कर्णवेध

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

कर्णवेधः, पुं, (कर्णयोः कर्णस्य वा वेधः वेधनम् ।) कर्णयोश्छिद्रकरणम् । काण्वधान इति भाषा । तस्य विधिर्यथा । मदनरत्ने वशिष्ठश्रीधरौ ॥ “मामे षष्ठे सप्तमे वाष्टमे वा येध्यौ कर्णौ द्वादशे षोडशेऽह्नि । मध्येनाह्नः पूर्व्वभागे न रात्रौ नक्षत्रे द्वे द्वे तिथी वर्ज्जयित्वा” ॥ अत्र जन्ममासो वर्ज्ज्यः । ज्योतिर्निबन्धे गर्गः । “मासे षष्ठे सप्तमे वाप्यष्टमे मासि वत्सरे । कर्णवेधं प्रशंसन्ति पुष्ट्यायुःश्रीविवृद्धये” ॥ मदनरत्ने । “प्रथमे सप्तमे मासि अष्टमे दशमेऽथवा । द्वादशे च तथा कुर्य्यात् कर्णवेधं शुभावहम्” ॥ हेमाद्रौ व्यासः । “कार्त्तिके पौषमासे वा चैत्रे वा फाल्गुनेऽपि वा । कर्णवेधं प्रशंसन्ति शुक्लपक्षे शुभे दिने” ॥ श्रीधरः । “हरिहरकरचित्रासौम्यपौष्णोत्तरार्य्या- दितिवसुषु घटाली सिंहवर्ज्ज्येषु लग्ने । शशिगुरुबुधकाव्यानां दिने पर्ब्बरिक्ता- रहिततिथिषु शुद्धे नैधने कर्णवेधः” ॥ मदनरत्ने वृहस्पतिः । “द्वितीया दशमी षष्ठी सप्तमी च त्रयोदशी । द्वादशी पञ्चमी शस्ता तृतीया कर्णवेधने ॥ सौवर्णी राजपुत्त्रस्य राजती विप्रवैश्ययोः । शूद्रस्य चायसी सूची मध्यमाष्टाङ्गुलात्मिका” ॥ हेमाद्रौ देवलः । “कर्णरन्ध्रं रवेश्छाया न विशेदग्रजन्मनः । तं दृष्ट्वा विलयं यान्ति पुण्यौघाश्च पुरातनाः” ॥ शङ्खः । “अङ्गुष्ठमात्रशुषिरौ कर्णौ न भवतो यदि । तस्मै श्राद्धं न दातव्यं दत्तञ्चेदासुरं भवेत्” ॥ इति निर्णयसिन्धुः । कर्णषट्कदोषनिवारणार्थं कर्णस्य वेधनम् । सोदरभ्रातॄणां संस्काराणाञ्च पौर्ब्बापर्य्यक्रमः कर्णवेधस्यासंस्काररूपत्वात् न तथा नियमः । यथा, -- “यदापत्यद्वयं तिष्ठेत् सम्भवोऽप्यपरस्य च । कर्णषट्कं विजानीयाद्गर्हितं तत्त्रयस्य च ॥ इत्याशङ्क्य तयोर्म्मध्ये शुद्धिर्यस्याथ वत्सरे । कर्णवेधो हितस्तस्य तस्य ज्येष्ठविचारणा ॥ षट्कर्णोत्पत्तिमाशङ्क्य भानोः शुद्ध्यासमेऽपि च । कर्णौ वेध्यौ न दोषः स्यादन्यथा मरणं भवेत्” ॥ इति मलमासतत्त्वे माण्डव्यवचनम् ॥ अस्य काल- नियमो यथा, -- राजमार्त्तण्डे । “न जन्ममासे न च चैत्रपौषे न वर्षयुग्मे न हरौ प्रसुप्ते । रवौ च दुष्ठे न च कृष्णपक्षे न जन्मभे कर्णविधिः प्रशस्तः” ॥ तथा दीपिकायाम् । “नो जन्मेन्दुभमाससूर्य्यरविजक्ष्माजाहसुप्ताच्युते शम्तेऽर्केलघुविष्णुयुग्ममृदुभस्वात्युत्तरादित्यभैः । सौम्यैस्त्र्यायत्रिकोणकण्टकगतैः पापौस्त्रिलाभारिगै रोजोऽब्दे श्रुतिवेध इज्यसितभे लग्ने तु काले शुभे ॥ अत्रापि तिथ्यङ्गादिविद्धमृक्षं वर्जयेत् ॥ यथाह गर्गः । “कर्णवेधव्रते कुर्य्यादुदङ्मार्गस्थिते रवौ । दक्षिणाशास्थिते भानौ नैव कुर्य्यात् कथञ्चन” ॥ इनि ज्योतिषतत्त्वम् ॥

शब्दसागरः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

कर्णवेध¦ m. (-धः)
1. Boaring the ears: as a religious ceremony it is per- formed where there are three sons, to prevent one of them from dying.
2. Piercing the ear in general. E. कर्ण, and वेध piercing. कान छिदना

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

कर्णवेध/ कर्ण--वेध m. " ear-boring " (a religious ceremony sometimes performed as a संस्कारor to prevent a woman from dying if the birth of a third son be expected) PSarv.

कर्णवेध/ कर्ण--वेध m. piercing the ear to receive ear-rings.