तरणि
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
तरणिः, स्त्री, (तीर्य्यतेऽनयेति । तॄ + “अर्त्तिसृधृ- धमीति ।” उणां । २ । १०३ । इति अनिः ।) नौका । (यथा, आर्य्यासप्तशत्याम् । ३९० । “त्वामनुधावति तरणिस्तदपि गुणाकर्षतरले- यम् ॥”) घृतकुमारी । इत्यमरः । ४ । २ । ७३ ॥
तरणिः, पुं, (तरति पापमनेनेति । तॄ + अणिः ।) सूर्य्यः । (यथा, देवीभागवते । ३ । ६ । २८ । “इत्युक्त्वा तरणिः कुन्तीं तन्मनस्कां सुलज्जिताम् । भुक्त्वा जगाम देवेशो वरं दत्त्वाभिवाञ्छितम् ॥”) अर्कवृक्षः । इत्यमरः ॥ भेलकः । (यथा, वोप- देवप्रशंसाश्लोकः । “सोऽयं व्याकरणार्णवैकतरणिश्चातुर्य्यचिन्ता- मणि- र्जीयात् कोविदगर्व्वपर्व्वतपविः श्रीवोपदेवः कविः ॥”) किरणः । इति हेमचन्द्रः ॥
अमरकोशः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
तरणि पुं।
सूर्यः
समानार्थक:सूर,सूर्य,अर्यमन्,आदित्य,द्वादशात्मन्,दिवाकर,भास्कर,अहस्कर,ब्रध्न,प्रभाकर,विभाकर,भास्वत्,विवस्वत्,सप्ताश्व,हरिदश्व,उष्णरश्मि,विकर्तन,अर्क,मार्तण्ड,मिहिर,अरुण,पूषन्,द्युमणि,तरणि,मित्र,चित्रभानु,विरोचन,विभावसु,ग्रहपति,त्विषाम्पति,अहर्पति,भानु,हंस,सहस्रांशु,तपन,सवितृ,रवि,पद्माक्ष,तेजसांराशि,छायानाथ,तमिस्रहन्,कर्मसाक्षिन्,जगच्चक्षुस्,लोकबन्धु,त्रयीतनु,प्रद्योतन,दिनमणि,खद्योत,लोकबान्धव,इन,भग,धामनिधि,अंशुमालिन्,अब्जिनीपति,चण्डांशु,क,खग,पतङ्ग,तमोनुद्,विश्वकर्मन्,अद्रि,हरि,हेलि,अवि,अंशु,तमोपह
1।3।30।1।2
द्युमणिस्तरणिर्मित्रश्चित्रभानुर्विरोचनः। विभावसुर्ग्रहपतिस्त्विषांपतिरहर्पतिः॥
अवयव : किरणः
पत्नी : सूर्यपत्नी
सम्बन्धि2 : सूर्यपार्श्वस्थः
वैशिष्ट्यवत् : प्रभा
सेवक : सूर्यपार्श्वस्थः,सूर्यसारथिः
पदार्थ-विभागः : नाम, द्रव्यम्, तेजः, ग्रहः
तरणि पुं।
नौका
समानार्थक:नौ,तरणि,तरि,पोत
1।10।10।2।3
जलोच्छ्वासाः परीवाहाः कूपकास्तु विदारकाः। नाव्यं त्रिलिङ्गं नौतार्ये स्त्रियां नौस्तरणिस्तरिः॥
अवयव : नौकापार्श्वद्वयबन्द्धचालनकाष्ठम्,नौपृष्ठस्थचालनकाष्ठम्
सम्बन्धि2 : नद्यादितरणे_देयमूल्यम्,नाविकः
वृत्तिवान् : नाविकः,वहित्रवाहकः
: तृणादिनिर्मिततरणसाधनम्, अकृत्रिमजलवाहनम्, काष्ठजलवाहिनी, अर्धनौका
पदार्थ-विभागः : वाहनम्, द्रव्यम्, पृथ्वी, अचलनिर्जीवः, स्थानम्, मानवनिर्मितिः
तरणि पुं।
कुमारी
समानार्थक:सहा,कुमारी,तरणि
2।4।73।2।3
माध्यं कुन्दं रक्तकस्तु बन्धूको बन्धुजीवकः। सहा कुमारी तरणिरम्लानस्तु महासहा॥
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, अचलसजीवः, ओषधिः
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
तरणि¦ पु॰ तॄ--अनि।
१ सूर्य्ये,
२ भेलके,
३ अर्कवृक्षे, च अमरः
४ किरणे हेमच॰
६ ताम्रे च।
७ नौकायां,
८ घृतकुमार्य्याम् स्त्री मेदि॰। वा ङीप् नौकायां
९ तारके
१० शीघ्र-गन्तरि त्रि॰।
“येवा धूर्षु तरणीन् यो वहन्ति” ऋ॰
७ ।
६७ ।
८ ।
“तरणींस्तारकान् शीघ्रगन्तृन् वा” भा॰
११ शत्रूनुतीर्य्य वर्त्तमाने
“पृत्सु तरणिर्नावा” ऋ॰
३ ।
४९ ।
३ शत्रूनुत्तीर्य्यवर्त्तते इति तरणिः” भा॰
“सोऽयं व्याकरणार्णवैकतरणिः” वोपदेवः।
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
तरणि¦ m. (-णिः)
1. The sun.
2. A ray of light.
3. A float or raft. f. (-णिः- or -णी)
1. A boat.
2. The Socotrine aloe, (A perfoliata.)
3. A plant, (Hibiscus mutabilis.) E. तॄ to cross, Unadi affix करणे कर्मणि भावे वा ल्युट्।
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
तरणि [taraṇi], a. [तॄ-अनि] Ved.
Passing through, pervading (as the sun).
Quick, energetic, unremitting; विपश्चितं तरणिं भ्राजमानम् Av.13.2.4.
Saving, carrying over, benevolent.
णिः The sun; 'तरणिर्द्युमणौ पुंसि कुमारीनौकयोः स्त्रियाम् Medinī.
A ray of light.
TheArka plant.
Copper. -णिः, -णी f. A raft, boat.-Comp. -तनया the river Yamunā; परिश्रान्तस्यायं तरणि- तनयातीरनिलयः Bv.4.7. -धन्यः an epithet of Śiva.-पेटकः an oval bowl of wood for baling a boat.-रत्नम् a ruby.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
तरणि mfn. moving forwards (as the sun etc. ) , quick , untired , energetic RV. AV. xiii , 2 , 4 and 36
तरणि mfn. carrying over , saving , helping , benevolent RV. TBr. ii , 7 , 13 , 2
तरणि m. the sun KapS. iii , 13 BhP. v , viii , x Ra1jat. S3a1rn3gP.
तरणि m. Calotropis gigantea L.
तरणि m. a ray of light L.
तरणि f. = णी, a boat Prab. Vop. S3atr.
तरणि f. Aloe perfoliata L. (also णीSch. )
तरणि f. See. गो-, संसार-.