क्षम्

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

क्षम् [kṣam], 1 Ā., 4 P. (क्षमते, क्षाम्यति, चक्षमे, चक्षाम, क्षान्त or क्षमित)

To permit, allow, suffer; अतो नृपाश्चक्षमिरे समेताः स्त्रीरत्नलाभं न तदात्मजस्य R.7.34;12.46.

To pardon, forgive (as an offence); क्षान्तं न क्षमया Bh.3.13; क्षमस्व परमेश्वर; निघ्नस्य मे भर्तृनिदेशरौक्ष्यं देवि क्षमस्वेति बभूव नम्रः R.14. 58.

To be patient or quiet, wait; स मुहूर्तं क्षमस्वेति (v. l. सहस्वेति) द्विजमाश्वास्य दुःखितम् R.15.45.

To endure, put up with, suffer; अपि क्षमन्ते$स्मदुपजापं प्रकृतयः Mu.2; नाज्ञाभङ्गकरान् राजा क्षमेत स्वसुतानपि H.2.15.

To oppose, resist; Rām.7.58.6.

To be competent or able (to do anything); ऋते रवेः क्षालयितुं क्षमेत कः क्षपा- तमस्काण्डमलीमसं नभः Śi.1.38,9.65. -Caus. To beg pardon, forgive; एको$थवाप्यच्युत तत्समक्षं तत्क्षामये त्वामहमप्रमेयम् Bg.11.42.

क्षम् [kṣam], f. Ved. The ground, earth.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

क्षम् cl.1 A1. क्षमते( ep. also P. ति; Ved. cl.2 P. क्षमितिPa1n2. 7-2 , 34 ; cl.4 P. क्षाम्यति[ cf. Impv. A1. 3. sg. क्षम्यताम्BhP. vi , 3 , 30 ] Pa1n2. 7-3 , 74 ; perf. चक्षमेMBh. etc. , 3. pl. मिरेS3Br. ; 1. du. चक्षण्वहेand 1. pl. ण्महेPa1n2. 8-2 , 65 Sch. ; fut. 2nd क्षंस्यते, ति, क्षमिष्यति; aor. 2. sg. अक्षंस्थास्Bhat2t2. ; inf. क्षन्तुम्MBh. etc. ) , to be patient or composed , suppress anger , keep quiet RV. x , 104 , 6 MBh. R. etc. ; to submit to( dat. ) S3Br. iii ; iv; to bear patiently , endure , put up with( acc. ) , suffer MBh. R. Ragh. ; to pardon , forgive anything( acc. )to( gen. or dat. ) MBh. R. etc. ( e.g. क्षमस्व मे तद्, forgive me that Ragh. xiv , 58 ); to allow , permit , suffer Sa1h. ( Kuval. ); (with Pot. ) Das3. ; to bear any one , be indulgent to MBh. iii , 13051 R. iv , 27 , 22 VarBr2S. Pan5cat. ( Pass. ) Hit. ; to resist Pa1n2. 1-3 , 33 Sch. ; to be able to do anything( inf. ) S3is3. i , 38 and ix , 65 ; to seem good DivyA7v. iv : Caus. P. A1. क्षमयति, क्षामयते, to ask any one( acc. )pardon for anything( acc. ) MBh. Bhag. Pan5cat. ; ( perf. क्षमयाम् आस)to suffer or bear patiently R. v , 49 , 11 ( cf. क्षमापय) ; ([ cf. Goth. hramja (?) Angl.Sax. hremman , " to hinder , disquiet. "])

क्षम् f. ( nom. क्षास्acc. क्षाम्instr. क्षमाonce ज्मा[ RV. vi , 52 , 15 ] dat. क्षे[? RV. iv , 3 , 6 ] , gen. abl. ग्मस्, ज्मस्, once क्ष्मस्[ RV. i , 100 , 15 ] , loc. क्षमि; du. nom. क्षामा[ RV. ii , 39 , 7 ; x , 12 , 1 ; See. द्याव-क्षामा] ; pl. nom. क्षामस्[ RV. viii , 70 , 4 ; क्षामीस्fr. मिSV. ] , क्षास्[ RV. iv , 28 , 5 ] acc. क्षास्[ RV. x , 2 , 6 ] loc. क्षासुRV. i , 127 , 10 and v , 64 , 2 )the ground , earth , ? RV. AV. VS. S3Br. vi

क्षम् f. ([ cf. क्ष्मा; cf. also Gk. ? , ? ; Lat. humus , homo.])