उपस्थान
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उपस्थान¦ न॰ उप + स्था--ल्युट्।
१ उपेत्य स्थितौ,
२ अनुस-न्धाने स्मरणे
“तत्त्वस्मतेरुपस्थानात् मनोयोगात् परिक्ष-यात्। कर्म्मणां सन्निकर्षाच्च सतां योगः प्रवर्त्तते” याज्ञ॰।
“कर्म्मासन्निहितं नैव बुद्धौ विपरिवर्त्तते। शब्दात्तु तदुप-स्थानमुपादेये गुणो भवेत्” भट्टका॰।
३ उपसेवनेउपासने
“सूर्य्योपस्थाने विनियोगः” सन्ध्याप्रयोगः
“तूष्णींवोपस्थानम्” कात्या॰
४ ,
१२ ,
२० ,
४ उपसर्पणे।
“तस्योक्त-मुपस्थानम्” आश्व॰ श्रौ॰
५ ,
१२ ,
२ ,
“उपस्थानं प्रसर्षणम्” नारा॰ वृ॰।
५ आनतीकरणायोपगतौ
“सुरद्विषश्चैव जगच्चसर्व्वमुपस्थाने सन्नमन्ति प्रभावात्” भा॰ आ॰
७६ ।
६ समीपस्थाने
“कुशान् यवांश्चासनोपस्थानेषु प्रोक्षेत्” [Page1340-b+ 38] पार॰ सू॰। उपस्थीयतेऽत्र आधारे ल्युट्।
७ उपा-सनाधारे गृहादौ।
“प{??}र्थिवैर्ब्बहुभिः कोर्ण्णमुपस्थानंदिदृक्षुभिः” भा॰ स॰
४७ अ॰
“उपस्थानग्यहैर्भद्रैर्वल-भीभिश्च शोभितम” भा॰ आ॰
१२
८ अ॰ अनुसन्धानञ्चस्मरणम् तस्य च चित्तेऽनुभवाहितसंस्कारेणोपस्थित-त्वात् तथात्वम्।
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उपस्थान¦ n. (-नं)
1. Proximity, nearness.
2. Obtaining, getting.
3. An assembly. E. उप near, स्था to stay, ल्युट् aff.
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उपस्थानम् [upasthānam], 1 Presence, proximity, nearness.
Approaching, coming, appearance, coming into the presence of; युगपदाचार्ययोरुपस्थानम् M.1.
(a) Worshipping, waiting upon (with prayers); attendance, service; सूर्योपस्थानात्प्रतिनिवृत्तं पुरूरवसं मामुपेत्य V.1; सूर्यस्योपस्थानं कुर्वः V.4; Y.1.22,3.282. (b) Obeisance; greeting; ˚स्तोत्रपद्धतिम् U.1 a form of congratulatory panegyric. (c) Accepting, agreeing (as a lover &c.); सो$यं मामनु- पस्थाने व्यक्तं नैराश्यमागतः Rām.6.92.47.
Attending to, guarding; रावणहित˚ Mv.5.
An abode, abode of wrestling; चाणूरो मुष्टिकः कूटः शलस्तोशल एव च । त आसेदुरुप- स्थानं वल्गुवाद्यप्रहर्षिताः ॥ Bhāg.1.42.37.
The sanctuary, any sacred place (approached with respect).
An appeal, application; यदि कुर्युरुपस्थानं वादं तत्र प्रवर्तयेत् Śukra.4.63.
Remembrance, recollection, memory; तत्त्वस्मृतेरुपस्थानात् (योगः प्रवर्तते) Y.3.16.
Obtaining, getting; दृष्टः कश्चिदुपायो मे सीतोपस्थानकारकः Rām.6.64.21.
A reception room; assembly; palace; a court; उपस्थानगतः कार्यार्थिनामद्वारासङ्गं कारयेत् Kau. A.1.14; Rām.2.15.1.
A particular part of the संध्या.-Comp. -शाला An assembly-room (in monastery); Buddha.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उपस्थान/ उप-स्थान n. the act of placing one's self near to , going near , approach , access( उप-स्थानं-कृ, to give access or scope for S3Br. i )
उपस्थान/ उप-स्थान n. coming into the presence of , going near to (in order to worship) , worshipping , waiting on , attendance S3Br. Ka1tyS3r. A1s3vS3r. MBh. etc.
उपस्थान/ उप-स्थान n. standing near , presence , proximity , nearness Ya1jn5. Hcat.
उपस्थान/ उप-स्थान n. staying upon or at , abiding , a place of abiding , abode Nir.
उपस्थान/ उप-स्थान n. assembly MBh. R. BhP.
उपस्थान/ उप-स्थान n. any object approached with respect , a sanctuary , abode (of a god) Pa1rGr2.
उपस्थान/ उप-स्थान n. a particular part of the संध्याMW.
Vedic Rituals Hindi
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उपस्थान न.
(उप + स्था + ल्युट्) 1. वात्सप्र मन्त्रों के साथ अगिन्होत्र होम के पश्चात् सायं काल में यजमान द्वारा अनुष्ठित दो अगिन्यों की पूजा या उनके प्रति श्रद्धाञ्जलि, का.श्रौ.सू. 4.12.1 (सायमाहुत्यां हुतायां यजमानोऽगनी उपतिष्ठते वात्सप्रेण); अग्न्युपस्थान विभिन्न अन्य मन्त्रों का विधान करता है ः अवान्तर दीक्षा के अन्त में अनुष्ठित कृत्य, बौ.श्रौ.सू. 6.31; आप.श्रौ.सू. 11.18.1-2. चयन में अगिन्वेदि के पहले, 17.12.1०; उपस्थान-मन्त्र का जप उपांशु रूप से किया जाता है, आश्व.श्रौ.सू. 1.1.2०; देखें- अग्न्युपस्थान; 2. गृह के अन्दर देव-प्रतिमा के लिए उपासना-स्थल, पा.गृ.सू. 3.4.9; वि. प्रार्थना के कृत्य से सम्बद्ध (मन्त्र), आप.श्रौ.सू. 11.14.7; धिष्ण्याओं के सम्बन्ध में ‘विभुरसि’ इत्यादि; वही मन्त्र धिष्ण्याओं के लिए ‘व्याघारणमन्त्रों के रूप में व्यवहृत होते हैं।’