कामः
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
कामः पुं, (काम्यते असौ कर्म्मणि घञ् ।) काम्य तया स शैलः समधिष्ठितः सदा सौवर्णगौर्य्यादिसमप्रभाभृता । सोमेन सन्ध्यासमयोदितेन यथोदयाद्रिर्व्विरराज शश्वत्” ॥ इति कालिकापुराणे १९ अध्यायः ॥ * ॥ मार्कण्डेय उवाच । “अथ तस्याः शरीरन्तु वल्कलाजिनसंवृतम् । परिक्षीणं जटाव्रातैः पवित्रं मूर्द्ध्नि राजितम् ॥ हिमानीतर्ज्जिताम्भोजसदृशं वदनं तदा । निरीक्ष्य कृपयाविष्टों हरिः प्रोवाच तामिदम्” श्रीभगवानुवाच । “प्रीतोऽस्मि तपसा भद्रे भवत्याः परमेण वै । स्तवेन च शुभे प्रज्ञे वरं वरय साम्प्रतम् ॥ येन ते विद्यते कार्य्यं वरेणास्ति मनोगतम् । तत् करिष्ये च भद्रं ते प्रसन्नोऽहं तव व्रतैः” ॥ सन्ध्योवाच । “यदि देव प्रसन्नोऽसि तपसा मम संप्रति । वृतस्तदायं प्रथमं वरो मम विधीयताम् ॥ उत्पन्नमात्रा देवेश प्राणिनोऽस्मिन् भुवःस्थले । न भवन्तु क्रमेणैव सकामाः सम्भवन्तु वै” ॥ श्रीभगवानुवाच । “प्रथमं शैशवो भावः कौमाराख्यो द्वितीयकः । तृतीयो यौवनो भावश्चतुर्थं वार्द्धकं तथा ॥ तृतीयेष्वथ संप्राप्ते वयोभागे शरीरिणः । सकामाः स्युर्द्वितीयान्ते भविष्यन्ति क्वचित् क्वचित् ॥ तपसा तव मर्य्यादा जगति स्थापिता मया । उत्पन्नमात्रा न यथा सकामाः स्युः शरीरिणः” ॥ इत्यादि श्रीकालिकापुराणे २२ अध्यायः ॥ * ॥ अभिलाषः । तस्य रजोगुणादुत्पत्तिर्यथा, -- “काम एष क्रोध एष रजोगुणसमुद्भवः । महाशनो महापाप्मा विद्ध्येनमिह वैरिणम्” ॥ इति श्रीभगवद्गीतायां ३ । ३७ ॥
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
कामः [kāmḥ], [कम्-घञ्]
Wish, desire; संतानकामाय R.2.65, 3.67; oft. used with the inf. form; गन्तुकामः desirous to go; संगात्संजायते कामः Bg.2.62; Ms.2.94.
Object of desire; सर्वान् कामान् समश्नुते Ms.2.5; Bṛi. Up.1.3.28. Kaṭh. Up.1.25.
Affection, love.
Love or desire of sensual enjoyments, considered as one of the ends of life (पुरुषार्थ); cf. अर्थ and अर्थकाम.
Desire of carnal gratification, lust; Ms.2.214; न मय्यावेशितधियां कामः कामाय कल्पते Bhāg.1.22.26.
The god of love.
N. of Pradyumna.
N. of Balarāma.
A kind of mango tree.
The Supreme Being. -मा Desire, wish; उवाच च महासर्पं कामया ब्रूहि पन्नग Mb.3.179.2.
मम् Object of desire.
Semen virile. [Kāma is the Cupid of the Hindu mythologythe son of Kṛiṣṇa and Rukmiṇī. His wife is Rati. When the gods wanted a commander for their forces in their war with Tāraka, they sought the aid of Kāma in drawing the mind of Śiva towards Pārvatī, whose issue alone could vanquish the demon. Kāma undertook the mission; but Śiva, being offended at the disturbance of his penance, burnt him down with the fire of his third eye. Subsequently he was allowed by Śiva to be born again in the form of Pradyumna at the request of Rati. His intimate friend is Vasanta or the spring; and his son is Aniruddha. He is armed with a bow and arrowsthe bow-string being a line of bees, and arrows of flowers of five different plants].
Comp. अग्निः a fire of love, violent or ardent love.
violent desire, fire of passion. ˚संदीपनम्
inflaming fire of love.
an aphrodisiac.
अङ्कुशः a fingernail (which plays an important part in erotic acts).
the male organ of generation. -अङ्गः the mango tree. -अधिकारः the influence of love or desire.-अधिष्ठित a. overcome by love. -अनलः see कामाग्नि.-अन्ध a. blinded by love or passion. (-न्धः) the (Indian) cuckoo. -अन्धा musk. -अन्निन् a. getting food at will. -अभिकाम a. libidinous, lustful. -अरण्यम् a pleasant grove.
अरिः an epithet of Śiva; ते समेत्य तु कामारिं त्रिपुरारिं त्रिलोचनम् Rām.7.6.3.
a mineral substance. -अर्थिन् a. amorous, lustful, lascivious. -अवतारः N. of Pradyumna. -अवशा(सा)यिता f.
Self-control.
a kind of Yogic power. -अवसायः suppression of passion or desire, stoicism.
अशनम् eating at will.
unrestrained enjoyment. -आख्या, -अक्षी N. of Durgā. -आतुर a. love-sick, affected by love; कामातुराणां न भयं न लज्जा Subhāṣ. -आत्मजः an epithet of Aniruddha, son of Pradyumna. -आत्मन् a. lustful, libidinous, enamoured. कामात्मानः स्वर्गफलाः Bg.2.43. Mb.1.119.3-4. Ms.7.27.
आयुधम् arrow of the god of love.
membrum virile. (-धः) the mango-tree. -आयुस् m.
a vulture.
Garuḍa. -आर्त a. love-stricken, affected by love; कामार्ता हि प्रकृतिकृपणाश्चेतनाचेतनेषु Me.5. -आश्रमः the hermitage of the god of love; Rām.1. -आसक्त a. overcome with love or desire, impassioned, lustful.-इष्टः the mango tree. -ईप्सु a. striving to obtain a desired object, यत्तु कामेप्सुना कर्म Bg.18.24.
ईशः, ईश्वरः an epithet of Kubera;
the Supreme soul.
a person possessing all wealth. अपास्य कामा- न्कामेशो वसेत्तत्राविचारयन् Mb.12.287.56.
उदकम् voluntary libation of water.
a voluntary libation of water to deceased friends exclusive of those who are entitled to it by law; कामोदकं सखिप्रत्तास्वस्रीयश्वशुर- र्त्विजाम् Y.3.4. -उपहत a. affected by or overcome with passion. -कला N. of Rati, the wife of Kāma.-काम, -कामिन् a. following the dictates of love or passion, गतागतं कामकामा लभन्ते Bg.9.21; स शान्तिमाप्नोति न कामकामी Bg.2.7. -कार a. acting at will, indulging one's desires.
(रः) voluntary action, spontaneous deed; Rām.2.11.18; Ms.11.41,45.
desire, influence of desire; अयुक्तः कामकारेण फले सक्तो निबध्यते Bg.5. 12.
कूटः the paramour of a harlot.
harlotry.-कृत् a.
acting at will, acting as one likes.
granting or fulfilling a desire. (-m.) the Supreme soul.-केलि a. lustful.
(लिः) a paramour.
amorous sport.
copulation.
क्रीडा dalliance of love, amorous sport.
copulation. -ग a. going of one's own accord, able to act or move as one likes.
(गा) an unchaste or libidinous woman; Y.3.6.
a female Kokila. -गति a. able to go to any desired place; अध्यास्त कामगति सावरजो विमानम् R.13.76.
गुणः the quality of passion, affection.
satiety, perfect enjoyment.
an object of sense. -चर, -चार a. moving freely or unrestrained, wandering at will; सर्वेषु लोकेष्वकामचारो भवति Bṛi. Up.7.25.2; नारदः कामचरः Ku.1.5. -चार a. unchecked, unrestrained.
(रः) unrestrained motion.
independent or wilful action, wantonness; न कामचारो मयि शङ्कनीयः R.14.62.
one's will or pleasure, free will; अव्यपवृक्ते कामचारः Mbh. on Śiva Sūtra 3.4. कामचारानुज्ञा Sk.; Ms.2.22.
sensuality.
selfishness. -चारिन् a.
moving unrestrained; Me.65.
libidinous, lustful.
self-willed. (-m.)
Garuḍa.
a sparrow. -ज a. produced by passion or desire; Ms.7.46,47,5. -जः anger; रथो वेदी कामजो युद्धमग्निः Mb.12.24.27. -जननी betel-pepper (नागवेली). -जानः, -निः See कामतालः. -जित् a. conquering love or passion; R.9.33. (-m.)
an epithet of Skanda.
of Śiva. -तन्त्रम् N. of a work. -तालः the (Indian) cuckoo. -द a. fulfilling a desire, granting a request or desire. (-दः) an epithet of Skanda and of Śiva. -दहनम् a particular festival on the day of full moon in the month फाल्गुन (Mar. होलिकोत्सव). -दा = कामधेनु q. v. -दर्शन a. looking lovely.
दानम् a gift to one's satisfaction.
a kind of ceremony among prostitutes; B. P. -दुघ a. 'milking one's desires', granting every desired object; प्रीता कामदुघा हि सा R.1.81,2.63; Māl.3.11. -दुघा, -दुह् f. a fabulous cow yielding all desires; आयुधानामहं वज्रं धेनूनामस्मि कामधुक् Bg.1.28. स्वर्गे लोके कामधुग्भवति Mbh. on P.VI.1.84. -दूती the female cuckoo. -दृश् f. a woman; विमोचितुं कामदृशां विहारक्रीडामृगो यन्निगडो विसर्गः Bhāg.7.6.17.
देव the god of love.
N. of Śiva.
N. of Viṣṇu.-दोहिन् a. granting desires. -धर्मः amorous behaviour.-धेनुः f. the cow of plenty, a heavenly cow yielding all desires; कलतिवलती कामधेनू; or कलिवली कामधेनू Vyākaraṇa Subhāṣita. -ध्वंसिन् m. an epithet of Śiva.-पति, -पत्नी f. Rati, wife of Cupid. -पालः N. of Balarāma; also of Śiva. -प्रद a. granting desires.
(दः) a kind of coitus.
the Supreme Being.-प्रवेदनम् expressing one's desire, wish or hope; कच्चित् कामप्रवेदने Ak. -प्रश्नः an unrestrained or free question; स ह कामप्रश्नमेव वव्रे Bṛi. Up.4.3.1. -फलः a species of the mango tree. -ला the plantain tree.-भाज् a. partaking of sensual enjoyment; कामानां त्वा कामभाजं करोमि Kaṭh.1.24. -भोगाः (pl.) sensual gratifications; प्रसक्ताः कामभोगेषु Bg.16.16. -महः a festival of the god of love celebrated on the full-moon day in the month of Chaitra. -मालिन् m. N. of Gaṇeśa. -मूढ, -मोहित a. influenced or infatuated by love; यत्क्रौञ्च- मिथुनादेकमवधीः काममोहितम् U.2.5.
रसः seminal discharge.
the spling -रसिक a. lustful, libidinous; क्षणमपि युवा कामरसिकः Bh.3.112. -रूप a.
taking any form at will; जानामि त्वां प्रकृतिपुरुषं कामरूपं मघोनः Me.6.
beautiful, pleasing. (-पाः) (pl.) a district lying in the east of Bengal (the western portion of Assam); तमीशः कामरूपाणाम् R.4.83,84.-रूपिन् a.
taking any form at will; कामान्नी कामरूपी Tait. Up.3.1.5.
beautiful. -m.
a pole-cat.
a boar.
a Vidyādhara. -रेखा, -लेखा a harlot, courtezan. -लता membrum virile. -लोल a. overcome with passion, love-stricken. -वरः a gift chosen at will.
वल्लभः the spring.
the moon.
the mango tree. (-भा) moonlight.-वश a. influenced by love. (-शः) subjection to love.-वश्य n. subject to love. -वाद a. saying anything at will. -विहन्तृ a. disappointing desires. -वीर्य a. 'showing heroism at will,' an epithet of Garuḍa. -वृक्षम्a. paracitical plant. -वृत्त a. addicted to sensual gratification, licentious, dissipated; विशीलः कामवृत्तो वा गुणैर्वा परिवर्जितः । उपचर्यः स्त्रिया साध्व्या सततं देववत्पतिः ॥ Ms. 5.154. -वृत्ति a. acting according to will, self-willed, independent; न कामवृत्तिर्वचनीयमीक्षते Ku.5.82. (-त्तिः) f.
free and unrestrained action.
freedom of will.-वृद्धिः f. increase of passion. -वृन्तम् the trumpet flower.
शर a love shaft.
the mango tree.-शास्त्रम् the science of love, erotic science. -संयोगः attainment of desired objects.
सखः the spring.
the month of Chaitra.
the mango tree. -सू a. fulfilling any desire. किमत्र चित्रं यदि कामसूर्भूः R.5.33.-m. N. of Vāsudeva. -f. N. of Rukmiṇi;
सूत्रम् N. of an erotic work by Vātsyāyana.
'thread of love', love-incident' औद्धत्यमायोजितकामसूत्रम् Māl.1.4.-हैतुक a. produced by mere desire without any real cause; Bg.16.8.