व्यञ्जनद्वादशवर्णः । {'di'i nga ro 'don tshul la skye gnas so sna dang bcas pa dang /} {byed pa lce rtse/} {nang gi rtsol ba so lce phrad pa dang /} {phyi'i rtsol ba srog chung sgra ldan} बो.को.१४९२; न (देवनागरीवर्णः) — {na zhes brjod pa dang ming dang gzugs yongs su shes par bya ba'i sgra byung ngo //} नकारे नामरूपपरिज्ञाशब्दः (निश्चरति स्म) ल.वि.६७ख/८९; {na la da} नलदम् सु.प्र.२९क/५६; • अव्य. [1] तु — {mdor bsdu na} समासतस्तु अभि.भा. ३४ख/५४; {dngos su na} वस्तुतस्तु त.स.४८क/४७९ [2] च — {de chas pa na rgyal po gso sbyong 'phags shi'o//} स संप्रस्थितः, उपोषधश्च राजा कालगतः वि.व.१५६ख/१.४५; {de lta na sangs rgyas nyid yon tan ma lus pa'i gzhi dang /} {gzhan dag dang thun mong ma yin no zhes bde bar gshegs pa'i sgras bstan to//} एवं च बुद्धत्वमशेषगुणसरसमसाधारणमपरयोगिभिः सुगतशब्देन ख्यापितम् बो.प.४२ख/१ [3] हि — {de lta na gang su yang rung ba gsal bar byed par 'gyur ro//} एवं हि यत्किञ्चिद्यस्य कस्यचिद् व्यञ्जकं स्यात् त.प.१८०क/८२१; {na zhes bya ba ni gang gi phyir zhes bya ba'i don te} हि यस्मादर्थे न्या.टी.५१ख/११० [4] चेद् — {gal te rgyu ma tshang ba med pa yin na} अविकलं चेत् कारणम् त.प.१७६क/८११; {gal te sder mo dag gis brad na mnyam par bya'o//} नखरिकाभिलिखितं चेत् समं कुर्यात् वि.सू.९३क/१११ [5] यदि — {shes bya las sngar shes yod na/} {de ni ci la dmigs nas skye} ज्ञेयात्पूर्वं यदि ज्ञानं किमालम्ब्यास्य सम्भवः । बो.अ.३५क/९.१०५; • प्र. [1] विभक्तिप्रत्ययः ( {la don/}) —{mi dran na dran par bya'o//} अस्मृतौ स्मारणम् वि.सू.८८ख/१०६; {dus gcig na} एकस्मिन् समये ल.अ.५६क/१; {mya ngan las ma 'das pa'i gnas skabs na} अनिर्वाणावस्थायाम् त.प.२७२ख/१०१३; {lus la brten na yang} देहाश्रितत्वेऽपि त.स.७०ख/६६३; {ldog pa te bsgrub bya med na sgrub byed mi 'byung ba} व्यतिरेकः साध्याभावे साधनाभावः त.प.४२क/५३२; {bye ba phrag brgya na ther 'bum zhes bya'o//} शतं कोटीनामयुतं नामोच्यते ल.वि.७६ख/१०३ [2] त्रल्–प्रत्ययत्वेन प्रयोगः — {'di na me yod do//} अग्निरत्र हे.बि.२४०ख/५५; {de na rnam par rtog pa mang ba'i phyir ro//} तत्र वितर्कभूयस्त्वात् अभि.स्फु.१६३क/८९९ [3] शतृ–प्रत्ययत्वेन प्रयोगः — {'dod na'ang 'dod la rag las 'gyur//} इच्छन्नपीच्छायत्तः स्यात् बो.अ.३५ख/९.१२६; {bskyed pa na} जनयत् त.प.१७३क/८०३ [4] शानच्–प्रत्ययत्वेन प्रयोगः — {skye ba na} उपजायमानः त.प.२३६ख/९४४; {log pa na} निवर्तमानः त.प.२८०क/१०२७; • संक्षि.> {na ba/} ।। • संक्षि.> {na tshod/} ।। • द्र. {'di yod na 'di yod do//} अस्मिन् सतीदं भवति ल.अ.९६ख/४३; {med pa nyid du khas len na} नास्तितोपगमे सति त.स.७१ख/६७१; {de lta na} एवं सति त.प.२२८ख/९२७; {bcom ldan 'das gshegs na ni 'gro la/} {gzhes na ni sdod do//} भगवन्तं च गच्छन्तमनु गच्छति, तिष्ठन्तं तिष्ठति अ.श.६५क/५७; {mig gis kyang ma bltas na ldang ba'am}…{lta ci smos} चक्षुःसंप्रेक्षणामपि न कृतवान्, कः पुनर्वाद उत्थास्यति अ.श.९ख/८; {gang byung ba na grong yang sreg par byed} यत्तूत्पन्नं ग्राममपि दहति श्रा.भू.८२ख/२१५; {bsdams par bya ba'am 'dis sdom par byed pas na sdom pa ste} संवरणं संव्रियते वा अनेनेति संवरः बो.प.४३क/२.
na ku la
नकुलः, वाद्ययन्त्रविशेषः — {btsun mo'i 'khor dang rol mo'i cha byad rgyud gcig pa dang pi bang dang na ku la dang}…{glu dbyangs sbyar ba la legs par bslabs pa} अन्तःपुरं तुणवपणववीणा…नकुल…सङ्गीतिसंप्रयोगसुशिक्षितम् ल.वि.१०५ख/१५२.
na kra
= {chu srin na kra} नक्रः, जलजन्तुविशेषः — {de yi gsung gis chu la nya/} /{chu srin na kra la sogs tshogs//} मत्स्यकुम्भीरनक्रादिसंभारं तद्गिराम्भसि । अ.क.२९८क/३९.११.
नक्तमालः, वृक्षविशेषः — {shing sA la dang ba ku la dang}…{na ga ta ma la dang bi du la dang ni tsu la mang po dang} सालबकुल…नक्तमालविदुलनिचुलक्षुपबहुले जा.मा.१४९ख/१७४.
na ga ra
ना. नगरम्, उपपीठम् — {nye gnas mA la wa zhes brjod/} /{sin d+hu na ga ra nyid do//} उपपीठं मालवं प्रोक्तं सिन्धुर्नगरमेव च । हे.त.८क/२२.
na gu
माषः — ( {dper} ){na chu mang po mchis pa'i snod na sran chung ka ru'am na gu gyen du mchi na yang brel ba dang smin par 'gyur/} {thur du mchi na yang brel ba dang smin par 'gyur ba} यथा बह्व्युदकायां स्थाल्यां मुद्गा वा माषा वा चोर्ध्वं गच्छन्तोऽधो गच्छन्तः स्विद्यन्ते पच्यन्ते का.व्यू.२०४क/२६१.
na gyur
= {na bar gyur/}
na chung
१. = {na chung ma} युवतिः, ओ ती — {dar la babs pa'i na chung 'byor pa yang /} /{bsod nams byas pa rnams la dga' ster yin//} प्रीतिप्रदाः पुण्यवतां भवन्ति प्रौढा युवत्यश्च विभूतयश्च ।। अ.क.३५७क/४८.१; तरुणी — {na chung gi/} /{zur mig rnon pos phug pa'i skye bo dag//} जनाः…विद्धाः सुतीक्ष्णैस्तरुणीकटाक्षैः अ.क.१२३क/६५.५९; कन्या — {na chung yangs pa'i mig can ni/} /{gzugs dang lang tshos brgyan rnyed nas//} प्राप्य कन्यां विशालाक्षीं रूपयौवनमण्डिताम् । गु.स.१०२क/२५; कुमारी — {rigs kyi bud med dam rigs kyi na chung la gshes sam kha ngan smras sam reg pas} कुलस्त्री वा कुलकुमारी वा आक्रुष्टा भवत्याभाष्टा परामृष्टा वा वि.व.२३०क/२.१३३; कान्ता — {na chung lag pas gser gyi bum btud cing /} /{dri bzang chu yis mchog tu mngon bkrus pa//} कान्ताकरावर्जितहेमकुम्भसत्सौरभाम्भःप्रवराभिषिक्तः अ.क.१९४ख/२२.२७; {phyogs kyi na chung rna rgyan du/} /{gyur pa da lta'ang rnam par mdzes//} अद्यापि यस्य दिक्कान्ताकर्णाभरणतां गतम् । विभाति अ.क.२०३ख/२३.७; अङ्गना — {na chung tshig smra glu len gar byed pas//} अङ्गनाजल्पितनृत्तगीतैः जा.मा.१६४ख/१९०; योषित् — {bung ba'i na chung glu len pa//} गीतं मधुपयोषिताम् जा.मा.५१क/६०; वधूः — {rig 'dzin na chung khrus byas shing //} विद्याधरवधूस्नानैः जा.मा.११७ख/१३७; पुरन्ध्रिः, ओ न्ध्री — {ci ste grub pa'i na chung gis/} /{lha yi gos dang rgyan rnams kyis//} अथ सिद्धपुरंध्रीभिर्दिव्यांशुकविभूषणैः अ.क.३०२ख/१०८.८४ २. = {gzhon nu} युवा — {na chung dga' ba'i dga' ston dpal//} यूनां रत्युत्सवश्रियः का.आ.३२५ख/२.१०६; तरुणः — वयस्थस्तरुणो युवा अ.को.२.६.४२; तरति दुस्तरमपीति तरुणः । तॄ प्लवनतरणयोः अ.वि.२.६.४२.
na chung ma
युवती— {dper na bud med dang mi mo dang na chung ma rnams las bud med gcig pu gtso bo'i ming ma yin te} यथा स्त्रीनारीयुवतीत्यादीनां नैका स्त्रीसंज्ञा प्रधाना स्यात् वि.प्र.१३५ख/१, पृ.३४; द्र. {na chung /}
• सं. १. = {nad} व्याधिः — {skye ba dang rga ba dang na ba dang 'chi ba dang}…{'khrug pa la sogs pa las} जातिजराव्याधिमरण…उपायासादिभ्यः ल.अ.१२४क/७१; {skye dang na dang rga dang 'chis gzir ba//} जातिव्याधिजरामृत्युमर्दितान् रा.प.२३२क/१२५; रोगः — {dbyangs dgra yis 'chi ba ste/} {gsal byed dgra yis na ba'o//} स्वरेण शत्रुणा मरणम्, व्यञ्जनशत्रुणा रोगः वि.प्र.८०ख/४. १६८; गदः मि.को.५१ख; व्यथा — {mgo bo na ba} शिरोव्यथा वि.प्र.६८क/४.१२१; शूलः, ओलम् — {rang gi mgo bo mtshungs med ni/} /{na bar ston cing sgra ldan des//} सा शिरःशूलमतुलं वदन्ती स्वस्य अ.क.२६७क/३२.२३; {bkren pa rnams kyis ngo bstod ni/} /{'jam yang rna ba na ba'i rgyu//} कृपणश्चाटुकारोऽपि कर्णशूलाय केवलः ।। अ.क.३६२क/४८.५४; आबाधकः — {phan 'dogs pa rnams gang zhe na}…{'brog dgon pa dang mu ge dang}…{nad kyi 'jigs pa las sgrol bar byed pa rnams dang} उपकारिणः कतमे…ये वा पुनरटवीकान्तारादुत्तारयन्ति, दुर्भिक्षाद्वा…आबाधकाद्वा श्रा.भू.६१क/१५१ २. दुःखनम्— {gal te na na than kor du lo ma'i chang bu dag gzhag go//} सामन्तके दुःखनं चेत् पात्र(पत्र)वैभङ्गुकानां दानम् वि.सू.८१क/९८; • वि. १. = {nad pa} व्याधितः — {'jig pa'i chos can 'jig pa dang} …{na ba'i chos can na ba dang}…{sdug bsngal 'byung ba gang yin pa} नशनधर्मके नष्टे…व्याधिधर्मके व्याधिते…यद्दुःखम् बो.भू.१३१क/१६८; ग्लानः — {na ste mi nus na nyes pa med do//} अनापत्तिः ग्लानः स्यादप्रतिबलः बो.भू.९३क/११८; {na ba dang dbang med pa dang srog dang tshangs par spyod pa'i bar chad kyis 'jigs pa las gzhan pa la 'bul ba la ni nyes byas so//} दुष्कृतं ग्लानावशप्राणब्रह्मचर्यान्तरायभीतादन्यस्य दाने वि.सू.६०ख/७७; आबाधिकः — {yang byang chub sems dpa' ni sems can nad kyis thebs te na ba rnams la} पुनर्बोधिसत्त्व आबाधिकानां सत्त्वानां व्याधितानाम् बो.भू.१४२क/१८२; आतुरः — {yun ring dag tu sdug bsngal mang po'i gnas/} /{rtag tu na bas nyon mongs mang po'i gzhi//} चिरस्य तावद्बहुरोगभाजनं सदातुरत्वाद्विविधश्रमाश्रयः । जा.मा.१८२क/२११; अस्वस्थः — {na dang mi na kun gyis kyang /} /{glo bur tshe la yid mi brtan//} स्वस्थास्वस्थैरविश्वास्य आकस्मिकमहाशनिः ।। बो.अ.५क/२.३४ २. = {na waH} (= {gsar pa}) नवः, नूतनः — {na ba ma li ka} नवमल्लिका म.व्यु.६१५६(८८क/).
na ba ma li ka
= {na wa ma l+li kA/} {na wa mA li kA} नवमल्लिका; नवमालिका, पुष्पविशेषः म.व्यु.६१५६(८८क).
na ba'i rkyen gyi sman
= {na ba'i rkyen sman/}
na ba'i rkyen sman
पा. ग्लानप्रत्ययभैषज्यम् — {sman ni rnam pa gnyis te/} {gtan du ba'i sman dang na ba'i rkyen sman no//} द्विविधं भैषज्यम् । सततभैषज्यं ग्लानप्रत्ययभैषज्यं च शि.स.७३क/७१; {na bza' dang bshos dang mal stan dang na ba'i rkyen gyi sman dang yo byad rnams kyis bsnyen bkur byas nas} चीवरपिण्डपातशयनासनग्लानप्रत्ययभैषज्यपरिष्कारैरुपस्थिता भवन्ति का.व्यू.२०९क/२६७; द्र. {na ba'i gsos sman/}
अपह्रासः — {med pa nyid la yod pa'i blo can la ni na smad do//} सम्मतावसत्त्वेऽपह्वा(ह्रा)सः वि.सू.२७क/३४; ह्रासः — {de'i don nyid la nyes pa dang na smad pa ma yin no//} नैतदर्थतायाम(यं)दोषो ह्वा(ह्रा)सो वा वि.सू.३१ख/४०; द्र. {na smad pa nyid/}
na smad pa nyid
न्यूनत्वम् — {rnyang rnying la ni na smad pa nyid do//} न्यूनत्वं विलीने वि.सू,२८क/३५; {snyad gdags su mi rung ba la ni na smad pa nyid do//} न्यूनत्वमयाचिके (?) वि.सू.२६ख/३३; {rgyu dang spun la ni na smad pa nyid do//} न्यूनत्वमोतोस्तानस्य (?) च वि.सू.२४ख/३०.
na tsha
कारणा — {rigs kyi bu 'di ci'i phyir bdag nyid la bdag nyid 'di lta bu'i na tsha byed pa} किं नु खल्वयं कुलपुत्र आत्मनैवात्मानम् ईदृशीं कारणां कारयति अ.सा.४३६क/२४६; व्याधिः — स्त्री रुग् रुजा चोपतापरोगव्याधिगदामयाः अ.को.२.६.५१.
na tsha tshabs che ba
= {na tshabs che ba/}
na tshabs che ba
= {na tsha tshabs che ba} वि. बाढग्लानः — {des dus gzhan gyi tshe na ni/} {bdag nyid dam gzhan dag na ba dang sdug bsngal ba dang na tshabs che ba dang}…{mthong ngo //} सोऽपरेण समयेन पश्यत्यात्मानम्वा परम्वा आबाधिकम्, दुःखितम्, बाढग्लानम् श्रा.भू.१८२ख/४८१.
na tshod
वयः — {bdag cag mchu dang zheng yang mnyam/} /{na tshod la yang rgan gzhon med//} तुल्यारोहपरीणाहौ समानौ वयसा च नौ । जा.मा.१२३क/१४१; {na mnyam} वयस्यः अ.को.२.८.१२.
na tshod rjes su thob pa
वयोऽनुप्राप्तः लो.को.१३३२.
na tshod mnyam pa
= {na mnyam/}
na tshod gnas
वयस्था १. = {a ru ra'i shing} हरीतकीवृक्षः मि.को.५३क २. = {skyu ru ra'i shing} आमलकीवृक्षः मिको.५३ख ।
वि. सहजातकः — {de'i grogs po na zla rnams mnyan du yod pa'i grong khyer slom can du dong dong ba} तस्य वयस्यकाः सहजातकाः श्रावस्त्याः सौपारकनगरमनुप्राप्ताः अ.श.२६९ख/२४७.
na bza'
आद.> {gos} वस्त्रम् — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa de la me tog dang}…{na bza' dang}…{mchod pa rnam pa mang po dag gis mchod par byed de} तां चैनां प्रज्ञापारमितां…पुष्पैः…वस्त्रैः…बहुविधाभिश्च पूजाभिः पूजयेत् अ.सा.६३क/३५; वसनम् — {mal cha dang stan dang gnas dang na bza' dang rgyan dang byug pa la sogs pa} (?) शयनासनवसनभोजनाभरणविलेपनप्रभृति बो.प.७०ख/३९; अम्बरम् — {phreng ba na bza' rgyan dang tsan dan phye ma char phab pas//} माल्याम्बराभरणचन्दनचूर्णवर्षैः जा.मा.६ख/६; चेलम् — {lha'i me tog phreng dang rol mo'i sgra dang bdug pa dang na bza' 'bul ba dang gdugs dang rgyal mtshan dang ba dan la sogs pa dam pa rab mchog dag gis mchod pa'i las byed pa} दिव्यैर्माल्यैर्वाद्यैर्धूपैश्चेलविक्षेपैश्छत्रध्वजपताकादिभिर्वरप्रवराभिः पूजाकर्म बो.भू.४०ख/५२; वासः लो.को.१३३२; चीवरम् — {na bza' dang bshos dang mal stan dang na ba'i rkyen gyi sman dang yo byad rnams kyis bsnyen bkur byas nas} चीवरपिण्डपातशयनासनग्लानप्रत्ययभैषज्यपरिष्कारैरुपस्थिता भवन्ति का.व्यू.२०९क/२६७; वल्कलः — {lo 'dab gsar pa ltar dmar na bzas mtshan//} बालप्रवालारुणवल्कलाङ्कम् अ.क.७७ख/७.७१.
चेलविक्षेपः — {lha'i me tog phreng dang rol mo'i sgra dang bdug pa dang na bza' 'bul ba dang gdugs dang rgyal mtshan dang ba dan la sogs pa dam pa rab mchog dag gis mchod pa'i las byed pa} दिव्यैर्माल्यैर्वाद्यैर्धूपैश्चेलविक्षेपैश्छत्रध्वजपताकादिभिर्वरप्रवराभिः पूजाकर्म बो.भू.४०ख/५२.
na bza' dmar po gyon pa
वि. रक्ताम्बरभूषितः — {sems can de ni dran byas la/} /{na bza' dmar po gyon pa yi//} स्मृत्वा तस्य सत्त्वस्य रक्ताम्बरभूषितः । स.दु.१२५ख/२२४.
na bza' ser po gyon pa
वि. पीताम्बरधरः — {na bza' ser po gyon byas nas/} /{mtho ris gnas pa rjes dran zhing //} पीताम्बरधरो भूत्वाऽनुस्मृत्य सुगतिसंस्थितम् । स.दु.१२५क/२२४.
परमतद्योतकशब्दः — {de na re chos dus rnams su 'jug pa na}…{zhes zer ro zhes grag go//} स किलाह—धर्मोऽध्वसु प्रवर्त्तमानः…इति अभि.भा.२३९ख/८०६; {slob dpon 'dus bzang na re mchog tu zhes bya ba'i sgra sbyar bas kyang khyad par gyi don 'dir 'gyur ro zhes zer ro//} परशब्दप्रयोगेण चायमतिशयार्थो लभ्यत इत्याचार्यसङ्घभद्रः अभि.स्फु.९५ख/७७३; {nye du rnams na re khye'u 'di stobs kyi shugs dang ldan pas na/} {de'i phyir khye'u 'di'i ming stobs ldan zhes gdags so zhes zer ro//} ज्ञातय ऊचुः — यस्मादयं दारको बलवान्, प्राप्तं स्यादस्य बलवानिति नाम अ.श.१७४ख/१६१; {gzhan dag na re gzugs su rung ba ni thogs pa'o zhes zer ro//} प्रतिघातो रूपेणेत्यपरे अभि.भा.३२ख/४४; {gzhan dag na re bdun las don gzhan du gyur pa rgyur byas pa'i gzugs yin no zhes zer ro//} उपादायरूपं सप्तभ्योऽर्थान्तरमित्यपरे अभि.भा.५६ख/१०९०; {gzhan dag na re/} {thongs shig ces zer na} अपराः कथयन्ति मुञ्चतु वि.व.३७८ख/२.१७३; {kha cig na re bde ba myong} ({nyung} ) {ba'i phyir te/} {mon sran sde'u la sogs pa yod bzhin du mon sran gre'u'i phung po zhes ston pa bzhin te} सुखस्याल्पत्वात्, मुद्गादिभावेऽपि माषराश्यपदेशवदित्येके अभि.भा.३ख/८७८; {de dag na re 'di ni lto na khye'u 'dug pa de'i mthu yin no zhes zer ro//} ते कथयन्ति—योऽयमुदरस्थो दारकः तस्यायं प्रभाव इति अ.श.१३४क/१२४; द्र. {de ltar na re zhig 'bras bu don du gnyer ba rnams kyi tha snyad kyi rgyu nyid kyis tshad mar bshad pa yin no//} एवं तावत् फलार्थितां(नां) व्यावहारिकत्वेन प्रमाणत्वं प्रतिपादितम् प्र.अ.१९ख/२२; {gal te bdag gis 'doms yog 'ga' zhig rnyed na re stes snyam mo//} स चेदहं कौपीनप्रच्छादनं लभेयम्, शोभनं स्यात् ल.वि.१३१क/१९४.
ना. नलः, नृपः — {na la'i rgyal dang dus 'dab rgyal/} /{rta mchog cho lo'i dor shes sngon//} नलर्तुपर्णयोश्चासावश्वाक्षहृदयज्ञयोः । त.स.११५ख/१००१.
na la da
• सं. नलदम्, जटामांसी— {shu dag}…/{spyi mo sug smel na la da/}…/{'di dag cha ni mnyam bgyis nas//} वचा …नलदं चव्यं सूक्ष्मेला…एतानि समभागानि सु.प्र. २९क/५६; • ना. नालदः, ग्रामः — {lha grong na la da na bram ze gnas len gyi bu zhes bgyi ba}…{mchis} देवास्ति नालदग्रामे माठरो नाम ब्राह्मणः वि.व.८ख/२.८०.
na lan da
ना. नालन्दा, प्रदेशः — {yul na lan dar sangs rgyas kyis gsungs pa'i mdo yang dag par ldan pa'i lung las} नालन्दायां बुद्धभाषितं च सूत्रम्, संयुक्तागमे च अभि.स्फु.११७क/८१२.
na la'i rgyal
ना. नलः, नृपः— {na la'i rgyal dang dus 'dab rgyal/} /{rta mchog cho lo'i dor shes sngon//} नलर्तुपर्णयोश्चासावश्वाक्षहृदयज्ञयोः । त.स.११५ख/१००१.
नालीकेरी — {shing gi rigs na li ki ri zhes bya ba rgya mtsho gnod pa dang bral ba nas skye ba yod de} अस्ति नालीकेरी नाम वृक्षजातिः उद्यतके समुद्रे सम्भूता ग.व्यू.३१७क/४०१.
na le sham
= {pho ba ris} मरिचम्— {na le sham la stong rtsa brgyad mngon par bsngags pa byas te khar bcug na khros pa yang tshig gis dga' bar 'gyur ro//} मरिचमष्टसहस्राभिमन्त्रितं कृत्वा मुखे प्रक्षिप्य क्रुद्धोऽपि वचनेन प्रियो भवति म.मू.२२३ख/२४३; मरीचम् — {a ru ra dang skyu ru ra dang ba ru ra dang na le sham dang pi pi ling dag go//} हरीतक्यामलकं विभीतकं मरीचं पिप्पली वि.सू.७६क/९३; ऊषणम् यो.श.३३; वरिष्ठम् श्री.को.१७९ख ।
na le sham dkar po
शिग्रुः, वृक्षविशेषः मि.को.५६क ।
na le sham gyi btung ba
मरिचपानकम् — {bar gyi tshig mi mngon par byas pa'i phyir te}…{na le sham gyi btung ba zhes bya ba bzhin no//} मध्यपदलोपाद् … मरिचपानकवत् अभि.भा.१०९ख/३८५; {na le sham dang ldan pa'i btung ba la bar gyi tshig mi mngon par byas pa'i phyir na le sham gyi btung ba zhes bya ba} यथा मरिचैः प्रतिसंयुक्तं पानकं मरिचपानकम्, मध्यपदलोपात् अभि.स्फु.२४५ख/३८५.
na len da
= {na lan da/}
na sham
= {na le sham/}
na hu sha
ना. नहुषः, नृपः — {rgyal po na hu sha la sogs/} /{dang po'i dus su bstan pa dag//} आद्ये तु युगे कथिता नहुषाद्याः पार्थिवादयः ।। म.मू.३०३क/४७२.
nag
= {nag po} वि. कृष्णः — {sbrul nag khros nas gdengs ka brdeg 'dra ba'i//} क्रोधोच्छिरस्कानिव कृष्णसर्पान् जा.मा.१०७ख/२४; {mig/} /{nag dkar rjes su dmar ba yang //} कृष्णार्जुनानुरक्तापि दृष्टिः का.आ.३३३ख/२.३३६; कालः — {dus min sprin nag gis gzir ba'i/} /{nag po'i phyogs kyi zla ba bzhin//} अकालकालमेघार्तः कृष्णपक्ष इवोडुपः ।। अ.क.३३७क/४४.६; नीलः — {sbrul nag mgo mangs bzhin du mdog sngo ba'i//} नीला भुजङ्गा इव नैकशीर्षाः जा.मा.८१क/९३.
nag 'gran
१. कालमेषी [1] = {btsod} मञ्जिष्ठा मि.को.५८क [2] = {so ma rA dza} सोमराजी मि.को.५५ख २. = {dur byid nag po} कालमेषिका, कृष्णत्रिवृता मि.को.५९ख ।
कलङ्कः — {nyon mongs pa thams cad kyi dri ma'i nag nog dang bral zhing} सर्वक्लेशमलकलङ्कापगमक्रमात् ज्ञा.सि.५४ख/१४०.
nag pa
• सं. १. चित्रा, नक्षत्रविशेषः — {bram ze mdun na 'don 'char po zhes bya ba}…{skar ma me bzhi 'das nas nag pa la bab pa'i tshe rgyal po zas gtsang ma'i drung du phyin nas} उदयनो नाम ब्राह्मणो राज्ञः पुरोहितः…हस्तोत्तरे चित्रानक्षत्रे राजानं शुद्धोदनमुपसंक्रम्य ल.वि.६४ख/८५ २. चैत्रः, मासभेदः — {de ltar 'dab ma nyi shu rtsa brgyad po rnams la nag pa la sogs pa'i zla ba'i tshes rnams te} एवमष्टाविंशतिदलेषु चैत्रादिमासतिथयः वि.प्र.४२ख/४.३६; •ना. १. चित्रः, गजसैन्यपः — {grong khyer rgyal po'i khab tu sngon/} /{nag pa zhes pa glang sde bdag/} /{glang chen stan gyi bu ru gyur//} पुरे राजगृहे पुरा । चित्राख्यो हस्तिशय्यातिपुत्रोऽभूद् गजसैन्यपः ।। अ.क.२१४क/८८.२ २. चैत्रः, कश्चित्पुरुषः — {mtshon dang sman sogs 'brel ba las/} /{nag pa'i rma dag 'drubs yin na//} शस्त्रौषधाभिसम्बन्धाच्चैत्रस्य व्रणरोहणे । प्र.वा.१०८ख/१.२४; {gang dang gang rnam par gcod par byed pa de dang de ni gzhan yin te/} {dper na ba lang nag pa bzhin no//} यद्यस्य व्यवच्छेदकं तत्तस्मादन्यत्, तद्यथा गोपिण्डाच्चैत्रः वा.टी.७२ख/२८.
nag pa zla ba
= {nag pa'i zla ba/}
nag pa'i nya
= {nag pa'i zla ba'i nya/}
nag pa'i zla
= {nag pa'i zla ba/}
nag pa'i zla ba
चैत्रः, मासभेदः — {de ltar nag pa'i zla ba'i tshes rnams bden bral gyi pad+ma'i 'dab ma la'o//} एवं चैत्रतिथयो नैरृत्यस्य कमलदले वि.प्र.४२ख/४.३६; {nag pa zla ba'i gnam stong} चैत्रामावासी वि.प्र.५४क/४.८४; द्र. {nag pa/}
nag pa'i zla ba'i nya
चैत्रपूर्णिमा — {zla ba bcu gnyis pa nag pa'i nya la shrI d+hA n+ya ka Ta kar} द्वादशमे मासे चैत्रपूर्णिमायां श्रीधान्यकटके वि.प्र.९३ख/३.५; {nag pa'i zla ba'i nya 'di la rig byed kyi gzhung gi nges pa skyong bar byed pa khyed rnams la bdag gis bstan pa sbyin par bya'o//} इह चैत्रपूर्णिमायां मया युष्माकं वेदस्मृतिनियमपालकानां शासनं दातव्यम् वि.प्र.१२८ख/१, पृ.२७.
nag po
• वि. कृष्णः — {skra nag po} कृष्णकेशः स.पु.११६ख/१८६; {til nag po} कृष्णतिलाः वि.प्र.१४९ख/३.९६; {nag po'i las} कृष्णकर्म अ.क.१७५ख/१९.१३९; कालः — {de nas nam zhig mal stan mthar/}…/{sbrul ni nag po mthong bar gyur//} कदाचिदथ शय्यान्ते कालव्यालं व्यलोकयत् । अ.क.८६क/६३.३९; {a ga ru ni nag po sngo//} कालागुरुश्यामः का.आ.३४०ख/३.१६६; {char sprin nag po rlung gis gtor ba bzhin//} वाताभिनुन्ना इव कालमेघाः जा.मा.६८क/७९; श्यामलः — {nag po'i mtshan ma'i ri mo} श्यामललक्ष्मलेखा अ.क.६४क/५९. १२७; मलिनः — {gang zhig zla ba mdzes pa'i lus la skyon gyi thig le nag po dang //} कान्तः काये वहति मलिनं दोषबिन्दुं यदिन्दुः अ.क.४ख/५०.३४; •सं. १. कृष्णः [1] कृष्णवर्णः — {nyi ma kha dog nag por mthong ba dang} आदित्यः कृष्णवर्णो दृश्यते वि.प्र.२६६ख/२.८० [2] कृष्णपक्षः — {dkar po dang nag po'i phyogs dag la} कृष्णशुक्लपक्षयोः अभि.स्फु.१५१क/८७३ २. = {nag po nyid} कार्ष्ण्यम् — {yon tan nag po dang /} /{ser po dag} गुणौ । कार्ष्ण्यं पिशंगता चोभौ का.आ.३२८क/२.१८१; {de nyid nag po'i dngos po la ni} …{sgyu dag byed} स एव…कार्ष्ण्ये भावे मायां कारयेत् वि.प्र.२२४ख/२.८; श्यामता — {mes ni shing la nag po tsam byas pa yang ldog pa ma yin la} श्यामतामात्रमपि काष्ठेऽग्निकृतमसंहार्यम् प्र.अ.६६ख/७५ ३. काला [1] = {zi ra nag po} कृष्णजीरकः — सुषवी कारवी पृथ्वी पृथुः कालोपकुञ्चिका । अ.को.२.९.३७; कालवर्णत्वात् काला अ.वि.२.९.३७ [2] = {dur byid nag po} श्यामा — श्यामापालिन्द्यौ तु सुषेणिका ।। काला मसूरविदलार्धचन्द्रा कालमेषिका । अ.को.२.४.१०८ ४. = {pho ba ris} कृष्णम्, मरिचम् — वेल्लजम् ।। मरीचं कोलकं कृष्णमूषणं धर्मपत्तनम् । अ.को.२.९.३६; कृष्णवर्णफलत्वात् कृष्णम् अ.वि.२.९.३६ ५. = {ske tshe} कृष्णिका, राजिका — क्षवः क्षुताभिजननो राजिका कृष्णिकासुरी ।। अ.को.२.९.१९; कृष्णवर्णयोगात् कृष्णिका अ.वि.२.९.१९ ६. = {pi pi ling} कृष्णा, पिप्पली — कृष्णोपकुल्या वैदेही मागधी चपला कणा ।। ऊषणा पिप्पली शौण्डी कोला अ.को.२.४.९६; कृष्णवर्णत्वात् कृष्णा अ.वि.२.४.९६; • ना. १. कालः [1] महाश्रावकः — {nyan thos chen po lnga brgya po}…{ga yA 'od srung dang}…{nag po dang 'char ka nag po dang}…{legs 'ongs la sogs pa} पञ्च महाश्रावकशतानि…गयाकाश्यपः…कालः कालोदायी…स्वागतः । इत्येवंप्रमुखानि स.पु.७८क/१३२ [2] नागराजः — {klu'i rgyal po nag po} कालो नागराजा म.व्यु.३२५१ (५६क) [3] पर्वतराजः — {ri'i rgyal po khor yug dang khor yug chen po dang} …{ri'i rgyal po nag po dang nag po chen po dang} चक्रवालमहाचक्रवालौ पर्वतराजानौ…कालमहाकालौ पर्वतराजानौ का.व्यू.२४३क/३०४ २. असितः, महर्षिः — {de'i tshe ri'i rgyal po gangs ri'i ngos la drang srong chen po nag po zhes bya ba mngon par shes pa lnga dang ldan pa zhig snag gi tsha bo mis byin zhes bya ba dang lhan cig tu 'dug 'dug pa las} तेन च समयेन हिमवतः पर्वतराजस्य पार्श्वे असितो नाम महर्षिः प्रतिवसति स्म पञ्चाभिज्ञः सार्धं नरदत्तेन भागिनेयेन ल.वि.५४ख/७२ ३. कालिकः, नागराजः — {de yi tshe klu'i rgyal po nag po rang gi 'khor gyi mdun du 'dug ste tshigs su bcad pa 'di dag smras so//} कालिको नागराजस्तस्यां वेलायां स्वस्य परिवारस्य पुरतः स्थित्वेमा गाथा अभाषत ल.वि.१३९क/२०४ ४. कालकः, नागः म.व्यु.३३२७(५७ख) ५. कृष्णः [1] भगवदवतारविशेषः — {nag po'i gnas skabs} कृष्णावस्था वि.प्र.२२४क/२.६ [2] मुनीन्द्रः — {skabs der thub dbang nag po dang /} /{go 'u ta ma rjes 'brang bcas/}…/{ston pa'i bstan la 'ongs par gyur//} अत्रान्तरे सानुचरौ मुनीन्द्रौ कृष्णगौतमौ ।…शास्तुः शासनमापतुः ।। अ.क.२८६क/३६.७४ [3] ऋषिः — {gang yang drang srong dang drang srong chen po de dag la 'di lta ste/} {rgyun shes kyi bu dang}…{nag po dang gau ta ma nag po dang}…{nyi ma'i rigs te} येऽपि ते ऋषयो महाऋषयः, तद्यथा—आत्रेय…कृष्णकृष्णगौतम…मार्कण्डश्चेति म.मू.१०३ख/१२ [4] = {khyab 'jug} विष्णुः — विष्णुर्नारायणः कृष्णो वैकुण्ठो विष्टरश्रवाः । अ.को.१.१.१८; करोतीति कृष्णः । डुकृञ् करणे अ.वि.१.१.१८ [5] रोमविवरः — {nag po zhes bya ba'i ba spu'i khung bu de na drang srong bye ba khrag khrig brgya stong phrag du ma yod de} कृष्णो नाम रोमविवरः । तत्रानेकानि ऋषिकोटिनियुतशतसहस्राणि प्रतिवसन्ति का.व्यू.२२५ख/२८८.
nag po che
वि. महाकृष्णः — {hUM gi de nyid}…{rdo rje skye ba nag po che//} हूँतत्त्वं…वज्रजन्ममहाकृष्णम् हे.त.५क/१२; कृष्णः — {rnal 'byor pa gang nag po che/} /{de yi lha ni mi bskyod pa//} यो हि योगी भवेत्कृष्णो अक्षोभ्यस्तस्य देवता । हे.त.२९क/९८; द्र. {nag po chen po/}
nag po chen po
ना. महाकालः १. मण्डलनायको देवः — {dpal nag po chen po'i rgyud} श्रीमहाकालतन्त्रम् क.त.६६७; {nag po chen po zhes bya ba'i rgyud kyi rgyal po} महाकालतन्त्रराजनाम क.त.४४० २. लौकिकदेवता म. व्यु.३१६२ (५५ख) ३. पर्वतः — {ri'i rgyal po khor yug dang khor yug chen po dang}…{ri'i rgyal po nag po dang nag po chen po dang} चक्रवालमहाचक्रवालौ पर्वतराजानौ …कालमहाकालौ पर्वतराजानौ का.व्यू.२४३क/३०४ ४. प्रमथगणविशेषः मि.को.१६८क ०. महाकालः — {gnod sbyin dang srin po dang} ({grul bum dang} )/ {nag po chen po bud med mang po dang bcas pa yang bros so//} निष्पलायन्ते यक्षराक्षसकुम्भाण्डा महाकालमातृगणसहिताः का.व्यू.२३४ख/२९७; {da ci nag po chen po 'di mkha' 'gro ma rnams kyis za ba'am} तत्किं महाकाल एव डाकिनीभिर्भक्ष्यते प्र.अ.२१०ख/५६८.
nag po chen po'i rgyud
ना. महाकालतन्त्रम्, ग्रन्थः — {dpal nag po chen po'i rgyud} श्रीमहाकालतन्त्रम् क.त.६६७.
nag po chen po'i sgrub thabs
ना. महाकालसाधनम्, ग्रन्थः क.त.१७७२; क.त.३६४४.
nag po chen po'i mngon par rtogs pa
ना. महाकालाभिसमयः, ग्रन्थः क.त.१७५६.
nag po chen mo
ना. महाकाली, देवी — {dpal lha mo nag po chen mo la bstod pa brgyad pa zhes bya ba} श्रीमहाकालीदेवीस्तोत्राष्टकनाम क.त.१७७७.
nag po 'char ka
ना. कालोदायी, महास्थविरः — {bran pho khyim bdag mdzes pa yin/}…/{brgya byin nag po 'char ka yin//} चित्रो गृहपतिर्दासः…कालोदायी च शक्रोऽभूत् जा.मा.१०४क/१२०; द्र. {nyan thos chen po lnga brgya po} …{ga yA 'od srung dang}…{nag po dang 'char ka nag po dang}…{legs 'ongs la sogs pa} पञ्च महाश्रावकशतानि…गयाकाश्यपः…कालः कालोदायी…स्वागतः । इत्येवंप्रमुखानि स.पु.७८क/१३२.
nag po nyid
श्यामता— {dbyar bzhin nyi ma'i 'od zer sgrib cing nyin par dag ni nag po nyid du byed pa yi//} कुर्वाणाः प्रावृषीव स्थगितरविरुचः श्यामतां वासरस्य ना.ना.२३९ख/१३०.
nag po bstan
= {nag po bstan pa/}
nag po bstan pa
कालापदेशः — {byang chub sems dpa' nag po bstan pa dang chen po bstan pa la mkhas pa ni de kho na'i don la sus kyang rnam par bskyod pa'am rnam par bskul bar ji ltar yang mi nus so//} कालापदेशमहापदेशकुशलो बोधिसत्त्वः तत्त्वार्थान्न विचलयितुं न विकम्पयितुं केनचित् कथंचिच्छक्यते बो.भू.५९क/७६; {yang byang chub sems dpa' ni nag po bstan pa dang chen po bstan pa yang yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te} पुनर्बोधिसत्त्वः कालापदेशञ्च (महापदेशञ्च) यथाभूतं प्रजानाति बो.भू.१३६क/१७५; कालोपदेशः — {mdo sde dang 'dul ba dang bslab pa la mi lta zhing nag po bstan pa dang chen po bstan pa spangs te} सूत्रविनयशिक्षा अनपेक्ष्य कालोपदेशमहाप्रदेशानपहाय शि.स.४१ख/३९.
nag po dam tshig rdo rje
ना. कृष्णसमयवज्रः, आचार्यः ब.अ.२६१.
nag po rdo rje zhabs
ना. कृष्णवज्रपादः, सिद्धाचार्यः — {dpal nag po rdo rje zhabs kyi do ha mdzod kyi rgya cher 'grel pa} श्रीकृष्णवज्रपाददोहकोषटीका क.त.२३०२.
nag po pa
ना. कृष्णपादः, आचार्यः ब.अ.७५४; कृष्णः ब.अ.८०३; द्र. {nag po zhabs/}
कालकूटः, ओ टम्, विषभेदः — {gang na bdud rtsi las ni rab drag nag po brtsegs pa rab gsal skye//} यत्रोदेति प्रकटममृतादुत्कटः कालकूटः अ.क.३१४क/४०.७९.
nag po zhabs
= {nag po'i zhabs/}
nag po'i brgyad
कृष्णाष्टमी — {nag po'i brgyad kyi mtshan mo'am yang na ma nu'i nyin zhag la zhes pa} कृष्णाष्टम्यां निशायाम्, अथ मनुदिवस इति वि.प्र.८३क/४.१७०.
nag po'i lnga pa
कृष्णपञ्चमी — {mi dge ba'i las la nag po'i lnga pa dang bcu pa dang gnam stong ste/} {zla ba nyams pa la sa sbyang bar bya zhing} अशुभकर्मणि कृष्णपञ्चम्यां दशम्याममावस्यायां नष्टचन्द्रे भूमिं शोधयेत् वि.प्र.१०७ख/३.२९.
nag po'i thig
कालसूत्रम्, कृष्णरेखा — {dus ma yin pa'i 'chi bas non pa'i lce 'og tu nag po'i thig ste ri mo rnams nag por rab tu 'gyur ro//} अरिष्टमरणाक्रान्तस्य जिह्वाधः कालसूत्रं कृष्णरेखा भवति वि.प्र.२६६ख/२.८१.
nag po'i gnas skabs
पा. कृष्णावस्था, गर्भजानामवस्थाभेदः — {lo bcu drug nas skra dkar skyes pa'i bar ni rgyas pa gzhan nag po'i gnas skabs so//}…{gnas skabs bcu'i nges pa'o//} अपरा विपुला षोडशवर्षात् पलितोत्पत्तिं यावत् कृष्णावस्था…इति दशावस्थानियमः वि.प्र.२२४क/२.६.
nag po'i phyogs
• सं. = {mar ngo} कृष्णपक्षः, असितपक्षः — {gang bsngags nag po'i phyogs la yang //} कृष्णपक्षेऽपि यद्बल्यः स.दु.१२७क/२३०; तामिस्रपक्षः — {nag po'i phyogs kyi mun nag 'dra ba} तामिस्रपक्षरजनीव घनान्धकारा जा.मा.१४१क/१६३; • वि. कृष्णपक्षिकः — {nag po'i phyogs kyi klu'i rgyal po bram ze'i gzugs su 'ong nas} कृष्णपक्षिको नागराजो ब्राह्मणरूपेणागत्य ल.अ.१२६ख/७३; द्र. {nag po'i phyogs pa/}
nag po'i phyogs pa
वि. कृष्णपाक्षिकः — {de ltar bdud kyi bu dkar po'i phyogs pa dang nag po'i phyogs pa stong du tshang ba de dag thams cad kyis so so nas bdud sdig can la tshigs su bcad pa de smras so//} एवं ते सर्वे मारपुत्राः परिपूर्णं पुत्रसहस्रं शुक्लपाक्षिकाश्च कृष्णपाक्षिकाश्च मारं पापीयांसं पृथक्पृथग्गाथाभिरध्यभाषन्त ल.वि.१५४क/२३०.
nag po'i rtsa lag
कृष्णबन्धुः — {nag po'i rtsa lag byams pa'i stobs kyis 'joms/} /{bla med byang chub zhi bar 'tshang yang rgya//} मैत्रीबलेन विनिहत्य हि कृष्णबन्धुं यावत् स्पृशिष्यति अनुत्तरबोधि सान्तम् ।। ल.वि.७९क/१०६; {bdud dam nag po'i rtsa lag} म.व्यु.७३८५(१०५क).
nag po'i tshes gcig
कृष्णप्रतिपद् — {nag po'i tshes gcig la sogs pa tshes lnga'o//} कृष्णप्रतिपदाद्याः पञ्च तिथयः वि.प्र.१२३क/१, पृ.२१; {de bzhin du gnyis pa'i zlum skor la nag po'i tshes gcig la sogs pa} एवं द्वितीयपरिमण्डले कृष्णप्रतिपदादयः वि.प्र.५४ख/४.८५.
nag po'i zhabs
ना. कृष्णपादः, सिद्धाचार्यः मि.को.६ख; ब.अ.८६९; ब.अ.३७३; द्र. {nag po pa/} {nag po spyod pa/}
nag po'i las
कृष्णकर्मा — {sdig spyod dang ni nag po'i las//} शिश्विदानः कृष्णकर्मा (‘शिश्विदानोऽकृष्णकर्मा’ इत्यपि पाठः) अ.को.३.१.४४.
nag phyogs
= {nag po'i phyogs/}
nag mo
• ना. १. काली [1] पत्रदेवी — {phag mo'i 'dab ma dang po la sogs pa la keng rus ma dang}…{nag mo dang} …{gzugs ngan ma rnams nor 'dab pad+ma la ste phag mo 'dab ma'i lha mo'o zhes pa lhor ro//} वाराह्याः प्रथमपत्रादौ कङ्काली… काली… विरूपा इति कमलवसुदले शूकरी पत्रदेवी दक्षिणे वि.प्र.४१ख/४.३०; वि.प्र.१३२क/३.६४ [2] देवी — {dpal lha mo nag mo sgrub pa'i thabs kyi cho ga} श्रीदेवीकालीसाधनम् क.त.१७६६ २. कृष्णा [1] पत्रदेवी — {de nas drag mo'i mdun gyi 'dab ma la gau rI dang gaM gA dang}…{nag mo ste/} {de bzhin gang na drag mo gtso mo'i pad+ma nor gyi 'dab ma la'o zhes pa byang du'o//} ततो रौद्र्याः पूर्वपत्रादौ गौरी, गङ्गा…कृष्णा । तथाष्टौ कमलवसुदले नायिका यत्र रौद्री । इत्युत्तरे वि. प्र.४१ख/४.३२; वि.प्र.१३२क/३.६४ [2] = {nag mo 'bar ma} कृष्णदीप्ता — {nag mo yi ni dang po'i phyag gi mthil na spos kyi nod dang}…{ga pur gyi snod ni bzhi pa na ste g}.{yas kyi phyag rnams na'o//} कृष्णाया धूपपात्रं प्रथमकरतले …कर्पूरपात्रं चतुर्थे । इति दक्षिणकरेषु वि.प्र.३७क/४.१७ [3] द्रौपदी — {gang gis nag mo bdag mdun nas/} /{skra nas bzung ste drangs gyur pa/} /{bstan dka' sdig can thob pa 'di/} /{skad cig 'tsho bar 'gyur ram ci//} निगृह्य केशेष्वाकृष्टा कृष्णा येनाग्रतो मम । सोऽयं दुःशासनः पापो लब्धः किं जीवति क्षणम् ।। का.आ.३३१ख/२.२७९ ३. कालिका, काचित् स्त्री — {nam zhig khyim bdag de la ni/}…/{chung ma nag mo zhes bya ba/} /{gya gyu can gyis dal bus smras//} कदाचित् गृहपतिं कालिका नाम वल्लभा । उवाच कुटिला स्वैरम् अ.क.४ख/५०.३७.
nag mo che
ना. महाकाली, देवी ब.वि.१६९क; द्र. {nag mo chen mo/}
nag mo chen mo
ना. महाकाली, देवी — {lha mo nag mo chen mo'i gzungs} देवी महाकालीनामधारणी क.त.६७०.
nag mo 'bar ma
ना. कृष्णदीप्ता, देवी — {de bzhin du shar gyi 'dab ma la nag mo 'bar ma ro mnyam pa'o//} एवं पूर्वपत्रे कृष्णदीप्ता समरसा वि.प्र.५०क/४.५४; अ… {nag mo 'bar ma}…{de ltar yi ge brgyad las skyes pa nus ma brgyad do//} अ…कृष्णदीप्ता…एवमष्टाक्षरजाः शक्तयोऽष्टौ वि.प्र.५३क/४.८१; द्र. {nag mo/}
कासीसम्, उपधातुविशेषः — {gser gyi sa le sbram de nyid nag mtshur du bcug na de bas kyang dri ma thams cad dang bral bar 'gyur ro//} तदेव जातरूपं कासीसप्रक्षिप्तं भूयस्या मात्रया सर्वमलापगतं भवति द.भू.१९३क/१८; पुष्पकासी मि.को.५७क; कायुषम् मि.को.२५ख; सङ्कायूषम् मि.को.५७क; द्र. {nag tshur/} {nag 'tshur/}
nag 'tshur
= {nag tshur/}
nag 'dzin
कृष्णलः, ओ कः, परिमाणविशेषः (रा.को.२. १८४); {guny+dza ma ru ste/} {ming gzhan nag 'dzin dang srang gi sa bon kyang zer ba} मि.को.२१ख; द्र. मो.को.३०८.
वनौषधिः — {de ltar lcags dang rin po che dang nags kyi sman dang 'bru dang dri'i rdzas rnams bum pa rnams su blugs nas} एवं लोहानि रत्नानि वनौषध्यः शस्यानि गन्धद्रव्याणि घटेषु क्षिप्त्वा वि.प्र.१५०क/३.९६.
nags kyi rin chen
ना. वनरत्नः, आचार्यः — {dpal ldan bla ma nags kyi rin chen gyi bstod pa bdun pa} श्रीगुरुवनरत्नस्तोत्रसप्तकम् क.त.११७७.
nags kyi rus
= {nags kyi rus pa/}
nags kyi rus pa
वनास्थिकम् — {nags kyi rus pa'o//} अन(वना)स्थिकानि वि.सू.७८ख/९५.
nags kyi rlung
= {nags rlung /}
nags kyi lha
वनदेवता — {nags kyi lha yis gdug pa'i gdengs can dbang po de la smras//} क्रूरं फणीन्द्रमवदन् वनदेवतास्तम् ।। अ.क.४३ख/५६.१९; द्र. {nags tshal gyi lha/}
nags skyes
वि. वनजः — {de dag nags skyes kyi/} /{glang po'i chang gis dro zhing kha ba'i chu ni ji ltar 'thung //} कथं ते वनजगजमदोष्णं तिक्तमम्भः पिबन्ति अ.क.३१५क/४०.९२.
nags khung
वनप्रस्थः — {dgon pa dang nags khung dang bas mtha'i gnas mal du gnas bca' ba ni yid la bsam par yang dkas} दुरभिसंबोधान्यरण्यवनप्रस्थानि, प्रान्तानि शयनासनान्यध्यावस्तुम् अ.श.२४८क/२२७; अटवी — {lus 'phags kyi rgyal po pho brang 'khor gyi mi dang bcas pa pha rol gyi dmag tshogs byung ste/} {ci bya gtol med nas nags khung du zhugs te} विदेहराजः सपरिवारः परचक्रवित्रासितोऽटवीमनुप्राप्तः अ.श.२५०क/२२९.
nags khung stug po
गहनम् — {nags khung stug po'i 'jigs pa mang po 'di nas khyod//} बहुप्रतिभयाद्गहनादितस्त्वाम् जा.मा.१४४क/१६७; द्र. {nags thibs po/} {nags 'thibs po/}
nags khrod
वनषण्डः — {o ta lar o ta la'i nags khrod na bzhugs so//} ओतलायां विहरति । ओतलीये वनषण्डे वि.व.१२९क/१.१९; वनखण्डः म.व्यु.४२१४ (६६ख); वनम् — {nags khrod gnas pa'ang sdug bsngal chen po ste//} महच्च दुःखं वसतां वनेषु वि.व.२१५ख/१. ९२; दावः — {'di ltar yang nags khrod zhig tu gtsug lag khang brtsigs pa dang} यथापि तद्विहारो दावमध्ये प्रतिष्ठापितो भवति वि.व.२३१ख/२.१३४; प्रान्तवनप्रस्था म.व्यु.२९८९(५३ख); द्र.— {nu bo de ni yongs tshol zhing /} /{gdong la mchi zag nags khrod rgyu//} पर्येषन्ति भ्रातरमश्रुमुखानि विचरन्ति वनमध्ये ।। सु.प्र.५८क/११५.
nags khrod chen po
प्रवणः, ओ णम् (*) — {gzhan yang dgra bcom pa res 'ga' dgon pa na nags khrod chen por rgyu ba na lam nor te} पुनरयमर्हन्नेकदाऽरण्ये प्रवणेऽन्वाहिण्डन्मार्गादपनश्य अभि.स.भा.९८क/१३२.
nags khrod bdag
आटविकः म.व्यु.३६८९ (६२क).
nags khrod na gnas pa
वानप्रस्थः, तृतीयाश्रमः म. व्यु.२९९८(५३ख).
nags rgyu
= {nags na rgyu ba/}
nags mchog chen po
महावनखण्डः — {nags mchog chen po der bltas na/} /{sems can chen po ma rnyed nas//} न लभेते महासत्त्वं दृष्ट्वा तत्र महावनखण्डेऽस्मिन् ।। सु.प्र.५८क/११५.
वनप्रस्थः — {dgon pa dang nags 'dab dang ri'i phug dang dur khrod dang sog ma'i phung po la sogs pa'i nang du gnas par bya'o//} अरण्यवनप्रस्थगिरिगुहाश्मशानपलालपुञ्जादिषु विहर्तव्यम् अ.सा.३४४क/१९४; {dgon pa nags 'dab mi ma yin pas rgyu ba} अरण्यवनप्रस्थान्यमनुष्यावचराणि ल.अ.१५४क/१०१; उपवनम् — {dgon pa'am nags 'dab bam bla gab med par a ga ru'am rgya spos sam dus kyi rjes su 'brang bas bdugs la} अरण्ये उपवनेऽभ्यवकाशे वा अगरुं वा तगरं वा कालानुसारि वा धूपयितव्यम् शि.स.४२ख/४०; गह्वरम् — {ri bo nags 'dab chu ngogs su/} /{rtag tu dngos grub thob par 'gyur//} गिरिगह्वरकुलेषु सदा सिद्धिरवाप्यते ।। गु.स.१११ख/४६; वनान्तरम् — {dper na mes nags kyi 'dab ma myur du tshig par bgyid pa de bzhin du khyod mthong ma thag tu sdig pa thams cad 'phrog par mdzad do//} यथाग्निर्दहति वनान्तरम्, एवं त्वं दर्शनेन सर्वपापानि दहसि का.व्यू.२३६ख/२९८.
nags ldan
ना. वनः, यक्षः — {de bzhin du gnod sbyin mda' can dang gnod sbyin nags ldan dang gnod sbyin mo bslang rnyed ma dang mchu rnams btul to//} एवं शरो यक्षो वनो यक्षः आलिकावेन्दा मघा यक्षिणी विनीता वि.व.१२९क/१.१८.
nags na rgyu
= {nags na rgyu ba/}
nags na rgyu ba
वनचरः — {glang po che'i nags tshal}…{nags na rgyu ba rnams kyi gnas su ni gyur} नागवने…आश्रयभूते वनचराणाम् जा.मा.१७९ख/२०९; वनेचरः — {chom rkun pa}…/{nags na rgyu bas lam du mthong //} वनेचराः…ददृशुर्दस्यव पथि ।। अ.क.५७ख/६.४९; {rngon pa gdug pa can zhes pa/} /{nags rgyu mtha' 'khob dag na gnas//} लुब्धकः क्रूरको नाम प्रत्यन्तेऽस्ति वनेचरः । अ.क.३०क/५३.२७; द्र. {nags na spyod pa/}
nags na 'dug pa
वनवासः — {'di ltar nags na 'dug pa la 'di snyed kyi dus su sdug bsngal nyams su myong yang} ईदृशं वनवासदुःखमनुभवन्नपि ना.ना.२२६क/९; द्र. {nags na gnas pa/}
nags na gnas
= {nags na gnas pa/}
nags na gnas pa
• सं. १. वनवासः — {bdag ni yongs su bor nas bu/} /{nags su 'gro bar mi 'os so/} /{khyod ni nags na gnas pa dag/} /{dgra rnams yid la re ba yin//} न मां पुत्र परित्यज्य गहनं गन्तुमर्हसि । भवन्तु तव शत्रूणां वनवासमनोरथाः ।। अ.क.२५०क/२९.३३; वने निवसनम् — {bu kwa} ({kye} ){nags na gnas pa ni/} /{rdul gyi gos dang mtshungs pa ste//} वने निवसनं पुत्र पांशुप्रावरणं समम् । अ.क.२४९ख/२९.३०; वनाशा — {nags gnas 'dod chung chog shes dang /} /{sbyangs pa yang dag sdom bsten dang //} वनाशाऽल्पेच्छता तुष्टिर्धूतसंलेखसेवनम् ।। अभि.अ.४क/१.५४ २. वनौकः, वनवासी — {de yi mthu yis de dag tu/} /{nags na gnas pa thams cad kyis/} /{rang bzhin khon gyi me spangs nas/} /{sems kyi spyod tshul bsil bar gyur//} बभूवुस्तत्प्रभावेण तत्र सर्ववनौकसाम् । जातिवैरानलत्यागशीतलाश्चित्तवृत्तयः ।। अ.क.२५०ख/२९.४०; वननिवासी — {gel pa'i nags gnas ri bong gyur pa'i tshe/} /{legs spyod ri bong tshogs gyur de la bstan//} आसि शशो वनगुल्मनिवासी शासति तं सुकृते शशवर्गम् । रा.प.२३९ख/१३६ ३. वानप्रस्थः — ब्रह्मचारी गृही वानप्रस्थो भिक्षुश्चतुष्टये ।। अ.को.२.७.३; वने प्रस्थो वनप्रस्थः । तत्र भवः वानप्रस्थः अ.वि.२.७.३; द्र. {nags na rab tu gnas pa/} ।। • ना. वनवासी, महास्थविरः मि. को.१०९क ।
nags na spyod
वनेचरः — {lha cig}…/{nags na spyod rnams gleng gyur pa/} /{de dag bdag gis rab tu thos//} श्रुतमेतन्मया देव कथ्यमानं वनेचरैः । अ.क.३९क/४.३०; द्र. {nags na rgyu ba/}
nags na spyod pa
= {nags na spyod/}
nags na rab tu gnas pa
वानप्रस्थः — {nags na rab tu gnas pa'i chung ma} वानप्रस्थपत्नी वि.प्र.१६३ख/३. १३१; द्र. {nags na gnas pa/}
nags na rab tu gnas pa'i chung ma
वानप्रस्थपत्नी — {mA ma kI ni}…{bram ze mo ste}…{rnam pa bdun ni/} {nges brjod kyi yan lag dang}…{nags na rab tu gnas pa'i chung ma dang bdag po'i chung ma dang grol ba'i chung ma ste} मामकी सप्तधा ब्राह्मणी…ऋक्शाखा…वानप्रस्थपत्नी पतिपत्नी मुक्तपत्नीति वि.प्र.१६३ख/३.१३१.
nags nas byung ba
वि. आरण्यकः लो.को.१३३६; द्र. {nags tshal nas byung ba/}
दावानलः, दावाग्निः — {der ni nags mes tshig gyur cing //} तत्र दावानलप्लुष्टाम् अ.क.१०८ख/१०.९७; दाववह्निः — {nags kyi me la sogs pa} दाववह्न्यादीनाम् त.प.१७०ख/७९८; दवानलः — {de yi sdug bsngal nags me zlog pa'i thabs/} /{brtse bas brlan pa'i blo yis rab bsams pa//} अचिन्तयद्दुःखदवानलेऽस्या निवारणोपायधिया दयार्द्रः ।। अ.क.३०६ख/१०८.११७; दवाग्निः — {sems ni nags kyi me bzhin sreg//} चित्तं दहते दवाग्निवत् बो.प.८९ख/५२; दावः — {nags kyi me ni nags na yod pa'i me'o//} दावो वनगतो वह्निः त.प.१७०ख/७९८; द्र. {nags tshal me/}
nags med
अवनम् — {dbang po thul ba'i mi bdag ni/} /{kun tu nags med dka' thub yin//} जितेन्द्रियाणां सर्वत्र नृपाणामवनं तपः ।। अ.क.२४९क/२९.२३; द्र. {nags tshal med pa/}
nags med pa
= {nags med/}
nags mes btang ba
दवदाहः — {nags mes btang ba la sogs pa dag gis bzung ba'i phyir} दवदाहादिभिरादानार्थम् वि.सू.१४क/१५.
nags tsal
= {nags tshal/}
nags tshal
• सं. १. वनम् — {nags tshal sa phyogs dben zhing nyams dga' dang //} वनप्रदेशाश्च विवेकरम्याः बो.अ.३ख/२.३; {dka' thub kyi nags tshal} तपोवनम् जा.मा.३६ख/४२; काननम् — {rgyal po de ni bdag yin te/} /{rgyal srid btang nas nags tshal bsten//} अहं स राजा संत्यक्तराज्यः काननमाश्रितः । अ.क.२३ख/५२.४७; {nags tshal thams cad 'bar gyur te//} आदीप्तं काननं सर्वम् अ.श.२५५ख/२३५; अटविः, ओ वी — {dal gyis}…{sA la'i nags tshal sleb} प्राप शालाटवीं शनैः अ.क.१३६क/६७.२३; दावः — {gang byung ba na grong yang sreg par byed} …{nags tshal dang shing dang rtsaD+ra dang} यत्तूत्पन्नं ग्राममपि दहति…दावम्वा काष्ठम्वा तृणम्वा श्रा.भू.८२ख/२१५; अरण्यम् — {lo 'dab gsar 'khrungs nags tshal dang //} उत्प्रबालान्यरण्यानि का.आ.३३०क/२.२३९; वनषण्डः — {grong dang grong khyer dang} …{me tog dang shing tog dang rtsi dang nags tshal mngon par bsgrub pa dang} ग्रामनगर…पुष्पफलौषधिवनषण्डाभिनिर्हाराणि द.भू.२१४ख/२९; वनप्रदेशः — {dgon pa'i nags tshal chen po} महत्यरण्यवनप्रदेशे जा.मा.१५०ख/१७४; तपोवनम्— {khyod kyi mthu yis bsrungs pa'i nags tshal na//} तपोवने त्वद्भुजवीर्यरक्षिते जा.मा.१७०क/१९६; उपवनम् — {grong khyer ser skya zhes par ni/} /{n+ya gro d+ha yi nags tshal gnas//} न्यग्रोधोपवनस्थितिः । कपिलाख्ये पुरे अ.क.७०ख/७.२; वनस्पतिः — {rtsa dang shing gel pa dang sman dang nags tshal sna tshogs rnams mdangs dang rab tu ldan par 'khrungs par 'gyur} नानातृणगुल्मौषधिवनस्पतय ओजस्वितराः प्ररोहयिष्यन्ति सु.प्र.३३क/६४; {stobs ji lta ba dang yul ji lta ba dang mthu ji lta ba bzhin du dang shing gel pa dang sman dang nags tshal la sogs pas chu 'thung ste} यथाबलं यथाविषयं यथास्थाम च ते तृणगुल्मौषधिवनस्पतयो वार्यापिबन्ति स.पु.४८क/८५ २. कुञ्जः, निकुञ्जः — निकुञ्जकुञ्जौ वा क्लीबे लतादिपिहितोदरे ।। अ.को.२.३.८; पक्षिणोऽत्र स्थित्वा निकूजन्तीति निकुञ्जः । कुञ्जश्च । कूज अव्यक्ते शब्दे ।…गृहवद्भासमानलतापिहितप्रदेशनामनी अ.वि.२.३.८; द्र. {nags ri/} ।। • वि. = {nags kyi} वन्यः — {nags tshal glang po mtsho chen ngogs lhags bzhin//} समीयुर्महाह्रदं वन्यगजा यथैव जा.मा.८क/७.
nags tshal nas nags tshal med par gshegs pa
वनाद् निर्वणमागतः म.व्यु.६४४३(९२क).
nags tshal gyi dgo ba mo
वनमृगी — {nags tshal gyi dgo ba mo gcan gzan ma rungs pas gtses pa bzhin du 'jigs shing bag tsha bas ngo 'dzum ni 'gyur} व्यालमृगाभिद्रुतेव वनमृगी भयविषादविक्लवमुखी जा.मा.११२ख/१३०.
nags tshal gyi bdag po
वनस्पतिः — {nags tshal gyi bdag po de'i yal ga gcig} तस्य तु वनस्पतेरेका शाखा जा.मा.१५७ख/१८२.
nags tshal gyi phreng ba
वनराजी — {grong khyer chen po yangs pa can 'di ni 'byor cing}…{me tog gi ra ba dang nags tshal gyi phreng ba me tog kun tu rgyas pa dang ldan pa yin la} इयं वैशाली महानगरी ऋद्धा च…पुष्पवाटिकावनराजिसंकुसुमिता च ल.वि.१४क/१५.
nags tshal gyi me
= {nags tshal me/}
nags tshal gyi gzhi
= {nags tshal gzhi/}
nags tshal gyi lha
= {nags kyi lha} वनदेवता — {kun dga' ra ba'i lha dag dang nags tshal gyi lha dag dang bzhi mdo'i lha dag dang} आरामदेवता वनदेवताश्चत्वरदेवताः वि.व.२०६ख/१.८०; {de nas nags tshal gyi lha zhig des de la brnyas thabs byas pas de ma bzod pa dang} अथान्यतमा वनदेवता तस्य तमसत्कारमसहमाना जा.मा.२१२क/२४७; द्र.— {gnam grum sgra bzhin sa la lhung bar gyur/} /{nags tshal 'khri shing lha rnams 'dud par 'gyur//} निर्घातपिण्डितरवं निपपात भूमावावर्जयन् वनलता वनदेवताश्च ।। जा.मा.१८३क/२१२.
अटविः, ओ वी — {gang yang nags tshal stug po'i khyon la dga' bder khang pa'i thang bzhin 'gong byed pa//} लङ्घ्यन्ते भवनस्थलीकलनया ये चाटवीनां तटाः अ.क.५३ख/६.२; वनगहनम् — {nags tshal stug po skye bo med pa dag na nyams dga' bar 'dug go//} निर्जनसंपातेषु वनगहनेष्वभिरेमे जा.मा.१५१क/१७४.
nags tshal brtag pa las gyur pa
वनविचयगतम् म. व्यु.८५२२(११८क).
nags tshal bdag po
= {nags tshal gyi bdag po/}
nags tshal bdag mo
ना. वनस्पतिः, गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang}… {dri za'i bu mo nags tshal bdag mo zhes bya ba dang} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा—प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या…वनस्पतिर्नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२क/२५९.
nags tshal na rgyu
= {nags tshal na rgyu ba/}
nags tshal na rgyu ba
वनचरः — {nags tshal me chen pos} …{nags tshal na rgyu ba rnams ni skrag par byed la} वनदावः …सन्त्रासनो वनचराणाम् जा.मा.८९ख/१०२.
nags tshal na gnas
= {nags tshal na gnas pa/}
nags tshal na gnas pa
• सं. वनवासः — {lha bdag gis ni nags tshal na gnas pa mi bde bar ma mthong lags so//} नैव च खलु देव वनवासो दुःख इति प्रतिभाति जा.मा.५१क/६०; द्र. {dka' thub kyi nags tshal na gnas pa} तपोवनवासः जा.मा.१०८क/१२५; • वि. वनस्थः — {nags tshal gnas rnams chog shes pa/} /{yon tan rgyan gyi mchog yin no//} सन्तोषश्च वनस्थानां गुणशोभाविधिः परः ।। जा.मा.३२ख/३७; वनप्रस्थः — {khyim na gnas pa nad bzhin yongs spangs nas/} /{nags tshal gnas shig rab tu brgyan par gyur//} गार्हस्थ्यमस्वास्थ्यमिवावधूय कंचिद्वनप्रस्थमलंचकार ।। जा.मा.३ख/२; वनौकाः — {bsod nams mthu yis nags tshal na/} /{gnas rnams spyod tshul mtshungs par byas//} चक्रुः पुण्यानुभावेन तुल्यवृत्तान् वनौकसः ।। अ.क.२०९क/८६.१५; • ना. वनवासी, जनपदः — {song rigs kyi bu lho phyogs kyi rgyud 'di nyid na yul nags tshal na gnas pa zhes bya ba yod de/} {de na tshong dpon btang brjod ces bya ba 'dug gi} गच्छ कुलपुत्र, अयमिहैव दक्षिणापथे वनवासी नाम जनपदः । तत्र मुक्तको नाम श्रेष्ठी प्रतिवसति ग.व्यू.३४१ख/६१.
nags tshal nas byung
= {nags tshal nas byung ba/}
nags tshal nas byung ba
वि. वन्यम् — {nags tshal nas byung bas 'tsho ba'i phyir za zhing gnas so//} अभ्यवहृतेन तेन वन्येनाहारेण वर्तयामास जा.मा.३१ख/३७; द्र. {nags nas byung ba/} {nags su byung ba/}
nags tshal gnas
= {nags tshal na gnas pa/}
nags tshal me
वनदावः — {nags tshal me chen pos}…{nags tshal na rgyu ba rnams ni skrag par byed la} वनदावः…सन्त्रासनो वनचराणाम् जा.मा.८९ख/१०२; द्र. {nags me/}
nags tshal med
= {nags tshal med pa/}
nags tshal med pa
निर्वनम् म.व्यु.६४४३ (९२क); द्र. {nags med/}
nags tshal gzhi
वनस्थली, वनभूमिः — {rngul gyi chu yi thigs rgyas pas/} /{nags tshal gzhi ni bsil bar sleb//} स्वेदवारिकणाकीर्णः प्रभास्निग्धवनस्थलीम् अ.क.२१६ख/२४.९८.
दावाग्निः — {nags sreg me yi du ba rab rgyas khro gnyer ldan pa'i bzhin//} दावाग्निधूमविकटभ्रुकुटीमुखेषु अ.क.२४९ख/२९.३१; {'di brjod nags sreg mjug gi mer/}…/{ri bong gis ni lus po 'phangs//} इत्युक्त्वा दावशेषाग्नौ चिक्षेप शशकस्तनुम् । अ.क.८२क/८.३३.
nags lha
= {nags kyi lha/}
nang
• सं. अन्तरम्— {khang nang de las de ni phyi rol song //} निर्गत्य तस्माद्भवनान्तरात्सा अ.क.५८ख/५९.८२; अभ्यन्तरम्— {sna yi nang nas 'byung ba dag//} नासिकाभ्यन्तरोद्भवैः अ.सि.६१क/१६१; अवान्तरम् — {'on te de las nang gi khyad par yod de} अथावान्तरभेदस्तत्र विद्यते प्र.अ.१४३ख/४९०; उत्सङ्गः — {rgyu skar bdag po'i nang gi ri dwags bzhin//} ताराधिपोत्सङ्गमृगोपमस्य अ.क.५०ख/५९.८; गर्भः — {'byung po'i khang pa'i phug nang na//} सूतागारगुहागर्भे अ.क.१७१क/७७.२; {pad ma'i nang nas phyung ba bzhin//} पद्मगर्भादिवोद्धृतम् का.आ.३२३ख/२.४१; कुक्षिः — {kha ba can gi nang dag tu/} /{sA la'i nags ni yang dag 'byung //} सालवने मध्ये हिमवत्कुक्षिसम्भवे म.मू.२९१क/४५२; उदरम् — {pho brang 'khor gyi nang song ste} अन्तःपुरोदरं गत्वा अ.क.१३२ख/६६.८९; मध्यः, ओ यम् — {'khor de'i nang du chos kyi gtam bya bar brtsams pa} तासां पर्षदां मध्ये धर्मसांकथ्यं कर्तुमारब्धः का.व्यू.२०७ख/२६५; {ut+pal chu nang ji bzhin du/} /{de nas mthar gyis rnam par 'phel//} उत्पलं वारिमध्ये वा सोऽनुपूर्वेण वर्धते । शि.स.१५१ख/१४६; कोटरः, ओ रम् — {dku nang du} कुक्षिकोटरे अ.क.१४१ख/६८.३; सुषिरम् — {lus 'di la mig gi nang zhe'am} …{kha'am kha'i nang zhe'am} यदस्मिन् काये चक्षुःसुषिरमिति वा…मुखं वा मुखद्वारं वा शि.स.१३७ख/१३३; विवरकम् — {ji ltar rus sbal de ni chu'i nang na kun nas bskums shing 'dug} यथा कूर्मश्चासौ जलविवरके संकुचितकः सू.व्या.१६३क/५३; द्वारम्— {lus 'di la mig gi nang zhe'am}…{kha'am kha'i nang zhe'am} यदस्मिन् काये चक्षुःसुषिरमिति वा…मुखं वा मुखद्वारं वा शि.स.१३७ख/१३३; अवचरकः — {gang gi nang na gnas pas mthong ba der ni glang po che'i khyu'i go skabs med pa'i phyir dang} यत्र ह्यवचरके व्यवस्थितः पश्यति तत्र हस्तिपुरो(यूथा)नवकाशत्वाद् प्र.अ.१८०ख/१९५; • वि. अन्तर्गतः — {me long gi nang du gzugs kyi gzugs brnyan snang ba thams cad} दर्पणान्तर्गताः सर्वरूपावभासाः ल.अ.७६ख/२५; आभ्यन्तरः — {gang gang phyi 'am nang gi bde ba dpe med cung zad dag dang ni//} यद्यत् किञ्चित् सुखमनुपमं बाह्यमाभ्यन्तरं वा अ.क.२८९ख/१०७.१९; • अव्य. अन्तः — {zhi brtson legs pa'i yid kyis nges} ({de})/ /{nang dang phyi rol gang du'ang mnyam//} शमोद्यमे सुमनसा स कोऽप्यन्तर्बहिः समः । अ.क.२२१ख/२४. १५०; {ji ltar mi dbul khyim nang sa 'og na/} /{mi zad pa yi gter ni yod gyur la//} यथा दरिद्रस्य नरस्य वेश्मन्यन्तः पृथिव्यां निधिरक्षयः स्यात् । र.वि.५९ख/६३.
nang gi
वि. आध्यात्मिकम् — {nang gi dro ba gang yin pa} यच्चोष्मा आध्यात्मिकः अभि.स्फु.२८९क/११३५; {'dir dam tshig rnam pa gnyis ni phyi dang nang gi ste} इह समयो द्विविधो बाह्य आध्यात्मिकः वि.प्र.८९ख/३.२; {blo gros chen po chos thams cad kyi rten cing 'brel bar 'byung ba'i mtshan nyid rnam pa gnyis te/} {'di ltar phyi'i dang nang gi'o//} द्विप्रकारं महामते प्रतीत्यसमुत्पादहेतुलक्षणं सर्वधर्माणां यदुत बाह्यं च आध्यात्मिकं च ल.अ.८८क/३५; अध्यात्मकम् — {nang gi stong pa yin par ltos/} /{phyi rol gnas pa stong par ltos//} शून्यमध्यात्मकं पश्य शून्यं पश्य बहिर्गतम् । अभि.भा. ८६ख/१२०३; आध्यात्मिकी — {bdag nyid ces bya ba ni nang gi'o//} आत्मनेत्याध्यात्मिकी सू.व्या.२११ख/११६; आन्तरम् — {nang gi nyams myong las tha dad//} आन्तरानुभवाद् भिन्नम् त.स.७५क/७०२; {phyi rol nyid kyi mun pa bzhin/} /{nang gi yang ni rtogs par 'gyur//} बाह्यस्येवास्य तमस आन्तरस्यापि गम्यते ।। त.स.१२४ख/१०७९; मध्यस्थः — {nang gi dam pa'i chos sku ni/} /{ye shes mig gis mthong bar 'gyur//} सद्धर्मकायं मध्यस्थं पश्यन्ति ज्ञानचक्षुषा ।। र.वि.६८क/१०१.
nang du
अन्तः — {de yang mang po'i nang du ni/} /{bde bar byon nas rtsal gyis phongs//} बहूनां तु पुनर्मध्ये स्वागतेऽपि दरिद्रता ।। गु.सि.४क/९; आन्तरम् — {rgyu de yang rmi lam la sogs pa'i} ({sogs pa bzhin} ){nang du yang srid pa'i phyir ro//} तत्तु कारणं स्वप्नादाविवान्तरमपि सम्भाव्यम् त.प.१८२क/८२५; अर्वाक् — {mtshams chen po'i nang du dge slong thams cad kyis chos gos dag dang mi 'bral ba'i gnang ba sbyin par bya'o//} महत्याः सीमाया अर्वाक् सर्वेषां भिक्षूणां चीवरकाणामविप्रवाससंवृत्तिर्दातव्या वि.व.१४०क/२.११६; तले — {khyab bdag gzugs/} /{rdzogs sangs dkyil 'khor nang du mthong bar 'gyur//} संबुद्धमण्डलतलेषु विभोर्विभूतिं…व्यवलोकयन्ति र.वि.६६ख/९६; मध्ये — {mchog tshogs nang du} अग्रगणस्य मध्ये सू.अ.१४७ख/२८; गर्भे — {de bzhin du sa'i nang du gter gzhug par bya} तथा भूमिगर्भे निधापनीयम् वि.प्र.९५ख/३.८; अध्यात्मनि — {'dir phyi 'jig rten gyi khams dang nang lus dang gzhan brtags pa'i dkyil 'khor la spro ba dang bsdu ba ni} अत्र बाह्ये लोकधातौ देहेऽध्यात्मनि परे कल्पितमण्डले स्फरणं च निधनता च वि.प्र.४५ख/४.४७; • द्र.— {dga' ldan zhes bya lha rnams kyi nang du yang dag skyes par gyur//} देवानां तुषिताख्यानां निलये समजायत ।। अ.क.१५८क/१७.८; {lhung bzed 'di'i nang du byin cig} दीयतामस्मिन्पात्रे अ.श.३क/२; {drang srong gi nang du rab tu phyung nas} ऋषिषु प्रव्राजितः अ.श.२५२क/२३१; {rgyal po de grog po'i nang du lhung ba gor ma chag go//} नियतमत्र प्रपाते निपतितः स राजा जा.मा.१४६ख/१६९; {kye slob dpon yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi nang nas bdag la gang bslab} आसां भो उपाध्याय चतुष्षष्टिलिपीनां कतमां त्वं शिष्यापयिष्यसि ल.वि.६६ख/८८.
nang na
अन्तः — {phyi dang nang na lus med na//} नैवान्तर्न बहिः कायः बो.अ.३४क/९.८३; द्र.— {yid bzhin gyi rgya mtsho chen po'i nang na}…{ngang pa'i rgyal po yul 'khor bsrung zhes bya bar gyur to//} मानसे महासरसि…धृतराष्ट्रो नाम हंसराजो बभूव जा.मा.११५क/१३५; {chos shes pa ni shes pa bcu dag gi nang na shes pa gcig yin te/} {chos shes pa kho na yin no//} धर्मज्ञानं दशसु ज्ञानेष्वेकं ज्ञानं धर्मज्ञानमेव अभि.स्फु.२४१ख/१०४०; {ting nge 'dzin de ni thams cad bas las su rung ba dang lam sla ba rnams kyi nang na mchog yin pa'i phyir ro//} स हि सर्वकर्मण्यः समाधिः, सुखप्रतिपदामग्रत्वात् अभि.भा. २४ख/९६०.
nang khrims
क्रियाकारः, संविदा— {de dag gis su yang dge sbyong go ta ma la bltar mi 'gro bar nang khrims bcas so//} तैः क्रियाकारः कृतः — न केनचिच्छ्रमणगौतमं दर्शनायोपसंक्रमितव्यम् अ.श.४४क/३८; {tshur shog re zhig nang khrims shig bca' bar bya ste} आगच्छत क्रियाकारं तावत् कुर्मः वि.व.२५५ख/२.१५७.
nang khrims bcas
भू.का.कृ. क्रियाकारः कृतः — {mdza' sde rnams kyis kyang nang khrims bcas} गोष्ठिकैश्च क्रियाकारः कृतः अ.श.२१४ख/१९७; {de dag gis su yang dge sbyong go ta ma la bltar mi 'gro bar nang khrims bcas so//} तैः क्रियाकारः कृतः — न केनचिच्छ्रमणगौतमं दर्शनायोपसंक्रमितव्यम् अ.श.४४क/३८.
nang khrims byas
= {nang khrims bcas/}
nang khrims su bca' ba
क्रियाकारः, संविदा — {gang yang bdag cag gi rdzas rnams ma brubs kyi bar du re zhig sus kyang gro bzhin skyes rna ba bye ba ri'i pha ma la gtam bsnyad par mi bya'o zhes de rnams kyis nang khrims su bca' ba dag byas nas dong ngo //} तावन्न केनचिच्छ्रोणस्य कोटीकर्णस्य मातापितृभ्यामारोचयितव्यं यावद् भाण्डं न प्रतिशामितं भवतीति । ते क्रियाकारं कृत्वा गताः वि.व.२५५ख/२.१५७.
nang khrol
अन्त्रम् — {nang khrol yang ni bdag min te//} {zhes pa la/} {nang khrol dag ni grags pa nyid de/} {de yang bdag ma yin no//} अन्त्राणि नाप्यहमिति । अन्त्राणि प्रसिद्धानि, तान्यपि नाहम् बो.प.२२६ख/२१२.
nang khrol gzhan
अन्त्रनिर्गुण्डी — {so dang skra sen bdag ma yin/}…/{nang khrol gzhan yang bdag min te//} दन्तकेशनखा नाहं… न चाहमन्त्रनिर्गुण्डी बो.अ.३३क/९.५९.
nang 'khrug
डमरः — {rtsod pa dang 'thab pa zhi ba dang /} {'khrug pa dang nang 'khrug dang chom rkun dang mu ge dang nad rnams med pa dang} प्रशान्तकलिकलहडिम्बडमरं तस्कर(दुर्भिक्ष)रोगापगतम् अ.श.६३ख/५५.
nang ga
ना. नङ्गा, नदी — {chu bo mang po}…{nang ga phye ma leb gdungs dang /}…/{nang ga na ni srin mo khro//} नद्यश्च…नङ्गा पतङ्गा तपनी…नङ्गायां राक्षसीकोपाः वि.व.२१३ख/१.८८.
nang gi dkyil 'khor
अभ्यन्तरमण्डलम्— {nang gi dkyil 'khor ni 'khor lo rtsibs brgyad pa rdo rje phreng bas yongs su bskor ba'o//} अभ्यन्तरमण्डलमष्टारचक्रं वज्रावलीपरिवृतम् स.दु.१०८क/१६०; गर्भमण्डलम् — {des na mchod rten gyi phyi rol rgyu skar gyi rnam par dbye bas mchod rten gyi nang gi dkyil 'khor ni dpal ldan rgyu skar gyi dkyil 'khor ro//} तेन चैत्यबाह्ये नक्षत्रविभक्तेन चैत्यगर्भमण्डलं श्रीमान्नक्षत्रमण्डलमिति वि.प्र.९३ख/३.५.
nang gi skye mched
आध्यात्मिकमायतनम् — {dge slong mig ni nang gi skye mched de} चक्षुर्भिक्षो आध्यात्मिकमायतनम् अभि.भा.३०क/३१.
nang gi khyad par
अवान्तरभेदः — {'on te de la nang gi khyad par yod de} अथावान्तरभेदस्तत्र विद्यते प्र.अ.१४३ख/४९०; द्र. {nang gi bye brag/}
nang gi khyab pa
• पा. अन्तर्व्याप्तिः — {kha cig phyogs nyid mthun pa'i phyogs la ltos pa'i nang gi khyab pa} ({dang phyi'i khyab pa} ){bstan pa yin no snyam du log par rtog pa} पक्षसपक्षापेक्षयान्तर्व्याप्तिः, बहिर्व्याप्तिश्च प्रदर्श्यते इत्येके विप्रतिपन्नाः वा.टी.५५क/८; • ना. अन्तर्व्याप्तिः, ग्रन्थः क.त.४२६०.
आभ्यन्तरः समुद्रः, अन्यतरः समुद्रः — {de dag bar bdun rol mtsho yin/} /{dang po stong phrag brgyad cu 'o/} /{de ni nang gi rgya mtsho yin/}…/{lhag ma phyi yi mtsho chen yin//} शीताः सप्तान्तराण्येषामाद्याशीतिसहस्रिका ।। आभ्यन्तरः समुद्रोऽसौ…शेषं बाह्यो महोदधेः ।। अभि.को.८ख/५१०.
nang gi snye ma
ना. अन्तर्मञ्जरी, ग्रन्थः — {nang gi snye ma zhes bya ba} अन्तर्मञ्जरीनाम क.त.१३७७.
nang gi gter
अन्तर्निधिः, देहल्या अभ्यन्तरनिधिः — {shes rab kyis so sor brtag par bya ba drug po nang gi gter dang phyi'i gter dang}…{chu 'gram gyi gter te} षट् प्रज्ञाप्रतिवेदनीयानि ज्ञातव्यानि अन्तर्निधिर्बहिर्निधिः…उदकान्ते निधिः वि.व.१९८ख/१.७१; {nang gi gter ci zhe na/} {nang gi gter zhes bya ba ni/} {them pa'i nang rol na yod pa'i gter yin no//} अन्तर्निधिरिति किम् । अन्तर्निधिर्देहल्या अभ्यन्तरनिधिः वि.व.१९८ख/१.७२.
nang gi rten
आध्यात्मिकाश्रयः — {gnad mi bzad par bsnun pa la sogs pa ni 'khrul pa'i rgyu nang gi rten la gnas pa gzung ngo //} गाढमर्मप्रहारादय आध्यात्मिकाश्रयस्था विभ्रमहेतवो गृह्यन्ते न्या.टी.४२ख/५५.
nang gi rten cing 'brel bar 'byung ba
पा. आध्यात्मिकः प्रतीत्यसमुत्पादः — {blo gros chen po chos thams cad kyi rten cing 'brel bar 'byung ba'i mtshan nyid rnam pa gnyis te/} {'di ltar phyi'i dang nang gi'o//}…{blo gros chen po de la nang gi rten cing 'brel bar 'byung ba ni 'di lta ste/}…{ma rig pa dang sred pa dang las dang chos 'di dag la sogs pa ni} द्विप्रकारं महामते प्रतीत्यसमुत्पादहेतुलक्षणं सर्वधर्माणां यदुत बाह्यं च आध्यात्मिकं च…तत्र आध्यात्मिकः प्रतीत्यसमुत्पादो यदुत अविद्या तृष्णा कर्मेत्येवमाद्या महामते धर्माः ल.अ.८८क/३५; {sa dang chu dang me dang rlung dang nam mkha' dang rnam par shes pa'i khams 'dus pa las nang gi rten cing 'brel bar 'byung ba rkyen dang 'brel bar blta'o//} पृथिव्यप्तेजोवाय्वाकाशविज्ञानधातूनां समवायादाध्यात्मिकस्य प्रतीत्यसमुत्पादस्य प्रत्ययोपनिबन्धो द्रष्टव्यः शि.स.१२४क/१२०.
nang gi rten la gnas pa
वि. आध्यात्मिकाश्रयस्थः — {gnad mi bzad par bsnun pa la sogs pa ni 'khrul pa'i rgyu nang gi rten la gnas pa gzung ngo //} गाढमर्मप्रहारादय आध्यात्मिकाश्रयस्था विभ्रमहेतवो गृह्यन्ते न्या.टी.४२ख/५५.
nang gi lta ba
अध्यात्मदृष्टिः लो.को.१३३८.
nang gi don
आन्तरार्थः — {shes pa'i rnam pa bkag pas kyang /} /{nang gi don ni brjod bya min//} ज्ञानाकारनिषेधाच्च नान्तरार्थोऽभिधीयते ।। त.स.३६ख/३८५.
nang gi gdung ba
अन्तर्दाहः — {rigs kyi bu 'di lta ste/} {tshig gis 'dod pa chung la sems kyis rnyed pa 'dod pa 'di ni nang gi gdung ba yin te} अन्तर्दाह एष कुलपुत्र यद्वाचा अल्पेच्छता चित्तेन लाभकामता शि.स.१४८क/१४३; द्र. {nang gi yongs su gdung ba/}
nang gi bdag nyid
• सं. १. अन्तरात्मा — {thams cad las ni sems bsdus nas/} /{nang gi bdag nyid g}.{yo med par/} /{gnas na'ang mig gis gzugs dag ni/} /{mthong ba'i blo de dbang skyes yin//} संहृत्य सर्वतश्चिन्तां स्तिमितेनान्तरात्मना । स्थितोऽपि चक्षुषा रूपमीक्षते साक्षजा मतिः ।। प्र.वा.१२३क/२.१२४ २. अध्यात्मम् — सूक्ष्ममध्यात्मम् अ.को.३.३.१४४; • वि. आध्यात्मिकः — {yang na nang gi bdag nyid kun/} /{bdag med nyid kyis lus can te//} अथ वाऽऽध्यात्मिकाः सर्वे नैरात्म्याक्रान्तमूर्त्तयः । त.स.९ख/११७.
nang gi bde ba
आन्तरं सुखम्— {'dir gzugs la sogs pa snang ba na dus gcig tu nang gi bde ba la sogs pa'i rnam pa ni myong ba yin no//} इह च रूपादौ वस्तुनि दृश्यमाने आन्तरः सुखाद्याकारस्तुल्यकालं संवेद्यते न्या.टी.४३ख/६५; अध्यात्मसुखम् लो.को.१३३८.
nang gi nam mkha'i khams
पा. आध्यात्मिक आकाशधातुः — {nang gi nam mkha'i khams gang zhe na/} {gang ci yang rung ste/} {lus 'di la nang gi khong na nye bar gyur pa dang /} {zin pa dang nam mkha' dang nam mkha'i rnam pa nang zhes bya ba'i grangs su 'gro ba/} {ma gang ba} ({ma gas pa} ) {dang pags pa dang sha dang khrag gis gang bar} ({gas par} ) {bya ba ma yin pa'o//} आध्यात्मिक आकाशधातुः कतमः ? यत्किंचिदस्मिन् कायेऽध्यात्मं प्रत्यात्ममुपगतमुपात्तमाकाशगतमिहाभ्यन्तरसंख्याभूतम्, अस्फुटमस्फरणीयं त्वङ्मांसशोणितेन शि.स.१३७ख/१३३.
nang gi phyag rgya
पा. अध्यात्ममुद्रा — {sad pa dang rmi lam dang shin tu gnyid log pa dang bzhi pa'i mtshan nyid rnam par dag pa rnams kyis sgrib pa med pa'i phyir nang gi phyag rgya rnams dag pa ste} जाग्रत्स्वप्नसुषुप्ततुर्यालक्षणैर्विशुद्धैर्निरावरणादध्यात्ममुद्राः शुद्धाः वि.प्र.६०ख/४. १०६.
nang gi phyogs
अभ्यन्तरपार्श्वम् — {chu dron gzhag pa'i phyir nang gi phyogs su bzhag stegs bya'o//} तप्तजलस्थापनार्थमभ्यन्तरपार्श्वकपोतमालाकरणम् वि.सू.६क/६.
nang gi 'phar ma
अध्यात्मकपुटम्, अभ्यन्तरपुटम् — {re zhig nang gi 'phar ma la/} /{rnal 'byor ma lnga nges gnas pa//} अध्यात्मकपुटे तावत् स्थिता वै पञ्चयोगिन्यः । हे.त.९क/२६.
nang gi bye brag
अवान्तरभेदः — {de phyir rten lnga'i gzung ba ni/} /{rnam pa lngar ni bsnyad par bya/} /{de yi nang gi bye brag ni/} /{lnga la gnod pa med pa nyid//} तस्मात् पञ्चाश्रयग्राह्यं पञ्चधा व्यपदिश्यताम् । तस्यावान्तरभेदस्तु पञ्चत्वानुपरोधकृत् ।। प्र.अ.४७ख/५४; द्र. {nang gi khyad par/}
nang gi bye brag gi rnam par dbye ba
अवान्तरविभागः — {lung thams cad la'ang so sor nges pa'i lung gi don gyi nang gi bye brag gi rnam par dbye ba dmigs pa ni/} {skyes bu tsam gyis rang gis brtags nas rjes su sgrub par nus pa ma yin no//} न हि प्रतिनियतागमार्थावान्तरविभागाः सर्वागमेष्वपि समुपलब्धाः, स्वयमुत्प्रेक्ष्य विधातुं शक्याः पुरुषमात्रेण प्र.अ.८ख/१०.
nang gi byed
= {nang gi byed pa/}
nang gi byed pa
१. = {sems} अन्तःकरणम्, मनः — {skye rgu bral ba'i sdug bsngal las/} /{rab skyes cho nge'i sgra ni nang gi byed pa dag/} /{nges par 'joms pa rgyal po des ni ji ltar bzod//} स राजा सहते कथं नु…विदारितान्तःकरणं प्रजानां वियोगदुःखोद्भवमार्तनादम् ।। अ.क.३२ख/३.१५५ २. अन्तर्व्यापारः — {des na ni nang gi byed pa'i skyes bu srog gi rdzas gcig po dris so//} स हि जीवद्रव्यमेकमन्तर्व्यापारपुरुषमधिकृत्य पृष्टवान् अभि.भा.८८ख/१२०९.
nang gi byed pa can
वि. अन्तःकरणः — {tshangs pa mchog gi bdag nyid de ni mngon par mtho ba dang nges par legs pa'i 'bras bu'i chos rjes su 'dzin pa'i nang gi byed pa can rnal 'byor pa rnams kyis mthong ngo //} तं तु परमं ब्रह्मात्मानमभ्युदयनिःश्रेयसफलधर्मानुगृहीतान्तःकरणा योगिन एव पश्यन्ति त.प.१८८ख/९४.
nang gi byed po
= {sems} अन्तःकरणम्, मनः छो.को.४६०/रा.को.१.५३; द्र. {nang gi byed pa/}
nang gi mi
= {nang mi/}
nang gi mun pa
= {mi shes pa} अन्तस्तमः, अज्ञानम् — {nang gi mun pa'i tshogs 'joms pa//} विधूतान्तस्तमश्चयः त.स.११३ख/९८१; {nang gi mun pa ni/} {nyon mongs pa dang nyon mongs pa can ma yin pa'i mi shes pa'o//} अन्तस्तमः क्लिष्टाक्लिष्टमज्ञानम् त.प.२१६क/९०२.
nang gi mun pa'i tshogs 'joms pa
वि. विधूतान्तस्तमश्चयः — {des na dbang 'das don mthong ba/} /{nang gi mun pa'i tshogs 'joms pa/} /{rig byed don gyi dbye shes dang /} /{byed pa po yang khas blang gyis//} अतीन्द्रियार्थदृक् तस्माद् विधूतान्तस्तमश्चयः । वेदार्थप्रविभागज्ञः कर्त्ता चाभ्युपगम्यताम् ।। त.स.११३ख/९८१.
nang gi me'i khams
पा. आध्यात्मिकस्तेजोधातुः — {nang gi me'i khams gang zhe na/} {gang ci yang rung ste/} {lus 'di la me dang me'i rnam pa dang /} {dro ba dang dro ba'i rnam pa dang /} {nye bar gyur pa dang zin pa'o//} आध्यात्मिकस्तेजोधातुः कतमः? यत्किञ्चिदस्मिन् काये तेजस्तेजोगतमूष्म(मूष्मोष्म)गतमुपगतमुपात्तम् शि.स.१३७क/१३२.
nang gi dmigs pa
आध्यात्मिकालम्बनम् — {phyi nang gi dmigs pa gnyis po thams cad kyi de bzhin nyid rnyed pa} द्वयस्य पुनः समस्तस्याध्यात्मिकबाह्यालम्बनस्य तथताया लाभः सू.व्या.१६५ख/५६.
nang gi yan lag
अन्तरङ्गः — {de brda rtsol ba la sogs pa/} /{nang gi yan lag rjes 'jug phyir/} /{bum pa la 'degs spyi dang ni/} /{grangs sogs blos ni bshad pa yin//} एतेन समयाभोगाद्यन्तरङ्गानुरोधतः । घटोत्क्षेपणसामान्यसंख्यादिषु धियो गताः ।। प्र.अ.१७२ख/१८७.
nang gi yongs su gdung ba
अन्तर्दाहः — {'chi ba na rmongs pa mngon par chags pa dang bcas pa'i nang gi yongs su gdung ba ni mya ngan no//} म्रियमाणस्य मूढस्य साभिष्वङ्गस्यान्तर्दाहः शोकः शि.स.१२५क/१२१; द्र. {nang gi gdung ba/}
nang gi rig pa
= {nang rig pa/}
nang gi rlung gi khams
पा. आध्यात्मिको वायुधातुः — {nang gi rlung gi khams gang zhe na/} {gang lus 'di la rlung dang rlung gi rnam pa dang /} {yang ba nyid dang g}.{yo ba nyid dang nye bar gyur pa dang zin pa'o//} ( आध्यात्मिको वायुधातुः कतमः?) यत्किञ्चिदस्मिन् काये वायुर्वायुगतं लघुत्वं समुदीरणत्वम् (उपगतमुपात्तम्) शि.स.१३७ख/१३३.
nang gi le'u
अध्यात्मपटलः — {nang gi le'u las mngal nas skyes pa'i byis pa'i gnas skabs rnam pa bzhi'i dbye bas mngal dang phyi rol du sku bzhir gsungs pa ji lta ba} यथा जरायुजस्य बालस्याध्यात्मपटले गर्भे बाह्ये चतुर्विधावस्थाभेदेन चतुर्विधः काय उक्तः वि.प्र.५५क/४.९५.
nang gi sems
१. अध्यात्मचित्तम् — {nang gi sems rdo rje 'dzin pa khyab 'jug gi gnas skabs bcu gsungs te} अध्यात्मचित्तवज्रधरविष्णोर्दशावस्था उच्यन्ते वि. प्र.२२४क/२.६ २. अन्तर्भावः — {bya ba rnams la ji lta ba bzhin du sdug bsngal ba rnams dang}…{nang gi sems 'jam pos tshar gcad pa dang} यथा कृत्येषु एवं दुःखेषु …स्निग्धेन चान्तर्भावेन विनिग्रहे बो.भू.७९क/१०१; द्र. {nang gi bsam pa/}
nang gi sems rdo rje 'dzin pa
वि. अध्यात्मचित्तवज्रधरः — {nang gi sems rdo rje 'dzin pa khyab 'jug gi gnas skabs bcu gsungs te} अध्यात्मचित्तवज्रधरविष्णोर्दशावस्था उच्यन्ते वि.प्र.२२४क/२.६.
nang gi bsam pa
अन्तर्भावः — {kun nas mnar sems dang rgyab kyis phyogs par gyur du dogs pa rnams la dga' ba'i bzhin gyis nang gi bsam pa dag par bstan pa'i phyir byas na nyes pa med do//} अनापत्तिः…आघातवैमुख्यसम्भावनाजातानां सौमुख्यान्तर्भावशुद्ध्युपदर्शनार्थम् बो.भू.९१क/११६.
nang sgo
अन्तर्द्वारम् मि.को.१४०ख ।
nang sgrub
अन्तरसाधनम् — {chos rgyal nang sgrub} अन्तरसाधन धर्मराज लो.को.१३३८; {'jam dbyangs nang sgrub} अन्तरसाधन मञ्जुघोष लो.को.१३३८.
= {khang bdag} पुरुषः, गृहस्वामी — {kye nang rje 'di na chu yod dam} भोः पुरुष । अस्त्यत्र पानीयम् वि.व.३५६ख/२.१५८; {kye nang rje tshur shog/} {khyod rgyal po bram ze mes sbyin gang na ba der song la} एहि त्वं भोः पुरुष येनाग्निदत्तो ब्राह्मणराजस्तेनोपसंक्रम वि.व.१४२क/१.३१.
nang stong nyid
= {nang stong pa nyid/}
nang stong pa nyid
पा. अध्यात्मशून्यता, शून्यताभेदः — {stong pa nyid rnam pa bcu drug po 'di lta ste/} {nang stong pa nyid dang phyi stong pa nyid dang}…{dngos po med pa'i ngo bo nyid stong pa nyid do//} षोडशविधा शून्यता—अध्यात्मशून्यता, बहिर्धाशून्यता…अभावस्वभावशून्यता च म.भा.४ख/१.१७; म.व्यु.९३४(२१क).
nang dang phyi'i chos la mngon par zhen pa
अध्यात्मबाह्यधर्माभिनिवेशः — {blo gros chen po de la dngos po'i mtshan ma la mngon par zhen pa'i mtshan nyid ni 'di lta ste/} {nang dang phyi'i chos la mngon par zhen pa'o//} तत्र वस्तुनिमित्ताभिनिवेशलक्षणं पुनर्महामते यदुत अध्यात्मबाह्यधर्माभिनिवेशः ल.अ.८१ख/२९.
nang du bkri ba
=(?) भू.का.कृ. प्रवेशितः — {rgyal po gso sbyong 'phags kyis gzhon nu byung ma thag tu btsun mo'i 'khor drug khri'i nang du bkri ba} (? {bkris pa} ) उपोषधस्य राज्ञः षष्टिः स्त्रीसहस्राणि । जातः कुमारोऽन्तःपुरं प्रवेशितः वि.व.१५६क/१.४४.
nang du khrid
भू.का.कृ. प्रवेशितः — {des de nang du khrid nas dben pa zhig tu bzhag go//} तया प्रवेशितः । सुगुप्ते प्रदेशे स्थापितः वि.व.२१७ख/१.९४.
nang du chud
= {nang du chud pa/}
nang du chud gyur
= {nang du chud par gyur pa/}
nang du chud pa
वि. अन्तर्गतम् — {rnal 'byor pa'i ye shes de'i nang du chud pa yin no//} योगिनो ज्ञानं तदन्तर्गतमेव ज्ञा.सि.५४क/१३९; {de bzhin yid kyi nang chud rin chen gter//} तद्वन्मनोऽन्तर्गतम्…रत्नकोशम् र.वि. ५९ख/६३; द्र. {nang du gtogs pa/} {nang du 'dus pa/} {nang du mchis pa/}
nang du chud par gyur pa
भू.का.कृ. अन्तर्भूतम् — {byang chub kyi sems la sogs pa'i bsod nams kyi tshogs skad cig so so la nam mkha'i khams khyab par byed pa chen po'i nang du chud par gyur pas rgya mtshor lan tshwa srang gcig gi dpe bzhin du mi mngon pa'i phyir} बोधिचित्तप्रसूते प्रतिक्षणमाकाशधातुव्यापके महति पुण्यौघेऽन्तर्भूततया लवणपलोपमन्यायेन अप्रज्ञायमानत्वात् बो.प.५०क/१०; अन्तर्गतम् — {ji ltar dri med gser 'bar las byas sa yi nang du chud gyur gzugs//} यद्वन्निर्मलदीप्तकाञ्चनमयं बिम्बं मृदन्तर्गतम् र.वि.६०ख/६६.
nang du 'jug pa
• क्रि. प्रविशति — {gang zhig dus min nyer bgrod dang /} /{ma brjod par ni nang 'jug dang //} उपसर्पत्यकाले यः प्रविशत्यनिवेदितः । अ.क.१७४ख/७८.१८; • सं. प्रवेशः — {sor mo gdangs shing g}.{yo ba yis/} /{nang 'jug bsam pa zlog byed cing //} निवारयन् प्रवेशाशामुन्नताङ्गुलिदोलया ।। अ.क.१८४क/८०.४२.
nang du brjod pa
अन्तर्जल्पः — {de yang phyi rol gyi sbyor ba'i dbang du byas pa ma yin no//} {'o na ci zhe na/} {nang du brjod pa'i bdag nyid kho na yin te} न तद्बहिर्भूतं प्रयोगमधिकृत्य । किं तर्हि ? अन्तर्जल्पात्मकमेव त.प.१३८क/८.
nang du gtogs
= {nang du gtogs pa/}
nang du gtogs pa
वि. अन्तर्गतः — {dngos po gcig gi khongs su 'dus pa'i phyir/} {khang pa gcig gi nang du gtogs pa'i khang mig bzhin te} एकवस्त्वन्तर्गतत्वात्, एकावसथान्तर्गतापवरकवत् त.प.१७८क/७३; द्र. {nang du chud pa/} {nang du 'dus pa/} {nang du mchis pa/}
nang du blta ba
अन्तर्मुखप्रवृत्तम् म.व्यु.६७३५(९६क).
nang du bltas
= {nang du bltas pa/}
nang du bltas pa
वि. अन्तर्मुखम् — {phyi rol du bltas pa dang nang du bltas pa'i bye brag dang} बहिर्मुखान्तर्मुखभेदतः अभि.स.भा.१५क/१९; अन्तर्मुखप्रवृत्तम् म.व्यु.६७३५.
nang du thong
क्रि. प्रविशतु — {lha mo slong ba mngon 'ongs pa/} /{'di ni ma zlog nang du thong //} देवि याच्ञाभियातोऽसौ प्रविशत्वनिवारितः । अ.क.५०क/५.४१.
nang du 'du ba
सन्निपातः — {dge ba'i bar chad byed pa'i chos zhes bya ba ni rgyun mi 'chad par tshogs kyi nang du 'du ba la sogs pa'o//} कुशलान्तरायिका धर्मा अभीक्ष्णं गणसन्निपातादयः अभि.स.भा.२१क/२७.
nang du 'dus
= {nang du 'dus pa/}
nang du 'dus pa
• क्रि. अन्तर्भवति — {de la phyag 'tshal ba ni sdig pa bshags pa'i nang du 'dus te} तत्र वन्दना पापदेशनायामन्तर्भवति शि.स.१५९क/१५२; • सं. १. अन्तर्भावः — {de'i phyir 'di nyid} ({'di gnyis} ) {gcig gi nang du 'dus pa med do//} ततो नानयोरन्योन्यान्तर्भावः न्या.टी.७८क/२०७; अन्तर्गमः — {gzugs la sogs pa'i rang bzhin yin pa nyid kyis gzugs kyi phung po'i nang du 'dus pa'i phyir ro//} रूपादिस्वभावत्वेन रूपस्कन्धस्यान्तर्गमात् प्र.अ.१७८ख/१९३; अबहिर्भावः — {nye bar 'jal bar grags ldan pa/} /{de la slar yang ri khrod pas/} /{byas pa'i lung las de nyid kyis/} /{nang du 'dus par gzhan smras pa//} एतस्मिन्नुपमानत्वं प्रसिद्धं शाबरे पुनः । अस्यागमाबहिर्भावादन्यथैवोपवर्णितम् ।। त.स.५६क/५४३; क्रोडीकरणम् — {de gnyis kyis dngos po thams cad bsdus pa'i phyir de'i nang du 'dus pa'i phyir ro//} ताभ्यां सर्वस्य वस्तुनः संग्रहात् क्रोडीकरणात् न्या.टी.८१क/२१६ २. = {nang du 'dus pa nyid} अन्तर्गतत्वम् — {nye bar 'jal ba'i tshad ma gzhan du thal bar 'gyur ro zhe na/} {ma yin te/} {rjes su dpag pa'i nang du 'dus pa'i phyir ro//} उपमानं प्रमाणमपरं प्रसक्तमिति चेत् । न, अनुमानान्तर्गतत्वात् प्र.अ.१४३क/४८९; {dgos pa'i nang du 'dus pa'i phyir logs shig tu ma brjod do//} प्रयोजनान्तर्गतत्वात् पृथगसौ नाभिहितः वा.टी.५२क/४; •भू.का.कृ. अन्तर्गतम्— {blo gros chen po 'di nyid kyi nang du rang bzhin gsum dang rnam par shes pa brgyad dang bdag med pa gnyis kyang 'dus so//} अत्रैव महामते त्रयः स्वभावा अन्तर्गताः, अष्टौ च विज्ञानानि, द्वे च नैरात्म्ये ल.अ.१४६क/९२; अन्तर्भूतम् — {khams bzhi ni reg bya'i khams kyi nang du 'dus so//} चत्वारो धातवः स्प्रष्टव्यधातावन्तर्भूताः अभि.भा.३९ख/७८; अन्तर्भावितम् — {byas pa'i sgra nyid kyis tha dad pa'i bye brag gi tshig nang du 'dus pa yin no//} कृतकशब्देनैव व्यतिरिक्तं विशेषणपदमन्तर्भावितम् न्या.टी.६३ख/१५९; द्र. {nang du chud pa/} {nang du mchis pa/} {nang du gtogs pa/} ।। • वि. अन्तर्वर्ती— {lha ma yin rnams ni lha'i nang du 'dus pa nyid do//} असुरास्तु देवान्तर्वर्तिन एव वि.प्र.२७१क/२.९३.
nang du 'dus par 'gyur
क्रि. अन्तर्भविष्यति — {lhag ma brjod pa'i rigs rnams kyang /} /{'di nyid nang du 'dus par 'gyur//} तत्रैवान्तर्भविष्यन्ति शेषास्त्वाख्यानजातयः ।। का.आ.३२०क/१.२८.
nang du sdud pa
क्रोडीकरणम् — {'on te de yang nang du bsdus pa nyid do zhe na/} {ma yin te/} {mthong ba'i rjes su 'brang bas nang du sdud par mi srid pa'i phyir ro//} अथ सोऽपि क्रोडीकृत एव । न, दृष्टानुसारेण क्रोडीकरणासम्भवात् प्र.अ.२७९ख/६४५.
nang du bsdus pa
•भू.का.कृ. अन्तर्गतम् — {dbang po rnams nang du bsdus pa dang yid phyi rol du ma song ba dang gsal ba dang drang pos mi thogs par bcag par bya'o//} अन्तर्गतैश्चंक्रम्येतेन्द्रियैरबहिर्गतेन मानसेनाविलम्बितं स्पष्टमृजु वि.सू.५९क/७५; क्रोडीकृतम् — {'on te de yang nang du bsdus pa nyid do zhe na/} {ma yin te/} {mthong ba'i rjes su 'brang bas nang du sdud par mi srid pa'i phyir ro//} अथ सोऽपि क्रोडीकृत एव । न, दृष्टानुसारेण क्रोडीकरणासम्भवात् प्र.अ.२७९ख/६४५; • सं. अन्तर्भावनम् — {de'i tshe ni lan du gzhi mthun pa nyid kyis ba lang ngo zhes so//} {de nang du bsdus pa nyid kyis 'dri ba yin pa'i phyir ro//} तदा प्रतिवचनं गौरिति समानाधिकरणतया । तदन्तर्भावनेनैव प्रश्नभावात् प्र.अ.९०क/९७.
nang du spyan drangs
भू.का.कृ. प्रवेशितः — {de nas bcom ldan 'das nyan thos kyi dge 'dun dang bcas pa/} {bkur sti chen po dang ldan pas nang du spyan drangs nas zhal zas bzang pos tshim par byas so//} ततो राज्ञा भगवान् सश्रावकसङ्घो महता सत्कारेण प्रवेशितः, प्रणीतेन चाहारेण संतर्पितः अ.श.१५३ख/१४३.
nang du spyan drangs pa
= {nang du spyan drangs/}
nang du spyon cig
क्रि. प्रविशतु — {nang du spyon cig/} {shes ldan kun dga' bo la su zhig 'gog} प्रविशतु, को भवन्तमानन्दं वारयति वि.व.१४२क/१.३१.
nang du phyin
क्रि. प्राविशत् — {de yang nang du phyin to//} स प्राविशत् ग.व्यू.३८८ख/९६.
nang du mi 'du ba
क्रि. नान्तर्याति — {ji ltar don dam par reg pa la sogs pa yul gzhan gzugs la sogs pa'i rang bzhin 'dzin pa'i nang du mi 'du ba de bzhin du 'byung bar 'gyur ba'i rang bzhin yang yin no//} यथा च भिन्नो विषय(: )स्पर्शादिकः न रूपादिस्वरूपग्रहणेऽन्तर्याति तथा भाविस्वरूपमपि परमार्थतः प्र.अ.४क/५.
nang du mi dbo ba
अनन्तर्मुक्तः — {sngar phyi rol du drud pa nyid la'o//} {nang du mi dbo bar phyi rol nyid du'o//} बहिर्निघर्षपूर्वकत्वेऽनन्तर्मुक्तपरतायाम् वि.सू.१२ख/१४.
nang du zhugs
• क्रि. प्रविशतु — {zan la nang du zhugs/} {skyo ma la nang du zhugs} प्रविश पिण्डीम्, प्रविश तर्पणम् अभि.स्फु.१३ख/२२; • = {nang du zhugs pa/}
nang du zhugs pa
• सं. अनुप्रवेशः — {gtso bo'i nang du zhugs pa ni/} /{der med gcig pa ga las yin//} प्रधानानुप्रवेशो हि न तत्रास्त्येकता कुतः । प्र.अ.१४६ख/१५६; अनुगमः म.व्यु.११६८(२५क); • भू.का.कृ. अवतीर्णः — {rgya mtsho chen po'i nang du zhugs so//} महासमुद्रमवतीर्णः अ.श.१००ख/९०; प्रविष्टः — {tshe dang ldan pa kun dga' bo nang du zhugs so//} आयुष्मानानन्दः प्रविष्टः वि.व.१४२क/१.३१; अन्तर्गतः — {chu sogs nang du zhugs pa 'di/} /{gzugs ni ring du gnas pa yin//} जलाद्यन्तर्गतं चेदं बिम्बं त्वारादवस्थितम् ।। त.स.९२ख/८४६.
nang du 'ub
भू.का.कृ. उपनिक्षिप्तम् — {de dag ni smon lam chen po gcig gi nang du 'ub cing 'dus te rjes su zhugs pa lags te} तान्येकस्मिन् महाप्रणिधाने उपनिक्षिप्तान्यन्तर्गतान्यनुप्रतिष्ठानि शि.स.३०क/२७.
nang du 'ong bar gyis shig
क्रि. प्रविशतु लो.को.१३३९.
nang du 'ongs
भू.का.कृ. अवतीर्णः — {zlos gar mkhan gyi gar gyi slob dpon nyid ni/} {sangs rgyas kyi cha lugs kyis nang du 'ongs so//} नटाचार्यः स्वयमेव बुद्धवेषेणावतीर्णः अ.श.२०३क/१८७.
nang du 'ongs pa
= {nang du 'ongs/}
nang du yang dag 'jog
= {nang du yang dag 'jog pa/}
nang du yang dag 'jog pa
•सं. प्रतिसंलयनम् — {nang du yang dag 'jog ces bya ba ni zhi gnas dang lhag mthong ngo //} प्रतिसंलयनमुच्यते शमथो विपश्यना च श्रा.भू.५९ख/१४७; {nang du yang dag 'jog pa'i bar chad} प्रतिसंलयनान्तरायः श्रा.भू.५९क/१४५; •वि. प्रतिसंलीनः — {ka pi na khyod gcig pu dben par song ste nang du yang dag 'jog pa na 'di snyam du} ननु ते कप्फिण एकाकिनो रहोगतस्य प्रतिसंलीनस्यैवम् वि.व.१३८क/२.११५.
nang du yang dag 'jog pa'i bar chad
पा. प्रतिसंलयनान्तरायः, अन्तरायभेदः — {bar chad ni mdor na rnam pa gsum ste/} {sbyor ba'i bar chad dang rab tu dben pa'i bar chad dang nang du yang dag 'jog pa'i bar chad do//} समासतस्त्रिविधोऽन्तरायः । प्रयोगान्तरायः, प्राविवेक्यान्तरायः, प्रतिसंलयनान्तरायश्च श्रा.भू.५९क/१४५.
nang du yang dag 'jog par byed pa
वि. प्रतिसंलीनः — {bcom ldan 'das kyang nang du yang dag par 'jog par mdzad la/} {dge slong yid du 'thad pa rnams kyang nang du yang dag 'jog par byed pas} प्रतिसंलीनो भगवान् प्रतिसंलीनाश्च मनोभावनीयाश्च भिक्षवः वि.व.१३१क/२.१०८.
nang du yang dag 'jog mang du byed pa
वि. प्रतिसंलयनबहुलः — {nang du yang dag 'jog lhur len pa yin/} {nang du yang dag 'jog mang du byed pa dang 'dri ba rab tu dbye ba la mkhas pa yin} प्रतिसंलयनगुरुकः प्रतिसंलयनबहुलश्च प्रश्नप्रभेदकुशलश्च भवेत् स.पु.१२७ख/२०२.
nang du yang dag 'jog la 'jug par dga'
वि. प्रतिसंलयनगुरुकः — {nang du yang dag 'jog la 'jug par dga' zhing nang du yang dag 'jog la rtag tu bsten pa yin te} स च प्रतिसंलयनगुरुको भवति, अभीक्ष्णं च प्रतिसंलयनं सेवते स.पु.१०४ख/१६७; द्र. {nang du yang dag 'jog lhur len pa/}
nang du yang dag 'jog la zhugs
= {nang du yang dag 'jog la zhugs pa/}
nang du yang dag 'jog la zhugs pa
• क्रि. प्रतिसंलीनो बभूव — {dge slong mya ngan med kyang shing mya ngan 'tshang gi drung na nang du yang dag 'jog la zhugs so//} अशोकश्च भिक्षुरशोकस्याधस्तात्प्रतिसंलीनो बभूव अ.श.११५ख/१०५; • भू.का.कृ. प्रतिसंलीनः— {btsun pa 'dir bdag gcig pu dben par mchis nas nang du yang dag 'jog la zhugs pa na/} {sems la 'di lta bu'i sems kyi yongs su rtog pa byung ste} इह मम भदन्त एकाकिनो रहोगतस्य प्रतिसंलीनस्यैवं चेतसि चेतःपरिवितर्क उदपादि अ.श.१०५ख/९५.
nang du yang dag 'jog lhur len pa
वि. प्रतिसंलयनगुरुकः — {nang du yang dag 'jog lhur len pa yin/} {nang du yang dag 'jog mang du byed pa dang 'dri ba rab tu dbye ba la mkhas pa yin} प्रतिसंलयनगुरुकः प्रतिसंलयनबहुलश्च प्रश्नप्रभेदकुशलश्च भवेत् स.पु.१२७ख/२०२; द्र. {nang du yang dag 'jog la 'jug par dga'/}
nang du yang dag par 'jog pa
= {nang du yang dag 'jog pa/}
nang du yang dag par 'jog par mdzad pa
भू.का.कृ. प्रतिसंलीनः — {bcom ldan 'das kyang nang du yang dag par 'jog par mdzad la/} {dge slong yid du 'thad pa rnams kyang nang du yang dag 'jog par byed pas} प्रतिसंलीनो भगवान् प्रतिसंलीनाश्च मनोभावनीयाश्च भिक्षवः वि.व.१३१क/२.१०८.
nang du yang dag gzhag pa nyid
प्रतिसंलीनत्वम् — {dran pa dang ldan pa nyid dang /} {nang du yang dag gzhag pa nyid dang /} {mnyam par gzhag pa nyid do//} स्मृतिमत्त्वम् । प्रतिसंलीनत्वम् । समाहितत्वम् वि.सू.३ख/३.
क्रि. प्रविवेश — {de nas bcom ldan 'das} …{khyim de'i nang du gshegs} ततो भगवान्…तद्गृहं प्रविवेश अ.श.१०ख/९.
nang du song
= {nang du song ba/}
nang du song ba
भू.का.कृ. प्रविष्टः — {de de'i nang du song ba dang} स तत्र प्रविष्टः अ.श.१०१ख/९१; मध्यगतः — {gdug pa dang sdig sbrul mang po'i dgon pa'i nang du song ba} व्यालसरीसृपकान्तारमध्यगताः अ.सा.६९क/३८.
nang du son pa
भू.का.कृ. मध्यगतः — {srin mo'i nang du son pa'i tshong pa rnams/} /{nga yis}…{bsgral//} राक्षसिमध्यगता वणिजो मे तारिताः रा.प.२३९क/१३६.
nang na 'khod pa
अन्तरीभूतम् लो.को.१३४०.
nang na mchis
= {nang na mchis pa/}
nang na mchis pa
भू.का.कृ. अन्तर्गतः — {de bzhin gshegs pa'i snying po}…{sems can thams cad kyi lus kyi nang na mchis pa} तथागतगर्भः…सर्वसत्त्वदेहान्तर्गतः ल.अ.८६क/३३; द्र. {nang du gtogs pa/} {nang du chud pa/} {nang du 'dus pa/}
nang na 'dug
वि. मध्यगतः — {'khor gyi nang na 'dug kyang rung} पर्षन्मध्यगतो वा म.व्यु.६४३५(९२क).
nang na 'dug pa
= {nang na 'dug/}
nang na gnas
= {nang na gnas pa/}
nang na gnas gyur pa
भू.का.कृ. अन्तर्गतः — {lhan skyes yongs su 'dris shing rtag tu nang na gnas gyur pa/} /{dkar ba'i yon tan rnams kyi byed po rigs ni min pa nyid//} सहजपरिचितानां नित्यमन्तर्गतानां भवति सितगुणानां कारणं नैव जातिः ।। अ.क.२८०क/३६.१.
nang na gnas pa
वि. अन्तस्थः — {srid gsum nang na gnas pa yi/} /{srog chags thams cad} त्रिभुवनान्तस्थाः सर्वे प्राणभृतः त.स.८८क/८०३; अन्तरस्थः— {de bzhin bdag rang nang gnas mgon yod gyur kyang mgon med blo ldan pa//} तद्वत्…सन्नाथेषु च सत्स्वनाथमतयः स्वात्मान्तरस्थेष्वपि ।। र.वि.६०ख/६५; अभ्यन्तरस्थः — {sgo glegs la brdabs pas nang na gnas pa la go bar bya'o//} अर्गटकाकोटनेनाभ्यन्तरस्थं बोधयेत् वि.सू.९ख/१०; अन्तर्गतः — {nyi ma la chu'i nang na gnas pa'i ngo bo med pa'i phyir ro//} सूर्यस्य जलान्तर्गतरूपाभावात् त.प.१९०ख/८४४.
nang na bzhugs pa
उ.प. गतः — {'khor gyi nang na bzhugs shing tshangs pa'i sgra dbyangs bsgrags pas sems can thams cad go bar byed pa dang ldan pa'i dbyangs kyis chos ston te} ब्रह्मस्वररुतरवितेन सर्वसत्त्वविज्ञापनानुगतेन घोषेण…पर्षद्गतो धर्मं देशयति स्म रा.प.२२८क/१२०.
nang na yod pa
वि. अन्तर्गतः — {gtan tshigs ma grub pa ni ma yin te/} {nyi ma la chu'i nang na yod pa'i ngo bo med pa'i phyir ro//} नासिद्धो हेतुः, सूर्यस्य जलान्तर्गतरूपाभावात् त.प.१९०ख/८४४.
nang gnas
= {nang na gnas pa/}
nang pa
१. = {sangs rgyas pa} आभ्यन्तरकः, बौद्धः — {so so'i skye bo ni rnam pa gnyis te/} {nang pa dang phyi rol pa'o//} {nang pa ni dge ba'i rtsa ba kun tu ma chad pa'o//} {phyi rol pa ni dge ba'i rtsa ba kun tu chad pa ste} पृथग्जनो वा द्विविधः —आभ्यन्तरकश्चासमुच्छिन्नकुशलमूलः, बाह्यकश्च समुच्छिन्नकुशलमूलः अभि.भा.५६ख/१५० २. = {nangs pa} प्रातः — {tshul 'chos can de dge slong dang /} /{lhan cig nang par grong khyer 'ongs//} स पुरं प्रातरागन्ता दाम्भिकः सह भिक्षुभिः ।। अ.क.२४१क/२८.९; प्रभातः — {de nas nang par dngul dang in+d+ra rnyil}({in+d+ra nI la})/ /{bai Dur+yA dang gser gyis gru bkang ste//} अथ प्रभाते रजतेन्द्रनीलवैडूर्यहेमप्रतिपूर्णनौकाः । जा.मा.८५ख/९८; कल्यम् — {nga nang par sham thabs dang chos gos bgos/} {lhung bzed thogs te} अहं कल्यमेव सन्निवास्य पात्रचीवरमादाय ल.वि.११८क/१७५; {de nang par sngar langs te} स कल्यमेवोत्थाय अ.श.९४क/८४; काल्यम् — {tshe dang ldan pa kun dga' bo nang par sngar langs te/} {rgyal po bram ze mes sbyin gyi khyim gang na ba der song ba las} आयुष्मानानन्दः काल्यमेवोत्थाय येनाग्निदत्तस्य ब्राह्मणराजस्य निवेशनं तेनोपसंक्रान्तः वि.व.१३५क/१.२४; {nang par sngar langs te sgo dbye ba dang} काल्यमुत्थाय द्वारमोक्षः वि.सू.८७ख/१०५.
nang pa'i bla
अन्तर्वासिकः म.व्यु.३६९०(६२क).
nang byan
=*कल्पिकारः — {kalpi kA raHkapyA riH'bangs sam nang byan nam rtse rgod} म.व्यु.३८४०(६३ख); *कप्यारिः म.व्यु.३८४१(६३ख); द्र. — {rtse rgod pho dang rtse rgod mo dang dge tshul dang dge tshul ma dag gis so//} कल्पकारकल्पकारीश्रामणेरश्रामणेरिभिः वि.सू.३३ख/४३.
nang blon can
= {nang blon spyan pa/}
nang blon spyan
मन्त्रिपर्षदध्यक्षः म.व्यु.३६७८(६१ख).
nang sbrang gi sbrang rtsi
माक्षिकम्, मधुभेदः मि.को.६१क ।
nang ma
वि. पूर्वः — {yan lag phyi mas lam bkag pas/} /{nang ma 'gro bar mi 'gyur ro/} /{ji ltar phyi mas go phye ba/} /{nang ma de lta de ltar 'gro//} उत्तरावयवैः रुद्धे मार्गे पूर्वे न यान्ति च । यथोत्तरे विमुञ्चन्ति पूर्वे यान्ति तथा तथा ।। त.स.१००ख/८८८.
nang mi
अन्तर्जनः — {de'i tshe shAkya'i bu mo sa 'tsho mas gtam de thos nas nang mi rnams kyi mdun du 'dug ste/} {tshigs su bcad pa 'di dag smras so//} ततो गोपा शाक्यकन्या एतां प्रकृतिं श्रुत्वा सर्वस्यान्तर्जनस्य पुरतः स्थित्वा इमा गाथा अभाषत ल.वि.८१क/१०८; {de nas de'i pha ma dang nang mi rnams kyis sngon ma mthong ba'i gus par sgrim pa mthong nas mchog tu ya mtshan du gyur to//} अथास्य मातापितरावन्तर्जनश्चादृष्टपूर्वप्रभावं दृष्ट्वा परमं विस्मयमापन्नाः अ.श.१०ख/९; स्वजनः — {mas kyang ma bgyis}…{nang mi dang gnyen gyi tshogs kyis kyang ma bgyis} न मात्रा कृतं…नेष्टेन स्वजनबन्धुवर्गेण अ.श.७८क/६९; {nang gi mi dang phyi mi 'dra bar snyoms//} समप्रभावा स्वजने जने च जा.मा.७२ख/८४.
nang mo
१. = {nang gi g}.{yog mo} छो.को.४६१ २. = {nangs mo} प्रातः — {khyod kyi sras ni thub pa 'am/} /{'khor los sgyur bar nang mor 'gyur//} मुनिर्वा चक्रवर्ती वा प्रातस्ते भविता सुतः ।। अ.क.२१८ख/२४.१२१; द्र. {nang pa/}
nang tshoms
जत्रु म.व्यु.३९६९; द्र. {nam 'tshom/}
nang gzugs med par 'du shes pa
अध्यात्ममरूपसंज्ञी — {de kho na bzhin du nang gzugs med par 'du shes pa ste} अध्यात्ममरूपसंज्ञ्येवमेव अभि.भा.८०क/११८०; {nang gzugs med par 'du shes pas phyi rol gyi gzugs chen po kha dog bzang po dang kha dog ngan pa rnams la lta} अध्यात्ममरूपसंज्ञी बहिर्धा रूपाणि पश्यति अधिमात्राणि सुवर्णदुर्वर्णानि अभि.स्फु.३०८क/११८०.
nang gzugs su 'du shes pa
अध्यात्मं रूपसंज्ञी— {nang gzugs su 'du shes pas phyi rol gyi gzugs chung ngu kha dog bzang po kha dog ngan pa rnams la lta} अध्यात्मं रूपसंज्ञी बहिर्धा रूपाणि पश्यति परीत्तानि सुवर्णानि दुर्वर्णानि अभि.भा.८०क/११८०; {nang gzugs su 'du shes pas phyi rol gyi gzugs chen po kha dog bzang po dang kha dog ngan pa rnams la lta} अध्यात्मं रूपसंज्ञी बहिर्धा रूपाणि पश्यति अधिमात्राणि सुवर्णदुर्वर्णानि अभि.स्फु.३०८क/११८०.
पा. अध्यात्मसम्प्रसादः, ध्यानाङ्गभेदः — {bsam gtan gnyis pa la yan lag bzhi ste/} {nang rab tu dang ba dang dga' ba dang bde ba dang sems rtse gcig pa nyid do//} द्वितीये ध्याने चत्वार्यङ्गानि—अध्यात्मसम्प्रसादः, प्रीतिः, सुखम्, चित्तैकाग्रता च अभि.भा.६९क/११४०.
nang rig
= {nang rig pa/}
nang rig pa
= {nang gi rig pa} पा. अध्यात्मविद्या, विद्यास्थानभेदः — {rig pa'i gnas ni rnam pa lnga ste/} {nang rig pa dang gso ba rig pa dang gtan tshigs rig pa dang sgra rig pa dang bzo'i las kyi gnas rig pa'o//} पञ्चविधं विद्यास्थानम् । अध्यात्मविद्या, हेतुविद्या, शब्दविद्या, चिकित्साविद्या, शिल्पकर्मस्थानविद्या च सू. व्या.१७६क/७०; {rig pa'i gnas lnga po dag yin te/} {nang gi rig pa dang gtan tshigs kyi rig pa dang sgra'i rig pa dang nad gso ba'i rig pa dang bzo dang las kyi gnas kyi rig pa'o//} पञ्चविद्यास्थानानि भवन्ति । अध्यात्मविद्या हेतुविद्या शब्दविद्या व्याधिचिकित्साविद्या शिल्पकर्मस्थानविद्या च बो.भू.५२क/६८.
nang rim
अभ्यन्तरपट्टिका म.व्यु.४३६२(६८ख); मि. को.११क ।
nang rol na yod pa
वि. अभ्यन्तरम् — {nang gi gter zhes bya ba ni/} {them pa'i nang rol na yod pa'i gter yin no//} अन्तर्निधिर्देहल्या अभ्यन्तरनिधिः वि.व.१९८ख/१.७२.
nang la yod pa
वि. अध्यात्मगतम् — {'khrul pa'i rgyu 'di ni nang la yod pa} ({yin} ) {la} एतच्चाध्यात्मगतं विभ्रमकारणम् न्या.टी.४२ख/५५.
अवान्तरभेदः — {nang gses kyi dbye ba la brten pa'i phyir rnam pa gsum rtsa ba nyid du brjod do//} अर्था(अवा)न्तरभेदाश्रयणात् तु त्रिविधा मूलत्वेनोक्ता त.प.२८५ख/१०३५.
nangs
= {nangs pa/}
nangs pa
द्र.— {gyad yul las 'das te me ne ya'i yul gyi grong rdal rjes su dpag pa zhes bya ba nas dpag tshad drug tu byang chub sems dpa' phyin pa dang nam nangs par gyur to//} अतिक्रम्य मल्लान् मैनेयानामनुवै(मै)नेये निगमे षट्सु योजनेषु । तत्र बोधिसत्त्वस्य रात्रिप्रभातोऽभूत् ल.वि.१११ख/१६३; {nam ma nangs pa nyid la'o//} {'dir ni skya rengs tha ma ma shar ba nyid de yin no//} अप्रभातत्वे । अन्त्यारुणस्यैतदत्रानुद्गतत्वम् वि.सू.४७क/५९; द्र. {nang pa/}
nad
१. रोगः — {longs spyod nad dang dga' dang rmongs//} भोगो रोगो मोदो मोहः का.आ.३३७ख/३.८४; {rlung gnas nad kyi brtag pa zhes bya ba} वायुस्थानरोगपरिज्ञाननाम क.त.२४०७; {rkang nad} पादरोगः त.प.१६१क/४३; {nad kyi gzhir gyur} रोगभूतस्य जा.मा.१८१ख/२११; व्याधिः — {nad gso ba'i rig pa} व्याधिचिकित्साविद्या बो.भू.५२क/६८; {mtha' med nad dang gdung ba ste/} /{kye ma skyes bu'i yongs 'dzin no//} अहो निरवधिः पुंसामाधिव्याधिपरिग्रहः ।। अ.क.९२ख/९.७३; {gzugs ma yin pa la ni nad med pa'i rgyu ste/} {nyon mongs pa'i nad rab tu zhi bar byed pa'i phyir ro//} अरूपे आरोग्यहेतुः क्लेशव्याधिप्रशमनात् सू.व्या.१७९ख/७४; आमयः — {rgyal sras de las bdud rtsi ni/} /{rtogs nas nad dang bral ba khyod//} अधिगम्यामृतं तस्मान्नृपसूनोरनामयम् । अ.क.२१२क/२४.४९; गदः — {rlung nad kyis nyen} वातगदार्दितः अ.क.३४९ख/४६.३०; रुक् — {de yi mgo yi nad kyis ni//} तस्याः शिरोरुजाम् अ.क.२६७क/३२. २४; ज्वरः — {'jigs chen nad kyis thebs gyur pa//} महात्रासज्वरग्रस्तः बो.अ.५ख/२.४५; दोषः — {de la gtsug lag tha dad med/} /{nad kyis phye ba tha dad do//} न तु शास्त्रस्य भेदोऽस्ति दोषभेदात्तु भिद्यते ।। ल.अ.१३६ख/८३; आबाधः — {lus la lus kyi nad rnam pa mang po 'di lta ste/} {'bras dang phol mig dang} काये बहवः कायिका आबाधाः । तद्यथा गण्डः पिटकः श्रा.भू.३०ख/७७; {gso ba'i bstan bcos ni rnam pa bzhis 'jug ste/} {nad la mkhas pa ston pa'i rnam pa dang nad ci las byung ba la mkhas pa ston pa'i rnam pa dang} चिकित्साशास्त्रञ्चतुराकारं प्रवर्तते । आबाधकौशलपरिदीपनाकारम्, आबाधसमुत्थानकौशलपरिदीपनाकारम् बो.भू.५२ख/६८; आर्तिः — {bcom ldan ji slad} …/{srid pa'i nad kyi sman pa khyod/} /{nad pa rnams la lhag par byams//} भगवन्…भवार्तिभिषजः कस्माद्रोगिणोऽप्यधिकं प्रियाः ।। अ.क.२०४ख/८५.३; पीडा— {klad pa'i nad} मस्तकपीडा बो.प.५३क/१४; वेदना — {nad drag po} तीव्रवेदना जा.मा.२१०क/२४५; शूलम् — {mgo nad} शिरःशूलम् अ.क.२६७ख/३२.२६; आतङ्कः श्री. को.१६५क; यक्ष्मा — {nad rnams mang po tshogs pa 'am/} /{nad kyi nang na gang zhig yin//} अनेकरोगसङ्घातः कतमो वाऽसि यक्ष्मणाम् ।। जा.मा.१४४ख/१६७ २. = {nad nyid} अस्वास्थ्यम् — {khyim na gnas pa nad bzhin yongs spangs nas/} /{nags tshal gnas shig rab tu brgyan par gyur//} गार्हस्थ्यमस्वास्थ्यमिवावधूय कंचिद्वनप्रस्थमलंचकार ।। जा.मा.३ख/२; मान्द्यम्— {lus gang bkres dang skom sogs nad/} /{gso ba'i cho ga byed 'dod pas//} यो मान्द्यक्षुत्पिपासादिप्रतीकारचिकीर्षया । बो.अ.२८क/८.१२२.
nad kyi rkyen rtsi
= {sman/}
nad kyi bskal pa bar ma
रोगान्तरकल्पः, कल्पभेदः — {nad kyi bskal pa bar ma la/} /{de ni rtsi mchog dam par 'gyur//} रोगान्तरकल्पेषु भैषज्यं भोन्ति उत्तमाः । शि.स.१७५क/१७३; म.व्यु.८२८३(११५क).
nad kyi brtag pa
रोगपरिज्ञानम् — {rlung gnas nad kyi brtag pa} वायुस्थानरोगपरिज्ञानम् क.त.२४०७.
nad kyi gzhi
निदानम्— {sems can de dag gi nad kyi gzhi dang gnas dang snga nas gzhi yod pa rtogs nas} तेषां सत्त्वानां निदानमाशयानुशयं चोपलक्ष्य अ.श.८८क/७८; आबाधसमुत्थानम् — {nad la mkhas pa yin/} {nad kyi gzhi la mkhas pa yin} आबाधकुशलो भवति, आबाधसमुत्थानकुशलः अभि.स्फु.१५१ख/८७४.
nad kyi gzhi la mkhas pa
• वि. आबाधसमुत्थानकुशलः — {yan lag bzhi dang ldan pa'i sman pa}…{nad la mkhas pa yin/} {nad kyi gzhi la mkhas pa yin} चतुर्भिरङ्गैः समन्वागतो भिषक्…आबाधकुशलो भवति, आबाधसमुत्थानकुशलः अभि.स्फु.१५१ख/८७४; द्र. {nad ci las byung ba la mkhas pa ston pa'i rnam pa/}
nad kyi gzhir gyur
= {nad kyi gzhir gyur pa/}
nad kyi gzhir gyur pa
वि. रोगभूतः — {nad kyi gzhir gyur chud za ba'i/} /{'di ltar lus 'di gcig pu'i phyir/} /{sems can rnams la snying mi brtse/} /{kyi hud gti mug 'di ci rung //} देहस्यैकस्य नामार्थे रोगभूतस्य नाशिनः । इदं सत्त्वेषु नैर्घृण्यं धिगहो बत मूढताम् ।। जा.मा.१८१ख/२११.
nad kyi gsos sman
ग्लानप्रत्ययभैषज्यम् — {chos gos dang bsod snyoms dang mal cha dang stan dang nad kyi gsos sman dang yo byad} चीवरपिण्डपातशयनासनग्लानप्रत्ययभैषज्यपरिष्कारैः श्रा.भू.५क/८; द्र. {na ba'i gsos sman/}
nad kyis rgas pa
वि. ग्लानः मि.को.५१ख ।
nad kyis btab
= {nad kyis btab pa/}
nad kyis btab pa
• क्रि. आबाधको भवति— {nad kyis btab pa dang sdug bsngal ba dang nad tshabs che ba dang} आबाधको भवति, (दुःखितः,) बाढग्लानः श्रा.भू.५९क/१४५; • वि. आबाधिकः — {skyes pa'am bud med gang yang rung ba zhig nad kyis btab pa ste/} {sdug bsngal zhing nad tshabs che ba'am shi zhing 'chi ba'i dus las 'das par thos kyang rung} पुरुषम्वा स्त्रियम्वा आबाधिकं शृणोषि, दुःखितम्, बाढग्लानम्, मृतम्वा कालगतम् श्रा.भू.१५१ख/४११; व्याधिग्रस्तः — {nad kyis btab pa'i nad pas} व्याधिग्रस्तेनैवातुरेण श्रा.भू.१६६क/४४२; व्याधिपरिपीडितः — {nad kyis btab pa rnams la ni sman par gyur pa'o//} व्याधिपरिपीडितानां वैद्यभूतः का.व्यू.२२०ख/२८२; व्याधिपरिगतः — {nad sna tshogs kyis btab pa} नानाव्याधिपरिगतः म.व्यु.७१५५(१०२क); रोगस्पृष्टः — {nad kyis btab pa rnams ni nad dang bral bar gyur} रोगस्पृष्टा विगतरोगा भवन्ति स्म म.व्यु.६३०८(८९ख); व्याध्यातुरः — {nad kyis btab pa'i nad pa'i mi mthong nas/}…/{mi de ngas ni nad dang bral bar byas//} व्याध्यातुरं च नरमीक्ष्य…निर्व्याधितः स च कृतो मे रा.प.२३८क/१३४; • भू.का.कृ. ग्लान्यं पतितः — {phyis re zhig na nad kyis btab pa dang} यावदपरेण समयेन ग्लान्यं पतितः अ.श.२३०क/२१२; द्र.— {mtshan mo ma zhu'i nad kyis btab/} /{gdung ba chen po'i cho nge bton//} रात्रौ विसूचिकाक्रान्तश्चुक्रोश विपुलव्यथः ।। अ.क.१८५ख/२१.१४.
nad kyis btab par gyur
= {nad kyis btab par gyur pa/}
nad kyis btab par gyur pa
वि. रोगेण विकलीभूतः — {mi thams cad la nad chen pos btab par gyur nas 'chi ba na} सर्वे…मनुष्या महता रोगेण विकलीभूता म्रियन्ते च बो.प.६७ख/३४.
nad kyis thebs
= {nad kyis thebs pa/}
nad kyis thebs pa
• क्रि. रोगेण बाध्यते — {ston gyi dus kyi tshe dge slong dag skya rbab ser po'i nad kyis thebs te lus rid cing lus nyam chung bar gyur to//} शरत्कालसमये भिक्षवो रोगेण बाध्यन्ते पीतपाण्डुकाः कृशशरीरा दुर्बलाङ्गाः अ.श.८७क/७८; • वि. व्याधितः — {dper na mi nad kyis thebs pa la la zhig la sman pa chen po la la zhig gis de la yod pa'i nad zhi bar bya ba'i phyir} तद्यथा किञ्चिद्व्याधितं पुरुषं कश्चिन्महावैद्यस्तस्य प्रत्युपस्थितस्य व्याधेः प्रशमाय बो.भू.१४९क/१९२; {nad kyis thebs pa'i mi zhig mthong //} अपश्यद् व्याधितं नरम् अ.क.२१४ख/२४.७८; {sems can nad kyis thebs pa rnams kyi nad g}.{yog byed do//} व्याधितान् सत्त्वान् परिचरति बो.भू.७८क/१००; • भू.का.कृ. ग्लानः संवृत्तः — {rgyal po kun dga' bo nad kyis thebs} आनन्दो राजा ग्लानः संवृत्तः वि.व.१९८क/१.७१.
nad kyis thebs par gyur pa
भू.का.कृ. व्याधिनाऽऽक्रान्तः — {'di brjod ma g+ha dus kyi mtshams/} /{thob cing nad kyis thebs par gyur//} इत्युक्त्वा व्याधिनाक्रान्तः प्राप्तकालावधिर्मघः । अ.क.६३क/६.११९; ज्वरग्रस्तः — {'jigs chen nad kyis thebs gyur pa//} महात्रासज्वरग्रस्तः बो.अ.५ख/२.४५.
nad kyis gzir
= {nad kyis gzir ba/}
nad kyis gzir ba
वि. रोगपीडितः — {tshul khrims 'khyal cing nad kyis gzir//} दुःशीला रोगपीडिताः ज्ञा.सि. ३७क/९४; आतुरः — {lam du phan pa'i zas bral bas/} /{nad kyis gzir cing 'dug pa mthong //} ददर्श पथ्यविरहात्पथि सीदन्तमातुरम् ।। अ.क.४७ख/५८.५.
nad kyis yongs su gzir ba
वि. व्याधिपरिपीडितः — {sems can rnams}…{nad kyis yongs su gzir ba mthong nas} सत्त्वान् व्याधिपरिपीडितान् दृष्ट्वा अ.श.८८ख/७९; द्र. {nad kyis gzir ba/}
ईतिः — {sangs rgyas kyi mthus long ba rnams kyis ni mig thob bo//}…{nad 'go ba rnams ni zhi bar gyur to//} बुद्धानुभावेन अन्धाश्चक्षूंषि प्रतिलभन्ते…ईतयः शाम्यन्ति सू.व्या.१५३ख/३८; सञ्चारव्याधिः म.व्यु.९५२६; उपसर्गः — {nad 'go ba med pa} अनुपसर्गः लो.को.१३४२.
nad 'go ba ma mchis pa
अनुपसर्गः लो.को.१३४२.
nad 'go ba med pa
अनुपसर्गः लो.को.१३४२.
nad can
= {nad pa} रोगी — {gzhan yang nad can nad med mthong //} रोगिणोऽप्यरुजश्चान्ये दृष्टाः अ.क.७४ख/६२.८; आमयावी — आमयावी विकृतो व्याधितोऽपटुः । आतुरोऽभ्यमितोऽभ्यान्तः अ.को.२.६.५८; आमयोऽस्यास्तीति आमयावी अ.वि.२.६.५८; द्र. {nad bu can/}
nad ci las byung ba la mkhas pa ston pa'i rnam pa
पा. आबाधसमुत्थानकौशलपरिदीपनाकारः — {gso ba'i bstan bcos ni rnam pa bzhis 'jug ste/} {nad la mkhas pa ston pa'i rnam pa dang nad ci las byung ba la mkhas pa ston pa'i rnam pa dang} चिकित्साशास्त्रञ्चतुराकारं प्रवर्तते । आबाधकौशलपरिदीपनाकारम्, आबाधसमुत्थानकौशलपरिदीपनाकारम् बो.भू.५२ख/६८; द्र. {nad kyi gzhi la mkhas pa/}
१. = {nad chen po} महाव्याधिः — {nad chen pos bzung ba rnams} महाव्याधिग्रस्तान् बो.प.१४१क/१२२; महारोगः — {de'i tshe}…{mi thams cad la nad chen pos btab par gyur nas 'chi ba na} तस्मिन् समये सर्वे…मनुष्या महता रोगेण विकलीभूता म्रियन्ते च बो.प. ६७ख/३४ २. = {nad pa chen po} महातुरः, महाव्याधिग्रस्तः — {cho ga shin tu 'jam po yis/} /{nad chen dpag med gso bar mdzad//} मधुरेणोपचारेण चिकित्सति महातुरान् बो.अ.२१क/७.२४; {nad pa chen po ni yun ring po'i nad pa ste/} {'dod chags la sogs pa'i nad chen pos bzung ba rnams so//} महातुरान् दीर्घरोगिणो रागादिमहाव्याधिग्रस्तान् बो.प.१४१क/१२२.
nad chen po
= {nad chen/}
nad 'chos pa
= {gso rig} रुक्प्रतिक्रिया, चिकित्सा मि. को.५१क ।
nad thams cad rab tu zhi bar byed pa zhes bya ba'i gzungs
ना. सर्वरोगप्रशमनीनामधारणी, ग्रन्थः — {'phags pa nad thams cad rab tu zhi bar byed pa zhes bya ba'i gzungs} आर्यसर्वरोगप्रशमनीनामधारणी क.त.६२२, १०१४.
nad thams cad las thar ba
वि. सर्वरोगपरिमुक्तः — {nad pa nad thams cad las thar ba bzhin du} सर्वरोगपरिमुक्ता इवातुराः अ.श.१३५क/१२५.
nad thams cad las thar bar byed pa
वि. सर्वरोगविमोचनकः — {de sman thams cad la mkhas shing nad ldang ba thams cad la mkhas te/} {nad thams cad las thar par byed pa} स सर्वभैषज्यकुशलः सर्वव्याध्युत्पत्तिकुशलः सर्वरोगविमोचनकः सु.प.२५ख/५.
nad thams cad las rab tu thar bar byed pa
सर्वव्याधिप्रमोचनी, ओषधिविशेषः — {gangs kyi ri'i rgyal po la sman sna bzhi yod de/}…{gnyis pa nad thams cad las rab tu thar bar byed pa zhes bya ba dang} सन्ति तु हिमवति पर्वतराजे चतस्र ओषधयः ।…द्वितीया सर्वव्याधिप्रमोचनी नाम स.पु.५१ख/९१.
nad thams cad shes pa
वि. सर्वव्याधिज्ञः — {de nas sman pa nad thams cad shes pa la la zhig gis mi dmus long de mthong nas} अथ कश्चिद् वैद्यः सर्वव्याधिज्ञः स्यात् । स तं जात्यन्धं पुरुषं पश्येत् स.पु.५१क/९१.
nad thams cad gso bar byed pa
ना. सर्वव्याधिचिकित्सकः, बोधिसत्त्वः — {de bzhin du byang chub sems dpa' bcu drug bya ba la 'di lta ste/} {kun tu mazang po dang} …{nad thams cad gso bar byed pa dang}…{blo bzang po} एवं बोधिसत्त्वाः षोडश कार्याः । तद्यथा—समन्तभद्रः …सर्वव्याधिचिकित्सकः…पतिधर(मतिभद्र)श्च म. मू.११९क/२८.
nad thams cad gso bar byed ma
ना. सर्वव्याधिचिकित्सनी, विद्याराज्ञी— {sgrol ma dang}…{nad thams cad gso bar byed ma dang}…{zla ldan ma dang /} {'di dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal mo dag} तारा…सर्वव्याधिचिकित्सनी…चन्द्रावती चेति । एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञीभिः म.मू.९६ख/७.
nad mthar byed ma
ना. रोगान्तिका, विद्याराज्ञी — {sgrol ma dang}…{nad mthar byed ma dang}…{zla ldan ma dang /} {'di dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal mo dag} तारा…रोगान्तिका…चन्द्रावती चेति । एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञीभिः म.मू.९६ख/७.
nad dang 'grogs
रोगसङ्गतिः — {nad med rnams la kha zas med/} /{dpal ldan rnams ni nad dang 'grogs//} स्वस्थानामशनं नास्ति श्रीमतां रोगसङ्गतिः ।। अ.क.२०५ख/८५.१७.
nad dang bcas pa
वि. सरुक् लो.को.१३४२.
nad dang bral
= {nad dang bral ba/}
nad dang bral ba
वि. अनामयः — {rgyal sras de las bdud rtsi ni/} /{rtogs nas nad dang bral ba khyod//} अधिगम्यामृतं तस्मान्नृपसूनोरनामयम् । अ.क.२१२क/२४.४९; निरामयः — {rtag tu bdag ni nad dang bral//} सदैवाहं निरामयः अ.क.२६८ख/९९.१२; निर्व्याधितः — {nad kyis btab pa'i nad pa'i mi mthong nas/}…/{mi de ngas ni nad dang bral bar byas//} व्याध्यातुरं च नरमीक्ष्य…निर्व्याधितः स च कृतो मे रा.प.२३८क/१३४; विगतरोगः — {nad kyis btab pa rnams ni nad dang bral bar gyur} रोगस्पृष्टा विगतरोगा भवन्ति स्म म.व्यु.६३०८ (८९ख).
nad du mas rnam par bskyed pa
वि. अनेकव्याधिविवर्धितः — {nad du mas rnam par bskyed pa sgyu ma'i rang bzhin lta bur} (?) {mthong nas} अनेकव्याधिविवर्धितं च आत्मभावं संपश्यन् द.भू.१९६क/१९.
nad dri
आमगन्धि, गन्धविशेषः मि.को.१५क ।
nad ldang ba thams cad la mkhas pa
वि. सर्वव्याध्युत्पत्तिकुशलः — {sman pa}…{sman thams cad la mkhas pa/} {nad ldang ba thams cad la mkhas pa} वैद्यः…सर्वभैषज्यकुशलः सर्वव्याध्युत्पत्तिकुशलः सु.प.२५ख/५.
nad ldan
= {nad pa} रोगी, रोगयुक्तः — {ring po'i nad ldan ma yin srog song bde//} सुखी गतासुर्न तु दीर्घरोगी अ.क.५७क/५९.७१.
nad sna tshogs kyis btab pa
वि. नानाव्याधिपरिगतः म.व्यु.७१५५(१०२क).
nad pa
रोगी — {'od zer dkar ldan}…{skye} ({skya} ){bo'i nad pa bzhin} पाण्डुरोगीव गौरद्युतिः अ.क.१६९ख/१९.६८; व्याधितः — {mi nad pa des sman de dag yun ring por bsten pas/} {de dag la mos shing de dag la dga' bar 'gyur te} स च व्याधितपुरुषो दीर्घकालप्रतिनिषेवणात् तेषां भैषज्यानां तदधिमुक्त एव भवेत् तदारामः बो.भू.१४९क/१९२; ग्लानः — {sems can nad pa rnams la yang dag pa'i gso ba bya bar spro ba} ग्लानानां च सत्त्वानां भूतचिकित्सायै उत्सुको भवति शि.स.१५१क/१४६; {thams cad kyis nad pa la blta bar bya'o//} ग्लानमवलोकयेत् सर्वः वि.सू.३२क/४०; आतुरः — {nad pa la ni sman pa bzhin/} /{sems can rnams la sgrub par byed//} आतुरे च यथा वैद्यः सत्त्वेषु प्रतिपद्यते ।। सू.अ.१८९क/८७; {nad pa rnams la rtag tu bdag/} /{shin tu phyogs su lhung bar gyur//} आतुरेष्वेव सततं पक्षपातो ममाभवत् ।। अ.क.२०४ख/८५.५; रोगार्तः — {kun tu nad pa thams cad ni/} /{kun nas bdag gis gso bar bya//} सर्वे सर्वत्र रोगार्ताश्चिकित्स्याः सर्वथा मया । अ.क.२०४ख/८५.७; आर्तः — {bkres pa kha zas nad pa sman rab 'dod pa dang //} बुभुक्षितोऽन्नं सुभेषजमिवार्तः द.भू.१७२ख/६; आबाधिकः — {nad pas sman gzhug pa'i phyir mchan khug bcang bar bya'o//} धारयेदाबाधिकः कच्छपुटं भैषज्यनिधानाय वि.सू.७६ख/९३; ग्लानीयः — {sman pa ngan g}.{yo can 'ga' zhig gis nad pa 'ga' zhig sman byin nas bsams pa} कुहकेनैकतरेण वैद्येन कस्मैश्चिद् ग्लानीयौषधं ददानेन चिन्तितम् अभि.स्फु.३२८क/१२२४; आमयावी मि.को.५१ख ।
nad pa chen po
= {nad chen/}
nad pa sos pa
निरामयत्वम् — {sman pa'i ngag ma mnyan na sman dag gis/} /{bcos dgos nad pa sos pa ga la yod//} वैद्योपदेशाच्चलतः कुतोऽस्ति भैषज्यसाध्यस्य निरामयत्वम् ।। बो.अ.१०क/४.४८.
nad pa'i rung ba'i khang pa
ग्लानकल्पिकशाला — {nad pa'i rung ba'i khang par de bzhin gshegs pa nad pa'i rim gro mdzad pa'o//} ग्लानकल्पिकशालायां तथागतस्य ग्लानमुपतिष्ठतः वि.सू.९५ख/११४.
nad spangs nas phyir mi skye ba la mkhas pa
• वि. प्रहीणस्य चाबाधस्यायत्यामनुत्पादकुशलः — {yan lag bzhi dang ldan pa'i sman pa}… {nad la mkhas pa yin/} {nad kyi gzhi la mkhas pa yin/} {nad spong ba la mkhas pa yin/} {nad spangs nas phyir mi skye ba la mkhas pa yin no//} चतुर्भिरङ्गैः समन्वागतो भिषक्…आबाधकुशलो भवति, आबाधसमुत्थानकुशलः, आबाधप्रहाणकुशलः, प्रहीणस्य चाबाधस्यायत्यामनुत्पादकुशलः अभि.स्फु.१५१ख/८७४; द्र. {nad bsal nas phyis mi 'byung bar bya ba la mkhas pa ston pa'i rnam pa/}
nad spong ba la mkhas pa
• वि. आबाधप्रहाणकुशलः — {yan lag bzhi dang ldan pa'i sman pa}…{nad la mkhas pa yin/} {nad kyi gzhi la mkhas pa yin/} {nad spong ba la mkhas pa yin} चतुर्भिरङ्गैः समन्वागतो भिषक्…आबाधकुशलो भवति, आबाधसमुत्थानकुशलः, आबाधप्रहाणकुशलः अभि.स्फु.१५१ख/८७४; {nad byung ba bsal ba la mkhas pa ston pa'i rnam pa/}
nad bu can
= {nad pa} ग्लानकः — {mi yi srid pa thob na yang /} /{nad bu can la gzhan dbang dang //} लब्ध्वा वै मानुषं भवम् । ग्लानकः परवश्यश्च वि.व.२९१क/१. ११३; व्याधितः — {de yang nad bu can zhig ste bA rA Na sIr bsod snyoms la song ngo //} स व्याधितो वाराणसीं पिण्डाय प्रविशति अ.श.१२३क/११३; व्याधिस्पृष्टः — {rga bas nyen cing nad bu can} जरार्दित व्याधिन (? धिस्)पृष्टाः शि.स.१७७ख/१७५; द्र. {nad can/}
nad byung ba bsal ba la mkhas pa ston pa'i rnam pa
पा. उत्पन्नस्याबाधस्य प्रहाणकौशलपरिदीपनाकारः — {gso ba'i bstan bcos ni rnam pa bzhis 'jug ste/} {nad la mkhas pa ston pa'i rnam pa dang nad ci las byung ba la mkhas pa ston pa'i rnam pa dang nad byung ba bsal ba la mkhas pa ston pa'i rnam pa dang} चिकित्साशास्त्रञ्चतुराकारं प्रवर्तते । आबाधकौशलपरिदीपनाकारम्, आबाधसमुत्थानकौशलपरिदीपनाकारम्, उत्पन्नस्याबाधस्य प्रहाणकौशलपरिदीपनाकारम् बो.भू. ५२ख/६८; द्र. {nad spangs nas phyir mi skye ba la mkhas pa/}
nad bral
= {nad dang bral ba/}
nad bral ba
= {nad dang bral ba/}
nad ma mchis pa
आरोग्यम् लो.को.१३४२.
nad mang
= {nad mang ba/}
nad mang ba
• वि. व्याधिबहुलः — {des de'i lus 'di lta bur mi sdug cing nad mang la dri nga bar gyur lags} येनास्य शरीरमेवं बीभत्सव्याधिबहुलं दुर्गन्धं संवृत्तम् अ.श.२७१क/२४८; •सं. बहुग्लान्यता — {de nas ci ste mir skyes na yang rnam par smin pa gnyis mngon par 'grub pa 'di lta ste/} {tshe thung ba dang nad mang ba'o//} अथ चेत्पुनर्मनुष्येषु उपपद्यते, द्वौ विपाकावभिनिर्वर्तयति अल्पायुष्कतां च बहुग्लान्यतां च द.भू.१९०क/१७.
•वि. निरामयः — {sa skyong khyod ni nad med bdag gis bgyi//} अहं महीपाल निरामयं त्वां करोमि अ.क.५८क/५९.७८; अनामयः — {tshur shog tshur shog gnod med la/} /{nad med gnas ni khyod kyis 'thob//} एह्येहि प्राप्नुहि पदं निरपायमनामयम् । अ.क.८०ख/६२.७६; अरोगः — {gang dag chos nyan 'gyur ba rnams/} /{de dag mkhas shing nad med dang //} पण्डिताश्चाप्यरोगाश्च धर्मं श्रोष्यन्ति येऽपि ते । ल.वि.१७२क/२५९; निर्व्याधिः — {'jig rten na nad med pa dang yid gzhungs pa dang ldan zhing} लोके निर्व्याधिर्मेधान्वितः स.दु.११६क/१९४; अरोगी — {des yang dus gzhan gyi tshe na/} {nad med pa dang bde ba dang stobs dang ldan par yang mthong ste} स पुनरपरेण समयेन पश्यत्यरोगिणम्, सुखितम्, बलवन्तम् श्रा.भू.१८२ख/४८१; अरुक् — {gzhan yang nad can nad med mthong //} रोगिणोऽप्यरुजश्चान्ये दृष्टाः अ.क.७४ख/६२.८; निरुक् — {sems can bde zhing nad kyang med par byas//} सत्त्वा कृताः सुखिता निरुजाश्च रा.प.२३९क/१३६; निरातङ्कः — {de la rigs mthun pa'i lha dang mi rnams dga' bar 'gyur ro//} {nad med pa dang tshe ring bar 'gyur ro//} स निकायसभागे देवमनुष्याणां प्रियो भवति, निरातङ्को दीर्घायुष्कः शि.स.९९क/९८; निर्ज्वरः — {nyon mongs med dang nad med dang //} अक्लेशनिर्ज्वरम् प्र.वा.११३क/१.१४३; स्वस्थः — {nad med rnams la kha zas med/} /{dpal ldan rnams ni nad dang 'grogs//} स्वस्थानामशनं नास्ति श्रीमतां रोगसङ्गतिः ।। अ.क.२०५ख/८५.१७; उल्लाघः श्री.को.१७४ख; • सं. १. = {nad med nyid} आरोग्यम् — {lus nad med pa thob pa'i phyir} आरोग्यलाभाद् देहस्य प्र.अ.६५ख/७४; {gzugs ma yin pa la ni nad med pa'i rgyu ste/} {nyon mongs pa'i nad rab tu zhi bar byed pa'i phyir ro//} अरूपे आरोग्यहेतुः, क्लेशव्याधिप्रशमनात् सू.व्या.१७९ख/७४; {mya ngan las 'das pa nad med pa 'thob par byed pa'i phyir ro//} निर्वाणारोग्यसम्प्रापकत्वात् अभि.स्फु.२३५क/१०२६; अरोगता— {nad med tshe ring nor dang rigs dang gzugs rnams ni/} /{rab dang 'bring dang tha ma'i bye brag sna tshogs pa'i//} अरोगतायुर्धनरूपजातिभिर्निकृष्टमध्योत्तमभेदचित्रता । जा.मा.१६६क/१९२ २. = {a ru ra} अव्यथा, हरीतकी — अभया त्वव्यथा पथ्या कायस्था पूतनामृता । हरीतकी हैमवती रेचकी श्रेयसी शिवा ।। अ.को.२.४.५९; न व्यथयति रोगहरत्वाद् अव्यथा । व्यथ भयसंचलनयोः अ.वि.२.४.५९ ३. निर्ज्वरः, धर्मपर्यायः म.व्यु.१२९३(२७ख).
nad med pa
= {nad med/}
nad med pa lta bur gyur pa
वि. आरोग्यभूतः — {'di ni de ltar rab tu dang bar gyur pa'i sgrub pa yin pa'i phyir ro//} {yang na nad med pa lta bur gyur pa yin pa'i phyir ro//} एवं प्रसन्नस्यैषा प्रतिपत्तिरिति; आरोग्यभूतत्वाद्वा अभि.भा.४१क/१०२६.
nad med pa thob pa
आरोग्यलाभः — {des na lus nad med pa thob pa'i phyir slar 'tsho bar 'gyur te} तत आरोग्यलाभाद् देहस्य पुनरुज्जीवनं भवेत् प्र.अ.६५ख/७४.
nad med mig can
वि. स्वस्थेक्षणः — {rab rib can dang lhan cig tu/} /{nad med mig can su zhig 'gran//} को हि तैमिरिकैः स्पर्धां कुर्यात् स्वस्थेक्षणे नरे ।। त.स.१२९ख/११०८.
nad tshabs che ba
वि. बाढग्लानः — {skyes pa'am bud med gang yang rung ba zhig nad kyis btab pa ste/} {sdug bsngal zhing nad tshabs che ba'am shi zhing 'chi ba'i dus las 'das par thos kyang rung} पुरुषम्वा स्त्रियम्वा आबाधिकं शृणोषि, दुःखितम्, बाढग्लानम्, मृतम्वा कालगतम् श्रा.भू.१५१ख/४११; द्र. {nad tshabs po che/}
nad tshabs chen
= {nad tshabs che ba/}
nad tshabs po che
महाव्याधिः — {chu klung zlog byed kyi nang du nya bo che ro hi ta zhes bya ba skyes pa de ni/} {nad tshabs po ches gzir nas yun ring du lon pa rnams kyi bdud rtsi dang 'dra'o//} एष दीर्घकालमहाव्याध्युत्पीडितानाममृतकल्पो नद्यां बालुकायां महान् रोहितमत्स्यः प्रादुर्भूतः अ.श.८८ख/७९; द्र. {nad tshabs che ba/}
nad zad byed
क्षयव्याधिः, क्षयरोगः मि.को.५२क ।
nad gzer ba
महल्लकः म.व्यु.४०९७.
nad la mkhas
= {nad la mkhas pa/}
nad la mkhas pa
• वि. आबाधकुशलः — {yan lag bzhi dang ldan pa'i sman pa}…{nad la mkhas pa yin} चतुर्भिरङ्गैः समन्वागतो भिषक्…आबाधकुशलो भवति अभि.स्फु.१५१ख/८७४; • सं. आबाधकौशलम् — {nad la mkhas pa ston pa'i rnam pa} आबाधकौशलपरिदीपनाकारम् बो.भू.५२ख/६८.
nad la mkhas pa ston pa'i rnam pa
पा. आबाधकौशलपरिदीपनाकारः — {gso ba'i bstan bcos ni rnam pa bzhis 'jug ste/} {nad la mkhas pa ston pa'i rnam pa dang nad ci las byung ba la mkhas pa ston pa'i rnam pa dang} चिकित्साशास्त्रञ्चतुराकारं प्रवर्तते । आबाधकौशलपरिदीपनाकारम्, आबाधसमुत्थानकौशलपरिदीपनाकारम् बो.भू.५२ख/६८; द्र. {nad la mkhas pa/}
nad la 'tshe
= {bska ba} तुवरः, कषायः मि.को.१५क ।
nad las grol bar mdzad pa
क्रि. रोगमुक्तान् करोति — {gso bar mdzad pa ni nad las grol bar mdzad pa'o//} चिकित्सति रोगमुक्तान् करोति बो.प.१४१क/१२२.
nad las grol ma thag pa
वि. उल्लाघः मि.को.६२ख ।
nad las thar gyur cig
क्रि. मुञ्चतु व्याधितः — {de kun myur du nad las thar gyur cig//} ते सर्वि(र्वे) मुच्यन्तु च व्याधितो लघु सु.प्र.१०क/१९.
nad las thar ba
वि. व्याधिमोक्षणः — {rdo rje rgyal po sprin chen po/} /{nad las thar bar bsgom par bya//} वज्रराजं महामेघं भावयेद् व्याधिमोक्षणम् ।। गु.स. १३०क/८७; द्र. {nad las thar bar byed pa/}
nad las thar bar byed pa
वि. रोगविमोचनकः — {nad thams cad las thar par byed pa} सर्वरोगविमोचनकः सु.प.२५ख/५; द्र. {nad las thar mdzad pa/}
nad las thar mdzad pa
व्याधिप्रमोचकः — {nad rnams kun las thar mdzad pa/} /{sman pa'i rgyal po yang dag byung //} वैद्यराट् त्वं समुत्पन्नः सर्वव्याधिप्रमोचकः ।। ल.वि.१७२क/२५९; द्र. {nad las thar bar byed pa/}
nad las yongs su thar bar mdzad pa
वि. व्याधिपरिमोचनकरः, अवलोकितेश्वरस्य — {spyan ras gzigs kyi dbang po dbang phyug chen po}…{nad las yongs su thar bar mdzad pa}…{la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय महेश्वराय…व्याधिपरिमोचनकराय का.व्यू.२०५ख/२६३.
भू.का.कृ. ग्लान्याद्व्युत्थितः — {gang gi tshe nad sos pa de'i tshe des sangs rgyas la sogs pa dge slong gi dge 'dun chus mi brel bar byas te} यदा तस्माद् ग्लान्याद्व्युत्थितः, तदा तेन बुद्धप्रमुखो भिक्षुसङ्घः पानीयेनाल्पोत्सुकः कृतः अ.श.२३०ख/२१२.
nad gso ba
१. व्याधिचिकित्सा — {nad gso ba'i rig pa} व्याधिचिकित्साविद्या बो.भू.५२क/६८ २. व्याधिचिकित्सकः लो.को.१३४३.
nad gso ba'i rig pa
पा. व्याधिचिकित्साविद्या, विद्यास्थानभेदः — {rig pa'i gnas lnga po dag yin te/} {nang gi rig pa dang gtan tshigs kyi rig pa dang sgra'i rig pa dang nad gso ba'i rig pa dang bzo dang las kyi gnas kyi rig pa'o//} पञ्च विद्यास्थानानि भवन्ति । अध्यात्मविद्या हेतुविद्या शब्दविद्या व्याधिचिकित्साविद्या शिल्पकर्मस्थानविद्या च बो.भू.५२क/६८.
nad gsor mi rung ba
दीर्घग्लान्यम् लो.को.१३४३.
nad bsal nas phyis mi 'byung bar bya ba la mkhas pa ston pa'i rnam pa
पा. प्रहाणस्य चाबाधस्यायत्यामनुत्पादकौशलपरिदीपनाकारः — {gso ba'i bstan bcos ni rnam pa bzhis 'jug ste/} {nad la mkhas pa ston pa'i rnam pa dang nad ci las byung ba la mkhas pa ston pa'i rnam pa dang nad byung ba bsal ba la mkhas pa ston pa'i rnam pa dang nad bsal nas phyis mi 'byung bar bya ba la mkhas pa ston pa'i rnam pa'o//} चिकित्साशास्त्रञ्चतुराकारं प्रवर्तते । आबाधकौशलपरिदीपनाकारम्, आबाधसमुत्थानकौशलपरिदीपनाकारम्, उत्पन्नस्याबाधस्य प्रहाणकौशलपरिदीपनाकारम्, प्रहीणस्य चाबाधस्यायत्यामनुत्पादकौशलपरिदीपनाकारम् बो.भू.५२ख/६८; द्र. {nad spangs nas phyir mi skye ba la mkhas pa/}
nan
= {nan tan/} {nan gyis} बलात्, प्रयत्नात् — {snying rje sdug bsngal mang gyur pa/} /{ci phyir nan gyis skyed ce na//} कृपया बहु दुःखं चेत्कस्मादुत्पद्यते बलात् । बो.अ.२७ख/८.१०४; बलात्कारेण — {de nas mi de dag gis nan gyis mi dbul po de ku co 'don bzhin du khrid pa dang} अथ खलु ते पुरुषा बलात्कारेण तं दरिद्रपुरुषं विरवन्तमप्याकर्षेयुः स.पु.४१क/७२; हठेन — {gzhan dag la yang nan gyis chos ston} हठेन च परेषां धर्मं देशयति बो.भू.१६७ख/२२१; हठात् — {'bras bu ni rgyu'i gzhan gyi dbang yin pas rgyu de nus pa yin na nan gyis skyed par byed do//} कारणपरतन्त्रं हि कार्यं तत्समर्थं कारणं हठादेव जनयति प्र.अ.४९ख/५६; प्रयत्नात् — {nan gyis slar bzlog te} प्रयत्नाद्विनिवर्त्य जा.मा.५२क/६१; प्रसभम् — ग्. {yul ngor dngar tshe nan gyis gzhom par 'dod pa yang //} रणशिरसि प्रसभं निहन्तुमुग्राः बो.अ.९ख/४.३७; म.व्यु.६८५८(९८क); प्रसह्य— {gzhan gyi chung ma la nan gyis byas pa dang mi dbang ba'i bu mo la byas pa yang de bzhin no//} एवं प्रसह्यानीतास्वपि परस्त्रीषु, (अ)लब्धासु च कन्यासु शि.स.४८क/४५.
nan khugs
ना. वेष्ठिलः, गृहपतिः — {song rigs kyi bu lho phyogs kyi rgyud 'di nyid na grong khyer dge ba'i pha rol tu phyin pa zhes bya ba yod de/} {de na khyim bdag nan khugs zhes bya ba de bzhin gshegs pa'i mchod rten tsan dan gyi khri 'phang can la mchod pa byed pa zhig 'dug gis} गच्छ कुलपुत्र, इहैव दक्षिणापथे शुभपारङ्गमं नाम नगरम् । तत्र वेष्ठिलो नाम गृहपतिश्चन्दनपीठं तथागतचैत्यं पूजयति ग.व्यू.६५ख/१५६.
nan tan
• सं. १. प्रयत्नः — {shAkya gzhon nu thams cad kyis nan tan gyi mchog gis bsgrims kyang gzhu de bdung bar yang ma nus na dgang bar lta smos kyang ci dgos te ma nus so//} सर्वे शाक्यकुमाराः परमेणापि प्रयत्नेन व्यायच्छमाना न शक्नुवन्ति स्म तद्धनुरारोपयितुं प्रागेव पूरयितुम् ल.वि.७९ख/१०७; यत्नः — {tshul khrims don du gnyer bas kyang ting nge 'dzin la nan tan du bya'o//} शीलार्थिनाऽपि समाधौ यत्नः कार्यः बो.प. ९५क/६०; श्रमः — {de dag ni nan tan du ma sbyangs pa'i byis pa so so'i skye bo dag ste} ते हि अकृतश्रमा बालपृथग्जनाः बो.प.१०८ख/७८; व्यवसायः लो.को.१३४३; उद्यमः म.व्यु.१८१७(३९क); योगः — {rnal 'byor can gyis dge ba'i bshes gnyen gyi skye bo la bsten pa'i nan tan brtsam par bya'o//} योगिना कल्याणमित्रजिन(? जन)योगे योगः प्रारब्धव्यः ल.अ.७३क/२१ २. प्रतिपत् — {nan tan dang spong ba shes pas bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid dang} प्रतिपत्प्रहाणज्ञानविशुद्ध्याशयसमतया च द.भू.२१२क/२७; प्रतिपत्तिः — {rab tu byung nas kyang nan tan gyis bsgrub par bya'o//} प्रव्रजित्वा(? ज्य) च प्रतिपत्त्या सम्पादयेयम् श्रा. भू.५क/९; {nan tan snying por byed pa} प्रतिपत्तिसारता शि.स.१०७ख/१०६; • पा. अनुष्ठानम्, कृत्यानुष्ठानज्ञानम् — {rang lha'i sa bon phyag mtshan ni/} /{so sor rtog par brjod par bya/} /{thams cad gcig gyur nan tan nyid/} /{rdzogs pa chos dbyings dag pa ste//} बीजैश्चिह्नैः स्वदेवस्य प्रत्यवेक्षणमुच्यते । सर्वैरेकमनुष्ठानं निष्पत्तिः शुद्धिधर्मता ।। हे.त.९क/२६; = {bya ba nan tan ye shes} कृत्यानुष्ठानज्ञानम् गु.सि.१४क/३०.
nan tan du
प्रयत्नेन — {de bas bzod la nan tan du/} /{sna tshogs tshul du bsgom par bya//} तस्मात्क्षान्तिं प्रयत्नेन भावयेद्विविधैर्नयैः ।। बो.अ.१४ख/६.२; प्रयत्नतः — {rnal 'byor gyis ni nan tan du/} /{dus mtshams gsum dang sdom pa gsum byas//} (?) त्रिशरणं त्रिसन्ध्यासु योगी कुर्यात्प्रयत्नतः ।। ल.अ.१८८ख/१६०.
nan tan sgrub pa
प्रतिपत्तिः — {bsod nams gzhi las 'bar ba'i yon tan rnams/} /{nan tan sgrub pa'i byin gyis dga' bar gyur//} गुणा हि पुण्याश्रयलब्धदीप्तयो गताः प्रियत्वं प्रतिपत्तिशोभया । जा.मा.१२८ख/१४९.
nan tan che ba'i yon tan dang ldan pa
वि. प्रतिपत्तिगुणसौष्ठवः — {de bsod nams dang ldan zhing}…{nan tan che ba'i yon tan dang ldan pa} स कृतपुण्यत्वात्…प्रतिपत्तिगुणसौष्ठवाच्च जा.मा.१२८ख/१४९.
nan tan snying por byed pa
प्रतिपत्तिसारः म.व्यु.१८१० (३९क); प्रतिपत्तिसारता — {chos kyi tshogs su sbyor ba gang zhe na/} {gang 'di ni don nyung ba dang}…{nan tan snying por byed pa dang} कतमो धर्मसंभारयोगः ? येयमल्पार्थता…प्रतिपत्तिसारता शि.स.१०७ख/१०६.
nan tan dang spong ba shes pas bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid
पा. प्रतिपत्प्रहाणज्ञानविशुद्ध्याशयसमता, चित्ताशयविशुद्धिसमताभेदः — {de sems kyi bsam pa rnam par dag pa'i mnyam pa nyid bcus 'jug go//} {bcu gang zhe na/} {'di lta ste/} {'das pa'i sangs rgyas kyi chos kyis bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid dang}…{nan tan dang spong ba shes pas bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid dang} स दशभिश्चित्ताशयविशुद्धिसमताभिरवतरति । कतमाभिर्दशभिः ? यदुत अतीतबुद्धधर्मविशुद्ध्याशयसमतया च…प्रतिपत्प्रहाणज्ञानविशुद्ध्याशयसमतया च द.भू.२१२क/२७.
nan tan du grub pa
अनुष्ठानम् — {bya ba nan tan du grub pa'i ye shes} कृत्यानुष्ठानज्ञानम् म.व्यु.११४(३क); द्र. {nan tan/} {nan tan byed pa/}
nan tan du bya
• क्रि. १. यतेत — {snying rje mdun du gzhag nas su/} /{dge ba spel la nan tan bya//} करुणां च पुरस्कृत्य यतेत शुभवृद्धये ।। शि.स.१५२क/१४७; अनुतिष्ठेत् — {de'i tshig yi ger bri ba'i dam bzhag la nan tan bya'o//} यत्राभिलिखितता सम्पत्ति (पत्राभिलेखनसम्वित्ति) मस्यानुतिष्ठेत् वि.सू.२७क/३३ २. प्रतिपत्स्यते — {'khor ba zad par bya ba'i phyir nan tan du bya'o//} संसारक्षयाय प्रतिपत्स्यामहे प्र.प.७५ख/९५ ३. प्रयत्यते म.व्यु.७६३९(१०९क); • कृ. अनुष्ठेयम् — {de phyir de yi ye shes ni/} /{nan tan bya rtogs} ({gtogs} ) {rnam dpyad bya'i//} तस्मादनुष्ठेयगतं ज्ञानमस्य विचार्यताम् । प्र.अ.४५ख/५२; • सं. प्रतिपत्तिः — {chos dang gnyer ba'i chos la nan tan du bya bas sangs rgyas kyi chos khong du chud par bya'i/} {tshig gi lam yongs su dag pa 'ba' zhig gis ma yin no//} धर्मानुधर्मप्रतिपत्त्या इमे बुद्धधर्मा अनुगन्तव्याः, न केवलं वाक्कर्म(पथ)परिशुद्ध्या द.भू.१९८क/२०; अनुप्रतिपत्तिः — {dkon mchog dag gi rtsig pa dang ka ba dang sgo glegs kyi ser ka dag byug pa'i phyir de la nan tan bya'o//} भित्तिस्तम्भकवाटसुषिरेषु रत्नेषु लेपनमित्यनुप्रतिपत्तिः वि.सू.९६ख/११६.
nan tan du bya ba
= {nan tan du bya/}
nan tan du bya ba'i spyod pa yongs su rdzogs par byed pa
वि. प्रायोगिकचर्यापरिपूरणी — {kye rgyal ba'i sras byang chub sems dpa'i sa 'di ni nan tan du bya ba'i spyod pa yongs su rdzogs par byed pa} इयं भो जिनपुत्रा बोधिसत्त्वभूमिः प्रायोगिकचर्यापरिपूरणी च द.भू.२३१क/३७.
nan tan du byas pa
• भू.का.कृ. अनुष्ठितः म.व्यु.२४२०(४६ख); • वि. प्रतिपद्यमानः — {de nas tshong dpon gyi bu nor bzangs kyis srin po'i dbang po mig bzangs kyis ji skad du gtams pa de ltar nan tan du byas pa dang} अथ खलु सुधनः श्रेष्ठिदारको यथानुशिष्टः सुनेत्रेण राक्षसेन्द्रेण प्रतिपद्यमानः ग.व्यू.२६०क/३४२.
nan tan du byed
= {nan tan byed pa/}
nan tan du byed pa
= {nan tan byed pa/}
nan tan bya
= {nan tan du bya/}
nan tan byed pa
• क्रि. प्रतिपद्यते — {lhag pa'i bsam pa brtan pas nan tan du byed pa 'di lta bus dge ba'i bshes gnyen gyi gdams ngag la nan tan du byed pa} ईदृश्या दृढाध्याशयप्रतिपत्त्या कल्याणमित्रानुशासनीषु प्रतिपद्यन्ते ग.व्यू.३०८ख/३९५; • सं. प्रतिपत्तिः — {mi'i 'jig rten na chos dang gnyer ba'i chos la nan tan byed pa yang shin tu dkon na} मनुष्यलोके दुर्लभा धर्मानुधर्मप्रतिपत्तिः ग.व्यू.३८१ख/९०; {ji skad du thos pa'i chos la nan tan du byed pa'i sems dang ldan pa yin te} यथाश्रुतधर्मप्रतिपत्तिचित्तश्च भवति द.भू.२०७ख/२५; अनुष्ठानम् — {nan tan byed pa yod ma yin/} /{zhes ni kha cig rab tu brjod//} नास्त्यनुष्ठानमिति केचित् प्रचक्षते प्र.अ.४४क/५०; • वि. यत्नवान् लो. को.१३४३.
nan tan mi byed pa
• क्रि. न प्रतिपद्यते लो.को.१३४३; •सं. अननुष्ठानम् — {byang chub sems dpa'i bya ba la nan tan mi byed pa la 'dzem pa gang yin pa de ni gnas dang po'o//} बोधिसत्त्वकरणीयस्याननुष्ठाने या लज्जा । इदं प्रथममधिष्ठानम् बो.भू.१३३क/१७१.
nan tan yid
वि. युक्तमानसः — {ma chags gyur cing nan tan yid kyis 'chad//} असङ्गप्राप्तो वदि युक्तमानसः स.पु.३८ख/७०.
१. अवष्टम्भः — {de lta bas na 'di ni nan tur las byung ba'i thabs zhes bya'o//} तस्मादयमवष्टम्भज उपाय इत्युच्यते बो.भू.१४३क/१८३; {nan thur} ({nan tur} ){las byung ba} अवष्टम्भजः बो.भू.१४०क/१८० २. दण्डनीतिः — {chags dang zhe sdang med pa'i nan tur gyis/} /{'bangs rnams skyongs la} रागद्वेषोन्मुक्तया दण्डनीत्या रक्षँल्लोकान् जा.मा.१३९क/१६१; द्र.— {phan gdags nan thur bgyi ba'i bka' khrims kyis/} /{'bangs kyi skye dgu bsrung ba'i dbang bskur tam//} अपि रक्षणदीक्षितः प्रजानां समयानुग्रहविग्रहप्रवृत्त्या । जा.मा.१२५क/१४४ ३. प्रणिधिः — {nan tur gyi las} प्रणिधिकर्म वि.सू.३क/३; वि.सू.८३क/१००.
nan tur gyi las
प्रणिधिकर्म — {nan tur byed par 'dod pa'i dge 'dun la e ma'o dge 'dun gyis 'di la nan tur gyi las 'di lta bu mi bya'o zhes kyang ngo //} प्रणिधातुकामे सङ्घेऽहो बत सङ्घोऽस्येदं प्रणिधिकर्म न कुर्यादिति वि.सू.३क/३; वि.सू.८३क/१००.
nan tur du bya ba
प्रणिधिकर्म म.व्यु.९३०४(१२८क); द्र. {nan tur gyi las/}
nan tur byas
= {nan tur byas pa/}
nan tur byas pa
भू.का.कृ. प्रणिहितः — {nan tur byed pa dag gis ma bskos na nan tur byas pa la bzod pa mi 'chags so//} * > नासां मन्ये प्रणिधातॄणामवसारणस्य प्रणिहितौ रूढिः वि.सू.८५ख/१०३.
nan tur byed pa
प्रणिधाता — {nan tur byed pa dag gis ma bskos na nan tur byas pa la bzod pa mi 'chags so//} * > नासां मन्ये प्रणिधातॄणामवसारणस्य प्रणिहितौ रूढिः वि.सू.८५ख/१०३; {nan tur byed par 'dod pa} प्रणिधातुकामः वि.सू.३क/३.
nan tur byed par 'dod pa
वि. प्रणिधातुकामः — {nan tur byed par 'dod pa'i dge 'dun la e ma'o dge 'dun gyis 'di la nan tur gyi las 'di lta bu mi bya'o zhes kyang ngo //} प्रणिधातुकामे सङ्घेऽहो बत सङ्घोऽस्येदं प्रणिधिकर्म न कुर्यादिति वि.सू.३क/३.
nan tur las byung ba'i thabs
पा. अवष्टम्भज उपायः, उपायभेदः — {byang chub sems dpa' de'i sems can gyi don rnam pa bzhi mngon par 'grub par byed pa 'di la yang mdor bsdu na thabs rnam pa drug kho na yod par rig par bya ste/} {mthun pa dang}…{nan thur} ({tur} ){las byung ba dang}…{dag pa ni thabs drug go//} बोधिसत्त्वस्य चतुर्विधस्याप्यस्य सत्त्वार्थस्याभिनिष्पत्तये समासतः षड्विध एवोपायो वेदितव्यः । आनुलोमिकः… अवष्टम्भजः…विशुद्धश्च षष्ठ उपायः बो.भू.१४०क/१८०; {byang chub sems dpa'i nan tur las byung ba'i thabs gang zhe na/}…{de lta bas na 'di ni nan tur las byung ba'i thabs zhes bya'o//} कतमो बोधिसत्त्वस्यावष्टम्भज उपायः…तस्मादयमवष्टम्भज उपाय इत्युच्यते बो.भू.१४२ख/१८३.
nan thur
= {nan tur/}
nab nub
विजङ्गम्, संख्याविशेषः — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can nab nub kyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वविजङ्गस्य ग.व्यू.३७०क/८२; विजङ्घम् — {brgya stong phrag brgya na bye ba'o//}… {khram khrim khram khrim na nab nub bo//} शतं शतसहस्राणां कोटिः…विभजं विभजानां विजङ्घम् ग.व्यू.३क/१०३; विजम्भः म.व्यु.७७१९(१०९ख); विभजम् म.व्यु.७८४५(११०ख).
• सं. = {mtshan mo} रात्रम्, रात्रिः — {nam gyi cha stod dang nam gyi cha smad la mi nyal bar sbyor ba'i rjes su brtson pa nyid} पूर्वरात्रापररात्रं जागरिकानुयुक्तता श्रा. भू.६क/११; {bdag gis nam phyed dam zla ba shar ba'am zla ba nub pa'i tshe sad par bya'o//} अर्धरात्रे चन्द्रोदये चन्द्रास्तमये वा मया प्रबोद्धव्यम् अभि.स्फु.२९८क/११५५; तमस्विनी — अथ शर्वरी…विभावरीतमस्विन्यौ रजनी यामिनी तमी । अ.को.१.४.५; तमोऽस्यामस्तीति तमस्विनी अ.वि.१.४.५; • अव्य. १. = {gang tshe} कदा — {'o na nam 'gyur zhe na} कदा तर्हि भवति अभि.भा.२२७ख/७६४; यदा— {'di dag thams cad rnam spangs shing /} /{snang ba med par nam gyur pa} ({'gyur ba})// विधूय सर्वाण्येतानि निराभासं यदा भवेत् । ल.अ.९४ख/४१; {gzhan du na nam mngon par bshad pa de'i tshe kun shes shing thos pa'i lam du 'gyur ro//} अन्यत्र यदाऽभिभाष्यते तदा आज्ञायते, श्रवणपथं चाधिगच्छति सु.प. ४८क/२५; {bcom ldan 'das bdag ri dang ri sul dang nags khrod dang}…{shing drung dben par gdugs la gnas pa'i slad du rtag par nam mchi ba} यदा चाहं भगवन् अभीक्ष्णं गच्छामि पर्वतगिरिकन्दराणि…वृक्षमूलान्येकान्तानि दिवाविहाराय स.पु.२५क/४४ २. वा — {byi'u 'di gson nam mi gson} किमयं चटको जीवति न वा अभि.स्फु.३२२क/१२१२; {nus pa de don gcig la nges pa yin nam don du ma la nges pa yin} सा शक्तिरेकार्थनियता वा भवेत्, नानार्थनियता वा त.प.१९८ख/८६३; {bsam gtan nam gzugs med pa dag pa pa 'thob} शुद्धकं वा प्रतिलभते ध्यानम्, आरूप्यं वा अभि.स्फु.२९७क/११५२; {phyin ci log gi don can nam bden pa'i don can nyid kyis te rgyu rnam pa gnyis kyis don dang ldan pa yin te/} द्वाभ्यां प्रकाराभ्यामर्थवत्ता भवति — अविपरीतार्थत्वेन, विपरीतार्थत्वेन वा त.प.४२ख/५३४; द्र.— {nam khyod sde snod gsum ma lobs kyi bar du nga dang phrad du ma 'ong cig} तावत्तेऽस्माकं दर्शनं न देयम्, यावत्त्रयः पिटका अधीताः अ.श.२२७ख/२१०; {ci dgra bcom pa drug po 'di dag dang po kho na nas de'i rigs can kho na dag cig yin nam 'on te/} {phyis yin zhe na} किं पुनरेते षडर्हन्त आदित एव तद्गोत्रा भवन्ति? अथ पश्चात् अभि.भा.३१ख/९९०; {'on te b+ha ra ta 'don par byed pa la yang de skad du brjod par nus pa ma yin nam} ननु च भारताध्ययनेऽपि शक्यमेवं वक्तुम् त.प.१६४ख/७८३.
nam gyi dus na yang
कदाचन — {khyod kyis nam gyi dus na yang /} /{dge slong rnams la rtsod mi bya//} भिक्षुभिस्तु न कर्तव्यस्त्वया वादः कदाचन । अ.क.३०२क/३९.५६; द्र. {nam yang /}
nam gyi tshe
= {nam zhig na} कदा मि.को.७२क; जातु मि. को.६८क ।
nam du yang
= {nam yang /}
nam du'ang
= {nam yang /}
nam yang
= {nam du yang /} {nam du'ang} कदाचित्— {yon tan la chags nam yang nor la min//} गुणे स्पृहा न द्रविणे कदाचित् अ.क.२८८क/१०७.१; {'gro ba thams cad nam du 'ang /} /{'di 'dra ma yin par 'dod min//} इष्यते च जगत् सर्वं न कदाचिदनीदृशम् । त.स.११३ख/९७९; कदाचन — {gang dag yod na 'byung mthong la/} /{med na nam yang ma yin pa//} येषु सत्सु भवद् दृष्टमसत्सु न कदाचन । त.स.५क/७१; {ji ltar nam mkha' me rnams kyis/} /{sngon chad nam yang tshig pa med//} यथा नाग्निभिराकाशं दग्धपूर्वं कदाचन । र.वि.५७क/४२; {de bas dran pa yid sgo nas/} /{gud du nam yang mi gtong ngo //} तस्मात् स्मृतिर्मनोद्वारान्नापनेया कदाचन । बो.अ.११क/५.२९; {don med g}.{yeng bar lta ba ni/} /{nam yang bdag gis mi bya ste//} निष्फला नेत्रविक्षेपा न कर्तव्याः कदाचन । बो.अ.११ख/५.३५; कथञ्चन — {rnam par shes pas phyi rol don/} /{nam yang shes pa ma yin no//} विजानाति न विज्ञानं बाह्यमर्थं कथञ्चन ।। त.प.३३०ख/११३०; जातुचित् — {sol ba ji ltar bdar yang ni/} /{nam yang dkar por 'gyur ma yin//} घृष्यमाणो हि नाङ्गारः शुक्लतामेति जातुचित् । प्र.अ.१४०ख/१५०; {zhes pa de lta bu la sogs/} /{skal bzang nam yang gtang min nyid//} इत्येवमादि सौभाग्यं न जहात्येव जातुचित् । का.आ.३२३ख/२.५४; जातु— {de dag nam du'ang dga' mi byed//} न ताः सम्मोदयेज्जातु शि.स.३२ख/३१; {bdag dang gzhan don ma rmongs gsal spyod pas/} /{rgyal po nam yang dmyal bar yong mi ltung //} चरन् परात्मार्थममोहभास्वता न जातु राजन्निरयं गमिष्यसि ।। जा.मा.१७८ख/२०८; {de ni bskal pa bye bar yang /} /{nam yang long zhing 'theng mi 'gyur//} न जातु सोऽन्धः खञ्जो वा कल्पानामपि कोटिभिः । शि.स.१६३क/१५६; कदाचिदपि — {bcings pa grol ba nam yang ni/} /{mi srid gcig tu 'jig phyir ro/} /{de phyir thar pa don gnyer rnams/} /{dal ba don ni med par 'gyur//} मोक्षो नैव हि बद्धस्य कदाचिदपि सम्भवी । एकान्तनाशतस्तेन व्यर्थो मुक्त्यर्थिनां क्षणः ।। त.स.१९ख/२१३; कस्मिंश्चिदपि — {bdag gi sems dge ba ni dus nam du yang nyams par mi bya ba'o//} कुशलं पुनर्मम चित्तं मा कस्मिंश्चिदपि काले नङ्क्षीत् बो.प.९२क/५६.
nam ka
= {nam mkha'/}
nam mkha'
•सं. १. आकाशम्— {mkha' la don byed bstan med phyir/} /{de nyid lta po nam mkha' min//} आकाशस्य तदर्थनिर्देशाभावात् स एव द्रष्टा नाकाशादिः प्र.अ.२८ख/३३; {'dir slar yang nam mkha' ni sa la sogs pa thams cad kyi rten te sa la sogs pa'i 'byung ba rnams ni rten} ({brten} ){pa'o//} अत्र पुनः सर्वेषां पृथ्व्यादीनामाकाशमाधारः पृथिव्यादयो भूता आधेयाः वि.प्र.२२७ख/२.१८; {dper na nam mkha' ni khang pa'i gnas na mi mngon te/}…{'dun khang rtib la nam mkha' gyis} तद्यथा—आकाशं मण्डपावस्थाने न लक्ष्यते…आकाशं कुरु मण्डपं पातय अभि.स्फु.१८७क/९४४; नभः — {bsod nams shugs/}…/{nam mkha' mnyam par rab tu 'byung //} पुण्यधाराः प्रवर्तन्ते नभःसमाः बो.अ.२ख/१. १९; {chos rnams rang bzhin 'od gsal ba/} /{gdod nas dag pa nam mkha' bzhin//} प्रकृतिप्रभास्वरा धर्माः सुविशुद्धा नभःसमाः । गु.स.९५क/९; {ji ltar rtog med bdag nyid can/} /{nam mkha' kun tu rjes song ltar/} /{sems kyi rang bzhin dri med dbyings/} /{de bzhin kun tu 'gro ba nyid//} सर्वत्रानुगतं यद्वन्निर्विकल्पात्मकं नभः । चित्तप्रकृतिवैमल्यधातुः सर्वत्रगस्तथा ।। र.वि.५६ख/४१; गगनम् — {sems can mi srun nam mkha' bzhin/} /{de dag gzhom gyis yong mi lang //} कियतो मारयिष्यामि दुर्जनान् गगनोपमान् । बो.अ.१०ख/५.१२; {nam mkha' la ni nam mkha' bzhin//} गगने गगनं यथा प्र. सि.३३ख/७९; अम्बरम् — {chu dang nyi ma'i 'od dang rlung dang sa dus nam mkha'i rkyen rnams kyis//} अम्ब्वादित्यगभस्तिवायुपृथिवीकालाम्बरप्रत्ययैः *र.वि.६०क/६४; खम्— {skar ma rnams kyis nam mkha' gang //} खमपूर्यत नक्षत्रैः अ.क.३०१क/१०८.६९; गौः — {zla ba ni/} /{dal bus shar ba nam mkha' dag//} शनैः । इन्दुर्गामुदितः अ.क.२१९क/२४.१२७; व्योम— {bum pa mar me la sogs bzhin/}…/{de ni nam mkhar 'gyur ba yin//} घटदीपादिवत् तच्च किल व्योम भविष्यति ।। त.स.२४क/२५५; विहायसम् — {nam mkha' la 'gro ba} विहायसङ्गमाः अभि.स्फु.२८९ख/११३५; {bdug pa de steng gi nam mkha' la yang dag par 'phags te}…{sprin chen po'i mgo ltar 'dug par 'gyur ba} स धूप उपरि विहायसमभ्युद्गम्य…महदभ्रकूटवदवस्थितः अ.श.१३ख/१२; विहायसा म.व्यु.७१८९(१०२ख); द्यौः — {nyi zla skar mas brgyan pa'i nam mkha' dang //} चन्द्रार्कनक्षत्रविभूषणा द्यौः जा.मा.१७४ख/२०१; अन्तरिक्षम् — {rgun chang gi gtam gyi skabs gleng bslang ba'i tshe mdun gyi nam mkha' la byung ste 'dug par gyur to//} सुरासवशीधुमैरेयमधुकथासु पुरतोऽन्तरिक्षे प्रादुरभूत् जा.मा.९१ख/१०५; निर्मोकः श्री.को.१६७ख; अनङ्गम् श्री.को.१७३; द्र.— {de dag dpag tshad gcig tu ni 'bad pa byas kyang nam mkha' la mchong bar nus pa ma yin no//} न ते योजनमेकमपि खगपथमुत्पतितुं समर्थाः प्रयत्नशतेनापि भवन्ति त.प.२६५ख/१००० २. = {stong pa} खम्, शून्यम् — {nam mkha' zhes pa stong pa bgrod pa'i mthar ro//} खमिति शून्यमयनान्ते वि.प्र.१७९क/१.३५ ३. नभाः, श्रावणमासः — श्रावणे तु स्यान्नभाः श्रावणिकश्च सः अ.को.१.४.१७; न बभस्ति न भाति मेघैः नभाः । भस भर्त्सनदीप्त्योः अ.वि.१.४.१७; • पा. १. आकाशम् [1] (वै.द.) द्रव्यपदार्थभेदः — {rnam pa dgu zhes bya ba ni/} {mdo las sa dang chu dang me dang rlung dang nam mkha' dang dus dang phyogs dang bdag dang yid ces bya ba ni rdzas dag yin zhes bya'o//} नवधेति । ‘पृथिव्यापस्तेजोवायुराकाशं कालो दिगात्मा मनः’ (वै.द.१/१/४) इति सूत्रात् त.प.२५७ख/२३१ [2] अनास्रवधर्मभेदः — {zag med lam gyi bden pa dang /} /{'dus ma byas rnam gsum yang ste/} /{nam mkha' dang ni 'gog pa gnyis//} अनास्रवा मार्गसत्यं त्रिविधं चाप्यसंस्कृतम् । आकाशं द्वौ निरोधौ च अभि.को.२क/१८; {nam mkha' ni sgrib pa med pa'i rang bzhin te/} {gang na gzugs kyi go yod pa'o//} अनावरणस्वभावमाकाशम्, यत्र रूपस्य गतिः अभि.भा.२८क/१९; {nges pa'i tshig tu na go 'byed pas na nam mkha'o//} {gzhan dag na re 'di'i nang na dngos po rnams shin tu snang bas nam mkha'o zhes zer ro//} अवकाशं ददातीत्याकाशमिति निर्वचनम् । भृशमस्यान्तः काशन्ते भावा इत्याकाशमित्यपरे अभि.स्फु.१२क/१९ २. नभः, रूपायतनभेदः — {kha cig ni nam mkha' la kha dog gcig dang rnam pa nyi shu rtsa gcig tu 'don to//} केचित् नभश्चैकवर्णमिति एकविंशतिं सम्पठन्ति अभि.भा.३०क/३२.
nam mkha' skye ba
आकाशोत्पत्तिः — {khang bzangs 'jig pas nam mkha' skye ba bzhin no//} प्रासादभङ्गादाकाशोत्पत्तिवत् ख.टी.१५५ख/२३४; {'di'i nam mkha' skye ba'i mtshan ma ni dpe ste} आकाशमस्योत्पत्तौ चिह्नदृष्टान्तः ख.टी.१५५ख/२३४; आकाशोत्पादः — {nam mkha' skye ba'i mtshan ma las/} /{thog ma tha ma med pa'i mchog//} आकाशोत्पादचिह्नत्वादनादिनिधनः परः । ख.टी.१५५ख/२३५.
nam mkha' khyab kyi ting nge 'dzin
पा. आकाशस्फरणकसमाधिः, समाधिविशेषः — {nam mkha' khyab kyi ting nge 'dzin la snyoms par zhugs pa} आकाशस्फरणकसमाधिसमापन्नम् स.दु.१०८क/१६२; द्र. {nam mkha' khyab par byed pa/}
nam mkha' khyab par byed
= {nam mkha' khyab par byed pa/}
nam mkha' khyab par byed pa
पा. आकाशस्फरणः, समाधिविशेषः — {nam mkha' khyab par byed pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} आकाशस्फरणो नाम समाधिः म. व्यु.५२८(१२ख); द्र. {nam mkha' khyab kyi ting nge 'dzin/}
nam mkha' gyis
क्रि. आकाशं कुरु — {dper na smra ba po 'dun khang rtib la nam mkha' gyis zhes zer ba lta bu yin no//} यथाकाशं कुरु मण्डपं पातयेति भवन्ति वक्तारः अभि.स्फु.१८७क/९४४.
खत्वम्, खस्य स्वभावः — {nam mkha'i rang bzhin nam mkha' nyid ces bya ba tha dad pa'i rten gyi drug par yang mi 'gyur te} खस्य स्वभावः खत्वमिति व्यतिरेकाश्रया षष्ठी न स्यात् प्र.वृ.२८१क/२४.
nam mkha' mnyam
= {nam mkha' dang mnyam pa/}
nam mkha' mnyam pa
= {nam mkha' dang mnyam pa/}
nam mkha' snying
= {nam mkha'i snying po/}
nam mkha' snying po
= {nam mkha'i snying po/}
nam mkha' lta bu
वि. गगनोपमः — {gang gis sangs rgyas rnams kyi chos/} /{nam mkha' lta bu mi shes pas//} ये न जानन्ति बुद्धानां धर्मतां गगनोपमाम् । गु.सि.२७ख/६०; गगनकल्पः — {chos thams cad nam mkha' lta bu'i phyir shes rab kyi pha rol tu phyin pa nam mkha' lta bu'o//} गगनकल्पत्वात् सर्वधर्माणां प्रज्ञापारमिता गगनकल्पा कौ.प्र.१४२ख/९५; गगनसमः — {'di ni nam mkha' lta bur shin tu mtshar//} गगनसमोऽप्यहह त.सि.६६ख/१७६; गगनवत् — {nam mkha' lta bu'i chos kun la//} गगनवत्सर्वधर्मेषु हे.त.१४क/४४; व्योमवत् — {mkhas pas nam mkha' lta bur bsgom//} व्योमवद् भावयेद् बुधः प्र.सि.३३क/७८.
nam mkha' ltar
वि. आकाशकल्पः — {nam mkha' ltar rtag pa khyab pa ni 'ga' yang rgyu ma yin no//} नित्यं व्यापि च आकाशकल्पं न कस्यचित् कारणम् प्र.अ.२९क/३३; द्र.— {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin de bzhin gshegs pa thams cad nam mkha' ltar byin gyis rlob pa dang} सर्वतथागतगगनाधिष्ठानेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०६ख/२९.
nam mkha' ltar chags pa med pas rnam par grol zhing gos pa med pa
पा. आकाशासङ्गविमुक्तिनिरुपलेपः, समाधिविशेषः — {nam mkha' ltar chags pa med pas rnam par grol zhing gos pa med pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} आकाशासङ्गविमुक्तिनिरुपलेपो नाम समाधिः म.व्यु.६२३(१५क).
nam mkha' blta ba'i yi ge
गगनप्रेक्षिणीलिपिः, लिपिविशेषः — {tshangs pa'i yi ge'am}…{nam mkha' blta ba'i yi ge'am}…{'byung po thams cad kyi sgra sdud pa'i yi ge'am} …{yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi nang nas} ब्राह्मी…गगनप्रेक्षिणीलिपिं…सर्वभूतरुतग्रहणीम् । आसां…चतुष्षष्टीलिपीनाम् ल.वि.६७क/८८.
nam mkha' mtha' yas kyi skye mched
= {nam mkha' mtha' yas skye mched/}
nam mkha' mtha' yas skye mched
पा. आकाशानन्त्यायतनम्, आरूप्यधातुविशेषः — {gzugs med pa'i khams skye ba'i bye brag gis ni rnam pa bzhi ste/} {'di lta ste/} {nam mkha' mtha' yas skye mched dang}…{'du shes med 'du shes med min gyi skye mched do//} उपपत्तिभेदेन चतुर्विध आरूप्यधातुः । यदुत आकाशानन्त्यायतनम्…नैवसंज्ञानासंज्ञायतनमिति अभि.भा.१०९क/३८३; {rnam pa thams cad du gzugs kyi 'du shes rnams las yang dag par 'das nas thogs pa'i 'du shes rnams nub par gyur cing sna tshogs kyi 'du shes rnams yid la mi byed pas nam mkha' mtha' yas so snyam ste/} {nam mkha' mtha' yas skye mched rdzogs par byed de gnas pa 'di ni rnam par thar pa bzhi pa ste/} {'di lta ste/} {nam mkha' mtha' yas skye mched du nye bar 'gro ba'i lha rnams lta bu'o//} सर्वशो रूपसंज्ञानां समतिक्रमात्, प्रतिघसंज्ञानामस्तङ्गमात्, नानात्वसंज्ञानाममनसिकाराद् ‘अनन्तमाकाशम्, अनन्तमाकाशम्’ इत्याकाशानन्त्यायतनमुपसम्पद्य विहरति । तद्यथा—देवा आकाशानन्त्यायतनोपगाः—अयं चतुर्थो विमोक्षः अभि.स्फु.३०६क/११७५; {'du shes sna tshogs yid la mi byed pas mtha' yas nam mkha' zhes te/} {nam mkha' mtha' yas pa'i skye mched la nye bar bsgrubs te gnas so//} नानात्वसंज्ञानाममनसिकारादनन्तकमाकाशमित्याकाशानन्त्यायतनमुपसम्पद्य विहरति द.भू.१९८ख/२०; {bsam gtan bzhi pa las dben pa las skyes pa ni nam mkha' mtha' yas skye mched yin no//} चतुर्थध्यानविवेकजं ह्याकाशानन्त्यायतनम् अभि.भा.६६ख/११३०.
nam mkha' mtha' yas skye mched kyi sa pa
वि. आकाशानन्त्यायतनभूमिकः — {rnam shes dang nam mkha' mtha' yas skye mched kyi sa pa} विज्ञानाकाशानन्त्यायतनभूमिके अभि.भा.७३क/११५३.
nam mkha' mtha' yas skye mched du nye bar 'gro ba
आकाशानन्त्यायतनोपगाः १. अरूपभवविशेषः — {srid pa sum cu rtsa gcig ces pa ni gzugs med la sogs pa ste/} {'du shes med 'du shes med min skye mched du nye bar 'gro ba dang}…{nam mkha' mtha' yas skye mched du nye bar 'gro ba zhes bya ba ni gzugs med pa bzhi'o//} एकत्रिंशद् भवा इति अरूपादयः । नैवसंज्ञानासंज्ञायतनोपगाः…आकाशानन्त्यायतनोपगाः इत्यरूपाश्चत्वारः वि.प्र.१६८ख/१.१५ २. देवसमुदायविशेषः — {rnam pa thams cad du gzugs kyi 'du shes rnams las yang dag par 'das nas thogs pa'i 'du shes rnams nub par gyur cing sna tshogs kyi 'du shes rnams yid la mi byed pas nam mkha' mtha' yas so snyam ste/} {nam mkha' mtha' yas skye mched rdzogs par byed de gnas pa 'di ni rnam par thar pa bzhi pa ste/} {'di lta ste/} {nam mkha' mtha' yas skye mched du nye bar 'gro ba'i lha rnams lta bu'o//} सर्वशो रूपसंज्ञानां समतिक्रमात्, प्रतिघसंज्ञानामस्तङ्गमात्, नानात्वसंज्ञानाममनसिकाराद् ‘अनन्तमाकाशम्, अनन्तमाकाशम्’ इत्याकाशानन्त्यायतनमुपसम्पद्य विहरति । तद्यथा—देवा आकाशानन्त्यायतनोपगाः — अयं चतुर्थो विमोक्षः अभि.स्फु.३०६क/११७५.
nam mkha' dang mnyam pa
• वि. खसमः — {bcom ldan 'das rdo rje 'dzin pa rang bzhin gyis nam mkha' dang mnyam pa'o//} भगवान् वज्रधरः प्रकृत्या खसमः ख.टी. १५३ख/२३१; {de'i phyir nam mkha' dang mnyam pa'i chos so//} तस्मात् खसमा धर्माः ख.टी.१६०क/२४१; {nam mkha' dang mnyam pa'i de kho na nyid} खसमेन तत्त्वेन ख. टी.१५३ख/२३१; आकाशसमानः — {glu 'di nam mkha' dang mnyam pa} एतद्गीतमाकाशसमानम् ख.टी.१६१क/२४२; खेन समानः — {med pa'i rnam pa nyid yongs su gcod pa'i phyir nam mkha' dang mnyam pa'o//} आकाराणामसत्तया परिच्छेदात्, खेन समानाः ख.टी.१५५ख/२३५; नभःसमः — {deng nas bzung ste gnyid log gam/} /{bag med gyur kyang bsod nams shugs/} /{rgyun mi 'chad par du ma zhig/} /{nam mkha' mnyam par rab tu 'byung //} ततःप्रभृति सुप्तस्य प्रमत्तस्याप्यनेकशः । अविच्छिन्नाः पुण्यधाराः प्रवर्तन्ते नभःसमाः ।। बो.अ.२ख/१.१९; • ना. खसमा, ग्रन्थः — {nam mkha' dang mnyam pa'i rgyud kyi} ({rgya cher} ) {'grel pa nam mkha' dang mnyam pa las thugs kyi dkyil 'khor gyi le'u ste gnyis pa'o//} खसमायां खसमतन्त्रस्य टीकायां चित्तमण्डलपटलो द्वितीयः ख.टी.१६५क/२४७; {nam mkha' dang mnyam pa zhes bya ba'i rgya cher 'grel pa} खसमानामटीका क.त.१४२४.
nam mkha' dang mnyam pa nyid
खसमत्वम् — {de yang nam mkha' dang mnyam pa ste/} {nam mkha' dang mnyam pa nyid kyis snang ba'i phyir} तेऽपि खसमाः खसमत्वेन प्रतिभासात् ख.टी.१६०क/२४१; ख.टी.१५४ख/२३३.
nam mkha' dang mnyam pa zhes bya ba'i rgya cher 'grel pa
वि. खसमः — {sku gsum rnams kyis nam mkha' mnyam pa'i ngang /} /{dang po'i mchog la rab tu phyag 'tshal nas/} /{de yi don dang nam mkha' mnyam rgyud kyi/} /{mkha' mnyam rgya cher 'grel pa bdag gis bya//} कायैस्त्रिभिरपि खसमं परमाद्यं प्रणमता तदर्थस्य । तन्त्रस्य मया क्रियते टीका खसमस्य खसमैव ।। ख.टी.१५३क/२३१.
nam mkha' dang mnyam pa'i gzhung lugs
खसमनयः — {nam mkha' dang mnyam pa yang ma yin zhing /} {nam mkha' mnyam pa'i gzhung lugs rab tu 'jug par byed pa yang ma yin no//} नैव खसमो नापि खसमनयप्रवर्तकः ख. टी.१५४क/२३२.
nam mkha' dang 'dra ba
आकाशसदृशः — {nam mkha' dang 'dra dag pa yi/} /{gzhi min de dang 'dra ba'ang min//} आकाशसदृशं तद्वन्न च शुक्लास्पदं च तत् ।। र.वि. ७१ख/११३.
nam mkha' dang mtshungs pa
• वि. आकाशसदृशः — {'khor lo de ni nam mkha' dang mtshungs pa'i phyir thams cad kyi rjes su song ba'o//} सर्वत्रानुगतं तच्चक्रं आकाशसदृशत्वात् । ल.वि.२०२ख/३०६; खसमः — {nam mkha' dang mtshungs par rtog pa dang bral bas} अकल्पः खसमः त.सि.६६क/१७५; खेन सरूपः — {sems ni nam mkha' dang mtshungs pa'o//} चित्तं खेन सरूपम् ख.टी. १६१ख/२४३; • सं. आकाशसमः, बुद्धनामपर्यायः — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}… {nam mkha' dang mtshungs pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…आकाशसम इत्युच्यते ल.वि.२०४क/३०७; • पा. गगनकल्पः, समाधिविशेषः — {nam mkha' dang mtshungs pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} गगनकल्पो नाम समाधिः अ.सा.४३०क/२४२.
nam mkha' dang lag mthil du 'dra ba'i sems dang ldan pa
वि. आकाशपाणितलसमचित्तः — {dgra bcom pa khams gsum pa'i 'dod chags dang bral bar gyur nas/} {gser dang bong bar mnyam pa/} {nam mkha' dang lag mthil du 'dra ba'i sems dang ldan pa} अर्हन् संवृत्तः त्रैधातुकवीतरागः समलोष्टकाञ्चनः आकाशपाणितलसमचित्तः अ.श.५१क/४४.
nam mkha' dri ma med pa shin tu yongs su dag pa chos kyi dbyings kyi ye shes kyi snying po zhes bya ba
गगनोपमः — {ji ltar nam mkha' 'dra ba lags//} कथं च गगनोपमाः ल.अ.६५क/१२; द्र.— {phra la shes dka' drang srong chen po'i lam/}…/{dus gsum grol ba nam mkha' 'dra zhing mtshungs//} सूक्ष्मं दुराज्ञेयपदं(थं) महर्षिणाम्…त्र्यध्वविमुक्तं नभसा समानकम् ।। द.भू.१७४क/७.
nam mkha' ldad pa
आकाशचर्वणम् — {gang las 'di ni thogs 'gyur ba/} /{de med na de der 'gyur gyi/} /{nam mkha' la ni thogs med pa/} /{bsal gnas nam mkha' ldang ba min}({gsal bar nam mkha' ldad pa yin})// उपघातो यतस्तस्य तस्याभावेन तस्य सः । आकाशान्नोपघातस्तु व्यक्तमाकाशचर्वणम् ।। प्र.अ.१६४क/५१३; द्र. {nam mkha' bldad pa/}
nam mkha' lding
१. गरुडः, पक्षिविशेषः — {sangs rgyas bcom ldan 'das la rgyal po rnams dang}…{nam mkha' lding rnams dang}…{lto 'phye chen po rnams kyis bkur sti byas} बुद्धो भगवान् सत्कृतः…राजभिः…गरुडैः…महोरगैः अ.श.७२ख/६३; {de las sus kyang skabs mi rnyed de/} {lha'am lha mo'am} …{nam mkha' lding ngam nam mkha' lding mo'am} न तस्य कश्चिदवतारं लप्स्यते देवो वा देवी वा…गरुडो वा गरुडी वा ल.अ.१५८क/१०६; वैनतेयः — {shar phyogs su ni nam mkha' lding 'dab chags kyi gzugs can} पूर्वायां दिशि वैनतेयः पक्षिरूपी म.मू.१२२ख/३१; सुपर्णी — {bcom ldan 'das dul la 'khor yang 'dul ba dang}…{nam mkha' lding bya'i tshogs kyis bskor ba lta bu dang} भगवान् दान्तो दान्तपरिवारः…सुपर्णी इव पक्षिगणपरिवृतः अ.श.५७ख/४९; {nam mkha' lding gi 'jigs pa yongs su sel to//} सुपर्णिभयान्यपनयन्ति ग.व्यू.३८४क/९२ २. गारुडिकः, विषतत्त्ववित् — {dper na nam mkha' lding gi ni/} /{mchod sdong bsgrubs nas 'das gyur pa//} यथा गारुडिकः स्तम्भं साधयित्वा विनश्यति । बो.अ.३२क/९.३७.
nam mkha' lding gi rgyal po rdo rje sgrub pa'i thabs zhes bya ba
ना. वज्रपतिराजगरुडसाधननाम, ग्रन्थः क.त.२८८३.
nam mkha' lding gi phru gu
गरुडशावकः — {mi dang nam mkha' lding gi phru gu dag mchongs pa goms pa mtshungs pa yin yang mchongs pa ni mtshungs pa ma yin no//} समानेऽपि लङ्घनाभ्यासे पुरुषगरुडशावकयोर्न लङ्घनसमानता प्र.अ.१००क/१०७.
nam mkha' lding gi dbang po
गरुडेन्द्रः — {nam mkha' lding gi dbang po shugs drag stobs chen dang nam mkha' lding gi bu dang nam mkha' lding gi bu mo lta bu'i lus kyi sprin du mngon par 'thon cing /} {sems can yongs su smin par byed pa mthong ngo //} महाबलवेगस्थामगरुडेन्द्रगरुडपुत्रगरुडकन्यासदृशात्मभावमेघनिश्चरितान् सत्त्वान् परिपाचयमानानपश्यत् ग.व्यू.१०४क/१९३; {tshangs pa'i dbang dang lha dbang dang /} …/{de bzhin nam mkha' lding dbang rnams//} ब्रह्मेन्द्रैस्त्रिदशेन्द्रैश्च…गरुडेन्द्रैस्तथा सु.प्र.२ख/२; {nam mkha' lding gi dbang po'i ming} गरुडेन्द्रनामानि म.व्यु.३४०३(५८ख).
nam mkha' lding gi dbang pos rnam par ma gtses par bltas pa
वि. गरुडेन्द्राविहिंसाप्रेक्षितः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} …{nam mkha' lding gi dbang pos rnam par ma gtses par bltas pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…गरुडेन्द्राविहिंसाप्रेक्षित इत्युच्यते ल.वि.२१२क/३१३.
nam mkha' lding gi yi ge
गरुडलिपिः, लिपिविशेषः — {tshangs pa'i yi ge'am}… {nam mkha' lding gi yi ge'am}… {'byung po thams cad kyi sgra sdud pa'i yi ge'am}…{yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi nang nas} ब्राह्मीं… गरुडलिपिं… सर्वभूतरुतग्रहणीम् । आसां… चतुष्षष्टीलिपीनाम् ल.वि.६६ख/८८.
nam mkha' lding dang 'dra ba lags
क्रि. वैनतेयायते — {zhe sdang sbrul ni gdon pa'i phyir/} /{nam mkha' lding dang 'dra ba lags//} वैनतेयायते द्वेषभुजङ्गोद्धरणं प्रति ।। श.बु.११३क/७३.
nam mkha' lding dbang
= {rnam mkha' lding gi dbang po/}
nam mkha' lding mo
गरुडी, गरुडस्त्री — {de las sus kyang skabs mi rnyed de/} {lha'am lha mo'am}…{nam mkha' lding ngam nam mkha' lding mo'am} न तस्य कश्चिदवतारं लप्स्यते देवो वा देवी वा…गरुडो वा गरुडी वा ल. अ.१५८क/१०६.
nam mkha' bldad pa
आकाशचर्वणम्— {rang nyid la rab tu grub pa'i rgyu mtshan gyis sgrub par byed pa de nyid ci ste nye bar mi dgod de/} {nam mkha' bldad pa'i ngal ba gzhan gyis ci bya} तदेव स्वप्रसिद्धिनिमित्तं साधनं किन्नोपन्यस्तम् । किमपरेणाकाशचर्वणप्रयासेन प्र.अ.१२९क/४७३; द्र. {nam mkha' ldad pa/}
अनाकाशः — {gal te nges sbyor gyis 'jug na/} /{de dngos yin phyir de las ni/} /{thams cad thal 'gyur nam mkha' ni/} /{'ga' la'ang nam mkha' min ma yin//} नियुक्तेन प्रवृत्तिश्चेत् सर्वस्यातः प्रसज्यते । तत्स्वभावतयाकाशमनाकाशं न कस्यचित् ।। प्र.अ.६ख/८.
nam mkha' me tog
= {nam mkha'i me tog}
nam mkha' mtshungs pa'i thugs
वि. गगनतुल्यमानसः — {mi mchog 'od mdzad pa la phyag 'tshal lo//} {nam mkha' mtshungs pa'i thugs la phyag 'tshal lo//} वन्दमो नरवरं प्रभंकरं वन्दमो गगनतुल्यमानसम् । रा.प.२२९ख/१२२.
nam mkha' mdzes pa'i rgyal po
ना. गगनकान्तराजः, तथागतः — {rab 'phrul dga'i lha'i rgyal por gyur te/} {de bzhin gshegs pa nam mkha' mdzes pa'i rgyal po zhes bya ba bsnyen bkur to//} सुनिर्मितदेवराजभूतेन गगनकान्तराजो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१९७ख/२७८.
nam mkha' mdzod
• वि. गगनगर्भः — {nam mkha'i 'du shes rnam par 'gyur na gnyis kho na la ste/} {gang gis na nam mkha'i mdzod du 'gyur ba bsams pa'i don 'byor ba dang ji ltar 'dod pa bzhin du 'gro ba'i phyir dang nam mkhar byed pa'i phyir} आकाशसंज्ञाव्यावृत्तौ द्वयोरेव चिन्तितार्थसमृद्धो च येन गगनगर्भो भवति । *गतिरूपविभावने च यथेष्टगमनादाकाशीकरणाच्च सू.व्या.१५७ख/४४; •पा. गगनगञ्जः, समाधिविशेषः — {ting nge 'dzin ni nam mkha' mdzod la sogs pa ste} समाधिर्गगनगञ्जादिः सू.व्या.२०६ख/१०९; सू.व्या.२१२क/११६; • ना. गगनगञ्जः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' nam mkha' mdzod kyis gsol ba} गगनगञ्जो बोधिसत्त्व आह शि.स.७२ख/७१; {'di lta ste/} {kun tu bzang po dang sa'i snying po dang nam mkha' mdzod dang}…{blo bzang po} तद्यथा—समन्तभद्रः, क्षितिगर्भः, गगनगञ्जः…पतिधर(मतिवर)श्च म.मू.११९क/२८; म.व्यु.७००(१६ख).
nam mkha' mdzod kyi mdo
• ना. गगनगञ्जसूत्रम्, ग्रन्थः — {'phags pa nam mkha' mdzod kyi mdo las kyang} …{zhes gsungs so//} आर्यगगनगञ्जसूत्रे तूक्तम् शि.स.७२ख/७१.
nam mkha' mdzod kyis zhus pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo
आकाशवत् — {'o na nam mkha' bzhin du rtag tu gnas pa'i phyir ji ltar 'das pa la sogs pa rnam par gzhag} आकाशवत् सदावस्थितत्वादतीतादिव्यवस्था तर्हि कथम् त.प.८२ख/६१६.
nam mkha' rab 'byams khams kyi mthas gtugs pa
वि. आकाशधातुप्रसरावधिः — {gzhan yang mchod par 'os pa'i rgyan rnams ni/}…/{nam mkha' rab 'byams khams kyi mthas gtugs ni//} अन्यानि वा पूज्यविभूषणानि । आकाशधातुप्रसरावधीनि बो.अ.४क/२.५; द्र. {nam mkha'i khams kyi rab 'byam mthar gtugs pa/}
nam mkha' la 'gro
= {nam mkha' la 'gro ba/}
nam mkha' la 'gro ba
• क्रि. आकाशेन गच्छति — {gAn d+ha ri zhes bya ba'i rig sngags gang gis nam mkha' la 'gro ba dang} अस्ति हि च गान्धारी नाम विद्या ययाऽऽकाशेन गच्छति अभि.भा.६२ख/१११५; • सं. १. आकाशगमनम् — {ji ltar khro bo dang byang chub sems dpa' ni nam mkha' la 'gro ba}…{o ra mdzad pa} यथा क्रोधा बोधिसत्त्वाः कुर्वन्त्याकाशगमनम् वि.प्र.१४६क/३.८९; {bsgribs pa la gshegs pa dang nam mkha' la gshegs pa dang shin tu ring ba la myur du gshegs pa'o//} आवृतगमनं च आकाशगमनं च सुदूरक्षिप्रगमनं च अभि.स्फु.२७४क/१०९७ २. = {bya} खगः, पक्षी — {nam mkha' la spyod cing nam mkha' la 'gro ba'i bdag po} आकाशचारी खगपतिः स.दु.११८ख/२०२; • वि. विहायसंगमः — {rang gi 'od can nam mkha' la 'gro ba/} {dga' ba za zhing dga' ba'i zas can} स्वयम्प्रभाः विहायसंगमाः प्रीतिभक्षाः प्रीत्याहाराः अभि.स्फु.२८९ख/११३५; विहायसगामी म.व्यु.२४०३(४६क); वैहायसंगमः — {sems can de dag thams cad kyang}…{rdzu 'phrul can nam mkha' la 'gro ba} सर्वे च ते सत्त्वाः…ऋद्धिमन्तो वैहायसंगमाः स.पु.७६ख/१२९.
nam mkha' la 'gro ba'i bdag po
खगपतिः — {de nas yang nam mkha' la spyod cing nam mkha' la 'gro ba'i bdag pos bcom ldan 'das la phyag 'tshal nas 'di skad ces gsol to//} अथाकाशचारी खगपतिर्भगवन्तं प्रणिपत्यैवमाह स.दु.११८ख/२०२.
nam mkha' la rgyu ba
खेचरः लो.को.१३४६.
nam mkha' la gnas
= {nam mkha' la gnas pa/}
nam mkha' la gnas pa
• वि. आकाशस्थः— {nam mkha' la gnas pa'i lha rnams kyis kyang}…{zhes bya ba'i sgra brjod do//} देवताभिरप्याकाशस्थाभिः शब्दमुदीरितम्…इति अ.श.३क/२; •ना. आकाशप्रतिष्ठितः, तथागतः — {dge slong dag lho phyogs na de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas nam mkha' la gnas pa zhes bya ba dang /} {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rtag par yongs su mya ngan las 'das pa zhes bya ba'o//} दक्षिणस्यां दिशि भिक्षव आकाशप्रतिष्ठितश्च नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धो नित्यपरिनिर्वृतश्च नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धः स.पु.७०ख/११९.
nam mkha' la spyod pa
वि. आकाशचारी — {de nas yang nam mkha' la spyod cing nam mkha' la 'gro ba'i bdag pos bcom ldan 'das la phyag 'tshal nas 'di skad ces gsol to//} अथाकाशचारी खगपतिर्भगवन्तं प्रणिपत्यैवमाह स.दु.११८ख/२०२.
nam mkha' la yongs su chags pa
आकाशपलिगोधः — {'di gnyis ni rab tu byung pa'i nam mkha' la yongs su chags pa ste/} {'jig rten rgyang phan pa'i gsang tshig yongs su tshol ba/} {lhung bzed dang chos gos lhag par 'chang ba} द्वाविमौ…प्रव्रजितस्याकाशपलिगोधौ—लोकायततन्त्रपर्येष्टिता, उत्सदपात्रचीवरधारणता लो.को.१३४६.
nam mkha' las dong ba
वि. विहायसंगमः — {de'i tshe phyi rol gyi drang srong mngon par shes pa lnga yod pa rdzu 'phrul dang ldan pa nam mkha' las dong ba} तेन च समयेन पञ्च ऋषयो बाह्याः पञ्चाभिज्ञाः ऋद्धिमन्तो विहायसंगमाः ल.वि.६८ख/९०.
nam mkha' las byung
= {nam mkha' las byung ba/}
nam mkha' las byung ba
वि. आकाशसम्भवः — {nam mkha' ser sna rdo rjer 'gyur/} /{ser sna nam mkha' las byung nyid//} आकाशः पिशुनवज्रः पिशुनमाकाशसम्भवम् ।। हे.त.१६ख/५२; गगनोद्भवः — {nam mkha' las byung rang byung ba/} /{shes rab ye shes me po che//} गगनोद्भवः स्वयंभूः प्रज्ञाज्ञानानलो महान् । वि.प्र.४९क/४.५१.
nam mkha' srung
ना. आकाशरक्षिता, किन्नरकन्या — {mi'am ci'i bu mo brgya phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {mi'am ci'i bu mo yid ces bya ba dang}… {nam mkha' srung zhes bya ba dang} अनेकानि च किन्नरकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा—मनसा नाम किन्नरकन्या…आकाशरक्षिता नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०३क/२६०.
nam mkha' lha
व्योमदेवता— {de ltar brgya bsam dbugs ring ba/} /{de la nam mkha' lha yis smras//} इति चिन्ताशतोच्छ्वासं तमूचुर्व्योमदेवताः । अ.क.२२६ख/२५. २६.
nam mkha'i dkyil
गगनतलम् — {nam mkha'i dkyil na phyag na rdo rje 'bar ba bzhugs mthong nas} गगनतलगतं वज्रपाणिं ज्वलन्तं दृष्ट्वा बो.अ.३८क/२८४; नभस्तलम् — {rtag tu thams cad la khyab pa'i/} /{chos dbyings nam mkha'i dkyil du ni//} सदा सर्वत्र विसृते धर्मधातुनभस्तले । र.वि.७०क/१०८; {zhing kun nam mkha'i mthil spro nyi ma la med la//} सर्वक्षेत्रनभस्तलस्फरणता भानोर्न संविद्यते र.वि.७०ख/१०९; आकाशतलम् म.व्यु.६८८२(९८क); द्र. {nam mkha'i ngos/}
nam mkha'i dkyil 'khor
आकाशमण्डलम् — {stong pa'i zad par mkha' la 'gro dang zhes pa ni gtsug tor gyi nam mkha'i dkyil 'khor la nam mkha'i zad par rdzas dang bral ba bsgom par bya ste/} {de nas nam mkha' la 'gro bar 'gyur ro//} भवति खगमने शून्यकृत्स्नमिति । उष्णीषे आकाशमण्डले आकाशकृत्स्नं द्रव्यरहितं भावयेत्, तेनाकाशगमनं भवतीति वि.प्र.७७ख/४.१५७; गगनमण्डलम् — {nam mkha'i dkyil 'khor khyab pa yi/} /{rang gi lus mtshungs rnam par spro//} विस्फुरन्ति स्वदेहाभाः गगनमण्डलच्छादकाः । हे.त.५क/१२.
nam mkha'i dkyil 'khor khyab pa
वि. गगनमण्डलच्छादकः — {nam mkha'i dkyil 'khor khyab pa yi/} /{rang gi lus mtshungs rnam par spro//} विस्फुरन्ति स्वदेहाभाः गगनमण्डलच्छादकाः । हे.त.५क/१२.
nam mkha'i dkyil du gnas pa
वि. नभस्तलवर्ती — {nam mkha'i dkyil du gnas pa'i snang ba bzhin du rang nyid rang bzhin gyis gsal ba yin no//} स्वयं प्रकृत्या प्रकाशात्मतया, नभस्तलवर्त्यालोकवत् त.प.११६क/६८२.
nam mkha'i skad
व्योमवाणी, आकाशवाणी — {de nas lo ni bcu gnyis na/} /{nam mkha'i skad kyis rtogs byas shing //} अथ द्वादशभिर्वर्षैर्व्योमवाणीविबोधितः । अ.क.२८३ख/१०५.२४.
गगनजनः — {nam mkha' dang 'dra ba'i skye bo ni nam mkha'i skye bo ste}…{yang na nam mkha' dang skye bo ni nam mkha'i skye bo ste/} {de rnams zad pa ni gtugs pa'o//} गगनमिव जनाः गगनजनाः ।…यदि वा, गगनं च जनाश्च ते गगनजनाः । तेषां परिक्षयः पर्यवदानम् बो.प.५६क/१८.
nam mkha'i khams
पा. १. आकाशधातुः, धातुभेदः — {khams drug}…{sa'i khams dang chu'i khams dang me'i khams dang rlung gi khams dang nam mkha'i khams dang rnam par shes pa'i khams so//} षड् धातवः । पृथिवीधातुरब्धातुस्तेजोधातुर्वायुधातुराकाशधातुर्विज्ञानधातुश्च श्रा.भू.८२क/२११; {khams bzhi po 'di rnams las/} {sa'i khams dang chu'i khams dang rlung gi khams bas ni nam mkha'i khams nyid stobs dang ldan pa} एषां चतुर्णां धातूनां पृथिवीधातोरब्धातोर्वायुधातोराकाशधातुरेव बली र.व्या.९८क/४४; व्योमधातुः — {rang bzhin nam mkha'i khams bzhin du/} /{de bzhin can} ({gzhi can} ){min gnas pa med//} तदमूलाप्रतिष्ठाना प्रकृतिर्व्योमधातुवत् ।। र.वि.५७क/४३ २. खधातुः, सर्वाकारशून्यता — {e yig dang gsang ba dang pad+ma dang chos 'byung dang nam mkha'i khams dang}…{gsang ba'i ming rnams kyi nang nas e yig gcig pu gtso bo'i ming ma yin te/} {thams cad kyis rnam pa thams cad pa'i stong pa nyid go bar byed pa'i phyir ro//} एकाररहस्यपद्मधर्मोदयखधातु…गुह्यसंज्ञानां मध्ये नैका एकारसंज्ञा प्रधाना, सर्वासां सर्वाकारशून्यताप्रतिपादकत्वात् वि.प्र.१३५ख/७५; {e waM nam mkha'i khams su brjod//} एवं खधातुरित्युक्तम् गु.सि.८क/१७; पद्मम् — {nam mkha'i khams ni pad ma la/} /{b+ha ga zhes bya ye shes brjod//} खधाताविति पद्मेषु ज्ञानं भगमिति स्मृतम् । हे.त.९ख/२८.
पा. आकाशधातुनिष्ठा, निष्ठापदभेदः— {smon lam de dag kyang mthar thug pa'i gnas bcus mngon par sgrub ste/} {bcu gang zhe na/} {'di lta ste/} {sems can gyi khams kyi mthar thug pa dang} …{nam mkha'i khams kyi mthar thug pa dang} तानि च महाप्रणिधानानि दशभिर्निष्ठापदैरभिनिर्हरन्ति । कतमैर्दशभिः ? यदुत सत्त्वधातुनिष्ठया च…आकाशधातुनिष्ठया च द.भू.१७९ख/११.
nam mkha'i khams kyi mthas pa
वि. आकाशधातुपर्यवसानः — {rgyal po chen po de ltar na chos thams cad kyi bar ni/} {rnam par thar pa la mngon par phyogs pa chos kyi dbyings su nges pa nam mkha'i khams kyi mthas klas pa} यावदिति हि महाराज सर्वधर्मा विमोक्षाभिमुखा धर्मधातुनियता आकाशधातुपर्यवसानाः शि.स.१३९ख/१३४.
आकाशधातुकमलम् — {de bzhin du gtsug tor dbus su nam mkha'i khams kyi pad+ma la rdo rje'i rigs su 'gyur te} तद्वदुष्णीषमध्ये आकाशधातुकमले वज्रकुलं भवति वि.प्र.२३१ख/२.२८.
वि. आकाशधातुप्रसरावधिः — {nam mkha'i khams kyi rab 'byam mthar gtugs pa zhes bya ba la/} {nam mkha'i khams rab 'byam ni skabs sam rgya che ba'o//} {de srid kyi mthar gtugs pa ni de'i mthar thug pa'o//} आकाशधातुप्रसरावधीनि आकाशधातोः प्रसरोऽवकाशः विस्तारो वा, तावदवधीनि तत्पर्यन्तानि बो.प.६०क/२३.
nam mkha'i khams rnam par dpyad pa snang ba la 'jug pa
पा. आकाशधातुविचारणालोकप्रवेशः, धर्मालोकप्रवेशभेदः — {de chos snang ba la 'jug pa bcu yongs su gnon te/}…{'di lta ste/} {sems can gyi khams rnam par dpyad pa snang ba la 'jug pa dang}…{nam mkha'i khams rnam par dpyad pa snang ba la 'jug pa dang} स दशभिर्धर्मालोकप्रवेशैराक्रमति…यदुत सत्त्वधातुविचारणालोकप्रवेशेन च…आकाशधातुविचारणालोकप्रवेशेन च द.भू.२०४क/२४.
nam mkha'i khams yang dag par bsgrub pa
पा. आकाशधातुसमुदागमः — {byang chub sems dpa'i sa chos kyi sprin la gnas pa'i byang chub sems dpa' ni chos kyi khams yang dag par sgrub pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//}…{nam mkha'i khams yang dag par sgrub pa dang} धर्ममेघायां बोधिसत्त्वभूमौ प्रतिष्ठितो बोधिसत्त्वो धर्मधातुसमुदागमं च यथाभूतं प्रजानाति …आकाशधातुसमुदागमं च द.भू.२६५ख/५८.
१. दिगम्बराः, जैनाः — {gtan tshigs}…{'di nyid nam mkha'i gos can rnams kyis rgyal ba thams cad mkhyen pa nyid du bsgrub par bya ba'i phyir nye bar gnas te} अयमेव च दिगम्बराणां जिनसर्वज्ञसाधनाय हेतुरुपतिष्ठते त.प.२६३ख/९९६; {shun pa thams cad ni shun pa thams cad yin te/} {de bshus par gyur na 'chi bar nam mkha'i gos can dag gis smras pa} सर्वा त्वक् सर्वत्वक् । तस्या अपहरणे सति मरणं दिगम्बरैरुपन्यस्तम् न्या.टी.७३क/१९०; {khyu mchog dang ldong ris dang de smra ba gang yin pa khyu mchog dang ldong ris la sogs pa ste/} {nam mkha'i gos can la sogs pa'i ston pa} ऋषभो वर्धमानश्च तावादी यस्य स ऋषभवर्धमानादिर्दिगम्बराणां शास्ता न्या.टी.८९क/२४५ २. स्याद्वादः, दिगम्बरदर्शनम् — {de dag gis brjod pa'i rigs nam mkha'i gos can gyi zhar la 'gegs par 'gyur ro//} तदुपवर्णिता जातिः प्रस्तावात् स्याद्वादे निषेत्स्यते त.प.३०५क/३२३; द्र. {nam mkha'i gos can gyi lta ba/}
nam mkha'i gos can gyi lta ba
दिगम्बरदर्शनम् — {don dam par ni tha mi dad la kun rdzob tu ni tha dad do zhes bya ba ni nam mkha'i gos can gyi lta ba ma yin no//} न हि परमार्थत्वेनाभेदः । संवृत्यैव भेद इति दिगम्बरदर्शनम् प्र.अ.२१९ख/५७७.
nam mkha'i gos can pa
आजीवकाः, जैनाः — {yang na nam mkha'i gos can pa dag smra ba bzhin du gnyi ga'am gnyi ga ma yin pa'i ngo bo yin zhes bya ba phyogs bzhi'o//} यद्वा उभयानुभयरूपः, यथाऽऽहुराजीवका इति चत्वारः पक्षाः त.प.२३४ख/१८४.
वि. आकाशस्वभावः — {chos thams cad la stong par blta ste/}…{nam mkha'i ngo bo nyid lta bu} सर्वधर्मान् शून्यान् व्यवलोकयति…आकाशस्वभावान् स.पु.१०४ख/१६७.
nam mkha'i ngos
नभस्तलम् — {rnga brdungs sgra ni grag pa yis/} /{nam mkha'i ngos ni ral ba bzhin//} पटहध्वनिनोत्क्रुष्टैः स्फुटतीव नभस्तलम् ।। जा.मा.६७क/७७; गगनतलम् — {nam mkha'i ngos khyab pa rnams kyis} गगनतलव्यापिनीभिः ख.टी.१६४क/२४६; द्र. {nam mkha'i dkyil/}
nam mkha'i sngo sangs ma
वि.स्त्री. नभःश्यामा — {gtum mo nam mkha'i sngo sangs ma//} चण्डाली च नभःश्यामा हे. त.२४ख/८०.
nam mkha'i chu skyes pad
अम्बराम्भोरुहम् — {nam mkha'i chu skyes pad sogs la/} /{der rtogs} ({brjod} ){bag chags tsam las ni/} /{'byung ba dmigs pa med nyid ni/} /{shes pa 'di ni rab tu byed} ({'jug})// निरालम्बनमेवेदमम्बराम्भोरुहादिषु । तज्जल्पवासनामात्रभावि ज्ञानं प्रवर्तते ।। त.स.१७क/१९१.
nam mkha'i snying po
ना. आकाशगर्भः, बोधिसत्त्वः — {'phags pa nam mkha'i snying po dang /} /{sa yi snying po dag dang ni//} आर्यमाकाशगर्भं च क्षितिगर्भं च बो.अ.६क/२.५२; {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po nam mkha'i snying po dang} आकाशगर्भेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन का.व्यू.२००क/२५८; गगनगर्भः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{nam mkha'i snying po dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…गगनगर्भेण च ग.व्यू.२७५क/२; खगर्भः — {e ni nam mkha'i snying po dang ar ni sa'i snying po dang} ए खगर्भः । अर् क्षितिगर्भः वि.प्र.५२ख/४.७६; {'phags pa nam mkha'i snying po'i mtshan brgya rtsa brgyad pa gzungs sngags dang bcas pa} खगर्भाष्टोत्तरशतकनामधारणीमन्त्रम् क.त.६३६.
nam mkha'i snying po'i mdo sde
ना. आकाशगर्भसूत्रम्, ग्रन्थः — {nam mkha'i snying po'i mdo sde ni/} /{thog ma nyid du blta bar bya//} (?) आकाशगर्भसूत्रे च मूलापत्तीर्निरूपयेत् ।। बो.अ.१४क/५.१०४.
nam mkha'i snying po'i mtshan brgya rtsa brgyad pa gzungs sngags dang bcas pa
गगनपद्मम् — {phyogs dang po la nam mkha'i pad+ma la sogs pas ma nges pa'i phyir rig byed kyi dngos por gyur pa'i rtag pa nyid grub pa ma yin te} आद्ये पक्षे गगनपद्मादिनाऽनैकान्ताद् वेदस्य न वस्तुभूतनित्यत्वसिद्धिः त.प.१७४ख/८०७; वियत्पद्मम् — {gang phyir nam mkha'i pad sogs kyis/} /{de skad smras nyid ma nges pa'o//} तथैवोक्तावनेकान्तो वियत्पद्मादिभिर्यतः । त.स.२६क/२८०; गगनाम्भोरुहम् — {des na 'bras bu med na yang 'bras bu cung zad cig byed kyi/} {nam mkha'i pad ma la sogs pa ni ma yin no//} तेन कार्यस्यासत्त्वेऽपि किञ्चिदेव कार्यं क्रियते, न गगनाम्भोरुहम् त.प.१४९ख/२५; गगनाम्भोजम् — {nam mkha' yi ni pad ma bzhin/} /{gzhan du thams cad cig car 'byung //} गगनाम्भोजवत् सर्वमन्यथा युगपद् भवेत् ।। त.स.५क/६९; गगननलिनम् — {gang zhig tshad ma lnga dang bral ba'i rang bzhin dngos po med pa'i tshad mas yul du byas pa'i rang bzhin de ni mkhas pa rnams kyis med pa'i spyod yul du 'jug pa yin te/} {dper na nam mkha'i pad+ma lta bu'o//} यः प्रमाणपञ्चकविरहस्वभावाभावप्रमाणविषयीकृतविग्रहः स विदुषामभावव्यवहारगोचरतामेवावतरति, यथा गगननलिनम् त.प.२५९क/९८८; {gang zhig mngon sum du mngon par 'dod pa'i shes pa la rang gi rnam pas mi snang ba de ni mngon sum nyid du gzung bar bya ba ma yin te/} {dper na nam mkha'i pad+mo bzhin no//} यः प्रत्यक्षाभिमते प्रत्यये न प्रतिभासते स्वेनाकारेण, न स प्रत्यक्षत्वेन ग्रहीतव्यः, यथा गगननलिनम् त.प.११०ख/६७२; गगनेन्दीवरम् — {ma byung byung ba ldan pa yang /} /{nam mkha'i pad ma la sogs bzhin//} नाभूत्वाभावयोगस्य गगनेन्दीवरादिवत् ।। त.स.१५ख/१७४; वियदब्जम् — {nam mkha'i pad ma la sogs pa gang la rgyu med pa de ni mi byed pa'i phyir ma nges pa yin no//} यस्य तु वियदब्जादेर्नास्ति कारणं तन्न क्रियत इत्यनेकान्त एव त.प.१५८क/३९; {gang zhig gcig dang du ma'i rang bzhin dang bral ba de ni med pa'i tha snyad du rung ba yin te/} {nam mkha'i pad+mo bzhin no//} यदेकानेकस्वभावरहितं तदसद्व्यवहारयोग्यम्, यथा वियदब्जम् त.प.११३क/६७७; अम्बरपद्मम् — {de ni de kho na nyid du/} /{dngos med nam mkha'i pad ma bzhin//} निःस्वभावतया तस्य तत्त्वतोऽम्बरपद्मवत् । त.स.२६क/२८०; वियदम्भोजम् — {rjes su dpag pas kyang grub ste nam mkha'i pad+ma bzhin no//} वियदम्भोजवदनुमानतोऽपि सिद्धः त.प.२३१ख/९३३; आकाशकुशेशयम् — {'di ltar nam mkha'i pad+ma la byas pa dang 'jig pa nyid bkag na yang dngos por gyur pa'i rtag pa nyid ma grub pa} यथा हि आकाशकुशेशयस्य कृतकत्वविनाशित्वनिषेधेऽपि न वस्तुभूतनित्यत्वसिद्धिः त.प.१७४ख/८०७; आकाशकमलम् — {nus pa kun dang bral ba'i phyir/} /{nam mkha'i pad ma la sogs bzhin//} सर्वशक्तिवियुक्तत्वाद् आकाशकमलादिवत् ।। त.स.५ख/७८; आकाशाम्भोरुहम् त.प.; नभःकोकनदम् — {gang zag ni/} /{don dam par med}…/{nam mkha'i pad ma la sogs bzhin//} पुद्गलो नैव विद्यते पारमार्थिकः ।… नभःकोकनदादिवत् ।। त.स.१४क/१६०; व्योमतामरसम् — {nam mkha'i pad ma la sogs bzhin/} /{'jig dang mi skyed thal bar 'gyur//} नष्टाजाताः प्रसज्यन्ते व्योमतामरसादिवत् ।। त.स.६७क/६२८; नभस्तामरसम् — {'on te nam mkha'i pad ma sogs/} /{rang gi shes pa'i rgyur gyur phyir/} /{don gyi bya ba byed nus kyang //} ननु चार्थक्रियाशक्ता नभस्तामरसादयः । स्वज्ञानहेतुभावेन त.स.१७क/१९१; नभःपङ्कजम् — {mo gsham gyi bu dang nam mkha'i pad+mo la sogs pa med pa'i bkag pas yod pa'i gnas skabs su gyur pa ma yin gyi} (?) न हि बन्ध्यातनयनभःपङ्कजादिष्वसदवस्थता भवति, प्रतिषेधात् वा.टी.६९ख/२४; नभस्तले कमलम् — {dper na nam mkha'i pad mo bzhin no//} यथा नभस्तले कमलम् वा.टी.६७ख/२२.
nam mkha'i pad+mo
= {nam mkha'i pad+ma/}
nam mkha'i dpal
ना. गगनश्रीः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{nam mkha'i dpal dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन …गगनश्रिया च ग.व्यू.२७६क/३.
nam mkha'i spyod yul
वि. आकाशगतिकः — {'od srung 'di lta ste/} {rnam par grol ba'i ro dang}…{nam mkha'i spyod yul du ngas chos rnams ro gcig par rtogs kyang} सोऽहं काश्यप एकरसधर्मं विदित्वा यदुत विमुक्तिरसं…आकाशगतिकम् स.पु.४८ख/८५.
nam mkha'i phyogs
आकाशदेशः — {rtsig pa mtha' dag dang lhan cig tu snang ba zhes bya ba'i nam mkha'i phyogs du ba dang bral ba mthong ngo //} भित्तिपर्यन्तसमं चालोकसंज्ञकमाकाशदेशं धूमविविक्तं पश्यति न्या.टी.५५ख/१२६.
nam mkha'i blo
ना. गगनबुद्धिः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang} …{nam mkha'i blo dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…गगनबुद्धिना च ग.व्यू.२७६ख/३.
ना. गगननिर्घोषस्वरः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}… {nam mkha'i dbyangs kyi sgra dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…गगननिर्घोषस्वरेण च ग.व्यू.२७६ख/३.
nam mkha'i dbyings
१. आकाशधातुः — {de nas nam mkha'i dbyings 'di thams cad de bzhin gshegs pa thams cad kyi rdo rje'i ngo bor gnas par gyur to//} अथायं सर्वाकाशधातुः सर्वतथागतवज्रमयः संस्थितोऽभूत् गु.स.९१क/२ २. आकाशतलम् म.व्यु.६८८२.
वि. आकाशधातुपर्यवसानम् — {kye rgyal ba'i sras dag byang chub sems dpa'i smon lam 'di ni shin tu rnam par gdon mi za ba ste}…{nam mkha'i dbyings kyi mthar thug pa} सुविनिश्चितमिदं भवन्तो जिनपुत्रा बोधिसत्त्वप्रणिधानं…आकाशधातुपर्यवसानम् द.भू.१६९ख/३.
nam mkha'i dbyings ltar yangs pa
पा. आकाशधातुविपुलः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa' ye shes de lta bu dang ldan zhing dbang bskur ba'i sa thob pa de la byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin dri ma med pa zhes bya ba mngon du 'gyur ro//}…{nam mkha'i dbyings ltar yangs pa zhes bya ba dang} एवंज्ञानानुगतस्य बोधिसत्त्वस्य अभिषेकभूमिसमापन्नस्य विमलो नाम समाधिरामुखीभवति…आकाशधातुविपुलश्च नाम द.भू.२६१ख/५५.
nam mkha'i dbyings thams cad tha mi dad par rnam par dmigs pa'i rin chen rgyal pos brgyan pa'i gtsug phud
ना. सर्वाकाशतलासंभेदविज्ञप्तिमणिराजविभूषितचूडः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang} …{nam mkha'i dbyings thams cad tha mi dad par rnam par dmigs pa'i rin chen rgyal pos brgyan pa'i gtsug phud dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…सर्वाकाशतलासंभेदविज्ञप्तिमणिरत्न(राज)विभूषितचूडेन च ग.व्यू.२७५ख/२.
nam mkha'i dbyings su snang ba
पा. गगनतलावभासः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {ting nge 'dzin sna tshogs kyis 'jug pa 'di lta ste/} {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin chos kyi dbyings kun nas brgyan pa dang}…{byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin nam mkha'i dbyings su snang ba dang} नानासमाध्यवतारैः । यदुत समन्तधर्मधातुव्यूहेन बोधिसत्त्वसमाधिना अवतरन्ति…गगनतलावभासेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०४ख/२८.
nam mkha'i mig
ना. गगननेत्रः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{nam mkha'i mig dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…गगननेत्रेण च ग.व्यू.२७५ख/२.
nam mkha'i me
गगनाग्निः — {rnal 'byor can gyis brtson byas na/} /{nyi ma zla ba'i dbyibs 'dra dang /} /{'og dang pad mo lta bu dang /} /{ri mo nam mkha'i me 'dra mthong //} सोमभास्करसंस्थानं पद्मपातालसदृशम् । गगनाग्निचित्रसदृशं योगी युञ्जन् प्रपश्यति ।। ल.अ.९४क/४१.
nam mkha'i me tog
आकाशकुसुमम् — {de lta yin dang nam mkha'i me tog bzhin du tshad ma nyid du yang mi 'gyur ro//} ततश्चाकाशकुसुमवदेव प्रामाण्यमपि न स्यात् त.प.१७४ख/८०७; आकाशपुष्पम् — {nam mkha'i me tog mo gsham bur/} /{gang tshe 'dus byas mthong ba na//} बंध्यासुताकाशपुष्पं यदा पश्यन्ति संस्कृतम् । ल.अ.८९क/३६; खपुष्पम्— {de'i tshe gnyen po la ltos pa dang bral bas nam mkha'i me tog gi phreng ba ltar stong pa nyid kyang yod pa ma yin no zhes nges par bya'o//} तदा प्रतिपक्षनिरपेक्षत्वाच्छून्यतापि खपुष्पमालावन्नास्तीत्यवसीयताम् प्र.प.८३क/१०७; {de'i tshe rgyu med pa yod par ga la 'gyur te/} {nam mkha'i me tog gi dri zhim po bzhin no//} तदिदानीं कुत एव निर्हेतुकं भविष्यति खपुष्पसौगन्ध्यवत् प्र.प.८०क/१०२; {dngos po dngos gzhan mtshungs pa yin/} /{nam mkha'i me tog khyad par med//} भावो भावान्तरात्तुल्यः खपुष्पान्न विशिष्यते । त.स.६२ख/५९३; व्योमकुसुमम् — {med pa nam mkha'i me tog la sogs pa'am/} {bye ma rnams la til mar ni gang du yang bya bar nus pa ma yin te} न ह्यसन्तो व्योमकुसुमादयः क्वचिदपि शक्यन्ते कर्तुम्, सिकतासु वा तैलम् त.प.२२१क/९१३; {nam mkha'i me tog 'phreng ba bzhin/} /{dag pa rnam kun nyid du med//} खपुष्पमालेव सती सर्वथा नैव जायते ।। अ.क.१५०क/१४.१३०.
nam mkha'i me tog 'dra
खपुष्पसन्निभम् — {ma skyes pa dang ma 'gags pa/} /{ji ltar nam mkha'i me tog 'dra//} अजातमनिरुद्धं च कथं खपुष्पसन्निभम् । ल.अ.६५क/१२; द्र. {nam mkha'i me tog bzhin/}
nam mkha'i me tog bzhin
खपुष्पवत् — {med phyir nam mkha'i me tog bzhin//} अभावत्वात् खपुष्पवत् प्र.सि. २९क/६८; वियत्पुष्पवत् — {dngos po dang bral ba'i phyir nam mkha'i me tog bzhin no//} विगतभावत्वात् वियत्पुष्पवत् त.प.१०क/४६५.
nam mkha'i mdzod
= {nam mkha' mdzod/}
nam mkha'i mdzod ye shes bsgribs pa med pa'i snying po
ना. गगनकोशानावरणज्ञानगर्भः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rdo rje'i snying po dang} …{byang chub sems dpa' sems dpa' chen po nam mkha'i mdzod ye shes bsgribs pa med pa'i snying po dang} वज्रगर्भेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…गगनकोशानावरणज्ञानगर्भेण च द.भू.१६७ख/१.
nam mkha'i zad par
आकाशकृत्स्नम् — {gtsug tor gyi nam mkha'i dkyil 'khor la nam mkha'i zad par rdzas dang bral ba bsgom par bya} उष्णीषे आकाशमण्डले आकाशकृत्स्नं द्रव्यरहितं भावयेत् वि.प्र.७७ख/४.१५७.
nam mkha'i gzings
ना. आकाशप्लवा, किन्नरकन्या — {mi'am ci'i bu mo brgya phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {mi'am ci'i bu mo yid ces bya ba dang}…{nam mkha'i gzings zhes bya ba dang} अनेकानि च किन्नरकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा—मनसा नाम किन्नरकन्या…आकाशप्लवा नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०२ख/२६०.
nam mkha'i yi ge
पा. आकाशाक्षरम् — {nam mkha'i yi ge rnams thams cad kyi grogs po ste thams cad kyi yi ge rnams nam mkha'i grogs po'o//} आकाशाक्षराणि सर्वेषां मित्राणि, सर्वेषामक्षराणि आकाशस्य मित्राणीति वि. प्र.८०ख/४.१६८.
nam mkha'i ye shes don gyi sgron ma
ना. आकाशज्ञानार्थप्रदीपः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa nam mkha'i ye shes don gyi sgron ma zhes bya ba bsnyen bkur to//} तस्यानन्तरमाकाशज्ञानार्थप्रदीपो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.२५०ख/३३१.
nam mkha'i rang bzhin
आकाशस्वभावः — {nam mkha'i rang bzhin ni sems can rnams sgyu ma lta bu'o//} सत्त्वानाकाशस्वभावान् मायोपमान् ख.टी.१६२क/२४४.
nam mkha'i lus
आकाशकायः — {de lus kyi rnam par rtog pa dang 'du shes thams cad dang rnam par bral ba ste/} {lus mnyam pa nyid thob pas/} {sems can gyi lus rab tu shes so//}…{nam mkha'i lus kyang rab tu shes so//} स सर्वकायविकल्पा(विकल्पसंज्ञा)पगतः कायसमताप्राप्तः …स सत्त्वकायं च प्रजानाति…आकाशकायं च प्रजानाति द.भू.२४४क/४५.
nam mkha'i ut+pal
गगनेन्दीवरम् — {nam mkha'i ut+pal sogs rnams kyi/} /{grub pa gang na'ang yod min na//} गगनेन्दीवरादीनां निष्पत्तिर्न हि काचन ।। त.स.४२ख/४३२; व्योमोत्पलम् — {sogs pa smos pas ni nam mkha'i ut+pal la sogs pa yongs su gzung ngo //} आदिशब्देन व्योमोत्पलादयः परिगृह्यन्ते वा.टी.७०क/२५.
nam mkhar gnas
= {nam mkhar gnas pa/}
nam mkhar gnas pa
वि. गगनस्थः — {sangs rgyas nam mkhar gnas pa rnams}…{rang gi lus la bcug ste} गगनस्थान्…बुद्धान्…स्वकाये प्रवेश्य वि.प्र.४९क/४.५१.
nam mkhar byed pa
आकाशीकरणम् — {nam mkha'i 'du shes rnam par 'gyur na gnyis kho na la ste/} {gang gis na nam mkha'i mdzod du 'gyur ba bsams pa'i don 'byor ba dang ji ltar 'dod pa bzhin du 'gro ba'i phyir dang nam mkhar byed pa'i phyir} आकाशसंज्ञाव्यावृत्तौ द्वयोरेव चिन्तितार्थसमृद्धो च येन गगनगर्भो भवति…यथेष्टगमनादाकाशीकरणाच्च सू.व्या.१५७ख/४४; द्र. {nam mkha' byed pa/}
nam mkhar bzhugs pa
वि. गगनस्थः — {nam mkhar bzhugs pa'i sangs rgyas kun/} /{sku gzugs snying gar rab tu gzhug//} गगनस्थान् सर्वबुद्धान् प्रतिमाहृदि वेषयेत् । हे.त.१३ख/४२.
= {nam gung} अर्धरात्रम् — {gnas gtsang ma'i ris kyi lha rnams kyis nam gyi gung gi dus la bab pa dang} …{ces bskul te} शुद्धावासकायिका देवता अर्धरात्रकालसमये संचोदयन्ति स्म रा.प.२४४क/१४२; {nam gyi gung la bab pa'i dus kyi tshe} अर्धरात्रकालसमये रा.प.२४९क/१४९; निशीथः — {dri med zla ba nam gyi gung gsal ltar/} /{shin tu rnam dag 'gro ba kun la gsal//} चन्द्र इवामल भाति निशीथे भासति सर्वजगेषु विशुद्धः । रा.प.२२८ख/१२१; चतुर्थप्रहरः म.व्यु.८२४३ (११४ख).
nam gyi cha stod
पूर्वरात्रम् — {brtson 'grus gang gis nam gyi cha stod dang nam gyi cha smad la brtson par byed cing} येन वीर्येण पूर्वरात्रापररात्रं घटते ल.अ.१५०ख/९६; {nam gyi cha stod dang nam gyi cha smad la mi nyal bar sbyor ba'i rjes su brtson pa nyid} पूर्वरात्रापररात्रं जागरिकानुयुक्तता श्रा.भू.६क/११.
nam gyi cha stod dang nam gyi cha smad
पूर्वापररात्रम् — {dge slong rnams nam gyi cha stod dang nam gyi cha smad la mi nyal bar sbyor ba la brtson zhing gnas pa} भिक्षवः पूर्वापररात्रं जागरिकायोगमनुयुक्ता विहरन्ति वि.व.१४९ख/१.३८; पूर्वरात्रापररात्रम् — {nam gyi cha stod dang nam gyi cha smad la mi nyal bar sbyor ba'i rjes su brtson pa nyid} पूर्वरात्रापररात्रं जागरिकानुयुक्तता श्रा.भू.६क/११.
nam gyi cha smad
अपररात्रम् — {brtson 'grus gang gis nam gyi cha stod dang nam gyi cha smad la brtson par byed cing} येन वीर्येण पूर्वरात्रापररात्रं घटते ल.अ.१५०ख/९६; {nam gyi cha stod dang nam gyi cha smad la mi nyal bar sbyor ba'i rjes su brtson pa nyid} पूर्वरात्रापररात्रं जागरिकानुयुक्तता श्रा.भू.६क/११.
• सं. रेवती, नक्षत्रभेदः — {rgyu skar ni tha skar dang bra nye dang}…{nam gru ste nyi shu rtsa bdun no//} नक्षत्राणि अश्विनी भरणी…रेवतीति सप्तविंशतिः वि.प्र.१७९ख/१.३६; {nam gru las skye dpal dang ldan/} /{'thab la dga' zhing 'jigs pa med//} रेवत्या जायते श्रीमान् युद्धशौण्डो विशारदः ।। म.मू.१९४क/२०५; • ना. १. रेवतः, भिक्षुः — {tshe dang ldan pa kun shes kauN+Din+ya dang}…{tshe dang ldan pa nam gru dang}… {tshe dang ldan pa kun dga' bo dang /} {de dag la sogs pa dge slong khri nyis stong dang thabs cig tu} आयुष्मता च ज्ञानकौण्डिन्येन…आयुष्मता च रेवतेन…आयुष्मता चानन्देन । एवंप्रमुखैर्द्वादशभिर्भिक्षुसहस्रैः सार्धम् ल.वि.२क/१; सु.व्यू.१९५ख/२५४ २. रैवतः, ब्रह्मर्षिः — {de nas bram ze'i drang srong nam gru'i gnas su song ba dang} ततो रैवतस्य ब्रह्मर्षेराश्रममगमत् ल.वि.११७क/१७४.
nam gru ma
ना. रेवती १. यक्षिणी — {gar byed}…{nam gru ma} …/{brgyad po 'di dag gnod sbyin mo//} नटी…रेवती…इत्येता अष्ट यक्षिण्यः म.मू.२८२ख/४४० २. बलदेवपत्नी ङ.को.२७/रा.को.४.१७८; द्र. {nam gru'i bdag po/}
= {mtshan phyed} अर्धरात्रम् — {nyi ma gung ngam nam phyed na/} /{'di ni rnam pa kun du shis//} मध्याह्नेऽर्धरात्रे वा इदं शस्यति सर्वथा । गु.स.१२६क/७७; अर्धरात्रसमयः — {de na lha rnams kyis lteng rgyas kyi sde dpon gyi grong na dga' byed ces bya ba'i grong mi zhig yod pa'i bu mo legs skyes ma la nam phyed tsam na smras pa} तत्र देवताभिरुरुबिल्वासेनापतिग्रामके नन्दिकग्रामिकदुहितुः सुजाताया आरोचितमभूदर्धरात्रसमये ल.वि.१३१ख/१९५; मध्यमो यामः — {de bzhin gshegs pa ni do nub nam phyed na phung po lhag ma med pa'i mya ngan las 'das pa'i dbyings su yongs su mya ngan las 'da' bar 'gyur gyis} अद्य तथागतस्य रात्र्या मध्यमे यामे निरुपधिशेषे निर्वाणधातौ परिनिर्वाणं भविष्यति अ.श.१११क/१०१; निशीथः मि.को.१३३क ।
कदा — {de ltar sdug bsngal mes gdungs la/}…/{zhi byed par bdag nam zhig 'gyur//} दुःखाग्नितप्तानां शान्तिं कुर्यामहं कदा । बो.अ.३७क/९.१६७; {'di la ji ltar nam zhig ga la bde//} सुखमत्र कुतः कथं कदा वा जा.मा.९७ख/११२; {dur khrod song nas gzhan dag gi/} /{rus gong dag dang bdag gi lus/} /{'jig pa'i chos can dag tu ni/} /{nam zhig mgo snyoms byed par 'gyur//} कायभूमिं निजां गत्वा कङ्कालैरपरैः सह । स्वकायं तुलयिष्यामि कदा शतनधर्मिणम् ।। बो.अ.२४ख/८.३०; कदापि — {de yang ma mthong ba na nam zhig byung bar gyur to zhes 'dod pa gang yin pa de ni} स चादृष्टः सन् कदाप्यासीदितीष्यते यत्तद् त.प.१३२ख/७१५; कदाचित् — {nam zhig blta ba la 'ongs shing //} कदाचिद्दर्शनायातम् अ.क.२७३क/३४.१४; {de nas nam zhig sa skyong ni/} /{rmi lam mthong nas dogs gyur pas//} कदाचिदथ भूपालः स्वप्नदर्शनशङ्कितः । अ.क.१०१ख/६४. १६३; {de nas nam zhig mal stan mthar/}…/{sbrul ni nag po mthong bar gyur//} कदाचिदथ शय्यान्ते कालव्यालं व्यलोकयत् । अ.क.८६क/६३.३९; यदा — {sems ni nam zhig gyur pa na/}…/{de yi tshe na ther zug gnas//} परावृत्तं यदा चित्तं तदा तिष्ठति शाश्वतम् । ल.अ.१५९ख/१०८; {skyed tshal mchog tu dar ma de/} /{nam zhig shing rtas 'gro ba na//} स कदाचिद्वरोद्याने स्यन्दनेन युवा व्रजन् । अ.क.३५२क/४७.७; *यत्र — {nam zhig grags pa'i me tog ldan/} /{bsod nams dri bzang rab tu rgyas//} यशःकुसुमिते यत्र पुण्यसौरभनिर्भरे । अ.क.१९ख/३.४.
= {zhogs pa} उषः, कल्यम् — प्रत्यूषोऽहर्मुखं कल्यमुषः प्रत्युषसी अपि ।। अ.को.१.४.२; ओषत्यन्धकारमिति उषः । प्रत्युषश्च । उष प्लुष दाहे अ.वि.१.४.२; प्रत्युषः मि.को.१३३क; द्र. {de nas byang chub sems dpas nang par nam langs nas dus bzhin du langs nas bltas na} अथ बोधिसत्त्वः प्रभातायां रजन्यां यथोचितं प्रतिविबुद्धः पश्यति स्म जा.मा.२२ख/२५.
nam sros
द्र.— {nam sros su nye ba'i mtshams kyi dus ni khad kyis sngo zhing} नातिश्यामीभूतसंध्याङ्गरागासु जा.मा.८५ख/९८; {de rgyal po'i khab kyi grong khyer du song nas nam sros te/} {smag la bab pa na khyim 'bigs shing 'dug go//} स राजगृहं नगरं गत्वा रात्रौ सम्प्राप्तायां भग्ने चक्षुष्पथे सन्धिमारब्धश्छेत्तुम् अ.श.२७६ख/२५३.
nar
१. = {nar ba/} 2. = {na ru} (: {rtag pa kho nar gnas pa'i phyir//} सर्वदैव व्यवस्थितेः त.स.९७क/८६२; {sems nang kho nar 'jog par byed} अध्यात्ममेव चित्तं स्थापयति श्रा.भू.७५ख/१९५) ३. = {nar mo} (: {shing mngar thang bskol sen d+he ba ldan zhing /} /{dug nyung drod nar po son phye mar bsre//} यष्टीकषायः लवणाग्रयुक्तः कलिङ्गकृष्णाफलकल्कमिश्रः । यो.श.६ख/२०६) ४. = {nar ma/}
nar nar
= {nar nar po/}
nar nar po
पा. पेशी, तृतीया गर्भावस्था— {dang por nur nur po yin no/} /{nur nur po las mer mer skyes/} /{mer mer po las nar nar skyes/} /{nar nar po las mkhrang 'gyur skye//} कललं प्रथमं भवति कललाज्जायतेऽर्बुदः । अर्बुदाज्जायते पेशी पेशीतो जायते घनः ।। अभि.भा.१२३क/४३३.
nar nA si ka
नरनासिका — {bla mas shes rab kyi nar nA si ka gzhib par bya'o//} गुरुः प्रज्ञाया नरनासिकां चूषयेत् वि.प्र.१५९क/३.१२०.
nar ba
वि. अवलम्बितम् — {grwa glang po che'i sna ltar nar ba ma yin par ro//} नांशेन शुण्डावलम्बितम् वि.सू.४९क/६२; द्र. {gzhan gyis pham du dogs pa'i bdud dag kyang /} /{da ni nges par shugs kyang nar zhes 'byin//} पराजयाशङ्कितजातसंभ्रमो ध्रुवं विनिश्वासपरोऽद्य मन्मथः ।। जा.मा.६ख/६.
nar ma
वि. निजः, स्वाभाविकः — {ya mtshan gyi chos nar ma rnam pa sna tshogs phun sum tshogs pa} विविधनिजाश्चर्यधर्मसम्पत् अभि.भा.५८क/१०९८; {nar ma rang bzhin gyis 'byung ba} निजाः स्वाभाविकाः अभि.स्फु.२७४क/१०९८; नियतः — {phyogs kyi bye brag la blo ma rmongs shing nar ma dang blo bur du 'byung ba'i ltas shes la mtshan ma la mkhas shing} दिग्विभागेष्वसंमूढमतिः परिविदितनियतागन्तुकौत्पातिकनिमित्तः जा.मा.७९ख/९२; द्र.— {'gro ba nyung zad nar ma'i zas sbyor ba/}…/{dge ba byed pa yin zhes skye bos bkur//} कतिपयजनसत्त्रदायकः कुशलकृदित्यभिपूज्यते जनैः । बो.अ.३क/१.३२; *उचितम् — {u tsi taM/} {nar ma'am 'dris pa} म. व्यु.७५८३(१०८क); {a nu tsi taM/} {nar ma ma yin pa'am ma 'dris pa} म.व्यु.७५८४(१०८क).
nar ma dA
ना. नर्मदा, नदी — {dri med chu klung nar ma dA ngogs khri shing g}.{yo zhing rnam par rgyas pa yi/} /{me tog sbrang rtsi dga' ston rgyas pas rab bsgos} ({rab dgas} ){'di dag myos pa bzhin du 'khyam//} एते निर्मलनर्मदापरिसरव्याजृम्भिवल्लीवलत्पुष्पोद्दाममधूत्सवप्रणयिनः क्षीबा इवाघूर्णिताः । अ.क.९६ख/६४.१०९.
nar mo
द्र.— {drod sman nar mo/}
nar rtsa
द्र.— {drod sman nar rtsa/}
nal phrug
१. जारजातः, उपपतिजातसन्तानः — {de lta yin dang khyod nal phrug nyid du 'gyur ro snyam du bsams pa yin no//} ततश्च जारजातत्वमापन्नं भवत इति भावः त.प.२८७ख/१०३७ २. बन्धुलः, असतीसुतः — अथ बान्धकिनेयः स्याद् बन्धुलश्चासतीसुतः । कौलटेयः कौलटेरः अ.को.२.६.२६; स्वकुलपरिणाहाय बन्धून् लाति स्वकीयान् करोतीति बन्धुलः । ला आदाने अ.वि.२.६.२६ ३. पारस्त्रैणेयः, परस्त्रीपुत्रः — पारस्त्रैणेयस्तु परस्त्रियाः अ.को.२.६.२४; परस्त्रियाः पुत्रः पारस्त्रैणेयः अ.वि.२.६.२४.
nal phrug nyid
जारजातत्वम् — {de lta yin dang khyod nal phrug nyid du 'gyur ro snyam du bsams pa yin no//} ततश्च जारजातत्वमापन्नं भवत इति भावः त.प.२८७ख/१०३७.
nal bu
= {nal phrug/}
nal ze
कटच्छुः — {lcags las byas pa'i snod spyad dag las lhung bzed dang}…{nal ze dang}…{phor bu dag bgo bar bya ba nyid do//} पात्र…कटच्छु…सरकानामयोभाण्डेभ्यो भाजयितव्यता वि.सू.७२ख/८९; कटच्छुकः — {sman gyi nal ze} भैषज्यकटच्छुकम् वि.सू.७६ख/९३; कफलिका मि.को.३८ख ।
nal sham
= {na le sham/}
nas
• सं. १. यवः [1] शस्यविशेषः — {nas kyi myu gu la sogs pa} यवादिप्रसवानाम् प्र.अ.४३क/४९; {de bzhin du grangs ji lta bas so ba la sogs pa 'bru'i tshogs rnams te/}…{gsum pa ni mau Tha dang tri pu Ta dang yungs nag dang nas dang mon sran no//} एवं यथासंख्यं धान्यादिशस्यसमूहम्…तृतीयम्—मौठम्, त्रिपुटः, कृष्णसर्षपाः, यवाः, माषाः वि.प्र.१४९ख/३.९६ [2] मानभेदः — {yungs 'bru bdun la ni nas gcig go//} सप्तसर्षपाद्यवः ल.वि.७७क/१०४ २. यावकः — स्याद् यावकस्तु कुल्माषः अ.को.२.९.१८; यूयते पाकसमयेऽल्पाम्भसा युज्यत इति यावकः । युञ् बन्धने अ.वि.२.९.१८; कुल्माषः — {nas kyi dar thug} कुल्माषपिण्डिका वि.व.१६६ख/१.५५; • प्रत्य. १. विभक्तिप्रत्ययः ( {'byung khungs}) — {'jig rten 'di nas 'jig rten pha rol du skye ba} अस्माल्लोकात् परलोक उपपत्तिः अभि.स्फु.२८९क/११३४; {yul gzhan nas 'ongs pa} अन्यदेशादागमनम् त.प.३०४ख/३२२; {de'i kha nas ni pad ma'i dri 'byung la} तस्य मुखात्पद्मगन्धो वाति अ.श.६४क/५६; {sems can thams cad 'khor ba'i btson ra nas gdon to//} सर्वसत्त्वान् संसारचारकान्निष्क्रामयेयम् शि.स.१८७ख/१८६; {mtsho nas byung nas} ह्रदादभ्युद्गत्य वि.व.२०५ख/१.७९; {ting nge 'dzin de dag gis zhing nas zhing du 'dong ngo //} तैः समाधिभिः क्षेत्रात्क्षेत्रं संक्रामन्ति ल.अ.८४क/३१; {shing gi rtse mo nas ltung ba} वृक्षादिमूर्धभ्यः…पातः अभि.स्फु.१६७क/९०८; {kye slob dpon yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi nang nas bdag la gang bslab} आसां भो उपाध्याय चतुष्षष्टिलिपीनां कतमां त्वं शिष्यापयिष्यसि ल.वि.६६ख/८८; {lha'i drang srong nang nas gcig} देवर्षीणामन्यतमः जा.मा.१७४क/२०१ २. क्त्वा–प्रत्ययत्वेन प्रयोगः : ( {mthong nas} दृष्ट्वा) — {mdun du klu yi bu mo dag/} /{mthong nas 'di dag ci zhes dris//} किमेतदिति पप्रच्छ दृष्ट्वाऽग्रे नागकन्यकाम् ।। अ.क.३५४क/४७.३२; {phyogs bzhir skyabs med mthong nas ni/} /{de nas kun du yi mug 'gyur//} त्राणशून्या दिशो दृष्ट्वा पुनः संमोहमागतः । बो.अ.५ख/२.४७; ( {rig nas} विदित्वा) — {pha de bde bar 'dug par rig nas su/} /{byis pa de dag lhags nas 'di skad smra//} सुखस्थितं तं पितरं विदित्वा उपगम्य ते दारक एवमाहुः । स.पु.३५ख/६१; ( {dran nas} स्मृत्वा)— {sras ni dran nas 'dod dang bcas par gyur//} स्मृत्वा सुतं सोत्सुकतामवाप अ.क.१९२क/२२.२; ( {brtsigs nas} कारयित्वा)— {sku gdung gi mchod rten brtsigs nas blon po'i tshogs dang bcas pas til mar gyis bskus te} शरीरस्तूपं कारयित्वा अमात्यगणसहायेन तैलाभिषेको दत्तः अ.श.२४३ख/२२३ ३. ल्यप्–प्रत्ययत्वेन प्रयोगः : ( {phyag 'tshal nas} नमस्कृत्य) — {phyag 'tshal nas zhes bya ba ni bya ba gzhan la ltos pa yin pa'i phyir ci zhig bya zhes dris so//} किं करिष्यतीति प्रश्नः । नमस्कृत्येति क्त्वाविधेः क्रियान्तरापेक्षत्वात् अभि.स्फु.६क/१०; ( {bsams nas} संचिन्त्य) — {de ltar yun ring bsams nas ni//} इति संचिन्त्य सुचिरम् अ.क.४९ख/५.३१; ( {dbang byas nas} अधिकृत्य) — {dpe 'di nyid dbang byas nas ni/} /{de skad bshad min} नोदाहरणमेवैकमधिकृत्येदमुच्यते । प्र.वा.१४४क/४.१२१; ( {thob nas} प्राप्य) — {khyod nyid thob nas da lta ni/} /{skye dgu rgyal po bzang ldan gyur//} राजन्वत्यः प्रजा जाता भवन्तं प्राप्य साम्प्रतम् । का.आ.३३४ख/३.६; ( {brtags nas} निरूप्य) — {dang por 'byor pa brtags nas ni/} /{brtsam mam yang na mi brtsam bya//} पूर्वं निरूप्य सामग्रीमारभेन्नारभेत वा । बो.अ.२२क/७.४७; ( {gtad nas} उपनिबध्य) — {rkang pa'i mthe bo gcig cig la sems gtad nas rkang pa'i mthe bo myugs par lta ba} एकस्मिन् पादांगुष्ठे मन उपनिबध्य पादांगुष्ठं क्लिद्यमानं पश्यति अभि.स्फु.१६२क/८९६ ४. तसिल्–प्रत्ययत्वेन प्रयोगः : ( {mdun nas} अग्रतः) — {gang gis nag mo bdag mdun nas/} /{skra nas bzung ste drangs gyur pa//} निगृह्य केशेष्वाकृष्टा कृष्णा येनाग्रतो मम । का.आ.३३१ख/२.२७९; ( {dang po nas} आदितः) — {gal te dang po nas de'i rtsom pa zhig med na} यदि तस्यादितस्तत्प्रारम्भो नासीत् अभि.स्फु.१५८क/८८६; तिसल्-प्रत्ययत्वेन प्रयोगः :( {gang nas} कुतः) — {tshe dang ldan pa dag khyed gang nas da 'dir 'ongs} कुतो यूयमायुष्मन्तः एतर्ह्यागच्छथ वि.व.२४१क/२.१४२; ( {de nas} ततः) — {de nas rgyal po zas gtsang mas ser skya'i gnas kyi grong khyer chen por dril gyi sgra bsgrags te} ततो राजा शुद्धोदनः कपिलवस्तुनि महानगरवरे घण्टाघोषणां कारयति स्म ल.वि.७४ख/१०१; ( {'di nas} इतः) — {nags khung stug po'i 'jigs pa mang po 'di nas} बहुप्रतिभयाद्गहनादितः जा.मा.१४४क/१६७; • अव्य. आ — {skyes nas dag pa'i dngos gyur pa/} /{khyod la sdig pa yod ma yin//} आजन्मशुद्धभावस्य न पापं विद्यते तव ।। अ.क.१९७ख/८३.२०; द्र.— {de byis pa nas rgan pa la bsnyen bkur byed par dga' ba} स बाल्यात्प्रभृत्येव वृद्धोपासनरतिः जा.मा.७क/७; {nub par gyur pa nas shar ba'i bar} अस्तमना उदयं यावत् वि.प्र.२७४ख/२.१०१; {sdug bsngal gdags pa nas lam gdags pa'i bar} दुःखप्रज्ञप्तिर्यावन्मार्गप्रज्ञप्तिः अभि.भा.२३७ख/७९९.
कुल्माषपिण्डिका — {kun dga' bo ko sa la'i rgyal po gsal rgyal gyi nas kyi dar thug lan tshwas ma btab pa la brtsams te las kyi rgyu ba khyod nyan par 'dod dam} इच्छसि त्वमानन्द राज्ञः प्रसेनजित्को(कौ)सलस्यालवणिकां कुल्माषपिण्डिकामारभ्य कर्मप्लोतिं श्रोतुम् वि.व.१६६ख/१.५५.
nas kyi bag zan
चिक्कसपिण्डिका — {mchi ma 'dzag na nas kyi bag zan gyis bcad do//} * > चिक्कसपिण्डिकया क्षिप्रधरणे प्रविधानम् वि.सू.६क/६.
nas kyi srus
तोक्मः — {tok+ma nas kyi srus/} {pa lA laM/} {sog ma/} {ka NaH NA'ang /} {gzeg ma ste nas sogs kyi dum grug la'ang 'jug} मि.को.३६क ।
nas skyes
= {nas rtse skyes} यवजः, यवक्षारः मि.को.६१क ।
nas gra ma
शूकः, ओ कम् — {'gyur byed do//} {'di lta ste/} {til gyi dang rgya skyegs kyi shing gi sa tshur gyi dang nas kyi dang nas gra ma'i dang bA sha ka'i dang thal ba'i 'gyur byed do//} क्षारः । तद्यथा तिलपलाशस्वर्जि(सर्जि)कायवशूकवासकानाम् । क्षारक्षारश्च वि.सू.७६क/९३.
नागरक्षः — {'jam dpal nA ga rak+Sha} नागरक्षः लो.को.१३३१.
nA da
नादः — {nA da ni gzhom du med pa'o//} नादोऽनाहतः वि.प्र.५२ख/४.७४; {cha ste nyi ma dang thig le ste zla ba dang nA da ste sgra gcan dang dus te dus me dang} कला सूर्यः, बिन्दुश्चन्द्रः, नादो राहुः, कालः कालाग्निः वि.प्र.२६९क/२.८७.
nA da ldan
वि. नादी — {nA da ldan bdag rang gi blo/} /{myos min 'dod pa 'ga' yang med//} नादिनोऽमदना धी स्वा न मे काचन कामिता । का.आ.३३७ख/३.७५.
nA da'i rang bzhin can
वि. नादरूपिणी — {srid gsum skyed par mdzad ma stong pa nyid rnam pa thams cad pa nA da'i rang bzhin can} त्रिभुवनजननी शून्यता सर्वाकारा नादरूपिणी वि.प्र.१२७ख/३.५६.
nA rang ga
नारङ्गम्— {skye ba gzhan du mchod rten la/} /{nA rang ga yi 'phreng bas mchod//} जन्मान्तरे चकारार्चां स्तूपे नारङ्गमालया । अ.क.२५८ख/९३.१०८.
nA ri ke la
नारिकेलः — {de bzhin du skyogs rnams ni shar du nya phyis kyi snod}…{lho dang bden bral du nA ri ke la'i skyogs dang} तथा करोटकानि पूर्वे शुक्तिपुटिका…दक्षिणे र्नैऋत्ये नारिकेलकरोटकम् वि.प्र.१६२ख/३. १२६; नालिकेरः — नालिकेरस्तु लाङ्गली अ.को.२.४. १६८; नाल्या कमुदकमीरयतीति नालिकेरः । ईर क्षेपे अ.वि.२.४.१६८.
• अव्य. १. हि — {khyod kyi ming ni 'di zhes bya} तव हीदं नामधेयम् अ.सा.३३९ख/१९१; {ni'i sgra ni gang gi phyir gyi don te} हिशब्दो यस्मादर्थे त.प.१८१क/८२४; {ni'i sgra rgyu'i don te} हिशब्दो हेतौ त.प.१४१क/७३३ २. तु — {ni zhes bya ba'i sgra ni dmigs kyis bstsal ba'i don ston par byed do//} तुशब्दोऽपवादार्थं द्योतयति अभि.स्फु.२९९क/११५८; {'dir ni sdug bsngal rgyur gyur pa/} /{bden par rtog pa bzlog bya yin//} सत्यतः कल्पना त्वत्र दुःखहेतुर्निवार्यते ।। बो.अ.३१ख/९.२६; {dngos su ni brjod par bya ba'i rang gi ngo bo rtogs pa nyid de'i dgos pa'o//} परमार्थतस्तु अभिधेयस्वरूपव्युत्पत्तिरेव तत्प्रयोजनम् बो.प.४३ख/२; {ni zhes bya ba'i sgra ni ji srid du ma spangs pa zhes bya ba khyad par du bya ba'i phyir ro//} यावदप्रहीण इति विशेषणार्थस्तुशब्दः अभि.भा.२३५ख/७९३ ३. च — {ni zhes bya ba ni bsdu ba'i don yin no//} समुच्चयेऽयं चकारः अभि.स्फु.८८क/७५९; {ni zhes pa'i sgra ni rgyu'i don te} चकारो हेत्वर्थः न्या.टी.५९ख/१४४; {dran pa ni dran pa kho na yin no//} स्मृतिश्च स्मृतिरेव अभि.भा.३८ख/१०१८ ४. अपि— {de ni de yis drangs pa na/} /{lam log par ni ltung bar 'gyur//} स तया कृष्यमाणश्च कुवर्त्मन्यपि सम्पतेत् । त.स.८६ख/७९१ ५. किल — {'di ni 'jig rten la che dang /} /{bdag dman yon tan med par grag//} अयं किल महांल्लोके नीचोऽहं किल निर्गुणः ।। बो.अ.२९क/८.१४२; • द्र.— {'du byed thams cad ni mi rtag pa'o//} सर्वसंस्कारा अनित्याः वि.व.१५१ख/१.४०; {'byung ba chen po ni lnga yin no//} पञ्चमहाभूतानि प्र.अ.४७ख/५४; {lung bstan pa ni rnam bzhi ste//} चतुर्विधं व्याकरणम् ल.अ.१०१ख/४८; {dran pa ni dmigs pa mi brjed pa'o//} स्मृतिरालम्बनासंप्रमोषः अभि.भा.६४ख/१८७; {'di dag ni rtsa bcu'o//} एता दश नाड्यः वि.प्र.२४४ख/२.५७; {'dis ni 'dus pa la sogs pa/} /{dran pa nyams sogs bshad pa yin//} एतेन सन्निपातादेः स्मृतिभ्रंशादयो गताः । प्र.वा. ११०ख/१.७८; {'gyod pa las ni rab tu bsams//} पश्चात्तापादचिन्तयत् अ.क.१९७क/८३.१४; {dran pa ni shed bu la sogs pa'i gzhung rnams so//} स्मृतयो मन्वादयः वि.प्र.२७२क/२.९६; {de'i kha nas ni pad ma'i dri 'byung la} तस्य मुखात्पद्मगन्धो वाति अ.श.६४क/५६; {khyod kyi gdong ni chu skyes bzhin//} अम्भोजमिव ते वक्त्रम् का.आ.३२३क/२.२८; {khyod ni gser gyi ri ltar dri mi mnga'//} काञ्चनाचल इवासि निर्मलः रा.प.२३०क/१२३.
ni ku
पूगः, गुवाकः श.को.७४०; द्र. {pU ga/}
ni gu
= {bu mo chung ba} कन्यका छो.को.४६६/रा.को.२.२१.
ni mi
ना. निमिः, नृपः — {sa skyong ni mi'i skye ba la/} /{mi thi lar sngon dka' thub sbyin/} /{mchod sbyin gyis ni bsod nams thob/} /{byang chub de ni thob ma gyur//} मिथिलायां पुरा पुण्यं निमिभूपालजन्मनि । प्राप्तं दानतपोयज्ञैर्बोधिर्नाधिगता तु सा ।। अ.क.१६०क/१७.३८.
ni tsu la
निचुलः, स्थलवेतसः — {ni tsu la ni gsar pas} ({pa'i} ){gnas 'di las ni khyod langs} स्थानादस्मात्सरसनिचुलादुत्पत मे.दू.३४२ख/१.१२; {dgon pa'i nags tshal chen po shing sA la dang}…{ni tsu la mang po dang} साल…निचुलक्षुपबहुले…महत्यरण्यवनप्रदेशे जा.मा.१४९ख/१७४.
ni ra ny+dza ni
= {ni ny+dzan/}
ni raM shu
निरंशुकम्, अस्थ्याभरणम् — {ma da na chang ba la sha/}…/{rus pa'i rgyan ni ni raM shu//} मदनं मद्यं बलं मांसं …अस्थ्याभरणं निरंशुकम् ।। हे.त.१९क/६०; {shel gyis rengs pa'i bzlas pa nyid/}…/{ni raM shus ni sdang ba la//} स्फटिकेन स्तम्भनं जाप्यं…विद्वेषं निरंशुकैस्तथा ।। हे.त.२९क/९६.
ni rany+dza na
ना. निरञ्जना, नदी — {ni ra na zhes pa yi/} /{klung du zhugs shing chur gnas pa/} /{byang chub sems dpa' dka' thub kyis/} /{rid 'di kun las khyad par 'phags//} सर्वप्रतिविशिष्टोऽसौ बोधिसत्त्वस्तपःकृशः । नद्यां निरा(निरञ्)जनाख्यायां विगाह्य सलिले स्थितः ।। अ.क.२२५क/२५.१२; निरञ्जनी — {chu bo ni ra nya na ni/} /{yang dag sgrol la g}.{yo med yul/} /{byang chub sems la grub ster ba/} /{rdo rje gdan zhes brjod par song //} निरञ्जनीं समुत्तीर्य सरितं व्रज निश्चलम् । सिद्धिदं बोधिसत्त्वानां देशं वज्रासनाभिधम् ।। अ.क.२२६ख/२५.२८.
ni ro d+ha
निरोधः श.को.७४०; = {'gog pa/}
ni Sha Ta
= {ni Sha d+ha}=: ना. निषधः, पर्वतः — {bsil ba'i ri ni lag pa'i rus pa'o//}…{ni Sha Ta ni rkang pa'i rus pa'o//} शीताद्रिः करास्थीनि…निषटः(धः) पादास्थीनि वि.प्र.२३५क/२.३५.
ni Sha d+ha
= {ni ShA da/}
ni ShA da
पा. निषादः, सप्तस्वरान्तर्गतस्वरविशेषः — {glu'i dbyangs Sha D+dza dang ri b+ha dang gAn d+ha ra dang b+hai bA} ({wa} ) {ta dang ni ShA da dang ma d+h+ya ma dang kau} ({kai} ) {shi ka dang glu'i dbyangs mang por sbyar ba la sogs pa dang ldan zhing} षड्जर्षभगान्धारधैवतनिषादमध्यमकैशिकगीतस्वरग्राममूर्छनादियुक्तेन ल.अ.५६ख/१.
nim pa
= {shing nim baH} निम्बः, वृक्षविशेषः — {de bzhin du dbang phyug chen po'i gnas su nyi ma phyed la song ste/} {nim pa'i lo mas mchod cing} मध्याह्ने तथैव महेश्वरायतनं गत्वा निम्बपत्रैरभ्यर्च्य म.मू.२७९ख/४३८; पिचुमन्दः— {dgra mtha' na sbu bu can gyi shing nim pa'i drung na bzhugs so//} वैरंभ्ये विहरति नडेरपिचुमन्दमूले वि.व.१३४क/१.२३; यो.श.४३; अरिष्टः मि.को.८७क; द्र. {nim pa'i shing /}
वि.स्त्री. घनस्तनी — {sa bdag dang /} /{rtse zhing nu rgyas ldan pa des/} /{skal pa bzang zhing mdzes pa thob//} महीभुजा । लेभे सौभाग्यशोभां सा रममाणा घनस्तनी ।। अ.क.१४६क/६८.५५; द्र. {nu rgyas ma/}
nu rgyas ma
वि.स्त्री. घनस्तनी — {mtshan mo sgra med nu rgyas ma/} /{de ni de dang rol pa na/} सा तेन निशि निःशब्दं रममाणा घनस्तनी । अ.क.२६७क/३२.२१; द्र. {nu rgyas ldan pa/} {nu stug/}
nu stug
वि.स्त्री. घनस्तनी — {nu stug khyod gdong lan bu yi/} /{'khri shing bung ba ltar sngo zhing /}…{su ma bcom//} अलिनीलालकलतं कन्न हन्ति घनस्तनि । का.आ.३३८क/३.८९; द्र. {nu rgyas ma/}
nu 'thung
= {nu ma 'thung ba/}
nu ba
द्र.— {nu ma nu ba'i ma ma} क्षीरधात्री म.व्यु.९४७९.
nu bo
= {gcung po} अनुजः, कनिष्ठभ्राता— {de dag de yi pha dag la/} /{gus pas khro bral de dang ni/} /{nu bor bcas la skyed tshal gnyis/}…{byin//} तत्पितुर्गौरवात्तस्मै सानुजाय विमन्यवः ।…उद्यानद्वयं ददुः ।। अ.क.१७८क/२०. २७; कनिष्ठभ्राता म.व्यु.३८८७(६४क); कनीयान् — {de brgyud bu ram shing pa byung /} /{de las yang ni 'phags skyes po/} /{de yi bu ni nu bo la/} /{dga' bas phu bo gnas nas bskrad//} इक्ष्वाकुरन्वये तस्य तस्य चाभूद् विरूढकः । प्रीत्या कनीयसः सूनोर्ज्येष्ठास्तेन विवासिताः ।। अ.क.२३३ख/२६.१४; कनीयान् भ्राता — {de la nu bo drug cig yod pa} तस्य यत्र कनीयांसः षडपरे भ्रातरः जा.मा.९८क/११४; कनिष्ठः — जघन्यजे स्युः कनिष्ठयवीयोऽवरजानुजाः ।। अ.को.२.६.४३; अतिशयेनाल्पः कनिष्ठः अ.वि.२.६.४३; भ्राता — {nu bo de rnams la ni slob dpon dang pha bzhin du rig pa slob cing sbyor} आचार्य इव पितेव तान् भ्रातॄन् विद्यासु विनयन् जा.मा.९८क/११४; भ्रातृकः — {kye ma'o nu bo sdug pa dang ni rgyal po dang //} अहो प्रियभ्रातृक पार्थिवायम् सु.प्र.५६क/१११.
nu bo 'og ma
अनुजो भ्राता — {byang chub sems dpa'i nu bo 'og mas}… {mna' khyad par can bor ba} बोधिसत्त्वस्यानुजो भ्राता…शपथातिशयमिमं चकार जा.मा.१०१ख/११६.
nu bo'i bu
भ्रातृपुत्रः — {de'i nu bo'i bu yul 'khor skyong zhes bya ba gzugs bzang zhing} तस्य भ्रातृपुत्रो राष्ट्रपालो नाम्ना अभिरूपः अ.श.२४७ख/२२७.
nu 'bur
= {nu ma 'bur ba/}
nu ma
१. स्तनः, शरीरावयवविशेषः — {byis pa rnams kyang ji srid du nu ma mthong ba na de nyid 'di yin no zhes sngon mthong ba nyid du mi 'dzin pa} बालोऽपि हि यावद् दृश्यमानं स्तनं ‘स एवायम्’ इति पूर्वदृष्टत्वेन न प्रत्यवमृशति न्या.टी.४१ख/५०; {nu ma mtho} उन्नतस्तनः का.आ.३३३क/२.३३३; {yid 'phrog ma}…{nu ma gser gyi bum pa dang rus sbal ltar rgyas shing rlo ba dang mkhrang zhing mkhregs pas shin tu legs par zlum pa ldem pa} मनोहरां…काञ्चनकलशकूर्मपीनोन्नतकठिनसंहतसुजातवृत्तप्रगल(प्रगल्भ)मानस्तनीम् वि.व.२०९क/१.८३; {shes rab kyi nu ma la thabs kyis reg par bya} प्रज्ञाया स्तनस्पर्शनमुपायः करोति वि.प्र.१५९क/३. १२०; कुचः — {nu ma dag ni mi dben zhing /} /{rkang pa'i chu skyes dmar ba dang //} कुचयोरविवेकेन रागेण चरणाब्जयोः । अ.क.२२ख/३.३७; पयोधरः — {bud med kyi sgyu rnam pa sum cu rtsa gnyis nye bar bstan to//}…{kha cig ni nu ma mkhrang zhing 'bur ba ston pa dang} द्वात्रिंशदाकारां स्त्रीमायामुपदर्शयन्ति स्म… काचिदुन्नतान् कठिनान् पयोधरान् दर्शयन्ति स्म ल.वि.१५६ख/२३३; {sa gzhi ri yi nu ma g}.{yo ba can/} /{'dod chags langs pa bzhin du rab tu g}.{yos//} प्रकम्पितशैलेन्द्रपयोधरा धरा मदादिवाभूदभिवृद्धवेपथुः । जा.मा.५८ख/६८ २. पदांशः — {gzhon nu ma} कुमारी हे.त.४ख/१०; {gzhon nu ma len} कुमारिलः त.प.६२ख/५७७.
nu ma'i bar
स्तनान्तरम् — {lha mo snang ba'i nu ma'i bar du zla ba dang sna tshogs rdo rje'i lte bar zla ba la hU+oM yig sngon po} भादेव्याश्च स्तनान्तरचन्द्रविश्ववज्रवरटकचन्द्रे नीलहूँकारम् ख.टी.१६३ख/२४५.
nu ma nyed pa
वि. स्तनमर्दी— {skye gnas las skyes skye gnas chags/} /{nu ma 'thungs pa nu ma nyed//} योनिजयोनिसंसक्ता स्तनपस्तनमर्दिनः । अ.क.१०७क/१०.७८.
nu ma stug po
= {nu stug/}
nu ma mtho ba
वि. उन्नतस्तनम् — {rked pa phra zhing ro smad sbom/} /{mchu dmar mig ni dkar ba min/} /{lte ba dma' zhing nu ma mtho/} /{bud med lus kyis su ma bcom//} तनुमध्यं पृथुश्रोणि रक्तौष्ठमसितेक्षणम् । नतनाभि वपुः स्त्रीणां कं न हन्त्युन्नतस्तनम् ।। का.आ.३३३क/२. ३३३; द्र.— {glang chen myos bum ltar mtho'i nu rgyas 'byor//} मत्तेभकुम्भोच्चकुचा विभूतिः अ.क.१९५ख/२२.३२.
nu ma 'thung ba
• सं. १. स्तनपानम् — {'dzum pa dang ngu ba dang nu ma 'thung ba dang dga' ba la sogs pa'i mtshan nyid dag la} स्मितरुदितस्तनपानप्रहर्षादिलक्षणायाम् त.प.२ख/४५० २. = {bu chung} स्तनपः, अतिशिशुः छो.को.४६७/रा.को.५.४३२; • वि. स्तनपः, ओ पा; द्र. {nu zho 'thung ba/} {nu ma 'thungs/}
nu ma 'thungs
• सं. स्तनपानम् — {ngu dang nu ma 'thungs sogs pa'i/} /{'bras bus de ni rtogs par 'gyur//} रुदितस्तनपानादिकार्येणासौ च गम्यते । त.स.७१क/६६३; • वि. स्तनपः — {skye gnas las skyes skye gnas chags/} /{nu ma 'thungs pa nu ma nyed//} योनिजयोनिसंसक्ता स्तनपस्तनमर्दिनः । अ.क.१०७क/१०.७८.
nu ma nu ba'i ma ma
क्षीरधात्री म.व्यु.९४७९; = {nu ma snun pa'i ma ma/}
nu ma snun pa
वि. स्तन्यस्य दात्री— {dge slong dag bu'i pha ma gnyis ni dka' ba byed pa dang}…{nu ma snun pa dang} दुष्करकारकौ हि भिक्षवः पुत्रस्य मातापितरौ स्तन्यस्य दातारौ अ.श.१०२ख/९२; द्र. {nu ma snun pa'i ma ma/}
nu ma snun pa'i ma ma
क्षीरधात्री — {gzhon nu gzugs can snying po ma ma brgyad po pang na 'tsho ba'i ma ma gnyis dang nu ma snun pa'i ma ma gnyis dang}…{la rjes su gtad do//} बिम्बिसारः कुमारोऽष्टाभ्यो धात्रीभ्योऽनुप्रदत्तः । द्वाभ्यामङ्कधात्रीभ्यां द्वाभ्यां क्षीरधात्रीभ्याम् वि.व.५ख/२.७६; वि.व.२०७ख/१.८२.
nu ma bsnun pa'i ma ma
क्षीरधात्री म.व्यु.९४७९(१३०क); = {nu ma snun pa'i ma ma/}
nu ma 'bur ba
= {nu 'bur} 1. तुङ्गस्तनः — ग्. {yon gyi phyed la nu ma 'bur ba dang} तुङ्गस्तनं वामार्द्धे ख.टी.१६६क/२४९ २. चूचुकम् श.को.७४१; द्र. {nu ma'i rtse/}
nu ma reg pa
स्तनस्पर्शनम् — {shes rab kyi nu ma la thabs kyis reg par bya} प्रज्ञाया स्तनस्पर्शनमुपायः करोति वि.प्र.१५९क/३.१२०.
nu ma'i dkyil 'khor
स्तनमण्डलम् — {bud med kyi/} /{nu ma'i dkyil 'khor} स्त्रीणां स्तनमण्डलम् का.आ.३३९क/३.१२१; {'khyil ba sdug gu mdzes pa'i 'khor lo 'dra/} /{de yi nu ma'i dkyil 'khor dag la'ang yod//} आवर्तशोभा स्तनमण्डले वा लावण्यकल्लोलनिभास्ति तस्याः ।। अ.क.१५०क/१४.१२८.
= {'o ma} स्तन्यम्, दुग्धम् — {phru gu} …/{ma la yid bcugs 'jigs med cing /} /{nu zho 'dod phyir lhags pa la//} बालान्…स्तन्यतर्षादुपसृतान् मातृविस्रम्भनिर्व्यथान् जा.मा.४ख/३.
nu zho 'thung ba
• सं. स्तनपानम् — {btsas ma thag tu sus kyang ma bstan par/} /{nu zho 'thung bar rtsol bar byed pa dang //} विनोपदेशात्प्रतिपद्यते यत्प्रसूतमात्रः स्तनपानयत्नम् ।। जा.मा.१७४ख/२०२; • वि. स्तनपः — {pad ma mi rtsol nu zho 'thung ba rtsol/} /{de bas pad ma kha 'bye nyi ma'i mthu//} यत्नश्च नास्ति कमले स्तनपे तु दृष्टः सूर्यप्रभाव इति पद्मविकासहेतुः ।। जा.मा.१७५क/२०२; पाययन्ती — {dus ma yin pa gang zhe na/} {sbrum ma'am nu zho 'thung ba'am nges pa dang bcas pa'i gan du 'gro ba'o//} कः पुनः अकालः ? गर्भिणीं वा गच्छति, पाययन्तीं वा सनियमां वा अभि.भा.२०४ख/६८७; {nu zho 'thung ba ni bu nu zho 'thung ba'i gnas skabs su yod pa'i bud med} पाययन्ती स्तन्योपभोगावस्थपुत्रिका स्त्री अभि.स्फु.५६ख/६८७.
nu zhos 'tsho ba
वि. स्तन्यपानपायी — {nu zhos 'tsho ba'i be'u rnams kyi lci ba dang gcin dag ni de zhes bya'o//} तदाख्यं पुनरुच्चारप्रस्रावौ स्तन्यपानपायिनां वत्सकानाम् वि.सू.७६क/९३.
nu sor rtse
स्तनमुखम् — {bdag gi nu sor rtse gnyis nas/} /{'o ma khrag} ({drag} ) {tu rab tu 'byung //} उभाभ्यां स्तनमुखाभ्यां क्षीरप्रमुक्तमचिरेण ।। सु.प्र.५८क/११६; द्र. {nu sor rtse mo/}
nu sor rtse mo
स्तनमुखम् — {nu sor gnyis ka'i rtse mo nas/} /{'o ma khrag} ({drag} ) {tu 'byung zhing 'dzag//} ताभ्यां स्तनाभ्यां क्षीरप्रमुक्तं प्रस्रवन्त्यः वेगैः । सु.प्र.५८क/११६; द्र. {nu sor rtse/}
nub
• वि. पश्चिमः — {nub kyi sgor} पश्चिमद्वारे वि.प्र.५१क/४.५८; {shar du kla klo ma dang}…{nub tu gtum mo dang} पूर्वे म्लेच्छा… पश्चिमे मातङ्गी वि.प्र.१६२ख/३.१२६; अपरः — {shar dang nub kyi rta babs kyi 'og tu blta bar bya} पूर्वापरतोरणाधो दर्शनीयाः वि.प्र.४४ख/४.४३; •सं. १. = {nub phyogs} पश्चिमा मि.को.१७क; प्रतीची मि.को.१७क २. = {nub mo} रात्रम् — {nub gsum smyung ba byas} त्रिरात्रोषितः म.मू.२११ख/२३०; {nub gcig g}.{yel ba med par yang /} /{bdag gis rmi lam rmis pa ni/} /{mdzes pa'i rnga chen mthong ba ste//} एकरात्रमतन्द्रेण स्वप्नान्तरगतं मया । दुन्दुभी रुचिरा दृष्टा सु.प्र.६ख/११; सायम् — {nga'i nyan thos kyi dge slong tshur shog ces bya ba nas de ngas nang gtams na nub khyad par du 'gro/} {nub gtams na nang khyad par du 'gro ste} एतत् भिक्षुर्मम श्रावको यावत्स मया कल्यमवोदितः सायं विशेषाय परैष्यति । सायमवोदितः कल्यं विशेषाय परैष्यति अभि.भा. २४२ख/८१६; •ना. अस्तकः, पर्वतः — {nub phyogs logs kyi phyogs cha na/} /{nub ces bya ba'i ri bo yod//} पश्चिमेऽस्मिन् दिशो भागे अष्टङ्गो (अस्तको) नाम पर्वतः । ल.वि.१८६ख/२८४; • = {nub pa/}
nub tu
पश्चिमे — {dbang mo'i mdun gyi 'dab ma la sogs pa la rdo rje 'od dang}…{shin tu sgrol ma ste pad+ma nor 'dab rdo rje lag ma lhag pa'i lha can la'o zhes pa nub tu'o//} ऐन्द्र्याः पूर्वपत्रादौ वज्राभा…सुतारा कमलवसुदले वज्रहस्ताधिदैवे पश्चिमे वि.प्र.४१ख/४.३१; पश्चिमेन— {lhor ni rin chen bri bya zhing /} /{nub tu chu skyes pad ma} ({dam pa} ){ste/} /{byang du gdon mi za zhes grags//} दक्षिणेन लिखेद् रत्नं पश्चिमेनाम्बुजोत्तमम् । उत्तरेणामोघाख्यातम् स.दु.११५क/१९०.
nub ka
अस्तगमनम् — {nyin mo zhes bya ba ni nyi ma 'char ka'i dus nas bzung ste nyi ma nub ka'i bar gyi dus gang yin pa'o//} दिवा उच्यते—सूर्यस्याभ्युद्गमनसमयमुपादाय यावदस्तगमनसमयात् श्रा.भू.३९क/९९.
nub kyi sgo
= {nub sgo} पश्चिमद्वारम् — {nub kyi sgor rengs byed dang de'i phyag rgya mtha' yas brtson 'grus ma} पश्चिमद्वारे स्तम्भकोऽनन्तवीर्या तस्य मुद्रा वि.प्र.५१क/४.५८; {nub sgo'i drung du pad ma la/} /{gnas pa'i zla ba'i dkyil 'khor du//} पश्चिमद्वारासीनः पद्मस्थचन्द्रमण्डले । स. दु.११०क/१६८; पश्चिमं द्वारम् — {ro langs ma yang phyung nas ni/} /{phyung nas nub kyi sgo ru ni//} वेताली निःसृता पुनः । निःसृत्य पश्चिमे द्वारे हे.त.२४क/७८.
अपरगोदानीलिपिः, लिपिविशेषः — {tshangs pa'i yi ge'am}…{nub kyi ba glang spyod kyi yi ge'am}… {'byung po thams cad kyi sgra sdud pa'i yi ge'am}… {yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi nang nas} ब्राह्मी…अपरगोडा(? दा)नीलिपिं…सर्वभूतरुतग्रहणीम् । आसां…चतुष्षष्टीलिपीनाम् ल.वि.६६ख/८८.
nub kyi ba lang spyod
ना. अपरगोदानीयः, द्वीपः — {'dzam bu'i gling dang shar gyi lus 'phags dang nub kyi ba lang spyod dang byang gi sgra mi snyan stong dang nyi ma dang zla ba dang ri rab stong dang rgyal chen bzhi'i ris kyi lha rnams nas gzhan 'phrul dbang byed kyi bar stong dang tshangs pa'i 'jig rten} ({stong} ) {'di ni stong spyi phud kyi 'jig rten gyi khams zhes bya'o//} सहस्रं जम्बूद्वीपानां पूर्वविदेहानामपरगोदानीयानामुत्तरकुरूणाम्, सहस्रं सूर्याणां चन्द्राणां सुमेरूणाम्, सहस्रं चातुर्महाराजकायिकानां देवानां यावत् परनिर्मितवशवर्तिनाम्, सहस्रं ब्रह्मलोकानाम्, अयमुच्यते साहस्रचूडिको लोकधातुः अभि.भा.१५२क/५२८; अवरगोदानीयः — {bdag la 'dzam bu'i gling}… {shar gyi lus 'phags dang nub kyi ba lang spyod dang byang gi sgra mi snyan gyi gling yang yod} अस्ति मे जम्बुद्वीपः…पूर्वविदेहः अवरगोदानीयः उत्तरकुरुश्च वि.व.१७९ख/१.६०; {gling bzhi ste/} {'dzam bu'i gling dang shar gyi lus 'phags gling dang nub kyi ba lang spyod dang byang gi sgra mi snyan} चत्वारो द्वीपाः— जम्बूद्वीपः, पूर्वविदेहः, अवरगोदानीयः, उत्तरकुरुश्च अभि.भा. १०८ख/३८१; अपरगोदानी — {zur phyed gzhan na gnas pa ni lhun po'i nub ba lang spyod du 'gro'o//} अपरकोणार्द्धस्थो मेरोरपरगोदान्यां गच्छति वि.प्र.१९३ख/१.६०; गोदावरी — {nub kyi ba lang spyod kyi gling gi tshad du ni nub kyi ba lang spyod kyi gling} गोदावरीद्वीपप्रमाणेन गोदावरीद्वीपाः र.व्या.८६ख/२२.
nub kyi ri
ना. अस्तः, पर्वतः — {nub kyi ri mgor lhung ba yi/} /{mtha' dag nyi 'od mal stan can/} /{mkhregs pa'i nu ma la gnas pa'i/} /{gos dmar mdzes bzhin chu ldan ma//} अस्तमस्तकपर्यस्तसमस्तार्कांशुसंस्तरा । पीनस्तनस्थिताताम्रकम्रवस्त्रेव वारुणी ।। का.आ.३२१क/१. ८२; {pad ma can dga' nyin mo'i mthar/} /{nub ri'i ngos la 'khod pa na//} दिनान्ते पद्मिनीकान्ते विश्रान्तेऽस्ततटान्तरे । अ.क.३०१क/१०८.६८; अस्ताद्रिः — {shar gyi ri bos nub kyi ri la sbyor ba'i bya ba rab tu byed//} प्रकुर्वन्त्यस्ताद्रेरुदयगिरिणा क्लेशकलनाम् अ.क.३१८क/४०.१२८; अस्ताचलः — {tsha zer can ni yongs ngal bzhin/} /{nub kyi ri dang nye bar sleb//} अवापास्ताचलोपान्तं परिश्रान्त इवांशुमान् ।। अ.क.६५ख/६.१४४; अस्तगिरिः — {zla ba'i dkyil 'khor nub kyi ri khar nub pa bzhin//} पर्यस्तबिम्ब इव चास्तगिरेः शशाङ्कः जा.मा.१८३क/२१२.
nub kyi ri bo
= {nub kyi ri/}
nub kyi ri bo sde
= {nub kyi ri bo'i sde/}
nub kyi ri bo pa
अपरशैलाः, निकायविशेषः ब.अ.२७; द्र. {nub kyi ri bo'i sde/}
nub kyi ri bo'i sde
अपरशैलाः, निकायविशेषः म.व्यु.९०९१(१२५ख); द्र. {nub kyi ri bo pa/}
nub gyur
= {nub par gyur pa/}
nub gyur pa
= {nub par gyur pa/}
nub sgo
= {nub kyi sgo/}
nub tu kha bltas pa
वि. प्रत्यङ्मुखः — {shar du kha bltas pa me long la lta ba na ji ltar nub tu kha bltas par 'gyur} प्राङ्मुखो दर्पणमवलोकयन् कथमिव प्रत्यङ्मुखो भवति त.प.१४८ख/७४९; द्र. {nub tu bltas pa/}
nub tu cha ba
अस्तंगमनम् — {nyi ma nub tu cha ba'i tshe} आदित्यास्तंगमनकाले ग.व्यू.१५९ख/२४३.
nub tu bltas
= {nub tu bltas pa/}
nub tu bltas pa
वि. प्रत्यङ्मुखः — {shar bltas me long la bltas na/} /{nub tu bltas par ji ltar 'gyur//} प्राङ्मुखो दर्पणं पश्यन् स्याच्च प्रत्यङ्मुखः कथम् ।। त.स.८१क/७४९; द्र. {nub tu kha bltas pa/}
nub pa
• क्रि. (अवि.; अक.) विलीयति — {me dang chu dang dug sogs la/} /{thabs ni gang gis mi shes pa/} /{de ni tshig dang nub pa dang /} {'chi bar 'gyur bar the tshom med//} उपायं ये न जानन्ति वह्नितोयविषादिषु । ते विलीयन्ति दह्यन्ते म्रियन्ते नात्र संशयः ।। गु.सि.२६ख/५८; • सं. १. अस्तम् — {de bzhin du dum bu bcu gnyis su ji ltar 'char ba shar yin pa de bzhin du de nub pa ni nub tu rig par bya'o//} एवं द्वादशखण्डेषु यथा पूर्वे उदयस्तथा पश्चिमेऽस्तमेतद् वेदितव्यम् वि.प्र.१९४क/२८२; अस्तंगमः — {reg pa 'gags pas ni tshor ba nub pa yin no//} स्पर्शनिरोधाद्वेदनाया अस्तंगमः अभि.स्फु.१६५ख/९०५; {de gzugs su 'du shes pa las rnam pa thams cad du 'das nas/} {thogs pa'i 'du shes rnams nub ste} स सर्वशो रूपसंज्ञानां समतिक्रमात् प्रतिघसंज्ञानामस्तंगमात् द.भू.१९८ख/२०; {nub pa zhes bya ba de ni 'gog pa'i tshig bla dwags te} अस्तंगम इति निरोधस्यैतदधिवचनम् सु.प.२६क/५; {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di ni chos gang 'bri ba'i phyir ram 'phel ba'i phyir nye bar gnas pa ma yin no//} {chos gang 'du ba'i phyir ram}…{nub pa'i phyir ram}…{rab tu ma rtogs pa'i phyir nye bar gnas pa ma yin no//} न खलु पुनरियं सुविक्रान्तविक्रामिन् प्रज्ञापारमिता कस्यचिद्धर्मस्य हानाय वा विवृद्धये वा प्रत्युपस्थिता, नापि कस्यचिद्धर्मस्य संयोगाय…अस्तंगमाय वा…अप्रतिवेधाय वा प्रत्युपस्थिता सु.प.४६ख/२४; अस्तंगमनम् — {chos 'phags stan las langs te bdag gi khyim du zhugs pa dang nyi ma nub par gyur to//} धर्मोद्गतः…उत्थायासनात् स्वकं गृहं प्राविक्षत् सूर्यस्य चास्तंगमनकालोऽभूत् अ.सा.४५४क/२५६; अस्तमनम् — {da ni gza' rnams kyi 'char ba dang nub pa'i dus gsungs pa} इदानीं ग्रहाणामस्तमनोदयकाल उच्यते वि.प्र.१८७ख/१.५०; अस्तमयः — {bdag gis nam phyed dam zla ba shar ba'am zla ba nub pa'i tshe sad par bya'o//} अर्धरात्रे चन्द्रोदये चन्द्रास्तमये वा मया प्रबोद्धव्यम् अभि.स्फु.२९८क/११५५; अत्ययः — {nyi ma nub tshe nyi ma'i dkyil 'khor dri med bzhin//} दिनात्यये विमलमिवार्कमण्डलम् जा.मा.१३४ख/१५५ २. अन्तर्धानम् — {bcom ldan 'das yongs su mya ngan las 'das te/} {bstan pa nub pa'i dus la bab ste} भगवति परिनिर्वृते शासनान्तर्धानकालसमये म.मू.२७२क/४२७; {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di ni chos gang 'bri ba'i phyir ram 'phel ba'i phyir nye bar gnas pa ma yin no//} {chos gang 'du ba'i phyir ram}…{nub pa'i phyir ram}…{rab tu ma rtogs pa'i phyir nye bar gnas pa ma yin no//} न खलु पुनरियं सुविक्रान्तविक्रामिन् प्रज्ञापारमिता कस्यचिद्धर्मस्य हानाय वा विवृद्धये वा प्रत्युपस्थिता, नापि कस्यचिद्धर्मस्य संयोगाय…अन्तर्धानाय वा…अप्रतिवेधाय वा प्रत्युपस्थिता सु.प.४७क/२४; व्ययः — {gzugs brnyan char nub} बिम्बोदयव्ययम् र.वि.६८ख/१०२; क्षयः— {'khor ba nyin mo nub mo yi/} /{'char nub gzhan du gyur pa dag//} क्षयोदयपरावृत्तिः संसारदिनयामिन्योः अ.क.१६७क/१९.३७; पराभवः — {zla ba'i zer gyis reg pa na/} /{mun pa'i phreng ba nub par 'gyur//} याति चन्द्रांशुभिः स्पृष्टा ध्वान्तराजी पराभवम् । का.आ.३३३ख/२.३४७; निवृत्तिः — {de 'gags shing nub pa} तेषां निरोधो निवृत्तिः न्या.टी.७३क/१९१ ३. निमज्जनम् — {zhugs shing nub pa dang 'byung ba}…{'dren pa dag byed na dngos gzhi'o//} अवतीर्णस्य निमज्जनोन्मज्जन…आकर्षका(णा)नां मौलम् वि.सू.४४ख/५६; • भू.का.कृ. अस्तंगतः — {ji ltar lus kun 'byung ba dang nub pa dag bshad pa} यथा कायस्य समुदयास्तंगतावुक्तौ अभि.स्फु.१६५ख/९०५; अस्तंगमितः — {nyi ma'i dkyil 'khor nub na ni nub mor snang ngo //} अस्तंगमिते सूर्यमण्डले रात्रिः प्रज्ञायते ग.व्यू.१८८ख/२७१; पर्यस्तः — {zla ba'i dkyil 'khor nub kyi ri khar nub pa bzhin//} पर्यस्तबिम्ब इव चास्तगिरेः शशाङ्कः जा.मा.१८३क/२१२; निमग्नः — {mtshan mo'i zla ba sprin rum nub pa ni/} /{gnam sa'i bye brag mdzes pa med pa bzhin//} निमग्नचन्द्रेव निशा समेघा (ऽ)शोभां विभागं च दिवस्पृथिव्योः ।। जा.मा.७३ख/८५; {'khor ba'i chur ni nub pa yi/} /{shes pas} संसारजलनिमग्न…ज्ञानम् ज्ञा.सि.५४क/१३९; गतः — {mdoms kyi sba ba sbubs su nub pa rnams kyi ci'i phyir mi mdzes par 'gyur} कोशगतवस्तिगुह्यानां किं न शोभते अभि.भा.४१ख/८६; उपगतः — {mdoms kyi sba ba sbubs su nub pa} कोशोपगतवस्तिगुह्यः ल.वि.५७क/७५; अन्तर्हितः — {dge slong dag rtags zungs shig/} {nub par 'gyur ro zhes pa dang nub bo//} उद्गृह्णीत भिक्षवो निमित्तम् । अन्तर्धास्यतीत्यन्तर्हितम् वि.व.१६०ख/१.४९; {gzhan dag dam chos nub pa las//} सद्धर्मान्तर्हितोऽपरे अभि.को.१२क/६४३; अनुप्रविष्टः — {kye ma sems can 'di dag ni} …{bdud kyi bsam pa thibs por nub pa} बतेमे सत्त्वाः … माराशयगहनानुप्रविष्टाः द.भू.१९१ख/१७; • वि. दघ्नः — {de yis chu} ({rgyu} ){yi lam dag tu/} /{long bu tsam la nyin bdun phyin/} /{pus nub tsam la nyin bdun dang //} गुल्फमात्रेण सप्ताहं गत्वा जङ्गमवर्त्मना । जानुदघ्नेन सप्ताहम् अ.क.३५३क/४७.२३.
nub pa ma yin pa
अनन्तर्धानम् — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di ni chos gang 'bri ba'i phyir ram 'phel ba'i phyir nye bar gnas pa ma yin no//} {chos gang 'du ba'i phyir ram}…{nub pa ma yin pa'i phyir ram}…{rab tu ma rtogs pa'i phyir nye bar gnas pa ma yin no//} न खलु पुनरियं सुविक्रान्तविक्रामिन् प्रज्ञापारमिता कस्यचिद्धर्मस्य हानाय वा विवृद्धये वा प्रत्युपस्थिता, नापि कस्यचिद्धर्मस्य संयोगाय…अनन्तर्धानाय वा…अप्रतिवेधाय वा प्रत्युपस्थिता सु.प.४७क/२४.
nub pa rab tu rtogs pa
पा. अस्तंगमप्रतिवेधः — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa de ltar skye ba med cing 'gog pa med pa'i phyir gang 'byung ba dang nub pa rtogs pa de nub pa rab tu rtogs pa ste} एवं सुविक्रान्तविक्रामिन् यः समुदयास्तंगमप्रतिवेधः अनुत्पादाय अनिरोधाय, सोऽस्तंगमप्रतिवेधः सु.प.२६क/६.
nub par gyur
= {nub par gyur pa/}
nub par gyur pa
• क्रि. १. अन्तरधीयत — {bcom ldan 'das kyi dbu'i gtsug tu nub par gyur to//} भगवत एव मूर्ध्नि अन्तरधीयत अ.सा.३२१क/१८० २. (?) पराभवति — {tsha zer can ni nub gyur te/} /{lus skyes dag ni rnam par rgyas//} पराभवति घर्मांशुरङ्गजस्तु विजृम्भते ।। का.आ.३३२ख/२.३१५; • सं. अस्तंगमः — {thogs pa'i 'du shes rnams nub par gyur cing} प्रतिघसंज्ञानामस्तंगमात् अभि.स्फु.३०६क/११७५; • भू.का.कृ. अस्तंगतः — {pa sangs nub par gyur} शुक्रे अस्तंगते वि.प्र.१०७ख/३.३०; {nub par gyur pa'i gza'} अस्तंगतो ग्रहः वि.प्र.१८८क/१.५०; गतोऽस्तम् — {nyi ma nub gyur zla ba mdzes//} गतोऽस्तमर्को भातीन्दुः का.आ.३३०क/२.२४१; अन्तर्हितः — {de'i rnyed pa dang bkur sti nub par gyur} तस्य लाभसत्कारोऽन्तर्हितः वि.व.३१७क/१.१३०; {dam pa'i chos nub par ma gyur pa'i bar} यावच्च सद्धर्मो नान्तर्हितः अ.सा.१२०ख/६९; द्र. {nub par gyur par bsgom par bya/}
nub par gyur par bsgom par bya
क्रि. अन्तर्भावयेत् — {dam tshig gi dkyil 'khor rang gi sngags su nub par gyur par bsgom par bya'o//} समयमण्डलं स्वमन्त्रेऽन्तर्भावयेत् ख.टी.१६५क/२४७.
nub par 'gyur
= {nub par 'gyur ba/}
nub par 'gyur ba
• क्रि. १. अस्तं गच्छति — {dbang bskur ba'i sa thob pa'i byang chub sems pa rnams snang bar byas nas/} {de dag gi lus su nub par 'gyur ro//} अभिषेकभूमिप्राप्तान् बोधिसत्त्वान् अवभास्य तत्कायेष्वेवास्तं गच्छन्ति द.भू.२६३क/५६ २. अन्तर्धास्यति — {rtsod pa dang rgol ba dang 'gal bar byed pa'i gzhi skyes shing skyes pa gang yin pa de dag}…{nub par 'gyur la} यानि तान्युत्पन्नोत्पन्नान्यधिकरणानि विग्रहा विवादा विरोधा भविष्यन्ति, ते…अन्तर्धास्यन्ति अ.सा.४६ख/२६; {dge slong dag rtags zungs shig/} {nub par 'gyur ro zhes pa dang nub bo//} उद्गृह्णीत भिक्षवो निमित्तम् । अन्तर्धास्यतीत्यन्तर्हितम् वि.व.१६०ख/१.४९; • सं. अस्तंगमः — {'gog pa dang lam gyi bden pa gnyis kyis ni nub par 'gyur te/} {gang yin pa dang gang gis nub par 'gyur ba'i phyir ro//} द्वाभ्यामस्तंगमो निरोधमार्गसत्याभ्याम् । यश्चास्तंगमो येन चेति कृत्वा सू.व्या.२२३ख/१३२; * • भू.का.कृ. प्रत्यस्तमितम्, अस्तंगतम् — {de'i tshe 'jigs pa med 'gyur te nub par 'gyur ba'o//} तदा भयमस्तंगतं प्रत्यस्तमितम् बो.प.८८ख/५०.
nub par byed
= {nub par byed pa/}
nub par byed pa
• क्रि. अन्तर्धापयिष्यति — {de dag mtshang 'dru ba dang 'thab pa dang /} /{phrag dog dbang gis chos 'di nub par byed//} तेऽन्तर हा(तेऽन्तर्धा)पयिष्यन्ति मधर्मं (मद्धर्मं) भण्डनविग्रहीर्ष्यवशेन ।। रा.प.२३५क/१३०; • सं. अन्तर्धानम् — {sangs rgyas dang sangs rgyas kyi sras rnams yongs su mya ngan las 'das te 'gro ba mgon med pa na bstan pa nub par byed pa'i rgyu} बुद्धबुद्धपुत्रेषु हि परिनिर्वृतेषु अनाथे जगति शासनान्तर्धानहेतुभिः अभि.स्फु.३१२क/११८८; • वि. अन्तर्धायकः — {bstan pa nub par byed pa dam pa'i chos ltar bcos pa rnams yongs su shes pa dang bstan pa dang bsal bas chos kyi tshul yun ring por yongs su sdud cing yang dag par 'dzin pa} धर्मनेत्र्याश्च दीर्घकालं परिकर्षणं सन्धारणं सद्धर्मप्रतिरूपकाणां शासनान्तर्धायकानां परिज्ञानप्रकाशनापकर्षणतया बो.भू. ३१ख/३८.
nub phyogs
• वि. पश्चिमः — {nub phyogs dang byang phyogs kyi rlung} पश्चिमा उत्तरा वायवः शि.स.१३७ख/१३३; {nub phyogs logs kyi phyogs cha na/} /{lha mo gzhon nu brgyad yod de//} पश्चिमेऽस्मिन् दिशो भागे अष्टौ देवकुमारिकाः । ल.वि.१८३ख/२८४; • सं. पश्चिमा दिक् — {shar phyogs dma' na nub phyogs mtho} पूर्वा दिगवनमति पश्चिमा दिगुन्नमति म.व्यु.३०२०(५३ख); {nub phyogs dma' na shar phyogs mtho} पश्चिमा दिगवनमति पूर्वा दिगुन्नमति म.व्यु.३०२१(५३ख); प्रतीची— {khyab la nub phyogs la sogs par/} /{rtogs min gzhan pa las ma yin/} /{de la gzhan 'go} ({go} ){yod min te/} /{de ni med par thal phyir ro//} व्यापित्वेन(त्वे न) प्रतीच्यादिप्रत्ययो नेतरत्वतः । गतिर्नास्त्यपरा तस्यास्तदभावप्रसङ्गतः ।। प्र.अ.१६४क/५१३; वारुणी श्री.को.१८४क ।
nub phyogs na
पश्चिमेन — {nub phyogs na de bzhin gshegs pa tshe dpag med ces bya ba} पश्चिमेनामितायुर्नाम तथागतः सु.प्र.३२ख/६३.
nub phyogs logs su
पश्चिमे दिग्भागे — {'di nas nub phyogs logs su}…{'jig rten gyi khams bde ba can zhes bya ba yod de} अस्ति…पश्चिमे दिग्भागे इतः…सुखावती नाम लोकधातुः सु.व्यू.१९६क/२५४.
nub phyogs lta ba
अव्य. प्रत्यक् — {shar du song 'jug pa yis ni/} /{nub phyogs song 'jug la bkod pas/} /{gdong mthong ba na 'khrul pa yin/} /{nub phyogs lta bar rtogs pa min//} नैवं प्राङ्नतया वृत्त्या प्रत्यग्वृत्तिसमर्पितम् । बुध्यमानो मुखं भ्रान्त्या प्रत्यगित्यवगच्छति ।। त.स.९६क/८४६.
वि. पाश्चात्यः — {nub phyogs pa rnams na re/} {kun tu bsdus pa ni gnyid dang mtshungs par ldan pa yin no//} {rnam par g}.{yeng ba ni nyon mongs pa can gzhan yin no zhes zer ro//} संक्षिप्तं मिद्धसंप्रयुक्तं विक्षिप्तमन्यत् क्लिष्टमिति पाश्चात्याः अभि.भा.४६क/१०४७.
nub phyogs song
अव्य. प्रत्यक् — {shar du song 'jug pa yis ni/} /{nub phyogs song 'jug la bkod pas/} /{gdong mthong ba na 'khrul pa yin/} /{nub phyogs lta bar rtogs pa min//} नैवं प्राङ्नतया वृत्त्या प्रत्यग्वृत्तिसमर्पितम् । बुध्यमानो मुखं भ्रान्त्या प्रत्यगित्यवगच्छति ।। त.स.९६क/८४६.
nub ba glang spyod
= {nub kyi ba lang spyod/}
nub ba lang spyod
= {nub kyi ba lang spyod/}
nub bya
क्रि. निमज्जयेत् लो.को.१३५२.
nub byang
पश्चिमोत्तरा, दिग्भेदः म.व्यु.८३३४(११५ख).
nub mo
रात्रिः — {nyi ma'i dkyil 'khor nub na ni nub mor snang ngo //} अस्तंगमिते सूर्यमण्डले रात्रिः प्रज्ञायते ग.व्यू.१८८ख/२७१; {des}…{nub mo nyal ba dang} सः…रात्रौ शयितः वि.व.१३४ख/१.२३; निशा — {tshes brgyad dang bcu bzhi dang bco lnga'i nub mo chos mnyan par bya'o//} धर्मश्रवणं कुर्युः निशायाम् अष्टम्यां चतुर्दश्यां पञ्चदश्याञ्च वि.सू.५९ख/७६; यामिनी — {'khor ba nyin mo nub mo yi/} /{'char nub gzhan du gyur pa dag//} क्षयोदयपरावृत्तिः संसारदिनयामिन्योः अ.क.१६७क/१९.३७.
nub ri
= {nub kyi ri/}
nur nur
= {nur nur po/}
nur nur po
कललः, ओ लम्, प्रथमगर्भावस्था— {dang por nur nur po yin no//}… {nur nur po dang mer mer po dang nar nar po dang mkhrang 'gyur dang rkang lag 'gyus pa'i gnas skabs de dag ni mngal gyi gnas skabs lnga yin no//} कललं प्रथमं भवति…एताः पञ्च गर्भावस्थाः कललार्बुदपेशीघनप्रशाखावस्थाः अभि.भा.१२३क/४३३; {nur nur po dang mer mer po dang nar nar po la sogs par gyur pa rnams la yang lus khyad par can med pa'i phyir med do//} कललार्बुदपेश्यादिगतानां च न भवन्ति, कायविशेषाभावात् अभि.स्फु.१६४क/९०१.
nur zhing 'khrugs pa
क्लेदवैक्लव्यम् — {sha yi rang bzhin lus po 'di/} /{dman pa yin yang skad cig gang /} /{nur zhing 'khrugs par mi 'gyur ba/} /{'di nyid ya mtshan shin tu che//} इदमेव महच्चित्रमियं मांसमयी तनुः । न याति क्लेदवैक्लव्यं क्षणं पर्युषितेऽपि यत् ।। अ.क.२१४ख/२४.८०.
शक्त्यशक्ती — {dngos po dbye ba med pa la/} /{nus dang mi nus mi rigs so//} नाविभक्तस्य युज्येते शक्त्यशक्ती हि वस्तुनः ।। त.स.७ख/९९.
nus gyur
• क्रि. शशाक — {ra g+hu'i bu de bla ma yi/} /{bka' las 'da' bar nus ma gyur//} गुरोः शासनमत्येतुं न शशाक स राघवः । का.आ.३३२क/२.२९८; {'gro dang sdod par nus ma gyur//} न गन्तुं न स्थातुं…शशाक अ.क.१४८ख/१४.११४; • भू.का.कृ. शक्तः — {dpa' bo glang chen seng ge de/} /{dgra ni rnam 'joms nus gyur kyang //} स वीरकुञ्जरहरिः शक्तोऽप्यरिविदारणे । अ.क.२७ख/३.९५.
nus gyur pa
= {nus gyur/}
nus rgyu
= {nus pa'i rgyu/}
nus can
= {nus pa can/}
nus bcas
वि. शक्तः — {de la nus bcas dang bral ba'i/} /{nus pa gang na srid min pa//} तत्र शक्तातिरेकेण न शक्तिर्नाम काचन । त.स.५८ख/५६२; शक्तिमान् — {dngos su 'am ni brgyud pa yis/} /{'ga' la kha cig nus bcas yin//} पारम्पर्येण साक्षाद्वा क्वचित् किञ्चिद्धि शक्तिमत् । त.स.२०क/२१५.
nus chung
वि. स्वल्पशक्तिः — {nus chung bram ze rmongs pa 'dir/} /{mthong ba'i dug gis zin pas na/} /{dbugs byin par yang mi nus na/} /{smra bar byed par ji ltar nus//} दृग्विषैरिह दृ(द)ष्टोऽपि स्वल्पशक्तिर्द्विजो जडः । उच्छ्वासमपि नो कर्तुं शक्नोति किमु बाधि(वदि)तुम् ।। त.स.१२३क/१०७१.
प्रभावः — {rang gi rgyu nyid las byung ba/} /{skad cig gcig ni gnas pa rnams/} /{snga ma snga ma'i nus mthu las/} /{rgyun gyis rjes su 'jug pa yin//} क्षणं त्वेकमवस्थानं स्वहेतोरेव जातितः । पूर्वपूर्वप्रभावाच्च प्रबन्धेनानुवर्त्तनम् ।। त.स.२६ख/२८५; सामर्थ्यम् लो.को.१३५२.
nus dang ldan
= {nus ldan/}
nus dang ldan pa
= {nus ldan/}
nus ldan
= {nus pa dang ldan pa} ।। • वि. शक्तिमान् — {gal te de byed nus ldan na/} /{de kun cig car byed par 'gyur//} तत्सर्वं युगपत्कुर्याद्यदि तत्कृतिशक्तिमान् ।। त.स.७ख/९८; शक्त्युपेतः — {mkhyen dang brtse dang nus par ldan/} /{don gnyis ldan pa'i sangs rgyas nyid//} बुद्धत्वं ज्ञानकारुण्यशक्त्युपेतं द्वयार्थवत् ।। र.वि.५५क/७; सामर्थ्ययोगी — {de dag skyed pa'i nus pa dang /} /{ldan pa'i rgyu ni nye phyir ro//} तदुत्पादनसामर्थ्ययोगिकारणसन्निधेः ।। त.स.७ख/१००; शक्तः — {nus ldan rgyu ni nyer gnas phyir//} शक्तकारणसन्निधेः त.स.९०क/८१५; शक्तिकः — {mtshungs pa'i nus ldan yig gzhan gyis/} /{slar yang mngon par gsal bar byed//} समानशक्तिकैर्वर्णैर्भूयोऽपि व्यज्यते परैः ।। त.स.९९क/८७८; समर्थः — {gal te sngar ni nus med pa'ang /} /{de dag gis ni nus ldan byas//} प्रागशक्तः समर्थश्च यदि तैः क्रियते पुनः । त.स.८६क/७८९; समर्थात्मा — {gal te nus med 'di nus dang /} /{ldan par gsal byed kyis byed na//} ह्यः (? ह्य)समर्थः समर्थात्मा व्यञ्जकैः क्रियते यदि । त.स.३०ख/३२१; प्रभविष्णुः — {kun gyis thams cad rtogs pa na/} /{zhing zhes nus dang ldan pa rnams//} सर्वे सर्वावबोधे च क्षेत्रज्ञाः प्रभविष्णवः । त.स.११८ख/१०२३; कलावान् — {rgyu ma tshang na 'bras bu med par 'gyur gyi/} {rgyu nus pa dang ldan pa tshang ba la 'bras bu mi skye'o zhes bya ba 'di ni 'gal lo//} कारणवैकल्ये हि कार्यस्याभावः, सकले तु कलावति कारणे कार्यमनुत्पत्तिमदिति व्याहतम् प्र.अ.४९ख/५६; • सं. १. शक्तियोगः — {sems can yongs su smin par byed nus pa dang ldan pa} सत्त्वपरिपाचनशक्तियोगम् सू.व्या.१४८क/२९ २. = {nus ldan nyid} शक्तियोगिता — {de lta yin dang dngos po rnams so sor nges pa'i nus pa dang ldan par mi 'gyur la} ततश्च प्रतिनियतशक्तियोगिता भावानां न स्यात् त.प.२२१क/९१२ ३. सहाः, मार्गशीर्षमासः — मार्गशीर्षे सहा मार्ग आग्रहायणिकश्च सः । अ.को.१.४. १५; शीतोष्णे सह्येतेऽत्र सहाः । सान्तः । षह मर्षणे अ.वि.१.४.१५; •ना. {brgya byin} शक्रः, इन्द्रः — इन्द्रो मरुत्वान् मघवा बिडौजाः पाकशासनः ।…शक्रः अ.को.१.१.४३; शक्नोति दुष्टजये इति शक्रः । शक्Ḷ शक्तौ अ.वि.१.१.४३.
nus ldan pa
= {nus ldan/}
nus pa
• क्रि. (अवि., सक.) १. शक्नोति — {mi bdag blta bar ji ltar nus//} द्रष्टुं शक्नोमि नृपतिं कथम् अ.क.२२३ख/२४.१७५; {khyod las gzhan/} /{su yis mgo bo sbyin par nus//} त्वदन्यो वा (कं) दातुं शक्नोति कः परः अ.क.५१क/५.५१; प्रभवति— {long ba brgyud pa ni gzhan dag la gzugs kyi khyad par 'dom par bya ba'i phyir nus pa ma yin no//} न ह्यन्धपरम्परा परेषां रूपविशेषोपदेशाय प्रभवति त.प.१९९ख/८६५; त.प.१३१ख/७१३; शक्यते — {phyir mi 'ong ba'i 'bras bu ma thob par dang po kho nar dgra bcom pa nyid thob par ni mi nus so//} अनागामिफलमप्राप्यादित एवार्हत्त्वं प्राप्तुं न शक्यते अभि.स्फु.१८१क/९३४; उत्सहते — {de la ni phra rgyas gzhan dag kyang rgyas par nus te} तत्रान्येऽप्यनुशया अनुशयितुमुत्सहन्ते अभि.स्फु.१०ख/१७; प्रसहते — {bden pa'i tshig bsgoms na me'ang 'da' bar byed mi nus so//} सत्यपरिभावितां वाचमग्निरपि न प्रसहते लङ्घयितुम् जा.मा.८८ख/१०२; पार्यते — {nges par nus pa yang ma yin te} न निश्चेतुं पार्यते त.प.९४क/६४१ २. शक्ष्यति — {de bas na 'di de nas bdag rang thar bar mi nus te} न चायमतः शक्ष्यति स्वयमुत्तर्तुम् जा.मा.१४७क/१७०; {spre'u'i bdag po 'di}…{dub pa'i phyir gdon mi za bar bdag rang ldang mi nus kyi} परिश्रान्तो व्यक्तमयं वानराधिपतिः, न चायमतः शक्ष्यति स्वयमात्मानं संहर्तुम् जा.मा.१६०ख/१८५ ३. शशाक — {de mthong gtang bar yongs ma nus//} तां दृष्ट्वा त्यक्तुं नैव शशाक सः अ.क.१७९क/२०.४४; • सं. १. = {mthu} शक्तिः — {sngags dang sman la sogs pa'i nus pas} मन्त्रौषधादिशक्त्या त.प.१८७ख/८३७; {dngos po rtogs par nus pa ring du spangs pa} दूरीकृतवस्तुबोधशक्तयः त.प.३२३क/१११४; {brjod par bya ba dang rjod par byed pa'i nus pa} वाच्यवाचकशक्तिः त.प.१५४क/७६१; {nus pa 'bras bus gtan rjes dpog//} नित्यं कार्यानुमेया च शक्तिः त.स.७९क/७३६; प्रभावः — {bad kan la sogs nus pa yis/} /{de dag kyang ni 'byung ba min//} बलासादिप्रभावेण न च तेषां समुद्भवः । त.स.७१ख/६६८; {nus pa ni rab tu bsgom pa'o//} प्रभावः प्रभावना ख.टी.१६५ख/२४८; पराक्रमः — {de dag don ni nus na dpyad pa'i rigs//} चरेत्तदर्थं तु पराक्रमे सति जा.मा.१३८क/१६०; वीर्यम्— {ri la sman ni nus pa zhan//} गिरौ…मन्दवीर्यौषधिः अ.क.२६८क/३२.३७ २. कक्षा, साम्यम् — {tsha zer can gyi nus pa la/} /{mi bdag gzi yis 'gong bar nus//} अलमंशुमतः कक्षामारोढुन्तेजसा नृपः ।। का.आ.३२३ख/२.५३; {shin tu mdzes te gzhan du ni/} /{grong pa nyid kyi nus pa brten//} अतिसुन्दरमन्यत्र ग्राम्यकक्षां विगाहते ।। का.आ.३२१ख/१.९५ ३. = {nus pa nyid} सामर्थ्यम् {rigs 'dzin par nus par mi 'gyur ro//} न जातिग्रहणे सामर्थ्यमासादयेत् प्र.अ.९क/१०; {don byed par nus pa} अर्थक्रियासामर्थ्यम् त.प.१५३ख/७६०; {dug sel ba la 'byor pa ste/} {nus pa'i mthu yod pa zhes bya ba'i tha tshig go//} विषापगमे भूतिः सामर्थ्यम्, प्रभाव इति यावत् त.प.२१३क/८९७; शक्तता — {rtogs pa dang thob pa dag ni rtogs pa thob pa dag te/} {ji ltar gnas pa'i shes bya'i dngos po'i rtogs pa dang thob pa gang yin pa de la de'i yul can gyi nus pa zhes tshig rnam par sbyar ro//} बोधश्चाप्तिश्च बोधाप्ती, यथावस्थितस्य विज्ञेयस्य वस्तुनो ये बोधाप्ती, तत्र तद्विषये, शक्ततेति विग्रहः त.प.२१९ख/९०९; वीर्यता — {nus pa ni bsil ba'i nus pa dang dro ba'i nus pa nyid do//} वीर्यं शीतवीर्यता, उष्णवीर्यतेति अभि.स्फु.२५३ख/१०६० ४. = {bzod pa} तितिक्षा, मर्षणम् — क्षान्तिस्तितिक्षा अ.को.१.८. २४; तितिक्षते तितिक्षा । तिज निशाने । निशानं सहनम् अ.वि.१.८.२४ ५. वीर्यम् — उत्साहो व्यवसायः स्यात् स वीर्यमतिशक्तिभाक् ।। अ.को.१.८.२९; वीरस्य कर्म वीर्यम् । अतिशक्तिसहितोद्योगनाम अ.वि.१.८.२९; •पा. शक्तिः — {d+hu zhes pa ni mi rnams kyi lo ste nus pa'i dbugs gcig go//} {nus pa zhes pa ni 'og min pa'i skye ba'o//} ध्रुरिति मनुष्याणां वर्षः । शक्तेरेकश्वासः । शक्तिरित्यकनिष्ठजातिः वि.प्र.१७२क/१.२४; • वि. समर्थः — {don byed nus pa gang /} /{de 'dir don dam yod pa yin//} अर्थक्रियासमर्थं यत् तदत्र परमार्थसत् । प्र. वा.११८ख/२.३; {de bas na don byed par nus pa'i dngos po bstan pa ni yang dag pa'i shes pa yin no//} ततोऽर्थक्रियासमर्थवस्तुप्रदर्शकं सम्यग्ज्ञानम् न्या.टी.३८क/२३; शक्तः — {nus pa dag la bzod pa rgyan gyi mchog//} क्षमा हि शक्तस्य परं विभूषणम् जा.मा.१७०क/१९६; क्षमः — {don byed nus pa gang yin pa/} /{de nyid don dam yod pa yin//} स पारमार्थिको भावो य एवार्थक्रियाक्षमः ।। प्र.वा.१०१क/३.१६६; {phra ba'i don mthong nus yin yang //} सूक्ष्मानर्थान् द्रष्टुं क्षमोऽपि सन् । त.स.११५क/९९९; {rim gyis shes par ji ltar nus//} क्रमाज्ज्ञातुं कथं क्षमः ज्ञा.सि.४२क/१०६; {gal te mngon sum nyer bsten la/} /{ltos med don grub byed yin na/} /{nyer bstan de ni bden nyid du/} /{sgrub nus de lta min na min//} उपदेशं विनाऽध्यक्षं यद्यर्थस्य प्रसाधकम् । तदोपदेशसत्यत्वं विधातुं नान्यथा क्षमम् ।। प्र.अ.९क/१०; प्रतिबलः — {mi nus na nus pa gzhan la bcol lo//} अशक्तावध्येषणं प्रतिबलस्य वि.सू.८०ख/९७; प्रवणः — {bag chags kyi stobs la brten pa 'dod pa spyod pa la sogs pa'i tha snyad mngon par 'dod pa'i don bya ba byed pa nus pa 'jug pa dag ci mi bden pa'i bya bas bdag nyid 'dor ram} वासनाबलमवलम्ब्यमाना हि सुरतादिव्यवहाराः समीहितार्थक्रियाकरणप्रवणप्रवर्त्तनाः किमसत्यताव्यतिकरव्यस्तात्मानः प्र.अ.६३क/७१; प्रगल्भः — {gang zhig nges par rtogs pa yi/} /{nus pa lha rnams la yang med//} निश्चयाधिगमे यस्य न प्रगल्भाः सुरा अपि ।। अ.क.१५३ख/१५.२०; प्रभविष्णुः — {dge 'dun tha dad pa nyid du nus pa la mi 'dod par gleng ba dang gleng bar byed pa na log par mi bya'o//} * > न नानात्वाय सङ्घस्य प्रभविष्णुमकामं चोदयेदुन्मोटयेद् वा चोदयत्वम् वि.सू.८९क/१०६; प्रभुः — {ci'i phyir mi nus she na} कस्मान्न प्रभुः त.प.२१९ख/९०९; ईशः — {sgron ma ni gsal bar bya ba ma yin pa'i dri dang ro la sogs pa brda yi dbang gis gsal bar nus pa ma yin no//} न हि प्रदीपोऽप्रकाश्यं गन्धरसादिकं सङ्केतवशात् प्रकाशयितुमीशः त.प.४३ख/५३६; • कृ. शक्यम् — {nus sam mi nus rnam bsams tshe//} शक्याशक्यविचिन्तने अ.क.२३४क/२६.१९; {cung zad bdag gis nus pa gang /} /{de ni bsdams pa med par brjod//} यत्तु शक्यं मया किंचित्तदयन्त्रितमुच्यताम् ।। अ.क.२४ख/५२.५५; {mo gsham gyi bu bdag gi dngos po las yod pa ma yin pa de ni gzhan gyi dngos pos gdags par nus pa ma yin no//} न हि वन्ध्यासूनुः स्वभावतोऽसंविद्यमानः शक्यः परभावेन प्रज्ञपयितुम् प्र.प.१४३ख/१९१; • अव्य. अलम्— {dbang po las 'das pa phyin ci ma log par don rtogs par nus pa ma yin no//} नालमतीन्द्रियमर्थमविपरीतमवगमयितुम् त.प.१३०ख/७१२; {gdon mi za bar 'di mngon par 'dod pa'i 'bras bu bsgrub par nus pa de lta bu'i ngo bo yin grang} अवश्यमभिमतफलसम्पादनायालमेतदित्येवंरूपः त.प.१३५क/४; {tsha zer can gyi nus pa la/} /{mi bdag gzi yis 'gong bar nus//} अलमंशुमतः कक्षामारोढुन्तेजसा नृपः ।। का.आ.३२३ख/२.५३; पर्याप्तम् — {de nyid kyis bsgrub par nus pa yin no//} तदेव तत्साधने पर्याप्तम् त.प.३११क/१०८४.
nus su zin yang
शक्तोऽपि — {skyed par nus su zin yang} शक्तोऽप्युत्पत्तुम् प्र.अ.१३५क/१४४.
nus pa brgya ldan
= {dur ba dkar po} शतवीर्या, श्वेतदूर्वा मि.को.५९क ।
nus pa nges pa can
वि. नियतसामर्थ्यम्— {gang las dus gsum gnas pa yi/} /{dngos po thams cad de bzhin du/} /{nus pa nges pa can du snang //} यस्याध्वत्रितयस्थं हि सर्वं वस्त्ववभासते । तथा नियतसामर्थ्यम् त.स.१२३ख/१०७४.
nus pa can
= {nus can} वि. शक्तः — {mtshungs par gcig tu rtogs pa la/} /{nus pa can yin sgra dang de'i/} /{don} तुल्यप्रत्यवमर्शने । शक्ताः शब्दास्तदर्थाश्च त.स.९३ख/८५२; {gtan tshigs nus can} हेतवः शक्ताः त.स.१२५ख/१०८५; समर्थः — {gang zhig dngos 'ga' rab bkod nas/} /{de yi sgrub byed nus pa can/} /{dngos po gzhan dag 'god pa de/} /{don gzhan bkod par shes par bya//} ज्ञेयः सोऽर्थान्तरन्यासो वस्तु प्रस्तुत्य किञ्चन । तत्साधनसमर्थस्य न्यासो योऽन्यस्य वस्तुनः ।। का.आ.३२७ख/२.१६६; {'dod 'bras nus pa can} इष्टकार्यसमर्थः त.स.१०२ख/९०५.
nus pa chung
= {nus chung /}
nus pa chung ba
= {nus chung /}
nus pa nyid
१. सामर्थ्यम्— {nye bar 'jal stobs las byung ba'i/} /{nus pa nyid kyis rtogs par byed//} उपमाबलसम्भूतसामर्थ्येन प्रतीयते ।। त.स.५८ख/५६१; शक्यता — {rang gi gnas nas ma 'phags pas len nus pa nyid yin na} शक्यतायां स्वयममुक्त्वा स्थानं ग्रहीतुम् वि.सू.३७ख/४७; शक्तता — {ba men gyis mtshon ba lang gang /} /{shes pas gzung ba nus pa nyid//} गवयोपमिता या गौस्तज्ज्ञानग्राह्यशक्तता । त.स.५८ख/५६१; शक्तवत्ता — {byas sam ma byas ci zhig ji lta bu zhig ces dran par mi nus pa nyid} अशक्तवत्तायां कृतं नो वा किं वा कीदृशं चेति स्मर्तुम् वि.सू.८६ख/१०४ २. शक्य एव— {'on te yon tan dang ldan pa med pa'i phyir sgra ni rlung gis bda' bar mi nus pa nyid do}…{zhe na} अथ शब्दः प्रेरयितुमशक्य एव मातरिश्वना गुणेन संयोगाभावात् प्र.अ.१६२ख/५१२.
nus pa stong ldan
= {rtsa dur ba} सहस्रवीर्या, दूर्वा मि.को.५८ख ।
nus pa thams cad kyis dben pa
• सं. सर्वसामर्थ्यविवेकः — {nus pa thams cad kyis dben pa nyid med pa'i tha snyad kyi rgyu mtshan du gyur na} सर्वसामर्थ्यविवेक एव नास्तित्वव्यवहारस्य निमित्तं भविष्यति वा.टी.६८क/२२; • वि. सर्वसामर्थ्यविवेकी — {nus pa thams cad kyis dben par ji skad bshad pa'i mi dmigs pas ci'i phyir rtogs pa yin zhe na} कस्मात् सर्वसामर्थ्यविवेकिनो यथोक्तानुपलम्भेनैव प्रतीतिः वा.टी.६८क/२२.
nus pa thams cad dang bral ba
• वि. सर्वशक्तिवियोगी — {da ltar ba ni ma yin na/} /{nus pa thams cad dang bral phyir/} /{nam mkha'i pad ma la sogs bzhin/} /{'jig dang mi skyed thal bar 'gyur//} अवर्तमानतायां तु सर्वशक्तिवियोगिनः । नष्टाजाताः प्रसज्यन्ते व्योमतामरसादिवत् ।। त.स.६७क/६२८; सर्वसामर्थ्यरहितः — {nus pa thams cad dang bral ba la nus pa 'ga' zhig dang 'brel pa'i sgra yang 'jug pa med pa}({sa med pa}){'i tha snyad kyi yul du bstan pa yin no//} सर्वसामर्थ्यरहितस्य तु सामर्थ्यनिबन्धनस्य कस्यचिदपि शब्दस्यावृत्तेरसद्व्यवहारविषयत्वख्यापनाय वा.टी.५७क/१०; सर्वसामर्थ्यविरहः — {med pa las ni 'bras bu skyed pa'i nus pa yod pa yang ma yin te/} {med pa'i mtshan nyid ni nus pa thams cad dang bral ba yin pa'i phyir ro//} न चासतः कार्योत्पादनशक्तिरस्ति, सर्वसामर्थ्यविरहलक्षणत्वादसत्त्वस्य त.प.८२क/६१६; वा.टी.५७क/१०; • सं. सर्वशक्तिवियोगः, सर्वसामर्थ्यरहितत्वम् — {nus pa thams cad dang bral bas/} /{rtag pa dngos med bsgrubs zin to//} सर्वशक्तिवियोगेन नीरूपत्वं हि साधितम् । नित्यानाम् त.स.१२९ख/११०८.
nus pa thogs pa med pa
वि. अप्रतिबद्धशक्तिः — {nus pa thogs pa med pa yang skad cig ma tha mar gyur pa gang yin pa ste/} {gzhan rnams la ni gegs yod pa'i phyir ro//} अप्रतिबद्धशक्तीनि चान्त्यक्षणभावीन्येव, अन्येषां प्रतिबन्धसम्भवात् न्या.टी.५५क/१२६; अप्रतिहतशक्तिः — {rgyu'i khyad par yang nus pa thogs pa med pas} …{'bras bu 'byung bas dbang po'i shes pa'i gzung bar bya bar 'gyur bas} कारणविशेषादप्यप्रतिहतशक्तेः…कार्यमेवोद्भूतमक्षज्ञानग्राह्यं भवति वा.टी.५४क/६; अप्रतिबद्धसामर्थ्यम्— {gang zhig gang byas pa la nus pa thogs pa med pa de ni de byed pa nyid yin te/} {rgyu tshogs pa tha ma bzhin no//} यदप्रतिबद्धसामर्थ्यं यस्मिन् कर्त्तव्ये, तत्करोत्येव, यथान्त्या कारणसामग्री त.प.४२ख/५३४; द्र. {nus pa thogs pa med pa can/}
nus pa thogs pa med pa can
वि. अप्रतिबद्धसामर्थ्यम् — {gang zhig gang byas pa la nus pa thogs pa med pa de ni de byed pa nyid yin te/} {rgyu tshogs pa tha ma bzhin no//} {byed pa po med pa'i tshig kyang shes pa skyed pa la dus thams cad du nus pa thogs pa med pa can yin no zhes bya ba ni rang bzhin gyi gtan tshigs yin no//} यदप्रतिबद्धसामर्थ्यं यस्मिन् कर्त्तव्ये, तत्करोत्येव, यथान्त्या कारणसामग्री । अप्रतिबद्धसामर्थ्यं चाकर्तृकं वाक्यं ज्ञानजनने सर्वकालमिति स्वभावहेतुः त.प.४२ख/५३४; द्र. {nus pa thogs pa med pa/}
nus pa thogs pa med pa'i tshogs pa'i rgyu las byung ba
वि. समग्राप्रतिहतसामर्थ्यकारणसामग्रीकः — {dper na nus pa thogs pa med pa'i tshogs pa'i rgyu las byung ba'i myu gu bzhin no//} यथा समग्राप्रतिहतसामर्थ्यकारणसामग्रीकोऽङ्कुरः वा.टी.८६क/४३.
nus pa dang bcas
= {nus bcas/}
nus pa dang bcas pa
= {nus bcas/}
nus pa dang ldan
= {nus ldan/}
nus pa dang ldan pa
= {nus ldan/}
nus pa spong bar byed pa
शक्त्यपाकरणम् — {dngos po ma lus rnam shes pa'i/} /{nus pa spong bar byed na yang /} /{khyed la ldog pa'i the tshom nyid/} /{gnas skabs de bzhin thal bar 'gyur//} समस्तवस्तुविज्ञानशक्त्यपाकरणेऽपि ते । सन्दिग्धव्यतिरेकित्वं तदवस्थं प्रसज्यते ।। त.स.१२२ख/१०६९.
nus pa ma yin
= {nus pa ma yin pa/}
nus pa ma yin pa
= {nus min} ।। • क्रि. १. न शक्यते — {med pa nam mkha'i me tog la sogs pa'am/} {bye ma rnams la til mar ni gang du yang bya bar nus pa ma yin te} न ह्यसन्तो व्योमकुसुमादयः क्वचिदपि शक्यन्ते कर्तुम्, सिकतासु वा तैलम् त.प.२२१क/९१३; {brjod par nus pa ma yin no//} वक्तुं न…शक्यते त.स.७७क/७२०; {'di bstan par nus pa ma yin no//} न चासौ निर्देष्टुं शक्यते त.प.१००क/६४९; न क्षमते— {da ltar ba'i rang bzhin 'dzin pa la 'jug pa'i mngon sum ni snga ma dang phyi ma'i rang bzhin mthong bar nus pa ma yin no//} न खलु वर्तमानरूपोपग्रहप्रवृत्तमध्यक्षं पूर्वापररूपमीक्षितुं क्षमते प्र.अ.७ख/९; न युज्यते — {smra bar nus pa ma yin no//} वक्तुं न युज्यते ज्ञा.सि.४१क/१०४; न पार्यते — {des na the tshom gyis log nyid/} /{'dzin par nus pa ma yin no//} तावता तस्य मिथ्यात्वं ग्रहीतुं तन्न पार्यते ।। त.स.११३क/९७६; {bzlog par nus pa min} निराकर्तुं न पार्यते त.स.५५क/५३३; नैव पार्यते — {de ni brjod par nus ma yin//} तद्वक्तुं नैव पार्यते गु.सि.१२क/२६ २. न शक्नुयात् — {yod pa la sogs pa sgras ma bstan par yod pa la sogs pa des tha dad pa gzhan mtshon par bya ba'i phyir brda byed par nus pa yang ma yin la} न च शब्देनानुपदर्श्य सत्तादिकं तेन सत्तादिना भेदान् परमुपलक्षयितुं समयकारः शक्नुयात् त.प.३१४क/३४३; {so so re rer rtogs par ni/} /{bskal pa'i bar du'ang nus ma yin//} न प्रत्येकं शक्नुयाद् बोद्धुं वस्तु कल्पान्तरैरपि ।। प्र.अ.४४ख/५१; भवेत् क्षमः — {sems med par ni lus dag gis/} /{ci yang byed par nus ma yin//} चित्तेन न विना कायः किञ्चित् कर्तुं भवेत् क्षमः । ज्ञा.सि.४७ख/१२२; • वि. असमर्थः — {don byed nus pa ma yin la/} /{don gnyer brtags pas ci zhig bya//} अर्थक्रियाऽसमर्थस्य विचारैः किं परीक्षया । प्र.वा.१०२ख/३.२११; {med phyir nam mkha'i me tog bzhin/} /{bdag gzhan don ni nus ma yin//} स्वपरार्थासमर्थोऽसावभावत्वात् खपुष्पवत् ।। प्र.सि.२९क/६८; अशक्तः — {don byed nus min} अर्थक्रियाऽशक्ता त.स.९ख/११७; {nus dang nus min ngo bo yis/} /{thams cad du yang rjes 'jug phyir//} शक्ताशक्तस्वभावस्य सर्वदा ह्यनुवर्त्तनात् । त.स.५५क/५३४; अशक्यः — {rang gi mtshan nyid 'di dag kun/} /{brdar bya bar ni nus min te//} अशक्यसमयं चेदं सर्वमेव स्वलक्षणम् । त.स.३३क/३४४; न समर्थः — {gang gis me tog dag kyang btu bar nus min pa} कुसुममपि विचेतुं यो न मन्ये समर्थः ना.ना.२३४क/८३; {chos rtogs par bya ba la nye bar 'jal ba yang nus pa ma yin te} नाप्युपमानं समर्थं धर्मप्रत्यायने त.प.१३१क/७१३; न क्षमः — {chos dang chos ma yin pa rtogs par 'gyur la don gyis go ba yang nus pa ma yin te} नाप्यर्थापत्तिः क्षमा धर्माधर्मावबोधने त.प.१३१ख/७१३; {rig byed gdon rmongs bram ze ni/} /{dpyod byed nus pa ma yin zhes//} वेदाधीतिजडा विप्रा न परीक्षाक्षमा इति त.स.१३०ख/१११४; न ईशः — {ma rtogs par ni gzhan la ston par nus pa ma yin no//} न ह्यप्रतिपद्य परस्मै कथयितुमीशः त.प.२१२क/८९४; नैव शक्तः — {nye bar bstan par nus ma yin//} शक्तो नैवोपदेशने त.स.११८क/१०१८; न शक्यम् — {'dir rang nyid ni rtogs par nus pa ma yin te} न हि स्वयं व्युत्पादयितुमिदं शक्यम् प्र.अ.८ख/१०; {mang du smra bar nus pa ma yin no//} न…बहु शक्यं भाषितुम् त.प.३११ख/१०८६; नैव शक्यम् — {de ni brjod par nus ma yin//} तद्वक्तुं नैव शक्यम् प्र.सि.३०क/७०; नालम् — {dbang po las 'das pa phyin ci ma log par don rtogs par nus pa ma yin no//} नालमतीन्द्रियमर्थमविपरीतमवगमयितुम् त.प.१३०ख/७१२.
nus pa ma lus dang ldan pa
वि. अशेषशक्तिप्रचितम् — {nus pa ma lus dang ldan pa'i/} /{gtso bo nyid ni 'ba' zhig las/} /{'bras bu'i khyad par rab skye ste//} अशेषशक्तिप्रचितात् प्रधानादेव केवलात् । कार्यभेदाः प्रवर्त्तन्ते त.स.२क/२०.
nus pa min
= {nus pa ma yin pa/}
nus pa med
= {nus pa med pa/}
nus pa med pa
= {nus med} ।। • वि. असमर्थः — {nus pa med pa ni mo gsham gyi bu la sogs pa'o//} असमर्थाः बन्ध्यासुतादयः त.प.७६क/६०४; अशक्तः — {'on kyang rjes su dpag pa la nus pa med pa las mi skye ba yin pa} अपि त्वनुमानेनाशक्तादनुत्पत्तिः वा.टी.८६क/४३; {gal te sngar ni nus med pa'ang /} /{de dag gis ni nus ldan byas//} प्रागशक्तः समर्थश्च यदि तैः क्रियते पुनः । त.स.८६क/७८९; निरुपाख्यः — {ma byas dang ni mi 'jig pas/} /{gal te rtag nyid 'dod pa na/} /{bkag pa tsam gyi dngos dag gis/} /{nus med la yang de mtshungs yin//} अकृतत्वाविनाशाभ्यां नित्यत्वं चेद् विवक्षितम् । निषेधमात्ररूपाभ्यां निरुपाख्येऽपि तत्समम् ।। त.स.८८ख/८०७; • सं. १. अशक्तिः — {rnam pa de lta bu'i yi ge'i rim pa gal te skyes bu thams cad kyis bya bar nus pa med par nges par bya ba} ({byas pa} ){yin na/} {da} ({de'i tshe} ) {khyab pa nges par 'gyur ro//} एवम्भूतं वर्णक्रमं यदि कर्तुं सर्वनराणामशक्तिर्निश्चिता भवेत्, तदा व्याप्तिनिश्चयो भवेत् त.प.२१२ख/८९५; {'jig rten las nyid de 'dra phyir de la/} /{de byed nus med na 'di dam pa min//} कर्मैव लोकस्य तथेति तत्कृदशक्तिरस्मिन्निति नार्यतास्य । प्र.अ.४२ख/४८; सामर्थ्याभावः — {skyes bu nyid sogs gtan tshigs kyis/} /{nus pa med par nges byed na//} सामर्थ्याभावनिश्चये । पुरुषत्वादिहेतुभ्यः त.स.१२६ख/१०८८ २. = {nus med nyid} अशक्तता— {rang la rtogs pa'i nus med pa'am/} /{yang na rig byed rigs bral yin//} निर्युक्तिकत्वं वेदार्थे ज्ञापनाशक्तताऽऽत्मनि । त.स.१३०ख/१११३; असामर्थ्यम् — {des na snang ba dang nye bar 'dug pa gang yin pa de nus pa med par 'gyur ro//} ततोऽसामर्थ्यं तस्य यस्य समीपवर्त्यालोकः न्या.टी.७६ख/१९९; {'das pa'i don 'dzin pa'i nus pa med pa'i phyir ro//} अतीतार्थग्रहणासामर्थ्यात् त.प.७ख/४६१.
nus pa med pa las byung ba can
वि. अशक्तिजः — {de la nus pa med pa las byung ba can gyis zhes pa'i zhes bya ba dang ga ba la sogs pa las zhes bya ba ni gzhi mthun pa nyid du sbrel to//} तदशक्तिजकारितादिति, गाव्यादेरिति सामानाधिकरण्येन सम्बन्धः त.प.२००क/८६६; द्र. {nus min skyes/}
nus pa 'dzin
= {nus pa 'dzin pa/}
nus pa 'dzin pa
वि. शक्तिधरः — {mkhas pa skye dgu'i bdag byung ste/} /{rje bo nus pa 'dzin yang de//} दक्षः प्रजापतिश्चासीत् स्वामी शक्तिधरश्च सः ।। का.आ.३३२ख/२.३१८.
nus pa yin
क्रि. क्षमो भवेत् — {des na shes rab can skyes bus/} /{don phra rnams mthong nus pa yin//} अतः प्राज्ञो नरः सूक्ष्मानर्थान् द्रष्टुं क्षमो भवेत् । त.स.१२४क/१०७६; समर्थं भवति — {rigs kyi bye brag las sems rnam pa 'dra yang 'ga' zhig sems 'ga' bskyed pa la nus pa yin te} (?) तुल्याकारमपि हि किञ्चिदुत्पादने समर्थं भवति, गोत्रविशेषात् अभि.भा.९२क/१२२०.
nus pa yod
= {nus pa yod pa/}
nus pa yod nyid
शक्त्यस्तित्वम् — {'dir ni de yod de 'byung nyid/} /{nus pa yod nyid rtogs byed pa//} तद्भावभाविता चात्र शक्त्यस्तित्वावबोधिनी । त.स.८०ख/७४५.
nus pa yod pa
शक्तिसद्भावः — {de bzhin du 'di la yang de yod na yod pa nyid ni sgra rnams kyi nus pa yod pa tsam rtogs pa yin gyi} एवमिहापि ध्वनीनां शक्तिसद्भावमात्रावबोधिनी भवेत् तद्भावभाविता त.प.१४७क/७४६; द्र. {nus pa yod nyid/} {nus pa yod min/}
nus pa yod min
नालम् — {de ltar ltung ba de yi yang /} /{'dod pa sa 'di thams cad kyis/} /{rdzogs par nus pa yod min na/} /{de yi 'dod pa sus byed nus//} अस्यैवं पतितस्यापि सर्वापीयं वसुंधरा । नालं पूरयितुं वाञ्छां तत्कोऽस्येच्छां करिष्यति ।। बो.अ.३०क/८.१७५.
nus pa'i rgyu
समर्थहेतुः — {nus pa'i rgyu ni yod byung na/} /{de dag sdod par gang gis byas//} समर्थहेतुसद्भावे क्षेपस्तेषां हि किंकृतः ।। त.स.१६क/१८३; शक्तकारणम् — {de las byung ba'i don shes ni/} /{'byung 'gyur nus rgyu nyer gnas phyir//} तद्भाव्यर्थेषु विज्ञानं शक्तकारणसन्निधेः ।। त.स.९८ख/८७६.
nus par gyur
= {nus gyur/}
nus par 'gyur
क्रि. १. समर्थो भवति — {gang gi tshe mnyam par bzhag pa de'i tshe yid kyis las thams cad nus par 'gyur ro//} यदा समाहितस्तदा मनसा सर्वकर्मसमर्थो भवति स.दु.१२३क/२१६ २. क्षमो भवेत् — {des rdo rje'i lcer 'gyur zhing sngags zlos pa nus par 'gyur ro//} तेन वज्रजिह्वा भवति । मन्त्रजापक्षमो भवेत् स.दु.१००ख/१३२.
nus par ldan pa
= {nus ldan/}
nus ma
१. शक्तिः — {nus ma ni du ba ma la sogs pa mtshan ma'i rnal 'byor ma rnams so//} शक्तयो धूमादयो निमित्तदेवत्यः वि.प्र.५३क/४.८१; अ… {nag mo 'bar ma} …{ha ni du ba ma dang hA ni mar me ma ste/} {de ltar yi ge brgyad las skyes pa nus ma brgyad do//} अ…कृष्णदीप्ता …ह धूमा, हा प्रदीपा । एवमष्टाक्षरजाः शक्तयोऽष्टौ वि.प्र.५३क/४.८१; {dpa' bo'i dar dpyangs kyi dbang ni pha rol du phyin pa rnams yongs su rdzogs pa'i don du sbyin pa la sogs pa'i nus ma bcu'o//} वीरपट्टाभिषेको दानादयो दश शक्तयः पारमितापरिपूर्णाय वि.प्र.१५२ख/३. ९९; {pha rol tu phyin pa bcu ni nus ma bcu} दश शक्तयो दश पारमिताः वि.प्र.२४३क/२.५३ २. शक्ता— {phrag par lta bas bdag ni nus ma zhes brjod do//} स्कन्धदृष्ट्या शक्ताऽहमिति वदति वि.प्र.१८०क/३.१९६.
nus ma brgyad
अष्टौ शक्तयः — १. {nag mo 'bar ma} कृष्णदीप्ता, २. {ser mo 'bar ma} पीतदीप्ता, ३. {dkar mo 'bar ma} श्वेतदीप्ता, ४. {dmar mo 'bar ma} रक्तदीप्ता, ५. {mkha' gsal ma} खद्योता, ६. {smig rgyu ma} मरीचिः, ७. {du ba ma} धूमा, ८. {mar me ma} प्रदीपा वि.प्र.५३क/४.८१.
nus ma gyur
• क्रि. न शशाक — {ra g+hu'i bu de bla ma yi/} /{bka' las 'da' bar nus ma gyur//} गुरोः शासनमत्येतुं न शशाक स राघवः । का.आ.३३२क/२.२९८; {'gro dang sdod par nus ma gyur//} न गन्तुं न स्थातुं…शशाक अ.क.१४८ख/१४.११४.
nus ma mchis
न शक्यम् लो.को.१३५३.
nus ma yin
= {nus pa ma yin pa/}
nus ma'i sa bon
शक्तिबीजम् — {de bzhin du nus ma'i sa bon rnams te} एवं शक्तिबीजानि वि.प्र.५३क/४.८१.
nus min
= {nus pa ma yin pa/}
nus min skyes
वि. अशक्तिजः— {rung ba'i ba lang sgra yod na/} /{de nus min skyes kyis btsud byas/} /{ga bi sogs las ba lang blo/} /{rtsa ba'i sgra rjes 'brangs she na//} गोशब्देऽवस्थिते योग्ये तदशक्तिजकारितात् । गाव्यादेरपि गोबुद्धिर्मूलशब्दानुसारिणी ।। त.स.९७क/८६६.
क्रि. अर्हति — {de dag shes par sus nus 'os//} कस्तानि ज्ञातुमर्हति त.स.११४क/९९२.
nus yod
= {nus pa yod pa/}
ne gro ta
= {n+ya gro d+ha/}
ne ne
= {ne ne mo/}
ne ne mo
= {a ne} पितृस्वसा म.व्यु.३९०१(६४क); {a ne ste pha'i sring mo che chung /} बो.को.१५२८.
ne tso
शुकः १. = {bya ne tso} पक्षिविशेषः — {gang gi tshe ne tso dang ri skegs la sogs pa dag gis sgra sgrogs pa} यदा हि शुकसारिकादिभिर्व्याह्रियते शब्दः त.प.१७६ख/८११; कीरः — कीरशुकौ समौ अ.को.२.५.२१; कीति शब्दं रातीति कीरः । रा आदाने अ.वि.२.५.२१ २. बुद्धस्य नामपर्यायः — {blo gros chen po kha cig ni nga la de bzhin gshegs par shes so//}…{'dren pa dang}…{ne tso dang dbang po dang} केचिन्महामते तथागतमिति मां संप्रजानन्ति…नायकं…शुकमिन्द्रम् ल.अ.१३२क/७८.
शुकपाठः — {mtshungs med rgyas pa'i snyan ngag med na mkhas pa nyid ni ne tso'i klog dang mtshungs//} पाण्डित्यं शुकपाठषण्ढम(समम)समोल्लासं कवित्वं विना अ.क.२८ख/५३.१४.
शुकनासा — {shing tshig pa dang mtshe'u skams pa dang ne tso'i mchu dang sa bon rul pa dang mgal me'i 'khor lo dang sems can shi ba bzhin no//} दग्धकाष्ठशुष्कह्रदशुकनासापूतिबीजालातचक्रमृतसत्त्ववत् अभि.भा.१८९ख/६४६; {ne tso'i mchu ni gzugs mkhan gyis khyim la sogs pa'i nang du byas pa ste/} {ne tso'i sna dang dbyibs 'dra ba'i phyir ne tso'i sna zhes bya ba} शुकनासा गृहादिषु रूपकारकृता शुकनासाकृतित्वात् शुकनासेत्युच्यते अभि.स्फु.४०क/६४६; द्र. {ne tso sna/}
ne tso'i smra ba
शुकस्य व्याहृतम्— {de ni ne tso'i smra ba yin/} /{ri skegs tshig tu 'di snang phyir//} शुकस्य व्याहृतं चेदं शारिकाया इतीक्षणात् ।। त.स.८९क/८११.
= {the tshom} संदेहः — {sgrib pa'am the tshom mam yid gnyis sam nem nur ram tsham tshom mam}…{khong du mi chud pa med pa} नास्त्यावरणं वा विमर्शो वा विमतिर्वा संदेहो वा संशयो वा…अनभिसमयो वा ग.व्यू.२७६क/३५४; {byang chub sems dpa'}…{the tshom dang nem nur med pa} बोधिसत्त्वानां…अपगतविमतिसंदेहानाम् द.भू. १७१क/५; काङ्क्षा — {nem nur dang the tshom zhes bya ba ni don tha dad pa ma yin no//} काङ्क्षा विचिकित्सेत्यनर्थान्तरम् अभि.स्फु.१७८क/९२८.
nem nur gcod pa
पा. काङ्क्षोच्छेदनः, समाधिविशेषः — {nem nur gcod pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} काङ्क्षोच्छेदनो नाम समाधिः अ.सा.४३०ख/२४३.
nem nur du mi 'gyur ba
क्रि. न भवति काङ्क्षायितत्वम् — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po gang}…{la sems zhum par mi 'gyur ba dang nem nur du mi 'gyur ba dang} यस्य बोधिसत्त्वस्य महासत्त्वस्य… न भवति चित्तस्य अवलीनत्वम्, न भवति काङ्क्षायितत्वम् अ.सा.२८क/१५.
nem nur rnam par sel ba
पा. विमतिविकिरणः, समाधिविशेषः — {nem nur rnam par sel ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} विमतिविकिरणो नाम समाधिः म.व्यु.५९०(१४क).
nem nur mang ba
वि. काङ्क्षाबहुलः — {nem nur mang ba dang the tshom mang ba dang 'dun pa dang ldan pa} काङ्क्षाबहुलो विचिकित्साबहुलः छन्दिकश्च श्रा.भू.७३क/१८९.
nem nur mi mnga'
= {nem nur mi mnga' ba/}
nem nur mi mnga' ba
वि. सरभसम् — {nem nur mi mnga' ba'i zhal gyi pad+ma rab tu rgyas pa las bde ba phun sum tshogs pa'i sbrang rtsi'i rgyun 'bab par gyur pa}…{de kho na nyid grub pa} सरभसविकसितवदनकमलविगलितमधुमहासुखसम्पदमृतवर्षभूरिधाराश्रवन्ती…तत्त्वसिद्धिः त.सि.६८क/१७९.
nem nur mi byed
क्रि. न काङ्क्षति — {de ltar zhugs pa ni de bzhin nyid ji lta ba bzhin thos nas de las kyang song nas 'di ltar ma yin no zhes nem nur mi byed/} {yid gnyis mi byed} एवमवतीर्णो यथातथतां श्रुत्वाऽपि ततोऽपि चापक्रम्य न काङ्क्षति, न विमतिं करोति …नैवमिति अ.सा.२८५ख/१६१.
nem nur med
= {nem nur med pa/}
nem nur med pa
वि. निष्काङ्क्षः — {'di ltar sdug bsngal bzhin du sangs rgyas la yang nem nur med cing the tshom med pas so//} यस्माद् दुःखवद् बुद्धेऽपि निष्काङ्क्षो निर्विचिकित्स इति अभि.स्फु.१७८क/९२८.
nem nur med pa la mngon sum du gyur pa
निष्काङ्क्षाभिमुखता — {phyir zhing de'i bsam pa'i khams yongs su dag par 'gyur ro//}…{nem nur med pa la mngon sum du gyur pa yang yongs su rdzogs par 'gyur ro//} तस्य भूयस्या मात्रया आशयधातुश्च विशुद्ध्यति…निष्काङ्क्षाभिमुखता च परिपूर्यते द.भू.२०८क/२५.
nem nur za ba
काङ्क्षा — {bdag nyid kyi lung dang rtogs pa la nem nur za ba bsal ba'i phyir} आगमाधिगमयोरात्मनः काङ्क्षाविनोदार्थम् वि.सू.६३ख/८०.
क्रि. अवनमति — {rkang pa bzhag na nem}({sa}) {zhes byed/} {rkang pa bteg na spar zhes byed} निक्षिप्ते पादे अवनमति, उत्क्षिप्ते पादे उन्नमति म. व्यु.६७६८–९(९६ख); द्र. {nems zhes/}
nems shes byed
= {nems zhes byed/}
ne'u ldangs
वि. वयस्यकः — {'phags pa dge 'dun 'tsho 'di bdag cag gi ne'u ldangs lhan cig skyes pa sa rdul la lhan cig rtse rtse ba lags te} अयमस्माकमार्यसङ्घरक्षितो वयस्यकः सहजन्मिकः सहपांशुक्रीडनकः वि.व.१०१ख/२.८७.
ne'u zla
वि. वयस्यः — {ne'u zla rnams kyis yongs bskor te/} {skyed mos tshal gyi gnas su byung //} उद्यानभूमिं निर्यामि (निरयां) वयस्यैः परिवारितः ।। वि.व.२८८क/१.१०८.
नकुली — {da ni}… {dam tshig gsum cu rtsa drug gsungs te}…{khyi mo ni sgrol ma dang}…{ne le mo ni nga rgyal ma} इदानीं षट्त्रिंशत्समया उच्यन्ते…श्वा तारा…नकुली अतिबला (‘नकुली मानिनी’ इति भोटपाठः) वि.प्र.१६७क/३.१४९.
ne'u le'i pags pa
नकुलचर्म — {shar du lcags mkhan ma dang}…{byang du til mar mkhan ma dang}…{'di rnams kyi gdan rnams ni bse'i pags pa dang}… {ne'u le'i pags pa dang} पूर्वे लोहकारी…उत्तरे तैलिनी…आसामासनानि गण्डचर्म …नकुलचर्म वि.प्र.१६२ख/३.१२६.
ne'u le'i so rtses reg pa
वि. नकुलदन्ताग्रस्पृष्टम् — {ji ltar ne'u le'i so rtse yis/} /{reg pa'i sman ni}…/{sbrul dug thams cad sel bar byed//} यथा नकुलदन्ताग्रस्पृष्टा या काचिदौषधिः । सर्वं सर्पविषं हन्ति त.स.११५क ९९७.
ne'u sing
= {ne'u gsing /}
ne'u gsing
शाद्वलः, ओ लम् — {sa gzhi ni ne'u gsing sngon po 'jam po dang ldan pa} (?) मृदुशाद्वलास्तरणसुखसंस्पर्शदर्शनीयधरणीतले जा.मा.२५ख/३०; हरितशाद्वलम् म.व्यु.७१०८(१०१ख); द्र. {ne'u gsing sngon po/}
ne'u gsing gi gzhi
हरितशाद्वलस्थण्डिलम् — {shing ljon pa'i drung dang ne'u gsing gi gzhi dag la rgan rims bzhin du bsko bar bya'o//} वृक्षमूलहरितशाद्वलस्थण्डिलेष्वपि यथावृद्धकोद्देशः वि.सू.६१ख/७८.
= {zhal zas sam lha bshos} नैवेद्यम् — {oM bar+dz+ra nai we d+ye AHhU}~ {M swA hA} ॐ वज्रनैवेद्ये आः हूँ स्वाहा हे.त.१४क/४२.
nai rany+dza na
= {nai ra ny+dza na/}
nai ra ny+dza na
= {nai ra ny+dza nA} ना. नैरञ्जना, नदी — {nai ra ny+dza na'i chu ngogs su/} /{cho 'phrul mdzad pa mthong nas ni/} /{de nas de la rab 'byung phyir/} /{bdag cag gis kyang gsol ba btab//} अकार्षीत् प्रातिहार्याणि नदीं नैरञ्जनां प्रति । (प्रव्रज्यां याचितोऽस्माभिस्तदालोक्य महामुनिः ।।) वि.व.२९४ख/१.११९; {ga yA'i rir ga yA'i rtse mo la gnas te/} {rkang gis yul rgyu zhing sde dpon gyi grong steng rgyas ga la ba der song ste phyin pa dang /} {de na klung ne ran dza na}…{mthong ste} गयायां विहृत्य गयाशीर्षे पर्वते जङ्घाविहारमनुचंक्रम्यमाणो येनोरुविल्वा सेनापतिग्रामकस्तदनुसृतस्तदनुप्राप्तोऽभूत् । तत्राद्राक्षीन्नदीं नैरञ्जनाम् ल.वि.१२२क/१८२.
nai rany+dza nar gnas pa
ना. नैरञ्जनावासिनी, देवी — {lha mo chen mo dbyangs can dang /} /{nai ra ny+dza nar gnas pa dang //} सरस्वती महादेवी तथा नैरञ्जनावासिनी । सु.प्र.२क/२.
nai ran dza na
= {nai rany+dza na/}
no
नि. ‘ {na}’ ityasya paścāt prayujyamānaḥ nipātaśabdaḥ ( {slar bsdu/} {rdzogs tshig/} {zla sdud/} : {go ngo do no bo mo 'o/} /{ro lo so to slar bsdu ste/} /{rdzogs tshig zla sdud ces kyang bya//}) — {de nyid 'di yin no//} स एवायम् न्या.टी.४१ख/५०; {ci'i phyir me ni sreg par byed pa'am dro ba yin gyi/} {chu ni ma yin no//} कस्मादग्निर्दहत्युष्णो वा नोदकमिति त.प.७६ख/६०६; {mi khom pa brgyad spangs pa ni dal ba 'byor pa'o//} {tshogs pa 'di ni shin tu rnyed dka' ba ste/} {shin tu dka' bas rnyed par bya ba yin no//} अष्टाक्षणविनिर्मुक्तस्य क्षणस्य सम्पत्तिः समग्रता । इयं सुदुर्लभा सुष्ठु दुःखेन लभ्यत इति बो.प.४५क/४; {de la 'phags pa'i rigs gsum ni bdag gir 'dzin pa'i dngos po 'dod pa de dus su zhi bar byed pa yin no//} {bzhi pa ni gnyi ga 'dod pa gtan du zhi bar byed pa yin no//} तत्र ममकारवस्त्विच्छायाः तत्कालशान्तये त्रय आर्यवंशा भवन्ति । उभयेच्छात्यन्तशान्तये चतुर्थ इति अभि.भा.९क/८९४; {bdag ni tshangs pa'o//}…{dngos po rnams kyi phar gyur pa yin no//} अहमस्मि ब्रह्मा…पितृभूतो भावानाम् अभि.स्फु.१३६ख/८४७; {ni zhes bya ba ni bsdu ba'i don yin no//} समुच्चयेऽयं चकारः अभि. स्फु.८८क/७५९; {dran pa ni dran pa kho na yin no//} स्मृतिश्च स्मृतिरेव अभि.भा.३८ख/१०१८; {de 'dod chags la sogs pa dang ldan par mngon no//} ते रागादिमन्तो गम्यन्ते न्या.टी.८९ख/२४८; {kun rdzob kun da lta bu nyid/} /{don dam bde ba'i gzugs can no//} संवृतं कुन्दसङ्काशं विवृतं सुखरूपिणम् । हे.त.२०ख/६६; {'du ba dang 'jig pa'i bskal pa du ma yang rjes su dran no//} अनेकानपि संवर्तविवर्तकल्पानप्यनुस्मरति द.भू.१९९ख/२२; {de bzhin gshegs pa rnams kyis}…{yang dag par bstan no//} {ston to//} {ston par 'gyur ro//} तथागतैः…सन्देशितो देश्यते देशयिष्यति वि.प्र.१४८क/१.२; {sgra las byung ba yang /} {mngon par 'dod pa ston pa'i phyir mi slu ba yin no//} शाब्देऽप्यभिप्रायनिवेदनादविसम्वादनम् प्र.अ.३क/४; {de la bye brag smra ba bstan/} /{mdo sde pa yang de bzhin no//} वैभाष्यं तत्र देशेत सूत्रान्तं वै पुनस्तथा । हे.त.२७क/९०; {dper na da ltar ba'i rtogs pa bzhin no//} यथेदानीन्तनो बोद्धा त.प.२०४ख/१२५; {btsun pa rta dbyangs gang yin/} {gang yul 'khor skyong zhes bya ba'i zlos gar mkhan no//} कः पुनर्भदन्ताश्वघोषः ? यस्य राष्ट्रपालं नाम नाटकम् वा.न्या.३३५ख६६; {sbyin pa 'di lta bu dang 'di lta bur sbyin no//} एवं चैवं च दानं दास्यामि अभि.स्फु.२५३ख/१०६०; {khon 'dzin zhes pa ste sbyor ba nyi shu rtsa bdun no//} वैधृतिरिति सप्तविंशति योगाः वि.प्र.१७९ख/१.३६.
nog
ककुदः, ओ दम् , वृषाङ्गम् — {ba lang la sogs pa la byad gzugs dang yon tan dang bya ba dang yan lag dang ldan pa'i rgyu mtshan rta la sogs pa'i} ({blo las ldog pa'i} ) {shes pa mthong ste/} {'di ltar ba lang dang dkar po dang myur bar 'gro ba dang nog rgyas pa} ({dang dril chen can} ){zhes bya ba dang go rims bzhin no//} गवादिष्वाकृतिगुणक्रियावयवसंयोगनिमित्तोऽश्वादिबुद्धिव्यावृत्तः प्रत्ययो दृष्टः, तद्यथा—गौः शुक्लः शीघ्रगतिः पीनककुदो महाघण्ट इति यथाक्रमम् त.प.२९०ख/२९३; सास्ना — {ba lang lta bu ni ba lang yin gyi ba lang nyid ni ma yin te/} {nog la sogs pa med pa'i phyir ro//} गौरिव गौर्न तु गौरेव, सास्नाद्यभावाद् त.प.२७५क/२६४.
nog can
१. = {glang ngam khyu mchog} उक्षा, वृषः — उक्षा भद्रो बलीवर्द ऋषभो वृषभो वृषः ।। अनड्वान् सौरभेयो गौः अ.को.२.९.५९; उक्षति रेतः सिञ्चति उक्षा । उक्ष सेचने अ.वि.२.९.५९ २. ककुदः — {ka t+ya'i bu nog can} ककुदः कात्यायनः अ.श.११३क/१०२.
भू.का.कृ. मृतः — {gnas skabs de yi tshe na der/} /{mi bdag sras med nongs gyur pas//} तस्मिन्नवसरे तत्र निष्पुत्रे नृपतौ मृते । अ.क.२६८क/३२.३५; द्र.— {gzhon nu khyed kyi yab nongs kyis} कुमार पिता ते कालगतः वि.व.१५६ख/१.४५.
nongs bgyis
दुष्कृतम् — {gang gis bde 'gror mchi bar 'gyur ba'i las/} /{'gro bas legs par bgyis dang nongs bgyis mkhyen//} येन यान्ति सुगतिं च कर्मणा जानसे सुकृतदुष्कृतं जगे ।। रा.प.२३०क/१२२; {nongs bgyis sgrib pa chen pos bsgribs pa 'di dag la/} /{chu bo skams gyur 'di la bdag gis ci zhig nongs//} एषां तु दुष्कृतमहावरणावृतानां शोषं जलं व्रजति कोऽत्र ममापराधः ।। वि.व.१५३क/१.४१.
• सं. १. = {nyes pa} अत्ययः, दोषः — {'dren pa rnams kyis bdag gi sdig/} /{nongs pa lags par gzung du gsol//} अत्ययमत्ययत्वेन प्रतिगृह्णन्तु नायकाः । बो.अ.६ख/२.६६; {nongs pa nyid de nyes pa nyid du'o//} अत्ययत्वेन दोषत्वेन बो.प.६८ख/३६; {bcom ldan 'das bdag gi nongs pa de glo bar chud cing nongs par mthong lags na thugs brtse ba nye bar bzung ste nongs pa la nongs par gzung du gsol} तस्य मम भगवन्नत्ययं जानतोऽत्ययं पश्यतः अत्ययमत्ययतः प्रतिगृह्णीष्वानुकम्पामुपादाय वि.व.१४३क/१.३२; अपराधः — {de ste bdag gis nongs par gyur na yang /} /{'on kyang rgyal pos bzod na mdzes par gyur//} अथाप्ययं स्यादपराध एव मे क्षमा तु शोभेत तथापि ते नृप । जा.मा.१७०क/१९६; {de yang bdag cag gis nongs kyis/} {bcom ldan 'das kyis ma nongs so//} अस्माकमेवैषोऽपराधः, नैव भगवतोऽपराधः स.पु.२५क/४४; अपकृतम् — {drang srong chen po gang bdag gis dud 'gro'i skye gnas su skyes pas bya mi bya mi shes nas khyod la cung zad nongs pa ci mchis pa bdag la khyod kyis bzod pa bzod cig} क्षमस्व मम महर्षे यन्मया ऊहापोहविरहितेन तिर्यग्योनावुपपन्नेन तव किंचिदपकृतं स्यात् अ.श.१०४ख/९४; असत् — {byams pa'i phyogs la legs nongs ci bgyis pa'i/} /{mthu rnams grub pa rgyal pos mkhyen nas su//} इमं विदित्वा नृप मित्रपक्षे प्रभावसिद्धिः सदसत्प्रवृत्त्योः । जा.मा.१४५क/१६८; अंहः — अस्त्री पङ्कं पुमान् पाप्मा पापं किल्बिषकल्मषम् ।। कलुषं वृजिनैनोऽघमंहोदुरितदुष्कृतम् । अ.को.१.४.२४; अंहते नरमनेनेति अंहः । अहि गतौ अ.वि.१.४.२४ २. = {skyon} दोषः — {tshig snga phyi 'gal ba'i nongs par 'gyur} पूर्वोत्तरवचनव्याघातदोषः प्रसज्यते ल.अ.९९ख/४६ ३. आपत्तिः — {bdag ming 'di zhes bgyi ba la ji skad yongs su brjod pa'i gzhi las byang chub sems dpa'i 'dul ba dang 'gal ba nyes byas kyi nongs pa byung ste} अहमेवंनामा बोधिसत्त्वविनयातिसारिणीं यथा परिकीर्तिते वस्तुनि दुष्कृतामापत्तिमापन्नः बो.भू.९७ख/१२४; अपबाधः — {btsun pa bdag cag yi dwags rnams ni rnam par ltung ba'i lus can rnams lags te/} {sngon gyi las kyi nongs pas chab kyang mi rnyed lags na} वयं भदन्त प्रेता विनिपतितशरीराः पूर्वकर्मापबाधेन पानीयं नासादयामः वि.व.१५३क/१.४१ ४. व्यतिक्रमः — {bdag gi gnas su rang dgar lhags pa la/} /{bdag gis nongs pa cung zad ci ltar bgyi//} अभियाता यदि ते ममाश्रमं यदृच्छया…व्यतिक्रमस्तत्र च नो भवेत्कियान् जा.मा.१७०क/१९६; व्यलीकः — {nongs par dogs pa 'ga' zhig byung ba'i gzhi/} /{bdag gi nongs pa khyod kyis mthong ngam ci//} व्यलीकशङ्काजनकं नु किंचिद् दृष्टं प्रमादस्खलितं त्वया नः ।। जा.मा.१३०ख/१५०; प्रमादस्खलितम् — {nongs par dogs pa 'ga' zhig byung ba'i gzhi/} /{bdag gi nongs pa khyod kyis mthong ngam ci//} व्यलीकशङ्काजनकं नु किंचिद् दृष्टं प्रमादस्खलितं त्वया नः ।। जा.मा.१३०ख/१५०; विभ्रान्तम् — {zhar ba dang nongs pa med pa'i phyir zhes bya ba la/} {zhar ba ni gtan ma tshang ba'o//} {nongs pa ni yo ba'o//} काणविभ्रान्ताभावादिति । काणं आभ्यन्तरविकलम् । विभ्रान्तं केकरम् अभि.स्फु.२८२ख/११२२; द्र.— {zhe sa bskyed de brtabs pa bzhin du 'di ci nongs zhes rid par gyur pa'i rgyu de la dris so//} उपचारपुरःसरं ससम्भ्रमाः किमिदमिति कार्श्यनिमित्तमेनमपृच्छत् जा.मा.१०१क§/११६ ५. = {nongs pa nyid} अत्ययत्वम् — {'dren pa rnams kyis bdag gi sdig/} /{nongs pa lags par gzung du gsol//} अत्ययमत्ययत्वेन प्रतिगृह्णन्तु नायकाः । बो.अ.६ख/२.६५ ६. आद.> {shi ba} कालगतः — {gzhon nu khyed kyi yab nongs kyis} कुमार पिता ते कालगतः वि.व.१५६ख/१.४५; द्र.— {gnas skabs de yi tshe na der/} /{mi bdag sras med nongs gyur pas//} तस्मिन्नवसरे तत्र निष्पुत्रे नृपतौ मृते । अ.क.२६८क/३२.३५; • अव्य. दुर् — {nongs par smra ba} दुर्भाषितम् अ.सा.१६३क/९२; दुस् — {nongs par spyad pa} दुश्चरितम् अ.सा.१६१ख/९१; अप — {nongs pa bgyid pa} अपकारी च अ.श.२७६ख/२५३.
nongs pa bgyid pa
वि. अपकारी — {lha mi 'di ni rkun ma/} {pho brang sun 'byin pa/} {nongs pa bgyid pa lags te} अयं देव चौरो दुष्टोऽपकारी च अ.श.२७६ख/२५३.
nongs pa bgyis
= {nongs pa bgyis pa/}
nongs pa bgyis pa
• भू.का.कृ. अपराधः कृतः — {bdag khros te khyod la nongs pa bgyis pa de'i las kyi rnam par smin pa bdag gis myong bar ma gyur cig} यन्मया क्रोधाभिभूतेन तवापराधः कृतः, मा अस्य कर्मणो विपाकं प्रत्यनुभवेयम् अ.श.२७२क/२४९; • वि. अपराधिकः — {lha tshong dpon 'dis nongs pa bgyis kyis/} {'di chad pas gcad cing tshar gcad par gsol} देव अयं श्रेष्ठी अपराधिकः, क्रियतामस्य दण्डनिग्रहः अ.श.२७१ख/२४९.
nongs pa can du mi rtsi ba
क्रि. नापराध्यते — {de ltar khyod la gnod mdzad kyang /} /{nongs pa can du mi rtsi bas//} तथा हि बाधमानापि त्वां सती नापराध्यते ।। श.बु.११२ख/६६.
nongs pa can du gzung du gsol
क्रि. अत्ययं प्रतिगृह्णातु — {bde bar gshegs pa bdag cag nongs pa can du gzung du gsol} अत्ययं नो सुगतो प्रतिगृह्णातु ल.वि.१८१क/२७५.
nongs pa ma bgyis
वि. निरपराधः — {yab cig pha'o 'tshal la ni bu sdug la bdag gis kyang nongs pa ma bgyis na bdag mi dgum par ci gnang} (?) साधु तात प्रसीद । निरपराधं मा मां परित्याक्षीः । इष्टाश्च सर्वेषां पितॄणां पुत्राः अ.श.९२ख/८३.
nongs par bgyis pa
= {nongs bgyis/}
nongs par spyad pa
दुश्चरितम् — {yid kyis nongs par spyad pa dang ngag gis nongs par spyad pa 'di'i} अस्य मनोदुश्चरितस्य वाग्दुश्चरितस्य च अ.सा.१६१ख/९१.
nongs par smra ba
दुर्भाषितम् — {de ltar ngag gis nongs par smra ba de lta bu'i ngo bos bsod nams ma lags pa'i phung po chen po 'di skyes pa lags so//} एवंरूपेण वाग्दुर्भाषितेन इयान् महाऽपुण्यस्कन्धः प्रसूयते अ.सा. १६३क/९२.
nongs mi mnga'
= {nongs mi mnga' ba/}
nongs mi mnga' ba
निष्क्लेशत्वम्— {don gzigs pas ni mi slu ba/} /{nongs mi mnga' phyir rjes su mthun//} दृष्टार्थत्वादवितथं निष्क्लेशत्वादनाकुलम् । श.बु.११३क/७५.
nod
= {nod pa/} {nod na} गृह्यमाणः — {yang bsnyen gnas nyin zhag tu nod na ci ltar mnod par bya zhe na} अथाहोरात्रं गृह्यमाण उपवासः कथं ग्रहीतव्यः अभि.भा. १८१ख/६२२.
nod pa
• क्रि. (वर्त., सक.; {mnod pa} भवि., {mnos pa} भूत., {gnos} विधौ) प्रतिगृह्णामि — {des kyang nod lags so zhes khas long shig} तेन प्रतिगृह्णामीति प्रतिज्ञातव्यम् बो.भू.८३क/१०६; प्रगृह्यते — {nyin zhag pa yi sdom min med/} /{de de ltar nod med ce grag//} नासंवरोऽस्त्यहोरात्रं न किलैवं प्रगृह्यते ।। अभि.को.११ख/६२१; • सं. उद्देशः — {sangs rgyas kyi bka' lung nod pa dang kha don bya ba dang don sems pa la yang dag par 'dzud do//} बुद्धवचनोद्देशस्वाध्यायक्रियायामर्थचिन्तायाञ्च समादापयति बो.भू.१३९क/१७९; • वि. ग्राही — {rnyed pa nod pas gtsug lag khang byi dor bya'o//} लाभग्राहिणो विहारस्य सम्मार्जनम् वि.सू.९२ख/१११; ग्रहीता — {nod pa 'bul du gzhug par bya ba nyid do//} दास्यत्वं ग्रहीतुः वि.सू.९७क/११६; प्रतिग्राहकः— {de ltar byang chub sems dpa' mkhas pa des nod pa'i byang chub sems dpa' de la byang chub sems dpa'i tshul khrims kyi sdom pa yang dag par blang ba lan gsum gyi bar du phog ste} एवं हि तेन विज्ञेन बोधिसत्त्वेन तस्य प्रतिग्राहकस्य बोधिसत्त्वस्य यावत् त्रिरपि बोधिसत्त्वशीलसंवरसमादानं दत्त्वा बो.भू.८३ख/१०६; समादायकः — {dris na nod pa'i byang chub sems dpa' des kyang lan gsum gyi bar du khas blang bar bya'o//} तेन च समादायकेन बोधिसत्त्वेन यावत् त्रिरपि प्रतिज्ञातव्यं पृष्टेन बो.भू.८३ख/१०६; * • भू. का.कृ. प्रतीष्टः — {mi nod na sbyin pa nyid ma yin no//} नाप्रतीष्टो दत्तत्वम् वि.सू.८४क/१०१; • द्र. {lung nod pa/} {yang dag par nod pa/}
nod par bya
कृ. ग्राह्यम् — {bsnyen gnas yan lag tshang bar ni/} /{nang par gzhan las nod par bya//} काल्यं ग्राह्योऽन्यतः…उपवासः समग्राङ्गः अभि.को.१२क/६२२.
nod par byed
= {nod par byed pa/}
nod par byed pa
• क्रि. गृह्णाति — {de na gcig ni mig btsums te lung nod par byed do//} तत्रैकश्चक्षुषी निमीलयित्वोद्देशं गृह्णाति वि.व.१०३ख/२.८९; आदानं करोति — {dran pa gso ba'i phyir yang dang yang nod par byed par zad kyi} स्मृत्युद्बोधनार्थं पुनःपुनरादानं करोति बो.भू.८६क/१०९; • सं. आक्रमणम् — {rmad du byung ba'i stobs bcu/} {nod par byed pa'i dge ba'i rtsa ba/} {byang chub kyi snying po nod par byed cing /} {nges par pha rol du 'gro bar byed pa} महाद्भुतदशबलाक्रमणकुशलबोधिमण्डाक्रमणनियतपरायणम् म.मू.१८०क/१०८; • वि. ग्राहकः — {sangs rgyas dang byang chub sems dpa' rnams las}…{gdams ngag nod par byed pa} बुद्धबोधिसत्त्वानामन्तिकादववादग्राहकः सू.व्या.१६७ख/५८; • पा. प्रतीच्छकः, मनस्कारभेदः — {yid la byed pa ni rnam pa bco brgyad de/} {rigs nges pa dang}…{nod par byed pa dang}…{rgya chen po yid la byed pa'o//} अष्टादशविधो मनस्कारः । धातुनियतः…प्रतीच्छकः…विपुलमनस्कारश्च सू.व्या.१६६क/५७; {nod par byed pa ni sangs rgyas dang byang chub sems dpa' rnams las chos kyi rgyun gyi gdams ngag nod par byed pa gang yin pa'o//} प्रतीच्छको यो धर्मस्रोतसि बुद्धबोधिसत्त्वानामन्तिकादववादग्राहकः सू.व्या.१६७ख/५८.
non
= {non pa/}
non pa
• सं. आक्रान्तिः — {mtshams kyi bar na 'dug pa la lus sam gzhan gyis reg pas ji tsam non pa der gtogs pa rnams so//} * > सीमान्तरिकात् स्थलग्ने कायेऽन्यत्र वा यातायामाक्रान्तिस्तावद् गतानाम् वि.सू.६८क/८५; अतिक्रामणम् — {phrag pa nas phrag par khur sbed pa khur tsa ba rnams khur gyis non te/} {sdug bsngal ba kho nar gnas bzhin du bde'o snyam du blo skyed par byed do//} अंशादशं भारं सञ्चारयन्तो भारवाहका दुःख एवावस्थिते भारातिक्रामणे सुखमिति बुद्धिमुत्पादयन्ति अभि.स्फु.१५५क/८८०; घातः — {gti mug 'khrul pas bdag non te/} /{rjes su yi rangs gang bgyis pa//} यच्चानुमोदितं किंचिदात्मघाताय मोहतः । बो.अ.५क/२.२९; द्र. {gnon pa/} ।। • भू.का.कृ. = {zil gyis non pa} आक्रान्तः — {de ltar byas na gru 'di lcid kyis non pas ldog par yang mi 'gyur ro//} एवमिदं यानपात्रं निर्घातभराक्रान्तं न च पार्श्वानि दास्यति जा.मा.८५ख/९८; {nga ni nu ma'i khur gyis non//} अहं कुचभराक्रान्ता अ.क.२११क/८७.१३; {sdug bsngal gyis non pa ni sems can dmyal ba la sogs par sdug bsngal gyi zil gyis non pa rnams so//} दुःखाक्रान्ताः दुःखाभिभूता नरकादिषु सू.व्या.२१५क/१२०; {gdung ba drag pos non} व्यथाक्रान्तः अ.क.२४६क/९२.४२; {yid la re ba bsam pas non//} चिन्ताक्रान्तमनोरथः अ.क.२०४क/२३.१०; अवष्टब्धः — {de}…{tho rangs gnyid stug pos non to//} सोऽपश्चिमे यामे गाढनिद्रावष्टब्धः वि.व.१०४ख/२. ९०; {lus ha cang yang lcis na gnyid kyis non par 'gyur ro//} अतिगुरुकायो मिद्धावष्टब्धो भवति बो.प.१०२क/७०; {lce gnyis gya gyus non pa yis/} /{jo bo tsan dan rkang 'thung ni//} द्विजिह्वकुटिलाक्रान्तः प्रभुश्चन्दनपादपः । अ.क.१७६ख/२०.१४; अभिभूतः — {phru gu'i mya ngan gyis non pa} शावकशोकाभिभूताः वि.व.१२३ख/१.१२; {nyon mongs pas non bzhin du} क्लेशाभिभूतेन म.टी. २२१क/५३; {rgyal bu gzhon nu de gnyis rab tu mya ngan gyis non} तौ राजकुमारौ परमशोकाभिभूतौ सु.प्र.५६क/११०; ग्रस्तः — {rga shi mya ngan gyis non pa'i//} मृत्युशोकजराग्रस्ताम् गु.सि.२३ख/५१; आर्तः — {mya ngan non} शोकार्ताः सु.प्र.५८क/११६; आस्कन्दितः — {de dag gis non pa ste/} {mnan pa} तैरास्कन्दितमाक्रान्तम् त.प.१६९क/५६; आविष्टः — {skyes pa'am bud med dam} …{mi ma yin pa'i gdon gyis zin cing non pa} स्त्री वा पुरुषो वा…अमनुष्यग्रहेण गृहीतो वा आविष्टो वा अ.सा.३३८क/१९०; अवनतः — {rdzing bu'i 'gram na me tog gi ljid kyis non pa'i shing bzang po stug po yod pa} …{zhig tu} पुष्करिण्यास्तीरे कुसुमभरावनतरुचिरतरुवरनिचिते जा.मा.१२क§/१२; समारूढः म.व्यु.७५२५ (१०७क); • कृ. आनम्यमानः — {yal ga non pa zhig gi drung na gnas shing 'dug go//} आनम्यमानशाखं निश्रित्य विजहार जा.मा.१५७ख/१८२.
non par gyur
भू.का.कृ. अवष्टब्धः — ( {dog} ){sas non par gyur} पांशुना अवष्टब्धः लो.को.१३५५.
non par 'gyur
क्रि. अवष्टब्धो भवति — {lus ha cang yang lcis na gnyid kyis non par 'gyur ro//} अतिगुरुकायो मिद्धावष्टब्धो भवति बो.प.१०२क/७०; अवष्टप्स्यते — ( {dog} ){sas non par 'gyur ro//} पांशुना अवष्टप्स्यते लो.को.१३५५.
non par byed
क्रि. अवक्रामति — {dmigs pa brjod du med pa dag kyang sgrib pa med pa'i dbyings su non par byed do//} ( बोधिसत्त्वः) अपर्यन्तानि चारम्बणानि अनारम्बणे धाताववक्रामति ग.व्यू.२०६क/२८७.
non ma gyur
क्रि. मा बाधतु लो.को.१३५५.
nom pa
• क्रि. (वर्त.; सक.; {mnam} भवि., {mnams} भूत., {noms} विधौ) आमृशति म.व्यु.९३६८(१२९क); • सं. आमर्शः — {nom pa'i snga rol ni sbyor ba'i sbyor ba nyid do//} प्रयोगप्रयोगत्वं प्रागामर्शात् वि.सू.१४क/१६; द्र. {gya nom pa/}
nor
• सं. १. धनम् — {nor gyi dregs pas long ba} धनदर्पान्ध्यम् अ.क.२३५क/२७.३; {rgyal po ni/} /{nor dang skye bo dar ba} राजा धनजनोर्जितः अ.क.९१क/६४.३२; {mi rnams nor ni dngul chu'i thigs pa khu tshur dag gis bsdams pa'i rnam par mthong //} दृष्टं मुष्टिनिविष्टपारदकणाकारं नराणां धनम् अ.क.१८४क/२१.१; {tshul khrims nor gyis rab dag pa//} शीलधनप्रशुद्धः र.व्या.८३ख/१७; {'phags pa rnams kyi nor ni rnam pa bdun no//} धनमार्याणां सप्तविधम् ल.वि.६७ख/८९; {shi ba'i nor len pa} मृतधनोद्ग्रहणम् वि.सू.५१क/६४; वित्तम् — {gzhan gyi nor la rku ba dang //} परवित्तापहारिणः गु. सि.२ख/६; {gcig gi nor du'ang des mi chog/} नालमेकस्य तद्वित्तम् वि.व.१८०क/१.६१; द्रव्यं वित्तं स्वापतेयं रिक्थमृक्थं धनं वसु । हिरण्यं द्रविणं द्युम्नमर्थरैविभवा अपि ।। अ.को.२.९.९०; विद्यते लभ्यत इति वित्तम् । विद्Ḷ लाभे अ.वि.२.९.९०; द्रविणम्— {yon tan nor ni yang dag rdzogs/} /{dbul la drin par bdag gyur cig//} गुणद्रविणसंपूर्णः स्यां दरिद्रप्रसादनः । अ.क.३३१ख/४१.८५; {brtse bas de dag nor rnams kyis/} /{dbul po nyid ni min par bsgrubs//} विधाय दयया तेषां द्रविणैरदरिद्रताम् । अ.क.२१६क/२४.९६; {rang yul bral ba'i skye bo rnams/} /{nor gyi tshogs ni khur bo dang /} /{longs spyod nye bar longs spyod min/} /{yon tan thag pa'i mdud par rig//} भारं द्रविणसम्भारं वेत्ति ग्रन्थिगुणागुणः । भोगं निरुपभोगं च स्वदेशविरही जनः ।। अ.क.१४६ख/१४.९०; द्रव्यम् — {phyi rol nor lta smos kyang ci zhig dgos/} /{rang gi mig dang mgo yang ngas sbyin na//} द्रव्येषु बाह्येषु क एव वादो दद्यामहं स्वे नयने शिरो वा । जा.मा.५०क/५९; {bdag gi nor 'di kun gyi bdag po ste//} सर्वस्य द्रव्यस्य अयं प्रभुर्मे स.पु.४५क/८०; स्वम् — {sems can thams cad kyi phongs pa yongs su gcad pa'i phyir bdag gi nor thams cad ni btang bar bya} सर्वसत्त्वदारिद्र्यव्यवच्छेदाय सर्वस्वपरित्यागिना भवितव्यम् ग.व्यू.२४०ख/३२१; {ma byin len pa gzhan gyi nor/} /{mthu dang 'jab bus bdag gir byed//} अदत्तादानमन्यस्वस्वीक्रिया बलचौर्यतः ।। अभि. को.१३ख/६८७; स्वापतेयम् — {cig shos kyang nor la then te lhag par chags par byas pas ne'u ler skyes so//} द्वितीयोऽपि स्वापतेयमवष्टभ्याध्यवसानं कृत्वा नकुलः संवृत्तः वि.व.२०१क/१.७५; वसु — {de nas skye bo de dag dbul bor te/} /{sa bdag las ni mthun par nor thob nas//} अथ विहाय जनः स दरिद्रतां सममवाप्तवसुर्वसुधाधिपात् । जा.मा.६४ख/७४; {mi bdag nor gyi char 'bebs des/} /{de dag rnams la de skad bstan//} इत्यादिष्टा नृपतिना ते तेन वसुवर्षिणा । अ.क.४८ख/५८.१७; अर्थः — {nor la rnam par rtog pa gang zhe na/} {'di lta ste/} {gser dang dngul dang nor rin po che rnam pa mang po'i yul brjod pa'o//} अर्थविकल्पः कतमः? यदुत सुवर्णरूप्यविविधरत्नार्थविषयाभिलापः ल.अ.१०६ख/५२; {gtams pa'i nor bzhin gzhan la gtad bya ba/} /{rigs kyi bu mo bsam pa'i 'bras bu nyid//} न्यासार्थतुल्या हि परार्पणीयाश्चिन्ताफला एव कुलस्य कन्याः ।। अ.क.११८ख/६५.१३; कोशः — {dpa' bas yul 'khor thob par mi 'gyur la/} /{nor dang rtsol phod thabs kyis de mi thob//} न देशमाप्नोति पराक्रमेण तं न कोशवीर्येण न नीतिसंपदा । जा.मा.१२७क/१४७; कोशसंपद् — {nor med na ni rgyal po'i dpal de yang /}…{smad 'tshong bud med bzhin//} नराधिपं श्रीर्न हि कोशसंपदा विवर्जितं वेशवधूरिवेक्षते ।। जा.मा.१९१ख/२२३; धन्यम् — {nor gyis mtho ba rnams kyi nor ni blo gros nyid//} धीरेव धन्यं धनमुन्नतानाम् अ.क.६८क/६.१७७; भोगः — {mkhas pas nor ni mang po dag/} /{rnyed nas bag med mi bya ste//} लब्ध्वा हि विपुलं भोगं न प्रमाद्येद्विचक्षणः । वि.व.१८६क/१.६१; विभवः — {nor zad du dogs pas} विभवपरिक्षयाशङ्कया जा.मा.२२क/२४; {rgyal srid bde dang sdug pa'i bud med dang /} /{nor rnams thams cad du yang rnam spangs te//} राज्यसौख्यविभवांश्च सर्वशो विप्रहाय दयिताः स्त्रियोऽपि च । रा.प.२४४ख/१४३; पणः श्री.को.१८२ख २. धनम् — {dbus ma'i phung po la bu lon du 'gyur ro//}…{steng gi phung por gza' gnyis nor du 'gyur ro//} मध्यमे राशौ ऋणं भवति…मूर्ध्नि राशौ वारद्वयं धनं भवति वि.प्र.१७५क/१.२८; {nyin zhag bdun pa la cha shas nyi shu rtsa lnga rkang pa'i dbang pos} ({dbang gis} ){nor ram bu lon du 'gyur ro//} सप्तमे दिने पञ्चविंशत्यंशाः धनं वा ऋणं वा चरणवशाद् भवन्ति वि.प्र.२६३क/२.७३ ३. = {brgyad} वसुः, अष्टसंख्या — {nor gyi phyag gi pad+ma ni phyag brgyad de} वसुकरकमला अष्टभुजा वि.प्र.३६ख/४.१५; {nor ni gdengs can gyis bsgyur zhes pa brgyad la brgyad kyis bsgyur ba} वसुफणिगुणिता अष्टावष्टभिर्गुणिताः वि. प्र.५३ख/४.८३ ४. = {nor bu} मणिः — {ma yis gtsug gi nor byin nas/} /{btang ba} दत्वा चूडामणिं मात्रा स विसृष्टः अ.क.१२८क/६६.३१; {gtsug gi nor} चूडामणिः अ.क.१५९ख/१७.३३ ५. = {nor ba/} 0. उपधिः — {nor dag zug rngur rtogs nas} शल्यमुपधिं विदित्वा वि.व.१८०क/१.६१; वसुधा — {ji ltar nor ni bsgribs pas na/} /{mi shes gter mi thob pa ltar//} वसुधान्तरितं यद्वदज्ञानान्नाप्नुयुर्निधिम् । र.वि.६१क/६९; • ना. धनः, नागः — {rgya mtsho'i mthar ni nor zhes pa'i/} /{klu ni gnyen mang ldan pa byung //} धननामा समुद्रान्ते नागोऽभूद्बहुबान्धवः । अ.क.६९क/६०.२.
nor bdun
सप्त धनानि — १. {dad pa'i nor} श्रद्धाधनम्, २. {tshul khrims kyi nor} शीलधनम्, ३. {ngo tsha shes pa'i nor} ह्रीधनम्, ४. {khrel yod pa'i nor} अपत्राप्यधनम्, ५. {thos pa'i nor} श्रुतधनम्, ६. {gtong ba'i nor} त्यागधनम्, ७. {shes rab kyi nor} प्रज्ञाधनम् म.व्यु.१५६६ (३५ख).
nor kun
सर्वस्वम् — {rang gi nor kun byin nas ni/} /{rjes su 'brang ba'i nor rnams bsrungs//} निजसर्वस्वदानेन संररक्षानुयायिनम् ।। अ.क.५७ख/६.५०.
nor skal
दायाद्यम् — {bu'i ngo mthong bar 'ong ngo //}…{nor skal la spyod par shog shig} ({shog cig}) पुत्रमुखं पश्येयम् …दायाद्यं प्रतिपद्येत अ.श.९क/८.
nor skyong
ना. धनपालः, गजः — {dge ba'i dbang pos byas pa'i byang chub sems dpa'i rtogs pa brjod pa dpag bsam gyi 'khri shing las nor skyong gi rtogs pa brjod pa'i yal 'dab ste nyi shu rtsa dgu pa'o//} क्षेमेन्द्रविरचितायां बोधिसत्त्वावदानकल्पलतायां धनपालावदानं अष्टाविंशः पल्लवः अ.क.२४७क/२८.७०; {nor skyong 'dul ba'i phyag gis lag pa rab tu bstan na khyi 'bros par 'gyur ro//} धनपालवैनेयहस्तेन हस्तं दर्शयेत् । श्वा पलायते हे.त.४ख/१०; धनपालकः — {gang gi tshe mi blun po lhas sbyin gyis bcom ldan 'das bgrongs} ({'grongs} ){pa'i phyir glang po che nor skyong yang btang} यदा देवदत्तेन मोहपुरुषेण भगवतो वधार्थेन धनपालको हस्तिनाग उत्सृष्टः अ.श.९१ख/८२; द्र. {nor skyong zhal ma/}
nor skyong zhal ma
वसुपालमुखी — {klu mo nor skyong zhal ma zhes bya ba'i sgrub thabs} नागीवसुपालमुखीसाधनम् क.त.२०५०.
nor gyi rgyun
= {nor rgyun/}
nor gyi dngos po
धनवस्तु — {de la nor gyi dngos po gang zhe na/} {'di lta ste/}…{nor bu dang}…{gzhan yang gang dag de lta bu dang mthun pa'i rin po che'am dbyig gam stang zil lam gos sam} तत्र धनवस्तु तद्यथा मणिः…यद्वा पुनरन्यदप्येवंभागीयं रत्नं वा हिरण्यं वा रूप्यं वा वस्त्रं वा श्रा.भू.६१ख१५३.
nor gyi gter
निधिः — {dbul pos nor gi gter mthong ba} दरिद्रस्य वा निधिदर्शनम् वि.व.१५७क/१.४५; {'di ltar yang dbyar gnas par dam bcas pa'i dge slong gis nor gyi gter zhig mthong ngo //} यथापि तद्वर्षोपगतस्य भिक्षोर्निधय उपदर्शयन्ति वि.व.२४६क/२.१४७.
• ना. १. धनपतिः [1] कुबेरः — {de na nor gyi bdag po'i khang bzangs las ni byang gi phyogs na bdag gi grong khyer ni//} तत्रागारं धनपतिगृहानुत्तरेणास्मदीयम् मे.दू.३४७ख/२.१४; धनाधिपतिः — {su zhig 'di ltar gnas/} {nor gyi bdag po rnam thos kyi bu'am cig ma yin nam/} {'on te 'dod pa'i dbang po bdud lha'am} को न्वयं निषण्णः? मा हैव वैश्रवणो धनाधिपतिर्भवेत् । आहोस्विन्मारः कामाधिपतिः ल.वि.६९क/९० [2] नृपः — {rgyal po'i gnas sdong po ri bo'i dpal der khams kyi rgyal po nor gyi bdag po zhes bya ba byung ste} तस्यां खलु द्रुममेरुश्रियां राजधान्यां धनपतिर्नाम राजा अभूत् मण्डलिकः ग.व्यू.२३१ख/३०९; {de nas rgyal po nor gyi bdag pos sangs rgyas byung bar thos nas}…{shin tu bde zhing ldan pa la ni rab tu gzhog par sems} अथ खलु राजा धनपतिर्बुद्धोत्पादश्रवणेन…अत्यन्तयोगक्षेमप्रतिष्ठापकसंज्ञी ग.व्यू.२४४ख/३२७; • वि. पाशुपतम् — {sangs rgyas gos med zhi ba 'am/} /{de bzhin nor gyi bdag po 'am//} बौद्धं चैवार्हतं वापि शैवं पाशुपतं तथा । गु.सि.१४ख/३२; द्र. {nor bdag/}
nor gyi blo gros
= {sa gzhi} वसुमती, पृथिवी — {'tshed pa las thar gser bzang mdzes pa'i gnas la rab sbyar gnas pa thob pa yi/} /{rin de nor gyi blo gros rgya mtsho'i ske rags dang ldan rkang pa'i cha la'ang chung //} पाकोत्तीर्णसुवर्णसुन्दरपदप्राप्तप्रबन्धस्थितेः मूल्यं सागरमेखला वसुमती पादांशकेऽप्यल्पकम् ।। अ.क.२९०क/१०७. २६; द्र. {nor gyi blo gros ma/}
nor gyi blo gros ma
= {sa gzhi} वसुमती, पृथिवी — {gang tshe ngang pa'i rgyal po ni/} /{rdzing bu gtsang ma dran pa na/} /{de tshe nor gyi blo gros ma/} /{ro ldan la yang nga mi sred//} यदैव राजहंसेन स्मर्यते शुचि मानसम् । तदैवास्मै वसुमती सरसीव न रोचते ।। अ.क.९३क/९.८१; द्र. {nor gyi blo gros/}
nor gyi dbang po
= {nor lha} द्रविणेश्वरः, कुबेरः — {phyogs mtshams rab tu gsal byed pa/} /{nyi ma 'dra ba khyod ni su/} /{skabs gsum dbang ngam ri bong can/} /{lha 'am nor gyi dbang po 'am//} को भवानर्कसंकाशः प्रकाशितदिगन्तरः । त्रिदशेशः शशाङ्को वा देवो वा द्रविणेश्वरः ।। अ.क.२३५ख/२७.९; द्र. {nor gyi dbang phyug/}
nor gyi dbang phyug
= {nor lha} धनेश्वरः, कुबेरः — {sbyin pa drags na nor gyi dbang phyug gi/} /{nor yang ji srid cig tu thub par 'gyur//} अतिप्रदातुर्हि कियच्चिरं भवेद्धनेश्वरस्यापि धनेश्वरद्युतिः ।। जा.मा.१९१ख/२२२; द्र. {nor gyi dbang po/}
nor gyi rig pa
पा. अर्थविद्या, कलाविशेषः — {de bzhin du mchongs pa dang}…{nor gyi rig pa dang}…{spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}…{thams cad la} एवं लङ्घिते…अर्थविद्यायां…गन्धयुक्तौ—इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८.
nor gyi legs byas
ना. धनसंस्कृतः, आचार्यः मि.को.६ख ।
nor gyi bshes gnyen
ना. मित्रावसुः, सिद्धकुमारः — {dpag bsam shing sbyin rtse dgas rab grags pa/} /{khyod kyi grags pa yon tan mthu yis brgyan/} /{zla ltar dkar ba 'di yi rna rgyan du/} /{ming po nor gyi bshes gnyen dag gis byas//} प्रख्यातकल्पद्रुमदानशीलं गुणप्रभावाभरणं यशस्ते । अस्याश्च मित्रावसुनानुजेन कर्णावतंसीकृतमिन्दुशुभ्रम् ।। अ.क.२९७क/१०८.३६.
nor gyi lha
वसुदेवः, श्रीकृष्णजनकः ङ.को.२६/रा.को.४.३०७.
nor gyis bkur ba
ना. धनसम्मतः, नृपः — {yul dbus su sngon rgyal po ni/} /{nor lha'i bu ltar nor lha'i bu/} /{byang phyogs su yang mi bdag ni/} /{nor gyis bkur ba zhes pa byung //} मध्यदेशे पुरा राजा वासवो वासवोपमः । धनसम्मतनामा च नृपोऽभूदुत्तरापथे ।। अ.क.१५६क/१६.१९.
nor gyis rgan pa
वि. धनवृद्धः — {rgan pa bzhi}…{ye shes kyis rgan pa ni mngon par shes pa thob pa}… {dka' thub kyis rgan pa ni ngur smrig 'dzin pa}…{thos pas rgan pa ni mkhas pa}…{nor gyis rgan pa ni rgyal po} चत्वारो वृद्धाः …ज्ञानवृद्धोऽभिज्ञालाभी…तपोवृद्धः काषायधारी…श्रुतवृद्धः पण्डितः…धनवृद्धो राजा वि.प्र.१५५ख/१.४.
nor gyis phyug pa
धनेशत्वम् — {thams cad sa yi bdag po 'am/} /{nor gyis phyug pa'am dbang po 'am/} /{tshangs pa'am rnam par grol ba dag/} /{dka' thub 'di yis bzhed lags sam//} सर्वक्षितिपतित्वं नु धनेशत्वमथेन्द्रताम् । ब्रह्मभूयं विमोक्षं वा तपसानेन वाञ्छसि ।। जा.मा.४४क/५१.
nor 'gribs pa
अर्थनाशः — {phan tshun mthun pa ma yin dang /} /{nor 'gribs pas ni gnod pa dang //} परस्परविरुद्धा वा अर्थनाशैरुपद्रुताः ।। सु.प्र.२क/२.
ना. वासुकिः, नागराजः — {klu'i rgyal po brgyad 'di lta ste/} {klu'i rgyal po dga' bo dang}…{nor rgyas kyi bu dang} अष्टाभिश्च नागराजैः सार्धं…तद्यथा—नन्देन च नागराजेन…वासुकिना च स.पु.३क/२; {chu skyes kyi shar gyi 'dab ma la stobs kyi rgyu dang mer pad+ma dang lhor nor rgyas kyi bu dang} अब्जपूर्वपत्रे कर्कोटः, अग्नौ पद्मः, दक्षिणे वासुकिः वि.प्र.७३क/४.१३६; {me'i dkyil 'khor la nor rgyas kyi bu dang dung skyong dag} वासुकिशङ्खपालयोर्वह्निमण्डले वि.प्र.५५क/४.८५; {ltos 'gro chen po}…/{mtha' yas 'jog po de bzhin du/} /{stobs kyi rgyu dang rigs ldan dang /} /{nor rgyas bu dang dung skyong dang /} /{pad ma chu bdag de bzhin no//} महोरगम् । अनन्तं तक्षकं चैव कर्कोटं कुलिकं तथा ।। वासुकिं शङ्खपालं च पद्मं वै वारुणं तथा । स.दु.११९ख/२०४.
nor rgyas bu
= {nor rgyas kyi bu/}
nor rgyun
• सं. वसुधारा — {nor 'dzin ni/}…{nor 'dzin} ({nor rgyun} ){gyis/} /{tshim pa dag kyang thob par gyur//} नीयते च पुनस्तृप्तिं वसुधा वसुधारया ।। का.आ.३३४ख/३. १०; • ना. वसुधारा, धारणी — {'phags pa nor gyi rgyun zhes bya ba'i gzungs} आर्यवसुधारानामधारणी क.त. ६६२, १००७; द्र. {nor rgyun ma/}
nor rgyun ma
ना. १. वसुधारा, देवी — {dpal lha mo nor rgyun ma'i dkyil 'khor gyi cho ga} श्रीवसुधारादेवीमण्डलविधिः क.त.३७५३; ब.वि.१६५ख २. वसुधारिणी, यक्षिणी — {nor rgyun ma gnod sbyin mo thams cad dang ldan pa myur du tshur byon} वसुधारिणी सर्वयक्षिणीसमेता शीघ्रमागच्छ ब.वि.१७०क ।
nor rgyun ma ba lang rdzi
ना. गोपालवसुधारा, देवी लो. को.१३५७.
nor rgyun ma dmar mo
ना. रक्तवसुधारा, देवी लो.को.१३५७; द्र. {nor rgyun ma/}
धनार्जनम् — {nor sgrub pa'i thabs gtsug lag las 'byung ba gzhan dag kyang yod} सन्त्यन्येऽपि शास्त्रपरिदृष्टा धनार्जनोपायाः जा.मा.७०क/८१; धनोपार्जनम् — {nor sgrub pa'i rim pa} धनोपार्जनक्रमः जा.मा.७०क/८१.
nor bsgyur mkhan
= {nor sgyur mkhan/}
nor can
• वि. धनी— {lan tshwa yis bzhin nor can rnams/} /{nor dag gis ni sred pa 'phel//} धनेन धनिनां तृष्णा लवणेनेव वर्धते ।। अ.क.२३१क/८९.१२३; {mnyan yod du ni khyim bdag dag/} /{brtan pa zhes bya nor can byung //} महाधनः । धीराभिधानः श्रावस्त्यामभूद् गृहपतिः अ.क.३२४ख/४१.२; • सं. = {rgya tshwa} वसुकम्, रोमकम् मि.को.५७क; • ना. १. धनिकः [1] श्रावकाचार्यः — {nyan thos kyi dge 'dun chen po}…{dang lhan cig pa la 'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang}…{nor can dang} महाश्रावकसङ्घेन च सार्धम्…तद्यथा—महाकाश्यपः…धनिकः म.मू.९९ख/९ [2] गृहपतिः — {khyim bdag dpal gyis bskor ba ni/} /{nor can zhes pa byung bar gyur/} /{de yi chung ma chos kyi grogs/} /{ngang tshul can zhes bya bar gyur/} /{bu ni gtong phod can zhes dang /} /{de bzhin mna' ma bden ldan ma'o//} बभूव धनिको नाम श्रिया गृहपतिर्वृतः ।…पत्नी धर्मसखी तस्य शीलवत्यभिधाऽभवत् । वदान्याख्यश्च तनयः स्नुषा सत्यवती तथा ।। अ.क.२३७क/९०.४ [3] कश्चित् पुरुषः — {nor can zhes pa nor dang ldan/} /{bA rA Na sIr sngon byung gyur/} /{gdung ba 'phrog cing 'bras bu rgyas/} /{slong ba rnams kyi grib shing bzhin//} धनिको नाम धनवान् वाराणस्यामभूत्पुरा । तापापहः फलस्फीतश्छायावृक्ष इवार्थिनाम् ।। अ.क.३५०ख/४६.४१ २. धनः, नृपः — {de la byang phyogs kyi lnga len pa nor can zhes bya ba grong khyed glang po'i khyim zhes bya ba na}…{rgyal srid byed du 'jug go//} तत्रोत्तरपञ्चालो धनो नाम्ना हस्तिनापुरे नगरे राज्यं कारयति वि.व.२०२ख/१.७७; धनी — {ji tsam dus gzhan zhig na rgyal po nor can btsun mo dang lhan cig rtse bar byed dga' bar byed dga' mgur spyod par byed do//} यावदपरेण समयेन धनी (धनो) राजा देव्या सार्धं क्रीडति रमते परिचारयति वि.व.२०६क/१.८०.
nor can gyi bu
ना. वासवः, इन्द्रः — {tshangs pa dang dbang po dang}…{nor can gyi bu dang}…{sha za dang}…{tshangs pa'i drang srong dag la phyag 'tshal} ब्रह्मेन्द्र…वासव…पिशाचांश्च …ब्रह्मर्षींश्च नमस्यन्ति ल.वि.१२३ख/१८३.
nor chang ldan ma
=(?) ना. सुरवती, विद्याराज्ञी — {sgrol ma dang}…{nor chang ldan ma dang}…{zla ldan ma dang /} {'di dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal mo dag} तारा…सुरवती…चन्द्रावती चेति । एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञीभिः म.मू.९६क/७.
nor che ba
वि. महाधनः — {de'i tshe mnyan du yod pa na tshong dpon phyug cing nor mang ba longs spyod che ba nor dang yo byad mang ba}…{zhig yod de} तेन खलु समयेन श्रावस्त्यामन्यतमः श्रेष्ठी आढ्यो महाधनो महाभोगः प्रभूतवित्तोपकरणः अ.श.७२ख/६३; शि.स.४१क/३९; द्र. {nor che ba/}
nor chen
• वि. महाधनः — {de yi dus na 'phags rgyal du/} /{tshong pa tsan dan byin zhes pa/} /{nor chen nyo tshong dag gis ni/} /{rab tu grags pa byung bar gyur//} बभूव समये तस्मिन्नुज्जयिन्यां महाधनः । वणिक्चन्दनदत्ताख्यः प्रख्यातक्रयविक्रयः ।। अ.क.२३१क/८९.१२२; • सं. महद् धनम्— {skye bo nor chen rnyed pa yis/} /{'phral la mthon po thob gyur pa//} धनलाभेन महता सद्यः प्राप्तोन्नतिर्जनः । अ.क.३२६ख/४१.२९.
nor chen ldan
वि. महाधनः — {gzhan yang don gnyer nor chen ldan/} /{bdag gis ci bya de ma rig//} अर्थी महाधनश्चान्यः किं करोमि न वेद्मि तत् ।। अ.क.१५७ख/७२.१२.
nor chen pa
= {nor chen/}
nor chen po
= {nor chen/}
nor mchog
सर्वस्वम् — {de yis yid kyi nor mchog de/} /{'dod pa'i rig pa bzhin dran cing /} /{'khor los sgyur ba'i bu mo ni/} /{rnyed par dka' bar shes nas bsams//} स तां मानससर्वस्वं(स्वां) स्मरविद्यामिव स्मरन् । प्रदध्यौ दुर्लभां मत्वा तनयां चक्रवर्तिनः ।। अ.क.३५९क/४८.२०.
nor nyams
= {nor nyams pa/}
nor nyams pa
अर्थनाशः — {dbul dang bud med dang bral mi bdag 'khrugs pa'i 'jigs dang rdo rje ltung dang nor nyams rnams//} दारिद्र्यं स्त्रीवियोगः क्षुभितनृपभयं वज्रपातोऽर्थनाशः वि.प्र.१११ख/१, पृ.८.
nor ston
= {nor ston pa/}
nor ston pa
पा. अर्थनिदर्शनी, रश्मिविशेषः — {nor rnams ston pa'i 'od zer rab gtong zhing}…{dkon mchog gsum la gter gzhi mi zad pa/} /{dbul ba byas pas nor ston 'od thob bo//} अर्थनिदर्शनि मुञ्चति रश्मीन् …अक्षयरत्ननिधिं त्रीभि रत्नैर्दानत अर्थनिदर्शनि लब्धा ।। शि.स.१८१ख/१८१.
nor dang 'dra ba
प्रतिवस्तुकम् — {nor dang 'dra ba gzhan na 'dug pa yang byin gyis brlab par bya'o//} प्रतिवस्तुकेनान्यस्थमधितिष्ठेयुः वि.सू.६८क/८५; प्रतिवस्तु म.व्यु.९४०५(१२९क); सप्रतिवस्तुकत्वम् — {gang na nor dang 'dra ba der 'dug pa de'i khongs su yo byad gtogs pa nyid yin no//} सप्रतिवस्तुकत्वे यत्रासौ तद्गतत्वं परिष्कारस्य वि.सू.६८क/८५.
nor dang ldan
= {nor ldan/}
nor dang ldan pa
= {nor ldan/}
nor dang 'bru
धनधान्यम्— {nor dang 'bru sogs rgyas gyur pa/} /{dga' bo zhes la bu mo ni/} /{rgyags pa'i ri mo zhes pa byung //} नन्दनाम्नो गृहपतेर्मदलेखाभिधा सुता । बभूव धनधान्यादिस्फीतिः अ.क.३२३क/४०.१९१; {rang gi bu pho bu mo chung ma sdug/}…/{grong khyer nor dang 'bru rnams mang po btang //} दुहितृस्वसुताः प्रियभार्याः त्यक्त पुरा धनधान्यप्रभूताः । रा.प.२३७क/१३३.
nor dang yo byad mang ba
वि. प्रभूतवित्तोपकरणः — {de'i tshe mnyan du yod pa na tshong dpon phyug cing nor mang la longs spyod che ba nor dang yo byad mang ba}…{zhig yod de} तेन खलु समयेन श्रावस्त्यामन्यतमः श्रेष्ठी आढ्यो महाधनो महाभोगः प्रभूतवित्तोपकरणः अ.श.७२ख/६३.
nor du byas pa
वि. धनायितम् — {gang 'di}…{bdag gir byas pa dang nor du byas pa dang brten pa'i gnas su gyur pa de dag thams cad kyi thams cad du rab tu shes so//} यानीमानि…ममायितानि धनायितानि निकेतस्थानानि, तानि सर्वाणि विगतानि भवन्ति स्म द.भू. २०७क/२५.
nor du ma dang ldan
वि. अनेकधनसमुदितम् — {bdag gi khyim nor du ma dang ldan du zin kyang bdag la bu yang med bu mo yang med pas} अनेकधनसमुदितं मे गृहम्, न मे पुत्रो न दुहिता अ.श.९८क/८८.
nor du mi rtsi
क्रि. न धनायते — {rnyed pa rnyed kyang bdag gir mi byed/} {nor du mi rtsi/} {tshogs su mi byed} लब्ध्वा लाभं न ममायते, न धनायते न सन्निधिं करोति शि.स.१४८ख/१४३.
nor don du gnyer ba
वि. धनार्थी — {'dir gang dag nor don du gnyer ba'i khyim pa'i slob dpon rnams} इह धनार्थिनो ये गृहस्थाचार्याः वि.प्र.९३क/३.४.
nor bdag
• वि. धनी — {shi ba nyid kyi dus na rdzas nyid bsgrub pa la ni nor bdag mi dbang ngo //} अप्रगमो मृतकालस्वत्वसम्पादने धनिनः वि.सू.६८ख/८५; • ना. धनपतिः, कुबेरः — {de nas nor bdag brgya byin tshangs sogs blon po rnams kyi} ({'chi med rnams kyis} ) {ni//} अथ धनपतिशक्रब्रह्ममुख्यैरमर्त्यैः अ.क.२५५ख/९३.७७; धनाधिपः — {rgyal po chen po ni/} /{bzhi zhes brjod pa}…{yul 'khor srung dang 'phags skyes po/} /{mig mi bzang dang nor bdag go//} चत्वारः…महाराजाभिधाः…धृतराष्ट्रविरूढाख्यविरूपाक्षधनाधिपाः । अ.क.१७१क/७७. ५; *विनायकः — {tshangs pa dbang po nye dbang drag/} /{gshin rje dang ni nor bdag dang //} ब्रह्मेन्द्रोपेन्द्ररुद्राश्च वैवस्वत विनायकः । हे.त.२४ख/८०; द्र. {nor gyi bdag po/}
nor bdun sbyin pa po
वि. धनसप्तदायकः, बुद्धस्य — {chos kyi rgyal po nor bdun sbyin pa po/}…/{'dren pa chos kyi rje la phyag 'tshal lo//} धर्मराज धनसप्तदायका…धर्मस्वामि प्रणमामि नायकम् ।। रा.प.२३०ख/१२३.
nor bdun la brten pa'i rnam pa
वि. सप्तधनसमवशरणाकारम् — {thos pa'i rnam pa ni brgyad cu ste/} {'di lta ste/} {'dun pa'i rnam pa dang}…{nor bdun la brten pa'i rnam pa dang} अशीत्याकारप्रवेशं श्रुतम् । तद्यथा छन्दाकारम्…सप्तधनसमवशरणाकारम् शि.स.१०७क/१०५.
nor ldan
= {nor dang ldan pa} ।। • वि. १. धनवान् — {bram ze'i rigs sam rnal 'byor can/} /{shes rab can dang nor ldan par/} /{de dag rnams ni skye bar 'gyur//} ब्राह्मणेषु च जायेत अथ वा योगिनां कुले । प्रज्ञावान् धनवांश्चैव ल.अ.१५७ख/१०५; {nor can zhes pa nor dang ldan/} /{bA rA Na sIr sngon byung gyur/} /{gdung ba 'phrog cing 'bras bu rgyas/} /{slong ba rnams kyi grib shing bzhin//} धनिको नाम धनवान् वाराणस्यामभूत्पुरा । तापापहः फलस्फीतश्छायावृक्ष इवार्थिनाम् ।। अ.क.३५०ख/४६.४१; वित्तवान् — {gal te nor ldan 'di btang na/} /{bdag cag la ni tshong khe med//} नास्माकमेतद्वाणिज्यं त्यज्यते यदि वित्तवान् । अ.क.१५७ख/७२.१६; अस्तिमान् — {blo can bdog dgu btang bas nor med pa/} /{bdag nyid nor ldan sems pa ji lta bar//} सर्वास्तिदानादधनोऽपि धीमानात्मानमन्वेति यथास्तिमन्तम् ।। सू.अ.२०७क/११०; धनी — {ma ning 'dod ldan bde ldan mkhas/} /{nor ldan dud pa rje bzod ldan/} /{slong ba khengs pa mi bsrun des/} /{bud med dag ces gtam nyid ci//} क्लीबः कामी सुखी विद्वान्धनी नम्रः प्रभुः क्षमी । अर्थी मान्यः खलः स्निग्धः स्त्री सतीति कथैव का ।। अ.क.१४५क/१४.७१; धनिकः — {yul chen po'i nang na nor dang ldan pa lags la} महाजनपदेषु च धनिकः स्यात् स.पु.४०क/७१; धन्यः — सुकृती पुण्यवान् धन्यः अ.को.३.१.१ २. (उ.प.) धनः — {bden nor ldan par gyur pa bdag/} /{slong ba 'bras med ji ltar 'gyur//} कथं सारधनो भूत्वा भविष्याम्यर्थिनिष्फलः ।। अ.क.३६२ख/४८.५९; {bden pa'i nor ldan de yi tshig thos nas//} श्रुत्वा वचः सत्यधनस्य तस्य अ.क.३२क/५३.४८; द्रविणः — {rab mang nor ldan gtong phod can/} /{brel bas yun ring mi sdod pa//} प्रभूतद्रविणत्यागी व्यग्रत्वादचिरस्थितिः । अ.क.८ख/५०.८१; • सं. धनिष्ठा, नक्षत्रविशेषः — श्रविष्ठया । समा धनिष्ठा स्युः अ.को.१.३.२२; दधन्ति धनं करोति धनिष्ठा । धन धान्ये अवि.१.३.२२; • ना. १. वसुमतिः, विरजस्य जिनस्य माता — {nga yi ma ni nor ldan te/} /{pha ni bram ze skye dgu'i bdag/} /{nga ni kA t+ya ya na'i rigs/} /{ming ni rdul med rgyal ba 'o//} माता च मे वसुमतिः पिता विप्रः प्रजापतिः । कात्यायनसगोत्रोऽहं नाम्ना वै विरजो जिनः ।। ल.अ.१८८ख/१५९ २. वासुकिः, नागराजः — {klu'i rgyal po chen po}…{dga' bo dang nye dga' bo dang}…{nor ldan dang}…{nye ba'i rgya mtsho ste} महानागराजानः…नन्द उपनन्दः…वासुकिः…उपसागरश्चेति म.मू.१०३क/१२ ३. द्रविणः, राक्षसराजः — {gang yang srin po'i rgyal po chen po de dag}…{'di lta ste/} {sgra sgrogs dang nor ldan dang}…{mgo mtha' yas pa} येऽपि ते महाराक्षसराजानः…तद्यथा—रावणः प्र(? द्र)विणः…अनन्तशिरश्चेति म.मू.१०३क/१२.
nor ldan ma
• सं. = {sa gzhi} वसुमती, पृथिवी— {gang gis nor mchog srog las phangs pa'i nor ldan ma ni bde blag nyid du gtong //} येन प्राणमनःप्रिया वसुमती संत्यज्यते लीलया अ.क.३१२ख/४०.६२; • ना. धनवती, विद्याराज्ञी — {sgrol ma dang}…{nor ldan ma dang}…{zla ldan ma dang /} {'di dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal mo dag} तारा…धनवती…चन्द्रावती चेति । एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञीभिः म.मू.९६ख/७.
nor dpal
ना. धनश्रीः, तथागतः — {shAkya thub pa la phyag 'tshal lo//}…{nor dpal la phyag 'tshal lo//} नमः शाक्यमुनये…नमो धनश्रिये शि.स.९५क/९४.
nor spel
= {nor spel ba/}
nor spel ba
धनोपार्जनम् — {byis pa'i gnas skabs na gnas pa la nor spel ba'i nus pa med de} बालावस्थावस्थितस्य न धनोपार्जनशक्तिरस्ति बो.प.१६२क/१५१; अर्जनम् — {byis pa nor spel mi nus pas/} /{dar la bab na 'di ci bde//} शिशोर्नार्जनसामर्थ्यं केनासौ यौवने सुखी । बो.अ.२६क/८.७२; धनसंचयः — {bdag ji srid du lang tsho la bab pa de srid du ni nor spel bar bya'o//} यावदहं युवा, तावद्धनसंचयं करोमि अ.श.२१७ख/२०१.
nor spyod
ना. माणिचरः, यक्षः — {kha ba can gyi ri dag tu/} /{de yang nor spyod gnod sbyin grub//} तस्यापि माणिचरो यक्षः सिद्धो हैमवते गिरौ । म.मू.३०५क/४७५.
nor phun sum tshogs pa
कोशसम्पद् — {rgyal po'i dpal yang nor phun sum tshogs pa la ltos so//} कोशसम्पदपेक्षिणी च राजश्रीः जा.मा.१९१ख/२२२.
nor 'phrog
= {nor 'phrog pa/}
nor 'phrog tu 'jug
क्रि. अर्थं मुषति — {de dag rgyal rigs la brten nas dge sbyong rnams la chad pas gcod du 'jug/} {chad pas nor 'phrog tu 'jug ste} ते क्षत्रियान्निश्रित्य श्रमणान् दण्डापयन्ति, अर्थं दण्डेन मुषन्ति शि.स.४१क/३९.
nor 'phrog pa
वि. धनहरः — {bzang mo bdag cag gi bu lon ded pa dang /} {nor 'phrog pa skyes kyis} भद्रे जातोऽस्माकमृणहरो धनहरश्च वि.व.१६६ख/१.५६.
nor ba
• सं. १. भ्रमः — {bdag tu lta ba gang yin pa de ni nor ba skyes pa yin no//} भ्रम एष तूत्पन्नो येयमात्मदृष्टिः सू.व्या.१४५ख/२४; विभ्रमः — {de bzhin du 'di ni blo gros chen po skye ba dang mi skye bar byis pa rnams kyis nor ba yin te} तेषामेवमेव महामते उत्पादानुत्पादविभ्रम एष बालानाम् ल.अ.१३५क/८०; {lam nor ba} मार्गविभ्रमः अभि.स्फु.१३४क/८४२; भ्रान्तिः — {ji lta bur na nor ba gda'//} कथं हि दृश्यते भ्रान्तिः ल.अ.६४ख/११; {nor ba rang gi sems rtogs na/} /{'jug pa med cing ldog pa med//} भ्रान्तिः स्वचित्तसंबोधान्न प्रवर्तते न निवर्तते ल.अ.१६८क/१२३; विपर्ययः — {bla ma brjod pa'i 'dun pas mi mthun pa'i don brjod na sbom po'o//} {nor na yang ngo //} उत्तरख्यापनच्छन्देन सनामा(असमाना)र्थाभिधाने स्थूलम् । विपर्ययस्य वि.सू.१८ख/२१; मिथ्या — {nor ba'i don kho na la spyi dang gzhi mthun pa'i tha snyad 'dogs so//} मिथ्यार्थ एव सामान्यसामानाधिकरण्यव्यवहारः क्रियते प्र.वृ.२८५क/२७ २. = {'khrul} छलम्, युद्धधर्मविच्छेदनम्—स्खलितं छलम् अ.को.२.८.१०८; छ्यति छिनत्ति कार्यमिति छलम् । छो छेदने अ.वि.२.८.१०८; • वि. भ्रान्तः — {gzugs yin/}…/{byis pa nor ba rnams rtog go//} रूपं कल्पन्ति वै बाला भ्रान्ताः ल.अ.१६०ख/११०; विभ्रान्तः — {nor ba'i yid dang ldan pa} विभ्रान्तमानसान् ग.व्यू.१९२क/२७४; परिभ्रष्टः — {gor ma chag par 'di dag ni phyogs bslad nas lam nor ba dag cig yin nam} व्यक्तं त्वेते परिभ्रष्टा मार्गाद्वा मूढदैशिकाः । जा.मा.१८०क/२०९; प्रनष्टः — {lam nor ba} मार्गप्रनष्टः जा.मा.२८क/३३; वितथः — {'di la ma 'jug 'di ni nor ba yin//} माऽत्र प्रयुज्यथ वितथमेतत् रा.प.२४०क/१३७; विपरीतः — {lam ma nor bar ston pa} अविपरीतमार्गदेशिकः म.व्यु.२७६१(५०ख); मुग्धः — {gal te nor ba dang zhi bar 'dod pa ni ma gtogs so//} न चेत् मुग्धः शमार्थी वा वि.सू.४६क/५८; • पा. भ्रान्तिका, अधिमुक्तिभेदः — {skyes pa ni 'das pa dang da ltar byung ba'o//}…{nor ba ni dman pa ste log par mos pa'i phyir ro//} जाता अतीतप्रत्युत्पन्ना…भ्रान्तिका हीना विपरीताधिमोक्षात् सू.व्या.१६२क/५२.
nor ba med
= {nor ba med pa/}
nor ba med pa
• वि. अवितथः — {des sems can gyi lus rnams kyi las kyi lus kyang rab tu shes so//}…{lus med pa dang nor ba med cing mtha' yas pa dang} स सत्त्वकायानां कर्मकायतां च प्रजानाति…अशरीरतां च अवितथानन्ततां च द.भू.२४५क/४६; • सं. अभ्रान्तिः — {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{nor ba'i tshig dang nor ba med pa'i tshig dang} उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…भ्रान्तिपदम्, अभ्रान्तिपदम् ल.अ.६८ख/१७.
nor ba med pa'i tshig
अभ्रान्तिपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{nor ba'i tshig dang nor ba med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह — उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्… भ्रान्तिपदम्, अभ्रान्तिपदम् ल.अ.६८ख/१७.
nor ba'i tshig
भ्रान्तिपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{nor ba'i tshig dang nor ba med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम् …भ्रान्तिपदम्, अभ्रान्तिपदम् ल.अ.६८ख/१७.
nor bu
• सं. मणिः १. = {rin chen} रत्नम् — रत्नं मणिर्द्वयोरश्मजातौ अ.को.२.९.९३; मण्यते रत्नमिति मणिः । मण शब्दे । गारुडाद्यश्मजातीयमुक्ताप्रवालादेर्नामनी अ.वि.२.९.९३; {gtsug gi nor bu} चूडामणिः वि.व.१९२क/१.६६; {yid bzhin gyi nor bu} चिन्तामणिः का.व्यू.२३५ख/२९८; {me shel gyi nor bu} सूर्यकान्तमणिः प्र. सि.३१क/७३; {nor bu 'od dang ldan pa} मणयोऽवभासात्मकाः वि.व.२१६क/१.९२; {nor bu rdo rang bzhin} मणयः प्रस्थजातयः अ.क.३२६ख/४१.२७; रत्नम् — {gal te nor bu gzi lta bur/} /{dngos po du ma'i bdag nyid can//} नन्वनेकात्मकं वस्तु यथा मेचकरत्नवत् । त. स.६२ख/५९३ २. लिङ्गाग्रम् — {shes rab kyi chu skyes su gnas pa'i byang chub kyi sems kyi thig le rdo rje nor bur bkag nas} प्रज्ञाऽब्जगतकुलिशमणौ बोधिचित्तबिन्दुनिरोधाद् वि.प्र.६७क/४.११९; {rang gi rdo rje nor bus 'dod spyad nas} स्वकुलिशमणिना कामयित्वा वि.प्र.१५९क/३.१२० ०. कौस्तुभः — {dpal dang nor bu la sogs kyis/} /{lnga drug nyid khengs gzhan min zhes//} पञ्च षट् पूरिता एवं नान्ये श्रीकौस्तुभादिभिः । अ.क.५७क/६.४६; • ना. मणिः, किन्नरराजः — {'khor der mi'am ci}({'i rgyal po} ){brgya stong du ma tshogs pa 'di lta ste/} {mi'am ci'i rgyal po bzhin bzangs dang}…{mi'am ci'i rgyal po nor bu dang} तस्मिन् पर्षदि अनेकानि च किन्नरराजशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा सुमुखश्च किन्नरराजः…मणिश्च किन्नरराजः का.व्यू.२०१क/२५९.
अयस्कान्तमणिः — {nor bu khab len gyis lcagasa'adren no//} अयस्कान्तमणिना अयाकर्षणम् प्र.प.५१ख/६२; अयस्कान्तो मणिः — {nor bu khab len gyis lcags ma phrad pa kho na 'dren par byed pa} अप्राप्तमेव अय अयस्कान्तो मणिराकर्षति प्र.प. ५१ख/६२; द्र. {nor bu khab long /}
nor bu khab long
अयस्कान्तमणिः — {de la yang nor bu khab long gi 'od zer reg pa'i dbang gis lcags len pa yin gyi} तत्राप्ययस्कान्तमणिप्रभावेधवशादेवाकर्षणमयसः त.प.१८३ख/८२९; द्र. {nor bu khab len/}
nor bu mkhan
मणिकारः, मणिनिर्मितालङ्कारादिकर्ता — {nor bu mkhan mkhas pa nor bu sbyong ba'i tshul legs par shes pa} कुशलो मणिकारो मणिशुद्धिसुविधिज्ञः र.व्या.७६ख/५; {'jig rten pa'i bzo dang las kyi gnas ni rnam pa du ma rnam pa sna tshogs mang po yod de/} {gser mgar dang lcags mgar dang nor bu mkhan gyi las shes pa la sogs pa ste} लौकिकानि शिल्पकर्मस्थानान्यनेकविधानि बहुनानाप्रकाराणि सुवर्णकारायस्कारमणिकारकर्मज्ञानप्रभृतीनि बो.भू.५२क/६८.
nor bu mkhan ma
ना. मणिकारी, योगिनी — {zlum skor gnyis pa thugs kyi 'khor lo'i gnas la shar du 'khar ba mkhan mo}…{byang du nor bu mkhan ma dang}…{rlung du phreng ba mkhan ma ste rnal 'byor ma brgyad do//} द्वितीयपरिमण्डले चित्तचक्रस्थाने पूर्वे कंसकारी…उत्तरे मणिकारी…वायव्यां मालाकारीति योगिन्यष्टकम् वि.प्र.१६२क/३.१२६.
nor bu gling
ना. मणिद्वीपः, द्वीपः — {nor bu gling gi thugs rje chen po lha lnga la bstod pa} मणिद्वीपमहाकारुणिकपञ्चदेवस्तोत्रम् क.त.२७३०.
nor bu can
• सं. = {snod po che} मणिकः, अलिञ्जरः — अलिञ्जरः स्यान्मणिकः अ.को.२.९.३१; मणति गम्भीरं ध्वनतीति मणिकः । मण शब्दे । महाकुम्भनामनी अ.वि.२.९.३१; • ना. मणिवती, प्रदेशः — {kun dga' bo nor bu can 'dir byang chub sems dpas nor bu mang po'i mchod sbyin byas pas nor bu can zhes bya bar grags so//} अस्यामानन्द मणिवत्यां बोधिसत्त्वेन बहुभिर्मणिभिर्यज्ञो यष्टः । मणिवती मणिवतीति संज्ञा संवृत्ता वि.व.१५६क/१.४४.
nor bu chen po
महामणिः — {'phags pa nor bu chen po rgyas pa'i gzhal med khang shin tu rab tu gnas pa gsang ba dam pa'i gsang ba'i cho ga zhib mo'i rgyal po zhes bya ba'i gzungs} आर्यमहामणिविपुलविमानसुप्रतिष्ठितगुह्यपरमरहस्यकल्पराजनामधारणी क.त.५०६, ८८५.
हरिन्मणिः, अधमरत्नविशेषः — {de bzhin du tha ma rnams ni shel dang}…{mching bu dang nor bu ljang khu rnams so//} तथा अधमानि—स्फटिक…काचहरितमणयः वि.प्र.१४९ख/३.९६; द्र. {nor bu ljang /}
nor bu snying po
= {nor bu'i snying po/}
nor bu mthon ka
इन्द्रनीलः, मरकतमणिः — {khye'u gzugs bzang zhing}…{mgo bo la lha'i nor bu rin po che mthon ka thogs pa zhig btsas te/} पुत्रो जातोऽभिरूपः …दिव्येनेन्द्रनीलमणिरत्नेन शिरस्याबद्धेन अ.श.१७८क/१६५.
nor bu mthon ka'i kha dog can
वि. इन्द्रनीलवर्णम् — {khye'u}… {zhig btsas te/} {des grong khyer ser skya'i gnas thams cad nor bu mthon ka'i kha dog can du byas so//} पुत्रो जातः…येन कपिलवस्तु नगरमिन्द्रनीलवर्णं व्यवस्थापितम् अ.श.१७८क/१६५.
nor bu dri ma med pa'i 'od
ना. विमलमणिप्रभः, देवपुत्रः — {bcom ldan 'das sum cu rtsa gsum pa'i lha'i rigs 'di nas lha'i bu nor bu dri ma med pa'i 'od ces bgyi ba zhig shi 'phos shing dus las 'das nas} भगवन् इतस्त्रयस्त्रिंशद्देवनिकायाद् विमलमणिप्रभनाम्नो देवपुत्रस्य च्युतस्य कालगतस्य स.दु.९७ख/१२४.
nor bu dri med pa'i 'od
= {nor bu dri ma med pa'i 'od/}
nor bu sna tshogs kyis spras pa'i cod pan can
वि. मणिरत्नविचित्रमौलिः — {de nas sngon yi dwags su gyur pa'i lha'i bu}…{nor bu sna tshogs kyis spras pa'i cod pan can} अथ प्रेतपूर्विणो देवपुत्राः…मणिरत्नविचित्रमौलयः अ.श.१२५क/११५.
nor bu 'bar ma
ना. मणिरोचनी, किन्नरकन्या — {mi'am ci'i bu mo brgya phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {mi'am ci'i bu mo yid ces bya ba dang}… {nor bu 'bar ma zhes bya ba dang} अनेकानि च किन्नरकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा—मनसा नाम किन्नरकन्या…मणिरोचनी नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०३क/२६०.
nor bu sbyong ba'i tshul legs par shes pa
वि. मणिशुद्धिसुविधिज्ञः — {nor bu mkhan mkhas pa nor bu sbyong ba'i tshul legs par shes pa} कुशलो मणिकारो मणिशुद्धिसुविधिज्ञः र.व्या.७६ख/५.
nor bu ma yin pa
अमणिः — {chu las chu bur 'byung ba nor bu shel 'dra bar snang ba}…{blo gros chen po chu'i chu bur de dag ni gzung ba dang gzung du med pa'i phyir nor bu'ang ma yin/} {nor bu ma yin pa'ang ma yin no//} जलबुद्बुदकाः स्फटिकमणिसदृशाः ख्यायन्ते ।…ते च महामते उदकबुद्बुदका न मणयो नामणयो ग्रहणाग्रहणतः ल.अ.९२क/३८.
nor bu tshon gyis bsgyur ba
मणिरागः, कलाविशेषः — {de bzhin du mchongs pa dang}… {nor bu tshon gyis bsgyur ba dang}…{spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}…{thams cad la} एवं लङ्घिते…मणिरागे…गन्धयुक्तौ—इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८.
nor bu 'dzin
• ना. मणिधारिणी, किन्नरकन्या — {mi'am ci'i bu mo brgya phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {mi'am ci'i bu mo yid ces bya ba dang}…{nor bu 'dzin zhes bya ba dang} अनेकानि च किन्नरकन्याशतसहस्राणि संनिपतितानि । तद्यथा—मनसा नाम किन्नरकन्या …मणिधारिणी नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०३क/२६०; • पा. = {nor bu 'dzin pa/}
nor bu 'dzin pa
पा. मणिधरा, मुद्राविशेषः — {ji ltar na nor bu 'dzin pa'i phyag rgya rtogs par 'gyur} कथं मणिधरां मुद्रां संजानीते ? का.व्यू.२३३ख/२९६.
nor bu zla ba
मणिचन्द्रः लो.को.१३५९.
nor bu gzi
मेचकरत्नम् — {nor bu gzi bzhin du gcig gis dngos po nyid ni rnam pa du ma can yin la} मेचकरत्नवदेकमेव वस्त्वनेकाकारम् त.प.७१ख/५९६.
nor bu bzang
ना. मणिभद्रः, यक्षसेनापतिः — {gnod sbyin dbang po nor bu bzang /} /{de bzhin gang ba bzang po dang //} मणिभद्रश्च यक्षेन्द्रः पूर्णभद्रस्तथैव च । सु.प्र. ४३क/८६; {gnod sbyin gyi sde dpon chen po nor bu bzang} महायक्षसेनापतेर्मणिभद्रस्य सु.प्र.२२क/४४; द्र. {nor bu bzang po/}
nor bu bzang po
ना. मणिभद्रः, यक्षसेनापतिः ब.वि. १७२ख; {'phags pa nor bu bzang po'i gzungs zhes bya ba} आर्यमणिभद्रनामधारणी क.त.७६४; द्र. {nor bu bzang /}
nor bu 'od
मणिप्रभः लो.को.१३५९.
nor bu yid bzhin rin po che
चिन्तामणिरत्नराजः — {rigs kyi bu de na nyi ma dang zla ba mi snang ste/} {nor bu yid bzhin rin po che dam pa sbyin pa zhes bya ba de snang bar byed do//} यत्र कुलपुत्र चन्द्रादित्यौ न ज्ञायेते, तत्र च पृथिवीप्रदेशे वरदो नाम चिन्तामणिरत्नराजोऽस्ति । स च तत्रावभासं कुरुते का.व्यू.२१७ख/२७७.
nor bu rin chen
= {nor bu rin po che/}
nor bu rin po che
• सं. १. मणिरत्नम् [1] रत्नम् — {de bzhin gshegs pa thams cad kyi 'od kyi dkyil 'khor rab tu 'gyed pa'i nor bu rin chen 'brug sgra'i gtsug phud dang} सर्वतथागतप्रभामण्डलप्रमुञ्चनमणिरत्ननिगर्जितचूडेन च ग.व्यू.२७५ख/२; {lha thams cad snang ba'i nor bu rin po che kun nas bsdus pa'i nor bu rin po che'i rgyal po ltar gzi brjid kyis ni shin tu 'bar zhing} सर्वदेवप्रभासमणिरत्नसमुच्चयमणिराजवद्देदीप्यमानः रा.प.२२८क/१२० [2] हस्तचिह्नविशेषः — {dmar po'i phyag gi mthil bzhi la dang por gzhu dang}…{gsum par nor bu rin chen dang} रक्ते करतलचतुष्के प्रथमे कोदण्डम्…तृतीये मणिरत्नम् वि.प्र.३६ख/४.१४ २. = {yid bzhin nor bu} चिन्तामणिः — {'di dag nor bu rin chen mkha'/} /{chu yi yon tan chos mthun nyid//} चिन्तामणिनभोवारिगुणसाधर्म्यमेषु हि ।। र.वि.५६क/२७; • पा. मणिरत्नम्, सप्तरत्नान्तर्गतरत्नविशेषः — {rin po che bdun yang 'byung ba 'di lta ste/} {'khor lo rin po che dang} …{nor bu rin po che dang}…{blon po rin po che} सप्त रत्नानि प्रादुर्भूतानि । तद्यथा—(चक्ररत्नं)…मणिरत्नं…परिणायकरत्नम् का.व्यू.२०८क/२६६.
nor bu rin po che chen po
• सं. महामणिरत्नम् — {nor bu rin po che chen po chu 'dang zhes bya ba yod de} अस्ति उदकप्रसादकं महामणिरत्नम् ग.व्यू.३१३ख/३९९; • ना. महामणिरत्नः, पर्वतराजः — {ri'i rgyal po 'khor yug dang 'khor yug chen po dang}…{ri'i rgyal po nor bu rin po che chen po dang} चक्रवालमहाचक्रवालौ पर्वतराजानौ…महामणिरत्नः पर्वतराजा का.व्यू.२४३क/३०५.
nor bu rin po che sna tshogs kyis brgyan pa'i cod pan can
वि. मणिरत्नविचित्रचूडः, ओ डा — {de nas sngon ne tsor gyur pa lha'i bu rna cha gdub kor dag cing 'gul ba thogs pa}…{nor bu rin po che sna tshogs kyis brgyan pa'i cod pan can} अथ शुकपूर्वी देवपुत्रश्चलविमलकुण्डलधरः…मणिरत्नविचित्रचूडः अ.श.१५४क/१४३; {de nas lha'i bu mo rna cha gdub kor dag cing 'gul ba thogs pa}…{nor bu rin po che sna tshogs kyis brgyan pa'i cod pan can} अथ सा देवकन्या चलविमलकुण्डलधरा…मणिरत्नविचित्रचूडा अ.श.१४५क/१३५.
nor bu rin po che bai DUr+ya'i chu ba chen po can
वि. महावैडूर्यमणिरत्नदण्डम् — {rin po che'i pad mo rin po che} …{nor bu rin po che bai DUr+ya'i chu ba chen po can}…{'byung bar 'gyur te} महारत्नराजपद्मं प्रादुर्भवति…महावैडूर्यमणिरत्नदण्डम् द.भू.२६२क/५५.
nor bu rin po che dbang gi rgyal po
वशिराजमहामणिरत्नम् — {sangs rgyas re re la yang gang gA'i klung gi bye ma snyed kyi sangs rgyas kyi zhing nor bu rin po che dbang gi rgyal pos rab tu bkang ste dbul ba phul la} बुद्धेभ्यः प्रत्येकं सर्वेभ्यो गङ्गानदीवालुकासमानि बुद्धक्षेत्राणि वशिराजमहामणिरत्नप्रतिपूर्णानि कृत्वा दद्यात् शि.स.१२क/१२.
nor bu rin po che 'dzin
पा. मणिधरः, समाधिविशेषः — {nor bu rin po che 'dzin ces bya ba'i ting nge 'dzin} मणिधरो नाम समाधिः का.व्यू.२३५क/२९७; द्र. {nor bu rin po che 'dzin pa/}
nor bu rin po che 'dzin pa
वि. महामणिधरः — ग्. {yas phyogs su ni byang chub sems dpa' nor bu rin po che 'dzin par bgyi'o//} दक्षिणे पार्श्वे महामणिधरो बोधिसत्त्वः कर्तव्यः का.व्यू.२३३ख/२९६; द्र. {nor bu rin po che 'dzin/}
nor bu rin po che rin thang med pa
अनर्थमणिरत्नम् म. व्यु.५९५८.
nor bu rin po che'i rigs
मणिगोत्रम् — {nor bu mkhan mkhas pa nor bu sbyong ba'i tshul legs par shes pa de nor bu rin po che'i rigs nas yongs su ma dag pa'i nor bu rin po che blangs te} कुशलो मणिकारो मणिशुद्धिसुविधिज्ञः । स मणिगोत्रादपर्यवदापितानि मणिरत्नानि गृहीत्वा र.व्या.७६ख/५.
nor bu rin po ches mtshan pa'i ral pa'i cod pan can
वि. मणिरत्नाङ्कजटामुकुटी — {bcom ldan 'das mi bskyod pa}… {nor bu rin po ches mtshan pa'i ral pa'i cod pan can} भगवन्तमक्षोभ्यम्…मणिरत्नाङ्कजटामुकुटिनम् ख.टी.१६२ख/२४४.
nor bu shel
स्फटिकमणिः — {chu las chu bur 'byung ba nor bu shel 'dra bar snang ba de la byis pa rnams nor bu shel gyi dngos por mngon par zhen cing rab tu rgyug ste} जलबुद्बुदकाः स्फटिकमणिसदृशाः ख्यायन्ते । तत्र च बालाः स्फटिकमणिभावमभिनिवेश्य प्रधावन्ति ल.अ.९२क/३८.
nor bu shel ltar rnam par dag pa
वि. स्फटिकमणिविशुद्धः — {de yi mdzod spu mkha' la nyi ltar lham me ba/} /{nor bu shel ltar rnam par dag cing g}.{yas su 'khyil//} गगन इव शून्यो (सूर्यो) भासते चास्य ऊर्णा स्फटिकमणिविशुद्धा दक्षिणा नाभि जाता ।। रा.प.२४९ख/१५०.
माणिक्याभरणम् — {nor bu'i rgyan gyi 'od dag reg pas dwangs shing bkra bar byas pa'i gos dang ldan//} माणिक्याभरणप्रभाव्यतिकरैश्चित्रीकृताच्छांशुकाः ना.ना.२३८क/११९.
nor bu'i rgyal po bzang po
सन्मणिराजः — {nor bu'i rgyal po bzang po gzi brjid 'bar/} /{nor bu thams cad zil mnan lam me ltar//} सन्मणिराज इवोज्ज्वलतेजा भासति सर्वमणीनभिभूय । रा.प.२२८ख/१२१.
nor bu'i chu snod
उदकमणिः — {nang par sngar langs te gdan bting nas nor bu'i chu snod sta gon byas nas} काल्यमेवोत्थायासनकानि प्रज्ञप्योदकमणीन् प्रतिष्ठाप्य वि.व.१६३क/१.५१.
nor bu'i chun po
मणिदाम म.व्यु.६१२४(८७ख).
nor bu'i 'ching ba
मणिबन्धः, प्रकोष्ठपाण्योः सन्धिस्थानम् — {nor bu'i 'ching ba nas lag pa'i mthar ni rlung gi dkyil 'khor te} मणिबन्धात्करान्तं वायुवलयम् वि.प्र.१७०ख/१.१९.
nor bu'i snying po
मणिगर्भः लो.को.१३६०; ब.अ.८४७.
nor bu'i thag pa
मणिसूत्रम् — {'jog pa zhes bya ba ni nor bu'i thag pa bzhin du sna'i rtse mo nas rkang pa'i mthe bong gi bar du gnas par lta} स्थापना नाम नासिकाग्रे यावत् पादाङ्गुष्ठे स्थितां पश्यति, मणिसूत्रवत् अभि.भा.११क/९००.
nor bu'i dbang mo
ना. मणीन्द्रा, किन्नरकन्या — {mi'am ci'i bu mo brgya phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {mi'am ci'i bu mo yid ces bya ba dang}…{nor bu'i dbang mo zhes bya ba dang} अनेकानि च किन्नरकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा—मनसा नाम किन्नरकन्या …मुनीन्द्रा (मणीन्द्रा) नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०३क/२६०.
nor bu'i tshogs
मणिगणः लो.को.१३६०.
nor bu'i zhabs
मणिचरणः लो.को.१३६०.
nor bu'i zla ba
मणिचन्द्रः लो.को.१३६०.
nor bu'i 'od
• सं. मणिप्रभा, मणेः प्रभा — {ji ltar sgo'i bu ga'i gseb kyi yul na nor bu'i 'od gnas pa la nor bur 'dzin pa'i shes pa ni khang pa'i phug na nor bu gnas pa la tshad ma ma yin pa bzhin no//} यथा कुञ्चिकाविवरदेशस्थायां मणिप्रभायां मणिग्राहि ज्ञानं नापवरकस्थे मणौ (प्रमाणम्) न्या.टी.३८ख/२५; • ना. १. मणिकरः, पर्वतः — {ri bo zhes pa la/} {rdo rje'i ri ni rkang pa dang lag pa'i sen mo rnams so//}…{nor bu'i 'od ni dpung pa'i rus pa'o//} शैला इति । वज्रपर्वताः पादकरनखाः…मणिकरो बाह्वस्थीनि वि.प्र.२३५क/२.३५ २. मणिप्रभा, अप्सरा — {lha'i bu mo brgya stong phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {lha'i bu mo ti la mchog ces bya ba dang}… {lha'i bu mo nor bu'i 'od ces bya ba dang} अनेकाश्चाप्सरसः शतसहस्राः सन्निपतिताः । तद्यथा—तिलोत्तमा नामाप्सरसा…मणिप्रस्थ(मणिप्रभा) नामाप्सरसा का.व्यू.२०१क/२५९ ३. मणिप्रभः लो.को.१३६०.
nor bu'i rin po che
= {nor bu rin po che/}
nor bur 'dzin pa
वि. मणिग्राहि — {ji ltar sgo'i bu ga'i gseb kyi yul na nor bu'i 'od gnas pa la nor bur 'dzin pa'i shes pa ni khang pa'i phug na nor bu gnas pa la tshad ma ma yin pa bzhin no//} यथा कुञ्चिकाविवरदेशस्थायां मणिप्रभायां मणिग्राहि ज्ञानं नापवरकस्थे मणौ (प्रमाणम्) न्या.टी.३८ख/२५.
nor 'bru
= {nor dang 'bru/}
nor sbyin
• वि. धनदः मि.को.८४ख; • सं. = {shar phyogs} धनदः, उत्तरा दिक् — {nor sbyin du pad+ma'i lte ba la khyu mchog gi steng du drag mo'i haM ngo //} धनदे रौद्र्या वृषभोपरि पद्मकर्णिकायां हम् वि.प्र.१३१ख/३.६३; {nor sbyin du gnod sbyin} यक्षो धनदे वि.प्र.१७१क/१८७; उदीची— {de nas nor sbyin phyogs su khyod ni rjes su 'gro tshe} तेनोदीचीं दिशमनुसरेः मे.दू.३४६ख/१.६१; • ना. १. = {nor lha} धनदः, कुबेरः — {bcom ldan 'das dul la 'khor yang 'dul ba dang}…{nor sbyin gnod sbyin gyi tshogs kyis bskor ba lta bu dang} भगवान् दान्तो दान्तपरिवारः…धनद इव यक्षगणपरिवृतः अ.श.५७ख/४९; {khyim bdag zas ni gtsang ma dag/} /{nor sbyin dang ni mtshungs pa byung //} शुद्धोदनो गृहपतिर्बभूव धनदोपमः ।। अ.क.२८८क/१०७.३; {de nas tshangs dbang nor sbyin la/} /{sogs pa'i lha rnams dag gis bskor//} अथ ब्रह्मेन्द्रधनदप्रमुखस्त्रिदशैर्वृतः । अ.क.२२२ख/२४.१६६; वित्तदः — {lha min dgra dang brgya byin grong khyer gsum dgra nor sbyin tshangs sogs rnams kyis zhabs kyi pad+mar mchod byas pa//} मुरारिशक्रत्रिपुरारिवित्तदब्रह्मादिकाभ्यर्चितपादपङ्कजाः । प्र.सि.३४ख/८१ २. अर्थदः, सार्थवाहः — {de nas byang phyogs nas 'ongs pa'i/} /{ded dpon nor sbyin zhes pa yis//} अथोत्तरापथायातः सार्थवाहोऽर्थदाभिधः । अ.क.१७५क/१९.१३५.
nor sbyin ma
• वि.स्त्री. धनदा — {sgrol ma nor sbyin ma} धनदातारा क.त.३५००; • ना. १. धनंददा, विद्याराज्ञी — {sgrol ma dang}…{nor sbyin ma dang lha ldan ma dang}…{nor sbyin ma dang}…{zla ldan ma dang /} {'di dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal mo dag} तारा…धनंददा, सुरवती…वसुदा…चन्द्रावती चेति । एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञीभिः म.मू.९६ख/७ २. वसुदा, विद्याराज्ञी — {sgrol ma dang}…{nor sbyin ma dang lha ldan ma dang}…{nor sbyin ma dang}…{zla ldan ma dang /} {'di dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal mo dag} तारा…धनंददा, सुरवती…वसुदा…चन्द्रावती चेति । एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञीभिः म.मू.९६ख/७.
nor mang
= {nor mang ba/}
nor mang po
वि. प्रभूतधनः म.व्यु.७३७२(१०४ख); द्र. {nor mang ba/}
nor mang ba
वि. महाधनः — {de'i tshe mnyan du yod pa na tshong dpon phyug cing nor mang ba longs spyod che ba nor dang yo byad mang ba}…{zhig yod de} तेन खलु समयेन श्रावस्त्यामन्यतमः श्रेष्ठी आढ्यो महाधनो महाभोगः प्रभूतवित्तोपकरणः अ.श.७२ख/६३; {de na bram ze shing sA la chen po lta bu o ta la'i bu zhes bya ba phyug po nor mang ba longs spyod che ba zhig gnas so//} तत्र ओतलायनो नाम ब्राह्मणमहाशालः प्रतिवसति आढ्यो महाधनो महाभोगः वि.व.१२९क/१.१९; महाधनी — {nor mang mkhas pa de yis de mthong nas//} दृष्ट्वा च सो पण्डितु(? तं) तं महाधनी स.पु.४४ख/७८.
nor med
• वि. = {dbul po} अधनः — {nor med pa rnams kyang nor rnyed par gyur to//} अधना धनानि प्रतिलभन्ते अ.श.५८क/४९; {blo can bdog dgu btang bas nor med pa/} /{bdag nyid nor ldan sems pa ji lta bar//} सर्वास्तिदानादधनोऽपि धीमानात्मानमन्वेति यथास्तिमन्तम् ।। सू.अ.२०७क/११०; {nor ldan rnams ni nor med 'gyur/} /{nor med rnams ni 'chi bar 'gyur//} धनिनो यान्त्यधनतां निधनं यान्ति चाधनाः । अ.क.२७५ख/३५.८; निर्धनः — {de dag nor med gdung ba thob//} निर्धनास्ते व्यथां प्रापुः अ.क.२३८ख/९०.२४; धनविकलः — {dbul ba zhes bya ba ni nor med pa rnams so//} दरिद्राणामिति धनविकलानाम् बो.प.७०ख/३९; निःस्वः — निःस्वस्तु दुर्विधो दीनो दरिद्रो दुर्गतोऽपि सः । अ.को.३.१.४७; • सं. = {nor med nyid} निःस्वता— {'jig rten na yang nor med rgud pa'i mchog//} आपच्चान्त्या निःस्वता नाम लोके जा.मा.७०क/८१; अधनता — {nor ldan rnams ni nor med 'gyur/} /{nor med rnams ni 'chi bar 'gyur//} धनिनो यान्त्यधनतां निधनं यान्ति चाधनाः । अ.क.२७५ख/३५.८.
nor med pa
= {nor med/}
nor 'dzin
• सं. वसुंधरा १. = {sa gzhi} पृथिवी — {rnam grangs kyi tshig go//}…{sa gnas nor 'dzin dang} पर्यायवचनम्…पृथिवी भूमिर्वसुन्धरा ल.अ.१३२क/७८; वसुधा — {nor 'dzin 'dzin ma 'dzin byed bcas/}… ग्. {yos//} वसुधा सधराधरा । विचचाल अ.क.३२९क/४१.५९; {dang por lha yi bdag nyid kyi/} /{rnal 'byor pas ni nor 'dzin sbyang //} वसुधां शोधयेद् योगी प्रथमं देवतात्मकः ।। हे.त.११ख/३४; धरणी — {gong du gsungs pa'i sngags nyid kyis/} /{mkhas pas nor 'dzin rnam par sbyang //} पूर्वोक्तेनैव मन्त्रेण शोधयेद् धरणीं बुधः ।। हे.त.१२ख/३८ २. दानभेदः — {rin chen lcags zas ba lang rta/} /{glang chen bu mo nor 'dzin dang /} /{'dod pa'i chung ma rang gi sha/} /{sbyin pa rnam pa bcu ru 'dod//} लोहरत्नान्नगोवाजिगजकन्यावसुन्धरा । इष्टा भार्या स्वमांसानि दानं दशविधं मतम् ।। वि.प्र.१४५क/३.८६; * • ना. = {nor lha} धनदः, कुबेरः — {mi bdag bu/} /{brtan pas nor 'dzin} ({nor sbyin} ){gnas pa yi/} /{phyogs su 'gro bar rab tu brtsams//} नृपात्मजः । धीरः प्रचक्रमे गन्तुं धनदाध्युषितां दिशम् ।। अ.क.११०क/६४.२५९.
वसुधापुरन्ध्री, पौरमुख्याङ्गना — {stag mo'i sder mo'i rtse mos bshig pa de yi snying stobs dag/} /{mtshungs pa med pa de mthong 'phral la nor 'dzin bu mo ni/}…{ring zhig 'dar//} तत्तस्य सत्त्वमतुलं…वसुधापुरन्ध्री । व्याघ्रीनखाग्रदलितस्य विलोक्य सद्यः…चिरं चकम्पे ।। अ.क.१९क/५१.४९.
nor 'dzin ma
• सं. = {sa gzhi} वसुन्धरा, पृथिवी — {mtha' dag chu gter rlabs kyi ni/} /{ske rags ldan pa'i nor 'dzin ma//} वसुन्धरां समस्ताब्धिवेलाकलितमेखलाम् ।। अ.क.३८ख/४.२२; वसुधा — {khyod kyis char chen phab pas nor 'dzin ma yi dri dang rlangs pa gtsang ma tshogs pa ni//} त्वन्निष्यन्दोच्छ्वसितवसुधागन्धसंपर्करम्यः मे.दू.३४५क/१.४६; • ना. वसुन्धरा, गृहपतिपत्नी — {bA rA Na sI dag tu sngon/} /{khyim bdag mdza' bo zhes pa byung /} /{de yi chung ma nor 'dzin ma/} /{zhes pa shin tu yid 'ong gyur//} वाराणस्यां गृहपतिर्मैत्रो नाम पुराऽभवत् । पत्नी वसुन्धरा नाम तस्याभूदतिवल्लभा ।। अ.क.२४३ख/९२.१०.
nor rdzas
= {nor} द्रविणम् — {bdag gis gzhon la yon tan bsgrubs/} /{dar la babs tshe nor zas} ({nor rdzas} ){bsgrubs/} /{bu gcig} बाल्ये गुणार्जनं पुत्र तारुण्ये द्रविणार्जनम् । मया कृतम् अ.क.३०१ख/३९.४८; धनम् — {mchod sbyin phyir ni nor rdzas bsags pa ni//} इदं च यज्ञाय धनं प्रतर्कितम् जा.मा.६४क/७४; {nor rdzas la mar me bzhin du don de la sgras rjes su 'jug go//} स चार्थो रुतेनानुप्रविश्यते प्रदीपेनेव धनम् ल.अ.११६ख/६३; वित्तम् — {lus can rnams kyis gang gi nor rdzas rgya cher blangs nas ni/} /{bdag nyid dogs dang bral bar rang nyams spyod par byed pa la//} स्वयमपगतशोका देहिनः स्वस्थरूपा विपुलमपि गृहीत्वा भुञ्जते यस्य वित्तम् । सू.अ. २०७ख/११०; सम्पत्स्वापतेयम् — {gal te rgyal po 'di la nor rdzas rab tu mang po yod na} यद्यस्य राज्ञः प्रभूतं सम्पत्स्वापतेयमस्ति वि.व.१६६क/१.५५.
nor zhabs
= {nor bu'i zhabs/}
nor bzang
• ना. १. सुधनः, बोधिसत्त्वः — {de bzhin du byang chub sems dpa' bcu drug bya ba la 'di lta ste/} {kun tu bzang po dang}…{nor bzang dang}…{blo bzang po} एवं बोधिसत्त्वाः षोडश कार्याः । तद्यथा—समन्तभद्रः…सुधनः…पतिधर(मतिवर)श्च म.मू.११९क/२८; बो.अ.२ख/१.१४ २. सुधना, असुरसभा म.व्यु.५५००(८१ख); मि.को.१३९क; • द्र. {nor bzangs/}
nor bzangs
ना. १. सुधनः [1] नृपः — {rgyal po chen po sngon byung ba 'khor los sgyur ba'i rgyal po nor bzangs zhes bya ba zhig byung ste} भूतपूर्वं महाराज सुधनो नाम राजाऽभूच्चक्रवर्ती वि.व.२०२क/१.७६; {khye'u 'di rgyal po nor can gyi sras lags pas khye'u'i ming nor bzangs su gdags so//} अयं दारको धनस्य राज्ञः पुत्रः । भवतु दारकस्य सुधन इति नाम वि.व.२०७ख/१.८२; {mi'am ci'i rgyal po ljon pa}…{mi'am ci rnams kyi 'dun pas gzhon nu nor bzangs la rje bkur sti chen po byas nas} द्रुमः किन्नरराजः…सुधनं किन्नराभिमतेन महता सत्कारेण पुरस्कृत्य वि.व.२१८ख/१.९६; {gzhon nu nor bzangs 'di}…{yid 'phrog ma dang thab rir bab lags} अयं सुधनः कुमारः…मनोहरायाः प्रतिरूपः वि.व.२१८क/१.९६ [2] श्रेष्ठिदारकः — {de la bram ze'i ltas pa dang pha dang ma dang gnyen gyi tshogs kyis 'di btsas ma thag tu nor mang po phun sum tshogs pa 'byung bar gyur pas na/} {nor bzangs nor bzangs zhes de ltar ming du btags} तस्य नैमित्तिकैर्ब्राह्मणैर्मातापितृभ्यां ज्ञातिवर्गेण च विपुलसमृद्धिरस्य जातमात्रस्य गृहे प्रादुर्भूतेति सुधनः सुधन इति नामधेयं कृतम् ग.व्यू.३१९ख/४०; {de la tshong dpon gyi bu nor bzangs ni}…{brtul zhugs bzang po dang}…{tshong dpon gyi bu lnga brgyas bskor cing mdun du byas te} तत्र सुधनः श्रेष्ठिदारकः सुव्रतेन…पञ्चभिः श्रेष्ठिदारकशतैः परिवृतः पुरस्कृतः ग.व्यू.३१८ख/३९; {de nas tshong dpon gyi bu nor bzangs kyis srin po'i dbang po mig bzangs kyis ji skad du gtams pa de ltar nan tan du byas pa dang} अथ खलु सुधनः श्रेष्ठिदारको यथानुशिष्टः सुनेत्रेण राक्षसेन्द्रेण प्रतिपद्यमानः ग.व्यू.२६०क/३४२ २. माणिभद्रः, यक्षाधिपतिः — {de dag bdag po rgyal po ni/} /{mi la zhon pa lus ngan po/} /{gnod sbyin kun gyi bdag po ste/} /{nor bzangs lhan cig srung bar shog//} तेषां चाधिपती राजा कुबेरो नरवाहनः । सर्वयक्षाणामधिपतिर्माणिभद्रेण सह रक्षतु ।। ल.वि.१८६ख/२८४; • द्र. {nor bzang /}
nor 'od
= {nor bu'i 'od/}
nor yal ba
धनपरिहाणिः लो.को.१३६१.
nor la chags pa
• सं. धनलोभः — {'jigs rung sdug bsngal rgya mtsho 'dir/} /{nor la chags pas bdag lhung ngo //} च्युतोऽहं धनलोभेन घोरेऽस्मिन् व्यसनार्णवे ।। अ.क.२८५क/३६.५७; • वि. धनसक्तमतिः — {nor la chags pas g}.{yengs par gyur pa rnams/} /{srid pa'i sdug bsngal las grol skabs med do//} व्यग्रतया धनसक्तमतीनां नावसरो भवदुःखविमुक्तेः ।। बो.अ.२६ख/८.७९.
nor la rnam par rtog pa
पा. अर्थविकल्पः, विकल्पभेदः — {de la nor la rnam par rtog pa gang zhe na/} {'di lta ste/} {gser dang dngul dang nor rin po che rnam pa mang po'i yul brjod pa'o//} तत्र अर्थविकल्पः कतमः? यदुत सुवर्णरूप्यविविधरत्नार्थविषयाभिलापः ल.अ.१०६ख/५२.
nor las rgyal
= {nor las rgyal ba/}
nor las rgyal ba
धनञ्जयः १. = {me} अग्निः — अग्निर्वैश्वानरो वह्निर्वीतिहोत्रो धनञ्जयः । अ.को.१.१.५४; धनं जयतीति धनञ्जयः । जि जये अ.वि.१.१.५४ २. शरीरस्थवायुविशेषः — {'dir lus la thur sel gyi rlung ni ye shes kyi khams las 'gyur ro//}…{sa'i khams las nor las rgyal ba'o//} इह शरीरे अपानवायुर्ज्ञानधातोर्भवति…पृथ्वीधातोर्धनञ्जयः वि.प्र.२३०क/२.२४; {srog ni steng du 'bab bo//}…{nor las rgyal ba ni dbang ldan gyi 'dab ma la rtsa ku hA la'o//} प्राणः ऊर्ध्वं वहति…धनञ्जयः ईशदले कुहानाड्याम् वि.प्र.२३८क/२.४२; {nor las rgyal ba'i rlung} धनञ्जयो वायुः वि.प्र.२३८ख/२.४४.
nor las byung ba'i grong
ना. वासवग्रामः, ग्रामः — {nor las byung ba'i grong du bdag/} /{sdig can phyugs dag skyong bar gyur//} अभवं वासवग्रामे दुष्कृती पशुपालकः । अ.क.१६८क/१९.५३; {khyim bdag stobs kyi sde zhes pa/} /{grong ni nor las byung bar gyur/} …/{de yi btsun mo rgyal sde la/}…/{bu zhig}…{btsas/} …/{gro bzhin bye ba rna zhes de//} बभूव वासवग्रामे बलसेनाभिधो गृही ।…जायायां जयसेनायां… अजायत सुतः… स श्रोणकोटिकर्णाख्यः अ.क.१६४क१९.३; द्र. {gnas pa/}
nor lha
• ना. १. वसुः, प्रत्येकबुद्धः — {spos kyi ngad ldang dang}… {nor lha dang /} {de dag dang gzhan yang rang sangs rgyas bye ba khrag khrig brgya stong} गन्धमादनः… वसुश्च । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्धकोटीनियुतशतसहस्र(–) म.मू.९९क/९ २. वासुदेवः, कृष्णः — {de lta bas na du ba ni gtso bo yin pa'i phyir sngar smos te/} {nor lha dang srid sgrub bzhin no//} अस्माच्चाभ्यर्हितत्वाद् धूमस्य पूर्वनिपातः, वासुदेवार्जुनवत् अभि.स्फु.२८५ख/११२९ ३. वसुदेवः, विष्णुपिता—वसुदेवोऽस्य जनकः स एवानकदुन्दुभिः । अ.को.१.१.२३; वसुभिः दीव्यतीति वसुदेवः । दिवु क्रीडादौ अ.वि.१.१.२३ ४. वसवः, गणदेवताः — आदित्यविश्ववसवस्तुषिताभास्वरानिलाः । महाराजिकसाध्याश्च रुद्राश्च गणदेवताः ।। अ.को.१.१.१०; आहूता वसन्तीति वसवः । वस निवासे । ते अष्टौ अ.वि.१.१.१०.
ना. १. वासवः [1] = {brgya byin} इन्द्रः — {yul dbus su sngon rgyal po ni/} /{nor lha'i bu ltar nor lha'i bu/} /{byang phyogs su yang mi bdag ni/} /{nor gyis bkur ba zhes pa byung //} मध्यदेशे पुरा राजा वासवो वासवोपमः । धनसम्मतनामा च नृपोऽभूदुत्तरापथे ।। अ.क.१५६क/१६.१९ [2] नृपः — {kA shi'i grong khyer dag tu ni/} /{sa bdag nor lha'i bu zhes pa'i/} /{grogs la bcom ldan ltos shig ces/} /{rgyal po de yis pho nya springs//} स राजा काशीनगरीं वासवाख्यस्य भूपतेः । सुहृदः प्राहिणोद्दूतं भगवान् दृश्यतामिति ।। अ.क.२२७ख/८९.७८; {de nas sa bdag nor lha'i bus/} /{pha rol dang ni bsdums byas nas//} कृतसन्धिः परेणाथ वासवः पृथिवीपतिः अ.क.१५६ख/१६.२५ [3] बुद्धः — {lag bzang dang}…{nor lha'i bu dang}…{shAkya thub pa} सुबाहुः…व(आ)सवः…शाक्यमुनिश्च म.मू.९४क/६ २. = {khyab 'jug} वासुदेवः, विष्णुः — {'di ltar nor lha'i bu yis ni/} /{the tshom bdag nyid la smad yin//} तथा च वासुदेवेन निन्दिता संशयात्मता । त.स.१०४ख/९२१; {nor lha'i bus zhes bya ba ni khyab 'jug gis so//} वासुदेवेनेति विष्णुना त.प.२२६क/९२१.
nor lhas byin
ना. वासवदत्ता, काचित् स्त्री — {de nas nor lhas byin zhes pas/} /{spos ni nyo ru btang ba yis/} /{rang gi 'bangs mos de yi gzugs/} /{yon tan grags pa} ।{bshad thos nas//} अथ वासवदत्ताख्या गन्धक्रयविसृष्टया । स्वदास्या कथितं श्रुत्वा तं रूपगुणविश्रुतम् ।। अ.क.१५७क/७२.६.
ना. न्यग्रोधकल्पः, ब्राह्मणः — {ma ga d+hA} ({ma ga d+ha'i}){grong thang chen du/} /{sA la chen po'i rigs 'khrungs pa/} /{n+ya gro d+ha yi rtog ces pa/} /{gnyis skyes grags pa'i dpal ldan byung //} द्विजन्मा मागधग्रामे विश्रुतश्रीर्महास्थले । न्यग्रोधकल्पनामाभून्महाशालकुलोद्भवः ।। अ.क.८३क/६३.२.
n+ya gro d+ha'i 'dab ma
न्यग्रोधपत्रम् — {'dir 'chad par 'gyur ba'i 'khrul 'khor ni zhi ba dang rgyas pa dag la n+ya gro d+ha'i 'dab ma gsar pa la}…{bri bar bya} इह वक्ष्यमाणयन्त्रं शान्तौ पुष्टौ न्यग्रोधपत्रे शाद्वले लेखनीयम् वि.प्र.१००ख/३.२१.
n+ya gro d+hA
= {n+ya gro d+ha}
n+yang ku
• सं. न्यङ्कुः, मृगविशेषः — {ri dwags ru ru dang}…{n+yang ku dang}… {dred la sogs pa mang po rgyu ba} रुरु…न्यङ्कु…ऋक्षादिमृगविचरिते जा.मा.१४९ख/१७४; • ना. न्यङ्कुः, मुनिः श्री.को.१६४ख; मो.को.५७१.
gnag
• सं. १. = {ba lang} गौः — {gnag rdzi} गोपालः त.प.३६०क/४४०; {gnag ra} गोकुलम् वि.व.१४८क/१.३६; {bdag po rnams la gnag gtad de 'ong bar 'gyur} स्वामिनां गां अर्पयित्वा आगमिष्यति वि.व.१४८ख/१.३७; • वि. = {nag po} कृष्णः — {bde ba gnag cing bde ba ser//} सुखं कृष्णं सुखं पीतम् हे.त.१५ख/४८; असितः — {lus can rnams ni dmar dang dkar dang gnag dang khra ba'i las skud kyis/} /{rnam par bkra ba skye ba'i gos kyis lan mang dag tu g}.{yogs par gyur//} रक्तैः शुक्लैरसितशबलैर्देहिनां कर्मसूत्रैश्चित्राकारं भवति बहुशः प्रावृतं जन्मवस्त्रम् । अ.क.१४०ख/६७.७५; श्यामः — {dal gyis mun pa chung ngu gnag/} /{mtshan mos srid pa'i snod dag las/} /{thun mtshams dmar ba'i chang 'thungs nas/} /{myos pa bzhin du skad cig 'khyams//} शनैः स्तोकतमः श्यामा श्यामा भुवनभाजनात् । संध्यारागासवं पीत्वा क्षीबेवाघूर्णत क्षणम् ।। अ.क.३०१क/१०८.७०; कालकः— {e ma'o dge sbyong gau ta ma ni gnag go//} कालको बत भोः श्रमणो गौतमः ल.वि.१२६क/१८६; द्र. {nam zhig mi lus thob par gyur pa na/}…/{de na de dag lus gnag 'theng por gyur//} पुरुषात्मभावं च यदा लभन्ते ते कुण्ठका लङ्गक भोन्ति तत्र । स.पु.३७ख/६७; {rigs kyi bu 'di ni khro ba dang zhe gnag pa shas che bas khyad par thob par mi 'gyur gyis} अयं कुलपुत्रः क्रोधपर्यवस्थानबहुलो विशेषं नाधिगच्छति अ.श.२५२क/२३१; • ना. कृष्णा, देवकुमारिका— {nub phyogs logs kyi phyogs cha na/} /{lha mo gzhon nu brgyad yod de/} /{rna cha skra 'dres ma dang ni/} /{pad ma dkar dang skya rengs dang /} /{cha med gcig dang dgu pa dang /} /{rol dang gnag dang stabs myur srid//} पश्चिमेऽस्मिन् दिशो भागे अष्टौ देवकुमारिकाः । अलम्बुशा मिश्रकेशी पुण्डरीका तथारुणा ।। एकादशा नवमिका शीता (लीला) कृष्णा द्रौपदी । ल.वि.१८३ख/२८४.
वि. = {nag po} कृष्णः — {las gcig tu nges par gnag pa rnams ni rnam par smin pa yang gcig tu nges par gnag par 'gyur ro//} एकान्तकृष्णानां कर्मणामेकान्तकृष्णो विपाकः अ.श.११०ख/१०१; {khros shing khro bcas gnag pa dang /} /{mche ba rnon po rab tu bsgom//} क्रुद्धं सरोषणं कृष्णं तीक्ष्णदंष्ट्रं प्रभावयेत् ।। गु.स. ११८ख/६१; द्र. {gnag} 0. ({brtag pa} इत्यस्य स्थाने) कल्पः — {mngon sum du gnag pas 'dug na'o//}…{dben par gnag pas 'greng na'o//} प्रत्यक्षकल्पेन निषदने…स्थाने रहःकल्पेन वि.सू.४०क/५०; संकल्पः — {'dir zhag drug tu 'gro ba ha cang thal ba nyid la ni gnag pa yan lag ma yin no//} अनङ्गमत्रातिवाह्यत्वे षड्रात्रस्य प्रक्रान्तौ सङ्कल्पः वि.सू.२८क/३५.
gnag pa ma yin
वि. न कृष्णा — {phyag rgya chen po}…{gnag pa ma yin dkar ba min//} महामुद्रा…न कृष्णा न च गौरिका । हे.त.२७क/९०.
gnag bag
कालः — {sku la sme ba dang gnag bag med pa} व्यपगततिलककालगात्रः म.व्यु.३०९(८ख).
gnag tshogs can
ना. गौतिकः, अर्हत् — {tshe dang ldan pa gnag tshogs can slob par gyur pa}…{'chi ba'i dus kho nar dgra bcom pa nyid thob cing yongs su mya ngan las 'das par yang gyur te} आयुष्मान् गौतिकः शैक्षीभूतः …मरणकाल एवार्हत्त्वप्राप्तः परिनिर्वृतश्च अभि.भा.३४क/९९९; अभि.स्फु.२२०क/९९९.
gnag rdzi
गोपालः, गवां पालकः — {rmi lam la sogs pa la}… {shes pa gnag rdzi'i bar du rang rig pa nyid du mngon sum gyis shin tu gsal bar grub bo//} स्वप्नादिषु… ज्ञानमागोपालमतिस्फुटमेव स्वसंवेदनप्रत्यक्षसिद्धम् त.प.३६०क/४४०; गोपालकः — {btsun pa bcom ldan 'das kyis ci'i slad du gnag rdzi dga' bo legs par gsungs pa'i chos 'dul ba la rab tu 'byung bar 'tshal ba bzlog ste sdum par btang lags} कस्माद्भदन्त भगवता नन्दो गोपालकः स्वाख्याते धर्मविनये प्रव्रजितुकामः पुनरप्यगारायोद्योजितः वि.व.१४८ख/१.३७; वि.व.१४७ख/१.३६.
gnag rdzi mo
गोपालः, गवां पालकः— {de ni shin tu rmongs don te/} /{gnag rdzi mo bar grags phyir ro//} तदत्यन्तविमूढार्थमागोपालमसंवृतेः ।। प्र.वा.१२२क/२. ९९.
gnag gzan
=*> {rnag gzan/}
gnag ra
गोकुलम्, गोस्थानम् — {ba rnams kyang gzhon la be'u rnams kyang tshar te rang rang gi gnag ra shes pas rang rang gi gnas su 'gro bar 'gyur} गावस्तरुणवत्सा ज्ञास्यन्ति स्वकस्वकानि गोकुलानि । गमिष्यन्ति स्वकस्वकानि निवेशनानि वि.व.१४८क/१.३६.
gnag lhas kyi bu
गोशालीपुत्रः — {kye gau ta ma 'jig rten na mu stegs can gyi gnas tha dad pa 'di lta ste/} {'od srung rdzogs byed dang}…{kun tu rgyu gnag lhas kyi bu dang} भो गौतम पृथग्लोके तीर्थ्यायतनानि, तद्यथा—पूरणः काश्यपः…मास्करी (मस्करी) गोशालीपुत्रः अ.श.११३क/१०२.
gnang
= {gnang ba/} {gnang nas} अधिवास्य — {bcom ldan gnang nas mi gsung bar/} /{zhi ba'i blo yis rnam par bzhugs//} अधिवास्य भगवांस्तूष्णीं शमबुद्ध्या व्यवस्थितः । ल.अ.५७ख/३; अनुज्ञाप्य — {pha ma gnyis kyis gnang nas bcom ldan 'das kyi bstan pa la rab tu byung ngo //} मातापितरावनुज्ञाप्य भगवच्छासने प्रव्रजितः अ.श.१०३ख/९३.
gnang chen
= {gnang chen po} ।। •वि. वल्लभः — {de nas rgyal po de'i khyi gnang chen po zhig khros shing zugs te so gtsigs nas de zar 'ongs pa bstan nas} अथास्य सरभसभषितमतिविवृतवदनमभिद्रवन्तं वल्लभं श्वानं तत्रागतमभिप्रदर्शयन् जा.मा.१३०ख/१५१; अभिमतः — {de ni rgyal po'i gnang chen yin/} /{dgon par gnas blo ji ltar skyes//} क्षितिपाभिमतस्य तस्य वै वनवासे प्रणता मतिः कथम् ।। जा.मा.१०५क/१२१; • सं. वाल्लभ्यम् — {btsun mo de rnams kyang rgyal po'i gnang chen yin la bcos dka' ba'i phyir der mi 'dong bar bzlog ma nus so//} राज्ञो वाल्लभ्याद्दुरासदत्वाच्च तासां नैनास्ततो वारयितुं प्रसेहिरे जा.मा.१६५क/१९१.
gnang chen po
= {gnang chen/}
gnang ba
आद.> {ster ba/} {byin pa} ।। • क्रि. (वर्त., भवि., भूत.; सक.; {gnongs} विधौ) १. अनुजानाति — {de ltar blo gros chen po ngas sha'i zas ni su la'ang ma gnang /} {mi gnang /} {gnang bar mi 'gyur te} यतोऽहं महामते मांसभोजनं न कस्यचिदनुज्ञातवान्, नानुजानामि, नानुज्ञास्यामि ल.अ.१५६ख/१०३; अभ्यनुजानाति — {shA ri'i bu gang zag de lta bu'i rang bzhin can ni blta bar yang ngas mi gnang na de dag dang 'grogs pa lta ci smos/} {rnyed pa dang bkur sti lta ci smos/} {gnas pa lta ci smos} नाहं शारिपुत्र एवंरूपाणां पुद्गलानां दर्शनमप्यभ्यनुजानामि, कुतस्तैः सह संवासं कुतो वा लाभसत्कारं कुतः स्थानम् अ.सा.१६२क/९१; अधिवासयति — {bcom ldan 'das kyis ko sa la'i rgyal po gsal rgyal la cang mi gsung bas gnang ngo //} अधिवासयति भगवान् राज्ञः प्रसेनजितः कौशलस्य तूष्णींभावेन अ.श.२४ख/२१; वि.व.१३४ख/१.२३ २. अधिवासयति स्म — {bcom ldan 'das kyis cang mi gsung bar gyur pas gnang ngo //} भगवांश्च तूष्णींभावेनाधिवासयति स्म स.पु.१६क/२६; • सं. १. अभ्यनुज्ञा — {kha na ma tho ba dang bcas pa kun tu spyod pa dgag pa dang /} {kha na ma tho ba med pa kun tu spyod pa gnang ba} सावद्यसमुदाचारप्रतिषेधः अनवद्यसमुदाचाराभ्यनुज्ञा बो.भू.६०ख/७९; {byung ba dang bcas pa dang rjes su bcas pa dang bkag pa dang gnang ba mngon par shes pa nyid do//} उत्पत्तिप्रज्ञप्त्यनुप्रज्ञप्तिप्रतिक्षेपाभ्यनुज्ञाभिज्ञत्वम् वि.सू.३ख/३; समनुज्ञा म.व्यु.६६२०(९४ख); अनुज्ञानम् — {gnang bar bya ba'i chos rnams la gnang ba'i snyan par smra ba} अनुज्ञेयेषु धर्मेष्वनुज्ञाने प्रियवादिता बो.भू.११७क/१५०; अधिवासनम् म.व्यु.९३८१(१२९क); अधिवासना — {de nas tshangs pa chen po gtsug phud can gyis de bzhin gshegs pas cang mi gsung bas gnang bar rig nas} अथ खलु शिखी महाब्रह्मा तथागतस्य तूष्णींभावेनाधिवासनां विदित्वा ल.वि.१८९क/२८९; आदेशः — {gnang ba rnyed 'gyur sngags pa la/} /{rnal 'byor ma yis bstan par bya//} आदेशं लभते मन्त्री योगिनीभिरादिश्यते ।। हे.त.१४ख/४६; प्रसादः — {gang yang sangs rgyas gnang ba dang //} यच्च बुद्धप्रसादतः ल.अ.१६७क/१२१; {bla ma'i bka' drin gnang ba las//} गुरोराज्ञाप्रसादेन गु.सि.१०ख/२३ २. संवृत्तिः — {bu chung ngu dang lhan cig nyal ba ni ma gtogs pa nyid yin no//} {gnang ba thob la'o//} न सहशय्यायाममहतः पुत्रस्य वर्ज्यत्वम् । लब्धसंवृत्तेः वि.सू.५२क/६६; {char 'bab pa dang 'bab tu dogs pa dang bgrod par bya ba chu klung gyis chad pa nyid lta bu med na gnang ba ma thob pa dang} वर्षतो देवस्य वर्षाशङ्किता वा जलान्तरितत्वं गन्तव्यस्येत्यस्याभावेनादत्तसंवृत्तिः वि.सू.२२ख/२७; विधानम् — {bsnyen par rdzogs par gnang ba} उपसम्पन्नविधानम् वि.व.२क/२.७४; • भू.का.कृ. अनुज्ञातम् — {bzhin bzangs dag 'di ni gzhan gyi yin te/} {khyed la sbyin pa gnang ba med do//} परकीयमेतद् भद्रमुख न चैतद्युष्माकमनुज्ञातं दातुम् बो.भू.६९ख/८९; {thugs rje mnga' ba ring} ({don} ){gzigs pas/} {bkag pa rnams kyang de la gnang //} निषिद्धमप्यनुज्ञातं कृपालोरर्थदर्शिनः ।। बो.अ.१३ख/५.८४; {yongs su gzung ba dang bcas pa gnang ba las gzhan pa'i thabs kyis bdag gir mi bya'o//} न सपरिग्रहमनुज्ञातोऽन्येन कल्पेन स्वीकुर्यात् वि.सू.१५क/१७; अभ्यनुज्ञातम् — {dgag pa dang gnang ba'i chos rnams la 'khrul par kun tu spyod pa bskul ba} प्रतिषिद्धाभ्यनुज्ञातेषु धर्मेषु स्खलितसमाचारसंचोदना बो.भू.६०ख/७९; अधिवासितम् — {bcom ldan 'das kyis cang mi gsung bas gnang ba} अधिवासितं च भगवता तूष्णींभावेन वि.व.१४१ख/१.३०; विहितम् — {gnang ba dang bkag pa gnyis} विहितप्रतिषिद्धयोः बो.प.९२ख/५६; {gnang ba rnams la bya ba dang bkag pa rnams la mi byed pa} विहितेषु करणीयता, प्रतिषिद्धेष्वकरणम् बो.प.८८क/५०; दत्तम्— {bla ma dam pas gnang ba yi/} /{lam bzang rin chen} सद्गुरुदत्तं सुमार्गरत्नम् वि.प्र.१११क/१, पृ.७; {bcom ldan 'das kyis de la mgul nas 'khyud du gnang bas} भगवता तस्याः कण्ठाश्लेषो दत्तः वि.व.१३२क/१.२०; {de yis}…{tshul khrims blang ba'i rang bzhin gyi/} /{bsod nams blo gros bdag la gnang //} तेन…दत्ता शीलसमादानमयी पुण्यमतिर्मम ।। अ.क.१६८ख/१९.५८; प्रदिष्टम् — {des smras bdag ni bcom ldan gyis gnang ba/} /{bstan pa la dga' rgyal srid ma yin no//} स्वस्याव्रवीत्तं भगवत्प्रदिष्टं तच्छासनं मोदयितुं न राज्यम् ।। अ.क.१९८ख/२२.६०; संप्रदिष्टम् — {de nas zas gtsang gis gnang rgyal po yi/} /{dpal 'byor de ni bzang ldan zhes pas bzung //} जग्राह शुद्धोदनसंप्रदिष्टां तां राज्यलक्ष्मीमथ भद्रकाख्यः ।। अ.क.१९८ख/२२.६१; वितीर्णः — {gtsug gi nor bu lha khyod gnang ba na/} /{de yis nye bar 'tshe rnams zhi bar bgyid//} चूडामणिर्देव भवद्वितीर्णः करोति तस्योपनिपातशान्तिम् ।। अ.क.३२ख/३.१५२; न वारितम्— {yon tan ldan pa rnams kyis gnang //} न वारितं च गुणिभिः बो.अ.१७ख/६.७७; मुक्तः— {gnang ba la gzhan gyis bzlas na ma bkrus pa ma yin no//} {ma gnang bas gzhan gyis bzla bar mi bya'o//} (?) न मुक्तेऽन्यदीयातिक्रामणं न हारः । नामुक्तोऽन्येनातिक्रामयेत् वि.सू.१४ख/१६; अनुज्ञातवान् — {de ltar blo gros chen po ngas sha'i zas ni su la'ang ma gnang /} {mi gnang /} {gnang bar mi 'gyur te} यतोऽहं महामते मांसभोजनं न कस्यचिदनुज्ञातवान्, नानुजानामि, नानुज्ञास्यामि ल. अ.१५६ख/१०३.
gnang ba sbyin
क्रि. आज्ञापयति — {ston pas de la gnang ba sbyin//} शास्ता तमाज्ञापयति हे.त.१७क/५४.
gnang ba med pa
वि. अननुज्ञातम् — {de bzhin gshegs pa'i bstan pa la mngon par dad pa med pa dang dam tshig med pa dang gnang ba med pa dang dkon mchog gsum gyi gdung rgyun gcod par byed pa dang} तथागतशासनेऽनभिप्रसन्नम् असमयाननुज्ञातत्रिरत्नवंशानुच्छेदनकरे म.मू.२४३क/२७२.
gnang bar bya
क्रि. प्रददामि — {thugs rje dang ni thugs brtse bas/} /{sku la reg tu gnang bar bya//} कारुण्याद् गात्रसंश्लेषं प्रददाम्यनुकम्पया ।। वि.व.१३२क/१.२०.
gnang bar bya bar 'dod pa
अनुज्ञातुकामता — {blo gros chen po gal te ngas gnang bar bya bar 'dod dam/} {nga'i nyan thos rnams kyis bsnyen par rung ba zhig yin na ni} यदि तु महामते अनुज्ञातुकामता मे स्यात्, कल्प्यं वा मे श्रावकाणां प्रतिसेवितुं स्यात् ल.अ.१५६क/१०३.
gnang bar mi 'gyur
क्रि. नानुज्ञास्यति — {de ltar blo gros chen po ngas sha'i zas ni su la'ang ma gnang /} {mi gnang /} {gnang bar mi 'gyur te} यतोऽहं महामते मांसभोजनं न कस्यचिदनुज्ञातवान्, नानुजानामि, नानुज्ञास्यामि ल.अ.१५६ख/१०३.
gnang bar mdzad du gsol
क्रि. अनुजानातु — {yab bdag legs par gsungs pa'i chos 'dul ba la rab tu 'byung bar gnang bar mdzad du gsol} अनुजानीहि मां तात, प्रव्रजिष्यामि स्वाख्याते धर्मविनये अ.श.७१ख/६२; अधिवासयतु — {bcom ldan 'das dge slong gi dge 'dun dang thabs cig tu sang bdag gi sdum par gdugs tshod sbyor zhing mchis na gnang bar mdzad du gsol} अधिवासयतु मे भगवन् गौतम श्वोऽन्तर्गृहे भक्तेन सार्धं भिक्षुसङ्घेन वि.व.१३१क/१.१९.
gnang bar mdzod
क्रि. दीयताम् — {gal te phod na da lta nyid/} /{thogs pa med par gnang bar mdzod//} अधुनैवाविलम्बेन दीयतां यदि शक्यते ।। अ.क.३२५क/४१.९; {gang zhig 'dod pa gnang bar mdzod//} दीयतां यदभीप्सितम् अ.क.२४ख/३.६२; प्रदीयताम् — {legs byas rgya che'i glang po 'di/} /{bdag cag la ni gnang bar mdzod//} अस्मभ्यं सुकृतोदारकुञ्जरोऽयं प्रदीयताम् । अ.क.२०५क/२३.२३; द्र. {gnang bar mdzod cig/}
gnang bar mdzod cig
क्रि. अनुजानातु — {yum bdag bcom ldan 'das kyi bstan pa la rab tu 'byung gis gnang bar mdzod cig} अम्ब अनुजानीहि माम्, भगवच्छासनेषु प्रव्रजिष्यामि अ.श.१२६क/११६; द्र. {gnang bar mdzod/}
gnang bya
= {gnang bar bya/}
gnangs
= {sang nyin gyi phyi nyin} परश्वः, श्वपरदिनम्— {sang ngam gnangs 'byung bar 'gyur ba nyid ni yi ger bris pa bsgrag par bya'o//} उद्घोषणं…श्वः परश्वो वा भविष्यत्तायां लिखितस्य वि.सू.९९ख/१२०.
gnad
मर्म — {gser gyi logs ni de yi tshe/} /{brtse ba'i zhags pas dbang du byas/} /{mda' yis gnad du phug pa bzhin/} /{de nyid du ni g}.{yo med gnas//} सुवर्णपार्श्वस्तु तदा कृपापाशवशीकृतः । तत्रैव निश्चलस्तस्थौ मर्मविद्ध इवेषुणा ।। अ.क.२५६क/३०.१३.
gnad kyi gnas
मर्मस्थानम् — {byang chub sems dpa'i sdom pa ni/} /{rgyas par theg pa che las byung /} /{gang gis ltung bar mi 'gyur ba'i/} /{gnad kyi gnas rnams 'dir rig bya//} महायानाद्बोधिसत्त्वस्य संवरः । मर्मस्थानान्यतो विद्याद्येनानापत्तिको भवेत् ।। शि.का.१क/१.
gnad gcod pa
मर्मच्छेदः — {gnad gcod pa ni chu sogs kyis//} मर्मच्छेदस्त्वबादिभिः अभि.को.८ख/५०४; द्र. {gnad chad pa/}
gnad chad pa
मर्मच्छेदः — {gnad chad pa'i tshor ba dag ces pa ni skom pa dang lus tsha ba la sogs pa'i sdug bsngal} मर्मच्छेदादिवेदनेति पिपासागात्रसन्तापादिदुःखम् बो.प.६५क/३१; द्र. {gnad gcod pa/}
gnad 'joms pa
• ना. मक्कोटकः, पर्वतः — {de ltar gnad 'joms pa'i ri la gnad 'joms pa'i srog chags su gyur pa rnams kyis phyi dang nang rdul phra rab tsam yan chad kyang zos par 'gyur ro//} एवं मक्कोटकपर्वते माक्कोटकैः प्राणिजातिभिः सान्तर्बहिः परमाणुशः प्रभक्ष्यते शि.स.४५ख/४३; • सं. माक्कोटकाः, प्राणिजातिविशेषः — {de ltar gnad 'joms pa'i ri la gnad 'joms pa'i srog chags su gyur pa rnams kyis phyi dang nang rdul phra rab tsam yan chad kyang zos par 'gyur ro//} एवं मक्कोटकपर्वते माक्कोटकैः प्राणिजातिभिः सान्तर्बहिः परमाणुशः प्रभक्ष्यते शि.स.४५ख/४३.
gnad du bsnun
= {gnad bsnun pa/}
gnad du bsnun pa
= {gnad bsnun pa/}
gnad du phog pa
• वि. मर्मविद्धः — {de nas mya ngan med kyis lha'i tshig thos nas gnad du phog pa bzhin du yeng ces byas te} अथाशोको देवतावचनमुपसृ(श्रु)त्य मर्मविद्ध इव प्रचलितवान् अ.श.११५ख/१०५; • पा. मर्मवेधः, कलाविशेषः मि.को.२८क; द्र.— {gnad du 'phog pa/}
gnad du 'phog pa
पा. मर्मवेधः, कलाविशेषः म.व्यु.४९९३(७६क); मर्मवेधित्वम् — {de bzhin du mchongs pa dang}…{gnad du 'phog pa dang}…{spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}…{thams cad la} एवं लङ्घिते…मर्मवेधित्वे…गन्धयुक्तौ । इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८.
gnad bsnun
= {gnad bsnun pa/}
gnad bsnun pa
• सं. मर्मप्रहारः — {gnad mi bzad par bsnun pa la sogs pa ni 'khrul pa'i rgyu nang gi rten la gnas pa gzung ngo //} गाढमर्मप्रहारादय आध्यात्मिकाश्रयस्था विभ्रमहेतवो गृह्यन्ते न्या.टी.४२ख/५५; •वि. आविद्धः — {de nas glang chen bdag po yis/} /{gnad du bsnun bkye glang po che/} /{drag po khang bzang rkang 'thung 'joms/} /{khro bas long bas de mdun rgyugs//} अथ हस्तिपकोत्सृष्टः कृष्टप्रासादपादपः । तमभ्यधावदाविद्धः क्रोधान्धः क्रूरकुञ्जरः ।। अ.क.२४१ख/२८.१६; मर्महतः लो.को.१३६२; मर्मणि ताडितः लो. को.१३६२.
gnad mi bzad par bsnun pa
गाढमर्मप्रहारः — {gnad mi bzad par bsnun pa la sogs pa ni 'khrul pa'i rgyu nang gi rten la gnas pa gzung ngo //} गाढमर्मप्रहारादय आध्यात्मिकाश्रयस्था विभ्रमहेतवो गृह्यन्ते न्या.टी. ४२ख/५५.
gnad la bsgre ba
चक्रकः — {gnad la bsgre bar mi bya'o//} न चक्रकं कुर्यात् वि.सू.१७क/१९.
gnad la gnod pa
वि. मर्मोपरोधिका— {gang gi tshe bcom ldan 'das gzims mal gyi tha mar bzhugs te gnad la gnod pa'i tshor ba myong zhing} यदा भगवता पश्चिमशयनोपगतेन ध(म)र्मोपरोधिकायां वेदनायां वर्तमानायाम् अ.श.११४क/१०३.
gnad shes
वि. मर्मज्ञः — {'di ni gnas} ({gnad} ) {shes mchog gi blo//} मर्मज्ञोऽसौ विदग्धधीः अ.क.८५क/८. ६८.
gnan
क्रि. ( {gnon pa} इत्यस्याः भवि.) निष्पीड्यते — {de bzhin sor mo byas nas ni/} / ग्. {yas pa'i mdzub mo nges par brkyang /} / ग्. {yon pa'i mdzub mo'ang brkyang byas te/} /{mthe bo'i tshigs ni chang pas gnan/} /{lcags mda'i phyag rgya zhes bstan te//} तदेवमङ्गुलिं कुर्याद् दक्षिणाकरनिसृता । वामं तर्जनीं मुष्टौ निष्पीड्यन्ते तु पर्वणि ।। नाराचं मुद्रमित्युक्तः म.मू.२५१ख/२८६; द्र. {zil gyis gnan pa/}
gnam
= {nam mkha'} आकाशम् — {'dam bu'i shog gnyis gnam du bsgrengs te phan tshun brten cing 'dug pa} द्वे नडकलाप्यावाकाशे उच्छ्रिते स्याताम् । ते अन्योन्यनिश्रिते अभि.स्फु.२८७ख/११३३; नभः — {'od zer rab tu gsal ba yis/} /{gnam ni dgod pa ltar byed pa'i/} /{ston ka'i zla ba de dang ni//} हासभूतेन नभसः शरद्विकचरश्मिना ।…चन्द्रमसा सह जा.मा.२०१ख/२३४; दिवम् — {mtshan mo'i zla ba sprin rum nub pa ni/} /{gnam sa'i bye brag mdzes pa med pa bzhin//} निमग्नचन्द्रेव निशा समेघा शोभां विभागं च दिवस्पृथिव्योः ।। जा.मा.७३ख/८५.
gnam gyi
दैविकम् — {gzhan gyi dmag gi 'jigs pa med par gyur/} /{phan tshun gnod dang gnam gyi 'jigs pa'ang med//} न परचक्रकृतं समभूद्भयं न च परस्परजं न च दैविकम् । जा.मा.६४ख/७५.
gnam bskos
दैवम् — {der song nas kyang de'i gnam bskos kyi dbang gis btsun mo de dang bral bar gyur te} तत्रागतस्यापि तत्र दैववशात् तया राज्ञा सह वियोगोऽभूत् त.प.२६६क/१००१; म.व्यु.७५४२(१०७क).
gnam gyi skyon
दैवदोषः — {nam zhig gnam gyi skyon gyis ni/} /{yul dang dus ni mi bzad las/} /{grong pa rnams la bzod dka' yi/} /{nad ni rab tu rgyas par gyur//} कदाचिद्देवदोषेण वैषम्याद्देशकालयोः । दुःसहः सर्वपौराणामभूद्व्याधिसमुद्भवः ।। अ.क.२६८क/९९.५.
gnam gyi nyer 'tshe
देवविप्लवः — {gal te bdag gi dgra grong du/} /{de dag mu ges nyen 'gro na/} /{gnam gyi nyer 'tshe thams cad du/} /{re mos kyis ni 'byung ba nyid//} दुर्भिक्षखिन्ना यदि ते याता मम रिपोः पुरम् । तत्सर्वत्र भवन्त्येव पर्यायैर्देवविप्लवाः ।। अ.क.९०ख/६४.२७.
gnam gyis bskos pa
= {gnam bskos/}
gnam grum
निर्घातः — {skar mda' gnam grum sa 'gul ni/} /{skar mda' dkar po 'bar gyur na/} /{des ni sngar bstan sel bar byed//} (?) उल्कनिर्घातभूकम्पं…ज्वलनं सितमुल्कायाः यद्वक्रं (यदुक्तं) नाशयेत्तु तम् ।। म.मू.२००ख/२१६; द्र. {gnam grum sgra/}
gnam grum sgra
निर्घातपिण्डितरवः— {gnam grum sgra bzhin sa la lhung bar gyur/} /{nags tshal 'khri shing lha rnams 'dud par 'gyur//} निर्घातपिण्डितरवं निपपात भूमावावर्जयन् वनलता वनदेवताश्च ।। जा.मा.१८३क/२१२.
अशनिः — {mjug rings las dang skar mda' dang /} /{gnam lcags dang ni rdo rje dang /} /{dud pa phyogs ni mtha' dag tu/} /{du ba mjug rings rab tu snang //} (?) केतुकम्पास्तथोल्काश्च अशनिर्वज्र एव तु ।। धूम्रा दिशः समन्ताद् वै धूमकेतु प्रदृश्यते । म.मू.१९८ख/२१३; वज्रम् — ह्रादिन्यौ वज्रतडितौ अ.को.३.३.११२.
gnam lcags lce
= {gnam lcags che/}
gnam lcags che
महाशनिः — {ji ltar bdag la phan 'dod dug dang mtshon dang ni/} /{gnam lcags lce} ({che} ){dang dgra las rang gi lus zlog pa//} यथा विषाच्छस्त्रमहाशने रिपोर्निवारयेदात्महितः स्वमाश्रयम् । सू.अ.१९५ख/९६.
gnam lcags rdo rje
वज्रः, ओ ज्रम् — {myur du nad kyis 'jigs} ({'jig} ){'gyur te/} /{gnam lcags rdo rjes shing la bzhin//} हन्यते व्याधिना क्षिप्रं वज्रेणेव सपादपः । म.मू.१९९ख/२१५.
gnam stong
अमावस्या — {mi dge ba'i las la nag po'i lnga pa dang bcu pa dang gnam stong ste/} {zla ba nyams pa la sa sbyang bar bya zhing} अशुभकर्मणि कृष्णपञ्चम्यां दशम्याममावस्यायां नष्टचन्द्रे भूमिं शोधयेत् वि.प्र.१०७ख/३.२९; अमावासी — {nag pa zla ba'i gnam stong} चैत्रामावासी वि.प्र.५४क/४.८४; अमा — {gnam stong gi mthar rnam par bcad pa aHzhes pa ste dbyangs bcu drug go//} अमान्ते विसर्गः अः इति षोडशस्वराः वि.प्र.३४क/४.१०.
gnam du phyogs pa
वि. अत्युन्मुखः — {e ma kyi hud gnam du phyogs pa ltar shin tu phyin ci log tu gyur pas mya ngan las 'das pa'i grong khyer du 'gro ba'i lam zhi ba drang po bor nas}…{khyod ni dam pa dag gis smad par bya ba yin bzhin du} अहो बत भवानत्युन्मुख इव अत्यन्तविपर्यासान्निर्वाणपुरगामिनं शिवमृजुं परमं पन्थानमवधूय… सद्भिरुपालभ्य एव सन् प्र.प.८३ख/१०८.
gnam mda'
= {mda'} शरः, बाणः — {nyid kyis gzhu de zla gam bzhin du bdungs nas gnam mda' 'phangs te} स्वयं च तद्धनुरर्धचन्द्राकारेणारोप्य शरः क्षिप्तः अ. श.२४०ख/२२१.
= {drang ba nyid} आर्जवम्— {'di lta ste mi dga' ba dang}…({mi} ){gnam pa nyid dang mi gnam} ({mi 'jam} ){pa nyid dang}…{'khrug pa zhes bya ba dag yin no//} तद्यथा—अरतिः…अनार्जवम्, अमार्दवता…उपायास इति अभि.स्फु.१३५क/८४४.
gnam po
• वि. = {drang po} आर्जवः म.व्यु.२३६३(४५ख); ( {gnam so} पा.भे.) मि.को.१२३ख; • सं. = {bzhad gad/}
gnam 'phang
उच्चत्वम् — {lha mo 'di lta ste dper na/} {ri'i rgyal po ri rab kyi gnam 'phang dang zheng rgyas ri nag po thams cad zil gyis mnan nas kun du thal le zhing mngon par thal la 'dug go//} स्याद्यथापि नाम देवि सुमेरुः पर्वतराजः सर्वान् कुलपर्वतानभिभवन्नभिरोचते च समभिरोचते चोच्चत्वेन विपुलत्वेन च शि.स.३०क/२७.
gnam byon
देवमातृकः म.व्यु.५२९६; द्र. {gnam sdod/}
gnam zer
= {gnam gzer/}
gnam gzer
=*> {der skar khung dra ba can dang sgo glegs can dang 'khor gtan dang gnam gzer dang 'phred gtan dang bcas par gzhug go//} ( तत्र) जालवातायनकवाटिकाचक्रिकाघटिकासूचीनाञ्च विनिवेशनम् वि.सू.६क/६; {dbyug gu skam ka byas te phred gtan dang gnam gzer dang 'khor gtan dag gis ni gcad par bya'o//} शुष्ककाष्ठेन अर्गलं कवाटम् इन्द्रकीलं च कर्तव्यम् वि.व.१८६ख/२.११०; {gnam gzer dang 'khor gtan gzhug par bya'o//} सूचकम् इन्द्रकीलं निवेशयितव्यम् । वि.व.१८६क/२.११०; द्र.— {gang gi tshe bcom ldan 'das kyi zhabs sgo'i them pa la bzhag pa de'i tshe sa chen po 'di rnam pa drug tu g}.{yos te} यदा च भगवता इन्द्रकीले पादो न्यस्तः, तदेयं महापृथिवी षड्विकारं प्रकम्पिता अ.श.५७ख/४९; {'khor gtan nam sgo'i them pa} इन्द्रकीलः म.व्यु.५५८२(८२ख); {sgo'i ya them la btags pa'i gtan shing} छो.को.४७३; {phying gur gyi gtan shing dang sgo'i ya them la btags pa'i gtan shing ngam g}.{ya' shing} बो.को.१५४१.
gnam ru
प्रा.> {gzhu} कार्मुकम्, धनुः — {'khor gsum sten la mkhas par gyur pa dang /} /{'bangs la phan phyir gnam ru bsnams pa de//} त्रिवर्गसेवानिपुणस्य तस्य प्रजाहितार्थं धृतकार्मुकस्य । जा.मा.६१ख/७१; {de'i gnam ru da ltar lha khang na spos dang phreng bas mchod de} तस्य यद्धनुस्तदेतर्हि देवकुले गन्धमाल्यैर्महीयते ल.वि.७९ख/१०७.
gna'
पूर्वम् — {'di ltar bdag tu lta ba bskyed mi dgos/} {gna' nas skyes zin pa'i phyir ro//} यस्मात् आत्मदृष्टिरनुत्पाद्या, पूर्वमेवोत्पन्नत्वात् सू.व्या.२३९ख/१५२.
gna' bo
= {snga ma/} {gzod ma/} {gdod ma/} द्र. {gna'/}
gna' mi
ना. पुराणः, स्थपतिः — {de bzhin du dge bsnyen lnga brgya dang}… {btsun mo 'khor gyi bla drang srong sbyin dang gna' mi dang}…{rgyal po gsal rgyal rnams kyis kyang skabs phye ste} तथा पञ्चभिरुपासकशतैरल्पोत्सुका क्रियते…ऋषिदत्तपुराणाभ्यां स्थपतिभ्यां…राज्ञा प्रसेनजिता अ.श.१९३क/१७८; वि.व.१६०ख/१.४९.
gna' rabs
= {gna'i rabs} पुराणम्, व्यासादिमुनिप्रणीतशास्त्रविशेषः — {de ltar byung brjod gna'i rabs las/} /{gang yang tshangs sogs kun mkhyen yin//} इतिहासपुराणेषु ब्रह्मादिर्योऽपि सर्ववित् । त.स.११६ख/१००९; {gna' rabs zhes bya ba ni bstan bcos so//} पुराणं नाम शास्त्रम् त.प.३२३ख/१११४.
gna'i rabs
पुराणम् म.व्यु.७१२९(१०१ख).
gnas
• सं. १. = {sa cha} स्थानम्— {'du 'dzi med pa'i gnas su song ste} निसङ्गं स्थानं गत्वा म.मू.१८०ख/१०८; पदम् — {dka' thub kyi gnas} आश्रमपदम् जा.मा.१६५क/१९१; {nyi ma srid pa'i mig dag ni/} /{'jig rten pha rol gnas song tshe//} लोकोत्तरपदं याते भानौ भुवनचक्षुषि । अ.क.७९क/६२.६१; आयतनम् — {dgon pa'i gnas de na rtsa ba dang 'bras bu dka' thub can rnams kyis bzar rung ba} तस्मिन्नरण्यायतने तापसजनोपभोगयोग्यं मूलफलम् जा.मा.३२क/३७; आस्पदम् — {tshur shog khyod kyi rang gi gnas/} /{bA rA Na sI nyid du 'dong //} एहि वाराणसीमेव गच्छावस्ते निजास्पदम् । अ.क.१४६ख/१४.८८; भूमिः — {skyed mos tshal gyi gnas su} उद्यानभूमिम् वि.व.२९०क/१.११२; उद्देशः — {skabs der bzod pa smra ba ni/} /{dben pa'i gnas na rab dgyes pas//} अत्रान्तरे क्षान्तिवादी विविक्तोद्देशनिर्वृतः । अ.क.२५१ख/२९.५१; प्रत्युद्देशः — {song rigs kyi bu lho phyogs kyi rgyud 'di nyid kyi phyogs kyi sgo'i gnas rgya mtsho'i 'gram zhes bya ba} गच्छ कुलपुत्र, अयमिहैव दक्षिणापथे समुद्रकच्छो नाम दिग्मुखप्रत्युद्देशः ग.व्यू.२७९ख/३६०; देशः — {me tog 'khri shing gis rgyas pa/} /{rdzing bu dga' ba'i gnas der ni//} तस्मिन् पुष्करिणीरम्ये देशे फुल्ललताकुले । अ.क.३६क/५४.१८; ओकः — {mi bzad me lce brgya phrag gis/}…/{dmyal ba'i gnas ni skyo bar byas//} तीव्रवह्निशिखाशतैः…चक्रे सखेदं नरकौकसाम् ।। अ.क.१९५क/८२.३६; क्षयः — {brkam chags log pa'i brtul zhugs can/} /{chags sdang snyigs ma can rnams kyi/} /{rtag tu tsha ba'i zangs chen ni/} /{'di dag 'jig pa med pa'i gnas//} मिथ्याव्रतानां लुब्धानां रागद्वेषकषायिणाम् । एतासु नित्यतप्तासु कुम्भीष्वेवाक्षय क्षयः ।। अ.क.१११ख/१०.१३२; वीथिका — {'di ni nges par shing ta ma la'i gnas so//} एषा खलु तमालवीथिका ना.ना. २३८क/११९ २. (लाक्षणिकार्थे :) स्थानम् — {dogs pa'i gnas} आशङ्कास्थानम् प्र.वा.४७ख/४.३०; {dge ba'i gnas su dgod pa'i phyir} कुशले स्थाने प्रतिष्ठापनार्थम् बो.भू.११७क/१५१; पदम्— {skrag pa'i gnas} उत्त्रासपदम् सू.व्या.१३३ख/६; {chos kyi 'byung gnas spangs pa yis/} /{chos gnas dag pa gzhan dag med//} नान्यद् धर्मपदं शुद्धं मुक्त्वा धर्मोदयाक्षरम् । गु.सि.६ख/१४; भाजनम् — {de/}…/{dam pa rnams kyis smad pa'i gnas//} स सतामवमानस्य भाजनम् अ.क.१७४ख/७८.१८; आयतनम् — {de 'dod pa rnams la}…{nyes pa mang po'i gnas su gyur pa'i phyir} स कामान्…अनेकदोषायतनत्वात् जा.मा.११०क/१२८; निकेतनम् — {de slad 'tshe dang sdig pa'i gnas/} /{chos min mang ba'i rgyal srid 'di/} /{yongs su btang la} तस्मादिदं परित्यज्य हिंसापापनिकेतनम् । अधर्मबहुलं राज्यम् अ.क.२०ख/५२.१३; आस्पदम्— {dbang bskur srid gsum phun tshogs gnas//} अभिषेकं त्रिभवास्पदम् प्र.सि.३१क/७४; निलयः — {de yis bzod pa'i gnas de la/} /{gus pa yis ni dang bar byas//} स तया क्षान्तिनिलयः प्रणयेन प्रसाधितः । अ.क.२१२क/८७.२६; सन्निश्रयः — {me'i cha lugs can gyi bu lta ba'i gnas ni 'di gsum yin te} त्रय इमे अग्निवैश्यायन दृष्टिसन्निश्रयाः अ.श.२७९क/२५६; भूमिः — {rtogs} (? {rtog} ){gnas min phyir dpe las 'das pa'i phyir//} अतर्कभूमेरुपमानिवृत्तितः र.वि.६५क/८९; प्रदेशः — {ngas bu mo uta pa la rga bas skyo bar byas nas/} {brtul zhugs kyi gnas lnga la bzhag pa} मया…कुवलया दारिका (जरया) संवेज्य पञ्चसु व्रतप्रदेशेषु प्रतिष्ठापिता अ.श.२०२ख/१८६ ३. = {go 'phang} पदम् — {rdo rje sems dpa'i gnas gang yin/} /{tshe 'di nyid la thob par 'gyur//} प्राप्यते जन्मनीहैव वज्रसत्त्वपदं यया ।। गु. सि.२ख/६; स्थानम्— {bla med gnas su 'gro bar 'gyur//} व्रजन्त्यनुत्तरं स्थानम् गु.सि.२ख/६ ४. = {gnas khang} भवनम्— {de bzhin gshegs pa klu'i rgyal po btang bzung gi gnas na bzhugs so//} तथागतो मुचिलिन्दनागराजभवने विहरति स्म ल.वि.१८१ख/२७६; {phyag na rdo rje'i gnas su 'gro bar 'gyur ro//} वज्रपाणिभवनं गच्छति म.मू.२११ख/२३०; {bdud kyi gnas} मारभवनम् सू. भा.१४७ख/२८; सदनम्— {'dod pa kun dang bde ba kun/} …/{lha rnams gnas ni thams cad las/} /{khyad 'phags rgyal pos mthong gyur nas//} सर्वकामं सर्वसुखं…सर्वातिशयितं दृष्ट्वा देवानां सदनं नृपः ।। अ.क.४३ख/४.८३; अगारम् — {gnas su lhan cig nyal na yang ngo //} अगारे सहस्वप्ने वि.सू.४२क/५३; {bsam gtan gyi gnas su zhugs nas}…{nyin mtshan 'das so//} प्रविश्य ध्यानागारं…अहोरात्रमतिनामयामास *जा.मा.३२ख/३८; निकेतः — {dur khrod dang ni khang stong ri bo dang /}…{dka' thub can rnams gnas med 'khod par 'gyur//} श्मशानशून्यालयपर्वतेषु…निकेतहीना यतयो वसन्ति जा.मा.११०ख/१२८; सद्म — {'ga' zhig nags dang gzhan dag ni/} /{lha rnams dag gi gnas su song //} अरण्यं कैश्चिदाक्रान्तमन्यैः सद्म दिवौकसाम् । का.आ.३३४ख/३.७; वेश्म — {gal te blo gnas chags pa'i dra ba na/} /{gnas na} मतिवेश्मनि लोभपञ्जरे यदि तिष्ठन्ति बो.अ.९ख/४.३५; सौधम् — {yid ni rab tu dang ba'i rtse dga'i gnas/} /{bu yi bzhin ras gang tshe bdag gis mthong //} मनःप्रसादस्य विलाससौधं द्रक्ष्यामि सूनोर्वदनं कदाहम् ।। अ.क.१९२क/२२.३; शाला — {me yi gnas na bdag gis ni/} /{gser dag sbas te bzhag nas yod//} सुवर्णमग्निशालायामस्ति गूढं धृतं मया ।। अ.क.१७१क/१९.८६; घरम् मि.को.१३९ख ५. = {'dug gnas} वासः — {nyi ma nub gyur zla ba mdzes/} /{'dab chags rnams ni gnas su song //} गतोऽस्तमर्को भातीन्दुर्यान्ति वासाय पक्षिणः । का.आ.३३०क/२.२४१; {dur khrod kyi ni gnas/} /{bya rog skyo rgyu yin nam ci//} श्मशानवासः काकस्य किमुद्वेगस्य कारणम् ।। प्र.अ.१४४ख/१५४; आवासः — {nyid kyi gnas su slar dong ngo //} स्वमावासं प्रतिजगाम जा.मा.४५ख/५४; निवासः — {sngon gyi gnas rjes su dran pa} पूर्वनिवासानुस्मृतिः अभि.भा.६१क/११०७; संवासः — {kye ma gnas ni brjed gyur nas/} /{'phral la gzhan du rgyug pa nyid//} अहो विस्मृतसंवास…सहसाऽन्यत्र धावति ।। अ.क.११०ख/१०.१२४; वसतिः — {lha rnams bdag po dga' bas skabs gsum gnas su song bar gyur//} त्रिदशवसतिं प्रीतः प्रायात् पतिस्त्रिदिवौकसाम् अ.क.२९६ख/३८.२१; आवसथः — {rang gi skyed mos tshal nyams dga' ba'i sa phyogs shig tu de'i gnas byed du bcug} रमणीये स्वस्मिन्नुद्यानवनप्रदेशे तस्यावसथं कारयामास जा.मा.१२९क/१४९; निवेशः — {'thab krol can gyis gnas mi 'thob par bya ba'i phyir} कलिकरनिवेशासम्पत्त्यर्थम् वि.सू.६२क/७९; निवेशनम् — {dge bsnyen ma phul du byung ba'i gnas gang na ba der song ste} येन प्रभूताया उपासिकाया निवेशनं तेनोपसंक्रम्य ग.व्यू.६क/१०५; आलयः — {rgya mtsho chu srin rnams kyi gnas//} सागरो मकरालयः अ.श.१०ख/९; {phyag 'tshal bskor ba byas te bdag bdag gi gnas su dong ngo //} अभिवाद्य प्रदक्षिणीकृत्य चैनं स्वान् स्वानालयानभिजग्मुः जा.मा.२७क/३२; निलयः — {lha'i gnas/} /{dga' ldan zhes pa thob gyur te//} तुषिताभिधम् । अवाप देवनिलयम् अ.क.२३०ख/८९.११८; {rigs de ni gzhi zhes kyang bya/} {rton pa dang rgyu dang rten pa dang nyer gnas dang sngon du 'gro ba dang gnas zhes kyang bya'o//} तत्पुनरेतद्गोत्रमाधार इत्युच्यते । उपस्तम्भो हेतुर्निश्रय उपनिषत्पूर्वङ्गमो निलय इत्यप्युच्यते बो.भू.२ख/२; आश्रयः — {de skad gsal bar bka' stsal nas/} /{bcom ldan rang gi gnas su gshegs//} याते भगवति स्पष्टमित्यादिश्य निजाश्रयम् । अ.क.८७क/९.८; आशयः — {de ni song bas mi bsrun pa'i/} /{grogs bzhin nyon mongs tshogs kyi gnas/} /{lcags kyi rang bzhin rtsub po yi/} /{grong khyer ngan 'gro mang po thob//} स व्रजन्नगरं प्राप दुर्गप्रायमयोमयम् । परुषं खलसौहार्दमिवायासचयाशयम् ।। अ.क.२४५ख/९२.३७; पदम् — {de nas bcom ldan la btud nas/} /{mi bdag rang gi gnas song tshe//} भगवन्तं प्रणम्याथ प्रयाते स्वपदं नृपे । अ.क.३४८ख/४६.१८; प्रतिश्रयः — {zas 'dod pa rnams la zas sbyin par byed do//}…{gnas 'dod pa rnams la gnas} भोजनं भोजनार्थिभ्यो ददाति…प्रतिश्रयं प्रतिश्रयार्थिभ्यः बो.भू.७९ख/१०२; सन्निवेशः — {yongs su zil gnon srid pa 'dir ni 'di nyid bdag gi gnas//} परिभवभुवनेऽस्मिन्नेष नः सन्निवेशः अ.क.२२३क/२४. १७०; धाम — {de nas dus kyis sa yi bdag/} /{bsod nams them skas dag las ni/} /{lha yi gnas su yang dag 'dzegs//} ततः कालेन सुकृतसोपानैः पृथिवीपतौ । दिव्यधामसमारूढे अ.क.२२क/३.३२; धानी — {rgyal po'i gnas brtan pa zhes bya ba} स्थिरा नाम राजधानी ग.व्यू.३५ख/१३० ६. = {lha khang} आयतनम्, देवकुलम् — {lha'i gnas la lta bar bya'o//} देवायतनं प्रेक्षामहे ना.ना.२२७ख/२३; {dbang phyug chen po'i gnas} महेश्वरायतनम् म.मू.२७९ख/४३८; {du rga'i gnas} दुर्गायतनम् अ.क.२०२क/८४.३२ ७. = {bsti gnas} आश्रमः, मुनीनां वासस्थानम् — {thub pa gnas la gnas pa bkres phongs pa/} /{de yi phyed du ngas ni lus kyang btang //} मुनिराश्रमवासि क्षुधार्तस्तस्य कृतेन मयाश्रयु त्यक्तः ।। रा.प.२३९ख/१३६; {bsrungs ma nyug rum bcas par bud med rnams/} /{bdag gi gnas su rang dgar lhags pa la//} स्त्रियोऽभियाता यदि ते ममाश्रमं यदृच्छयान्तःपुररक्षिभिः सह । जा.मा.१७०क/१९६ ८. आश्रमः, ब्रह्मचर्यादिः — ब्रह्मचारी गृही वानप्रस्थो भिक्षुश्चतुष्टये । आश्रमोऽस्त्री अ.को.२.७.४; आश्राम्यन्त्यस्मिन्निति आश्रमः । श्रमु तपसि खेदे च अ.वि.२.७. ४ ९. तीर्थम्, पुण्यक्षेत्रम् — {sems can bsod nams 'dod pa rnams la bsod nams kyi gnas bstan pa'i phyir} पुण्यकामानां सत्त्वानां पुण्यतीर्थोपदर्शनार्थम् अ.श.१०६ख/९६; मन्दिरम् — {mi bdag}…{'byer 'jig ces bya ba/} /{bsod nams phun tshogs gnas su gyur//} नृपः…अभूत्पुरंदरो नाम मन्दिरं पुण्यसम्पदः ।। अ.क.२५९ख/३१.३; आयतनम् — {sangs rgyas thams cad kyi zhing gi mu stegs can gyi gnas su nye bar 'gro ba} सर्वबुद्धक्षेत्रतीर्थ्यायतनोपगतम् ल.अ.७१ख/१९ १०. विषयः — {rang gi skye bo dang yongs kyi skye bo dang yul dang gnas dang bran dang}…{chung ma la sogs pa yang bsrung bar bgyi'o//} स्वजनपरिजनदेशविषयभृत्य…भार्यादिरक्षां च करोमि स.दु.११८क/२०० ११. = {grong /} {tshong rdal} पत्तनम् — {'gro ba'i gnas dang bral bar 'dod pa rnams//} गतिपत्तनविप्रवासशीलाः बो.अ.२ख/१.११; {'gro ba nyid tshong rdal te/} {zong gi rdzas nyo ba dang 'tshong ba'i grong khyer ni 'dir tshong rdal yin la} गतय एव पत्तनानि पण्यद्रव्यक्रयविक्रयनगराणि इह पत्तनानि बो.प.४८क/८; पुरम् — {gsal ba la sogs dkyil 'khor ldan/} /{de bzhin gshegs pa kun gyi gnas//} स्वच्छादिमण्डलैर्युक्तं सर्वताथागतं पुरम् ।। गु.स.८१क/२; {tshangs pa'i gnas} ब्रह्मपुर लो.को.१३६४; {'jigs pa med pa'i gnas} अभयपुर लो.को.१३६४; पुरिः लो.को.१३६४ १२. = {sa gzhi} भूमिः, पृथिवी— {rnam grangs kyi tshig go//}…{sa gnas nor 'dzin dang} पर्यायवचनम्…पृथिवी भूमिर्वसुन्धरा ल.अ.१३२क/७८; क्षितिः मि.को.१४६क १३. = {skyabs} लयनम्, शरणपर्यायः म.व्यु.१७४७(३८ख); {phan dang bde dang skyob pa dang/} /{mi rnams kyi ni skyabs dag dang /} /{gnas dang} हितं सुखं च त्राणं च शरणं लयनं नृणाम् । अभि.अ.७ख/४.२७ १४. = {gzhi/} आधारः — {rten pa'i byed rgyu ni gang gi gnas su gang gyur pa ste} धृतिकारणं यद् यस्याऽऽधारभूतम् म.भा.७ख/२.९; {la lar ni bde ba'i gnas su'o//} क्वचित् सौख्याधारः त.सि.६७ख/१७७; समाश्रयः — {thog ma med dus can gyi khams/} /{chos rnams kun gyi gnas yin te//} अनादिकालिको धातुः सर्वधर्मसमाश्रयः । र.व्या.१११ख/७२; आशयः — {sems can de dag gi nad kyi gzhi dang gnas dang snga nas gzhi yod pa rtogs nas} तेषां सत्त्वानां निदानमाशयानुशयं चोपलक्ष्य अ.श.८८क/७८; भाजनम् — {lus zhes bya ba 'di ni}…{sdug bsngal mang po'i gnas//} बहुरोगभाजनं …शरीरसंज्ञोऽयम् जा.मा.१८२क/२११; पदम् — {bstan bcos kun gyi lus ni mdor bsdu na/} /{rdo rje yi ni gnas bdun 'di dag go//} कृत्स्नस्य शास्त्रस्य शरीरमेतत् समासतो वज्रपदानि सप्त ।। र.वि.५४क/१; {rtogs pa'i don rdo rje lta bu'i gnas te/} {gzhi yin pa'i phyir rdo rje'i gnas so//} वज्रोपमस्याधिगमार्थस्य पदं स्थानमिति वज्रपदम् र.भा.७४क/१; {dang po dag pa ni dang po'i dag pa ste chos kyi sku'o//} {de nyid gnas te dmigs pa'o//} आदिशुद्धमादिशुद्धिः, धर्मकायः । तदेव पदमालम्बनम् ख.टी.१५५ख/२३५; {bslab pa'i gnas lnga} पञ्च शिक्षापदानि अ.क.७७क/७.६५; अधिष्ठानम्— {rang gi don dgos pa mthar ma phyin pa bar ma do'i gnas 'dor du 'jug pa'o//} अनिष्ठितस्वकार्यस्य चान्तराधिष्ठानपरित्यागः बो.भू.६०क/७८ १५. = {'byung gnas} आकरः — {bde ba dag ni thams cad kyi/} /{yon tan rgya mtshor gnas phyir ro//} सर्वेषां सर्वसौख्यानामाकरत्वाद् गुणोदधौ ।। ज्ञा.सि.४८क/१२३; {rgya mtsho che bzhin dpag med pa'i/} /{yon tan rin chen mi zad gnas//} महोदधिरिवामेयगुणरत्नाक्षयाकरः । र.वि.५६ख/३७ १६. = {lus} आश्रयः, शरीरम् — {'di la gnas dang ni/} /{rten pa rgyas pa'i don du gnyis//} इह पुष्ट्यर्थमाश्रयाश्रितयोर्द्वयम् अभि.को.८ख/४९६; {gnas ni dbang po dang bcas pa'i lus so//}…{rten pa ni sems dang sems las byung ba'i chos rnams so//} आश्रयो हि सेन्द्रियः कायः…आश्रिताश्चित्तचैत्ताः अभि.भा.१४१ख/४९६; {rten ni gnas gzhan du gyur pa'o//} आश्रय आश्रयपरावृत्तिः सू.व्या.१७२ख/६५ १७. वास्तु — {gnas bstabs pa dang gnas mal bstabs pa dang}…{bsnyen bkur ba bstabs pas} वास्तुपरिहारेण शयनासनपरिहारेण…उपस्थायकपरिहारेण वि.व.१४८ख/२.१२२; वस्तु — {gnas thams cad grub pa'am byas pa'am zin pa la'o//} {phyi rol nye 'khor 'dom gang dang ldan pa'o//} सर्वजातकृतनिष्ठितं वस्तु । स बहिर्व्यामोपविचारम् वि.सू.५७क/७१; {ser skya'i gnas kyi grong khyer chen po} कपिलवस्तु महानगरम् ल.वि.७९ख/१०७ १८. = {dbyibs} सन्निवेशः — {gzugs ni 'byung ba chen po rnams kyi gnas kyi bye brag go//} रूपं च भूतानां सन्निवेशविशेषः ल.अ.१३७ख/८४ १९. = {gnas skabs} अवस्था — {'di lta ste/} {blo gros chen po gang gA'i klung gi bye ma rnams rang bzhin gzhan du mi rtsom ste/} {bye ma rnams ni bye ma'i gnas nyid do//} तद्यथा महामते गङ्गायां नद्यां वालुका न वालुकास्वभावान्तरमारभते, वालुकावस्था एव वालुकाः ल.अ.१४८क/९४ २०. = {skabs} प्रकृतम्, प्रकरणम् — {de lta bu'i gnas su bye brag tu smra bas sgra kho na yin no zhes bya ba smras te/} {dmigs pa zhes bya bar skabs dang sbyar ro//} एवं प्रकृते वैभाषिक आह—शब्द एव । आलम्बनमिति प्रकृतम् अभि.स्फु.११९क/८१५ २१. पदवी — {skyes bu dag ni su zhig 'di/} /{rig pa 'dzin pa'i 'khor los sgyur ba'i gnas dag ma thob 'dug pa yin nam snyam//} कोऽप्ययं नो विद्याधरचक्रवर्तिपदवीमप्राप्य विश्राम्यति ना.ना.२२९क/३८ २२. कक्षा— {'go la'i 'dod pa rnam pa sna tshogs gnas la sogs pa'i dbye ba tha dad pas brjod do//} बहुविधं गोलमतं कक्षादिभेदान्तरेणोक्तम् वि.प्र.१८९ख/१.५३; {'dir gnas dang po la zla ba dang gnyis pa la gza' lag dang} इह प्रथमकक्षायां चन्द्रः, द्वितीयायां बुधः वि.प्र.१९०क/१.५३ २३. = {srid pa} स्थानम्, सम्भवः, अवकाशो वा — {gnas dang gnas ma yin pa mkhyen pa'i stobs} स्थानास्थानज्ञानबलम् सू.व्या.२५८क/१७८; {srid pa ni gnas so//} {mi srid pa ni gnas ma yin pa'o//}…{sdug bsngal 'gog pa 'di ni gnas yin no//} सम्भवः स्थानम्, असम्भवोऽस्थानमिति…स्थानमेतद् यत् दुःखस्य निरोधः अभि.स्फु.२६७क/१०८५; {sangs rgyas kyi chos ni zab pa lags pas bu mo 'dis rtogs par mi 'gyur ba gang lags pa'i gnas de mchis so//} गम्भीरा बुद्धधर्माः स्थानमेतद्विद्यते यदसौ दारिका न विज्ञास्यति वि.व.१३९ख/१.२९ २४. = {mig 'dzum bco brgyad} काष्ठा, अष्टादशनिमेषात्मककालः—अष्टादश निमेषास्तु काष्ठा त्रिंशत्तु ताः कला ।। अ.को.१.४.११; काशत इति काष्ठा अ.वि.१.४.११ २५. आसनम्, गुणभेदः — सन्धिर्ना विग्रहो यानमासनं द्वैधमाश्रयः । षड्गुणाः अ.को.२.८.१८; कालप्रतीक्षां कुर्वन् आस्यत इति आसनम् । आस उपवेशने अ.वि.२.८.१८ २६. स्थानम्, स्थितिः — {gnas gsum mngon du gyur pas ma'i mngal du bu chags par gyur te} त्रयाणां स्थानानां सम्मुखीभावात् मातुः कुक्षौ गर्भस्यावक्रान्तिर्भवति अभि.भा.११७क/४१० २७. = {'gro ba} गतिः — {chang de nyung ngu 'thungs kyang rnam par smin pa ni/} /{mi yi gnas su skyes kyang tshul khrims lta ba nyams//} लघुरपि च विपाको मद्यपानस्य यः स्यान्मनुजगतिगतानां शीलदृष्टीः स हन्ति । जा.मा.९३ख/१०८; {dud 'gro'i gnas dang yi dwags dbul 'gyur ba/} /{mthong bar 'dod pa'ang de ni su zhig yong //} तिर्यग्गतिं प्रेतदरिद्रतां च को नाम तद्द्रष्टुमपि व्यवस्येत् ।। जा.मा.९३ख/१०८; {bde ba'i gnas su gshegs kyang e ma'o chos nyid bzang} सुगतिं गतेष्वपि अहो सुधर्मता स.दु.१११ख/१७४ २८. = {gnas nyid} पात्रता — {e ma'o yon tan chen pos bdag gi lus/} /{phyag gi gnas kyi khyad par can du byas//} अहो नमस्कारविशेषपात्रतां प्रसह्य नीतास्य गुणातनुस्तनुः ।। जा.मा.६क/६ ०. अन्वयः (आलयः) — {bdud gnas gzhal med khang mtho mdzes pa dag/} /{bdud bcas kun du bskyod cing skrag par byed//} मारान्व(माराल)यान् क्षुब्धविमानशोभान् संकम्पयंस्त्रासयते समारान् ।। सू. अ.१४७ख/२८; आशा (आसः) — {nags gnas 'dod chung chog shes dang //} वनाशाल्पेच्छता तुष्टिः अभि.अ.४क/१.५४; पदम् — {gnas dang don dang lus su snang ba'i rnam par shes pa rnams gzhan du gyur pa ni zag pa med pa'i dbyings te/} {rnam par grol ba'o//} पदार्थदेहनिर्भासानां विज्ञानानां परावृत्तिरनास्रवो धातुर्विमुक्तिः सू.व्या.१७३क/६६; • पा. १. स्थितिः, संस्कृतधर्मस्य लक्षणविशेषः — {mtshan nyid dag ni skye ba dang /} /{rga dang gnas dang mi rtag nyid//} लक्षणानि पुनर्जातिर्जरा स्थितिरनित्यता ।। अभि.को.५ख/२५३ २. प्रतिष्ठा — {gnas dang lus dang longs spyod du snang ba'i rnam par shes pa} प्रतिष्ठादेहभोगनिर्भासानां विज्ञप्तीनाम् ख. टी.१५३क/२३१; {lus dang longs spyod gnas 'dra bar/} /{srid pa gsum la ma rtogs shig//} देहभोगप्रतिष्ठाभं त्रिभवं न विकल्पये ।। ल.अ.१७१ख/१३०; {gnas kyi gzhi ni snod kyi 'jig rten te} प्रतिष्ठावस्तु भाजनलोकः म.भा.५क/१.१८; {lus dang longs spyod gnas lta bur/} /{mi yi rnam par shes pa snang //} देहभोगप्रतिष्ठानं(? ठाभं) विज्ञानं ख्यायते नृणाम् । ल.अ.७३ख/२१ ३. अधिष्ठानम् — {gnas ni mdor bsdu na rnam pa bzhi ste/} {byang chub sems dpa'i bya ba la nan tan mi byed pa la 'dzem pa gang yin pa de ni gnas dang po'o//} {de bzhin du byang chub sems dpa'i bya ba ma yin pa la nan tan byed pa la 'dzem pa gang yin pa de ni gnas gnyis pa'o//} {de bzhin du byang chub sems dpa'i bdag nyid kyi sdig pa 'chab pa la 'dzem pa gang yin pa de ni gnas gsum pa'o//} {de bzhin du byang chub sems dpa'i bdag nyid kyi 'dod} (? {'gyod} ){pa skyes pa ston} ({rton} ){pa dang bcas pa zhar las byung ba la 'dzem pa gang yin pa de ni gnas bzhi pa ste} अधिष्ठानं पुनः समासतश्चतुर्विधम् । बोधिसत्त्वकरणीयस्याननुष्ठाने या लज्जा । इदं प्रथममधिष्ठानम् । तथा बोधिसत्त्वाकरणीयस्यानुष्ठाने या लज्जा । इदं द्वितीयमधिष्ठानम् । तथा बोधिसत्त्वस्यात्मनः प्रतिच्छन्नपापतायां या लज्जा । इदं तृतीयमधिष्ठानम् । तथा बोधिसत्त्वस्य (स्व)कौकृत्ये समुत्पन्ने सप्रतिसरणे आनुषङ्गिके या लज्जा । इदं चतुर्थमधिष्ठानम् बो.भू.१३३क/१७१; {lnga po 'di dag ni byang chub sems dpa' rnams kyi snyan par smra ba'i gnas yin te}…{legs par smra bar bya ba dang legs par kun du dga' bar bya ba dang legs par dbugs dbyung ba dang legs par bstabs pa dang rigs pas bstan pa'o//} पञ्चेमानि बोधिसत्त्वानां प्रियवादिताया अधिष्ठानानि…सम्यगालपना, सम्यगानन्दना, सम्यगाश्वासना, सम्यक् प्रवारणा, न्यायोपदेशश्च बो.भू.१५८क/२०८ ४. आयतनम् — {de la gnas zhes bya ba ni de bzhin gshegs pas gsungs pa'i chos gdul ba la bya ste/} {'jig rten dang 'jig rten las 'das pa'i dkar po'i chos thams cad skye ba'i gnas yin pa'i phyir ro//} तदायतनं तथागतप्रवेदितो धर्मविनयः सर्वेषां लौकिकलोकोत्तराणां शुक्लधर्माणामुत्पत्तये श्रा.भू.४क/६ ५. निश्रयः — {gnas ni rdzas dang sems te/} {de la rdzas la brten nas mchod pa ni gos la sogs pa'o//} निश्रय उपधिश्चित्तं च । तत्रोपधिं निश्रित्य पूजा चीवरादिभिः सू.व्या.२११क/११५ ६. स्थानम्, यथा : [1] विद्यास्थाने — {rig pa'i gnas kyis yongs su bsdus pa de dag thams cad ni rig pa'i gnas lnga po dag yin te} तान्येतानि सर्वविद्यास्थानपरिगृहीतानि पञ्च विद्यास्थानानि भवन्ति बो.भू.५२क/६८; {'jig rten pa'i bzo dang las kyi gnas rnams la mkhas par gyur pa yin no//} लौकिकेषु च शिल्पकर्मस्थानेषु कौशल्यप्राप्तः बो.भू.१३५ख/१७४ [2] गुह्यस्थाने — {gang 'di de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rnams kyi gsang ba la 'jug pa'i gnas 'di lta ste/} {sku'i gsang ba'am}…{dus dang dus ma yin pa thugs su chud pa'i gsang ba'am} स यानीमानि तथागतानामर्हतां सम्यक्संबुद्धानां गुह्यस्थानानि यदुत कायगुह्यं वा… कालाकालविचारणागुह्यं वा द.भू.२६६क/५८ [3] निग्रहस्थाने — {tshar gcad pa'i gnas nyi shu rtsa gnyis} द्वाविंशतिविधं निग्रहस्थानम् वा.टी.१०७क/७३ ७. पीठम् — {gnas dang nye ba'i gnas dang ni/}…/{dur khrod nye ba'i dur khrod nyid//} पीठं चोपपीठं च…श्मशानोपश्मशानकम् ।। हे.त.८क/२२; {dam tshig 'dus pa la gnas ni thams cad du bud med kyi pad+ma'o//} समयमेलापके पीठं सर्वत्र स्त्रीपद्मं भवति वि.प्र.१७१क/३.१६६; {rigs kyi gnas btang snyoms yang dag byang chub kyi yan lag go//} कुलपीठमुपेक्षासम्बोध्यङ्गम् वि.प्र.१७२क/३.१६७; • = {gnas pa/}
gnas lnga la byang bar gyur
पञ्चसु स्थानेषु कृतावी संवृत्तः म.व्यु.४९९६(७६क).
gnas dang gnas su
पदे पदे — {gnas dang gnas su smad gyur cing /}…/{kye ma 'di dag nyes byas nyid//} अहो दुष्कृतमेतेषामवधूताः पदे पदे । अ.क.३५२क/४७.१३.
gnas kyi dkyil 'khor thams cad rnam par dmigs par brgyan pa
पा. सर्वभवनमण्डलविज्ञप्तिव्यूहम्, प्रज्ञापारमितामुखविशेषः — {b+ha zhes bya ba brjod pa dang /} {shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i sgo gnas kyi dkyil 'khor thams cad rnam par dmigs par brgyan pa zhes bya ba khong du chud do//} भकारं परिकीर्तयतः सर्वभवनमण्डलविज्ञप्तिव्यूहं नाम प्रज्ञापारमितामुखमवक्रान्तम् ग.व्यू.२७४ख/३५३.
gnas kyi skabs
१. स्थानगतम् — {gso sbyong gi gzhi las mthun pa'i gso sbyong gi gnas kyi skabs so//} पोषधवस्तुनि स्थानगतम् वि.सू.५७क/७१; निःश्रयगतम् — {gnas kyi skabs so//} निःश्रयगतम् वि.सू.३ख/३ २. = {gnas skabs/}
gnas kyi mchog
परस्थानम् लो.को.१३६५.
gnas kyi don
स्थानार्थः लो.को.१३६६; संनिवेशार्थः — {gnas kyi don so so yang dag par rig par byed pa} संनिवेशार्थप्रतिसंवेदिन् लो.को.१३६६.
gnas kyi bdag po
• सं. स्थानाधिपः — {gtor ma byin nas gnas kyi bdag po gshegs te} बलिं दत्त्वा स्थानाधिपं विसर्ज्य वि.प्र.१०३क/३.२३; • ना. = {brgya byin} वास्तोष्पतिः, इन्द्रः — इन्द्रो मरुत्वान् मघवा बिडौजाः पाकशासनः ।…वास्तोष्पतिः अ.को.१.१.४४; वास्तोः गृहदेवतायाः पतिः वास्तोष्पतिः अ.वि.१.१.४४.
gnas kyi gnas ngan len
आश्रयदौष्ठुल्यम् — {gnas kyi gnas ngan len rig pa} आश्रयदौष्ठुल्यवेदित लो. को.१३६६.
gnas kyi rnam pa
वि. अवस्थानाकारम् — {thos pa'i rnam pa ni brgyad cu ste/} {'di lta ste/} {'dun pa'i rnam pa dang}…{gnas kyi rnam pa dang} अशीत्याकारप्रवेशं श्रुतम् । तद्यथा छन्दाकारम्…अवस्थानाकारम् शि.स.१०७क/१०५.
gnas kyi rnam par rig pa
पा. स्थानविज्ञप्तिः, भाजनलोकसन्निवेशविज्ञप्तिः — {gnas kyi rnam par rig pa snod kyi 'jig rten gnas par rnam par rig pa ste/} {de yang dmigs pa dang rnam pa yongs su ma chad par 'byung bas mi rig pa zhes bya'o//} स्थानविज्ञप्तिर्भाजनलोकसन्निवेशविज्ञप्तिः । साप्यपरिच्छिन्नालम्बनाकारप्रवृत्तत्वाद् असंविदितेत्युच्यते त्रि.भा.१५०ख/३८.
वासवस्तु — {gnas kyi gzhi bstabs par bya'o//} वासवस्तुग्रहणम् वि.सू.६१ख/७८.
gnas kyi gzhi byed pa
वासवस्तुकरणम् — {gnas dag dge 'dun gyi gzhir dge 'dun gyi phyir ram gang zag dge slong gi phyir gnas kyi gzhi byed pa rjes su gnang bar bya'o//} अनुजानीयुरन्येषां साङ्घिके वस्तुनि सङ्घाय पुद्गलाय वा भिक्षवे वासवस्तुकरणम् वि.सू.९२ख/११०.
gnas skabs
१. अवस्था [1] स्थितिः — {de bas na rdzogs pa'i gnas skabs las snga rol gyi gnas skabs kyi gsal ba'i snang ba ni rab kyi mtha' zhes bya'o//} ततः सम्पूर्णावस्थायाः प्राक्तन्यवस्था स्फुटाभत्वप्रकर्षपर्यन्त उच्यते न्या.टी.४४क/६८; दशा — {yul thag ring po na gnas pa'i gnas skabs na snang ba gang yin pa} यत् खलु दूरदेशनिवेशिदशायामवभासते प्र.अ.१६ख/१९; {nyam nga'i gnas skabs} कष्टां दशाम् अ.क.३४२ख/४५. १; {bar chad med pa sogs yod kyang /} /{gnas skabs gzhan la ltos bcas yin//} सत्त्वेऽप्यव्यवधानादि तेऽपेक्षन्ते दशान्तरम् ।। त.स.२५ख/२७३; {gnas skabs ngan pa} दुर्दशा अ.क.२६५ख/३२.६; स्थानम् — {dus chung ngu zhig ngal bso ba dang ldan pa'i gnas skabs na de dang 'dra ba'i rlung nang du 'jug pa gang yin pa ste} यदन्तरालविश्रामस्थानसहगत इत्वरकालीनस्तदनुसदृशो वायुरुत्पद्यते श्रा.भू.८३ख/२२०; व्यवस्था — {de ltar 'khor ba'i gnas skabs so//} इति संसारव्यवस्था त. सि.६४ख/१७२; {gnas skabs gang la dga' bral zhes bya ba'i/} /{skad cig b+ha ga'i dbus su 'byung 'gyur te/} /{yungs kar zhes bya'i ming gis rnam gnas pa/} /{de la sprul pa'i sku zhes rgyal bas gsungs//} (?) या सा व्यवस्था तु विरामसंज्ञा क्षणादिजा जङ्गममध्यभूता । व्यवस्थिता सर्षपनामधेया निर्माणकायेति तमाहुर्बुद्धाः ।। गु.सि. ९ख/२१ [2] बालादिः — {yongs su smin par ni mngal na gnas pa dang byis pa dang gzhon nu dang lang tsho dang dar la bab pa dang rgan po'i gnas skabs dag na gang yin pa'o//} परिपाकेन यो गर्भबालकुमारयुवमध्यमवृद्धावस्थासु सू.व्या.२३३ख/१४५; {gnas skabs bcu}…{de rnams las mngal gyi nang du nya dang rus sbal dang phag gi gnas skabs gsum du 'gyur ro//} दशावस्था…तेषु गर्भमध्ये मत्स्यकूर्मवराहावस्थास्तिस्रो भवन्ति वि. प्र.२२४क/२.६ [3] दुर्दशा — {lto yi phyir ni gnas skabs 'di 'dra rnyed//} इमामवस्थामुदरस्य हेतोः प्राप्तोऽसि जा.मा.१९४क२२५ २. = {go skabs} अवसरः — {khyod kyi dri dang lung ston la/} /{rab bzang da lta gnas skabs med//} सुभद्रावसरो नायं प्रश्नव्याकरणे तव । अ.क.१८४ख/८०.४३; {blon po chen pos gnas skabs su/} /{'os pa bsams nas de la smras//} तमुवाच महामात्यः संचिन्त्यावसरोचितम् ।। अ.क.३६३क/४८.६२; अवकाशः — ग्. {yog 'khor mang po'i khyim du ni/} /{rang dbang gnas skabs bral ba des//} स्वैरावकाशरहिता बहुभृत्यजने गृहे । अ.क.२३१ख/८९.१२६; {nyon mongs gnas skabs mtha' dag gcod byed pa} सकलक्लेशावकाशच्छिदः अ.क.१५९ख/७२.३६ ३. प्रकृतम् — {thams cad kyi sgra thams cad du/} /{gnas skabs la ltos 'dod pa yin//} सर्वशब्दश्च सर्वत्र प्रकृतापेक्ष इष्यते । त.स.११४क/९८९; {tshad ma rnam par gzhag pa dngos po'i rang bzhin dang 'brel pa'i gnas skabs yin pa na} वस्तुस्वभावप्रतिबद्धायां प्रमास्थितौ प्रकृतायाम् त.प.२४३ख/९५९; प्रस्तुतम् — {gnas skabs nye bar mkho min la/} /{su zhig gegs ni byed pa yin//} अप्रस्तुतोपयोगस्य को हि कुर्यान्निषेधनम् ।। त.स.८७ख/८०१; प्रस्तावः — {gal te de ni ma yin te/} {'dir gnas skabs ma yin pa'i phyir ro zhe na} न, तस्येहाप्रस्तावादिति चेत् वा.न्या.३४५ख/९६; {gnas skabs kyi dbang gis so//} {dper na sen+d+ha ba khyer la shog ces brjod pa na khrus la gos dang zas la lan tshwa dang} प्रस्ताववशादिति । यथा सैन्धवमानयेदित्युक्ते स्नाने वस्त्रम्, भोजने लवणम् वि.प्र.१८०ख/३.१९७; प्रकरणम् — {gnas skabs 'ga' yis 'dod 'gyur zhing /} /{de rtogs pa yang de dag gis//} कैश्चित् प्रकरणैरिच्छा भवेत् सा गम्यते च तैः । प्र.वा.१४१क/४.४६ ४. = {dus} अवस्था — {gar mkhan la lta ba'i gnas skabs na} नर्तकीप्रेक्षावस्थायाम् त.प.७ख/४६०; अवसरः — {zas kyi gnas skabs su} भोजनावसरे अ.क.२१४ख/८८. १२; कालः — {sbyor ba'i gnas skabs nyid na} प्रयोगकाल एव अभि.स्फु.१६२क/८९६; क्षणः — {las ni 'chad pa'i gnas skabs der//} कर्माख्यानक्षणे तस्मिन् अ.क.२क/५०.६; अन्तरम् — {gang zhig rmi lam sgyu ma'i gnas skabs su yang nam yang mi 'phro ba'i//} स्फुटति न च कदाचित् स्वप्नमायान्तरे या अ.क.४६ख/४.११९ ५. = {le'u} अधिकारः — {de yang bdag med pa'i gnas skabs su bsgrubs zin to//} साऽपि ज्ञापितप्रतिबन्धा नैरात्म्याधिकारे त.प.१७५क/८०८ ६. मात्रा — {gnas skabs gsum}…{byang chub kyi sems 'dzag pa'i bgrod pa ni dman pa'i gnas skabs dang g}.{yo ba'i bgrod pa ni 'bring po'i gnas skabs dang mi g}.{yo ba'i bgrod pa ni mchog gi gnas skabs so//} त्रिमात्राः…बोधिचित्तस्य अक्षर(? क्षर)गतिर्मृदुमात्रा, स्पन्दगतिर्मध्यमात्रा, निःस्पन्दगतिरधिमात्रा वि.प्र.६६ख/४.११७ ७. = {gnas skabs nyid} अवस्थता — {thag ring po'i gnas skabs kyi rgyu ston par byed de} प्रकृष्टावस्थतां हेतोर्दर्शयति अभि. स्फु.२५२क/१०५८ ०. प्रस्थानम् — {rnam pa gsum kho na zhes pa la sogs pas dang po'i gnas skabs mdzad de} आदिप्रस्थानमारचयति — त्रिविधमेवेत्यादिना वा. टी.५३ख/६; द्र.— {dang po 'jug pa} आदिप्रस्थानम् बो.भू.४४क/५७.
gnas skabs bcu
दशावस्थाः — १. {nya'i gnas skabs} मत्स्यावस्था, २. {rus sbal gyi gnas skabs} कूर्मावस्था, ३. {phag gi gnas skabs} वराहावस्था, ४. {mi'i seng ge'i gnas skabs} नरसिंहावस्था, ५. {mi'u thung gi gnas skabs} वामनावस्था, ६. {dgra sta rA ma'i gnas skabs} परशुरामावस्था, ७. {rA ma'i gnas skabs} रामावस्था, ८. {nag po'i gnas skabs} कृष्णावस्था, ९. {sangs rgyas kyi gnas skabs} बुद्धावस्था, १०. {rigs ldan gyi gnas skabs} कल्क्यवस्था वि.प्र.२२४क/२.६.
gnas skabs 'di lta bu
एवंरूपा समवस्था — {ngas khyod kyi jo bo gang yin de gnas skabs 'di lta bur byas kyis} यस्ते स्वामी तस्येयमेवंरूपा समवस्था कृता वि.व.६ख/२.७८.
gnas skabs kyi khyad par
अवस्थाभेदः — {gnas skabs kyi khyad par dang 'brel pa'i dngos po} अवस्थाभेदसम्बद्धं वस्तु त.प.४ख/४५३; अवस्थातिशयः — {gnas skabs khyad par ldan pa yi/} /{sa bon 'dam dang chu sogs can//} अवस्थातिशयाक्रान्तं बीजपङ्कजलादिकम् ।। त.स.६क/८०.
gnas skabs kyi khyad par dang 'brel pa
वि. अवस्थाभेदसम्बद्धम् — {yongs su 'gyur ba'i lta ba la yang gang zhig gnas skabs kyi khyad par dang 'brel pa'i dngos po de ni sgra'i brjod bya nyid du dam bca' ste} परिणतिदर्शनेऽपि यदवस्थाभेदसम्बद्धं वस्तु तच्छब्दवाच्यतया प्रतिज्ञातम् त.प.४ख/४५३.
gnas skabs kyi khyad par yongs su bcad pa'i dngos po'i cha'i yul can nyid
अवस्थाभेदपरिच्छिन्नवस्तुभागविषयता — {gzhan du na byis pa la sogs pa'i gnas skabs kyi khyad par yongs su bcad pa'i dngos po'i cha'i yul can nyid kyis yod pa ji ltar rgan po la sogs pa'i gnas skabs kyi khyad par ston par 'gyur} अन्यथा हि बालाद्यवस्थाभेदपरिच्छिन्नवस्तुभागविषयतया निरूढाः कथं वृद्धाद्यवस्थोपहितभेदमपि वस्तु प्रतिपादयेयुः त.प.४ख/४५३.
gnas skabs khyad par
= {gnas skabs kyi khyad par/}
gnas skabs khyad par ldan pa
वि. अवस्थातिशयाक्रान्तः — {rjes su 'gro ldog ldan pa yi/} /{mtsho skyes ge sar la sogs pa/} /{gnas skabs khyad par ldan pa yi/} /{sa bon 'dam dang chu sogs can//} सरोजकेसरादीनामन्वयव्यतिरेकवत् । अवस्थातिशयाक्रान्तं बीजपङ्कजलादिकम् ।। त.स.६क/८०.
gnas skabs gyur pa
= {gnas skabs su gyur pa/}
gnas skabs ngan
= {gnas skabs ngan pa/}
gnas skabs ngan pa
कुदशा — {kye ma rgyal srid yang brkam zhing /} /{chos mi shes pa bdag gis ni/} /{pha mtshungs spun zla thu bo ni/} /{gnas skabs ngan pa 'di la bkod//} अहो नु राज्यलोभेन मया धर्ममजानता । ज्येष्ठो भ्राता पितृसमः प्रापितः कुदशामिमाम् ।। अ.क.२०७क/८५.३५; दुर्दशा — {de rnams rim gyis lam brgyags zad/} /{bzod dka' gnas skabs ngan pa bzhin/} /{nags tshal stug por phyin gyur nas/} /{bkres pas nyen pas yang dag bsams//} ते शनैः क्षीणपाथेया दुर्दशामिव दुःसहाम् । विकटामटवीं प्राप्य क्षुत्क्षामाः समचिन्तयन् ।। अ.क.२६५ख/३२.६.
gnas skabs can
वि. अवस्थाता — {gal te de yi gnas skabs ni/} /{zhig 'dod gnas skabs can min na/} /{de yi ngo bo las gzhan pa/} /{gnas skabs can ni dmigs pa med//} अवस्थास्तस्य नाशिन्यो नावस्थातेति चेन्मतम् । तद्रूपव्यतिरेकेण नावस्थातोपलभ्यते ।। प्र.अ.१४१क/१५१; {gnas skabs gzung ba ma yin na/} /{ji ltar gnas skabs can rtogs 'gyur//} अवस्थाऽग्रहणेऽवस्थातृप्रतीतिः कथं भवेत् । प्र.अ.५३क/६०.
gnas skabs nyid
उ.प. अवस्थ्यम् — {de yi gnas skabs rtag pa nyid/} /{de las gzhan pa mi rtag yin/} /{de yi gnas skabs nyid log na/} /{ci zhig gnas par 'dod pa yin//} तादवस्थ्यं च नित्यत्वं तदन्यत्वमनित्यता । तादवस्थ्यनिवृत्तौ हि किमवस्थितमिष्यते त.स.१००क/८८४.
gnas skabs nye bar mkho min
अप्रस्तुतोपयोगः — {des na de nyid rab spong la/} /{kho bo la ni cher mos med/} /{gnas skabs nye bar mkho min la/} /{su zhig gegs ni byed pa yin//} तेनैवैतत्प्रतिक्षेपे नास्माकं गुरुरादरः । अप्रस्तुतोपयोगस्य को हि कुर्यान्निषेधनम् ।। त.स.८७ख/८०१.
gnas skabs tha dad
= {gnas skabs tha dad pa/}
gnas skabs tha dad ldan
वि. अवस्थाभेदवान् — {gnas skabs tha dad ldan dngos po/} /{'ga' zhig sangs rgyas pa yang 'dod//} अवस्थाभेदवान् भावः कैश्चिद् बौद्धैरपीष्यते ।। त.स.६५क/६१३.
gnas skabs tha dad pa
अवस्थाभेदः — {gnas skabs tha dad yod na yang /} /{ji ltar kha dog ma spangs gser/} /{dus gsum du ni de bzhin dngos/} /{'di ni rdzas ma spangs pa min}({yin})// अवस्थाभेदभावेऽपि यथा वर्ण्यं जहाति न । हेमाध्वसु तथा भावो द्रव्यत्वं न त्यजत्ययम् ।। त.स.६५क/६१४.
वि. आवस्थिकः — {'di ni gnas skabs par 'dod lo//} आवस्थिकः किलेष्टोऽयम् अभि.को.७ख/४४०; अवस्थाता — {bde ba la sogs pa'i gnas skabs tha dad kyang gnas skabs pa'i bdag nyid gang yin pa'i sems pa can gnas skabs thams cad la dmigs pa de ni rdzas yin no//} सुखाद्यवस्थाभेदेऽपि यदवस्थातृ(तुः) सर्वावस्थासु चैतन्यमुपलभ्यते तद् द्रव्यम् त.प.२१६ख/१५०.
gnas skabs ma yin pa
= {gnas skabs min/}
gnas skabs min
अप्रस्तुतम् — {gang gis 'phangs par gnas gyur pa/} /{des na gnas skabs min brjod min//} आक्षिप्य वर्त्तते येन तेन नाप्रस्तुताभिधा ।। त.स.४५क/४५२; द्र. {rtag pa zhes bya ba ni de'i gnas skabs la brjod la/} {de'i gnas skabs ma yin pa ni mi rtag pa nyid do//} नित्यता हि नाम तादवस्थ्यमुच्यते, अतादवस्थ्यं त्वनित्यता त.प.२२०क/१५७.
gnas skabs gzhan
अवस्थान्तरम् — {yongs su 'gyur ba'i lta ba la yang gang zhig gnas skabs kyi khyad par dang 'brel pa'i dngos po de ni sgra'i brjod bya nyid du dam bca' ste/} {de lta yin dang gnas skabs gzhan la brten pa na dngos po de nyid sgra des brjod par mi 'gyur ro//} परिणतिदर्शनेऽपि यदवस्थाभेदसम्बद्धं वस्तु तच्छब्दवाच्यतया प्रतिज्ञातम्, ततश्चावस्थान्तरं समाश्रयेत, तदेव वस्तु तेन शब्देन नाभिधीयेत त.प.४ख/४५३; {gnas skabs gzhan blangs pa} अवस्थान्तरोपादानम् अभि.भा. ८८क/१२०८; दशान्तरम् — {bar chad med pa sogs yod kyang /} /{gnas skabs gzhan la ltos bcas yin//} सत्त्वेऽप्यव्यवधानादि तेऽपेक्षन्ते दशान्तरम् ।। त.स.२५ख/२७३.
gnas skabs gzhan du gyur ba pa
अवस्थाऽन्यथिकः, सर्वास्तिवादविशेषस्यानुयायी — {gnas skabs gzhan du gyur ba pa ni btsun pa dbyig bshes yin te} अवस्थान्यथिको भदन्तवसुमित्रः अभि.भा.२४०क/८०६; द्र. {gnas skabs gzhan du 'gyur bar smra ba/}
gnas skabs gzhan du 'gyur bar smra ba
अवस्थान्यथावादी, सर्वास्तिवादविशेषस्यानुयायी — {gnas skabs gzhan du 'gyur bar smra ba ni btsun pa dbyig bshes yin te} अवस्थान्यथावादी भदन्तवसुमित्रः त.प.८१क/६१४; द्र. {gnas skabs gzhan du gyur ba pa/}
gnas skabs gzhan las skyes pa
वि. अवस्थान्तरजम् — {khur sbed pa la yang}…{gnas skabs gzhan las skyes pa'i bde ba kho na skye bar 'gyur ro//} भाव(भार)सञ्चारेऽपि चावस्थान्तरजं सुखमेवोत्पद्यते अभि.भा. ६ख/८८६.
gnas skabs la ltos
वि. प्रकृतापेक्षः — {thams cad kyi sgra thams cad du/} /{gnas skabs la ltos 'dod pa yin//} सर्वशब्दश्च सर्वत्र प्रकृतापेक्ष इष्यते । त.स.११४क/९८९.
gnas skabs la ltos
= {gnas skabs la stos pa/}
gnas skabs las gyur pa
वि. आवस्थिकः — {gnas skabs las gyur pa'i ldan pa} आवस्थिको योगः अभि. स.भा.१०४ख/१४१; द्र. {gnas skabs su gyur pa/}
gnas skabs las gyur pa'i ldan pa
पा. आवस्थिको योगः, योगभेदः — {ldan pa'i don ni rnam pa lnga ste/} {mang po las gyur pa'i ldan pa ni}… {gnas skabs las gyur pa'i ldan pa ni} योगार्थः पञ्च योगाः । सामूहिको योगः…आवस्थिको योगः अभि.स.भा.१०४ख/१४१.
gnas skabs su gyur pa
उ.प. अवस्थः — {de de lta bu'i gnas skabs su gyur kyang}…{khro ba rnams nye bar 'ong bar ma gyur to//} तदवस्थमपि चैनं…क्रौर्याणि नोपजग्मुः जा.मा.१५७ख/१८२;द्र. {gnas skabs las gyur pa/}
gnas skabs gsum pa
= {lha} त्रिदशः, देवः — {gnas skabs gsum pa'i tshogs kyis spyod tshul yang dag mchod gyur pa'i/} /{rgyal po dal gyis rang gi rgyal po'i pho brang dag tu song //} सम्पूज्यमानचरितस्त्रिदशव्रजेन राजा जगाम शनकैर्निजराजधानीम् ।। अ.क.३३क/५३.५३.
gnas khang
= {gnas pa'i khang pa} वासगृहम्— {gnas pa'i khang pa rnam pa gsum po dgun gyi dang dpyid kyi dang dbyar gyi rnams brtsigs nas} त्रीणि वासगृहाणि मापितानि हैमन्तिकं ग्रैष्मिकं वार्षिकम् वि.व.२०७ख/१.८२; वासभवनम्— {gnas khang pa las 'thon pa nyid du 'dod} वासभवनान्निर्गन्तुमेवेहते ना.ना.२३७ख/११२; अगारम् — {dge slong mas gnas khang sgo ma bcad par snyoms par 'jug par yang mi bya'o//} नापावृतद्वारेऽगारे भिक्षुणी समापद्येत च वि.सू.१४क/१५; लयनम् — {nad pa 'dug pa'i gnas khang gzhan la mi sbyin no//} नाध्युषितं ग्लानेनान्यस्मै लयनं…ददीरन् वि.सू.६१ख/७८; {de dag gnas khang du sgom par byed pa na/}…{gnas khang du rnal 'byor bsgom par mi bya'o//} ते लयने भावयन्ति ।…न लयने योगो भावयितव्यः वि.व.१३२ख/२.१०९; आश्रमः — {de nas nam zhig dga' bo la/} /{gnas khang phyag dar bsgos nas ni//} ततः कदाचिदादिश्य नन्दमाश्रममार्जने । अ.क.१०७ख/१०.८४; कुटिका — {'de gus gsos kyi gnas khang gi sgor 'ongs so//} लेकुञ्चिकस्य कुटिकाद्वारेऽवस्थितः अ.श.२६५क/२४३; विहारः — {gnas khang dang zas la bsko ba dang thug pa dang bag chos dang shing tog 'drim pa bsko bar bya'o//} संमन्येरन् विहारभक्तोद्देशकयवागूखाद्यकफलभाजकम् वि.सू.९३क/१११; शाला — {mgon med pa'i gnas khang ltar yongs su gzung ba med pa} अनाथशालावदपरिगृहीतः शि.स.१२९ख/१२५; सद्मः मि.को.१३९ख; अववरकः — {grong ngam}…{khang khyim chu zheng gab pa'am gnas khang gang du} यस्मिन् ग्रामे वा…आयतविशाले वा गृहे, अववरके वा श्रा.भू.१७५ख/४६५.
gnas khang bsko ba
विहारोद्देशकः म.व्यु.९०५६(१२५क); द्र.— {gnas khang dang zas la bsko ba dang thug pa dang bag chos dang shing tog 'drim pa bsko bar bya'o//} संमन्येरन् विहारभक्तोद्देशकयवागूखाद्यकफलभाजकम् वि.सू.९३क/१११.
gnas khang pa
= {gnas khang /}
gnas gang na 'dug par bde ba sbyin pa
यथास्थानस्थितसुखप्रदा, औषधिविशेषः — {gangs kyi ri'i rgyal po la sman sna bzhi yod de/}…{bzhi pa gnas gang na 'dug par bde ba sbyin pa zhes bya ba} सन्ति तु हिमवति पर्वतराजे चतस्र ओषधयः… चतुर्थी यथास्थानस्थितसुखप्रदा नाम स.पु.५१ख/९१.
gnas gyur
= {gnas par gyur/} {gnas gyur kyang} अपि स्थित्वा — {bdag ni deng nyid shi yang bla'i/} /{log 'tshos yun ring gson mi rung /} /{bdag lta yun ring gnas gyur kyang /} /{'chi ba'i sdug bsngal de nyid yin//} वरमद्यैव मे मृत्युर्न मिथ्याजीवितं चिरम् । यस्माच्चिरमपि स्थित्वा मृत्युदुःखं तदेव मे ।। बो.अ.१६ख/६.५६.
gnas gyur nas
आस्थाय — {rtags can gzugs la gnas gyur nas//} लिङ्गिनं रूपमास्थाय गु.स.२२ख/४८.
पा. निःश्रयप्रतिप्रश्रम्भणम्, अवसादनाभेदः — {chad pa ni lnga'o//} {gtam 'dre bar mi bya ba dang}…{gnas dgag par bya ba'o//} पञ्चावसादनाः —अनालापः…निःश्रयप्रतिप्रश्रम्भणञ्च वि.सू.८ख/९.
ना. (अष्टमहास्थानमूलम्), ग्रन्थः क.त.४३५०; द्र.— {gnas chen po brgyad kyi mchod rten la bstod pa} अष्टमहास्थानचैत्यस्तोत्रम् क.त.११३३.
gnas ngan len
• वि. दुष्ठुलः — {byang phyogs na ni nyes dmigs lnga yod de}…{bud med gnas ngan len kun du spyod pa'o//} पञ्चादीनवा उत्तरापथे…दुष्ठुलसमुदाचारो मातृग्रामः वि.व.१२२ख/१.१०; {gnas ngan len kun du spyod pa de ma gtogs pas gzhan su zhig 'di lta bu rab tu 'byin par byed} तं दुष्ठुलसमुदाचारं मुक्त्वा कोऽन्यः एवंविधं प्रव्राजयिष्यति वि.व.१३०ख/२.१०७; • पा. दौष्ठुल्यम् — {de yang nye bar len pa'i phung po lnga ste/} {nyon mongs pa'i gnas ngan len gyis rab tu bskyed pa'i phyir ro//} सा पुनः पञ्चोपादानस्कन्धाः क्लेशदौष्ठुल्यप्रभावितत्वात् सू.व्या.१४५ख/२४; {ngag lus sems kyi gnas ngan len} वाक्कायचित्तदौष्ठुल्यम् ल.अ.१७४ख/१३५; {gnas ngan len thams cad ni nyi shu rtsa bzhi yin te} सर्वदौष्ठुल्यानि चतुर्विंशतिर्भवन्ति अभि.स.भा.६७क/९२; वैगुण्यम् — {lus ngag sems kyi gnas ngan len//} कायवाग्बुद्धिवैगुण्यम् प्र.वा.११३क/१.१४४.
gnas ngan len nyi shu rtsa bzhi
चतुर्विंशतिः दौष्ठुल्यानि — १. {mngon par brjod pa'i gnas ngan len ni kun tu 'gro ba} सर्वत्रगमभिलापदौष्ठुल्यम्, २. {tshor ba'i gnas ngan len} वेदितदौष्ठुल्यम्, ३. {nyon mongs pa'i gnas ngan len} क्लेशदौष्ठुल्यम्, ४. {las kyi gnas ngan len} कर्मदौष्ठुल्यम्, ५. {rnam par smin pa'i gnas ngan len} विपाकदौष्ठुल्यम्, ६. {nyon mongs pa'i sgrib pa'i gnas ngan len} क्लेशावरणदौष्ठुल्यम्, ७. {las kyi sgrib pa'i gnas ngan len} कर्मावरणदौष्ठुल्यम्, ८. {rnam par smin pa'i sgrib pa'i gnas ngan len} विपाकावरणदौष्ठुल्यम्, ९. {sgrib pa'i gnas ngan len} निवरणदौष्ठुल्यम्, १०. {rtog pa'i gnas ngan len} वितर्कदौष्ठुल्यम्, ११. {zas kyi gnas ngan len} आहारदौष्ठुल्यम्, १२. {'khrig pa'i gnas ngan len} मैथुनदौष्ठुल्यम्, १३. {rmi lam gyi gnas ngan len} स्वप्नदौष्ठुल्यम्, १४. {nad kyi gnas ngan len} व्याधिदौष्ठुल्यम्, १५. {rga ba'i gnas ngan len} जरादौष्ठुल्यम्, १६. {'chi ba'i gnas ngan len} मरणदौष्ठुल्यम्, १७. {yongs su ngal ba'i gnas ngan len} परिश्रमदौष्ठुल्यम्, १८. {gnas ngan len brtan pa} दृढदौष्ठुल्यम्, १९. {gnas ngan len chen po} औदारिकदौष्ठुल्यम्, २०. {gnas ngan len 'bring} मध्यदौष्ठुल्यम्, २१. {gnas ngan len chung ngu} सूक्ष्मदौष्ठुल्यम्, २२. {nyon mongs pa'i sgrib pa'i gnas ngan len} क्लेशावरणदौष्ठुल्यम्, २३. {snyoms par 'jug pa'i sgrib pa'i gnas ngan len} समापत्त्यावरणदौष्ठुल्यम्, २४. {shes bya'i sgrib pa'i gnas ngan len} ज्ञेयावरणदौष्ठुल्यम् अभि.स.भा.६६ख/९२.
gnas ngan len gyi 'ching ba
दौष्ठुल्यबन्धनम् लो.को.१३६७.
gnas ngan len gyi rten
पा. दौष्ठुल्याश्रयः — {de ni sangs rgyas rnams kyi gnas ngan len gyi rten yongs su gyur pa'o//} सा बुद्धानां दौष्ठुल्याश्रयपरावृत्तिः ख.टी.१५३ख/२३१.
gnas ngan len gyi gnas gyur pa
पा. दौष्ठुल्याश्रयपरिवृत्तिः — {gnas ngan len gyi gnas gyur pa ni kun gzhi rnam par shes pa nyon mongs pa thams cad kyi bag la nyal gyi bag chags dang bral bar gyur par rig par bya'o//} दौष्ठुल्याश्रयपरिवृत्तिरालयविज्ञानस्य सर्वक्लेशानुशयापगमेन परिवृत्तिर्वेदितव्या अभि.स.भा.६७ख/९३.
gnas ngan len 'chab pa
दुष्ठुलप्रतिच्छादनम् म.व्यु.८४७३(११७ख).
gnas ngan len 'chab pa'i ltung byed
पा. दुष्ठुलप्रतिच्छादने प्रायश्चित्तिकम् — {gnas ngan len 'chab pa'i ltung byed do//} ( इति) अवद्य(? दुष्ठुल)प्रतिच्छादन(ओने प्रायश्चित्तिक)म् वि.सू.४०ख/५१.
पा. दुष्ठुलारोचने प्रायश्चित्तिकम्, प्रायश्चित्तिकभेदः — {gnas ngan len brjod pa'i ltung byed do//} ( इति) दुष्ठुलारोचन(ने प्रायश्चित्तिक)म् वि.सू.३०क/३७.
gnas ngan len snying po la yod pa lta bu
पा. सारगतदौष्ठुल्यम् लो.को.१३६७.
gnas ngan len pa
वि. दौष्ठुल्यमयः, ओ मयी — {nor ba gnas ngan len pa ste/} /{de yi phyir na sems mi mthong //} भ्रान्तिश्च दौष्ठुल्यमयी तेन चित्तं न दृश्यते ।। ल.अ.१६८ख/१२४.
gnas ngan len lpags shun la yod pa lta bu
पा. त्वग्गतदौष्ठुल्यम् लो.को.१३६७.
gnas ngan len rab tu mang ba nyid
बहुदौष्ठुल्यतरत्वम्— {gnas ngan len rab tu mang ba nyid kyis mi mthun par gyur pa'i phyir ro//} बहुदौष्ठुल्यतरत्वेन प्रतिकूलभावात् अभि.भा.२९क/९७८.
gnas ngan len la mngon par zhen pa'i tshig
पा. दौष्ठुल्यविकल्पाभिनिवेशवाक्, वाग्विकल्पलक्षणभेदः — {blo gros chen po tshig gi rnam par rtog pa'i mtshan nyid rnam bzhi yod de/} {'di ltar mtshan nyid kyi tshig dang /} {rmi lam gyi tshig dang /} {gnas ngan len} ({gyi rnam par rtog pa} ){la mngon par zhen pa'i tshig dang /} {thog ma med pa'i dus kyi rnam par rtog pa'i tshig go//} चतुर्विधं महामते वाग्विकल्पलक्षणं भवति । यदुत लक्षणवाक्, स्वप्नवाक्, दौष्ठुल्यविकल्पाभिनिवेशवाक्, अनादिविकल्पवाक् ल.अ.८९क/३६.
gnas ngan len sel ba
पा. दौष्ठुल्यापकर्षणः, अनुशंसमनस्कारभेदः — {phan yon yid la byed pa ni rnam pa gnyis te/} {gnas ngan len sel ba dang lta ba'i mtshan ma sel ba'o//} अनुशंसमनस्कारो द्विविधो दौष्ठुल्यापकर्षणो दृष्टिनिमित्तापकर्षणश्च सू.व्या.१६७ख/५८.
gnas nges pa
स्थाननियमः मि.को.९३क ।
gnas can
• वि. आवासकः — {so sor nges pa'i zas kyi gnas can dag las gzhan pa'i dge slong} प्रतिनियतभक्तावासकेभ्योरन्यैः … भिक्षुभिः वि.सू.३५ख/४५; •सं. १. = {ba sha ka} वाशिका, वासकः मि.को.५७ख २. = {mkhas pa} सन्, विद्वान् मि.को.११९ख; • पा. = {brtan pa} स्थायी, भावभेदः — {dpa' ba sgeg pa dag gi dngos/} /{brtan pa} ( ‘ {gnas can}’ ityapi pāṭhaḥ) {khro dang ya mtshan no//} वीरशृङ्गारयोर्भावौ स्थायिनौ क्रोधविस्मयौ । का.आ.३४०ख/३.१७०; • ना. = {lha chen} स्थाणुः, महादेवः— शंभुरीशः पशुपतिः शिवः शूली महेश्वरः ।…स्थाणुः अ.को.१.१.३५; प्रलये तिष्ठतीति स्थाणुः । ष्ठा गतिनिवृत्तौ अ.वि.१.१.३५.
gnas gcig na gnas pa
एकावसथावासः म.व्यु.८४५४ (११७क).
gnas gcig gnas
= {gnas gcig na gnas pa/}
gnas gcig gnas pa
= {gnas gcig na gnas pa/}
gnas bca'
= {gnas bca' ba/}
gnas bca' ba
• क्रि. वासं प्रकल्पयेत् — {bla gab med pa'am sog khrod du/} /{rnal 'byor can gyis gnas bca' 'o//} पलालेऽभ्यवकाशे च योगी वासं प्रकल्पयेत् ।। ल.अ.१७१क/१२९; • कृ. आश्रयणीयम् म.व्यु.९१९५ (१२६ख); द्र. {gnas bcas pa/}
gnas bca' bar bya
क्रि. निःश्रयेत — {rgan pa med na gzhon pa la gnas bca' bar bya'o//} वृद्धाभावे नवकं निःश्रयेत वि.सू.३ख/३.
gnas bcas
• ना. १. साकेतम्, नगरम् — {sdom brtson yi ge a zhes bsgrags/} /{bram ze las ni rab tu byung /} /{grong khyer gnas bcas gnas pa ste/} /{de bzhin tshe ni brgyad cur 'tsho//} अकाराख्यो यतिः ख्यातो द्विजः प्रव्रजितस्तथा । साकेतपुरवास्तव्यः आयुषाशीतिकस्तथा ।। म.मू.३२५ख/५१० २. साकेता, देशः — {kun dga' bo gnas bcas 'dir rgyal po gso sbyong 'phags zhes bya ba 'byor pa dang rgyas pa dang}…{rgyal srid byed du 'jug go//} अस्यामानन्द साकेतायामुपोषधो नाम राजा राज्यं कारयति ऋद्धं च स्फीतं च वि.व.१५६क/१.४४; • कृ. आश्रयणीयम्—उपनिश्रयः {re zhig gnas bca' ba/} आश्रयणीयम् {gnas bcas/} {gnas bca' ba} म.व्यु.९१९५; द्र. {gnas bca' ba/} {gnas bcas pa/}
gnas bcas te
स्थित्वा — {phug gam lha khang stong pa 'am/} /{ljon shing drung du gnas bcas te//} शून्यदेवकुले स्थित्वा वृक्षमूले गुहासु वा । बो.अ.२४ख/८.२७.
gnas bcas pa
निश्रयः — {gnyis ka la mi ltos pa nyid byung na ni gnas bcas pa 'jig pa'i rgyu yin no//} * > निरपेक्षतासम्पत्तिरुभयोरान्तनिःश्रेयध्वंसे कारणम् वि.सू.८ख/९; द्र. {gnas bcas/} {gnas bca' ba/}
gnas chen
= {gnas chen po/}
gnas chen gyi rim pa'i lha mo sgrol ma'i bstod pa
ना. पीठक्रमतारादेवीस्तोत्रम्, ग्रन्थः क.त.१७१६.
gnas chen po
= {gnas chen} ।। • सं. १. महास्थानम् — {gnas chen po brgyad kyi mchod rten la phyag 'tshal ba'i bstod pa} अष्टमहास्थानचैत्यवन्दनास्तवः क.त.११६८; {gnas chen po brgyad kyi mchod rten la bstod pa} अष्टमहास्थानचैत्यस्तोत्रम् क.त.११३३ २. पीठम्— {gnas chen gyi rim pa'i lha mo sgrol ma'i bstod pa} पीठक्रमतारादेवीस्तोत्रम् क.त.१७१६; • पा. महाश्रया, बोधिसत्त्वानां प्रतिपत्तिभेदः— {gnas rtsom 'bras bu 'byung ba che bdag nyid/} /{rgyal sras rnams kyi sgrub pa yin par 'dod//} महाश्रयारम्भफलोदयात्मिका जिनात्मजानां प्रतिपत्तिरिष्यते । सू.अ.१४३क/२१; {de la gnas chen po ni sems bskyed pa la gnas pa'i phyir ro//} तत्र महाश्रया चित्तोत्पादाश्रयत्वात् सू.व्या.१४३क/२१.
gnas mchog
= {myang 'das} पदवरम्, निर्वाणम् — {khyed kyis gnas mchog 'chi med mya ngan med pa brnyes//} प्राप्तं त्वया पदवरममृतं विशोकम् ल.वि.१७०क/२५५.
gnas 'cha'
= {gnas 'cha' ba/}
gnas 'cha' ba
• क्रि. वासं कल्पयति म.व्यु.६८७३ (९८क); •सं. निःश्रयग्रहणम् — {des de gnas 'cha' ba la sbyar bar bya'o//} निःश्रयग्रहणे स चे(चै)नन्नियुञ्जीत वि.सू.७१ख/८८; • वि. कृताधिवासः — {smyug ma'i sbubs dang pad ma dag la gnas 'cha' ba//} वंशान्तरम्बुरुहमध्यकृताधिवासः वि.व.२१५क/१.९१; निषेवमाणः — {dgon pa stong pa rnams su gnas 'cha' zhing //} शून्यान्यरण्यानि निषेवमाणान् स.पु.५ख/७.
gnas 'cha' bar byed
= {gnas 'cha' bar byed pa/}
gnas 'cha' bar byed pa
•क्रि. वासं कल्पयति — {ji ltar na dur khrod pa yin zhe na/} {gang du skye bo'i tshogs shi 'o cog 'dor ba'i dur khrod du gnas 'cha' bar byed pa yin te} कथं श्माशानिको भवति? श्मशाने वासं कल्पयति यत्र मृतमृतो जनकायः श्रा.भू.६४ख/१६०.
ना. वसिष्ठः १. महर्षिः — {gang yang drang srong dang drang srong chen po de dag la 'di lta ste/} {rgyun shes kyi bu dang gnas 'jog dang}…{nyi ma'i rigs te} येऽपि ते ऋषयो महाऋषयः, तद्यथा—आत्रेय वसिष्ठ…मार्कण्डश्चेति म.मू.१०३ख/१२ २. त्रिपिटकाचार्यभरद्वाजस्य भ्राता — {de nas des phu bo gnas 'jog la spring ba/} {lhan cig 'khod kyis shog shig} ({cig}) ततस्तेन भ्रातुर्वसिष्ठस्य सन्दिष्टम् । आगच्छ एकध्ये प्रतिवसामः वि.व.३१६क/१.१२९.
gnas nyid
१. निःश्रितत्वम् — {mkhan po de nyid gnas nyid yin no//} तत्रैवोपाध्याये निःश्रितत्वम् वि.सू.८ख/९ २. स्थानमेव— {gsal byed kyi ni gnas nyid du/} /{don bskor dang ni tshig bskor dang /} /{gnyis ka bskor ba zhes pa yi/} /{rgyan gsum po dag 'dod de dper//} अर्थावृत्तिः पदावृत्तिरुभयावृत्तिरित्यपि । दीपकस्थान एवेष्टमलङ्कारत्रयं यथा ।। का.आ.३२६क/२.११५.
gnas nyam nga ba
वि. सङ्कटस्थः — {'chi 'pho ba dang skye ba'i gnas nyam nga bar sems can rnams la gzigs nas} सत्त्वान् च्युत्युपपत्तिसङ्कटस्थान् अभिवीक्ष्य अभि. स्फु.३०४क/११६९.
gnas btang ba
स्थानोत्सर्गः — {spangs pa ni gnas btang ba'o//} स्थानोत्सर्गः प्रवारणम् वि.सू.३५क/४४.
वि. स्थानीयम् — {mdo'i gnas lta bu'i tshigs su bcad pa 'di'i rnam par dbye ba rgyas par bstan pa ni/} {go rims ji lta ba bzhin du gzhung lhag mas rig par bya'o//} अस्य खलु सूत्रस्थानीयस्य श्लोकस्य यथाक्रमं परिशिष्टेन ग्रन्थेन विस्तरविभागनिर्देशो वेदितव्यः र.व्या.१२२ख/१००.
gnas brtan
• सं. १. स्थविरः, वरिष्ठभिक्षुः — {bcom ldan 'das bdag cag rgas gtugs 'khogs nas/} {dge slong gi dge 'dun 'di'i nang na yang gnas brtan du 'dzin te} वयं हि भगवन् जीर्णा वृद्धा महल्लका अस्मिन् भिक्षुसङ्घे स्थविरसम्मताः स.पु.३९क/७१; {gnas brtan kun dga' bo} स्थविरानन्दः अ.सा.२ख/२; {de nas bcom ldan 'das kyis gnas brtan tshe dang ldan pa rab 'byor la bka' stsal pa} तत्र खलु भगवानायुष्मन्तं सुभूतिं स्थविरमामन्त्रयते स्म अ.सा.२ख/२ २. स्थावरी, निकायविशेषः — {gang phyir sprul pa gnas brtan phyir/} /{sprul pa'i 'khor lor gnas brtan nyid//} स्थावरी निर्माणचक्रे तु निर्माणं स्थावरं यतः । हे.त.२१ख/६८; {gnas brtan pa nyid kyi sbyor ba yod pas sprul pa'i 'khor lo gnas brtan pa'i sde pa'o//} स्थावरत्वयोगात् निर्माणचक्रे स्थावरीनिकायः यो.र.५१क/१४९; द्र. {gnas brtan pa/} 3. स्थापत्यः — सौविदल्लाः कञ्चुकिनः स्थापत्याः सौविदाश्च ते अ.को.२.८.८; राजस्त्रीणां सतीत्वं स्थापयन्ति स्थापत्याः अ.वि.२.८.८ ४. = {grong dpon} स्थायुकः — स्थायुकोऽधिकृतो ग्रामे अ.को.२.८.७; ग्रामे स्थातुं शीलमस्येति स्थायुकः । एकग्रामाधिकारिणो नाम अ.वि.२.८.७ ५. = {rgan po nyid} स्थाविरम्, वृद्धत्वम् — स्यात् स्थाविरं तु वृद्धत्वम् अ.को.२.६.४०; स्थविरस्य भावः स्थाविरम्…पञ्चाशद्वर्षाधिकवयोनामनी अ.वि.२.६.४०; • वि. १. स्थावरः — {gang phyir sprul pa gnas brtan phyir/} /{de las sprul pa'i sku nyid yin//} तत्र निर्माणकायः स्यान्निर्माणं स्थावरं मतम् ।। हे.त.२१ख/६८; {sangs rgyas rnams 'khor ba ji srid kyi bar du sprul pa'i skus bzhugs pas de'i} (? {des} ){gnas brtan pa'o//} बुद्धानां यावत् संसारस्तावदेव निर्माणकायेनावस्थानम् । ततः स्थावरः यो.र.५०क/१४८ २. स्थविरः, वृद्धः — प्रवयाः स्थविरो वृद्धो जीनो जीर्णो जरन्नपि अ.को.२.६.४२; बहुकालं तिष्ठतीति स्थविरः । ष्ठा गतिनिवृत्तौ अ.वि.२.६.४२.
gnas brtan rgan po
ना. स्थविरनामा, भिक्षुः — {de nas tshe dang ldan pa kun dga' bo}…{tshe dang ldan pa gnas brtan rgan po ga la ba der song ste} तत आयुष्मानानन्दः…येनायुष्मान् स्थविरनामा तेनोपसंक्रान्तः अ. श.२५७क/२३६.
gnas brtan chen po
महास्थविरः ब.अ.८४४.
gnas brtan du 'dzin
वि. स्थविरसम्मतः — {bcom ldan 'das bdag cag rgas gtugs 'khogs nas/} {dge slong gi dge 'dun 'di'i nang na yang gnas brtan du 'dzin te} वयं हि भगवन् जीर्णा वृद्धा महल्लका अस्मिन् भिक्षुसङ्घे स्थविरसम्मताः स.पु.३९क/७१.
gnas brtan gnas brtan
ना. स्थविरस्थविरः, भिक्षुः — {de nas dge slong gnas brtan gnas brtan rnams kyis tshe dang ldan pa gnas brtan gnas brtan zhes bya ba la 'di skad ces smras so//} अथ स्थविरस्थविरा भिक्षव आयुष्मन्तं स्थविरस्थविरनामानमिदमवोचन् वि.व.२९३ख/१.११८.
gnas brtan pa
स्थावरी, निकायभेदः — {sde pa bzhi ni/} {gnas brtan pa dang thams cad yod par smra ba dang kun gyis bkur ba dang dge 'dun phal chen no//} चत्वारो निकायाः — स्थावरी, सर्वास्तिवादः, संविदी, महासङ्घी चेति हे.त.३क/४; द्र. {gnas brtan/}
gnas brtan spyan drang ba
ना. स्थविरोपनिमन्त्रणम्, ग्रन्थः क.त.४१९९.
gnas thams cad dang bral ba
वि. सर्वनिकेतविगमम्— {de dag bdag gis bde ba'i dam pa gnas thams cad dang bral ba 'di lta ste/} {bsgribs pa med pa thams cad mkhyen pa'i mya ngan las 'das pa la rab tu dgod par bya'o//} (?) तेऽस्माभिः परमसुखे सर्वनिकेतविगमे प्रतिष्ठापयितव्या यदुत सर्वावरणप्रहाणनिर्वाणे द.भू. १९२क/१८.
gnas thams cad du 'chi 'pho ba
पा. सर्वच्युतः, ऊर्ध्वस्रोतभेदः — ( {de 'phar phyed 'phar thams cad du/} /{'chi 'pho} स प्लुतोऽर्धप्लुतः सर्वच्युतश्च अभि.को.२०क/९५१; {gong du 'pho ba 'og min gyi mthar thug pa de yang 'phar ba la sogs pa'i bye brag gis rnam pa gsum ste} स पुनरेषोऽकनिष्ठपरम ऊर्ध्वस्रोतास्त्रिविधः, प्लुतादिभेदात् अभि.भा.२२ख/९५१;) {gnas thams cad du 'chi 'pho ba zhes bya ba ni gnas gzhan thams cad du 'phos nas 'og min du 'jug pa gang yin pa'o//} सर्वच्युतो नाम यः सर्वाणि स्थानान्तराणि सञ्चर्याकनिष्ठान् प्रविशति अभि.भा.२३क/९५२; द्र. {thams cad du 'chi 'pho/}
gnas dang mthun pa
वि. स्थानीयः — {'di dag ni dngos po'i 'dod pa'o//} {de dag kyang bde ba'i gnas dang mthun pa dag dang /} {sdug bsngal gyi gnas dang mthun pa dag dang /} {sdug bsngal yang ma yin bde ba yang ma yin pa'i gnas dang mthun pa dag ste} अमी वस्तुकामाः । ते पुनः सुखस्थानीयाः, दुःखस्थानीयाः, अदुःखासुखस्थानीयाश्च श्रा.भू.१६५क/४४०.
gnas dang 'dra ba
= {gnas 'dra/}
gnas dang ldan pa
= {gnas ldan/}
gnas dang brda dang kun rdzob rnam par dgod pa
पा. अवस्थानसङ्केतसंवृतिव्यवस्थानता— {des sems can gyi lus rnams kyi las kyi lus kyang rab tu shes so//}… {gnas dang brda dang kun rdzob rnam par dgod pa dang} स सत्त्वकायानां कर्मकायतां च प्रजानाति…अवस्थानसङ्केतसंवृतिव्यवस्थानतां च द.भू.२४५क/४६.
gnas dang gnas pa
अधिष्ठानाधिष्ठानिनौ — {gnas dang gnas pa dang rten dang brten pa 'di 'khar gzhong dang rgya shug dag bzhin du tha dad par mi dmigs par 'gyur bas ni 'dir 'di rab tu skye bar 'gyur} ({skyes par gyur} ) {ro zhes bya ba de ltar mi 'gyur ro//} न ह्यधिष्ठानाधिष्ठानिनोराधाराधेययोः कुण्डबदरयोर्वि(योरिव वि)वेकेनानुपलक्षणे सत्येवं भवति—‘इदमिह प्रादुर्भूतम्’ इति वा.टी.९०ख/४८; आश्रयाश्रितम् — {gnas dang gnas par 'brel pa'i mtshan nyid} आश्रयाश्रितप्रबन्धलक्षणम् लो.को.१३६९.
gnas dang gnas ma yin pa
स्थानास्थानम् — {gnas dang gnas ma yin pa mkhyen pa'i stobs ni shes pa bcu yin no//} स्थानास्थानज्ञानबलं दश ज्ञानानि अभि.भा. ५५ख/१०८५.
gnas dang gnas ma yin pa mkhas pa
= {gnas dang gnas ma yin pa la mkhas pa/}
gnas dang gnas ma yin pa mkhyen pa
स्थानास्थानज्ञानम् — {gnas dang gnas ma yin pa mkhyen pa'i stobs} स्थानास्थानज्ञानबलम् बो.भू.१९७ख/२६५.
gnas dang gnas ma yin pa mkhyen pa'i stobs
पा. स्थानास्थानज्ञानबलम्, तथागतबलविशेषः — {de bzhin gshegs pa'i stobs bcu}…{gnas dang gnas ma yin pa mkhyen pa'i stobs dang}…{zag pa zad pa mkhyen pa'i stobs te} दश तथागतबलानि…स्थानास्थानज्ञानबलम्…आस्रवक्षयज्ञानबलञ्च बो.भू.१९७ख/२६५; {gnas dang gnas ma yin pa ni gnas dang gnas min te/} {de mkhyen pa nyid stobs yin no//} {de ni shes pa bcu yin te} स्थानं चास्थानं च स्थानास्थानम्, तत्र ज्ञानमेव बलं ज्ञानबलम् । तद् दश ज्ञानानि अभि.स्फु.२६७क/१०८५; {gnas dang gnas ma yin pa mkhyen pa'i stobs ni shes pa bcu yin no//} स्थानास्थानज्ञानबलं दश ज्ञानानि अभि.भा.५५ख/१०८५.
gnas dang gnas ma yin pa la mkhas pa
पा. स्थानास्थानकौशल्यम्, कौशल्यभेदः — {mkhas pa'i de kho na ste/} {rnam pa bcu po de yang}… {phung po la mkhas pa dang}… {gnas dang gnas ma yin pa la mkhas pa dang}…{'dus byas dang 'dus ma byas kyi chos la mkhas pa'o//} कौशल्यतत्त्वञ्च । तत्पुनर्दशविधं…स्कन्धकौशल्यम्…स्थानास्थानकौशल्यम्…संस्कृतासंस्कृतकौशल्यञ्च म.भा.१०ख/३.२.
gnas dang gnas ma yin pa la mkhas shing shin tu brtags pa
स्थानास्थानकौशल्यसुविचारितता — {gnas dang gnas ma yin pa la mkhas shing shin tu brtags pas blo dang ldan pa yin} बुद्धिमांश्च भवति स्थानास्थानकौशल्यसुविचारिततया द.भू.२१४क/२८.
gnas dang gnas min
= {gnas dang gnas ma yin pa/}
gnas dang bral
= {gnas dang bral ba/}
gnas dang bral ba
ना. अनिकेतः, बोधिसत्त्वः — {de dag thams cad du'ang kho mo byang chub sems dpa'i yum du 'gyur ro/} /{byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{gnas dang bral ba dang} तेष्वहं सर्वत्र बोधिसत्त्वजननी भविष्यामि । यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… अनिकेतस्य ग.व्यू.२६७ख/३४७.
gnas dang dbang po tha dad pa'i lam
पा. निश्रयेन्द्रियभिन्नो मार्गः, मार्गभेदः — {lam rnam pa bcu gcig}… {dngos po la yongs su rtog pa'i lam}…{gnas dang dbang po tha dad pa'i lam}…{lam sdud pa'i lam} एकादशविधो मार्गः …वस्तुपरीक्षामार्गः…निश्रयेन्द्रियभिन्नो मार्गः …मार्गसंग्रहमार्गः अभि.स.भा.६१क/८४.
gnas bdag
= {sa bdag/} {gzhi bdag} भूमिपतिः मि.को.८क ।
gnas bdag pa
= {khang pa byed mkhan} स्थपतिः, कारुभेदः मि.को.२६क ।
gnas bdun la mkhas pa
वि. सप्तस्थानकुशलः — {dge slong dag ji ltar na dge slong gnas bdun la mkhas pa yin zhe na} कथं च भिक्षवो भिक्षुः सप्तस्थानकुशलो भवति अभि.स्फु.१८४ख/९४०.
gnas 'debs
क्रि. अध्यावसति — {ma phebs pa 'bebs/} {phebs pa'i sar gnas 'debs} अजितं जयति । जितमध्यावसति म.व्यु.३६३५(६१क).
gnas 'debs par 'gyur
क्रि. वासं कल्पयति — {der 'khor los sgyur ba'i rgyal po}… {gnas 'debs par 'gyur zhing} तत्र राजा चक्रवर्ती वासं कल्पयति वि.व.१३७ख/१.२६.
gnas 'dra
वि. प्रतिष्ठाभः — {lus dang longs spyod gnas 'dra bar/} /{srid pa gsum la ma rtogs shig//} देहभोगप्रतिष्ठाभं त्रिभवं न विकल्पयेत् ।। ल.अ.१७१ख/१३०.
gnas ldan
वि. स्थितिमान् — {rten bcas thams cad gnas ldan dang /} /{skye ba can kun rten bcas yin//} स्थितिमान्साश्रयः (‘नाश्रयः’ इति पाठः;‘साश्रयः’ इति प्र.अ.) सर्वः सर्वोत्पत्तौ च साश्रयः । प्र.वा.११०क/१.७३.
gnas nas bskrad
भू.का.कृ. विवासितः — {de yi bu ni nu bo la/} /{dga' bas phu bo gnas nas bskrad//} प्रीत्या कनीयसः सूनोर्ज्येष्ठास्तेन विवासिताः ।। अ.क.२३३ख/२६.१४.
gnas nas phyung ba
वि. उत्क्षिप्तः — {dge slong gnas nas phyung ba} उत्क्षिप्तस्य भिक्षोः वि.सू.५०ख/६४; उत्क्षिप्तकः — {rgyu las bzlog pa khas mi len pa gnas nas phyung ba la yang mi skye'o//} न निमित्तविपर्ययानभ्युपगतावुत्क्षिप्तकस्य वि.सू.११ख/१२.
gnas nas dbyung ba
• सं. निष्कासनम् — {yangs pa can pa'i tshogs rnams kyis/} /{ston pa mchod pa'i skabs ma thob/} /{nor can la ni rab khros te/} /{gnas nas dbyung ba'i rtsom pa byas//} अलब्धपूजावसरः शास्तुर्वैशालिको गणः । धनिकाय परं क्रुद्धश्चक्रुर्निष्कासनोद्यमम् ।। अ.क.२३८क/९०.१६; उत्क्षेपः — {gnas nas dbyung ba la yang de bzhin no//} उत्क्षेपेऽप्येतत् वि.सू.८४क/१०१; • कृ. उत्क्षेपणीयम् — {bsdigs pa'i las sam}…{mi snang bar gnas nas dbyung ba'am} तर्जनीयं कर्म…अदर्शनायोत्क्षेपणीयम् वि.व.२४३ख/२.१४५.
gnas nas dbyung bar bya
• क्रि. उत्क्षिपेत्— {sdig pa can gyi lta ba'i rnam pa mi gtong ba ni gnas nas dbyung bar bya'o//} अनुत्सृजन्तं च पापिकां दृष्टिमुत्क्षिपेयुः वि.सू.८४ख/१०२; • कृ. उत्क्षेप्यम्— {gnas nas dbyung bar bya ba nyid} उत्क्षेप्यता वि.सू.८५ख/१०३; • सं. उत्क्षेपः — {'thab krol las 'bad pa ma log na nye bar zhi bar bya ba'i phyir gnas nas dbyung bar bya'o//} अनिवृत्तौ कलेरुपशान्त्यै प्रयत्नादुत्क्षेपः वि.सू.८५ख/१०३.
gnas nas dbyung bar bya ba
= {gnas nas dbyung bar bya/}
gnas nas dbyung bar bya ba nyid
उत्क्षेप्यता — {'thab krol gyi rgyu nye bar bsgrub pa yang gnas nas dbyung bar bya ba nyid do//} निमित्तस्यापि कलेरुपसंहारिणोत्क्षेप्यता वि.सू.८५ख/१०३.
gnas nas 'byin pa
उत्क्षेपः — {mi 'chags pa'i blos dbyen byed pa dang gnas nas 'byin pa dag ni sbom po'o//} स्थूलमरूढिबुद्ध्या भेदोत्क्षेपयोः वि.सू.८४क/१०१; द्र. {gnas nas dbyung ba/}
gnas pa
•क्रि. (अवि., अक.) १. तिष्ठति — {dar ba rtsayi gos gyon rkang pa gcig gis gnas//} दर्भचीवरवासिनी…एकपादेन तिष्ठति सु.प्र.३०क/५७; {gal te khye'u yin na ni lto g}.{yas logs su rten cing gnas so//} सचेद्दारको भवति, दक्षिणं कुक्षिं निश्रित्य तिष्ठति । अ.श.९क/७; {de yi tshe na ther zug gnas//} तदा तिष्ठति शाश्वतम् । ल.अ.१५९ख/१०८; {mthu bo che chen po khros te rngam pa'i 'phral} (? {dpral} ) {ba la thor bu ji srid du gnas pa} क्रोधाविष्टस्य महानग्नस्य यावल्ललाटे पिटकास्तिष्ठन्ति ग.व्यू.३१९क/४०३; {'di la lta ba rgyas par 'gyur ba'i sgo nas gnas pas na lta ba'i gnas so//} दृष्टिरस्मिंस्तिष्ठत्यनुशयनादिति दृष्टिस्थानम् अभि.भा.२९ख/२९; संतिष्ठति — {sgra de thos nas sangs rgyas rjes su dran pa dang chos rjes su dran pa dang dge 'dun rjes su dran pa lus la gnas so//} तं शब्दं श्रुत्वा बुद्धानुस्मृतिः काये संतिष्ठति, धर्मानुस्मृतिः काये संतिष्ठति, सङ्घानुस्मृतिः काये संतिष्ठति का.व्यू.१९७क/२५५; प्रतितिष्ठति — {dge slong sred pa skye ba na chos gos kyi phyir dang /} {bsod snyoms kyi phyir dang /} {mal cha dang stan gyi phyir skye'o//} {gnas pa na gnas so//} चीवरहेतोर्भिक्षोस्तृष्णोत्पद्यमाना उत्पद्यते, प्रतितिष्ठन्ती प्रतितिष्ठति…पिण्डपातहेतोः, शय्यासनहेतोरिति अभि.भा.९क/८९४; अवतिष्ठते — {gang du gnas pa dang} यत्र चावतिष्ठते शि.स.१३७ख/१३३; {da ltar yang gnas so//} अद्याप्यवतिष्ठते प्र.अ.७३ख/८१; व्यवतिष्ठते — {de nyid kyis ni legs par gnas//} तेनैव संस्कारो व्यवतिष्ठते त.स.८०क/७४२; अध्यवतिष्ठते — {zhes bya ba 'di ni bsdu ba'i don gyis gnas so//} इत्ययं समासार्थोऽध्यवतिष्ठते त.प.४क/४५३; संतिष्ठते — {ji lta ji ltar zhi gnas dang lhag mthong la mngon par dga' bar gnas pa de lta de ltar zhi gnas dang lhag mthong yongs su dag par 'gyur ro//} यथा यथा शमथविपश्यनाभिरतिः संतिष्ठते तथा तथा शमथो विपश्यना च परिशुध्यति बो.भू.५९ख/७७; प्रतिष्ठते — {shugs nyid ldan phyir de yang ni/} /{ji srid shugs yod bar du gnas//} वेगवत्त्वाच्च सोऽवश्यं यावद्वेगं प्रतिष्ठते ।। त.स.७९ख/७३७; अभिप्रतिष्ठते — {rtsol bas bskul ba'i rlung rnams}…{shugs ji srid du gnas te} अभिघातेन प्रेरिता वायवः…यावद्वेगमभिप्रतिष्ठन्ते त.प.१४३क/७३८; उत्तिष्ठते— {phra rgyas kyi dbang gis bsags par 'gyur zhing rnam par smin par nges par} (? {pa'i nges pas} ){gnas te} अनुशयवशादुपचयं गच्छन्ति । विपाकनैयम्येनात्र उत्तिष्ठन्ते अभि.स्फु.८७ख/७५९; वसति — {rtsa ba gsum po 'di la dge ba'i shing /} /{'bras bu dam pa'i dpal ldan ma lus gnas//} मूलत्रयेऽस्मिन् कुशलद्रुमस्य वसत्यशेषाखिलसत्फलश्रीः ।। अ.क.३०२क/३९.५४; निवसति — {dam pa yon tan mchog ldan pa/} /{gang na gnas pa} निवसन्ति हि यत्रैव सन्तः सद्गुणभूषणाः । जा.मा.१६४क/१८९; संवसति — {sems can gang dag dang ji ltar lhan cig gnas par bya ba de ltar de dag dang gnas so//} यथा यैः सत्त्वैः सार्धं संवस्तव्यं भवति तथा संवसति बो.भू.८०क/१०२; आवसति — {der 'phags pa nyid 'ba' zhig gnas so//} अत्र हि आर्या एव शुद्धा आवसन्ति त.प.३२०ख/११०७; अभिनिवसति — {bas mtha' dag dang nags su de tshe gnas//} प्रान्तवने तदाभिनिवसन्ति रा.प.२४१क/१३९; प्रतिवसति — {re zhig na rang sangs rgyas shig dgon pa'i lam de na gnas pa} यावदन्यतरः प्रत्येकबुद्धस्तस्मिन् कान्तारमार्गे प्रतिवसति अ.श.२५०क/२२९; अध्यावसति — {des tshegs chung ngus nor gyi phung po chen po bsgrubs te gnas so//} येनाल्पकृच्छ्रेण महान्तं धनस्कन्धमभिनिर्जित्याध्यावसति बो.भू.६८क/८८; विहरति — {de}…{bsam gtan gnyis pa nye bar bsgrubs te gnas so//} सः…द्वितीयं ध्यानमुपसंपद्य विहरति द.भू.१९८क/२०; {btang snyoms can du de bzhin gshegs pa de la gnas te} उपेक्षकस्तत्र तथागतो विहरति अभि.स.भा.९७क/१३०; {des byang chub sems dpa' thams cad du ji ltar 'dod pa bzhin du gnas te} तया बोधिसत्त्वः सर्वत्र यथाकामं विहरति सू.व्या.२२८क/१३९; आश्रीयते — {de la gtan tshigs gnas pa na rtogs par byed pa'i tshul gyis gnas pa'o//} तत्र हि हेतुर्वर्तमानो गमकत्वेनाश्रीयते न्या.टी.७४क/१९३; निवेशयति — {de bas na gang du gang 'du ba de ni des bdag gi ba'i ngo bor pang du blangs shing 'du ba can gyi ngo bo'i yul na bdag nyid gnas pas so//} तेन यत्र यत् समवेतं तत् तदात्मीयेन रूपेण क्रोडीकुर्वत् समवायिरूपदेशे स्वात्मानं निवेशयति न्या.टी.८४ख/२३०; वर्तते — {byed pa la ni gang gnas pa/} /{de ni da lta ba ru brjod//} कारित्रे वर्तते यो हि वर्तमानः स उच्यते । त.स.६५ख/६१७; {ma de da lta gang na gnas//} सा…जननी क्वाद्य वर्तते । अ.क.२९८क/३९.१४; {de yang dad pa dang ldan la}…{gtong ba chen po la gnas pa zhig ste} स च श्राद्धः…महति त्यागे वर्तते अ.श.२क/१; {lta ba dang lhan cig gnas pas ni ltar bcas so//} सहदर्शनेन वर्तत इति सदर्शनः प्र.प.३८ख/४३; अस्ति — {rngon pa gdug pa can zhes pa/} /{nags rgyu mtha' 'khob dag na gnas//} लुब्धकः क्रूरको नाम प्रत्यन्तेऽस्ति वनेचरः । अ.क.३०क/५३.२७; आस्ते — {de la brtan pa gang yin pa de ni mun rum bzhin du sgra sgrib par gnas te} तत्र यः स्थिरः, स घनान्धकारवत् शब्दमावृत्यास्ते त.प.१४१क/७३४; रमते — {mi gang la ni khyim dpal gnas/} /{de ni kun gyis yongs bsrung bya//} यस्मिन् मनुष्ये रमते कुलश्रीः स सर्वतः संपरिरक्षितव्यः । वि.व.५ख/२.७७; आस्यते — {dmyal ba yi ni las byas nas/} /{ci phyir 'di ltar bde bar gnas//} कृत्वा च नारकं कर्म किमेवं स्वस्थमास्यते ।। बो.अ.२०ख/७.१२ २. स्थास्यति — {sdig pa dag ni brtan par gnas//} पापं तु स्थास्यति ध्रुवम् बो.अ.१६ख/६.५५; {'di lta bu'i mngon} (? {dam} ){pa'i chos 'di ji srid du gnas zhe na} कियच्चिरं पुनरयं सद्धर्मः स्थास्यति अभि.भा.८१ख/११८५ ३. तस्थौ — {rang nyid ni/} /{rgyal pham rigs pa dag la gnas//} स्वयं तस्थुर्न्याये जयपराजये ।। अ.क.१६०ख/१७.४५; प्रतिवसति स्म — {lha mo chen mo dpal ni lcang lo can}…{na gnas te} अलकावत्यां…श्रीर्महादेवी प्रतिवसति स्म सु.प्र.३१ख/६१ ४. तिष्ठेत् — {gzhan pa'i sems kyis skad cig kyang /} /{dngos grub 'dod pas mi gnas so//} क्षणमप्यन्यचित्तः सन्न तिष्ठेत् सिद्धिकाङ्क्षकः ।। हे.त.१४क/४४; {khyod kyi bstan pa'i lugs 'tshal ba/} /{dga' na bskal par yang gnas la//} त्वच्छासननयज्ञो हि तिष्ठेत् कल्पमपीच्छया । श.बु.११३ख/८९; तिष्ठतु— {sdug bsngal can dag bder gnas la//} सुखं तिष्ठन्तु दुःखिताः बो.अ.६ख/३.१; •सं. १. स्थानम् — {'gro ba dang 'ong ba dang gnas pa la sogs pa'i bya ba la} गमनागमनस्थानाद्यासु क्रियासु बो.भू.३४क/४३; अवस्थानम् — {nye ba yul thag nye ba na gnas pa dang /} {mi nye ba yul thag ring po na gnas pa} संनिधानं निकटदेशावस्थानम् । असंनिधानं दूरदेशावस्थानम् न्या.टी.४४ख/७४; {skad cig gcig ni gnas pa rnams/} /{snga ma snga ma'i nus mthu las/} /{rgyun gyis rjes su 'jug pa yin//} क्षणं त्वेकमवस्थानं…पूर्वपूर्वप्रभावाच्च प्रबन्धेनानुवर्त्तनम् ।। त. स.२६ख/२८४; {de'i bdag nyid du gnas pa yang gzhir ston pa snang ste} तादात्म्यावस्थानतोऽपि ह्यधिकरणनिर्देशो दृश्यते अभि.स्फु.८ख/१४; व्यवस्थानम् — {yul thag ring na gnas pa'i phyir} दूरदेशव्यवस्थानात् त.स.१०५क/९२२; संस्थानम् — {thabs dang shes rab kyi rang bzhin gsal ba de kho na nyid du sems gnas so//} प्रज्ञोपायात्मकस्फुटतत्त्वचित्तसंस्थानम् त.सि.६६क/१७५; निवेशनम् — {yul de'i ngo bo na gnas pa nyid de pang du blangs pa yin no//} तद्देशरूपनिवेशनमेव तत्क्रोडीकरणम् न्या.टी.८४ख/२३१; समावेशः — {phan tshun 'gal ba ni gcig la cig car gnas pa mi rung ba'i phyir ro//} परस्परविरोधिनोर्युगपदेकत्र समावेशायोगात् प्र.वृ.३०७क/५३; वृत्तिः — {gcig nyid yin pas steng gnas pa/} /{ci ste 'og na gnas snyam sems//} किमूर्ध्ववृत्तिमेकत्वेऽप्यवागेवानुमन्यते ।। त.स.९६क/८४५; {de bzhin rtag pa'i sems nyid kyi/} /{skyes bu lus la gnas pa rnams//} तथैव नित्यचैतन्याः पुमांसो देहवृत्तयः । त.स.१०ख/१२७; वर्तनम् — {'di ni dang po chos sku ste/} /{phyi ma dag ni gzugs kyi sku/} /{nam mkha' la ni gzugs gnas bzhin/} /{dang po la ni tha ma gnas//} प्रथमो धर्मकायोऽत्र रूपकायौ तु पश्चिमौ । व्योम्नि रूपगतस्येव प्रथमेऽन्त्यस्य वर्तनम् ।। र.वि.६४ख/८८; अवष्टम्भः — {rang gi rang bzhin tsam rig pa'i/} /{khyab pa de ni gang yin brjod/} /{du ma'i lus ni gnas pa la/} /{dngos su khyab pa yin zhes brjod//} स्वरूपसंविन्मात्रस्य व्यापिता केयमुच्यते । अनेकदेशा(? देहा)वष्टम्भे व्यप्ति(? व्याप्त)रुच्येत मुख्यतः ।। प्र.अ.१४२क/१५२; उपनिःश्रितिः — {gal te ma lon na gzhan la re zhig gnas pa'i don du gtad par bya'o//} ऊनश्चेदन्यस्याप्युपनिःश्रित्यर्थमर्पयेत् वि.सू.४क/३ २. स्थितिः — {gnas dang 'jig dang skye dang bral/} /{rtag dang mi rtag spangs pa'o//} स्थितिभङ्गोत्पत्तिरहिता नित्यानित्यविवर्जिताः । ल.अ.१६२क/११२; {skye dang gnas dang sdud pa yi/} /{byed pa po} उत्पत्तिस्थितिसंहारकर्ता गु.सि.१७क/३५; {gang gi tshe snying stobs shas cher 'phel ba la rten par byed pa de'i tshe 'jig rten gnas pa'i rgyur 'gyur te} यदा तु सत्त्वं समुद्भूतवृत्तिं संश्रयते, तदा लोकानां स्थितिकारणं भवति त.प.१७९ख/७५; {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di ni chos gang 'bri ba'i phyir ram 'phel ba'i phyir nye bar gnas pa ma yin no//}…{gnas pa'i phyir ram mi gnas pa'i phyir ram}…{ma yin no//} न खलु पुनरियं सुविक्रान्तविक्रामिन् प्रज्ञापारमिता कस्यचिद्धर्मस्य हानाय वा विवृद्धये वा प्रत्युपस्थिता…नापि…स्थितये वा अस्थितये वा सु.प.४७ख/२४; {don ni btso ba dang bsreg pa la sogs pa'o//} {byed pa ni grub pa'o//} {de gnas pa ni brtan pa'am rnam par gnas pa ni mi slu ba yin no//} अर्थस्य दाहपाकादेः क्रियानिष्पत्तिस्तस्याः स्थितिरविचलनमविसम्वादनं व्यवस्था वा प्र.अ.२ख/४; {'dul ba'i lam du gnas pa thob} लब्धस्थितेर्विनयवर्त्मनि अ.क.३७क/५५.६; {mkha' dbyings pho brang nyams dga' der/} /{sna tshogs thugs rje can gnas pa//} खधातुभुवने रम्ये विश्वस्थितिः कृपालुना ।। गु.सि. ७क/१६; संस्थितिः — {phan tshun brten pa nyid kyi phyir/} /{gcig kyang gnas pa yod ma yin//} इतरेतराश्रयादेवं नास्त्यन्यतरसंस्थितिः ।। प्र.अ.२१क/२४; {gsal bar byed pa'i dbye ba yis/} /{dbye ba'i gnas pa 'di rigs min//} न च व्यञ्जकभेदेन युक्तैषा भेदसंस्थितिः । त. स.९०ख/८१७; अवस्थितिः — {rten med par ni gang du yang brten pa rnams gnas pa yod pa ma yin te} न ह्याश्रयमन्तरेणाश्रितानां क्वचिदवस्थितिरस्ति त.प.२९०क/२९२; {ci ste sgra rnams ni rtag pa'i phyir dus thams cad du gnas pa'i don dang lhan cig dus tha dad pa ma yin la} अथ मतम्—नित्यत्वाच्छब्दानां सर्वकालमवस्थितेरर्थेन सह (न) भिन्नकालता त.प.४१ख/५३२; व्यवस्थितिः — {don ni gsal bar byed nus pa/} /{rtag pa kho nar gnas pa'i phyir/} /{de rgyu don la rtogs pa yang /} /{thams cad la ni gtan du 'gyur//} अर्थद्योतनशक्तेश्च सर्वदैव व्यवस्थितेः । तद्धेतुरर्थबोधोऽपि सर्वेषां सर्वदा भवेत् ।। त.स.९७क/८६२; अनुवृत्तिः — {'di'i dam pa'i chos ni dus 'di srid cig tu gnas par 'gyur ro//} एतावदन्तरं कालमस्य सद्धर्मानुवृत्तिर्भविष्यति सू.व्या.२४३ख/१५९; अवस्थानम्— {chos bstan pa rnams gnas pa} देशितानां धर्माणामवस्थानम् श्रा. भू.४क/७; अवस्था — {'dod chags bral ba'i gnas pa ni/} /{brtse ba'am yang na las kyis yin//} अवस्था वीतरागाणां दयया कर्मणाऽपि वा । प्र.वा.११५क/१.१९५; संश्रितिः — {gzhan las tshad ma gnas pa na/} /{thug pa med par mi 'gyur te//} न चानवस्थितिप्राप्तिरन्यतो मानसंश्रितौ । त.स.१०७ख/९४२ ३. = {'dug pa} वासः — {'grub dka' de dang lhan cig tu/} /{gnas pa nyid du'ang mi bya 'o//} एभिर्दुरासदैः सार्धं…वासोऽपि नैव कर्तव्यः गु. सि.४ख/१०; {nags na gnas pa} वनवासः अ.क.२५०क/२९.३३; {tshangs par spyod pa la gnas pa} ब्रह्मचर्यवासः श्रा.भू.१९ख/४७; {tshigs su bcad pa 'dis ni mthun pa'i yul du gnas pa ston to//} अनेन श्लोकेन प्रतिरूपदेशवासं दर्शयति सू.व्या.१८७क/८४; आवासः — {khyim na gnas pa} गृहावासः श्रा.भू.५क/८; संवासः — {chos mthun pa dang gnas pa dang mthun pa nyid dang}…{ston to//} सहधार्मिकसंवासानुकूलतां…दर्शयति सू.व्या.२२२क/१३०; {longs spyod cing gnas pa btang ba} संभोगसंवासप्रतिक्षेपः वि.सू.५३क/६८; निवासः — {rgyal po'i khab na 'od ma'i tshal bya ka lan da ka gnas pa na rten cing bzhugs so//} राजगृहमुपनिश्रित्य विहरति वेणुवने कलन्दकनिवासे अ.श.२क/१; अधिवासः — {'brog dgon pa}…{ri dwags kyi rigs mang po gnas pa} अरण्यवनप्रदेशे…विविधमृगकुलाधिवासे जा.मा.१४५ख/१६९; परिवासः — {de la dge 'dun gyis las kyi gnas pa byin la zla ba bzhir gnas par bya} एनं…चतुरो मासान् परिवासयेत् सङ्घो दत्त्वा परिवासं कर्मणा वि.सू.४क/३; {gsal ba zhes bya ba ni mngal du gnas pa'i phyir ro//} पटीयसेति गर्भपरिवासात् त.प.१०७ख/६६५; अध्यासः — {rang gi ngo bo yod pa na ldog pa ni 'gal ba'i chos gnas pa'i phyir tha dad par 'gyur ro//} स्वरूपे सति निवर्तमानविरुद्धधर्माध्यासाद् व्यतिरिक्ता भवेद् प्र. अ.७१ख/८०; विप्रवासः — {de rnams su gnas pa ni rnam par gnas pa} तेषु विप्रवासो विप्रवसनम् *बो.प.६क/८; अध्यासनम् — {'di ni dka' thub nags na gnas par 'os//} तपोवनाध्यासनयोग्य एषः जा.मा.४९क/५८; विहृतिः — {sde zhing gnas pa la'o//} {dge slong ma dang ngo //} संसृष्टविहृतौ भिक्षुण्याः वि.सू.५१क/६५; विहारः — {zas dang gnas ni mtshungs pa yi/} /{rtsed mo dang ni gtam dag mdzes//} क्रीडाकथाश्च शोभन्ते तुल्याहारविहारयोः ।। अ.क.२४०क/९१.१८; विहरणम् — {lus ni g}.{yog tu btsongs rnams la/} /{rang dgar gnas pa ga la yod//} सेवाविक्रीतकायानां स्वेच्छाविहरणं कुतः ।। अ.क.७४क/७.३८; निवसनम् — {bu kwa nags na gnas pa ni/} /{rdul gyi gos dang mtshungs pa ste//} वने निवसनं पुत्र पांशुप्रावरणं समम् । अ.क.२४९ख/२९.३० ४. = {rab tu gnas pa} पीठम्, प्रतिष्ठा — {rnal 'byor gnas pa ni rab tu gnas pa ste} योगस्य पीठं प्रतिष्ठा ख.टी. १५७क/२३७; प्रतिष्ठा — {brtan pa ste/} {thug pa med pa la sogs pa'i skyon gyis ma g}.{yos pa'i rtsa ba gnas pa gang la yod pa de ni de lta bu yin la} दृढा अनवस्थादिदोषैरकम्प्या मूलप्रतिष्ठा यस्य स तथा त.प.२२५ख/९२० ५. सन्निवेशः — {rgyal po chen po 'jig rten gnas pa 'di nam mkhar gyur pa la/} {tshangs pa'i gzhal med khang}…{gnas pa'i dus de yod do//} भवति महाराज स समयो आकाशीभूते लोकसन्निवेशे ब्राह्मं विमानं संतिष्ठते शि.स.१३५क/१३१ ६. = {gnas pa nyid} विहारता — {stobs dang bde ba la reg par gnas sam} बलं च सुखस्पर्शविहारतां च म.व्यु.६२८८(८९ख); स्थिरता — {de lta na yang shi ba la yang gnas pa'i rlung yod pa'i phyir dang} तथापि मृतस्यापि स्थिरता वायोरस्तीति प्र.अ.६२क/७०; स्थायिता — {des na de la dus gzhan du gnas pa med pa'i phyir} ततः कालान्तरस्थायितास्य नास्तीति प्र.अ.५३क/६० ०. आरम्भः — {la lar ni brtan par gnas par ro//} क्वचित् स्थैर्यारम्भः त.सि.६७क/१७७; आशयः — {gang gang du/} /{spyan ni 'phangs pa de dang der/} /{dpal ni gnas pa dag gis shes//} यत्र यत्र दृशं जाने तत्र तत्राशयः श्रियः ।। अ.क.७२ख/६१.१२; आरोहणम् — {'o na de ltar na yang de dag ni 'gags nas ring du lon pa'i phyir gtan nas med pa nyid ma yin nam/} {ji ltar de la gnas par 'gyur} नन्वेवमपि तेषां चिरनिरुद्धत्वादत्यन्तासत्त्वमेवेति कथं तदारोहणं भवेत् त.प.२०६क/८८०; स्थापनम् — {snying rje dman pa nyid phyir yang /} /{gnas pa'i 'bad rtsol chen po med//} मन्दत्वात् करुणायाश्च न यत्नः स्थापने महान् ।। प्र.अ.१३०क/१३९; •पा. १. विहारः — {byang chub sems dpa' rnams kyi sa dag ni gnas pa zhes bya'o//} बोधिसत्त्वानां भूमयो विहारा इत्युच्यन्ते सू.व्या.२५५ख/१७५; {byang chub sems dpa'i gnas pa bcu gnyis} द्वादशबोधिसत्त्वविहाराः बो.भू.१६४ख/२१७; {bcu gsum pa ni de bzhin gshegs pa'i gnas pa ste} त्रयोदशश्च ताथागतो विहारः बो.भू.१६४ख/२१७; {de nas tshangs pa'i gnas rnams dran par bya ste} ततो ब्रह्मविहारान् स्मरेत् वि.प्र.३१ख/४.५; {ting nge 'dzin gyi bde ba la gnas pa thob nas} समाधिसुखविहारं प्राप्य ल.अ.८०ख/२८ २. स्थितिः [1] संस्कृतधर्मस्य लक्षणविशेषः — {skye ba dang rga ba dang gnas pa dang mi rtag pa zhes bya ba bzhi po 'di dag ni 'dus byas kyi mtshan nyid dag yin no//} जातिः, जरा, स्थितिः, अनित्यता चेति चत्वारीमानि संस्कृतलक्षणानि त.प.८६ख/६२५; {gnas pas gnas par byed do//} स्थितिः स्थापयति त.प.८६ख/६२५ [2] समाधिपर्यायः — {gsum pa la lnga btang snyoms dang /} /{dran dang shes bzhin bde dang gnas//} तृतीये पञ्च तूपेक्षा स्मृतिः प्रज्ञा सुखं स्थितिः । अभि.को.२४क/११४०; {gnas pa ni ting nge 'dzin gyi rnam grangs yin te} समाधिपर्यायो हि स्थितिः अभि.भा.६९क/११४१ ३. वृत्तिः — {gnas rnam pa gnyis}…{tshad yod par gnas pa ni yi ge rnams so//} {tshad med par gnas pa ni ming dang tshig dag go//} द्विविधां वृत्तिं…परिमाणवृत्तिं च व्यञ्जनानाम्, अपरिमाणवृत्तिं च नामपदयोः सू.व्या.१६७ख/५९ ४. स्थानम्, त्रिवर्गान्तर्गतवर्गविशेषः — क्षयः स्थानं च वृद्धिश्च त्रिवर्गो नीतिवेदिनाम् ।। अ.को.२.८.१९; समत्वेनात्र तिष्ठतीति स्थानम् अ.वि.२.८.१९ ५. प्रतिष्ठा — {'byung ba chen po bzhi dag rgyur byas pa ni skyed pa dang rten pa dang gnas pa dang rton pa dang 'phel bar byed pa'i rgyu yin pa'i phyir ro//} चत्वारि महाभूतान्युपादाय जननसंनिश्रयप्रतिष्ठोपस्तम्भोपबृंहणहेतुत्वेन अभि. स.भा.३क/३; •ना. १. वासवः, ग्रामः — {de'i tshe rdo can zhes bya ba'i yul gyi mtha' na gnas pa zhes bya ba'i grong na khyim bdag stobs kyi sde zhes bya ba}…{zhig 'dug ste} ( तस्मिन् समयेऽश्मकनगरान्तके वासव)ग्रामके बलसेनो नाम गृहपतिः प्रतिवसति वि.व.२५१ख/२.१५४; द्र. {nor las byung ba'i grong /} 2. वत्सः — {kun tu rgyu gnas pa dang rus mthun pa} वत्ससगोत्रः परिव्राजकः अभि.भा.८९क/१२१०; • वि. वासी — {bA rA Na sIr gnas pa} वाराणसीवासी अ.क.१४५ख/१४.७९; वासिनी — {lha ni shing la gnas pa dag//} देवता वृक्षवासिनी अ.क.७५ख/६२.२०; निवासी — {bdag ni rgyal po 'di'i yul na gnas pa ma yin pa} नाहमस्य राज्ञो विषये निवासी वि.व.१३६क/१.२५; {mnyan du yod pa na gnas pa'i skye bo rnams} श्रावस्तीनिवासिनः अ.श.१४९ख/१३९; निवासिनी — {de'i tshe de'i dus na phug de na gnas pa'i lhar gyur pa gang yin pa de ni mi sdug pa 'di yin te} योऽसौ तेन कालेन तेन समयेन गुहानिवासिनी देवता बभूव, अयं विरूपः सः अ.श.२७४क/२५२; आवासिकः — {je dang por dge slong gnas pa dang gnyug mar gnas pa rnams kyis} पूर्वं तावदावासिकनैवासिकैर्भिक्षुभिः वि.व.१३८ख/२.११५; विहारी — {lhan cig gnas pa dang nye gnas rnams kyis kyang mthun par smras pa} सार्धं विहार्यन्तेवासिकैश्चानुसंवर्णितम् वि.व.१५०ख/१.३९; {stong pa nyid la gnas pa} शून्यताविहारी ल.वि.२०६क/३०९; {byang chub sems dpa'}…{byams pa la gnas pa snying rje la gnas pa dga' ba la gnas pa btang snyoms la gnas pa} बोधिसत्वः…मैत्रीविहारी करुणाविहारी मुदिताविहारी उपेक्षाविहारी अ.सा. ३२७क/१८४; स्थायी — {yon tan dri bzang spro ba'i me tog rnams ni skad cig gnas pa'i tshogs//} क्षणस्थायी वर्गः सुरभिगुणसर्गः सुमनसाम् अ.क.३५ख/५४.१४; {dus gzhan du gnas pa} कालान्तरस्थायी त.प.१५२क/७५७; {mang du yongs 'dris lus kyi tshogs ni brtan gnas min//} चिरस्थायी नायं बहुपरिचयः कायनिचयः अ.क.१८६क८०.५९; {sdom pa la gnas pa} संवरस्थायी श्रा.भू.२२क/५३; अवस्थायी— {rang bzhin rtag tu gnas pa 'jig pa med pa gang yin pa de ni rtag pa zhes bya ste} यः स्वभावः सदाऽवस्थायी, न विनश्यति; स नित्य उच्यते त.प.२२३ख/१६३; {dus gzhan du gnas pa} कालान्तरावस्थायी त.प.४ख/४६३; स्थाता — {gnas pa'i rang bzhin nyid de ltar khyad par gzhan spangs pa'i sgo nas brjod kyi} स्थातुरेव हि स्वभावस्तथा भेदान्तरप्रतिक्षेपेणोच्यते त.प.३२३क/९१५; अधिष्ठानी — {gnas dang gnas pa dang rten dang brten pa 'di 'khar gzhong dang rgya shug dag bzhin du tha dad par mi dmigs par 'gyur bas ni 'dir 'di rab tu skye bar 'gyur} ({skyes par gyur} ) {ro zhes bya ba de ltar mi 'gyur ro//} न ह्यधिष्ठानाधिष्ठानिनोराधाराधेययोः कुण्डबदरयोर्वि(योरिव वि)वेकेनानुपलक्षणे सत्येवं भवति—‘इदमिह प्रादुर्भूतम्’ इति वा.टी.९०ख/४८; निवेशी — {yul thag ring po na gnas pa'i gnas skabs na snang ba gang yin pa} यत् खलु दूरदेशनिवेशिदशायामवभासते प्र.अ.१६ख/१९; स्थिरः — {gal te gnas pa'i rlung sems pa'i rgyu ma yin na} यदि स्थिरो वायुर्न कारणं चेतनायाः प्र.अ.६२क/७०; स्थावरः म.व्यु.७१११(१०१ख); तत्परः — {sgrub po de nyid la gnas pas/} /{brtul zhugs med par 'grub par 'gyur//} व्रतं विनापि सिध्यन्ति साधकास्तत्त्वतत्पराः । गु.सि.३क/७; •उ.प. स्थः— {yul gzhan na gnas pa} देशान्तरस्थः प्र.अ.८२क/९०; {dka' thub kyi nags tshal na gnas pa rnams la} तपोवनस्थानाम् जा.मा.३०ख/३६; {khyim na gnas pa} गृहस्थः जा.मा.३६ख/४२; {de yi phyag na bde gshegs go 'phang ni/} /{gnas pa yin} तेषां करस्थं सुगतपदम् प्र.सि.३६क/८६; {sangs rgyas}…{nam mkhar gnas pa rnams} गगनस्थान्…बुद्धान् वि.प्र.४९क/४.५१; {nyi ma'i gdan la gnas pa} सूर्यासनस्थाः वि.प्र.५२ख/४.७३; {ting nge 'dzin la gnas pa} समाधिस्थः वि.प्र.१३९क/३.७५; संस्थः — {logs gnyis gnas pa dag gis kyang//} पार्श्वद्वितयसंस्थाश्च त.स.११क/१३३; व्यवस्थः— {gnyis su gnas zhes bya ba ni/} {yi ge dang don du rnam par gnas pa'o//} द्वयव्यवस्थ इति व्यञ्जनार्थव्यवस्थः सू.व्या.१३०ख/३; वर्ती— {mdun na gnas pa'i rnam pa nyams su myong ba tsam gyis ni don dang ldan pa ma yin no//} न खलु पुरोवर्त्याकारानुभवादेवार्थवत्ता प्र.अ.१८०क/१९५; {sdug bsngal chu bor gnas 'di dag//} एषां दुःखौघवर्तिनाम् बो.अ.३७क/९.१६४; {srid gsum gnas pa'i sems can rnams//} सत्त्वांस्त्रिभववर्तिनः प्र.सि.३२ख/७७; वर्तिनी — {dpral ba'i ngos la gnas pa dag//} ललाटतटवर्तिनी अ.क.३३९ख/४४. ३९; {glang po la sogs pa'i lus la gnas pa'i yid kyi blo khyad par du 'phags par 'gyur gyi} गजादिदेहवर्तिनी च मनोमतिरतिशयवती प्राप्नोति त.प.९४ख/६४२; भाक् — {sbyin pa la brtson brtson 'grus rgya che'i gnas//} दानोद्यतानां पृथुवीर्यभाजाम् अ.क.५३ख/६.१; गमः — {lus 'di la rlung}…{gyen du 'gro ba'i rlung dang}…{lto na gnas pa dang} अस्मिन् काये वायुः …ऊर्ध्वंगमा वायवः…कुक्षिंगमाः शि.स.१३७ख/१३३; निष्ठः — {khra bo la sogs pa gsal ba mtha' dag la gnas pa nyid kyis} शावलेयादिसकलव्यक्तिनिष्ठतया प्र.अ.१७७क/१९१; प्रतिष्ठः — {brjod par bya ba gzhan la gnas pa'i tshig gis brdzun na'o//} वाच्यान्तरप्रतिष्ठेन वाक्येन मृषा वि.सू.२१ख/२६; स्थानम् — {la lar ni tshul khrims kyis gnas par ro//} क्वचिच्छीलस्थानः त.सि.६७क/१७७; निलयः — {la lar ni gcig pu 'dod chags dang bral bar gnas par ro//} क्वचिदपि विरागैकनिलयः त.सि. ६७क/१७७; आश्रयः — {de la gnas chen po ni sems bskyed pa la gnas pa'i phyir ro//} तत्र महाश्रया चित्तोत्पादाश्रयत्वात् सू.व्या.१४३क/२१; • कृ. १. व.का.कृ. वर्तमानः — {byang chub sems dpa'i sa brgyad pa la gnas pa} अष्टम्यां बोधिसत्त्वभूमौ वर्तमानः र.व्या.७५ख/३; {mthong ba'i lam la gnas pa na gzhan gyi sems shes pa mngon du mi byed pas} दर्शनमार्गे वर्तमानः परचित्तज्ञानं न सम्मुखीकरोति अभि.स्फु.२५०ख/१०५५; प्रवर्तमानः — {gtan du gnod par byed par gnas pa dag la yang brtse ba la sogs pa chung bar 'gyur ba ma yin no//} सततापकारप्रवर्तमानेष्वपि न कृपादयः शिथिलतां भजन्ते प्र.अ.९९ख/१०७; संवसमानः — {byang chub sems dpa'i spyod pa la gnas pa} बोधिसत्त्वचर्यायां संवसमानः शि.स.१९क/१८; तिष्ठन् — {gzhan don 'khor bar gnas kyang ni/} /{snying rje can dag ci ste skyo//} तिष्ठन् परार्थं संसारे कृपालुः केन खिद्यते ।। बो.अ.२१क/७. २८; विहरन् — {de ltar rga dang 'chi med pa/} /{bzhin du spyod pas gnas rnams la//} अजरामरलीलानामेवं विहरतां सताम् बो.अ.३७क/९.१६६ २. भू.का.कृ. स्थितः — {mtshan mo rgyal sras khang bzang na/} /{gnas pas gtam de thos gyur nas//} इति हर्म्यस्थितः श्रुत्वा रात्रौ राजसुतः कथाः । अ.क.२२०क/२४.१३७; {khyim du gnas te} गृहे स्थितः गु.सि.३ख/८; {srid pa bar ma la gnas pas bor zin te} अन्तराभवस्थितेन तु त्यक्तानि अभि. स्फु.१७३क/९१८; {lhums na gnas pas} गर्भस्थितेन अ.क.२०९ख/२४.१०; {byang chub sems dpa' byang chub sems dpa'i sa gsum pa la gnas pa} बोधिसत्त्वः तृतीयायां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितः द.भू.१९६क/१९; {khyod kyi bka' la bdag gnas so//} स्थितोऽहं तव शासने अ.क.१६१ख/७२.५७; {rdo rje'i theg par gnas pa rnams la} वज्रयाने स्थितानाम् वि.प्र.१५४ख/३.१०३; अवस्थितः — {skad cig gnas pa'i rang bzhin gang /} /{dngos po skad cig ma ru brjod//} क्षणावस्थितरूपं हि वस्तु क्षणिकमुच्यते । त.स.१६क/१७९; {'chi ba'i srid pa la gnas pas de dag dor bas} मरणभवावस्थितो हि तानि त्यज्यति अभि.स्फु.१७३क/९१८; व्यवस्थितः — {de dbye thos pa'i dbye ba la'ang /} /{thos pa po la'ang gnas pa yin//} तद्भेदाच्श्रुतिभेदश्च प्रतिश्रोतृव्यवस्थितः ।। त.स.७९क/७३५; {rgyud kyi dang por gang gnas pa//} तन्त्रादौ यद् व्यवस्थितम् गु.सि.६ख/१४; {mdun na gnas pa'i ba lang la sogs pa'i 'dra ba'i ngo bo nyid du rtogs pa} पुरोव्यवस्थितं गवादिसदृशरूपेण प्रतीयते प्र.अ.१५६क/१७०; समवस्थितः — {gang phyir dngos rnams bya ba yi/} /{mtshan nyid du ni gnas pa yin//} व्यापारलक्षणा यस्मात् पदार्थाः समवस्थिताः ।। त.प.३५४क/४२७; संस्थितः — {mtho ris gnas pa rjes dran zhing //} अनुस्मृत्य सुगतिसंस्थितम् स.दु.१२५क/२२४; {de yi nus pa'am nus med pa/} /{ngo bo nyid kyis gang gnas pa//} तस्य शक्तिरशक्तिर्वा या स्वभावेन संस्थिता । प्र.अ.१८३ख/१९८; {bzang po de nyid gnas pa yang /} /{mkha' dbyings zhes bya'i sgrib bral la//} तदेव संस्थितं दिव्यं खधात्वाख्ये निरामयम् । गु.सि.६क/१३; आस्थितः— {gdong lnga shing rta dag la gnas pa gang //} पञ्चाननस्यन्दनमास्थितो यः अ.क.२५४क/९३.६३; प्रतिष्ठितः — {byang chub sems dpa'}…{byang chub sems dpa'i sa legs pa'i blo gros la gnas pa dag gis} बोधिसत्त्वैः साधुमतीबोधिसत्त्वभूमौ प्रतिष्ठितैः द.भू.२७२ख/६३; {de ltar chos thams cad ni rten med pa'i rtsa ba la gnas pa'o//} इति ह्यप्रतिष्ठानमूलप्रतिष्ठिताः सर्वधर्माः शि.स.१४६ख/१४०; {gang yang sems can thams cad la/} /{bdud dang bgegs su gnas pa rnams//} ये चापि सर्वलोकेषु मारविघ्नाः प्रतिष्ठिताः । ज्ञा.सि.३८ख/९७; उपविष्टः — {mdun na gnas pa de la ni//} उपविष्टस्य तस्याग्रे अ.क.२३८ख/२७.४४; निविष्टः — {gang phyir ji ltar don bdag de/} /{shes la gnas pa de lta bur/} /{'di ni de ltar gnas so zhes/} /{nges byed bdag nyid rig pa yin//} यस्माद् यथा निविष्टोऽसावर्थात्मा प्रत्यये तथा । निश्चीयते निविष्टोऽसावेवमित्यात्मसंविदः ।। प्र.वा. १३१ख/२.३४८; संनिविष्टः — {brtse dang ldan pa ngo tsha yon tan gnas//} दयान्वितो ह्रीगुणसंनिविष्टः सू.अ. २४८क/१६५; निषण्णः — {byang gi sgo la ni/} /{'jigs pa'i gzugs can ma nyid gnas//} उत्तरे द्वारे निषण्णा घोररूपिणी हे.त.२४क/७८; {su zhig 'di ltar gnas} को न्वयं निषण्णः ल.वि.६९क/९०; आश्रितः — {gnas med na gnas par mi 'gyur} न ह्याश्रयाभावे आश्रितं भवति अभि.स.भा.६ख/६; {sems can kun la gnas pa ste//} आश्रिता सर्वभूतेषु ल.अ.१५९ख/१०८; निःश्रितः — {gnas pas gnas pa la ma zhus par bya ba mi bya'o//} नानवलोक्य निःश्रयं निःश्रितः करणीयं कुर्यात् वि.सू.३क/२; {gnas pa la gnas kyis 'bad par bya'o//} निःश्रिते निःश्रयः प्रयतेत वि.सू.८५ख/१०३; संनिश्रितः — {'du byed la gnas pa'i sems dang po ni rnam par shes pa'o//} संस्कारसंनिश्रितं प्रथमं चित्तं विज्ञानम् द. भू.२२०क/३१; उषितः — {bdag gi skye ba zad do//} {tshangs par spyod pa la gnas so//} क्षीणा मे जातिः, उषितं ब्रह्मचर्यम् ल.अ.८०क/२७; {mtshams phyung ba nyid yin na der gnas gzhan du gnas pa rnams kyang bting ba'i phyir gnas pa nyid yin no//} उषितत्वमेकसीमतायां तत्रावासान्तरोषितानामास्तारे वि.सू.६६ख/८३; अध्युषितः — {lha gang dag shing ljon pa 'di la gnas pa} या देवताऽस्मिन् वृक्षेऽध्युषिता वि.सू.३०क/३८; {brtan pas nor 'dzin gnas pa yi/} /{phyogs su 'gro bar rab tu brtsams//} धीरः प्रचक्रमे गन्तुं धनदाध्युषितां दिशम् ।। अ.क.११०क/६४.२५९; व्युषितः— {de nas shing mya ngan 'tshang de la gnas pa'i lha des} अथ या देवता तस्मिन्नशोकवृक्षे व्युषिता, सा अ.श.११५ख/१०५; वृत्तः — {gang dag brtan pa'i rten gnas pa/} /{ci zhig gis ni khyad par byas//} ये वा स्थिराश्रये वृत्ताः कथञ्चिदपि चाहिताः । त.स.१२४ख/१०७९; विहृतः — {de la tshangs pa'i gnas pa dag gis gnas pa zhes bya ba ni rgyu'o//} तत्र ब्राह्म्यैर्विहृतो विहारैरिति हेतुः सू.व्या.२१४क/११९; विश्रान्तः — {tshul dang thabs la gnas pa'i blos//} विनयोपायविश्रान्तया धिया अ.क.३१५ख/४०.९७; आलीनः — {lus can kun la gnas pa} आलीनं सर्वदेहिनाम् ल.अ.१६०ख/११०; निमग्नः — {rang bzhin tsam la gnas pa la/} /{rten dang brten pa sogs rtogs} (? {rtog} ) {min//} स्वरूपे हि निमग्नस्य नाधारादिविकल्पनम् ।। प्र.अ.८०ख/८८; रतः — {tshig gi rtsod la rtag tu gnas//} वाग्वादेषु सदा रताः गु.सि.४क/८; निरतः — {de ni dga' ldan lha tshogs na/} /{gnas pa thos nas mi yi bdag//} श्रुत्वा तां तुषिते देवनिकाये निरतां नृपः । अ.क.१५८क/१७.१२; रूढः — {mngal na gnas pa} गर्भे रूढम् वि.प्र.२२७क/२.१७; {lus phra khyod kyi yan lag rnams/} /{'jam pa nyid du gnas pa brdzun//} तव तन्वङ्गि मिथ्यैव रूढमङ्गेषु मार्दवम् । का.आ.३२६क/२.१२६; अधिरूढः — {glang po la gnas thang sku yi/} /{sngon du rgyal po rab tu song //} राजा गजाधिरूढस्य पटस्य प्रययौ पुरः ।। अ.क.३०९ख/४०.२८; आरूढः— {'khrul 'khor la gnas pa} यन्त्रारूढः प्र.अ.११ख/१३; {dam bca' ba la gnas pa} प्रतिज्ञारूढः वि.प्र.१५५क/३.१०४; समारूढः — ( {yang sa} ){'di la gnas pa'i byang chub sems dpa' rnams ni} इमां पुनर्भूमिं समारूढस्य बोधिसत्त्वस्य द.भू.२४१ख/४३; अध्यासितः — {rnam par shes pa las gud na rang yod pas gnas pa'i gzung ba yod par lhag par chags pa ni gzung ba'i 'dzin pa'o//} विज्ञानात् पृथगेव स्वसन्ताना(? स्वसत्तया)ध्यासितं ग्राह्यमस्तीत्यध्यवसायो ग्राह्यग्राहः त्रि.भा.१६५ख/८२; म.व्यु.७५१२(१०७क); आसीनः — {la lar ni mi gtsang bar gnas par ro//} क्वचिद् विष्टासीनः त.सि.६७ख/१७७; {de yi bsod nams bkar gnas pa'i/} /{mi yis mtho ris kun gang ba//} तत्पुण्यशासनासीनैः स्वर्गमापूरितं नरैः । अ.क.२३९ख/९१.७; लग्नः — {chu 'dzin ngos kyi phang na chags} ( ‘ {gnas/}’ ityapi pāṭhaḥ)/ / {mtshams kyi nyi 'od gos dang ldan//} पयोधरतटोत्सङ्गलग्नसन्ध्यातपांशुका । का.आ.३२१क/१.८४; लीनः — {gang gis dbang phyug lus ngan bu'i/} /{mdzod na gnas pa'ang zum par byed//} ऐश्वर्यं यः कुबेरस्य कोशलीनं न्यवेदयत् ।। अ.क.७४क/६२. ३; आसन्नः — {lhag par 'bral ba'i rta gdong me ni rab 'bar rtag tu gnas pa la/} /{skyes bu rnams ni sgrol lam chags bral drag po kho na bsdams pa'i stegs//} नित्यासन्नप्रबलविरहप्रज्ज्वलद्वाडवाग्नौ पुंसां सेतुस्तरणशरणे तीव्रवैराग्यमेव ।। अ.क.१०२क/१०.२५; गतः — {'dzam gling na/} /{gnas pa'i mi kun} जम्बुद्वीपगता नराः बो.अ.६क/२.५६; {dur khrod sa la gnas pa zhes pa dur khrod kyi sar gnas pa} चितिभुवनगतं श्मशानभूमिगतम् वि.प्र.७२ख/४.१३५; {gzhan bzhin no zhes bya ba ni sgra las gsal bar byed par mngon par 'dod pa lte ba'i rlung la gnas pa las gzhan bzhin te} अन्यवदिति शब्दव्यञ्जकाभिमतकोष्ठवायुगतादन्यस्येव त.प.१८७क/८३५; समाक्रान्तः — {brtan pa'i ngo bor gnas pa yi/} /{dngos nyid skad cig pa ma yin//} स्थिररूपसमाक्रान्तं वस्त्वेवाक्षणिकं पुनः ।। त.स.१६क/१७९; अवस्थापितः — {de la gnas pa'i 'jig rten ni/} /{pha rol ji ltar de nyid kyis//} तत्रावस्थापितो लोकः परो वा तात्त्विकः कथम् ।। त.स.६८ख/६३८; परिनिष्ठितः — {zhes gsungs te/} {de gnas pa yin no//} इति, तत् परिनिष्ठितम् बो.प.९८क/६४; निक्षिप्तः — {med par mos pa'i phyogs su gnas pa} ( अ)सदधिमोक्षपक्षनिक्षिप्ताः प्र.अ.१९९ख/५५६; विहितः — {sgo gseb kyi bu ga na gnas pa'i nor bu'i dbyibs kyi khyad par can} कुञ्चिकाविवरविहितमणिसंस्थानविशेषायाम् प्र.अ.२०४ख/२१८; वेष्टितः — {ji ltar mdog ngan pad ma'i khong gnas pa/} /{mtshan stong gyis 'bar de bzhin gshegs pa ni//} यथा विवर्णाम्बुजगर्भवेष्टितं तथागतं दीप्तसहस्रलक्षणम् । र.वि.५९क/६०; उज्झितः — {de bzhin nyon mongs gos hrul gyis gtums 'khor ba'i lam na gnas pa'i khams//} तद्वत् क्लेशविपूतिवस्त्रनिवृतं संसारवर्त्मोज्झितं…धातुम् र.वि.६०क/६५ ३. वास्तव्यम् — {sdom brtson yi ge a zhes bsgrags/} /{bram ze las ni rab tu byung /} /{grong khyer gnas bcas gnas pa ste/} /{de bzhin tshe ni brgyad cur 'tsho//} अकाराख्यो यतिः ख्यातो द्विजः प्रव्रजितस्तथा । साकेतपुरवास्तव्यः आयुषाशीतिकस्तथा ।। म.मू.३२५ख/५१०.
gnas pa na
प्रतितिष्ठन्ती — {dge slong sred pa skye ba na chos gos kyi phyir dang /} {bsod snyoms kyi phyir dang /} {mal cha dang stan gyi phyir skye'o//} {gnas pa na gnas so//} चीवरहेतोर्भिक्षोस्तृष्णोत्पद्यमाना उत्पद्यते, प्रतितिष्ठन्ती प्रतितिष्ठति…पिण्डपातहेतोः, शय्यासनहेतोरिति अभि.भा.९क/८९४; वर्तमानः लो.को.१३७२.
gnas pa rnam pa gnyis
द्विविधा स्थितिः — १. {rgyun gnas pa} प्रबन्धस्थितिः, २. {mtshan nyid gnas pa} लक्षणस्थितिः ल.अ.६९क/१८.
gnas par
अवस्थातुम् — {gnas par mi nus pa nyid yin na} अशक्यतायामवस्थातुम् वि.सू.६४ख/८१; वस्तुम् — {de bas bdag ni bas mtha' dben par gnas par 'tshal//} इच्छामि तेन विजनेषु वनेषु वस्तुम् जा.मा.१०७क/१२४; संवसितुम् — {bdag ngan song gcig tu yang phyi ma'i mtha'i mu'i bskal par gnas par brtson par bya'o//} व्यवस्याम्यहमेकैकस्मिन्नपायेऽपरान्तकोटीगतान् कल्पान् संवसितुम् शि.स.१५४क/१४८.
gnas pa can
• वि. अवस्थायी — {dus gzhan du gnas pa can rang gi rten} कालान्तरावस्थायिनं स्वमाश्रयम् त.प.२८५ख/२८२; • उ.प. अवस्थः — {der ni phan tshun nye bar 'gro ba la sogs pa'i rten bdag nyid ji lta ba'i rkyen rnams kyis rung ba'i yul la sogs par gnas pa can skyes pa de dag} तत्र यथास्वं प्रत्ययैः परस्परोपसर्पणाद्याश्रयैर्ये योग्यदेशाद्यवस्था जातास्ते हे.बि. २४५ख/६१.
gnas pa mchog
पा. परमो विहारः — {de la byang chub sems dpa'i gnas pa mchog gang zhe na} तत्र कतमो बोधिसत्त्वस्य परमो विहारः बो.भू.१६६क/२२०.
gnas pa 'jog pa
पा. स्थितस्थापकः, संस्कारभेदः — {'dus byas pa ni rnam pa gsum ste/} {shugs dang bag chags dang gnas pa 'jog pa'o//} त्रिविधः संस्कारः—वेगः, भावना, स्थितस्थापकश्च त.प.२८५क/२८२.
gnas pa nyid
१. संवासता — {dul bar gnas pa nyid dang dgos pa rjes su sgrub pa la yang ngo //} विनीतसंवासतायाम् । प्रयोजनानुष्ठाने वि.सू.३क/२; उषितत्वम् — {gnas par khas ma blangs pas gnas mi gtong na gnas pa nyid yin no//} उषितत्वमनुपगतस्य स्थानामोक्षे वि.सू.६३ख/८०; {mtshams phyung ba nyid yin na der gnas gzhan du gnas pa rnams kyang bting ba'i phyir gnas pa nyid yin no//} उषितत्वमेकसीमतायां तत्रावासान्तरोषितानामास्तारे वि.सू.६६ख/८३; विहारित्वम् — {'du 'dzi thag bsrings pa ni gang gcig tu gnas pa nyid de} संसर्गदूरीकरणं यदद्वितीयविहारित्वम् अभि.स्फु.१६१क/८९२; स्थितिता — {chos gnas pa nyid} धर्मस्थितिता म.व्यु.१७१९(३८क); निष्ठता — {khra bo la sogs pa gsal ba mtha' dag la gnas pa nyid kyis} शावलेयादिसकलव्यक्तिनिष्ठतया प्र.अ.१७७क/१९१ २. वृत्तिरेव — {'di ltar de'i ltos pa ni de ltar gnas pa nyid yin gyi} यतस्तथावृत्तिरेव तस्यापेक्षा त.प.२२६ख/१६८; अवस्थित एव — {de lta bas na 'brel pa rtag tu gnas pa nyid yin no//} तस्मान्नित्यावस्थित एव सम्बन्ध इति त.प.१५४ख/७६२.
gnas pa nye bar rtog par sbyor ba pa
पा. वृत्त्युपलक्षणप्रायोगिकः, प्रायोगिकमनस्कारभेदः — {sbyor ba'i yid la byed pa ni rnam pa lnga ste/}…{gnas pa nye bar rtog par sbyor ba pa ni gang gis gnas rnam pa gnyis nye bar rtog par byed pa ste} प्रायोगिकमनस्कारः पञ्चविधः…वृत्त्युपलक्षणप्रायोगिको येन द्विविधां वृत्तिमुपलक्ष्यते सू.व्या.१६७ख/५९.
gnas pa dang ldan pa
वि. स्थितिमान् — {gnas par bya ba dang gnas par byed pa gnyis gzhan du gnas pa dang ldan par gnas pa po} (? {bzhin du gnas pa dang ldan pa'i gnas pa} ){dang lhan cig 'brel pa ma grub pa'i phyir} स्थाप्यस्थापकयोरिव स्थितिमतः स्थित्या सह सम्बन्धासिद्धेः त.प.२२३क/९१५.
gnas pa dang bral ba
वि. विष्ठितम् — {bcom ldan 'das 'on kyang ming de'ang gnas pa ma lags shing mi gnas pa'ang ma lags la/gnas} {pa dang bral ba ma lags shing gnas pa dang bral ba ma lags pa'ang ma lags so//} अपि तु खलु पुनर्भगवंस्तदपि नामधेयं न स्थितं नास्थितम्, न विष्ठितं नाविष्ठितम् अ.सा.६क/४.
gnas pa dang bral ba ma lags pa
वि. अविष्ठितम् — {bcom ldan 'das 'on kyang ming de'ang gnas pa ma lags shing mi gnas pa'ang ma lags la/} {gnas pa dang bral ba ma lags shing gnas pa dang bral ba ma lags pa'ang ma lags so//} अपि तु खलु पुनर्भगवंस्तदपि नामधेयं न स्थितं नास्थितम्, न विष्ठितं नाविष्ठितम् अ.सा. ६क/४; न विष्ठितम् अ.सा.६क/४.
gnas pa dang rus mthun pa
वि. वत्ससगोत्रः — {kun tu rgyu gnas pa dang rus mthun pa} वत्ससगोत्रः परिव्राजकः अभि.भा.८९क/१२१०.
gnas pa dam pa
पा. विहारपरमता, परमताभेदः — {dam pa bdun gang zhe na/} {sku dam pa dang}…{gnas pa dam pa'o//} सप्तपरमताः कतमाः? आश्रयपरमता…विहारपरमता च बो.भू.४८ख/६३.
gnas pa bsdus pa
ना. स्थितिसमुच्चयः, ग्रन्थः क.त.२२२७.
gnas pa po
वि. अवस्थाता — {da ltar yang gnas so zhes gzung na ni/} {gnas pa po de ltar gzung bar 'gyur ro//} अद्याप्यवतिष्ठत इति हि ग्रहणेऽवस्थाता तथा गृहीतो भवति प्र.अ.७३ख/८१; स्थाता — {gnas pa ni gnas pa po las tha mi dad pa'i phyir} स्थितेः स्थातुरव्यतिरेकात् त.प.२२३क/९१५.
gnas pa ma yin
= {gnas min/}
gnas pa ma lags
वि. न स्थितम् — {bcom ldan 'das 'on kyang ming de'ang gnas pa ma lags shing mi gnas pa'ang ma lags la/} {gnas pa dang bral ba ma lags shing gnas pa dang bral ba ma lags pa'ang ma lags so//} अपि तु खलु पुनर्भगवंस्तदपि नामधेयं न स्थितं नास्थितम्, न विष्ठितं नाविष्ठितम् अ.सा.६क/४.
gnas pa mi mnga' ba
अप्रतिष्ठा — {bsam gtan gyi 'jug pa la gnas pa mi mnga' ba} अप्रतिष्ठाध्यानवर्तनी म.व्यु.४३७(११क).
gnas pa min
= {gnas min/}
gnas pa min pa
= {gnas min/}
gnas pa med
= {gnas pa med pa/}
gnas pa med pa
• वि. अप्रतिष्ठितम् — {nam mkha' ni gnas pa med pa'o//} अप्रतिष्ठितं चाकाशम् र.व्या.९८क/४४; अप्रतिष्ठानम् — {rang bzhin nam mkha'i khams bzhin du/} /{de bzhin can} (? {gzhi can} ){min gnas pa med//} तदमूलाप्रतिष्ठाना प्रकृतिर्व्योमधातुवत् ।। र.वि.५७क/४३; अनालयः — {chos rnams skye ba med pa ste/} /{'gyur ba med cing gnas pa med//} अनुत्पन्नेषु धर्मेषु अनक्षरमनालयम् । ज्ञा.सि.५५ख/१४२; अनिकेतः — {gnas med par spyod pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} अनिकेतचारी नाम समाधिः म.व्यु.५७७ (१३ख); • क्रि. स्थितिर्नास्ति लो.को.१३७२.
gnas pa med par spyod pa
पा. अनिकेतचारी, समाधिविशेषः {gnas pa med par spyod pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} अनिकेतचारी नाम समाधिः म.व्यु.५७७(१३ख).
gnas pa med la blang ba med cing dor ba med pa
वि. अप्रतिष्ठानायूहानिर्यूहः, बुद्धस्य— {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{gnas pa med la blang ba med cing dor ba med pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… अप्रतिष्ठानायूहानिर्यूह इत्युच्यते ल.वि.२०३ख/३०७.
gnas pa gzhan du 'gyur ba
पा. स्थित्यन्यथात्वम् — {gnas pa gzhan du 'gyur ba ni 'dus byas kyi mtshan nyid yin pa'i phyir te/} {rgyun gdon mi za bar gzhan du 'gyur ba gang yin pa 'di ni 'dus byas kyi rang bzhin no//} स्थित्यन्यथात्वस्य संस्कृतलक्षणत्वात् । एष हि संस्कृतस्य स्वभावो यदवश्यं प्रबन्धस्यान्यथात्वं भवति अभि.भा. ९२क/१२२०; द्र. {gnas pa gzhan du 'gyur ba nyid/}
gnas pa gzhan du 'gyur ba nyid
पा. स्थित्यन्यथात्वम् — {gnas pa gzhan du 'gyur ba nyid ni 'dus byas kyi mtshan nyid yin pa'i phyir la} स्थित्यन्यथात्वस्य संस्कृतलक्षणत्वात् अभि.भा.९२ख/१२२१; द्र. {gnas pa gzhan du 'gyur ba/}
gnas pa yin
• क्रि. तिष्ठति — {sdong bu phyogs la mang du ni/} /{'bar ba bsdus nas gnas pa yin//} प्रभूतं वर्तिदेशे हि तेजस्तिष्ठति पिण्डितम् । त.स.१००ख/८८७; स्थितो भवति — {chos kyi rnam grangs 'di rab tu ston par 'dod pa ni bde ba la gnas pa yin no//} इमं धर्मपर्यायं संप्रकाशयितुकामः सुखस्थितो भवति स.पु. १०६क/१६९; सन्निहितं भवति — {de'i yul na gnas pa yin no//} तद्देशे सन्निहितं भवति न्या.टी.८४ख/२३१; वर्तते — {mi bdag 'di yi mA rga Na/} /{mda' rnams nyid la gnas pa yin//} शरेष्वेव नरेन्द्रस्य मार्गणत्वञ्च वर्तते ।। का.आ.३३२ख/२.३१६; व्यवतिष्ठते — {de nyid phyir na rjes dpag kyang /} /{de ni legs par gnas pa yin}(? {min})// अत एवानुमाप्येषा न साध्वी व्यवतिष्ठते ।। त.स.११७ख/१०१५; • भू.का.कृ. स्थितम् — {de nyid mthong ba'i bdag nyid can/} /{'od gsal ba yi sems 'di ni/} /{rang bzhin nyid kyis gnas pa yin//} प्रभास्वरमिदं चित्तं तत्त्वदर्शनसात्मकम् । प्रकृत्यैव स्थितम् त.स.१२५क/१०८२; व्यवस्थितम् — {shes bya min nyid sogs ldan par}(? {ldog pas})/ /{shes bya nyid sogs gnas pa yin//} अज्ञेयत्वादिविश्लेषात् ज्ञेयत्वादि व्यवस्थितम् । त.स.१२२ख/१०६५; प्रतिष्ठितम् लो. को.१३७२.
gnas pa las gyur pa
पा. वैहारिकाः, गुणभेदः — {tshad med pa la sogs pa yon tan 'di dag ni rnam pa gnyis te/} {rang gi bya ba la nye bar gnas pa}…{gnas pa las gyur pa} त एतेऽप्रमाणादयो गुणा द्विप्रकाराः । स्वकारित्रप्रत्युपस्थानाः…वैहारिकाश्च अभि.स.भा.९९क/१३३.
gnas pa las mi bskyod pa
पा. स्थिताकम्प्यः, अर्हद्भेदः — {dgra bcom pa drug}…{yongs su nyams pa'i chos can dang}…{gnas pa las mi bskyod pa dang rtogs pa'i skal ba can dang mi g}.{yo ba'i chos can no//} षडर्हन्तः—परिहाणधर्मा…स्थिताकम्प्यः, प्रतिवेधनाभव्यः, अकोप्यधर्मा च अभि.भा.३१ख/९८८; {gnas pa las mi bskyod pa ni rnam par grol ba gang la gnas pa de las mi g}.{yo ba'o//} स्थिताकम्प्यः । यस्यां विमुक्तौ स्थितः, तस्यामकम्प्यः अभि.स्फु.२१२ख/९८८; द्र. {gnas pa las mi g}.{yo ba/}
gnas pa las gzhan du gyur pa
स्थितेरन्यथात्वम् म. व्यु.२५८७; द्र. {gnas pa las gzhan du 'gyur ba nyid/}
gnas pa las gzhan du 'gyur ba nyid
पा. स्थित्यन्यथात्वम्, संस्कृतलक्षणविशेषः — {'dus byas kyi mtshan nyid gsum dang bral ba'i phyir zhes bya ba ni skye ba dang 'jig pa dang gnas pa las gzhan du 'gyur ba nyid dang bral ba'i phyir ro//} त्रिसंस्कृतलक्षणविमुक्तत्वाद् । उत्पादव्ययस्थित्यन्यथात्वविमुक्तत्वात् अभि.स्फु.२५२ख/१०५९.
gnas pa'i khang pa
= {gnas khang /}
gnas pa'i rgyu
पा. स्थितिकारणम्, कारणभेदः — {gang gi tshe snying stobs shas cher 'phel ba la rten par byed pa de'i tshe 'jig rten gnas pa'i rgyur 'gyur te} यदा तु सत्त्वं समुद्भूतवृत्तिं संश्रयते, तदा लोकानां स्थितिकारणं भवति त.प.१७९ख/७५; स्थितिहेतुः — {'di gnas pa'i rgyu nyid yin gyi/rten} {ni ma yin no zhe na} स्थितिहेतुरेवासौ नाधारः…इति चेत् प्र.अ.७१ख/८०; {des na 'jig pa'i rgyu cung zad kyang byed pa yang ma yin te/} {de'i phyir mi 'jig pas bdag nyid gnas pa'i phyir gnas pa'i rgyus ci zhig bya/} {gnas pa'i rgyu ni cung zad kyang byed pa ma yin no//} ततश्च न नाशहेतुः किञ्चित्करोति । ततोऽनाशात् स्वयमेवास्त इति किं स्थितिहेतुना प्र.अ.७२ख/८०; द्र. {gnas pa'i byed rgyu/}
gnas pa'i ngang tshul can
वि. स्थायी — {de nyid skad cig mar gnas pa'i ngang tshul can du skyes pa yin pa'i phyir ro//} स एव ह्येकक्षणस्थायी जात इति प्र.वृ.३१७ख/६६.
gnas pa'i dngos po
स्थितिवस्तु लो.को.१३७२.
gnas pa'i cha dang mthun pa
पा. स्थितिभागीयम्, शुद्धकभेदः — {dag pa pa ni/} {nyams pa'i cha dang mthun pa dang gnas pa'i cha dang mthun pa dang khyad par gyi cha dang mthun pa dang nges par 'byed pa'i cha dang mthun pa dang rnam pa bzhi'o//} हानभागीयम्, विशेषभागीयम्, स्थितिभागीयम्, निर्वेधभागीयमिति चतुर्विधं शुद्धकम् अभि.भा.७३ख/११५६.
gnas pa'i de kho na
पा. सन्निवेशतत्त्वम्, प्रभेदतत्त्वभेदः — {rab tu dbye ba'i de kho na rnam pa bdun te/} {'jug pa'i de kho na dang}…{gnas pa'i de kho na dang}…{yang dag par sgrub pa'i de kho na ste} सप्तविधं प्रभेदतत्त्वम्—प्रवृत्तितत्त्वम्…सन्निवेशतत्त्वम्…सम्यक्प्रतिपत्तितत्त्वञ्च म.भा.१३क/३.१३.
gnas pa'i de bzhin nyid
पा. सन्निवेशतथता, तथताभेदः — {de bzhin nyid rnam pa bdun po 'jug pa'i de bzhin nyid dang}…{gnas pa'i de bzhin nyid dang}…{yang dag pa'i sgrub pa'i de bzhin nyid la brten nas bden pa rnam par gzhag pa yin no//} सत्यव्यवस्थानं तु सप्तविधां तथतामाश्रित्य प्रवृत्तितथतां…सन्निवेशतथतां …सम्यक्प्रतिपत्तितथतां च सू.व्या.२४४ख/१६१.
gnas pa'i byed rgyu
पा. स्थितिकारणम्, कारणभेदः — {gnas pa'i byed rgyu ni skyes pa'i rgyud rgyun mi 'chad par byed pa'i phyir ro//} स्थितिकारणमुत्पन्नस्य प्रबन्धानुपच्छेदात् अभि.स.भा.२६ख/३६; द्र. {gnas pa'i rgyu/}
gnas pa'i rim pa dang 'gal ba
स्थितक्रमविरोधः — {de dag rang bzhin rim yod pa/} /{mtsho ro zhes bya nyid srid na/} /{phyi nas ro mtsho sogs mi 'gyur/} /{brtan} ({gnas} इत्यपि पाठः) {pa'i rim pa dang 'gal phyir//} स्वाभाविके क्रमे चैषां सर इत्येव सम्भवेत् । न पुना रस इत्यादिः स्थितक्रमविरोधतः ।। त.स.१००ख/८८९.
gnas par kun tu ston pa
पा. स्थितिसांदर्शिकः, आहारभेदः— {zas rnam pa bzhi po dag ni}…{ma dag pa'i lus gnas par byed pa}…{gnas par kun tu ston pa ni/} {sangs rgyas rnams dang byang chub sems dpa' mthu chen po thob pa rnams kyi ste} चत्वारोऽप्याहाराः…अशुद्धाश्रयस्थितिकः…स्थितिसांदर्शिको बुद्धानां बोधिसत्त्वानां च महाप्रभावप्राप्तानाम् अभि.स.भा.३३क/४५.
gnas par gyis
क्रि. संश्रयताम्— {'dod pa med par dgon par gnas par gyis//} संश्रयस्व वनमेव निःस्पृहः रा.प.२४४ख/१४३; समाश्रयेत् — {'jig rten rmi lam sgyu ma ltar/} /{mthong nas yang dag gnas par gyis//} मायास्वप्नोपमं लोकं दृष्ट्वा तत्त्वं समाश्रयेत् । ल.अ.१६७ख/१२२.
gnas par gyur
= {gnas gyur} ।। • क्रि. १. अस्थात्— {de bzhin gshegs pa'i bstan pa de yang phyir gsal bar byas te/} {lo stong phrag drug cur gnas par gyur to//} तच्च तथागतशासनं पुनर्ज्वालयित्वा षष्टिवर्षसहस्राण्यस्थात् ग.व्यू.१५२ख/२३६; स्थितोऽभूत् — {ri'i dbang po lhun po ltar mthon por gnas par gyur to//} मेरुपर्वतेन्द्रवदुच्चैस्त्वेन स्थितोऽभूत् ल.वि.१८१ख/२७६; संस्थितोऽभूत् — {de nas nam mkha'i dbyings 'di thams cad de bzhin gshegs pa thams cad kyi rdo rje'i ngo bor gnas par gyur to//} अथायं सर्वाकाशधातुः सर्वतथागतवज्रमयसंस्थितोऽभूत् ज्ञा.सि.५२क/१३५; विहरति स्म — {bag yod pa la sems shing sdug pa dang bral bar gcig pu gnas par gyur to//} अप्रमादं विचिन्तयन् प्रियविनाभावमेकाकी विहरति स्म रा.प.२४५क/१४४ २. = {gnas gyur cig} तिष्ठतु— {thams cad du yang sa gzhi dag/} /{gseg ma la sogs med pa dang /} /{lag mthil mnyam pa bai DU'i/} /{rang bzhin 'jam por gnas par gyur//} शर्करादिव्यपेता च समा पाणितलोपमा । मृद्वी च वैडूर्यमयी भूमिः सर्वत्र तिष्ठतु ।। बो.अ.३९क/१०.३५ *३. वर्तते— {gal te lus 'di thams cad la/} /{phyogs re yis ni gnas gyur na//} यदि सर्वेषु कायोऽयममेकदेशेन वर्तते । बो.अ.३४क/९.८१; अवतिष्ठते — {gang tshe dran pa yid sgo na/} /{bsrung ba'i don du gnas gyur pa/} /{de tshe shes bzhin 'ong 'gyur zhing //} संप्रजन्यं तदायाति…स्मृतिर्यदा मनोद्वारे रक्षार्थमवतिष्ठते ।। बो.अ.११ख/५.३३; •सं. स्थितिः — {ji srid nam mkha' gnas pa dang /} /{'gro ba ji srid gnas gyur pa/} /{de srid bdag ni gnas gyur nas/} /{'gro ba'i sdug bsngal sel bar shog//} आकाशस्य स्थितिर्यावद्यावच्च जगतः स्थितिः । तावन्मम स्थितिर्भूयाज्जगद्दुःखानि निघ्नतः ।। बो. अ.४०क/१०.५५; •पा. आश्रयपरावृत्तिः, आश्रयस्य परावृत्तिः — {gnas kyang gzhan du gyur pa ste/} /{gnas ngan len gnyis spangs pa 'o//} आश्रयस्य परावृत्तिर्द्विधा दौष्ठुल्यहानितः ।। त्रि.३क/९९; {gnas ni 'dir kun gzhi rnam par shes pa sa bon thams cad pa'o/} /{de gyur pa ni gang gnas ngan len dang rnam par smin pa dang} (?) {gnyis kyi bag chags kyi dngos po log na las su rung ba dang chos kyi sku dang mi gnyis pa'i ye shes kyi dngos por gyur pa'o//} आश्रयोऽत्र सर्वबीजकमालयविज्ञानम् । तस्य परावृत्तिर्या दौष्ठुल्यद्वयवासनाभावेन निवृत्तौ सत्यां कर्मण्यताधर्मकायाद्वयज्ञानभावेन परावृत्तिः त्रि.भा.१७१क/१००; आश्रयपरिवृत्तिः — {de la nyon mongs pa spong bas na de+e'i phyogs dang mthun pa'i gnas ngan len dang bral ba'i phyir gnas gyur pa'o//} तत्र क्लेशप्रहाणं तत्पक्षदौष्ठुल्यापगमादाश्रयपरिवृत्तिः अभि.स. भा.१२क/१५; •भू.का.कृ. १. स्थितः — {gal te des de las rnyed dam/} /{sbyin bdag khyim na gnas gyur pa//} (?) यदि तेन न तल्लब्धं स्थितं दानपतेर्गृहे । बो.अ.१७ख/६.८४; अवस्थितः — {sa'i phyogs mthon dman du 'dug pa rnams kyang mnyam par gnas par gyur pa dang} उत्कूलनिकूलाश्च पृथिवीप्रदेशाः समाः समवस्थिताः ल.वि.४३क/५७; {gang la'ang rnam pa thams cad du/} /{yon tan thams cad gnas gyur pa//} सर्वे सर्वाभिसारेण यत्र चावस्थिता गुणाः ।। श.बु.११०क/१; संस्थितः लो.को.१३७२; प्रतिष्ठितः — {'gro kun sangs rgyas gyur pa ni/} /{thams cad ji srid gnas gyur pa//} भवेयुः प्राणिनो बुद्धाः सर्वे यावत् प्रतिष्ठिताः ।। ज्ञा.सि.४६ख/११९; {ci nas kyang mig de'i mig tu gnas par gyur pa/} {rgyal po 'khor dang bcas pa des mthong bar 'gyur ba}({gyur pa}) ददर्श स राजा सपरिजनस्तत्तस्य चक्षुश्चक्षुःस्थाने प्रतिष्ठितम् जा.मा.११ख/११; संनिविष्टः — {de la 'khor gsum rjes mthun yon tan tshogs/} /{phan tshun 'gran pa bzhin du gnas par gyur//} तस्मिंस्त्रिवर्गानुगुणा गुणौघाः संहर्षयोगादिव संनिविष्टाः । जा.मा.७ख/७; उषितः — {lha yi 'jig rten gyi/} /{yongs 'du ljon pa'i 'og tu bdag/} /{dbyar gyi dus su gnas gyur pa//} देवलोकेऽहं पारिजाततरोस्तले । उषितो वार्षिकं कालम् अ.क.१५३ख/६९.२९; आसीनः लो.को.१३६६ २. आश्रयपरावृत्तम् म.व्यु.२५७५(४८ख); •वि. नैवासिकः — {gnas de na gnas par gyur pa'i klu} तत्र भवने नैवासिका नागाः सु.प.३४ख/१३; •उ.प. वर्ती — {sgra ni dmigs pa'i dus su ni/} /{rna ba legs par byas pa dang /} /{rna bug mtha' la gnas gyur pa'i/} /{rlung rnams rtogs par 'gyur ba min//} शब्दोपलम्भवेलायां कर्णपर्यन्तवर्तिनः । न वायवोऽवगम्यन्ते श्रोत्रसंस्कारकारिणः ।। त.स.९०ख/८१९; निलयः— {rgyal ba rnams kyi yon tan brgya phrag mang po'i gnas gyur ma lta bu} गुणशतनिलयां मातृभूतां जिनानाम् गु.सि.२क/५; {sdug bsngal kun gyi gnas gyur pa/} /{dmyal ba nas ni gtso bos drongs//} निलयात् सर्वदुःखानां नरकादुद्धर मां प्रभो गु.सि.१७ख/३६; अर्णवः — {yon tan kun gyi gnas gyur pa'i/} /{rdo rje slob dpon mchog mnyes bya//} आराधयेद् वरं वज्रगुरुं सर्वगुणार्णवम् ।। ज्ञा.सि.५७क/१४८; द्र.— {yul na gnas gyur} प्रदेशस्थो भवेत् ज्ञा.सि.४१ख/१०५.
gnas par gyur pa
= {gnas par gyur/}
gnas par bgyi
= {gnas par bgyi ba/}
gnas par bgyi ba
• क्रि. १. उपतिष्ठामि — {bran gyi tshul du gnas par bgyi'o//} किङ्करत्वेनोपतिष्ठामः स.दु. १२६क/२२६ २. स्थास्यामि लो.को.१३७३; आवसिष्यामि लो.को.१३७३; • कृ. स्थेयम् — {de bsams khyod bstan ngan na yang /} /{gnas par bgyi ba la thug na//} तत्संस्मृत्य विरूपेऽपि स्थेयं ते शासने भवेत् ।। श.बु.११३क/८४.
gnas par 'gyur
•क्रि. १. तिष्ठति — {dbang thob pa de ni ji srid du 'dod pa de srid du gnas par 'gyur ro//} वशिताप्राप्तः स यावदाकांक्षति तावत्तिष्ठति बो.भू. १८२क/२४०; निवसति — {yi dwags yul dang dud 'gro dman par gnas par 'gyur//} निवसति पितृलोके हीनतिर्यक्षु चैव जा.मा.९४क/१०८; आवसति लो.को.१३७३; अवस्थितो भवति — {de'i tshe 'di rang gi ngo bo la gnas par 'gyur ro//} तदा…स्वभावावस्थितो भवति त.सि.६५ख/१७४; उपतिष्ठते — {de tshe nus pa'i ngo bo yis/} /{blo ni gnas par 'gyur ba min//} न चापि शक्तिरूपेण तथा (? तदा) धीरुपतिष्ठते । त.स.७०क/६५८; अवतिष्ठते — {chos kyi snang ba 'phel nas ni/} /{sems tsam la ni gnas par 'gyur//} धर्मालोकविवृद्ध्या च चित्तमात्रेऽवतिष्ठते ।। सू.अ.१९२क/९१; संतिष्ठते — {ji lta ji ltar zhi gnas dang lhag mthong la goms par byed pa de lta de ltar zhi gnas dang lhag mthong la mngon par dga' bar gnas par 'gyur ro//} यथा यथा शमथविपश्यनाभ्यासं करोति तथा तथा शमथविपश्यनाभिरतिः संतिष्ठते बो.भू.५९ख/७७; अधिरोहति — {gzhan du de rnam can min na/} /{ci ltar shes la gnas par 'gyur//} अन्यथा ह्यतथारूपं कथं ज्ञानेऽधिरोहति । प्र.वा.१३३क/२.३८०; स्पृशति — {byang chub dam par gnas par 'gyur//} स्पृशन्ति परां बोधिम् ज्ञा. सि.३७क/९३; २. स्थास्यति — {mdun du gnas par 'gyur ro//} पुरतः स्थास्यति शि.स.४२क/४०; {bar gyi bskal pa sum cu rtsa gnyis su dam pa'i chos kyi gzugs brnyan gnas par 'gyur ro//} द्वात्रिंशदन्तरकल्पान् सद्धर्मप्रतिरूपकः स्थास्यति स.पु.२७ख!४८; उपस्थास्यति — {ji srid 'tsho'i bar du de na gnas par 'gyur} यावज्जीवं तत्रोपस्थास्यति सु.प्र.३२ख/६२; संस्थास्यति — {spos dang bdug pa sna tshogs kyi 'khri shing dag gi gdugs rnams su gnas par 'gyur} नानागन्धधूपलताछत्राणि संस्थास्यन्ति सु.प्र.२२क/४४; विहरिष्यति — {rang dbang spyod cing chags med par/} /{nam zhig bdag ni gnas par 'gyur//} स्वच्छन्दचार्यनिलयो विहरिष्याम्यहं कदा ।। बो.अ.२४ख/८.२८; स्थास्यते — {ston pa ji srid bar du bzhugs/} /{tshul yang ji srid gnas par 'gyur//} कियत्स्थायी भवेच्छास्ता कियन्तं स्थास्यते नयः ।। ल.अ.६५ख/१३; अवस्थास्यते — {de ni skad cig ma yin te/} {blo gzhan gyi dus su gnas par mi 'gyur ro//} क्षणिका हि सा, न बुद्ध्यन्तरकालमवस्थास्यते त.प.२३२क/९३४; आस्यते — {skad cig gcig byas sdig pas kyang /} /{bskal par mnar med gnas 'gyur na//} एकक्षणकृतात् पापादवीचौ कल्पमास्यते । बो.अ.८ख/४.२१; प्रचरिष्यति — {'dzam bu'i gling du yun ring du gnas par 'gyur} चिरं जम्बुद्वीपे प्रचरिष्यति सु.प्र.३१क/६०; स्थितो भविष्यति — {gang la gang gnas par 'gyur ba de la der rdzu 'phrul gyis 'dun par bya'o//} यो यस्मिन् स्थितो भविष्यति, तं तस्मिन्नेव ऋद्धिबलेनावर्जयिष्यामि स.पु.१०८क/१७३; वासं कल्पयिष्यति — {khang pa brtsegs pa'i yongs su spyod pa dag na mi rnams gnas par 'gyur ro//} कूटागारपरिभोगेषु चात्र पुरुषा वासं कल्पयिष्यन्ति स.पु. ५६ख/९९ ३. तिष्ठेत् — {sems can kun la phan brtson zhing /} /{bskal pa du mar gnas par 'gyur//} सर्वसत्त्वहितकारी चानेककल्पं तिष्ठेत् । स.दु.१३०क/२४२; अवतिष्ठेत — {de dag ji ltar brten pa po log pa na skyes bus ma byas pa'i ngag dag la gnas par 'gyur te} ते कथमाश्रयकर्तुर्निवृत्तावपौरुषेयेषु वाक्येष्ववतिष्ठेरन् त.प.२२७ख/९२४; समाश्रयेत् — {rnam pa gzhan du rtog na ni/} /{mu stegs smra la gnas par 'gyur//} अन्यथा कल्प्यमानं हि तीर्थ्यवादं समाश्रयेत् ।। ल.अ.१७२ख/१३२; स्थितिर्भवेत् — {thams cad kyi tshe gnas par 'gyur ro//} सर्वदा स्थितिर्भवेत् प्र.अ.७१ख/८०; वासो भवेत् — {'grogs na bde ba de dag dang /} /{nam zhig lhan cig bdag gnas 'gyur//} कदा तैः सुखसंवासैः सह वासो भवेन्मम ।। बो.अ.२४क/८.२६; आरोहणं भवेत् — {'o na de ltar na yang de dag ni 'gags nas ring du lon pa'i phyir gtan nas med pa nyid ma yin nam/} {ji ltar de la gnas par 'gyur} नन्वेवमपि तेषां चिरनिरुद्धत्वादत्यन्तासत्त्वमेवेति कथं तदारोहणं भवेत् त.प.२०६क/८८० ०. व्यहार्षीत् — {phyin ci log dang bral ba'i sems kyis mang du gnas par 'gyur} (? {gyur} ){to//} विपर्यासापगतेन चेतसा बहुलं व्यहार्षम् अभि.स्फु.२१०ख/९८४; •कृ. उपसेवमानः — {ri dang ri sul gnas par 'gyur ba'i tshe/} /{bsam pa 'di dag nyid ni rjes su sems//} गिरिकन्दरांश्चाप्युपसेवमानो अनुचिन्तयामि इममेव चिन्ताम् ।। स.पु.२५ख/४५; • उ.प. आस्पदम् — {lus kyang chud za mi bde'i gnas 'gyur la//} देहे विनाशिन्यसुखास्पदे च जा.मा.४२ख/५०; आलयः — {rgyal ba'i gnas 'gyur byang chub sems//} बोधिचित्तं जिनालयम् प्र.सि.३१क/७२; आसिका — {gzhan du sdug bsngal bar gnas par 'gyur ro//} अन्यथा तु दुःखासिका प्र.अ.६८क/७६; द्र.— {gal te gzugs can ma yin pa rnams kyang yul na gnas par 'gyur na} अरूपित्वेऽपि देशस्थो यदि स्यात् ज्ञा.सि.५१ख/१३४.
gnas par 'gyur ba
= {gnas par 'gyur/}
gnas par 'gyur ba'i skal ba can
वि. स्थातुं भव्यः — {gnas pa las mi bskyod pa ni yongs su nyams par 'gyur ba'i rkyen stobs dang ldan pa med na rjes su ma bsrungs kyang gnas par 'gyur ba'i skal ba can yin} स्थिताकम्प्यो यः परिहाणिप्रत्ययं बलवन्तमन्तरेणा(न)नुरक्षन्नपि स्थातुं भव्यः अभि.भा.३२क/९९१.
gnas par gtod pa
क्रि. समवदधाति — {de la sems dang lus phrad pa'i 'du shes ni/} {'du shes gang gis sems la lus gnas par gtod pa dang lus la sems gnas par gtod par byed pa ste} तत्र चित्तकायसमवधानसंज्ञा यया चित्तम्वा काये समवदधाति, कायम्वा चित्ते श्रा.भू.१७५क/४६३.
gnas par gtod par byed pa
क्रि. समवदधाति — {de la sems dang lus phrad pa'i 'du shes ni/} {'du shes gang gis sems la lus gnas par gtod pa dang lus la sems gnas par gtod par byed pa ste} तत्र चित्तकायसमवधानसंज्ञा यया चित्तम्वा काये समवदधाति, कायम्वा चित्ते श्रा.भू.१७५क/४६३.
gnas par dam bcas pa
=( {o bca' ba} पा.भे.)उपगतिः म.व्यु.८६८०(१२१क).
gnas par 'dod pa
• वि. विहर्तुकामः — {gang gi tshe dge 'dun gyi nang ngam grong ngam yul lam ljongs su bsod snyoms kyi phyir gnas par 'dod pa de'i tshe/} {thog ma kho nar spyod yul la lta bar byed} यदा सङ्घे वा ग्रामे वा देशे वा जनपदे वा भिक्षाहेतोर्विहर्तुकामो भवति, तदा पूर्वतरं गोचरमवलोकयति अ.श.२५३क/२३२; जुषितुकामः म.व्यु.६३४५(९०ख); • सं. अवस्थानकामता — {gnas par 'dod pas sprul pa byin gyis brlabs nas yid gzhan rnam par rig byed kun nas slong bar byed pas ngag 'jug par byed do//} निर्माणमधिष्ठायावस्थानकामतया अन्येन (विज्ञप्तिसमुत्थापकेन) चित्तेन वाचं प्रवर्तयन्ति अभि.भा.६४क/१११९.
• क्रि. = {gnas par bya} 1. तिष्ठामि — {de tshe shing bzhin gnas par bya//} तस्मात्तिष्ठामि काष्ठवत् बो.अ.१२क/५.५१; अनुतिष्ठामि लो.को.१३७३ २. विहरिष्यामि — {'dris pa med par gnas par bya//} विहरिष्याम्यसंस्तुतः बो.अ.२४क/८.१६; {ston pa la bkur sti byas}…{brten te gnas par bya'o//} शास्तारं सत्कृत्य …उपनिश्रित्य विहरिष्यामः अ.श.५क/४; {dge ba'i bshes gnyen dang}…{gnas par bya'i sdig pa'i bshes gnyen dang sdig pa'i grogs po dang sdig pa'i rten dang gnas par mi bya'o//} कल्याणमित्रा विहरिष्यामः …न पापमित्रा न पापसहाया न पापसंपर्काः अ.श.११६क/१०५ ३. वसेत् — {gtsug lag khang du gnas par bya'o//} वसेद् विहारे वि.सू.९२ख/११०; निवसेत् — {gos rin po cher gyur pas dgon par gnas par mi bya'o//} न रत्नभूतेन वस्त्रेनारण्ये निवसेत् वि.सू.९७ख/११७; प्रतिवसेत् — {gang du srog gi bar chad 'byung ba'i dgon pa der gnas par mi bya'o//} न यत्र प्राणात्ययापातस्तत्रारण्ये प्रतिवसेत् वि.सू.१३ख/१५; विहरेत्— {ji ltar bde bar gnas par bya'o//} यथासुखं विहरेत् ख.टी. १६४ख/२४७; {ma la bdag kyang chos de dang de dag}…{dor bar rjes su lta bas gnas par bya gor ma chag snyam mo//} यन्न्वहं तेषां तेषां धर्माणां…प्रतिनिःसर्गानुदर्शी विहरेयमिति अ.श.२८१ख/२५८; परिवासयेत् — {de la dge 'dun gyis las kyi gnas pa byin la zla ba bzhir gnas par bya} एनं…चतुरो मासान् परिवासयेत् सङ्घो दत्त्वा परिवासं कर्मणा वि.सू.४क/३; तिष्ठतु — {de bya de ltar gnas bya zhing/} /{de ltar khyod kyis mi bya ba//} एवं कुरुष्व तिष्ठैवं न कर्तव्यमिदं त्वया । बो.अ.३०क/८.१६७; • कृ. वस्तव्यम्— {bdag}…{dmyal bar gnas par bya'o//} वस्तव्यं मया महानरकेषु बो.प.५७क/१९; संवस्तव्यम्— {sems can gang dag dang ji ltar lhan cig gnas par bya ba de ltar de dag dang gnas so//} यथा यैः सत्त्वैः सार्धं संवस्तव्यं भवति तथा संवसति बो.भू.८०क/१०२; वास्तव्यम् — {tsher mas gtams shing stag gis snom/} /{nags tshal mchog tu gnas par bya//} वास्तव्यं कण्टकाकीर्णे व्याघ्राघ्राते वरं वने । अ.क.१७८क/२०. ३२; विहर्तव्यम् — {spangs par rjes su lta bas gnas par bya'o//} प्रतिनिसर्गानुदर्शिना विहर्तव्यम् अ.श.२८०ख/२५७; {dgon pa dang nags 'dab dang ri'i phug dang dur khrod dang sog ma'i phung po la sogs pa'i nang du gnas par bya'o//} अरण्यवनप्रस्थगिरिगुहाश्मशानपलालपुञ्जादिषु विहर्तव्यम् अ.सा.३४४क/१९४; प्रतिष्ठापयितव्यम् — {sa'i rim pa'i mtshams sbyor ba la gnas par bya'o//} भूमिक्रमानुसन्धौ प्रतिष्ठापयितव्यम् ल.अ.७८क/२६; अवस्थेयम् — {lus kyis 'di ltar gnas bya} कायेनैवमवस्थेयम् बो.अ.११ख/५.३९; स्थातव्यम् — {mtshan mo khyod ni mi smra bar/} /{gnas par bya} त्वया मौनव्रतं रात्रौ स्थातव्यम् अ.क.१३७ख/६७. ४२; {shing bzhin du}…{gnas par bya//} स्थातव्यं काष्ठवत् बो.अ.११ख/५.३४; स्थानीयम्— {srog gi skye ba gnas par bya zhes pa'i rigs pas so//} प्राणजन्मराशि स्थानीया इति न्यायात् वि.प्र.२३६ख/२.३८; वोढव्यम् — {rgyal ba seng ge'i sras bdag gis/} /{nga rgyal 'di la gnas par bya//} मयैष मानो वोढव्यो जिनसिंहसुतो ह्यहम् ।। बो.अ.२२ख/७.५५; स्थाप्यम् — {gnas par bya ba dang gnas par byed pa gnyis gzhan du} (? {bzhin du} )…{'brel pa ma grub pa'i phyir} स्थाप्यस्थापकयोरिव…सम्बन्धासिद्धेः त.प.२२३क/९१५.
gnas par bya ba'i
=( {dmigs pa}) वैहारिकम् (आलम्बनम्) — {gnas par bya ba'i dmigs pa ni 'di lta ste/} {'gog pa'i snyoms par 'jug pa} वैहारिकमालम्बनं तद्यथा निरोधसमापत्तिः अभि.स.भा.३०क/४१.
gnas par bya ba'i phyir
स्थितये— {sems gnas par bya ba'i phyir dmigs pa la sems legs par gtod pa} चित्तस्थितये सम्यगालम्बनोपनिबन्धः बो.भू.६०क/७८.
gnas par bya bar
अवस्थातुम् लो.को.१३७३.
gnas par bya ba nyid
वस्तव्यता — {des 'grogs bshes la brten te gnas par bya ba nyid do//} अपाश्रयेणास्य वस्तव्यता सप्रेमकस्य वि.सू.८३ख/१०१.
gnas par bya ba ma yin pa nyid
असंवास्यत्वम् — {gnas nas phyung ba thams cad la gnas par bya ba ma yin pa nyid dang longs spyad par bya ba ma yin pa nyid do//} सर्वत्रोत्क्षिप्तके(ऽ)संवास्यत्वासंभोग्यत्वे वि.सू.८५ख/१०३.
gnas par bya ba'i dmigs pa
पा. वैहारिकमालम्बनम्, आलम्बनभेदः — {med pa'i dmigs pa}…{gnas par bya ba'i dmigs pa ni 'di lta ste/} {'gog pa'i snyoms par 'jug pa} असदालम्बनम्…वैहारिकमालम्बनं तद्यथा निरोधसमापत्तिः अभि.स.भा.३०क/४१.
gnas par byed
= {gnas byed/}
gnas par byed pa
= {gnas byed/}
gnas par byed pa po
वि. स्थापकः — {rnam pa gnyi ga ltar na yang gnas par byed pa po ni cung zad kyang mi byed pa nyid do//} उभयथापि स्थापकस्याकिञ्चित्करत्वम् त.प.२२३क/९१५.
gnas par mi 'gyur
•क्रि. अवस्थानं न स्यात् — {go 'byed pa med pa'i phyir rtsig pa la sogs pa de dag nyid gnas par mi 'gyur ro//} तस्यैव कुड्यादेरनवकाशत्वादवस्थानं न स्यात् अभि.स्फु.१२ख/२०; •कृ. न वर्तितव्यम् — {ci'i phyir gnas par mi 'gyur} कस्मान्न वर्तितव्यम् अभि.भा.६८क/११३७.
gnas par mi bya ba
•कृ. अवस्तव्यम्— {bskrad pas sun phyung ba'i gnas su gnas par mi bya ba nyid do//} अवस्तव्यता दूषितस्थाने प्रवासितस्य वि.सू.८५ख/१०३; न स्थातव्यम् — {de ltar na gzugs so zhes gnas par mi bya'o//} इति हि रूपमिति न स्थातव्यम् अ.सा.३१क/१८; • वि. असंवासिकः — {za ma dang ma ning dang}…{rku thabs su gnas pa dang tha dad par gnas pa dang gnas par mi bya ba dag dang mi bya'o//} न षण्डपण्ड…स्तेयसंवासिकनानासंवासिकासंवासिकैः वि.सू.९६ख/११६.
gnas par mi bya ba nyid
अवस्तव्यता — {bskrad pas sun phyung ba'i gnas su gnas par mi bya ba nyid do//} अवस्तव्यता दूषितस्थाने प्रवासितस्य वि.सू.८५ख/१०३.
gnas par mdzad pa
अवस्थानम् — {byin gyis rlob pa ni yun ring du gnas par mdzad pa'o//} दीर्घकालावस्थानमधिष्ठानम् अभि.स्फु.२७४क/१०९७.
gnas par mdzod
क्रि. रमताम् — {dbyangs can ma ni kho bo yi/} /{yid la ring du gnas par mdzod//} मानसे रमतां दीर्घं…सरस्वती ।। का.आ.३१८ख/१.१.
gnas pas rnam par rtse ba
पा. स्थितिविक्रीडितम्, अभिनिर्हारभेदः — {mngon par sgrub pa rnam pa drug}…{mthong ba ni}…{gnas pas rnam par rtse ba ni/} {'di ltar byang chub sems dpa' rnams ting nge 'dzin gyis sprul pa la sogs pa rnam pa du mas rnam par rtse ba yin no//} षड्विधोऽभिनिर्हारः…दर्शनं…स्थितिविक्रीडितं यस्मात् बोधिसत्त्वानां बहुविधं निर्माणादिभिः समाधिविक्रीडितम् सू.व्या.२२७क/१३७.
= {gnas par byed pa} ।। • क्रि. तिष्ठति — {sangs rgyas bcom ldan 'das de dag gis chos gang bshad pa dang 'chad par 'gyur ba dang 'chad pa dang}…{gnas pa dang gnas par 'gyur ba dang gnas par byed pa} यैश्च तैर्बुद्धैर्भगवद्भिर्धर्मो देशितो देशयिष्यते देश्यते च…स्थिताः स्थास्यन्ति तिष्ठन्ति च अ.सा.१३१क/७५; निवसति — {de dag stong pa dgon par rtag tu gnas par byed//} (?) शून्ये च ते हि निवसन्ति शुभे अरण्ये रा.प.२३३ख/१२७; संवसति — {de srid du de de dag dang lhan cig gnas par byed la} स तैः सार्धं तावत् संवसति वि.व.१३०क/२.१०६; प्रतिवसति — {dge slong rang bzhin du gnas pa dag dang lhan cig gnas par byed} प्रकृतिस्थभिक्षुभिः सार्धं प्रतिवसति वि.व.१३०क/२. १०७; विहरति — {bsam gtan dang rnam par thar pa la sogs pa sems kyi gnas pa gang gis gnas par 'dod pa des gnas par byed do//} येन वा ध्यानविमोक्षादिचित्तविहारेणाकांक्षति तेन विहरति बो.भू.१८२क/२४०; वासमुपवसति — {gang 'phags pa'i lam yan lag brgyad pa la gnas par byed pa de dag ni skyes bu dam pa'o//} ते सत्पुरुषा ये आर्यास्तान् गो(? आर्याष्टाङ्ग)मार्गाय वासमुपवसन्ति का.व्यू.२०६ख/२६४; विचरति — {thar pa 'dod pa ri khrod gnas par byed//} गिरिगहने विचरन्ति मोक्षकामाः रा.प.२३४ख/१२९; अवतरति— {mthu med pa la gnas par mi byed cing mos pa mang ba yin te} नाप्रतिबलतायामवतरति । अधिमुक्तिबहुलो भवति श्रा.भू.१४ख/३१; निवेशयति— {gang gis pha ma de gnyis dad pa med pa las dad pa phun sum tshogs pa la 'dzud pa dang 'dul ba dang gnas par byed pa dang} यस्त्वसावश्राद्धं मातापितरं श्रद्धासम्पदि समादापयति, विनयति, निवेशयति अ.श.१०२ख/९२; स्थापयति — {gnas pas gnas par byed do//} स्थितिः स्थापयति त.प.८६ख/६२५; {rgyun gnas par mi byed la} न च पुनः प्रबन्धं स्थापयति श्रा.भू.१४ख/३१; अवस्थापयति — {'dod chags kyi kun nas dkris pa de yang yun ring du sems kyi rgyud la gnas par byed} तच्च पुना रागपर्यवस्थानं सन्तत्या चिरकालमवस्थापयति श्रा. भू.७१क/१८५; {rgyud gnas par byed do zhes bya ba ni nyon mongs pa'i rgyun brgyud pas gnas par byed do//} सन्ततिमवस्थापयतीति परम्परया क्लेशप्रबन्धं स्थापयति अभि.स्फु.८८क/७६०; व्यवस्थाप्यते— {de lta bu'i rlung dbang po rnams las bkug ste rgyun du 'jug pa dang 'byung ba'i bya ba byed pa'i lam la rnal ma nyid du gnas par byed do//} स चेन्द्रियेभ्योऽपकृष्यानवरतस्वप्रवेशनिर्गमनिजवर्त्मव्यापारे व्यवस्थाप्यते त.सि.६५क/१७३; अध्यालम्बते— {yang de nyid 'dod pa na spyod pa'i chos rnams la gnas par byed do//} स पुनरेव कामावचरान् धर्मानध्यालम्बते अ.सा.२९३ख/१६५; • सं. १. स्थितिकरणम् — {gnas pa ni gnas pa po las gzhan ma yin pa'i phyir/} {gnas par byed na de nyid byas par 'gyur ro//} स्थितेः स्थातुरव्यतिरेकात् । स्थितिकरणे स एव कृतः स्यात् प्र.अ.७१ख/७९; {dngos po'i gnas par byed pa'i phyir rten yin no zhe na} भावस्य स्थितिकरणादाधार इति चेत् प्र.अ.७१ख/८०; स्थितिः — {sems gnas par byed pa rnam pa dgus sems nang kho nar 'jog par byed} नवाकारया चित्तस्थित्या अध्यात्ममेव चित्तं स्थापयति श्रा.भू.७५ख/१९५; {sems gnas par byed pa} चित्तस्थितिः सू.व्या.१४३ख/२२ २. स्थपतिकः, कारुविशेषः — {sa gzhi rmo ba dang}…{khyim la sogs pa'i gnas byed pa} भूमिचसकः…गृहादीनां स्थपतिकः वि.प्र.१६३ख/३.१३१ ३. = {ma nu} स्थापनी, पाठा मि.को.५७ख ४. = {ba sha ka} वासकः , वृक्षविशेषः मि.को.५७ख ५. = {ba bla} तालम्, हरितालम् मि.को.६१क ६. = {'od zer} उस्रः, रश्मिः मि.को.१४४क ७. तालः, गीतकालक्रियामानम् मि.को.३०क; • वि. स्थापकः — {gal te rang 'jig ngang tshul bdag/} /{yin na de gnas byed gzhan gang /} /{gal te rang 'jig ngang tshul bdag/} /{min na de gnas byed gzhan gang //} स्वयं विनश्वरात्मा चेत्तस्य कः स्थापकः परः । स्वयं न नश्वरात्मा चेत्तस्य कः स्थापकः परः ।। प्र.वा.११०क/१. ७४; {gnas par byed pa yod pa la 'jig pa mi srid do//} नहि स्थापके सति विनाशसम्भवः प्र.अ.७२ख/८०; {'on te skad cig so sor 'jig pa'i ngang can gnas par byed pa las gzhan du 'gyur ba yin na} अथ प्रतिक्षणं विनश्वरः स्थापकादन्यथा भवति प्र.अ.७३क/८१; स्थापिका— {gal te dngos po'i gnas par byed pa gnas pa las don gzhan du gyur par khas len par byed pa} यदि पदार्थस्य स्थापिका स्थितेरर्थान्तरभूताऽङ्गीक्रियते त.प.२२३क/९१५; स्थितिकः — {dag pa'i lus gnas par byed pa ni dgra bcom pa rnams kyi ste} शुद्धाश्रयस्थितिकोऽर्हताम् अभि.स.भा.३३क/४५; विहारी लो.को.१३७३; स्थापयमानः — {bdag nyid nan tan la gnas par byed pa} प्रतिपत्तौ चात्मानं स्थापयमानः शि.स.१७क/१७; • ना. १. वसिष्ठः, ऋषिः — {gnas byed dang rus mthun pa'i bram ze mos bcom ldan 'das rgyang nas mthong ste} अद्राक्षीद् वसिष्ठसगोत्रा ब्राह्मणी भगवन्तं दूरादेव अभि.स्फु.४८क/६६६ २. माठरः, देवता — माठरः पिङ्गलो दण्डश्चण्डांशोः पारिपार्श्वकाः अ.को.१.३.३१; मठरस्यापत्यं पुमान् माठरः । मन्यते वा । मन ज्ञाने अ.वि.१.३.३१.
gnas byed kyi bu
वासिष्ठी — {mya ngan gyis ji lta bu zhe na/} {dper na gnas byed kyi bu la sogs pa lta bu'o//} कथं शोकेन ? यथा वासिष्ठीप्रभृतीनाम् अभि.भा.१९६ख/६६६.
gnas byed pa
= {gnas byed/}
gnas bral
विष्ठा — {gzugs sogs 'du 'god gnas bral dang /} /{gnas dang brtags} ({btags} ){dang brjod du med/} /{gzugs sogs mi gnas de dag ni/} /{de yi ngo bo rang bzhin med//} रूपाद्यायव्ययौ विष्ठास्थिती प्रज्ञप्त्यवाच्यते । रूपादावस्थितिस्तेषां तद्भावेनास्वभावता ।। अभि.अ.३क/१.२९.
gnas sbyin
= {gnas sbyin pa/}
gnas sbyin pa
• सं. निःश्रयदानम् — {rab tu dbyung ba dang bsnyen par rdzogs pa dang gnas sbyin pa dang dge tshul nye bar gzhag pa dag mi bya'o//} प्रव्राजनोपसंपादननिःश्रयदानश्रमणोद्देशोपस्थापनानामकरणम् वि.सू.८७क/१०५; • वि. निःश्रयदायकः — {gsang ste ston pa dang las byed pa dang gnas sbyin pa dang klog pa yang ngo //} रहोऽनुशंसककर्मकारकनिःश्रयदायकपाठकाश्च वि.सू.२क/१; द्र. {gnas sbyin ma/}
gnas sbyin ma
वि.स्त्री. स्थानदा — {lha mo dga' sbyin gnas sbyin ma//} रतिदां स्थानदां देवीम् हे.त.२९ख/१००; {dga' ba ni brtse ba'o/} /{gnas ni byang chub kyi sems so//} रतिः प्रीतिः । स्थानं बोधिचित्तस्य यो.र.६०ख/१५९.
gnas ma bcas
= {gnas ma bcas pa/}
gnas ma bcas pa
वि. अनिःश्रितः — {lo lnga lon zhing lhan cig sbyar ba tha ma dang ldan na gnas ma bcas par ljongs rgyur 'gro bar bya'o//} चरेदनिःश्रितः पञ्चवर्षः पश्चिमसमायोगेन समुचितजनपदचारिकाम् वि.सू.३ख/३.
gnas ma mchis pa
वि. अगतिकः — {gnas ma mchis pa'i ni gnas mdzod cig} अगतिकानां गतिको भव का.व्यू.२२३क/२८५.
gnas ma bu pa
१. = {gnas ma'i bu pa/} 2. ({rna ma bug pa} इत्यस्य स्थाने) अविद्धकर्णः — {gnas ma bu pas smras pa/} {lung las spyir rtogs la khyad par rtogs pa ni nye bar 'jal ba las yin no//} अविद्धकर्णस्त्वाह—आगमात् सामान्येन प्रतिपद्यते, विशेषप्रतिपत्तिस्तूपमानात् त.प.५१क/५५३; {gnas ma bu pas} अविद्धकर्णस्तु त.प.५२ख/५५६.
पा. निरन्तराश्रयपरिवृत्तिः — {gnas ma lus par gyur pa ni rnam pa gsum ste/mi} {slob pa'i lam thob pa'i sems kyi gnas gyur pa}…{lam gyi gnas gyur pa}…{gnas ngan len gyi gnas gyur pa} निरन्तराश्रयपरिवृत्तिः त्रिधा । अशैक्षमार्गलाभिनः (१) चित्ताश्रयपरिवृत्तिः…(२) मार्गाश्रयपरिवृत्तिः…(३) दौष्ठुल्याश्रयपरिवृत्तिः अभि.स.भा.६७ख/९३.
gnas ma'i bu
वात्सीपुत्रीयाः, आर्यसम्मतीयाः — {'o na gang gnas ma'i bu rnams gang zag yod par 'dod pa ji lta bu} यत्तर्हि वात्सीपुत्रीयाः पुद्गलं सन्तमिच्छन्ति अभि.भा.८२क/११९१; {gnas ma'i bu ni 'phags pa mang pos bkur ba'i sde pa dag ste} वात्सीपुत्रीया आर्यसम्मतीयाः अभि.स्फु.३१३ख/११९१; द्र. {gnas ma'i bu pa/} {gnas ma'i bu pa'i sde pa/}
gnas ma'i bu pa
वात्सीपुत्रीयाः, निकायभेदः — {gnas ma'i bu pas kun tu brtags pa'i gang zag dgag pa'i phyir}…{smos te/} {la la zhes bya ba ni gnas ma'i bu pa dag go//} वात्सीपुत्रीयपरिकल्पितपुद्गलप्रतिषेधार्थमाह… केचिदिति वात्सीपुत्रीयाः त.प.२२१ख/१५९; द्र. {gnas ma'i bu'i sde pa/} {gnas ma'i bu/}
gnas ma'i bu'i sde
= {gnas ma'i bu'i sde pa/}
gnas ma'i bu'i sde pa
वात्सीपुत्रीयो निकायः, निकायभेदः, तदनुयायी च — {gnas ma'i bu'i sde dag rang gi phyogs yin pas so//} स्वपक्षो वात्सीपुत्रीयो निकाय इति अभि.स्फु.३१३ख/११९१; वात्सीपुत्रीयः — {gang zhig phra rgyas ldan pa ma yin par 'dod pa zhes bya ba ni gnas ma'i bu'i sde pa'o//} यो हि विप्रयुक्तमनुशयमिच्छतीति वात्सीपुत्रीयः अभि.स्फु.९०क/७६३; {kha cig 'dus ma byas mya ngan las 'das pa gcig kho nar zad par smra bar yang yod do//} {'di lta ste/} {gnas ma'i bu'i sde pa dag lta bu'o//} सन्ति हि केचिद् ‘एकमेवासंस्कृतं निर्वाणम्’ इत्याहुः, यथा वात्सीपुत्रीयाः अभि.स्फु.१२क/१९; वात्सीपुत्रः — {gnas ma'i bu'i sde pa rnams kyi ltar na ni phra rgyas thob pa yin no//} वात्सीपुत्रनयेन प्राप्तिरनुशयः अभि.स्फु.८९क/७६१.
gnas mal
शयनासनम् — {gnas mal bsdu bar bya'o//} अभिसंक्षिपेत् शयनासनम् वि.सू.३१ख/४०; {nyi ma snga ma la ni gnas mal bsdog go//} पूर्वाह्ने शयनासनस्य पातनम् वि.सू.६१क/७७; {gnas mal dben pa dgon pa dag gam shing drung dag gam}…{gnas par byed pa yin} विविक्तानि शयनासनान्यध्यावसति अरण्यानि, वृक्षमूलानि श्रा.भू.६क/१२; शय्यासनम् — {khri dang khri'u dang stan nang tshangs can dang la ba dang sngas dang gor bu zhes bya ba ni gnas mal lo//} मञ्चपीठवृशिकोचकबिम्बोपधानचतुरस्रकमिति शय्यासनम् वि.सू.३१क/३९; शय्या — {gnas mal 'dod la gnas mal dang /} /{bdag ni lus can bran 'dod pa/} /{kun gyi bran du gyur par shog//} शय्या शय्यार्थिनामहम् । दासार्थिनामहं दासो भवेयं सर्वदेहिनाम् ।। बो.अ.७क/३.१८; पीठम्— {gnas mal du ma na nyal ba'i nag pa la sogs pa} अनेकपीठाधिशयितस्य चैत्रादेः त.प.२६९ख/२५५.
पा. शयनासनवस्तु क्षुद्रकादिगतम् — {gnas mal gyi gzhi phran tshegs la sogs pa'i skabs so//} ( इति) शयनासनवस्तु क्षुद्रकादिगतम् वि.सू.१००क/१२१.
gnas mal bstabs pa
शयनासनपरिहारः — {gnas bstabs pa dang gnas mal bstabs pa dang}…{bsnyen bkur ba bstabs pas} वास्तुपरिहारेण शयनासनपरिहारेण… उपस्थायकपरिहारेण वि.व.१४८ख/२.१२२.
gnas mal dbog pa
शयनासनवारिकः — {gnas mal dbog pa dang gnas mal gyi byi dor dbog pa'o//} शयनासनवारिकम् । मुण्डशयनासनवारिकम् वि.सू.९३ख/१११.
gnas mal la chags
= {gnas mal la chags pa/}
gnas mal la chags pa
पा. शयनासनरागः — {gnas mal la chags pa ni bar chad rnam pa bzhi yin te/} {'di lta ste/} {'du 'dzi la chags pa dang /} {gnas la chags pa dang /} {glos 'bebs pa'i bde ba dang nyal ba'i bde ba la chags pa dang /} {stan dang gding ba dang dgab pa la chags pa'o//} शयनासनरागश्चतुर्विधः । तद्यथा—संस्पर्शरागः, प्रतिश्रयरागः, पार्श्वसुखशयनसुखरागः, आस्तरणप्रत्यास्तरणोपच्छादनरागः श्रा.भू.६५क/१६१.
gnas mi 'thob
क्रि. न प्रतिष्ठां लभते— {de dag tu gnas mi mthong} (? {mi 'thob} ){ste/} {rdo bsreg pa la rkang mthil dag gi gnas mi mthong ba} (? {mi 'thob pa} ){bzhin no//} न तेषु प्रतिष्ठां लभन्ते, तप्त इवोपले तलानि पादानाम् अभि.भा.२३५ख/७९३.
gnas mi bya
क्रि. न विधीयते — {smyung bar yang ni gnas mi bya//} नोपवासो विधीयते अ.सि.६१ख/१६३.
gnas min
= {gnas ma yin} ।। •क्रि. नावतिष्ठते— {gang phyir dngos po'i de nyid ni/} /{nam yang tshig dor gyis gnas min//} छलेन वस्तुनस्तत्त्वं न हि जात्ववतिष्ठते ।। त.स.११०क/९५७; न स्थानं विद्यते — {gang de bzhin gshegs pa rnams kyis gdul bar mi 'gyur ba 'di ni gnas ma yin no//} तथागतवैनेयं न भवतीति नेदं स्थानं विद्यते स.दु.९७ख/१२२; •सं. १. अस्थानम् — {de la'ang mi khro bzod pa ni/} /{gnas min bzod pa smad pa'i gnas//} तत्राप्यहं न कुप्यामि धिगस्थानसहिष्णुताम् ।। बो.अ.९क/४.२९; {gnas min slong ba} अस्थानयाच्ञा अ.क.२५क/५२. ५९; {skrag pa'i gnas ma yin pa la skrag pa ni de'i gnas ma yin pa la skrag pa ste} त्रासास्थाने त्रासस्तदस्थानत्रासः सू.व्या.१३२ख/५; {zhes bya ba de ni gnas ma yin pa la the tshom za ba yin no//} इत्यस्थानमेवैतदाशङ्कायाः प्र.वृ.३१३क/६१; {de nas de'i phas de la gnas ma yin par god tshabs che ba dgag pa'i+i bsam pas} अथैनं तस्य पिता अस्थानातिव्ययनिवारणोद्यतमतिः जा.मा.१९१क/२२२ २. = {mi srid pa} अस्थानम्, असम्भवः — {srid pa ni gnas so//} {mi srid pa ni gnas ma yin pa'o//} {yang na bud med sangs rgyas nyid byed par 'gyur ba gang yin pa 'di ni gnas ma yin} सम्भवः स्थानम्, असम्भवोऽस्थानमिति । अथवा ‘अस्थानमनवकाशो यत् स्त्री बुद्धत्वं कारयिष्यति’ अभि.स्फु.२६७क/१०८५; न स्थानम् — {gang zag lta ba phun sum tshogs pa srid pa brgyad pa mngon par 'grub pa gang yin pa de ni gnas ma yin zhing go skabs med de/'di} {ni gnas med do//} अस्थानमनवकाशो यद् दृष्टिसंपन्नः पुद्गलोऽष्टमं भवमभिनिर्वर्तयिष्यति । नेदं स्थानं विद्यते अभि.भा.२०ख/९४० ३. अव्यवस्थानम् — {gnas ma yin zhes bya ba ni mi gnas pa'o//} अव्यवस्थानमिति व्यवस्थानाभावः त.प.१८७ख/८३६ ४. अपदम् — {gnas min 'dug ngas ci zhig bya/} /{khyod ni dus min nye bar 'ongs//} किं करोम्यपदस्थोऽहमकाले त्वमुपागतः । अ.क.२४ख/५२.५५; • वि. अप्रतिष्ठितम् — {de ni tshad ma la rag las/} /{de yang rang las gnas pa min//} प्रमाणाधीनमेतद्धि स्वतस्तच्चाप्रतिष्ठितम् ।। त.स.१०९ख/९५५; न व्यवस्थितम् — {so so ba 'am 'dus pa yi/} /{rkyen rnams la yang gnas ma yin//} न च व्यस्तसमस्तेषु प्रत्ययेषु व्यवस्थितम् ।। बो.अ.३६क/९.१४२.
gnas min 'dug
वि. अपदस्थः — {gnas min 'dug ngas ci zhig bya/} /{khyod ni dus min nye bar 'ongs//} किं करोम्यपदस्थोऽहमकाले त्वमुपागतः । अ.क.२४ख/५२.५५.
gnas min pa
= {gnas min/}
gnas min bzod pa
अस्थानसहिष्णुता — {bdag gi sems la gnas bzhin du/} /{dga' mgur bdag la gnod byed pa/} /{de la'ang mi khro bzod pa ni/} /{gnas min bzod pa smad pa'i gnas//} मच्चित्तावस्थिता एव घ्नन्ति मामेव सुस्थिताः । तत्राप्यहं न कुप्यामि धिगस्थानसहिष्णुताम् ।। बो.अ.९क/४.२९.
gnas med
= {gnas med pa/}
gnas med pa
• क्रि. न स्थानं विद्यते — {gang zag lta ba phun sum tshogs pa srid pa brgyad pa mngon par 'grub pa gang yin pa/} {de ni gnas ma yin zhing go skabs med de/} {'di ni gnas med do//} अस्थानमनवकाशो यद् दृष्टिसंपन्नः पुद्गलोऽष्टमं भवमभिनिर्वर्तयिष्यति । नेदं स्थानं विद्यते अभि.भा.२०ख/९४०; • वि. अनालयः — {gnas med pa'i chos la brten te} अनालयं धर्मं निश्रित्य ग.व्यू.१८५ख/२६९; {dgos pa lta ba dgongs pa dang /} /{mi skye ba ni gnas med pa/} /{don gnyis yongs su shes pas ni/} /{skye ba med par ngas bshad do//} प्रयोजनं दृष्टिसंकोचमनुत्पादमनालयम् । अर्थद्वयपरिज्ञानादनुत्पादं वदाम्यहम् ल.अ.१८४क/१५२; निरालयः — {dag pa de nyid gnas med par/} /{'jigs pa nyid du ma byed cig//} तत्र त्रासं मा कुरुध्वं शुद्धे तत्त्वे निरालये । गु.सि.६ख/१४; निराश्रयः — {rnam par rtog pa mi 'jug pa/} /{rab tu gyur pa gnas med pa'o//} अप्रवृत्तिः विकल्पस्य परावृत्तिः निराश्रयः । ल.अ.१८२ख/१५०; अनिकेतः — {'od srungs sems ni gzugs med pa/} {bstan du med pa/}…{gnas med pa'o//} चित्तं हि काश्यप अरूपमनिदर्शनम्…अनिकेतम् शि.स.१३०ख/१२६; {gnas med par zhing thams cad du 'dong ba} अनिकेतसर्वक्षेत्रगमनानाम् ग.व्यू.३०८क/३०; अलयनः — {phyag dar phung po'i steng na nyal/} /{gnas med mgon med skyob pa med//} सङ्कारकूटशयनोऽलयनोऽथापरायणः । वि.व.२९०ख/१.११२; निरास्पदम् — {de kun gnas med nyid yin te/} /{mo gsham la ni rnam gzhag yin//} निरास्पदैव सा सर्वा वन्ध्यापुत्र इव स्थिता ।। त.स.९ख/१२०; अप्रतिष्ठितः — {de bzhin gshegs pa'i byin gyi rlabs gnas med pa'i rang bzhin kun nas nyon mongs pa med pa'i dang dri ma med pa'i chos nyid kyi lus rnam par dag pa'i lus dang ldan pa} अप्रतिष्ठिततथागताधिष्ठानप्रकृत्यसंक्लिष्टस्वभावनिर्मलधर्मताशरीरविशुद्धकायाम् ग.व्यू.१८०क/२६५; अनाविलः — {de bzhin gshegs pa kun gyi gsang /} /{rab tu mi rtog gnas med pa'o//} सर्वताथागतं गुह्यम् अप्रतर्क्यमनाविलम् ।। गु.स. ८१ख/३; • सं. १. अनास्पदम्— {de ni sems can bsam bzhin zhugs/} /{ngan par lta ba'i gnas med de//} सत्त्वाश्र(? श)यप्रवृत्तोऽयं कुदृष्टीनामनास्पदम् ।। ल.अ.१६५ख/११८ २. = {mi srid pa} अस्थानम्, असम्भवः — {sdug bsngal gyi bden pa ma mthong bar kun 'byung ba'i bden pa mthong bar 'gyur ba gang yin pa 'di ni gnas med do//} नेदं स्थानं विद्यते यद् दुःखसत्यमदृष्ट्वा समुदयसत्यं द्रक्ष्यति अभि.स्फु.१७७ख/९२८.
gnas med pa nam mkha'i spyod yul
वि. अनालयगगनगोचरः — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams ni gnas med pa nam mkha'i spyod yul du ni yang dag par lta} अनालयगगनगोचरा हि बुद्धा भगवन्त इति संपश्यन् रा.प.२२९क/१२१.
gnas med pa'i dkyil 'khor
पा. अनालयमण्डलः, धर्मपर्यायविशेषः — {rigs kyi bu kho mo ni chos kyi rnam grangs gnas med pa'i dkyil 'khor ces bya ba shes shing ston pa ste} अहं कुलपुत्र अनालयमण्डलं नाम धर्मपर्यायं जानामि देशयामि ग.व्यू.२७६ख/३५५.
gnas med pa'i chos kyi nam mkha' la rnam par lta ba
पा. अनालयधर्मगगनव्यवलोकनः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin gnas med pa'i chos kyi nam mkha' la rnam par lta ba dang} …{sangs rgyas kyi rnam par 'phrul ba rgya mtsho de dag la rab tu 'jug go//} अनालयधर्मगगनव्यवलोकनेन बोधिसत्त्वसमाधिना…तान्… बुद्धविकुर्वितसमुद्रानवतरन्ति ग.व्यू.३०७क/३०.
gnas med pa'i yid
अनिकेतमानसता — {de dad pa la dbang bsgyur ba dang}...{gnas med pa'i yid dang} स श्रद्धाधिपतेयतया…अनिकेतमानसतया द.भू.१७६ख/९.
gnas med pas gzhi thug pa med pa
पा. अनिलयप्रतिलब्धम्, प्रज्ञापारमितामुखविशेषः — {na zhes bya ba brjod pa dang /} {shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i sgo gnas med pas gzhi thug pa med pa zhes bya ba khong du chud do//} (?) नकारं परिकीर्तयतोऽनिलयप्रतिलब्धं नाम प्रज्ञापारमितामुखमवक्रान्तम् ग.व्यू.२७४क/३५३.
gnas gtsang
ना. शुद्धावासः, देवलोकः — {sdig las rnam grol bdag nyid che/} /{de yang gnas gtsang lhar skyes nas//} ते च विमुक्तपापमहात्मानः शुद्धावासदेवेषूत्पन्नाः । स.दु.१३०क/२४२; = {gnas gtsang ma/}
gnas gtsang skye ba
= {gnas gtsang mar skye ba/}
gnas gtsang ma
ना. शुद्धावासः, देवलोकः — {phyed du 'phar ba zhes bya ba ni de nas gnas gtsang ma rnams su skyes la bar nas gnas gzhan 'ga' tsam yang rgal te 'og min du 'phos nas 'og min du 'jug pa gang yin pa'o//} अर्धप्लुतो नाम यस्ततः शुद्धावासेषूपपद्य मध्यादेकमपि स्थानान्तरं विलङ्घ्याकनिष्ठान् प्रविशति अभि.भा.२३क/९५२; द्र. {gnas gtsang ma'i ris/} {gnas gtsang ma'i rigs/} {gnas gtsang ma pa/}
gnas gtsang ma pa
शुद्धावासाः, देवसमुदायविशेषः — {des gnas gtsang ma pa'i lha rnams ni 'di lta bu yin no zhes thos pas so//} श्रुतं हि तेन भवति—शुद्धावासा नाम देवा एवम्भूता इति अभि.स्फु.२७९क/१११०; द्र. {gnas gtsang ma/}
gnas gtsang ma'i gnas
शुद्धावासभवनम् — {gnas gtsang ma'i gnas de thams cad 'od chen po'i snang bas gsal bar byas te} सर्वं च तं शुद्धावासभवनं महता रश्म्यवभासेनावभास्य म.मू.८९ख/३.
gnas gtsang ma'i rigs
शुद्धावासकायिकाः, देवसमुदायविशेषः — {'og min zhes bya ba ni lha dag ste/} {de dag gi phyogs gcig na gnas gtsang ma'i rigs kyi lha rnams yod do//} अकनिष्ठा नाम देवाः, तेषामेकदेशे शुद्धावासकायिका नाम देवाः त.प.३२०ख/११०७; द्र. {gnas gtsang ma'i ris/}
gnas gtsang ma'i ris
शुद्धावासकायिकाः, देवसमुदायविशेषः — {de nas gnas gtsang ma'i ris kyi lha'i bu de dag gis thal mo sbyar ba btud nas} अथ ते शुद्धावासकायिका देवपुत्राः साञ्जलयो भूत्वा म.मू.८८क/१; {gnas gtsang ma'i ris kyi lha rnams kyis de la gos tshon can dag phul te} शुद्धावासकायिकैर्देवैस्तस्मै काषायाण्युपनामितानि अ.श.६४ख/५६; {dbang phyug ces bya ba dang dbang phyug chen po dang}… {dul ba rab zhi dbang phyug la sogs pa de dag dang gnas gtsang ma'i ris kyi lha'i bu gzhan shin tu mang po} ईश्वरश्च नाम शुद्धावासकायिको देवपुत्रो महेश्वरो नाम…प्रशान्तविनीतेश्वरश्चैते चान्ये च संबहुलाः ल.वि.३ख/३; द्र. {gnas gtsang ma'i rigs/}
gnas gtsang mar skye
= {gnas gtsang mar skye ba/}
gnas gtsang mar skye ba
शुद्धावासोपपत्तिः — {yang ci'i phyir gnas gtsang mar skye ba lnga kho na yin zhe na} अथ कस्मात् पञ्चैव शुद्धावासोपपत्तयः अभि.भा.२५ख/९६१; {gnas gtsang ma rnams su skye bar bya ba'i phyir} शुद्धावासोपपत्त्यर्थम् अभि.भा.२५क/९६१.
gnas mtshungs
वि. = {nye ba} सनीडः, समीपः मि.को.१७ख ।
gnas gzhan
• सं. १. स्थानान्तरम् — {gnas thams cad du 'chi 'pho ba zhes bya ba ni gnas gzhan thams cad du 'phos nas 'og min du 'jug pa gang yin pa'o//} सर्वच्युतो नाम यः सर्वाणि स्थानान्तराणि सञ्चर्याकनिष्ठान् प्रविशति अभि.भा.२३क/९५२ २. आवासान्तरम् — {dge slong 'ga' zhig rang gi phyir bcos pa'i don du gnas gzhan du gtang bar bya} स्वप्रतिक्रियार्थमावासान्तरे कश्चित् प्रस्थापयेयुः वि.सू.५८क/७४.
gnas gzhan gyi
=( {zas}) स्थानान्तरीयम् (भक्तम्) — {gnas gzhan gyi zas dang yo byad kyi rnyed pa gzhan du longs spyad par mi bya'o//} न स्थानान्तरीयं भक्तोपकरणलाभं स्थानान्तरे परिभुञ्जीत वि.सू.९७क/११६.
gnas gzhan du 'gyur ba ma yin pa'i tshig
अस्थित्यन्यथात्वपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{gnas gzhan du 'gyur ba'i tshig dang gnas gzhan du 'gyur ba ma yin pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…स्थित्यन्यथात्वपदम्, अस्थित्यन्यथात्वपदम् ल.अ.६७ख/१६.
gnas gzhan du 'gyur ba'i tshig
स्थित्यन्यथात्वपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः— {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}… {gnas gzhan du 'gyur ba'i tshig dang gnas gzhan du 'gyur ba ma yin pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम् …स्थित्यन्यथात्वपदम्, अस्थित्यन्यथात्वपदम् ल.अ.६७ख/१६.
gnas gzhi
१. आधारः — {rang nyid kyi yon tan la zhes bya ba ni nges pa skyed pa la ltos nas gnas gzhi'i bdun pa yin no//} स्वगुणेष्विति निश्चयजन्मापेक्षयाऽऽधारसप्तमी त.प.२२४क/९१७; अधिकरणम् — {de las zhes bya ba ni rig byed las te/} {tshad ma nyid ces bya ba 'di la ltos nas gnas gzhi'i bdun pa'o//} तस्मिन्निति वेदे । प्रमाणतेत्येतदपेक्षयाऽधिकरणसप्तमी त.प.२५८क/९८८ २. = {khang pa} निकेतनम्, गृहम् मि.को.१३९ख ।
gnas bzhi las skyes
वि. चतुःपीठजा — {rang gi dam tshig rigs} (? {rig} ){rnyed nas/} /{gal te tshig 'di mi smra na/} /{gnas bzhi las skyes rnal 'byor ma/} /{de yi tshe na khro bar byed//} स्वसमयविदां प्राप्य यदि न भाषेदिदं वचः। तदा क्षोभं प्रकुर्वन्ति योगिन्यश्चतुःपीठजाः ।। हे.त.१९क/६२.
gnas bzhin pa
व.का.कृ. तिष्ठमानः — {gnas bzhin pa yang mi gnas te/} {gnas pa gnyis su thal bar 'gyur ba'i phyir} तिष्ठमानमपि न तिष्ठति, स्थितिद्वयप्रसङ्गात् प्र.प.५६क/६७; स्थीयमानः *प्र.प. ।
gnas bzang
• वि. स्वधिष्ठानः — {gnas bzang ba ni rkun po la sogs pa skye bo ngan pa dag mi gnas pa'i phyir ro//} स्वधिष्ठानो दुर्जनैर्दस्युप्रभृतिभिरनधिष्ठितत्वात् सू.व्या.१८७क/८४; • सं. = {mtho ris} स्वर्गः, सुरलोकः — स्वरव्ययं स्वर्गनाकत्रिदिवत्रिदशालयाः । अ.को.१.१.६; स्वः सुखं गम्यते इति स्वर्गः । गम्Ḷ गतौ । सुष्ठु अर्ज्यते इति वा । अर्ज सर्ज अर्जने अ.वि.१.१.६.
gnas bzang ba
= {gnas bzang /}
gnas yongs su gyur
= {gnas yongs su gyur pa/}
gnas yongs su gyur pa
• पा. आश्रयपरावृत्तिः — {gnas yongs su gyur pa la tshigs su bcad pa drug pa ste} आश्रयपरावृत्तौ षट् श्लोकाः सू.व्या.१५४क/३९; आश्रयपरिवृत्तिः — {'dis ni mi mthun pa'i phyogs kyi sa bon dang bral ba dang gnyen po phun sum tshogs pa dang ldan pas gnas yongs su gyur pa}…{bstan te} अनेन विपक्षबीजवियोगतः प्रतिपक्षसम्पत्तियोगतश्चाश्रयपरिवृत्तिः परिदीपिता सू.व्या.१५४क/३९; • आश्रयपरावृत्तम् म.व्यु.२५७५(४८ख).
gnas yongs su dag pa
पा. आश्रयपरिशुद्धिः; आश्रयविशुद्धिः — {rnam pa thams cad yongs su dag pa bzhi gang zhe na/} {gnas yongs su dag pa dang dmigs pa yongs su dag pa dang sems yongs su dag pa dang ye shes yongs su dag pa'o//} चतस्रः सर्वाकाराः परिशुद्धयः कतमाः? आश्रयशुद्धिः( ‘परिशुद्धिः’ इत्यपि पाठः), आलम्बनशुद्धिः, चित्तशुद्धिः, ज्ञानशुद्धिश्च बो.भू.१९७क/२६५; आश्रयविशुद्धिः — {de la gnas yongs su dag pa gang zhe na} तत्राश्रयविशुद्धिः( ‘शुद्धिः’ इत्यपि पाठः) कतमा बो.भू.१९७क/२६५.
gnas yod
क्रि. अस्ति स्थानम् — {'di ni gnas yod do//} {'di ni gzhi yod do//} अस्त्येतत्स्थानमस्त्येतद्वस्त्विति अभि.भा.४८ख/१०५७.
gnas la chags
= {gnas la chags pa/}
gnas la chags pa
पा. प्रतिश्रयरागः, शयनासनरागभेदः — {gnas la chags pa spang ba'i phyir shing drung pa dang bla gab med pa dang dur khrod pa yin no//} प्रतिश्रयरागस्य प्रहाणाय वृक्षमूलिकः, आभ्यवकाशिकः, श्माशानिको भवति श्रा.भू.६५क/१६१.
gnas la rten med pa
पा. अनिकेतस्थितः, समाधिविशेषः — {gnas la rten med pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} अनिकेतस्थितो नाम समाधिः म.व्यु.५३८(१२ख).
gnas la brten pa
वि. पात्रस्थः — {sdang bas rgol bar rtsol byed pa/} /{mang po'ang gzhom par bya ba ni/} /{khyad par gnas la brten pa yi/} /{bzod pa'i tshegs su mtshar mi che//} महतोऽपि हि संरम्भात् प्रतिहन्तुं समुद्यताः । क्षमाया नातिभारोऽस्ति पात्रस्थाया विशेषतः ।। श.बु.१११ख/४३; द्र. {gnas la brten pa med pa la brtson pa/}
gnas la brten pa med pa la brtson pa
पा. अनिलम्भनिकेतनिरतः, समाधिविशेषः — {gnas la brten pa med pa la brtson pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} अनिलम्भनिकेतनिरतो नाम समाधिः म.व्यु.६१९(१५क).
gnas la dad par gyur pa
पा. आयतनगतः प्रसादः, स्वार्थसम्पद्भेदः — {de la bdag gi 'byor pa gang zhe na/} {mir gyur pa dang}…{gnas la dad par gyur pa dang}…{gnas la dad par gyur pa gang zhe na} ( तत्र कतमा स्वार्थसम्पत् ? मनुष्यत्वम्)…आयतनगतः प्रसादः…आयतनगतः प्रसादः कतमः श्रा.भू.३ख/६.
gnas la sogs pa gtan la dbab pa
ना. १. पीठादिनिर्णयः, ग्रन्थः क.त.१६०६ २. प्रतिष्ठाननिर्णयः, ग्रन्थः क.त.१२१५.
gnas lugs
१. वृत्तम्, स्थितिः — {'on te 'di ni dngos po'i gnas lugs yin te/} {'dod chags la sogs pa dang ldan pa la dbang phyug srid pa ni ma yin no//} अथ वस्तुवृत्तमेतन्न रागादियोगितामैश्वर्यसम्भवः प्र.अ.३०क/३४; स्थितिः — काष्ठोत्कर्षे स्थितौ दिशि अ.को.३.३.४१; सन्निवेशः — {de lta bas na 'di ni bde ba dang sdug bsngal ba dang rmongs pa rnam pa gsum po rnams kyi gnas lugs kyi khyad par yin no//} तस्मात् सुखदुःखमोहानां त्रयाणामेते सन्निवेशविशेषाः त.प.१५१क/२७ २. संस्थानम् — {'byung ba chen po las ma gtogs pa'i dbang po la sogs pa yod pa ma yin te/} {de'i gnas lugs kyi khyad par nyid la de btags pa'i phyir la} न हि महाभूतव्यतिरेकेणेन्द्रियादीनि सन्ति, तत्संस्थानविशेष एव तत्प्रज्ञप्तेः त.प.९०ख/६३४.
gnas len gyi bu
ना. १. माठरः — {lha grong na la da na bram ze gnas len gyi bu zhes bgyi ba}…{zhig mchis te} देवास्ति नालदग्रामके माठरो नाम ब्राह्मणः वि.व.८ख/२. ८० २. माठरम्, शास्त्रम् — {lha grong na la da na bram ze gnas len gyi bu zhes bgyi ba}… {zhig mchis te/}… {des bstan bcos gnas len gyi bu zhes bgyi ba nye bar sbyar to//} देवास्ति नालदग्रामके माठरो नाम ब्राह्मणः… तेन माठरं नाम शास्त्रं प्रणीतम् वि.व.८ख/२.८०.
gnas shin tu gyur pa
• पा. आश्रयपरावृत्तिः — {blo gros chen po rang gi sems snang ba phyi rol gyi don yongs su shes pas thog ma med pa'i dus kyi spros pa/gnas} {ngan len gyi rnam par rtog pa'i bag chags kyi rgyu rnam par log cing rang gi gnas shin tu gyur pa ni thar pa yin te} अनादिकालप्रपञ्चदौष्ठुल्यविकल्पवासनाहेतुविनिवृत्तिर्महामते स्वचित्तदृश्यबाह्यार्थपरिज्ञानाद्विकल्पस्याश्रयपरावृत्तिः…मोक्षः ल.अ.१४८ख/९५; • वि. परावृत्ताश्रयः — {lang ka'i bdag po gnas shin tu gyur pa dang /} {rang gi sems snang ba tsam du khong du chud pa rab tu rtogs ma thag tu rnam rtog pa'i rgyu ba la gnas pa} (?) समनन्तरप्रतिविबुद्धे परावृत्ताश्रये स्वचित्तदृश्यमात्राधिगमेऽविकल्पप्रचारस्थितस्य लङ्काधिपतेः ल.अ.५८ख/५.
gnas shin tu gnas pa
पा. सुप्रतिष्ठितासनः, समाधिविशेषः — {gnas shin tu gnas pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सुप्रतिष्ठितासनो नाम समाधिः का.व्यू.२३५क/२९७.
वि. आश्रयभूतम्— {byis pa 'di dag khyad par du/} /{snying rje'i gnas su gyur pa na//} करुणाश्रयभूतस्य बालस्यास्य विशेषतः । जा.मा.३४ख/४०; निकेतभूतम् — {'jig rten pa rnams kyis bkur sti bya ba'i gnas su ni gyur} लोके बहुमाननिकेतभूतः जा.मा.१८क/२०; आस्पदभूतम्— {khyim na gnas pa}…{bag med pa'i gnas su gyur pa}…{rig nas} प्रमादास्पदभूतं…गार्हस्थ्यमवेत्य जा.मा.३१क/३६; निकेतस्थानम् — {gang 'di}…{brten pa'i gnas su gyur pa de dag thams cad kyi thams cad du rab tu shes so//} यानीमानि…निकेतस्थानानि, तानि सर्वाणि विगतानि भवन्ति स्म द.भू. २०७क/२५; आवसथीकृतम् — {yon tan med cing}…{nyes pa 'byung ba'i gnas su gyur pa rnams//} गुणैर्विहीनस्य…दोषोदयैरावसथीकृतस्य जा.मा.१६२ख/१८७; स्थानमापन्नः — {gang zag pa rnams mig gis gang zag blta'o zhes gang zag lta ba ni bdag med pas bdag blta'o zhes bya ba yin pas bdag tu lta ba'i gnas su gyur pa yang yin no//} चक्षुषा च पुद्गलं पश्याम इति पश्यन्तः पौद्गलिकाः ‘अनात्मना आत्मानं पश्यामः’ इति दृष्टिस्थानमापन्ना भवन्ति अभि.भा.८५ख/१२०१; द्र. {phongs pa'i gnas su gyur pa'i phyir//} आपदां मूलभूतत्वात् जा.मा.३४ख/४०; {bdag ni yon tan ldan zhes dad pa'i gnas su gyur//} श्रद्धेयतामुपगतोऽस्मि गुणाभिपत्तौ जा.मा.१०७क/१२४.
gnas su 'gyur
क्रि. १. भाजनीभवति— {chos thos pa dang gtam bya ba'i gnas su 'gyur ro//} धर्मश्रवणकथायाश्च भाजनीभवन्ति अ.श.११७ख/१०७ २. संस्थास्यते — {gang la 'jig rten gnas gyur par/} /{phyi nas lha rdzas gnas su 'gyur//} पुनः संस्थास्यते दिव्यं तस्मिंल्लोकः प्रवर्त्स्यते । ल.अ.१८८क/१५९.
पा. निरधिष्ठानः, समाधिविशेषः — {gnas su bya ba med pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} निरधिष्ठानो नाम समाधिः म.व्यु.५९१(१४क).
gnas su ma yin pa
अस्थानम् — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni gnyis su blta bar mi bya/} {gnyis ma yin par yang ma yin}…{gnas su ma yin/} {gnas su ma yin par yang ma yin} प्रज्ञापारमिता न द्वयेन द्रष्टव्या, न अद्वयेन…न स्थानतः, न अस्थानतः कौ.प्र.१४२ख/९५.
gnas srung
ना. धृतराष्ट्रः, हंसराजः — {de'i rkang lag gi sor mo dra bar 'brel par gyur te/} {shin tu mdzes pa rnam par phye ba/} {bu ga med pas zag pa med pa ni dper na ngang pa'i rgyal po gnas srung lta bur gyur to//} उभे चास्य हस्तपादतले जालिनी अभूतां विचित्रसुविभक्ताच्छिद्रापरिस्राविणी, तद्यथा धृतराष्ट्रस्य हंसराजस्य ग.व्यू.२३२क/३०९; द्र. {gnas srung po/}
gnas srung po
ना. धृतराष्ट्रः, गन्धर्वराजः — {dri za'i rgyal po gnas srung po dang dri za'i bu dang dri za'i bu mo lta bu'i lus kyi sprin du mngon par 'thon cing sems can yongs su smin par byed pa mthong ngo //} धृतराष्ट्रगन्धर्वराजगन्धर्वपुत्रगन्धर्वकन्यासदृशात्मभावमेघनिश्चरितान् सत्त्वान् परिपाचयमानानपश्यत् ग.व्यू.१०३ख/१९३; द्र. {gnas srung /}
gnas gsum po
भुवनत्रयम् — {nga las 'gro ba thams cad 'byung /} /{nga las gnas gsum po yang 'byung //} मद्भवं हि जगत् सर्वं मद्भवं भुवनत्रयम् । हे.त.१०क/३०.
gnas bsrung
= {gnas bsrung ba/}
gnas bsrung ba
स्थानरक्षा — {gnas bsrung ba dang sdig pa bshags pa la sogs pa'i mdor bsdus chen po ste dang po'o//} स्थानरक्षापापदेशनादिमहोद्देशः प्रथमः वि.प्र.३२ख/४.७.
gnong
= {gnong ba/}
gnong ba
वि. मङ्कुः — {gang gis de gnod par} ({gnong bar} ) {'gyur ba'i nyes pa yang dag pa yang 'chab par byed de/} {sgrogs par mi byed do//} भूतञ्च दोषं प्रतिच्छादयति, न विवृणोति येनास्य स्यान्मङ्कुभावः बो.भू.१३५क/१७४; {gnong mi bkur ba'i gang zag rnams tshar gcad pa'i phyir} दुर्मङ्कूनां पुद्गलानां निग्रहाय म.व्यु.८३५० (११५ख); {gang dag dad pa de dag ni/} {gnong zhing mi dga' ba dang mi 'jigs pa med par gyur to//} ये श्राद्धास्ते मंकवः संवृत्ताः, अनुदग्राः, अविशारदाः लो. को.१३७५.
gnong bar 'gyur ba
मङ्कुभावः — {gang gis de gnod par} ({gnong bar} ){'gyur ba'i nyes pa yang dag pa yang 'chab par byed de/} {sgrogs par mi byed do//} भूतञ्च दोषं प्रतिच्छादयति, न विवृणोति येनास्य स्यान्मङ्कुभावः बो.भू.१३५क/१७४.
gnong mi bkur ba
वि. दुर्मङ्कुः — {gnong mi bkur ba'i gang zag rnams tshar gcad pa'i phyir} दुर्मङ्कूनां पुद्गलानां निग्रहाय म.व्यु.८३५०(११५ख); म.व्यु.२५०३(४७ख); मि. को.१२८क ।
gnong mi bskur ba
= {gnong mi bkur ba/}
gnod
= {gnod pa/}
gnod gyur pa
= {gnod par gyur/}
gnod grib
दुश्छाया म.व्यु.४३८४(६९क); मि.को.३३ख ।
gnod bgyid
वि. अपकारपरः — {ji ltar khyod ni gnod bgyid la/} /{phan pa lhur mdzad de lta bur//} अपकारपरेऽपि त्वमुपकारपरो यथा ।। श.बु.११४ख/११९; प्रतिकूलवर्ती — {gang zhig bdag la gnod pa bgyid pa de/} / ग्. {yo bzhin du yang bdag gis yongs ma btang //} योऽभून्ममात्र प्रतिकूलवर्ती विस्पन्दमानोऽपि स मे न मुक्तः । जा.मा.११३ख/१३२; अहितावहितः — {khyod ni gnod bgyid dgra bo la/} /{phan pa mdzad pa'i bshes lags te//} अहितावहिते शत्रौ त्वं हितावहितः सुहृत् । श. बु.११४ख/१२०.
gnod 'gyur
= {gnod par 'gyur ba/}
gnod 'gyur ba
= {gnod par 'gyur ba/}
gnod can
= {gnod pa can/}
gnod can gyi tshad ma
बाधकं मानम्, बाधकप्रमाणम् — {rig byed la yang gnod can gyi/} /{tshad ma rjes dpag med nyid bstan//} (?) वेदे तु बाधकं मानमुक्तमेवानुमात्मकम् । त.स.११३क/९७७.
gnod can shes
= {gnod can shes pa/}
gnod can shes pa
बाधकप्रत्ययः — {des na gnod can shes pa la/} /{ltos med tshad ma nyid mi 'grub//} अनपेक्षप्रमाणत्वं बाधकप्रत्यये यतः । न सिद्धम् त.स.१०९ख/९५५.
gnod bcas
= {gnod pa dang bcas pa/}
gnod chen
= {gnod pa chen po/}
gnod chen byed
वि. महापकारी — {de bas 'di dag gnod chen byed na yang /} /{thams cad bzang dgu zhig tu spyad par bya//} महापकारिष्वपि तेन सर्वं कल्याणमेवाचरणीयमेषु ।। बो.अ.१९ख/६.१२०.
• क्रि. (अवि., सक.) बाधते — {sdug bsngal de nyid du yod na/} /{ci ste rab dga' la mi gnod//} यद्यस्ति दुःखं तत्त्वेन प्रहृष्टान् किं न बाधते । बो.अ.३४क/९.८८; प्रबाधते — {gal te bdag gi sdug bsngal gyis/} /{gzhan gyi lus la mi gnod pa/} /{de lta yang bdag sdug bsngal de/} /{bdag tu zhen pas mi bzod nyid//} यद्यप्यन्येषु देहेषु मद्दुःखं न प्रबाधते । तथापि तद्दुःखमेव ममात्मस्नेहदुःसहम् ।। बो.अ.२७क/८.९२; बाध्यते — {de bzhin du skad cig ma dang bdag med pa dang thams cad mkhyen pa dang 'dod chags dang bral ba la sogs pa'i dam bca' ba la yang gnod pa kho na ste} तथा क्षणिकत्वनैरात्म्यसर्वज्ञवैराग्यादिप्रतिज्ञापि बाध्यत एव त.प.१३१ख/७१४; उपरुणद्धि — {de lta yin dang}…{mngon sum gyi bya ba la mi gnod pa'i phyir} ततश्च …न प्रत्यक्षव्यापारमुपरुणद्धीति त.प.२३८क/९४६; • सं. १. अपकारः — {phan dang gnod pa dag la yang /} /{lan ni chung ba zug rngu yin//} अल्पप्रतिक्रिया शल्यमुपकारापकारयोः ।। अ.क.३०८क/४०.१३; {ma la gnod pa chung ngu byas pas kyang sdug bsngal chen po myong bar gyur la} मातुः स्वल्पमपकारं कृत्वा महद्दुःखमनुभूतम् अ.श.९८क/८८; अपकरणम् — {gzhan la 'tshe bar mngon par dga' ba drag po'i bdag nyid can rnams kyi ni gzhan la gnod pa byed pa'i} रौद्रात्मनान्तु परोपद्रवाभिरतीनां परापकरणकारिणाम् प्र.अ.६८क/७६; अहितम् — {nga la rab tu byams pa'i phyir/} {bdag la phan pa dang gnod par 'gyur ba la'ang nga mi lta bar khyod 'di ltar 'bad pa ni nga'i don du spyod pa yin pas} अस्मदतिस्नेहादनवेक्षितात्महिताहितक्रमो मदर्थचर्यासमुद्योगस्तवायम् जा.मा.७७ख/८९; {de yang blo gros chen po skyes bu blun po rang gi las kyi nyes pa'i sgrib pa la gnas pa de dag la yun ring por don med pa dang gnod pa dang mi bde ba sgrub par 'gyur ro//} तदन्येषां महामते मोहपुरुषाणां स्वकर्मदोषावरणावृतानां दीर्घरात्रमनर्थायाहिताय(आसुखाय) संवर्तकं भविष्यति ल.अ.१५६ख/१०३; प्रतिकृतिः — {'di ni bdag la phan 'dogs pa'am gnod pa byed pa yin zhes bdag la phan pa dang gnod par rnam par rtog go//} ममेदमनुग्राहकमुपघातकं चेत्यात्मोपकारकप्रतिकृत्यादिविकल्पः त.प.९६ख/६४४; द्रोहः — {phan tshun gnod pa med pa'i sems gyur nas} परस्परद्रोहनिवृत्तभावाः जा.मा.३ख/२; अभिद्रोहः — {nga la gnod pa byed pa ni/} /{gzhan dag 'ongs na'ang khyod nyid kyis/} /{brtson 'grus rab tu skyed nas su/} /{mthu rtsal chen pos bzlog pa'i rigs//} मदभिद्रोहसंरब्धं त्वं नामापतितं परम् । विनिवारणशौटीरविक्रमो रोद्धुमर्हसि ।। जा.मा.१४३ख/१६६; पराभवः — {gnod pa bsgrub la dgra ni khyab bdag ma yin nges par grogs ni phan la min//} …{gnod pa byed pa la yang gnod pa'i sbyor ba dag/} /{ma dpyad par ni blo gros ldan pas mi bya ste//} शत्रुर्नैव विभुः पराभवविधौ नैवोपकारे सुहृत्…कृतापकारेऽपि पराभवोद्यमं न नाम कुर्यादविचार्य बुद्धिमान् । अ.क.१४८ख/६८.८८ २. बाधा, पीडनम्— {bde dang sdug bsngal skom la sogs gnod pa de la yod ma yin//} सुखदुःखपिपासादिबाधा तस्य न युज्यते ।। ज्ञा.सि.४०ख/१०३; बाधनम् — {rnam sdang skyon gyi dug gis yid ni sun phyung gyur rnams kyis/} /{dam pa dag la gnod pa bsgrub la 'bad pa rab rno gang //} विद्वेषदोषविषदूषितमानसानां यत्साधुबाधनविधौ निशितः प्रयत्नः । अ.क.२६४क/९७.१; {sems la gnod par mi bya 'o//} न कार्यं चित्तबाधनम् स.सि.७०क/१९०; आबाधः — {de dus gzhan zhig na spyi bor sha rmen 'jam zhing shin tu 'jam pa zhig skyes te/} {dper na shing bal gyi 'da' ba'am ras bal gyi 'da' ba bzhin du cung zad kyang gnod pa skyed par mi byed do//} तस्यापरेण समयेन मूर्ध्नि पिटको जातो मृदुः सुमृदुः तद्यथा तूलपिचुर्वा कर्पासपिचुर्वा न च किंचिदाबाधं जनयति वि.व.१५६क/१.४४; {de}…{gnod pa nyung bar 'gyur/} {skyon nyung bar 'gyur ro//} सः…अल्पाबाधश्च भवति, अल्पादीनवश्च भवति अ.सा.२८८क/१६२; संबाधः — {de tsam gyis nad pa ngal ba dang gnas mal phan tshun du 'gyur ba dang dus las yol ba dang gnod pa 'byung na lan gnyis so//} द्विस्तावता ग्लानक्लान्तिशयनासनसंभेदकालातिक्रान्तिसंबाधसंपत्तिसम्भावने वि.सू.६४क/८१; {rigs gsum pa dang bya ba byed/} /{mi gnod rten bcas gzhan yin te//} त्रिधातुकः कृत्यकरः ससंबाधाश्रयोऽपरः । सू.अ.१६६क/५७; व्याबाधः — {de yang de gnyis na med de/} {pha rol po la yang gnod pa'i rgyu med pa'i phyir ro//} तच्च तयोर्नास्ति, परव्याबाधहेत्वभावात् अभि.भा.२३६क/७९३; पीडनम् — {dmyal sogs gnod pa rnams las thar//} मुक्तो नारकपीडनात् ज्ञा.सि.४४ख/११४; {gnod pa'i bdag nyid yin pa'i phyir sdug bsngal ba'o//} पीडनात्मकत्वाद् दुःखम् अभि.भा. ४८ख/१०५७; {gnod pa'i bdag nyid yin pa'i phyir zhes bya ba ni gnod par byed pa'i bdag nyid yin pa'i phyir ro zhes bya ba'i don to//} पीडनात्मकत्वादिति बाधनात्मकत्वादित्यर्थः अभि.स्फु.२५२क/१०५७; संपीडनम् — {sems la gnod pa'i phyir yid mi bde ba'o//} चित्तसंपीडनार्थेन दौर्मनस्यम् प्र.प.१८७क/२४६; उत्पीडा — {bsad pa dang bcing ba dang chad pas gcod pa dang gtub pa dang brdeg pa la sogs pa sems can la gnod pa rnams rnam par spangs pa yin no//} वधबन्धनदण्डनच्छेदनताडनादिसत्त्वोत्पीडा विवर्जिताः बो.भू. १८७ख/२४९; उत्पीडनम् — {de bas thugs la bzhed pa don bcas mdzod/} /{bdag la gnod par dogs pa khyod ma mdzad//} यतः सुकामं कुरु देव काममलं मदुत्पीडनशङ्कया ते ।। जा.मा.७६ख/८८; उत्पीडना — {pha rol gyis bsgo ba dang pha rol dga' bar bya ba'i phyir pha rol la gnod pa'am pha rol gsod pa'am pha rol 'drid par mi byed do//} न त्वेव पराज्ञया पराराधनार्थं परोत्पीडनां परवधं परवञ्चनां वा कुर्यात् बो.भू.६२ख/८१; {sems can thams cad la gnod pa'i sbyin pa med pa nas ji skad smos pa las bri ba'i sbyin pa med pa'i bar} नास्ति सत्त्वोत्पीडनादानम्, यावन्नास्ति यथोक्ते ऊनदानम् शि.स.१४९ख/१४४; परिपीडनम् — {lus la gnod pa'i phyir sdug bsngal lo//} कायपरिपीडनार्थेन दुःखम् प्र.प.१८७क/२४६; प्रपीडनम् — {lus dang sems la gnod pa nyams su 'bab pas dngos po'i bden pa yang rab tu shes so//} चित्तशरीरप्रपीडनोपनिपातितत्वाद्वस्तुसत्यम्…प्रजानाति द.भू.२१२ख/२७; उपतापः — {de ni chos kyi bdag nyid gyur pas na/} /{gzhan la gnod pa'i sems gdug med par gyur//} धर्मात्मकत्वान्न च नाम तस्य परोपतापाशिवमास चेतः । जा.मा.१५क/१६; उपरोधः — {gzhan la gnod pas 'tsho zhing dga' ba skye} परोपरोधार्जितवृत्तितुष्टिः जा.मा.४१क/४८; {bdag gi la mi gnod pa dang de la gnod pa'i gnyen po can la de mi srid pa'i phyir ro//} आत्मीयानुपरोधिनि तदुपरोधप्रतिघातिनि च तस्यासम्भवात् त.प.२९५ख/१०५३; उपरोधनम् — {slong ba po sdug bsngal ba rnams las slong ba'i gnod pa bzod pa} दुःखितानां याचकानामन्तिकाद्याच्ञोपरोधनक्षान्तिः बो.भू.१०६क/१३५; अपमर्दनम् — {'chi bar gyur kyang sla'i/} {gzhan la gnod pa mi byed do//} मरणमुपगच्छन्ति न त्वेव परेषामपमर्दनं कुर्वन्ति अ.सा.२९४क/१६६ ३. बाधः, निषेधः — {sad pa'i shes pas gnod pa yin no zhe na/} {gnod pa zhes bya ba 'di ci zhig} जाग्रत्प्रत्ययेन बाधमानता चेत् । कोऽयं बाधो नाम प्र.अ.३क/४; बाधा — {rjes su dpag pa'i gnod pa ni rnam pa gsum du bstan pa/} {bzhi pa ni mngon sum gyis gnod pa} अनुमानबाधैव त्रिविधा दर्शिता । प्रत्यक्षबाधा चतुर्थी प्र.अ.१७३क/५२४; {de lta ma yin na tshad ma'i mtshan nyid dang ldan pa la gnod na de'i mtshan nyid sun phyung bar 'gyur ba} अन्यथा हि प्रमाणलक्षणोपपन्नस्य बाधायां तल्लक्षणमेव दूषितं स्यात् त.प.१७५क/८०८; {'dir sgra la sogs pa'i tshad mas dam bca' ba la gnod pa rgyas par ston pa yin te} अत्र शाब्दादिप्रमाणैः प्रतिज्ञाबाधां विस्तरेण प्रतिपादयति त.प.१३४ख/७१९; बाधनम् — {thos pas gnod pa'i phyir ro//} श्रुतिबाधनात् त.प.१३१ख/७१४; {da trig shing min zhes/} /{brjod pa la yang gnod phyir ro//} वृक्षोऽधात्रीत्युक्तौ च बाधनात् ।। प्र.वा.५१क/४.१२१; {phyogs dang po la mthong ba dang 'dod pas gnod de} प्रथमे पक्षे दृष्टेष्टबाधनम् त.प.१०९ख/६६९; अवबाधनम्— {khas blangs pa dang 'di 'gal phyir/} /{'di ltar rigs pas kyang gnod yin//} अभ्युपेतविरोधोऽयमेवं युक्त्यावबाधनम् ।। त.स.१०६ख/९३४; हानिः — {dam bca' ba la gnod pa} प्रतिज्ञाहानिः वा.टी.१०७क/७३; विघातः — {de'i skyon yin par 'dod pa yin yang grub pa la gnod pa med pa'i phyir ro//} तस्य दोषत्वेनाभिमतस्य भावेऽपि सिद्धेर्विघाताभावात् वा.टी.१०५ख/६९; व्याघातः — {rnam par rtog pa ni rig par bya ba ma yin no zhes bya ba'i skabs la gnod pa med do//} न तु विकल्पः संवेद्यत इति न प्रकृतस्य व्याघातः त.प.७क/४५९; व्यतिकरः — {sa 'dzin gyi/} /{rtse mo'i cha dag lhung ba'i sgra drag gnod pas 'jigs pa bzhin du sa gzhi 'khrugs par gyur//} भूभृत्प्राग्भारस्फारघोषव्यतिकरचकितेवाकुला भूर्बभूव अ.क.३०८ख/१०८.१३८ ४. अपराधः — {bdag gis gnod pa byas mod kyang /} /{bde gshegs bdag nyid chen po yis/}…{rab tu bsrungs//} अहं कृतापराधोऽपि सुगतेन महात्मना…रक्षितः अ.क.१६१क/७२.५३; आगः — {de yis bsams pa bdag la yang /} /{ma la gnod byas sdig pa yod//} सोऽचिन्तयन्ममाप्यस्ति पापं मातुः कृतागसः । अ.क.२४६क/९२.४४ ५. = {'tshe ba} हिंसा — {bcom pa ni gnod pa dang bral ba dag yin no//} हन हिंसागत्योः अभि.स्फु.३ख/५; विहिंसा — {rab tu dben pa'i bde ba'i ro myong ba rnams ni 'dod pa la phyas kyi gnas dang gnod pa lta bur mi mthun par sems so//} प्रविवेकसुखरसज्ञानां विडम्बनेव विहिंसेव च कामाः प्रतिकूला भवन्ति जा.मा.९८क/११४; विहेठा — {skad cig de la sems can gang la yang gnod pa'am 'jigs pa'am dngang ba'am bag non pa med par gyur to//} न च कस्यचित् सत्त्वस्य तस्मिन् क्षणे विहेठा वा त्रासो वा भयं वा स्तम्भितत्वं वाभूत् ल.वि.३०ख/३९; विहेठनम् — {bdud sdig can ni yun ring po nas bcom ldan 'das la glags lta ba dang glags tshol ba dang sems can rnams la gnod pa'i bsam pa dang rjes su 'brel ba yin no//} समनुबद्धो दीर्घरात्रं मारः पापीयान् भगवतोऽवतारप्रेक्षी अवतारगवेषी, सत्त्वानां च विहेठनाभिप्रायः अ.सा.७०ख/३९; द्र. {mtho 'tsham pa/} विशसनम्— {bsad dang bcad dang gsheg dang rdeg pa dang /} /{gnod pa mang pos rtag tu sdug bsngal na//} वधविकर्तनताडनपाटनैः विशसनैर्विविधैश्च सदातुरः जा.मा.१७७ख/२०६ ६. वधः — {de dag bdag nyid la gnod phyir/} /{de 'dra'i sgrub pa rtogs} ({rtog} ){par byed//} तेषामात्मवधायैव तादृक्साधनकल्पनम् । त.स.१०६ख/९३२; {ji ltar bdag nyid la gnod pa yin zhe na} कथमात्मवधाय भवति त.प.२३१क/९३२; घातः — {grong la gnod pa'am grong khyer la gnod pa'am grong rdal la gnod pa'am}…{me shor ba'i gnod pa byung ngam} ग्रामघाते वा नगरघाते वा निगमघाते वा…अग्निदाहे वा वर्तमाने अ.सा.३३५क/१८८; आघातः — {ji lta bur rtogs zhe na/} {mi rtag pa dang}…{sdig pa dang gnod pa dang}…{mtshan nyid med par te} कथं निर्विध्यति? अनित्यतः…अघत आघाततः…अलक्षणत इति सु.प.२५क/५; उपघातः — {gzhan gyi gnod pa dang du len pa}…{byang chub sems dpa' yin} परोपघातेष्वधिवासकः…बोधिसत्त्वः सू.अ.२४८क/१६५; प्रतिघातः — {de la phyogs pa'i sems can khyad par can rnams la brnyas pa'am gnod pa mi bya'o//} तदुन्मुखेषु सत्त्वविशेषेषु नावज्ञा प्रतिघातो वा करणीयः जा.मा.६०क/६९; क्षतिः — {de dag nyid la gnod pa dang phung ba chen por mi 'gyur bar bya ba'i phyir/} {rang gi lus dang yan lag gse zhing sbyin par mi byed do//} न स्वदेहमङ्गविभागशो ददाति । मा हैव तेषामधिमात्रा क्षतिश्चोपहतिश्च भविष्यतीति बो.भू.६२ख/८२; विप्लवः — {rab rib ni mig la gnod pa ste} तिमिरम् अक्ष्णोर्विप्लवः न्या.टी.४२क/५५ ७. उपद्रवः — {tsha ba dang rlung dang char ba'i gnod pas mi reg par bya ba'i phyir} घर्मवातवर्षोपद्रवेणास्पृष्ट्यै वि.सू.७२क/८९; {de nas rgyal pos chos kyi mchod sbyin de ltar byas pa dang /} {skye bo phongs pa rnams kyi sdug bsngal dang gnod pa ni rab tu zhi bar gyur} अथैवं प्रवृत्तेन धर्मयज्ञेन राज्ञा प्रशमितेष्वर्थिजनदुःखेषु सार्धमुपद्रवैः जा.मा.६५क/७५; उपसर्गः — {srog chags kun gyi gnod pa dag/} /{shin tu mi bzad 'di 'dra ba//} तेषां सर्वे तथा नित्यमुपसर्गाः सुदारुणाः । सु.प्र.२क/२; {mi yi bdag po tshul bzhin spyod pa yis/} /{'bangs rnams bskyangs pas gnod pa med pa bzhin//} पुरं विनिर्मुक्तमिवोपसर्गैर्न्यायप्रवृत्तेन नराधिपेन ।। जा.मा.८६ख/९९; ईतिः — {gnod pa yang dag par zhi bar byed pa dang tha ma'i skye ba'o//} ईतिसंशमनी चरमा चोपपत्तिः बो.भू.१८५ख/२४७; आपद् — {des na me tog zla mdzes kyis/} /{rgyal po'i gnod pa shes kyang ni//} अतः सुपुष्पचन्द्रेण जानताऽपि नृपापदम् बो.अ.२७ख/८.१०६; अपायः — {sems dpa' chen po de la brnyas par gyur te/} {des gnod pa byas su'ang mi dogs la} अवज्ञाय तं महासत्त्वं तदपायनिराशङ्कः जा.मा.११२ख/१३०; अनर्थः — {phan par 'dod pa'i phyir de la 'jig rten pa'i gnod pa 'ga' yang byed de} तदेकत्वमप्यस्यानर्थं लौकिकमुपसंहरति हितकामतया बो.भू.१४२ख/१८३; व्यसनम् — {'jig rten ji srid sems can gyi/} /{gnod dang phun sum tshogs pa kun/} /{bzlog cing 'byor bar bya ba'i phyir/} /{sangs rgyas skyabs chen nyid du 'dod//} आलोकात्सर्वसत्त्वानां बुद्धत्वं शरणं महत् । सर्वव्यसनसम्पत्तिव्यावृत्त्यभ्युदये मतम् ।। सू.अ.१५३ख/३८; {gang gi don du zhes bya ba ni gnod pa thams cad bzlog pa dang phun sum tshogs pa thams cad 'byor bar bya ba'i phyir ro//} यत्रार्थे इति सर्वव्यसनव्यावृत्तौ सम्पत्त्यभ्युदये च सू.व्या.१५४क/३९; {de ltar yun ring rgyun chags dgrar gyur pa/} /{gnod pa'i tshogs rab 'phel ba'i rgyu gcig pu//} इति सन्ततदीर्घवैरिषु व्यसनौघप्रसवैकहेतुषु । बो.अ.९क/४.३४ ८. = {sdug bsngal ba} दुःखम् — {bdag la lus kyi gnod pa dang sems kyi gnod pa mchis so//} कायिकं च मे दुःखं चेतसिकं च अ.श.१९क/१५; व्यथा— {ngan 'gro'i gnod pa dag/} /{dran par byas te} संस्मृत्यापायिकीं व्यथाम् बो.अ.११क/५.२९; पीडा — {lus la gnod pa'am sems la gnod pa bgyis na} कायपीडां चित्तपीडां वा कुर्याम शि.स.५९ख/५८; कारणा— {'od srungs sems ni gnod pa rnam pa mang po byed pas phyir rgol ba dang mtshungs so//} चित्तं हि काश्यप प्रत्यर्थिकसदृशं विविधकारणाकरणतया शि.स.१३१क/१२६; {lcags kyi bum pa gcig tu 'bar ba de dag kyang mthong bar gyur la/gnod} {pa de dag thams cad kyis kyang gnod par bya zhing} ताश्च लोहकुम्भीः पश्येत्, ताः कारणाः कार्यमाणान् ग.व्यू.३३८क/४१५; यातना — {gnod pa sna tshogs stong khrag dag gis gnad gcod pa'i tshor ba drag po dag gis mngon par nyen pa} विविधयातनासहस्रव्यतिभिन्नमर्माणस्तीव्राभिर्वेदनाभिरभिनुन्नाः अभि.भा.१९७क/६६७; {sdug bsngal gyis gnod pa'i rnam pa thams cad kyang nyams su len par byed pa yin} सर्वदुःखयातनाप्रकारांश्चोद्वहेत् बो.भू.१३२क/१६९ ९. तुदनम्— {lus 'di}…{zug rngu ltar gnod pa'i bdag nyid can} अयं कायः …शल्यवत्तुदनात्मकः शि.स.१२९क/१२५; तोदनम् — {srid pa dang srid pa'i yo byad rnams dang dkon mchog rnams la sred pa dang the tshom gyi sgo nas zhugs pas gnod pa'i phyir zug rngu rnams so//} ( भवेषु) भवभोगेषु रत्नेषु च तृष्णाविचिकित्सामुखेनानुप्रविश्य तोदनाच्छल्याः अभि.स.भा.४२ख/५९ १०. कदर्थना — {me tog lta bu mdza' ba yis/} /{gnod pa bzod pa ma yin no//} पुष्पोपमानि प्रेमाणि न सहन्ते कदर्थनाम् ।। अ.क.१४७क/१४.९५; निकारः — {de ltar bsams nas de yis ni/} /{gnod las khyo la dga' ba btang //} इति संचिन्त्य सा पत्युर्निकारात्प्रीतिमत्यजत् । अ.क.१४७क/१४.९५; {gnod pa yi ni tshogs dag byas//} कृता निकारनिकरा अ.क.१६१ख/७२.५४; परिभवः — {mngon par zhen pa shin tu brtan ldan gzhan gyi gnod pas chu bzhin 'khrug//} (?) परपरिभवक्षोभारम्भस्थिराभिनिवेशिनः अ.क.११५ख/६४.३२५ ११. पांसनम्— {gang dang gang tshul dang bka' khrims las 'gal bar byed cing nga'i bka' gcog pa de dang de dag}…{rang gi rigs la gnod pa dang yul na gnod pa byed pa dag} यं यं…शीलमर्यादातिवर्तिनमस्मदाज्ञां परिभवन्तम्, तं तं स्वकुलपांसनं देशकण्टकम् जा.मा.६३क/७२ १२. = {mi mnyam pa} वैषम्यम् — {sbyor ba ha cang dam pas ni lus la gnod pa'am sems la gnod pa skyed par byed do//} अभ्यवष्टब्धप्रयुक्तस्य कायवैषम्यं चोत्पद्यते, चित्तवैषम्यम्वा श्रा.भू.८४ख/२२२ ०. उपक्रमः — {sa la yongs su 'gyur ba rnam pa bzhi yang dmigs te/} {las kyis byas pa ni sems can rnams kyi las kyi khyad par gyis so/} /{gnod pas byas pa ni bsnun pa la sogs pas so//} चतुर्विधश्च परिणामः पृथिव्या उपलभ्यते । कर्मकृतः सत्त्वानां कर्मविशेषात् । उपक्रमकृतः प्रहा(रा)दिभिः सू.व्या.२३५ख/१४७; अपवादः — {mi rnams chog shes bral ba las/} /{kye ma nor sgrub la 'jug pa/} /{gnod pa thams cad 'byung ba yis/} /{smad 'os rgud pa dag gi gnas//} अहो धनार्जनावेशः सन्तोषविरहान्नृणाम् । सर्वापवादसंवादो निन्द्यानां विपदां पदम् ।। अ.क.१६५क/१९.१४; अवष्टम्भः — {'jug pa'i rgyu nyid ni 'byung ba rnams bsal na rgyur byas pa'i gzugs la logs shig tu yul gnod pa'i mthu med pa'i phyir ro//} वृत्तिहेतुत्वं भूतानि प्रत्याख्यायोपादायरूपस्य पृथग्देशावष्टम्भसामर्थ्याभावात् अभि.स.भा.३ख/३; संघट्टः — {yul ngan par gnas pa ni yul ji lta bur gnas na mi'am mi ma yin pa gzhan gyis gnod par byed cing} यद्रूपेण चादेशवासेन । मनुष्य(आमनुष्य)कृतो वा परतः सङ्घट्टो भवति श्रा.भू.५९ख/१४७; • वि. बाधिका — {gang yang bdag la gnod pa'i rjes su dpag pa} या चात्मनो बाधिकानुमा त.प.१७५क/८०८; कटुकः — {byang chub sems dpas gnod pa'i thabs dang thabs drag po gang gis sems can gyi don du 'gyur ba mthong bzhin du yid mi dga' bar 'gyur ba bsrung ba'i phyir thabs de mi byed na nyes pa dang bcas shing 'gal ba dang bcas par 'gyur te} बोधिसत्त्वो येन कटुकप्रयोगेण तीक्ष्णप्रयोगेण सत्त्वानामर्थं पश्यति तं प्रयोगं दौर्मनस्याऽऽरक्षया न समुदाचरति, सापत्तिको भवति (सातिसारः) बो.भू.९१ख/११६; विघाती — {de lta ma yin na 'ga' yang gnod pa'am mi gnod par mi 'gyur ro//} अन्यथा हि न कश्चिद्विघाती स्याद्, अविघाती वा त.प.१९८ख/८६३; अपथ्यम् — {rgyal po la gnod pa bsrung na nyes pa med do//} अनापत्ती राजापथ्यमनुरक्षतः बो.भू.९६क/१२२; • कृ. १. व.का.कृ. बाध्यमानः — {de bas na 'dir de ltar rang gi tshig gis dpags pa'i yod pas med pa la gnod pas rang gi tshig dang 'gal ba yin no//} तदेवं स्ववचनानुमितेन सत्त्वेनासत्त्वं बाध्यमानं स्ववचनेन बाधितमुक्तम् न्या.टी. ७१ख/१८६; {ji ltar rab tu sbyor byed der/} /{gnod pa'i rtogs pa can yin pa//} यथा प्रयोजकस्तत्र बाध्यमानप्रतीतिकः । प्र.अ.१३ख/१५; प्रतिबाधमानः — {rtsol bas bskul ba'i rlung rnams brten} ({brtan} ) {pa'i rlung gzhan gnod pa na} अभिघातेन प्रेरिता वायवः स्तिमितानि वस्त्व(? वाय्व)न्तराणि प्रतिबाधमानाः त.प.१४३क/७३८ २. भू.का.कृ. बाधितः — {skyes ma thag pa'i 'jig rten 'di'i goms pa ni tshad ma dang grags pas gnod pa yin te} ऐहिलौकिकाभ्यासः सद्योजातानां प्रमाणप्रतीतिबाधितः त.प.१०६ख/६६४; उपतप्तः — {smre ba'i sbyin pa med do/} /{slong ba rnams la gnod pa'i bar gyi sbyin pa med do//} नास्ति निक्रन्ददानम्, यावन्नास्ति याचनकेषूपतप्तदानम् शि.स.१४९ख/१४४; उपद्रुतः — {phan tshun mthun pa ma yin dang /} /{nor 'gribs pas ni gnod pa dang //} परस्परविरुद्धा वा अर्थनाशैरुपद्रुताः ।। सु.प्र.२क/२.
gnod par
बाधितुम् — {gzhan yang glo bur ba nyid kyis sngar nus pa med pa'i dri ma rnams kyis} (? {phyis} ) {de'i bdag nyid du gyur pa'i bdag med pa de la gnod par ga la nus} किञ्च — आगन्तुकतया प्रागप्यसमर्थानां मलानां पश्चात्सात्मीभूतं तन्नैरात्म्यं बाधितुं कुतः शक्तिः त.प.२९८ख/१०५८; अपबाधितुम् — {'dra ba'ang dngos po yin pa la/} /{gnod par nus pa ma yin no//} सादृश्यस्य च वस्तुत्वं न शक्यमपबाधितुम् । त.स.५६क/५४४.
gnod pa bgyid pa
= {gnod bgyid/}
gnod pa 'gyur ba
= {gnod par 'gyur ba/}
gnod pa can
= {gnod can} वि. बाधकः — {rtog pa sngon du gtong ba nyid ma yin par thal bar 'gyur ba ni gnod pa can gyi tshad ma'o//} अप्रेक्षापूर्वकारिताप्रसङ्गो बाधकं प्रमाणमिति त.प.८क/४६१; {de lta na yang 'dir gnod can/} /{tshad ma cung zad yod pa min//} तथाप्यत्र न बाधकम् । किञ्चित् प्रमाणमस्ति त.स.१२४क/१०७५; {khyad par bskyed par bya ba ma yin pa yang bskyed par bya ba nyid yin na thams cad bskyed par bya ba nyid du thal bar 'gyur ba dang thug pa med par thal bar 'gyur ba ni gnod pa can gyi tshad ma ste} अनुत्पाद्यातिशयस्यापि जन्यत्वे सर्वेषां जन्यत्वप्रसङ्गोऽनवस्थाप्रसङ्गश्च बाधकं प्रमाणम् त.प.१५४ख/३२; {gnod pa can gyi tshad ma} बाधकप्रमाणम् त.प.१७७क/८१४; बाधिका — {gnod can tshad ma} बाधिका प्रमा त.स.२३ख/२५०; प्रबाधकः — {gcig ni du ma la 'jug pa'ang /} /{mi rigs gnod pa can yin no//} एकस्यानेकवृत्तिश्च न युक्तेति प्रबाधकम् ।। त.स.२६क/२७७; प्रबाधितः — {'gyur smra skad cig nyid min sogs/} /{mngon sum sogs kyis gnod pa can//} स्याद्वादाक्षणिकत्वादि प्रत्यक्षादिप्रबाधितम् । त.स.१२१क/१०४९.
gnod pa can min
अबाधकः — {rgyun gyis 'jug pa'i dri la sogs/} /{phan tshun rgyur 'dod kho na ste/} /{de rgyu nyid du thal 'gyur te/} /{'di la gnod pa can min no//} प्रबन्धवृत्त्या गन्धादेरिष्टैवान्योऽन्यहेतुता । तदबाधकमेवेदं तद्धेतुत्वप्रसञ्जनम् ।। त.स.२१क/२२४.
gnod pa chung
१. मृदुव्यथा — {de bas gnod pa chung goms pas/} /{gnod pa chen po bzod par byos//} तस्मान्मृदुव्यथाभ्यासात् सोढव्याऽपि महाव्यथा ।। बो.अ.१५क/६.१४ २. अल्पाबाधता — {gnod pa chung ngam}…{bde ba dang ldan nam mi bde ba mi mnga' 'am bde ba la reg par gnas sam zhes mchi'o}({'dri'o})// अल्पाबाधतां पृच्छन्ति…सुखं चानवद्यतां च स्पर्शविहारतां च अ.श.१५६ख/१४५.
gnod pa chen po
= {gnod chen} ।। • सं. १. महान् उपद्रवः — {rgyu gsum gyis ma 'ongs pa na bstan pa la gnod pa chen po la btang snyoms su gzhag tu mi rung} त्रिभिः कारणैरनागतस्य महतः शासनोपद्रवस्योपेक्षा न युज्यते सू.व्या.१३१क/३; महाव्यथा — {de bas gnod pa chung goms pas/} /{gnod pa chen po bzod par byos//} तस्मान्मृदुव्यथाभ्यासात् सोढव्याऽपि महाव्यथा ।। बो. अ.१५क/६.१४ २. महापराधः — {dper na kha cig gis gnod pa chen po byas pa yang skyes bu stobs dang ldan pa la brten nas sgrol bar 'gyur} बलवत्पुरुषाश्रयेण यथा महापराधं कृत्वाऽपि कश्चिदुत्तरति बो.प.४९ख/१० ३. उग्रदण्डः — {longs spyod 'di dag ni chu zla lta bu'i rang bzhin can}…{gnod pa chen po lnga dang thun mong du 'dug pa yin gyis} इमे भोगाः जलचन्द्रस्वभावाः…पञ्चभिरुग्रदण्डैः साधारणाः अ.श.७३क/६३ ४. महामारी — {sems can rnams ni gnod chen ldan/} /{mu ges yul 'khor 'byer bar 'gyur//} महामार्यो च सत्त्वानां दुर्भिक्षराष्ट्रभेदने । म.मू.१९९ख/२१४; • वि. महापकारी — {de bas 'di dag gnod chen byed na yang /} /{thams cad bzang dgu zhig tu spyad par bya//} महापकारिष्वपि तेन सर्वं कल्याणमेवाऽऽचरणीयमेषु ।। बो.अ.१९क/६. १२०.
gnod pa choms pa
वि. मर्दितकण्टकः म.व्यु.३६१९ (६१क).
gnod pa nyid
बाध्यता — {mig btsums pa tsam gyis zhig pa'i shes pa la gnod pa nyid rtogs pa yang med do//} न चाक्षिनिमीलनान्नष्टे ज्ञाने बाध्यता प्रतीयते प्र.अ.३क/४.
gnod pa nyung
अल्पाबाधता म.व्यु.६२८४; द्र. {gnod pa chung /}
gnod pa dang bcas pa
वि. ससंबाधः — {rten rnam par dbye ba ni/} {gnod pa dang bcas pa khyim na gnas pa'i rten dang gnod pa med pa rab tu byung ba'i rten can gang yin pa'o//} आश्रयविभक्तो यः ससंबाधगृहस्थाश्रयोऽसंबाधप्रव्रजिताश्रयश्च सू.व्या.१६६क/५७; सापराधः — {gang gis khyod mgrin do shal gyi/} /{'khri shing 'os la zhags pa bcug/} /{gnod pa dang bcas bzung ba yi/} /{lag pa 'di ni ji ltar gtong //} कण्ठे हारलतायोग्ये येन पाशस्तवार्पितः । गृहीतः सापराधोऽयं स कथं मुच्यते करः ।। ना.ना.२३४क/८४; अनर्थोपसंहितम् म.व्यु.२९६० (५३क).
gnod pa dang ldan
= {gnod pa dang ldan pa/}
gnod pa dang ldan pa
वि. संबाधप्राप्तः — {su ni rgud su ni dar}…{su ni gnod pa dang ldan} को हीयते, को वर्धते…कः संबाधप्राप्तः अ.श.१०क/९; अपराधी — {dngos po kun la g}.{yog po rnams/} /{gnod pa nyid dang ldan par 'gyur//} भवन्ति सर्वभावेषु भृत्या एवापराधिनः ।। अ.क.३१७ख/४०.११८.
gnod pa dang bral ba
ना. उद्यतकः, समुद्रः — {rigs kyi bu 'di lta ste/} {dper na/} {shing gi rigs na li ki ri zhes bya ba rgya mtsho gnod pa dang bral ba nas skye ba yod de} तद्यथा कुलपुत्र अस्ति नालीकेरी नाम वृक्षजातिः उद्यतके समुद्रे सम्भूता ग.व्यू.३१७क/४०१.
gnod pa byas
= {gnod byas/}
gnod pa byas pa
= {gnod byas/}
gnod pa byas pa yin
क्रि. बाधितं भवति — {'di ltar mig rang gi ngo bor skye ba na gang nas kyang mi 'ong la zhes gsungs pa'i bka' 'di la yang gnod pa byas pa yin la} यस्माच्चक्षुरुत्पद्यमानं स्वेन रूपेण न कुतश्चिद् आगच्छतीत्येतत्पदं बाधितं भवति अभि.स्फु.११८ख/८१४.
gnod pa byas par 'gyur
क्रि. अपकृतं स्यात् — {de'i phyir bdag nyid kyis bdag nyid la gnod pa byas par 'gyur te} अत आत्मन एव मेऽपकृतं स्यात् बो.भू.१०२क/१३०.
gnod pa byung ba'i gaN+DI
आपद्गण्डी — {gaN+DI de ni lnga ste/} {dge 'dun bsdu ba'i gaN+DI dang las kyi gaN+DI dang shi ba'i gaN+DI dang spong ba'i gaN+DI dang gnod pa byung ba'i gaN+DI'o//} पञ्च गण्डी—सार्वसङ्घिका, कर्मगण्डी, अन्तगण्डी, प्रहाणगण्डी, आपद्गण्डी च वि.व.१३६क/२.११२.
gnod pa byed
= {gnod pa byed pa/}
gnod pa byed pa
= {gnod byed} ।। •क्रि. अपकरोति — {de bzhin du bdag la gnod par byas so//} {gnod pa byed par 'gyur ro//} {'dis bdag la gnod pa byed do//} तथा ममानेनापकृतम्, अयमपकरिष्यति, अयमपकरोति त.प.१०२क/६५३; अहितं करोति — {gzhan rnams la yang gnod pa byed} अन्येषामप्यहितं करोति स.दु.९८क/१२४; पीडयति — {pI Da ya ti/} {'tshir ba'am gnod par byed pa} म.व्यु.५३५४(८०क); मथ्नाति — {'di dag gar gnas 'gro ba kun gnod byed} कुह स्थिताः पुनरमी मथ्नन्ति कृत्स्नं जगत् बो.अ.१०क/४.४७; प्रमथ्नाति — {dper na rgyal po'i mi 'ga' zhig/} /{skye bo mang la gnod byed kyang //} यथैको राजपुरुषः प्रमथ्नाति महाजनम् । शि.स.८८क/८७; हन्ति — {bdag gi sems la gnas bzhin du/} /{dga' mgur bdag la gnod byed pa//} मच्चित्तावस्थिता एव घ्नन्ति मामेव सुस्थिताः । बो.अ.९क/४.२९; कुर्वते व्यथाम् — {drung na 'khod pa su dag kyang /} /{mya ngan gnod pa byed med pas//} न चान्तिकचराः केचिच्छोचन्तः कुर्वते व्यथाम् । बो.अ.२४ख/८.३७; आबाधते— {gal te bdag nyid nyam chung na/} /{ltung ba chung ngu'ang gnod par byed//} आपदाबाधतेऽल्पापि मनो मे यदि दुर्बलम् ।। बो.अ.२२क/७.५२; {don med nyid du bdag la dmyal sogs rnams su ci ste gnod pa byed//} किमकाण्ड एव नरकेष्वात्मानमाबाधसे बो. अ.१०क/४.४७; बाध्यते — {gang la chags pa dang /} {gang gis gnod pa byed pa dang /} {gang las thar pa don du gnyer ba} यत्र हि सक्तो येन च बाध्यते यतश्च मोक्षं प्रार्थयते अभि.भा.२ख/८७३; उपहन्यते — {gang zhig rnam pa ci zhig ltar 'ga' zhig phan gdags pa'am gnod par byed} यो हि कथञ्चित् केनचिदुपक्रियते उपहन्यते वा प्र.अ.२९ख/३४; *आक्रम्यते — ( {khur bu lta bur gyur pa'i} ){sdug bsngal gyis gang zag de 'tshir zhing gnod} ({gnon} ){par byed do zhes bya ba'i tha tshig go//} दुःखेन भारभूतेन हि स पुद्गलो भिद्यते, आक्रम्यत इत्यर्थः अभि.स्फु.२५२ख/१०५८; •सं. १. अपकारः — {gzhan gnod pa byed pa la phan pa byed pa'i blo dang ldan pa'i phyir gnod pa byed pa drag po la ji mi snyam pa'i bzod pas yongs su smin par byed de} अपकारिणि परे उपकारिबुद्ध्या प्रगाढापकारमर्षणक्षान्त्या परिपाचयति सू.व्या.१५१ख/३५; अपकारक्रिया — {sems can ma rungs pa tshul khrims 'chal ba dag la gzhi des gnod pa byed pa dang} रौद्रदुःशीलेषु सत्त्वेषु ततो निदानमपकारक्रिया बो.भू.१५१ख/१९६; उपघातः — {byang chub sems dpa'}…{gnod pa byed pa bzod pas sems can gyi don byed do//} बोधिसत्त्वः…उपघातमर्षणेन च सत्त्वार्थं कुरुते सू.व्या.१९६क/९७; विघातः — {rmugs pa dang gnyid kyis ni shes rab kyi phung po la/} {ji zhe na/} {gnod par byed do zhes bya bar skabs dang sbyar ro//} स्त्यानमिद्धेन प्रज्ञास्कन्धस्य । किम्? विघात इति प्रकृतम् अभि.स्फु.१३८क/८५२; {phung po gnod byed dang /} /{the tshom phyir na lnga nyid do//} पञ्चता स्कन्धविघातविचिकित्सनात् अभि.को.१८क/८५२; उपक्रमः — {grang ba'i sdug bsngal dang bdag la gnod pa byed pa'i sdug bsngal/} {'di lta ste/} {gcer bu pa la sogs pa rnams kyi lta bu dang} शीतदुःखम्, आत्मोपक्रमदुःखम्, तद्यथा निर्ग्रन्थप्रभृतीनाम् बो.भू.१३०क/१६७; निकारः — {gnod byed sdig pa bsten pa'i dpal sbas kyang ni 'bad pas rjes su bzung byas nas//} श्रीगुप्तस्य निकारकिल्बिषजुषोऽपि कृत्वाऽवश्यमनुग्रहेण अ.क.८६क/८.७८; निकृतिः — {da ni mi bdag zhe sdang gis/} /{tshul ngan gnod byed la rab zhugs//} अधुना द्वेषदुर्वृत्तः प्रवृत्तनिकृतिर्नृपः । अ.क.९१ख/९.६५; निराकरणम् — {thog mar 'dren pa yon tan gyis/} /{nye bar bkod nas de yis ni/} /{dgra la gnod pa byed ces pa'i/} /{lam 'di rang bzhin mdzes pa yin//} गुणतः प्रागुपन्यस्य नायकं तेन विद्विषाम् । निराकरणमित्येष मार्गः प्रकृतिसुन्दरः ।। का.आ.३१९क/१.२१; अपराधः — {tshul khrims la sogs pas}…{gnod par byed pa la bzod pa dang} शीलादिभिः…अपराधमर्षणम् सू.व्या.१९७ख/९९; द्रोहः — {snying rjes non pa'i sems kyis ni/} /{gzhan la gnod pa byed mi 'gyur//} दयाक्रान्तं चित्तं न भवति परद्रोहरभसम् जा.मा.१५६ख/१८०; बाधनम् — {gnod pa'i bdag nyid yin pa'i phyir zhes bya ba ni gnod par byed pa'i bdag nyid yin pa'i phyir ro zhes bya ba'i don to//} पीडनात्मकत्वादिति बाधनात्मकत्वादित्यर्थः अभि.स्फु.२५२क/१०५८; प्रतिबाधनम् — {thub tshul bshig phyir de yang dam chos la ni gnod pa byed par 'gyur//} सद्धर्मप्रतिबाधनं हि तदपि स्यान्नीतिभेदान्मुनेः ।। र.वि.७२ख/११८; व्यथनम् — {khro bas bdag nyid la gnod par byed pa la'o//} व्यथने क्रोधेनात्मनः वि.सू.५४क/६९ २. बाधनम् — {gang gis de nyid la gcig la gnod par byed la gzhan la ni ma yin no zhes bya ba'i rnam par gzhag pa tha dad par byed pa'i sbyor ba'i rnam par dbye ba ni yod pa ma yin no//} न खलु योगविभागो विद्यते । येन तत्रैकस्य बाधनमपरस्य नेति व्यवस्थाविभागः प्र.अ.१७ख/२० ३. = {dgra bo} रिपुः, शत्रुः — रिपौ वैरिसपत्नारिद्विषद्द्वेषणदुर्हृदः ।। द्विड्विपक्षाहितामित्रदस्युशात्रवशत्रवः । अभिघातिपरारातिप्रत्यर्थिपरिपन्थिनः ।। अ.को.२.८.१०; रपति प्रकाशयत्यपकीर्तिं रिपुः । रेपयति वेष्टयतीति वा । ‘रप व्यक्तायां वाचि’ ‘रेपृ गतौ’ अ.वि.२.८.१०; •वि. अपकारी — {dge ba rnams ni gnod par byed pa la'ang khe rnyed pa dang 'dra bar dga' bar 'gyur ro//} अपकारिणमपि साधवो लाभमिव बहु मन्यन्ते जा.मा.२०६ख/२४१; {gzhan gnod byed la phan byed blo ldan pa//} परेऽपकारिण्युपकारिबुद्धिमान् सू.अ. १५१ख/३५; {sangs rgyas kyi bstan pa la gnod pa byed pa rnams} बुद्धशासनापकारिणाम् वि.प्र.१५१ख/३.९७; {sems can gnod par byed pa rnams la} अपकारिषु सत्त्वेषु बो.भू.१०२ख/१३१; {byang chub sems dpa' sems can gnod pa byed pa rnams la mi rtag pa'i 'du shes ji ltar sgom zhe na} कथञ्च बोधिसत्त्वोऽपकारिषु सत्त्वेषु अनित्यसंज्ञां भावयति बो.भू.१०३क/१३१; अपकरणकारी — {gzhan la 'tshe bar mngon par dga' ba drag po'i bdag nyid can rnams kyi ni gzhan la gnod pa byed pa'i} रौद्रात्मनान्तु परोपद्रवाभिरतीनां परापकरणकारिणाम् प्र.अ.६८क/७६; बाधकः — {sems can ched du dmyal ba'i srid par gnas pa yis/} /{sdug bsngal mi bzad cis kyang rgyal sras gnod byed min//} न खलु जिनसुतानां बाधकं दुःखमुग्रं नरकभवनवासैः सत्त्वहेतोः कथंचित् ।। सू.अ.१८८क/८५; {tshu rol mthong ba rnams kyi 'jug pa las sngar dgos pa la sogs pa'i sgrub par byed pa'am gnod par byed pa'i tshad ma ni cung zad kyang med de} न तु किञ्चिदर्वाग्दृशां प्राक्प्रवृत्तेः प्रयोजनादिसाधकं तद्बाधकं वा प्रमाणमस्ति त.प.१३४ख/३; बाधिका — {de'i phyir gnod par byed pa yin no//} अतो बाधिका त.प.१७५क/८०९; उपघातकः — {de ni gnod par byed pa'i ngo bo nyid yin pa'i phyir la} तस्या उपघातकस्वभावत्वात् अभि.स्फु.१५४ख/८७९; उपघातिका — {sim pa ma yin pa zhes bya ba ni gnod par byed pa ste/} {sdug bsngal zhes bya ba'i tha tshig go//} असातेत्युपघातिका, दुःखेत्यर्थः अभि.भा.५५ख/१४५; घातकः म.व्यु.४५८० (७१ख); विघातकृत् — {de bas na 'dod pa la gnod pa byed pa 'di gnyis las gzhan yin no zhes bstan pa'i phyir smras pa} अतोऽन्य इष्टविघातकृदाभ्यामिति दर्शयन्नाह न्या.टी.७९क/२११; {byang chub sems dpa' rnams kyi sbyin pa ni bdag la ni bskal pa mang por gnod pa byed du zin kyang} बोधिसत्त्वानां दानं स्यादात्मनश्च बहुकल्पविघातकृत् सू.व्या.२०७क/११०; प्रतिकूलवर्ती — {rnam par g}.{yo bzhin khyod kyis ma btang ba/} /{khyod la gnod byed de ni su zhig yin//} (?) कोऽन्यस्तवाभूत्प्रतिकूलवर्ती यो विस्फुरन्नेव न ते विमुक्तः । जा.मा.११३ख/१३२; सापराधः — {gnod byed la yang chen po yis/} /{yid ni khro ba'i dri ldan min//} सापराधेऽपि महतां न मन्युमलिनं मनः ।। अ.क.१६१ख/७२.५६; उपक्रमिका — {de dag bdag nyid kyis} (? {la} ){gnod pa byed cing lus la gdung bar byed pas} (? {pa'i} ){sdug bsngal gyi tshor ba drag po mi bzad pa tsha ba} ({yid du mi 'ong ba} ){myong ste} किं चापि ते आत्मोपक्रमिकां शरीरोपतापिकां दुःखां तीव्रां खरां कटुकाममनापां वेदनां वेदयन्ते ल.वि.१२१ख/१८१; जिघांसुः — {de lta bas na snying rje chen po rnams ni bdag la gnod par byed pa rnams kyang nyam nyes par gyur na snying brtse bar byed kyi yal bar mi 'dor ro//} तदेवं जिघांसुमप्यापद्गतमनुकम्पन्त एव महाकारुणिका नोपेक्षन्ते जा.मा.१४९क/१७३; उपद्रोता म.व्यु.२९५९(५३क); कारणाकारकः म.व्यु.३८३७(६३ख); अहितम् — {gzhan yang gang dag gnod byed pa'i/} /{ma rungs thams cad 'jig par byed//} * > नश्यन्ते सर्वदुष्टा वै ये चान्ये अहितानि वै ।। म.मू.२४९क/२८२; • उ.प. कण्टकः — {yul na gnod pa byed pa} देशकण्टकम् जा.मा.६३क/७२.
gnod pa byed par 'gyur
क्रि. १. बाधको भवति — {shes bya nyid la sogs pa'i gtan tshigs ni mthun pa'i phyogs dang mi mthun pa'i phyogs thun mong ba nyid du shin tu grags pa yin zhing gnod byed du 'gyur ba de ni gtan du mi srid pa'i phyir rtog pa dang ldan pas khas blang bar mi bya ste} यस्य हि ज्ञेयत्वादयः (हेतवः) सपक्षविपक्षसाधारणत्वेना(ति) प्रतीता अपि सन्तो बाधका भवन्ति, सोऽत्यन्तासम्भवीति न प्रेक्षावताऽभ्युपेयः त.प.२६४क/९९७ २. अपकरिष्यति — {de bzhin du bdag la gnod par byas so//} {gnod pa byed par 'gyur ro//} {'dis bdag la gnod pa byed do zhes bya ba la sogs pa} तथा ममानेनापकृतम्, अयमपकरिष्यति, अयमपकरोतीत्यादि त.प.१०२क/६५३; बाधयिष्यति — {gal te 'di las bu btsas par gyur na ni bdag la gnod pa byed par 'gyur gyis} यद्येषा पुत्रं जनयिष्यति, नियतं मां बाधयिष्यति अ.श.१३३ख/१२३; व्यसनमापादयिष्यति — {de rnams gtum pa gzu lums can rtsub pa yin pas tshul ma yin pas yul mi rnams la gnod pa byed par 'gyur ro//} एते चण्डा रभसाः कर्कशा जनपदाननयेन व्यसनमापादयिष्यन्ति वि.व.१९८क/१.७१.
gnod pa byed par 'gyur ba
= {gnod pa byed par 'gyur/}
gnod pa byed po
वि. अपकर्ता — {bdag ni gnod pa byed po zhes/} /{khyod kyi snying la 'jigs ma byed//} अपकर्ताहमस्मीति हृदि ते मा स्म भूद्भयम् । का.आ.३३१ख/२.२९०.
gnod pa ma skyes
अजातबाधः — {des kyang gnod pa ma skyes na/} /{gnod pa slar yang dogs mi bya//} ततश्चाजातबाधेन नाशङ्क्यं बाधकं पुनः ।। त.स.१०४ख/९२१.
gnod pa ma byed cig
क्रि. मा विहेठयतु — {kun dga' bos smras pa/} {rab bzang}…{bcom ldan 'das la gnod pa ma byed cig} आनन्द आह—अलं सुभद्र । मा भगवन्तं विहेठय अ.श.११२क/१०२.
gnod pa mang po
= {gnod mang /}
gnod pa mi byed
= {gnod mi byed/}
gnod pa mi byed pa
= {gnod mi byed/}
gnod pa min
भू.का.कृ. अबाधितः — {bstan bcos kun gyis bsgrubs byas pas/} /{tshad ma kun gyis gnod pa min//} साधिता सर्वशास्त्रेण सर्वमानैरबाधिता ।। त. स.१३३क/११२९.
gnod pa med
= {gnod pa med pa/}
gnod pa med pa
• सं. १. अबाधनम् — {mngon sum du 'dod pa'i don dag la de bzhin du 'gyur ba ni mngon sum gyis gnod pa med pa ste} प्रत्यक्षेणाबाधनं प्रत्यक्षाभिमतानामर्थानां तथाभावः प्र.वृ.३२३ख/७२; {dang po gnod pa med pa ni thams cad la yod pa nyid do//} प्रथममबाधनं सर्वत्रैव प्र.अ.३ख/५; बाधकाभावः — {'on te gnod med ma ltos par/} /{gang zhig tshad ma nyid 'dod na/} /{dang po de ltar 'gyur ba la/} /{rgyu mtshan gang gis sdang ba yin//} अथापि बाधकाभावं विना प्रामाण्यमिष्यते । क्वचिदाद्ये तथाभावे प्रद्वेषः किन्निमित्तकः ।। त.स.१०९ख/९५५; अनुपरोधः — {de yi nang gi bye brag ni/} /{lnga la gnod pa med pa nyid//} तस्यावान्तरभेदस्तु पञ्चत्वानुपरोधकृत् ।। प्र.अ.४७ख/५४ २. = {gnod med nyid} निरुपद्रवता — {des de bzhin gshegs pa'i ye shes bsam gyis mi khyab pa'ang rjes su mthong ste/} {mtshungs pa med pa dang}…{gnod pa med pa dang} स तथागतज्ञानस्याचिन्त्यतां च समनुपश्यति, अतुल्यतां च…निरुपद्रवतां च द.भू.१९६क/१९; • पा. अनुपहता, वागाकारभेदः — {tshig de ni kun shes par byed pa dang}…{gnod pa med pa dang} यासौ वागाज्ञापनी…अनुपहता ल.वि.१४१क/२०८; • वि. निरुपद्रवः — {rtag tu ngu'i lus sngon gyi ji lta ba bzhin du gnas pa dang nad med pa dang gnod pa med par gyur to//} सदाप्ररुदितस्य…यथापौराणोऽस्य कायः संस्थितोऽभूत्, अरोगो निरुपद्रवश्च अ.सा.४३८क/२४७; अनपायः — {gzi brjid gter de rab tu 'gugs pa yi/} /{gnod med rigs pa ci yang bsam par mdzod//} तेजोनिधेरानयने तु तस्य विचिन्त्यतां काप्यनपाययुक्तिः ।। अ.क.११९क/६५.२०; निरपायः — {gnod pa med cing bde ba'i thabs/} /{rang la phan la su mi gus//} निरपायसुखोपाये स्वहिते कस्य नादरः ।। अ.क.२७८ख/३५.४६; {'di ni gnod med rnam pa min}({yin})// निरपायः प्रकारोऽयम् अ.क.२३३क/८९.१४५; अबाधः — {gnod med rten gcig can nyid na/} /{brjod pa mthun par sbyor ba'i phyir//} अबाधैकाश्रयत्वे हि समानोक्तिनिवेशनात् । त.स.१८ख/२०४; निर्बाधः — {'bras bu 'bras bu can nyid dag/} /{nges pa'i khyad par can nyid kyi/} /{sems gang yin pa'i dran pa sogs/} /{kun la'ang gnod pa med pa yin//} केषाञ्चिदेव चित्तानां विशिष्टा कार्यकार्यिता । नियता तेन निर्बाधाः सर्वत्र स्मरणादयः ।। त.स.२१ख/२२९; असंबाधः — {rten rnam par dbye ba ni/} {gnod pa dang bcas pa khyim na gnas pa'i rten dang gnod pa med pa rab tu byung ba'i rten can gang yin pa'o//} आश्रयविभक्तो यः ससंबाधगृहस्थाश्रयोऽसंबाधप्रव्रजिताश्रयश्च सू.व्या.१६६क/५७; अव्याबाधः — {de byams pa dang ldan pa'i sems yangs pa} …{gnod pa med pa}…{nye bar bsgrubs te gnas so//} स मैत्रीसहगतेन चित्तेन विपुलेन…अव्याबाधेन…उपसंपद्य विहरति द.भू.१९८ख/२१; {chos kyi rnam grangs 'di yang dag par rab tu ston pa na gnod pa med par 'gyur ro//} इमं धर्मपर्यायं संप्रकाशयमानोऽव्याबाधो भवति स.पु.१०८क/१७३; निरत्ययः— {gang zhig gzhan gyi 'byor pa dug/} /{de dag phyogs ni gnod pa med//} परवित्तं विषं येषां पक्षास्तेषां निरत्ययाः ।। अ.क.६८क/६.१७३; निर्व्यथा — {lha mo sgyu 'phrul ji bzhin du/} /{sbrum ma'ang gnod med btsa' bar shog//} गर्भिण्यश्च प्रसूयन्तां मायादेवीव निर्व्यथाः ।। बो.अ.३८ख/१०.१९; अल्पातङ्कः — {bcom ldan 'das ni snyun mi mnga' zhing gnod pa med la snyun gyis btab pa med de stobs dang ldan no//} भगवांस्त्वल्पाबाधोऽल्पातङ्कोऽरोगो बलवान् अ.श.८७क/७८; अक्षतः — {bsod nams la brten nas byang chub sems dpa' gnod pa med par 'khor ba na 'khor zhing sdug bsngal dag gis shin tu gzir ba med pa dang} पुण्यमाश्रित्य बोधिसत्त्वोऽक्षतः संसारे संसरति नात्यर्थं दुःखैर्बाध्यमानः बो.भू.१९क/२३; अवधः — {mtshon brtsams pas rgyal gnod pa med//} अस्त्रजितः अवधाः अभि.को.१०ख/५५३; अखिलम् — {grong khyer bA rA Na sI na rgyal po tshangs pas byin zhes bya ba rgyal po byed de/} {de'i ring la 'byor ba dang}…{gnod pa med cing tsher ma dkrugs la} वाराणस्यां नगर्यां ब्रह्मदत्तो नाम राजा राज्यं कारयति ऋद्धं…अखिलमकण्टकम् अ.श.११०ख/१००; • भू.का.कृ. अबाधितम् — {yul dbyes tha dad nyid/} /{shes} ({ces} ){bya de ni gnod med yin//} देशभेदेन भिन्नत्वमित्येतत् तदबाधितम् ।। त.स.९३ख/८५१; {de'i phyir gnod pa med pa'i rtogs pa tsam tshad ma yin no//} तस्मादबाधितो बोधः प्रमाणम् प्र.अ.३क/४; अप्रबाधितम् — {tshad ma gnyis kyis ni mngon sum dang rjes su dpag pa gnyis} ({kyis} ){so//} {gnod pa med pa ni ji ltar bstan pa'i don de ltar yod pa'i phyir te} प्रमाणाभ्यां प्रत्यक्षानुमानाभ्याम्, अप्रबाधितं यथानिर्दिष्टस्यार्थस्य तथाभावात् त.प.३०२क/१०६३; अव्याहतम् — {skyes bus ma byas la bkag zin/} /{des na khyab pa gnod med yin//} निषिद्धेऽपौरुषेयत्वे व्याप्तिरव्याहता ततः ।। त.स.१०१ख/८९५; {gnod pa med pa'i lung la brten nas 'jug pa ni ji ltar rtog pa dang mi ldan par 'gyur te} अव्याहतागमसमाश्रयेण तु प्रवृत्तौ कथं न प्रेक्षावन्तो भवेयुः त.प.१३५ख/५.
gnod pa med pa can
वि. अविरुद्धः लो.को.१३७८.
gnod pa med pa nyid
अबाध्यमानता — {gal te yang gnod par byed pa'i shes pa la} (?){ma ltos pa'i tshad ma nyid yin pa de lta na yang gnod pa med pa nyid du rtogs pa kho nas gzhan tshad ma ma yin pa nyid du bsgrub par nus pa yin gyi/} {gzhan du ni ma yin no//} यद्यप्यनपेक्ष्यप्रामाण्यो बाधकः प्रत्ययः, तथाप्यबाध्यमानतया प्रतीत एवान्यस्याप्रामाण्यमाधातुं समर्थः, नान्यथा त.प.२२५ख/९२०.
gnod pa med pa'i bde ba
पा. अव्याबाध्यं सुखम्, सुखभेदः — {bde ba rnam pa lnga po ni rgyu bde ba dang}…{gnod pa med pa'i bde ba dang lnga'o//} पञ्चविधं सुखम् । हेतुसुखं…अव्याबाध्यञ्च पञ्चमं सुखम् बो.भू.१४क/१७.
gnod pa med pa'i yul can
अबाधितविषयत्वम्— {gang gi phyir gnod pa med pa'i yul can yin na zhes 'di la gtan tshigs thams cad khyad par dang bcas par mngon par 'dod do//} यस्मादबाधितविषयत्वे सतीति सर्वे हेतवः सविशेषणा इहाभिप्रेताः त.प.१३७क/७२५.
gnod pa med pa'i shes pa
=(?) अव्यपदेश्यप्रत्ययः — {'di ni log pa yin no zhes bya ba'i phyin ci log kyang ma yin te/} {dus gzhan dang skyes bu gzhan dang yul gzhan dang gnas skabs gzhan la yang gnod pa med pa'i shes par 'gyur ba yin no//} न च विपरीतमिथ्यैतदिति कालान्तरे पुरुषान्तरे देशान्तरेऽवस्थान्तरे वा पुनरव्यपदेश्यप्रत्ययो भवति त.प.१३४ख/७१९.
gnod pa med par 'gyur
क्रि. अव्याबाधो भवति — {chos kyi rnam grangs 'di yang dag par rab tu ston pa na gnod pa med par 'gyur ro//} इमं धर्मपर्यायं संप्रकाशयमानोऽव्याबाधो भवति स.पु.१०८क/१७३.
gnod pa mdzad mi mnga'
वि. अप्रतिघाति— {nye bar zhi la yid du 'ong /} /{'bar la gnod pa mdzad mi mnga'/} /{dul la rngom brjid che ba yi/} /{sku 'dis su zhig dad mi mdzad//} (?) उपशान्तं च कान्तं च दीप्तमप्रतिघाति च । निभृतं चोर्जितं चेदं रूपं कमिव नाक्षिपेत् ।। श.बु.११२क/५२.
gnod pa yang dag par zhi bar byed pa
पा. ईतिसंशमनी, बोधिसत्त्वानामुपपत्तिभेदः — {byang chub sems dpa' rnams kyi skye ba}…{mdor bsdu na rnam pa lnga ste/} {gnod pa yang dag par zhi bar byed pa dang}…{bdag por skye ba dang tha ma'i skye ba'o//} समासतो बोधिसत्त्वानां पञ्चविधा उपपत्तिः…ईतिसंशमनी…आधिपत्योपपत्तिश्चरमा चोपपत्तिः बो.भू.१८५ख/२४७.
gnod pa yin
• क्रि. प्रतिबध्नाति— {de bas na don gyi 'bras bur brtags pa'i sgra las} ({sgra las} ){byung ba'i} ({shes pa'i} ){don} ({rjes su dpags pa} ){yod par dam bcas pas med pa la gnod pa yin no//} ततः कल्पितादर्थकार्याच्छब्दाच्छाब्दप्रत्ययार्थस्यानुमितं सत्त्वं प्रतिज्ञायमानमसत्त्वं प्रतिबध्नाति न्या.टी.७१ख/१८६; बाध्यते — {des tshad ma ma yin pa dam bcas pa la gnod pa yin no//} तेनाप्रामाण्यं प्रतिज्ञातं बाध्यते न्या.टी.७१ख/१८६; • भू.का.कृ. बाधितः — {skyes ma thag pa'i 'jig rten 'di'i goms pa ni tshad ma dang grags pas gnod pa yin te} ऐहिलौकिकाभ्यासः सद्योजातानां प्रमाणप्रतीतिबाधितः त.प.१०६ख/६६४.
gnod pa las byung ba
वि. औपक्रमिकम् — {khams ma snyoms pa dang gnod pa las byung ba dang mi ma yin pas btang ba'i nad 'go ba yang zhi bar byed pa yin no//} धातुवैषमिकांश्चौपक्रमिकानमनुष्याभिसृष्टांश्चोपसर्गान् व्युपशमयति बो.भू.३४ख/४४.
gnod pa'i gtan tshigs
पा. विघातहेतुः — {'dir sgrub pa la sogs pa brjod pas lan gzhan gyis khong du chud par byed pa'i nus pa gnod pa'i gtan tshigs yin no zhes bya bar yongs su gzung bar bya'i} अत्र आदिशब्देनोत्तरप्रतिपत्तिशक्तिविघातहेतोः परिग्रहः वा.टी.१०४क/६५.
अपथ्यम् — {'jig rten lugs dang 'gal ba yi/} /{yul rnams la ni khyad par du/} /{srog chags yang dag 'dod gyur te/} /{gnod pa'i zas la nad can bzhin//} लोकस्थितिविरुद्धेषु विषयेषु विशेषतः । स्पृहा संजायते जन्तोरपथ्येष्विव रोगिणः ।। अ.क.३१४ख/४०.८७.
gnod pa'i shes pa
बाधकप्रत्ययः — {re zhig gnod pa'i shes pa ni/} /{don gzhan nyid du nges gzung yin//} बाधकप्रत्ययस्तावद् अर्थान्यत्वावधारणम् । त.स.१०४ख/९२०; बाधप्रत्ययः — {dung la ser por snang shes pa/} /{gnod pa'i shes pa dang bral zhing /} /{ji srid 'tsho yi bar du skyes/} /{gang phyir tshad mar skye mi 'gyur//} आजीवितात् समुत्पन्नं बाधप्रत्ययवर्जितम् । शङ्खे पीतनिभं ज्ञानं प्रमाणं न हि जायते ।। त.स.११०क/९५७.
gnod pa'i shes pa dang bral
वि. बाधप्रत्ययवर्जितम् — / {dung la ser por snang shes pa/} /{gnod pa'i shes pa dang bral zhing /} /{ji srid 'tsho yi bar du skyes/} /{gang phyir tshad mar skye mi 'gyur//} आजीवितात् समुत्पन्नं बाधप्रत्ययवर्जितम् । शङ्खे पीतनिभं ज्ञानं प्रमाणं न हि जायते ।। त.स.११०क/९५७.
gnod pa'i sems
= {gnod sems/}
gnod pa'i sems dang ldan pa
वि. रौद्रचित्तः म.व्यु.२९५२(५३क).
gnod par gyur
• क्रि. संतप्यते — {de'i tshe}…{skye bo mang po la mi nad byung ste/} {des skye bo phal po che de dag la shin tu gnod par gyur to//} तेन समयेन महाजनमरको बभूव, ईतिश्च; येन च महाजनकायोऽतीव संतप्यते अ.श.४३क/३७; • सं. सम्बाधप्राप्तिः — {stegs bu ni ma yin no//} {dogs} (? {dog} ){pa'i gnod par gyur na gal te ltung ba med do//} न स्थलिकायाः सङ्कटसम्बाधप्राप्तावनापत्तिः वि.सू.९६ख/११६; द्र.— {rang gi nyes pas gnod gyur pa/} /{gzhan la bkon du ci zhig yod//} स्वापराधागते दुःखे कस्मादन्यत्र कुप्यते ।। बो.अ.१६क/६.४५.
gnod par glags lta ba
अहितैषिता — {de nas ci ste mir skyes na yang rnam par smin pa gnyis mngon par 'grub pa 'di lta ste/} {gnod par glags lta ba dang pha rol gyis mnar ba'o//} अथ चेत्पुनर्मनुष्येषु उपपद्यते, द्वौ विपाकावभिनिर्वर्तयति अहितैषितां च परोत्पीडनतां च द.भू.१९०ख/१७.
gnod par 'gyur
= {gnod par 'gyur ba/}
gnod par 'gyur ba
•क्रि. १. बाधते — {sngar ni khas blangs byas pas kyang /} /{gzhan gyis 'jig nyid la gnod 'gyur//} पूर्वाभ्युपगतेनापि नाशित्वं बाधते नरः (? परः) ।। त.स.८४क/७७३; प्रतिबाधते — {rjes su dpag pa thams cad kyi/} /{'jug pa kho na la gnod 'gyur//} सर्वस्यैवानुमानस्य प्रवृत्तिं प्रतिबाधते ।। त.स.१००क/८८४; बाध्यते — {des na don gyis grub pa yi/} /{khyod kyis chos mkhyen khas blangs pas/} /{khyed kyis rgyas par byas pa yi/} /{dgag pa de la gnod par 'gyur//} तेनार्थापत्तिलब्धेन धर्मज्ञोपगमेन तु । बाध्यते तन्निषेधोऽयं विस्तरेण कृतस्त्वया ।। त.स.११९क/१०२६; {de ji ltar rjes su dpag pas gnod par 'gyur} तत्कथमनुमया बाध्यते त.प.१७५क/८०८; पीड्यते — {dmyal bar nyon mongs sdug bsngal gyis/} /{grangs med bskal par gnod par 'gyur//} (?) नरकाद् दुःखसंक्लेशैः पीड्यते कल्पसंख्यया । गु.सि.२०क/४२; दुनोति — {ji ltar 'di nyid nga yi yid la gnod 'gyur ba/} /{de ltar nga la rma 'di gnod par mi 'gyur ro//} दुनोति मां नैव तथा त्वियं रुजा यथैतदेवात्र मनः क्षिणोति माम् । जा.मा.१४४क/१६६; क्षिणोति — {ji ltar 'di nyid nga yi yid la gnod 'gyur ba//} यथैतदेवात्र मनः क्षिणोति माम् जा.मा.१४४क/१६६; विहेठयति — {sems can de dag la yang gnod par mi 'gyur ro//} न च सत्त्वान् विहेठयति द.भू. २७०क/६१; वार्यते — {gzhan ni thams cad shes na yang /} /{skyes bu gang gis gnod par 'gyur//} सर्वमन्यद् विजानानः पुरुषः केन वार्यते ।। त.स.११४क/९८९; उपद्रूयते — {de la ni don gzhan la brten nas 'jug pa'i sgra rang dbang med pa la sogs pa'i nyes pas gnod par 'gyur ro//} तत्र ह्यर्थान्तरमुपादायान्यत्र प्रवर्त्तमानो ध्वनिरस्वातन्त्र्यादिदोषैरुपद्रूयते प्र.वृ.२८०क/२२; हन्यते लो.को.१३७८ २. जुगुप्सिष्यति — {lus yongs su grub pa de nyid kyis sems bskyed pa de dag la rnam par smod par 'gyur byang bar byed par 'gyur gnod par 'gyur} तेनैव चात्मभावप्रतिलम्भेन तावत्पूर्वकांश्चित्तोत्पादान् विगर्हिष्यति, वा(व्य)न्तीकरिष्यति, जुगुप्सिष्यति अ.सा.३४३क/१९३ ३. बाधः स्यात्— {des na 'jig rten thams cad kyis nges par bzung ba'i ngo shes pa 'dis bdag med par smra ba la gnod par 'gyur ro//} तेनास्मात् प्रत्यभिज्ञानात् सर्वलोकावधारितात् । नैरात्म्यवादबाधः स्यात् त.प.२०४क/१२३; {'di snyam du/} {gal te de tshad ma nyid du grub par gyur na 'di thams cad la gnod par 'gyur ro//} स्यादेतत्—बाध्येत सर्वमेतत्, यदि तस्याः प्रामाण्यं सिद्धं भवति त.प.१३१ख/७१४; • सं. अनर्थः — {de la lus bsrung gang zhe na/} /{gnod par 'gyur ba spang ba ste//} तत्रात्मभावे का रक्षा यदनर्थविवर्जनम् । शि.का.२क/१; अहितोदयः — {sbyin pa la dgyes ches nas mi rigs pa dang gnod par 'gyur ba mi brtag par} दानातिहर्षादनयमसमीक्ष्याहितोदयम् । जा.मा.१०क/१०; •वि. व्याबाधिकः — {bdag gi lus kyi las dang ngag gi las dang yid kyi las 'di gnod par 'gyur ba zhig yin nam} कायकर्म, वाक्कर्म, मनस्कर्म किं व्याबाधिकं मे श्रा.भू.२३ख/५७; बाधितः — {gang gis 'khrul pa las byung rtsod/} /{de yang nges pas gnod par 'gyur//} विवादो भ्रान्तितो यस्मात् सा च निश्चयबाधिता । त.स.१०७ख/९३९; विहन्यमानः लो.को.१३७८.
वि. अकण्टकः — {de rgya mtsho la thug pa'i sa chen po ma lus par gnod par sdo ba med cing 'tshe ba med pa 'di nyid chad pa med cing mtshon gyis bda' ba med la chos dang mthun zhing snyoms pas legs par phab ste gnas pa'o//} स इमामेव समुद्रपर्यन्तां महापृथिवीमखिलामकण्टकामनुत्पातामदण्डेनाशस्त्रेण धर्मेण समेनाभिनिर्जित्याध्यावसति म.व्यु.३६३६ (६१क).
gnod par bya
= {gnod par bya ba/}
gnod par bya ba
= {gnod bya} ।। • क्रि. बाध्यते— {de ltar bdag med tshogs 'di la/} /{'di yis ci ste gnod par bya//} निरात्मके कलापेऽस्मिन् क एवं बाध्यतेऽनया ।। बो.अ.३४ख/९.१०२; • कृ. बाध्यम् — {gnod par bya ba dang gnod par byed pa'i dngos po} बाध्यबाधकभावः प्र.अ.३क/५; {nges pa dang ni sgro 'dogs yid/} /{gnod bya gnod byed ngo bo'i phyir//} निश्चयारोपमनसोर्बाध्यबाधकभावतः त.प.२३२ख/९३६; घात्यम् — {gnod par bya ba dang gnod par byed pa'i 'brel ba} घात्यघातकसम्बन्धः म.व्यु.४५८०(७१ख); • सं. अपकारः — {gal te dgra 'di gnod bya ba'i/} /{bsam yod mchod bya min zhe na//} अपकाराशयोऽस्येति शत्रुर्यदि न पूज्यते । बो.अ.१९क/६.११०; वधः — {gang du gnas nas bdag gnod bya phyir 'ong //} स्थित्वा यस्मिन् मद्वधार्थं यतेत बो.अ.१०क/४.४६.
gnod par bya ba dang gnod par byed pa
= {gnod bya gnod byed/}
gnod par byas
= {gnod byas/}
gnod par byas pa
= {gnod byas/}
gnod par byed
= {gnod pa byed pa/}
gnod par byed pa
= {gnod pa byed pa/}
gnod par byed pa po
वि. अपकारी — {de nas rgyal po chen po de de ltar gnod par byed pa po la'ang snying rje dang bcas shing} अथ स राजा तेन तस्यापकारिण्यपि सदयत्वेन जा.मा.१५६क/१८०.
gnod par byed pa yin
क्रि. उपघाताय संवर्तते — {phung po snga ma rnams kho na phung po phyi ma rnams la gnod par byed pa yin pas khur dang khur khyer ba zhes bshad pa yin no//} स्कन्धा एव च स्कन्धानामुपघाताय संवर्तन्ते पूर्वका उत्तरेषामिति भारं च भारहारं च कृत्वोक्ताः अभि.भा.८७ख/१२०६.
gnod par byed pa'i dngos po
अपकारवस्तु — {gnod par byed pa'i dngos po la ni khong khro ba skye na/} {'gog pa dang lam dag ni de lta ma yin no//} अपकारवस्तुनि हि प्रतिघ उत्पद्यते । न चैवं निरोधमार्गौ अभि.भा.२३५क/७९२.
gnod par byed pa'i tshad ma
पा. बाधकप्रमाणम् — {gnod par byed pa'i tshad ma'i dbang gis 'khrul par rnam par gzhag la} बाधकप्रमाणवशाद् विभ्रान्तिव्यवस्थानम् त.प.७क/४५९.
gnod par byed pa'i shes pa
बाधकप्रत्ययः — {de yang zhes bya ba ni gnod par byed pa'i shes pa med pa'o//} सोऽपीति बाधकप्रत्ययाभावः त.प.२४६क/९६५.
gnod par byed par 'gyur
= {gnod pa byed par 'gyur/}
gnod par byed par gnas pa
वि. अपकारप्रवर्तमानः — {rgyud de'i zhing du byas pa dag ni mdun na gtan du gnod par byed par gnas pa dag la yang brtse ba la sogs pa chung bar 'gyur ba ma yin no//} तत्क्षेत्रीकृतसन्तानानां हि प्रत्यग्रसततापकारप्रवर्तमानेष्वपि न कृपादयः शिथिलतां भजन्ते प्र.अ.९९ख/१०७.
gnod par ma gyur
क्रि. नाबाधयति स्म म.व्यु.६५९८ (९४ख).
gnod par ma byas pa
भू.का.कृ. अबाधितम्— {gzhan dag ni gtan tshigs mtshan nyid drug pa'o zhes zer te/} {gsum po de dag dang gnod par ma byas pa'i yul can nyid dang grangs gcig pa brjod par 'dod pa can nyid dang shes pa nyid ces bya ba yin no//} षड्लक्षणो हेतुरित्यपरे । त्रीणि चैतानि । अबाधितविषयत्वम्, विवक्षितैकसंख्यत्वम्, ज्ञातत्वं च हे.बि.२५१ख/६८.
gnod par mi 'gyur
= {gnod mi 'gyur/}
gnod par sems
= {gnod sems/}
gnod par sems pa
= {gnod sems/}
gnod pas grub pa
पा. अभिद्रुग्धम्, अनुत्थानवीर्याधिगतं देयवस्तु — {gnod pas grub pa ni ldang ba'i brtson 'grus kyis thob pa ma yin te/} {rang gi gnas na 'dug cing gzhan gyis bcol ba bsnyon pas thob pa'i phyir ro//} अभिद्रुग्धं ह्यनुत्थानवीर्याधिगतं भवति, स्वस्थाने स्थित्वा परनिक्षेपाऽऽलपनेन प्रतिलब्धत्वात् अभि. स.भा.५१क/७१; द्र. {gnod pas grub pa ma yin pa/}
gnod pas grub pa ma yin pa
पा. अनभिद्रुग्धम्, उत्थानवीर्याधिगतं देयवस्तु — {sbyin par bya ba phun sum tshogs pa'i dbang du byas nas ldang ba'i brtson 'grus kyis thob pa zhes bya ba 'dis ni sbyin par bya ba'i dngos po gnod pas grub pa ma yin pa ston te} देयसम्पदमधिकृत्योत्थानवीर्याधिगतैरित्यनेनानभिद्रुग्धदेयवस्तुतां दर्शयति अभि.स.भा.५१क/७१; द्र. {gnod pas grub pa/}
gnod bya
= {gnod par bya ba/}
gnod bya dang gnod byed
= {gnod bya gnod byed/}
gnod bya gnod byed kyi ngo bo
पा. बाध्यबाधकभावः — {nges pa dang ni sgro 'dogs yid/} /{gnod bya gnod byed ngo bo'i phyir/} /{'di ni sgro 'dogs dben pa la/} /{'jug ces bya bar shes pa yin//} निश्चयारोपमनसोर्बाध्यबाधकभावतः । समारोपविवेकेऽस्य प्रवृत्तिरिति गम्यते ।। त.प.१४ख/४७५; {nges pa dang sgro 'dogs pa'i yid ni gnod bya gnod byed kyi ngo bo yin pa'i phyir dang} निश्चयारोपमनसोर्बाध्यबाधकभावात् त.प.२४२ख/९५६; द्र. {gnod bya gnod byed kyi dngos po/}
gnod bya gnod byed kyi dngos po
पा. बाध्यबाधकभावः — {des kyang sad pa'i shes pas dmigs pa ma dmigs pa'i phyir gnod bya gnod byed kyi dngos po mtshungs so//} तेनापि जाग्रत्प्रत्ययोपलब्धो नोपलभ्य इति समानो बाध्यबाधकभावः प्र.अ.६३ख/७२; {dngos po rnams la gnod bya dang /} /{gnod byed dngos po don dam par/} /{yod min} बाध्यबाधकभावस्तु वस्तूनां नैव तात्त्विकः । विद्यते त.स.१७ख/१९६.
gnod bya gnod byed kyi 'brel ba
पा. घात्यघातकसम्बन्धः म.व्यु.४५८०(७१ख).
gnod bya gnod byed ngo bo
= {gnod bya gnod byed kyi ngo bo/}
gnod bya gnod byed nyid
बाध्यबाधकता— {nges pa dang ni sgro 'dogs blo/} /{gnod bya gnod byed nyid du gnas//} निश्चयारोपबुद्ध्योश्च बाध्यबाधकता स्थिता ।। त.स.९ख/११६.
gnod byas
= {gnod pa byas pa} ।। • क्रि. पीडयति— {khyod 'dra la/} /{gnod par byas kyi sman ma mchis//} त्वादृशान् पीडयत्येव नानुगृह्णाति श.बु.१११क/२३; •सं. अपकारः — {sems can gnod byas rdzogs pa yi/} /{bdag gis sdig pa yongs bshad pa//} सत्त्वापकारनिष्पन्नं यत्पापं परिकीर्तितम् । ज्ञा.सि.४७ख/१२२; {gzhan gyis gnod pa byas pa la ji mi snyam pa'i bzod pa} परापकारमर्षणक्षान्तिः शि.स.१००ख/१००; उपघातः — {de ji ltar gzhan gyis gnod pa byas pas bdag gi don du nyes par byed pa'i las la 'jug par 'gyur} स कथमात्मार्थं परोपघातेन दुष्कृते कर्मणि प्रवर्त्स्यति सू.व्या.१४२क/१९; व्यथा — {de bzhin sems can gnod pa byas na yang /} /{thugs rje che rnams dgyes pa'i thabs med do//} सत्त्वव्यथायामपि तद्वदेव न प्रीत्युपायोऽस्ति दयामयानाम् (महाकृपाणाम् पा.भे.) ।। बो.अ.१९ख/६.१२३; •भू.का.कृ. अपकृतः — {de la gnod byas thub la gnod pa byas//} तत्रापकारेऽपकृतं मुनीनाम् बो.अ.१९ख/६. १२२; बाधितः — {sngar gnod byas pa'i rigs kyis ni/} /{'khrul par rtog} (? {rtogs} ){pa ma yin no//} जात्या बाधितया पूर्वं व्यभिचारो न गम्यते ।। त.स.१००क/८८५; व्यथितः — {'di yis brgya phrag thams cad du/} /{'khor bar bdag la gnod pa byas//} अनेन शतशः सर्वे संसारे व्यथिता वयम् ।। बो.अ.२९ख/८.१५४; हिंसितः — {bcom pa gnod pa'i don yin par gzung ste/} {'dis mun pa la gnod pa byas so zhes bya ba'i tha tshig go//} हिंसार्थो हन्तिर्गृह्यते, हिंसितमनेनान्धकारमित्यर्थः अभि.स्फु.३ख/५.
gnod byas pa
= {gnod byas/}
gnod byed
= {gnod pa byed pa/}
gnod byed du 'gyur ba
= {gnod pa byed par 'gyur/}
gnod byed pa
= {gnod byed/}
gnod sbyin
• सं. यक्षः — {sangs rgyas bcom ldan 'das}…{lha rnams dang klu rnams dang gnod sbyin rnams dang lha ma yin rnams dang nam mkha' lding rnams dang mi'am ci rnams dang lto 'phye chen po rnams kyis bkur sti byas} देवनागयक्षासुरगरुडकिन्नरमहोरगाभ्यर्चितो बुद्धो भगवान् अ.श.७२ख/६३; {gnod sbyin rnams kyi gnod sbyin gyi skad dang gnod sbyin gyi sgra dang gnod sbyin gyi tshig dang gnod sbyin gyi gtam du byas pa dang gnod sbyin gyi rab tu brjod pa gang yin pa de dag smras pa ni shes par rung gi} यानि तानि यक्षाणां यक्षभाषितानि यक्षरुतानि यक्षपदानि यक्षमन्त्रितानि यक्षव्याहृतानि, तानि विज्ञायन्ते जल्प्यमानानि अ.सा.३४क/१९; {de la sus kyang skabs mi rnyed de/} {lha'am lha mo'am klu'am klu mo'am gnod sbyin nam gnod sbyin mo'am} न तस्य कश्चिदवतारं लप्स्यते देवो वा देवी वा नागो वा नागी वा यक्षो वा यक्षी वा ल.अ.१५८क/१०६; {rgyal pos}…{gnod sbyin la 'di skad ces smras so/} /{gsang ba pa chos smros shig ngas mnyan par bya'o//} राजा यक्षमेतदुवाच—ब्रूहि गुह्यक धर्मान् श्रोष्यामीति अ.श.९६क/८६; {lang ka'i grong rdal gyi ri ma la ya'i rtse mo 'dir}…{ngas kyang de nyid du gnod sbyin gyi bdag po 'bod 'grogs kyi phyir de nyid bsnyed cing chos bstan to//} अस्मिंल्लङ्कापुरीमलयशिखरे…यन्न्वहमपि अत्रैव रावणं यक्षाधिपतिमधिकृत्य एतदेवोद्भावयन् धर्मं देशयेयम् ल.अ.५६क/१; {gnod sbyin mdangs 'phrog pa lnga} ओजोहाराः पञ्च यक्षाः जा.मा.३७क/४३; राक्षसः — {gnod sbyin gyi bdag po 'bod 'grogs de bzhin gshegs pa'i byin gyi rlabs kyis}…{thos} अश्रौषीद्रावणो राक्षसाधिपतिस्तथागताधिष्ठानात् ल.अ.५६क/१; निशाचरः — {rang gi sha yis gnod sbyin de dag ni/} /{tshim par byas pas de ni de bzhin dga'//} स प्रीतिमानेव निशाचरांस्तान् संतर्पयन् स्वैः पिशितैस्तथासीत् । जा.मा.४३क/५१; • ना. यक्षः, दिक्पालः — {da ni phyogs skyong rnams kyi gnas gsungs pa/} {shar du brgya byin nor sbyin du gnod sbyin no//} इदानीं दिक्पालस्थानमुच्यते । पूर्वे शक्रः यक्षो धनदे वि.प्र.१७१क/१.२१.
gnod sbyin gyi skad
यक्षभाषितम् — {gnod sbyin rnams kyi gnod sbyin gyi skad dang gnod sbyin gyi sgra dang gnod sbyin gyi tshig dang gnod sbyin gyi gtam du byas pa dang gnod sbyin gyi rab tu brjod pa gang yin pa de dag smras pa ni shes par rung gi} यानि तानि यक्षाणां यक्षभाषितानि यक्षरुतानि यक्षपदानि यक्षमन्त्रितानि यक्षव्याहृतानि, तानि विज्ञायन्ते जल्प्यमानानि अ.सा.३४क/१९.
महायक्षराजः — {gnod sbyin gyi rgyal po chen po lus ngan pos bcom ldan 'das la phyag 'tshal nas 'di skad ces gsol to//} कुबेरो महायक्षराजा(जो) भगवन्तं नमस्यैवमाह स.दु.११८क/२००.
gnod sbyin gyi rgyal po phur bus 'debs pa'i sgrub thabs
ना. यक्षकीलिकीलराजसाधनम्, ग्रन्थः क.त.२०५६.
gnod sbyin gyi sgra
यक्षरुतम् — {gnod sbyin rnams kyi gnod sbyin gyi skad dang gnod sbyin gyi sgra dang gnod sbyin gyi tshig dang gnod sbyin gyi gtam du byas pa dang gnod sbyin gyi rab tu brjod pa gang yin pa de dag smras pa ni shes par rung gi} यानि तानि यक्षाणां यक्षभाषितानि यक्षरुतानि यक्षपदानि यक्षमन्त्रितानि यक्षव्याहृतानि, तानि विज्ञायन्ते जल्प्यमानानि अ.सा.३४क/१९.
gnod sbyin gyi gtam du byas pa
यक्षमन्त्रितम् — {gnod sbyin rnams kyi gnod sbyin gyi skad dang gnod sbyin gyi sgra dang gnod sbyin gyi tshig dang gnod sbyin gyi gtam du byas pa dang gnod sbyin gyi rab tu brjod pa gang yin pa de dag smras pa ni shes par rung gi} यानि तानि यक्षाणां यक्षभाषितानि यक्षरुतानि यक्षपदानि यक्षमन्त्रितानि यक्षव्याहृतानि, तानि विज्ञायन्ते जल्प्यमानानि अ. सा.३४क/१९.
gnod sbyin gyi bdag po
१. यक्षाधिपतिः — {lang ka'i grong rdal gyi ri ma la ya'i rtse mo 'dir}…{ngas kyang de nyid du gnod sbyin gyi bdag po 'bod 'grogs kyi phyir de nyid bsnyed cing chos bstan to//} अस्मिंल्लङ्कापुरीमलयशिखरे…यन्न्वहमपि अत्रैव रावणं यक्षाधिपतिमधिकृत्य एतदेवोद्भावयन् धर्मं देशयेयम् ल.अ.५६क/१; राक्षसाधिपतिः — {de nas gnod sbyin gyi bdag po 'bod 'grogs 'khor dang bcas pa me tog gi gzhal med khang du zhugs nas bcom ldan 'das ga la ba der song ste} अथ रावणो राक्षसाधिपतिः सपरिवारः पौष्पकं विमानमधिरुह्य येन भगवांस्तेनोपजगाम ल.अ.५६ख/१ २. = {phyag na rdo rje} यक्षराजः, वज्रपाणिः — {blo dang ldan pa gnod sbyin gyi bdag po lag na rdo rjes nga la dris} पृष्टोऽयं यक्षराजेन वज्रहस्तेन धीमता । म.मू.१९०क/१२५; यक्षराट् — {gnod sbyin bdag po yid dga' nas} यक्षराट् तुष्टमनसः म.मू.१९०क/१२५; द्र. {gnod sbyin rgyal po/}
gnod sbyin gyi sde dpon
यक्षसेनापतिः — {gnod sbyin gyi sde dpon phyag na rdo rje 'khor der 'dus par gyur te} वज्रपाणिर्यक्षसेनापतिः तस्यां पर्षदि सन्निपतितोऽभूत् म.मू.२७२क/४२७; द्र. {gnod sbyin gyi sde dpon chen po/}
gnod sbyin gyi sde dpon chen
= {gnod sbyin gyi sde dpon chen po/}
gnod sbyin gyi sde dpon chen po
महायक्षसेनापतिः — {bcom ldan 'das bdag gis gnod sbyin gyi sde dpon chen po brgyad cu dang lhan cig tu mchis te} अहं भगवन्…अष्टाशीतिभिर्महायक्षसेनापतिभिः सहागत्य स.दु. ११८क/२००; म.व्यु.४३३८(६८ख).
gnod sbyin gyi sde dpon chen po gar mkhan mchog gi brtag pa
ना. महायक्षसेनापतिनर्तकपरकल्पः, ग्रन्थः क.त.७६६.
gnod sbyin gyi sde dpon chen po lag na rdo rje gos sngon po can 'khor lo chen po'i lha tshogs la bstod pa zhes bya ba
यक्षेन्द्रावलोकितमुखमण्डलः, बुद्धस्य नामपर्यायः — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{gnod sbyin gyi dbang pos zhal du bltas pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते …यक्षेन्द्रावलोकितमुखमण्डल इत्युच्यते ल.वि.२१२क/३१३.
gnod sbyin gyi tshig
यक्षपदम् — {gnod sbyin rnams kyi gnod sbyin gyi skad dang gnod sbyin gyi sgra dang gnod sbyin gyi tshig dang gnod sbyin gyi gtam du byas pa dang gnod sbyin gyi rab tu brjod pa gang yin pa de dag smras pa ni shes par rung gi} यानि तानि यक्षाणां यक्षभाषितानि यक्षरुतानि यक्षपदानि यक्षमन्त्रितानि यक्षव्याहृतानि, तानि विज्ञायन्ते जल्प्यमानानि अ.सा.३४क/१९.
gnod sbyin gyi tshogs kyis bskor ba
वि. यक्षगणपरिवृतः — {de nas bcom ldan 'das dul la 'khor yang dul ba dang}…{nor sbyin gnod sbyin gyi tshogs kyis bskor ba lta bu} अथ भगवान् दान्तो दान्तपरिवारः…धनद इव यक्षगणपरिवृतः अ.श.५७ख/४९.
gnod sbyin gyi yi ge
यक्षलिपिः, लिपिविशेषः — {tshangs pa'i yi ge'am}…{gnod sbyin gyi yi ge'am}…{'byung po thams cad kyi sgra sdud pa'i yi ge'am}…{yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi nang nas} ब्राह्मी…यक्षलिपिं…सर्वभूतरुतग्रहणीम् । आसां…चतुष्षष्टीलिपीनाम् ल.वि.६६ख/८८.
gnod sbyin gyi rab tu brjod pa
यक्षव्याहृतम् — {gnod sbyin rnams kyi gnod sbyin gyi skad dang gnod sbyin gyi sgra dang gnod sbyin gyi tshig dang gnod sbyin gyi gtam du byas pa dang gnod sbyin gyi rab tu brjod pa gang yin pa de dag smras pa ni shes par rung gi} यानि तानि यक्षाणां यक्षभाषितानि यक्षरुतानि यक्षपदानि यक्षमन्त्रितानि यक्षव्याहृतानि, तानि विज्ञायन्ते जल्प्यमानानि अ. सा.३४क/१९.
gnod sbyin dga' byed kyi sgrub thabs
ना. यक्षनन्दिकरसाधनम्, ग्रन्थः क.त.२०५५.
gnod sbyin rgyal
= {gnod sbyin rgyal po/}
gnod sbyin rgyal po
ना. यक्षराट् १. = {lus ngan} कुबेरः — कुबेरस्त्र्यम्बकसखो यक्षराड् गुह्यकेश्वरः । मनुष्यधर्मा धनदो राजराजो धनाधिपः ।। अ.को.१.१.७०; यक्षेषु राजत इति यक्षराट् । राजृ दीप्तौ अ.वि.१.१.७० २. = {rnam thos sras} वैश्रवणः — {rgyal po chen po bzhi po yang /} /{'jig rten kun la grags pa ste/} /{'phags skyes po dang mig mi bzang /} /{yul 'khor srung dang gnod sbyin rgyal//} चत्वारोऽपि महाराजाः सर्वलोकेषु कीर्तिताः । विरूढो विरूपाक्षश्च धृतराष्ट्रोऽथ यक्षराट् ।। म.मू.३२७क/५१३; द्र. {gnod sbyin bdag po/}
gnod sbyin chen po gzhan gyis mi thub pa'i sgrub thabs kyi rgyud
ओजोहारयक्षः — {'od srungs sems ni rtag tu klan ka tshol ba'i phyir gnod sbyin mdangs 'phrog pa dang mtshungs so//} काश्यप…चित्तं हि ओजोहारयक्षसदृशं सदा विवरगवेषणतया शि.स.१३१क/१२६.
gnod sbyin na Da pho mo'i sgrub thabs
ना. यक्षनडनाडीसाधनम्, ग्रन्थः क.त.२०५३.
gnod sbyin nor bu bzang po'i rtog pa
ना. मणिभद्रयक्षसेन(?)कल्पः, ग्रन्थः क.त.७६५.
gnod sbyin spun gnyis kyi sgrub thabs
ना. द्वयभ्रातृयक्षसाधनम्, ग्रन्थः क.त.२१३२.
gnod sbyin spos
= {spos dkar} यक्षधूपः, सर्जरसः मि.को.५५क ।
gnod sbyin bu
यक्षपुत्रः — {gnod sbyin mo dang gnod sbyin bu/} /{theg chen rtogs par 'tshal ba mchis//} यक्षिण्यो यक्षपुत्राश्च महायानबुभुत्सवः । ल.अ.५७ख/३.
= {'bod 'grogs} यक्षेन्द्रः, रावणः — {gnod sbyin dbang po 'das pa yi/} /{mgon pos rin chen ri bo la/} /{so so rang rig chos rnams bstan/} /{khyod nyid la yang thugs brtser dgongs//} अतीतैरपि यक्षेन्द्र नायकै रत्नपर्वते ।। प्रत्यात्मधर्मो निर्दिष्टः त्वं चैवाप्यनुकम्पितः । ल.अ.५७ख/३.
gnod sbyin 'brog gnas
ना. आटवकयक्षः, यक्षः म.व्यु.३३७७(५८क).
gnod sbyin ma chen po
महायक्षिणी — {de bzhin du gang gzhan yang gzhon nu ma bzhi gnod sbyin ma chen po'i ming po tum bu ru zhes bya ba yang dag par rten pa/} {gru'i theg pa la yang dag par zhon pa/} {'jig rten thams cad kyis rab tu mchod pa/} {sems can rnams rjes su 'dzin par byed pa} एवं यापि ताः चतुः (चतस्रः) कुमार्यः महायक्षिण्या भ्रातुः तुम्बुरुसमेता नौयानसमारूढाः सर्वलोकसुपूजिताः सत्त्वानुग्रहकारिकाः म.मू.२८९ख/४४८.
gnod sbyin mi bzad pa
ना. व्याडयक्षः, यक्षः — {rgyal po chen po bzhi ni de'i sgo dpon lta bur bkod do/} {glang po che sa srung gi bu lta bu dag dang}…{mi gnod sbyin mi bzad pa lta bu dag kyang bkod do//} चत्वारो महाराजानो दौवारिकाः स्थापिताः, ऐरावतसदृशा हस्तिनः…व्याडयक्षसदृशा मनुष्याः अ.श.२४०क/२२०.
gnod sbyin mo
यक्षिणी, यक्षस्त्री — {gnod sbyin mo dang gnod sbyin bu/} /{theg chen rtogs par 'tshal ba mchis//} यक्षिण्यो यक्षपुत्राश्च महायानबुभुत्सवः । ल.अ.५७ख/३; {mdung can gyi grong khyer na gnod sbyin mo mdung can zhes bya ba} कुन्तीनगरे (कुन्ती यक्षिणी इति ख्याता) वि.व.१२१क/१.९; यक्षी — {bskal pa sreg pa'i 'khor lo che/} /{bsgoms nas gnod sbyin mo dang spyad//} कल्पोद्दाहमहाचक्रं ध्यात्वा यक्षींस्तु भुञ्जयेत् (साधयेत् पा. भे.) गु.स.१२३क/७१; {de la sus kyang skabs mi rnyed de/} {lha'am lha mo'am klu'am klu mo'am gnod sbyin nam gnod sbyin mo'am} न तस्य कश्चिदवतारं लप्स्यते देवो वा देवी वा नागो वा नागी वा यक्षो वा यक्षी वा ल.अ.१५८क/१०६.
gnod sbyin mo sa'i bdag mo bkra shis ma'i sgrub thabs
ना. वज्रपाणिः, यक्षसेनापतिः — {kun dga' bo nga gnod sbyin lag na rdo rje dang thabs cig tu byang phyogs su gshegs nas ta ma sa'i tshal rnams lung bstan to//} गतोऽहमानन्द वज्रपाणिसहीय उत्तरापथम् । व्याकृतं तमसावनं यावद् वि.व.१२२क/१.१०; द्र. {gnod sbyin gyi sde dpon/}
gnod sbyin shing rta
भूतरथः — {bdag nyid chen po dzam b+ha la/} /{gnod sbyin gyi ni sngags kyang bsgrubs/} /{bdag nyid chen po sa yi bdag/} /{de nas gnod sbyin shing rta sgrub//} (?) आराध्य मन्त्रं यक्षस्य जम्भलस्य महात्मने । ततो भूतरथः सिद्धः क्षितिपश्च महात्मनः ।। म.मू.३०४क/४७४.
gnod ma gyur
क्रि. मा बाधतु लो.को.१३८२.
gnod ma byas
= {gnod ma byas pa/}
gnod ma byas pa
वि. अनपराधः — {'di ltar phar gnod ma byas na/} /{'ga' yang gnod pa mi byed do//} यतो मेऽनपराधस्य न कश्चिदपराध्यति ।। बो.अ.१८ख/६. १०६.
gnod mang
वि. बहुव्यथः — {brtson med 'bras bu 'dod pa dang /} /{bze re can la gnod mang zhing //} निरुद्यम फलाकाङ्क्षिन् सुकुमार बहुव्यथ । बो.अ.२०ख/७.१३.
gnod mi 'gyur
• क्रि. न बाधते — {brnyas dang tshig rtsub smra ba dang /} /{mi snyan pa yi tshig de yis/} /{lus la gnod par mi 'gyur na//} न्यक्कारः परुषं वाक्यमयशश्चेत्ययं गणः । कायं न बाधते बो.अ.१६ख/६.५३; न बाध्यते — {'chags dang 'jig pa dag gis kyang /} /{thabs dang shes rab gnod mi 'gyur//} उत्पत्तिप्रलयाभ्यां च प्रज्ञोपायौ न बाध्यते । हे.त.१५क/४८; • अव्य. सुखावहम् — {de la gnod par mi 'gyur ba'i/} /{las gang yin pa'ang byed du chug//} कारयन्तु च कर्माणि यानि तेषां सुखावहम् । बो.अ.७क/३.१४.
gnod mi bya
क्रि. न पीडयेत् — {dam pa'i chos ni spyod pa'i lus/} /{phran tshegs ched du gnod mi bya//} सद्धर्मसेवकं कायमितरार्थं न पीडयेत् । बो.अ.१३ख/५.८६.
gnod mi byed
• क्रि. नापराध्यति — {'di ltar phar gnod ma byas na/} /{'ga' yang gnod pa mi byed do//} यतो मेऽनपराधस्य न कश्चिदपराध्यति ।। बो.अ.१८ख/६. १०६; द्र. — {dper na rgyal po'i mi 'ga' zhig/} /{skye bo mang la gnod byed kyang /} /{skye bo mig rgyang ring po dag/} /{nus kyang phyir gnod mi byed de//} यथैको राजपुरुषः प्रमथ्नाति महाजनम् । विकर्तुं नैव शक्नोति दीर्घदर्शी महाजनः ।। बो.अ.१९ख/६.१२८; • सं. अनपकारः — {'dod chags min te spang bya'i phyir/} /{gnod mi byed phyir zhe sdang min//} न रागस्तस्य वर्ज्यत्वान्न द्वेषोऽनपकारतः । अभि.स्फु.१०५ख/७८९; परिहारः — {de tshe de dag gzhan lus la/} /{gnod mi byed par ji ltar 'gyur//} तदैषां परकायेषु परिहारः कथं भवेत् ।। बो.अ.१६क/६.३७; • वि. अनपकारी लो.को.१३७८.
gnod mi byed pa
= {gnod mi byed/}
gnod min
= {gnod pa min/}
gnod med
= {gnod pa med pa/}
gnod med can
वि. अबाधी — {des ni de rgyu gnod med can/} /{bsgrubs pas de la ji ltar gnod//} तस्मात्तत्कारणाबाधी विधिस्तं बाधते कथमिति ।। प्र.अ.१४६क/१५५; अबाधितः — {'o na dbang po'i bya ba ni/} /{yod na mi g}.{yo gnod med can//} अक्षव्यापारसद्भावे निष्प्रकम्पमबाधितम् ।। त.स.१७ख/१९७.
gnod mdzad
व.का.कृ. बाधमानः — {de ltar khyod la gnod mdzad kyang //} तथा हि बाधमानापि त्वाम् श.प.११२ख/६६.
gnod mdzes
ना. सुम्भः, महाक्रोधः — {de nas bcom ldan 'das dam tshig rnam par 'phrul pa'i rdo rje zhes bya ba'i ting nge 'dzin la snyoms par zhugs nas rdo rje 'dzin thams cad kyi dam tshig khro bo chen po gnod mdzes 'di/} {nyid kyi sku gsung thugs rdo rje las phyung ngo //} अथ भगवान् समयविजृम्भितवज्रं नाम समाधिं समापद्येमं सर्ववज्रधरसमयं सुम्भमहाक्रोधं स्वकायवाक्चित्तवज्रेभ्यो निश्चारयामास गु.स.१२२ख/६९; द्र. {gnod mdzes rgyal po/}
gnod mdzes rgyal po
ना. सुम्भराजः, क्रोधराजः — {de bzhin du ye shes kyi rigs las skyes pa rdo rje sems dpa' dang sna tshogs yum dang gnod mdzes rgyal po dang kun du bzang po dang sgra rdo rje ma ste sngon po rnams kyi yang ngo //} {mtshan ma'i nges pa'o//} एवं नीलानामपि ज्ञानकुलजानां वज्रसत्त्वविश्वमातासुम्भराजसमन्तभद्रशब्दवज्राणामिति चिह्ननियमः वि.प्र.४०क/४.२४; द्र. {gnod mdzes/}
gnod 'dzin
= {rmugs 'dzin} ना. जम्भलः, यक्षः — {'phags pa gnod 'dzin dpal zhes bya ba'i gzungs} आर्यजम्भलश्रीनामधारणी क.त.७६८; {'phags pa gnod 'dzin chu dbang snying rje can gyi gzungs bde byed ces bya ba} कारुणिकार्यजम्भलजलेन्द्रसुशङ्करनामधारणी क.त.७६९; {rje btsun 'phags pa gnod 'dzin chu dbang gi sgrub pa'i thabs} भट्टारकार्यजम्भलजलेन्द्रसाधनम् क.त.१८६१; {'phags pa gnod 'dzin gyi mtshan brgya rtsa brgyad pa zhes bya ba} आर्यजम्भलनामाष्टशतकम् क.त.७७१; द्र. {gnod gnas/} {dzam+b+ha la/}
gnod shes
= {gnod pa'i shes pa/}
gnod sems
• क्रि. व्यापद्यते — {de dag thams cad las phal cher de la khro zhing gnod par sems la ma dad par skyed de} सर्वेऽस्य यद्भूयस्त्वेन क्रुध्यन्ति, व्यापादन्ति (? व्यापादयन्ति), अप्रसादमुत्पादयन्ति स.पु. १४०ख/२२५; • सं. १. व्यसनचित्तम् — {gang phyir zhi ba de phyir gnod sems 'gal//} शान्तिर्यतो व्यसनचित्तमतो विरुद्धम् । सू.अ.१८९क/८६ २. विद्वेषणता लो.को.१३७८; • पा. व्यापादः, अकुशलकर्मविशेषः — {srog gcod pa dang}…{gnod sems dang log par lta ba rnams ni mi dge ba bcu'o//} प्राणातिपात… व्यापादमिथ्यादृष्टयो दशाकुशलाः त.प.३१५क/१०९६; {de la gnod sems la sogs pa ni go rims bzhin du byams pa la sogs pa'i mi mthun pa'i phyogs yin te/} {gnod sems dang 'dod pa'i 'dod chags dag ni btang snyoms kyi yin no//} तत्र व्यापादादयो मैत्र्यादीनां यथाक्रमं विपक्षाः । व्यापादकामरागावुपेक्षायाः सू.व्या.२१४क/११९; • वि. दुष्टचित्तः — {rku ba}…{gnod par sems pa 'dod chen che ba} चोराणां दुष्टचेतसामभिध्यालूनाम् ग.व्यू.२४क/१२१; द्रुग्धचेताः — {sems can gang dag byams par sems pa dang gnod par sems pa} ये सत्त्वाः स्निग्धचित्ता वा द्रुग्धचित्ता वा स.पु.५२क/९२.
gnod sems las 'byin pa ni gnod sems med pa ste byams pa
व्यापादस्याव्यापादो निःसरणं मैत्री — {'byung bar 'os pa'i khams drug/} {gnod sems las 'byin pa ni gnod sems med pa ste byams pa} षट् निःसरणीयधातवः । व्यापादस्याव्यापादो निःसरणं मैत्री म.व्यु.१५९७ (३६क).
gnod sems kyis khrag phyung ba
पा. दुष्टचित्तरुधिरोत्पादः — {mtshams med pa lnga}…{'di lta ste/} {pha dang ma dang dgra bcom pa gsod pa dang dge 'dun 'byed pa dang de bzhin gshegs pa la gnod sems kyis khrag phyung ba'o//} पञ्चानन्तर्याणि…यदुत मातृपित्रर्हद्वधसंघभेदास्तथागतकाये दुष्टचित्तरुधिरोत्पादश्च ल.अ.११०क/५६.
gnod sems kyis rgyas pa
वि. आकीर्णव्यापादः — {yul 'khor skyong byang chub sems dpa'i theg pa pa'i gang zag phal cher la skyon de dag 'byung bar 'gyur te/}…{gnod sems kyis rgyas pa dang} यद्भूयसा राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वयानीयानां पुद्गलानामिमे दोषा भविष्यन्ति…आकीर्णव्यापादाः रा.प.२४२ख/१४०.
gnod sems skyed pa
क्रि. व्यापद्यते — {de cung zad tsam zhig smras na yang nong zhing 'khrug la gnod sems skyed pa dang} सोऽल्पमात्रमप्युक्तः सन्नभिषज्यते, कुप्यति, व्यापद्यते श्रा.भू.७२क/१८६.
gnod sems bskyed
क्रि. व्यापादमुत्पादयिष्यति — {de 'di snyam du sems te/} {gal te bdag gis gnod sems bskyed du zin na} तस्यैवं भवति—स चेदहं व्यापादमुत्पादयिष्यामि अ.सा.४७ख/२७.
gnod sems can
वि. व्यापन्नचित्तः — {rigs kyi bu nga'i yul na gnas pa'i sems can 'di dag kyang phal cher srog gcod pa byed pa}…{gnod sems can} इमे च कुलपुत्र मद्विषयवासिनः सत्त्वा यद्भूयसा प्राणातिपातिनः…व्यापन्नचित्ताः ग.व्यू.२६क/१२३.
gnod sems dang bral ba
वि. अव्यापन्नचित्तः — {gnod sems dang bral ba yin te/} {sems can thams cad la byams pa'i sems dang phan pa'i sems dang}…{'byung po thams cad la phan zhing snying brtse ba'i sems dang ldan pas} अव्यापन्नचित्तः खलु पुनर्भवति । सर्वसत्त्वेषु मैत्रचित्तो हितचित्तः…सर्वभूतहितानुकम्पाचित्तः द.भू. १८९क/१६.
क्रि. व्यापद्यते— {dge slong gsar du 'ong ba rnams mthong na tshig pa za zhing 'khrug la gnod sems byed de} आगन्तुकान् भिक्षून् दृष्ट्वाऽभिषज्यते, कुप्यति, व्यापद्यते अ.श.१३७क/१२६.
gnod sems mang ba
• सं. व्यापादबहुलता — {sems kyi rma ni 'di lta ste/} {rnyed pa la snon pa dang tshangs pa mtshungs par spyod pa gzhan gyi rnyed pa dag la gnod sems mang ba} चित्तक्षतिर्यदुत प्रार्थना । लाभिनां च ब्रह्मचारिणामन्तिके व्यापादबहुलता शि.स.१४८ख/१४३; • वि. व्यापादबहुलः — {gnod sems dang rnam par 'tshe ba dang mi dga' ba dang 'dod pa'i 'dod chags dang gnod sems mang ba rnams kyis de dag spang bar bya ba'i phyir bzhi ste grangs bzhin no//} व्यापादविहिंसाऽरतिकामरागव्यापादबहुलानां तत्प्रहाणाय चत्वारि यथासंख्यम् अभि.भा.७७ख/११७०.
gnod sems med pa
• सं. अव्यापादः — {lus dang ngag dang yid kyi las dge ba dang garnab sems med pa dang gnod sems med pa dang yang dag pa'i lta ba rnams so//} इष्टं कुशलं कायवाङ्मनस्कर्म अनभिध्याऽव्यापादसम्यग्दृष्टयश्च अभि.भा.१९९क/६७४; • वि. अव्यापन्नः — {sems can gang gis dri de tshor bar gyur pa de dag thams cad kyang gnod sems med pa'i sems dang}…{gzhan gyis yongs su bzung ba la re ba med pa'i sems su gyur} ये च सत्त्वास्तं गन्धं जिघ्रन्ति, ते सर्वेऽव्यापन्नचित्ता भवन्ति…परपरिग्रहानभिलाषचित्ता भवन्ति ग.व्यू.६ख/१०५.
gnod sems med pa yid la byed pa
वि. अव्यापन्नमनस्कारः — {gnod sems med pa yid la byed pa dang dran pa dang ldan pa dang mthu dang ldan pa yin} अव्यापन्नमनस्कारः स्मृतिमांश्च स्थामवांश्च भवेत् स.पु. १२७ख/२०२.
gnod sems yod
= {gnod sems yod pa/}
gnod sems yod pa
वि. व्यापन्नचित्तः — {des mi ma byin par len pa}…{gnod sems yod pa}…{rab tu gdul bar bya ba'i phyir btson rar btsud par gyur to//} तेन अदत्तादायिनां पुरुषाणां…व्यापन्नचित्तानां…चारके प्रक्षिप्तान्यभूवन् दमनार्थाय ग.व्यू.१९१क/२७३.
gnod sel
ना. वामकः, नृपः म.व्यु.३५७१(६०ख).
gnon
= {gnon pa/}
gnon pa
• क्रि. (वर्त., {gnan} भवि., {mnan} भूत., {non} विधौ) आक्रामति — {khams gsum de dag la bdud sdig can gnon te} तस्य मारः पापीयांस्त्रैधातुकमाक्रामति स. पु.१०८ख/१७४; • सं. १. आक्रमणम् — {rdo rje'i gdan gnon pa dang bdud gdul ba dang chos kyi 'khor lo bskor ba dang} वज्रासनाक्रमणमारधर्षणधर्मचक्रप्रवर्तन(म्) म.मू.८८क/१; {sa gnon pa} भूम्याक्रमणम् म.व्यु.६८७१ (९८क); अवक्रान्तिः — {yul shin tu ches yangs gnon par gnas pa'i ras yug la sogs pa'i dngos por rtogs} ({gtogs} ){pa'i dmar po la sogs par bstan par 'dod pa} पृथुतरदेशावक्रान्तिव्यवस्थितशाटकादिपदार्थगतरक्तादिप्रतिपादनेच्छा त.प.२६५ख/२४७; आक्रान्तिः — {gnon pa la'o//} आक्रान्तौ वि.सू.३३क/४१; विक्रमः लो.को.१३८३; पराक्रमः — {dmag chen po'i g}.{yul gnon pa} महासेनाव्यूहपराक्रमः म.व्यु.३३७४ (५८क); द्र.— {pha rol gnon pa rnams} पराक्रमाः ज्ञा.सि.३८ख/९७ २. स्तम्भनम् — {dbus su rdo rje rnam bsgoms la/} /{chu rnams gnon pa'i mchog yin no//} मध्ये वज्रं विभावित्वा वारिस्तम्भनमुत्तमम् । गु.स.१२६ख/७८ ३. = {gnon pa nyid} विष्कम्भनता — {de la chos kyi tshogs su sbyor ba gang zhe na/} {gang 'di ni don nyung ba dang} …{sgrib pa rnams gnon pa dang} तत्र कतमो धर्मसंभारयोगः? येयमल्पार्थता…नीवरणानां विष्कम्भनता शि.स.१०७ख/१०६; • वि. विक्रामी — {gnon pa chen po} महाविक्रामी स.पु.२ख/२; क्रान्तः — {phyogs mtshams ma lus gnon pa de/} /{snying rjes zil mnan gdung bar gyur//} विव्यथे करुणाक्रान्तः क्रान्ताखिलदिगन्तरः ।। अ.क.४७ख/५८.६; • उ.प. तपः — {ang ga'i rgyal po 'di ni gdug pa pha rol gnon pa} एषोऽङ्गराजः परन्तपो निष्ठुरः वि.व.३क/२.७५ ०. पातः म.व्यु.८४३७ (११७क).
gnon pa chen po
ना. महाविक्रामी, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po 'jam dpal gzhon nur gyur pa dang}…{byang chub sems dpa' gnon pa chen po dang} मञ्जुश्रिया च कुमारभूतेन बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…महाविक्रामिणा च स.पु.२ख/२.
gnon par byed
क्रि. आक्रमयति म.व्यु.६९१४ (९८ख).
gnon par byed pa
= {gnon par byed/}
gnon po
ओस्तारकः, सत्त्वजातिविशेषः — {de la sus kyang skabs mi rnyed de/} {lha'am lha mo'am klu'am klu mo'am gnod sbyin nam gnod sbyin mo'am}…{gnon po'am gnon mo'am} न तस्य कश्चिदवतारं लप्स्यते देवो वा देवी वा नागो वा नागी वा यक्षो वा यक्षी वा…ओस्तारको वा ओस्तारकी वा ल.अ.१५८ख/१०६; ब.वि.१६३ख ।
gnon mo
ओस्तारकी, ओस्तारकस्त्री — {de la sus kyang skabs mi rnyed de/} {lha'am lha mo'am klu'am klu mo'am gnod sbyin nam gnod sbyin mo'am}…{gnon po'am gnon mo'am} न तस्य कश्चिदवतारं लप्स्यते देवो वा देवी वा नागो वा नागी वा यक्षो वा यक्षी वा…ओस्तारको वा ओस्तारकी वा ल.अ.१५८ख/१०६.
= {mnags pa/} {mnags te bor yang} व्यवस्थापयन्नपि— {de ltar rgyal po de 'dod pas myos pa'i mthus brtan pa ni nyams/} {bdag rang gis mnags te bor yang mdangs ni ser skyar gyur cing lus kyang sha bri srab mor gyur} इति स राजा मदबलविचलितधृतिर्व्यवस्थापयन्नप्यात्मानमापाण्डुकृशतनुः जा.मा.७५ख/८७.
= {bzod pa'am bsran zin pa} छो.को.४७६; द्र. {so sor brtags te mnags pa'i mthu chung bas dul ba dang des par spyod pa ni nyams} प्रतिसंख्यानबलवैकल्याच्च भ्रष्टविनयोपचारसौष्ठवः जा.मा.१६७ख/१९३.
mnags mi thub
वि. अविषह्यम् — {bzod pa la goms shing so sor brtags te mnags pa'i shas che ba rnams ni mnags mi thub ces bya ba med do//} सात्मीभूतक्षमाणां प्रतिसंख्यानमहतां नाविषह्यं नाम किंचिदस्ति जा.मा.१६३क/१८९.
mnan
= {mnan pa/} {mnan te/} {o nas} आक्रम्य— {mchil lham dang bcas bzhin du za bar mi bya'o//} {nad pas ni mnan te'o//} न सोपानत्था(? त्को) भुञ्जीत । आक्रम्य ग्लानः वि.सू.८०क/९७; {de rkang pas mnan nas sngags bzlas te} तं पादेनाक्रम्य मन्त्रं जपेत् हे.त.४क/८; अवष्टभ्य — {rtul phod pas mnan nas} अवष्टभ्य साहसैः ज्ञा.सि.५९क/१५२; स्तम्भयित्वा — {zhabs dag gis ni gdengs can bdag po zung dag mnan nas} पादाभ्यां स्तम्भयित्वा फणिपतिमिथुनम् वि.प्र.७३क/४.१३६.
mnan pa
• क्रि. ( {gnon pa} इत्यस्याः भूत.) (?) आक्रामति — {de lta na yang gzi byin can/} /{nyi mas 'gro ba gsum po mnan//} आक्रामत्येव तेजस्वी तथाप्यर्को जगत्त्रयम् ।। का.आ.३३३क/२.३२५; • सं. अवष्टम्भः — {tsa dang 'dam rdzab dang sa rdul la sogs pa dag gis mnan nas kyang ngo //} अवष्टम्भेनापि तृणशादपांसुप्रभृतिभिः वि.सू.३०क/३८; स्तम्भनम्— {klu rigs bzhi mnan pa'i cho ga zhes bya ba} नागकुलचतुःस्तम्भनविधिनाम क.त.२१५९; पीडनम्— {rkang pa la mnan pas} पादपीडनैः अ.क.३४२ख/४५.६; • भू.का.कृ. आक्रान्तः — {de'i dbus su mtha' yas mnan pa'i kye'i rdo rje}…{bri'o//} तन्मध्येऽनन्ताक्रान्तं हेवज्रं लिखेत् हे.त.३ख/८; {yid srubs kyis mnan} मन्मथाक्रान्तः का.आ.३२०क/१.५७; आरूढः — {zla ba mnan pa hUM yig gi gzugs kyis yongs su gyur pa'i phyir ro//} चन्द्रारूढहूँकाररूपेण परिणामात् ख.टी.१६१ख/२४३; आक्रमितः — {zhabs gnyis dag gis 'byung po'i mgon po ste yi dwags kyi mgon po gzhan gyis mi thub pa lhag pa'i stobs kyis mnan} पादाभ्यां भूतनाथमपराजितप्रेतनाथमाक्रमितमतिबलात् वि.प्र.७२ख/४.१३५; निमीलितः — {sor mos mig mnan pa na ste/} {btsir ba na} अङ्गुल्या चक्षुषि निमीलिते अवष्टब्धे सति त.प.१४८क/७४८; सम्मीलितः — {sor mos cung zad mnan mig la/} /{gcig kyang du mar snang ba gang //} ईषत्सम्मीलितेऽङ्गुल्या यच्च चक्षुषि दृश्यते । पृथगेकोऽपि त.स.९३क/८४७; अवष्टब्धः — {sas mnan pa} पांशुनावष्टब्धः लो.को.१३८३.
mnan par gnas
= {mnan par gnas pa/}
mnan par gnas pa
वि. अवष्टम्भी — {rdzas kyis mnan par gnas par khas blangs pa la ni skal ba gcig kho na'o//} एकांशतैवावष्टम्भिद्रव्योऽपि तस्य वि.सू.७३ख/९०.
mnan par 'os pa
कृ. आक्रमणीयम् — {mnan par 'os pa'i rtsa ba phur bu lta bu nyid kyang ngo //} कीलपादकत्वं चाक्रमणीयस्य वि.सू.३३क/४१.
mnabs
= {mnabs pa/}
mnabs pa
• भू.का.कृ. निवसितः — {'phags pa 'jam dpal}…{na bza' sngon po g}.{yo bzhin pa mnabs pa} आर्यमञ्जुश्रियं…नीलपट्टचलनिकानिवसितम् म.मू.१४१ख/५२; निवस्तः — {'phags pa kun du bzang po}…{na bza' sngon po g}.{yo ba mnabs pa} आर्यसमन्तभद्र…नीलपट्टचलनिकानिवस्तम् म.मू.१४१ख/५२; संनद्धः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po go cha chen po mnabs pa}…{go cha sra ba mnabs pa} बोधिसत्त्वो महासत्त्वो महासंनाहसंनद्धः…दृढसंनाहसंनद्धः ल.वि.१३५ख/२००; • उ.प. धरः — {gos su shing shun dang ni g}.{yang gzhi mnabs} चीराजिनाम्बरधरः वि.व.२१५ख/१.९२.
mnam
= {mnam pa/}
mnam pa
वि. दुर्गन्धः — {khyod kyang shi ba'i khog pa mchog tu mnam zhing mi gtsang ba'i ro shing 'dra bar gyur pa 'dis ci zhig sgrub} त्वं च पुनरनेन मृतकुणपेनाशुचिना परमदुर्गन्धेन शवेन काष्ठभूतेन किं प्रार्थयसे अ.श.१४३क/१३२; द्र.— {de'i lus las rnag khrag 'dzag cing dri shin tu mnam pa 'byung ngo //} पूयशोणितं चास्य शरीरात्प्रघरन्महद्दौर्गन्धं जनयति अ.श.२६९ख/२४७.
mnam par 'gyur
क्रि. आघ्रास्यति — {spos dri rgya chen po yang mnam par 'gyur} उदारांश्च गन्धानाघ्रास्यन्ति सु.प्र.२२क/४४.
mna'
शपथः — {de nas byang chub sems dpa'i nu bo 'og mas rang gi yid la gcags pa dang /} {bdag nyid gtsang mar bstan pa'i phyir mna' khyad par can bor ba} अथ बोधिसत्त्वस्यानुजो भ्राता स्वमावेगमात्मविशुद्धिं च प्रदर्शयञ्छपथातिशयमिमं चकार जा.मा.१०१ख/११६; {bdag gyis brjod la mna' byed pa/} /{rang sha za zhes smra ba mo//} मयोक्ते शपथं चक्रे स्वमांसादनवादिनी ।। अ.क.१७२क/१९.१०२; शपनम् — शपनं शपथः अ.को.१.६. ९; शपति आक्रोशतीति शपनम् । शप आक्रोशे अ.वि.१.६.९; अभिषङ्गः श्री.को.१७४क; समयः मि.को.८८ख ।
mna' bsgag
शपथः — {dam tshig chu dang mna' bsgag dang /} /{me tog dkyil 'khor dor ba ste/} /{gang dang gang du me tog babs/} /{de dang de yi rigs su 'gyur//} (?) समयोदकशपथञ्च मण्डले पुष्पक्षेपणम् । यद्यत्पुष्पं पतति तु तत्तत्कुलञ्च भविष्यति ।। स.उ.२८७ख/१८. २५; द्र. {mna'/}
mna' 'dor ba
शपथकरणम् — {mna' 'dor ba la'o//} शपथकरणे वि.सू.५४क/६९.
mna' 'dor bar mi bya
क्रि. न शपथं कुर्वीत — {mna' 'dor bar mi bya'o//} न शपथं कुर्वीत वि.सू.२९क/३६.
mna' 'dor bar mi bya ba
= {mna' 'dor bar mi bya/}
mna' bor ba
भू.का.कृ. शपथः कृतः — {des brdzun byas te mna' bor ba'i las kyi rnam par smin pa des ni nyin mo dang mtshan mo bu lnga lnga btsa' zhing za bar gyur to//} यत्तया मृषावादेन शपथः कृतः, तस्य कर्मणो विपाकेन रात्रिंदिवेन पञ्च पुत्रान् प्रसूय तानेव भक्षयति अ.श.१३३ख/१२३.
mna' ma
वधूः म.व्यु.३९०४(६४क); वधुका— {khyim rnams su ni mna' ma dang /} /{gzhon nu ma rnams spang bar bya//} कुलेषु चापि वधुकाः कुमार्यश्च विवर्जयेत् ।। शि.स.३२ख/३१; स्नुषा — {rkang pa gzhan la btags 'di dag/} /{bdag gi 'bang mo mna' ma yin//} पश्चात्पादावलम्बिन्यौ दासी चेयं स्नुषा च मे ।। अ.क.१७२क/१९.९६.
mna' ma gsar pa
= {bag gsar} नववधूः म.व्यु.३९१९ (६४क).
mnar
= {mnar ba/}
mnar ba
• सं. १. परिभवः — {gnas ma yin pa gzhan dag la mnar ba'i sems sam kun nas mnar sems kyi sems skyed par byed pa dang} अस्थाने परेषामन्तिके परिभवचित्तं वा आख्यातं वोत्पादयति श्रा.भू.१९ख/४६ २. = {'tshir ba} अवमर्दः, पीडनम् — अवमर्दस्तु पीडनम् अ.को.२.८.१०९; अवमृद्यत इति अवमर्दः । मृद क्षोदे अ.वि.२.८.१०९ ३. = {gsod pa} निर्वासनम्, मारणम् — प्रमापणं निबर्हणं निकारणं निशारणम् ।।…निर्वासनम् अ.को.२.८.११३ ४. = {mnar ba nyid} उत्पीडनता — {pha rol gyis mnar ba} परोत्पीडनता द.भू.१९०ख/१७ ५. = {nad} आमयः, व्याधिः मि.को.५१ख; • भू. का.कृ. परिपीडितः — {bkres pa dang skom pas mnar ba} क्षुत्पिपासापरिपीडितान् ग.व्यू.१९१ख/२७३; प्रपीडितः — {phongs pa'i sdug bsngal gyis mnar ba} दारिद्र्यदुःखप्रपीडितान् ग.व्यू.१९२क/२७४; दुर्गतः — {ring po'i nad kyis mnar ba yis/} /{yongs su nyams pa de mthong nas//} स तं दृष्ट्वा परिम्लानं दीर्घरोगेण दुर्गतम् । अ.क.४७ख/५८.६; हतः — {dal 'byor phun sum rnyed dka' 'di/} /{las kyis mnar ba rnams kyis bcom//} हता दैवहतेनेयं क्षणसम्पत्सुदुर्लभा ।। बो.अ.२६ख/८. ८१; आर्तः — {sems can de ltar sdug bsngal gyis mnar ba} एषां सत्त्वानां दुःखार्तानाम् द.भू.२१३ख/२८.
mnar ma mchis pa
ना. अवीचिः, नरकः— {sems can de dag kyang mnar ma mchis pa'i sems can dmyal ba chen po der lus kyi sdug bsngal nyams su myong} ते सत्त्वा अवीचौ महानरके कायिकं दुःखं प्रत्यनुभवन्ति का.व्यू.२०४ख/२६१; द्र. {mnar med pa/}
mnar mi gda'
क्रि. वीचिर्न प्रज्ञायते — {bcom ldan 'das mnar ma mchis pa'i sems can dmyal ba chen po na mnar mi gda' na} (?) भगवन्, अवीचौ महानरके कानि सत्त्वानि संविद्यन्ते? यत्र वीचिर्न प्रज्ञायते का.व्यू.२०४क/२६१.
mnar med
= {mnar med pa/}
mnar med pa
• ना. अवीचिः, नरकः — {'og tu 'gro ba gang yin pa de dag ni sems can dmyal ba yang sos dang}…{mnar med pa dang}…{pad ma ltar gas pa chen por song nas} या अधस्ताद्गच्छन्ति, ताः संजीवं…अवीचिं…महापद्मं नरकान् गत्वा अ.श.३ख/२; {rigs kyi bu byang chub sems dpa'} ({sems dpa' chen po} ){spyan ras gzigs kyi dbang po 'di ni mnar med pa'i sems can dmyal ba chen por zhugs nas} कुलपुत्रोऽवीचौ महानरके आर्यावलोकितेश्वरो बोधिसत्त्वो महासत्त्वः प्रविष्टः का.व्यू.२०४क/२६१; • वि. आवीचिकः — {de las mnar med rnams kyi 'gro ba shin tu 'jigs par 'gro mi 'gyur//} तद्धेतोर्न पुनर्व्रजेदतिभयामावीचिकानां गतिम् र.वि.७३क/११८; {mnar med pa'i me nang} आवीचिकं वह्निम् बो.अ.९क/४.३०.
mnar med pa kun skems par mdzad pa
वि. अवीचिसंशोषणकरः, अवलोकितेश्वरस्य— {spyan ras gzigs kyi dbang po dbang phyug chen po}…{mnar med pa kun skems par mdzad pa}…{la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय, महेश्वराय…अवीचिसंशोषणकराय का.व्यू.२०५क/२६३.
mnal
= {mnal ba/}
mnal ba
शयितम् — {bzhengs dang bzhugs dang gshegs dang bzhud pa dang /} /{mnal dang mi gsung yang na gsung ba 'am//} स्थितमासितमागतं गतं शयितं मौनमथाभ्युदीरितम् । वि.व.१२६क/१.१५; द्र. {mnal bar mdzad pa/}
mnal ba mdzad
= {mnal bar mdzad pa/}
mnal bar mdzad pa
• क्रि. शय्यां कल्पयिष्यति — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams 'od la mnal bar mdzad pa de ni gnas ma yin zhing go skabs med pas ma la bdag gis mar me de gsad par bya'o//} अस्थानमनवकाशो यद् बुद्धा भगवन्तः आलोकशय्यां कल्पयिष्यन्ति यत्त्वहं प्रदीपं निर्वापयेयम् वि.व.१६८ख/१. ५८; • भू.का.कृ. सुप्तम् — {bshos kyang phal pa gsol mdzad cing /} /{res 'ga' smyung ba dag kyang mdzad/} /{nyam nga'i shul du'ang gshegs mdzad cing /} /{rad rod can du'ang mnal ba mdzad//} कदन्नान्यपि भुक्तानि क्वचित् क्षुदधिवासिता । पन्थानो विषमाः क्षुण्णाः सुप्तं गोकण्टकेष्वपि ।। श.बु.११४ख/११५.
mno bsam
= {lhag par dpyod pa} ऊहः — {U haHmno bsam ste/} {lhag par dpyod pa'i ming ngo //} मि.को.११८क ।
mnog
आस्वादः — {mnog chung gang yin de don du//} तस्यास्वादलवस्यार्थे बो.अ.२६ख/८.८१; द्र. {mnog chung /mnog} {med/}
mnog chung
वि. अल्पास्वादः — {'dod pa rnams ni mnog chung la sdug bsngal mang zhing nyes dmigs mang ba dang} अल्पास्वादाः कामाः बहुदुःखाः, बह्वादीनवाः श्रा. भू.१६५ख/४४१; {mkhas pas 'dod pa mnog chung zhing /} /{sdug bsngal mang por shes nas ni//} अल्पास्वादान् बहुदुःखान् कामान् विज्ञाय पण्डितः । वि.व.१८०क/१. ६१; {'dod ldan rnams la de la sogs/} /{nyes dmigs mang la mnog chung ste//} एवमादीनवो भूयानल्पास्वादस्तु कामिनाम् । बो.अ.२६ख/८.८०; आस्वादलवः — {mnog chung gang yin de don du//} तस्यास्वादलवस्यार्थे बो.अ.२६ख/८.८१.
mnog med
वि. विरलः — {des na 'dir ni mnog med tshul dang bral bas skal ldan blo mi brtan rnams kyi/} /{blo ni mtha' 'das dag par bya phyir yang dag rig pa'i don du blo bsgrub bo//} तेनास्मिन् विरलक्रमव्यपगमादत्यन्तशुद्धान्धियं धन्यानां विदधातुमुद्धतधियां धीः सम्विदे धीयते ।। प्र.अ.१क/३.
mnog med pa
= {mnog med/}
mnong
= {nongs/}
mnod pa
ग्रहणम् — {de'i phyir 'gro bas mnod pa bcol bar bya'o//} तस्मान्नियुञ्जीत ग्रहणे प्रक्रामन् वि.सू.६७ख/८४; प्रग्रहणम् — {snum bag gi rnyed pa mnod do//} प्रग्रहणं स्नेहलाभस्य वि.सू.९४क/११२; ग्राहः — {gnas mal du ma mnod par rigs pa nyid do//} अर्हत्वमनेकशयनासनग्राहे वि.सू.८३ख/१०१; आदानम्— {byang chub sems dpa' ni yang dag par blangs pa yongs su btang du zin kyang tshe 'di la byang chub sems dpa'i tshul khrims kyi sdom pa yang dag par blangs pa phyir mnod pa'i skal pa yod de} परित्यक्तसमादानोऽपि च बोधिसत्त्वो दृष्टे धर्मे भव्यः पुनरादानाय बोधिसत्त्वशीलसंवरसमादानस्य भवति बो.भू.८६क/१०९; धारणम् — {lung dbog pa dang mnod pa ni shin tu legs par bklags pa dang shin tu yongs su byang ba dang the tshom med par byas te'o//} सुस्वाध्यायितं सुपरिमृष्टं निःसंदिग्धं कृत्वोद्देशधारणं च वि.सू.९३क/१११; प्रतीष्टिः — {shing tog dang man shel dang khri dang khri'u dang thu ba dang lhung bzed kyi gzhi dag gis byin len mnod du mi rung ba nyid ma yin no//} न फलानां प(म)ञ्चपीठिकोत्सङ्गपात्राधिष्ठानैः प्रतिग्रहप्रतीष्टेरन्याय्यत्वम् वि.सू.३७ख/४७.
mnod par bya
= {mnod par bya ba} ।। • कृ. ग्राह्यम्— {mnod par bya ba mang ba nyid na zhu bar bya'o//} बहुत्वे ग्राह्यस्यावलोकनम् वि.सू.९३क/१११; ग्रहीतव्यम् — {yang bsnyen gnas nyin zhag tu nod na ci ltar mnod par bya zhe na} अथाहोरात्रं गृह्यमाण उपवासः कथं ग्रहीतव्यः अभि.भा.१८१ख/६२२; आदातव्यम् — {des sdom pa btang ba lan gnyis su slar yang mnod par bya'o//} तेन त्यक्तः संवरः द्विरपि पुनरादातव्यः बो.भू.९७ख/१२४; • क्रि. गृह्णातु — {zhag gcig gi don du gnas mal mnod par mi bya'o//} नैकाहस्यार्थे शयनासनं गृह्णीत वि.सू.६२क/७८; प्रतिगृह्णीयात् — {brim par byed pa}({'i} ){ni mkhan po'am slob dpon gyis mnod par bya'o//} चारकस्याचार्य उपाध्यायो वा प्रतिगृह्णीयात् वि.सू.३७ख/४७; प्रतीच्छेत् — {nad pas bsnyen par rdzogs pa med na bsnyen par ma rdzogs pa las zan mnod par bya'o//} प्रतीष्ठ्य(? च्छे)द् ग्लानोऽनुपसम्पन्नेन भोजनमभाव उपसम्पन्नस्य वि.सू.३८क/४७.
mnod par bya ba
= {mnod par bya/}
mnol bar bgyis
भू.का.कृ. विध्वंसितः — {bu mo gzhon nu de dag kyang pan da ba dang ko'u ra pa dag gis mnol bar bgyis so//} ता अपि च कुमारिकाः पाण्डवैः कौरवैर्विध्वंसिताः का.व्यू.२१५क/२७५.
mnos
=* • क्रि. भवेत्— {de ltar} *{soms te bde bar mnos//} एवं मत्वा सुखी भवेत् बो.अ.१५ख/६.३३; भवतु — {de bas sems khyod brtan par mnos//} चेतस्तस्माद् दृढीभव बो.अ.१५क/६.१२; • = {gnos pa/}
mnos nas
आदाय — {bslab pa 'ga' tsam yang mnos nas zhes bya ba ni ngag gi las yin te} एकशिक्षामपि चादायेति वाक्कर्म अभि.स्फु.१७४क/९२२.
mnos pa
• क्रि. ( {nod pa} इत्यस्याः भूत.) *संप्रतीच्छति — {gang dag gnas de na gnas par gyur pa'i klu de dag gis kyang char gyi rgyun de mnos nas dga' bar 'gyur te} ये च तत्र भवने नैवासिका नागा भवन्ति, ते च वर्षधाराः संप्रतीच्छन्ति; तुष्टाश्च भवन्ति सु.प.३४ख/१३; •सं. आदानम् — {mnos pa dang rang byed pa dang de'i mjug dag tu go rims bzhin du gdings par} (? {gding bar} ){'gyur ro//} {gding ngo //} {bting ngo snyam du sems bskyed par bya'o//} आदानस्वयंकृति तदन्तेष्वास्तरिष्याम्यास्तृणोम्यास्तृतं मयेति यथासंख्यं चित्तस्योत्पादनम् वि.सू.६६क/८२; ग्रहः — {spang bya lnga brgyad bcu dang ni/} /{thams cad spong ba mnos pa las//} पञ्चाष्टदशसर्वेभ्यो वर्ज्येभ्यो विरतिग्रहात् । अभि. को.११ख/६०८; नयनम् — {shas mnos pa dang de grub pa'i phyir reg pa ni rkyen de lta bu dag yod na rung ba ma yin pa nyid du mi 'gyur ro//} नाकल्पिकत्वं भागनयने स्पृष्टौ नीतस्य प्रवेशने तद्रूपेषु प्रत्ययेषु वि.सू.३७क/४६; प्रतीष्टिः — {de dang 'brel bas byin pa mnos pa ni byin len no//} तत्सम्बन्धेन चोत्सृष्टस्य प्रतीष्टिः प्रतिग्रहः वि.सू.३७ख/४७; • भू.का.कृ. आधृतः — {mi yi dbang pos bka' khrims spyi bos mnos/} /{de yi mtshon cha rgyan dang 'dra bar gyur//} नरेन्द्रचूडाधृतशासनस्य तस्य त्वलङ्कारवदास शस्त्रम् । जा.मा.३७क/४३; उत्कृष्टः — {'gro bar chas pa dang /} {glo bur du 'ongs pa dang /} {nad pa dang /nad} ग्. {yog dang /} {dge skos las gzhan pas thams cad kyis ma zos par g}.{yos mal dang spyi bungs las mnos te bza' bar mi bya'o//} * > न गमिकागन्तुकग्लानतदुपस्थायकोपधिवारिकादन्यो यवनोपन्वाहारादभुक्तायां सर्वैरुत्कृष्टं भुञ्जीत वि.सू.३५ख/४५; कृतः — {gzhan gyis mnos pa yang ngo //} परकृते च वि.सू.३५क/४४; प्रतीच्छितः — {sus kyang bstan pa med la/} {sus kyang thos pa'ang med/} {sus kyang mnos pa'ang med/} {sus kyang mngon sum du byed pa'ang med} नैव च केनचिद्देशिता, नापि केनचिच्छ्रुता, नापि केनचित्प्रतीच्छिता, नापि केनचित्साक्षात्कृता अ.सा.१८१क/१०२; • वि. गृहीता — {bskos pa ni mnos pas so//} अद्देष्टस्ये(? उद्दिष्टस्येति) गृहीत्रा वि.सू.९६ख/११६; प्रतिगृहीता — {de dag gis rgyal po de'i bka' spyi bos mnos te} तैराज्ञा शिरसि प्रतिगृहीता अ.श.२०३क/१८७; द्र.— {lung mnos pa med par} उपदेशमन्तरेण अभि.स्फु.३११क/११८५.
mnos par
व्याहर्तुम् — {gang gi tshig tshad ma thams cad kyis rnam par dpyad pa na mnos par mi nus pa de nyid thams cad mkhyen par 'gyur ro snyam na} अथापि स्यात्—यस्य वचनं सर्वत्र प्रमाणैर्निवार्य (? र्विचार्य)माणं व्याहर्तुं न पार्यते, स एव सर्वज्ञो भविष्यति त.प.२६३ख/९९६.
rna
= {rna ba/}
rna kor
= {rna cha gdub kor/}
rna skyes
वि. श्रोत्रजः — {gzhan yang rna skyes ngo shes pas/} /{sgra yang rtag pa nyid dang ni/} /{khyab pa nyid du 'grub pas na/} /{bzlog la nges par su zhig byed//} किञ्च शब्दस्य नित्यत्वं श्रोत्रजप्रत्यभिज्ञया । विभुत्वं च स्थितं तस्य कोऽध्यवस्येद् विपर्ययम् ।। त.स.७७क/७२१.
rna skyes ngo shes pa
पा. श्रोत्रजप्रत्यभिज्ञा — {gzhan yang rna skyes ngo shes pas/} /{sgra yang rtag pa nyid dang ni/} /{khyab pa nyid du 'grub pas na/} /{bzlog la nges par su zhig byed//} किञ्च शब्दस्य नित्यत्वं श्रोत्रजप्रत्यभिज्ञया । विभुत्वं च स्थितं तस्य कोऽध्यवस्येद्विपर्ययम् ।। त.स.७७क/७२१; श्रोत्रजप्रत्यभिज्ञानम् — {rna ba las skyes ngo shes pas/} /{sgra ni rtag par nges byas phyir//} श्रोत्रजप्रत्यभिज्ञानाच्छब्दाभेदा(? छब्दनित्या)वसायतः । त. स.८४क/७७४.
rna khung
= {rna bug/}
rna gyon
कर्णप्रावरणः म.व्यु.८८९६(१२३ख).
rna rgyan
= {rna ba'i rgyan} कर्णाभरणम्, कर्णभूषणम्— {grong dang grong gi gzhi} (? {zhing} ){rnams sbyin no//}…{rna rgyan dang} ग्रामं वा ग्रामक्षेत्राणि वा ददाति…कर्णाभरणानि स.पु.१०८ख/१७४; {gang gi grags pa}…/{phyogs kyi na chung rna rgyan du/} /{gyur pa} यस्य दिक्कान्ताकर्णाभरणतां गतम्…यशः ।। अ.क.२०३ख/२३.७; कर्णभूषणम् — {de yi ched du rna ba'i rgyan/} /{sa yi rin du rab tu phul//} प्रददौ पृथिवीमूल्यं तत्कृते कर्णभूषणम् ।। अ.क.१७५क/१९.१३५; कर्णस्य भूषणम् — {'di ni bdag gi ring ba dag/} /{'gog byed rna ba'i rgyan zhes te//} कर्णस्य भूषणमिदं मदायतिनिरोधिनः । का.आ.३२९ख/२.२२१; अवतंसः — {mi rnams dbang phyug ngo mtshar bde ba yi/} /{rna rgyan can dang dpal mdzes thig le can//} ऐश्वर्यमाश्चर्यसुखावतंसं लावण्यलक्ष्मीतिलकं…नराणाम् अ.क.६६ख/५९.१५२; कर्णावतंसः — {mthong ba'i rnam 'phrul gsar pa yin mod kyang /} /{mig gi mdzes pa rna ba'i rgyan byas des//} कर्णावतंसीकृतनेत्रकान्तिः नवेऽपि संदर्शनविभ्रमे सा । अ.क.२९९क/१०८.५४; कर्णपूरः — {rkang rgyan dang rna rgyan ma gtogs pa'i rgyan gdags so//} आभरणप्रतियुक्तिरुत्सृज्य पादाभरणं कर्णपूरं च वि.सू.१००क/१२१; कर्णिकम् मि.को.९ख; कर्णिका — {lhan skyes rin cen sgron ma'i 'od/} /{de yi rna ba'i rna rgyan gyur//} सहजा रत्नदीपार्चिरभूत्कर्णस्य कर्णिका । अ.क.१६४क/१९.५; कुण्डलः, ओ लम्— {rgyal po dang ni de bzhin rgyal sras dag/} /{do shal dpung rgyan rna rgyan rab spangs pa//} राज्ञस्तथा राजकुमारकाणामुत्सृष्टहाराङ्गदकुण्डलानाम् । अ.क.२००क/२२.७४; ताटङ्कः — {rna rgyan 'od zer dag gis 'gram pa zung la pa tra'i 'phreng ba rnam par 'dzin//} ताटङ्कद्युतिभिः कपोलयुगले पत्रावलीं बिभ्रती अ.क.१९३ख/८२.१९; कर्णवेष्टनम् — कुण्डलं कर्णवेष्टनम् अ.को.२.६.१०३; कर्णौ वेष्टते कर्णवेष्टनम् अ.वि.२.६.१०३.
rna rgyan gyi nags
ना. कर्णिकवनम्, प्रदेशः ब.अ.२५.
rna rgyan gyi phyag rgya
पा. कुण्डलमुद्रा, मुद्राविशेषः — {lag pa gnyi ga'i mthil gyi phyi phyogs sbyar te rgyab tu sor mo lnga po rnams ni rna rgyan la ni rna rgyan gyi phyag rgya'o//} उभयहस्तयोर्विषमकरतलदेशः पञ्चाङ्गुलीनां पृष्ठतः कुण्डलेष्विति कुण्डलमुद्रा वि.प्र.१७६ख/३.१८२.
rna rgyan can
= {rma bya} कुण्डली, मयूरः छो.को.४७८/रा.को.२.१४०.
rna rgyan gcig pa
ना. एककुण्डलः १. = {rnam sras} कुबेरः छो.को.४७८/रा.को.१.२९१ २. = {stobs bzang} बलभद्रः छो.को.४७८/रा.को.१.२९१.
rna can
ना. १. कर्णः, युधिष्ठिराग्रजः — {de bzhin du gzhan dang ldan pa rnam par gcod pa'i ngag de la yang gal te srid sgrub dang rna can gnyis 'phong skyen zhes so sor nges pa'i bzlog zla'i skabs yin na ni srid sgrub nyid 'phong skyen no zhes de las rna can nyid rnam par gcod kyi} तथा तत्राप्यन्ययोगव्यवच्छेदवाक्ये यदि प्रतिनियतः प्रतियोगी प्रकृतः पार्थराधेययोः कः कोदण्डधरः । ततः कर्ण एव व्यवच्छिद्यते । पार्थ एव धनुर्धर इति प्र.अ.२२९ख/५८८; राधेयः — {srid sgrub dang rna can gnyis} पार्थराधेययोः प्र.अ.२२९ख/५८८ २. कर्णिकः, नृपः ब.अ.५.
rna gcig pa
वि. एककर्णः — {glang chen rna 'dra}…{rna gcig pa dang rna med dang} हस्तिकर्णाः…एककर्णा अकर्णकाः वि.सू.५क/५.
rna cha
= {rna cha gdub kor} ।। • सं. कुण्डलः, ओ लम्, कर्णभूषणभेदः — {rna ba thos pas yin gyi rna chas min/} /{lag pa sbyin pas yin gyi gdub bus min//} श्रोत्रं श्रुतेनैव न कुण्डलेन दानेन पाणिर्न तु कङ्कणेन अ.क.१९६क/२२.३७; {rna cha dang cod pan 'gul ba'i 'od kyis gdong gsal bar gyur te} कुण्डलकिरीटविद्युद्भासुरवदनः जा.मा.१०३ख/१२०; कर्णपूरः— {me tog rna cha gsar pa rab tu mdzes pa dang //} प्रत्यग्रशोभैरपि कर्णपूरैः जा.मा.१६४ख/१९०; कर्णिकम् म.व्यु.६०२२(८६ख); *बध्नः, ओ ध्नम् — {de nas khye'u des bu mo de la do shal dang se mo do dang phreng ba dang rna cha dang mgul rgyan rnams bskur ro//} अथ स दारको दारिकाया हारार्धहारमालां बध्नन् (?) कण्ठेमणीन् प्रेषयति अ.श.२११क/१९४; • पा. कुण्डलम्, मुद्राविशेषः — {'khor lo rna cha nor bu dang /} /{lag gdub dang ni ska rags nyid/} /{sangs rgyas lnga ni rnam dag pa/} {'di rnams phyag rgyar rab tu grags//} चक्री कुण्डल-कण्ठी च हस्ते रुचक-मेखला । पञ्चबुद्धविशुद्ध्या चैता मुद्राः प्रकीर्तिताः ।। हे.त.५क/१२; {rdo rje can gyi phyag rgya drug tu 'gyur te 'khor lo dang rna cha dang mgul rgyan dang}…{mchod phyir thogs pa} षण्मुद्रा वज्रिणो भवन्ति—चक्री कुण्डलं कण्ठिका…यज्ञोपवीतमिति वि. प्र.२४३क/२.५३; वि.प्र.१६१क/३.१२५; • ना. अलम्बुशा, देवकुमारिका — {nub phyogs logs kyi phyogs cha na/} /{lha mo gzhon nu brgyad yod de/} /{rna cha skra 'dres ma dang ni/} /{pad ma dkar dang skya rengs dang /} /{cha med gcig dang dgu pa dang /} /{rol dang gnag dang stabs myur srid//} पश्चिमेऽस्मिन् दिशो भागे अष्टौ देवकुमारिकाः । अलम्बुशा मिश्रकेशी पुण्डरीका तथारुणा ।। एकादशा नवमिका शीता (? लीला) कृष्णा च द्रौपदी । ल.वि.१८३ख/२८४.
rna cha can
• वि. कुण्डली — {gzhan yang lha sbyin rna cha can zhes bya ba'i blo 'di skye ba na rgyu mtshan gang gis skye ba yin zhes brjod par bya dgos so//} अपि च—‘कुण्डली देवदत्तः’ इति मतिरियमुपजायमाना किन्निबन्धनोपजायत इति वचनीयम् त.प.२७९क/२७२; • उ.प. अवतंसः — {ston ka'i sprin gyi rna cha can/} /{lhun po'i mdzes pa thob dang ldan//} शरदभ्रावतंसस्य मेरोः शोभामवाप्तवान् ।। अ.क.३८ख/४.१९.
rna cha gdub kor
कुण्डलम्, कर्णभूषणविशेषः — {dpung rgyan dang nor bus spras pa'i rna cha gdub kor rnams} केयूरमणिकुण्डलानि बो.भू.१२५ख/१६२; {lha'i bu rna cha gdub kor dag cing 'gul ba thogs pa} देवपुत्राश्चलविमलकुण्डलधराः अ. श.१२५क/११५; {lha'i bu mo rna cha gdub kor dag cing 'gul ba thogs pa} देवकन्या चलविमलकुण्डलधरा अ.श.१४५क/१३५.
rna cha gdub kor dag cing 'gul ba thogs pa
वि. चलविमलकुण्डलधरः, ओ रा — {de nas sngon yi dwags su gyur pa'i lha'i bu rna cha gdub kor dag cing 'gul ba thogs pa} अथ प्रेतपूर्विणो देवपुत्राश्चलविमलकुण्डलधराः अ. श.१२५क/११५; {de nas lha'i bu mo rna cha gdub kor dag cing 'gul ba thogs pa} अथ सा देवकन्या चलविमलकुण्डलधरा अ.श.१४५क/१३५.
rna cha gdub skor
= {rna cha gdub kor/}
rna cha med pa
वि. अकुण्डलः — {gal te yang khyed cag gis ldan pa nam yang ma dmigs na de'i phyir 'di nag pa rna cha med pa'am rna cha can zhes bya ba de lta bu'i rnam par dbye ba'i tha snyad du} ({ji ltar} ){'gyur ro//} यदि भवता संयोगो न कदाचिदुपलब्धः, तत्कथमस्य ‘चैत्रोऽकुण्डलः, कुण्डली च’ इत्येवं विभागेन व्यवहारो भवेत् त.प.२७९ख/२७२; अकुण्डली — {'di la nag pa rna cha med pa zhes bya ba 'dis rna cha bkag pa ni ma yin te} अत्र ‘चैत्रोऽकुण्डली’ इत्यनेन न कुण्डलं प्रतिषिध्यते त.प.२७९ख/२७२.
rna cha'i mchog
ना. सुकुण्डलः, देवपुत्रः — {lha'i bu rna cha'i mchog ces bya ba dbul po sdug bsngal ba zhig 'dug go//} सुकुण्डलो नाम देवपुत्रो दरिद्रो दुश्चित्त(? दुःखित)श्च का.व्यू.२१९क/२८०.
कर्णशष्कुली — {'on kyang rna mchog la de dang /} /{mi ldan pas na rtogs mi 'dod//} अथापि कर्णशष्कुल्या तस्यायोगान्न विन्मतिः । त.स.९२ख/८३५; शष्कुली— {mkha' gcig bdag nyid rna ba ni/} /{rna mchog legs par ma byas med//} एकव्योमात्मकं श्रोत्रं नास्त्यसंस्कृतशष्कुलि । त.स.९२ख/८३६; द्र. {rna bug/} {rna sbubs/}
rna mchog sbu 'chas pa
वि. नाडिकर्णः (‘राजीकर्णः’ इति सम्पादितपाठः) म.व्यु.८९१९(१२३ख).
rna gtod pa
• सं. अवधानम् — {dge slong dag rtsod par gyur pa dge slong dag dang gros byed pa na mnyan pa'i phyir rna btod na ste nye bar zhi bar 'dod pas ni ma gtogs so//} भिक्षोरधिकरणसंप्रधारणस्य भिक्षुभिरुपश्रुत्यर्थमुत्सृज्योपशमनच्छन्देनावधाने वि.सू.४६क/५८; • वि. दत्तकर्णः — {ring nas rdog sgra dag la rna gtod cing /} /{mdza' bas rab tu 'dod ldan bu zhes pa/}…{de dag} पुत्रेति दूरात्पदशब्ददत्तकण्ठौ(कर्णौ) समुत्कण्ठितमानसौ तौ । अ.क.२७३ख/१०१.२८.
rna gtod par byed
क्रि. श्रोत्रमवदधाति — {nyan thos de dag de la nyan par byed/} {rna ba gtod par byed} तस्य मे श्रावकाः शुश्रूषन्ते, श्रोत्रमवदधति अभि.स्फु.२७०ख/१०९२.
rna gdub
= {rna cha gdub kor/}
rna nag ma
= {bkra mi shis pa} कालकर्णी, अलक्ष्मीः — {'di dag gi nang na 'di ni chags pa'i gzhi yin pas de'i phyir de la ma chags par bya ba'i don du de ni dpal dang 'dra ba 'di dang rna nag ma dang lhan cig tu bstan te} एषा ह्येषु सङ्गास्पदम्, अतः श्रियमिवैनां कालकर्णिसहितां दर्शयामास तस्यामनासङ्गार्थम् अभि.भा.८१क/२५५; {bkra mi shis pa} ({dang lhan cig tu ni} ){rna nag ma dang lhan cig tu} कालकर्णीसहितामलक्ष्मीसहिताम् अभि.स्फु.१५९ख/२५५.
rna spabs
= {rna ba'i dri ma} कर्णमलम् म.व्यु.४०५३(६५क); द्र. {sogs pa'i sgras rna spabs brus pa la sogs pa gzung ngo //} आदिशब्देनोल्लेखनादिपरिग्रहः त.प.१८७ख/८३७.
rna spabs brus
= {rna spabs brus pa/}
rna spabs brus pa
उल्लेखनम् — {sngags dang sman sogs nus pa yis/zhes} {bya ba la sogs pa smos te/} {sogs pa'i sgras rna spabs brus pa la sogs pa gzung ngo //} मन्त्रौषधादीत्यादि । आदिशब्देनोल्लेखनादिपरिग्रहः त.प.१८७ख/८३७.
rna ba
• सं. कर्णः, शरीरावयवविशेषः — {rna ba dang sna dang rkang pa gnyis kyang de bzhin du bcad do//} कर्णनासं चरणौ तथैव निचकर्त जा.मा.१७१क/१९७; {rna ba g}.{yas pa'i steng du} दक्षिणकर्णोपरि ख.टी.१६४क/२४६; {rna ba g}.{yon pa'i steng du} वामकर्णोपरि ख.टी.१६४क/२४६; {de bzhin rna ba mgrin dpung pa/} {rus pa'i dum bus rnam par brgyan//} कर्णे गले तथा बाहौ अस्थिखण्डैर्विभूषितम् । गु.सि.२४क/५१; {rkang pa lag pa de bzhin rna dang sna/} /{slong ba rnams la rab tu bgos} (? {rab tu dgas} ){byin na//} हस्तपादमथ कर्णनासिका याचिता ददति संप्रहर्षिताः । रा.प.२४४ख/१४३; {mig la gti mug rdo rje ma/} /{rna bar zhe sdang rdo rje ma//} चक्षुषो मोहवज्रा श्रोत्रयोर्द्वेषवज्रिका हे.त.१८ख/६०; श्रोत्रम्— {rna ba la sogs rnam par shes/} /{don yod can la de dag med//} सदर्थानां नैतच्छ्रोत्रादिचेतसाम् प्र.वा.१०९क/२.३९; {thams cad lha yi rna bar yang /} /{rna lam du ni mi 'gro bzhin//} यथा…न दिव्यश्रोत्रेऽपि श्रवणपथमायाति निखिलम् र.वि. १२३ख/१०४; श्रवणम् — {rna ba yi ut+pal gyis snun byed//} करोति…श्रवणोत्पलताडनम् का.आ.३३५क/३.२१; {lhar ni rnga yi sgra chen po/} /{sar gnas rnams kyi rnar mi 'gro//} शब्दा महान्तो दिवि दुन्दुभीनां क्षितिस्थितेषु श्रवणं न यान्ति । र.वि.१२४क/१०३; श्रुतिः — {bdag cag rna ba gas shing snying yang 'jigs pas dkrugs pa bzhin du gyur//} निर्भिन्दन्निव नः श्रुतीः प्रतिभयश्चेतांसि मथ्नन्निव जा.मा.८३ख/९६; • पा. श्रोत्रम् १. इन्द्रियविशेषः — {mig gis mthong ngo //} {rna bas thos so//} चक्षुः पश्यति, श्रोत्रं शृणोति त.प.८२ख/६१७; {thos pa ni gang rna bas myong ba'o//} श्रुतं यच्छ्रोत्रेणानुभूतम् अभि.स.भा.३क/२ २. (सां.द.) बुद्धीन्द्रियम् — {blo'i dbang po lnga ni/} {rna ba dang pags pa dang mig dang lce dang sna'i mtshan nyid can no//} पञ्च बुद्धीन्द्रियाणि — श्रोत्रत्वक्चक्षुर्जिह्वाघ्राणलक्षणानि त.प.१४७क/२१.
rna ba'i bar
आकर्णम् — {rang nyid khro zhing drag po yis/} /{rna ba'i bar du mda' stan drangs//} स्वयमाकर्णनिष्कृष्टकोपक्रूरशरासनः । अ.क.२२९ख/२५.६०; {rna ba'i bar du mda' drangs shing //} आकर्णाकृष्टसायकः अ.क.१३०ख/६६.६६.
rna bas ma thos
श्रोत्रं न शृणोति— {thag ring po na gnas pa dang sems spangs pa dang gnyid log pa dang brgyal ba rnams kyi rna bas ma thos te} विदूरस्थान्यचित्तसुप्तमूर्च्छितानां श्रोत्रं न शृणोति त.प.१४४क/७४०.
rna ba glang po che'i lta bu
वि. हस्तिकर्णः म.व्यु.८८२४ (१२२ख); द्र. {glang chen rna 'dra/}
वि. छिन्नकर्णः — {bu mo rgan mo dar ma rnams sam}…{rna ba chad pa'am sna chad pa'am mchu chad pa'am} बाला वृद्धास्तरुण्यो वा…छिन्नकर्णा वा छिन्ननासा वा छिन्नौष्ठा वा वि.प्र.१६४ख/३.१३८.
rna ba nyams
= {rna ba nyams pa/}
rna ba nyams pa
वि. श्रोत्रविहीनः — {rna ba rnam sbyong 'od zer rab gtong zhing /} /{rna ba nyams pas sgra mang thos par 'gyur//} श्रोत्रविशोधनि मुञ्चति रश्मीन् श्रोत्रविहीन श्रुणी पृथु शब्दान् । शि.स.१८१ख/१८१.
rna ba nyid
श्रोत्रता — {yang na rig byed rjes 'brangs pas/} /{phyogs ni rna ba nyid nges bya//} यद्वा वेदानुसारेण कार्या दिक्श्रोत्रतामतिः । त.स.८०क/७४३.
rna ba gtod pa
= {rna gtod pa/}
rna ba rta'i lta bu
वि. अश्वकर्णः म.व्यु.८८२५(१२२ख); द्र. {rta rna 'dra/}
rna ba dang bral
= {rna ba dang bral ba/}
rna ba dang bral ba
वि. श्रोत्रविकलः — {ji ltar rna ba dang bral bas/} /{phra mo'i sgra ni mi myong bzhin//} यथा सूक्ष्मान् शब्दाननुभवति न श्रोत्रविकलः र.वि.१२४ख/१०४.
rna ba nag mo
= {rna nag ma/}
rna ba rnam par dag pa
श्रोत्रविशुद्धिः — {chos kyi rnam grangs 'di bzung nas mig rnam par dag pa dang rna ba rnam par dag pa dang}…{yid rnam par dag pa de lta bu thob bo//} इमं धर्मपर्यायमुद्गृहीतवान्, इमां चैवंरूपां चक्षुर्विशुद्धिं श्रोत्रविशुद्धिं…मनोविशुद्धिं च प्रतिलब्धवान् स.पु. १४१क/२२५.
rna ba rnam sbyong
पा. श्रोत्रविशोधनी, रश्मिविशेषः — {rna ba rnam sbyong 'od zer rab gtong zhing /} /{rna ba nyams pas sgra mang thos par 'gyur//} श्रोत्रविशोधनि मुञ्चति रश्मीन् श्रोत्रविहीन श्रुणी पृथु शब्दान् । शि.स.१८१ख/१८१.
rna ba spre'u'i lta bu
वि. मर्कटकर्णः म.व्यु.८८२७(१२२ख); द्र. {spre'u rna 'dra/}
rna ba phag gi lta bu
वि. सूकरकर्णः म.व्यु.८८२९(१२३क); द्र. {phag rna 'dra/}
rna ba 'phyang ba can
वि. लम्बकर्णः — {lha sbyin zhes bya ba dag pa yin no/} /{rna ba 'phyang ba can zhes bya ba ni tha dad pa med pa'i rna ba gnyis kyi bye brag can du gyur pa'o//} देवदत्त इति शुद्धः, लम्बकर्ण इत्यभिन्नकर्णद्वयविशिष्टः न्या.टी.६३ख/१५८.
rna ba lang gi lta bu
वि. गोकर्णः म.व्यु.८८२६(१२२ख); द्र. {ban glang rna 'dra/}
rna ba bong bu'i lta bu
वि. खरकर्णः म.व्यु.८८२८(१२३क); द्र. {bong bu'i rna 'dra/}
rna ba bye ba
ना. श्रोणकोटिः, भिक्षुः — {mi dman khyim gyi dpal la ltos med pa'i/} /{dge slong 'di ni rna ba bye bar grags//} स श्रोणकोटिः श्रुत एष भिक्षुरक्षुण्णलक्ष्मीर्गृहनिर्व्यपेक्षः अ.क.२५५क९३.७२.
rna ba 'bigs pa
कर्णवेधः, शास्त्रोक्तविधानेन कर्णयोर्वेधनम् — {byis pa'i rna ba 'bigs pa la sogs pas lo bcu drug gi mtshams su bag ma len pa na lag pa 'dzin pa dang ye shes mchod pa'i rjes su chags pa ji lta ba bzhin no//} (?) यथा बालस्य कर्णवेधादिकम्, विवाहे पाणिग्रहम्, षोडशवर्षावधेर्ज्ञानपूजानुरागणम् वि.प्र.५८क/४.१००.
rna ba 'brug par byed pa
वि. कर्णकण्डूविनोदनकारी — {dper na rna ba 'brug par byed pa'i bya'i gshog pa'i sgra rnam par chad par dmigs pa de bzhin du 'brug la sogs pa'i sgra yang} यथा कर्णकण्डूविनोदनकारिणः पतत्रिपक्षस्याविच्छिन्नः (विच्छिन्नः पा.भे.) शब्द उपलभ्यते, तथा मेघादिशब्दस्यापि त.प.१८५ख/८३२.
rna ba mi gsal ba
वि. कल्लः — {rab 'byor byang chub sems dpa' sems dpa' chen po de ltar slob pa ni/} {long bar mi 'gyur}…{rna ba mi gsal bar mi 'gyur} एवं शिक्षमाणः सुभूते बोधिसत्त्वो महासत्त्वो नान्धो भवति…न कल्लो भवति अ.सा.३७२ख/२११.
rna ba med pa
= {rna med/}
rna ba 'dzin
= {rna ba 'dzin pa/}
rna ba 'dzin pa
कर्णधारः — {kye ma bdag gi the tshom la/} /{rna ba 'dzin pa rab g}.{yel ba/} /{khyod kyi rgyal srid chu gter la/} /{gru bzhin dpal la btang snyoms byas//} अहो बतावलेपेन भवता मम संशये । राज्याब्धिकर्णधारेण नौरिव श्रीरुपेक्षिता अ.क.१२७क/६६.२२; {rgyal srid chu gter gyi/} /{rna ba 'dzin pa gang gis ni/} /{gtso bo'i grags pa pha rol bsgral//} प्रभोः…राज्याब्धिकर्णधारेण पारमुत्तारितं यशः ।। अ.क.४८क/५.१६.
वि. श्रोत्रसंस्कारकारी — {sgra ni dmigs pa'i dus su ni/} /{rna ba legs par byas pa dang /} /{sna} (? {rna} ){bug mtha' la gnas gyur pa'i/} /{rlung rnams rtogs par 'gyur ba min//} शब्दोपलम्भवेलायां कर्णपर्यन्तवर्त्तिनः । न वायवोऽवगम्यन्ते श्रोत्रसंस्कारकारिणः ।। त.स.९०ख/८१९.
rna ba legs par byed pa
श्रोत्रसंस्कारः — {phyogs dang po la rna ba dang sgra dag gis legs par byed pa mi 'grub par thal bar 'gyur te/} {don gzhan byed pa'i phyir ro//} प्रथमे पक्षे श्रोत्रशब्दयोः संस्कारासिद्धिप्रसङ्गः, अर्थान्तरकरणात् त.प.१८८ख/८३९.
rna babs
= {rna spabs/}
rna ba'i skye mched
पा. श्रोत्रायतनम्, आयतनभेदः — {skye mched ni bcu gnyis te/} {mig gi skye mched dang}…{rna ba'i skye mched dang}…{chos kyi skye mched de} द्वादशायतनानि—चक्षुरायतनं…श्रोत्रायतनं…धर्मायतनं च श्रा.भू.९७क/२४५.
rna ba'i khams
पा. श्रोत्रधातुः, धातुभेदः — {khams ni bco brgyad de/} {mig gi khams dang}…{rna ba'i khams dang}…{yid kyi rnam par shes pa'i khams te} अष्टादश धातवः—चक्षुर्धातुः…श्रोत्रधातुः…मनोविज्ञानधातुः श्रा.भू.९७क/२४५.
rna ba'i khung bu
= {rna bug/}
rna ba'i gong rgyan
अवतंसकः, कर्णभूषणम् — {des de'i rna ba'i gong rgyan du bcos nas mchod rten de la btags te} स तेनावतंसकं कारयित्वा तत्र स्तूपे आरोपितः अ.श.१६९क/१५७.
कर्णमलम्, कर्णस्य मलम् — {rna ba'i dri ma dang}…{mchan khung gi dri ma ste lus thams cad kyi dri ma rnams so//} {dam tshig brgyad ni lha min mo rnams kyi grangs bzhin du ste/} {khyi gdong ma dang}…{'ug gdong ma ste} कर्णमलं…कक्षमलं सर्वाङ्गमलमिति समयाष्टकमासुरीणां यथासंख्यम्, श्वानास्या…उलूकास्या वि.प्र.१७०क/३.१६१.
rna ba'i 'dus te reg pa
श्रोत्रसंस्पर्शः — {mig dang rna ba dang sna dang lce dang lus kyi 'dus te reg pa lnga ni thogs pa dang bcas pa'i dbang po la brten pa'i phyir thogs pa'i reg pa zhes bya'o//} चक्षुःश्रोत्रघ्राणजिह्वाकायसंस्पर्शाः पञ्च प्रतिघसंस्पर्श इत्युच्यते, सप्रतिघेन्द्रियाश्रयत्वात् अभि.भा.१३४क/४७१.
rna ba'i 'dus te reg pa las byung ba'i tshor ba
पा. श्रोत्रसंस्पर्शजा वेदना; द्र.— {de yang dbye na tshor ba'i tshogs drug ste/} {mig gi 'dus te reg pa las byung ba'i tshor ba nas yid kyi 'dus te reg pa las byung ba'i tshor ba'i bar ro//} स पुनर्भिद्यमानः षड् वेदनाकायाः चक्षुःसंस्पर्शजा वेदना यावन्मनःसंस्पर्शजा वेदना अभि.भा.३३क/४८.
rna ba'i nam mkha'
कर्णव्योम — {rna ba'i nam mkhar phyin pa yis/} /{de ni rna nus byed ce na//} कर्णव्योमनि सम्प्राप्तः शक्तिं श्रोत्रे करोति चेत् । त.स.९२क/८३३; त.स.७९ख/७३८.
rna ba'i rnam par shes pa
पा. श्रोत्रविज्ञानम्, विज्ञानभेदः — {mig gi rnam par shes pa dang rna ba'i rnam par shes pa dang}…{yid kyi rnam par shes pa rnam par dag pas} चक्षुर्विज्ञानं श्रोत्रविज्ञानं…मनोविज्ञानं विशुद्ध्या वि. प्र.१८५क/५.४.
rna ba'i rnam par shes pa'i khams
पा. श्रोत्रविज्ञानधातुः, धातुभेदः — {khams ni bco brgyad de/} {mig gi khams dang} …{rna ba'i rnam par shes pa'i khams dang}…{yid kyi rnam par shes pa'i khams te} अष्टादश धातवः—चक्षुर्धातुः …श्रोत्रविज्ञानधातुः…मनोविज्ञानधातुः श्रा.भू.९७क/२४५.
rna ba'i rnam par shes pas rnam par shes par bya ba
वि. श्रोत्रविज्ञानविज्ञेयः — {de rna ba'i rnam par shes pas rnam par shes par bya ba yin pa'i phyir gzugs las gzhan yin par 'gyur te} स श्रोत्रविज्ञानविज्ञेयत्वाद् रूपादन्यः प्राप्नोति अभि.भा.८५क/११९९.
rna ba'i pad+ma'i rtsa ba
श्रोत्रस्य कमलकन्दः — {pad+ma'i sa bon rnams gsungs pa}…{rna ba'i pad+ma'i rtsa ba la ka/} {sdong bu la kha/} {'dab ma la ga/} {ge sar la g+ha/} {lte ba la nga zhes pa'o//} कमलबीजान्युच्यते… श्रोत्रस्य कमलकन्दे कं नाले खं दले गं केशरे घं कर्णिकायां ङमिति वि.प्र.१३०ख/३.६१.
rna ba'i bu ga
= {rna bug/}
rna ba'i bu gas yongs bcad pa
वि. कर्णरन्ध्रपरिच्छिन्नः — {phyogs ni kun 'gro gcig pu nyid/} /{nam mkha' ji srid du gnas pa/} /{rna ba'i bu gas yongs bcad pa/} /{rna ba yin no mkha' phyogs bzhin//} दिक् च सर्वगतैकैव यावद्व्योम व्यवस्थिता । कर्णरन्ध्रपरिच्छिन्ना श्रोत्रमाकाशदेशवत् ।। त.स.८०क/७४४.
rna ba'i bug pa
= {rna bug/}
rna ba'i blo
पा. श्रोत्रधीः — {de lta na lan cig skyes nas zhig pa'i don gyi yul can gyi shes pa dang nye na rna ba'i blo tshad ma nyid du mi 'gyur te} एवं सति सकृज्जातविनष्टार्थविषयस्य ज्ञानस्य श्रोत्रधियश्च प्रामाण्यं न प्राप्नोति त.प.२२८ख/९२७; श्रोत्रबुद्धिः — {gnyi ga la yang zhes bya ba ni rna ba'i blo dang rig byed kyi don gyi blo dag la'o//} द्वयोरपीति श्रोत्रबुद्धिवेदार्थबुद्ध्योः त.प.२२९क/९२८.
rna ba'i dbang po
पा. श्रोत्रेन्द्रियम्, इन्द्रियविशेषः — {'di lta ste/} {mig gi dbang po dang rna ba'i dbang po dang}…{lus kyi dbang po} तद्यथा—चक्षुरिन्द्रियम्, श्रोत्रेन्द्रियम्…कायेन्द्रियम् अभि.भा.८५क/११९९.
rna ba'i sbubs
कर्णशष्कुली — {'di snyam du gang gis ma mthong ba'i 'du byed kyis rna ba'i sbubs su der yongs su gcod pa'i nam mkha' ni rna ba nyid yin te} स्यान्मतम्—तदीयादृष्टाभिसंस्कृता या कर्णशष्कुली तत्परिच्छिन्नस्यैवाकाशस्य श्रोत्रत्वम् त.प.२७१ख/२५८; द्र. {rna bug/}
पा. श्रोत्रविज्ञानम् — {dper na rna ba'i shes pa dang lhan cig skyes nas zhig pa'i yul can gyi shes pa bzhin no//} यथा श्रोत्रज्ञानं सकृज्जातं विनष्टविषयं च विज्ञानम् त.प.२२९क/९२८; = {rna ba'i rnam par shes pa/}
rna bar snyan pa
= {rnar snyan pa/}
rna bar bde ba
= {rnar bde ba/}
rna bar mi snyan
= {rnar mi snyan pa/}
rna bar zlos
कर्णेजपः — कर्णेजपः सूचकः स्यात् अ.को.३.१.४५.
rna bar son
= {rna bar son pa/}
rna bar son pa
वि. श्रुतिगतः — {gsung ni}…{kun gyi sgra/} /{gzhan gyi rna bar son pas dam pa'i lam ni yang dag ston par mdzad pa} भाषा सर्वरुता परश्रुतिगता सन्मार्गसंदेशकी वि.प्र.२९क/४.१.
rna bas rtogs bya
वि. श्रोत्रगम्यः — {rna bas rtogs bya'i sgra rnams la/} /{ring dang phra sogs dmigs pa yis/} /{skyes bu phul byung mthong ba yin//} श्रोत्रगम्येषु शब्देषु दूरसूक्ष्मोपलब्धिभिः । पुरुषातिशयो दृष्टः त.स.११५क/९९९.
rna bas shes par bya ba
वि. श्रोत्रविज्ञेयः — {rna bas shes par bya ba'i sgra rnams} श्रोत्रविज्ञेयाः शब्दाः अ.श.१०३ख/९३.
rna bug
= {rna ba'i bu ga} कर्णरन्ध्रम् — {de yang rna ba'i bu gar phyin nas rna ba la nus pa skyed par byed do//} स च कर्णरन्ध्रं प्राप्य श्रोत्रे शक्तिमाधत्ते त.प.१४३क/७३७; {des na bsod nams bsod nams min/} /{dbang byas rna bug gis yongs bcad/} /{phyogs rdzas cha yi rna gang yin/} /{de ni legs par bya bar 'gyur//} तस्माद् दिग्द्रव्यभागो यः पुण्यापुण्यवशीकृतः । कर्णरन्ध्रपरिच्छिन्नः श्रोत्रं संस्क्रियते च सः ।। त.स.८०ख/७४४; {rna ba g}.{yon pa'i bug pa ni mjug rings so//} वामकर्णरन्ध्रं केतुः वि.प्र.२३३ख/२.३३; {rna ba g}.{yas pa'i bug pa ni spen pa'o//} दक्षिणकर्णरन्ध्रं मन्दः वि.प्र.२३३ख/२.३३; कर्णपुटम् — {gang gi rna ba'i bu gar yang /} /{bshad pa} येषामिदं कर्णपुटे देशितम् सु.प्र.२ख/३; कर्णशष्कुली — {ri khrod pas kyang /} {mngon sum ma yin pa'i rlung gi rlung dang ldan pa dang rnam par dbye ba rnams rna bug gi phyogs nas 'byung ba na mi dmigs pa yin no zhes zer ro//} शबरेणोक्तम्—वायवीयाः संयोगविभागा अप्रत्यक्षस्य वायोः कर्णशष्कुलीप्रदेशात् प्रादुर्भवन्तो नोपलभ्यते त.प.१८६ख/८३४; {de'i ma mthong bas mngon par 'dus byas pa'i rna ba'i bu ga ni bdag dang ldan la} आत्मना हि संयुक्ता तदीया (ऽ)दृष्टाभिसंस्कृता कर्णशष्कुली त.प.१९३क/१०२; द्र. {rna ba'i sbubs/}
rna bug gis yongs bcad
वि. कर्णरन्ध्रपरिच्छिन्नः — {des na bsod nams bsod nams min/} /{dbang byas rna bug gis yongs bcad/} /{phyogs rdzas cha yi rna gang yin/} /{de ni legs par bya bar 'gyur//} तस्माद् दिग्द्रव्यभागो यः पुण्यापुण्यवशीकृतः । कर्णरन्ध्रपरिच्छिन्नः श्रोत्रं संस्क्रियते च सः ।। त.स.८०ख/७४४.
rna bug gis yongs bcad pa
= {rna bug gis yongs bcad/}
rna bug mtha' la gnas gyur pa
वि. कर्णपर्यन्तवर्त्ती — {sgra ni dmigs pa'i dus su ni/} /{rna ba legs par byas pa dang /} /{sna} ({rna} ){bug mtha' la gnas gyur pa'i/} /{rlung rnams rtogs par 'gyur ba min//} शब्दोपलम्भवेलायां कर्णपर्यन्तवर्त्तिनः । न वायवोऽवगम्यन्ते श्रोत्रसंस्कारकारिणः ।। त.स.९०ख/८१९.
पा. अवहितश्रोत्राकारम्— {thos pa'i rnam pa ni brgyad cu ste/} {'di lta ste/} {'dun pa'i rnam pa dang}…{rna blags te nyan pa'i rnam pa dang} अशीत्याकारप्रवेशं श्रुतम् । तद्यथा छन्दाकारम्…अवहितश्रोत्राकारम् शि.स.१०७क/१०५.
rna blags pa
वि. अवहितश्रोत्रः — {rna blags te nyan pa'i rnam pa} अवहितश्रोत्राकारम् शि.स.१०७क/१०५; म. व्यु.२४२८(४६ख).
rna blo
= {rna ba'i blo/}
rna 'brug
कर्णशष्कुली— {de dang zhes bya ba ni rlung dang ngo /} /{mi ldan zhes bya ba ni ma 'brel ba ste/} {rna 'brug la zhes 'brel to//} त.प.१८७क/८३५; तस्येति वायोः । अयोग इति असंसर्गः । कर्णशष्कुल्येति सम्बन्धः त.प.१४४ख/७४०; द्र. {rna ba'i sbubs/} {rna bug/}
rna 'brug gi rtsa ba
कर्णशष्कुलीमूलम् — {'di ltar rlung rna 'brug gi rtsa bar phyin pa rna ba legs par bya bar nus kyi/} {ma phyin pa ni ma yin pas de'i phyir phyogs gzhan brjod pa yin no//} यतः प्राप्तकर्णशष्कुलीमूला एव वायवः श्रोत्रसंस्कारायालम्, नाप्राप्ता इत्यतः पक्षान्तरमुक्तम् त.प.१४४ख/७४०.
rna sbubs
= {rna ba'i sbubs/}
rna ma phug
= {rna ma phug pa/}
rna ma phug pa
• ना. अविद्धकर्णः, आचार्यः — {'di la rna ma phug pas dbang phyug sgrub pa las tshad ma gnyis bkod pa ni}…{smos te} अत्राविद्धकर्णोपन्यस्तमीश्वरसाधने प्रमाणद्वयमाह त.प.१६६ख/५२; {rna ma phug gis bshad pa'i TI kA byed pas 'dir pham par 'dod pas na dogs pa bsu ba ni} अविद्धकर्णस्तु भाष्यटीकायामिदमाशङ्क्य परिजिहीर्षति वा.टी.१०८ख/७६; द्र. {gnas ma bu pa/} ।। • सं. = {ma nu} अविद्धकर्णी, पाठा मि.को.५७ख ।
rna med
वि. अकर्णकः — {glang chen rna 'dra}…{rna gcig pa dang rna med dang} हस्तिकर्णाः…एककर्णा अकर्णकाः वि.सू.५क/५.
rna la gzon pa
• सं. विहेठनम्— {dge slong gi bsgo ba rna la gzon na'o//} भिक्ष्वाज्ञाविहेठने वि.सू.३१क/३९; • वि. विहेठकः — {cang mi smra bas rna la gzon pa dang} तूष्णींभावविहेठक(:) वि.सू.३१क/३९.
rna lam
श्रवणपथः — {thams cad lha yi rna bar yang /} /{rna lam du ni mi 'gro bzhin//} यथा…न दिव्यश्रोत्रेऽपि श्रवणपथमायाति निखिलम् र.वि.१२३ख/१०४; श्रोत्रपथः — {mi dbang mthu chen 'di ltar grags pa yang /} /{khyed kyi rna lam ji ltar ma grags kye//} एवं प्रकाशो नृपतिप्रभावः कथं नु वः श्रोत्रपथं न यातः । जा.मा.३८ख/४५.
rna lam du grag
क्रि. श्रवणावभासमागच्छति — {de bzhin du blo gros chen po nga yang mi mjed kyi 'jig rten gyi khams na ming grangs med pa brgya stong phrag gsum du byis pa rnams kyi rna lam du grag ste} एवं महामते अहमपि सहायां लोकधातौ त्रिभिर्नामासंख्येयशतसहस्रैर्बालानां श्रवणावभासमागच्छामि ल.अ.१३२क/७८.
rna lam du grags par mi 'gyur
क्रि. न श्रवणपथमागमिष्यति म.व्यु.६४५९(९२ख).
rna shal
कर्णः, शरीरावयवविशेषः — {dge slong blta na sdug pa}…{rna shal ring zhing lhod par 'phyang ba} सुदर्शनं भिक्षुम्…आयतमुक्तप्रलम्बकर्णम् ग.व्यू.३९२ख/९९; *चमसः म.व्यु.४०५०(६५क).
rnag
• सं. पूयः, ओ यम्, व्रणे पक्वरुधिरम् — {de la nang la bsten pa'i mi gtsang ba'i mi sdug pa nyid gang zhe na/} {'di lta ste/} {skra dang}…{rnag dang} तत्राध्यात्ममुपादाय (प्रत्यशुभता) तद्यथा—केशाः…पूयः श्रा.भू.७९क/२०३; {so dang skra sen bdag ma yin/}…{chu ser dang ni rnag kyang min//} दन्तकेशनखा नाहं…न पूयं लसिकापि वा ।। बो.अ.३३क/९.५८; • वि. पूतिः — {ci rnag gi lus 'di la snying po yod dam} किमस्मिन् पूतिकलेवरे सारमस्ति वि.सू.५ख/५; द्र. {rnag can/}
rnag khrag
पूयशोणितम् — {de'i mgo bo las rnag khrag ci 'dzag pa rnams de'i zas su za'o//} तस्य शिरसो यत् पूयशोणितं प्रघरति, सोऽस्याहारः अ.श.१०१ख/९१; द्र. {rnag khrag 'dzag pa/}
rnag khrag 'dzag pa
रक्तातिसारः, व्याधिविशेषः — {slar yang lo stong phrag brgyad cu rtsa bzhir nad rnag khrag 'dzag pa dang mdze dang phol mig gis gzir ba dang} पुनरपि चतुरशीतिवर्षसहस्राणि व्याधिरक्तातिसारकुष्ठविघात(? विस्फोट)पीडितश्च स.दु.९८क/१२४; द्र. {rnag khrag/}
rnag gi lus
पूतिकलेवरम् — {ci rnag gi lus 'di la snying po yod dam} किमस्मिन् पूतिकलेवरे सारमस्ति वि.सू.५ख/५.
rnag gis gos
= {rnag gis gos pa/}
rnag gis gos pa
पा. पूयम्रक्षितम्, अशुभताभेदः — {de la phyi rol la brten pa'i mi gtsang ba'i mi sdug pa nyid gang zhe na/} {'di lta ste/} {rnam par bsngos pa dang}…{rnag gis gos pa dang} तत्र बहिर्धा चोपादाय अशुभता कतमा? तद्यथा—विनीलकं वा…पूयम्रक्षितं वा श्रा.भू.७९ख/२०३.
rnag can
वि. पूतिः — {rnag can lus 'di} अयं पूतिकायः सु.प्र.५५क/१०८; *क्वाथः — {bdag cag gi lus rnag can 'dis thob par bya ba gang yin pa ni thob zin gyis} यदस्माभिरनेन क्वाथकायेन प्राप्तव्यम्, प्राप्तं तत् वि.व.१२३ख/१.१२.
प्रा.> {rnag pa} पूयः, ओ यम् — {rkang 'thung 'di dag g}.{yo ba'i bya rog chags pa'i lci bas skyug cing brgyal ba dang /} /{rnam par gyur cing rnags pa'i ro yi dri ngas nges par sgra ngan sgrogs pa bzhin//} (?) एते दृष्टनिषक्तवायसशकृन्निष्ठीविनः पादपा मूर्च्छन्तीव विपाकपूयकुणपाघ्राणेन निष्कूणिताः । अ.क.२१७ख/२४.११०; द्र. {la la ni rnags pa tsam} कानिचिन्…विपूयकानि ग.व्यू.२४ख/१२१.
rnags pa tsam
विपूयकम् — {shi ba'i rkeng rus}…{la la ni kha dog gyur te/} {sngon por gyur pa tsam/} {la la ni rnags pa tsam} मृतकलेवर…कानिचिन्नीलानि च नीलवर्णानि विपूयकानि ग.व्यू.२४ख/१२१.
पा. सर्वाकारज्ञता — {shes rab pha rol phyin pa ni/} /{dngos po brgyad kyis yang dag bshad/} /{rnam kun mkhyen nyid lam shes nyid/} /{de nas thams cad shes pa nyid/}…/{chos kyi sku dang de rnam brgyad//} प्रज्ञापारमिताष्टाभिः पदार्थैः समुदीरिता । सर्वाकारज्ञता मार्गज्ञता सर्वज्ञता ततः ।…धर्मकायश्च तेऽष्टधा अभि.अ.२क/१.४; अभि.अ.२क/१.७.
rnam kun mkhyen pa nyid
= {rnam kun mkhyen nyid/}
rnam kun mngon par byang chub
पा. सर्वाकाराभिसंबोधिः — {rnam kun mngon par byang chub dang /} /{dri ma bag chags bcas spangs pa/} /{sangs rgyas mya ngan 'das pa ni/} /{dam pa'i don du gnyis med nyid//} सर्वाकाराभिसंबोधिः सवासनमलोद्धृतिः । बुद्धत्वमथ निर्वाणमद्वयं परमार्थतः ।। र.वि.१०४ख/५६; द्र. {rnam kun mngon rdzogs rtogs pa/}
rnam kun mngon par rdzogs par rtogs pa
= {rnam kun mngon rdzogs rtogs pa/}
rnam kun mngon rdzogs rtogs
= {rnam kun mngon rdzogs rtogs pa/}
rnam kun mngon rdzogs rtogs pa
पा. सर्वाकाराभिसंबोधः — {shes rab pha rol phyin pa ni/} /{dngos po brgyad kyis yang dag bshad/} /{rnam kun mkhyen nyid}…{rnam kun mngon rdzogs rtogs pa dang /}…{chos kyi sku} प्रज्ञापारमिताष्टाभिः पदार्थैः समुदीरिता । सर्वाकारज्ञता…सर्वाकाराभिसम्बोधः…धर्मकायश्च अभि.अ.२क/१.५; द्र. {rnam kun mngon par byang chub/}
rnam kun mngon rdzogs byang chub
= {rnam kun mngon par byang chub/}
rnam kun mchog ldan
= {rnam pa kun gyi mchog ldan pa/}
rnam kun rang bzhin bdag nyid
वि. सर्वाकारस्वभावात्मा — {de nas rgyal po rdo rje 'dzin/} /{gtso bo kye rdor kun sbyin pas/} /{rnam kun rang bzhin bdag nyid kyi/} /{dkyil 'khor dag ni yang dag gsungs//} अथ वज्री महाराजा हेवज्रः सर्वदः प्रभुः । सर्वाकारस्वभावात्मा (? त्म) मण्डलं संप्रकाशयेत् ।। हे.त.२३ख/७६.
rnam dkris
भू.का.कृ. आवृतः — {ji ltar bdag med rnal 'byor ma/}…/{stag gi lpags pas rnam dkris shing //} यथा नैरात्म्ययोगिनी…व्याघ्रचर्मावृता कटिः हे.त.९ख/२६.
rnam bkod
= {rnam par bkod pa/}
rnam bkod pa
= {rnam par bkod pa/}
rnam bkra
= {rnam par bkra ba/}
rnam bkra ba
= {rnam par bkra ba/}
rnam bkram
= {rnam par bkram pa/}
rnam bkram pa
= {rnam par bkram pa/}
rnam skrag
• वि. विह्वलः — {bdag ni 'jigs pas rnam skrag pas/} /{kun tu bzang la bdag nyid 'bul//} समन्तभद्रायात्मानं ददामि भयविह्वलः । बो.अ.६क/२. ५०; • भू.का.कृ. वित्रस्तः — {der ni de mthong rnam par skrag//} तं दृष्ट्वा तत्र वित्रस्ताः अ.क.२९७ख/३९.५; {de dag rnam skrag 'jigs pa dang /} /{phan tshun du ni rnam par rgyu//} वित्रस्ता तेऽपि भीता वै विचरन्ति इतस्ततः । म.मू.१९८ख/२१३; संत्रस्तः — {ri dwags mo bzhin rnam skrag pa'i//} संत्रस्तां हरिणीमिव अ.क.२०६ख/२३.३९.
rnam skrag pa
= {rnam skrag/}
rnam brkyangs
वि. विसारिणी — विसृत्वरो विसृमरः प्रसारी च विसारिणी अ.को.३.१.२९.
rnam bskyod
= {rnam par bskyod pa/}
rnam bskyod pa
= {rnam par bskyod pa/}
rnam bskrun
= {rnam bskrun pa/}
rnam bskrun pa
• सं. उद्भवः — {rin chen khang par gsar pa yi/} /{longs spyod 'byor pas rnam bskrun pa'i/} /{rtse dga' btang nas} रत्नहर्म्येषु नवतासम्भोगविभवोद्भवम् । त्यक्त्वा विलासम् अ.क.३१५क/४०.९१; • वि. विधायी — {mtshar ba'i las kyis rnam bskrun pa/} /{sgrub byed sna tshogs rnam par bkra/} /{ngo mtshar ri mo bkod pa la/} /{gcod par byed pa'i dbang phyug su//} विधेर्विविधवैचित्र्यचित्रकर्मविधायिनः । आश्चर्यरेखाविन्यासं कः परिच्छेत्तुमीश्वरः ।। अ.क.३८क/४.१२; • भू.का.कृ. विनिहितः — {dpal ldan 'jig rten bskyab blo rnam bskrun slong ba kun gyi 'bras bu ster//} श्रीमान् सर्वप्रणयिफलदः…लोकत्राणे विनिहितमतिः अ.क.७०क/६.१९०.
rnam khengs
बिब्बोकः मि.को.४२क ।
rnam khyab
• वि. विपूर्णः — {kun dga' rnam par khyab pa de mthong nas//} दृष्ट्वा तमानन्दविपूर्णमानसम् अ.क.१९३क/२२.१०; • सं. = {ru rta} वाप्यम्, कुष्ठम् मि.को.५७ख ।
rnam mkhyen
= {rnam par mkhyen pa/}
rnam 'khor
• क्रि. भ्रमति लो.को.१३८६; • सं. विभ्रमः श.को.७५८.
rnam 'khrugs
= {rnam par 'khrugs pa/}
rnam gyur
= {rnam par gyur pa/}
rnam grags
= {rnam par grags pa/}
rnam grags rgyal po
ना. विघुष्टराजः लो.को.१३८६.
rnam grangs
१. पर्यायः — {dper na mig ni mig ces bya ba'i rnam grangs de las gzhan pa 'dren byed dang gsal byed dang khrid byed dang lta ba la sogs pa rnam grangs su gtogs pa gzhan dag tu'ang 'gyur te} यथा चक्षुश्चक्षुरित्येतस्मात्पर्यायादन्येष्वपि नेत्राक्षिनयनलोचनादिषु पर्यायान्तरेषु क्षरति अभि.स.भा.९क/१०; {dri ma rnams ni zag pa'i rnam grangs yin pa'i phyir ro//} मलानामास्रवपर्यायत्वात् अभि.स्फु.६ख/११; {brtan pa dang mi mjed pa dang bzod pa zhes bya ba ni rnam grangs} धृतिः सहनं क्षान्तिरिति पर्यायाः सू.अ.१४९ख/३१ २. = {rnam grangs nyid} पर्यायता — {tha dad pa 'ang de bzhin no/} /{de las rnam grangs ga la yin//} विभेदोऽपि तथैवेति कुतः पर्यायता ततः । त.स.३८ख/३९९ ३. प्रकारः — {khyed gnyis kyis rnam grangs gang gis kyang gro bzhin skyes rna ba bye ba ri gtang bar mi bya'o//} पुत्रौ युवाभ्यां न केनचित् प्रकारेण श्रोणः कोटीकर्णो मोक्तव्यः वि.व.२५४ख/२.१५६; {rnam grangs de dag nyid kyis ni/} /{de la sgra gzhan dag gis yang /} /{brjod pa 'bras bu yod min la/} /{brjod na 'bras bu nyid du nges//} (?) एतेनैव प्रकारेण नान्येषामप्युदीरणम् । सफलं तत्र शब्दानामुक्तौ पर्यायता ध्रुवम् ।। त.स.४१ख/४२३.
rnam grangs kyi sgo nas
अर्थतः — {da ni rnam grangs kyi sgo nas yin gyi zhal nas ni ma yin pas khyad par yod do//} इदानीमर्थतो न कण्ठत इति विशेषः अभि.स्फु.११३ख/८०५.
rnam grangs kyis
= {cig car ma yin par} पर्यायेण, अयुगपत् — {yang bud med kyi sems las rnam grangs kyis zhes bya ba rgyas par 'byung ba ni cig car ma yin par rnam grangs kyis} अथ पुनः पर्यायेणेति विस्तरः । पर्यायेण अयुगपत् अभि.स्फु.३२६ख/१२२०.
rnam grangs kyi tshig
• सं. पर्यायवचनम् — {blo gros chen po}…{de ni de bzhin gshegs pa'i tshig bla dwags te rnam grangs kyi tshig go//} तथागतस्य एतन्महामते (अधिवचनं) पर्यायवचनम् ल.अ.१३१ख/७८; • वि. पर्यायवाचकः — {dngos po re re la rnam grangs kyi tshig gi sgra mang po rnam par brtags pa yod de} एकैकस्य भावस्य बहवः पर्यायवाचकाः शब्दा भवन्ति विकल्पिताः ल.अ.१३२क/७८.
rnam grangs brjod pa
पर्यायोक्तम् — {rnam pa gzhan dag brjod pa gang /} /{de ni rnam grangs brjod par 'dod//} यत् प्रकारान्तराख्यानं पर्यायोक्तन्तदिष्यते ।। का.आ.३३२क/२.२९२.
rnam grangs nyid
पर्यायता — {gzhan du dngos po gcig pu la/} /{sgra 'am blo gcig gis khyab na/} /{gzhan yul ma yin de yi phyir/} /{rnam grangs pa ni nyid du 'gyur//} अन्यथैकेन शब्देन व्याप्त एकत्र वस्तुनि । बुद्ध्या वा नान्यविषय इति पर्यायता भवेत् ।। प्र.वृ.२७६ख/१८.
rnam grangs pa
पर्यायता — {ji ltar brtags pa'i brjod bya tha dad pas rnam grangs pa ma yin par bstan pa} यथा पर्यायता कल्पितवाच्यभेदान्नेति प्रतिपादितम् प्र. अ.९०क/९७; पार्यायिकम् — {rnam grangs las byung bas na rnam grangs pa ste/} {rnam pa 'ga' zhig gis yin zhes bya ba'i tha tshig go//} पर्याये भवं पार्यायिकम् । केनचित् प्रकारेण भवतीत्यर्थः अभि.स्फु.१९५क/९५७; {zhes mig la sogs pa rnam grangs pa'i zag pa dang bcas pa yang yin zag pa med pa yang yin pa nyid du rtog pas the tshom du 'gyur ro//} इति पार्यायिकं सास्रवानास्रवत्वं चक्षुरादीनां कल्प्यत इति सन्देहः अभि.स्फु.११ख/१८.
rnam grangs pa nyid
= {rnam grangs nyid/}
rnam grangs pa'i skyes bu dam pa nyid
पार्यायिकं सत्पुरुषत्वम् — {gzhan dag la yang sdig pa rnam pa lnga gtan mi byed pa'i sdom pa thob pa'i phyir dang nyon mongs pa mi dge ba phal cher spangs pa'i phyir rnam grangs pa'i skyes bu dam pa nyid yod mod kyi} अन्येषामप्यस्ति पार्यायिकं सत्पुरुषत्वम् । पञ्चविधस्य पापस्यात्यन्तमकरणसंवरप्रतिलम्भात्, प्रायेणाकुशलप्रहाणाच्च अभि.भा. २४क/९५७.
rnam grangs gzhan
अपरः पर्यायः — {skyes bu dam pa'i shes rab}…{de ni rnam pa lngar blta bar bya ste/}… {rnam grangs gzhan yang}…{cha phra ba dang}…{rtogs pa dang ldan pa'o//} सत्पुरुषप्रज्ञा । सा पञ्चविधा…अपरः पर्यायः । सूक्ष्मा …अधिगमोपेता बो.भू.११४क/१४७; पर्यायान्तरम्— {bcom ldan 'das}…{skye ba med pa dang 'gog pa med pa 'di dngos po ma mchis pa'am/'on} {tam 'di de bzhin gshegs pa'i rnam grangs gzhan lags} तत्किमयं भगवन् अभावोऽनिरोधानुत्पादः, उत तथागतस्यैतत्पर्यायान्तरम् ल.अ.१३१ख/७७; द्र. {rnam grangs su gtogs pa gzhan/}
rnam grangs su gtogs pa gzhan
पर्यायान्तरम् — {dper na mig ni mig ces bya ba'i rnam grangs de las gzhan pa 'dren byed dang gsal byed dang khrid byed dang lta ba la sogs pa rnam grangs su gtogs pa gzhan dag tu'ang 'gyur te} यथा चक्षुश्चक्षुरित्येतस्मात् पर्यायादन्येष्वपि नेत्राक्षिनयनलोचनादिषु पर्यायान्तरेषु क्षरति अभि.स.भा.९क/१०; द्र. {rnam grangs gzhan/}
rnam grol
= {rnam par grol ba/}
rnam grol sku
पा. विमुक्तिकायः — {rnam grol chos kyi sku dag ni/} /{rnam gnyis rnam gcig shes bya ste//} विमुक्तिधर्मकायौ च वेदितव्यौ द्विरेकधा । र.वि.११७क/८३; विमोक्षाङ्गः — {grol ba thar pa rnam grol sku/} /{rnam grol zhi ba zhi ba nyid//} मुक्तिर्मोक्षो विमोक्षाङ्गो विमुक्तिः शान्तता शिवः ।। वि.प्र.१५६क/३.१०५.
rnam grol gyi ye shes gzigs pa
= {rnam par grol ba'i ye shes gzigs pa/}
rnam grol 'gyur
= {rnam par grol bar 'gyur/}
rnam grol brnyes
विमुक्तिलाभी लो.को.१३८७.
rnam grol tog
विमुक्तकेतुः लो.को.१३८७.
rnam grol bdag
वि. विमुक्तात्मा— {bgegs sogs pa las rnam grol bdag//} विघ्नादिभिर्विमुक्तात्मा ज्ञा.सि.५३ख/१३८; विविक्तात्मा — {sna tshogs rtog las rnam grol bdag//} नानाकल्पविविक्तात्मा ज्ञा.सि.५६ख/१४६; द्र. {rnam par grol ba'i bdag nyid/}
rnam grol sde
ना. विमुक्तसेनः, आचार्यः — {'phags pa rnam grol sde} आर्य विमुक्तसेन लो.को.१३८७; {btsun pa rnam grol sde} भदन्त विमुक्तसेन लो.को.१३८७.
rnam grol ba
= {rnam par grol ba/}
rnam grol byed
= {rnam par grol bar byed pa/}
rnam grol min
क्रि. न विमुच्यते — {rang rig bdag nyid dag pa nyid/} /{dag pa gzhan gyis rnam grol min//} स्वसंवेद्यात्मिका शुद्धिर्नान(? र्नान्य)शुद्ध्या विमुच्यते । हे.त.१०ख/३२.
rnam grol gtsug
विमुक्तचूडः लो.को.१३८७.
rnam grol mdzad
= {rnam par grol bar mdzad pa/}
rnam grol reg mdzad pa
वि. विमुक्तिस्पर्शनः — {bdud 'joms mdzad pa lta ngan sbyong ba po/} /{sred pa skems pa rnam grol reg mdzad pas/} /{chos kyi tshul yang bskyud par mi 'gyur bar/} /{sems can rin chen spyod mchog bstan du gsol//} मारभञ्जन कदृष्टिशोधना तृष्णशोषण विमुक्तिस्पर्शना । धर्मनेत्रि रयिन प्रमुह्यत सत्त्वरत्न निगदोत्तमां चरिम् ।। रा.प.२३१ख/१२४.
rnam grol lam
= {rnam par grol ba'i lam/}
rnam dgod pa
= {rnam par dgod pa/}
rnam 'gar
अव्य. कथञ्चन — {de la'ang khyab par byed pa'i chos/} /{khyab bya ldog pa'i go byed 'dod/} /{gal te rang gi ldog pa ni/} /{rnam 'gar yongs su bcad na 'o//} तत्रापि व्यापको धर्मो निवृत्तेर्गमको मतः । व्याप्यस्य स्वनिवृत्तिश्चेत् परिच्छिन्ना कथञ्चन ।। प्र.वा.१२२क/२.९८.
rnam 'gas
अव्य. कथञ्चित्— {rnam 'gas phan gdags bya min phyir/} /{mi rtag na yang tshad med nyid//} कथञ्चिन्नोपकार्यत्वादनित्येऽप्यप्रमाणता ।। प्र.अ.२९ख/३४.
rnam 'gog
= {rnam par 'gog pa/}
rnam 'gog pa
= {rnam par 'gog pa/}
rnam 'gyur
= {rnam par 'gyur ba/}
rnam 'gyur can
= {rnam par 'gyur ba can/}
rnam 'gyur dang bral ba
वि. निर्विकारः — {bzod pa smra bas rnam 'gyur dang /} /{bral ba'i yid kyis de la smras//} निर्विकारेण मनसा क्षान्तिवादी जगाद तम् ।। अ.क.२५२ख/२९.६१.
rnam 'gyur ldan pa
वि. सविकारः — {de ni 'ong ba mthong gyur nas/}…/{de ni rnam 'gyur ldan par gyur//} तां दृष्ट्वैव समायातां…सविकारो बभूव सः ।। अ.क.१०ख/५०.१०३; सविभ्रमः — {zhes bsams de yis dal bu yis/} …/{rnam 'gyur ldan pas de la smras//} इति संचिन्त्य सा स्वैरं तमुवाच सविभ्रमम् । अ.क.२६२क/३१.३१.
rnam 'gyur dpe
पा. विक्रियोपमा, उपमाभेदः — {lus phra khyod kyi bzhin ras ni/} /{zla ba'i dkyil 'khor las bton bzhin/} /{pad ma'i nang nas phyung ba bzhin/} /{zhes pa 'di ni rnam 'gyur dpe//} चन्द्रबिम्बादिवोत्कीर्णं पद्मगर्भादिवोद्धृतम् । तव तन्वङ्गि वदनमित्यसौ विक्रियोपमा ।। का.आ.३२३ख/२.४१.
वि. निर्विकारः — {de nas bcom ldan kun mkhyen gyis/}…/{rnam 'gyur mi mnga' bzhin 'dzum pas/} /{'di dag ci zhes de la gsungs//} भगवानथ सर्वज्ञः…किमेतदिति तानूचे निर्विकारस्मिताननः ।। अ.क.५४क/६.७; द्र. {rnam 'gyur med pa/}
rnam 'gyur med
= {rnam 'gyur med pa/}
rnam 'gyur med pa
वि. अविकारः — {byams pas dag cing rnam 'gyur med pa rgya che'i snying stobs dang //} मैत्रीपवित्रमविकारमुदारसत्त्वम् अ.क.१८ख/५१.४८; निर्विकारः — {thub pas rnam 'gyur med par byin//} मुनिना निर्विकारेण दत्तम् अ.क.२९क/३.११४; {ci ste 'di don dam par rnam par 'gyur ba med pa nyid de/} {bde ba la sogs pa'i rtogs pa 'khrul pa nyid do zhe na} अथ निर्विकारोऽसौ परमार्थतः भ्रान्तिरेव तु सुखित्वादिप्रतिपत्तिः प्र.अ.१३१ख/१४०.
rnam 'grel
= {rnam par 'grel ba} ।। • क्रि. विवृणोति— {'di nyid rnam par 'grel ba ni} एतदेव विवृणोति त.प.१४६क/७४४; {rab tu 'jog pa dang rnam par 'byed pa dang rnam par 'brel} (? {'grel}) {pa ni go rims bzhin du bstan pa dang rnam par 'byed pa dang the tshom gcod pa rnams kyis so//} प्रस्थापयति विभाजयति विवृणोति यथाक्रममुद्देशविभागसंशयच्छेदैः सू.व्या.१८३ख/७९; • सं. १. वार्त्तिकम्, टीकाविशेषः — {rnam 'grel gyi mtshan nyid ni/} {mdo rnams la mi rigs par brgal ba dang de'i lan dang khyad par brjod pa yin te} सूत्राणामनुपपत्तिचोदना तत्परिहारो विशेषाभिधानं चेति वार्त्तिकलक्षणम् प्र. अ.१७१क/५१२; {tshad ma rnam 'grel gyi rgyan las bsgrub pa dang bsgom pa la sogs pa rnam par 'grel pa ste dang po'o//} प्रमाणवार्त्तिकालङ्कारे विधिभावनादि वार्त्तिकं प्रथमम् प्र.अ.१८ख/२१ २. विवरणम्— {'phags pa chos kyi dbyings kyi snying po'i rnam par 'grel ba} आर्यधर्मधातुगर्भविवरणम् क.त.४१०१; म.व्यु.१४५०(३०ख) ३. = {rnam 'grel nyid} विवरणता — {rnam par phye ste chos brjod pa gang zhe na/} {sems can shes rab rgya che zhing sangs rgyas kyi bstan pa'i tshul la legs par zhugs pa rnams la/} {shin tu rgya che zhing zab pa'i gnas rnam par 'grel ba gang yin pa'o//} विवृतधर्माख्यानं कतमत् । या पृथुप्रज्ञानां सत्त्वानां सुखप्रविष्टबुद्धशासननयानामत्युदारगम्भीरस्थानविवरणता बो.भू.४९ख/५८.
rnam 'grel byed pa
वार्त्तिककारः, वार्त्तिककर्ता — {phyogs kyi mtshan nyid byas pa 'di ni rnam 'grel byed pa nyid kyis yin no//} वार्त्तिककारस्यैवेयं स्वयं पक्षलक्षणस्य कृतिः प्र.अ.१७१क/५१२; {rnam bshad byed pa'i} ({bsam pa} ){sun dbyung} (? {phyung} ){nas rnam 'grel byed pa la gnas pa'i phyogs la spras} (? {smras} ){pa de nyid bstan par bya ba ni} (?) तत्र भाष्यकारमतं दूषयित्वा वार्त्तिककारो यं स्थितपक्षमाह वा.टी.१०७क/७३.
rnam 'grel mdzad pa
• क्रि. विवृणोति — {slob dpon gyis kyang de dag ni don gyi shugs kyis bshad pa yin no zhes bya bar gzigs nas rnam par 'grel bar mdzad de} आचार्योऽपि अर्थापत्त्या उक्ता एत इति पश्यन् विवृणोति अभि.स्फु.१९२क/९५४; • सं. वार्त्तिककृत् — {des} ।{na rnam 'grel mdzad pas thugs btang snyoms su mdzad do//} *** प्र.अ.१८१ख/६४७; द्र. {rnam 'grel byed pa/}
rnam 'grol
= {rnam par 'grol ba/}
rnam rgyal
= {rnam par rgyal ba/}
rnam rgyal can
= {rnam par rgyal ba can/}
rnam rgyal ba
= {rnam par rgyal ba/}
rnam rgyal ba can
= {rnam par rgyal ba can/}
rnam rgyal ba dan
= {rnam par rgyal ba'i ba dan/}
rnam rgyal bum pa
विजयकलशः, कलशभेदः — {rnam rgyal bum pa} …{lto ba rin chen lngas gang ba//} विजयकलशम्…पञ्चरत्नोदरम् हे.त.२५ख/८४.
वि. एकाकारः — {dngos po ngo bo rnam gsum pa/} /{de yi rig pa rnam gcig can//} त्र्याकारं वस्तुनो रूपमेकाकाराश्च तद्विदः । त.स.३क/४६; द्र. {rnam pa gcig/}
rnam gcod
= {rnam par gcod pa/}
rnam gcod pa
= {rnam par gcod pa/}
rnam gcod byed
= {rnam par gcod par byed pa/}
rnam bcad
= {rnam par bcad pa/}
rnam bcad pa
= {rnam par bcad pa/}
rnam bcas
= {rnam pa dang bcas pa/}
rnam bcas rnam shes
पा. साकारविज्ञानम् — {gal te rnam bcas rnam shes kyis/} /{dngos rnams rig par khyod 'dod dam/} /{'on te rnam med pas dngos rnams/} /{rnam par rig par khyed 'dod pa//} यदि साकारविज्ञानविज्ञेयं वस्तु वो मतम् । अथानाकारधीवेद्यं वस्तु युष्माभिरिष्यते ।। त.स.२१क/२२५.
rnam bcas shes pa
पा. साकारविज्ञानम् — {ji star rnam bcas shes pa yi/} /{phyogs la don gyi gzugs brnyan ni/} /{pha rol po la der nye ba'i/} /{rgyu mtshan yod pa ma yin no//} न हि तत्र परस्यास्ति प्रत्यासत्तिर्निबन्धनम् । यथा साकारविज्ञानपक्षेऽर्थप्रतिबिम्बकम् ।। त.स.७३ख/६८७; द्र. {rnam bcas rnam shes/}
rnam bcu
= {rnam pa bcu po/}
rnam bcu dbang ldan
वि. दशाकारो वशी— {rnam pa bcu po don bcu'i don/} /{thub dbang stobs bcu khyab pa'i bdag/} …/{rnam bcu dbang ldan che ba po//} दशाकारो दशार्थार्थो मुनीन्द्रो दशबलो विभुः ।…दशाकारो वशी महान् ।। वि.प्र.१५८ख/३.११९.
rnam bcom
= {rnam par bcom pa/}
rnam bcom pa
= {rnam par bcom pa/}
rnam chad
= {rnam par chad pa/}
rnam chad pa
= {rnam par chad pa/}
rnam 'chad
= {rnam par 'chad pa/}
rnam 'chad pa
= {rnam par 'chad pa/}
rnam chad med pa
अविच्छेदः — {rus ni rnam par ma chad kyang /} /{shes par nus pa ma yin no/} /{rus kyi dngos po 'ga' yang ni/} /{rnam chad med par nges ma yin//} अविच्छेदश्च गोत्रस्य प्रत्येतुं शक्यते न च ।। अविच्छेदो न नियतः कस्यचिद् गोत्रभाविनः । प्र.अ.१०क/११.
rnam 'jig
= {rnam par 'jig pa/}
rnam 'jig nyid
विनाशित्वम् — {byas pa nyid dang rnam 'jig nyid/} /{sangs rgyas ye shes ji ltar 'gyur//} कृतकत्वाद् (? त्वं) विनाशित्वं बुद्धज्ञाने कथं भवेत् ।। ज्ञा. सि.४२ख/१०८.
rnam 'jig pa
= {rnam par 'jig pa/}
rnam 'jig byed
= {rnam par 'jig par byed pa/}
rnam 'jog
= {rnam par 'jog pa/}
rnam 'joms
= {rnam par 'joms pa/}
rnam 'joms pa
= {rnam par 'joms pa/}
rnam brjod
= {rnam par brjod pa/}
rnam nyams
= {rnam par nyams pa/}
rnam nyams pa
= {rnam par nyams pa/}
rnam nyed
= {rnam par nyed pa/}
rnam nyed pa
= {rnam par nyed pa/}
rnam gnyis rmongs med bdag nyid can
वि. द्वयाकाराविमूढात्मा — {rang bzhin gyis 'od gsal ba'i sems/} /{gnyis ka'i rnam pas rnyog med pa/} /{rnam gnyis rmongs med bdag nyid can/} /{su zhig rnam gzhan du blo byed//} प्रकृत्या भास्वरे चित्ते द्वयाकार(आ)कलङ्किते । द्वयाकार(आ)विमूढात्मा कः कुर्यादन्यथामतिः ।। त.स.१२९क/११०४.
rnam btang
= {rnam par btang ba/}
rnam rtog
= {rnam par rtog pa/}
rnam rtog dgra
सङ्कल्पारिः — {de nyid spyod pa bla na med/} /{rnam rtog dgra rnams gsod byed pa//} सङ्कल्पारिनिषूदनी…तत्त्वचर्या निरुत्तरा प्र.सि.३४क/८१.
rnam rtog bcas pa
= {rnam par rtog pa dang bcas pa/}
rnam rtog rjes su 'brel pa
वि. विकल्पानुविद्धः — {rnam rtog rjes su 'brel pa la/} /{don gsal snang ba ma yin te//} न हि विकल्पानुविद्धस्य स्पष्टार्थप्रतिभासिता । त.प.१७क/४८०.
rnam rtog thams cad spangs pa
वि. सर्वसङ्कल्पवर्जितः — {rnam rtog thams cad spangs pa yi/} /{stong nyid snying po bstod phyag 'tshal//} नमस्ते शून्यतागर्भ सर्वसङ्कल्पवर्जित । प्र.सि.३१ख/७४.
rnam rtog bdag nyid can
वि. विकल्पात्मा — {gang gis brjod du med pa'i spyi/} /{rnam rtog bdag nyid can du bshad/} /{rtag pa'i rjes 'gro'i rang bzhin spyi/} /{dngos po med par bstan zin to//} विकल्पात्मा च सामान्यमवाच्यं यत् प्रकीर्तितम् । नित्यानुगतिरूपं तन्नीरूपं प्रतिपादितम् ।। त.स.१३२ख/११२८.
rnam rtog pa
= {rnam par rtog pa/}
rnam rtog byed
• क्रि. विकल्पेति — {rang bzhin gsum la 'dzin pa yis/} /{so so'i skye bo gzung 'dzin lta/} /{'jig rten 'das dang 'jig rten pa'i/} /{chos rnams rnam par rtog par byed//} स्वभावत्रयग्राहेण ग्राह्यग्राहविदृष्टयः । लोक्यलोकोत्तरान् धर्मान् विकल्पेन्ति पृथग्जनाः ।। ल.अ.१८३ख/१५१; विकल्पयति — {de'i tshe gal te lta ba'i shes pas 'ga' zhig gis bltas nas/} {phyis mig btsums te rig} (? {rigs} ){la sogs pa'i chos kyis rnam par rtog par byed pa} तदाऽऽलोचनाज्ञानेन यदि कश्चिदालोच्य पश्चादक्षिणी निमील्य जात्यादिधर्मतो विकल्पयति त.प.१३क/४७२; अवकल्प्यते — {rtogs par bya ba'i dbye ba yis/} /{tha snyad du ni rnam rtog byed//} प्रतिपाद्येन भेदेन व्यवहारोऽवकल्प्यते ।। त.स.३३ख/३५३; विकल्पः क्रियते — {de la gzugs su rnam par rtog par byed do//} तत्र हि रूपविकल्पः क्रियते म.भा. १३ख/३.१६; • सं. विकल्पनम्— {lus kyi nang du chud nyid na/} /{bsgribs par gnas pa 'ba' zhig ni/} /{ji ltar rig 'gyur yul gzhan dag/} /{rnam par rtog par byed pa na//} शरीरान्तर्गतत्वे च केवलस्य कथं गतिः । अन्धकारस्थितस्यान्यविषयस्य विकल्पने ।। प्र.अ.११९क/१२७; • वि. विकल्पकः — {rnam par rtog par byed pa yid kyi rnam par shes pa des gzugs kyi rang bzhin sdug gu dag la ni kun tu chags par byed} येन विकल्पकेन मनोविज्ञानेन प्रियरूपेषु रूपेषु संरज्यते श्रा.भू.२६क/६५.
rnam rtog mi bya
क्रि. न परिकल्पयेत् — {sems can yod dang med ces par/} /{rnam rtog nyid ni mi bya'o//} सत्त्वो नामास्ति नास्तीति न चैवं परिकल्पयेत् प्र.सि.३३क/७८.
rnam rtog med pa
= {rnam par rtog pa med pa/}
rnam rtog mtshungs
= {rnam par rtog pa dang mtshungs pa/}
rnam rtogs 'gyur
क्रि. १. विजानाति — {khyad par can gyi yul ni der/} /{nyer 'jal brtan} (? {brten} ){nas rnam rtog} (? {rtogs} ){'gyur//} विशिष्टविषयं तं तु विजानात्युपमाश्रयात् ।। त.स.५७ख/५५३ २. व्युपपरीक्षिष्यति — {tshig dang yi ge rnam pa tha dad pa dag chub par 'gyur ba dang rnam par rtogs par 'gyur ba dang} नानाविधानि पदव्यञ्जनान्युपनामयिष्यति व्युपपरीक्षिष्यति सु. प्र.३१क/६०.
rnam brtag pa
= {rnam par brtag/} {o pa/}
rnam brtags
= {rnam par brtags pa/}
rnam brtags pa
= {rnam par brtags pa/}
rnam brtags zhing las byung ba
वि. विकल्पक्षेत्रसम्भूतः — {rnam brtags zhing las byung ba yi/} /{bsam gtan rnal 'byor pa yi zas//} विकल्पक्षेत्रसम्भूतध्यानाहारा हि योगिनः ।। बो.अ.३४ख/९.९३.
rnam bstan
= {rnam par bstan pa/}
rnam thar
= {rnam par thar pa/}
rnam thar sgo
= {rnam par thar pa'i sgo/}
rnam thar pa
= {rnam par thar pa/}
rnam thos
• ना. विश्रवाः, ऋषिः *अ.त.२७८; • वि. विश्रुतः मि.को.१२५ख ।
rnam thos kyi bu
ना. वैश्रवणः १. महाराजाख्यः यक्षाधिपतिः, लोकपालश्च — {rgyal po chen po 'phags skyes po dang}…{rgyal po chen po rnam thos kyi bu dang} विरूढकेन च महाराजेन…वैश्रवणेन च महाराजेन स.पु.३क/२; {rgyal po chen po 'jig rten skyong ba bzhi ni/} {'phags skyes po dang mig mi bzang dang yul 'khor srung dang rnam thos kyi bu'o//} चत्वारो महाराजानो लोकपालाः—विरूढकः, विरूपाक्षः, धृतराष्ट्रः, वैश्रवणश्च अभि.स्फु.२४२ख/३८०; {gnod sbyin gyi rgyal po} ({chen po} ){rnam thos kyi bu} वैश्रवणो महायक्षराजः स.दु.११६ख/१९४ २. कुबेरः — {su zhig 'di ltar gnas/} {nor gyi bdag po rnam thos kyi bu'am cig ma yin nam/}…{yang na lto 'phye chen po'i dbang po 'am} को न्वयं निषण्णः? मा हैव वैश्रवणो धनाधिपतिर्भवेत्…अथ महोरगेन्द्रः ल.वि.६९क/९०; {bram ze che zhing mtho ba gang po zhes bya ba}…{rnam thos kyi bu'i nor dang ldan pa/} {rnam thos kyi bu'i nor dang 'gran pa} संपूर्णो नाम ब्राह्मणमहाशालः…वैश्रवणधनसमुदितो वैश्रवणधनप्रतिस्पर्धी अ.श.२क/१; वि.व.१५ख/२.८६; द्र. {rnam thos sras/}
rnam thos kyi bu'i nor dang 'gran pa
वि. वैश्रवणधनप्रतिस्पर्धी — {ded dpon mdza' bo zhes bya ba phyug cing nor mang la}… {rnam thos kyi bu'i nor dang 'gran pa zhig gnas pa} मित्रो नाम सार्थवाहो बभूव आढ्यो महाधनः…वैश्रवणधनप्रतिस्पर्धी अ.श.९८क/८८; {bram ze che zhing mtho ba gang po zhes bya ba}…{rnam thos kyi bu'i nor dang ldan pa/} {rnam thos kyi bu'i nor dang 'gran pa} संपूर्णो नाम ब्राह्मणमहाशालः…वैश्रवणधनसमुदितो वैश्रवणधनप्रतिस्पर्धी अ.श.२क/१.
rnam thos kyi bu'i nor dang ldan pa
वि. वैश्रवणधनसमुदितः — {ded dpon mdza' bo zhes bya ba phyug cing nor mang la}…{rnam thos kyi bu'i nor dang ldan pa}…{zhig gnas pa} मित्रो नाम सार्थवाहो बभूव आढ्यो महाधनः…वैश्रवणधनसमुदितः अ.श.९८क/८८; {bram ze che zhing mtho ba gang po zhes bya ba}…{rnam thos kyi bu'i nor dang ldan pa/} {rnam thos kyi bu'i nor dang 'gran pa} संपूर्णो नाम ब्राह्मणमहाशालः…वैश्रवणधनसमुदितो वैश्रवणधनप्रतिस्पर्धी अ.श.२क/१.
rnam thos kyi sras
= {rnam thos sras/}
rnam thos bu
= {rnam thos kyi bu/}
rnam thos sras
ना. वैश्रवणः — {gzugs can snying po'ang lus kyi mthar/} /{de dus nyid na mtho ris su/} /{dpal ldan rnam thos sras kyi bu/} /{rgyal ba'i khyu mchog ces par gyur//} बिम्बिसारोऽपि देहान्ते तस्मिन्नेव क्षणे दिवि । अभूज्जिनर्षभो नाम श्रीमान् वैश्रवणात्मजः ।। अ.क.३३८ख/४४.२४; {rgyal chen bzhi'i rigs kyi ni/} /{lha yi nang du skyes par gyur/} /{der ni rnam thos sras kyi bkas/} /{mi yi 'jig rten khang pa dang /} /{lha khang sgo ni mchod pa la/} /{de yis lhag par nyer gnas byas//} चतुर्महाराजिकेषु देवेषु समजायत ।। तत्र *वि(वै)श्रवणादेशान्मर्त्यलोके निकेतने । स चक्रे शिबिरद्वारे पूजाधिष्ठानसन्निधिम् ।। अ.क.१८५ख/२१.२०.
rnam thos sras kyi sgrub pa'i thabs
ना. वैश्रवणसाधनम्, ग्रन्थः क.त.३७३४.
rnam thos sras kyi bu
वैश्रवणात्मजः — {gzugs can snying po'ang lus kyi mthar/} /{de dus nyid na mtho ris su/} /{dpal ldan rnam thos sras kyi bu/} /{rgyal ba'i khyu mchog ces par gyur//} बिम्बिसारोऽपि देहान्ते तस्मिन्नेव क्षणे दिवि । अभूज्जिनर्षभो नाम श्रीमान् वैश्रवणात्मजः ।। अ.क.३३८ख/४४.२४.
rnam mthong
= {rnam par mthong ba/}
rnam 'thor
= {rnam par 'thor ba/}
rnam 'thor ba
= {rnam par 'thor ba/}
rnam 'thor gyi yi ge
अनुद्रुतलिपिः, लिपिविशेषः — {tshangs pa'i yi ge'am}…{rnam 'thor gyi yi ge'am}…{'byung po thams cad kyi sgra sdud pa'i yi ge'am}… {yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi nang nas} ब्राह्मी…अनुद्रुतलिपिं…सर्वभूतरुतग्रहणीम् । आसां…चतुष्षष्टिलिपीनाम् ल.वि.६६ख/८८.
rnam dag
= {rnam par dag pa/}
rnam dag rnam pa'i sems
पा. विशुद्ध्याकारचेतः, प्रभास्वरचित्तम् — {rnam dag rnam pa'i sems kyis ni/} /{rang bzhin mya ngan 'das pa nyid//} स्वरूपमेव निर्वाणं विशुद्ध्याकारचेतसा ।। हे.त.१६क/५०.
rnam dag pa
= {rnam par dag pa/}
rnam dag spyod pa
ना. विशुद्धचारी, भिक्षुः — {dge slong rgya mtsho'i blo dang}…{rnam dag spyod pa dang} सागरबुद्धिना च भिक्षुणा…विशुद्धचारिणा च ग.व्यू.३१४ख/३६.
rnam dag byed
= {rnam par dag par byed pa/}
rnam dag blo gros
ना. विशुद्धमतिः, बोधिसत्त्वः — {de dag thams cad du'ang kho mo byang chub sems dpa'i yum du 'gyur ro/} /{byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{rnam dag blo gros dang} तेष्वहं सर्वत्र बोधिसत्त्वजननी भविष्यामि । यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…विशुद्धमतेः ग.व्यू.२६८क/३४७.
rnam dag 'od ldan
वि. विशुद्धाभः — {bzhin mdog pad ma zla ba ltar/} /{rnam dag 'od ldan blta na sdug//} जलजेन्दुविशुद्धाभं वदनं कान्तदर्शनम् ।। अ.श.१४५क/१३४.
rnam dag lam
पा. विशुद्धिमार्गः लो.को.१३९०.
rnam dul
= {rnam par dul/}
rnam 'dud
= {rnam par 'dud pa} ।। • सं. विनतिः — {rgyal po rnam 'dud bsgrubs pa de ni bzang sbyin dag} सोऽयं राजा विहितविनतिर्भद्रकः अ.क.२०२ख/२२.१००; अवनमनम् — {de la rnam par 'dud pa dang rab tu 'dud pa ni sems can thams cad la nga rgyal med pa nyid do//} तत्रावनमनप्रणमनतायां सर्वसत्त्वेषु निर्मानता शि.स.८६ख/८५; • ना. विनतकः, पर्वतः — {mu khyud 'dzin dang rnam par 'dud/} /{de bzhin ri bo rta rna dang /} /{blta na sdug dang seng ldeng can/} /{gshol mda' 'dzin dang gnya' shing 'dzin//} निमिंधर इति विनतकः अश्वकर्णगिरिस्तथा । सुदर्शनः खदिरकः ईषाधारो युगन्धरः ।। वि.व.१७५क/१.५९; *विनितकः — {de la lhun po gnya' shing 'dzin/} /{gshol mda' 'dzin dang seng ldeng can/} /{de bzhin blta na sdug ri dang /} /{rta rna dang ni rnam 'dud dang /} /{mu khyud 'dzin ri'o//} तत्र मेरुर्युगन्धरः । ईशाधारः खदिरकः सुदर्शनगिरिस्तथा ।। अश्वकर्णो विनितको निमिन्धरगिरिः अभि.को.८ख/५०७.
rnam 'dud skyes
= {rnam 'dud bu/}
rnam 'dud bu
ना. वैनतेयः, गरुडराजः — {gang yang nam mkha' lding gi rgyal po de dag kyang nam mkha' lding brgya stong du ma'i 'khor dang ldan pa 'khor gyi dkyil 'khor der 'dus pa la 'di lta ste/} {'od} (? {'dab} ){bzang dang}…{rnam 'dud bu dang} येऽपि ते गरुडराज्ञस्तेऽपि तत्पर्षन्मण्डलं सन्निपतिता अनेकशतसहस्रपरिवाराः, तद्यथा—सुपर्ण…वैनतेयः म.मू.१०४क/१३.
rnam 'dren
• ना. विनायकः १. = {sangs rgyas} बुद्धः — {blo gros chen po kha cig ni nga la de bzhin gshegs par shes so//} {la las ni rang byung bar/} {de bzhin du la las ni 'dren pa dang rnam par 'dren pa dang} केचिन्महामते तथागतमिति मां संप्रजानन्ति । केचित्स्वयंभुवमिति । नायकं विनायकम् ल.अ.१३२क/७८ २. = {tshogs bdag} गणेशः मि.को.८६ख ३. = {mkha' lding} गरुडः मि. को.८६ख ०. विनायकः — {zlum zhing rgyas pa'i lag pa can/} /{grogs min rab tu 'joms byed pa/} /{rnam 'dren khyod kyis bstan pa'i sa/} /{mi mtshungs pa 'di 'jigs pa med//} विनायकेन भवता वृत्तोपचितबाहुना । स्वमित्रोद्धारिणाऽभीता पृथ्वीयमतुलाश्रिता ।। का.आ.३३७क/३.६८; • सं. = {bla ma} गुरुः मि.को.८६ख ।
rnam 'dren che
= {rnam 'dren chen po/}
rnam 'dren chen po
= {sangs rgyas} महाविनायकः, बुद्धः — {sgra 'di thos nas tshim pa rab skyes te/} /{rnam 'dren chen po bdag ni ngo mtshar gyur//} आश्चर्यप्राप्तोऽस्मि महाविनायक औद्बिल्यजातो इमु घोष श्रुत्वा । स.पु.२५ख/४४; {srid pa'i sdug bsngal 'gog par 'gro ba yi/} /{lam ni mtshungs pa med pa khyod kyis bshad/} /{rnam par 'dren pa chen po brtson 'grus che//} भवदुःखनिरोधगामिनी प्रतिपच्चाप्रतिमं त्वयोच्यते ।। अतिवीर्य महाविनायक वि.व.१२६क/१.१५; रा.प.२२९ख/१२२.
rnam 'dren pa
= {rnam 'dren/}
rnam 'dres
= {rnam par 'dres pa/}
rnam ldang
= {rnam par ldang ba/}
rnam ldog
= {rnam par ldog pa/}
rnam ldog pa
= {rnam par ldog pa/}
rnam sdang
• १. विद्वेषः, द्वेषः — {rnam sdang gis ni legs nyid 'joms/} /{chags pas yang dag mtho ba 'joms//} विद्वेषः साधुतां हन्ति हन्ति लोभः समुन्नतिम् ।। अ.क.४५ख/४.११०; {legs pa rnams kyi yid gcugs 'joms/} /{rnam par sdang ba'i dug bzod dka'//} स्वच्छन्दघाती साधूनां विद्वेषविषदुःसहः । अ.क.५०क/५.३६ २. = {dgra bo} विद्विट्, शत्रुः — {lta ba kun la rnam sdang zhing /} /{gti mug rab tu rgyas pa des/} /{rmongs las zad byed pa nyid la/} /{mngon par gus pa lhag par gyur//} मौर्ख्यान्मोहप्रपन्नस्य सर्वदर्शनविद्विषः । तस्य क्षपणकेष्वेव बभूवाभ्यधिकादरः ।। अ.क.८६ख/९.३; •वि. विद्विषः — {lha la sogs pa thams cad kyang /} /{de ni bsrung} ({de mi srung} ){zhing rnam par sdang //} सर्वदेवादयश्चापि न तं रक्षन्ति विद्विषः । ज्ञा.सि.४७क/१२०.
rnam gnas
= {rnam par gnas pa/}
rnam gnas pa
= {rnam par gnas pa/}
rnam gnas ma yin
क्रि. न विपरिवर्तते— {thun mong ma yin dngos po la/} /{blo ni rnam gnas ma yin te//} (?) न चासाधारणं वस्तु बुद्धौ विपरिवर्त्तते । त.स.३५ख/३७३.
rnam gnon
= {rnam par gnon pa/}
rnam snang
= {rnam par snang mdzad/}
rnam snang byed
= {rnam par snang byed/}
rnam snang mdzad
= {rnam par snang mdzad/}
rnam snang mdzad ma
ना. वैरोचनी, देवी — {rnam snang mdzad ma'i sku'i dbus su/} /{he ru ka ni zhu bar 'gyur//} वैरोचनीदेहमध्ये तु हेरुकं च द्रुतं भवेत् । स.उ.२९८ख/२६. १०; द्र. {rnam par snang mdzad/}
rnam pa
• सं. १. = {dbyibs} आकारः, आकृतिः — {slob dpon gyi gdan ni gzhu'i rnam pa gri gug gis mtshan pa ste} आचार्यासनं धनुराकारं कर्तृकालाञ्छितम् वि.प्र.१३७क/३.७३; आकृतिः — {mchod yon sbyin pa'i don du shel gyi snod kham phor gyi rnam pa ste} स्फटिकपात्रमर्घदानार्थं शरावाकृति वि.प्र.९८क/३.१७; {re zhig ba lang nyid la sogs pa'i rigs ltar de'i rigs rnam pa'i khyad par nyid las 'ga' zhig nges par gzung bar ni mi nus te/} {rnam pa 'chol bar mthong ba'i phyir ro//} न तावद् गोत्वादिजातिमिव तज्जातिमाकारविशेषादेव केचिदवधारयितुमीशते । आकृतिसङ्करस्य दर्शनात् प्र.अ.८ख/१०; छाया — {dper na gsal ba'i me long dang /} /{ji ltar shing} ({shel} ){gi rdo dang ni/} /{gang zhig kho na nyer gyur pa/} /{de yi rnam pa der thob byed//} यथा वा दर्पणः स्वच्छो यथा वा स्फटिकोपलः । यदेवाऽऽधीयते तत्र च च्छायां प्रतिपद्यते ।। त.स.१०ख/१२७ २. (लाक्षणिकार्थे) आकारः — {thog mar bden pa rnams la mi rtag pa la sogs pa'i rnam pa dag gtod par byed pa} सत्येष्वनित्याद्याकाराणामादित उपनिपातनम् अभि.स्फु.१६७क/९०८; {rang bzhin gyis rnam par dag pa'i ye shes kyi rnam pa} स्वभावशुद्धो ज्ञानाकारः त.सि.६६ख/१७६; {chos la bdag med pa'i rnam pa bsgom pa} धर्मनैरात्म्याकारभावनः सू.व्या.१६७क/५८; आकृतिः — {btags pa'i chos nyid mi 'gal bar/} /{ston pa'i rnam pa dror gyur pa/} /{rtse mor gyur pa gzugs la sogs/} /{'grib pa med la sogs pas phye//} प्रज्ञप्तेरविरोधेन धर्मतासूचनाकृतिः । ऊष्मगं मूर्धगं रूपाद्यहानादिप्रभावितम् ।। अभि.अ.५क/२.९ ३. प्रकारः — {de la yang ma chags pa dang zhe sdang med pa dang gti mug med pa las skyes pa dang rnam pa gsum yod la} साऽपि त्रिप्रकारा—अलोभजा, अद्वेषजा, अमोहजा अभि.भा.२३७ख/७९९; {dud 'gror brtag pa rnam pa mang po} तिर्यग्विकल्पाश्च बहुप्रकाराः जा.मा.१७४ख/२०१; {khams thams cad dang dngos po thams cad dang rnam pa thams cad dang dus thams cad du mkhyen pa thogs pa med par 'jug pa gang yin pa} सर्वधातुषु सर्ववस्तुषु सर्वप्रकारेषु सर्वकालेषु यज्ज्ञानमव्याहतं प्रवर्तते बो.भू.४८क/६२; {rnam pa dag gi dbye bas ni/} /{mtha' yas par ni thal ba yin//} प्रकारभेदे तु पुनरनन्तत्वं प्रसज्यते ।। प्र.अ.४७ख/५४; {dro bar gyur pa zhes bya ba ni dro ba'i rnam pa'i dge ba'i rtsa ba'o//} ऊष्मगतमिति उष्मप्रकारं कुशलमूलम् अभि.स्फु.१६७क/९०७; विधः — {bstan bcos las nga rgyal rnam pa dgu ste/}…{bdag dang 'dra'o snyam pa'i nga rgyal gyi rnam pa dang}…{zhes gang bshad pa} शास्त्रे नव मानविधा उक्ताः…सदृशोऽस्मीति मानविधाः अभि.भा.२३२ख/ ७८२; {nga rgyal gyi rnam pa zhes bya ba ni nga rgyal gyi rnam pa ste} मानविधा इति मानप्रकारः अभि.स्फु.१०२क/७८२; {da ni 'phags pa la rnam pa la sogs pa de dag kun tu mi 'byung bar bstan pa'i phyir}…{zhes bya ba smos so//} सम्प्रति तेषां विधादीनामार्यस्यासमुदाचार उच्यते…इति अभि.स्फु.१०३क/७८४; आकारः — {mngon par byang chub rnam lnga yi/} /{ye shes} पञ्चाकाराभिसंबोधिज्ञानेन गु.सि.१३क/२८ ४. प्रकारः — {de ltar de ma thag tu brjod pa'i rnam pas} एवम् अनन्तरोक्तेन प्रकारेण त.प.१८८क/८३८; {rnam pa gzhan med par ston pa yin no//} प्रकारान्तराभावं च सूचयति त.प.१६क/४७७; {rnam pa 'di nyid kho na yis/} /{gsal byed la ni rnam rtog pa/} /{lhag ma rnams kyang rjes mthun par/} /{mkhas pa rnams kyis rtogs par bya//} अनेनैव प्रकारेण शेषाणामपि दीपके । विकल्पानामनुगतिर्विधा(ज्ञा)तव्या विचक्षणैः ।। का.आ.३२६क/२.११४; गतिः — {des na rang nyid nges par brtags nas 'jug par bya ba'am nges par rtogs pas bskul nas yin te/} {rnam pa gzhan med pa'i phyir ro//} ततः स्वयं वा निरूप्य प्रवर्त्तितव्यं निरूपकप्रेरणया गत्यन्तराभावात् प्र.अ.३१ख/३६ ५. जातिः — {de lta bu ni 'dzam bu gling gi me tog par shi ka dang me tog dza ti dang me tog su ma na la stsogs pa me tog gi rnam pa thams cad la yang med do//} स सर्वजम्बुद्वीपे सर्ववार्षिकाजातिसुमनादीनां पुष्पजातीनां न संविद्यते ग.व्यू.३१६ख/४०१; {spos kyi rnam pa yid 'phrog pa zhes bya ba yod de} अस्ति… मनोहरा नाम गन्धजातिः ग.व्यू.४८क/१४१; जातम् — {'jig rten na me tog phreng dang spos rnam pa sna tshogs rab mchog gya nom pa gang ci yang rung ba yod pa} यानि कानिचिन्माल्यानि गन्धजातानि च लोके विविधानि प्रवराणि प्रणीतानि बो.भू.१३९ख/१७९ ६. = {ngo bo} प्रकारः, स्वभावः — {de lta bu zhes bya ba ni de'i rnam pa'am de'i ngo bo nyid do//} तद्रूप इति तत्प्रकारः, तत्स्वभाव इति वा अभि.स्फु.२२१ख/१००१; आकारः — {de la la la ni sangs rgyas spyan gyi rnam par ro//}…{la la ni dam tshig sgrol ma'i rnam par yang dag par gnas par gyur to//} तत्र केचित् बुद्धलोचनाकारेण…केचित् समयताराकारेण संस्थिता अभूवन् गु.स.९०ख/२; गतिः — {'du byed kyi rnam pa thams cad snyil ba dang ltung ba dang rnam par 'thor ba dang rnam par 'jig pa'i chos can yin par rtsad chod de} सर्वसंस्कारगतीः शतनपतनविकिरणविध्वंसनधर्मतया पराहत्य अ.श.५५क/४७; रूपम् — {gang pha'am ma'am}…{ma gyur pa'i sems can de ni rnyed par sla ba'i rnam pa gang yang med do//} नास्त्यसौ कश्चित्सत्त्वः सुलभरूपो यो न माताऽभूत्पिता वा ल.अ.१५३क/१०० ७. कारः, अक्षरान्ते तदक्षरवाचकः — {e ba}~ {M ma yA ni/} {e yi rnam pas lha mo spyan/} /{ba}~ {M gi rnam pas bdag mar brjod//} एवं मया । एकारेण लोचनादेवी वंकारेण मामकी स्मृता । हे.त.२ख/४ ८. = {sku} आकृतिः, शरीरम् — {de la nyer sbas kyis smras pa/} /{rgyal ba'i rnam pa khyod phyag 'os//} उपगुप्तस्तमवदत्प्रणम्यस्त्वं जिनाकृतिः अ.क.१६२ख/७२.६७ ९. = {tshul} योगः, युक्तिः — {'di ni dpe'i rnam pa yin no zhes bya ba ni dpe'i tshul yin no/} /{gzhan dag na re dpe'i rnam pa zhes bya ba ni dpe'i rnam pa yin no zhes zer te} एष दृष्टान्तयोग इति । दृष्टान्तयुक्तिः । दृष्टान्तयोगः दृष्टान्तप्रकार इत्यपरे अभि.स्फु.१८३क/९३८ १०. विधिः, विधानम्— {chos kyi rnam grangs gang la theg pa mchog bstan pa'i rnam pa yod pa'i chos de'i'o//} उत्तमयानस्य देशितो विधिर्यस्मिन्धर्मे तस्य धर्मस्य सू. व्या.१२९ख/१ ११. उल्लेखः— {rnam rtog rjes su 'brel pa la/} /{don gsal snang ba ma yin te//de} {ni spyi'i rnam pa nyid kyis 'jug pa'i phyir ro//} न हि विकल्पानुविद्धस्य स्पष्टार्थप्रतिभासिता । सामान्योल्लेखेनैव तस्य प्रवृत्तेः त.प.१७क/४८० १२. कोटिः — {rnam gsum dag pa'i sha rnams ni/} /{ma brtags pa dang ma bslangs dang /} /{ma bskul ba yang yod med pas//} त्रिकोटिशुद्धमांसं वै अकल्पितमयाचितम् । अचोदितं च नैवास्ति ल.अ.१५७ख/१०५ ०. प्रकारः — {bsgom pa zhes bya ba ni rnam pas so//} भावनेति प्रकारेण ख.टी.१५४ख/२३४; गतम् — {rigs kyi bu 'phags pa 'di ni}…{lta ba'i rnam pa dang dra ba thams cad gtub pa la brtson pa'o//} एष कुलपुत्र आर्यः…सर्वदृष्टिगतजालदालनाय प्रयुक्तः ग.व्यू.३८१ख/९१; {lta ba'i rnam pa spang ba} दृष्टिगतप्रतिनिस्सर्गः वि.सू.६३क/७९; कृतम् — {lta ba'i rnam pa'i sprul pa} दृष्टिकृतनिर्माणम् द.भू.२६५ख/५८; {lta ba'i rnam pa dang nyon mongs pa yang dag par bsgrub pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} दृष्टिकृतक्लेशसमुदागमं च यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२६५ख/५८; • पा. आकारः — {shes pa'i rnam pa} ज्ञानाकारः त.प.३३५ख/३८५; {rnam pa yod par snang ba dang /} /{shes pa de ni 'dzin par rigs//} आकारे सति विज्ञानं ग्राहकं तस्य युज्यते ।। त.स.९५ख/८४५; {rtog med rnam pa'i shes pa nyid/} /{dang po nyid du skye 'gyur zhing /} /{de nas brda rnams yid byed la/} /{de las de dran} (?) अजल्पाकारमेवादौ विज्ञानं तु प्रजायते । ततस्तु समयाभोगस्तस्मात् स्मार्त्तम् त.स.२८क/२९८; {'di'i yul gyi rnam pa lta bu'i rnam pa ni yul gyi rnam pa ste shes pa'o//} विषयाकार इवाकारोऽस्य विषयाकारं ज्ञानम् प्र.अ.१९ख/२२; {gang dang gang rang gi ngo bo nyid kyis mi snang ba'i gzung bar mngon par 'dod pa de ni rang gi rnam pa gtod par} ({mi} ) {nus pa'i phyir dmigs pa'i rkyen du 'gyur ba ma yin te/} {mig la sogs pa bzhin no//} यदेव न प्रतिभाति स्वरूपेण ग्राह्याभिमतं स न भवत्यालम्बनप्रत्ययः, स्वाकारार्पणार्थान्न सत्त्वा(? स्वाकारार्पणासमर्थत्वा)च्चक्षुरादिवत् प्र.अ.१९७क/२११; निर्भासः — {yul dang 'dra ba'i rnam pa de gang la yod pa de ni rnam bcas so//} निर्भासः विषयसारूप्यम्, तद्यस्यास्ति तन्निर्भासि त.प.२२ख/४९२; {don dam} ({don med} ){pa ni don gyis stong pa'o/} /{snang ba ni rnam pa ste/} {don la sogs pa zhen pa'i rnam par rtog pa gang yin pa nam mkha'i ut+pal la sogs pa don med par snang ba'i rnam par rtog pa/} {de dang mtshungs te} असदर्थः अर्थशून्यः, उपरागः निर्भासो यस्योत्प्रेक्षितार्थादिविकल्पस्य सोऽसदर्थोपरागः व्योमा(? व्योमोत्पला)दिविकल्पः । तेन तुल्यः त.प.१०५क/६६१; • प्रत्य. धाच्–प्रत्ययत्वेन प्रयोगः ( {rnam pa gnyis} द्विधा) — {rjes dpag rnam pa gnyis su 'dod//} अनुमानं द्विधेष्यते त.स.५०क/४९४; {rnam pa lnga} पञ्चधा गु.सि.१३क/२८.
rnam pa gang gis
केन प्रकारेण — {de} (? {da} ){ni ji ltar de rnam pa gang gis mar me skye bzhin pas mun pa sel lo zhes brtag par rigs par 'gyur} केन प्रकारेणेदानीमुत्पद्यमानेन प्रदीपेन तमो हतमिति युक्तं परिकल्पयितुम् प्र.प.५१ख/६२; केनाकारेण — {legs byas rnam pa gang gis ni/} /{'dir ni brgal zhing brtags pa med//} न च पर्यनुयोगोऽत्र केनाकारेण संस्कृतिः । त.स.७९क/७३५.
rnam pa gang gis kyang
कथञ्चन — {rnam par shes pas phyi rol don/} /{rnam pa gang gis kyang mi shes//} विजानाति न च ज्ञानं बाह्यमर्थं कथञ्चन ।। त.स.७३क/६८२.
rnam pa cis kyang
कथंचित् — {gang la bdag yod ma yin srog med dang /} /{rnam pa cis kyang gang zag med bstan pa//} यत्रात्म नास्ति न च जीवो देशित पुद्गलोऽपि न कथंचित् रा.प.२४०क/१३७.
rnam pa du
कति — {sems dang pha rol phyin pa du//} चित्तं पारमिताः कति ।। ल.अ.६५क/१२; कतिविधः — {de bzhin nyid ni rnam pa du//} तथता भवेत्कतिविधा ल. अ.६५क/१२.
rnam pa kun
१. = {rnam pa kun tu} सर्वथा — {nam mkha'i me tog 'phreng ba bzhin/} /{dag pa rnam kun nyid du med//} खपुष्पमालेव सती सर्वथा नैव जायते ।। अ.क.१५०क/१४.१३०; {rnam kun sngon ni med ngo bo'i/} /{de yi bdag nyid gdu bu ni/} /{'byung ba na ni dga' ba bskyed//} सर्वथाऽपूर्वरूपस्य रुचकस्य तदात्मनः । जन्मन्युत्पद्यते प्रीतिः त.स.६५क/६१२; सर्वत्र — {yul dang dus gzhan bdag nyid kyis/} /{phyi rol rnam kun dmigs pa yin//} सर्वत्रालम्बनं बाह्यं देशकालान्यथात्मकम् । त.प.१७९ख/८२० २. सर्वाकारः — {rnam kun mngon par byang chub dang /} /{dri ma bag chags bcas spangs pa//} सर्वाकाराभिसंबोधिः सवासनमलोद्धृतिः । र.वि.१०४ख/५६; द्र. {rnam pa thams cad/}
rnam pa kun gyis
सर्वथा — {mthong ba grub phyir chos gang yin/} /{rnam pa kun gyis de khas long //} दृष्टसिद्ध्यै हि यो धर्मः सर्वथा सोऽभ्युपेयते ।। त.स.८१क/७५२.
rnam pa kun tu
सर्वथा — {rnam pa kun tu mi dmigs pa//} सर्वथाऽनुपलम्भः सू.अ.१६१क/५०; {lung dang rigs pa dang 'gal bas/} /{rnam pa kun tu 'bras bu med//} युक्त्यागमविरुद्धत्वात् निष्फलत्वाच्च सर्वथा ज्ञा.सि. ४३क/१०९; {gang zhig rnam kun du/} /{brjod par nus ma yin} शक्यं नैव च सर्वथाभिलपितुं यच्च सू.अ.१६८क/५९; सर्वथैव — {rnam pa kun tu chags bral bas/} /{nyi mas btang ba'i rgyal srid ni//} राज्यं सूर्येण वैराग्यात्सर्वथैव समुज्झितम् अ.क.१९६ख/८३.११; सर्वेण सर्वम् — {rigs min smra dang dam pa ma yin smra/} /{rnam pa kun tu yongs su spang bar bya//} सर्वेण सर्वं परिवर्जनीया अयुक्तमन्त्राश्च अशिष्टमन्त्राः । शि.स.६४क/६२; सर्वप्रकारम् — {rnam pa kun tu 'gro la phan pa ni/} /{bde dang ldan pa rtag tu byed gyur cig//} सर्वप्रकारं जगतो हितानि कुर्यामजस्रं सुखसंहितानि ।। जा.मा.५ख/५; सर्वप्रकारेण — {rnam pa kun du yongs su brtags nas skyon dang bral ba'i bla ma bsten par bya} सर्वप्रकारेण परीक्षयित्वा गुरुः सेवनीयो दोषरहितः वि.प्र.९२ख/३. ३; सर्वतः — {bde ba kun byed 'od zer rab gtong zhing /} /{nad pa na ba gang dag des reg pa/} /{rnam pa kun tu nad kyi sdug bsngal thar//} सर्वसुखावह ओसरि रश्मी ताय गिलान य आतुर स्पृष्टाः । सर्वत व्याधिदुखात्प्रतिमुक्ताः शि.स.१८०ख/१८०; सर्वशः — {shin tu dga' ba de dag kyang} (? {dang} )/ /{rnam pa kun du yongs su spang //} प्रतिसंमोदनं तेभिः सर्वशः परिवर्जयेत् ।। शि.स.३२ख/३१; सर्वात्मना — {rnam pa kun tu chos kyi lam la dga'//} सर्वात्मना धर्मपथेऽभिरेमे जा.मा.७२ख/८४; समन्तात् — {sa bzhin 'gro ba dkar po'i chos kyi sman rnams ma lus pa'i/} /{rnam pa kun du gzhir gyur pa ni sangs rgyas sa yin no//} क्षितिरिव निखिलानां शुक्लधर्मौषधीनां जगत इह समन्तादास्पदं बुद्धभूमिः ।। र.वि.१२७क/११२.
rnam pa kun tu'ang
सर्वथापि — {rim gyis 'byung yang mgyogs pa na/} /{cig car du ni 'khrul zhe na/} /{cung zad min rnam pa kun du'ang /} /{rlung 'di ma dmigs pa yi phyir//} लाघवात् क्रमभावेऽपि युगपद्भ्रान्तिरित्यदः । न किञ्चित् सर्वथाप्यस्मिन् वायोरनुपलम्भनात् ।। त.स.९२ख/८३४.
rnam pa kun du
= {rnam pa kun tu/}
rnam pa kun nas
समन्तात् प्रकारेण — {phyi rol 'khor ba pa'i longs spyod rnams la kun te rnam pa kun nas yang dag par chags pa} बाह्यसांसारिकभोगेषु आ समन्तात् प्रकारेण संसक्तः वि.प्र.९०ख/३.३.
rnam pa kun mkhyen pa
सर्वप्रकारावबोधनम् — {rnam pa thams cad mkhyen pa zhes bya ba ni rnam pa kun mkhyen pa'i don gyis so//} सर्वथाज्ञानमिति सर्वप्रकारावबोधनार्थेन अभि.स्फु.२७३ख/१०९७.
rnam pa kun mkhyen pa nyid
= {rnam kun mkhyen nyid/}
rnam pa kun gyi mchog dang ldan pa
= {rnam pa kun gyi mchog ldan pa/}
rnam pa kun gyi mchog ldan pa
वि. सर्वाकारवरोपेतः — {rnam pa kun gyi mchog ldan pa'i/} /{sku} सर्वाकारवरोपेतः कायः वि.प्र.२९क/४.१; {rnam pa kun gyi mchog ldan pa/} /{ston pa gang tshe 'das gyur pa//} सर्वाकारबलो(? वरो)पेतः शास्ता कालं यदाकरोत् ।। अ.श.२८४क/२६१; {rnam pa kun mchog ldan pa yi/} /{rang gi lha nyid skad cig gis/} /{bskyed la} सर्वाकारवरोपेतां झटित्येव स्वदेवताम् । निष्पाद्य ज्ञा.सि.५९ख/१५५; {rnam pa kun gyi mchog ldan pa'i/} /{tha mal pa yi lus spangs nas//} सर्वाकारवरोपेतं…विहाय प्राकृतं कायम् गु.सि.११ख/२६; द्र. {rnam pa thams cad kyi mchog dang ldan pa/}
rnam pa kun gyi mchog ldan pa'i stong pa nyid
= {rnam pa thams cad kyi mchog dang ldan pa'i stong pa nyid/}
rnam pa kun gyi mchog ldan ma
वि.स्त्री. सर्वाकारवरोपेता — {rnam pa kun gyi mchog ldan ma/} /{phyag rgya chen mo de la 'dud//} सर्वाकारवरोपेतां महामुद्रां प्रणम्य ताम् ।। वि. प्र.१०८क/१, पृ.२.
rnam pa kun mchog ldan pa
= {rnam pa kun gyi mchog ldan pa/}
rnam pa kun du mchog ldan
= {rnam pa kun gyi mchog ldan pa/}
rnam pa kun ldan
वि. सर्वाकारः — {rnam pa kun ldan rnam pa med/} /{bcu drug phyed phyed thig le 'chang //} सर्वाकारो निराकारः षोडशार्धार्धबिन्दुदृक् । वि.प्र.१६०क/३. १२१.
rnam pa 'ga' zhig
अव्य. कथञ्चित् — {gal te khyad par de la rnam pa thams cad du yod pa ma yin pa ma yin te/} {rnam pa 'ga' zhig yod pa nyid yin pa'i phyir ro zhe na} नातिशयस्तत्र सर्वथा नास्ति, कथञ्चित् सत एव भावादिति चेत् ? वा.न्या.३३३ख/५४.
rnam pa 'ga' zhig ltar
कथञ्चित् — {gang tshe 'dod chags la sogs pa bag chags kyi nges pa nyid las 'jug pa/} {de'i tshe gang la gang gi skye ba gzhan dang 'brel ba'i bag chags yod pa de nyid las 'ga' zhig gi tshe rnam pa 'ga' zhig ltar rgyu 'ga' zhig gis de sad pa yin pa'i phyir} रागादयो हि यदा वासनाबलाद् भवन्ति, तदा यस्य यत्र जन्मान्तरसङ्गता वासना तत्रैव तस्य प्रबोधः कथञ्चित् कदाचित् केनचित् हेतुनेति प्र.अ.११६क/१२४; यथाकथंचित् — {'di dag ni rnam pa 'ga' zhig ltar tha dad par rtogs pa sngon du byas pa'i tha snyad yin te} व्यपदेशा एते यथाकथञ्चिद् भेदपुरस्सराः प्र.अ.१५ख/१७.
rnam pa brgya pa
ना. शताकारा, गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang}…{dri za'i bu mo rnam pa brgya pa zhes bya ba dang} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा — प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या…शताकारा नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२क/२५९.
rnam pa brgya yis
शतशः लो.को.१३९६.
rnam pa brgyar
शतधा — {phung po'i rnam grangs tha dad pa/} /{ngas ni rnam pa brgyar yang bshad//} पर्यायभेदं स्कन्धानां शतधा देशयाम्यहम् ।। ल.अ.१८५क/१५४.
rnam pa nges pa
वि. आकारनियतः — {yul nges pa dang rnam pa nges pa de ni phrad par nus pa yin gyi} देशनियतम्, आकारनियतं च प्रापयितुं शक्यम् न्या.टी.३८ख/२६; नियताकारः — {de ltar na rtag pa dang 'dre la sogs pa yang rnam pa nges pa brtags pa yin par lta ba}…{yin te} एवं नित्यत्वपिशाचादिरपि नियताकारः कल्पितो द्रष्टव्यः न्या.टी.७७ख/२०५.
rnam pa nges pa dang ldan pa
वि. नियताकारः — {gang rnam pa nges pa dang ldan pa'i don yin gyi/} {rnam pa ma nges pa ni ma yin te} यो नियताकारोऽर्थः, तस्य । न त्वनियताकारः न्या.टी.७७ख/२०४.
rnam pa lngas mngon par rdzogs par byang chub pa
पा. पञ्चाकाराभिसंबोधिः — {de ltar rnam pa lngas mngon par rdzogs par byang chub pas sku rdzogs pa ni bsnyen pa'i yan lag ste} एवं पञ्चाकाराभिसम्बोधौ सेवाङ्गं कायनिष्पत्तौ वि.प्र.४९क/४.५१.
rnam pa can
उ.प. आकारः — {'jig rten pa'i shes rab ni sdug bsngal gyi bden pa la sogs pa'i rnam pa can ma yin no//} न हि लौकिकी प्रज्ञा दुःखसत्याद्याकारा अभि.स्फु.१३क/२०; {de bzhin du rjes su dpag pa yang sngon po'i rnam pa can du skye ba na sngon po khong du chud pa'i dngos por rnam par gzhag pa} तद्वद् अनुमानं नीलाकारमुत्पद्यमानं नीलबोधरूपमवस्थाप्यते न्या.टी. ४७ख/९१; विधः — {a ru ra sogs nus rnams kyi/} /{nyer bstan de lta'i rnam can bzhin//} यथाऽभयादिशक्तीनामुपदेशस्तथाविधः ।। त.स.११७ख/१०१४; {de dag de lta'i rnam can gyi/} /{ye shes bde gshegs nyid 'gyur yod//} तेषां चैवंविधे ज्ञाने सुगतत्वं न भिद्यते । त.स.१२१ख/१०५१.
rnam pa gcig
• सं. एकाकारः — {de lta ma yin na rnam pa gcig la yang de mi 'gyur ro//} अन्यथैकाकारेऽपि तन्न स्यात् । प्र.वृ.२७८ख/२०; • वि. = {rnam pa gcig pa/}
rnam pa gcig tu na
१. अथ वा — {rnam pa gcig tu na da lta'i ba lang gi sgra'i blo ni chos can no//} अथ वा—अद्यतनी गोशब्दबुद्धिर्धर्मिणी त.प.१३६क/७२३; {nam pa gcig tu na 'dis sbyor bar byed pas ni sbyor ba ste} अथ वा—योज्यतेऽनयेति योजना त.प.३ख/४५२; {rnam pa gcig tu na yon tan brjod pa kho nas che ba'i bdag nyid shes par byed de} अथ वा—गुणाख्यानेनैव माहात्म्यं ज्ञाप्यते अभि.स्फु.२ख/४; यद्वा — {rnam pa gcig tu na gzhan dag mi skyob pa dang}…{'don par mi byed pa dang}… {mi dga' ba zhes bya ba mi dge ba bcu yin par 'don to//} यद्वा—परेषामपरित्राणं…अस्वाध्यायः…अस्पृहा चेति दशाकुशलानि पठ्यन्ते त.प.३१५क/१०९६; {rnam pa gcig tu na 'jig pa dang shugs kyi bye brag can gyi rlung zhes 'bru mang po pa'o//} यद्वा—क्षयिणी वेगित्वसम्पद्यस्य वायोरिति बहुव्रीहिः त.प.१४३ख/७३९ २. एकदा — {rnam pa gcig tu na bdag gi sdum thab bkum/} {rnam pa gnyis su 'di sdum thab tu 'gyur ba} एकदा अनेन मम भर्ता प्रघातितोऽपर एष मे स्वामी भविष्यति वि.व.२००ख/१.७४.
rnam pa gcig bcas
वि. एकाकारः — {rnam pa gcig bcas rnam shes de/} /{yang dag ma yin log ma yin//} तदेकाकारविज्ञानं सम्यङ् मिथ्यापि वा भवेत् । त.स.११८ख/१०२१.
rnam pa gcig tu gyur pa
पा. एकाकारः, समाधिविशेषः — {rnam pa gcig tu gyur pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} एकाकारो नाम समाधिः म.व्यु.५९४(१४क).
rnam pa gcig tu rtog pa
पा. एकाकारपरामर्शः— {rnam pa gcig tu rtog pa'i rgyur gyur pa rgyun dang tshogs pa dag gi sgras bstan pas des na} एकाकारपरामर्शहेतवश्च सम्भवन्त इत्यतः सन्तानिसमुदायिशब्दाभ्यां निर्दिश्यन्ते त.प.२२४ख/१६५; एकाकारप्रत्यवमर्शः — {gang gi phyir tha dad na yang don kha cig rang bzhin gyis mig la sogs pa bzhin du rnam pa gcig tu rtogs} (? {rtog} ){pa skyed par byed pa la nus pa yin no zhes bstan zin to//} यतो भेदेऽपि प्रकृत्या चक्षुरादिवदेकाकारप्रत्यवमर्शजनने समर्थाः केचिदर्था इति प्रतिपादितम् त.प.२१२क/८९४.
rnam pa gcig tu ma yin
नैकशः म.व्यु.६५८०(९४क).
rnam pa gcig pa
वि. एकाकारः — {rkang bzhi rnam pa gcig pa gang /} /{zung ldan chen por brjod pa yin//} एकाकारचतुष्पादं यन्महायमकाह्वयम् । का.आ.३.७०; {skyes bu de dag gi rig pa ni yang dag par rig pa dag ste/} {re re la yang zhen pa la sogs pa tsam ngo bo gcig nges pa'i phyir rnam pa gcig rig par 'gyur} तेषां पुरुषाणाम्, विदः संवित्तयः, प्रत्येकमभिष्वङ्गादिमात्रैकरूपनियमादेकाकाराः संवेद्यन्ते त.प.१६२ख/४६; {des na rnam gcig shes pa ni/} /{rdul phran rnams la 'thad pa nyid//} एकाकारमतो ज्ञानमणुष्वेवोपपद्यते ।। त.स.७२ख/६७५; द्र. {rnam gcig can/}
rnam pa bcad
= {rnam par bcad pa/}
rnam pa bcu gnyis
वि. द्वादशाकारः — {ji ltar na de lan gsum du bzlas pa dang rnam pa bcu gnyis yin zhe na}…{zhes bya ba 'di dag ni rnam pa bcu gnyis yin te} कथं तत् त्रिपरिवर्तं द्वादशाकारं च ?…इत्येते द्वादशाकाराः अभि.भा.३०ख/९८४.
rnam pa bcu drug gis yongs su sbyang ba
पा. षोडशाकारपरिचयः, आनापानस्मृतेः परिचयभेदः— {dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba 'di la yongs su sbyang ba rnam pa lnga yod par rig par bya ste/} {lnga gang zhe na/} {'di lta ste/} {bgrang bas yongs su sbyang ba dang}…{rnam pa bcu drug gis yongs su sbyang ba'o//} अस्या आनापानस्मृतेः पञ्चविधः परिचयो वेदितव्यः । तद्यथा गणनापरिचयः…षोडशाकारपरिचयश्च श्रा.भू.८५क/२२३.
rnam pa bcu drug thob pa
पा. षोडशाकारभावना, प्रहाणमार्गावस्थायां पञ्चसु कारणेष्वन्यतमम् — {rgyu lnga dag ni srid phyir ro/} /{'bras la sngon lam btang ba dang /} /{gzhan thob pa dang zad bsdoms dang /} /{shes pa brgyad tshan thob pa dang /} /{rnam pa bcu drug thob pa 'o//} पञ्चकारणसम्भवात् । पूर्वत्यागोऽन्यमार्गाप्तिः क्षयसंकलनफले ।। ज्ञानाष्टकस्य लाभोऽथ षोडशाकारभावना । अभि.को.२०ख/९८०; {rnam pa bcu drug thob pa ni mi rtag pa'i rnam pa la sogs pa ste} षोडशाकारभावना अनित्याद्याकाराणाम् अभि.भा.२९ख/९८१.
rnam pa bcu po
= {rnam bcu} वि. दशाकारः — {rnam pa bcu po don bcu'i don/} /{thub dbang stobs bcu khyab pa'i bdag/} …/{rnam bcu dbang ldan che ba po//} दशाकारो दशार्थार्थो मुनीन्द्रो दशबलो विभुः ।…दशाकारो वशी महान् ।। वि.प्र.१५८ख/३.११९.
rnam pa ji lta ba bzhin
यथाकारम् — {rnam pa sna tshogs pa'i phyir rnam pa ji lta ba bzhin gyis nam mkha' dang mnyam pa ni ma yin la} आकारवैचित्र्याद्यथाकारं नैव खसमः ख.टी.१५३ख/२३१.
rnam pa ji zhig ltar
कथञ्चित् — {gang gi phyir sems dang lus dag kyang de bzhin du nye bar len pa dang nye bar len pa can gyi dngos po ma yin no/} /{ba lang dang ba men dag nyid bzhin du rnam pa ji zhig ltar phan 'dogs par byed pa tsam du zad de} यतश्चेतःशरीरयोरप्येवमनुपादानोपादेयभावो गोगवययोरिव कथञ्चिदुपकारित्वमात्रम् प्र.अ.६९ख/७८.
rnam pa nyi shus byang chub pa
पा. विंशत्याकारसंबोधिः — {bden don rnam pa bcu gnyis ldan/} /{de nyid rnam pa bcu drug rig/} /{rnam pa nyi shus byang chub pa/} /{rnam par sangs rgyas kun rig mchog//} द्वादशाकारसत्यार्थः षोडशाकारतत्त्ववित् । विंशत्याकारसंबोधिर्विबुद्धः सर्ववित् परः ।। वि.प्र.६५ख/४.११४; द्र. {rnam pa nyi shus rdzogs par byang chub pa/}
rnam pa nyi shus byang chub pa'i rim pas bcom ldan 'das 'jam dpal sgrub pa'i thabs
पा. विंशत्याकारसंबोधिः — {de ltar rnam pa lngas mngon par rdzogs par byang chub pas sku rdzogs pa ni bsnyen pa'i yan lag ste/} {rnam pa nyi shus rdzogs par byang chub pas gsung rdzogs pa ni nye ba'i sgrub pa'o//} एवं पञ्चाकाराभिसंबोधौ सेवाङ्गं कायनिष्पत्तौ, विंशत्याकारसंबोधावुपसाधनं वाङ्निष्पत्तौ वि.प्र.४९क/४.५१; द्र. {rnam pa nyi shus byang chub pa/}
rnam pa nyid
आकारता — {sngo sogs so sor snang ba ni/} /{mi slu nyid kyis shes pa yi/} /{rnam pa nyid kyi rigs mthun las/} /{skye bar bsgrub na shes pa bzhin//} नीलादिप्रतिभासस्य संवादित्वेन साध्यते । ज्ञानाकारतया तुल्यजातीयाज्जन्म बोधवत् ।। त.स.७५क/७०१; {shes la rnam pa nyid med de//} ज्ञानस्याकारता न हि ज्ञा.सि. ४२ख/१०८.
rnam pa gnyi ga
अव्य. उभयथा — {rnam pa gnyi ga yang gcig tu bstan pa na 'gal ba med do//} उभयथाऽप्येकनिर्देशे न विरोधः प्र.वृ.३२४ख/७४.
rnam pa gnyis
१. द्विधा— {rang dang gzhan don dbye ba yis/} /{rjes dpag rnam pa gnyis su 'dod//} स्वपरार्थविभागेन त्वनुमानं द्विधेष्यते । त.स.५०क/४९४; द्वैविध्यम्— {rnam pa de gnyis kyang gang zhe na}…{zhes bya ba smos te} किं पुनस्तद् द्वैविध्यमित्याह न्या.टी.३९ख/३७ २. द्विरूपत्वम् — {de dag la yang rnam pa gnyis/} /{yang dag par ni yod ma yin//} तेषामपि द्विरूपत्वं भाविकं नैव विद्यते ।। त.स.६३ख/५९९; द्वैरूप्यम् — {dngos po gcig la rnam pa gnyis/} /{yang dag par ni yod ma yin//} वास्तवं नैकभावस्य द्वैरूप्यमपि सङ्गतम् ।। त.स.६३ख/५९९.
rnam pa gnyis nyid du 'jug pa
द्वैधवृत्तिः — {the tshom ni rnam pa gnyis nyid du 'jug pa'i phyir rtsa bar 'ong ba ma yin te} विचिकित्सा किल द्वैधवृत्तेर्न मूलं भवितुमर्हति अभि.भा.२३६ख/७९६.
rnam pa gnyis po
= {rnam pa gnyis/}
rnam pa gnyis su bya
क्रि. द्विधा क्रियते — {'dus ma byas rnams la dge ba dang lung du ma bstan pa'i bye brag gis rnam pa gnyis su bya'o//} असंस्कृता द्विधा क्रियन्ते, कुशलाव्याकृतभेदात् अभि.भा.५१ख/१०६६.
rnam pa gtod
= {rnam pa gtod pa/}
rnam pa gtod pa
आकरणम्, आकाराणां विन्यसनम् — {lus dran pa nye bar gzhag pa la sogs pas ni rnam pa gtod pa mi nus pa'i phyir ro//} कायादिस्मृत्युपस्थानानामाकरणेऽसामर्थ्यात् अभि.स्फु.१७०ख/९१३.
rnam pa gtod par byed
= {rnam pa gtod par byed pa/}
rnam pa gtod par byed pa
•क्रि. आकारयति — {'dod pa na spyod pa'i sdug bsngal gyi bden pa la rnam pa bzhis rnam par gtod par byed do//} कामावचरं दुःखसत्यं चतुर्भिराकारैराकारयति अभि.स्फु.१६८ख/९१०; •सं. आकरणम् — {rtse mo rnam pa gtod par byed pa la ni thams cad la yang chos dran pa nye bar gzhag pa kho na da ltar byung ba yin te} मूर्धाऽऽकरणे सर्वत्रापि धर्मस्मृत्युपस्थानमेव प्रत्युत्पन्नम् अभि.स्फु.१७०ख/९१३.
rnam pa lta bu
उ.प. आकृतिः — {dkyil du skar khung phyi rub la nang yangs pa rgya mtsho'i rnam pa lta bur gdod do//} बहिःसंवृत्तस्यान्तर्विशालस्य समुद्राकृतेर्वातायनस्य मोक्षो मध्ये वि.सू.६क/६.
rnam pa tha dad
= {rnam pa tha dad pa/}
rnam pa tha dad pa
• सं. १. प्रविभागः — {blo gros chen po gzugs dang nam mkha'i rgyu rnam pa tha dad pa ni gzhag pa dang gzhi'i tshul du gyur pas yid ches par bya'o//} आधेयाधारव्यवस्थानभावेन महामते रूपाकाशकारणयोः प्रविभागः प्रत्येतव्यः ल.अ.७५ख/२४ २. विमात्रता — {byang chub sems dpa'i mngon par 'du bya ba thams cad las yongs su grub pa'i mchod pa rnam pa tha dad pa dang} सर्वबोधिसत्त्वाभिसंस्कारसमुत्थिताभिः पूजाविमात्रताभिः ग.व्यू.२९०क/३६८; वैमात्रता — {de ni sems can rnams kyi sems rnam pa tha dad pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te} स सत्त्वानां चित्तवैमात्रतां च यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५२क/४९ ३. आकारभेदः — {de lta bas na gal te bden pa rnams mthong ba'i mngon par rtogs pa'i mngon par rtogs pa gcig go zhes smra na ni rnam pa tha dad pa'i phyir mi rigs par smra ba yin no//} तद्यदि सत्यानां दर्शनाभिसमयं प्रत्येकाभिसमयं ब्रूयात् । अयुक्तं ब्रूयाद्, आकारभेदात् अभि.भा.१७क/९२५ • वि. भिन्नाकारः — {rnam pa tha dad pa ma yin pa rnams kyang kha cig khyad par gzhan gyi sgo nas rigs tha dad pa mthong ba'i phyir ro//} अभिन्नाकाराणामपि केषाञ्चिदन्यतो विशेषाज्जातिभेदो दृश्यते हे.बि.२४८क/६४; विचित्रः — {rdzing bu de dag re re la'ang them skas them pa rin po che'i rang bzhin sna tshogs pa rnam pa tha dad pas brgyan pa brgyad brgyad yod de} एकैकस्यां च पुष्करिण्यामष्टावष्टौ सोपानानि नानाविचित्रैः रत्नमयैः सोपानफलकैः प्रतिमण्डितानि अ.सा.४२७ख/२४१.
rnam pa tha dad pa ma yin pa
वि. अभिन्नाकारः — {rnam pa tha dad pa ma yin pa rnams kyang kha cig khyad par gzhan gyi sgo nas rigs tha dad pa mthong ba'i phyir ro//} अभिन्नाकाराणामपि केषाञ्चिदन्यतो विशेषाज्जातिभेदो दृश्यते हे.बि.२४८क/६४.
rnam pa thams cad
१. सर्वाकारः — {rnam pa thams cad du thams cad mkhyen pa'i ye shes la dbang bskur ba'i sa thob pa} सर्वाकारसर्वज्ञज्ञानाभिषेकभूमिप्राप्तः द.भू. २६१ख/५५; {rnam pa thams cad rang bzhin gyis/} /{bde ba can na yang dag bzhugs/} /{thugs kyi rdo rje sa bon gyis/} /{rang gi dkyil 'khor bskyed pa ste//} सुखावत्यां समासीनः सर्वाकारस्वरूपतः । चित्तवज्रस्य बीजेन निष्पन्नो मण्डलेश्वरः ।। हे.त.२३ख/७६; {rnam pa thams cad mi gzigs pas/} /{bems po nyid du thal bar 'gyur//} जडत्वं च प्रसज्येत सर्वाकारमपश्यतः ।। ज्ञा.सि.४३ख/११२ २. सर्वप्रकारः — {gsum gyis ni sems gnas pa dang rnam par grol ba gzhi dang bcas pas rang gi don rnam pa thams cad spyod de} तिसृभिः सनिदानया चित्तस्थित्या विमुक्त्या च सर्वप्रकारमात्मार्थं चरति सू. व्या.१९६क/९७.
rnam pa thams cad kyi thams cad du
सर्वथा सर्वदा — {de bas na rnam pa thams cad kyi thams cad du bla ma dam pa'i zhabs kyi pad+ma dag la}…{bsten par bya ba kho na yin no//} तस्मात् सर्वथा सर्वदा सद्गुरुचरणारविन्दयुगलं …उपासनीयमिति त.सि.६५क/१७२.
rnam pa thams cad du
सर्वथा — {gal te rnam pa thams cad du/} /{mthong ba tsam la rten byed na//} दृष्टमात्रपरिष्वङ्गः क्रियते यदि सर्वथा ।। प्र.अ.१२२ख/१३१; {de lta bu de la thams cad nas thams cad rnam pa thams cad du thams cad ma mchis so//} एवं तस्य सर्वेण सर्वं सर्वथा सर्वं न संविद्यते अ.सा.१२क/७; {rnam pa thams cad du don yod pa ni sa brgyad pa la sogs pa la ste} अवन्ध्यः सर्वथा अष्टम्यादिषु भूमिषु सू.व्या.२१०ख/११४; सर्वशः — {de gzugs su 'du shes pa las rnam pa thams cad du 'das nas} स सर्वशो रूपसंज्ञानां समतिक्रमात् द.भू.१९८ख/२०; सर्वप्रकारेण — {rgyal pos kyang rnam pa thams cad du bsten par mi bya'o//} राज्ञा पुनः सर्वप्रकारेण नाराधनीयाः वि.प्र.९२ख/३.३; सर्वाकारेण — {chos thams cad rnam pa thams cad du rtogs par bya ba la thugs gcugs pa dag ces bya ba'i tha tshig go//} सर्वाकारसर्वधर्मावबोधे आप्ता इत्यर्थः अभि.स्फु.३११ख/११८७; सर्वाकारतः — {rnam pa thams cad du yongs su btsal na gcig na'ang yod pa ma yin pas me de yang bden pa yang ma yin zhing brdzun pa yang ma yin no//} सर्वाकारतः परिगवेष्यमानः एकस्मिन्नपि नास्ति स चाग्निर्न सत्यं न मृषा हे.त.१८क/५६; सर्वाभिसारेण — {de ltar rnam pa thams cad du/} {T+wa/} {nyes pa khyod kyis rab tu bcom//} तथा सर्वाभिसारेण दोषेषु प्रहृतं त्वया । श. बु.१११क/३१.
rnam pa thams cad kyi mchog dang ldan pa
• वि. सर्वाकारवरोपेतः — {rnam pa thams cad mchog ldan pa'i/} /{dam pa'i tshul khrims ston byed la//} सर्वाकारवरोपेतं सद्वृत्तप्रतिपादकम् । त.स.१३२क/११२०; • पा. १. सर्वाकारवरोपेता, वागाकारभेदः — {de bzhin gshegs pa'i gsung ni rnam pa drug cu dang ldan par 'byung ste/} {mnyen pa dang}…{rnam pa thams cad kyi mchog dang ldan pa ni 'jig rten pa'i don thams cad dpe'i chos su bsgyur ba'i phyir ro//} तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति स्निग्धा च…सर्वाकारवरोपेता सर्वलौकिकार्थदृष्टान्तधर्मपरिणामिकत्वात् सू.व्या.१८३ख/७९; द्र. {rnam pa kun gyi mchog ldan pa/} 2. सर्वाकारवरोपेतः, समाधिविशेषः — {rnam pa thams cad kyi mchog dang ldan pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वाकारवरोपेतो नाम समाधिः म.व्यु.६०२(१४ख).
rnam pa thams cad kyi mchog dang ldan pa'i stong pa nyid
पा. सर्वाकारवरोपेतशून्यता — {rnam pa thams cad kyi mchog dang ldan pa'i stong pa nyid kyi ting nge 'dzin gyi sgo bsgoms pas} सर्वाकारवरोपेतशून्यतासमाधिमुखभावनया र.व्या.१०५ख/५७; सर्वाकारवरोपेता शून्यता— {rnam pa thams cad kyi mchog dang ldan pa'i stong pa nyid gang zhe na/} {sbyin pa ma tshang ba med pa}…{chos nyid kyis} (? {chos thams cad la} ) {btang snyoms pa} कतमा सर्वाकारवरोपेता शून्यता ? या न दानविकला…उपेक्षिका च सर्वधर्माणाम् शि.स.१५०ख/१४५.
rnam pa thams cad kyi mchog dang ldan pa'i stong pa nyid kyi ting nge 'dzin gyi sgo
पा. सर्वाकारं वीर्यम्, वीर्यभेदः — {de la byang chub sems dpa' rnams kyi rnam pa thams cad kyi brtson 'grus gang zhe na} तत्र कतमद्बोधिसत्त्वानां सर्वाकारं वीर्यम् बो.भू.१०९क/१४०.
rnam pa thams cad kyi tshul khrims
पा. सर्वाकारशीलम्, शीलभेदः — {byang chub sems dpa' rnams kyi tshul khrims} …{ni rnam pa dgur rig par bya ste/} {tshul khrims kyi ngo bo nyid dang}…{rnam pa thams cad kyi tshul khrims dang}…{rnam par dag pa'i tshul khrims so//} शीलं बोधिसत्त्वानां…नवविधं वेदितव्यम् । स्वभावशीलं…सर्वाकारशीलं …विशुद्धशीलञ्च बो.भू.७४क/९५.
rnam pa thams cad kyi bzod pa
पा. सर्वाकारक्षान्तिः, क्षान्तिभेदः — {de la byang chub sems dpa'i rnam pa thams cad kyi bzod pa gang zhe na/} {de ni rnam pa drug dang rnam pa bdun te/} {gcig tu bsdus na rnam pa bcu gsum du yod par rig par bya ste} तत्र कतमा बोधिसत्त्वस्य सर्वाकारक्षान्तिः । सा षड्विधा सप्तविधा चैकध्यमभिसंक्षिप्य त्रयोदशविधा वेदितव्या बो.भू.१०५ख/१३५.
rnam pa thams cad kyi shes rab
पा. सर्वाकारा प्रज्ञा, प्रज्ञाभेदः — {de la byang chub sems dpa'i rnam pa thams cad kyi shes rab gang zhe na/} {de ni rnam pa drug dang rnam pa bdun te/} {gcig tu bsdus na rnam pa bcu gsum yod par rig par bya ste} तत्र कतमा बोधिसत्त्वस्य सर्वाकारा प्रज्ञा । सा षड्विधा सप्तविधा चैकध्यमभिसंक्षिप्य त्रयोदशविधा वेदितव्या बो.भू.११४क/१४७.
rnam pa thams cad kyi bsam gtan
पा. सर्वाकारध्यानम्, ध्यानभेदः — {de la byang chub sems dpa'i rnam pa thams cad kyi bsam gtan gang zhe na/} {de ni rnam pa drug dang rnam pa bdun te/} {gcig tu bsdus na rnam pa bcu gsum yod par rig par bya ste} तत्र कतमद्बोधिसत्त्वस्य सर्वाकारध्यानम् । तत्षड्विधं (सप्तविधं) चैकध्यमभिसंक्षिप्य त्रयोदशविधं वेदितव्यम् बो.भू. ११२क/१४४.
rnam pa thams cad mkhyen
= {rnam pa thams cad mkhyen pa/}
rnam pa thams cad mkhyen nyid
= {rnam pa thams cad mkhyen pa nyid/}
rnam pa thams cad mkhyen pa
• वि. सर्वाकारज्ञः — {de bzhin gshegs pa 'dod chags dang bral ba}…{thams cad mkhyen pa rnam pa thams cad mkhyen pa} तथागतो विगतरागः…सर्वज्ञः सर्वाकारज्ञः अ.श.९८क/८८; • पा. सर्वथाज्ञानम्, ज्ञानसम्पद्भेदः — {ye shes phun sum tshogs pa yang rnam pa bzhi ste/} {ma bstan par mkhyen pa dang thams cad mkhyen pa dang rnam pa thams cad mkhyen pa dang ma 'bad par mkhyen pa'o//} ज्ञानसम्पत् पुनश्चतुर्विधा—अनुपदिष्टज्ञानम्, सर्वत्रज्ञानम्, सर्वथाज्ञानम्, अयत्नज्ञानञ्च अभि.भा.५८क/१०९७; {rnam pa thams cad mkhyen pa zhes bya ba ni rnam pa kun mkhyen pa'i don gyis so//} सर्वथाज्ञानमिति सर्वप्रकारावबोधनार्थेन अभि.स्फु.२७३ख/१०९७.
rnam pa thams cad mkhyen pa nyid
पा. सर्वाकारज्ञता — {rnam pa thams cad mkhyen pa nyid kyi spyod pa'i le'u zhes bya ba ste dang po'o//} सर्वाकारज्ञताचर्यापरिवर्तो नाम प्रथमः अ.सा.२९क/१६; {de ji ltar bcom ldan 'das kyis nongs pa dag ma spangs par rnam pa thams cad mkhyen pa nyid thob} तत्कथं भगवता सर्वाकारज्ञता प्राप्ता अप्रहीणैर्दोषैः ल.अ.१५१क/९८; {rnam pa thams cad mkhyen nyid dang /} /{lhan cig shes bya nyid sogs dag/} /{dngos su'am brgyud pas 'gal ba ni/} /{cung zad tsam yang yod ma yin//} सर्वाकारज्ञतायास्तु न कश्चिदपि विद्यते । साक्षादितरथा वापि विरोधो ज्ञेयतादिभिः ।। त.स.१२२क/१०६५.
rnam pa thams cad mchog ldan pa
= {rnam pa thams cad kyi mchog dang ldan pa/}
rnam pa thams cad rtogs
पा. सर्वाकारावबोधः — {rnam pa thams cad rtogs 'di la/} /{thar pa'i cha dang mthun par 'dod//} सर्वाकारावबोधेऽस्मिन् मोक्षभागीयमिष्यते ।। अभि.अ.८क/४.३२.
rnam pa thams cad dang mchog mkhyen pa
पा. सर्वाकारवरज्ञानम् — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams kyi sangs rgyas kyi chos ma 'dres pa brgya bzhi bcu yod de/} {skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis dang}…{rnam pa thams cad dang mchog mkhyen pa'o//} भगवतां चत्वारिंशदुत्तरमावेणिकं बुद्धधर्मशतं भवति । द्वात्रिंशन्महापुरुषलक्षणानि…सर्वाकारवरज्ञानञ्च बो.भू.१९२ख/२५९.
rnam pa thams cad du thams cad mkhyen pa'i ye shes dang yon tan yang dag par bstsags pa
पा. सर्वाकारसर्वज्ञज्ञानगुणसञ्चयः, धर्ममुखपरिवर्तभेदः — {kye rgyal ba'i sras 'o na rnam pa thams cad du thams cad mkhyen pa'i ye shes dang yon tan yang dag par bstsags pa'i chos kyi sgo'i rgyud 'di gang gi rna lam du grag par gyur pa de dag bsod nams kyi tshogs ji tsam zhig dang ldan par 'gyur} येषां पुनर्भो जिनपुत्र अयं सर्वाकारसर्वज्ञज्ञानगुणसञ्चयो धर्ममुखपरिवर्तः श्रवणावभासमागमिष्यति, ते कियता पुण्योपचयेन समन्वागता भविष्यन्ति द.भू.२७९क/६७.
rnam pa thams cad du thams cad mkhyen pa'i ye shes la dbang bskur ba'i sa thob pa
वि. सर्वाकारसर्वज्ञज्ञानाभिषेकभूमिप्राप्तः — {byang chub sems dpa'}…{rnam pa thams cad du thams cad mkhyen pa'i ye shes la dbang bskur ba'i sa thob pa zhes bya'o//} बोधिसत्त्वः…सर्वाकारसर्वज्ञज्ञानाभिषेकभूमिप्राप्त इत्युच्यते द.भू. २६१ख/५५.
rnam pa thams cad du 'od byed pa
पा. सर्वाकारप्रभाकरः, समाधिविशेषः — {rnam pa thams cad du 'od byed pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वाकारप्रभाकरो नाम समाधिः म.व्यु.६१४(१५क).
rnam pa thams cad pa
वि. सर्वाकारः — {ye shes rnal 'byor ni}…{yangs pa zhes pa ni nyi tshe ba ma yin pa ste/} {rnam pa thams cad pa'o zhes dgongs pa'o//} ज्ञानयोगं विशालमिति न प्रादेशिकम्, सर्वाकारमिति भावः वि.प्र.२७२ख/२.९७.
rnam pa thams cad pa'i stong pa nyid
पा. सर्वाकारशून्यता — {de bzhin du e yig dang gsang ba dang pad+ma dang chos 'byung dang nam mkha'i khams dang bde ba chen po'i gnas dang seng ge'i khri dang b+ha ga dang gsang ba'i ming rnams kyi nang nas e yig gcig pu gtso bo'i ming ma yin te/} {thams cad kyis rnam pa thams cad pa'i stong pa nyid go bar byed pa'i phyir ro//} तथा एकाररहस्यपद्मधर्मोदयखधातुमहासुखावाससिंहासनभगगुह्यसंज्ञानां मध्ये नैका एकारसंज्ञा प्रधाना, सर्वासां सर्वाकारशून्यताप्रतिपादकत्वात् वि.प्र.१३५ख/१, पृ.३४; {rnam pa thams cad pa'i stong pa nyid kyi ye shes} सर्वाकारशून्यताज्ञानम् वि.प्र.६०ख/४.१०६.
rnam pa thams cad pa'i stong pa nyid kyi ye shes
पा. सर्वाकारशून्यताज्ञानम्— {sna tshogs yum ni rnam pa thams cad pa'i stong pa nyid kyi ye shes dus gsum gzigs pa ste 'pho ba'i bde ba dang brtags pa'i sgrib pa zad pa'i phyir ro zhes pa dag pa'o//} विश्वमाता सर्वाकारशून्यताज्ञानं त्र्यध्वदर्शनम्, च्यवनसुखकल्पनावरणक्षयादिति शुद्धम् वि.प्र.६०ख/४.१०६.
rnam pa thams cad pa'i gzugs
पा. सर्वाकारबिम्बः — {nam mkha'i khams rnam pa thams cad pa'i gzugs yul dang rnam par bral ba dbus kyi sa la kun gzhi'i rnam par shes pa gzhag par bya'o//} आकाशधातौ सर्वाकारबिम्बे विषयविरहिते स्थापयेन्मध्यभूमौ आलयविज्ञानम् वि.प्र.३२ख/४.७.
rnam pa thams cad yongs su dag pa
पा. सर्वाकाराः परिशुद्धयः — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams kyi sangs rgyas kyi chos ma 'dres pa brgya bzhi bcu yod de/} {skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis dang dpe byad bzang po brgyad cu dang rnam pa thams cad yongs su dag pa bzhi dang}…{rnam pa thams cad dang mchog mkhyen pa'o//} भगवतां चत्वारिंशदुत्तरमावेणिकं बुद्धधर्मशतं भवति । द्वात्रिंशन्महापुरुषलक्षणानि अशीत्यनुव्यञ्जनानि चतस्रः सर्वाकाराः परिशुद्धयः…सर्वाकारवरज्ञानञ्च बो.भू.१९२ख/२५९.
rnam pa thams cad yongs su dag pa bzhi
चतस्रः सर्वाकाराः परिशुद्धयः — १. {gnas yongs su dag pa} आश्रयपरिशुद्धिः, २. {dmigs pa yongs su dag pa} आलम्बनपरिशुद्धिः, ३. {sems yongs su dag pa} चित्तपरिशुद्धिः, ४. {ye shes yongs su dag pa} ज्ञानपरिशुद्धिश्च बो.भू.१९७क/२६५.
rnam pa thams cad yongs su rdzogs pa
वि. सर्वाकारपरिपूर्णः — {phyag dang zhabs gnyis kyi mthil nas 'khor lo rtsibs stong dang ldan pa mu khyud can lte ba dang bcas pa rnam pa thams cad yongs su rdzogs pa byung ba} अधस्तात्(पाणि)पादतलयोश्चक्रे जाते सहस्रारे सनाभिके सनेमिके सर्वाकारपरिपूर्णे बो.भू.१९३क/२५९.
rnam pa dag pa
= {rnam par dag pa/}
rnam pa dang bcas
= {rnam pa dang bcas pa/}
rnam pa dang bcas pa
= {rnam bcas} वि. साकारः — {gal te shes pa rnam pa dang bcas pa yin na} यदि साकारं ज्ञानम् त.प.२५४ख/२२६; {gal te rnam bcas rnam shes kyis/} /{dngos rnams rig par khyod 'dod dam//} यदि साकारविज्ञानविज्ञेयं वस्तु वो मतम् ।। त.स.२१क/२२५; {rnam bcas rtog pas kyang de bzhin no//} साकारकल्पनाऽप्येवम् ज्ञा.सि.४२ख/१०८; सनिर्भासः — {phyogs gnyis pa la brten nas rnam pa dang bcas pa zhes bya ba yang ma yin no zhes bstan pa'i phyir}…{smos te} नापि सनिर्भासमिति द्वितीयं पक्षमाश्रित्य प्रतिपादयन्नाह त.प.१२३ख/६९६; त.प.१३०क/७१०; आकारवान् — {rnam pa dang bcas shes pa na/} /{thams cad de ni rigs pa yin//} आकारवति विज्ञाने सर्वमेतच्च युज्यते । त. स.९९ख/८८०; निर्भासि — {yul dang 'dra ba'i rnam pa de gang la yod pa de ni rnam bcas so//} निर्भासः विषयसारूप्यम्, तद्यस्यास्ति तन्निर्भासि त.प.२२ख/४९२.
rnam pa dang bcas pa'i rnam par shes pa
= {rnam bcas rnam shes/}
rnam pa dang bcas pa'i shes pa
= {rnam bcas shes pa/}
rnam pa dang ldan
= {rnam pa dang ldan pa/}
rnam pa dang ldan pa
•वि. आकारवान् — {blo ni rnam pa med pa yin la/} {phyi rol gyi ni don ni rnam pa dang ldan pa yin no//} निराकारा बुद्धिः, आकारवान् बाह्योऽर्थः त.प.३३५ख/३८५; नानाकारः — {la lar ni rnam pa dang ldan par ro//} क्वचिन्नानाकारः त.सि.६७ख/१७८; •सं. = {rnam pa dang ldan pa nyid} आकारवत्त्वम् — {phyi rol gyi don kho na rnam pa dang ldan par khas len pa'i phyir ro//} बाह्यस्यैवाकारवत्त्वाभ्युपगमात् त.प.१९०ख/८४४.
rnam pa dang bral ba
= {rnam bral/}
rnam pa du ma
• वि. १. अनेकविधः — {lus de la}…{pags pa la sogs pa mi gtsang ba'i rdzas rnam pa du ma rnam pa mang po sna tshogs du ma dag rnam par 'phel} त्वगादीन्यनेकविधानि बहुनानाप्रकाराणि अस्मिन् काये अशुचिद्रव्याणि विवर्धयति श्रा.भू.३०ख/७६; नानाप्रकारः — {nar ma rang bzhin gyis 'byung ba rnam pa sna tshogs rnam pa du ma} विविधा नानाप्रकारा निजाः स्वाभाविकाः अभि.स्फु.२७४क/१०९८; अनेकः — {gtang bar dka' ba rnam pa du ma btang //} संत्यक्त दुस्त्यजमनेकम् रा.प.२३८ख/१३५ २. अनेकाकारः — {de nyid kyis na dngos gcig dang /} /{rnam pa du mar 'dod pa yin//} अतः ।। वस्त्वेकात्मकमेवेदमनेकाकारमिष्यते । त. स.६३क/५९५; • अव्य. अनेकधा — {gti mug chags dang zhe sdang gis/} /{sdig pa rnam pa du ma byas//} मोहानुनयविद्वेषैः कृतं पापमनेकधा बो.अ.५ख/२.३९; {rnam pa du mas mnyes par bya//} आराध्योऽनेकधा ज्ञा.सि. ३८क/९५.
rnam pa du mar
अनेकधा — {chos rnams kun yang dus ring du/} /{rnam pa du mar bsgom bya min} (? {yin}) // सर्वधर्माश्च भाव्यन्ते दीर्घकालमनेकधा । त.स.१२५ख/ १०८४; बहुशः — {rnam pa du mar thabs mang po/} /{yun ring dus su goms pa las/} /{de la skyon dang yon tan dag/} /{rab tu gsal ba nyid du 'gyur//} बहुशो बहुधोपायं कालेन बहुनास्य च । गच्छन्त्यभ्यस्यतस्तत्र गुणदोषाः प्रकाशताम् ।। प्र.अ.१०२ख/११०.
rnam pa du ma nyid
आकारबहुता — {shes las tha mi dad pa'i phyir/} /{rnam pa du ma nyid mi 'gyur//} ज्ञानादव्यतिरिक्तत्वान्नाकारबहुता भवेत् । त.स.७४क/६९६.
rnam pa du zhig
कतिविधः — {rgyan rnam pa du zhig gis brgyan par byed ce na} कतिविधमलङ्कारं करोति सू. व्या.१२९ख/१.
rnam pa de lta
= {rnam pa de lta bu/}
rnam pa de lta bu
वि. तथाविधः — {'di snyam du}…{res 'ga' la lar skyes bu rnams rnam pa de lta bu'i rig byed kyi chos rnams kyi byed pa por 'gyur ba yin no snyam na} एवं मन्यते…कदाचित् क्वचित् पुरुषास्तथाविधानां वेदधर्माणां कर्तारो भवेयुरिति त.प.२१३क/८९६; {de dag tshig de} (? {de dag gi tshig} ){des thos shing /} /{gzhan du'ang rnam pa de lta yi/} /{yi dwags mngon par mi 'dod pa/} /{mthong nas snying rje rgyas par gyur//} इति तेषां वचः श्रुत्वा सोऽन्यत्र च तथाविधान् । प्रेतान् दृष्ट्वानभिप्रेतान् करुणाकुलितोऽभवत् ।। अ.क.१६६ख/१९.३१; एवंविधः — {rnam pa de lta'i skyes bu 'di/} /{ngo shes pa ni yod pa'i phyir/} /{rtogs par 'gyur te} पुमानेवंविधश्चायं प्रत्यभिज्ञानभावतः । प्रमीयते त.स.१०क/१२३; {skyes bu rnams kyi rnam pa de lta'i yon tan dag/} /{legs gnas 'di ni khrims kyis dri ma med par 'gyur//} एवंविधोऽयं गुणसन्निवेशः शीलेन वैमल्यमुपैति पुंसाम् । अ.क.६८क/६.१७८; एवंभूतः — {rnam pa de lta bu'i yi ge'i rim pa gal te/} {skyes bu thams cad kyis bya bar nus pa med par nges par bya ba} (? {byas pa} ){yin na} एवंभूतं वर्णक्रमं यदि कर्तुं सर्वनराणामशक्तिर्निश्चिता भवेत् त.प.२१२ख/८९५.
rnam pa de 'dra
वि. तथाविधः — {shes pa la/} /{mtshungs min rnam pa de 'dra'i blo/} /{skye phyir} न ज्ञाने तुल्यमुत्पत्तितो धियः । तथाविधायाः प्र.वा.११९क/२.१३; तद्विधः — {rnam pa de 'dra'i nyon mongs pa//} तद्विधात्क्लेशात् बो. अ.९ख/४.४३.
rnam pa dor ba med pa
पा. आकारानवकारः, समाधिविशेषः — {rnam pa dor ba med pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} आकारानवकारो नाम समाधिः म.व्यु.५९५ (१४क).
rnam pa drug
षड्विकारम् — {sa 'di rnam pa drug tu g}.{yos so//} भूमिरियं…षड्विकारं प्रचचाल सु.प्र.५५ख/११०; {byang chub sems dpas sa chen po 'di la reg ma thag tu rnam pa drug tu g}.{yos/} {rab tu g}.{yos/kun} {tu rab tu g}.{yos so//} संस्पृष्टमात्रा चेयं महापृथिवी बोधिसत्त्वेन षड्विकारमकम्पत्, प्राकम्पत्, संप्राकम्पत् ल.वि.१५६क/२३३; {gang gi tshe bcom ldan 'das kyi zhabs sgo'i them pa la bzhag pa de'i tshe sa chen po 'di rnam pa drug tu g}.{yos te} यदा च भगवता इन्द्रकीले पादो न्यस्तः, तदेयं महापृथिवी षड्विकारं प्रकम्पिता अ.श.५७ख/४९.
rnam pa 'di
इत्थम्— {gzhan sel bdag nyid can la yang /} /{ga nyid la ni rten yod min/} /{rnam pa 'di nyid kyis zhe na/} /{de min rten mi 'grub thob 'gyur//} अन्यापोहात्मकस्यापि न गत्वस्य समाश्रयः । इत्थमेवेति चेन्नैवमाश्रयासिद्धताप्तितः ।। त.स.९०ख/८१८.
rnam pa 'di lta
= {rnam pa 'di lta bu/}
rnam pa 'di lta bu
वि. एवम्प्रकारः — {phyir rgol ba mi smra ba nyid kyang rgol ba rnam pa 'di lta bu rgyas pa zhar la 'ongs pa zol gyis rjes su smra ba yod pa'i phyir dang} प्रतिवादिनोऽप्यननुभाषणस्यैवम्प्रकारस्य प्रसङ्गस्य विस्तरेणानुभाषणव्याजेन सम्भवात् वा.न्या.३३५ख/६६; एवंविधः — {gang na rnam pa 'di lta yi/} /{'bras bu brgyud pa rgyas pa yod//} एवंविधा विशी(? स्ती)र्यन्ते यस्मिन् फलपरम्पराः ।। अ.क.१४४क/६८.३५; एवंरूपम् — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम् । यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०७; {rnam pa 'di lta bu yi chos kyang thos//} श्रुतश्च धर्मो अयमेवंरूपः स.पु. ३७क/६५.
rnam pa 'di lta bu'i sgo nas
अनेन प्रकारेण — {rnam pa 'di lta bu'i sgo nas dam bcas pa btang ba las dam bca' la gnod pa yin no//} अनेन प्रकारेण प्रतिज्ञां त्यजतः प्रतिज्ञाहानिरिति वा.न्या.३३८क/७४.
rnam pa 'di 'dra
वि. ईदृग्विधः — {rnam pa 'di 'dra'i shes pa ni/} /{dran yin de yang myong las byung //} स्मृतिश्चेदृग्विधं ज्ञानं तस्याश्चानुभवाद् भवः । प्र.वा.१३२ख/२. ३७४; एवंविधः — {'di ltar rnam pa 'di 'dra'i zhing /} /{'jig rten gsum na mchis ma lags//} यस्मान्नैवंविधं क्षेत्रं त्रिषु लोकेषु विद्यते ।। श.बु.११५क/१३३; एवंरूपम् लो.को.१३९८.
rnam pa 'di 'dra ba
= {rnam pa 'di 'dra/}
rnam pa 'dra ba
उ.प. आकारः — {zhi ba byed par 'dod pa la pad+mi rnam pa 'dra ba'i thab khung byas la} शान्तिकं कर्तुकामः पद्माकारां वेदिं कृत्वा म.मू.२११ख/२३०.
rnam pa sna tshogs
• वि. नानाविधः — {me tog dang 'bras bu dang lo ma dang 'dab ma dang ldum bu rnam pa sna tshogs kyis brgyan pa'i shing ljon pa brgya phrag mang pos gang ba} नानाविधपुष्पफलपल्लवपत्रविटपरचनैर्महीरुहशतैराकीर्णे जा.मा.१५७ख/१८२; {me tog ka ma la dang}…{me tog man dA ra ba chen po la sogs pa me tog rnam pa sna tshogs pas nye bar mdzes pa} कमल…महामान्दारवादिभिः नानाविधैः पुष्पैरुपशोभिते स.दु.९६ख/१२०; विविधः — {gtam rnam pa sna tshogs byas nas} विविधां कथां व्यतिसार्य वि.व.१३४ख/१.२३; {dbyangs ni rnam pa sna tshogs dang //} विविधैः स्वरैः गु.सि.१८क/३७; विविधानेकः — {rnam pa sna tshogs gzugs ldan pa'i//} विविधानेकविग्रहम् गु.सि.१४क/३०; विश्वकल्पः — {ming ni dngos po'i ngo bo min/} /{gang phyir brjod dang rnam rtog ni/} /{rnam pa sna tshogs dbyer med la/} /{ji ltar goms pa bzhin du 'jug//} न नाम रूपं वस्तूनां विकल्पा वाचकाश्च यत् । विश्वकल्पाः प्रवर्त्तन्ते यथाभ्यासमभेदिनि ।। त.स.३क/४०; विचित्ररूपः — {de yang}…{longs spyod rdzogs pa'i skus rnam pa sna tshogs par snang ste} तेऽपि…सम्भोगकाये विचित्ररूपाः प्रख्यान्ति ख.टी. १५९क/२४१; नानाविचित्रम् — {des rin po che rnam pa sna tshogs mthong nas chags pa chen po skyes te} तस्य नानाविचित्राणि रत्नानि दृष्ट्वा महांल्लोभ उत्पन्नः अ.श.१३क/१२; विचित्रम् — {de dag ni rol mo'i sgra'i khyad par rnam pa sna tshogs len par byed do//} ये विचित्रैर्वाद्यविशेषैर्वाद्यं कुर्वन्ति अ.श.६०क/५१; {'od bzang ma}…{ngang pa'i rgyal po 'dab brkyang ba bzhin du nam mkha' la mngon par 'phags te cho 'phrul rnam pa sna tshogs bstan to//} सुप्रभा…विततपक्ष इव हंसराजो गगनतलमभ्युद्गम्य विचित्राणि प्रातिहार्याणि दर्शयितुमारब्धा अ.श.१९०ख/१७६; {thos}…{rnam pa sna tshogs} श्रुते विचित्रे सू.अ.१३३ख/७; चित्रम् — {sgyu rtsal rnam pa sna tshogs pa ni mkhas par byas//} कृतज्ञानकौतूहलश्चित्रासु च कलासु जा.मा.१२८ख/१४९; नाना — {shing ljon pa rnam pa sna tshogs me tog dang 'bras bu dang 'dab mas brgyan pa rnams kyis mdzes par byas pa} पुष्पफलपल्लवालंकृतविटपैर्नानातरुभिरुपशोभितम् जा.मा.३१ख/३६; • सं. वैचित्र्यम् — {rnam pa sna tshogs las byed de/} /{de bzhin gcod dang dral ba'i las//} करोति कर्मवैचित्र्यं छेदभेदक्रियां तथा । म.मू.२५१क/२८५; {dge ba dang mi dge ba'i las kyi lam dang de'i 'bras bu rnam pa sna tshogs shes pa'i phyir ro//} कुशलाकुशलकर्मपथतत्फलवैचित्र्यज्ञानात् सू.व्या.२५१ख/१७०; विचित्रता — {rnam pa sna tshogs yod pa dang /} /{med pa dag kyang snang bar 'gyur//} असत्ता चैव सत्ता च दृश्यते च विचित्रता । ल.अ.१६३क/११४; चित्रता — {rnal 'byor can gyi dngos po ltar/} /{sna tshogs gcig tu rnam par mdzes/} /{de la rnam pa sna tshogs med//} यथा हि योगिनां वस्तु चित्रमेकं विराजते । न ह्यस्ति चित्रता तत्र ल.अ.१७०क/१२७; विमात्रता — {'gro ba'i lus thams cad du yongs su byung ba'i mig rnam pa sna tshogs kyis blta ba dang} सर्वजगच्छरीरसंभवाभिश्चक्षुर्विमात्रतावलोकनताभिः ग.व्यू.२९०क/३६८; • पा. विचित्रः, क्षणभेदः — {skad cig ma bzhi ni/} {rnam pa sna tshogs dang rnam par smin pa dang rnam par nyed pa dang mtshan nyid dang bral ba'o//} चत्वारः क्षणाः । विचित्रविपाकविमर्दविलक्षणाश्चेति हे.त.३क/४; द्र. — {sna tshogs dang ni rnam smin dang /} /{rnam nyed de bzhin mtshan nyid bral/} /{skad cig bzhi ni rab shes pa//} विचित्रं च विपाकं च विमर्दो विलक्षणं तथा । चतुःक्षणसमागम्यम् हे.त.१६ख/५२; • अव्य. अनेकधा — {mdza' dang mi mdza'i don gyi phyir/} /{sdig pa rnam pa sna tshogs byas//} प्रियाप्रियनिमित्तेन पापं कृतमनेकधा । बो.अ.५क/२.३५.
rnam pa sna tshogs can
वि. चित्राकारः — {sems ni sna tshogs snang ba dang /} /{rnam pa sna tshogs can du 'jug//} इति चित्तं चित्राभासं चित्राकारं प्रवर्तते । सू.अ.१७१क/६४;
rnam pa sna tshogs pa
= {rnam pa sna tshogs/}
rnam pa sna tshogs pa'i na bzas brgyan pa
वि. विचित्रवस्त्राभरणः — {bcom ldan 'das rdo rje sems dpa'}…{rnam pa sna tshogs pa'i na bzas brgyan pa} भगवान् वज्रसत्त्वः…विचित्रवस्त्राभरणः ख.टी.१६३क/२४५; {lang tsho gsar pa}…{rnam pa sna tshogs pa'i na bzas brgyan pa} नवयौवनाः …विचित्रवस्त्राभरणाः ख.टी.१६३क/२४५; द्र. {sna tshogs pa'i gos kyis brgyan pa/}
rnam pa sna tshogs byas
भू.का.कृ. चित्रितम् — {sla gar rman bu 'bras mi sdug/} /{las kyis rnam pa sna tshogs byas//} पेशीघनार्बुदं पिटकमशुभं कर्मचित्रितम् । ल.अ.१६५ख/११७.
rnam pa spyi yin par smra ba
आकृतिसामान्यवादी — {rnam pa spyi yin par smra ba'i ltar na yang de khyad par bzhin du tha mi dad pa'i sgo nas don gzhan la mi 'jug pas tha mi dad pa'i phyir tha mi dad par snang bar mi rung ngo //} आकृतिसामान्यवादिनोऽपि विशेषवत्तस्याऽव्यतिरेकादर्थान्तरेऽवृत्तिरिति भेदान्नाभिन्नः प्रतिभासो युज्यते प्र.वृ.२९२क/३६.
rnam pa spros pa
= {rnam par spros pa/}
rnam pa phye
= {rnam par phye ba/}
rnam pa ma nges pa
वि. अनियताकारः — {gang rnam pa nges pa dang ldan pa'i don yin gyi/} {rnam pa ma nges pa ni ma yin te} यो नियताकारोऽर्थः, तस्य । न त्वनियताकारः न्या.टी.७७ख/२०४.
rnam pa ma tshang
वैकल्यम् — {yongs su 'dzin pa med pa dang /} /{lam gyi rnam pa ma tshang dang //} परिग्रहस्याभावे च वैकल्ये प्रतिपद्गते ।। अभि.अ.९ख/५.१०.
rnam pa mang po
= {rnam mang} ।। • वि. बहुविधः — {shin tu mi bzad las rnams kyis/} /{sdug bsngal rnam pa mang pos 'tshed//} पच्यन्ते घोरकर्माणो दुःखैर्बहुविधैर्भृशम् ।। प्र.सि.३०ख/७२; {mchod pa rnam pa mang po dag gis} बहुविधाभिश्च पूजाभिः अ.सा.५०क/२८; बहुविविधः — {de nas rgyal bu gzhon nu de gnyis kyis snying rje rje skad du rnam pa mang por ngus nas dong ngo //} अथ तौ राजकुमारौ बहुविविधकरुणं विलाप्य प्रचक्रमतुः सु.प्र.५६क/१११; अनेकविधः — {rdzu 'phrul gyi yul rnam pa mang po myong bar byed pa yin} अनेकविधमृद्धिविषयं प्रत्यनुभवति म.व्यु.२१५(६ख); नानाविधः — {ne tso sa ra nas brgyan pa'i/} /{gnod sbyin rnam pa mang po dang //} यक्षैश्च नानाविधैः शुकसारणप(म ?)ण्डितैः ।। ल.अ.५७क/२; बहुप्रकारः — {lag pa la sogs dbye ba rnam mang yang /} /{yongs su bsrung bya'i lus su gcig pa ltar//} हस्तादिभेदेन बहुप्रकारः कायो यथैकः परिपालनीयः । बो.अ.२७क/८.९१; विविधप्रकारः — {de nyid rnam pa mang pos bral ba gang yin pa de ni dri ma dag dang rnam par bral ba'o//} तदेव विविधप्रकारेणापगतं यस्य स व्यपगतकलुषः वि.प्र.९०क/३.१; विविधः — {zong rnam pa mang po thogs te} विविधपण्यं गृहीत्वा ल.वि.१८२क/२७६; {sgra rnam pa mang po gang dag 'byung ba 'di lta ste/} {glang po che'i sgra'am rta'i sgra'am rnga mo'i sgra'am} विविधाः शब्दा निश्चरन्ति…तद्यथा हस्तिशब्दा वा अश्वशब्दा वा उष्ट्रशब्दा वा स.पु.१३२ख/२१०; {rnam mang ljon pa mchog rnams rtsad nas 'byin zhing rab tu grugs byed 'brug bzhi+in sgra dag sgrogs//} उत्पाट्य मोटयन् वै विविधतरुवरान् मेघवद् गर्जमानः । वि.प्र.१११ख/१२; बहुः — {de bzhin gshegs pa'i sa gzugs rnam pa mang por rnam par 'gyur ba} बहुरूपविकारतां च तथागतभूमिम् ल.अ.६१क/७; {rdo rje lta bu rnams kyi bye brag ni rnam pa mang po zhig tu brjod de} वज्रोपमानां तु बहुभेदं वर्णयन्ति अभि.भा.२६ख/९६६; • अव्य. = {rnam mang du} बहुधा — {sa ni rnam pa mang po g}.{yos par gyur//} विकम्पमाना बहुधा वसुंधरा जा.मा.४५क/५३; {ma rtogs pas na dbul ba'i sdug bsngal ni/} /{rnam mang rgyun du skye dgu 'dis myong ngo //} अबुध्यमानानुभवत्यजस्रं दारिद्र्यदुःखं बहुधा प्रजेयम् ।। र.वि.१०७ख/६३.
rnam pa med
= {rnam pa med pa/}
rnam pa med pa
•वि. निराकारः — {ji ltar khyed cag gi shes pa/} /{de nyid kyis na rnam med ni//} यथा हि भवतां ज्ञानं निराकारं च तत्त्वतः । त.स.७४ख/६९८; {dmigs pa med pa dang rnam pa med pa'i rnam par shes pa ni mi rung ngo //} न हि निरालम्बनं निराकारं वा विज्ञानं युज्यते त्रि.भा.१५०क/३७; {bems med rtogs pa'i ngo bo ni/} /{rnam pa med pa yin par bshad//} अजडं बोधरूपं तु निराकारमिति स्मृतम् । ज्ञा.सि.४३ख/११२; अनाकारः — {'on te rnam med pas} (? {blos} ){dngos rnams/} /{rnam par rig par khyed 'dod pa//} अथानाकारधीवेद्यं वस्तु युष्माभिरिष्यते । त.स.२१क/२२५; {rnam pa med pa'i phyir de dag la mngon du phyogs pa yang ma yin no//} न च तेष्वामुखमनाकारत्वात् सू.व्या.१६०क/४८; निराकृतिः — {rnam par bcas kyang rnam med bcom ldan 'das ma shes rab ma} साकारा च निराकृतिर्भगवती प्रज्ञा वि. प्र.१०७ख/१, पृ.१; अनिर्भासः — {de ltar re zhig rnam pa med pa'i shes pas phyi rol gyi don shes pa ma yin no zhes bstan nas} एवं तावदनिर्भासं ज्ञानं न बाह्यमर्थं विजानातीति प्रतिपादितम् त.प.१२३ख/६९६; • सं. = {rnam med nyid} निराकारता— {de lta yin dang shes par gtogs pa yin na ji ltar shes pa rnam pa med pa zhes brjod par bya zhe na} ततश्च ज्ञानगतत्वे कथं निराकारता विज्ञानस्येति वक्तव्यम् त.प.१८०क/८२०; • पा. अप्रकारः, समाधिविशेषः — {rnam pa med pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} अप्रकारो नाम समाधिः म.व्यु.५७४(१३ख).
rnam pa med pa dgag pa
वि. निराकारनिराकरणः — {ye shes grub pa las rnam pa med pa dgag pa ste le'u bzhi pa'o//} ज्ञानसिद्धौ निराकारनिराकरणश्चतुर्थः परिच्छेदः ज्ञा.सि.४५क/११४.
rnam pa med pa'i tshig le'ur byas pa
ना. निराकारकारिका, ग्रन्थः क.त.३८९४.
rnam pa med pa'i shes pa
अनाकारज्ञानम् — {rnam pa med pa'i shes pa smra ba} अनाकारज्ञानवादिनः त.प.११८ख/६८७.
rnam pa med pa'i shes pa smra ba
अनाकारज्ञानवादी, निराकारविज्ञानवादस्यानुयायी — {rnam pa dang ldan pa ni phyi rol gyi don yin la/} {blo ni rnam pa med pa yin no zhes bya ba gang gi lta ba yin pa'i rnam pa med pa'i shes pa smra ba la'o//} अनाकारज्ञानवादिनः, यस्येदं दर्शनम्—आकारवान् बाह्योऽर्थो निराकारा बुद्धिरिति त.प. ११८ख/६८७.
rnam pa med par smra ba
निराकारवादी, निराकारविज्ञानवादस्यानुयायी — {sgrub par byed pa rnam pa gnyis te/} {gang gi phyir rnam pa med par smra ba'i lta ba yin pa des na grub pa la sgrub pa ma yin no//} द्विविधमपि साधनं निराकारवादिनं प्रति यतः, तेन न सिद्धसाध्यता त.प.१२३ख/६९६.
rnam pa mdzes
= {rnam par mdzes pa/}
rnam pa 'dzin
= {rnam pa 'dzin pa/}
rnam pa 'dzin pa
• क्रि. आकारयति — {pha rol gyi sems shes pa zag pa dang bcas pa ni shes bya sems dang sems las byung ba rnams kyi rang gi mtshan nyid gang yin pa de'i rnam pa 'dzin te} सास्रवं परचित्तज्ञानं ज्ञेयानां चित्तचैत्तानां यत् स्वलक्षणं तदाकारयति अभि.भा. ४५ख/१०४६; •सं. आकारग्रहणम् — {mngon sum gyi stobs kyis}…{de ma yin pa las log pa'i yul can gyi dran pa skyes pa ni/} {ji ltar yongs su mthong ba'i rnam pa 'dzin pa'i phyir tshad ma ma yin te} अतद्व्यावृत्तिविषया स्मृतिरुत्पन्ना प्रत्यक्षबलेन न प्रमाणम्, यथादृष्टाकारग्रहणात् हे.बि.२३९क/५३.
rnam pa gzhan gyi ngo bo
अन्यथाभावः — {shin tu rnam par gtan la phab pa'i du bas dpag pa'i me ni rnam pa gzhan gyi ngo bor bya bar nus pa ma yin te} न हि धूमात् सुपरिनिश्चितादनुमितस्य वह्नेरन्यथाभावः शक्यते कर्तुम् त.प.३९क/५२६.
rnam pa gzhan gyi shes pa
अन्यथात्वज्ञानम्— {'di gnyis zhes bya ba ni rnam pa gzhan gyi shes pa dang rgyu rkyen gzhan} (? {rgyu skyon can} ){gyi shes pa'o//} एतद् द्वयमिति अन्यथात्वज्ञानम्, दुष्टकारणज्ञानं च त.प.२३०ख/९३१.
rnam pa gzhan nyid
अन्यथात्वम् — {rnam 'gyur rnam pa gzhan nyid na/} /{gnas skabs na yang de ji ltar//} अन्यथात्वं विकारो हि तादवस्थ्ये च तत्कथम् ।। त.स.१२ख/१४५.
rnam pa gzhan dang ldan pa'i dngos po 'dzin pa
वि. अन्याकारवद्वस्तुग्राहि — {de'i phyir rnam pa gzhan dang ldan pa'i dngos po 'dzin pa ni rnam pa gzhan dang ldan pa'i dngos po la tshad ma ma yin te} तस्माद् अन्याकारवद्वस्तुग्राहि नाकारान्तरवति वस्तुनि प्रमाणम् न्या. टी.३८ख/२५.
rnam pa gzhan du yod pa
अन्यथाभावः — {rnam pa gzhan du yod dogs pas/} /{rjes su dpag pas kyang grub min//} न चानुमानतः सिद्धिरन्यथाभावशङ्कया ।। त.स.१२३ख/१०७४.
rnam pa bzhi bsgom pa
पा. चतुराकारभावनः, भावनाकारप्रविष्टमनस्कारभेदः — {sgom pa'i rnam pa la zhugs pa ni/} {rnam pa bzhi bsgom pa dang rnam pa sum cu rtsa bdun bsgom pa'o//} भावनाकारप्रविष्टश्चतुराकारभावनः सप्तत्रिंशदाकारभावनश्च सू.व्या.१६६ख/५८.
rnam pa bzang po
पा. स्वाकारकरः, समाधिविशेषः — {rnam par byed ces bya ba'i ting nge 'dzin dang}…{rnam pa bzang po} ({byed pa} ?){zhes bya ba'i ting nge 'dzin dang} आकारकरो नाम समाधिः…स्वाकारकरो नाम समाधिः का.व्यू.२२२क/२८४.
rnam pa bzang ba
वि. स्वाकारः — {sems can dag pa rnam pa bzang ba gdul sla ba} सत्त्वः शुद्धः स्वाकारः सुविनेयः ल.वि.१९३क/२९५; द्र. {rnam pa bzang po/}
rnam pa shin tu gsal bar 'dzin pa
वि. स्फुटतराकारग्राहि — {rnam pa shin tu gsal bar 'dzin pa'i shes pa ni rnal 'byor pa rnams kyi mngon sum yin no//} स्फुटतराकारग्राहि ज्ञानं योगिनः प्रत्यक्षम् न्या.टी.४४क/६८.
rnam pa sum cu rtsa bdun bsgom pa
पा. सप्तत्रिंशदाकारभावनः, भावनाकारप्रविष्टमनस्कारभेदः — {sgom pa'i rnam pa la zhugs pa ni/} {rnam pa bzhi bsgom pa dang rnam pa sum cu rtsa bdun bsgom pa'o//} भावनाकारप्रविष्टश्चतुराकारभावनः सप्तत्रिंशदाकारभावनश्च सू.व्या.१६६ख/५८.
rnam pa gsum
•वि. त्रिविधः — {gtan tshigs kyang rnam pa gsum kho na yin no//} हेतुरपि त्रिविध एवेति वा.टी.५४ख/७; {'dus ma byas rnam gsum gang zhe na} कतमत् त्रिविधमसंस्कृतमिति अभि.स्फु.१२क/१९; {rtags rnam pa gsum} त्रिविधं लिङ्गम् वा.टी.५१क/३; • अव्य. त्रिधा— {rnam gsum las su yang dag bsgrags//} त्रिधा कर्म प्रकीर्तिता(? तम्) म.मू.१९२ख/१२८; •सं. = {rnam gsum nyid} त्रिविधत्वम् — {de'i phyir bsgrub par bya ba rnam pa gsum yin pas de'i go bar byed pa'i gtan tshigs kyang rnam pa gsum kho na yin no//} तस्मात् साध्यस्य त्रिविधत्वात् तद्गमको हेतुरपि त्रिविध एवेति वा.टी.५४ख/७.
rnam pa'i mchog thams cad dang ldan pa
वि. सर्वाकारवरोपेतः — {rgyal po}…{rnam pa'i mchog thams cad dang ldan pa/} {chos kyi rgyal po chen po'i rigs su byung ba} राजा …सर्वाकारवरोपेतो महाधर्मराजकरो(? कुलो)दितः ग.व्यू.१७०क/२५२; द्र. {rnam pa thams cad kyi mchog dang ldan pa/}
rnam par dkar ba
•वि. विपाण्डुरः — {lag g}.{yon yal 'dab dag la rnam par dkar ba'i gdong pa bzhag nas ni//} विपाण्डुरमाननं करकिसलये कृत्वा वामे ना.ना.२३२क/६५; • व.का.कृ. व्यवदायमानः — {dkyil 'khor yongs su rdzogs su nye ba'i nyi ma dang thag ring bas rnam par dkar zhing mdzes pa} परिपूर्र्णप्रायमण्डलमादित्यविप्रकर्षाद्व्यवदायमानशोभम् जा.मा.२६ख/३१.
rnam par dkrugs
= {rnam par dkrugs pa/}
rnam par dkrugs gyur pa
भू.का.कृ. व्याकुलीकृतः — {'jig rten mtha' gnyis lhung ba ni/} /{lta bas rnam par dkrugs gyur pas//} द्वयान्तपतितो लोको दृष्टिभिर्व्याकुलीकृतः ।। ल.अ.१८४ख/१५३.
rnam par dkrugs pa
• भू.का.कृ. विक्षोभितः — {de ni nyon mongs pa'i dpung thams cad rnam par dkrugs pa la shin tu dpa' ba lags} स शूरः सर्वक्लेशवंश(? बल)विक्षोभितासु ग.व्यू.३०५ख/३९३; {de bzhin gshegs pas mngon par rdzogs par sangs rgyas te/}…{nyon mongs pa rnams ni rnam par dkrugs} तथागतेऽभिसंबुद्धे…विक्षोभिताः क्लेशाः ल.वि.१६९क/२५३; • वि. व्याकुलः — {khyim na gnas pa}…{nor sgrub cing bsrung ba'i zhar gyis rnam par dkrugs pa} धनार्जनरक्षणप्रसङ्गव्याकुलं…गार्हस्थ्यम् जा.मा.३१क/३६.
rnam par bkag pa
भू.का.कृ. विसूदितः — {khyed kyis shes pa min pa las/} /{bdag gis bshad pa rnam par 'gog}(? {bkag})// अज्ञात्वा…भवद्भिः…व्याख्या मम विसूदिता अ.क.३०५ख/३९.९४.
rnam par bkod
= {rnam par bkod pa/} {rnam par bkod nas} निधाय — {legs don dri med bdag nyid dag byed de yang snying la rnam bkod nas//} सूक्तार्थं हृदये निधाय विमलं तं चात्मसंशोधनम् अ.क.३३क/५३.५१.
rnam par bkod pa
= {rnam bkod} ।। • सं. विन्यासः — {sor mo la sogs 'dab sogs dang /} /{rkang pa pad ma nyid byas nas/} /{de 'os gnas su rnam bkod pa/} /{'di ni mtha' dag gzugs can no//} अङ्गुल्यादौ दलादित्वं पादे चारोप्य पद्मताम् । तद्योग्यस्थानविन्यासादेतत् सकलरूपकम् ।। का.आ.३२४क/२.६९; निवेशनम् — {gang gi grags pa'i mtshan nyid khyad par rnam par bkod pa yis/} /{sa gzhi bsod nams mchog gi bsod nams ldan par nyer bskrun cing //} यत्कीर्तिलक्षणविशेषनिवेशनेन पुण्यापि पुण्यतरतामुपयाति पृथ्वी ।। अ.क.१५५क/७०.१; व्यूहः — {sangs rgyas kyi zhing tshad med pa dag 'od dang rnam par bkod pa'i rgyan gyis rab tu brgyan pa} अप्रमाणबुद्धक्षेत्रप्रभाव्यूहालङ्कारप्रतिमण्डितम् शि.स.१६१क/१५४; प्रज्ञप्तिः — {spobs pa tha dad pa yang dag par shes pas ji ltar rnam par bkod pa bzhin du 'khrug pa med pa mtha' yas pas chos ston to//} प्रतिभानप्रतिसंविदा यथाप्रज्ञप्त्यविकोपनतापर्यन्ततया धर्मं देशयति द.भू.२५४ख/५१; • भू.का.कृ. विन्यस्तः — {bu dang gnyen rnams mtha' dag ni/} /{btson khang nang du rnam par bkod//} बन्धनागारविन्यस्तसमस्तसुतबान्धवः अ.क.२१ख/५२.२१; {lag gnyis de bzhin rnam bkod pa/} /{sor mo'i rtse mo legs par sbyar//} तदेव हस्तौ विन्यस्तौ अङ्गुल्यग्रसवेणिकौ । म.मू.२५२ख/२८८; न्यस्तः — {grogs mo dang bcas mig bzang ma/} /{yid ni sprin gyi bzhon pa la/} /{rnam par bkod nas dal gyis song //} सह सख्या सुलोचना । जीमूतवाहनन्यस्तमानसा सा शनैर्ययौ ।। अ.क.२९७ख/१०८.४२; व्यूहितः — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams la yongs su dris so//} {yongs su zhus so//}…{rnam par bkod do//}…{rgya cher byas so//} बुद्धानां भगवतामन्तिकात् परिपृष्टा परिप्रश्नीकृता…व्यूहिता…विपुलीकृता ग.व्यू.३१क/१२७; विरचितः —ग्. {yas g}.{yon nas rin po che'i stegs bu'i phreng ba rnam par bkod pas rnam par brgyan pa} उभयतो नानारत्नव्योमकपंक्तिविरचितव्यूहः ग.व्यू.२३५ख/३१२; निषेवितः — {sngon yang bdag gis dge ba la/} /{'di ni 'bad nas rnam par bkod//} पूर्वमप्येष कुशले मया यत्नान्निषेवितः । अ.क.२७९ख/१०४.७; व्यवस्थापितः — {de bzhin gshegs pas mngon par rdzogs par sangs rgyas te/}…{sems can gyi khams ni rnam par bkod} तथागतेऽभिसंबुद्धे…व्यवस्थापितः सत्त्वधातुः ल.वि.१६९क/२५४.
rnam par bkye ba
=*भू.का.कृ. विसृष्टः — {rgya mtsho'i klu'i rgyal po'i sprin las rnam par bkye ba}(? {bkyes pa}){'i chu'i phung po chen po ni} सागरनागराजमेघविसृष्टो महानप्स्कन्धः द.भू. २६७ख/६०.
rnam par bkra
= {rnam par bkra ba/}
rnam par bkra gyur pa
वि. विचित्रः — {de yi snying ga rkang} (? {rked} ){lag mgrin pa la/} /{btags pa'i skud pa rnam par bkra gyur pa//} वक्षःकटीपाणिगलावसक्तविचित्रसूत्राणि अ.क.१२२क/६५.४९; द्र. {rnam par bkra ba/}
rnam par bkra ba
• वि. विचित्रः — {pha rol phyin bcu rdzogs pa yis/} /{rin chen snam bu rnam par bkra//} दशपारमितापूर्णैर्विचित्रा रत्नपट्टिका ।। वि.प्र.३४क/४.९; {skud pa pa tra'i phreng ba yis/} /{rnam bkra rnam sbyar blangs pa bzhin//} जग्राह सूत्रपत्रालीविचित्रमिव चीवरम् ।। अ.क.२२१ख/२४.१५४; अतिचित्रः — {rnam bkra rang gi bya ba gzugs brnyan bzhin/} /{skyes bu chags byed nyid kyis rgyan rnams bzung //} बभार…सा भूषणं लोभनमेव पुंसां मूर्तं स्वकर्तव्यमिवातिचित्रम् ।। अ.क.८क/५०.७७; शबलः — {de rgyan rin chen 'od zer gyi/} /{ri mos nam mkha' rnam par bkra//} तस्याभरणरत्नांशुलेखाभिः शबलं नभः । अ.क.२२१ख/२४.१५४; चित्रितः — {rin chen rta babs ba gam gyi/} /{'od kyi tshogs kyis rnam bkra gang /} …{phyogs rnams} रत्नतोरणहर्म्यांशुनिवहैर्यत्र चित्रिताः ।…ककुभः अ.क.४३क/४.८०; • सं. = {rnam par bkra ba nyid} वैचित्र्यम्— {mtshar ba'i las kyis rnam bskrun pa/} /{sgrub byed sna tshogs rnam par bkra//} विधेर्विविधवैचित्र्यचित्रकर्मविधायिनः । अ.क.३८क/४.१२; {rnam par bkra ba las kyi rgyun//} वैचित्र्यं कर्मसन्ततेः अ.क.४क/५०.३०.
rnam par bkram pa
भू.का.कृ. विप्रकीर्णः म.व्यु.६५३१ (९३ख).
rnam par bkrol
= {rnam par bkrol ba/} {rnam par bkrol nas} मोचयित्वा — {sangs rgyas kyi 'od zer kun du snang bas ngan song kun las rnam par bkrol nas rnam par grol ba'i lam la rab tu bzhag pa ni} बुद्धरश्मिसमन्तावभासेन दुर्गतिसमन्तान्मोचयित्वा विमुक्तिमार्गे प्रतिष्ठापिताः स.दु.९७क/१२२; विमुच्य— {de nas rta las babs nas des/} /{rgyan rnams dag ni rnam par bkrol//} अवरुह्याथ तुरगाद्विमुच्याभरणानि सः । अ.क.२२३क/२४.१६७.
भू.का.कृ. विभूषितः — {do shal dang se mo dos lus rnam par bklubs te} हारार्धहारविभूषितगात्रीम् अ.श.९क/८; विराजितः — {do shal dang se mo dos lus rnam par bklubs} हारार्धहारविराजितगात्रीम् अ.श.१३३क/१२३.
rnam par bklubs pa
= {rnam par bklubs/}
rnam par skye
क्रि. विरोहति — {'jig tshogs la lta ba ri rab dang mnyam pa dan} (? {bskyed} ){nas byang chub kyi sems skye zhing de las sangs rgyas kyi chos rnams rnam par skye'o//} सुमेरुसमां सत्कायदृष्टिमुत्पाद्य बोधिचित्तमुत्पद्यते । ततश्च बुद्धधर्मा विरोहन्ति शि.स.५ख/७.
rnam par skyed pa
क्रि. आकारमुत्पद्यते — {tshad ma'i yul ni rnam pa gnyis te/} {gang zhig rnam par skyed pa ste gzung bar bya ba dang /} {gang zhig zhen par bya ba ste thob par bya ba'o//} द्विविधो हि विषयः प्रमाणस्य —ग्राह्यश्च यदाकारमुत्पद्यते, प्रापणीयश्च यमध्यवस्यति न्या.टी.४४ख/७१.
rnam par skyon du bgrang ba
=*भू.का.कृ. विजुगुप्सितः — {de dag las rnam grangs du mar rmugs pa dang gnyid rnam par smad cing rnam par skyon du bgrang ba} (? {bgrangs pa} ) {dang} येषु स्त्यानमिद्धमनेकपर्यायेण विगर्हितम्, विजुगुप्सितम् श्रा.भू.३९ख/१००.
rnam par skrag
= {rnam skrag/}
rnam par skrag pa
= {rnam skrag/}
rnam par skrag byed
वि. वित्रासितः — {der ni rgyal po dgra mang rnams/} /{rnam par skrag byed ral gri'i gnyen//} तत्र वित्रासितानेकशत्रुनिस्त्रिंशबान्धवः ।…नृपः अ.क.२४०ख/२८.३.
rnam par bskyed pa
भू.का.कृ. विवर्धितः — {mongs pa las/}…{ma mi gcig pa'i spun/} /{dug gi ljon pa rnam par bskyed//} मोहादसोदरो भ्राता विषवृक्षो विवर्धितः ।। अ.क.५क/५०.३८; {nags su ri dwags de/} /{rnam par bskyed cing} वने मृगीस्तन्यविवर्धितोऽसौ अ.क.११९क/६५.१८; अभिविवर्धितः — {de ni snying rjes rnam par bskyod} (? {bskyed} ){pa dang /} /{dpa' ba'i shugs kyis rtsol ba drag par gyur//} कृपयाऽभिविवर्धितः स तस्य व्यवसायः पटुतां जगाम शौर्यात् । जा.मा.१६०क/१८४.
rnam par bskyod pa
= {rnam bskyod} ।। • वि. विलोलः — {rlung gis rnam par bskyod pa'i yal 'dab lag pas bzhin ras sgrib par byed pa bzhin//} भूयो (? वक्त्रं लि.पा.) वातविलोलपल्लवकरैराच्छादयन्तीव च अ.क.२१७ख/२४.११०; विस्पन्दी — {dal bu dal bur rnga yab 'dab ma ni/} /{nyer 'khod mdzes pa'i lag pas rnam bskyod pa//} आसन्नकान्ताकरमन्दमन्दविस्पन्दिना चामरपल्लवेन । अ.क.५६ख/५९.६६; • भू.का.कृ. विघट्टितः — {de yis reg pa'i rlung gis rnam bskyod pad ma'i tshogs rnams dang /} /{chu la rgyu bas brgyan pas mtsho skyes can gyi chu la ni//} तत्स्पृष्टमारुतविघट्टितपद्मखण्डडिण्डीरमण्डनजलासु सरोजिनीषु । अ.क.३६क/५४.२०; • *> {rnam par bskyed pa/}
rnam par bskrad
भू.का.कृ. वारितः, निष्कासितः — {sa bdag pha bsad khros pa yis/} /{bdag cag gnas nas rnam par bskrad//} आवां पितृवधक्रोधाद् वारितौ भूभुजा पदात् अ.क.३१७क/४०.११७.
rnam par bskrun pa
= {rnam bskrun pa/}
rnam par khong du chud pa
प्रगमः — {rnam par khong du chud pa'i dmigs pa} प्रगमालम्बनम् म.भा.२६क/५.२९.
rnam par khong du chud pa'i dmigs pa
पा. प्रगमालम्बनम्, आलम्बनभेदः — {dmigs pa ni rnam pa bcu gnyis} …{chos brtags pa rnam par gzhag pa'i dmigs pa dang}…{rnam par khong du chud pa'i dmigs pa dang}…{phul du byung ba'i dmigs pa'o//} द्वादशविधमालम्बनम् …धर्मप्रज्ञप्तिव्यवस्थानालम्बनम्…प्रगमालम्बनम्…प्रकर्षालम्बनञ्च म.भा.२६क/५.२९.
rnam par khyab pa
= {rnam khyab/}
rnam par mkhas
वि. विचक्षणः — {de sras dam pa'i kun spyod can/} /{rig gnas kun la rnam par mkhas//} पुत्रस्तस्य सदाचारः सर्वविद्याविचक्षणः ।। अ.क.१३४ख/६७.४; {nor bzang zhes bya nor dag ni/} /{sgrub la rnam par mkhas par gyur//} सुधनो नाम धनादानविचक्षणः अ.क.२७५क/३५.४; विपश्चित् — {bdag gis gus pas de la smras/} /{dam pa khyod ni rnam par mkhas//} स मया प्रणयेनोक्तः साधो तव विपश्चितः । अ.क.२७९ख/१०४. १०.
rnam par mkhas pa
= {rnam par mkhas/}
rnam par mkhyen pa
क्रि. विजानाति — {mos pa rnam par mkhyen pas na/} /{bden pa'i tshig ni smra bar bgyid//} सत्यां वाचं प्रभाषामो अधिमुक्तिं विजानसि ।। स.पु.१०३ख/१६५.
rnam par 'khor ba
= {rnam 'khor/}
rnam par 'khyam
= {rnam par 'khyam pa/}
rnam par 'khyam pa
• क्रि. विचरति — {gang gis bdag gi sems la dbang blo nyams rnam par 'khyam//} अनीशः स्वे चित्ते विचरति यया संहृतमतिः जा.मा.९२ख/१०६; • व.का.कृ. विघूर्णमानः — {bung ba'i na chung rnam 'phrul longs spyod ldan/} /{sbrang rtsis myos shing rnam par 'khyam dus der//} तस्मिन् मधुक्षीबविघूर्णमानभृङ्गाङ्गनाविभ्रमभोगकाले । अ.क.२९५क/१०८.२२; • *> {rnam par 'khyams pa/}
rnam par 'khyams pa
• सं. विभ्रमः — {rnam par 'khyams pa las snga ma ni tha dad pa nyid do//} पृथक्त्वं पूर्वस्य विभ्रमात् वि.सू.४६क/५८; • भू.का.कृ. विघूर्णितः — {khyod kyi 'khor lo rin chen 'di'ang /} /{mkha' la dmod pas rnam par 'khyam} (? {'khyams})// इदं च चक्ररत्नं ते व्योमनि शापविघूर्णितम् । अ.क.४२क/४.६७.
rnam par 'khrug
= {rnam par 'khrug pa/}
rnam par 'khrug pa
• वि. व्याकुलः — {nyon mongs rnam par 'khrug sems dang //} क्लेशव्याकुलचेतसा सु.प्र. ७ख/१३; • सं. विकोपनम् — {spyod pa rnam par 'khrug pa la//} चर्यायाश्च विकोपने अभि.अ.१०ख/५.३१; विक्षेपः लो.को.१३९९.
rnam par 'khrug pa nyid
विकुपितत्वम् — {byed pa nyid na song na tshig ma rdzogs pa rnam par 'khrug pa nyid do//} क्रियमाणतायां प्रक्रान्तावपूर्व (?र्ण)स्य पर्वणो (?वचसो) विकुपितत्वम् वि.सू.८२ख/१००.
rnam par 'khrug par 'gyur
क्रि. प्रकुप्यते— {der ni chu dang rgyu skar rlung /} /{rnam gsum rnam par 'khrug par 'gyur//} त्रयस्तत्र प्रकुप्यन्ते नक्षत्रजलवायवः ।। सु.प्र.३८ख/७३.
rnam par 'khrug par byed
= {rnam par 'khrug par byed pa/}
rnam par 'khrug par byed pa
• क्रि. विक्षिपति लो.को.१३९९; • वि. विक्षोभणः — {rnam par 'khrug par byed pa'i rlung gi dkyil 'khor} विक्षोभणवातमण्डली म.व्यु.६४५७ (९२ख); विभ्रामणः — {rnyed pa dang bkur sti ni}…{blo rnam par 'khrug par byed pa} लाभसत्कारः…बुद्धिविभ्रामणः शि.स.६३क/६२.
rnam par 'khrug par byed pa'i rlung gi dkyil 'khor
विक्षोभणवातमण्डली म.व्यु.६४५७ (९२ख).
rnam par 'khrug med
वि. अकोपनः— {stong nyid mtshan med bcas pa dang /} /{smon pa rnam par spangs pa dang /} /{skye med 'gag pa med sogs dang /} /{chos nyid rnam par 'khrug med dang //} शून्यत्वे सानिमित्ते च प्रणिधानविवर्जिते । अनुत्पादानिरोधादौ धर्मताया अकोपने ।। अभि.अ.७ख/४.१८.
rnam par 'khrugs
= {rnam par 'khrugs pa/}
rnam par 'khrugs gyur
= {rnam par 'khrugs par gyur/}
rnam par 'khrugs pa
• सं. वैह्वल्यम् — {bdag ni 'phye min}…/{'on kyang skye ba gzhan nyon mongs/} /{dran zhing rnam par 'khrugs la brten//} नाहं पङ्गुः…जन्मान्तरक्लेशं स्मृत्वा वैह्वल्यमाश्रितः अ.क.२९१क/३७.४४; द्र. {rnam par 'khrug pa/} ।। • वि. व्याकुलः — {'jigs pas rnam skrag nas ni dmyal ba la sogs pa'i 'jigs pas rnam par 'khrugs nas so//} भयविह्वलो नरकादिभयव्याकुलः बो.प.६६ख/३३; विह्वलः— {'khor ba'i nyon mongs kyis rnam 'khrugs/} /{de dag gal te brtse ba na//} अनुकम्पस्व यद्येतं संसारक्लेशविह्वलम् । अ.क.१७३ख/१९.११८; विक्लवः लो.को.१३८६.
rnam par 'khrugs par gyur
वि. विह्वलः — {de bral dug gis non pa dang /}…/{myur du rnam par 'khrugs par gyur//} तद्वियोगविषाक्रान्ता…बभूव भृशविह्वला अ.क.३०ख/३.१३४; {sdang dang ngal dub che bar 'dar bas rnam par 'khrugs gyur cing //} (?) पृथुप्रवेपथुस्वापश्रमविह्वलानाम् अ.क.१७०ख/१९.८१.
rnam par 'khrul
= {rnam par 'khrul pa/}
rnam par 'khrul pa
• सं. विभ्रमः — {lha mo chos ni bya bar rigs/} /{mya ngan bya bar mi 'os so/} /{bde bas rnam par 'khrul pa yis/} /{ro bral mjug ni sdug bsngal yin//} देवि धर्मक्रिया युक्ता न शोकं कर्तुमर्हसि । दुःखावसानो विरसः सर्वोऽयं भोगविभ्रमः अ.क.३१ख/३.१४३; • भू. का.कृ. उद्भ्रान्तः — {de nas rab bzang ya mtshan gyis/} /{rnam par 'khrul la bcom ldan 'das/} /{'byung po kun phan la dgyes pas/} /{bu 'di blang bar gyis zhes gsungs//} ततः सुभद्रं भगवान् सर्वभूतहिते रतः । बभाषे विस्मयोद्भ्रान्तं पुत्रोऽयं गृह्यतामिति ।। अ.क.८९क/९. ३३.
rnam par gas
भू.का.कृ. विदीर्णः — {de nas de yis zhing pa rnams/}…/{lag pa rkang pa rnam par gas/}…{mthong gyur nas//} ततः स कर्षकान्…विदीर्णपाणिचरणान्…विलोक्य अ.क.२१६क/२४.९४.
rnam par gas pa
= {rnam par gas/}
rnam par gyur
= {rnam par gyur pa/}
rnam par gyur pa
• भू.का.कृ. विपरिणतम् — {las 'das pa dang zad pa dang 'gog} (? {'gags} ){pa dang bral ba dang rnam par gyur pa gang yin pa de ni yod do//} यत् कर्माभ्यतीतं क्षीणं निरुद्धं विगतं विपरिणतं तदस्ति अभि.भा.२४१ख/८१२; {sems de'ang zad cing 'gags par gyur la bral zhing rnam par gyur pa yin te} तच्चित्तं क्षीणं निरुद्धं विगतं विपरिणतम् अ.सा.१२३ख/७१; {shi ba'i dus byas pa de la rim gyis rnam par gyur pa'i gnas skabs 'di lta ste/} {rnam par bsngos pa dang rus pa'i keng rus kyi bar dag kyang yod pa dang} अस्य मृतस्य कालगतस्यानुपूर्वेण विपरिणता इमा अवस्थाः प्रज्ञायन्ते, यदुत विनीलकमिति वा यावदस्थिशङ्कलिकाया वा श्रा.भू.१३७ख/३७६; • सं. विक्रिया लो.को.१३८६.
rnam par grags
= {rnam par grags pa/}
rnam par grags pa
वि. विख्यातः — {rtag tu dga' byed snyan pa dag/} /{rab bkram rnam par grags pa des//} सदानन्दनविख्यातयशःप्रसरया तया अ.क.२०ख/३.१४; {skal bzang zhes ni rnam par grags//} सुभगेति च विख्यातः ज्ञा.सि.५६क/१४५; विश्रुतः — {khyod kyi thos pa rnam grags don dang ldan/} /{nga yi 'bad pa don yod legs par byung //} तवार्थवत्सुचरितविश्रुतं श्रुतं सुखोदयः सफलतया श्रमश्च मे ।। जा.मा.७१ख/८३; {lha gang 'og min zhes rnam par grags pa} ये ते देवा अकनिष्ठा इति विश्रुताः अभि.स्फु.१९५ख/९५८; विघुष्टः — {de yi 'og tu rgyal po ni/} /{dpa' bo'i sde zhes rab tu brjod/} /{chos la spyod cing rnam par grags//} तस्याप्यनन्तरे राजा शूरसेनः प्रकथ्यते । विघुष्टो धर्मचारी च म.मू.३०६क/४७७; विज्ञातः — {de yis bdag ni 'jig rten du/} /{gso sbyong nyams par rnam par grags//} तेनाहमभवं लोके विज्ञातः खण्डपोषधः ।। अ.क.२७८क/३५.४३; • सं. १. विश्रावः मि.को.१२५ख २. = {sangs rgyas} विश्रुतः, बुद्धः म.व्यु.६५ (२ख); • ना. १. विश्रुतः, प्रत्येकबुद्धः — {'di lta ste spos kyi ngad ldang dang}…{rnam grags dang}…{nor lha dang /} {de dag dang gzhan yang rang sangs rgyas bye ba}…{rab tu gnas pa} तद्यथा गन्धमादनः…विश्रुतः…वसुश्चेति । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्धकोटी …प्रतिष्ठितैः म.मू.९९क/९ २. विशिष्टः, बोधिसत्त्वः — {de dag thams cad du'ang kho mo byang chub sems dpa'i yum du 'gyur ro/} /{byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}… {rnam par grags pa dang} तेष्वहं सर्वत्र बोधिसत्त्वजननी भविष्यामि । यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… विशिष्टस्य ग.व्यू.२६८ख/३४७.
rnam par grags pa'i rgyal po
विघुष्टराजः लो.को.१३९९.
rnam par grol
•क्रि. १. विमुच्यते — {srid gsum 'di ni rmi lam dang /} /{skra shad 'dzings dang sgyu ma 'dra/}…/{rnam par bsgoms na rnam par grol//} केशोण्डुकप्रख्यमिदं…त्रिभवं स्वप्नमायाख्यं विभावेन्तो विमुच्यते ।। ल. अ.९३क/३९; {sdig pa kun las rnam grol zhing //} सर्वपापैर्विमुच्यन्ते ज्ञा.सि.५६क/१४४; मुच्यते — {des ni sems can rnam grol zhing //} येन ते सत्त्व मुच्यन्ते शि.स.१७५क/१७३ २. मुमोच — {de yis rmongs pa rnam par grol//} मोहं मुमोच सः अ.क.३१०क/४०.३३ ३. विमुच्येत— {dus ma yin pa'i 'chi bdag gis zin pa rnams dus ma yin par 'chi ba las rnam par grol ba dang} अकालमृत्युग्रस्ताश्च येनाकालमरणाद् विमुच्येरन् स. दु.१२२ख/२१४; • = {rnam par grol ba/}
rnam par grol 'gyur
= {rnam par grol bar 'gyur/}
rnam par grol ba
• सं. १. विनिर्मुक्तिः — {de las shin tu rnam grol ba/} /{thar pa zhes ni bshad pa yin//} तदत्यन्तविनिर्मुक्तिरपवर्गश्च कीर्त्यते । त.स.१२७क/१०९४; {chos kyi sgrib pa rnam par grol ba de ni kun gzhi rnam par shes pa'i bag chags bzlog pa'i phyir rnam par dag par 'gyur ro//} धर्मावरणविनिर्मुक्तिः पुनरालयविज्ञानवासनाविनिवृत्तेर्विशुध्यति ल.अ.१५१ख/९८; विमोचनम् — {bzo dang skye dang byang chub che/} /{mya ngan 'das pa rtag ston pas/} /{sangs rgyas sprul pa'i sku 'di ni/} /{rnam par grol ba'i thabs chen no//} शिल्पजन्ममहाबोधिसदानिर्वाणदर्शनैः । बुद्धनिर्माणकायोऽयं महोपायो विमोचने ।। सू.अ.१५९ख/४८ २. = {sangs rgyas} विमुक्तः, बुद्धः — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{rnam par grol ba zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते …विमुक्त इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८ ३. = {rnam grol nyid} विमुक्तिता — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed dang rnam par shes pa rig pa yang ma yin/} {rnam par grol ba yang ma yin pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानां न विद्यता न विमुक्तिता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.४३ख/२१; विमोक्षता — {de ni sems can rnams kyi sems rnam pa tha dad pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te}…{sems bcings pa dang rnam par grol ba dang} स सत्त्वानां चित्तवैमात्रतां च यथाभूतं प्रजानाति…चित्तबन्धविमोक्षतां च द.भू.२५२क/४९; • पा. १. = {thar pa} विमुक्तिः — {rnam par grol zhes bya ba 'di ci zhe na/} {de rnam gnyis/} {'dus byas dang 'dus ma byas so//} केयं विमुक्तिर्नाम ? सा पुनर्द्विधा—संस्कृता चासंस्कृता च अभि.भा.४१ख/१०२७; {yongs su shes pa ni lam mo//} {yongs su shes pa'i 'bras bu ni rnam par grol ba'o//} परिज्ञा मार्गः । परिज्ञाफलं विमुक्तिः सू.व्या.१६६ख/५८; {nyon mongs rnam grol gzhan gyis dgra bcom thob//} अर्हत्फलं क्लेशविमुक्तिमन्ये अ.क.१९७ख/२२. ५०; {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di ni chos gang 'bri ba'i phyir ram 'phel ba'i phyir nye bar gnas pa ma yin no//} {chos gang 'du ba'i phyir ram}…{rnam par grol ba'i phyir ram}…{rab tu ma rtogs pa'i phyir nye bar gnas pa ma yin no//} न खलु पुनरियं सुविक्रान्तविक्रामिन् प्रज्ञापारमिता कस्यचिद्धर्मस्य हानाय वा विवृद्धये वा प्रत्युपस्थिता, नापि कस्यचिद्धर्मस्य संयोगाय…विमुक्तये वा…अप्रतिवेधाय वा प्रत्युपस्थिता सु.प.४७क/२४; विमोक्षः — {zhum pa med pa'i thugs kyis ni/} /{tshor ba dang du len par mdzad/} /{mar me shi bar gyur pa ltar/} /{de yi thugs ni rnam par grol//} असंलीनेन चित्तेन वेदनाधिवासयन् । प्रद्योतस्येव निर्वाणं विमोक्षस्तस्य चेतसः ।। अ.श.२८४क/२६१; निर्वाणम् — {sems can thams cad zhi ba'i slad/} /{rnam par grol ba bstan pa mdzad//} विदधे सर्वसत्त्वानां शान्त्यै निर्वाणदेशनाम् ।। अ.क.२८६क/३६.७३ २. विमुक्तः, सत्त्वभेदः — {sems can thams cad 'dul ba yin pa'i phyir 'dul ba ni gcig tu 'gyur ro//}…{rnam pa drug ni khyim pa dang}…{rnam par grol ba dang rnam par ma grol ba'o//} स्यादेकविधो विनेयः सर्वसत्त्वा विनेया इति कृत्वा…षड्विधः—गृही…अविमुक्तो विमुक्तश्च बो.भू.१५५क/२००; •भू.का.कृ. विमुक्तः — {de ni}… {dus la mi ltos par rnam par grol ba yin no//} स ह्यसमयापेक्षविमुक्तः अभि.भा.३१ख/९८९; {dus kyis rnam par grol ba'i dgra bcom pa} समयविमुक्तोऽर्हत् अभि.भा.३४ख/१०००; {rtog pa las ni rnam par grol//} कल्पनया विमुक्तम् प्र.सि.३४क/८०; {phung po lnga las rnam grol zhing //} पञ्चस्कन्धविमुक्तानाम् अ.क.५५ख/६.२३; {mchog tu zhi ba'i go 'phang 'jig rten spyod pa dag las rnam grol ba} लोकाचारैर्विमुक्तं परमशिवपदम् गु.सि.१क/५; विनिर्मुक्तः — {bdud kyi zhags pa thams cad las rnam par grol ba}…{sems can rnams dang} सर्वमारपाशविनिर्मुक्तानां… सत्त्वानाम् सु.प.२२क/२; {dag pa'i lus gnas par byed pa ni dgra bcom pa rnams kyi ste/} {'ching ba thams cad las rnam par grol ba'i phyir ro//} शुद्धाश्रयस्थितिकोऽर्हताम्, सर्वबन्धनविनिर्मुक्तत्वात् अभि.स.भा.३३क/४५; {dam tshig sdom las rnam par grol/} /{rnal 'byor ldan pas spyod par byed//} समयसंवरविनिर्मुक्तश्चर्यां कुरुते सुयोगवान् ।। हे.त.७ख/२०; {'phel zhing 'grib las rnam grol ba//} क्षयव्ययविनिर्मुक्तम् गु.सि.११क/२४; विप्रमुक्तः — {sdug bsngal las kyang rnam par grol bar 'gyur ro//} दुःखादपि विप्रमुक्तो भवति अभि.स.भा.१०८क/१४५; {sdug pa dag las mya ngan skye/} /{sdug pa dag las 'jigs pa skye/} /{'jigs} (? {sdug} ) {pa dag las rnam grol rnams/} /{mya ngan med na ga la 'jigs//} प्रियेभ्यो जायते शोकः प्रियेभ्यो जायते भयम् । प्रियेभ्यो विप्रमुक्तानां नास्ति शोकः कुतो भयम् ।। अ.श.९६ख/८७; निर्मुक्तः — {bshad pa'i tshul las rnam grol ba/} /{so so rang rig spyod yul te/} /{lang kar gshegs pa'i mdo sde ni//} देशनानयनिर्मुक्तं प्रत्यात्मगतिगोचरम् । लङ्कावतारसूत्रम् ल.अ.५७क/२; समुन्मुक्तः — {re ba'i zhags pa'i 'ching ba kun/} /{rnam par grol te} समुन्मुक्तसर्वाशापाशबन्धनः अ.क.८७ख/६३.५८; मुक्तः — {mtha' bzhi dag las rnam par grol/} /{srid pa rtag tu sgyu ma bzhin//} चातुष्कोटिकया मुक्तं भवं मायोपमं सदा ।। ल.अ.१६८क/१२३.
rnam par grol ba rnam gnyis
विमुक्तिः द्विधा — १. {rnam par grol ba 'dus byas} संस्कृता विमुक्तिः, २. {rnam par grol ba 'dus ma byas} असंस्कृता विमुक्तिः अभि.भा. ४१ख/१०२८.
विमुक्तत्वम् — {yongs su nyams pa srid pa dang mi srid pa'i sgo nas}…{dus kyi rnam par grol ba dang dus dang mi sbyor bar rnam par grol ba nyid yin no//} समयासमये विमुक्तत्वं परिहाणिसम्भवासम्भवतः अभि.भा.३१ख/९८९.
rnam par grol ba dus dang sbyor ba
पा. सामयिकी विमुक्तिः — {bsam gtan dngos gzhi'i ting nge 'dzin ni dus su mngon sum du 'gyur ba'i phyir rnam par grol ba dus dang sbyor ba zhes kyang bya la} मौलो हि ध्यानसमाधिः समये सम्मुखीभावात् सामयिकी विमुक्तिरित्युच्यते अभि.भा.३३ख/९९७; द्र. {rnam par grol ba dus dang sbyor ba pa/}
rnam par grol ba dus dang sbyor ba pa
पा. सामयिकी विमुक्तिः — {de lta bas na rnam par grol ba dus dang sbyor ba pa ni dgra bcom pa nyid ma yin no//} तस्मान्न सामयिकी विमुक्तिरर्हत्त्वम् अभि.भा.३४ख/१०००; द्र. {rnam par grol ba dus dang sbyor ba/}
rnam par grol ba 'dus byas
पा. संस्कृता विमुक्तिः— {nyon mongs pa spangs pa ni rnam par grol ba 'dus ma byas yin no/} /{mi slob pa'i mos pa ni rnam par grol ba 'dus byas yin no//} क्लेशप्रहाणमसंस्कृता विमुक्तिः । अशैक्षाधिमोक्षः संस्कृता विमुक्तिः अभि.भा.४१ख/१०२८.
rnam par grol ba 'dus ma byas
पा. असंस्कृता विमुक्तिः — {nyon mongs pa spangs pa ni rnam par grol ba 'dus ma byas yin no/} /{mi slob pa'i mos pa ni rnam par grol ba 'dus byas yin no//} क्लेशप्रहाणमसंस्कृता विमुक्तिः । अशैक्षाधिमोक्षः संस्कृता विमुक्तिः अभि.भा.४१ख/१०२८.
rnam par grol ba bla na med pa nyid
पा. विमुक्त्यानुत्तर्यम्, आनुत्तर्यभेदः — {bla na med pa nyid gsum ste/} {shes pa bla na med pa nyid dang lam bla na med pa nyid dang rnam par grol ba bla na med pa nyid do//} त्रीण्यानुत्तर्याणि—ज्ञानानुत्तर्यं प्रतिपदानुत्तर्यं विमुक्त्यानुत्तर्यं च अभि.स.भा. ४५क/६३.
rnam par grol ba yin
क्रि. विमुक्तं भवति — {'di na dge slong 'dod chags las sems 'dod chags dang bral zhing rnam par grol ba yin} इह भिक्षवो रागाच्चित्तं विरक्तं भवति विमुक्तम् अभि.भा.४१ख/१०२८.
rnam par grol ba yongs su dag pa
पा. विमुक्तिपरिशुद्धिः — {mdo las/} {stag gi byang chub kyi bu dag rnam par grol ba yongs su dag pa gtso bo gang yin zhe na}…{zhes rgyas par gang gsungs pa} यत्तर्हि सूत्र उक्तम्—कतमच्च व्याघ्रबोध्यायना विमुक्तिपरिशुद्धिप्रधानम्…इति विस्तरः अभि.भा.४१ख/१०२८.
rnam par grol ba yongs su dag pa gtso bo
पा. विमुक्तिपरिशुद्धिप्रधानम्, परिशुद्धिप्रधानभेदः — {mdo las/} {stag gi byang chub kyi bu dag rnam par grol ba yongs su dag pa gtso bo gang yin zhe na}…{zhes rgyas par gang gsungs pa} यत्तर्हि सूत्र उक्तम्—कतमच्च व्याघ्रबोध्यायना विमुक्तिपरिशुद्धिप्रधानम्…इति विस्तरः अभि.भा.४१ख/१०२८; {bzhi po 'di dag ni yongs su dag pa'i gtso bo yin te}…{tshul khrims yongs su dag pa gtso bo dang}…{rnam par grol ba yongs su dag pa gtso bo'o//} चत्वारीमानि… परिशुद्धिप्रधानानि… शीलपरिशुद्धिप्रधानम्…विमुक्तिपरिशुद्धिप्रधानं च अभि.स्फु.२३६क/१०२८.
rnam par grol ba las yongs su ma nyams pa
अपरिहीनविमुक्तिः, बुद्धस्य नामपर्यायः — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{rnam par grol ba las yongs su ma nyams pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…अपरिहीनविमुक्तिरित्युच्यते ल.वि.२११ख/३१३.
rnam par grol ba'i sku
= {rnam grol sku/}
rnam par grol ba'i skye mched
पा. विमुक्त्यायतनम् — {rnam par grol ba'i skye mched lnga po dag ni shes rab kyi rang bzhin yin pa'i phyir chos kyi skye mched kyis bsdus so//} पञ्च विमुक्त्यायतनानि प्रज्ञास्वभावत्वाद् धर्मायतनेन (संगृहीतानि) अभि.भा.३९क/७४.
rnam par grol ba'i tog
= {rnam grol tog/}
rnam par grol ba'i bdag nyid can
वि. विमुक्तात्मा — {rtog kun rnam grol bdag nyid can//} सर्वकल्पविमुक्तात्मा ज्ञा.सि.४६क/११९; द्र. {rnam grol bdag/}
rnam par grol ba'i phung po
पा. विमुक्तिस्कन्धः, असमसमस्कन्धभेदः — {sangs rgyas bcom ldan 'das de rnams kyi tshul khrims kyi phung po dang ting nge 'dzin gyi phung po dang shes rab kyi phung po dang rnam par grol ba'i phung po dang rnam par grol ba'i ye shes gzigs pa'i phung po} तेषां बुद्धानां भगवतां शीलस्कन्धः समाधिस्कन्धः प्रज्ञास्कन्धो विमुक्तिस्कन्धो विमुक्तिज्ञानदर्शनस्कन्धश्च अ.सा.१२०ख/६९; अभि.भा.४१ख/१०२८; अभि. स्फु.४ख/७.
rnam par grol ba'i dbyangs
ना. विमुक्तिघोषः, बोधिसत्त्वः — {de dag thams cad du'ang kho mo byang chub sems dpa'i yum du 'gyur ro//} {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}… {rnam par grol ba'i dbyangs dang} तेष्वहं सर्वत्र बोधिसत्त्वजननी भविष्यामि । यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… विमुक्तिघोषस्य ग.व्यू.२६८ख/३४७.
rnam par grol ba'i gtsug
विमुक्तचूडः लो.को.१४००.
rnam par grol ba'i zla ba
ना. विमुक्तिचन्द्रः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnam par grol ba'i zla ba dang} विमुक्तिचन्द्रेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन द.भू.१६८क/२.
rnam par grol ba'i ye shes
पा. विमुक्तिज्ञानम्— {thob pa de yod na de las rnam par grol ba'i ye shes rab tu skye'o//} ततस्तस्मिन् प्राप्ते मतिर्वि(? सति वि)मुक्तिज्ञानं प्रादुर्भवति सू.व्या.१३३क/६; द्र. {rnam par grol ba'i ye shes mthong ba/}
rnam par grol ba'i ye shes mthong ba
पा. विमुक्तिज्ञानदर्शनम् — {yongs su shes pa ni lam mo//} {yongs su shes pa'i 'bras bu ni rnam par grol ba'o//} {de rab tu rig pa ni rnam par grol ba'i ye shes mthong ba'o//} परिज्ञा मार्गः । परिज्ञाफलं विमुक्तिः । तत्प्रवेदना विमुक्तिज्ञानदर्शनम् सू.व्या.१६६ख/५८; द्र. {rnam par grol ba'i ye shes gzigs pa/}
rnam par grol ba'i ye shes mthong ba las yongs su ma nyams pa
अपरिहीनविमुक्तिज्ञानदर्शनः, बुद्धस्य नामपर्यायः — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} …{rnam par grol ba'i ye shes mthong ba las yongs su ma nyams pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…अपरिहीनविमुक्तिज्ञानदर्शन इत्युच्यते ल.वि.२११ख/३१३.
rnam par grol ba'i ye shes mthong ba'i phung po
पा. विमुक्तिज्ञानदर्शनस्कन्धः, असमसमस्कन्धभेदः — {de la re zhig tshul khrims dang}…{rnam par grol ba'i ye shes mthong ba'i phung po dag las tshul khrims kyi phung po ni gzugs kyi phung pos bsdus so/} /{lhag ma rnams ni 'du byed kyi phung pos bsdus so//} तत्र तावत् पञ्चानां शील …विमुक्तिज्ञानदर्शनस्कन्धानां शीलस्कन्धो रूपस्कन्धेन संगृहीतः, शेषाः संस्कारस्कन्धेन अभि.भा. ३९क/७२; {de bzhin gshegs pa'i tshul khrims kyi phung po dang ting nge 'dzin gyi phung po dang shes rab kyi phung po dang rnam par grol ba'i phung po dang rnam par grol ba'i ye shes mthong ba'i phung po} तथागतस्य शीलस्कन्धं समाधिस्कन्धं प्रज्ञास्कन्धं (विमुक्तिस्कन्धं) विमुक्तिज्ञानदर्शनस्कन्धम् अभि.स्फु.४ख/७; द्र. {rnam par grol ba'i ye shes gzigs pa'i phung po/}
rnam par grol ba'i ye shes gzigs pa
पा. विमुक्तिज्ञानदर्शनम् — {ma brtags btang snyoms mi mnga' ste/} /{'dun pa brtson 'grus dran pa dang /} /{shes rab rnam grol rnam grol gyi/} /{ye shes gzigs pa nyams mi mnga'//} नोपेक्षाऽप्रतिसंख्याय हानिर्न च्छन्दवीर्यतः । स्मृतिप्रज्ञाविमुक्तिभ्यो विमुक्तिज्ञानदर्शनात् ।। र.वि.२०ख/९३; द्र. {rnam par grol ba'i ye shes mthong ba/}
rnam par grol ba'i ye shes gzigs pa'i phung po
पा. विमुक्तिज्ञानदर्शनस्कन्धः, अनास्रवस्कन्धभेदः — {sangs rgyas bcom ldan 'das de rnams kyi tshul khrims kyi phung po dang ting nge 'dzin gyi phung po dang}…{rnam par grol ba'i ye shes gzigs pa'i phung po dang} यस्तेषां बुद्धानां भगवतां शीलस्कन्धः समाधिस्कन्धः…विमुक्तिज्ञानदर्शनस्कन्धश्च अ.सा.१२०ख/६९; द्र. {rnam par grol ba'i ye shes mthong ba'i phung po/}
rnam par grol ba'i ro
विमुक्तिरसः — {'od srung 'di lta ste/} {rnam par grol ba'i ro dang}…{rtag par yongs su mya ngan las 'das pa dang}…{ngas chos rnams ro gcig par rtogs kyang} सोऽहं काश्यप एकरसधर्मं विदित्वा यदुत विमुक्तिरसं…नित्यपरिनिर्वृतम् स.पु.४८क/८५.
rnam par grol ba'i lam
पा. विमुक्तिमार्गः— {rnam par grol ba'i lam ni gang gis gnas gyur pa de so sor rang gis myong ba'o//} विमुक्तिमार्गो येन नामाश्रयपरिवृत्तिं प्रत्यात्ममनुभवति अभि.स.भा.६०क/८२; {rnam par grol ba'i lam gyis ni bral ba'i thob pa da ltar du byed pa'i sgo nas sgo gcod par byed do//} विमुक्तिमार्गेण च विसंयोगप्राप्तिकपाटं पिधीयते वर्तमानीकरणतः अभि.स्फु.१७८ख/९२९; {rnam par grol ba'i lam rnams ni ci rigs par sa gong ma la zhi ba dang gya nom pa dang nges par 'byung ba'i rnam par blta'o//} विमुक्तिमार्गा उत्तरां भूमिं शान्ततः प्रणीततो निःसरणतश्चाकारयन्ति सम्भवतः अभि.भा.२९क/९७७; विमुक्तिपथः — {'jig rten pa yi rnam grol dang /} /{bar chad med lam go rim bzhin//} विमुक्त्यानन्तर्यपथा लौकिकास्तु यथाक्रमम् । अभि.को.२०ख/९७७.
rnam par grol ba'i lam lta bu
वि. विमुक्तिमार्गसदृशः — {skad cig ma gnyis pa ni bar chad med pa'i lam lta bu yin la/gsum} {pa ni rnam par grol ba'i lam lta bu yin no//} द्वौ हि क्षणावानन्तर्यमार्गसदृशौ, तृतीयो विमुक्तिमार्गसदृशः अभि.भा.२५क/९६०.
rnam par grol ba'i lam las sbyangs pa'i yon tan bstan pa
ना. विमुक्तिमार्गधौतगुणनिर्देशः, ग्रन्थः क.त.३०६.
rnam par grol ba'i lus
विमुक्तिकायः लो.को.१४००.
rnam par grol ba'i shes pa
पा. विमुक्तिज्ञानम् — {rnam par grol ba med par yang ji ltar rnam par grol ba'i shes pa rnam par gzhag} विना च विमुक्त्या कथं विमुक्तिज्ञानं व्यवस्थाप्यते अभि.भा.४१क/१०२७.
rnam par grol bar gyur
भू.का.कृ. विमुक्तः — {de nas de dmyal ba'i sdug bsngal las rnam par grol bar 'gyur} (? {gyur} ){te} ततस्ते नारकदुःखाद् विमुक्ताः स.दु.११२क/१७८.
rnam par grol bar 'gyur
= {rnam grol 'gyur} ।। • क्रि. १. विमुच्यते — {'jig rten bag chags rgyu las byung /} /{gang na'ang med min yod med min/} /{bdag med chos mkhas gang dag gis/} /{mthong na rnam par grol bar 'gyur//} वासनाहेतुकं लोकं नासन्न सदसत्क्वचित् । ये पश्यन्ति विमुच्यन्ते धर्मनैरात्म्यकोविदाः ।। ल.अ.१७५ख/१३७; {chags pas 'jig rten 'ching 'gyur ba/} /{'dod chags nyid kyis rnam grol 'gyur//} रागेण बध्यते लोको रागेणैव विमुच्यते । हे.त.१६क/५०; मुच्यते— {tshul sgo gang gis rnam par grol 'gyur ba/} /{de ni bcom ldan mi yi mchog gis mkhyen//} येन वा नयमुखेन मुच्यते तं च वेत्सि भगवन्नरोत्तम ।। रा.प.२३०क/१२२; विमुक्तिर्भवति — {chos nyid 'di la ni rgyud rim gyis 'jug pa dang yongs su smin pa dang rnam par grol bar 'gyur ro//} क्रमेण हि सन्तानस्यास्यां धर्मतायामवतारपरिपाकविमुक्तयो भवन्ति अभि.भा.१६क/९२१ २. विनिर्मुक्तो भवति — {de nas sems can de dag}…{ngan song las rnam par grol bar 'gyur ro//} तेन ते सत्त्वाः…अपायाद् विनिर्मुक्ता भवन्ति स.दु.१२४ख/२२२; विप्रमुक्तो भवति — {sdug bsngal las kyang rnam par grol bar 'gyur ro//} दुःखादपि विप्रमुक्तो भवति अभि.स.भा.१०८क/१४५; • *> {rnam par grol bar gyur/}
rnam par grol bar bya
क्रि. विमोचयेत् — {su ni dge ba'i rtsa ba rnams ma bskyed pa rnams las bskyed par bya}…{su ni yongs su smin zin pa las rnam par grol bar bya} कस्यानवरोपितानि कुशलमूलान्यवरोपयेयम्…कस्य परिपक्वानि विमोचयेयम् अ.श.१०ख/९.
rnam par grol bar byed
= {rnam par grol bar byed pa/}
rnam par grol bar byed pa
• क्रि. विमोचयति — {de ni bag chags rtogs dang zhi ba dang /} /{rab tu rtogs pas rnam par grol bar byed//} वासनबोधनशमनप्रतिवेधैस्तद्विमोचयति ।। सू.अ.१६४क/५५; • सं. विमुक्तिः — {byang chub sems dpa'i gzhan gyi don rnam pa bcu gsum ste/} {rjes su bstan pa dang}…{shes rab rnam par grol bar byed pa dang} त्रयोदशविधो बोधिसत्त्वस्य परार्थः । सुदेशना…प्रज्ञाविमुक्तिः सू.व्या.१४३ख/२२; विमोचनम् — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i 'bras bu rnam par grol bar byed pa la sgrib bo//} ( फलं)…प्रज्ञापारमिताया विमोचनावरणम् म.भा.९क/२.१३; • वि. विमोक्षकः — {ting nge 'dzin la snyoms par zhugs so//} {de ma thag nyid du ngan song gsum gyi rgyud rnam par grol bar byed pa zhes bya ba byang chub sems dpa' chen po'i 'od zer 'phro ba dang sdud pa du ma'i phreng ba rang gi mdzod spu nas phyung ste} समाधिं समापन्नः । समनन्तरमेवापायत्रयसन्ततिविमोक्षकनाममहाबोधिसत्त्वरश्मिस्फरणसंहरणानेकमाला स्वोर्णाकोषान्निश्चचार स.दु.९७क/१२०; विमोचकः — {rnam grol khyod la phyag 'tshal lo/} /{sdug bsngal ma lus rnam grol byed//} नमस्ते मुक्ताय सर्वदुःखविमोचक म.मू.९१क/३; विमोक्षणकरः — {bde blag tu rnam par grol bar byed pa 'di yin te} अनायासतो विमोक्षणकरमिदं भवति स.दु.९९क/१२६.
rnam par grol bar mi 'gyur
क्रि. न विमुच्यते — {'di'i sems stong pa nyid la mi 'jug cing rab tu dang bar mi 'gyur la yang dag par mi gnas pas rnam par grol bar mi 'gyur} शून्यतायामस्य चित्तं न प्रस्कन्दति, न प्रसीदति, न सन्तिष्ठते, नाधिमुच्यते (न विमुच्यते पा.भे.) अभि.भा.८६ख/१२०३.
rnam par grol bar mdzad
= {rnam par grol bar mdzad pa/}
rnam par grol bar mdzad pa
• क्रि. विमोचयति — {khyod thos pas ni spro ba skye/}…/{bstan pas rnam par grol bar mdzad//} श्रवणं तर्पयति ते…विमोचयति शासनम् ।। श.बु.११३ख/९२; •वि. विमोचकः — {sems can thams cad rnam grol mdzad//} सर्वसत्त्वविमोचकः सू. अ.२६०क/१८०; विमोक्षणकरः — {spyan ras gzigs kyi dbang po dbang phyug chen po}…{nyon mongs pa thams cad las rnam par grol bar mdzad pa}…{la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय महेश्वराय…सर्वक्लेशविमोक्षणकराय का.व्यू.२०५ख/२६३.
rnam par grol bar mdzad pa nyid
विमोचकत्वम् — {sems can thams cad rnam par grol bar mdzad pa nyid ni las so//} सर्वसत्त्वविमोचकत्वं कर्म सू.व्या.२६०क/१८०.
rnam par grol bar shes pa
= {rnam par grol ba'i shes pa/}
rnam par grol bar gshegs pa
वि. विमुक्तिगामी लो.को.१४००.
rnam par dgod
= {rnam par dgod pa/}
rnam par dgod pa
१. व्यवस्था— {byang chub sems dpa' sems dpa' chen pos sems dang shes rab dang ye shes kyi mtshan nyid rnam par dgod pa la gnas te} बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन चित्तविज्ञानप्रज्ञालक्षणव्यवस्थायां स्थित्वा ल.अ.७४क/२२; {blo gros chen po 'di ltar rigs rnam par dgod pa 'di ni yongs sbyong ba'i sa ste} परिकर्मभूमिरियं महामते गोत्रव्यवस्था ल.अ.८०ख/२८; व्यवस्थानम् — {phung po dang khams dang skye mched rnam par dgod pa} स्कन्धधात्वायतनव्यवस्थानम् द.भू.२१२ख/२७; {rigs kyi bu 'di la byang chub sems dpa' gzhon nur gyur cing byang chub sems dpa'i rnam par dgod pa la rnam par gnas pa yin te} इह कुलपुत्र बोधिसत्त्वः कुमारभूत एव बोधिसत्त्वव्यवस्थानव्यवस्थितो भवति ग.व्यू.२०५ख/२८७; {theg pa gsum du rnam dgod pa//} यानत्रयव्यवस्थानम् ल.अ.८१क/२८; अवस्थानम् — {sems bskyed pa de bskyed ma thag tu}…{byang chub sems dpa'i rnam par dgod pa la rab tu gnas pa yin} येन चित्तोत्पादेन सहोत्पन्नेन …सुव्यवस्थितो भवति बोधिसत्त्वावस्थानेन द.भू. १७५क/८ २. व्यूहः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin chos kyi dbyings tshul gcig gis chos thams cad tshul gcig par rnam par dgod pa'i 'od dang} एकनयधर्मधातुसर्वधर्मैकनयव्यूहप्रभेण बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०७ख/३०; निवेशनम् — {grong dang grong khyer dang}…{gnas rnam par dgod pa shes par bya ba dang} ग्रामनगर…आवसथनिवेशनज्ञानानि ग.व्यू.२ख/१०२; प्रज्ञप्तिः — {nges pa'i tshig tha dad pa yang dag par shes pas chos thams cad rnam par dgod pa rgyun chad pa med par chos ston to//} निरुक्तिप्रतिसंविदा सर्वधर्मप्रज्ञप्त्यवच्छेदन(? प्त्यविच्छेदेन )धर्मं देशयति द.भू. २५४ख/५१ ३. = {rnam par dgod pa nyid} व्यवस्थानता — {theg pa gsum rnam par dgod pa dang} त्रियानव्यवस्थानतां च द.भू.२४५क/४५.
rnam par dgod par bya
क्रि. १. व्यवस्था क्रियते — {snang ba med pa'i sa la 'jug pa'i phyir rnam par dgod par bya'o//} निराभासभूम्यवक्रमणतया(? तायै) व्यवस्था क्रियते ल.अ.८०ख/२८ २. विन्यसेत् — {de nas klu'i rgyal po bcu po rnams rnam par dgod par bya} ततो दशनागराजान् विन्यसेत् वि.प्र.११५ख/३.३५.
rnam par dgrol ba
•सं. विमोचना — {sems can yongs su smin pa rnams rnam par dgrol ba} परिपक्वानाञ्च सत्त्वानां विमोचना बो.भू.११८क/१५२; * • व.का.कृ. विवृण्वान — {zhes bya ba'i tshigs su bcad pa 'di'i don rnam par dgrol ba'i phyir slob dpon gyis}… {zhes bya ba bshad de} इत्यस्य श्लोकस्यार्थं विवृण्वान आचार्य आह अभि.स्फु.२क/४; विमोचयमानः लो.को.१४००.
rnam par dgrol ba mdzad
क्रि. विभजति — {sngon gyi dge ba'i rtsa ba yongs su bskul ba mdzad do//}…{rnam par dgrol ba mdzad do//} पूर्वकुशलमूलानि संचोदयति…विभजति ग.व्यू.१२८ख/२१५.
rnam par 'gal ba
वि. विरोधी — {'dab brgya pa dang ston zla dang /} /{khyod kyi gdong dang gsum po ni/} /{phan tshun rnam par 'gal zhes pa/} /{de ni 'gal ba'i dper brjod do//} शतपत्रं शरच्चन्द्रस्त्वदाननमिति त्रयम् । परस्परविरोधीति सा विरोधोपमोदिता ।। का.आ.३२३क/२. ३३.
rnam par 'gems pa
व.का.कृ. विस्फोटयन् — {gang zhig rnam par 'gems pa'i sgra sgrogs sa la rkang pa rdebs shing sgrub pa po ni 'jigs byed pa} गर्जन् विस्फोटयन् यः क्षितिमपि चरणैः साधकं भीषयन् वि.प्र.७९ख/४.१६३.
rnam par 'gog
= {rnam par 'gog pa/}
rnam par 'gog pa
• सं. १. विद्वेषः, वैरम् — वैरं विरोधो विद्वेषः अ.को.१.८.२५; विद्वेष्टीति विद्वेषः । द्विष अप्रतीतौ अ.वि.१.८.२५ २. वीरुत्, विस्तृता लता मि.को.१४८ख • वि. निवारकः — {nyes pa byas pa rnam 'gog pa/} /{chos ma yin pa gzhig pa dang //} अधर्मशमनार्थाय दुष्कृतानां निवारकः । सु.प्र.३७ख/७१; • *> {rnam par bkag/}
rnam par 'god
= {rnam par 'god pa/}
rnam par 'god pa
• क्रि. व्यवस्थापयति — {ji ltar mu stegs byed pa'i smra ba dang lta ba ngan pa dang thun mong du mi 'gyur ba de ltar rnam par 'god do//} तथा च व्यवस्थापयन्ति यथा तीर्थकरवादकुदृष्टिसाधारणा न भवन्ति ल.अ.७०ख/१९; • सं. १. विन्यासः — {chags dang sdang ba'i gdung ba mi bzad nyon mongs rnam par 'god la chags//} रागद्वेषव्यसनविषमायासविन्याससक्ताः अ.क.२६८क/३२.३३; विनिवेशः — {rigs brgyud khyad 'phags khyad par gyis/} /{re ba rnam par 'god pa byas//} वंशोत्कर्षविशेषाशाविनिवेशं प्रचक्रतुः ।। अ.क.१९२क/८२.३ २. व्यवस्थानम् — {gang bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub tu sku tshe gcig gis thogs pa de ni byang chub sems dpa'i rnam par 'god pa thams cad las yang dag par 'das pa lags} यश्चैकजातिप्रतिबद्धोऽनुत्तरायां सम्यक्संबोधौ, स समतिक्रान्तः सर्वबोधिसत्त्वव्यवस्थानानि ग.व्यू.३०५क/३९३; {de}…{phung po dang khams dang skye mched rnam par dgod} ({pa khong du chud} ) {pas rtog pa'i bden pa yang rab tu shes so//} सः…स्कन्धधात्वायतनव्यवस्थानानुबोधान्निस्तीरणसत्यं प्रजानाति द.भू. २१२ख/२७.
rnam par 'gyu ba
=*भू.का.कृ. विद्योतितः — {mngon par shes pa dang rig pa dang mi 'jigs pa'i glog rnam par 'gyu ba}(? {'gyus pa}) अभिज्ञाविद्यावैशारद्यविद्युद्विद्योतितम् द.भू.२६९क/६१.
rnam par 'gyur
= {rnam par 'gyur ba/}
rnam par 'gyur nyid
= {rnam par 'gyur ba nyid/}
rnam par 'gyur ba
• क्रि. विकार्यते — {dngos gang 'gyur ba med par ni/} /{dngos po gang zhig rnam 'gyur ba//} अविकृत्य हि यद्वस्तु यः पदार्थो विकार्यते । प्र.अ.६९ख/७७; • सं. १. विकारः, विकृतिः — {dper na mar me gcig gis rnam par shes pa dang sdong bu'i rnam par 'gyur ba dang 'bar ba gzhan bskyed pa lta bu} यथा प्रदीपस्य विज्ञानवर्त्तिविकारज्वालान्तरोत्पादनानि वा. न्या.३३०क/३८; {bdud kyi rnam 'gyur drag po yis/} /{byang chub sems dpa' kun tu gtses//} मारः स्फारविकारेण बोधिसत्त्वं समाद्रवत् ।। अ.क.२३०क/२५.६०; {ser sna la sogs pa sems kyi rnam par 'gyur ba drug gsungs pa} मात्सर्यादयः(? दीन्) षट् चित्तविकारानाह वि.प्र.२२९ख/२.२३; विकृतिः — {nas kyi myu gu la sogs pa ni gshol gyi byed pa la sogs pa rnam par 'gyur ba'i khyad par gyi rjes su 'gro ba dang 'brel ba mthong ba'i phyir ro//} {sa la sogs pa rgyu nyid du rtogs pa yin no//} सीरव्यापारादिविशेषविकृतिसमन्वयानुगमो हि दृश्यते यवादिप्रसवानामिति पृथिव्यादिकारणत्वपरिकल्पना प्र. अ.४३क/४९; {khyod ni nu ma byin pa yis/} /{yid la rnam 'gyur ma byung ngam/} /{zhes dris} अपि ते स्तनदानेन मनो विकृतिमाययौ । इति पृष्टा अ.क.१५क/५१.१४; विक्रिया — {rnam par 'gyur ba ni log par 'jug pa ste} विक्रियेति विप्लुतिः त.प.१०९क/६६८ २. = {gzhan du 'gyur ba nyid} विपरिणामः, अन्यथात्वम् — {rnam par 'gyur ba dang mi rtag pa'i chos can yin pa'i phyir rnam grangs kyis ni sdug bsngal nyid yin no//} दुःखत्वं च पर्यायतो विपरिणामानित्यधर्मित्वात् अभि.भा.५क/८८२; {rnam par 'gyur ba ni gzhan du 'gyur ba nyid do//} विपरिणामः पुनरन्यथात्वम् अभि.स्फु.१५६क/८८२ ३. सम्भ्रमः — {spyan ni zung dag ring zhing bsam gtan la chags smin ma'i 'khri shing rnam 'gyur bral//} दीर्घध्याननिमीललोचनयुगं निःसम्भ्रमभ्रूलतम् अ.क.१६२ख/७२.६५; विलासः — {grong khyer na chung dga' zhing chags pa'i mig rnams kyis ni smin ma yi/} /{rnam 'gyur mngon par mi shes bzhin du blta zhing} भ्रूविलासानभिज्ञैः प्रीतिस्निग्धैर्जनपदवधूलोचनैः पीयमानः मे.दू.३४२ख/१.१६ ४. विब्बोकः — स्त्रीणां विलासविब्बोकविभ्रमा ललितं तथा ।। अ.को.१.८.३१; विशेषेण बुक्कति गर्वतीति विब्बोकः । बुक्क गर्वे अ.वि.१.८.३१ ५. वैकृतम् — {mi brtan pas rnam par 'gyur ba'i ltung byed do//} अधीरवैकृत(ओ ते प्रायश्चित्तिक)म् वि.सू.५४क/६९ ६. विभङ्गः — {las kyi rnam par 'gyur ba zhes bya ba'i chos kyi gzhung} कर्मविभङ्गनामधर्मग्रन्थः क.त.३३९ ७. = {rnam 'gyur nyid} विकारिता— {yan lag ser skya blo ngan pa'ang /} /{'gro ba gtso las skyes pa dang /} /{yon tan rnam par 'gyur ba yang /} /{slob ma rnams la rab tu ston//} प्रधानाज्जगदुत्पन्नं कपिलाङ्गोऽपि दुर्मतिः । शिष्येभ्यः संप्रकाशेति गुणानां च विकारिता ।। ल.अ.१७९क/१४४; • पा. १. विकृतिः, नाशभेदः — {'jig pa rnam bzhir shes bya ste/} /{bstan} (? {brtan} ){sogs dag las bzlog phyir ro/} /{myags dang rnam 'gyur chad pa dang /} /{bsam mi khyab par 'pho ba ste//} नाशश्चतुर्विधो ज्ञेयो ध्रुवत्वादिविपर्ययात् । पूतिर्विकृतिरुच्छित्तिरचिन्त्यनमनच्युतिः ।। र.वि.११७ख/८३ २. (वै.द.) विवर्तः — {gnod par byed pa ni mngon sum la sogs pa yod pas shes pa rtag pa'i rnam par 'gyur ba yin par mi rigs so//} बाधकं तु प्रत्यक्षादि विद्यत इत्ययुक्तो नित्यज्ञानविवर्तः त.प.२२०ख/१५८ ३. (सां.द.) विकारः — {dbang po lnga dang yul lnga dang sa la sogs pa rnams kyi ro drug ni rnam par 'gyur ba bcu drug ste} पञ्चेन्द्रियाणि, पञ्च विषयाः, पृथिव्यादीनां षड् रसा इति षोडश विकाराः वि.प्र.१५२ख/१.२; • वि. विकारी — {kye ma gti mug gyis bcings pas/} /{rmongs pa ring du gnas pas kyang /} {lus can rnams la snang ba sgrib/} /{sprin gyi rnam par 'gyur bas bzhin//} अहो मोहानुबन्धेन दूरस्थैरपि देहिनाम् । आलोकश्छाद्यते मूर्खैर्मेघैरिव विकारिभिः अ.क.८८ख/९.२४; {rnam par 'gyur bas 'jig par 'gyur ro//} विनाशि स्याद् विकारि च ज्ञा.सि.५१ख/१३४; विकृतः — {shin tu rnam par 'gyur ba'i bzhin ldan} सुविकृतवदनः वि.प्र.१११ख/१, पृ.८; {rid cing rnam 'gyur lus can de/} /{sa skyong la ni nyer btud de//} उपसृत्य स भूपालं कृशो विकृतविग्रहः । अ.क.२४ख/३. ५९; विप्रकृतः — {mthu chung bsti stang gis ni dgar 'gyur te/} /{mi shes ldan pa 'khrug cing rnam par 'gyur//} संहृष्यते सत्कृत अल्पस्थामः प्रकम्पते विप्रकृतो अजानी । शि.स.६४ख/६३; • कृ. १. विक्रियमाणः — {de'i phyir 'gyur ba med par yang rnam par 'gyur ba'i phyir lus 'di ni rnam par shes pa'i nye bar len pa'i rgyu ma yin no//} तस्माद् देहाविकारेऽपि विक्रियमाणत्वाद् विज्ञानस्य नोपादानकारणमस्य देहः प्र.अ.६९ख/७७ २. भूतः — {gcig nyid gnyis su rnam par 'gyur//} एकमेव द्विधाभूतम् गु.सि.११क/२४; *> {rnam par gyur pa/}
rnam par 'gyur ba bcu drug
षोडश विकाराः — १.–५. {dbang po lnga} पञ्चेन्द्रियाणि, ६.–१०. {yul lnga} पञ्च विषयाः, ११.–१६. {sa la sogs pa rnams kyi ro drug} पृथिव्यादीनां षड् रसाः वि.प्र.१५२ख/१.२.
rnam par 'gyur ba can
वि. विपरिणामी, ओ मिनी — {mngon par 'du bya ba chen pos bsgrub par bya ba dang rnam par 'gyur ba can ni mjug thogs su sdug bsngal skye ba can dang} महाभिसंस्कारसाध्यां च विपरिणामिनीं च समनन्तरदुःखोत्पादिनीम् अभि.स्फु.१५५ख/८८१; विकारी, ओ रिणी — {nor gyi phun tshogs gya gyu ni/} /{smad 'tshong ma bzhin rnam 'gyur can//} वेश्या इव विकारिण्यः कुटिला धनसम्पदः ।। अ.क.२१ख/५२.२७; विकृतः — {sems can rnam 'gyur can/} /{skye bos kun tu bskor ba gzigs//} सत्त्वमद्राक्षीदावृतं विकृतं जनैः अ.क.१६९क/७६.२.
rnam par 'gyur ba nyid
विपरिणामता — {kun dga' bo gang ci tshor yang rung de ni 'dir sdug bsngal lo zhes bya ba ni ngas 'du byed mi rtag pa nyid dang 'du byed rnam par 'gyur ba nyid la dgongs nas gsungs so//} संस्कारानित्यतामानन्द मया सन्धाय भाषितं संस्कारविपरिणामतां च—यत्किञ्चिद्वेदितमिदमत्र दुःखस्य इति अभि.भा.५क/८८१; विकारित्वम् — {zhe sdang skye ba'i rgyu la yang /} /{rnam par 'gyur nyid mi rigs so//} द्वेषाद्युत्पादहेतौ तु विकारित्वं न युज्यते ।। **४८क/१२३.
rnam par 'gyur ba dang bral ba
= {rnam 'gyur dang bral ba/}
rnam par 'gyur ba ma yin
= {rnam par 'gyur ba ma yin pa/}
rnam par 'gyur ba ma yin pa
• क्रि. न विक्रियते — {bcad pa'i dpes mtshon pa'i lung la ltos pa'i rjes su dpag pas kyang rnam par 'gyur ba ma yin te} आगमापेक्षानुमानेनापि छेददृष्टान्तसूचितेन न विक्रियते त.प.३०२ख/१०६३; • सं. अविकृतिः — {de la rtsa ba'i rang bzhin rnam par 'gyur ba ma yin te} तत्र मूलप्रकृतिरविकृतिः वि.प्र.१५२क/१.२.
rnam par 'gyur ba med
= {rnam 'gyur med pa/}
rnam par 'gyur ba med pa
= {rnam 'gyur med pa/}
rnam par 'gyur ba'i chos can
वि. विपरिणामधर्मा — {mi rtag pa dang sdug bsngal ba dang rnam par 'gyur ba'i chos can gang yin pa de la thos pa dang ldan pa'i 'phags pa'i nyan thos 'di snyam du 'di bdag gi'o/} /{'di ni bdag go//} {'di ni bdag gi bdag yin no snyam du bdag tu 'dzin par 'gyur ram} यत्पुनरनित्यं दुःखं विपरिणामधर्म, सत्यमपि (?) तच्छ्रुतवानार्यश्रावक आत्मत उपगच्छेदेतन्मम, एषोऽहमस्मि, एष मे आत्मेत्येवमेतत् अ.श.२७०ख/२४८.
rnam par 'gyur ba'i bdag
वि. विकारात्मा — {rnam par 'gyur ba'i bdag ni rnam par 'gyur ba'i rang bzhin no//} विकारात्मा विकारस्वभावः त.प.२७ख/५०२.
rnam par 'gyur ba'i zhal can
वि. विकृताननः ब.वि. १७१क ।
rnam par 'gyur bar byed
= {rnam par 'gyur bar byed pa/}
rnam par 'gyur bar byed pa
• क्रि. विकारयति — {gang zhig gang rnam par 'gyur bar byed 'dod pa de de'i nye bar len pa rnam par 'gyur bar byas pa nyid kyis de rnam par 'gyur bar byed kyi gzhan du ni ma yin no//} यो यद्विकारयितुमिच्छति स तदुपादानविकारेणैव तद्विकारयति, नान्यथा त.प.९५ख/६४३; • वि. विकारकारी — {ji ltar dga'} (? {rga} ){ba rnam par 'gyur bar byed pa dang /} {ji ltar nad kyis rnam par 'jig par byed pa dang} यथा विकारकरी च जरा, यथा विलोपकारकश्च व्याधिः रा.प.२५०ख/१५२.
rnam par 'gyed
= {rnam par 'gyed pa/}
rnam par 'gyed pa
• क्रि. संविभजते म.व्यु.२८५० (५१ख); • सं. १. विवादः — {de ni g}.{yo ldan yang zhing re bral 'gyur/} /{phyi phyir zhing ni rnam par 'gyed pa rtsom//} शठश्च सो भोति लघुर्निराशः पुनः पुनश्चारभते विवादम् । शि.स.६४ख/६३ २. विक्षेपता — {thams cad rnam par 'gyed} सर्वविक्षेपता म.व्यु.७९८५ (११२ख).
rnam par 'gyel
क्रि. निपपात — {ces brjod de yi rkang pa la/} /{sa yi bdag po rnam par 'gyel//} इत्युक्त्वा निपपातास्याः पादयोः पृथिवीपतिः ।। अ.क.१४८ख/६८. ८५.
rnam par 'gran pa
विस्पर्धाः म.व्यु.७३४० (१०४ख).
rnam par 'grums
वि. विजर्जरम् — {khyim de}…/{rnam par 'grums} तद् गृहं…विजर्जरम् स.पु.३४ख/५८.
rnam par 'grel
= {rnam 'grel/}
rnam par 'grel ba
= {rnam 'grel/}
rnam par 'grol
= {rnam par 'grol ba/}
rnam par 'grol ba
• क्रि. विमुच्यते — {dngos po'i rang bzhin mi skye ba/} /{de ltar mthong nas rnam par 'grol//} भावस्वभावानुत्पत्तिरेवं दृष्ट्वा विमुच्यते ।। ल.अ.१६२क/११३; • सं. विमुक्तिः लो.को.१४००; • वि. प्रमोचनकः — {sdug bsngal thams cad las rnam par 'grol ba} सर्वदुःखप्रमोचनकः सु.प.२५ख/५.
rnam par rgyang ring
विप्रवासः लो.को.१४००.
rnam par rgyan pa
व्यूहः — {kho mos kyang byang chub sems dpa'i rnam par thar pa dga' ba yangs pa'i shugs 'byung bas sems kyi skad cig rnam par rgyan pa 'di thob bo//} मया एष विपुलप्रीतिवेगसंभवचित्तक्षणव्यूहो बोधिसत्त्वविमोक्षः प्रतिलब्धः ग.व्यू.१४३ख/२२७.
rnam par rgyal
= {rnam par rgyal ba/}
rnam par rgyal ba
= {rnam rgyal} ।। • क्रि. विजयते — {gang gis ni/}…/{'gro ba'i rgyal srid che la rtse dga'i mtshon dang ldan pa'i lha ni rnam par rgyal//} साम्राज्ये जगतां यया विजयते देवो विलासायुधः अ.क.९७ख/६४.११७; • सं. १. विजयः [1] जयः — {rnam par rgyal ba'i dpal thob pa} समधिगतविजयश्रीः जा.मा.४६क/५५; {gnyis su med par mnyam pa'i rnam par rgyal ba las kyang} अद्वयसमताविजयेऽपि ज्ञा.सि.५४क/१४१; {rnga'i sgra ni bdud dang phyir rgol ba thams cad las rnam par rgyal ba'i sngon du 'gro ba yin pa'i phyir ro//} दुन्दुभिस्वरा सर्वमारप्रत्यर्थिकविजयपूर्वंगमत्वात् सू.व्या.१८३क/७८; विजितिः — {sa las rnam rgyal brtan pa sgrub byed pa'i/} /{brtul zhugs la dga' mchog rtogs ku ru pas//} क्षितिविजितिस्थितिविहितिव्रतरतयः परगतयः ।…कुरवः ।। का.आ.३३७ख/३.८५ [2] कलशविशेषः — {de nas rnam rgyal bum pa nyid/} /{yal ga'i rtse mo gos bzang can/} /{lto ba rin chen lngas gang ba/} /{sA lu skyes pas yongs bkang bzhag//} विजयकलशं दद्यात् पल्लवाग्रं सुवस्त्रिणम् । पञ्चरत्नोदरं दिव्यं शालिजैः परिपूरितम् ।। हे.त.२५ख/८४; {bum pa bcu'i bya ba la yang phyogs brgyad po rnams su bum pa brgyad do//} {rgyal ba dang rnam par rgyal ba'i bum pa ni shar dang nub kyi bum pa'i phyi rol du} दशकलशकार्येषु पुनरष्टसु दिक्षु अष्टघटाः, जयो विजयः पूर्वापरकलशबाह्ये वि.प्र.१४१क/३.७८; {rdul mi 'dzag pas rnam par rgyal ba'i bum pa} विजयघटो रज अस्रावेण वि.प्र.५९ख/४.१०३ [3] शङ्खविशेषः — {bum pa lnga'i bya ba la dkyil 'khor gyi phyi rol du shar gyi sa la rgyal ba'i bum pa ste/} {de'i steng du drug pa rnam par rgyal ba dung ngo //} पूर्वभूम्यां मण्डलबाह्ये जयकलशं पञ्चकलशकार्येषु । तदुपरि षष्ठो विजयशङ्खः वि.प्र.१४०ख/३.७८ २. वैजयन्ती, पताका मि.को.४९ख; द्र. {rnam par rgyal ba'i ba dan/} ।। • ना. १. विजयः [1] बुद्धः — {lte bar shA kya'i dbang po yi/} /{bdag po thub pa bri bar bya/}…/ ग्. {yon du rnam par rgyal ba bri//} नाभौ शाक्याधिपेन्द्रमुनिं संलिखेत्…वामतो विजयं लिखेत् । स.दु.११२ख/१८३ [2] नृपः — {bcu gsum de dag rim pa yis/} /{rigs ldan rigs la 'byung bar 'gyur/} /{grags pa rigs ldan}…/{de bzhin bzhi pa rnam rgyal lo//} कल्किगोत्रे भविष्यन्ति त्रयोदशान्ये क्रमेण ते । यशः कल्की…चतुर्थो विजयस्तथा वि.प्र.१२७ख/१, पृ.२५ [3] यक्षः — {rnam par rgyal ba zhes bya ba'i/} /{gnod sbyin} विजयाभिधेन यक्षेण अ.क.३३क/५३.५२ [4] नागः — {sku'i dkyil 'khor gyi phyi rol tu rta babs bzhi'i ka ba brgyad kyi 'og tu klu brgyad dang 'og dang steng du rgyal ba dang rnam par rgyal ba dag go//}…{ye shes la rnam par rgyal ba'o//} बाह्ये कायमण्डले चतुस्तोरणेऽष्टस्तम्भतले अष्टौ नागाः, जयविजयावध ऊर्ध्वे…ज्ञाने विजयः वि.प्र.४३ख/४.३८ २. विजितावी, राजकुमारः — {rgyal po rgyal ba'i 'od de la bu gzugs bzang ba}…{rnam par rgyal ba zhes bya ba zhig yod pa} राज्ञः खलु पुनः जयप्रभस्य विजितावी नाम पुत्रोऽभूदभिरूपः ग.व्यू.१९१क/२७३; {gzhon nu rnam par rgyal ba'i mchid thabs su bgyis pas/} {rgyal po'i chab srid kyang stor bar 'gyur} विजिताविनः कुमारस्य च्छन्देनायं राजकोशो विलुप्यते ग.व्यू.१९२ख/२७४ ३. विजयन्तः, नृपः — {grong khyer mchod 'os zhes bya ba/} /{mtho ris dag dang mtshungs par ni/} /{mi bdag dpal ldan brgya byin bzhin/} /{rnam par rgyal ba zhes pa byung //} अजितोदय(? पूजितोचित लि.पा.)संज्ञेऽभून्नगरे स्वर्गसन्निभे । शतक्रतुरिव श्रीमान् विजयन्ताभिधो नृपः ।। अ.क.१८८क/८०.८८ ४. वैजयन्तः, इन्द्रप्रासादः — {khang bzangs mthon po rnam par rgyal ba'i khang pa mtshungs} प्रासादुच्छ्रेपितं वैजयन्तसमम् ल.वि.१०६ख/१५३; {gser dang byu ru baiDUr+ya'i/} /{ka ba'i tshogs ni gsal zhing mdzes/} /{khang bzang rnam par rgyal zhes pa/} /{grags pas gang la rnam par mdzes//} हेमविद्रुमवैडूर्यस्तम्भसंभारभास्वरः । प्रासादो वैजयन्ताख्यः प्रख्यातो यत्र राजते ।। अ.क.४३क/४.७७; • वि. विजेता — {'gro las rnam par rgyal ba}…{bde bar gshegs pa'i gsung //} जगतो विजेतुः…सुगतस्य वाचः न्या.टी.३६ख/१; विजयी — {de ni nga rgyal can dang rnam rgyal dpa' de nyid//} ते मानिनो विजयिनश्च त एव शूराः बो.अ.२२ख/७.५९; • भू.का.कृ. विजितः — {dbang po rnam rgyal rnams kyi mig ni rig pa nyid//} विद्यैव चक्षुर्विजितेन्द्रियाणाम् अ.क.६८क/६.१७७; निर्जितः — {phyag bzhi ni bdud bzhi las rnam par rgyal ba rnam par dag pas ste} चतुर्भुजश्चतुर्मारनिर्जितविशुद्धितः हे.त.५ख/१४; विजितवान् — {mtha' bzhir rnam par rgyal ba} चातुरन्तं विजितवान् म.व्यु.६५४२ (९३ख).
rnam par rgyal ba mnga' ba
= {sangs rgyas} विजयी, बुद्धः म.व्यु.३०(२क).
rnam par rgyal ba can
ना. १. विजयाख्यम्, कर्णधनुः मि.को.४७क २. विजितावी लो.को.१४०१; द्र. {rnam par rgyal ba/}
rnam par rgyal ba chen po
• सं. महाविजयः १. कलशविशेषः — {shar gyi rgyal ba'i bum pa'i steng du bcu gcig pa rnam par rgyal ba chen po'i bum pa} पूर्वजयकलशोपरि महाविजयकलश एकादशमः वि.प्र.१४१क/३.७८ २. शङ्खविशेषः — {de ltar bum pa brgya stong la yang rnam par rgyal ba chen po'i bum pa ni dung ste} एवं शतसहस्रकलशेऽपि महाविजय(कलशः )शङ्खः वि.प्र.१४१क/३.७८; • ना. महाविजयः, भिक्षुः — {bcom ldan 'das rdo rje pad mo'i bla de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas kyi dge slong rnam par rgyal ba chen po zhes bya ba} भगवतो वज्रपद्मोत्तरस्य तथागतस्यार्हतः सम्यक्संबुद्धस्य महाविजयो नाम भिक्षुः द.भू.२६८ख/६०.
rnam par rgyal ba'i khang pa
वैजयन्तः प्रासादः म.व्यु.५४९८(८१ख); द्र. {rnam par rgyal ba/}
rnam par rgyal ba'i khang bzang
वैजयन्तः प्रासादः मि. को.१३९; द्र. {rnam par rgyal ba/}
rnam par rgyal ba'i sgrol ma
ना. विजयतारा, देवी लो. को.१४०१.
rnam par rgyal ba'i ba dan
वैजयन्ती — {mchod rten}…{lha'i ba dan dang rnam par rgyal ba'i ba dan stong gis brgyan pa} स्तूपः…पताकावैजयन्तीसहस्राभिः प्रलम्बितः स.पु. ८८ख/१४९; वैजयन्ती पताका म.व्यु.६०७० (८७क); वैजयन्तिकः — पताकी वैजयन्तिकः अ.को.२.८.७१; वैजयन्त्या ध्वजेन चरतीति वैजयन्तिकः अ.वि.२.८.७१.
rnam par rgyal ba'i bum pa
= {rnam rgyal bum pa/}
rnam par rgyal ba'i gzhu
ना. विजयधन्वा, नृपः ब.अ. १६.
rnam par rgyal bar gyur cig
क्रि. जयेत — {kye 'khor lo rin po che sngon gyi 'khor los sgyur ba 'phags pa'i lam srol gang yin par rnam par rgyal bar gyur cig} जयस्व भो चक्ररत्न येनार्यः पुराणश्चक्रवर्तिपथ इति वि.व.१३७ख/१.२६; विजयतु लो.को.१४०१.
rnam par rgyal bar gnon pa
ना. विजयविक्रामी, बोधिसत्त्वः मि.को.१०५ख; द्र. {rnam par rgyal bas gnon pa/}
rnam par rgyal bar byas pa
भू.का.कृ. विजितः — {rnam par rgyal bar byas pa las rnam par rgyal ba} विजितविजयः म.व्यु.३६२० (६१क).
rnam par rgyal bar byed pa
= {rnam par rgyal byed/}
rnam par rgyal bas gnon pa
ना. विजयविक्रामी, बोधिसत्त्वः म.व्यु.७२३ (१६ख); द्र. {rnam par rgyal bar gnon pa/}
= {rnam rgyal ma} ना. १. विजया, पत्रदेवी— {khyab 'jug ma'i 'dab ma dang po la sogs pa la g}.{yung mo dang}…{rnam par rgyal ma dang}…{brgyad pa dpal ldan 'khor lo can ma ste} वैष्णव्याः प्रथमपत्रादौ श्रीः…विजया…श्रीचक्री चाष्टमा वि.प्र.४१क/४.३० २. विजयन्ती, देवकुमारिका — {shar phyogs logs kyi phyogs cha na/} /{lha mo gzhon nu brgyad yod de/} /{rgyal dang rnam par rgyal ma dang /} /{don grub ma dang}…{dga' 'phel ma//} पूर्वस्मिन् वै दिशो भागे अष्टौ देवकुमारिकाः । जयन्ती विजयन्ती च सिद्धार्था…नन्दवर्धनी । ल.वि.१८५ख/२८२ ३. अपराजिता, देवी — {rnam par rgyal ma'i sgrub pa'i thabs} अपराजितासाधनम् क.त.३३८४ ४. = {u mA} जयन्ती, गौरी छो.को.४८०/रो.को.२.५१६.
rnam par rgyas
= {rnam par rgyas pa/}
rnam par rgyas 'gyur
= {rnam par rgyas par 'gyur ba/}
rnam par rgyas pa
• क्रि. विकसति — {ka dam pa ni rnam par rgyas/} /{ku Ta dzong ga ma rab gsal//} विकसन्ति कदम्बानि स्फुटन्ति कुटजोङ्गमाः । का.आ.३२६क/२.११६; विजृम्भते — {chu ma dang sbyor 'phel ba yi/} /{dmar ba rab tu ston byed cing /} /{tsha zer can ni nub gyur te/} /{lus skyes dag ni rnam par rgyas//} रागमादर्शयन्नेष वारुणीयोगवर्धितः । पराभवति घर्मांशुरङ्गजस्तु विजृम्भते ।। का.आ.३३२ख/२.३१५; बिभर्ति — {gang zhig tshul khrims bdag don byed pas rnam rgyas shing //} यः शीलमात्मार्थकरं बिभर्ति र.व्या.८३क/१७; • सं. विकासः — {'dod pa'i ku muta tshal gyis zla ba'i ri mo su zhig de/} /{mig gi pad+mo rnam par rgyas pa'i rgyur ni bdag gis mthong //} सा कापि कामकुमुदाकरचन्द्रलेखा दृष्टा मया नयनपद्मविकासहेतुः । अ.क.२९९ख/१०८.५७; {bya dang bung ba chags gyur pa/} /{pad mo can gyi phun tshogs rgya/} /{rnam rgyas rab tu 'grogs pa yis/} /{gnyid bzhin yang dag byung bar gyur//} क्षीण(? लीन)भृङ्गविहङ्गानां नलिनीनां प्रसङ्गिनी । विकाससम्पदा मुद्रा निद्रेव समजायत ।। अ.क.१६६ख/१९.३५; {rnam par rgyas pa yi/} /{dpal 'di dge ba'i chu skyes dag la ster//} अर्पितेयं विकासलक्ष्मीः कुशलाम्बुजस्य अ.क.७८क/७.७५; {de yi}…{phun tshogs ku muta ldan pa ni/} /{rtag tu rnam par rgyas bgyid gyur//} तस्य सम्पत्कुमुदिनीविकासेन सदोदितः । अ.क.४८क/५.१५; •भू.का.कृ. विवृद्धः — {de yis nye bar sbyar ba yi/} /{bza' dang btung ba dug ldan gyis/} /{rma bya'i rgyal mo rnam rgyas shing /} /{mdangs bzang yid 'ong mdzes par gyur//} तयोपाचर्यमाणस्य सविषैः पानभोजनैः । विवृद्धा बर्हराजस्य रुरुचे रुचिरा रुचिः ।। अ.क.९५क/८.७०; विबुद्धः — {sangs rgyas zhes bya ba ni blo rgyas pa'i phyir sangs rgyas te/} {dper na pad+ma kha bye ba zhes bya ba ltar rnam par rgyas zhes bya ba'i tha tshig go//} बुद्धेर्विकसनाद् बुद्धः, विबुद्ध इत्यर्थः । विबुद्धं पद्ममिति यथा अभि.स्फु.३क/५; {rnam rgyas pad ma dkar po'i spyan//} विबुद्धपुण्डरीकाक्षः ना. स.१क/२; {bzhin gyi pad mo rnam par rgyas} विबुद्धमुखारविन्दः अ.क.१९५ख/८२.४०; विकसितः — {rnam par rgyas pa'i zhal} विकसितवदनम् वि.प्र.३५ख/४.१०; {bzhin ras me tog rnam rgyas chu skyes ldan pa de//} विकसितकमलाननाब्जिनी सा अ.क.२०१क/२२.८३; विततः — {legs byas rnam par rgyas pa'i dpang po bsod nams ster la mkhas//} विततसुकृतसाक्षी पुण्यनिक्षेपदक्षः अ.क.२३२क/२५.८४; विस्तीर्णः — {'khor ba bzhin du rnam rgyas pa'i/}…{grong khyer la//} संसारमिव विस्तीर्णं पुरम् अ.क.२२१ख/२४.१५६; विस्तारितः — {rnam rgyas bstod pa'i tshig gis skabs gsum pa yis mchod gyur pa//} विस्तारितस्तुतिपदत्रिदशार्च्यमानः अ.क.४४ख/५६.२५; आकुलितः — {lha yi pho nya mngon phyogs te/} /{rab dga' rnam par rgyas pas smras} अभ्येत्य देवदूतस्तान् प्रहर्षाकुलितोऽवदत् ।। अ.क.४१क/४.५५; •वि. विकचः — {rab dga' rnam rgyas spros pas gsal ba'i spyan gyi phreng 'dzin cing //} प्रमदविकचव्यक्तोत्साहा वहन्नयनावलीः अ.क.२९६ख/३८.२१; उन्निद्रः— {khyod kyi gdong bzhin pad ma ni/} /{rnam par rgyas par gyur zhes pa//} त्वदाननमिवोन्निद्रमरविन्दमभूदिति । का.आ.३२२ख/२.१७; विकाशी — {me tog gi/} /{tshal ni rnam par rgyas pa 'di//} एतद्विकाशीकुसुमं वनम् अ.क.१८२क/८०.१७.
rnam par rgyas pa'i dpal
विकासलक्ष्मीः — {rnam par rgyas pa yi/} /{dpal 'di dge ba'i chu skyes dag la ster//} अर्पितेयं विकासलक्ष्मीः कुशलाम्बुजस्य अ.क.७८क/७.७५.
rnam par rgyas par 'gyur ba
• वि. जृम्भणम् — {khyod kyi nu ma 'di lta bur/} /{rnam par rgyas par 'gyur ba 'di/} /{nges par ma brtags byed po yis/} /{nam mkha' dag ni chung ngur sprul//} अल्पन्निर्मितमाकाशमनालोच्यैव वेधसा । इदमेवंविधम्भावि भवत्याः स्तनजृम्भणम् ।। का.आ.३२१ख/१.९१; • व.का.कृ. विवर्धमानः लो.को.१४०१.
rnam par rgyas par bya
क्रि. वितन्यते — {'di yi skyed pa 'jam pa'i dpal gyis gsungs pa rgyas 'grel gyis ni rnam par rgyas par bya} उत्पादोऽस्य वितन्यते निगदितो मञ्जुश्रिया टीकया वि.प्र.४८क/४.५०.
rnam par rgyas par byed pa
= {rnam par rgyas byed pa/}
rnam par rgyas byed
= {rnam par rgyas byed pa/}
rnam par rgyas byed pa
वि. विकाशी — {'gro ba'i mig/} /{'dab brgya rnam par rgyas byed pa/}…{nyi ma dag/} /{'char bas} उदितेन जगन्नेत्रशतपत्रविकाशिना ।…विवस्वता अ.क.२३क/३.४५; {'jig rten gsum gyi mig dag ni/} /{'dab brgya rnam par rgyas byed khyod//} त्वयि लोकत्रये नेत्रशतपत्रविकाशिनि । अ.क.८१क/८.२१.
rnam par rgyu
क्रि. १. विचरति — {mjug rings nyi ma dag dang lhan cig rnam par rgyu ste myur bar rgyu ba la mdun nas} केतुः सूर्येण सार्धं विचरति पुरतः शीघ्रचारे वि.प्र.२००ख/१.७८; {ji ltar bran ni rtag tu 'jigs shing skrag pa'i lus kyis rnam par rgyu//} यथा भृत्यो नित्यमुपचकितमूर्तिर्विचरति सू.व्या.१६३क/५३; विचरते — {bde gshegs sems can brgya dag yongs 'grel} (? {'grol} ) {cing /} /{zla med dman pa} (? {sman} ){pa lta bu rnam par rgyu//} वैद्योपमो विचरसेऽप्रतिमो परिमोचयन् सुगत सत्त्वशतान् ।। शि.स.१७२क/१७० २. विचचार — {de yi rjes 'brang nyid gyur nas/} /{brtul zhugs kyis bsdams rnam par rgyu//} तस्यैवानुचरो भूत्वा विचचार यतव्रतः ।। अ.क.३२८ख/४१.४८; चचार — {me tog rab rgyas 'khri shing tshal gyi gzhir/} /{rig 'dzin rgyal po'i sras ni rnam par rgyu//} उत्फुल्लवल्लीषु वनस्थलीषु चचार विद्याधरराजसूनुः ।। अ.क.२९५ख/१०८.२२ ३. पर्यटेत् — {de la 'jigs par mi bya ste/} /{seng ge'i gzugs kyis rnam par rgyu//} भयं तत्र न कुर्वीत सिंहरूपेण पर्यटेत् ।। हे.त.७ख/२०; • = {rnam par rgyu ba/}
rnam par rgyu ba
• सं. विचारः — {yid kyi lus gzugs brnyan lta bus rnam par rgyu ste/} {'gro bas dge ba'i bshes gnyen gyi gan du song shig} प्रतिभासोपमेन मनःशरीरविचारगमनेन कल्याणमित्रसकाशमुपसंक्रमितव्यम् ग.व्यू.२६०क/३४२; विचरणम् म.व्यु.६८७० (९८क); • वि. विचारिणी— {do shal dang se mo dos lus rnam par bklubs te lha'i bu mo dga' ba'i tshal na rnam par rgyu ba bzhin du} हारार्धहारविभूषितगात्रीमप्सरसमिव नन्दनवनविचारिणीम् अ.श.९क/८; अनुविचरणः — {byang chub sems dpa'}…{'jig rten gyi khams thams cad du rnam par rgyu ba} सर्वलोकधात्वनुविचरणानां…बोधिसत्त्वानाम् ग.व्यू.१७ख/११५; • भू.का.कृ. विचरितः — {rgya mtsho chen po nya'i rigs rnam pa sna tshogs rnam par rgyu ba} विविधमीनकुलविचरितम्…समुद्रम् जा.मा.८०ख/९२; • क्रि. = {rnam par rgyu/}
rnam par rgyu bar gyur cig
क्रि. विचरतु लो.को.१४०१.
rnam par rgyug
क्रि. विधावति — {stong pa nyid dam stong nyid don/} /{byis pas ma mthong rnam par rgyug//} शून्यताशून्यतार्थं वा बालोऽपश्यन् विधावति ।। ल.अ.९०क/३७.
rnam par rgyug par byed
क्रि. विधावति — {ma ma gtogs par phyogs dang ni/} /{phyogs su rnam par rgyug par byed//} दिशो दिशो विधावन्ति स्थापयित्वा च मे मात्रम् । वि.व.२९३क/१.११६.
rnam par sgeg ma
वि.स्त्री. विलासिनी — {rdo rje phag mo'i sgrub thabs rdo rje rnam par sgeg ma zhes bya ba} वज्रविलासिनीनामवज्रवराहीसाधनम् क.त.१६०२.
rnam par sgom
= {rnam par sgom pa/}
rnam par sgom pa
= {rnam sgom} ।। •क्रि. विभावयति — {rdo rje rnam sgom gcig yid kyis//} वज्रं विभावयत्येकमनाः ख.टी.१६७क/२५०; विभाव्यते — {gzhan du na ye shes thugs su chud pa bde ba'i don du mtshan ma med pa la spyod pa'i shes rab kyis rnam par sgom mo//} अन्यत्रा(? अन्यत्र )ज्ञानाधिगमतः सुखार्थं विभाव्यते प्रज्ञयाऽनिमित्तचारिणः ल.अ.६३क/८; {ji ltar 'phags pas rnam sgom ltar/} /{dngos po'i dngos nyid med mod kyi//} भावानां भावता नास्ति यथा त्वार्यैर्विभाव्यते । ल.अ.१७८ख/१४२; {ji ltar snang ba rnam par sgom/} /{ji ltar sa la 'jug par 'gyur//} कथं दृश्यं विभावो (? विभाव्यते) कथं भूमिषु वर्तते ।। ल.अ.६४ख/११; •सं. विभावनम् — {byang chub kyi phyogs kyi chos thams cad gong nas gong du rnam par sgom pas bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid dang} सर्वबोधिपक्ष्यधर्मोत्तरोत्तरविभावनविशुद्ध्याशयसमतया च द.भू.२१२क/२७; {ming la ming ni rnam sgom par/} /{shes par bya ba de tsam ste//} (?) एता बुद्धिर्भवेद्बोध्यं नाम नाम्नि विभावनम् । ल.अ.१८२क/१४९; विभावना — {gang na sus kyang ma mthong ba/} /{de la ji ltar rnam par sgom//} यो न दृष्टः क्वचित्केनचित्कथं तस्य विभावना ।। ल.अ.१३१क/७७; {gang na'ang sgom pa po med cing /} /{rnam par sgom pa'ang ci yang med//} न यत्र भावकः कश्चिन्नापि काचिद् विभावना । प्र.सि.३३ख/७९.
rnam par sgom pa po
वि. विभावकः — {skad cig gcig la mngon par rdzogs par sangs rgyas pa 'di ni dbugs kyi grangs kyi mtha' ji srid bar skad cig thams cad rnam par sgom pa po yin no//} असौ एकक्षणसंबुद्धः सर्वक्षणविभावको भवति श्वाससंख्यान्तं यावत् वि.प्र.१४५क/१, पृ.४४.
rnam par sgoms
क्रि. विभावयेत्— {rnal 'byor shes pas}…/{chos lnga dang ni rang sems dang /} /{bdag med pa la rnam par sgoms//} योगवित् । पञ्चधर्मं स्वचित्तं च नैरात्म्यं च विभावयेत् ।। ल.अ.१७१ख/१३०.
rnam par sgyur ba
विपरिणामः — {rjes su 'gro ba dang ldog pa ma grub na yang zhes tshig rnam par sgyur la gnyis kyi tshig sbyar bar bya'o//} अन्वयव्यतिरेकयोरसिद्धयोरिति वचनविपरिणामेन सम्बन्धः त.प.१६१ख/७७७; विवर्तना म.व्यु.११७१ ( {sgyur ba} 25 क); द्र. {rnam par bsgyur ba/}
क्रि. विदधाति — {nyi mas thams cad dri med rab tu gsal ba rnam par sgrub//} अर्कः प्रकाशविशदं विदधाति विश्वम् अ.क.२५९ख/३१.१; विठपति लो.को.१४०१; विठपेति लो.को.१४०१; विठपयति लो. को.१४०१.
rnam par sgrubs
क्रि. विधीयताम् — {bu dag}…{brtan pa'i blo gros rnam par bsgrubs}(? {sgrubs})// पुत्र स्थिरा बुद्धिर्विधीयताम् अ.क.५९क/६.६५.
rnam par sgrog pa
विनर्दितम् — {de dag thams cad du'ang kho mo byang chub sems dpa'i yum du 'gyur ro/} /{byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{seng ge rnam par sgrog pa dang} तेष्वहं सर्वत्र बोधिसत्त्वजननी भविष्यामि । यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… सिंहविनर्दितस्य ग.व्यू.२६८ख/३४७.
rnam par brgal ba
= {rnam brgal ba/}
rnam par brgyan
= {rnam par brgyan pa/}
rnam par brgyan pa
• सं. व्यूहः — {rigs kyi bu kho mo ni shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i sgo'i rgyud kun nas rnam par brgyan pa zhes bya ba thob pa ste} अहं कुलपुत्र समन्तव्यूहस्य प्रज्ञापारमितामुखपरिवर्तस्य लाभिनी ग.व्यू.३८९ख/९७; • ना. विभूषितः, बोधिसत्त्वः — {de dag thams cad du'ang kho mo byang chub sems dpa'i yum du 'gyur ro/} /{byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{rnam par brgyan pa dang} तेष्वहं सर्वत्र बोधिसत्त्वजननी भविष्यामि । यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…विभूषितस्य ग.व्यू.२६८क/३४७; • भू.का.कृ. विभूषितः — {chu bo shI ta'i lho phyogs ma kha'i yul grong bye bas rnam par brgyan par kla klo stag gzig rnams kyi lha ma yin gyi chos rab tu 'jug par 'gyur ro//} शीतादक्षिणे मखविषये कोटिग्रामविभूषिते म्लेच्छानां तायि(तापि)नाम् असुरधर्मप्रवृत्तिर्भविष्यति वि.प्र.१७४क/१.२६; {rin chen rnam brgyan ri bo la/} /{ma 'ongs rnams kyang gsung bar 'gyur//} अनागताश्च वक्ष्यन्ति गिरौ रत्नविभूषिते ।। ल.अ.५७ख/३; {phyag rgya lngas ni rnam brgyan pa'o//} पञ्चमुद्राविभूषिताः स.उ.२८१ख/१३.३२; भूषितः — {rta babs bzhi yis rnam par brgyan//} चतुस्तोरणभूषितम् स.दु.१०८क/१६०; {e yi cha byad bzang ba la/} /{dbus su waM gis rnam par brgyan//} एकाराकृति यद्दिव्यं मध्ये वंकारभूषितम् । गु.सि.६ख/१४; मण्डितः — {mtshan rnams kun gyis rnam par brgyan//} सर्वलक्षणमण्डितम् गु.सि.१३क/२९; शोभितः — {gru bzhi pa la sgo bzhi pa/} /{rta babs bzhi yis rnam par brgyan//} चतुरस्रं चतुर्द्वारं चतुस्तोरणशोभितम् ख.टी.१६२ख/२४४; अन्वितः — {cang te'us rnam par brgyan} डमरुकान्वितम् गु.सि.२४क/५१; • वि. विचित्रः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{rdo rje rin po ches rnam par brgyan pa dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…वज्रमणिविचित्रस्य ग.व्यू.२६८क/३४७.
rnam par bsgom
= {rnam par bsgom pa/}
rnam par bsgom pa
•क्रि. विभावयेत्— {rtag par 'byung ba 'dra ba'i sems/} /{ma skyes par ni rnam par bsgom//} भूताकारं सदा चित्तमनुत्पन्नं विभावयेत् ।। ल.अ.१८४ख/१५३; कुर्वीत भावनाम् — {nam mkha'i khams su b+ha ga bsam/} /{dbus su rnam par bsgom pa ni/} /{'khor lo sngon du ci rigs par/} /{lha rnams ji ltar 'byung ba nyid//} खधातौ भगं ध्यात्वा मध्ये कुर्वीत भावनाम् । चक्रं पूर्वं यथान्यायं देवतानां यथोदयम् ।। हे.त.८ख/२४; •सं. १. विभावनम् — {ye shes phyag rgya rnam par bsgom/}…{phyag rgya chen por rnam par bsgom//} ज्ञानमुद्राविभावनम्…महामुद्राविभावनम् ।। गु.सि.१२ख/२८; विभावना — {gang na sus gang ma mthong ba/} /{de la ji ltar rnam par bsgom//} यो न दृष्टः क्वचित्केन कुतस्तस्य विभावना ।। ल.अ.१६१ख/१११; {bsgom dang rnam bsgom bsam gtan pa/} /{lam dang bden dang mthong ba ste/} /{de rnams gsum ni rnam bsgoms na/} /{lta ba ngan las grol bar 'gyur//} भाव्यं विभावनाध्याता मार्गः सत्यं च दर्शनम् । एतत्त्रयं विभावेन्तो मुच्यन्ते हि कुदर्शनैः ।। ल.अ.१९०क/१६२; {byed po dpyod} (? {spyod} ){pa las grol ba/} /{don dam rnam par bsgom pa yin//} कर्तृभोक्तृविनिर्मुक्ता परमार्थविभावना ।। प्र.सि.३३ख/७९ २. = {rnam bsgom nyid} विभावनता — {ye shes yongs su smin par byed pa'i chos bcus} …{'di lta ste/} {phyir mi ldog pa'i bsam pa dang}…{'du byed skye ba dang 'jig pa rnam par bsgom pa dang} दशभिर्ज्ञानपरिपाचकैर्धर्मैः…यदुत अप्रत्युदावर्त्याशयतया…संस्कारोदयव्ययविभावनतया च द.भू.२०४ख/२४; •वि. विभावकः — {dus gsum phung po lnga yi don/} /{skad cig thams cad rnam bsgom pa//} पञ्चस्कन्धार्थस्त्रिकालः सर्वक्षणविभावकः । ना.स. ७ख/१४१; * • भू.का.कृ. विभावितः — {phyag rgya'i dkyil 'khor sku mdog sogs/} /{phyag dang gdan ni rnam bsgom dang //} मुद्रामण्डलवर्णादिभुजस्थानविभाविताः । ज्ञा. सि.६०क/१५६; द्र. {rnam par bsgoms pa/}
rnam par bsgom par gyis
क्रि. विभावयेत् — {nang gi lta ba'i gnas rnams kyi/} /{'gyur ba rnam par bsgom par gyis//} अध्यात्मदृष्टिनिलयं परिणामं विभावयेत् । ल.अ.१९०क/१६२.
rnam par bsgom par 'gyur
क्रि. विभावयिष्यति — {dge sbyong ngam bram ze}…{skye ba dang gnas pa dang 'jig pa spangs pa/} {bdag gi sems skye ba dang ldan pa rnam par bsgom par 'gyur te} श्रमणा वा ब्राह्मणा वा…उत्पादस्थितिभङ्गवर्ज्यं स्वचित्तोत्पादानुगतं विभावयिष्यन्ति ल.अ.७१क/१९.
rnam par bsgom par bya
•क्रि. विभावयेत् — {khams gsum po rdul phra rab kyi chos nyid las 'das pa'i stong pa nyid rnam par bsgom par bya'o//} त्रैधातुकं परमाणुधर्मतातीतं शून्यताबिम्बं विभावयेत् वि.प्र.३२ख/४.७; {mtshan nyid mtshan gzhi bral ba yi/} /{'gyur ba rnam par bsgom par bya//} लक्ष्यलक्षणनिर्मुक्तं परिणामं विभावयेत् ।। ल.अ.१९०क/१६२; कुर्वीत भावनाम् — {dbus su rnam par bsgom par bya//} मध्ये कुर्वीत भावनाम् त.सि.६८ख/१८५; •कृ. विभावयितव्यम् — {khyod kyis sems dang yid dang yid kyi rnam par shes pa dang bral zhing}…{chos thams cad rnam par bsgom par bya} चित्तमनोमनोविज्ञानविगतेन त्वया सर्वधर्मा विभावयितव्याः ल.अ.५९क/५.
rnam par bsgoms
= {rnam par bsgoms pa/} {rnam par bsgoms nas} विभाव्य — {thun gsum du byin gyis brlabs pa'i bsgom pa rnam par bsgoms nas langs te} त्रिसन्ध्याधिष्ठानभावनां विभाव्य उत्तिष्ठेत् हे.त.५ख/१४; हे.त.४ख/१२.
rnam par bsgoms pa
•सं. विभावनम् — {shes rab thabs dag rnam bsgoms pas/} /{de ltar de nyid shes byas la//} एवं तत्त्वेन विज्ञाय प्रज्ञोपायविभावनम् । गु.सि.१०क/२२; विभावना— {shes rab thabs ni rnam bsgoms pas//} प्रज्ञोपायविभावनाम् गु.सि.९क/२०; •भू.का.कृ. विभावितः — {blo gros rnam par bsgoms pa dang} विभावितमतेः ग.व्यू.२७८क/३४७.
rnam par bsgyings
= {rnam par bsgyings pa/} {rnam par bsgyings te} विजृम्भ्य — {de nas bcom ldan 'das kyis} …{seng ge'i rgyal po ltar rnam par bsgyings te bzhad mo cher bzhad nas} अथ भगवान्…सिंहराजवद्विजृम्भ्य महाहासमहसत् ल.अ.६०क/६.
rnam par bsgyings pa
भू.का.कृ. विजृम्भितः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin de bzhin gshegs pa thams cad kyi rnam par thar pa'i pho brang la rnam par lta bas seng ge rnam par bsgyings pa dang} सर्वतथागतविमोक्षभवनव्यवलोकनसिंहविजृम्भितेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०७ख/३०; {de nas seng ge rnam bsgyings pa'i/} /{ting nge 'dzin la snyoms 'jug nas/} /{rten cing 'brel 'byung lugs mthun dang /} /{lugs mi mthun la rtog par byed//} स समाधिं समापद्य ततः सिंहविजृम्भितम् । अनुलोमं विलोमञ्च प्रतीत्योत्पादमीक्षते ।। अभि.अ.१०क/५.२३.
rnam par bsgyur
= {rnam par bsgyur ba/}
rnam par bsgyur ba
• सं. विकृतिः — {gos gtsang tshon gyis rnam bsgyur snum gyis gos pa min//} शुद्धं वस्त्रमुपैति रङ्गविकृतिं न स्नेहपङ्काङ्कितम् र.वि.१२८ख/११८; • भू. का.कृ. विगुणितः — {sgra gcan zla ba'i longs spyod mig gis rnam par bsgyur te zhes pa ni} राहोर्मासस्य भोगान्नयनविगुणितादिति वि.प्र.२००ख/१.७७.
rnam par bsgyur bar bya
= {rnam par bsgyur bar bya ba/}
rnam par bsgyur bar bya ba
कृ. विकार्यम् — {gal te yid kyi blo yang dbang po rnam par 'gyur bas rnam par bsgyur bar bya ba ma yin na} यदि मनोमतिरपीन्द्रियविकारतो न विकार्या प्र.अ.५१ख/५९.
rnam par bsgrags
= {rnam par bsgrags pa/}
rnam par bsgrags pa
वि. विख्यातः — {yi ge d+ha zhes sdom brtson nyid/} /{lho yi phyogs su rnam par bsgrags//} थ(? ध)काराद्यो यतिश्चैव विख्यातो दक्षिणां दिशि । म. मू.३२५ख/५१०; प्रख्यातः — {yi ge ha nyid rnam bsgrags dang /} /{de bzhin yang ni dang po'i a//} हकाराद्यश्चैव प्रख्यातः अकाराद्यः पुनस्तथा ।। म.मू.३२४क/५०८; विनर्दितः — {de dag thams cad du'ang kho mo byang chub sems dpa'i yum du 'gyur ro/} /{byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{rnam par bsgrags pa'i rgyal po dang} तेष्वहं सर्वत्र बोधिसत्त्वजननी भविष्यामि । यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…विनर्दितराजस्य ग.व्यू.२६८ख/३४७.
rnam par bsgrags pa'i rgyal po
ना. विनर्दितराजः, बोधिसत्त्वः — {de dag thams cad du'ang kho mo byang chub sems dpa'i yum du 'gyur ro/} /{byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}… {rnam par bsgrags pa'i rgyal po dang} तेष्वहं सर्वत्र बोधिसत्त्वजननी भविष्यामि । यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…विनर्दितराजस्य ग.व्यू.२६८ख/३४७.
rnam par bsgral
क्रि. विमोचयेत् — {de ltar sems can re re'i phyir yang sems can dmyal ba rnams su bskal par gnas par spro zhing skye bo 'khor ba las rnam par bsgral lo//} एवं ह्येकैकस्य सत्त्वस्यार्थे कल्पं समुदेयं (? वस्तुं समुत्सहेयं) नरकेषु जातिं (? जनान्) संसाराद्विमोचयेयम् सु.प्र.५७ख/११४.
rnam par bsgrub
= {rnam par bsgrub pa/}
rnam par bsgrub pa
• सं. १. विठपनम् — {rigs kyi bu 'di ni chos rnams kyi chos nyid yin gyi longs rigs kyi bu chos thams cad ni rnam par bsgrub na nye bar 'grub pa'i mtshan nyid de/} {byang chub sems dpa'i ye shes kyi byin gyis brlabs pa'o//} उत्तिष्ठ कुलपुत्र । एषा धर्माणां धर्मता । अविष्ठ(? विठ)पनप्रत्युपस्थानलक्षणाः कुलपुत्र सर्वधर्मा बोधिसत्त्वज्ञानाधिष्ठिताः ग.व्यू.३३९क/४१५; द्र. {rnam par bsgrubs pa/} 2. = {rnam par bsgrub pa nyid} विठपनता — {de ni sems can rnams kyi sems rnam pa tha dad pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te}…{sems sgyu ma lta bur rnam par bsgrub pa dang} स सत्त्वानां चित्तवैमात्रतां च यथाभूतं प्रजानाति…चित्तमायाविठपनतां च द.भू.२५२क/४९; • पा. विठपना — {bdag gis rnam par bsgrub par bya ba la brtson par bya ste/}…{gang yang bdog pa thams cad yongs su btang ste sangs rgyas kyi zhing thams cad yongs su dag par bya ba'i phyir yongs su bsngo ba 'di ni rnam par bsgrub pa zhes bya'o//} विठपनायां मया योगः करणीयः…यत्पुनः सर्वस्वं परित्यज्य सर्वबुद्धक्षेत्रपरिशुद्धये परिणामयति, इयमुच्यते विठपना शि.स.१३२क/१२७.
rnam par bsgrub par bya ba
विठपना — {bdag gis rnam par bsgrub par bya ba la brtson par bya} विठपनायां मया योगः करणीयः शि.स.१३२क/१२७; द्र. {rnam par bsgrub pa/}
rnam par bsgrubs
= {rnam par bsgrubs pa/}
rnam par bsgrubs pa
=* • क्रि. विदधाति— {skad cig gis ni sa dang sa 'dzin bral ba'i rol rtsed rnam par bsgrubs//} क्षणात् क्षोणीक्ष्माभृद्विघटनविनोदं विदधति अ.क.३१८क/४०.१२८; विडम्ब्यते— {de ltar rmongs pas bcom pa'i dam pa dam min rnams kyis 'dir/} /{bde ba med pa'i las ni 'phral nyid rnam par bsgrubs pa gang //} मोहाहतैरिह हि सद्भिरसद्भिरेषां निःशमकर्म सहसैव विडम्ब्यते यत् । अ.क.३४२क/४४.६४; • सं. विठपनम्— {rnam par bsgrubs pa nye bar gnas pa'i mtshan nyid} विठपनप्रत्युपस्थानलक्षणम् म.व्यु.७२३३ (१०३क); विठपना— {khyod kyis byang chub sems dpa'i smon lam gyi ye shes kyis rnam par bsgrubs pa mthong mod} दृष्टा ते बोधिसत्त्वप्रणिधिज्ञानविठपना ग.व्यू.३३९ख/४१५; • भू.का.कृ. *विधापितः — {sgyu ma ltar sems phyin ci log gis rnam par bsgrubs pa} मायासदृशाश्चित्तविपर्यासविधापिताः ल.वि.१०६क/१५३.
rnam par ngu ba
क्रि. *विरुवति (? विरौति) लो.को.१४०२.
rnam par nges
= {rnam par nges pa/}
rnam par nges pa
= {rnam nges} ।। • क्रि. विभाव्यते— {spyi yi rnam par shes de dang /} /{rjes 'brel sngon po la sogs pa'i/} /{rnam pa'i cha ni rnam nges gang /} /{de ni de la gang gis sprul//} तच्च सामान्यविज्ञानमनुरुन्धन् विभाव्यते । नीलाद्याकारलेशो यः स तस्मिन् केन निर्मितः ।। प्र. वा.११९ख/२.२३; • सं. १. विनिश्चयः — {chos rnam par nges pa la chos ni gsung rab tu gtogs pa yan lag bcu gnyis te}…{rtogs pa brjod pa'i sde ni dpe dang bcas par gsungs pa ste} धर्मविनिश्चये धर्मो द्वादशाङ्गं वचोगतम्…अवदानं सदृष्टान्तकं भाषितम् अभि.स.भा.६९क/९६; {thob pa rnam par nges pa ni thob par byed pa'i gang zag rnam par gzhag pa dang /} {mngon par rtogs pa rnam par gzhag pas blta bar bya'o//} प्राप्तिविनिश्चयोऽधिगन्तृपुद्गलव्यवस्थानतोऽधिगमव्यवस्थानतश्च द्रष्टव्यः अभि.स.भा.८५ख/११७; {la la ngag la yi ge dbye tshig dang /} /{don la rnam nges rdo rje'i tshig rnams dang //} केषुचि अक्षरभेदपदेभिः अर्थविनिश्चयवज्रपदेभिः । शि.स.१७८ख/१७७; {thams cad mkhyen pa nyid la 'jug pa dang}… {thams cad mkhyen pa nyid du rnam par nges pa 'thob} सर्वज्ञताप्रवेशं…सर्वज्ञताविनिश्चयं प्रतिलभते रा.प.२३१क/१२४; निश्चयः — {bden pa rnams la rnam par nges pa'i shes pa ni shin tu sbyang dka' ba zhes bya ste} सत्त्वेषु (? सत्येषु) निश्चयज्ञानं सुदुर्जयम् बो.भू.१७८क/२३४; विनीतिः — {don la rnam nges} विनीतिरर्थे सू.अ.१४३ख/२१; = {zhugs pa rnams kyi the tshom gcod pa'i phyir don la rnam par nges par byed pa} विनीतिरर्थेऽवतीर्णानां संशयच्छेदनम् सू. व्या.१४३ख/२२ २. आकाराध्यवसायः — {der snang ba'i rnam par nges pa'i dbang gis yod pa dang med pa dang gnyi ga'i chos zhes brjod do//} तत्प्रतिभास्याकाराध्यवसायवशेन च भावाभावोभयधर्म इत्युच्यते प्र.वृ. ३२१क/७०; • भू.का.कृ. विनिश्चितः — {gnyid stug log pa sad pa na/} /{rnam shes sngon gyi rim} (? {rig} ){pa las/} /{dus kyis bar du chod kyang ni/} /{skye ba zhes ni rnam par nges//} गाढसुप्तस्य विज्ञानं प्रबोधे पूर्ववेदनात् । जायते व्यवधानेन कालेनेति विनिश्चितम् ।। प्र.अ.५९ख/६८; {shin tu rnam par nges pa'i shes rab kyis yongs su smin par byed do//} सुविनिश्चितया प्रज्ञया परिपाचयति सू.व्या.१५२क/३६.
rnam par nges par byas nas
विनिश्चित्य — {de ltar rnam par nges par byas nas sems dpa' chen po de} इति विनिश्चित्य स महासत्त्वः जा.मा.९१ख/१०४.
rnam par nges pa can
वि. अध्यवसायी — {'khrul par dogs pa gsal} (? {bsal} ){ba can skye ba na bar ma chod par rigs mthun pa thun mong ba'i rnam par nges pa can gyis rnam par gcod pa'i shes pa skyes pa na} निरस्तविभ्रमाशङ्कमुपजायमानमव्यवधानेन सजातीयसाधारणाध्यवसायिनं परामर्शप्रत्ययं जनयत् त.प.२३६ख/९४४.
rnam par nges pa med
= {rnam par nges pa med pa/}
rnam par nges pa med pa
भू.का.कृ. अविनिश्चितः — {yid ches pa nyid mi 'dod pas/} /{sgra las byung ba gnyis pa yang /} /{mi bzod 'dod na de nyid do/} /{zhes bya'i rnam par nges pa med//} आप्तानङ्गीकृतेरेव द्वितीयमपि न क्षमम् । शाब्दलक्षणमिष्टो वा सोऽयमित्यविनिश्चितः ।। त.स.५५ख/५३७.
rnam par nges pa'i blo
= {rnam par nges pa'i blo gros/}
rnam par nges pa'i blo gros
विनिश्चितमतिः लो.को.१४०२.
rnam par nges par byed pa
विनिश्चयः — {gang dgos pa dang bral ba de rtog pa sngon du byed pa rnams kyis brtsam par bya ba ma yin te/} {dper na bya rog gi so rnam par nges byed la sogs pa bzhin} यत् प्रयोजनरहितं तत् प्रेक्षापूर्वकारिभिर्नारभ्यते, यथा—बलिभुग्दशनविनिश्चयादिकम् वा.टी.५१क/३; विनियतिः — {rnyed pa ni ji ltar rnam par nges par byed pa ltar rnam par gzhag go//} यथाविनियतिर्लाभस्य व्यवस्था वि.सू.६८क/८४; विनीतिः — {zhugs pa rnams kyi the tshom gcod pa'i phyir don la rnam par nges par byed pa} विनीतिरर्थेऽवतीर्णानां संशयच्छेदनम् सू.व्या.१४३ख/२२.
rnam par nges byed
= {rnam par nges par byed pa/}
rnam par mngon
उद्घाटितम् लो.को.१४०२.
rnam par mngon par sgrub pa
पा. आकाराभिनिर्हारः, समाधिविशेषः — {rnam par mngon par sgrub pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} आकाराभिनिर्हारो नाम समाधिः म. व्यु.५९३ (१४क).
rnam par sngos
= {rnam par sngos pa/}
rnam par sngos pa
पा. विनीलकम्, अशुभताभेदः — {rnam par sngos shing bam pa yi/} /{bud med kyi ni ro zhig mthong //} नारीकुणपमद्राक्षं व्याध्मातकविनीलकम् ।। वि.व.२९१ख/१.११४; द्र. {rnam par bsngos pa/}
rnam par bsngos pa
पा. विनीलकम्, अशुभताभेदः — {phyi rol la yang phyi rol du gtogs pa'i rnam par bsngos pa la sogs pa'i rnam pa dag gis mi sdug pa nyid du mos par byed de} बहिर्धा वा पुनर्बाह्यगतामशुभतां विनीलकादिभिराकारैरधिमुच्यते श्रा.भू.१३५ख/३७१; {de nas rnam par bsngos la ltos/} /{de nas rnam par rnags la ltos//} ततो विनीलकं पश्येत् ततः पश्येद्विपूयकम् । अभि.स्फु.१६२क/८९६; वि.सू.१९क/२२; नीलकम् — {keng rus sam rnam par bsngos pa'am rnam par rul ba'am rnam par 'bu zhugs pa'am rnam par bam pa la sogs pa'o//} अस्थिसंकलिकं वा नीलकं वापि (? वा वि)पूयकं वा विपडुमकं (? विपुण्ड्रात्मकम्) वा व्याध्मातकादिकं वा त्रि.भा.१७०ख/९७.
सं. व्यवच्छेदः — {phyogs kyi mtshan nyid kyi tshig gis gang dag rnam par gcod par byed pa de dag rnam par gcad pas} पक्षलक्षणपदानि येषां व्यवच्छेदकानि तेषां व्यवच्छेदेन न्या.टी.७२क/१८७; विच्छेदः — {phung po dang khams dang skye mched rnam par gcad pa'i nges pa'o//} स्कन्धधात्वायतनविच्छेदनियमः वि.प्र.२५३ख/२.६५; • *> {rnam par bcad pa/}
rnam par gcad par bya ba
कृ. व्यवच्छेद्यः — {da ni phyogs kyi mtshan nyid kyi tshig gis gang dag rnam par gcod par byed pa de dag rnam par gcad pas phyogs kyi don ci 'dra ba zhig thob pa de bstan pa'i phyir rnam par gcad par bya ba bsdus nas bstan to//} संप्रति पक्षलक्षणपदानि येषां व्यवच्छेदकानि तेषां व्यवच्छेदेन यादृशः पक्षार्थो लभ्यते तं दर्शयितुं व्यवच्छेद्यान् संक्षिप्य दर्शयति न्या.टी.७२क/१८७; {sel ba'i sgra ni sgra'i don gzhan sel ba ma yin pa rnam par gcad par bya ba yin la} अन्यापोहशब्दस्यानन्यापोहशब्दार्थो व्यवच्छेद्यः त.प.३३५क/३८५; {thams cad sgra ni don gang gis/} /{rnam par gcad byar rtog par byed//} सर्वशब्दस्य कश्चार्थो व्यवच्छेद्यः प्रकल्प्यते । त.स.३६ख/३८६; अवच्छिद्यमानः — {'di la gang yongs su gcod pa na gang rnam par gcod pa ste/} {yongs su gcod pa zhes bya ba de ni rnam par gcad par bya ba yongs su spangs te gnas pa'i ngo bor blta bar bya'o//} इह यस्मिन् परिच्छिद्यमाने यद् व्यवच्छिद्यते तत् परिच्छिद्यमानमवच्छिद्यमानपरिहारेण स्थितरूपं द्रष्टव्यम् न्या.टी.७७क/२०३.
rnam par gcad par bya ba dang rnam par gcod par byed pa'i dngos po
व्यवच्छेद्यव्यवच्छेदकभावः — {yod pa dang med pa dag logs shig tu yongs su bcad nas phyis de dag rnam par gcad par bya ba dang rnam par gcod par byed pa'i dngos po yin pa'i phyir gsal} (? {'gal} ){bar rnam par gzhag par bya ba ni ma yin no//} न हि भावाभावौ पृथक्परिच्छिद्य पश्चात्तयोर्व्यवच्छेद्यव्यवच्छेदकभावाद् विरोधो व्यवस्थाप्यते त.प.२८६ख/१०३६.
rnam par gcad par bya ba yin
क्रि. व्यवच्छिद्यते — {de lta na yang gcig gi ngo bo la yang yongs su bcad pa na de med pa'i ltar rung ba rnam par gcad par bya ba yin zhing} तथा च सति रूपे परिच्छिद्यमान एकस्मिंस्तदभावो दृश्यो व्यवच्छिद्यते न्या.टी.७८क/२०६.
rnam par gcad bya
= {rnam par gcad par bya ba/}
rnam par gcod
= {rnam par gcod pa/}
rnam par gcod pa
• क्रि. व्यवच्छिनत्ति — {chos kyi tshig phrad tha dad par/} /{byed pas mi ldan gzhan ldan pa/} /{shin tu mi srid rnam gcod byed//} अयोगं योगमपरैरत्यन्तायोगमेव च । व्यवच्छिनत्ति धर्मस्य निपातो व्यतिरेचकः ।। प्र.वा.१४६ख/४.१९०; {tshad ma gcig 'jug pa na gnyis las gzhan yongs su gcod cing de las gzhan mi mthun pa rnam par gcod la} एकप्रमाणवृत्तिर्द्वयोरन्यतरत्परिच्छिन्दती ततः परं प्रतियोगिनं व्यवच्छिनत्ति त.प.२३३क/१८१; विच्छिनत्ति — {de dag gis nyon mongs pa'i thob pa rnam par gcod de} क्लेशप्राप्तिं ते विच्छिन्दन्ति अभि.स्फु.१७८क/९२९; विनिर्भिनत्ति — {ji ltar}…{khams gsum gyi grong khyer gyi sgo rnam par gcod cing thams cad mkhyen pa nyid kyi pho brang gi sgo rnam par 'byed pa dang}…{ma 'tshal lo//} न च जाने कथं…विनिर्भिन्दन्ति त्रैधातुकनगरकपाटम्, विवृण्वन्ति सर्वज्ञतापुरद्वारकपाटम् ग.व्यू.३२८ख/५१; व्यवच्छिद्यते — {'di la gang yongs su gcod pa na gang rnam par gcod pa ste/} {yongs su gcod pa zhes bya ba de ni rnam par gcad par bya ba yongs su spangs te gnas pa'i ngo bor blta bar bya'o//} इह यस्मिन् परिच्छिद्यमाने यद् व्यवच्छिद्यते तत् परिच्छिद्यमानमवच्छिद्यमानपरिहारेण स्थितरूपं द्रष्टव्यम् न्या.टी.७७क/२०३; • सं. विच्छेदः — {nyin zhag sum cu rtsa gsum gyi bar du phung po dang khams rnams rnam par gcod pa ste} त्रयस्त्रिंशद्दिनानि यावत् स्कन्धधातूनां विच्छेदः वि. प्र.२५३क/२.६५; • पा. व्यवच्छेदः — {mi ldan dang /} /{gzhan ldan rnam gcod rnam pa gnyis//} द्विविधो हि व्यवच्छेदो वियोगापरयोगयोः । प्र.वा.१४०ख/४.३८; {phan tshun rnam par gcod pa'i ngo bo de dag ni gcig dgag pa gzhan sgrub pa med na mi 'byung ba yin pa'i phyir ro//} परस्परव्यवच्छेदरूपाणामेकनिषेधस्यापरविधिनान्तरीयकत्वात् त.प.२१८ख/९०७; {gal te ba lang gi sgra gzhan rnam par gcod pa ston par byed pa lhur len pa yin na} यदि गोशब्दोऽन्यव्यवच्छेदप्रतिपादनपरः त.प.३२२क/३५९; {don gzhan rnam par gcod par ni/} /{byed pa sgrar ni brjod pa yin//} अर्थान्तरव्यवच्छेदं कुर्वती श्रुतिरुच्यते । त.स.३८क/३९४; {blo gzhan pa la rnam gcod pas/} /{blor rtogs pa ni ma yin te//} बुद्ध्यन्तराद् व्यवच्छेदो न च बुद्धौ प्रतीयते । त.स.३४ख/३६४; {rnam par gcod pa'i 'bras bu can de dag ni dngos po'i cha shas ma rtogs pa rtogs par bya ba'i phyir 'jug pa ma yin te} तेषां तु व्यवच्छेदफलानां नाप्रतीतवस्त्वंशप्रत्यायने प्रवृत्तिः प्र.वृ. २७५ख/१७; • वि. व्यवच्छेदकः — {the tshom med de dag rnam gcod/} /{rjod par byed par sgrub pa nyid//} नाशङ्क्या एव सिद्धास्ते व्यवच्छेदकस्य वाचकाः । प्र.वृ.८ख/६१; * • भू.का.कृ. व्यवच्छिन्नः — {gal te don gzhan rnam gcod pa'i/} /{ngo bos 'dzin pa ma yin na/} /{brjod par 'dod pa'i don las gzhan gang yin pa de las rnam par gcad} (? {bcad} ){pa de la yod pa ma yin no//} अर्थान्तरव्यवच्छिन्नरूपेणाग्रहणं यदि । विवक्षितादर्थाद् यदर्थान्तरम्, ततो व्यवच्छिन्नं तत्राविद्यमानम् त.प.९क/४६४; {de'i phyir don byed par nus pa'i mtshan nyid ni yod pa yin la/} {de las ldog pa ni rnam par gcod pa'o//} अतोऽर्थक्रियासामर्थ्यलक्षणात् सत्त्वाद् व्यावृत्तं व्यवच्छिन्नम् वा.टी.५६ख/१०; *> {rnam par bcad pa/}
rnam par gcod pa'i gtan tshigs
पा. व्यवच्छेदहेतुः — {ma dmigs pa las} ({gzhan} ){rnam par gcod pa'i gtan tshigs yod pa} ({ma} ){yin no//} न ह्यनुपलम्भादन्यो व्यवच्छेदहेतुरस्ति वा.टी.८५क/४२.
rnam par gcod pa'i shes pa
पा. परामर्शप्रत्ययः — {'khrul par dogs pa gsal} (? {bsal} ){ba can skye ba na bar ma chod par rigs mthun pa thun mong ba'i rnam par nges pa can gyis rnam par gcod pa'i shes pa skyes pa na} निरस्तविभ्रमाशङ्कमुपजायमानमव्यवधानेन सजातीयसाधारणाध्यवसायिनं परामर्शप्रत्ययं जनयत् त.प.२३६ख/९४४.
rnam par gcod par 'gyur
क्रि. व्यवच्छेत्स्यति — {byol song gi skye gnas kyi lam gyi rgyud thams cad rnam par gcod par 'gyur} सर्वतिर्यग्योनिगतिं व्यवच्छेत्स्यति ग.व्यू.३७७ख/८८.
rnam par gcod par byed
= {rnam par gcod par byed pa/}
rnam par gcod par byed pa
• क्रि. व्यवच्छिनत्ति — {chos kyi tshig phrad tha dad par/} /{byed pas mi ldan gzhan ldan pa/} /{shin tu mi srid rnam gcod byed//} अयोगं योगमपरैरत्यन्तायोगमेव च । व्यवच्छिनत्ति धर्मस्य निपातो व्यतिरेचकः ।। प्र.वा.१४६ख/४.१९०; {gtan tshigs mi mthun pa'i phyogs las rnam par gcod par byed pa gang yin pa de khyad par yin te} तद्विशेषणं भवति यद्विपक्षाद् हेतुं व्यवच्छिनत्ति त.प.१७०ख/७९८; व्यवच्छेदः क्रियते — {de nyid rtog pa'i ye shes kyis rnam par gcod par byed pa'i phyir} तस्यैव च परामर्शचेतसा व्यवच्छेदः क्रियते त.प.३२९क/११२६; • सं. व्यवच्छेदः — {blo gzhan rnam par gcod byed pa/} /{des na blo ni shes byas te//} बुद्ध्यन्तराद् व्यवच्छेदस्तेन बुद्धेः प्रतीयते ।। त.स.३८ख/३९८; • वि. व्यवच्छेदकः — {gang zhig gang gzhan las rnam par gcod par byed pa de dag ni de las tha mi dad pa ma yin te} यो हि यद्व्यवच्छेदकः, नासौ तदव्यतिरेकी त.प.२८३ख/२७९; {gang dang gang rnam par gcod par byed pa de dang de ni gzhan yin te/} {dper na ba lang nag pa bzhin no//} {'di la yang tha dad par sgrub pa'i tshad ma 'di dag yod pa yin no//} ‘यद्यस्य व्यवच्छेदकं तत्तस्मादन्यत्, तद्यथा गोपिण्डाच्चैत्रः’ इत्येतानि तद्व्यतिरेकसाधनप्रमाणानि सन्ति वा.टी.७२ख/२८.
rnam par gcod byed pa
= {rnam par gcod par byed pa/}
rnam par bcad
= {rnam par bcad pa/}
rnam par bcad pa
= {rnam bcad} ।। • सं. १. विच्छेदः — {sgro 'dogs rnam par bcad pa yi/} /{yul can nyid kyis tshad ma yin//} न समारोपविच्छेदविषयत्वेन मानता । त. स.४८क/४७५; {ba lang la r+ya zhes 'jig rten/} /{r+ya la ba lang 'jig rten min/} /{ba lang zhes bya yan lag ni/} /{lhag ma rnam bcad dmigs med phyir//} शृङ्गं गवीति लोके स्यात् शृङ्गे गौरित्यलौकिकम् । गवाख्यपरिशिष्टाङ्गविच्छेदानुपलम्भनात् ।। प्र.वा.१२४क/२.१५०; व्यवच्छेदः — {tha dad pa dang tha mi dad pa phan tshun spangs te gnas pa'i mtshan nyid dag las gcig gi rang bzhin rnam par bcad pa nyid kyis gzhan yongs su gcod pa yin pa'i phyir ro//} भेदाभेदौ परस्परपरिहारस्थितलक्षणौ, तयोरेकस्वभावव्यवच्छेदेनैवापरस्य परिच्छेदात् त.प.१८३ख/८२८; {rnam par bcad pa'i chos mtha' dag bsdus pas} संहृतसकलव्यवच्छेदधर्मैः प्र.वृ.२७९ख/२१ २. विकर्तनम् — {spu gri yis/} /{dam du bcings pa de yi ni/} /{rkang pa rnam par bcad par byas//} क्षुरेण गाढबद्धस्य पादयोस्तद्विकर्तनम् ।। अ.क.३३७ख/४४.१५ ३. विसर्गः — {'dir dang por rjes su nga ro dang de nas a yig dang gnyi ga'i dbus su rnam par bcad pa dang} इह प्रथममनुस्वारः, ततोऽकारः, उभयोर्मध्ये विसर्गः वि.प्र.१२८क/३.५६; {dbyangs rnams kyi thig le dang gsal byed rnams kyi rnam par bcad pa dang} स्वराणां बिन्दुः, व्यञ्जनानां विसर्गः वि.प्र.३५ख/४. १०; {gnam stong gi mthar rnam par bcad pa aH zhes pa ste dbyangs bcu drug go//} अमान्ते विसर्गः अः इति षोडशस्वराः वि.प्र.३४क/४.१० ४. = {le'u} परिच्छेदः — {dbyug pa can gyis byas pa'i snyan ngag me long las rnam par phye ba'i rnam par bcad pa ste dang po'o//} ( पा.भे.) दण्डिना कृतौ काव्यादर्शे मार्गविभागो नाम प्रथमः परिच्छेदः का.आ.३२२क/४९ ५. = {nyi ma} विकर्तनः, सूर्यः मि.को.३१ख *६. विवेचनम् — {dam pa'i lam ni yongs ma btang /} /{rigs dang mi rigs rnam bcad cing //} सन्मार्गस्यापरित्यागाद् युक्तायुक्तविवेचनात् । अ.क.२८१ख/३६.१५; *> {rnam par dpyad pa/} ।। • भू. का.कृ. १. विच्छिन्नः — {gal te shes pa las gzhan par/} /{'byung ba bzhi po yod pa min/} /{gsal bar snang bar gyur pa yi/} /{rnam bcad 'di ni ci zhig yin//} यदि ज्ञानातिरेकेण नास्ति भूतचतुष्टयम् । तत् किमेतन्नु विच्छिन्नं विस्पष्टमवभासते ।। त.स.७१ख/६७०; व्यवच्छिन्नः — {de la rigs la sogs pas rnam par bcad pa'i dngos po ming nyid kyis khyad par du byas pa gzung ste} तत्र जात्यादिव्यवच्छिन्नं वस्तु नाम्नैव विशिष्टं गृह्यते त.प.५क/४५५; {lus ni re zhig 'dod pa yi/} /{don gyi rnam bcad tshig gi phreng //} शरीरं तावदिष्टार्थव्यवच्छिन्ना पदावली ।। का.आ.३१८ख/१. १०; अवच्छिन्नः — {spyi'i ngo bo ni gnyis te/} {khyad par gyis rnam par bcad pa'i ngo bo dang rnam par ma bcad pa'i ngo bo'o//} द्विरूपं हि सामान्यम्—विशेषेणावच्छिन्नरूपम्, अनवच्छिन्नरूपं च त.प.१०ख/४६७ २. विकृत्तः — {de yi tshig mda' rnon po yis/} /{rnam par bcad bzhin dge slong rnams//} तस्य वाक्यशरैस्तीक्ष्णैर्विकृत्ता इव भिक्षवः । अ.क.३०५ख/३९.९६.
rnam par bcings
= {rnam par bcings pa/}
rnam par bcings pa
• सं. विनिबन्धनम् — {kye ma sems can 'di dag ni}…{sdug pa dang mi sdug pas rnam par bcings pa}…{ma rig pa'i thibs pos kun nas yog pa'i nang na mi mthun par gyur pa yin gyis} रुद्धा बतेमे सत्त्वाः…प्रियाप्रियविनिबन्धने…अविद्यागहनसंछन्ने द.भू.१९२क/१८; • भू.का.कृ. विनिबद्धः — {yid du 'ong ba dang yid du mi 'ong bas rnam par bcings pa} प्रियाप्रियविनिबद्धम् द.भू.१९६क/१९; निबद्धः — {rgan po bdag gis bu khyod la/} /{re ba mchog tu rnam par bcings//} आशानिबद्धवृद्धेन त्वयि पुत्र मया परम् ।। अ.क.२४८क/२९.२१; विवेष्टितः — {gzhal yas khang nas skyes bu de/} /{lhung bar gyur cing sbrul gzugs kyi/} /{rtse brgya pas ni rim pa yis/} /{lan bdun dkris shing rnam par bcings//} विमानपतितः सोऽपि पुरुषः सर्व(? सर्प)रूपया । शनैः सप्तभिरावर्तैः शतपद्या विवेष्टितः ।। अ.क.१६९ख/१९.७१.
rnam par bcom
= {rnam par bcom pa/}
rnam par bcom pa
• सं. विघातः — {de yi bsam pa rnam bcom pa'i/} /{gdung ba myur du zlog par mdzod//} आशाविघाते सन्तापस्तस्य तूर्णं निवार्यताम् ।। अ.क.५०ख/५.४४; {gzhan rmongs pa dang rjes su brjod pa'i nus pa rnam par bcom pa la sogs pa'i phyir} परव्यामोहनानुभाषणशक्तिविघातादिहेतोः वा.न्या.३३५क/६५; • भू. का.कृ. विध्वस्तः — {de bcom rnam par bcom ste pham par byas nas slar log go//} स हतविहतविद्ध (? विध्व)स्तः प्रत्यागतः वि.व.२१०क/१.८४; विनाशितः — {gser gyi glang chen rnam par bcom//} हेमहस्ती विनाशितः अ.क.३६३क/४८.६४; विध्वंसितः — {'di bshad ma thag tu bdud kyi gnas thams cad bcom zhing rnam par bcom par gyur to//} अस्यां भाषितमात्रायां सर्वमारभवनानि ध्वस्तानि विध्वंसितान्यभूवन् स.दु. ११५क/१८८; विलुप्तः — {mun pas rnam par bcom pa rnams kyis/} /{zhing dang khang pa yongs su bzung //} तमोभिश्च विलुप्तानां क्षेत्रागारपरिग्रहाः अ.क.२३३क/२६.९; विदारितः — {'jig tshogs lta ba'i ri bo ni/} /{ye shes rdo rjes rnam bcom ste//} ज्ञानवज्रेण सत्कायदृष्टिशैले विदारिते । अ.क.१८३क/८०.२८; विसूत्रितः — {de yi snang bas rnam bcom pas/} /{klu yi khang par rab rib rnams/} /{'bros par byed pa g}.{yo ba yi/} /{sbrul gyi tshogs dang mtshungs par gyur//} तिमिरं नागभवने तत्प्रकाशविसूचि(? त्रि लि.पा.)तम् । पलायमानव्यालोलव्यालजालतुलां ययौ ।। अ.क.४३क/५६.१३; विजितः — {de yis bstan pa'i lam las ni/} /{ngal ba rnam bcom des bgrod pas//} स व्रजन् विजितायासस्तेन निर्दिष्टवर्त्मना । अ.क.६१ख/६.९८.
rnam par bcom par gyur
भू.का.कृ. विघातितः — {de yis skye 'chi srid sred 'phel bgyid pa/} /{nyon mongs dgra dag rnam par bcom par gyur//} येन क्लेशरिपवो विघातिता जातिमृत्युभवतृष्णवर्धकाः ।। रा.प.२३०ख/१२३.
rnam par chags
= {rnam par chags pa/}
rnam par chags pa
• सं. = {sred pa} विरागः, तृष्णा — {gang dag nyin dang mtshan mor bud med grogs la rnam par chags pas nor kun nyams 'gyur zhing //} येषां सर्वार्थनाशो भवति दिननिशं स्त्रीप्रसङ्गे विरागात् वि.प्र.११३क/१, पृ.१०; विसक्तिः — {sred pa dang 'dod chags dang chags pa dang rnam par chags pa zhes bya ba'i sgra ni rnam grangs dag go//} तृष्णा रागः सक्तिर्विसक्तिश्चेति पर्यायाः प्र.प.१०८ख/१४१; • भू.का.कृ. विलग्नः — {lta ba'i thibs por rtag tu rnam par chags/} /{yod dang med dang de bzhin yod med pa/} /{ltar gyur drug cu gnyis la brten nas su/} /{dngos po med la yongs su 'dzin cing gnas//} विलग्न दृष्टीगहनेषु नित्यमस्तीति नास्तीति तथास्ति नास्ति । द्वाषष्टि दृष्टीकृत निश्रयित्वा असन्त भावं परिगृह्य ते स्थिताः ।। स.पु.२०ख/३२; {'di ltar 'dod la rnam par chags pa'i blo/} /{byis pa 'di kun nga yi mi nyan to//} न चैव मे ते श्रुणि सर्वि बाला यथापि कामेषु कामविलग्नबुद्धयः स.पु.३६क/६२.
rnam par chags byed
विलोभनम् — {ces brjod tsam la de yi dus nyid na/} /{mi bdag bu yi spyan gyi mtsho skyes zung/} /{'jig rten bden pa'i brtul zhugs yid ches byed/} /{dpal mo rnam par chags byed rab tu byung //} इत्युक्तमात्रे नृपनन्दनस्य प्रादुर्बभूवाक्षिसरोजयुग्मम् । सत्यव्रतप्रत्ययकारिलोके विलोभनं तत्क्षणमेव लक्ष्म्याः ।। अ.क.६७ख/५९.१६२.
rnam par chad
= {rnam par chad pa/}
rnam par chad pa
• सं. विच्छेदः — {gal te sgra thams cad du song ba yin na ji ltar 'di bum pa la sogs pa bzhin du yul rnam par chad pa sna tshogs pa nyid du dmigs te} ननु च यदि सर्वगतः शब्दः, कथमस्य घटादेरिव देशविच्छेदे नानात्वमुपलभ्यते त.प.१४७ख/७४६; {sngon gyi 'du byed la ltos can/} /{shes pa bar du chod pa yi/} /{rnam shes las kyang skye 'gyur bas/} /{gnyid kyis de ni rnam chad min//} पूर्वसंस्कारसापेक्षं ज्ञानं व्यवहितादपि । विज्ञानाज्जायते तस्य न विच्छेदोऽस्ति मिद्धतः ।। प्र.अ.७०ख/७८; • भू.का.कृ. विच्छिन्नः — {rten ni rnam par chad pa'i tshe/} /{gang zhig bya la brtan pa'i yid//} विच्छिन्नालम्बने काले यत्कर्तव्यदृढं मनः ।। अ.क.६३ख/६.१२२; {nyes pa ni}…{rnam chad pa//} कलङ्का यस्य विच्छिन्नाः अभि.अ.४क/१.६२; व्यवच्छिन्नः — {rgyud gsum rnam par 'chad} (? {chad} ){pa ste/} /{yod pa dang ni med pa spangs//} त्रिसन्ततिव्यवच्छिन्नं सत्ताऽसत्ताविवर्जितम् । ल.अ.१६८क/१२३; अवच्छिन्नः — {spyi'i ngo bo yang gnyis te/} {khyab pas} (? {khyad par gyis} ) {rnam par chad pa ni dper na ba lang nyid la sogs pa bzhin no/} /{rnam par ma chad pa ni dper na yod pa dang dngos po nyid la sogs pa bzhin no//} सामान्यं च द्विरूपम्—विशेषेणावच्छिन्नं यथा गोत्वादि, अनवच्छिन्नं यथा सत्तावस्तुत्वादि त.प.९क/४६३.
rnam par chad par snang ba
विच्छिन्नप्रतिभासिता — {gzhan yang bde ba la sogs pa la gzung bar bya ba yin no/} /{sngon po la sogs pa bzhin du rnam par chad par snang bar 'gyur na} अपि च—ग्राह्यत्वे सति सुखादीनां विच्छिन्नप्रतिभासिता स्यान्नीलादिवत् त.प.१९ख/४८५.
rnam par choms
क्रि. विदार्यताम् — {myur du rab lci rtsom pa yis/} /{byis pa 'di ni rnam par choms//} तूर्णं गुरुतरारम्भैर्दारकोऽसौ विदार्यताम् । अ.क.१२७ख/६६.२८; विध्वंसयेत ब.वि.१६७ख ।
rnam par 'chad
= {rnam par 'chad pa/}
rnam par 'chad pa
•क्रि. व्याचक्षते — {gang dag}…{zhes rnam par 'chad pa} ये तु व्याचक्षते…इति अभि.स्फु.४ख/७; • सं. १. विच्छेदः — {dper na reg pa} ({la sogs pa}){'i dbang po rnam par 'chad par mi 'dzin pa} यथा त्वगादेरिन्द्रियस्य विच्छेदेन ग्रहणं न भवति त.प.१८५ख/८३२ २. व्याख्यानम् — {de bzhin gshegs pa'i gsung rab rnam par 'chad pa'i zol gyis} तथागतप्रवचनव्याख्यानव्याजेन प्र.प.५३ख/६५.
rnam par 'chad mi 'gyur
क्रि. न विच्छेदमेति — {lus 'di yongs bsgyur brgya yi mtha' mar mi phyin cing /} /{mgyogs par bros pa dag la rnam par 'chad mi 'gyur//} नायाति कायपरिवृत्तिशतैर्विरामं विच्छेदमेति न जवेन पलायितस्य । अ.क.१२५ख/६५.१.
rnam par 'ching ba
क्रि. विनिबध्यते — {de la sems can yang dag pa ma yin pa la lhag par chags pa de ni rnam par 'ching ba ste} तत्र सत्त्वा अभूता अध्यवसिता विनिबध्यन्ते सु.प.३०ख/९.
•क्रि. १. विनश्यति — {pha rol dmag tshogs lhags nas su/} /{yul 'khor de ni rnam par 'jig//} विनश्यति च तद्राष्ट्रं परचक्रस्य चाक्रमे । सु.प्र.३८क/७२; {bskal pa bye bar 'byung ba ni/} /{skad cig nyid ni rnam 'jig pa//} कल्पकोटिशतोपात्तः क्षणादेव विनश्यति ज्ञा.सि.४८क/१२३; विलोपयति — {glang chen dbang pos rdzing bu bzhin/} /{rang gi yul 'khor rnam par 'jig//} विलोपयति स्वं राष्ट्रं गजेन्द्र इव पद्मिनीम् ।। सु.प्र.३८क/७२; विलुप्यते — {glang chen rnams kyis rdzing chen bzhin/} /{yul 'khor de ni rnam par 'jig//} विलुप्यते च तद्राष्ट्रं गजैरिव महासरः ।। सु.प्र.३९ख/७५; नश्यते — {gdugs kyi phyag rgya de mthong bas/} /{bgegs rnams kun ni rnam par 'jig//} नश्यन्ते सर्वविघ्ना वै दृष्ट्वा मुद्रां सच्छत्रकाम् ।। म.मू.२४८ख/२८१ २. विनङ्क्ष्यति — {lha rnams rab tu 'khrugs pas na/} /{de yi yul ni rnam par 'jig//} देवतानां परिकोपाद्विषयोऽस्य विन(ङ्)क्ष्यति सु.प्र.३८क/७२; •सं. १. विनाशः — {bdag ni 'dod pa gang yin des/} /{rnam par 'jig par ji ltar 'dod//} यस्यात्मावल्लभस्तस्य विनाशं कथमिच्छति । प्र.अ.१४१ख/१५१; विध्वंसः मि.को.५०ख; विध्वंसनम् — {'du byed kyi rnam pa thams cad rnyil ba dang lhung ba dang rnam par 'thor ba dang rnam par 'jig pa'i chos can du rtsad chod nas} सर्वसंस्कारगतीः शतनपतनविकरणविध्वंसनधर्मतया पराहत्य अ.श.२८ख/२४; विनाशनम् — {'khrul pa tsam zhig rnam par 'jig//} भ्रममात्रविनाशनम् ज्ञा.सि.५०क/९; विदारणम्— {brjod pa dang rigs pa dang de kho na nyid kyi mtshan nyid rnam par 'jig pa} भाष्ययुक्तितत्त्वलक्षणविदारणम् ल.अ.७२क/२० २. विप्रलोपः — {bcom ldan 'das phyi ma'i dus dang} ({bde bar gshegs pa} ) {phyi ma'i dus su bstan pa rnam par 'jig par 'gyur ba na} पश्चिमे भगवन् काले पश्चिमे सुगत समये शासनविप्रलोपे वर्तमाने म.मू.२७२क/४२७ ३. व्यवसादः — {rab 'byor byang chub sems dpa'i lam gyi bar ma dor rnam par 'jig pa gang zhe na} कश्च सुभूते बोधिसत्त्वस्यान्तरा व्यध्वनि व्यवसादः अ.सा.२५४ख/१४३ ४. = {rnam par 'jig pa nyid} विप्रलोपता— {sdug bsngal ba dang}…{rnam par 'jig pa dang}…({'du byed kyi rnam pa thams cad la} )…{rab tu rtog go//} दुःखतां च…विप्रलोपतां च…सर्वसंस्कारगतस्य प्रत्यवेक्षते द.भू.१९५ख/१९; • पा. विभावनम् — {rnam par 'jig pa 'thob pa} विभावनभावना अभि.भा.५५ख/१०८२; अभि.स्फु.२६५क/१०८२; विभावना— {de rnam par 'jig pa ni bral ba ste/} {dmigs pa med pa'i ngo bo'o//} तस्य विभावना विगमोऽनालम्बनीभावः सू.व्या.२४६क/१६२; {rnam par 'jog} (? {'jig} ){pa yang lus la dmigs pa'i nyon mongs pa thag bsring ba yin no//} विभावनापि कायालम्बनस्य क्लेशस्य निर्धावनम् अभि.स्फु.२६५क/१०८२; •वि. विनाशी — {skad cig re re rnam 'jig pa'i/}…/{rgyu yi nges par rig nas ni//} प्रतिक्षणविनाशिनाम् । हेतूनां नियमं बुद्ध्वा त.स.२१क/२२८; {gtsang ba min pa kun gyi gter/} /{byas pa mi gzo rnam par 'jig/} /{lus ngan dag gi ched du yang //} सर्वाशुचिनिधानस्य कृतघ्नस्य विनाशिनः । शरीरकस्यापि कृते ना.ना.२४१क/१४५; विनाशकः — {gang na 'brel las logs shig na/} /{dngos po bskyed pa yod ces pa/} /{'brel pa rnam par 'jig pa ste/} /{rgyu med smra bar shes par bya//} यस्य जन्यो भवेद्भावः संकलायाः पृथक् क्वचित् । अहेतुवादी विज्ञेयः संकलाया विनाशकः ।। ल.अ.१३६क/८२.
rnam par 'jig pa 'thob pa
पा. विभावनभावना, भावनाभेदः — {'thob pa drug ste/} {bzhi po de dag dang /} {sdom pa 'thob pa dang rnam par 'jig pa 'thob pa'o//} षड् भावनाः—एताश्चतस्रः; संवरभावना, विभावनभावना च अभि.भा.५५ख/१०८२; {sdom pa dang rnam par 'jig pa 'thob pa dag ni go rims bzhin du gnyen po dang thag bsring ba 'thob pa'i khongs su yang 'dus la} संवरविभावनभावने प्रतिपक्षनिर्धावनभावनान्तर्भूते यथाक्रमम् अभि.स्फु.२६५क/१०८२.
rnam par 'jig par 'gyur
• क्रि. १. विप्रणश्यति— {shin tu yun ring gling spyad nas/} /{sred pas rnam par 'jig par 'gyur//} भुक्त्वा तु सुचिरं द्वीपांस्तृष्णया विप्रणश्यति ।। ल.अ.१८८क/१५९; विलुप्यति लो.को.१४०२; विपद्यते — {gang phyir lus ni dus bzhi grangs/} /{gnas kyang rnam par 'jig par 'gyur//} युगसंख्यामपि स्थित्वा विपद्यन्ते हि देहिनः ।। अ.क.५०ख/५.४२ २. व्यवसादमापत्स्यते — {rab 'byor byang chub sems dpa' de ni lam gyi bar ma dor rnam par 'jig par 'gyur bar rig par bya'o//} वेदितव्यमेतत्सुभूते अयं बोधिसत्त्वोऽन्तरा व्यध्वनि व्यवसादमापत्स्यते अ.सा. २५४ख/१४३.
rnam par 'jig par byed
= {rnam par 'jig par byed pa/}
rnam par 'jig par byed pa
• क्रि. विनश्यते — {rtog pa rnam par 'jig pa na/} /{nga yi tshul yang rnam 'jig byed//} कल्पितं हि विनाशेते मम नेत्री विनश्यते । ल.अ.१७८क/१४२; • वि. विनाशकः — {de dag mtha' gnyis lhung ba ste/} /{gzhan yang rnam par 'jig par byed//} द्वयान्तपतिता ह्येते अन्येषां च विनाशकाः ।। ल.अ.१७८ख/१४२; विलोपकारकः — {ji ltar dga'} (? {rga} ){ba rnam par 'gyur bar byed pa dang /} {ji ltar nad kyis rnam par 'jig par byed pa dang} यथा विकारकरी च जरा, यथा विलोपकारकश्च व्याधिः रा.प.२५०ख/१५२; वैनाशिकः — {blo gros chen po de skad zer ba yang rnam par 'jig par byed pa yin no//} एवमपि ब्रुवन् महामते वैनाशिको भवति ल.अ.११३क/५९.
rnam par 'jig ma
वि.स्त्री. विनाशिनी ब.वि.१६५ख ।
rnam par 'jigs byed
ना. विभीषणः १. राक्षसराजः — {gang yang srin po'i rgyal po chen po de dag}…{'di lta ste/} {sgra sgrogs dang}…{rnam par 'jigs byed dang}…{mgo mtha' yas pa} येऽपि ते महाराक्षसराजानः (? जाः)…तद्यथा — रावणः … विभीषणः… अनन्तशिरश्चेति म. मू.१०३क/१२ २. नागराजः — {klu'i rgyal po rnam par 'jigs byed} विभीषणो नागराजा(? जः) म.व्यु.३३०३ (५७क).
rnam par 'ju byed
ना. विद्रावणः, राक्षसराजः — {gang yang srin po'i rgyal po chen po de dag}…{'di lta ste/} {sgra sgrogs dang}…{rnam par 'ju byed dang}…{mgo mtha' yas pa} येऽपि ते महाराक्षसराजानः(? जाः…तद्यथा—रावणः …विद्रावणः …अनन्तशिरश्चेति म.मू.१०३क/१२.
rnam par 'jog
= {rnam par 'jog pa/}
rnam par 'jog pa
• क्रि. व्यवस्थापयति म.व्यु.५१६९; व्यवस्थाप्यते — {ming 'di ni 'di lta bu'i don du dngos po la rnam par 'jog ste} इदं नाम इत्यर्थं वस्तुनि व्यवस्थाप्यते बो.भू.३३क/३६; • सं. व्यवस्था — {de dag ji ltar mdo sde'i sde snod dang 'dul ba'i sde snod dang chos mngon pa'i sde snod gsum rnam par 'jog} कथं तेषां पिटकत्रयव्यवस्था—सूत्रपिटकः, विनयपिटकः, अभिधर्मपिटक इति अभि.स्फु.९क/१५; {'di ni sngon po rig pa yin gyi ser po ni ma yin no zhes yul rtogs pa rnam par 'jog pa'i rgyu mtshan ni don dang 'dra ba nyid yin gyi/} {gzhan ni ma yin no//} नीलास्प(? नीलस्ये)दं संवेदनं न पीतस्येति विषयावगतिव्यवस्थाया अर्थसारूप्यमेव निबन्धनम्, नान्यत् त.प.२०ख/४८८; व्यवस्थितिः — {de nyid kyi phyir spyir khyab pa dang cha shas med pa'i rna ba ldan pa can tha dad pa'i phyir 'on pa la sogs pa'i rnam par 'jog pa yin no//} अत एव च व्यापिनिरवयवस्य श्रोत्रस्य संसर्गिभेदाद् बाधिर्यादिव्यवस्थितिः त.प.१४५क/७४१; {de tsam gyi ni cha yis ni/} /{tshad ma nyid du rnam 'jog la//} एतावता च लेशेन प्रमाणत्वव्यवस्थितौ । त.स.५७क/५४९; स्थितिः — {ngo shes pa ni dngos po rnams/} /{rnam par 'jog pa'i rgyu ma yin//} प्रत्यभिज्ञा पदार्थानां भवेन्न स्थितिकारणम् ।। प्र.अ.१४१ख/१५१; व्यवस्थानम्— {ji lta ba bzhin du rnam par 'jog pa ni 'jig rten las 'das pa'i rjes la thob pa 'jig rten pa ste} यथाव्यवस्थानं च लोकोत्तरपृष्ठलब्धं लौकिकम् सू.व्या.१९४ख/९४; {rnam par 'jog pa dang rnam par mi rtog pa zhes bya ba ni sa rnam par 'jog pa'i ye shes dang rnam par mi rtog pa'o//} व्यवस्थानाविकल्पेनेति भूमिव्यवस्थानज्ञानेनाविकल्पेन च सू.व्या.१८७क/८४; प्रत्यवस्थानम्— {rnam par 'jog pa rtogs pa'i rang bzhin gyi chos 'phags pa'i ye shes so so rang gis rig pa'i ting nge 'dzin gyi bde ba la gnas pa ni mi brjod do//} न च प्रत्यवस्थानगतिस्वभावधर्मार्यज्ञानप्रत्यात्माधिगमसमाधिसुखविहारमुद्भावयति ल.अ.९२ख/३९; व्यवस्थापनम् — {der ni bden pa rnam par 'jog pa mngon par rtogs pa'i mtha' las byung ba kun rdzob shes pa rnams} तत्र पुनः सत्यव्यवस्थापनान्यभिसमयान्तिकानि संवृतिज्ञानानि अभि.स.भा. ८९ख/१२२; {sdom zhes bya ba ni don ci zhe na/} {gcig tu rnam par 'jog pa zhes bya ba'i tha tshig go//} सङ्कलनमिति कोऽर्थः ? एकत्वेन व्यवस्थापनमिति योऽर्थः अभि.स्फु.१४९क/८६८; {'on kyang rnam par gzhag pa dang rnam par 'jog pa'i sgo nas yin no//} अपि तु व्यवस्थाप्यव्यवस्थापनभावेन न्या.टी.४६क/८२; व्यवस्थापना— {dam pa'i chos ltar bcos pa rnams la sred cing ston la rnam par 'jog pa'o//} सद्धर्मप्रतिरूपकाणां च रोचना देशना व्यवस्थापना बो.भू.१५१ख/१९६; प्रतिष्ठापनम् — {bdag gi smra ba rnam par gzhag pa thams cad rnam par 'jog pa'i phyir shes rab} सर्वस्ववादव्यवस्थानप्रतिष्ठापनाय च प्रज्ञा बो.भू.११४ख/ १४७; • वि. व्यवस्थापकः — {rnam par 'jog pa'i tshad ma gzhan la ltos nas ni gzhal bya kho na yin gyi tshad ma ni ma yin pa'i phyir 'chol ba'i nyes pa med de} व्यवस्थापकप्रमाणान्तरापेक्षया तु प्रमेयमेव न प्रमाणमिति न साङ्कर्यदोषः त.प.२३९ख/९५०; द्र. {rnam par gzhag pa/}
rnam par 'jog pa'i rgyu
पा. व्यवस्थापनहेतुः — {de bas na myong bar 'gyur ba'i 'dra ba ni rnam par 'jog pa'i rgyu yin la} तस्मात् सारूप्यमनुभूतं व्यवस्थापनहेतुः न्या.टी.४६क/८३; स्थितिकारणम्— {ngo shes pa ni dngos po rnams/} /{rnam par 'jog pa'i rgyu ma yin//} प्रत्यभिज्ञा पदार्थानां भवेन्न स्थितिकारणम् ।। प्र.अ.१४१ख/१५१.
rnam par 'jog par byed
= {rnam par 'jog par byed pa/}
rnam par 'jog par byed pa
• क्रि. अवस्थापयति — {byas pa dang ma byas pa nyid kyi sgo nas dngos po rnams phung po gnyis kho nar rnam par 'jog par byed do//} कृतकाकृतकत्वेन भावानां द्वैराश्यमवस्थापयन्ति त.प.२२६क/१६७; • वि. व्यवस्थापकः — {rnam par gzhag par bya ba dang rnam par 'jog par byed pa'i ngo bos bsgrub par bya ba dang sgrub par byed par rnam par gzhag gi} व्यवस्थाप्यव्यवस्थापकभावेन साध्यसाधनव्यवस्था त.प.२०ख/४८८.
rnam par 'joms
= {rnam par 'joms pa/}
rnam par 'joms pa
• क्रि. विहन्यते — {sdig pa byed pa bde 'dod kyang /} /{gang dang gang du 'gro 'gyur ba/} /{de dang der ni sdig pa des/} /{sdug bsngal mtshon gyis rnam par 'joms//} पापकारिसुखेच्छा तु यत्र यत्रैव गच्छति । तत्र तत्रैव तत्पापैर्दुःखशस्त्रैर्विहन्यते ।। बो. अ.२१ख/७.४३; • सं. १. विनाशः — {zhi gnas rab tu ldan pa'i lhag mthong gis/} /{nyon mongs rnam par 'joms par shes byas nas//} शमथेन विपश्यनासुयुक्तः कुरुते क्लेशविनाशमित्यवेत्य । बो.अ.२३ख/८.४; विघातः — {sems can btags dang de'i rgyu yi/} /{yul can de yis rnam 'joms pas/} /{sgom pa'i lam dang 'brel pa yi/} /{mi mthun phyogs gzhan rnam pa dgu//} सत्त्वप्रज्ञप्तितद्धेतुविषयो नवधाऽपरः । भावनामार्गसंबद्धो विपक्षस्तद्विघाततः ।। अभि.अ.१०ख/५.३२; विनाशनम् — {mu ge la sogs rnam par 'joms//} दुर्भिक्षादिविनाशनम् स.दु.११७क/१९८; विध्वंसनम् — {'phags pa mi rgod rnam par 'joms pa zhes bya ba'i gzungs} आर्यचोरविध्वंसननामधारणी क.त.९६१; विदारणम् — {dpa' bo glang chen seng ge de/} /{dgra ni rnam 'joms nus gyur kyang //} स वीरकुञ्जरहरिः शक्तोऽप्यरिविदारणे । अ.क.२७ख/३.९५; विमर्दनम् — {tshes grangs gnyis ka'i dbus su ni/} /{zla ba nyi ma rnam 'joms pa//} तिथ्योरुभयोर्मध्ये विमर्दनेन्दुसूर्ययोः । वि.प्र.१८२ख/१.३८; विनिर्भेदनम् — {sems can thams cad kyi nyon mongs pa'i ri rnam par 'joms pa'i ye shes rdo rje'i mtshon cha mnga' ba} सर्वसत्त्वक्लेशपर्वतविनिर्भेदनमहाज्ञानवज्रप्रहरणः ग.व्यू.१६१ख/२४४ २. = {gsod pa} विशरः, वधः — प्रमापणं निबर्हणं…विशरघातोन्माथवधा अपि अ.को.२.८.११५; विशरणं विशरः । शॄ हिंसायाम् अ.वि.२.८.११५; • ना. १. विध्वंसकः, बुद्धः — {lte bar shA kya'i dbang po yi/} /{bdag po thub pa bri bar bya/}…{rnam par 'thor ba rlung nyid du/} /{rnam par 'joms pa bden bral bri//} नाभौ शाक्याधिपेन्द्रमुनिं संलिखेत्…विकिरिणं चैव वायव्यां नैरृत्यां विध्वंसकं लिखेत् ।। स.दु.११२ख/१८२ २. विस्फोटकः, नागः म.व्यु.३३४५( {bi s+phA Ta kaH} 57 ख); • वि. विघातकः — {ye shes}…{nyes pa thams cad rnam 'joms pa} ज्ञानं…सर्वदोषविघातकम् ल.अ.१८७ख/१५८; विध्वंसनी — {de nas slar yang bcom ldan 'das kyis gdon mi za bar mi choms par sgrib pa thams cad rnam par 'joms pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin la snyoms par zhugs nas} अथ खलु भगवान् पुनरप्यमोघाप्रतिहतसर्वावरणविध्वंसनीनामसमाधिं समापद्य स.दु.११५क/१९०; विनाशनी — {de bzhin gshegs pa thams cad kyi sgrib pa ma lus pa rnam par 'joms pa zhes bya ba'i snying po'i gzungs} सर्वतथागताशेषावरणविनाशनीं नाम हृदयधारणीम् स.दु.११५क/१८८; • उ.प. घ्नः — {mkhas pa rnams kyi dga' ba bskyed/} /{bar ma rnams kyi blo yang spel/} /{tha ma'i rab rib rnam 'joms pas/} /{gsung 'di skye bo kun la sman//} विदुषां प्रीतिजननं मध्यानां बुद्धिवर्धनम् । तिमिरघ्नं मन्दानां सार्वजन्यमिदं वचः ।। श.बु.११३क/७८; विदारणः, ओ णा — {'khor ba'i pha rol mthar son pa/}…/{shes rab mtshon chas rnam 'joms pa//} संसारपारकोटिस्थः…प्रज्ञाशस्त्रविदारणः वि.प्र.१३९क/१, पृ.३८; गु.स.१२५क/७५; {rdo rje rnam par 'joms pa zhes bya ba'i gzungs} वज्रविदारणानामधारणी क.त.९४९; {'phags pa rdo rje rnam par 'joms pa zhes bya ba'i gzungs kyi rgya cher 'grel pa rin po che gsal ba zhes bya ba} आर्यवज्रविदारणानामधारणीटीकारत्नाभास्वरानाम क.त.२६८०; {rdo rje rnam 'joms pa'i dkyil 'khor gyi cho ga zhes bya ba} वज्रविदारणामण्डलविधिनाम क.त.२९४२.
rnam par 'joms par byed pa
• क्रि. विनिहन्ति — {skye bo ngan pa dgod na yang /} /{rnam par 'joms byed ro langs bzhin//} हसन्तोऽपि विनिघ्नन्ति वेताला इव दुर्जनाः ।। अ.क.८९ख/९.४१; • सं. विधमनम् — {rnam par 'joms par byed pa'i rgyal po} विधमनराजः म.मू.९३ख/५.
rnam par 'joms par byed pa'i rgyal po
ना. विधमनराजः, बुद्धः — {lag bzang dang}…{rnam par 'joms par byed pa'i rgyal po dang}…{shAkya thub pa} सुबाहुः…विधमनराजः…शाक्यमुनिश्च म.मू.९३ख/५.
rnam par 'joms byed
= {rnam par 'joms par byed pa/}
rnam par 'joms ma
वि.स्त्री. विध्वंसनी ब.वि.१७१ख ।
rnam par 'joms mdzad
वि. व्याघातकर्ता — {sdang dang rab rib rnam par 'joms mdzad dam chos nyi ma de la 'dud//} तस्मै धर्मदिवाकराय… दोषतिमिरव्याघातकर्त्रे नमः ।। र.वि.७९ख/११.
भू.का.कृ. विस्मृतः — {gang zhig mthong ba nyid kyis de/} /{dran pa rnam par brjed par gyur//} यस्य संदर्शनेनैव साऽभवत् विस्मृतस्मृतिः ।। अ.क.१४६क/१४.८१.
rnam par brjod pa
• सं. व्यपदेशः — {bcom ldan 'das kyis rten cing 'brel bar 'byung ba bshad pas rgyu rnam par brjod pa nyid bgyis te} प्रतीत्यसमुत्पादं पुनर्भगवता देशयता कारणव्यपदेश एव कृतः ल.अ.९६ख/४३; व्याहारः मि.को.६२ख; • भू.का.कृ. विकथितम् म.व्यु.७२४६ (१०३क).
rnam par nyams
= {rnam par nyams pa/}
rnam par nyams pa
• क्रि. विनश्यति — {blo dang dga' bran} (? {dran} ) {grags pa rnams/} /{phrag dog gis bzhin rnam par nyams//} ईर्ष्ययैव विनश्यन्ति धीधृतिस्मृतिकीर्तयः ।। अ.क.८३ख/८.५२; • सं. १. विनाशः — {rang gi mig ni rnam par nyams tshul bshad//} न्यवेदयत् …निजं…नेत्रविनाशवृत्तम् अ.क.६७क/५९.१५४; {chu yis me ni rnam par nyams pa dang por 'dir ni lus kyi dbus su sdom brtson rnams kyis bya} तोयेनाग्नेर्विनाशं प्रथममिह यतिः कारयेद् देहमध्ये वि.प्र.३२ख/४.७; विहानिः — {des ni chos dkar thob pa dang /} /{ma thob pa las rnam nyams 'gyur//} प्राप्ताप्राप्तविहानिं शुक्लैर्धर्मैः समाप्नुते तेन । सू.अ.२२१क/१२९; {'phags pas de dag sa bor nas gtong ngo zhes 'byung bas rnam par nyams pa yang bshad la} भूमित्यागात्त्यजत्यार्य इत्यादिवचनाद्विहानिरुक्ता अभि.स्फु.१७३क/९१८; म्लानिः — {bkur ba rnam par nyams} मानम्लानिः अ.क.२२क/५२.३० २. विभङ्गः — {yang dag ye shes ni nyin mo'i snang ba bzhin du thams cad mthong ba'o//} {rnam nyams ye shes ni mtshan mo'i snang ba bzhin sems can rnams kyi 'chi ba dang 'tsho ba cung zad mthong ba'o//} सम्यग्ज्ञानं दिवालोकवत्सर्वदर्शि, विभङ्गज्ञानं रात्र्यालोकवत्किञ्चित् सत्त्वानां जीव(न)मरणदर्शि वि.प्र.२७३ख/२.९८; • भू. का.कृ. विनष्टः — {brtan pa rnam par nyams} विनष्टधैर्या अ.क.२७५ख/१०२.१०; {zhe sdang sdig pa rnam par nyams pa} विनष्टद्वेषकल्मषाः अ.क.३२५ख/४१.१६; {rgyal po'ang de sdig nag po brtsegs lta bus/} /{chu bur gyis gtams spyod tshul rnam par nyams//} राजापि तत्किल्बिषकालकूटविस्फोटसंघट्टविनष्टचेष्टः । अ.क.२९६ख/३८.१९; विक्षतः — {de yi snying kha'i gzhi ni rnam par nyams pa skad cig mtshon//} वक्षःस्थली क्षणमलक्षत विक्षताऽस्य अ.क.१८ख/५१.४५; विभ्रष्टः — {thur 'gro 'khrugs pas rnam nyams pa/} /{khyod ni shin tu 'og tu 'gro//} निम्नगे क्षोभविभ्रष्टा यातासि सुतरामधः ।। अ.क.११३ख/६४.३००; विशीर्णः — {khri dang mal stan rnam par nyams} विशीर्णशयनासनम् अ.क.१७७क/७९. १६; विहीनः — {thob pa ni rnam pa gnyis te/} {ma thob pa dang rnam par nyams pa las rnyed pa dang thob nas ldan pa'o//} द्विविधा हि प्राप्तिः । अप्राप्तविहीनस्य च प्रतिलम्भः, प्रतिलब्धेन च समन्वागमः अभि.भा.७०ख/२१०; {gang rnam par nyams pa las yang rnyed pa de yang mi 'thob ste/} {thob pa btang ba'i phyir ro//} यद्विहीनं पुनर्लभ्यते न तद् भाव्यते, भावितोत्सृष्टत्वात् अभि.भा.५५क/१०८०; विनाशितः — {mkhas pa nyid ni med na blo gros rnam nyams mi rnams 'tsho ba don yod min//} पाण्डित्येन विना विनाशितधियां व्यर्थं नृणां जीवितम् अ.क.२८ख/५३.१४; व्याहतः — {rang dngos nyid las tha dad pa/} /{rnam par nyams par sgrub par 'gyur//} स्वरूपादेव भेदश्च व्याहतः साधितो भवेत् ।। त.स.२६क/२८१; निपतितः — {mi bdag rgyugs pa'i 'phral la ni/} /{rang gi mdzes ma mthong gyur te/} /{zla ba sgra gcan gyis skrag pa/} /{'od ni rnam par nyams pa bzhin//} सहसाभिद्रुतः कान्तां ददर्श नृपतिर्निजाम् । राहुसन्त्रासितस्येन्दोर्द्युतिं निपतितामिव ।। अ.क.३०क/३.१२९.
rnam par nyams pa'i ye shes
पा. विभङ्गज्ञानम् — {yang dag ye shes ni nyin mo'i snang ba bzhin du thams cad mthong ba'o//} {rnam nyams ye shes ni mtshan mo'i snang ba bzhin sems can rnams kyi 'chi ba dang 'tsho ba cung zad mthong ba'o//} सम्यग्ज्ञानं दिवालोकवत् सर्वदर्शि, विभङ्गज्ञानं रात्र्यालोकवत् किञ्चित् सत्त्वानां जीव(न)मरणदर्शि वि.प्र.२७३ख/२.९८.
rnam par nyams par gyis
क्रि. विनाशय ब.वि.१७१क ।
rnam par nyams par gyur pa
भू.का.कृ. व्याहतम् म.व्यु.७६४२ ( {rnam par nyams par 'gyur ba} 109 क).
rnam par nyams par 'gyur
क्रि. विनंक्ष्यति — {bdag gi khyim thab bu dang bcas/} /{re ba chad pas rnam nyams 'gyur//} विनंक्ष्यति विलुप्ताशा सपुत्रा मे कुटुम्बिनी ।। अ.क.३८क/५५.१६.
rnam par nyams par byas pa
=*विहान्या म.व्यु.७६०५ (१०८ख).
rnam par nyams par byed
= {rnam par nyams par byed pa/}
rnam par nyams par byed pa
क्रि. विनाशयति — {des sprin dang char rnam par nyams par byed do//} तेन मेघवृष्टिं विनाशयति वि.प्र.७७ख/४.१५७; विनाशं करोति— {kye ma dpal dang dug shing bsnams tsam gyis/} /{skyes bu rnams ni rnam par nyams par byed//} आघ्रातमात्रैव करोति पुंसामहो विनाशं विषवल्लरी श्रीः ।। अ.क.२०२क/२२.९४; विनाशः क्रियते — {'chi ba'i dus su chu yis me rnam par nyams par byed do//} मरणकाले तोयेनाग्नेर्विनाशः क्रियते वि.प्र.३२ख/४.७.
rnam par nyed pa
• सं. विमर्दनम् — {sngags}…/{lha dang lha min rnam nyed pa//} मन्त्रं देवासुरविमर्दनम् हे.त.२४ख/८२; • पा. विमर्दः, क्षणभेदः — {skad cig ma bzhi ni/} {rnam pa sna tshogs dang rnam par smin pa dang rnam par nyed pa dang mtshan nyid dang bral ba'o//} चत्वारः क्षणाः — विचित्रविपाकविमर्दविलक्षणाश्चेति हे.त.३क/४; {sna tshogs dang ni rnam smin dang /} /{rnam nyed de bzhin mtshan nyid bral/} /{skad cig bzhi ni rab shes pa//} विचित्रं च विपाकं च विमर्दो विलक्षणं तथा । चतुःक्षणसमागम्यम् हे.त.१६ख/५२.
विनिश्चयः — {sems bskyed pa rnam par gtan la dbab par tshigs su bcad pa bzhi} चित्तोत्पादविनिश्चये चत्वारः श्लोकाः सू.व्या.१३९क/१५; {thabs dang shes rab rnam par gtan la dbab pa sgrub pa} प्रज्ञोपायविनिश्चयसिद्धिः प्र.सि.२८ख/६७; {chos dang ldan pa'i gtam rnam par gtan la dbab pas mtshan 'da' bar bya'o//} धर्मया विनिश्चयकथया रात्रेरतिनामनम् वि.सू.६४क/८१; विनिश्चितिः — {'di ni chos rnam par gtan la dbab pa la srid kyis/} {tshul khrims rnam par gtan la dbab pa la mi srid do//} धर्मविनिश्चितावश्य(? तावयं )सम्भवः, न वृत्तिविनिश्चितौ वि.सू.९०ख/१०८; विमर्शः — {de'i slad du lha'i spyan sngar rgol ba dag dang lhan cig bka' mchid rnam par gtan la dbab par 'tshal lo//} तदिच्छाम्यहं देवस्य पुरस्ताद्वादिभिः सार्धं कथाविमर्शं कर्तुम् वि.व.८ख/२.८०; निर्णयः — {rnam par gtan la dbab pa'i bsdu ba} निर्णयसंग्रहः लो.को.१४०३.
rnam par gtan la 'bebs pa
विनिश्चयः — {don rnam par gtan la 'bebs pa la sogs pa} अर्थविनिश्चयादयः अभि.स्फु.९क/१५; {gzhan dag la chos ston pa'am 'brel pa'i gtam rnam par gtan la 'bebs pa brtson pa la nyes pa med do//} अनापत्तिः परेषां धर्मं देशयतामवहितश्रोत्रस्य शृण्वतः सांकथ्यविनिश्चयं वा बो.भू.८७क/११०.
rnam par gtubs
क्रि. छिन्देत्— {yan lag dang nying lag rnams btubs kyang mi choms pa'am mi brtul ba'am mi rdzi ba} (?) अङ्गप्रत्यङ्गानि छिन्देयुः अनवमर्दनीयः म. व्यु.५१९९ (७७ख).
rnam par gtong
= {rnam par gtong ba/}
rnam par gtong ba
• क्रि. विमुञ्चति — {gang gi mthu yis phyugs rnams kyang /} / ग्. {yo ba dag ni rnam par gtong //} शि(? प लि.पा.)शवोऽपि विमुञ्चन्ति यत्प्रभावेन चापलम् ।। अ.क.२२१क/२४.१५०; • सं. विसर्गः — {de la sbyin pa la sogs pa'i ngo bo nyid} ({go rim bzhin du} ) {rnam par gtong ba dang}…{rab tu rnam par 'byed pa ste} तत्र दानादीनां स्वभावो यथाक्रमं विसर्गः…प्रविचयश्च अभि.स.भा.८१ख/१११; व्यवसर्गः— {rnam par gtong ba la dga' ba} व्यवसर्गरतः म.व्यु.२८४६ (५१ख).
rnam par gtong ba la dga' ba
वि. व्यवसर्गरतः म.व्यु.२८४६ (५१ख).
rnam par gtod pa
व्यर्पणा म.व्यु.७४२९ (१०५ख).
rnam par gtod par byed pa
= {rnam pa gtod par byed pa/}
rnam par btang
= {rnam par btang ba/}
rnam par btang ba
भू.का.कृ. विसृष्टः — {rgyal po shin tu bzod dkas myur bar gnyis skyes lnga/} /{rnam par btang} त्वरया विसृष्टाः पञ्च द्विजा दुष्प्रसहेन राज्ञा । अ.क.३२क/३.१४८; विशस्तः — {'jigs nas brtan pa rnam par btang ba bzhin} विशस्तधैर्या इव साध्वसेन अ.क.३२क/३.१५०; विशीर्णः — {srid pa'i 'ching ba rnam btang zhing /} /{'phral la thar pa de mthong nas//} तं दृष्ट्वा सहसोत्तीर्णं विशीर्णभवबन्धनम् । अ.क.३३०क/४१.६८.
rnam par btud
भू.का.कृ. प्रणतः — {lus btud lus mngon par btud lus rnam par btud} अवनतकाया अभिनतकायाः प्रणतकायाः स.पु.३९क/७१.
rnam par btud pa
= {rnam par btud/}
rnam par btul
भू.का.कृ. विनीतवान् — {srog chags bye ba stong yang rnam par btul//} विनीतवान् प्राणिसहस्रकोट्यः स.पु.१२क/१९.
rnam par rten par byed
क्रि. विभजते — {'jig rten sna tshogs ni las nyid las sems can rnams rnam par rten par byed de} कर्म एव सत्त्वानां विभजते लोकवैचित्र्यम् म.मू.१९१ख/१२८.
rnam par rtog
= {rnam par rtog pa/} {rnam par rtog cing} विकल्प्य — {smig rgyu'i chu la dpyid kyi nyi mas gdungs pa'i ri dwags rnams chu'i dngos por rnam par rtog cing btung bar 'dod pa'i phyir rab tu rgyug} मृगतृष्णोदकं मृगा उदकभावेन विकल्प्य ग्रीष्माभितप्ताः पातुकामतया प्रधावन्ति ल.अ.९१क/३८.
rnam par rtog pa
• क्रि. विकल्पते — {ji srid nor bar rnam rtog pa/} /{de srid rmongs pas sems 'jug go//} (?) यावद् विकल्पते भ्रान्तिस्तावत् प्रवर्तते ।। ल.अ.१६७ख/१२२; विकल्पेति — {mya ngan 'das lta'i mu stegs can/} /{tha dad par ni rnam par rtog//} निर्वाणदृष्टयस्तीर्थ्या विकल्पेन्ति पृथक्पृथक् । ल.अ.१२९क/७५; कल्पति — {rgyu dang rkyen rnams 'dus pa las/} /{'byung bar bus pa rnam rtog ste//} हेतुप्रत्ययसामग्र्यां बालाः कल्पन्ति संभवम् । ल.अ.९७ख/४४; विकल्पयति — {bcom ldan 'das chos thams cad ni gnyis su ma mchis pa ste/} {gcig gis gcig ma 'tshal rnam par ma 'tshal mi rtog rnam par mi rtog} अद्वितीयाश्च भगवन् सर्वधर्माः । परस्परं न जानन्ति न विजानन्ति न कल्पयन्ति न विकल्पयन्ति शि.स.१४६क/१४०; विकल्प्यते — {'das pa la'ang 'di ltar 'das pa zhes rnam par rtog go//} अतीतोऽप्येवं विकल्प्यते ‘अतीतः’ ल.अ.६३क/८; कल्प्यते— {ri mo bris pa'i gzhi mthon dman med pa la byis pa rnams mthon dman du rnam par rtog go//} चित्रकरकृतप्रदेशा अनिम्नोन्नताः सन्तो निम्नोन्नता बालैः कल्प्यन्ते ल.अ.९१ख/३८; •सं. १. विकल्पः, कल्पनम् — {gting mi tshugs pa log pa'i rnam par rtog pa dag gis chog go//} इति अलमप्रतिष्ठितैर्मिथ्याविकल्पैः प्र.वृ.२८०क/२२; विकल्पनम् — {de ni gcig tu 'dzin pa'i yul yin pa'i phyir ro/} /{des na 'di la rnam par rtog pa med do//} तदेकपरामर्शविषयत्वात् । तदसत् विकल्पनम् प्र.अ.४१क/४७; {snang dang 'jug par rnam rtog pas/} /{mi brtson rnams la skye bar 'gyur//} संजायतेऽयुक्तानामाभा वृत्तिर्विकल्पनैः ।। ल.अ.१८२क/१४८; विकल्पना — {de lta bu dang mthun pa'i tshul gyi dbye ba tshad med pas ngo bo nyid du rnam par rtog pa la brten pa de bye brag tu bya ba'i phyir rnam par rtog pa gang yin pa/} {de ni bye brag tu rnam par rtog pa zhes bya'o//} इत्येवंभागीयेनाप्रमाणेन प्रभेदनयेन या स्वभावविकल्पाधिष्ठाना तद्विशिष्टार्थविकल्पना । अयमुच्यते विशेषविकल्पः बो.भू.२९क/३५; का.आ.३३४ख/३.२ २. वितर्कः — {'du 'dzi dang mi dge ba'i rnam par rtog pa thag bsrings pa'i phyir} संसर्गाकुशलवितर्कदूरीकरणात् अभि.भा.८क/८९२; {rnam rtog me yis bdag lus bsregs pa bzhin//} वितर्कवह्निर्दहतीव मां पुनः जा.मा.१७७ख/२०६; {rnam par rtog pa yongs su dor//} वितर्कान् परिवर्जयेत् बो.अ.२३ख/८. २; परिवितर्कः — {de nas bcom ldan 'das kyis byang chub sems dpa' de dag gi sems kyi rnam par rtog pa thugs kyis thugs su chud nas} अथ खलु भगवांस्तेषां बोधिसत्त्वानां चेतसैव चेतःपरिवितर्कमाज्ञाय स.पु. ८१ख/१३८; विमर्शः — {de kho na nyid mi nyams na yang rnam par phye ste snang bar mi 'gyur ba'am/} {rnam par phye nas snang ba na yang gal te yongs su gcod par byed pa rjes la thob pa dag pa 'jig rten pa'i shes pa rnam par rtog pa'i shes pa skye bar 'gyur na} (?) ( अ)प्रच्युततत्त्वस्यापि विभागेनावभासनमेव वा न स्यात्, विरुद्धा(? विभक्ता)वभासनस्यापि यदि परिच्छेदकः शुद्धलौकिको विमर्शप्रत्ययः पृष्ठभावी नोत्पद्यते त.प.३२८ख/११२४; परामर्शः — {gang yang rung ba rnam par rtog pa na gzhan mi rtog pa'i phyir ro dang gzugs la sogs pa bzhin no//} एकतरपरामर्शे सत्यपरस्यापरामर्शनात्, रसरूपादिवत् त.प.१२७क/७०४; विचारः — {ci ge de 'di yin nam 'on te ma yin zhes/} /{rnam rtog g}.{yeng bas} स्यात्किं नु सोऽयमुत नेति विचारदोलालोलस्य जा.मा.१०क/९; विचारणा — {spyod dam mi spyod snyam pa yi/} /{rnam par rtog pa rnam spangs nas//} विषह्यमविषह्यं वेत्यवधूय विचारणाम् । श.बु.११०ख/१० ३. कल्पना— {'dir rnam par rtog pa gnyis te/} {res 'ga' med par dgag pa'i ngo bo'i ma byas pa dang 'jig pa dag gis sam ma yin pa'i dgag pa'i ngo bo dag gis rtag pa nyid du 'dod} अत्र द्वयी कल्पना—किं प्रसज्यप्रतिषेधरूपाभ्यामकृतकत्वाविनाशाभ्यां नित्यत्वमिष्टम्, पर्युदासरूपाभ्यां वा त.प.१७४ख/८०७; परिकल्पना — {de tshe'ang bdag nyid yin snyam pa'i/} /{rnam rtog de ni log pa ste//} अहमेव तदापीति मिथ्येयं परिकल्पना । शि.स.१९२क/१९२; {bdag gis de ni myong snyam pa'i/} /{rnam par rtog de log pa ste//} अहमेव तदापीति मिथ्येयं परिकल्पना । बो.अ.२७क/८.९८ ४. सङ्कल्पः — {'tshe ba'i rnam rtog sdig pas ni/} /{rdo rje lta bus yang dag bcom//} हिंसासङ्कल्पपापेन वज्रेणेव समाहतः । अ.क.३४३क/४५.११; {sdig pa'i sems ldan gnyis skyes 'di'i/} /{rnam rtog 'di ni 'jigs su rung //} सङ्कल्पोऽयं द्विजस्यास्य क्रूरः कलुषचेतसः । अ.क.५२क/५.६१; {rnam par rtog pa thams cad spangs pa'i gtso bo} सर्वसङ्कल्पवर्जितो नायकः त.सि.६६ख/१७६ ५. वितर्कितम् — {gang 'di phan pa dang ldan pa/} {byams pa dang ldan pa/} {sems can thams cad la phan pa dang bde bar bya ba'i phyir rnam par rtog cing rnam par dpyod pa/} {de dag la rnam par rtog pa yin} यानीमानि हितोपसंहितानि मैत्र्युपसंहितानि सर्वसत्त्वहितसुखाय वितर्कितविचारितानि, तान्यनुवितर्कयिता भवति द. भू.१८९क/१६; • पा. विकल्पः — {rtog pa ni ngo bo nyid du rtog pa'o//} {rnam par rtog pa ni khyad par du rtog par rig par bya'o//} स्वभावकल्पनं कल्पः । विशेषकल्पनं विकल्पो वेदितव्यः सू.व्या.२५४ख/१७३; {gzung ba dang 'dzin par rtog pas yongs su bsgos pa ni rtog pa'i yid la byed pa ste/} {gzung ba dang 'dzin par rnam par rtog pa de'i rten yin pas/} {'di ni yid la byed pa la phyin ci ma log pa'o//} ग्राह्यग्राहकजल्पपरिभावितो जल्पमनस्कारस्तस्य ग्राह्यग्राहकविकल्पस्याश्रयो भवति, इत्ययं मनस्कारेऽविपर्यासः म.भा.२२क/५. १६; {bdag dang bdag gir mngon par chags pas rnam par rtog pa zhes bsgrags pa sems dang sems las byung ba mang po 'byung ba 'byung ngo //} चित्तचैत्तकलापो विकल्पसंशब्दितः प्रवर्तमानः प्रवर्तते आत्मात्मीयाभिनिवेशात् ल.अ.११५क/६१; {lta ba la rnam par rtog pa} दृष्टिविकल्पः ल.अ.१०६ख/ ५२; {rnam rtog rnam par shes pa las/} /{bzlog pas mya ngan nga 'das so//} विकल्पहेतुविज्ञाने निवृत्ते निर्वृतो ह्यहम् ।। ल.अ.१०६क/५२; {tshig gi rnam par rtog pa} वाग्विकल्पः ल.अ.८९क/३६; कल्पः — {rnam rtog kun las nges grol zhing //} सर्वकल्पविनिर्मुक्तान् ज्ञा.सि.४४क/११२; {mthong dang rnam rtog dbye mi shes/} /{'jig rten phyi 'o snyam du sems//} दृश्यकल्पाविभागज्ञो लोको बाह्यं तु मन्यते ।। त.स.४०क/४११; •वि. विकल्पकः — {brtags pa ni tshad ma la brjod kyi rnam par rtog pa'i shes pa ni ma yin no//} विचारप्रमाणमुच्यते, न विकल्पकम्विज्ञानम् प्र.अ.१७१क/१८५; {mthong ba 'ga' la shes pa gang /} /{spyi yi don can rnam rtog pa/} /{gzhan gyi cha sgro ma btags pa/} /{de tsam sel ba'i spyod yul can//} क्वचिद् दृष्टेऽपि यज्ज्ञानं सामान्यार्थं विकल्पकम् । असमारोपितान्यांशे तन्मात्रापोहगोचरम् ।। प्र.वृ.२७६क/१८; विकल्पिका — {rnam par rtog pa'i blo gang yin pa} या विकल्पिका बुद्धिः त.प.२७६ख/२६७; अनुवितर्कयिता — {sems can thams cad la phan pa dang bde bar bya ba'i phyir rnam par rtog cing rnam par dpyod pa de dag la rnam par rtog pa yin} सर्वसत्त्वहितसुखाय वितर्कितविचारितानि, तान्यनुवितर्कयिता भवति द.भू.१८९क/१६.
rnam par rtog pa bcu
दशविधो विकल्पः — १. {med par rnam par rtog pa} अभावविकल्पः, २. {yod par rnam par rtog pa} भावविकल्पः, ३. {sgro 'dogs pa'i rnam par rtog pa} अध्यारोपविकल्पः, ४. {skur ba 'debs pa'i rnam par rtog pa} अपवादविकल्पः, ५. {gcig pa nyid du rnam par rtog pa} एकत्वविकल्पः, ६. {tha dad pa nyid du rnam par rtog pa} नानात्वविकल्पः, ७. {rang gi mtshan nyid la rnam par rtog pa} स्वलक्षणविकल्पः, ८. {khyad par la rnam par rtog pa} विशेषविकल्पः, ९. {ming ji lta ba bzhin du don mngon par zhen pa'i rnam par rtog pa} यथानामार्थाभिनिवेशविकल्पः, १०. {don ji lta bar ming du mngon par zhen pa'i rnam par rtog pa} यथार्थनामाभिनिवेशविकल्पः सू.व्या.१८०ख/७५.
rnam par rtog pa na
विकल्पयन् — {'di ltar don lkog tu gyur pa rnam par rtog pa na bdag nyid rtog par byed kyi/} {mthong ba ni ma yin no zhes} तथाहि परोक्षमर्थं विकल्पयन्त उत्प्रेक्षामहे न तु पश्याम इति न्या.टी. ४६ख/८६.
rnam par rtog pa can
वि. सवितर्कः — {rnam par rtog pa can rnam par dpyod pa can}…{bsam gtan dang po la nye bar bsgrubs te gnas so//} सवितर्कं सविचारं…प्रथमं ध्यानमुपसंपद्य विहरति द.भू.१९८क/२०; विकल्पिका — {rnam par rtog pa can gyi blo ni de dag las gzhan pa las ldog pa can gyi dngos po rnams la brten nas skye ba na} बुद्धिः खलु तदन्यव्यतिरेकिणः पदार्थानाश्रित्योत्पद्यमाना विकल्पिका प्र.वृ.२८२क/२४.
rnam par rtog pa gcod par byed pa yin
क्रि. वितर्कोपच्छेदाय संवर्तते — {kha cig na re 'di ni sna tshogs la mi dmigs pa'i phyir rnam par rtog pa gcod par byed pa yin gyi} अविचित्रालम्बनत्वादेषां वितर्कोपच्छेदाय संवर्तत इत्येके अभि.भा.९क/८९५.
rnam par rtog pa dang bcas
= {rnam par rtog pa dang bcas pa/}
rnam par rtog pa dang bcas pa
वि. सविकल्पः म.व्यु.७४५३ (१०६क); सविकल्पकः — {de lta na ni rnam par rtog pa dang bcas pa nyid du 'gyur ro zhe na} तथा च सविकल्पकं स्यात् न्या.टी.४२क/५२; {'di me zhes bya mngon sum nyid/} /{rnam rtog bcas par gang smras la//} सविकल्पकमध्यक्षमेषोऽग्निरिति यो वदेत् ।। प्र.अ.१५७ख/१७१.
rnam par rtog pa dang bcas pa'i gzugs brnyan
पा. सविकल्पं प्रतिबिम्बम्, व्याप्यालम्बनभेदः — {khyab pa'i dmigs pa}…{rnam pa bzhi}…{'di lta ste/} {rnam par rtog pa dang bcas pa'i gzugs brnyan dang}…{dgos pa yongs su grub pa'o//} व्याप्यालम्बनं…चतुर्विधम् । तद्यथा—सविकल्पं प्रतिबिम्बं…कार्यपरिनिष्पत्तिश्च श्रा.भू.७५क/१९३.
rnam par rtog pa dang brtags pa spangs
वि. विकल्पकल्परहितः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po gzhan rnams rnam par rtog pa dang brtags pa spangs shing} अन्ये च बोधिसत्त्वा महासत्त्वा विकल्पकल्परहिताः ल.अ.१०६क/५२.
rnam par rtog pa dang mtshungs pa
विकल्पसमः — {rnam par rtog pa dang mtshungs pa ni chos mthun na yang khyad par brjod pa rtog pa dang mtshungs pa yin no//} विकल्पसमं तु ‘साधर्म्येऽपि विशेषोक्तिर्विकल्पसमम्’ प्र.अ.३९क/४५.
rnam par rtog pa spangs
वि. विकल्पवर्जितः — {phra zhing blta dka' rnam par rtog pa spangs/}…/{mkhas pa rnams kyi zag med spyod yul te//} सूक्ष्मदुर्दृशविकल्पवर्जितः …गोचरो हि विदुषामनास्रवः द.भू.१७१क/४.
rnam par rtog pa spyad pa
पा. वितर्कचरितः, पुद्गलभेदः — {de la spyod pa'i rab tu dbye bas ni gang zag bdun rnam par gzhag ste}…{rnam par rtog pa shas che ba gang yin pa de ni rnam par rtog pa spyad pa'o//} तत्र चरितप्रभेदेन सप्तानां पुद्गलानां व्यवस्थानम्…यो वितर्कोन्मदः स वितर्कचरितः श्रा.भू.७१क/१८४; द्र. {rnam par rtog pa spyod pa/}
rnam par rtog pa spyod pa
पा. वितर्कचरितः, पुद्गलभेदः — {sems can thams cad 'dul ba yin pa'i phyir 'dul ba ni gcig tu 'gyur ro//}…{rnam pa lnga ni 'dod chags spyod pa dang zhe sdang spyod pa dang gti mug spyod pa dang nga rgyal spyod pa dang rnam par rtog pa spyod pa'o//} स्यादेकविधो विनेयः सर्वसत्त्वा विनेया इति कृत्वा…पञ्चविधः—रागचरितो द्वेषचरितो मोहचरितो मानचरितो वितर्कचरितश्च बो.भू.१५५क/२००; द्र. {rnam par rtog pa spyad pa/}
rnam par rtog pa mi mnga' ba
वि. अविकल्पः — {blo gros chen po sngon gyi rgyal ba la bya ba byas pa}…{rnam par rtog pa mi mnga' ba}…{byang chub sems dpa' chen po rnams ni} महामते पूर्वजिनकृताधिकाराणां…अविकल्पानां…बोधिसत्त्वानाम् ल.अ.१५५क/१०२.
rnam par rtog pa med
= {rnam par rtog pa med pa/}
rnam par rtog pa med pa
वि. अविकल्पः — {bsam gtan de ni rtog pa med rnam par rtog pa med g}.{yo ba med}…{thams cad du rjes su song ba} अकल्पं तद् ध्यानमविकल्पमनिञ्जनम्…सर्वत्रानुगतं च ल.वि.१२४क/१८३; निर्विकल्पः — {rnam rtog med pa'i sems kyis su/} /{phrag dog 'gran dang nga rgyal bsgom//} भावयेर्ष्यां च मानं च निर्विकल्पेन चेतसा ।। बो.अ.२९क/८.१४०; निर्विकल्पकः म.व्यु.४४७२(७०क); अवितर्कः — {de}…{rnam par rtog pa dang rnam par dpyod pa med pa/} {ting nge 'dzin las skyes pa'i dga' ba dang bde ba bsam gtan gnyis pa nye bar bsgrubs te gnas so//} सः…अवितर्कमविचारं समाधिजं प्रीतिसुखं द्वितीयं ध्यानमुपसंपद्य विहरति द.भू.१९८क/२०; {rnam par rtog pa med pa yi/} /{dge ba'i las kyi rnam smin ni/} /{sems kyi tshor ba kho nar 'dod//} कुशलस्यावितर्कस्य कर्मणो वेदना मता । विपाकश्चैतसिक्येव अभि.को.१३क/६६४.
rnam par rtog pa med pa nyid
• सं. अविकल्पता — {rnam rtog med pa nyid kyis na/} /{rang gi mtshan nyid la mngon sum/} /{rnam rtog med par spyi 'dzin min/} /{de phyir de la rjes dpag nyid//} स्वलक्षणे च प्रत्यक्षमविकल्पतया विना । विकल्पेन न सामान्यग्रहस्तस्मिंस्ततोऽनुमा ।। प्र.वा.१२१क/२.७५; • पा. निर्विकल्पता — {yon tan brgyad gang zhe na/} {bsam du med pa nyid dang gnyis su med pa nyid dang rnam par rtog pa med pa nyid dang}…{'dod chags dang bral ba'i rgyu'o//} अष्टौ गुणाः कतमे । अचिन्त्यत्वम्, अद्वयता, निर्विकल्पता…विरागहेतुरिति र.व्या.८०क/११.
rnam par rtog pa med pa'i gzugs brnyan
पा. निर्विकल्पं प्रतिबिम्बम्, व्याप्यालम्बनभेदः — {khyab pa'i dmigs pa}…{rnam pa bzhi}…{rnam par rtog pa med pa'i gzugs brnyan dang}…{dgos pa yongs su grub pa'o//} व्याप्यालम्बनं…चतुर्विधम्…निर्विकल्पं प्रतिबिम्बं …कार्यपरिनिष्पत्तिश्च श्रा.भू.७५क/१९३.
rnam par rtog pa la mngon par chags pa
वि. विकल्पाभिनिविष्टः — {ji ltar byis pa mu stegs can gyi rnal 'byor la rnal 'byor can}…{rnam par rtogs pa la mngon par chags pa} ({mtshan gzhi dang} ) {mtshan nyid du lhung ba'i bsam pas brtags pa} यथा बालतीर्थयोगयोगिभिः कल्प्यते…विकल्पाभिनिविष्टैर्लक्ष्यलक्षणपतिताशयैः ल.अ.५९ख/५.
rnam par rtog pa shas che ba
पा. उन्मदवितर्कः, पुद्गलभेदः — {de la gang zag ni nyi shu rtsa brgyad yod de}…{dbang po rtul po dang}…{rnam par rtog pa shas che ba dang}…{gnyi ga'i cha las rnam par grol ba'o//} तत्र पुद्गला अष्टाविंशतिः… मृद्विन्द्रियः… उन्मदवितर्कः… उभयतोभागविमुक्तश्च श्रा.भू.६७ख/१६९; वितर्कोन्मदः— {de la spyod pa'i rab tu dbye bas ni gang zag bdun rnam par gzhag ste}…{rnam par rtog pa shas che ba gang yin pa de ni rnam par rtog pa spyad pa'o//} तत्र चरितप्रभेदेन सप्तानां पुद्गलानां व्यवस्थानम्…यो वितर्कोन्मदः स वितर्कचरितः श्रा.भू.७१क/१८४.
rnam par rtog pa'i sgom pa
विकल्पभावना— {de ltar lha'i sgrub pa la rnam par rtog pa'i sgom pa dang de kho na nyid kyi sgrub pa la rnam par rtog pa dang bral ba yan lag bzhi po rnams kyis so//} एवं देवतासाधने विकल्पभावना, तत्त्वसाधने विकल्परहितैश्चतुरङ्गैः वि.प्र.६८क/४. १२०.
rnam par rtog pa'i mthar thug pa
वि. विकल्पपरिनिष्ठितः — {thog ma med pa'i bag chags las byung ba'i rnam par rtog pa'i mthar thug pa'i sgra las byung ba} अनादिवासनोद्भूतविकल्पपरिनिष्ठितः शाब्दः त.प.२००ख/८६७.
rnam par rtog pa'i rnam par shes pa
पा. विकल्पविज्ञानम् — {rnam par rtog pa'i rnam par shes pa ni don las skyes pa ma yin no//} विकल्पविज्ञानं त्वर्थान्नोत्पद्यते न्या.टी.४१ख/४९.
rnam par rtog pa'i snang ba
वि. विकल्पप्रतिभासी — {ci bdag 'di rnam par rtog pa'i snang ba'i don yin nam/} {ji ltar mngon par 'dod pa dngos po las skyes pa yin nam ma yin snyam pa} किमयमात्मविकल्पप्रतिभास्यर्थो यथाभिमतभावोपादानः, न वेति वा.टी.१०६क/७०.
rnam par rtog pa'i snang ba'i yul
विकल्पप्रतिबिम्बविषयत्वम्— {de ni yul dang dus so sor nges pa la ltos pa'i rnam par rtog pa'i snang ba'i yul yin pa'i phyir ro/} /{sgra 'di nyid kyang yul med pa ma yin no//} (?) देशकालप्रतिनियतिमनपेक्ष्य विकल्पप्रतिबिम्बविषयत्वादेव चात्मशब्दस्य न निर्विषयत्वमस्ति वा.टी.१०६क/७०.
rnam par rtog pa'i spros
= {rnam par rtog pa'i spros pa/}
rnam par rtog pa'i spros pa
विकल्पप्रपञ्चः — {skye ba dang gnas pa dang 'jig par rnam par rtog pa'i spros pa dang bral bar sems tsam gyi rjes su 'brang bar bya'o//} उत्पादस्थितिभङ्गविकल्पप्रपञ्चरहितैर्भवितव्यं चित्तमात्रानुसारिभिः ल.अ.७१ख/२०.
rnam par rtog pa'i byed pa
पा. विकल्पव्यापारः — {rtog pa'i bdag nyid rnam par rtog pa'i byed pa yin par ni myong ba nyid las nges pa yin no//} उत्प्रेक्षात्मकं विकल्पव्यापारमनुभवादध्यवस्यन्ति न्या.टी.४६ख/८६.
rnam par rtog pa'i mtshan nyid 'dzin pa la mngon par chags pas rab tu 'jog pa'i blo
पा. विकल्पलक्षणग्राहाभिनिवेशप्रतिष्ठापिका बुद्धिः, बुद्धिभेदः — {blo rnam pa gnyis te/} {rab tu rnam par 'byed pa'i blo dang rnam par rtog pa'i mtshan nyid 'dzin pa la mngon par chags pas rab tu 'jog pa'i blo'o//} द्विप्रकारा बुद्धिः—प्रविचयबुद्धिश्च विकल्पलक्षणग्राहाभिनिवेशप्रतिष्ठापिका च ल.अ.१०३ख/५०.
rnam par rtog pa'i yul
विकल्पविषयः — {'di ltar rnam par rtog pa'i yul gyi me la yang mthong ba'i bdag nyid kho nar nges pa yin no zhe na} तथा हि विकल्पविषयोऽपि वह्निर्दृश्यात्मक एवावसीयत इति न्या.टी.४४ख/७५.
rnam par rtog pa'i shes pa
विकल्पज्ञानम् — {rnam par rtog pa'i shes pas nges pa'i don ni nye ba} ({dang nye ba ma yin pa} ) {dag las shes pa'i snang ba tha dad par mi byed do//} विकल्पज्ञानेनावसीयमानो ह्यर्थः सन्निधानासन्निधानाभ्यां ज्ञानप्रतिभासं न भिनत्ति न्या.टी.४५क/७७; विकल्पप्रत्ययः — {rnam par 'jog par byed pa ni mngon sum gyi rtog pas} (? {stobs las} ){byung ba'i rnam par rtog pa'i shes pa yin gyi} व्यवस्थापकश्च विकल्पप्रत्ययः प्रत्यक्षबलोत्पन्नो द्रष्टव्यः न्या.टी.४६क/८४; विमर्शप्रत्ययः — {de kho na nyid mi nyams na yang rnam par phye ste snang bar mi 'gyur ba'am/} {rnam par phye nas snang ba na yang gal te yongs su gcod par byed pa rjes la thob pa dag pa 'jig rten pa'i shes pa rnam par rtog pa'i shes pa skye bar 'gyur na} (?) ( अ)प्रच्युततत्त्वस्यापि विभागेनावभासनमेव वा न स्यात्, विरुद्धा(? विभक्ता)वभासनस्यापि यदि परिच्छेदकः शुद्धलौकिको विमर्शप्रत्ययः पृष्ठभावी नोत्पद्यते त.प.३२८ख/११२४.
rnam par rtog par 'gyur
क्रि. विकल्पयिष्यति — {'phags pa'i ye shes so so rang gis rig par bya ba'i rang bzhin gnyis las rnam par grol ba la/} {dngos po'i rang bzhin du yod do zhes rnam par rtog par 'gyur te} आर्यज्ञानप्रत्यात्माधिगम्यं स्वभावद्वयविनिर्मुक्तं वस्तु स्वभावतो विद्यत इति विकल्पयिष्यन्ति ल.अ.९२क/३९; कल्पयिष्यति— {yod med phyogs bral}…/{dbu mar rnam par rtog par 'gyur//} सदसत्पक्षविगताः कल्पयिष्यन्ति मध्यमम् ।। ल.अ.१७२क/१३०.
rnam par rtog par byed
= {rnam rtog byed/}
rnam par rtog par byed pa
= {rnam rtog byed/}
rnam par rtog par mi mdzad
क्रि. न विकल्पयति — {yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas g}.{yo bar mi mdzad}…{rnam par rtog par mi mdzad} सम्यक्संबुद्धो नेञ्जते…न विकल्पयति र.व्या.७८ख/९.
rnam par rtog pas sprul pa
वि. कल्पनानिर्मितम् — {dbye bar bye brag byed 'di yang /} /{rnam par rtog pas sprul pa ste//} (?) कल्पनानिर्मितं चेदमभेदेऽपि विशेषणम् ।। त.स.४०क/४१०.
rnam par rtog byed pa
= {rnam rtog byed/}
rnam par rtogs
= {rnam par rtogs pa/} {rnam par rtogs nas} विदित्वा— {sangs rgyas kyi gsung rab rgyu dang 'bras bu yang dag par ston pa'i rnam par rtogs nas} बुद्धवचनं सम्यघेतुफलपरिदीपनाकारं विदित्वा बो.भू. ५६क/७३.
rnam par rtogs pa
• क्रि. व्यवसीयते — {rnam par rtogs so//} व्यवसीयन्ते म.व्यु.७६४३ (१०९क); • सं. विबोधः — {bdag rjes rtogs dang lta ba phra rtogs dang /} /{rnam rig sna tshogs rnam par rtogs dang} आत्मानुबोधात्तनुदृष्टिबोधात् विचित्रविज्ञप्तिविबोधतश्च । सू.अ. २४९ख/१६७.
rnam par rtogs par 'gyur ba
= {rnam rtogs 'gyur/}
rnam par lta
= {rnam par lta ba/}
rnam par lta ba
• क्रि. १. व्यवलोकयति— {phyogs su rnam par lta ba'am} दिशो वा व्यवलोकयति श्रा.भू.३९ख/१०१; {chos thams cad kyi rang bzhin gyi dkyil 'khor la rnam par lta ba'i mig rdul dang bral bas dbang bsgyur ba zhes bya ba thob par gyur to//} विरजःपतिं च नाम चक्षुः प्रतिलेभे, येन च सर्वधर्मस्वभावमण्डलं व्यवलोकयति ग.व्यू.२५८ख/३४१ *२. व्यवलोकयेत् — {lta ba dang sems skyo ba spang ba'i phyir res 'ga' ste bar skabs su phyogs su rnam par lta'o//} दृष्टिचित्तपरिखेदपरित्यागाय कदाचित् कर्हिचित् दिशो व्यवलोकयेत् बो.प.९४ख/५९ *३. विलोकयति स्म — {dge slong dag de ltar byang chub sems dpa' dga' ldan gyi gnas dam pa na 'dug pa ni rnam par blta ba chen po bzhi la rnam par lta ste} इति हि भिक्षवो बोधिसत्त्वस्तुषितवरभवनस्थितश्चत्वारि महाविलोकितानि विलोकयति स्म ल.वि.१२ख/१४; • सं. १. विलोकनम् — {phan tshun bzhin gyi chu skyes la/} /{rnam par lta ba'i ro bral ba'i//} अन्योन्यवदनाम्भोजविलोकनरसं विना अ.क.२३३ख/८९.१५३; {mngon du ldang ba dang stan la bod pa dang gtam 'dre ba dang phebs par smra ba dang kun dga' bar 'gyur ba dang rnam par lta ba dang cung zad lta ba dag kyang mi bya'o//} प्रत्युत्थानासनोपनिमन्त्रणासंलपनालपनसंमोदनव्यवलोकनालोकनानामप्यकरणम् वि.सू.८९क/१०७ २. व्यवलोकनता— {ting nge 'dzin gyi sangs rgyas rnams kyis yang dag par bzung ba de'i phyir sangs rgyas kyi chos bsam gyis mi khyab pa dang rang gi smon lam la rnam par lta bas} समाधिबुद्धैः संधार्यमाणोऽचिन्त्यबुद्धधर्मस्वप्रणिधानव्यवलोकनतया ल.अ.१४३क/९० ३. विलोकितम् — {dus gsum la rnam par lta ba shes par sla ba ma yin no//} न सुकरं त्र्यध्वविलोकितं ज्ञातुम् द.भू.२७२ख/६३; व्यवलोकितम् — {byang chub sems dpa'i rnam par lta ba} बोधिसत्त्वव्यवलोकितम् ग.व्यू.२९०ख/१३; • ना. विलोकितः, विद्याराजः — {rig pa'i rgyal po pad+ma'i rigs kyang 'di lta ste/} {bcom ldan 'das phyag bcu gnyis pa dang}…{rnam par lta ba dang}…{'dul byed mchog} अब्जकुले च विद्याराज्ञः (? राजाः) । तद्यथा—भगवान् द्वादशभुजः…विलोकितः…दमकश्चेति म.मू.९५ख/७; • वि. अवलोकिनी — {chung ma ni/} /{gzhan gyi bzhin ras rnam par lta//} अन्यवक्त्रावलोकिन्यो जायाः अ.क.२६४क/३१.५८; • कृ. व्यवलोकयन्— {ting nge 'dzin la nges par gzhag pa'i sgo bcus rnam par lta ba'i byang chub sems dpa' ni dge ba'i bshes gnyen thams cad dang mngon du gyur pa thob pa yin te/} दशभिश्च समाधिनिध्यप्तिमुखैर्व्यवलोकयन् बोधिसत्त्वः सम्मुखीभावं प्रतिलभते सर्वकल्याणमित्राणाम् ग.व्यू.२५९क/३४१; * विलोकितः म.व्यु.६६३४ (९५क); द्र. {rnam par bltas pa/}
rnam par lta bar 'gyur
क्रि. व्यवलोकयिष्यति — {de bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub mngon par rdzogs par sangs rgyas nas sems can thams cad kyi sems la rnam par lta bar 'gyur ro//} तेन सोऽनुत्तरां सम्यक्संबोधिमभिसंबुध्य सर्वसत्त्वानां चित्तानि व्यवलोकयिष्यति अ.सा.४८ख/२८.
rnam par lta bar byed
= {rnam par lta bar byed pa/}
rnam par lta bar byed pa
• क्रि. विपश्यति — {lhag mthong gi rnam pa dag gis rnam par lta bar byed cing rnam par 'byed par byed} विपश्यनाकारैर्विपश्यति, विचिनोति श्रा.भू.७५क/१९३; व्यवलोकयति — {cung zad blta bar bya ba gang yin pa dang /} {rnam par blta bar bya ba gang yin pa de la cung zad lta bar byed cing rnam par lta bar byed pa dang} यच्चावलोकयितव्यं व्यवलोकयितव्यं तदालोकयति व्यवलोकयति श्रा.भू.४५क/११४; • सं. व्यवलोकनम् — {phyogs thams cad du rnam par lta bar byed pa} सर्वदिग्व्यवलोकनम् बो.प.९४ख/५९.
rnam par ltung ba
वि. विनिपतितः — {btsun pa bdag cag yi dwags rnams ni rnam par ltung ba'i lus can rnams lags te/} {sngon gyi las kyi nongs pas chab kyang mi rnyed lags na 'tshal ma mthong ba lta mos kyang ci 'tshal} वयं भदन्त प्रेता विनिपतितशरीराः पूर्वकर्मापबाधेन पानीयं नासादयामः । कुतो भक्तस्य दर्शनम् वि.व.१५२ख/१.४१.
rnam par ltung ba'i lus can
वि. विनिपतितशरीरः — {btsun pa bdag cag yi dwags rnams ni rnam par ltung ba'i lus can rnams lags te/} {sngon gyi las kyi nongs pas chab kyang mi rnyed lags na 'tshal ma mthong ba lta mos kyang ci 'tshal} वयं भदन्त प्रेता विनिपतितशरीराः पूर्वकर्मापबाधेन पानीयं नासादयामः । कुतो भक्तस्य दर्शनम् वि.व.१५२ख/१.४१.
• क्रि. विदर्शयति — {de bzhin gshegs pa'am byang chub sems dpa' 'og tu ni ngan song dag kyang rnam par ston} तथागतो वा बोधिसत्त्वो वा अपायानपि विदर्शयत्यधः बो.भू.३३क/४१; विभावयति— {kun gzhi rnam par shes pa ni rang gi sems snang ba'i lus dang gnas dang longs spyod kyi yul cig car rnam par ston to//} आलयविज्ञानं स्वचित्तदृश्यदेहप्रतिष्ठाभोगविषयं युगपद् विभावयति ल.अ.७७क/२५; • पा. विदर्शनम्, पारिणामिक्या ऋद्धेर्भेदः — {de la yongs su bsgyur ba'i rdzu 'phrul gyi rnam pa'i rab tu dbye ba gang zhe na/} {'di lta ste/} ग्. {yo bar byed pa dang}…{rnam par ston pa dang}…{'od zer 'byin pa} तत्र पारिणामिक्या ऋद्धेः प्रकारभेदः कतमः । तद्यथा—कम्पनं…विदर्शनम् …रश्मिप्रमोक्षणं च बो.भू.३२क/४०.
rnam par brtag
• क्रि. १. विकल्प्यते — {sems can drang ba'i don gyi phyir/} /{tshon gyis ri mo rnam par brtag//} सत्त्वानां कर्षणार्थाय रङ्गैश्चित्रं विकल्प्यते । ल.अ.७३ख/२२; कल्प्यते — {lus dang mig sogs gnod pa'i phyir/} /{'di la 'tshe bar rnam par brtag//} शरीरचक्षुरादीनां वधाद् हिंसाऽस्य कल्प्यते । त.स.८क/१०३; प्रकल्प्यते — {thar pa'i don du rnam par brtag//} मोक्षार्थं तु प्रकल्प्यते म.मू.१८८क/१२१ २. विचारयेत् — {dngos po thams cad rnam par brtag//} सर्वभावान् विचारयेत् ज्ञा.सि.३७ख/९४; • = {rnam par brtag pa/}
rnam par brtag pa
• सं. विकल्पः — {'am gyi sgra ni snga ma la ltos pas rnam par brtag pa'i don to//} ‘वा’ शब्दः पूर्वापेक्षया विकल्पार्थः वा.टी.५३क/५; विकल्पना— {mi yi tshig gi rnam brtag pa/} /{ne tso bzhin du 'jug par 'gyur//} वाचा प्रवर्तते नॄणां शुकस्येव विकल्पना ।। ल.अ.१६५ख/११८; सङ्कल्पः लो.को.१४०५; • कृ. विकल्प्यम् — {rnam par rtog dang rnam par brtag pa/} /{ji srid yi ge'i spyod yul ba/} /{rtog can rtog ges nor ba'i phyir/} /{de srid yang dag mi mthong ngo //} विकल्पश्च विकल्प्यं च यावत्त्वक्षरगोचरम् । तावत्तत्त्वं न पश्यन्ति तार्किकास्तर्कविभ्रमात् ।। ल.अ.१६१ख/११२; * • भू.का.कृ. विकल्पितः — {sngon gyi slob dpon rnams na re}…{rnam par brtag pa ni mi dge ba yin no zhes zer ro//} विकल्पिता त्वकुशलेति पूर्वाचार्याः अभि.भा. २३६क/७९४; कल्पितः — {rigs lnga dag dang mnyam ldan pa/} /{rigs ni gcig tu rnam par brtag//} पञ्चवर्णसमायुक्तमेकवर्णं तु कल्पितम् । हे.त.७क/१८; वितर्कितः — {byang chub sems dpa'i sa 'od 'phro ba can 'di la gnas pa'i byang chub sems dpa' ni gang 'di}…{rnam par brtag pa dang rnam par dpyad pa dang} बोधिसत्त्वस्यास्यामर्चिष्मत्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितस्य यानीमानि…विचिन्तितानि वितर्कितानि द.भू.२०७क/२५; *> {rnam par brtags pa/}
rnam par brtags
= {rnam par brtags pa/} {rnam par brtags nas} विकल्प्य — {'on kyang gang zag de ni yang dag pa ji lta ba nyid la mtshan mar byas shing rnam par brtags nas yang dag pa ji lta ba bzhin ma yin pa la yang dag pa ji lta bar 'du shes pas dmigs pa la mi dmigs par yongs su bsngo bar byed pa yin te} अपि तु खलु पुनः स पुद्गलो निमित्तीकृत्य विकल्प्य च यथाभूतमयथाभूते यथाभूतसंज्ञी उपलम्भमनुपलम्भे परिणामयेत् अ.सा.१३३ख/७६; समन्विष्य — {mtha' yas nor ni rgyas pa de/} /{rnam par brtags nas ser skyas kyang //} कपिलोऽपि समन्विष्य तमनन्तधनोदयम् । अ.क.८५ख/६३.३५; विनिष्प्रेक्ष्य— {bkres pa rnams kyis yid bzhin nor/} /{rnam par brtags nas bgam bya min//} चिन्तामणिर्विनिष्प्रेक्ष्य भुज्यते न बुभुक्षितैः ।। अ.क.५२क/५.६२; विकल्पित्वा — {ji bzhin sgra la rnam brtags nas/} /{chos nyid la yang sgro 'dogs te//} यथारुतं विकल्पित्वा समारोपेन्ति धर्मताम् । ल.अ.११७क/६३.
rnam par brtags shing
विचारयन् — {'gro ba kun gyi dga' ba rnams/} /{rnam par brtags shing mi 'dzin la//} जगदाह्लादनं सर्वं नातिगृह्णन् विचारयन् । ज्ञा.सि. ५३ख/१३८;
rnam par brtags pa
•क्रि. विकल्प्यते— {rnam par rtog pa gang gang gis/} /{dngos po gang gang rnam brtags pa//} येन येन विकल्पेन यद्यद् वस्तु विकल्प्यते । त्रि.भा. १६७ख/८८; {de bzhin dngos por rnam rtog 'di/} /{log par byis pas rnam par brtags//} तथा भावविकल्पोऽयं मिथ्या बालैर्विकल्प्यते ।। ल.अ.१२२क/६८; कल्प्यते — {shes pa la grub tha dad la/} /{brten nas rnam par brtags pa yin//} भेदं प्रत्ययसंसिद्धमवलम्ब्य च कल्प्यते ।। प्र.वा.१४६ख/४.१८३; •सं. १. विकल्पः — {'di ltar nags tshal zhes brjod pa na da ba'am seng ldeng ngam pa la sha zhes rnam par brtags pas rtogs par 'gyur ba ma yin la} तथा हि, ‘वनम्’ इत्युक्ते धवो वा खदिरो वा पलाशो वेति न विकल्पेन प्रतीतिर्भवति त.प.३१८क/३५०; {lus nyid ni blo ma yin te/} {de sgrub kyang blo'i rnam par brtags pa la the tshom za ba'i phyir ro//} न च शरीरमेव बुद्धिस्तत्सिद्धावपि बुद्धिविकल्पे संशयात् प्र.अ.१५ख/१७; {rnam brtags zhing las byung ba yi/} /{bsam gtan rnal 'byor pa yi zas//} विकल्पक्षेत्रसंभूतध्यानाहारा हि योगिनः ।। बो.अ.३४ख/९.९३ २. सङ्कल्पः — {rnam par brtags pa g}.{yo med des/} /{skyed tshal lha yang dang byas nas/} /{dri med byang chub la dmigs pa'i/} /{smon lam dag dang ldan par gyur//} सोऽपि निश्चलसङ्कल्पः प्रसाद्योद्यानदेवताम् । विमलां बोधिमालम्ब्य बभूव प्रणिधानवान् ।। अ.क.५२ख/५.७०; {sdig pa rnam par brtags tsam gyis//} पापसङ्कल्पमात्रेण अ.क.४५ख/४.१०९ ३. विमर्शः — {thub chod byas te spyad pa mi rigs kyi/} /{rnam par brtags pa'i lam du 'jug pa'i rigs//} न युक्तरूपं सहसा प्रवर्तितुं विमर्शमार्गोऽप्यनुगम्यतां यतः ।। जा.मा.१६९ख/१९५; • भू.का.कृ. विकल्पितः — {zlos pa grub pa'i mtshan ma dang /} {bsgrub bya bsgrub min rnam par brtags//} जापिनां सिद्धिनिमित्तानि साध्यासाध्यविकल्पिताम् ।। म.मू.१९०ख/१२६; {dngos po re re la rnam grangs kyi tshig gi sgra mang po rnam par brtags pa yod de} एकैकस्य भावस्य बहवः पर्यायवाचकाः शब्दा भवन्ति विकल्पिताः ल.अ.१३२क/७८; कल्पितः — {mu stegs can dang nyan thos dang rang sangs rgyas dang byis pa rnams kyi rnam par rtog pas rnam par brtags pa} तीर्थ्यश्रावकप्रत्येकबुद्धबालविकल्पकल्पिताः ल.अ.६२ख/८; वितर्कितः — {'di la rnam par brtags pa dang rnam par dpyad pa gang yin pa 'di ni 'dir 'phags pa rnams kyis g}.{yo ba'o zhes gsungs so//} यदत्र वितर्कितं विचारितमिदमत्रार्या इञ्जितमित्याहुः अभि.भा.१९२क/६५२; {sbyin la rab tu dga' ba'i yid kyis su/} /{'di ni rgyal pos gyi nar rnam brtags sam//} दानातिहर्षोद्धतमानसेन वितर्कितं किंस्विदिदं नृपेण । जा.मा.८ख/८; प्रकल्पितः — {ji ltar rigs pas rnam brtags pa/} /{rnam pa dang bcas rab bkag nas//} प्रतिषिद्धं तु साकारं यथायुक्तिप्रकल्पितम् । ज्ञा.सि.४३ख/११२; • वि. विकल्प्यमानः — {ji ltar na mkhas pa rnams kyis nor ba de nyid la rnam par brtags pas sangs rgyas kyi theg pa'i rigs 'thob par byed pa yin zhe na} तत्र कथं पुनः…पण्डितैः सैव भ्रान्तिर्विकल्प्यमाना बुद्धयानगोत्रावहा भवति ल.अ.९८क/४५.
rnam par brtags pa'i mtshan nyid
वि. विकल्पितलक्षणः — {dngos po med pa'i rang bzhin gang /} /{de dag rnam brtags mtshan nyid do//} अभावस्वभावा ये तु ते विकल्पितलक्षणाः ।। ल.अ.१६५क/११८.
व्यपाश्रयः — {gzhan la rnam par brten na yang /} /{'di ni de rtogs ji ltar yin//} परव्यपाश्रयेणापि प्रतिपत्तौ किमस्य सा । त.स.६२ख/५९२.
rnam par blta
= {rnam par blta ba/}
rnam par blta ba
• क्रि. आकारयति — {rnam par grol ba'i lam rnams ni ci rigs par sa gong ma la zhi ba dang gya nom pa dang nges par 'byung ba'i rnam par blta'o//} विमुक्तिमार्गा उत्तरां भूमिं शान्ततः प्रणीततो निःसरणतश्चाकारयन्ति सम्भवतः अभि.भा.२९क/९७७; •सं. १. विलोकनम् — {dge slong}…{kun kyang}… {sangs rgyas kyi phyogs rnam par blta ba la mthu yod pa} सर्वे च ते भिक्षवः…बुद्धदिग्विलोकनसमर्थाः ग.व्यू.३१५क/३७; {khang bzang nang du son zhing rnam par blta ba'i ro las bzhin gyi chu skyes dud//} हर्म्योत्सङ्गगता विलोकनरसान्नम्राननाम्भोरुहा अ.क.१९३ख/८२.१९; व्यवलोकनम् — {byang chub sems dpa'i rnam par thar pa byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin rgya mtsho'i tshul thams cad la rnam par blta ba'i yul thob pa} सर्वबोधिसत्त्वसमाधिसागरनयव्यवलोकनविषयस्य बोधिसत्त्वविमोक्षस्य लाभिनी ग.व्यू.२२५ख/३०५ २. विलोकितम् — {dge slong dag de ltar byang chub sems dpa' dga' ldan gyi gnas dam pa na 'dug pa ni rnam par blta ba chen po bzhi la rnam par lta ste} इति हि भिक्षवो बोधिसत्त्वस्तुषितवरभवनस्थितश्चत्वारि महाविलोकितानि विलोकयति स्म ल.वि.१२ख/१४; • वि. अवलोकिनी — {do shal rnam par blta ba dag/} /{mthong nas} हारावलोकिनीं दृष्ट्वा अ.क.७३क/७.२७.
rnam par blta ba chen po
पा. महाविलोकितम्— {dge slong dag de ltar byang chub sems dpa' dga' ldan gyi gnas dam pa na 'dug pa ni rnam par blta ba chen po bzhi la rnam par lta ste/} {bzhi gang zhe na/} {'di lta ste/} {dus la rnam par lta ba dang gling la rnam par lta ba dang yul la rnam par lta ba dang rigs la rnam par lta ba'o//} बोधिसत्त्वस्तुषितवरभवनस्थितश्चत्वारि महाविलोकितानि विलोकयति स्म । कतमानि चत्वारि ? तद्यथा—कालविलोकितं द्वीपविलोकितं देशविलोकितं कुलविलोकितम् ल.वि.१२ख/१४.
rnam par blta bar bya
• क्रि. विलोकयेत् — {legs par byon nam zhes smra bas phebs par smra ba'i don du rnam par blta bar bya'o//} स्वागतवादेन संतोषणार्थं विलोकयेत् बो.प.९४ख/५९; • कृ. व्यवलोकयितव्यम्— {cung zad blta bar bya ba gang yin pa dang /} {rnam par blta bar bya ba gang yin pa de la cung zad lta bar byed cing rnam par lta bar byed pa dang} यच्चावलोकयितव्यं व्यवलोकयितव्यं तदालोकयति व्यवलोकयति श्रा.भू.४५क/११४; • सं. व्यवलोकनम् — {phyogs ches mthon por 'dug ste phyogs bzhir rnam par blta bar bya'o//} उच्चतरके प्रदेशे स्थित्वा चतुर्दिशं व्यवलोकनम् वि.सू.५८ख/७४; • द्र.— {rdzi ma gnyis cung zad phye la/} {sna'i rtse mor gtad pa'am gnya' shing gang tsam du rnam par blta bar bya} ईषन्मुकुलितपक्ष्मयुगला नासाग्रविनिवेशिता युगमात्रव्यवलोकिनी वा कार्या दृष्टिः बो.प.९४ख/५९.
rnam par bltas
= {rnam par bltas pa/} {rnam par bltas te/} {o nas} अवलोक्य लो.को.१४०५; विलोक्य लो. को.१४०५.
rnam par bltas pa
• क्रि. व्यलोकयत् — {mi bdag gis/} /{bcom ldan 'das la rnam par bltas//} नृपः…भगवन्तं व्यलोकयत् अ.क.३६४ख/४८.८१; • भू.का.कृ. विलोकितः — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams la yongs su dris so/} /{yongs su zhus so//}…{rnam par bltas so//}…{rgya cher byas so//} बुद्धानां भगवतामन्तिकात् परिपृष्टा परिप्रश्नीकृता…विलोकिता…विपुलीकृता ग.व्यू.३१क/१२७; {mngon par sred dang ldan pa des/} /{'jo sgeg ldan la rnam par bltas//} सा तेन साभिलाषेण सविलासं(? सा) विलोकिता । अ.क.१९२ख/८२.७; व्यवलोकितः — {de ltar mi nyal bar sbyor ba'i rjes su brtson par gyur pa de 'gro ba dang ldog pa la shes bzhin du spyod par byed pa dang /} {cung zad bltas pa dang rnam par bltas pa dang} स तथा जागरिका (योगा) नुयुक्तः अभिक्रमप्रतिक्रमे संप्रजानद्विहारी भवत्यालोकितव्यवलोकिते श्रा.भू.६क/११; {btsun pa bcom ldan 'das ji ltar bdag chos thams cad yang dag par 'tshal ba dang}…{yang dag par rnam par bltas pa dang} यथा च मे भदन्त भगवन् सर्वधर्माः सम्यग्ज्ञाताः…सम्यग्व्यवलोकिताः सु.प्र. ३६क/६९.
rnam par bstan
= {rnam par bstan pa/} {rnam par bstan nas} विदर्श्य लो.को.१४०५.
rnam par bstan pa
• क्रि. विदर्शितं भवति — {mnyan yod du cho 'phrul chen po rnam par bstan pa dang} श्रावस्त्यां महाप्रातिहार्यं विदर्शितं भवति वि.व.२८१ख/१.९८; विनिर्देशयति स्म लो.को.१४०५; • भू.का.कृ. विनिर्दिष्टः — {gang du 'jig rten rnam bstan pa/} /{zhi ba'i gnas ni dri med bzang //} यत्तु लोकविनिर्दिष्टं शिवं स्थानं सुनिर्मलम् ।। म.मू.२३६ख/२६१.
rnam par bstan pa mdzad
क्रि. विभावयामास— {so so rang rig spyod yul gyi/} /{chos ni rnam par bstan pa mdzad//} धर्मं विभावयामास प्रत्यात्मगतिगोचरम् ।। ल.अ.५८क/३.
rnam par bsten
क्रि. भेजे — {'tsho ba thob cing pha rol tu/} /{phyin nas ngal gso rnam par bsten//} पारमासाध्य विश्रान्तिं भेजिरे लब्धजीविताः ।। अ.क.२६५क/९७.१४.
rnam par tha dad pa
= {rnam pa tha dad pa/}
rnam par thar
= {rnam par thar pa/}
rnam par thar pa
= {rnam thar} ।। • क्रि. विमुच्यते — {sgyu ma ro langs 'khrul 'khor dang /} /{rmi lam glog dang sprin lta bur/} /{nam yang rgyud gsum rnam chad par/} /{skye bo mthong nas rnam par thar//} मायावेतालयन्त्राभं स्वप्नविद्युद्घनं सदा । त्रिसन्ततिव्यवच्छिन्नं जगत् पश्य विमुच्यते ।। ल.अ.९३क/४०; • सं. १. विमोक्षणम् — {gzhan dag na re snyoms par 'jug pa'i sgrib pa las rnam par thar pa'i phyir rnam par thar pa zhes bya'o//} समापत्त्यावरणविमोक्षणाद् विमोक्ष इत्यपरे अभि.भा.७९ख/११७७ २. विमोक्षः — {dpal 'byung ba yi rnam thar las/} /{bla ma bsten pa'i tshul ltar bslab//} श्रीसंभवविमोक्षाच्च शिक्षेद्यद्गुरुवर्तनम् । बो.अ.१४क/५.१०३ ३. विमोक्षा, धारणीविशेषः — {rgyal bu gzhon nu bsod nams kyi 'od zer gyis de thos nas rnam par thar pa zhes bya ba'i gzungs thob bo//} यं श्रुत्वा पुण्यरश्मिना राजकुमारेण विमोक्षा नाम धारणी प्रतिलब्धा रा.प.२५१ख/१५३; • पा. विमोक्षः — {de nas rnam par thar pa bzhi bsgom par bya ste/} {stong pa nyid dang mtshan ma med pa dang smon pa med pa dang mngon par 'dus ma byas pa bsgom par bya'o//} ततश्चतुर्विमोक्षं विभावयेत्, शून्यतामनिमित्तमप्रणिहितमनभिसंस्कारमिति वि.प्र.३२क/४. ५; {rigs kyi bu kho mo ni byang chub sems dpa'i rnam par thar ba thub par dka' ba'i ye shes kyi snying po thob pa ste} अहं कुलपुत्र दुर्योधनज्ञानगर्भस्य बोधिसत्त्वविमोक्षस्य लाभिनी ग.व्यू.३८ख/१३३; {de dag rab tu phye bas na/} /{rnam par thar dang bden mthong na/} /{sgom dang mthong bas spang ba yi/} /{nyon mongs rnams kyang sbyang ba yin//} एतेषां प्रविभागेन विमोक्षः सत्यदर्शनम् । भावानां (? भावना)दृश्यहेयानां क्लेशानां स्याद्विशोधनम् ।। ल.अ.१८६ख/१५६; {blo gros chen po kha cig ni nga la de bzhin gshegs par shes so//}…{'dren pa dang}…{gzhan la las ni skye ba med pa dang 'gog pa med pa dang} … {rnam par thar pa dang lam dang bden pa rnams dang} केचिन्महामते तथागतमिति मां संप्रजानन्ति… नायकं…अपरे अनिरोधानुत्पादं…विमोक्षं मार्गसत्यानि ल.अ.१३२क/७८; विमुक्तिः — {rnam par thar ba'i dkyil 'khor snang ba zhes bya ba dang} विमुक्तिमण्डलप्रभासंं च नाम द.भू.२६७क/५९.
rnam par thar pa brgyad
अष्टौ विमोक्षाः — १. {gzugs can gzugs rnams la lta ba 'di ni rnam par thar pa dang po'o//} ‘रूपी रूपाणि पश्यति’ इत्ययं प्रथमो विमोक्षः, २. {nang gzugs med par 'du shes pas phyi rol gyi gzugs rnams la lta ba 'di ni rnam par thar pa gnyis pa'o//} ‘अध्यात्ममरूपसंज्ञी बहिर्धा रूपाणि पश्यति’ इत्ययं द्वितीयो विमोक्षः, ३. {sdug pa'i rnam par thar pa lus kyis mngon sum du byas te rdzogs par byas nas gnas pa 'di ni rnam par thar pa gsum pa'o//} ‘शुभं विमोक्षं कायेन साक्षात्कृत्वोपसम्पद्य विहरति’ इत्ययं तृतीयो विमोक्षः, ४. {rnam pa thams cad du gzugs kyi 'du shes rnams las yang dag par 'das nas thogs pa'i 'du shes rnams nub par gyur cing sna tshogs kyi 'du shes rnams yid la mi byed pas nam mkha' mtha' yas so snyam ste/} {nam mkha' mtha' yas skye mched rdzogs par byed de gnas pa 'di ni rnam par thar pa bzhi pa ste} सर्वशो रूपसंज्ञानां समतिक्रमात्, प्रतिघसंज्ञानामस्तङ्गमात्, नानात्वसंज्ञानाममनसिकाराद् ‘अनन्तमाकाशम्, अनन्तमाकाशम्’ इत्याकाशानन्त्यायतनमुपसम्पद्य विहरति…अयं चतुर्थो विमोक्षः, ५. {rnam pa thams cad du nam mkha' mtha' yas skye mched las yang dag par 'das te rnam par shes pa mtha' yas so snyam nas rnam shes mtha' yas skye mched rdzogs par byas te gnas pa 'di ni rnam par thar pa lnga pa ste} सर्वश आकाशानन्त्यायतनं समतिक्रम्य ‘अनन्तं विज्ञानम्, अनन्तं विज्ञानम्’ इति विज्ञानानन्त्यायतनमुपसम्पद्य विहरति…अयं पञ्चमो विमोक्षः, ६. {rnam pa thams cad du rnam shes mtha' yas skye mched las yang dag par 'das te/} {ci yang med do snyam nas ci yang med pa'i skye mched rdzogs par byas te gnas pa 'di ni rnam par thar pa drug pa ste} सर्वशो विज्ञानानन्त्यायतनं समतिक्रम्य ‘नास्ति किञ्चिद्’ इत्याकिञ्चन्यायतनमुपसम्पद्य विहरति…अयं षष्ठो विमोक्षः, ७. {rnam pa thams cad du ci yang med pa'i skye mched las yang dag par 'das nas 'du shes med 'du shes med min skye mched rdzogs par byas te gnas pa 'di ni rnam par thar pa bdun pa ste} सर्वश आकिञ्चन्यायतनं समतिक्रम्य नैवसंज्ञानासंज्ञायतनमुसम्पद्य विहरति…अयं सप्तमो विमोक्षः, ८. {rnam pa thams cad du 'du shes med 'du shes med min skye mched las yang dag par 'das te tshor ba dang 'du shes 'gog pa lus kyis mngon sum du byas nas rdzogs par byas te gnas pa 'di ni rnam par thar pa brgyad pa'o//} सर्वशो नैवसंज्ञानासंज्ञायतनं समतिक्रम्य संज्ञावेदितनिरोधकायेन साक्षात्कृत्वोपसम्पद्य विहरति—अयमष्टमो विमोक्षः अभि. स्फु.३०६क/११७५; म.व्यु.१५१० (३२क).
rnam par thar pa bzhi
चतुर्विमोक्षः — १. {stong pa nyid} शून्यता, २. {mtshan ma med pa} अनिमित्तम्, ३. {smon pa med pa} अप्रणिहितम्, ४. {mngon par 'dus ma byas pa} अनभिसंस्कारः वि.प्र.३२क/४.५.
rnam par thar pa 'jug pa las byung ba can
पा. विमोक्षप्रावेशिकम् — {zil gyis gnon pa'i skye mched rnams ni rnam par thar pa 'jug pa las byung ba can yin la} विमोक्षप्रावेशिकान्यभिभ्वायतनानि अभि.भा.८०ख/११८३; {rnam par thar pa 'jug pa las byung ba can yin zhes bya ba ni 'jug pa nyid 'jug pa las byung ba can yin pa'am 'jug pa las byung ba yin no//} (?) विमोक्षप्रावेशिकानीति । प्रवेशा एव प्रावेशिकानि—इति स्वार्थवृद्धिविधानात् । प्रवेशे भवानि वा अभि.स्फु.३०९ख/११८३.
rnam par thar pa las gyur
= {rnam par thar pa las gyur pa/}
rnam par thar pa las gyur pa
वि. वैमोक्षिकम्— {gzugs brnyan dang dbang 'byor pa dang nges par bstan pa'i phyir byung ba ni shes bya'i dngos po dang mthun pa dang rnam par thar pa las gyur pa dang de bzhin gshegs pa'i gzugs te go rims bzhin no//} प्रतिबिम्बविभुत्वनिदर्शनोत्पन्नं ज्ञेयं वस्तु सभागं वैमोक्षिकं ताथागतं च रूपं यथाक्रमम् अभि.स.भा.१९क/२५.
rnam par thar pa gsum spyod pa
वि. विमोक्षत्रयचारी — {rnam par thar pa gsum spyod pa yi/} /{'phags pa dag la dngos po med//} आर्याणां नास्ति वै भावो विमोक्षत्रयचारिणाम् ।। ल.अ.१७८ख/१४३.
rnam par thar pa'i dkyil 'khor snang ba
पा. विमुक्तिमण्डलप्रभासः, बोधिसत्त्वविमोक्षविशेषः — {kye rgyal ba'i sras dag/} {de ltar byang chub sems dpa'i sa 'di dang ldan pa'i byang chub sems dpa' de byang chub sems pa'i rnam par thar pa bsam gyis mi khyab pa zhes bya ba rab tu 'thob bo//}…{rnam par thar pa'i dkyil 'khor snang ba zhes bya ba dang} स खलु पुनर्भो जिनपुत्रा बोधिसत्त्व एवमिमां बोधिसत्त्वभूमिमनुगतोऽचिन्त्यं च नाम बोधिसत्त्वविमोक्षं प्रतिलभते…विमुक्तिमण्डलप्रभासंं च नाम द.भू.२६७क/५९.
rnam par thar pa'i sgo
पा. विमोक्षमुखम् — {de de ltar rten cing 'brel bar 'byung ba la rnam pa bcur} (? {bcu gnyis su} ){rab tu rtog cing bdag med pa dang}…{stong pa nyid kyi rnam par thar pa'i sgo skyes pa yin} तस्यैवं द्वादशाकारं प्रतीत्यसमुत्पादं प्रत्यवेक्षमाणस्य निरात्मतः…शून्यताविमोक्षमुखमाजातं भवति । द.भू.२२३क/३३; {gang gi tshe na byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnam par thar pa'i sgo stong pa nyid kyi ting nge 'dzin la gnas pa de'i tshe na byang chub sems dpa' sems dpa' chen pos mtshan ma med pa'i ting nge 'dzin la gnas par bya ste} यस्मिन् समये बोधिसत्त्वो महासत्त्वः शून्यतासमाधिविमोक्षमुखेन विहरति, तस्मिन् समये बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन आनिमित्तेन च समाधिना विहर्तव्यम् अ.सा.३२५क/१८३.
rnam par thar pa'i sgo gsum
त्रीणि विमोक्षमुखानि — १. {rnam par thar pa'i sgo stong pa nyid} शून्यता विमोक्षमुखम्, २. {rnam par thar pa'i sgo smon pa med pa} अप्रणिहितं विमोक्षमुखम्, ३. {rnam par thar pa'i sgo mtshan ma med pa} अनिमित्तं विमोक्षमुखम् अभि.भा.७६ख/११६५.
rnam par thar pa'i sgo stong nyid
= {rnam par thar pa'i sgo stong pa nyid/}
rnam par thar pa'i sgo stong pa nyid
पा. शून्यता विमोक्षमुखम्, विमोक्षमुखभेदः — {ting nge 'dzin gsum po de dag dri ma med pa ni thar pa'i sgo yin pa'i phyir rnam par thar pa'i sgo stong pa nyid dang rnam par thar pa'i sgo smon pa med pa dang rnam par thar pa'i sgo mtshan ma med pa ste/} {rnam par thar pa'i sgo gsum zhes bya'o//} अनास्रवास्त्वेते त्रयः समाधयस्त्रीणि विमोक्षमुखान्युच्यन्ते । शून्यताविमोक्षमुखम्, अप्रणिहितम्, अनिमित्तं विमोक्षमुखमिति; मोक्षद्वारत्वात् अभि.भा.७६ख/११६५.
rnam par thar pa'i sgo smon pa med pa
पा. अप्रणिहितं विमोक्षमुखम्, विमोक्षमुखभेदः — {ting nge 'dzin gsum po de dag dri ma med pa ni thar pa'i sgo yin pa'i phyir rnam par thar pa'i sgo stong pa nyid dang rnam par thar pa'i sgo smon pa med pa dang rnam par thar pa'i sgo mtshan ma med pa ste/} {rnam par thar pa'i sgo gsum zhes bya'o//} अनास्रवास्त्वेते त्रयः समाधयस्त्रीणि विमोक्षमुखान्युच्यन्ते । शून्यताविमोक्षमुखम्, अप्रणिहितम्, अनिमित्तं विमोक्षमुखमिति; मोक्षद्वारत्वात् अभि.भा.७६ख/११६५.
rnam par thar pa'i sgo mtshan ma med pa
पा. अनिमित्तं विमोक्षमुखम्, विमोक्षमुखभेदः — {ting nge 'dzin gsum po de dag dri ma med pa ni thar pa'i sgo yin pa'i phyir rnam par thar pa'i sgo stong pa nyid dang rnam par thar pa'i sgo smon pa med pa dang rnam par thar pa'i sgo mtshan ma med pa ste/} {rnam par thar pa'i sgo gsum zhes bya'o//} अनास्रवास्त्वेते त्रयः समाधयस्त्रीणि विमोक्षमुखान्युच्यन्ते । शून्यताविमोक्षमुखम्, अप्रणिहितम्, अनिमित्तं विमोक्षमुखमिति; मोक्षद्वारत्वात् अभि.भा.७६ख/११६५.
rnam par thar pa'i sgrib pa
पा. विमोक्षावरणम् — {gzugs can gyi rnam par thar pa'i sgrib pa mtha' dag spangs pas} रूपिविमोक्षावरणसाकल्यप्रहाणात् अभि.स्फु.३०८क/११७९.
rnam par thar pa'i zla ba
ना. विमोक्षचन्द्रः, बोधिसत्त्वः — {de dag thams cad du'ang kho mo byang chub sems dpa'i yum du 'gyur ro//} {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{rnam par thar pa'i zla ba dang} तेष्वहं सर्वत्र बोधिसत्त्वजननी भविष्यामि । यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… विमोक्षचन्द्रस्य ग.व्यू.२६९क/३४९.
rnam par thar par bgyi ba
विमोक्षणम् — {ma 'ongs pa'i sems can rnams ngan song gsum gyi rgyud las rnam par thar par bgyi ba'i slad du} अनागतानां सत्त्वानामपायसन्ततिविमोक्षणाय स.दु.९८ख/१२४.
rnam par thar par byed
= {rnam par thar byed/}
rnam par thar par byed pa
= {rnam par thar byed/}
rnam par thar pas rnam par rol pa
पा. विमोक्षविक्रीडितम् — {ye shes kyi yul shes pa sla ba ma yin no//} {rnam par thar pas rnam par rol pa shes par sla ba ma yin no//} न सुकरो ज्ञानविषयो ज्ञातुम् । न सुकरं विमोक्षविक्रीडितं ज्ञातुम् द.भू.२७२ख/६३.
rnam par thar ba
= {rnam par thar pa/}
rnam par thar byed
•क्रि. विमोक्षयति लो.को.१४०५; •सं. विमोक्षणम् — {dgra bcom pa nyid mngon du byed pas khams gsum pa las rnam par thar bar byed pa'i phyir} अर्हत्त्वसाक्षात्करणेन त्रैधातुकविमोक्षणात् अभि.स. भा.९१क/१२४; विमोचनम्— {gdul ba thams cad yongs su smin par byed pa dang rnam par thar bar byed pa'i phyir ro//} सर्वविनेयजनपरिपाचनविमोचनात् अभि.स.भा. ९१क/१२३; •ना. विमोक्षकरा, किन्नरकन्या— {mi'am ci'i bu mo brgya phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {mi'am ci'i bu mo yid ces bya ba dang}…{rnam par thar byed ces bya ba dang} अनेकानि च किन्नरकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा—मनसा नाम किन्नरकन्या …विमोक्षकरा नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०३क/२६०.
rnam par thul ba
भू.का.कृ. विजितः — {khyad par che rnams mdun du bu mo ni/} /{ngo tshas rnam par thul ba'i rang bzhin 'gyur//} भवन्ति लज्जाविजितस्वभावा विशेषतोऽग्रे महतां हि कन्यकाः ।। अ.क.२९७क/१०८.३७; विनीतः लो.को.१४०६.
rnam par tho mi 'tshams pa
अविहेठनम् — {gsod pa dang 'ching ba la sogs pas sems can rnams la rnam par tho mi 'tshams pas mi 'tshe ba ste} वधबन्धनादिभिः सत्त्वानामविहेठनमविहिंसा त्रि.भा.१५७क/५९; अविहेठना — {sems can thams cad la yang rnam pa thams cad kyis rnam par tho mi 'tshams pas mi 'jigs pa'i sbyin pa byed de} सर्वसत्त्वानां च सर्वप्रकारैरविहेठनयाऽभयमनुप्रयच्छति बो.भू.३९ख/५०.
rnam par tho 'tsham pa
वि. विहेठकः — {de na gnod sbyin chen po sems can rnams la rnam par mtho} ({tho} ){'tsham zhing bgegs du ma byed pa po dag yod la} तस्यां महायक्षाः सत्त्वानां विहेठका अनेकविघ्नकर्तारः वि.प्र.११९ख/१, पृ.१७.
rnam par tho 'tshams
= {rnam par tho 'tshams pa/}
rnam par tho 'tshams pa
• क्रि. विहेठ्यते — {'dis bsad pa dang bcing ba la sogs pas sems can rnams la rnam par tho 'tshams pas sdug bsngal dang yid mi bde ba skyed pa'i phyir sems can rnams la rnam par tho 'tshams pa'o//} विहेठ्यन्तेऽनया सत्त्वा वधबन्धनादिभिर्दुःखदौर्मनस्योत्पादनादिति सर्वसत्त्वविहेठना त्रि.भा. १६०ख/६८; • सं. विहेठः — {bdud kyi ris kyi lha rnams la ji ltar tho 'tshams pa'i bsam pas slong du 'ong ba rnams la} मारकायिकेषु देवेषु याचनकेषु विहेठाभिप्रायेषु प्रत्युपस्थितेषु बो.भू.६२ख/८२; विहेठनम् — {rnam par 'tshe ba ni rnam par tho 'tshams pa ste/} {gang gis mtshon cha dang tshig rtsub po dag gis pha rol po rnam par tho 'tshams par byed pa} विहेठनं विहिंसा, येन प्रहारपारुष्यादिभिः परान् विहेठयते अभि.भा.२५०ख/८४६; {'dri ba po g}.{yon can rnam par tho 'tshams pa'i bsam pa can gyi 'dri ba lung bstan pa} शठस्य विहेठनाभिप्रायस्य प्रष्टुः परिपृच्छाव्याकरणम् अभि.स्फु.१११क/७९९; {gzhan dag la 'di lta ste/} {lus dang ngag gis shin tu rnam par mtho 'tshams pa'i rang bzhin can ma yin pa dang} नात्यर्थं परेषां विहेठनजातीयो यदुत कायेन वाचा श्रा.भू.७१ख/१८५; विहेठना — {rnam par 'tshe ba ni sems can rnams la rnam par tho 'tshams pa ste} विहिंसा सत्त्वविहेठना त्रि.भा.१६०ख/६८.
rnam par tho 'tshams par byed pa
क्रि. विहेठयति — {khro bas zil gyis non nas}…{sems can rnams la}…{rnam par tho 'tshams par byed pa} क्रोधाभिभूतः…सत्त्वान्…विहेठयति बो.भू.८५ख/१०८; विहेठयते — {rnam par 'tshe ba ni rnam par tho 'tshams pa ste/} {gang gis mtshon cha dang tshig rtsub po dag gis pha rol po rnam par tho 'tshams par byed pa} विहेठनं विहिंसा, येन प्रहारपारुष्यादिभिः परान् विहेठयते अभि.भा.२५०ख/८४६.
rnam par thong
क्रि. विमुञ्चतु — {sa yi brgya byin mya ngan rnam par thong //} विमुञ्च पृथ्वीपुरुहूत शोकम् अ.क.६६ख/५९.१५१.
rnam par thos
= {rnam thos/}
rnam par thos pa
= {rnam thos/}
rnam par mtho 'tsham pa
= {rnam par tho 'tsham pa/}
rnam par mtho 'tshams pa
= {rnam par tho 'tshams pa/}
rnam par mthong
= {rnam par mthong ba/}
rnam par mthong ba
• सं. विदर्शनम् — {sangs rgyas thams cad rnam par mthong ba la chags pa med pa'i mig gi yul zhes bya ba'i ting nge 'dzin thob par gyur to//} सर्वबुद्धविदर्शनासङ्गचक्षुर्विषयं नाम समाधिं प्रत्यलभन्त ग.व्यू.३१७क/३८; विदर्शना — {dkar po rnam par mthong ba'i sa} शुक्लविदर्शना भूमिः म.व्यु.११४१ (२४ख); • भू.का.कृ. १. विलोकितः — {de yis de la btung ba dris/} /{gang tshe ci yang mi smra ba/} /{de tshe rang nyid nang zhugs pas/} /{yi dwags 'jig rten rnam par mthong //} स तेन पृष्टः पानीयं यदा नोवाच किंचन । तदा स्वयं प्रविष्टेन प्रेतलोको विलोकितः ।। अ.क.१६५ख/१९.२१ २. आकारो दृष्टः — {mi rnams nor ni dngul chu'i thigs pa khu tshur dag gis bsdams pa'i rnam par mthong //} दृष्टं मुष्टिनिविष्टपारदकणाकारं नराणां धनम् अ.क.१८४क/२१.१.
rnam par 'thag pa
१. वैदल्यम् — {shin tu rgyas pa'i sde zhes bya ba dang rnam par 'thag pa dang mtshungs bral zhes bya ba ni theg pa chen po'i rnam grangs su gtogs pa ste} वैपुल्यं वैदल्यं वैतुल्यमित्येते महायानस्य पर्यायाः अभि.स.भा.६९क/९६ २. = {gsod pa} विशसनम्, वधः मि.को.५०ख ।
rnam par 'thor
= {rnam par 'thor ba/}
rnam par 'thor ba
• क्रि. विधमति — {nyon mongs shes bya'i sprin gyi dra ba sangs rgyas rnams kyi thugs rje'i rlung gis rnam par 'thor} क्लेशज्ञेयाभ्रजालं विधमति करुणा वायुभूता जिनानाम् र.वि.१२२क/९८; • सं. १. विकिरणम् — {rtag tu 'jig pa 'bral ba 'brul ba rnam par 'thor ba rnam par 'joms pa'i chos can} नित्यं शतनपतनभेदनविकिरणविध्वंसनधर्मा शि.स.१२८ख/१२४; {byang chub sems dpa' bdud kyi dkyil 'khor thams cad rnam par 'thor ba'i ye shes rgyal mtshan zhes bya ba} सर्वमारमण्डलविकिरणज्ञानध्वजो नाम बोधिसत्त्वः ग.व्यू.२८५ख/९; {bdud kyi dkrugs ma rnam par 'thor ba'i khyu mchog gi mthu phyung ba la'ang 'jug go//} मारकलिविकिरणविनर्दितमवतरामि ग.व्यू.६७क/१५७ २. वैरम्भः, वायुविशेषः — {sdig can khyod ni rnam par 'thor rlung gis gtor ba'i bya bzhin du deng 'dar bar 'gyur ba'o//} विधुनेष्यसे त्वमद्य पापीयं वैरम्भवायुविक्षिप्त इव पक्षी ।। ल.वि.१६२क/२४३; {'di lta ste dper na rnam par 'thor rlung gis bdas pa'i bye'u} वैरम्भवाताभिहतशकुन्तवत् शि.स.१३५ख/१३२; • पा. १. विकिरणः, समाधिविशेषः — {rnam par 'thor ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} विकिरणो नाम समाधिः म. व्यु.५६९ (१३ख) २. विक्षिप्तकम्, अशुभताभेदः — {de la phyi rol la brten pa'i mi gtsang ba'i mi sdug pa nyid gang zhe na/} {'di lta ste/} {rnam par bsngos pa dang}…{rnam par 'thor ba dang} तत्र बहिर्धा चोपादाय अशुभता कतमा? तद्यथा—विनीलकं वा…विक्षिप्तकं वा श्रा.भू.७९ख/२०३; {yan lag dang nying lag phyogs phyogs su rnam par 'thor zhing ma 'brel la/} {sha dang bcas pa'am sha med pa'am sha'i lhag rol cung zad yod pa dag la ni rnam par 'thor bar mos par byed do//} दिशोदिशमङ्गप्रत्यङ्गेषु विक्षिप्तेषु विश्लेषितेषु समांसेषु निर्मांसेषु किंचिच्छिष्टमांसेषु विक्षिप्तकमित्यधिमुच्यते श्रा.भू.१३६क/३७२; विक्षिप्तम् — {gnyis pa'i ni rnam par zos pa dang rnam par 'thor ba la dmigs pa'o//} द्वितीयस्य विखादितकविक्षिप्तालम्बनाम् अभि.भा.९ख/८९५; • ना. विकिरिणः, बुद्धः — {lte bar shA kya'i dbang po yi/} /{bdag po thub pa bri bar bya/}… {rnam par 'thor ba rlung nyid du/} /{rnam par 'joms pa bden bral bri//} नाभौ शाक्याधिपेन्द्रमुनिं संलिखेत्…विकिरिणं चैव वायव्यां र्नैऋत्यां विध्वंसकं लिखेत् ।। स.दु.११२ख/१८२; • भू. का.कृ. विप्रकीर्णः — {de dag de dang der rnam par 'thor ba rnams gcig tu sdud pa ni don bsdus pa ste} तेषामितस्ततो विप्रकीर्णानामेकत्र हि संक्षेपः संग्रहः त.प.१४६ख/२०; त.प.१३९ख/११; म.व्यु.६५३१ (९३ख); विक्षिप्तः — {yan lag dang nying lag phyogs phyogs su rnam par 'thor zhing ma 'brel la} दिशोदिशमङ्गप्रत्यङ्गेषु विक्षिप्तेषु विश्लेषितेषु श्रा.भू.१३६क/३७२; विद्रुतः — {sa ni ri dang bcas su g}.{yos/} /{bya tshogs rnam mang rnam par 'thor//} कम्पित सशैल धरणी विद्रुत पक्षिसङ्घ विविधानि सु.प्र.५७ख/११५; द्र. {'thor ba/}
rnam par 'thor ba la dmigs pa
वि. विक्षिप्तालम्बनः — {gnyis pa'i ni rnam par zos pa dang rnam par 'thor ba la dmigs pa'o//} द्वितीयस्य विखादितकविक्षिप्तालम्बनाम् अभि.भा.९ख/८९५.
rnam par 'thor ba'i 'du shes
पा. विक्षिप्तकसंज्ञा, अशुभभावनाविशेषः म.व्यु.११६२ (२५क); द्र. {rnam par 'thor ba/}
rnam par 'thor ba'i rlung
= {rnam par 'thor rlung /}
rnam par 'thor bar byed
= {rnam par 'thor byed/}
rnam par 'thor bar byed pa
= {rnam par 'thor byed/}
rnam par 'thor byed
• क्रि. विक्षिपति म.व्यु.५१९५ (७७ख); • सं. वैरम्भः, वायुभेदः — {gzhan dag na re rlung gi dkyil 'khor dang rnam par 'thor byed kyi rlung gi bar du'o zhes zer te} यावद्वायुमण्डलं वैरम्भाश्च वायव इत्यपरे अभि.भा.११क/९००; अभि.स्फु.१६३ख/९००; द्र. {rnam par 'thor rlung /}
rnam par 'thor rlung
वैरम्भवायुः, वायुभेदः — {sdig can khyod ni rnam par 'thor rlung gis gtor ba'i bya bzhin du deng 'dar bar 'gyur ba'o//} विधुनेष्यसे त्वमद्य पापीयं वैरम्भवायुविक्षिप्त इव पक्षी ।। ल.वि.१६२क/२४३; वैरम्भवातः — {rnam par 'thor rlung gis ni bya ltung ltar/} /{chags pas kyang ni de ltar mi rigs so//} वैरम्भवातेन यथैव पक्षी क्षिप्यन्ति लोभेन तथा अयुक्ताः ।। रा.प.२४३क/१४१; वैरम्भो वायुः — {phyi rol gyi rlung gi khams gang zhe na}…{shar gyi rlung dang}…{rnam par 'thor ba'i rlung dang} बाह्यो वायुधातुः कतमः?…पूर्वा वायवः…वैरम्भा वायवः श्रा.भू.८३क/२१६; द्र. {rnam par 'thor byed/}
rnam par dag
= {rnam par dag pa/}
rnam par dag pa
= {rnam dag} ।। • क्रि. विशुध्यते — {gang gis skye bo'i dogs pa gcod 'gyur ba/} /{shes rab rgya mtsho ji ltar rnam par dag//} प्रज्ञासागर कथं विशुध्यते येन छिन्दति जनेऽस्य संशयम् ।। रा.प.२३१ख/१२४; • सं. १. विशुद्धिः — {de ni nam mkha' gser dang chu ltar nyon mongs pa las rnam dag 'dod//} यस्याकाशसुवर्णवारिसदृशी क्लेशाद्विशुद्धिर्मता ।। सू.अ.१६८क/५९; {sdig pa thams cad rnam par dag pa//} सर्वपापविशुद्धिम् ज्ञा.सि. ४७क/१२०; {rab 'byor gzugs rnam par dag pa gang yin pa de ni 'bras bu rnam par dag pa} या सुभूते रूपविशुद्धिः, सा फलविशुद्धिः अ.सा.१६५ख/९३; शुद्धिः — {yongs su gcod par nus pa'i yul ma lus pa rnam par dag pa de ni mi slu ba yin no//} सेयं शक्यपरिच्छेदाऽशेषविषयशुद्धिरविसंवादः प्र.वृ.३२२ख/७२; हे. त.१८ख/५८; शुचिः — {gang gi grags pa rnam dag pas/} /{thub pa'i brtul zhugs blangs pa bzhin//} यशोभिः शुचिभिर्यस्य मुनिव्रतमिवोह्यते ।। अ.क.२०८ख/२४.४ २. = {sangs rgyas} विशुद्धः, बुद्धस्य नामपर्यायः — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{rnam par dag pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…विशुद्ध इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८ ३. = {rnam dag nyid} विशुद्धता — {che ba dang}…{rnam par dag pa dang}…{phyogs kyi dra ba rnam par dbye ba yang rab tu shes so//} महद्गततां च…विशुद्धतां च…दिग्जालविभागतां च प्रजानाति द.भू. २४४ख/४५; {'di yi sems ni ji ltar rnam dag ltos//} विशुद्धता पश्य यथास्य चेतसः जा.मा.१३ख/१४; परिशुद्धता— {'jig rten gyi khams}…{kun nas nyon mongs pa rnam par dag par byin gyis rlob bo//} संक्लिष्टाया लोकधातोः परिशुद्धतामधितिष्ठति द.भू.२७०क/६१; •पा. विशुद्धिः — {de la rnam par dag pa ni mdor bsdu na rnam pa gnyis te/} {rang bzhin gyis rnam par dag pa dang dri ma med pa'i rnam par dag pa'o//} तत्र विशुद्धिः समासतो द्विविधा । प्रकृतिविशुद्धिर्वैमल्यविशुद्धिश्च र. व्या.११६क/८० •भू.का.कृ. विशुद्धः — {rnam par dag pa'i rgyus bskyed pa nyid} विशुद्धकारणजनितत्वम् त.प.२२४ख/९१७; {bdag med pa mchog ni de bzhin nyid rnam par dag pa'o//} अग्रं नैरात्म्यं विशुद्धा तथता सू.व्या.१५५क/४१; बो.भू.१४३क/१८४; परिशुद्धः — {'jig rten gyi khams}…{rnam par dag pa kun nas nyon mongs par byin gyis rlob bo//} परिशुद्धाया लोकधातोः संक्लिष्टतामधितिष्ठति द.भू.२७०क/६१; संशुद्धः — {kun 'gro'i ye shesarnam dag pa//} ज्ञानं सर्वत्र संशुद्धम् गु.सि. १३क/२८; शुद्धः — {mchog tu shis shing rnam dag gang /}…{gnas} यत्तत्परं शिवं शुद्धं…स्थानम् गु.सि.६क/१३; {rang bzhin gyis rnam par dag pa} स्वभावशुद्धः त.सि. ६६ख/१७६; विशोधितः — {tshul khrims la sogs phung po lngas/} /{kha dog lnga ni rnam par dag//} शीलादिपञ्चभिः स्कन्धैः पञ्चवर्णं विशोधितम् ।। वि.प्र.३४क/४. ९; •वि. विशुद्धकः — {gzugs rtag ma yin mi rtag min/} /{mtha' las 'das dang rnam dag dang //} रूपं न नित्यं नानित्यमतीतान्तं विशुद्धकम् । अभि.अ.६ख/३.१२.
rnam par dag pa nges par 'byin pa'i lam
पा. विशुद्धिनैर्याणिको मार्गः, मार्गभेदः — {lam rnam pa bcu gcig} …{dngos po la yongs su rtog pa'i lam}…{rnam par dag pa nges par 'byin pa'i lam} एकादशविधो मार्गः…वस्तुपरीक्षामार्गः…विशुद्धिनैर्याणिको मार्गः अभि.स.भा. ६१क/८४.
rnam par dag pa nyid
विशुद्धता — {ting nge 'dzin dang gzugs rnam} (? {gzungs rnams} ) {dang /} /{byang chub rnam par dag pa nyid//} समाधिधारणीनां च बोधेश्चैव विशुद्धता । सू.अ.२५१ख/१७०; विशुद्धत्वम् — {lhag mas rnam par dag pa nyid de} शेषेण विशुद्धत्वम् ख.टी.१६०ख/२४१.
rnam par dag pa mnyam pa nyid
विशुद्धिसमता — {de sems kyi bsam pa rnam par dag pa'i mnyam pa nyid bcus 'jug go//}…{lta ba dang nem nur dang dogs pa bstsal bas bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid dang} स दशभिश्चित्ताशयविशुद्धिसमताभिरवतरति…दृष्टिकाङ्क्षाविमतिविलेखापनयनविशुद्ध्याशयसमतया च द.भू.२१२क/२७.
rnam par dag pa rab tu 'byed pa
पा. विशुद्धिविचयः, बोधिसत्त्वविमोक्षविशेषः — {kye rgyal ba'i sras dag/} {de ltar byang chub sems dpa'i sa 'di dang ldan pa'i byang chub sems dpa' de byang chub sems pa'i rnam par thar pa bsam gyis mi khyab pa zhes bya ba rab tu 'thob bo//}…{rnam par dag pa rab tu 'byed pa zhes bya ba dang} स खलु पुनर्भो जिनपुत्रा बोधिसत्त्व एवमिमां बोधिसत्त्वभूमिमनुगतोऽचिन्त्यं च नाम बोधिसत्त्वविमोक्षं प्रतिलभते…विशुद्धिविचयं च नाम द.भू.२६७क/५९.
rnam par dag pa la dbang bskur ba
=(?) पा. विशुद्धगतिः, चक्षुर्विशेषः — {zhing thams cad la rnam par lta ba'i mig rnam par dag pa la dbang bskur ba zhes bya ba thob par gyur to//} विशुद्धगतिं च नाम चक्षुः प्रतिलेभे, येन सर्वक्षेत्रप्रकृतिं व्यवलोकयति ग.व्यू.२५८ख/३४१.
rnam par dag pa'i sku
पा. विशुद्धकायः — {de'i phyir gsang ba'i pad+ma dang gtsug tor gyi pad+ma dang lte ba'i pad+ma la rnam par dag pa'i sku lhag pa'i lha ste} अतो गुह्यकमले उष्णीषकमले नाभिकमले विशुद्धकायोऽधिदेवता वि. प्र.२३१क/२.२७.
rnam par dag pa'i rgyu
पा. विशुद्धकारणम् — {rnam par dag pa'i rgyus bskyed phyir/} /{de ni tshad ma nyid du nges//} विशुद्धकारणोत्पादात् त्वस्याः प्रामाण्यनिश्चयः । त.स.१०९क/९५२; {bskal ba'i yul can gser gyi dung 'dzin pa'i shes pa rnam par dag pa'i rgyus bskyed pa gang yin pa de ni de yis bskyed pa nyid kyi phyir te} यद्विप्रकृष्टविषयं सौवर्णशङ्खग्राहिज्ञानं तस्य तज्जन्यत्वाद् विशुद्धकारणजन्यत्वम् त.प.२४०क/९५१; विशुद्धिकारणम् — {rnam par dag pa'i rgyu med phyir/} /{yang na rgyu mtshan gzhan gyis ni/} /{gnod pa can du mi skyes te//} विशुद्धिकारणाभावान्नोपजायेत बाधकम् । अन्येन वा निमित्तेन त.स.११०क/९५७.
rnam par dag pa'i chos can
वि. विशुद्धधर्मि — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gzugs ni rnam par dag pa'i chos can yang ma yin/} {rnam par ma dag pa'i chos can yang ma yin no//} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपं विशुद्धधर्मि नाविशुद्धधर्मि सु.प.३८ख/१७.
rnam par dag pa'i chos nyid
विशुद्धधर्मता — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa rnam par dag pa'i chos nyid kyang ma yin/} {rnam par ma dag pa'i chos nyid kyang ma yin pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानां न विशुद्धधर्मता नाविशुद्धधर्मता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.३८ख/१७.
rnam par dag pa'i mnyam pa nyid
= {rnam par dag pa mnyam pa nyid/}
rnam par dag pa'i thabs
पा. विशुद्ध उपायः, उपायभेदः — {de la byang chub sems dpa'i rnam par dag pa'i thabs gang zhe na} तत्र कतमो बोधिसत्त्वस्य विशुद्ध उपायः बो.भू.१४३क/१८४.
rnam par dag pa'i de kho na
पा. विशुद्धितत्त्वम्, प्रभेदतत्त्वभेदः — {rab tu dbye ba'i de kho na rnam pa bdun te/} {'jug pa'i de kho na dang}…{rnam par dag pa'i de kho na dang yang dag par sgrub pa'i de kho na'o//} सप्तविधं प्रभेदतत्त्वम् — प्रवृत्तितत्त्वम्…विशुद्धितत्त्वम्, सम्यक्प्रतिपत्तितत्त्वञ्च म.भा.१३क/३.१३.
rnam par dag pa'i de bzhin nyid
पा. विशुद्धितथता, तथताभेदः — {de bzhin nyid rnam pa bdun po 'jug pa'i de bzhin nyid dang}…{rnam par dag pa'i de bzhin nyid dang}…{yang dag par sgrub pa'i de bzhin nyid la brten nas bden pa rnam par gzhag pa yin no//} सत्यव्यवस्थानं तु सप्तविधां तथतामाश्रित्य प्रवृत्तितथतां…विशुद्धितथतां… सम्यक्प्रतिपत्तितथतां च सू.व्या.२४४ख/१६१.
rnam par dag pa'i bdag
= {rnam dag bdag} वि. विशुद्धात्मा — {de nas spyod pa bya ba 'am/}…/{de nyid rin chen rnam dag bdag//} ततश्चर्यां प्रकुर्वीत…तत्त्वरत्नविशुद्धात्मा गु.सि.३ख/८; {rnam par dag pa'i bdag mthong} विशुद्धात्मदर्शनम् । त.स.१२९क/११०४.
rnam par dag pa'i bdag mthong
विशुद्धात्मदर्शनम् — {rnam par dag pa'i bdag mthong gang /} /{de nyid kho na de shes yin//} एतदेव हि तज्ज्ञानं यद्विशुद्धात्मदर्शनम् । त.स.१२९क/११०४.
rnam par dag pa'i rnal 'byor
पा. विशुद्धयोगः — {de nyid lhan cig skyes pa'i sku stong pa nyid kyi rnam par thar pas rnam par dag pa/} {ye shes rdo rje thams cad mkhyen pa shes rab dang thabs kyi bdag nyid rnam par dag pa'i rnal 'byor zhes brjod do//} स एव सहजकायः शून्यताविमोक्षविशुद्धो ज्ञानवज्रः सर्वज्ञः प्रज्ञोपायात्मको विशुद्धयोग इति वि.प्र.१४६क/१०२.
rnam par dag pa'i spyod yul gyi de kho na
पा. विशुद्धिगोचरतत्त्वम्, तत्त्वभेदः — {de kho na rnam pa bcu ste/} {'di lta ste/} {rtsa ba'i de kho na dang /}…{rnam par dag pa'i spyod yul gyi de kho na dang /} {bsdu ba'i de kho na dang /} {rab tu dbye ba'i de kho na dang /} {mkhas pa'i de kho na}({'o//}) दशविधं तत्त्वम्, यदुत — मूलतत्त्वम्… विशुद्धिगोचरतत्त्वम्, संग्रहतत्त्वम्, प्रभेदतत्त्वम्, कौशल्यतत्त्वञ्च म.भा. १०क/३.२.
rnam par dag pa'i blo
= {rnam par dag pa'i blo gros/}
rnam par dag pa'i blo gros
पा. विशुद्धमतिः, चक्षुर्विशेषः — {de bzhin gshegs pa'i gzugs kyi sku yongs su grub pa rnam par phye ba bsam gyis mi khyab pa la rnam par lta ba'i mig rnam par dag pa'i blo gros shes bya ba thob par gyur to//} विशुद्धगतिं(? मतिं) च नाम चक्षुः प्रतिलेभे, येनाचिन्त्यां तथागतरूपकायपरिनिष्पत्तिं व्यवलोकयति ग.व्यू.२५८ख/३४१.
rnam par dag pa'i sbyin pa
पा. विशुद्धं दानम्, दानभेदः — {de la byang chub sems dpa'i rnam par dag pa'i sbyin pa gang zhe na/} {de ni rnam pa bcur rig par bya ste} तत्र कतमद्बोधिसत्त्वस्य विशुद्धं दानम्? तद्दशाकारं वेदितव्यम् बो.भू.७२ख/९३.
rnam par dag pa'i sbyin pa rnam pa bcu
दशाकारं विशुद्धं दानम् — १. {thogs pa med pa} असक्तम्, २. {mchog tu 'dzin pa med pa} अपरामृष्टम्, ३. {bsags pa med pa} असंभृतम्, ४. {khengs pa med pa} अनुन्नतम्, ५. {mi brten pa} अनिश्रितम्, ६. {zhum pa med pa} अलीनम्, ७. {ngan pa ma yin pa} अदीनम्, ८ {rgyab kyis phyogs pa med pa} अविमुखम्, ९. {lan la mi lta ba} प्रतीकारानपेक्षम्, १०. {rnam par smin pa la mi lta ba} विपाकानपेक्षम् बो.भू.७२ख/९३.
rnam par dag pa'i mig
ना. विशुद्धनेत्रः, बोधिसत्त्वः — {'di lta ste/} {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{rnam par dag pa'i mig dang} यदुत ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…विशुद्धनेत्रेण च ग.व्यू.२७५क/२.
rnam par dag pa'i dmigs pa
विशुद्धालम्बनम् लो.को.१४०६.
rnam par dag pa'i brtson 'grus
पा. विशुद्धं वीर्यम्, वीर्यभेदः — {de la byang chub sems dpa'i rnam par dag pa'i brtson 'grus gang zhe na/} {de ni mdor bsdu na rnam pa bcur rig par bya ste} तत्र कतमद् बोधिसत्त्वस्य विशुद्धं वीर्यम् । तत्समासतो दशविधं वेदितव्यम् बो.भू. १०९ख/१४१.
rnam par dag pa'i brtson 'grus bcu
दशविधं विशुद्धवीर्यम् — १. {'tsham pa} अनुरूपम्, २. {goms pa} अभ्यस्तम्, ३. {mi g}.{yel ba} अश्लथम्, ४. {legs par zin pa} सुगृहीतम्, ५. {dus su goms par brtson pa} कालाभ्यासप्रयुक्तम्, ६. {mtshan ma rtogs pa dang ldan pa} निमित्तप्रतिवेधयुक्तम्, ७. {zhum pa med pa} अलीनम्, ८. {mi ldan pa med pa} अविधुरम्, ९. {snyoms pa} समम्, १०. {byang chub chen por yongs su bsngo ba} महाबोधिपरिणमितम् बो.भू. १०९ख/१४१.
rnam par dag pa'i tshul khrims
पा. विशुद्धशीलम्, शीलभेदः — {byang chub sems dpa' rnams kyi tshul khrims} …{ni rnam pa dgur rig par bya ste/} {tshul khrims kyi ngo bo nyid dang}…{rnam pa thams cad kyi tshul khrims dang}…{rnam par dag pa'i tshul khrims so//} शीलं बोधिसत्त्वानां…नवविधं वेदितव्यम् । स्वभावशीलं…सर्वाकारशीलं …विशुद्धशीलञ्च बो.भू.७४क/९५; {rnam par dag pa'i tshul khrims}…{rnam pa bcu} विशुद्धं शीलं…दशविधम् बो.भू.१००ख/१२८.
rnam par dag pa'i bzod pa
पा. विशुद्धा क्षान्तिः, क्षान्तिभेदः — {byang chub sems dpa'i rnam par dag pa'i bzod pa}… {rnam pa bcur blta bar bya ste} बोधिसत्त्वस्य विशुद्धा क्षान्तिः…दशविधा द्रष्टव्या बो.भू.१०६ख/१३६.
rnam par dag pa'i shes rab
पा. विशुद्धा प्रज्ञा, प्रज्ञाभेदः — {byang chub sems dpa'i rnam par dag pa'i shes rab}…{rnam pa bcur rig par bya ste} बोधिसत्त्वस्य विशुद्धा प्रज्ञा…दशविधा वेदितव्या बो.भू.११४ख/१४८.
rnam par dag pa'i bsam gtan
पा. विशुद्धं ध्यानम्, ध्यानभेदः — {byang chub sems dpa'i rnam par dag pa'i bsam gtan}…{rnam pa bcur rig par bya ste} बोधिसत्त्वस्य विशुद्धं ध्यानं…दशविधं द्रष्टव्यम् बो.भू. ११२ख/१४५.
rnam par dag par gyur
• क्रि. विशुध्यतु लो.को.१३९०; • भू.का.कृ. विशुद्धः — {srog chags drug khri bzhi stong chos rnams la chos kyi mig rdul med cing dri ma med pa rnam par dag par gyur to//} चतुःषष्टेश्च प्राणिसहस्राणां विरजांसि विगतमलानि धर्मेषु धर्मचक्षूंषि विशुद्धानि अ.सा.४५२क/२५५.
rnam par dag par 'gyur
• क्रि. विशुध्यति — {bcom ldan 'das rang gi sems snang ba'i rgyud cig car ram rim gyis 'jug pas sam ji ltar rnam par dag par 'gyur} कथं भगवन् स्वचित्तदृश्यधारा विशुध्यति युगपत्क्रमवृत्त्या वा ल.अ.७६ख/२४; विशुद्धो भवति — {ye shes kyi phung po rnam par dag par 'gyur ro//} ज्ञानराशिविशुद्धो भवति का.व्यू.२३०ख/२९३; विशुद्धिर्भवति— {rnam par dag pa des lha rnams kyi stabs dang 'dug stangs rnam par dag par 'gyur te} तेन विशुद्धेन देवतानां पदासनविशुद्धिः…भवति वि.प्र.६२क/४.१०९; विशुध्यते — {chos rnams thams cad rtogs pa'i phyir/} /{sangs rgyas ye shes rnam dag 'gyur//} सर्वधर्मावबोधेन बुद्धज्ञानं विशुध्यते ।। ल.अ.१६९क/१२४; {thibs po rgyu ba dag la gang dag kun nas nyon mongs par 'gyur ba dang rnam par dag par 'gyur ba dang} गहनोपविचारेषु ये च संक्लिश्यन्ते विशुध्यन्ते च बो.भू.१८३क/२४१; शुध्यते — {ji ltar rtog ge rnam dag 'gyur//} कथं हि शुध्यते तर्कः ल.अ.६४ख/११.
rnam par dag par 'gyur ba
= {rnam par dag par 'gyur/}
rnam par dag par bya ba
कृ. विशोधयितव्यम् — {shes bya thams cad la yang ye shes mthong ba rnam par dag par bya ba ste} सर्वत्र च ज्ञेये ज्ञानदर्शनं विशोधयितव्यं च बो.भू.५९ख/७७.
rnam par dag par byed
= {rnam par dag par byed pa/}
rnam par dag par byed pa
• क्रि. विशोधयति — {las bdag gir bya ba shes pa'i stobs kyis rigs rim gyis rnam par dag par byed} कर्मस्वकताज्ञानबलगोत्रं क्रमेण विशोधयति बो.भू.५६क/७३; • वि. विशोधकः — {skyes bu pad ma khyod phyag 'tshal/} /{srid gsum 'dam ni rnam dag byed//} नमस्ते पुरुषपद्म त्रिभवपङ्कविशोधक ।। म.मू.९१क/३; • व.का.कृ. विशोधयमानः लो.को.१४०६.
rnam par dag par ma mdzad pa
वि. अविशुद्धम् — {nges par dbang po drug gi grangs/} /{rnam par dag par ma mdzad pa//} इन्द्रियाण्यविशुद्धानि षट्संख्याकृतानि वै । हे.त.१८ख/५८.
rnam par dag pas dgyes pa
ना. विशुद्धनन्दी, बोधिसत्त्वः — {de dag thams cad du'ang kho mo byang chub sems dpa'i yum du 'gyur ro/} /{byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}… {rnam par dag pas dgyes pa dang} तेष्वहं सर्वत्र बोधिसत्त्वजननी भविष्यामि । यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… विशुद्धनन्दिनः ग.व्यू.२६८क/३४७.
भू.का.कृ. विनतः — {de mthong nyid kyi 'phral la ni/} /{nya pa rnam par dud pa yis/} /{srog chags 'ching ba yangs pa'i rgya/} /{'khor ba lta bu btang bar gyur//} तं विलोक्यैव विनताः कैवर्ताः प्राणिबन्धनम् । विशालजालं सहसा संसारमिव तत्यजुः ।। अ.क.२९७ख/३९.१०.
वि. व्यवभासितः — {sku lus gser gyi mdog tu rnam par gda'//} सुवर्णवर्णो व्यवभासिताङ्गः सु.प्र.६०ख/१२३.
rnam par gdungs
विदाहः — {yongs su gdungs dang rnam par gdungs ldan dang /} /{'jigs dang rims nad mya ngan gyis nyen pa//} परिदाहविदाहसंयुतं भयरोगज्वरशोककर्षितम् ।। वि.व.१२६क/१.१५.
rnam par gdon mi za ba
विनिश्चयः — {rim khang bdun pa'i nang na byang chub sems dpa' sgra brnyan lta bu'i bzod pa rab tu thob pa thabs dang ye shes rnam par gdon mi za ba las shin tu byung ba} सप्तमे पुरे प्रतिश्रुत्कोपमक्षान्तिप्रतिलब्धानामुपायज्ञानविनिश्चयनिर्यातानाम्…बोधिसत्त्वानाम् ग.व्यू.१७ख/११५; ल.अ.७२ख/२०.
rnam par 'dag
= {rnam par 'dag pa/}
rnam par 'dag pa
• क्रि. विशुध्यति — {shes bya ji ltar rnam par 'dag//} कथं ज्ञेयं विशुध्यति ल.अ.६५क/१२; विशुध्यते — {srid pa rgyu med par mthong na/} /{sems kyi rgyu}(? {rgyud} ){ni rnam par 'dag//} अहेतुकं भवं पश्यंश्चित्तधारा विशुध्यते ।। ल.अ.१७९ख/१४४; • सं. विशोधनम् — {bsgrags pas sdig pa 'phrog par mdzad/}…/{yongs su shes pas rnam par 'dag//} कीर्तनं किल्विषहरं…परिज्ञानं विशोधनम् ।। श.बु.११३ख/९४.
rnam par 'da' bar 'gyur
क्रि. व्यतिक्रामति — {des}…{bde ba dang sdug bsngal las rnam par 'da' bar 'gyur} सः…सुखदुःखं व्यतिक्रामति अभि.भा.२३०ख/७७४.
rnam par 'dal ba
ना. वैदल्यः, पर्वतराजः — {ri'i rgyal po chen po bcu}…{ri'i rgyal po chen po kha ba can dang}…{ri'i rgyal po chen po rnam par 'dal ba dang} दश महारत्नपर्वतराजानः…तद्यथा—हिमवान् पर्वतराजः…वैदल्यः द.भू.२७६क/६५.
rnam par 'das pa
व्यतिक्रमः — {bde ba dang sdug bsngal las rnam par 'das pa} सुखदुःखव्यतिक्रमम् अभि. स्फु.९६ख/७७४.
rnam par 'dud
= {rnam 'dud/}
rnam par 'dud pa
= {rnam 'dud/}
rnam par 'dul
क्रि. विनेति — {sems can mtha' yas bye ba rnam par 'dul} विनेति सत्त्वान अनन्तकोट्यः स.पु.१०ख/१४; विनयति — {lha las 'das pa'i gtam ni gang dag cig/} /{gsungs nas sdig pa rnam par 'dul ba gsungs//} कथयस्यतिदेवताः कथाः कथिता या विनयन्ति किल्बिषम् ।। वि.व.१२७क/१.१६; विनयते — {sems can thams cad rnam par 'dul//} सर्वसत्त्वान् विनयते स.पु.५३ख/९३.
rnam par 'dul ba
= {rnam par 'dul/}
rnam par 'dul bar bya ba
कृ. विनेतव्यः — {sems can 'di dag ni bdag gis bskyab par bya ba}…{rnam par gdul bar bya ba} मयैवैते सत्त्वाः परित्रातव्याः…विनेतव्याः द.भू.१९६ख/१९.
rnam par 'dus pa
कलापः — {rkyen gyi rnam par 'dus pa las/} /{rab tu 'jug cing ldog par 'gyur//} कलापः प्रत्ययानां च प्रवर्तते निवर्तते । ल.अ.१३६क/८२.
rnam par 'dor
= {rnam par 'dor ba/}
rnam par 'dor ba
• सं. १. व्यासः, तथागतस्य नामपर्यायः — {blo gros chen po kha cig ni nga la de bzhin gshegs par shes so//}…{'dren pa dang}…{rnam par 'dor dang ne tso dang dbang po dang} केचिन्महामते तथागतमिति मां संप्रजानन्ति…नायकं…व्यासं शुकमिन्द्रम् ल.अ.१३२क/७८ २. विसर्गः श्री.को.१७४क; • व.का.कृ. विकीर्यमाणः — {gang lus rnam par 'dor ba na thams cad mkhyen par sems bskyed pa rin po che de mi brjed cing} यत्काये विकीर्यमाणे तत्सर्वज्ञताचित्तोत्पादरत्नं कर्तुं न संमुह्यति शि.स.१०५क/१०३.
rnam par 'drul ba
विक्लित्तिः — {sa dang chu dang 'brel ba las 'bras bu'i rnam par 'gyur ba phra mo ni rnam par 'drul ba'o//} भूम्युदकसम्बन्धात् फलस्य सूक्ष्मो विकारो विक्लित्तिः अभि.स्फु.३३१क/१२३०.
rnam par 'dren pa
= {rnam 'dren/}
rnam par 'dren pa chen po
= {rnam 'dren chen po/}
rnam par 'dres pa
भू.का.कृ. विमिश्रितः — {rnam gsum sbyor ba rab ldan pa/} /{'dod chags zhe sdang gti mug yin/} …/{'dres pa'ang rnam par 'dres pa 'o//} त्रिधा प्रयोगोद्युक्तानि रागद्वेषमोहिनाम् ।…व्यतिमिश्रं विमिश्रितः म.मू.१८२क/१११; {phan tshun rdul tshon rnam par 'dres pas sbyin bdag gi rgyud dang slob dpon gyi rgyud kyi rigs rgyud 'chad par 'gyur ro//} परस्पररजोभिर्मिश्रितैः गोत्रच्छेदो भवति दानपतिसन्ताने आचार्यसन्तानेऽपि वि.प्र.१२५क/३.४९; व्यवकीर्णः — {byang chub kyi phyogs kyi chos mngon par bsgrub pa dang rnam par 'dres pa yin} व्यवकीर्णश्च भवति बोधिपाक्षिकधर्माभिनिर्हारैः द.भू.२२४ख/३४; व्यतिभिन्नः — {sems dang sems byung bye brag ni/} /{'jug pa rab tu 'jug pa yin/} /{gzugs kyi rnam par 'dres pa ste/} /{'byung las 'gyur min sems gzugs so//} चित्तचैत्तस्य भेदेन वर्तमानं प्रवर्तते । व्यतिभिन्नानि रूपाणि चित्तं रूपं न भौतिकम् ।। ल.अ.१८५क/१५४.
rnam par 'dres pa'i yi ge
विमिश्रितलिपिः, लिपिविशेषः — {tshangs pa'i yi ge'am}…{rnam par 'dres pa'i yi ge'am}…{'byung po thams cad kyi sgra sdud pa'i yi ge'am}… {yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi nang nas} ब्राह्मी…विमिश्रितलिपिं… सर्वभूतरुतग्रहणीम् । आसां… चतुष्षष्टीलिपीनाम् ल.वि.६६ख/८८.
rnam par 'dres pa'i lam
पा. विमिश्रमार्गः, मार्गभेदः — {'dir lam ni rnam pa gsum ste/} {'od zer gyi lam dang du ba'i lam dang rnam par 'dres pa'i lam mo//} इह खलु त्रिविधो मार्गः । ज्योतिर्मार्गो धूममार्गो विमिश्रमार्गः वि. प्र.२७४ख/२.१०१.
rnam par rdal ba
= {rnam par 'dal ba/}
rnam par ldang
= {rnam par ldang ba/}
rnam par ldang ba
• क्रि. व्युत्तिष्ठते — {de ting nge 'dzin de dag thams cad la mnyam par gzhog cing rnam par ldang ngo //} स तान् सर्वान् समाधीन् समापद्यते च व्युत्तिष्ठते च द.भू.२६२क/५५; द.भू.२००ख/२२; • सं. व्युत्थानम् — {ting nge 'dzin las rnam par ldang ba dang} समाधिव्युत्थानं च ग.व्यू.१७क/११४.
rnam par ldan pa
वि. वीतः म.व्यु.४५७७ (७१क); मि.को.१०१क ।
rnam par lding
क्रि. विगाहते — {gang zhig gzugs dang ldan pa'i chos la bzhin/} /{khyu mchog la zhon mkha' la rnam par lding //} शरीरिणं धर्ममिवाधिरुह्य विगाहते खं वृषवाहनो यः । अ.क.२५५क/९३.७०.
rnam par ldog
= {rnam par ldog pa/} {rnam par ldog cing} विनिवृत्य— {de nas de chos kyis phongs par 'gyur ba dang mthun pa'i las de dag las rnam par ldog cing bsod nams mngon par 'du byed pa kho na byed de} ततः स तेभ्यो धर्मव्यसनसंवर्तनीयेभ्यः कर्मभ्यो विनिवृत्य पुण्याभिसंस्कारमेव कुर्यात् अ.सा.१६३क/९२.
rnam par ldog pa
• क्रि. व्यावर्तते — {yod min med min yod med min/} /{de ltar 'jig rten nam mthong na/} /{de tshe sems kyang rnam ldog ste/} /{bdag med pa yang rtogs par 'gyur//} न सन्नासन्न सदसद्यदा लोकं प्रपश्यति । तदा व्यावर्तते चित्तं नैरात्म्यं चाधिगच्छति ।। ल.अ.११६क/६२; निवर्तते — {de tshe gzung dang 'dzin pa ni/} /{nor bar mthong nas ldog par 'gyur//} तदा ग्राहश्च ग्राह्यं च भ्रान्तिं दृष्ट्वा निवर्तते ।। ल.अ.१५९ख/१०८; • सं. व्यावृत्तिः — {gang gis rnal 'byor can rnams rang gi sems snang ba ni rnam par rtog pa rnam par ldog par byed pa'o//} येन योगिनः स्वचित्तदृश्यविकल्पव्यावृत्तिं कुर्वन्ति ल.अ.१२३ख/७०; विनिवृत्तिः — {blo gros chen po ltos pa'i rgyu ni rnam par ldog pa'i dus na rnam par mi rtog pa'i dngos po 'byung ba'i phyir rgyun gyi bya ba mi 'chad par byed do//} उ(? अ) पेक्षाहेतुः पुनर्महामते विनिवृत्तिकाले प्रबन्धक्रियाऽव्युच्छित्तिं करोत्यविकल्पोत्पत्तौ ल.अ.८८क/३५; {mi khom pa brgyad las rnam par ldog pa yang shin tu dkon} दुर्लभा अष्टाक्षणविनिवृत्तिः ग.व्यू.३८१क/९०; ल.अ.१७२क/१३१; विनिवर्तनम्— {som nyi thams cad rnam par ldog pa'i mthu bstan pa'i phyir} सर्वसन्देहविनिवर्तनसामर्थ्यसन्दर्शनार्थम् म.टी.२४३क/८४; • भू.का.कृ. व्यावृत्तः — {des byang chub sems dpa'i sa rab tu dga' ba thob nas mu stegs can dang ngan song gi 'gro ba thams cad las rnam par ldog pa yin te} स प्रतिलभ्य प्रमुदितां बोधिसत्त्वभूमिं व्यावृत्तः सर्वतीर्थ्यापायगतिभ्यो भवति ल.अ.१४५ख/९२; {sems tsam du ni rnam bzhag pas/} /{dngos po'i mtshan las rnam par ldog//} चित्तमात्रव्यवस्थानाद्व्यावृत्तं भावलक्षणम् । ल.अ.१६९ख/१२५; विनिवृत्तः — {blo gros chen po srin po rnams kyang de bzhin gshegs pa rnams kyi chos kyi chos nyid bzang po 'di thos nas sha za ba las rnam par ldog cing srin po'i rang bzhin dang bral nas snying rje can du 'gyur na/} {chos 'dod pa'i skye bo rnams lta ci smos} राक्षसस्या(? राक्षसा अ)पि महामते तथागतानामिमां धर्मसुधर्मतामुपश्रुत्य अपगतरक्षभावाः कृपालवा भवन्ति मांसभक्षणविनिवृत्ताः, किमुत धर्मकामाः जनाः ल.अ.१५३ख/१००.
rnam par ldog par 'gyur
क्रि. व्यावर्तते — {rgyu las ma yin rgyu med par/} /{nam zhig 'dus byas mthong ba na/} /{de na skye 'jig smra ba yi/} /{lta ba rnam par ldog par 'gyur//} नाहेतुको न हेतुभ्यो यदा पश्यन्ति संस्कृतम् । तदा व्यावर्तते दृष्टिर्विभङ्गोत्पादवादिनी ।। ल.अ.१३५ख/८१; निवर्तते — {mtha' dang bral ba'i srid pa'i nad 'di ji ltar rnam par ldog 'gyur ba//} निरवधिरयं दृष्ट्वा व्याधिर्यथा हि निवर्तते अ.क.७२ख/७.२३.
rnam par sdang ba
= {rnam sdang /}
rnam par sdang zhing skur ba 'debs pa
विद्वेषाभ्याख्यानम् लो.को.१४०७.
rnam par brda shes ldan
विसंज्ञावती, संख्याविशेषः — {bye ba phrag brgya na ther 'bum zhes bya'o//}…{kun stobs phrag brgya na rnam par brda shes ldan zhes bya'o//} {rnam par brda shes ldan phrag brgya na brda shes kun zhes bya'o//} शतं कोटीनामयुतं नामोच्यते…शतं सर्वबलानां विसंज्ञाग(? व)ती नामोच्यते । शतं विसंज्ञाग(? व)तीनां सर्वसंज्ञा नामोच्यते ल.वि.७६ख/१०३.
rnam par gnag pa
= {rnam par rnags pa/}
rnam par gnas
= {rnam par gnas pa/}
rnam par gnas 'gyur
क्रि. अवतिष्ठते — {'brel pa can gzhan yod pa la/} /{'du ba rnam par gnas 'gyur na//} सम्बन्ध्यन्तरसद्भावे समवायोऽवतिष्ठते ।। त.स.३२ख/३३७.
rnam par gnas pa
•क्रि. विहरति — {mkhar bgrod tshogs rnams}… {nye ba nyid du rnam par gnas//} विहरति समीपे खगगणः अ.क.२२७ख/२५.३५; निवसति— {nya mid mid par byed pa'i nya/}…/{rgya mtsho dag na rnam par gnas//} तिमिंगिलगिलिर्मत्स्यः…निवसत्येष सागरे ।। अ.क.२२२ख/८९.१६; निविशति— {'dir ni seng ge sprin gyi sgra/} /{bzod pa min pa rnam par gnas//} घनशब्दकृताक्षान्तिर्निविशत्यत्र केसरी ।। अ.क.२१क/५२.१८; व्यवतिष्ठते— {shing ljon pa gcig la mtshams bzhi man chad kyi mu thug du ma rnam par gnas so//} व्यवतिष्ठते सीम्न्याचतुष्टयाद्देकवृक्षेऽनेका मर्यादा वि.सू.६०ख/७६; {de nyid kyis 'brel zhing nyams su myong ba g}.{yo ba'i bdag nyid du rnam par gnas so//} तमेव व्यासङ्गमनुभवन् चञ्चलात्मा व्यवतिष्ठते त.सि.६५ख/१७३; अवतिष्ठते — {spyi'i sgra yang sgra gzhan dang nye ba'i skabs kyis spyi'i yang bye brag la rnam par gnas pa yin no//} (?) सामान्यशब्दा अपि शब्दान्तरसन्निधानात्, प्रकरणसामर्थ्याच्च विशेषेष्ववतिष्ठन्ते वा.टी.५४ख/७; • सं. १. व्यवस्थितिः — {rnam par rtog med lhun grub par/} /{'dod pa ji bzhin yongs skong phyir/} /{yid bzhin nor bu'i rdzu 'phrul gyis/} /{rdzogs par longs spyod rnam par gnas//} निर्विकल्पं निराभोगं यथाभिप्रायपूरितः । चिन्तामणिप्रभावर्द्धेः सांभोगस्य व्यवस्थितिः ।। र.वि.११८ख/८७; {zhes 'di ni tha snyad tsam du zad kyi/} {'di dngos po'i de kho na rnam par gnas pa ni ma yin no//} इति व्यवहारमात्रमेतत् । नेयं वस्तुतत्त्वव्यवस्थितिः प्र.अ.१८क/२०; {de phyir dngos rnams de nyid kyi/} /{ngo bor rnam gnas rigs ma yin//} ततो न युक्ता वस्तूनां तत्त्वरूपव्यवस्थितिः ।। त.स.२२क/२३८; अवस्थितिः — {de rtag bsam gyis mi khyab kyis/} /{sangs rgyas sa ni rnam par gnas//} तन्नित्याचिन्त्यतश्चैव बुद्धभूमिष्ववस्थितिः ।। र.वि.११६क/७९; {sems ni lus dang lhan cig tu/} /{de srid dus su rnam gnas pa//} चेतसः सह कायेन तावत्कालमवस्थितिः ।। प्र.अ.७०क/७८; {dper na sbyor ba yod gyur na/} /{phrad pa rnam par gnas pa bzhin//} यथासंयोगभावे तु संयुक्तानामवस्थितिः । त. स.३२ख/३३५; स्थितिः — {'di ni don byed pa rnam par gnas pa ma yin te/} {brtan pa nyid med pa'i phyir ro//} न चासावर्थक्रियास्थितिरविचलितत्वाभावात् प्र.अ.३ख/५; संस्थितिः — {bya ba byed pa'i tha snyad dag/} /{thams cad de ltar rnam par gnas//} एवंप्रकारा सर्वैव क्रियाकारकसंस्थितिः । प्र.वा.१३०ख/२.३१९ २. व्यवस्था — {tshogs par rnam par gnas pa yi/} /{rgyu ni tshogs pa can nyid de//} समुदायव्यवस्थाया हेतवः समुदायिनः । त. स.६२क/५९०; व्यवस्थानम् — {sa dang sa la rnam par gnas pa la mkhas par bya'o//} भूमिभूमिव्यवस्थानकुशलेन च…भवितव्यम् द.भू.१८३ख/१३; {ji ltar rnam gnas yid la byed pa las/} /{mthu 'grub pa yi dam pa thob par 'gyur//} यथाव्यवस्थानमनस्क्रियातः प्रभावसिद्धिं परमां परैति ।। सू.अ.१४७क/२७; व्यवस्थापनम् — {'di la bsgo ba nyid du rnam par gnas pa ni shes gtso'o//} * > ततात्राज्ञप्ततायां व्यवस्थापनम् वि.सू.४८ख/६१ ३. विहारः — {dpal 'byor rnam par gnas dang bral bar} लक्ष्मीविहारविरहे अ.क.३४२क/४५.१; निवासः — {der ni rnam par gnas par mdzod//} निवासः क्रियतां तत्र अ.क.१४४क/६८.३६; विप्रवसनम् — {de rnams su gnas pa ni rnam par gnas pa} तेषु विप्रवासो विप्रवसनम् बो.प.४८क/८; •भू.का.कृ. व्यवस्थितः — {de nyid thams cad khyab pa po/} /{thams cad lus la rnam par gnas//} सर्वव्यापी स एवासौ सर्वदेहव्यवस्थितः ।। हे.त.१२क/३६; {gal te nyi ma las 'og dang steng du rnam par gnas na/} {de'i tshe myur ba dang dal ba dag tu phrad par mi 'gyur te} यद्यध ऊर्ध्वं सूर्याद् व्यवस्थिताः, तदा शीघ्रमन्दानां समागमो न स्यात् वि. प्र.१८९ख/१.५३; {de la mthong ba yang de yin la/} {mthar yang rnam par gnas pa yin pa'i phyir mthong ba'i mtha' ste} तत्र दृष्टश्चासावन्ते च व्यवस्थित इति दृष्टान्तः वा.न्या.३३८क/७४; संव्यवस्थितः — {bud med skye bo sogs gzugs kyis/} /{thams cad du ni rnam par gnas//} स्त्रीपुरुषादिरूपेण सर्वतः संव्यवस्थितम् ।। गु.सि.११क/२४; समवस्थितः — {khams gsum pa yi lam bzang po/} /{kun du de ni rnam par gnas//} त्रैधातुकपदे(? पथे) रम्ये समन्तात् समवस्थितम् ।। गु.सि. ११क/२४; स्थितः — {kun rdzob gzugs su rnam par gnas/}…/{las kyi phyag rgya} स्थिता संवृतिरूपेण…कर्ममुद्रा गु.सि.७क/१६; निविष्टः — {dkar po'i phyogs la rnam par gnas} शुक्लपक्षे निविष्टम् अ.क.१६५क/७३.१६; निषण्णः — {nub kyi sgo ru ni/} /{bdud 'joms ma ni rnam par gnas//} पश्चिमे द्वारे निषण्णा मारभञ्जनी हे.त.२४क/७८; विश्रान्तः — {der ni zhi ba la brten bzhin/} /{dben par rnam par gnas pa yi/} /{rang sangs rgyas ni dgra bcom gyis/} /{yongs bskor mdzes ma rnams kyis mthong //} एकान्ते तत्र विश्रान्तं कान्ताः शान्तेरिवाश्रयम् । प्रत्येकबुद्धमर्हद्भिर्ददृशुः परिवारितम् ।। अ.क.१६९ख/७६.१३; •वि. विवर्तनी — {legs bshad mgrin par rnam gnas bla ma la 'dud mgo dang rna bar thos pa dang /} /{zhal ni rtag tu skyon med bden pa dang ldan mkhas pa rnams ni dga' ba'i rgyan//} सूक्तिः कण्ठविवर्तिनी गुरुनतिर्मौलौ श्रुतं श्रोत्रयोः सत्यं नित्यमनामयं च वदने विद्वत्प्रियं भूषणम् । अ.क.२७क/५३. १; • उ.प. व्यवस्थः — {gnyis su gnas zhes bya ba ni yi ge dang don du rnam par gnas pa'o//} द्वयव्यवस्थ इति व्यञ्जनार्थव्यवस्थः सू.व्या.१३०ख/३.
rnam par gnas pa yin
क्रि. व्यवस्थितो भवति — {rigs kyi bu 'di la byang chub sems dpa' gzhon nur gyur cing byang chub sems dpa'i rnam par dgod pa la rnam par gnas pa yin te} इह कुलपुत्र बोधिसत्त्वः कुमारभूत एव बोधिसत्त्वव्यवस्थानव्यवस्थितो भवति ग.व्यू.२०५ख/२८७.
rnam par gnas par gyur
भू.का.कृ. व्यवस्थितः लो.को.१४०७.
rnam par gnas par 'gyur
= {rnam par gnas 'gyur/}
rnam par gnon
= {rnam par gnon pa/}
rnam par gnon brtan
ना. दृढविक्रमः, तथागतः — {de bzhin gshegs pa rnam par gnon brten} (? {brtan} ) {zhes bya ba la de bzhin gshegs pa thub dka' shing thun du gyur pas so shing phul te dang po byang chub tu sems bskyed do//} एवं दृढविक्रमो नाम तथागतो यत्र दुष्प्रधर्षेण तथागतेन प्रथमं बोधिचित्तमुत्पादितं दन्तकाष्ठं दत्वा काष्ठहारकभूतेन शि.स.७ख/८.
rnam par gnon pa
• क्रि. विष्कम्भयति — {bsam gtan gyis ni nyon mongs pa rnam par gnon to//} ध्यानेन क्लेशं विष्कम्भयति अभि.स.भा.७४क/१०३; • सं. १. विक्रमः — {khyab 'jug rnam gnon la gnas pas/} /{dA nu'i bu yi 'byor pa dag/} /{gang du btang zhing lha rnams kyi/} /{phun tshogs gang na gnas pa blangs//} विष्णुना विक्रमस्थेन दानवानां विभूतयः । क्वापि नीता कुतोऽप्यासन्नानीता दैवतर्द्धयः ।। का.आ.३२५ख/२.१००; {khengs ldan dbang chen sde zhes pa/} /{rgya che rnam par gnon par grags//} मानी महेन्द्रसेनाख्यः प्रख्यातपृथुविक्रमः ।। अ.क.८९ख/६४.१३; {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin stobs bcu'i rtsal gyis rnam par gnon pas yang dag par rtsom pa dang} दशबलाक्रमविक्रमसमारम्भेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०६क/२९ २. विष्कम्भणम् — {byams pa la sogs pa'i sbyor bas gnod sems la sogs pa rnam par gnon pa'i phyir ro//} {de dag gi gnyen po nyid du bshad do//} मैत्र्यादिप्रयोगेण व्यापादादिविष्कम्भनात् तत्प्रतिपक्षत्वमुक्तम् अभि. स्फु.३०५ख/११७३; {'dul ba ni kun nas dkris pa rnams rnam par gnod pa'o//} विनयनं पर्यवस्थानानां विष्कम्भणम् अभि.स.भा.७७क/१०५; • वि. विक्रामी — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gzugs la ni chad pa'am rtag pa med do//} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपस्योच्छेदता वा शाश्वतता वा सु.प.४१क/१९; {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin pad+mo'i byin rnam par 'phrul bas kun tu rnam par gnon pa dang} पद्मश्रीविकुर्वितसमन्तविक्रामिणा बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०७ख/३०; विष्कम्भी — {nyon mongs pa rnam par gnon pa'o//} क्लेशविष्कम्भिनः वि.सू.१८क/२१.
rnam par gnon pa chen po
महाविक्रमः — {dge ba'i bshes gnyen gyi drung du 'gro ba rnam par gnon pa chen por byin gyis brlabs so//} महाविक्रमं कल्याणमित्रोपसंक्रमणमध्यतिष्ठत् ग.व्यू.९६क/१८८.
rnam par gnon pa bzang po
ना. सुविक्रामी, श्रेष्ठिदारकः — {de la tshong dpon gyi bu nor bzangs ni/} {tshong dpon gyi bu brtul zhugs bzang po dang}…{rnam par gnon pa bzang po dang} तत्र सुधनः श्रेष्ठिदारकः सुव्रतेन च श्रेष्ठिदारकेण सार्धं…सुविक्रामिणा ग.व्यू.३१८ख/३९.
क्रि. विष्कम्भयते — {de dag gi bsgom pas spang bar bya ba kho na rnam par gnon par byed kyi} भावनाप्रहातव्या एव तेषां विष्कम्भयन्ते अभि. स्फु.९३क/७६९.
rnam par gnon pas gshegs
ना. विक्रान्तगामी, तथागतः — {de bzhin gshegs pa tshangs pa'i 'od zer rnam par rol pas mngon par mkhyen pa la phyag 'tshal lo//}…{rnam par gnon pas gshegs pa la phyag 'tshal lo//} नमो ब्रह्मज्योतिर्विक्रीडिताभिज्ञाय तथागताय…नमो विक्रान्तगामिने शि.स.९५क/९४.
पा. विपूयकम्, अशुभताभेदः — {de la phyi rol la brten pa'i mi gtsang ba'i mi sdug pa nyid gang zhe na/} {'di lta ste/} {rnam par bsngos pa dang rnam par rnags pa dang} तत्र बहिर्धा चोपादाय अशुभता कतमा? तद्यथा—विनीलकं वा विपूयकं वा श्रा.भू.७९क/२०३; {de nas rnam par bsngos la ltos/} /{de nas rnam par rnags la ltos//} ततो विनीलकं पश्येत् ततः पश्येद्विपूयकम् । अभि.स्फु.१६२क/८९६.
rnam par rnags pa'i 'du shes
पा. विपूयकसंज्ञा, अशुभभावनाविशेषः — {rnam par gnag} (? {rnags} ){pa'i 'du shes} विपूतिकसंज्ञा म.व्यु.११५७ (२४ख); द्र. {rnam par rnags pa/}
rnam par snang
= {rnam par snang ba/}
rnam par snang ba
• क्रि. विरोचति — {smon lam grub pa 'gag pa med pa'i chos nyid can/}…/{thugs rje chen po'i bdag nyid rtag tu rnam par snang //} प्रणिधानसिद्धिरनिरोधधर्मता…सततं विरोचति महाकृपात्मनाम् ।। स. दु.१११क/१७४; • सं. १. अवभासः — {de nas 'jig rten kun la phan rdzogs pa/} /{kun dbyibs kun gyi rang bzhin rnam par snang //} तं सर्वलोकोपकृतिप्रपन्नं सर्वाकृतिं सर्वमयावभासम् । अ.क.१९३ख/२२.१६; प्रख्यानम् — {gzung ba dang 'dzin pa'i rnam par snang ba'i mtshan nyid kyi don de la 'di ni gzung ba'o//} {'di ni 'dzin pa'o zhes ngag dang yid kyis brjod pa gang yin pa de ni rtog pa zhes bya'o//} तस्मिन् ग्राह्यग्राहकप्रख्यानलक्षणेऽर्थेऽयं ग्राह्योऽयं ग्राहक इति वाङ्मनोभ्यां यदभिलपनं स जल्प इत्युच्यते म.टी.२९७ख/१६४ २. वैरोचनप्रभः, चक्षुर्विशेषः — {de bzhin gshegs pa thams cad kyi chos kyi sku la rnam par lta ba'i mig rnam par snang ba zhes bya ba thob par gyur to//} वैरोचनप्रभं च नाम चक्षुः प्रतिलेभे, येन (सर्व)तथागतधर्मशरीरं व्यवलोकयति ग.व्यू.२५८ख/३४१ ३. वैरोचनः, मणिविशेषः — {nor bu rin po che rnam par snang ba brgya stong phrag bcus snying po rab tu gsal bar byas pa} दशवैरोचनमणिरत्नशतसहस्रविमलगर्भम् ग.व्यू.३३०क/५२ ०. वैरोचनः — {'jig rten gyi khams de bzhin gshegs pa thams cad kyi 'od kyi dkyil 'khor rnam par snang ba zhes bya ba de bzhin gshegs pa ye shes nam mkha' lta bur chags pa med pa'i dpal gyi rgyal mtshan rgyal po'i sangs rgyas kyi zhing nas} सर्वतथागतप्रभामण्डलवैरोचनाया लोकधातोर(ओ तोर्गगना)सङ्गज्ञानकेतुध्वजराजस्य तथागतस्य बुद्धक्षेत्रात् ग.व्यू.२८७क/१०; विरोचनः — {rin po che'i rgyal po 'gro ba rnam par snang bas rgyan shin tu rnam par phye ba} जगद्विरोचनमणिराजसुविभक्तालङ्कारः ग.व्यू.२७९क/५; • पा. १. वैरोचनः, समाधिविशेषः — {rnam par snang ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} वैरोचनो नाम समाधिः म.व्यु.५३६ (१२ख); • भू.का.कृ. विद्योतितः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa 'od gzer gyi ri bo rnam par snang ba'i sprin ces bya ba bsnyen bkur to//} तस्यानन्तरं रश्मिपर्वतविद्योतितमेघो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५६क/२३८.
rnam par snang ba dam pa'i ye shes
ना. वैरोचनोत्तरज्ञानी, बोधिसत्त्वः — {'di lta ste/} {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{rnam par snang ba dam pa'i ye shes dang} यदुत ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…वैरोचनोत्तरज्ञानिना च ग.व्यू.२७५क/१.
rnam par snang ba rin chen pad mo dpal gyi gtsug phud snying po
ना. वैरोचनरत्नपद्मगर्भश्रीचूडः, नृपः — {rgyal po'i pho brang rin po che me tog sgron ma zhes bya ba de na rgyal po rnam par snang ba rin chen pad mo dpal gyi gtsug phud snying po zhes bya ba}…{gyur to//} तस्यां खलु पुना रत्नकुसुमप्रदीपायां राजधान्यां वैरोचनरत्नपद्मगर्भश्रीचूडो नाम राजाऽभूत् ग.व्यू.११९ख/२०७.
rnam par snang ba'i rgyal mtshan
ना. वैरोचनध्वजः, बोधिसत्त्वः — {'di lta ste/} {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{rnam par snang ba'i rgyal mtshan dang} यदुत ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…वैरोचनध्वजेन च ग.व्यू.२७५क/२.
rnam par snang ba'i snying po
ना. वैरोचनगर्भः, बोधिसत्त्वः — {'di lta ste/} {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{rnam par snang ba'i snying po dang} यदुत ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…वैरोचनगर्भेण च ग.व्यू.२७५क/२.
rnam par snang ba'i dpal
ना. वैरोचनश्रीः, बोधिसत्त्वः — {'di lta ste/} {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{rnam par snang ba'i dpal dang} यदुत ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…वैरोचनश्रिया च ग.व्यू.२७६क/३.
rnam par snang ba'i smon lam ye shes dpal
ना. वैरोचनप्रणिधिज्ञानकेतुः, बोधिसत्त्वः — {'jig rten gyi khams rnam par snang mdzad kyi snying po zhes bya ba de bzhin gshegs pa dpal gyi ri bo kun nas rnam par snang ba'i rgyal po'i sangs rgyas kyi zhing nas byang chub sems dpa' rnam par snang ba'i smon lam ye shes dpal zhes bya ba} वैरोचनश्रीप्रणिधि(?)गर्भाया लोकधातोः समन्तवैरोचनश्रीमेरुराजस्य तथागतस्य बुद्धक्षेत्राद्वैरोचनप्रणिधिज्ञानकेतुर्नाम बोधिसत्त्वः ग.व्यू.२८६क/१०.
rnam par snang ba'i 'od zer gyis brgyan pa
ना. वैरोचनरश्मिप्रतिमण्डिता, लोकधातुः — {'jig rten gyi khams rnam par snang ba'i 'od zer gyis brgyan pa zhes bya ba} वैरोचनरश्मिप्रतिमण्डिता नाम लोकधातुः स.पु.१५८क/२४४.
rnam par snang bar byas
भू.का.कृ. विद्योतितः म.व्यु.६९०९ (९८ख).
rnam par snang bar byed pa
= {rnam par snang byed/}
rnam par snang byed
• वि. वैरोचनः — {nam mkha' las byung rang byung ba/} /{shes rab ye shes me po che/} /{'od chen rnam par snang bar byed/} /{ye shes snang ba lam me ba//} गगनोद्भवः स्वयंभूः प्रज्ञाज्ञानानलो महान् । वैरोचनो महादीप्तिर्ज्ञानज्योतिर्विरोचनः ।। वि.प्र.४९क/४.५१; • सं. = {nyi ma} विरोचनः, सूर्यः — सूरसूर्यार्यमादित्यद्वादशात्मदिवाकराः ।…विरोचनः अ.को.१.३.३०; विरोचते विरोचनः । रुच दीप्तावभिप्रीतौ च अ.वि.१.३.३०; • ना. वैरोचनः १. नीलकायिको देवपुत्रः — {de nas sngon po'i ris kyi lha'i bu rnam par snang byed ces bya ba des bdag la 'di skad ces smras so//} ततो वैरोचनो नाम नीलकायिको देवपुत्रः सोऽस्मानेवमाह ल.वि.१८३ख/२७८ २. असुरः म.व्यु.३३९६ (५८क).
rnam par snang mdzad
ना. वैरोचनः, तथागतः — {gnas der sangs rgyas bcom ldan 'das brgyad bri bar bya ste} …{drug pa rgyal ba rnam par snang mdzad dang} तत्रस्थान् बुद्धान् भगवत अष्टौ लिखेत्…षष्ठं वैरोचनं जिनम् म.मू.१३४ख/४४; {rnam par snang mdzad la sogs pa'i de bzhin gshegs pa khams dang bcas pa rnams rang gi snying khar bcug nas} वैरोचनादींस्तथागतान् स्वहृदये प्रवेश्य सधातून् वि.प्र.४६ख/४.४९; {mi bskyod rdo rje zhes brjod cing /}…/{rnam par snang mdzad de bzhin gshegs/} …{rigs rnams de dag mdor bsdus pas//} अक्षोभ्यो वज्रमित्युक्तम्…वैरोचनस्तथागतः ।।…कुलान्येतानि संक्षिपेत् । स.सि.६९ख/१८८; {de bzhin du rnal 'byor pa yang rnam pa lnga ste/} {seng ge dang ri dwags dang rta dang khyu mchog dang glang po che ste rigs kyi dbye ba las so//}…{rin chen 'byung ldan ni rta dang}…{rnam par snang mdzad ni glang po che'o//} एवं योग्यपि पञ्चधः सिंहो मृगोऽश्वो वृषभः कुञ्जरो जातिभेदात् ।…रत्नसम्भवोऽश्वः… वैरोचनो गज इति वि.प्र.१६५क/३.१४०; {nur nur rang bzhin mi bskyod pa/}…/{mkhrang 'gyur rnam par snang mdzad de/} /{rnam pa lngar ni bstan pa yin//} कललेनाक्षोभ्यरूपेण…प्रशाखा वैरोचनस्यापि पञ्चाकारं तु दर्शयेत् ।। स.उ.२६६ख/२.२१.
rnam par snang mdzad kyi rgyan gyis brgyan pa'i snying po
वैरोचनव्यूहालङ्कारगर्भः, कूटागारविशेषः — {de'i nang na khang pa brtsegs pa chen po rnam par snang mdzad kyi rgyan gyis brgyan pa'i snying po zhes bya ba} तत्र वैरोचनव्यूहालङ्कारगर्भो नाम महाकूटागारः ग.व्यू.२७९ख/३६०.
rnam par snang mdzad kyi sgrub pa'i thabs kyi cho ga
ना. (वैरोचनसाधनविधिः), ग्रन्थः क.त.२६६५.
rnam par snang mdzad kyi snying po'i gzungs
ना. (वैरोचनगर्भधारणी), ग्रन्थः क.त.५३४, ८६१.
rnam par snang mdzad kyi gsang ba'i don rnam par dgod pa
ना. वैरोचनगुह्यार्थधरव्यूहः, ग्रन्थः क.त.१६६६.
rnam par snang mdzad kyis dbu brgyan pa
वि. वैरोचनमौली — {rengs pa dang phur bus gdab pa la}… {kha dog ser po gos dang bcas pa rnam par snang mdzad kyis dbu brgyan pa'o//} स्तम्भने कीलने च…पीतवर्णं सवस्त्रं वैरोचनमौलिनम् वि.प्र.१३८ख/३.७५.
rnam par snang mdzad mngon par byang chub pa'i rgyud
ना. वैरोचनाभिसंबोधितन्त्रम्, ग्रन्थः ब.अ.३५१; द्र. {rnam par snang mdzad chen po mngon par rdzogs par byang chub pa rnam par sprul pa byin gyis rlob pa shin tu rgyas pa mdo sde'i dbang po'i rgyal po zhes bya ba'i chos kyi rnam grangs} महावैरोचनाभिसंबोधिविकुर्विताधिष्ठानवैपुल्यसूत्रेन्द्रराजनामधर्मपर्यायः क.त.४९४.
rnam par snang mdzad mngon par byang chub pa'i rgyud chen po'i 'grel bshad
ना. वैरोचनगर्भः १. बुद्धः — {lag bzang dang}…{rnam par snang mdzad snying po dang}…{shAkya thub pa} सुबाहुः… वैरोचनगर्भः… शाक्यमुनिश्च म.मू.९३क/५ २. बोधिसत्त्वः — {bdun pa la ni rnam par snang mdzad snying po/} {brgyad pa la ni ngan song spong ba ste/} {byang chub sems dpa' 'di dag bri bar bya ste} सप्तमे वैरोचनगर्भः, अष्टमे अपायजहश्चेति । इत्येते बोधिसत्त्वा अभिलेख्याः म.मू.१३४क/४४.
rnam par snang mdzad dpal
ना. वैरोचनकेतुः, बोधिसत्त्वः — {de dag thams cad du'ang kho mo byang chub sems dpa'i yum du 'gyur ro/} /{byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{rnam par snang mdzad dpal dang} तेष्वहं सर्वत्र बोधिसत्त्वजननी भविष्यामि । यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… वैरोचनकेतोः ग.व्यू.२६८क/३४७.
rnam par snang mdzad dpal gyi snying po
ना. वैरोचनश्रीगर्भः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa rnam par snang mdzad dpal gyi snying po zhes bya ba byung ste} तस्यानन्तरं वैरोचनश्रीगर्भो नाम तथागत उत्पन्नः ग.व्यू.१३०ख/२१६.
rnam par snang mdzad dpal gyi snying po'i rgyal po
ना. वैरोचनश्रीगर्भराजः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa rnam par snang mdzad dpal gyi snying po'i rgyal po zhes bya ba bsnyen bkur to//} तस्यानन्तरं वैरोचनश्रीगर्भराजो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.२५०ख/३३१.
ना. वैरोचनतेजःश्रीः, लोकधातुः — {'jig rten gyi khams rnam par snang mdzad gzi brjid dpal zhes bya bar bskal pa rdul dang bral ba'i dkyil 'khor ces bya ba byung} वैरोचनतेजःश्रियां लोकधातौ विरजोमण्डलो नाम कल्पोऽभूत् ग.व्यू.११८क/२०७.
rnam par brnag pa
= {rnam par rnags pa/}
rnam par brnags pa
= {rnam par rnags pa/}
rnam par dpyad
•क्रि. १. विचार्यते — {de ni 'du bar gnas she na/} /{de ltar rnam par dpyad min te//} स्थितिस्तत्समवायश्चेन्न तथैव विचार्यते । त.स.३०ख/३२०; {mdun sa 'dir ni cung zad gang /} /{legs bshad rin chen rnam dpyad de//} अस्मिन् सदसि यत्किञ्चित् सूक्तरत्नं विचार्यते । अ.क.२८क/५३.१३; व्यवचारयति — {tshong dpon gyi bu nor bzangs kyis mthong ngo //} {thos so//} {rnam par dpyad do//} सुधनः श्रेष्ठिदारकः पश्यति स्म, शृणोति व्यवचारयति ग.व्यू.१०६ख/१९५ २. विचारयेत्— {blo chen ldan pas rnam par dpyad//} विचारयेन्महाधीमान् स.सि.७०क/१८९ ३. *> {rnam par spyad/} ।। • = {rnam par dpyad pa/}
rnam par dpyad na
विचार्यमाणः — {tha snyad kyang rnam par dpyad na 'jig pa nyid do//} संव्यवहारश्च विचार्यमाणो विशीर्यत एव प्र.अ.२२क/२५.
rnam par dpyad nas
विचार्य — {de'i stobs dang ldan pa dang stobs dang mi ldan pa rnam par dpyad nas} तस्या बलाबलं विचार्य बो.प.१४५क/१२८; अन्विष्य — {de ltar bsams nas mi bdag gis/} /{bram ze kar ba Tar gnas pa/} /{mkhas pa'i bla ma rnam dpyad nas/} /{blon po chen pos 'gugs su bcug//} इति संचिन्त्य नृपतिर्विप्रं कर्वटवासिनम् । आनिनाय महामात्यैरन्विष्य विदुषां गुरुम् ।। अ.क.३००ख/३९.३७.
rnam par dpyad pa
•सं. १. विचारः — {de bzhin rnam par dpyad pa yis/} /{btsal na bdag kyang yang dag min//} तथाऽहमप्यसद्भूतो मृग्यमाणो विचारतः ।। बो.अ.३३ख/९.७५; {thabs dang shes rab dang ye shes rnam par dpyad pa dang ldan pa yin} संप्रयुक्तश्च भवत्युपायप्रज्ञा(ज्ञान)विचारैः द.भू.२२४ख/३४; विचारणम् — {de la 'di ni rmi lam rnam par dpyad pa'i dam tshig gi snying po//} तत्रेदं स्वप्नविचारणसमयहृदयम् गु.स.१३१क/८८; {nye bar sgrub pa grub mchog la/} /{rdo rje'i skye mched rnam dpyad pa//} उपसाधनसिद्ध्यग्रे वज्रायतनविचारणम् । गु.स. १११क/४६; विचारणा — {dam pa'i chos la rigs pas rnam par dpyad pa byas pa'i bsam pa ni de yongs su smin pa'i rgyu'o//} तत्परिपाकस्य सद्धर्मे युक्तिविचारणाकृत आशयः कारणम् सू.व्या.१५०क/३२; {de chos snang ba la 'jug pa bcu yongs su gnon te/}… {sems can gyi khams rnam par dpyad pa snang ba la 'jug pa dang}…{bdag nyid che ba'i bsam pa dang mos pa'i khams rnam par dpyad pa snang ba la 'jug pa dang} स दशभिर्धर्मालोकप्रवेशैराक्रमति…सत्त्वधातुविचारणालोकप्रवेशेन च… माहात्म्याशयाधिमुक्तिधातुविचारणालोकप्रवेशेन द.भू.२०४क/२४; विवेचनम् — {gzung bar bya ba la 'dzin pa ni mngon par zhen pa ste/} {de rnam par dpyad pa sel ba'o//} ग्राह्यग्रहः अभिनिवेशः, तस्य विवेचनमपनयनम् त.प.२२क/४९१; चिन्ता — {de nyid la ni rnam dpyad byas//} तत्रैवेयं कृता चिन्ता त.स.७२ख/६८०; वितर्कः — {'dod pa dang mya ngan la sogs pa'i rnam par spyad} (? {dpyad} ){pas kyang yid nyams pa na lus rnam par 'gyur ba mthong ba'i phyir} कामशोकादिवितर्केण च मनस्युपहते देहविकारदर्शनात् त.प.९६क/६४४ २. व्यवचारः — {rim khang lnga pa'i nang na sa lnga pa la gnas pa'i byang chub sems dpa'}…{ting nge 'dzin la rnam par dpyad pa dang}… {mthong ngo //} पञ्चमे पुरे पञ्चमीभूमिं प्रतिष्ठितानां बोधिसत्त्वानां…समाधिव्यवचारं च…अद्राक्षीत् ग.व्यू.१७क/११४; {byang chub sems dpa'i skye ba brgyad pa ye shes kyi sgo kun nas rnam par dpyad pas yongs su 'grub pa 'byung ba'i snying po zhes bya ba} समन्तज्ञानमुखव्यवचारपरिनिष्पत्तिसम्भवगर्भं नामाष्टमं बोधिसत्त्वजन्म ग.व्यू.२०५ख/२८७; व्यवचारणम् — {ye shes kyi sgo kun nas rnam par dpyad pas yongs su 'grub pa 'byung ba'i snying po zhes bya ba ni byang chub sems dpa'i skye ba brgyad pa'o//} समन्तज्ञानमुखव्यवचारणपरिनिष्पत्तिसंभवगर्भं नामाष्टमं बोधिसत्त्वजन्म ग.व्यू.२०२ख/२८५; •भू.का.कृ. विचारितः — {gang tshe rnam par dpyad pa yi/} /{rnam dpyod kyis ni dpyod byed na//} विचारितेन तु यदा विचारेण विचार्यते । बो.अ.३५क/९.११०; {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams la yongs su dris so//} {yongs su zhus so//}…{rnam par dpyad do//}…{rgya cher byas so//} बुद्धानां भगवतामन्तिकात् परिपृष्टा परिप्रश्नीकृता…विचारिता…विपुलीकृता ग.व्यू.३१क/१२७; विचिन्तितः — {byang chub sems dpa'i sa 'od 'phro ba can 'di la gnas pa'i byang chub sems dpa' ni gang 'di}…{rnam par brtag} (? {brtags} ){pa dang rnam par dpyad pa dang} बोधिसत्त्वस्यास्यामर्चिष्मत्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितस्य यानीमानि…विचिन्तितानि वितर्कितानि द.भू.२०७क/२५; • *> {rnam par spyad pa/}
rnam par dpyad pa nyid
विचारितता — {ye shes kyi lus rnams kyi shin tu rnam par dpyad pa nyid kyang rab tu shes so//} {yang dag pa ji lta ba bzhin du brtags pa yang rab tu shes so//} ज्ञानकायानां सुविचारिततां च प्रजानाति । यथावन्निस्तीरणतां च द.भू.२४५क/४५.
rnam par dpyad par bya
• क्रि. १. विचार्यताम् — {de phyir de yi bsgrub bya ru/} /{gyur pa'i ye shes rnam dpyad bya'i//} तस्मादनुष्ठेयगतं ज्ञानमस्य विचार्यताम् । प्र.वा. १०८ख/१.३३; विचारयेत्— {rgyu ba dang mi rgyu ba dang bcas pa'i khams gsum po tshigs su bcad pa 'dis rnam par dpyad par bya ste} त्रैधातुकं सचराचरं विचारयेदनया गाथया वि.प्र.३२क/४.५ २. विचारः क्रियते — {da ni rnam par dpyad par bya//} विचारः क्रियतेऽधुना ज्ञा. सि.४९क/१२७; विकल्प्यते — {bskul ba las ni skyes pa'i blo/} /{tshad ma yin te skyon bral ba'i/} /{rgyu rnams kyis ni skyed nyid phyir/} /{zhes bya sogs kyang rnam dpyad bya//} चोदनाजनिता बुद्धिः प्रमाणं दोषवर्जितैः । कारणैर्जन्यमानत्वादित्याद्यपि विकल्प्यते ।। त.स.१००क/८८४; • = {rnam par dpyad par bya ba/}
rnam par dpyad par bya ba
• कृ. व्यवचारयितव्यम् म. व्यु.७४५८ (१०६क); • द्र. {rnam par dpyad par bya/}
rnam par dpyad par byas pa
= {rnam dpyad byas/}
rnam par dpyad min
क्रि. न विचार्यते — {de ni 'du bar gnas she na/} /{de ltar rnam par dpyad min te//} स्थितिस्तत्समवायश्चेन्न तथैव विचार्यते । त.स.३०ख/३२०.
rnam par dpyod
= {rnam par dpyod pa/}
rnam par dpyod pa
• क्रि. विचारयति — {byang chub sems dpa'}…{so so rang gi blos rnam par dpyod de} बोधिसत्त्वः…स्वप्रत्यात्मबुद्ध्या विचारयति ल.अ.१०८ख/५४; व्यवचारयति — {de la gnas nas thams cad mkhyen pa'i ye shes kyi tshul la rnam par dpyod de} यत्र प्रतिष्ठाय सर्वज्ञज्ञाननयं व्यवचारयति ग.व्यू.२०५ख/२८७; विचार्यते — {de rnams 'di ltar rnam par dpyod//} तेषामेवं विचार्यते ज्ञ.सि.४७ख/१२२; {'on te 'di myong de gang las/} /{'di ni de nyid rnam dpyod yin//} अथ सोऽनुभवः क्वास्य तदेवेदं विचार्यते । प्र.वा.१३०ख/२.३२१; • सं. १. विचारः — {de nyid phyir na 'di yi ni/} /{gnyen po rnam dpyod 'di bsgom ste//} अत एव विचारोऽयं प्रतिपक्षोऽस्य भाव्यते बो.अ.३४ख/९.९३; {gang tshe rnam par dpyad pa yi/} /{rnam dpyod kyis ni dpyod byed na//} विचारितेन तु यदा विचारेण विचार्यते । बो.अ.३५क/९.११०; {skal dang skal min rnam dpyod pas/} /{de phyir sbyin pa sbyin mi bya//} भागाभागविचारेण तस्माद्दानं न दीयते ।। हे.त.७ख/२०; {'khor ba'i spyod pa ngo mtshar can/} /{rnam par spyod} (? {dpyod} ){la sra gyur kyang //} संसारचरिताश्चर्यं विचारेष्वपि कर्कशम् । अ.क.३०ख/३. १३२; {byang chub sems dpa'i 'khor de dag gi sems dang bsam pa dang rnam par spyod} (? {dpyod} ){pa yang shes nas} तस्या बोधिसत्त्वपर्षदश्चित्ताशयविचारमाज्ञाय ल. अ.६०ख/६; {de ltar rnam spyad} (? {dpyad} ){pa zhes bya ba ni de ltar rnam par spyod} (? {dpyod} ){cing nges pa'o//} एअ विआर इति । एवं विचारो निश्चयः ख.टी.१६६ख/२४९; विमर्शः — {de ma nges na de rnam par dpyod pa mi rung ba'i phyir ro//} तदनवसाये तद्विमर्शायोगात् त.प.२३८क/९४६; परामर्शः — {gsal ba nyams su myong ba'i phyir de ma thag tu nyams su myong ba ji lta bzhin du rnam par dpyod pa'i shes pa skyes pas} स्पष्टानुभवत्वाच्चानन्तरं यथानुभवं परामर्शज्ञानोत्पत्त्या त.प.२३५ख/९४२; चिन्ता — {shes rab shin tu gzhon pa lha rnams dga' ba tshad ma rnam par dpyod pa'i nyon mongs pa mi bzod pa gang gis} सुकुमारप्रज्ञो देवानाम्प्रियो न सहते प्रमाणचिन्ताव्यवहारपरिक्लेशम् वा.न्या.३३१क/४२; विवेचनम् — {de yang tha dad tha dad med/} /{rnam par dpyod pa mi rigs nyid//} साऽप्ययुक्तैव भेदाभेदविवेचने । प्र.वृ.३०१ख/४६; विचारणम् — {gang tshe rnam par dpyad pa yi/} /{rnam dpyod kyis ni dpyod byed na/} /{de tshe rnam dpyod de yang ni/} /{rnam dpyod phyir na thug pa med//} विचारितेन तु यदा विचारेण विचार्यते । तदानवस्था तस्यापि विचारस्य विचारणात् ।। बो.अ.३५क/९.११०; विचारणा — {sems drug bstan te/} {rtsa ba'i sems}…{rnam par dpyod pa'i sems}… {smon pa'i sems so//} षट् चित्तान्युपदिष्टानि—मूलचित्तं… विचारणाचित्तं… आशास्तिचित्तं च सू.व्या.१९०क/८८; विचालनम् — {bdag gi blo rnam par dpyod pa la mkhas pa}…{rnal 'byor chen po'i rnal 'byor can} स्वबुद्धिविचालनकुशलस्य …महायोगयोगिनः ल.अ.५८ख/५ २. विवेकः, हेयोपादेयज्ञानम्— {tshe ni don med myur 'da' yi/} /{rnam dpyod shin tu rnyed par dka'//} वृथैवायुर्वहत्याशु विवेकस्तत्र दुर्लभः । बो.अ.३७क/९.१६१; {rnam par dpyod pa ni blang bar bya ba dang dor bar bya ba shes pa'am/} {rnam par g}.{yengs pa dor ba'o//} विवेकस्तु हेयोपादेयज्ञानं व्यासङ्गपरित्यागो वा बो.प.२८४ख/२७८ ३. विचारितम्— {gang 'di phan pa dang ldan pa byams pa dang ldan pa sems can thams cad la phan pa dang bde bar bya ba'i phyir rnam par rtog cing rnam par dpyod pa/} {de dag la rnam par rtog pa yin} यानीमानि हितोपसंहितानि मैत्र्युपसंहितानि सर्वसत्त्वहितसुखाय वितर्कितविचारितानि, तान्यनुवितर्कयिता भवति द.भू.१८९क/१६; • पा. १. विचारः — {de rnam par rtog pa dang rnam par dpyod pa rnam par zhi ste}…{bsam gtan gnyis pa nye bar bsgrubs te gnas so//} स वितर्कविचाराणां व्युपशमाद्…द्वितीयं ध्यानमुपसंपद्य विहरति द.भू.१९८क/२० २. व्यवचारणम्, ओ णा, परीक्षा — {ji ltar rnam par dpyod pa'i gnas skabs na bden pa la yongs su rtog pa de kho na bzhin du mngon par rtogs pa'i gnas skabs na yang bden pa mngon par rtogs te} यथा च व्यवचारणावस्थायां सत्यपरीक्षा तथाभिसमयावस्थायां सत्याभिसमयः अभि.भा.२ख/८७४; {gang las thar pa don du gnyer ba'i sdug bsngal gyi bden pa de nyid la dang por rnam par dpyod pa'i gnas skabs na yongs su rtog la} यतश्च मोक्षं प्रार्थयते, तदेवादौ व्यवचारणावस्थायां दुःखसत्यं परीक्ष्यते अभि.भा.२ख/८७३; • व.का.कृ. विमृशन्— {lung dang rigs pas rnam dpyod pa/}…/{sdug bsngal rgyu}…{rtogs} (? {rtog} ) {par mdzad//} युक्त्यागमाभ्यां विमृशन् दुःखहेतुं परीक्षते प्र.अ.१०१क/१०८; विचार्यमाणः — {chos kyi dbyings nyid la ni rnam par dpyod/} {zab pa dang}…{rtog ge'i spyod pa ma yin pa dang} धर्मधातुमेव विचार्यमाणो गम्भीरं…तर्कापगतम् रा.प.२२९क/१२१; • वि. विदुरः —ज्ञाता तु विदुरो विन्दुः अ.को.३.१.२८.
rnam par dpyod pa can
वि. सविचारः — {rnam par rtog pa can rnam par dpyod pa can}…{bsam gtan dang po la nye bar bsgrubs te gnas so//} सवितर्कं सविचारं…प्रथमं ध्यानमुपसंपद्य विहरति द.भू.१९८क/२०.
rnam par dpyod pa byed
= {rnam par dpyod par byed/}
rnam par dpyod pa mi byed
क्रि. न विवेचयति — {de thob pas yongs su tshim pa'i phyir gzhan rnam pa dpyod par mi byed do//} तदवाप्तेः परितुष्टः परं न विवेचयति प्र.अ.१३४क/१४३.
rnam par dpyod pa med pa
वि. अविचारः — {de}…{rnam par rtog pa dang rnam par dpyod pa med pa/} {ting nge 'dzin las skyes pa'i dga' ba dang bde ba bsam gtan gnyis pa nye bar bsgrubs te gnas so//} सः…अवितर्कमविचारं समाधिजं प्रीतिसुखं द्वितीयं ध्यानमुपसंपद्य विहरति द.भू.१९८क/२०; अविवेकी — {rnam par dpyod pa med pa la ni khyad par can gyi bde ba 'dod pa yod pa ma yin te} न चाविवेकिनो विशिष्टसुखतृष्णा प्र.अ.१४०क/१५०.
rnam par dpyod pa'i gnas skabs
व्यवचारणावस्था — {ji ltar rnam par dpyod pa'i gnas skabs na bden pa la yongs su rtog pa de kho na bzhin du mngon par rtogs pa'i gnas skabs na yang bden pa mngon par rtogs te} यथा च व्यवचारणावस्थायां सत्यपरीक्षा तथा अभिसमयावस्थायां सत्याभिसमयः अभि.भा.२ख/८७३.
rnam par dpyod pa'i shes pa
पा. परामर्शज्ञानम् — {gsal ba nyams su myong ba'i phyir de ma thag tu nyams su myong ba ji lta bzhin du rnam par dpyod pa'i shes pa skyes pas} स्पष्टानुभवत्वाच्चानन्तरं यथानुभवं परामर्शज्ञानोत्पत्त्या त.प.२३५ख/९४२.
rnam par dpyod pa'i sems
पा. विचारणाचित्तम्, चित्तभेदः — {sems drug bstan te/} {rtsa ba'i sems}…{rnam par dpyod pa'i sems}…{smon pa'i sems so//}…{rnam par dpyod pa'i sems ni/} {gang gis don dang yi ge dpyod par byed pa'o//} षट् चित्तान्युपदिष्टानि—मूलचित्तं…विचारणाचित्तं…आशास्तिचित्तं च ।…विचारणाचित्तं येनार्थं व्यञ्जनं च विचारयति सू.व्या.१९०क/८८.
rnam par dpyod par byed
= {rnam par dpyod par byed pa/}
rnam par dpyod par byed pa
• क्रि. विवेचयति — {de thob pas yongs su tshim pa'i phyir gzhan rnam par dpyod pa mi byed do//} तदवाप्तेः परितुष्टः परं न विवेचयति प्र.अ.१३४क/१४३; व्यवचारयति — {de ltar na 'gyur ba'i rnam pas mi rtag pa nyid rnam par dpyod par byed pa yin no//} एवं विपरिणामाकारेणानित्यतां व्यवचारयति श्रा.भू.१८४ख/४८४; विचिन्तति लो.को.१४०९; *ईर्यते — {sgra yi spyod yul ma yin pa/} /{spyi ma yin zhes rnam dpyod byed//} अगोचरो हि शब्दस्य न सामान्यमितीर्यते प्र. अ.१५६ख/१७०; • व.का.कृ. प्रविचार्यमाणः — {e ma thub pa'i skye bo rab tu dga' ba rnams ni rig byed kyi tshig rgyas pa la the tshom rnam par gcod} (? {dpyod} ){par byed la} अहो नु खलु मुदितमुनिजनप्रविचार्यमाणसन्दिग्धवेदवाक्यविस्तरस्य ना.ना.२२७क/१९.
rnam par spang
= {rnam par spang ba/}
rnam par spang ba
• क्रि. विवर्जयेत् — {bud med ma ning sems can gang /} /{de dang 'dris byed rnam par spang //} स्त्रीपण्डकाश्च ये सत्त्वाः संस्तवं तैर्विवर्जयेत् । शि.स.३२ख/३१; {phag 'tshong ba dang shan pa dang /} /{'dris par byed pa rnam par spang //} संस्तवं च विवर्जेया(? विवर्जयेत्) सौकरौरभ्रिकैः सह ।। शि.स.३२ख/३१; वर्जयेत् — {brkam dang rmongs dang 'jigs dang khro/} /{ngo tsha'i 'bras bu rnam par spang //} लोभं मोहं भयं क्रोधं व्रीडाकार्यं च वर्जयेत् । हे.त.७ख/२०; • सं. विसर्जनम्— {'di rnam par spang ba ni dkon mchog sprin gyi mdo las}…{zhes gsungs so//} अस्य विसर्जनं रत्नमेघसूत्रे कथितम् शि.स.३४क/३३; • कृ. विवर्जनीयः लो.को.१४०९.
rnam par spang bar bgyi
क्रि. विवर्जयेयम् लो.को.१४०९.
rnam par spang bar 'gyur
क्रि. विवर्जिष्यते — {sdig can khyod ni snod chag pa rdul gyis gang ba ltar deng rnam par spang bar 'gyur ro//} विवर्जिष्यसे त्वमद्य पापीयं भिन्नभाजनमिव पांशुप्रतिपूर्णम् ।। ल.वि.१६२क/२४३.
rnam par spang bar 'gyur ba
= {rnam par spang bar 'gyur/}
rnam par spang bar bya
क्रि. विवर्जयेत् — {chang ni rnam par spang bar bya//} मद्यपानं विवर्जयेत् ज्ञा.सि.४६ख/११९; {khyim rnams su ni mna' ma dang /} /{gzhon nu ma rnams spang bar bya//} कुलेषु चापि वधुकाः कुमार्यश्च विवर्जयेत् ।। शि.स.३२ख/३१.
rnam par spangs
= {rnam par spangs pa/} {rnam par spangs te/} {o nas/} {o shing} त्यक्त्वा— {spros pa thams cad rnam spangs nas//} त्यक्त्वा सर्वं प्रविस्तरम् गु.सि.५क/१०; विवर्जयित्वा — {rtsed mo dga' ba thams cad rnam spangs te//} क्रीडारतिं सर्वं विवर्जयित्वा स.पु.६ख/८; {de'i phyir gnyi ga'i mtha' ni rnam spangs nas/} /{mkhas pas dbus la'ang gnas par yod} (? {yong} ){mi byed//} तस्मादुभे अन्त विवर्जयित्वा मध्येऽपि स्थानं न करोति पण्डितः ।। प्र.प.४६क/५४; मुक्त्वा लो.को.१४०९; विहाय — {gnyen dang yongs su bzung ba rnam spangs te} विहाय बन्धूंश्च परिग्रहांश्च जा.मा.४क/३; विधूय— {'di dag thams cad rnam spangs shing /} /{snang ba med par nam gyur pa//} विधूय सर्वाण्येतानि निराभासो यदा भवेत् । ल.अ.१७२क/१३०; अवधूय — {spyod dam mi spyod snyam pa yi/} /{rnam par rtog pa rnam spangs nas//} विषह्यमविषह्यं वेत्यवधूय विचारणाम् । श.बु.११०ख/१०; विसृज्य लो.को.१४०९.
rnam par spangs pa
•भू.का.कृ. विवर्जितः — {bsad pa dang bcing ba dang chad pas gcod pa dang gtub pa dang brdeg pa la sogs pa sems can la gnod pa rnams rnam par spangs pa yin no//} वधबन्धनदण्डनच्छेदनताडनादिसत्त्वोत्पीडा विवर्जिताः बो.भू.१८७ख/२४९; {btung dang btung min rnam par spangs//} पेयापेयविवर्जितः ज्ञा.सि.३७ख/९४; {khyad par cha shas rnam spangs pa/} /{mngon sum gyis ni bzung ba 'am/} /{khyad par gang la rtogs pa yi/} /{rkyen yod de ni rtogs par 'gyur//} प्रत्यक्षेण गृहीतेऽपि विशेषेंऽशविवर्जिते । यद्विशेषावसायेऽस्ति प्रत्ययः स प्रतीयते ।। प्र.वृ.२७८ख/२०; {gtong ba'i ngang tshul dang ldan pa zhes pa ni 'du 'dzi thams cad rnam par spangs shing /} {rdzas la sogs pa la ltos pa med pa'o//} त्यागशील इति सर्वसङ्गविवर्जितो द्रव्यादिनिरपेक्षक इति वि.प्र.९३क/३.४; विप्रहीणः — {bcom ldan 'das thugs rje chen po dang ldan pa}…{yan lag lnga rnam par spangs pa} भगवतां महाकारुणिकानां…पञ्चाङ्गविप्रहीणानाम् अ.श.१०क/८; विनिर्मुक्तः — {gnyis pa thams cad rnam spangs pas//} सर्वद्वन्द्वविनिर्मुक्तः गु. सि.११ख/२५; विप्रमुक्तः लो.को.१४०९; वर्जितः — {byang chub sems dpa' gzhan sgro 'dogs pa dang skur ba'i lta ba ngan pa rnam par spangs pa'i blo can} अन्ये च बोधिसत्त्वाः समारोपापवादकुदृष्टिवर्जितमतयः ल.अ.८२ख/३०; {gzung dang 'dzin pa rnam par spangs//} ग्राह्यग्राहकवर्जितम् गु.सि.११क/२४; {stong nyid mtshan med bcas pa dang /} /{smon pa rnam par spangs pa dang /} /{skye med 'gag pa med sogs dang /} /{chos nyid rnam par 'khrug med dang //} शून्यत्वे सानिमित्ते च प्रणिधानविवर्जिते । अनुत्पादानिरोधादौ धर्मताया अकोपने ।। अभि.अ.७ख/४.१८; विधूतः — {sdig pa thams cad rnam spangs pa//} विधूताशेषकल्मषम् गु.सि.११क/२४; {rtog pa'i dra ba rnam spangs pa//} विधूतकल्पनाजालम् ज्ञा.सि.६०ख/१५७; व्यवकर्षितः — {gzugs med pa'i khams rnam par spangs pa'i bsam gtan zhes bya ba ni gzugs med par skye ba bor ba'i ting nge 'dzin zhes bya ba'i tha tshig go//} आरूप्यधातुव्यवकर्षितेन ध्यानेनेति पर्युदस्तारूप्योपपत्तिकेन समाधिनेत्यर्थः अभि.स.भा.८८ख/१२१; म.व्यु.७६०१ (१०८ख); बहिर्गतः — {'jig rten spyod pa rnam spangs la/} /{rigs rnams kun la kun du spyad//} आचरेत् सर्ववर्णानि लोकाचारबहिर्गतः । गु.सि.१९क/४०; •सं. १. व्यवसर्गः — {rdzu 'phrul gyi rkang pa dben pa la gnas pa}…{rnam par spangs pas yongs su grub pa yongs su sgom mo//} ऋद्धिपादं भावयति विवेकनिश्रितं …व्यवसर्गपरिणतम् द.भू.२०५ख/२४; विक्षेपः — {rtag tu gya gyu rnam spangs shing /} /{drang brtan rnams ni rtag bsten pas//} जिह्मानां नित्यविक्षेपादृजूनां नित्यसेवनात् । श.बु.११०ख/१५; क्षयः — {dngos dang dngos med rnam par spangs/}…{byang chub sems zhes bshad pa yin//} भावाभावक्षयम्… बोधिचित्तमिति स्मृतम् ।। ज्ञा.सि. ५१ख/१३४ २. = {rnam spangs nyid} विवर्जनता — {'du 'dzi la dga' ba'i gang zag rnam par spangs pa dang} सङ्गणिकारामपुद्गलविवर्जनतया शि.स.३४ख/३३; {de bzhin du lta ba nyams pa dang cho ga nyams pa dang 'tsho ba nyams pa'i gang zag rnam par spangs pa} एवं दृष्टिविपन्नाऽऽचारविपन्नाऽऽजीवविपन्नपुद्गलविवर्जनतया शि.स.३४ख/३३; विवर्जितत्वम् लो.को.१४०९.
rnam par spangs pa na
विवर्जयन्— {'dris dang khyim la 'khren pa dang /} /{'du 'dzir gyur pa'i gnas dang ni/}…/{bcu po 'di ni rnam spangs na/} /{sa lnga pa ni yang dag 'thob//} संस्तवं कुलमात्सर्यं स्थानं सङ्गणिकावहम् । …विवर्जयन् समाप्नोति दशैतान् पञ्चमीं भुवम् ।। अभि.अ.४क/१.५६.
rnam par spangs pas yongs grub
= {rnam par spangs pas yongs su grub pa}
rnam par spangs pas yongs su grub pa
वि. व्यवसर्गपरिणतः — {rdzu 'phrul gyi rkang pa dben pa la gnas pa} …{rnam par spangs pas yongs su grub pa yongs su sgom mo//} ऋद्धिपादं भावयति विवेकनिश्रितं… व्यवसर्गपरिणतम् द.भू.२०५ख/२४; द्र. {rnam par spangs pas yongs su bsgyur ba/}
rnam par spel
= {rnam spel/}
rnam par spel ba
= {rnam spel/}
rnam par spong
= {rnam par spong ba/}
rnam par spong ba
• क्रि. विजहाति — {ji ltar}…{yo byad thams cad kyi sred pa rnam par spong zhing 'gro ba thams cad bsdu ba'i smon lam yongs su bskyed par gyur ba ma 'tshal lo//} न च जाने कथं…विजहन्ति सर्वोपकरणतृष्णाम्, उत्पादयन्ति सर्वजगत्संग्रहप्रणिधिम् ग.व्यू.३२८ख/५१; विवर्जयति — {de dag sdig pa'i grogs po dag la sten pa ma yin te/} /{tshig byed bdag nyid me ltar de dag ring du rnam par spong //} न क्वचिच्च ते भवन्ति पापमित्रसेवका दूरतो विवर्जयन्ति तेऽग्निवच्च दाहनात्मकान् ।। रा.प.२३२ख/१२५; रा.प.२३६क/१३१; • सं. १. व्यवसर्गः — {rnam par spong bas yongs su bsgyur ba} व्यवसर्गपरिणतम् म.व्यु.९७५ (२२क); विहानिः — {khams gsum nyon mongs rnam spong rdzogs byed} त्रिधातुकक्लेशविहानिपूरकम् सू.अ.१८४क/७९; विवर्जनम् ल.अ.; विजहनम् — {nyon mongs pa rnam par spong ba'i shes rab} क्लेशविजहना च प्रज्ञा बो.भू. ११४क/१४७ २. = {rnam spong nyid} वर्जनता — {zhi gnas mi zad pa gang zhe na/} {gang sems zhi ba dang}…{'du 'dzi rnam par spong ba dang dben pa la dga' ba dang} कतमा शमथाक्षयता ? या चित्तस्य शान्तिः…सङ्गणिकावर्जनता विवेकरतिः शि.स.६८ख/६७; * • भू.का.कृ. विवर्जितः — {lta bar gyur pa'i thibs po thams cad rnam par spong ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वदृष्टिकृतगहनविवर्जितो नाम समाधिः अ.सा.४३१क/२४३; *> {rnam par spangs pa/}
rnam par spong bar byed
= {rnam par spong bar byed pa/}
rnam par spong bar byed pa
वि. विवर्जकः — {thams cad kyi sgo nas brtson 'grus}…{nyon mongs pa can gyi chos rnam par spong bar byed pa dang} सर्वतोमुखं वीर्यम्…क्लिष्टधर्मविवर्जकम् बो.भू.१०८ख/१३९.
rnam par spong bar shog
क्रि. विवर्जयतु — {sdig pa'i las rnams rnam par spong bar shog//} विवर्जयन्तु खलु पापकर्म सु.प्र.७क/१२.
rnam par spong bas yongs su bsgyur ba
वि. व्यवसर्गपरिणतम् म.व्यु.९७५ (२२क); द्र. {rnam par spangs pas yongs su grub pa/}
rnam par spong byed
= {rnam par spong bar byed pa/}
rnam par spongs
क्रि. विसर्जयतु — {bag med mtha' dag rnam par spongs} प्रमादमखिलं विसर्जयत ल.वि.२३क/२६.
rnam par spyad
•क्रि. १. विचार्यते — {de bzhin du thams cad mkhyen pa nyid du sems bskyed pa'i nor bu rin po che chen po in dra nI la yang chos gang dang gang la rnam par spyad pa dang yongs su btang ba dang} एवमेव सर्वज्ञताचित्तोत्पादेन्द्रनीलमहामणिरत्नं येषु (धर्मेषु) विचार्यते प्रेष्यते ग.व्यू.३१४ख/४०० २. विचरेत् — {seng ge bzhin du rnam par spyad//} सिंहवद् विचरेत् गु.सि.२३ख/५०; {dngos po kun gyi rang bzhin gyis/} /{yo gis rnam dpyad} ({spyad} ){snying rje che//} सर्वभावस्वभावेन विचरेद् योगी महाकृपः ।। हे.त.७ख/२०; • = {rnam par spyad pa/}
rnam par spyad pa
• भू.का.कृ. विचरितः — {sred pa rnam par dpyad} (? {spyad} ) {pa rnams kyi 'dun pa bzhi ni go rims bzhin du}…{yin no//} तृष्णाविचरितानां…चत्वारश्छन्दा यथाक्रमं भवन्ति अभि.स्फु.२५४क/१०६०; {yang na sred pa rnam par spyad pa rnams kyi 'dun pa bzhi ni sred pa'i bye brag rnams las lnga tshan gnyis dang /} {bzhi tshan gnyis yin te} अथ वा — तृष्णाविचरितानां द्वौ पञ्चकौ, द्वौ चतुष्कौ, चत्वारश्छन्दाः अभि.भा.४९ख/१०६०; • *> {rnam par dpyad pa/}
rnam par spyod
= {rnam par spyod pa/}
rnam par spyod pa
• क्रि. विचरति — {ngo bo nyid kyis kun 'byung} ({byung} ){ba/} /{khams gsum dag tu rnam par spyod//} स्वभावेनैव संभूता विचरन्ति त्रिधातुके । गु.स.१३९ख/१०६; अनुविचरति — {bsku ba grub pa'i skyes bu ni mi'i gnas thams cad na rnam par spyod kyang mi kun gyis mi mthong ngo //} अञ्जनसिद्धः पुरुषः सर्वमनुष्यभवनेषु चानुविचरति, सर्वमारै(? मनुष्यै)श्च न दृश्यते ग.व्यू.३२०ख/४०४; • सं. १. विहारः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin spyi'u tshugs gzhi la rnam par spyod pa'i byin gyi rlabs pa} अध(? अव)मूर्धतलविहाराधिष्ठानेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०६क/२९ २. विचेष्टितम् — {de ltar nges pa'i bdag nyid can gyis yongs brtags nas/} /{mdza' shes} (? {bshes} ){spobs pa rnams kyis rnam par spyod pa dag//} इति स परिगणय्य निश्चितात्मा प्रणयमयानि सुहृद्विचेष्टितानि । जा.मा.१०९क/१२७; • वि. विहारी — {tshong dpon gyi bu nor bzangs}… {sangs rgyas kyi yul gyi rnam par 'phrul ba bsam gyis mi khyab pa la mngon sum du rnam par spyod pa} सुधनः श्रेष्ठिदारकः… अचिन्त्यबुद्धविषयविकुर्वितप्रत्यक्षविहारी ग.व्यू.३८०क/९०; विहारिणी — {lha'i bu mo dga' ba'i tshal na rnam par spyod pa lta bu} अप्सरसमिव नन्दनवनविहारिणीम् वि.व.२०७क/१.८१; विचारिणी — {lha'i bu mo dga' tshal na rnam par spyod pa bzhin du} अप्सरसमिव नन्दनवनविचारिणीम् वि.व.२५२ख/२.१५५; • *> {rnam par dpyod pa/}
rnam par spras
= {rnam par spras pa/}
rnam par spras pa
भू.का.कृ. विचित्रितः — {lus ni mtshan rnams kyis rnam par spras pa} लक्षणैर्विचित्रितगात्रः स. पु.१६०ख/२४६; विभूषितः — {dga' ba'i tshal na}…{rgyan sna tshogs kyis rnam par spras pa} नन्द(न)वने…नानालङ्कारविभूषिते स.दु.९६ख/१२०; विरचितः लो.को.१४०९; विराजितः — {ral pa'i thor tshugs ni sangs rgyas lngas rnam par spras pa des brgyan pa'i bcom ldan 'das so//} जटामुकुटेन च पञ्चबुद्धविराजितेन मण्डितं भगवन्तम् ख.टी.१५७क/२३७.
rnam par sprul ba
• भू.का.कृ. विनिर्मितः — {gang gis mi bzad} *{lhag ma ni/} /{dga' ma khyod la rnam sprul ba//} यैरेष विषमः क्लेशः प्रिये तव विनिर्मितः । अ.क.१४८ख/६८.८४; {lhan cig skyes pa'i rnam par sprul ba'i nyams dga' ba'i bu mo la kun du bltas nas} सहजविनिर्मितरम्यरामावलोकनतः त.सि.६३ख/१६९; निर्मितः — {'jigs rung stug po'i rlung gyis rab bslangs rba rlabs rnam sprul pas/} /{ma lus phyogs kun yongs 'gengs drag po'i sgra dang rab tu ldan//} उद्भूतभैरवघनानिलनिर्मितोर्मिसंपूरिताखिलदिगन्तरघोरघोषः । अ.क.२२१क/८९.१; {kye ma}…{mtshon med bdag lus 'jig pa 'di/} /{byed po dag gis rnam par sprul//} अहो निरायुधस्यायं वेधसा मम निर्मितः ।… वपुषः क्षयः अ.क.१३०ख/६६.६८; विकुर्वितः — {rgyal srid sgyu ma rnam sprul pas//} राज्यं मायाविकुर्वितम् ज्ञा.सि.५९क/१५२; *विठयितः — {bla ma'i zhabs kyi pad+mar brten par rnam sprul pa'i/} /{bdud rtsi} गुरुचरणाम्बुजसेवाविठयितममृतम् प्र.सि.३६क/८७.
वि. विपञ्चितज्ञः — {yang dag par rab tu ston pa ni rnam par spros na go ba rnams la'o//} संप्रकाशयति विपञ्चितज्ञेषु सू.व्या.१८३ख/७९.
rnam par spros pa
• सं. विप्रपञ्चः — {rnam par spros pa med pa} अविप्रपञ्चः म.व्यु.२९२६ (५२ख); विपञ्चः— {thabs dang shes rab rnam par gtan la dbab pa sgrub pa las shes rab dang thabs rnam par spros pa'i rim par phye ba ste dang po'o//} प्रज्ञोपायविनिश्चयसिद्धौ प्रज्ञोपायविपञ्चो नाम प्रथमः परिच्छेदः प्र.सि.३०क/६९; •भू. का.कृ. विपञ्चितः — {yang dag par rab tu ston pa ni rnam par spros na go ba rnams la'o//} संप्रकाशयति विपञ्चितज्ञेषु सू.व्या.१८३ख/७९; विस्फारितः — {de'i steng du dpal ldan rgyu skar gyi dkyil 'khor cha bcu drug gi rnam par dbye ba can dang po'i sangs rgyas rnam par spros so//} तदुपरि श्रीमान्नक्षत्रमण्डलं षड्(? षोडश)विभागिकमादिबुद्धं विस्फारितम् वि.प्र.९३ख/३.५.
rnam par spros pa med pa
अविप्रपञ्चः म.व्यु.२९२६ (५२ख); मि.को.१२०क ।
rnam par spros pas go ba
वि. विपञ्चितज्ञः म.व्यु.२३८५ (४६क); मि.को.१२४क; द्र. {rnam par spros na go ba/}
rnam par phye
• क्रि. *विकासयेत् — {lag pa gnyis ni snying ga ru/} /{pad ma'i rnam par rnam phye} (? {dbye} ){la//} द्वयहस्तं हृदि देशे पद्माकारं विकासयेत् । स.दु.१०६ख/१५६; द्र. {rnam par dbye bar bya/}= {rnam par phye ba/}
rnam par phye ste
विभज्य — {sa yi don tshul yang dag tu/} /{rnam par phye ste bshad par mdzod//} विभज्यार्थगतिं सम्यग्भूमीनां समुदाहर ।। द.भू.१७०ख/४; {rnam par phye ste lung bstan par bya ba} विभज्य व्याकरणीयम् अ.सा. १५८ख/८९.
rnam par phye ste brjod par bya ba
कृ. विभज्य वक्तव्यम् — {zhes bya ba de lta bu la sogs pa rnam par phye ste brjod par bya ba yin no//} इत्येवं विभज्य वक्तव्यम् अभि.भा.२३७ख/७९९.
rnam par phye ste smra
= {rnam par phye ste smra ba/}
rnam par phye ste smra ba
• क्रि. विभज्य वदति — {zhes rnam par phye ste smra ba de dag ni rnam par phye ste smra ba dag yin no//} इति विभज्य वदन्ति, ते विभज्यवादिनः अभि.भा.२३९ख/८०५; • सं. (ब.व.) विभज्यवादिनः, निकायभेदः — {gang dag da ltar byung ba dang 'bras bu ma bskyed pa'i las 'das pa gang yin pa cung zad cig ni yod/} {ma 'ongs pa dang 'bras bu bskyed zin pa'i 'das pa gang yin pa cung zad cig ni med do zhes rnam par phye ste smra ba de dag ni rnam par phye ste smra ba dag yin no//} ये तु केचिदस्ति यत् प्रत्युत्पन्नमदत्तफलं चातीतं कर्म, किंचिन्नास्ति यद्दत्तफलमतीतमनागतं चेति विभज्य वदन्ति, ते विभज्यवादिनः अभि.भा.२३९ख/८०५; द्र. {rnam par phye ste smra ba'i sde/}
पा. विभज्य व्याकरणम्, व्याकरणभेदः — {ci gang dag 'chi bar 'gyur ba de dag skye bar 'gyur ram zhes rnam pa de lta bur 'dri ba de la thams cad ni skye bar mi 'gyur ro/'o} {na ci zhe na/} {nyon mongs pa dang bcas pa dag ni skye bar 'gyur gyi nyon mongs pa med pa rnams ni ma yin no zhes bya ba rnam par phye ste lung bstan dgos par 'gyur ro//} यस्तु पृच्छेदनेन प्रकारेण—ये मरिष्यन्ति किं ते जनिष्यन्त इति । तस्य विभज्य व्याकरणं स्यात्—न सर्वे जनिष्यन्ते । किं तर्हि ? सक्लेशा जनिष्यन्ते, न निःक्लेशा इति अभि.स्फु.११०ख/७९८; द्र. {rnam par phye ste lung bstan par bya ba/}
rnam par phye ste lung bstan par bya
= {rnam par phye ste lung bstan par bya ba/}
rnam par phye ste lung bstan par bya ba
• पा. विभज्य व्याकरणीयः, प्रश्नभेदः — {'dri ba ni rnam pa bzhi ste/} {mgo gcig tu lung bstan par bya ba dang /} {rnam par phye nas lung bstan par bya ba dang /} {dris nas lung bstan par bya ba dang /} {gzhag par bya ba'o//} चतुर्विधो हि प्रश्नः—एकांशव्याकरणीयः, विभज्य व्याकरणीयः, परिपृच्छ्य व्याकरणीयः, स्थापनीयश्च अभि.भा.२३६ख/७९७; • कृ. विभज्य व्याकर्तव्यम् — {ci sems can thams cad skye bar 'gyur ram zhes 'dri na/} {nyon mongs pa dang bcas pa rnams ni skye bar 'gyur gyi nyon mongs pa med pa rnams ni ma yin no zhes rnam par phye ste lung bstan par bya'o//} ‘किं सर्वे जनिष्यन्ते’ इति विभज्य व्याकर्तव्यम् — सक्लेशा जनिष्यन्ते, न निःक्लेशाः अभि.भा.२३७क/७९७; विभज्य व्याकरणीयम् — {rab 'byor}…{'di ni rnam par phye ste lung bstan par bya ba yin no//} विभज्य व्याकरणीयमेतत्सुभूते अ.सा.१५८ख/८९.
rnam par phye ste lung bstan par bya ba yin
कृ. विभज्यव्याकरणीयं स्यात् — {gang zhig ci gang dag 'chi bar 'gyur ba de dag skye bar 'gyur ram zhes 'dri ba de la ni rnam par phye ste lung bstan par bya ba yin no//} यस्तु पृच्छेद्—ये मरिष्यन्ति किं ते जनिष्यन्त इति, तस्य विभज्य व्याकरणीयं स्यात् अभि.भा.२३७क/७९८.
rnam par phye ste lung bstan par bya ba'i dri ba
विभज्य व्याकरणीयः प्रश्नः — {dge slong dag rnam par phye ste lung bstan par bya ba'i dri ba gang zhe na} कतमश्च भिक्षवो विभज्य व्याकरणीयः प्रश्नः अभि.भा.२३८क/८०१; द्र. {rnam par phye ste lung bstan par bya ba/}
rnam par phye nas lung bstan pa
= {rnam par phye ste lung bstan pa/}
rnam par phye ba
• सं. १. विभागः — {gang phyir byed pas rnam phye ba/} /{'di ni dus rnams rtog par 'gyur//} कारित्रेण विभागोऽयमध्वनां यत् प्रकल्प्यते ।। त.स.६५ख/६१७; {bcom ldan 'das chos thams cad kyi rang gi sems snang ba'i spyod yul rtogs pa rnam par phye ba'i mtshan nyid mchis pa dang ma mchis pa dang gcig pa dang tha dad pa dang gnyis ka dang gnyis ka ma lags pa dang mchis pa'ang ma lags ma mchis pa'ang ma lags pa dang rtag pa dang mi rtag pa spangs pa}…{bdag la bshad du gsol} देशयतु मे भगवान् नास्त्यस्तित्वैकत्वान्यत्वोभयनोभयनैवास्तिननास्तिनित्यानित्यवर्जितं…स्वचित्तदृश्यगोचरगतिविभागलक्षणं सर्वधर्माणाम् ल.अ.९०ख/३७; विभक्तिः — {lus rnam par phye ba tshad med pas byang chub sems dpa'i spyod pa'i mthu yongs su sdud de} अप्रमाणकायविभक्तितो बोधिसत्त्वचर्याबलं समुदागच्छति द.भू.२४१ख/४३; {lus rnam par phye ba tshad med pa mngon par bsgrub pa} अप्रमाणकायविभक्त्यभिनिर्हृतः द.भू.२४६ख/४७; विभङ्गः — {don tha dad pa yang dag par shes pas dus dang dngos po dang mtshan nyid rnam par phye ba sna tshogs khong du chud par bya ba rab tu shes so//} अर्थप्रतिसंविदा नानाकालवस्तुलक्षणविभङ्गानुगमं प्रजानाति द.भू.२५५ख/५२ २. विवेकः — {dper na chu dang 'o ma la sogs pa 'dres par gyur pa rnam par phye nas mi snang ba'i phyir rnam par gzhag par mi nus pa} यथा क्षीरोदकादेर्मिश्रीभूतस्य विवेकेनाप्रतिभासनान्न घटना शक्यते कर्तुम् त.प.३क/४५१ ३. = {rnam par phye ba nyid} विभागता — {'jig rten pa dang 'jig rten las 'das pa rnam par phye ba dang} लौकिकलोकोत्तरविभागतां च द.भू.२४५क/४६; विभक्तिता— {de sa'i khams shin tu chung ba yang rab tu shes so//}…{sa'i khams rnam par phye ba yang rab tu shes so//} स पृथिवीधातुपरीत्ततां च प्रजानाति…विभक्तितां च प्रजानाति द.भू.२४२ख/४४; प्रविभक्तिता — {de ni las dge ba dang mi dge ba dang lung du ma bstan pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te/}…{'phags pa dang 'jig rten pa rnam par phye ba dang} स कर्मणां कुशलाकुशलाव्याकृततां च यथाभूतं प्रजानाति…आर्यलौकिकप्रविभक्तितां च द.भू.२५२ख/४९ ०. विभावनम् — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{dri zhim po rnam par phye ba dang} यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… विभावनगन्धस्य ग.व्यू.२६८क/३४७; • भू.का.कृ. विभक्तः — {gzung 'dzin rnam phye ba'i/} /{mtshan nyid rnam par bslad pa can//} विभक्तलक्षणग्राह्यग्राहकाकारविप्लवा । प्र.वा.१३१क/२.३३१; {yan lag rnam par phye ba} विभक्ताङ्गस्य ग.व्यू.२६८क/३४७; {snying rje chen po sngon du 'gro ba thabs mkhas pas shin tu rnam par phye ba} महाकरुणापूर्वक उपायकौशल्यसुविभक्तः द.भू.२४५ख/४६; {legs par gsungs pa dag gis rtag tu yon tan dang ldan pa'i chos de yang don rnam par phye ba blo dang ldan pa rnams la dga' ba khyad par can bskyed de} स धर्मः सुभाषितैः प्रकृत्यैव गुणयुक्तोऽपि सततं विभक्तार्थस्तुष्टिं विशिष्टां जनयति बुद्धिमताम् सू.व्या.१३०क/२; प्रविभक्तः — {ji ltar rnam par phye ba yin zhe na/} {dngos po kun la yi ge bzhin} कथं प्रविभक्तः ? इत्याह—वर्णवत् सर्वभावेष्विति त.प.१५९ख/७७२; संविभक्तः — {stug po'i mun pa dag dang bral/} /{gsal zhing mthong ba 'bras dang bcas/} /{rab dang phyogs ni rnam par phye/} /{rab tu gsal ba ston nyid bzhin//} घनान्धकारविरतिव्यक्तसत्फलदर्शनः । प्रसादसंविभक्ताशः प्रकाश इव शारदः ।। अ.क.१५२ख/१५.८; भिन्नः — {de ltar rang bzhin brtags pa las/} /{lam ni 'di gnyis rnam par phye//} इति मार्गद्वयं भिन्नं तत्स्वरूपनिरूपणात् । का.आ.३२१ख/१.१०१; विवृतः — {de dag kyang de la dus dus su rnam par ma phye ba'i gnas rnams ni rnam par 'byed par mi byed la/} {rnam par phye ba'i gnas rnams kyang gsal bar mi byed} ते चास्य न कालेन कालमविवृतानि च स्थानानि विवृण्वन्ति, विवृतानि च स्थानानि विवृण्वन्ति श्रा. भू.६०क/१४८; विपञ्चितः — {lhag ma ni brda phrad par sla bas rnam par ma phye ba'o//} शेषं सुगमत्वान्न विपञ्चितम् अभि.भा.३०क/३२; विचितः म.व्यु.६८३८ (९७ख).
rnam par phye zin pa
भू.का.कृ. विवेचितः — {rnam par phye zin pa yang dngos po de la dmigs nas mi skye'o//} विवेचितस्य तस्य न पुनस्तद्वस्त्वालम्ब्योत्पत्तिः अभि.स्फु.१४०क/८५६.
rnam par phyes pa
विवृतः, धर्मपर्यायः म.व्यु.१३०५; द्र. {rnam par phye ba/}
rnam par 'phel
• क्रि. जजृम्भे — {mi bdag gsar pa'i ngos na ni/} /{gsar pa nyid du rnam par 'phel//} नवस्य नृपतेः पार्श्वे नवा एव जजृम्भिरे । अ.क.१७९क/७९. ४०; • = {rnam par 'phel ba/}
rnam par 'phel ba
• क्रि. विवर्धयति — {lus de la}…{mi gtsang ba'i rdzas}…{rnam par 'phel} अस्मिन् काये अशुचिद्रव्याणि विवर्धयन्ति श्रा.भू.३०क/७६; विवर्धते — {rigs kyi bu 'di lta ste dper na/} {rtsi chen po'i rnam pa rtsa ba ma grub pa zhes bya ba yod de/} {de'i mthus 'dzam bu'i gling gi shing thams cad kyang yan lag thams cad du rnam par 'phel lo//} तद्यथा कुलपुत्र अस्त्यनिर्वृत्तमूला नाम महाभैषज्यजातिः, यस्याः प्रभावेन सर्वजम्बुद्वीपका वृक्षा सर्वा(ङ्गेन) विवर्धन्ते ग.व्यू.३१२ख/३९९; {so ga'i tsha ba mi bzad dpal/} /{ji lta ji ltar rnam 'phel ba//} यथा यथा विवर्धन्ते ग्रीष्मोष्मविषमाः श्रियः । अ.क.९२ख/९.७४; विवृद्धिं याति — {mig ni gzugs las mched par byed/} /{rtog pa dag kyang rnam par 'phel//} चक्षुषा स्फुरते रूपं विवृद्धिं याति कल्पनात् ।। ल.अ.१६५ख/११८; वर्धते — {ut+pal chu nang ji bzhin du/} /{de nas mthar gyis rnam par 'phel//} उत्पलं वारिमध्ये वा सोऽनुपूर्वेण वर्धते । शि.स.१५१ख/१४६; • सं. १. विवृद्धिः — {chos kyi snang ba rnam 'phel ba'i/} /{dga' bas rtag tu rgyas par 'gyur//} धर्मालोकविवृद्ध्या च प्रीत्याऽऽपूर्यते ध्रुवम् ।। सू.अ.२२७ख/१३८; {dbang po rnam par 'phel ba ni dbang po 'pho ba'o//} इन्द्रियविवृद्धिरिन्द्रियसञ्चारः अभि.स्फु.१४२ख/८६०; विवर्धनम् — {bden pa gsum la dmigs pa rnam par 'phel ba la} विवर्धन इति त्रिसत्यालम्बने अभि.स्फु.१७०क/९१३; अभिवृद्धिः — {de'i bsod nams kyi tshogs rnam par 'phel bar 'dod pa} तत्पुण्यसंभाराभिवृद्धिकामः जा.मा.१८ख/२० २. विजृम्भितम् — {de dag thams cad gtong phod dang ldan mtshungs med bsod nams gter/} /{khyod kyi sbyin pa bkren med 'byor pa'i rnam par 'phel ba yin//} सर्वं भवानुपमपुण्यनिधे वदान्य निर्दैन्यदानविभवस्य विजृम्भितं ते अ.क.२९९ख/३९.२९ ३. = {rnam 'phel nyid} विवर्धनता — {byang chub sems dpa'i sa dang po la}…{gsum pa la smon lam rnam par 'phel ba dang} प्रथमायां बोधिसत्त्वभूमौ…तृतीयायां प्रणिधानविवर्धनतया द.भू.२३१ख/३७; • भू.का.कृ. विवृद्धः — {cig la cig 'jus dga' ba rnam par 'phel//} परस्पराश्लेषविवृद्धहर्षम् जा.मा.२०१क/२३३; विवर्धितः — {thams cad mkhyen pa nyid du rtsa ba brtan pa'i dad pa rnam par 'phel to//} मूलजाता श्रद्धा सर्वज्ञतायां विवर्धिता ग.व्यू.१७२क/२५४; • वि. विसर्पी — {rang gi mthu yis rnam 'phel ba'i/} /{dug la rma yi phyogs bzhin du//} व्रणदेशो विषस्येव स्वसामर्थ्यविसर्पिणः । अभि.स्फु.३३२ख/१२३४.
क्रि. १. विवर्धते — {byang chub sems dpa' brtson 'grus brtsams pa'i chos kyi snang ba rnam par 'phel bar 'gyur ro//} आरब्धवीर्यस्य बोधिसत्त्वस्य धर्मालोका विवर्धन्ते सू.व्या.२२८क/१३८ २. विवर्धयिष्यति — {sems can de dag kyang btung ba dang bza' ba rnam pa sna tshogs de dag 'tshal nas tshe dang stobs dang kha dog dang dbang po rnam par 'phel bar 'gyur ro//} ते च सत्त्वास्तानि पानभोजनानि नानाविधान्युपभुक्त्वा आयुर्बलवर्णेन्द्रियाणि विवर्धयिष्यन्ति सु.प्र.३३ख/६४ ३. विवृद्धिं यायात् — {rnam par mi rtog pa la spyod pa bde ba'i ting nge 'dzin dang snyoms par 'jug pas gnas pa de bzhin gshegs pas thugs su chud pa'i sa thob par byed pa bdag gis khong du chud par yang rnam par 'phel bar 'gyur ro snyam mo//} अधिगतं च मे निर्विकल्पाचारः सुखसमाधिसमापत्तिविहारस्तथागतगतिभूमिप्रापको विवृद्धिं यायात् ल.अ.६०क/६.
rnam par 'phel bar byed
= {rnam par 'phel bar byed pa/}
rnam par 'phel bar byed pa
• क्रि. विवर्धयति — {gnas dang gnas ma yin pa shes pa'i stobs kyis rigs kun tu bsten pa'i rgyus rim gyis rnam par dag par byed cing rnam par 'phel bar byod do//} स्थानास्थानज्ञानबलगोत्रमासेवनान्वयात् क्रमेण विशोधयति विवर्धयति च बो.भू.५६क/७३; {ji ltar}…*{srid pa'i rgya mtsho yongs su skems shing snying rje chen po'i mtsho rnam par 'phel bar byed pa dang}…{ma 'tshal lo//} न च जाने कथं…शोषयन्ति तृष्णासागरम्, विवर्धयन्ति महाकरुणातोयम् ग.व्यू.३२८ख/५१; विवर्धयते — {de phyir rgyal ba'i bstan la de gus pas/} /{rang gzhan dge ba'i yon tan rnam 'phel byed//} ततश्च ते तज्जिनशासनादराद् विवर्धयन्ते स्वपरं गुणैः शुभैः ।। सू.अ.१५२क/३६; •सं. विवर्धनम् — {rigs kyi bu kho mo rnam par thar pa 'di dang ldan pas}…{sems can thams cad kyi dga' ba'i shugs chen po rnam par 'phel bar byed pa'i kha dog dang} अहं कुलपुत्र अनेन विमोक्षेण समन्वागता…सर्वसत्त्वमहाप्रीतिवेगविवर्धनवर्णा ग.व्यू.१८६क/२७०; •वि. विवर्धकः — {thams cad kyi sgo nas brtson 'grus} …{shes rab rnam par 'phel bar byed pa'o//} सर्वतोमुखं वीर्यम्…ज्ञानविवर्धकञ्च बो.भू.१०८ख/१३९.
rnam par 'phyang ma
ना. विलम्बा, राक्षसी — {de nas srin mo 'phyang ma zhes bya ba dang srin mo rnam par 'phyang ma zhes bya ba dang} अथ खलु लम्बा च नाम राक्षसी, विलम्बा च नाम राक्षसी स.पु.१४८क/२३४.
rnam par 'phrul pa
= {rnam 'phrul/}
rnam par 'phrul ba
= {rnam 'phrul/}
rnam par 'phrul ba phra ba la 'jug pa'i ye shes
पा. विकुर्वणसूक्ष्मप्रवेशज्ञानम्, सूक्ष्मप्रवेशज्ञानविशेषः— {yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rnams kyi phra ba la 'jug pa'i ye shes 'di lta ste/} {spyod pa phra ba la 'jug pa'i ye shes sam}…{rnam par 'phrul pa phra ba la 'jug pa'i ye shes sam} इमानि…सम्यक्संबुद्धानां सूक्ष्मप्रवेशज्ञानानि यदुत चर्यासूक्ष्मप्रवेशज्ञानं वा… विकुर्वणसूक्ष्मप्रवेशज्ञानं वा द.भू.२६६क/५८.
rnam par 'phrul ba'i rgyal po
ना. विकुर्वाणराजः, बोधिसत्त्वः — {'phags pa rnam par 'phrul ba'i rgyal pos zhus pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यविकुर्वाणराजपरिपृच्छानाममहायानसूत्रम् क.त.१६७.
ना. विकुर्वितप्रभः, बोधिसत्त्वः — {'di lta ste/} {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{rnam par 'phrul pa'i 'od dang} यदुत ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…विकुर्वितप्रभेण च ग.व्यू.२७५ख/२.
rnam par 'phro
= {rnam par 'phro ba/}
rnam par 'phro ba
• क्रि. विसरति — {sems phyi rol tu rnam par g}.{yeng zhing rnam par 'phro la mnyam par mi 'jog cing} बहिश्चित्तं विक्षिप्यते, विसरति, न समाधीयते र.व्या.११४क/७६; • सं. विसारः — ग्. {yeng ba ni sdug pa'i mtshan ma'i rjes su 'brang ba'i sgo nas yul rnams la rnam par 'phro ba'o//} विक्षेपः शुभनिमित्तानुसारमुखेन विषयेषु विसारः अभि.स.भा.६४क/८८; {rnam par g}.{yeng ba ni 'dod chags dang zhe sdang dang gti mug gi char gtogs pa sems rnam par 'phro ba'o//} विक्षेपो रागद्वेषमोहांशिकश्चेतसो विसारः त्रि.भा.१६१ख/७१; विस्फारः — {ring po nyid nas do shal 'od zer rab gsal rnam 'phro chags gyur pa/}… {de ni rgyal pos shes gyur nas//} दूरादेव स्फुटतरकरासक्तविस्फारहारम्…तं परिज्ञाय राजा । अ.क.३३ख/५३.५६; • वि. विसारी — {gang yang dri med bsod nams snang ba phyogs mthar rnam par 'phro ba yis//} किमपि विमलैः पुण्यालोकैर्दिगन्तविसारिभिः अ.क.५३क/५.७४.
rnam par 'phros
= {rnam par 'phros pa/}
rnam par 'phros pa
भू.का.कृ. अनुविसृतः — {rnam par 'phros pa zhes bya ba ni rjes su g}.{yengs pa zhes bya ba 'di'i bshad pa yin no//} अनुविक्षिप्तमित्यस्य निर्देशं करोति — अनुविसृतमिति अभि.स्फु.२४७क/१०५०; विसृष्टः — {rnam par g}.{yengs pa ni yul rnams la rnam par 'phros pa gang yin pa de kho na yin no//} यत्तु विषयेषु विसृष्टं तदेव विक्षिप्तम् अभि.स्फु.२४७क/१०५०.
rnam par bam pa
पा. व्याध्मातकम्, अशुभताभेदः — {de la phyi rol la brten pa'i mi gtsang ba'i mi sdug pa nyid gang zhe na/} {'di lta ste/} {rnam par bsngos pa dang}…{rnam par bam pa dang} तत्र बहिर्धा चोपादाय अशुभता कतमा? तद्यथा—विनीलकं वा…व्याध्मातकं वा श्रा.भू.७९ख/२०३; {shi nas zhag bdun lon pa 'bu zhugs shing bam pa la ni/} {rnam par 'bus gzhig pa dang rnam par bam par mos par byed do//} सप्ताहमृतं संजातकृमि आध्मातं च विमद्रामकं (? विपुण्ड्रात्मकं) व्याध्मातकमित्यधिमुच्यते श्रा.भू.१३६क/३७२; {des ni dur khrod 'gro bar gyis/}…/{de nas rnam par bam rus pa'i/} /{rus gong la sogs blta bar gyis//} गच्छेदसौ शिविपथिकां …ततो व्याध्मातकं पश्येदस्थिशङ्कलिकामपि ।। अभि. स्फु.१६२क/८९६; त्रि.भा.१७०ख/९७.
•क्रि. व्यवदायते— {gang la kun nas nyon mongs pa dang rnam par byang ba zhes bya ba ni dbang po dang bcas pa'i lus la'o//} यत्र संक्लिश्यते व्यवदायते चेति सेन्द्रिये काये अभि.स.भा.१४ख/१९; विशुध्यति — {ji ltar sems ni kun nyon mongs/} /{ji ltar sems ni rnam byang dang //} यथा संक्लिश्यते चित्तं यथा चित्तं विशुध्यति ।। अभि.भा.८६ख/१२०२; •सं. व्यवदानम् — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di ni chos gang 'bri ba'i phyir ram 'phel ba'i phyir nye bar gnas pa ma yin no//} {chos gang 'du ba'i phyir ram}…{rnam par byang ba'i phyir ram}…{rab tu ma rtogs pa'i phyir nye bar gnas pa ma yin no//} न खलु पुनरियं सुविक्रान्तविक्रामिन् प्रज्ञापारमिता कस्यचिद्धर्मस्य हानाय वा विवृद्धये वा प्रत्युपस्थिता, नापि कस्यचिद्धर्मस्य संयोगाय…व्यवदानाय वा…अप्रतिवेधाय वा प्रत्युपस्थिता सु.प.४६ख/२४; {khur dang khur khyer ba ni kun nas nyon mongs pa'o//} {khur 'dor ba ni rnam par byang ba'o//} भारो भारादानं च संक्लेशः । भारनिक्षेपणं व्यवदानम् सू.व्या.२३९ख/१५२; {nyon mongs rnam byang dngos po rnams/} /{skra shad 'dzings pa lta bu ste/} /{gnas dang 'jig dang skye dang bral/} /{rtag dang mi rtag spangs pa 'o//} स्थितिभङ्गोत्पत्तिरहिता नित्यानित्यविवर्जिताः । संक्लेशव्यवदानाख्या भावा केशोण्डुकोपमाः ।। ल.अ.१६२क/११२; • वि. व्यावदानिकः — {kun nas nyon mongs pa dang rnam par byang ba'i phyogs rab tu bstan pa'i phyir} सांक्लेशिकव्यावदानिकपक्षप्रदर्शनार्थम् अभि.स्फु.९ख/१६; वैयवदानिकः — {chos la yongs su brtags pas kun nas nyon mongs pa dang rnam par byang ba'i chos la rmongs pa med pa'i phyir lam gyi bden pa la 'jug go//} धर्मपरीक्षया सांक्लेशिकवैयवदानिकधर्माऽसम्मोहान्मार्गसत्यमवतरति म.भा. १६क/४.१.
rnam par byang ba ma yin pa
१. अव्यवदानम् — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni gnyis su lta bar mi bya/} {gnyis ma yin par yang ma yin}…{rnam par byang bar ma yin/} {rnam par byang ba ma yin par yang ma yin} प्रज्ञापारमिता न द्वयेन द्रष्टव्या न अद्वयेन…न व्यवदानतो न अव्यवदानतः कौ.प्र.१४२ख/९५ २. अव्यवदानता — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa kun nas nyon mongs pa ma yin/rnam} {par byang ba yang ma yin pa} ({gang yin pa} ) {de shes rab kyi pha rol tu phyin pa zhes bya'o//} या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानामसंक्लेशता अव्यवदानता, इयमुच्यते प्रज्ञापारमिता सु.प.३८ख/१७.
rnam par byang ba'i chos
वैयवदानिकधर्मः — {chos la yongs su brtags pas kun nas nyon mongs pa dang rnam par byang ba'i chos la rmongs pa med pa'i phyir lam gyi bden pa la 'jug go//} धर्मपरीक्षया सांक्लेशिकवैयवदानिकधर्माऽसम्मोहान्मार्गसत्यमवतरति म.भा. १६क/४.१; {rnam par byang ba'i chos rnams kyi phan yon} वैयवदानिकधर्मानुशंसा लो.को.१४११.
rnam par byang bar 'gyur
क्रि. व्यवदायते — {rnam par byang bar mi 'gyur} न व्यवदायन्ते शि.स.१४६क/१४०; व्यवदानाय संवर्तते — {lta ba de ni kun tu 'dod chags pa med par 'gyur gyi kun tu 'dod chags par mi 'gyur ro//}…{rnam par byang bar 'gyur gyi kun nas nyon mongs par mi 'gyur ro//} इयं दृष्टिः असंरागाय संवर्तते न संरागाय…व्यवदानाय न संक्लेशाय अ.श.२७९ख/२५६.
rnam par byang bar 'gyur ba ma yin
क्रि. न व्यवदायते— {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gzugs ni kun nas nyon mongs par 'gyur ba'am rnam par byang bar 'gyur ba ma yin no//} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपं संक्लिश्यते वा व्यवदायते वा सु.प.३८ख/१७.
rnam par byang bar mi 'gyur
क्रि. न व्यवदायते — {'di'i 'phags pa'i chos rnams rnam par byang bar mi 'gyur ro//} आर्यधर्मा अस्य न व्यवदायन्ते अभि.भा.८६ख/१२०३; {bcom ldan 'das chos 'di dag ni} ({skyo bar yang mi 'gyur} ){kun nas nyon mongs par yang mi 'gyur rnam par byang bar yang mi 'gyur ro//} नैते भगवन् धर्मा उद्विजन्ते, न संक्लिश्यन्ते, न व्यवदायन्ते शि.स.१४६क/१४०.
rnam par byung
= {rnam par byung ba/}
rnam par byung ba
भू.का.कृ. विनिःसृतः — {'di ni phyag rgya rab mchog ste/} /{chos kyi dbyings las rnam par byung //} एतन्मुद्रवरं श्रेष्ठं धर्मधातुविनिःसृतम् ।। म.मू.२५४क/२९१; विनिर्गतः — {sa bcu las ni rnam byung ba/} /{sgyu ma lta bu'i ting 'dzin dang //} मायोपमं समाधिं च दशभूमिविनिर्गतम् । ल.अ.१५९ख/१०८.
rnam par byed
= {rnam par byed pa/}
rnam par byed pa
= {rnam byed} ।। • क्रि. आकारं करोति— {yang dang yang du sems can sbyor ba ni bsdus nas gcig gi rnam par byed pa'o//} पुनः पुनः सत्त्वान् सङ्गतान् संहृतानेकाकारान् करोमि ख.टी.१६२क/२४४; • सं. = {tshangs pa} विधाता, ब्रह्मा — ब्रह्मात्मभूः सुरज्येष्ठः परमेष्ठी पितामहः ।…विधाता अ.को.१.१.१७; विधत्त इति विधाता अ.वि.१.१.१७; • पा. आकारकरः, समाधिविशेषः — {rigs kyi bu 'di lta ste/} {rnam par byed ces bya ba'i ting nge 'dzin dang}…{'dul ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin dang} तद्यथापि नाम कुलपुत्र आकारकरो नाम समाधिः…दमनो नाम समाधिः का.व्यू.२२२क/२८४.
rnam par bral
= {rnam par bral ba/}
rnam par bral ba
• क्रि. विगच्छति लो.को.१४११; •सं. विप्रयोगः — {brtan pa 'di ci rmongs 'di ci zhig 'tsho ba nyid ni ci/} /{srog dang lhan cig rnam par bral ba ci yin yongs} (? {yong} ){mi shes//} नो वेद्मि किं धृतिरियं किमयं विमोहः किं जीवितं किमसुभिः सह विप्रयोगः ।। अ.क.३५९क/४८.२३; विसंयोजनम् लो.को.१४११; • भू. का.कृ. विगतः — {rdul dang rnam par bral ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} विगतरजो नाम समाधिः अ.सा.४३०ख/२४३; {bdag med lta dang rnam bral dri ma med/}…{chos tshul} नैरात्म्यं दृष्टिविगतं ह्यमलम् ।… धर्मनयम् ।। ल.अ.५६ख/१; व्यपगतः — {rang sems dri ma rnam par bral ba ste brtags pa dang bral ba dag ni dkyil 'khor gyi dbang por bya'o//} स्वचित्तं व्यपगतकलुषं कल्पनारहितं मण्डलेशं कुर्यात् वि.प्र.४६क/४.४८; {sdig pa rnam bral byang chub spyod la rjes su gnas pa'i sngags pa} व्यपगतकलुषो बोधिचर्यानुरूढो मन्त्री वि.प्र.३१ख/४.५; विरहितः — {nam mkha'i khams}… {yul dang rnam par bral ba dbus kyi sa la kun gzhi rnam par shes pa gzhag par bya'o//} आकाशधातौ…विषयविरहिते स्थापयेद् मध्यभूमौ आलयविज्ञानम् वि.प्र.३२ख/४. ७; {dam tshig rnam bral} समयविरहितः वि.प्र.९०ख/३.३; विवर्जितः — {ngag 'khyal dang ni 'tshe sogs pa'i/} /{smad pa'i don dang rnam par bral//} सम्भिन्नालापहिंसादिकुत्सितार्थविवर्जिताः त.स.१३१ख/१११९; विसंयुक्तः — {gzung ba dang 'dzin pa dang rnam par bral ba} ग्राह्यग्राहकविसंयुक्तम् ल.अ.७१क/१९; विनिर्मुक्तः — {sprin dang rnam par bral ba yi/} /{rgyu skar bdag po'i gzugs bzhin no//} मेघविनिर्मुक्तं बिम्बं तारापतेरिव अ.क.१८९क/८०.९७; {rnal 'byor nyes dang rnam bral ba/} /{so so rang rig sems pa yi//} राग(? योग) दोषविनिर्मुक्ताः प्रत्यात्मगतिचिन्तकाः । ल.अ.५७क/२; विनिवृत्तः — {rtog ge'i lta ba la ltad mo dang rnam par bral bas mtshan nyid la 'dris pa'i phyir} लक्षणपरिचयात्…तर्कदृष्टिविनिवृत्तकौतुकः ल.अ.१४५ख/९२; विप्रमुक्तः लो. को.१४१९; विहीनः — {gnyis ka'i don dang rnam bral bas//} उभयार्थविहीनत्वात् *४५क/११५; रहितः — {seng ge dag kyang 'brog na gnas shing yul dang rnam bral 'jigs pa med la} सिंहश्चैकान्तवासी विषयविरहितो निर्भयः वि.प्र.१६५ख/३.१४२.
rnam par bral bar byed pa
विसंयोजनम् — {bdag gi sems snang ba'i spyod yul dang rnam par bral bar byed pa} …{chos ski sku de bzhin gshegs pas rjes su gsungs pa bshad du gsol} स्वचित्तदृश्यगोचरविसंयोजनं…धर्मकायं तथागतानुगीतं प्रभाषस्व ल.अ.७२क/२०.
rnam par bris
भू.का.कृ. विचित्रितः — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams la yongs su dris so/} /{yongs su zhus so//}…{rnam par bris so/} /{rgya cher byas so//} बुद्धानां भगवतामन्तिकात् परिपृष्टा परिप्रश्नीकृता… विचित्रिता विपुलीकृता ग.व्यू.३१क/१२७.
rnam par bros pa
विद्रवः मि.को.५०क ।
rnam par dben pa
= {rnam dben/}
rnam par dbye
• क्रि. भेदयेत् — {phyag rgya phyag rgya'i lan gyis ni/} /{dam tshig gis ni rnam par dbye//} मुद्राप्रतिमुद्रेण भेदयेत् समयेन तु ।। हे.त.८क/२२; • = {rnam par dbye ba/}
rnam par dbye ba
• सं. १. विभागः — {sgrub pa rnam par dbye ba la tshigs su bcad pa drug ste} प्रतिपत्तिविभागे षट् श्लोकाः सू.व्या.१८६ख/८३; {ston} ({rton} ) {pa rnam par dbye ba'i tshigs su bcad pa rnam pa gsum} प्रतिसरणविभागे त्रयः श्लोकाः सू.व्या.२२३ख/१३३; {des na dus kyi rnam dbye 'di/} /{de yi dbang gis rtog mi 'gyur//} ततश्चाध्वविभागोऽयं तद्वशान्न प्रकल्प्यते । त.स.६५ख/६१९; {de'i lam yang bgrod pa 'gro ba'i rnam par dbye bas so//} अयनगतिविभागेन मार्गश्च तस्य वि. प्र.१८८क/१.५०; {ldan pa dang ni rnam dbye ba/} /{tha dad pa can sngar spangs zin//} व्यस्ताः पूर्वं च संयोगविभागव्यतिरेकिणः । त.स.९२क/८३३; प्रविभागः — {yi ge rnams kyi go rims dang /} /{thung dang ring dang ches ring dang /} /{sgra tsam khyad par can dus kyi/} /{rnam dbyer de dag shes par 'gyur//} आनुपूर्वी च वर्णानां ह्रस्वदीर्घप्लुताश्च ये । कालस्य प्रविभागास्ते ज्ञायन्ते ध्वन्युपाधयः ।। त.स.८३ख/७७१ २. विभेदः — {rdo rje'i tshig rnam par dbye ba zhes bya ba} वज्रपदविभेदनाम क.त.१९८७; विवेकः — {dngos po kun la chos dang ni/} /{chos can rnam dbye med pa'i phyir//} धर्मधर्मिविवेकस्य सर्वभावेष्वसिद्धितः । प्र.वा.१४६ख/४.१८१; प्र.अ.९ख/११; विभक्तिः — {de ltar na tha dad par 'byed pa'i rnam par dbye ba yang mi sbyar bar 'gyur te/} {de ni tha dad pa la brten pa'i phyir ro//} तथा च व्यतिरेकिण्या विभक्तेरयोगः, तस्या भेदाश्रयत्वात् प्र.वृ.२७९क/२१; व्यतिरेकः — {mngon shes dang /} /{ye shes dri med de nyid dang /} /{rnam dbye med phyir mar me yi/} /{snang la dro mdog chos mtshungs can//} अभिज्ञाज्ञानवैमल्यतथताऽव्यतिरेकतः । दीपालोकोष्णवर्णस्य साधर्म्यम् र.वि.९५क/३८; विभाजनम् — {bu mo khyod kyis sems can rnams kyi bsam pa ji lta ba bzhin du chos rin po che rnam par dbye ba'i phyir rnam par dbye ba'i sems skyed cig} विभाजनचित्तं च ते दारिके उत्पादयितव्यं यथाशयसर्वसत्त्वधर्मरत्नसंविभजनाय ग.व्यू.४०क/१३४; विभजनम् म.व्यु.५१७४; संविभजनम् — {bu mo khyod kyis sems can rnams kyi bsam pa ji lta ba bzhin du chos rin po che rnam par dbye ba'i phyir rnam par dbye ba'i sems skyed cig} विभाजनचित्तं च ते दारिके उत्पादयितव्यं यथाशयसर्वसत्त्वधर्मरत्नसंविभजनाय ग.व्यू.४०क/१३४ ३. विप्रयोगः — {de yi rang gi yan lag ni/} /{brtan pa'i rlung dang lhan cig tu/} /{'gro zhing ldan dang rnam dbye ba/} /{nges par skyed par 'gyur ba yin//} तस्यात्मावयवानां च स्तिमितेन च वायुना । संयोगा विप्रयोगाश्च जायन्ते गमनाद् ध्रुवम् ।। त.स.७९ख/७३७ ४. विभङ्गः — {rnam dbye rnam gsum shes par bya/} /{phun sum tshogs pa rnam bcur 'gyur//} विभङ्गस्त्रिविधो ज्ञेयः सम्पद् दशविधा भवेत् । श्रा.भू.२५ख/६३; {de dag gi rnam par dbye ba ni mdo las ji skad 'byung ba kho na bzhin du blta bar bya'o//} विभङ्गा एषां यथासूत्रमेव वेदितव्याः बो.भू.१५ख/१७; श्रा.भू.१८क/४२ ५. विचयः — {rigs kyi bu khyod kyis}…{sems kyi grong khyer rnam par dbye ba'i tshul la mkhas par gyis shig} चित्तनगरविचयविधिज्ञेन ते कुलपुत्र भवितव्यम् ग.व्यू.२५७ख/३४०; {ye shes kyi rnam par dbye ba shin tu bya bas mthar thug pa'i sa zhes bya'o//} परिनिष्ठितभूमिरित्युच्यते सुकृतज्ञानविचयत्वात् द.भू.२४६ख/४७; विवेचनम् — {don dbye ba'i phyir}…{don rnam par dbye ba'i rgyur zhes bya ba'i tha tshig go//} अर्थविवेचने…अर्थविवेचननिमित्तमित्यर्थः म.टी.१९१क/५ ६. = {rnam dbye nyid} विवेकिता — {gal te gzhan gyis dmigs med na/} /{gnyis po rnam dbye med par 'gyur//} अन्यैरनुपलब्धश्चेद् द्वयोर्नास्ति विवेकिता ।। प्र.अ.१०६ख/११४; विभेदिता — {gzugs sogs rnams dang bum pa zhes/} /{grangs dang ming gi rnam dbye dang //} रूपादयो घटश्चेति संख्यासंज्ञाविभेदिता । त.स.१३क/१५१ ७. = {gsal ba'i dbye ba} प्रकारभेदः, व्यक्तिभेदः — {'o na rjes su dpag pa'i mtshan nyid brjod par bya ba la rnam par dbye ba glo bur du ci'i phyir bston ce na} अथानुमानलक्षणे वक्तव्ये किमकस्मात् प्रकारभेदः कथ्यते न्या.टी.४६ख/८७; • पा. १. विभज्यम्, व्याकरणभेदः — {lung bstan pa ni rnam bzhi ste/} /{mgo gcig dang ni dri ba dang /} /{rnam par dbye dang gzhag pa rnams//} चतुर्विधं व्याकरणमेकांशं परिपृच्छनम् । विभज्यं स्थापनीयं च ल.अ.१०१ख/४८; (द्र. {rnam par phye ste lung bstan pa/}) 2. विभक्तिः — {rnam par dbye bas ni dus kyi khyad par brjod pa ma yin te/} {byed pa po tsam zhig ston par nus pa'i phyir ro//} न खलु विभक्त्यः कालविशेषविधायिन्यः कारकत्वमात्रप्रतिपादने सामर्थ्यात् प्र.अ.६०ख/६८; ३. विभागः, गुणभेदः — {gzugs dang}…{ldan pa dang rnam par dbye ba dang}…{'bad pa ni yon tan dag go//} रूप…संयोगविभागौ…प्रयत्नश्च गुणाः त.प.२७८ख/२६२; • भू.का.कृ. विभक्तः — {des na mchod rten gyi phyi rol rgyu skar gyi rnam par dbye bas mchod rten gyi nang gi dkyil 'khor ni} तेन चैत्यबाह्ये नक्षत्रविभक्तेन चैत्यगर्भमण्डलम् वि.प्र.९३ख/३.५; {yid la byed pa ni rnam pa bco brgyad de}…{rten rnam par dbye ba dang} अष्टादशविधो मनस्कारः…आश्रयविभक्तः सू.व्या.१६६क/५७; प्रविभक्तः — {gal te yang 'di dngos po thams cad la khyab pa yin pa/} {de lta na yang gang gi tshe byas pa'i khyad par 'ga' zhig gis dngos po 'ga' zhig la gsal bar byed pa/} {de'i tshe rnam par dbye ba 'dzin pa yin la} यद्यपि चासौ सर्वपदार्थव्यापी, तथापि यदा केनचित् क्रियाविशेषेण क्वचित् पदार्थे व्यज्यते, तदा प्रविभक्तो गृह्यते त.प.१५९ख/७७२; • कृ. विभाज्यम् — {gtan tshigs rnam par dbye ba las brtsams te tshigs su bcad pa} कारणविभाज्यमारभ्य श्लोकः सू.व्या.१३०ख/३.
rnam par dbye bar
विवेचयितुम् — {mtshungs par ldan pa las ni nyon mongs pa rnam par dbye bar mi nus so//} न हि सम्प्रयोगात् क्लेशो विवेचयितुं शक्यते अभि.भा. २५४ख/८५६.
rnam par dbye ba can
वि. विभागिकः — {rgyu skar gyi dkyil 'khor cha bcu drug gi rnam par dbye ba can} नक्षत्रमण्डलं षड्(? षोडश)विभागिकम् वि.प्र.९३ख/३.५.
rnam par dbye ba rnam par nyams par byed pa
विवेकविकलता — {'di ni dge 'dun la brnyas pa chen po ste/} {nges par 'di ni bde bar gshegs pa'i rnam par dbye ba rnam par nyams par byed pa'o//} महानयं परिभवः सङ्घे, महती खल्वियं विवेकविकलता सौगतानाम् वि.प्र.९२ख/३.३.
rnam par dbye ba ma byas pa
भू.का.कृ. अविभक्तः — {rnam dbye ma byas pa'i ngo bos/} /{dngos po kun ni gang gis rtogs/} /{dngos po kun gyi rang mtshan nyid/} /{de yis rtogs par mi 'gyur ro//} स्वभावेनाविभक्तेन यः सर्वमवबुध्यते । स्वलक्षणानि भावानां सर्वेषां न स बुध्यते ।। त.स.११८ख/१०२१.
rnam par dbye ba med pa
= {rnam dbyer med} ।। • सं. अविभागः — {blo bdag rnam par dbyer med kyang /} /{mthong ba phyin ci log rnams kyis/} /{gzung dang 'dzin pa myong ba dag/} /{tha dad ldan bzhin rtogs par 'gyur//} अविभागोऽपि बुद्ध्यात्मविपर्यासितदर्शनैः । ग्राह्यग्राहकसंवित्तिभेदवानिव लक्ष्यते ।। प्र.वा.१३२क/२.३५४; अविनिर्भागः — {bcom ldan 'das de bzhin gshegs pa'i snying po ni rnam par dbye ba med pa}…{mi stong pa'o//} अशून्यो भगवंस्तथागतगर्भः…अविनिर्भागैः र.व्या.१०४क/५५; {shA ri'i bu de bzhin gshegs pas bstan pa'i chos kyi sku gang yin pa de ni}…{rnam par dbyer med pa'i chos dang ldan pa} योऽयं शारिपुत्र तथागतनिर्दिष्टो धर्मकायः सोऽयमविनिर्भागधर्मा र.व्या.७५क/३; र.वि.११३ख/७६; अव्यतिभेदः — {don rnam pa gsum gyis sems can thams cad ni rtag tu de bzhin gshegs pa'i snying po can no}…{de bzhin gshegs pa'i de bzhin nyid rnam par dbyer med pa'i don dang} त्रिविधेनार्थेन सदा सर्वसत्त्वास्तथागतगर्भाः…तथागततथताऽव्यतिभेदार्थेन र.व्या.८८ख/२६; अव्यतिरेकः — {mngon shes dang /} /{ye shes dri med de nyid dang /} /{rnam dbye med phyir mar me yi/} /{snang la dro mdog chos mtshungs can//} अभिज्ञाज्ञानवैमल्यतथताव्यतिरेकतः । दीपालोकोष्णवर्णस्य साधर्म्यम् र.वि.९५क/३८; • वि. अभिन्नः — {thog ma dbus mtha' med cing rnam dbyer med/} /{gnyis med gsum bral} अनादिमध्यान्तमभिन्नमद्वयं त्रिधा विमुक्तम् र.वि.११८क/८५; असंभिन्नः — {'dus ma byas shing rnam dbyer med/} /{mtha' gnyis dag ni rnam par spang //} असंस्कृतमसंभिन्नमन्तद्वयविवर्जितम् । र. वि.११८ख/८६.
rnam par dbye ba mdzad
क्रि. विवृणोति — {sngon gyi dge ba'i rtsa ba yongs su bskul ba mdzad do//}…{rnam par dbye ba mdzad do//} पूर्वकुशलमूलानि संचोदयति…विवृणोति ग.व्यू.२२८ख/२१५.
rnam par dbye ba shin tu rnam par phye ba
• वि. सुविचितविचयः — {byang chub sems dpa'}…{rnam par dbye ba shin tu rnam par phye ba}…{zhes bya'o//} बोधिसत्त्वः…सुविचितविचयः…इत्युच्यते द.भू.२६१ख/५५; • पा. सुविचितविचयः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {de de ltar byang chub sems dpa'i sa bdun pa 'di la gnas pa'i tshe/} {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin rnam par dbye ba shin tu rnam par phye ba zhes bya ba mnyam par gzhog} (? {'jog} ){ste/} {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin don shin tu bsams pa zhes bya ba dang} सोऽस्यां सप्तम्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितः सन् सुविचितविचयं च नाम बोधिसत्त्वसमाधिं समापद्यते । सुविचिन्तितार्थं च नाम द.भू.२३३क/३९.
rnam par dbye ba shin tu byas pa
वि. सुकृतविचयः — {byang chub sems dpa'}…{byang chub sems dpa'i sa bdun pa la rnam par dbye ba shin tu byas pa} बोधिसत्त्वः सप्तसु बोधिसत्त्वभूमिषु सुकृतविचयः द.भू.२३९ख/४२.
rnam par dbye ba shes pa
वि. विभागज्ञः — {byang chub sems dpa' rnams ni}…{mthar thug pa'i gnas kyi 'jug pa rnam par dbye ba shes pas yongs su mya ngan las mi 'da' ste} बोधिसत्त्वाः…निष्ठापदगतिविभागज्ञा न परिनिर्वान्ति ल.अ.१४०क/८७.
rnam par dbye ba'i cha
प्रविभागः — {dus su gtogs pa nyid kyi sgra tsam gyi khyad par can rnam par dbye ba'i cha dag ni yi ge rnams 'dzin pa na rtog} ({rtogs} ){pa'i yan lag yin no//} कालगता एवैते ध्वन्युपाधिकाः प्रविभागा वर्णेषु गृह्यमाणाः प्रतिपत्त्यङ्गम् त.प.१५९क/७७१.
rnam par dbye ba'i bden pa
पा. विभागसत्यम् — {de kun rdzob kyi bden pa la mkhas pa yin no//}…{rnam par dbye ba'i bden pa la mkhas pa yin} स संवृतिसत्यकुशलश्च भवति…विभागसत्यकुशलश्च भवति द.भू. २१२ख/२७.
rnam par dbye ba'i bden pa la mkhas pa
वि. विभागसत्यकुशलः — {de}…{rnam par dbye ba'i bden pa la mkhas pa yin} स…विभागसत्यकुशलश्च भवति द. भू.२१२ख/२७.
rnam par dbye ba'i mtshan nyid can
उ.प. विभागलक्षणम् — {chos kyi dbyings gsung gi dbang phyug gi dkyil 'khor cha bcu drug gi rnam par dbye ba'i mtshan nyid can} धर्मधातुवागीश्वरमण्डलं षोडशकलाविभागलक्षणम् वि.प्र.९३ख/३.५.
rnam par dbye ba'i sems
पा. विभाजनचित्तम् — {bu mo khyod kyis sems can rnams kyi bsam pa ji lta ba bzhin du chos rin po che rnam par dbye ba'i phyir rnam par dbye ba'i sems skyed cig} विभाजनचित्तं च ते दारिके उत्पादयितव्यं यथाशयसर्वसत्त्वधर्मरत्नसंविभजनाय ग.व्यू.४०क/१३४.
rnam par dbye bar bya
• क्रि. विकासयेत् — {rdo rje khu tshur gnyis bcings nas/} /{rim gyis rnam par dbye bar bya//} वज्रमुष्टिद्वयं बद्ध्वा परिपाट्या विकासयेत् । स.दु. १०८क/१६२; • = {rnam par dbye bar bya ba/}
rnam par dbye bar bya ba
• कृ. विभक्तव्यम् — {rnam par dbye bar ni mi bya ste} न तु विभक्तव्याः अभि.भा.२३७ख/८००; • सं. विचयः — {sems can gyi stobs dang blo'i stobs rnam par dbye bar bya ba shin tu rnam par phye ba} सत्त्वबलबुद्धिबलसुविचितविचयम् द.भू.१७४ख/८.
rnam par dbye bar mi bya
कृ. न विभक्तव्यम् — {de la ni chos mang po zhig yod na zhes brjod par bya'i rnam par dbye bar ni mi bya ste} तस्य वक्तव्यम्—धर्मा बहव इति । न तु विभक्तव्याः अभि.भा.२३७ख/८००.
rnam par dbyer med
= {rnam dbyer med/}
rnam par dbyer med pa
= {rnam dbyer med/}
rnam par 'bu zhugs pa
पा. विपुण्ड्रात्मकम्, अशुभताभेदः — {keng rus sam rnam par bsngos pa'am rnam par rul ba'am rnam par 'bu zhugs pa'am rnam par bam pa la sogs pa'o//} अस्थिसंकलिकं वा नीलकं वापि (? वा वि)पूयकं वा विपडुमकं (? विपुण्ड्रात्मकं) वा व्याध्मातकादिकं वा त्रि.भा.१७०ख/९७; द्र. {rnam par 'bus gzhig pa/}
rnam par 'bul ba
व्यर्पणा म.व्यु.७४२९ (१०५ख).
rnam par 'bus gzhig pa
पा. विपुण्ड्रात्मकम्, अशुभताभेदः — {rnam par 'bus} *{gzhigs pa zhes bya ba ni 'bu zhugs pa gang yin pa'o//} विपटु(? विपुण्ड्रात्)मकमिति यदुत्पन्नकृमिकम् अभि.स्फु.१६२क/८९५; {shi nas zhag bdun lon pa 'bu zhugs shing bam pa la ni/} {rnam par 'bus gzhig pa dang rnam par bam par mos par byed do//} सप्ताहमृतं संजातकृमि आध्मातं च विमद्रामकं (? विपुण्ड्रात्मकं) व्याध्मातकमित्यधिमुच्यते श्रा.भू.१३६क/३७२; {de la phyi rol la brten pa'i mi gtsang ba'i mi sdug pa nyid gang zhe na/} {'di lta ste/} {rnam par bsngos pa dang}…{rnam par 'bus gzhigs}(? {gzhig} ){pa dang} तत्र बहिर्धा चोपादाय अशुभता कतमा? तद्यथा—विनीलकं वा…विभद्रात्मकं (विपुण्डूत्मकं) वा श्रा.भू.७९ख/२०३; द्र. {rnam par 'bu zhugs pa/}
=* उद्विद्धः — {gdugs kyi dkyil 'khor chen po rin po che sna tshogs rnam par 'bel ba'i yu ba can}…{byung bar gyur te} महाच्छत्रमण्डलं प्रादुर्बभूव विचित्रोद्विद्धमणिरत्नदण्डम् ग.व्यू.१७०ख/२५३.
rnam par 'byed
= {rnam par 'byed pa/}
rnam par 'byed pa
• क्रि. विचिनोति — {de la 'di ltar ci bdag gi lus kyi las dang}…{'di gnod par 'gyur ba zhig yin nam zhes snga ma bzhin du rgyas par rnam par 'byed pa gang yin pa} तत्र यदेवं विचिनोति—तत् कायकर्म…किं व्याबाधिकं मे इति विस्तरेण पूर्ववद् श्रा.भू.२३ख/५७; {chos rnams la rnam par 'byed pa} धर्मान् विचिनोति अभि.स.भा.६६क/९०; प्रविचिनोति — {chos kyi sgo brgya rnam par 'byed pa dang} धर्ममुखशतं च प्रविचिनोति द.भू.१८५ख/१४; विवेचयति — {'di ltar/} {goms pa ni du ba la sogs pa de'i} ({rang gi} ){mtshan nyid du rlangs pa la sogs pa dag las rnam par 'byed pa nyid yin no//} तथा हि — विवेचयन्त्येव बाष्पादिभ्यो धूमादीनभ्यस्ततत्स्वलक्षणाः त.प.३८ख/५२६; विचीयते — {sems kyis su ni las rnams sogs/} /{ye shes kyis ni rnam par 'byed//} चित्तेन चीयते कर्म ज्ञानेन च विधी(? विची)यते । ल.अ.११७ख/६४; (द्र. {rnam par sel ba/} {rnam par sogs pa/}); व्यवच्छिनत्ति — {zhes bya ba 'dis ni kun gzhi rnam par shes pa dang 'jug pa'i rnam par shes pa las rnam par 'byed do//} इत्यनेनालयविज्ञानात्प्रवृत्तिविज्ञानाच्च व्यवच्छिनत्ति त्रि.भा.१५३क/४५; विभजति — {tshig dang yi ge go rims bzhin du bstan nas kyang /} {go rims kho na bzhin du don rnam par 'byed do//} यथाक्रमोद्दिष्टं च पदव्यञ्जनं यथाक्रममेवार्थतो विभजति बो.भू.५७ख/७५; विभाजयति — {rab tu 'jog pa dang rnam par 'byed pa dang rnam par 'brel} (? {'grel}){pa ni go rims bzhin du bstan pa dang rnam par 'byed pa dang the tshom gcod pa rnams kyis so//} प्रस्थापयति विभाजयति विवृणोति यथाक्रममुद्देशविभागसंशयच्छेदैः सू.व्या.१८३ख/७९; विभज्यते — {gang gis las ni so so la/} /{rnam 'byed} येन प्रतिकर्म विभज्यते प्र.वा.१३०क/२. ३०२; वितरति — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams ni chos kyi sbyin pa chen po rnam par 'byed do//} बोधिसत्त्वाः (महासत्त्वाः) महाधर्मदानं वितरन्ति सू.व्या.१८१ख/७७; व्यनक्ति — {rnam pa de lta bu zhes bya ba la sogs pas de nyid rnam par 'byed pa} न हीत्यादिनैतदेव व्यनक्ति वा.टी.६७ख/२२; विवृणोति — {ji ltar}…{khams gsum gyi grong khyer gyi sgo rnam par gcod cing thams cad mkhyen pa nyid kyi pho brang gi sgo rnam par 'byed pa dang}…{ma 'tshal lo//} न च जाने कथं …विनिर्भिन्दन्ति त्रैधातुकनगरकपाटम्, विवृण्वन्ति सर्वज्ञतापुरद्वारकपाटम् ग.व्यू.३२८ख/५१; • सं. १. विचयः — {rnam par 'byed pa dang spro ba dang yid bde ba dang las su rung ba dang sems gnas pa dang mnyam pa nyid kyi rnam pa bsgom pa} विचयोत्साहसौमनस्यकर्मण्यताचित्तस्थितिसमताकारभावनाः सू.भा१६७क/५८; {'di yi rnam 'byed rtog pa yi/} /{mtshan ma thams cad 'joms par byed//} सर्वकल्पनिमित्तानां भङ्गाय विचयोऽस्य च ।। सू.अ.२२७ख/१३८; प्रविचयः — {de ni chos la mi rtog rnam 'byed ye shes dag la brten nas 'thob//} धर्माणां तदकल्पनप्रविचयज्ञानाश्रयादाप्यते ।। र.वि.११६क/८०; विवेचनम् — {dam pa ma yin pa'i 'dod pa'i dga' bde rnam par 'byed pa nyid dang chos kyi kun dga'i dga' bde nye bar sgrub pas na bde ba nyid do//} सुखत्वमसत्कामरतिसुखविवेचनतया च धर्मारामरतिसुखोपसंहरणतया च र.व्या.१२४क/१०३; प्र.वा. १४६क/४.१६८; विवरणम् — {'bel ba'i gtam gyis gtan la 'bebs pa'i dam pa rnams kyi sems mgu bar byed pa ni don zab pa rnam par 'byed pas} सांकथ्यविनिश्चयेन सतां चित्तमाराधयति, गूढार्थविवरणात् अभि.स.भा.६८ख/९५; विभावनम् — {nam mkha'i 'du shes gzhan gyur na/} /{bsams pa'i don ni 'byor pa dang /} /{'gro gzugs rnam par 'byed pa la/} /{'byor pa dam pa 'thob par 'gyur//} आकाशसंज्ञाव्यावृत्तौ विभुत्वं लभ्यते परम् । चिन्तितार्थसमृद्धौ च गतिरूपविभावने ।। सू.अ.१५७ख/४४; विभावना — {dgongs pa can brtag dka' ba'i chos kyi ming dang don rnam par 'byed pa 'di ni gnas bzhi pa'o//} आभिप्रायिकनिगूढधर्मसंज्ञार्थविभावना । इदं चतुर्थमधिष्ठानम् बो.भू.१५८ख/२०९ २. विभागः — {nye ba 'khor gyis zhus pa las ltung ba dang ltung ba med pa'i rnam par 'byed par rig par bya'o//} उपालिपरिपृच्छायामापत्त्यनापत्तिविभागो वेदितव्यः बो.प.१०१ख/७०; {rab tu 'jog pa dang rnam par 'byed pa dang rnam par 'brel} (? {'grel}){pa ni go rims bzhin du bstan pa dang rnam par 'byed pa dang the tshom gcod pa rnams kyis so//} प्रस्थापयति विभाजयति विवृणोति यथाक्रममुद्देशविभागसंशयच्छेदैः सू.व्या.१८३ख/७९; विभजनम् — {des the tshom spangs pa'i phyir te/} {bden pa rnams la 'di ni sdug bsngal lo}…{gtan la phab nas rnam par 'byed pa'i phyir nges par byed pa ste} तेन विचिकित्साप्रहाणान्निश्चितः । सत्यानां च विभजनात्—इदं दुःखम्…इति निर्वेधः अभि.स्फु.१७१क/९१४; विवेकः — {de la gal te byed pa dang mi byed pa khyad par med na ci ltar byed pa dang cig shos rnam par 'byed} अत्र व्यापृतस्याव्यापृतस्य वा यदि न विशेषः कथं व्यापारेतरविवेकः प्र.अ.२८क/३२; प्र.अ.१२३क/१३१ ३. विभङ्गः — {ma byin par len pa'i pham par 'gyur ba rnam par 'byed pa'o//} अदत्तादानपाराजयिके विभङ्गः वि.सू.१५क/१७; {las rnam par 'byed pa chen po'i mdo las} महाकर्मविभङ्गसूत्रे अभि.स्फु.९३क/७६९; {chos dang chos nyid rnam par 'byed pa} धर्मधर्मताविभङ्गः क.त.४०२२; {bden pa gnyis rnam par 'byed pa'i tshig le'ur byas pa} सत्यद्वयविभङ्गकारिका क.त.३८८१ ४. वैपञ्चिकः — {dge slong dag de ltar rgyal po zas gtsang mas bram ze mtshan dang ltas shes shing rnam par 'byed pa dang rmi lam gyi gzhung shes pa dag las de skad kyi tshig de thos nas} राजा शुद्धोदनो ब्राह्मणेभ्यो लक्षणनैमित्तिकवैपञ्च (ञ्चि) केभ्यः स्वप्नाध्यायीपाठकेभ्यः प्रतिश्रुत्य ल.वि.३३क/४५ ०. अनुध्वंसनम् — {gzhan gyi cha dang mthun pa'i dge 'dun lhag ma rnam par 'byed pa'o//} अन्यथाभागीयानुध्वंसनसङ्घावशेषः वि.सू.२१ख/२६; • वि. विवेचकः — {nyams su myong ba tsam gyis ni/} /{tha dad 'ga' zhig rnam 'byed min//} न चानुभवमात्रेण कश्चिद् भेदो विवेचकः । प्र.वा.१३४ख/२. ४२५; विवेकी — {gang gis rig pa mar me'i rtse mo dngos po rnam 'byed yon tan dag gi grogs/} /{'jig rten rab tu gsal la mngon phyogs} येषां वस्तुविवेकिनां गुणसखी लोकप्रकाशोन्मुखी विद्यादीपशिखा अ.क.९९क/६४.१३७; विवेकिनी — {tha dad gsal ba med pa la/} /{rnam 'byed blo med mtshe sogs bzhin//} विवेकिनी न चास्पष्टभेदे धीर्यमलादिवत् ।। प्र.वा.१३४ख/२.४२५; विभेदिनी — {de rnams rdzas nyid min pa'i phyir/} /{rnam 'byed rdzas} (? {grangs} ){ni gang zhig yid}(? {med})// अद्रव्यत्वान्न सङ्ख्यास्ति तेषु काचिद् विभेदिनी । त.स.२५क/२६४; विभावकः — {de nas dang por sdom brtson de/} /{mdo yi sde la sogs pa'i chos/} /{mi gnyis don ni rnam 'byed pa/} /{mdo sogs ming la sems 'jog go//} ततः सूत्रादिके धर्मे सोऽद्वयार्थविभावके । सूत्रादिनाम्नि बध्नीयाच्चित्तं प्रथमतो यतिः ।। सू.अ.१९०क/८८; विपञ्चितः — {rtsod pa'i rigs pa'i 'grel pa don rnam par 'byed pa zhes bya ba} ( वादन्यायस्य) विपञ्चितार्था टीका वा.टी.५१क/३.
rnam par 'byed pa nyid
प्रविभागिता — {rjes su dpag pa la brten nas/} /{blang bya la sogs rnam 'byed nyid//} अनुमानं समाश्रित्य हेयादिप्रविभागिता । प्र.अ.१२३क/१३२.
rnam par 'byed pa dang ldan pa
वि. विवेकवान् — {des na dman rigs rnam 'byed dang /} /{ldan par bdag ni skye bar shog//} जायेयमधमे कुले तस्मादस्मि विवेकवान् ।। अ.क.१६३ख/१८.२३.
rnam par 'byed pa mdzad
क्रि. विच्छन्दयति — {ma byin par len pa dang ni rnam par 'byed pa mdzad do//} अदत्तादानाद्विच्छन्दयति ग.व्यू.२३क/१२०.
rnam par 'byed pa'i sku
विभक्तगात्रः लो.को.१४१२.
rnam par 'byed par bgyid pa
वि. विभागकर्त्री — {btsun pa ka tsang ga las las gang dag bgyis na des}…{mdo sde rnam par 'byed par bgyid pa rnams kyi mchog tu bstan lags} किं भदन्त कचङ्गलया कर्म कृतं येन…सूत्रान्तविभागकर्त्रीणां चाग्रा निर्दिष्टा अ.श.२०९ख/१९३; द्र. {rnam par 'byed par byed pa/}
rnam par 'byed par byed
= {rnam par 'byed par byed pa/}
rnam par 'byed par byed pa
• क्रि. विचिनोति — {lhag mthong gi rnam pa dag gis rnam par lta bar byed cing rnam par 'byed par byed} विपश्यनाकारैर्विपश्यति, विचिनोति श्रा.भू.७५क/१९३; प्रविचिनोति— {rnam par 'byed par byed pas rab tu rnam par 'byed pa ste} प्रविचिनोतीति प्रविचयः त्रि.भा.१५५ख/५४; विवेचयति— {'chad par byed pa rnams de ltar rnam par 'byed par byed kyi/} {tha snyad 'dogs par byed pa rnams ni ma yin te} व्याख्यातार एवं विवेचयन्ति, न तु व्यवहर्तारः प्र.वृ.२८२ख/२५; विविच्यते — {'dis rnam par 'byed par byed pas dben pa'o//} विविच्यतेऽनेनेति विवेकः अभि.स्फु.२८६क/११३०; विरुजति — {de shin tu rigs bzhi po rnam par dag par 'dod de 'chad par byed}…{rnam par 'byed par byed} सोऽत्यर्थं चातुर्वर्णविशुद्धिं रोचयति दीपयति…विरुजति वि.व.१२४ख/१.१३; • सं. विचयः — {rnam par 'byed par byed pas rab tu rnam par 'byed pa ste} प्रविचिनोतीति प्रविचयः त्रि.भा. १५५ख/५४; • वि. विभागकर्त्री — {dge slong dag nga'i nyan thos kyi dge slong ma mdo sde rnam par 'byed par byed pa rnams kyi nang na 'di lta ste/} {dge slong ma ka tsang ga la 'di mchog yin no//} एषाग्रा मे भिक्षवो भिक्षुणीनां मम श्राविकाणां सूत्रान्तविभागकर्त्रीणां यदुत कचङ्गला भिक्षुणी वि.व.१३२ख/१.२१; अ.श.२०९क/१९३; द्र. {rnam par 'byed par bgyid pa/}
rnam par 'byes pa
भू.का.कृ. विभक्तः — {yan lag dang nying lag shin tu rnam par 'byes pa} सुविभक्ताङ्गप्रत्यङ्गः म.व्यु.२९९ (८ख).
rnam par 'byor
= {rnam par 'byor ba/}
rnam par 'byor ba
विभवः — {rgyal po shin tu bzod dka' 'di/} /{rnam par 'byor la chags shing rmongs//} एष दुष्प्रसहो राजा लुब्धो विभवमोहितः । अ.क.२८क/३.१०३; विभूतिः — {'byor pa ni rnam par 'byor pa ste/} {dbang phyug ces bya ba'i don to//} भूतिर्विभूतिरैश्वर्यमिति यावत् त.प.२१३क/८९७; ऐश्वर्यम् लो.को.१४१२.
rnam par 'bral
= {rnam par 'bral ba/}
rnam par 'bral ba
• क्रि. विप्रवसति — {lhag pa'i bsam pa'i khams dang rnam par mi 'bral lo//} अध्याशयधातुश्च न विप्रवसति द.भू.२०८क/२५; वियुज्यते लो. को.१४१२; • सं. विप्रयोगः लो.को.१४१२; • भू.का.कृ. विरहितः — {gal te las 'di zad pa ste/} /{sred pa dang ni rnam 'bral na//} तृष्णाविरहितस्यास्य यदि कर्मपरिक्षयः । प्र.अ.१२७ख/१३६.
rnam par 'bral bar byed
क्रि. विश्लेषयति — {chos rnams la sems mi phyogs par byed}…{rnam par 'brel} (? {'bral} ) {bar byed do//} धर्मेभ्यश्चित्तं विमुखीकरोति…विश्लेषयति श्रा.भू.१५०ख/४०९.
rnam par 'bral bar mdzad
क्रि. विवेचयति — {phra ma'i tshig dang ni rnam par 'bral bar mdzad do//} पिशुनवचनाद्विवेचयति ग.व्यू.२३क/१२०.
rnam par 'brel
= {rnam par 'brel ba/}
rnam par 'brel pa
= {rnam par 'brel ba/}
rnam par 'brel ba
• क्रि. • सं. विनिबन्धः — {ma rig pa'i rkyen gyis 'du byed rnams zhes bya ba ni skye ba rnam par 'brel ba ste} अविद्याप्रत्ययाः संस्कारा इत्युत्पादविनिबन्ध एषः द.भू.२२३क/३३; विनिबन्धनम् — {rgyu dang rkyen las byung ba dang /} {skye ba dang 'jig pa rnam par 'brel pa dang} हेतुप्रत्ययप्रभवतश्च उत्पादव्ययविनिबन्धनतश्च द.भू.२२३क/३३; *> {rnam 'grel/}
rnam par 'bros
क्रि. दुद्राव — {hUM zhes g+har g+har sgra dag gis/} /{bse ru drus ma rnam par 'bros//} हूँकारघर्घरारावैर्दुद्रुवुः खड्गिधेनवः ।। अ.क.१३०ख/६६.६४.
rnam par sbyang
• क्रि. १. विशोधयामि — {bcom ldan 'das gang dag 'jig rten dang 'jig rten las 'das pa'i dkyil 'khor du zhugs pa de dag gis bcom ldan 'das bdag cag lha rnams kyi sgrib pa thams cad rnam par sbyang ngo //} (?) ये भगवन् लौकिकलोकोत्तरमण्डले प्रविशन्ति तेषां वयं भगवन् सर्वदेवाः सर्वावरणानि विशोधयामः स.दु.१२१ख/२१२ २. विशोधयेत् — {de nas pad ma rnam par sbyang //} ततः पद्मं विशोधयेत् वि.प्र.६२ख/४.११०; शोधयेत् — {gong du gsungs pa'i sngags nyid kyis/} /{mkhas pas nor 'dzin rnam par sbyang //} पूर्वोक्तेनैव मन्त्रेण शोधयेत् धरणीं बुधः ।। हे.त.१२ख/३८; संस्करेत् — {phyag rgya}…{si h+la ga bur yang dag ldan/} /{byang chub sems kyis rnam par sbyang //} मुद्रां…सिह्लकर्पूरसंयुक्तां बोधिचित्तेन संस्करेत् । हे.त.१५क/४६; • = {rnam par sbyang ba/}
rnam par sbyang ba
•सं. विशोधनम् — {rigs kyi lha rnam par sbyang ba'i don du me tog 'dor ba'i sngags ni} कुलदेवताविशोधनाय पुष्पक्षेपमन्त्रः वि.प्र.१५०क/३.९६; व्यवदानम् — {ye shes tha mi dad pa rnam par sbyang ba dang} असंभिन्नज्ञानव्यवदानाय द.भू.१६८ख/२; • कृ. विशोध्यम् — {'dir gza' mthon pos gza' dma' mo la rnam par sbyang ngo zhes pa ni nges pa ste} (?) अत्रोच्चग्रहो नीचग्रहेण विशोध्य इति नियमः वि.प्र.१८५क/१.४३.
rnam par sbyang bar
विशोधयितुम् — {skye bo ma rungs pa'i nang na 'dug pas ni bde 'gro'i lam yang rnam par sbyang bar mi nus na} दुर्जनमध्यगतेन न शक्यं सुगतिपन्थानमपि विशोधयितुम् रा.प.२५०ख/१५२.
rnam par sbyang bar bya
= {rnam par sbyang bar bya ba/}
rnam par sbyang bar bya ba
कृ. विशोध्यम्— {byang chub sems dpa' rnams kyi dpag tu med pa'i dngos po ni rnam pa lnga ste/} {yongs su smin par bya ba'i dngos po}…{rnam par sbyang bar bya ba ni snod kyi 'jig rten gyis bsdus pa'i 'jig rten gyi khams so//} पञ्चविधं हि वस्तु बोधिसत्त्वानामप्रमेयम्—परिपाच्यं वस्तु…विशोध्यं लोकधातुर्भाजनलोकसंगृहीतः सू.व्या.२४७क/१६३; विशोधनीयम्— {de bzhin du lha bsgom pa la rnal 'byor pas rnam par sbyang bar bya'o//} तथा देवताभावनायां विशोधनीयो योगिना वि.प्र.५५क/४.९५; विशोधयितव्यम् — {de lta bas na blo gros chen po}…{de bzhin gshes pa'i snying po kun gzhi rnam par shes pa zhes bsgrags pa rnam par sbyang bar bya'o//} तस्मात्तर्हि महामते तथागतगर्भः आलयविज्ञानसंशब्दितो विशोधयितव्यः ल.अ.१४३ख/९०.
rnam par sbyang bya
= {rnam par sbyang bar bya ba/}
rnam par sbyang byas
भू.का.कृ. शोधितः — {lus ni rnam par sbyang byas na} शोधितस्यात्मभावस्य शि.स.२ख/२.
rnam par sbyang sla
वि. सुविशोधकः — {bcom ldan 'das khyod kyi sems can rnams tshul mdzes lags sam legs par go ba lags sam gdul sla ba lags sam rnam par sbyang sla ba lags sam} कच्चिद् भगवन् सत्त्वाः स्वाका(? चा)राः सुविज्ञापकाः सुविनेयाः सुविशोधकाः स.पु.११३क/१८१.
rnam par sbyangs
= {rnam par sbyangs pa/}
rnam par sbyangs pa
भू.का.कृ. विशोधितः — {dge slong dag de ltar de bzhin gshegs pas mngon par rdzogs par sangs rgyas te/} {mun pa mun nag dang ni bral/} {sred pa ni rnam par sbyangs}…{bag la nyal rnams ni bton} इति हि भिक्षवस्तथागतेऽभिसंबुद्धे विगतं तमोऽन्धकारम्, विशोधिता तृष्णा…उद्घाटिता अनुशयाः ल.वि.१६९क/२५४; {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams la yongs su dris so/} /{yongs su zhus so/} /{rnam par sbyangs so//}…{rgya cher byas so//} बुद्धानां भगवतामन्तिकात् परिपृष्टा परिप्रश्नीकृता विशोधिता…विपुलीकृता ग.व्यू.३१क/१२७; {rgyal dka' gang gis nyung ngu'i byed pa rnam par sbyong ba}(? {sbyangs pa} ) येनाजेन लघुकरणं विशोधितम् वि.प्र.१७५क/१.२७; {mi yi dbang po'i byin rlabs las/} …/{smon lam dag gis rnam sbyangs pa//} अधिष्ठानं नरेन्द्राणां प्रणिधानैर्विशोधितम् । ल.अ.९६ख/४३; विधूतः — {sdig pa rnam par sbyangs pa} विधूतपापः म.व्यु.५३४३ (७९ख).
rnam par sbyar
= {rnam par sbyar ba/}
rnam par sbyar ba
• सं. विग्रहः — {skye dgu rnams la legs par bshad pa mi zad pa'i chos kyi char chen po 'bebs pas na zhes bya bar 'dir tshig rnam par sbyar bar rig par bya'o//} महतः सुविहितस्याक्षयस्य धर्माम्बुवर्षस्य दानात् प्रजास्वित्ययमत्र पदविग्रहो वेदितव्यः सू.व्या.१५३क/३८; द्र.— {de'i dngos po ni rgyu gzhan nyid do//} {de rtog pa ni rtog pa zhes tshig rnam par sbyar ro//} तद्भावोऽन्यहेतुता, तस्याः क्Ḷप्तिः कल्पनेति विग्रहः त.प.१७७ख/७१; {de dag gi rten zhes tshig rnam par sbyar ro//} तेषां समाश्रय इति विग्रहः त.प.१४२ख/१४; {tshig rnam par sbyar ba gnyis rab tu bstan pa} विग्रहद्वयप्रदर्शनम् अभि.स्फु.३ख/५; • भू.का.कृ. विनियोजितः — {de ni rab 'bad bcom ldan gyis/} /{'dul ba dag la rnam par sbyar//} स प्रयत्नेन भवता विनयं विनियोजितः । अ.क.२७९क/१०४.५.
rnam par sbyar bar bya
कृ. योज्यम् — {de ltar rnam par gzhag pa la yang me dang bud shing ltar rim par rnam par sbyar bar bya'o//} इत्येवं व्यवस्थाप्य अग्नीन्धनवत् क्रमो योज्यः प्र.प.७४क/९२.
rnam par sbyin
• क्रि. दद्यात् — {gang zhig srin lag ston pa la/} /{de yi mthe'u chung rnam par sbyin//} अनामिकां तु यो दद्यात् दद्यात् तस्य कनिष्ठिकाम् । हे.त.७ख/२२; दापयेत् — {gong gi a sogs sngags kyis ni/} /{de la gtor ma rnam par sbyin//} बलिं च दापयेत् तत्र प्रागकारादिमन्त्रतः । हे.त.१२ख/३८; • = {rnam par sbyin pa/}
rnam par sbyin pa
वितरणम् — {ri yi ri dwags chung ma ltar rmongs pha rol bslu la mchog tu sgrin//} {lus ni rnam par sbyin la chags shing skyes bu rnams srog 'phrog//} नगमृगवधूमुग्धास्तीक्ष्णाः परं परवञ्चने तनुवितरणे सक्ताः पुंसां हरन्ति च जीवितम् । अ.क.२६९क/३२.४९.
rnam par sbyong
= {rnam par sbyong ba/}
rnam par sbyong ba
• क्रि. विशोधयति — {gang zhig yul rnams rnam sbyong ba/} /{de ni bla med rnyed par 'gyur//} विशोधयन्ति (ये) विषयान् लप्स्यन्ते ते ह्यनुत्तरम् ।। हे.त.२२ख/७२; ल.अ.७६ख/२५; •सं. विशोधः — {sems kyi sgrib pa rnam par sbyong ba zhes bya ba'i rab tu byed pa} चित्तावरणविशोधनामप्रकरणम् क.त.१८०४; विशोधनम् — {spyad pa rnam par sbyong ba'i dmigs pa dang}…{nyon mongs pa rnam par sbyong ba'i dmigs pa'o//} चरितविशोधनमालम्बनम्…क्लेशविशोधनं चालम्बनम् श्रा.भू.७५क/१९३; {bsam gtan dang shes rab ni sgrib pa rnam par sbyong ba dag gi lam yin te} ध्यानं प्रज्ञा चावरणविशोधनेषु मार्गः सू.व्या.१९७क/९८; {sdig dang nyon mongs rnam sbyong yin//} पापक्लेशविशोधनम् शि.स.२ख/२; विशोधना — {mtshan ma med pa lhun gyis grub/} /{zhing yang rnam par sbyong ba ste/} /{de yi 'og tu sems can ni/} /{smin par byed pa 'grub par 'gyur//} अनिमित्तेऽप्यनाभोगः क्षेत्रस्य च विशोधना । सत्त्वपाकस्य निष्पत्तिर्जायते च ततः परम् ।। सू.अ.२५१ख/१७०; {dang pos snod 'gyur dngos po ste/}…/{bzhi pas rnam par sbyong ba 'o//} आद्येन भाजनीभावः… चतुर्थेन विशोधना ।। सू.अ.२१०क/११३; शोधनम् — {zhe sdang la sogs rnam sbyong ba//} द्वेषादीनां तु शोधनम् हे.त.११ख/३४; {sgrib pa thams cad rnam par sbyong //} सर्वावरणशोधनः स.दु.१०९ख/१६८; •वि. विशोधकः — {srid pa'i 'khor lo rnam sbyong ba//} नव(भव)चक्रविशोधकः गु.सि. १७क/३५; {rdo rje rgyal po theg pa che/} /{nam mkha'i spyod pas rnam sbyong ba//} (?) वज्रसत्त्व महायानाकाशचर्य विशोधकः । गु.स.१०१ख/२५; • *> {rnam par sbyangs pa/}
rnam par sbyong bar 'gyur
क्रि. विशोधयिष्यति — {chos kyi mig rnam par sbyong bar 'gyur ro//} धर्मचक्षुर्विशोधयिष्यति ग.व्यू.३७७ख/८८.
rnam par sbyong bar byed
•क्रि. १. विशोधयति — {don mthun pas yun ring por sgrub pa'i phyir sgrub pa de rnam par sbyong bar byed de} समानार्थतया तां प्रतिपत्तिं विशोधयति दीर्घकालानुष्ठानाद् सू.व्या.२१०क/११३ २. विशोधयेत् — {byis pa rkun pa chom po yis/} /{thams cad rnam par sbyong bar byed//} (?) पापैश्चौरैरवस्कन्धैः सर्वमेव विशोधयेत् ।। ज्ञा.सि.५९ख/१५३; • = {rnam par sbyong bar byed pa/}
rnam par sbyong bar byed pa
वि. विशोधकः — {brgyad pa la ni lhun gyis grub par mtshan ma med pa la gnas pa'i phyir dang}…{btang snyoms pa dang sangs rgyas kyi zhing rnam par sbyong bar byed pa yin no//} अष्टम्यामुपेक्षकः (बुद्ध)क्षेत्रविशोधकश्चानाभोगनिर्निमित्तविहारित्वाद् सू.व्या.२५२ख/१७०.
rnam par sbyong bar byed pa na
विशोधयन् — {des der sha myags shing zag par mos pas rim gyis rus pa rnam par sbyong bar byed pa na thams cad rus pa'i keng rus su lta zhing} स तत्र मांसक्लेदपीता(?)धिमोक्षक्रमेणास्थि विशोधयन् सकलामस्थिशङ्कलां पश्यति अभि.भा. ९ख/८९६.
rnam par sbyor ba
विनियोजनम् — {dam pa'i lam la rnam par sbyor zhing} सन्मार्गे विनियोजनम् अ.क.३०९क/४०.२७; द्र.— {gang gi tshe 'di'i mun pa bcom zhes tshig rnam par sbyor ba} यदा हतमस्यान्धकारमिति विग्रहः अभि.स्फु.३ख/५.
rnam par sbyor bar byed pa
= {rnam par sbyor byed/}
rnam par sbyor byed
क्रि. विनिवेश्यते — {mkha' dkyil pad ma sogs pad ma}(? {gang tshe})/ /{byed pa po la sogs pa'i tshig/} /{gcig gi rnam par sbyor byed na/} /{des ni 'khrul pa dag kyang mthong //} नभस्तलारविन्दादौ यदेकं विनिवेश्यते । कारकादिपदं तेन व्यभिचारोऽपि दृश्यते ।। त.स.९क/११३.
rnam par ma grol ba
भू.का.कृ. अविमुक्तः — {'dod chags dang bcas pa'i sems la 'dod chags dang bcas pa'i sems so zhes bya bar yang dag pa ji lta ba bzhin rab tu shes so//}…{rnam par ma grol ba dang rnam par grol ba'o zhes bya bar} सरागं चित्तं सरागं चित्तमिति यथाभूतं प्रजानाति…अविमुक्तं विमुक्तमिति अभि.स्फु.२४४क/१०४५.
rnam par ma bsgrubs pa
भू.का.कृ. अविठपिता — {byang chub ni ma brtags/} {rnam par ma brtags shing /} {byang chub ni rnam par ma bsgrubs la} अकल्पिता अविकल्पिता हि बोधिः, अविठपिता हि बोधिः सु.प.३१क/१०.
rnam par ma nges
अविनिश्चयः — {de bdag rnam par ma nges na/} {zhes bya ba ni dug la sogs pa'i bdag nyid rnam par ma nges na'o//} एतदात्माविनिश्चय इति विषाद्यात्माविनिश्चये त.प.२२०क/९१०.
rnam par ma bcad pa
• सं. अव्यवच्छेदः — {sngon po yongs su gcod pa na yang de'i ngo bo nyams par bcad pa yin te/} {de rnam par ma bcad na sngon po yongs su mi gcod par thal bar 'gyur ba'i phyir ro//} नीले च परिच्छिद्यमाने ताद्रूप्यप्रच्युतिरवच्छिद्यते, तदव्यवच्छेदे नीलापरिच्छेदप्रसङ्गात् न्या.टी.७७क/२०३; • भू. का.कृ. अनवच्छिन्नः — {spyi'i ngo bo ni gnyis te/} {khyad par gyi rnam par bcad pa'i ngo bo dang rnam par ma bcad pa'i ngo bo'o//} द्विरूपं हि सामान्यम्—विशेषेणावच्छिन्नरूपम्, अनवच्छिन्नरूपं च त.प.१०ख/४६७; द्र. {rnam par ma chad pa/}
rnam par ma chad
= {rnam par ma chad pa/}
rnam par ma chad pa
• सं. अविच्छेदः — {rus ni rnam par ma chad kyang /} /{shes par nus pa ma yin no//} अविच्छेदश्च गोत्रस्य प्रत्येतुं शक्यते न च ।। प्र.अ.१०क/११; • भू.का.कृ. अनवच्छिन्नः — {spyi'i ngo bo yang gnyis te/} {khyab pa}(? {khyad par} ){rnam par chad pa ni dper na ba lang nyid la sogs pa bzhin no/} /{rnam par ma chad pa ni dper na yod pa dang dngos po nyid la sogs pa bzhin no//} सामान्यं च द्विरूपम्—विशेषेणावच्छिन्नम्, यथा गोत्वादि; अनवच्छिन्नं यथा सत्तावस्तुत्वादि त.प.९क/४६३; अविच्छिन्नः — {'di ltar sgra thams cad du song ba'i phyir rnam par ma chad pa'i ngo bos thams cad du rtogs pa rigs la} यावता (शब्दस्य) सर्वत्र सद्भावादविच्छिन्नरूपेण सर्वत्रावगतिर्युक्ता त.प.१४७ख/७४६; अव्युच्छिन्नः — {gal te zla ba gcig tu rnam par ma chad de bar chad med par rtsa g}.{yon par 'bab na} अव्युच्छिन्नं निरन्तरं यदि मासमेकं वामनाड्यां वहति वि.प्र.२४६ख/२.६१.
rnam par ma brtags pa
भू.का.कृ. अविकल्पितः — {byang chub ni ma brtags/} {rnam par ma brtags shing /} {byang chub ni rnam par ma bsgrubs la} अकल्पिता अविकल्पिता हि बोधिः, अविठपिता हि बोधिः सु.प.३०ख/१०.
rnam par ma brtags pa'i sku mnga' ba
वि. अविकल्पितशरीरः, बुद्धस्य म.व्यु.३६५ (९ख).
rnam par ma thul
= {rnam par ma thul ba/}
rnam par ma thul ba
वि. दुर्विनीतः — {gang zhig rnam par ma thul bas/} /{bslab pa'i gnas thob mi srung ba//} दुर्विनीता न रक्षन्ति प्राप्य शिक्षापदानि ये । अ.क.७०क/६०.१३.
rnam par ma dag
= {rnam par ma dag pa/}
rnam par ma dag pa
भू.का.कृ. अपरिशुद्धः — {rtags de dag kyang}…{rnam par ma dag pa ste} एतानि लिङ्गानि…अपरिशुद्धानि श्रा.भू.१४ख/३१; अविशुद्धः — {kye bcom ldan 'das rnam par ma dag pa gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {gzugs la sogs pa'o//} हे भगवन् के तेऽविशुद्धाः ? भगवानाह—रूपादयः हे. त.११क/३२.
rnam par ma dag pa'i chos can
वि. अविशुद्धधर्मि — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gzugs ni rnam par dag pa'i chos can yang ma yin/} {rnam par ma dag pa'i chos can yang ma yin no//} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपं विशुद्धधर्मि नाविशुद्धधर्मि सु.प.३८ख/१७.
rnam par ma dag pa'i chos nyid
अविशुद्धधर्मता — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa rnam par dag pa'i chos nyid kyang ma yin/} {rnam par ma dag pa'i chos nyid kyang ma yin pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानां न विशुद्धधर्मता नाविशुद्धधर्मता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.३८ख/१७.
rnam par ma 'dul ba
वि. अविनीतः — {mtshan mor rnam par ma 'dul ba/} /{dman min} (? {dga' dgur} ){rgyu zhing 'gro bar 'gyur//} रजन्यामविनीतोऽद्य स्वैरचारी गमिष्यति ।। अ.क.१९३क/८२.१०.
rnam par ma bsdams
= {rnam par ma bsdams pa/}
rnam par ma bsdams pa
वि. विशृङ्खलः — {dregs pas 'phyar las blo gros rnam par ma bsdams rmongs las 'og tu 'gre byed cing //} दर्पानु(? दर्पोन्न लि.पा.)द्धतया विशृङ्खलधिया मोहादधःपातिनाम् अ.क.२०७ख/८६. १; {bab col rtsol ba rnam par ma bsdams pas/}…/{'dod pas zil mnan de yis de la smras//} सा तं बभाषे मदनाभिभूता प्रगल्भसंरम्भविशृङ्खलेन । अ.क.५२ख/५९. २८.
rnam par ma mnan pa
भू.का.कृ. अविष्कम्भितः — {brtson 'grus kyis ni nyon mongs pa rnam par ma mnan yang dge ba'i phyogs la sbyor ro//} वीर्येणाविष्कम्भितक्लेशोऽपि कुशलपक्षे प्रयुज्यते अभि.स.भा.७४क/१०२.
rnam par ma dpyad pa
भू.का.कृ. अनिरूपितः — {de lta bas na rnam par ma dpyad pa'i ngo bos dngos po rnam par 'jog pa na dngos po rnams legs par rnam par gzhag} (? {bzhag} ){pa yin pa'i phyir 'di ni ci yang ma yin no//} तस्मादनिरूपितेन रूपेण भावव्यवस्थाने सुव्यवस्थिता भावा इति यत्कञ्चिदेतत् त.प.११७ख/६८५.
rnam par ma phye ba
अविवेकः — {de dang de ma yin pa'i ngo bo dag rnam par ma phye ba'i phyir ro//} तदतद्रूपयोरविवेकात् हे.बि.२५०क/६६.
rnam par ma bri
भू.का.कृ. अविलुप्तः — {snying stobs rnams/} /{rnam par ma bri snying rje'i ro yis yang dag khengs//} अविलुप्तसत्त्वः संपूर्यमाणः करुणारसेन अ.क.३२ख/३.१५४.
rnam par ma zhi ba
• सं. अव्युपशमः — {rgod pa ni sems rnam par ma zhi ba'o/} /{rnam par zhi ba ni zhi gnas te/} {de dang mi mthun pa ni rnam par ma zhi ba'o//} औद्धत्यं चित्तस्याव्युपशमः । व्युपशमो हि शमथस्तद्विरुद्धोऽव्युपशमः त्रि.भा.१६१क/६९; {byang chub sems dpa'}…{rnam par ma zhi zhing rnam par ma zhi ba la dga' ba} बोधिसत्त्वः…अव्युपशान्तः अव्युपशमारामः बो.भू.९१क/११५; • भू.का.कृ. अव्युपशान्तः — {rgod pa ni} …{nyon mongs pa can yin no/} /{rgod pa ma yin pa ni}…{dge ba yin no/} /{rnam par ma zhi ba dang rnam par zhi ba yang de dang 'dra'o//} उद्धतं क्लिष्टम्…अनुद्धतं कुशलं…एवमव्युपशान्तं व्युपशान्तं च अभि.भा.४६ख/१०४९; {rnam par ma zhi ba ni rgod pa dang mtshungs par ldan pa'i phyir nyon mongs pa can yin la/} {rnam par zhi ba ni de'i gnyen po yin pa'i phyir dge ba yin no//} अव्युपशान्तं क्लिष्टम्, औद्धत्यसंप्रयोगात् । व्युपशान्तं कुशलं तत्प्रतिपक्षत्वात् अभि.स्फु.२४६ख/१०४९.
rnam par ma bzhag pa
भू.का.कृ. अव्यवस्थापितः — {nges par byed pa'i shes pas rnam par ma bzhag pa ni sngon por rtogs pa'i ngo bo'i shes pa yod du zin kyang med pa dang 'dra ba kho na yin no//} निश्चयप्रत्ययेनाव्यवस्थापितं सदपि नीलबोधरूपं विज्ञानमसत्कल्पमेव न्या.टी. ४६ख/८४.
rnam par ma rung
क्रि. विनश्यति — {kye ma 'jig rten 'di ni ma rung ngo /} /{grogs po dag kye ma 'jig rten 'di ni rnam par ma rung ngo //} नश्यति बतायं मार्षा लोको विनश्यति ल.वि.१८८क/२८७.
rnam par ma rung bar byas pa
भू.का.कृ. विप्रनष्टः — {sems can thams cad ni rang gi spyod pa rnam par ma rung bar byas pas sems can dang} स्वचर्याविप्रनष्टसत्त्वाः सर्वसत्त्वाः सु.प.३०क/९.
rnam par ma shes pa
अविज्ञातम् — {brdzun du smra ba'i gzhi ni mthong ba dang thos pa dang bye brag byed pa dang rnam par shes pa dang ma mthong ba dang ma thos pa dang bye brag mi byed pa dang rnam par ma shes pa'o//} मृषावादस्य वस्तु दृष्टं श्रुतं मतं विज्ञातमदृष्टमश्रुतममतमविज्ञातं च अभि.स.भा.४६क/६३.
rnam par mi 'khrugs pa
अविकोपनता — {sgrub pa rnam par mi 'khrugs pa dang} प्रतिपत्त्यविकोपनतया अभि. स.भा.१०९ख/१४७; अविकोपनत्वम् — {gzhan gyis rnam par mi 'khrugs pas byin gyi rlabs kyi sa zhes bya'o//} अधिष्ठानभूमिरित्युच्यते पराविकोपनत्वात् द.भू. २४६ख/४७.
rnam par mi grol
क्रि. न विमुञ्चति — {me tog mda' can gzhu yi 'khri shing gzugs bzang lto ba phra ba'i mdzes ma de dag la/} /{skye ba gzhan gyi bag chags bzhin du bdag gi yid ni chags las rnam par mi grol lo//} सा तन्वी कुसुमेषुकार्मुकलता क्षामोदरी सुन्दरी नो जन्मान्तरवासना इव मनः सक्तं विमुञ्चति मे ।। अ.क.१०६क/१०.७१.
rnam par mi 'phro ba
अविसारः — {rnam par mi 'phro ba'i bsdus pa} अविसारसंग्रहः अभि.स.भा.३४क/४७.
rnam par mi 'phro ba'i bsdus pa
अविसारसंग्रहः — {rnam par mi 'phro ba'i bsdus pa ni dper na bum pas chu bzung ba de bzhin du ting nge 'dzin gyis de las gzhan pa'i sems dang sems las byung ba rnams bzung ngo //} अविसारसंग्रहो यथा घटेनोदकस्य तथा समाधिना तदन्येषां चित्तचैतसिकानाम् अभि.स.भा.३४क/४७.
rnam par mi 'jig
क्रि. न विनश्यति — {las ni rnam par mi 'jig go//} न च कर्म विनश्यति ल.अ.८५ख/३२.
rnam par mi snyan par brjod pa
क्रि. विवर्णयति — {rnam grangs du mar 'dod pa la 'dod chags dang}…{la rnam par smad pa dang rnam par mi snyan par brjod pa dang} अनेकपर्यायेण कामरागं…विगर्हन्ति, विवर्णयन्ति श्रा.भू.४०क/१०२.
rnam par mi gtong ba
अनिर्मुक्ता, औषधिविशेषः — {rigs kyi bu 'di lta ste dper na rnam par mi gtong ba zhes bya ba'i rtsi yod de/} {de 'chang na gzhan gyis gnod par bya ba'i 'jigs pa thams cad mi 'byung ngo //} तद्यथा कुलपुत्र अस्त्यनिर्मुक्ता नामौषधिः । तया गृहीतया सर्वपरोपक्रमभयानि न भवन्ति ग.व्यू.३१२क/३९८.
rnam par mi rtog
= {rnam par mi rtog pa/}
rnam par mi rtog pa
• क्रि. न कल्पयति — {sna tshogs chos ni thos 'gyur yang /} /{de ni de la rnam mi rtog//} शृण्वन्ति (? शृणोति) धर्मतां चित्रां न कल्पयति तांश्च सः ।। र.वि.१२६क/१०९; •सं. अविकल्पनम् — {rtog pa nyid du shes pa de nyid la yang rnam par mi rtog pa'i phyir ro//} तस्यैव च कल्पनाज्ञानस्याविविकल्पनात् सू.व्या.१४०ख/१७; अविकल्पना — {rgya che'i phyir dang zab pa'i phyir/} /{yongs su smin dang rnam mi rtog//} औदार्यादपि गाम्भीर्यात् परिपाकोऽविकल्पना । सू.अ. १३२क/५; {zab mo bstan pas rnam par mi rtog ste} गाम्भीर्यदेशनया अविकल्पना सू.व्या.१३२ख/५; अकल्पना — {rtag tu bya ba rnam par dbye ba'i tshigs su bcad pa gnyis te/} {'dod pa'i nyes dmigs shes pa dang /}…/{mtshan ma rnam par mi rtog pa//} सातत्यकरणीयविभागे द्वौ श्लोकौ । कामेष्वादीनवज्ञानं…निमित्तानामकल्पना सू.व्या.२४४क/१६० २. = {rnam par mi rtog pa nyid} अविकल्पकत्वम् — {de nyid kyi phyir rang gi mtshan nyid smra bar bya ba dang smra bar byed pa'i dngos por khas blangs kyang de rnam par mi rtog par brjod do//} अत एव स्वलक्षणस्यापि वाच्यवाचकभावमभ्युपगम्यैतदविकल्पकत्वमुच्यते न्या.टी.४१ख/५२; अविकल्पनता — {mtshan ma la rnam par mi rtog pa dang} निमित्ताविकल्पनतया अभि.स.भा.१०९ख/१४७; • पा. अकल्पा, तथतायाः लक्षणभेदः— {med dang yod nyid gang yin dang /} /{yod dang med pa mnyam nyid dang /} /{ma zhi zhi dang rnam mi rtog/} /{yongs su grub pa'i mtshan nyid do//} अभावभावता या च भावाभावसमानता । अशान्तशान्ताऽकल्पा च परिनिष्पन्नलक्षणम् ।। सू.अ.१७२क/६५; अविकल्पा — {rnam par mi rtog pa ni spros pa med pas rnam par rtog pa'i spyod yul ma yin pa'i phyir ro//} अविकल्पा च विकल्पागोचरत्वात् निष्प्रपञ्चतया सू.व्या.१७२ख/६५; •वि. अविकल्पः — {kye ma ngas thob cing mngon par rdzogs par sangs rgyas pa'i chos 'di ni zab pa}…{mi rtog pa rnam par mi rtog pa} गम्भीरो बतायं मया धर्मोऽधिगतोऽभिसंबुद्धः…अकल्पोऽविकल्पः ल.वि.१८७ख/२८६; {dngos med ni rnam par mi rtog pa'i ting nge 'dzin no//} अभावोऽविकल्पः समाधिः ख.टी.१६७ख/२५०; निर्विकल्पः — {btang snyoms zhes bya ba ni rnam par mi rtog pa'i ye shes te} उपेक्षोच्यते निर्विकल्पं ज्ञानम् सू.व्या.२२८क/१३९; {mthong ba'i lam ni 'jig rten pa'i chos kyi mchog gi 'og gi rnam par mi rtog pa'i zhi gnas dang lhag mthong gi mtshan nyid du rig par bya'o//} दर्शनमार्गो लौकिकाग्रधर्मानन्तरं निर्विकल्पशमथविपश्यनालक्षणो वेदितव्यः अभि.स.भा. ५५क/७६; {rnam par mi rtog sems kyis ni//} निर्विकल्पेन चेतसा ज्ञा.सि.४०क/१०१; {rnam par mi rtog lam la gnas//} निर्विकल्पपथे स्थिताः प्र.सि.३०क/७०; निर्विकल्पकः — {shes pa'i ngo bo rig pa de yang bdag nyid kyis mngon sum du byed cing rnam par mi rtog pa dang ma 'khrul ba yin te} तच्च ज्ञानरूपवेदनमात्मनः साक्षात्कारि निर्विकल्पकमभ्रान्तं च न्या.टी.४३ख/६६.
rnam par mi rtog pa 'dod pa yid la byed pa
पा. अविकल्पाभिलाषमनस्कारः, मनस्कारभेदः — {rnam par mi rtog pa 'dod pa yid la byed pa ni pha rol tu phyin pa yongs su rdzogs par bya ba'i don du thabs la mkhas par 'dod pa'i phyir ro//} अविकल्पाभिलाषमनस्कारः पारमितापरिपूरणार्थमुपायकौशल्याभिलाषात् सू.व्या.१७८क/७२.
rnam par mi rtog pa la spyod pa
निर्विकल्पाचारः — {rnam par mi rtog pa la spyod pa bde ba'i ting nge 'dzin dang /} {snyoms par 'jug pas gnas pa de bzhin gshegs pas thugs su chud pa'i sa thob par byed pa bdag gis khong du chud pa yang rnam par 'phel bar 'gyur ro snyam mo//} अधिगतं च मे निर्विकल्पाचारः सुखसमाधिसमापत्तिविहारस्तथागतगतिभूमिप्रापको विवृद्धिं यायात् ल.अ.६०क/६.
rnam par mi rtog pa la dbang ba
पा. निर्विकल्पवशिता, वशिताभेदः — {dbang rnam pa bzhi ni/} {rnam par mi rtog pa la dbang ba dang zhing yongs su dag pa la dbang ba dang ye shes la dbang ba dang las la dbang ba'o//} चतुर्धा वशिता — निर्विकल्पवशिता, क्षेत्रपरिशुद्धिवशिता, ज्ञानवशिता, कर्मवशिता च म.भा.९ख/२.१६.
rnam par mi rtog pa'i dbyings
पा. = {stong pa nyid} अविकल्पधातुः, शून्यतापर्यायः — {rnam grangs gzhan}…{mi gnyis pa nyid dang rnam par mi rtog pa'i dbyings dang}…{mya ngan las 'das pa la sogs pa'o//} अन्येऽपि पर्यायाः…अद्वयता, अविकल्पधातुः…निर्वाणादि म.टी. २१३ख/३९.
rnam par mi rtog pa'i ye shes
पा. अविकल्पज्ञानम् — {rnam par mi rtog pa'i ye shes kyi stobs kyis dus kun du mnyam pa nyid du song bas} सदा सर्वत्र समतानुगतेनाविकल्पज्ञानबलेन सू.व्या.१४६ख/२६.
rnam par mi rtog par 'jug pa
ना. निर्विकल्पप्रवेशा, ग्रन्थः — {rnam par mi rtog par 'jug pa'i gzungs las ji skad du}…{gsungs pa} यथा निर्विकल्पप्रवेशायां धारण्यामुक्तम् त्रि.भा.१६८ख/९२.
rnam par mi gnas pa
• सं. अव्यवस्थानम् — {gal te bde ba'i rgyu rnam par mi gnas pa'i phyir bde ba med na sdug bsngal gyi yang rnam par mi gnas pa'i phyir sdug bsngal yang med pa yin no//} यदि सुखहेत्वव्यवस्थानान्न सुखमिति वः, दुःखमप्यसत् स्यात्, दुःखहेत्वव्यवस्थानात् अभि.स्फु.१५७ख/८८५; • भू.का.कृ. अव्यवस्थितः — {gal te yul 'ba' zhig rgyu yin na ni rgyu rnam par mi gnas pa kho nar yang 'gyur ba zhig na yang} यदि हि केवल एव विषयो हेतुः स्यात् स्यादेवाव्यवस्थितो हेतुः अभि.स्फु.१५७ख/८८५.
rnam par mi dpyod pa
अविचारणा — {gang chos rnams la rnam par mi dpyod rnam par mi rtog pa de ni 'jam dpal byang chub sems dpa' sems dpa' chen po'i cho ga zhes bya'o//} या खल्वेषु धर्मेष्वविचारणा अविकल्पना, अयमुच्यते मञ्जुश्रीर्बोधिसत्त्वस्य महासत्त्वस्याचारः स.पु.१०४क/१६६.
rnam par mi phye
भू.का.कृ. न विभक्तः — {lhag ma ni go sla ba'i phyir rnam par mi phye'o//} शेषं सुगमत्वान्न विभक्तम् त.प.७६क/६०५.
rnam par mi 'phro ba
अविसारः — {rnam par mi 'phro ba'i bsdus pa} अविसारसंग्रहः अभि.स.भा.३४क/४७; अविसरणम् — {sems gnas pa rtse gcig pa mi 'phro ba rnam par mi 'phro ba} चित्तस्यावस्थानमेकाग्रता अश(? स)रणमविश(? स)रणम् शि.स.१३२क/१२७.
rnam par mi dmigs pa
अविज्ञप्तिता — {de ni las dge ba dang mi dge ba dang lung du ma bstan pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te}…{rnam par dmigs pa dang rnam par mi dmigs pa dang} स कर्मणां कुशलाकुशलाव्याकृततां च यथाभूतं प्रजानाति… विज्ञप्त्यविज्ञप्तितां च द.भू.२५२क/४९.
rnam par mi 'tshe ba
• क्रि. न विहेठयेयुः लो.को.१४१३; • सं. अविहेठः — {byang chub sems dpa'i gzhan gyi don mtha' dag ni sbyin pa la sogs pas go rims bzhin du gzhan dag la yo byad kyis mi phongs pa dang rnam par mi 'tshe ba dang rnam par 'tshe ba bzod pa dang}…{dag gis 'gyur ro//} दानादिभिर्बोधिसत्त्वस्य सकलः परार्थो भवति । यथाक्रमं परेषामुपकरणाविघातैः, अविहेठैः, विहेठनामर्षणैः सू.व्या.१९६ख/९७; • पा. अविहिंसा, कुशलमहाभूमिकधर्मभेदः — {rnam par mi 'tshe ba ni rnam par 'tshe ba'i gnyen po te} अविहिंसा विहिंसाप्रतिपक्षः त्रि.भा.१५७क/५९; अहिंसा — {dad dang bag yod shin tu sbyangs /} /{btang snyoms ngo tsha shes khrel yod/} /{rtsa ba gnyis rnam mi 'tshe dang /} /{brtson 'grus rtag tu dge la 'byung //} श्रद्धाऽप्रमादः प्रश्रब्धिरुपेक्षा ह्रीरपत्रपा । मूलद्वयमहिंसा च वीर्यं च कुशले सदा ।। अभि.को.५क/१८८.
rnam par mi gzhag pa
क्रि. न व्यवस्थाप्यते — {de nyid kyi phyir bsam gtan gnyis pa la sogs pa na rnam par mi gzhag pa ste} अत एव द्वितीयादिषु ध्यानेषु न व्यवस्थाप्यते अभि.भा.७५ख/११६२.
rnam par mi rig pa'i don
पा. अविज्ञातार्थम्, निग्रहस्थानभेदः — {rkang mig tshar gcad pa'i gnas nyi shu rtsa gnyis ji skad bshad pa yin te/} {dam bca' ba la gnod pa dang} …{rnam par mi rig pa'i don dang}…{gtan tshigs ltar snang ba rnams tshar gcad pa'i gnas yin te} यदुक्तमक्षपादेन द्वाविंशतिविधं निग्रहस्थानम्—प्रतिज्ञाहानिः…अविज्ञातार्थम्…हेत्वाभासाश्च निग्रहस्थानानि वा.टी.१०७क/७३.
rnam par mi lhung ba
अविनिपातः — {des kun du sbyor ba gsum po de dag spangs pas rgyun du zhugs pa yin/} {rnam par mi lhung ba'i chos can yin} स एषां त्रयाणां संयोजनानां प्रहाणात् स्रोतापन्नो भवति, अविनिपातधर्मा अभि.स्फु.१३३ख/८४१.
rnam par myos pa
• सं. विभ्रमः — {bshad pa brjod pa la mngon par dga' ba'i sems can rnams dang}…{sems rnam par myos par gyur} (? {'gyur} ){na} देशनापाठाभिरतानां सत्त्वानां चित्तविभ्रमो भविष्यति ल.अ.६०ख/६; • भू.का.कृ. विमोहितः — {rgyu dang 'bras bu ngan lta bas/} /{mu stegs can kun rnam par myos//} कार्यकारणदुर्दृष्ट्या तीर्थ्याः सर्वे विमोहिताः । ल.अ.१२९क/७५.
rnam par dman pa
वि. विहीनः — {dngos po dag gis rnam par dman pa} भावाद्विहीनम् वि.प्र.३२क/४.६; {des dman pa ni chu tshod phyed kyis rnam par dman pa'o//} तया हीनं चार्द्धनाडीविहीनम् वि.प्र.२००क/१.७६.
rnam par dmar ba
पा. विलोहितकम्, अशुभताभेदः — {de la phyi rol la brten pa'i mi gtsang ba'i mi sdug pa nyid gang zhe na/} {'di lta ste/} {rnam par bsngos pa dang}…{rnam par dmar ba dang} तत्र बहिर्धा चोपादाय अशुभता कतमा? तद्यथा—विनीलकं वा…विलोहितकं वा श्रा.भू.७९ख/२०३; {pags pa dang sha dang khrag med cing chu rgyus tsam gyis 'brel ba la ni rnam par dmar bar mos par byed do//} अपगतत्वङ्मांसशोणितं स्नायुमात्रोपनिबद्धं विलोहितकमित्यधिमुच्यते श्रा.भू.१३६क/३७२.
• सं. १. विलम्बः — {sems can thams cad sdug bsngal dang 'bral ba'i smon lam gyis rnam par dmigs pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वसत्त्वदुःखविप्रमोक्षप्रणिधिविलम्बो नाम समाधिः ग.व्यू.१२७क/२१४ २. विज्ञप्तिः — {gzugs su rnam par dmigs pa'i gnas thams cad gzugs brnyan lta bur mngon par sgrub bo//} प्रतिभासोपमं सर्वरूपविज्ञप्त्यधिष्ठानमभिनिर्हरति ग.व्यू.२०५ख/२८७; {'jig rten thams cad kyang rnam par dmigs pa dang mnyam par rab tu rtogs par byed do//} विज्ञप्तिसमं च सर्वलोकमवतरति ग.व्यू.२०६क/२८७; {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin de bzhin gshegs pa thams cad kyi sprul pa yongs su bstan pas kun tu rnam par dmigs pa mngon par sgrub pa dang} सर्वतथागतनिर्माणसंदर्शनसमन्तविज्ञप्त्यभिनिर्हारेण बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.२०७क/२९ ३. विज्ञापनम् — {de bzhin gshegs pa thams cad mngon du rnam par dmigs pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वतथागताभिमुखविज्ञापनो नाम समाधिः ग.व्यू.१२७क/२१४.
rnam par dmigs pa dang rnam par mi dmigs pa
विज्ञप्त्यविज्ञप्तिता — {de ni las dge ba dang mi dge ba dang lung du ma bstan pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te/} {rnam par dmigs pa dang rnam par mi dmigs pa dang} स कर्मणां कुशलाकुशलाव्याकृततां च यथाभूतं प्रजानाति, विज्ञप्त्यविज्ञप्तितां च द.भू. २५२क/४९.
rnam par dmigs par 'gyur
क्रि. विज्ञापनं भवति — {de bzhin gshegs pa thams cad kyi 'khor gyi dkyil 'khor kyang rnam par dmigs par 'gyur te} सर्वतथागतपर्षन्मण्डलविज्ञापनं च भवति द.भू.२६२ख/५६.
rnam par dmigs par byed
= {rnam par dmigs par byed pa/}
rnam par dmigs par byed pa
• क्रि. विज्ञपयति — {chos thams cad kyi sprin dbyangs kyi yan lag rgya mtsho brjod du med pas rnam par dag pa dmigs pa thams cad las rab tu 'byung ba} (? {la rab tu 'jug pa} ){rnam par dmigs par byed pa'o//} सर्वधर्ममेघानभिलाप्यस्वराङ्गसमुद्रविशुद्धिं सर्वारम्बणेषु प्रवर्तमानां विज्ञपयन्ति ग.व्यू.२०७ख/२८८; • सं. १. विज्ञापनम् — {'khor ba thams cad kyi sdug bsngal gyis gzir ba'i sems can 'byung ba'i nga ro rab tu bsgrags pas rnam par dmigs par byed pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वसंसारदुःखप्रतिपीडितसर्व(? सत्त्व)निर्याणनिर्घोषविज्ञापनो नाम समाधिः ग.व्यू.२२७क/२१४; विज्ञपनम् — {sems can thams cad kyi lus kyi dbyibs dang 'dra bar rang gi lus rnam par dmigs par byed pa'i lus dang ldan pa} सर्वसत्त्वकायसंस्थानसदृशस्वशरीरविज्ञपनकायाम् ग.व्यू.१७९ख/२६५ २. विज्ञप्तिता — {skye ba'i sgo kun nas 'byung ba rnam par dmigs par byed pa dang} आयतनद्वारसमुदयविज्ञप्तितां च द.भू.२५३क/५०.
rnam par rmongs
= {rnam par rmongs pa/}
rnam par rmongs pa
• भू.का.कृ. विमूढः — {las kyi dbang gis mi mkhas rnam par rmongs/} /{dmyal ba'am 'on te dud 'gro'i 'gro rnams sam/} /{yi dwags 'gro ba rnams su sdug bsngal rnyed//} कर्मवशादबुधो हि विमूढः । नरकेष्वथ तिर्यग्गतिषु प्रेतगतिषु च विन्दति दुःखम् ।। रा.प.२३६ख/१३२; {las kyi dbang gis mi mkhas rnam par rmongs//} कर्मवशादबुधो हि विमूढः शि.स.३६क/३४; विमोहितः — {de} (? {bde} ){bas rnam par rmongs pa'i yid/} /{gang dang gang la chags gyur pa/} /{de dang de bsdongs stong 'gyur du/} /{sdug bsngal nyid du gyur cing ldang //} यत्र यत्र रतिं याति मनः सुखविमोहितम् । तत्तत्सहस्रगुणितं दुःखं भूत्वोपतिष्ठति ।। बो.अ.२४क/८.१८; {'dod chags drag po'i sha za ni/} /{chen pos rnam par rmongs pa des//} तीव्ररागपिशाचेन महता स विमोहितः । अ.क.१०७ख/६४.२३६; {bdag la phan 'dod rnam rmongs pas/} /{gang don nyid du btsong ba yang //} यदर्थमेव विक्रीत आत्मा कामविमोहितैः । बो.अ.२६क/८.७५; • वि. विह्वलः — {mu stegs rgyu yi phyogs kyis bslad/} /{gzhan yang rkyen gyis rnam par rmongs//} तीर्थ्या कारणदिग्मूढा अन्ये प्रत्ययविह्वलाः । ल.अ.१९१क/१६४.
rnam par rmongs par byas
भू.का.कृ. विमोहितः — {sngon gyi skye ba gzhan la de dang bral ba yis/} /{'dod pas rnam par rmongs par byas te bdag gis kyang //} मयापि तस्या विरहेण पूर्वं जन्मान्तरे मारविमोहितेन । अ.क.८९क/६४.८.
rnam par rmongs par byed
क्रि. विमोहयति — {snying sdug gnyen dag 'grogs pa dag/} /{bral na rnam par rmongs par byed//} विमोहयन्ति विरहे सुहृद्बन्धुसमागमाः ।। अ.क.१३६क/६७.२१; व्यामोहयति — {lha dang lha ma yin gyi 'jig rten gyi tshig dang yi ge sna tshogs kyis rnam par rmongs par byed do//}…{mi rnams lta ci smos} देवासुरलोकं विचित्रपदव्यञ्जनैर्व्यामोहयति…किमङ्ग पुनर्मानुषान् ल.अ.१२४ख/७१.
rnam par smad
= {rnam par smad pa/}
rnam par smad pa
• क्रि. १. विगर्हति— {rnam grangs du mar 'dod pa la 'dod chags dang}…{la rnam par smad pa dang rnam par mi snyan par brjod pa dang} अनेकपर्यायेण कामरागं…विगर्हन्ति, विवर्णयन्ति श्रा.भू.४०क/१०२ २. विवर्जयेत् — {mthong dang thos dang dogs pa yis/} /{sha rnams thams cad rnam par smad//} दृष्टश्रुतविशङ्काभिः सर्वं मांसं विवर्जयेत् । शि.स.७६क/७४; ल.अ.१५७ख/१०५; • भू.का.कृ. विजुगुप्सितः — {brnyas pa dang mi snyan par brjod pa dang rnam par smad na yang /} {rnam par 'gyur ba med cing} विमानितोऽपि, विवर्णितोऽपि, विजुगुप्सितोऽपि न विकृतिमापद्यते श्रा.भू.५३ख/१३०.
rnam par smin
= {rnam par smin pa/}
rnam par smin skyes
= {rnam smin skyes pa/}
rnam par smin pa
• क्रि. विपच्यते — {gang du las kyi rnam par smin/} /{der ni las kyis khrid par byed//} तत्र प्रकर्षते कर्म यत्र कर्म विपच्यते ।। अ.श.१०२क/९१; • सं. १. विपाकः — {'jig rten pha rol med pas/} {dge ba dang mi dge ba'i las kyi rnam par smin pa lta ga la yod} नास्ति परलोकः, कुतः शुभाशुभानां कर्मणां विपाकः जा.मा.१७३क/२००; {de nas ci ste mir skyes na yang rnam par smin pa gnyis mngon par 'grub pa 'di lta ste/} {longs spyod chung ba dang thun mong gi longs spyod du 'gyur ba'o//} अथ चेत्पुनर्मनुष्येषु उपपद्यते, द्वौ विपाकावभिनिर्वर्तयति—परीत्तभोगतां च साधारणभोगतां च द.भू.१९०क/१७; {'bras bu'i dus su phyin pa'i las ni rnam par smin pa zhes bya ste/} {rnam par smin par 'gyur ba'i phyir ro//} फलकालप्राप्तं वा कर्म ‘विपाकः’ इत्युच्यते, विपच्यत इति कृत्वा अभि.भा.४४ख/९७; {las de'i rnam par smin pas tshe rabs lnga brgyar yi dwags rnams su skyes par gyur te} तस्य कर्मणो विपाकेन पञ्चजन्मशतानि प्रेतेषूपपन्नाः वि.व.१५३ख/१.४२; विपक्तिः — {'bras bu ni rnam par smin pa kho na yin pas rnam par smin pa'o//} फलं तु विपक्तिरेवेति विपाकः अभि.भा. ४४ख/९७; प्लुतिः — {las kyi rnam par smin pa} कर्मप्लुतिः बो.प.५७क/१९; पाकः — {sdug bsngal smad cing gdung ba de/} /{las ni ci yi rnam smin lags//} दुःखावमानसन्तापः स पाकात्कस्य कर्मणः ।। अ.क.१४१ख/६८.७; परिपाकः लो.को.१४१९ २. वैपाक्यम् — {rnam par smin pa'ang khams te/} {gang las grub zin pa'o//} (?) वैपाक्यं च यतो निर्वृत्तम् अभि.स.भा.३क/२; • पा. १. विपाकः [1] परिणामभेदः — {gyur pa rnam pa gsum po de dag ni rnam par smin pa zhes bya ba dang rang sems pa zhes bya ba dang yul la rnam par rig pa zhes bya'o//} स एष त्रिविधः परिणामः—विपाकाख्यः, मननाख्यः विषयविज्ञप्त्याख्यश्च त्रि.भा.१४९ख/३५ [2] फलभेदः — {tshe phyi ma la rnam par smin pa dang rgyu mthun pa'i 'bras bu 'byin pa nyid} आयत्यां विपाकफलनिःष्यन्दफलदानता सू.व्या.१७६ख/७१ [3] क्षणभेदः — {skad cig ma bzhi ni/} {rnam pa sna tshogs dang rnam par smin pa dang rnam par nyed pa dang mtshan nyid dang bral ba'o//} चत्वारः क्षणाः—विचित्रविपाकविमर्दविलक्षणाश्चेति हे.त.३क/४; हे.त.१६ख/५२ [4] हेतुभेदः — {byed rgyu lhan cig 'byung ba dang /} /{skal mnyam mtshungs par ldan pa dang /} /{kun tu 'gro dang rnam smin dang /} /{rgyu ni rnam pa drug tu 'dod//} कारणं सहभूश्चैव सभागः सम्प्रयुक्तकः । सर्वत्रगो विपाकाख्यः षड्विधो हेतुरिष्यते ।। अभि.को.६क/२.४९ २. वैपाक्यः, चित्तोत्पादभेदः — {sems bskyed pa rab tu dbye bar tshigs su bcad pa/} {sems bskyed de ni sa rnams la/} /{mos dang lhag bsam dag pa dang /} /{rnam par smin pa gzhan du 'dod/} /{de bzhin sgrib pa spangs pa 'o//} चित्तोत्पादप्रभेदे श्लोकः । चित्तोत्पादोऽधिमोक्षोऽसौ शुद्धाध्याशयिकोऽपरः । वैपाक्यो भूमिषु मतस्तथावरणवर्जितः ।। सू.व्या.१३९क/१५; • वि. वैपाकिकः — {sprul pa dag gis gang bshad pa/} /{rnam smin rgyal bas ma yin no//} यद्धि नैर्माणिकाभाष्टं न तु वैपाकिकैर्जिनैः ।। ल.अ.१६४ख/११६.
rnam par smin pa bskyed nas
विपाकं दत्त्वा— {de la rnam par smin pa'i rgyus bskyed pa rnam par smin pa'i 'bras bu bskyed pa'i nus pa ni rnam par smin pa bskyed nas ldog go//} तत्र विपाकहेत्वाहितं तु विपाकफलदानसामर्थ्यं विपाकं दत्वा विनिवर्तते अभि.भा.९४ख/१२३०.
rnam par smin pa rgya che ba
उदारविपाकः — {mi 'dra bar smin pas na rnam par smin pa/} {rnam par smin pa rgya che ba} विसदृशः पाको विपाकः । उदारविपाकः म.व्यु.६५८६ ९४ख).
rnam par smin pa dag pa
विपाकशुद्धिः — {yid gzhungs pa yongs su smin pa las brtsams te tshigs su bcad pa/} {rnam smin dag cing}…/{shin tu yid gzhungs yongs su smin pa'i mtshan//} मेधापरिपाकमारभ्य श्लोकः । विपाकशुद्धिः…सुमेधतायाः परिपाकलक्षणम् ।। सू.व्या.१४९ख/३२; विपाकविशुद्धिः — {de la yid gzhungs pa dang mthun pa'i rnam par smin pa dag pa ni rgyu'o//} तत्र मेधानुकूला विपाकविशुद्धिः कारणम् सू.व्या.१४९ख/३२.
rnam par smin pa dang ldan pa
उ.प. विपाकः — {le lo can ni sdug bsngal bzhin du gnas pa ste}…{sdug bsngal gyi rnam par smin pa dang ldan pa rnams dang} दुःखं हि कुसीदो विहरति…दुःखविपाकैः अ.श.२४१ख/२२२.
rnam par smin pa bde ba
सुखविपाकः — {da ltar byung ba la sdug bsngal la phyi ma la rnam par smin pa bde ba} प्रत्युत्पन्नदुःखं आयत्यां सुखविपाकम् म.व्यु.१५६२ (३५ख).
rnam par smin pa sdug bsngal ba
दुःखविपाकः — {da ltar byung ba la bde la phyi ma la rnam par smin pa sdug bsngal ba} प्रत्युत्पन्नसुखं आयत्यां दुःखविपाकम् म.व्यु.१५६१ (३५ख).
rnam par smin pa med pa
अविपाकता — {rnam par smin pa yod pa dang rnam par smin pa med pa dang} विपाकाविपाकतां च द.भू.२५२ख/४९.
rnam par smin pa yod pa
विपाकः — {rnam par smin pa yod pa dang rnam par smin pa med pa dang} विपाकाविपाकतां च द.भू.२५२क/४९.
rnam par smin pa yod pa dang rnam par smin pa med pa
विपाकाविपाकता — {de ni las dge ba dang mi dge ba dang lung du ma bstan pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te/}…{rnam par smin pa yod pa dang rnam par smin pa med pa dang} स कर्मणां कुशलाकुशलाव्याकृततां च यथाभूतं प्रजानाति…विपाकाविपाकतां च द.भू.२५२क/४९.
rnam par smin pa la chags pa
पा. विपाकसक्तिः, सक्तिभेदः — {chags pa rnam pa bdun ni sbyin pa'i mi mthun pa'i phyogs yin te/} {longs spyod la chags pa dang}…{rnam par smin pa la chags pa} सप्तविधा सक्तिर्दानस्य विपक्षः । भोगसक्तिः…विपाकसक्तिः सू.व्या.२०३क/१०५.
rnam par smin pa la brten pa
पा. विपाकसन्निश्रिता, पारमिताभावनाया अवान्तरभेदः — {pha rol tu phyin pa sgom pa ni dngos po la brten pa nas dbang 'byor ba nyid la brten pa'i bar rnam pa lnga yin no/} /{de la dngos po la brten pa yang rnam pa bzhi ste/} {rgyu la brten pa}…{rnam par smin pa la brten pa ni lus phun sum tshogs pa'i stobs kyis gang yin pa'o//}…{so sor rtog pa'i stobs la brten pa} पञ्चविधा पारमिताभावना—उपधिसन्निश्रिता(तः विभुत्वसन्निश्रिता यावत्) । तत्रोपधिसन्निश्रिता चतुराकारा—हेतुसन्निश्रिता…विपाकसन्निश्रिता य आत्मभावसम्पत्तिबलेन …प्रतिसंख्यानसन्निश्रिता सू.व्या.१९८ख/१००.
rnam par smin pa la sdug bsngal ba
= {rnam par smin pa sdug bsngal ba/}
rnam par smin pa la re ba med pa
• वि. विपाकाप्रतिकाङ्क्षी लो.को.१४१शृ४; • सं. विपाकाप्रतिकाङ्क्षता — {bdog pa thams cad yongs su gtong zhing rnam par smin pa la re ba med pa dang} सर्वस्वपरित्यागिनो विपाकाप्रतिकाङ्क्षता रा.प.२३४ख/१२८.
rnam par smin pa las skyes pa
• वि. विपाकजः — {rnam par smin las skyes pa dang /} /{rgyas las byung ba nang gi lnga//} विपाकजौपचयिकाः पञ्चाध्यात्मम् अभि.को.३ख/९७; {de la rnam par smin pa'i rgyu las skyes pa ni rnam par smin pa las skyes pa ste} तत्र विपाकहेतोर्जाताः विपाकजाः अभि.भा.४४ख/९७; ल.अ.१६४क/११६; • पा. विपाकजम्, कामावचरानिवृताव्याकृतभेदः — {rnam smin skyes dang spyod lam pa/} /{bzo yi gnas dang sprul pa dang /} /{'dod na lung bstan min rnam bzhi//} विपाकजैर्यापथिकशैल्पस्थानिकनैर्मितम् । चतुर्धाऽव्याकृतं कामे अभि.को.६ख/३६२; {'dod pa na spyod pa'i ma bsgribs la lung du ma bstan pa la ni rnam par smin pa las skyes pa dang spyod lam pa dang bzo'i gnas pa dang sprul pa'i sems dang rnam pa bzhir dbye'o//} कामावचरमनिवृताव्याकृतं चतुर्धा भिद्यते—विपाकजम्, ऐर्यापथिकम्, शैल्पस्थानिकम्, निर्माणचित्तं च अभि.भा.१०४ख/३६२.
rnam par smin pa las byung ba
वि. विपाकजः — {rnam par smin las byung ba dang /} /{rgyas las byung ba nang gi lnga//} विपाकजौपचयिकाः पञ्चाध्यात्मम् अभि.को.३ख/९७; त्रि.भा.१५१क/४०.
rnam par smin pa las 'byung ba
वि. विपाकजः — {la la sprul pa'i sangs rgyas dang /} /{sangs rgyas la la rnam smin 'byung //} केन निर्माणिका बुद्धाः केन बुद्धा विपाकजाः । ल.अ.६५ख/१३; द्र. {rnam par smin pa las byung ba/}
rnam par smin pa'i rgyu
पा. विपाकहेतुः, हेतुभेदः — {rgyu ni drug po 'di dag ste/} {byed pa'i rgyu dang}…{rnam par smin pa'i rgyu'o//} षडिमे हेतवः—कारणहेतुः…विपाकहेतुरिति अभि.भा.८६क/२८०; {rnam smin rgyu ni mi dge dang /} /{dge ba zag bcas rnams kho na//} विपाकहेतुरशुभाः कुशलाश्चैव सास्रवाः ।। अभि.को.६क/३१०; {'bras bu skye ba'i dus na rnam par smin pa'i rgyu med pa'i phyir} फलोत्पत्तिकाले विपाकहेतोरभावात् त.प.८२क/६१६.
rnam par smin pa'i rnam par shes pa
पा. विपाकविज्ञानम्, आलयविज्ञानम् — {sngon gyi las las nges par byung ba'i phyir rnam par smin pa'i rnam par shes pa'o//} पूर्वकर्मनिर्मितत्वात् विपाकविज्ञानम् अभि.स.भा. ९ख/११.
rnam par smin pa'i bag chags
पा. विपाकवासना— {rnam par shes pa ni rnam par smin pa'i bag chags dang rgyu mthun pa'i bag chags bdag la skye mi nus te} न हि विज्ञानं विपाकवासनां निष्यन्दवासनां वा स्वात्मन्याधातुं समर्थम् त्रि.भा.१६६ख/८६.
rnam par smin pa'i 'bras bu
पा. विपाकफलम्, फलभेदः — {mdor bsdu na 'bras bu ni lnga ste/} {rnam par smin pa'i 'bras bu dang rgyu mthun pa'i 'bras bu dang bral ba'i 'bras bu dang skyes bu byed pa'i 'bras bu dang bdag po'i 'bras bu'o//} समासतः पञ्च फलानि—विपाकफलम्, निष्यन्दफलम्, विसंयोगफलम्, पुरुषकारफलम्, अधिपतिफलञ्च बो.भू.५५ख/७२.
rnam par smin pa'i 'bras bu bskyed pa
विपाकफलदानम् — {de la rnam par smin pa'i rgyus bskyed pa rnam par smin pa'i 'bras bu bskyed pa'i nus pa ni rnam par smin pa bskyed nas ldog go//} तत्र विपाकहेत्वाहितं तु विपाकफलदानसामर्थ्यं विपाकं दत्वा विनिवर्तते अभि.भा.९४ख/१२३०.
rnam par smin pa'i 'bras bu 'byin pa
वि. विपाकफलदः — {thams cad bdag po rgyu mthun dang /} /{rnam smin 'bras bu 'byin par 'dod//} सर्वेऽधिपतिनिष्यन्दविपाकफलदा मताः । अभि.को.१४क/७१०.
rnam par smin pa'i gzugs
विपाकरूपम् — {rnam par smin pa'i gzugs la ni de lta bu med de} न ह्येतद् विपाकरूपस्यास्ति अभि.भा.११ख/९०१; {rnam par smin pa'i gzugs la ni de lta bu med do zhes bya ba ni rnam par smin pa'i bdag nyid kyi gzugs mig la sogs pa la ni yang nying mtshams sbyor ba 'di med kyi} न ह्येतद् विपाकरूपस्यास्ति । विपाकात्मकस्य रूपस्य चक्षुरादेरेतत् पुनः प्रतिसन्धानं नास्ति अभि.स्फु.१६४क/९०१.
rnam par smin pa'i lus
१. विपाककायः — {de}…{sems can gyi lus rab tu shes so//} {zhing gi lus dang} ({las} ) {rnam par smin pa'i lus dang} स सत्त्वकायं च प्रजानाति, क्षेत्रकायं च कर्मविपाककायं च द.भू.२४४क/४५ २. विपाककायता — {des sems can gyi lus rnams kyi las kyi lus kyang rab tu shes so//} {rnam par smin pa'i lus dang} स सत्त्वकायानां कर्मकायतां च प्रजानाति, विपाककायतां च द.भू.२४४ख/४५.
rnam par smin par 'gyur
क्रि. १. विपच्यते — {mthong ba'i chos la myong bar 'gyur ba'i las ni tshe gang la byas pa de nyid la gang rnam par smin par 'gyur ba'o//} दृष्टधर्मवेदनीयं कर्म यत्र जन्मनि कृतं तत्रैव यद्विपच्यते अभि.स.भा.४९ख/६९; {'bras bu'i dus su phyin pa'i las ni rnam par smin pa zhes bya ste/} {rnam par smin par 'gyur ba'i phyir ro//} फलकालप्राप्तं वा कर्म ‘विपाकः’ इत्युच्यते, विपच्यत इति कृत्वा अभि.भा.४४ख/९७ २. विपाको भविष्यति — {ji ltar byas na bdag cag rab tu byung ba don yod pa dang 'bras bu dang bcas pa dang bde ba skyed pa dang bde ba'i rnam par smin par 'gyur la} कच्चिन्नः प्रव्रज्या अमोघा भविष्यति, सफला सुखोदया सुखविपाका अ.श.२४२क/२२२.
rnam par smin par byed pa
• क्रि. विपाचयति — {des ni tshogs rnams rdzogs byed cing /} /{sems can dag kyang rnam smin byed//} संभारान् पूर्यते सत्त्वांश्च विपाचयति तेन ।। सू.अ.२१४क/११९; • वि. विपाचकः — {sems can rnam smin byed rnam gsum//} सत्त्वविपाचकं त्रेधा सू.अ.१९७क/९८; विपाचिका — {sems can rnam smin byed rnam gsum//} सत्त्वविपाचिका त्रेधा सू.अ.१९७ख/९९; वैपाक्यम् — {skyes bu chen po'i mtshan rnam par smin par byed pa'i tshul khrims dang}…{sems can gyi don rnam par smin par byed pa'i tshul khrims so//} महापुरुषलक्षणवैपाक्यं शीलम्…सत्त्वार्थवैपाक्यं चेति बो.भू. १००क/१२७.
rnam par smin par ma nges pa
वि. अनियतविपाकः — {gcig tu rab tu dang ba de dag ni dang ba tsam gyis kyang rnam par smin par ma nges pa'i sdig pa'i tshogs rnams zil gyis mnan te} ते हि श्रद्धामात्रकेणाप्यैकान्तिकेनाभिप्रसन्ना अनियतविपाकानां पापानां राशीनभिभूय अभि.भा.५८ख/१०९९.
rnam par smin par mi 'gyur
क्रि. न विपच्यते — {las byas shing bsags pa dag ni phyi rol gyi sa'i khams la rnam par smin par mi 'gyur} न हि कर्माणि कृतान्युपचितानि बाह्ये पृथिवीधातौ विपच्यन्ते वि.व.१३६ख/१.२५.
rnam par smod
= {rnam par smod pa/}
rnam par smod pa
• क्रि. विगर्हते — {tshangs pa mtshungs par spyod pa mkhas pa gzhan dag kyang chos nyid kyis rnam par smod do//} अन्येऽपि विज्ञाः सब्रह्मचारिणो धर्मतया विगर्हन्ते सू.व्या.२१४ख/१२०; विजुगुप्सति — {de dag gi bsngags pa ma yin pa brjod do//} {smod do//} {bshung ngo //} {rnam par smod do//} तेषां चावर्णं निश्चारयन्ति, कुत्सन्ति, पंसयन्ति, विजुगुप्सन्ति शि.स.४०क/३८; विनिन्द्यते — {rgyal sras chos dang mthun rnams kyis/} /{rnam par smod} सहधार्मिकैर्जिनसुतैर्विनिन्द्यते सू.अ.२२१क/१२९; विवाचयति म.व्यु.९३६० (१२८ख); • सं. १. विगर्हणम् — {tshangs pa mtshungs par spyod pa mkhas pa dang chos nyid kyis rnam par smod pa'i phyir} विज्ञैः सब्रह्मचारिभिर्धर्मतया विगर्हणात् सू.व्या.२२१क/१२९ २. विगर्हितम् — {dmigs kyis ma phye don zab pa/} /{spyi la rnam par smod pa 'di'i//} अनिर्भिन्नार्थगम्भीरमनारभ्यविगर्हितम् । जा.मा.१५५क/१७८.
rnam par smod par 'gyur
क्रि. विगर्हिष्यति — {sems bskyed pa de dag la rnam par smod par 'gyur}…{'dor bar 'gyur} पूर्वकांश्चित्तोत्पादान् विगर्हिष्यति…प्रतिनिःस्रक्ष्यति अ.सा.३४३क/१९३.
rnam par smod byed pa
विगर्हणा लो.को.१४१४.
rnam par smras
क्रि. बभाषे लो.को.१४१४.
rnam par gtsigs
= {rnam par gtsigs pa/}
rnam par gtsigs pa
वि. विकटः — {rab 'bar phyag na rdo rje bsnams/} /{rnam par gtsigs gsal 'jigs su rung //} वज्रहस्तं महाज्वालं विकटोत्कटभीषणम् ।। गु.स.८५ख/११; {spyan dmar mche ba rnam par gtsigs//} रक्ताक्षं दंष्ट्राविकटम् गु.स.११८क/६०; विकरालः — {zhal ni rnam par gtsigs shing bgrad/} /{kha dog dkar po rab tu bsgom//} विकरालं विकटवक्त्रं सितवर्णं प्रभावयेत् ।। गु.स.११८क/६०.
rnam par btsal
भू.का.कृ. विचितः — {lha gcig ri yis rgyas pa yi/} /{'gro ba 'di snyed rnam par btsal/} /{ngal gso med par bdag cag 'khyams/} /{de lta'i ri dwags rnyed ma gyur//} इयती जगती देव विचिता निचिताचलैः । भ्रान्ता वयमविश्रान्ता न लभ्यस्तद्विधो मृगः ।। अ.क.२५७क/३०.२५.
rnam par btsugs
भू.का.कृ. विन्यस्तः — {dam pa'i grags pa dag/} /{brtan pa'i 'tsho ba rnam par btsugs//} सत्कीर्तिविन्यस्तस्थिरजीवितः अ.क.६३क/६.११९.
rnam par rtse
= {rnam par rtse ba/}
rnam par rtse ba
• क्रि. १. विक्रीडति — {smon lam gang gis byang chub sems dpa' smon lam gyi stobs can rnams rnam par rtse ba} येन प्रणिधानेन (प्रणिधान)बलिका बोधिसत्त्वा विक्रीडन्ति सू.व्या.२३०ख/१४२; {byang chub sems dpa'}…{smon lam khyad par can gyis rnam par rtse ba'o//} बोधिसत्त्वाः प्रणिधानवैशेषिकतया विक्रीडन्ति सू.व्या.२२७क/१३७ २. विजहार — {rgyal po'i rtsed 'jo yongs 'dris la/} /{dpung chen de ni rnam par rtse//} राजकेलीपरिचयैर्विजहार महाभुजः ।। अ.क.१२७क/६६.१८; • सं. १. विलासः — {dpal 'di}…{rnam par rtse bzhin rab tu g}.{yo//} इमा…विलासचपलाः श्रियाः अ.क.३१ख/३.१४५; विहारः — {zla ba shar ba kun dga' dang /} /{rnam par rtse phyir 'grogs pa bzhin//} चन्द्रोदयानन्दविहारायेव सङ्गताः अ.क.१६७क/१९.४०; विहरणम् — {gang zhig rang 'dod bde ba'i gnas su rnam par rtse} यत्स्वाच्छन्द्यसुखास्पदं विहरणम् अ.क.२८४ख/१०५.३३; विक्रीडनम् — {ye shes kyi pha rol tu phyin pa'i mngon par shes pa'i yon tan gyis rnam par rtse ba'o//} अभिज्ञागुणविक्रीडनं च ज्ञानपारमितया सू.व्या.२५४ख/१७३ २. विक्रीडितम् — {gnas pas rnam par rtse ba ni/} {'di ltar byang chub sems dpa' rnams ting nge 'dzin gyis sprul pa la sogs pa rnam pa du mas rnam par rtse ba yin no//} स्थितिविक्रीडितं यस्माद्बोधिसत्त्वानां बहुविधं निर्माणादिभिः समाधिविक्रीडितम् सू.व्या.२२७क/१३७ ३. = {rnam par rtse ba nyid} विक्रीडनता लो. को.१४१४; • व.का.कृ. विक्रीडमानः म.व्यु.७३४१ (१०४ख); * • भू.का.कृ. विक्रीडितम् — {dga' ba'i tshal na}…{brgya byin dang tshangs pa la sogs pa dang} ({lha dang} ){lha'i bu} ({mo} ) {rnam pa sna tshogs pa rnams rnam par rtse ba} नन्द(न)वने… शक्रब्रह्मादिदेवाप्सरोभिर्नानाविधाभिर्विक्रीडिते स.दु.९६ख/१२०; {seng ge rnam par rtse ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सिंहविक्रीडितो नाम समाधिः म.व्यु.५०९ (१२क).
rnam par rtse bar gyur
भू.का.कृ. लालितः — {sa skyong kun gyi mgo bo la/} /{bka' ni rnam par rtse bar gyur//} अखिलभूपालमौलिलालितशासनः अ.क.३५१ख/४७.३.
rnam par rtse bar bya
क्रि. क्रीडते — {gang zhig rkang mthil ston pa la/} /*{sto yis rnam par rtse bar bya//} पादतलं दर्शयेद् यस्तु क्रीडते कौतुकेन तु । हे.त.८क/२२.
rnam par rtsen pa
• सं. विक्रीडनता — {mngon par shes pa lngas rnam par rtsen pa} पञ्चाभिज्ञविक्रीडनता लो.को.१४१४; • वि. विलासी — {gang gis}…{rig 'dzin rnam par rtsen rnams kyi/} /{khengs pa dag ni thung ngur byed//} विद्याधरविलासिनाम् । यः खर्वीकुरुते गर्वम् अ.क.९५ख/६४.९७; • भू.का.कृ. विक्रीडितः — {sgyu ma'i chos kyis rnam rtsen pa//} मायाधर्मविक्रीडिताः शि.स.१७५क/१७२.
rnam par rtsod
= {rnam par rtsod pa/}
rnam par rtsod pa
• सं. विवादः — {de nas de yi lus spyod} (? {sbyong} ){la/} /{dge slong rnams dang mu stegs dag/} /{su yi tshangs spyod dang ldan zhes/} /{rnam par rtsod pa yang dag skyes//} तस्याथ देहसत्कारे भिक्षूणां सह तीर्थिकैः । कस्य स ब्रह्मचारीति विवादः समजायत ।। अ.क.१८६ख/८०.६५; विवादो व्यवहारः अ.को.१.६.९; विविधो वादो विवादः अ.वि.१.६.९; वादः — {sgra rtag pa dang mi rtag pa zhes rnam par rtsod pa la} ‘नित्यः शब्दोऽनित्यो वा’ इति वादे वा.न्या.३३६क/६६; * • भू. का.कृ. विवादितः — {ba lang zung don khyim bdag gis/} /{rgod ma bsad las shing rta pas/} /{ste 'u lhung las 'jog por ni/} /{gnas pa'i chung mas rnam par rtsod//} गोयुगार्थे गृहस्थेन मृतेन (? सूतेन) वडवाहतेः । कुठारपाततः पत्न्या तक्षवासी विवादितः ।। अ.क.१६१क/१७.४७.
rnam par rtsod pa'i mtha'
वितण्डा लो.को.१४१४.
rnam par rtsod pa'i yul gyur pa
वि. विवादविषयः — {rnam par rtsod pa'i yul gyur pa'i/} /{shes pa rim gyis 'byung gang dag//} विवादविषया ये च प्रत्ययाः क्रमभाविनः । त.स.१८ख/२०४.
rnam par brtson pa
व्यतिकरः — {'phags pa min zhing phrag dog dag gis gdung ba rnam par brtson pa ma bzlog pa/} /{bdag cag rnams ni}…{tshig gi lcags mda' dug gis yongs su bsgos pas zug rngu rab tu zug par byas//} अनार्यैर्मानव्यसनेर्ष्याभिरवार्यव्यतिकरैः । कृतास्माभिः… वचोभिर्नाराचैर्विषपरिचितैः… शल्यकलना अ.क.१६६क/१९.२८.
क्रि. विमुच्यते — {rmi lam sgyu ma la sogs ltar/} /{mthong na rnam par 'tshang rgya 'gyur//} मायादिस्वप्नसदृशं विपश्यन्तो विमुच्यते ।। ल.अ.१६८ख/१२४.
rnam par 'tshang rgya ba
• क्रि. विबुध्यते — {'dod pa'i khams dang gzugs med du/} /{sangs rgyas rnam par 'tshang mi rgya//} कामधातौ तथारूप्ये न वै बुद्धो विबुध्यते । ल.अ.१८७ख/१५८; • सं. विबुध्यनम् — {sangs rgyas thams cad kyi rnam par 'phrul pa dang skye ba dang mngon par 'byung ba dang byang chub tu rnam par 'tshang rgya ba dang ye shes thugs su chud par mdzad pa'i snang ba'i 'od} ( सर्व)बुद्धविकुर्वितजन्माभिनिष्क्रमणबोधिविबुध्यनज्ञानाधिगमालोकावभासः ग.व्यू.२१०क/२९१.
rnam par 'tshal
क्रि. विजानति — {bcom ldan 'das chos thams cad ni gnyis su ma mchis pa ste/} {gcig gis gcig ma 'tshal rnam par ma 'tshal mi rtog rnam par mi rtog} अद्वितीयाश्च भगवन् सर्वधर्माः । परस्परं न जानन्ति न विजानन्ति न कल्पयन्ति न विकल्पयन्ति शि.स.१४६क/१४०.
rnam par 'tshe ba
• सं. १. विहिंसा — {gnod sems dang /} /{rnam 'tshe mi dga' gnod sems dang /} /{'dod pa'i 'dod chags dang ldan pa//} व्यापादविहिंसाभ्यामरतिव्यापादकामरागैश्च । सू.अ.२१४क/११९; {'dod chags dang bral ba'i phyir ni de'i mi mthun pa'i phyogs rnam par 'tshe ba spangs pa'i phyir ro//} विरागतोऽपि तद्विपक्षविहिंसाप्रहाणात् सू.व्या.२२०क/१२७; {de la 'tshe ba spangs pa nyid kyis ni de'i mi mthun pa'i phyogs rnam par 'tshe ba spangs pa'i phyir bral ba'i 'bras bu bstan te} तत्र हेठापहत्वेन तद्विपक्षविहिंसाप्रहाणाद् विसंयोगफलं दर्शयति सू.व्या.२१५ख/१२१; विहेठः — {'phags pa dag rnam par 'tshe ba la tron mdzad kyi/} {'di na spong ba ga la mchis} आर्या विहेठं प्रतिजागृथ, कुतोऽत्र प्रहाणम् वि.व.१३५ख/२.११२; विहेठनम् — {lha la sogs pa res 'ga' ni gzhan dag la phan gdags pa'i phyir sprul bar byed la/} {res 'ga' ni rnam par 'tshe ba'i phyir} कदाचिद्धि देवादयः परानुग्रहार्थं परान् (?) निर्मिण्वन्ति, कदाचिद् विहेठनार्थम् अभि.स्फु.२८२क/११२०; विहेठना — {byang chub sems dpa'i gzhan gyi don mtha' dag ni sbyin pa la sogs pas go rims bzhin du gzhan dag la yo byad kyis mi phongs pa dang rnam par mi 'tshe ba dang rnam par 'tshe ba bzod pa dang}…{dag gis 'gyur ro//} दानादिभिर्बोधिसत्त्वस्य सकलः परार्थो भवति । यथाक्रमं परेषामुपकरणाविघातैः, अविहेठैः, विहेठनामर्षणैः सू.व्या.१९६ख/९७ २. = {gsod pa} विशारणम्, वधः — प्रमापणं निबर्हणं निकारणं निशारणम् (विशारणम् पा.भे.) ।…वधा अपि अ.को.२.८.११२; नितरां शीर्यत इति निशारणम् । शॄ हिंसायाम् अ.वि.२.८.११२; • पा. विहिंसा १. उपक्लेशभेदः — {khro dang} …{rnam 'tshe}… /{rtog pa dang ni dpyod pa dang /} /{nye ba'i nyon mongs gnyis rnam gnyis//} क्रोधः…विहिंसा…वितर्कश्च विचारश्चेत्युपक्लेशा द्वये द्विधा ।। त्रि.२क/६४; {bsad pa dang bcing ba dang brdeg pa dang sdig pa la sogs pa sna tshogs kyis sems can rnams la 'tshe ba ni rnam par 'tshe ba'o//} विविधैर्वधबन्धनताडनतर्जनादिभिः सत्त्वानां हिंसा विहिंसा त्रि.भा.१६०ख/६८ २. परीत्तक्लेशभूमिकधर्मभेदः — {khro ba dang /} /{khon du 'dzin dang g}.{yo dang ni/} /{phrag dog 'tshig 'chab ser sna dang /} /{sgyu dang rgyags dang rnam 'tshe ni/} /{nyon mongs chung ngu'i sa pa rnams//} क्रोधोपनाहशाठ्येर्ष्याप्रदाशम्रक्षमत्सराः । मायामदविहिंसाश्च परीत्तक्लेशभूमिकाः ।। अभि.को.५क/१९४ ३. क्लेशमलभेदः — {gzhan yang nyon mongs dri ma drug/} /{sgyu dang g}.{yo dang rgyags pa dang /} /{de bzhin 'tshig dang khon 'dzin dang /} /{rnam 'tshe} अन्ये च षट्क्लेशमलाः मायाशाठ्यं मदस्तथा ।। प्रदाश उपनाहश्च विहिंसा चेति अभि.को.१७ख/८४५; {rnam par 'tshe ba ni rnam par tho 'tshams pa ste/} {gang gis mtshon cha dang tshig rtsub po dag gis pha rol po rnam par tho 'tshams par byed pa} विहेठनं विहिंसा, येन प्रहारपारुष्यादिभिः परान् विहेठयते अभि.भा.२५०ख/८४६; {rnam par 'tshe ba ni sems can la snyogs pa dang rdeg pa dang skrag par byed pa dang bsdigs pa la sogs pa'i las la zhugs pa yin no//} सत्त्वाकर्षणसन्त्रासनतर्जनादिकर्मप्रवृत्ता विहिंसा अभि.स्फु.१३५ख/८४५; • वि. नृशंसः — नृशंसो घातुकः क्रूरः पापः अ.को.३.१.४५.
rnam par 'tshe ba dang bcas pa
वि. सविहिंसा— {'gyod pa dang bcas pa dang rtsod pa dang bcas pa dang rnam par 'tshe ba dang bcas par yang dag par mthong nas lta ba de yang spong la/} {lta ba gzhan yang mi len to//} स तां सविग्रहां सविवादां सविहिंसां च समनुपश्यन्निमां च दृष्टिं प्रतिनिसृजति, अन्यां च दृष्टिं नोपादत्ते अ. श.२८०क/२५६.
rnam par 'tshe ba med pa
अविहिंसा — {gzhan dag la shas cher nyes rtsom med pa yin/} {rnam par 'tshe ba med pa yin/} {khro ba med pa mang ba yin no//} असंरम्भाविहिंसाक्रोधबहुलः परेषाम् बो.भू.१६९क/२२३.
rnam par 'tshe ba bzod pa
विहेठनामर्षणम् — {byang chub sems dpa'i gzhan gyi don mtha' dag ni sbyin pa la sogs pas go rims bzhin du gzhan dag la yo byad kyis mi phongs pa dang rnam par mi 'tshe ba dang rnam par 'tshe ba bzod pa dang}…{dag gis 'gyur ro//} दानादिभिर्बोधिसत्त्वस्य सकलः परार्थो भवति । यथाक्रमं परेषामुपकरणाविघातैः, अविहेठैः, विहेठनामर्षणैः सू. व्या.१९६ख/९७.
rnam par 'tshe ba las 'byin pa
विहिंसानिःसरणम् — {rnam par 'tshe ba las 'byin pa ni snying rje} विहिंसानिःसरणं करुणा म.व्यु.१५९८ (३६क).
rnam par 'tshe bar byed
= {rnam par 'tshe bar byed pa/}
rnam par 'tshe bar byed pa
• क्रि. विहिंसयति — {khro bas zil gyis non nas lag pa'am bong ba'am dbyug pa}({'am mtshon gi}){sa sems can rnams la rdeg par byed rnam par 'tshe bar byed rnam par tho 'tshams par byed} क्रोधाभिभूतः पाणिना वा लोष्टेन वा दण्डेन वा शस्त्रेण सत्त्वांस्ताडयति विहिंसयति विहेठयति बो.भू.८५ख/१०८; • वि. विहेठकः — {rdo rje de rnams las 'phros pa'i rdo rje 'bar ba rnams kyis phyogs bcu na gnas pa'i mtha' dag bdud kyi tshogs sems can la rnam par 'tshe bar byed pa rnams nges par bsreg par bya} तद्वज्रनिर्गतैर्वज्रज्वालाभिर्दशदिक्स्थितमपि सकलं मारवृन्दं सत्त्वविहेठकं निर्दहेत् वि.प्र.१०२ख/३.२३; {'khon 'dzin thams cad goms byed cing /} /{gcig la gcig ni rnam 'tshe byed//} वैराभ्यासरताः सर्वे परस्परविहेठकाः ।। म.मू.३००क/४६६.
rnam par 'tshong ba
विपणः मि.को.४१ख ।
rnam par mdzes
= {rnam par mdzes pa/}
rnam par mdzes pa
• क्रि. विभाति — {rgyal ba'i zhal ras zla ba nya ba 'dra/} /{kun 'od zil gyis mnan nas rnam par mdzes//} पूर्णशशाङ्कनिभं जिनवक्त्रं सर्वप्रभामभिभूय विभाति ।। रा.प.२२८ख/१२१; {mgo la gtsug tor 'di gsal smin ma'i bar na mdzod spu 'di ni rnam par mdzes//} उष्णीषः स्फुट एष मूर्धनि विभात्युर्णेयमन्तर्भ्रुवोः ना.ना.२२९क/३८; का.आ.३२३क/२.३८; शोभते — {gang zhig mtho ris mdzes ma'i lag pas mchog tu rab bskyod mdzes pa'i rnga yab dag dang ni/} /{gdugs dkar 'dzum pa'i phun tshogs dag gis 'jig rten na ni legs ldan thugs ni rnam mdzes dang //} शोभन्ते भुवनेषु भव्यमनसां यन्नाककान्ताकरप्रौढोदञ्चितचारुचामरसितछत्रस्मिताः संपदः । अ.क.३७क/४.१; विराजते — {sa gzhi skyong ba khyod bzhin du/} /{lha yi rgyal po rnam par mdzes//} भवानिव महीपाल देवराजो विराजते । का.आ.३२३ख/२.५३; {rnal 'byor can gyi dngos po ltar/} /{sna tshogs gcig tu rnam mdzes kyang //} यथा हि योगिनां वस्तु चित्रमेकं विराजते । ल.अ.१०७ख/५३; • सं. = {de bzhin gshegs pa} विराट् , तथागतः म.व्यु.३४ (२क); • व.का.कृ. विरोचमानः — {tshangs pa ltar tshangs pa'i 'khor gyi nang na rnam par mdzes pa} ब्रह्माणमिव ब्रह्मपर्षदि विरोचमानम् ग.व्यू.३०क/१२६; विभ्राजमानः — {rnam par mdzes pa'i cod pan dang ldan} विभ्राजमानमुकुटस्य अ.क.२९४क/१०८.९; • भू.का.कृ. विराजितः — {sku dang gsung dang thugs kyi dkyil 'khor rnams}…{me long dang zla ba phyed pa dang dril bus rnam par mdzes pa} कायवाक्चित्तमण्डलानि…दर्पणार्द्धचन्द्रघण्टाविराजितानि वि.प्र.१२८ख/१, पृ.२७; {nub sgo'i drung du pad ma la/} /{gnas pa'i zla ba'i dkyil 'khor du/} /{dang po bdud rtsi 'od ces bya/} /{zla ba'i mdog gis rnam par mdzes//} पश्चिमद्वारासीनः पद्मस्थचन्द्रमण्डले । प्रथमममृतप्रभश्चन्द्रवर्णविराजितः ।। स.दु.११०क/१६८; {rin chen 'phreng bas rnam mdzes pa'i/} /{mdun sa'i sa gzhi}…{bsten//} रत्नराजिविराजिताम् ।…सभाभूमिं भेजे अ.क.४४क/४.८७; ललितः — {du gu la yis rnam mdzes sa gzhi chos kyis bskyabs par gyur//} धर्मेण… दुकूलललितां पृथिवीं शशास ।। अ.क.२६ख/५२.७२; विद्योतितः — {shin tu gsal bar bskyed pa yi/} /{rig pa kun gyis rnam mdzes bdag//} सुप्रकाशोदिताशेषविद्याविद्योतितात्मनः । अ.क.२२क/३.२९.
rnam par 'dzin
= {rnam par 'dzin pa/}
rnam par 'dzin pa
क्रि. बिभर्ति — {dam pa'i kun spyod yon tan gyis mdzes gzugs/} /{legs ldan rigs kyi rjes mthun rnam par 'dzin//} बिभर्ति भव्याभिजनानुरूपं रूपं सदाचारगुणेन शोभाम् ।। अ.क.२९६क/१०८. ३०; विधार्यते — {byang chub sems dpa' rnams ni}…{ting nge 'dzin gyi sangs rgyas rnams kyis ting nge 'dzin gyi bde ba de las rnam par 'dzin to//} बोधिसत्त्वाश्च समाधिबुद्धैर्विधार्यन्ते तस्मात्समाधिसुखाद् ल.अ.१३९ख/८६; विगाहते — {skyon gyi grangs las rab 'das nas/} /{yon tan lam ni rnam par 'dzin//} उत्क्रम्य दोषगणा(? गण)नां गुणवीथिं विगाहते ।। का.आ.३४१क/३. १७९; • सं. १. विधारणम् — {zla ba dang nyi ma rnam par 'dzin pa zhes bya ba'i cho ga'o//} इति चन्द्रसूर्यविधारणविधिः हे.त.४ख/१० २. = {lus} विग्रहः, शरीरम् — अथ कलेबरम् । गात्रं वपुः संहननं शरीरं वर्ष्म विग्रहः ।। अ.को.२.६.७०; विशेषेणात्मना गृह्यत इति विग्रहः । ग्रह उपादाने अ.वि.२.६.७०.
rnam par 'dzin byed
क्रि. बिभर्ति — {'di ni do zla med pa'i mdzes sdug rnam par 'dzin byed cing //} लावण्यमप्रतिममेव बिभर्ति तन्वी अ.क.३५८क/४८.१२.
rnam par zhi
= {rnam par zhi ba/}
rnam par zhi ba
• सं. व्युपशमः — {rgod pa ni sems rnam par ma zhi ba'o/} /{rnam par zhi ba ni zhi gnas te/} {de dang mi mthun pa ni rnam par ma zhi ba'o//} औद्धत्यं चित्तस्याव्युपशमः । व्युपशमो हि शमथस्तद्विरुद्धोऽव्युपशमः त्रि.भा.१६१क/६९; {de rnam par rtog pa dang rnam par dpyod pa rnam par zhi ste}…{bsam gtan gnyis pa nye bar bsgrubs te gnas so//} स वितर्कविचाराणां व्युपशमाद्…द्वितीयं ध्यानमुपसंपद्य विहरति द.भू.१९८क/२०; • भू.का.कृ. व्युपशान्तः — {rgod pa ni}…{nyon mongs pa can yin no/} /{rgod pa ma yin pa ni}…{dge ba yin no//} {rnam par ma zhi ba dang rnam par zhi ba yang de dang 'dra'o//} उद्धतं क्लिष्टम्…अनुद्धतं कुशलं…एवमव्युपशान्तं व्युपशान्तं च अभि.भा.४६ख/१०४९; {rnam par ma zhi ba ni rgod pa dang mtshungs par ldan pa'i phyir nyon mongs pa can yin la/} {rnam par zhi ba ni de'i gnyen po yin pa'i phyir dge ba yin no//} अव्युपशान्तं क्लिष्टम्, औद्धत्यसंप्रयोगात् । व्युपशान्तं कुशलं तत्प्रतिपक्षत्वात् अभि.स्फु.२४६ख/१०४९.
rnam par zhi bar byed pa
पा. व्युपशमनम्, चित्तस्थितिभेदः — {zhi gnas ni sems gnas pa rnam pa dgu ste/}…{'jog pa}…{brjed nas rnam par rtog pa la sogs pa kun tu 'byung ba na de dang du mi len pa ni rnam par zhi bar byed pa'o//} शमथः नवाकारचित्तस्थितिः…स्थापना…स्मृतिसंप्रमोषाद् वितर्कादिसमुदाचारे सति तदनधिवासना व्युपशमनम् अभि.स.भा.६५ख/९०.
rnam par zhi bar mdzad
क्रि. व्युपशमयति — {gzhan gyis yongs su bzung ba la mngon par zhen pa ni rnam par zhi bar mdzad do//} परपरिगृहीताभिलाषाद् व्युपशमयति ग.व्यू.२३क/१२०.
rnam par zhig
= {rnam par zhig pa/}
rnam par zhig pa
• सं. विनाशः — {yang mu stegs byed kha cig ni blo dang rig par bya ba mthong ba rnam par zhig pas thar par brjod do//} अन्ये पुनर्वर्णयन्ति तीर्थकराः बुद्धिबोद्धव्यदर्शनविनाशान्मोक्ष इति ल.अ.१२८क/७४; • भू.का.कृ. विशीर्णः — {sa 'dzin rnam par zhig pa der/} /{thugs ni byung bzhin de yis bsams//} विशीर्णभूधरे तस्मिन् स प्रदध्यौ विषण्णधीः । अ.क.२२६ख/२५.२५; विपन्नः — {goms pa'i bag chags rnam par zhig/} /{'khor bar mchog tu bdag mi dga'//} विपन्नवासनाभ्यासः संसारे न रमे परम् ।। अ.क.१८८ख/२१. ४९; विघटितः — {rnam par bsngos pa la sogs pa dang /} {rnam par zhigs} (? {zhig} ){pa dang /} {keng rus dag dang} विनीलकादौ विघटिति(? ते) अस्थिशङ्कलिकयोः वि.सू.१९क/२२.
• सं. अध्यवसायः — {blo dang rnam zhen pa dang ni/} /{de bzhin rig dang rig byed dang /} /{sems dang nyams myong zhes bya ba/} /{thams cad sems kyi rjod byed yin//} बुद्धिरध्यवसायो हि संवित् संवेदनं तथा । संवित्तिश्चेतना चेति सर्वं चैतन्यवाचकम् ।। त.स.१२ख/१४७; • भू.का.कृ. विनिविष्टः — {rtsod pa byung ba spyod pa la mkhas pa'o/} /{rnam par zhen pa'o//} कुशलस्याधिकरणवृत्तेऽध्याचारे च । विनिविष्टस्य वि.सू.९०क/१०८.
rnam par gzhag
= {rnam par gzhag pa/} {rnam par gzhag na} व्यवस्थाप्यमानः — {blo thams cad kyi yul yod pa nyid du rnam par gzhag na}…{brtag pa ste dpyod pa dang the tshom du yang ga la 'gyur} सर्वबुद्धीनां सद्विषयत्वे व्यवस्थाप्यमाने कुतोऽस्य विमर्शः विचारः सन्देहो वा स्यात् अभि.स्फु.११९ख/८१६.
rnam par gzhag pa
•क्रि. व्यवस्थापयति — {blo gros chen po 'phrul pas sprul pa'i sangs rgyas rnams ni sbyin pa dang}…{rnam par shes pa 'jug pa'i mtshan nyid rab tu phye ba rgyu ba rnam par gzhag go//} निर्मितनिर्माणबुद्धः पुनर्महामते दान… विज्ञानगतिलक्षणप्रभेदप्रचारं व्यवस्थापयति ल.अ.७७ख/२५; व्यवस्थाप्यते — {de dag zag pa spangs zin pa dag gis ji ltar zag pa dang bcas par rnam par gzhag ce na} कथं प्रहीणैरास्रवैस्ते सास्रवा व्यवस्थाप्यन्ते अभि.स्फु.११ख/१८; {yang byang chub kyi phyogs la sogs pa'i bye brag gis lam rnam pa bcu gcig tu rnam par gzhag ste} पुनर्बोधिपक्ष्यादिभेदेनैकादशविधो मार्गो व्यवस्थाप्यते अभि.स.भा. ६१क/८४; अवस्थाप्यते — {sngon po 'dra ba myong bas na sngon po rig par rnam par gzhag go//} नीलसदृशं तु अनुभूयमानं नीलस्य संवेदनमवस्थाप्यते न्या.टी.४६क/८२; स्थाप्यते — {pi ka stang zil sogs sel bas/} /{bye brag can gyi yul la yang /} /{de ni uta pa la yi sgras/} /{rnam par gzhag par nges pa dang //} पिकाञ्जनाद्यपोहेन विशिष्टविषयं पुनः । तदिन्दीवरशब्देन स्थाप्यते परिनिश्चितम् ।। त.स.४१क/४१८; *व्यवस्थां करोति — {chos nyid kyi sangs rgyas ni}…{'phags pa so so rang gis rig pa'i spyod yul rnam par gzhog} (? {gzhag/'jog} ){go//} धर्मताबुद्धः… प्रत्यात्मार्यगतिगोचरव्यवस्थां करोति ल.अ.७७ख/२५; • सं. १. व्यवस्था— {'o na nam mkha' bzhin du rtag tu gnas pa'i phyir ji ltar 'das pa la sogs pa rnam par gzhag} आकाशवत् सदावस्थितत्वादतीतादिव्यवस्था तर्हि कथम् त.प.८२ख/६१६; {tshad ma rnam par gzhag pa ni dngos po la brten pa can nyid yin pa'i phyir ro//} वस्त्वधिष्ठानत्वात् प्रमाणव्यवस्थायाः हे.बि.२३९ख/५३; {bskyed bya skyed byed nyid kyis ni/} /{rnam par gzhag pa 'di mi 'dod//} उत्पाद्योत्पादकत्वेन व्यवस्थेयं तु नेष्यते ।। त.स.४९ख/४८९; {theg pa rnam par gzhag} यानव्यवस्था ल.अ.१७५क/१३६; {sdig dang cig shos rnam gzhag 'di/} /{tshad ma gang las 'ong ba yin//} पापेतरव्यवस्थेयमायाता मानतः कुतः । प्र.अ.८ख/१०; {'bras bu bzhi rnam gzhag pa ni/} /{rgyu lnga dag ni srid phyir ro//} चतुष्फलव्यवस्था तु पञ्चकारणसम्भवात् । अभि.को.२९ख/९८०; व्यवस्थानम् — {mngon par rtogs pa rnam par gzhag pa ni rnam pa bcu ste} अभिसमयव्यवस्थानं दशविधम् अभि.स.भा.९०क/१२२; {ji ltar rtogs pa'i chos rnam par gzhag pa rtogs pa} यथाधिगमधर्मव्यवस्थानप्रतिवेधतः सू.व्या.१६८क/५९; {sa rnam par gzhag pa} भूमिव्यवस्थानस्य सू.व्या.१४०क/१७; {ji ltar rnam gzhag yid byed pas/} /{de rtog nyid du shes phyir dang /} /{de nyid la yang mi rtog phyir/} /{nges par 'byung bar shes par bya//} निर्याणं विज्ञेयं यथाव्यवस्थानमनसिकारेण । तत्कल्पनताज्ञानादविकल्पनया च तस्यैव ।। सू.अ.१४०क/१७; {chos dang chos can rnam gzhag} धर्मिधर्मव्यवस्थानम् प्र.वृ.२८६ख/२९; {theg pa gdags pa rnam par gzhag pa} यानप्रज्ञप्तिव्यवस्थानम् बो.भू.१५३क/१९८; व्यवस्थापनम् — {gsung rab thams cad la drang ba dang nges pa'i don du rnam par gzhag pa yin pa'i phyir ro//} सर्वस्य प्रवचनस्य नेयनीतार्थतया व्यवस्थापनात् बो.प.५७क/१९; {'khor lo'i grangs kyi rim pas rnam par gzhag pa} चक्रसंख्याक्रमेण व्यवस्थापनम् हे.त.३क/४; व्यवस्थितिः — {gang zhig gang gi ngo bor rnam par gzhag pa'i rgyu mtshan med pa de ni tha snyad 'dogs pa po rtog pa dang ldan pa rnams kyis de ltar rnam par gzhag par bya ba ma yin te} यस्य यद्रूपं व्यवस्थितौ निमित्तं नास्ति, न तद् तथा प्रेक्षावद्भिर्व्यवहर्तृभिर्व्यवस्थाप्यते त.प.८क/४६१; {tha dad tha dad min pa yi/} /{rnam gzhag brjod 'dod gzhan dbang phyir//} विवक्षापरतन्त्रत्वाद् भेदाभेदव्यवस्थितेः । प्र.अ.१४ख/१७; {'khrul par rnam gzhag byas pa yin//} कृता भ्रान्तिव्यवस्थितिः प्र.वा.१२१ख/२.८३; संस्था— {gdon mi za bar thog mar rnam par gzhag pa'i sgo nas bsgrub par bya ba dang sgrub par byed par rnam par gzhag par bya dgos so//} अवश्यमादौ व्यवस्थाद्वारेणैव साध्यसाधनसंस्था कर्तव्या त.प.२१क/४८९; {rnam pa med pa'i shes pa la/} /{rnam gzhag de ni mi rigs so//} निराकारे तु विज्ञाने सा संस्था न हि युज्यते ।। त.स.४९ख/४८८; संस्थितिः — {bya dang byed pa'i rnam gzhag ni/} /{thams cad de lta'i rnam pa can//} एवम्प्रकारा सर्वैव क्रियाकारकसंस्थितिः । प्र.अ.१९७क/२११; प्रत्यवस्थानम् — {de ni de kho na rnam par gzhag pa'i gtam ma yin no//} न सा तत्त्वप्रत्यवस्थानकथा ल.अ.८५ख/३३ २. प्रक्रिया — {de ltar bdag ni ma grub na'ang /} /{de la rnam gzhag zhes pa gang //} इत्थमात्माप्रसिद्धौ च प्रक्रिया तत्र या कृता । त.स.९ख/१२० ३. = {skyes} उपहारः — प्राभृतं तु प्रदेशनम् । उपायनमुपग्राह्यमुपहारस्तथोपदा । अ.को.२.८.२८; उपह्रियते समीपमिति उपहारः अ.वि.२.८.२८ ०. उपन्यासः — {de'i rnam par gzhag pa} (? {nye bar dgod pa} ){ni sbyor ba yin no//} तासामुपन्यासाः प्रयोगाः वा.टी.५१ख/४; • कृ. व्यवस्थाप्यम् — {rnam par gzhag pa dang rnam par 'jog pa'i ngo bo yang shes pa gcig la ji ltar rung zhe na} व्यवस्थाप्यव्यवस्थापकभावोऽपि कथमेकस्य ज्ञानस्येति चेत् न्या.टी. ४६क/८३; व्यवस्थाप्यमानः — {de bas na rnam par 'jog pa'i rgyu sngon po dang 'dra ba ni tshad ma yin la/} {sngon po khong du chud pa'i ngo bo nyid du rnam par gzhag pa ni tshad ma'i 'bras bu yin no//} तेन नीलसारूप्यं व्यवस्थापनहेतुः प्रमाणम्, नीलबोधरूपं तु व्यवस्थाप्यमानं प्रमाणफलम् न्या.टी.४७ख/९१; अवस्थाप्यमानः — {nges par byed pa'i shes pas shes pa de la sngon po myong bar rnam par gzhag pa ni rnam par gzhag par bya ba yin no//} निश्चयप्रत्ययेन च तज्ज्ञानं नीलसंवेदनमवस्थाप्यमानं व्यवस्थाप्यम् न्या.टी.४६क/८३; * •भू.का.कृ. व्यवस्थापितः — {chos rnam par gzhag pa rtogs pa} व्यवस्थापितधर्मप्रतिवेधतः सू.व्या.१६८क/५९; {gang gi phyir sngar sgra don rnam par gzhag pa de kho na nyid du yod pa bkag pa dang 'khrul pa yin no zhes kyang rnam par gzhag pa yin no//} यतस्तात्त्विकी शब्दार्थव्यवस्था पूर्वं निषिद्धा, भ्रान्तेति च व्यवस्थापिता त.प.३क/४५०; {gang gi dbang du byas nas chos gzhan dag kyang yod bzhin du rtog pa la sogs pa kho na bsam gtan rnams la yan lag nyid du rnam par gzhag ce na} किं पुनरधिकृत्य ध्यानेषु वितर्कादय एवाङ्गत्वेन व्यवस्थापिताः सत्स्वन्येषु धर्मेषु अभि.स.भा.५७ख/७९; अभि.भा.२९ख/९८०; स्थापितः — {rin chen snod nyid du}…{rnam par gzhag} स्थापितं…रत्नकरण्डके गु. सि.३ख/८; * > {rnam par bzhag pa/}
rnam par gzhag par
व्यवस्थापयितुम् — {lus can ma yin pa ni de ltar rnam par gzhag par nus pa ma yin no//} न त्वमूर्तस्य शक्यं तथा व्यवस्थापयितुम् त.प.१०२ख/६५५; घटना कर्तुम् — {dper na chu dang 'o ma la sogs pa 'dres par gyur pa rnam par phye nas mi snang ba'i phyir rnam par gzhag par mi nus pa} यथा क्षीरोदकादेर्मिश्रीभूतस्य विवेकेनाप्रतिभासनान्न घटना शक्यते कर्तुम् त.प.३क/४५१.
rnam par gzhag pa dang rnam par 'jog pa'i ngo bo
पा. व्यवस्थाप्यव्यवस्थापकभावः — {rnam par gzhag pa dang rnam par 'jog pa'i ngo bo yang shes pa gcig la ji ltar rung zhe na} व्यवस्थाप्यव्यवस्थापकभावोऽपि कथमेकस्य ज्ञानस्येति चेत् न्या.टी.४६क/८३.
rnam par gzhag pa gdags pa
व्यवस्थानप्रज्ञप्तिः, संख्याविशेषः — {bye ba phrag brgya na ther 'bum zhes bya'o//} …{ngogs 'thob phrag brgya na rnam par gzhag pa gdags pa zhes bya'o//} शतं कोटीनामयुतं नामोच्यते…शतं तिटिलम्भानां व्यवस्थानप्रज्ञप्तिर्नामोच्यते ल.वि.७६ख/१०३.
rnam par gzhag pa byas
क्रि. व्यवस्था क्रियते — {de'i phyir sa'i go rims rnam par gzhag pa byas te} इत्यतो भूमिक्रमव्यवस्था क्रियते ल.अ.१४०क/८६.
rnam par gzhag pa mdzad
भू.का.कृ. प्रज्ञप्तः — {don gang gi dbang du byas nas bcom ldan 'das kyis skyabs gsum rnam par gzhag pa mdzad ce na} केनार्थेन किमधिकृत्य भगवता शरणत्रयं प्रज्ञप्तम् र.व्या.८३ख/१७; द्र. {rnam par bzhag pa/}
rnam par gzhag pa yin
क्रि. व्यवस्थाप्यते — {de'i phyir de kho na ltar rnam par gzhag pa yin no//} तस्मात् तथैव व्यवस्थाप्यते त.प.११३क/६७६.
rnam par gzhag pa bsam gyis mi khyab pa
वि. अचिन्त्यव्यवस्थानः, बुद्धस्य म.व्यु.३५९ (९ख).
rnam par gzhag par bya
= {rnam par gzhag par bya ba/}
rnam par gzhag par bya ba
• क्रि. व्यवस्थाप्यते — {gang zhig gang gi ngo bor rnam par gzhag pa'i rgyu mtshan med pa de ni tha snyad 'dogs pa po rtog pa dang ldan pa rnams kyis de ltar rnam par gzhag par bya ba ma yin te} यस्य यद् रूपं व्यवस्थितौ निमित्तं नास्ति, न तत्तथा प्रेक्षावद्भिर्व्यवहर्तृभिर्व्यवस्थाप्यते त.प.८क/४६१; {de'i phyir re zhig 'di rnam par gzhag par bya'o//} अत इदं तावद् व्यवस्थाप्यते अभि.भा.१९ख/९३७; • सं. व्यवस्थापनम् — {de lta yin na tshad ma'i gsal ba gcig rnam par gzhag par bya ba'i phyir} ततश्च एकप्रमाणव्यक्तिव्यवस्थापनाय त.प.२१७क/९०४; • कृ. व्यवस्थाप्यम् — {zhes rnam par gzhag par bya ba dang rnam par 'jog par byed pa'i ngo bos bsgrub par bya ba dang sgrub par byed par rnam par gzhag gi} इति व्यवस्थाप्यव्यवस्थापकभावेन साध्यसाधनव्यवस्था त.प.२०ख/४८८.
rnam par gzhag par bya ba dang rnam par 'jog par byed pa'i ngo bo
व्यवस्थाप्यव्यवस्थापकभावः — {zhes rnam par gzhag par bya ba dang rnam par 'jog par byed pa'i ngo bos bsgrub par bya ba dang sgrub par byed par rnam par gzhag gi/} {bskyed par bya ba dang skyed par byed pa'i dngos pos ni ma yin no//} इति व्यवस्थाप्यव्यवस्थापकभावेन साध्यसाधनव्यवस्था, नोत्पाद्योत्पादकभावेन त.प.२०ख/४८८.
rnam par gzhag par bya ba ma yin
क्रि. न व्यवस्थाप्यते — {de ni tha snyad 'dogs pa po rtog pa dang ldan pa rnams kyis de ltar rnam par gzhag par bya ba ma yin te} न तत् तथा प्रेक्षावद्भिर्व्यवहर्तृभिर्व्यवस्थाप्यते त.प.८क/४६१.
rnam par gzhag par bya ba yin
• क्रि. व्यवस्थाप्यते — {'gal ba 'dis ni dngos po'i de nyid tha dad par rnam par gzhag par bya ba yin no//} विरोधेन ह्यनेन वस्तुतत्त्वं विभक्तं व्यवस्थाप्यते न्या.टी.७७ख/२०६; • कृ. व्यवस्थाप्यम् — {nges par byed pa'i shes pas shes pa de la sngon po myong bar rnam par gzhag pa ni rnam par gzhag par bya ba yin no//} निश्चयप्रत्ययेन च तज्ज्ञानं नीलसंवेदनमवस्थाप्यमानं व्यवस्थाप्यम् न्या.टी.४६क/८३.
rnam par gzhag par mi 'gyur
क्रि. व्यवस्था नैव भवेत् — {zhes khyed cag la ngo shes pa'i mthar thug pa'i rnam par gzhag par mi 'gyur te} इति व्यवस्था प्रत्यभिज्ञानपरायणानां भवतां नैव भवेत् त.प.१७७क/८१२.
rnam par gzhig
• क्रि. विनाशयेयम् लो.को.१४१५; • = {rnam par gzhig pa/}
rnam par gzhig pa
विनाशः — {rigs su 'dzin pa rnam par gzhig pa'i slad du bdud rtsi lnga la sogs pa'i dam tshig rnams bsten par bya'o//} समयान् पञ्चामृताद्यान् सेवयेत् कुलग्रहविनाशाय वि.प्र.१५१ख/३.९७; विदारणम् — {gdug pa thams cad rnam gzhig pa} सर्वदुष्टविदारणम् गु.स.१२८क/८२.
rnam par gzhig par 'tshal ba
विनाशयितुकामः लो. को.१४१५.
rnam par gzhug
कृ. प्रवेष्टव्यम् — {der ni rigs lnga las byung ba'i/} /{rig ma bzang mo rnam par gzhug//} विद्या तत्र प्रवेष्टव्या दिव्या पञ्चकुलोद्भवा ।। हे.त.११ख/३४.
rnam par gzhom
= {rnam par gzhom pa/}
rnam par gzhom pa
विनाशः — {bgegs kun rnam par gzhom pa'i phyir/} /{gsang ba pa yi bdag pos gsungs//} सर्वविघ्नविनाशाय गुह्यकाधिपभाषितः । स.दु.१२७ख/२३४; विनाशनम् — {dgug dang gdon dang bcing ba rnam par gzhom//} आकर्षणमुद्धरणबन्धविनाशनानि स.दु.१११ख/१७६; विध्वंसनम् — {tshangs pa'i yul sa'i tshad de rnam par gzhom pa'i don du} तद्ब्रह्माण्डमानविध्वंसनार्थम् वि.प्र.१६५क/१.१०.
rnam par gzhom par bya
क्रि. विघातयिष्यामि — {de ltas bdag gis dgra bo de'i/} /{zas ni rnam par gzhom par bya//} तस्माद्विघातयिष्यामि तस्याशनमहं रिपोः । बो. अ.१४ख/६.८.
rnam par bzhag
= {rnam par bzhag pa/}
rnam par bzhag pa
• क्रि. व्यवस्थाप्यते— {byis pa rnams kyis khong du ma chud pas khams gsum pa sna tshogs su btags pa 'di ni sa'i go rims kyi mtshams sbyar ba bstan pa}… {rnam par bzhag go//} अनवबोधाद्बालानां भूमिक्रमानुसन्धिव्यपदेशं (? शस्)त्रैधातुकविचित्रोपचारश्च व्यवस्थाप्यते ल.अ.१४०क/८६; • सं. १. व्यवस्था — {sogs pa'i sgras ni}… {de rtogs par byed pa'i tshad ma dang bcings pa dang thar pa la sogs pa'i rnam par bzhag pa gzung ngo //} आदिशब्देन… तदधिगन्तृप्रमाणबन्धमोक्षादिव्यवस्थापरिग्रहः त.प.१४२क/१४; {mig sogs rnams ni gzugs sogs la/} /{gsal bar byed pa nyid yin pas/} /{ji ltar rnam bzhag snang gyur pa/} /{de ltar 'dir yang 'gyur ba yin//} सति प्रकाशकत्वे च व्यवस्था दृश्यते यथा । रूपादौ चक्षुरादीनां तथात्रापि भविष्यति ।। त.स.७३ख/६८६; व्यवस्थानम् — {gang zag rnam par gzhag} ({bzhag} पा.भे.) {pa drug po de dag gis ni nyan thos kyi spyod pa thams cad kyi dang po dang dbus dang mtha' dag bstan te} सैषा सा(? आ)दिमध्यपर्यवसाना सर्वश्रावकचर्या षड्भिः पुद्गलव्यवस्थानैः सन्दर्शिता भवति श्रा.भू.१३क/२७ २. अवस्थितिः — {ngo bo rgyu dang 'bras bu dang /} /{las dang ldan dang 'jug pa dang /} /{de rtag bsam gyis mi khyab kyis/} /{sangs rgyas sa ni rnam par gnas//} स्वभावहेतुफलतः कर्मयोगप्रवृत्तितः । तन्नित्याचिन्त्यतश्चैव बुद्धभूमिष्ववस्थितिः ।। र.वि.११६क/७९; • भू.का.कृ. व्यवस्थापितः — {'thad pas bsgrubs pa'i rigs pas rab tu bsgrubs shing rnam par gzhag}(? {bzhag}){pa} उपपत्तिसाधनयुक्त्या प्रसाधितं व्यवस्थापितम् बो.भू. २१क/२५; व्यवस्थितः — {don byed pa dang rjes 'brel bas/} /{tshad ma nyid du rnam par gzhag}(? {bzhag})// अर्थक्रियानुरोधेन प्रमाणत्वं व्यवस्थितम् ।। प्र.वा.१२०ख/२.५८; अवस्थितः — {de'i phyir de ltar dngos po thams cad rigs pas rnam par gzhag} (? {bzhag}){pa'i cha med pa nyid yin na yang gal te cha dang bcas pa nyid du ma gyur na yul dang dus kyis byas pa'i snga ma dang phyi ma dag tu ji ltar 'gyur zhes rgol na} तदेवं निरंशत्वेऽपि सर्वभावानां न्यायतोऽवस्थितं कालकृतं पौर्वापर्यम्, देशकृतं तु कथं स्यात् यदि सावयवत्वं न स्यात्—इति चोद्यते त.प.११४ख/६७९.
rnam par bzhugs
= {rnam par bzhugs pa/}
rnam par bzhugs pa
• क्रि. विजहार — {sngon tshe grong khyer rgyal po'i khab/} /{ka lan da ka'i gnas zhes pa/} /{'od ma'i tshal ni yid 'phrog na/} /{bcom ldan 'das ni rnam par bzhugs//} पुरे पुरा राजगृहे भगवान् वेणुकानने । कलन्दकनिवासाख्ये विजहार मनोहरे ।। अ.क.२४०ख/२८.२; • भू.का.कृ. व्यवस्थितः — {dang po'i lha yi rang bzhin du/} /{rdo rje sems dpa' rnam par bzhugs//} आदिदेवतारूपेण वज्रसत्त्वव्यवस्थितः स.उ.२६८ख/४. २९; {phyag dang sku mdog yang dag ldan/} /{ji ltar sngon nas rnam bzhugs pa//} भुजवर्णसमायुक्तं यथापूर्वव्यवस्थितम् । ज्ञा.सि.४१क/१०४; ल.अ.५७ख/३.
rnam par za
क्रि. खादति — {de na ce pyang dus byas shi ba la/} /{sems can dag ni phan tshun rnam par za//} भेरुण्डकाः कालगताश्च तत्र खादन्ति सत्त्वाश्च ति अन्यमन्यम् । स.पु.३५क/५८.
rnam par zos pa
पा. विखादितम्, अशुभताभेदः — {de la phyi rol la brten pa'i mi gtsang ba'i mi sdug pa nyid gang zhe na/} {'di lta ste/} {rnam par bsngos pa dang}…{rnam par zos pa dang} तत्र बहिर्धा चोपादाय अशुभता कतमा? तद्यथा — विनीलकं वा… विखादितं वा श्रा.भू.७९ख/२०३; {gang gi tshe shi ba'i ro dur khrod du bor ba rnam par zos pa}…{mthong na} यदा मृतशरीराणि पश्यति श्मशाने उत्सृष्टानि विखादितानि शि.स.११९ख/११६; विखादितकम् — {dang po'i gnyen por ni rnam par bsngos pa la sogs pa la dmigs pa'i mi sdug pa rjod par byed do//} {gnyis pa'i ni rnam par zos pa dang rnam par 'thor ba la dmigs pa'o//} प्रथमस्य प्रतिपक्षेण विनीलकाद्याकारालम्बनामशुभां वर्ज(? वर्ण)यन्ति । द्वितीयस्य विखादितकविक्षिप्तालम्बनाम् अभि.भा.९ख/८९५; {khwa dang chun lag dang bya rgod dang khyi dang wa dag gis bza' ba la ni rnam par zos par mos par byed do//} काकैः कुररैः खाद्यमानं गृध्रैः श्वभिः शृगालैर्विखादितकमित्यधिमुच्यते श्रा.भू.१३६क/३७२.
• क्रि. १. विनिवर्तयति — {srog gcod pa las ni rnam par zlog go//} प्राणिवधाद्विनिवर्तयति ग.व्यू.२३क/१२० २. विनिवर्तयेत्— {byis pas}…/{ji ltar gzer la gzer bzhin du/} /{'dzin pa brid de rnam par zlog//} बालः कीले यथा कीलं प्रलोभ्य विनिवर्तयेत् ।। ल.अ.९३क/४०; • सं. विनिवर्तनम् — {srid pa gsum gyi sdug bsngal rnam par zlog pa} भवत्रयदुःखविनिवर्तनम् ल.अ.७०ख/१९; निवारणम्— {bya ba ngan las rnam par zlog pa} दुर्व्यापारनिवारणम् अ.क.३०९क/४०.२७; • वि. व्यावर्तकः — {bcom ldan 'das rnal 'byor thams cad la mnga' mdzad pa mu stegs can gyi rnal 'byor rnam par zlog pa} भगवन्तं सर्वयोगवशवर्तिनं तीर्थ्ययोगव्यावर्तकम् ल.अ.५९ख/५.
rnam par zlog byed pa
विनायकः — {bgegs kun rnam par zlog byed pas//} सर्वविघ्नविनायकैः ज्ञा.सि.३८क/९५.
rnam par gzigs
• क्रि. आलुलोके — {de yi spyan gyis 'khor la rnam par gzigs//} सः…दृशा पार्षदमालुलोके अ.क.१९७क/२२.४६; • भू.का.कृ. व्यवलोकितः — {des ni 'gro ba yongs su smin pa rnams kyi dbang po rnam par gzigs pa lags} तेन व्यवलोकितानि परिपक्वजगदिन्द्रियाणि ग.व्यू.३०६क/३९४; • ना. विपश्यी, बुद्धः — {sngon byung ba 'das pa'i dus na bskal pa dgu bcu rtsa gcig pa la}…{sangs rgyas bcom ldan 'das rnam par gzigs zhes bya ba 'jig rten du byung ngo //} भूतपूर्वमतीतेऽध्वनि एकनवते कल्पे विपश्यी नाम…लोक उदपादि…बुद्धो भगवान् अ.श.७२क/६३; {gang kho na nas yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rnam par gzigs rgyal po'i pho brang gnyen ldan du gshegs pa de kho na nas bzung ste/} {de la su yang bkur sti bya ba dang}…{mchod par bya ba mi byed pa dang} यत एव विपश्यी सम्यक्संबुद्धो बन्धुमतीं राजधानीमनुप्राप्तस्तत एव तं न कश्चित्सत्करोति…न पूजयति वि.व.१४५ख/१.३३; {lag bzang dang}…{rnam par gzigs dang shAkya thub pa} सुबाहुः…विपश्चि(श्यी )शाक्यमुनिश्च म.मू.९४क/६; {des yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rnam par gzigs kyi mchod rten la bkur sti byed pa des na 'di lta bur dri zhim por gyur to//} यदनेन विपश्यिनः सम्यक्संबुद्धस्य स्तूपे काराः कृतास्तेन सुगन्धः संवृत्तः अ.श.१७१ख/१५८.
rnam par gzigs nas
व्यवलोक्य — {'jig rten gyis mchod pas dus la bab pa'i tshod la rnam par gzigs nas} लोकमहितो व्यवलोक्य ऋतुकालसमये ल.वि.३१ख/४३; विलोक्य — {bcom ldan gyis/}…/{nor bzang nyid la rnam gzigs nas//} सुधनं…विलोक्य भगवान् अ.क.२७९क/३५.५२.
rnam par gzigs shing
विलोकयन् — {phyogs su rnam par gzigs shing smras//} दिशो विलोकयन्नूचे अ.क.२०९क/२४.१५.
rnam par gzigs par mdzad
क्रि. व्यवलोकयति — {sangs rgyas kyi spyan gyis/} {su 'phel/} {su 'grib}… {'jig rten la rnam par gzigs par mdzad do//} बुद्धचक्षुषा लोकं व्यवलोकयति—को हीयते, को वर्धते बो.भू. ४९क/६३.
rnam par gzigs su gsol
क्रि. व्यवलोकयतु लो.को.१४१५.
rnam par gzung
कृ. धारणीयम् — {sna tshogs spangs pa'i skad cig la/} /{ston pas smras pa sems dpa' che/} /{bde ba chen po rnam par gzung //} नानात्ववर्जिते क्षणे । शास्ता ब्रूयान्महासत्त्व धारणीयं महत्सुखम् ।। हे.त.१७ख/५४.
rnam par bza' ba
कृ. भक्षितव्यम् — {sman ni rnam par bza' ba ste//} भक्षितव्यं तु भैषज्यम् हे.त.७क/२०.
rnam par bzlog
= {rnam par bzlog pa/}
rnam par bzlog pa
• क्रि. विनिवर्तते — {byis pa}…/{gzer gyis gzer la ji bzhin du/} /{brid nas 'dzin pa rnam par bzlog//} बालैः कीले यथा कीलं प्रलोभ्य विनिवर्तते ।। ल.अ.१६७क/१२१; विनिवर्तयति — {dbul ba thams cad kyang rnam par bzlog go//} सर्वदारिद्र्यं च विनिवर्तयति बो.प.५१ख/१२; • सं. १. विनिवृत्तिः — {de dag gi ngo mtshar rnam par bzlog pa'i phyir} तेषां कौतूहलविनिवृत्त्यर्थम् ल.अ.६०ख/६; {skye ba rnam par bzlog pa'i phyir/} /{mi skye ba ni rab tu bsgrub//} उत्पादविनिवृत्त्यर्थमनुत्पादप्रसाधकम् । ल.अ.१३५ख/८१; व्यावृत्तिः — {lta ba thams cad rnam bzlog pa//} व्यावृत्तिः सर्वदृष्टीनाम् ल.अ.१७६ख/१३९; विनिवर्तनम् — {'jig rten gyi tshig kyal ba rnam par bzlog pa} लोकसंभिन्नप्रलापविनिवर्तनम् ग.व्यू.१५६ख/२३९; व्यावर्तनम् — {bdag tu lta ba rnam par bzlog pa la mkhas pa} आत्मदृष्टिव्यावर्तनकुशलानाम् ल.अ.५९क/५; विवर्तनम् — {mi dge ba'i las las rnam par bzlog pa'i dbang dang} अकुशलकर्मविवर्तनवशेन ग.व्यू.१८७ख/२७० २. विपर्ययः — {yang dag pa'i don can ma yin pa nye bar len pa'i stobs las byung ba can yang rgyud las rnam par bzlog pa bzung ba'i phyir mi 'gyur ro//} अभूतार्थं खल्वप्युपादानबलभावि सन्तानस्य विपयर्योपादानान्न स्यात् प्र.वृ.३२४क/७४; विपरीतः — {sngon gyi las kyi rnam smin las/} /{rnam par bzlog pa'i rang bzhin 'di//} विपरीतस्वभावोऽयं विपाकः पुण्य(? पूर्व लि.पा.)कर्मणाम् । अ.क.२०५ख/८५.१७ ३. = {rnam par bzlog pa nyid} विनिवर्तनता — {sdig to'i grogs po dang phrad kyis 'jigs shing bag tsha ba'i sems can rnams sdig to'i grogs po dang phrad pa'i 'jigs pa rnam par bzlog pa} पापमित्रसमवधानभयभीतानां सत्त्वानां पापमित्रसमवधानभयविनिवर्तनतायै ग.व्यू.११५क/२०४; • भू. का.कृ. विनिवारितः — {nam zhig bkres pas nyen pa yis/} /{phrug gu 'di dag za rtsom pa'i/} /{stag mo de ni rang gi lus/} /{byin nas bdag gis rnam par bzlog//} कदाचिदेतौ क्षुत्क्षामा पोतकौ भोक्तुमुद्यता । स्वशरीरं मया दत्वा व्याघ्री सा विनिवारिता ।। अ.क.२६२क/९५. १७; निवारितः — {rnam pa de lta'i mgo nad sngon/} /{bdag gi gzhon nu ma la gyur/} /{sman pa rnams kyis rdo ba ni/} /{zhu ba bskus nas rnam par bzlog//} एवंविधं मे कन्यायाः शिरःशूलं पुराऽभवत् । पाषाणभेदलेपेन भिषग्भिश्च निवारितम् ।। अ.क.२६७ख/३२.२६; विभावितः — {mi yi rang bzhin mang po yang /} /{khyod kyis ngan song rnam bzlog nas/} /{skad cig nyid la yongs su bsgyur//} बहवः प्रकृतयो नृणाम् । त्वया विभावितापायाः क्षणेन परिवर्तिताः ।। श.बु.११५क/१२३.
rnam par bzlog pa'i rgyu
व्यावृत्तिहेतुः लो.को.१४१५.
rnam par bzlog par 'gyur
क्रि. विनिवर्तयिष्यति — {sdug bsngal gyi phung po rnam par bzlog par 'gyur ro//} दुःखस्कन्धं विनिवर्तयिष्यति ग.व्यू.३७७ख/८८.
rnam par bzlog par bya
• क्रि. निवार्यते — {byis pa rkyen gyis gang rtog pa/} /{de ni rnam par bzlog par bya//} यत्र बाला विकल्पन्ति प्रत्ययैः स निवार्यते ।। ल.अ.८९क/३६; • कृ. विनिवर्तयितव्यम् — {sems can thams cad kyi 'khor ba'i sdug bsngal ni rnam par bzlog par bya} सर्वसत्त्वसंसारदुःखानि विनिवर्तयितव्यानि ग.व्यू.२४०ख/३२१.
rnam par yangs pa
• सं. वितानः — {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas spos kun tu rnam par yangs pa zhes bya ba} समन्तगन्धवितानो नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धः ग.व्यू.३४६क/६५; • वि. व्यायतः — {ro dang ldan yang rnam par yangs pa'i me tog don mthun yongs btang nas/}…{rkang drug pa ni nags rnams su/}…{'khyam par byed//} सरसमपि विहाय व्यायतं पुष्पसार्थं…भ्रमति…षट्पदः काननेषु ।। अ.क.२८क/५३.१२.
• क्रि. विजानाति — {rnam par shes pas rnam par rig//} विज्ञानेन विजानाति ल.अ.७३क/२१; वेत्ति — {ji ltar khyed cag gi shes pa/} /{de nyid kyis na rnam med ni/} /{yang dag ma yin rnam par rig//} यथा हि भवतां ज्ञानं निराकारं च तत्त्वतः । वेत्ति चाभूतमाकारम् त.स.७४ख/६९८; • सं. १. सम्वित्तिः — {don la rnam par rig pa ni/} /{shes nyid brjod pa ma yin nam//} ननु चार्थस्य संवित्तिर्ज्ञानमेवाभिधीयते । त.स.७३ख/६८६ २. विवेकः — {rnam par rig pas skyon bshig cing //} विवेकव्यस्तदोषाणाम् अ.क.१०६ख/१०.७६; {de ni mdzes sam ma yin zhes/} /{rnam rig 'di ni ci las skyes//} सुन्दरी सा न वेत्येष विवेकः केन जायते । का.आ.३२६क/२.१२८ ३. विज्ञातम् — {mthong ba dang thos pa dang bye brag phyed pa dang rnam par rig pa dang myong ba'i rnam par rtog pa'i bag chags} दृष्टश्रुतमतविज्ञातानुभूतविकल्पवासना ल.अ.१४०ख/८७; • पा. १. विज्ञप्तिः — {rang bzhin gnyis dang 'brel ba ste/} /{kun gzhi rnam par shes pas sprul/} /{rnam rig tsam gyi lta shwa dang /} /{gang zag chos su spyod par yang /} /{'jig rten de ltar rnam bsgoms nas/} /{nam zhig shin tu gyur pa na//} स्वभावद्वयनिबद्धमालयविज्ञाननिर्मितम् । लोकं विज्ञप्तिमात्रं च दृष्ट्यौघं धर्मपुद्गलम् ।। विभाव्य लोकमेवं तु परावृत्तो यदा भवेत् । ल.अ.१६०ख/११०; {gyur pa rnam pa gsum po de dag ni}…{yul la rnam par rig pa zhes bya'o//} स एष त्रिविधः परिणामः…विषयविज्ञप्त्याख्यश्च त्रि.भा.१४९ख/३५; {gal te dbang po'i rnam rig ni/} /{gzung ba'i cha ni rgyur gyur na'ang /} /{de ni de ltar mi snang bas/} /{dbang po bzhin du de yul min//} यद्यपीन्द्रियविज्ञप्तेर्ग्राह्यांशः कारणं भवेत् । अतदाभतया तस्या नाक्षवद्विषयः स तु ।। त.प.१३०क/७११; {bdag rjes rtogs dang lta ba phra rtogs dang /} /{rnam rig sna tshogs rnam par rtogs dang}…{rgyu/} /{des na byang chub sems dpa' zhes bya'o//} आत्मानुबोधात्तनुदृष्टिबोधाद्विचित्रविज्ञप्तिविबोधतश्च ।…तेनोच्यते हेतुना बोधिसत्त्वः ।। सू.अ.२४९क/१६७; {rig pa dang dmigs pa dang don} ({shes pa dang} ){rnam par rig pa zhes shes pa nyid rnam grangs de dag gis brjod pa yin no//} वित्तिरुपलब्धिरर्थप्रतीतिर्विज्ञप्तिरिति ज्ञानमेवैतैः पर्यायैरभिधीयते त.प.११८क/६८६ २. प्रज्ञप्तिः — {rab 'byor 'di ji snyam du sems nye bar len pa'i phung po lnga po 'di rnams la 'di lta ste byang chub sems dpa' zhes bya ba'i 'du shes dang kun shes pa dang rnam par rig pa dang tha snyad 'di yin nam} तत्किं मन्यसे सुभूते अत्रैषा संज्ञा समज्ञा प्रज्ञप्तिर्व्यवहारः पञ्चसूपादानस्कन्धेषु यदुत बोधिसत्त्व इति अ.सा.१४ख/९; • वि. आकारस्य संवेदकः — {kha cig ni shes pa gzhan gyi rnam pa can don gzhan gyi rnam par rig par 'dod de} कैश्चिदन्याकारमपि ज्ञानमन्याकारस्यार्थस्य संवेदकमिष्टम् त.प.११६क/६८२.
rnam par rig pa nyid
विज्ञप्तित्वम् लो.को.१४१६.
rnam par rig pa ma yin pa
• पा. अविज्ञप्तिः — {rnam rig min rnam gsum shes bya/} /{sdom dang sdom pa min dang gzhan//} अविज्ञप्तिस्त्रिधा ज्ञेया संवरासंवरेतरा । अभि.को.१२क/६०५; {de dag rnam rig rnam rig min/} /{lus rnam rig byed dbyibs su 'dod//} ते तु विज्ञप्त्यविज्ञप्ती कायविज्ञप्तिरिष्यते । संस्थानम् अभि.को.१०ख/५६८; {ting 'dzin las skyes rnam rig min//} अविज्ञप्तिः समाधिजा अभि.को.१३ख/६७६; • भू.का.कृ. अविज्ञप्तः — {kye ma ngas thob cing mngon par rdzogs par sangs rgyas pa'i chos 'di ni zab pa}…{rnam par rig pa ma yin pa} गम्भीरो बतायं मया धर्मोऽधिगतोऽभिसंबुद्धः…अविज्ञप्तः ल.वि.१८७ख/२८६; अविदितः — {don dam rnam par rig min} अविदितपरमार्थे अ.क.१८६क/२१.२६.
rnam par rig pa med pa
वि. अविज्ञप्तिकः — {'od srungs sems ni gzugs med pa} …{rnam par rig pa med pa} चित्तं हि काश्यप अरूपम्…अविज्ञप्तिकम् शि.स.१३०ख/१२६; र.व्या.७९क/९.
rnam par rig pa tsam
पा. विज्ञप्तिमात्रम्— {khams gsum po ni rnam par rig pa tsam mo//} विज्ञप्तिमात्रं त्रैधातुकम् त.प.१३१ख/७१४; {chos dang gang zag la bdag med par bstan pas rnam par rig pa tsam 'bras bu dang bcas pa la mthar gyis 'jug par bya ba'i phyir rab tu byed pa 'di brtsams so//} धर्मपुद्गलनैरात्म्यप्रदर्शनेन सफले विज्ञप्तिमात्रे आनुपूर्वेण प्रवेशार्थं प्रकरणारम्भः त्रि.भा.१४६ख/२७; विज्ञप्तिमात्रकम् — {de ltar na rnam par rig pa tsam gnyis med pa yin pa'i phyir tha dad pa dang tha mi dad pa dag ma yin no//} तथा विज्ञप्तिमात्रकमद्वैतमिति न भेदाभेदौ प्र.अ.२६२ख/६२६; विज्ञप्तिमात्रता — {de'i phyir phyi rol gyi rgyud gzhan yod na yang shes pa ni bdag nyid rig pa tsam kho na yin pa'i phyir rnam par rig pa tsam du grub bo//} तस्मादात्मसंवेदनमेव सदैव ज्ञानं सत्यपि बाह्ये सन्तानान्तर इति सिद्ध्यति विज्ञप्तिमात्रता त.प.११६क/६८२; {de nyid rnam par rig pa tsam/} /{zhes bya ba'i tshig 'dis ni mngon par rtogs par bstan to//} सैव विज्ञप्तिमात्रतेत्यनेन वचनेनाभिसमय उक्तः त्रि.भा.१६९ख/९५; {de'i phyir de ltar phyi rol gyi don mi 'thad pa'i phyir rnam par rtog} (? {rig} ){pa tsam du bstan nas} तदेवमर्थायोगात् विज्ञप्तिमात्रतां प्रतिपाद्य त.प.११६क/६८२.
rnam par rig pa tsam nyid
पा. विज्ञप्तिमात्रता — {rnam rig tsam nyid bsgrub pa ni/} /{blo ldan rnams kyis dri med mdzad//} विज्ञप्तिमात्रतासिद्धिर्धीमद्भिर्विमलीकृता । त.स.७६क/७११; विज्ञप्तिमात्रत्वम् — {ji srid rnam rig tsam nyid la/} /{rnam par shes pa mi gnas pa/} /{de srid 'dzin pa rnam gnyis kyi/} /{bag la nyal ba mi ldog go//} यावद् विज्ञप्तिमात्रत्वे विज्ञानं नावतिष्ठते । ग्राहद्वयस्यानुशयस्तावन्न विनिवर्तते ।। त्रि.भा.१६९ख/९५.
rnam par rig pa tsam nyid du grub pa zhes bya ba
ना. विज्ञप्तिमात्रतासिद्धिनाम, ग्रन्थः क.त.४२५९.
rnam par rig pa tsam du smra ba
विज्ञप्तिमात्रतावादी, विज्ञानवादी — {phyi rol gyi don la bsnyon pa'i rnam par rig pa tsam du smra ba la de ma grub pa'i phyir} बहिरर्थापलापिनो विज्ञप्तिमात्रतावादिनस्तदसिद्धम् त.प.१२५ख/७०१.
rnam par rig pa'i de kho na
पा. विज्ञप्तितत्त्वम्, प्रभेदतत्त्वभेदः — {rab tu dbye ba'i de kho na rnam pa bdun te/} {'jug pa'i de kho na dang}…{rnam par rig pa'i de kho na dang} …{yang dag par sgrub pa'i de kho na'o//} सप्तविधं प्रभेदतत्त्वम्—प्रवृत्तितत्त्वम्…विज्ञप्तितत्त्वम्, सम्यक्प्रतिपत्तितत्त्वञ्च म.भा.१३क/३.१३.
rnam par rig pa'i de bzhin nyid
पा. विज्ञप्तितथता, तथताभेदः — {de bzhin nyid rnam pa bdun po 'jug pa'i de bzhin nyid dang}…{rnam par rig pa'i de bzhin nyid dang} …{yang dag par sgrub pa'i de bzhin nyid la brten nas bden pa rnam par gzhag pa yin no//} सत्यव्यवस्थानं तु सप्तविधां तथतामाश्रित्य प्रवृत्तितथतां… विज्ञप्तितथतां …सम्यक्प्रतिपत्तितथतां च सू.व्या.२४४ख/१६१.
rnam par rig pa'i so sor snang ba tha dad pa
प्रतिविज्ञप्तिप्रतिभासभेदः — {gal te rnam par rig pa'i so sor snang ba tha dad pa las tha dad par 'dod do//} यदि प्रतिविज्ञप्तिप्रतिभासभेदादिना प्रत्यय (? पृथग्) इष्यते वा.टी.८९ख/४७.
rnam par rig par snang ba
पा. विज्ञप्तिप्रतिभासम्— {rnam par rig par snang ba ni rnam par shes pa drug rnams so//} विज्ञप्तिप्रतिभासं षड् विज्ञानानि म.भा.२ख/१.४.
rnam par rig par bya ba
पा. विज्ञेया, वागाकारभेदः — {de bzhin gshegs pa'i gsung ni rnam pa drug cu dang ldan par 'byung ste/} {mnyen pa dang}…{rnam par rig par bya ba ni bsams pa las byung ba'i shes pa phun sum tshogs pa'i rten yin pa'i phyir ro//} तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति—स्निग्धा च…विज्ञेया संपन्नचिन्तामयज्ञानाश्रयत्वात् सू.व्या.१८३क/७८; विज्ञापनीया म.व्यु.४७२ (११ख).
rnam par rig par bya ba ma yin pa
कृ. अविज्ञापनीयः — {kye ma ngas thob cing mngon par rdzogs par sangs rgyas pa'i chos 'di ni zab pa}…{rnam par rig par bya ba ma yin pa} गम्भीरो बतायं मया धर्मोऽधिगतोऽभिसंबुद्धः …अविज्ञापनीयः ल.वि.१८७ख/२८६; र.वि.७९क/९.
rnam par rig par byed pa
= {rnam par rig byed/}
rnam par rig byed
• क्रि. विज्ञापयति — {de'i rten rnam par rig par byed pa dang} तदधिष्ठानं च विज्ञापयति अभि.भा.२०२ख/६८२; • सं. विज्ञापनम् — {gzhan gyis bstan zhing gzhan gyi rnam par rig byed las sems bskyed pa gang yin pa de ni yang dag par blangs pa brda las byung ba zhes bya'o//} यो हि पराख्यानात् चित्तोत्पादः परविज्ञापनात् स उच्यते समादानसाङ्केतिकः सू.व्या.१३९ख/१६; विज्ञपनम् — {so sor thar zhes pa/} /{gzhan gyis rnam rig byed stsogs kyis//} प्रातिमोक्षाख्यः परविज्ञपनादिभिः अभि.को.११ख/६१९; • पा. १. विज्ञप्तिः — {lus kyi rnam par rig byed} कायविज्ञप्तिः बो.प.६८ख/३६; {yan chad na rnam par rig byed kun nas slong bar byed pa med pa'i phyir ro//} ऊर्ध्वं विज्ञप्तिसमुत्थापकाभावात् अभि.भा.६३ख/१११८; {de dag rnam rig rnam rig min/} /{lus rnam rig byed dbyibs su 'dod//} ते तु विज्ञप्त्यविज्ञप्ती कायविज्ञप्तिरिष्यते । संस्थानम् अभि.को.१०ख/५६८ २. विज्ञापनीया, वागाकारभेदः — {de bzhin gshegs pa'i gsung ni rnam pa drug cu dang ldan par 'byung ste/} {mnyen pa dang}…{rnam par rig par byed pa ni bsam du rung ba'i chos yang dag par ston pa'i phyir ro//} तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति—स्निग्धा च…विज्ञापनीया चिन्त्यधर्मसम्यग्देशिकत्वात् सू.व्या.१८३क/७८.
rnam par rig byed ma yin pa
• पा. अविज्ञप्तिः, रूपस्कन्धभेदः — ग्. {yengs dang sems med pa yi yang /} /{dge dang mi dge yi 'brel gang /} /{'byung ba che rnams rgyur byas pa/} /{de ni rnam rig byed min brjod//} विक्षिप्ताचित्तकस्यापि योऽनुबन्धः शुभाशुभः । महाभूतान्युपादाय स ह्यविज्ञप्तिरुच्यते ।। अभि.को.३१ख/३७; {mdor na rnam par rig byed dang ting nge 'dzin las byung ba'i gzugs dge ba dang mi dge ba ni rnam par rig byed ma yin pa'o//} समासतस्तु विज्ञप्तिसमाधिसम्भूतं कुशलाकुशलं रूपमविज्ञप्तिः अभि.भा.३१ख/३९; {rnam par rig byed dang rnam par rig byed ma yin pa'i bye brag gis} विज्ञप्त्यविज्ञप्तिभेदात् अभि.भा.२३७ख/७९९.
rnam par rig byed ma yin par smra ba
अविज्ञप्तिवादी — {rnam par rig byed ma yin par smra ba'i ltar na} अविज्ञप्तिवादिनस्तु अभि.भा.१७०ख/५८५.
rnam par rig byed min
= {rnam par rig byed ma yin pa/}
rnam par rig min
= {rnam par rig pa ma yin pa/}
rnam par ring
विदूरम् — {le lo can la ni byang chub shin tu ring zhing rnam par ring ngo //} कुसीदानां पुनः सुदूरविदूरे बोधिः शि.स.१५१ख/१४६.
rnam par rul ba
पा. पूयकम्, अशुभताभेदः — {keng rus sam rnam par bsngos pa'am rnam par rul ba'am rnam par 'bu zhugs pa'am rnam par bam pa la sogs pa'o//} अस्थिसङ्कलिकं वा नीलकं वापि (वा वि)पूयकं वा विपडुमकं (? विपुण्ड्रात्मकं) वा व्याध्मातकादिकं वा त्रि.भा.१७०ख/९७.
rnam par rol
= {rnam par rol ba/}
rnam par rol ldan
विक्रीडितावी लो.को.१४१६.
rnam par rol pa
= {rnam par rol ba/}
rnam par rol ba
• क्रि. १. विक्रीडति — {dpal dgyes rol pa rnam 'phrul ba/} /{sna tshogs kyis ni rnam par rol//} विक्रीडति विचित्रैः श्रीरतिक्रीडाविकुर्वितैः । ज्ञा.सि. ५९क/१५३ २. विजहार — {de/} /{ngang pa dag ni lnga brgya dang /} /{mtsho skyes can der rnam par rol//} सः…विजहार सरोजिन्यां हंसानां पञ्चभिः शतैः ।। अ.क.२४५क/२८.५१; • सं. १. विक्रीडनम् — {dga' ldan gyi pho brang dam pa nas 'bab pa dang /} {ched du dgongs te lhums su 'jug pa'i rnam par rol ba dang /} {mngal gyi gnas kyi khyad par kun tu bstan pa} तुषितवरभवनविकिरणसंचिन्त्यावक्रमणविक्रीडनगर्भस्थानविशेषसंदर्शनः ल.वि.३ख/३; लीला — {mchog tu dga' ba'i rnam rol cing //} परमानन्दलीलया गु.सि.८क/१७; विभ्रमः — {mkhas pas g}.{yo ldan bung ba yi/} /{rnam par rol pas bud med spyad//} भुज्यन्ते कुशलैः श्यामा भ्रमद्भ्रमरविभ्रमैः । अ.क.१४५क/१४.७४ २. विकुर्वणम् — {thams cad du ni rnam par rol/} /{sangs rgyas rnams kyi thob pa nges pa ste//} बुद्धानां सर्वो विकुर्वणलाभः खलु ख.टी.१५८ख/२३९ ३. विकुर्वितम् — {sna tshogs rdo rje dang sangs rgyas rnams kyi rnam par rol pa yin na} भवतु विश्ववज्रस्य बुद्धानां च विकुर्वितम् ख.टी.१५८ख/२३९; विक्रीडितम् — {rnam par rol pa'i las dang sprul pa'i las las brtsams te tshigs su bcad pa/} {de ni mchog tshogs nang du ting nge 'dzin/} /{dpag med rnam par rol pa kun ston zhing //} विक्रीडनकर्म (निर्माणकर्म) चारभ्य श्लोकः । समाधिविक्रीडितमप्रमेयं संदर्शयत्यग्रगणस्य मध्ये । सू.व्या.१४७ख/२८; {'phags pa 'jam dpal rnam par rol pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यमञ्जुश्रीविक्रीडितनाममहायानसूत्रम् क.त.९६; म.व्यु.६४०४ (९१ख) ४. विजृम्भितम् — {'di ni rmongs pa'i rnam rol pa yin pas ha cang thal bar 'gyur bas chog go//} तदेतद्धि आन्ध्यविजृम्भितमित्यलं प्रसङ्गेन त.प.१२ख/४७०; • भू.का.कृ. विक्रीडितः — {gang bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub tu sku tshe gcig gis thogs pa}…{des ni shes rab dang thabs mkhas pa'i tshul la rnam par rol ba lags} यश्चैकजातिप्रतिबद्धोऽनुत्तरायां सम्यक्संबोधौ… स विक्रीडितः प्रज्ञोपायकौशल्यनयेषु ग.व्यू.३०५ख/३९३; • वि. विलासी — {de ni rab tu bskyed ldan zhing /} /{byis pa'i rtse dgas rnam par rol//} तस्य प्रवर्धमानस्य बालक्रीडाविलासिनः । अ.क.३८क/४.१६; विलासिनी — {gser 'od gsal ba'i glog dag ni/} /{rnam par rol pa'i sprin 'phreng bzhin//} काञ्चनरुचिव्यक्तविद्युद्विलासिनी…मेघमालेव अ.क.३१३क/४०.६८.
rnam par rol pa'i las
पा. विक्रीडनकर्म — {rnam par rol pa'i las dang sprul pa'i las las brtsams te tshigs su bcad pa} विक्रीडनकर्म (निर्माणकर्म) चारभ्य श्लोकः सू.व्या.१४७ख/२८.
rnam par rol bas mngon par mkhyen pa
विक्रीडिताभिज्ञः — {chos rgya mtsho mchog gi blos rnam par rol bas mngon par mkhyen pa'i rgyal po} धर्मसागराग्रमतिविक्रीडिताभिज्ञराजः लो.को.१४१६; {pad+ma'i 'od zer rnam par rol bas mngon par mkhyen pa} पद्मज्योतिर्विक्रीडिताभिज्ञः लो.को.१४१६.
rnam par rlob pa
वेताडी — {lho phyogs kyi rgyud 'di nyid na phyogs kyi gnas rgya mtsho rnam par rlob pa zhes bya ba yod de} इहैव दक्षिणापथे समुद्रवेताडी नाम प्रत्युद्देशः ग.व्यू.३६३ख/७८.
rnam par brlan
= {rnam par brlan pa/}
rnam par brlan pa
वि. विस्यन्दी — {de yis rang bzhin byams pa'i bdag nyid kyis/} /{rnam par brlan pa bzhin du sems mthun zhing /} /{phan tshun gnod pa med pa'i sems gyur nas//} मैत्रीमयेण प्रशमेन तस्य विस्यन्दिनेवानु(? वि)परीतचित्ताः । परस्परद्रोहनिवृत्तभावाः जा.मा.३ख/२.
rnam par log
क्रि. विरमतु — {las ngan 'di las rnam par log//} विरमास्मात् कुकर्मणः अ.क.१६८ख/१९. ५४; • {rnam par log pa/}
rnam par log gyur pa
भू.का.कृ. विनिवृत्तः — {sbyin la goms pa chen po yis/} /{kun las rnam par log gyur pa//} सर्वतो विनिवृत्तस्य दानाभ्यासेन भूयसा । अ.क.३५०ख/४६.४०.
rnam par log pa
• सं. विनिवृत्तिः — {mi shes pa dang sred pa dang las kyi rkyen rnam par log pa} अज्ञानतृष्णाकर्मप्रत्ययविनिवृत्तिम् ल.अ.७०ख/१९; {kun nas nyon mongs pa rnam par log pa} संक्लेशविनिवृत्तिः अभि. स्फु.४ख/७; • भू.का.कृ. विनिवृत्तः — {thams cad du khyab pa thams cad mkhyen pa la byed pa'i mtshan nyid rnam par log pa} सर्वगतं सर्वज्ञं क्रियालक्षणविनिवृत्तम् ल.अ.५९ख/५; {bdag tu smra ba las rnam par log pa} आत्मवादविनिवृत्तः ल.अ.१४२ख/९०; निर्मुक्तः — {tshad dang dbang po rnam par log/} /{'bras bu ma yin rgyu yang min//} प्रमाणेन्द्रियनिर्मुक्तं न कार्यं नापि कारणम् । ल.अ.१३१क/७७.
rnam par shes
= {rnam par shes pa/} {rnam par shes nas} विज्ञाय — {'khor bar gtogs pa yi/} /{sdug bsngal bdag nyid kun dang bdag med pa'ang /} /{rnam par shes nas} विज्ञाय संसारगतं समग्रं दुःखात्मकं चैव निरात्मकं च । सू.अ.२१५ख/१२१.
rnam par shes mtha' yas skye mched
= {rnam shes mtha' yas skye mched/}
rnam par shes pa
• क्रि. १. विजानाति — {de la ji ltar lhas byin 'gro ba de bzhin du rnam par shes so//} तत्र यथा देवदत्तो गच्छति तथा विजानाति अभि.भा.९१ख/१२१८; विजानीते — {de ltar} ({nges par} ){rtogs pa'i shes rab dang ldan pas gang ci mthong ba dang thos pa dang snams} (? {bsnams} ){pa dang myangs pa dang reg pa dang rnam par shes pa de dag thams cad nges par rtogs so//} स एवं नैर्वेधिक्या प्रज्ञया समन्वागतो यत् कि०ञ्चित् पश्यति शृणोति जिघ्रति आस्वादयति स्पृशति विजानीते वा, तत्सर्वं निर्विध्यति सु.प.२५क/५; विज्ञायते — {de yang rnam par shes pas rtogs shing rnam par shes te} तच्च विज्ञानेन प्रतीयते विज्ञायते त्रि. भा.१६५ख/८३ २. विजानीयात् — ग्. {yon pa'i mthe bong bcangs pa las/} /*{bsnyun gyi phyag rgya rnam par shes//} क्षेममुद्रां विजानीयाद् वामाङ्गुष्ठनिपीडनात् ।। हे.त.७ख/२२; • सं. १. = {shes pa} विज्ञानम् — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di ni chos gang 'bri ba'i phyir ram 'phel ba'i phyir nye bar gnas pa ma yin no//} {chos gang 'du ba'i phyir ram} …{rnam par shes pa'i phyir ram}…{rab tu ma rtogs pa'i phyir nye bar gnas pa ma yin no//} न खलु पुनरियं सुविक्रान्तविक्रामिन् प्रज्ञापारमिता कस्यचिद्धर्मस्य हानाय वा विवृद्धये वा प्रत्युपस्थिता, नापि कस्यचिद्धर्मस्य संयोगाय…विज्ञानाय वा…अप्रतिवेधाय वा प्रत्युपस्थिता सु.प.४७ख/२४; ज्ञानम् — {de lta yin dang rgyud gcig tu gtogs pa'i dbang po'i rnam par shes pa'i yul gyi skad cig las skad cig ma phyi ma bzung ba yin no//} तथा च सति इन्द्रियज्ञानविषयक्षणादुत्तरक्षण एकसन्तानान्तर्भूतो गृहीतः न्या.टी.४२ख/५८; प्रत्ययः — {rta la sogs pa gcig gi rnam par shes pa'i rgyu mtshan ni glang po nyid la sogs pa ma yin no//} न हि गजत्वादि कर्कादिष्वेकाकारप्रत्ययनिबन्धनं भवति त.प.२९९ख/३१२; चेतः— {zhig la sgra las blo ji 'dra/} /{snang ba de 'dra ma zhig la'ang /} /{rna ba la sogs rnam par shes/} /{don yod can la de dag med//} शब्देभ्यो यादृशी बुद्धिर्नष्टेऽनष्टेऽपि दृश्यते । तादृश्येव सदर्थानां नैतच्छ्रोत्रादिचेतसाम् ।। प्र.वा.१२०क/२.३९ २. विज्ञातम् — {mig rna yid kyi rnam shes dang /} /{gsum gyis nyams su myong gang de/} /{mthong thos rnam par shes pa dang /} /{rtogs pa yin te rim bzhin bshad//} चक्षुःश्रोत्रमनश्चित्तैरनुभूतं त्रिभिश्च यत् । तद् दृष्टश्रुतविज्ञातं मतं चोक्तं यथाक्रमम् ।। अभि.को.१३ख/६८९; बो.भू.२२क/२६; • पा. विज्ञानम् १. इन्द्रियविज्ञानादिः — {rnam par shes par byed pas rnam par shes pa'o//} विजानातीति विज्ञानम् त्रि.भा.१४९ख/३६; {rnam par shes pas na rnam par shes pa'o//} विजानातीति विज्ञानम् अभि.भा.७०क/२०८; {rnam par rig pa'i phyir rnam par shes pa'o//} विज्ञापनार्थेन विज्ञानम् प्र. प.१८७क/२४६; {rnam par shes pa'i chos ni rang bzhin rtogs par byed pa yin la} स्वरूपप्रतिपादनं विज्ञानस्य धर्मः प्र.अ.१३३ख/१४३; {dbang po'i rnam par shes pa ni nye ba tsam 'dzin pa'i phyir don la ltos pa yin la} इन्द्रियविज्ञानं तु सन्निहितार्थमात्रग्राहित्वादर्थसापेक्षम् न्या.टी.४१ख/५२; {mig gi rnam par shes pa dang ldan pas sngon po shes kyi} चक्षुर्विज्ञानसमङ्गी नीलं विजानाति त.प.१४३ख/१६; {'jug pa'i rnam par shes pa} प्रवृत्तिविज्ञानम् त्रि.भा.१४९ख/३५; {kun gzhi rnam par shes pa} आलयविज्ञानम् अभि.स.भा.९ख/११; {rnam par shes pa ni rten cing 'brel bar 'byung bas rdzas su yod par khas blang ngo //} विज्ञानं पुनः प्रतीत्यसमुत्पन्नत्वाद् द्रव्यतोऽस्तीत्यभ्युपेयम् त्रि.भा.१४७ख/३०; {tshe dang drod dang rnam shes kyis/} /{gang tshe lus 'di 'dor byed cing /} /{bor nas de tshe nyal ba ni/} /{ji ltar shing la sems med bzhin//} आयुरूष्मा च विज्ञानं यदा कायं जहत्यमी । अपविद्धस्तदा शेते यथा काष्ठमचेतनः ।। अभि.स्फु.२८८क/११३३ २. विज्ञानस्कन्धः — {'di la rnam par shes pa ni rnam par shes pa'i phung po'o//} विज्ञानं चात्र विज्ञानस्कन्धः अभि.स्फु.७क/११ ३. प्रतीत्यसमुत्पादस्याङ्गविशेषः — {de ni rten cing 'brel 'byung ba'i/} /{yan lag bcu gnyis cha gsum mo/}…/{rnam shes mtshams sbyor phung po yin//} स प्रतीत्यसमुत्पादो द्वादशाङ्गस्त्रिकाण्डकः ।…सन्धिस्कन्धास्तु विज्ञानम् अभि.भा.१२४ख/४३७; {de la yan lag bcu gnyis ni/} {ma rig pa dang /} {'du byed dang /} {rnam par shes pa dang /} {ming dang gzugs dang}…{rga shi} तत्र द्वादशाङ्गानि—अविद्या, संस्काराः, विज्ञानम्, नामरूपम्…जरामरणं च अभि.भा.१२४क/४३५; {ma rig pa'i rkyen gyis 'du byed rnams/} {'du byed rnams kyi rkyen gyis rnam par shes pa} अविद्याप्रत्ययाः संस्काराः, संस्कारप्रत्ययं विज्ञानम् सु.प्र.५१क/१०२; {ma'i mngal du nying mtshams sbyor ba'i skad cig ma la phung po lnga ni rnam par shes pa yin no//} मातुः कुक्षौ प्रतिसन्धिक्षणे पञ्चस्कन्धा विज्ञानम् अभि.भा.१२४ख/४३७; • भू.का.कृ. विज्ञातः — {de ni mthong ba dang thos pa dang rtogs pa dang rnam par shes pa'ang ma yin no//} नापि सा दृष्टश्रुतमतविज्ञाता अ. सा.१७०ख/९५.
rnam par shes pa drug
षड् विज्ञानानि — १. {mig gi rnam par shes pa} चक्षुर्विज्ञानम्, २. {rna ba'i rnam par shes pa} श्रोत्रविज्ञानम्, ३. {sna'i rnam par shes pa} घ्राणविज्ञानम्, ४. {lce'i rnam par shes pa} जिह्वाविज्ञानम्, ५. {lus kyi rnam par shes pa} कायविज्ञानम्, ६. {yid kyi rnam par shes pa} मनोविज्ञानम् म.व्यु.२०२१ (४१क); बो.अ.३३क/९.६०.
द्विविधं विज्ञानम् — १. {snang ba'i rnam par shes pa} ख्यातिविज्ञानम्, २. {dngos po so sor rnam par rtog pa'i rnam par shes pa} वस्तुप्रतिविकल्पविज्ञानम् ल.अ.६९ख/१८.
rnam par shes pa rnam pa gsum
त्रिविधं विज्ञानम् — १. {'jug pa'i mtshan nyid} प्रवृत्तिलक्षणम्, २. {las kyi mtshan nyid} कर्मलक्षणम्, ३. {rigs kyi mtshan nyid} जातिलक्षणम् ल.अ.६९ख/१८.
विज्ञातुम् — {gal te gzugs rnams la brten nas skye na ni sgra la sogs pa bzhin du gang zag rnam par shes par mi nus te} यदि रूपाणि प्रतीत्योत्पद्यते, नोत्सहिष्यते पुद्गलं विज्ञातुम्; शब्दादिवत् अभि.भा.८४ख/११९८.
rnam par shes pa lnga'i tshogs
पञ्च विज्ञानकायाः — {'dzin pa ni rnam par shes pa lnga'i tshogs so//} उद्ग्रहः पञ्चविज्ञानकायाः सू.व्या.१७२क/६५; {yid kyi rnam par shes pa}…{rnam par shes pa 'dus pa lnga dang ldan par 'byung bar 'gyur te} मनोविज्ञानं पञ्चभिर्विज्ञानकायैः सह संप्रयुक्तं प्रवर्तते ल.अ.१४९ख/९५.
rnam par shes pa 'jug par byed pa
वि. विज्ञानप्रवर्तिनी — {ro'i rang bzhin can drug dang}…{rnam par shes pa 'jug par byed pa drug dang ye shes 'jug par byed pa drug ste rigs sum cu rtsa drug gi rtsa rnams} षड् रसरूपिण्यः…षड् विज्ञानप्रवर्तिन्यः, षड् ज्ञानप्रवर्तिन्य इति षट्त्रिंशत् कुलनाड्यः वि.प्र.२४४ख/२.५७.
rnam par shes pa nyid
= {rnam shes nyid/}
rnam par shes pa tha ma
पा. चरमविज्ञानम् — {de la gang rnam par shes pa tha ma 'gag pa de ni 'chi 'pho zhes bya ba'i grangs su 'gyur ro//} तत्र यश्चरमविज्ञानस्य निरोधस्तत्र च्युतिरिति संख्यां गच्छति शि.स.१४०ख/१३५.
rnam par shes pa mtha' yas
१. विज्ञानानन्त्यम्— {rnam shes mtha' yas mkha' mtha' yas/} /{ci yang med ces bya de ltar//} आकाशानन्त्यविज्ञानानन्त्याकिञ्चन्यसंज्ञकाः । अभि.को.२३ख/११३८; {nam mkha' mtha' yas so//} {rnam par shes pa mtha' yas so/} /{ci yang med do zhes de ltar yid la byed cing} अनन्तमाकाशम्, अनन्तं विज्ञानम्, नास्ति किञ्चिदित्येवं मनसिकुर्वाणाः अभि.भा.६८क/११३८; {rnam shes mtha' yas skye mched du nye bar 'gro ba} विज्ञानानन्त्यायतनोपगाः वि.प्र.१६८ख/१.१५ २. अनन्तं विज्ञानम् — {nam mkha' mtha' yas so//} {rnam par shes pa mtha' yas so//} {ci yang med do zhes de ltar yid la byed cing} अनन्तमाकाशम्, अनन्तं विज्ञानम्, नास्ति किंचिद् इत्येवं मनसिकुर्वाणः अभि.भा.६८क/११३८.
rnam par shes pa mtha' yas skye mched
= {rnam shes mtha' yas skye mched/}
rnam par shes pa dang bcas pa
वि. सविज्ञानकः — {rnam par shes pa dang bcas pa'i lus} सविज्ञानके काये शि.स.८४क/८३.
rnam par shes pa dang ldan
वि. विज्ञानवान् — {bdag rnam par shes pa dang ldan} विज्ञानवान् आत्मा म.व्यु.४७०२ (७३क).
rnam par shes pa 'dus pa
विज्ञानकायः — {yid kyi rnam par shes pa}…{rnam par shes pa 'dus pa lnga dang ldan par 'byung bar 'gyur te} मनोविज्ञानं पञ्चभिर्विज्ञानकायैः सह संप्रयुक्तं प्रवर्तते ल.अ.१४९ख/९५; {rnam par shes pa 'dus pa brgyad rnams la} अष्टानां विज्ञानकायानाम् ल.अ.११०ख/५७.
rnam par shes pa gnas pa
विज्ञानस्थितिः — {sa'i khams zhes bya ba 'di ni rnam par shes pa gnas pa bzhi'i tshig bla dwags yin no//} पृथिवीधातुरिति चतसृणां विज्ञानस्थितीनामेतदधिवचनम् अभि.भा.६ख/८८७.
rnam par shes pa po
वि. विज्ञाता — {mthong ba po nas rnam par shes pa po'i bar dang}…{grol ba po gang yin pa'i gang zag de ni yod pa kho na'o//} अस्त्येव पुद्गलो य एष द्रष्टा यावद्विज्ञाता…मोक्ता च सू.व्या.२३८क/१५०.
rnam par shes pa ma yin pa
अविज्ञानम् — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di ni chos gang 'bri ba'i phyir ram 'phel ba'i phyir nye bar gnas pa ma yin no//} {chos gang 'du ba'i phyir ram} …{rnam par shes pa ma yin pa'i phyir ram}…{rab tu ma rtogs pa'i phyir nye bar gnas pa ma yin no//} न खलु पुनरियं सुविक्रान्तविक्रामिन् प्रज्ञापारमिता कस्यचिद्धर्मस्य हानाय वा विवृद्धये वा प्रत्युपस्थिता, नापि कस्यचिद्धर्मस्य संयोगाय…अविज्ञानाय वा …अप्रतिवेधाय वा प्रत्युपस्थिता सु.प.४७ख/२४.
rnam par shes pa smra ba
= {rnam par shes par smra ba/}
rnam par shes pa tsam
१. विज्ञानमात्रम् — {rnam par shes pa tsam du smra ba} विज्ञानमात्रवादः त.प.१०३क/६५५; द्र. {rnam par shes pa tsam du smra ba} विज्ञानवादी त.प.१०२ख/६५५ २. विज्ञातमात्रम् — {gang gis rnam par shes tsam gyis/} /{sgrub pos dngos grub thob 'gyur ba//} येन विज्ञातमात्रेण साधकः सिद्धिमाप्नुयात् । हे.त.२७ख/९०.
rnam par shes pa tsam du smra ba
१. विज्ञानमात्रवादः, विज्ञानवादः — {gal te de lta na gtan tshigs 'di nyid kyis rnam par shes pa tsam du smra ba spong bar byed pa bzlog par dka' bar 'gyur ro zhe na} यद्येवम्, विज्ञानमात्रवादप्रतिक्षेपोऽनेनैव हेतुना क्रियमाणो दुर्वारः स्यात् त.प.१०३क/६५५ २. विज्ञानमात्रवादी, विज्ञानवादस्यानुयायी — {rnam par shes pa tsam du smra ba nged cag la ni rigs te} मम तु युक्तं विज्ञानमात्रवादिनः त.प.१०२ख/६५५; विज्ञानवादी — {blo bzang ni bde bar gshegs pa'o/} /{rnam par shes pa tsam du smra ba kha cig gis} सुधियः सौगताः, केचन विज्ञानवादिनः त.प.३०५ख/१०७०.
rnam par shes pa rigs gcig pa
एकजातीयविज्ञानम् म.व्यु.२१२५ (४२ख).
rnam par shes pa shes par byed pa'i mtshan nyid
विज्ञाननालक्षणम् म.व्यु.७५६४ (१०८क).
rnam par shes pa'i rkyen
वि. विज्ञानप्रत्ययम् — {ma rig pa'i rkyen gyis 'du byed rnams}…{rnam par shes pa'i rkyen gyis ming dang gzugs} अविद्याप्रत्ययाः संस्काराः…विज्ञानप्रत्ययं नामरूपम् अ.श.२४१क/२२१.
rnam par shes pa'i khams
पा. विज्ञानधातुः, धातुभेदः — {khams drug po}…{sa dang chu dang me dang rlung dang nam mkha' dang rnam par shes pa'i khams}…{gang mdung khyim gyi tshul du lus kyi ming dang gzugs kyi myu gu mngon par 'grub par byed pa rnam par shes pa lnga'i tshogs su gtogs pa dang zag pa dang bcas pa'i yid kyi rnam par shes pa 'di ni rnam par shes pa'i khams zhes bya'o//} षण्णां धातूनां …पृथिव्यप्तेजोवाय्वाकाशविज्ञानधातूनाम्…यो नामरूपमभिनिर्वर्तयति नडकलापयोगेन पञ्चविज्ञानकायसम्प्रयुक्तं सास्रवं च मनोविज्ञानम्, अयमुच्यते विज्ञानधातुः शि.स.१२४क/१२१; {rnam par shes pa'i khams gang zhe na/} {mig gis dbang ba ni bdag po/} {gzugs ni dmigs pa/} {gzugs so sor rnam par rig pa ste} कतमो विज्ञानधातुः ? या चक्षुरिन्द्रियाधिपतेया रूपारम्बणप्रतिविज्ञप्तिः शि.स.१३८ख/१३३; द्र.— {mig gi rnam par shes pa'i khams nas yid kyi rnam par shes pa'i khams dang} चक्षुर्विज्ञानधातुर्यावन्मनोविज्ञानधातुः अभि.भा.३४क/५०.
rnam par shes pa'i khams rnam par dpyad pa snang ba la 'jug pa
पा. विज्ञानधातुविचारणालोकप्रवेशः, धर्मालोकप्रवेशभेदः — {de chos snang ba la 'jug pa bcu yongs su gnon te}…{'di lta ste/} {sems can gyi khams rnam par dpyad pa snang ba la 'jug pa dang}…{rnam par shes pa'i khams rnam par dpyad pa snang ba la 'jug pa dang} स दशभिर्धर्मालोकप्रवेशैराक्रमति…यदुत सत्त्वधातुविचारणालोकप्रवेशेन च…विज्ञानधातुविचारणालोकप्रवेशेन च द.भू.२०४क/२४.
rnam par shes pa'i khams yang dag par bsgrub pa
पा. विज्ञानधातुसमुदागमः — {byang chub sems dpa'i sa chos kyi sprin la gnas pa'i byang chub sems dpa' ni chos kyi khams yang dag par bsgrub pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//}…{rnam par shes pa'i khams yang dag par bsgrub pa dang}…{yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} धर्ममेघायां बोधिसत्त्वभूमौ प्रतिष्ठितो बोधिसत्त्वो धर्मधातुसमुदागमं च यथाभूतं प्रजानाति…विज्ञानधातुसमुदागमं च यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२६५क/५७.
rnam par shes pa'i rgyun
विज्ञानप्रबन्धः — {de'i tshe shes pa'i rten rigs pa can gyis brtags pa'i bdag gam rnam par shes pa'i rgyun med pa'i phyir ro//} ज्ञानाश्रयस्यात्मनो नैयायिकादिप्रकल्पितस्य विज्ञानप्रबन्धस्य वा तदानीमभावात् त.प.९१क/६३६; विज्ञानस्रोतः — {nyon mongs pa 'jug pa na bya ba bcu byed de/} {rtsa ba brtan par byed do//}…{rnam par shes pa'i rgyun 'khrid par byed do//} क्लेशो हि प्रवर्तमानो दश कृत्यानि करोति—मूलं दृढीकरोति…विज्ञानस्रोतो नमयति अभि.भा.२२६ख/७६०.
rnam par shes pa'i chos nyid 'das
वि. विज्ञानधर्मतातीतः — {rnam par shes pa'i chos nyid 'das/} /{ye shes gnyis med tshul 'chang ba//} विज्ञानधर्मतातीतो ज्ञानमद्वयरूपधृक् । ना.स.६क/९९.
rnam par shes pa'i lta ba
विज्ञानवादः लो.को.१४१७; द्र. {rnam par shes pa smra ba/}
rnam par shes pa'i rnam pa
वि. विज्ञानगतम् — {bcom ldan 'das kyis kyang bsam gtan dag las ni/} {gang de na gzugs kyi rnam pa yod pa'ang rung rnam par shes pa'i rnam pa'i bar yod pa'ang rung zhes gsungs la} ध्यानेषु चोक्तं भगवता — यत्तत्र भवति रूपगतं वा यावद्विज्ञानगतं वा इति अभि.भा.६८क/११३७.
rnam par shes pa'i phung po
पा. विज्ञानस्कन्धः, स्कन्धभेदः — {gzugs kyi phung po dang tshor ba'i phung po dang 'du shes kyi phung po dang 'du byed kyi phung po dang rnam par shes pa'i phung po zhes bya ba de dag ni 'dus byas kyi chos rnams so//} रूपस्कन्धः, वेदनास्कन्धः, संज्ञास्कन्धः, संस्कारस्कन्धः, विज्ञानस्कन्धश्चेति । एते संस्कृता धर्माः अभि.भा.२९क/२५; {yul dang yul la so sor rnam par rig cing dmigs pa ni rnam par shes pa'i phung po zhes bya'o//} विषयं विषयं प्रति विज्ञप्तिरुपलब्धिर्विज्ञानस्कन्ध इत्युच्यते अभि.भा.३३ख/५०; {'dir ye shes dang rnam par shes pa'i phung po la sogs pa'i dbyangs rnams ni 'di lta ste/} {ye shes kyi phung po aM/} {rnam par shes pa'i phung po a}…{khu ba 'pho ba hA} अत्र ज्ञानविज्ञानस्कन्धादीनां स्वराः । तद्यथा—ज्ञानस्कन्धो अं, विज्ञानस्कन्धो अ,…शुक्रच्युतिः हा वि.प्र.१४९ख/१, पृ.४८; वि.प्र.५९क/४.१०१; {rnam shes phung po'i tshul gyis ni/} /{bdag med rnal 'byor ma gnas so//} विज्ञानस्कन्धरूपेण स्थिता नैरात्म्ययोगिनी । हे.त.११क/३२.
rnam par shes pa'i tshogs
• सं. विज्ञानकायाः, विज्ञानसमूहाः — {de yang rnam par shes pa'i tshogs drug ste/} {mig gi rnam par shes pa nas yid kyi rnam par shes pa'i bar ro//} स पुनः षड् विज्ञानकायाः चक्षुर्विज्ञानं यावन्मनोविज्ञानमिति अभि.भा.३३ख/५०; •ना. विज्ञानकायः, पादग्रन्थः — {bstan bcos zhes bya ba ni ye shes la 'jug pa yin no//} {lus su gyur pa de la yan lag drug yod de/} {rab tu 'byed pa'i gzhi dang rnam par shes pa'i tshogs dang}…{yang dag par 'gro ba'i rnam grangs so//} शास्त्रमिति ज्ञानप्रस्थानम् । तस्य शरीरभूतस्य षट् पादाः—प्रकरणपादः, विज्ञानकायः…सङ्गीतिपर्यायः अभि.स्फु.७ख/१२; {ye shes la 'jug pa ni 'phags pa kAt+ya'i bus byas}…{rnam par shes pa'i tshogs ni btsun pa lha skyid kyis byas} ज्ञानप्रस्थानस्य आर्यकात्यायनीपुत्रः कर्ता… विज्ञानकायस्य स्थविरदेवशर्मा अभि.स्फु.९क/१५.
rnam par shes pa'i tshogs lnga
पञ्च विज्ञानकायाः — १. {mig gi rnam par shes pa} चक्षुर्विज्ञानम्, २. {rna ba'i rnam par shes pa} श्रोत्रविज्ञानम्, ३. {sna'i rnam par shes pa} घ्राणविज्ञानम्, ४. {lce'i rnam par shes pa} जिह्वाविज्ञानम्, ५. {lus kyi rnam par shes pa} कायविज्ञानम् अभि.भा.३१क/३६.
rnam par shes pa'i tshogs drug
षड् विज्ञानकायाः — १. {mig gi rnam par shes pa} चक्षुर्विज्ञानम्, २. {rna ba'i rnam par shes pa} श्रोत्रविज्ञानम्, ३. {sna'i rnam par shes pa} घ्राणविज्ञानम्, ४. {lce'i rnam par shes pa} जिह्वाविज्ञानम्, ५. {lus kyi rnam par shes pa} कायविज्ञानम्, ६. {yid kyi rnam par shes pa} मनोविज्ञानम् सू.व्या.२४९ख/१६७.
rnam par shes pa'i tshogs lnga pa
वि. पञ्चविज्ञानकायिकः — {rnam par shes pa'i tshogs lnga pa dag gis kyang zhes bya ba la/} {kyang zhes bya ba'i sgras ni yid kyis pa dag 'ba' zhig tu ni ma zad kyi zhes ston par byed do//} पञ्चविज्ञानकायिकैरपि न केवलं मानसैरित्यपिशब्दो द्योतयति अभि.स्फु.११२ख/८०३; अभि.स्फु.२३९क/१०३४.
rnam par shes pa'i tshogs bzhi pa
वि. चतुर्विज्ञानकायिकी — {rnam par shes pa'i tshogs bzhi pa'i btang snyoms so//} उपेक्षा चतुर्विज्ञानकायिकी अभि.भा.७१ख/११५०.
rnam par shes pa'i tshogs gsum pa
वि. त्रिविज्ञानकायिकम् — {rnam par shes pa'i tshogs gsum pa'i bde ba} सुखं त्रिविज्ञानकायिकम् अभि.भा.७१ख/११५०.
rnam par shes pa'i zas
पा. विज्ञानाहारः, आहारभेदः म.व्यु.२२८७ (४४ख); {zas bzhi}…{kham gyi zas rags pa dang phra ba dang /} {gnyis pa reg pa'i zas dang /} {gsum pa yid la sems pa'i zas dang /} {bzhi pa rnam par shes pa'i zas so//} चत्वार आहाराः…कवलीकाराहार औदारिकः सूक्ष्मः, स्पर्शो द्वितीयः, मनःसञ्चेतना तृतीयः, विज्ञानमाहारश्चतुर्थः अभि.स्फु.२८९ख/११३५.
rnam par shes pa'i yul las phyir log pa
वि. विनिवृत्तविज्ञानविषयः — {bcom ldan 'das de bzhin gshegs pa rnam par shes pa'i yul las phyir log pa rnams kyang bzhad mo cher bzhad do//} तथागता अपि भगवन्तो विनिवृत्तविज्ञानविषया महाहासं हसन्ति ल.अ.६०ख/६.
rnam par shes pa'i rang bzhin gyi ngo bo nyid
विज्ञानप्रकृतिस्वभावः — {blo gros chen po mig gi rnam par shes pa ni rgyu bzhi dag gis 'byung ngo}…{rnam par shes pa'i rang bzhin gyi ngo bo nyid dang} चतुर्भिर्महामते कारणैश्चक्षुर्विज्ञानं प्रवर्तते …विज्ञानप्रकृतिस्वभावतः ल.अ.७२क/२०.
rnam par shes pa'i rigs las skyes pa
वि. विज्ञानकुलजः, ओ जा — {rnam par shes pa'i rigs las skyes pa}…{mi bskyod pa dang rdo rje dbyings kyi dbang phyug ma dang gtsug tor dang phyag na rdo rje dang chos kyi khams kyi rdo rje ma ste} विज्ञानकुलजानां…अक्षोभ्यवज्रधात्वीश्वरीउष्णीषवज्रपाणिधर्मधातुवज्राणाम् वि.प्र.४०क/४.२४.
rnam par shes pa'i sa bon
पा. विज्ञानबीजम् — {las kyi zhing dang sred pa'i rlan dang ma rig pa'i mun pa dang rnam par shes pa'i sa bon gyis yang srid pa rab tu 'byung ba dang} कर्मक्षेत्रतृष्णास्नेहाविद्यान्धकारविज्ञानबीजपुनर्भवप्ररोहणतां च द.भू.२५३क/५०; {rnam shes sa bon kyang /} /{lta ba'i yul la rab tu g}.{yo//} विज्ञानबीजं हि स्पन्दते दृष्टिगोचरे ल.अ.९३क/४०.
rnam par shes pa'i sangs rgyas
पा. विज्ञानबुद्धः — {rnam par shes pa'i sangs rgyas la gnod sems kyis khrag phyung ba yin te/} {mtshams med pa byed pa zhes bya'o//} विज्ञानबुद्धस्य दुष्टचित्तरुधिरोत्पादनाद् आनन्तर्यकारीत्युच्यते ल.अ.११०ख/५७.
rnam par shes par dka' ba
वि. दुर्विज्ञानम् — {rnam par shes par dka' ba'i rnam par rig pa} दुर्विज्ञानविज्ञप्तिः अभि.स.भा.१६क/२१.
rnam par shes par dka' ba'i rnam par rig pa
पा. दुर्विज्ञानविज्ञप्तिः — {phra ba'i rab tu phye bas zhes bya ba ni rnam par shes par dka' ba'i rnam par rig pa rnam pa bdun gyi bye brag gis te} सूक्ष्मप्रभेदतः सप्तविधदुर्विज्ञानविज्ञप्तिभेदात् अभि.स.भा.१६क/२१; दुर्विज्ञाना विज्ञप्तिः — {rnam par shes par dka' ba'i rnam par rig pa bdun} सप्तविधा दुर्विज्ञाना विज्ञप्तिः अभि. स.भा.१६क/२१.
rnam par shes par dka' ba'i rnam par rig pa bdun
सप्तविधा दुर्विज्ञाना विज्ञप्तिः — १. {ma rig pa'i rnam par rig pa} असंविदितविज्ञप्तिः, २. {sna tshogs kyi rnam pa'i rnam par rig pa} चित्राकारविज्ञप्तिः, ३. {lhan cig 'byung ba'i rnam par rig pa} सहभावविज्ञप्तिः, ४. {mi mthun pa'i phyogs las gnyen po myur du 'byung ba'i rnam par rig pa} विपक्षप्रतिपक्षलघुपरिवृत्तिविज्ञप्तिः, ५. {bag chags kyi rnam par rig pa} वासनाविज्ञप्तिः, ६. {nying mtshams sbyor ba'i rnam par rig pa} प्रतिसंधिविज्ञप्तिः, ७. {grol ba'i rnam par rig pa} मुक्तिविज्ञप्तिः अभि.स.भा.१६क/२१.
rnam par shes par bya
= {rnam par shes par bya ba/}
rnam par shes par bya ba
कृ. विज्ञेयम् — {de bas na dmigs pa med pa'i phyir rnam par shes pa nyid du yang mi 'gyur ro zhes bya ba ni rnam par shes par bya ba yod na rnam par shes pa yin pas so//} ततो विज्ञानमेव न स्यादालम्बनाभावादिति विज्ञेये सति विज्ञानमिति कृत्वा अभि.स्फु.११३ख/८०४.
rnam par shes par bya bar
विज्ञातुम्— {gnyis pa la yang nus pa de ni rnam par shes par bya bar nus pa yang ma yin no zhes bya ba smos te} द्वितीयेऽप्याह—विज्ञातुं सा शक्तिर्न च शक्यत इति त.प.४४क/५३६.
rnam par shes par bya ba ma yin pa
कृ. अविज्ञेयम् — {don dam pa gang yin pa de ni brjod du med pa ste/} {shes par bya ba ma yin pa rnam par shes par bya ba ma yin pa} यः पुनः परमार्थः सोऽनभिलाप्योऽनाज्ञेयोऽविज्ञेयः शि.स.१४२ख/१३६.
rnam par shes par byed
= {rnam par shes par byed pa/}
rnam par shes par byed pa
• क्रि. विजानाति — {don nyan par byed do zhes bya ba ni de'i don mnyan pa'i sgo nas rnam par shes par byed do//} अर्थं वा शृणोति । तदर्थं श्रोत्रद्वारेण विजानाति अभि.स्फु.१६१क/८९१; विभाव्यते — {de bzhin grub pa'i rdzas rnams ni/} /{mtshan nyid kyis ni rnam par shes//} तथा हि सिद्धद्रव्याणां लक्षणेन विभाव्यते ।। म.मू.१९२ख/१२९; • सं. विज्ञानना, विज्ञानस्कन्धलक्षणम् मि.को.१३क; • वि. विज्ञापनी — {tshig de ni kun shes par byed pa dang rnam par shes par byed pa dang}…{rtab rtab por ma yin pa dang} यासौ वागाज्ञापनी विज्ञापनी…अद्रुता ल.वि.१४१क/२०८.
rnam par shes par mi rung ba
वि. अविज्ञेयः — {'jig rten bsam du rung ba dang bsam du mi rung ba dang rnam par shes par rung ba dang rnam par shes par mi rung ba'i spyod pa yang dag par bstan pa la 'jug pa'i ye shes sam} चिन्त्याचिन्त्यलोकविज्ञेय(आ)विज्ञेयं चरिसंदर्शनावतारज्ञानं वा द.भू.२६७क/५९.
rnam par shes par smra ba
१. विज्ञानवादः, दार्शनिकप्रस्थानविशेषः — {'di ni bden mod kyi bsam pa 'di ni rnam par shes par smra ba'i yin te} सत्यमेवैतद् विज्ञानवादचिन्तायाम् त.प.१८२क/८२५; {kho bo cag rnam par shes pa smra ba rig} (? {rigs} ){pa'i rjes su 'brang ba rnams kyis 'di 'dod pa nyid yin pa'i phyir chad pa cung zad kyang med do//} विज्ञानवादन्यायानुसारिभिरस्माभिरेतदिष्टमेवेति न किंचिद् क्षीयते त.प.२२क/४९१; {yul med pa'i shes pa ni 'ga' yang yod pa ma yin no zhes bya ba 'di ni rnam par shes pa smra ba dpyad par gtan la phab zin to//} ‘निर्विषयो न कश्चित् प्रत्ययोऽस्ति’ इति निर्लोडितमेतद् विज्ञानवादविचारे त.प.३३०ख/३७६ २. विज्ञानवादी, विज्ञानवादस्यानुयायी — {'di ni rnam par shes par smra ba} ({gzhan} ){dag gi 'gog pa'i snyoms par 'jug pa la sogs pa'i dus dang mtshungs so//} अन्यविज्ञानवादिनामपि निरोधसमापत्त्याद्यवस्थासु तुल्यमेतत् त्रि.भा.१५०ख/३८.
rnam par shes par rung ba
वि. विज्ञेयम् — {'jig rten bsam du rung ba dang bsam du mi rung ba dang rnam par shes par rung ba dang rnam par shes par mi rung ba'i spyod pa yang dag par bstan pa la 'jug pa'i ye shes sam} चिन्त्याचिन्त्यलोकविज्ञेय(आ)विज्ञेयं चरिसंदर्शनावतारज्ञानं वा द.भू.२६७क/५९.
rnam par shes tsam
= {rnam par shes pa tsam/}
rnam par gshegs pa
भू.का.कृ. विनिर्गतः — {bcom ldan 'das ni 'khor ba las rnam par gshegs pa'i phyir ro//} भगवतां तु संसारविनिर्गतत्वात् बो.प.४२क/१.
rnam par bshad
= {rnam par bshad pa/} {rnam par bshad na} व्याख्यायमानः — {bshad pa bya na zhes bya ba ni rnam par bshad na'o//} आख्यायमान इति व्याख्यायमानः त.प.१७०क/७९७.
rnam par bshad pa
•क्रि. व्याचष्टे — {de'i phyir skal ba ji lta ba bzhin zhes rnam par bshad do//} अतो यथाभव्यमिति व्याचष्टे अभि.स्फु.५ख/९; व्याख्यायते — {de'i phyir de skad du rnam par bshad do//} अत एवं व्याख्यायते अभि.स्फु.११ख/१८; •सं. १. व्याख्या — {rnam bshad don gsal zhes bya'i ming /} /{don bzhin 'di ni bdag gis byas//} व्याख्या मया कृतेयं यथार्थनामा स्फुटार्थेति ।। अभि.स्फु.१क/३; {zhes bya ba ni rnam par bshad pa mi mthun te} इति व्याख्याभेदः अभि.स्फु.७क/१२; व्याख्यानम् — {mtshan nyid}…{zhes rnam par bshad pa'i phyir bdag yongs su chad par thal bar 'gyur ro//} इति लक्षणव्याख्यानाच्चात्मनः परिच्छेदप्रसङ्गः अभि.भा.९२ख/१२२३ २. देशना — {de}…{rang nyid kyis/} /{dam chos rnam par bshad pa byas//} सा चक्रे स्वयं सद्धर्मदेशना अ.क.२१क/३.१८ ३. विभाषा, शास्त्रविशेषः — {phyogs 'di ni rnam par bshad pa'i nang du bris pa yod mod kyi/} {de ni gzhag pa'i phyogs ma yin par mngon te} अस्त्येष विभाषायां लिखितपक्षः । स तु न स्थापनापक्षो लक्ष्यते अभि.स्फु.१८२ख/९३७; {gang dag chos mngon rnam bshad pa'am/} /{chos mngon mdzod la goms byas pa//} अभिधर्मविभाषायां कृतश्रमा योऽभिधर्मकोशे च । अभि.स्फु.२क/३ ४. व्याख्या — {stong phrag brgya pa'i rnam par bshad pa zhes bya ba} शतसाहस्रिकाव्याख्यानाम क.त.३८०२; व्याख्यानम् — {'dul ba mdo'i rnam par bshad pa} विनयसूत्रव्याख्यानम् क.त.४१२१; {de kho na nyid rin po che snang ba'i rnam par bshad pa} तत्त्वरत्नालोकव्याख्यानम् क.त.१८९०; विवरणम् — {byang chub kyi sems kyi rnam par bshad pa} बोधिचित्तविवरणम् क.त.४५५६; {de bzhin gshegs pa lnga'i phyag rgya rnam par bshad pa} तथागतपञ्चमुद्राविवरणम् क.त.२२४२; भाष्यम् — {'di ltar rnam par bshad pa las/} {dam bca' ba ni lung yin par brjod do//} तथा हि भाष्य उक्तम् — आगमः प्रतिज्ञा प्र.अ.१६१क/५१०; टीका — {dam tshig rgyan gyi rnam par bshad pa zhes bya ba} समयालङ्कारटीकानाम क.त.२२१२; {byang chub sems kyi 'grel pa'i rnam par bshad pa} बोधिचित्तविवरणटीका क.त.१८२९; {'phags pa gdan bzhi pa'i rnam par bshad pa} आर्यचतुर्पीठटीका क.त.१६०८; वृत्तिः — {dpal 'khor lo sdom pa'i rgyud kyi rgyal po bde mchog bsdus pa zhes bya ba'i rnam par bshad pa} श्रीचक्रसंवरतन्त्रराजसम्बरसमुच्चयनामवृत्तिः क.त.१४१३ ५. भाष्यकारः — {de la rnam bshad pa'i 'dod pa ni} तत्रेदं भाष्यकारस्य मतम् वा.टी.१०७क/७३; (द्र. {rnam par bshad pa byed pa/} ); ।। •भू.का.कृ. व्याख्यातः — {gzhan gyis g}.{yogs pa nyid ni mi reg par 'jug pas rnam par bshad pa yin no//} अन्येनान्तरितत्वमस्पृष्टिप्रवेशेन व्याख्यातम् वि.सू.१३ख/१४; निवेदितः — {u drA ya na bu yi gtam/} /{der ni de yis rnam bshad pa//} उद्रायणसुतकथां तत्र तेन निवेदिताम् । अ.क.३२२ख/४०.१८२.
rnam par bshad pa rnam par nges pa
पा. व्याख्याविनिश्चयः, सांकथ्यविनिश्चयभेदः — {'bel ba'i gtam gyi rnam par nges pa bdun la}…{rnam par bshad pa rnam par nges pa ni gang gis mdo sde rnams kyi don ston pa ste} सप्तविधसांकथ्यविनिश्चये…व्याख्याविनिश्चयो येन सूत्रान्तानामर्थं निर्दिशति अभि.स.भा.१०५क/१४२.
rnam par bshad pa bsdu ba'i sgo
पा. व्याख्यासंग्रहमुखम्, व्याख्यामुखभेदः — {yang rnam par bshad pa'i sgo bcu bzhi ste/} {rnam par bshad pa bsdu ba'i sgo}…{mngon par sgrub pa'i sgo} अपि खलु चतुर्दश मुखानि व्याख्यायाः—व्याख्यासंग्रहमुखम्…अभिनिर्हारमुखम् अभि.स.भा. १०५क/१४२.
rnam par bshad pa byed pa
व्याख्याकारः — {'di ni rnam par bshad pa byed pa gang gis kyang ma bris te} नैतत् केनचिद् व्याख्याकारेण लिखितम् अभि.स्फु.२३४क/१०२४; भाष्यकारः — {'dis ni rnam par bshad pa byed pa'i tshig kyang spangs pa yin te} एतेन भाष्यकारवचनं निरस्तम् प्र.अ.१३४क/४७९; {rnam bshad byed pa'i} ({'dod pa} ){sun dbyung nas} तत्र भाष्यकारमतं दूषयित्वा वा.टी.१०७क/७३; विभाषाकारः — {'dul ba rnam par bshad pa byed pa rnams ni mu bzhi par byed de} विनयविभाषाकारास्तु चतुष्कोटिकं कुर्वन्ति अभि. स्फु.३क/५.
rnam par bshad pa'i rgyud
विख्याततन्त्रम् — {dpal gdan bzhi pa'i rnam par bshad pa'i rgyud kyi rgyal po zhes bya ba} श्रीचतुःपीठविख्याततन्त्रराजनाम क.त.४३०.
rnam par bshad pa'i sgo
पा. व्याख्यामुखानि, सांकथ्यविनिश्चयभेदः — {'bel ba'i gtam gyi rnam par nges pa bdun la}… {yang rnam par bshad pa'i sgo bcu bzhi ste} सप्तविधसांकथ्यविनिश्चये… अपि खलु चतुर्दश मुखानि व्याख्यायाः अभि.स.भा.१०५क/१४२.
rnam par bshad pa'i sgo bcu bzhi
चतुर्दशमुखानि व्याख्यायाः — १. {rnam par bshad pa bsdu ba'i sgo} व्याख्यासंग्रहमुखम्, २. {dngos po bsdu ba'i sgo} वस्तुसंग्रहमुखम्, ३. {yan lag dang nye ba'i yan lag gi sgo} अङ्गोपाङ्गमुखम्, ४. {gong nas gong du mngon par bsgrub pa'i sgo} उत्तरोत्तरनिर्हारमुखम्, ५. {spong ba'i sgo} प्रतिक्षेपमुखम्, ६. {yi ge yongs su sgyur ba'i sgo} अक्षरपरिणाममुखम्, ७. {chud za ba dang chud mi za ba'i sgo} नाशानाशमुखम्, ८. {gang zag rnam par gzhag pa'i sgo} पुद्गलव्यवस्थानमुखम्, ९. {rab tu dbye ba rnam par gzhag pa'i sgo} प्रभेदव्यवस्थानमुखम्, १०. {tshul gyi sgo} नयमुखम्, ११. {yongs su shes pa la sogs pa'i sgo} परिज्ञादिमुखम्, १२. {stobs dang stobs ma yin pa'i sgo} बलाबलमुखम्, १३. {bzlas te brjod pa'i sgo} प्रत्याहारमुखम्, १४. {mngon par sgrub pa'i sgo} अभिनिर्हारमुखम् अभि.स.भा.१०५क/१४२.
rnam par bshad par bya
क्रि. व्याख्यायते — {don rnam par bshad par bya ste} अर्थस्तु व्याख्यायते वा.टी.५१क/३.
rnam par bshig pa
• सं. विलोपनम् — {bka' bcag pa las mnar med par 'gro bar 'gyur te/} {slob dpon gyi chos rnam par bshig pa'i phyir ro//} आज्ञाभङ्गादवीचिगमनं भवति, आचार्यधर्मविलोपनाद् वि.प्र.१५६ख/३.१०५; व्याघातिः — {yod pa nyid rnam par bshig pa'i phyir ro//} व्याघातित्वात् सत्त्वस्य वि.सू.८४क/१०१; • भू.का.कृ. विध्वस्तः — {de yis shing rta glang po che/} /{bcom zhing rnam bshig bcag pas de//} स तेन हतविध्वस्तभग्नस्यन्दनकुञ्जरः । अ.क.२९क/३.११६.
rnam par sangs rgyas pa
भू.का.कृ. विबुद्धः — {bden don rnam pa bcu gnyis ldan/} /{de nyid rnam pa bcu drug rig/} /{rnam pa nyi shus byang chub pa/} /{rnam par sangs rgyas kun rig mchog//} द्वादशाकारसत्यार्थः षोडशाकारतत्त्ववित् । विंशत्याकारसंबोधिर्विबुद्धः सर्ववित् परः ।। वि.प्र.६५ख/४.११४; {zad pa dang mi zad pa'i mtha'i ye shes kyis rnam par sangs rgyas pa} क्षयाक्षयकोटिज्ञानविबुद्धानाम् ग.व्यू.३०९क/३१; {gang zhig thog ma dbus mtha' med zhi sangs rgyas nyid rang rnam sangs rgyas//} यो बुद्धत्वमनादिमध्यनिधनं शान्तं विबुद्धः स्वयम् र. वि.७७ख/७; {dam pa'i bde bas de nyid de/} /{bde ba rtogs phyir rnam sangs rgyas//} सत्सुखत्वेन तत्त्वं च विबुद्धो बोधनात् रतेः । हे.त.६ख/१६.
rnam par sangs rgyas pa'i blo
ना. विबुद्धबुद्धिः, बोधिसत्त्वः — {'di lta ste/} {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{rnam par sangs rgyas pa'i blo dang} यदुत ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…विबुद्धबुद्धिना च ग.व्यू.२७६ख/३.
rnam par sangs ma rgyas
भू.का.कृ. न विबुद्धः — {ci slad ji ltar 'dod khams su/} /{rnam sangs ma rgyas bdag la gsungs//} कामधातौ कथं केन न विबुद्धो वदाहि मे । ल.अ.६५ख/१३.
rnam par sad pa
= {rnam sad/}
rnam par sun 'byin
= {rnam par sun 'byin pa/}
rnam par sun 'byin pa
• क्रि. विदूष्यते — {de ni ngo bo gang gis rnam par sun 'byin pa de nyid la ltos nas sdug bsngal kho na yin te} सात्र येन रूपेण विदूष्यते, तदेवेहापेक्षते इति दुःखैव भवति अभि.स्फु.१५२ख/८७६; • सं. विदूषणम् — {de yang de'i mi mthun pa'i phyogs rnam par sun 'byin pa'i phyir pha rol tu phyin pa mngon par sgrub par byed par 'gyur ro//} स च तद्विपक्षविदूषणात् पारमिताऽभिनिर्हाराय संपद्यते सू. व्या.२१९ख/१२६; विदूषणा — {rnam par sun 'byin pa'i gnyen po zhes bya ba la sogs pa ni 'og nas 'chad do//} विदूषणाप्रतिपक्षादयः परस्तान्निर्देक्ष्यन्ते अभि.स. भा.२०ख/२७.
rnam par sun 'byin pa kun tu spyod pa
पा. विदूषणासमुदाचारः, बोधिसत्त्वस्य बलविशेषः — {byams pa byang chub sems dpa' sems dpa' chen po chos bzhi dang ldan na sdig pa byas shing bsags pa zil gyis non par 'gyur ro//}…{rnam par sun 'byin pa kun tu spyod pa dang}…{rten gyi stobs so//} चतुर्भिः मैत्रेय धर्मैः समन्वागतो बोधिसत्त्वो महासत्त्वः कृतोपचितं पापमभिभवति… यदुत विदूषणासमुदाचारेण… आश्रयबलेन च शि.स.९०क/८९.
rnam par sun 'byin pa'i gnyen po
पा. विदूषणाप्रतिपक्षः — {de la rnam par sun 'byin pa'i gnyen po ni zag pa dang bcas pa'i 'du byed rnams la nyes dmigs su lta ba ste/} {des nad dang 'bras la sogs pa'i rnam pa rnams kyis nye bar len pa'i phung po sun 'byin pa'i phyir ro//} तत्र विदूषणाप्रतिपक्षः सास्रवेषु संस्कारेष्वादीनवदर्शनम्, तेन रोगगण्डादिभिराकारैरुपादानस्कन्धदूषणात् अभि.स.भा.६०ख/८३.
rnam par sun 'byin par byed
क्रि. विदूषयति — {'di ltar 'phags pa rnams ni 'di gang gis na mi bzhed par 'gyur ba rnam pa gzhan gyis rnam par sun 'byin par byed} तथा ह्येनामाकारान्तरेण विदूषयन्त्यार्याः…येनानभिप्रेता भवति अभि.भा.४ख/८८१.
rnam par sun 'byin par byed pa
= {rnam par sun 'byin par byed/}
rnam par sems
= {rnam par sems pa/}
rnam par sems pa
• सं. विचिन्तनम् — {gang phyir rnam sems bsam gtan ni/} /{gang bsams de ni bsam gtan no//} यद् ध्येयं चिन्तितं यच्च ध्येयं यस्माद् विचिन्तनम् ।। हे.त.६ख/१८; • वि. विचिन्तकः — {khyim dang nor la rnam par sems//} गृहवित्तविचिन्तकाः स.पु.१०३क/१६४.
rnam par sel
= {rnam par sel ba/}
rnam par sel ba
• क्रि. विनिवर्तयति — {rdo rje rin po che ni chag kyang phongs pa thams cad rnam par sel to//} भिन्नमपि वज्ररत्नं सर्वदारिद्र्यं विनिवर्तयति ग.व्यू.३२३क/४०६; विधमति — {rin po che chen po me 'byung ba zhes bya ba ni gcig pu gnas kyang mun pa thams cad rnam par sel to//} एकमाग्नेयं नाम महामणिरत्नं सर्वतमोऽन्धकारं विधमति ग.व्यू.३१५क/४००; विचीयते — {sems ni las kyang sogs par byed/} /{ye shes kyis ni rnam par sel//} चित्तेन चीयते कर्म ज्ञानेन च विचीयते । ल.अ.१६९ख/१२६; • सं. १. विनयनम् — {sems can rnams kyi the tshom rnam par sel ba'i phyir} सत्त्वानां संशयविनयनात् सू.व्या.१५२क/३६; विकिरणम् — {yid gnyis rnam par sel ba} विमतिविकिरणस्य ग.व्यू.२६७ख/३४७; {nem nur rnam par sel ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} विमतिविकिरणो नाम समाधिः म.व्यु.५९० (१४क); विध्वंसनम् — {'phags pa phyogs bcu'i mun pa rnam par sel ba zhes bya ba'i theg pa chen po'i mdo} आर्यदशदिगन्धकारविध्वंसननाममहायानसूत्रम् क.त.२६९; विष्कम्भणम् म.व्यु.२५५१ (४८क); विधमनम् — {mun pa thams cad rnam par sel ba'i kha dog dang} सर्वान्धकारविधमनवर्णा ग.व्यू.१८६क/२७० २. विगमः, भैषज्यविशेषः — {rigs kyi bu 'di lta ste dper na/} {rnam par sel ba zhes bya ba'i rtsi yod de/} {de bcangs na zug rngu thams cad 'byin par 'gyur ro//} तद्यथा कुलपुत्र अस्ति विगमो नाम भैषज्यम् । तेन सर्वशल्याः पतन्ति ग.व्यू.३१२ख/३९८ • ना. विष्कम्भी, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' ni phyag na rdo rje dang}… {rnam par sel ba dang kun tu bzang po'o//} बोधिसत्त्वा वज्रपाणिः…विष्कम्भी, समन्तभद्रः वि.प्र.५५ख/४.९५;* • भू.का.कृ. विगलितः — {rmongs pa'i mun chen rnam par sel zhing yongs su myang 'das la brten dang //} विगलितमहामोहौघान्तः श्रितः परिनिर्वृतिम् अ.क.५३क/५.७४; *> {rnam par bsal ba/}
rnam par sel bar bgyid
क्रि. विनोदयति लो.को.१४१८.
rnam par sel bar byed
= {rnam par sel bar byed pa/}
rnam par sel bar byed pa
• क्रि. विनोदयति लो.को.१४१८; • सं. विसर्जनम् — {'di bde gshegs bstan pa dag dang}…/{yid byung ba rnam par sel bar byed pa} इदं सुगतशासनं… मनोभवविसर्जनम् अ.क.३२ख/५३. ५०; • वि. विध्वंसनकरः — {bdud kyi dkyil 'khor rnam par sel bar byed pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} मारमण्डलविध्वंसनकरो नाम समाधिः अ.सा.४३१क/२४३.
rnam par sogs pa
क्रि. विचीयते — {sems ni las rnams sogs par byed/} /{yid kyang rnam par sogs pa ste//} चित्तेन चीयते कर्म मनसा च विचीयते । ल.अ.७३क/२१.
rnam par slu ba
वि. व्यामोहकः लो.को.१४१८.
rnam par slu ba med pa
वि. अविसंवादकः — {rnam par slu ba med pa'i sems/} /{des na brtan pa bskyed par bya//} अविसंवादकं चित्तं समुत्पाद्यमतो दृढम् । ज्ञा.सि. ४७क/१२०.
rnam par gsal ba
= {rnam gsal/}
rnam par gsod
विशरः मि.को.५०ख ।
rnam par bsad
भू.का.कृ. निहतः — {sdig can 'byor pa la chags pa/} /{bdag gis pha ni rnam par bsad//} मया विभवलुब्धेन पापेन निहतः पिता ।। अ.क.३३९ख/४४.३५.
rnam par bsad pa
= {rnam par bsad/}
rnam par bsam
क्रि. विचिन्तयेत् — {rdo rje bshang gcis nam mkha'i dbyings/} /{yongs su gang bar rnam par bsam//} खधातुं विण्मूत्रवज्रेण परिपूर्णं विचिन्तयेत् । गु.स.१४०ख/१०७; चिन्तयेत् — {bsrung ba'i 'khor lo rnam par bsam mo//} रक्षाचक्रं चिन्तयेत् वि.प्र.१०३क/३.२३.
rnam par bsams
= {rnam par bsams pa/} {rnam par bsams nas/} {o te} विचिन्त्य — {'chad par 'gyur ba'i mtshon cha rnams 'dzin pa rnam par bsams nas} वक्ष्यमाणायुधधरं विचिन्त्य वि.प्र.११४ख/३.३५; विनिश्चित्य — {de ltar ni bstan ma thag pa'i le'u ma lus pas bstan pa'i don}… {rnam par bsams te} एवं समनन्तरसकलपरिच्छेदप्रतिपादितमर्थं विनिश्चित्य बो.प.८६ख/४७; द्र.— {de ltar rnam bsams}…{'bad par bya//} एवं विनिश्चित्य करोमि यत्नम् बो.अ.१०क/४.४८.
rnam par bsams shing
विचिन्तयन् — {de nas btsun mo stong phrag ni/} /{drug gis gang ba'i pho brang du/} /{rgyal po'i sras kyi zhi ba ni/} /{dgyes par rnam par bsams shing zhugs//} षण्णां कान्तासहस्राणां वृतमन्तःपुरं ततः । विवेश राजतनयः प्रियां शान्तिं विचिन्तयन् ।। अ.क.२१८ख/२४.१२०.
rnam par bsams pa
• क्रि. व्यचिन्तयत् — {shA kya'i dge slong de dag rnams/}…{rnam par bsams//} ते शाक्यभिक्षवः…व्यचिन्तयन् अ.क.२८९क/३७.१७; {brtse ba'i dbang gyur kun mkhyen gyis/} /{de ni gsan nas rnam par bsams//} दयाविधेयः सर्वज्ञस्तदाकर्ण्य व्यचिन्तयत् । अ.क.२३१ख/२५.८१; अचिन्तयत् — {chom rkun tshogs kyis}…{rnam bsams pa//} तस्करगणः…अचिन्तयत् अ.क.५४क/६.५; • भू.का.कृ. विचिन्तितः — {yid bzhin nor bu nges par rnam bsams dngos po ster byed cing //} चिन्तामणिः किल विचिन्तितवस्तुदाता अ.क.३६ख/५५.१; {yid kyis rnam par bsams pa dang //} मनसा च विचिन्तितम् सु.प्र.९क/१५.
rnam par bsal
= {rnam par bsal ba/}
rnam par bsal ba
• सं. व्यपोहः — {de bzhin bsdus pa'i sgra don rnams/} /{bsdus pa can ni rnam bsal bas//} एवं समूहशब्दार्थे समुदायिव्यपोहतः । त.स.३७क/३८६; व्युदासः — {sems tsam du ni rtogs pa dang /} /{phyi rol dngos po rnam bsal bas/} /{rnam par rtog pa rnam ldog ste/} /{lam de nyid ni dbu ma 'o//} चित्तमात्रावबोधेन बाह्यभावा व्युदाश्रया(? बाह्यभावव्युदासेन) । विनिवृत्तिर्विकल्पस्य प्रतिपत् सैव मध्यमा ।। ल.अ.१७२क/१३१; विधूननम् — {chos thams cad rnam par bsal ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वधर्मविधूननो नाम समाधिः अ.सा.४२९ख/२४२; • भू.का.कृ. व्यपनीतः — {'di ltar rlom sems kun kyang rnam par bsal//} व्यपनीतसर्वाणि मि मन्यितानि स.पु.२६क/४६; विधूतः — {rnal 'byor shes pa}… {rtog pa'i dra ba rnams bsal bas//} योगिनां ज्ञानं…विधूतकल्पनाजालम् प्र.वा.१२९क/२.२८१; विघटितः — {gang zhig dge ba rnams kyis bkug dang yongs su dkris dang rnam par gsal} ({bsal} ){ba dang /}…{phye mar byas kyang zad pa nyid mi 'gyur//} याकृष्टा परिवेष्टिता विघटिता…कणशः कृतापि कुशलैर्नैव प्रयाति क्षयम् ।। अ.क.४ख/५०. ३३; परिकर्षितः लो.को.१४१८.
rnam par bsos
भू.का.कृ. विवर्धितः — {khyod ni pha mas rnam par bsos//} मत्पित्रा त्वं विवर्धितः अ.क.९०ख/९.५५.
rnam par bslad
= {rnam par bslad pa/}
rnam par bslad pa
• सं. विप्लवः — {jo yi sras po ji ltar na/} /{nges par dam tshig brjed gyur cing /} /{bden par smra ba khyod kyi thugs/} /{gang 'di rnam par bslad pa skyes//} आर्यपुत्र कथं नाम समयः सत्यवादिनः । विस्मृतस्तव संजातो यदयं चित्तविप्लवः ।। अ.क.८६ख/६३.४२; {dus min rnam bslad rab tu drag/} /{mi bsrun ro langs tshogs kyis gang //} अकालविप्लवोत्तालखलवेतालसंकुलः ।। अ.क.९२क/९.७१; {rgya mtshor las kyis rnam bslad pas/} /{gzings ni zhig par gyur pa na/} /{khyod kyi phrag par bdag blang bya//} समुद्रे कर्मविप्लवात् । अहं ग्राह्यस्त्वया स्कन्धे जाते प्रवहणक्षये ।। अ.क.२६०ख/३१.१३; विक्लवः — {bden med yongs su smra ba'i rnam par bslad pa nag phyogs nyin gyis spyod pas zla ba zad par byas//} वितथपरिवादविक्लवकृष्णदिनक्षपि(क्षयि लि.पा.)तचरितचन्द्राणाम् ।। अ.क.६२क/५९.१११; अ.क.२३१क/८९.११९; • भू.का.कृ. विप्लुतः — {'jig tshogs 'dzin pa'i dka' thub ci/} /{rnam par bslad la nags kyis ci//} (?) किं तपोभिः सकोपानां विप्लुतानां वनेन किम् । अ.क.४०क/४.४०; विपर्यस्तः — {byis pa 'dzin pas rnam bslad de//} बाला ग्राहविपर्यस्ताः ल.अ.१६३क/११४.
rnam par lhang nge
• क्रि. विरोचते लो.को.१४१८; • वि. विरोचितः — {nyi ma ji ltar bzhin du 'bar/} /{kun tu rnam par lhang nge ste//} ज्वलमानं यथा सूर्यं समन्तेन विरोचितम् । सु.प्र.६ख/११.
rnam par lhung
= {rnam par lhung ba/}
rnam par lhung ba
• क्रि. विपद्यते — {skye bo gcig pur yang dag skye/} /{gcig pu nyid du rnam par lhung //} एकः संजायते जन्तुरेकैव विपद्यते ।। अ.क.२२३क/२४.१६९; • सं. विनिपातः — {phrag dog gis brgyal ba'i/} /{blon po'i tshogs kyis de yi ni/} /{rnam par lhung ba rab tu bsams//} मात्सर्यमूर्च्छिताः । मन्त्रिणः संहतास्तस्य विनिपातमचिन्तयन् ।। अ.क.१७६क/२०.६; • भू.का.कृ. विस्रस्तः — {sa bdag sa la skad cig gis/} /{lhung ste 'bras bu rnam lhung zhing /} /{rtsa ba bcad pa'i ljon pa bzhin//} क्षितौ क्षितिपतिः क्षणात् । पपात विस्रस्तफलश्छिन्नमूल इव द्रुमः ।। अ.क.४५ख/४.१०९; विनिपतितः लो. को.१४२५.
rnam par lhung byed
क्रि. निपातयति — {kye ma dpal dang dus} (? {dug} ){shing bsnams tsam gyis/} /{skyes bu rnams ni rnam par nyams par byed/}…/{rnam par lhung byed} निपातयति…आघ्रातमात्रैव करोति पुंसामहो विनाशं विषवल्लरी श्रीः ।। अ.क.२०२क/२२.९४.
rnam dpyad
= {rnam par dpyad/} {o pa/}
rnam dpyad pa
= {rnam par dpyad/} {o pa/}
rnam dpyad bya
= {rnam par dpyad par bya/}
rnam dpyad byas
भू.का.कृ. कृता चिन्ता — {cha shas dbye ba med pa gang /}… /{rdul phran du ni gzhan dag 'dod/} /{de nyid la ni rnam dpyad byas//} अपेतभागभेदश्च यः परैरणुरिष्यते । तत्रैवेयं कृता चिन्ता त.स.७२ख/६८०.
rnam dpyad zin
भू.का.कृ. विचारितः — {dngos rnams de rgyu'i rang bzhin na/} /{dngos po rnam dpyad ma zin nam//} तद्धेतुरूपा भावाश्चेन्ननु भावा विचारिताः । बो.अ.३६क/९.१३१.
rnam dpyod
= {rnam par dpyod pa/}
rnam dpyod can
= {mkhas pa} संख्यावान्, विद्वान् मि.को.११९ख ।
rnam dpyod byed
= {rnam par dpyod par byed/}
rnam spang
= {rnam par spang ba/}
rnam spangs
= {rnam par spangs pa/}
rnam spangs pa
= {rnam par spangs pa/}
rnam spel
• सं. विवृद्धिः — {tshangs pa chen po gtsug phud can yang de bzhin gshegs pa la yang dang yang bskul bas dge ba'i rtsa ba rnam par spel ba dang /} {chos kyang shin tu zab pa'i phyir yang gcig pu dben par gshegs te/} {nang du yang dag bzhag nas thugs la 'di lta bur rnam par rtog par gyur te} शिखिनश्च महाब्रह्मणः पुनः पुनस्तथागताध्येषणया कुशलमूलविवृद्ध्यर्थं धर्मस्य चातिगम्भीरोदारतामुपादाय पुनरप्येकस्य रहोगतस्य प्रतिसंलीनस्यायमेवंरूपश्चेतोवितर्कोऽभूत् ल.वि.१८९क/२८९; • भू.का.कृ. विवर्धितः — {dpyid kyi dus la bab pas rnam spel kyang /} /{nyi ma'i 'od zer snang ba med par gyur//} निदाघसंपर्कविवर्धितोऽपि तिरोबभूवार्ककरप्रभावः । जा.मा.८८क/१०१; *विदर्भितः — {yi ge hUM phaT rnam spel ba'i/} /{cho ga 'di nyid kyis 'dir bri//} तेनैव विधिनालिख्य हूँ फट्कारविदर्भितम् । स. उ.२७८क/१०.५२.
rnam spel nas
व्यवकीर्य — {de la 'phar ba zhes bya ba ni 'dir bsam gtan rnam par spel nas} तत्र प्लुतो नाम य इह ध्यानानि व्यवकीर्य अभि.भा.२२ख/९५१.
• भू.का.कृ. विविक्तः — {thos don rnam dben ston byed pa/} /{tshad mas grub pa 'dod par gyis//} पुमानतः (? प्रमाणतः) । श्रुत्यर्थानां विविक्तानामुपदेशकृदिष्यताम् ।। त.स.१०२ख/९०२; {rnam dben zhes bya ba ni kha na ma tho ba med pa gtsang ba rnams te} विविक्तानामिति अनवद्यानां शुद्धानाम् त.प.२१६क/९०२; • सं. प्रविवेकः लो.को.१४११.
rnam dbye
= {rnam par dbye ba/}
rnam dbye can
वि. विभावकः — {theg pa sna tshogs thabs tshul gyis/} /{'gro ba'i don gyi rnam dbye can//} नानायाननयोपायजगदर्थविभावकः । ना.स.७ख/१३५.
rnam dbye dang bral
वि. अविभक्तः — {rnam dbye dang bral gcig la ni/} /{dbye bar brtags pa 'gal ba yin//} एकस्मिन्नविभक्ते हि व्याहता भेदकल्पना ।। त.स.८९ख/८१२.
rnam dbye ba
= {rnam par dbye ba/}
rnam dbye ba mi shes
वि. अविभागज्ञः — {mthong dang rtog pa'i rnam dbye ba/} /{mi shes phyi 'o snyam du sems//} दृश्यकल्पाविभागज्ञो बाह्य इत्यभिमन्यते ।। त.स.५७ख/५५४.
rnam dbye ma byas pa
= {rnam par dbye ba ma byas pa/}
rnam dbye med pa
वि. अविभक्तिकम् — {rgyu ma zhes pa ni rnam dbye med pa'i tshig go//} अन्त्र इति अविभक्तिकं पदम् वि.प्र.२३४क/२.३४; द्र. {rnam dbyer med/}
rnam dbye shes pa
वि. प्रविभागज्ञः — {rnam dbye shes pa ni 'chad pa} प्रविभागज्ञ व्याख्याता त.प.२५३ख/९८१.
rnam dbye'i don can
वि. प्रविभक्तार्थः — {don bcas rnam dbye'i don can gyi/} /{khyad par rim dang ldan nyid ni/} /{skyes bus ma byas la bkag zin//} सार्थकप्रविभक्तार्थविशिष्टक्रमयोगिता । निषिद्धाऽपौरुषेयत्वे त.स.१०१ख/८९५.
पा. विज्ञानपरिणामः — {gzung ba'i mtshan nyid dang ldan pa'i/} /{'dir ni cung zad yod min te/} /{de phyir 'di dag thams cad ni/} /{rnam shes 'gyur bar yang dag gnas//} ग्राह्यलक्षणसंयुक्तं न किञ्चिदिह विद्यते । विज्ञानपरिणामोऽयं तस्मात् सर्वः समीक्ष्यते ।। त.स.१३ख/१५६.
rnam shes nyid
विज्ञानत्वम् — {rnam shes nyid dang gsal ba nyid/} /{de yang phyi rol la brten min//} विज्ञानत्वं प्रकाशत्वं तच्च ग्रा(? बा)ह्ये निरास्पदम् । त.स.७६क/७१०.
rnam shes mtha' yas
= {rnam par shes pa mtha' yas/}
rnam shes mtha' yas kyi skye mched
= {rnam shes mtha' yas skye mched/}
rnam shes mtha' yas skye mched
पा. विज्ञानानन्त्यायतनम्, आरूप्यधातुभेदः — {gzugs med pa'i khams skye ba'i bye brag gis ni rnam pa bzhi ste/} {'di lta ste/} {nam mkha' mtha' yas skye mched dang rnam shes mtha' yas skye mched dang}…{'du shes med 'du shes med min gyi skye mched do//} उपपत्तिभेदेन चतुर्विध आरूप्यधातुः । यदुत—आकाशानन्त्यायतनम्, विज्ञानानन्त्यायतनम्…नैवसंज्ञानासंज्ञायतनमिति अभि.भा.१०९क/३८३; {bsam gtan bzhi pa las dben pa las skyes pa ni nam mkha' mtha' yas skye mched yin no//} {de las dben pa las skyes pa ni rnam shes mtha' yas skye mched yin no//} चतुर्थध्यानविवेकजं ह्याकाशानन्त्यायतनम्, तद्विवेकजं विज्ञानानन्त्यायतनम् अभि.भा.६६ख/११३०.
rnam shes mtha' yas skye mched du nye bar 'gro ba
विज्ञानानन्त्यायतनोपगाः १. देवसमुदायविशेषः — {gzhan yang rnam pa thams cad du nam mkha' mtha' yas skye mched las yang dag par 'das te rnam par shes pa mtha' yas so snyam nas rnam shes mtha' yas skye mched rdzogs par byas te gnas pa 'di ni rnam par thar pa lnga pa ste/} {'di lta ste rnam shes mtha' yas skye mched du nye bar 'gro ba'i lha rnams lta bu'o//} पुनरपरं सर्वश आकाशानन्त्यायतनं समतिक्रम्य ‘अनन्तं विज्ञानम्, अनन्तं विज्ञानम्’ इति विज्ञानानन्त्यायतनमुपसम्पद्य विहरति, तद्यथा—देवा विज्ञानानन्त्यायतनोपगाः—अयं पञ्चमो विमोक्षः अभि.स्फु.३०६क/११७५ २. अरूपभवविशेषः — {srid pa sum cu rtsa gcig}…{'du shes med 'du shes med min skye mched du nye bar 'gro ba dang ci yang med pa'i skye mched du nye bar 'gro ba dang rnam shes mtha' yas skye mched du nye bar 'gro ba dang nam mkha' mtha' yas skye mched du nye bar 'gro ba zhes bya ba ni gzugs med pa bzhi'o//} एकत्रिंशद् भवाः…नैवसंज्ञानासंज्ञायतनोपगाः, आकिञ्चन्यायतनोपगाः, विज्ञानानन्त्यायतनोपगाः, आकाशानन्त्यायतनोपगाः इत्यरूपाश्चत्वारः वि.प्र.१६८ख/१.१५.
rnam shes de ma thag
पा. अनन्तरविज्ञानम्, समनन्तरप्रत्ययः — {rnam shes de ma thag gcig las/} /{rnam shes drug po 'byung ba ni/} /{gsal bar cig car rig 'gyur te//} एकानन्तरविज्ञानात् षड्विज्ञानसमुद्भवः । युगपद् वेद्यते व्यक्तम् त.स.९क/११०.
rnam shes drug rten can
वि. षड्विज्ञानाश्रयः — {nye ba'i nyon mongs rang dbang yang /} /{gzhan ni rnam shes drug rten can//} उपक्लेशाः स्वतन्त्राश्च षड्विज्ञानाश्रयाः परे ।। अभि.को.१८क/८४८.
= {lha} दिवोकाः, देवः — {kyi hud shing rta sna tshogs tshal/} /{kyi hud mtshe'u dang dal gyis 'bab/} /{kyi hud sdug pa rnam shes lha/} /{smre sngags 'don bzhin sa la lhung //} हा चैत्ररथ हा वापि हा मन्दाकिनि हा प्रिये । इत्यार्ता विलपन्तोऽपि गां पतन्ति दिवौकसः ।। अभि.स्फु.१५२ख/८७६.
rnam bshad
= {rnam par bshad pa/}
rnam bshad pa
= {rnam par bshad pa/}
rnam bshig
= {rnam par bshig pa/}
rnam sangs rgyas
= {rnam par sangs rgyas pa/}
rnam sad
• सं. = {lha} विबुधः, देवः ङ.को.१३/रा.को.४. ४१०; • भू.का.कृ. विबुद्धः — {shin tu rab sad rnam sad bdag/} /{thams cad ye shes kun rig mchog//} सुप्रबुद्धो विबुद्धात्मा सर्वज्ञः सर्ववित् परः ।। ना.स.६क/९८.
rnam sems
= {rnam par sems pa}
rnam sems pa
= {rnam par sems pa}
rnam sel
= {rnam par sel ba/}
rnam sel ba
= {rnam par sel ba/}
rnam sras
= {rnam thos sras/}
rnam gsal
• सं. १. अवधानम् — {sgra rnam par gsal ba ste sgra dmigs pa} शब्दावधानं शब्दोपलम्भः त.प.१८६क/८३३ २. = {mkhas pa} विपश्चित्, विद्वान् — विद्वान् विपश्चिद् दोषज्ञः सन् सुधीः कोविदो बुधः । अ.को.२.७.५; विशेषेण पश्यन् चेततीति विपश्चित् । चिती संज्ञाने अ.वि.२.७.५ ३. = {nyi ma} विवस्वान्, सूर्यः — सूरसूर्यार्यमादित्यद्वादशात्मदिवाकराः ।…भास्वद्विवस्वत्सप्ताश्वहरिदश्वोष्णरश्मयः । अ.को.१.३.२९; विवस्ते प्रभया छादयतीति विवस्वान् । वस आच्छादने । विवः तेजोऽस्यास्तीति वा विवस्वान् अ.वि.१.३.२९ ४. = {glog} सौदामिनी, विद्युत् — शम्पा …तडित् सौदामिनी (सौदामनी पा.भे.) विद्युच्चञ्चला चपला अपि ।। अ.को.१.३.९; सुदामाद्रिणा सह वर्तत इति सौदामिनी । सुदाम्ना अद्रिणा दीव्यतीति सौदामिनी ।…सुदामवत् दीर्घाकारोऽस्या अस्तीति वा । सौदामनीति वा पाठः अ.वि.१.३.९; • पा. विस्पष्टा, वागाकारभेदः— {de bzhin gshegs pa'i gsung ni rnam pa drug cu dang ldan par 'byung ste/} {mnyen pa dang} …{rnam par gsal ba ni slob dpon gyi dpe mkhyud med par chos ston pa'i phyir ro//} तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति स्निग्धा च…विस्पष्टा अनाचार्यमुष्टिधर्मविहितत्वात् सू.व्या.१८३क/७८; {tshig de ni kun shes par byed pa dang rnam par shes par byed pa dang rnam par gsal ba dang} यासौ वागाज्ञापनी विज्ञापनी विस्पष्टा ल.वि.१४१क/२०८; • वि. विस्पष्टः — {'di ni bzhin nyid pad ma min/} /{'di dag bung ba ma yin mig/} /{ces pa rnam gsal mtshungs pa las/} /{de ni de nyid brjod pa'i dpe//} न पद्मं मुखमेवेदं न भृङ्गौ चक्षुषी इमे । इति विस्पष्टसादृश्यात्तत्त्वाख्यानोपमैव सा ।। का.आ.३२३क/२.३६; {mi yi skad du tshig smras pa/} /{rnam par gsal la tshig 'bru 'jam//} विसृजन्मानुषीं वाचं विस्पष्टमधुराक्षराम् जा.मा.१२४क/१४३; {gzugs rnam par gsal ba} बिम्बं विस्पष्टम् वि.प्र.७५क/४.१४१; {sems kyis dpyod sogs dus su yang /} /{de ni rnam par gsal bar rtogs//} चिन्तोत्प्रेक्षादिकाले च विस्पष्टं या प्रवेद्यते । त.स.४५क/४५०; विप्रसन्नः— {chus yongs su gang ba'i mtsho dang} *{zhing rnyog pa med la rnam par gsal ba la} उदकसरसि स्वच्छेऽनाविले विप्रसन्ने ग.व्यू.३८९क/९७; • *> {rnam par bsal ba/}
वि. त्रिविधगतिगतः — {rnam gsum bgrod gnas zhes pa/} ग्. {yon gyi bgrod pa la gnas pa'i srog ni sku rdo rje'i bzlas pa zhes brjod do//} ग्. {yas gyi bgrod pa la gnas pa'i srog ni gsung gi bzlas pa zhes brjod do//} {dbu ma'i bgrod pa la gnas pa'i srog ni thugs kyi bzlas pa zhes brjod de} त्रिविधगतिगत इति । वामे गतिगतः प्राणः कायवज्रजाप इत्युच्यते । दक्षिणे गतिगतः प्राणो वाग्जाप इत्युच्यते । मध्यमागतिगतः प्राणश्चित्तजाप इत्युच्यते । वि.प्र.६४क/४.११२.
rnam gsum pa
वि. त्र्याकारः — {dngos po ngo bo rnam gsum pa/} /{de yi rig pa rnam gcig can//} त्र्याकारं वस्तुनो रूपमेकाकाराश्च तद्विदः । त.स.३क/४६.
rnam bsams
= {rnam par bsams pa/}
rnam bsams pa
= {rnam par bsams pa/}
rnam bsal
= {rnam par bsal ba/}
rnam bsal ba
= {rnam par bsal ba/}
rnam bslad
= {rnam par bslad pa/}
rnam bslad pa
= {rnam par bslad pa/}
rnam bslad min
वि. अपांशुलः — {mi bdag yon tan ldan na skyes bu rnams kyis} (? {kyang} ){thams cad rnam bslad min par 'gyur//} गुणवति नृपे सर्वं भवत्यपांशुलं प्रजाकुलम् अ.क.९२क/९.६९.
rnam lhung
= {rnam par lhung ba/}
rnams
बहुवचनद्योतकशब्दः — {nye du rnams} ज्ञातयः अ. श.१७४ख/१६१; {mi rnams kyi ni skyabs dag dang /} /{gnas dang} शरणं लयनं नृणाम् । अभि.अ.७ख/४.२७; {'dab chags rnams ni gnas su song //} यान्ति वासाय पक्षिणः । का.आ.३३०क/२.२४१; • द्र.— {grong pa rnams la bzod dka' yi/} /{nad ni rab tu rgyas par gyur//} दुःसहः सर्वपौराणामभूद्व्याधिसमुद्भवः ।। अ.क.२६८क/९९.५; {dgon pa'i gnas de na rtsa ba dang 'bras bu dka' thub can rnams kyis bzar rung ba} तस्मिन्नरण्यायतने तापसजनोपभोगयोग्यं मूलफलम् जा.मा.३२क/३७; {mi rnams skyong ba} नरलोकपालः जा.मा.७२ख/८४; {rgya mtsho chu srin rnams kyi gnas//} सागरो मकरालयः अ.श.१०ख/९.
rnams dag
= {rnams} बहुवचनद्योतकशब्दसमूहः — {nags rnams dag du 'jug} गाहन्ते गहनानि अ.क.४क/५०. ३२; {rno ba'i mtshon rnams dag gis} शितशस्त्रैः अ.क.१९३क/८२.११.
rnar
= {rna bar/}
rnar snyan pa
पा. कर्णसुखा, वागाकारभेदः — {de bzhin gshegs pa'i gsung ni rnam pa drug cu dang ldan par 'byung ste/} {mnyen pa dang}…{rnar snyan pa ni rnam par g}.{yeng ba'i gnyen po yin pa'i phyir ro//} तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति — स्निग्धा च… कर्णसुखा विक्षेपप्रतिपक्षत्वात् सू.व्या.१८२ख/७८; म.व्यु.४६० (११क); द्र. {rnar bde ba/}
rnar bde ba
पा. कर्णसुखा, वागाकारभेदः — {tshig de ni kun shes par byed pa dang}…{rnar bde ba dang} यासौ वागाज्ञापनी…कर्णसुखा ल.वि.१४१क/२०८; द्र. {rnar snyan pa/}
rnar mi 'gro
क्रि. श्रवणं न याति — {lhar ni rnga yi sgra chen po/} /{sar gnas rnams kyi rnar mi 'gro//} शब्दा महान्तो दिवि दुन्दुभीनां क्षितिस्थितेषु श्रवणं न यान्ति । र.वि.१२४क/१०३.
rnar mi snyan pa
वि. अकर्णसुखः — {zhe gcod pa'i tshig dang bral ba yin te/}…{rnar mi snyan pa dang}…{tshig gi rnam pa de lta bu spangs te} परुषवचनात्प्रतिविरतः खलु पुनर्भवति…अकर्णसुखा…तथारूपां वाचं प्रहाय द.भू.१८८ख/१५; कर्णकटुकः — {phan pa 'tshol rnams rna bar ni/} /{mi snyan brjod pa dgag pa med//} न कर्णकटुकं वक्तुं निषेधोऽस्ति हितैषिणाम् ।। अ.क.१०२क/६४.१७१.
rnar mi 'ong
= {rnar mi 'ong ba/}
rnar mi 'ong ba
वि. असंबद्धः — {de ltar na rnar mi 'ong ba smra bar 'gyur gyi} एवं ह्यसंबद्धप्रलापी स्यात् प्र.वृ.२८७क/३०.
rnar 'ong ba
• सं. श्रुतिः — {la la ni khyim na gnas pa'i dka' thub nyid bsod nams che mod ces zer zhing rnar 'ong ba dang rigs pa'i tshig gis rtogs pa skyed} गृहाश्रमैव पुण्यतम इत्येवमन्ये श्रुतियुक्तिसंग्रथितं ग्राहयितुमिहांचक्रिरे जा.मा.१०७ख/१२५; • पा. कर्णसुखा, वागाकारभेदः — ( {tshig}) {gang 'di 'jam pa dang}…{rnar 'ong ba dang} येयं वाक् स्निग्धा… कर्णसुखा द.भू.१८८ख/१५; द्र. {rnar bde ba/}
अध्यावसनम् — {ma rgyal ba rgyal bar byed pa dang rgyal ba rnal du dgod pa'i phyir} अजितजयजिताध्यवसानाद् अभि.भा.३०क/९८२; अभि.स्फु.२०९क/९८३; द्र. {rnal du 'god pa/}
rnal du 'god
= {rnal du 'god pa/}
rnal du 'god pa
• क्रि. अध्यावसति — {ji ltar de grong dang grong rdal la sogs pa ma rgyal ba las ni rgyal bar byed la rgyal ba dag ni rnal du dgod pa}…{rnam par grol ba'i lam gyis rgyal ba rnams ni}…{rnal du 'god do//} यथा तदजितानि ग्रामनिगमादीनि जयति, जितानि चाध्यावसति…जितांश्चाध्यावसति विमुक्तिमार्गेण अभि.स्फु.२०९क/९८३; • वि. समाधाता — {khyod ni rngan 'then bgyid la skul/}…/{gya gyu can rnams rnal du 'god//} स्थायिनां त्वं परिक्षेप्ता…समाधाता विजिह्मानाम् श.बु.११४क/१०२; द्र. {rnal du dgod pa/}
rnal du 'dug pa
• वि. स्वस्थः — {rnam par g}.{yengs la sems ma g}.{yengs pa ni sems rnal du 'dug pa'i nyon mongs pa can no//} चित्तं विक्षिप्तं न क्षिप्तं स्वस्थचित्तस्य क्लिष्टम् अभि.भा.१९६ख/६६७; • सं. प्रशठत्वम् — {rnal du 'dug pa'i dmigs pa} प्रशठत्वालम्बनम् म.भा.२६क/५.२९; प्रशठता म.व्यु.२१०१(४२क); मि.को.१२४क; द्र. {rnal du bab pa/}
rnal du 'dug pa'i dmigs pa
पा. प्रशठत्वालम्बनम्, आलम्बनभेदः — {dmigs pa ni rnam pa bcu gnyis po 'di dag ste/} {'di ltar/} {chos brtags} (? {btags} ) {pa rnam par gzhag pa'i dmigs pa}… {rnal du 'dug pa'i dmigs pa dang}…{phul du byung ba'i dmigs pa'o//} इत्येतद् द्वादशविधमालम्बनम्, यदुत — धर्मप्रज्ञप्तिव्यवस्थानालम्बनम्…प्रशठत्वालम्बनम्…प्रकर्षालम्बनञ्च म.भा.२६क/५.२९.
rnal du gnas
= {rnal du gnas pa/}
rnal du gnas gyur cig
क्रि. अस्तु स्वस्थम् — {gal te ngas brjod dam tshig 'di bden na/} /{de yis lus 'di rnal du gnas gyur cig//} यद्येष सत्यः समयो मयोक्तस्तदस्तु मे स्वस्थमिदं शरीरम् ।। अ.क.३५ख/३.१८२; स्वच्छमस्तु — {bden pa de yis gnyis pa yi/} /{mig kyang rnal du gnas gyur cig//} स्वच्छं तेनास्तु सत्येन द्वितीयमपि लोचनम् । अ.क.३४६क/४५.४८.
rnal du gnas pa
• वि. स्वस्थः — {'di brjod lha yi sman rnams kyis/} /{de lus rnal du gnas par byas//} उक्त्वेति दिव्यौषधिभिस्तं कृत्वा स्वस्थविग्रहम् । अ.क.२६क/३.७८; {rnal gnas nyer bstan khyod kyis byed pa 'di//} स्वस्थोपदेशः क्रियते त्वयायम् अ.क.५४ख/५९.४४; {gang blo rnal gnas bsil ba de dag la/} /{bde slad brtan pa chos 'di tshad ma ste//} ये शीतलाः स्वस्थधियः सुखाय तेषां प्रमाणं स्थिर एष धर्मः । अ.क.५४ख/५९.४७; • सं. = {rnal gnas nyid} स्वास्थ्यम् — {ces pa dag pa'i blo ldan des/} /{mchog tu bden pa brjod pa las/} /{'phral la yan lag de dag nyid/} /{'byar nas rnal du gnas pa thob//} इति शुद्धधियस्तस्य तीव्रसत्योपयाचनात् । श्लिष्टान्यङ्गानि तान्येव सहसा स्वास्थ्यमाययुः ।। अ.क.२५४क/२९.७८; {sman chen don yod ces pa yis/} /{mig gnyis gang du rnal gnas ster//} यत्राक्ष्णोर्दिशति स्वास्थ्यममोघाख्या महौषधिः ।। अ.क.५९क/६.६९.
rnal du gnas pa'i gnas skabs
समावस्था — {don gang la dgag dbye lan gsum bzlas pa yin zhe na/} {rnal du gnas pa'i gnas skabs na'o//} कस्मिन्नर्थे त्रिवाचिका प्रवारणा ? समावस्थायाः वि.व.२३२ख/२.१३५.
rnal du gnas par shog
क्रि. प्रयातु विधेयताम् — {'gro ba'i sems ni rnal du gnas par shog//} प्रयातु चित्तं जगतां विधेयताम् श.बु.११६क/१५३.
rnal du bab pa
प्रशठता म.व्यु.२१०१ (४२क); मि.को.१२४क; द्र. {rnal du 'dug pa/}
rnal du mi gnas
• वि. अस्वस्थः — {gso ba dka' ba'i nad kyis ni/} /{lus ni rnal du mi gnas gyur//} व्याधिना दुश्चिकित्स्येन बभूवास्वस्थविग्रहः ।। अ.क.६१ख/६.९९; • सं. = {rnal du mi gnas nyid} अस्वस्थता — {de phyir sdug bsngal gnas pa dang /} /{yid kyang rnal du mi gnas 'gyur//} दुःखं विहरति तस्मान्मनोऽप्यस्वस्थतामेति ।। सू.अ.२२१क/१२९.
rnal du gzhag ste
= {ma chags par byas te} अध्युपेक्ष्य, अनासज्य— {lus dang sems rnal du gzhag ste zhes bya ba ni ma chags par byas te zhes bya ba'i tha tshig go//} कायं चित्तं वाध्युपेक्ष्येति अनासज्येत्यर्थः अभि.स्फु.१६३ख/८९९.
rnal gnas
= {rnal du gnas pa/}
rnal ba
भू.का.कृ. परिमर्दितः — {sdong dum dang tsher ma la sogs pa rnal ba'i phyir gang gis na bde blag tu 'gro ba} परिमर्दितस्थाणुकण्टकादित्वात् येन सुखं गच्छति अभि.स्फु.३३२ख/१२३३.
rnal 'byor
• सं. १. योगः [1] विद्यास्थानभेदः — {rig pa'i gnas bco brgyad} ( अष्टादश विद्यास्थानानि) गन्धर्वः {rol mo/}… योगः {rnal 'byor}… इतिहासकम् {sngon byung ba} म.व्यु.४९६४ (७५ख) [2] दार्शनिकप्रस्थानविशेषः — {tshul khrims dang brtul zhugs tsam dang grangs can dang rnal 'byor gyi shes pa la sogs pa thar pa'i lam ma yin na} शीलव्रतमात्रकं सांख्ययोगज्ञानादयश्च न मार्गो मोक्षस्य अभि.भा.२३०क/७७३ २. = {rnal 'byor pa} योगी — {rnal 'byor gyis ni nan tan du/} /{dus mtshams gsum du sdom gsum byas//} (?) त्रिशरणं त्रिसंध्यासु योगी कुर्यात्प्रयत्नतः ।। ल.अ.१८८ख/१६०; {rnal 'byor gyi mngon sum} योगिप्रत्यक्षम् त.प.२१६क/९०२; • पा. १. योगः — {rnal 'byor ni ting nge 'dzin to//} योगः समाधिः न्या.टी.४४क/७०; {'dug pa ni rnal 'byor te} निषद्या उच्यते योगः वि.व.१३२क/२.१०९; {rnal 'byor 'dod pa yid la byed pa ni/} {zhi gnas dang lhag mthong gi rnal 'byor sgom par 'dod pa'i phyir ro//} योगाभिलाषमनस्कारः शमथविपश्यनायोगभावनाभिलाषात् सू.व्या.१७८क/७२; {rdzogs pa'i rim pa'i rnal 'byor gyis//} उत्पन्नक्रमयोगेन गु.सि.२क/६; {thabs kyi lus kyis rnal 'byor min/} /{shes rab gcig pus 'gyur ma yin/} /{thabs dang shes rab snyoms 'jug pa/} /{de bzhin gshegs pas rnal 'byor gsungs//} योगो नोपायकायेन नैकया प्रज्ञया भवेत् । प्रज्ञोपायसमापत्तिर्योग उक्तस्तथागतैः ।। वि.प्र.१८७ख/५.९; {lha'i rnal 'byor} देवतायोगः वि.प्र.१५९क/३.१२०; {byang chub kyi sems kyi thig le rdzogs pa ni thig le'i rnal 'byor ro//} बोधिचित्तबिन्दुनिष्पत्तिर्बिन्दुयोगः वि.प्र.६२क/४. ११०; {khu ba 'pho ba las bde ba la dmigs pa ni phra mo'i rnal 'byor te} शुक्रच्यवनात् सुखोपलब्धिः सूक्ष्मयोगः वि.प्र.६२क/४.११० २. योगकरः, समाधिविशेषः — {spyan ras gzigs kyi dbang po ni ting nge 'dzin brgya phrag du ma dang ldan te/} {'di lta ste/} {rab tu 'joms zhes bya ba'i ting nge 'dzin dang}…{rnal 'byor ces bya ba'i ting nge 'dzin dang} अवलोकितेश्वरः अनेकैः समाधिशतैः समन्वागतः । तद्यथा—प्रभञ्जनो नाम समाधिः…योगकरो नाम समाधिः का.व्यू.२४४क/३०५; द्र. {rnal 'byor byed/}
rnal 'byor kun rdzob
योगिसंवृतिः, योगिनां व्यवहारः — {rnal 'byor kun rdzob nyes med de/} /{'jig rten la ltos de nyid mthong //} न दोषो योगिसंवृत्या लोकात्ते तत्त्वदर्शिनः । बो.अ.३१क/९.८.
rnal 'byor mkhyen pa
= {rnal 'byor pa} योगवित्, योगी — {rnal 'byor mkhyen pas rtag tu bza'//} भक्षयेद् योगवित् सदा अ.सि.६१ख/१६३.
rnal 'byor goms pa
योगाभ्यासः — {rnal 'byor goms pas rnal 'byor pa/} /{ci zhig bzlog cing ci zhig sgrub//} किं वा निवर्तयेद् योगी योगाभ्यासेन साधयेत् । त.स.१४क/१५८.
rnal 'byor gyi rgyu
योगोपनिषद् — {shes pa dang mtshungs par ldan pa ni rnal 'byor gyi rgyu dang rnal 'byor mi shes pa dang bcas pa gang yin pa ste} (?) ज्ञानसंप्रयुक्तो यो योगोपनिषद्योगसहगतः सू.व्या.१६६ख/५८.
rnal 'byor gyi rgyud
पा. योगतन्त्रम्, वज्रयानस्य प्रस्थानभेदः — {bya ba'i rnal 'byor dang rnal 'byor gyi rgyud rnams rnam pa gsum dang drug gi dbye bas gsungs te} क्रियायोगयोगतन्त्राणि त्रिषट्प्रकारभेदेनोच्यन्ते वि.प्र.२४१ख/२.५२; {des na don dam pa'i bden pas thabs dang shes rab kyi bdag nyid can rnal 'byor gyi rgyud rigs med pa dus kyi 'khor lo'o//} तस्मात् प्रज्ञोपायात्मकं तन्त्रं योगतन्त्रं निरन्वयं कालचक्रं परमार्थसत्यतः वि.प्र.१२०ख/१, पृ.१८; {rnal 'byor gyi rgyud rnams la phyag rgya chen po'i dngos grub nyid byang chub ma yin nam} ननु योगतन्त्रेषु महामुद्रासिद्धिरेव बोधिः ख.टी.१५५ख/२३५; {rnal 'byor gyi rgyud ma lus pa rnams las dgongs pa 'di nyid yin no//} अशेषयोगतन्त्रेष्वेवमभिप्राययति ज्ञा.सि.५२क/१३५.
पा. योगपीठम् — {de la zhes bya ba ni rnal 'byor gyi gnas so//} तस्मिन् योगपीठे ख.टी. १५७क/२३७; {de lta mod kyi rnal 'byor gnas kyi don ci yin zhe na} योगपीठस्य तर्हि कोऽर्थः ख.टी.१६७क/२५०.
rnal 'byor gyi spyod pa
पा. योगचर्या — {rnal 'byor pa rnams kyi rnal 'byor gyi spyod pa rnam pa gnyis te/} {gcig ni phyi'i dang gnyis pa ni nang gi'o//} {de la phyi'i gang yin pa de 'jig rten pa'i 'bras bu'i rgyu dang nang gi gang yin pa de 'jig rten las 'das pa'i 'bras bu'i rgyur rnal 'byor pas bya'o//} योगिनां योगचर्या द्विधा—एका बाह्या, द्वितीयाऽध्यात्मिकी । तत्र या बाह्या सा लौकिकफलहेतोः । या चाध्यात्मिकी सा लोकोत्तरफलहेतोर्योगिना कर्तव्या वि.प्र.६९क/४.१२४.
पा. योगमार्गः — {rnal 'byor gyi lam gyis 'phags pa'i rigs kyi lam bcu}…{rab tu thob par 'gyur ro//} योगमार्गैर्दशार्यगोत्रमार्गं प्रतिलभते ल.अ.१४३ख/९०; {rnal 'byor can rnal 'byor bsgom pa rnams kyi rnal 'byor gyi lam la yang so so rang gis rig pa'i mtshan nyid kyi khyad par snang na} योगिनामपि योगमभ्यस्यतां योगमार्गे प्रत्यात्मगतिलक्षणविशेषो दृष्टः ल. अ.६२ख/८.
rnal 'byor gyi lugs
पा. योगः, कलाविशेषः — {mchongs pa dang}…{rnal 'byor gyi lugs dang}…{spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal} …{thams cad la} लङ्घिते…योग…गन्धयुक्तौ — इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८.
rnal 'byor gyi sa
पा. योगभूमिः — {mtshon pa ni rnal 'byor gyi sa rnam pa lnga ste/} {gzhi dang}… {rten to//} लक्षणा पुनः पञ्चविधा योगभूमिः । आधारः…आश्रयश्च सू.व्या.१७२ख/६५.
rnal 'byor gyi sa rnam pa lnga
पञ्चविधा योगभूमिः — १. {gzhi} आधारः, २. {bskyed pa} आधानम्, ३. {me long lta bu} आदर्शः, ४. {snang ba} आलोकः, ५. {rten} आश्रयः सू. व्या.१७२ख/६५.
rnal 'byor rgyud
= {rnal 'byor gyi rgyud/}
rnal 'byor bsgom pa la 'jug pa
ना. भावनायोगावतारः, ग्रन्थः क.त.३९१८, ४५३७.
rnal 'byor bsgom pa'i lam
ना. योगभावनामार्गः, ग्रन्थः क.त.३९०९, ४५३८.
rnal 'byor mngon par rtogs pa
पा. योगाभिसमयः — {bcom ldan 'das ji ltar byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams rnal 'byor chen po'i rnal 'byor can du 'gyur ba'i rnal 'byor mngon par rtogs pa bdag la bshad du gsol} देशयतु मे भगवन् योगाभिसमयं यथा बोधिसत्त्वा महासत्त्वा महायोगयोगिनो भवन्ति ल. अ.८६ख/३४.
rnal 'byor mngon sum
= {rnal 'byor pa'i mngon sum/}
rnal 'byor can
१. = {rnal 'byor pa} योगी — {srid pa sgyu ma rmi 'dra bar/} /{rnal 'byor can gyis rtag tu ltos//} प्रतिपश्येत् सदा योगी मायास्वप्नोपमं भवम् ।। ल.अ.१७१ख/१३०; {stong pa'i khyim mam dur khrod dam/} /{shing gi drung ngam phug rnams sam/} /{bla gab med pa'am sog khrod du/} /{rnal 'byor can gyis gnas bca' 'o//} शून्यागारे श्मशाने वा वृक्षमूले गुहासु वा । पलालेऽभ्यवकाशे च योगी वासं प्रकल्पयेत् ।। ल.अ.१७१ख/१२९; सू.अ. १८१क/७६ २. = {rnal 'byor can} योगित्वम्— {rnal 'byor can du 'dzin pa} योगित्वग्राहः म.भा.१३क/३.१६.
rnal 'byor can du 'dzin pa
पा. योगित्वग्राहः, आत्मदर्शनविशेषः — {bdag tu lta ba rnam pa bcu}…{'di lta ste/} {gcig pur 'dzin pa dang}…{rnal 'byor can du 'dzin pa dang ma grol pa dang grol par 'dzin pa'o//} दशविधमात्मदर्शनम्…यदुत—एकत्वग्राहः…योगित्वग्राहः, अमुक्तमुक्तत्वग्राहश्च म.भा.१३क/३.१६.
rnal 'byor chen po
पा. महायोगः — {rnal 'byor chen po'i rnal 'byor can} महायोगयोगिनः ल.अ.५८ख/५; {a phreng ka phreng bde mchog 'khor lo'i rnal 'byor chen po bsgom pa zhes bya ba} सम्बरचक्रालिकालिमहायोगभावनानाम क.त.२४०६; {bcom ldan 'das ji ltar byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams rnal 'byor chen po'i rnal 'byor can du 'gyur ba'i rnal 'byor mngon par rtogs pa bdag la bshad du gsol} देशयतु मे भगवन् योगाभिसमयं यथा बोधिसत्त्वा महासत्त्वा महायोगयोगिनो भवन्ति ल.अ.८६ख/३४; का.व्यू.२२७क/२९०; ज्ञा.सि.४०क/१००.
rnal 'byor chen po la rnal 'byor pa
वि. महायोगयोगी, बुद्धस्य — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams ni bsod nams dang ye shes kyi tshogs chen po mnga' ba}…{rnal 'byor chen po la rnal 'byor pa} बुद्धा भगवन्तो महत्पुण्यज्ञानसंभाराः…महायोगयोगिनः शि.स.१७३क/१७१; द्र. {rnal 'byor chen po'i rnal 'byor can/} {rnal 'byor chen po'i rnal 'byor dang ldan pa/}
rnal 'byor chen po'i rgyud dpal rdo rje phreng ba mngon par brjod pa rgyud thams cad kyi snying po gsang ba rnam par phye ba zhes bya ba
योगिलोकः — {de la 'jig rten rnam gnyis mthong /} /{rnal 'byor pa dang phal pa 'o/} /{de la 'jig rten phal pa ni/} /{rnal 'byor 'jig rten gyis gnod cing //} तत्र लोको द्विधा दृष्टो योगी प्राकृतकस्तथा । तत्र प्राकृतको लोको योगिलोकेन बाध्यते ।। बो.अ.३१क/९.३.
rnal 'byor rjes su rig pa
योगानुविद्धम्, तन्त्रभेदः — {bya ba dang rnal 'byor dang rnal 'byor rjes su rig pa dang rnal 'byor ma'i rgyud du ma las gsungs pa rnams ni} क्रियायोगयोगानुविद्धयोगिनीतन्त्रेष्वनेकेषु उक्ताः वि.प्र.१४०ख/३.७८; {rnal 'byor rjes su rig pa'i rgyud la sna tshogs gzugs can mas/} {dpal ldan sna tshogs gzugs can mas/} /{rdo rje 'jigs byed la btud zhus/} /{rnal 'byor rjes su rig pa'i rgyud/} /{rdo rje sems dpa'i mchog bde ci//}… {gsungs so//} योगानुविद्धे (तन्त्रे) विश्वरूपिणी आह — श्रीविश्वरूपिणी नत्वा पृच्छते वज्रभैरवम् । तन्त्रं योगानुविद्धं किं वज्रसत्त्व परं सुखम् ।। वि.प्र.१३५क/१, पृ.३४; द्र.— {thabs dang shes rab dang bya ba dang rnal 'byor rjes su rig pa dang sdom pa chen po dang 'khor los sgyur ba drug spro ba'i ngo bo nyid kyis gnas pa} प्रज्ञोपायक्रियायोगानुविद्धमहासंवरषट्चक्रवर्तिस्फरणस्वभावतयावस्थितः वि.प्र.११६ख/१, पृ.१४.
rnal 'byor snying po
ना. योगसारः, ग्रन्थः क.त.२८५५.
rnal 'byor btung dga'
वि. योगपानरतः — {rnal 'byor btung dga' rnal 'byor pa/} /{gzhan gyi btung bas bzi ba med//} योगपानरतो योगी नान्यपानेन मज्जनम् ।। हे.त.७ख/२०.
rnal 'byor rtogs pa rgyu ba
योगगतिप्रचारः — {'bod 'grogs kyi rnal 'byor rtogs pa rgyu ba la rjes su dgongs shing} रावणस्यैव योगगतिप्रचारमनुविचिन्तयमानः ल.अ.६०ख/६.
rnal 'byor thams cad la mnga' mdzad pa
वि. सर्वयोगवशवर्ती — {bcom ldan 'das rnal 'byor thams cad la mnga' mdzad pa} भगवन्तं सर्वयोगवशवर्तिनम् ल.अ.५९ख/५.
rnal 'byor mthar phyin pa
वि. योगपारगः — {skye bo rnal 'byor mthar phyin pas/} /{nga rgyal mi bcag} ({gcag} ){tho mi btsam//} जन्तवो नाभिमन्तव्या न विहेठ्या योगपारगैः । हे.त.२९ख/९८.
rnal 'byor dang ldan
= {rnal 'byor ldan pa/}
rnal 'byor dang ldan pa
= {rnal 'byor ldan pa/}
rnal 'byor du bya
कृ. योगमापत्तव्यम् — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di nyid la bslab par bya'o//} {rnal 'byor du bya'o//} इहैव प्रज्ञापारमितायां शिक्षितव्यं योगमापत्तव्यम् अ.सा.५क/४; म.व्यु.१८०० (३९क); योगः करणीयः — {sangs rgyas kyi chos thams cad thob par bya ba'i phyir rnal 'byor du bya'o//} सर्वबुद्धधर्मसमुदागमाय योगः करणीयः अ.सा.५ख/४.
rnal 'byor du bya ba
= {rnal 'byor du bya/}
rnal 'byor du byed par 'gyur
क्रि. योगमापत्स्यते — {'phags pa rab 'byor gang shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di la de ltar rnal 'byor du byed pa de ci la rnal 'byor du byed par 'gyur} य आर्य सुभूते अत्र प्रज्ञापारमितायामेव योगमापत्स्यते, क्व स योगमापत्स्यते अ.सा. १७५ख/९८.
rnal 'byor gdan
योगपीठम् — {gnyis su med par grub pa'i sgrub thabs zhes byar/} {'di ni u rgyan gyi che ba rnal 'byor gdan gyis sgrub pa'i lha'i gnas nas phyung ba} श्रीमदोडियानविनिर्गता महायोगपीठागता…अद्वयसिद्धिर्नाम साधनोपायिका अ.सि.६२क/१६४.
सुयोगः — {rnal 'byor bde ba ni nyin par 'du 'dzi nyung zhing ljan ljin nyung ba'i phyir dang mtshan mo sgra nyung ba la sogs pa'i phyir ro//} सुयोगो दिवाल्पाकीर्णाभिलापकत्वात् रात्रौ चाल्पशब्दादिकत्वात् सू.व्या.१८७ख/८४.
rnal 'byor 'dod pa yid la byed pa
पा. योगाभिलाषमनस्कारः, अभिलाषमनस्कारभेदः — {'dod pa yid la byed pa ni de yang rnam pa bzhi ste/} {rnal 'byor 'dod pa yid la byed pa}…{rnam par mi rtog pa 'dod pa yid la byed pa}…{'dzin par 'dod pa yid la byed pa}… {rkyen dang phrad par 'dod pa yid la byed pa} अभिलाषमनस्कारः स पुनश्चतुर्विधः । योगाभिलाषमनस्कारः…अविकल्पाभिलाषमनस्कारः…धृत्यभिलाषमनस्कारः…प्रत्ययाभिगमाभिलाषमनस्कारः सू.व्या.१७८क/७२.
rnal 'byor ldan
= {rnal 'byor ldan pa/}
rnal 'byor ldan pa
• सं. योगी — {'di ni rnal 'byor ldan pa dag/} /{mthong ba'i chos la spyod pa'i gnas//} योगिनां निलयो ह्येष दृष्टधर्मविहारिणाम् । ल.अ.५७ख/३; {'dir 'jig rten gsum na lha dang lag 'gro mi rnams kyi nang na gang zhig rang gi lus la zla ba nyi ma dag rdzogs par nus pa'i rnal 'byor ldan pa med do//} इह त्रैलोक्ये सुरभुजगनृणां मध्ये योगी नास्ति यः समर्थः पूरितुं चन्द्रादित्यौ स्वदेहे वि.प्र.२६६क/२.७८; • वि. योगयुक्तः — {rnal 'byor ni stong pa dang snying rje dbyer med pa rnam par dag pa'i de kho na nyid dang rnam par dag pa'i sems so//} {de dang ldan pa'i phyir rnal 'byor dang ldan pa ste} योगः शून्यताकरुणाभिन्नं विशुद्धतत्त्वं विशुद्धचित्तम्; तेन युक्त इति योगयुक्तः वि.प्र.२७२ख/२.९७; {bdag med rnal 'byor ldan pa yis//} नैरात्म्यायोगयुक्तेन हे.त.१५क/४६; योगयुक्तात्मा — {bdag med rnal 'byor ldan pa 'am/} /{yang na he ru ka dpal brtson//} नैरात्म्ययोगयुक्तात्माऽथवा हेरुकयोगतः । हे.त.१४क/४४; योगसंयुक्तः — {rnal 'byor ma ni rnal 'byor ldan//} योगिनीयोगसंयुक्ते प्र.सि.३२क/७५; योगवान्— {mkha' mnyam rang bzhin zhes bya ba ni rdo rje sems dpa'i rnal 'byor dang ldan pas so//} खसमस्वभाव इति वज्रसत्त्वयोगवान् ख.टी.१६६ख/२४९; सुयोगवान् — {dam tshig sdom las rnam par grol/} /{rnal 'byor ldan pas spyod pa byed//} समयसंवरविनिर्मुक्तश्चर्यां कुरुते सुयोगवान् ।। हे.त.७ख/२०.
rnal 'byor ldan pa chen po
महायोगी — {rnal 'byor ldan pa chen po ste/} /{thub pa rdul med ces bya ba'i/} /{thar pa 'chad pa'i ston par 'gyur/} /{'di ni thub pa'i rgyal mtshan zhes//} भविष्यति महायोगी नाम्ना वै विरजोमुनिः । मोक्षस्य देशकः शास्ता मुनीनामेष वै ध्वजः ।। ल.अ.१८९क/१६१.
rnal 'byor nam mkha'
ना. योगाम्बरः, देवता — {rnal 'byor nam mkha'i sgrub thabs} योगाम्बरविधिः(? साधनम्) क.त.१६१९.
rnal 'byor gnas
= {rnal 'byor gyi gnas/}
rnal 'byor rnams kyis bgrod bya
वि. योगगम्यम् — {shes rab ye shes dbang bskur srid pa'i 'jigs pa 'joms pa rnal 'byor rnams kyis bgrod bya bzhi pa thob//} लब्धः…प्रज्ञाज्ञानाभिषेको भवभयमथनो योगगम्यश्चतुर्थः का.च.२९ख/४.१.
rnal 'byor pa
१. योगी — {rnal 'byor ni ting nge 'dzin to//} {de gang la yod pa ni rnal 'byor pa ste} योगः समाधिः । स यस्यास्ति स योगी न्या.टी.४४क/७०; {'dir gang gi tshe so sor sdud pas gzugs brtan par gyur pa'i rnal 'byor pa rnam par dag par gyur pa} इह प्रत्याहारेण योगी यदा विशुद्धो भवति बिम्बेन स्थिरीभूतेन वि. प्र.६६ख/४.११८; {stong nyid rnal 'byor pas mi gtang /} /{stong nyid min pa yang mi gtang //} न शून्यं संत्यजेद् योगी न चाशून्यं परित्यजेत् ।। प्र.सि.३३क/७८; {da ni rnal 'byor pa rnams kyi mtshan nyid gsungs te/} {seng ge dag kyang 'brog na gnas shing yul dang rnam bral 'jigs pa med la gtong ba'i ngang tshul can zhes pa ni mi bskyod pa'o//} इदानीं योगिनां लक्षणमुच्यते । सिंहश्चैकान्तवासी विषयविरहितो निर्भयस्त्यागशीलः, अक्षोभ्यः वि.प्र.१६५ख/३.१४२; {de bzhin du rnal 'byor pa yang rnam pa lnga ste/} {seng ge dang ri dwags dang rta dang khyu mchog dang glang po che ste rigs kyi dbye ba las so//} …{rin chen 'byung ldan ni rta dang}… {rnam par snang mdzad ni glang po che'o//} एवं योग्यपि पञ्चधा सिंहो मृगोऽश्वो वृषभः कुञ्जरो जातिभेदात् । …रत्नसम्भवोऽश्वः…वैरोचनो गज इति वि.प्र.१६५क/३.१४०; {ji srid du gnyis med pa'i mtshan nyid rnam par rig pa tsam nyid la rnal 'byor pa'i sems gnas par ma gyur pa} यावदद्वयलक्षणे विज्ञप्तिमात्रे योगिनश्चित्तं न प्रतिष्ठितं भवति त्रि.भा.१७०क/९६; {nyan thos dang rang sangs rgyas dang mu stegs can gyi rnal 'byor la rnal 'byor pa thams cad kyi yul ma yin pa'i phyir} अविषयत्वाच्च सर्वश्रावकप्रत्येकबुद्धतीर्थ्ययोगयोगिनाम् ल.अ.१४३क/९० २. = {rnal 'byor pa nyid} योगिता — {rnal 'byor pa dang slob dpon zhes/} /{bdag ni ci nas shes 'gyur ba//} योगिताऽऽचार्यसंज्ञा च कथमस्माकमस्त्विति । प्र.सि.३०ख/७१.
rnal 'byor pa dang rnal 'byor ma rnams la thun mong ma yin pa'i don la gdams pa zhes bya ba
पा. योगिप्रत्यक्षम्, प्रत्यक्षभेदः — {rnal 'byor pa'i mngon sum gyis kyang dbang po las 'das pa yul du byed pa ma yin te} नापि योगिप्रत्यक्षमतीन्द्रियविषयम् त.प.१३१क/७१३; {mtshungs pa min pa'i ngo bo gang /} /{de ni rnal 'byor mngon sum yul//} असमानं तु तद्रूपं योगिप्रत्यक्षमिष्यते । त.स.७२ख/६७५; {gang yang chos la sogs pa rnal 'byor gyi mngon sum gyis kyang rtogs par bya ba ma yin no zhes smras pa} यच्चोक्तम्—योगिप्रत्यक्षसमा(? सम)धिगम्योऽपि धर्मादिर्न भवतीति त.प.२१६क/९०२; द्र. {rnal 'byor pa'i shes pa/}
rnal 'byor pa'i shes pa
पा. योगिज्ञानम्, प्रत्यक्षभेदः — {yang dag pa'i don bsgom pa'i rab kyi mtha' las byung ba rnal 'byor pa'i shes pa'o//} भूतार्थभावनाप्रकर्षपर्यन्तजं योगिज्ञानम् न्या.बि.२३१क/६७; {yang na 'di la rnal 'byor pa'i shes pa yang yid yin la/} {de yang 'chad par 'gyur ro//} योगिज्ञानमिह मानसम्, तच्च वक्ष्यमाणम् त.प.१९क/४८४; {de dag gis cung zad rang las tshad ma nyid du 'dod de/} {dper na rang rig pa'i mngon sum dang rnal 'byor pa'i shes pa dang don byed pa'i shes pa dang rjes su dpag pa dang goms pa dang ldan pa'i mngon sum lta bu ste} तैः किञ्चित् स्वतःप्रमाणमिष्टम्, यथा — स्वसंवेदनप्रत्यक्षम्, योगिज्ञानम्, अर्थक्रियाज्ञानम्, अनुमानम्, अभ्यासवच्च प्रत्यक्षम् त.प.२३३ख/९३८; द्र. {rnal 'byor pa'i mngon sum/}
rnal 'byor spyod pa
• सं. योगाचारः १. समाधिविशेषानुष्ठानपरः — {kau shi ka dper na dge slong rnal 'byor spyod pa ting nge 'dzin las langs pa'i sems yid la byed pas yongs su brlan pas kha zas la brkam pa drag po mi 'gyur} तद्यथापि नाम कौशिक भिक्षोर्योगाचारस्य समाधेर्व्युत्थितस्य मनसिकारपरिष्यन्दितेन चित्तेन न बलवत्याहारे गृद्धिर्भवति अ.सा.८२क/४६; {blo gros chen po dur khrod pa rnams dang}… {rnal 'byor pa/} {rnal 'byor la spyod pa byams pa la gnas pa rnams dang} श्मशानिकानां च महामते…योगिनां योगाचाराणां मैत्रीविहारिणाम् ल.अ.१५४क/१०१; योगाचारी— {'od srungs de la dge slong gang rnal 'byor spyod pa gang yin pa} तत्र काश्यप यो भिक्षुर्योगाचारी भवति शि.स.३६ख/३५; {rnal 'byor spyod pa ni dang po nyid du rang gi lus kyi yan lag rkang pa'i mthe bo'am dpral pa'i dbyes sam yang na de gar dga' bar sems gtod par byed} आदितो योगाचारः स्वाङ्गावयवे चित्तं निबध्नाति पादाङ्गुष्ठे ललाटे यत्र चास्याभिरतिः अभि.भा.९ख/८९६; {mi sdug pa la gnas pa'i rnal 'byor spyod pa ni mdor bsdu na rnam pa gsum ste/} {las dang po pa dang yongs su sbyang ba byas pa dang yid la byed pa rdzogs pa'o//} समासतोऽशुभायां वर्तमानो योगाचारस्त्रिविधः — आदिकर्मिकः, कृतपरिजयः, अतिक्रान्तमनसिकारश्च अभि.स्फु.१६२क/८९६ २. दार्शनिकप्रस्थानविशेषः — {de nas rnal 'byor spyod pa nyid/} /{de yi rjes la dbu ma bstan//} योगाचारं ततः पश्चात् तदनु मध्यमकं दिशेत् । हे.त.२७क/९०; {de lta ma yin na rnal 'byor spyod pa'i lugs kyis dmigs pa ma grub pa'i phyir} अन्यथा हि योगाचारमतेनालम्बनासिद्धेः त.प.१७क/४७९; • पा. योगाचारः, समाधिविशेषः — {ting nge 'dzin 'di dag kyang sgrib pa thams cad rnam par sel bas thob ste} …{rnal 'byor spyod ces bya ba'i ting nge 'dzin dang} इमे समाधयः सर्वनीवरणविष्कम्भिनः प्रतिलब्धाः…योगाचारो नाम समाधिः का.व्यू.२३८ख/३००.
rnal 'byor spyod pa pa
= {rnal 'byor spyod pa/}
rnal 'byor spyod pa'i dbu ma rang rgyud pa
योगाचारमाध्यमिकस्वातन्त्रिकः लो.को.१४२८.
rnal 'byor spyod pa'i sa
ना. योगचर्याभूमिः, ग्रन्थः क. त.४०३५.
rnal 'byor spyod pa'i sa rnam par gtan la dbab pa bsdu ba
योगीश्वरः — {rnal 'byor dbang phyug gi yid ni/} /{de ni rtog bral ma 'khrul yin/} /{de 'dzin na ni rtog bcas dang /} /{'khrul pa dang bcas thal bar 'gyur//} अविकल्पमविभ्रान्तं तद्योगीश्वरमानसम् । विकल्पविभ्रमाक्रान्तं तद्ग्रहे च प्रसज्यते ।। त.स.१३२ख/११२८; योगीशः — {de 'dzin byed pa'i rnam shes ni/} /{bsgom pa'i stobs las byung ba gang /} /{rnal 'byor dbang phyug la mngon gsal/} /{de ni rang mtshan spyod yul can//} तद्ग्राहकं च विज्ञानं भावनाबलभावि यत् । योगीशानामभिव्यक्तं तत्स्वलक्षणगोचरम् ।। त.स.१३२ख/११२७; • ना. योगेश्वरः, ऋषिः — {gang yang drang srong dang drang srong chen po de dag la 'di lta ste/} {rgyun shes kyi bu dang}…{rnal 'byor dbang phyug dang}…{nyi ma'i rigs te} येऽपि ते ऋषयो महर्षयः, तद्यथा—आत्रेयः…योगेश्वरः…मार्कण्डश्चेति म.मू.१०३ख/१२.
rnal 'byor dbang phyug chen po
महायोगीश्वरः — {rdo rje ye shes chen po rab tu bsgoms pa'i rnal 'byor gyi dbang phyug chen po'i mthu ni}…{brjod par mi nus mod kyi} महाज्ञानप्रभावितमहायोगीश्वरस्य प्रभावं…न शक्यं वर्णयितुम् ज्ञा.सि.५८ख/१५२.
rnal 'byor dbang phyug ma
योगेश्वरी — {de dag rnal 'byor dbang phyug ma zhabs gang gi rang yid la byed de la nyams par 'gyur//} नाशं तेऽस्य यान्ति स्वमनसि चरणं यस्य योगेश्वरीणाम् वि.प्र.११२ख/१, पृ.१०.
rnal 'byor ma
योगिनी — {da ni} … {rnal 'byor ma rnams kyi gzugs yongs su bsgyur bas dam tshig sum cu rtsa drug gsungs te/} {'dir khyi mo ni sgrol ma dang rta mo ni gos dkar mo dang} इदानीं षट्त्रिंशत् समया उच्यन्ते योगिनीनां रूपपरिवर्तेन…इह श्वा तारा, अश्वा पाण्डरा वि.प्र.१६६ख/३.१४९; {pad+ma'i 'dab ma rnams la 'jigs ma la sogs pa rnal 'byor ma drug cu rtsa bzhi rnams kyi sa bon gsungs te} भीमादीनां चतुःषष्टियोगिनीनां बीजानि कमलदलेषूच्यन्ते वि.प्र.१३२क/३.६३; {de nas rnal 'byor ma bdag med ma la sogs pa rdo rje mkha' 'gro ma thams cad kyis bdud rtsi lnga thogs shing} अथ नैरात्म्ययोगिनीप्रमुखाः सर्ववज्रडाकिन्यः पञ्चामृतं गृहीत्वा हे.त.१८क/५८; {ji ltar rigs pa rnal 'byor ma'i/} /{bskyed dang gnas dang byed rgyu dang //} योगिनीनां यथान्यायमुत्पत्तिस्थितिकारणम् । हे.त.२क/२; वि.प्र.४५ख/४.४६.
rnal 'byor ma kun tu spyod pa'i bshad sbyar
ना. योगिनीसञ्चार्यनिबन्धः, ग्रन्थः क.त.१४२२.
rnal 'byor ma kun spyod kyi 'grel pa
ना. (योगिनीसञ्चार्यटीका), ग्रन्थः क.त.१४२३.
rnal 'byor ma kun las byung ba
वि. सर्वयोगिनीसंभवम् — {rnal 'byor ma kun las byung ba/} /{lhan cig skyes dga'i rang bzhin nyid//} सर्वयोगिनीसम्भवम् । सहजानन्दस्वभावम् हे.त.२०ख/६४.
rnal 'byor ma rgyud
= {rnal 'byor ma'i rgyud/}
rnal 'byor ma bdag med ma
ना. नैरात्म्ययोगिनी, योगिनी — {de nas rnal 'byor ma bdag med ma la sogs pa rdo rje mkha' 'gro ma thams cad kyis bdud rtsi lnga thogs shing} अथ नैरात्म्ययोगिनीप्रमुखाः सर्ववज्रडाकिन्यः पञ्चामृतं गृहीत्वा हे.त.१८क/५८.
rnal 'byor ma bzhi'i kha sbyor gyi rgyud ces bya ba
ना. चतुर्योगिनीसंपुटतन्त्रनाम, ग्रन्थः क.त.३७६.
rnal 'byor ma'i kun tu spyod pa
ना. योगिनीसञ्चार्यम्, ग्रन्थः क.त.३७५.
rnal 'byor ma'i 'khor lo
पा. योगिनीचक्रम् — {shar du sgrol ma dang}…{rlung du dri rdo rje ma ste rnal 'byor ma'i 'khor lo gcer mo skra grol ma phyag na gri gug dang thod pa can rnams dgod par bya} पूर्वे तारा…वायव्ये गन्धवज्रा इति योगिनीचक्रं नग्नं मुक्तकेशं कर्तिकाकपालहस्तं विरचयेत् वि.प्र.१५८ख/३.११९; {srid gsum ni rnal 'byor ma'i 'khor lo'o//} त्रिभुवनं योगिनीचक्रम् ख.टी. १५६ख/२३७.
rnal 'byor ma'i rgyud
पा. योगिनीतन्त्रम्, अनुत्तरयोगतन्त्रभेदः — {'jig rten gyi kun rdzob kyis rigs gsum dang rigs drug dang rigs sum cu rtsa drug gi rnal 'byor ma'i rgyud de rnal 'byor ma'i rgyud kyi nges pa'o//} लोकसंवृत्या त्रिकुलषट्कुलषट्त्रिंशत्कुलानि योगिनीतन्त्रमिति योगिनीतन्त्रनियमः वि.प्र.२४१ख/२.५१; {rnal 'byor ma rgyud kye'i rdo rje//} हेवज्रे योगिनीतन्त्रे हे.त.८ख/२४.
rnal 'byor ma'i rgyud kyi rgyal po chen po dpal gdan bzhi pa zhes bya ba
पा. योगिनीकुलतन्त्रम् — {de bzhin du dbyangs dang bcas pa'i yi ge so sos bskyed pa rnams ni rnal 'byor gyi rgyud sum cu rtsa drug go//} {de bzhin du rnal 'byor ma'i rigs kyi rgyud rnams te} एवं प्रत्येकाक्षरेण जनितानि स्वरसहितेन षट्त्रिंशद्योगतन्त्राणि, एवं योगिनीकुलतन्त्राणि वि.प्र.१६८क/३.१५४.
rnal 'byor brtson
वि. योगपरः — {su zhig tshul 'di rigs pas dpog byed pa/} /{dad ldan rnal 'byor brtson zhing mi rtog pa//} इमं नयं योऽनुमिनोति युक्तितः प्रसादवान् योगपरो ह्यकल्पनः । ल.अ.१९१क/१६४.
rnal 'byor zhugs
= {rnal 'byor zhugs pa/}
rnal 'byor zhugs pa
वि. योगवाही — {rnal 'byor zhugs pa'i rnal 'byor pas/} /{nyo dang btsong bar mi bya 'o//} क्रयविक्रयो न कर्तव्यो योगिना योगवाहिना । ल.अ.१७१क/१२९; योगवाहकः — {smra ba'i nang na smra chen khyod/} /{rnal 'byor can gyi'ang rnal 'byor zhugs/} /{khyod la gus par gsol 'debs kyis//} वादिनां त्वं महावादी योगिनां योगवाहकः । अध्येषयामि त्वां भक्त्या ल.अ.५८क/४; योगयोगी — {mnyam pa nyid ni rnam bzhi ste/} /{mtshan nyid rgyu dang dngos las skyes/} /{bdag med pa yi mnyam nyid de/} /{rnal 'byor zhugs pa'i bzhi pa 'o//} चतुर्विधा वै समता लक्षणं हेतुभाजनम् । नैरात्म्यसमता चैव चतुर्था योगयोगिनाम् ।। ल.अ.१७६ख/१३९.
rnal 'byor gzhol ba
वि. योगपरायणः — {rnal 'byor gzhol ba'i rnal 'byor pas/} /{bzo yi rig pa mi bslab bo//} शिल्पविद्यां न शिक्षेत योगी योगपरायणः ।। ल. अ.१७१ख/१२९.
rnal 'byor bzhi'i nyams len gyi thabs zhes bya ba
ना. चतुर्योगभावनानाम, ग्रन्थः क.त.२३८०.
rnal 'byor bzhi'i de kho na nyid ces bya ba rang byin gyis brlab pa'i man ngag
योगाङ्गानि म.व्यु.१६३७ ( {rnal 'byor spyod pa dang rnal 'byor gyi yan lag gi ming la} 36 ख).
rnal 'byor yan lag drug
षडङ्गयोगः — {rnal 'byor yan lag drug gi brjed byang yon tan gyis 'gengs pa zhes bya ba} गुणपूर्णिनामषडङ्गयोगटिप्पणी क.त.१३८८.
rnal 'byor yan lag drug pa zhes bya ba
ना. योगषडङ्गनाम, ग्रन्थः क.त.१३७५.
rnal 'byor rab tu thob pa
वि. परमयोगमनुप्राप्तः, अवलोकितेश्वरस्य — {phyag na me tog pad ma bzang po thogs pas skyabs mdzod cig/}…{rnal 'byor rab tu thob pa}…{la bdag gis bstod pa 'di bgyis so//} त्राणं भवाहि शुभपद्महस्त…परमयोगमनुप्राप्ताय…इदं स्तोत्रं मया कृतम् का.व्यू.२१५ख/२७५.
rnal 'byor rig
= {rnal 'byor rig pa/}
rnal 'byor rig pa
योगवित्, योगी — {gang zhig brgya byin rnga dang sprin bzhin dang /}…/{'bad med gzhan don byed de rnal 'byor rig//} यः शक्रवद् दुन्दुभिवत् पयोदवद्…परार्थकृद्यत्नमृते स योगवित् ।। र.वि.१२७क/११२; {skyed byed ma dang sring mo nyid/} /{rnal 'byor rig pas rtag tu mchod//} जननीं भगिनीं चैव पूजयेद्योगवित् सदा । हे.त.६क/१६; स.दु.११३क/१८४; द्र. {rnal 'byor shes pa/}
rnal 'byor la 'jug pa
ना. योगावतारः, ग्रन्थः क.त.४०७५, ४५४४.
rnal 'byor la 'jug pa'i man ngag
ना. (योगावतारोपदेशः), ग्रन्थः क.त.४०७४, ४५३९.
rnal 'byor la rnal 'byor pa
वि. योगयोगी — {nyan thos dang rang sangs rgyas dang mu stegs can gyi rnal 'byor la rnal 'byor pa thams cad kyi yul ma yin pa'i phyir} अविषयत्वाच्च सर्वश्रावकप्रत्येकबुद्धतीर्थ्ययोगयोगिनाम् ल.अ.१४३क/९०.
rnal 'byor la spyod pa
= {rnal 'byor spyod pa/}
rnal 'byor la brtson pa
वि. योगाभियुक्तः — {de lo khri nyis stong du 'chag pa la zhugs shing brtson 'grus chen po brtsams pas rnal 'byor la brtson par gyur to//} स द्वादशवर्षसहस्राणि चंक्रमाभिरूढोऽभूत्, महावीर्याऽऽरम्भेण योगाभियुक्तोऽभूत् स.पु.१५०ख/२३६.
rnal 'byor lam gyi sgron ma zhes bya ba
ना. योगपथप्रदीपनाम, ग्रन्थः क.त.२३२२.
rnal 'byor shes pa
योगवित् — {rnal 'byor shes pas mdo 'dul dang /} /{'thad pas yang dag bsdus nas ni//} विनयात्सूत्रयुक्तिभ्यां तत्त्वं संहृत्य योगवित् । ल.अ.१७१ख/१३०; द्र. {rnal 'byor rig pa/}
rnal 'byor gsum gyi snying po gsal ba zhes bya ba
ना. त्रियोगहृदयप्रकाशनाम, ग्रन्थः क.त.१३७१.
rnal 'byor lhung bzed
योगपात्रिका, हस्तचिह्नविशेषः — {g+ha sma rI yi g}.{yas na sbrul/} / ग्. {yon pas rnal 'byor lhung bzed nyid//} घस्मर्या दक्षिणे सर्पः वामेन योगपात्रिका ।। हे.त.२४ख/८०.
rnal ma
प्रकृतम् — {des na 'di ni rnal ma nyid gsal bar byed pa yin no//} तदनेन प्रकृतमेव स्पष्टयति वा.टी.६७ख/२२; प्रकारान्तरम् — {dgag pa gnyis kyis rnal ma khong du chud par byed do//} द्विःप्रतिषेधः प्रकारान्तरं गमयति अभि.स्फु.१३१क/८३७; द्र.— {de lta bu'i rlung dbang po rnams las bkug ste rgyun du 'jug pa dang 'byung ba'i bya ba byed pa'i lam la rnal ma nyid du gnas par byed do//} स चेन्द्रियेभ्योऽपकृष्यानवरतस्वप्रवेशनिर्गमनिजवर्त्मव्यापारे व्यवस्थाप्यते त.सि.६५क/१७३.
rnal lam
= {rmi lam/}
rnil
= {rnyil/}
rno
= {rno ba/}
rno rgyun
धारा — {mang chags dga' mas mgu byas nas/} /{gang gi dga' bar bgrod byed de/} /{bsil zhing dri med 'jam pa yis/} /{ral gri'i rno rgyun 'thung bar byed//} प्रचरन्तीं (? बहुरक्तां लि.पा.) प्रियां कण्ठे कृत्वा ये यान्ति निर्वृतिम् । शीतलां विमलां स्निग्धां खड्गधारां पिबन्ति ते ।। अ.क.८४ख/८.६५.
rno nyid
= {rno ba nyid/}
rno rtul
= {rno ba dang rtul ba/}
rno ldan
= {rno ldan pa/}
rno ldan pa
वि. कर्कशः — {mkhan po rtog ge rno ldan pa/} /{sa bdag mdun sa der 'ongs nas/} /{smra ba'i seng ge dregs pa yi/} /{ral ba dag ni chad par byas//} भूभृत्सभामुपाध्यायः प्रेत्य तं तर्ककर्कशम् । चकार वादिसिंहस्य दर्पकेसरकर्तनम् ।। अ.क.३००ख/३९.३८.
rno ba
• वि. तीक्ष्णः — {smon lam dag ni gus bcas pas/} /{ji ltar chen po} (? {chan pa} ){rno 'di dang /} /{ji ltar zab mor 'gro ba'i khab/} /{de ltar bdag gi shes rab ni/} /{mchog tu gyur ces yang dag btab//} प्रणिधानं समादधे ।। यथेयं कर्तरी तीक्ष्णा यथा गम्भीरगामिनी । सूची तथा परा प्रज्ञा मम स्यादिति सादरा ।। अ.क.१६२ख/१८.१०; {dbang po rno ba} तीक्ष्णेन्द्रियान् स.पु.१४क/२२; शितः — {rno ba'i mtshon rnams dag gis} शितशस्त्रैः अ.क.१९३क/८२.११; खरः — {rnal 'byor gyi/} /{me lce rno} योगखरार्चिषः प्र.सि.३१क/७३; पटुः — {de sems rno bas phyogs gang dang gang na rngon pa rnams rgyu ba dang 'khrul 'khor dang rtod dang rgya mo dang rnyi btsugs pa dang rnyong dang shing gi wa 'dzol rnams legs par spangs nas} पटुविज्ञानत्वाच्च तत्र तत्र व्याधजनविरचितानि यन्त्रकूटवागुरापाशावपातलेपकाष्ठनिवापभोजनानि सम्यक् परिहरन् जा.मा.१५१क/१७४; निपुणः — {de yang 'di ltar byang chub sems dpa' sems dpa' chen po blo rab tu rno ba gru'i kha lo sgyur ba zhig tu gyur to zhes grag go//} बोधिसत्त्वभूतः किल महासत्त्वः परमनिपुणमतिर्नौसारथिर्बभूव जा.मा.७९क/९२; •सं. १. धारा — {ji ste sta re rno lta bu'i/} /{bud med nang du ma zhugs pa/} /{de srid rang rigs} *{smig ma ni/} /{mthon po rnam gnyis mi 'gyur ro//} उन्नतानां स्ववंशानां द्वैधं तावन्न जायते । यावत्कुठारधारेव योषिद्विशति नान्तरम् ।। अ.क.२८२∑§य३६.२१ २. = {rno ba nyid} तीक्ष्णता — {bdag gis ci bsams mchog tu smad 'os 'di/} /{nges par rno ba'i rab byed 'di lta ci//} किं चिन्तितं निन्द्यपरं मयैतत् कोऽयं प्रकारः खलु तीक्ष्णतायाः । अ.क.२०२क/२२.९२; तैक्ष्ण्यम् — {sogs pa smos pas}… {tsher ma'i rno ba la sogs pa gzung ngo //} आदिग्रहणात्…कण्टकतैक्ष्ण्यादीनां च ग्रहणम् त.प.१८१क/७९; पाटवम् — {thos pa mang zhing blo yang rno ba dang //} श्रुताधिकारान्मतिपाटवाच्च जा.मा.७८ख/९० ३. = {lcags} तीक्ष्णम्, लोहम् — लोहोऽस्त्री शस्त्रकं तीक्ष्णं पिण्डं कालायसायसी । अश्मसारः अ.को.२.९.९८; तिज्यते तनूक्रियते शातनायेति तीक्ष्णम् । तिज निशातने अ.वि.२.९.९८.
rno ba nyid
तीक्ष्णता — {'phang mdung dang khab dang mdung dang thur ma la sogs pa rnams kyi lcags la sogs pa'i rang bzhin nyid ni mgar ba la sogs pas byed pa ma yin te/} {rno ba nyid byed pa'i yul yin no//} तोमरसूचीशूलतूलिकादीनां हि न लोहादिरूपता क्रियते लोहकारादिभिः तीक्ष्णतैव क्रियते प्र.अ.१२५क/१३३.
rno ba dang ldan pa
= {rno ldan pa/}
rno ba'i shes rab
वि. तीक्ष्णप्रज्ञः, श्रावकस्य म.व्यु.११०४ (२४क).
rno ba'i sems ldan
वि. तीक्ष्णचित्तः — {de 'og mi bdag thugs spyod brtse ba yis/} /{mnyen pa'i gsung gis rab rno mtshon bas kyang /} /{rno ba'i sems ldan de rnams mtshon rnon gyis/} /{rang nyid spyi bo 'gems la rab tu zhugs//} ततः कृपाकोमलचित्तवृत्तेः सुतीक्ष्णशस्त्रैर्वचसा नृपस्य । सुतीक्ष्णशस्त्रादपि तीक्ष्णचित्तः स्वयं शिरा पाटयितुं प्रवृत्तः ।। अ.क.३३क/३.१५८.
rnogs pa
अभिद्रुग्धम् म.व्यु.७६४७ (१०९क).
rnon
= {rnon po/}
rnon po
•वि. तीक्ष्णः — {dbang po rnon po} तीक्ष्णेन्द्रियः अभि.भा.१९क/९३५; {mtshon cha ni/} /{rnon pos kyang ni chod mi 'gyur//} भिद्यते न हि शस्त्रेण तीक्ष्णेनापि ज्ञा. सि.३८ख/९७; {mtshon rnon po thogs nas} तीक्ष्णं शस्त्रं गृहीत्वा अ.सा.४३५ख/२४५; {lan tshwa'i chu rnon pos} तीक्ष्णेन खारोदकेन र.व्या.७६ख/५; सुतीक्ष्णः — {mtshon rnon gyis} सुतीक्ष्णशस्त्रैः अ.क.३३क/३.१५८; खरः — {bud med spu gri'i so rnon gyis 'phral la bcad nas 'dor bar byed//} छित्वा हरन्ति सहसा क्षुरधाराखराः स्त्रियः ।। अ.क.५ख/५०.४८; {stag rmig rnon po yis/} /{rdo ba'i gzhi ni nyams byas shing //} खरव्याघ्रखुरक्षुण्णशिलातलम् अ.क.१२९ख/६६.५२; कठिनः — {byed po gdug pas rtsa ba 'joms pa yi/} /{sta gri rnon po 'di ni chas su byas//} मूलाभिघाती विधुरेण धात्रा सज्जीकृतोऽयं कठिनः कुठारः ।। अ.क.३०५ख/१०८.१११; शितः — {de yis gtad pa'i mtshon rnon gyis/} / ग्. {yo ba med par bcad nas ni//} छित्त्वा तयोपनीतेन शितशस्त्रेण निश्चला । अ.क.१५क/५१.१२; {ral gri rnon pos bcad nas drangs pa dang //} आकृष्यमाणं शितशस्त्रपातैः जा.मा.४३क/५०; निशितः — {mtshon cha rnon po} शस्त्रं निशितम् जा.मा.७७क/८९; {mda' lde'u} ({mde'u} ){rnon po can phyung nas} समुत्कृष्टनिशितसायकः जा.मा.१४६क/१६९; {ral gri rnon po}…{blangs te} निशितं निस्त्रिंशमादाय जा.मा.४३क/५०; पटु — {sna'i dbang po rnon pos dri tshor nas} पटुना घ्राणेनाघ्राय गन्धम् ल.अ.१५३ख/१०१; • सं. धारा — {gnod sbyin kha rnon dag gi gnas/} /{de las snang ba min gyur te//} धारामुखस्य यक्षस्य स्थानादन्तर्हितस्ततः । अ.क.४२क/५६.२; • ना. तीक्ष्णः, नागः म.व्यु.३३१४ (५७क).
rnon mo
ना. निशिता, अर्थदत्तस्य पत्नी — {rgyal po'i khab na}…{ded dpon don byin gyi/} /{chung ma rnon mo zhes pa la/} /{bu gnyis dag ni dus gcig tu/} /{mtshe ma nyid du byung bar gyur//} राजगृहे…सार्थपतेरर्थदत्तस्य दारकौ । अभूतां निशिताख्यायां जायायां युगपद्यथा ।। अ.क.२६०ख/९५.३.
