अरति
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
अरतिः, पुं, (ऋ + अति ।) क्रोधः । इत्युणादिकोषः ॥
अरतिः, स्त्री, (रम् + क्तिन्, नञ्समासः ।) अनव- स्थितचित्तत्वं । इति रक्षितः ॥ क्रीडाभावः । इति कार्त्तिकः ॥ रतिविरहः । रतिशून्ये त्रि ॥ (विरक्तिः । प्रीतिविरहः । अनुरागराहित्यं । उत्साहहीनता । उद्यमाभावः । उद्योगराहित्यं । निश्चेष्टता । सुखाभावः । दुःखं । क्लेशः । औत्- सुक्यं । उद्वेगः । इष्टवियोगात् चित्तस्याकुलीभावः । यदुक्तं, -- “स्वाभीष्टवस्त्वलाभेन चेतसो यानवस्थितिः । अरतिः सा तु विज्ञेया” । सुष्ठुताभावः । अस्वास्थ्यं । “श्रमोऽरतिर्विवर्णत्वं वैरस्यं नयनप्लवः” । इति सुश्रुते ।)
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
अरति¦ पु॰ ऋ--अति।
१ क्रोधे। रम--क्तिन् न॰ त॰।
२ अनवस्थितचित्ततायाम्,
३ रागाभावे,
“मुखं कषाय-मरतिर्गौरवं कण्ठवक्षसोः” सुश्रुतः।
४ रतिविरहे,
५ उद्वेगे,
“स्वाभीष्टवस्त्वलाभेन चेतसो याऽनवस्थितिःअरतिःसा” इत्येवंरूपे
६ इष्टवियोगान्मनसोव्याकुलीभावे
७ असन्तोषे
“भृशसरतिं हि सद्वियोगः” इति। किरा॰ स्मरकृते
८ नायकदशाभेदे च स्त्री।
“दृङ्मनःसङ्गसङ्कल्पाजागरः कृशताऽरतिः। ह्रीत्यासोन्मादमूर्च्छ्रा-स्ताः इत्यनङ्गदशा दश” मल्लि॰। सा च विषयविद्वेषकरोति। न॰ ब॰।
९ रागहीने त्रि॰।
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
अरति¦ mfn. (-तिः-तिः-ति)
1. Dull, languid.
2. Discontented, unhappy. m. (-तिः) Anger, passion. f. (-तिः)
1. Dissatisfaction, discontent.
2. Dullness, languor.
3. Absence of pleasure, pain.
4. Anxiety, dis- tress. E. अ neg. and रति pleasure, or ऋ to go, and अति Una4di aff.
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
अरति [arati], a.
Dissatisfied, discontented.
Dull, languid, restless. -तिः f.
Absence of pleasure or amusement; अरतिर्जनसंसदि Bg.13.1. regarded as arising from the longings of love, स्वाभीष्टवस्त्वलाभेन चेतसो या$नवस्थितिः । अरतिः सा S. D.; one of the ten states of love-lorn persons (अनङ्गदशा); Mb.12.3.48.
Pain, distress; भृशमरतिमवाप्य तत्र Ki.1.49.
Anxiety, regret, uneasiness, agitation; संधत्ते भृशमरतिं हि सद्वियोगः Ki.5.51.
Dissatisfaction, discontent.
Languor, dullness.
A bilious disease. -तिः [ऋ-अति]
Anger, passion.
Ved. Going, moving quickly.
Moving flame.
Occupying, attacking.
Servant, manager, assistant.
A master.
An intelligent being.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
अरति/ अ-रति f. dissatisfaction , discontent , dulness , languor Buddh. Jain. etc.
अरति/ अ-रति f. anxiety , distress , regret MBh. BhP. etc.
अरति/ अ-रति f. anger , passion L.
अरति/ अ-रति f. a bilious disease L.
अरति/ अ-रति mfn. discontented L.
अरति m. ( रिSee. अर, अरम्) , " moving quickly " , a servant , assistant , manager , administrator RV. (for RV. v , 2 , 1 See. 2. अरत्नि)