उदार
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उदारः, त्रि, (उत्कृष्टमासमन्तात् राति । रा + आत- श्चेति कः । उदर्य्यते, ऋगतिप्रापणयोः कर्म्मणि घञ् वा ।) दाता । महान् । (यथा गीतायां ७ । १८ ॥ “उदाराः सर्व्व एवैते ज्ञानी त्वात्मैव मे मतम्” ॥ “उदारा सहान्तः मौक्षभाज एव इत्यर्थः” ॥ इति श्रीधरस्वामी ।) ऋज्वाशयः । तत्पर्य्यायः । दक्षिणः २ सरलः ३ । इत्यमरः ॥ (“क उदारः समर्थश्च त्रैलोक्यस्यापि रक्षणे” । इति रामायणे आदिकाण्डे । गभीरः । सारवान् । रम्यः । न्याय्यः । “इत्यर्ध्यपात्रानुमितव्ययस्य रघोरुदारामपि गां निशम्य” । इति रघुः ५ । १२ । असाधारणः । सरलाशयः । शिष्टः । “स तथेति विनेतुरुदारमतेः प्रतिगृह्यवचो विससर्ज मुनिम्” । इति रघुः । ८ । ९१ ॥)
अमरकोशः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उदार वि।
उदारमनः
समानार्थक:दक्षिण,सरल,उदार
3।1।8।2।3
दुर्मना विमना अन्तर्मनाः स्यादुत्क उन्मनाः। दक्षिणे सरलोदारौ सुकलो दातृभोक्तरि॥
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, चलसजीवः, मनुष्यः
उदार वि।
महत्
समानार्थक:उदार,उच्चैस्
3।3।192।2।1
स्वादुप्रियौ च मधुरौ क्रूरौ कठिननिर्दयौ। उदारो दातृमहतोरितरस्त्वन्यनीचयोः॥
पदार्थ-विभागः : , गुणः, परिमाणः
उदार वि।
धाता
समानार्थक:भर्तृ,भूतात्मन्,उदार
3।3।192।2।1
स्वादुप्रियौ च मधुरौ क्रूरौ कठिननिर्दयौ। उदारो दातृमहतोरितरस्त्वन्यनीचयोः॥
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, चलसजीवः, मनुष्यः
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उदार¦ त्रि॰ उद् + आ + रा--क।
१ दातरि,
२ महति,
३ सरले,
५ दक्षिणे,
५ गम्भीरे,
६ असाधारणे च।
“मञ्जर्य्युदाराशुशुभेऽर्ज्जुनस्य”
“सतथेति विनेतुरुदारमतेः” साकेती-पवनमुदारमध्युवास”
“रघुः उदारमन्ते कलभाविकस्वरैः” माघः।
“ईप्सितार्थक्रियोदारं तेऽभिनन्द्य गिरेर्बचः”
“तथा हि ते शीलमुदारदर्शने!” कुमा॰। ततो भावे ष्यञ्औदार्य्य न॰ तल् उदारता स्त्री त्व उदारत्व न॰ तद्भावे।
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उदार¦ mfn. (-रः-रा-री-रं)
1. Generous, liberal, munificent.
2. Great.
3. Unperplexed.
4. Gentle.
5. Upright, honest, sincere.
6. Eloquent.
7. Proper, right. E. उद् well, आङ् prefixed to ऋ to go, and अप् affixed.
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उदार [udāra], a.
Generous, liberal, munificent.
(a) Noble, exalted, dignified; स तथेति विनेतुरुदारमतेः R.8.91, 5.12; वाचः 65; उदाराः सर्व एवैते Bg.7.18. (b) High, lofty, great, best, illustrious, distinguished; ˚कीर्तेः Ki.1.18; ˚तपसः Bh.3.51.
Honest, sincere, upright.
good, nice, fine; कृतः कटोभीष्म उदारः शोभनः Mbh.2.3.1; उदारः कल्पः Ś.5.
Proper, right.
Eloquent.
Kind, soft, agreeable; ˚वाचः कन्यकाः R.14.77.
Rich, plentiful; उदारा श्रीः स्थिता ह्यस्याम् Rām.4.22.16. उदारमभ्यवहारविधिम् Dk.49; Mu.3.8.
Large, extensive, grand, splendid; साकेतोपवनमुदारमध्यु- वास R.13.79; उदारनेपथ्यभृताम् 6.6 richly dressed.
Beautiful, charming, lovely; Ku.7.14; Śi.5.21; see उदारदर्शन below; R.16.26,51.
Unperplexed.
Exciting, driving forth (Ved.). श्रीणामुदारो धरुणो रयीणाम् Rv.1.45.5. -रम् ind.
Loudly; प्रगीयते सिद्ध- गणैश्च योषितामुदारमन्ते कलभाविकस्वरैः Śi.4.33.
By means of arguments; इति तानुदारमनुनीय Ki.12.4. -रः Ved.
A rising fog or vapour.
A sort of grain with long stalks.
A figure in Rhetoric which attributes greatness to inanimate objects. -Comp. -आत्मन्, -चेतस्, -चरित, -मनस्, -सत्त्व a. noble-minded magnanimous; उदारचरितानां तु वसुधैव कुटुम्बकम् H.1.68.-धी a.
of sublime genius, highly intelligent; धियः समग्रैः स गुणैरुदारधीः R.3.3.
noble-minded. (m.) N. of Viṣṇu. (f.) good abilities. -दर्शन a. good-looking (having large-eyes); तथा हि ते शीलमुदारदर्शने Ku.5.36.-रमणीय a. grand and lovely, transcendental; S.7.-वीर्य a. of great power. -वृत्तार्थपद a. of excellent words and meaning and metre; उदारवृत्तार्थपदैर्मनोरमैस्तदास्य रामस्य चकार कीर्तिमान् Rām.1.2.42. -सत्त्वाभिजन a. Of noble character and descent; उदारसत्त्वाभिजनो हनूमान् Rām.4.47.14.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उदार/ उद्-आर mf( आand ई[gan2a बह्व्-आदिPa1n2. 4-1 , 45 ])n. ( ऋ) , high , lofty , exalted
उदार/ उद्-आर mf( आand ई)n. great , best
उदार/ उद्-आर mf( आand ई)n. noble , illustrious , generous
उदार/ उद्-आर mf( आand ई)n. upright , honest MBh. S3ak. S3is3. etc.
उदार/ उद्-आर mf( आand ई)n. liberal , gentle , munificent
उदार/ उद्-आर mf( आand ई)n. sincere , proper , right
उदार/ उद्-आर mf( आand ई)n. eloquent
उदार/ उद्-आर mf( आand ई)n. unperplexed L.
उदार/ उद्-आर mf( आand ई)n. exciting , effecting RV. x , 45 , 5
उदार/ उद्-आर mf( आand ई)n. active , energetic Sarvad.
उदार/ उद्-आर m. rising fog or vapour (in some cases personified as spirits or deities) AV. AitBr.
उदार/ उद्-आर m. a sort of grain with long stalks L.
उदार/ उद्-आर m. a figure in rhetoric (attributing nobleness to an inanimate object).