क्रम्

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

क्रम् [kram], 1 U., 4. P. (क्रामति, क्रमते, क्राम्यति, चक्राम, चक्रमे, अक्रमीत्, अक्रस्त, क्रान्त)

To walk, step, go; क्रामत्यनुदिते सूर्ये वाली व्यपगतक्लमः Rām.; गम्यमानं न तेनासीदगतं क्रामता पुरः Bk.8.2;25.

To go to, approach (with acc.).; देवा इमान् लोकानक्रमन्त Śat. Br.

To pass or go over, go across, traverse; U.2.13; सुखं योजनपञ्चाशत्क्रमेयम् Rām.

To leap, jump; क्रमं वबन्धं क्रमितुं सकोपः (हरिः) Bk. 2.9.5.51.

To go up, ascend; क्रामत्युच्चैर्भूभृतो यस्य तेजः Śi.16.83.

(a) To cover, occupy, take possession of, fill; क्रान्ता यथा चेतसि विस्मयेन R.14.17. (b) To reach up to, pervade, penetrate; क्रामद्भिर्घनपदवीमनेकसंख्यैः Ki.5.34.

To surpass, excel; स्थितः सर्वोन्नतेनोर्वीं क्रान्त्वा मेरुरिवात्मना R.1. 14.

To undertake, strive after, be able or competent for, show energy for (with dat. or inf.); व्याकरणाध्यय- नाय क्रमते Sk; धर्माय क्रमते साधुः Vop; व्युत्पत्तिरावर्जितकोविदापि न रञ्जनाय क्रमते जडानाम् Vikr.1.16; हत्वा रक्षांसि लवितुमक्रमी- न्मारुतिः पुनः । अशोकवनिकामेव Bk.9.23.

To be developed or increased, to have full scope, be at home (with loc.); कृत्येषु क्रमन्ते Dk.17; क्रमन्ते$स्मिञ्शास्त्राणि, or ऋक्षु क्रमते बुद्धिः Sk. क्रममाणो$रिसंसदि Bk.8.22.

To succeed, have effect (Atm.); न चक्रमस्याक्रमताधिकं धरम् Śi.1.54.

To be repeated (as a letter or word in the arrangement called क्रम q. v.)

To fulfil, accomplish.

To have sexual intercourse with; to cover (in copulation); क्रमस्पर्श इव रोहितमनवग्लायता सदा Av.4.4.7. (By वृत्तिसर्गतायनेषु क्रमः P.I.3.38; क्रम् by itself is used in the Ātm. in the sense of 'continuity' or 'want of interruption', 'energy or application', and 'development or increase', and also 'conquering or getting over.)-Caus. (क्रमयति, क्रामयति)

To cause to go &c.

To repeat a letter (as in the क्रम arrangement). -Desid. चिक्रमिषति, चिक्रंसते &c.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

क्रम् cl.1 P. A1. क्रामति( Pa1n2. 7-3 , 76 ; ep. also क्रमति) , क्रमते( Pa1n2. 1-3 , 43 , ep. also क्रामते; according to Pa1n2. 3-1 , 70 also cl.4 P. क्राम्यति[ क्रम्यतिVop. ] ; aor. अक्रमीत्RV. etc. ; A1. क्रमिष्ट, क्रंसते[ RV. i , 121 , 1 ] , 3. pl. चक्रमन्त[ RV. ii , 19 , 2 ] ; perf. चक्राम, or चक्रमे; p. चक्रमाणRV. x , 123 , 3 ; fut. क्रमिष्यतिor क्रंस्यतेind.p. क्रान्त्वा, क्रन्त्वा, or क्रमित्वाPa1n2. 6-4 , 18 and vii , 2 , 36 ) , to step , walk , go , go towards , approach (with अच्छ, अधिacc. or loc. ) RV. AV. TS. etc. ; to approach in order to ask for assistance (with loc. ) AV. iv , 11 , 12 and xix , 17 , 1 ; to go across , go over MBh. R. etc. ; Ved. to climb (as on a tree's branch) Pa1n2. 7-1 , 40 Ka1s3. ; to cover (in copulation) AV. iv , 4 , 7 ; to stretch over , project over , tower above , ( ind.p. क्रान्त्वा) Ragh. i , 14 ; to take possession of Pan5cat. ; A1. to undertake , strive after , make effort for( dat. ) Pa1n2. 1-3 , 38 ; 3-1 , 14 Ka1s3. ; ( loc. ) Bhat2t2. xv , 20 ; A1. ( Pa1n2. 1-3 , 38 ) to proceed well , advance , make progress , gain a footing , succeed , have effect MBh. R. Bhat2t2. ; to be appliable or practicable Sarvad. ; P. to be liable to the peculiar arrangement of a Vedic text called क्रम( i.e. to be doubled , as a letter or word) RPra1t. vi , 4 ; A1. to read according to the क्रमarrangement of a Vedic text RPra1t. La1t2y. ( अ-क्रान्त): Caus. P. क्रमयति, to cause to step S3Br. v ; xi ; क्रमयतिor क्राम्, to make liable to the peculiar arrangement called क्रम( i.e. to double a letter or word) RPra1t. etc. : Intens. चङ्क्रम्यते( Pa1n2. 3-1 , 23 Ka1s3. ; p. चङ्-क्रम्यमाण[ TS. vii , 1 , 19 , 3 MBh. ] or क्रमम्MBh. i , 7919 and BhP. v , 6 , 7 )or चङ्क्रमीति( MBh. xiv , 137 and 141 ; impf. 2. pl. चङ्क्रमतRV. viii , 55 , 4 ; fut. p. चङ्क्रमिष्यत्TS. vii , 1 , 19 , 3 ; ind.p. मित्वाVop. v , 3 ; See. मित) , to step to and fro , walk or wander about.