सदाचार

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

सदाचारः, पुं, (सतां साधूनामाचारः ।) साधू- नामाचरणम् । तल्लक्षणादि यथा, -- “सरस्वतीदृशद्वत्योर्देवनद्योर्यदन्तरम् । तद्देवनिर्म्मितं देशं ब्रह्मावर्त्तं प्रचक्षते ॥ तस्मिन् देशे य आचारः पारम्पर्य्यक्रमागतः । वर्णानां सान्तरालानां सदाचारः स उच्यते ॥” इति मनुः ॥ * ॥ अन्यच्च । और्व्वौवाच । “सदाचारेषु राजेन्द्र विशेषान् शृणु संप्रति । यानवश्यं नृपः कुर्य्यात्तान्मत्तः सकलान् शृणु ॥ साधवः क्षीणदोषाश्च सच्छब्दः साधुवाचकः । तेषामाचरणं यत्तु सदाचारः स उच्यते ॥ आगमेषु पुराणेषु संहितासु यथोदितान् । समुद्दिष्टसदाचारांस्तान् गृह्णीयाद्गृहस्थवत् ॥ ऋषीन् यजेद्वेदपाठैर्द्देवान् होमैस्तु पूजयेत् । श्राद्धैः पितॄन् यजेदन्नैर्भूतानि बलिभिस्तथा ॥ मैत्रं प्रसाधनं स्नानं दन्तधावनमञ्जनम् । सर्व्वं गृहस्थवत् कुर्य्यात् निषेकाद्यं विधिं तथा ॥ षट्कर्म्मसु नियुञ्जीत राजा विप्रान् समन्ततः । तथैव क्षत्त्रियादीनि स्वे स्वे कर्म्मणि योजयेत् ॥ (सन् साधुराचारो यस्य । सदाचारणशीले, त्रि । यथा, कथासरित्सागरे । २ । ७ । “कात्थायनो जगादैनमुपविष्टः क्षणान्तरे । सदाचारो भवानेवं कथमेतां गतिं गता ॥”)

वाचस्पत्यम्

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

सदाचार¦ पु॰ कर्म॰

६ त॰ वा
“सरस्वतीदृषद्वत्योर्देवनद्योर्य-दन्तरम्। तं देवनिर्मितं देशं ब्रह्मावर्त्तं प्रचक्षत। त-स्मिन् देशे य आचारः पारम्पर्य्यक्रमागतः। वर्णानांसान्तरलानां स सदाचार इष्यते” इति मनूक्तदेशप्रचलितेआचारे
“साधवः क्षीणदाषाश्च सच्छब्दः साधुवाचकः। तेषामाचरणं यत्तु सदाचारः स उच्यते” इत्युक्ते सा-धूनां

२ शुभाचरणे च। सदाचारनिरूपणम् आचारशब्दे

६

३२ पृ॰ दृश्यम्। विप्रस्य चातुराश्रम्यमुक्त्वा
“गार्हस्थ्य ब्रह्मचर्य्यञ्च वानप्रस्थं त्रयाश्रमाः। क्षत्रिय-स्यापि गदिता य आचारो द्विजस्य हि। वैखानसत्वंगार्हस्थ्यमाश्रमद्वितयं विशः। गार्हस्थ्यमुत्तमं त्वेकंशूद्रस्य क्षणदाचर!। स्वानि वर्णाश्रमोक्तानि धर्माणीहन हापयेत्। यो हापयति तस्यासौ परिकुप्यति भा-स्करः। कुपितः कुलनाशाय देहरोगविवृद्धये। वर्ष्माशुपतते तस्य नरस्य क्षणदाचर!। तस्मात् स्वधर्मं न हिसन्त्यजेच्च न हापयेच्चापि तथात्मबंशम्। यः सन्त्यजे-च्चापि निजं हि धर्मं तस्मै प्रकुप्येत दिवाकरश्च” वाम-नपु॰

१४ अ॰।

शब्दसागरः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

सदाचार¦ m. (-रः)
1. The traditionary observances of the Hindu castes, as preserved in the land lying between the Saraswati and Drishad- wati rivers.
2. Virtuous conduct. E. सत् pure, virtuous, and आचार observance.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

सदाचार/ सद्--आचार m. practice of good men , virtuous conduct , good manners , approved usage Mn. Ya1jn5. Ka1v. etc.

सदाचार/ सद्--आचार m. N. of wk.

सदाचार/ सद्--आचार mf( आ)n. well-conducted , virtuous Katha1s. Ra1jat. etc.

Purana Encyclopedia

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

SADĀCĀRA (G : ood conduct).

1) General information. Each country has good custom- ary practices of its own. A man with good habits or behaviour is considered as having conquered the two worlds. The sound ‘Sat’ denotes ‘Sādhus.’ Sādhus are those who are without any bad conduct or behaviour. The habits and practices of the Sādhus are called Sadācāra. The Saptarṣis, (the seven hermits), the Prajāpatis (Lords of all creatures) and Manus (the fathers of men), were persons who were careful to keep up the good practices. Once the hermit Aurva advised Sagara, what the good usages of the people of Bhārata ought to be. The laws of good conduct according to hermit Aurva are given below:

2) The passing of excrement and urine. Every one should wake up in the Brāhmamuhūrta (Two hours before dawn). After having risen, he should go to the south- west corner of the village or house at a distance of an arrow-shot for stooling and passing urine; should not pour the water used for washing the face and the legs, in the courtyard; should not pass urine in one's own shadow, or in the shade of a tree, or facing cow, the Sun, fire, wind, teacher and Brahmin. Ploughed fields, fields where grains are ready for harvest, cattleshed, crowd, path, lakes or rivers and their banks, are places, forbidden for stooling or passing urine. When there is no danger, a wise man should pass urine, facing the north in the day and facing south at night. When passing excrement the ground should be covered with grass and his head should be covered with cloth. Should not sit long or talk much when stooling.

3) The conduct of ablution after answering the calls of nature and rinsing the mouth after meals. Soil such as taken from white ant-hill, ground thrown up by moles or rats, soil at the bottom of water, remainder of soil used by another, soil taken from the wall, soil gathered by worms and flies, ploughed soil etc. should not be used for ablu- tion. By using soil, do the cleansing of the urethra once, the anus thrice, the left hand ten times, and both the hands together, seven times. After this use pure water (in which there is no mud or foam and which has no foul smell) and rinse the mouth. Take soil again and wash the legs with it. Rinse the mouth thrice and wipe the face twice. Then holding water in the hand, touch the apertures in the head such as eye, etc. the crest of the head, both upper arms, navel and heart. With this rinsing take bath. After bath, with the help of a mirror, tie the hair, anoint the eyes with collyrium, and wear flower garlands etc. carefully. Bathing should be done in river, rivulet, lake, jungle-stream, mountain or holy bath (tīrtha), or draw water from the well and bathe there or carry well-water home and bathe there. After the bath put on clean dress. Then take some water in the hand, offer it as oblation to gods, sages, and the manes with care. Throw water thrice for the blessing of the gods and hermits and to Prajāpati once, as ordained. In the same way, to the manes and the great ancestors also give oblation of water thrice.

After so much is done do the customary sacrificial offerings, prayer etc. to Devī. Then invite guests to the house and welcome them. (Viṣṇu Purāṇa, Aṁśa 3, Chapter 11).


_______________________________
*1st word in right half of page 660 (+offset) in original book.