खस
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
खसः, पुं, (खं हस्तादीन्द्रियं स्यति निश्चलीकरो- तीति । सो + कः ।) पामा । खोस इति भाषा ॥ तत्पर्य्यायः । पाम २ कच्छूः ३ विचर्च्चिका ४ इति हेमचन्द्रः ॥ (पामन्शब्दोस्य विवरणं व्याख्येयम् ॥)
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
खस(श)¦ पु॰ देशभेदे त्रिका॰। तस्य दन्त्यमध्यता मन्वादौ दृश्यतेक्वचित् तालव्यमध्यता च तेनोभयरूपता। स च देशःवृ॰ स॰ कूर्म्मविभागे
१४ अ॰ पूर्वस्यामुक्तः
“अथ पूर्वस्यामि-त्युपक्रमे
“खशमगधशिविरगिरिमिथिलसमतटोड्राश्व-वदनदन्तुरकाः”। सोऽभिजनोऽस्य, तद्देशस्य राजा वाअण्। खास(श)। तद्देशवासिनि तद्देश नृपे च बहुषुतु अणो लुक्। ख(शा)सास्तद्देशवासिनः तन्नृपाश्च। तेच शनकैः क्रियालोपात् वृषलत्वं गताः यथाह मनुः
“शनकैस्तु क्रियालोपादिमाः क्षत्रियजातयः। वृषलत्वंगता लोके ब्राह्मणादर्शनेन च। पौण्ड्रकाश्चौड्रद्रविडाःकाम्बोजा जवनाः शकाः। पारदापह्नवाश्वीनाः किरातादरदाः खसाः”।
“खसांस्तु खारांश्चोलांश्चमद्रान् किष्कि-न्धकांस्तथा हरि॰
१४ अ॰।
“खसा एकासनाह्यर्हाःप्रदरादीर्घवेणवः” भा॰ स॰
५१ अ॰।
“अङ्गवङ्गखसेष्वेवनान्यदेशे कदाचन” सू॰ चि॰।
३ मुरानामगन्धद्रव्ये शब्दच॰
४ कश्यपपत्नीभेदे दक्षकन्यान्तरे स्त्री यथा गरुडपु॰
६ अ॰
“धर्म्मपत्न्यः समाख्याताः कश्यपस्य वदाम्यहम्। अदितिर्दितिर्दनुः काला क्षतायुः सिंहिका मुनिः। कद्रूःप्रधा इरा क्रोधा विनता सुरभिः खशा(सा)”।
“इरा वृक्षलतावल्लीतृणजातीश्च सर्वशः। खशा(सा) च यक्षरक्षांसि सुषुवेऽप्सरसस्तथा” तत्रैव तत्प्रजोक्तिः।
खस¦ पु॰ खानि इन्द्रियाणि स्यति निश्चलीकरोति सो--क। (खोस) (पाच्डा) ख्याते
१ रोगभेदे।
२ देशभेदे
३ सव-र्णायां व्रात्यक्षत्रियाजाते जातिभेदे
“झल्लो मल्लश्च राज-न्याद्व्रात्यान्निच्छिविरेव च। नटश्च करणश्चैव खसोद्रविड एव च” मनुः। (खसखस्) इति ख्याते वृक्षेभावप्र॰ खसतिलशब्दो दृश्यः।
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
खस¦ m. (-सः) Itch, scab.
2. A man of a country or tribe considerd to be a degraded Kshetriya: the Khasas inhabit the mountains surroun- ding Kashmir. f. (-सा) The mother of the imps or goblins.
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
खसः [khasḥ], 1 Itch, scab.
N. of a mountainous country to the North of India; see खश.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
खस m. itch , scab , any irritating disease of the skin L.
खस m. pl. N. of a people and of its country (in the north of India) Mn. x , 44 MBh. Hariv. AV. Paris3. etc.
खस m. a native of that country (considered as a degraded क्षत्रिय) Mn. x , 22
Purana Encyclopedia
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
KHASA(M) : A country in ancient India. (M.B. Droṇa Parva, Chapter 122, Stanza 41).
_______________________________
*6th word in right half of page 410 (+offset) in original book.