घ
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
घ, घकारः । स तु व्यञ्जनचतुर्थवर्णः । अस्यो- च्चारणस्थानं कण्ठः । इति व्याकरणम् ॥ (एतत्तु मुग्धबोधमतम् । यथा, “अ आ ह क ख ग घ ङाः कण्ठ्याः ।” पाणिनीये तु एष कण्ठ्यो जिह्वामूलीयश्च । यथा, “अकुहविसर्ज्जनीयानां कण्ठः ॥” इत्युक्त्वा पुनः शिक्षायाम् । “जिह्वामूले तु कुः प्रोक्तो दन्त्योष्ठ्यो वः स्मृतो बुधैः ॥”) अस्य स्वरूपं यथा, कामधेनुतन्त्रे । “घकारं चञ्चलापाङ्गि ! चतुष्कोणात्मकं सदा । पञ्चदेवमयं वर्णमरुणादित्यसन्निभम् ॥ निर्गुणं त्रिगुणोपेतं सदा त्रिगुणसंयुतम् । सर्व्वगं सर्व्वदं शान्तं घकारं प्रणमाम्यहम् ॥” अस्योत्पत्तिर्गवर्णे द्रष्टव्या ॥ वङ्गाक्षरैस्तस्य लेखनप्रकारादिर्यथा, -- “सृष्टिरूपा वामरेखा किञ्चिदाकुञ्चिता ततः । कुण्डलीरूपमास्थाय ततोऽधोगत्य दक्षतः ॥ अत ऊर्द्ध्वं गता रेखा शम्भुर्नारायणस्तयोः । ब्रह्मस्वरूपिणी देवि ! मात्राशक्तिः प्रकीर्त्तिता ॥” अस्य ध्यानं यथा, -- “मालतीपुष्पवर्णाभां षड्भुजां रक्तलोचनाम् । शुक्लाम्बरपरीधानां शुक्लमाल्यविभूषिताम् ॥ सदा स्मेरमुखीं रम्यां लोचनत्रयराजिताम् । एवं ध्यात्वा घकारन्तु तन्मन्त्रं दशधा जपेत् ॥” तत्प्रणाममन्त्रो यथा, वर्णोद्धारतन्त्रे । “निर्गुंणं त्रिगुणोपेतं सदा त्रिगोलसंयुतम् । सर्व्वगं सर्व्वदा शान्तं घकारं प्रणमाम्यहम् ॥” तस्य नामानि यथा, नानातन्त्रेषु । “षः खड्गी घुर्घुरो घण्टी घण्टीशस्त्रिपुरान्तकः । वायुः शिवोत्तमः सत्या किङ्किणी घोरनायकः ॥ मरीचिर्व्वरुणो मेधा कालरूपी च दाम्भिकः । लम्बोदरा ज्वालमूलं नन्देशो हननं ध्वनिः ॥ त्रैलोक्यविद्या संहर्त्ता कामाख्यमनघामयः ॥”
घः, पुं, (घण्टयति शब्देन शोभते घटयति घर्घ- रादिशब्दं वा । घटि द्युतौ घट चेष्टायां च + बाहुलकात् डः ।) घण्टा । घर्घरशब्दः । इति मेदिनी । घे । १ ॥
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
घ¦ घकारस्योच्चारणं स्थानं जिह्वामूलं
“जिह्वामूले तु कुःप्रोक्तः” शिक्षोक्तेः
“अकुहविसर्जनीयानां कण्ठः” इत्यु-क्तिस्तु जिह्वामूलरूपकण्ठपरा। अस्योच्चारणे आभ्यन्तरःप्रयत्नः स्पर्शः जिह्वामूलस्पर्शनेन तदुच्चारणात् अतएवास्यस्पर्शवर्णत्वम्। बाह्यप्रयत्नास्तु घोषनादसंवार महाप्राणाःसि॰ कौ॰ मूलं दृश्यम्। तस्य तन्त्रे वाचकशब्दा उक्ता यथा(
“घः खड्गी घुर्घुरा मण्डी मुण्डीशस्त्रिपुरान्तकः। वायुः शिवोत्तमः सत्यकिङ्किणी घोरनादकः। मरी-चिर्वरुणो मेधा कालरूपी च दाम्भिकः। लम्बोदरीज्वालमाला नंन्देशो हननं ध्वनिः। त्रैलीक्यविद्यासंहर्त्ता कामाख्या मनघा मघा” वर्ण्णोद्धारतन्त्रम्अस्य ध्येयरूपं यथा
“मालतीपुष्पवर्ण्णाभां षड्भुजांरक्त लोचनाम्। शुक्लाम्बरपरीधानां शुक्लमाल्यविभूषि-ताम्। सदा स्मेरमुखीं रम्यां लोचनत्रयराजिताम्। एवंध्यात्वा घकारन्तु तन्मन्त्रं दशधा जपेत्”। अस्य मातृ-कान्यासे दक्षिणकराङ्गुलीषु न्यस्यता।
घ¦ पु॰ घट--बा॰ ड।
१ घटायां
२ घर्घरशब्दे च मेदि॰।
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
घ¦ The fourth consonant of the Sanskrit alphabet, being the aspirate of the preceding letter, and corresponding to G'h.
घ¦ m. (-घः)
1. A bell.
2. A rattling or gurgling sound. f. (-घा)
1. A tin- kling ornament worn by women round the waist.
2. Strikling, kill- ing.
3. Wetting, sprinkling, E. हन् to kill, affix ड, and घ substi- tuted for the radical letter, or the same affix, with घृ to sprinkle, &c.
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
घ [gh], n. (Used only as the last member of comp.) Striking, killing, destroying; as in पाणिघ, राजघ &c.
घः A bell.
Rattling, gurgling or tinkling noise; 'घः सूनुर्वह्निः पूषा नृपो गजः ।' Enm. -घम् Sin; घं पापमुच्यतेibid. The एकार्थनाममाला of राघव says: मेघे निदाघे किंकिण्यां घण्टायां घट्टने च घः । घं वाद्यामृतयोर्घा भूवार्ताघोरेषु च त्रिषु । -घा f.
A blow.
A tinkling ornament worn by women round the waist.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
घ the 4th consonant of the Sanskrit alphabet (aspirate of the preceding).
घ ind. (used to lay stress on a word) at least , surely , verily , indeed , especially (= Gk. ?) , RV. AV. v , 13 , 10 and 11 ; vi , 1 , 3. In the संहिताthe final vowel is generally lengthened( घाcf. Pa1n2. 6-3 , 133 )
घ ind. as a rule it is preceded by other particles( उत, उतो, उत वा, चिद्, न, वा)or by a pronoun or a preposition
घ ind. it is also found between इवand इद्
घ ind. or between इवand इद् अह, or between वाand इद्
घ ind. sometimes it occurs in the clause which depends on a conditional or relative sentence( e.g. आ घा गमद् यदि श्रवत्, " he will surely come when he hears " RV. i , 30 , 8 ), i , 161 , 8 ; viii , 46 , 4.
घ mfn. ( हन्) ifc. " striking , killing "See. जीव-, ताड-, पाणि-, राज-, etc. (See. also परिघ)
घ m. a rattling or gurgling or tinkling sound L.
घ m. a bell L.
Purana Encyclopedia
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
ghaṭotkacavadha ........................ p181
gharmasāgara .............................. p351
ghṛtavatī .................................... p351
ghṛtasamudra .............................. p351
ghora ............................................ p103
ghoṣayātrā .................................. p181
Mahabharata Cultural Index
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
ghaṭotkacavadha ........................ p181
gharmasāgara .............................. p351
ghṛtavatī .................................... p351
ghṛtasamudra .............................. p351
ghora ............................................ p103
ghoṣayātrā .................................. p181