अवग्रह
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
अवग्रहः, पुं, (अव + ग्रह + घञ् ।) वृष्टिरोधः । (अनावृष्टिः । “वृष्टिर्भवति शस्यानामवग्रहविशोषिणाम्” । “नभोनभस्ययोर्वृष्टिमवग्रह इवान्तरे” ॥ इति रघुवंशे ।) प्रतिबन्धकः । हस्तिललाटं । इति मेदिनी ॥ गजसमूहः । इति हारावली ॥ स्वभावः । इति त्रिकाण्डशेषः ॥ (यदुक्तं, -- “तौ स्थास्यतस्ते नृपतेर्निदेशे परस्परावग्रहनिर्विकारौ” । इति मालविकाग्निमित्रनाटकम् ।) ज्ञानविशेषः । इति हेमचन्द्रः ॥ शापः । इत्यमरटीकायां भर- तादयः ॥ (ग्रहणं । स्वीकारः । हरणं । अपसारणं । निरोधः । अवरोधः । “स रोचयामास परैश्च बन्धं प्रसह्य रक्षोभिवरग्रहञ्च” । इति रामायणे । अवान्तरपदसंज्ञां सूचयितुं पदपाठकाले किञ्चित्कालमवसानम् । अनादरः । निन्दासूचकवाक्यप्रयोगः ।)
अमरकोशः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
अवग्रह पुं।
वृष्टिविघातः
समानार्थक:अवग्राह,अवग्रह
1।3।11।1।4
वृष्टिर्वर्षं तद्विघातेऽवग्राहावग्रहौ समौ। धारासम्पात आसारः शीकरोऽम्बुकणाः स्मृताः॥
सम्बन्धि1 : वर्षम्
पदार्थ-विभागः : , अभावः, वृष्ट्यभावः
अवग्रह पुं।
गजललाटम्
समानार्थक:अवग्रह
2।8।38।1।1
अवग्रहो ललाटं स्यादीषिका त्वक्षिकूटकम्. अपाङ्गदेशो निर्याणं कर्णमूलं तु चूलिका॥
पदार्थ-विभागः : अवयवः
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
अवग्र(ग्रा)ह¦ पु॰ अव + ग्रह--घ
१ घञ् वा।
१ वृष्टिजलप्रतिबन्धे
“वृष्टिर्भवति शश्यानामवग्रहविशोषिणाम्”
“रावणावग्रह-क्लान्तमिति वागमृतेन सः”। नभोनभस्ययोर्वृष्टिमवग्रह-इवान्तरे” इति च रघुः
२ अनावृष्टौ च
“वृषव सीतां तदवग्रहक्षताम्” कुमा॰।
३ निग्रहे
“स्वयं विधाता सुरदैत्यरक्षसा-मनुग्रहावग्रहयोर्यदृच्छया” माघः। व्याकरणोक्तेर्सन्धिरा-हित्यरूपे
४ विच्छेदे
“इन्द्र्योसि विशौजाः य॰
१० ,
२८ मन्त्रे विडौजा इति प्राप्ते विशौजाश्छान्दन्द्रसमतएव पदकारो नावग्रहं चकार” वेददी॰।
५ प्रतिबन्धमात्रे
“अव-श्यभव्येष्वनवग्रहग्रहा यथा दिशा धावति वेघसः स्पृहा” नै॰।
६ गजसमूहे हारा॰
७ गजललाटे मेदि॰।
८ स्वभावेत्रिका॰ अवग्राहस्तु
९ शापे।
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
अवग्रह¦ m. (-हः)
1. Taking, acceptance.
2. Taking off or away, seizure.
3. Disrespect.
4. Drought.
5. Obstacle, impediment.
6. An elephant's forehead.
7. A herd of elephants.
8. Nature, original tempera- ment.
9. A sort of knowledge, a false idea.
10. An imprecation or term of abuse. E. अव before, ग्रह to take or seize, अप् affix: also अवग्राह।
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
अवग्रहः [avagrahḥ], 1 Separation of the component parts of a compound, or of other grammatical forms.
The mark or interval of such a separation; समासे$वग्रहो ह्रस्वसमकालः.
The syllable or letter after which such separation occurs, छन्दस्यृदवग्रहात् P.VIII.4.26.
A hiatus, absence of sandhi (as in धिक् तां च तं च मदनं च इमां च मां च instead of चेमां च) Bh.2.2.
The mark ($) used to mark the elision of अ after ए and ओ.
Withholding of rain, drought, failure of rain; वृष्टि- र्भवति शस्यानामवग्रहविशोषिणाम् R.1.62; रावणावग्रहक्लान्तमिति वागमृतेन सः 1.48; नभोनभस्ययोर्वृष्टिमवग्रह इवान्तरे 12.29; वृषेव सीतां तदवग्रहक्षताम् Ku.5.61.
An obstacle, impediment, hindrance, restraint; संसार˚ Māl.1 the bonds of fetters of worldly existence; प्रसह्य रक्षोभिरवग्रहं च Rām.; see अनवग्रह and निरवग्रह.
A herd of elephants
The forehead of an elephant; A part of the elephant's face, the flat level place in the middle of the elephant's forehead which joins the lower parts of the two Kumbhas; Mātaṅga L.5.6.
Nature, original temperament.
A sort of knowledge, a false idea.
Punishment (opp. अनुग्रह); अनुग्रहावग्र- हयोर्विधाता Śi.1.71.
An imprecation, a term of abuse.
An iron hook with which elephants are driven.
Obstinate insistance; obstinacy; कर्मण्यवग्र- हधियो भगवन्विदामः Bhāg.4.7.27.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
अवग्रह/ अव-ग्रह m. separation of the component parts of a compound , or of the stem and certain suffixes and terminations (occurring in the पदtext of the वेदs) Pra1t. etc.
अवग्रह/ अव-ग्रह m. the mark or the interval of such a separation Pra1t.
अवग्रह/ अव-ग्रह m. the syllable or letter after which the separation occurs VPra1t. Pa1n2. 8-4 , 26 , the chief member of a word so separated Pra1t.
अवग्रह/ अव-ग्रह m. obstacle , impediment , restraint PBr. etc.
अवग्रह/ अव-ग्रह m. (= वर्ष प्रतिबन्धPa1n2. 3-3 , 51 )drought Ragh. Katha1s.
अवग्रह/ अव-ग्रह m. nature , original temperament L.
अवग्रह/ अव-ग्रह m. " perception with the senses " , a form of knowledge Jain.
अवग्रह/ अव-ग्रह m. an imprecation or term of abuse L.
अवग्रह/ अव-ग्रह m. an elephant's forehead L.
अवग्रह/ अव-ग्रह m. a herd of elephants L.
अवग्रह/ अव-ग्रह m. an iron hook with which elephants are driven L.