उपधा

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

उपधा, स्त्री, (उपधीयते शुद्धिज्ञानमत्र । उप + धा + आतश्चोपसर्ग इत्यङ् + टाप् ।) राज्ञां धर्म्म- कामार्थभयैरमात्यादेर्यत् परीक्षणम् । इत्यमरः ॥ धर्म्मार्थकाममोक्षद्वारा परीक्षा । यथा । “धर्म्मार्थकाममोक्षैश्च प्रत्येकं परिशोधनैः । उपेत्य धीयते यस्मादुपधा परिकीर्त्तिता ॥ अर्थकामोपधाभ्यान्तु भार्य्याः पुत्त्रांस्तु शोधयेत् । धर्म्मोपधाभिर्व्विप्रांस्तु सर्व्वाभिः सचिवान् पुनः” ॥ इति कालिकापुराणे ८५ अध्यायः ॥ (“भूयोभूय- श्चोपधाभिर्विशोध्य तं मे मतिसहायमकरवम्” । इति दशकुमारचरिते विश्रुतचरिते ।) पदानामु- पान्त्यवर्णः । इति व्याकरणम् ॥

अमरकोशः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

उपधा स्त्री।

धर्माद्यैः_परीक्षणम्

समानार्थक:उपधा

2।8।21।2।3

साहसं तु दमो दण्डः साम सान्त्वमथो समौ। भेदोपजापावुपधा धर्माद्यैर्यत्परीक्षणम्.।

पदार्थ-विभागः : , क्रिया

वाचस्पत्यम्

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

उपधा¦ स्त्री उप + धा--अङ्। उपधाने स्थापने
“धर्म्मार्थकाम-मोक्षैश्च प्रत्येकं परिशोधने। उपेत्य धीयते यस्मादुपधातेन कीर्त्तिता” इत्युक्ते धर्म्मार्थाद्युपन्यासेन मन्त्रिणां

२ परी-क्षणे,
“चिन्तावन्तः कथां चक्रुरुपधाभेदभीरवः” भट्टिः
“अर्थकामोपधिभ्यां तु भार्य्यां पुत्रांश्च शोधयेत्। धर्मो-पधाभिवैप्रांश्च सर्व्वाभिः सचिवान् पुनः” कालिका पु॰।

३ छले च।
“उपधाभिश्च यः कश्चित् परद्रव्यं हरेन्नरः” मनुः
“तच्चापि श्रुत्वा भूयोभूय उपधाभिः” दशकु॰।

४ उपायेच।
“अयशोभिदुरालोके कोपधा मरणादृते” माघः।
“अलोऽन्त्यात् पूर्ब्ब उपधा” पाणिन्युक्ते अन्त्यवर्ण्णात्

५ पूर्व्ववर्णे च।
“अनौपधालोपनोऽन्यतरस्याम्”
“को-पधाच्च” पा॰। लिङ्गानुशासनसूत्रे कोपघात् खोप-धादित्यादि मूरिप्रयोगः

६ उपाधौ च। उपधाभृतः।

शब्दसागरः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

उपधा¦ f. (-धा)
1. A false pretence.
2. Trial or test of honesty, &c. of four kinds, of loyalty, disinterestedness, continence, and courage.
3. A penultimate letter. E. उप, धा having, from धा to have, with अङ् and टाप् affs.

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

उपधा [upadhā], 3 U.

To place or lay upon, place under or in; अधिजानु बाहुमुपधाय Śi.9.54; उपहितं शिशिरापगमश्रिया मुकुलजालमशोभत किंशुके R.9.31; Bk.15.47; Ku.1.44; हृदि चैनामुपधातुमर्हसि R.8.77 treasure up-lay to heart; Ms.4.54; उपहितसूक्ष्मग्रन्थिना Ś.1.19.

To place, lay; वामहस्तोपहितवदना Ś.4 resting on.

(a) To place near; अक्ष्णोर्मुखेन्दुमुपधेहि Mv.4.56. (b) To put to or yoke (as a horse to a carriage &c.); उप त्मनि दधानो धुर्याशून्.

To cause, bring on or produce; नरः कृतान्तोपहितां (दशां) प्रपद्यते Mk.1.53.

To impose, entrust with, charge with (as a duty); तदुपहितकुटुम्बः R.7.71.

To lay a command upon, enjoin, instruct in (with acc.); स्त्रीषु नृत्यमुपधाय शिक्षयन् R.19.36.

To lie down upon, use as a pillow; उपधाय वामभुजमशयिषि Dk.111.

To apply, employ, lay or bestow upon, क्रिया हि वस्तूपहिता प्रसीदति R.3.29.

To place over, cover, conceal.

To add, place in addition.

To communicate, impart, give, bestow; उपहितशोभा Bk.2.55.

To locate; एतदुपहितं चैतन्यम् Vedānta S.

(In gram.) To precede without the intervention of another syllable.

To deceive (वञ्च्); स्वयं चापहृता भृत्या ये चाप्युपहिताः परैः Mb.12.111.77.

उपधा [upadhā], 1 Imposition, forgery, fraud, deceit, trick, pretence; उपधाभिश्च यः कश्चित्परद्रव्यं हरेन्नरः Ms.8.193.

Trial or test of honesty, (भेदोपजापौ उपधा धर्माद्यैर्यत्परी- क्षणम्); (said to be of 4 kinds: 1 loyalty, 2 disinterestedness, 3 continence, 4 courage i. e. धर्मोपधा Religious allurement, अर्थोपधा Monetary allurement, कामोपधा Love allurement, भयोपधा Allurement under the pressure of fear. 'भिया धर्मार्थकामैश्च परीक्षा या तु सोपधा' इत्यभिधान- चिन्तामणिः); (शोधयेत्) धर्मोपधाभिर्विप्रांश्च सर्वाभिः सचिवान् पुनः Kālikā P. उपधाभिः शौचाशौचज्ञानममात्यानाम् । Kau. A.1.1; अमात्यानुपधातीनान् Mb.15.5.14.

A means or expedient; अयशोभिदुरा लोके कोपधा महणादृते Śi.19.58.

(In gram.) A penultimate letter (अन्त्याद्वर्णात्पूर्वं उपधा). अलोन्त्यात् पूर्व उपधा P.I.1.65. -Comp. -भृतः a servant who has been guilty of dishonesty. -लोपः Elision of the penultimate letter (e. g. in the case of a बहुव्रीहि compound ending in अन्) P.IV.1.28. -शुचि a. tried, of approved loyalty.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

उपधा/ उप- P. A1. -दधाति, -धत्ते, to place or lay upon , place near to , put on or into; to place , lay , put RV. x , 87 , 3 ; 145 , 6 AV. S3Br. Ka1tyS3r. Mn. Ragh. etc. ; to put to , yoke (horses) RV. iv , 29 , 4 ; to give or make over , hand over (knowledge) , teach Ragh. ; to impose , lay upon , commit , consign Ragh. ; to place under one's self , lie down upon R. ; to place in addition , add , connect AitBr. S3Br. La1t2y. etc. ; to communicate , cause to share in; to use , employ; (in Gr. )to lie or be placed close to , precede without the intervention of another syllable RPra1t. etc. ; to cause to rest upon or depend on BhP.

उपधा/ उप-धा f. imposition , forgery , fraud , deceit , trick , false pretence MBh. Mn. R.

उपधा/ उप-धा f. trial or test of honesty (of four kinds , viz. of loyalty , disinterestedness , continence , and courage) Ka1m. Bhat2t2. S3is3. etc.

उपधा/ उप-धा f. (in Gr. )a penultimate letter Pa1n2. RPra1t. APra1t. Nir. etc.

उपधा/ उप-धा f. condition , reservation L.