क्रोश
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
क्रोशः, पुं, (क्रोशति यतः । क्रुश् + अपादाने घञ् ।) सहस्रधनुः । चतुःसहस्रहस्तपरिमाणम् । कोश इति भाषा । तत्पर्य्यायः । गव्यूतम् २ । इति हेमचन्द्रः ॥ (यथा, रघुवंशे । १३ । ७९ । “क्रोशार्द्धं प्रकृतिपुरःसरेण गत्वा काकुत्स्थः स्तिमितजवेन पुष्पकेण” ॥) द्विसहस्रदण्डः । अष्टसहस्रपरिमाणम् । इति लोलावती ॥ मुहूर्त्तः । यथा, -- “दशदण्डे तु या पूजा तत्सर्व्वमक्षयं भवेत् । षष्ठक्रोशे महेशानि तत् ! सर्व्वममृतोपमम् ॥ सप्तमक्रोशके देवि ! सर्व्वं क्षीरोपमं भवेत् । अष्टमक्रीशके देवि ! द्रव्यतुल्यं न संशयः ॥ अतः परं महेशानि ! विषतुल्यं न संशयः” । इति गुप्तसाधनतन्त्रे षष्ठः पटलः ॥ क्रुश् + भावे घञ् । रोदनम् । आह्वानम् ॥)
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
क्रोश¦ पु॰ क्रुश--भावे घञ्।
१ रोदने
२ आह्राने च। क्रोशतियतः अपादाने घञ्।
“हस्तेश्चतुर्भिर्भवतीह दण्डः क्रोशःसहस्रद्वितीयेन तेषाम्” लीला॰ व॰ उक्ते
८०
०० सहस्रकरमितेअध्वपरिमाणे
“चतुर्हस्तोधनुर्दण्डो नालिका तद्युगेन च। क्रोशोधनुः सहस्रेण गव्यूतिश्च चतुर्गुणा” हेमा॰ दा॰ मा-र्क॰ पु॰ उक्तेः,
“गव्यूतिः स्त्री क्रोशयुगम्” अमरोक्तेश्चतस्य गव्यूतेरर्द्धमानता प्रतीयते हेमाद्रि॰ दा॰ आदित्यपुराणे च
“धनुःसहस्रे द्वेचापि गव्यूतिरुपदिश्यते” इत्यु-क्त्या तु गव्यूतेर्द्विसहस्रधनुर्मितत्वात् तदर्द्धत्वेन चतुःस-हस्रहस्तमितत्वमपि क्रोशस्य कार्य्यविशेषे गृह्यते इतिभेदः।
३ मुहूर्त्ते
“दशदण्डे तु या पूजा तत्सर्व्वमक्षयंभवेत्। षष्ठे क्रोशे महेशानि! तत्सर्व्वममृतोपमम्। सप्तमे क्रोशके देवि! द्रव्यतुल्यं न संशयः। अतःपरंमहेशानि। विपतुल्यं न संशयः” इति शक्तिस॰ त॰
६ पटले।
“क्रोशार्द्धं प्रकृतिपुरस्सरेण गत्वा” रघुः
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
क्रोश¦ m. (-शः) A measure of distance, a league, a Kos, containing 4000 cubits; some double this, and make the Kos 8000 cubits. E. क्रुश् to call, &c, affix घञ्।
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
क्रोशः [krōśḥ], [क्रुश्-घञ्]
A cry, yell, shout, scream, noise.
A measure of distance equal to 1/4th of a Yojana, aKośa क्रोशार्धं प्रकृतिपुरःसरेण गत्वा R.13.79; समुद्रात्पुरी क्रोशौ (nom.) or क्रोशयोः (loc.)
A measure of time equal to 48 minutes; क्रोशमास्ते । क्रोशं स्वपिति Mbh. on P.1. 4.51. -Comp. -तालः, -ध्वनिः a large drum.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
क्रोश m. (See. क्लोश)a cry , yell , shriek , shout VS. xxx , 19 TS. vii (See. कर्ण-क्)
क्रोश m. " the range of the voice in calling or hallooing " , a measure of distance (an Indian league , commonly called a Kos= 1000 दण्डs = 4000 हस्तs = 1/4 योजन; according to others = 2000 दण्डs = 8000 हस्तs = 1/2 गव्यूति) Ka1tyS3r. MBh. etc.
क्रोश n. ( g. ज्वला-दि) , N. of different सामन्s TS. vii La1t2y. A1rshBr.
क्रोश etc. See. क्रुश्.
Vedic Index of Names and Subjects
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
Krośa, as a measure of distance (lit. ‘a shout,’ as expressing the range of the voice), is found in the Pañcaviṃśa Brāhmaṇa.[१]
Krośa.--In note[२] for ‘about two miles’ read ‘1(1/8) miles.’ See Fleet, Journal of the Royal Asiatic Society, 1912, 237.
Vedic Rituals Hindi
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
क्रोश न.
एक साम का नाम, पञ्च. ब्रा. 13.5.14 सा. वे. 1.381 पर आधृत।