उद्गातृ
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उद्गाता, [ऋ] पुं, (उद्गायति साम यः । उत् + गै + तृच् ।) सामवेदज्ञः । सामवेदविद्ब्राह्मणः इत्यमरः ॥ (“ब्रह्माणं परमं वक्त्रादुद्गातारञ्च सामगम् । होतारमथ चाध्वर्य्युं बाहुभ्यामसृजत्प्रभुः” ॥ इति हरिवंशे । तथा च मनुः । ८ । २०९ । “होता वापि हरेदश्वमुद्गाता चाप्यनःक्रये” ॥ “उद्गातृहोतृब्रह्माणो यथाध्वर्य्युं विनाध्वरे” । इति सुश्रुते सूत्रस्थाने चतुस्त्रिंशेऽध्याये ॥)
अमरकोशः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उद्गातृ पुं।
सामवेदकर्मकर्ता
समानार्थक:उद्गातृ
2।7।17।1।2
अध्वर्यूद्गातृहोतारो यजुःसामर्ग्विदः क्रमात्. आग्नीध्राद्या धनैर्वार्या ऋत्विजो याजकाश्च ते॥
पदार्थ-विभागः : वृत्तिः, द्रव्यम्, पृथ्वी, चलसजीवः, मनुष्यः
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उद्गातृ¦ पु॰ उच्चैर्गायति साम उद् + गै--तृच्।
१ सामवेद-[Page1167-b+ 38] गायके। अस्य च उद्गीथरूपसामावयवस्योच्चैर्गानादुद्गातृ-त्वम्। यथा चास्य तथात्वं तथा उद्गीथशब्दे बक्ष्यते। षोडशसु ऋत्विक्षु मध्ये
२ ऋत्विग्भेदे। ते च ऋत्विजःअच्छावाकशब्दे
५४ पृ॰ दर्शिताः।
“रथं हरेदथाध्वर्य्युर्ब्रह्माधाने च वाजिनम्। होता चापि हरेदश्वमुद्गाताचाप्यनः क्रये” मनुः। राजसूये तस्य च दक्षिणाभेदउक्तः
“सीवर्ण्णी स्रगुद्गातुः” आश्व॰
९ ,
४ ,
९ । उद्-गातृप्रशंसनपूर्ब्बं तत्कर्म्म च शत॰ ब्रा॰ दर्शितं यथा।
“गृणाति ह वा एतद्धोता यच्छंसति। तस्मा एतद्गृणतेप्रत्येवाध्वर्युरागृणाति तस्मात् प्रतिगरोनाम। तं वै प्राञ्च-मासीनमाह्वयते सर्वे वा अन्य उद्गातुः प्राञ्च आर्त्वि-ज्यं कुर्वन्ति तथो हास्यैतत् प्रागेवार्त्विज्यं कृतं भवति। प्रजापतिर्वा उद्गाता। योषऽग्र्घोता स एतत् प्रजा-पतिरुदुगाता योषायामृचि होतरि रेतः सिञ्चति-यत्स्तुते तद्धोता शस्त्रेण प्रजनयति तच्छ्यति यथायंपुरुषः शितस्तद्यदेनच्छ्यति तस्माच्छस्त्रं नाम”
४ ,
३ ,
१ ,
१ ,
२ ,
३ ,। उद्गीथगानकर्त्तृत्वाच्च यथाऽस्योद्गातृत्वं तथोक्तंछा॰ उ॰।
“तस्यर्क् च साम च गेष्णौ तस्मादुद्गीथस्तस्मात्त्वे-वोद्गार्तवास्य हि गाता”
“एवमेवोद्गातारमुवाचोद्गातः! यादेवतोद्गीथमन्वायत्ता ताञ्चेदविद्वान् उद्गास्यसि मूर्द्धा ते विप-तिष्यतीति” च। तथाज्ञानपूर्व्वकोद्गानस्य फलमपि तत्रोक्तंयथा
“य एवदेवं विद्वान् साम गायति उभौ स गायतिसोऽमुनैव स एष ये चामुष्मात् पराञ्चोलोकास्तांश्चाप्नोतिदेवकामांश्च अथानेनैवमेवैतस्मादर्व्वाञ्चोलोकास्तांश्चाप्नोतिमनुष्यकामांश्च। तस्मादुहैवं विदुद्गाता ब्रूयात् कं तेकाममागानीति एष ह्येव कामागानस्येष्टे य एतदेवंविद्वान् साम गायति” छा॰ उ॰।
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उद्गातृ¦ m. (-ता) A reciter of the prayers, &c. of the Sama Veda. E. उद् up, and गातृ who sings, (the prayers being chaunted,) from गै to sing, and तृच् aff.
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उद्गातृ [udgātṛ] उद्गार [udgāra], उद्गार &c. See under उद्गै, उद्गॄ.
उद्गातृ [udgātṛ], m. One of the four principal priests at a sacrifice, one who chants the hymns of the Sāmaveda. उद्गातेव शकुने साम गायसि Rv.2.43.2. Bṛi. Up.1.3.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उद्गातृ/ उद्-गातृ etc. See. col. 2.
उद्गातृ/ उद्-गातृ m. one of the four chief-priests (viz. the one who chants the hymns of the सामवेद) , a chanter RV. ii , 43 , 2 TS. AitBr. S3Br. Ka1tyS3r. Sus3r. Mn. etc.