अ

English

First letter among alphabets

अ

संस्कृतम्

अक्षरम्

वर्णमालायां प्रथमम् अक्षरम्,विष्णुः,अकारॊ वासुदॆवः स्यात्

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

अ, अकारः । आद्यस्वरवर्णः । अस्योच्चारणस्थानं कण्ठः । स तु ह्रस्वो दीर्घः प्लुतश्च भवति । इति व्याकरणं ॥ अस्य लेखनप्रकारो यथा, -- “दक्षतः कुण्डली भूत्वा कुञ्चिता वामतो गता । ततोर्द्ध्वसङ्गता रेखा दक्षोर्द्ध्वा तासुशङ्करः ॥ विधिर्नारायणश्चैव सन्तिष्ठेत् क्रमतः सदा । अर्द्धमात्रा शक्तिरूपा ध्यानमस्य च कथ्यते ॥” इति वर्णोद्धारतन्त्रं ॥ अस्य तत्त्वं यथा, -- “श्टणु तत्त्वमकारस्य अतिगोप्यं वरानने । शरच्चन्द्रप्रतीकाशं पञ्चकोणमयं सदा ॥ पञ्चदेवमयं वर्णं शक्तित्रयसमन्वितं । निर्गुणं त्रिगुणोपेतं स्वयं कैवल्यमूर्त्तिमान् ॥ विन्दुतत्त्वमयं वर्णं स्वयं प्रकृतिरूपिणी” । इति कामधेनुतन्त्रं ॥ अस्य पर्य्यायः । “अः श्रीकण्ठो मातृकाद्योऽनन्तो विष्णुरनुत्तरः” । इति वीजवर्णाभिधानं ॥ अन्यच्च । “अः श्रीकण्ठः सुरेशश्च ललाटञ्चैकमात्रिकः । पूर्णोदरी सृष्टिमेधौ सारस्वतः प्रियम्बदः ॥ महाब्राह्मी वासुदेवो धनेशः केशवोऽमृतं । कीर्त्तिर्निवृत्तिर्व्वागीशो नरकारिर्हरो मरुत् ॥ ब्रह्मा वामाद्यजो ह्रस्वः करसुः प्रणवाद्यकः” । प्रणवाद्यावयव इत्यर्थः । “ब्रह्माणी कामरूपश्च कामेशी वासिनी बियत् ॥ विश्वेशः श्रीविष्णुकण्ठौ प्रतिपत्तिथिरंशिनी । अर्कमण्डलवर्णाद्यौ ब्राह्मणः कामकर्षिणी” ॥ इति वर्णाभिधानतन्त्रं ॥

अ, व्य, अभाबः । अल्पः । निषेधः । अनुकम्पा । इति मेदिनी । (नञोऽयमकारः षड्विधान् नञर्थान् बोध- यति । यथा, -- “तत्सादृश्यमभावश्च तदन्यत्वं तदल्पता । अप्राशस्त्यं विरोधश्च नञर्थाः षट् प्रकीर्त्तिताः” ॥ इति । सादृश्ये यथा -- अब्राह्मणः ब्राह्मणसदृश- इत्यर्थः । अभावे यथा -- अभोजनं भोजनाभावः । अन्यत्वे यथा, -- पटः अघटः, पटः घटभिन्न- इत्यर्थः । अल्पत्वे यथा -- अनुदरी कन्या अल्पोदरी इत्यर्थः । अप्राशस्त्ये यथा, -- अधनं चर्म्मधनं, चर्म्मधनम् अप्रशस्तधनम् इत्यर्थः । विरोधे यथा -- अधर्म्मः परापकारः, परापकारः धर्म्मविरोधी इत्यर्थः ।)

अः, पुं, (अतति सर्व्वं व्याप्नोति इति अततेर्डः) विष्णुः । इति मेदिनी । “अकारो विष्णुरुद्दिष्ट उकारस्तु महेश्वरः । मकार उच्यते ब्रह्मा प्रणवेन त्रयो मताः” ॥ इति दुर्गादासधृतवचनं । (क्ली । ब्रह्म । यथा, -- अ इ उ ए ओ ओम् कलाश्च मूलं ब्रह्म इति कीर्त्तितम्, इति अग्निपुराणम् ।)

अम्, व्य, (अम् + क्विप्, स्वरादित्वादव्ययत्वमस्य ।) शीघ्रता । अल्पं । इति व्याडिः ॥

अम् अंकारः । स तु अनुस्वारः । तन्त्रमते पञ्चदश- स्वरवर्णः । (स तु पाणिन्यादिमते अयोगवाह एव “अयोगवाहा विज्ञेया आश्रयस्थानभागिनः” । इत्यक्तेः । नस्ति योगः अक्षरसमाम्नायसूत्रेषु येषां ते अयोगास्तथापि वाहयन्ति णत्वषत्वकार्य्यं नि- र्व्वाहयन्तीति वाहाः अयोगाश्च ते वाहाश्चेति अयोगवाहा अनुस्वारविसर्गजिह्वामूलीयोपाध्मा- नीया इत्यर्थः ।) विन्दुमात्रानुनासिकवर्णोऽयं अकार उच्चारणार्थः । वोपदेवेनास्य नुरिति संज्ञा कृता । स तु नकार- मकारस्थानेऽपि भवति ॥ * ॥ “नुवीपूर्ब्बेण संबद्धौ मून्यौ तु परगामिनौ । चत्वारोऽयोगवाहाख्या णत्वकर्म्मण्यचो मताः” ॥ इति दुर्गादासः ॥ * ॥ “अंकारं विन्दुसंयुक्तं पीतविद्युत्समप्रभम् । पञ्चप्राणात्मकं वर्णं ब्रह्मादिदेवतामयम् ॥ सर्व्वज्ञानमयं वर्णं विन्दुत्रयसमन्वितम्” ॥ इति कामधेनुतन्त्रम् ॥ (वङ्गीयभाषायाम् ।) तस्य लेखनप्रकारो यथा । “अकाररूपशीर्षे तु दक्षिणे विन्दुरूपिणी । ब्रक्ष्मा विष्णुश्च रुद्रश्च क्रमशस्तासु तिष्ठति ॥ या तु विन्दुमयी रेखा सैवाद्या शक्तिरीरिता” ॥ इति वर्णोद्धारतन्त्रम् ॥ * ॥ अस्य नामानि यथा । “अंकारश्चक्षुषो दन्तो घटिका समगुह्यकः । प्रद्युम्नः श्रीमुखी प्रीतिर्वीजयोनिर्वृषध्वजः ॥ परं शशी प्रमाणीशः सोमविन्दुः कलानिधिः । अक्रूरश्चेतना नादपूर्णा दुःखहरः शिवः ॥ शिवः शम्भुर्नरेशश्च सुखदुःखप्रवर्त्तकः । पूर्णिमा रेवती शुद्धः कन्याचरवियद्रविः ॥ अमृताकर्षिणी शून्यं विचित्रा व्योमरूपिणी । केदारो रात्रिनाशश्च कुब्जिका चैव वुद्वुदः” ॥ इति तन्त्रशास्त्रम् ॥

अम्, क्ली, परं ब्रह्म । इत्येकाक्षरकोषः ॥ (महेश्वरः । यदुक्तम् महाभारते १३ । १७ । १२६ । “विन्दुर्विसर्गः सुमुखः शरः सर्व्वायुधः सहः” ॥)

अः अःकारः स च विसर्गः । द्विविन्दुमात्रकण्ठ्यवणा- ऽयं अकार उच्चारणार्थः । तन्त्रमते स च षोडश- स्वरवर्णः । (पाणिन्यादिमते अयं अयोगवाहएव । अयोगवाहस्य व्युत्पत्तिस्तु अनुस्वारशब्दे द्रष्टव्या ।) वोपदेवेनास्य विरिति संज्ञा कृता । स तु सका- ररकारयोः स्थानेऽपि भवति ॥ * ॥ “अःकारं परमेशानि ! विसर्गसहितं सदा । अःकारं परमेशानि ! रक्तविद्युत्प्रभामयम् ॥ पञ्चदेवमयो वर्णः पञ्चप्राणमयः सदा । सर्व्वज्ञानमयो वर्ण आत्मादितत्त्वसंयुतः ॥ विन्दुत्रयमयो वर्णः शक्तित्रयमयः सदा । किशोरवयसाः सर्व्वे गीतवाद्यादितत्पराः ॥ शिवस्य युवती एताः स्वयं कुण्डली मूर्त्तिमान्” ॥ इति कामधेनुतन्त्रम् ॥ (वङ्गीयभाषायां) तस्य लेखनप्रकारो यथा । “अकाररूपदक्षे तु द्विविन्दुरध ऊर्द्ध्वतः । ब्रह्मेशविष्णवस्तासु मात्रा शक्तिः समीरिता ॥ विन्दुद्वयान्विता रेखा सैवाद्या शक्तिरीरिता” ॥ इति वर्णोद्धारतन्त्रम् ॥ * ॥ अस्य नामानि यथा । “अः कण्ठको महासेनः कालापूर्णामृता हरिः । इच्छा भद्रा गणेशश्च रतिर्विद्यामुखी सुखम् ॥ द्विविन्दुरसना सोमोऽनिरुद्धो दुःखसूचकः । द्विजिह्वः कुण्डलं वक्त्रं सर्गः शक्तिर्निशाकरः सुन्दरी सुयशानन्ता गणनाथो महेश्वरः” ॥ इति तन्त्रशास्त्रम् ॥

अः, पुं, महेश्वरः । इत्येकाक्षरकोषः ॥ (यदुक्तम्, -- महाभारते १३ । १७ । १२६ । “विन्दुर्विसर्गः सुमुखः शरः सर्व्वायुधः सहः” ॥)

अमरकोशः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

अ अव्य।

निषेधः

समानार्थक:निर्,खलु,नहि,अ,नो,नापि

3।4।11।2।2

युक्ते द्वे सांप्रतं स्थानेऽभीक्ष्णं शश्वदनारते। अभावे नह्य नो नापि मास्म मालं च वारणे॥

पदार्थ-विभागः : , गुणः, मानसिकभावः

वाचस्पत्यम्

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

अ¦ पु॰ अवति रक्षति अतति सातत्येत्र तिष्ठतीति वा अव--अत--वा ड। विष्णौ
“अकारोविष्णुरुद्दिष्टौकारस्तु महेश्वरः। मकारस्तु स्मृतोब्रह्मा प्रणवस्तु त्रयात्मक” इति। अस्य(विष्णोः) अपत्यम् अत इञ् इः (कामः) अस्य (विष्णोः)पत्नी ङीप् ई (लक्ष्मीः)।

अ¦ अव्य॰ अव--प्रीणनादौ ड स्वरादिपाठादव्ययत्वम्। अभावे,प्रतिषेघे स्वल्पेऽर्थे अनुकम्पायां, सम्बोधने, अ अनन्त!। अधिक्षेपे, अ पचसि त्वं जाल्म!।
“उपसर्गस्वरविभक्ति-प्रतिरूपकाश्चेति” स्वरादिगणसूत्रे अ इति सिद्धान्त-कौमुद्यामुदाहृतं मनोरमायाञ्च अ संबोधने अधिक्षेपेनिषेधे चेति व्याख्यातम्।
“अभावे नह्यनोन” इत्यमर-टीकायां नञादेशोऽयमित्युक्तम्। स च आदेशः नखनमुच्या-दिभिन्नशब्दघटके उत्तरपदस्थे हलादौ शब्दे परे भवति। स तु नञर्थे एव स्थानितुल्यार्थकत्वादादेशस्य। नञर्थाश्चतत्सादृश्यमभावश्च तदन्यत्वं तदल्पता। अप्राशस्त्यं विरोधश्च नञर्थाः षट् प्रकीर्त्तिताः॥ इत्युक्तेः षड्विधाः। तत्र अब्राह्मणैत्यादौ ब्राह्मणसादृश्य-वत्त्वेन क्षत्त्रियादीनां बोधकता, अघटमित्यादौ घटा-भावस्य, अपटैत्यादौ पटभिन्नस्य, अनुदरा कन्येत्यादौअल्पोदरत्वस्य, अपशवो वै अन्ये गोऽश्वेभ्यैत्यादौ गवाश्व-भिन्नपशूनामप्राशस्त्यस्य, असुरः असितैत्यादौ च सुरसितविरोधस्य बोधकता। तत्रायं विशेषः नञः सर्व्वत्र अभावेभेदे च शक्तिः सादृश्योदौ तु निरूढलक्षणा। तत्र अघट-मित्यादौ अव्ययीभावे, अधन इत्यादौ बहुव्रीहौ भावकृदन्तोत्तरपदके
“अभेदः अज्ञानमित्यादौ” नञ्तत्पुरुषे चअभावबोधकता। भावकृदन्तभिन्नोत्तरपदनञ्तत्पुरुषे तुअघट इत्यादौ भिन्नत्वबोधकतेति। अत्रेदं बोध्यम्। समासे हलदौ उत्तरपदे नञः स्थाने अ इत्यादेशविधानेनसमासएवास्य नञर्थकस्य ऐत्यस्य प्रयोगः नान्यथा, सम्बो-[Page0035-b+ 30] धनाद्यर्थकस्य तु पृथक्प्रयोगः किन्तु
“नञोनलोपस्तिङिक्षेपे” इति वार्त्तिकेन तिङन्तपदे परेऽपि नञादेशस्य विधा-नात् तस्यैव पृथक्प्रयोगः। अधिकं नञ्शब्दार्थावसरेवक्ष्यते। अजीवनिरित्यादौ अधिक्षेपार्थकता अजस्रमित्यादौउप॰ स॰। तस्य च क्रियायोगात् प्रतियेधार्थकता।

अ¦
“अःश्रीकण्ठः सुरेशश्च ललाटं चैकमातृकः। पूर्णोदरी सृष्टिमेषौ सारखतप्रियंवदः। महाब्राह्मी वासुदेवो-धनेशः केशवोऽमृतम्। कीर्त्तिर्निवृत्तिर्वागीशो नरका-रिर्हरोमरुत्। ब्रह्मा रामानुजोह्रस्व कामश्च प्रणवाद्यकः। ब्रह्माणी कामरूपश्च कामेशीवासिनी वियत्। विश्वेशःश्रीविष्णुकण्ठौ प्रतिपत्तिथिरश्विनी। अर्कमण्डलं वर्णाद्योब्राह्मणः कामकर्षिणी”। [Page1598-a+ 38]

अ¦
“शृणु तत्त्वमकारस्य अतिगोप्यंवरानने!। शरच्-चन्द्रप्रतीकाशं पञ्चकोशमयं सदा। पञ्चदेवमयं वर्णंशक्तित्रयसमन्वितम्। निर्गुणं त्रिगुणोपेतं स्वयं कैव-ल्यमूर्त्तिमत्। विन्दुतत्त्वमयं वर्णं स्वयंप्रकृतिरूपकम्”।

शब्दसागरः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

अ¦ The first letter of the alphabet, and inherent short vowel.

अ¦ ind.
1. NO, not.
2. A private, prohibitive, and diminutive particle.
3. An interjection of pity. It also implies degrees of difference, and similarity. As a negative prefix to words beginning with a vowel, अ is changed to अन्, as अ and अन्त form अनन्त।

अ¦ m. (अः) A name of VISHN4U.

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

अ [a], The first letter of the alphabet; अक्षंराणामकारो$स्मि Bg.1.33. -अः [अवति, अतति सातत्येन तिष्ठतीति वा; अव्-अत् वा, ड Tv.]

N. of Viṣṇu, the first of the three sounds constituting the sacred syllable ओम्; अकारो विष्णुरुद्दिष्ट उकारस्तु महेश्वरः । मकारस्तु स्मृतो ब्रह्मा प्रणवस्तु त्रयात्मकः ॥ For more explanations of the three syllables अ, उ, म् see ओम्.

N. of Śiva, Brahmā, Vāyu, or Vaiśvānara. [अः कृष्णः शंकरो ब्रह्मा शक्रः सोमो$निलो$नलः । सूर्यः प्राणो यमः कालो वसन्तः प्रणवः सुखी ॥ Enm. अः स्याद् ब्रह्मणि विष्ण्वीशकूर्माणङ्करणेषु च। गौरवे$न्तःपुरे हेतौ भूषणे$ङ्घ्रावुमेज्ययोः ॥ Nm. अः शिखायां सिद्धमन्त्रे प्रग्राहे$र्के रथार्वणि । चक्रे कुक्कुटमूर्ध्नीन्दुबिम्बे ब्रह्मेशविष्णुषु ॥ ibid. Thus अः means Kṛiṣṇa, Śiva, Brahmā, Indra, Soma, Vāyu, Agni, the Sun, the life-breath, Yama, Kāla, Vasanta, Praṇava, a happy man, a tortoise, a courtyard, a battle, greatness, a female apartment in a palace, an object or a cause, an ornament, a foot, Umā, sacrifice, a flame, a particularly efficacious mantra, reins, the horse of chariot, a wheel, the head of a cock, the disc of the moon]; ind.

A Prefix corresponding to Latin in, Eng. in or un, Gr. a or an, and joined to nouns, adjectives, indeclinables (or rarely even to verbs) as a substitute for the negative particle ऩञ्, and changed to अन् before vowels (except in the word अ-ऋणिन्). The senses of न usually enumerated are six(a) सादृश्य 'likeness' or 'resemblance', अब्राह्मणः one like a Brāhmaṇa (wearing the sacred thread &c.), but not a Brāhmaṇa; a Kṣatriya, or a Vaiśya; अनिक्षुः a reed appearing like इक्षु, but not a true इक्षु. (b) अभाव 'absence', 'negation', 'want', 'privation'; अज्ञानम् absence of knowledge, ignorance; अक्रोधः, अनङ्गः, अकण्टकः, अघटः &c. (c) अन्यत्व 'difference' or 'distinction'; अपटः not a cloth, something different from, or other than, a cloth. (d) अल्पता 'smallness', 'diminution', used as a diminutive particle; अनुदरा having a slender waist (कृशोदरी or तनुमध्यमा). (e) अप्राशस्त्य 'badness', 'unfitness', having a depreciative sense; अकालः wrong or improper time; अकार्यम् not fit to be done, improper, unworthy, bad act. (f) विरोध 'opposition', 'contrariety'; अनीतिः the opposite of morality; immorality; असित not white, black; असुर not a god, a demon &c. These senses are put together in the following verse: तत्सादृश्यमभावश्च तदन्यत्वं तदल्पता । अप्राशस्त्यं विरोधश्च ऩञर्थाः षट् प्रकीर्तिताः ॥ See न also. With verbal derivatives, such as gerunds, infinitives, participles, it has usually the sense of 'not'; अदग्ध्वा not having burnt; अपश्यन् not seeing; so असकृत् not once; अमृषा, अकस्मात् &c. Sometimes in बहुव्रीहि अ does not affect the sense of the second member: अ-पश्चिम that which has no last, i. e. best, topmost; e. g. विपश्चितामपश्चिमः cf. also R.19.1. अनुत्तम having no superior, unsurpassed, most excellent: (for examples see these words).

An interjection of (a) Pity (ah !) अ अवद्यं P.I.1.14 Sk. (b) Reproach, censure (fie, shame); अपचसि त्वं जाल्म P.VI.3.73 Vārt. See अकरणि, अजीवनि also. (c) Used in addressing; अ अनन्त. (d) It is also used as a particle of prohibition.

The augment prefixed to the root in the formation of the Imperfect, Aorist and Conditional Tenses. N. B. The application of this privative prefix is practically unlimited; to give every possible case would almost amount to a dictionary itself. No attempt will, therefore, be made to give every possible combination of this prefix with a following word; only such words as require a special explanation, or such as most frequently occur in literature and enter into compounds with other words, will be given; others will be found self-explaining when the English 'in', 'un', or 'not', is substituted for अ or अन् before the meaning of the second word, or the sense may be expressed by 'less', 'free from', 'devoid or destitute of' &c.; अकथ्य unspeakable; अदर्प without pride, or freedom from pride; अप्रगल्भ not bold; अभग unfortunate; अवित्त destitute of wealth &c. In many cases such compounds will be found explained under the second member. Most compounds beginning with अ or अन् are either Tatpuruṣa or Bahuvrīhi (to be determined by the sense) and should be so dissolved.

अम् [am], ind.

Quickly.

A little. cf. also अं सुखं कश्मलं दुःखं पूर्णं दूरं गतं वरम् Enm.

अम् [am], 1 P. [अमति, अमितुम्, अमित Ved. pres. अमिति; अमीति]

To go; to go to or towards.

To serve, honour.

To sound.

To eat.

To be pernicious or dangerous; वराहमिन्द्र एमुषम् Rv.8.77.1.1 P. or Caus. (आमयति)

To come upon, attack, afflict with sickness or pain from disease.

To be ill or be afflicted or diseased. _With सम् Ved. 1 A.

to convince oneself of, ascertain.

to ally or connect oneself with.

To fix or settle oneself.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

अ the first short vowel inherent in consonants.

अ ( प्रगृह्यSee. ) , a vocative particle([ अ अनन्त, O विष्णु]) T.

अ interjection of pity , Ah!

अ (before a vowel अन्, exc. अ-ऋणिन्) , a prefix corresponding to Gk. ? , ? , Lat. in , Goth. and Germ. un , Eng. inorun , and having a negative or privative or contrary sense( अन्-एकnot one ; अन्-अन्तendless ; अ-सत्not good ; अ-पश्यत्not seeing)

अ rarely prefixed to Inf. ( अ-स्वप्तुम्not to sleep Ta1n2d2yaBr. )and even to forms of the finite verb( अ-स्पृहयन्तिthey do not desire BhP. S3is3. )and to pronouns( अ-सःnot he S3is3. ; अ-तद्not that BhP. )

अ occasionally denoting comparison( अ-ब्राह्मणlike a ब्रह्मन्T. )

अ sometimes disparagement( अ-यज्ञa miserable sacrifice)

अ sometimes diminutiveness(See. अ-कर्ण, अन्-उदरा)

अ rarely an expletive(See. अ-कुप्य, अ-पूप). According to Pa1n2. 6-2 , 161 , the accent may be optionally either on the first or last syllable in certain compounds formed with अ(as अ-तीक्ष्णor अ-तीक्ष्ण, अ-शुचिor अ-शुचि, अन्-अन्नor अन्-अन्न)

अ the same applies to stems ending in तृaccentuated on the first syllable before अis prefixed

अ See. also अ-तूर्तand अ-तूर्त, अ-भिन्नand अ-भिन्न, etc.

अ the base of some pronouns and pronom. forms , in अस्य, अत्र, etc.

अ the augment prefixed to the root in the formation of the imperfect , aorist , and conditional tenses (in the वेदoften wanting , as in Homer , the fact being that originally the augment was only prefixed in principal sentences where it was accentuated , whilst it was dropped in subordinate sentences where the root-vowel took the accent).

अ m. N. of विष्णुL. (especially as the first of the three sounds in the sacred syllable ओम्).

Purana Encyclopedia

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

A. Location: In the north (prayayāv uttarāṁ tasmād diśam) 2. 24. 1.


B. Description: Delightful (ramya) 2. 24. 19.


C. Epic event: It was ruled by Cirāyudha: Arjuna defeated him in battle in his expedition to the north of Indraprastha before the Rājasūya (tataḥ siṁhapuraṁ ramyaṁ citrāyudhasurakṣitam/prāmathad…pākaśāsanir āhave//) 2. 24. 19.


_______________________________
*3rd word in right half of page p579_mci (+offset) in original book.

aṁśāvataraṇa .............................. p165
akarkara ...................................... p1
akālakaumudī .............................. p229
akūpāra ........................................ p1
akṛṣṭa .......................................... p605
akṣayavaṭa .................................. p285
akṣisaṁtarjana .......................... p90
agastyatīrtha ............................ p285
agastyavaṭa ................................ p285
agastyaśiṣyasya āśramaḥ ........ p507
agastyasaras .............................. p286
agastyāśrama .............................. p507
agnikuṇḍa .................................... p503
agnitīrtha .................................. p286
agnidhārā .................................... p286
agniyonija .................................. p605
agnivarṣa .................................... p158
agniveśya .................................... p605
agniśiras .................................... p286
agneḥ puram ................................ p286
agratejas .................................... p1
aghamarṣaṇa ................................ p165
aṅga .............................................. p605
aṅgaka .......................................... p605
aṅgada .......................................... p1
aṅgada .......................................... p608
aṅgamalada .................................. p608
aṅgāraka ...................................... p229
aṅgāraparṇa ................................ p286
aṅgiras ........................................ p608
aṅgiromata .................................. p226
acyutasthala .............................. p507
aja ................................................ p609
añjana .......................................... p2
añjana .......................................... p287
añjanābha .................................... p287
aṭavika ........................................ p609
atikṛṣṇā ...................................... p287
atiṣaṇḍa ...................................... p2
atharvan ...................................... p165
atharvaśiras .............................. p166
atharvāṅgirasa .......................... p166
atharvāṅgirasī .......................... p166
adrijā .......................................... p287
adhivaṁśya .................................. p287
adhṛṣyā ........................................ p287
anagha .......................................... p2
ananta .......................................... p2
anantavijaya .............................. p90
anaraka ........................................ p287
anala ............................................ p2
anājanman .................................... p287
anila ............................................ p2
anilātmaja .................................. p2
anīla ............................................ p3
anukramaṇī .................................. p167
anugītā ........................................ p167
anudyūta ...................................... p167
anupāvṛśca .................................. p609
anumati ........................................ p230
anurādhā ...................................... p230
anuśāsana .................................... p168
anūpa ............................................ p609
anūpavāsika ................................ p609
antaḥśilā .................................... p287
antakadaṇḍa ................................ p90
antargiri .................................... p288
antargirya .................................. p609
antardhāna .................................. p90
antākhī ........................................ p508
antyaja ........................................ p610
andha ............................................ p3
andha ............................................ p610
andhaka ........................................ p610
andhakāra .................................... p288
andhakāraka ................................ p616
andhra .......................................... p616
andhraka ...................................... p616
aparakāśi .................................... p617
aparakunti .................................. p617
aparanandā .................................. p288
aparandhra .................................. p617
aparaparyaṭa .............................. p508
aparavartaka .............................. p617
aparājita .................................... p3
aparānta ...................................... p288
aparānta ...................................... p617
apāṁ pater āyatanam ................ p602
apāṁ hradaḥ ................................ p288
abhaya .......................................... p168
abhijit ........................................ p230
abhimanyuvadha .......................... p168
abhisāra ...................................... p618
abhisārī ...................................... p508
abhīṣāha ...................................... p618
amarathoraga .............................. p619
amarāṇāṁ hradaḥ ........................ p288
amarāvati .................................... p508
amarāvatī .................................... p508
ambarīṣa ...................................... p3
ambaṣṭha ...................................... p619
ambā .............................................. p503
ambuvaśya .................................... p288
ambuvāhinī .................................. p288
ambopākhyāna .............................. p168
ayojāla ........................................ p90
ayodhyā ........................................ p509
araṇyā .......................................... p288
ariṣṭanemi .................................. p3
aruṇa ............................................ p3
aruṇā ............................................ p289
aruṇātmaja .................................. p3
aruṇānuja .................................... p3
arantukasya tīrtham ................ p288
arundhatī .................................... p283
arundhatīvaṭa ............................ p289
arghābhiharaṇa .......................... p168
arjunasya vane vāsaḥ .............. p168
ardhacandra ................................ p90
arbuda .......................................... p289
arbuda .......................................... p3
alakanandā .................................. p289
alakā^1 ........................................ p510
alakā^2 ........................................ p510
alamba .......................................... p290
alarka .......................................... p3
avatīrṇa ...................................... p290
avanti .......................................... p621
avantī .......................................... p510
aśani ............................................ p159
aśokatīrtha ................................ p290
aśmaka .......................................... p621
aśmagītā ...................................... p168
aśmavarṣa .................................... p91
aśvakranda .................................. p4
aśvataka ...................................... p622
aśvatara ...................................... p290
aśvatara ...................................... p4
aśvatīrtha .................................. p290
aśvatthāman ................................ p4
aśvanadī ...................................... p290
aśvamedha .................................... p510
aśvamedhika ................................ p169
aśvayuja ...................................... p230
aśvarathā .................................... p291
aśvarāja ...................................... p4
aśvaśaka ...................................... p621
aśvaśiras .................................... p291
aśvasena ...................................... p4
aśvinor āyatanam ...................... p602
aśvinos tīrtham ........................ p291
aṣāḍhā .......................................... p231
aṣṭādaśāvara .............................. p622
aṣṭāvakra .................................... p291
aṣṭāvakrīya ................................ p169
asiknī .......................................... p291
asita ............................................ p169
asita ............................................ p291
asitadhvaja ................................ p85
asipatravana .............................. p291
asta .............................................. p291
astramāyā .................................... p159
ahar .............................................. p292
ahalyāyāḥ hradaḥ ...................... p292
ahicchatra .................................. p622
ahicchatrā .................................. p510

Mahabharata Cultural Index

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

A. Location: In the north (prayayāv uttarāṁ tasmād diśam) 2. 24. 1.


B. Description: Delightful (ramya) 2. 24. 19.


C. Epic event: It was ruled by Cirāyudha: Arjuna defeated him in battle in his expedition to the north of Indraprastha before the Rājasūya (tataḥ siṁhapuraṁ ramyaṁ citrāyudhasurakṣitam/prāmathad…pākaśāsanir āhave//) 2. 24. 19.


_______________________________
*3rd word in right half of page p579_mci (+offset) in original book.

aṁśāvataraṇa .............................. p165
akarkara ...................................... p1
akālakaumudī .............................. p229
akūpāra ........................................ p1
akṛṣṭa .......................................... p605
akṣayavaṭa .................................. p285
akṣisaṁtarjana .......................... p90
agastyatīrtha ............................ p285
agastyavaṭa ................................ p285
agastyaśiṣyasya āśramaḥ ........ p507
agastyasaras .............................. p286
agastyāśrama .............................. p507
agnikuṇḍa .................................... p503
agnitīrtha .................................. p286
agnidhārā .................................... p286
agniyonija .................................. p605
agnivarṣa .................................... p158
agniveśya .................................... p605
agniśiras .................................... p286
agneḥ puram ................................ p286
agratejas .................................... p1
aghamarṣaṇa ................................ p165
aṅga .............................................. p605
aṅgaka .......................................... p605
aṅgada .......................................... p1
aṅgada .......................................... p608
aṅgamalada .................................. p608
aṅgāraka ...................................... p229
aṅgāraparṇa ................................ p286
aṅgiras ........................................ p608
aṅgiromata .................................. p226
acyutasthala .............................. p507
aja ................................................ p609
añjana .......................................... p2
añjana .......................................... p287
añjanābha .................................... p287
aṭavika ........................................ p609
atikṛṣṇā ...................................... p287
atiṣaṇḍa ...................................... p2
atharvan ...................................... p165
atharvaśiras .............................. p166
atharvāṅgirasa .......................... p166
atharvāṅgirasī .......................... p166
adrijā .......................................... p287
adhivaṁśya .................................. p287
adhṛṣyā ........................................ p287
anagha .......................................... p2
ananta .......................................... p2
anantavijaya .............................. p90
anaraka ........................................ p287
anala ............................................ p2
anājanman .................................... p287
anila ............................................ p2
anilātmaja .................................. p2
anīla ............................................ p3
anukramaṇī .................................. p167
anugītā ........................................ p167
anudyūta ...................................... p167
anupāvṛśca .................................. p609
anumati ........................................ p230
anurādhā ...................................... p230
anuśāsana .................................... p168
anūpa ............................................ p609
anūpavāsika ................................ p609
antaḥśilā .................................... p287
antakadaṇḍa ................................ p90
antargiri .................................... p288
antargirya .................................. p609
antardhāna .................................. p90
antākhī ........................................ p508
antyaja ........................................ p610
andha ............................................ p3
andha ............................................ p610
andhaka ........................................ p610
andhakāra .................................... p288
andhakāraka ................................ p616
andhra .......................................... p616
andhraka ...................................... p616
aparakāśi .................................... p617
aparakunti .................................. p617
aparanandā .................................. p288
aparandhra .................................. p617
aparaparyaṭa .............................. p508
aparavartaka .............................. p617
aparājita .................................... p3
aparānta ...................................... p288
aparānta ...................................... p617
apāṁ pater āyatanam ................ p602
apāṁ hradaḥ ................................ p288
abhaya .......................................... p168
abhijit ........................................ p230
abhimanyuvadha .......................... p168
abhisāra ...................................... p618
abhisārī ...................................... p508
abhīṣāha ...................................... p618
amarathoraga .............................. p619
amarāṇāṁ hradaḥ ........................ p288
amarāvati .................................... p508
amarāvatī .................................... p508
ambarīṣa ...................................... p3
ambaṣṭha ...................................... p619
ambā .............................................. p503
ambuvaśya .................................... p288
ambuvāhinī .................................. p288
ambopākhyāna .............................. p168
ayojāla ........................................ p90
ayodhyā ........................................ p509
araṇyā .......................................... p288
ariṣṭanemi .................................. p3
aruṇa ............................................ p3
aruṇā ............................................ p289
aruṇātmaja .................................. p3
aruṇānuja .................................... p3
arantukasya tīrtham ................ p288
arundhatī .................................... p283
arundhatīvaṭa ............................ p289
arghābhiharaṇa .......................... p168
arjunasya vane vāsaḥ .............. p168
ardhacandra ................................ p90
arbuda .......................................... p289
arbuda .......................................... p3
alakanandā .................................. p289
alakā^1 ........................................ p510
alakā^2 ........................................ p510
alamba .......................................... p290
alarka .......................................... p3
avatīrṇa ...................................... p290
avanti .......................................... p621
avantī .......................................... p510
aśani ............................................ p159
aśokatīrtha ................................ p290
aśmaka .......................................... p621
aśmagītā ...................................... p168
aśmavarṣa .................................... p91
aśvakranda .................................. p4
aśvataka ...................................... p622
aśvatara ...................................... p290
aśvatara ...................................... p4
aśvatīrtha .................................. p290
aśvatthāman ................................ p4
aśvanadī ...................................... p290
aśvamedha .................................... p510
aśvamedhika ................................ p169
aśvayuja ...................................... p230
aśvarathā .................................... p291
aśvarāja ...................................... p4
aśvaśaka ...................................... p621
aśvaśiras .................................... p291
aśvasena ...................................... p4
aśvinor āyatanam ...................... p602
aśvinos tīrtham ........................ p291
aṣāḍhā .......................................... p231
aṣṭādaśāvara .............................. p622
aṣṭāvakra .................................... p291
aṣṭāvakrīya ................................ p169
asiknī .......................................... p291
asita ............................................ p169
asita ............................................ p291
asitadhvaja ................................ p85
asipatravana .............................. p291
asta .............................................. p291
astramāyā .................................... p159
ahar .............................................. p292
ahalyāyāḥ hradaḥ ...................... p292
ahicchatra .................................. p622
ahicchatrā .................................. p510

Vedic Rituals Hindi

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

अ पु.
संस्कृत वर्णमाला का प्रथम वर्ण [विशेषतया तीन दिन तक चलने वाले सोम-याग (त्रिरात्र) के प्रथम दिन आज्य स्तोत्र में ‘अगन् आयाहि वीतये’ ऋ.वे. 6.16.1० के आरम्भ में उच्चरित किया जाता है (पश्चाद्वर्ती = बाद वाले दो दिन में अर्थात् दूसरे एवं तीसरे दिन ‘क’ एवं ‘हो’ के साथ उच्चारित होता है, ऋ.वे. 8.84.4 एवं ऋ.वे. 3.27.7) “एषा उ वा प्रत्यक्षं वाग् यज्जिह्वाग्रेण एतद्वाचो वदति यद् ‘अ’ इति”, पञ्च. ब्रा. 2०.14.3।