आरण्य
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
आरण्य¦ त्रि॰ अरण्ये भवः ण। वनभवे
१ पशुपभृतौ पशवश्चद्विविधा ग्राम्या आरण्याश्च यथाह पैठी॰
“ग्राम्यारण्याश्च-तुर्द्दश गोरविरजोऽश्वोऽश्वतरोगर्द्दभोमनुष्यश्चेति सप्त ग्राम्याः[Page0794-b+ 38] पशवः, महिषवानरऋक्षसरीसृपरुरुपृषन्मृगाश्चेति सप्तार-ण्याः” एते च कर्मविशेषोपयुक्ता एतद्भिन्ना अन्येऽपि पशवःग्राम्या आरण्याश्च अश्वमेधशब्दे
५०
८ पृष्ठादौ उक्ताः। पशुत्वञ्चेह यागार्थालभ्यमानत्वसाम्यात् शकुनादीनामपि
“उष्ट्रो वा यदि मेषश्च्छागो वा यदि हयः। पशुस्थानेनियुक्तानां पशुशब्दोविधीयते” इति यज्ञपार्श्वोक्तेः। अतएव अश्वमेधे
“वसन्ताय कपिञ्जलानालभेत ग्रीष्माय कल-विङ्गान्” इत्यादौ पक्षिणामपि य॰ वे॰
२४ अ॰ मन्त्रव्या-ख्याने
“अथारण्याः पशव उच्यन्ते” वेददीपे उपक्रान्तम्अन्ते च कपिञ्जलादयः पृषतान्ताः आरण्याः पशवइत्युक्तं तच्च अश्वमेधशब्दे
५१
० पृष्ठे दृश्यम् तत्रस्त्रीपशूनामहिंस्यत्वम्
“अबध्याञ्च स्त्रियं प्राहुस्तिर्य्यग्योनिगतामपीति” शास्त्रात् ति॰ त॰ यन्निर्ण्णीतं तत् अश्वमेधा-तिरिक्तविषयं तत्र स्त्रीपशूनां बहूनामालम्भनविघा-नात् तच्च अश्वमेधशब्दे दृश्यम्।
“आरण्यानाञ्च सर्वेषांमृगाणां महिषं विना”।
“आरण्यांश्च एशून् सर्व्वान्” इति च मनुः।
“आरण्याःसुमनसईषिरे न भृङ्गैः” माघः
“सप्त ग्राम्या ओषधयः सप्तारण्याः” तैत्ति॰ व्रा॰ तद्विशेषा-श्चोषधिशब्दे वक्ष्यन्ते
२ अकृष्टपच्यधान्यभेदे च।
“यदकृष्टेपच्यते तेनारण्यम्” शत॰ ब्रा॰। ज्योतिषोक्ते
३ मकरा-दिमार्द्धे
४ सिंहे दिवसे
५ मेषे
६ वृषे च राशौच स च
“मक-रादिमार्द्धसिंहौवन्यौ दिवसेऽजवृषभौच,” ज्यो॰ त॰ उक्तः
७ अरण्यभवे गोमये पु॰ सि॰ कौ॰। अरण्यमरण्यवासमधि-कृत्य कृतोग्रन्थः अण्। यधिष्ठिरादीनां वनवासाधिकारेणव्यासेन कृते भारतार्गते
८ पर्वभेदे। रामस्य बनवासाधि-कारेण वाल्मीकिकृते रामायणान्तर्गते
९ काण्डभेदे च।
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
आरण्य¦ mfn. (-ण्यः-ण्यी-ण्यं) Forest, wild, forest-born, &c. E. अरण्य a wood, अण् affix of derivation.
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
आरण्य [āraṇya], a. (-ण्या, -ण्यी f.) [अरण्ये भवः ण्] Wild, forestborn, relating to a forest (opp. ग्राम्य); ˚पशुः Ms.1.48. (आरण्यपशु is of 7 kinds: सरीसृपो रुरुश्चैव महिषो वानरस्तथा । पृषतर्क्षौ मृगश्चैव पशुर्वै सप्तधा मतः ॥)
ण्यः, ण्यम् A forest.
A kind of corn growing without sowing seed.
N. of certain signs of the zodiac (see ˚राशि below).
Cow-dung (-ण्यः only).
N. of a Parvan in the Mahābhārata.
N. of a Kāṇḍa in the Rāmāyaṇa.-Comp. -कुक्कुटः a wild cock. -गानम् one of the four Gānas or psalm-books of the Sāmaveda. -पर्वन् n. N. of the third book of the Mahābhārata, usually called Vana-Parvan. -पशुः a wild beast. -मुद्गा a kind of bean. -राशिः (in the zodiac)
The signs Leo, Aries, and Taurus.
The former half of Capricorn.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
आरण्य mf( आ)n. (fr. अरण्य) , being in or relating to a forest , forest-born , wild RV. AV. Ka1tyS3r. MBh. etc.
आरण्य m. a wild animal ChUp.
Purana index
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
--a मध्यमाध्वर्यु; a प्रजापति and father of five deva गणस् of the चाक्षुष epoch. फलकम्:F1: Br. II. ३३. १५; ३६. ६८.फलकम्:/F Son of Atri. फलकम्:F2: वा. ६२. ५८.फलकम्:/F