तामसः

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

तामसः, पुं, (तमस्तमोगुणः प्रघानत्वेनास्त्यस्येति । अण् ।) सर्पः । खलः । इति मेदिनी । से, २५ ॥ उलूकः । इति राजनिर्घण्टः ॥ चतुर्थमनुः । अस्मिन्मन्वन्तरे हरिनामा विष्णोरवतारः । त्रिशिखनामा इन्द्रः । वैधृतयो देवाः । ज्योति- र्घामादयः सप्तर्षयः । वृषख्यातिनरादयो मनु- सुताः । इति श्रीभागवतम् ॥ * ॥ तमोगुण- युक्ते, त्रि ॥ (यथा, मनुः । १२ । ३३ । “लोभः स्वप्नोऽधृतिः क्रौर्य्यं नास्तिक्यं भिन्न- वृत्तिता । याचिष्णुता प्रमादश्च तामसं गुणलक्षणम् ॥”) तामसमुनयो यथा । कणादः १ गौतमः २ शक्त्रिः ३ उपमन्युः ४ जैमिनिः ५ दुर्व्वासाः ६ मृकण्डुः ७ बृहस्पतिः ८ भार्गवः ९ जमदग्निः १० ॥ तामस- शास्त्राणि यथा । असुरमोहनार्थशिवकृत- शैवपाशुपतादि १ कणादकृतनग्ननीलपटादि २ ब्राह्मणरूपिभगवद्कृतबौद्धशास्त्रम् ३ जैमिनि- कृतनिरीश्वरसांख्यम् ४ ॥ तामसपुराणानि यथा । मात्स्यम् १ कौर्म्मम् २ लैङ्गम् ३ शैवम् ४ स्कान्दम् ५ आग्नेयम् ६ ॥ तामसस्मृतयो यथा । गौतमम् १ बार्हस्पत्यम् २ सामुद्रम् ३ यमम् ४ शाङ्ख्यम् ५ औशनसम् ६ ॥ * ॥ राजसतामस- कर्म्माणि यथा, -- “यत् शैवं दैवतं पैत्रमौपदैवं तथाध्वरम् । शाक्तं शैवं गाणपत्यं यागहोमादिकं तथा ॥ पौरोहित्यं याजनञ्च देवल्कं ग्रामयाजकम् । विष्णुसेवापराधञ्च तथा नामापराधकम् ॥ असत्प्रतिग्रहं देवि ! साङ्कल्पमाभिचारिकम् । पशुजीवादिहननं पातकञ्चोपपातकम् ॥ अतिपापं महापापमनुपातकमेव च । लोभं मोहमहङ्कारं कामं क्रोधं मदन्तथा ॥ एतद्यदपरं कर्म्म गर्हितञ्च वरानने ! । राजसं तामसं प्रोक्तं मया च मुनिभिः सदा ॥” इति पाद्मोत्तरखण्डम् ॥