कल्
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]Apte
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
कल् [kal], I. 1 Ā. (कलते, कलित)
To count.
To sound. -II. 1 U. (कलयति-ते, कलित)
To hold, bear, carry, wield, have, put on; करालकरकन्दलीकलितशस्त्रजालैर्बलैः U.5.5; म्लेच्छनिवहनिधने कलयसि करवालम् Gīt.1; कलित- ललितवनमालः; हलं कलयते ibid.; कलय वलयश्रेणीं पाणौ पदे कुरु नूपुरौ 12; Mb.12.4.18.
(a) To count, reckon; कालः कलयतामहम् Bg.1.3. (b) To measure; सदा पान्थः पूषा गगनपरिमाणं कलयति Bh.2.114.
To assume, take, have, possess; कलयति हि हिमांशोर्निष्कलङ्कस्य लक्ष्मीम् Māl.1.22. Śi.4.36,9.59.
To know, understand, observe, take notice of, think of; कलयन्नपि सव्यथोवतस्थे Śi.9.83; कोपितं विरहखेदितचित्ता कान्तमेव कलयन्त्यनुनिन्ये 1.29; N.2.65, 3.12, Māl.2.9.
To think, regard, consider; कलये- दमानमनसं सखि माम् Śi.9.58,6.54,15.55,16.64; Mb.12.4.15; व्यालनिलयमिलनेन गरलमिव कलयति मलयसमीरम् Gīt.4,7; cf. कलयति स कथं ते पाशमुद्बन्धनाय Nag.2.11.
To undergo, be influenced by; मदलीलाकलितकामपाल Māl.8; धन्यः को$पि न विक्रियां कलयति प्राप्ते नवे यौवने Bh.1.72.
To do, perform.
To go.
To attach to, tie on; furnish with.
To urge on, impel, incite; कलय शिखिनः केकोत्कण्ठान् Māl.9.42.
To utter a sound, murmur.
To take hold of the die called Kali. -III. 1 P. (कालयति, कालित)
To push on, urge, drive forward; गावो न काल्यन्त इदं कुतो रजो Bhāg. 4.5.8.
To carry off.
To collect.
To throw, cast.
To proclaim the time.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
कल् (in comp. for 2. कद्).
कल् cl.1 A1. कलते, to sound Dha1tup. xiv , 26 ; to count ib. ; ([ cf. Lat. calculo.])
कल् cl.10 P. (rarely A1. ) कालयति( ते) , to push on , drive forward , drive before one's self or away , carry off MBh. BhP. ; to go after (with hostile intention) , persecute R. iii , 41 , 26 ; to count , tell over MBh. iii , 14853 ; to throw L. ; to announce the time (?).
कल् P. (rarely A1. ) कलयति( ते) , to impel , incite , urge on MBh. BhP. etc. ; to bear , carry Gi1t. S3a1ntis3. etc. ; to betake one's self to Naish. ii , 104 ; to do , make , accomplish Bhartr2. iii , 20 Sa1h. ; to utter a sound , murmur Naish. S3is3. etc. ; (sometimes in connection with nouns merely expressing the verbal conception e.g. मूर्छांकल्, to swoon Ba1lar. ; चुलुकं जलस्यकल्, to take a draught of water ib. ); to tie on , attach , affix Gi1t. ; to furnish with; to observe , perceive , take notice of; to consider , count , take for Gi1t. Ba1lar. Ratna1v. ; (See. 1. कलय, col. 3.)