ग्राम्य

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

ग्राम्यः, त्रि, (ग्रामे भवः । ग्राम + “ग्रामात् यखञौ ।” ४ । २ । ९४ । इति यः ।) ग्रामोत्- पन्नः । तत्पर्य्यायः । ग्रामेयकः २ ग्रामीणः ३ । इति हेमचन्द्रः । ३ । १६५ ॥ (यथा, मनुः । ११ । १९९ । “श्वशृगालखरैर्दष्टो ग्राम्यैः क्रव्याद्भिरेव च ॥” तथा, माघे । १२ । ३८ । “ग्राम्यानपश्यत् कपिशं पिपासतः ॥” मूढः । प्राकृतः । यथा, तत्रैव । १४ । ६४ । “ग्राम्यभावमपहातुमिच्छबा योगमार्गपतितेन चेतसा ॥”) भण्डादिवचनम् । “हालिकशाकटिकप्रधानत्वात् ग्रामे भवं ग्राम्यम् ।” इति भरतः ॥ तत्पर्य्यायः । अश्लीलम् २ । इत्यमरः । १ । ६ । १९ ॥ (काव्यस्य दोषविशेषः । स च शंब्दगतः अर्थगतश्च । तत्र शब्दगतो यथा, साहित्यदर्पणे । ७ । ३ । “दुःश्रवत्रिविधाश्लीलानुचितार्थाप्रयुक्तताः । ग्राम्योऽप्रतीतसन्दिग्धनेयार्थनिहतार्थताः ॥” अस्य उदाहरणं यथा तत्रैव । “कटिस्ते हरते मनः । अत्र कटिशब्दो ग्राम्यः ॥” अर्थगतो यथा, तत्रव । ७ । ५ । “अपुष्टदुष्क्रमग्राम्य व्याहताश्लीलकष्टताः ॥” उदाहरणं यथा तत्रैव । “स्वपिहि त्वं समीपे मे स्वपिम्येवाधुना प्रिय ! ॥ अत्रार्थो ग्राम्यः ॥”)

अमरकोशः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

ग्राम्य नपुं।

अश्लीलवचनम्

समानार्थक:ग्राम्य,अश्लील

1।6।19।1।3

निष्ठुरं परुषं ग्राम्यमश्लीलं सूनृतं प्रिये। सत्येऽथ सङ्कुलक्लिष्टे परस्परपराहतम्.।

पदार्थ-विभागः : , गुणः, शब्दः

वाचस्पत्यम्

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

ग्राम्य¦ त्रि॰ ग्राम--भवार्थे--वा यत्।

१ ग्रामभवे कृषकादौ
“अल्पव्ययेन सुन्दरि! ग्राम्यजनो मिष्टमश्नाति” वृ॰ र॰।

२ मूढे

३ प्राकृते।

४ मैथुने च
“व्यवायो ग्राम्यधर्मश्च” अ-मरः। प्राकृते
“ग्राम्यानपश्यत् कपिशं पिपासतः” माघः। मूढे
“ग्राम्यभावमपहातुमिच्छवः” माघः।

५ स्वीकारे

६ रतवन्धे

७ भण्डादिवचने अश्लीले हालिकादिप्रसिद्ध-वाक्ये च न॰ शब्दार्थचि॰।

८ काव्यदोषभेदे पु॰। सच शब्दगतोऽर्थगतश्च तत्र शब्दगतः सा॰ द॰। [Page2773-b+ 38] शब्ददोषविभागे
“दुःश्रव्यत्रिविधाश्लीलानुचितार्थाप्रयु-क्तताः। ग्राम्योऽप्रतीतसन्दिग्धनेयार्थनिहतार्थताः” इत्यादिना शब्ददोषान् विभज्य
“कटिस्ते हरतेमनः” इत्युदाहृतम्
“अपुष्टदुष्क्रमग्राम्यव्याहताश्ली-लकष्टताः” इत्यादिनाऽर्थदोषान् विभज्य च
“स्वपिहित्वं समीपे मे स्वपिम्येवाधुना प्रिय!” इत्य-र्थस्य ग्राम्यत्वमुदाहृतम्।
“ग्राम्या मिथुनतुलास्त्रीचापालिघटा निशासु मेषवृषौ च” ज्यो॰ उक्तेषु

९ सदा-मिथुनादिराशिषु

१० रात्रौ मेषवृषराश्योश्च पु॰।

११ पशुभेदे पुंस्त्री॰। यथाह पैठीनसिः
“ग्राम्यारण्याश्च-तुर्द्दश गौरविरजोऽश्वोऽश्वतरो गर्द्दभो मनुष्यश्चेति सप्तग्राम्याः पशवः, महिषवानरऋक्षसरीसृपरुरुपृषतमृगाश्चेतिसप्तारण्याः”।
“अश्वाश्वतरगोस्वरोष्ट्रवस्तोरम्रमेदःपुच्छकप्रभृतयो ग्राम्याः इति सुश्रुतोक्ते

१२ पशुभेदे पुंस्त्री॰
“ग्राम्या वातहराः सर्वे वृंहणाः कफपित्तलाः। मधुरारसपाकाभ्यां दीपना बलवर्द्दनाः” सुश्रु॰।

१३ ओष-धिभेदे स्त्री।
“तिलमाषव्रीहियवाः प्रियङ्गवो गोधू-माश्चेति सप्त ग्राम्या ओषधयः” तैत्ति॰। ओषधि शब्दे

१५

६४ पृ॰ दृश्यम्।

शब्दसागरः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

ग्राम्य¦ mfn. (-म्यः-म्या-म्यं)
1. Village-born, produced in or relating to a village.
2. Vulgar, rude, rustic.
3. Relating to a musical scale. m. (-म्यः) A hog, a tame or a village hog. n. (-म्यं)
1. Rustic or homely speech.
2. The Prakrit, and the other dialects of India, except the Sanskrit. E. ग्राम and यत् aff.

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

ग्राम्य [grāmya], a. [ग्राम-यत्]

Relating to or used in a village; संत्यज्य ग्राम्यमाहारम् Ms.6.3;7.12.

Living in a village, rural, rustic; अल्पव्ययेन सुन्दरि ग्राम्यजनो मिष्टमश्नाति Chand. M.1.

Domesticated, tame (as an animal).

Cultivated (opp. वन्य 'growing wild').

Low, vulgar, used only by low people (as a word); चुम्बनं देहि मे भार्ये कामचाण्डालतृप्तये R. G., or कटिस्ते हरते मनः S. D.574, are instances of ग्राम्य expressions; तस्मात्संप्रति- पत्तिरेव हि वरं न ग्राम्यमत्रोत्तरम् Mu.5.18; Bhāg.5.2.17.

Indecent, obscene.

Relating to sexual pleasures.

Relating to a musical scale.

म्यः A villager; Y.2.166.

A tame hog.

The first two signs of the zodiac, Aries and Taurus. -म्या The Indigo plant.

म्यम् A rustic speech.

Food prepared in a village.

Sexual intercourse.

Acceptance.

The Prakṛit and other dialects. -Comp. -अश्वः an ass.-कर्मन् n.

the occupation of a villager

sexual pleasure; ग्राम्यकर्मणैव विस्मृतकालावधिः Bhāg.5.14.31.-कुङ्कुमम् safflower.

धर्मः the duty of a villager.

sexual intercourse, copulation.

the right of a villager (as opp. to that of a 'recluse'). -धान्यम् crops growing in a village; दश ग्राम्याणि धान्यानि भवन्ति व्रीहियवा- स्तिलमाषा अणुप्रियङ्गवो गोधूमाश्च मसूराश्च खल्वाश्च खलकुलाश्च ... । Bṛi. Up.6.3.13. -पशुः a domestic animal; Bhāg. 6.15.16. -बुद्धि a. boorish, clownish, ignorant. -मृगः a dog; ग्राम्यमृग इव हविस्तदयं (न भजते) Śi.15.15. -वल्लभा a harlot, prostitute. -वादिन् m. a village bailiff; Ts.2.3.1.3. -सुखम् sexual intercourse, copulation; cf. अविदित्वा सुखं ग्राम्यं वैतृष्ण्यं नैति पूरुषः Bhāg.9.18.4.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

ग्राम्य mfn. ( Pa1n2. 4-2 , 94 ) used or produced in a village TS. v AitBr. vii , 7 , 1 Kaus3.

ग्राम्य mfn. relating to villages Mn. vii , 120

ग्राम्य mfn. prepared in a village (as food) S3Br. ix , xii Mn. vi , 3

ग्राम्य mfn. living (in villages i.e. )among men , domesticated , tame (an animal) , cultivated (a plant ; opposed to वन्यor अरण्य, " wild ") RV. x , 90 , 8 AV. VS. etc.

ग्राम्य mfn. allowed in a village , relating to the sensual pleasures of a village MBh. xii , 4069 R. iii f. BhP. iv , vi

ग्राम्य mfn. rustic , vulgar (speech) Va1m. ii , 1 , 4

ग्राम्य mfn. (See. -ताand -त्व)

ग्राम्य mfn. relating to a musical scale W.

ग्राम्य m. a villager Ya1jn5. ii , 166 MBh. xiii BhP. etc.

ग्राम्य m. a domesticated animalSee. -मांस

ग्राम्य m. = म-कोलW.

ग्राम्य n. rustic or homely speech W.

ग्राम्य n. the Prakrit and the other dialects of India as contra-distinguished from the Sanskrit W.

ग्राम्य n. food prepared in a village MBh. i , 3637 Ka1tyS3r. xxii Sch.

ग्राम्य n. sensual pleasure , sexual intercourse MBh. ii , 2270 BhP. iv

ग्राम्य n. = म-ज-निष्पावीL.