/१, पृ.१२.
'og min gyi lha
अकनिष्ठः देवः — {'thab bral dang} … {'og min gyi lha} यामाः… अकनिष्ठाश्च देवाः अ.सा.१४१ख/८१; अकनिष्ठदेवता — {tshangs pa brgya byin 'og min lha yi rnams/} /{khyod kyi spyan sngar de dag mdzes ma lags//} ब्रह्म शक्र अकनिष्ठदेवता अग्रतस्तव न ते विराजिते ।। रा.प.२३०क/१२३.
'og min 'gro
= {'og min du 'gro ba/}
'og min 'gro ba
= {'og min du 'gro ba/}
'og min du 'gro ba
पा. अकनिष्ठगः, ऊर्ध्वस्रोतस्भेदः — {gong du 'pho ba ni rnam pa gnyis te/} {'og min du 'gro ba dang srid pa'i rtse mor 'gro ba'o//} ऊर्ध्वस्रोता द्विविधः —अकनिष्ठगो भवाग्रगश्च अभि.स.भा.८८ख/१२०; अभि.भा.२२ख/९५१.
'og min gnas
ना. अकनिष्ठं पुरम् — {'og min gnas ni mchog gyur pa/} /{gtsang ma'i gnas kyi steng gnas par/} /{yang dag sangs rgyas der sangs rgyas/} /{sprul pa po ni 'dir sangs rgyas//} अकनिष्ठे पुरे रम्ये शुद्धावासविवर्जिते । बुद्ध्यन्ते तत्र सम्बुद्धा निर्मितस्त्विह बुध्यते ।। त.स.१२९ख/११०७.
'og min pa
• सं. अकनिष्ठः, अकनिष्ठदेवः — {de nas shi 'phos nas 'og min pa dag gi nang du skye ba gang yin pa ste} तस्मात् प्रच्युतोऽकनिष्ठेषूपपद्यते अभि.भा.२३क/९५१; • ना. अकनिष्ठः, देवपुत्रः — {lha'i dbang po brgya byin dang lha'i bu rab 'thab bral dang} … {'og min pa} शक्रश्च देवानामिन्द्रः सुयामश्च…अकनिष्ठश्च ल.वि.२६ख/३१.
'og min lha
= {'og min gyi lha/}
'og zhal
= {'og zhal ma/}
'og zhal ma
• वि. अधोमुखी— {sa spyod sku yi phyag rgya can/} /{steng zhal sku yi rdo rje ma/} /{mkha' spyod 'dod chags phyag rgya can/} /{'og zhal gsung gi rdo rje ma//} भूचरी कायमुद्री स्यादधो( दूर्ध्व भो.पा.)मुखी कायवज्रिणी । खेचरी रागमुद्रा चोर्ध्व (चाधो भो.पा.)मुखी वाग्वज्रिणी ।। हे.त.२३क/७६; • ना. अधोमुखा, देवी — {spyan ma dang} … {'og zhal ma dang /} {de dag la sogs pa ri rab kyi rdul phra rab dang mnyam pa'i rnal 'byor ma rnams} लोचना…अधोमुखा च । एवं प्रमुखाः सुमेरुपरमाणुरजःसमा योगिन्यः हे.त.२१ख/७०.
'og gzhi med
= {'og gzhi med pa/}
'og gzhi med pa
वि. अनास्तीर्णः — {lhung bzed lan gsum bkrus te gtsug lag gi tshigs su bcad pa dag gi bzlas brjod byas pa'i lhung bzed kyi chu sbyin par bya'o//} {'og gzhi med pa'i sa phyogs su lhung bzed mi bzhag par ro//} त्रिः प्रक्षाल्य पात्रमार्षिभि (र्षाभि)र्गाथाभिरभिमन्त्रपादो (त्र्य पात्रो)दकं दद्यात् । नानास्तीर्णे पृथिवीप्रदेशे पात्रं स्थापयेत् वि.सू.४९ख/६३.
'og gzu
युक्तकुलम् — {bla'i grwa dang 'og gzu dang nye du'i gang zag rten nyid dang /} {dge 'dun rten ma yin pa nyid du mi 'dzin pa dang} राजकुलयुक्तकुलज्ञातिपुद्गलप्रतिसरणतामप्रतिसर्तृतां सङ्घस्याबिभ्रतः वि.सू.८४ख/१०१.
'og rol
अव्य. अधः — {de la glegs bu'i 'phro bya'o/} /{'og rol gyi gsum cha'i dang por ro//} पत्रमुखमस्य कुर्वीत । अधस्तृतीयभागादौ वि.सू.६७क/८४.
'og rol du
पश्चात् — {des btang ba'i dus ni gal te dgun yin na zas kyi 'og rol du'o//} {gal te so ga yin na zas kyi mdun rol du'o//} पश्चाद्भक्तं तद्दाने कालो हेमन्तश्चेद् ग्रीष्मश्चेत् पूर्वभक्तम् वि.सू.९४क/११२; परेण— {de'i 'og rol du de bzhin gshegs pa dpal zhes bya ba byung ste} तस्य परेण केतुर्नाम तथागतोऽभूत् ग.व्यू.३६८ख/८२; उत्तरकालम् — {'di ni rang gi mtshan nyid shes pa'i 'og rol du yin no//} स्वलक्षणज्ञानादुत्तरकालमेतत् प्र.अ.२७क/३१.
'og rol gyi ngo bo
पश्चात्तनत्वम् — {de'i 'og rol pa rnams kyi de'i 'og rol gyi ngo bo ni 'di kho na yin te/} {snga ma med na med pa nyid gang yin pa'o//} एतदेव पश्चात्तनस्य पश्चात्तनत्वं यः पूर्वकमन्तरेणाभावः प्र.अ.१५८क/१७२.
'og rol pa
वि. पश्चात्तनः — {de'i 'og rol pa rnams kyi de'i 'og rol gyi ngo bo ni 'di kho na yin te/} {snga ma med na med pa nyid gang yin pa'o//} एतदेव पश्चात्तनस्य पश्चात्तनत्वं यः पूर्वकमन्तरेणाभावः प्र.अ.१५८क/१७२.
'og lhung
अधोनिपतनम् — {dbang phyug nyid ni yon tan ldan rnams 'og lhung ngal dub nyon mongs ldan pa ster//} ऐश्वर्यं गुणिनामधोनिपतनायासप्रयासप्रदम् अ.क.३२०ख/४०.१५८.
'ong
= {'ong ba/} आगत्य — {'ong nas nag po'i phyogs kyi klu'i rgyal po bram ze'i gzugs su 'ong nas} कृष्णपक्षिको नागराजो ब्राह्मणरूपेणागत्य ल.अ.१२६ख/७३.
'ong 'gro
= {'ong ba dang 'gro ba/}
'ong 'gro ba
= {'ong ba dang 'gro ba/}
'ong rgyu
= {nam mkha'} गगनम्, आकाशम् — {nam mkha' go 'byed 'ong rgyu zhes de la sogs pa dngos po re re la rnam grangs kyi tshig gi sgra mang po rnam par brtags pa yod de} खमाकाशं गगनम् । इत्येवमाद्यानां भावानामेकैकस्य भावस्य बहवः पर्यायवाचकाः शब्दा भवन्ति विकल्पिताः ल.अ.१३२क/७८.
'ong dang 'gro
= {'ong ba dang 'gro ba/}
'ong dang 'gro ba
= {'ong ba dang 'gro ba/}
'ong dang 'gro ba rnam spangs pa
वि. गत्यागतिविवर्जितः, ओ ता — {de ni nga yi bstan pa la/} /{sras po grol ba'i phyag rgya ste/} /{dngos dang dngos med rnam grol zhing /} /{'ong dang 'gro ba rnam spangs pa'o//} एषा हि मुद्रा मुक्तानां पुत्राणां मम शासने । भावाभावविनिर्मुक्ता गत्यागतिविवर्जिता ।। ल.अ.१७८क/१४१.
'ong ba
• क्रि. (वर्त., भवि.; अक.; {'ongs} भूत.) १. आगच्छति — {gza' 'ga' zhig nyi ma'i rgyab nas 'ong ngo //} कश्चिद् ग्रहः सूर्यस्य पृष्ठतः आगच्छति वि.प्र.१९०क/१.५३; {mang po rnams de slong du 'ong ngo //} बहवो याचनका आगच्छन्ति अ.श.२०६क/१९०; {zhag bdun na 'ong gis} सप्तमेऽहनि आगच्छामि अ.श.२११क/१९४; आयाति — {mi mnyam pa yang mnyam par 'gyur/} /{ring ba rnams kyang nye bar 'ong //} विषमं समतां याति दूरमायाति चान्तिकम् । अ.क.५८ख/६.६१; अभिक्रामति — {de 'ong ngam 'gro ba na'ang sems ma 'khrul bar 'gro zhing 'ong ngo //} सोऽभिक्रामन् वा प्रतिक्रामन् वा न भ्रान्तचित्तोऽभिक्रामति वा प्रतिक्रामति वा अ.सा.२८७ख/१६२; एति — {khu byug ca cor sgrog byed cing /} /{ma la ya rlung bdag la 'ong //} कोकिलालापवाचालो मामेति मलयानिलः । का.आ.३२०क/१.४८; अवतरति — {de gang gi tshe ltad mo pa'i nang du 'ong ba/} {de'i tshe ltad mo pa thams cad kyis yid smon byed cing lta bar byed} यदा रङ्गमध्यमवतरति, तदा सर्वप्रेक्षकैः सोत्कण्ठैरुद्वीक्ष्यते अ.श.२००ख/१८५; हिनोति — {'ong ba'i tshul gyis rgyu'o zhes bya ba ni 'di las 'ong bas na rgyu ste} हेतुरागमनयोगेनेति । हि गतौ । हिनोत्यस्मादिति अभि.स्फु.२५२ख/१०५८ २. आगमिष्यति — {deng bdag gi ming po 'ong ngo //} अद्य मे भ्राता आगमिष्यति त.प.६९ख/५९०; उपसंक्रमिष्यति — {gang dag 'ong ba de dag gis kyang bar chad byed par mi nus so//} येऽप्येनमुपसंक्रमिष्यन्ति, तेऽप्यस्य न शक्ष्यन्त्यन्तरायं कर्तुम् शि.स.१९१क/१९० ३. आगच्छेत् — {ri chen po sra ba} … {'ong ba} पर्वता आगच्छेयुः दृढाः शि.स.११५ख/११४; अपसरेत् — {mdun dang rgyab tu brtag byas nas/} /{'gro 'am yang na 'ong bya ste//} सरेदपसरेद्वाऽपि पुरः पश्चान्निरूप्य च । बो.अ.११ख/५.३८; {'gro ba ni mdun du'o/} /{'ong ba ni phyir la te} सरेत्पुरः । अपसरेत्पश्चात् बो.प.९४ख/५९; • सं. १. आगमः — {'di la 'ong ba'ang ma mthong 'di la 'gro ba'ang ma mthong zhing 'di la gnas pa'ang ma mchis so//} नैवास्यागमो दृश्यते, नैवास्य निर्गमो दृश्यते, नाप्यस्य स्थानं संविद्यते अ.सा.२१क/१२; {'ong ba ni rjes su 'jug pa yin la} आगमनमागमः अनुप्रवेशः बो.प.६५क/३१; {blo gros chen po 'du ba zhes bya ba ni skye ba'i phung po ste/} {'dus pa 'ong ba las 'byung ngo //} आयो नाम महामते उत्पादराशिः, समूहागमादुत्पद्यते ल.अ.१२५क/७१; आगतिः — {gal te 'gro 'ong ma mthong na} गत्यागती न दृष्टे चेत् प्र.अ.८१ख/८९; {ji ltar sngon gyi mtha' nas 'dir 'ong ba dang ji ltar phyi ma'i mthar 'gro ba dang} यथा पूर्वान्तादिहागतिर्यथा चापरान्ते गतिः सू.अ.२५७ख/१७७; हे.त.१९क/६०; आगमनम् — {'gro ba dang 'ong ba dang gnas pa la sogs pa'i bya ba la} गमनागमनस्थानाद्यासु क्रियासु बो.भू.३४क/४३; {dogs pa med par 'gro ba dang 'ong ba'i mtshan nyid kyi 'jug pa lus kyi med pa'i tha snyad do//} निःशङ्कं गमनागमनलक्षणा च प्रवृत्तिः कायिकोऽभावव्यवहारः न्या.टी.५४ख/१२२; {'ong ba yi ni rgyu mtshan dris//} पप्रच्छ…आगमनकारणम् अ.क.२२ख/५२.३; अभ्यागमनम् — {bdag 'ong 'phyis pas ma mgu mchis gyur tam//} चिरान्मदभ्यागमनादतुष्टौ स्याताम् जा.मा.५७क/६६; उपसंक्रमणम् — {rtag tu 'ong zhing de'i drung du ci dga' bar 'khod pa dang} सर्वकालमुपसंक्रमणं तस्य चान्तिके यथाकामविहारिता बो.भू.४१क/५२ २. वृत्तिः — {rtsa ba'i 'ong yal bar mi dor ro//} न मूलवृत्तिमव्युपेक्षेरन् वि.सू.९८क/११८; {the tshom ni rnam pa gnyis nyid du 'jug pa'i phyir rtsa bar 'ong ba ma yin te} विचिकित्सा किल द्वैधवृत्तेर्न मूलं भवितुमर्हति अभि.भा.२३६ख/७९६; • कृ. १. प्रतिक्रामन् — {de 'gro ba dang 'ong ba yang shes bzhin du spyod pa yin no//} सोऽतिक्रामन् वा प्रतिक्रामन् वा सम्प्रजानचारी भवति बो.प.९२ख/५६; आयान् — {pha 'ong ba mthong nas bdag gi pha 'ong ngo snyam gyi} पितरमायान्तं दृष्ट्वा — ‘पिता मे आगच्छति’ इति प्र.वृ.२७८ख/२१ २. ( {'ongs pa} इत्यस्य स्थाने) आयातः — {mdzes ma'i gzugs su g}.{yo med ni/} /{bdud rtsi len du 'ong ba bzhin//} अमृताहरणायातं कान्तारूपमिवाच्युतम् ।। अ.क.१३२क/६६.८२; समायातः — {de ni 'ong ba mthong gyur nas/} … /{de ni rnam 'gyur ldan par gyur//} तां दृष्ट्वैव समायातां… सविकारो बभूव सः ।। अ.क.१०ख/५०.१०३; आगतः — {bdag ni ring por mi thogs par/} /{'ong ba 'di nyid ces rab smras//} अयमागत एवाहमचिरादित्यभाषत ।। अ.क.१०१क/१०.१८; प्रत्युपस्थितः — {bdud kyi ris kyi lha rnams la ji ltar tho 'tshams pa'i bsam pas slong du 'ong ba rnams la} मारकायिकेषु देवेषु याचनकेषु विहेठाभिप्रायेषु प्रत्युपस्थितेषु बो.भू.६२ख/८२; • पा. आगमनः, समाधिविशेषः — {'ong ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} आगमनागमनो (आगमनो भो.पा.) नाम समाधिः का.व्यू.२२२ख/२८४; • उ.प. आपः — {mdzes pa yid du 'ong ba'i dngos po la dmigs pa'i rnam par rtog pa gang yin pa'o//} यः शुभमनापवस्त्वालम्बनो विकल्पः बो.भू.२९ख/३६. (द्र.— {yid 'ong /} {phyir 'ong ba/} {drung du 'ong /} ).
'ong bar
आगन्तुम् — {rgyal po mya ngan med khye'u mdzes ldan blta ba'i phyir 'ong bar 'dod kyis} एष राजा अशोक आगन्तुमिच्छति सुन्दरस्य कुमारस्य दर्शनहेतोः अ.श.२८५ख/२६२.
'ong ba dang 'gro ba
• सं. आगतिगती — {rnam par shes pa 'ong ba dang 'gro ba bkag pa} विज्ञानस्यागतिगतिप्रतिषेधात् अभि.भा.६७ख/११३३; गत्यागती — {phyag rgya} … /{dngos dang dngos med rnam grol zhing /} /{'ong dang 'gro ba rnam spangs pa'o//} मुद्रा…भावाभावविनिर्मुक्ता गत्यागतिविवर्जिता ल.अ.१७८क/१४१; गतागती — {yun ring yongs 'dris 'khor lo bskor bzhin rgyun du 'ong dang 'gro ba yis/} /{rang bzhin gyis zab 'khor ba 'di la bde blag 'gongs par mi nus te//} चिरपरिचितैश्चक्रावर्तैरसक्तगतागतिः प्रकृतिगहनः संसारोऽयं सुखेन न लङ्घ्यते । अ.क.३५०क/४६.३९; आगमनिर्गमौ म.व्यु.५०९६ (७७क); गमनागमनम् — {ci phyir mi rnams 'ong 'gro bar/} /{sa la rab tu snang bar gyur//} गमनागमनं केन दृश्यते भूतले नृणाम् ।। ल.अ.१८१ख/१४८; • ना. आगमनगमना, गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang} … {dri za'i bu mo 'ong ba dang 'gro ba zhes bya ba dang} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा—प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या…आगमनगमना नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२ख/२६०.
'ong ba dang 'gro ba'i dngos
= {'ong ba dang 'gro ba'i dngos po/} {'ong ba dang 'gro ba'i dngos po} आजवंजवीभावः — {'ong ba dang 'gro ba'i dngos po ni 'ong ba dang 'gro ba'i dngos po ste/} {skye ba dang 'chi ba gcig nas gcig tu brgyud pa zhes bya ba'i tha tshig go//} आजवंजवीभावः आगमनगमनभावः, जन्ममरणपरम्परेत्यर्थः प्र.प.१७७ख/२३१.
'ong ba dang 'gro bar 'gyur ba
क्रि. गमनागमनं कुर्यात् — {grong dang} … {rgyal po'i pho brang 'khor rnams su 'ong ba dang 'gro bar 'gyur ba} गमनागमनं वा ग्राम…राजधानीषु कुर्युः शि.स.१५५क/१४९.
'ong ba med pa
वि. अनागमः — {gang gis rten cing 'brel bar byung /} /{'gag pa med pa skye med pa/} … /{'ong ba med pa 'gro med pa/} … /{spros pa nyer zhi zhi bstan pa//} अनिरोधमनुत्पादम्…अनागममनिर्गमम् ।। यः प्रतीत्यसमुत्पादं प्रपञ्चोपशमं शिवम् । देशयामास म.का.१क/४; कौ.प्र.१४३ख/९६.
'ong ba yin
भू.का.कृ. आयातः — {sdig dang cig shos rnam gzhag 'di/} /{tshad ma gang las 'ong ba yin//} पापेतरव्यवस्थेयमायाता मानतः कुतः । प्र.अ.८ख/१०.
'ong bar 'gyur
क्रि. १. आगच्छति — {rdo rje gsung gi bka' bzhin du/} /{'jigs shing skrag nas 'ong bar 'gyur//} आगच्छन्ति भयत्रस्ताः वाक्यवज्रवचो यथा ।। गु.स.१२३क/७१; आयाति — {gang tshe dran pa yid sgo na/} /{bsrung ba'i don du gnas gyur pa/} /{de tshe shes bzhin 'ong 'gyur zhing //} सम्प्रजन्यं तदायाति…स्मृतिर्यदा मनोद्वारे रक्षार्थमवतिष्ठते ।। बो.अ.११ख/५.३३; एति — {blun po'i lag tu gter dag lhung yang rab tu 'gro bar 'gyur/} /{rnam dag blo ldan khyim du dpal ni rang nyid 'ong bar 'gyur//} मूढस्य हस्तपतितोऽपि निधिः प्रयाति लक्ष्मीः स्वयं भवनमेति विशुद्धबुद्धेः । अ.क.७१ख/६१.१ २. आगमिष्यति — {bdag po rnams la gnag gtad de 'ong bar 'gyur} स्वामिनां गामर्पयित्वाऽऽगमिष्यति वि.व.१४८ख/१.३७; एष्यति — {rab byung ngo tsha thabs cig tu/} /{btang nas de slar 'ong bar 'gyur//} लज्जां प्रव्रज्यया सार्धं त्यक्त्वा स पुनरेष्यति ।। अ.क.३१४ख/४०.८४.
'ong bar 'gyur ba
= {'ong bar 'gyur/}
'ong bar bya ba nyid
आगन्तव्यता — {der 'ong bar bya ba nyid du gnas pa mtshams kyi nang na 'khod pa dag gis 'ong ba nyid ma dris par za na 'da' ba'i phyed nyid do//} अभ्यवहारे स्थिततत्रागन्तव्यतानामन्तःसीमास्थानामपि पृच्छागतत्वम् । भुक्तिरर्द्धातिक्रमः वि.सू.३५ख/४५.
'ong bar byed
क्रि. आक्रामति — {gsum pa la ni nus pa med par 'gags pa'i yul der 'ong bar byed do//} तृतीये त्वसमर्थे निवृत्ते तद्देशमाक्रामति न्या.टी.७६ख/१९९.
'ong bya
क्रि. सरेत् — {mdun dang rgyab tu brtag byas nas/} /{'gro 'am yang na 'ong bya ste//} सरेदपसरेद्वाऽपि पुरः पश्चान्निरूप्य च । बो.अ.११ख/५.३८.
'ongs
= {'ongs pa/} {'ongs te/} {o nas} आगत्य — {slob ma de rnams kyang thun mtshams gsum du 'ongs nas bla ma la phyag 'tshal bar byed de} ते च शिष्यास्त्रिसन्ध्यमागत्य गुरोर्वन्दनां कुर्वन्ति वि.प्र.९२क/३.३; {bde 'gror yang dang yang 'ongs te/} /{bde ba mang po spyad spyad nas//} आगत्यागत्य सुगतिं भुक्त्वा भुक्त्वा सुखोचिताः ।। बो.अ.३७क/९.१५७; समेत्य — {gal te shA ri'i bu 'ongs nas/} /{sgo ni rab tu brdungs pa na//} शारिपुत्रः समेत्य चेत् । द्वारमुद्घाटयेत् अ.क.३२९ख/४१.६२; समुपेत्य — {'ongs nas kyang sgo khang na sdod cing 'dug go//} समुपेत्य च द्वारकोष्ठके व्यतिष्ठत जा.मा.१८ख/२०; समभ्येत्य — {sgyu mas rngon pa'i rnam par ni/} /{'ongs nas mi bdag la smras pa//} मायया लुब्धकाकारः समभ्येत्याब्रवीन्नृपम् ।। अ.क.३८क/५५.१३; प्रेत्य — {mkhan po rtog ge rno ldan pa/} /{sa bdag mdun sa der 'ongs nas/} /{smra ba'i seng ge dregs pa yi/} /{ral pa dag ni chad par byas//} भूभृत्सभामुपाध्यायः प्रेत्य तं तर्ककर्कशम् । चकार वादिसिंहस्य दर्पकेसरकर्तनम् ।। अ.क.३००ख/३९.३८; आगम्य — {de ni de kho nar 'ongs nas yongs su mya ngan las 'das la} स तानेवागम्य परिनिर्वाति अभि.भा.२०ख/९४१; समभिगम्य — {byang chub sems dpa' yid rab tu dga' bas de'i drung du 'ongs te} … {mgron du bos so//} स प्रीतमनाः समभिगम्य चैनं बोधिसत्त्वः…उपनिमन्त्रयामास जा.मा.३२ख/३७; उपसंक्रम्य — {ga la ba der song ste/} {'ongs nas} … {rtag tu ngu la 'di skad ces smras so//} तेनोपसंक्रामति स्म । उपसंक्रम्य सदाप्ररुदितं…एतदवोचत् अ.सा.४३५क/२४५; समासाद्य — {'ga' zhig 'ongs nas gnod pa byed par 'gyur} कश्चित्समासाद्य पुरा (? अप)करोति जा.मा.१४४क/१६७.
'ongs gyur
= {'ongs par gyur /}
'ongs pa
• क्रि. ( {'ong ba} इत्यस्या भूत.) १. आययौ — {de 'phral nyid la/} /{bde bar gshegs pa lta ru 'ongs//} स सहसा सुगतं द्रष्टुमाययौ अ.क.२४३ख/२८.३६; समाययौ — {nu ma'i khur gyis gzir ba de'i/} /{bag mar slong pa'i skyes pa 'ongs//} वरः स्तनभरार्ताया वरणार्थी समाययौ ।। अ.क.३२३ख/४०.१९३; आजगाम — {sangs rgyas ma ru bdag gyur cig/} /{ces pa'i smon lam sngon btab pas/} /{dri med mdzes par mi yul 'ongs/} /{bi shwa ka rma'i bu mo lo//} स्यामहं बुद्धमातेति पुरा प्रणिधितः किल । विश्वकर्मसुता मर्त्यमाजगामामलद्युतिः ।। अ.क.२०८ख/२४.५; अवाप — {de yi bsti gnas nye ba'i sa gzhir 'ongs//} तदाश्रमोपान्तमहीमवाप अ.क.२९५क/३८.८ । २. आगच्छति — {tshe dang ldan pa dag khyed gang nas da 'dir 'ongs} कुतो यूयमायुष्मन्तः एतर्ह्यागच्छथ वि.व.२४१क/२.१४२; {rigs kyi bu nga ni} … {'dir 'ongs so//} अहमस्मिन् कुलपुत्र आगच्छामि ग.व्यू.३४०ख/४१६; आयाति — {don du gnyer na bgrod par byed/} /{don du ma gnyer rang nyid 'ongs//} प्रार्थ्यमानाः पलायन्ते स्वयमायान्त्यनर्थिताः । अ.क.२२क/५२.२७; उपसंक्रामति— {'ga' zhig gi gan du rab tu 'byung bar 'dod pa 'ongs na} यस्य कस्यचित् प्रव्रज्यापेक्ष उपसंक्रामति वि.व.१२०क/२.१०० ३. एष्यति — {mngon par 'gro 'os sa skyong de/} /{gal te khyod can rang nyid 'ongs//} स चाभिगम्यो भूपालस्त्वां यदि स्वयमेष्यति ।। अ.क.२३७क/२७.२८; • सं. आगमः — {sems can kun gyis bdag gi ming /} /{nyes 'ongs pa zhes smad pa byas//} दुरागमं च मे नाम सर्वलोकजुगुप्सितम् । वि.व.२९०ख/१.११२; आगतिः — {'ongs pa'i phyir zhes bya ba ni 'das pa'i tshe rabs gcig nas gcig tu brgyud de 'ongs pa shes pa'i phyir ro//} अतीतजन्मपरम्परागमनज्ञानादागतितः अभि.स.भा.१७क/२२; आगमनम् — {yul gzhan nas 'ongs pa} अन्यदेशादागमनम् त.प.३०४ख/३२२; {de rgyang ring po nas 'ongs par shes nas} तस्यागमनं दूरत एवोपलभ्य जा.मा.१२९क/१४९; अभिगमनम्— {de nas de der 'ongs par de'i pha'i mdza' bos shes nas} अथास्य तत्राभिगमनमुपलभ्य पितृवयस्यः जा.मा.९६क/११०; • भू.का.कृ. आगतः — {ci yi phyir na 'di ru 'ongs//} केन त्वमिहागतः अ.श.१०१क/९१; {zhes bya ba'i dri ba 'ongs pa la dpyad par bya ste} इति प्रश्ने आगते विचारयितव्यम् अभि.स्फु.१२६क/८२६; समागतः — {der ni skye bo'i tshogs 'ongs pas/} /{chu ni zad pa med gyur pa/} /{mthong nas ya mtshan dag dang bcas//} दृष्ट्वा सविस्मयस्तत्र जनसङ्घः समागतः । तोयमक्षयतां यातम् अ.क.२६०क/९४.१४; उपागतः — {khyod kyi drung du 'ongs so//} त्वत्समीपमुपागतः जा.मा.१२क/१२; {'di yi rgyal srid 'phrog tu 'ongs//} अस्य राज्यं हर्तुमुपागतः अ.क.३१७क/४०.११५; अभ्यागतः — {de nas re zhig na lho phyogs nas ded dpon gang ga zhes bya ba phyug chen zhig 'ongs so//} यावद्दक्षिणापथाद् गङ्गो नाम सार्थवाहोऽभ्यागतो विस्तीर्णविभवः अ.श.२१४क/१९७; उपेतः — {bdag rang 'dir 'ongs pa} स्वयमुपेतोऽयम् जा.मा.१९३ख/२२५; अभ्युपेतः — । {su yis bstan nas khyod ni 'di ru 'ongs//} केनानुशिष्टस्त्वमिहाभ्युपेतः जा.मा.९ख/९; आयातः — {der ni bltar 'ongs dbang po la/} /{bcom ldan 'das kyis rab gsungs pa//} तत्र सन्दर्शनायातं भगवानिन्द्रमब्रवीत् । अ.क.४६ख/५७.१५; {gzhan nas 'ongs pa'ang ma yin la/} /{gnas pa ma yin 'gro ma yin//} अन्यतो नापि चायातं न तिष्ठति न गच्छति । बो.अ.३६क/९.१४३; समायातः — {de yi g}.{yog la 'ongs pa'i lha/} /{bde sogs bdag po dag gis der//} तत्र सेवासमायातस्तस्य देवः शचीपतिः । । अ.क.१४ख/५१.३; उपयातः — {yid la re bas don gnyer 'ongs pa de//} तं… मनोरथप्रार्थनयोपयातम् अ.क.१९४क/२२.२१; आप्तः — {khyod slong la 'ongs lha rnams kyi/} /{bzhin ni bdag gis lta mi phod//} मुखं द्रष्टुं न शक्नोमि त्वद्याच्ञाप्तदिवौकसाम् ।। अ.क.११४क/६४.३०४; प्राप्तः — {'dod dgar 'ongs pa yi/} /{ri dwags la ni dge ba dag/} /{legs pa'i 'ongs zhes smras nas dris//} यदृच्छया । प्राप्तं स्वागतमित्युक्त्वा पप्रच्छ कुशलं मृगम् ।। अ.क.२९३ख/३७.६९; अभिगतः, ओ ता — {kho bo mchog sbyin 'dod phyir 'di ltar 'ongs pa la//} वरप्रदित्साभिगतस्य मे सतः जा.मा.३५ख/४२; {bdag gi ma bdag mya ngan bsang ba'i phyir khyim 'dir 'ongs so//} मद्व्यवस्थापनार्थमम्बा गृहमिदमभिगता जा.मा.१०५ख/१२२; प्रत्युपस्थितः — {lam de dang mi mthun par smra ba 'ongs pa rnams la bag 'khums pa med pa'i phyir dang} तन्मार्गविप्रत्यनीकवादिषु च प्रत्युपस्थितेषु असङ्कोचात् बो.भू.१९८क/२६६; उपनतः, ओ ता — {gzugs dang yon tan 'dod pas ma brtags par 'ongs pa'i gzugs ngan pa la 'dod chags kyis gzir ba 'jug par mi 'gyur ro//} रूपगुणलालसस्य अतर्कितोपनतायां विरूपायां रागपीडितस्य न प्रवर्तकः स्यात् प्र.अ.११५क/१२३; प्रविष्टः — {kho bos dus kyi skyes bu 'ongs so zhes byas na khyod kyis nga'i tshig ma mnyan} कथितं मया कालपुरुष एष प्रविष्टः । न च त्वया प्रमाणं कृतं वचनम् का.व्यू.२१५क/२७४; अवस्थितः — {'de gus gsos kyi gnas khang gi sgor 'ongs so//} लेकुञ्चिकस्य कुटिकाद्वारेऽवस्थितः अ.श.२६५क/२४३; • वि. आगन्ता — {tshul 'chos can de dge slong dang /} /{lhan cig nang par grong khyer 'ongs//} स पुरं प्रातरागन्ता दाम्भिकः सह भिक्षुभिः ।। अ.क.२४१क/२८.९; आगमिकः मि.को.१२१क । (द्र.— {nye bar 'ongs pa/} {legs par 'ongs pa/} {yang dag par 'ongs pa/} {zhar la 'ongs pa/} {thad du 'ongs/} ).
'ongs pa nyid
आगत एव — {rna ba'i yul du 'ongs pa nyid 'dzin pa'i phyir mtshungs pa nyid du 'dzin par 'gyur ro//} कर्णदेशमागतस्यैव ग्रहणात् तुल्यं ग्रहणं प्राप्नोति त.प.१८५ख/८३२.
'ongs pa dang ldan pa
वि. आगतिमान् — {gang zhig gang du skye ba ma yin zhing snga nas gnas pa yang ma yin zhing phyis yul gzhan nas 'ongs pa dang ldan pa yang ma yin pa de dag der dmigs pa'am 'jug pa ma yin te} ये यत्र नोत्पन्नाः, नापि प्रागवस्थायिनः, नापि पश्चादन्यतो देशादागतिमन्तः, ते तत्र नोपलभ्यन्ते, नापि वर्तन्ते त.प.३०४ख/३२२.
'ongs pa yin
• क्रि. आपतति — {de lta na gal te yang phyogs cha'i dbye ba brjod par mi bya bar khas blangs pa/} {de lta na yang 'byar ba la sogs pa'i chos khas blangs pa'i stobs nyid las 'ongs pa yin no//} ततश्च यद्यपि दिग्भागभेदो वाचा नाभ्युपगतः, तथापि संयुक्तत्वादिधर्माभ्युपगमबलादेव आपतति त.प.११५क/६८०; • भू.का.कृ. आगतः — {las de'i 'bras bu 'ongs pa yin//} तस्य…विष (कर्म भो.पा.)स्य फलमागतम् शि.स.४७ख/४५.
'ongs pa legs so
स्वागतम् — {maud gal gyi bu tshur shog/} {khyod 'ongs pa legs so//} एहि मौद्गल्यायन स्वागतं ते अ.श.११८क/१०८; {de nas bdag nyid chen po de slong ba rnams la 'ongs pa legs so zhes bya ba tsam la ltos nas} अथ स महात्मा याचनकजनस्वागतादिक्रियावेक्षया जा.मा.२३क/२५.
'ongs pa legs so zhes gsung ba
वि. स्वागतवादी — {de nas sangs rgyas bcom ldan 'das rnams ni gsong por gsung ba snyan par gsung ba/} {tshur shog 'ongs pa legs so zhes gsung ba sngar 'dzum pa yin te} ततो बुद्धा भगवन्तः पूर्वालापिनः प्रियालापिनः एहीति स्वागतवादिनः स्मितपूर्वंगमाश्च अ.श.११८क/१०७.
'ongs par gyur
• क्रि. १. आययौ — {gzugs can snying po blon dang bcas/} /{sa de nyid du 'ongs par gyur//} बिम्बिसारः सहामात्यैस्तामेव भुवमाययौ ।। अ.क.८८ख/९.२७; समाययौ — {bya la zhon nas mtshan re zhing/} /{nam mkha' las ni 'ongs par gyur//} साऽपि प्रतिनिशं व्योम्नः खगारूढा समाययौ । अ.क.१४५ख/१४.७७; आप — {skabs der thub dbang nag po dang /} /{go 'u ta ma rjes 'brang bcas/} … /{ston pa'i bstan la 'ongs par gyur//} अत्रान्तरे सानुचरौ मुनीन्द्रौ कृष्णगौतमौ ।…शास्तुः शासनमापतुः ।। अ.क.२८६क/३६.७४; उपजगाम — {phyogs der 'ongs par gyur to//} तं देशमुपजगाम जा.मा.५४क/६३; प्रादुरभवत् — {rgyal po'i spyan sngar 'ongs par gyur to//} राज्ञश्चक्षुःपथे प्रादुरभवत् जा.मा.९क/९; अभ्यागतोऽभूत् — {rgyal po chen po 'phags skyes po ni} … {lho phyogs nas 'ongs par gyur te} दक्षिणस्या दिशो विरूढको महाराजोऽभ्यागतोऽभूत् ल.वि.१०८क/१५७ २. आयाति — {de ni gang nas 'ongs gyur cing /} /{gang du 'gro ba'ang brtag par gyis//} आयाति तत्कुतः कुत्र याति चेति निरूप्यताम् ।। बो.अ.३६ख/९.१४४; • भू. का.कृ. आगतः — {yun rings rdul la rtse ba yi/} /{bdag gi grogs po 'dir 'ongs gyur//} मित्रो मे ह्यागतो ह्यत्र पांसुक्रीडनकश्चिरात् । म.मू.३०१ख/४६९; आप्तः — {dus kyis khang par 'ongs par gyur/} /{gos dang zas la rtsod pa dang //} कालेन गृहमाप्तानां वस्त्राशनविवादिनाम् । अ.क.२८२क/३६.२६.
'ongs par 'gyur
क्रि. आगच्छति — {gal te des 'di snyam du song zhig snyam na ni 'gro bar 'gyur} … {'ongs shig snyam na ni 'ongs par 'gyur} स चेदस्यैवं भवति गच्छतु गच्छति…आगच्छत्वागच्छति बो.भू.३४क/४३.
'ongs shig
क्रि. आगच्छतु — {gal te des 'di snyam du song zhig snyam na ni 'gro bar 'gyur} … {'ongs shig snyam na ni 'ongs par 'gyur} स चेदस्यैवं भवति गच्छतु गच्छति…आगच्छत्वागच्छति बो.भू.३४क/४३.
'ongs shing lhags pa
वि. आगतागतः — {de chos nyan du 'ongs shing lhags pa rnams la phan 'dogs pa dang phrag dog med par chos ston to//} स आगतागतानां धार्मश्रावणिकानामनुपरिग्राहिकया अनभ्यसूयया धर्मं देशयति स.पु.१०६क/१६९.
'ongs su zin
क्रि. आगमिष्यति — {gal te rgyal po dmag gi dpung chen po dang 'dir 'ongs su zin na} यदि राजा महासाधनेन इहागमिष्यति अ.श.२८५ख/ २६२.
'od
• सं. १. प्रभा — {'od dang 'od zer spangs nas ni/} /{nyi ma blta bar mi nus bzhin//} न हि शक्यः प्रभारश्मी निर्वृज्य प्रेक्षितुं रविः ।। र.वि.१०६क/५८; {me'i 'od dang sreg par byed pa gcig tu 'dres par gyur pa bzhin no//} अग्निप्रभादहनैकलोलीभूतवत् वि.प्र.२७२ख/२.९६; {'dis ni nor bu'i 'od la nor bur shes pa yang bshad pa yin te} अनेन मणिप्रभायां मणिज्ञानं व्याख्यातम् प्र.अ.३ख/५; {'od de las kyang pad ma 'dab ma brgya stong yod pa shing rta'i 'phang lo tsam byung bar gyur to//} तस्याश्च प्रभायाः शतसहस्रपत्रं पद्मं शकटचक्रप्रमाणमात्रं प्रादुर्भूतम् रा.प.२५१क/१५२; {'jig rten na ni tshangs dbang skyong de dag/} /{bcom ldan khyod kyi 'od kyis zil du brlag//} ब्रह्मेन्द्रपाल जगतो भगवान् जिह्मीभवन्ति तव ते प्रभया ।। शि.स.१७२क/१६९; आभा — {me mar gyi bya ba thams cad nor bu de'i 'od kyis byed do//} दीपकृत्यं सर्वं तन्मणेराभया वि.व.१३९क/१.२८; {lha'i rgyal po dbang phyug chen po'i 'od kyis ni skye ba'i skye mched thams cad du'ang khyab la} महेश्वरस्य देवराजस्याभा अतिक्रान्ता भवति सर्वोपपत्त्यायतनानि द.भू.२७४क/६४; भाः — {lha rnams rung bar bya ba'i phyir/} /{'od kyis mog mog por mdzad dang //} ध्यामीकरणता भाभिर्देवानां योग्यतां प्रति । अभि.अ.५क/२.१; प्रकाशः — {zla ba'i 'od bas gsal ba'i yon tan ni//} शशिप्रकाशाधिककान्तयो गुणाः जा.मा.१२७ख/१४७; आतपः — {zla ba'i 'od kyis mngon par gsal na} चन्द्रातपाभिव्यक्तम् प्र.अ.२३५ख/५९५; आलोकः — {mthong 'od dag la A lo ka//} आलोकौ दर्शनोद्योतौ अ.को.२१८क/३.३.३; द्युतिः — {phas kyi rgol ba nyi ma'i 'od dang 'dra/} /{'gran pa rnams kyi grags dang dregs pa sel//} परप्रवादद्युतिभास्करस्य स्पर्धावतां कीर्तिमदापहस्य ।। जा.मा.१९२क/२२३; {so yi 'od} दन्तद्युतिः अ.क.३०ख/५३.३५; म.व्यु.६७७७ (९६ख); दीप्तिः — {rin po che sna tshogs kyi 'od gsal bar snang ba/} {lus 'bar ba} विविधमणिरत्नदीप्तिव्यवभासितमतिज्वलद्वपुषम् जा.मा.६७क/७७; तेजः — {mngon sum yan lag nyid kyi phyir/} /{'od ni sar yang gsal bar byed//} तेजः प्रत्यक्षशेषत्वान्नवत्वेऽपि प्रकाशकम् । त.स.८१ख/७५४; भासः — {khyod kyi yon tan ku n+da dkar} ( {'od} पा.भे.) // कुन्दभासो गुणाश्च ते का.आ.३२५ख/२.९८; प्रभासः — {de bzhin gshegs pa} … {'dzam bu'i chu bo'i gser gyi 'od ces bya ba} जाम्बूनदप्रभासो नाम तथागतः स.पु.५७क/१०१; अवभासः — {rgyal po'i khab ril gyis 'od chen pos snang bar byas nas} सकलं राजगृहमुदारेणावभासेनावभास्य अ.श.४७क/४०; शोभा— {'bras bu phun sum tshogs pa 'dod pas bslus/} /{mar me'i 'od kyis phye ma leb brid bzhin//} प्रलोभ्यमानाः फलसम्पदाशया पतङ्गमूर्खा इव दीपशोभया ।। जा.मा.१५६क/१७९; प्रतापः — {'od rab spro bas nyi ma dang /} /{skye bo dga' bas zla ba dang //} प्रतापप्रसरात् सौरमैन्दवं जननन्दनात् । अ.क.४१ख/४.६०; उद्द्योतः — {gser gyi me tog rnams kyang mkha' las lhags/} /{glog 'gyu 'od kyis nam mkha' gsal gyur cing //} दिवः पतद्भिः कुसुमैश्च काञ्चनैः सविद्युदुद्द्योतमिवाभवन्नभः ।। जा.मा.५८ख/६८; ज्योतिः — {sbyin sreg gi cho ga 'od kyi snye ma zhes bya ba} ज्योतिर्मञ्जरीनामहोमविधिः क.त.३१४२; उन्मेषः — {glog gi 'od bzhin gzi brjid phun sum tshogs/} /{khyod kyi 'phrul 'di ci yis thob pa smros//} शतह्रदोन्मेषसमृद्धदीप्ते प्रचक्ष्व तत्केन तवेयमृद्धिः ।। जा.मा.१७४क/२०१; रुच्, ओ चा — {dga' ba'i rol pa rnam rgyas pa'i/} /{bzhin gyi 'od kyis rnam par mdzes//} हर्षविलासविकाशितया वदनरुचा विरराज ।। अ.क.३६ख/५४.२४; विसर्गः — {bi sa rga ni dman pa dang /} … /{'od dang sel ba'i khyad par la//} श्री.को.१७४क २. = {'od zer} रश्मिः — {nyi ma'i 'od ni bsgribs pas na/} /{dkyil 'khor dag kyang bsil bar byas//} सूर्यरश्मी निवारित्वा शीतलं कृत्व मण्डलम् । स.पु.४८ख/८६; किरणः — {zla ba dang nyi ma dang skar ma'i 'od dang dba' klong gi rlabs dag kyang mi brtan pa nyid yin no//} अस्थिरत्वं चन्द्रार्कताराकिरणोर्मितरङ्गाणाम् वि.सू.६०ख/७६; । {sna tshogs yon tan dam pa rin chen phung po'i 'od kyis rtag tu mun pa bcom gyur cing //} नानासद्गुणरत्नराशिकिरणध्वस्तान्धकारः सदा वा.टी.५१क/३; करः — {nyi ma'i 'od} अर्ककराः अ.क.५४क/५९.४२; {thub 'od kyis rgyas pad ma las byung lus mchog can//} मुनिकरबोधिताम्बुजविनिर्गतसद्वपुषः बो.अ.२१ख/७.४४; अंशुः — {dbu rgyan mu tig 'od dkar ba'i/} /{mgo yis} मौलिमुक्तांशुशुभ्रेण शिरसा अ.क.१४४ख/२८.४३; मयूखः — {tshems kyi 'od bzhin rab tu gsal ba'i rang bzhin dag//} दशनमयूखमिवोन्मिषत्स्वभावम् अ.क.२४०क/२७.६०; मरीचिः — {gdengs ka'i nor bu'i 'od rgyas pas//} स्फीतफणामणिमरीचिभिः अ.क.३१३क/१०८.२०१; दीधितिः — {sor mo dmar ba'i 'dab phreng dang /} /{sen mo'i 'od kyi ge sar can/} /{khyod kyi zhabs kyi chu skyes ni/} /{sa skyong rnams kyis spyi bor 'dzin//} ताम्राङ्गुलिदलश्रेणि नखदीधितिकेसरम् । ध्रियते मूर्ध्नि भूपालैर्भवच्चरणपङ्कजम् ।। का.आ.३२४क/२.६८; गभस्तिः — {chu dang nyi ma'i 'od dang rlung dang sa dus nam mkha'i rkyen rnams kyis//} अम्ब्वादित्यगभस्तिवायुपृथिवीकालाम्बरप्रत्ययैः र.वि.१०७ख/६४; त्विट् — {zla 'od kyis} शशित्विषः अ.क.२१८क/२४.११६; पादः — {bya rgyal las skyes sha dgra yis ni/} /{bla ma'i 'od kyis bcom skye bo//} विजितात्मभवद्वेषिगुरुपादहतो जनः । का.आ.३३९क/३.१२०; गौः — {go ni glang dang mtho ris dang /} /{mkha' 'od} श्री.को.१७२ख; मि.को.८६ख; घृणिः — {'od dang 'bar ba'ang shi khe 'o//} घृणिज्वाले अपि शिखे अ.को.२१९क/३.३.१९; घृणिः मरीचिः अ.विव.३.३.१९ ३. ज्योत्स्ना — {mtshan mo'i bdag po'i 'od bzhin mdzes//} व्यराजत…ज्योत्स्नेव रजनीपतेः अ.क.४७क/५८.४ । ४. ज्वाला — {bdug pa ni 'od la'o//} {byug pa ni thugs kar ro//} ज्वालायां धूपम् । गन्धं हृदि स.उ.२९३क/२३.४७; • ना. । १. द्युतिः, बुद्धः — {lag bzang dang} … {'od dang} … {shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः… द्युतिः… शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५ २. ज्योतिः, नक्षत्रम् — {'di lta ste/} {tha skar dang} … {'od dang} तद्यथा—अश्विनी…ज्योती म.मू.१०४ख/१३ ३. प्रभा, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo'i 'dus pa brjod par bya te/} {'di lta ste/} {mdzod spu dang} … {'od dang} … {mchog sbyin} विद्याराज्ञीनां समागमं वक्ष्यते । तद्यथा—ऊर्णा…प्रभा…वरा म.मू.९५क/७.
'od kyi dkyil 'khor
प्रभामण्डलम् — {de bzhin gshegs pa thams cad kyi 'od kyi dkyil 'khor rab tu 'gyed pa'i nor bu rin chen 'brug sgra'i gtsug phud dang} सर्वतथागतप्रभामण्डलप्रमुञ्चनमणिरत्ननिगर्जितचूडेन च ग.व्यू.२७५ख/२; {'dir rjes su dran pa ni gzugs la 'khyud pa'i sems rnam par rtog pa thams cad dang bral ba'o//} {de'i phyir gang gi tshe dag par gyur pa de'i tshe dri med 'od kyi dkyil 'khor du 'gyur ro//} इहानुस्मृतिर्बिम्बालिङ्गनं चित्तस्य सर्वविकल्परहितत्वम्, तस्माच्छुद्धो यदा तदा विमलं प्रभामण्डलं भवति वि.प्र.६७क/४.११९; {'od kyi dkyil 'khor ni nyi ma shar ba dang 'dra bar shin tu 'bar} उदयभास्करोपमेन प्रभामण्डलेन देदीप्यमानः ल.अ.६०क/६; • पा. प्रभामण्डलः, समाधिविशेषः — {'od kyi dkyil 'khor zhes bya ba'i ting nge 'dzin} प्रभामण्डलो नाम समाधिः का.व्यू.२२२क/२८४.
'od kyi dkyil 'khor tshad med pa
प्रभामण्डलाप्रमाणता— {rigs kyi bu khyod nged kyi lus tshad med pa dang} … {'od kyi dkyil 'khor tshad med pa dang} … {ltos} अपि तु खलु पुनः कुलपुत्र प्रेक्षस्व तावत् त्वमस्माकं कायाप्रमाणतां च…प्रभामण्डलाप्रमाणतां च द.भू.२४१क/४३.
'od kyi dkyil 'khor gser gyi me tog
ना. सुवर्णपुष्पाभमण्डलम्, उद्यानम् — {bza' shing gi ra ba chen po 'od kyi dkyil 'khor gser gyi me tog ces bya ba der phyin te} सुवर्णपुष्पाभमण्डलं नाम महोद्यानं निर्ययौ ग.व्यू.२१५ख/२९५.
'od kyi glang po
ना. प्रभाहस्तिः, आचार्यः मि.को.६ख ।
'od kyi bdag nyid
वि. प्रभात्मकः — {de yang 'das nas gang song ba/} /{de ni 'od kyi bdag nyid yin//} ततोऽपि यदपक्रम्य याति तत् स्यात् प्रभात्मकम् । त.स.१००ख/८८७.
ना. १. प्रभाश्रीः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang} … {'od kyi dpal dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन… प्रभाश्रिया च ग.व्यू.२७६क/३ २. प्रभाकेतुः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang} … {'od kyi dpal dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…प्रभाकेतुना च ग.व्यू.२७६क/३.
'od kyi dpal 'byor
प्रभालक्ष्मीः — {mi dman mtshan mo'i bdag po yi/} /{'od kyi dpal 'byor gzugs brnyan bzhin/} /{'jo sgeg rol pa'i bzhin ras can/} /{mdzes ma mchog cig bzung bar gyur//} दिव्यकन्यां समादाय लावण्यललिताननाम् । मूर्तामिव प्रभालक्ष्मीमक्षीणस्य क्षपापतेः ।। अ.क.२२ख/३.३६.
'od kyi 'byung gnas
ना. प्रभाकरः, तथागतः — {byang phyogs na} … {de bzhin gshegs pa 'od kyi 'byung gnas zhes bya ba dang} उत्तरायां दिशि…प्रभाकरो नाम तथागतः सु.व्यू.१९८ख/२५६.
'od kyi tshogs
= {'od tshogs/} {'od kyi rin po ches rab tu brgyan cing gsal ba} पा. ज्योतिरत्नप्रतिमण्डनोद्द्योतनी, समाधिविशेषः — {'od kyi rin po ches rab tu brgyan cing gsal ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin la snyoms par zhugs so//} ज्योतिरत्नप्रतिमण्डनोद्द्योतनीं नाम (समाधिं भो.पा.) समापद्यते स्म म.मू.८९ख/३.
'od kyi lus
प्रभाकायता — {de bzhin gshegs pa'i sku rnams kyi mngon par 'tshang rgya ba'i lus kyang rab tu shes so//} … {'od kyi lus dang} तथागतकायानामभिसंबोधिकायतां च प्रजानाति…प्रभाकायतां च द.भू.२४४ख/४५.
'od kyis gsal ba
= {'od gsal/}
'od dkar
• ना. सिताभम्, द्वीपम्— {gling ni zla ba 'od dkar dag dang rab mchog ku sha dang ni mi'am ci dang khrung khrung dang drag po yang ni longs spyod sa ste} द्वीपं चन्द्रं सिताभं वरपरमकुशं किन्नरं भोगभूमौ क्रौञ्चं रौद्रं च वि.प्र.१६९ख/१.१६; {drag po ni sha'o//} … {'od dkar ni rgyu ma'o//} {zla ba ni rtsa ste/} {'jam pa'i khams rnams so//} मांसं रौद्रम्… सिताभं मूत्र (भमन्त्र भो.पा.)म्, चन्द्रं नाड्य इति मृदुधातवः वि.प्र.२३५क/२.३५; • सं. = {ga bur} सिताभः, कर्पूरम् मि.को.५३ख ।
'od dkar can
= {zla ba} वलक्षगुः, चन्द्रः — {shin tu dkar min chu las skyes/} /{de 'dras mtshan pa 'od dkar can//} यथानत्यर्जुनाब्जन्मसदृक्षाङ्को वलक्षगुः ।। का.आ.३२०क/१.४६; श्वेतार्चिः — {dkar phyogs kyis ni 'od dkar can/} /{'phel byed de yis mda' lnga pa//} शुक्लः श्वेतार्चिषो वृद्ध्यै पक्षः पञ्चशरस्य सः । का.आ.३२५ख/२.१०६; शुभ्रांशुः — {bsil zer sim byed ga pur dang /} /{dbang po ku mud gnyen byed dang /} … {'od dkar can} हिमांशुश्चन्द्रमाश्चन्द्र इन्दुः कुमुदबान्धवः ।। …शुभ्रांशुः अ.को.१३४क/१.३.१४; शुभ्रा अंशवो यस्य शुभ्रांशुः अ.वि.१.३.१४.
'od dkar po 'byung ba
वि. अवदातनिर्भासम्— {pad ma} … {dkar po kha dog dkar po 'od dkar po 'byung ba dkar po lta bur ston pa} पद्मानि…अवदातानि अवदातवर्णानि अवदातनिर्भासानि अवदातनिदर्शनानि सु.व्यू.१९६ख/२५५.
'od bkod pa
ना. प्रभाव्यूहः, देवपुत्रः — {lha'i dbang po brgya byin dang lha'i bu rab 'thab bral dang} … {'od bkod pa dang 'od gsal ba dang} … {'og min pa} शक्रश्च देवानामिन्द्रः सुयामश्च… प्रभाव्यूहा (हश्चा)भास्वरश्च…अकनिष्ठश्च ल.वि.२६ख/३१.
'od bkra ba 'byung ba
वि. चित्रनिर्भासम् — {pad ma} … {bkra ba kha dog bkra ba 'od bkra ba 'byung ba bkra ba lta bur ston pa} पद्मानि…चित्राणि चित्रवर्णानि चित्रनिर्भासानि चित्रनिदर्शनानि सु.व्यू.२९६ख/२५५.
'od khu
ज्योतीरसः, मणिविशेषः — {de yi rtse ni rdzing bu'i mtha'/} /{rdo bas bcings pa'i phug chen po/} /{phug nang nor bu 'od khu dang /} /{sman chen 'tsho byed ces pa yod//} तन्मूर्ध्नि पल्वलस्यान्तः शिलाबद्धा महागुहा । ज्योतीरसो मणिर्यस्यां जीवनी च महौषधिः ।। अ.क.६०ख/६.८९.
ना. विस्तीर्णाभः, तथागतः — {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang} … {'od rgya chen dang} … {'od srung gis kyang} भगवता पद्मोत्तरेण च…विस्तीर्णभेदेन (र्णाभेन भो.पा.) च…काश्यपेन च ल.वि.४क/४.
'od sngon
ना. नीलाभः, पर्वतः — {ri bo ni bdun te/} {'od sngon man+dar ri ni Sha Ta dang nor bu'i 'od zer dro Na bsil ri rdo rje'o//} शैलाः सप्त—नीलाभो मन्दराद्रिर्निषधमणिकरो द्रोणशीताद्रिवज्राः वि.प्र.१६९ख/१.१६; {'od sngon ni brla'i rus pa'o zhes pa ni ri bdun po sra ba'i khams rnams te} नीलाभ ऊर्वस्थीनि इति कठिनधातवः सप्तशैलाः वि.प्र.२३५क/२.३५.
'od sngon po 'byung ba
वि. नीलनिर्भासम् — {pad ma} … {sngon po kha dog sngon po 'od sngon po 'byung ba sngon po lta bur ston pa} पद्मानि…नीलानि नीलवर्णानि नीलनिर्भासानि नीलनिदर्शनानि सु.व्यू.१९६ख/२५४.
'od can
• सं. १. = {skar ma} भम् — {mi ltung 'gro byed 'od can dang /} /{skar ma dkar po 'phur byed mo//} नक्षत्रमृक्षं भं तारा तारकाऽप्युडु वा स्त्रियाम् । अ.को.१३४ख/१.३.२१; भा अस्यास्तीति भम् अ.वि.१.३.२१ २. = {ldong ros} गोला, मनःशिला मि.को.५७ख; • ना. १. = {nyi ma} भानुः, सूर्यः — {nyi ma 'od 'gyed bsten bya dang /} /{mi sbyin skyes dang bcu gnyis bdag/} … {'od can} सूरसूर्यार्यमादित्यद्वादशात्मदिवाकराः ।… भानुः अ.को.१३५ख/१.३.३१; भातीति भानुः । भा दीप्तौ अ.वि.१.३.३१ २. = {gza' pa sangs} उशनाः — {dkar po snyan dngags lha min bla/} /{'od can pa sangs snyan dngags bu//} शुक्रो दैत्यगुरुः काव्य उशना भार्गवः कविः । अ.को.१.३.२५; दैत्येभ्यः पुष्टिं वष्टि कामयते उशनाः । वश कान्तौ । अयं शब्दः सान्तः अ.वि.१.३.२५; • उ.प. रुचः — {khyod gdong} … {rngul gyi chu yi thig pa yi/} /{dog pa mu tig 'od can 'dzin//} ते…मुखं मुक्तारुचो धत्ते घर्माम्भःकणमञ्जरीः ।। का.आ.३२४ख/२.७०.
'od can blo gros gzhon nur gyur pa
= {'od can gzhon nur gyur pa/}
'od can ma
ना. रश्मी, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo du ma dag dang} … {'di lta ste/} {sgrol ma dang} … {'od can ma dang} … {zla ldan ma} अनेकैश्च विद्याराज्ञीभिः…तद्यथा—तारा…रश्मी…चन्द्रावती चेति म.मू.९६ख/७.
• वि. उद्भासी — {'od chags ni 'od gsal ba ste/} {bla re nyid ni bla re yin la} उद्भासिनः उद्भास्वराः विताना इव वितानकाः बो.प.६१क/२५; प्रभास्वरः — {gzhon nu de ni mig dkar nag 'byes par gyur te} … {mig la 'od chags pa dang} अभिनीलनेत्रश्च स कुमारोऽभूद्…प्रभास्वरनेत्रः ग.व्यू.२३३ख/३११; रुचिरः म.व्यु.७०६१ (१०१क); • सं. प्रभा — {gser yang yin pa/} {de'i 'od chags ni 'od zer zhes pa'i don to//} हेम चेति । तस्य प्रभा, द्युतिरित्यर्थः बो.प.६२क/२६.
'od chags 'bar ba
वि. प्रभोज्ज्वलः — {thub dbang kun gyi sku/} /{gser sbyangs btso ma byi dor byas pa ltar/} {'od chags 'bar ba} सूत्तप्तसून्मृष्टसुधौतहेमप्रभोज्ज्वलान् सर्वमुनीन्द्रकायान् ।। बो.अ.४क/२.१४.
'od chung
• ना. परीत्ताभाः, रूपधातौ स्थानविशेषः — {de la bsam gtan dang po ni tshangs ris rnams dang} … {gnyis pa ni 'od chung rnams dang} … {de ltar na gnas bcu bdun po 'di dag de na gnas pa'i sems can rnams dang bcas pa ni gzugs kyi khams yin no//} तत्र प्रथमध्यानम्—ब्रह्मकायिकाः… द्वितीयम्—परीत्ताभाः…इत्येतानि सप्तदश स्थानानि रूपधातुः सह तन्निवासिभिः सत्त्वैः अभि.भा.१०९क/३८२; • सं. परीत्ताभः, परीत्ताभेषु देवः — {'thab bral dang} … {'od chung dang} … {'og min gyi lha} यामाः…परीत्ताभाः…अकनिष्ठाश्च देवाः अ.सा.१४१ख/८१.
'od chen
= {'od chen po/}
'od chen po
• वि. महादीप्तिः — {nam mkha' las byung rang byung ba/} /{shes rab ye shes me po che/} /{'od chen rnam par snang bar byed/} /{ye shes snang ba lam me ba//} गगनोद्भवः स्वयम्भूः प्रज्ञाज्ञानानलो महान् । वैरोचनो महादीप्तिर्ज्ञानज्योतिर्विरोचनः ।। वि.प्र.४९क/४.५१; महाद्युतिः — {kun dga' nga ni rgyal gyur nas/} /{rin chen ri bo 'od chen la/} /{zhi bar 'dod phyir gsol ba btab//} राजभूतेन आनन्द रत्नशैलो महाद्युतिः । अधीष्टः शान्तिकामेन अ.श.४९क/४२; • सं. महातेजः — {'od chen pos ni gsal byas nas/} /{de yang gsal po kho nar 'gyur//} सा च पट्वी भवत्येव महातेजःप्रकाशिते ।। त.स.८१ख/७५२; उदारोऽवभासः — {rgyal po'i khab ril gyis 'od chen pos snang bar byas nas} सकलं राजगृहमुदारेणावभासेनावभास्य अ.श.४७क /४०; • ना. १. महाप्रभः [1] कल्पः — {bskal pa rdul dang bral ba'i dkyil 'khor de ni mthar phyin par gyur nas/} {de'i rjes la} … {bskal pa ni 'od chen po zhes bya ba zhig byung ste} विरजोमण्डले कल्पे निर्गतेऽनन्तरे…महाप्रभश्च नाम कल्पोऽभूत् ग.व्यू.१२९ख/२१६ [2] तथागतः — {de bzhin du nub phyogs na de bzhin gshegs pa tshe dpag med ces bya ba dang} … {de bzhin gshegs pa 'od chen zhes bya ba dang} एवं पश्चिमायां दिशि अमितायुर्नाम तथागतः…महाप्रभो नाम तथागतः सु.व्यू.१९८ख/२५६ [3] नृपः — {rigs kyi bu 'di re 'di ni grong khyer 'od bzang po zhes bya ba yin te/} {'di na rgyal po 'od chen po bzhugs so//} एतत्कुलपुत्र सुप्रभं महानगरं यत्र महाप्रभो राजा प्रतिवसति ग.व्यू.२७ख/१२४ । २. महाप्रभम्, नगरम् — {de na bza' shing gi ra ba kun nas rnam par brgyan pa zhes bya ba zhig grong khyer 'od chen po zhes bya ba'i shar phyogs logs na yod de} तत्र समन्तव्यूहं नामोद्यानं महाप्रभस्य नगरस्य पूर्वेण ग.व्यू.३६३ख/७८.
ना. वरप्रभः, बोधिसत्त्वः — {dam pa'i chos pad ma dkar po'i chos kyi rnam grangs de yang byang chub sems dpa' sems dpa' chen po 'od mchog des blangs te} तं च सद्धर्मपुण्डरीकं धर्मपर्यायं स वरप्रभो बोधिसत्त्वो महासत्त्वो धारितवान् स.पु.१०क/१४.
'od nyi ma kun tu snang ba'i rgyal po
ना. समन्तसूर्यावभासप्रभराजः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa 'od nyi ma kun tu snang ba'i rgyal po zhes bya ba bsnyen bskur to//} तस्यानन्तरं समन्तसूर्यावभासप्रभराजो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५४क/२३७.
'od stong
ना. = {nyi ma} सहस्रांशुः, सूर्यः — {'od stong nub par gyur pa'i tshe/} /{mngon par 'gro ba mun can ma/} /{rgyu skar bdag po 'dod gyur nas/} /{dal bus rab tu 'gro ba bzhin//} अस्तं गते सहस्रांशौ रजनीरमणी शनैः । तारापतिमिवान्वेष्टुं प्रससाराभिसारिका ।। अ.क.६५ख/६.१४५.
'od stong can
ना. = {nyi ma} सहस्रांशुः, सूर्यः मि.को.३१ख ।
'od stong ldan
= {'od stong ldan pa/}
'od stong ldan pa
ना. = {nyi ma} सहस्ररश्मिः, सूर्यः — {skyon sel ci yang yongs su gdung ba dag kyang 'phrog byed pa/} /{sangs rgyas 'od stong ldan pas dam pa'i lam ni ston par byed//} दोषापहश्च परितापहरश्च कोऽपि सन्मार्गमादिशति बुद्धसहस्ररश्मिः ।। अ.क.२६०ख/९५.१.
'od stong pa
ना. = {nyi ma} सहस्रांशुः, सूर्यः — {'od stong pa yi tha skar bzhin/} /{gzhon nu 'di dag mi bdag gi/} /{gzugs mtshungs mtshan nyid rgya che bar/} /{skyes zhes skye bos rab tu bsgrags//} तुल्यरूपौ नृपस्येमौ सहस्रांशोरिवाश्विनौ । कुमारौ लक्षणोदारौ जाताविति जनस्वनः ।। अ.क.१४८क/६८.७९.
'od brtan pa
ना. दृढप्रभः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du} … {'od brtan pa dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…दृढप्रभस्य ग.व्यू.२६८ख/३४७.
'od thams cad yongs su 'dus pa
सर्वप्रभाससमुच्चयम्, मणिरत्नभेदः — {nor bu rin po che chen po 'od thams cad yongs su 'dus pa zhes bya ba yod de} अस्ति सर्वप्रभाससमुच्चयं नाम महामणिरत्नम् ग.व्यू.३१३ख/३९९.
'od mtha' yas
= {'od mtha' yas pa/}
'od mtha' yas pa
• ना. अनन्तप्रभः, तथागतः — {de bzhin gshegs pa 'od mtha' yas zhes bya ba la de bzhin gshegs pa 'od 'phro can grong khyer gyi sprang por gyur pas rtsa'i sgron ma phul te dang po byang chub tu sems bskyed do//} अनन्तप्रभो नाम तथागतो यत्रार्चिष्मता तथागतेन प्रथमं बोधिचित्तमुत्पादितं तृणप्रदीपं दत्त्वा नगरावलम्बकभूतेन शि.स. ७ख/८; • पा. अनन्तप्रभः, समाधिविशेषः — {'od mtha' yas pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} अनन्तप्रभो नाम समाधिः म.व्यु.५४१ (१३क).
'od dang ldan
= {'od ldan/}
'od dang ldan pa
= {'od ldan/}
'od dang gzi brjid brgya stong phrag du ma rab tu 'bar ma
• पा. विमलप्रभः, समाधिविशेषः — {'od dri ma med pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} विमलप्रभो नाम समाधिः म.व्यु.५४४ (१३क); • ना. विमलप्रभः, शुद्धावासकायिको देवपुत्रः — {de nas gnas gtsang ma'i ris kyi lha'i bu 'od dri ma med ces bya ba} अथ विमलप्रभो नाम शुद्धावासकायिको देवपुत्रः ल.वि.१३१ख/१९५.
'od dri ma med pa'i dpal gyi gzi brjid bzang po'i snying po
ना. विमलप्रभासश्रीतेजोराजगर्भः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rdo rje'i snying po dang} … {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po 'od dri ma med pa'i dpal gyi gzi brjid bzang po'i} (?) {snying po dang} वज्रगर्भेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…विमलप्रभासश्रीतेजोराज (?)गर्भेण च द.भू.१६७ख/१.
'od bdag
• वि. तेजस्वी — {'di ltar nyi ma'i 'od zer gyis 'od bdag gi 'jug pa skyed la} तथा हि किल सौरं तेजस्तेजस्विनं वृत्तेरर्पयति त.प.१४८ख/७५०; • ना. = {nyi ma} त्विषाम्पतिः, सूर्यः मि.को.३१ख ।
= {'od} रोचिः, प्रकाशः — {'od mdangs gsal sgron ma ning ngo /} /{mun sel mun 'joms mtshan mo sel//} रोचिः शोचिरुभे क्लीबे प्रकाशो द्योत आतपः ।। अ.को.१३६क/१.३.३४; रोचत इति रोचिः अ.वि.१.३.३४; मि.को.१४४ख ।
'od 'dom gang
= {'od 'dom gang ba/}
'od 'dom gang gis brgyan pa
वि. व्यामप्रभालंकृतः — {bcom ldan 'das} … {'od 'dom gang gis brgyan pa} … {mthong ngo //} भगवन्तं ददर्श…व्यामप्रभालंकृतम् अ.श.३क/२.
'od 'dom gang ba
व्यामप्रभता — {lus gser gyi kha dog lta bu'ang thob par 'gyur} … {'od 'dom gang ba dang} सुवर्णवर्णं च कायं प्रतिलप्स्यामहे…व्यामप्रभतां च अ.सा.४३६ख/२४६.
'od 'dra
वि. प्रभाकारः — {'dzam bu chu bo'i gser 'od 'dra/} /{sangs rgyas sprin ni kun du 'khrigs//} जाम्बूनदप्रभाकारं बुद्धमेघसमाकुलम् । गु.स.९५ख/११; {ma ra ka ta'i 'od 'dra ba/} /{rdo rje 'bar bas rnam par brgyan//} मरकतप्रभाकारं वज्रज्वालाविभूषितम् । गु.स.८५ख/११.
'od 'dra ba
= {'od 'dra/}
'od ldan
• वि. भास्वरः — {'od ldan rin chen mchod sdong ni/} /{bsod nams bzhin du mtho ba bsgrubs//} भास्वरं विदधे रत्नयूपं पुण्यमिवोन्नतम् ।। अ.क.१५५ख/१६.९; अवभासात्मकः — {nor bu 'od dang ldan pa} मणयोऽवभासात्मकाः वि.व.२१६क/१.९२; प्रभावती — {rin chen snod} … {'od ldan de ni chu klung du/} /{des 'phangs klu rnams dag gis thob//} रत्नपात्रीं…सा तेन नद्यां निक्षिप्ता नागैर्नीता प्रभावती । अ.क.२२५ख/२५.१५; द्युतिमान् — {'od ldan zla bas mtshan mo la bzhin} द्युतिमता शशिना निशेव अ.क.३००ख/१०८.७९; भास्वत् — {rin chen tshogs/} /{'od dang ldan pa de yis} तेन रत्नसमूहेन अ.क.३५६ख/४७.६१; {lhun po la ni 'od ldan lus bzhin 'dzegs//} भास्वद्वपुर्मेरुमिवारुरोह ।। अ.क.१९४क/२२.२०; • सं. अरुणवती, गन्धजातिः — {rigs kyi bu ri'i rgyal po kha ba can las 'byung ba'i spos kyi rnam pa 'od dang ldan pa zhes bya ba yod de} अस्ति कुलपुत्र हिमवत्पर्वतराजसम्भवा अरुणवती नाम गन्धजातिः ग.व्यू.४७ख/१४१; • ना. १. तिष्यः [1] तथागतः — {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang} … {'od ldan dang} … {'od srung gis kyang} भगवता पद्मोत्तरेण च…तिष्येण च…काश्यपेन च ल.वि.४क/४ [2] श्रावकाचार्यः म.व्यु.१०४६ (२३क) २. प्रभावन्तः, प्रत्येकबुद्धः — {'di lta ste/} {spos kyi ngad ldang dang} … {'od ldan dang} … {nor lha dang /} {de dag dang gzhan yang rang sangs rgyas} तद्यथा—गन्धमादनः…प्रभावन्तः…वसुश्चेति । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्ध(–) म.मू.९९क/९ ३. द्योतः, श्रावकाचार्यः — {nyan thos kyi dge 'dun chen po} … {'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang} … {'od ldan dang} महाश्रावकसङ्घेन… तद्यथा—महाकाश्यपः… द्योतः म.मू.१००क/९ ४. = {nyi ma} भास्वान्, सूर्यः — {de nas phug ron rngon pa dag/} /{song zhing sa skyong 'od ldan ni/} /{shar tshe spro ba chen po dang /} /{rab gsal 'byor ba ldan par gyur//} ततः पारावते याते लुब्धके च महोत्सवः । भूपालो भास्वदुदये प्रकाशविभवोऽभवत् ।। अ.क.४२क/५५.५५ ५. राजकः, दतृमदण्डिकपुत्रः — {de bzhin du gdul ba'i be con can gyi bu 'od ldan gyis kyang byang chub sems dpa' mgron du bos te} तथैव राजकोऽपि दतृमदण्डिकपुत्रो बोधिसत्त्वमुपनिमन्त्रयते स्म ल.वि.११७क/१७४ ६. प्रभावती [1] बोधिसत्त्वपरिचारिका देवता — {byang chub sems dpa' la rim gro byed pa'i lha mo bzhi yod de/} {u khu li zhes bya ba dang mu khu li zhes bya ba dang rgyal mtshan ldan pa zhes bya ba dang 'od dang ldan pa zhes bya ba ste} सन्ति खलु पुनश्चतस्रो बोधिसत्त्वपरिचारका देवताः—उत्खली च नाम समुत्खली च नाम ध्वजवती च नाम प्रभावती च नाम ल.वि.३७ख/५० [2] पुरी — {gser gyi ba gam gzhal yas khang /} /{khang pas bskor ba'i grong khyer ni/} /{'od ldan zhes bya bsod nams las/} /{'od ldan mtho ris lta bu yod//} अस्ति प्रभावती नाम हेमहर्म्यगृहैर्वृता । पुरी प्रभावतीव द्यौर्विमानैः पुण्यकर्मणाम् ।। अ.क.२ख/१.४ [3] ग्रन्थः — {'phags pa gzhi thams cad yod par smra ba'i dge tshul gyi tshig le'ur byas pa'i 'grel pa 'od ldan} आर्यमूलसर्वास्तिवादिश्रामणेरकारिकावृत्तिप्रभावती क.त.४१२५; • उ.प. द्युतिः — {ma nyams zla ba'i 'od ldan yangs pa'i mig//} अक्लीबचन्द्रद्युतिमायताक्षम् अ.क.५२क/५९.२३; प्रभः, ओ भा — {btso ma gser gyi 'od ldan pa'i/} /{byis pa zung ni de las btsas//} साऽसूत बालयुगलं प्रतप्तकनकप्रभम् ।। अ.क.१४६ख/६८.६०; {khyod kyi spyan/} /{pad mo'i 'od ldan} दृष्टिस्ते पुष्करप्रभा अ.क.३३९क /४४.३४; आभः — {bzhin mdog pad ma zla ba ltar/} /{rnam dag 'od ldan blta na sdug//} जलजेन्दुविशुद्धाभं वदनं कान्तदर्शनम् ।। अ.श.१४५क/१३४.
'od ldan ma
ना. द्युतिवती, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo du ma dag dang} … {'di lta ste/} {sgrol ma dang} … {'od ldan ma dang} … {zla ldan ma} अनेकैश्च विद्याराज्ञीभिः…तद्यथा —तारा…द्युतिवती…चन्द्रावती चेति म.मू.९६क/७.
'od nor can
ना. = {nyi ma} विभावसुः, सूर्यः — {'khyog 'gro me dang rnyed za dang /} … {'od nor can} अग्निर्वैश्वानरो वह्निः… विभावसुः अ.को.१३१ख/१.१.५७; विभैव वसु धनमस्य विभावसुः अ.वि.१.१.५७; मि.को.३१ख ।
'od rnam par dag cing kun tu yangs pa
वि. समन्तविपुलविशुद्धप्रभः, बुद्धस्य— {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} … {'od rnam par dag cing kun tu yangs pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…समन्तविपुलविशुद्धप्रभ इत्युच्यते ल.वि.२०५ख/३०९.
'od snang
= {'od} आभा — {de bzhin gshegs pa 'od snang rdo rje bzhugs pa yang mthong ngo //} वज्राभं तथागतं पश्यामि ग.व्यू.३४७ख/६६; {de bzhin gshegs pa 'od snang mtha' yas pa} अमिताभं तथागतम् ग.व्यू.३४७ख/६६; द्युतिः मि.को.१४४ख ।
'od snang mtha' yas
= {'od snang mtha' yas pa/}
'od snang mtha' yas pa
ना. अमिताभः, बुद्धः — {bde ba yod pa'i 'jig rten gyi khams na de bzhin gshegs pa 'od snang mtha' yas pa bzhugs pa'ang mthong ngo //} सुखावत्यां लोकधातावमिताभं तथागतं पश्यामि ग.व्यू.३४७ख/६६.
'od snang rdo rje
ना. वज्राभः, तथागतः — {tsan dan yod pa'i 'jig rten gyi khams na de bzhin gshegs pa 'od snang rdo rje bzhugs pa yang mthong ngo //} चन्दनवत्यां लोकधातौ वज्राभं तथागतं पश्यामि ग.व्यू.३४७ख/६६.
'od snang gnas kyi gzhal med khang
आभास्वरविमानः — {rnal 'byor can gyi snyoms 'jug dang /} /{gser dang rgyal ba'i ring bsrel dang /} /{'od snang gnas kyi gzhal med khang /} /{'jig rten rgyu yis 'jig pa med//} योगिनां हि समापत्तिः सुवर्णं जिनधातवः । आभास्वरविमानाश्च अभेद्या लोककारणात् ।। ल.अ.१५०ख/९७.
'od snang zhi ba
ना. शान्ताभः, तथागतः — {gser yod pa'i 'jig rten gyi khams na de bzhin gshegs pa 'od snang zhi ba bzhugs pa'ang mthong ngo //} कनकवत्यां लोकधातौ शान्ताभं तथागतं पश्यामि ग.व्यू.३४७ख/६६.
'od snang rin chen
ना. रत्नाभः, तथागतः — {spos dri yod pa'i 'jig rten gyi khams na de bzhin gshegs pa 'od snang rin chen bzhugs pa yang mthong ngo //} गन्धवत्यां लोकधातौ रत्नाभं तथागतं पश्यामि ग.व्यू.३४७ख/६६.
'od snang rin chen pad mo
ना. रत्नपद्माभः, तथागतः — {pad mo yod pa'i 'jig rten gyi khams na de bzhin gshegs pa 'od snang rin chen pad mo bzhugs pa'ang mthong ngo //} पद्मवत्यां लोकधातौ रत्नपद्माभं तथागतं पश्यामि ग.व्यू.३४७ख/६६.
'od pa
ओघः — {nga nyid kyis las tshogs rnyed pa/} {rkyen yongs su bsgyur ba/} {'od pa bzhin du nye bar gnas pa} … {byas shing bsags pas} मयैवैतानि कर्माणि कृतान्युपचितानि लब्धसम्भाराणि परिणतप्रत्ययानि ओघवत् प्रत्युपस्थितानि वि.व.१३६क/१.२५; {'od pas khyer te mi snang gyur pa 'am//} ओघोदरान्तर्विनिमग्नमूर्तिः जा.मा.२०ख/२२.
'od dpag med
ना. अमिताभः, तथागतः — {mi 'khrugs pas ni shar phyogs su/} /{rin chen tog gis lho phyogs su/} /{'od dpag med kyis nub phyogs su/} /{rnga sgra yis ni byang phyogs su//} अक्षोभ्यराजः पूर्वस्मिन्दक्षिणे रत्नकेतुना । पश्चिमायाममिताभ उत्तरे दुन्दुभिस्वरः ।। सु.प्र.२क/२; {ci'i phyir de bzhin gshegs pa de 'od dpag med ces bya zhe na} केन कारणेन स तथागतोऽमिताभो नामोच्यते सु.व्यू.१९७ख/२५५.
'od dpag med mgon
ना. अमितनाथः, बुद्धः — {'od dpag med mgon ltar ltar po/} /{gor gor po ni don yod grub//} पेशी अमितनाथस्य घनो अमोघसिद्धयेः* । स.उ.२६६क/२.२१.
'od dpag med pa
= {'od dpag med/}
'od dpal
ना. १. प्रभश्रीः, तथागतः — {lag bzang dang} … {'od dpal dang} … {shAkya thub pa dang /} {'di dag dang gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः… प्रभश्रीः… शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३क/५ २. प्रभासश्रीः, तथागतः — {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas shAkya thub pa la phyag 'tshal lo//} … {'od dpal la phyag 'tshal lo//} नमः शाक्यमुनये तथागतायार्हते सम्यक्संबुद्धाय… नमो प्रभासश्रिये शि.स.९५क/९४.
ना. अर्चिःसमुद्रमुखप्रदीपः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa 'od 'phro rgya mtsho'i sgo'i} ( {shugs kyi} ) {sgron ma zhes bya ba bsnyen bskur to//} तस्यानन्तरं अर्चिःसमुद्रमुखवेगप्रदीपो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.२५०क/३३१.
'od 'phro mnga' chen
ना. अर्चिर्महेन्द्रः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du} … {'od 'phro mnga' chen dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…अर्चिर्महेन्द्रस्य ग.व्यू.२६८क/३४७.
'od 'phro mnga' ba
ना. अर्चिष्मान्, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du} … {'od 'phro mnga' ba dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…अर्चिष्मतः ग.व्यू.२६८क/३४७.
'od 'phro can
= {'od 'phro ba can/}
'od 'phro chen pos bzhugs pa
ना. महासनार्चिः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du} … {'od 'phro chen pos bzhugs pa dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…महासनार्चिषः ग.व्यू.२६८ख/३४७.
'od 'phro phung po
ना. अर्चिःस्कन्धः, तथागतः — {lho phyogs na} … {de bzhin gshegs pa 'od 'phro phung po zhes bya ba dang} दक्षिणस्यां दिशि…अर्चिःस्कन्धो नाम तथागतः सु.व्यू.१९८क/२५६.
'od 'phro
= {'od 'phro ba/}
'od 'phro ba
अर्चिः — {'od srungs sems ni mar me'i 'od 'phro ba dang mtshungs te/} {rgyu dang rkyen las byung ba'o//} चित्तं हि काश्यप दीपार्चिःसदृशं हेतुप्रत्ययतया प्रवर्तते शि.स.१३१क/१२६; {chos kyi 'od 'phro ri bo dpal gyi rgyal po} धर्मार्चिःपर्वतकेतुराजः ग.व्यू.१५३ख/२३७.
'od 'phro ba can
पा. अर्चिष्मती, चतुर्थी बोधिसत्त्वभूमिः — {rab tu dga' ba} … {'od 'phro ba can} … {chos kyi sprin} … {byang chub sems dpa' rnams kyi byang chub sems dpa'i sa bcu pa} प्रमुदिता…अर्चिष्मती…धर्ममेघा च…दश बोधिसत्त्वानां बोधिसत्त्वभूमयः द.भू.१७०क/३; {sa ni bcu ste/} {rab tu dga' ba dang} … {'od 'phro can dang} … {chos kyi sprin no//} भूमयो दश—प्रमुदिता…अर्चिष्मती…धर्ममेघा च म.टी.२३६ख/७५; • ना. अर्चिष्मान्, तथागतः — । {de bzhin gshegs pa 'od mtha' yas zhes bya ba la de bzhin gshegs pa 'od 'phro can grong khyer gyi sprang por gyur pas rtsa'i sgron ma phul te dang po byang chub tu sems bskyed do//} अनन्तप्रभो नाम तथागतो यत्रार्चिष्मता तथागतेन प्रथमं बोधिचित्तमुत्पादितं तृणप्रदीपं दत्वा नगरावलम्बकभूतेन शि.स.७ख/८.
'od 'phro mig bdag
ना. अर्चिनेत्राधिपतिः, यक्षः म.व्यु.३३७१ (५८क).
'od 'phro'i phung po chen po
ना. महार्चिःस्कन्धः, तथागतः — {byang phyogs na de bzhin gshegs pa 'od 'phro'i phung po chen po zhes bya ba} उत्तरायां दिशि महार्चिःस्कन्धो नाम तथागतः सु.व्यू.१९८ख/२५६.
• सं. १. वंशः — {'od ma dang ni shing dag mes tshig ste/} /{drag po'i sgra rnams shin tu 'jigs par 'byung //} वंशाश्च दारूणि च अग्नितापिताः करोन्ति शब्दं गुरुकं सुभैरवम् । स.पु.३४ख/५८; {ku sha dang 'od ma dang smig ma'i nags tshal stug po dang} कुशवंशशरवणगहने जा.मा.१४९ख/१७४; {'od ma'i pags pa'i snying po dang /} /{las shing shun pa mkhregs pa dang /} /{rtsa yi rgyal mtshan tshigs pa brgya/} /{nas kyi 'bras bu smyug rgod do//} वंशे त्वक्सारकर्मारत्वचिसारतृणध्वजाः ।। शतपर्वा यवफलो वेणुमस्करतेजनाः । अ.को.१६५ख/२.४.१६०; वन्यते सेव्यत इति वंशः । वन षण सम्भक्तौ अ.वि.२.४.१६०; वेणुः — {'od ma la sogs pa drud pa las byung ba} वेण्वादीनां सङ्घर्षसमुद्भूतः त.प.१७०ख/७९८; पिण्डवेणुः म.व्यु.४२१६ (६६ख); कार्मुकम् — {ka rmu kaM ni 'od ma gzhu//} श्री.को.१६५ख २. वेणुः, वाद्यविशेषः — {pi wang dang 'od ma dang bal la ri dang ma ha ti dang su g+ho sha rnams ni rgyud dang bcas pa nyid na'o//} वीणावेणुवल्लरिमहतिसुघोषकानां सतन्त्रीकत्वे वि.सू.४२ख/५४; • ना. वेणुः, बोधिवृक्षदेवता — {byang chub kyi shing gi lha mo bzhi yod do/} /{'di lta ste/} {'od ma dang snyan ldan dang yid bzangs dang mdangs ldan ma ste} चत्वारश्च बोधिवृक्षदेवताः । तद्यथा—वेणुश्च वल्गुश्च सुमनश्च ओजापतिश्च ल.वि.१३७ख/२०२.
'od ma can
• ना. वेत्रवती, नदी — {chu bo} … {nang ga} … /{sbrul can 'od ma can gyi klung //} नद्यश्च…नङ्गा…आशीविषा वेत्रवती च वि.व.२१३ख/१.८८; • सं. = {gzhu} चापः, धनुः मि.को.४७क ।
'od ma can klung
ना. वेत्रनदी, नदी — {'od ma can klung shal ma li//} … {'od ma can/} /{klung du mtshon rnon gdab pa yi/} /{sbyor bas kun du rgal bar mdzod//} वेत्रनद्यां तु शाल्मलिः ।।… वेत्रनद्यां तीक्ष्णशस्त्रसम्पातयोगेन समुत्तारः वि.व.२१३ख/१.८९.
'od ma can gyi klung
= {'od ma can klung /}
'od ma'i gar mkhan mo
ना. वेणुनर्तकी, योगिनी — {shar du 'khar ba mkhan mo dang lhor 'od ma'i gar mkhan mo dang} … {'di rnams kyi gdan rnams ni grangs bzhin du lug gi pags pa dang 'brog dgon pa'i khyi'i pags pa dang} पूर्वे कंसकारी, दक्षिणे वेणुनर्तकी…आसामासनानि यथासंख्यं मेषचर्मारण्या (य भो.पा.)श्वचर्म वि.प्र.१६२क/३.१२६; {shin tu sngon mo ni 'od ma'i gar mkhan ma ste/} ग्. {yung ma'i gar mkhan ma'o//} अतिनीला वेणुनर्तकी, डोम्बनटीति वि.प्र.१६३ख/३.१३१.
'od ma'i dbyug pa
वेणुदण्डः, ओ डम् — {shin tu sngon mo'i 'od ma'i dbyug pa ste/} {de ltar bcu ni khro bo las skyes pa rnams kyi rang gi mtshan ma} वेणुदण्डमतिबला (नीला भो.पा.)याः । एवं भवति दशकं क्रोधजानां स्वचिह्नम् वि.प्र.१६९क/३.१५८.
'od ma'i tshal
• सं. वेणुवनम् — {bu ram shing gi tshal lam smyig ma'i tshal lam 'od ma'i tshal lam} इक्षुवनं वा नडवनं वा वेणुवनं वा द.भू.२७३क/६३; • ना. वेणुवनम्, स्थानम् — {rgyal po'i khab na 'od ma'i tshal bya ka lan da ka gnas par dbyar gnas par dam bcas so//} राजगृहे वर्षा उपगतो वेणुवने कलन्दकनिवापे अ.श.१५५ख/१४५; {de'i tshe rgyal po'i khab kyi ni pha rol 'od ma'i tshal gyi tshu rol/} {de'i bar skabs na yi dwags mo stong} … {nam mkha' la 'khor te} तेन खलु पुनः समयेन अन्तरा च राजगृहमन्तरा च वेणुवनमत्रान्तरे पञ्च प्रेतशतानि…आकाशे परिभ्रमन्ति अ.श. १२३ख/११३; वेणुकाननम् — {ka lan da ka'i gnas zhes pa/} /{'od ma'i tshal du yang dag gnas//} कलन्दकनिवासाख्यो वेणुकाननसंश्रयः । अ.क.८६ख/९.५.
'od ma'i tsher ma
वेणुकण्टकः — {de nas ri ni che ba bdun/} /{'od ma'i tsher mas gtams gyur pa//} ततः सप्तमहाशैला वेणुकण्टकसङ्कटाः । अ.क.६०क/६.८३.
'od mig
= {skar khung dra ba can} गवाक्षः मि.को.१४१क ।
'od med
= {a ga ru} नभम्, अगुरुः मि.को.५५क ।
'od dmar po 'byung ba
वि. लोहितनिर्भासम् — {pad ma} … {dmar po kha dog dmar po 'od dmar po 'byung ba dmar po lta bur ston pa} पद्मानि…लोहितानि लोहितवर्णानि लोहितनिर्भासानि लोहितनिदर्शनानि सु.व्यू.१९६ख/२५४.
'od tshogs
रश्मिविसरः — {sna tshogs mdog bkye'i 'od tshogs kyis} नानावर्णविकीर्णरश्मिविसरैः र.वि.१२६क/१०९; अंशुनिवहः — {rin chen rta babs ba gam gyi/} /{'od kyi tshogs kyis rnam bkra gang //} रत्नतोरणहर्म्यांशुनिवहैर्यत्र चित्रिताः । अ.क.४३क/४.८०; अंशुचितः — {'jigs su rung ba'i ral pa can/} /{de yi sen mo'i 'od tshogs bzhin//} करालकेसरसटास्तन्नखांशुचिता इव ।। अ.क.२४२ख/२८.२४.
'od 'tsher zhing gsal
वि. प्रभास्वरः — {'dzam bu chu klung gi gser 'od 'tsher zhing gsal la rnam par dag pas bla nas bkab pa} जाम्बूनदकनकप्रभास्वरविशुद्धच्छदनम् ग.व्यू.१७०ख/२५३.
'od mdzad pa
वि. प्रभङ्करः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} … {'od mdzad pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…प्रभङ्कर इत्युच्यते ल.वि.२०३ख/३०७; । {mi mchog 'od mdzad pa la phyag 'tshal lo//} वन्दमो नरवरं प्रभङ्करम् रा.प.२२९ख/१२२; {'jig rten gsal bar mdzad pa byung /} /{'jig rten mgon po 'od mdzad pa//} उत्पन्नो लोकप्रद्योतो लोकनाथः प्रभङ्करः । ल.वि.१७१ख/२५९; प्रभाकरः — {don chen chos spobs 'od mdzad pa/} /{thub la brten nas} महार्थधर्मप्रतिभाप्रभाकरं मुनिं प्रतीत्य र.वि.१२८ख/११७.
वि. महाकरभः, संख्याविशेषः म.व्यु.८०२१ (११२ख); मि.को.२१क ।
'od 'dzin ma
ना. प्रभाधरा, देवी — {lha mo 'od 'dzin ma'i byin gyis brlab pa} देवीप्रभाधराधिष्ठानम् क.त.२०३९.
'od gzhal du med pa
ना. अतुलप्रभः, कल्पः — {bskal pa 'od gzhal du med pa zhes bya ba zhig byung ba} अतुलप्रभो नाम कल्पोऽभूत् ग.व्यू.२७२क/३५०.
'od zab mo zhi ba brtsegs pa
ना. शान्तिप्रभगम्भीरकूटः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa 'od zab mo zhi ba brtsegs pa zhes bya ba bsnyen bskur to//} तस्यानन्तरं शान्तिप्रभगम्भीरकूटो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५३ख/२३७.
'od zer
• सं. १. रश्मिः — {'od zer bye ba khrag khrig rab 'gyed cing /} /{khyod kyi smin ma'i mtshams kyi mdzod spu mdzes//} रश्मिकोटिनियुतान् प्रमुञ्चतो राजतोर्ण तव च भ्रुवोस्तटे । रा.प.२३०ख/१२३; {gang dag 'od zer dbye ba 'di thos nas//} यस्यिमु रश्मिप्रभेद श्रुणित्वा शि.स.१८३क/१८२; किरणः — {nyi ma'i 'od zer mang po ltar} दिनकरकिरणसङ्घातमिव जा.मा.१७३ख/२००; अर्चिः — {zla ba'i 'od zer rab bsil bas/} /{bsreg bya 'dzin pa 'dod ldan ni/} /{bud med dang bral nyon mongs kyis/} /{'khrugs pa 'di yis rtsi bar byed//} ऐन्दवादर्चिषः कामी शिशिरं हव्यवाहनम् । अबलाविरहक्लेशविह्वलो गणयत्ययम् ।। का.आ.३४१क/३.१८३; रुचिः — {snying stobs kyis ni nyi ma'i 'od zer mun pa la bzhin gsal/} /{chos dag gis ni rin chen tshogs rnams mkha' las 'bab par 'gyur//} सत्त्वेन सूर्यरुचयस्तमसि स्फुरन्ति धर्मेण रत्ननिचया नभसः पतन्ति । अ.क.३३२क/४२.१; मयूखः — {sna tshogs dam chos 'od zer mnga' ba'i skus//} विचित्रसद्धर्ममयूखविग्रहैः र.वि.११८क/८६; मरीचिः {khye'u'i dge ba'i rtsa ba bskyed pa'i phyir 'od zer gser gyi kha dog can nyi ma stong gi 'od bas lhag pa dag bkye ste} दारकस्य च कुशलमूलसञ्जननार्थं सूर्यसहस्रातिरेकप्रभाः कनकवर्णमरीचय उत्सृष्टाः अ.श.१०ख/९; दीधितिः — {dge slong kun shes kau N+Di n+ya/} /{'od zer dman pa min pa 'di//} अयमाज्ञातकौण्डिन्यो भिक्षुरक्षुण्णदीधितिः ।। अ.क.२५४क /९३.५९; करः — {nyi zla'i 'od zer rnams kyis} चन्द्रार्ककरैः जा.मा.१७५ख/२०३; त्विट् — {kun du bzang po'i 'od zer dag /kun} {nas 'phro bar phyag 'tshal lo//} नमः समन्तभद्राय समन्तस्फुरणत्विषे ।। प्र.वृ.२६१ख/१; भाः — {kun la nyi ma'i 'od zer snyoms/} /{chu 'dzin dag gis char pa snyoms//} समा सर्वत्र भा भानोः समा वृष्टिः पयोमुचः । अ.क.७१ख/७.१०; पादः — {zla ba'i 'od zer rab bsil bas/} /{reg ces yi ge nyung ba nyid//} इन्दुपादाः शिशिराः स्पृशन्तीत्यूनवर्णता । का.आ.३४०क/३.१५७; {gdugs dkar pos nyi ma'i 'od zer skyob pa gang yin pa de ni de dag gi nang nas mi'i bdag po yin no//} सितातपत्रेणापिहिता ब्रध्नपादाः आदित्यरश्मयो यस्य स तेषां मध्ये नराधिपतिः त.प.५२ख/५५६; अंशुः म.व्यु.३०३७ (५४क) २. = {'od} कान्तिः — {mthon por gyur pa'i zab mo dang /} /{zla ba'i 'od zer dpa' bo dang /} /{sa gzhi 'dzin pa dam pa'i phyogs/} /{gang gis ya mtshan byas par gyur//} गम्भीरेणोन्नतिमता शूरेण शशिकान्तिना । सत्पक्षेण क्षितिभृता येनातन्यत विस्मयः ।। अ.क.२०क/३.१०; दीप्तिः — {'od dang gsal ba snang ba sgron/} /{snang gsal 'od dang 'od zer dang //} स्युः प्रभारुग्रुचिस्त्विड्भाभाश्छविद्युतिदीप्तयः । अ.को.१३६क/१.३.३४; दीप्यत इति दीप्तिः । दीपी दीप्तौ अ.वि.१.३.३४; तेजः — {nyi ma'i 'od zer gyis} सौरेण तेजसा त.प.१४८ख/७५०; ज्योतिः — {de bzhin gshegs pa tshangs pa'i 'od zer rnam par rol pas mngon par mkhyen pa la phyag 'tshal lo//} नमो ब्रह्मज्योतिर्विक्रीडिताभिज्ञाय तथागताय शि.स.९५क/९४; • ना. रश्मिः, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo'i 'dus pa brjod par bya te/} {'di lta ste/} {mdzod spu dang} … {'od zer dang} … {mchog sbyin} विद्याराज्ञीनां समागमं वक्ष्यते । तद्यथा—ऊर्णा…रश्मिः…वरा म.मू.९५क/७.
'od zer dkar ldan
वि. गौरद्युतिः — {'od zer dkar ldan} … {skya bo'i nad pa bzhin} पाण्डुरोगीव गौरद्युतिः अ.क.१६९ख/१९.६८.
ना. रश्मिमण्डलशिखरराजः, तथागतः— {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa 'od gzer gyi dkyil 'khor spo'i rgyal po zhes bya ba bsnyen bskur to//} तस्यानन्तरं रश्मिमण्डलशिखरराजो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५५क/२३८.
'od zer gyi sgo
रश्मिमुखम् — {'dod na 'od gzer gyi sgo nye bar bsgrub pas chos kyi sgo shin tu brjod do//} आकाङ्क्षन् रश्मिमुखोपसंहारैर्धर्ममुखानि निश्चारयति द.भू.२५६ख/५२.
'od zer gyi sgo nye bar bsgrub pa
रश्मिमुखोपसंहारः — {'dod na 'od gzer gyi sgo nye bar bsgrub pas chos kyi sgo shin tu brjod do//} आकाङ्क्षन् रश्मिमुखोपसंहारैर्धर्ममुखानि निश्चारयति द.भू.२५६ख/५२.
'od zer gyi dra ba
रश्मिजालम् — {'od zer gyi dra ba'i rgyan sems can dpag tu med pa'i sdug bsngal rab tu zhi bar byed pa} रश्मिजालव्यूहं च अपरिमाणसर्व (?सत्त्व)दुःखप्रशमनम् ग.व्यू.३१५क/३७.
'od zer gyi dra ba chen po
महारश्मिजालम् — {'od zer gyi dra ba chen po rab tu snang ba'i snying po dang} महारश्मिजालावभासगर्भेण च द.भू.१६७ख/१.
'od zer gyi dra ba chen po rab tu snang ba'i snying po
ना. महारश्मिजालावभासगर्भः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rdo rje'i snying po dang} … {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po 'od zer gyi dra ba chen po rab tu snang ba'i snying po dang} वज्रगर्भेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…महारश्मिजालावभासगर्भेण च द.भू.१६७ख/१.
'od zer gyi dra ba'i dkyil 'khor
रश्मिजालमण्डलम् — {steng gi nam mkha'i dbyings la 'dug ste/} {'od gzer gyi dra ba'i dkyil 'khor du byas nas de bzhin gshegs pa la mchod cing rim gro bya ba 'od shin tu gsal ba zhes bya ba rab tu byed de} उपरिखगपथे स्थित्वा महारश्मिजालमण्डलानि कृत्वा उत्तप्तप्रभासं नाम महत्तथागतपूजोपस्थानं…अनुप्रवर्तयन्ति द.भू.२६३ख/५६.
'od zer gyi me tog kun tu rgyas pa'i sgron ma
ना. रश्मिसङ्कुसुमितप्रदीपः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa 'od gzer gyi me tog kun tu rgyas pa'i sgron ma zhes bya ba bsnyen bskur to//} तस्यानन्तरं रश्मिसङ्कुसुमितप्रदीपो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५३ख/२३७.
'od zer gyi me tog rnam pa thams cad
पा. सर्वाकाररश्मिकुसुमः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {kye rgyal ba'i sras dag/} {byang chub sems dpa' ye shes de lta bu dang ldan zhing dbang bskur ba'i sa thob pa de la byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin dri ma med pa zhes bya ba mngon du 'gyur ro//} … {'od gzer gyi me tog rnam pa thams cad ces bya ba dang} तस्य खलु पुनर्भवन्तो जिनपुत्रा एवंज्ञानानुगतस्य बोधिसत्त्वस्य अभिषेकभूमिसमापन्नस्य विमलो नाम (बोधिसत्त्व)समाधिरामुखीभवति…सर्वाकाररश्मिकुसुमश्च नाम द.भू.२६१ख/५५.
'od zer gyi tshul rab tu snang ba'i 'od kyi zla ba
ना. रश्मिनयप्रतिभासप्रभचन्द्रः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa 'od gzer gyi tshul rab tu snang ba'i 'od kyi zla ba zhes bya ba bsnyen bskur to//} तस्यानन्तरं रश्मिनेत्र (?नय भो.पा.)प्रतिभासप्रभचन्द्रो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५३ख/२३७.
'od zer gyi zhal
ना. रश्मिमुखः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du} … {'od zer gyi zhal dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… रश्मिमुखस्य ग.व्यू.२६८ख/३४७.
'od zer gyi zla ba dri snang ba'i dpal
ना. ज्योतिस्सौम्यगन्धावभासश्रीः, तथागतः — । {de bzhin gshegs pa 'od zer gyi zla ba dri snang ba'i dpal zhes bya ba dang} ज्योतिस्सौम्यगन्धावभासश्रीर्नाम तथागतः म.मू.९२ख/५.
'od zer gyi ri bo rnam par snang ba'i sprin
ना. रश्मिपर्वतविद्योतितमेघः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa 'od gzer gyi ri bo rnam par snang ba'i sprin zhes bya ba bsnyen bskur to//} तस्यानन्तरं रश्मिपर्वतविद्योतितमेघो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५६क/२३८.
'od zer gyi lam
पा. ज्योतिर्मार्गः, मार्गभेदः — {'dir lam ni rnam pa gsum ste/} {'od zer gyi lam dang du ba'i lam dang rnam par 'dres pa'i lam mo//} इह खलु त्रिविधो मार्गः—ज्योतिर्मार्गो धूममार्गो विमिश्रमार्गः वि.प्र.२७४ख/२.१०१; अर्चिपथः — {'di dag las 'od zer lam ni nyi ma'i snang ba dkar po nyin mo bgrod pa byang ste nyin mo 'phel ba'i mtshan nyid dang lo phyed ni phyi rol du ste} एषु अर्चिरथे (पथे भो.पा.) ज्योतिः सूर्यः । शि (सि)तदिनमयनमुत्तरं दिवावृद्धिलक्षणमर्द्धवर्षं बाह्ये वि.प्र.२७४ख/२.१०१.
'od zer 'gyed pa'i bsam gtan
पा. रश्मिप्रमोचकं ध्यानम् — {sems can ngan song gi sar skyes pa rnams kyi ngan song gi sdug bsngal de'i mod la bsal ba'i phyir 'od zer 'gyed pa'i bsam gtan no//} अपायभूम्युपपन्नानां च सत्त्वानां तत्कालापायिकदुःखप्रतिप्रस्रम्भणतायै रश्मिप्रमोचकं ध्यानम् बो.भू.११२ख/१४५.
'od zer sgrub pa
पा. रश्मिनिर्हारः, समाधिविशेषः — {'od zer sgrub pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} रश्मिनिर्हारो नाम समाधिः अ.सा.४३१क/२४३.
'od zer brgya stong yongs su rdzogs pa'i rgyal mtshan
ना. रश्मिशतसहस्रपरिपूर्णध्वजः, तथागतः — {'jig rten gyi khams bzang po zhes bya bar de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas} … {'od zer brgya stong yongs su rdzogs pa'i rgyal mtshan zhes bya ba 'jig rten du 'byung bar 'gyur ro//} रश्मिशतसहस्रपरिपूर्णध्वजो नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धो लोके भविष्यसि… भद्रायां लोकधातौ स.पु.१०२क/१६३.
'od zer brgya pa
पा. शतकिरणः, समाधिविशेषः — {'od zer brgya pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} शतकिरणो नाम । समाधिः का.व्यू.२२२क/२८४.
'od zer mnga' ba'i sku
मयूखविग्रहः — {sna tshogs dam chos 'od zer mnga' ba'i skus//} विचित्रसद्धर्ममयूखविग्रहैः र.वि.११८क/८६.
'od zer lnga'i rang bzhin
वि. पञ्चरश्मिमयः — {'od zer lnga yi rang bzhin srog/} /{dkyil 'khor lnga ni 'bab byed pa//} पञ्चरश्मिमयः प्राणः पञ्चमण्डलवाहकः । वि.प्र.६२ख/४.११०.
'od zer sngon po
वि. नीलाभः — {'dir byis pa skyes pa'i dbu ma'i srog 'byung ba ni 'od zer sngon po ste} इह जातबालस्य मध्यमाप्राणनिर्गमो नीलाभः वि.प्र.४९ख/४.५२.
'od zer can
• सं. = {rgyu skar} ज्योतिः, नक्षत्रम्— {'od zer can rnams nyi mas zil mnan nas/} /{mdzes par gang gyur de ni bsod nams mthu//} ज्योतींषि चाक्रम्य सहस्ररश्मिर्यद्दीप्यते पुण्यगुणोच्छ्रयः सः ।। जा.मा.२६ख/३१; • ना. १. अवीचिः, लोकधातुः — {'jig rten gyi khams 'od zer can la sogs par spyod pa las dang 'bras bu so sor nges pa ston pa yang mi srid pa nyid do//} प्रतिनियतकर्मफलमा (म?)वीच्यादिलोकधातुवृत्तान्तकथनं न सम्भवत्येव प्र.अ.१०१क/१०८ २. = {'od zer can ma} मारीची, देवी — {sgor ni lha mo shing rta la gnas 'od zer can la sogs pa zhal gcig phyag bzhi ma rnams te} द्वारे देव्यो रथस्था मारीच्याद्या एकवक्त्राश्चतुर्भुजाः वि.प्र.४३क/४.३६; {de bzhin du khro bo'i zhar las byung ba phyi rol du sku'i dkyil 'khor gyi sgo skyong ste/} {shar du dbyug pa sngon po dang 'od zer can ro mnyam pa'o//} एवं क्रोधप्रासङ्गिकेन मारीची नीलदण्डो बाह्यकायमण्डले द्वारपालः पूर्वे समरसः वि.प्र.५१क/४.५९ ३. = {nyi ma} उष्णरश्मिः, सूर्यः — {nyi ma 'od 'gyed bsten bya dang /} /{mi sbyin skyes dang bcu gnyis bdag/} … {'od zer can} सूरसूर्यार्यमादित्यद्वादशात्मदिवाकराः ।…उष्णरश्मयः अ.को.१३५ख/१.३.२९; उष्णा रश्मयो यस्य उष्णरश्मिः अ.वि.१.३.२९ ४. मरीचिः, ऋषिः मि.को.३३क; • उ.प. किरणः — {bdud rtsi zags pa'i 'od zer can/} /{zla ba zhes par bdag cag 'dod//} अमृतस्यन्दिकिरणश्चन्द्रमा नाम नो मतः । का.आ.३३२क/२.३०४.
'od zer can dkar mo
ना. सितमारीची, देवी — {rtog pa las gsungs pa'i cho gas 'od zer can dkar mo'i sgrub thabs} कल्पोक्तविधिना सितमारीचीसाधनम् क.त.३५२५.
'od zer can dkar mo phyag bcu pa
ना. दशभुजसितमारीची, देवी— {rtog pa las gsungs pa'i 'od zer can dkar mo phyag bcu pa'i sgrub thabs} कल्पोक्तदशभुजसितमारीचीसाधनम् क.त.३५२२.
'od zer can ma
ना. मारीची, क्रोधदेवी — {shin tu sngon mo dang shin tu stobs ldan ma dang rmugs byed ma dang khengs ldan ma dang rengs byed ma dang 'od zer can ma dang tsun dA dang khro gnyer can ma dang rdo rje lcags sgrog ma dang drag spyan ma ste khro bo bcu'i lha mo rnams so//} अतिनीला अतिबला जम्भी मानी स्तम्भी मारीची चुन्दा भृकुटी वज्रशृङ्खला रौद्राक्षीति दशक्रोधदेव्यः वि.प्र.१५७क/३.११८; {phag gi shing rta la lA ni 'od zer can ma'o//} ला शूकरस्यन्दने मारीची वि.प्र.५३क/४.८०; {'od zer can ma'i mthil lham dang tsun dA'i spu gri} उपानत् मारीच्याः । क्षुरकः चुन्दायाः वि.प्र.१६९क/३.१५७; द्र. {'od zer can/}
'od zer can las skyes pa
वि. मारीचीजन्या — {de'i phyir gsung gi dkyil 'khor gyi stegs bu la 'dod ma rnams so//} … {'od zer can las skyes pa phur bus 'debs par 'dod ma dang} अतो वाङ्मण्डले वेदिकायामिच्छाः…कीलनेच्छा मारीचीजन्या वि.प्र.४५क/४.४५.
'od zer chen
= {'od gzer chen po/}
'od zer chen po
• सं. १. महारश्मिः — {bdud kyi dgra las rnam par rgyal ba zhes bya ba'i 'od gzer chen po gcig 'od gzer gyi 'khor brgya stong grangs med pa phrag bcu dang ldan pa 'byung ste} सर्वमारशत्रुविजयो नामैकैका महारश्मिर्दशरश्म्यसंख्येयशतसहस्रपरिवारा निश्चरति द.भू.२६४क/५७ २. = {me} बृहद्भानुः, अग्निः — {'khyog 'gro me dang rnyed za dang /} /{byin za nor las rgyal ba dang /} … {'od zer chen po dang //} अग्निर्वैश्वानरो वह्निर्वीतिहोत्रो धनञ्जयः ।…बृहद्भानुः अ.को.१३१ख/१.१.५५; बृहन्तः भानवो यस्य बृहद्भानुः अ.वि.१.१.५५; • ना. महाकरः, तथागतः — {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang} … {'od zer chen po dang} … {'od srung gis kyang} भगवता पद्मोत्तरेण च…महाकरेण च…काश्यपेन च ल.वि.४क/४.
'od zer chos kyi dbyings su snang ba
ना. धर्मधातुविद्योतितरश्मिः, तथागतः — {'og gi phyogs kyi 'jig rten gyi khams rin po che'i seng ge snang zhing 'bar ba na/} {de bzhin gshegs pa} … {'od zer chos kyi dbyings su snang ba zhes bya ba} अधोदिशि रत्नसिंहावभासज्वलनायां लोकधातौ धर्मधातुविद्योतितरश्मिर्नाम तथागतः ग.व्यू.३४७क/६६.
'od zer nyi ma stong bas lhag pa
वि. सूर्यसहस्रातिरेकप्रभः — {bram zes sangs rgyas bcom ldan 'das} … {'od zer nyi ma stong bas lhag pa/} {rin po che'i ri bo 'gro ba ltar kun nas bzang ba mthong ngo //} ददर्श स ब्राह्मणो बुद्धं भगवन्तं…सूर्यसहस्रातिरेकप्रभं जङ्गममिव रत्नपर्वतं समन्ततो भद्रकम् वि.व.१५७क/१.४५.
'od zer stug po'i sprin gyi dra ba'i khang pa brtsegs pa chen po
महारश्मिघनाभ्रजालकूटागारम् — {sangs rgyas kyi rnam par 'phrul ba bsam gyis mi khyab pa bstan nas steng gi bar snang la 'od zer stug po'i sprin gyi dra ba'i khang pa brtsegs pa chen por byas te 'dug go//} अचिन्त्यं बुद्धविकुर्वणं सन्दर्श्य उपर्यन्तरीक्षे महारश्मिघनाभ्रजालकूटागारं कृत्वा तस्थौ द.भू.१७३क/६.
'od zer stong gi tshogs kyis bskor ba
वि. रश्मिसहस्रपरिवृतः — {nyi ma 'od zer stong gi tshogs kyis bskor ba lta bu} सूर्य इव रश्मिसहस्रपरिवृतः अ.श.५७ख/४९.
'od zer stong ldan
ना. सहस्ररश्मिः, विद्याराजः — {rig pa'i rgyal po pad+ma'i rigs kyang 'di lta ste/} {bcom ldan 'das phyag bcu gnyis pa dang} … {'od zer stong ldan dang} अब्जकुले च विद्याराज्ञः, तद्यथा—भगवान् द्वादशभुजः…सहस्ररश्मिः म.मू.९६क/७.
'od zer mtha' yas sgrub
पा. अनन्तरश्मिनिष्पादनकरः, समाधिविशेषः — {'od zer mtha' yas sgrub zhes bya ba'i ting nge 'dzin} अनन्तरश्मिनिष्पादनकरो नाम समाधिः का.व्यू.२४४क/३०५.
'od zer dag pa
ना. शुद्धरश्मिप्रभः, तथागतः — {nub phyogs na} … {de bzhin gshegs pa 'od zer dag pa zhes bya ba dang} पश्चिमायां दिशि…शुद्धरश्मिप्रभो नाम तथागतः सु.व्यू.१९८ख/२५६.
• वि. दीप्तिमान् — {'tsher ba ni 'od zer dang ldan pa'o//} उज्ज्वला दीप्तिमन्तः बो.प.६१क/२५; • ना. अर्चिष्मान्, नृपः — {yul 'khor skyong de'i tshe de'i dus na rgyal po 'od zer ldan zhes bya ba zhig byung ngo //} ( राष्ट्रपाल तेन कालेन) तेन च समयेन अर्चिष्मान्नाम राजाऽभूत् रा.प.२४३ख/१४२.
'od zer sdud pa
रश्मिसंहरणम् — {byang chub sems dpa' chen po'i 'od zer 'phro ba dang sdud pa du ma'i phreng ba rang gi mdzod spu nas phyung ste} महाबोधिसत्त्वरश्मिस्फरणसंहरणानेकमाला स्वोर्णाकोषात् निश्चचार स.दु.९७क/१२०; द्र. {'od zer bsdu ba/}
'od zer bsdu ba
रश्मिसंहारः — {de ltar 'od zer spro bsdu ni/} /{sngar bshad pa yis thams cad kyang //} एवं रश्मिस्फरणसंहारपूर्वोक्तेन सर्वतः । स.दु.१०८ख/१६४; द्र. {'od zer sdud pa/}
'od zer sna tshogs 'bar ba'i zla ba
ना. विचित्ररश्मिज्वलनचन्द्रः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa 'od gzer sna tshogs 'bar ba'i zla ba zhes bya ba bsnyen bskur to//} तस्यानन्तरं विचित्ररश्मिज्वलनचन्द्रो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.२४९क/३३०.
'od zer dpal gyi ri bo'i snying po
ना. नानारश्मिश्रीमेरुगर्भः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa 'od gzer} ( {sna tshogs kyi} ) {dpal gyi ri bo'i snying po zhes bya ba bsnyen bskur to//} तस्यानन्तरं नानारश्मिश्रीमेरुगर्भो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५५क/२३८.
'od zer spro ba
रश्मिस्फरणम् — {de ltar 'od zer spro bsdu ni/} /{sngar bshad pa yis thams cad kyang //} एवं रश्मिस्फरणसंहारपूर्वोक्तेन सर्वतः । स.दु.१०८ख/१६४; द्र. {'od zer 'phro ba/}
'od zer phreng ba stong ldan pa
वि. सहस्रांशुमाली — {'od zer phreng ba stong ldan pa'i/} /{nyi mas mun bsal gang lags dang /} /{dpa' bo khyod kyis mu stegs las/} /{rgyal bar mdzad pa ci zhig mtshar//} तमोविधमने भानोर्यः सहस्रांशुमालिनः । वीर विस्मयमागच्छेत् स तीर्थ्यविजये तव ।। श.बु.१११ख/४५.
'od zer 'phreng ba
ना. = {nyi ma} रश्मिमाली, सूर्यः — {'od zer 'phreng ba skyed tshal la chags bzhin/} /{lhun po'i pha rol ngos kyi sa gzhir song //} उद्यानलोभादिव रश्मिमाली मेरोर्जगामापरपार्श्वभूमिम् ।। अ.क.३०४क/१०८.१११.
'od zer 'phro ba
रश्मिस्फरणम् — {byang chub sems dpa' chen po'i 'od zer 'phro ba dang sdud pa du ma'i phreng ba rang gi mdzod spu nas phyung ste} महाबोधिसत्त्वरश्मिस्फरणसंहरणानेकमाला स्वोर्णाकोषात् निश्चचार स.दु.९७क/१२०; द्र. । {'od zer spro ba/}
'od zer byung
क्रि. रश्मिर्निश्चचार — {shAkya thub pa'i mdzod spu nas byang chub sems dpa'i stobs snang ba zhes bya ba'i 'od zer} … {byung ngo //} शाक्यमुनेरूर्णाकोशाद् बोधिसत्त्वबलालोको नाम रश्मिर्निश्चचार द.भू.१७३क/६; रश्मिः निश्चरति स्म — {de'i tshe sems can dmyal ba chen po mnar med par 'od zer byung ngo //} तदा अवीचौ महानरके रश्मयो निश्चरन्ति स्म का.व्यू.२०३ख/२६०.
'od zer 'bar
वि. प्रभोज्ज्वलः — {mthong ba don yod ni/} /{sku mdog ser po 'od zer 'bar//} अमोघदर्शी तु पीतवर्णप्रभोज्ज्वलः । स.दु.१०९ख/१६६; द्र.— {mtshan nyid thams cad rab rdzogs shing /} /{'dzam bu chu bo'i 'od zer 'bar//} सर्वलक्षणसम्पन्नं दीप्तजाम्बूनदद्युतिम् । अ.क.२२७क/२५.३३.
'od zer 'bar ba'i gtsug phud
द्र.— {ye shes kyi 'od zer 'bar ba'i gtsug phud/}
'od zer 'byin pa
पा. रश्मिप्रमोक्षः, पारिणामिक्या ऋद्धेः प्रकारप्रभेदः — {yongs su bsgyur ba'i rdzu 'phrul gyi rnam pa'i rab tu dbye ba} … {'di lta ste/} ग्. {yo bar byed pa dang} … {'od zer 'byin pa} पारिणामिक्या ऋद्धेः प्रकारप्रभेदः…तद्यथा कम्पनं…रश्मिप्रमोक्षश्च बो.भू.३२ख/४०.
'od zer mang po
ना. प्रभूतरश्मिः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du} … {'od zer mang po dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… प्रभूतरश्मेः ग.व्यू.२६८ख/३४७.
'od zer mu khyud
ना. अर्चिनेमिः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du} … {'od zer mu khyud dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… अर्चितनमस्य (नेमेः *भो. पा.) ग.व्यू.२६९क/३४८.
'od zer tshad med cing mtha' yas pa
वि. अप्रमाणानन्तरश्मिः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} … {'od zer tshad med cing mtha' yas pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…अप्रमाणानन्तरश्मिरित्युच्यते ल.वि.२०५ख/३०९.
'od zer tshad med pas shin tu rgyas pa'i lhun can
वि. अपरिमितरश्मिसङ्कुसुमितशरीरम् — {pad mo} … {'dzam bu chu klung gi gser ltar snang ba'i lo ma can 'od gzer tshad med pas} ( {me tog} ) {shin tu rgyas pa'i lhun can} पद्मं … जाम्बूनदसुवर्णावभासपत्रमपरिमितरश्मिसङ्कुसुमितशरीरम् द.भू.२६२क/५५.
'od zer zla ba mdzod spu'i sprin
ना. रश्मिचन्द्रोर्णमेघः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa 'od zer zla ba mdzod spu'i sprin zhes bya ba bsnyen bskur to//} तस्यानन्तरं रश्मिचन्द्रोर्णमेघो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.२५०क/३३१.
ना. सुरश्मिः १. तथागतः — {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang} … {'od zer bzang po dang} … {'od srung gis kyang} भगवता पद्मोत्तरेण च…सुरश्मिना च…काश्यपेन च ल.वि.४क/४ २. कल्पः — {bskal pa 'od bzang po de'i 'og tu bskal pa 'od gzer bzang po zhes bya ba byung ste} सुप्रभस्य महाकल्पस्यानन्तरं सुरश्मिर्नाम कल्पोऽभूत् ग.व्यू.१९८क/२७८.
'od zer yon tan gyi cod pan ye shes dang shes rab kyi 'od
ना. रश्मिगुणमकुटज्ञानप्रज्ञाप्रभः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa 'od gzer yon tan gyi cod pan ye shes dang shes rab kyi 'od ces bya ba bsnyen bskur to//} तस्यानन्तरं रश्मिगुणमकुटज्ञानप्रज्ञाप्रभो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५५क/२३८.
'od zer rab tu 'gyed pa
पा. रश्मिप्रमुक्तः, समाधिविशेषः — {'od zer rab tu 'gyed pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} रश्मिप्रमुक्तो नाम समाधिः म.व्यु.५१९ (१२क).
'od zer rab tu snang ba
ना. रश्मिप्रभासः, तथागतः — {de lus tha ma'i tshe bskal pa bkod pa chen po zhes bya ba la 'jig rten gyi khams snang ba thob pa zhes bya bar de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas} … {'od zer rab tu snang ba zhes bya ba 'jig rten du 'byung ngo //} स पश्चिमे समुच्छ्रये अवभासप्राप्तायां लोकधातौ महाव्यूहे कल्पे रश्मिप्रभासो नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धो लोके भविष्यति स.पु.५५क/९७.
'od zer ring po
चिरांशुः — {rin chen rna rgyan dpung rgyan dang /} /{zur phud 'od zer ring po yi/} /{mtshams las 'das pa'i ngo mtshar dag/} /{phyogs kyi gdong la 'dri ba bzhin//} रत्नमण्डलकेयूरकिरीटिकचिरांशुभिः । आलिखन्तमिवाश्चर्यममर्यादं दिशां मुखे ।। अ.क.१६७ख/१९.४२.
'od gzer
= {'od zer/}
'od bzang
= {'od bzang po/}
'od bzang po
ना. १. सुप्रभः [1] नृपः — {de na shed las skyes pa'i rgyal po 'od bzangs kyi chung ma dge bsnyen ma yid bzhin zhes bya ba yod kyis} तत्र आशा नामोपासिका प्रतिवसति सुप्रभस्य मनुजेन्द्रस्य भार्या ग.व्यू.३६३ख/७८ [2] श्रेष्ठिदारकः — {de la tshong dpon gyi bu nor bzangs ni tshong dpon gyi bu brtul zhugs bzang po dang} … {'od bzang po dang} तत्र सुधनः श्रेष्ठिदारकः सुव्रतेन च श्रेष्ठिदारकेण सार्धं… सुप्रभेण च ग.व्यू.३१८ख/४० [3] पुरुषः — {sa yi bdag po tshangs pas byin/} /{lam de nas ni 'gro ba yi/} /{rjes 'brang 'od bzang zhes pa yis/} /{de ni bzhugs pa mthong bar gyur//} वर्त्मना व्रजतस्तेन ब्रह्मदत्तस्य भूपतेः । अनुगः सुप्रभो नाम विश्रान्तं तं व्यलोकयत् ।। अ.क.८२क/६२.९६ [4] कल्पः — {bskal pa 'od bzang po de'i 'og tu bskal pa 'od gzer bzang po zhes bya ba byung ste} सुप्रभस्य महाकल्पस्यानन्तरं सुरश्मिर्नाम कल्पोऽभूत् ग.व्यू.१९८क/२७८ २. सुप्रभम् [1] नगरम् — {rigs kyi bu 'di re 'di ni grong khyer 'od bzang po zhes bya ba yin te/} {'di na rgyal po 'od chen po bzhugs so//} एतत्कुलपुत्र सुप्रभं महानगरं यत्र महाप्रभो राजा प्रतिवसति ग.व्यू.२७ख/१२४ [2] वनखण्डम् — {rgyal po'i gnas dga' bas brgyan pa de'i shar phyogs logs na/} {nags tshal 'od bzang po zhes bya ba zhig yod de} रतिव्यूहाया राजधान्याः पूर्वेण सुप्रभं नाम वनषण्डमभूत् ग.व्यू.१९०ख/२७३.
'od bzang ba
वि. प्रभादिव्यः — {gnyis pa dpa' bar 'gro ba mtshan/} /{nyon mongs thams cad rab grol mdzad/} /{shel gyi mdog can 'od bzang ba//} द्वितीयो शूरङ्गमो नाम सर्वक्लेशप्रमोचकः । स्फटिकवर्णप्रभादिव्यः स.दु.१०९ख/१६८.
'od bzang ma
सुप्रभा, श्रेष्ठिदारिका — {bu mo 'di btsas ma thag tu nor bu rin po che'i 'od kyis mnyan du yod pa thams cad snang bar byas pas na/} {de'i phyir bu mo 'di'i ming 'od bzang ma zhes gdags so zhes zer ro//} यस्मादनया जातमात्रया मणिरत्नावभासेन सर्वा श्रावस्ती अवभासिता, तस्माद्भवतु दारिकायाः सुप्रभेति नामेति अ.श.१८९ख/१७५; द्र. {'od bzang mo/}
'od bzang mo
ना. सुप्रभा १. उपासिका — {de la dge bsnyen ma shes rab chen mo ni dge bsnyen ma 'od bzang mo dang} … {dge bsnyen ma lnga brgyas bskor cing} तत्र महाप्रज्ञा नामोपासिका सुप्रभया चोपासिकया…पञ्चभिरुपासिकाशतैः परिवृता ग.व्यू.३१८ख/३९ २. दारिका — {de la khyim bdag shes rab chen po'i bu mo dge ba bzang mo ni bu mo bzang mo dang} … {bu mo 'od bzang mo la sogs pa bu mo lnga brgyas bskor cing} तत्र सुभद्रा दारिका महाप्रज्ञस्य गृहपतेर्दुहिता भद्रया च दारिकया…सुप्रभया दारिकया सार्धमेतत्प्रमुखैः पञ्चभिर्दारिकाशतैः परिवृता ग.व्यू.३१९क/४०.
ना. सुविशालाभः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du} … {'od shin tu yangs pa dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…सुविशालाभस्य ग.व्यू.२६७ख/३४७.
'od shin tu gsal
= {'od shin tu gsal ba/}
'od shin tu gsal ba
• वि. प्रभास्वरः — {mos pa rnam par dag cing 'od shin tu gsal ba dang} प्रभास्वराधिमुक्तिविशोधनतया च द.भू.१६९ख/३; • सं. उत्तप्तप्रभासः, पूजोपस्थानभेदः — {steng gi nam mkha'i dbyings la 'dug ste/} {'od gzer gyi dra ba'i dkyil 'khor du byas nas de bzhin gshegs pa la mchod cing rim gro bya ba 'od shin tu gsal ba zhes bya ba rab tu byed de} उपरिखगपथे स्थित्वा महारश्मिजालमण्डलानि कृत्वा उत्तप्तप्रभासं नाम महत्तथागतपूजोपस्थानं…अनुप्रवर्तयन्ति द.भू.२६३ख/५६.
'od ser po 'byung ba
वि. पीतनिर्भासम् — {pad ma} … {ser po kha dog ser po 'od ser po 'byung ba ser po lta bur ston pa} पद्मानि…पीतानि पीतवर्णानि पीतनिर्भासानि पीतनिदर्शनानि सु.व्यू.१९६ख/२५४.
'od srung
• ना. १. काश्यपः, बुद्धः — {dge slong dag sngon byung ba bskal pa bzang po 'di nyid la skye dgu'i tshe lo nyi khri thub pa na ston pa 'od srung zhes bya ba 'jig rten du byung ste} भूतपूर्वं भिक्षवोऽस्मिन्नेव भद्रके कल्पे विंशतिवर्षसहस्रायुषि प्रजायां काश्यपो नाम शास्ता उदपादि वि.व.१५३ख/१.४१; {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang} … {'od srung gis kyang} भगवता पद्मोत्तरेण च…काश्यपेन च ल.वि.४क/४; {lag bzang dang} … {'od srung dang} … {shAkya thub pa} सुबाहुः…काश्यपः…शाक्यमुनिः म.मू.९३ख/५; {bA rA Na sIr mi yi dbang /} /{dpal ldan kr}-{i ki zhes pa sngon/} /{bcom ldan 'od srungs zhes pa las/} /{chos kyi bstan pa thob par gyur//} कृकिर्नाम पुरा श्रीमान् वाराणस्यां नरेश्वरः । काश्यपाख्याद् भगवतः प्राप्तवान् धर्मशासनम् ।। अ.क.२७१ख/३३.२२ २. = {nyi ma'i kha lo pa} काश्यपिः, सूर्यसारथिः — {nyi ma'i kha lo skya rengs dang /} /{brla med 'od srung khyung sngon skyes//} सूरसूतोऽरुणोऽनूरुः काश्यपिर्गरुडाग्रजः । अ.को.१३५ख/१.३.३२; कश्यपस्यापत्यं पुमान् काश्यपिः । काश्यप इति वा पाठः अ.वि.१.३.३२ ३. श्रावकः मि.को.१०८क; द्र. {'od srung chen po/} ।। • सं. काश्यपः, गोत्रविशेषः — {'od srungs dang shAkya la sogs pa gdung tha dad pa'i phyir} काश्यपगौतमादिगोत्रभेदात् अभि.भा.५७ख/१०९६.
'od srung gi
काश्यपीयः — {des smras pa/} {'od srung gi dge sbyong 'di rnams ni sbal pa bzhin mtshan thog thag sgra 'byin to//} स कथयति । इमे श्रमणाः काश्यपीया मण्डूका इव कृत्स्नां रात्रिं रटिताः वि.व.१५१क/१.३९.
'od srung chen po
ना. महाकाश्यपः, भिक्षुः/महाश्रावकः — {tshe dang ldan pa kun shes kauN+Din+ya dang} … {tshe dang ldan pa 'od srung chen po dang} … {de dag la sogs pa dge slong khri nyis stong dang thabs cig tu} आयुष्मता च ज्ञानकौण्डिन्येन…आयुष्मता च महाकाश्यपेन…एवंप्रमुखैर्द्वादशभिर्भिक्षुसहस्रैः सार्धम् ल.वि.१क/१; {'di lta ste/} {gnas brtan shA ri'i bu dang} … {'od srung chen po dang} … {ma 'gags pa dang /} {de dag dang nyan thos chen po gzhan dag dang} तद्यथा—स्थविरेण च शारिपुत्रेण…महाकाश्यपेन च…अनिरुद्धेन च । एतैश्चान्यैश्च…महाश्रावकैः सु.व्यू.१९५ख/२५४; महाकश्यपः — {'phags pa 'od srungs chen po'i byin gyi rlabs kyis de'i rus pa'i keng rus gnas pa'i phyir ro//} आर्यमहाकश्यपाधिष्ठानेन तदस्थिशङ्कलावस्थानात् अभि.भा.६४क/१११९.
ना. जङ्घाकाश्यपः, स्थविरः — {da tshe dang ldan pa 'od srung byin pa can gyis kyang rang gi las kyi rgyu ba lung ston cig} इदानीमायुष्मानपि जङ्घाकाश्यपो व्याकरोतु स्वकां कर्मप्लोतिम् वि.व.२९९क/१.१२६.
काश्यपीयाः, निकायभेदः — {'od srungs pa rnams zhes bya ba rgyas par smos te/} {'od srungs pa rnams zhes bya ba ni sde pa gzhan dag go//} काश्यपीया इति विस्तरः । काश्यपीया निकायान्तरीयाः अभि.स्फु.१८५ख/९४१.
'od gsal
• वि. भास्वरः — {rang bzhin gyis 'od gsal ba'i sems/} /{gnyis ka'i rnam pas rnyog med pa//} प्रकृत्या भास्वरे चित्ते द्वयाकार(आ)कलङ्किते । त.स.१२९क/११०४; प्रभास्वरः — {sems ni rtag tu rang bzhin 'od gsal 'dod//} मतं च चित्तं प्रकृतिप्रभास्वरं सदा सू.अ.१८८ख/८६; {chos rnams rang bzhin 'od gsal ba/} /{gdod nas dag pa nam mkha' bzhin//} प्रकृतिप्रभास्वरा धर्माः सुविशुद्धा नभःसमाः । गु.स.९५क /९; {'bar ba ni 'od gsal ba'o//} उज्ज्वलाः प्रभास्वराः बो.प.६१क/२५; • सं. १. आभासः — {de bzhin sems kyi 'od gsal rtog pa yi/} /{sgom pa'i thabs rnams dag gis mi mthong ste} तद्वच्चित्ताभासो न दृश्यते कल्पभावनोपायैः ।। वि.प्र.११०क/१, पृ.६; प्रतिभासः — {rnal 'byor pa rnams kyi rang gi sems kyi 'od gsal mngon sum du nam mkha' la snang ba} प्रत्यक्षः स्वचित्तप्रतिभासो योगिनां गगने प्रतिभासते वि.प्र.१४३ख/१, पृ.४२; दीप्तिः — {shes rab ni shes bya'i de kho na nyid dam pa'i mun pa sel ba nye bar gnas pa'i phyir 'od gsal ba dang chos mtshungs so//} परमज्ञेयतत्त्वान्धकारविधमनप्रत्युपस्थानतया प्रज्ञाया दीप्तिसाधर्म्यम् र.व्या.१०६क/५८ २. = {'od gsal nyid} प्रभास्वरता — {sems de rang bzhin 'od gsal bas na nyon mongs ngo bo med gzigs pas//} तच्चित्तप्रकृतिप्रभास्वरतया क्लेशास्वभावेक्षणात् र.व्या.८१ख/१४ ३. आभास्वरः, आभास्वरेषु देवः/देवपुत्रः — {'thab bral dang} … {'od gsal dang} … {'og min gyi lha} यामाः…आभास्वराः…अकनिष्ठाश्च देवाः अ.सा.१४१ख/८१; {lha'i dbang po brgya byin dang lha'i bu rab 'thab bral dang} … {'od bkod pa dang 'od gsal ba dang} … {'og min pa} शक्रश्च देवानामिन्द्रः सुयामश्च…प्रभाव्यूहा (हश्चा)भास्वरश्च…अकनिष्ठश्च ल.वि.२६ख/३१ ४. = {'od} अंशुः म.व्यु.३०३७ (५४क) ५. = {ru rta} भास्वरम्, कुष्ठम् मि.को.५७ख; • ना. आभास्वराः १. रूपधातौ स्थानम्/देवनिकायः — {de la bsam gtan dang po ni tshangs ris rnams dang} … {gnyis pa ni} … {'od gsal rnams so//} … {de ltar na gnas bcu bdun po 'di dag de na gnas pa'i sems can rnams dang bcas pa ni gzugs kyi khams yin no//} तत्र प्रथमध्यानम्—ब्रह्मकायिकाः…द्वितीयम्…आभास्वराः… इत्येतानि सप्तदश स्थानानि रूपधातुः सह तन्निवासिभिः सत्त्वैः अभि.भा.१०९क/३८२; {'og min dang} … {'od gsal ba dang} … {tshangs ris zhes bya ba ni gzugs bcu drug go//} अकनिष्ठाः… आभास्वराः…ब्रह्मकायिका इति षोडश रूपाः वि.प्र.१६८ख/१.१५; {steng du 'gro ba gang yin pa de dag ni/} {rgyal chen bzhi'i ris rnams dang} … {'od gsal rnams dang} … {'og min gyi lha rnams kyi bar du song nas} या उपरिष्टाद्गच्छन्ति, ताश्चातुर्महाराजिकान्…आभास्वरान्…अकनिष्ठान् देवान् गत्वा अ.श.४क/५; {sems can phal cher 'od gsal gyi lha'i ris su skye bar 'gyur} यद्भूयसा सत्त्वा आभास्वरे देवनिकाय उपपद्यन्ते अभि.स्फु.९३ख/७७० २. गणदेवता — {nyi ma sna tshogs nor lha dang /} /{dga' ldan dang ni 'od gsal rlung /} /{phreng chen grub pa drag po ste/} /{de rnams tshogs pa'i lha rnams so//} आदित्यविश्ववसवस्तुषिताभास्वरानिलाः । महाराजिकसाध्याश्च रुद्राश्च गणदेवताः ।। अ.को.१२७ख/१.१.१०; आभासन्ते इति आभास्वराः । भासृ दीप्तौ । ते चतुःषष्टिः अ.वि.१.१.१०; • पा. आभास्वरा — मायागात्रम् {sgyu lus/} आभास्वरा {'od gsal} मि.को.१०ख ।
'od gsal ba
= {'od gsal/}
'od gsal ba'i go 'phang
पा. प्रभास्वरपदम् — {'od gsal ba yi go 'phang thob/} /{he ru ka dpal yang dag gnas//} श्रीहेरुकसमाधिस्थः प्रभास्वरपदमाप्नुयात् । स.उ.२६८ख/४.२१.
'od gsal lha
आभास्वराः, देवसमुदायविशेषः — {kho bo 'jig tshe skyes bu rnams/} /{rnam shes dran pa 'jig mi 'dod/} /{'od gsal lha sogs skye phyir dang /} /{de nyid nas ni 'dir skye phyir//} प्रलये लुप्तविज्ञानस्मृतयः पुरुषा न नः । आभास्वरादिसम्भूतेस्तत एवेह सम्भवात् ।। त.स.४ख/६७.
'od bsil
ना. शीतप्रभः, प्रत्येकबुद्धः — {kun dga' bo khyim bdag 'di'i dge ba'i rtsa ba dang sems bskyed pa dang sbyin par bya ba'i chos yongs su gtong ba 'dis rang sangs rgyas 'od bsil zhes bya bar 'gyur ro//} एष आनन्द गृहपतिरनेन कुशलमूलेन चित्तोत्पादेन देयधर्मपरित्यागेन च शीतप्रभो नाम प्रत्येकबुद्धो भविष्यति अ.श.७७ख/६८.
'on kyang
अव्य. अपि तु — {rung ba tsam gyi sgo nas ni rtags sgron ma bzhin du lkog tu gyur pa rtogs pa'i rgyu mtshan du 'dod pa ni ma yin gyi/} {'on kyang mi 'khrul pa nyid du nges pa yin no//} न हि योग्यतया प्रदीपवत् परोक्षार्थप्रतिपत्तिनिमित्तमिष्टं लिङ्गम्, अपि त्वव्यभिचारित्वेन निश्चितम् न्या.टी.५२क/१११; {'jug par byed pas ni tshad ma ma yin gyi 'on kyang rtogs par byed pa'i phyir te} न प्रवर्तनात् प्रमाणम्, अपि तु प्रतिपत्तिकरणात् प्र.अ.१९ख/२२; {shes pa ni skyes par byed pas don dang phrad par byed pa ma yin gyi/} {'on kyang don la skyes bu 'jug par byed pas na don dang phrad pa yin no//} न ज्ञानं जनयदर्थं प्रापयति, अपि त्वर्थे पुरुषं प्रवर्तयत् प्रापयत्यर्थम् न्या.टी.३७ख/१८; अपि तु खलु पुनः — {'on kyang rigs kyi bu nged kyi stobs bcu dang mi 'jigs pa bzhi dang sangs rgyas kyi chos phun sum tshogs pa de khyod la med} अपि तु खलु पुनः कुलपुत्र या अस्माकं दशबलचतुर्वैशारद्यबुद्धधर्मसमृद्धिः, सा तव नास्ति द.भू.२४०ख/४३; {'on kyang gang zag de ni yang dag pa ji lta ba nyid la mtshan mar byas shing rnam par brtags nas yang dag pa ji lta ba bzhin ma yin pa la} अपि तु खलु पुनः स पुद्गलो निमित्तीकृत्य विकल्प्य च यथाभूतमयथाभूते अ.सा.१३३ख/७६; किन्तु — {bdag gis ba da ra yi gling/} /{ma mthong 'on kyang bdag gis thos//} न मया बदरद्वीपं दृष्टं किन्तु श्रुतं मया । अ.क.६२ख/६.११३; {kho bo la rin po che mi dgos kyi/} {'on kyang don yod pa'i zhags pa 'di kho bo la byin cig} अलं मे रत्नैः किं त्वेतदमोघं पाशं ममानुप्रयच्छ वि.व.२०६क/१.८०; {de lta yin na 'on kyang ni/} /{tshogs pa na de'i rang bzhin 'dod/} /{gang de ma tshogs na 'dod na//} अस्त्वेवं किन्तु साकल्ये या तस्य प्रकृतिर्मता । वैकल्ये सैव चेदिष्टा त.स.१६ख/१८६; तथापि — {nyan thos la sogs pa de dag rten cing 'brel bar 'byung ba ston pa yin mod kyi/} {'on kyang bcom ldan 'das nyid de dag gi smra rnams kyi dam pa ste} यद्यपि ते श्रावकादयः प्रतीत्यसमुत्पादं गदन्ति, तथापि भगवानेव तेषां वदतांवरः त.प.१४६ख/२०; {don byed par snang ba ni mngon sum du phrad pa'i rgyu yin mod kyi/} {'on kyang de brtag par bya ba ma yin te} अर्थक्रियानिर्भासं तु यद्यपि साक्षात् प्राप्तिः, तथापि तन्न परीक्षणीयम् न्या.टी.३९क/२९; अथापि — {'on kyang dbang po las 'das rlung /} /{gzegs zan sogs bzhin khyed cag kyang /} /{brjod na} अथाप्यतीन्द्रियो वायुः काणादैरिव वर्ण्यते । युष्माभिरपि त.स.९२ख/८३४; अथ च — {'on kyang byis pa so so'i skye bo rang gi yon tan dbul bas rjes su dpog par gyur pas mos pa bcom zhing dga' ba bcom par gyur pa rnams ni sangs rgyas la gus ba'i bar du mi byed de} अथ च पुनर्बालाः पृथग्जनाः स्वगुणदारिद्र्येणानुमानभूतेन हताधिमोक्षाः हतरुचयः यावत् बुद्धं नाद्रियन्ते अभि.स्फु.२७४ख/१०९९; {'on kyang nga la bkur sti byed} … {mchod par byed de} अथ च सत्कुर्वन्ति…पूजयन्ति च माम् ल.अ.१३२ख/७८; अथ वा — {'on kyang ngag la nyer gnas pa/} /{sgra tsam gyis gang legs byas 'gyur//} अथ वा यत्समीपस्थैर्नादैः स्यादस्य संस्कृतिः । त.स.९५क/८४१; अपि च — {'on kyang nu ma 'thungs sogs la/} /{mngon par 'dod pa 'byung ba dang //} अपि च स्तनपानादावभिलाषः प्रवर्तते । त.स.७०ख/६६३; अपि — {dper na 'gro bas ba lang zhes bya ba la/} {ba lang gi sgras 'gro ba'i bya ba bshad pa yin mod kyi/} {'on kyang 'gro ba'i bya bas nye bar mtshon pa don gcig la 'dus pa'i ba lang nyid sgra 'jug pa'i rgyu mtshan nyid du byed la} यथा ‘गच्छतीति गौः’ इति गमनक्रियायां व्युत्पादितोऽपि गोशब्दो गमनक्रियोपलक्षितमेकार्थसमवेतं गोत्वं प्रवृत्तिनिमित्तीकरोति न्या.टी.४०क/३९.
'on kyang kha cig ni
अप्येकत्यः म.व्यु.७०९६ (१०१क).
'on kyang yang
अपि तु खलु पुनः — {kau shi ka de ltar mi blta'o/} /{kau shi ka 'on kyang} न ते कौशिक एवं द्रष्टव्यम् । अपि तु खलु पुनः अ.सा.७९ख/४४.
'on kyang yang gal te
अपि तु खलु पुनः — {bcom ldan 'das 'on kyang yang gal te 'di ltar smras pa dang} अपि तु खलु पुनर्भगवन् स चेदेवं भाष्यमाणे अ.सा.४क/३.
'on cig
क्रि. = {khyer shog} आनीयताम् — {dper na be'u med pa'i bzhon ma 'on cig ces bya bas be'u bkag pas ba lang bzhon ma rtogs pa lta bu yin pas} ‘अवत्सा धेनुरानीयताम्’ इति यथा वत्सप्रतिषेधेन गोधेनोरिति त.प.२क/४४९.
'on tang
अव्य. अप्येव नाम — {'on tang las de yongs su byang zhing bsrabs te yongs su zad par 'gyur ro//} अप्येव नाम एतत्कर्म परिक्षयं तनुत्वं पर्यादानं गच्छेत् शि.स.३८क/३६; तेन — {'di dag bdag gis sdug bsngal de las yongs su bskyab par bya'o//} {'on tang de dag bdag gis 'dul bar 'gyur ro snyam mo//} मया तस्माद् भयात् (दुःखात् भो.पा.) परित्रातव्यानीति । तेन मम विनेया भविष्यन्तीति अ.श.२५७क/२३६; येन — {bdag la dbu skra dang sen mo stsal du gsol/} {'on tang bdag gis mchis pho brang 'khor du de bzhin gshegs pa'i mchod rten brtsigs te zhal bsro bar bgyi'o//} दीयतामस्मभ्यं केशनखं येन वयं तथागतस्तूपमन्तःपुरमध्ये प्रतिष्ठापयामः अ.श.१४७क/१३६; हन्त म.व्यु.५४५१ (८१क); मि.को.६४ख ।
'on tam
अव्य. उत — {bcom ldan 'das} … {skye ba med pa dang 'gog pa med pa 'di dngos po ma mchis pa'am/} {'on tam 'di de bzhin gshegs pa'i rnam grangs gzhan lags} तत्किमयं भगवन् अभावोऽनिरोधानुत्पादः, उत तथागतस्यैतत्पर्यायान्तरम् ल.अ.१३१ख/७७.
'on te
अव्य. अथ — {ci las gcig gis skye ba gcig kho na 'phen tam 'on te du ma yang 'phen} किमेकं कर्म एकमेव जन्माक्षिपति, अथ नैकमपि अभि.भा.२१४ख/७२१; {gal te rnam bcas rnam shes kyis/} /{dngos rnams rig par khyod 'dod dam/} /{'on te rnam med pas dngos rnams/} /{rnam par rig par khyed 'dod pa//} यदि साकारविज्ञानविज्ञेयं वस्तु वो मतम् । अथानाकारधीवेद्यं वस्तु युष्माभिरिष्यते ।। त.स.२१क/२२५; {'on te spyi ma rtogs na de nyid 'di yin no zhes shes nas ji ltar 'jug ce na} अथ सामान्यानवबोधे कथं तदेवेदमिति ज्ञात्वा प्रवर्तते प्र.अ.२७क/३१; {'on te byed pa po tha dad pa'i phyir bya ba tha dad pa yin no zhe na} अथ कारकभेदाद् व्यापारभेदो भविष्यतीति चेत् प्र.अ.१४ख/१६; अथापि — {'on te gcig mthong bas lhag ma rnams la dbang thob pa'i phyir mngon par rtogs pa gcig kho na zhes zer na ni nyes pa med de} अथाप्येकस्य दर्शनाच्छेषेषु वशित्वलाभादेकाभिसमयं ब्रूयान्न दोषः स्यात् अभि.भा.१७ख/९२६; {'on te don bcas nyid kyis sam/} /{rnam par dbye don nyid kyis kyang /} /{de rnams kyi ni byed po dpog/} अथापि सार्थकत्वेन विभक्तार्थतयाऽपि वा । तेषां कर्ताऽनुमीयेत त.स.८८क/८०२; वा — {kye ma'o 'jig rten skyong ba tshul las nyams/} /{gang dag phongs pa legs par mi skyong ba/} /{'on te med dam shi bar gyur tam ci//} भ्रष्टाधिकारा बत लोकपाला न सन्ति वा मृत्युवशं गता वा । न त्रातुमार्तानिति ये सयत्नाः जा.मा.११२ख/१३०; {gzhan yang bsgrub par bya ba bstan pa ni phyogs so zhes bya ba 'dir sngar nges par gzung bar 'gyur ram/} {'on te phyis nges par gzung} अपि च ‘साध्यनिर्देशः प्रतिज्ञा’ इत्यत्र पूर्वावधारणं वा स्यात् परावधारणं वा प्र.अ.२०५ख /५६२; उत — {sad nas ji 'di bden nam/} {'on te brdzun snyam du rtog//} प्रतिबुद्धश्च सन्नेवमुपपरीक्षेत, ‘किमिदं सत्यमुत मिथ्या’ इति ल.अ.१४०ख/८७; {dngos po rnams skye ba med do snyam pa'i nges pa 'di tshad ma las skyes pa zhig gam/} {'on te tshad ma ma yin pa las skyes pa zhig yin grang} अनुत्पन्ना भावा इति किमयं प्रमाणजो निश्चय उताप्रमाणजः प्र.प.१८ख/१९; {ji ltar bya ge yon tan la lta'am 'on te nor 'byor ba la blta} किं नु खलु करोमि? गुणं पश्याम्युत धनसमृद्धिम् जा.मा.१५३ख/१७७; {ci ge de 'di yin nam 'on te ma yin zhes/} /{rnam rtog g}.{yeng bas} स्यात्किं नु सोऽयमुत नेति विचारदोलालोलस्य जा.मा.१०क/९; आहोस्वित् — {ci mig gcig gis gzugs rnams mthong ngam/} {'on te gnyi gas she na} किमेकेन चक्षुषा रूपाणि पश्यति? आहोस्विद् उभाभ्याम् अभि.भा.४९क/११८; {ci ri sul 'di kho na rma bya'i sgra grag gam/} {'on te gzhan na} किमस्मान्निकुञ्जात् केकायितमागतम्, आहोस्विदन्यस्मात् न्या.टी.७४क/१९४; {ci me de yod dam 'on te shi} किमास्ते वह्निः, आहोस्विन्निवृत्तः त.प.३५क/५१७.
'on te gal te yang
अथ यद्यपि नाम — {'on te gal te yang da ltar yid kyi rnam par shes pa la brten par mthong du chug pa de lta na yang gzhan gyi tshe yang de lta bu nyid do zhes ga las she na} अथ यद्यपि नामेदानीं मनोविज्ञानमाश्रयो दृष्टोऽन्यदाऽपि तथैवेति कुतः प्र.अ.५१क/५८.
'on te de lta yin na
एवं तर्हि — {'on te de lta yin na 'ga' zhig byas pa'am yod pa nyid la yang 'jig pa'i rang bzhin gang yin pa de nyid yod pa ma yin pa} एवं तर्हि कृतकानामपि केषांचित् सतां वा स एव स्वभावो नास्ति, यो विनश्वरः प्र.वृ.३१६ख/६५.
'on te'ang
= {'on te yang /}
'on te yang
अथापि— {'on te'ang 'tshed pa po la sogs/} /{rigs gzhan du ni smra byed na//} अथापि पाचकत्वादिजातिरन्यैव वर्तते । त.स.२९क/३०६; अथापि स्यात् — {'on te yang /} {kha dog de ni thob pa min/} /{de na dbyibs dang rdzas dag yin/} /{des na thob phyir rdzas gzhan yin/} /{de ni sngar yang rigs pa nyid//} अथापि स्यात्—तस्य वर्णस्य न प्राप्तिः संस्थानद्रव्ययोस्तदा । ततः प्राप्तेः परं द्रव्यं तच्च प्रागिति वित्तिमत् ।। प्र.अ.१७ख/२०.
'on pa
• वि. बधिरः — {rab 'byor byang chub sems dpa' sems dpa' chen po de ltar slob pa ni} … {'on par mi 'gyur} एवं शिक्षमाणः सुभूते बोधिसत्त्वो महासत्त्वः …न बधिरो भवति अ.सा.३७२ख/२११; {'on pa rnams kyang rna bas thos par gyur to//} बधिराः श्रोत्रं प्रतिलभन्ते अ.श.५७ख/४९; • सं. = {'on pa nyid} बधिरत्वम् — {de dag mi yi lus su gyur na yang /} /{ldongs pa dang ni 'on pa glen pa ste//} मनुष्यभावत्वमुपेत्य चापि अन्धत्वं बधिरत्वं जडत्वमेति । स.पु.३८क/६८; बाधिर्यम् — {de tshe bdag la bogs med pas/} /{'on pa la sogs mi 'thad do//} तदाऽऽत्मातिशयायोगाद् बाधिर्यादिर्न युज्यते ।। त.स. ९४ख/८३८.
'on pa nyid
बाधिर्यम् — {de nyid kyi na rgyu yis ni/} /{'on pa nyid sogs gnas pa yin//} बाधिर्यादिव्यवस्थानमेतेनैव च हेतुना । त.स.८०क/७४१.
'on par gyur
वि. बधिरीभूतः — {de nam dung 'bud pa} … {kha cig ni sgra des 'on par gyur to//} स शङ्खमापूरयति…केचित्तेन शब्देन बधिरीभूताः वि.व.१८९ख/१.६३.
'on par gyur pa
= {'on par gyur/}
'obs
परिखा — {grong khyer} … {'obs rim pa bdun dang shing ta la'i 'phreng ba rim pa bdun gyis yongs su bskor ba} नगरी… सप्तभिः परिखाभिः सप्तभिस्तालपङ्क्तिभिरनुपरिक्षिप्ता अ.सा.४२५ख/२४०; {yangs pa can na grong khyer gyi 'obs shig gi nang na yi dwags} … {lnga brgya gnas so//} वैशाल्यामन्यतरस्यां नगरपरिखायां पञ्च प्रेतशतानि प्रतिवसन्ति अ.श.१३४क/१२३; {rab tu byung ba'i kun dga' ra ba rtsig pas bskor ba nyid kyang ngo /} /{rtsig pa la chu khung gdod pa nyid kyang ngo //} {rtsang dang 'obs dag kyang ngo //} वेष्टिकत्वं च कन्थायां प्रव्रजितारामस्य । मुक्तोदकभ्रमत्वं च भित्तेः । वाटपरिखाभ्यां च वि.सू.९५क/११४; खदा — {me'i 'obs 'dir mchongs shig} अत्र अग्निखदायां प्रपत ग.व्यू.३८१क/९०; खेयम् — {rdzing rings 'obs dang} खेयं तु परिखा अ.को.१४८ख/१.१२.२९; खन्यत इति खेयम् । खनु अवदारणे…दुर्गवेष्टनखनिकानामनी अ.वि.१.१२.२९.
'obs las rgal ba
=(?) वि. उत्क्षिप्तपरिखेदः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} … {'obs las rgal ba zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…उत्क्षिप्तपरिखेद इत्युच्यते ल.वि.२०६ख/३०९.
'or cig
क्रि. अपक्रमतु — {de bas na khyed cag gis nor de dag dge sbyong ngam bram ze dag la byin la/gnas} {de 'or cig} तेन यूयमेतत् स्वापतेयं श्रमणब्राह्मणेभ्यो दत्त्वा तस्मात् स्थानादपक्रमत वि.व.२०१ख/१.७५; प्रतिविनिसृजतु—प्रतिविनिसृजति (?तु) {'or cig gam thong zhig} म.व्यु.२५५७ (४८क); मि.को.१२९ख ।
'ol kha
वि. = {dkar ser mi gsal ba} धूसरः, अव्यक्तधवलः — {cung skya dang ni 'ol kha 'o//} ईषत्पाण्डुस्तु धूसरः अ.को.१३९ख/१.५.१३; धुनोति कुरूपतया चित्तं धूसरः । धूञ् कम्पने अ.वि.१.५.१३; मि.को.१४क ।
'ol pa
चिल्लः, पक्षिविशेषः — {'ol pa dang ni 'ol pa mo/} /{seng ge'i gdong dang stag gi gdong /} /{drag cing 'jigs pa'i gdong can ma//} चिल्लचिल्लिकासिंहमुखव्याघ्रमुखघोराणि ।। स.उ.२८६ख/१७.४२; म.व्यु.४९०५ (७५क); आतापी — {'ol pa dang ni tsi l+lo 'o//} आतापिचिल्लौ अ.को.१६८क/२.५.२१; आतापयति परजातिमिति आतापी । नकारान्तः । तप सन्तापे अ.वि.२.५.२१; द्र. {'ol pa mo/}
'ol pa mo
चिल्लिका, चिल्लस्त्री — {'ol pa dang ni 'ol pa mo//} चिल्लचिल्लिका स.उ.२८६ख/१७.४२; द्र. {'ol pa/}
'ol phyir
प्रणालिका — {de'i mthar thug ces bya ba ni ldog pa'i don gyi mthar thug pa ste/} {'ol phyir rnams de lta bu'i dngos po rtogs pa'i rgyu nyid yin pa'i phyir ro//} तन्निष्ठा इति व्यावृत्तार्थनिष्ठाः; प्रणालिकया तथाविधपदार्थाधिगतिहेतुत्वात् त.प.३४३क/४०२.
'ol phyod
=* >हेलुवः, संख्याविशेषः — {sems can brgya'i phyir ma yin} … {sems can 'ol phyod kyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय… न सत्त्वहेलुवस्य ग.व्यू.३७०ख/८३; हेलुवुः म.व्यु.७९०७ (१११क); हेलुयः म.व्यु.७७७८ (११०क); मिरहुः — {khrug phyad khrug phyad na 'ol phyod do//} {'ol phyod 'ol phyod na gdab yas so//} हेलुवः हेलुवानां मिरहुः, मिरहुः मिरहूणां चरणम् ग.व्यू.३ख/१०३.
'ol ba
= {'ol pa/}
'ol ma se
रक्षिकः, ओ का, परिमाणविशेषः — {yungs kar la ni rdul phran du/} /{'ol ma se la yungs kar du/} /{ri gcig la ni 'ol se du/} /{nas gcig la ni ri du yod//} सर्षपे ह्यणवः क्यन्तो रक्षिका सर्षपाः कति । कति रक्षिको भवेन्माषो धरणं माषकाः कति ।। ल.अ.६६ख/१५.
'ol mi mchi
= {spyod yul du ma gyur pa} दूरे — {dpa' khyod kho nas snying por mkhyen/} /{de gzhan skye bos 'ol mi mchi//} त्वमेव वीर सारज्ञो दूरे तस्येतरो जनः ।। श.बु.११०ख/१९.
'ol se
= {'ol ma se/}
'os
= {'os pa/}
'os gyur
= {'os gyur pa/}
'os gyur pa
• वि. उचितः — {mchod pa'i yo byad 'os gyur pa'i/} /{kun spyod 'di ni bdag gis blangs//} गृहीतोऽस्माभिराचारः पूजापरिकरोचितः । अ.क.६७ख/६.१७१; योग्यः — {dpal mos gsar 'khyud longs spyod 'os gyur pa/} /{khyod kyi lus kyis stan ngan ji ltar bzod//} लक्ष्मीनवालिङ्गनभोगयोग्या कथं तनुस्ते सहते कुशय्याम् ।। अ.क.१९२क/२२.२९; • सं. योग्यता — {de la sgrib pa spang bar bya ba'i phyir sems kyi rgyud 'os su gyur pa 'thob bo//} तदावरणप्रहाणाय च सन्तानस्य योग्यतां प्रतिलभते अभि.स.भा.५५क/७६.
'os nyid
= {'os pa nyid/}
'os pa
• क्रि. (अवि., अक.) अर्हति — {bdag gi brtag pa mdza' ba yis/} /{'bras bu ldan par bgyi bar 'os/} प्रणयान्मम सङ्कल्पं सफलं कर्तुमर्हसि । अ.क.२६२क/३१.३४; {'on te bskyed par 'os pa yin no zhes bya ba 'di shes par byas pa yin no zhe na} अथोत्पादनमर्हतीत्येतज्ज्ञापितं भवति अभि.स्फु.२२१क/१०००; • वि. अर्हः — {rgyal la 'os zas 'di bzos nas//} राजार्हभोगं भुक्त्वा अ.क.३९क/५५.२८; {dug mtshon me rnams bsrung 'os pa/} … {go cha} कवचं… विषशस्त्राग्निरक्षार्हम् अ.क.३०७ख/४०.११; {nyon mongs 'dzad 'os zhi ba kho nar nges//} क्लेशक्षयार्हं शममेव मत्वा अ.क.३५१क/४६.४८; {'on te bstod par 'os pa zhig na bstod do//} अथ स्तवार्ह*स्तोष्यामि वि.व.१२५क/१.१३; {lha yi phun tshogs lha la 'os/} /{mi yis ji ltar thob par 'gyur//} मनुष्यः कथमाप्नोति देवार्हां दिव्यसम्पदम् । अ.क.८७ख/९.१४; योग्यः, ओ या — {gser gyi stan khri rgyal po'i stan du 'os pa} राजाध्यासनयोग्यं काञ्चनमासनम् जा.मा.१२४ख/१४३; {de la 'os pa'i bza' ba} तद्योग्यभोजनम् अ.क.२३९ख/२७.५६; {'os pa'i slob ma} योग्यः शिष्यः वि.प्र.९४ख/३.५; {de 'os gnas su rnam bkod pa/} /{'di ni mtha' dag gzugs can no//} तद्योग्यस्थानविन्यासादेतत् सकलरूपकम् ।। का.आ.३२४क/२.६९; युक्तः — {mi 'os byed dang 'os pa'i bdag/} /{'os dang mi 'os ldog pa 'o//} अयुक्तकारी युक्तात्मा युक्तायुक्तो विपर्ययः ।। का.आ.३२७ख/२.१६७; युक्तरूपः — {gal te slong ba po mthong la de la sbyin par bya ba'i chos ci 'dod pa sbyin par 'os pa zhig mthong na ni} यदि याचनकं पश्यति युक्तरूपश्चास्मिन् यथेप्सितं देयधर्मप्रतिपादनं पश्यति बो.भू.७७क/८९; उचितः — {bde gshegs la 'os khang bzang der/} /{tsan dan phreng ba zhes pa byas//} तत्र…चक्रे चन्दनमालाख्यं प्रासादं सुगतोचितम् ।। अ.क.२८५ख/३६.६५; {gzhung gi snying po tshad ma yang /} /{dus su 'os pa yang dag dris//} ग्रन्थसारं प्रमाणं च पप्रच्छ समयोचितम् ।। अ.क.३०३ख/३९.७४; सुभगः — {de bas bstod par 'os pa'i yon tan bde//} इति प्रशंसासुभगाः सुखा गुणाः जा.मा.१२७क/१४७; भजमानः — {rigs pa thabs dang thob pa dang /} /{'os pa 'thad pa mtshungs bzhin dang /} /{gsum drug} युक्तमौपयिकं लभ्यं भजमानाभिनीतवत् ।। न्याय्यं च त्रिषु षट् अ.को.१८७क/२.८.२४; न्यायं भजते भजमानम् । भज सेवायाम् अ.वि.२.८.२४; • प्र. १. ण्यत् ( {spyad 'os} भोग्यम्) — {sman shing ljon pa blta na sdug ces pa'i/} /{rtsa ba la sogs spyad 'os} भैषज्यवृक्षस्य सुदर्शनस्य मूलादिभोग्यस्य बो.प.१०३ख/७२; ( {mchod 'os} पूज्यम्) — {gang gi ma ni tho rangs snang ba mchod 'os} … {de nyid nyin mo dag la bsngags par 'os} श्लाघ्यो वासर एष यस्य जननी पूज्या प्रभातद्युतिः अ.क.२७०ख/१०१.१; ( {mya ngan 'os pa} शोच्यम्) — {mya ngan 'os pa'i skabs} शोच्यावस्था का.आ.३२७क/२.१५५; ( {bsngags par 'os pa} श्लाघ्यम्) — {bsngags par 'os pa'i khyad par dang /} /{ldan pa rgya cher 'ga' zhig 'dod//} श्लाघ्यैर्विशेषणैर्युक्तमुदारं कैश्चिदिष्यते । का.आ.३२१क/१.७९ २. अनीयर् ( {bya bar 'os pa} करणीयम्) — {bslab pa kun las btus par yang byang chub sems dpa' rnams kyi bya bar 'os pa bstan pa yin te} शिक्षासमुच्चयेऽपि बोधिसत्त्वानां करणीयमुपदिष्टम् बो.प.१०९ख/७९; ( {'dod 'os pa} स्पृहणीयम्) — {de nas thub dbang 'dod 'os pa'i/} /{shA kya thub pa dal bu yis//} स्पृहणीयो मुनीन्द्राणामथ शाक्यमुनिः शनैः । अ.क.२२४ख/२५.२; ( {mchod 'os} पूजनीयम्)— {lha mo chen mo dbyangs can mchod 'os dka' thub che//} सरस्वती महादेवी पूजनीया महत्तपाः । सु.प्र.३०क/५७ ३. यत् ( {gzhog par 'os} स्थेयम्) — {brten du rung zhing yid ches pa yin te/} {sems can rnams kyi rtsod pa byung ngo cog du tshad mar gzhog par 'os la} यत्पुनः श्रद्धेयो भवति प्रत्ययितः सत्त्वानामुत्पन्नोत्पन्नेष्वधिकरणेषु प्रामाणिकत्वेन स्थेयः बो.भू.१६क/१९; ( {rigs par 'os pa} न्याय्यम्) — {rigs par 'os pa'i lam la blon po rnams sbyar dam pa rnams ni bde la bzhag//} न्याय्ये वर्त्मनि योजिताः प्रकृतयः सन्तः सुखं स्थापिताः ना.ना.२२६क/११; ( {skyabs 'os} शरण्यम्) — {bya yi 'bras ldan shing bzhin du/} /{'byung po kun gyi skyabs 'os yin//} शरण्यः सर्वभूतानां पक्षिणां वा फलद्रुमः ।। वि.व.१९५ख/१.७० ४. क्यप् ( {bstod par 'os pa} प्रशस्यम्) — {de ni sdug pa dang} … {mchod par 'os pa dang bstod par 'os pa dang} प्रियोऽसौ…पूज्यः प्रशस्यः वि.सू.१५क/१७.
'os pa nyid
अर्हत्वम् — {ma dad pa dang le lo can dang bka' blo mi bde ba dang ma gus pa dang sdig pa'i grogs byed pa la de dag 'os pa nyid do//} अश्राद्धस्यैतदर्हत्वम्, कुसीदस्य दुर्वचसोऽनादृतस्य पापमित्रस्य च वि.सू.८क/९; {sangs rgyas kyi bstan bcos kyi glegs bam dang} … {ni dang por 'os pa nyid yin no//} बुद्धशास्त्रपुस्तकानां… प्रथमार्हत्वम् वि.सू.६९क/८६; योग्यता — {pi wang 'di/} /{bsod nams kyis ni 'di yi phang /} /{'dzeg 'os nyid gyur} याताऽस्य वल्लकी पुण्यैरङ्कारोहणयोग्यताम् ।। अ.क.२६२क/३१.३०.
'os pa nyid du gyur
द्र. ( {sdang 'os nyid du gyur} द्वेष्यतां ययौ) — {skyed tshal dkrugs pa'i gnod pa yis/} /{tshogs rnams sdang 'os nyid du gyur//} उद्यानमर्दनक्षेपैर्गणानां द्वेष्यतां ययौ ।। अ.क.१७७ख/२०.२६.
'os pa nyid du gyur pa
= {'os nyid du gyur/}
'os pa ma yin
= {'os pa ma yin pa/}
'os pa ma yin pa
• क्रि. नार्हति — {'di dag ni chu phor gang gi 'os kyang ma yin no//} नैतेऽर्हन्ति पानीयस्थालकमपि शि.स.५५ख/५३; {sbyor bar 'os pa ma yin no//} न प्रयोगमर्हति हे.बि.२५२ख/६९; {bud med gcig gis spyod bya nyid/} /{gzhan dang gzhan gyis 'os min pa//} एकभोग्यैव ललना न परस्परमर्हति । अ.क.२३४ख/८९.१६३; • वि. नोचितः, ओ ता — {de slad mi yi bdag po ni/} /{khyod kyi btsun mor 'os pa min//} तस्मादेषा नरपतेर्महिषी न तवोचिता । अ.क.१७९क/२०.४३; अनर्हः, ओ र्हा — {kha bskang bar 'os pa ma yin pa ni dge 'dun gyi tha snyad la tshogs par dbyung ba nyid ma yin no//} नानर्हस्य पूरणे सङ्घव्यवहृतौ सभ्यत्वम् वि.सू.९२क/११०; {bdag cag bud med smad 'os rnams/} /{de yi man ngag 'os ma yin//} निन्द्यास्तदुपदेशानामनर्हा योषितो वयम् ।। अ.क.७१क/७.८; • द्र. ( {smos pa'i 'os pa ma yin pa} अकथ्यः) — {de ltar med par lta ba de ni tshangs pa mtshungs par spyod pa mdzangs pa rnams kyis smos pa'i 'os pa ma yin pa dang 'grogs par mi bya ba yin te} स एवं नास्तिकः सन्नकथ्यो भवत्यसंवास्यो भवति विज्ञानां सब्रह्मचारिणाम् ल.वि.१८७ख/२८६; ( {tshar gcad pa'i 'os ma yin pa} अनिग्रहार्हः) — {rigs pa smra ba ni tshar gcad pa'i 'os ma yin pas tshar gcod par byed pa 'di srid par 'os pa ma yin mod} न्यायवादिनं त्वनिग्रहार्हमपि यन्निगृह्णन्ति—तन्न सम्भाव्यते वा.टी.५१ख/३.
'os pa ma yin mod
द्र.— {rigs pa smra ba ni tshar gcad pa'i 'os ma yin pas tshar gcod par byed pa 'di srid par 'os pa ma yin mod} न्यायवादिनं त्वनिग्रहार्हमपि यन्निगृह्णन्ति—तन्न सम्भाव्यते वा.टी.५१ख/३.
'os pa min
= {'os pa ma yin pa/}
'os pa yin
क्रि. अर्हति — {'on te bskyed par 'os pa yin no zhe na ni gzhan ches shin tu 'os pa yin te} अथोत्पादनमर्हतीति, अन्यत् सुतरामर्हति अभि.भा.३४ख/१०००; द्र.— {tshig gzung bar 'os pa yin} आदेयवचनश्च भवति शि.स.१८९ख/१८८;
'os pa'i bdag
वि. युक्तात्मा — {mi 'os byed dang 'os pa'i bdag/} /{'os dang mi 'os ldog pa 'o//} अयुक्तकारी युक्तात्मा युक्तायुक्तो विपर्ययः ।। का.आ.३२७ख/२.१६७.
'os par 'gyur
द्र.— {de'i tshig gzung bar 'os par 'gyur} … {tshig 'chal ba med par 'gyur ro//} स आदेयवचनश्च भविष्यति…अप्रकीर्णवचनश्च भविष्यति अ.सा.४७क/२७.
'os par song
क्रि. जगाम — {bag ma'i cho gas rab tu sbyar byas pa/} /{mchod yon bsten pa de dag rgyal po'i khyams/} /{glu dang gar ldan mtho ris ltar mdzes pa/} /{rin chen stan bkod dga' ston 'os par song //} निर्वर्तितोद्वाहविधिप्रबन्धौ तौ गीतनृत्योचितनाककान्तम् । विन्यस्तरत्नासनमर्घ्यभाजौ राजाङ्गणं जग्मतुरुत्सवार्हम् ।। अ.क.३०३ख/१०८.१०९;
'os bab can
वि. भजमानम् — भजमानम् {bsten bya'am 'os bab can} मि.को.४३ख ।
'os ma yin pa
= {'os pa ma yin pa/}
'os min
= {'os pa ma yin pa/}
'os min pa
= {'os pa ma yin pa/}
'os min gzugs can
पा. अयुक्तरूपकम्, रूपकभेदः — {gdong 'di 'dzum gsher zla 'od dang /} /{snum pa'i mi+ig gi ut+pa la can/} /{zla 'od ut+pa la mi ldan pas/} /{ldan} ( {'os} पा.भे.) {min zhes pa'i gzugs can no//} इदमार्द्रस्मितज्योत्स्नं स्निग्धनेत्रोत्पलं मुखम् । इति ज्योत्स्नोत्पलायोगादयुक्तं नाम रूपकम् ।। का.आ.३२४ख/२.६६.
'os 'os
वि. समुचितः — {phongs pa rnams la 'os 'os su gang ci 'dod ces bos te} समुचितायां कृतायामर्थिजनस्य कः किमिच्छतीत्याह्वानावघोषणायाम् जा.मा.९क/८.
