खज
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
खज, मन्थे । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (भ्वां-परं-सकं- सेट् ।) मन्थो विलोडनम् । खजति जलं मत्स्यः । इति दुर्गादासः ॥
खज, इ पाङ्ग्युल्ये । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (भ्वां-परं- अकं-सेट् । इदित् ।) इ, खञ्ज्यते । पङ्गुः खोडः भावप्रधाननिर्द्देशात् पङ्गुत्वमिति यावत् । सो- ऽस्यास्तीति चूडादित्वाल्लः । पङ्गुलस्तस्य भावः पाङ्ग्युल्यं खोटनमित्यर्थः । खञ्जति खोडः । भावप्रधाननिर्द्देशो यथा । वुदसवर्ण इति का- तन्त्रसूत्रम् । अत्र असवर्णे परे उवर्णो वकारत्वं प्राप्नोतीत्येवार्थः । इति दुर्गादासः ॥
खजः, पुं, (खज्यते निर्म्मथ्यतेऽनेन । खज् + करणे अप् । यद्वा, खजति मथ्नातीति । खज् + अच् ।) दर्व्विः । इत्यमरटीकायां भरतः ॥ हाता इति भाषा ॥ (यथा, महाभारते । १२ । २१४ । २१ । “पयस्यन्तर्हितं सर्पिर्यद्वद् निर्म्मथ्यते खजैः । शुक्रं निर्म्मथ्यते तद्बद्देहसङ्कल्पजैः खजैः ॥” “खजेनामथ्य च स्थाप्यं तन्निहन्त्युपयोजितम् ॥” इति वाभट्टे चिकित्सास्थाने तृतीयेऽध्याये ॥
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
खज¦ मन्थे भ्वा॰ पर॰ सक॰ सेट्। खजति अखा(ख)जीत् घटा॰ णिचि ह्नस्वः खजयति। ॰
खज¦ पङ्गुतायां भ्वा॰ इदित् पर॰ अक॰ सेट्। खञ्जति अख-ञ्जीत्। खञ्जः। पङ्गुता चेहैकपादविकलता।
खज¦ पु॰ खजति मथ्नाति खज--अच्।
१ मन्थानदण्डे।
“पय-स्यमर्हितं सर्पिर्यद्वन्निर्मथ्यते खजैः। शुक्रं निर्मथ्यतेतद्वद्देहसंकल्पजैः खजैः” भा॰ शा॰
२१
४ अ॰।
“दव्नःसौम्य! मथ्यमानस्य योऽणिमा स ऊर्द्ध्वः समुदीषतितत्सर्पिर्भवति” छा॰ उ॰।
“वायुसहितेन खजेन मथ्य-मानस्य दध्नः” भा॰ शा॰।
“खजोमन्थानः तेन मथ्यमा-नस्य दध्नः” आन॰ (हाता)
२ दर्व्याम् भरतः
३ युद्धेच तत्र शत्रोर्मर्द्दनात् तथात्वं
“अलर्षि युध्म खज-कृत् पुरन्दर!” ऋ॰
८ ।
१ ।
७ ,
“खजकृत् युद्धकर्त्तः!” भा॰स्वार्थे क। खजक। मन्थानदण्डे हेम॰।
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
खज¦ r. 1st cl. (खजति) To churn or agitate. (इ,) खजि (खञ्जति) To limp, to halt, to walk lame or ill.
खज¦ m. (-जः) A ladle, a spoon. f. (-जा)
1. Churning, stirring.
2. Killing, destroying.
3. The palm with the fingers extended. E. खज् to agi- tate, &c. affix अच्।
Apte
[सम्पाद्यताम्]
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
खजः [khajḥ], [खज्-अच्]
A churning stick; पयस्यन्तर्हितं सर्पि- र्यद्वन्निर्मथ्यते खजैः Mb.12.214.21.
Agitating, churning.
A ladle or spoon.
जा A churning stick, ladle; खजां च दर्विं च करेण धारयन् Mb.4.8.1.
The hand with the fingers extended.
Churning, agitating, stirring.
Killing, destroying.
A battle.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
खज m. stirring , agitating , churning Car.
खज m. contest , war(See. -कृत्, etc. ) Naigh. ii , 17
खज m. a churning stick MBh. xii , 7784 Sus3r.
खज m. a ladle , spoon L. Sch.