• सं. १. नासिका — {rkang pa lag pa de bzhin rna dang sna/} /{slong ba rnams la rab tu bgos} (? {rab tu dgas} ){byin na//} हस्तपादमथ कर्णनासिका याचिता ददति संप्रहर्षिताः । रा.प.२४४ख/१४३; {rin chen chen po kha dog lnga/} /{yung kar gyi ni 'bru tshad tsam/} /{sna yi rtse mor nan tan du/} /{rnal 'byor gyis ni rtag tu bsgom//} पञ्चवर्णं महारत्नं सर्षपस्थूलमात्रकम् । नासिकाग्रे प्रयत्नेन भावयेद् योगतः सदा ।। गु.स.९६क/१२; नासा— {bdag nyid chen po de'i lag pa ya gcig dang dpung pa gnyis dang rna ba dang sna dang rkang pa gnyis kyang de bzhin du bcad do//} तस्य महात्मनो द्वितीयं पाणिमुभौ बाहू कर्णनासं चरणौ तथैव निचकर्त जा.मा.१७१क/१९७; {glang chen sna 'dra rta sna 'dra} हस्तिनासा अश्वनासाः वि.सू.५क/५; घ्राणम् — {sna g}.{yas pa'i bug pa ni phur bu'o//} {sna g}.{yon pa'i bug pa ni pa sangs so//} दक्षिणघ्राणरन्ध्रं बृहस्पतिः, वामघ्राणरन्ध्रं शुक्रः वि.प्र.२३३ख/२.३३; घोणा — {mig mi sdug la sna yang spu gri 'dra bar snang //} घोरेक्षणाः खुरनिकाशविरूपघोणाः जा.मा.८१ख/९४; नस्तः — {snar blugs pa'i las bya'o/} /{de ni snar blugs pa'i spyad kyis 'grub bo//} करणं नस्तकर्मणः । नस्तकरणेनास्य सम्पत्तिः वि.सू.७७क/९४; म.व्यु.९०३४ (१२५क) २. शुण्डः, हस्तिहस्तः — {rab gtum dbyug pa blangs 'dra'i sna ni g}.{yab mo'i tshogs 'gyed phyogs kyi bud med 'jigs pa yis//} उद्दण्डोच्चण्डशुण्डभ्रमणरवलसत्साध्वसायासिताशा(?) अ.क.२४२क/२८. २०; तुण्डम् — {glang po che'i sna ltar nar ba ma yin pa} न हस्तितुण्डावलम्बितम् म.व्यु.८५२८ (११८क) ३. = {mtha'} प्रान्तः — {de nas de ltar de dag gis/} /{gsol btab chos gos sna la 'phyangs/} /{de dag khyer nas dge 'dun srungs/} /{rdzu 'phrul che de mkha' la song //} इति तैरर्थितः सोऽथ चीवरप्रान्तलम्बिनः । तानादाय ययौ व्योम्ना महर्द्धिः सङ्घरक्षितः ।। अ.क.१३९ख/६७.६१ ४. = {rigs} प्रकारः — {de bzhin du ran par za ba dang}…{kha zas sna gcig za ba dang} तथा मात्राभोजी…एकप्रकाराशनभोजी बो.भू.१४४क/१८५; द्र.— {rin po che sna bdun gyi rang bzhin gyi ra ba de dag gi} तेषां च सप्तरत्नमयानां प्राकाराणाम् अ.सा.४२५ख/२४०; {gangs kyi ri'i rgyal po la sman sna bzhi yod de} सन्ति तु हिमवति पर्वतराजे चतस्र ओषधयः स.पु.५१ख/९१; {rtag tu gu gul bdug par bgyi/} /{sil snyan sna lnga bgyid du stsal//} गुग्गुलुं धूपयन्नित्यं पञ्चतूर्याणि योजयेत् । सु.प्र. २९क/५६; {'di nyid ni gdan gyi pad+ma ste shing sten gyi steng du tshon sna lngas bri bar bya'o//} एतदेव पीठपद्मं पट्टोपरि लिखेत् पञ्चरङ्गैः वि.प्र.१५५क/३.१०४; {bcom ldan 'das kyis sna gcig spyod pa dang}…{yongs su rdzogs par spyod pa'i dge bsnyen zhes gsungs pa} भगवता एकदेशकारी…परिपूर्णकारी चोपासक उक्तः अभि.भा. १८३क/६२६; {tshon sna stong gis spel ba} रङ्गसहस्रचित्रः अ.श.४ख/३४ ५. पदांशः — {ser sna} मात्सर्यम् प्र.सि. ३०ख/७२; • पा. घ्राणम् १. इन्द्रियविशेषः — {dbang po lnga po mig dang rna ba dang sna dang lce dang lus kyi dbang po rnams} पञ्चेन्द्रियाणि—चक्षुःश्रोत्रघ्राणजिह्वाकायेन्द्रियाणि अभि.भा.२९ख/३०; {dbang po rnams ni drug ste/} /{mig dang rna ba sna dang ni/} /{lce dang lus dang de bzhin yid//} इन्द्रियाणि च षट्—चक्षुः श्रोत्रं च घ्राणं च जिह्वा कायो मनस्तथा । हे.त.१८क/५६ २. (सां.द.) बुद्धीन्द्रियविशेषः — {blo'i dbang po lnga ni/} {rna ba dang pags pa dang mig dang lce dang sna'i mtshan nyid can no//} पञ्च बुद्धीन्द्रियाणि श्रोत्रत्वक्चक्षुर्जिह्वाघ्राणलक्षणानि त.प.१४७क/२१; • अव्य. पुरः — {sna dang rting pa'i sbubs can bcang bar bya'o//} धारयेत् पुरःपार्ष्णिपुटके वि.सू.७४ख/९१.
sna kun nas dma' ba
वि. अवटीटः, नतनासिकः श. को.७६४.
sna skad
=(?) वाताष्ठीलः, देहस्थवायुविशेषः — {gyen du 'gro ba'i rlung dang /} {thur du 'gro ba dang}… {sna skad dang} ऊर्ध्वङ्गमा वायवोऽधोगमाः… वाताष्ठीलाः शि.स.१३७ख/१३३.
बहुप्रकारः — {de las rgyud gcig las kyang skad kyi khyad par sna du ma dang khong du 'khyig pa'i sna grangs du ma 'byung ba bstan to//} यत एकैकस्यां तन्त्र्यामनेके स्वरविशेषा मूर्च्छनाश्च बहुप्रकारा दर्शिताः अ.श.५०ख/४३.
sna glang po che'i lta bu
वि. हस्तिनासः म.व्यु.८८४२ (१२३क); द्र. {glang chen sna 'dra/}
sna can
१. = {glang po che} करी, हस्ती — {mi khyi rta dang ba lang sgron/} /{sna can dang ni khur skyed kyi'ang //} नरश्वहयगोदीपं करिणां गर्दभस्य च । ज्ञा.सि.३७ख/९४ २. = {phag} । घोणी, शूकरः छो.को.४०९/रा.को.२.४०६.
sna gcig spyod
= {sna gcig spyod pa/}
sna gcig spyod pa
वि. एकदेशकारी — {gal te thams cad bsdams yin na/} /{sna gcig spyod sogs ji lta bu//} सर्वे चेत् संवृता एकदेशकार्यादयः कथम् । अभि.को.१२क/६२५; म.व्यु.१६०९ (३६ख).
वि. छिन्ननासः — {bu mo rgan mo dar ma rnams sam}…{rna ba chad pa'am sna chad pa'am} बाला वृद्धास्तरुण्यो वा…छिन्नकर्णा वा, छिन्ननासा वा वि.प्र.१६४ख/३.१३८.
sna chams
पीनसः, व्याधिविशेषः मि.को.५२क ।
sna chu
= {snabs} सिंहाणम् — {ku lata ni pus mo ste/} /{rtag tu sna chu 'bab pas gnas//} कुलताजानुद्वयोः स्थित्वा बाल(?)सिंहाणवाहिनी ।। स.उ.२७२ख/७.१५.
sna che ba
वि. आयतनासः — {ma pham pa 'di ltar lce dang so dang mchu srab cing shin tu legs par 'gyur/} {sna che ba dang} अपि तु खल्वजित सूक्ष्मसुजातजिह्वादन्तोष्ठो भवति, आयतनासः स.पु.१३१क/२०७.
sna chen
१. महामात्यः — {sa yi bdag po blo gros ngan/} /{rnam par mi spyod} (? {dpyod} ){spyod tshul ngan/} /{sna chen bden pa nyams pa'i tshe/} /{skye rgu rnams ni ga la 'tsho//} निर्विचारे दुराचारे कुमतौ पृथिवीपतौ । लुप्तसत्ये महामात्ये प्रजानां जीवितं कुतः ।। अ.क.३१३ख/४०. ७५ २. = {gtso bo} महामात्रः, प्रधानः — {de nas rgyal pos glang chen gyi/} /{sna chen gnas ni slar yang byin/} /{'byor ba rgya chen thob gyur nas/} /{de nas lhag par rgyas par gyur//} अथ हस्तिमहामात्रपदं राज्ञार्पितं पुनः । आसाद्य विभवोदारः सोऽभूदभ्यधिकोद्भवः ।। अ.क.२१६ख/८८.३३; {de tshe glang chen sna chen po/} /{kun tu bgrod kyis de la smras//} तदा हस्तिमहामात्रः संयातस्तमभाषत । अ.क.२६९ख/१००.७.
ना. स्थूलनासा, पत्रदेवी, योगिनी वा — {gnyis pa la sogs pa la drag mo dang dus kyi mche ba ma dang}…{sna chen ma ste tsar tsi kA'i nor 'dab pad+ma la rang gi phyogs rnams su'o//} एवं द्वितीयादौ उग्रा, कालदंष्ट्रा …स्थूलनासा कमलाष्टदलेषु चर्चिकायाः स्वदिक्षु वि.प्र.४१क/४.२९; {pad+ma'i 'dab ma rnams la 'jigs ma la sogs pa rnal 'byor ma drug cu rtsa bzhi rnams kyi sa bon gsungs te}…{brgyad pa la sna chen ma'i yaM ngo //} भीमादीनां चतुःषष्टियोगिनीनां बीजानि कमलदलेषूच्यन्ते…अष्टमे यं स्थूलनासायाः वि.प्र.१३२क/३.६३.
sna nyag
वि. चिपिटः — पृथुको चिपिटार्भकौ अ.को.३.३.३; द्र. {sna nyeg/}
वि. उच्चघोणः — {dpral ba'i dbyes che ba/} {sna mtho ba/} {sna legs pa smin ma stug pa} विस्तीर्णललाट उच्चघोषः (? घोणः) सङ्गतभ्रूस्तुङ्गनासः अ.श.६४क/५६.
sna drangs
वि. अग्रयायी — {dge slong tshogs kyis sna drangs nas/} /{rim gyis byon pa de la ni//} क्रमेणागच्छतस्तस्य भिक्षुसङ्घाग्रयायिनः । अ.क.७१क/६०.२७; पुरःसरः — {re ba bcas pa bstan pa yis/} /{lam nas dga' bas sna drangs te//} आशाबन्धोपदिष्टेन पथा हर्षपुरःसरः ।। अ.क.२२ख/५२.३५; पुरस्तान् नीयमानः — {khyogs}… {mi bzhis bteg nas mgyogs mes ni sna drangs} शिविकां …चतुर्भिः पुरुषैरुत्क्षिप्ताम् उल्कां च पुरस्तान्नीयमानाम् वि.व.१५५क/१.४३.
= {kha lo pa} यन्ता, सारथिः — नियन्ता प्राजिता यन्ता सूतः क्षत्ता च सारथिः ।। अ.को.२.८.५९; अश्वादीन् नियच्छतीति नियन्ता, यन्ता च । यम उपरमे अ.वि.२.८.५९.
sna ldan
वि. नासिक्यम् — {sna ldan dbus na gsal byed bzhis/} /{yongs su rnam par brgyan pa yi/} /{grong khyer 'ga' yod gang zhig na/} /{mi bdag yig brgyad ming can yod//} नासिक्यमध्या परितश्चतुर्वर्णविभूषिता । अस्ति काचित्पुरी यस्यामष्टवर्णाख्या नृपाः ।। का.आ.३३८ख/३.११४.
sna rnam par dag pa
घ्राणविशुद्धिः — {mig rnam par dag pa dang}…{sna rnam par dag pa dang}…{yid rnam par dag pa de lta bu thob bo//} इमां चैवंरूपां चक्षुर्विशुद्धिं…घ्राणविशुद्धिं…मनोविशुद्धिं च प्रतिलब्धवान् स.पु.१४१क/२२५.
sna rnams sbyong ba
घ्राणविशोधनी, रश्मिविशेषः — {sna rnams sbyong ba'i 'od zer rab gtong zhing /} /{sngon chad ma tshor dri zhim tshor bar 'gyur//} घ्राणविशोधनि मुञ्चति रश्मीन् घ्रायि अघ्रायितपूर्व सुगन्धान् । शि.स.१८२क/१८१.
sna spre'u'i lta bu
वि. मर्कटनासः म.व्यु.८८४४ (१२३क).
sna phag gi lta bu
वि. शूकरनासः म.व्यु.८८४६ (१२३क).
sna phug pa
वि. = {sna thag can} नस्तितः, नस्योतः मि.को.३७क ।
sna ba
= {sna/}
sna ba phag pa'i lta bu
= {sna phag gi lta bu/}
sna ba lang gi lta bu
वि. गोनासः म.व्यु.८८४३ (१२३क).
sna ba'i rnam par shes pa
= {sna'i rnam par shes pa/}
sna bug
= {sna'i bug pa} नासापुटम् — {sna bug g}.{yon par} वामनासापुटे वि.प्र.२३७क/२.४०; ग्. {yas kyi sna'i bug par} सव्यनासापुटे वि.प्र.२३७क/२.४०; नासारन्ध्रम् — {sna bug dag la} नासारन्ध्रयोः वि.प्र.११५क/१, पृ.१३; नासिकापुटम् — {sna bug tu chud pa'i me tog la sogs pa'i dri snom pa} नासिकापुटविन्यस्तकुसुमामोदं जिघ्रति त.प.७ख/४६०; घ्राणरन्ध्रम् — {sna'i bug pa dag la e e dag gis so//} एऐभ्यां घ्राणरन्ध्रयोः वि.प्र.१०२क/३.२३; {sna g}.{yas pa'i bug pa ni phur bu'o//} {sna g}.{yon pa'i bug pa ni pa sangs so//} दक्षिणघ्राणरन्ध्रं बृहस्पतिः, वामघ्राणरन्ध्रं शुक्रः वि.प्र.२३३ख/२.३३; द्र.— {sgra ni dmigs pa'i dus su ni/} /{rna ba legs par byas pa dang /} /{sna bug} (? {rna bug} ){mtha' la gnas gyur pa'i/} /{rlung rnams rtogs par 'gyur ba min//} शब्दोपलम्भवेलायां कर्णपर्यन्तवर्तिनः । न वायवोऽवगम्यन्ते श्रोत्रसंस्कारकारिणः ।। त.स.९०ख/८१९.
sna bo
ग्रामणी — {de'i phyir sna bo dag khyed cag rang rang gi yul 'khor chos kyis rjes su bskyang bar bya'i chos ma yin pas ni ma yin no//} तेन हि यूयं ग्रामण्यः स्वकस्वकानि विजितानि समनुशासथ धर्मेण माऽधर्मेण वि.व.१३७ख/१.२७; राजभटः — {sna bo bskos te dpya thang bcad/} {gte'u yang bzung ngo //} राजभटाः स्थापिताः, निपकाश्च गृहीताः, करप्रत्ययाश्च निबद्धाः वि.व.२११ख/१.८६; *चित्रकः — {lha khyod kyi bka' drin gyis ri 'or ba phab ste gte'u bzung /} {sna bo bskos lags te} देव तव प्रसादात् कर्वटकः सन्नामितः । नीपका गृहीताः । चित्रकः स्थापितः वि.व.२१३ख/१.८९.
sna bong bu'i lta bu
वि. खरनासः म.व्यु.८८४५ (१२३क).
sna 'bugs pa
नासिकाभेदनम् — {'di ltar kha cig sna 'bugs pa dang brdeg pa dang bcing ba dang gdags pa la sogs pa bdag la dbang med par kun gyis bda' ba yin te} तथा हि केचिन्नासिकाभेदनताडनबन्धनादिभिः अतन्त्रीकृतशरीराः परितः परिपीड्यमानाः भा.क्र.२३क/१८८.
sna sbugs gcig
= {sna sbugs gcig pa/}
sna sbugs gcig pa
वि. एकनासः — {bong bu'i sna 'dra phag sna 'dra/} /{sna sbugs gcig dang sna med dang //} खरसूकरनासाश्च एकनासा अनासकाः ।। वि.सू.५क/५; द्र. {sna sbubs gcig pa/}
sna sbubs gcig pa
वि. एकनासः म.व्यु.८८४७ (१२३क); द्र. {sna sbugs gcig pa/}
sna sbrid
क्षवः, व्याधिविशेषः — क्षवः {sbrid nad de sna sbrid} मि.को.५२ख ।
sna ma
• सं. = {sna ma'i me tog} सुमनाः, पुष्पविशेषः — {sna ma'i me tog gi phreng bas de gnyis ded do//} सुमनादामकेन च वाह्यमानौ ल.वि.१८२ख/२७७; जाती — {de bzhin du me tog dri zhim pa sna ma'i+i me tog dang rgya spos dang klu'i me tog dang me tog pu nA ga la sogs pa} एवं सुगन्धपुष्पान् जातीतगरनागपुष्पपुन्नागप्रभृतिम् म.मू.१२४ख/३३; जातिः — सुमना मालती जातिः अ.को.२.४.७२; जायते प्रीतिरनया इति जातिः । जनी प्रादुर्भावे अ.वि.२.४.७२; मालती — {sna ma'i me tog pri yang ku/} /{de bzhin ku ra ba ka dang //} मालतीकुसुमं चैव प्रियङ्गुकुरबकम् म.मू.१७४क/९७; • ना. सुमनाः, दारकः — {sna ma zhes ming btags so//}…{de nas gnas brtan ma 'gags pas de la chos gos tshon can dag byin te} सुमना इति नामधेयं व्यवस्थापितम् ।… ततः स्थविरानिरुद्धेनास्मै काषायाणि दत्तानि अ.श.२२०ख/२०४; {bcom ldan 'das kyis}…{sna ma bstod cing bsngags pa} भगवता सुमनाः…स्तुतः प्रशस्तः अ.श.२२१क/२०५; द्र. {sna ma'i me tog/}
sna ma'i me tog
• सं. सुमनाः — {sna ma'i me tog rna rgyan byas/} /{mgo la me tog phreng bcings nas//} कर्णे सुमनसं कृत्वा मालां च मूर्धनि । वि.व.२८८क/१.१०८; द्र. {sna ma/} ।। • ना. सुमनाः, स्थविरो भिक्षुः — {de nas dge slong gnas brtan gnas brtan rnams kyis tshe dang ldan pa sna ma'i me tog la 'di skad ces smras so//} अथ स्थविरस्थविरा भिक्षवः आयुष्मन्तं सुमनस(मिदमवोचन्) वि.व.२८८क/१.१०८; द्र. {sna ma/}
sna ma'i me tog 'od
सुमनापुष्पप्रभः लो.को.१४३१.
sna mi 'thun pa
वि. विरुद्धः — {de nas de dag gis de chang gar po sna mi mthun pas gtu lum par byas nas} ततस्तैस्तं घनघनेन विरुद्धमद्येन पानेन क्षीवं कृत्वा अ. श.२१५ख/१९८.
sna med
वि. अनासकः — {bong bu'i sna 'dra phag sna 'dra/} /{sna sbugs gcig dang sna med dang //} खरसूकरनासाश्च एकनासा अनासकाः ।। वि.सू.५क/५; म.व्यु.८८४८ (१२३क).
sna med pa
= {sna med/}
sna rtse
नासाग्रम् — {sna rtser yungs kar du grags pa/} /{de yang srog rtsol nyid du bshad//} नासाग्रे सर्षपः ख्यातः प्राणायामः स च स्मृतः ।। वि.प्र.६२ख/४.११०.
• वि. १. चित्रः — {rnam shes dba' rlabs sna tshogs kyis/} /{gar byed rab tu 'dud} (? {'jug} ){par 'gyur/} /{gzung dang 'dzin pa'i dngos por ni/} /{lus can rnams kyi sems 'jug go}(? {'dud do})// चित्रैस्तरङ्गविज्ञानैर्नृत्यमानः प्रवर्तते ।। ग्राह्यग्राहकभावेन चित्तं नमति देहिनाम् । ल.अ.१६१क/१११; {yid kyi lus ni sna tshogs la/} /{dbang gi me tog dag gis brgyan//} कायो मनोमयश्चित्रो वशितापुष्पमण्डितः ।। ल.अ.११०क/५६; विचित्रः — {lha dang lha ma yin gyi 'jig rten tshig dang yi ge sna tshogs kyis rnam par rmongs par byed do//} देवासुरलोकं विचित्रपदव्यञ्जनैर्व्यामोहयति ल. अ.१२४ख/७१; {bdug pa sna tshogs kyis ni bdugs//} विचित्रधूपधूपितम् अ.श.४०ख/३५; {gzhal med khang chen po rgyal mtshan sna tshogs der} तस्मिंश्च विचित्रध्वजे महाविमाने ग.व्यू.३६५ख/७९; विश्वः — {khyab 'jug gzugs sna tshogs su ston pa} विष्णोर्विश्वरूपसन्दर्शनम् अभि.स्फु.६क/१०; {gzugs sna tshogs 'chang ba chen po} महाविश्वरूपधारिणः ल.अ.५८ख/५; विश्वरूपः — {ji ltar sna tshogs nor bu bzhin/} /{sems can rnams kyi don byed de//} विश्वरूपो मणिर्यथा । करोति सत्त्वकृत्यानि ल.अ.१९१ख/१६५; शबलः — {sna tshogs su ni snang ba yi//} शबलाभासस्य प्र.अ.१९१क/५४५; नाना — {kha dog sna tshogs me tog rnams/} /{lhung ba'i tshogs kyis rab spras pa/} /{dga' ba'i nags tshal} नानावर्णपतत्पुष्पप्रकारप्रचितानि…वनानि रम्याणि अ.क.२५२क/२९.४८; {sna tshogs rgyan gyis rnam par brgyan//} नानालङ्कारभूषितः गु.सि.२४क/५१; {sna tshogs rgyud du bstan pa ni//} नानातन्त्रेषु निर्दिष्टम् ज्ञा.सि.४७क/१२१; {nad sna tshogs kyis thebs} नानाव्याधिस्पृष्टाः ग.व्यू.१६७क/२५०; नानाप्रकारः — {dper na gnyid dang 'brel pa tsam gyis ni rmi lam sna tshogs mthong ba ma yin pa bzhin no//} तद्यथा—न सि(? मि)द्धसम्बन्धमात्रादेव नानाप्रकारस्वप्नदर्शनम् प्र.अ.६२ख/७१; नानाविधः — {bre mo'i gtam ni sna tshogs dang //} नानाविधप्रलापेषु बो.अ.१२क/५.४५; विविधः— {zhal zas bza' btung sna tshogs bcas pa yi/} /{lha bshos rnams kyang de la dbul bar bgyi//} भोज्यैश्च खाद्यैर्विविधैश्च पेयैस्तेभ्यो निवेद्यं च निवेदयामि ।। बो.अ.४ख/२.१६; {dge ba sgrub pa sna tshogs la/} /{dga' bas rtag par thams cad du/} /{gnas phyir} विविधे शुभनिर्हारे रत्या विहरणात्सदा । सर्वत्र सू.अ.२५५ख/१७५; अनेकः — {bag chags rnams ni rnam pa sna tshogs pa yin pa'i phyir ro//} वासनानामनेकाकारत्वात् प्र.अ.६३क/७१ २. = {kun} विश्वम्, सर्वम् — अथ समं सर्वम् ।। विश्वमशेषं कृत्स्नं समस्तनिखिलाखिलानि निःशेषम् । समग्रं सकलं पूर्णमखण्डं स्यात् अ.को.३.१.६२; •सं. १. विश्वम् — ग्. {yo ba dang mi g}.{yo ba sna tshogs mtha' dag} …{bde ba chen po'i rang bzhin rnam par 'gyur ro//} सकलमेव चलाचलं विश्वमेव महासुखाकारं स्यात् त. सि.६६ख/१७५; {sna tshogs yum} विश्वमाता वि.प्र.६०ख/४.१०६ २. = {sna tshogs nyid} चित्रता — {rnal 'byor can gyi dngos po ltar/} /{sna tshogs gcig tu rnam mdzes kyang /} /{de la sna tshogs yod pa min//} यथा हि योगिनां वस्तु चित्रमेकं विराजते । न ह्यस्ति चित्रता तत्र ल.अ.१०७ख/५३; विचित्रता — {rgya mtsho yongs su gyur pa ni/} /{dba' rlabs sna tshogs de dag ste//} उदधेः परिणामोऽसौ तरङ्गाणां विचित्रता । ल.अ.७३क/२१; वैचित्र्यम् — {las las 'jig rten sna tshogs skyes//} कर्मजं लोकवैचित्र्यम् अभि.स्फु.१०क/१७; {du ma'i bdag nyid sna tshogs te/} /{gcig pu nyid dang 'gal ba yin//} नानात्मना हि वैचित्र्यमेकत्वेन विरुध्यते ।। त.स.६३ख/६००; {bram ze gcer bu ser skya pas/} /{rtog pas dpyad pa nyid du ni/} /{sna tshogs su ni brjod pa na/} /{ci zhes phul du byung ba smras//} कल्पनारचितस्यैव वैचित्र्यस्योपवर्णने । को नामातिशयः प्रोक्तो विप्रनिर्ग्रन्थकापिलैः ।। त.स.६५क/६११; नानात्वम् — {sna tshogs kyi 'du shes dang bral ba'i chos kyi dga' ba la yang dga' ba 'thob par 'gyur} नानात्वसंज्ञाविगतिं च धर्मारामरतिं प्रतिलभते सू.व्या.२५४ख/१७३; •ना. १. चित्रा, नदी — {chu bo}…{nang ga phye ma leb gdungs dang /} /{sna tshogs ngud mo dgod pa dang //} नद्यः…नङ्गा पतङ्गा तपनी चित्रा रुदनी हसनी वि.व.२१३ख/१.८८; (द्र. {sna tshat+yogs can/}) 2. विश्वा (?), पुरी — {sna tshogs zhes pa'i grong khyer byung /}…/{der ni mi bdag}… {kun tu rgyal ba zhes pa byung //} पुरी बभूव विश्वाख्या…संजयाख्योऽभवत् तस्याम्…नृपः ।। अ.क.२०३ख/२३.५ ३. विश्वे, गणदेवताः — आदित्यविश्ववसवस्तुषिताभास्वरानिलाः । महाराजिकसाध्याश्च रुद्राश्च गणदेवताः ।। अ.को.१.१.१०; श्राद्धादौ अग्रे उपविशन्तीति विश्वे । विश प्रवेशने । ते त्रयोदशे अ.वि.१.१.१०; • पा. विचित्रम्, क्षणभेदः — {sna tshogs dang ni rnam smin dang /} /{rnam nyed de bzhin mtshan nyid bral/} /{skad cig bzhi ni rab shes pa/} /{de ltar rnal 'byor pas shes 'gyur//} विचित्रं च विपाकं च विमर्दो विलक्षणं तथा । चतुःक्षणसमागम्यमेवं जानन्ति योगिनः ।। हे.त.१६ख/५२; द्र. {rnam pa sna tshogs/}
sna tshogs kyi rgyal po
ना. चित्रराजः, रोमविवरः — {sna tshogs kyi rgyal po zhes bya ba'i ba spu'i khung bu de na rang sangs rgyas bye ba khrag khrig brgya phrag stong du ma gnas te} चित्त(? चित्र)राजो नाम रोमविवरः । तत्रानेकानि प्रत्येकबुद्धकोटिनियुतशतसहस्राणि प्रतिवसन्ति का.व्यू.२४०क/३०२.
नानात्वसंज्ञाविगतः, बुद्धस्य नामपर्यायः — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{sna tshogs kyi 'du shes dang bral ba zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…नानात्वसंज्ञाविगत इत्युच्यते ल.वि.२११क/३१३.
sna tshogs kyi tshig
वैचित्र्यपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{sna tshogs kyi tshig dang sna tshogs med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह — उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…वैचित्र्यपदम्, अवैचित्र्यपदम् ल.अ.६९क/१७.
sna tshogs kyi gzugs can
वि. विश्वरूपः — {sna tshogs kyi gzugs can yid bzhin gyi nor bu lta bu} विश्वरूपचिन्तामणिसदृशाः ल.अ.८३ख/३१.
• वि. विश्वरूपः — {mi mthong rnam gsum can 'di yang /} /{sna tshogs ngo bor 'jug 'gyur te//} इयं च त्रिविधाऽदृष्टिर्विश्वरूपा प्रवर्तते । त.स.११९ख/१०३४; • सं. वैश्वरूप्यम् — {blo rnams sna tshogs ngo bo'i phyir/} /{don rnams sna tshogs ngo bo nyid//} वैश्वरूप्याद् धियामेव भावानां विश्वरूपता । प्र.वा.१२६क/२.२०४.
sna tshogs ngo bo nyid
विश्वरूपता — {blo rnams sna tshogs ngo bo'i phyir/} /{don rnams sna tshogs ngo bo nyid//} वैश्वरूप्याद् धियामेव भावानां विश्वरूपता । प्र.वा.१२६क/२.२०४.
sna tshogs can
• वि. नानाविधः — {tshon sna stong gis spel ba sna tshogs can//} नानाविधो रङ्गसहस्रचित्रः अ.श.४ख/३; • ना. चित्रा, नदी — {nang ga na ni srin mo khro/}…/{sna tshogs can na 'dod sgyur gzugs//} नङ्गायां राक्षसीकोपाः…चित्रायां कामरूपिणः वि.व.२१३ख/१.८८; द्र. {sna tshogs/}
sna tshogs chu skyes
पा. विश्वाब्जम् — {de'i dbus su k+Sha}~ {M yig yongs su gyur pa las lhun po'i tshad phyed kyis sna tshogs chu skyes so//} तन्मध्ये विश्वाब्जं मेरुप्रमाणार्धेन क्षँकारपरिणतम् वि.प्र.३३क/४.८.
sna tshogs nyid
नानात्वम् — {gang phyir ma brtags dbye ba ni/} /{sna tshogs nyid du mngon par brjod//} अकल्पितो विभेदो हि नानात्वमभिधीयते ।। त.स.६३क/५९८; चित्रत्वम् — {de ma thag tu 'gag pa'i phyir/} /{gcig ni sna tshogs nyid ma yin//} चित्रत्वमेकत्वं प्रतिषिद्धं ह्यनन्तरम् त.स.६४क/६०३; विमात्रता — {snod rnams sna tshogs nyid las ni/} {ji ltar bsil zhing mngar dang 'jam pa dang /} /{yang ba'i chu ni sprin de las 'thon pa//} भाजनविमात्रतायाम्—शीतं स्वादु प्रसन्नं मृदु लघु च पयस्तत्पयोदाद्विमुक्तम् र.व्या.१२४ख/१०५; वैश्वरूप्यम् — {mtha' dag gi sna tshogs nyid rgyu med pa can du 'gyur ba'am thams cad las thams cad skye bar 'gyur ro//} अकारणं विश्वस्य वैश्वरूप्यं स्यात्, सर्वं वा सर्वस्माज्जायेत प्र.वृ.२७३क/१४.
sna tshogs gnyis med
चित्राद्वैतम् — {bdag kyang don dam pa pa ma yin par 'gyur ro//} {de ste gnyis med pa ma yin na/} {de'i tshe sna tshogs gnyis med yin pa'i phyir bdag ces bya ba yod par mi 'gyur te} (?) न आत्मनोऽपि न पारमार्थिकत्वम् । अथाद्वैतम् । तदा चित्राद्वैतमिति नात्मा नामास्ति प्र.अ.१४८क/१५८.
sna tshogs tog
ना. चित्रकेतुः, नृपः — {de yi tshe na 'khor los sgyur/} /{sna tshogs tog ces rgyal por 'gyur//} चक्रवर्तिस्(? र्ती) तदा ख्यातो नाम्नासौ चित्रकेतवः । म.मू.३२१ख/५०४.
sna tshogs dang ldan
वि. चित्रम् लो.को.१४३२.
sna tshogs don gyi yul can
वि. नानार्थगोचरः — {yul dang dus sogs tha dad pa'i/} /{ba lang sgra gsal blo rnams ni/} /{thams cad mtshungs pa'i yul can nam/} /{sna tshogs don gyi yul can min//} देशकालादिभिन्नाश्च गोशब्दव्यक्तिबुद्धयः । समानविषयाः सर्वा न वा नानार्थगोचराः ।। त.स.७७ख/७२२.
sna tshogs bdag nyid
• सं. नानात्मत्वम् — {nus pa sna tshogs bdag nyid ni/} /{brjod par 'dod pa tsam gyis sprul//} नानात्मत्वं तु शक्तीनां विवक्षामात्रनिर्मितम् । त.स.६३क/५९८; • वि. नानात्मकम् — {de dngos mi 'gyur slar yang de/} /{sna tshogs bdag nyid ces bya 'o//} नानात्मकं तु तन्नाम न तद्भवति यत् पुनः ।। त.स.६३क/५९८.
sna tshogs mdog
वि. विश्ववर्णः — {dkyil 'khor gyi khang pa sna tshogs mdog la}… {dpa' bo gcig pa} मण्डलगृहे विश्ववर्णे एकवीरम् वि.प्र.७२ख/४.१३५; विश्ववर्णकः — {sgeg mo la sogs lha mo bzhi/} /{rigs kyi sku mdog 'dzin pa ste/} /{dkar ser dmar po sna tshogs mdog//} लास्यादिदेव्यश्चतस्रः कुलवर्णकधारिण्यः । सितं पीतं रक्तं विश्ववर्णकम् ।। स.दु.१०९क/१६६.
विश्ववज्रम् — {hU}~ {M yig gis sna tshogs rdo rje bsam par bya} हूँकारेण विश्ववज्रं चिन्तयेत् ख.टी. १६३क/२४५; {zla ba'i dkyil 'khor la gnas pa sna tshogs rdo rje'i rnam pas so//} चन्द्रमण्डलस्थविश्ववज्राकारेण ख.टी.१६२क/२४३; । {sna tshogs rdo rje'i lte bar} विश्ववज्रवरटके ख.टी.१६२क/२४४; । {sna tshogs rdo rje'i lte ba'i nang du} विश्ववज्रवरटकान्तर्गतम् ख.टी.१६४ख/२४७.
sna tshogs rdo rje 'dzin
= {sna tshogs rdo rje 'dzin pa/}
sna tshogs rdo rje 'dzin pa
वि. विश्ववज्रधरः — {rje bo sna tshogs rdo rje 'dzin/} /{khro bo'i rgyal po rnams kyi gtso/} /{rdo rje shugs la phyag 'tshal nas//} वज्रवेगं नमस्कृत्य विश्ववज्रधरं प्रभुम् । नायकं क्रोधराजानाम् वि.प्र.७२क/४. १३४; {sangs rgyas lnga yis brgyan pa ral pa'i thor tshugs can}… ग्. {yas na sna tshogs rdo rje 'dzin pa/} ग्. {yon pas sna tshogs rdo rjes mtshan pa'i dril bu 'dzin pa} पञ्चबुद्धालंकृतजटामुकुटी दक्षिणेन विश्ववज्रधरो वामेन विश्ववज्राङ्कितघण्टाधरः ख.टी. १५८क/२३९.
sna tshogs rdo rjes mtshan pa
वि. विश्ववज्राङ्कितः — {dbus su thod pa dkar po yang /} /{sna tshogs rdo rjes mtshan pa bris//} मध्ये शुक्लकरोटं च विश्ववज्राङ्कितं लिखेत् ।। हे.त.२५ख/८४.
sna tshogs rdo rjes mtshan pa'i dril bu 'dzin pa
वि. विश्ववज्राङ्कितघण्टाधरः — {sangs rgyas lnga yis brgyan pa ral pa'i thor tshugs can}… ग्. {yas na sna tshogs rdo rje 'dzin pa/} ग्. {yon pas sna tshogs rdo rjes mtshan pa'i dril bu 'dzin pa} पञ्चबुद्धालंकृतजटामुकुटी दक्षिणेन विश्ववज्रधरो वामेन विश्ववज्राङ्कितघण्टाधरः ख.टी. १५८क/२३९; विश्ववज्राङ्कघण्टाधरः — {phyag gnyis po dag gis sna tshogs rdo rje dang sna tshogs rdo rjes mtshan pa'i dril bu 'dzin cing} भुजाभ्यां विश्ववज्रविश्ववज्राङ्कघण्टाधराभ्याम् ख.टी.१६३क/२४५.
sna tshogs sde
ना. १. चित्रसेनः, गन्धर्वः — {dri za sna tshogs sde dang ni/} /{rgyal ba khyu mchog rgyal ba'i rgyal//} चित्रसेनश्च गन्धर्वो जिनराजो जिनर्षभः । सु.प्र.४३क/८६ २. = {khyab 'jug} विष्वक्सेनः, विष्णुः — विष्णुः…विष्वक्सेनो जनार्दनः अ.को.१.१.१९; विष्वक् विषूची सर्वगता सेना यस्य स विष्वक्सेनः अ.वि.१.१.१९ ३. चित्रसेनः, नागः म.व्यु.३३३४ (५७ख).
sna tshogs nor
ना. विश्वावसुः, सिद्धपतिः — {bu mo 'di ni grub rigs chu gter gyi/} /{zla ba grub bdag sna tshogs nor gyi ste//} सिद्धान्वयाम्भोधिसुधाधिक(? सुधाकर लि.पा.)स्य विश्वावसोः सिद्धपतेः सुतेयम् । अ.क.२९७क/१०८.३८.
sna tshogs snang ba
वि. विचित्राभः — {brtags pa sna tshogs snang ba yang /} /{gzhan gyi dbang gis rtog par byed//} कल्पितं हि विचित्राभं परतन्त्रे विकल्प्यते ल.अ.१०७ख/५३; ल.अ.१७०क/१२७; चित्राभासः — {sems ni sna tshogs snang ba dang /} /{rnam pa sna tshogs can du 'jug//} इति चित्तं चित्राभासं चित्राकारं प्रवर्तते । सू.अ.१७१क/६४.
sna tshogs pa
• वि. १. चित्रः — {de la sdug bsngal chen po ni yun ring ba dang bzod brlag pa dang sna tshogs pa dang rgyun mi 'chad pa'o//} तत्र महादुःखं यद्दीर्घकालिकं प्रगाढं चित्रं निरन्तरञ्च बो.भू.१३०ख/१६८; विचित्रः — {rin po che sna tshogs pa'i mdzod na margad dang pad ma dmar po la sogs pa bzhin no//} विचित्ररत्नकोश इव मरकतपद्मरागादिः त.प.७५क/६०३; चित्रकः — {chos de'i sna tshogs pa tha dad pa'o//} {bsgom par bya zhes bya ba ni lhag ma'o//} तस्य धर्मस्य चित्रकं भेदकं भावयतीति शेषः ख.टी.१६१ख/२४३; शबलः — {kha dog lnga po} (? {khra bo}){ni kha dog sna tshogs pa'o//} कल्माषवर्णः शबलो वर्णः त.प.७४ख/६०२; कर्चूरः — {gtum mo nam mkha'i sngo sangs ma/} / ग्. {yung mo sna tshogs pa zhes brjod//} चण्डाली च नभःश्यामा डोम्बी कर्चूरा मता ।। हे.त.२४ख/८०; कर्बुरः — चित्रं किर्मीरकल्माषशबलैताश्च कर्बुरे । अ.को.१.५.१७; कीर्यन्ते नानावर्णा अत्रेति कर्बुरः अ.वि.१.५.१७; नाना — {thugs kyi dkyil 'khor la sogs pa sna tshogs pa'i rang bzhin} चित्तमण्डलादिनानास्वभावः ख.टी.१६८क/२५१; नानाप्रकारः — {bya ba sna tshogs pa rnams la} नानाप्रकारेषु व्यापारेषु हे.बि.२४४ख/५९; प्रपञ्चः — {gtam rgyud sna tshogs pa dag la ni skyon cung zad kyang med de} प्रपञ्चकथायां तु न कश्चिद् दोषः वा.न्या.३४८क/१०५ २. = {thams cad} विश्वम्, सर्वम् — {thams cad ces bya ba ni sna tshogs pa'o//} सर्वमिति विश्वम् त.प.१७६ख/८१२; • सं. १. विश्वम् — {lus la sna tshogs tshad ni nang gi le'ur brjod par bya'o//} देहे विश्वस्य मानमध्यात्मपटले वक्तव्यम् वि.प्र.१५२ख/१.२ २. = {sna tshogs pa nyid} वैचित्र्यम् — {sna tshogs pa zhes bya ba ni tha dad pa'o//} वैचित्र्यस्येति भेदस्य त.प.७९क/६११; {rnam pa sna tshogs pa'i phyir} आकारवैचित्र्यात् ख.टी.१५३ख/२३१; चित्रता — {byis pa 'dzin pas rnam bslad de/} /{sna tshogs pa ni phyin ci log//} बाला ग्राहविपर्यस्ता विपर्यासो हि चित्रता ।। ल.अ.१६३क/११४; {rab dang 'bring dang tha ma'i bye brag sna tshogs pa'i/} /{skye bo 'di dag ngo bo nyid las gyur ma yin//} निकृष्टमध्योत्तमभेदचित्रता । जनस्य चेयं न खलु स्वभावतः जा.मा.१६६क/१९२; विश्वरूपता — {'gro ba rnams de'i bdag nyid du byas shing sems kyi sna tshogs pa de bsam par bya'o//} जगत्तन्मयीकृत्य चित्तस्य विश्वरूपतां चिन्तयेत् ख.टी.१६४ख/२४७; नानात्वम् — {de ji ltar gcig pa nyid du brjod par bya zhing sna tshogs par brjod par mi bya zhe na} तत्कथमेकत्वं गीयते न नानात्वमिति ख.टी.१६५क/२४८.
sna tshogs pa nyid
वैचित्र्यम् — {mig gi 'jug pa sna tshogs pa nyid 'khrul pa'i sa bon yin no snyam du bsams pa yin no//} चक्षुर्वृत्तेर्वैचित्र्यमेव भ्रान्तेर्बीजमिति भावः त.प.१४९क/७५०; नानात्वम् — {rten dang brten par gyur pa dag/} /{sna tshogs pa nyid mtshan nyid 'gyur/} /{kuN Di sogs gnas dpal 'bras bzhin/} /{'di la 'di zhes pa blo yi//} नानात्वलक्षणे हि स्यादाधाराधेयभूतयोः । इदमत्रेति विज्ञानं कुण्डादौ श्रीफलादिवत् ।। त.स.३१ख/३२८; {bde ba la sogs pa'i gnas skabs rnams kyi tha dad pa ste/} {sna tshogs pa nyid} अवस्थानां सुखादीनां भेदः नानात्वम् त.प.२०९ख/१३५.
sna tshogs pad+ma
विश्वपद्मम्— {de nas rang gi snying khar paM yig yongs su gyur pa las sna tshogs pad+ma ste/} {de'i lte ba'i steng du a}~ {M yig yongs su gyur pa las zla ba'i dkyil 'khor ro//} ततः स्वहृदये पंकारपरिणतं विश्वपद्मम्, तदुपरि कर्णिकायां अँकारपरिणतं चन्द्रमण्डलम् वि.प्र.१११क/३.३५; {de kun sna tshogs pad mar gnas/} /{zla ba'i dkyil 'khor la bzhugs pa'i//} सर्वे ते विश्वपद्मस्था निषण्णाश्चन्द्रमण्डले । स.दु.१०९क/१६६.
sna tshogs pa'i 'khor lo
विश्वचक्रम् — {de ltar ye shes kyi 'khor lo bsgrub byar byas shing dngos po'i mtshan nyid sna tshogs pa'i 'khor lo mtha' dag bskyod par byas nas slar yang rang gi gnas su 'gro'o//} एवं ज्ञानचक्रं साध्यं कृत्वा व्रजति पुनः स्वस्थानं चालयित्वा समस्तं भावलक्षणं विश्वचक्रम् वि.प्र.४९ख/४.५३.
sna tshogs pa'i gos kyis brgyan pa
वि. विचित्रवस्त्राभरणः — {bcom ldan 'das mi bskyod pa}…{sna tshogs pa'i gos kyis brgyan pa} भगवन्तमक्षोभ्यम्… विचित्रवस्त्राभरणम् ख.टी.१६२ख/२४४; द्र. {rnam pa sna tshogs na bzas brgyan pa/}
sna tshogs pa'i don spyod pa
पा. विश्वार्थचर्या — {thams cad mkha' mnyam ni lha mo rnams dang sangs rgyas rnams kyi rol pa ste/} {tshogs nas sna tshogs pa'i don spyod pa ni mchog tu rol pa'o//} सर्वे खसमा देव्यो बुद्धाश्च क्रीडन्ति, समेत्य विश्वार्थचर्यया रमन्ते ख.टी.१५९ख/२४१.
sna tshogs spangs pa
वि. नानात्ववर्जितः — {mchog tu dga' ba yang dag thob/} /{sna tshogs spangs pa'i skad cig la//} परमानन्दे तु संप्राप्ते नानात्ववर्जिते क्षणे । हे.त.१७ख/५४.
वि. विश्वेशः — {spyan ras gzigs sna tshogs dbang po} विश्वेश अवलोकितेश्वरः लो.को.१४९८.
sna tshogs 'byung
विश्वसम्भवः — {gsal ba'i tshogs kyis mchod pa byed/} /{'o ma 'bab} (? {bcas} ){pas sna tshogs 'byung //} पूजयेच्च प्रदीपाद्यैः सक्षीरैर्विश्वसम्भवैः ।। अ.सि.६१क/१६१.
sna tshogs sbas
चित्रगुप्तः लो.को.१४३३.
sna tshogs ma
पा. चित्रिणी, योगिनीभेदः — {grangs bzhin du dpal ldan bzang mo dang pad+ma can ma dang dung can ma dang sna tshogs ma dang glang chen ma ste}… {mA ma kI ni sna tshogs ma} यथासंख्यं श्रीभद्रा पद्मिनी शङ्खिनी चित्रिणी हस्तिनी…मामकी चित्रिणी वि.प्र.१६५क/३.१४०.
• वि. अचित्रः — {khyab pa mi g}.{yo dag pa ste/} /{sna tshogs med la sna tshogs 'byung //} व्यापिनमचलं शुद्धमचित्रं चित्रसम्भवम् ।। ल.अ.१६०ख/११०; • सं. अनानात्वम् — {byang chub sems dpa'}…{sna tshogs med pa la spyod pa} बोधिसत्त्वाः…अनानात्वचारिणः सु. प.३३ख/१२.
sna tshogs med pa la spyod pa
वि. अनानात्वचारी — {tshe dang ldan pa kun dga' bo byang chub sems dpa' mtshan ma dang bral ba/} {mtshan ma med pa la spyod pa/} {sna tshogs med pa la spyod pa} आयुष्मन्नानन्द बोधिसत्त्वाः निमित्तापगता अनिमित्तचारिणोऽनानात्वचारिणः सु.प. ३३ख/१२.
sna tshogs med pa'i tshig
अवैचित्र्यपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}… {sna tshogs kyi tshig dang sna tshogs med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…वैचित्र्यपदम्, अवैचित्र्यपदम् ल.अ.६९क/१७.
sna tshogs gtsug tor
ना. विश्वोष्णीषः, तथागतः — {sna tshogs gtsug tor de bzhin gshegs/} /{sku mdog ljang gu 'od 'bar ba/} /{'di yi phyag rgya mi 'jigs sbyin//} विश्वोष्णीषस्तथागतः । हरितवर्णप्रभाज्वाल्यो मुद्रा चास्याभयप्रदः ।। स.दु.१०९क/१६४.
ना. = {dus 'khor} विश्वभर्ता, कालचक्रः — {sna tshogs gtso bo dus kyi 'khor lo'i sgrub thabs} साधनं विश्वभर्तुः कालचक्रस्य वि.प्र.६६ख/४.११७; {slar yang rgyal ba mchog dang bcas pa sna tshogs gtso bo'i sgrub thabs yang dag par ni bdag zhu'o//} भूयः पृच्छामि सम्यग् जिनवरसहितं साधनं विश्वभर्तुः वि.प्र.२९ख/४.१.
sna tshogs rtse
वि. विश्वाग्रम्— {rlung gis bskyod pa sna tshogs rtse/} /{ba dan dril bu'i sgra bsam bya//} मारुतोद्धूतविश्वाग्रपताकाघण्टानादितम् ।। ख.टी.१६२ख/२४४.
sna tshogs brtson 'grus
ना. चित्रवीर्यः, कश्चित् पुरुषः — {dper na tsita tra aM ga da dang sna tshogs brtson 'grus zhes bya ba'i mtshe ma gnyis las gcig brjod pas der gzhan la 'jug par mi 'gyur ba ni ma yin pa bzhin no//} यथा यमलकयोरेकचोदने चित्राङ्गदचित्रवीर्ययोः न हि तत्रान्यत्र न वृत्तिः प्र.अ.१७८क/१९२.
sna tshogs tshad
पा. विश्वमानम्, विश्वस्य मानम् — {khyod kyis phyi rol du sna tshogs tshad ni gang dag bstan pa de dag lus la mi shes so//} त्वया देशितं बाह्ये विश्वमानं तद्देहे न ज्ञातम् वि.प्र.२२२ख/२.१.
sna tshogs 'dzin pa
= {sa gzhi} विश्वम्भरा, पृथ्वी — {gang yang bya bas rgya mtsho bzhi yi gos can sna tshogs 'dzin pa khyab par byas//} कृत्यं यच्च चतुःसमुद्ररसनां(? वसनां लि.पा.) व्याप्नोति विश्वंभराम् । अ.क.१५३क/६९.२३.
sna tshogs gzugs
• सं. विश्वबिम्बः — {bsam gtan mi bskyod pa nyid do zhes pa rnam par shes pa'i phung po ste rnam pa bcu ni}…{gcig nyid du sna tshogs gzugs la bsam gtan pa'o//} ध्यानमक्षोभ्य एव (इति) दशविधो विज्ञानस्कन्धः… एकत्वं विश्वबिम्बे ध्यानम् वि.प्र.६६क/४.११५; विश्वमूर्तिः — {gcig nyid yin yang gcig nyid min/} /{sna tshogs gzugs khyod la phyag 'tshal//} एकस्त्वमप्यनेकोऽसि नमस्ते विश्वमूर्तये ।। का.आ.३४१क/३.१८४; नानारूपम्— {sna tshogs gzugs kyis bkra ba'i spyod pa lus can rnams la ston byed pa/} /{'di ni bkra ba'i rim pas yongs smin las kyi sprul pa'i ri mo yin//} नानारूपैः शबलचरितं देहिनां दर्शयन्ती सेयं चित्रक्रमपरिणता कर्मनिर्माणलेखा ।। अ.क.४ख/५०.३४; • ना. विश्वमूर्तिः, नृपः — {sna tshogs gzugs dang lha dbang ldan/} /{grags pa pad dkar rim pas so/} /{'das pa'i rgyal po nyi ma'i 'od//} विश्वमूर्त्तिः सुरेशानः यशः पुण्डरीकः क्रमात् । सूर्यप्रभो गतो राजा वि.प्र.१२७क/१, पृ.२५.
sna tshogs gzugs can
• वि. १. विश्वरूपम् — {shes rab rnal 'byor ma rnams dag gi mi mnyam mnyam pa'i zhal ni sna tshogs gzugs can gang //} प्रज्ञानां विश्वरूपं ह्यसमसमपदं…योगिनीनाम् वि.प्र.११३क/१, पृ.१० २. = {sna tshogs gzugs can ma} विश्वरूपा — {lha mo dga' sbyin gnas sbyin ma/} /{sna tshogs gzugs can yid 'ong ma//} रतिदां स्थानदां (सिद्धिदां पा.भे.) देवीं विश्वरूपां मनोरमाम् । हे.त.२९ख/१००; • ना. = {khyab 'jug} विश्वरूपः, विष्णुः ङ.को.२५/रा.को.४.४३९.
sna tshogs gzugs can ma
ना. विश्वरूपिणी, देवी— {rnal 'byor rjes su rig pa'i rgyud la sna tshogs gzugs can mas/} {dpal ldan sna tshogs gzugs can mas/} /{rdo rje 'jigs byed la btud zhus/} /{rnal 'byor rjes su rig pa'i rgyud/} /{rdo rje sems dpa'i mchog bde ci//}…{gsungs so//} योगानुविद्धे (तन्त्रे) विश्वरूपिणी आह — श्रीविश्वरूपिणी नत्वा पृच्छते वज्रभैरवम् । तन्त्रं योगानुविद्धं किं वज्रसत्त्व परं सुखम् ।। वि.प्र.१३५क/१, पृ.३४.
ना. विश्वमाता, देवी — {sgrol ma las skyes pa dbye bar 'dod ma dang}… {sna tshogs yul} ({yum} ){las skyes pa ni skyed par 'dod ma'o//} विद्वेषे(? विभेदे)च्छा ताराजन्या…उत्पादनेच्छा विश्वमातृजन्या वि.प्र.४४ख/४.४३.
sna tshogs yum gyi sgrub thabs
ना. विश्वमातासाधनम्, ग्रन्थः क.त.३५०५.
sna tshogs ri mo
ना. चित्रलेखा, योगिनी — {pad+ma'i 'dab ma rnams la 'jigs ma la sogs pa rnal 'byor ma drug cu rtsa bzhi rnams kyi sa bon gsungs te}…{sna tshogs ri mo'i h+l}-{i'o//} भीमादीनां चतुःषष्टियोगिनीनां बीजानि कमलदलेषूच्यन्ते…ह्Ḹ चित्रलेखायाः वि.प्र.१३२ख/३.६४.
sna tshogs rigs
वि. नानाजातीयः — {sna tshogs gang yang de gcig min/} /{sna tshogs rigs kyi rin chen bzhin//} यत् चित्रं न तदेकं हि नानाजातीयरत्नवत् ।। त.स.६३ख/५९९.
sna tshogs rin chen
चित्ररत्नम् — {de nyid kyi ni rnam pa yis/} /{sna tshogs rin chen la sogs bshad//} एतेनैव प्रकारेण चित्ररत्नादयो गताः । त.स.६३ख/६००.
sna tshogs la mi dmigs pa
अविचित्रालम्बनम् — {kha cig na re 'di ni sna tshogs la mi dmigs pa'i phyir rnam par rtog pa gcod par byed pa yin gyi} अविचित्रालम्बनत्वादेषां वितर्कोपच्छेदाय संवर्तत इत्येके अभि.भा.९क/८९५.
sna tshogs lag rgyan can
वि. चित्राङ्गदः — {sna tshogs lag rgyan can 'ga' yi/} /{ming ni bzung bar gyur pa na/} /{phyi ma'i dus su sgra de las/} /{mdzes pa'i cod pan can rtogs 'gyur//} (?) न हि चित्राङ्गदे कश्चित् तन्नामग्रहणे सति । कालान्तरेण तं शब्दं वेत्ति चारुकिरीटिनि ।। त.स.५७ख/५५३.
• ना. १. चित्ररथम् (चैत्ररथम्), कुबेरस्य उद्यानम् — {gang gis sna tshogs shing rta de bzhin du/} /{dga' tshal me tog man dAr 'dab rgyas su/} /{lha mo lhan cig rtse bar 'dod pa dag/} /{skyes bu chen po 'di yi zhabs 'bring gyis//} यस्येप्सितं रमितु चित्ररथे तथ नन्दने सुरवधूसहितः । मान्दारवैः कुसुमपत्रचिते अनुबन्धतामिमु महापुरुषम् ।। ल.वि.२७क/३२; {lha yi sna tshogs shing rta} चित्ररथं सुराणाम् रा.प.२४७ख/१४६; चैत्ररथम् — अस्य (कुबेरस्य) उद्यानं चैत्ररथम् अ.को.१.१.७२; चित्ररथेन गन्धर्वेण निर्मितं चैत्ररथम् अ.वि.१.१.७२ २. = {nyi ma} चित्ररथः, सूर्यः छो.को.४८७/रा.को.२.४५०.
sna tshogs bshes gnyen
ना. १. विश्वामित्रः, महर्षिः — {sna tshogs bshes gnyen la sogs pa/} /{dka' thub nags na drang srong che/} /{'di rnams kyang ni mtshan ma dag/} /{mthong bas yid dman de dag brjod//} निमित्तदर्शनोद्विग्नास्तपोवनगता अपि । विश्वामित्रप्रभृतयः स्वामीत्यूचुर्महर्षयः ।। अ.क.४८ख/५.२४ २. कौशिकः, ऋषिः श्री.को.१६६क ।
sna tshogs lha
ना. विश्वदेवः, देवता — {gu lang chu lha ku be ra dang}…{drang srong sna tshogs lha dang} शिववरुणकुबेराः…विश्वदेवो महर्षिः । अ.श.२१७ख/२०१.
sna zhom pa
वि. भग्ननासः — {kha cig ni}…{sna zhom pa gsus pa bum pa lta bur 'dug pa} केचिद्…भग्ननासाः कुम्भोदराः ल.वि.१५०क/२२२.
sna yon po
वि. वक्रनासः — {sna leb leb por mi 'gyur/} {sna yon por mi 'gyur ro//} न चिपिटनासो भवति, न वक्रनासो भवति स.पु.१३१क/२०७.
१. सालोहितः — {dus dus su dge sbyong dang bram ze dang pha ma dang mdza' bo dang blon po dang gnyen bshes dang snag gi gnyen mtshams dag la gtong} कालानुकालं च श्रमणब्राह्मणेभ्यो ददाति मातापितृमित्रामात्यज्ञातिसालोहितेभ्यः शि.स.१४८ख/१४३; बो.भू.१२४ख/१६०; म.व्यु.३९१० (६४क) २. ज्ञातेयम् — ज्ञातेयं बन्धुता तेषां क्रमात् भावसमूहयोः । अ.को.२.६.३५; ज्ञातेर्भावो ज्ञातेयम् । बन्धुत्वनाम अ.वि.२.६.३५.
snag gi tsha bo
= {tsha bo} भागिनेयः, भगिनीपुत्रः — {de'i tshe ri'i rgyal po gangs ri'i ngos la drang srong chen po nag po zhes bya ba mngon par shes pa lnga dang ldan pa zhig snag gi tsha bo mis byin zhes bya ba dang lhan cig tu 'dug 'dug pa las} तेन च समयेन हिमवतः पर्वतराजस्य पार्श्वे असितो नाम महर्षिः प्रतिवसति स्म पञ्चाभिज्ञः सार्धं नरदत्तेन भागिनेयेन ल.वि.५४ख/७२.
snag gi mtshams
= {snag gi gnyen mtshams} सालोहितः म.व्यु.३९१० (६४क).
snag chu
= {snag tsha} मसिजलम्, लेखनद्रव्यम् मि.को.२५क ।
snag bu
पेशी — {zhag bdun lon pa dang sha snag bu de rdol nas bu brgya byung ste} यावत्सप्तमे दिवसे सा मांसपेशी स्फुटिता । कुमारशतमुत्पन्नम् अ.श.१८२ख/१६९.
१. मसिः, लेखनद्रव्यम् — {'di lta ste dper na 'dzam bu'i chu bo'i gser gyi gan du snag tsa'i yug bzhag na lam mer mi rung /} {lhan ner mi rung /} {lhang nger mi rung ngo //} तद्यथापि नाम जाम्बूनदस्य सुवर्णस्य पुरतो मसिपिण्ड उपनिक्षिप्तो न भासति, न तपति, न विरोचते ल.वि.६५क/८५; {bya gag snag tsas bskus pa la/} /{de nyid thi bar mi shes 'dzin//} (?) मसिम्रक्षितको यद्वद् गृह्यते कुर्कुटोऽबुधैः । ल.अ.१६१ख/११२; स.उ.२७७ख/१०.३६; मषिः मि.को.२५क; कालिका श्री.को.१६५ख २. = {snag gi tsha bo/}
snag tsha dga'
= {snag bum} मेलानन्दा, मसिधानी मि.को.२५क ।
snag tsha bo
= {snag gi tsha bo/}
snag tsha'i thig le
मसितिलकः — {snag tsha'i thig le ni de zhes bya'o//} मपिटिप्यकस्तदास्यः (? मसितिलकस्तदाख्यः) वि.सू.७२ख/९०.
snag tsha'i mdog can
वि. मसिवर्णः — {bya rgod stang zil bcag pa'i 'phro lta bu dang snag tsa'i mdog can lta bur} भिन्नाञ्जनमसिवर्णं गृध्रवेशम् ।
snag tsha'i nor bu
= {snag bum} मसिमणिः, मसिधानी मि. को.२५क ।
snang
= {snang ba/}
snang gyur
= {snang bar gyur pa/}
snang bgyis
= {snang bar bgyis pa/}
snang 'gyur
= {snang bar 'gyur ba/}
snang 'gyur ba
= {snang bar 'gyur ba/}
snang 'gyur min
क्रि. न दृश्यते — {blo 'di la ni 'ba' zhig kyang /} /{gnod pa da ltar snang 'gyur min//} अस्याश्च न धियः काचिद् बाधा सम्प्रति दृश्यते । त.स.८७क/७९६.
snang can
= {snang ba can/}
snang nyid
= {snang ba nyid/}
snang brnyan
प्रतिभासः — {'on kyang de la de'i gzugs brnyan dang de'i snang brnyan nam ye shes tsam mam mthong ba tsam mam rjes su dran pa tsam 'byung bar 'gyur te} अपि तु तत्प्रतिरूपकमस्योत्पद्यते, तत्प्रतिभासं वा ज्ञानमात्रं वा दर्शनमात्रं वा प्रतिस्मृतमात्रं वा श्रा.भू.७८क/१९९.
snang dang bcas
वि. सनिर्भासः — {snang ba med dang snang ba bcas/} /{gzhan gyi snang ba kho na yi/} /{rnam par shes pas phyi rol don/} /{rnam pa gang gis kyang mi shes//} अनिर्भासं सनिर्भासमन्यनिर्भासमेव च । विजानाति न च ज्ञानं बाह्यमर्थं कथञ्चन ।। त.स.७३क/६८२.
snang du mi rung ba nyid
अदृश्यत्वम् — {ma mthong phyir zhes bya ba ni mi dmigs pa'i phyir dang snang du mi rung ba nyid du 'dod pa'i phyir ro//} अदर्शनादिति अनुपलब्धेः, अदृश्यत्वेनाभिमतत्वाच्च त.प.२०४क/८७६.
snang du rung ba
वि. दृश्यः — {rnam pa de lta bu zhes bya ba ni snang du rung ba'i yod pa mi dmigs so//} एवंविधमिति दृश्यं सदनुपलब्धम् वा.टी.६७क/२१.
snang du rung ba nyid
दृश्यत्वम् — {gzugs la sogs pa las tha dad par ldan pa'am cha shas can snang du rung ba nyid du 'dod pa ni blo la snang ba ma yin pas} न च रूपादिव्यतिरेकेणापरः संयोगोऽवयवी च दृश्यत्वेनेष्टो बुद्धौ प्रतिभासत इति त.प.१६९ख/५७.
snang du rung ba mi dmigs pa
पा. दृश्यानुपलब्धिः — {de bas na snang du rung ba mi dmigs pa nyid med pa'i tha snyad sgrub pa yin no zhes bya ba 'di gnas so//} तस्माद् दृश्यानुपलब्धिरेवासद्व्यवहारसाधनेति स्थितमेतत् वा.टी.८३ख/४०.
snang ldang gtsug phud can
ना. अवभासनशिखी, नागः म.व्यु.३३५७ (५७ख).
snang ldan
• वि. अवभासी — {gling bzhi mi yi bdag po snang ldan pa/} /{'jig rten 'di la ston pa mdzes pa ltar//} द्वीपचतुर्नृपतिर्ह्यवभासी शोभति लोकमिमं त्वनुभासन् । रा.प.२२८ख/१२१; भास्वती — {de bzhin gshegs pa nyi ma'i gsung 'od kyis/} /{snang ldan mya ngan 'das grong lam gcig pa/}…{'di//} इमां हि निर्वाणपुरैकवर्तिनीं तथागतादित्यवच्ॐऽशुभास्वतीम् । अभि.भा.९५क/१२३३; अवभासवती — {snang ba dang ldan pa'i gzungs rab tu thob pa yin} अवभासवतीधारणीप्रतिलब्धश्च भवति द.भू.२५६क/५२; • ना. सांकाश्यम्, नगरम् — {kye bcom ldan 'das ni} … {'dzam bu'i gling du grong khyer snang ldan gyi 'dab a pad dza ra'i nags su shing u dum ba ra'i drung du gshegs so//} अवतरिष्यति भवन्तो भगवान्…जम्बूद्वीपं सांकाश्ये नगरे आपज्जुरे दावे उदुम्बरमूले अ.श.२३४क/२१५; • सं. = {yung ba} काञ्चनी, हरिद्रा मि.को.५६ख ।
snang ldan pa
= {snang ldan/}
snang ba
•क्रि. (अवि., अक.) १. भाति — {der rten shes pa'i snang ba gang /} /{don gyi gzugs brnyan} तानुपाश्रित्य यज्ज्ञाने भात्यर्थप्रतिबिम्बकम् । त.स.३७ख/३९०; {ldog pa bzhin du sgra dag las/} /{shes la gzhan} (? {don}) {gyi gzugs brnyan snang //} व्यतिरेकीव यज्ज्ञाने भात्यर्थप्रतिबिम्बकम् । शब्दात् प्र.वा.१२४ख/२.१६५; प्रतिभाति — {de bas na lus tha dad du snang ba'i phyir de'i tshe 'di du ma nyid ga las yin te} अतो भिन्नमूर्त्तिः प्रतिभातीति तदाऽस्यानेकता कुतः त.प.१४८क/७४८; {gang dang gang rang gi ngo bo nyid kyis mi snang ba'i gzung bar mngon par 'dod pa de ni}… {dmigs pa'i rkyen du 'gyur ba ma yin te} यदेव न प्रतिभाति स्वरूपेण ग्राह्याभिमतं स न भवत्यालम्बनप्रत्ययः प्र.अ.१९७क/२११; ख्याति — {de lta na mtshan nyid med pa yin no//} {yod pa ma yin yang yod pa lta bur snang ste/} {de lta bas na sgyu ma lta bu yin no//} एवमलक्षणा अविद्यमानाश्च ख्यान्ति तस्मान्मायोपमाः सू.व्या.१७०क/६२; प्रख्याति — {de yang}… {longs spyod rdzogs pa'i skus} (? {skur} ){rnam pa sna tshogs par snang ste} तेऽपि…सम्भोगकाये विचित्ररूपाः प्रख्यान्ति ख.टी.१५९क/२४१; पश्यति — {khron pa la sogs pa dag kyang lan 'ga' ni chus rgyas par snang la} कूपादीन्येकदा समृद्धोदकानि पश्यति श्रा.भू.१८३ख/४८३; भासते — {grangs ldan las la sogs pa yi/} /{ngo bo'ang blo la mi snang ngo //} संख्यासंयोगकर्मादेः… रूपं बुद्धौ न भासते ।। प्र.अ.८६क/९४; अवभासते — {rtog pa'i dra ba rnam bsal bas/} /{gsal ba nyid du snang ba yin//} विधूतकल्पनाजालं स्पष्टमेवावभासते ।। प्र.वा.१२९क/२.२८१; {gang las dus gsum gnas pa yi/} /{dngos po thams cad}…{snang //} यस्याध्वत्रितयस्थं हि सर्वं वस्त्ववभासते । त.स.१२३ख/१०७४; प्रतिभासते — {gang du lhas bstan pas rmi lam mthong ba gnyi ga la snang ba} यत्र च देवतादेशो द्वयोरपि स्वप्नदर्शिनोः प्रतिभासते प्र.अ.६४क/७२; {gang zhig de rnams sgyu ma 'dra ba'i ngo bo yin zhing mtshungs pa'i ngo bor snang ste} यतस्तेषां मायया स्वभावाः समानरूपाः प्रतिभासन्ते ख.टी.१६०क/२४१; प्रत्यवभासते — {rtog pa med pa'i shes pa la spyi snang ba yang ma yin la} न च (अ)विकल्पे विज्ञाने सामान्यं प्रत्यवभासते त.प.९९ख/६४८; भासमुपैति — {ji ltar tshangs pa 'bad med snang //} ब्रह्मा यथा भासमुपैत्ययत्नात् र.वि.१२५ख/१०७; काशते — {gzhan dag na re 'di'i nang na dngos po rnams shin tu snang bas nam mkha'o zhes zer ro//} भृशमस्यान्तः काशन्ते भावा इत्याकाशमित्यपरे अभि.स्फु.१२क/१९; ईक्षते — {de med kyang ni 'bras bu de/} /{'ga' zhig la snang ma yin nam//} तदभावेऽपि तत्कार्यं ननु कस्याञ्चिदीक्षते ।। त.स.११९ख/१०३७; {bdag gi lus la ci snang ba//} कायेऽस्मिन् यद्यदीक्षसे बो.अ.२९ख/८.१५९; दृश्यते — {de'i bdag nyid du gnas pa yang gzhir ston pa snang ste} तादात्म्यावस्थानतोऽपि ह्यधिकरणनिर्देशो दृश्यते अभि.स्फु.८ख/१४; {de lta bas na de'i 'di ni sgyu yin par snang ste} इतीदमस्य शाठ्यं दृश्यते अभि.स्फु.१३६ख/८४८; {ji ltar gzugs brnyan me long la/} /{rang nyid nges par snang ba ltar//} प्रतिबिम्बं यथादर्शे स्वकीयं दृश्यते ध्रुवम् । ज्ञा.सि.३८ख/९७; {sems ni rnam pa gnyis su snang //} द्विधा चित्तं हि दृश्यते ल.अ.१२७ख/७३; विदृश्यते — {ji ltar tshon rtsi gcig pu yang /} /{rtsig pa la ni sna tshogs snang //} रङ्गं हि यथाप्येकं कुड्ये चित्रं विदृश्यते ।। ल.अ.१७४क/१३४; संदृश्यते — {'dul ba la yang snang} विनये संदृश्यते सू.व्या.१३२क/४; प्रदृश्यते — {tha dad pa yi chos rnams ni/} /{ji ltar 'jig rten dag na snang //} पृथक्त्वादेव धर्माणामेवं लोके प्रदृश्यते ।। ज्ञा.सि.४३क/१०९; ख्यायते — {lus dang longs spyod gnas 'dra bar/} /{mi rnams la ni kun gzhi snang //} देहभोगप्रतिष्ठान(?भ)मालयं ख्यायते नृणाम् ।। ल. अ.१७५क/१३६; {dkar po la ni dri ma snang /} /{dri ma la ni dkar mi snang //} मलो वै ख्यायते शुक्ले न शुक्ले ख्यायते मलः । ल.अ.१६९ख/१२६; प्रज्ञायते — {byang chub sems dpa' de'i stobs dang mthu yang}…{mngon par 'phel bar snang ngo //} तस्य बोधिसत्त्वस्य बलस्थामाभिवृद्धिः प्रज्ञायते द.भू.२६४क/५७; प्रतीयते — {des na 'og ni kho na ru/} /{bar mtshams bcas par nyi ma snang //} अधस्तादेव तेनार्कः सान्तरालः प्रतीयते ।। त.स.८१क/७५०; समीक्ष्यते — {gsal bar snang zhes bya ba ni gsal bar dmigs zhes bya ba'i don to//} व्यक्तं समीक्ष्यत इति स्पष्टमुपलभ्यत इत्यर्थः त.प.१५१ख/२८; उपलभ्यते — {rgya mtsho 'di'i nang na sngon ma mthong ba'i mtshan ma dag cig snang ste} अपूर्वं खल्विदमिह महासमुद्रे चिह्नमुपलभ्यते जा.मा.८१ख/९४; विद्यते — {yod do snang ngo zhes bya ba yod pa'i rgyu mtshan dang} ‘अस्ति’, ‘विद्यते’ इति सत्ताप्रवृत्तिनिमित्तकौ त.प.३११ख/३३८; गृह्यते — {nor ba dag gis brtags pa snang //} कल्पितं गृह्यते भ्रान्त्या ल.अ.१०७ख/५३; समारोहति — {gang ji snyed cig yod pa nyid du nyams su myong ba de thams cad snang ba yin te} यावत् किञ्चिदस्तित्वमनुभवति तत् सर्वमेव समारोहति त.प.३२९क/११२५ २. दृश्यते स्म — {de dag gis gtsug lag khang de yongs su mdzes par snang ste} सर्वे ते विहारपरिशोभिता एव दृश्यन्ते स्म का.व्यू.२०३ख/२६०; संदृश्यते स्म — {'gro ba drug po de dag na sems can gang yod pa de dag thams cad ma lus par snang ngo //} षट्सु गतिषु सत्त्वाः संविद्यन्ते स्म, ते सर्वेऽशेषेण संदृश्यन्ते स्म स.पु.४क/३ ३. भासेरन् — {de lta min na 'jig 'gyur ba}(? {gyur pa})/ /{dran pa la ni ji ltar snang //} अन्यथा हि विनष्टास्ते भासेरन् स्मरणे कथम् ।। त.स.९९ख/८८०; दृश्येत — {gal te rig byed byed po dang /} /{'dra ba da ltar cung zad snang //} वेदकारसदृक् कश्चिद् यदि दृश्येत सम्प्रति । त.स.७६ख/७१६; ईक्ष्येत — {lus dang ri sogs chos can la/} /{gal te de 'dra nyid snang na//} तादृगेव यदीक्ष्येत तन्वगादिषु धर्मिषु । त.स.४क/६०; •सं. १. प्रतिभासः — {rnam par rtog pa'i shes pas nges pa'i don ni nye ba} ({dang mi nye ba} ) {dag las shes pa'i snang ba tha dad par mi byed do//} विकल्पज्ञानेनावसीयमानो ह्यर्थः सन्निधानासन्निधानाभ्यां ज्ञानप्रतिभासं न भिनत्ति न्या.टी.४५क/७७; {skrar snang don med can yin no//} केशप्रतिभासमनर्थकम् प्र.वा.११८ख/२.९; {gzung ba dang 'dzin pa der snang ba med par yongs su gcod pa'i phyir ro//} ग्राह्यग्राहकतत्प्रतिभासानामसत्तया परिच्छेदनात् ख.टी.१५३ख/२३२; {de lta na 'o na ni blo'i snang ba kho na shes pa'i ngo bo yin pa'i phyir yod pa nyid spyi yin no zhe na} एवं तर्हि बुद्धेरेव प्रतिभासो ज्ञानरूपत्वात्सन्नेव सामान्यम् प्र.वृ.२८३क/२५; आभासः — {gnyis su snang zhes bya ba ni gzung ba dang 'dzin par snang ba'o//} द्वयाभासा इति ग्राह्यग्राहकाभासाः सू.व्या.१७०ख/६३; {gtan tshigs ltar snang ba rnams} हेत्वाभासाः वा.टी.१०७क/७३; अवभासः — {gser gyi kha dog lta bu'i snang ba 'byung bar 'gyur} सुवर्णवर्णमयाश्चावभासाः प्रादुर्भविष्यन्ति सु.प्र.२२क/४४; {de la ngo bor snang ba 'am/} /{don la de nyid du 'dzin pa//} तस्यां रूपावभासो यस्तत्त्वेनार्थस्य वा ग्रहः । प्र.वा.११९ख/२.२९; {btsun pa bcom ldan 'das chos thams cad bdag la mngon sum mo//} {btsun pa bcom ldan 'das chos thams cad la bdag gi ye shes snang ba bsam gyis mi khyab bo//} सर्वधर्मेष्वहं भदन्त भगवन्प्रत्यक्षः, अचिन्त्या मे भदन्त भगवञ्ज्ञानावभासाः सु.प्र.३६क/६८; निर्भासः — {don gcig pa min tha dad par/} /{snang phyir gzugs ro sogs blo bzhin//} नैकार्था भिन्ननिर्भासाद् रसरूपादिबुद्धिवत् ।। त.स.८९ख/८१५; {kun gzhi rnam par shes pa las bdag la sogs par snang ba dang gzugs la sogs par snang ba'i rnam par rtog pa 'byung ngo //} आलयविज्ञानादात्मादिनिर्भासो विकल्पो रूपादिनिर्भासश्चोत्पद्यते त्रि.भा.१४७क/२९; {gnas dang lus dang longs spyod du snang ba'i rnam par shes pa} प्रतिष्ठादेहभोगनिर्भासानां विज्ञप्तीनाम् ख.टी.१५३क/२३१; प्रभासः — {sems ni gnyis su snang ba ste//} चित्तं द्वयप्रभासम् सू.अ.१७१क/६३ २. = {rnam pa} आकारः — {gsal bar snang ba'i shes pa skyes na 'di ni 'di lta bu ma yin no zhes bya bar 'gyur ba yin no//} नेदमेवंभूतमिति स्पष्टाकारप्रत्ययोदये सति भवति प्र.अ.१७क/१९; उल्लेखः — {mtshungs pa ni rnam pa ste/} {snang ba zhes bya ba'i don to//} आकरणमाकारः, उल्लेख इत्यर्थः प्र.अ.१९ख/२२; उपरागः — {de ni don med snang ba dang /} /{mtshungs pa kho nar nges par 'gyur//} सोऽसदर्थोपरागेण तुल्य एवावसीयते ।। त.स.७०ख/६६०; {snang ba ni rnam pa ste} उपरागः निर्भासः त.प.१०५क/६६१ ३. भासनम् — {'bras bu'i bye brag thams cad snang ba yin la} सकलकार्यभेदभासनम् प्र.अ.१०७ख/११५; अवभासनम् — {rang gi ngo bo snang ba la/} /{mi gsal zhes byar ji ltar 'gyur//} अस्पष्टता कथं नाम स्वरूपेणावभासने ।। प्र.अ.१६ख/१९; प्रतिभासनम् — {ma rig pa'i dbang gis de ltar snang bar mi rigs so//} न युक्तमविद्यावशात् तथा प्रतिभासनम् त.प.१८९ख/९५; {de'i phyir mtshe ma dag las 'khrul par shes pa la yang ming dang mtshan ma snang ba nyid yin pas dpe ma grub bo//} तस्माद् यमलकयोर(?)भ्रान्तिप्रतिपत्तौ नामनिमित्तप्रतिभासनमेवेति असिद्धो दृष्टान्तः प्र.अ.१७८क/१९३; आभासनम् — {gsang sngags dag gis 'dren pa ni snang ba na'o//} आभासने मन्त्रैराकर्षणे वि.सू.१४ख/१६; उद्द्योतनम् — {blo gros chen po snang bar byed pa'i rgyu ni rnam par rtog pa'i dngos po skyes pa'i mtshan nyid snang ba'i bya ba byed de} व्यञ्जनहेतुः पुनर्महामते उत्पन्नस्य विकल्पस्य भावस्य लक्षणोद्द्योतनकृत्यं करोति ल.अ.८८ख/३५ ४. ख्यातिः — {rmi lam gyi mthong ba phyin ci log snang ba yin par bsgrub par bya'o//} स्वप्नदर्शिनो विपरीतख्यातिं प्रतिपादयिष्यामि प्र.अ.१८१क/१९५; {de'i rnam pa skyes te/} {rnam pa ji lta ba bzhin du med pa nyid kyis bcom ldan 'das snang ba zhes bya'o//} तदाकारमुत्पद्य यथाकारमसत्तया भगवतः ख्यातिः ख.टी.१५७क/२३७; {brdzun par snang ba yang 'khrul pa yin} अलीकख्यातिश्च भ्रान्तिः ख.टी.१६८क/२५१; ख्यानम् — {don du snang ba ni brjod pa las yin par rab tu 'dzin pa'i phyir bsams pa las byung ba'i shes pas de rnyed de} जल्पादर्थख्यानस्य प्रधारणाच्चिन्तामयेन (ज्ञानेन) तल्लाभः सू.व्या.१६५ख/५७; {'khrul ba'i dbang gis de ltar snang ba la ni 'gal ba med do//} विभ्रमबलात्तु तथा ज्ञाने (? ख्याने) न विरोधः प्र.वृ. २८९ख/३२; प्रख्यानम् — {chos de dag don du snang bar rtogs pa'i phyir} तेषां धर्माणामर्थप्रख्यानावगमात् सू. व्या.१४६क/२५; {sku dang gsung dang thugs kyi snang ba} ({rnam pa} ){sna tshogs par snang ba'i phyir ro//} विचित्रकायवाक्चित्ताकारेण प्रख्यानात् ख.टी.१५९ख/२४१; सम्प्रख्यानम् — {gzung ba dang 'dzin par snang ba'i rgyu la} ग्राह्यग्राहकसम्प्रख्यानकारणे म.टी.२९७ख/१६४; विख्यानम् — {de las kyang don snang ba ni/} /{kun brtags pa yi mtshan nyid do//} तस्मादप्यर्थविख्यानं परिकल्पितलक्षणम् ।। सू.अ.१७१ख/६४ ५. = {mthong ba/} {mngon pa} दर्शनम् — {grib ma ni gang na gzugs rnams snang ba'o//} छाया यत्र रूपाणां दर्शनम् अभि.भा.३०क/३२; {de na thub pa'i mchog de rab tu zhi zhing dul bar snang yang} तं मुनिवरं प्रशमसौम्यदर्शनम् जा.मा.१६५ख/१९१; {snang ba'i nyen kor du} दर्शनोपविचारे वि.सू.८क/८; संदर्शनम् — । {ji ltar me ni gzhan du 'bar/} /{gzhan du zhi bar 'gyur ba ltar/} /{de bzhin sangs rgyas rnams la yang /} /{snang dang mi snang shes par bya//} यथाग्निर्ज्वलतेऽन्यत्र पुनरन्यत्र शाम्यति । बुद्धेष्वपि तथा ज्ञेयं संदर्शनमदर्शनम् ।। सू.अ.१५४ख/४०; ईक्षणम् — {khron pa la sogs gting du ni/} /{gzugs brnyan med na ji ltar snang //} कूपादिषु कुतोऽधस्तात् प्रतिबिम्बाद् विनेक्षणम् । त.स.८१क/७४९; {des na mi dmigs 'ba' zhig ni/} /{rnam pa gnyis su snang ba'i phyir//} ततश्चानुपलम्भस्य केवलस्य द्विधेक्षणात् । त.स.१२०ख/१०४२; आलोकः — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di ni chos gang 'bri ba'i phyir ram}… {snang ba'i phyir ram}… {rab tu ma rtogs pa'i phyir nye bar gnas pa ma yin no//} न खलु पुनरियं सुविक्रान्तविक्रामिन् प्रज्ञापारमिता कस्यचिद्धर्मस्य हानाय वा… आलोकाय वा…अप्रतिवेधाय वा प्रत्युपस्थिता सु.प.४७क/२४; आलोकनम् — {gtum mo'i snang ba gang zhig srid pa gsum gyi nam mkha' la gyur pa de ni rjes su dran pa ste} चण्डाल्यालोकनं यत् त्रिभवस्याम्बरे साऽनुस्मृतिः वि.प्र.६६ख/४.११७ ६. = {'od} ज्योतिः, आलोकः — {gal te sgra don snang ba ni/} /{'khor ba'i bar du mi gsal na/} /{'jig rten gsum po mtha' dag 'di/} /{smag rum mun pa nyid du 'gyur//} इदमन्धन्तमः कृत्स्नं जायते भुवनत्रयम् । यदि शब्दाह्वयं ज्योतिरासंसारं न दीप्यते ।। का.आ.३१८ख/१.४; {du ba'i lam ni zla ba'i snang ba mtshan mo dag dang} धूममार्गो ज्योतिश्चन्द्रो निशा च वि.प्र.२७४ख/२.१०१; {don 'bras nyid kyis shes dran na/} /{don dran phyir na 'khrul pa yis/} /{gal te sre na snang ba dang /} /{yid byed la yang der 'gyur ro//} अर्थकार्यतया ज्ञानस्मृतावर्थस्मृतेर्यदि । भ्रान्त्या सङ्कलनं ज्योतिर्मनस्कारे च सा भवेत् ।। प्र.वा.१३३क/२.३८२; आलोकः — {gal te thams cad du thun mong ba'i rig byed snang ba bzhin du rang nyid las tshad ma ma yin nam} ननु यदि स्वत एव प्रमाणमालोकवत् सर्वसाधारणो वेदः त.प.१६५ख/७८५; {chos snang ba'i sgo} धर्मालोकमुखम् ल.वि.२२ख/२५; {'jig rten rnams la ye shes kyi snang bar gyur pa} लोकस्य ज्ञानालोकभूताः ख.टी.१६०ख/२४१; {'di na thabs dang shes rab las skyes pa'i bde ba chen po'i snang ba gnas pa yin te} अस्मिन् प्रज्ञोपायोत्पन्नमहासुखालोकस्थाने त.सि.६६क/१७५; लोकः — {de yi blon po zla chen po/} /{rab 'bar zla ba'i snang ba bzhin gyur//} तस्य…अभून्मन्त्री महाचन्द्रश्चन्द्रलोक इवोज्ज्वलः ।। अ.क.४८क/५.१५; प्रकाशः — {snang ba dang ni mun pa yi/} /{phung po dag las sgrub pa po/} /{de nyid shes mkha'o snyam sems te/} /{gang phyir gnas} ({gzhan} ) {med bltar yang med//} प्रकाशतमसो राशेस्तमेव व्योम मन्यते । प्रतिपत्ता यतोऽन्यस्य न सत्त्वं न च दर्शनम् ।। त.स.६१ख/५८६; {legs byas snga dro'i dus ni dri ma med cing yangs pa yi/} /{dge ba phul byung snang ba de ltar kun tu rgyas par gyur//} इत्यातनोति विमला सुकृतप्रभाव(? त लि.पा.)वेला विशालकुशलातिशयप्रकाशम् ।। अ.क.१९५ख/८२.४१; {chu skyar la sogs pa yang mtshan mo nyung zad nyung zad snang ba na yang der gtogs pa'i skya bo la sogs pa'i gzugs ma mthong yang bzung ba kho na'o//} बलाकादिश्च रात्रौ मन्दमन्दप्रकाशायां तद्गतसितादिरूपादर्शनेऽपि गृह्यत एव त.प.२५९क/२३४; प्रभा - {de'i snang bas yab yum zhu bar bltas la} तत्प्रभाविलीनौ च मातापितरौ विलोक्य ख.टी.१६२ख/२४४; तेजः — {gang tshe re zhig ni/} /{chu la yid 'ong} (? {nyi'i 'od} ) ग्. {yo ba yi/} /{mig gi snang ba gang byung ba/} /{de ni ldog par gyur pa na//} यदा तावज्जले सौरेण तेजसा । स्फुरता चाक्षुषं तेजः प्रतिस्रोतः प्रवर्तितम् ।। त.स.८०ख/७४८; भाः — {bdag gi khang nang 'jug tshe me khyer phreng ba lta bu'i snang ba chung zhing chung ba ni/} /{mdzes shing rol pa'i smin ma g}.{yo ba'i glog gi mig ni byas nas khyod kyis lta bar 'os//} अर्हस्यन्तर्भवनपतितां कर्तुमल्पाल्पभासं खद्योतालीविलसितनिभां विद्युदुन्मेषदृष्टिम् ।। मे.दू.३४८क/२.२०; दीपः — {chos kyi sku'i snang ba'i cho ga zhes bya ba} धर्मकायदीपविधिनाम क.त.१९५३; द्युतिः — {tho rangs snang ba} प्रभातद्युतिः अ.क.२७०ख/१०१.१; रुचिः मि.को.१४४ख; धृष्णिः मि.को.१४४क ७. दृश्यम् — {sems ni las rnams sogs par byed/}…/{lnga po snang la rtog par byed//} चित्तेन चीयते कर्म…दृश्यं कल्पेति पञ्चभिः ।। ल.अ.७३क/२१; {sems kyi snang ba mi shes pas/} /{rnam par rtog pa rnam gnyis skye//} चित्तदृश्यापरिज्ञानाद्विकल्पो जायते द्विधा । ल.अ.१२९ख/७५; {snang ba'i rnam pa snang ba med//} दृश्याकारं न दृश्योऽस्ति ल.अ.१२९ख/७५ ८. = {snang ba nyid} आभासता — {de bzhin du yang dag pa ma yin pa'i kun tu rtog pa 'di la gnyis su snang ba ni yod do/} /{gnyis kyi dngos po ni med do//} तथाऽत्राभूतपरिकल्पे द्वयाभासतास्ति द्वयभावश्च नास्ति सू.व्या.१६९क/६१; प्रतिभासता — {mi gsal bar snang ba'ang yang na mi snang ba'am gzhan snang ba'am} अस्पष्टप्रतिभासता हि कदाचिदप्रतिभासता कदाचिदन्यप्रतिभासता प्र.अ.१६ख/१९; प्रख्यानता — {don dang ming du snang ba ni don dang ming du snang ba'o//} अर्थस्य नाम्नश्च प्रख्यानता यथानामार्थप्रख्यानता सू.व्या.१७२क/६५; आलोकता — {spobs pa rnam par nges pa 'thob/} {snang ba 'thob} विनिश्चयप्रतिभानतां च प्रतिलभते, आलोकतां च प्रतिलभते रा.प.२३१क/१२४; आभत्वम् — {de bas na rdzogs pa'i gnas skabs las snga rol gyi gnas skabs kyi gsal ba'i snang ba ni rab kyi mtha' zhes bya'o//} ततः सम्पूर्णावस्थायाः प्राक्तन्यवस्था स्फुटाभत्वप्रकर्षपर्यन्त उच्यते न्या.टी.४४क/६८; दृश्यता — {snang ba zhes bya ba 'di ci zhig} केयं दृश्यता नाम प्र.अ.४०क/४६; भासिता — {blo yi rang bzhin gsal ba na/} /{don mi gsal bar snang ba min//} बुद्धिस्वरूपनिर्भासे नार्थस्यास्पष्टभासिता ।। प्र.अ.१६ख/१९; प्रतिभासिता — {rnam rtog rjes su 'brel pa la/} /{don gsal snang ba ma yin te//} न हि विकल्पानुविद्धस्य स्पष्टार्थप्रतिभासिता त.प.१७क/४८० ९. = {'char ba} आविर्भावः — {de rdzu 'phrul gyi rnam pa du ma myong bar byed de}…{snang ba dang mi snang ba la'ang rab tu spyod de} सोऽनेकविधां ऋद्धिविधिं प्रत्यनुभवति… आविर्भावं तिरोभावमपि प्रत्यनुभवति द.भू.१९९क/२१ १०. छाया — {dag pa'i baiDUr+ya 'dra sems la snang ba'i thub dbang thob bya'i phyir//} वैडूर्यस्वच्छभूते मनसि मुनिपतिच्छायाधिगमने र.वि.१२३क/१०१ ०. तारः, ओ रम्— {sprin nag chen po ldan pa'i dus/} /{snang dang rgyu skar kun mi mtshon/} /{gsang mthor dga' ba sgrog byed pa'i/} /{dus 'dra su yis lta bar nus//} कालं कालमनालक्ष्यतारतारकमीक्षितुम् । तारतारम्यरसितं कालं कालमहाघनम् ।। का.आ.३३५ख/३.३५; प्रज्वालनिकाकरणम् — {me khang gi ni snang bar ro//} अग्निशालायां प्रज्वालनिकाकरणम् वि.सू.७२क/८८; • पा. आलोकः, रूपायतनभेदः — {gzugs kyi skye mched de nyid rnam pa nyi shu zhes bya ste/} {'di lta ste/} {sngon po dang}…{snang ba ni zla ba dang skar ma dang me dang sman dang nor bu rnams kyi 'od dag go//} तदेव रूपायतनं पुनरुच्यते—विंशतिधा, तद्यथा—नीलम्…आलोकः चन्द्रतारकाग्न्योषधिमणीनां प्रभा अभि.भा.३०क/३२; •ना. १. भाः, देवीसमूहः — {bdag po'i yan lag tu gyur pa'i phyir/} {rtag tu brgyan pa zhes bya ste/} {stong pa'am lha mo bzhis bsdus pa'i ngo bo nyid kyi phyir shin tu brgyan pa zhes bya ste snang ba'o//} पत्युरङ्कगतत्वान्नित्यं भासत इति भाः । चतुर्देवीसंग्रहरूपत्वाद्वा अत्यर्थं भासत इति भाः ख.टी.१५९ख/२४०; {lha mo ni snang ba'i lha mo'o//} देवी भादेवी ख.टी.१६२क/२४३ २. अवभासम्, चिन्तामणिरत्नम् — {gser zhes bya ba'i ba spu'i khung bu na snang ba zhes bya ba'i yid bzhin gyi nor bu rin po che yod de} सुवर्णनामरोमविवरे अवभासं नाम चिन्तामणिरत्नम् का.व्यू.२२५ख/२८८; •वि. प्रतिभासी — {brda 'dzin pa'i dus na rnam par rtog pa'i blo la snang ba'i blo la gnas pa'i ba men ni dpe'o//} सङ्केतग्रहणकाले विकल्पबुद्धिप्रतिभासी बुद्धिस्थो गवयो दृष्टान्तः त.प.५१ख/५५४; अवभासी — {rgyu} (? {sgra} ) {yis sprul pa shes pa ni/} /{de rnams 'khrul pa'i snang ba yin//} मिथ्याऽवभासिनो ह्येते प्रत्ययाः शब्दनिर्मिताः ।। त.स.४५क/४४८; निर्भासी — {de la don byed par snang ba'i shes pa rigs} (? {rig} ){pa nyid mi slu ba yin te} तत्र चार्थक्रियानिर्भासिज्ञानसंवेदनमेवाविसंवादः त.प.२३९क/९४९; {mya ngam gyi thang snang ba'i shes pa} मरुस्थलीनिर्भासि ज्ञानम् त.प.२४३क/९५७; {yi ge mtha' dag snang ba'i dran pa'i shes pa} समस्तवर्णनिर्भासि स्मार्त्तज्ञानम् त.प.२०५ख/८७९; भासी — {lhan cig tu ni skyes pa yang /} /{de dag rang bzhin du ni snang //} साहित्येनापि जातास्ते स्वरूपेणैव भासिनः । त.स.७२क/६७२; {don byed snang ba'i shes pa ni/} /{rmi lam na yang yod min nam//} ननु चार्थक्रियाभासि ज्ञानं स्वप्नेऽपि विद्यते । त.स.१०८ख/९४८; दृश्यः — {'on te gang zhig gang la med pa de ji ltar der snang zhe na} अथ यो यत्र नास्ति स कथं तत्र दृश्यः न्या.टी.४९ख/१०१; {rgyu snang ba la ni snang ba mi dmigs pa kho na rtogs par byed pa yin no//} दृश्ये तु कारणे दृश्यानुपलब्धिरेव गमिका न्या.टी.५५ख/१२६; प्रभास्वरः — {snang ba nas mun khang du zhugs pa'i} प्रभास्वरादपवरकं प्रविष्टस्य हे.बि.२४५ख/६१; उष्णः — {snang ba zhes bya ba ni 'od kyis gsal ba las te} उष्णादिति प्रभास्वरात् त.प.१३क/४७१; बिम्बितः — {der ni mtha' yas rgyal phran gyi/} /{mgo bo'i rin chen la snang des//} स तत्रानन्तसामन्तमौलिरत्नेषु बिम्बितः । अ.क.३७ख/५५.८; • कृ. १. भू.का.कृ. प्रतिभासितः — {ji ltar sgyu ma de la sgyu ma byas pa rta dang glang po che dang gser la sogs pa'i gzugs de'i ngo bor snang ba} यथा मायाकृतं तस्यां मायायां हस्त्यश्वसुवर्णाद्याकृतिस्तद्भावेन प्रतिभासिता सू.व्या.१६८ख/६०; दृष्टः — {des na rnam kun gyis gnyis mtshungs/} /{bzlog pa de las tshad nyid la/} /{phul du byung ba ci zhig snang //} सर्वथाऽतः समं द्वयम् ।। ततः कोऽतिशयो दृष्टः प्रामाण्यस्य विपर्ययात् । त.स.१०३ख/९११; त.स.१०५ख/९२५; ख्यातः — {sngo sogs myong bar snang ba yin//} नीलाद्यनुभवात् ख्यातः प्र.वा.१३१क/२.३२८; दीप्तः — {lha yi dga' bde la 'os pa'i/} /{snang ba 'byor ldan der ni des//} स तत्र दीप्तविभवे दिव्योत्साह(? त्सव लि.पा.)सुखोचितः । अ.क.३५३ख/४७.३१ २. व.का.कृ. दीप्यमानः — । {rdo rje sems dpa'i snang ba yis/} /{rang rang ngo bo gsal bas na//} लो(? रो)चना वज्रसत्त्वानां दीप्यमाना स्वभावतः । ज्ञा.सि.५३क/१३७; • उ.प. आभः — {brtags pa sna tshogs snang ba yang /} /{gzhan gyi dbang gis rtog par byed//} कल्पितं हि विचित्राभं परतन्त्रं विकल्प्यते ल. अ.१७०क/१२७; {de ltar ji bzhin don med na'ang /} /{rjes dpag dang ni der snang dag/} /{don byed pa dang rjes 'brel bas/} /{tshad ma nyid du rnam par gzhag}(? {bzhag})// यथा तथाऽयथार्थत्वेऽप्यनुमानतदाभयोः । अर्थक्रियाऽनुरोधेन प्रमाणत्वं व्यवस्थितम् ।। प्र.वा.१२०ख/२.५८; {'di ni blta bar nus pa'i dngos po snang ba yang yin la/} {mngon sum yang yin no zhes bya ba ni las 'dzin pa'o//} शक्यदर्शनवस्त्वाभं च तत् प्रत्यक्षं चेति कर्मधारयः त.प.६४क/५८०; • द्र.— {de na gser yod ma yin yang /} /{sa dag kyang ni gser du snang //} न ह्यस्ति कनकं तत्र भूमिश्च कनकायते ।। ल.अ.१६२क/११२.
snang ba bgyis par 'gyur
क्रि. अवभासितं भविष्यति— {snang ba des bdag cag gi khang pa rnams kyang snang ba bgyis par 'gyur ro//} तेन चावभासेनास्माकं भवनान्यवभासितानि भविष्यन्ति सु.प्र.२२क/४४.
snang ba nges pa
१. नियतप्रतिभासः — {gzung ba'i don gyis rnam par shes pa skyed pa na snang ba nges par skyed par byed pa yin te} ग्राह्यो ह्यर्थो विज्ञानं जनयन्नियतप्रतिभासं कुर्यात् न्या.टी.४१ख/४९ २. प्रतिभासनियमः — {snang ba nges pa med pa yang snang ba nges pa'i rgyu med pa'i phyir ro//} अनियतप्रतिभासत्वं च प्रतिभासनियमहेतोरभावात् न्या.टी.४१ख/४९.
snang ba nges pa med pa
• वि. अनियतप्रतिभासः — {rnam par rtog pa'i rnam par shes pa ni don las skyes pa ma yin no/} /{de bas na snang ba nges pa'i rgyu nges pa med pa'i phyir snang ba nges pa med pa yin no//} विकल्पविज्ञानं त्वर्थान्नोत्पद्यते । ततः प्रतिभासनियमहेतोरभावादनियतप्रतिभासम् न्या.टी.४१ख/४९; • सं. अनियतप्रतिभासत्वम् — {brjod pa dang 'dres pa med na ji lta rung ba nyid du shes par bya zhe na/} {snang ba nges pa med pa'i phyir ro//} असत्यभिलापसंसर्गे कुतो योग्यतावसितिरिति चेत् । अनियतप्रतिभासत्वात् न्या.टी.४१ख/४९.
snang ba can
वि. अवभासी — {ji ltar rnam pa 'ga' zhig ltar/} /{don dngos med par snang can de//} यथाकथंचिद् तस्यार्थरूपं मुक्त्वाऽवभासिनः । प्र.वा.१३१ख/२.३५३; अवभासिनी — {'dra ba'i ngo bor snang ba can//} तुल्यरूपावभासिनीम् प्र.वा.९८ख/३.१४; निर्भासी — {sreg dang btso bar snang ba can/} /{shes pa nam yang skye mi 'gyur//} न दाहपाकनिर्भासि विज्ञानं जातु जायते ।। त.स.१०८क/९४३; भासमानः — {kha dog las ni tha dad pa'i/} /{dbyibs ni 'thad pa ma yin no/} /{kha dog du ni snang ba can/} /{mi slu bar ni mthong ba yin//} (?) न वर्णव्यतिरिक्तं च संस्थानमुपपद्यते । भासमानस्य वर्णस्य न च संवाद ईक्ष्यते ।। त.स.४९क/४८३; दृश्यः — {ring ba ni yul mi snang ba can no//} /{nye ba ni yul snang ba can no//} दूरमदृश्यदेशम् । अन्तिकं दृश्यदेशम् अभि.भा.३५ख/५८; • उ.प. निर्भासः — {ji ltar chu la dang po'i shes/} /{mig las byung ba skye bar 'gyur/} /{'thung dang reg sogs snang ba can//} तथा हि सलिलज्ञानमाद्यमुत्पद्यतेऽक्षिजम् । पानस्नानादिनिर्भासम् त.स.११२ख/९७२.
snang ba che
= {snang ba chen po/}
snang ba chen po
महावभासः — {sngon gyi ltas snang ba chen po bcu po de dag rab tu byung bar gyur te} इमानि दश महावभासनिमित्तानि प्रादुर्बभूवुः ग.व्यू.२१०क/२९१; महालोकः — {rdo rje nyi ma snang ba che/} /{rdo rje zla ba dri med 'od//} वज्रसूर्यमहालोको वज्रेन्दुविमलप्रभः । वि.प्र.१३७ख/१, पृ.३६; {ye shes kyi snang ba chen po rab tu 'gyed do//} महाज्ञानालोकमवमुञ्चति ग.व्यू.३१४ख/४००.
snang ba chen po kun tu ston pa
महावभाससंदर्शकः, बुद्धस्य नामपर्यायः — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{snang ba chen po kun tu ston pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… महावभाससंदर्शक इत्युच्यते ल.वि.२०५ख/३०९.
snang ba mched pa
पा. आलोकवृद्धिः म.व्यु.८९९ (२१क).
snang ba ji lta ba bzhin
यथाप्रतिभासम् — {rnam pa gnyis kyis tshad mar 'gyur ba yin te/} {snang ba ji lta ba bzhin du mi slu ba'am zhen pa ji lta ba bzhin du yin} प्रामाण्यं हि भवद् द्वाभ्यामाकाराभ्यां भवति—यथाप्रतिभासमविसंवादाद्, यथाध्यवसायं वा त.प.१८ख/४८३; {de'i phyir longs spyod rdzogs pa'i sku yang sangs rgyas kyi snang ba ji lta ba bzhin nam mkha' dang mnyam pa nyid do//} तस्मात् संभोगकायोऽपि बुद्धानां यथाप्रतिभासं खसम एव ख.टी.१५४क/२३२.
snang ba nyid
अवभासित्वम् — {shes pa gcig la snang ba nyid/} /{de dag la ni 'gal ba min//} एकज्ञानावभासित्वं न तु तेषां विरोधिता । त.स.१३२क/११२१; आभता — {gsal bar snang ba nyid kyis don yin na ni rang gi mtshan nyid yin pas} स्फुटाभतया चार्थत्वे स्वलक्षणमेव प्र. अ.१७५ख/१९०; ख्यानता — {don yod pa de bzhin nyid kyi snang ba nyid ni gnas gzhan du gyur pa yin par rig par bya ste} सदर्थस्य तथतायाः ख्यानता आश्रयपरावृत्तिर्वेदितव्या सू.व्या.२४६ख/१६३; दृश्यत्वम् — {snang ba nyid du sgro btags pa'i phyir med du zin kyang der snang ba zhes bya ste} दृश्यत्वसमारोपादसन्नपि दृश्य उच्यते न्या.टी.४९ख/१०१; {snang nyid yin na grub 'gyur te/} /{gang yang bdag nyid khyab pa} (? {khyad par} ){can//} दृश्यत्वे सति सिद्ध्यति यश्चात्मा सविशेषणः ।। त.स.११९ख/१०३६; दृश्यता — {de'i bdag nyid dgag pa yang snang ba nyid du yin no zhes} ({khas blangs} ){pa la 'grub pa yin te} तादात्म्यनिषेधश्च दृश्यतयाऽभ्युपगतस्य सम्भवति न्या.टी.५६ख/१३२.
snang ba tha dad
= {snang ba tha dad pa/}
snang ba tha dad pa
वि. भिन्नाभः — {ji ltar snang ba tha dad pa'i blo rnams yul gcig par 'gyur te} कथं भिन्नाभानां मतीनामेको विषयो भवेत् त.प.१८५क/८३१.
snang ba thob
= {snang ba thob pa/}
snang ba thob pa
• ना. अवभासप्राप्ता, लोकधातुः — {de lus tha ma'i tshe bskal pa bkod pa chen po zhes bya ba la 'jig rten gyi khams snang ba thob pa zhes bya bar de bzhin gshegs pa}…{'od zer rab tu snang ba zhes bya ba 'jig rten du 'byung ngo //} स पश्चिमे समुच्छ्रये अवभासप्राप्तायां लोकधातौ महाव्यूहे कल्पे रश्मिप्रभासो नाम तथागतः…लोके भविष्यति स.पु.५५क/९७; • पा. आलोकलब्धः म.व्यु.८९८ (२१क).
snang ba mtha' yas
ना. अमिताभः, बुद्धः — {de kun snang ba mtha' yas kyi/} /{bde ba can nas byung ba 'o//} सर्वे ते ह्यमिताभस्य सुखावत्या विनिर्गताः ।। ल.अ.१६४क/११६; {mgrin pa'i rgyab kyi steng du snang ba mtha' yas pad+ma rA ga lta bu ting nge 'dzin gyi phyag rgyas bzhugs pa'o//} ग्रीवापृष्ठोपरि अमिताभं पद्मरागनिभं समाधिमुद्रया स्थितम् ख.टी.१६४क/२४६; {de bzhin du skyil krung la lag pa g}.{yon pa'i steng du lag pa g}.{yas pa gan rkyal mnyam par gnas pa ni phyag na pad+ma ste/} {snang ba mtha' yas kyi ting nge 'dzin gyi phyag rgya'o//} एवं पर्यङ्के वामहस्तोर्ध्वेन सव्यहस्तः समगतोत्तानकः पद्मपाणेरमिताभस्य समाधिमुद्रा वि.प्र.१७३ख/३.१७१.
snang ba mtha' yas kyis dbu brgyan pa
वि. अमिताभमौलिः — {zhi ba la kha dog dkar po gos dang bcas pa snang ba mtha' yas kyis dbu brgyan pa} शान्तौ शुक्लवर्णं सवस्त्रममिताभमौलिनम् वि.प्र.१३८क/३.७४.
snang ba mtha' yas dbang po'i rgyal po
ना. अनन्तावभासराजेन्द्रः, तथागतः — {de bzhin gshegs pa snang ba mtha' yas dbang po'i rgyal po zhes bya ba dang} अनन्तावभासराजेन्द्रो नाम तथागतः म.मू.९२ख/५.
snang ba dang bcas pa
= {snang dang bcas/}
snang ba dang ldan pa
= {snang ldan/}
snang ba dang ldan pa'i gzungs
अवभासवतीधारणी, धारणीविशेषः — {byang chub sems dpa'}… {byang chub sems dpa'i sa dgu pa la gnas pa}…{snang ba dang ldan pa'i gzungs rab tu thob pa yin} बोधिसत्त्वो नवमीं बोधिसत्त्वभूमिमनुप्राप्तः… अवभासवतीधारणीप्रतिलब्धश्च भवति द.भू.२५६क/५२.
वि. अवभासकः — {dngos grub rnyed pa'i slob ma gang /} /{yang dag ye shes snang ba po//} सिद्धिलब्धोऽपि यः शिष्यः सम्यग्ज्ञानावभासकः । हे.त.७ख/२०.
snang ba byas pa
भू.का.कृ. अवभासितः लो.को.१४३६.
snang ba ma
ना. १. भा, देवी — ग्. {yon pa'i phyed ni lha mo snang ba ma'i cha yis gcig gi rnam par mthong zhes bya ba'i tha tshig go//} वामेनार्धेन भादेवीभागेनैकीकृत्य ताः पश्येदित्यर्थः ख.टी.१६६क/२४८; {bcom ldan 'das g}.{yas pa'i phyed kyis lha mo snang ba ma'i gzugs 'dzin pa} भगवन्तं…वामार्द्धेन भादेवीरूपधरम् ख.टी. १६६क/२४९ २. आलोकिनी, यक्षिणी — {snang ba ma'i sngags ni/} a~ {M A lo ki ni lo ka ba ti swAhA} आलोकिन्या मन्त्रः — ऊँ (आ)लोकिनि लोकवति स्वाहा म.मू.२८३क/४४२.
snang ba ma yin pa
= {snang ba min pa/}
snang ba mi dmigs pa
पा. दृश्यानुपलब्धिः — {'bras bu mi dmigs pa yang gang du rgyu mi snang ba der sbyar bar bya ba yin gyi/} {rgyu snang ba la ni snang ba mi dmigs pa kho na rtogs par byed pa yin no//} कार्यानुपलब्धिश्च यत्र कारणमदृश्यं तत्र प्रयुज्यते । दृश्ये तु कारणे दृश्यानुपलब्धिरेव गमिका न्या.टी.५५ख/१२६; त.प.६८ख/५८९; दृश्यानुपलम्भः — {yang na snang ba mi dmigs pas don dam gzhan du rtags ni the tshom za ba nye ba yin zhes bshad par bya'o//} यदि वा—ततो दृश्यानुपलम्भाल्लिङ्गात् सकाशादन्यथा सति लिङ्गे संशय इति व्याख्यातव्यम् वा.टी.६७क/२१.
snang ba min
= {snang ba min pa/}
snang ba min pa
• क्रि. न दृश्यते — {sangs rgyas pa sogs dag gi ni/} /{rig byed nye rig byed yan lag/} /{nying lag sogs don rtogs snang min//} न च वेदोपवेदाङ्गप्रत्यङ्गाद्यर्थबोधनम् । बुद्धादेर्दृश्यते त.स.११४ख/९९४; • वि. अलोकः — {sa 'og snang ba min pa'i yul du rab 'jug} पातालं प्रविशन्त्यलोकविषयम् अ.क.४क/५०.३२; • सं. अदर्शनम् — {dar ba thob nas pha ni gzi byin gter de snang ba min pa dag tu bkod//} प्राप्य प्रौढिमदर्शनं स जनकस्तेजोनिधिः प्रापितः । अ.क.२३६ख/८९.१८८.
snang ba med
= {snang ba med pa/} {snang ba med na} प्रतिभासं विना — {snang ba med na dngos po ni/} /{ji ltar snang bar 'gyur ba yin//} प्रतिभासं विना भावः कथं स्यात् प्रतिभासने ।। प्र.अ.१६ख/१९.
snang ba med pa
• क्रि. न विद्यते दृश्यम् — {phyi rol gyi ni snang ba med//} बाह्यं न विद्यते दृश्यम् ल.अ.१७५क/१३६; • सं. १. अदृश्यम् — {sems ni snang ba med las byung /} /{de yi phyir na sems mi snang //} चित्तं ह्यदृश्यसम्भूतं तेन चित्तं न दृश्यते ।। ल.अ.१६९ख/१२६; {dbang po don dang rnam bral zhing /} /{snang med de yi gzigs pa bas//} इन्द्रियार्थविसंयुक्तमदृश्यं यस्य दर्शनम् । ल. अ.६४क/१०; अप्रतिभासनम् — {ming dang mtshan ma'i rang bzhin snang ba med pa'i phyir ro//} नामनिमित्तस्य स्वरूपेणाप्रतिभासनात् प्र.अ.१७८क/१९३; दृश्याभावः — {de bas na snang ba mi dmigs pa'i shugs kyis snang ba med par shes pa yin} अतो दृश्यानुपलम्भनिश्चयाद् दृश्याभावः सामर्थ्यादवसितः न्या.टी.५४क/११९; प्रतिपत्त्यभावः — {dri ma can la gzugs brnyan snang ba med pa'i phyir dang ba zhes bya ba smos so//} मलिनस्य च्छायाप्रतिपत्त्यभावात् स्वच्छ इत्युक्तम् त.प.२०५ख/१२७ २. = {mun pa} तमिस्रम्, अन्धकारः — अन्धकारोऽस्त्रियां ध्वान्तं तमिस्रं तिमिरं तमः । अ.को.१.९.३; तमयति लोकं तमः । तमु ग्लानौ । तम एव तमिस्रम् अ.वि.१.९.३ ३. = {mtshan mo} तमी, रात्रिः — अथ शर्वरी ।। निशा निशीथिनी रात्रिस्त्रियामा क्षणदा क्षपा ।।… तमी अ.को.१.४.५; तमयति चक्रवाकान् तमी । तमु ग्लानौ अ.वि.१.४.५; • पा. निराभासः — {shes rab kyis kyang snang med dang /} /{mthu yang rab tu thob par byed//} प्रज्ञया च निराभासं प्रभावं चाधिगच्छति ।। ल.अ.११७ख/६४; {rtog pa la ni rnam shes 'jug/} /{snang ba med dang bye brag la/} /{shes rab yang dag rab tu 'jug//} ज्ञानं तर्के प्रवर्तते । निराभासे विशेषे च प्रज्ञा वै संप्रवर्तते ।। ल.अ.१०७ख/५३; ल.अ.६४ख/११; •ना. अद्योतः, बुद्धः — {lag bzang dang}… {snang med dang}… {shAkya thub pa} सुबाहुः…अद्योतः…शाक्यमुनिश्च म.मू.९३ख/५; • वि. अदृश्यः — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa chos thams cad ni gdags su med}…{snang ba med de} सर्वधर्माश्च सुविक्रान्तविक्रामिन् अप्रज्ञपनीयाः… अदृश्याश्च सु.प.२३ख/३; {gzhan dag/} /{yod par snang ba med na ni/} /{de dang ldan pa'ang ci ltar yod//} अन्येषु सत्स्वदृश्ये च सत्ता वा तद्वतः कथम् ।। प्र.वा.१२१क/२.७२; अनिर्भासः — {snang ba med dang snang ba bcas/} /{gzhan gyi snang ba kho na yi/} /{rnam par shes pas phyi rol don/} /{rnam pa gang gis kyang mi shes//} अनिर्भासं सनिर्भासमन्यनिर्भासमेव च । विजानाति न च ज्ञानं बाह्यमर्थं कथञ्चन ।। त.स.७३क/६८२; निराभासः — {de lta bas na snang ba med pa'i chos kyi sku thob par byed pa ma yin no//} ततो निराभासस्य धर्मकायस्य नैव प्राप्तिः ख.टी.१५४ख/२३३; {sangs rgyas kyi sa snang ba med pa mi skye ba dran pa'i phyir} निराभासबुद्धभूम्यनुत्पादस्मरणतया ल.अ.७१ख/२०; अनालोकः — {snang ba med pa'i gnas rnams dag tu sgron me bzhin/} /{legs par bshad pa bden pa'i lam ni gsal bar byed//} सुभाषितं सत्यपथप्रकाशनं करोत्यनालोकपदे सुदीपवत् । अ.क.२३९क/९१.१; अनाभासः लो.को.१४३८.
snang ba med pa'i spyod yul
वि. निराभासगोचरः — {gzung ba dang 'dzin pa dang rnam par bral ba/} {snang ba med pa'i spyod yul} ग्राह्यग्राहकविसंयुक्तं निराभासगोचरम् ल.अ.७१क/१९; {bden pa ma yin thar pa min/} /{snang med spyod yul ma yin no//} न सत्या न विमोक्षा वै न निराभासगोचरम् ।। ल.अ.१६६क/११९; ल.अ.७६ख/२५.
snang ba med pa'i tshig
१. अदृश्यपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{snang ba'i tshig dang snang ba med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…दृश्यपदम्, अदृश्यपदम् ल.अ.६८ख/१७ २. निराभासपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{snang ba'i tshig dang snang ba med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…निराभासपदम्, अनिराभासपदम् ल.अ.६८क/१७.
snang ba med pa'i mtshan nyid
पा. निराभासलक्षणम्, आर्यज्ञानलक्षणभेदः — {'phags pa'i ye shes kyi mtshan nyid gsum}…{snang ba med pa'i mtshan nyid dang /} {sangs rgyas thams cad kyi rang gi smon lam gyi byin gyis rlabs kyi mtshan nyid dang /} {'phags pa so so rang gi ye shes kyi mtshan nyid de} आर्यज्ञानलक्षणत्रयं… निराभासलक्षणम्, सर्वबुद्धस्वप्रणिधानाधिष्ठानलक्षणम्, प्रत्यात्मार्यज्ञानगतिलक्षणं च ल.अ.७४क/२२.
snang ba med pa'i sa
निराभासभूमिः — {blo gros chen po 'di ltar rigs rnam par dgod pa 'di ni yongs su sbyong ba'i sa ste/} {snang ba med pa'i sa la 'jug pa'i phyir rnam par dgod par bya'o//} परिकर्मभूमिरियं महामते गोत्रव्यवस्था । निराभासभूम्यवक्रमणतया व्यवस्था क्रियते ल.अ.८०ख/२८.
snang ba tshad med pa dang ldan pa
वि. अप्रमाणावभासप्राप्त: — {de'i chos kyi stan yang de bzhin gshegs pa dag dang byang chub sems dpa' dbang bskur ba'i sa thob pa ma gtogs par thams cad las 'phags shing snang ba tshad med pa dang ldan pa yin} धर्मासनं चास्य तथागतानभिषेकभूमिप्राप्तान् बोधिसत्त्वान् स्थापयित्वा सर्वतो विशिष्टमप्रमाणावभासप्राप्तं भवति द.भू.२५६ख/५२.
आलोकमनसिकरणम् — {rdzu 'phrul la sogs pa'i sbyor ba ni yang ba dang sgra dang snang ba yid la byed pa yin no//} ऋद्ध्यादीनां तु लघुत्वशब्दालोकमनसिकरणं प्रयोगः अभि.भा.६१ख/१११०.
snang ba yin
क्रि. आभाति — {rtogs pa gsal ba la ni skyon yon gyi rigs phra mo mtha' dag kyang snang ba yin la} पटुप्रबोधस्य सकलमेव सूक्ष्ममपि गुणदोषजातमाभाति प्र.अ.१०७ख/११५; प्रतिभासते — {phyi rol don du snang ba 'di'i/} /{bdag nyid ji ltar snang ba yin//} भासमानः किमात्माऽयं बाह्योऽर्थः प्रतिभासते । त.स.७२क/६७१; समीक्षते — {sems ni gzhan du zhen gyur kyang /} /{zla ba gnyis sogs snang ba yin//} अन्यार्थाऽऽसक्तचित्तोऽपि द्विचन्द्रादि समीक्षते । त.स.४८ख/४८२; दृश्यते — {rten dang brten pa'i nges pa yis/} /{dper na snod dang zho dag kyang /} /{'brel ba gcig tu'ang snang ba yin/} /{de bzhin 'di la'ang nges par 'dod//} तद्यथा कुण्डदध्नोश्च संयोगैक्येऽपि दृश्यते । आधाराधेयनियमस्तथेह नियमो मतः ।। त.स.३२क/३३१; उपलक्ष्यते — {sngon po sogs la gcig nyid ni/} /{rjes 'jug par yang snang ba yin//} (?) नानुगतश्चैको नीलादिरुपलक्ष्यते ।। त.स.२८ख/३०१.
snang ba log pa
दृश्यनिवृत्तिः — {snang ba mi dmigs pa las snang ba log par nges pa ma yin nam zhe na} ननु च दृश्यनिवृत्तिरवसीयते दृश्यानुपलम्भात् न्या.टी.५३ख/११९.
snang ba shin tu sbyang ba
वि. सुपरिशुद्धालोकः — {byang chub sems dpa' byang chub sems dpa'i sa gsum pa la snang ba shin tu sbyang ba ni/} {byang chub sems dpa'i sa bzhi pa yongs su gnon te} बोधिसत्त्वस्तृतीयायां बोधिसत्त्वभूमौ सुपरिशुद्धालोकश्चतुर्थीं बोधिसत्त्वभूमिमाक्रमति द.भू.२०४क/२४.
१. स्पष्टालोकः — {'on te mun pa la sogs pa'i phyogs su dang po'i shes pas bzung zin pa'i don yang snang ba gsal ba'i gnas skabs na tshad ma phyi ma phyi ma yongs su gcod par mthong ba nyid ma yin nam} ननु च दृश्यत एव सन्तमसादिप्रदेशे प्रथमज्ञानगृहीतस्याप्यर्थस्योत्तरोत्तरतः प्रमाणात् परिच्छेदः स्पष्टालोकावस्थायाम् त.प.२२८ख/९२७ २. प्रतिभासः म. व्यु.५५६.
snang ba'i rgyu mtshan rtogs pa
पा. संप्रख्याननिमित्तप्रतिवेधः, प्रतिवेधप्रायोगिकमनस्कारभेदः — {rtogs pa sbyor ba pa ni rnam pa bcu gcig tu rig par bya ste/} {glo bur ba nyid rtogs pa dang snang ba'i rgyu mtshan rtogs pa dang}…{chos rnam par gzhag} (? {bzhag} ){pa rtogs pa'o//} प्रतिवेधप्रायोगिकश्च । स पुनरेकादशविधो वेदितव्यः—आगन्तुकत्वप्रतिवेधतः, संप्रख्याननिमित्तप्रतिवेधतः…व्यवस्थापितधर्मप्रतिवेधतश्च सू.व्या.१६७ख/५९.
snang ba'i cod pan
ना. अवभासमकुटी, तथागतः — {de'i 'og tu bskal pa de nyid na grul bum gyi dbang po zhig tu gyur te/} {de bzhin gshegs pa snang ba'i cod pan zhes bya ba bsnyen bkur to//} तस्यानन्तरं तस्मिन्नेव कल्पे कुम्भाण्डेन्द्रभूतेन अवभासम(मु)कुटी नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१९८ख/२७८.
snang ba'i nye 'khor
दर्शनोपविचारः — {thos pa'i nye 'khor ma gtogs pa snang ba'i nye 'khor du 'dug ste kha ton bya'o//} मुक्त्वा श्रवणोपविचारं स्वाध्यायनं दर्शनोपविचारे स्थित्वा वि.सू.९३क/१११.
snang ba'i de kho na
पा. दृश्यतत्त्वम्, तत्त्वभेदः — {mdor bsdu na de kho na rnam pa gnyis te/} {me long lta bu'i de kho na dang snang ba'i de kho na'o//}…{snang ba'i de kho na ni rnam pa dgu ste/} {nga rgyal med pa'i snang ba'i de kho na dang}…{bdag tu 'dzin pa'i gzhi la dgongs pa thams cad} *{rtogs pa snang ba'i de kho na'o//} समासतो द्विविधं तत्त्वम्—आदर्शतत्त्वम्, दृश्यतत्त्वञ्च…दृश्यतत्त्वं नवविधम्—निरभिमानदृश्यतत्त्वम्… आत्मग्राहवस्तुसर्वाऽभिसन्धिप्रवेशदृश्यतत्त्वञ्च म.भा.१५ख/३.२२.
snang ba'i de kho na rnam pa dgu
नवविधं दृश्यतत्त्वम् : १. {nga rgyal med pa'i snang ba'i de kho na} निरभिमानदृश्यतत्त्वम्, २. {phyin ci log gi gnyen po'i snang ba'i de kho na} अविपर्यासदृश्यतत्त्वम्, ३. {nyan thos kyi theg pas nges par 'byung ba snang ba'i de kho na} श्रावकयाननिर्याणदृश्यतत्त्वम्, ४. {theg pa chen pos nges par 'byung ba snang ba'i de kho na} महायाननिर्याणदृश्यतत्त्वम्, ५. {phas kyi rgol ba tshar gcod pa snang ba'i de kho na} परवादिनिग्रहदृश्यतत्त्वम्, ६. {theg pa chen po mngon par brjod pa snang ba'i de kho na} महायानाभिद्योतनदृश्यतत्त्वम्, ७. {shes bya'i rnam pa thams cad la 'jug pa snang ba'i de kho na} सर्वाकारज्ञेयप्रवेशदृश्यतत्त्वम्, ८. {ma nor ba'i de bzhin nyid mngon par brjod pa snang ba'i de kho na} अवितथतथताऽभिद्योतनदृश्यतत्त्वम्, ९. {bdag tu 'dzin pa'i gzhi la dgongs pa thams cad} *{rtogs pa snang ba'i de kho na} आत्मग्राहवस्तुसर्वाभिसन्धिप्रवेशदृश्यतत्त्वम् म.भा.१५ख/३.२२.
snang ba'i bdag nyid
दृश्यात्मत्वम् — {'on te snang ba'i bdag nyid dngos po las gzhan yin na} अथ वस्तुनोऽन्यद् दृश्यात्मत्वम् प्र.अ.४०क/४६.
snang ba'i bdag nyid dang ldan pa
वि. अवभासात्मकः लो.को.१४३७.
snang ba'i bdag po
= {nyi ma} त्विषाम्पतिः, सूर्यः श.को.७६८.
snang ba'i 'du shes dang ldan pa
वि. आलोकसंज्ञः — {glo g}.{yas phyogs kyis gzims te/} {zhabs gshibs nas snang ba'i 'du shes dang dran pa dang shes bzhin dang ldan zhing mya ngan las 'das pa'i 'du shes 'ba' zhig thugs la dgongs so//} दक्षिणेन पार्श्वेन शय्यां कल्पयति पादे पादमाधाय अ(आ)लोकसंज्ञो स्मृतः संप्रजानन्निर्वाणसंज्ञामेव मनसि कुर्वन् अ.श.१११ख/१०१.
snang ba'i rnam par shes pa
पा. ख्यातिविज्ञानम्, विज्ञानभेदः — {rnam par shes pa}…{rnam pa gnyis}…{blo gros chen po de la snang ba'i rnam par shes pa ni bsam gyis mi khyab pa'i bag chags yongs su 'gyur ba'i rgyu las byung ba'o//} द्विविधं… विज्ञानम्… तत्र ख्यातिविज्ञानं महामते अचिन्त्यवासनापरिणामहेतुकम् ल.अ.६९ख/१८.
snang ba'i spyod yul du 'gyur ba
वि. प्रतिभासगोचरः — {rim gyis rgyu dang 'bras bu'i dngos por rnam par gnas pa rnams kyi 'brel ba yang snang ba'i spyod yul du 'gyur ba med do//} सम्बन्धश्च हेतुफलभावेन व्यवस्थितानां क्रमभाविनां न प्रतिभासगोचरः प्र.अ.११क/१२.
snang ba'i phreng ba zhes bya ba'i rab tu byed pa
ना. आलोकमालाप्रकरणम्, ग्रन्थः क.त.३८९५.
snang ba'i phreng ba'i 'grel pa yid dga' ba bskyed pa
१. अनिराभासपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{snang ba'i tshig dang snang ba med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…निराभासपदम्, अनिराभासपदम् ल.अ.६८क/१७ २. दृश्यपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{snang ba'i tshig dang snang ba med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह — उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…दृश्यपदम्, अदृश्यपदम् ल.अ.६८ख/१७.
snang ba'i tshogs
आलोकराशिः — {snang ba'i tshogs ni snang ba 'dus pa'o//} आलोकराशिः आलोकसङ्घातः त.प.२०८ख/८८७.
snang ba'i 'od
= {snang 'od/}
snang ba'i 'od kyi rgyal po
ना. ज्योतिरश्मिराजेन्द्रः, तथागतः — {de bzhin gshegs pa snang ba'i 'od kyi rgyal po zhes bya ba dang} (?) ज्योतिरश्मिराजेन्द्रो नाम तथागतः म.मू.९२ख/५.
snang ba'i rang bzhin
दृश्यस्वभावः — {dmigs pa'i rig byar gyur pa zhes bya ba smos so//} {snang ba'i rang bzhin gzhan yin no zhes bya ba'i don to//} (?) उपलब्धिलक्षणप्राप्तस्येति दृश्यस्वभावस्य, नान्यस्येति यावत् वा.टी.६५क/१९.
snang ba'i lha mo
ना. भादेवी, देवी — {snang ba'i lha mo gtso mo nyid zhi ba la sogs pa'i lha mo rnams kyi yang go rims bzhin du shar phyogs la sogs pa phyogs kyi 'dab ma rnams su bskor ba} भादेव्याः प्राधान्यं शान्त्यादिदेवीनां च यथाक्रमं पूर्वादिदिग्दलेषु वृत्तिः ख.टी. १५९क/२४०; {snang ba/}
snang bar gyur
• क्रि. ईक्ष्येत — {gal te ji ltar nyi ma gnas/} /{de ltar de ni snang gyur na//} यथैवावस्थितो ह्यर्कः तथैवेक्ष्येत यद्यसौ । त.स.९६क/८४५; • = {snang bar gyur pa/}
snang bar gyur pa
• क्रि. १. प्रज्ञायते — {gang gi tshe 'jig rten gsal bar kun nas gnas par gyur te/} {skye ba snang bar gyur/} {rga ba snang bar gyur} अथ तर्हि यदा व्यक्तो लोकः सुस्थितो भवति, जातिः प्रज्ञायते, जरा प्रज्ञायते ल.वि.१२ख/१४; संदृश्यते — {ma pham pa 'di lta ste dper na/} {da ltar sangs rgyas kyi zhing 'di dag snang bar gyur pa bzhin no//} तद्यथापि नाम अजित एतर्ह्येतानि बुद्धक्षेत्राणि संदृश्यन्ते स.पु.९क/१३ २. अवभासितोऽभूत् — {de dag gi 'od kyis 'jig rten thams cad snang bar gyur to//} तेषां च प्रभया सर्वलोकोऽवभासितोऽभूत् रा.प.२४६ख/१४५; संदृश्यते स्म — {sangs rgyas kyi zhing de dag thams cad 'od zer de'i 'od kyis shin tu khyab par} (? {gsal bar} ){snang bar gyur te} तानि च बुद्धक्षेत्राणि सर्वाणि तस्या रश्मेः प्रभया सुपरिस्फुटानि संदृश्यन्ते स्म स.पु.९क/१३; • भू.का.कृ. अवभासितः — {de'i lus dang ngag dang yid kyi las mtshan ma thams cad dang bral ba shin tu yongs su sbyangs pa mi skye ba'i chos la bzod pas snang bar gyur pa tshad med pa 'byung bar 'gyur ro//} तस्याप्रमाणं सर्वनिमित्तापगतं कायवाङ्मनस्कर्म प्रवर्तते सुपरिशोधितमनुत्पत्तिकधर्मक्षान्त्यावभासितम् बो.भू.१८०ख/२३७; आभासगतः — {de dag kyang gzugs la sogs pa yul rnams yin no//} {snang bar gyur pa yin} ते पुना रूपादयो विषया आभासगता भवन्ति अभि.स्फु.१२७ख/८२९; आभासप्राप्तः — {yul snang bar gyur pa dang} आभासप्राप्ते विषये अभि.भा.८२क/११९०; आलोकभूतः — {skul bar byed pa nyid chos dang chos ma yin pa la sogs pa rnam par gzhag pa'i rgyu mtshan yin te/} {srog chags thams cad kyi snang bar gyur pa thun mong gi mig lta bur rnam par gzhag} (? {bzhag} ){go//} चोदनैव धर्माधर्मादिव्यवस्थानिबन्धनमालोकभूता सर्वप्राणभृतां साधारणं चक्षुरिव व्यवस्थिता त.प.१३०ख/७१२; {'jig rten thams cad kyi snang bar gyur pa} सर्वलोकस्यालोकभूताः शि.स.१७३क/१७१; {'jig rten rnams la ye shes kyi snang bar gyur pa} लोकस्य ज्ञानालोकभूताः ख.टी.१६०ख/२४१; निर्भाससम्भूतः — {shes pa rnam bcas phyogs la yang /} /{phyi rol rnam pa rjes mthun par/} /{shes pa la ni snang gyur pas/} /{don rtogs zhes ni brjod pa yin//} साकारज्ञानपक्षेऽपि बाह्याकारानुरूपतः । ज्ञाने निर्भाससम्भूतावर्थो विदित उच्यते । त.स.९१क/८२१.
snang bar gyur pa yin
क्रि. आभासगतो भवति — {'dod pa'i 'dod chags kyi kun nas dkris par gyur pa'i chos rnams kyang snang bar gyur pa yin} कामरागपर्यवस्थानीयाश्च धर्मा आभासगता भवन्ति अभि.भा.३४ख/१००१.
snang bar bgyid
= {snang bar bgyid pa/}
snang bar bgyid pa
• क्रि. भासयति — {'od kyis zhing brgya dag kyang snang bar bgyid//} प्रभया च भासयति क्षेत्रशतान् शि.स.१७२क/१६९; • वि. आलोककरी — {bcom ldan 'das shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni snang bar bgyid pa lags so//} आलोककरी भगवन् प्रज्ञापारमिता अ.सा.१५१ख/८६.
snang bar bgyis
= {snang bar bgyis pa/}
snang bar bgyis pa
भू.का.कृ. अवभासितः — {de yis phyogs rnams kun tu snang bar bgyis/} /{nyi ma shar bas ji ltar bgyis pa bzhin//} अवभासिता येन दिशः समन्ताद्दिवाकरेणोदयता यथैव ।। अ.श.४ख/३; आभासितः लो.को.१४३७; आदीप्तः लो.को.१४३७; प्रभासितः लो.को.१४३७.
•क्रि. १. भाति — {bsgoms pa yongs su rdzogs pa na/} /{de dang de dag gsal snang 'gyur//} ते ते भान्ति परिस्फुटम् । भावनापरिनिष्पत्तौ त.स.१२५ख/१०८४; प्रतिभाति — {gang phyir me long chung ngu la/} /{gdong ni chung ngur snang bar 'gyur//} अल्पीयस्यास्यमल्पीयो दर्पणे प्रतिभाति हि । त.स.९६क/८४६; ख्याति — {phyi rol snang ba'i gzugs can gyis/} /{sems dang sems ni snang bar 'gyur//} चित्तं हि ख्याति चित्तस्य बहिर्धा ख्याति रूपिणः । ल.अ.१६१ख/१११; आभासीभवति — {mtshan ma rgyu ba dag kyang}…{mi snang bar 'gyur ro//} निमित्तसमुदाचारो वा नाभासीभवति द.भू.२४०क/४२; प्रतिभासः प्राप्नोति — {yi ge cig car snang bar 'gyur la} सकृद्वर्णप्रतिभासः प्राप्नोति त.प.७ख/४६०; भासते — {gang gi dbang gis bstan pa rnams/} /{'byung zhing da ltar yang snang 'gyur//} यदाधिपत्यभाविन्यो भासन्तेऽद्यापि देशनाः ।। त.स.१२९क/११०४; अवभासते — {sgra ni blo la snang bar 'gyur//} बुद्धौ शब्दोऽवभासते त.स.९९क/८७६; त.स.७१ख/६७०; ख्यायते — {khams gsum na ni nor ba yi}(? {ba'i sems})/ /{de phyir sna tshogs snang bar 'gyur//} भ्रान्तं त्रैधातुके चित्तं विचित्रं ख्यायते यतः ।। ल.अ.१६०क/१०९; दृश्यते — {des na de yang ldog mtshams dang mtshungs pa dang mi 'dra bar snang bar 'gyur ro//} तेन सोऽप्यवधिः समो विषमश्च दृश्यते त.प.१२क/४६९; {sor mos cung zad mnan mig la/} /{gcig kyang du mar snang ba gang //} ईषत्सम्मीलितेऽङ्गुल्या यच्च चक्षुषि दृश्यते । पृथगेकोऽपि त.स.९३क/८४७; प्रदृश्यते — {me long chu dang mig rnams la/} /{ji ltar gzugs brnyan snang 'gyur ba//} दर्पणे उदके नेत्रे यथा बिम्बं प्रदृश्यते । ल.अ.१९०क/१६२; ईक्ष्यते — {ji ltar nyi gcig chu sogs la/} /{dbyer med de yang du ma yi/} /{bdag nyid du ni snang bar 'gyur//} जलादिषु यथैकोऽपि नानात्मा सवितेक्ष्यते । त.स.८०ख/७४७; वीक्ष्यते — {sngo dang ser dang dkar sogs bzhin/} /{yul dang rang bzhin dbye ba yis/} /{dngos po'i dbye bas 'gal ba can/} /{gang phyir cig car du snang 'gyur//} नीलपीतावदातादिरूपभेदविरोधिनः । देशप्रकृतिभेदेन वीक्ष्यन्ते युगपद् यतः ।। त.स.१३२क/११२२ २. भासेत — {de ltar rjes su dpag pa'i shes pa la yang snang bar 'gyur ro//} तथैवानुमानज्ञानेऽपि भासेत त.प.१२६क/७०२; {gzhan yang gal te gsal ba bsgribs na ji ltar snang bar 'gyur te} किञ्च—यदि तिरोभूतव्यक्तयः, कथं भासेरन् त.प.२०६क/८८१; दृश्येत — {rtag tu de yi rnam pa 'am/} /{de dang bral bar snang bar 'gyur//} सर्वथा । तच्छायस्तद्वियुक्तो वा स दृश्येत त.स.११क/१३२; ईक्ष्येत — {gal te ji ltar nyi ma gnas/} /{de ltar de ni snang 'gyur na//} यथैवावस्थितो ह्यर्कस्तथैवेक्ष्येत यद्यसौ । त.स.९६क/८४५; प्रत्यवभासेत — {gang zhig snang bar 'gyur ba myur ba la sogs pa'i rnam pa dang ldan pa'i don gzhan yang yod pa ma yin te} न चान्यो द्रुताकारवानर्थः सम्भवति यः प्रत्यवभासेत त.प.१७९ख/८२०; • सं. आविर्भावः — {mang por gyur cing gcig tu 'gyur ba dang /} {snang bar 'gyur ba dang mi snang bar 'gyur ba shes pa dang mthong bas nyams su myong bar byed de} बहुधा भूत्वैको भवति, आविर्भावं तिरोभावं ज्ञानदर्शनेन प्रत्यनुभवति अभि.स्फु.२३१ख/१०१९; •वि. भासमानः — {de la yang ni sgra gzhan la/} /{snang bar 'gyur bar mtshon ma yin//} तस्यामपि न शब्दोऽन्यो भासमानो हि लक्ष्यते ।। त.स.९९क/८७७; {snang bar 'gyur ba'i rnam pa ni//} आकारो भासमानः त.स.७५क/७०३; दृश्यमानः — {rgan po rnams kyi rtogs pa ni/} /{yang dang yang du snang 'gyur ba//} वृद्धानां दृश्यमाना प्रतिपत्तिः पुनः पुनः । त.स.१०१ख/८९४.
snang bar 'gyur ba yin
क्रि. समीक्ष्यते — {gzugs brlan de 'ang chu yi ni/} /{nang du snang bar 'gyur ba yin//} जलाद्यन्तर्गतं चेदं प्रतिबिम्बं समीक्ष्यते । त.स.९५ख/८४४.
snang bar bya
= {snang bar bya ba/}
snang bar bya ba
• क्रि. अवभासयति — {'jig rten gyi khams brgya snang bar bya ba dang} लोकधातुशतं चावभासयति द.भू.१८५ख/१४; • सं. अवभासनम् — {gling bzhi pa snang bar bya ba'i phyir nyi ma gcig po 'di kho na 'char ro//} एक एवैषां सूर्य उदागच्छति चतुर्द्वीपावभासनाय शि.स.१५५क/१४९; उद्भासनम् — {gang yin pa zhes smos pa dang shes pa snang bar bya bas so//} यामिति चोलिङ्गनतो ज्ञानोद्भासनेन वि.सू.९१ख/१०९.
snang bar byas
= {snang bar byas pa/} {snang bar byas te/} {o nas} अवभासयित्वा — {dga' ba'i tshal yang kun du snang bar byas te} नन्दनवनं च समन्तादवभासयित्वा स.दु.९७क/१२०; अवभास्य — {de'i dge ba'i rtsa ba snang ba des ni sems can rnams kyi nyon mongs pa dang sems kyi thibs po snang bar byas te de nyid nas phyir ldog go//} तस्य सा कुशलमूलाभा सत्त्वानां क्लेशचित्तगहनान्यवभासस्य तत एव व्यावर्तते द.भू.२५८क/५४; {rgyal po'i khab ril gyis 'od chen pos snang bar byas nas} सकलं राजगृहमुदारेणावभासेनावभास्य अ.श.४७क/४०; आभास्य — {ji ltar rgya che 'od zer snang ldan nyi ma bzhin/} /{'jig rten kun tu snang bar byas nas rim gyis ni//} उदित इह समन्ताल्लोकमाभास्य यद्वत् प्रततदशशतांशुः सप्तसप्तिः क्रमेण । र.वि.१२६क/१०९; प्रकाशीकृत्य — {de dag g}.{yogs te snga ma dag snang bar byas nas brjod par bya'o//} प्रतिच्छाद्यैनां पूर्वाः प्रकाशीकृत्योपयाचनम् वि.सू.९१क/१०९.
snang bar byas pa
भू.का.कृ. अवभासितः — {tshong dpon gyi bu nor bzangs byang chub sems dpa'i rnam par thar pa gzhan gyis mi thub pa'i rgyal mtshan gyi ye shes kyis snang bar byas pa} सुधनः श्रेष्ठिदारकोऽपराजितध्वजबोधिसत्त्वविमोक्षज्ञानावभासितः ग.व्यू.३८०क/९०; {sems can dmyal ba chen po dag kyang snang bar byas} सर्वमहानरकाश्चावभासिताः ग.व्यू.७३ख/१६४; निर्भासीकृतः — {mi dang seng ge dag gi cha gang yin pa de dag dang ldan pa ste snang bar byas pa'i ngo shes pa gang yod pa de la de skad ces bya'o//} नृसिंहयोर्ये भागास्तैरनुस्यूतं निर्भासीकृतं यत् प्रत्यभिज्ञानं तत्तथोक्तम् त.प.७४क/६००.
snang bar byed
= {snang bar byed pa/}
snang bar byed cing mi snang bar yang byed pa
पा. आविर्भावस्तिरोभावः, पारिणामिक्या ऋद्धेर्भेदः — {de la yongs su bsgyur ba'i rdzu 'phrul gyi rnam pa'i rab tu dbye ba gang zhe na/} {'di lta ste/} ग्. {yo bar byed pa dang}…{snang bar byed cing mi snang bar yang byed pa dang}…{'od zer 'byin pa dang} तत्र पारिणामिक्या ऋद्धेः प्रकारभेदः कतमः । तद्यथा—कम्पनं…आविर्भावस्तिरोभावः…रश्मिप्रमोक्षणं च बो.भू.३२ख/४०.
snang bar byed pa
• क्रि. भासं करोति — {gang zhig phul du phyin par snang bar byed pa de kho na nyi ma yin gyi} य एव प्रकर्षेण भासं करोति स एव भास्करः अभि.स्फु.२८५क/११२८; अवभासं करोति लो.को.१४३८; आविष्करोति — {phyir yang de bzhin du bdag nyid ston cing snang bar byed pa yin no//} पुनश्च तथैवात्मभावमुपदर्शयत्याविष्करोति बो.भू.३४क/४३; अवभासं कुरुते — {rigs kyi bu de na nyi ma dang zla ba mi snang ste/} {nor bu yid bzhin rin po che dam pa sbyin pa zhes bya ba de snang bar byed do//} यत्र कुलपुत्र चन्द्रादित्यौ न ज्ञायेते, तत्र च पृथिवीप्रदेशे वरदो नाम चिन्तामणिरत्नराजोऽस्ति । स च तत्रावभासं कुरुते का.व्यू.२१७ख/२७७; अवभासते — {ji srid du nyi ma dang zla ba'i dkyil 'khor gyi 'od kyis snang bar byed pa} यावच्चन्द्रसूर्यौ मण्डलप्रभया अवभासेते बो.प.४८ख/९; प्रतिभासते — {de phyir der yang rang bzhin des/} /{ci phyir de ltar snang bar byed//} किमिति प्रतिभासन्ते तेन रूपेण तत्र च ।। त.स.११क/१२९; अवभासयति — {'od srung 'di lta ste dper na nyi ma dang zla ba'i 'od kyis 'jig rten thams cad du snang bar byed pa ni} तद्यथा काश्यप चन्द्रसूर्यप्रभा सर्वलोकमवभासयति स.पु.५०ख/९०; प्रकाशयति — {mar mes ci zhig snang bar byed//} किं प्रकाशयति दीपः प्र.प.५१क/६२; आलोकयति — {'od zer}… /{'jig rten la yang snang bar byed//} रश्मयः…लोकमालोकयन्ति च ।। सू.अ.१५६क/४२; भास्यते — {nyi ma'i 'od zer gcig btang bas/} /{'gro 'di snang bar byed pa ltar//} यथा सूर्यैकमुक्ताभै रश्मिभिर्भास्यते जगत् । सू. अ.१५६क/४२; व्यज्यते — {yi ge ni rang gi mtshan nyid kyis snang bar byed pas na yi ge'o//} स्वलक्षणेन व्यज्यते इति कृत्वा व्यञ्जनम् ल.अ.१००ख/४७; • सं. १. प्रकाशः — {'dir snang bar byed pa zhes bya ba ni mun pa sel bas yin na} इह प्रकाशो नाम तमस्य(? सो) वधः प्र.प.५१क/६२; प्रकाशनम् — {de'i phyir mar me la mun pa sel ba'i mtshan nyid can gyi snang bar byed pa yod pa yin la} तस्मादस्त्येव अन्धकारघातलक्षणं प्रकाशनं प्रदीपस्य प्र.प.५१ख/६२; अवभासनम् — {de bzhin gshegs pa'i dge ba'i rtsa ba snang bar byed pa'i kha dog dang} तथागतकुशलमूलावभासनवर्णा ग.व्यू.१८७क/२७० २. अभिव्यक्तिः — {rkyen snang bar byed pa'i 'gyur ba dang bya ba snang bar byed pa'i 'gyur ba dang} प्रत्ययाभिव्यक्तिपरिणामः क्रियाभिव्यक्तिपरिणामः ल.अ.११८क/६५; आविर्भावः — {snang bar byed cing mi snang bar yang byed pa} आविर्भावस्तिरोभावः बो.भू.३२ख/४०; व्यञ्जनम् — {blo gros chen po snang bar byed pa'i rgyu ni rnam par rtog pa'i dngos po skyes pa'i mtshan nyid snang ba'i bya ba byed de} व्यञ्जनहेतुः पुनर्महामते उत्पन्नस्य विकल्पस्य भावस्य लक्षणोद्द्योतनकृत्यं करोति ल.अ.८८ख/३५ ३. = {nyi ma} भास्करः, सूर्यः — {A li zla ba'i gzugs kyis gnas/} /{kA li'i gzugs kyis snang byed do//} स्थिताऽऽलिश्चन्द्ररूपेण कालिरूपेण भास्करः ।। हे.त.९क/२६; अहस्करः — सूरसूर्यार्यमादित्यद्वादशात्मदिवाकराः ।…भास्कराहस्करब्रध्नप्रभाकरविभाकराः ।। अ.को.१.३.२८; अहः करोतीति अहस्करः अ.वि.१.३.२८ ०. ज्योतिः — {snang bar byed pa'i tshogs} ज्योतिर्गणः म.व्यु.६६१० (९४ख); • पा. १. आभासकरः, समाधिविशेषः — {rigs kyi bu 'di lta ste/} {rnam par byed ces bya ba'i ting nge 'dzin dang}…{snang bar byed ces bya ba'i ting nge 'dzin dang} तद्यथापि नाम कुलपुत्र आकारकरो नाम समाधिः…आभासकरो नाम समाधिः का.व्यू.२२२क/२८४ २. आलोककरः, समाधिविशेषः म.व्यु.५५७ (१३क); • ना. अवभासकरः, देवपुत्रः — {'di lta ste/} {lha'i bu ud ka li} (? {uta kha lI}){zhes bya ba dang}…{snang byed dang} तद्यथा—उत्खली च नाम देवपुत्रः… अवभासकरश्च ल.वि.१३७क/२०२; • वि. आलोककरः — {thams cad snang bar byed ces bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वालोककरो नाम समाधिः का.व्यू.२३८ख/३००; {de ltar na 'jig rten thams cad la snang bar byed pa yin no//} एवमालोककरो भवति सर्वसत्त्वानाम् ग.व्यू.२०८क/२९०; प्रकाशकः — {snang bar byed pa nyid} प्रकाशकत्वम् प्र.प.५१क/६२; अवभासकः — {mi snang gyur pa thams cad la/} /{stong gsum gcig pus snang byed pas//} अन्तर्धानेषु सर्वेषु साहस्रैकावभासकः । गु.स.१११क/४५.
snang bar byed pa nyid
प्रकाशकत्वम् — {mun pa gang sel bar byed pas mar me la gzhan snang bar byed pa nyid yod par 'gyur ba} यत्तमो निघ्नतः प्रदीपस्य परप्रकाशकत्वं स्यात् प्र.प.५१क/६२; प्रकाशत्वम् — {mun pa gang sel bar byed pas rang gi bdag nyid snang bar byed pa nyid du 'gyur ba} यत्तमो निघ्नतः स्वात्मप्रकाशत्वं स्यात् प्र.प.५१क/६२.
snang bar byed pa'i rgyu
पा. व्यञ्जनहेतुः, हेतुभेदः — {rgyu ni rnam pa drug ste}…{blo gros chen po snang bar byed pa'i rgyu ni rnam par rtog pa'i dngos po skyes pa'i mtshan nyid snang ba'i bya ba byed de} हेतुः…षड्विधः…व्यञ्जनहेतुः पुनर्महामते उत्पन्नस्य विकल्पस्य भावस्य लक्षणोद्द्योतनकृत्यं करोति ल.अ.८८ख/३५.
snang bar byed pa'i tshogs
ज्योतिर्गणः म.व्यु.६६१० ( {skar ma'i tshogs sam snang bar byed pa'i tshogs/} 94 ख).
snang bar mi 'gyur ba
= {snang mi 'gyur ba/}
snang bar mdzad
= {snang mdzad/}
snang bar mdzad pa
= {snang mdzad/}
snang bas rgyas par 'gyur
अवभासकरणं भवति — {byang chub sems dpa' de dang byang chub sems dpa' de dag gis mnyam par bzhag ma thag tu 'jig rten gyi khams thams cad ma lus par g}.{yo bar 'gyur ro//}…{chos kyi dbyings thams cad snang bas rgyas par 'gyur ro//} समनन्तरसमापन्ने च तस्मिन् बोधिसत्त्वे तेषु च बोधिसत्त्वेषु निरवशेषमथ सर्वलोकधातुसंप्रकम्पनं भवति…सर्वधर्मधात्ववभासकरणं च…भवति द.भू. २६२ख/५५.
ना. भाविविक्तः, आचार्यः — {gsal byed pa dang snang bral la sogs pa rnams gtan tshigs ma grub pa nyid du ston par byed de} उद्योतकरभाविविक्तादयो हेतोरसिद्धतामुद्भावयन्ति त.प.२५९क/२३४; {zhes bya ba la sogs pas snang bral gyis smras pa'i tshad ma dag dogs par byed de} इत्यादिना भाविविक्तोक्तानि प्रमाणान्याशङ्कते २४३ख/२०२; त.प.१९८ख/११३.
snang ma yin
= {snang min/}
snang mi 'gyur
= {snang mi 'gyur ba/}
snang mi 'gyur ba
• क्रि. नावभासते — {myur dang dal sogs ngo bo yis/} /{gzhan pa'i sgra ni snang mi 'gyur//} द्रुतमध्यादिभेदाद्धि नान्यः शब्दोऽवभासते । त.स.९०ख/८२०; न दृश्यते — {gal te de nyid rtogs gyur na/} /{ci phyir steng du snang mi 'gyur//} स एव चेत् प्रतीयेत कस्मान्नोपरि दृश्यते ।। त.स.८१क/७४९; • कृ. अदृश्यम् — {gang phyir rmongs pa'i blo mthong la/} /{rtag tu mkhyen kun snang mi 'gyur//} सर्वार्थज्ञो यतोऽदृश्यः सदैव जडधीदृशाम् । त.स.१२०ख/१०४३.
snang mi snang
ना. लोकालोकः, पर्वतः मि.को.१४७क ।
snang min
= {snang ba min pa/}
snang min gyur pa
भू.का.कृ. तिरोभूतः — {tha dad snang min gyur pa yi/} /{dpe nyid dag ni gzugs can 'dod//} उपमैव तिरोभूतभेदा रूपकमिष्यते । का.आ.३२४क/२.६५.
snang med
= {snang ba med pa/}
snang med rgyu ba
निराभासगतिः — {snang med rgyu ba gang zhig lags//} निराभासगतिश्च का ल.अ.६५क/१२.
•क्रि. आभासयेत् — {sku mdog dkar dmar 'od kyis ni/} /{khams gsum po ni snang bar mdzad//} सितरक्तकवर्णाभस्त्रैधातुकमाभासयेत् । स.दु.१०९क/१६६; • सं. आलोककरः, बुद्धस्य नामपर्यायः — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{snang ba mdzad pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…आलोककर इत्युच्यते ल.वि.२०३ख/३०७; •ना. १. अवभासंकरः, बुद्धः — {lag bzang dang}…{snang bar mdzad pa dang}… {shAkya thub pa} सुबाहुः… अवभासंकरः… शाक्यमुनिश्च म.मू.९४क/६ २. = {rnam par snang mdzad} वैरोचनः — {dbu rgyan snang mdzad bzhugs bsgoms na/} /{rdo rje can ni dgyes par 'gyur//} मुकुटे वैरोचनपदं ध्यात्वा तुष्यन्ति वज्रिणः । गु.स.११८क/६०.
snang bzhin
= {snang bzhin pa/}
snang bzhin pa
• व.का.कृ. प्रतिभासमानः — {de lta yin dang mngon sum yang snang bzhin pa'i don nges par ston par byed pa dang} तथा च प्रत्यक्षं प्रतिभासमानं नियतमर्थं दर्शयति न्या.टी.३८क/२१; {gang yang the tshom za ba der gdon mi za bar snang bzhin pa'i rnam pa nges pa yod pa yin te} यत्र च संशयस्तत्रावश्यं प्रतिभासमानाकारावसायोऽस्ति त.प.२३८क/९४६; भासमानः — {'di snyam du snang bzhin pa mi mngon no zhes bya ba 'di ma grub ste} स्यादेतत्—‘भासमानो न लक्ष्यते’ इत्येतदसिद्धम् त.प.२०४क/८७६; • वि. भासी — {snang bzhin zhes bya ba ni snang bzhin pa'o//} भासिन इति भासमानस्य त.प.२०७ख/८८४.
• सं. १. ज्योतिरश्मिः — {de bzhin gshegs pa snang ba'i 'od kyi rgyal po zhes bya ba dang} ज्योतिरश्मिराजेन्द्रो नाम तथागतः म.मू.९२ख/५; आलोकावभासः — {phyogs bcu'i byang chub sems dpa' rnams smon lam thams cad la dbang bsgyur ba'i ye shes snang ba'i 'od ji snyed cig yod pa} यश्च दशसु दिक्षु बोधिसत्त्वानां सर्वप्रणिधानवशिताज्ञानालोकावभासः ग.व्यू.२१०क/२९१; आभासरश्मिः लो.को.१४३७ २. ज्योतिः, पुष्पभेदः — {me tog snang 'od dang mA li ka dang sna ma'i me tog dang} ज्योतिर्मालिकासुमनाः ल.वि.८क/८; • ना. अवभासप्रभः, देवपुत्रः — {lha rnams kyi dbang po brgya byin dang 'khor lha'i bu nyi khri 'di lta ste/} {lha'i bu zla ba dang}…{lha'i bu snang 'od dang}…{thabs cig} शक्रेण च देवानामिन्द्रेण सार्धं विंशतिदेवपुत्रसहस्रपरिवारेण । तद्यथा — चन्द्रेण च देवपुत्रेण… अवभासप्रभेण च देवपुत्रेण स.पु.३क/२.
snang yal can
अवलोकनकः — {des de'i phyi sgor 'dug par mi bya'o/} /{snang yal can du mi bya'o/} /{lam gyi bzhi mdor mi bya'o//} नास्यैपाय (? नास्य बाह्य)द्वारे तिष्ठेत् । नावलोकनके । न चतुष्पथे वि.सू.९७ख/११७.
snang las byung ba
वि. दृश्यनिर्जातः — {mthong byed snang las byung ba na/} /{snang ba ci yi rgyu las 'byung //} पश्यको दृश्यनिर्जातो दृश्यं किं हेतुसम्भवम् ।। ल.अ.१८७क/१५८.
snang gsal
आलोकः मि.को.८क; भाः मि.को.१४४ख ।
snad
= {snad pa/}
snad pa
• सं. १. नाशः — {sa snad pa bsrung bar bya'o//} रक्ष्यो भूमिनाशः वि.सू.८१क/९८ २. अस्वास्थ्यम् — {glang po dag la dregs pas brgal drags sam/} /{rab tu mgyogs pas ri dwags bsnyags drags sam/} /{mchongs pa drags pas 'di ltar khyod snad dam//} द्विपेषु दर्पातिरसानु(? दर्पाभिलङ्घन)वृत्त्या जवप्रसङ्गादथ वा मृगेषु । कृतं तवास्वास्थ्यमिदं श्रमेण जा.मा.२१०क/२४५; • वि. क्षतः — {rdo ba'i zer mas khyod zhabs kyi/} /{mthe bong snad pa ci yis snad//} पादाङ्गुष्ठः क्षतः कस्मात्तव पाषाणधारया । अ.क.३ख/५०.२५; विक्षतः — {bdag gi lus 'di cher ma snad//} इदं गात्रं मे नातिविक्षतम् जा.मा.१४७ख/१७१; पीडितः — {rgyal po chen po snad par ma gyur tam} कच्चिन्महाराज न पीडितोऽसि जा.मा.१४७क/१७१; आतुरः — {rang gi lpags pa'i phreng bas drangs pas snad/} /{phan tshun sdos te snad pas 'o dod 'bod//} स्ववध्रचीरप्रविकर्षणातुराः परस्परप्रस्खलनार्तनादिनः ।। जा.मा.१७६क/२०३; आर्तः — {phan tshun sdos te snad pas 'o dod 'bod//} परस्परप्रस्खलनार्तनादिनः ।। जा.मा.१७६क/२०३; (द्र. {snad pa'i rma/} {snad par gyur pa/}).
snad pa'i rma
क्षतम् — {snad pa'i rma la su zhig zhigs par bgyid//} (?) को हि क्षते क्षारमिवावसिञ्चेत् जा.मा.१५५क/१७९.
snad par gyur
= {snad par gyur pa/}
snad par gyur pa
भू.का.कृ. पीडितः — {rgyal po chen po snad par ma gyur tam//} कच्चिन्महाराज न पीडितोऽसि जा.मा.१४७क/१७१; क्षतः — {rgyal po}…{bdag gi lus lta snad par gyur kyang rung //} कामं शरीरं क्षितिप क्षतं मे जा.मा.१६२क/१८७.
snad par 'gyur
क्रि. हन्यते — {'di yis snad par 'gyur ba 'am/} /{shi bar 'gyur 'dir gdon mi za//} अनेन हन्यते वाऽपि म्रियते नात्र संशयः । गु.स.१२६क/७८.
snabs
शिङ्घाणम्, नासिकामलम् — {sdom pa la brtson pa rnams la zas dang skom lhag mar gyur pa'am phyi sa dang gcin dang mchil ma dang snabs dang skyugs pa dang dmyang bu dang rnag dang khrag gis 'bags pa dang} यतीनामुच्छिष्टं वा पानभोजनमुच्चारप्रस्रावखेटशिङ्घाणकवान्तविरिक्तपूयरुधिरसंसृष्टं वा बो.भू.७२ख/८४; शिङ्घाणकम् — {de la nang la bsten pa'i mi gtsang ba'i mi sdug pa nyid gang zhe na/} {'di lta ste/} {skra dang}… {snabs dang} तत्राध्यात्ममुपादाय (प्रत्यशुभता कतमा ?) तद्यथा — केशाः… शिङ्घाणकम् श्रा.भू.७९क/२०३; {lus 'di la skra dang}…{snabs dang}…{gcin dag yod do//} सन्ति अस्मिन् काये केशाः…शिङ्घाणकः…मूत्रमिति वि.व.१३२क/२.१०९; सिङ्घाणम् — {so dang skra sen bdag ma yin/}…/{snabs min bad kan ma yin te//} दन्तकेशनखा नाहं…न सिङ्घाणं न च श्लेष्मा बो.अ.३३क/९.५८; सिङ्घाणकम् — {snabs dang mchil ma kha chu dang /} /{bad kan rnag dang glad rgyas dang //} सिङ्घाणककफा लालाः श्लेष्मणि क्लिन्नमस्तकाः । शि.स.५१क/४८; {phyi sa dang gcin dang mchil ma dang snabs dang khrag la sogs pa dag la yod pa dang} विण्मूत्रखेटसिङ्घाणकशोणितादिषु अभि.भा.४३क/९१.
snabs kyis gos pa
पा. शिङ्घाणककृतम्, अशुभताभेदः — {de la phyi rol la brten pa'i mi gtsang ba'i mi sdug pa nyid gang zhe na/} {'di lta ste/} {rnam par bsngos pa dang}…{snabs kyis gos pa dang} तत्र बहिर्धा चोपादाय अशुभता कतमा? तद्यथा—विनीलकं वा…शिङ्घाणककृतं वा श्रा.भू.७९ख/२०३.
snam
= {snam bu/}
snam phyis
वर्चस्कुटी — {blangs nas dge 'dun gyi snam phyis sam chab khung sar gzhag par bya'o//} प्रतिगृह्य साङ्घिकायां वर्चस्कुट्यां वा प्रस्रावकुट्यां प्रक्षेपयितव्या वि.व.३८०क/२.१७४.
snam phran
द्र.— {snam sbyar gyi snam phran dag ni dgu yan chad nyi shu rtsa lnga man chad de zung ma gtogs so//} खण्डसंघाट्यां नव प्रभृत्या पञ्चविंशतेर्युग्मवर्जम् वि.सू.२३ख/२८ ; {snam phran snrel zhi nyid dang lhag ma mnyam pa nyid dang dbus nas gzhan du glegs bu'i 'phro phyogs phyogs su lta ba nyid dang mtha' bskor ba nyid dag gis so//} भक्तिचित्रताशेषसममध्यान्यत्तद्गतपत्रमुखत्वपरिमण्डितत्वैः वि.सू.६७क/८४.
snam phran snrel zhi nyid
भक्तिचित्रता — {snam phran snrel zhi nyid dang lhag ma mnyam pa nyid dang dbus nas gzhan du glegs bu'i 'phro phyogs phyogs su lta ba nyid dang mtha' bskor ba nyid dag gis so//} भक्तिचित्रताशेषसममध्यान्यत्तद्गतपत्रमुखत्वपरिमण्डितत्वैः वि.सू.६७क/८४.
snam bu
१. पटः — {thags las snam bu} तन्तुभ्यः पटाः ल.अ.८८क/३५; {'on te tha ga pa la sogs pa snam bu la sogs pa kho na'i rgyu nyid du grags pa ma yin nam} ननु कुविन्दादयः पटादीनामेव कारणत्वेन सिद्धाः त.प.२५८ख/२३३; {sgra rlung las byung ba yin na rlung gi bkod pa'i khyad par yin te/} {dper na snam bu snal ma'i rang bzhin} वायवीयश्चेच्छब्दो भवेद्, वायोः सन्निवेशविशेषः स्यात् ।…यथा पटस्य तन्तुमयान् त.प.१८६ख/८३४; {skye ldan rnams kyi yid 'di ji srid rtog pa'i mun pa snam bu mthug pos dkris gyur pa//} यावत् कल्पतमःपटेन गुरुणा रुद्धं मनो जन्मिनाम् प्र.सि.३४क/८०; पट्टिका — {sgo drung du snam bu'am ras dpyangs te nyal bar bya} द्वारस्थूलपट्टिकां वा पटकं वा लम्बयित्वा शयितव्यम् वि.व.१८८ख/२.१११; शाटी — {snal ma de rnams kyis snam bu/} /{'di zhes snal ma 'dus byas las/} /{phyis 'byung 'bras bur brjod yin gyi//} तैस्तन्तुभिरियं शाटीत्युत्तरं कार्यमुच्यते । तन्तुसंस्कारसम्भूतम् प्र.वा.१२४क/२.१५१ २. = {la ba} कम्बलः — {sum cu rtsa gsum pa'i lha yul na shing gi rgyal po yongs 'dus brtol gyi drung nas thag mi ring ba zhig na rdo leb snam bu dkar po lta bu'i steng du dbyar gnas par dam bzhes te} देवेषु त्रायस्त्रशेषु वर्षा उपगतः पाण्डुकम्बलशिलायां पारिजातस्य कोविदारस्य नातिदूरे अ.श.२३१क/२१३; {snam bu sngon por btsos pa dang //} कम्बला नीलरक्ताश्च ल.अ.१७१क/१२९ ३. = {stegs bu} पट्टिका, वेदिका — {mtha' yas pa'i gzungs ma rnams ni snam bu la ste stegs bu la'o//} अनन्ता धारिण्यः पट्टिकायां वेदिकायाम् वि.प्र.४४ख/४.४३.
snam sbyar
सङ्घाटी — {ji ltar na chos gos gsum pa yin zhe na/} {chos gos gsum po snam sbyar dang bla gos dang mthang gos kyis 'tsho bar byed} कथं त्रैचीवरिको भवति । त्रिभिश्च चीवरैर्यापयति — सङ्घाटिना, उत्तरासङ्गेन, अन्तर्वासेन च श्रा.भू.६४क/१५९; {skra byi snam sbyar gyon pa'i lus ldan zhing //} मुण्डश्च सङ्घाटीपरीतदेहः वि.व.१३४क/१.२३; {lta ba dang}…{chos gos snam sbyar dang thang ba dang lhung bzed dang chos gos 'chang ba dang} …{nang du yang dag par 'jog pa na shes bzhin du spyod pa yin no//} आलोकिते…सङ्घाटीपटपात्रचीवरधारणे…प्रतिसंलयने संप्रजानचारी भवति बो.प.९२ख/५६; {snam sbyar dang chos gos lhung bzed bcang ba dang} सङ्घाटीचीवरपात्रधारणे श्रा.भू.६क/११.
snam sbyar dang bcas pa nyid
ससङ्घाटिता — {snam sbyar dang bcas pa nyid na bsnyen par rdzogs pa'i phyir 'dus pa la yang ngo //} ससङ्घाटितायामुपसंपत्संनिपाते वि.सू.८३ख/१००.
snam sbyar nang shun can
त्रिपुटसङ्घाटी, सङ्घाटीभेदः म. व्यु.९१८७ (१२६ख).
snam sbyar sum rim pa
त्रिपुटसङ्घाटी, सङ्घाटीभेदः म. व्यु.९१८८ (१२६ख).
snam sbyar gsol
वि. सङ्घाटिप्रावृतः — {dbu skra bregs chos gos snam sbyar gsol nas yul gsus po che 'di nyid na bsod snyoms la rgyu zhing} मुण्डः सङ्घाटिप्रावृतोऽस्मिन्नेव स्थूलकोष्ठके पिण्डपातमटति अ.श.२४७ख/२२७.
snam gtsos
= {rkub tshos} स्फिच् — {'bras bu gnyis la dpe byad bzang po gnyis dang /} {mdoms dang /} {snam gtsos gnyis la dpe byad bzang po gnyis dang} वृष्णेऽनुव्यञ्जनद्वयम्, उपस्थम्, द्वे स्फिचौ अनुव्यञ्जनद्वयम् बो.भू.१९३ख/२६०.
sna'i skye mched
पा. घ्राणायतनम्, आयतनभेदः — {skye mched ni bcu gnyis te/} {mig gi skye mched dang}…{sna'i skye mched dang}…{chos kyi skye mched de} द्वादशायतनानि—चक्षुरायतनं…घ्राणायतनं…धर्मायतनं च श्रा.भू.९२ख/२४६.
sna'i khams
पा. घ्राणधातुः, धातुभेदः — {khams ni bco brgyad de/} {mig gi khams dang}…{sna'i khams dang}…{yid kyi rnam par shes pa'i khams te} अष्टादश धातवः—चक्षुर्धातुः…घ्राणधातुः…मनोविज्ञानधातुः श्रा.भू.९२क/२४५.
sna'i cho ga
पा. नासाकर्म — {nad de dag thams cad zhi bar bya ba yang shes te}…{sna'i cho ga dang nya ra dang dugs dang}…{rab tu shes} तेषां च सर्वव्याधीनां प्रशमं प्रजानामि… नासाकर्म कर्षुपरिणाहं… प्रजानामि ग.व्यू.२०क/११७.
sna'i dri ma
नासिकामलम् — {rna ba'i dri ma dang sna'i dri ma dang}…{mchan khung gi dri ma ste}…{dam tshig brgyad ni lha min mo rnams kyi} कर्णमलं नासिकामलम्…कक्षमलम् …इति समयाष्टकमासुरीणाम् वि.प्र.१७०क/३.१६१.
sna'i 'dus te reg pa las byung ba'i tshor ba
पा. घ्राणसंस्पर्शजा वेदना, वेदनाभेदः — {de yang dbye na tshor ba'i tshogs drug ste/} {mig gi 'dus te reg pa las byung ba'i tshor ba nas yid kyi 'dus te reg pa las byung ba'i tshor ba'i bar ro//} स पुनर्भिद्यमानः षड् वेदनाकायाः चक्षुःसंस्पर्शजा वेदना यावन्मनःसंस्पर्शजा वेदना अभि.भा.३३क/४८.
sna'i rnam par shes pa
पा. घ्राणविज्ञानम्, विज्ञानभेदः — {mig gi rnam par shes pa dang}…{sna'i rnam par shes pa dang}…{yid kyi rnam par shes pa rnam par dag pas rnam pa drug ste} चक्षुर्विज्ञानं…घ्राणविज्ञानं…मनोविज्ञानं विशुद्ध्या षड्विधम् वि.प्र.१८५क/५.४.
sna'i rnam par shes pa'i khams
पा. घ्राणविज्ञानधातुः, धातुभेदः — {khams ni bco brgyad de/} {mig gi khams dang} …{sna'i rnam par shes pa'i khams dang}…{yid kyi rnam par shes pa'i khams te} अष्टादश धातवः—चक्षुर्धातुः …घ्राणविज्ञानधातुः…मनोविज्ञानधातुः श्रा.भू.९७क/२४५.
sna'i bu ga
नासिकाबिलम् — {de lta ma yin na mig dang rna ba'i rten gcig dang sna'i bu ga gcig tu gyur na shin tu mi mdzes par 'gyur ro//} अन्यथा हि एकचक्षुःश्रोत्राधिष्ठानैकनासिकाबिलसम्भवात् महद्वैरूप्यं स्यात् अभि.भा.३५क/५५; द्र. {sna bug/}
sna'i bug
= {sna bug/}
sna'i bug pa
= {sna bug/}
sna'i dbang po
पा. घ्राणेन्द्रियम्, इन्द्रियभेदः — {mig gi dbang po dang}…{sna'i dbang po dang}…{lus kyi dbang po} चक्षुरिन्द्रियं…घ्राणेन्द्रियं…कायेन्द्रियं अभि.भा.८५क/११९९; घ्राणम् — {sna'i dbang po rnon pos dri tshor nas} पटुना घ्राणेनाघ्राय गन्धम् ल.अ.१५३ख/१०१.
sna'i rtse
= {sna'i rtse mo/}
sna'i rtse mo
नासाग्रम् — {sna'i rtse mor gtad pa} नासाग्रविनिवेशिता बो.प.९४ख/५९; नासिकाग्रम् — {'jog pa zhes bya ba ni nor bu'i thag pa bzhin du sna'i rtse mo nas rkang pa'i mthe bong gi bar du gnas par lta zhing} स्थापना नाम नासिकाग्रे यावत् पादाङ्गुष्ठे स्थितां पश्यति, मणिसूत्रवत् अभि.भा.११क/९००.
sna'i rtse mor gtad pa
वि. नासाग्रविनिवेशितः — {rdzi ma gnyis cung zad phye la/} {sna'i rtse mor gtad pa'am gnya' shing gang tsam du rnam par blta bar bya ste} ईषन्मुकुलितपक्ष्मयुगला नासाग्रविनिवेशिता युगमात्रव्यवलोकिनी वा कार्या दृष्टिः बो.प.९४ख/५९.
sna'i gzengs mtho
= {sna'i gzengs mtho ba/}
sna'i gzengs mtho ba
वि. तुङ्गनासः — {gzhon nu gzugs bzang po}…{sna'i gzengs mtho ba}…{skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis kyis kun nas brgyan pa'i lus dang ldan pa zhig byung ngo //} कुमारो जातः अभिरूपः…तुङ्गनासो द्वात्रिंशता महापुरुषलक्षणैः समलङ्कृतगात्रः वि.व.१७०क/१.५९.
नस्तकर्म — {snar blugs pa'i las bya'o//} करणं नस्तकर्मणः वि.सू.७७क/९४.
snar ma
• ना. १. रोहिणी [1] नक्षत्रम् — {thur ma dang po la snar ma'o//} {gnyis pa la mgo'o//} प्रथमशलाकायां रोहिणी, द्वितीयायां मृगशिरा वि.प्र.२३६क/२.३७; {zla nya rgyu skar rgyal po mtshan mo gsal byed kye/} /{khyod ni snar ma'i mig tu sdug pa ded dpon bzang //} भोः पूर्णचन्द्र रजनीकर तारराज त्वं रोहिणीनयनकान्त सुसार्थवाह । वि.व.२१५क/१.९१; {smin drug shar ba las kyang ni/} /{snar ma nye ba yin par rtog//} कृत्तिकोदयतश्चापि रोहिण्यासत्तिकल्पना ।। त.स.५२क/५०९; दाक्षायणी श्री.को.१८५क [2] राजकुमारी — {grong khyer gang gA'i bdag po ni/} /{sa bdag lhun po btul nas de'i/} /{bu mo snar ma zhes bya ba/} /{des thob bdud rtsi'i zer gyis bzhin//} गङ्गाधिपत्ये नगरे मेरुं जित्वा महीपतिम् । तत्सुतां रोहिणीं नाम स सुधांशुरिवाप्तवान् ।। अ.क.२७७क/१०३.५ २. रोहिणः, शाक्यः — {de'i tshe shAkya rnams kyi nang na shAkya snar ma zhes bya ba phyug cing}…{rnam thos kyi bu'i nor dang 'gran pa zhig gnas pa} शाक्येषु रोहिणो नाम शाक्यः प्रतिवसति आढ्यः…वैश्रवणधनप्रतिस्पर्धी अ.श.१९५क/१८०; • सं. रोहिणी, नाडीविशेषः — {snying khar brgyad de zhes pa ni rtsa snar ma la sogs pa mnyam gnas pa la sogs pa rnams kyi rten du gyur pa rnams te} हृदोऽष्टौ नाड्यो रोहिण्यादयः समानादीनामाधारभूताः वि.प्र.२४५क/२.५७.
= {zla ba} रोहिणीनयनकान्तः, चन्द्रः — {zla nya rgyu skar rgyal po mtshan mo gsal byed kye/} /{khyod ni snar ma'i mig tu sdug pa ded dpon bzang //} भोः पूर्णचन्द्र रजनीकर तारराज त्वं रोहिणीनयनकान्त सुसार्थवाह । वि.व.२१५क/१.९१.
snal
= {snal ma/}
snal skud
सूत्रतन्तुः मि.को.२७क ।
snal ma
तन्तुः — {snal ma nag po dag las byas pa'i snam bu ni nag po dang /} {dkar po las byas pa ni dkar po yin no//} कृष्णैस्तन्तुभिरारब्धः पटः कृष्णो भवति, शुक्लैस्तु शुक्लः त.प.१४७ख/२१; {mngon sum gyi blo la snal ma la sogs pa 'du ba de las tha dad pa'i gos la sogs pa'i rang bzhin snang ba yang ma yin la} नाप्यध्यक्षचेतसि तन्त्वादिसमवेतं तद्व्यतिरेकि वस्त्रादिरूपमाभासते त.प.२६९क/२५४; {snal ma de rnams kyis snam bu/} /{'di zhes snal ma 'dus byas las/} /{phyis 'byung 'bras bur brjod yin gyi//} तैस्तन्तुभिरियं शाटीत्युत्तरं कार्यमुच्यते । तन्तुसंस्कारसम्भूतम् प्र. वा.१२४क/२.१५१; सूत्रम् — {snal ma 'di dag gis ras yug chen btags so zhes bya ba ni mthong ba ma yin no//} न ह्यस्य सूत्रस्य शाटकं वयेति दृश्यते प्र.अ.२०५क/५६२; अंशुः — {snal ma rnams la ba thag bzhin/} /{chu la chu shel ji bzhin dang //} ऊर्णनाभ इवांशूनां चन्द्रकान्त इवाम्भसाम् । त.प.१९०क/९६.
snal ma'i lhag ma
वि. तन्तुशेषः — {thag mtshungs snal ma'i lhag ma yang /} /{sems can bdag gis lam du mthong //} रज्ज्वाभास्तन्तुशेषाश्च दृष्टाः सत्त्वा मया पथि । अ.क.१४०क/६७.६५; {khri sogs gtun ni drag pa dang /} /{snal ma'i lhag dang rnam gnyis gyur/} /…{sems can} खट्वाद्युलूखलस्थूलांस्तन्तुशेषान् द्विधागतान् । सत्त्वान् अ.क.१३७ख/६७.३७.
snas rnam par shes par bya ba
वि. घ्राणविज्ञेयः — {sna dang lce dang lus kyis rnam par shes par bya ba} घ्राणजिह्वाकायविज्ञेयम् अभि.भा.८४क/११९६.
snas shes par bya
= {snas shes par bya ba/}
snas shes par bya ba
वि. घ्राणविज्ञेयः — {snas shes par bya ba'i dri rnams} घ्राणविज्ञेया गन्धाः अ.श.१०३ख/९३.
snu ha
गण्डीरका, स्नूहा — {snu ha tsi tra briM ga ar ka dang /} /{mya ngan med shun ru rta tsha ba gcin/} /{btsos pa'i mar khus shu ba mdze glang shu/} /{gdug pa'i rma dang za 'brum ser kha 'phrog//} गण्डीरकाचित्रकमार्कवार्ककुष्ठद्रुमत्वक्लवणैः समूत्रैः । तैलं पचेत् मण्डलदद्रुकुष्ठे एतत् व्रणारुःकिटिभापहारि ।। यो.श.३ख/४३.
क्रि. प्रहरतु — {snun cig ces kyang brjod mthong nas/} /{de dag zhi ba thob par gyur//} प्रहरेति ब्रुवाणं च दृष्ट्वैव शममाप्तवान् ।। अ.क.२८४क/३६.४६.
snun pa
प्रहारः — {'di la snum} (? {snun} ){pa re re las de tha dad pa yin gyi dngos po las ni ma yin no//} प्रतिप्रहारमस्यात्र भेदः, न वस्तुतः वि.सू.३०ख/३८; द्र. {bsnun pa/}
snun par byed
= {snun byed/}
snun byed
• क्रि. १. ताडनं करोति — {rna ba'i ut+pal gyis snun byed//} करोति… श्रवणोत्पलताडनम् ।। का.आ.३३५क/३.२१; हन्यते — {rlung gis rlung la snun par byed/} वातेन हन्यते वातम् हे.त.१६क/५० २. आपाययति— {ma ni bu rnams la phan pa rnam pa lnga byed de/} {khong na 'dzin par byed/} {skyed par byed/} {snun par byed/} {gso bar byed/} {kun tu skyed par byed} माता हि पुत्रस्य पञ्चविधमुपकारं करोति—गर्भेण धारयति, जनयति, आपाययति, पोषयति, संवर्धयति सू.व्या.२४१क/१५५; • सं. १. घनम्, मध्यमनृत्यम् मि.को.३०क २. = {'jag ma} तोत्रम्, प्राजनम् मि.को.३५क; • वि. प्रहारी, प्रहारकर्ता — {ming po n+ya gro d+ha brten pa'i/} /{gnod sbyin stobs chen snun byed pa/} /{drug cu'i grangs kyi grong khyer 'di/} /{skye bo med pa dag tu byas//} भ्रातर्निर्जनतां नीतं पुरमेतत्प्रहारिभिः । षष्टिसंख्यैर्महानागैर्यक्षैर्न्यग्रोधसंश्रयैः ।। अ.क.२८७क/१०६.१६.
snun byed pa
= {snun byed/}
snum
= {snum pa/}
snum khur
घृतपूरः — {zhal zas ni gang zhig zhal bkang nas gsol ba'o//} {bza' ba ni gang kham du bcad nas te snum khur la sogs pa'o//} भोज्यं यन्मुखमापूर्य भुज्यते । खाद्यं यत् कवलशः छेद्यं घृतपूरादि बो.प.६२क/२६; अपूपः — {rtsa ba dang sdong bu dang 'dab ma dang}…{sha dang snum khur dang 'o ma dang}… {sha skam dag ni mi rung ba nyid ma yin no//} नाकल्पिकत्वं मूलगण्डपत्र…मांसापूपक्षीर…वल्लूराणाम् वि.सू.७९ख/९७; पूपिका — {des byis pa slong ba dag la bsod snyoms las snum khur sbyin par bya zhing ril gyis ni mi sbyin no//} दद्यादस्य याचमानेभ्यो बालेभ्यः पिण्डपात्रात् पूपिकामसकलाम् वि.सू.४८ख/६२.
snum gyi snod
= {snum snod/}
snum gyis bsku ba
स्नेहनम् — {sa dang phye ma dang chu la sogs pa nye bar gzhag pa dang shing brtag pa dang dril phyis dang snum gyis bsku ba dang bkru ba dang phyags pa dang phyag dar dor ba la sogs pa'o//} मृच्चूर्णपानीयाद्युपस्थापनकाष्ठप्रत्यवेक्षणोद्वर्तनस्नेहनस्नापनसम्मार्जनसंकरच्छोरणादेः वि.सू.६ख/७.
वि. स्निग्धतरम् — {dri dang rab tu ldan pa dang snum dang rab tu ldan pa dang ro zhim por 'gyur ba dang blta na rab tu sdug pa dang rab tu che bar 'gyur ro//} गन्धतराणि स्निग्धतराण्यास्वादनीयानि दर्शनीयतराणि महत्तराणि च भविष्यन्ति सु.प्र.३३ख/६४.
snum snum
वि. स्निग्धः — {de na yang me tog dang 'bras bu dang lo mas brgyan pa'i shing ljon pa snum snum ltar 'dug} (? {sdug} ){pa rnam pa du mas gang ba}…{dka' thub kyi nags tshal du} तत्र च पुष्पफलपल्लवालंकृतस्निग्धविविधरुचिरतरुवरनिचितं… तपोवनम् जा.मा.५३ख/६३.
•सं. स्नेहः — {lci ba nyid dang gsher ba nyid dang snum pa la sogs pa} ({rnams ni gzugs la sogs pa} ) {bzhin du dgag pa bsgrub par bya'o//} गुरुत्वद्रवत्वस्नेहानां तु रूपादिवत् प्रतिषेधो विधेयः त.प.२८५क/२८२; {snum bcas lci ba'i la du} सस्नेहैर्गुरुभिः…मोदकैः अ.क.१४५क/६८.४६; {snum gis ni chal gyis so//} स्नेहेनोपस्नानेन वि.सू.३२क/४०; •पा. स्निग्धा, वागाकारभेदः — {tshig de ni kun shes par byed pa dang}…{snum pa dang} यासौ वागाज्ञापनी…स्निग्धा ल.वि.१४१क/२०८; •वि. स्निग्धः — {der ni nags tshal dag gi mtha'/} /{snum ljang rkang 'thung ldan pa na//} तत्र काननपर्यन्ते स्निग्धश्यामलपादपे । अ.क.९१ख/६४.४०; {mdog snum cho ga shes pa dang //} स्निग्धच्छाया विधिज्ञा गु.सि.२५क/५५; सुस्निग्धः — {smin tshugs ring dang 'jam pa dang /} /{snum dang spu ni mnyam pa dang /} /{phyag ring rgyas dang} आयतश्लक्ष्णसुस्निग्धसमरोम्नौ भ्रुवौ भुजौ । पीनायतौ अभि.अ.१२ख/८.३०; आर्द्रः — {zla ba'i 'od zer rab bsil bas/} /{reg ces yi ge nyung ba nyid/} /{sahA kAra'i lo 'dab gsar pa rnams/} /{snum zhes yi ge lhag pa 'o//} इन्दुपादाः शिशिराः स्पृशन्तीत्यूनवर्णता । सहकारस्य किसलयान्यार्द्राणीत्यधिकाक्षरम् ।। का.आ.३४०क/३.१५७; सान्द्रः — {grib ma snum pa'i ljon pa che//} सान्द्रच्छायो महावृक्षः का.आ.३२९क/२.२०६.
पा. स्नेहनम् — {nad de dag thams cad zhi bar bya ba yang shes te/} {'di ltar snum par bya ba yang rab tu shes so//} तेषां च सर्वव्याधीनां प्रशमं प्रजानामि यदुत स्नेहनं प्रजानामि ग.व्यू.२०क/११७.
snum par byed
क्रि. स्नेहयति लो.को.१४४०.
snum bag
१. स्नेहः — {dge 'dun la yang snum bag gi rnyed pa'o//} स्नेहलाभश्च सङ्घे वि.सू.५८ख/७५ २. वसा, मेदः — मेदस्तु वपा वसा अ.को.२.६.६४; वासयति मांसं स्नेहयति वसा । वस निवासे । वस स्नेहमोहच्छेदापहरणेषु अ.वि.२.६.६४.
snum bag can
वि. स्निग्धः — {bum pa la sogs pa snum bag can dag snum med par bya ba'i phyir chu'i rdzing bu zab mo'i nang du gzhug go//} निःस्नेहतायै स्निग्धस्य च घटादेर्गम्भीरोदके ह्रदे निधानम् वि.सू.३६ख/४६.
snum bag med
= {snum bag med pa/}
snum bag med pa
वि. रूक्षिका — {zan dron lan tshwa dag gis ma btab cing /} /{snum bag med pa} रूक्षिकाया अलवणिकायाः कुल्माषपिण्डिकायाः वि.व.१६६ख/१. ५५.
snum med pa
निःस्नेहता — {bum pa la sogs pa snum bag can dag snum med par bya ba'i phyir chu'i rdzing bu zab mo'i nang du gzhug go//} निःस्नेहतायै स्निग्धस्य च घटादेर्गम्भीरोदके ह्रदे निधानम् वि.सू.३६ख/४६.
snum med pa nyid
निःस्नेहता — {bsregs pas kyang snum med pa nyid du 'gyur ro//} दाहतोऽपि निःस्नेहतापत्तिः वि.सू.३६ख/४६.
snum med par gyur pa
वि. निःस्नेहितः — {snum med par gyur pa ni bkru bas so/} /{'dag rdzas sam lci bas 'dag pa nyid do//} निर्मादने निःस्नेहितस्योषाटुकेन गोमयेन वा शुद्धत्वम् वि.सू.३६ख/४६.
१. = {snod spyad} पात्रम् — {slong mo spyod par bya ba'i phyir/} /{brtul zhugs can gyis snod mi gzung //} भैक्ष्यपर्यटनार्थाय न पात्रं संग्रहेद् व्रती । गु.सि,२०क/४२; {de'i snod ni glang po che'i rmig mthil lta bu} पात्रमस्य हस्तिपदबुध्नम् वि.सू.७क/७; {dam pa'i snod/} /{bdud rtsi dag gis yongs su bkang //} सत्पात्रं सुधया समपूरयत् अ.क.१५८क/१७.९; भाजनम् — {chu'i snod} जलभाजनम् अ.क.२६०क/९४.१२; {til gyi tshigs ma dang}…{khar ba'i snod rnams kyang yongs su spang bar bya'o//} पिण्याक… कांस्यभाजनानि च वर्जयेत् म.मू.२२२ख/२४२; {dug dang bcas pa'i snod ltar 'gyur ba'i sdug bsngal can} सविषभाजनमिव परिणामदुःखा ल.वि.१०६क/१५३; चषकः, ओ कम् — {dper na bu ga dang bcas pa'i snod steng bkag na chu mi 'dzag pa bzhin du rdul phra rab 'dus pa yang yin no//} यथा चा(? स)च्छिद्रचषके न जलच्युतिरुपरि पिधाने । तथा परमाणुसंहतावपि प्र.अ.८६ख/९४; स्थाली — {blangs nas shel gyi snod du ni/} /{dge ba'i 'o thug brtul zhugs mthar//} गृहीत्वा स्फटिकस्थाल्या व्रतान्ते पायसं शुभम् ।। अ.क.२२५क/२५.७; स्थालकम् — {lag pa zas dang 'bags pas chu snod la mi gzung} न सामिषेण पाणिनोदकस्थालकं ग्रहिष्यामः म.व्यु.८५९२ (११९क); कटाहकम् — {mchil ma'i snod} श्लेष्मकटाहकम् म.व्यु.९०१९ (१२४ख), घटिका — {bdug spos kyi snod dngul las byas pa bzhi} चतस्रश्च धूपघटिका रूप्यमय्यः अ.सा.४४२ख/२४९; कुम्भी — {snod der sems can bye ba khrag khrig brgya stong phrag du ma stsal to//} तस्यामेव कुम्भ्यामनेकानि सत्त्वकोटीनियुतशतसहस्राणि प्रक्षिप्तानि का.व्यू.२०४क/२६१; पात्री — {mkhar ba'i snod bzhin sgra ldan zhing //} रणन्ती कांस्यपात्रीव अ.क.२२६ख/२५.३०; पुटिका — {de bzhin du skyogs rnams ni shar du nya phyis kyi snod} तथा करोटकानि पूर्वे शुक्तिपुटिका वि.प्र.१६२ख/३.१२६; भाण्डम् — {chur rdul tshon gyi snod} रजोभाण्डानि वरुणे वि.प्र.१०८ख/३.३२; {ba dmar ser gyi mar snod sar par bcug la} कपिलागोघृतं नवे भाण्डे स्थाप्य स.दु.११६क/१९४; {bum pa dang rdze'u dang kham phor la sogs pa kham pa'i snod} घटघटीशरावादि च मृन्मयं भाण्डम् बो.भू.४२ख/५५; करण्डकः — {rin chen snod nyid du}…{rnam par gzhag} स्थापितं…रत्नकरण्डके गु. सि.३ख/८; द्र. {me tog snod} करण्डम् गु.सि.२४ख/५३; पेटा — {rin po che'i snod phye ba ni de'i dpe'o//} विवृता रत्नपेटा तदौपम्यम् सू.व्या.१५२ख/३७; पिटकः पेटकः पेटा मञ्जुषा अ.को.२.१०.२९; पेटति महत्त्वं प्राप्नोतीति पिटकः । पिट महत्त्वे । पेटकश्च पेटा च अ.वि.२.१०.२९; प्रसेविका — {snod du'o//} प्रसेविकायाः वि.सू.१३क/१४; स्थविकः — {lhung bzed kyi snod} पात्रस्थविकः म.व्यु.८९५१ (१२४क); स्थविका — {ras ma snod} कोलाहल(? कौशेय)स्थविका म.व्यु.९००४ (१२४ख); पोणिकः — {lhung bzed kyi snod} पात्रपोणिकः म.व्यु.८९५० (१२४क); भाण्डिका — {chos gos kyi snod} चीवरभाण्डिका म.व्यु.९३७८ (१२९क); (द्र.— {chu snod chag pa'i sgra dang ldan} स्फुटितवारिधानीघटम् अ.क.१७७क/७९.१६; ) २. भाजनम् — {de la snod kyi 'jig rten gyi/} /{gnas par 'dod pa'i 'og dag gi//} तत्र भाजनलोकस्य सन्निवेशमुशन्त्यधः । अभि.को.८ख/५०६; स्थानम् — {de ni snod kyis snod na gnas pa bstan pa yin no zhes bya ba ni snod kyis snod can sems can gyi 'jig rten bstan to zhes bya ba'i tha tshig go//} तद्भाजनेन भाजनगतं दर्शितमिति स्थानेन स्थानीयसत्त्वलोको दर्शित इत्यर्थः अभि.स्फु.३०५क/११७२; आशयः — {gang phyir gdul bya dag pa yi/} /{chu yi snod ni thams cad la//} यतः शुचिनि सर्वत्र विनेयसलिलाशये । र.वि.१२५ख/१०८ ३. पात्रम् — {tshul khrims dag phyir snod kyi mchog/} /{zhing gshin 'bras bu phun sum tshogs//} सत्पात्रं शुद्धवृत्तत्वात् सत्क्षेत्रं फलसम्पदा । श.बु.११४क/९९; भाजनम् — {de ni ngan 'gro kun snod du/} /{dpal ldan rdo rje mgon pos gsungs//} उक्ता श्रीवज्रनाथेन सर्वे तेऽपायभाजनाः ।। प्र.सि.३०ख/७२ ४. = {snod nyid} भाजनता — {dran pa'i snod tshad med pa dang} अप्रमाणस्मृतिभाजनतया च द.भू.१६९ख/३; भाजनत्वम् — {sangs rgyas bsten dang kun 'dri dang /} /{sbyin dang tshul khrims sogs spyod pas/} /{len dang 'dzin la sogs pa yi/} /{snod du dam pa rnams bzhed do//} बुद्धोपासनसम्प्रश्नदानशीलादिचर्यया । उद्ग्रहधारणादीनां भाजनत्वं सतां मतम् अभि.अ.७क/४.७.
snod dang 'dra
भाजनवत् — {gzugs la bdag gnas te snod dang 'dra} रूपे आत्मा भाजनवत् म.व्यु.४६८८ (७३क).
snod kyi mchog
सत्पात्रम् — {tshul khrims dag phyir snod kyi mchog/} /{zhing gshin 'bras bu phun sum tshogs//} सत्पात्रं शुद्धवृत्तत्वात् सत्क्षेत्रं फलसम्पदा । श.बु.११४क/९९.
snod kyi 'jig rten
भाजनलोकः, स्थावरलोकः — {de la snod kyi 'jig rten gyi/} /{gnas par 'dod pa'i 'og dag gi//} तत्र भाजनलोकस्य सन्निवेशमुशन्त्यधः । अभि.को.८ख/५०६; {gnas kyi rnam par rig pa ni snod kyi 'jig rten gnas par rnam par rig pa ste} स्थानविज्ञप्तिर्भाजनलोकसन्निवेशविज्ञप्तिः त्रि.भा.१५०ख/३८.
snod kyi rje
ना. पात्रस्वामी, आचार्यः — {gzhan du zhes bya ba la sogs pas snod kyi rje'i lugs kyi dogs pa bsu ba yin te} अन्यथेत्यादिना पात्रस्वामिमतमाशङ्कते त.प.२४ख/४९५.
snod kha sbyor can
= {skra mkhan} भाण्डिपुटकः, नापितः मि. को.२६ख ।
snod gyur
= {snod du gyur pa/}
snod gyur pa
= {snod du gyur pa/}
snod gyo ral
खण्डमल्लकः — {des blangs pa'i 'bru mar nyung zad snod gyo ral gyi nang du blugs te} तया खण्डमल्लकेन तैलस्य स्तोकं याचित्वा वि.व.१६८क/१.५७.
snod 'gyur dngos po
भाजनीभावः — {dang pos snod 'gyur dngos po ste/} /{gnyis pa yis ni mos pa yin//} आद्येन भाजनीभावो द्वितीयेनाधिमुच्यना । सू.अ. २१०क/११३.
snod can
वि. स्थानीयः — {de ni snod kyis snod na gnas pa bstan pa yin no zhes bya ba ni snod kyis snod can sems can gyi 'jig rten bstan to zhes bya ba'i tha tshig go//} तद्भाजनेन भाजनगतं दर्शितमिति स्थानेन स्थानीयसत्त्वलोको दर्शित इत्यर्थः अभि.स्फु.३०५क/११७२.
snod chag pa
भिन्नभाजनम् — {snod chag pa bzhin du 'gyur/} {gcig la gcig 'khrul pa tshol ba dang} भिन्नभाजनीभूता भविष्यन्ति अन्योऽन्यस्खलितगवेषिणः रा.प.२४२क/१४०.
snod chen po
पात्री — {dge slong dag de nas grong pa'i bu mo legs skyes mas 'o thug sbrang rtsi can gyis gser gyi snod chen po bkang ste byang chub sems dpa' la phul lo//} अथ खलु भिक्षवः सुजाता ग्रामिकदुहिता सुवर्णमयीं पात्रीं मधुपायसपूर्णां बोधिसत्त्वस्योपनामयति स्म ल.वि.१३२ख/१९६.
snod chen po'i dus ston
पात्रीमहः, पर्वविशेषः — {deng sang du'ang sum cu rtsa gsum pa'i lha rnams lo gcig bzhin du snod chen po'i dus ston byed do//} अद्यापि च त्रायस्त्रिंशेषु देवेषु प्रतिसंवत्सरं पात्रीमहो वर्तते ल.वि.१३३क/१९६.
snod rnying khyer ba
=(?) फुफ्फुसः म.व्यु.९४४६ (१२९ख).
snod du gyur
= {snod du gyur pa/}
snod du gyur pa
• सं. पात्रम् — {rgya chen chos kyi snod gyur pa/} /{dman pa'i chos la sbyar mi bya//} नोदारधर्मपात्रं च हीने धर्मे नियोजयेत् । बो.अ.१३ख/५.९०; • पा. भाजनत्वम्, फलभेदः — {'bras bu rnam pa lnga ste/} {snod du gyur pa dang stobs dang 'dod pa dang 'phel ba dang rnam par dag pa'o//} पञ्चविधं फलम्—भाजनत्वम्, बलम्, रुचिः, वृद्धिः, विशुद्धिश्च म.टी.२८३ख/१४५; • वि. पात्रभूतः — {lta ba drang por gyur nas chos sgrub nus pa'i snod du gyur par mthong nas} ऋजुभूतदृष्टिं धर्मप्रतिपत्तिपात्रभूतमवेक्ष्य जा.मा.१७८क/२०७; {bdag cag gis bcom ldan 'das kyi nyan thos snod du gyur pa dang snod du ma gyur pa rnams la brdegs} वयं भगवतः श्रावकानपात्रभूतान् पात्रभूतांश्च प्रहरितवन्तः शि.स.४४क/४२; पात्रीभूतः — {de ltar snod du gyur pa de ji ltar na bsgom pa de la 'jug pa yin zhe na} तस्य त्वेवं पात्रीभूतस्य कथं तस्यां भावनायामवतारो भवति अभि.भा.९क/८९४; भाजनभूतः — {de bzhin gshegs pa'i sku 'di dag ni/} {thams cad mkhyen pa'i ye shes kyi snod du gyur pa lags so//} सर्वज्ञज्ञानस्येमानि तथागतशरीराणि भाजनभूतान्यभूवनिति अ.सा.८८क/५०; भाजनीभूतः — {ting nge 'dzin dang gzungs dang bzod pa'i sa rnams kyi snod du gyur pa} समाधिधारणीक्षान्तिभूमिषु भाजनीभूताः शि.स.४२क/३९; भव्यः — {rgya mtsho'i chu byung} (? {chur bying} ){gyur cing bskal pa'i mes gdungs kyang /} /{gal te snod gyur sems can de dag 'di la nyan//} (?) सागरजले निमग्नाः कल्पोद्दाहेषु प्रक्षिप्ताः । भव्यास्ते धर्मपर्यायमिमं श्रोतुमसंदिग्धाः ।। द.भू.१७३ख/६.
snod du gyur par mdzad pa
भू.का.कृ. भाजनीभूतः कृतः — {sangs rgyas bcom ldan 'das kyis gdul bya'i skye bo tshad med pa rnams snod du gyur par mdzad pa'o//} बुद्धेन भगवताऽप्रमाणा विनेयजना भाजनीभूताः कृताः स.दु.९७ख/१२२.
snod du 'gyur ba
वि. भव्यः — {sgrub pa'i snod du nges par 'gyur//} भव्यास्ते खलु साधने गु.सि.१९क/३९.
snod du bya
= {snod du bya ba/}
snod du byas
भू.का.कृ. पात्रीकृतः — {lcags de nyid snod du byas na cher yang bcos legs byas pa'i yon tan gyis chu'i steng du 'phyo zhing 'bying bar mi 'gyur ro//} तदेव पुनर्लोहं पात्रीकृतं सन्महज्जातमुदके प्लवते तरति, तदभिसंस्कारगुणात् अभि.स्फु.१८७क/९४४.
snod du byas pa
= {snod du byas/}
snod du ma gyur pa
वि. अभाजनीभूतः — {sems can snod du ma gyur pa rnams la sangs rgyas kyi chos rgya chen po ston pa} अभाजनीभूतेषु सत्त्वेषूदारबुद्धधर्मसंप्रकाशनात् शि.स.३६क/३४; बो.प.१०४क/७३.
snod du ma gyur pa'i sems can
अभाजनभूतसत्त्वः मि. को.१२७ख ।
snod du ma byas
भू.का.कृ. अपात्रीकृतः — {de bzhin du mi mkhas pa ni yon tan rnams kyis snod du ma byas pa'i phyir 'bying bar 'gyur gyi} एवमबुधो गुणैरपात्रीकृतत्वान्मज्जति अभि.स्फु.१८७क/९४४.
snod du rung
= {snod du rung ba/}
snod du rung ba
वि. भाजनभूतः — {lha dang mi rnams kyi nang du gang du bden pa rnams kyi snod du rung bar 'gyur ba der nying mtshams 'dzin par 'gyur ro//} देवमनुष्येषु प्रतिसन्धिं गृह्णन्ति, यत्र सत्यानां भाजनभूता भवन्ति अ.श.३ख/२.
snod du rung bar 'gyur
क्रि. भाजनीभवति — {zang zing gyi sbyin pas ni snod du rung bar 'gyur te/} {chos nyan du btub par byed pa'i phyir ro//} आमिषदानेन भाजनीभवति धर्मस्य विधेयतापत्तेः सू.व्या.२१०क/११३.
भाण्डम् — {lcags las byas pa'i snod spyad} अयोभाण्डम् वि.सू.७२ख/८९; {snod spyad thams cad la cho ga de bzhin no//} सर्वत्रैष भाण्डे विधिः वि.सू.६ख/७; भाण्डिका — {snod spyad blang bar bya'o//} भाण्डिक(आऽऽ)दानम् वि.सू.१७ख/२०; भाण्डोपस्करः — {sa la ji lta ba bzhin du me dang}…{snod spyad dang}…{khyim gyi dngos po dang} यथा पृथिव्यामेवमग्नौ…भाण्डोपस्करे…गृहवस्तुनि बो.भू.२०ख/२५; कटाहकः — {mchil ma'i snod gzhag par bya'o//} स्थापयेत् खेटकटाहकम् वि.सू.५९ख/७५; भाजनम् — पात्रामत्रं च भाजनम् अ.को.२.९.३३; भज्यते भोक्तृणेति भाजनम् । भज सेवायाम् अ.वि.२.९.३३.
snod spyad kyi dngos po
भाण्डोपस्करः — {de bzhin du snod spyad kyi dngos po rnams kyang lan 'ga' ni byi dor ma byas par snang la/} {lan 'ga' ni byi dor byas par snang ba dang /} {lan 'ga' ni brling bar snang la/} {lan 'ga' ni chag par snang ba dang} भाण्डोपस्का(? स्क)राणामनभिसंस्काराभिसंस्कारसारभग्नतां पश्यति श्रा.भू.१८४क/४८४.
snod spyad 'ged pa
= {snod spyad 'gyed pa/}
snod spyad 'gyed pa
भाण्डभाजकः म.व्यु.९०६३(१२५क).
snod spyad 'grub pa
=*> {snod sbyad 'brub pa/}
snod spyad 'drub pa
=*> {snod sbyad 'brub pa/}
snod spyad 'brub pa
भाण्डगोपकः — {dge 'dun gyi der gtogs pa ni snod spyad 'brub pa'i las yin no//} भाण्डगोपकस्य तद्गतः साङ्घिके व्यापारः वि.सू.३९ख/४९; {snod spyad 'grub} (? {'brub} ){pas rnyed pa 'grub} (? {'brub} ) {par bya'o//} भाण्डगोपकेन लाभस्य गोपनम् वि.सू.७२क/८९.
snod ma yin pa
वि. अपात्रम् — {de lta bas na 'di dag phan gdags par bya ba'i snod ma yin par zung zhig} (? {zungs shig}) इत्थं चैष चिकित्साप्रयोगस्यापात्रमिति गृह्यताम् जा.मा.३४ख/४०; अभाजनम् लो.को.१४४१.
snod min
= {snod ma yin pa/}
snod gtsang
शुचिभाजनम्— {phan par 'dod cing yon tan dga' ba yi/} /{skye bo snod gtsang 'dra la smos ci dgos//} क एव वादः शुचिभाजनोपमे हितार्थिनि प्रेमगुणोत्सुके जने ।। जा.मा.१२९क/१४९.
snod bzang po
वि. सत्पात्रः, सुपात्रः — {bdag gi sgo na nges par snod bzang po zhig 'dug go//} अवश्यमयं स सत्पात्रो द्वारे स्थितः का.व्यू.२१९क/२८०.
snod so ma btang ba
आमभाजनम् — {'dod pa 'di dag ni mi rtag pa}…{snod so ma btang ba ltar mthar 'jig pa} अनित्याः खल्वेते कामाः…आमभाजनवद्भेदनात्मकाः ल.वि.१०६क/१५३.
snon par byed
= {snon par byed pa/}
snon par byed pa
• क्रि. प्रतिक्षिपति — {de ltar na byang chub sems dpa' ni chos kyi dbyings thams cad la ci yang dbri bar yang mi byed/} {snon par yang mi byed} एवं हि बोधिसत्त्वः सर्वस्माद्धर्मधातोर्न किञ्चिदुत्क्षिपति, न च किञ्चित् प्रतिक्षिपति बो.भू.१४१क/१८१; • सं. क्षेपणम् — {lug sogs rnams kyi snon byed dag la gza' dang chu tshod ces pa ste} मेषादौ वारनाड्यां…क्षेपणे वि. प्र.१८१क/१.३७; • वि. क्षेपकः — {da ni lo'i nges pa la lug la sogs pa'i 'pho ba la snon par byed pa la snon byed bcu gnyis gsungs pa} इदानीं मेषादिसंक्रान्तौ क्षेपणे क्षेपका द्वादश वर्षध्रुवके उच्यते वि.प्र.१८१क/१.३७.
snon byed
= {snon par byed pa/}
snom
= {snom pa/}
snom pa
• क्रि. (वर्त.; सक.; {bsnan} भवि., भूत.) जिघ्रति — {sna bug tu chud pa'i me tog la sogs pa'i dri snom pa} नासिकापुटविन्यस्तकुसुमामोदं जिघ्रति त.प.७ख/४६०; {ut+pal la sogs pa'i dri snom pa dang} कुवलयादिगन्धं च जिघ्रति त.प.१९७क/११०; • सं. १. जिघ्रणम् — {dbang 'byor gzugs don lta dang gtam bzang ni/} /{gtsang ma nyan dang bde gshegs tshul khrims kyi/} /{dri gtsang snom dang}…{rgyur gyur} विभूतिरूपार्थविदर्शने सदा निमित्तभूतं सुकथाशुचिश्रवे । तथागतानां शुचिशीलजिघ्रणे र.वि.११७क/८२ २. आघ्रातम् — । {khu tshur thal mo dang mthang sprad pa dang 'o byed pa dang 'khyud pa dang snom pa dang mig zur gyis blta ba dag gi 'dod chags de dag de la mi 'byung ngo //} खटचपेटलिङ्गितचुम्बितपरिष्वक्ताघ्रातकटाक्षेक्षितैः तस्य… रागो न प्रवर्तते ल.अ.१०३क/४९; • पा. घ्राणम्, इन्द्रियभेदः — {lta dang nyan dang snom pa dang /} /{myong bar byed dang reg byed yid/} /{dbang po drug ste de dag gi/} /{spyod yul blta bar bya la sogs//} दर्शनं श्रवणं घ्राणं रसनं स्पर्शनं मनः । इन्द्रियाणि षडेतेषां द्रष्टव्यादीनि गोचरः ।। प्र.प.३८क/४३; • उ.प. आघ्रातम् — {tsher pas gtams shing stag gis snom/} /{nags tshal mchog tu gnas par bya//} वास्तव्यं कण्टकाकीर्णे व्याघ्राघ्राते वरं वने । अ.क.१७८क/२०.३२.
snom pa po
वि. घ्राता — {dri med snom pa po yang med/} /{ro med myong ba po yang med//} न गन्धो नापि घ्राता च न रसो नापि *रासकः । हे.त.६क/१४.
क्रि. गृह्णातु — {gnas brtan lhung bzed 'di ni shin tu gsal ba dbyibs legs pa longs spyad par bzod pa lags kyis/} {gal te bzhed na snoms shig} स्थविर इदं पात्रं स्वच्छं परिमण्डलं परिभोगक्षमं स चेदाकांक्षति गृहाण वि.सू.२७ख/३४; द्र.— {des smras pa/} {khyod snoms shig} सा आह — तवैव भवत्विति ल.वि.१३२ख/१९६.
snol
इङ्गितम् — {blo gros chen po sangs rgyas kyi zhing la la na mig mi 'dzums pas/la} {la na snol gyis}…{chos ston te} क्वचिन्महामते बुद्धक्षेत्रेऽनिमिषप्रेक्षया धर्मो देश्यते, क्वचिदिङ्गितैः ल.अ.९७क/४३.
• वि. व्यत्यस्तः — {'jig rten gyi khams snrel zhi'i sgo dang} व्यत्यस्तलोकधातुमुखम् ग.व्यू.३९०ख/९७; {'jig rten gyi khams}…{phra ba dang rags pa dang snrel zhi dang spyi'u tshugs dang}…{ma lus pa ye shes kyi khong du chud par bya zhing mngon du 'gyur bar bya ba'i phyir} निरवशेषसर्वलोकधातु…सूक्ष्मौदारिकव्यत्यस्तावमूर्ध…ज्ञानानुगमप्रत्यक्षतायै शि.स.१६१क/१५४; • सं. = {snrel zhi nyid} व्यत्यस्तता — {zhing gi lus rnams kyi chung ba'i rang bzhin yang rab tu shes so//}…{rnam par dag pa dang snrel zhi dang} क्षेत्रकायानां परीत्ततां च प्रजानाति…विशुद्धतां च व्यत्यस्ततां च द.भू.२४४ख/४५; • पा. व्यत्यस्तः, समाधिविशेषः — {snrel zhi zhes bya ba'i ting nge 'dzin} व्यत्यस्तो नाम समाधिः म.व्यु.५३४ (१२ख).
snrel zhi nyid
चित्रता — {snam phran snel zhi nyid dang lhag ma mnyam pa nyid dang dbus nas gzhan du glegs bu'i 'phro phyogs phyogs su lta ba nyid dang mtha' bskor ba nyid dag gis so//} भक्तिचित्रताशेषसममध्यान्यत्तद्गतपत्रमुखत्वपरिमण्डितत्वैः वि.सू.६७क/८४.
snrel zhi'i spyod pa la 'jug pa yang dag par bstan pa'i ye shes
पा. व्यत्यस्तचरिसंदर्शनावतारज्ञानम्, तथागतानामवतारज्ञानविशेषः — {gang 'di dag de bzhin gshegs pa rnams kyis thugs su chud pa'i} (? {kyi 'jug pa'i} ){ye shes 'di lta ste/} {skra'i rtse mo la 'jug pa'i ye shes sam}…{snrel zhi'i spyod pa la 'jug pa yang dag par bstan pa'i ye shes sam} स यानीमानि तथागतानाम्…अवतारज्ञानानि यदुत बालपथा(? बालाग्रा)वतारज्ञानं वा…व्यत्यस्तचरिसंदर्शनावतारज्ञानं वा द.भू.२६७क/५९.
ज्येष्ठः, मासविशेषः — {de bzhin du snron gyi zla ba dang chu stod kyi zla ba dag la Ta sde'o//} एवं टवर्गः ज्येष्ठाषाढयोः वि.प्र.५४ख/४.८५; {snron gyi zla ba'i tshes rnams me'i la'o//} ज्येष्ठतिथयः पावकस्य वि.प्र.४२ख/४.३६.
brnag
= {brnag pa/}
brnag pa
१. सङ्कल्पः — {yang na brnag pa rgya che ba'i/} /{slong ba su yis yongs rdzogs te//} अथ वा पृथुसङ्कल्पः केनार्थी परिपूर्यते । अ.क.५७क/६.४४; {brnag pa yongs su rdzogs pa} परिपूर्णसङ्कल्पः म.व्यु.१०९४ (२३ख) २. कलना — {de ltar bsams te sngon du nye bar gnas skabs bzang po dang po'i rnam gzhag rab gnas pa/} /{mi bzad 'bangs mo'i dngos po brnag pa'i skyengs par gyur pa bzhin du g}.{yo ba med nyid gyur//} संचिन्त्याथ पुरःप्रवृत्तसुदशासन्नाव(? प्र)सन्नस्थितिं प्राप्तेवासमदासभावकलनावैलक्ष्यनिःस्पन्दताम् । अ.क.७५क/७.४६.
brnag pa yongs su rdzogs pa
वि. परिपूर्णसङ्कल्पः, श्रावकस्य म.व्यु.१०९४ (२३ख).
brnag par bya
भवितव्यता — {rmi lam sgyu ma mig 'phrul sogs/} /{gang gi ltad mo'i zer ma ni/} /{rmad byung yang dag tshogs pa'i sa/} /{brnag par bya ste rgyal gyur cig//} स्वप्नमायेन्द्रजालादि यस्याः कौतुकविप्रुषः । जयत्यद्भुतसंभारभूमिः सा भवितव्यता ।। अ.क.३७ख/४.११.
brnags pa
सङ्कल्पः — {nga yis sngon chad ji ltar brnags pa de/} /{nga yi smon lam de dag yongs rdzogs te//} यथा च सङ्कल्प ममासि पूर्वम् । परिपूर्णमेतत् प्रणिधानु मह्यम् स.पु.२०ख/३२.
brnang
द्र.— {de nas rgyal po ma skyes dgra ka dam pa'i me tog bzhin du spu zing zhes byas te mchi mas brnang zhing ngu ba'i bzhin gyis} ततो राजा अजातशत्रुः कदम्बपुष्पवदाहृष्टरोमकूपः साश्रुकण्ठो रुदन्मुखः अ.श.२७६ख/२५४.
brnang ya
• सं. मेलुः, संख्याविशेषः — {brgya stong phrag brgya na bye ba'o//}…{phan phun phan phun na brnang ya'o//} शतं शतसहस्राणां कोटिः…पेलुः पेलूनां मेलुः ग.व्यू.३ख/१०३.
brnangs pa
द्र.— {mchi mas brnangs nas yang smras pa} सबाष्पगद्गदं पुनरुवाच जा.मा.५८क/६७; {gsol ka ba mchi mas brnangs shing skad 'dzer ba la dbugs kyis brnangs pa'i tshig mi gsal bas/gcom} {chung ngus smras pa} क्षत्ता बाष्पवेगोपरुध्यमानगद्गदकण्ठः श्वासविस्खलितलुलिताक्षरं शनैरित्युवाच जा.मा.४९ख/५८; {des chom rkun pa de dag bsad pa mthong nas mchi mas brnangs te 'dug par gyur pa dang} तेन ते चोरा दृष्टाः प्रघातिताः । साश्रुकण्ठो व्यवस्थितः वि.व.१२८ख/२.१०५.
brnab sems
पा. अभिध्या, अकुशलकर्मभेदः — {srog gcod pa dang}…{brnab sems dang gnod sems dang log par lta ba rnams ni mi dge ba bcu'o//} प्राणातिपात…अभिध्याव्यापादमिथ्यादृष्टयो दशाकुशलाः त.प.३१४ख/१०९६.
पा. अनभिध्या — {lus dang ngag dang yid kyi las dge ba dang brnab sems med pa dang gnod sems med pa dang yang dag pa'i lta ba rnams so//} इष्टं कुशलं कायवाङ्मनस्कर्म अनभिध्याऽव्यापादसम्यग्दृष्टयश्च अभि.भा.१९९क/६७४.
brnogs
= {brnogs pa/}
brnogs pa
संनिष्ठपनम् — {brnogs na brkus pa yin no//} संनिष्ठपनं हारः वि.सू.१६क/१८.
bsnad pa
अभिघातः — {bdag bsnad pa'i sdug bsngal la mi sems par} स्वमभिघातदुःखमचिन्तयित्वा जा.मा.१४३ख/१६६; निघातः — ग्. {yang sa nas lhung ste bsnad pa'i tshor ba myong ba ni sems la khyab par gyur te} प्रपातपतननिघातसंजनिताभिर्वेदनाभिरापीड्यमानहृदयम् जा.मा.१४७क/१७०.
bsnan
= {bsnan pa/} {bsnan te} प्रक्षिप्य — {'dod chags dang bcas pas ni}… {drug 'thob ste}… {'dod chags dang bral bas ni pha rol gyi sems shes pa bsnan te bdun 'thob bo//} सरागस्य षण्णां…वीतरागस्य सप्तानां परचित्तज्ञानं प्रक्षिप्य अभि.भा.५४क/१०७४.
bsnan pa
• सं. १. = {klags pa} अधिकम् — {rnam pa gcig tu na rang gis bsnan pa ni rang gis klags pa ste} अथ वा—स्वेनाधिकानि स्वाधिकानि अभि.स्फु.१२३क/८२२; {la la dag tu 'gyod pa bsnan//} कौकृत्यमधिकं क्वचित् अभि.को.५क/१९५; उत्क्षेपः — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni gnyis su blta bar mi bya/} {gnyis ma yin par yang ma yin}… {bsnan par ma yin/} {bsnan pa med par yang ma yin} प्रज्ञापारमिता न द्वयेन द्रष्टव्या न अद्वयेन…नोत्क्षेपतो न प्रक्षेपतः कौ.प.१४२क/९५ २. अवधारणम् — {'dzin pa'i spyod yul nyid ces bsnan pa ni sems dang sems las byung ba bsal ba'i phyir ro//} ग्राहकगोचर एवेत्यवधारणं (चित्त)चैतसिकव्युदासार्थम् अभि.स.भा.१९ख/२६ ३. वीप्सा — वीप्सा {phyir bsnyags pa'am bsnan pa'am zlos pa} म.व्यु.७५५६ (१०८क); मि.को.३३क ०. *> {bsnun pa} प्रहारः — {de ni tho bas bsnan sogs pa'i/} /{brtsal ma thag tu 'byung ba yin//} स मुद्गरप्रहारादिप्रयत्नानन्तरीयकः । त.स.८५क/७८०; हतः — ग्. {yul du dgra yi glang po rnams/} /{khyod kyi lag pa mthar byed kyis/} /{bsnan pa'i khrag ni rab zag pas/} /{thun mtshams dag gi sprin bzhin mdzes//} करेण ते रणेष्वन्तकरेण द्विषतां हताः । करेणवः क्षरद्रक्ता भान्ति सन्ध्याघना इव ।। का.आ.३३५ख/३.२६; • भू.का.कृ. प्रक्षिप्तः — {'di lta ste/blo} {gros chen po gang gA'i klung gi bye ma rnams ni phri yang mngon pa med de/} {bsnan kyang mngon pa med do//} तद्यथा महामते गङ्गायां नद्यां वालुका अपकृष्टा अपि न प्रज्ञायन्ते, प्रक्षिप्ता अपि न प्रज्ञायन्ते ल.अ.१४८क/९४.
bsnan pa med pa
=(?) प्रक्षेपः — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni gnyis su blta bar mi bya/} {gnyis ma yin par yang ma yin}… {bsnan par ma yin/} {bsnan pa med par yang ma yin} प्रज्ञापारमिता न द्वयेन द्रष्टव्या न अद्वयेन…नोत्क्षेपतो न प्रक्षेपतः कौ.प.१४२क/९५.
bsnan pa'i yi ge
प्रक्षेपलिपिः, लिपिविशेषः — {tshangs pa'i yi ge'am kha ro sti'i yi ge'am pad ma'i snying po'i yi ge'am}…{bsnan pa'i yi ge'am}…{yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi nang nas} ब्राह्मीखरोष्टीपुष्करसारिं…प्रक्षेपलिपिं…आसां…चतुष्षष्टीलिपीनाम् ल.वि.६६ख/८८.
bsnam du med pa
वि. अनाघ्रातः — {'jam dpal de bzhin du de bzhin gshegs pa}…{bsil bar gyur pa}…{bsnam du med pa} एवमेव मञ्जुश्रीस्तथागतः…शीतीभूतः…अनाघ्रातः र.व्या.७८ख/९.
bsnams
= {bsnams pa/} {bsnams te/} {o nas} 1. गृहीत्वा — {bcom ldan 'das kyis rus pa rnams dge 'dun gyi mdun du bsnams te phyag tu bzhes te bka' stsal pa} भगवांश्चास्थीनि गृहीत्वा सङ्घस्य पुरतः संस्थाप्योवाच सु.प्र.५४क/१०७; आदाय — {lhung bzed dang chos gos bsnams te} पात्रचीवरमादाय वि.व.१२९ख/१.१९ २. घ्रात्वा — । {me tog gi dri bsnams nas} पुष्पगन्धं च घ्रात्वा अभि.भा.१६८क/५७४.
bsnams pa
• क्रि. ( {snom} इत्यस्याः भूत.) (?) जिघ्रति — {de ltar} ({nges par} ){rtogs pa'i shes rab dang ldan pas gang ci mthong ba dang thos pa dang bsnams pa dang myangs pa dang reg pa dang rnam par shes pa de dag thams cad nges par rtogs so//} स एवं नैर्वेधिक्या प्रज्ञया समन्वागतो यत्किञ्चित् पश्यति शृणोति जिघ्रति आस्वादयति स्पृशति विजानीते वा, तत्सर्वं निर्विध्यति सु.प.२५क/५; • सं. १. आघ्रातम् — {kye ma dpal dang dug shing bsnams tsam gyis/} /{skyes bu rnams ni rnam par nyams par byed//} आघ्रातमात्रैव करोति पुंसामहो विनाशं विषवल्लरी श्रीः ।। अ.क.२०२क/२२.९४ २. घ्राणम् — {dri bsnams pa dang ro myang ba dang reg bya reg pa rnams kyi thun mong ma yin pa'i rgyu nyid la dbang byed pa'o//} गन्धघ्राणरसाऽऽस्वादनस्प्रष्टव्यस्पर्शनानां चासाधारणकारणत्वे (आधिपत्यम्) इति अभि.भा. ५३क/१३६ ३. धारणम् — {'on te lhung bzed chos gos bsnams pa dag/} /{gau tam khyod kyi thams cad mdzes pa nyid//} अथ चीवरपात्रधारणं रुचिरं गौतम सर्वमेव ते ।। वि.व.१२६क/१.१५; • वि. व्यग्रः (समस्तपदे) — {de nas bcom ldan 'das kyis dge slong stong po de dag mi snang bar mdzad de/} {nyag gcig lhung bzed dang chu snod phyag na bsnams nas gang po dang nye ba zhig tu gshegs so//} अथ भगवांस्तं भिक्षुसहस्रमन्तर्धाप्य एकः पात्रकरकव्यग्रहस्तः पूर्णसमीपे स्थितः अ.श.२ख/२; • भू.का.कृ. १. घ्रातः — {dge ba'i me tog bsnams pa nyid min bden pa yi ni tshul ma mthong //} नैव घ्रातं कुशलकुसुमं सत्यरूपं न दृष्टम् । अ.क.२१५ख/२४.८७ २. धृतः — {'khor gsum sten la mkhas par gyur pa dang /} /{'bangs la phan phyir gnam ru bsnams pa de//} त्रिवर्गसेवानिपुणस्य तस्य प्रजाहितार्थं धृतकार्मुकस्य । जा.मा.६१ख/७१; • उ.प. धृक् — {mkhyen brtse'i ral gri rdo rje mchog bsnams} ज्ञानकृपासिवज्रवरधृक् र.वि. ७७ख/७; {pad bsnams 'jig rten mgon po ltar//} लोकेश इव पद्मधृक् गु.सि.२७ख/६१; धरः — {yid bzhin nor bu'i rgyal mtshan bsnams//} चिन्तामणिध्वजधरः । स.दु.१०७क/१५८; धारी — । {ye shes kyi chus gang ba'i rin po che'i bum pa bsnams pa rnams kyis} ज्ञानाम्बुपूर्णरत्नकलशधारिभिः ख.टी.१६३ख/२४६; {kun da lta bu'i mdog lta bu/} /{'di yi phyag mtshan gdugs bsnams pa//} कुन्देन्दुवर्णसन्निभा मुद्रेयं छत्रधारिणः । स.दु.१०९क/१६६.
bsnams pa can
उ.प. धारी — {sku mdog dmar po 'od 'bar ba/} /{rdo rje gur ni bsnams pa can//} रक्तवर्णप्रभादिव्यो वज्रपञ्जरधारिणः । स.दु.११०क/१७०.
bsnun
= {bsnun pa/} {bsnun nas} अभिहत्य — {ma'i mgo bo la rdog pas bsnun nas 'gron po rnams dang chas so//} मातरं पादेन शिरस्यभिहत्य सार्थसहायः संप्रस्थितः अ.श.१००क/९०; प्रहृत्य — {gzhan la bsnun nas skyes bu ni//} परं प्रहृत्य…पुरुषः का.आ.३२०ख/१.६७.
bsnun du
प्रहन्तुम् — {mgon po 'bral ba bzod par bgyi/} /{gang gis mig bsgos bdag la ni/} /{'dod pas bsnun du mi mthong ba'i/} /{mthong min mig sman bdag la stsol//} सहिष्ये विरहं नाथ देह्यदृश्याञ्जनं मम । यदक्तनेत्रां कन्दर्पः प्रहन्तुं मां न पश्यति ।। का.आ.३२७क/२.१५०.
bsnun pa
• क्रि. ( {snun} इत्यस्याः भवि., भूत.) (?) हन्ति — {brtan pa dang g}.{yo ba gang la bsnun de phye ma brgyar byed do//} स्थावरं जङ्गमं यं हन्ति शतचूर्णं करोति वि.प्र.१४५ख/३.८८; भिनत्ति — {kha cig ni mgor thal ba'i bum pa dag gis bsnun} केषाञ्चिद्भस्मघटिकया शिरांसि भिनत्ति वि.व.८ख/२.८०; • सं. प्रहारः — {mkha' lding dag gis khyo/} /{drag bsnun gtubs pa'i dbyibs can dag/} /{mthong nas} प्रियं पतङ्गराजोग्रप्रहारदलिताकृतिम् । दृष्ट्वा अ.क.३११ख/१०८.१६५; {lag pa g}.{yas pas thal mo lan gcig bsnun pas bsad par gyur to//} दक्षिणेन पाणिना चपेटया एकप्रहारेणैव हतोऽभूत् ल.वि.७४ख/१०१; {sa spyod rnams la mtshon bsnun pa/} /{ster byed khyod kyi lag pa yis//} शस्त्रप्रहारं ददता भुजेन तव भूभुजाम् । का.आ.३३४क/२.३५३; घातः — {'bar ba'i ral gri mdung thung gis bsnun sha yi dum bu brgyar lhags shing //} ज्वलदसिशक्तिघातशतशातितमांसदलः बो.अ.२२क/७.४५; {de la lag mthil gyi thal lcag gis bsnun pa la'o//} पाणितलघातस्यात्र दाने वि.सू.५२ख/६७; आघातः — {'di ni sgra dmigs pa'i dus na lcag gis bsnun pa dang rlung gzhan myong bar brjod par rigs pa ma yin te} तदेतदयुक्तं शब्दोपलब्धिकाले कशाघातवातान्तरविदो वक्तुम् त.प.१८६क/८३३; {sprin gyi bzhon pa mkha' lding gis/} /{bsnun cing gtubs pa mthong gyur nas//} स दृष्ट्वा गरुडाघातदीर्णं जीमूतवाहनम् । अ.क.३१०ख/१०८.१५७; अभिघातः — {gzhan dag na re bsnun pa las 'byung ba'i phyir ro zhes zer ro//} अभिघातजत्वादित्यपरे अभि. स्फु.२८१ख/१११७; निर्घातः — {'jigs pa'i rlung gis bsnun pa yi/} /{rgyu skar rab tu g}.{yo ba bzhin//} उत्पातवातनिर्घाततरलास्तारका इव ।। अ.क.३१०क/१०८. १५४; अवघातः — {khengs ldan ma yi khengs pa glang po la/} /{bsnun pa'i khrag bsgos sder mo'i 'phreng ba bzhin//} मनस्विनीमानगजावघातरक्ता च सिक्ता नखरावलीव ।। अ.क.२९५क/१०८.२०; आहतिः — {nags nang yin yang mya ngan med/} /{bud med rkang pas bsnun pa mthong //} दृष्टा वनेऽप्यशोकस्य ललनाचरणाहतिः ।। अ.क.२४९क/२९.२४; प्रहृतिः — {gsod pa'i sems kyis dud 'gro la bsnun na'o//} वधकचित्तेन तिरश्चः प्रहृतौ वि.सू.४४क/५५; ताडनम् — {dga' ma'i lag pa shin tu dmar/} /{rgyud mangs la bsnun rnam 'phrul la/} /{phrag dog ldan par mdza' bo la'ang /} /{rna ba'i ut+pal gyis snun byed//} करोऽतिताम्रो रामाणान्तन्त्रीताडनविभ्रमम् । करोति सेर्ष्यं कान्ते वा श्रवणोत्पलताडनम् ।। का.आ.३३५क/३.२१; {dang por bsnun par bya ba ste/} /{de nas dbab dang bsreg pa dang //} प्रथमं ताडनं कुर्यादावेशं दाहनं ततः । वि.प्र.८१ख/४.१६८; • भू.का.कृ. हतः — {dpral bar rgya mtshos bsnun pa'i dus rnams zhes pa bcu drug ste} जलधिहतयुगा इति षोडश ललाटे वि.प्र.२४५क/२.५९; आहतः — {bde ba'i dpal ni rlung bsnun mar me rtse//} वाताहता दीपशिखा सुखश्रीः अ.क.३१ख/३.१४६; {'khrul mang bya skyibs rgya} (? {brgya}) {yis bsnun pa rnams/} /{nges par rgyun ma dag tu lhung bar 'gyur//} बहुभ्रमश्वभ्रशताहतानां भवत्यलं पातपरम्परैव ।। अ.क.२३५ख/८९.१७६; अभ्याहतः — {ma cig dka' ba byed byed pa'i/} /{mgo bor rdog pas bsnun pas na//} माता दुष्करकारिका । पादेनाभ्याहता मूर्ध्नि अ. श.१०२क/९२; निहतः — {de nyid lnga yis bsgyur te slar yang mda' zhes pa lngas bsnun pa ni bsgyur zhes pa'i don to//} तदेव पञ्चगुण्यं पुनरिषुरिति पञ्चभिर्निहतं गुणितमित्यर्थः वि.प्र.२०१क/१.८०; अभिनिहतः — {gdol pa'i mi yis mda' rnams bsnun kyang ni/} /{spre'ur gyur ngas ni mi de ma btang ngo //} न च त्यक्त वानरगतेन व्याधनरः शराभिनिहतेन ।। रा.प.२३८ख/१३५; उपहतः — {gang zhig le los bsnun pa dang /} /{rmongs pa gang gis nga mi shes//} मां न जानन्ति ये मुग्धाः कौसीद्योपहताश्च ये ।। हे.त.१५ख/४८; ताडितः — {zhes pa dge slong tshig thos nas/} /{rdo ba yis ni bsnun pa bzhin//} इति भिक्षोर्वचः श्रुत्वा शिलयेव स ताडितः । अ.क.२३५क/८९.१७३; {yul ma ga d+hA'i brdab khar}…{lag pas bsnun ma thag tu sgra 'byung zhing sgra rgyun ring du byung ngo //} मागधिकानां कांसपात्री… पाणिताडिता रणत्यनुरणति स्म ल.वि.१५६क/२३३; {mtshon cha'i rgyal pos bsnun pa ste/} /{brgyal ba'i gnas skabs thob par 'gyur//} मूर्छावस्थामवाप्नोति अस्त्रराजेन ताडितः ।। वि.प्र.८१ख/४. १६८; क्षतः — {'phral la mkha' lding dag gis bsnun zhing lus ni btubs par gyur mod kyang /}…{gzhon nu} कुमारस्तार्क्ष्येण क्षतदलितगात्रोऽपि सहसा अ.क.३०८ख/१०८.१४०; विद्धः — {dug dang bcas pa'i mda' yis bsnun kyang ni} सविषेण शरेण च विद्धः रा.प.२३९क/१३५; प्रहारो दत्तः — {rdog pas bsnun pa} पार्ष्णिप्रहारो दत्तः वि.व.१४४क/१.३२; स्थापितः — {de yang de rnams kyis dben pa'i phyogs shig tu bsnun gsos bskyed de} सोऽपि ताभिः प्रतिगुप्ते प्रदेशे स्थापितः पोषितः संवर्धितः वि.व.१२३ख/१.१२; • वि. शातिनी — {bdag gi gnad bsnun zug rngu 'di//} व्यथा मे मर्मशातिनी अ.क.१३०क/६६.५७; हन्यमानः — {mdung thung dag gis bsnun} हन्यमानाश्च शक्तिभिः बो.अ.२६ख/८.७८.
bsnun par bya
• क्रि. ताडनं कुर्यात् — {dang por bsnun par bya ba ste/} /{de nas dbab dang bsreg pa dang //} प्रथमं ताडनं कुर्यादावेशं दाहनं ततः । वि.प्र.८१ख/४.१६८; • कृ. ताडनीयम् — {rnal 'byor pas phyag rgya 'di yis bsnun par bya ste} योगिना ताडनीयमनया मुद्रया वि.प्र.१७४ख/३.१७४.
bsnun par bya ba
= {bsnun par bya/}
bsnon
= {bsnon pa/}
bsnon pa
आयः — {'ong ba ni rjes su 'jug pa yin la/} {de yang bsnon pa ste/} {bsring ba'i cha tsam yang yod pa ma yin no//} आगमनमागमः अनुप्रवेशः । स च आयस्य उपचयस्य लेशतोऽपि न संविद्यते बो.प.६५क/३१.
bsnor
= {bsnor ba/}
bsnor ba
• भू.का.कृ. व्यस्तः — {'du 'dzi med pa'i rkyen gyis dngos po la mngon par zhen pa dang /} {rang gi lus kyi rdzu 'phrul sna tshogs rnam pa mang po bsnor ba dang zung gi cho 'phrul bstan par rab tu bshad na dga' bar 'gyur ba yin te} असंसर्गप्रत्ययाद्भावाभिनिवेशबहुविविधस्वकायवैचित्र्यर्द्धिव्यस्तयमकप्रातिहार्यदर्शने निर्दिश्यमानेऽनुनीयते ल.अ.८०ख/२८; संपरिवर्तितः — {de ser snas non pas dus bsnor te dbyar gyi gang yin pa de ni dgun gyir byas/} {dgun gyi gang yin pa de ni dbyar gyir byas pa} तेन मात्सर्याभिभूतेन लाभः संपरिवर्तितः । यो वार्षिकः स हैमन्तिकः परिणामितः । यस्तु हैमन्तिकः स वार्षिकः परिणामितः शि.स.३८ख/३६; • सं. परिवर्तः लो.को.१४४३; • वि. परिवर्तकः लो. को.१४४३.
bsnol
= {bsnol ba/}
bsnol ba
• सं. विनिमयः — {yon tan las rnams lhan cig gi/} /{dngos po brjod pa lhan cig brjod/} /{don rnams bsnol ba gang yin pa/} /{yongs brjes yin te de dag dper//} सहोक्तिः सहभावस्य कथनं गुणकर्मणाम् । अर्थानां यो विनिमयः परिवृत्तिस्तु सा यथा ।। का.आ.३३४क/२.३४८; • भू.का.कृ. मिश्रितः — ग्. {yas pa 'og tu byas nas ni/} / ग्. {yon pa'ang steng du bkan par bya/} /{lag gnyis phan tshun bsnol ba 'di/} /{rgyal ba mchog gis mchog sbyin gsungs//} दक्षिणं तु अधः कृत्वा वाममुत्तानकः सदा । अन्योऽन्यमिश्रितौ ह्येतौ फरमित्या(? वरमा)हुर्जिनोत्तमाः ।। म.मू.२४९क/२८२; • द्र. — {sham thabs ci nas kyang zlum por 'dug par 'gyur ba de ltar bgo bar bya'o//}…{gnya' gong du mi bsnol bar ro/} /{ltag par mi bsnol bar ro//} तथा निवसनं निवसीत यथा परिमण्डलं संस्थितं स्यात्…न वितस्तिकया । न पर्यस्तिकया वि.सू.४९क/६२; {mi na bar gnya' gong du bsnol ba la chos mi bshad} न व्यस्तिकाकृतायाग्लानाय धर्मं देशयिष्यामः म.व्यु.८६०९ (११९ख); {thal mo bsnol te bcang ngo //} बद्धक्रतोः (?) वि.सू.९३क/१११.
bsnol ma
द्र.— {sgo bsnol mar gdod do//} विकर्णाकारया द्वारम् वि.सू.८१क/९८.
Na
१. ण (नागरीवर्णः) — {a zhes brjod pa de'i tshe 'du byed thams cad mi rtag pa'i sgra byung ngo //}…{Na zhes brjod pa dang nyon mongs pa ni phra ba zhes bya ba'i sgra byung ngo //} यदा अकारं परिकीर्तयन्ति स्म, तदा अनित्यः सर्वसंस्कारशब्दो निश्चरति स्म…णकारे रेणुक्लेशा इति ल.वि.६७ख/८९ २. णः [1] = {gtan la phab} निश्चयः श्री. को.१८१ख [2] = {shes pa} ज्ञानम् श्री.को.१८१ख ।
Na yi ge
णकारः — {rtsa drug la nam mkha' la sogs pa'i dkyil 'khor gyi rim pas Na yi ge la sogs pa'i yi ge rnams so//} षड्नाडीषु आकाशादिमण्डलक्रमेण णकारादीन्यक्षराणि वि.प्र.२५८ख/२.६८.
pa
१. व्यञ्जनत्रयोदशवर्णः । उच्चारणस्थानम् — {'di'i nga ro 'don tshul la skye gnas mchu dang /} {byed pa mchu/} {nang gi rtsol ba mchu gnyis phrad pa dang /} {phyi'i rtsol ba srog chung sgra med} बो.को.१६०५; प (देवनागरीवर्णः) — {gang gi tshe a zhes brjod pa de'i tshe 'du byed thams cad mi rtag pa'i sgra byung ngo //}…{pa zhes brjod pa dang don dam pa'i sgra byung ngo //} यदा अकारं परिकीर्तयन्ति स्म, तदा अनित्यः सर्वसंस्कारशब्दो निश्चरति स्म…पकारे परमार्थशब्दः ल.वि.६७ख/८९ २. प्रत्ययत्वेन प्रयोगः : ण्वुल् — {bye brag pa} वैशेषिकः त.प.२५७क/२३१; {gsang ba pa} गुह्यकः अ.श.९६क/८६; ठक् — {brtags pa pa} काल्पनिकः त.प.१८७क/८३६; {don dam pa pa} पारमार्थिकः त.प.१५६क/७६५; {'khor ba pa} सांसारिकः वि.प्र.९०ख/३.३; {sbyor ba pa} प्रायोगिकः सू.व्या.१६७ख/५९; वुञ् — {dgon pa pa} आरण्यकः शि.स.३३क/३१; तृच् — {'don pa pa} अध्येतृ त.प.१७३ख/८०४; वुन् — {dpyod pa pa} मीमांसकः त.स.११९क/१०२४; त्रुट् — {'og rol pa} पश्चात्तनः प्र.अ.१५८क/१७२; अण् — {bde bar gshegs pa pa} सौगतः प्र.अ.४१ख/४७; {brda sprod pa pa} वैयाकरणः अभि.स्फु.३२५क/१२१८; इनि — {'khor ba pa} संसारी प्र.अ.१४६ख/१५६; {nad pa} रोगी अ.क.१६९ख/१९. ६८; अनीयर् — {theg pa pa} यानीयः रा.प.२४२ख/१४०; आलच् — {gdol pa pa} चण्डालः स.पु.१०४क/१६६ ३. संख्याशब्दान्ते क्रमबोधकः ( {gnyis pa} द्वितीयः) — {de bzhin du gnyis pa dang de bzhin du gsum pa dang de bzhin du bsam gtan bzhi pa la snyoms par 'jug ste} तथा द्वितीयम्, तथा तृतीयम्, तथा चतुर्थं ध्यानं समापद्यते अ.सा.२९३क/१६५ ४. पदांशः — {sdig pa} पापम् बो.अ.१४ख/६.२; {rnyed pa} प्राप्तिः अभि.स्फु.२६४क/१०८१; {phan pa} उपकारः वि.प्र.६९ख/४.१२४; {skyob pa} त्राणम् अ.सा.५०क/२८; {snom pa} घ्राणम् प्र.प.३८क/४३; {rkang pa} पादः अ.श.२६५ख/२६२; {khang pa} गृहम् न्या.टी. ५५ख/१२६.
pa k+Shu
ना. पक्षुः १. नदी — {chu bo chen po bzhi po 'di dag phyogs bzhir 'bab/} /{gang gA sin d+hu de bzhin pak+Shu dang /} {si ta} नद्यश्चतस्रः प्रसृताश्चतुर्दिशः । गङ्गा च सिन्धुश्च तथैव पक्षुः सीता च वि.व.२८१ख/१.९८ २. नागराजः — {pag shu'i} (?{pak+Shu'i} ){klu'i rgyal po} पक्षुनागराजा म.व्यु.३३०७ (५७क).
pa car
कौपीनम् — {gos dri ma can gon pa/} {pa char gyis mdoms dkris te/} {lta na rab tu mi sdug pa zhig mthong nas} मलिनवसनं नातिप्रच्छन्नकौपीनमतिदुर्दर्शनमभिवीक्ष्य जा.मा.९१ख/१६७; कच्छाटिका श.को.७७५.
pa char
= {pa car/}
pa ta ka
= {pa da kam} पदकम्, पदचिह्नम् — {rkang pa bkod pa'i rgya dag gis/} /{pa ta ka yis nye bar mtshon//} चरणन्यासमुद्राभिः पदकेनोपलक्षितः ।। अ.क.१२८ख/६६. ४१.
pa ta la
= {pa Ta la/}
pa ta li'i bu
= {pa Ta li'i bu/}
pa tang ga
= {sbrang bu} पतङ्गः — {sbrang bu ste pa tang ga babs pa'i reg pas} पततः कीटकस्य पतङ्गस्य स्पर्शेन त.प.२५ख/४९७.
pa to la
= {pa To la/}
pa tra
१. = {'dab ma} पत्रम् छो.को.४९४/रा.को.३.२६ २. = {snod} पात्रम् ।
pa tra li pu tra
= {pA Ta li'i pu tra/}
pa tra li'i bu
= {pA Ta li'i bu/}
pa Ta la
१. पाटलिः, ओ ली, वृक्षविशेषः — {phyogs bzhi nas shing pa ta la rnam par mdzes par skyes pas yongs su brgyan pa} चतुर्दिक्षु विभक्तपाटलीवृक्षसमलंकृते ग.व्यू.३७६क/८७ २. = {pA Ta lam} पाटलम्, पाटलीपुष्पम् — {me tog tsam pa ka dang} ({mya ngan med dang} ){ka ra bI ra dang pa Ta la dang a ti mug ta ka dang} ({sna ma dang} ){dbyar gyi dri dang}…{shing gi me tog} काष्ठपुष्पाणि…चम्पकाशोककरवीरपाटलानिर्मु(?लातिमु)क्तकसुमनागन्धवार्षिकाणि का.व्यू.२०४क/२६१ ०. वटः — {byang chub dang pa ta la'i lo ma'am lag mthil gyi rnam pa lta bu'o//} बोधिवटपत्रस्य पाणितलकस्य वा वि.सू.७क/७.
pa Ta la'i bu
= {pA Ta li'i bu/}
pa Ta li bu
= {pA Ta li'i bu/}
pa Ta li'i bu
= {pA Ta li'i bu/}
pa Ta ha
पटहः १. वाद्ययन्त्रभेदः — {sgra la yang pa Ta ha dang dung la sogs pa yod pa yin no//} (?) ध्वनेरपि पटहशङ्खादयः किं नाश्रयः प्र.अ.१६६क/५१६ २. हस्तमुद्राभेदः — {lag gnyis de bzhin bkod nas ni/} /{pa Ta ha yi rnga 'dra bya/}…{'di ni pa Ta ha zhes bstan/} /{phyag rgya ma rungs zlog byed pa'o//} तदेव हस्तं विन्यस्तं पटहाकारसम्भवम् ।…एतत् पटहनिर्दिष्टं मुद्रा दुष्टनिवारिणी ।। म.मू.२५२क/२८७.
pa Ta ha'i rnga
पटहः, वाद्ययन्त्रविशेषः — {lag gnyis de bzhin bkod nas ni/} /{pa Ta ha yi rnga 'dra bya//} तदेव हस्तं विन्यस्तं पटहाकारसम्भवम् । म.मू.२५२क/२८७; द्र. {pa Ta ha/}
pa Ti sa
= {pa T+Ti sa/}
pa Tu
वि. = {mkhas pa} पटुः, दक्षः छो.को.४९४/रा.को.३. १८.
pa To la
पटोलः — {ba sha ka dang ko sha ta ki dang pa to la dang nim pa dang sapa ta par+Na'i 'dab ma dag go//} वासककोशातकीपटोलनिम्बसप्तपत्रपत्राणि वि.सू.७५ख/९३; {ba sha seng ldeng pa To la pa tra/} /{nim+ba shing tsha sle tres} वृषखदिरपटोलनिम्बपत्रत्वगमृतम् यो.श.४क/४७.
pa T+Ti sa
ना. १. पट्टिसः, विद्याराजः — {rig pa mchog dang} …{pa Ti sa dang}…{de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः… पट्टिसः… एतैश्चान्यैश्च विद्याराजैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७क/८ २. पट्टिसा, महादूती — {'di lta ste/} {'og pag ma dang}…{paT+Ti sa dang}… {'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} {de dag dang gzhan yang pho nya chen mo} तद्यथा—मेखला… पट्टिसा… सर्वभूतवशंकरी चेति । एताश्चान्याश्च महादूत्यः म. मू.९८क/८.
pa T+Ti saM
पा. पट्टिशम्, हस्तमुद्राविशेषः — {lag gnyis mnyam par byas nas ni/}…/{rtse mo gsum sbyar yang dag ldan/} /{pa T+Ti saM du mkhas pas shes//} उभौ करौ समायुक्तौ…त्रिसूच्याकारसंयुक्तौ पट्टिशं विदुर्बुधाः ।। म.मू.२५०ख/२८५.
pa sde
पवर्गः — {de bzhin du g}.{yas pa'i rkang pa'i sor mo'i tshigs rnams la dbyangs ring pos phye ba'i pa sde'o//} एवं दक्षिणपादाङ्गुलीपर्वेषु दीर्घमात्राभिन्नः पवर्गः वि.प्र.२५६ख/२.६७.
pa na
= {pa Na/}
pa na sa
पनसम्, फलविशेषः — {shing thog a mra'am pa na sa la sogs pa} फलानि वा आम्रपनसादीनि बो.भू. ४२ख/५५.
pa ni ni
= {pa Ni ni/}
pa Na
पणः — {rnyed pa chung ngu pa Na lnga la sogs pa'o//} पणपञ्चकात् प्रभृति कुलाभके वि.सू.६७ख/८४; द्र. {kar ShA pa Na/}
pa Ni ni
ना. पाणिनिः १. व्याकरणाचार्यः — {brda sprod pA Ni ni'i mdo} पाणिनिव्याकरणसूत्रम् क.त.४४२०; {sgra byed pa ni pa Ni ni/} /{rkang pa'i mig dang che dbang dang /} /{tshangs pa dang ni gar ga dang /} /{'jig rten rgyang phan byed pa 'byung //} पाणिनिं शब्दनेतारमक्षपादो बृहस्पतिः । लोकायतप्रणेतारो ब्रह्मा गर्भो(?र्गो) भविष्यति ।। ल. अ.१८९क/१६० २. माणवः — {bram ze'i khye 'u pa Ni ni/} /{nges par nyan thos byang chub tu/} /{nga yis lung bstan byas pa yin//} पाणिनिर्नाम माणवः । नियतं श्रावकत्वेन व्याकृतो मे भविष्यति ।। म.मू.३०६ख/४७८.
pa r+pa ta ka
= {pa r+pa Ta ka/}
pa r+pa Ta ka
पर्पटकः — {rgun 'brum gla sgang hong len a ru ra/} /{dong ga pa r+pa Ta ka'i thang byas la//} द्राक्षाऽमृतापर्पटकाब्दतिक्ताक्वाथम् यो.श.२क/९.
pa ba sangs
= {pa sangs/}
pa wa sangs
= {pa sangs/}
pa ru sha ka
१. परुषकम् — {tso tsa dang chu shing gi 'bras bu dang rgya shug dang a shwat+tha dang u dum ba ra dang pa ru sha ka dang rtsub 'gyur dang rgun 'brum dang 'bra go'i btung ba rnams ni thams cad du'o//} सर्वं चोचमोचकोलाश्वत्थोदुम्बरपरुषकमृद्वीकखर्जूरपानानाम् वि.सू.७५क/९२ २. पारुषकम्, पुष्पभेदः म.व्यु.६१६२ (८८क).
pa ru sha ka chen po
महापारुषकम्, पुष्पभेदः म.व्यु.६१६३ (८८क).
pa ru sha'i yi ge
पारुष्यलिपिः, लिपिविशेषः — {tshangs pa'i yi ge'am kha ro sti'i yi ge'am pad ma'i snying po'i yi ge'am}…{pa ru sha'i yi ge'am}…{'byung po thams cad kyi sgra sdud pa'i yi ge'am}…{yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi nang nas} ब्राह्मीखरोष्टीपुष्करसारिं…पारुष्यलिपिं…सर्वभूतरुतग्रहणीम् । आसां… चतुष्षष्टीलिपीनाम् ल.वि.६६ख/८८.
pa la sha
= {pa lA shaH} पलाशः, वृक्षविशेषः — {dper na pa la sha dang ldan pa'i nags zhes bya ba bzhin no//} तद्यथा पलाशयुक्तं वनमिति प्र.अ.१३७क/१४६.
pa lA sha
= {pa la sha/}
pa lu
तालीपः* प्र.को.१६.
pa sangs
• ना. शुक्रः [1] ग्रहः — {'di lta ste/} {nyi ma dang}…{pa ba sangs dang}…{gzugs ngan te/} {gza' chen po de dag} तद्यथा—आदित्यः… शुक्रः… विरूपश्चेति । इत्येते महाग्रहाः म.मू.१०४ख/१३; भार्गवः — {pa sangs la ni ri dang rgyal ba mig ces pa nyis stong nyis brgya bzhi bcu rtsa bdun du 'gyur ro//} भार्गवेऽगो जिनाक्षौ सप्तचत्वारिंशदधिकद्विशतद्विसहस्रं भवति वि.प्र.२०१क/१.८०; भृगुः — {pa sangs kyi dal ba'i las la yang} मन्दकार्ये भृगोश्च वि.प्र.१८७क/१.४७; उशनाः — {skar ma pa ba sangs sam wA rA Na sI'i ras phun sum tshogs pa dkar po} उशनस्तारका सम्पन्नं वा वाराणसेयं वस्त्रमवदातम् अभि.स्फु.३०८ख/११८०; {skar ma pa ba sangs kyi mdog dkar po} उशनस्तारकाया वर्ण अवदातः म. व्यु.१५२५ (३४क) [2] दैत्यगुरुः — शुक्रो दैत्यगुरुः काव्य उशना भार्गवः कविः । अ.को.१३५क/१.३.२५; भृगोरपत्यं भार्गवः अ.वि.१.३.२५; शुक्रः — {pa sangs slob ma} शुक्रशिष्यः अ.को.१२७ख/१.१.१२; • सं. शुक्रः, वारभेदः — {gza' ni nyi ma dang zla ba dang mig dmar dang gza' lhag dang phur bu dang pa sangs dang spen pa ste bdun no//} वाराः—आदित्यसोममङ्गलबुधबृहस्पतिशुक्रशनयः सप्त वि.प्र.१७९ख/१.३६.
प्रसुप्तिका, व्याधिविशेषः — {pags nad la sogs pa'i nad kyis gnod pa ma lus par} (?{kyi gnod pas lus} ){rnam par 'gyur yang yid kyi blo mi 'gyur ba'i phyir} प्रसुप्तिकादिरोगोपघातेन हि देहविकारेऽपि मनोमतेरविकाराद् त.प.१०५ख/६६१; त्वग्दोषः यो.श. २ख/१७.
pags pa
• सं. १. चर्म — {ri dwags pags pa} मृगचर्मणा अ.क.११०ख/६४.२६८; {lug gi pags pa} मेषचर्म वि.प्र.१६२क/३.१२६; {bgo ba stag gi pags pa nyid/} /{bza' ba mi 'chi'i bcu phyed de//} परिधानं व्याघ्रचर्म भक्षणं दशार्धामृतम् । हे.त.६ख/१८; {'di rnams kyi gdan rnams ni bse'i pags pa dang}…{ne'u le'i pags pa dang} आसामासनानि गण्डचर्म… नकुलचर्म वि.प्र.१६२ख/३.१२६; {spre'u'i pags pa} वानरचर्म जा.मा.८४ख/१५४; अजिनम् — {ri dwags kyi/} /{pags pas lus stod g}.{yogs pa} मृगाजिनाच्छादितपूर्वकायः अ.क.२७२ख/१०१.२०; {nags kyi gnas na 'dug pa'i tshe/} /{dbyu gu shing dang pags pa dang /} /{rked chings dang ni ril ba rnams/} /{nga la tshangs pas sbyin par byed//} अजिनं दण्डकाष्ठं च मेखलाचक्रमण्डलम् । ददाति ब्रह्मा महेश्वरो वनभूमौ व्यवस्थिते ।। ल.अ.१८९क/१६१; {ri dwags kyi pags pa se ral du thogs} मृगाजिनेनोत्तर्यः का.व्यू.२१४ख/२७४; {ri dwags pags pas mtshan/} /{chus gang bum pa} मृगाजिनाङ्कमम्भोधृतं कुम्भम् अ.क.२७२क/१०१.१३; छविः — {gshin rje'i skyes bus pags pa ma lus bshus pas shin tu nyam thag cing //} यमपुरुषापनीतसकलच्छविरार्तरवः बो.अ.२२क/७.४५; {pags pa gser mdog pags pa srab pa dang //} सुवर्णवर्णः प्रतनुच्छविः अभि.अ.१२क/८.१५; त्वक् — {de nas de'i rgyab tu rmig pa btsugs pas pags pa rdol nas} अथ तस्य पृष्ठे क्षुरनिपातात् त्वक्छिन्ना अ.श.११४ख/१०४; {sems can nyon mongs 'bras lpags nang chud rdzogs sangs sa bon myu gu yang //} सत्त्वक्लेशफलत्वगन्तरगतः संबुद्धबीजाङ्कुरः र.वि. १०७ख/६४ २. वल्कम्, वृक्षत्वक् — त्वक् स्त्री वल्कं वल्कलमस्त्रियाम् अ.को.१५४ख/२.४.१२; वलते संवृणोतीति वल्कम् । वल संवरणे अ.वि.२.४.१२; • पा. त्वक्, बुद्धीन्द्रियभेदः — {blo'i dbang po lnga ni/} {rna ba dang pags pa dang mig dang lce dang sna'i mtshan nyid can no//} पञ्च बुद्धीन्द्रियाणि — श्रोत्रत्वक्चक्षुर्जिह्वाघ्राणलक्षणानि त.प.१४७क/२१.
pags pa bgo ba
चर्मोद्धरणम् — {pags pa bgo ba'i cho ga'o//} इति चर्मोद्धरणविधिः वि.प्र.११५ख/३.३५.
त्वग्भक्षी, नारकीयपक्षिविशेषः — {pags pa dag za ba dang sder mos 'brad pa dang} त्वग्भक्षिणः, नखनिकृन्तकाः शि.स.४५क/४३.
pags pa bshus pa
वि. समुत्कृत्तत्वचः — {pags pa bshus pa'i sdug bsngal mi bzod myong //} समुत्कृत्तसर्वत्वचो वेदनार्ताः जा.मा.१११ख/२०४.
pags pa srab cing mdog gser 'dra ba
पा. सूक्ष्मसुवर्णवर्णच्छवि, महापुरुषाणां लक्षणविशेषः — {gzhon nu don thams cad grub pa 'di ni skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis dang ldan pa ste/}… {pags pa srab cing mdog gser 'dra ba dang}…{mdoms kyi sba ba sbubs su nub pa dang} सर्वार्थसिद्धः कुमारो द्वात्रिंशता महापुरुषलक्षणैः समन्वागतः… सूक्ष्मसुवर्णवर्णच्छविः… कोशोपगतवस्तिगुह्यः ल.वि.५७क/७४; सूक्ष्मसुवर्णच्छविः म.व्यु.२५२ (७ख).
pags pa srab pa
वि. प्रतनुच्छविः — {pags pa gser mdog pags pa srab pa dang //} सुवर्णवर्णः प्रतनुच्छविः अभि.अ.१२क/८.१५.
pags pa gser gyi mdog 'dra
वि. सुवर्णच्छविः — {gtsug gtor dbu ldan dag cing srab pa dang /} /{pags pa gser gyi mdog 'dra sems can mchog//} उष्णीषशीर्षव्यवदातसूक्ष्मसुवर्णच्छविरग्रसत्त्वः ।। र.वि.१२१क/९५; द्र.— {pags pa'i mdog gser 'dra ba/} {pags pa gser mdog/}
pags pa gser mdog
वि. सुवर्णवर्णः — {pags pa gser mdog pags pa srab pa dang //} सुवर्णवर्णः प्रतनुच्छविः अभि.अ.१२क/८.१५; द्र. {pags pa gser gyi mdog 'dra/} {pags pa'i mdog gser 'dra ba/}
वध्रचीरम् — {dmyal ba'i nang na kha cig yun ring gnas/} /{rang gi pags pa'i 'breng bas drangs par snang //} भ्रमन्ति केचिन्नरकोदरे चिरम् । स्ववध्रचीरप्रविकर्षणातुराः जा.मा.१११ख/२०३.
चर्मपुटम्, चर्ममयं पुटम् — {thog mar pags pa'i rim pa 'di/} /{rang gi blo yis tha dad phye//} इमं चर्मपुटं तावत्स्वबुद्ध्यैव पृथक् कुरु । बो.अ.१२ख/५.६२.
त्वक् — {lpags shun la yod pa} त्वग्गतम् बो.भू.१८५क/२४३.
pags shun la yod pa
पा. त्वग्गतम्, दौष्ठुल्यभेदः — {shes bya'i sgrib pa'i phyogs dang mthun pa'i gnas ngan len ni rnam pa gsum du rig par bya ste/} {lpags shun la yod pa dang spri la yod pa dang snying po la yod pa lta bu'o//} ज्ञेयावरणपक्ष्यमपि दौष्ठुल्यं त्रिविधं वेदितव्यम्—त्वग्गतम्, फल्गुगतम्, सारगतञ्च बो.भू.१८५क/२४३.
pang
अङ्कः — {gzhon nu dra ba can pang du thogs te} जालिनं कुमारमङ्केनादाय जा.मा.३५क/६२; {rgyan rnams thams cad yongs rdzogs pa/} /{pang par bzhag nas rnam par bsgom//} सर्वालङ्कारसम्पूर्णामङ्के स्थाप्य विभावयेत् ।। गु.स.१२५क/७६; {glu mthar rgyud mang pang pa nas/} /{dal gyis phab pas} शनैरथाङ्कादवतार्य वीणां गीतावसाने अ.क.२९५ख/१०८.४०; उत्सङ्गः — {de nas sa bdag dgyes pa yis/} /{de ni pang du blangs byas nas//} अथोत्सङ्गे समादाय हृष्टस्तं पृथिवीपतिः । अ.क.२१०क/२४.२६; {pang du sbrul 'ongs na/} /{ji ltar rings par ldang ba} उत्सङ्गगे सर्पे यथोत्तिष्ठति सत्वरम् बो.अ.२३क/७. ७१; {lag pa g}.{yon pa gan rkyal du pang par bzhag la de'i steng du g}.{yas pa bzlog ste bzhag la/} {mthe bong gnyis sbyar te zhi ba'i lta bas blta'o//} वामहस्तमुत्तानमुत्सङ्गे स्थापयित्वा तस्योपरि दक्षिणं व्यवस्थाप्याङ्गुष्ठद्वयं योजयित्वा शान्तं दृष्ट्वा निरीक्षयेत् स.दु.११३क/१८४; {gzhon nu nye bar 'ongs pa pang par ni/} /{yang dag bkod nas yun ring mya ngan byas//} समीपमाप्तं नृपतिः कुमारमुत्सङ्गमारोप्य चिरं शुशोच ।। अ.क.६६क/५९. १४५.
pang na thogs te
भुजाभ्यामादाय — {bud med cig kyang khye'u zhig pang na thogs te srang du song ba las} अन्यतमा च स्त्री दारकं स्वभुजाभ्यामादाय वीथीमवतीर्णा अ. श.६५क/५७.
pang steng
वि. उत्सङ्गः, संख्याविशेषः — {grangs ni gnas gzhan drug cu dag go//}…{gcig ste gnyis pa ma yin pa ni gnas gzhan dang po yin no//}…{khyad phyin chen po phrag bcu la ni pang steng ngo //} षष्टिः स्थानान्तराणि…एको ह्यद्वितीयः प्रथमं स्थानान्तरम् … दश महाविवाहा उत्सङ्गः अभि.भा.१५८क/५४४; म.व्यु.८०१२ (११२ख); उत्सङ्गम् — {khyad phyin phrag brgya na phang steng zhes bya'o//} शतं विवाहानामुत्सङ्गं नामोच्यते ल.वि.७६क/१०३; *उच्छङ्गम् — {khyad phyin phrag brgya na pang stengs zhes bya'o//} शतं विवाहानामुच्छङ्गो नामोच्यते म.व्यु.७९६१ (११२क).
pang steng chen po
वि. महोत्सङ्गः, संख्याविशेषः — {grangs ni gnas gzhan drug cu dag go//}…{gcig ste gnyis pa ma yin pa ni gnas gzhan dang po yin no//}…{pang steng phrag bcu la ni pang steng chen po'o//} षष्टिः स्थानान्तराणि… एको ह्यद्वितीयः प्रथमं स्थानान्तरम्…दशोत्सङ्गा महोत्सङ्गः अभि.भा.१५८क/५४४; म.व्यु.८०१३ (११२ख).
pang stengs
= {pang steng /}
pang du 'khyud
क्रि. आलिङ्गते — {gal te mi gtsang chags med na/} … /{gzhan khyod ci phyir pang du 'khyud//} यदि ते नाशुचौ रागः कस्मादालिङ्गसेऽपरम् । बो.अ.२५ख/८.५२.
pang du byed
क्रि. क्रोडीकरोति — {dang po gang tshe skyes pa na/} /{mi rtag nyid kyis pang du byed//} क्रोडीकरोति प्रथमं जातं नित्यमनित्यता । ना.ना.२४१ख/१५०.
pang du blangs
= {pang du blangs pa/} {pang par blangs te} उत्सङ्गेनादाय — {bdag gis khye'u 'di dag thams cad gcig tu bsdus la/} {pang par blangs te} यन्न्वहं सर्वानिमान् कुमारकानेकपिण्डयित्वा उत्सङ्गेनादाय स. पु.२९ख/५२.
pang du blangs shing
क्रोडीकुर्वत् — {de bas na gang du gang 'du ba de ni des bdag gi ba'i ngo bor pang du blangs shing 'du ba can gyi ngo bo'i yul na bdag nyid gnas pas so//} तेन यत्र यत् समवेतं तत् तदात्मीयेन रूपेण क्रोडीकुर्वत् समवायिरूपदेशे स्वात्मानं निवेशयति न्या. टी.८४ख/२३०.
pang du blangs pa
• सं. क्रोडीकरणम् — {yul de'i ngo bo na gnas pa nyid de pang du blangs pa yin no//} तद्देशरूपनिवेशनमेव तत्क्रोडीकरणम् न्या.टी.८४ख/२३१; • भू. का.कृ. क्रोडीकृतः — । {ma ma gcig gis pang du blangs pa'i bu chung ma ma gzhan gyis pang du blangs pa mi bsten pa bzhin no//} एकधात्रीक्रोडीकृतः शिशुर्न धात्र्यन्तरक्रोडमध्यास्ते त.प.२६७ख/२५१.
pang na skyes
= {pang nas skyes/}
pang na skyes pa
= {pang nas skyes/}
pang na 'tsho ba'i ma ma
अङ्कधात्री — {gzhon nu gzugs can snying po ma ma brgyad po pang na 'tsho ba'i ma ma gnyis dang nu ma snun pa'i ma ma gnyis dang}… {la rjes su gtad do//} बिम्बिसारः कुमारोऽष्टाभ्यो धात्रीभ्योऽनुप्रदत्तः । द्वाभ्यामङ्कधात्रीभ्यां द्वाभ्यां क्षीरधात्रीभ्याम् वि.व.५ख/२.७६.
pang nas skyes
ना. कोलितः, परिव्राजकः/स्थविरः — {pang nas skyes dang nye rgyal te/} /{kun tu rgyu ni gnyis po sngon/} /{dge slong dngos por rab rdzogs pas/} /{zhi ba dag tu zhugs par byas//} कोलितं चोपतिष्यं च द्वौ परिव्राजकौ पुरा । प्रपन्नौ भिक्षुभावेन चकार शमसंवृतौ ।। अ.क.१२१ख/१८.३; {pang nas skyes kyi le'u ste gsum pa'o//} कोलितवर्गस्तृतीयः वि.व.२८७ख/१.१०७; (= {tshe dang ldan pa maud gal gyi bu chen po} आयुष्मान् महामौद्गल्यायनः) ।
pang pa
= {pang /}
pang tshad
मोचः — {btung ba brgyad po tso tsa'i btung ba dang chu shing gi 'bras bu'i} ({pang tshad kyi} ( ल्हा.सं.३५६क) {btung ba dang rgya shug gi btung ba dang ashwat+tha'i btung ba dang u dum ba ra'i btung ba dang rtsub 'gyur gyi btung ba dang 'bra go'i btung ba dang rgun gyi btung ba khyer te} अष्टौ पानान्यादाय चोचपानं मोचपानं कोलपानमश्वत्थपानमुदुम्बरपानं परुषिकपानं खर्जूरपानं मृद्वीकापानं च वि.व.३८ख/१.१५६.
panya tsa li ka
= {pany+tsa la/}
pany+tsa la
ना. १. = {lnga len} पञ्चालाः, देशः — {byang phyogs kyi pany+tsa la'i rgyal po 'di lho phyogs kyi pany+tsa la'i rgyal po dang mi 'thun te} अयं चोत्तरपञ्चालो राजा दक्षिणपञ्चालराजेन सह प्रतिविरुद्धः अ.श.२४क/२० २. = {lnga len pa} पञ्चालः, पञ्चालराजः — {gang po bzang dang grags ldan ma/}…/{pany+tsa la dang bdug pa dang //} पूर्णभद्रो यशोमती…पञ्चालो धूप एव च । अ.श.१क/१.
pany+tsa la'i rgyal po
पञ्चालराजः, पञ्चालनरेशः — {kun dga' bo pany+tsa la'i rgyal po 'di dge ba'i rtsa ba}…{'dis}… {yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas spos mchog} ({rnam rgyal}?){ces bya bar 'gyur te} एष आनन्द पञ्चालराजोऽनेन कुशलमूलेन…विजयो (गन्धोत्तमो?) नाम सम्यक्संबुद्धो भविष्यति अ.श.२६ख/२२.
pany+tsa li ka
= {pany+tsa la/}
paT+Ta
पट्टम् — {de nas rin po che'i paT+Ta dang gser gyi paT+Ta'am ma rnyed na me tog gi phreng ba dpral bar bcing bar bya'o//} ततो रत्नपट्टं स्वर्णपट्टं वाऽलाभे पुष्पमालां ललाटे बन्धयेत् वि.प्र.१५०ख/३.९६.
• सं. १. पद्मः, ओ द्मम्, पुष्पविशेषः — {ji ltar pad ma 'dam skyes de/} /{mdun du gyur na yid dga' dang //} तत् पद्मं मृदि सम्भूतं पुरा भूत्वा मनोरमम् । र.वि.११०क/६८; {me tog pad ma 'dab ma stong pa sdong bu gser du snang ba} सहस्रपत्राणि पद्मानि सुवर्णदण्डानि का.व्यू.२०८ख/२६६; {nyi ma 'char ba nyid kyis ni/} /{pad ma rnams la dpal ster byed//} उदयन्नेव सविता पद्मेष्वर्पयति श्रियम् । का.आ.३३३ख/२.३४६; {'od de las kyang pad ma 'dab ma brgya stong yod pa shing rta'i 'phang lo tsam byung bar gyur to//} तस्याश्च प्रभायाः शतसहस्रपत्रं पद्मं शकटचक्रप्रमाणमात्रं प्रादुर्भूतम् रा.प.२५१क/१५२; {rdzing}…{me tog uta pa la dang ku mu da dang pad ma dang pad ma dkar po rnams rtag par rgyun du rgyas so//} पुष्करिणी… उत्पलपद्मकुमुदपुण्डरीकैः सततसमितं संपुष्पिता रा.प.२४६क/१४४; {bde bar gshegs pa'i zhabs pad bkod pa'i bsod nams nye gyur pa//} सुगतचरणपद्मन्यासपुण्योपकण्ठात् अ.क.३०९क/४०.२५; कमलम् — {khu tshur du rlung rdo la pad ma nam mkha'i phyogs la ri mo dang //} मुष्टौ वायुर्दृषदि कमलं चित्रमाकाशदेशे अ.क.३१९ख/४०.१४३; {dper na nam mkha'i pad mo bzhin no//} यथा नभस्तले कमलम् वा.टी.६७ख/२२; अरविन्दम् — {zla ba pad ma dag gi ni/} /{mdzes pa las 'das khyod kyi gdong /} /{bdag rang nyid dang mtshungs par gyur/} /{zhes pa thun mong min pa'i dpe//} चन्द्रारविन्दयोः कान्तिमतिक्रम्य मुखं तव । आत्मनैवाभवत्तुल्यमित्यसाधारणोपमा ।। का.आ.३२३क/२.३७; {bzhin gyi pad mo rnam par rgyas} विबुद्धमुखारविन्दः अ.क.१९५ख/८२.४०; {skabs der bu yi bzhin ras pad mo dag/} /{blta bar yid la rab tu 'dod pa yi//} अत्रान्तरे पुत्रमुखारविन्दसंदर्शनोत्कण्ठितमानसस्य । अ.क.५६क/५९. ६३; राजीवम् — {khyod kyi gdong ni pad ma bzhin/} /{mig dag ut+pa la sngon po bzhin//} राजीवमिव ते वक्त्रं नेत्रे नीलोत्पले इव । का.आ.३२२ख/२.१६; नलिनम् — {dper na nam mkha'i pad+ma lta bu'o//} यथा गगननलिनम् त.प.२५९क/९८८; {dper na nam mkha'i pad+mo bzhin no//} यथा गगननलिनम् त.प.११०ख/६७२; {de yis zhabs pad zung dag la//} तत्पादनलिनद्वयम् अ.क.७८क/६२. ५०; इन्दीवरम् — {nam mkha'i pad ma la sogs bzhin//} गगनेन्दीवरादिवत् ।। त.स.१५ख/१७४; सरोजम् — {pad ma dri bsung che ldan mtsho dag gis//} सरोभिरुद्दामसरोजगन्धैः बो.अ.३७ख/१०.७; {nus pa kun gyis stong nyid phyir/} /{rgyu skar lam gyi pad ma bzhin//} सर्वसामर्थ्यशून्यत्वात् तारापथसरोजवत् । त.स.१७क/१८८; {mtho ris mdzes ma'i lag pad kyis gtor ba/} /{man da ra ba'i 'phreng rgyas mdzes pa de//} द्युसुन्दरीपाणिसरोजमुक्तमन्दारमालाकलितश्चकाशे । अ.क.१९३क/२२.१३; सरोरुहम् — {rgya che dri bzang bsil ba'i pad ma'i snying por gnas//} विपुलसुगन्धिशीतलसरोरुहगर्भगताः बो.अ.२१ख/७.४४; पङ्कजम् — {pad ma rab tu rgyas pa'i mtsho 'gram na//} तोयेषु (* तीरेषु) चोन्मीलितपङ्कजेषु जा.मा.१०४क/१९०; {nam mkha'i pad+mo la sogs pa} नभःपङ्कजादिषु वा.टी.६९ख/२४; अम्बुजम्— {ji ltar mdog ngan pad ma'i khong gnas pa/} /{mtshan stong gyis 'bar de bzhin gshegs pa ni//} यथा विवर्णाम्बुजगर्भवेष्टितं तथागतं दीप्तसहस्रलक्षणम् । र.वि.१०६ख/६०; {sngon gyi sangs rgyas rnams kyi zhabs pad dag dang mdza' ba las/} /{dag pa'i rdo ba'i gzhi ldan nags tshal rgyu zhing bsten par mdzad//} भेजे वनानि विहरन्नथ पूर्वबुद्धपादाम्बुजप्रणयपूतशिलातलानि ।। अ.क.४४ख/५६. २५; अब्जम् — {nam mkha'i pad ma la sogs pa gang la rgyu med pa} यस्य तु वियदब्जादेर्नास्ति कारणम् त.प.१५८क/३९; {nam mkha'i pad+mo bzhin no//} यथा वियदब्जम् त.प.११३क/६७७; अम्भोजम् — {nam mkha' yi ni pad ma bzhin//} गगनाम्भोजवत् त.स.५क/६९; {de}… {'dar bcas lag pa'i yal 'dab kyis/} /{de lag pad la reg byed cing //} सा… स्पृशन्ती तत्कराम्भोजं सकम्पकरपल्लवा ।। अ.क.२६२क/३१.३१; जलजम् — {bzhin mdog pad ma zla ba ltar/} /{rnam dag 'od ldan blta na sdug//} जलजेन्दुविशुद्धाभं वदनं कान्तदर्शनम् ।। अ.श.१४५क/१३४; जलरुहम् — । {ji ltar mi sdug pad ma zum la} यद्वत् स्याद्विजुगुप्सितं जलरुहं सम्मिञ्जितम् र.वि.१०६ख/६०; अम्भोरुहम् — {mtsho dang rdzing bu pad mas brgyan pa dag//} सरांसि चाम्भोरुहभूषणानि बो. अ.३ख/२.४; {nam mkha'i pad ma} गगनाम्भोरुहम् त.प.१४९ख/२५; अम्बुरुहम् — {smyug ma'i sbubs dang pad ma dag la gnas 'cha' ba//} वंशान्तराम्बुरुहमध्यकृताधिवासः वि.व.२१५क/१.९१; कुशेशयम् — {de lta ma yin na nam mkha'i pad+ma la sogs pa yang ci'i phyir nus par rnam par mi 'jog} अन्यथा ह्याकाशकुशेशयादेरपि सामर्थ्यं किं न व्यवस्थाप्येत त.प.२३६ख/१८८; {'di ltar nam mkha'i pad+ma la byas pa dang 'jig pa nyid bkag na yang dngos por gyur pa'i rtag pa nyid ma grub pa} यथा हि आकाशकुशेशयस्य कृतकत्वविनाशित्वनिषेधेऽपि न वस्तुभूतनित्यत्वसिद्धिः त.प.१७४ख/८०७; कोकनदम् — {nam mkha'i pad ma la sogs bzhin//} नभःकोकनदादिवत् ।। त.स.१४क/१६०; तामरसम् — {nam mkha'i pad ma la sogs bzhin//} व्योमतामरसादिवत् त.स.६७क/६२८; पुष्करम् — । {gang zhig lhag par gus pa rab rgyas pas/} /{bla ma'i zhabs kyi pad ma zung mi bsten//} सेवितं प्रसभभक्तिनिर्भरैः पादपुष्करयुगं गुरोर्न यैः । अ.क.२४२ख/९२.५; शतपत्रम् म.व्यु.६१४३ (८७ख) २. नलिनी, कमललता— {ston ka'i pad+ma} शरन्नलिन्यः जा.मा.१०६ख/१९४; पद्मिनी — {pad+ma'i lo ma chen po la} महत्सु पद्मिनीपर्णेषु जा.मा.६३ख/११५ ३. पद्मः, अष्टसु मङ्गल्यचिह्नेषु एकम् मि.को.८ख ४. पद्मम्, संख्याविशेषः मि.को.२०क ; • पा. १. पद्मम् [1] = {rnam pa thams cad pa'i stong pa nyid} सर्वाकारशून्यता — {e yig dang gsang ba dang pad+ma dang chos 'byung dang nam mkha'i khams dang}…{gsang ba'i ming rnams kyi nang nas e yig gcig pu gtso bo'i ming ma yin te/} {thams cad kyis rnam pa thams cad pa'i stong pa nyid go bar byed pa'i phyir ro//} एकाररहस्यपद्मधर्मोदयखधातु…गुह्यसंज्ञानां मध्ये नैका एकारसंज्ञा प्रधाना, सर्वासां सर्वाकारशून्यताप्रतिपादकत्वात् वि.प्र.१३५ख/१, पृ.३४; {nam mkha'i khams ni pad ma la//} खधाताविति पद्मेषु हे.त.९ख/२८ [2] कुलभेदः — {rdo rje pad ma de bzhin las/} /{de bzhin gshegs dang rin chen nyid/} /{snying rje chen po dam pa yi/} /{rigs ni rnam pa lnga ru brjod//} वज्रं पद्मं तथा कर्म तथागत रत्नैव च । कुलानि पञ्चविधान्याहुरुत्तमानि महाकृप ।। हे.त.६क/१६ [3] = {skye gnas} योनिः — {pad+ma zhes pa skye gnas dang} पद्मैर्योनिभिः वि.प्र.१६७ख/३.१५३; {dam tshig 'dus pa la gnas ni thams cad du bud med kyi pad+ma'o//} समयमेलापके पीठं सर्वत्र स्त्रीपद्मं भवति वि.प्र.१७१क/३.१६६; कमलम् — {de ltar rdo rje dang bcas pa'i/} /{shes rab pad ma bskyod rgyu las//} एवं सकुलिशं कमलं प्रज्ञायाः स्पन्दहेतुतः ।। वि.प्र.६२ख/४.११० २. कमलम् — {de'i phyir gsang ba'i pad+ma dang gtsug tor gyi pad+ma dang lte ba'i pad+ma la rnam par dag pa'i sku lhag pa'i lha ste} अतो गुह्यकमले उष्णीषकमले नाभिकमले विशुद्धकायोऽधिदेवता वि.प्र.२३१क/२. २७ ३. पद्मः, हस्तमुद्राविशेषः — {lag gnyis de bzhin rnam bkod pa/} /{pad ma 'dra bar yang dag bsgreng /} /{sor mo thams cad kyis bsgrubs pa/} /{phyag rgya pad ma zhes bya 'o//} तदेव हस्तौ विन्यस्तौ पद्माकारसमुच्छ्रितौ । प्रसारिताङ्गुलिभिः सर्वं मुद्रां पद्म इति स्मृतम् ।। म.मू.२५३ख/२९०; • ना. १. पद्मः [1] प्रत्येकबुद्धः — {'di lta ste/} {spos kyi ngad ldang dang}…{pad+ma dang}…{nor lha dang /} {de dag dang gzhan yang rang sangs rgyas} तद्यथा—गन्धमादनः…पद्मः…वसुश्चेति । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्धम.मू.९९क/९ [2] नागराजः — {klu'i rgyal po chen po}…{'di lta ste/} {dga' bo dang}…{pad+ma dang pad+ma chen po} महानागराजानः… तद्यथा — नन्दः… पद्मः महापद्मः म.मू.१०३क/१२; {ltos 'gro chen po}…/{mtha' yas 'jog po de bzhin du/} /{stobs kyi rgyu dang rigs ldan dang /} /{nor rgyas bu dang dung skyong dang /} /{pad ma chu bdag de bzhin du//} महोरगम् । अनन्तं तक्षकं चैव कर्कोटं कुलिकं तथा ।। वासुकिं शङ्खपालं च पद्मं वै वारुणं तथा । स.दु. ११९ख/२०४; {chu skyes kyi shar gyi 'dab ma la stobs kyi rgyu dang mer pad+ma dang} अब्जपूर्वपत्रे कर्कोटः, अग्नौ पद्मः वि.प्र.७३क/४.१३६ [3] काशिराजः — {'das pa'i dus na}…{ka shi'i rgyal po pad+ma zhes bya bar gyur te} अतीतेऽध्वनि पद्मो नाम काशिराजो बभूव बो.प.६७ख/३४; पद्मकः — {dge slong dag sngon byung ba 'das pa'i dus na grong khyer wA rA Na sI na rgyal po pad ma zhes bya ba rgyal po byed de} भूतपूर्वं भिक्षवोऽतीतेऽध्वनि वाराणस्यां नगर्यां पद्मको नाम राजा राज्यं कारयति अ.श.८७ख/७८; {'dir yul ka shi'i rgyal po pad+ma'i skyes pa'i rabs su bstan pa} अत्र काशिराजपद्मकजातकमुपनेयम् बो.प. ६७ख/३४ {iv} कुबेरस्य निधिः — {sgo yi mtha' der nye ba dag na dung dang pad ma'i gzugs bris mthong bar byas pa na//} द्वारोपान्ते लिखितवपुषौ शङ्खपद्मौ च दृष्ट्वा मे.दू.३४८क/२.१९ २. पद्मा [1] पत्रदेवी/योगिनी — {gzhon nu ma'i mdun gyi 'dab ma la sogs pa la pad+ma dang lus med ma dang gzhon nu ma dang ri dwags bdag pos 'gro ma dang rin chen phreng ba ma dang mig bzang ma dang rul ma dang bzang mo ste} कौमार्याः पूर्वपत्रादौ पद्मा, अनङ्गा, कुमारी, मृगपतिगमना, रत्नमाला, सुनेत्रा, क्लीना, भद्रा वि. प्र.४१ख/४.३१; {mdun du pad+ma'i k+Sh}-{i'o//} अग्रतः क्षृ पद्मायाः वि.प्र.१३२क/३.६४ [2] ब्राह्मणी — {de nas byang chub sems dpa' bram ze pad ma'i gnas su song ba dang} ततो बोधिसत्त्वः पद्माया ब्राह्मण्या आश्रमं गच्छति स्म ल.वि.११७क/१७४ ३. कमलः [1] विद्याराजः — {rig pa'i rgyal po pad+ma'i rigs kyang 'di lta ste/} {bcom ldan 'das phyag bcu gnyis pa dang}…{pad+ma dang} अब्जकुले च विद्याराज्ञः, तद्यथा—भगवान् द्वादशभुजः…कमलः म.मू.९६क/७ [2] गृहपतिः— {mnyan du yod pa dag tu sngon/} /{khyim bdag pad ma zhes pa'i bu/} /{ngang pa zhes bya bcom ldan gyis/} /{'bad pas dgra bcom gnas la ni/}… {bzung} श्रावस्त्यां कमलाख्यस्य पुत्रं गृहपतेः पुरा । हंसाभिधं भगवता यत्नेनार्हत्पदे धृतम् ।। अ.क.२७९क/१०४.२ ४. पद्माङ्कः, आरामिकः — {gang po bzang dang grags ldan ma/}…{pad ma dang /} /{pany+tsa la dang bdug pa dang //} पूर्णभद्रो यशोमती…पद्माङ्कः पञ्चालो धूप एव च । अ.श.१क/१ ५. पदुमः, नरकः — {de ltar sngon 'dod pa nyams su blangs pa dran pas pad ma zhes bya ba'i sems can dmyal ba gsungs te} एवं पौराणकामास्वादनस्मरणात् पदुमो नाम नरकः पठ्यते शि.स.४७ख/४५; द्र. {pad+ma ltar gas pa/} 6. पद्मम्, चैत्यम् — {lho phyogs logs kyi phyogs cha na/} /{pad ma zhes bya'i mchod rten yod//} दक्षिणेऽस्मिन् दिशो भागे पद्मनामेन चेतिकम् ल.वि.१८६क/२८३; • उ.प. पद्मः — {skyes bu dam pa}…{skyes bu pad+mo}…{skyes bu gdul bya'i kha lo sgyur ba dag gis} सत्पुरुषैः…पुरुषपद्मैः…पुरुषदम्यसारथिभिः अ.सा.२९४क/१६६; {skyes bu pad ma khyod phyag 'tshal/} /{srid gsum 'dam ni rnam dag byed//} नमस्ते पुरुषपद्म त्रिभवपङ्कविशोधक ।। म.मू.९१क/३.।पर्या.— {chu skyes} अब्जम्, अम्बुजम्, अम्भोजम्, जलजम्, अम्भोरुहम्; {'dam skyes} पङ्कजम्, पङ्केरुहम्; {mtsho skyes} सरोजम्, सरोरुहम्; {'dab brgya} शतपत्रम् ।
pad+ma dkar
= {pad+ma dkar po/}
pad+ma dkar po
• सं. पुण्डरीकम्, शुक्लपद्मम् — {khyod kyi gdong dang pad ma dkar/} /{rgyas shing dri bzang ldan pa ste//} त्वन्मुखं पुण्डरीकञ्च फुल्ले सुरभिगन्धिनी । का.आ.३२८ख/२.१९०; {chu de dag thams cad kyang ut+pa la dang ku mu da dang pad+ma dkar po dag gis khebs pa} सर्वं च तद्वारि उत्पलपद्मकुमुदपुण्डरीकसंछादितम् अ.सा.४२६क/२४०; {mtsho chen po ut+pa la dang pad ma dang ku mu da dang pad ma dkar pos gang ba} महान् ह्रद उत्पलपद्मकुमुदपुण्डरीकसंछन्नः वि.व.२०३क/१.७७; {dam pa'i chos pad ma dkar po'i chos kyi rnam grangs} सद्धर्मपुण्डरीको धर्मपर्यायः स.पु.९०क/१४९; • पा. १. पुण्डरीकम्, हस्तमुद्राविशेषः — {'di ni pad ma dkar po yi/} /{phyag rgya sems can don sgrub shes//} पुण्डरीकमिति ज्ञेयं मुद्रा सर्वा(?सत्त्वा?)र्थसाधका ।। म.मू.२५४क/२९१ २. श्वेतकमलम्, हस्तचिह्नविशेषः — {de bzhin du dmar po'i phyag gi mthil bzhi la dang por gzhu dang}…{bzhi par pad+ma dkar po'o//} तथा रक्ते करतलचतुष्के प्रथमे कोदण्डम्…चतुर्थे श्वेतकमलम् वि.प्र.३६ख/४.१४ ३. श्वेतपद्मम्, मन्त्रबीजपरिणतचिह्नविशेषः — {de bzhin du nor sbyin du 'du shes kyi u yig gam pad+ma dkar po'o//} एवं धनदे उकारो वा श्वेतपद्मं संज्ञायाः वि.प्र.१२९ख/३.५८; • ना. १. पुण्डरीकः [1] नृपः — {sna tshogs gzugs dang lha dbang ldan/} /{grags pa pad dkar rim pas so/} /{'das pa'i rgyal po nyi ma'i 'od//} विश्वमूर्त्तिः सुरेशानः यशः पुण्डरीकः क्रमात् । सूर्यप्रभो गतो राजा वि.प्र.१२७क/१, पृ.२५ [2] कालचक्रतन्त्रस्य टीकाकारः — {sgrub thabs le'u yi rgya cher 'grel/}…/{pad ma dkar pos bri bar bya//} साधनापटले टीका पुण्डरीकेण लिख्यते वि.प्र.२९क/४.१ [3] दिग्गजः— {mtsho skyes pad dkar}…{'di rnams phyogs kyi glang po 'o//} ऐरावतः पुण्डरीकः…दिग्गजाः अ.को.१३३क/१.३.३; पुण्डरीकवर्णत्वात् पुण्डरीकः । पुणति शोभत इति वा । पुण कर्मणि शुभे अ.वि.१.३.३ २. पुण्डरीका, देवकुमारी — {nub phyogs logs kyi phyogs cha na/} /{lha mo gzhon nu brgyad yod de/} /{rna cha skra 'dres ma dang ni/} /{pad ma dkar dang skya rengs dang /} /{cha med gcig dang dgu pa dang /} /{rol dang gnag dang stabs myur srid//} पश्चिमेऽस्मिन् दिशो भागे अष्टौ देवकुमारिकाः । अलम्बुशा मिश्रकेशी पुण्डरीका तथाऽरुणा ।। एकादशा नवमिका शीता (लीला?) कृष्णा द्रौपदी । ल.वि.१८६ख/२८३; • उ.प. पुण्डरीकः — {skyes bu dam pa}…{skyes bu pad+mo dkar po}…{skyes bu gdul bya'i kha lo sgyur ba dag gis} सत्पुरुषैः…पुरुषपुण्डरीकैः…पुरुषदम्यसारथिभिः अ. सा.२९४क/१६६.
pad+ma dkar po gcig pu
ना. एकपुण्डरीकः, हस्ती — {de'i tshe ko sa la'i rgyal po gsal rgyal glang po che'i gtso bo pad ma dkar po gcig pu zhes bya ba la zhon te} तेन खलु समयेन राजा प्रसेनजित्कौशल एकपुण्डरीकं हस्तिनागमभिरुह्य अ.श.२४५क/२२५.
pad+ma dkar po 'chang ba
वि. पुण्डरीकधरः, अवलोकितेश्वरस्य मि.को.१०५क ।
pad+ma dkar po 'dzin pa
ना. सिताब्जधृक्, आचार्यः — {sdud par byed pa po yang 'di/} /{'grel bshad byed pa pad dkar 'dzin//} सङ्गीतिकारकश्चायं टीकाकारः सिताब्जधृक् ।। वि.प्र.१२७क/१, पृ.२५.
pad+ma dkar po'i spyan
वि. पुण्डरीकाक्षः — {rnam rgyas pad ma dkar po'i spyan//} विबुद्धपुण्डरीकाक्षः ना.स.१क/२; द्र. {pad+ma dkar po'i mig/}
पा. १. पद्मव्यूहः, समाधिविशेषः — {pad+ma bkod pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} पद्मव्यूहो नाम समाधिः अ.सा.४३०ख/२४३ २. पद्मव्यूहा, बोधिसत्त्वधारणीविशेषः मि.को.१०६ख ।
pad+ma skyes
• वि. पद्मोद्भवः — {dpal ldan sangs rgyas pad ma skyes/} /{kun mkhyen ye shes mdzod 'dzin pa//} बुद्धः पद्मोद्भवः श्रीमान् सर्वज्ञज्ञानकोशधृक् ।। वि.प्र.१३७ख/१, पृ.३६; • ना. = {tshangs pa} पद्मजन्मा, ब्रह्या — {des kyang dgrol bar ma nus tshe/} /{pad ma skyes kyis rab bskul te/} /{de nas dregs pa nyams pa'i bdud/} /{de nyid la ni skyabs su song //} तेषु मोक्तुमशक्तेषु प्रेरितः पद्मजन्मना । भग्नदर्पोऽथ कन्दर्पस्तमेव शरणं ययौ ।। अ.क.१६१क/७२.५०.
pad+ma mkha' 'gro
= {pad+ma mkha' 'gro ma/}
pad+ma mkha' 'gro ma
पद्मडाकिनी लो.को.१४४६.
pad+ma 'khyil ba
ना. पद्मकुण्डलिः, विद्यादेवी ब.मा.१६९ख ।
pad+ma gar gyi dbang phyug
ना. १. पद्मनर्तेश्वरः, मण्डलनायको देवः — {dpal ldan pad ma gar dbang phyug/} /{khyab bdag chen po rin chen gdugs//} पद्मनर्तेश्वरः श्रीमान् रत्नच्छत्रो महाविभुः ।। ना.स.६क/१०५; {dang po rdo rje sems dpa' ste/}…/{gsum pa pad ma gar dbang ste/}… /{drug pa de bzhin rta mchog ste/} /{go cha drug po rnams kyis bsrungs//} प्रथमं वज्रसत्त्वेन…तृतीयं पद्मनर्तेश्वरेण… षष्ठे परमाश्वश्च षड्भिः कवचैस्तु रक्षितम् ।। स.उ.२८१ख/१३.३६ २. पद्मनर्तेश्वरी — {dpal pad+ma gar gyi dbang phyug gi gsang ba'i don rnam par dgod pa zhes bya ba} श्रीपद्मनर्तेश्वरीगुह्यार्थधरव्यूहनाम क.त. १६६७.
pad+ma gar gyi dbang phyug gi sgrub thabs
ना. पद्मनर्तेश्वरसाधनम्, ग्रन्थः क.त.३१६०, ३१६१, ३४२३, ३४२४; {pad+ma gar gyi dbang phyug gi sgrub pa'i thabs} पद्मनर्तेश्वरसाधनम् क.त.३३३५.
pad+ma gar gyi dbang phyug gi sgrub pa'i thabs
= {pad+ma gar gyi dbang phyug gi sgrub thabs/}
pad+ma gar dbang
= {pad+ma gar gyi dbang phyug/}
pad+ma gar dbang phyug
= {pad+ma gar gyi dbang phyug/}
pad+ma rgya mtsho
पद्मसागरः लो.को.१४४७.
pad+ma rgyas
= {pad+ma rgyas pa/}
pad+ma rgyas 'dra
वि. विबुद्धपद्मसदृशः — {ci yi phyir na khyod kyi bzhin mdog pad ma rgyas 'dra gser mdog lta bur gyur//} वक्त्रं केन विबुद्धपद्मसदृशं चामीकराभं तव अ.श.१४४ख/१३४.
pad+ma rgyas pa
विबुद्धपद्मम् — {bzhin mdog pad ma rgyas 'dra} वक्त्रं…विबुद्धपद्मसदृशम् अ.श.१४४ख/१३४; विबुद्धकमलम् — {sangs rgyas pad ma rgyas pa'i 'dab yangs 'dra ba'i spyan mnga' ba//} बुद्धं विशु(?बु)द्धकमलायतपत्रनेत्रम् अ.श.१४५क/१३५.
pad+ma rgyas pa'i 'dab yangs 'dra ba'i spyan mnga' ba
वि. विबुद्धकमलायतपत्रनेत्रः — {sangs rgyas pad ma rgyas pa'i 'dab yangs 'dra ba'i spyan mnga' ba/}… {la su mi mchod//} को नार्चयेत्…बुद्धं विशु(?बु)द्धकमलायतपत्रनेत्रम् । अ.श.१४५क/१३५.
pad+ma sgrol ma
ना. पद्मतारा, देवी लो.को.१४४७.
pad+ma ngan pa
कुपद्मम् — {sangs rgyas pad ngan sbrang rtsi sbrang ma la//} बुद्धः कुपद्मे मधु मक्षिकासु र.वि.१०६ख/५९; कुत्सितपद्मम् — {nyon mongs pa ni pad+ma ngan pa'i sbubs dang 'dra la} कुत्सितपद्मकोशसदृशाः क्लेशाः र.वि. १०६ख/६०.
pad+ma sngon po
नीलपद्मम्, पुष्पविशेषः — {pad ma sngon po bzang po'i mdog 'dra'i mig//} शुभ नीलपद्मसमवर्णा नेत्र रा.प.२३८क/१३४.
pad+ma can
• सं. १. पद्मिनी [1] = {pad rdzing} सरोजिनी — {pad mo can/}…/{glang pos 'dam rdzab lhag mar byed//} पद्मिनीं… पङ्कशेषां द्विपश्चक्रे अ.क.१८९ख/२१.६३; {rin chen skas ldan pad mo can/} /{dri med chu ldan nad pa'i phyir//} रोगिणां रत्नसोपानाः पद्मिन्यश्चामलोदकाः ।। अ.क.४८क/५८.१२; अब्जिनी — {dga' ba'i skyed tshal pad ma can/} /{mi med grong khyer mdzes pa thob//} रम्योद्यानाब्जिनीकान्तं पुरं प्राप स निर्जनम् ।। अ.क.२८६ख/१०६.१३ [2] पद्मलता — {yu bar 'o byed pad can gyi/} /{ngang pa tsher ma rtsub mo can//} दण्डे चुम्बति पद्मिन्या हंसः कर्कशकण्टके । का.आ.३३८ख/३.११०; {pad ma can ni mtshan mo rgyas/} /{nyin par ku mud ldan pa gsal//} पद्मिनी नक्तमुन्निद्रा स्फुटत्यह्नि कुमुद्वती । का.आ.३४०ख/३.१६७ २. नलिनी, पद्मसमूहः— {pad ma can gyi rol ba'i 'dzum/} /{dkar ba'i 'od zer de bzung tshe/} /{ngang pa lnga brgya dag gis ni/} /{de btang mgyogs par rab tu song //} तस्मिन् गृहीते नलिनीलीलास्मितसितत्विषि । शतानि पञ्च हंसानां त्यक्त्वा तं प्रययुर्जवात् ।। अ.क.२४५ख/२८. ५४; {bya dang bung ba chags gyur pa/} /{pad mo can gyi phun tshogs rgya/} /{rnam rgyas rab tu 'grogs pa yis/} /{gnyid bzhin yang dag byung bar gyur//} लीनभृङ्गविहङ्गानां नलिनीनां प्रसङ्गिनी । विकाससम्पदा मुद्रा निद्रेव समजायत ।। अ.क.१६६ख/१९.३५; • पा. पद्मिनी, स्त्री/योगिनी/दूतीजातिभेदः — {dpal ldan bzang mo dang pad+ma can ma dang dung can ma dang sna tshogs ma dang glang chen ma ste}…{sgrol ma ni pad+ma can ma dang} श्रीभद्रा पद्मिनी शङ्खिनी चित्रिणी हस्तिनी…तारा पद्मिनी वि.प्र.१६५क/३.१४०; {dal zhing mi g}.{yo ba nyid dang /} /{snyan par smra zhing yid 'ong ma/} /{skra bzang dbus su gnyer ma gsum/} /{phal pas pad ma can du 'dod//} धीराऽचञ्चला चैव प्रियवादी(?दिनी) मनोरमा । सुकेशा त्रिवलीमध्या प्राकृतैः पद्मिनी मता ।। हे.त.२७क/९०; द्र. {pad+ma can ma/} ।। • ना. १. पद्मावती [1] देवकुमारी — {byang phyogs logs kyi phyogs cha na/} /{lha mo gzhon nu brgyad yod de/} /{rab chags lha mo stong} (?{chang} ) {lha mo/} /{sa dang de bzhin pad ma can/} /{rgyal po che la nyer gnas dang /} /{re dad khrel yod dpal ldan ma//} उत्तरेऽस्मिन् दिशो भागे अष्टौ देवकुमारिकाः । इलादेवी सुरादेवी पृथ्वी पद्मावती तथा ।। उपस्थिता महाराजा आशा श्रद्धा हिरी शिरी । ल.वि.१८६ख/२८४ [2] कन्या — {rkang pas pad 'phreng rab bskyed pas/} /{bdag ni pad ma can zhes bya/} /{ri dwags mngal skyes thub pa ni/} /{shAM Di l+ya yi bu mo yin//} अहं पद्मावती नाम पादोद्यत्पद्ममालिका । मृगीगर्भसमुद्भूता शाण्डिल्यस्य सुता मुनेः ।। अ.क.१४३ख/६८.२७ २. = {dpal mo} पद्मा, लक्ष्मीः — {dpal mo'i dpal gnas pad mo can/} /{chu rgyan dpal mo 'phrog byed yum//} लक्ष्मीः पद्मालया पद्मा कमला श्रीर्हरिप्रिया । अ.को.१२९क/१.१. २८; पद्यत इति पद्मा । पद्Ḷ सेवायाम् । पद्ममस्या अस्तीति वा अ.वि.१.१.२८ ३. पद्मकः [1] गृहपतिपुत्रः — {khyim bdag yid ces bya ba'i bu/} /{yon tan ldan pa mnyan yod du/} /{pad ma'i snying po'i 'od mtshungs pa/} /{pad mo can zhes bya ba byung //} श्रावस्त्यां मानसाऽख्यस्य पद्मगर्भनिभप्रभः । अभूद् गृहपतेः सूनुर्गुणवान् पद्मकाभिधः।। अ.क.२१०क/८७.२ [2] लुब्धकः — {gang 'di de yi bsti gnas na/} /{rtag tu rim gro yongs bsgrub pa/} /{rngon pa pad ma can zhes pa/} /{de yis bdag ni bsrung bar bzod//} तस्याश्रमपदे योऽसौ परिचर्यापरः सदा । लुब्धकः पद्मको नाम स मे संरक्षणक्षमः ।। अ.क.९२क/६४.४८ ४. पद्मः, कुबेरस्य निधिभेदः — महापद्मश्च पद्मश्च शङ्खो मकरकच्छपौ । मुकुन्दकुन्दनीलाश्च चर्चाश्च निधयो नव ।। अ.को.१३३क/१.१.७४; पद्यते पद्मः । पद्Ḷ सेवायाम् अ.वि.१.१.७४ ५. पद्मिनी, ग्रन्थः — {pad+ma can zhes bya ba'i dka' 'grel} पद्मिनीनामपञ्जिका क.त.१३५०.
pad+ma can dga'
= {nyi ma} पद्मिनीकान्तः, सूर्यः — {pad ma can dga' nyin mo'i mthar/} /{nub ri'i ngos la 'khod pa na//} दिनान्ते पद्मिनीकान्ते विश्रान्तेऽस्ततटान्तरे । अ.क.३०१क/१०८.८३; द्र. {pad+ma ldan bdag/} {pad+ma ldan pas mdzes/}
pad+ma can ma
पा. पद्मिनी, स्त्री/योगिनी/दूतीजातिभेदः — {sgrol ma ni pad+ma can ma dang} तारा पद्मिनी वि.प्र.१६५क/३.१४०; द्र. {pad+ma can/}
pad+ma cod pan zhes bya ba'i rgyud
ना. पद्ममुकुटतन्त्रनाम, ग्रन्थः क.त.७०१.
pad+ma chen po
• सं. १. महापद्मम्, पुष्पविशेषः — {pad ma chen po 'dab brgyad pa/} /{kha dog dkar po legs par bri//} अष्टपत्रं महापद्मं संलिखेच्छ्वेतवर्णकम् । स.दु. ११९ख/२०४; द्र. {rin po che'i pad mo chen po bting ba la} महारत्नपद्मविमाने ल.अ.६१क/७ २. महापद्मा, औषधिविशेषः — {rigs kyi bu 'di lta ste/} {dper na pad ma chen po zhes bya ba'i rtsi yod de/} {de zos pa tsam gyis tshe'i tshad bskal par 'gyur ro//} तद्यथा कुलपुत्र अस्ति महापद्मा नामौषधिः । तया कल्पमायुःप्रमाणं भवति ग.व्यू.३१३क/३९९; • वि. महापद्मम्, संख्याविशेषः मि.को.२०क; • पा. महापद्मम् — {rnal 'byor can gyis de bsgoms na/} /{pad mo che la dbang bskur 'gyur//} एतद्विभावयेद्योगी महापद्मेऽभिषिच्यते ।। ल.अ.१७२क/१३०; •ना. १. महापद्मः [1] नृपः — {yul ma ga d+ha dag na yang rgyal po pad ma chen po zhes bya bas rgyal srid}…{byed du bcug go//} मगधदेशे महापद्म इति नाम राजा राज्यं करोति स्म वि.व.३क/२.७४; {rgyal po pad ma chen po dus la bab nas} महापद्मो राजा कालगतः वि.व.६ख/२.७८ [2] नागराजः — {klu'i rgyal po chen po}…{'di lta ste/} {dga' bo dang}…{pad+ma dang pad+ma chen po} महानागराजानः …तद्यथा—नन्दः…पद्म महापद्म म.मू.१०३क/१२ [3] कुबेरस्य निधिभेदः — महापद्मश्च पद्मश्च शङ्खो मकरकच्छपौ । मुकुन्दकुन्दनीलाश्च चर्चाश्च निधयो नव ।। अ.को.१३३क/१.१.७४; महांश्चासौ पद्मश्च महापद्मः अ.वि.१.१.७४ २. महापदुमः, नरकः — {de de ltar lha'i bu mo 'dod pa'i phyir tshangs par spyod pa yongs su bsngo bas na/} {pad ma chen po zhes bya ba'i sems can dmyal bar gsungs te} एवमप्सरसः प्रार्थनया ब्रह्मचर्यपरिणामनान्महापदुमो नाम नरक उक्तः शि.स.४८क/४५; द्र. {pad ma ltar gas pa chen po/}
pad+ma chen po'i gzhal med khang
महापद्मविमानम् — {byang chub sems dpa'i sa chos kyi sprin la pad mo chen po'i gzhal med khang du stan la 'dug pa'i byang chub sems dpa' sems dpa' chen po} धर्ममेघायां बोधिसत्त्वभूमौ महापद्मविमानासनस्थस्य बोधिसत्त्वस्य महासत्त्वस्य ल.अ.९५ख/४२.
pad+ma chen po'i rigs
पा. महापद्मकुलम् — {pad ma chen po'i rigs dag pa/} /{byang chub chen po 'byung ba la//} महापद्मकुले शुद्धे महाबोधिसमुद्भवे । स.दु.१०४क/१४६.
pad+ma nyid
१. पद्मता— {sor mo la sogs 'dab sogs dang /} /{rkang pa pad ma nyid byas nas/} /{de 'os gnas su rnam bkod pa/} /{'di ni mtha' dag gzugs can no//} अङ्गुल्यादौ दलादित्वं पादे चारोप्य पद्मताम् । तद्योग्यस्थानविन्यासादेतत् सकलरूपकम् ।। का.आ.३२४क/२. ६९ २. कमलमेव — {khyod zhal pad ma nyid dang mtshungs/} /{gzhan ni 'ga' zhig dang yang min//} त्वन्मुखं कमलेनैव तुल्यं नान्येन केनचित् । का.आ.३२२ख/२.१९.
pad+ma snying po
= {pad+ma'i snying po/}
pad+ma lta bu
वि. पद्माकृतिः — {pad mo lta bu'i gzhal med khang chen por rin po che'i pad mo'i rgyal po chen po rin po che dang mu tig du mas rab tu brgyan pa la 'dug ste} अनेकरत्नमुक्तोपशोभिते महापद्मराजे पद्म(आ)कृतौ महारत्नविमाने…निषण्णः ल.अ.८२ख/३०; पद्मभूतम्— {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{'jig rten gyi chos thams cad kyis mi gos pas pad mo lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…पद्मभूतं सर्वलोकधर्मानुपलिप्ततया ग.व्यू.३१०क/३९६.
pad+ma lta bu'i mig dang ldan pa
वि. कमलायताक्षः — {pad ma lta bu'i mig dang ldan pa dag khyed kyis 'di na gzhan gyi mi 'ga' lta yod dam ltos dang} पश्यत यूयं कमलायताक्षः कश्चिदपरकीयो मनुष्यः संविद्यते अ.श.२८२ख/२५९.
pad+ma ltar gas pa
ना. पद्मः, शीतनरकः — {grang ba'i dmyal ba brgyad de/} {'di lta ste/} {chu bur can dang}…{pad+ma ltar gas pa dang /} {pad+ma ltar cher gas pa'o//} शीतनरका अष्टौ । तद्यथा—अर्वुदः…पद्मः, महापद्मश्च अभि.भा.१४८क/५१७; {'og tu 'gro ba gang yin pa de dag ni sems can dmyal ba yang sos dang}…{mnar med pa dang}…{pad ma ltar gas pa dang pad ma ltar gas pa chen por song nas} या अधस्ताद्गच्छन्ति, ताः संजीवं…अवीचिं… पद्मं महापद्मं नरकान् गत्वा अ.श.३ख/२.
pad+ma ltar gas pa chen po
ना. महापद्मः, शीतनरकः — {sems can dmyal ba yang sos dang thig nag dang}…{pad ma ltar gas pa dang pad ma ltar gas pa chen por song nas} संजीवं कालसूत्रं…पद्मं महापद्मं नरकान् गत्वा अ.श.३ख/२; {grang ba'i dmyal ba brgyad de/} {'di lta ste/} {chu bur can dang}…{pad+ma ltar gas pa dang /pad+ma} {ltar cher gas pa'o//} शीतनरका अष्टौ । तद्यथा—अर्वुदः…पद्मः, महापद्मश्च अभि.भा.१४८क/५१७.
pad+ma ltar cher gas pa
= {pad+ma ltar gas pa chen po/}
pad+ma mthar byed
ना. पद्मान्तकः, क्रोधेन्द्रः — {de nas phyi rol gyi 'phar ma la thugs kyi dkyil 'khor gyi sgo rnams su khro bo'i dbang po ni bgegs mthar byed dang shes rab mthar byed dang pad+ma mthar byed dang gshin rje mthar byed dang gtsug tor ro//} ततो बाह्यपुटे चित्तमण्डलद्वारेषु क्रोधेन्द्राः—विघ्नान्तकः, प्रज्ञान्तकः, पद्मान्तकः, यमान्तकः, उष्णीषः वि.प्र.५५ख/४.९५; पद्मान्तकृत् मि.को.७ख; मि.को.६क ।
pad+ma mtho ma
ना. पद्मोच्चा, यक्षिणी — {pad ma mtho ma rab dga' ma/} /{mi pham ma dang rtag rgyal dang /} /{sngo bsangs ldan pa'i gnod sbyin mo/} /{rdzu 'phrul che 'di gnod sbyin mo//} पद्मोच्चा स(प्र?)मोदा च अजिता चापि जया सदा । श्यामावर्त(?वती) तथा यक्षी इत्येता यक्षिमहर्द्धिकाः ।। म.मू.२८८क/४४६.
pad+ma dang bcas
= {pad+ma dang bcas pa/}
pad+ma dang bcas pa
वि. सकमलम् — {de ltar rdo rje pad ma dang /} /{bcas pa byas nas pad mar gzhug//} एवं सकमलं कुलिशं कृत्वा पद्मे निवेशयेत् । वि.प्र.६२ख/४.११०.
pad+ma dam pa
ना. १. पद्मोत्तमः, बुद्धः — {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas pad ma dam pa zhes bya ba} पद्मोत्तमो नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धः का.व्यू.२३१क/२९३ २. पद्मोत्तरः, बोधिसत्त्वः — {de dag thams cad du'ang kho mo byang chub sems dpa'i yum du 'gyur ro//} {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{pad mo dam pa dang} तेष्वहं सर्वत्र बोधिसत्त्वजननी भविष्यामि । यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…पद्मोत्तरस्य ग.व्यू.२६७ख/३४७.
वि. कमलायतेक्षणः — {pad ma 'dra ba'i mig ring khyod kyis gar bzhag ces/} /{ma ni bdag cag la yang tha chungs 'dri bar 'gyur//} पृच्छिष्यते सा जननी तृतीयः क्व वा युवाभ्यां कमलायतेक्षणः ।। सु.प्र.५६क/१११.
• सं. १. = {pad rdzing} पद्मिनी, सरोजिनी — {de dag gis/} /{da lta yang ni su ma phyin}(? {sun ma phyung} )/ /{pad ma ldan pa glang pos bzhin//} सा तैर्न दूषिताऽद्यापि मातङ्गैरिव पद्मिनी ।। अ.क.१८१ख/२०.७३; कमलिनी — {bung ba'i na chung glu len pa'i/} /{lam du mchog gi pad ldan yang /} /{rin chen mtsho skyes de dag la/} /{gnas sogs bdud rtsi'i cha rdzogs pa'i/} /{lha mo rnams kyis ring po nas/} /{mi bdag byon pa bstan par gyur//} भृङ्गाङ्गनोपगीताश्च दिव्याः कमलिनीः पथि ।। तेषु रत्नसरोजेषु स्थितामृतकलाकुलाः । दूरान्नृपतिमायान्तं सुरनार्यः सिषेविरे ।। अ.क.४८ख/५८.२० २. पद्मिनी— {'khyags gdung bung ba sgra sgrogs pa'i/} /{kha bas nyen pa'i pad ldan bzhin//} शीतार्तकूजद्भ्रमरा हिमम्लानेव पद्मिनी ।। अ.क.२६७क/३२.२५; नलिनी — {rab g}.{yo rlung dag gis/} / ग्. {yo ba'i pad ldan 'dab ma'i khong gnas g}.{yo ba'i chu thigs dag gi grogs//} प्रसरदनिलालोलनलिनीदलोत्सङ्गत्वङ्गज्(?)जललवसुहृत् अ.क.१७ख/५१. ४०; • ना. पद्मावती १. अशोकस्य पत्नी — {de yi bde skyid lha mo pad ma ldan/} /{pho brang 'khor gyi mdzes ma'i gtsug gnas pas/} /{kun spro bu ni bsod nams dag gis bskyed//} मूर्ध्नि स्थिताऽन्तःपुरसुन्दरीणां पद्मावती तस्य सुखाय देवी । सर्वोत्सवं पुत्रमसूत पुण्यैः अ.क.५०ख/५९.५ २. मणिचूडस्य पत्नी— {de nas lha mo pad ma ldan/} /{bdag po de ltar gyur mthong nas//} ततः पद्मावती देवी पतिं दृष्टा तथागतम् । अ.क.२५ख/३.७२; {rgyal pos sdug ma pad ma ldan//} प्रियां पद्मावतीं राजा अ.क.२४क/३.५२ ३. नलिनी, कन्या — {ka shi'i grong du mi dbang kA sh+ya sngon/}…{de la/} /{bu mo pad ma ldan nyid gcig pu byung //} काश्यः पुरा काशिपुरे नरेन्द्रः…तस्य …एकैव कन्या नलिनी बभूव । अ.क.११८क/६५.९ ४. पुष्कलावती, नगरम् — {grong khyer pad mo ldan pa na/} /{bcom ldan 'dzum dang bcas pa la/} /{lha yi rgyal pos 'dzum pa'i rgyu/} /{dris nas slar yang rab bsungs pa//} नगर्यां पुष्कलावत्यां सस्मितः स्मितकारणम् । सुरराजेन भगवान् पृष्टः पुनरभाषत ।। अ.क.४७क/५८.२.
pad+ma ldan bdag
= {nyi ma} पद्मिनीपतिः, सूर्यः — {de nas nam mkha'i gzhal med khang /} /{rtse nas pad ldan bdag lhung tshe/} /{sdug bsngal gyis bzhin 'jigs rung gis/} /{mun pa'i khur gyis 'gro ba khyab//} अथ व्योमविमानाग्रात् पतिते पद्मिनीपतौ । अपूर्यत जगद् घोरैर्दुःखैरिव तमोभरैः ।। अ.क.१६९ख/१९.६७; द्र. {pad+ma can dga'/} {pad+ma ldan pas mdzes/}
pad+ma ldan pa
= {pad+ma ldan/}
pad+ma ldan pas mdzes
= {nyi ma} कमलिनीकान्तः, सूर्यः — {khyod ni yon tan ldan pa'i grogs/} /{sgyu rtsal pad mo ldan pas mdzes/} /{shar tshe skye bo mtha' dag ni/} /{snang bcas legs pa'i lam nas 'gro//} कलाकमलिनीकान्ते मित्रे गुणवतां त्वयि । उदिते याति सालोकः सन्मार्गेणाखिलो जनः ।। अ.क.२९क/५३.२०; द्र. {pad+ma ldan bdag/} {pad+ma can dga'/}
pad+ma DA ki
पद्मडाकिनी लो.को.१४४७.
pad+ma bsnams
वि. पद्मधृक् — {pad bsnams 'jig rten mgon po ltar//} लोकेश इव पद्मधृक् गु.सि.२७ख/६१.
pad+ma dpal gyi snying po
ना. पद्मश्रीगर्भः, बोधिसत्त्वः — {'di lta ste/byang} {chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{pad+mo dpal gyi snying po dang} यदुत ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन …पद्मश्रीगर्भेण च ग.व्यू.२७५क/२.
pad+ma dpal gyi snying po 'byung ba
ना. पद्मश्रीगर्भसम्भवा, राजभार्या — {de'i tshe de'i dus na rgyal po'i btsun mo pad mo dpal gyi snying po 'byung ba zhes bya ba byung ste/} {gzhon nu gzi brjid kyi bdag po'i yum du gyur pa} तेन कालेन तेन समयेन पद्मश्रीगर्भसम्भवा नाम राजभार्या अभूत् तेजोऽधिपतेः कुमारस्य माता ग.व्यू.२४८क/३३०.
pad+ma spyan can
वि. पद्मनेत्रकः — {mthong ba don yod ni/} /{sku mdog ser po 'od zer 'bar/} /{phyag g}.{yas pad ma spyan can te/} / ग्. {yon pa'i phyag ni bkur bzhag pa'o//} अमोघदर्शी तु पीतवर्णप्रभोज्ज्वलः । वामहस्तकटिन्यस्तो दक्षिणपद्मनेत्रकः ।। स.दु.१०९ख/१६६.
pad+ma spyan ras gzigs dbang phyug
ना. पद्मावलोकितेश्वरः — {pad+ma spyan ras gzigs dbang phyug gi pad+ma dra ba'i rim pas bcom ldan 'das kyi dkyil 'khor du mchod pa'i cho ga} पद्मावलोकितेश्वरस्य पद्मजालक्रमेण भगवन्मण्डलपूजाविधिः क.त.१७५१
pad+ma phyag rgya
= {pad+ma'i phyag rgya/}
pad+ma b+ha dza na
पद्मभाजनम् — {thod pa pad ma b+ha dza naM//} कपालं पद्मभाजनम् हे.त.१९क/६०; = {pad+ma'i snod/}
pad+ma dbang chen
ना. पद्ममहावशी, मण्डलनायको देवः मि.को.६क ।
pad+ma 'bar ba
वि. कमलोज्ज्वलः, ओ ला — {dam pa mchog gi dngos grub byed pa dang /}…/{dri med mchog dang pad ma 'bar ba dang //} सिद्धिकरायै प्रवरोत्तमायै…विमलोत्तमायै कमलोज्ज्वलायै सु.प्र.३०ख/५८.
pad+ma 'byung gnas
= {pad+ma'i 'byung gnas/}
pad+ma 'byung ba
ना. पद्मसम्भवः १. प्रत्येकबुद्धः — {'di lta ste/} {spos kyi ngad ldang dang}…{pad+ma 'byung ba dang}…{nor lha dang /} {de dag dang gzhan yang rang sangs rgyas} तद्यथा—गन्धमादनः…पद्मसम्भवः…वसुश्चेति । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्ध(–) म.मू.९९क/९ २. मण्डलनायको देवः मि.को.६ख ।
pad+ma mig
= {pad+ma'i mig/}
pad+ma dmar
= {pad+ma dmar po/}
pad+ma dmar po
१. रक्तपद्मम्, पुष्पविशेषः — {bden bral du zla ba la me'i khams kyi r}-{I'am pad+ma dmar po'o//} र्नैऋत्ये ऋ तेजोधातो रक्तपद्मं वा चन्द्रे वि.प्र.१२९ख/३.५८; तामरसम् — {me tog pad+ma dang ut+pa la dang ku mu ta dang pad+ma dkar po dang sau gan g+hi ka dang pad+ma dmar po dang ku mu ta dmar pos khebs} पद्मोत्पलकुमुदपुण्डरीकसौगन्धिकतामरसकह्लारसमुपगूढम् जा.मा.७४ख/१३६ २. पद्मरागः, रक्तवर्णमणिविशेषः — {rin po che sna tshogs pa'i mdzod na margad dang pad ma dmar po la sogs pa bzhin no//} विचित्ररत्नकोश इव मरकतपद्मरागादिः त.प.७५क/६०३; ( {ri} ){pad mo dmar pos brgyan pa} पद्मरागैरुपचिताः पर्वताः का.व्यू.२२५ख/२८८; द्र. {pad+ma rA ga/}
pad+ma gtsug tor
ना. पद्मोष्णीषः, तथागतः — {de nas nub kyi rtsibs gnas pa'i/} /{pad steng zla ba'i dkyil 'khor la/} /{sa bon 'od zer gyis rdzogs pa'i/} /{pad ma gtsug tor de bzhin gshegs//} ततः पश्चिमारस्थपद्मोपरि चन्द्रमण्डले । रश्मिबीजेन निष्पन्नः पद्मोष्णीषस्तथागतः ।। स.दु.१०८ख/१६४.
pad+ma brtsegs
ना. पद्मकूटम्, श्मशानम् ब.अ.९७१.
pad+ma 'dzin
= {pad+ma 'dzin pa/}
pad+ma 'dzin pa
वि. कमलधरः — {gsal bar pad+ma 'dzin pa'i rnam par snang mdzad nyid du 'gyur te} स्फुटकमलधरस्यैव वैरोचनः स्यात् वि.प्र.५१ख/४.६८; अब्जधृक् — {sras ni pad 'dzin 'jig rten dbang //} पुत्रो लोकेश्वरोऽब्जधृक् वि.प्र.१२६ख/१, पृ.२४.
pad+ma gzhon nu
तरुणपङ्कजम् — {sprin bral nyi zer gyis phye ba'i/} /{pad ma gzhon nu spangs nas ni/} /{mi gtsang zhen pa'i sems kyis ni/} /{mi gtsang gzeb la ci phyir dga'//} विघनार्कांशुविकचं मुक्त्वा तरुणपङ्कजम् । अमेध्यशौण्डचित्तस्य का रतिर्गूथपञ्जरे ।। बो.अ.२५ख/८. ५७; नवनलिनम् — {pad+ma gzhon nu'i 'dab ma ltar spyan shin tu rnam par dag pa} नवनलिनपत्रसुविशुद्धनयना म.व्यु.५२०९ (७७ख).
pad+ma gzhon nu'i 'dab ma ltar spyan shin tu rnam par dag pa
वि. नवनलिनपत्रसुविशुद्धनयना म.व्यु.५२०९ (७७ख).
pad+ma zla ba ltar rnam dag 'od ldan
वि. जलजेन्दुविशुद्धाभः — {bzhin mdog pad ma zla ba ltar/} /{rnam dag 'od ldan blta na sdug//} जलजेन्दुविशुद्धाभं वदनं कान्तदर्शनम् ।। अ.श.१४५क/१३४.
pad+ma bzang po
शुभपद्मम् — {phyag na me tog pad ma bzang po thogs pas skyabs mdzod cig} त्राणं भवाहि शुभपद्महस्त का.व्यू.२१५ख/२७५.
pad+ma yod pa
ना. पद्मवती, लोकधातुः — {pad mo yod pa'i 'jig rten gyi khams na de bzhin gshegs pa 'od snang rin chen pad mo bzhugs pa'ang mthong ngo //} पद्मवत्यां लोकधातौ रत्नपद्माभं तथागतं पश्यामि ग.व्यू.३४७ख/६६.
pad+ma ra ga
= {pad+ma rA ga/}
pad+ma rA ga
पद्मरागः, रक्तवर्णमणिविशेषः — {mgrin pa'i rgyab kyi steng du snang ba mtha' yas pad+ma rA ga lta bu ting nge 'dzin gyi phyag rgyas bzhugs pa'o//} ग्रीवापृष्ठोपरि अमिताभं पद्मरागनिभं समाधिमुद्रया स्थितम् ख.टी. १६४क/२४६; {de nas bcom ldan 'das kyis pad ma rA ga'i mdog 'dra ba'i 'od zer dag bkye nas} ततो भगवता पद्मरागसदृशा प्रभा उत्सृष्टा अ.श.६५क/५७; लोहितिका — {de bzhin du zad mi shes pa can gyi sbyin pa dang /} {nor bu dang mu tig dang}…{pad+ma rA ga dang g}.{yas su 'khyil ba la sogs pa} तथाऽक्षयणिकाप्रदानैः मणिमुक्ता… लोहितिकादक्षिणावर्तप्रभृतिभिः बो.भू.१२५क/१६१. शोणरत्नम् - {rin chen dmar po lo hi ta/} {pad ma rA ga} शोणरत्नं लोहितकः पद्मरागः अ.को.२००क/२.९.९२, शोणवर्णं रत्नं शोणरत्नम् अ.वि.२.९.९२.
pad+ma rigs
= {pad+ma'i rigs/}
pad+ma la dgyes pa
वि. पद्मप्रियः, अवलोकितेश्वरस्य — {spyan ras gzigs kyi dbang phyug chen po}…{pad+ma la dgyes pa}…{sim par mdzad pa la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय महेश्वराय… पद्मप्रियाय… प्रह्लादनकराय का.व्यू.२४२क/३०४; पद्मश्रीः — {spyan ras gzigs kyi dbang po dbang phyug chen po pad+ma la dgyes pa} …{la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय महेश्वराय पद्मश्रिये का.व्यू.२०५क/२६२.
pad+ma la gnas
= {pad+mar gnas pa/}
pad+ma la gnas pa
= {pad+mar gnas pa/}
pad+ma la gnas ma
ना. अब्जवासिनी, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo du ma dag dang}…{'di lta ste/} {sgrol ma dang}… {pad+ma la gnas ma dang}…{zla ldan ma} अनेकैश्च विद्याराज्ञीभिः… तद्यथा—तारा… अब्जवासिनी… चन्द्रावती चेति म.मू.९६क/७.
pad+ma las skyes
= {pad+ma skyes/}
pad+ma las byung
= {pad+ma las byung ba/}
pad+ma las byung ba
वि. अम्बुजविनिर्गतः — {thub 'od kyis rgyas pad ma las byung lus mchog can//} मुनिकरबोधिताम्बुजविनिर्गतसद्वपुषः बो.अ.२१ख/७.४४.
pad+ma las yang dag par byung ba
ना. पद्मसम्भवः, मण्डलनायको देवः मि.को.६ख ।
pad+ma gshin rje gshed shes rab bde ba can gyi sgrub thabs zhes bya ba
ना. प्रज्ञासुखपद्मयमारिसाधननाम, ग्रन्थः क.त.१९५१.
pad+ma he ru ka
ना. पद्महेरुकः, मण्डलनायको देवः मि. को.६क ।
pad+ma ut+pa pa la lta bur gyur
वि. पद्मोत्पलाभः — {ci phyir khyod kyi lus mdog dag pa'i gser 'dra pad ma ut+pa la lta bur gyur//} गात्रं केन विमृष्टकाञ्चननिभं पद्मोत्पलाभं तव अ.श.१४४ख/१३४.
मृणालम् — {skye bo mtshungs med dus kyi glang pos phyung ba dag gi ni/} /{las skud 'di ni pad skud tshul gyis nges par g}.{yo mi 'gyur//} नासौ चलत्यतुलकालगजोद्धृतस्य जन्तोर्मृणालकलया किल कर्मतन्तुः ।। अ.क.१९६क/८३.१.
pad+ma'i skye gnas
ना. = {tshangs pa} अब्जयोनिः, ब्रह्मा — {tshangs pa bdag skyes lha las rgan/} /{mchog la gnas dang mes po dang /}…{pad ma'i skye gnas} ब्रह्मात्मभूः सुरज्येष्ठः परमेष्ठी पितामहः ।…अब्जयोनिः अ.को.१२८क/१.१.१७; अब्जं योनिर्यस्य स अब्जयोनिः अ.वि.१.१. १७.
pad+ma'i khong gnas pa
वि. अम्बुजगर्भवेष्टितः — {ji ltar mdog ngan pad ma'i khong gnas pa/} /{mtshan stong gis 'bar de bzhin gshegs pa ni//} यथा विवर्णाम्बुजगर्भवेष्टितं तथागतं दीप्तसहस्रलक्षणम् । र.वि.१०६ख/६०.
pad+ma'i khyu mchog rnam par gnon pa
ना. पद्मवृषभविक्रामी, तथागतः — {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas}…{pad ma'i khyu mchog rnam par gnon pa zhes bya ba 'jig rten du 'byung ngo //} पद्मवृषभविक्रामी नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धो लोके भविष्यति स.पु.२७ख/४८.
पद्मासनम्, आसनविशेषः — {byang chub kyi shing kha cig gi drung du ni pad ma'i khri stan bshams par gyur to//} क्वचिद् बोधिवृक्षे पद्मासनं प्रज्ञप्तमभूत् ल.वि.१४२क/२१०; द्र. {padra'i khri/}
pad+ma'i ge sar
राजीवकेसरः, पद्मकेसरः — {pad ma'i ge sar la sogs pa'i/} /{sna tshogs gang gis byed 'gyur ba'am//} राजीवकेसरादीनां वैचित्र्यं कः करोति हि । त.स.५ख/७९.
pad+ma'i mgon po
ना. पद्मनाथः, पद्मकुलाधिदेवता — ग्. {yas pa nas ni rgyu ba'i khams/} /{byin za'i dkyil 'khor nyid yin te/} /{kha dog dmar zhing gsal ba ni/} /{pad ma'i mgon po'i 'byung ba'o//} दक्षिणात् प्रसरो धातुर्हुतभुग्मण्डलं स्थितः । रक्तवर्णमिदं व्यक्तं पद्मनाथस्य सञ्चरेत् ।। स.उ.२७२क/६.५.
pad+ma'i rgyal po chen po
महापद्मराजः — {pad mo lta bu'i gzhal med khang chen por rin po che'i pad mo'i rgyal po chen po rin po che dang mu tig du mas rab tu brgyan pa la 'dug ste} अनेकरत्नमुक्तोपशोभिते महापद्मराजे पद्म(आ)कृतौ महारत्नविमाने…निषण्णः ल.अ.८२ख/३०.
pad+ma'i ngang tshul
ना. कमलशीलः, आचार्यः — {mdangs gsal ba can bde gshegs pad ma'i ngang tshul} दीप्तकान्तिः सुगतकमलशीलः त.प.३३१क/११३०.
pad+ma'i ngo
पद्ममुखः लो.को.१४४९.
pad+ma'i ngos
पद्मपार्श्वः लो.को.१४४९.
pad+ma'i mchog
ना. पद्मोत्तरः, बुद्धः — {pad mo'i mchog ces grags pa yi/} /{yang dag rdzogs sangs rgyas gyur te//} पद्मोत्तर इति ख्यातः सम्यक्संबुद्धतां गतः । अ.क.२०३ख/८४.५५.
pad+ma'i rjes su 'brang ba
पुष्पसारी लो.को.१४४९.
pad+ma'i ljon pa
पद्मिनी — {gang du chu skyes bzhin ras dang /} /{bung ba lan bus mtshungs gyur pa/} /{lha yi bu mo'i pad ljon dang /} /{pad ma'i shing gi lha mo 'o//} यत्राब्जैर्वदनैर्भृङ्गैरलकैस्तुल्यतां गताः । पद्मिन्यः सुरनारीणां पद्मिनीनां सुराङ्गनाः ।। अ.क.४३क/४.७८.
pad+ma'i snying po
• सं. १. पद्मकर्णिका, पद्मस्य कर्णिका — {rgyal pos}… {pad ma'i snying po la de lta bur mdzes shing 'dug pa mthong ngo //} ददर्श राजा पद्मकर्णिकायां तथा विभ्राजमानम् अ.श.७१क/६२; पद्मकर्कटिका — {'di lta ste pad+ma'i rtsa ba dang pad+ma'i rtsa lag dang be ta dang ut+pa la'i rtsa ba dang pad+ma'i snying po dag ni de zhes bya'o//} तदाख्यम्, तद्यथा—विम्मं(?बिसं) मृणालिकावेट्ट(?त)शालूकं पद्मकर्कटिका वि.सू.७८ख/९५ २. पद्मगर्भम्, कालागरुविशेषः — {rigs kyi bu mtsho ma dros pa'i ngogs nas 'byung ba'i a ga ru nag po pad mo'i snying po zhes bya ba yod de/} {de'i ri lu til gyi 'bru tsam gcig gi dris kyang 'dzam bu'i gling thams cad rgyas par gang bar 'gyur te} अस्ति कुलपुत्र अनवतप्तह्रदतीरसम्भवं पद्मगर्भं नाम कालागरु, यस्य तिलमात्रा गुलिका सकलं जम्बुद्वीपं गन्धेन स्फरति ग.व्यू.४७ख/१४१; • ना. पद्मगर्भः १. तथागतः — {de'i snga rol tu de bzhin gshegs pa pad mo'i snying po zhes bya ba byung ngo //} तस्य परेण पद्मगर्भो नाम तथागतोऽभूत् ग.व्यू.३६८ख/८२ २. बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rdo rje'i snying po dang byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rin po che'i snying po dang byang chub sems dpa' sems dpa' chen po pad mo'i snying po dang} वज्रगर्भेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन, रत्नगर्भेण च पद्मगर्भेण च द.भू.१६७क/१; {'di lta ste/} {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang} …{pad+ma'i snying po dang} यदुत ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…पद्मगर्भेण च ग.व्यू.२७५क/२; म.व्यु.६७३ (१६क) ३. = {nyi ma} पद्मगर्भः, सूर्यः — {khyim bdag yid ces bya ba'i bu/} /{yon tan ldan pa mnyan yod du/} /{pad ma'i snying po'i 'od mtshungs pa/} /{pad mo can zhes bya ba byung //} श्रावस्त्यां मानसाऽऽख्यस्य पद्मगर्भनिभप्रभः । अभूद् गृहपतेः सूनुर्गुणवान् पद्मकाभिधः ।। अ.क.२१०क/८७.२.
pad+ma'i snying po'i yi ge
पुष्करसारिः, लिपिविशेषः — {tshangs pa'i yi ge'am kha ro sti'i yi ge'am pad ma'i snying po'i yi ge'am}…{gdeg pa bskor ba'i yi ge'am} …{kye slob dpon yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi nang nas bdag la gang bslab} ब्राह्मीखरोष्टीपुष्करसारिं… उत्क्षेपावर्तलिपिं…आसां भो उपाध्याय चतुष्षष्टीलिपीनां कतमां त्वं शिष्यापयिष्यसि ल.वि.६६ख/८८.
pad+ma'i lte ba
• सं. पद्मकर्णिका, पद्मबीजकोशः — {nor sbyin du pad+ma'i lte ba la khyu mchog gi steng du drag mo'i haM ngo //} धनदे रौद्र्या वृषभोपरि पद्मकर्णिकायां हम् वि. प्र.१३१ख/३.६३; • ना. = {khyab 'jug} पद्मनाभः, विष्णुः — {khyab 'jug nag po sred med bu/} /{rtul mo'i bu dang rna ba legs/}…{pad ma'i lte ba} विष्णुर्नारायणः कृष्णो वैकुण्ठो विष्टरश्रवाः ।…पद्मनाभः अ.को.१२८ख/१.१.२०.
pad+ma'i stan ldan
ना. = {tshangs pa} कमलासनः, ब्रह्मा — {'o thug cho ga bzhin grub tshe/} /{bram ze'i gzugs su lha dbang dang /} /{pad ma'i stan ldan lha dag kyang /} /{yul der yang dag mngon par 'ongs//} विधिवत्पायसे सिद्धे विप्ररूपः सुरेश्वरः । तं समभ्याययौ देशं देवश्च कमलासनः ।। अ.क.२२५क/२५.८.
pad+ma'i dri
• सं. पद्मगन्धः, पद्मस्य गन्धः — {de'i kha nas ni pad ma'i dri 'byung la} तस्य मुखात्पद्मगन्धो वाति अ.श.६४क/५६; • वि. पद्मगन्धः, ओ धा — {'jig rten kun rdzob kyis kha dog nag po'i sa ni dmangs rigs so//} …{pad+ma'i dri ni rgyal rigs dang} लोकसंवृत्या कृष्णवर्णा भूमिः शूद्री…पद्मगन्धा क्षत्रिणी वि.प्र.९५क/३.७.
pad+ma'i dri bzang
पद्मामोदः — {bzhin ni myos ldan pad ma'i dri bzang tshogs pa'i snying po can//} समदवदनपद्मामोदसम्भारसारः अ.क.१४९ख/१४.१२४.
pad+ma'i gdan
• सं. पद्मासनम्, आसनभेदः — {bcom ldan 'das 'phags pa spyan ras gzigs dbang phyug}…{pad+ma'i gdan la bzhugs pa} भगवानार्यावलोकितेश्वरः …पद्मासनोपविष्टः म.मू.११८ख/२८; • ना. = {tshangs pa} कमलासनः, ब्रह्मा — {tshangs pa bdag skyes lha las rgan/} /{mchog la gnas dang mes po dang /}…{pad ma'i gdan} ब्रह्मात्मभूः सुरज्येष्ठः परमेष्ठी पितामहः ।…कमलासनः अ.को.१२८क/१.१.१७; कमलमासनं यस्य सः कमलासनः अ.वि.१.१.१७; द्र. {pad+ma'i stan ldan/}
pad+ma'i 'dab
= {pad+ma'i 'dab ma/}
pad+ma'i 'dab 'dra'i spyan
वि. पद्मपलाशनेत्रः — {gser ltar dag pa mi yi dbang po'i bu/} /{pad rdzing dpal gyi pad ma'i 'dab 'dra'i spyan//} नरेन्द्रसूनुः कनकावदातः श्रीपद्मिनीपद्मपलाशनेत्रः अ.क.५०ख/५९.६.
pad+ma'i 'dab ma
१. पद्मदलम्, पद्मस्य पत्रम् — {yon tan goms pas dge ba rnams/} /{legs par byas pa sems la gnas/} /{pad ma'i 'dab las chu bo bzhin/} /{nyes par byas pa mi chags so//} गुणाभ्यासेन साधूनां कृतं तिष्ठति चेतसि । भ्रश्यत्यपकृतं तस्माज्जलं पद्मदलादिव ।। जा.मा.८४ख/१५३; {spyan yangs pa dang rdzi ma stug/} /{pad ma'i 'dab ma 'dra ba dang //} विशाले नयने पक्ष्मचितं पद्मदलाक्षिता ।। अभि.अ.१२ख/८.२९; कमलदलम्— {pad+ma'i 'dab ma rnams la 'jigs ma la sogs pa rnal 'byor ma drug cu rtsa bzhi rnams kyi sa bon gsungs te} भीमादीनां चतुःषष्टियोगिनीनां बीजानि कमलदलेषूच्यन्ते वि.प्र.१३२क/३.६३; पद्मपत्रम् — {pad ma'i 'dab mnyen lta bur 'jam gzhon pa'i/} /{lag pa rkang pa dag kyang ngas btang ngo //} कोमलपद्मपत्रसुकुमारौ । त्यक्तौ करौ सचरणौ मे रा.प.२३८क/१३४; पद्मपलाशम् — {pad ma'i 'dab 'dra'i spyan} पद्मपलाशनेत्रः अ.क.५०ख/५९.६; पाद्मं दलम् — {de dag tshig ni chags ldan zhing /} /{'dod pa'i rba rlabs lhag pa des/} /{de yi thugs la ma gos te/} /{chu yis pad ma'i 'dab ma bzhin//} उद्यमं मारलीलायाः (?उद्दामं कामलहर्या) सरसं तद्वचस्तयोः । न लिलिम्प मनस्तस्य पाद्मं दलमिवोदके ।। अ.क.२२६क/२५.१८ २. पद्मपत्रम्, पुष्करमूलम् मि. को.५८ख ।
pad+ma'i 'dab ma rgyas pa'i spyan
वि. पद्मपत्रायताक्षः — {pad ma'i 'dab ma rgyas pa'i spyan/} /{de nyid bcu drug dbye ba las//} पद्मपत्रायताक्षं तं तत्त्वं षोडशभेदतः ।। वि. प्र.१०८क/१, पृ.२.
pad+ma'i 'dab ma dri ma med pa skar ma'i rgyal po me tog kun tu rgyas pa
=(?) ना. कमलदलविमलनक्षत्रराजसङ्कुसुमिताभिज्ञः, तथागतः — {'jig rten gyi khams rnam par snang ba'i 'od zer gyis brgyan pa zhes bya ba de na/} {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas pad ma'i 'dab ma dri ma med pa skar ma'i rgyal po me tog kun tu rgyas pa zhes bya ba bzhugs te} वैरोचनरश्मिप्रतिमण्डिता नाम लोकधातुः, तत्र कमलदलविमलनक्षत्रराजसङ्कुसुमिताभिज्ञो नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धस्तिष्ठति स. पु.१५८क/२४४.
pad+ma'i 'dab ma'i rnam pa 'dra
वि. पद्मपत्रनिभाकारः, ओ रा — {phyag rgya chen po ji lta bu}… {pad ma'i 'dab ma'i rnam pa 'dra//} महामुद्रा तु कीदृशी…पद्मपत्रनिभाकारा हे.त.२७क/९०.
pad+ma'i 'dug stangs
पा. पद्मासनम्, आसनभेदः — {de bzhin du sa ga'i stabs dang zlum po dang rol pa'i stabs dang pad+ma'i 'dug stangs dang rdo rje'i 'dug stangs gang yin pa} एवं वैशाखपदं मण्डलं च ललितपदं च पद्मासनं च वज्रासनं च यत् वि.प्र.६२क/४.१०९.
pad+ma'i rdo rje
= {pad+ma rdo rje/}
pad+ma'i sdong po
= {pad+ma'i sdong bu/}
pad+ma'i sdong bu
पद्मनालम् — {pad ma'i sdong po lo ma me tog snying po dang /} /{kha dog dbyibs dang 'jam la sogs pa'i rgyu ni gang //} कः पद्मनालदलकेसरकर्णिकानां संस्थानवर्णरचनामृदुतादिहेतुः । जा.मा.८४क/१५२; {pad ma'i sdong bu sogs dbye ni/} /{rgyu yi dbye bas bskyed pa yin//} पद्मनालादिभेदो हि हेतुभेदेन जायते ।। बो.अ.३५क/९.११७; मृणालम् श.को.७८०.
pad+ma'i nang
पद्मगर्भः — {lus phra khyod kyi bzhin ras ni/} /{zla ba'i dkyil 'khor las bton bzhin/} /{pad ma'i nang nas phyung ba bzhin/} /{zhes pa 'di ni rnam 'gyur dpe//} चन्द्रबिम्बादिवोत्कीर्णं पद्मगर्भादिवोद्धृतम् । तव तन्वङ्गि वदनमित्यसौ विक्रियोपमा ।। का.आ.३२३ख/२.४१; द्र.— {pad nang bung ba 'khor ram ci/} /{khyod gdong la mig g}.{yo 'am ci/} /{bdag gi sems ni rnam par g}.{yo/} /{zhes pa 'di ni the tshom dpe//} किं पद्ममन्तर्भ्रान्तालि किन्ते लोलेक्षणं मुखम् । मम दोलायते चित्तमितीयं संशयोपमा ।। का.आ.३२३क/२.२६.
pad+ma'i gnas
पद्मवनम्, पद्मयुक्तप्रदेशः — {bya rog mi gtsang gnas la ni/} /{mngon zhen dang ni rjes 'brel ba'i/} /{dga' ba ci 'dra de 'dra ba/} /{pad ma'i gnas su 'dod mi 'gyur//} काकः पद्मवने प्रीतिं प्राप्नोति न हि तादृशीम् । यादृशीमशुचिस्थानविनिवेशितसङ्गमः ।। प्र.अ.१४४ख/१५४.
pad+ma'i rnam pa 'dra ba
वि. पद्माकारः — {zhi ba byed par 'dod pa la pad+ma'i rnam pa 'dra ba'i thab khung byas la} शान्तिकं कर्तुकामः पद्माकारां वेदिं कृत्वा म.मू.२११ख/२३०.
pad+ma'i snod
= {thod pa} पद्मभाजनम्, कपालम् — {ro langs ma g}.{yas rus sbal te/} / ग्. {yon pa yis ni pad ma'i snod//} वेताल्या दक्षिणे कूर्मं वामे पद्मभाजनम् । हे.त.२४ख/८०; {mgo bo'i pad ma'i snod du ni/} /{bdud rnams rnam pa bzhi yi khrag//} शिरसा पद्मभाजनम् । रक्तं च चतुर्माराणाम् हे.त.९ख/२८; पद्मभाण्डम् — {rang byung me tog rnyed nas ni/} /{pad ma'i snod du bzhag pa dang //} स्वयम्भूकुसुमं प्राप्य पद्मभाण्डे निवेशयेत् । हे.त.१८ख/५८.
pad+ma'i dpal
• सं. पद्मश्रीः — {'dam bu'i mda' bzhin du kha dog dkar ba}… {pad ma'i dpal gyis brgyan pa de 'dra ba'i gzugs mthong nas} यावत्पश्यति शरत्(शर)काण्डगौरवर्णं…पद्मश्रियाऽलंकृतं शरीरम् का.व्यू.२३८क/३००; • ना. पद्मश्रीः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po 'jam dpal gzhon nur gyur pa dang}…{byang chub sems dpa' pad ma'i dpal dang} मञ्जुश्रिया च कुमारभूतेन बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…पद्मश्रिया च स.पु.२ख/२.
pad+ma'i dpal dang ldan pa
वि. पद्मश्रीः, अवलोकितेश्वरस्य — {spyan ras gzigs kyi dbang phyug chen po}…{pad ma'i dpal dang ldan pa}…{sim par mdzad pa la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय महेश्वराय…पद्मश्रिये…प्रह्लादनकराय का.व्यू.२४२क/३०४.
pad+ma'i spyan
ना. १. पद्मनेत्रः, तथागतः म.व्यु.९६ (३क) ०. पद्माक्षः लो.को.१४४५.
pad+ma'i spyan mnga'
वि. पङ्कजाक्षः — {pad ma'i spyan mnga' spyan ni gcig pus kyang /} /{'jig rten bdag pos 'jig rten bgyi ba 'grub//} एकेक्षणेनापि हि पङ्कजाक्ष गम्येत लोकाधिप लोकयात्रा ।। जा.मा.६ख/९.
pad+ma'i spyan ma
ना. पद्मनेत्रा, देवी — {tshangs ma'i mdun gyi 'dab ma la sogs pa la sa bI trI dang pad+ma'i spyan ma dang chu skyes can ma dang blo gros ma dang ngag gi dbang phyug ma dang gA ya trI dang glog ma dang dran ma rnams} ब्रह्माण्याः पूर्वपत्रादौ सावित्री, पद्मनेत्रा, जलजवती, बुद्धिः, वागेश्वरी, गायत्री, विद्युत्, स्मृतिः वि.प्र.४१ख/४. ३२; द्र. {pad+ma'i mig ma/}
पा. पद्ममुद्रा, मुद्राभेदः — {lag pa g}.{yon pa'i pad+ma'i phyag rgya la mthe bo dang mthe chung sbyar te mdzub mo la sogs pa ni phyogs rnams su'o//} {de ltar sor mo rnams rnam par phye ba pad+ma 'dab ma bzhi pa lta bu ste/} {lag pa gnyi ga dag gis pad+ma 'dab ma brgyad par 'gyur ro//} {de ltar pad+ma'i phyag rgya'o//} वामहस्ते पद्ममुद्रायामङ्गुष्ठे श्लिष्टे तर्जन्यादिषु, एवमङ्गुलीनां विकाशश्चतुर्दलकमलवदुभयहस्ताभ्यामष्टदलं भवति । एवं पद्ममुद्रा वि.प्र.१७६क/३.१८१; {rnal 'byor rig pas mgrin pa'i phyogs su thal mo kha phye ba pad+ma'i rnam par bya'o//} ({pad+ma'i rigs la pad+ma'i phyag rgya'o//}) योगवित् कण्ठप्रदेशेऽञ्जलिं मुकुलितपद्माकृतिं कुर्यात् । पद्मकुले पद्ममुद्रा स.दु.११३क/१८४.
pad+ma'i phreng ba
ना. पद्ममाली, आचार्यः ब.अ.८४३.
pad+ma'i byin rnam par 'phrul pas kun tu rnam par gnon pa
पा. पद्मश्रीविकुर्वितसमन्तविक्रामी, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin pad+mo'i byin rnam par 'phrul pas kun tu rnam par gnon pa dang} पद्मश्रीविकुर्वितसमन्तविक्रामिणा बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०७ख/३०.
pad+ma'i bla
= {pad+ma'i bla ma/}
pad+ma'i bla ma
• पा. पद्मोत्तमः, समाधिविशेषः — {rigs kyi bu 'di lta ste/} {rnam par byed ces bya ba'i ting nge 'dzin dang}…{pad+mo'i bla zhes bya ba'i ting nge 'dzin dang} तद्यथापि नाम कुलपुत्र आकारकरो नाम समाधिः…पद्मोत्तमो नाम समाधिः का.व्यू.२२२क/२८४; • ना. पद्मोत्तरः, तथागतः — {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang}…{'od srung gis kyang} भगवता पद्मोत्तरेण च… काश्यपेन च ल.वि.४क/४; {gser thub dang log par sel dang}…{pad mo'i bla la stsogs pa de bzhin gshegs pa thams cad} कनकमुनिक्रकुच्छन्द…पद्मोत्तरप्रमुखाः सर्वतथागताः ग.व्यू.६६ख/१५७.
pad+ma'i dbang mo
ना. पद्मेशा, पत्रदेवी/योगिनी — {de nas dpal mo'i mdun gyi 'dab ma la sogs pa la dpal ldan dkar mo dang zla ba'i ri mo dang ri bong 'dzin pa'i gdong ma dang ngang pa'i mdog ma dang 'dzin ma dang pad+ma'i dbang mo dang skar mig ma dang dri med ri bong 'dzin ma ste} लक्ष्म्या पूर्वपत्रादौ श्रीश्वेता, चन्द्रलेखा, शशधरवदना, हंसवर्णा, धृतिः, पद्मेशा, तारनेत्रा, विमलशशधरा वि.प्र.४१ख/४.३३; {da ni}… {pad+ma'i 'dab ma rnams la 'jigs ma la sogs pa rnal 'byor ma drug cu rtsa bzhi rnams kyi sa bon gsungs te}…{pad+ma'i dbang mo'i wU'o//} इदानीं भीमादीनां चतुःषष्टियोगिनीनां बीजानि कमलदलेषूच्यन्ते…पद्मेशाया वू वि.प्र.१३२ख/३.६४.
pad+ma'i 'byung gnas
• सं. पद्माकरः १. = {pad rdzing} सरोजिनी — {las kyi lhag mas gtum po'i rigs/} /{thob pas sun phyung de dag rnams/} /{rgyal ba mthong las pad ma yi/} /{'byung gnas bzhin du dri med gyur//} ते कर्मशेषसम्प्राप्तमातङ्गकुलदूषिताः । पद्माकर इव प्रापुर्वैमल्यं जिनदर्शनात् ।। अ.क.४६क/५७.११ २. कमलाकरः, कमलसमूहः — {nyi ma'i 'od zer reg pas pad mo'i 'byung gnas rgyas pa bzhin//} तरणिकिरणस्पर्शेनेव स्फुटः कमलाकरः अ.क.२९६ख/३८.२१; • ना. पद्माकरः १. नृपः — {rgyal po de la zla med pa'i/} /{rgyan ni gnyis shig byung gyur te/} /{gtong ba rdzogs pa'i snying rje dang /} /{legs byas dpal ni dar bab pa'o/} /{pad ma'i 'byung gnas de yi ni//} राज्ञस्तस्याद्वितीयस्य बभूवाऽऽभरणद्वयम् । त्यागपूर्णं च कारुण्यं तारुण्यं सुकृतश्रियः ।। पद्माकरस्य तस्य अ.क.२०ख/३.१२ २. मण्डलनायको देवः मि.को.६क ३. कोषागाराधिपः — {bA rA Na sIr khyim bdag sngon/} /{gzugs byed ces ni bya bar gyur/} /{de yi khyim du mdzod khang bdag/} /{pad ma'i 'byung gnas zhes bya bas//} सुन्धानाख्यो गृहपतिर्वाराणस्यामभूत्पुरा । …तस्य पद्माकरो नाम कोषागारपतिर्गृहे । अ.क.२७९ख/३५.६०.
pad+ma'i sbubs
पद्मकोशः, पद्मबीजकोशः — {nyon mongs pa ni pad+ma ngan pa'i sbubs dang 'dra la} कुत्सितपद्मकोशसदृशाः क्लेशाः र.व्या.१०६ख/६०.
pad+ma'i mig
ना. १. पद्माक्षः, शाक्यदारकः — {sdom ni/} {gser 'od dang ni dri zhim dang /}…/{pad ma mig dang rnga sgra dang //} तस्योद्दानम्—सुवर्णाभः सुगन्धिश्च…पद्माक्षो दुन्दुभिः अ.श.१६६ख/१५५; {khye'u 'di mig pad ma dang 'dra bas na/} {de'i phyir khye'u 'di'i ming pad ma'i mig ces gdags so//} यस्मादस्य पद्मसदृशे अक्षिणी, तस्माद्भवतु दारकस्य पद्माक्ष इति नाम अ.श.१७८क/१६५ २. पद्मनेत्रः, बोधिसत्त्वः म.व्यु.६७६ (१६क); मि.को.५ख ।
pad+ma'i mig can
• वि. कमललोचनः, ओ ना — {pad ma'i mig can mig mdzes}…{bud med tshogs} कमललोचनचारुनेत्रं स्त्रीसङ्घम् रा.प.२४७क/१४६; •ना. कमललोचनः, बलसेनस्य पुत्रः — {khyim bdag stobs kyi sde zhes pa/} /{grong ni nor las byung bar gyur/}…/{de yi btsun mo rgyal sde la/} /{dus su pad ma'i mig can gyi/} /{bu zhig bsod nams dag gis btsas//} बभूव वासवग्रामे बलसेनाभिधो गृही ।…जायायां जयसेनायां काले कमललोचनः । अजायत सुतस्तस्य पुण्यैः अ.क.१६४क/१९.४.
pad+ma'i mig ma
ना. १. पद्मनेत्रा, योगिनी — {da ni}…{pad+ma'i 'dab ma rnams la 'jigs ma la sogs pa rnal 'byor ma drug cu rtsa bzhi rnams kyi sa bon gsungs te}…{pad+ma'i dbang mo'i lU'o//} इदानीं भीमादीनां चतुःषष्टियोगिनीनां बीजानि कमलदलेषूच्यन्ते…ला पद्मनेत्रायाः वि.प्र.१३२ख/३.६४; द्र. {pad+ma'i spyan ma/} 2. कमलाक्षी, विद्यादेवी ब.मा.१६९ख ।
pad+ma'i myu gu
ना. पद्माङ्कुरवज्रः, पण्डितः ब.अ.१०४१.
pad+ma'i gtsug tor
= {pad+ma gtsug tor/}
pad+ma'i rtsa
= {pad+ma'i rtsa ba/}
pad+ma'i rtsa ba
मृणालः, ओ लम्, पद्मनालम् — {lus 'di pad ma'i rtsa ba dkar po de nyid 'dra//} एतद्वपुः खलु तदेव मृणालगौरम् जा.मा.११७क/२१४; {pad rtsas bsten pa'i skyed mos tshal//} मृणालजुष्टमुद्यानम् अ.क.१०क/५०. १०२; मृणालिका— {bzhin la zla ba brgya phrag dang ni mig gnyis dag la ut+pa la sngon po'i nags/} /{lag pa dag la pad rtsa gzhon nu} वक्त्रे चन्द्रशतानि लोचनयुगे नीलोत्पलानां वनं बाह्वोर्बालमृणालिकाः अ.क.२९९ख/१०८.७१; बिसम् — {des mtsho de'i nang nas pad+ma'i rtsa ba bton te} सा तस्मात्सरसो बिसान्युद्धृत्य जा.मा.६३ख/११५; {pad rtsa'i ro myang ngang pa nyid ni 'dam gyi 'jigs pa rtsi mi byed//} पङ्कातङ्कं गणयति बिसास्वादने नैव हंसः अ.क.७६ख/६२.३२; अब्जनालम् — {de nas ston pa'i gdan gser gyi/} /{pad rtsa nor bu'i rang bzhin la/} /{shA ri'i bu yis de bzhin btags//} शास्तुरासनहेमाब्जनाले मणिमये ततः । शारिपुत्रेण बद्धं तत् अ.क.२ख/५०.१४; • ना. मृणालः, कश्चित् पुरुषः — {bzang mo zhes bya bud med mchog/} /{wA rA Na sIr sngon byung gyur/}…/{pad rtsa zhes pas nam zhig de/} /{mthong nas mtshan mo spyad pa'i slad/} /{gos dang rgyan dag de la byin//} वाराणस्यामभूत्पूर्वं भद्रा नाम वरानना ।…तां कदाचिन्मृणालाख्यः…दृष्टा तस्यै ददौ रात्रिभोगायांशुकभूषणम् ।। अ.क.७ख/५०.७३.
pad+ma'i rtsa lag
• सं. मृणालिका — {'di lta ste pad+ma'i rtsa ba dang pad+ma'i rtsa lag dang be ta dang ut+pa la'i rtsa ba dang pad+ma'i snying po dag ni de zhes bya'o//} तदाख्यम्, तद्यथा—विम्मं(?बिसं) मृणालिकावेट्ट(?त)शालूकं पद्मकर्कटिका वि.सू.७८ख/९५; मृणालम् म.व्यु.६२२१ (८८ख); •ना. मृणालः, कश्चित् पुरुषः ब.अ.६; द्र. {pad+ma'i rtsa ba/}
pad+ma'i tshal
पद्मवनम्, पद्मयुक्तजलाशयः — {rgyal po'i bu yis 'dod pa'i sgra/} /{mya ngan 'da' ba thos nyid na/} /{spyan gyi pad tshal ston pa bzhin/} /{gyen du phyogs te de la bltas//} निर्वाणशब्दं श्रुत्वैव राजपुत्रः समीहितम् । तां ददर्शोन्मुखः पद्मवनानीव दिशन् दृशा ।। अ.क.२१८क/२४.११७; अम्भोजवनम् — {gdong bzhi gdong gi pad tshal gyi/} /{ngang pa'i bu mo thams cad dkar/} /{dbyangs can ma ni kho bo yi/} /{yid la ring du gnas par mdzod//} चतुर्मुखमुखाम्भोजवनहंसवधूर्मम । मानसे रमतां दीर्घं सर्वशुक्ला सरस्वती ।। का.आ.३१८ख/१.१; कमलाकरः — {pad tshal sbrang rtsi byed pa'i dar dir sgra dag ci zhig bdag gis ma mnyan nam//} झङ्कारः कमलाकरे मधुलिहां किं वा मया न श्रुतः ना.ना.२३१ख/५८; {dpal mo pad ma'i dga' tshal la/} /{dga' bas bzhin du pad mo'i tshal/} /{rkang bkod las skyes pad mo yi/} /{dkyil 'khor dag gis spro byed cing //} कमलां कमलावास(? राम लि.पा.)प्रीत्येव कमलाकरम् । सृजन्तीं चरणन्यासजातैः कमलमण्डलैः ।। अ.क.१४२ख/६८.१७; नलिनी — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin chos kyi dbyings ma lus pa thams cad kyi gnas kyi pad mo'i tshal rab tu rgyas pa} निरवशेषसर्वधर्मधातुपद्म(?पद)नलिनीप्रतिबुद्धेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०७क/२९; द्र. {pad+ma'i mtsho/}
pad+ma'i mtsho
पद्मवनम्, कमलसरोवरम् — {de ltar rgyud ni goms gyur pa/} /{gzhan gyi sdug bsngal zhi dga' bas/} /{pad ma'i mtsho ru ngang pa ltar/} /{mnar med par yang 'jug par 'gyur//} एवं भावितसन्तानाः परदुःखस(? श भो.पा.)मप्रियाः । अवीचिमवगाहन्ते हंसाः पद्मवनं यथा ।। बो.अ.२७ख/८.१०७; पद्माकरः — {gsar mthong la yang phyogs su lhung bcas pa/} /{'dod pa pad mtsho'i ngang pa'i rgyal mo des//} सा कामपद्माकरराजहंसी सपक्षपाता नवदर्शनेऽपि । अ.क.२९५ख/१०८.४२; कमलाकरः — {pad ma'i mtsho na bung ba dngar ba bzhin/} /{rab tu mdzes pa rgyal pos mthong bar gyur//} (?) विलम्बमानाः कमलाकरेषु । ददर्श राजा भ्रमरायमाणाः जा.मा.१०४ख/१९०; द्र. {pad+ma'i tshal/}
pad+ma'i mdzod
पद्मकोशः, पद्मबीजकोशः — {mtshan mo med par gnyid kyi rgya yis bcings pa'i gdung ba sel zhing pad mo'i mdzod dag las//} निद्रामुद्रावबन्धव्यतिकरमनिशं पद्मकोशादपास्यन् ना.ना.२४०क/१३४.
pad+ma'i rdzing bu
पद्मिनी — {pad ma'i rdzing bu yongs su skams pa dang /} /{rin chen mchod sdong chag par gnas pa ltar//} स्थास्यति पद्मिनीव परिशुष्का । यूपं वररत्नमयं भग्नम् रा.प.२४१ख/१३९; {gser ltar dag pa mi yi dbang po'i bu/} /{pad rdzing dpal gyi pad ma'i 'dab 'dra'i spyan//} नरेन्द्रसूनुः कनकावदातः श्रीपद्मिनीपद्मपलाशनेत्रः । अ.क.५०ख/५९.६.
pad+ma'i ze ba
१. पद्मकेसरः, किञ्जल्कः — {me tog ni ba sha ka dang nim pa dang da ta ki dang klu shing dang pad+ma'i ze ba dag go//} पुष्पाणि वासकनिम्बधातकीनागानां पद्मकेसरश्च वि.सू.७५ख/९३ २. केसरी, संग्रामविशेषः — {pad ma'i ze ba zhes bya ba'i g}.{yul gyi dgra thabs yod de} अस्ति केसरी नाम संग्रामः अ.श.३१क/२७.
pad+ma'i 'od
•सं. पुष्करप्रभा, पद्मस्य प्रभा — {khyod kyi spyan/} /{pad mo'i 'od ldan} दृष्टिस्ते पुष्करप्रभा अ.क.३३९क/४४.३४; • ना. पद्मप्रभः १. तथागतः — {bcom ldan 'das de bzhin gshegs pa pad ma'i 'od de'i sangs rgyas kyi zhing rdul med pa zhes bya bar 'gyur te} तस्य भगवतः पद्मप्रभस्य तथागतस्य विरजं नाम बुद्धक्षेत्रं भविष्यति स.पु.२७क/४८; {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas}…{pad ma'i 'od ces bya ba 'jig rten du 'byung bar 'gyur ro//} पद्मप्रभो नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धो लोके भविष्यसि स.पु.२६ख/४७ २. देवपुत्रः — {lha'i bu ud ka li} ({uta kha lI} ){zhes bya ba dang}…{pad ma'i 'od de/} {lha'i bu bcu drug po de dag ni byang chub kyi snying po yongs su skyong ba dag ste} उत्खली च नाम देवपुत्रः… पद्मप्रभश्च । इतीमे षोडश बोधिमण्डप्रतिपालकाः देवपुत्राः ल.वि.१३७क/२०२ ३. पद्मप्रभा, राजधानी — {'jig rten gyi khams ni rin chen dpal 'byung zhes bya bar gyur to//} {'jig rten gyi khams de'i gling bzhi pa 'bring po rin chen zla ba sgron ma'i 'od ces bya ba de na/} {rgyal po'i gnas pad mo'i 'od ces bya ba yod de} रत्नश्रीसम्भवा नाम लोकधातुरभूत् । तस्यां…रत्नचन्द्रप्रदीपप्रभा नाम मध्यमा चातुर्द्वीपिका । तस्यां पद्मप्रभा नाम राजधानी ग.व्यू.८७ख/१७८.
pad+ma'i 'od ldan
वि. पुष्करप्रभा — {grwa gnyis dmar ba khyod kyi spyan/} /{pad mo'i 'od ldan gang gA bzhin/} /{dri ma 'khru bzod dag byed pa/} /{'di yis bdag la reg par mdzod//} मामियं शोणपर्यन्ता दृष्टिस्ते पुष्करप्रभा । पुण्या स्पृशतु गङ्गेव मलप्रक्षालनक्षमा ।। अ.क.३३९क/४४.३४.
pad+ma'i 'od zer
= {pad+ma'i 'od/}
pad+ma'i rigs
• पा. पद्मकुलम्, कुलभेदः — {ral gri'i rigs dang rin po che'i rigs dang pad+ma'i rigs dang 'khor lo'i rigs dang gri gug gi rigs la sngags rnams bsgrubs nas} खड्गकुले रत्नकुले पद्मकुले चक्रकुले कर्तिकाकुले मन्त्रान् साधयित्वा वि.प्र.१५१ख/३.९७; कमलकुलम् — {lus kyi 'khor lo drug la khams drug gi dbang gis rigs drug tu 'gyur te}…{spyi bor chu'i pad+ma la pad+ma'i rigs su 'gyur ro//} शरीरे षड्धातुवशेन षट्चक्रेषु षट्कुलानि भवन्ति…शिरसि तोयकमले कमलकुलं भवति वि.प्र.२३१ख/२.२८; अब्जकुलम् — {rig pa'i rgyal po pad+ma'i rigs kyang 'di lta ste} अब्जकुले च विद्याराजाः । तद्यथा म.मू.९५ख/७; • वि. पद्मकुली — ग्. {yung mo rdo rje'i rigs su bshad/} /{gar ma de bzhin pad ma'i rigs//} डोम्बी वज्रकुली ख्याता नटी पद्मकुली तथा । हे.त.१९क/६०.
pad+ma'i lag
पद्मपाणिः १. = {nyi ma} सूर्यः मि.को.३१ख २. = {tshangs pa} ब्रह्मा ।
pad+ma'i lo ma
पद्मिनीपत्रम् — {pad+ma'i lo ma sngon po rin po che mar gad 'dra ba} मरकतहरितप्रभेषु पद्मिनीपत्रेषु जा.मा.६४क/११६; पद्मिनीपर्णम् — {des mtsho de'i nang nas pad+ma'i rtsa ba bton te/} {pad+ma'i lo ma chen po la mtsho 'gram du gtsang bar cha mnyam par bkod nas} सा तस्मात्सरसो बिसान्युद्धृत्य महत्सु पद्मिनीपर्णेषु शुचौ तीरप्रदेशे समान् विन्यस्य च भागान् जा.मा.६३ख/११५.
pad+ma'i shing
पद्मिनी — {gang du chu skyes bzhin ras dang /} /{bung ba lan bus mtshungs gyur pa/} /{lha yi bu mo'i pad ljon dang /} /{pad ma'i shing gi lha mo 'o//} यत्राब्जैर्वदनैर्भृङ्गैरलकैस्तुल्यतां गताः । पद्मिन्यः सुरनारीणां पद्मिनीनां सुराङ्गनाः ।। अ.क.४३क/४.७८.
pad+ma'i sa bon
पा. कमलबीजम् — {pad+ma'i sa bon rnams gsungs pa}…{rna ba'i pad+ma'i rtsa ba la kaM sdong bu la khaM 'dab ma la gaM ge sar la g+haM lte ba la ngaM zhes pa'o//} कमलबीजान्युच्यन्ते…श्रोत्रस्य कमलकन्दे कं नाले खं दले गं केशरे घं कर्णिकायां ङमिति वि.प्र.१३०ख/३.६१.
pad+mar
= {pad+ma la/}
pad+mar gnas
= {pad+mar gnas pa/}
pad+mar gnas pa
वि. पद्मस्थः — {nub sgo'i drung du pad ma la/} /{gnas pa'i zla ba'i dkyil 'khor du/} /{dang po bdud rtsi 'od ces bya/} /{zla ba'i mdog gis rnam par mdzes//} पश्चिमद्वारासीनः पद्मस्थचन्द्रमण्डले । प्रथमममृतप्रभश्चन्द्रवर्णविराजितः ।। स.दु.११०क/१६८; {phyag rgya phyag g}.{yas pad ma la/} /{gnas pa'i rin chen phung po nyid/} / ग्. {yon pa khu tshur bkur gnas pa'o//} मुद्रा दक्षिणपाणिना । पद्मस्थरत्नकूटं तु वाममुष्टिकटिस्थितः ।। स. दु.११०क/१७०.
pad+mas
= {pad+ma yis/}
pad+mas gang bar 'gyur
वि. पद्माकुलः — {rdzing bu}…{pad mas gang bar 'gyur} पद्माकुला पद्मिनी अ.श.१०९क/९९.
pad+mas brgyan pa
वि. अम्भोरुहभूषणः — {mtsho dang rdzing bu pad mas brgyan pa dag//} सरांसि चाम्भोरुहभूषणानि बो.अ.३ख/२.४.
pad+mo
= {pad+ma/}
pad+mo zhabs
ना. पद्मपादा, आचार्या ब.अ.८६९.
pan Ta ba
= {pan Da ba/}
pan da ba
= {pan Da ba/}
pan Da ba
पाण्डवाः, पाण्डुनन्दनाः — {mya ngan nga 'das lo brgya na/} /{rgyas dang khur 'phel de bzhin du/} /{pan Ta ba dang ko'u ra ba/} /{dga' bo'i 'og tu mo'u ri 'byung //} मयि निर्वृते वर्षशते व्यासो वै भारतस्तथा । पाण्डवाः कौरवा रामः पश्चान्मौरी भविष्यति ।। ल.अ.१८७ख/१५८; का.व्यू.२१५क/२७५.
paN Di ta chen po
महापण्डितः लो.को.१४५१.
par+Na ri khrod ma
ना. पर्णशवरी, देवी — {de nas rnal 'byor ma bdag med ma la sogs pa'i lha mo thams cad la 'di lta ste/} {spyan ma dang}…{par+Na ri khrod ma dang} अथ सर्वा देव्यो नैरात्म्ययोगिनीप्रमुखाः, तद्यथा—लोचना…पर्णशवरी हे.त.२१ख/७०.
par+pa ta ka
= {pa r+pa Ta ka/}
par+pa Ta ka
= {pa r+pa Ta ka/}
par
= {pa ru/}
par ka TI
पर्कटी, वृक्षविशेषः — {'o ma'i shing rnams zhes pa ni u dum bA ra dang a shwad tha dang N+ya gro d+ha dang parka TI dang ma d+hu br}-{ik+Sha rnams so//} क्षीरवृक्षाणामिति उदुम्बराश्वत्थन्यग्रोधपर्कटीमधुवृक्षाणाम् वि.प्र.९७क/३.१४.
par tang
खलमानकः — {rkang pa gnyis la rdul mi gos par bya ba'i phyir par tang gding bar bya'o//} प्रज्ञपनं खलमानकस्यादिग्ध्यै पांसुना पादयोः वि.सू.५६ख/७१; चिलिमिलिका — {'chag sar par tang gding ba mnod par bya'o//} प्रतीच्छेच्चंक्रमे चिलिमिलिकाप्रज्ञपनम् वि.सू.७३क/९०.
par tang phra bo
चित्रचिलिमिलिका — {par sig gi la ba dang be'u phrugs dang par thang khra bo gang zag gis bdag gir mi bya'o//} नार्याणीकोचवप्रावारचित्रचिलिमिलिकास्वीकृतिं पुद्गलो भजेत वि.सू.७३क/९०.
par thang
= {par tang /}
par bur
द्र.— {par bur 'drim pa yang ngo //} अवरमात्रकस्य वि.सू.९३क/१११.
par mo
मुष्टिः — {gdug pa'i 'bangs ni de dag gis/} /{rdul gyi par mos g}.{yogs pa na//} पूर्यमाणः स तैः पांशुमुष्टिभिर्दुष्टचेटकैः । अ.क.३२०क/४०.१५१.
par sig
ना. पारसिकः, देशः — {par sig gi yul yin no zhes bya ba'i don to//} पारसीकदेशभाविन इति यावत् वा.टी.६३क/१७; {pA ra si ka'i yul du pA ra si ka'i skad kyis so//} पारसिकदेशे पारसिकभाषया वि.प्र.१४२ख/१, पृ.४१.
par sig gi la ba
आर्याणीकोचवः — {par sig gi la ba dang be'u phrugs dang par thang khra bo gang zag gis bdag gir mi bya'o//} नार्याणीकोचवप्रावारचित्रचिलिमिलिकास्वीकृतिं पुद्गलो भजेत वि.सू.७३क/९०.
par sig pa
पारसिकः — {dper na par sig pa la sogs pa rnams kyis ma bag mar len pa la sogs pa lta bu yin pa'i phyir ngo mtshar cung zad kyang med do//} यथा पारसिकादिभिर्मातृविवाहादेरिति न किञ्चिदाश्चर्यम् त.प.१७६क/८११.
pas
= {pa yis} (: {reg pas} स्पर्शेन त.प.२५ख/४९७; {tshangs pas sbyin par byed} ददाति ब्रह्मा ल.अ.१८९क/१६१).
pA Ta la'i grong khyer
ना. पाटलग्रामः, ग्रामः — {de nas bde gshegs rjes 'brang bcas/} /{pA Ta la yi grong khyer byon/} /{dpal ldan khyim bdag gru 'dzin zhes/} /{bya la legs pa'i gtam dag mdzad//} अवाप्य पाटलग्रामं सानुगः सुगतस्ततः । धर्म्यां गृहपतेश्चक्रे पोतलाख्यस्य सत्कथाम् ।। अ.क.४६ख/५७.१३.
pA Ta li'i pu tra
ना. पाटलिपुत्रम्, नगरम् — {grong khyer pa Ta li pu trar/} /{rgyal po dpal ldan mya ngan med/} /{byung} राजा श्रीमानशोकोऽभूत्पुरे पाटलिपुत्रके । अ.क.१६३ख/७३.२; {grong khyer pA Ta la'i pu Ta las}…{dpal lha mya ngan med pas} श्रीपाटलिपुत्राद्… श्रीमदशोकदेवः अ.क.५९क/५९.९१; {grong khyer pa tra li pu trar/}…/{sa bdag mya ngan med pa byung //} पुरे पाटलिपुत्रेऽभूदशोकः पृथिवीपतिः । अ.क.१५१क/६९.२; द्र. {pA Ta li'i bu/}
pA Ta li'i bu
ना. पाटलिपुत्रम्, नगरम् — {grong mchog pA Ta li yi bu zhes pa/} /{na chung sa gzhi thig le ltar gyur par/} /{nyi ma'i rigs kyi rgyan gyur grags pa'i gter/} /{dpal ldan sa bdag mya ngan med pa byung //} पुरोत्तमे पाटलिपुत्रनाम्नि महीयुवत्यास्तिलकायमाने । यशोनिधिः सौर्यकुलावतंसः श्रीमानशोकः क्षितिपो बभूव ।। अ.क.५०क/५९.२; {sangs rgyas bcom ldan 'das yongs su mya ngan las 'das nas lo brgya lon pa'i tshe grong khyer pa tra li'i bu zhes bya ba na rgyal po mya ngan med rgyal po byed de} वर्षशतपरिनिर्वृते बुद्धे भगवति पाटलिपुत्रे नगरे राजा अशोको राज्यं कारयति अ.श.२८४ख/२६१; {grong khyer pa Ta li yi bu/} /{zhes par mi bdag}…{'byer 'jig ces bya ba} …{gyur} नृपः पाटलिपुत्राख्ये पुरे…अभूत् पुरन्दरो नाम अ.क.२५९ख/३१.३; द्र. {pA Ta li'i pu tra/}
pA Ni ni
= {pa Ni ni/}
pAr si ka
= {par sig/}
pi ka
= {khu byug} पिकः, कोकिलः — {pi ka stang zil sogs sel bas//} पिकाञ्जनाद्यपोहेन त.स.४१क/४१८; {snyan sgrogs} (?{pi ka} ){zhes bya ba ni khu byug gi rnam grangs so//} पिकशब्दः कोकिलपर्यायः त.प.३५०क/४१८.
pi ldir
वेणुः, वाद्ययन्त्रविशेषः — {pi ldir dang ni khar rnga dag dang sgra snyan dang /} /{rdza rnga dag dang gling bu glu dbyangs len pa dang //} इमांश्च वेणून् पणवां सुघोषकां मृदङ्गवंशाश्च सङ्गीतवादिताम् । ल.वि.१०७क/१५४.
pi pi li
= {pi pi ling /}
pi pi ling
पिप्पली — {a ru ra dang skyu ru ra dang ba ru ra dang na le sham dang pi pi ling dag go//} हरीतक्यामलकं बिभीतकं मरीचं पिप्पली वि.सू.७६क/९३; कृष्णोपकुल्या वैदेही मागधी चपला कणा ।। ऊषणा पिप्पली शौण्डी कोला अ.को.१६१क/२.४.९७; पिपर्ति पालयतीति पिप्पली । पॄ पालनपूरणयोः अ.वि.२.४.९७.
pi pi ling rtsa
पिप्पलीमूलम् मि.को.६१ख ।
pi p+pa la
• सं. पिप्पलः, वृक्षविशेषः— {ljon shing pi p+pa la'i/} /{'og tu bu ni nyi 'od bskrun//} असूत सुतमर्काभं पिप्पलस्य तरोरधः ।। अ.क.८३क/६३.३; • ना. पिप्पलः, श्रावकाचार्यः — {nyan thos kyi dge 'dun chen po}…{'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang}…{pi p+pa la dang} महाश्रावकसङ्घेन…तद्यथा—महाकाश्यपः…पिप्पलः म.मू.९९ख/९.
pi p+pa la skyes
ना. पिप्पलायनः, ब्राह्मणपुत्रः — {ma ga d+ha grong thang chen du/} /{sA la chen po'i rigs 'khrungs pa/} /{n+ya gro d+ha yi tog ces pa/} /{gnyis skyes grags pa'i dpal ldan byung /} /{de yi chung ma gzugs bzang ma/} /{zhes pa khang pa'i skyed tshal na/} /{rol pas ljon shing pi p+pa la'i/} /{'og tu bu ni nyi 'od bskrun/}… {pi p+pa la skyes zhes bya ba/} /{byis pa} द्विजन्मा गामधग्रामे विश्रुतश्रीर्महास्थले । न्यग्रोधकल्पनामाभून्महाशालकुलोद्भवः तस्य भार्या सुरूपाख्या गृहोद्यानविहारिणी । असूत सुतमर्काभं पिप्पलस्य तरोरधः ।…स पिप्पलायनो नाम बालः अ.क.८३क/६३.३.
pi p+pa lA ya na
= {pi p+pa la skyes/}
pi bang
= {pi wang /}
pi tsu ba dzra
पिचुवज्रः — {mthar gnas pa yi bzhi pa la/} /{pi tsu ba dzra sbyar ba dang //} अन्तस्थानां चतुर्थकं पिचुवज्रप्रयोजितम् । हे.त.२८ख/९४.
pi tsu mar da
पिचुमर्दः, वृक्षविशेषः — {shing pi tsu mar da'i me tog gis mchod cing} (?) पिचुमर्दपत्रैरर्चयित्वा म. मू.२७९क/४३८.
pi wang
वीणा, वाद्ययन्त्रविशेषः — {btsun mo'i 'khor dang rol mo'i cha byad rgyud gcig pa dang pi bang dang}…{glu dbyangs sbyar ba la legs par bslabs pa} अन्तःपुरं तुणवपणववीणा… सङ्गीतिसम्प्रयोगसुशिक्षितम् ल.वि.१०५ख/१५२; {thag ring por pi wang la sogs pa'i sgra thos pa las} दूराद् वीणादिशब्दाश्रय(?शब्दश्रव)णात् त.प.२४९क/९७१; वल्लकी — {pi wang 'di/} /{bsod nams kyis ni 'di yi phang /} /{'dzeg 'os nyid gyur} यातास्य वल्लकी पुण्यैरङ्कारोहणयोग्यताम् ।। अ.क.२६२क/३१.३०.
pi wang blangs
वीणामनुश्रावितुमारब्धः — {de nas rol mo mkhan gyi rgyal po rab dgas bcom ldan 'das kyi spyan sngar pi bang blangs te} ततः सुप्रियो गन्धर्वराजो भगवतः पुरस्ताद्वीणामनुश्रावितुमारब्धः अ.श.५०ख/४३.
pi wang mkhan
वैणिकः, वीणावादकः — {pi wang ba dang pi wang mkhan//} वीणावादास्तु वैणिकाः अ.को.२०३क/२.१०.१३; वीणाशिल्पमेषामिति वैणिकाः अ.वि.२.१०. १३.
pi wang gi khog pa
द्रोणी— {sgra de'ang pi wang gi khog pa las ma byung} …{'on kyang de dag thams cad 'dus pa las kyang sgrar gdags so//} स च शब्दो न द्रोण्या निश्चरति… अपि तु खलु पुनः सर्वेषां समायोगाच्छब्दः प्रज्ञप्यते अ.सा.४५०ख/२५४.
pi wang gi thag pa'i gnas
उपनाहः, निबन्धनम् — {pi wang dbyug pa pra bA la/} /{rtsa ba'i shing 'khyog se ba ka/} /{ko lam ba ka khog pa 'o/} /{thag pa'i gnas dang 'ching ba 'o//} वीणादण्डः प्रवालः स्यात्ककुभस्तु प्रसेवकः । कोलम्बकस्तु कायोऽस्या उपनाहो निबन्धनम् ।। अ.को.१४३क/१.८.७; उपनह्यन्ते तन्त्र्योऽनेन उपनाहः । णह बन्धने अ.वि.१.८.७.
pi wang gi rtsa ba'i shing 'khyog
ककुभः, प्रसेवकः — {pi wang dbyug pa pra bA la/} /{rtsa ba'i shing 'khyog se ba ka//} वीणादण्डः प्रवालः स्यात्ककुभस्तु प्रसेवकः । अ.को.१४३क/१.८.७; स्वालम्बनाय दण्डं कङ्कते आकङ्क्षतीति ककुभः । ककि लौल्ये अ.वि.१.८.७.
वल्लरी, वाद्ययन्त्रविशेषः — {gar dang klu dang pi bang dang khar rnga dang shin tu sgra snyan dang pi bang rgyud gsum pa dang rdza rnga la sogs pa} नृत्यगीतवीणापणवसुघोषकवल्लरीमृदङ्गादि वि.व.२१८क/१.९५; म.व्यु.५०१९ (७६क).
pi wang sgra sgrogs pa
प्रक्वाणः — {pi wang sgrogs pa la sogs pa/} /{mi gsal pra kwa Na la sogs//} वीणायाः क्वणिते प्रादेः प्रक्वाणप्रक्वणादयः ।। अ.को.१४२ख/१.७.३; प्राद्युपसर्गे क्वणतिधातुजाः प्रक्वाणप्रक्वणादयः वीणायाः क्वणिते वर्तन्ते । निक्वाणादयस्तु वीणादिसर्ववाद्यध्वनौ वर्तन्त इत्यर्थः । वण क्वण शब्दे अ.वि.१.७.३.
pi wang sgrogs par yang dag brtson
वि. वीणावादनतत्परः — {mdun du yul 'khor skyong nyid ni/} /{pi wang sgrogs par yang dag brtson/}… {bri} पुरतो धृतराष्ट्रं तु वीणावादनतत्परम् ।…लिखेत् स.दु.११६ख/१९६.
pi wang ba
= {pi wang mkhan} वीणावादः — {pi wang ba dang pi wang mkhan//} वीणावादास्तु वैणिकाः अ.को.२०३क/२. १०.१३.
pi wang dbyangs can ma
ना. वीणासरस्वती, देवी लो. को.१४५२.
pi wang dbyug pa
प्रवालः, वीणादण्डः — {pi wang dbyug pa pra bA la/} /{rtsa ba'i shing 'khyog se ba ka//} वीणादण्डः प्रवालः स्यात्ककुभस्तु प्रसेवकः । अ.को.१४३क/१.८.७; प्रवलन्ते सर्वे स्वरा अत्रेति प्रवालः । वल संवरणे संचरणे च । प्रचाल इति वा पाठः । चल कम्पने अ.वि.१.८.७.
pi wang ma
तम्बुरी मि.को.८ख ।
pi wang gzhi
वीणादण्डः — {pi bang gzhi bai DU r+ya las byas pa khyer te} वैदूर्यदण्डां वीणामादाय अ.श.५०ख/४३.
pi wang len pa
वीणावादनम् — {sprul pa'i sku de ni rtag tu gdul ba'i don du pi wang len pa la sogs pa bzo dang} स पुनर्निर्माणकायः सदा विनेयार्थं शिल्पस्य वीणावादनादिभिः सू.व्या.१५९ख/४८.
pi yA la
पियालः, वृक्षविशेषः — {dgon pa'i nags tshal chen po'i shing sA la dang ba ku la dang pi yA la dang}…{ni tsu la mang po dang} सालबकुलपियाल…निचुलक्षुपबहुले…महत्यरण्यवनप्रदेशे जा.मा.९५क/१७४.
pi ling
= {pi pi ling /}
pi lin da bu
= {pi lin da'i bu/}
pi lin da'i bu
ना. पिलिन्दवत्सः, महाश्रावकः — {tshe dang ldan pa kun shes kauN+Di n+ya dang}…{tshe dang ldan pa pi lin da'i bu dang} आयुष्मता च आज्ञातकौण्डिन्येन…आयुष्मता च पिलिन्दवत्सेन स.पु.२क/१.
pi lu
• सं. पीलुः, वृक्षविशेषः — {shing pi lu dang ldan ma} पीलुवती म.मू.१०५ख/१४; • ना. पीलुः, पिशाचः — {sha za pi lu zhes bya ba'i/} /{sngags kyang des ni bsgrubs pa yin//} तेनापि साधितो मन्त्रः पिशाचो पीलुनामतः । म.मू.३०६क/४७७.
pi Sha ta ka
पिष्टातकः — {pi Sha ta ka'i char gyis lhun po dang mtshungs mdzes pa 'dzin pa ma la ya dag la//} वृष्ट्या पिष्टातकस्य द्युतिमिह मलये मेरुतुल्यां दधानः ना.ना.२३५क/९०.
pipa pa la
= {pi p+pa la/}
pir
तूलिका— {dbyangs can pir gyis rnam par bkra ba yi/} /{rtogs pa brjod pa yi ge'i rim pas bris//} सरस्वतीतूलिकया विचित्रवर्णक्रमैः सङ्कलितावदानः । अ.क.२९२ख/१०८.१२; कूर्चकः — {byang bu'am ras sam rtsig pa la tshon ma 'dres pa snod sar pa dag gi nang du bcug pa'i pir dag gis}…{bri bar bya'o//} फलके वा पट्टके वा कुड्यां वा अश्लेषकैर्वर्णकैः नवभाजनकूर्चकैः…लिखापयितव्यः म.मू.२८४क/४४२; कुच्चा — {ro yi skra yi pir nyid kyis/} /{bris sku bla ma bri ba nyid//} शवकेशस्य कुच्चा च लिखनीयं पटं गुरुः ।। हे.त.२६क/८६; वर्तिः, ओ र्ती — {kun rtog pir gyis mdun du ri dwags mig/} /{yang yang mngon bris mig ni g}.{yo med gyur//} सङ्कल्पवर्त्या पुरतोऽभिलिख्य मुहुर्मृगाक्षीं स्तिमितेक्षणोऽभूत् ।। अ.क.२९८क/१०८.६२.
pir shing
कूर्चकः — {mi'i rus pas pir shing bya/} /{shi ba'i skra las byas pa yis/} /{pir dang pir ni bcing ba'ang bya//} मानुषास्थिसुसम्भवैः ।। कूर्चकैर्वर्किकैर्मुक्तो मृतकेशसुसम्भवैः । म.मू.२७५क/४३२; द्र. {pir/}
pu k+ka sI
ना. पुक्कसी, देवी — {pu k+ka sI ni rdo rje'i lag/} /{de bzhin ri khrod ma ro 'dzin//} पुक्कसी वज्रहस्ता च शवरी रसधरी तथा । हे.त.५क/१२.
pu traM dzA ri
पुत्रंजारी, ओषधिविशेषः — {ma zhes pa ni pu traM dzA ri ste} मातेति पुत्रंजारी वि.प्र.१४९क/३.९६.
pu narna ba
ना. पुनर्णवा, नक्षत्रम् — {'di lta ste/} {tha skar dang}…{pu narna ba dang}…{de ltar rgyu skar gyi rgyal po de dag} तद्यथा—अश्विनी…पुनर्णवा…इत्येते नक्षत्रराज्ञः म. मू.१०४ख/१३.
pu la sa'i 'dab ma
पुलासपत्रम्— {pu la sa'i 'dab ma gang tsam dang mar me'i snying po tsam des kyang snyoms par bya ba'i phyir bgo bsha' bya'o//} पुलासपत्रपूरदीपवर्तिकामात्रतयाऽपि समतायै विभजनम् वि.सू.६७ख/८४.
pu la ha ri
ना. पुष्पहरिः, पर्वतः ब.अ.७५७.
pu lin da
ना. पुलिन्दा, नागकन्या— {klu'i bu mo brgya phrag du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {klu'i bu mo rgyan 'dzin ces bya ba dang}…{klu'i bu mo pu lin da zhes bya ba dang} अनेकानि च नागकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा—विभूषणधरा नाम नागकन्या…पुलिन्दा नाम नागकन्या का.व्यू.२०१ख/२५९.
ना. पूर्णगिरिः, पीठम् — {gnas ni pu l+li rar grags te/} /{de bzhin dza lan d+ha ra'ang gnas//} पीठं पूर्णगिरौ (गिर्या?)ख्यातं पीठं जालन्धरं तथा । स.उ.२७५ख/९.१४; द्र. {kol+la'i ri/}
pu shu
हर्म्यम्— {pu shu dang ni skar khung phyogs rer dral//} गवाक्षहर्म्या गलितैकदेशा स.पु.३४क/५६; {khang bzangs dag gam pu shu'i steng dag gam} प्रासादानाम्, हर्म्यतलानाम् श्रा.भू.४५क/११३; म.व्यु.५५२० ( {pu shu 'am bsil khang ngam yang thog} म.व्यु.८१ख); हर्मिका — {rnam pa ni bang rim bzhi dang 'dab ma dang bum pa dang pu shu dang srog shing dang gdugs bcu gsum dang char gab dag go//} जगतीचतुष्कं जङ्घण्डक(?)हर्मिकायष्टयस्त्रयोदश छत्राणि वर्षस्थालकनि(?कानी)त्याकाराः वि.सू.९९क/१२० ०. उपांशुः म.व्यु.४३५९ (६८ख); मि. को.१४०क; वरण्टकः — {rtsig pa'i pu shu btags pa la ni ltung ba med do//} अनापत्तिः वरण्टकप्रतिक्षिप्ततायां प्राकारस्य वि.सू.५४ख/७०.
pu shu'i steng
हर्म्यशिखरम् म.व्यु.५५२१ (८१ख); मि.को.१४०क ।
pu shel
= {pu shel tse/}
pu shel tse
उशीरः, वीरणमूलम्— {bcos pa'i phyir pu shel tse 'chang ba la'o//} प्रसाधनार्थं नियुक्तावुशीरस्य वि.सू.५३क/६८; {tsha ba gsum dang}…{pu shel tse dang} …{shug pa zhes grags pa} त्रिकटुक…उशीर…पद्मकैः यो.श.६क/८४; द्र. {pu shel/}
pun da rI ka
= {puN Da rI ka/}
pun nA ga
पुन्नागः, पुष्पविशेषः — {de bzhin du me tog dri zhim pa sna ma'i me tog dang rgya spos dang klu'i me tog dang me tog pun na ga la sogs pa} एवं सुगन्धपुष्पान् जातीतगरनागपुष्पपुन्नागप्रभृतिम् म.मू.१२४ख/३३.
puN Da rI ka
= {pad+ma dkar po} पुण्डरीकम्, पुष्पभेदः — {me tog uta pa la dang pad ma dang ku mu da dang pun Da rI ka dang}… {dag gis yongs su gang ngo //} उत्पलपद्मकुमुदपुण्डरीक…परिपूर्णानि का.व्यू.२०३ख/२६१.
ना. पुष्करावती, नगरम् — {de ltar nges par sems byed cing /} /{shin tu che ba'i chu yi rgyun/} /{legs byas lta bu'i grong khyer ni/} /{pus kar can du de yis phyin//} इति संचिन्तयन्नवे नदीवेगेन भूयसा । प्रापितः सुकृतेनेव स पुरीं पुष्करावतीम् ।। अ.क.२६८क/३२.३४.
pus 'khyud
योगपट्टम् — {bkra ba'i gos dang dam pa'i snod/} /{pus 'khyud la sogs bsags pa dag/} /{rab tu mang po gzigs gyur nas/} /{bcom ldan 'das kyis yang dag bsams//} चित्रचीवरसत्पात्रयोगपट्टादिसञ्चयम् । प्रभूततरमालोक्य भगवान् समचिन्तयत् ।। अ.क.२८७ख/३७.३.
pus nub tsam
वि. जानुदघ्नः — {de yis chu yi lam dag tu/} /{long bu tsam la nyin bdun phyin/} /{pus nub tsam la nyin bdun dang //} गुल्फमात्रेण सप्ताहं गत्वा जङ्गमवर्त्मना । जानुदघ्नेन सप्ताहम् अ.क.३५३क/४७.२३.
pus mo
जानु, शरीराङ्गविशेषः — {phrag mtho pus mor lag pas sleb de la//} पीनांसमाजानुविलम्बबाहुम् अ.क.५२क/५९.२३; {pus mo g}.{yas pa'i lha nga sa la btsugs te} दक्षिणं जानुमण्डलं पृथिव्यां प्रतिष्ठाप्य ल.अ.६३ख/१०; {pus mo gnyis kyi lha nga sa la btsugs te/} {me tog kyang gtor} उभौ जानुमण्डले पृथिव्यां प्रतिष्ठाप्य पुष्पाणि क्षिपन् अ.श.२ख/१; {pus mo nub tsam du} जानुमात्रम् लो.को.१४५३.
pus mo lha nga
= {pus mo'i lha nga}*/
pus mo'i mtshams
जानुसन्धिः — {tshes dang po la ni sor mo'i tshigs dang por ro//}…{lnga pa la ni pus mo'i mtshams su'o//} प्रथमा तिथिः प्रथमाङ्गुलीपर्वे… पञ्चमी जानुसन्धौ वि.प्र.७०क/४.१२५.
pus mo'i lha nga
जानुमण्डलम् — {lus drang por 'dug kyang pus mo'i lha nga gnyis la nyug cing reg go//} सोऽनवनमनेनोभाभ्यां पाणिभ्यां जानुमण्डले परिमार्जति ग.व्यू.२३३क/३१०; {bla gos phrag pa gcig tu gzar nas pus mo g}.{yas pa'i lha nga gru bo che la btsugs te} एकांसमुत्तरासङ्घं कृत्वा दक्षिणेन जानुमण्डलेनाधिष्ठाय नावम् जा.मा.५४ख/९७; {pus mo g}.{yas pa'i lha nga sa la btsugs nas} दक्षिणं जानुमण्डलं पृथिव्यां प्रतिष्ठाप्य बो.भू.९८क/१२५.
pus mos btsang
जानुप्रवेशः — {de ci da ni bu ga yin pa tsam gyis pus mos btsang ngam/} {'on te las brtags nas kyang dbang phyug gzhan rtogs na} तत्किमिदानीं शुषिरमित्येव जानुप्रवेशः । अथ कर्म्मापि परिकल्प्यापर ईशः परिकल्प्यते प्र.अ.३८क/४३.
ना. पैलुकः, कणादस्य शिष्यः — {de la gzegs zan pa'i slob ma pe lu kas ni gsal ba dang gsal ba dang bral ba'i yul na yang spyi gnas par bsgrub pa'i phyir tshad ma 'di smras so//} तत्र पैलुकेन कणादशिष्येण व्यक्तिषु व्यक्तिरहितेषु च देशेषु सामान्यं स्थितं साधयितुं प्रमाणमिदमुपन्यस्तम् न्या.टी.८४क/२२८.
po
१. प्रत्ययत्वेन प्रयोगः : ण्वुल्— {sbyin pa po} दायकः रा.प.२३०ख/१२३; {sgrub pa po} साधकः वि.प्र.७९ख/४.१६३; ठन् — {ston pa po} देशिकः त.प.२१०ख/८९१; तृच् — {byed pa po} कर्ता त.प.१७९क/७४; {ston pa po} देशकः वि.प्र.८९ख/३.१; णिनि — {khyab pa po} व्यापी हे.त.१२क/३६ २. संख्याशब्दान्ते क्रमबोधकः ( {dang po} प्रथमः) — {de dag 'dod na bsam gtan dang po la snyoms par 'jug go//} स आकाङ्क्षन् प्रथमं ध्यानं समापद्यते अ.सा.२९३क/१६५ ३. संख्याशब्दान्ते समुच्चयबोधकः — {ji ltar theg pa gsum po lags//} कथं यानत्रयं भवेत् ल.अ.६४ख/११ ४. पदांशः — {mang po} प्रभूतः बो.भू.३५ख/४५; {phyug po} धनी अ.श.१क/१; {po son cha} मदनोद्भवमूलम् म.मू.२७७क/४३५.
po lo ma
ना. पौलोमी, इन्द्रपत्नी — {rgyal bas pau lo ma bzhin dang /} /{gzhon nus ri yi sras mo bzhin/} /{mchod par 'os par skyes pa yi/} /{gzhon nu de yis yum yang mdzes//} पौलोमीव जयन्तेन जननी पूज्यजन्मना । बभौ तेन कुमारेण कुमारेणेव पार्वती ।। अ.क.२२क/३.३१.
po son
= {po son cha/}
po son cha
मदनः, वृक्षविशेषः — {po son cha'i shing dang tsher ma can gyi shing gyis me rab tu sbar la} मदनकण्टककाष्ठैरग्निं प्रज्वाल्य म.मू.२७९ख/४३८; मदनकः — {rig pa 'dzin pa la ni po son cha'i shing gi yam shing gis so//} विद्याधराणां दमनकसमिधाभिः म.मू.२१२क/२३१; मदनोद्भवः — {e ren da rtsa nas tshig thal/}…/{po son cha yi rtsa ba dang //} एरण्डमूलं यवक्षारं…मदनोद्भवमूलं च म.मू.२७७क/४३५.
pog
प्रा. = {spos} धूपः — {gang spyan ras gzigs kyi dbang po la rtag tu me tog dang pog bsdus shing 'bul ba} ये अवलोकितेश्वरस्य सततपरिग्रहं पुष्पधूपं निर्यातयन्ति का.व्यू.२२०ख/२८२; गन्धः — {pog phor} गन्धघटिका शि.स.११७ख/११५; द्र.— {gu gu la dang sra rtsi pog dang gan da ra sa dang ga pur rnams dpa' bo'i nyo tshong gyis nyos nas gcig tu byas la sbyin sreg byas te} वीरक्रयक्रीतां गुग्गुलुसर्जरसं गन्धरसं श्रीवासकं चैकतः कृत्वा जुहुयात् म.मू.२२४क/२४४.
pog snod
= {pog phor/}
pog por
= {pog phor/}
pog spos
कुन्दुरुः म.व्यु.६२६० (८९क).
pog phor
= {spos phor} धूपघटिका — {grong khyer}…{shin tu dri zhim po'i pog por dag bshams} नगरं…सुरभिधूपघटिकोपनिबद्धम् वि.व.२०७ख/१.८१; गन्धघटिका — {pog phor nas ni bdugs} गन्धघटिकानिर्धूपितेषु शि.स.११७ख/११५; ल.वि.९५ख/१३६; {khri thams cad kyi drung du yang pog phor nas a ga rus bdugs shing} सर्वत्र चासनमूले अगरुगन्धघटिका धूप्यते रा.प.२४६क/१४५; धूपकटच्छुकः — {lag pa g}.{yas pa na pog phor thogs shing bdug par bgyi'o//} दक्षिणहस्ते धूपकटच्छुकं कर्तव्यं धूमायमानम् का.व्यू.२३३ख/२९६; कटच्छुकः— {dus shes par byas te bdug spos dang de'i pog phor dag nye bar gzhag go//} कालं ज्ञात्वा धूपतत्कटच्छुकयोरुपस्थापनम् वि.सू.८७ख/१०५.
pol la gi ri
= {pu l+li ra/}
pau lo mA
= {po lo ma/}
pau lo mi
= {po lo ma/}
pau lo mA dga' ba
ना. = {brgya byin} पौलोमीरमणः, इन्द्रः — {zhes pa de yi 'bad pa yis/} /{gsol gdab pau lo mA dga' bas/} /{khyim bdag gis ni bu thob pa'i/} /{las kyi dbang ni yang dag bsams//} अर्थितः प्रणयेने(प्रयत्नेने?)ति पौलोमीरमणस्तया । पुत्रलाभं गृहपतेः कर्मायत्तमचिन्तयत् ।। अ.क.७६ख/६२.३४.
pra Na ba
= * {o yig} प्रणवः, ॐकारः — {de ltar a+wa yig pra Na ba ni snying por gsungs te pad+ma'o//} एवं ॐकारः प्रणवः, हृदयमुच्यते कमलमिति वि.प्र.४६ख/४.४९.
pra phab pa
प्रतिसेना — {pra phab pa dang mtshungs pa dus gsum du gnas pa'i ye shes 'khor lo} प्रतिसेनासमं त्र्यध्वगतं ज्ञानचक्रम् वि.प्र.६३ख/४.१११; {me long gi pra phab pa dang mtshungs pa ste/} {rdo rje dbyings kyi dkyil 'khor chen po der ro//} आदर्शप्रतिसेनातुल्ये । तस्मिन् वज्रधातुमहामण्डले वि.प्र.११८ख/१, पृ.१६.
pra rtsi
= {pra rtsi shing /}
pra rtsi spos
= {pra rtsi shing /}
pra rtsi shing
= {spos dkar} सर्जरसः, यक्षधूपः — {gnod sbyin spos dang pra rtsi shing /} /{spos dkar khu ba kun ldan dang /} /{gzugs mang po yang} यक्षधूपः सर्जरसो रालसर्वरसावपि ।। बहुरूपोऽपि अ.को.१७९ख/२.६.१२७; सर्जवृक्षस्य रसः सर्जरसः अ.वि.२.६.१२७; मि.को.५५क ।
pra tshil
= {spra tshil/}
pri ya ka
प्रियकः, कदम्बवृक्षः — {pri ya ka ni ka dam+pa} श्री. को.१६८क ।
pri yang ku
प्रियङ्गु:, पुष्पविशेषः — {pad+ma gnyis pa la 'phags pa kun du bzang po mdog me tog pri yang ku ltar sngo sangs} द्वितीयस्मिं पद्मे समन्तभद्रः प्रियङ्गुवर्णश्यामः म.मू.१३३ख/४३; म.व्यु.६१७२ (८८क).
pri yang ku'i gling
ना. प्रियङ्गुद्वीपम्, देशः मि.को.१०९क ।
pri yang gu
= {pri yang ku/}
preM kha Na
प्रेङ्खणम् — {'ong ba preM kha Na ru brjod/} /{cang te'u kr}-{i pI Ta ru brjod//} आगतिः प्रेंङ्खणं प्रोक्तं कृपीटं डमरुकं मतम् । हे.त.१९क/६०.
p+lag sha
प्लक्षः, वृक्षविशेषः — {p+lag sha'i yal ga la mngon du bltas te} प्लक्षशाखाभिमुखाः ग.व्यू.२०९क/२९१; {shing gcig nyid ni ma yin te/} {p+lag sha la sogs pa yang yod pa'i phyir ro//} नहि वृक्ष एकः प्लक्षादेरपि भावात् प्र.अ.१८७क/५४१; त.प.१९०क/९६.
dpag
= {dpag pa/}
dpag 'jal
वि. समुलः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७७३; द्र. {dpag 'byam/}
dpag tu ma mchis
= {dpag tu ma mchis pa/}
dpag tu ma mchis pa
वि. अपरिमितः— {bcom ldan 'das ji ltar de bzhin gshegs pas dus de tsam gyis de bzhin gshegs pa'i mdzad pa dpag tu ma mchis pa 'di}… {mdzad} तत्कथं भगवंस्तथागतेन इयता कालान्तरेणेदमपरिमितं तथागतकृत्यं कृतम् स.पु.११६ख/१८६; अप्रमेयः — {bsam gtan dpag tu ma mchis pa} अप्रमेयध्यानानाम् का.व्यू.२३०ख/२९३.
dpag tu med
= {dpag med/}
dpag tu med pa
= {dpag med/}
dpag tu med pa la bsgres pa
अपरिमाणपरिवर्तः, संख्याविशेषः म.व्यु.७९३७ (१११ख); द्र. {dpag yas la bsgres pa/}
dpag tu med pa'i yon tan rin po che'i 'byung gnas su gyur pa
वि. अपरिमितगुणरत्नाकरभूत: — {lha'i dbang po yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rnams ni dpag tumed pa'i yon tan rin po che'i 'byung gnas su gyur pa'o//} देवेन्द्र सम्यक्संबुद्धा अपरिमितगुणरत्नाकरभूताः स.दु.९७क/१२२.
dpag tu med pa'i sangs rgyas la gsol ba gdab pa la mkhas pa
वि. अपरिमितबुद्धाध्येषणकुशलः, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.८६१ ( {sangs rgyas dpag tu med pa la gsol ba 'debs mkhas pa} अपरिमितबुद्धाध्येषणकुशलः म.व्यु.२०क).
dpag tu yod
= {dpag tu yod pa/}
dpag tu yod pa
वि. परिमितः — {dus kyi bye brag gis ni dus dpag tu yod pa dang dpag tu med par lung ston pa'i phyir ro//} कालभेदेन परिमितापरिमितकालव्याकरणात् सू.व्या.२४३ख/१५९; अनुमितः — {gzugs la sogs pa'i rnam par shes pa las dpag tu yod pa gang yin pa lus kyi nang du 'dus pa mig gi 'bras bu la sogs par gnas pa'i ngo bo de ni dbang po yin no//} रूपादिविज्ञानोत्पत्त्या यदनुमितं कायान्तर्भूतं चक्षुर्गोलकादिस्थितं रूपं तदिन्द्रियम् न्या.टी.७३क/१९२.
dpag thag
अमाप्यम्, संख्याविशेषः — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can dpag thag gi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वामाप्यस्य ग.व्यू.३७१ख/८३.
dpag thag la bsgres pa
अमाप्यपरिवर्तः, संख्याविशेषः — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can dpag thag la bsgres pa'i phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वामाप्यपरिवर्तस्य ग.व्यू.३७१ख/८३.
dpag dang bral ba
वि. प्रमाणकलनारहितः— {nor 'dzin ma nyid ma lus byin nas phan pa'i slad du ni/} /{bsod nams tshad kyis dpag dang bral ba de yis yang dag thob//} दत्वाऽखिलां वसुमतीं स समाससाद पुण्यं प्रमाणकलनारहितं हिताय ।। अ.क.१६७क/७४.११.
dpag pa
• सं. मानम् — {'dis dpogs pas ni dpag pa ste/} {byed pa bsgrub pa'i rjes su dpag pa'i sgras na rtog pa dang bcas pa'i mtshan nyid kyi tshad ma bstan te} मीयतेऽनेनेति मानम् । करणसाधनेन मानशब्देन सारूप्यलक्षणं प्रमाणमभिधीयते न्या.टी.४०क/३९; • वि. अनुमितः — {shin tu rnam par gtan la phab pa'i du bas dpag pa'i me ni rnam pa gzhan gyi ngo bor bya bar nus pa ma yin te} न हि धूमात् सुपरिनिश्चितादनुमितस्य वह्नेरन्यथाभावः शक्यते कर्तुम् त.प.३९क/५२६; उन्नीतः — {de nyid 'di yin no zhes bya ba'i ngo shes pa rnal 'byor pa rnams la 'byung ba khyad par gyi shes pas dpag pa'i yod pa mtha' dang khyad par grub bo//} ‘स एवायम्’ इति प्रत्यभिज्ञानं यतो भवति, ते योगिनां विशेषप्रत्ययोन्नीतसत्त्वा अन्त्या विशेषाः सिद्धाः त.प.२९१क/२९४.
dpag par
ऊहितुम् — {phyogs 'di nyid kyis rnam par rtog/} /{gzhan pa dag kyang dpag par nus//} अनयैव दिशाऽन्येऽपि विकल्पाः शक्यमूहितुम् ।। का.आ.३२७ख/२.१६५.
dpag par bya
= {dpag bya/}
dpag par bya ba
= {dpag bya/}
dpag bya
• क्रि. १. मीयते — {dngos po med pa'ang tshad ma yin/} /{rang dang rjes mthun dpag bya ste//} अभावो वा प्रमाणेन स्वानुरूपेण मीयते । त.स.६०ख/५७८ २. ऊह्यताम् — {lam 'di nyid kyis gzhan dag kyang /} /{rigs pa mtshungs pas dpag par bya//} अनैनेव पथाऽन्यच्च समानन्यायमूह्यताम् ।। का.आ.३२१क/१.७८; • कृ. १. अनुमेयः— {rang don tshul gsum pa'i rtags las/} /{dpag bya'i don ni shes pa yis//} स्वार्थं त्रिरूपतो लिङ्गादनुमेयार्थदर्शनम् ।। त.स.५०क/४९४ २. उन्नीयमानः — {'on te 'bras bu'i khyad par gyi dpag par bya ba la yongs su gyur pa'i khyad par mi mthong ba nyid 'dod chags la sogs pa mi 'chol ba'i rgyu yin no zhe na} (?) अथ कार्यविशेष उन्नीयमानः परिणतिविशेषो दृष्ट एव रागाद्यसङ्करहेतुः प्र.अ.११४क/१२१.
dpag bral
वि. १. अमितः — {dpag med dpag bral rnams la shin tu rdzogs nyid rdzogs//} अमितामितेषु सुसमापत्तितां गता स.दु.१११ख/१७४ २. निगमम्, संख्याविशेषः म.व्यु.७९१९ (१११क); विगमः म.व्यु.११०क ।
dpag 'byam
वि. समुलः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७७३ (११०क); सम्बलम् म.व्यु.७९०२ (१११क).
dpag 'byams
= {dpag 'byam/}
dpag mi nus
वि. अनवगाहः — {kye ma'o chos kyi gter myong bar mdzad pa/} {bdud rtsi'i gter bsags pa lta bu rgya mtsho dang mnyam pa khyod la dpag mi nus so//} अहो धर्मनिधानास्वादकोऽमृतनिधिरिव सञ्चय अनवगाहोऽसि सागरो यथा का.व्यू.२३६क/२९८.
dpag min
वि. व्यनुमेयः — {dpag min bla na med pa'i phyir//} व्यनुमेयोऽनुत्तरत्वाद् र.वि.११९ख/९०.
dpag med
• वि. १. अमितः — {tshe dpag med} अमितायुः सु.प्र.३२ख/६३; {'di na ma nges tha mar ni/} /{lo bcu dang po dpag tu med//} इहानियतमन्ते तु दशाब्दा आदितोऽमितम् ।। अभि.को.९ख/३.७८; अपरिमितः — {de bzhin gshegs pa dpag tu med pa byung zhing 'byung bar yang 'gyur te} अपरिमितास्तथागता अभूवन्, भविष्यन्तश्च त.प.२६९क/१००७; {de dag slar yang thog ma nas/} /{des ni dpag med dus thob 'gyur//} आद्याः पुनस्तयोः प्राप्ता सैवापरिमिताध्वता ।। त.स.६७क/६२६; अप्रमितः — {sdug bsngal dpag tu med pa} दुःखान्यप्रमितानि बो.अ.१०क/५.६; अमेयः — {rgya mtsho che bzhin dpag med pa'i/} /{yon tan rin chen mi zad gnas//} महोदधिरिवामेयगुणरत्नाक्षयाकरः । र.वि.९४ख/३७; अपरिमेयः — {zil gyis mnan pa dpag tu med pa thams cad zil gyis non pa'i rdzu 'phrul mngon par 'du byed pa'i mchog gang yin pa dang} यश्च अपरिमेयोऽनभिभूतः सर्वाभिभूतः परमर्द्ध्यभिसंस्कारः अ.सा.१२१क/६९; अप्रमेयः — {byang chub sems dpa' rnams kyi dpag tu med pa'i dngos po ni rnam pa lnga ste/} पञ्चविधं हि वस्तु बोधिसत्त्वानामप्रमेयम् सू.व्या.२४७क/१६३; अमाप्यः — {de dag la stsogs pa byang chub sems dpa' sems dpa' chen po tshad med pa}…{dpag tu med pa} एवंप्रमुखैरपरिमाण…अमाप्य…बोधिसत्त्वैर्महासत्त्वैः द.भू.१६८क/२; अप्रमाण: — {ting nge 'dzin dpag tu med pa'i rab tu dbye ba dag gis so//} अप्रमाणसमाधिप्रभेदैः सू.व्या.१४८क/२९; अपरिमाणः — {byang chub sems dpa'i tshogs dpag tu med pas kun nas bskor cing} अपरिमाणबोधिसत्त्वगणपरिवृतम् ग.व्यू.६९क/१५९; अप्रतिमः — {sems can re re'i mi bde ba/} /{dpag tu med pa bsal 'dod cing //} किमुताप्रतिमं शूलमेकैकस्य जिहीर्षतः । बो.अ.३क/१.२२ २. अपरिमाणम्, संख्याविशेषः म.व्यु.७९३६; द्र. {dpag yas/} ।। • ना. १. = {'od dpag med} अमितप्रभः, तथागतः — {mi bskyod rnam snang rin chen 'byung /} /{dpag med don grub rdo rje sems//} अक्षोभ्य वैरोचन रत्नसम्भव अमितप्रभ अमोघसिद्धि वज्रसत्त्वः हे.त.२३क/७६; आरोलिक् — {rnam snang mi bskyod don yod dang /} /{rin chen dpag med sems dpa' po//} वैरोचनाक्षोभ्यामोघश्च रत्नारोलिच्च सात्त्विकः । हे.त.६क/१६ २. अमितः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{dpag tu med pa dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…असि(?मि)तस्य ग.व्यू.२६८ख/३४७.
dpag med mgon
ना. = {'od dpag med} अमिताभः, तथागतः — {lus can rang gi rigs bshad kyis/}… {rdo rje}… {'khor lo}…/{dpag med mgon gyi 'dam skyes nyid//} देहिनां स्वकुलं वक्ष्ये…वज्रम्…चक्रम्, अमिताभस्य पङ्कजम् । हे.त.२९क/९८.
dpag med nga ro
ना. अमितस्वरः लो.को.१४५५.
dpag med can
वि. प्रभूतः — {rmad byung phrin las dpag med can/} /{rang byung khyod la phyag 'tshal lo//} स्वयम्भुवे नमस्तेऽस्तु प्रभूताद्भुतकर्मणे । श.बु.११०क/८.
dpag med rdo rje
ना. अमितवज्र:, बुद्धः (= {'od dpag med} अमिताभः)— {'dod chags dpag med rdo rje yin/} /{'dod chags drod las 'byung bar 'gyur//} रागोऽमितवज्रः स्याद् रागस्तेजसि सम्भवेत् ।। हे.त.१६क/५०.
dpag med ma
ना. अमिता, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo du ma dag dang}…{'di lta ste/} {sgrol ma dang}…{dpal byed} (?{dpag med} ){ma dang}…{zla ldan ma} अनेकैश्च विद्याराज्ञीभिः…तद्यथा—तारा…अमिता…चन्द्रावती चेति म. मू.९६क/७.
dpag med gzi brjid
ना. अमिततेजाः लो.को.१४५५.
dpag med 'od
ना. अमिताभ:, बुद्धः — {lag bzang dang} …{dpag med 'od dang}…{shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः …अमिताभः…शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५.
dpag tshad
योजनम्, मानभेदः — {rgyang grags bzhi la ni dpag tshad gcig go//} चत्वारः क्रोशा योजनम् ल.वि.७७क/१०४; {rlung gi dkyil 'khor}…{thad kar dpag tshad 'bum phrag bzhi pa} वायुमण्डलं…तिर्यग्मानेन चतुर्लक्षयोजनम् वि.प्र.३३क/४.८.
dpag tshad phyed
अर्धयोजनम् — {des dpag tshad phyed kho ra khor yug tu brtag par bya'o//} अर्धयोजनमसौ समन्ततः प्रत्यवेक्षेत वि.सू.४८ख/६२; {dbus na/} /{grong khyer blta na sdug ces pa/} /{ngos la nyis stong lnga brgya pa/} /{dpag tshad phyed dang gnyis gser gyi/} /{rang bzhin gzhi bkra mnyen pa yod//} मध्ये सार्धद्विसाहस्रपार्श्वमध्यर्धयोजनम् । पुरं सुदर्शनं नाम हैमं चित्रतलं मृदु ।। अभि.को.९ख/३.६६.
dpag tshad lcug ma
= {btsod} योजनवल्ली, मञ्जिष्ठा मि. को.५८क ।
dpag yas
अपरिमाणः, ओ णम्, संख्याविशेषः — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can dpag yas kyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वापरिमाणस्य ग.व्यू.३७१क/८३; म.व्यु.७९३६ (१११ख).
dpag yas la bsgres pa
अपरिमाणपरिवर्त:, संख्याविशेषः — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can dpag yas la bsgres pa'i phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वापरिमाणपरिवर्तस्य ग.व्यू.३७१क/८३.
कल्पलता — {byang chub sems dpa'i rtogs pa brjod pa dpag bsam gyi 'khri shing las nor skyong gi rtogs pa brjod pa'i yal 'dab ste nyi shu rtsa dgu pa'o//} (?) क्षेमेन्द्रविरचितायां बोधिसत्त्वावदानकल्पलतायां धनपालावदानमष्टाविंशः पल्लवः अ.क.२४७क/२८.७०.
dpag bsam gyi ljon pa
= {dpag bsam ljon pa/}
dpag bsam gyi shing
= {dpag bsam shing /}
dpag bsam ljon pa
कल्पवृक्ष:, अभीष्टार्थदाता वृक्षविशेषः — {dpag bsam gyi shing ni dpag bsam gyi ljon pa'o//} कल्पद्रुमाः कल्पवृक्षाः बो.प.६०क/२३; कल्पद्रुमः — {stug por byin pa'i dri bzang can/} /{'byor pa dkar ba'i grags pa dang /} /{glang po gang gis 'gro ba dag/} /{mdzes pa dpag bsam ljon pa bzhin//} यशोभिः शोभितं येन घनदानसुगन्धिभिः । गजैश्च भूतिधवलैर्जगत्कल्पद्रुमैरिव ।। अ.क.८क/२.५; कल्पतरु: — {rab rib can la snang ba}…{slong la dpag bsam ljon pa} आलोकस्तिमिरे… याच्ञाकल्पतरुः अ.क.२१क/३. २१; द्र. {dpag bsam shing /}
dpag bsam ljon shing
= {dpag bsam ljon pa/}
dpag bsam shing
कल्पवृक्षः, अभीष्टार्थदाता वृक्षविशेषः — {dpag bsam gyi ni shing dag dang /} /{lus can rnams kyi 'dod 'jor gyur//} भवेयं कल्पवृक्षश्च कामधेनुश्च देहिनाम् ।। बो.अ.७ख/३.१९; {dpag bsam gyi shing sdong po ni dmar po lo ma ni gser dang dngul las byas pa} कल्पवृक्षाः लोहितवर्णाः(?दण्डाः) सुवर्णरूप्यपत्राः का.व्यू.२२९क/२९१; कल्पपादप: — {dpag bsam shing dang 'dra bar ni/} /{kun rtog rlung gis mi bskyod kyang /} /{thub pas 'jig rten thams cad kyi/} /{don gyi phun sum tshogs pa mdzad//} कल्पपादपवत् सर्वसङ्कल्पपवनैर्मुनिः । अकम्प्येऽपि करोत्येव लोकानामर्थसम्पदम् ।। त.स.७४ख/७००; कल्पद्रुम: — {dpag bsam shing gi skyed mos tshal//} कल्पद्रुमोद्यानैः बो.अ.३९क/१०.३४; {dpag bsam gyi shing ni dpag bsam gyi ljon pa'o//} कल्पद्रुमाः कल्पवृक्षाः बो.प.६०क/२३; कल्पतरुः — {di yi bu ni gtong phod can/} /{thams cad sgrol zhes bya bar gyur/} /{gang gis sngon med gtong ba yis/} /{dpag bsam shing gi grags pa phrogs//} तस्य विश्वंतरो नाम वदान्यस्तनयोऽभवत् । अपूर्वत्यागिना येन हतं कल्पतरोर्यशः ।। अ.क.२०३ख/२३.५; कल्पशाल: — {bA rA Na sIr de dus su/} /{sa skyong kr}-{i kI zhes bya ba/} /{slong ba'i dpag bsam shing lta bu/} /{mang po rab tu ster ba byung //} कृकिर्नाम महीपालः कल्पशाल इवार्थिनाम् । अभवत् समये तस्मिन् वाराणस्यां बहुप्रदः ।। अ.क.२९९क/३९.२५; कल्पवल्ली — {dge slong shA ri'i bu 'di de/} /{da lta rab rno blo mchog ldan/} /{dge ba'i snod gyur gang gi phyir/} /{dam pa'i blo ni dpag bsam shing /} स एष शारिपुत्रोऽद्य भिक्षुस्तीक्ष्णतराग्रधीः । कल्याणपात्रतां यातः कल्पवल्ली हि सन्मतेः ।। अ.क.१६२ख/१८.१२.
dpag bsam shing can
कल्पद्रुमः ब.अ.१०३६.
dpag bsam shing las byung ba'i gos
कल्पदूष्यम् म. व्यु.५८८३ (८५क).
dpag bsam sar skyes
कल्पमहीरुहः, कल्पवृक्षः — {lus kyi sbyin pa slong ba'i tshogs/} /{kun gyi 'bras bu med pa'i rgyu/} /{dpag bsam sar skyes gnas pa ni/} /{kun la rab tu byin gyur nyid/} शरीरदानं सर्वार्थिसार्थनैष्फल्यकारणम् । सर्वप्रदो भवत्येव तिष्ठन् कल्पमहीरुहः ।। अ.क.९ख/२.२२.
dpags
= {dpags pa/}
dpags pa
भू.का.कृ. अनुमितः — {de bas na 'dir de ltar rang gi tshig gis dpags pa'i yod pas med pa la gnod pas rang gi tshig dang 'gal ba yin no//} तदेवं स्ववचनानुमितेन सत्त्वेनासत्त्वं बाध्यमानं स्ववचनेन बाधितमुक्तम् न्या.टी.७१ख/१८६; अभिप्रेतः — {rgyal po'i skal ba thong la/} {khyod kyis ci dpags pa de kho bo la byin cig} अलं राजभागेन । यत्तवाभिप्रेतं तन्ममानुप्रयच्छ वि.व.१५८क/१.४६.
वि. साक्षिक: — {ma ma bdag gi mdzes ldan grogs po 'di/} /{rab 'bar me yi dpang can grogs med kyis/} /{'dod par bya ba'i gzugs can 'bad pas thob//} मातर्ममायं द्युतिमान् वयस्यः । प्राप्तः प्रयत्नात्स्पृहणीयरूपः सख्येन दीप्तानलसाक्षिकेण ।। अ.क.१२४ख/६५.७४.
dpang du gyur
= {dpang du gyur pa/}
dpang du gyur pa
वि. साक्षी — {dpang du gyur pa ni mngon sum du mthong ba ste} साक्षाद् द्रष्टरि साक्षी अभि.स्फु.३११ख/११८७.
dpang du bzhugs
वि. साक्षीभूतः लो.को.१४५६.
dpang po
वि. साक्षी — {legs byas rnam par rgyas pa'i dpang po bsod nams ster la mkhas//} विततसुकृतसाक्षी पुण्यनिक्षेपदक्षः अ.क.२३२क/२५.८४; {rdza mkhan dag la sogs pa ni/} /{rtag tu de yi dpang por 'dod//} कुलालादिः पुनस्तस्य साक्षी सततमिष्यते । प्र.अ.३३क/३८.
dpang po 'dris pa
साक्षिपृष्टमानम् म.व्यु.६९९३(९९ख).
dpang por phul ba
साक्षिव्यपदिष्टा म.व्यु.६९९२ (९९ख).
dpangs
• सं. १. उच्छ्रय: — {de'i steng du de'i phyed kyis 'byung ba dang dpangs te mchu'i phyi rol gyi steng du re khA'i dkyil 'khor ro//} तदुपरि तदर्धेन निर्गमोच्छ्रयमोष्ठबाह्योपरि रेखामण्डलम् वि.प्र.१३६क/३.७२ २. प्रोन्नति: — {da ni nag po la sogs zhes pa la sogs pas rdul tshon gyi dpangs gsungs pa}…{rdul tshon nag po ni nas kyi rkang pa gcig gis dpangs so//} इदानीं रजःप्रोन्नतिरुच्यते—कृष्णादेरित्यादिना…यवस्यैकपादः कृष्णरजःप्रोन्नतिः वि.प्र.१२५क/३.५१ ०. उन्मानम् — {don dam par ni 'jig rten gyi khams la tshad dang dpangs med de} परमार्थतो मानोन्मानं लोकधातोर्न सम्भवति वि.प्र.१६४ख/१,पृ.६६; • वि. उच्छ्रित: — {gnyis kyis bsgyur ba'i bcu yis dpangs zhes pa ni bum pa'i lto ba'i 'og nas kha dang mchu'i mthar sor nyi shu ni dpangs so//} द्विगुणितदशकेनोच्छ्रिता इत्यधः कलशगर्भात् मुखौष्ठान्ता विंशत्यङ्गुला उच्छ्रयेणेति वि.प्र.९६ख/३. १३.
dpangs bstod
अव्य. उच्चै: — {khyod nyid yang dag ma yin pa'i/} /{rigs kyi rgyags pas khengs pa yi/} /{sems kyi dpangs bstod de dmangs rigs/} /{rmongs pa rnams la zhes smras pa ni ches gsal bar bdag nyid mkhas pa rnams kyi tshogs pa 'dir ches rmongs pa nyid du gsal bar byas pa yin no//} भवतैव ‘मूर्खशूद्रेभ्यः’ इत्यतिप्रकटमुच्चैरसद्भूतजातिमदोद्धतेन चेतसा ब्रुवता स्फुटतरमात्मन एव प्रकटितमिह विद्वज्जनसदसि महामौर्ख्यम् त.प.३२२क/१११२.
क्रि. न परिभवति — {bdag nyid dpa' 'gong bar mi byed la} नात्मानं परिभवति श्रा.भू.१४ख/३१.
dpa' gcig
= {dpa' bo gcig pa/} {o pu/}
dpa' chen
= {dpa' bo chen po/}
dpa' snying
सत्त्वः — {dpa' snying brtan la rtsol ba drag po yis/} /{yid du 'ong ba'i 'gram du ma nyams phyin//} सत्त्वोच्छ्रयादस्खलितोरुवीर्यः कूलं ययौ तस्य मनोऽनुकूलम् ।। जा.मा.९६क/१७५.
dpa' rtul
शौर्यम् लो.को.१४५६.
dpa' stobs
• सं. वीर्यम् मि.को.८८ख; • ना. शूरबल:, देवपुत्रः — {lha'i bu ud ka li zhes bya ba dang}…{dpa' stobs dang} उत्खली च नाम देवपुत्रः…शूरबलश्च ल.वि.१३७क/२०२.
dpa' brtan skye 'gyur
क्रि. विक्रमते — {la la bdag gi khrag mthong na/} /{dpa' brtan lhag par skye 'gyur yod//} केचित्स्वशोणितं दृष्ट्वा विक्रमन्ते विशेषतः । बो. अ.१५क/६.१७.
dpa' brtul
वि. साहसिक: — {ka rka sha ni dpa' brtul dang /} /{sra ba dang ni gyong ba 'o//} स्यात् कर्कशः साहसिकः कठोरामसृणावपि ।। अ.को.२३४क/३.३.२१७; लोभेन परधनहरणपरस्त्रीधर्षणादिकरणशीलः अ.वि.३.३.२१७.
dpa' sde
= {dpa' bo'i sde/}
dpa' ba
• सं. १. पराक्रमः — {dpa' ba dang tshul dang dul ba phun sum tshogs pas rnam par rgyal ba'i dpal thob pa} पराक्रमनयविनयसम्पदा समधिगतविजयश्रीः जा.मा.३०ख/५५; {dpa' bas yul 'khor thob par mi 'gyur la//} न देशमाप्नोति पराक्रमेण जा.मा.८१क/१४७; साहसम् — {swa sti grong khyer pA Ta la 'i pu Ta las mtshungs pa med pa'i g}.{yul la dpa' bas yang dag bar thob pa} स्वस्ति श्रीपाटलिपुत्रादसमसमरसाहससमासादित(–) अ.क.५९ख/५९.९०–९१ २. = {dpa' ba nyid} शूरता — {bum pa'i snga na med pa zhes/} /{bya ba la sogs tshig 'di yang /} /{rtog pa tsam gyis sprul pa ste/} /{brtags pa'i dpa' bo nyid sogs bzhin//} घटस्य प्रागभावोऽयमित्यादि वचनं पुनः । कल्पनामात्रनिर्माणं कल्पिते शूरतादिवत् ।। त.स.३०क/३१३; शौर्यम् — {dpa' ba'i shugs kyis rtsol ba drag por gyur//} व्यवसायः पटुतां जगाम शौर्यात् जा.मा.१०१ख/१८४ ३. भट: — {shin tu dpa' ba sngon 'gro ba/} /{rgyal po mchog gi sras po yis/} /{'khrug sar ku ru'i rgyal po sleb//} राजवरात्मजः । सुभटाग्रेसरः प्राप कुरुराजं रणाजिरे ।। अ.क.२९क/३. ११५; सुभट: — {lag 'gro brgya lam nas bgrod de/} /{dpa' bo yi ni bud med dag/} /{mdzes pa zhes pa khang bzang gi/} /{rtse mo dag na gnas pa mthong //} व्रजन्तं राजमार्गेण भुजङ्गसुभटाङ्गना । ददर्श सुन्दरी नाम तं हर्म्यशिखरस्थिता ।। अ.क.१९२ख/८२.६; • पा. वीरः, रसभेदः — {dpa' ba sgeg pa dag gi dngos/} /{brtan pa} ({gnas can} पा.भे.) {khro dang ya mtshan no//} वीरशृङ्गारयोर्भावौ स्थायिनौ क्रोधविस्मयौ । का.आ.३४०ख/३.१७०; म.व्यु.५०३७ (७६ख); • वि., सं. = {dpa' bo} वीरः — {dpa' bar sems shing gtum por spyod grags pa//} विख्यातरौद्रचरितं ननु वीरमानी जा.मा.१२१क/२२२; {dpa' khyod kho nas snying por mkhyen/} /{de gzhan skye bos 'ol mi mchi//} त्वमेव वीर सारज्ञो दूरे तस्येतरो जनः ।। श.बु.११०ख/१९; शूरः — {rgyu skar lha mtshams las skyes pa/} /*{btso yi las ni sgrub pa dang /} /{byams pa'i bdag nyid grogs po mang /} /{rtag tu dpa' zhing rtul phod che//} अनुराधदृष्टनक्षत्रे प्रकृष्टः कर्मसाधनम् । मैत्रात्मको बहुमित्रः शूरः साहसिकः सदा ।। म.मू.१९६ख/२१०; {de ni nyon mongs pa'i dpung thams cad rnam par dkrugs pa la shin tu dpa' ba lags} स शूरः सर्वक्लेशवंश(?बल)विक्षोभितासु ग.व्यू.३०५ख/३९३; विक्रान्त: — {dpa' dang rtul phod ngo la gnon//} शूरो वीरश्च विक्रान्तः अ.को.१९१क/२.८.७७; विक्रामतीति विक्रान्तः । क्रमु पादविक्षेपे । शूरनामानि अ.वि.२.८ ७७; • उ.प. शूरः — {de ni}…{sbyin pa la dpa' ba}…{ting nge 'dzin la dpa' ba zhes bya'o//} अयं…दानशूरः…समाधिशूर इति वक्तव्यः शि.स.१२ख/१३; {shA ri'i bu de bzhin du byang chub sems dpa' rnams ni sems dpa' ba yin te} तथा चित्तशूराः खलु पुनः शारिपुत्र बोधिसत्त्वा भवन्ति बो.प.७२ख/४१; शौण्डः — {yan lag bzhi pa'i dpung chen po stobs che ba 'thab mo la dpa' ba} महतीं चतुरङ्गिनीं सेनाम्…महाबलरणशौण्डाम् ल.वि.१४९ख/२२१; {sbyin la dpa' ba} दानशौण्डः जा.मा.५ख/८.
• पा. शूरङ्गम:, समाधिविशेषः — {sgyu ma dpa' bar 'gro la sogs/} /{ting nge 'dzin ni gzhan rnams dang //} मायाशूरङ्गमादीनि समाधीनि पराणि च ।। ल.अ.१९१ख/१६४; • ना. शूरङ्गमः, बोधिसत्त्वः — {gnyis pa dpa' bar 'gro ba mtshan/} /{nyon mongs thams cad rab grol mdzad/} /{shel gyi mdog can 'od bzang ba//} द्वितीयो शूरङ्गमो नाम सर्वक्लेशप्रमोचकः । स्फटिकवर्णप्रभादिव्यः स.दु.१०९ख/१६८; ग्. {yon pa khu tshur dkur bzhag ste/} / ग्. {yas pa ral gri thogs pa yi/} /{tshul du 'jog par byed pa ni/} /{dpa' bar 'gro ba'i phyag rgya yin//} वाममुष्टिं कटिं न्यस्य दक्षिणे खड्गकारतः ।। शूरङ्गमस्य स.दु.१०६क/१५४.
dpa' bar 'gro ba'i ting nge 'dzin dang ldan pa
वि. शूरङ्गमसमाधिसमन्वागतः म.व्यु.८१२ (१८ख).
dpa' bar 'gro ba'i ting nge 'dzin zhes bya ba theg pa chen po'i mdo
ना. शूरङ्गमसमाधिनामहायानसूत्रम्, ग्रन्थः — {'phags pa dpa' bar 'gro ba'i ting nge 'dzin zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यशूरङ्गमसमाधिनाममहायानसूत्रम् क.त.१३२.
dpa' bas byin
ना. शूरदत्तः लो.को.१४५७.
dpa' bu
= {dpa' bo'i bu/}
dpa' bo
• वि., सं. १. वीरः — {dpa' bo glang chen seng ge de/} /{dgra ni rnam 'joms nus gyur kyang //} स वीरकुञ्जरहरिः शक्तोऽप्यरिविदारणे । अ.क.२७ख/३.९५; शूरः — {sdig can khyod ni dpa' bos pha rol gyi sde bcom pa ltar byang chub sems dpas do mod pham par byas par 'gyur ro//} अद्य त्वं पापीयं निर्जेष्यसे बोधिसत्त्वेन परसैन्य इव शूरेण । ल.वि.१६२क/२४३; {rin chen shes la rin chen dang /} / ग्. {yul ngo dag tu dpa' bo bzhin//} रत्नज्ञेष्विव रत्नानां शूराणां समरेष्विव ।। जा.मा.७०क/१२८; धीरः — {dpa' bo stong pa nyid dang ldan pa'i zab mo'i chos thos nas/} {de dag bdag dang sems can srog tu lta ba kun mi 'byung} गम्भीर धर्म श्रुत्व धीर शून्यतोपसंहितं न चात्मसत्त्वजीवदृष्टि तेषु भोन्ति सर्वशः । रा.प.२३२ख/१२६; उद्दाम: — ग्. {yul du dpa' bo yi/} /{glang po'ang} वारुणो वा रणोद्दामः का.आ.३३४ख/३. ९ २. शूर:, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{dpa' bo zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… शूर इत्युच्यते ल.वि.२०३ख/३०७; • सं. १. विक्रमः — {dregs pa'i dgra rnams g}.{yul ngor pham byas nas/} /{lus la rma byung rgyan gyis brgyan pa bzhin/} /{dpa' bo rnams ni dpa' bo'i mtshan gyis brgyan/} /{de bzhin rma 'di bdag gis dga' bzhin bzod//} जित्वाऽऽहवे विद्विषतः सदर्पान् गात्रेष्वलङ्कारवदुद्वहन्ति । वीरा यथा विक्रमचिह्नशोभां प्रीत्या तथेमां रुजमुद्वहामि ।। जा.मा.१०२ख/१८७; शौर्यम्— {gang zhig phur bu'i lugs kyis ni/} /{ma phye gros kyi gsang sngags kyis/} /{mi mthun phyogs kyi dpa' bo dag/} /{sbrul gyi dug bzhin btang bar gyur/} मन्त्रणाभिन्नमन्त्रस्य यस्य नीतिबृहस्पतेः । त्याजिताः प्रतिसामन्ताः शौर्यं विषमिवाहयः ।। अ.क.४८ख/५.१८ २. योध: — {ci ltar dpa' bos go bgos te/} /{nyam nga'i g}.{yul du 'jug pa na//} यथा योधः सुसन्नद्धो प्रविशेद् रणसङ्कटम् । म.मू.१५६क/७१; भट: — {khyi bzhin dpa' bo rje la gus//} भर्तृभक्तो भटः श्वेव का.आ.३२४क/२.५५; सुभटः — {ming gis stong thub ces bya ba/} /{rgyal po'i dpa' bo mkhas pa des//} नाम्ना सहस्रयोधीति स राजसुभटः कृती । अ.क.२२७क/८९.६८; {dpa' bo rnams kyi sde 'di yis/} /{nags tshal chen po bskor nas ni//} सुभटानामियं सेना विगाहेद् गहनं महत् । अ.क.२५८क/३०.४१ ३. वीरः — {'di ni dpa' bo'i ston mo'i cho ga ste} इति वीरभोज्यनियमः वि.प्र.१८२क/३.२०२; {dpa' bo thod pa'i phreng ba can/} /{bdag med mas ni mgul nas 'khyud//} कपालमालिनं वीरं नैरात्म्याश्लिष्टकन्धरम् । हे.त.२३ख/७६; • पा. वीर:, रसभेदः म.व्यु.५०३७ (७६ख); मि.को.२८ख; द्र. {dpa' ba/} ।। • ना. १. शूरः, आचार्यः — {slob dpon dpa' bos bshad pa'i skyon gyi thog tu rtsod pa phab pa gang yin pa de'i lan btab pa yin no//} यदार्यशूरोक्तदूषणस्योपरि चोद्यमापतति तत्प्रतिविहितं भवति त.प.१८४क/८४ २. भट:, कश्चित् पुरुषः — {bcom brlag na gar mkhan dang dpa' bo zhes bya ba spun gnyis} मथुरायां नटो भटश्च द्वौ भ्रातरौ वि.व.१२२ख/१.११ ३. वैर:, दाशः — {song rigs kyi bu lho phyogs kyi rgyud 'di nyid na grong khyer khang pa brtsegs pa zhes bya ba yod de/} {de na mnyan pa dpa' bo zhes bya ba 'dug gis} गच्छ कुलपुत्र, इहैव दक्षिणापथे कूटागारं नाम नगरम् । तत्र वैरो नाम दाशः प्रतिवसति ग.व्यू.४८ख/१४२.
एकवीर: — {'dir bcom ldan 'das dus kyi 'khor lo dpa' bo gcig pa'am shes rab dang thabs kyi bdag nyid dam} इह कालचक्रो भगवानेकवीरो वा प्रज्ञोपायात्मको वा वि.प्र.७०ख/४.१३०; द्र. {dpa' bo gcig pu/}। ँ {dpal he ru ka phyag bcu drug pa'i sgrub pa'i thabs zhes bya ba} ना. एकवीरश्रीहेरुकषोडशभुजसाधननाम, ग्रन्थः क.त.१२८३.।ँ {he ru ka'i sgrub thabs zhes bya ba} ना. एकवीरहेरुकसाधननाम, ग्रन्थः क.त.१४७२.।ँ {'i sgrub thabs zhes bya ba} ना. एकवीरसाधननाम, ग्रन्थः क.त.१४६४, १४९३.
dpa' bo gcig pu
एकवीर: — {dus kyi 'khor lo dpa' bo gcig pu skye ba dang 'jig pa'i rgyur gyur pa} कालचक्रैकवीर उत्पादक्षयहेतुभूतः वि.प्र.२६६क/२.७८; {yongs skyobs dpa' bo gcig pu dang /} /{rtag tu gnyis med gsung nyid dang /} /{rig pa gsum gyi gsal ba dang /} /{dri med bzhi dang legs par ldan//} परित्राणैकवीराणां सदैवाद्वयवादिनाम् । विद्यात्रयप्रदीप्तानां चतुर्वैमल्यशालिनाम् ।। अ.क.५५ख/६.२२; द्र. {dpa' bo gcig pa/}। ँ {grub pa zhes bya ba'i rgyud kyi rgyal po chen po} ना. सिद्धैकवीरमहातन्त्रराजनाम, ग्रन्थः क.त.५४४.
dpa' bo chen po
वि. महावीर: — {shA kya seng ge mi yi mchog/} /{dpa' chen sangs rgyas la btud nas//} प्रणम्य बुद्धं महावीरं शाक्यसिंहं नरोत्तमम् । म.मू.२९०ख/४४९; {dpa' bo chen po khyod phyag 'tshal/} /{ngan 'gro thams cad 'jig byed pa//} नमस्तेऽस्तु महावीर सर्वदुर्गविनाशक ।। म.मू.९०ख/३.
dpa' bo gdan
पा. वीरासनम् — {dpa' bo gdan las bzhengs nas ni/} {dgyes pas rdo rje gsor zhing shAkya'i bdag po dgyes pa thub pa'i dbang phyug la phyag 'tshal nas} वीरासनादुत्थाय प्रहर्षन् वज्रमुल्ललयन् शाक्याधिपं नन्दं मुनीश्वरं प्रणम्य स.दु.११२क/१८०.
dpa' bo byed pa
वीरादानम् — {sogs pa zhes bya ba'i sgras ni chu dang mer 'jug pa dang mi smra ba dang dpa' bo byed pa la sogs pa bsdu ba'o//} आदिशब्देन जलाग्निप्रपतनमौनवीरादानादिर्गृह्यते अभि.स्फु.१२९ख/८३३.
dpa' bo'i rgyud
ना. = {khyab 'jug} शौरि:, विष्णुः — {khyab 'jug nag po sred med bu/} /{rtul mo'i bu dang rna ba legs/}…{dpa' bo'i rgyud} विष्णुर्नारायणः कृष्णो वैकुण्ठो विष्टरश्रवाः ।…शौरिः अ.को.१२८ख/१.१.१८; शूरस्य वसुदेवस्य अपत्यं शौरिः अ.वि.१.१.१८; द्र. {dpa' bo'i bu/}
वीरभोज्यम् — {de la 'di ni dpa' bo'i ston mo'i cho ga ste} तत्र वीरभोज्ये विधिरयम् वि.प्र.१८२क/३.२०२.
dpa' bo'i dar dpyangs kyi dbang
पा. वीरपट्टाभिषेकः, अभिषेकभेदः — {dpa' bo'i dar dpyangs kyi dbang ni pha rol du phyin pa rnams yongs su rdzogs pa'i don du sbyin pa la sogs pa'i nus ma bcu'o//} वीरपट्टाभिषेको दानादयो दश शक्तयः पारमितापरिपूर्णाय वि.प्र.१५२ख/३. ९९.
dpa' bo'i sde
ना. १. वीरसेनः, तथागतः — {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas shAkya thub pa la phyag 'tshal lo//}…{dpa' bo'i sde la phyag 'tshal lo//} नमः शाक्यमुनये तथागतायार्हते सम्यक्संबुद्धाय…नमो वीरसेनाय शि.स.९४ख/९४ २. शूरसेनः [1] नृपः — {de yi 'og tu rgyal po ni/} /{dpa' bo'i sde zhes rab tu brjod/} /{chos la spyod cing rnam par grags//} तस्याप्यनन्तरे राजा शूरसेनः प्रकथ्यते । विघुष्टो धर्मचारी च म.मू.३०६क/४७७ [2] जनपदः — {de nas bcom ldan 'das yul dpa' sde nas ljongs rgyu zhing gshegs pa na dang po'i rgyal srid du gshegs nas} अथ भगवाञ्छूरसेनेषु जनपदेषु चारिकां चरन्नादिराज्यमनुप्राप्तः वि.व.१२२ख/१.११.
dpa' bo'i bu
ना. = {khyab 'jug} शौरि:, विष्णुः — {gang yang dpa' bo'i bu la sogs pa gzhan dag gis 'gro ba'i byed pa por brtags pa} ये वा शौरिप्रभृतयः परैर्जगतो धातारः कल्पिताः त.प.१९२क/१०१; द्र. {dpa' bo'i rgyud/}
dpa' bo'i dbang po
ना. वीरेशः, मण्डलनायको देवः ब.मा.१७१क ।
dpa' bo'i dbang phyug ma
वीरेश्वरी — {tshogs kyi 'khor lo'i cho gas dpa' bo dang dpa' bo'i dbang phyug ma rnams kyi gnas rnams bsam par bya'o//} वीरवीरेश्वरीणां गणचक्रविधानेन स्थानानि विचिन्तयेत् वि.प्र.१६१ख/३.१२६.
वीरमूल्यम् — {mdor na dpa' bo'i rin du ni/} /{ji ltar 'dod pa de la bya//} यथेप्सितं तस्य कुर्वीत वीरमूल्यं समासतः । म.मू.२७५ख/४३२.
dpa' bo'i rim pa
वीरक्रम: — {dpa' bo'i rim pa bdag byin brlab pa yi/} /{rim pa dag kyang thar ba'i lam ma yin//} वीरक्रमो न मार्गः स्वाधिष्ठानक्रमश्च मोक्षाय । वि.प्र.१११क/१, पृ.७.
dpa' bo'i ru mtshon lta bu
वि. शूरध्वजभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{nga rgyal gyi rgyal mtshan snyol bas dpa' bo'i ru mtshon lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र… शूरध्वजभूतं मानध्वजप्रपातनतया ग.व्यू.३१०ख/३९७.
dpa' bo'i shing
१. वीरतरु:, वृक्षविशेषः — {gtsang po'i sra shing dpa' bo'i shing /} /{dbang shing ka ku b+ho rdzu naH//} नदीसर्जो वीरतरुरिन्द्रद्रुः ककुभोऽर्जुनः । अ.को.१५७क/२.४.४५; वीरोऽर्जुनस्तन्नामकत्वाद् वीरतरुः अ.वि.२.४.४५ २. वीरवृक्ष:, वृक्षविशेषः — {dpa' shing a ruSha ka ra dang /} /{me gdong b+ha l+lA ta kI gsum//} वीरवृक्षोऽरुष्करोऽग्निमुखी भल्लातकी त्रिषु ।। अ.को.१५७क/२.४.४२; दुःस्पर्शत्वाद् वीरा एव इमं वृक्षं स्पृशन्तीति वीरवृक्षः अ.वि.२.४.४२.
ना. *तटी, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo du ma dag dang}… {'di lta ste/} {sgrol ma dang}… {dpa' mo dang}… {zla ldan ma} अनेकैश्च विद्याराज्ञीभिः…तद्यथा—तारा…तटी…चन्द्रावती चेति म.मू.९६ख/७.
dpa' mo gcig pu
एकवीरा — {lta stangs des bdag ni srid par rdo rje'i sku ste dpa' mo gcig pu'o zhes brjod do//} तया दृष्ट्याऽप्यहं भुवने वज्रकायैकवीरेति कथयति वि.प्र.१८०क/३.१९७.
dpa' mo ldan
ना. वीरमती, यक्षिणी — {gnod sbyin ma ni dpa' mo ldan/} /{sa steng de yi sngags kyang 'grub//} सोऽपि सिद्धमन्त्रस्तु यक्षिणी वीरमती भुवि ।। म.मू.३०६ख/४७८.
dpa' rtsal bstan
भू.का.कृ. पराक्रान्तः — {rin chen snying po mkhyen khyod kyis/} /{legs bshad srog gis 'jal ba na/} /{skye ba de dang de dag tu/} /{byang chub slad du dpa' stsal bstan//} क्रीणता रत्नसारज्ञ प्राणैरपि सुभाषितम् । पराक्रान्तं त्वया बोधौ तासु तासूपपत्तिषु ।। श.बु. १११क/२५.
dpa' tshong
= {dpa' bo'i tshong /}
dpa' lung
मेखला मि.को.४६ख ।
dpa' shing
= {dpa' bo'i shing /}
dpal
• सं. श्रीः १. सम्पत्तिः — {khyim bdag dpal gyis bskor ba ni/} /{nor can zhes pa byung bar gyur//} बभूव धनिको नाम श्रिया गृहपतिर्वृतः । अ.क.२३७क/९०.४; {khyod kyis rgyal srid chu gter la/} /{gru bzhin dpal la btang snyoms byas//} राज्याब्धिकर्णधारेण नौरिव श्रीरुपेक्षिता ।। अ.क.१२७क/६६.२२; {gang gi mdzod dpal slong rnams la/} /{rtag tu btang yang g}.{yo ba med//} नित्यमर्थिषु मुक्ताऽपि कोषश्रीर्यस्य निश्चला । अ.क.२७ख/५३.५; {phun tshogs 'byor ldan dpal dang shis//} अथ संपदि ।। सम्पत्तिः श्रीश्च लक्ष्मीः अ.को.१९१क/२.८.८२; श्रयत इति श्रीः । श्रिञ् सेवायाम् अ.वि.२.८.८२; लक्ष्मी: — {'di 'dra ba'i dpal thob pa las ni bdag gi sgo na nges par snod bzang po zhig 'dug go//} अवश्यमयं स सत्पात्रो द्वारे स्थितो यस्य दर्शनमात्रेणापीदृशी लक्ष्मीर्ममानुप्राप्ता का.व्यू.२१९क/२८०; कमला — । {snying stobs chu gter bsod nams tshogs ni yongs rdzogs sprin gyi bzhon pas skad cig las/} /{gsal bar 'khor los sgyur ba'i dpal gyi mtshan ma rin chen rnams ni yang dag thob//} सत्त्वाब्धिः परिपूर्णपुण्यनिवहैर्जीमूतवाहः क्षणाद्रत्नानि स्फुटचक्रवर्तिकमलाचिह्नानि स प्राप्तवान् ।। अ.क.३१३ख/१०८.२०५ २. शोभा — {mdzes ma khyod kyi bzhin gyi dpal/} /{pad ma dag gis 'gog par byed//} आक्षिपन्त्यरविन्दानि तव मुग्धे मुखश्रियम् । का.आ.३३४क/२.३५८; {nyi ma 'char ba nyid kyis ni/} /{pad ma rnams la dpal ster byed//} उदयन्नेव सविता पद्मेष्वर्पयति श्रियम् । का.आ.३३३ख/२.३४६; {dpa' ba dang tshul dang dul ba phun sum tshogs pas rnam par rgyal ba'i dpal thob pa} पराक्रमनयविनयसम्पदा समधिगतविजयश्रीः जा.मा.३०ख/५५; {dka' thub kyi dpal me 'bar ba bzhin du} अभिज्वलन्तमिव तपःश्रिया जा.मा.१०५क/१९१; लक्ष्मी: — {me tog sna tshogs tshom bu rab tu mdzes/} /{dpyid kyi dpal gyi ched du bshams pa bzhin//} विचित्रपुष्पस्तबकोज्ज्वलानि कृतच्छदानीव वसन्तलक्ष्म्या । जा.मा.७१क/१२९ ३. ऐश्वर्यम् — {rgyal po'i dpal yang nor phun sum tshogs pa la ltos so//} कोशसम्पदपेक्षिणी च राजश्रीः जा.मा.१२१ख/२२२; {blta sdug skye bar sbyin pa yis/} /{'khor los sgyur ba'i dpal de ni/} /{shin tu che ba bdag gis spyad/} /{byang chub de ni thob ma gyur//} दानेन चक्रवर्तिश्रीः सा सुदर्शनजन्मनि । भुक्ता मया महीयसी बोधिर्नाधिगता तु सा ।। अ.क.१५९ख/१७.२९ ४. लक्ष्मीः — {mi gang la ni khyim dpal gnas/} /{de ni kun gyis yongs bsrung bya//} यस्मिन् मनुष्ये रमते कुलश्रीः स सर्वतः संपरिरक्षितव्यः वि.व.५ख/२.७७; लक्ष्मीः — {mi dman khyim gyi dpal la ltos med pa'i/} /{dge slong 'di ni rna ba bye bar grags//} स श्रोणकोटिः श्रुत एष भिक्षुरक्षुण्णलक्ष्मीर्गृहनिर्व्यपेक्षः अ.क.२५५क/९३.७२; {rnam par rgyas pa yi/} /{dpal 'di dge ba'i chu skyes dag la ster//} अर्पितेयं विकासलक्ष्मीः कुशलाम्बुजस्य अ.क.७८क/७.७५ ५. भाग्यम् — {bsod nams byas pa'i 'jig rten gyi/} /{skye dgu'i dpal gyi stobs can 'byung //} बली पुण्यकृताल्लोकात्प्रजाभाग्याद्भविष्यति । ल. अ.१८९क/१६० ६. सम्मानसूचकशब्दः — {dpal na lan da} श्रीनालन्दा म.व्यु.४१२० (६५ख); {dpal 'khor lo sdom pa'i sgrub thabs} श्रीचक्रसंवरसाधनम् क.त. १४९१; {dpal gdan bzhi pa'i sgrub pa'i thabs} श्रीचतुःपीठसाधनम् क.त.१६१६; • ना. १. श्रीः [1] देवी — {'di dag gi nang na 'di ni chags pa'i gzhi yin pas de'i phyir de la ma chags par bya ba'i don du de ni dpal dang 'dra ba 'di dang rna nag ma dang lhan cig tu bstan te} एषा ह्येषु सङ्गास्पदम्, अतः श्रियमिवैनां कालकर्णिसहितां दर्शयामास तस्यामनासङ्गार्थम् अभि.भा.८१क/२५५ [2] महादेवी — {lha mo chen mo dpal} श्रीश्च महादेवी सु.प्र. २४क/४७; = {dpal mo/} [3] तथागतः — {khyod ni de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas}…{lha ma yin gyi dbang po'i} (?{po} ){dpal zhes bya bar 'gyur te} भविष्यसि त्वमसुरेन्द्र श्रीर्नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धः का.व्यू.२१६क/२७५ २. केतु: [1] तथागतः — {de'i 'og rol du de bzhin gshegs pa dpal zhes bya ba byung ste} तस्य परेण केतुर्नाम तथागतोऽभूत् ग.व्यू.३६८ख/८२ [2] बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{dpal dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…केतोः ग.व्यू.२६७ख/३४७.
dpal kun tu rnam par snang ba'i dpal
ना. समन्तश्रीवैरोचनकेतु:, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa dpal kun tu rnam par snang ba'i dpal zhes bya ba bsnyen bskur to//} तस्यानन्तरं समन्तश्रीवैरोचनकेतुर्नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५४ख/२३८.
dpal kun tu snang ba
ना. समन्तावभासश्री:, तथागतः — {de bzhin gshegs pa dpal kun tu snang ba zhes bya ba} समन्तावभासश्रीर्नाम तथागतः म.मू.९२ख/५.
dpal kun nas yang dag par 'byung ba
ना. समन्तश्रीसम्भव:, तथागतः — {rigs kyi bu nga ni shar phyogs kyi 'jig rten gyi khams dpal gyi snying po dang ldan pa de bzhin gshegs pa dpal kun nas yang dag par 'byung ba'i sangs rgyas kyi zhing nas 'ongs te} अहं कुलपुत्र पूर्वस्यां दिशि श्रीगर्भवत्या लोकधातोरागच्छामि समन्तश्रीसम्भवस्य तथागतस्य बुद्धक्षेत्रात् ग.व्यू.७४ख/१६५.
ना. शैवल:, स्थविरो भिक्षुः — {de nas dge slong gnas brtan gnas brtan rnams kyis tshe dang ldan pa dpal skyed la 'di skad ces smras so//} अथ स्थविरस्थविरा भिक्षव आयुष्मन्तं शैवलमिदमवोचन् वि.व.२९२ख/१.११५.
dpal skyong
ना. श्रीपाल:, नृपः — {mtha' yas dang ni sa skyong dang /} /{dpal skyong seng ge rnam par gnon//} अनन्तश्च महीपालः श्रीपालो हरिविक्रमः । वि.प्र.१२७ख/१, पृ.२५.
dpal gos
= {thang chu} श्रीवास:, धूपद्रव्यविशेषः — {de nas pA ya sha dang ni/} /{shrI ba so} ({dpal gos} पा.भे.) {br}-{i ka d+hU po shrI beSh+Ta sha ra la dra bau//} अथ पायसः ।। श्रीवासो वृकधूपोऽपि श्रीवेष्टसरलद्रवौ । अ.को.१७९ख/२.६.१२९; श्रियो वासः श्रीवासः अ.वि.२.६.१२९.
dpal gyi bskal pa
ना. श्रीकल्प:, स्थानम् — {de bzhin du dpal gyi bskal pa zung ni zung dang ldan pa dag sna'i 'og ko sko'i mthar te/} {phrad par chu rnam pa bzhi bsgoms pa rnams kyi'o//} एवं श्रीकल्पं युगयुगयुगलं नासिकाधः चिबुकान्तमुदककृत्स्नं चतुर्विधं भावितानाम् वि.प्र.१६८क/१.१३.
dpal gyi snying po
• सं. श्रीगर्भम्, रत्नविशेषः — {gser dang}…{dpal gyi snying po dang} ({rdo'i snying po dang} ){rin po che thams cad 'byung zhing skye ba dang rigs dang 'byung khungs dang rin thang gi rgyus shes par bya ba dang} सुवर्ण…श्रीगर्भाश्मगर्भसर्वरत्नसम्भवोत्पत्तिगोत्राकरमूल्यज्ञानेषु ग.व्यू.२७५ख/३५४; • ना. श्रीगर्भ:, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rdo rje'i snying po dang}… {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po dpal gyi snying po dang} वज्रगर्भेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…श्रीगर्भेण च द.भू.१६७क/१; स.पु.९ख/१३.
dpal gyi snying po kun nas snang ba'i rgyal po
ना. समन्तावभासश्रीगर्भराज:, तथागतः — {'jig rten gyi khams rdo rje rgyal mtshan gyi} ({rgya mtsho'i}?){snying po zhes bya ba de bzhin gshegs pa dpal gyi snying po kun nas snang ba'i rgyal po'i sangs rgyas kyi zhing nas} वज्रसागरगर्भाया लोकधातोः समन्तावभासश्रीगर्भराजस्य तथागतस्य बुद्धक्षेत्राद् ग.व्यू.२८१ख/६.
dpal gyi snying po dang ldan pa
ना. श्रीगर्भवती, लोकधातुः — {rigs kyi bu nga ni shar phyogs kyi 'jig rten gyi khams dpal gyi snying po dang ldan pa de bzhin gshegs pa dpal kun nas yang dag par 'byung ba'i sangs rgyas kyi zhing nas 'ongs te} अहं कुलपुत्र पूर्वस्यां दिशि श्रीगर्भवत्या लोकधातोरागच्छामि समन्तश्रीसम्भवस्य तथागतस्य बुद्धक्षेत्रात् ग.व्यू.७४ख/१६५.
dpal gyi snying po'i seng ge'i khri
पा. श्रीगर्भसिंहासनम् — {de nas bcom ldan 'das dpal gyi snying po'i seng ge'i khri la bzhugs te/} {lhun po ltar 'khor gyi dkyil 'khor thams cad las ni mngon par 'phags} अथ खलु भगवान् श्रीगर्भसिंहासने सन्निषण्णो मेरुरिवाभ्युद्गतः सर्वपर्षन्मण्डलात् रा.प.२२८क/१२०.
dpal gyi dum bu
= {tsan dan} श्रीखण्ड:, ओ ण्डम्, चन्दनम् — {gang zhig gdung la bdag gis dpal gyi dum bu bsil ba'i byugs pas byug par bya//} सन्तापे रचयामि यस्य शिशिरश्रीखण्डचर्चार्चनम् अ.क.३२८क/४१.४५.
dpal gyi dum bus brgyan pa
ना. श्रीखण्डमण्डन:, पर्वतः — {sprin gyi bzhon pas ri bo ni/} /{dpal gyi dum bus brgyan par phyin/} /{pha ma'i zhabs pad bsten pa yis/} /{'bral ba'i gdung ba rab tu btang /} जीमूतवाहनः प्राप्य गिरिं श्रीखण्डमण्डनम् । वियोगतापं तत्याज पित्रोः पादाब्जसेवया ।। अ.क.२९४क/१०८.२८.
dpal gyi bdag
= {dpal gyi bdag po/}
dpal gyi bdag po
ना. = {khyab 'jug} श्रीपति:, विष्णुः — {khyab 'jug nag po sred med bu/} /{rtul mo'i bu dang rna ba legs/}…{dpal gyi bdag po} विष्णुर्नारायणः कृष्णो वैकुण्ठो विष्टरश्रवाः ।…श्रीपतिः अ.को.१२८ख/१.१.२१; श्रियः पतिः श्रीपतिः अ.वि.१.१.२१.
ना. केतुश्री:, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}… {dpal gyi dpal dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…केतुश्रिया च ग.व्यू.२७६क/३.
dpal gyi phreng ba
ना. श्रीमाला, देवी — {lha mo dpal gyi phreng ba'i ched du de bzhin gshegs pa'i yul bshad de} श्रीमालां देवीमधिष्ठाय तथागतविषयो देशितः ल.अ.१४३ख/९१.
dpal gyi be'u
श्रीवत्स:, चिह्नविशेषः — {mthong ka'i dpal gyi be'u nas lha ma yin gyi dbang po sangs rgyas kyi zhing grangs med pa'i rdul shin tu phra ba snyed byung ste} उरस्तः श्रीवत्सादसंख्येयबुद्धक्षेत्रपरमाणुरजःसमानसुरेन्द्रान्निश्चरित्वा ग.व्यू.३५२क/६९; {dpal gyi be'u dang bkra shis ni/} /{sangs rgyas dpe byad bzang por bzhed//} श्रीवत्सः स्वस्तिकं चेति बुद्धानुव्यञ्जनं मतम् ।। अभि.अ.१२ख/८.३२.
dpal gyi be'u rdo rje 'od 'phro bas brgyan pa'i snying po
ना. वज्रार्चिःश्रीवत्सालङ्कारगर्भः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rdo rje'i snying po dang}…{byang chub sems dpa' sems dpa' chen po dpal gyi be'u rdo rje 'od 'phro bas brgyan pa'i snying po dang} वज्रगर्भेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…वज्रार्चिःश्रीवत्सालङ्कारगर्भेण च द.भू.१६७ख/१.
dpal gyi be'us mtshan
ना. = {khyab 'jug} श्रीवत्सलाञ्छन:, विष्णुः — {khyab 'jug nag po sred med bu/} /{rtul mo'i bu dang rna ba legs/}…{dpal gyi be'us mtshan} विष्णुर्नारायणः कृष्णो वैकुण्ठो विष्टरश्रवाः ।…श्रीवत्सलाञ्छनः अ.को.१२८ख/१.१.२२; श्रीवत्साख्यो रोमावर्तो लाञ्छनं यस्य सः श्रीवत्सलाञ्छनः अ.वि.१.१. २२.
dpal gyi blo gros ma
ना. श्रीमति:, दारिका — {grong khyer yid bzang po'i sgo zhes bya ba yod de/} {de na khye'u dpal 'byung ba zhes bya ba dang bu mo dpal gyi blo gros ma zhes bya ba gnyis shig 'khod kyis} सुमनामुखं नाम नगरम् । तत्र श्रीसम्भवो नाम दारकः प्रतिवसति, श्रीमतिश्च नाम दारिका ग.व्यू.२७८ख/३५९.
dpal gyi 'bras
= {dpal 'bras/}
dpal gyi 'bras bu
= {dpal 'bras/}
dpal gyi ming can
= {li shi} श्रीसंज्ञम्, लवङ्गम् — {li shi lha yi me tog dpal/} /{ming can} लवङ्गं देवकुसुमं श्रीसंज्ञम् अ.को.१७९ख/२.६.१२५; श्रियो संज्ञाऽस्य श्रीसंज्ञम् अ.वि.२.६.१२५.
dpal gyi me tog kun nas rgyas pa'i gzi brjid snang ba
ना. समन्तश्रीकुसुमतेजाभः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa dpal gyi me tog kun nas rgyas pa'i gzi brjid snang ba zhes bya ba bsnyen bskur to//} तस्यानन्तरं समन्तश्रीकुसुमतेजाभो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५४ख/२३७.
ना. सम्पूर्णश्रीवक्त्रा, राजभार्या — {'khor los sgyur ba'i rgyal po rnam par snang ba rin chen pad mo dpal gyi gtsug phud snying po de'i btsun mo dam pa bud med rin po che dpal gyi bzhin yongs su rgyas pa}…{byung bar gyur te} वैरोचनरत्नपद्मगर्भश्रीचूडस्य राज्ञश्चक्रवर्तिनः सम्पूर्णश्रीवक्त्रा नाम भार्याऽभूत् स्त्रीरत्नम् ग.व्यू.११९ख/२०८.
dpal gyi gzi brjid
ना. श्रीतेजा: १. तथागतः — {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang}…{dpal gyi gzi brjid dang} …{'od srung gis kyang} भगवता पद्मोत्तरेण च…श्रीतेजसा च…काश्यपेन च ल.वि.४क/४ २. नागः म.व्यु.३३६० (५७ख).
dpal gyi gzi 'od
श्रीतेजःप्रभः लो.को.१४६२.
dpal gyi bzang po
= {dpal bzang /}
dpal gyi 'od
ना. १. केतुप्रभा, उपासिका — {de la dge bsnyen ma shes rab chen mo ni dge bsnyen ma 'od bzang mo dang}…{dpal gyi 'od dang}…{dge bsnyen ma lnga brgyas bskor cing} तत्र महाप्रज्ञा नामोपासिका सुप्रभया चोपासिकया…केतुप्रभया च…पञ्चभिरुपासिकाशतैः परिवृता ग.व्यू.३१८ख/३९ २. श्रीप्रभा, दारिका — {de la khyim bdag shes rab chen po'i bu mo dge ba bzang mo ni bu mo bzang mo dang}…{dpal gyi 'od dang}…{bu mo lnga brgyas bskor cing} तत्र सुभद्रा दारिका महाप्रज्ञस्य गृहपतेर्दुहिता भद्रया च दारिकया… श्रीप्रभया च…पञ्चभिर्दारिकाशतैः परिवृता ग.व्यू.३१९क/४०.
dpal gyi 'od zer
श्रीप्रभा ब.अ.२४१; द्र. {dpal gyi 'od/}
dpal gyi ri
= {dpal gyi ri bo/}
dpal gyi ri bo
ना. श्रीपर्वत:, पर्वतः — {dpal gyi ri bo'i ri chen ni/} /{lho yi phyogs na yang dag gnas/} /{dpal ldan 'bras phung mchod rten ni/} /{rgyal ba'i ring bsrel gnas pa'i sa//} श्रीपर्वते महाशैले दक्षिणापथसंज्ञिके(?संस्थिते) । श्रीधान्यकटके चैत्ये जिनधातुधरे भुवि ।। म.मू.१४९ख/६२.
dpal gyi ri bo kun nas rnam par snang ba'i rgyal po
ना. समन्तवैरोचनश्रीमेरुराज:, तथागतः — {'jig rten gyi khams rnam par snang mdzad kyi snying po zhes bya ba de bzhin gshegs pa dpal gyi ri bo kun nas rnam par snang ba'i rgyal po'i sangs rgyas kyi zhing nas} (?) वैरोचनश्रीप्रणिधिगर्भाया लोकधातोः समन्तवैरोचनश्रीमेरुराजस्य तथागतस्य बुद्धक्षेत्रात् ग.व्यू.२८६क/१०.
dpal gyi ri bo gzi brjid bzang po
ना. भद्रश्रीमेरुतेज:, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa dpal gyi ri bo gzi brjid bzang po zhes bya ba bsnyen bskur to//} तस्यानन्तरं भद्रश्रीमेरुतेजो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५५ख/२३८.
ना. विश्रुतश्री:, नृपः — {rgyal po dpal grags zhes byar gyur pa na/} /{shin tu nyams dga' ba yi rgyan mchog dang/} /{rin chen du ma gos dang shing rta bzhon/} /{gtang bar dka' ba rnam pa du ma btang //} वरभूषणानपि सुरम्यान् रत्नमनेकवस्त्ररथयानान् । संत्यक्त दुस्त्यजमनेकं विश्रुतश्रीनृपेण च मयाऽभूत् ।। रा.प.२३८ख/१३५.
dpal dgyes
ना. वीरनन्दि:, तथागतः — {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas shAkya thub pa la phyag 'tshal lo//}… {dpal dgyes la phyag 'tshal lo//} नमः शाक्यमुनये तथागतायार्हते सम्यक्संबुद्धाय…नमो वीरनन्दिने शि.स.९४ख/९४.
dpal mgon
श्रीनाथ: लो.को.१४६३.
dpal mgon po
= {dpal mgon/}
dpal mgrin
ना. = {dbang phyug chen po} चण्डीश्वर:, शिवः — {yang na srid pa gsum gyi bla ma dpal mgrin gnas su bsod nams ldan khyod bgrod par bya//} पुण्यं यायास्त्रिभुवनगुरोर्धाम चण्डीश्वरस्य मे.दू.३४४क/१.३७.
dpal gcod
= {bil ba} मालूर:, बिल्वः मि.को.५९क ।
dpal che
= {dpal chen/}
dpal che ba
= {dpal chen/}
dpal chen
• सं. सौभाग्यम् — {tshe 'di nyid la dpal chen dang /} /{grags dang skyid gyur cis ma mthong //} इहैव सौभाग्ययशःसौस्थित्यं किं न पश्यसि ।। शि.स.८८ख/८७; • वि. धन्य: — {khyod sku rten pa'i yon tan la/} /{nga dpal che zhes gsung gsung ltar//} धन्यमस्मीति ते रूपं वदतीवाश्रितान् गुणान् । श.बु.११२क/५७; महाभाग: — {grog ma'i mkhar dang sran chung mig /gya} {gyu can dang rta 'dzin bu/} /{khyu mchog dpal chen rnams dag kyang /} /{ma 'ongs dus na 'byung bar 'gyur//} वाल्मीको मसुराक्षश्च कौटिल्य आश्वलायनः । ऋषय(?भ)श्च महाभागा भविष्यन्ति अनागते ।। ल.अ.१८९क/१६० म. व्यु.५२२० (७८ख); • ना. केतुमान्, पर्वतराजः — {ri'i rgyal po chen po bcu}…{ri'i rgyal po chen po kha ba can dang}…{ri'i rgyal po chen po dpal chen dang} दश महारत्नपर्वतराजाः… हिमवान् पर्वतराजः… केतुमान् द.भू. २७६क/६५; द्र. {dpal ldan/}
dpal chen mo
• सं. महाश्री: — {sgrol ma dpal chen mo} महाश्रीतारा ब.मा.१६८ख; • ना. महालक्ष्मीः, योगिनी/नायिका — {tsartsi kA la sogs pa rnams kyi g}.{yas kyi phyag gnyis la mtshan ma rnams rim pa bzhin du gsungs te} …{dpal chen mo'i pad+ma dang rin po che nyid do//} चर्चिकादीनां यथाक्रमेण सव्यभुजद्वयेन चिह्नान्युच्यन्ते…महालक्ष्म्याः कमलं रत्नमेव च वि.प्र.४१क/४.२९; {k+Sha}~ {M ni dpal chen mo dang} क्षँ महालक्ष्मीः वि.प्र.५३ख/४.८२.
वि. श्रीभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{yon tan thams cad kyi rgyan gyis brgyan par byed pas dpal lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…श्रीभूतं सर्वगुणालङ्कारतया ग.व्यू.३१०क/३९७.
dpal stug
श्रीघन:, बुद्धः — {brgya byin tshangs pa'i 'od kyang dpal stug mdun mi gsal//} शक्रब्रह्मप्रभा न भासते पुरत शिरिघने ल.वि.६५क/८६.
वि. निःश्रीकः — {de'i byad gzugs ni rab tu bzang la mtshan ngan te/} {dpal dang mi ldan pa zhig lags pas} अस्ति तस्या रूपचातुर्यमात्रकमपलक्षणोपघातनिःश्रीकं तु जा.मा.४८क/८५.
dpal du byed
वि. श्रीकरः — {khyod la bsu bas dpal du byed/} /{brten pas blo gros mchog tu 'gyur/} /{bsten na 'jigs pa med par mdzad/} /{bsnyen bkur bgyis pas bde bar 'gyur//} श्रीकरं तेऽभिगमनं सेवनं धीकरं परम् । भजनं निर्भयकरं शङ्करं पर्युपासनम् ।। श.बु. ११३ख/९५.
dpal 'dab
• सं. श्रीपर्णी, वृक्षविशेषः — गम्भारी सर्वतोभद्रा काश्मरी मधुपर्णिका ।। श्रीपर्णी भद्रपर्णी च काश्मर्यश्चापि अ.को.१५६ख/२.४.३६; श्रीः पर्णेष्वस्या इति श्रीपर्णी अ.वि.२.४.३६; (?) • ना. स्फुरन्तश्री:, गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang}…{dri za'i bu mo dpal 'dab zhes bya ba dang} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि, तद्यथा—प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या …स्फुरन्तश्रीर्नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२क/२६०.
dpal ldan
• वि. श्रीमान् — {nam gru las skye dpal dang ldan/} /{'thab la dga' zhing 'jigs pa med//} रेवत्या जायते श्रीमान् युद्धशौण्डो विशारदः ।। म.मू.१९४क/२०५; {nad med rnams la kha zas med/} /{dpal ldan rnams ni nad dang 'grogs//} स्वस्थानामशनं नास्ति श्रीमतां रोगसङ्गतिः ।। अ.क.२०५ख/८५.१७; {gangs ri dpal dang ldan pa'i khrod}…{zhig na} श्रीमति हिमवत्कुक्षौ जा.मा.९९ख/१८२; • सं. १. श्रीः [1] शोभा — {rtsa ba gsum po 'di la dge ba'i shing /} /{'bras bu dam pa'i dpal ldan ma lus gnas//} मूलत्रयेऽस्मिन् कुशलद्रुमस्य वसत्यशेषाखिलसत्फलश्रीः ।। अ.क.३०२क/३९.५४ [2] सम्मानसूचकशब्दः — {dpal ldan dga' ba'i lha} श्रीहर्षदेवः ना.ना.२२५क/४; श्रीमान् — {dpal ldan mya ngan med} श्रीमानशोकः अ.क.१६३ख/७३.२; {dpal ldan nag po chen po'i sgrub thabs} श्रीमन्महाकालसाधनम् क.त. ३५४१ २. {a ru ra} श्रेयसी, हरीतकी — अभया त्वव्यथा पथ्या कायस्था पूतनामृता । हरीतकी हैमवती रेचकी श्रेयसी शिवा ।। अ.को.१५८क/२.४.५९; श्रेयः करोतीति श्रेयसी अ.वि.२.४.५९ ३. श्रीमान्, वृक्षविशेषः — तिलकः क्षुरकः श्रीमान् अ.को.१५७क/२.४.४०; श्रीः शोभाऽस्यास्तीति श्रीमान् अ.वि.२.४.४०; • ना. १. श्रेयसः [1] बुद्धः — {lag bzang dang} …{dpal ldan dang} …{shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः…श्रेयसि(?सः)…शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५ [2] प्रत्येकबुद्धः — {'di lta ste/} {spos kyi ngad ldang dang}… {dpal ldan dang}… {nor lha dang /} {de dag dang gzhan yang rang sangs rgyas} तद्यथा—गन्धमादनः…श्रेयसः…वसुश्चेति । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्ध(–) म. मू.९९क/९ २. श्रेयसकः, श्रावकाचार्यः — {nyan thos kyi dge 'dun chen po}…{'di lta ste/'od} {srung chen po'i bu dang} …{dpal ldan dang} महाश्रावकसङ्घेन… तद्यथा—महाकाश्यपः…श्रेयसकः म.मू.९९ख/९ ३. श्री:, बोधिवृक्षदेवता — ( {byang chub kyi} ) {shing gi lha mo brgyad la 'di lta ste/} {dpal ldan dang 'phel mo dang}…{ldan ma ste} अष्टौ बोधिवृक्षदेवताः । तद्यथा—श्रीः, वृद्धिः…समङ्गिनी च ल.वि.१६१क/२४२ ४. केतुमान्, पर्वतः — {kye rgyal ba'i sras 'di lta ste dper na/} {ri'i rgyal po dpal dang ldan pa ni} तद्यथापि भो जिनपुत्र केतुमान् नाम महापर्वतराजः द.भू.२७७क/६६; द्र. {dpal chen/} 5. श्रेयसी, नक्षत्रम् — {'di lta ste/} {tha skar dang}…{dpal ldan dang}…{de ltar rgyu skar gyi rgyal po de dag} तद्यथा—अश्विनी…श्रेयसी…इत्येते नक्षत्रराज्ञः म.मू.१०४ख/१३.
dpal ldan dkar mo
ना. श्रीश्वेता, पत्रदेवी — {de nas dpal mo'i mdun gyi 'dab ma la sogs pa la dpal ldan dkar mo dang zla ba'i ri mo dang} ततो लक्ष्म्याः पूर्वपत्रादौ श्रीश्वेता, चन्द्रलेखा वि.प्र.४१ख/४.३३.
dpal ldan 'khor lo can ma
ना. श्रीचक्री, पत्रदेवी — {khyab 'jug ma'i 'dab ma dang po la sogs pa la g}.{yung mo dang}…{brgyad pa dpal ldan 'khor lo can ma ste} वैष्णव्याः प्रथमपत्रादौ श्रीः…श्रीचक्री चाष्टमा वि.प्र.४१क/४.३०.
dpal ldan dga' ba
ना. श्रीहर्षः, नृपः/कविः — {dpal ldan dga' ba snyan dngags mkhan po mkhas la 'dus pa} ({'dun ma} इत्यपि पाठः) {'di dag yon tan 'dzin//} श्रीहर्षो निपुणः कविः परिषदप्येषा गुणग्राहिणी ना.ना. २२५ख/५; द्र. {dpal ldan dga' ba'i lha/}
dpal ldan dga' ba'i lha
ना. श्रीहर्षदेव:, नृपः/कविः — {dpal ldan dga' ba'i lhas sngar med pa'i dngos po'i rgyan rnam par bkod pa rig pa 'dzin pa'i skyes rabs las brtsams pa/} {klu kun du dga' ba zhes bya ba'i zlos gar mdzad pa} श्रीहर्षदेवेनापूर्ववस्तुरचनालंकृतं विद्याधरजातकप्रतिबद्धं नागानन्दं नाम नाटकं कृतम् ना.ना. २२५क/४; द्र. {dpal ldan dga' ba/}
dpal ldan rgyal byed ma
ना. श्रीजयन्ती, पत्रदेवी — {khyab 'jug ma'i 'dab ma dang po la sogs pa la g}.{yung mo dang}… {dpal ldan rgyal byed ma dang brgyad pa dpal ldan 'khor lo can ma ste} वैष्णव्याः प्रथमपत्रादौ श्रीः…श्रीजयन्ती, श्रीचक्री चाष्टमा वि.प्र.४१क/४.३०.
dpal ldan rgyal ma
ना. श्रीजया, पत्रदेवी — {khyab 'jug ma'i 'dab ma dang po la sogs pa la g}.{yung mo dang}…{dpal ldan rgyal ma dang}…{brgyad pa dpal ldan 'khor lo can ma ste} वैष्णव्याः प्रथमपत्रादौ श्रीः… श्रीजया…श्रीचक्री चाष्टमा वि.प्र.४१क/४.३०.
dpal ldan sngags
श्रीमन्त्रम् — {'dir rnal 'byor pas las 'grub pa'i slad du dang por}…{dpal ldan sngags zhes pa ste o}~ {M AHhUM zhes pa bsgrub par bya'o//} इह योगिनां कर्मसिद्धये प्रथमं साधनीयं श्रीमन्त्रमिति । ॐ आः हूँ इति वि.प्र.७८क/४.१५९.
dpal ldan rdo rje can
ना. श्रीवज्री, मण्डलनायको देवः — {sku gsung thugs kyi dkyil 'khor la dpal ldan rdo rje can gtso bo ni} कायवाक्चित्तमण्डले श्रीवज्री नायकः वि.प्र.४६क/४.४९.
dpal ldan bla ma
= {bla ma dam pa} श्रीगुरु:, सद्गुरुः — {de la gzhan gyi don las gang gi thugs 'khrug pa de ni dpal ldan bla ma'o//} तत्र यस्य परार्थतश्चित्तखेदः स श्रीगुरुः वि.प्र.१५४क/३.१०२; {dpal ldan bla ma nags kyi rin chen gyi bstod pa bdun pa} श्रीगुरुवनरत्नस्तोत्रसप्तकम् क. त.११७७.
dpal ldan 'bras spungs
ना. श्रीधान्यकटक:, विहारः श.को.७९०.
dpal ldan ma
• ना. १. लक्ष्मीवती, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo du ma dag dang}… {'di lta ste/} {sgrol ma dang}…{dpal ldan ma dang}…{zla ldan ma} अनेकैश्च विद्याराज्ञीभिः …तद्यथा — तारा… लक्ष्मीवती… चन्द्रावती चेति म.मू.९६ख/७ २. श्रियामती, देवकुमारिका — {lho phyogs logs kyi phyogs cha na/} /{lha mo gzhon nu brgyad yod de/} /{dpal ldan ma dang}…{bde sgrub ma//} दक्षिणेऽस्मिन् दिशो भागे अष्टौ देवकुमारिकाः । श्रियामती…सुखावहा ल.वि.१८६क/२८३ ३. शिरी, देवकुमारिका — {byang phyogs logs kyi phyogs cha na/} /{lha mo gzhon nu brgyad yod de/} /{rab chags lha mo}…/{re dad khrel yod dpal ldan ma//} उत्तरेऽस्मिन् दिशो भागे अष्टौ देवकुमारिकाः । इलादेवी… आशा श्रद्धा हिरी शिरी । ल.वि.१८६ख/२८४ ४. श्रेयसी, महादूती — {'di lta ste/} {'og pag ma dang}…{dpal ldan ma dang}…{'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} {de dag dang gzhan yang pho nya chen mo} तद्यथा—मेखला…श्रेयसी…सर्वभूतवशंकरी चेति । एताश्चान्याश्च महादूत्यः म.मू.९८क/८ ५. श्रीमती [1] देवकन्या — {lha'i bu mo dpal ldan ma lha'i 'dun sa'i nang du song ngo //} श्रीमती देवकन्या…देवसमितिमुपसंक्रान्ता अ.श.१४७ख/१३७ [2] अन्तःपुरिका — {rgyal po gzugs can snying po yang dran nas}…{de'i nang nas btsun mo dpal ldan ma zhes bya ba} राजानं च बिम्बिसारमनुस्मृत्य…तत्र च श्रीमती नामान्तःपुरिका अ. श.१४७क/१३७; • वि.स्त्री. श्रीमति: — {dpal ldan ma 'phrog ma} श्रीमतिः हरी ब.मा.१६९ख ।
dpal ldan bzang mo
पा. श्रीभद्रा, दूतीनां जातिविशेषः — {grangs bzhin du dpal ldan bzang mo dang pad+ma can ma dang dung can ma dang sna tshogs ma dang glang chen ma ste}…{dpal ldan zhes pa ni rdo rje dbyings kyi dbang phyug ma} यथासंख्यं श्रीभद्रा पद्मिनी शङ्खिनी चित्रिणी हस्तिनी…श्रीरिति वज्रधात्वीश्वरी वि.प्र.१६५क/३.१४०.
dpal ldan yab
श्रीजनेता — {de bzhin du dpal ldan rdo rje can ni slob dpon te g}.{yung po'o/} /{dpal ldan yab de nyid gtum po ste/} {gtso bo nyid kyi phyir} एवं श्रीवज्री आचार्यो डोम्ब इति श्रीजनेता, स एव चण्डालः, नायकत्वात् वि.प्र.१६३क/३.१२८.
dpal ldan yum
श्रीमाता, प्रज्ञापारमिता — {gzhom du med pa zhes pa ni dpal ldan yum ste shes rab kyi pha rol du phyin ma'o//} श्रीमाता प्रज्ञापारमिता अनाहताख्या वि. प्र.५२ख/४.७५.
dpal ldan lha mo
ना. श्रीमहादेवी, देवी — {dpal ldan lha mo}… {dad pa can gang la la zhig}…{mchod pa}… {byed par 'dod} यः कश्चिच्छ्रीमहादेवि श्राद्धः…पूजां कर्तुकामः स्यात् सु.प्र.४१ख/८३.
dpal sdug
श्री: — {mnyan yod dag tu sngon byung ba/} /{khyim gyi bdag po sangs rgyas srung /} /{gang gi khyim gyi dpal sdug ni/} /{slong ba'i tshogs kyis nyer mkhor gyur//} पुराऽभवद् गृहपतिः श्रावस्त्यां बुद्धरक्षितः । अर्थिसार्थोपकरणगुर्व्यो यस्य गृहश्रियः ।। अ.क.१३४ख/६७.२.
ना. महाश्रिया, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo du ma dag dang}… {'di lta ste/} {sgrol ma dang}… {dpal byed chen mo dang}…{zla ldan ma} अनेकैश्च विद्याराज्ञीभिः…तद्यथा—तारा…महाश्रिया…चन्द्रावती चेति म.मू.९६क/७.
dpal byed ma
ना. श्रिया, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo du ma dag dang}…{'di lta ste/} {sgrol ma dang}…{dpal byed ma dang}… {zla ldan ma} अनेकैश्च विद्याराज्ञीभिः… तद्यथा—तारा…श्रिया…चन्द्रावती चेति म.मू.९६क/७.
dpal bral
वि. विगमः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७९०; द्र. {dpag bral/}
dpal dbyig
ना. श्रीवसु: — {'phags pa dpal dbyig gis zhus pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यश्रीवसुपरिपृच्छानाममहायानसूत्रम् क.त.१६२.
dpal 'byung ba
ना. श्रीसम्भव:, दारकः — {grong khyer yid bzang po'i sgo zhes bya ba yod de/} {de na khye'u dpal 'byung ba zhes bya ba dang bu mo dpal gyi blo gros ma zhes bya ba gnyis shig 'khod kyis} सुमनामुखं नाम नगरम् । तत्र श्रीसम्भवो नाम दारकः प्रतिवसति, श्रीमतिश्च नाम दारिका ग.व्यू.२७८ख/३५९.
dpal 'byung ba'i rnam thar
ना. श्रीसम्भवविमोक्षः, ग्रन्थः — {dpal 'byung ba yi rnam thar las/} /{bla ma bsten pa'i tshul ltar bslab//} श्रीसंभवविमोक्षाच्च शिक्षेद्यद्गुरुवर्तनम् । बो.अ.१४क/५.१०३.
१. = {bil ba} श्रीफलः, बिल्ववृक्षः — {bil ba shA N+Di l+ya dang ni/} /{shai lu Shau dang mA lU ra/} /{dpal gyi 'bras bu nyid kyang ngo //} बिल्वे शाण्डिल्यशैलूषौ मालूरश्रीफलावपि । अ.को.१५६क/२.४.३२; श्रीप्रदानि श्रीप्रियाणि वा फलानि यस्य सः श्रीफलः । बिल्वनामानि अ.वि.२.४.३२ २. श्रीफलम्, बिल्वफलम् — {rten dang brten par gyur pa dag/} /{sna tshogs pa nyid mtshan nyid 'gyur/} /{ku N+Di sogs gnas dpal 'bras bzhin/} /{'di la 'di zhes pa blo yi//} नानात्वलक्षणे हि स्यादाधाराधेयभूतयोः । इदमत्रेति विज्ञानं कुण्डादौ श्रीफलादिवत् ।। त.स.३१ख/३२८ ३. = {rams shing} श्रीफली, नीली — नीली काला क्लीतकिका ग्रामीणा मधुपर्णिका ।। रञ्जनी श्रीफली तुत्था द्रोणी डोला च नीलिनी । अ.को.१६१क/२.४.९५; रम्यफलत्वात् श्रीफली अ.वि.२.४.९५.
dpal sbas
ना. श्रीगुप्तः १. महाश्रावकः — {nyan thos kyi dge 'dun chen po}…{'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang} …{dpal sbas dang} महाश्रावकसङ्घेन…तद्यथा—महाकाश्यपः…श्रीगुप्तः म.मू.९९ख/९ २. गृहपतिः — {grong khyer rgyal po'i khab ces pa/} /{lha yi grong ltar rgya cher sngon/} /{khyim bdag dpal sbas zhes bya ba/} /{nor sbyin lta bu byung bar gyur//} पुरा सुरपुरोदारे पुरे राजगृहाभिधे । श्रीगुप्ताख्यो गृहपतिर्बभूव धनदोपमः ।। अ.क.७९ख/८.२.
dpal sbed
= {dpal sbas/}
dpal sbyin
= {dpal sbyin pa/}
dpal sbyin pa
ना. १. लक्ष्मींददा, किन्नरकन्या— {'khor der mi'am ci'i bu mo brgya phrag} (?{stong} ){du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {mi'am ci'i bu mo yid ces bya ba dang}…{mi 'am ci'i bu mo dpal sbyin pa zhes bya ba dang} तस्मिन् पर्षद्यनेकानि च किन्नरकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि, तद्यथा—मनसा नाम किन्नरकन्या…लक्ष्मींददा नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०२ख/२६० २. श्रीदत्तः, कुबेरः श.को.७९१.
dpal ming can
= {dpal gyi ming can/}
dpal min pa
अलक्ष्मीः — {dpal min pa dang phun tshogs min//} स्यादलक्ष्मीस्तु निरृतिः१४६ख/१.११.२; न लक्ष्यते अलक्ष्मीः । लक्ष दर्शनाङ्कनयोः । लक्ष्मीर्न भवतीति वा अ.वि.१.११.२.
dpal med ma
अलक्ष्मीः मि.को.१३७क; द्र. {dpal min pa/}
dpal mo
• सं. १. कमला, वरस्त्री — {de yis mthong /} /{dpal mo pad+ma'i dga' tshal la/} /{dga' bas bzhin du pad+mo'i tshal/} /{rkang bkod las skyes pad+mo yi/} /{dkyil 'khor dag gis spro byed cing //} स ददर्श…कमलां कमलावासप्रीत्येव कमलाकरम् । सृजन्ती चरणन्यासजातैः कमलमण्डलैः ।। अ.क.१४२ख/६८.१७ २. लक्ष्मीः, ओषधिविशेषः — {dbang mo zhes pa ni in+d+ra bA ru Ni ste cha gsum dang dpal mo ni lak+Sha ma Na ste cha bzhi dang}…{zhes pa ni gnyis pa lnga dgod pa'o//} ऐन्द्रीति इन्द्रवारुणी भाग ३,लक्ष्मीति लक्ष्मणा भाग ४…इति द्वितीयपञ्चकन्यासः । वि.प्र.१४९क/३.९६; • ना. १. लक्ष्मीः [1] विष्णुपत्नी — {ces brjod tsam la de yi dus nyid na/} /{mi bdag bu yi spyan gyi mtsho skyes zung/} /{'jig rten bden pa'i brtul zhugs yid ches byed/} /{dpal mo rnam par chags byed rab tu byung //} इत्युक्तमात्रे नृपनन्दनस्य प्रादुर्बभूवाक्षिसरोजयुग्मम् । सत्यव्रतप्रत्ययकारिलोके विलोभनं तत्क्षणमेव लक्ष्म्याः ।। अ.क.६७ख/५९. १६२; श्री: — {khyab 'jug la ni dpal mo bzhin/} /{'di ni khyod bdag nyid la 'os//} विष्णोः श्रीरिव योग्येयं तवैव पुरुषोत्तम ।। अ.क.२३ख/३.५० [2] विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo du ma dag}…{'di lta ste/} {sgrol ma dang}…{dpal mo dang}…{zla ldan ma} अनेकैश्च विद्याराज्ञीभिः…तद्यथा —तारा…लक्ष्मी…चन्द्रावती चेति म.मू.९६ख/७ [3] पत्रदेवी/योगिनी — {khyab 'jug ma'i 'dab ma dang po la sogs pa la g}.{yung mo dang}…{dpal mo dang}…{brgyad pa dpal ldan 'khor lo can ma ste} वैष्णव्याः प्रथमपत्रादौ श्रीः…लक्ष्मीः…श्रीचक्री चाष्टमा वि.प्र.४१क/४.३०; {pad+ma'i 'dab ma rnams la 'jigs ma la sogs pa rnal 'byor ma drug cu rtsa bzhi rnams kyi sa bon gsungs te}…{dpal mo'i y+R}-{I'o//} भीमादीनां चतुःषष्टियोगिनीनां बीजानि कमलदलेषूच्यन्ते…लक्ष्म्या यॄ वि.प्र.१३२क/३. ६३ [4] भिक्षुणी ब.अ.१००७ २. धन्या, विद्यादेवी — {de bzhin lha mo gzi brjid can/} /{dpal mo glog gi phreng ldan ma//} महातेजा तथा देवी धन्या च विद्युन्मालिनी । ब.मा.१६९ख ।
dpal mo 'od zer
ना. प्रभावती, राज्ञी ब.अ.२४१.
dpal mo'i bdag
ना. = {khyab 'jug} लक्ष्मीपतिः, विष्णुः — {dung can lnga skyes dpal mo'i bdag/} /{'khor lo legs mthong can dang ni//} शङ्खो लक्ष्मीपतेः पाञ्चजन्यश्चक्रं सुदर्शनम् । अ.को.१२९क/१.१.२९.
dpal mos mtshan pa can
नलकूबरः, कुबेरस्य पुत्रः — {lus ngan}…/{sna tshogs shing rta de yi tshal/} /{bu ni dpal mos mtshan pa can//} कुबेरः…अस्योद्यानं चैत्ररथं पुत्रस्तु नलकूबरः । अ.को.१३२ख/१.१.७२; नल इव कूबरः चारुः नलकूबरः । नलस्येव कूबरो रथावयवोऽस्येति वा अ.वि.१.१.७२.
dpal 'dzin
ना. श्रीधरः, आचार्यः मि.को.६ख; ब.अ. ७९५.
dpal 'dzin dga' ba
ना. श्रीधरनन्दनः; आचार्यः मि. को.६ख; ब.अ.७९५.
dpal zhing mdzad
भू.का.कृ. = {dag byed du mdzad pa} पूतः — {bdag nyid dag pa 'ba' zhig gis/} /{khyod kyis 'gro ba'i dpal zhing mdzad//} केवलात्मविशुद्ध्यैव त्वया पूतं जगद्भवेत् । श.बु.११५क/१३३.
dpal bzang
ना. १. भद्रश्रीः, तथागतः — {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas shAkya thub pa la phyag 'tshal lo//}… {dpal bzang la phyag 'tshal la //} नमः शाक्यमुनये तथागतायार्हते सम्यक्संबुद्धाय… नमो भद्रश्रिये शि.स.९५क/९४ २. श्रीभद्रः, नागः म.व्यु.३३५२ (५७ख).
dpal bzang mo
ना. श्रीभद्रा १. उपासिका — {de la dge bsnyen ma shes rab chen mo ni dge bsnyen ma 'od bzang mo dang}…{dpal bzang mo dang}…{dge bsnyen ma lnga brgyas bskor cing} तत्र महाप्रज्ञा नामोपासिका सुप्रभया चोपासिकया…श्रीभद्रया च…पञ्चभिरुपासिकाशतैः परिवृता ग.व्यू.३१८ख/३९ २. दारिका— {de la khyim bdag shes rab chen po'i bu mo dge ba bzang mo ni bu mo bzang mo dang}…{dpal bzang mo dang}…{bu mo lnga brgyas bskor cing} तत्र सुभद्रा दारिका महाप्रज्ञस्य गृहपतेर्दुहिता भद्रया च दारिकया… श्रीभद्रया च…पञ्चभिर्दारिकाशतैः परिवृता ग.व्यू.३१९क/४०.
dpal 'od
ना. श्रीप्रभः लो.को.१४७०.
dpal yangs
वि. धन्यः — {don kun 'grub phyir dpal yangs te/} /{yon tan legs rten bkra shis lags//} धन्यः सर्वार्थसिद्धत्वान्मङ्गल्यो गुणसंश्रयात् ।। श.बु. ११४क/१०१.
dpal yid du 'ong ba'i snying po
ना. रुचिरश्रीगर्भ:, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rdo rje'i snying po dang}…{byang chub sems dpa' sems dpa' chen po dpal yid du 'ong ba'i snying po dang} वज्रगर्भेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन… रुचिरश्रीगर्भेण च द.भू. १६७क/१.
dpal yon
ना. धन्या, विद्यादेवी — {de bzhin dpal yon skal chen ma/} /{pad ma 'khyil ba nyid dang yang //} तथा धन्या महाभागा पद्मकुण्डलिरपि च । ब.मा.१६९ख ।
dpal yon can
वितुन्नकम् श्री.को.१७१ख ।
dpal ri
= {dpal gyi ri bo/}
dpal len
ना. श्रीलातः, आचार्यः — {kha cig na re zhes bya ba ni btsun pa dpal len la sogs pa'o//} एकीया इति भदन्तश्रीलातादयः अभि.स्फु.१५५क/८८०.
dpal shin tu 'bar ba
ना. उत्तप्तश्री:, कल्पः — {bskal pa dpal shin tu 'bar ba zhes bya ba zhig byung ba} उत्तप्तश्रीर्नाम कल्पोऽभूत् ग.व्यू.२७२क/३५०.
ना. देवश्रीगर्भ:, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rdo rje'i snying po dang}…{byang chub sems dpa' sems dpa' chen po dpal lha'i snying po dang} वज्रगर्भेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…देवश्रीगर्भेण च द.भू.१६७क/१.
dpas byin
ना. १. शूरदत्तः, तथागतः — {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas shAkya thub pa la phyag 'tshal lo//}…{dpas byin la phyag 'tshal lo//} नमः शाक्यमुनये तथागतायार्हते सम्यक्संबुद्धाय…नमो शूरदत्ताय शि.स.९४ख/९४ २. वीरदत्तः, गृहपतिः — {'phags pa khyim bdag dpas byin gyis zhus pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यवीरदत्तगृहपतिपरिपृच्छानाममहायानसूत्रम् क.त. ७२; {khyim bdag dpas byin gyis zhus pa} वीरदत्तगृहपतिपरिपृच्छा म.व्यु.१४०७ (३०क).
dpas sbyin
= {dpas byin/}
dpung
१. = {dmag tshogs} सेना — {yan lag bzhi pa'i dpung chen po stobs che ba 'thab mo la dpa' ba} महतीं चतुरङ्गिनीं सेनाम्…महाबलरणशौण्डाम् ल.वि.१४९ख/२२१; {de nam dung 'bud pa de'i tshe dung gi sgras dpung rnams}…{'bros so//} स शङ्खमापूरयति । तदा शङ्खशब्देन सेना विद्रावयति वि.व.१८९ख/१.६३; बलम् — {dgra yi dpung ni shing rtas rnam bcil nas/} /{lha dbang gcig pu g}.{yul ngor then par gyur//} रथेन विष्टव्य बलं तु विद्विषां सुरेन्द्र एक समरे व्यतिष्ठत ।। जा.मा.४४क/७८; {phyi rol du lha min dpung glang po dang rta dang shing rta dang rkang thang rnams gang yin pa de ni lus la bdud kyi phyogs rnam pa bzhi'o//} यद् बाह्ये दनुबलं हस्त्यश्वरथपादातिकं स देहे मारपक्षश्चतुर्धा वि.प्र.२४०ख/२.४९; {bdud dpung} मारबलम् अ.क.२३०क/२५.६२; वाहिनी — {de nas lha min mda' 'phangs bsdad pa dang /} /{lha dbang dpung ni 'jigs pas byer bar gyur//} अथ प्रत(प्रक्षि?)प्तासुरशस्त्रसायकैर्भयात्प्रदुद्राव सुरेन्द्रवाहिनी । जा.मा.४४क/७८; सैन्यम् — {rgyal po gcig pus g}.{yul ngor dmag gi dpung las rgyal/} /{sems tsam tshar bcad phyir ni sdar ma ma byed cig//} एको नृपान् युधि विजित्य समस्तसैन्यान् मा चित्तविग्रहविधौ परिकातरो भूः ।। जा.मा.१२६ख/२३१; चमूः — {bdud dpung thams cad pham par byed/} /{rdzogs pa'i sangs rgyas 'jig rten 'dren//} सर्वमारचमूजेता सम्बुद्धो लोकनायकः ।। ना.स.८क/१५१; ध्वजिनी वाहिनी सेना पृतनानीकिनी चमूः । वरूथिनी बलं सैन्यं चक्रं चानीकमस्त्रियाम् ।। अ.को.१९१क/२.८.७८; हस्त्यादिचतुरङ्गबलसमूहनामानि अ.वि.२.८.७८; *बली — {ku ru'i rgyal po'i dpung rnams kyis/} /{grong khyer lam rnams bkag pa la/} /{sa gzhi skyong ba'i dmag gi tshogs/} / ग्. {yul du 'jug pa rab spror gyur/} बलिना कुरुराजेन रुद्धेषु पुरवर्त्मसु । बभूव भूमिपालस्य सैन्यं रणरसोद्भटम् ।। अ.क.२७क/३.९४ २. प्रताप: — स प्रतापः प्रभावश्च यत्तेजः कोशदण्डजम् । अ.को.१८६ख/२.८.२०; प्रतपति शत्रुरनेनेति प्रतापः । तप सन्तापे अ.वि.२.८.२० ३. = {dpung pa/}
dpung bkod pa
पा. बलव्यूहः, समाधिविशेषः — {dpung bkod pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} बलव्यूहो नाम समाधिः म.व्यु.५२० (१२क).
dpung gi 'khor lo
= {dpung gi tshogs} बलचक्रम्, सैन्यम् — {der yang ba glang rwa dag ni/} /{rkang pa'i rgya yis rjes 'brang ba/} /{dpung gi 'khor lo chen po yis/} /{lam ni yang dag bgags pa'i tshe//} तत्रापि गोविषाणेन पादमुद्रानुसारिणा । महता बलचक्रेण संनिरुद्धेषु वर्त्मसु ।। अ.क.१२९क/६६.४४.
dpung gi thabs
= {'khrug thabs} बलात्कारः मि.को.४५ख ।
dpung gi bdag po
= {dmag dpon} वाहिनीपतिः, सेनापतिः मि.को.४४ख ।
dpung gi tshogs
बलकायः — {dpung gi tshogs yan lag bzhi pa/} {glang po che pa'i tshogs dang rta pa'i tshogs dang shing rta pa'i tshogs dang dpung bu chung gi tshogs go bskon te} ( चतुरङ्ग)बलकायः…हस्तिकायोऽश्वकायो रथकायः पत्तिकाय इति चतुरङ्गसमन्वितः वि.व.३क/२. ७४; अनीकिनी — {de skad sde dpon gyis smras tshe/} /{dmod pas bzung ba'i dpung tshogs la/} /{mdun du sa bdag gis bltas nas//} इत्युक्ते सैन्यपतिना शापस्तब्धामनीकिनीम् । दृष्ट्वाऽग्रे…भूपतिः ।। अ.क.४२क/४.६५; बलौघः — {gzhon nu dpung gi tshogs sta gon byas kyis/} {song shig} गच्छ कुमार सज्जो बलौघः वि.व.२१०ख/१. ८५; बलव्यूहः — {sgyid lug med dang dpung tshogs dang /} /{lhur blang bdag nyid dbang bya dang /} /{bdag dang gzhan du mnyam pa dang /} /{bdag dang gzhan du brje bar gyis//} अविषादबलव्यूहतात्पर्यात्मविधेयता । परात्मसमता चैव परात्मपरिवर्तनम् ।। बो.अ.२०ख/७.१६; भटबलाग्रम् — {dpung gi tshogs 'di su zhig gis bkag} केनैतद् भटबलाग्रं स्तम्भितम् वि.व.१७५ख/१.६०; बलसैन्यम् लो.को.१४७२; अनीकम् मि.को.४४ख; सैन्यम् मि.को.४४ख ।
dpung gi tshogs dang bcas
वि. सबलौघः — {de nyi ma gung la nyi ma'i 'od zer tsha bas gdungs nas dpung gi tshogs dang bcas te phan tshun 'khor 'khor nas lam yang ma rnyed do//} स मध्याह्ने तीक्ष्णसूर्यरश्मिपरितापितः सबलौघ इतश्चामुतश्च परिभ्रमति, मार्गं च नासादयति अ.श.२५०क/२२९.
dpung gi tshogs yan lag bzhi pa
चतुरङ्गबलकायः — {dper na 'khor los sgyur ba'i blon po rin po che dpung gi tshogs yan lag bzhi pa dbul bar bya ba yang 'bul/} {dor bar bya ba yang 'dor} यथा चक्रवर्तिनः परिणायकरत्नं चतुरङ्गबलकायमुपनेतव्यं चोपप्रणयति, अपनेतव्यं चापनयति सू.व्या.२२८क/१३९; द्र. {dpung gi tshogs/}
dpung gi yan lag nyams su myong ba
पा. युद्धाङ्गप्रत्यनुभवः, प्रायश्चित्तिकभेदः — {dpung gi yan lag nyams su myong ba'i ltung byed} युद्धाङ्गप्रत्यनुभवः(ओ वे प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.४०ख/५१.
dpung mgo
अंसः — {ngang pa'i dpung mgos pad ma bskyod pa yi//} हंसांसविक्षोभितपङ्कजानि जा.मा.३५क/६२; बाहुशिखरम् म.व्यु.३९७० (६४ख); स्कन्धः — {'di yi dpung pa'i mgo zlum thal gong rgyas//} स्कन्धौ वृतावस्य चितान्तरांसः ।। अभि.अ.११क/८.१५.
dpung mgo zlum
वि. संवृत्तस्कन्धः — {ston pa'i mgul mdzes dung dang 'dra zhing dpung mgo zlum/} /{dbyug pa lta bur phyag ring de yi bdun yang mtho//} कम्बुरुचिर ग्रीवा शान्तसंवृत्तस्कन्धः दीर्घपरिघ बाहू तस्य सप्तोत्सदाङ्गम् । रा.प.२५०क/१५१; द्र. {dpung mgo shin tu zlum pa/}
dpung mgo shin tu zlum pa
पा. सुसंवृत्तस्कन्धः, ओ धता, महापुरुषाणां लक्षणविशेषः — {skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis dang ldan pa}…{dpung mgo shin tu zlum pa} द्वात्रिंशता महापुरुषलक्षणैः समन्वागतः…सुसंवृत्तस्कन्धः ल.वि.५७क/७४; म.व्यु.२४९ (७ख).
dpung rgyan
• सं. अङ्गदम्, भूषणविशेषः — {lus la cod pan dang dpung rgyan dang se mo do dang rdo rje mchog gi phreng ba thogs shing rgyan bzang pos lus brgyan pa} किरीटाङ्गदहारवज्रसूत्रावबद्धाभरणतनुशोभाशोभितः ल.अ.६२क/७; केयूरम् — {khye'u dri zhim dpung rgyan dang mgul pa'i do shal dang gdu bus brgyan te} सुगन्धिर्दारकः केयूरहारकटकालंकृतः अ.श.१७०क/१५७; • पा. केयूरः, समाधिविशेषः — {rigs kyi bu 'di lta ste/} {rnam par byed ces bya ba'i ting nge 'dzin dang}…{dpung rgyan ces bya ba'i ting nge 'dzin dang} तद्यथापि नाम कुलपुत्र आकारकरो नाम समाधिः…केयूरो नाम समाधि का.व्यू.२२१ख/२८४; • ना. अङ्गदः, विद्याराजः — {rig pa mchog dang}… {dpung rgyan dang}… {de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः…अङ्गदः…एतैश्चान्यैश्च विद्याराजैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७क/८.
dpung rgyan stobs
ना. केयूरबलः, देवपुत्रः — {lha'i bu ud ka li zhes bya ba dang}…{dpung rgyan stobs dang} उत्खली च नाम देवपुत्रः…केयूरबलश्च ल.वि.१३७क/२०२.
dpung rgyan ldan
ना. अङ्गदिका, प्रदेशः — {dpung rgyan ldan du gshegs nas/} {dpung rgyan ldan gyi phyogs zhig tu 'dzum pa mdzad do//} अङ्गदिकामनुप्राप्तः । अङ्गदिकायामन्यतमस्मिन्प्रदेशे स्मितमकार्षीत् । वि.व.१५६क/१.४४.
dpung rgyan mtshar po can
वि. चित्राङ्गदः — {lag rgyan mtshar po can gang yin pa de ni lha sbyin zhes bstan la/} {kha cig dus gzhan du dpung rgyan mtshar po can gyi sgra de la mdzes pa'i cod pan can gyi mchod sbyin rtogs pa ni ma yin no//} न हि चित्राङ्गदो यः स देवदत्त इत्युक्तः कश्चित् कालान्तरेण तं चित्राङ्गदशब्दं चारुकिरीटिनि यज्ञदत्ते प्रतिपद्यते त.प.५१ख/५५३.
dpung rgyan 'dzin pa
ना. केयूरधरा, अप्सराः — ( {'khor der} ){lha'i bu mo brgya stong phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {lha'i bu mo ti la mchog ces bya ba dang}…{lha'i bu mo dpung rgyan 'dzin pa zhes bya ba dang} तस्मिन् पर्षद्यनेकाश्चाप्सरसः शतसहस्राः सन्निपतिताः, तद्यथा—तिलोत्तमा नामाप्सरसा…केयूरधरा नामाप्सरसा का.व्यू.२०१ख/२५९.
dpung rgyan bzang
वि. चित्राङ्गदः — {dpung rgyan bzang la sogs pa ni ming gi sgra nyid du grags pa'i phyir logs shig tu brjod do//} चित्राङ्गदादयस्तु संज्ञाशब्दत्वेनेति पृथग्वचनम् । त.प.५क/४५४.
वि. ससैन्यः — {dpung bcas de ni dri med gdugs/} /{zla shar ri bo bzhin du song //} ससैन्यः स ययौ स्वच्छच्छत्रचन्द्रोदयाचलः ।। अ.क.२५७ख/३०. ३२; सबलः लो.को.१४७२.
dpung che ba
महासाधनम् लो.को.१४७२.
dpung chen
• वि. = {dpung pa chen po} महाभुजः — {byis pa rnams dang lhan cig der/} /{lam du rtsed mo'i grong khyer byas/} /{rgyal po'i rtsed 'jo yongs 'dris la/} /{dpung chen de ni rnam par rtse//} स तत्र बालकैः सार्धं क्रीडानगरकृत्पथि । राजकेलीपरिचयैर्विजहार महाभुजः ।। अ.क.१२७क/६६.१८; • सं. बलौघः — {des mdun logs dang rgyab logs su dpung chen po thams cad bltas nas blon po rnams la dris pa} पुरस्तात्पृष्ठतश्च सर्वबलौघमवलोक्यामात्यानामन्त्रयते अ.श.२३९ख/२२०.
dpung chen po
= {dpung chen/}
dpung 'cha'
डिम्बः — {'khrug cing de bzhin dpung 'cha' 'thab pa dang //} डमराथ डिम्बास्तथ विग्रहाश्च स.पु. ३८क/६७.
dpung gnyen
• सं. १. परायणम्, शरणपर्यायः— {phan dang bde dang skyob pa dang /} /{mi rnams kyi ni skyabs dag dang /} /{gnas dang dpung gnyen gling dang ni/} /{yongs 'dren pa zhes bya ba dang //} हितं सुखं च त्राणं च शरणं लयनं नृणाम् । परायणं च द्वीपं च परिणायकसंज्ञकम् ।। अभि.अ.७ख/४.२७; परित्राणम् — {der 'gro zhing mgon tshol skyabs tshol dpung gnyen tshol lo//} तत्र गच्छति त्राणान्वेषी शरणान्वेषी परित्राणान्वेषी शि.स.४५क/४३; {sems can thams cad kyi dpung gnyen du gyur cig} सर्वसत्त्वानां परायणं भवेयम् बो.प.७०ख/३९ २. = {dpung gnyen nyid} त्राणता— {dpung gnyen med pa rnams la dpung gnyen no//} त्राणता अत्राणेषु शि.स.१५७क/१५१; • उ.प. परायणः — {kye ma snying po med pa yi/} /{'khor ba 'di na snying po'i gzugs/} /{gzhan gyi bsam pa'i dpung gnyen ni/} /{nor bu 'ga' zhig yod pa yin//} अहो बतास्मिन् संसारे निःसारे साररूपिणः । जायन्ते मणयः केचित् परचिन्तापरायणाः ।। अ.क.६२ख/६.१०८.
dpung gnyen med
= {dpung gnyen med pa/}
dpung gnyen med pa
वि. अपरायण: — {de de ltar sdug bsngal gyis nyam thag pa na skyabs med dpung gnyen med cing} तस्यैवं दुःखार्तस्याशरणस्यापरायणस्य शि.स.४६ख/४४; अपरिणायकः — {'jig rten na}…{sdug bsngal ba dang mgon med pa dang skyabs med pa dang dpung gnyen med pa dag mthong nas} दुःखितमनाथमत्राणमपरिणायकं लोकमवेक्ष्य जा.मा.१२७क/२३३; अत्राणः— {dpung gnyen med pa rnams la dpung gnyen no//} त्राणता अत्राणेषु शि.स.१५७क/१५१.
१. भुजः — ग्. {yul gyi rtsom par khyod kyi ni/} /{dpung pa mthu yis brgyan pa 'di/} /{'gro bar rgyal ba'i glang po dag /'dogs} {pa'i ka ba nyid du 'gyur//} अयं ते समरारम्भे प्रभावाभरणो भुजः । आलानस्तम्भतां यातु जगद्विजयदन्तिनः ।। अ.क.१००क/६४.१४९; {'gro ba kun gyi khur 'dzin pa/} /{bdag gi dpung pa 'di yis bzod//} अयं मम भुजः सर्वजगद्भारभरक्षमः ।। अ.क.४५क/४. १०४; बाहुः — {dpung pa gser gyi sdong po lta bur rgyas//} कनकपरिघपीनलम्बबाहुः जा.मा.३८ख/४५; {ri bo zhes pa la/} {rdo rje'i ri ni rkang pa dang lag pa'i sen mo rnams so//}…{nor bu'i 'od ni dpung pa'i rus pa'o//} शैला इति । वज्रपर्वताः पादकरनखाः…मणिकरो बाह्वस्थीनि वि.प्र.२३५क/२.३५; {nye ba'i dpung pa} उपबाहुः वि.प्र.२५६क/२.६७; दोः — {khyad par lo ma chur zhugs nas/} /{dpung pa dag gis thar bar byas//} विगाह्य सरितं दोर्भ्यां विशाखस्तमतारयत् ।। अ.क.२६६ख/३२.१५ २. = {phrag pa} अंसः, बाहुशिरः — {stobs ldan}…{dpung pa dag la gos sngon bkod par gyur bzhin} अंसन्यस्ते सति हलभृतो मेचके वाससीव मे.दू.३४६ख/१.६३; {phrag pa dang ni lag mgo dang /} /{dpung pa rnams ni mo min no//} स्कन्धो भुजशिर्ॐऽसोऽस्त्री अ.को.१७५ख/२.६.७८; अम्यते भारेण रुज्यते अंसः । अम रोगे । बाहुशिरोनामानि अ.वि.२.६.७८ ३. = {gshog rtsa} पक्षतिः, पक्षमूलम् — {mo ni dpung pa gshog rtsa 'o//} स्त्री पक्षतिः पक्षमूलम् अ.को.१६९क/२.५.३६; पक्षस्य मूलं पक्षतिः । पक्षमूलं च अ.वि.२.५.३६.
dpung pa 'khri shing
बाहुलता, बाहुरेव लता— {tha dad snang min gyur pa yi/} /{dpe nyid dag ni gzugs can 'dod/} /{dpung pa 'khri shing lag pa ni/} /{pad ma} उपमैव तिरोभूतभेदा रूपकमिष्यते । यथा बाहुलता पाणिपद्मम् का.आ.३२४क/२.६५.
dpung pa rgyas pa
वि. पीनबाहुः श.को.७९१.
dpung pa byin
ना. बाहुदा, नदी — {dpung pa byin dang dkar 'bab bo//} बाहुदा सैतवाहिनी अ.को.१४९क/१. १२.३३; बाहुबलं ददातीति बाहुदा । बहुदेन कार्तवीर्येणावतारितत्वाद् वा अ.वि.१.१२.३३.
वि. भुजच्छायोपजीवी — {gzi ldan g}.{yul du gzhu 'dzin lha'i/} /{dpung pa'i grib mas nyer 'tsho rnams/} /{dpa' bo ljon pa chen po de'i/} /{ngal gso dag ni bsten par byed/} दीप्तदानवसंग्रामे तस्य शौर्यमहातरोः । विश्रान्तिं भेजिरे देवा भुजच्छायोपजीविनः ।। अ.क.४४ख/४.९९.
dpung pa'i mgo
= {dpung mgo/}
dpung pa'i rgyan
= {dpung rgyan/}
dpung pa'i stobs
बाहुबलम् — {skabs gsum pa yi dpal 'byor ni/} /{bdag gi dpung pa'i stobs kyis bskyangs//} त्रिदशानामियं लक्ष्मीर्मद्बाहुबलपालिता । अ.क.४५क/४.१०३; भुजबलम्— {da ni khyod kyi dpung pa yi/} /{stobs mthus bdag cag skyob pa nyid//} अधुना त्वद्भुजबलप्रभावस्त्राणमेव नौ ।। अ.क.२८७क/१०६.१७.
पदातिः — {rgyal po de yang glang po dang rta dang shing rta dang dpung bu chung dang dpung gi tshogs mang po dang ldan pa} स राजा प्रभूतहस्त्यश्वरथपदातिबलकायसमन्वितः ल.वि.१४ख/१६; पत्तिः — {dpung bu chung gi tshogs} पत्तिकायः वि.व.३क/२.७४; {rta dang glang po che dang shing rta dang dpung bu chung dang bzhon pa dang} हयगजरथपत्तिवाहन(–) ल.वि.१४६क/२१४; पादातिकः मि.को.४५क ।
dpung bu chung gi tshogs
पा. पत्तिकायः, चतुरङ्गबलकायस्याङ्गम् — {dpung gi tshogs yan lag bzhi pa/} {glang po che pa'i tshogs dang rta pa'i tshogs dang shing rta pa'i tshogs dang dpung bu chung gi tshogs go bskon te} बलकायः…हस्तिकायोऽश्वकायो रथकायः पत्तिकाय इति चतुरङ्गसमन्वितः वि.व.३क/२.७४.
dpung tshogs
= {dpung gi tshogs/}
dpung tshogs bkod pa
बलविन्यासः मि.को.४७ख ।
dpung tshogs bzhi
= {dpung gi tshogs yan lag bzhi pa/}
dpung tshogs yan lag
सेनाङ्गम्, सेनाया अङ्गम् — {glang po rta dang shing rta dang /} /{rkang thang dpung tshogs yan lag bzhi//} हस्त्यश्वरथपादातं सेनाङ्गं स्याच्चतुष्टयम् ।। अ.को.१८७ख/२.८.३३; सेनाया अङ्गं सेनाङ्गम् अ.वि.२.८.३३.
dpung tshogs yan lag bzhi
= {dpung gi tshogs yan lag bzhi pa/}
dpung mtshams
स्कन्धसन्धिः, स्कन्धांसयोर्मध्यभागः — {phrag pa dang ni lag mgo dang /} /{dpung pa rnams ni mo min no/} /{de yi mtshams ni dza tru NI//} स्कन्धो भुजशिर्ॐऽसोऽस्त्री संधी तस्यैव जत्रुणी अ.को.१७५ख/२.६. ७८.
dpung 'dzings
बाहुयुद्धम् मि.को.५०क ।
dpung bzhi
= {dpung gi tshogs yan lag bzhi pa/}
dpung bzang
ना. सुबाहुः, विद्याराजः — {rig pa mchog dang}… {dpung bzang dang}… {de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः… सुबाहुः…एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७क/७; {'phags pa dpung bzang gis zhus pa zhes bya ba'i rgyud} आर्यसुबाहुपरिपृच्छानामतन्त्रम् क.त.८०५.
dpung bzangs
= {dpung bzang /}
dpung bzangs kyis zhus pa'i rgyud kyi bsdus pa'i don
• सं. १. दृष्टान्तः — {rmi lam dri za'i 'khor lo dang /} /{smig rgyu nyi ma zla ba dang /}…{dpe rnams kyis//} स्वप्नगन्धर्वचक्रेण मरीच्या सोमभास्करैः ।।…दृष्टान्तैः ल.अ.१६१ख/१११; उदाहरणम्— {dpe 'di nyid dbang byas nas ni/} /{de skad bshad min} नोदाहरणमेवैकमधिकृत्येदमुच्यते । प्र.वा.१४४क/४.१२१; निदर्शनम् — {rtag dang khyab pa nyid dag gi/} /{dpe ni bsgrub byas stong par bstan//} नित्यव्यापित्वयोरुक्तं साध्यहीनं निदर्शनम् ।। त.स.९ख/११५; उदाहृतिः — {de la don ni bstan pa yi/} /{don du dpe ni phyogs tsam brjod//} तत्रोदाहृतिदिङ्मात्रमुच्यतेऽर्थस्य दृष्टये । प्र.वा.१४६क/४.१५२ २. उपमा — {khyod kyi yon tan bla med la/}…/{dpe lta mchis par ga la gyur//} अनुत्तराणां का तर्हि गुणानामुपमास्तु ते ।। श.बु.१११ख/३४; उपमानम् — {'dir ni bzhin gyi sgra yis 'ga'/} /{dpe 'di nyid du 'khrul pa bskyed/} /{ti nga'i mtha' yis dpe ma yin/} /{zhes pa yid ches gsung bzlas} (?{'das} ){nas//} केषांचिदुपमाभ्रान्तिरिव श्रुत्येह जन्यते । नोपमानं तिङन्तेनेत्यतिक्रम्याप्तभाषितम् ।। का.आ.३२९ख/२.२२४; औपम्यम् — {'dis ni rigs yod pa nyid dang}…{dpe zhes bya ba khyad par de dag bsdus te} अनेन गोत्रस्यास्तित्वं…द्विधौपम्यं चेत्येष प्रभेदः संगृहीतः सू.व्या.१३७क/११; {rin po che'i snod phye ba ni de'i dpe'o//} विवृता रत्नपेटा तदौपम्यम् सू.व्या.१५२ख/३७ ३. रूपकम् — {de slob dpon las bslab pa sngar byas shing dpe blangs pa las bltas shing bltas shing ri mo 'dri bar byed do//} स आचार्यस्यान्तिकाच्छिक्षापूर्वङ्गमं रूपकमादाय दृष्ट्वा दृष्ट्वा प्रतिरूपकं करोति श्रा.भू.१४६क/३९७; आदर्शः — {dpe gzhan mthong na sbyin par byed do//} {yang na ni gzhan bris te sbyin par byed do//} आदर्शमन्यं दृष्ट्वा लेखयित्वा वान्यद् ददाति बो.भू.६८ख/८८; • पा. १. उपमा [1] शब्दालङ्कारभेदः — {rang bzhin brjod dang dpe dang ni/}…{dgongs pa can/} /{'di dag tshig rnams dag gi ni/} /{rgyan du sngon gyi mkhas pas bstan//} स्वभावाख्यानमुपमा…भाविकम् । इति वाचामलङ्कारा दर्शिताः पूर्वसूरिभिः ।। का.आ.३२२क/२.४; {ji lta ci zhig ltar mtshungs par/} /{gsal bar gang du rtogs byed pa/} /{de ni dpe zhes bya ste} यथा कथंचित्सादृश्यं यत्रोद्भूतं प्रतीयते । उपमा नाम सा का.आ.३२२ख/२.१४ [2] रूपकभेदः — {gtso bo dang ni phal pa la/} /{chos mthun chos mi mthun mthong bas/} /{dpe dang ldog pa can zhes pa'i/} /{gzugs can rnam pa gnyis 'dod dper//} इष्टं साधर्म्यवैधर्म्यदर्शनाद्गौणमुख्ययोः । उपमाव्यतिरेकाख्यं रूपकद्वितयं यथा ।। का.आ.३२५क/२.८७ २. दृष्टान्तः [1] व्याप्तिप्रदर्शनविषयः — {de bas na dpe zhes bya ba ni rjes su 'gro ba dang ldog pa'i tshig gi don bstan pa yin no//} तस्माद् दृष्टान्तो नामान्वयव्यतिरेकवाक्यार्थप्रदर्शनः न्या. टी.९०ख/२५१; {'di ni khyab pa'i yul bstan pa'i dpe yin no//} अयं व्याप्तिप्रदर्शनविषयो दृष्टान्तः न्या. टी.७९ख/२१२; {chos dang mthun pa'i dpe} साधर्म्यदृष्टान्तः न्या.टी.८६ख/२३७; {chos dang mi mthun pa'i dpe} वैधर्म्यदृष्टान्तः न्या.टी.८६ख/२३८ [2] पदार्थभेदः — {tshad ma}…{dpe}…{chad pa'i gnas} प्रमाणम्…दृष्टान्तः…निग्रहस्थानम् म.व्यु.४५३० (७०ख).
dpe dang don
दृष्टान्तदार्ष्टान्तिकौ — {sgra la ni cung zad kyang yod pa ma yin pas de'i phyir dpe dang don mi 'dra ba yin no//} शब्दे तु न किञ्चिदपीत्यतो वैषम्यं दृष्टान्तदार्ष्टान्तिकयोः त.प.१४९ख/७५०.
dpe dang dper bya
उपमानोपमेयम् — {dpe dang dper bya nyid dag ni/} /{mtshungs pa'i chos la ltos pas na//} उपमानोपमेयत्वं तुल्यधर्मव्यपेक्षया । का.आ.३२९ख/२. २२५.
dpe bya bar
उदाहर्तुम् — {dpe bya bar yang sla ba ma yin no//} न सुकरमुदाहर्तुम् लो.को.१४७४.
dpe bkod
= {dpe bko da pa/} {dpe bkod nas} उदाहृत्य — {mi dmigs pa'i dpe bkod nas/} {rang bzhin gyi dpe dgod pa'i phyir/} {rang bzhin zhes bya ba la sogs pa smos te/} अनुपलब्धिमुदाहृत्य स्वभावमुदाहर्तुमाह —स्वभाव इत्यादि न्या.टी.५०ख/१०६.
dpe bkod pa
भू.का.कृ. उदाहृतः — {de la bcus kyang dpe bkod pa tsam gzung bar thal bar 'gyur ba la/} {thams cad ces bya ba smos so//} तत्र दशानामप्युदाहृतमात्राणां ग्रहणप्रसङ्गे सत्याह—सर्व इति न्या.टी.५८ख/१४०.
dpe mkhyud
मुष्टिः — {de bzhin gshegs pa'i gsung ni rnam pa drug cu dang ldan par 'byung ste/mnyen} {pa dang} …{rnam par gsal ba ni slob dpon gyi dpe mkhyud med par chos ston pa'i phyir ro//} तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति स्निग्धा च…विस्पष्टा अनाचार्यमुष्टिधर्मविहितत्वात् सू.व्या.१८३क/७८.
dpe dgod
= {dpe dgod pa/}
dpe dgod pa
• क्रि. उदाहरति — {dper na zhes bya bas ni dpe ltar snang ba'i dpe dgod pa yin te} दृष्टान्ताभासानुदाहरति— यथा नित्यः शब्द इति न्या.टी.८७क/२४०; उदाह्रियते — {khyab par bya ba dgag par bya la khyab par byed pa'i chos gang yin pa de mi dmigs pa'o//} {dper na zhes bya ba ni dpe 'god pa'o//} प्रतिषेध्यस्य व्याप्यस्य यो व्यापको धर्मस्तस्यानुपलब्धिरुदाह्रियते—यथेति न्या.टी.५५ख/१२८; • सं. उदाहरणम् — {dgag par bya ba'i 'bras bu gang yin pa de dang 'gal ba gang yin pa de dmigs pa ste/} /{dper na zhes bya ba ni dpe dgod pa yin no//} प्रतिषेध्यस्य यत् कार्यं तस्य यद्विरुद्धं तस्योपलब्धेरुदाहरणम् — यथेति न्या.टी. ५७क/१३४; • कृ. १. उदाहर्तव्यः — {dgag par bya ba dang 'gal ba gang yin pa des khyab par bya ba'i chos gzhan dmigs pa ste dper na zhes bya ba ni dpe dgod pa yin no//} प्रतिषेध्यस्य यद् विरुद्धं तेन व्याप्तस्य धर्मान्तरस्य उपलब्धिरुदाहर्तव्या—यथेति न्या.टी. ५६ख/१३१ २. उदाहरन् — {re zhig chos mthun pa can mi dmigs pa'i dpe dgod pa'i phyir/} {dmigs pa'i mtshan nyid du gyur pa gang zhes bya ba la sogs pa smos te} साधर्म्यवत् तावदुदाहरन्ननुपलब्धिमाह—यदित्यादिना न्या.टी.६२ख/१५४.
• क्रि. उदाहरति — {dper na zhes bya bas ni dpe ltar snang ba'i dpe dgod pa yin te} दृष्टान्ताभासानुदाहरति—यथा नित्यः शब्द इति न्या.टी. ८७क/२४०; • सं. उदाहरणम् — {dgag par bya ba'i 'bras bu gang yin pa de dang 'gal ba gang yin pa de dmigs pa ste/} /{dper na zhes bya ba ni dpe dgod pa yin no/} प्रतिषेध्यस्य यत् कार्यं तस्य यद्विरुद्धं तस्योपलब्धेरुदाहरणम्—यथेति न्या.टी.५७क/१३४.
dpe 'god
= {dpe 'god pa/}
dpe 'god pa
• क्रि. उदाह्रियते — {dgag par bya ba'i 'bras bu gang yin pa de mi dmigs pa'o/} /{dper na zhes bya ba ni dpe 'god pa'o//} प्रतिषेध्यस्य यत् कार्यं तस्यानुपलब्धिरुदाह्रियते—यथेति न्या.टी.५५क/१२५; •सं. उदाहरणम् — {dper na zhes bya ba ni dpe 'god pa'o//} उदाहरणम्—यथेति न्या.टी.५१क/१०६.
dpe bsgrub byas stong pa
पा. साध्यविकलो दृष्टान्तः, दृष्टान्तदोषः — {de lta bas na mi gsal bar snang bar thal bar 'gyur ba'i phyir 'di yid kyi 'khrul pa ni ma yin no/} /{'o na ci'i phyir zhe na/} {dbang po las skyes pa ste/} {de'i phyir dpe bsgrub byas stong pa yin no//} तस्मादस्पष्टाभत्वप्रसङ्गान्नेयं मानसी भ्रान्तिः, किं तर्हि ? इन्द्रियजा—इति साध्यविकलो दृष्टान्तः त.प.८क/४६१.
dpe ngan
= {dpe ngan pa/}
dpe ngan pa
अपदृष्टान्त: — {grangs can pa'i 'gyur bar smra ba ni bkag zin to/} /{de lta bas na 'di dag ni dpe ngan pa yin no//} प्रतिषिद्धो हि सांख्येयः परिणामवादः । तस्मादपदृष्टान्ता एते अभि.भा.८८ख/१२०८.
dpe dngos
उपमावस्तु— {'jig rten pa yi dpe dngos kun/} /{gegs bgyid pa dang sgrib pa can/} /{re zhig pa dang nyi tshe ba/} /{shin tu rnyed par sla ba lags//} उपघातावरणवन्मितकालं प्रदेशि च । सुलभातिशयं सर्वमुपमावस्तु लौकिकम् ।। श.बु.१११क/३३.
dpe brjod
= {dper brjod pa/}
dpe brjod pa
= {dper brjod pa/}
dpe nye bar bkod pa
दृष्टान्तस्योपन्यासः — {ji ltar da ltar ba'i rnam shes bzhin no//} ।{sngar gyi rnam par shes pa bzhin no zhes bya ba'i dpe 'di gnyis nye bar bkod pa yin no//} कथम् ‘इदानीन्तनचित्तवत्’, ‘पूर्वविज्ञानवत्’ इत्येतयोर्दृष्टान्तयोरुपन्यासः त.प.१०२क/६५३.
dpe nye bar dgod pa
उपमोपन्यासः — {dpe nye bar dgod pa bstan pa} उपमोपन्यासनिर्देशः लो.को.१४७४.
dpe ltar snang ba
पा. दृष्टान्ताभासः — {gtan tshigs kyi tshul bshad pa las dpe'i de kho na nyid bstan pa 'dis ni dpe'i nyes pa dpe ltar snang ba yang bstan pa yin te} एतेनैव च हेतुरूपाख्यानाद् दृष्टान्तत्वप्रदर्शनेन दृष्टान्तदोषा दृष्टान्ताभासाः कथिता भवन्ति न्या. टी.८७क/२३९.
• क्रि. उदाहरति — {de'i dpe bstan pa'i phyir dper na} तदुदाहरति—यथेति न्या.टी.६९क/१७७; दृष्टान्तं व्याचष्टे — {dug la sogs pa bzhin no zhes bya ba ni dpe bstan pa yin no//} विषादिवदिति दृष्टान्तं व्याचष्टे त.प.२२०क/९१०; • सं. उदाहरणम् — {dpe bstan pa'i phyir/} {dper na zhes bya ba la sogs pa smos so//} उदाहरणमाह—यथेत्यादि न्या.टी.७२ख/१९०; • भू.का.कृ. उपमायां दर्शितः — {rjes 'gro med dang the tshom can/} /{dag ni dpe rnams nyid la bstan//} अनन्वयससन्देहावुपमास्वेव दर्शितौ । का.आ.३३४क/२.३५५; दर्शितो दृष्टान्तः — {don 'di bstan na dpe bstan pa kho na yin te} अस्मिंश्चार्थे दर्शिते दर्शित एव दृष्टान्तो भवति न्या.टी.८७क/२३९.
dpe bstan pa'i phyir
उदाहर्तुम् — {bdag nyid la the tshom za ba'i dpe bstan pa'i phyir/} {dper na zhes bya ba smos te} आत्मना संदिह्यमानमुदाहर्तुमाह — यथेति न्या.टी. ७४क/१९३.
dpe bstan zin
भू.का.कृ. उदाहृतम्— {de'i dpe bstan zin to//} ते चोदाहृताः न्या.टी.८८ख/२४५.
dpe tha ra
= {pe Tha ra/}
dpe dang bcas
= {dpe dang bcas pa/}
dpe dang bcas pa
वि. सदृष्टान्तः — {zhes rgyas par gsungs pa dpe dang bcas pa'i mdo gsum khungs su yod do//} इति विस्तरेण सदृष्टान्तानि त्रीणि सूत्राणि अभि.भा.१७ख/९२७; सदृष्टान्तकः — {chos rnam par nges pa la chos ni gsung rab tu gtogs pa yan lag bcu gnyis te}…{rtogs pa brjod pa'i sde ni dpe dang bcas par gsungs pa ste} धर्मविनिश्चये धर्मो द्वादशाङ्गं वचोगतम्… अवदानं सदृष्टान्तकं भाषितम् अभि.स.भा.६९क/९६.
dpe dang bral ba
वि. उपमापगतः — {tshad med pa dpe med pa dpe dang bral ba} अप्रमाणमनुपममुपमापगतम् ल.वि.२०३क/३०७; अपदृष्टान्तः — {don rig 'das pa dpe dag dang /} /{bral zhing rtags ni yod min te/} /{cis grub gang phyir de la ni/} /{mngon sum ma yin rtags can min//} अतीतमपदृष्टान्तमलिङ्गं चार्थवेदनम् । सिद्धं तत्केन तस्मिन् हि न प्रत्यक्षं न लैङ्गिकम् ।। प्र.वा. १२५क/२.१८०.
dpe dang mi mthun pa
प्रतिदृष्टान्तः — {bsgrub par bya ba'i chos la mi mthun pa'i chos du mas gnod par byed pa ste/} {dpe dang mi mthun par shes nas dam bca' ba spong ba ni dam bca' la gnod pa'o//} (?) साध्यधर्मप्रत्यनीकेन धर्मेण प्रत्यवस्थिते प्रतिदृष्टान्तधर्मं स्वदृष्टान्तेऽनुजानन् प्रतिज्ञां जहातीति प्रतिज्ञाहानिः वा.टी.१०७क/७३.
dpe don
= {dpe'i don/}
dpe byad
अनुव्यञ्जनम् — {mtshan sum cu rtsa gnyis dang dpe byad brgyad cu} द्वात्रिंशल्लक्षणम्, अशीत्यनुव्यञ्जनम् वि.प्र.१४०क/३.७६; व्यञ्जनम् — {mtshan ni sum cu rtsa gnyis dang /} /{dpe byad brgyad cu'i bdag nyid 'di/} /{theg chen nye bar longs spyod phyir/} /{thub pa'i longs spyod rdzogs skur bzhed//} द्वात्रिंशल्लक्षणाशीतिव्यञ्जनात्मा मुनेरयम् । साम्भोगिको मतः कायो महायानोपभोगतः ।। अभि.अ.११ख/८.१२; = {dpe byad bzang po/}
dpe byad brgyad cur ldan
वि. अशीत्यनुव्यञ्जनी — {btsun mo'i b+ha ga bde chen du/} /{ston pa sum cu rtsa gnyis mtshan/} /{gtso bo dpe byad brgyad cur ldan/} /{khu ba zhes bya'i rnam par gnas//} द्वात्रिंशल्लक्षणी शास्ता अशीतिव्यञ्जनी प्रभुः । योषिद्भगे सुखावत्यां शुक्रनाम्न व्यवस्थितः ।। हे.त.१५ख/५०.
dpe byad rdzogs pa thob pa
वि. सुपरिपूर्णपुरुषव्यञ्जनप्रतिलाभी — {dpe byad rdzogs pa thob par 'gyur ro//} सुपरिपूर्णपुरुषव्यञ्जनप्रतिलाभी च भवति स.पु.१३१क/२०७.
dpe byad bzang po
पा. अनुव्यञ्जनम् — {gzhon nu don thams cad grub pa'i sku la dpe byad bzang po brgyad cu mchis te} सर्वार्थसिद्धस्य कुमारस्य कायेऽशीत्यनुव्यञ्जनानि ल.वि.५८क/७५; {dpe byad bzang po brgyad cu gang zhe na} अशीतिरनुव्यञ्जनानि कतमानि बो.भू. १९३ख/२६०; द्र.—
dpe byad bzang po brgyad cu
अशीत्यनुव्यञ्जनानि — १. {sen mo zangs kyi mdog lta bu} ताम्रनखः, ओ खता, २. {sen mo'i mdog snum pa} स्निग्धनखः, ।ओ खता, ३. {sen mo mtho ba} तुङ्गनखः, ओ खता, ४. {sor mo rnams zlum pa} वृत्ताङ्गुलिः, ओ लिता, ५. {sor mo rnams rgyas pa} चिताङ्गुलिः, ओ लिता, ६. {sor mo rnams byin gyis phra ba} अनुपूर्वाङ्गुलिः, ओ लिता, ७. {rtsa mi mngon pa} गूढशिराः, ।ओ रता, ८ {rtsa mdud med pa} निर्ग्रन्थिशिराः, ओ रता, ९. {long bu mi mngon pa} गूढगुल्फः, ओ फता, १०. {zhabs mi mnyam pa med pa} अविषमपादः, ओ दता, ११. {seng ge'i stabs su gshegs pa} सिंहविक्रान्तगामी, ओ मिता, १२. {glang po che'i stabs su gshegs pa} नागविक्रान्तगामी, ओ मिता, १३. {ngang pa'i stabs su gshegs pa} हंसविक्रान्तगामी, ओ मिता, १४. {khyu mchog gi stabs su gshegs pa} वृषभविक्रान्तगामी, ओ मिता, १५. ग्. {yas phyogs su ldog cing gshegs pa} प्रदक्षिणावर्तगामी, ओ मिता, १६. {mdzes par gshegs pa} चारुगामी, ओ मिता, १७. {mi yo bar gshegs pa} अवक्रगामी, ओ मिता, १८. {sku 'khril bag chags pa} वृत्तगात्रः, ओ त्रता, १९. {sku byi dor byas pa lta bu} मृष्टगात्रः, ओ त्रता, ।२०. {sku rim par 'tsham pa} अनुपूर्वगात्रः, ओ त्रता, २१. {sku gtsang ba} शुचिगात्रः, ओ त्रता, २२. {sku 'jam pa} मृदुगात्रः, ओ त्रता, ।२३. {sku rnam par dag pa} विशुद्धगात्रः, ओ त्रता, २४. {mtshan yongs su rdzogs pa} परिपूर्णव्यञ्जनः, ओ नता, २५. {sku kho lag yangs shing bzang ba} पृथुचारुमण्डलगात्रः, ओत्रता, २६. {gom pa snyoms pa} समक्रमः, ओ मता, २७. {sku shin tu gzhon mdog can} सुकुमारगात्रः, ओ त्रता, २८. {sku zhum pa med pa} अदीनगात्रः, ।ओ त्रता, २९. {sku rim par 'tsham pa} अनुपूर्वोन्नतगात्रः, ओ त्रता, ३०. {sku shin tu grims pa} सुसंहतगात्रः, ओ त्रता, ३१. {yan lag dang nying lag shin tu rnam par 'byes pa} सुविभक्ताङ्गप्रत्यङ्गः, ।ओ ङ्गता, ३२. {gzigs pa rab rib med cing rnam par dag pa} वितिमिरविशुद्धालोकः, ओ कता, ३३. {dku zlum pa} वृत्तकुक्षिः, ओ क्षिता, ३४. {dku skabs phyin pa} मृष्टकुक्षिः, ओ क्षिता, ।३५. {dku ma rnyongs pa} अभुग्नकुक्षिः, ओ क्षिता, ३६. {dku phyang nge ba} क्षामकुक्षिः, ओ क्षिता, ३७. {lte ba zab pa} गम्भीरनाभिः, ।ओ भिता, ३८. {lte ba g}.{yas phyogs su 'khyil ba} प्रदक्षिणावर्तनाभिः, ओ भिता, ३९. {kun nas mdzes pa} समन्तप्रासादिकः, ओ कता, ४०. {kun spyod gtsang ba} शुचिसमाचारः, ओ रता, ४१. {sku la sme ba dang gnag bag med pa} व्यपगततिलककालकगात्रः, ओ त्रता, ४२. {phyag shing bal ltar shin tu 'jam pa} तूलसदृशसुकुमारपाणिः, ।ओ णिता, ४३. {phyag gi ri mo mdangs yod pa} स्निग्धपाणिलेखः,।ओ खता, ४४. {phyag gi ri mo zab pa} गम्भीरपाणिलेखः, ओ खता, ४५. {phyag gi ri mo ring ba} आयतपाणिलेखः, ओ खता, ४६. {zhal ha cang yang mi ring ba} नात्यायतवदनः, ओ नता, ४७. {zhal la gzugs kyi gzugs brnyan snang ba} बिम्बप्रतिबिम्बदर्शनवदनः, ।ओ नता, ४८. {ljags mnyen pa} मृदुजिह्वः, ओ ह्वता, ४९. {ljags srab pa} तनुजिह्वः, ओ ह्वता, ५०. {ljags zangs kyi mdog ltar 'dug pa} रक्त्रजिह्वः, ओ ह्वता, ५१. {glang po che'i nga ro dang 'brug gi sgra dang ldan pa} गजगर्जितजीमूतघोषः, ओ षता, ५२. {gsung snyan cing mnyen la 'jam pa} मधुरचारुमञ्जुस्वरः, ओ रता, ५३. {mche ba zlum pa} वृत्तदंष्ट्रः, ओ ष्ट्रता, ५४. {mche ba rno ba} तीक्ष्णदंष्ट्रः, ओ ष्ट्रता, ५५. {mche ba dkar ba} शुक्लदंष्ट्रः, ।ओ ष्ट्रता, ५६. {mche ba mnyam pa} समदंष्ट्रः, ओ ष्ट्रता, ५७. {mche ba byin gyis phra ba} अनुपूर्वदंष्ट्रः, ओ ष्ट्रता, ५८. {shangs mtho ba} तुङ्गनासः, ओ सता, ५९. {shangs gtsang ba} शुचिनासः, ।ओ सता, ६०. {spyan rnam par dag pa} विशुद्धनेत्रः, ओ त्रता, ।६१. {spyan yangs pa} विशालनेत्रः, ओ त्रता, ६२. {rdzi ma stug pa} चितपक्ष्मा, ओ मता, ६३. {spyan dkar nag 'byes shing pad+ma'i 'dab ma rangs pa lta bu} सितासितकमलदलशकलनयनः, ओ नता, ६४. {smin tshugs ring ba} आयतभ्रूः, ओ भ्रूता, ६५. {smin ma 'jam pa} श्लक्ष्णभ्रूः, ।ओ भ्रूता, ६६. {smin ma'i spu mnyam pa} समरोमभ्रूः, ओ भ्रूता, ।६७. {smin ma snum pa} स्निग्धभ्रूः, ओ भ्रूता, ६८. {snyan shal stug cing ring ba} पीनायतकर्णः, ओ र्णता, ६९. {snyan mnyam pa} समकर्णः, ओ र्णता, ७०. {snyan gyi dbang po ma nyams pa} अनुपहतकर्णेन्द्रियः, ।ओ यता, ७१. {dpral ba legs par dbyes pa} सुपरिणतललाटः, ।ओ टता, ७२. {dpral ba dbyes che ba} पृथुललाटः, ओ टता, ।७३. {dbu shin tu rgyas pa} सुपरिपूर्णोत्तमाङ्गः, ओ ङ्गता, ।७४. {dbu skra bung ba ltar gnag pa} भ्रमरसदृशकेशः, ओ शता, ।७५. {dbu skra stug pa} चितकेशः, ओ शता, ७६. {dbu skra 'jam pa} श्लक्ष्णकेशः, ओ शता, ७७. {dbu skra ma 'dzings pa} असंलुलितकेशः, ओ शता, ७८. {dbu skra mi gshor ba} अपरुषकेशः, ओ शता, ७९. {dbu skra dri zhim pa} सुरभिकेशः, ओ शता, ।८०. {dbu skra dpal gyi be'u dang bkra shis dang g}.{yung drung 'khyil ba dang sdong ris kyi dbyibs lta bu'i dbu skra dang ldan pa} श्रीवत्सस्वस्तिकनन्द्यावर्तवर्धमानसंस्थानकेशः, ओ शता म.व्यु.२६८(८क); ल.वि.५८क/७५; बो.भू.१९३ख/२६०.
dpe byad bzang po brgyad cu'i 'khor sna tshogs kyis sku spras pa
वि. अशीत्यनुव्यञ्जनपरिवारविचित्ररचितगात्रः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{dpe byad bzang po brgyad cu'i 'khor sna tshogs kyis sku spras pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… अशीत्यनुव्यञ्जनपरिवारविचित्ररचितगात्र इत्युच्यते ल.वि.२०६क/३०९.
dpe byad bzang po rnams kyis spras pa
वि. चित्रितोऽनुव्यञ्जनैः, बुद्धस्य म.व्यु.३७७ (१०क).
dpe byad bzang po phun sum tshogs pa
पा. अनुव्यञ्जनसम्पत्, रूपकायसम्पद्भेदः— {gzugs kyi sku phun sum tshogs pa yang rnam pa bzhi ste/} {mtshan phun sum tshogs pa dang /} {dpe byad bzang po phun sum tshogs pa dang /} {stobs phun sum ma tshogs pa dang /} {sku gdung rdo rje ltar sra ba nyid phun sum ma tshogs pa'o//} चतुर्विधा रूपकायसम्पत्—लक्षणसम्पत्, अनुव्यञ्जनसम्पत्, बलसम्पत्, वज्रसारास्थिशरीरतासम्पत् । अभि.भा.५८क/१०९८.
dpe bri ba
लेख्यम् — {de la sangs rgyas kyi sku gdung ni gzhal du med pa'i rin po che nyid yin no/} /{mchod pa'i don nyid du na nyes byas so/} /{dpe bri ba la ni nyes pa med pa nyid do//} अतुलरत्नत्वमत्र बुद्धधातोः । दुष्कृतं पूजार्थतायाम् । निर्दोषत्वं लेख्यस्य वि.सू.१५ख/१७.
dpe sbyar ba
उदाहृतम् — {thams cad smos pa lhag par byas na ni dpe sbyar ba dang 'dra ba mtha' rtogs par 'gyur ro//} सर्वग्रहणमतिरिच्यमानमुदाहृतसदृशकार्त्स्न्यावगतये जायते न्या.टी.५८ख/१४०; उदाहरणम् — {bcu smos kyang dpe sbyar ba mtha' dag go bar 'gyur ro//} दशग्रहणात् तूदाहरणकार्त्स्न्येऽवगते न्या.टी. ५८ख/१४०.
dpe sbyar bar byas pa
प्रयुक्तोदाहरणम् — {bcu smos pa med par thams cad smos pa byas na ni dpe sbyar bar byas pa mtha' dag go bar 'gyur la} दशग्रहणमन्तरेण सर्वग्रहणे क्रियमाणे प्रयुक्तोदाहरणकार्त्स्न्यं गम्येत न्या. टी.५८ख/१४०.
dpe ma grub pa
पा. दृष्टान्तासिद्धिः — {gal te khab long zhes bya ba la sogs pas bde byed bdag po'i lugs kyis dpe ma grub pa nyid du dogs pa yin te} अयस्कान्तप्रभेत्यादिना शङ्करस्वामिमतेन दृष्टान्तासिद्धिमाशङ्कते त.प.१८३ख/८२८.
dpe ma yin
अदृष्टान्त: — {blo gros chen po}…{'jig rten gyi phul las 'das pa dang 'dra ba dag dang mi 'dra ba'i phyir dpe ni dpe ma yin no//} लोकातिशयातिक्रान्तत्वान्महामते दृष्टान्तोऽदृष्टान्तः सदृशासदृशत्वात् ल.अ.१४७क/९३; अनिदर्शनम् — {gal te brjed phyir skyon med na/} /{de nyid phyir na dpe ma yin//} विस्मृतत्वाददोषश्चेत् तत एवानिदर्शनम् । प्र.वा.१२३क/२. १२०.
dpe ma yin pa
= {dpe ma yin/}
dpe med
= {dpe med pa/}
dpe med pa
• वि. अनुपमः — {gang gang phyi 'am nang gi bde ba dpe med cung zad dag dang ni//} यद्यत्किञ्चित् सुखमनुपमं बाह्यमाभ्यन्तरं वा अ.क.२८९ख/१०७.१९; {thub pa med pa dpe med pa/} /{gsal min mi snang gos pa med//} अजयोऽनुपमोऽव्यक्तो निराभासो निरञ्जनः । ना.स.५ख/९७; निरुपम: — {rgyal ba'i sras rnams go cha sbyor ba'i bdag nyid brtson 'grus dpe med byas//} वीर्यं बुद्धसुतैः कृतं निरुपमं सन्नाहयोगात्मकम् सू.अ. २०४क/१०६; अप्रतिमः — {kun tu bzang po dpe med drang srong che/} /{sred med bu yi stobs mnga' mkhwegs pa'i sku//} नारायणस्थामदृढात्मभावः समन्तभद्रोऽप्रतिमो महर्षिः । र.वि.१२१क/९५; अदृष्टान्त:— {zla ba la sogs pa'i tha snyad ni 'di 'dod pa tsam gyi rjes su byed pa nyid dngos po'i chos ma yin pa'i phyir ro/} /{de la rjes su dpag pa dpe med pa nyid du bshad de} चन्द्रादिव्यपदेशस्येच्छामात्रानुरोधित्वेनावस्तुधर्मत्वादिति तं प्रत्यदृष्टान्तकमनुमानमुक्तम् त.प.२८क/५०३; अदृष्टान्तकः — {'o na gtan tshigs kyi dpe med na gtan tshig khyab pa nges par ji ltar 'gyur zhe na} कथं तर्हि हेतोर्व्याप्तिनिश्चयो यद्यदृष्टान्तको हेतुरिति चेत् न्या. टी.८५ख/२३४; • सं. = {sangs rgyas} अनुपम:, बुद्धः म. व्यु.६८ (२ख); • ना. अनुपमा, कुमुददिग्गजस्य भार्या— {mtsho skyes pad dkar phyir log khrus/} /{sa mos}…{glang mo chu 'dzin dmar ser dang /} /{ser skya dpe med rim pa las//} ऐरावतः पुण्डरीको वामनः कुमुदः…करिण्योऽभ्रमुकपिलापिङ्गलानुपमाः क्रमात् ।। अ.को.१३३ख/१.३.४; न विद्यते उपमा यस्याः सा अनुपमा अ.वि.१.३.४.
ना. अनुपममति:, सत्पुरुषः — {bzang skyong la sogs pa skyes bu dam pa bcu drug la 'di lta ste/} {bzang skyong dang}… {dpe med blo gros dang} भद्रपालपूर्वङ्गमैश्च षोडशभिः सत्पुरुषै सार्धम् । तद्यथा—भद्रपालेन …अनुपममतिना स.पु.३क/२.
dpe med 'tsho
ना. अनुपमरक्षितः, आचार्यः ब.अ.७६४, ७९३.
dpe med gsung ba
अनुपमवादी लो.को.१४७५.
dpe tshul
सन्निवेश: — {blo gros chen po gzhan yang 'byung ba dang yon tan dang rdul dang rdzas dang dbyibs dang dpe tshul gyi khyad par mthong nas} अन्ये पुनर्महामते भूतगुणाणुद्रव्यसंस्थानसन्निवेशविशेषं दृष्ट्वा ल.अ.७५क/२३.
dpe yas
वि. उपम्यम्, संख्याविशेषः म.व्यु.७९३१ (१११ख).
dpe ru
= {dper/}
dpe las 'das pa
• वि. उपमातिक्रान्तः — {bde ba chen po'i gnas chos kyi dbyings nam mkha'i mtshan nyid can dog pa med pa'i chos 'byung 'jig rten gyi dpe las 'das pa kun tu bzang po'i bde ba chen po'i gnas so//} महासुखावासो धर्मधातुराकाशलक्षणोऽसङ्कीर्णो धर्मोदयो लोकोपमातिक्रान्तः समन्तभद्रो महासुखावासः वि. प्र.११८ख/१, पृ.१६; • सं. उपमानिवृत्तिः — {rtog gnas min phyir dpe las 'das pa'i phyir//} अतर्कभूमेरुपमानिवृत्तितः र.वि.११९ख/८९.
dpe las byung ba
वि. दार्ष्टान्तिक: — {de ltar 'gro ba'i khyad par gyis/} {shes pa'i nus pa'i khyad par rgyu'i dngos po bsgrubs nas dpe las byung ba'i don la sbyar ba'i phyir}…{smos te} एवं गतिविशेषस्य ज्ञानशक्तिविशेषं प्रति हेतुभावं प्रसाध्य दार्ष्टान्तिकेऽर्थे योजयन्नाह त.प.३०७ख/१०७६; द्र. {dpe las byung ba'i don/}
dpe las byung ba'i don
दार्ष्टान्तिकोऽर्थः — {de ltar 'gro ba'i khyad par gyis/} {shes pa'i nus pa'i khyad par rgyu'i dngos po bsgrubs nas dpe las byung ba'i don la sbyar ba'i phyir}…{smos te} एवं गतिविशेषस्य ज्ञानशक्तिविशेषं प्रति हेतुभावं प्रसाध्य दार्ष्टान्तिकेऽर्थे योजयन्नाह त.प.३०७ख/१०७६; दार्ष्टान्तिक: — {dpe las byung ba'i don mjug bsdu bar bya ba'i phyir}…{smos te} दार्ष्टान्तिकमुपसंहरन्नाह त.प.१५५क/७६३.
dpen pa
प्रा. = {yid du 'ong ba} द.को.१६३.
dpe'i skyon
पा. १. उपमादूषणम् — {blo ldan mi dgyes med gang la/} /{nges par dpe yi skyon dag ni/} /{tha dad rtags dang tshig la med/} /{dman dang lhag pa nyid la'ang med//} न लिङ्गवचने भिन्ने न हीनाधिकताऽपि वा । उपमादूषणायालं यत्रोद्वेगो न धीमताम् ।। का.आ.३२३ख/२. ५१ २. दृष्टान्तदोष: — {dpe'i skyon nyid dang bsgrub bya'i chos la sogs pa ma grub pa'o//} (?) दृष्टान्तदोषः साधनधर्मासिद्धत्वम् न्या.प्र.१८४ख/८.
dpe'i chos
दृष्टान्तधर्मः — {rnam pa thams cad kyi mchog dang ldan pa ni 'jig rten pa'i don thams cad dpe'i chos su bsgyur ba'i phyir ro//} सर्वाकारवरोपेता सर्वलौकिकार्थदृष्टान्तधर्मपरिणामिकत्वात् सू.व्या.१८३ख/७९.
dpe'i chos can
पा. दृष्टान्तधर्मी — {brdzun pa ma yin pa nyid du bsgrub par bya ba la/} {de lta bur gyur pa nyid kyi dpe'i chos can rigs pa yin gyi} अमृषात्वे साध्ये तथाभूत एव दृष्टान्तधर्मी न्यायः त.प.१६५क/७८४.
dpe'i nyes pa
पा. दृष्टान्तदोष: — {de bas 'di smra ba pos nyes pa'i phyir dpe'i nyes pa yin no//} इति वक्तृदोषादयं दृष्टान्तदोषः न्या.टी.८८क/२४३.
dpe'i don
दार्ष्टान्तिक: — {de ltar dper bsgrubs nas dpe'i don la nye bar bsdu ba'i phyir}…{smos te} एवं दृष्टान्तं प्रसाध्य दार्ष्टान्तिके उपसंहरन्नाह त.प.१३क/४७२; द्र. {dpe las byung ba/}
dpe'i de kho na nyid
दृष्टान्तत्वम् — {gtan tshigs kyi tshul bshad pa las dpe'i de kho na nyid bstan pa 'dis ni dpe'i nyes pa dpe ltar snang ba yang bstan pa yin te} एतेनैव च हेतुरूपाख्यानाद् दृष्टान्तत्वप्रदर्शनेन दृष्टान्तदोषा दृष्टान्ताभासाः कथिता भवन्ति न्या. टी.८७क/२३९.
dpe'i rnam pa
दृष्टान्तयोग: — {mun pa chen po ni snang ba chung ngus 'joms la phra mo ni chen pos sel zhes bya ba 'di ni dpe'i rnam pa yin no//} औदारिकं च तमः सूक्ष्मेणालोकेन हन्यते, सूक्ष्मं चाधिमात्रेणेत्येष दृष्टान्तयोगः अभि.भा.१९ख/९३८; {'di ni dpe'i rnam pa yin no zhes bya ba ni dpe'i tshul yin no/} /{gzhan dag na re dpe'i rnam pa zhes bya ba ni dpe'i rnam pa yin no zhes zer te} एष दृष्टान्तयोग इति दृष्टान्तयुक्तिः । दृष्टान्तयोगः दृष्टान्तप्रकार इत्यपरे अभि.स्फु.१८३क/९३८.
dpe'i phreng ba
ना. दृष्टान्तमाल्यम्, ग्रन्थः क.त.४१९६.
dpe'i tshig
दृष्टान्तपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{dpe'i tshig dang /} {dpe med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…दृष्टान्तपदम् अदृष्टान्तपदम् ल.अ.६८क/१७; {dpe'i tshig logs shig tu yan lag tu gyur pa ma yin yang phyogs kyi chos ma gtogs pa lhag ma tshul gnyis bstan par bya ba'i don du sbyar bar bya ba yin no//} दृष्टान्तपदं पृथगनवयवभूतमपि पक्षधर्मव्यतिरिक्तरूपद्वयप्रदर्शनार्थमेव प्रयुज्यते त.प.३२क/५१२.
dpe'i gzugs can
पा. उपमारूपकम्, रूपकभेदः — {gtso bo dang ni phal pa la/} /{chos mthun chos mi mthun mthong bas/} /{dpe dang ldog pa can zhes pa'i/} /{gzugs can rnam pa gnyis 'dod dper//} इष्टं साधर्म्यवैधर्म्यदर्शनाद्गौणमुख्ययोः । उपमाव्यतिरेकाख्यं रूपकद्वितयं यथा ।। का.आ.३२५क/२.८७.
dper na 'di lta ste
तद्यथा— {rigs kyi bu dper na 'di lta ste/} {nor bu mkhan mkhas pa} तद्यथा कुलपुत्र कुशलो मणिकारः र.व्या.७६ख/५.
dper rjod par byed
क्रि. उदाहरति — {zhes bya ba'i tshigs su bcad pa dper rjod par byed de} अत्र चार्थे श्लोकमुदाहरन्ति अभि.स्फु.८९ख/७६२.
dper rjod par byed pa
= {dper rjod par byed/}
dper brjod
= {dper brjod pa/}
dper brjod pa
• क्रि. उदाहरति— {dpe brjod pa ni dper na zhes bya'o//} तमुदाहरति—यथेति न्या.टी.७९ख/२११; {khyod lhas byin gang zhig dper brjod} कः पुनर्भवान् देवदत्तमुदाहरति अभि.भा.९४क/१२२८; • सं. उदाहरणम् — {gtan tshigs kyi nus pa dper brjod pa grub par bstan nas} हेतोः सामर्थ्यमुदाहरणप्रसिद्धमुपदिश्य त.प.३३ख/५१५; {'di rnams rang bzhin gsal bya'i phyir/} /{dper brjod phreng ba bstan par bya//} उदाहरणमालैषां रूपव्यक्त्यै निदर्श्यते ।। का.आ.३२७ख/२.१६८; उदाहार: — {de'i tsher yang smra ba dpe brjod pa ni don med} तदाप्यपार्थको वचनोदाहारः प्र.वृ.२६६ख/६; निदर्शनम् — {nges pa 'gog pa'i gzugs brjod dang /} /{'gal med 'gal ba can yang ste/} /{de dag rnams kyi rang bzhin yang /} /{dper brjod dag las gsal bar 'gyur//} नियमाक्षेपरूपोक्तिरविरोधी विरोध्यपि । तेषां निदर्शनेष्वेव रूपमाविर्भविष्यति ।। का.आ.३३२ख/२.३१२; • भू.का.कृ. उदाहृतम्— {'di'i 'brel pa ni bshad pa byed pas spyir mthong ba'i rjes su dpag pa la yul gzhan du phyin pas nyi ma 'gro bar dran pa dper brjod pa} भाष्यकारेण हि सामान्यतोदृष्टानुमाने देशान्तरप्राप्त्याऽऽदित्यगतिस्मरणमुदाहृतम् त.प.३५क/५१८; उपमोदिता— {'dab brgya pa dang ston zla dang /} /{khyod kyi gdong dang gsum po ni/} /{phan tshun rnam par 'gal zhes pa/} /{de ni 'gal ba'i dper brjod do//} शतपत्रं शरच्चन्द्रस्त्वदाननमिति त्रयम् । परस्परविरोधीति सा विरोधोपमोदिता ।। का.आ.३२३क/२.३३.
dper brjod pa'i tshul gyis
उदाहरणयोगेन म.व्यु.६४२० (९१ख).
dper brjod par bya
कृ. दृष्टान्तो वक्तव्यः — {rnam pa 'dis dpe gzhan yang brjod par bya'o//} अनेन वा प्रकारेणान्योऽपि दृष्टान्तो वक्तव्यः अभि.स्फु.१८३क/९३८; उदाहार्यम् — {de bzhin du skad cig ma las skad cig ma gzhan gzhan yin pa bzhin no zhes dper brjod par bya'o//} एवं क्षणादपि क्षणान्तरमन्यदित्युदाहार्यम् अभि.स्फु.३१७क/११९८.
औपम्यम्— {dper bya ba thams cad las shin tu 'das pa} सर्वौपम्यौपम्यसमतिक्रान्तानाम् ग.व्यू.३०९क/३१; उदाहार्यम् — {bya ba dang bya ba ma yin pa lta smos kyang ci dgos te/} {'dir kyi hud sems zhes smre sngags 'don pa'i dmyal ba dper bya'o//} किं पुनः कार्यमकार्यं वा हा चित्तपरिदेवकश्चात्र नारक उदाहार्यः अभि.भा.१९७क/६६७.
dper bya ba'i phyir
उदाहर्तुम् — {bsgrub par bya ba ldog pa la the tshom za ba'i dper bya ba'i phyir/} {dper na zhes bya ba smos te} संदिग्धसाध्यव्यतिरेकमुदाहर्तुमाह—यथेति न्या.टी.८९क/२४५.
dper byas
= {dper byas pa/}
dper byas pa
• भू.का.कृ. उदाहृतः — {des na skabs dang mi mthun pa'i/} /{tha snyad 'di ni dper byas yin//} प्रकृताप्रतिरूपोऽतो व्यवहार उदाहृतः ।। त.स.११०क/९५९; उपमा कृता — {yan lag thams cad yongs rdzogs par/} /{mi 'byung bzhin zhes dper byas so//} न सा सर्वाङ्गसम्पूर्णा भवेदित्युपमा कृता ।। र.वि.१०५क/५७; उपमितः — {byang chub kyi sems ni ljon shing lta bur dper byas pa yin te} बोधिचित्तं वृक्ष इव उपमितम् बो.प.४९क/९; • सं. उदाहरणम् — {skyes bu nyid sogs gtan tshigs kyis/} /{nus pa med par nges byed na/} /{bdag nyid dpe ru byas pa yis/} /{ha cang thal bar 'gyur ba yin//} आत्मोदाहरणेनान्यसामर्थ्याभावनिश्चये । पुरुषत्वादिहेतुभ्यः कार्ये चातिप्रसज्यते ।। त.स.१२६ख/१०८८.
dper byed
= {dper byed pa/}
dper byed pa
क्रि. उदाहरति — {dper na 'dus pa yin pa'i phyir mig la sogs pa ni gzhan gyi don byed de zhes bya ba ni gzhan gyi don rjes su dpag pa la ma smras su zin kyang bsgrub par bya ba yin par snang ba'i dper byed do//} अनुक्तमपि परार्थानुमाने साध्यमिष्टम् । तदुदाहरति—परार्था इति न्या.टी.७०क/१८०; दृष्टान्तं करोति — {re zhig khyod mchod sbyin pa nas rga ba'i gang gi dbang du byas nas dper byed} कं च तावद्भवान् याज्ञिकं यावद्व्याधितमधिमुच्य दृष्टान्तं करोति अभि.भा. ८८क/१२०८.
dper byed pa yin
क्रि. उदाहरति — {dper na zhes bya ba ni gzhi ma grub pa'i dper byed pa yin no//} आश्रयणासिद्धमुदाहरति—यथेति न्या.टी.७४क/१९३.
dper mi phod
क्रि. नोपमां याति — {dmyal sogs sdug bsngal bsam byas na/} /{'dod pa rnams la mtshon dang ni/} /{dug dang me dang g}.{yang sa dang /} /{dgra rnams kyis kyang dper mi phod//} न शस्त्रं न विषं नाग्निर्न प्रपातो न वैरिणः । कामानामुपमां यान्ति नरकादिव्यथास्मृतेः ।। बो.अ.२६ख/८.८४.
dpes
= {dpe yis/}
dpes ston pa
दार्ष्टान्तिक: — {'di ni dpes ston pa rnams kyi phyogs yin no zhes grag ste} दार्ष्टान्तिकानां किलैष पक्षः अभि.स्फु.२९२ख/११४२.
dpes bstan
निदर्शनम् — {rdo rje seng ge mkha' dag dang /} /{chu yi zla ba'i dpes bstan to//} वज्रसिंहाम्बरस्वच्छदकचन्द्रनिदर्शनम् ।। र.वि.१२१ख/९६.
dpes bstan par bgyi ba
औपम्यम् — {de'i bsod nams kyi phung po ni bgrang bar yang dper yang dpes bstan par bgyi bar yang}…{sla ba ma lags so//} गणनापि उपमापि औपम्यमपि…तस्य पुण्यस्कन्धस्य न सुकरा कर्तुम् अ.सा.१४०क/८०.
dpes bstan par bya ba
औपम्यम् — {bgrang bar yang dper yang dpes bstan par bya bar yang}…{mi bzod do//} गणनामपि उपमामपि औपम्यमपि…न क्षमते अ.सा. ६५क/३६.
dpog
• क्रि. (वर्त.; सक.; {dpag} भवि., {dpags} भूत., {dpogs} विधौ) १. मीयते — {dngos po med pa'i tshad ma ni/} /{rang dang rjes mthun pas dpog na//} अभावो वा प्रमाणेन स्वानुरूपेण मीयते । त.स.६१ख/५८७ २. अनुमीयेत — {'on te don bcas nyid kyis sam/} /{rnam par dbye don nyid kyis kyang /} /{de rnams kyi ni byed po dpog/} अथापि सार्थकत्वेन विभक्तार्थतयाऽपि वा । तेषां कर्ताऽनुमीयेत त.स.८८क/८०२; • = {dpog pa/}
dpog pa
• सं. मानम् लो.को.१४७७; • कृ. अनुमितः — {'bras bu rim can dpog pa'i rjes su dpag pas kyang yin te} अनुमानतोऽपि कार्यक्रमतोऽनुमितम् त.प.२१८ख/९०६.।(द्र. {rjes su dpog pa/} {rgyal dpog/} {dus dpog/} {don gyis dpog pa/}).
dpog par byed pa
• क्रि. अनुमिनोति— {su zhig tshul 'di rigs pas dpog byed pa/} /{dad ldan rnal 'byor brtson zhing mi rtog pa//} इमं नयं योऽनुमिनोति युक्तितः प्रसादवान् योगपरो ह्यकल्पनः । ल.अ.१९१क/१६४; • सं. अनुमानम्— {dpag bya dpog par byed pa yi/} /{don gyi tha snyad gnas pa 'di/} /{shes pa la grub tha dad la/} /{brten nas rnam par brtags pa yin//} अनुमानानुमेयार्थव्यवहारस्थितिस्त्वियम् । भेदं प्रत्ययसंसिद्धमवलम्ब्य च कल्प्यते ।। प्र.वा.१४७ख/४.१८३; परितुलना — {de las gzhan pa'i byang chub sems dpa' rnams dang dpog par byed cing} तदन्यैश्च बोधिसत्त्वैः सह परितुलना बो.भू.१५१ख/१९५.
dpog byed
= {dpog par byed pa/}
dpog byed pa
= {dpog par byed pa/}
dpogs
= {dpogs pa/}
dpogs pa
• क्रि. ( {dpog} इत्यस्या विधौ) (?) मीयते — {'dis dpogs pas na dpag pa ste} मीयतेऽनेनेति मानम् न्या.टी.४०क/३९; • सं. मानम् — {rtags bzung zhing 'brel pa dran pa'i rjes la dpogs pa la ni rjes su dpag pa ste} लिङ्गग्रहणसम्बन्धस्मरणस्य पश्चान्मानमनुमानम् न्या.टी.४०क/३९.
dpong sa
१. शाला — {'phong gi dpong sa} इष्वस्त्रशाला वि.व.१५ख/२.८२ २. चत्वरम् — {grong gi dpong sa bla gab med par 'dug nas} आकाशे ग्रामचत्वरे उपविष्टः स.पु.३०क/५२.
dpon
१. प्रभु:, सम्बोधने— {dpon khyod bag rkyang bzhugs te rtsa ba 'bras bu sna tshogs gsol bar mdzod cig} त्वं स्वस्थो भुवि भुज्यतां हि विविधं मूलं फलं च प्रभो वि.व.२१५ख/१.९२ २. पतिः — {grong dpon} ग्रामपतिः म.व्यु.३७०९ (६२क); {dmag dpon} सेनापतिः म.व्यु.३६८६ (६२क); अधिपतिः — {dmag dpon} विक्षेपाधिपतिः म.व्यु.३६८८ (६२क); द्र. {dpon po/}( द्र. {slob dpon/} {tshong dpon/} {sde dpon/} {ded dpon/} {rje dpon/}).
१. ईश्वर:, स्वामी — {dpon po mthong na khe+engs nyams shing /} /{yon tan nyams dang gzi brjid mchod/} /{zhi zhing ngal ba 'di dag ni/} / ग्. {yog byed dag gi dang po'i 'bras//} मानग्लानिर्गुणग्लानिरोजःपूजशमः श्रमः । प्रथमं सेवकस्यैतत् फलमीश्वरदर्शने ।। अ.क.७३ख/७.३६; अध्यक्षः — {ro ldan g}.{yos khang tshang mang ngo /} / ग्. {yos dpon lag bde'i dpon po dang //} समानौ रसवत्यां तु पाकस्थानमहानसे । पौरोगवस्तदध्यक्षः अ.को.१९६क/२.९.२७; नायकः — {bdag po dbang phyug pa ti dang /} /{phyug po dpon po gtso bo dang/} /{dpon mgo mgo 'dren rje bo 'o//} स्वामी त्वीश्वरः पतिरीशिता ।। अधिभूर्नायको नेता प्रभुः परिवृढोऽधिपः । अ.को.२०६ख/३.१.११; नयति स्वसेवकान् नियुङ्क्त इति नायकः अ.वि.३.१.११ २. भागिनेय: — {'od srung gi dpon po mya ngan med ces bya ba} काश्यपस्य भागिनेयोऽशोको नाम्ना अ.श.११५ख/१०५; द्र. {dpon/}
dpya
• सं. १. = {khral} करः — {lha khyod kyi bka' drin gyis ri 'or ba phab ste gte'u bzung /} {sna bo bskos lags te/} {dpya dang skyes kyang 'di dag lags kyis} देव तव प्रसादात् कर्वटकः सन्नामितः । नीपका गृहीताः । चित्रकः स्थापितः । इमे तु करप्रत्यायाः वि.व.२१३ख/१.८९; करप्रत्यायः — {grong khyer gyi shar phyogs kyi sgo nas dpya 'du ba gang yin pa de dag des mchod rten de la phul lo//} ये पूर्वनगरद्वारे करप्रत्याया उत्तिष्ठन्ते ते तस्मिन् स्तूपेऽनुप्रदत्ताः वि.व.२६७क/२.१६९; प्रत्यायः — {des ang ga'i rgyal po'i zho shas 'tsho ba dag lo thang dang dpya sdud pa mthong nas} तेन ते दृष्टा अङ्गस्य राज्ञः पौरुषेयाः करप्रत्यायानुद्ग्राहयन्तः वि.व.४ख/२.७६; बलिः — {de bzhin rgyal pos chos min dpya phab na/} /{yul yang phung la des kyang phan mi thogs//} अधर्म्यमेवं बलिमुद्धरन्नृपः क्षिणोति देशं न च तेन नन्दति ।। जा.मा.१३८ख/१६१ २. दण्डः — {dus min dus su brtag bya zhing /} /{kun gyi bdog kun 'phrog byed pa/} /{bzod dka'i dpya dang ldan pa des/} /{gzir ba'i skye rgus mya ngan byas//} तेन दुःसहदण्डेन सर्वसर्वस्वहारिणा । अकालकालकल्पेन पीडिताः शुशुचुः प्रजाः ।। अ.क.८९ख/६४.१४; • पा. दण्डः, उपायभेदः — सामदाने भेददण्डावित्युपायचतुष्टयम् ।। साहसं तु दमो दण्डः अ.को.१८६ख/२.८.२१; साम, दानं, भेदः, दण्डः एते चत्वार उपायभेदा इत्युच्यन्ते…दाम्यति दौष्ट्यमनेनेति दमः, दण्डश्च अ.वि.२.८.२१.
कर: — {rgyal blun mtshan mor byed pa ni/} /{gsar pa'i dpya zer 'bebs pa yis/} /{mchog tu skye bo'i tshogs pa ni/} /{pad+mo can bzhin zum par gyur//} राज्ञा दोषाकरेणेयं जडेन जनता परम् । प्रत्यग्रकरपातेन नलिनीव निमीलिता ।। अ.क.९०क/६४.१८.
dpyang
= {dpyang ba/}
dpyang thag
आलम्बनम् — {bdag gis khyod kyi dpyang thag ni/} /{lag pa gnyis kyis gzung bar bya//} धारयिष्यामि पाणिभ्यामहमालम्बनं तव । अ.क.२६७ख/३२. २८; रज्जु — {dpyang thag dang chu snod sbas nas 'dug go//} ततो रज्जुं तिप्यकं च गोपायित्वा स्थितः वि.व.१३३ख/१.२२.
dpyang ba
लम्बनम् — {steng du bla re'o/} /{dpyang ba dag go//} {brtan pa la ni so phag las byas pa'i them skas bya'o//} उपरि वितानस्य । लम्बनानाम् । सोपानकस्य करणमिष्टकामयस्य स्थिरे वि.सू.९४ख/११३.
dpyang tshags
दण्डपोण: — {dpyang tshags bcang bar bya'o//} धारयेद् दण्डपोणम् वि.सू.३८ख/४८.
dpyangs
= {dpyangs pa/} {dpyangs te} लम्बयित्वा — {sgo drung du snam bu'am ras dpyangs te nyal bar bya} द्वारस्थूलपट्टिकां वा पटकं वा लम्बयित्वा शयितव्यम् वि.व.१८८ख/२.१११; अवलम्बितां कृत्वा — {gos ngur ka pri yang ku 'dra ba rin thang med pas tshar du dpyangs te} प्रियङ्गुपाण्डुना अनर्घ्येण वस्त्रेण पार्श्वावलम्बितां कृत्वा ल.अ.५६ख/१.
dpyangs pa
• सं. लम्बनम्— {de ni gzar thag gis shing la dpyangs na bzang ngo //} लम्बनमस्य कान्तारिकया वृक्षे साधु वि.सू.७ख/८; अवलम्बनम् म.व्यु.६७०८; • भू. का.कृ. लम्बितः — {de bzhin du chom rkun nam dpa' bo shing la dpyangs pa ni} तथा वृक्षे लम्बितस्तस्करो वा शूरः वि.प्र.७८ख/४.१६०.
dpyad
• क्रि. ( {dpyod} इत्यस्या भवि., भूत.) १. मीमांसते स्म — {de nas rgyal po zas gtsang mas shAkya'i tshogs thams cad bsogs te dpyad pa} ततो राजा शुद्धोदनः सर्वं शाक्यगणं सन्निपात्यैवं मीमांसते स्म ल.वि.५४क/७२ २. चरेत् — {de dag don ni nus na dpyad pa'i rigs//} चरेत्तदर्थं तु पराक्रमे सति जा.मा.१३८क/१६० ३. निरूप्यते — {de la sgra'i dgos pa ni brjod par bya ba bstan pa nyid yin gyi gzhan ma yin pa de'i phyir de mi dpyad do//} तत्र शब्दस्य स्वाभिधेयप्रतिपादनमेव प्रयोजनम्, नान्यत् । अतस्तन्न निरूप्यते न्या.टी. ३६ख/७; • = {dpyad pa/}
dpyad nas
विचार्य — {brtags shing dpyad nas tshig tu smra'o//} वितर्क्य विचार्य वाचं भाषते अभि.स्फु.२७६ख/११०४; {yun ring dpyad nas mig dag ni/} /{mchi ma rgyas pas skad cher smras//} ऊचे चिरं विचार्योच्चैर्बाष्पाऽऽचितविलोचनः ।। अ.क.२२२क/२४.१५८; {khams dang bsam pa bag la nyal/} /{rang bzhin dag kyang spyad} (? {daphyad} ) {nas de/} /{chos ni bstan pas de dag rnams/} /{bla med gnas skabs dag la bkod//} आशयानुशयं धातुं प्रकृतिं च विचार्य सः । धर्मदेशनया तेषां दिदेशानुत्तरां दशाम् ।। अ.क.१९०ख/२१.७०.
dpyad dgos
• क्रि. मीमांसितव्यं स्यात् — {'di ni re zhig dpyad dgos te} मीमांसितव्यमपि च तावदेतत् स्यात् जा.मा.४२क/४९; • कृ. चिन्तयितव्यः — {'di la}…{'di dpyad dgos so//} इदं त्वत्र चिन्तयितव्यम् जा.मा.७८क/९०.
dpyad pa
• सं. १. विचारः — {yul med pa'i shes pa ni 'ga' yang yod pa ma yin no zhes bya ba 'di ni rnam par shes pa smra ba dpyad par gtan la phab zin to//} ‘निर्विषयो न कश्चित् प्रत्ययोऽस्ति’ इति निर्लोडितमेतद् विज्ञानवादविचारे त.प.३३०ख/३७६; {rgya cher dpyad pa ni phung po lnga po'i bshad sbyar las rig par bya'o//} विस्तरविचारस्तु पञ्चस्कन्धकोपनिबन्धाद् वेदितव्यः त्रि.भा.१६७ख/८८; विचारणम् — {zhar la 'ongs pa zhes bya ba ni 'das pa dang ma 'ongs pa dpyad pa ni} प्रसङ्गेनागतमतीतानागतविचारणम् अभि.स्फु.१२१क/८१९; विचारणा — {bza' dang mi bza' dpyad pa med par de dag bzar 'gyur ba//} भक्ष्याभक्ष्यविचारणाविरहितस्तत्तत्समास्वादयेत् जा.मा.९२ख/१०६; चिन्ता — {des na don la brten pa'i dpyad pa nyid nye bar mkho ba yin no//} तस्मादर्थगतैव चिन्तोपयोगवती प्र.अ.४२क/४८; चिन्तनम् *प्र.प.; रूपणम् — {dpyad pas na ngo bo ste nges par brtags pa zhes bya ba'o//} रूपणं रूपं निरूपणमित्यर्थः प्र.अ.१७६ख/१९१; निरूपणा— {dbang po las byung nyid sogs la'ang /} /{dngos po ji ltar yin dpyad bya//} कार्या चैन्द्रियकत्वादौ किंवस्त्विति निरूपणा । त. स.८४ख/७७८; विवाद: — {rgol ba dang phyir rgol ba dag gi so sor snang ba'i dbang gis chos can du grub pa gang yin pa de kho na khyad par dpyad pa'i rten yin gyi} य एव वादिप्रतिवादिनोः प्रतिभासवशाद् धर्मी सिद्धः, स एव विशेषविवादाश्रयः त.प.२०७ख/८८३ २. विद्या — {khyim brtags pa'i dpyad} वास्तुविद्या म.व्यु.५०५४ (७६ख), {sha mtshan gyi dpyad} अङ्गमणि(?)विद्या ५०५५ (७६ख); अध्यायः — {sme ba'i dpyad} पिप्ल्वध्यायः म.व्यु.५०५६ (७६ख); • भू.का.कृ. चिन्तितः — {'dis ni ser skya la sogs kyis/} /{mi rtag sogs phyir sems med la/} /{srog dang shun pa bshus na ni/} /{ci phyir sems ldan dpyad pa yin//} एतेन कापिलादीनामचैतन्यादि चिन्तितम् । अनित्यादेश्च चैतन्यं मरणात् त्वगपोहतः ।। प्र.अ.४०क/४६; चर्चितः— {skye ba gzhan rab tu grub pa'i phyir/} {tshu rol mdzes pa pas dpyad pa mes tshig pa yin no//} जन्मान्तरप्रसिद्धिरिति चर्चितं चार्वाकचर्चितमर्चिष्मता प्र.अ.१२७क/१३५; चर्वितः — {lan mang du dpyad pas gsal ba'i phyir logs shig tu sun 'byin pa ma brjod do//} स्पष्टत्वाद्बहुशश्चर्वितत्वान्न पृथक् तस्य दूषणमुक्तम् त.प.११५ख/६८१.
dpyad par
विचारयितुम् — {cig car ni dpyad par mi nus pa'i phyir ro//} अक्रमेण विचारयितुमशक्यत्वात् प्र.अ.२७ख/३१.
dpyad pa'i khur lci ba
विचारभारगौरवम् — {de la dang po'i gnas skabs 'di rnam par gnas pa dpyad pa'i khur lci ba'i mi bzod pas grub pa bsgrubs pa'i skyon dang 'brel ba'i phyir ro//} तत्र न तावदयमाद्यः प्रकारः सहते विचारभारगौरवम्, सिद्धसाधनतादोषानुषङ्गात् वा. टी.७३क/२८.
dpyad pa'i yul du byas pa
वि. विचारविषयापन्नः — {'di ltar gzhan yang 'di dpyad pa'i yul du byas nas ut+pa la dri la sogs pa las shin tu tha dad pa yin te} तथेदमपरं विचारविषयापन्नमिन्दीवरं गन्धादिभ्योऽत्यन्तभिन्नम् वा.टी.७२ख/२८.
dpyad par bya
• क्रि. १. विचार्यते — {'di dpyad par bya ste} इदं विचार्यते अभि.भा.३१क/३७; निरूप्यते — {'di dpyad par bya ste} तत्रेदं निरूप्यते त.प.१५१ख/२८; चिन्त्यते — {'di la yang ni tshad ma nyid/} /{gang gis rtogs zhes dpyad par bya//} अस्यापि गम्यते केन प्रामाण्यमिति चिन्त्यते । त.स.१११क/९६६; विचिन्त्यते— {gal te 'brel pa 'du ba yin/} /{de la'ang 'dir ni dpyad bya ste//} सम्बन्धः समवायश्चेत् तत्राप्येवं विचिन्त्यते । त.स.१६ख/१८५; द्र. {dpyad par bya ba yin/} 2. विभावयेत् — {de bas 'di dag yongs spongs la/} /{mkhas pas 'di ltar dpyad par bya//} तस्मादेतत्परित्यागे विद्वानेवं विभावयेत् ।। बो.अ.२३ख/८.३; • कृ. विचार्यः — {de dpyad par bya ste} सा तु विचार्या अभि.स्फु.२१९क/९९७; {dpyad bya rnam par dpyad byas na/} /{rnam dpyod la ni rten yod min//} विचारिते विचार्ये तु विचारस्यास्ति नाश्रयः । बो.अ.३५क/९.१११; विचारयितव्यः — {zhes bya ba'i dri ba 'ongs pa la dpyad par bya ste} इति प्रश्ने आगते विचारयितव्यम् अभि.स्फु.१२६क/८२६; मीमांस्यः — {re zhig ci 'di dag lhan cig 'byung ba'i stobs kyis gnas sam/} {'on te}…{'di dpyad par bya'o//} मीमांस्यं तावदेतत्—किमेषां सहोत्पन्नबलेनावस्थानम्, आहोस्वित् अभि.भा.८८क/२९१; सम्प्रधार्यः — {re zhig ci mar me 'od kyi rgyu yin nam/} {'on te}…{'di dpyad par bya'o//} सम्प्रधार्यं तावदेतत्—किं प्रभायाः प्रदीपो हेतुः, आहोस्वित् अभि.भा.८७ख/२९०.
dpyad par bya ba
= {dpyad par bya/}
dpyad par bya ba yin
• क्रि. १. परीक्ष्यते— {de nyid la rab tu 'jug par byed pa gang yin pa de 'dir dpyad par bya ba yin la} तयोर्मध्ये यत् प्रवर्तकं तदिह परीक्ष्यते न्या. टी.३८ख/२८; विचार्यते — {des btsal ba gang yin pa de nyid bstan bcos las kyang dpyad bar bya ba yin te} यच्च तैर्मृग्यते तदेव शास्त्रे विचार्यते न्या.टी.३८क/२३; {nye ba de nyid dpyad bya yin//} सैव प्रत्यासत्तिर्विचार्यते प्र.वा.१३०ख/२.३२४ २. विचार्यं स्यात् — {bar skabs su ldang ba yod dam med ces dpyad par bya ba yin no//} अन्तरा तु व्युत्थानमस्ति, नास्तीति विचार्यं स्यात् अभि.भा.१७ख/९२६; • कृ. विचार्यः — {'di ni re zhig dpyad par bya ba yin te/} {ci de dag rdzas su 'dod dam/} {'on te btags par 'dod} विचार्यं तावदेतत्—किं ते द्रव्यत इच्छन्ति, आहोस्वित् अभि.भा.८२क/११९१; • द्र. {dpyad par bya/}
dpyad bya
= {dpyad par bya/}
dpyad zin
भू.का.कृ. विचारितः — {gzhan yang tshad ma rnam par gtan la dbab par dpyad zin to//} इत्येतच्च विचारितं प्रमाणविनिश्चये हे.बि.२५०क/६६; चर्चितः — {khyad par bogs dbyung du med pa de ni 'ga' zhig la yang ltos pa ma yin no zhes lan brgyar dpyad zin to//} न चापि तस्यानाधेयातिशयस्य काचिदपेक्षेति शतशश्चर्चितम् त.प.१९९क/८६४; चिन्तितः — {ji ltar de dag la yod pa ma yin no zhes de dag dpyad zin to//} चिन्तितमेतत् यथा तेषु न सम्भवतीति प्र.वृ.३०७क/५३; उपपादितः — {rtag pa'i ngag ni yod pa na/} /{gsal byed rigs min dpyad zin te//} नित्या सती न वाग् युक्ता द्योतिकेत्युपपादितम् । त.स.९९ख/८८३; निर्लोठितः — {zhes phal cher dpyad zin pa'i phyir ro//} इति निर्लोठितप्रायत्वात् त.प.९३क/६३९.
dpyad zin pa
= {dpyad zin/}
dpyad bzod pa
क्रि. प्रतिबलो भवति म.व्यु.९३३४ (१२८ख).
dpyas pa
विकुट्टना— {'di ni 'di 'dra'o 'di ni 'di 'dra'o zhes gzhan la dpyas pa mi bya'o//} न परेषां विकुट्टना कर्तव्या—अयमीदृशोऽयमीदृश इति शि.स.६०ख/५९.
dpyas par 'gyur
क्रि. हास्यमाप्नोति — {rnam pa gzhan du byas na ni/} /{khams gsum skye bos dpyas par 'gyur//} अन्यथा हास्यमाप्नोति त्रैधातुकेषु जन्तुषु ।। गु.स. १२८क/८१.
dpyi
१. जघनम् — {dga' ma khyod kyi nu ma dang /} /{dpyi yi bar na rked pa ni/} /{yod dam med ces bdag gi ni/} /{the tshom da dung bzlog ma gyur//} स्तनयोर्जघनस्यापि मध्ये मध्यं प्रिये तव । अस्ति नास्तीति सन्देहो न मेऽद्यापि निवर्तते ।। का.आ.३२९क/२.२१४; कटिः — {brtan pa'i rus pa ste rgyab kyi tshigs pa'i rus pa dpyi nas brtsams nas phrag pa'i mthar thug pa} दृढास्थि पृष्ठास्थिदण्डः कटिमारभ्य स्कन्धपर्यन्तम् वि.प्र.२३३ख/२.३३; द्र. {de bzhin du dpyi dang brla'i mtshams dag la'o//} एवं हि फिच्चककटिसन्धौ वि.प्र.१५०क/३.९६ २. वङ्क्षणः, ऊरुसन्धिभागः — सक्थि क्लीबे पुमानूरुस्तत्सन्धिः पुंसि वङ्क्षणः । अ.को.१७५क/२.६.७३; वङ्कते उपवेशसमये किंचित्कुटिलमापद्यत इति वङ्क्षणः । वकि कौटिल्ये अ.वि.२.६.७३.
dpyid
१. वसन्तः, ऋतुविशेषः — {dge slong dag de ltar dgun 'das te/} {dpyid kyi dus la dpyid zla tha chungs kyi tshe/} {skar ma sa ga la bab pa dus kyi dam pa la} इति हि भिक्षवः शिशिरकालविनिर्गते वैशाखमासे विशाखानक्षत्रानुगते ऋतुप्रवरे वसन्तकालसमये ल.वि.३१ख/४३; {bsil zer can gyis nyams byed mod/} /{dpyid kyis bdag ni ci la gdung //} क्षिणोतु कामं शीतांशुः किं वसन्तो दुनोति माम् । का.आ.३२८क/२.१७५; मधुः — {chu skyes gdong ldan mig gnyis kyi/} /{rnam 'khrul yid 'ong 'di la ni/} /{dpyid kyi bung ba'i rnam 'khrul gyis/} /{co 'dri byed pa ci yin smros//} मधुरं मधुरम्भोजवदने वद नेत्रयोः । विभ्रमं भ्रमरभ्रान्त्या विडम्बयति किन्नु ते ।। का.आ.३३४ख/३.८; {dpyid ni don gnyer bung ba rnams/} /{rang nyid kyis bzung bsten 'os pa'i//} स्वयंग्रहोपजीव्यस्य मधोर्मधुकरार्थिनः । अ.क.२०४ख/२३.१७; सुरभिः — {khu byug sgrogs pa'i skal bzang dang /} /{nags kyi rlung ni dri bzang dang /} /{dpyid nyin skye bo'i kun dga' rnams/} /{lhan cig dag tu 'phel bar 'gyur//} कोकिलालापसुभगाः सुगन्धिवनवायवः । यान्ति सार्धं जनानन्दैर्वृद्धिं सुरभिवासराः ।। का.आ.३३४क/२.३५१; निदाघः — {dpyid kyi dus la bab pas rnam spel kyang /} /{nyi ma'i 'od zer snang ba med par gyur//} निदाघसम्पर्कविवर्धितोऽपि तिरोबभूवार्ककरप्रभावः । जा.मा.८८क/१०१ २. ग्रीष्मः — {smig rgyu'i chu la dpyid kyi nyi mas gdungs pa'i ri dwags rnams chu'i dngos por rnam par rtog cing btung bar 'dod pa'i phyir rab tu rgyug} मृगतृष्णोदकं मृगा उदकभावेन विकल्प्य ग्रीष्माभितप्ताः पातुकामतया प्रधावन्ति ल.अ.९१क/३८; {dgun gyi dus na de bzhin 'dus pa ste/} /{bad kan shas che'i nad ni dpyid na ldang //} हेमन्तकाले तथ सन्निपातं कफाधिकाराश्च भवन्ति ग्रीष्मे ।। सु.प्र.४८क/९५.
dpyid kyi
ग्रैष्मिकः — {gnas pa'i khang pa rnam pa gsum po dgun gyi dang dpyid kyi dang dbyar gyi rnams brtsigs nas} त्रीणि वासगृहाणि मापितानि हैमन्तिकं ग्रैष्मिकं वार्षिकम् वि.व.२०८क/१.८२.
dpyid ka
= {dpyid/}
dpyid kyi rgyal mo
ना. वसन्तराज्ञी लो.को.१४७९.
dpyid kyi nyi mas gdungs pa
वि. ग्रीष्माभितप्तः — {smig rgyu'i chu la dpyid kyi nyi mas gdungs pa'i ri dwags rnams chu'i dngos por rnam par rtog cing btung bar 'dod pa'i phyir rab tu rgyug ste/} मृगतृष्णोदकं मृगा उदकभावेन विकल्प्य ग्रीष्माभितप्ताः पातुकामतया प्रधावन्ति ल.अ.९१क/३८.
dpyid kyi thig le'i rgya cher 'grel pa zhes bya ba
ना. वसन्ततिलकटीकानाम, ग्रन्थः क.त.१४४९.
dpyid kyi dus
• सं. १. वसन्तृतु — {de ltar dpyid kyi dus su khyim gyi dbye bas tsa sde rnams rgyu'o//} एवं वसन्तृतौ क्रमति चवर्गः राशिभेदेनेति वि.प्र.२५८ख/२.६८ २. ग्रीष्मकालः — {rgyal po dpyid kyi dus la bab pas chu'i nang du rtser 'gro 'dod par gyur to//} राजा ग्रीष्मकालप्रभावादभिलषणीयतरां सलिलक्रीडां प्रति समुत्सुकमतिः जा.मा.१६४क/१८९; निदाघकालः — {dpyid kyi dus kyi nyi ma 'bar ba dang /} /{'bar ba'i rjes 'brang rlung ni drag po dang //} निदाघकाले ज्वलितो विवस्वाञ्ज्वालाभिवर्षीव पटुश्च वायुः । जा.मा.८७क/९९; ग्रीष्मः म.व्यु.९२८३ (१२८क); • वि. ग्रैष्मिकः — {dus tshod kyang ngo //} {de dag ni lnga'o//} {dgun gyi dus dang dpyid kyi dus dang dbyar gyi dus dang dbyar thung ngu'i dus dang dbyar ring po'i dus so//} समयञ्च पञ्चैते—हैमन्तिको ग्रैष्मिको वार्षिको मितवार्षिको दैर्घवार्षिक इति वि.सू.२ख/२.
dpyid kyi dpal
वसन्तश्री: — {lag pa'i 'khri shing sor mo rnams/} /{yal 'dab sen mo'i 'od zer ni/} /{me tog tu gyur dpyid kyi dpal/} /{khyod ni nged la mngon sum rgyu//} अङ्गुल्यः पल्लवान्यासन् कुसुमानि नखार्चिषः । बाहूलते वसन्तश्रीस्त्वं नः प्रत्यक्षचारिणी ।। का.आ.३२४क/२.६६.
dpyid kyi pho nya
= {khu byug} वसन्तदूत:, कोकिलः श.को.७९४.
dpyid kyi zla ba
मधुमास: — {me tog gzhu can rtse dga' yi/} /{lang tsho dpyid kyi zla ba ni/} /{khu byug bung bas gnag gyur cing /} /{dus kyi bral ba rnams kyi dus/} मधुमासो विलासानां यौवनं पुष्पधन्वनः ।। कोकिलालिकुलैः कालः कालः कालो वियोगिनाम् । अ.क.१४९क/१४.११५.
dpyid kyi lha mo
ना. वसन्तदेवी लो.को.१४७९.
dpyid tha chung gi zla ba
= {dpyid zla tha chung /}
dpyid mtha'
ग्रीष्मान्त: — {dpyid mthar sprin med pa na} ग्रीष्मान्तेऽम्बुधरेष्वसत्सु र.वि.१२५क/१०५.
dpyid dang ldan pa
= {dpyid ldan/}
dpyid ldan
• सं. वासन्ती, माधवी — अतिमुक्तः पुण्ड्रकः स्याद्वासन्ती माधवी लता । अ.को.१५९क/२.४. ७२; वसन्तमासे भवा वासन्ती अ.वि.२.४.७२; • ना. वासन्ती, रात्रिदेवता— {grong khyer ser skya'i gnas zhes bya ba yod de/} {der mtshan mo'i lha mo dpyid dang sdan pa zhes bya ba 'dug gyis} कपिलवस्तु नाम नगरम् । तत्र वासन्ती नाम रात्रिदेवता प्रतिवसति ग.व्यू.७९क/१७०.
dpyid 'bring nag pa
चैत्र:, चैत्रमासः मि.को.१३३ख ।
dpyid zla tha chung
वैशाख:, मासभेदः — {re zhig dang po cho 'phrul gyi zla phyed dam dpyid zla 'bring po'am dpyid zla tha chungs sam zla ba yar ngo'am} आदौ तावत् प्रतिहारकपक्षे चैत्रवैशाखे च मासे सितपक्षे म.मू.११६क/२५; म. व्यु.८२६३ (११५क).
dpyid zla 'bring po
चैत्र:, मासभेदः — {re zhig dang po cho 'phrul gyi zla phyed dam dpyid zla 'bring po'am dpyid zla tha chungs sam zla ba yar ngo'am} आदौ तावत् प्रतिहारकपक्षे चैत्रवैशाखे च मासे सितपक्षे म.मू.११६क/२५; म. व्यु.८२६२ (११५क).
dpyid zla ra ba
फल्गुन:, फाल्गुनमासः — {dpyid zla ra ba nya'i nyin mo'i mdun rol du sra brkyang 'byin pa la'o//} फल्गुनान्त्यदिवसादर्वाक् कठिनोद्धारे वि.सू.५१ख/६५.
dpyid zla ra ba'i nya
फाल्गुणी, फाल्गुनमासस्य पूर्णिमा — {de'i dus na dpyid zla ra ba'i nya'o//} फाल्गुणी तत्कालः वि.सू.६६ख/८३; द्र. {dpyid zla ra ba nya'i nyin mo} फल्गुनान्त्यदिवसः वि.सू.५१ख/६५.
dpyid sa
ग्रैष्मिक:, आवासविशेषः — {de la dpyid sa gang yin pa de ni shin tu bsil ba'o//} तत्र यो ग्रैष्मिकः स एकान्तशीतलः ल.वि.९४ख/१३५; ग्रैष्मिकावासः म.व्यु.५६२५ (८३क); ग्रैष्मकावास: मि.को.१४१ख ।
dpyis phyin pa
उ.प. निष्ठः — {sgra de dag kyang tha dad pa thams cad mi 'phen yang tha dad pa gcig brjod pas de'i rang gi mtshan nyid dpyis phyin pa kho na 'gyur te} तेऽपि शब्दाः सर्वभेदानाक्षेपेऽप्येकभेदचोदनात् तत्स्वलक्षणनिष्ठा एव भवन्ति प्र.वृ.२७५क/१६.
dpyis 'byin
प्रोत्सारणम् — {'gro ba'i mi shes rab rib dag/} /{dpyis 'byin nyi ma chen po yin//} जगदज्ञानतिमिरप्रोत्सारणमहारविः । बो.अ.७ख/३.३१.
dpyod
= {dpyod pa/}
dpyod dang bcas
= {dpyod dang bcas pa/}
dpyod dang bcas pa
वि. सविचार: — {rnam rig dpyod dang bcas dag na//} विज्ञप्तिः सविचारयोः अभि.को.११क/४.७.
dpyod ldan
= {dpyod pa dang ldan pa/}
dpyod pa
• क्रि. व्यवचारयति — {de bzhin gshegs pa rnams ni rtag tu mnyam par bzhag pa lags te/} {mi rtog mi dpyod pa} सदा समाहिताश्च तथागताः, न वितर्कयन्ति न व्यवचारयन्ति । ल.अ.१५१क/९८; • सं. १. विचारः — {blo thams cad kyi yul yod pa nyid du rnam par gzhag na}…{brtag pa ste dpyod pa dang the tshom du yang ga la 'gyur} सर्वबुद्धीनां सद्विषयत्वे व्यवस्थाप्यमाने कुतोऽस्य विमर्शः विचारः सन्देहो वा स्यात् अभि.स्फु.११९ख/८१६; {don byed don du gnyer byed pa/} / ग्. {yeng ba med pa'i blo can gyi/} /{don la dpyod sogs bya ba kun/} /{rigs kyi} सर्वश्चार्थविचारादिव्यापारोऽर्थक्रियार्थिनः । निराकुलधियो युक्तः त.स.१७क/१८९; चिन्ता — {de kho na nyid dpyod pa la ni tshig gi dor thabs kyi tha snyad cung zad kyang med do//} न हि तत्त्वचिन्तायां कश्चिच्छलव्यवहारः वा.न्या.३३६ख/६८; विमर्श: — {'di thams cad kyang dpyod pa la mngon du phyogs pa yin gyi gzhan du ni ma yin no//} एतच्च सर्वं विमर्शाभिमुखस्य नान्यथा प्र.अ.१०१क/१०९; परामर्श: — {de nyid kyis de'i rjes la thob pa'i dpyod pa'i sems kyis yongs su gcod pa yin gyi} तेनैव तत्पृष्ठभाविपरामर्शचेतसा परिच्छिद्यन्ते त.प.३२९क/११२५; विवेक: — {'o na dpyod pa nyid sdug bsngal gyi rgyu yin pa'i phyir ro/} /{dpyod pa nyid la chags pa dang bral bar 'gyur ro//} विवेक एव तर्हि दुःखहेतुरिति विवेक एव वैराग्यं स्यात् प्र.अ.१४०क/१५०; उत्प्रेक्षा— {sems kyis dpyod sogs dus su yang /} /{de ni rnam par gsal bar rtogs//} चिन्तोत्प्रेक्षादिकाले च विस्पष्टं या प्रवेद्यते । त.स.४५क/४५०; विचारणम्— {yod med nyid du dpyod rnams kyi/} /{don bya de las grub phyir ro/} तस्मादर्थक्रियासिद्धेः सदसत्ताविचारणात् । प्र.वा.१२०ख/२.५४; विचारणा — {sgra bzhin du ni dpyod pa dang //} यथारुतविचारणा म.भा.७क/५८; निरूपणम् — {gal te dpyod na gnod par 'gyur/} {bzlog par nus pa ma yin te//} निरूपणे बाधकञ्चेन्न निवारयितुं क्षमम् । प्र.अ.२३८क/५९७; व्यवचारणम् — {ji ltar mthong ba la dpyod pa ni shes pa'o//} यथादृष्टव्यवचारणं ज्ञानम् अभि.स्फु.२११क/९८५; आलोचना — {snying ldan rnams kyis nang gi de nyid dpyod pa med na rab mdzes snyan ngag ni/} /{stong pa nyid de dben sa'i khron pa'i mar me bzhin du bsten par 'gyur//} काव्यं चारुतरं विना सहृदयैस्तत्त्वान्तरालोचनाशून्यं निर्जनकूपदीपकलनामन्तः समालम्बते ।। अ.क.२८ख/५३.१४; सन्तीरणा— {dam pa'i chos nub par 'gyur ba'i dam pa'i chos ltar bcos pa mang po log pa'i chos kyi don dpyod pa sngon du 'gro ba dag byung ngo //} सद्धर्मान्तर्धानाय सद्धर्मप्रतिरूपकाणि प्रभूतानि प्रादुर्भूतानि मिथ्याधर्मार्थसन्तीरणापूर्विकाणि बो.भू.१३४ख/१७३ २. अध्यायः— {rmi ltas kyi spyad}(?{dpyad}) स्वप्नाध्यायः म.व्यु.४३९५ (६९क) ३. चर्चा, चन्दनादिना देहविलेपनविशेषः — {spyod} ({dpyod} पा.भे.) {byed lus la dri byug go//} चर्चा तु चार्चिक्यं स्थासकः अ.को.१७९क/२.६.१२२; चर्च्यते भृत्याद्यङ्गमिति चर्चा । चर्च अध्ययने अ.वि.२.६.१२२; • पा. १. विचारः, ध्यानाङ्गभेदः— {rtog pa dang dpyod pa dang dga' ba dang bde ba dang sems rtse gcig pa nyid de/} {de lta na de dag ni yan lag lnga yin no//} वितर्कः, विचारः, प्रीतिः, सुखम्, चित्तैकाग्रता चेत्येतानि पञ्चाङ्गानि अभि.भा.६९क/११४० २. मीमांसा [1] मनस्कारभेदः — {dpyod pa'i yid la byed pa} मीमांसामनस्कारः अभि.स.भा.५८ख/८० [2] समाधिभेदः — {dpyod pa'i ting nge 'dzin} मीमांसासमाधिः श्रा.भू.११५ख/३१४; • वि. मीमांसक: — {dpyod pas ni thob par mngon pa'i nga rgyal med pa la sems 'jog par byed do//} मीमांसकेन प्राप्तिनिरभिमानतायां चित्तमवस्थापयति अभि.स.भा. ५८ख/८०; परीक्षक:— {dpyod pa can dag ni bdag dang gzhan gyi bstan bcos la mkhas par gyur pa dang legs pa dang nyes pa dpyod pa dag} मीमांसकाः स्वपरशास्त्रपण्डिताः श्रेयोदोषपरीक्षकाः म.टी.२५१ख/९८; {rin po che dpyod pa} रत्नपरीक्षकाः वि.व.२५३क/२.१५५.
dpyod pa can
वि. मीमांसक: — {rtog ge pa dag ni gang dag dpyod pa can dag ste}…{dpyod pa can dag ni bdag dang gzhan gyi bstan bcos la mkhas par gyur pa dang legs pa dang nyes pa dpyod pa dag go//} तार्किका ये मीमांसकाः…मीमांसकाः स्वपरशास्त्रपण्डिताः श्रेयोदोषपरीक्षकाः म.टी.२५१ख/९८.
dpyod pa dang dga' ba dang bde ba dang mtshungs par ldan pa
वि. विचारप्रीतिसुखसंयुक्तम् — {dge ba rtse gcig pa bsam gtan dang po ni dpyod pa dang dga' ba dang bde ba dang mtshungs par ldan pa yin no//} विचारप्रीतिसुखसंयुक्तं कुशलमैकाग्र्यं तत् प्रथमं ध्यानम् अभि.भा. ६६क/११२९.
dpyod pa dang bcas pa
वि. सविचार: — {yid la byed pa bcu gcig bstan te/} {rtog pa dang bcas shing dpyod pa dang bcas pa dang} एकादश मनस्कारा उपदिष्टाः । सवितर्कः सविचारः सू.व्या.१९१क/८९; {rtog pa dang bcas shing dpyod pa dang bcas pa'i ting nge 'dzin} सवितर्कः सविचारः समाधिः अभि.भा.७६क/११६३.
dpyod pa dang ldan pa
वि. विवेकवान् — {dpyod pa dang ldan pa ni dam pa'i nye bar bstan pa byed par mthong na} विवेकवन्तो हि सदुपदेशदायिनो दृष्टाः प्र.अ.३२क/३६; विचारक: — {de ltar rmi lam lta bu yi/} /{gzugs la dpyod ldan su zhig chags//} एवं स्वप्नोपमे रूपे को रज्येत विचारकः । बो.अ.३४क/९.८८; मीमांसक: — {rtog ge pa dpyod pa dang ldan pa rtog ger rtogs pa'i sa} तार्किकाणां मीमांसकानां तर्कपर्यापन्नायां भूमौ स्थितानाम् बो.भू.२१क/२५.
dpyod pa pa
१. मीमांसा, दार्शनिकप्रस्थानविशेषः — {dpyod pa pa rnams kyi phyogs ni/} /{de tsam nyid kyis grub na'ang slar//} एतावतैव मीमांसापक्षे सिद्धेऽपि यः पुनः । त.स.११४ख/९९३ २. मीमांसकः, मीमांसादर्शनस्यानुयायी — {dpyod pa pa rnams rang dbang gis/} /{thos pa 'dod pas 'di ltar gnas//} इति मीमांसकाः प्राहुः स्वतन्त्रश्रुतिलालसाः । त.स.११९क/१०२४; म.व्यु.३५१७ (५९ख) ३. चरकः — {mu stegs can dang dge sbyong dang bram ze dang dpyod pa pa dang kun tu rgyu sna tshogs kyis rim gror byas} सत्कृतः… तीर्थिकश्रमणब्राह्मणचरकपरिव्राजकानाम् ल.वि.२ख/२.
dpyod pa ba
= {dpyod pa pa/}
dpyod pa med pa
वि. अविचारः — {rtog pa dang bcas shing dpyod pa dang bcas pa'i ting nge 'dzin dang}…{rtog pa yang med la dpyod pa yang med pa'i ting nge 'dzin} सवितर्कः सविचारः समाधिः…अवितर्कोऽविचार इति अभि.भा.७६क/११६३; निर्विचार: — {nges par rmongs pas bcom pa phan dang mi phan dpyod med cing /} /{mchog tu tshim pas mi yi phyugs rnams rgyags dang bcas par gyur/} मोहाहताः खलु हिताहितनिर्विचाराः तृप्ताः परं नृपशवः समदा भवन्ति ।। अ.क.३४१ख/४४.६०.
पा. मीमांसाऋद्धिपाद:, ऋद्धिपादभेदः — {gzhan pa chu gter lha mo bzhi ni rdzu 'phrul gyi rkang par 'gyur te/} {de la 'dun pa'i rdzu 'phrul gyi rkang pa ni tshangs ma dang}…{dpyod pa'i rdzu 'phrul gyi rkang pa ni gzhon nu ma'o zhes pa} अपरजलधयश्चतस्रो देव्य ऋद्धिपादा भवन्ति । तत्र छन्दृद्धिपादो ब्रह्माणी…मीमांसाऋद्धिपादः कौमारीति वि.प्र.१७२ख/३.१६७.
dpyod pa'i yid la byed pa
पा. मीमांसामनस्कारः, मनस्कारभेदः — {de ltar legs par zhugs pa de dge ba'i phyogs la sbyor bas brten pa'i phyir 'dod pa na spyod pa'i nyon mongs pa'i kun nas dkris pa kun nas mi 'byung bas/} {de spangs sam ma spangs pa khong du chud par bya ba'i phyir/} {de 'byung ba dang mthun pa'i sdug pa'i mtshan ma yid la byed pas so sor rtog pa ni dpyod pa'i yid la byed pa'o//} तस्यैवं सम्यक्प्रयुक्तस्य कुशलपक्षप्रयोगोपस्तब्धत्वात् कामावचरक्लेशपर्यवस्थानासमुदाचारे सति तत्प्रहीणाप्रहीणतावगमार्थं तदुत्पत्त्यनुकूलशुभनिमित्तमनस्कारेण प्रत्यवेक्षणं मीमांसामनस्कारः अभि.स.भा.५८ख/८०.
dpyod pa'i shes pa
पा. परामर्शचेतः — {de'i tshe rjes la thob pa'i dpyod pa'i shes pas dngos po rnams mtha' dang ldan pa nyid du 'gyur la} तदा तत्पृष्ठलब्धेन परामर्शचेतसा अनन्तत्वं(?अन्तवत्त्वं) भावानां परिच्छिद्येत त.प.३२९क/११२६; द्र. {dpyod pa'i sems/}
क्रि. विचारयति — {de la don ni rnam pa bzhis dpyod par byed de/} {bgrang ba dang 'jal ba dang rtog pa dang so sor rtog pas so//} तत्रार्थं चतुर्भिराकारैर्विचारयति—गणनया तुलनया मीमांसया प्र्रत्यवेक्षणया च सू.व्या.१९०ख/८८; व्यवचारयति— {'jig rten rnams kyi 'byung ba dang 'jig pa la rten cing 'brel bar 'byung ba'i legs par dpyod pa'i rnam pa thams cad kyis dpyod par byed cing rab tu shes so//} लोकानां सम्भवञ्च विभवञ्च सर्वाकारया प्रतीत्यसमुत्पादसम्यग्व्यवचारणतया व्यवचारयति प्रजानाति बो.भू.१७८ख/२३५; नितीरयति — {gzhon nu me long gdong ni dri ba zab mo zab mo dag la rang gi shes rab kyis dpyod par byed do//} आदर्शमुखः कुमारो गम्भीरगम्भीरान् प्रश्नान् स्वप्रज्ञया नितीरयति वि.व.१९८क/१.७१; विचार्यते — {gang tshe rnam par dpyad pa yi/} /{rnam dpyod kyis ni dpyod byed na//} विचारितेन तु यदा विचारेण विचार्यते । बो.अ.१५क/९.११०.
dpyod par byed pa
= {dpyod par byed/}
dpyod byed
= {dpyod par byed/}
dpyod byed nus pa ma yin pa
वि. न परीक्षाक्षम: — {rig byed gdon rmongs bram ze ni/} /{dpyod byed nus pa ma yin zhes//} वेदाधीतिजडा विप्रा न परीक्षाक्षमा इति ।। त. स.१३०ख/१११४.
dpyod mi nus pa
वि. अमीमांसक: — {kye ma'o gzhan gyi dring la 'jog cing blo chung la dpyod mi nus pa}…{'di dag ni shin tu ma legs par bstan to//} अतिदुर्न्यस्तो बतायं परप्रत्ययहार्यपेलवमतिरमीमांसकः जा.मा.६१ख/७१.
dpyod med
= {dpyod pa med pa/}
dpral sgo can
वि. वियात: — धृष्टे धृष्णग्वियातश्च अ.को.२०७ख/३.१.२५; विशेषेण यातो वियातः अ.वि.३.१.२५.
dpral ba
ललाटम् — {rnal 'byor spyod pa ni dang po nyid du rang gi lus kyi yan lag rkang pa'i mthe bo'am dpral pa'i dbyes sam yang na de gar dga' bar sems gtod par byed} आदितो योगाचारः स्वाङ्गावयवे चित्तं निबध्नाति पादाङ्गुष्ठे ललाटे यत्र चास्याभिरतिः अभि.भा. ९ख/८९६; {ting nge 'dzin du gnas pas dpral bar thal mo sbyar te phyag 'tshal lo//} समाधिस्थो ललाटेऽञ्जलिं कृत्वा प्रणमेत् स.दु.११३क/१८४.
dpral ba can
वि. ललाटी — {mnyam pa ma rungs dpral ba can/} /{rtag tu ltung bar byed par brjod//} समाक्रूरा ललाटी च पातना कथिता सदा । हे.त.१३क/४०.
dpral ba dbyes che ba
= {dpral ba'i dbyes che ba/}
dpral ba dbyes chen
ना. विस्तीर्णललाटा, किन्नरकन्या — {'khor der mi'am ci'i bu mo brgya phrag} ({stong} ){du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {mi'am ci'i bu mo yid ces bya ba dang}…{mi'am ci'i bu mo dpral ba dbyes chen zhes bya ba dang} तस्मिन् पर्षद्यनेकानि च किन्नरकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि, तद्यथा—मनसा नाम किन्नरकन्या…विस्तीर्णललाटा नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०२ख/२६०.
ललाटिका — {dpral ba'i rgyan du grogs mo yis/} /{gla rtsi'i ri mo 'bri byed pa/} /{bsil zer dri ma ldan pa yis/} /{skyengs pa zhi bar byed pa bzhin/} कस्तूरीलेखया सख्या लिख्यमानललाटिकाम् । कलङ्ककलनाक्लैब्यं शमयन्तीं हिमत्विषः ।। अ.क.९४ख/६४. ८१.
dpral ba'i pad+ma
पा. ललाटकमलम् — {de dag gong na me gzhan dri med 'od zer 'phro ba ye shes gzugs ni mun pa dag gi mthar/gsang} {ba'i pad+ma dang dpral ba'i pad+ma la mi chod pa ste} तेषामूर्ध्वे परोऽग्निः स्फुरदमलकरो ज्ञानमूर्तिस्तमोऽन्ते गुह्यकमले ललाटकमलेऽच्छिन्नः वि.प्र.२३५ख/२.३६.
dpral ba'i dbyes
ललाटम् — {mi sdug pa bsgom par 'dod pa'i rnal 'byor spyod pa ni dang po nyid du rang gi lus kyi yan lag rkang pa'i mthe bo'am dpral ba'i dbyes sam/} {yang na de gang dga' bar sems gtod par byed cing} अशुभां भावयितुकाम आदितो योगाचारः स्वाङ्गावयवे चित्तं निबध्नाति पादाङ्गुष्ठे ललाटे यत्र चास्याभिरतिः अभि.भा.९ख/८९६.
dpral ba'i dbyes che ba
वि. विस्तीर्णललाट: — {gzhon nu gzugs bzang po}… {dpral ba'i dbyes che ba}… {zhig byung ngo //} कुमारो जातः । अभिरूपः…विस्तीर्णललाटः वि.व.१७०क/१.५९; सुपरिनिक्षिप्तललाटः — {bzhin gyi dbyibs legs pa dang smin ma legs pa dang dpral ba'i dbyes che bar 'gyur} प्रणीतमुखमण्डलः सुभ्रूः सुपरिनिक्षिप्तललाटो भवति स.पु.१३१क/२०७.
dpral ba'i dbyes mnyam pa
पा. समललाट:, महापुरुषलक्षणभेदः — {skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis la}…{dpral ba'i dbyes mnyam pa} ( द्वात्रिंशन्महापुरुषलक्षणानि) समललाटः म.व्यु.२३८ (७ख).
dpral bar thig le
तिलकम् — {dro bar gyur pas dpral bar thig le byas na} ऊष्मायमानः तिलकं कृत्वा म.मू.२०८क/२२७.
dpral bar son pa
वि. ललाटगतः — {de'i lta ba ni bdud rtsi'i gnas su son pa ste dpral bar son pa'o//} तस्य दृष्टिरमृतस्थानगता ललाटगता वि.प्र.६७ख/४.१२०.
• वि. कातरः — {sems spa gong nas smre sngags de dang de dag 'don par gyur to//} कातरहृदयस्तत्तदार्तिवशाद्विललाप जा.मा.१४१क/१६२; मङ्कुभूतः — {mu stegs can gyi dge bsnyen gyis de mthong nas cang mi zer bar 'dug la/} {spa gong zhing}…{'dug go//} यमभिवीक्ष्य तीर्थ्योपासकस्तूष्णीभूतो मङ्कुभूतः…व्यवस्थितः अ. श.२७ख/२३; • सं. विषादः — {de dag skrag cing spa gong mi smra zhum/} /{brtan po dag ni thar ba'i thabs la 'bad//} ते त्रासदीनाश्च विषादमूका धीराः प्रतीकारससंभ्रमाश्च । जा.मा.८१क/९३; मङ्कुभावः — {byang chub sems dpa' ni slong ba la 'phya bar mi byed}…{de spa gong bar yang mi byed do//} न च बोधिसत्त्वो याचनकमवहसति…न मङ्कुभावमस्योपसंहरति बो.भू.६६ख/८६; द्र.— {seng ge dag kyang rab tu spa gong 'gyur//} दुरासदं केसरिणोऽपि ते भवेत् जा.मा.२०८क/२४२; द्र. {spa bkong ba/}
spa gong ba
= {spa gong /}
spa gong bar gyur pa
वि. मङ्कुभूतः — {spa gong ngam yul yul bar gyur pa} मङ्कुभूतः म.व्यु.७१२२.
spa gong bar 'gyur
क्रि. अवसादमापद्यते म.व्यु.७२७१ (१०३ख); द्र. । {spa bkong bar 'gyur/}
spa ba
द्र.— {rin po che sna tshogs spa bar spel bas spras pa'i gser gyi dra bas nang shun gyi rgyan byas pa} नानारत्नभक्तिचित्रहेमजालात्यन्तव्यूहच्छदनोपेतम् ग.व्यू.१७०ख/२५३.
spa mi 'gong ba
अविषादः — {de la brtan pa ni brtson 'grus brtsams pa sdug bsngal dag gis spa mi 'gong ba'i phyir ro//} तत्र धीर आरब्धवीर्यो दुःखैरविषादात् सू. व्या.२४८क/१६५.
spa shug
= {khyo shug/}
spags
= {spags pa/}
spags pa
१. परिगणः — {tshangs pa'i mdun na 'don kho na dag na tshangs pa chen po'i gnas ches mchog tu gyur pa gtso bo gcig pa can cig spags pa bzhin du mngon par grub kyi} ब्रह्मपुरोहितेष्वेव किल स्थानमुत्कृष्टतरं महाब्रह्मणः परिगण इवाभिनिवृत्तमेकनायकम् अभि.भा.१०९क/३८२; {spags pa bzhin du zhes bya ba ni bang rim bzhin du zhes bya ba'i tha tshig go/} /{gzhan dag na re 'brog phyogs kyi rdzong bzhin du'o zhes zer ro//} परिगण इवेति परिषण्ड इव । आटविककोट्ट (इव) इत्यपरे अभि.स्फु.२४४ख/३८२ २. नैष्क्रम्यम् — {'dod pa las spags pa} कामेषु नैष्क्रम्यम् म.व्यु.६४४४ (९२क) ३. {spabs} इत्यस्य स्थाने ।
• क्रि. ( {spong ba} इत्यस्याः भवि.) वर्जयेत् — {rgod cing smra ba'i spyod yul can/} /{dge slong ma rnams rtag tu spang //} भिक्षुणीं वर्जयेन्नित्यं हास्यसंलापगोचराम् । स.पु. १०४ख/१६७; विवर्जयेत् — {'byung po rnams ni dngang 'gyur bas/} /{rnal 'byor can gyis sha mi bza'/} उद्वेजनीयं भूतानां योगी मांसं विवर्जयेत् ।। ल.अ.१५७क/१०४; • सं. शाद्वलम् — {der des sngo zhing 'jam la mthing gar 'dug pa'i spang gi ngos me tog gi dri zhim pa rnam pa sna tshogs kyis rab tu brgyan pa'i sa phyogs zhig gzigs so//} स तत्र ददर्श हरितमृदुनीलशाद्वलतलविविधकुसुमप्रतिमण्डितं पृथिवीप्रदेशम् सु.प्र.५३क/१०६; • = {spang ba/}
spang nas
विरम्य — {sdig pa thams cad spangs nas ni/} /{rtag tu dge ba byed par shog//} विरम्य सर्वपापेभ्यः कुर्वन्तु कुशलं सदा ।। बो.अ.३९क/१०.३१.
spang dka'
वि. दुर्निवारः — {nyon mongs chu bo spang dka' ste//} क्लेशौघो दुर्निवारः बो.अ.३७क/९.१६३.
ना. नालदग्रामकः, ग्रामः— {de'i tshe spang spos can gyi grong na bram ze rgyal zhes bya ba zhig gnas pa} तेन खलु समयेन नालदग्रामके तिष्यो नाम ब्राह्मणः अ.श.२७८क/२५५.
spang ba
• सं. १. परित्यागः — {lta ba dang sems skyo ba spang ba'i phyir res 'ga' ste bar skabs su phyogs su rnam par blta'o//} दृष्टिचित्तपरिखेदपरित्यागाय कदाचित् कर्हिचित् दिशो व्यवलोकयेत् बो.प.९४ख/५९; त्याजनम् — {bdag ni kun nas nyon mongs pa'i rgyu'o snyam du mngon par zhen pa spang ba'i phyir ro//} आत्मा संक्लेशस्य निमित्तमित्यभिनिवेशत्याजनार्थम् अभि.स.भा. १५ख/२०; प्रहाणम् — {nyes pa lnga dag spang ba'i phyir/} /{khams yod nyid ces bstan pa yin//} पञ्चदोषप्रहाणाय धात्वस्तित्वं प्रकाशितम् ।। र.वि.११५क/७८; {lta ba de dag spang ba'i slad du chos bstan to//} एतासां…दृष्टीनां प्रहाणाय धर्मं देशयिष्यति अ.सा.१६ख/१०; निसर्गः — {gzhan gyis spangs pa der mi blugs so//} नान्येनात्र निसर्गं प्रक्षिपेत् वि.सू.७क/७; निःसर्गः — {'di ni dge 'dun la spang ngo //} सङ्घेऽस्य निःसर्गः वि.सू.२७क/३४; प्रतिनिस्सर्गः — {lta ba'i rnam pa spang ba} दृष्टिगतप्रतिनिस्सर्गः वि.सू.६३क/७९; प्रतिसर्गः — {tshor ba skyes so cog la}…{spang bar rjes su lta bas gnas so//} उत्पन्नासु वेदनासु… प्रतिसर्गानुदर्शी अ.श.२८१क/२५८; हानिः — {'jig rten smod pa spang ba'i phyir//} लोकावध्यानहानये वि.प्र.९२क/३.३; वर्जनम् — {de spang ba ni dkon mchog sprin las mthong ste} एतद्वर्जनं च रत्नमेघे दृष्टम् शि.स.३५ख/३४; विवर्जनम् — {de la lus bsrung gang zhe na/} /{gnod par 'gyur ba spang ba ste//} तत्रात्मभावे का रक्षा यदनर्थविवर्जनम् । शि.का.२क/१; परिहरणम् — {gnod par 'gyur ba'i sgo spang ba'i ltung byed gsum mo//} अवष्टम्भायत(?)द्वारपरिहरणानि वि.सू.५३क/६८ २. परिहारः — {nye bar btags pa rab 'jug ni/} /{rtsod pa spong ba'i don du yin//} चोद्यस्य परिहारार्थमुपचारप्रवर्तनम् । प्र.अ.२०४ख/५६१; प्रतिक्षेपः — {mdo sde ma thos pa spang du mi rung bar tshigs su bcad pa} अश्रुतसूत्रान्तप्रतिक्षेपायोगे श्लोकः सू. भा.१३३ख/७ ३. वैरमण्यम् — {yun ring po nas sems can gzhan srog gcod pa spang yang dag par 'dzin du 'jug pa'i phyir phyag gi sor mo ring ba zhes bya'o//} दीर्घाङ्गुलीत्युच्यते, दीर्घरात्रं प्राणातिपातवैरमण्यं परसत्त्वसमादापनत्वात् ल.वि.२०७क/३१०; विवर्जनता लो.को.१४८१; • कृ. त्याज्यः — {lta ba ngan pa phung bar 'gyur bas spang //} त्याज्या त्वसद्दृष्टिरनर्थवृष्टिः जा.मा.१३७ख/१५९; हेयः — {mthong bas spang ba yi/} /{nyon mongs rnams kyang sbyang ba yin//} दृश्यहेयानां क्लेशानां स्याद्विशोधनम् ल.अ.१८६ख/१५६; वर्जनीयः — {rnam grangs gzhan gyis de dag slu/} /{mkhas pa rnams kyis rtag tu spang //} पर्यायैर्मोहयन्त्येतां वर्जनीयां सदा बुधैः ।। ल.अ.१८३ख/१५२; • पा. नैःसर्गिकः — {bal thogs pa'i spang ba} ऊर्णोढिर्नैस्सर्गिकः वि.सू.२६क/३२; {mtho gang gi spang ba} वितस्तिनैस्सर्गिकः वि.सू.२५ख/३२; {'thag tu 'jug pa'i spang ba} वायननैःसर्गिकः वि.सू.२७ख/३४; नैस्सर्गिकपापन्तिका {spang ba'i ltung byed} म.व्यु.८३८३ (११६क).
spang ba'i phyir
त्याजयितुम् — {rtag par 'du shes pa dang ril por 'du shes pa spang ba'i phyir de skad du bshad de} नित्यसंज्ञां पिण्डसंज्ञां च त्याजयितुमेवं द्योतिता अभि.भा.२२९ख/७७२.
spang bar
हातुम् — {gang phyir de bdag phyin ci log/} /{spang bar nus pa ma yin no//} किं वा न हातुं शक्यो हि विपर्यासस्तदात्मकः ।। त.स.१४क/१५८; परिहर्तुम् — {gzhan du skyon spang bar mi nus pa'i phyir ro//} अन्यथाऽस्य दोषस्य परिहर्तुमशक्यत्वात् वा.टी.७१क/२६; त्यक्तुम् — {ji ltar me ni ma btang na/} /{sreg pa spong bar mi nus bzhin//} यथाऽग्निमपरित्यज्य दाहं त्यक्तुं न शक्यते ।। बो.अ.२८ख/८.१३५.
spang ba dang bcas
= {spang ba dang bcas pa/}
spang ba dang bcas pa
पा. सविवासा, धर्मपर्येष्टिभेदः — {chos yongs su tshol ba'i rab tu dbye ba la tshigs su bcad pa gnyis te/} {rgyas dang lhag pa'i bsam dang chen po ni/} /{brtan pa'i yongs su tshol ba yin par 'dod/} /{de dag gi ni spang dang bcas pa dang /} /{spang ba med dang de bzhin dbang 'byor pa'o/} /{byang chub sems dpa' rnams kyi tshol ba ni/}…{nga rgyal mang ba dang /} /{nga rgyal phra dang nga rgyal med par 'dod//} धर्मपर्येष्टिभेदे द्वौ श्लोकौ—पुष्टेरध्याशयतो महती पर्येष्टिरिष्यते धीरे । सविवासा ह्यविवासा तथैव वैभुत्विकी तेषाम् ।।…बोधिसत्त्वानाम् । बहुमाना सूक्ष्ममाना निर्माणा चैषणाऽभिमता ।। सू.अ.१७९ख/७४; सविप्रवासा — {spang ba dang bcas pa ni dang po'o//} सविप्रवासा प्रथमा सू.व्या.१७९ख/७४.
spang ba phun sum tshogs pa
पा. प्रहाणसम्पत्, फलसम्पद्भेदः — {'bras bu phun sum tshogs pa yang rnam pa bzhi ste/} {ye shes phun sum tshogs pa dang /} {spang ba phun sum tshogs pa dang /} {mthu phun sum tshogs pa dang /} {gzugs kyi sku phun sum tshogs pa'o//} चतुर्विधा फलसम्पत्—ज्ञानसम्पत्, प्रहाणसम्पत्, प्रभावसम्पत्, रूपकायसम्पच्च अभि.भा.५८क/१०९७.
spang ba ma yin pa
अनुत्सर्गः — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni gnyis su blta bar mi bya/} {gnyis ma yin par yang ma yin}…{spang bar ma yin/} {spang ba ma yin par yang ma yin} प्रज्ञापारमिता न द्वयेन द्रष्टव्या न अद्वयेन…नोत्सर्गतो न अनुत्सर्गतः कौ.प्र.१४२ख/९५.
spang ba med
= {spang ba med pa/}
spang ba med pa
पा. अविवासा, धर्मपर्येष्टिभेदः — {chos yongs su tshol ba'i rab tu dbye ba la tshigs su bcad pa gnyis te/} {rgyas dang lhag pa'i bsam dang chen po ni/} /{brtan pa'i yongs su tshol ba yin par 'dod/} /{de dag gi ni spang dang bcas pa dang /} /{spang ba med dang de bzhin dbang 'byor pa'o/} /{byang chub sems dpa' rnams kyi tshol ba ni/}…{nga rgyal mang ba dang /} /{nga rgyal phra dang nga rgyal med par 'dod//} धर्मपर्येष्टिभेदे द्वौ श्लोकौ—पुष्टेरध्याशयतो महती पर्येष्टिरिष्यते धीरे । सविवासा ह्यविवासा तथैव वैभुत्विकी तेषाम् ।।…बोधिसत्त्वानाम् । बहुमाना सूक्ष्ममाना निर्माणा चैषणाऽभिमता ।। सू. अ.१७९ख/७४; अविप्रवासा — {spang ba dang bcas pa ni gnyis pa'o//} अविप्रवासा द्वितीया सू.व्या.१७९ख/७४.
क्रि. प्रहीयते — {nyon mongs pa'i sgrib pa ni}…{gang zag la bdag med pa mthong ba la sgom pa sngon du 'gro bas spang bar 'gyur ro//} क्लेशावरणं तु पुद्गलनैरात्म्यदर्शनाभ्यासपूर्वकं प्रहीयते ल.अ.१५१ख/९८; वर्जयति — {dad pas mi khom spang bar 'gyur} श्रद्धयाऽक्षणं वर्जयति शि.स.५क/६; सातिसारो भवति — {gang de la bsten pa de ni mkhas pa thams cad kyis spang bar 'gyur te} यश्च तान् सेवते, स सातिसारो भवति सर्वविज्ञानाम् शि.स.४१क/३९.
spang bar 'gyur ba nyid
नैस्सर्गिककृत्त्वम् — {lhag par sbyar ba nyid du mi bya'o/} /{spang bar 'gyur ba nyid kyang yin no//} अदेयत्वमधिकस्य । नैस्सर्गिककृत्त्वञ्च वि.सू.२३ख/२८.
spang bar rjes su lta ba
वि. प्रतिसर्गानुदर्शी — {tshor ba skyes so cog la mi rtag par rjes su lta ba dang}…{spang bar rjes su lta bas gnas so//} उत्पन्नासु वेदनास्वनित्यतानुदर्शी विहरति … प्रतिसर्गानुदर्शी अ.श.२८१क/२५८.
spang bar 'dod pa
परिजिहीर्षा — {skur ba'i mtha' spang bar 'dod pas}…{zhes bya ba smos so//} अपवादान्तपरिजिहीर्षया आह…इति त्रि.भा.१६४ख/८०.
spang bar bya
• क्रि. वर्जयेत् — {'jig rten ma dad gyur pa kun/} /{mthong dang dris te spang bar bya//} लोकाप्रसादकं सर्वं दृष्ट्वा पृष्ट्वा च वर्जयेत् ।। बो.अ.१३ख/५.९३; विवर्जयेत् — {khyim rnams su ni mna' ma dang /} /{gzhon nu ma rnams spang bar bya//} कुलेषु चापि वधुकाः कुमार्यश्च विवर्जयेत् ।। शि.स.३२ख/३१; मुञ्चेत् — {phyi ma dang /} /{phyi ma 'dod pas de spang bya//} तन्मुञ्चेदुत्तरोत्तरतृष्णया बो.अ.२३क/७.६६; उत्सृजेत् — {chos la yid gnyis spang bar bya//} धर्मे विमतिमुत्सृजेत् शि.का.२ख/२; निःसृजेत् — {dge slong la spang bar bya'o//} भिक्षौ निःसृजेत् वि.सू.७३ख/९०; • = {spang bar bya ba/}
spang bar bya ba
• कृ. हेयः — {nyon mongs pa rnams mthong bas spang bar bya ba dang bsgom pas spang bar bya ba yin no//} दर्शनहेया भावनाहेयाश्च क्लेशाः अभि.भा.१क/८७१; प्रहेयः — {sdug bsngal rgyu mthong goms pa yis/} /{spang bya 'dod khams las skyes pa//} दुःखहेतुदृगभ्यासप्रहेयाः कामधातुजाः । अभि.को.१७क/१७क/८२०; वर्ज्यः — {khyod kyis grong khyer lho yi lam/} /{bdag nyid kun gyis spang bar bya//} नगरे दक्षिणः पन्था वर्ज्यः सर्वात्मना त्वया । अ.क.२४५क/९२.२९; परिवर्ज्यः — {'di dag ni legs par 'dod pa rnams kyis ring du spang bar bya'o//} एते श्रेयोर्थिभिर्दूरतः परिवर्ज्याः ल.अ.९१ख/३८; वर्जनीयः — {thar pa don du gnyer ba'i slob mas spang bar bya ba nyid do//} शिष्येण मोक्षार्थिना वर्जनीय एव वि.प्र.९१क/३.३; परिवर्जनीयः — {byang chub sems dpas rnam par rtog pa rnam pa bcu spang bar bya ste} दशविधविकल्पो बोधिसत्त्वेन परिवर्जनीयः सू.भा.१८०ख/७५; विवर्जनीयः लो.को.१४८२; प्रहातव्यः — {mthong bas spang bar bya ba'i sems kyis} दर्शनप्रहातव्येन चित्तेन अभि.भा.४८ख/१०५६; परिहर्तव्यः — {thob par bya ba dang spang bar bya ba'i dngos po gang gi yon tan dang skyon mthong ba med par yang rtogs pa dang ldan pa'i len pa dang spang ba'i 'bad par rigs pa ma yin no//} न च प्राप्यपरिहर्तव्ययोर्वस्तुनोर्गुणदोषदर्शनमन्तरेण प्रेक्षावतां हातुम्, उपादातुं वा प्रयत्नो युक्तः त.प.२९८ख/१०५८; अपनेतव्यः — {yid kyi chos rnams ni tsher ma la sogs pa bzhin du bton nas spang bar bya ba ma yin no//} मनोधर्मा न कण्टकादिवदुत्कील्यापनेतव्याः त.प.३१४ख/१०९५; विहर्तव्यः — {de la 'jig rten gyis ci rigs par spang bar bya ba yin no zhe na} तत्र लोकैर्यथायोगं विहर्तव्यम् प्र.अ.४२ख/४८; विवर्जयितव्यः — {bdud kyi las 'di dag khyed kyis rtogs nas spang bar bya'o//} इमानि मारकर्माणि । तानि त्वया बुद्ध्वा विवर्जयितव्यानि अ.सा.१५ख/९; परिहार्यः — {der yang bsgrub bya'i chos dang ni/} /{med na mi 'byung la gnod nyid/} /{spang bar bya yi gzhan min te/} /{thug pa med par thal phyir ro//} तत्रापि साध्यधर्मस्य नान्तरीयकबाधनम् । परिहार्यं न चान्येषामनवस्थाप्रसङ्गतः ।। प्र.वा.१४१क/४.५२; त्याज्यः — {spang phyir slu ba'i chos can phyir//} त्याज्यत्वान्मोषधर्मत्वात् र.वि.८४क/१८; उत्सार्यः — {gang na phyugs 'di mchod byed pa/} /{de na spang bar bya ba su/} यत्रैते पशवः पूज्यास्तत्रोत्सार्या भवन्ति के । अ.क.२५०क/९३.२२; • सं. प्रहाणम् — {nyon mongs pa spang bar bya ba la ni bar chad med pa'i lam kho na khyad par du gtogs pa yin no//} क्लेशप्रहाणे ह्यानन्तर्यमार्ग एव विशेषेणाधिक्रियते अभि.स्फु.१७९क/९३०.
spang bar bya ba ma yin pa
= {spang bya min pa/}
spang bar bya bar 'gyur
क्रि. प्रहातव्यो भवेत् — {gang zag la skur pa 'debs pa 'di log par lta ba yin na yang ci zhig gis spang bar bya bar 'gyur} अथैषा मिथ्यादृष्टिः पुद्गलापवादिका सती किम्प्रहातव्या भवेत् अभि.भा. ८८क/१२०७.
spang bar bya min
= {spang bya min pa/}
spang bar byas
= {spang bar byas pa/} {spang bar byas nas} मुक्त्वा — {sgra don thog med spang byas nas/} /{'brel pa thog med rgyu mtshan nyid/} /{gzhan yod ma yin} शब्दार्थानादितां मुक्त्वा सम्बन्धानादिकारणम् । न स्यादन्यत् त.स.१०१क/८९३.
spang bar byas pa
• भू.का.कृ. निराकृतः — {de ni yang dag spang byas na/} /{med pa rang nyid kyis ni grub//} तस्मिन् निराकृते सम्यगभावः सिद्ध्यति स्वयम् ।। त.स.७६ख/७१८; वाहितः — {gang dag sdig pa spangs byas pas/} /{don dam pa yi bram ze ni//} ये च वाहितपापत्वाद् ब्राह्मणाः पारमार्थिकाः । त.स.१३१क/१११५; • सं. निराकरणम् — {rtog ge rnams kyis gang smras zhes/} /{skyes bus byas pa nyid sgrub pa/} /{de ni spang bar byas pa min/} ({yin/}) /{rig byed skyes bus ma byas grub//} यन्नाम तार्किको ब्रूयात् पौरुषेयत्वसाधनम् । तन्निराकरणात् सिद्धा वेदस्यापौरुषेयता ।। त.स.७६ख/७१७.
spang bar byos
क्रि. वर्जयेत् — {lta ba'i rgyu las byung ba yi/} /{skye dang mi skye spang bar byos//} उत्पादमनुत्पादं वर्जयेद् दृष्टिहेतुकम् । ल.अ.१८४क/१५२.
spang bar mi bya
क्रि. त्यागं न कुर्वीत — {blo ldan sngags nyid mi bzla zhing /} /{bsam gtan nyid ni dmigs mi bya/} /{gnyid ni spang bar mi bya ste//} मन्त्रं नैव जपेद् धीमान् ध्यानं नैवावलम्बयेत् । निद्रात्यागं न कुर्वीत हे.त.१८ख/५८.
spang bar mdzad
क्रि. प्रतिक्षिपति स्म — {de rab tu bstan na yang chos mi mthun pa'i dpe'i gzhis ci zhig bya snyam du dgongs shing gzhi spang bar mdzad do//} तत्प्रदर्शनेऽपि किं वैधर्म्यदृष्टान्ताश्रयेणेति मन्यमान आश्रयं प्रतिक्षिपति स्म प्र.वृ.२७०ख/११.
spang bar shog
क्रि. अस्तु वर्जितः — {dge slong ma rnams rnyed ldan zhing /} /{'thab dang gnod pa spang bar shog//} लाभिन्यः सन्तु भिक्षुण्यः कलहायासवर्जिताः । बो. अ.३९ख/१०.४४; विवर्जितो भवतु — {bdud kyi las rnams spang bar shog//} मारकर्मविवर्जिताः… भवन्तु बो.अ.३९क/१०.३२.
spang bya
= {spang bar bya/} {o ba/}
spang bya min pa
वि. अहेयः — {spang bya min pa'i rnam gnyis 'dod//} अहेयानां द्विधा मता अभि.को.५ख/२. ३८; अप्रहेयः — {spang bya min pa'i de dag gcig//} अप्रहेयस्य ते त्वेकम् अभि.को.१४ख/४.९४.
वि. वर्जनीयः — {spang rigs de ni spong bar bgyid pa la//} तद्वर्जनीयान् परिवर्जयन्तम् जा.मा.१०७क/१२४.
spang leb
पट्टः — {shing gi spang leb} काष्ठपट्टः वि.सू.९४ख/११३; {ka rten gyi spang leb} न्यासपट्टः वि.सू.९४ख/११३; फलकम् — {spang leb bam ras la mngon par bris la} फलके पट्टके वाऽभिलिख्य म.मू.२८२ख/४४१; {spang leb kyi stengs su nyal ba} फलकापाश्रयः श्रा.भू.२१क/५०.
spang leb kyi stengs su nyal ba
वि. फलकापाश्रयः — {dka' thub drag po dag kyang yang dag par len par byed de}…{spang leb kyi stengs su nyal ba'am} कष्टव्रतसमादायी च भवति…फलकापाश्रयो भवति श्रा.भू.२१क/५०.
spang leb khang
फलकच्छदनम् म.व्यु.५५५२ (८२क); मि.को.१४०क ।
spang leb can
ना. फलकः, लुब्धकः — {mtsho de nas ha cang yang mi ring ba zhig na rngon pa sran can dang spang leb can gnyis gnas te} तस्य च ह्रदस्य नातिदूरे द्वौ लुब्धकौ प्रतिवसतः सारकः फलकश्च वि.व.२०४ख/१. ७८.
spangs
= {spangs pa/} {spangs te/} {o nas} त्यक्त्वा — {mchog min las dang phyag spangs nas/} /{stan bltab pa dang ldang ba dang /} /{don bya la sogs bsnyen bkur 'dir/} /{thams cad brtul zhugs can gyis bya//} आसनदानसमुत्थानमर्थक्रियादिगौरवम् । सर्वमेतद् व्रती कुर्यात् त्यक्त्वाऽसत्कर्मवन्दनाम् ।। वि.प्र.९२क/३.३; त्यजित्वा— {sbyin dang dul dang nges la rtag tu spyad/} /{gnyen pa spangs nas bde bar gnas par gyur//} दानदमे नियमेऽपि च नित्यं सुस्थित आसि त्यजित्व च ज्ञातीन् ।। रा.प.२३७क/१३३; हित्वा — {sems dang shes rab dang ye shes kyi mtshan nyid spangs te} चित्तप्रज्ञाज्ञानलक्षणं हित्वा ल.अ.७४क/२३; मुक्त्वा — {des 'dir sdang ba spangs nas ni/} /{khyed la rgyu mtshan nges 'gyur min//} तदत्र न निमित्तं वो द्वेषं मुक्त्वाऽवधार्यते ।। त.स.१२८क/११००; वर्जयित्वा — {'dir dge ba'i las la dkar po'i lnga pa dang /} {bcu pa dang /} {bco lnga pa biSh+Ti spangs nas sa sbyang bar bya ste} इह शुभकर्मणि शुक्लपञ्चम्यां दशम्यां पञ्चदश्यां विष्टिं वर्जयित्वा भूमिं शोधयेत् । वि.प्र.१०७ख/३.२९; उत्सृज्य — {gal te mthong ba'i rgyu spangs nas/} /{ma mthong ba ni rtog byed na//} कारणं दृष्टमुत्सृज्य यद्यदृष्टस्य कल्पना । प्र.अ.११३क/१२१; {bdag nyid kyis ni gnyid spangs nas/} /{the tshom med par spyod par bya//} निद्रामात्मन उत्सृज्य चर्यां कुर्यान्न संशयः ।। हे.त.७ख/२०; परित्यज्य — {de ltar na 'o na bstan bcos kyi don spangs nas rang nyid 'dod pa'i don bsgrub pa la yang /} {gal te tshad mas gnod na} एवन्तर्हि स्वयमिष्टार्थसाधनेऽपि शास्त्रार्थं परित्यज्य यदि प्रमाणबाधा प्र.अ.१६७क/५१६; प्रहाय — {ser sna'i dri ma spangs te bden pa mthong bar gyur to//} मात्सर्यमलं प्रहाय सत्यदर्शनं कृतम् अ.श.१२५क/११५; विहाय — {gzhon nu gar mkhan ma yi gzugs/} /{spangs nas 'phral la rab smras pa//} विहाय नर्तकीरूपं कुमारः सहसाऽब्रवीत् ।। अ.क.१३३ख/६६.९६; अपास्य — {sdig pa spangs te dge ba'i las la rab tu 'bad//} अपास्य पापं यतते शुभाश्रयः जा.मा.१७३ख/२००; अवधूय — {de nyid dang gzhan nyid yod pa la sogs pa'i rnam par dpyad pa spangs nas} तत्त्वान्यत्वसत्त्वादिविचारमवधूय त.प.२५०क/२१५; अतिपत्य — {rang gi rigs kyi brtul zhugs kyi mtha' spangs nas 'jug pa} स्वकुलव्रतसीमानमतिपत्यापि वर्तमानाः त.प.३२३क/१११३; निर्वृज्य — {'od dang 'od zer spangs nas ni/} /{nyi ma blta bar mi nus bzhin//} न हि शक्यः प्रभारश्मी निर्वृज्य प्रेक्षितुं रविः ।। र.वि.१०६क/५८; उत्सार्य — {gdug pa de yis dpal bzhin du/} /{rkang pas rab tu spangs nas song //} सः…दृप्तः श्रियमिवोत्सार्य चरणेन विनिर्ययौ ।। अ.क.२४४क/९२.१८.
spangs te gnas pa
• वि. परिहारवान् — {de lta yin dang phan tshun spangs te gnas pa gnyis las gcig gang yin pa snang ba de la gnyis pa gang yin pa de'i bdag nyid dgag par bya dgos so//} तथा च सति परस्परपरिहारवतोर्द्वयोर्यदैकं दृश्यते तत्र द्वितीयस्य तादात्म्यनिषेधः कार्यः न्या.टी.५६ख/१३२; • सं. परिहारेणावस्थानम् — {rtag pa nyid dang rtag pa ma yin pa gnyis kyang phan tshun spangs te gnas pa'i phyir gcig la 'gal lo//} नित्यत्वानित्यत्वयोश्च परस्परपरिहारेणावस्थानादेकत्र विरोधः न्या.टी.५६ख/१३२; {gang zhig phan tshun spangs te gnas pa de dag ni gcig pa nyid med pa yin no//} ययोर्हि परस्परपरिहारेणावस्थानं तयोरेकत्वाभावः । न्या.टी.७७ख/२०५.
spangs pa
• क्रि. ( {spong} इत्यस्या भूत.) १. प्रतिविरतो भवति — {de bdag nyid kyang srog gcod pa spangs shing} स आत्मना च प्राणातिपातात्प्रतिविरतो भवति अ.सा.२८६क/१६१ २. वर्ज्यते — {'di 'dra spangs te mkhas rnams kyis/} /{rgyu yang 'dir ni bsam par byos//} ईदृशं वर्ज्यते सद्भिः कारणं त्वत्र चिन्त्यताम् । का.आ.३२४क/२. ५६; • सं. १. त्यागः — {rten snga ma spangs nas kyang yul tha dad pa la gnas pa de yang mngon par 'dod pa ma yin no//} पूर्वाधारत्यागे तु भिन्नदेशेऽपि वर्तेत । स च नाभिमतः । प्र.वृ.३०५क/५०; {de dag ni dngos po phan tshun spangs pas gnas pa'i mtshan nyid can yin pa'i phyir gcig spangs pa gzhan med na med pa'i phyir ro//} तयोर्वस्तुनि परस्परपरिहारस्थितिलक्षणत्वेनैकत्यागस्यापरोपादाननान्तरीयकत्वात् वा.न्या.३३३ख/५३; परित्यागः — {yang ci ste gnas skabs spangs pa dang yongs su 'dzin pa'i bye brag gis tha dad pa'i phyir dus rnams su dngos po khyad par med do zhes rtog na} अथाप्यवस्थापरित्यागपरिग्रहभेदेन भिन्नत्वादध्वसु वस्तु न निर्विशिष्टमिति कल्प्यते त.प.८५ख/६२३; त्यक्तिः — {spangs pa'i nye 'khor gyi mtha' la'o//} त्यक्तिरस्योपविचारस्य पर्यन्तः वि.सू.५३ख/६८; प्रहाणम् — {nyon mongs spangs pas grol na} क्लेशप्रहाणात् मुक्तिश्चेत् बो.अ.३२ख/९.४६; {mi dge ba phal cher spangs pa'i phyir} प्रायेणाकुशलप्रहाणात् अभि.भा.२४क/९५७; प्रहाणिः — {de la nyon mongs pa'i sgrib pa ni bdag med pa mngon sum du byas pa'i phyir spangs pa yin la} तत्र क्लेशावरणस्य नैरात्म्यप्रत्यक्षीकरणात् प्रहाणिः त.प.२९५क/१०५२; उत्सर्गः — {de la dge ba'i rtsa ba thams cad spangs pa gang zhe na} तत्र सर्वकुशलमूलोत्सर्गः कतमः ल.अ.८१क/२८; प्रतिनिसर्गः — {spangs par rjes su lta bas gnas par bya'o//} प्रतिनिसर्गानुदर्शिना विहर्तव्यम् अ.श.२८०ख/२५७; प्रतिक्षेपः — {gnas pa'i rang bzhin nyid de ltar khyad par gzhan spangs pa'i sgo nas brjod kyi} स्थातुरेव हि स्वभावस्तथा भेदान्तरप्रतिक्षेपेणोच्यते त.प.२२३क/९१५; हानिः — {mi dge ba bcu po de dag spangs pa ni de las bral ba ste} तेषामकुशलानां हानिः ततो विरतिः त.प.३१५क/१०९६; हानम् — {nyes pa ma lus pa spangs pa'i phyir} सर्वदोषहानेः प्र.वृ.३२४क/७४; विगमः — {bcom ldan 'das de ni sgrib pa thams cad spangs pas gzung ba dang 'dzin pa'i dri ma dang bral ba'i phyir ro//} तस्य भगवतः सर्वावरणविगमेन ग्राह्याग्राहककलङ्करहितत्वात् त.प.१२१ख/६९२; अपगमः — {zhes pa ni bag chags spangs pa'i nges pa'o//} इति वासनापगमनियमः वि.प्र.२७५क/२.१०२; परिहारः — {tha dad pa dang tha mi dad pa phan tshun spangs te gnas pa'i mtshan nyid dag} भेदाभेदौ परस्परपरिहारस्थितलक्षणौ त.प.१८३ख/८२८; {de lta yin dang mig gis gzung bar bya ba yin pa'i phyir zhes bya ba la sogs pa spangs pa yin no//} तथा च चाक्षुषत्वादिपरिहारः प्र.वृ.२६१ख/१; उद्धृतिः — {rnam kun mngon par byang chub dang /} /{dri ma bag chags bcas spangs pa//} सर्वाकाराभिसम्बोधिः सवासनमलोद्धृतिः । र.वि.१०४ख/५६; वर्जनम् — {skye bor bcas la 'doms dkris gos dag spangs pas tshul khrims kyi ni gtam nyid ci//} कौपीनांशुकवर्जनेन सु(स लि.पा.)जने शीलस्य वार्तैव का अ.क.२५०क/९३.२१; {sgrub par byed par khas blangs pa'i tshig spangs pa} उपादेयत्वेन साधनवाक्यवर्जनम् वा.टी.१०३क/६४; विवर्जनम् — {mi dge ba'i rnam par rtog pa thag bsrings pa ni gang nyon mongs pa can gyi rnam par rtog pa spangs pas te} अकुशलवितर्कदूरीकरणं यत्क्लिष्टवितर्कविवर्जनम् अभि.स्फु.१६१क/८९२ २. विरतिः — {srog gcod pa la sogs pa spangs pa'i phyir ldog pa'i tshul khrims dang} प्राणातिपातादिविरत्या निवृत्तिशीलम् बो.भू.१००क/१२७; प्रतिविरतिः— {brdzun du smra ba spangs pa} मृषावादात् प्रतिविरतिः बो.भू. ११७ख/१५१ ३. = {spangs pa nyid} विवर्जनता — {de bzhin du lta ba nyams pa dang chos nyams pa dang 'tsho ba nyams pa'i gang zag rnam par spangs pa} एवं दृष्टिविपन्नाऽऽचारविपन्नाऽऽजीवविपन्नपुद्गलविवर्जनतया शि.स.३४ख/३३ ४. विध्वंसः, नाशः — {'dod ngan ma lus mun pa ni/} /{spangs pas rjes mthun 'byung ba can/} /{sdig can rnams kyis ma rnyed pa/} /{de bzhin gshegs gsung rin chen yin//} समस्तकुमतध्वान्तविध्वंसानुगुणोदयम् । तथागतवचोरत्नमलब्धं बहुकल्मषैः ।। त.स.१२२क/१०६३; • वि. परिवर्जकः — {sbyin dang tshul khrims bzod brtson 'grus/} /{bsam gtan shes rab rab rdzogs pas/} /{slob ma dang ni bse ru la/} /{dga' dang skrag pa'i sems spangs pa//} दानशीलक्षमावीर्यध्यानप्रज्ञाप्रपूरणात् । शिष्यखड्गस्पृहात्रासचेतसां परिवर्जकः ।। अभि.अ.४क/१.५८; • भू.का.कृ. प्रहीणः — {dri ma gsum spangs pa} त्रिमलप्रहीणः ल.वि.२०५क/३०८; {the tshom spangs pa'i shes pa} प्रहीणविचिकित्सं ज्ञानम् अभि.भा.१८क/९२९; {nad spangs nas phyir mi skye ba la mkhas pa yin no//} प्रहीणस्य चाबाधस्यायत्यामनुत्पादकुशलः अभि.स्फु.१५१ख/८७४; विप्रहीणः — {dri ma gsum spangs pas dri ma mi mnga' ba} निर्मलं त्रिमलविप्रहीणम् ल.वि.१७०क/२५५; वर्जितः — {rtag dang chad pa spangs pa} शाश्वतोच्छेदवर्जितम् ल.अ.१२७ख/७३; विवर्जितः — {rtag dang mi rtag spangs pa} नित्यानित्यविवर्जिताः ल.अ.१६२क/११२; परिवर्जितः — {sdig pa'i grogs po bzhis spangs pa yin} चतुःपापमित्रपरिवर्जितः बो.भू. १३५ख/१७४; निरस्तः — {rigs de gang gis spangs pa de ni rigs med pa ste} सोऽन्वयो निरस्तो येनाऽसौ निरन्वयः वि.प्र.११९क/१, पृ.१७; त्यक्तः — {yang yang}…{spangs kyang /} /{phun tshogs de ni} पुनस्त्यक्ताऽपि सा सम्पत् अ.क.९१क/९.५९; परित्यक्तः — {skye bo mang pos smad pa dang yongs kyis spangs pa dang rigs dman par 'gyur zhing sdug bsngal nas sdug bsngal du brgyud pa rgyun mi 'chad par 'gyur te} बहुजननिन्दितोऽशेषपरित्यक्तो हीनकुलो भवति, दुःखदुःखपरम्परां न विच्छेदयति स.दु.९८क/१२४; क्षिप्तः — {bkag pa zhes bya ba ni spangs pa'o//} अस्त इति क्षिप्ते त.प.१७४क/८०६; प्रतिक्षिप्तः — {zhes bya ba la sogs pa'i mdo'i tshig gi dum bus dang po'i gang zag spangs so//} इत्येवमादिना सूत्रखण्डेनाद्यः पुद्गलः प्रतिक्षिप्तः अभि.स.भा.१०५ख/१४२; प्रक्षिप्तः — {de skad smra bas spangs pa phyir bcos pa nyid ma byas pa'i dge slong la'o//} तथाविदितप्रक्षिप्तस्याप्रतिकृततायां भिक्षोः वि.सू.४२क/५३; उज्झितः — {yul 'di skye bos spangs shing legs par bsgribs//} जनोज्झितः संवृत एष देशः अ.क.५५क/५९.५०; उन्मूलितः — {de bzhin gshegs pa'i dri med dbyings de ni/} /{bag chags bcas pa'i nyes pa kun spangs pa//} सवासनोन्मूलितसर्वदोषस्तथागतानाममलः स धातुः ।। र.वि.११८क/८६; निःसृष्टः — {dre'u rngog dang khyim pa'i gos dang sngas nang tshangs can dang rung bar byas pa dang spangs pa dang dge 'dun gyi rnams la ni nyes byas so//} दुष्कृतं चिलिमिनिकागृहचोडोपधानकविकल्पितनिःसृष्टसाङ्घिकानाम् वि.सू.२४ख/२९; उत्सृष्टः म. व्यु.२६०२ (४६क); अपनीतः— {'dod chags la sogs pa spangs nas} अपनीतेषु रागादिषु अभि.भा.४१ख/१०२९; अपविद्धः — {tshe dang drod dang rnam par shes/} /{de yis gang tshe lus bor te/} /{spangs pa de tshe shing 'dra bar/} /{sems pa med cing nyal bar 'gyur//} आयुरूष्माथ विज्ञानं यदा कायं जहत्यमी । अपविद्धस्तदा शेते यथा काष्ठमचेतनम् ।। श्रा.भू.१३७ख/३७६; प्रतिविरतः — {tshig kyal ba spangs pa yin te} सम्भिन्नप्रलापात् प्रतिविरतः खलु पुनर्भवति द.भू.१८८ख/१६; प्रवारितः — {spangs pa la stobs pa'i ltung byed do//} प्रवारितनियोगे (प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.३५ख/४५; रहितः — {rtog pa'i dra ba ma lus pa/} /{spangs pa'i ye shes rgyun ldan pa'i/} /{de bzhin gshegs pa'i bstan pa ni/} /{lhun gyis grub par 'jug pa yin//} समस्तकल्पनाजालरहितज्ञानसन्ततेः । तथागतस्य वर्तन्तेऽनाभोगेनैव देशनाः ।। त.स.६७ख/६३२; हतः — {dregs pa kun spangs} हतसर्वगर्वाः जा.मा.२७क/३१; परिहृतः — {de lta na yang 'gal ba'i chos dang ldan pa ma spangs pa kho na yin te} तथापि विरुद्धधर्माध्यासो न परिहृत एव त.प.८५ख/६२३; अपहृतः — {khyim pa'i mtshan ma spangs pa'i phyir/skra} {dang kha spu bregs pa la sogs pas} शिरस्तुण्डमुण्डनादिभिरपहृतगृहिव्यञ्जनतया बो.भू.१०४ख/१३३; मुक्तः — {sdug bsngal spangs} खेदमुक्तः बो.अ.२६ख/८.८७; विनिर्मुक्तः — {mi khom pa brgyad spangs pa ni dal ba 'byor pa'o//} अष्टाक्षणविनिर्मुक्तस्य क्षणस्य सम्पत्तिः बो.प.४५क/४; प्रत्याख्यातः — {thams cad mkhyen pa nyid spangs par 'gyur} सर्वज्ञता प्रत्याख्याता भवति अ.सा.१५९ख/९०; अपास्तः — {ba lang nyid ni rtag pa dang /} /{'brel bar brtags pa'ang spangs pa yin//} गोत्वं नित्यमपास्तं च सम्बन्धोऽपि च कल्पितः । त.स.९०क/८१६; प्रत्यस्तमितः — {de lta bcom ldan 'das la rtog pa mtha' dag spangs pa'i shes pa can du gnas na'ang} एवं भगवति प्रत्यस्तमितकल्पनाजाले(?ज्ञाने)ऽपि स्थिते त.प.३०५ख/१०६९; व्यस्तः — {rtag dngos la ni gsal ba dang /} /{rgyu gzhan la ni ltos pa spangs//} व्यक्तिहेत्वन्तरापेक्षे व्यस्ते नित्यस्य वस्तुनः । त.स.१०३क/९०७; वान्तः — {nyes pa spangs pa skyon med pa//} वान्तदोषो निरामयः वि.प्र.१५९क/१.७; वाहितः — {sdig pa mi dge ba'i chos rnam pa du ma spangs pas tshangs pa'o//} वाहिता अनेनानेकविधाः पापका अकुशला धर्मा इति ब्राह्मणः अभि.स्फु.२०८ख/९८२; उपेक्षितः — {chung ma bu rnams dag gis spangs//} पत्नीपुत्रैरुपेक्षितः अ.क.२८०ख/३६.५; अपहस्तितः — {des na 'khrul pa'i rgyu spangs pa'i phyir goms pa'i stobs kyis rang nyid las nges pa yin no//} तद्धि स्वत एव निश्चीयते, अभ्यासबलेनापहस्तितभ्रान्तिकारणत्वात् त.प.२३३ख/९३८; विधूतः — {'gro ba rang gi sems mthong bas/} /{de yi phyir ni spangs par 'gyur//} विधूतं हि भवेत्तेन स्वचित्तं पश्यतो जगत् ।। ल.अ.१६८ख/१२४; विधुतः — त्यक्तं हीनं विधुतं समुज्झितं धूतमुत्सृष्टम् । अ.को.२१४क/३.१.१०७; विधूयत इति विधुतम् । धुञ् कम्पने अ.वि.३.१.१०७; विभूतः — {bzhi pa la ni mdo'i sde la sogs pa'i chos la tha dad pa nyid kyi nga rgyal spangs pa'i phyir chos la nga rgyal spangs pa yin no//} चतुर्थ्यां धर्मविभूतमानः सूत्रादिधर्मनानात्वमानस्य विभूतत्वात् सू. व्या.२५२क/१७०; विसंयुक्तः — {'dod chags zhe sdang spangs pa yi/} /{chos las byung ba'i nyan thos so//} रागद्वेषविसंयुक्तः श्रावको धर्मसम्भवः ।। ल.अ.१७०क/१२७; निर्वासितः — {gzhan dag gis spangs pa'i sems can rnams chos bzhin du mthun par bsdus pa dang} परैर्निर्वासितान् सत्त्वान् धर्मेण समेन संहृत्य बो.भू.१९४ख/२६१; निर्लिखितः — {yid la byed pa lnga po de dag nyid mi mthun pa'i phyogs spangs pa ni stobs dag gi dus na'o//} एत एव पञ्च निर्लिखितविपक्षमनस्कारा बलेषु सू. व्या.१६७क/५८; • पा. १. विक्षेपः, निग्रहस्थानभेदः — {rkang mig tshar gcad pa'i gnas nyi shu rtsa gnyis ji skad bshad pa yin te/} {dam bca' ba la gnod pa dang}… {spangs pa dang}…{gtan tshigs ltar snang ba rnams tshar gcad pa'i gnas yin te} यदुक्तमक्षपादेन द्वाविंशतिविधं निग्रहस्थानम्—प्रतिज्ञाहानिः…विक्षेपः…हेत्वाभासाश्च निग्रहस्थानानि वा.टी.१०७क/७३ २. प्रवारणम् — {spangs pa ni gnas btang ba'o//} स्थानोत्सर्गः प्रवारणम् वि.सू.३५क/४४ ३. = {thar pa} अपवर्गः, मोक्षः — मुक्तिः कैवल्यनिर्वाणश्रेयोनिःश्रेयसामृतम् ।। मोक्षोऽपवर्गः अ.को.१३९क/१.५.७; पाशेभ्योऽपवर्जनम् अपवर्गः । वृजी वर्जने अ.वि.१.५.७.
spangs pa nyid
निस्सृष्टत्वम् — {rab tu 'byung ba la ltos pa'i don nyid du nges par byas pa ni spangs pa nyid yin no//} निस्सृष्टत्वं प्रव्रज्यापेक्षार्थतायां नियमने वि.सू.२७क/३३; प्रवारितत्वम् — {spangs pa nyid dang lhag por ma byas pa nyid dag la'o//} प्रवारितत्वाकृतनिरिक्तत्वयोः वि.सू.२७क/३३; विवर्जितता — {nor las zhes bya bas pha dang bu dag kyang ma yin no/} /{spangs pa nyid kyang de dang 'dra'o//} न धनत इति पितृपुत्रयोः । विवर्जि(त)ताप्येतत् वि.सू.२३क/२८.
spangs pa dang ldan pa
वि. परिहारवान् — {de bzhin du phan tshun spangs pa dang ldan pa thams cad kyang gzhan snang ba la 'gog pa ni snang ba mi dmigs pa kho nas yin no//} तद्वत् सर्वस्य परस्परपरिहारवतोऽन्यत्र दृश्यमाने निषेधो दृश्यानुपलम्भादेव न्या.टी.५७क/१३३.
spangs pa dam pa
पा. प्रहाणपरमता, परमताभेदः — {dam pa bdun gang zhe na/} {sku dam pa dang}… {spangs pa dam pa dang} सप्त परमताः कतमाः? आश्रयपरमता…प्रहाणपरमता बो.भू.४८ख/६३.
spangs pa bsdoms pa
पा. प्रहाणसङ्कलनम्, कारणभेदः — {spong ba'i lam gyi gnas skabs gang la rgyu lnga srid pa}… {lam snga ma btang ba}…{spangs pa bsdoms pa} यस्यां हि प्रहाणमार्गावस्थायां पञ्च कारणानि सम्भवन्ति …पूर्वमार्गत्यागः… प्रहाणसङ्कलनम् अभि.भा.२९ख/९८०.
spangs pa phun sum tshogs pa
पा. प्रहाणसम्पद्, फलसम्पद्भेदः — {spangs pa phun sum tshogs pa yang rnam pa bzhi ste/} {nyon mongs pa thams cad spangs pa dang}…{ting nge 'dzin dang snyoms par 'jug pa'i sgrib pa thams cad spangs pa'o//} चतुर्विधा प्रहाणसम्पत् । सर्वक्लेशप्रहाणम्…सर्वसमाधिसमापत्त्यावरणप्रहाणं च अभि.भा. ५८क/१०९७; प्रहाणसम्पत्तिः — {'dis ni spangs pa phun sum tshogs pa bstan to//} अनेन प्रहाणसम्पत्तिरुक्ता बो.प.४२क/१.
spangs pa phun sum tshogs pa bzhi
चतुर्विधा प्रहाणसम्पत् — १. {nyon mongs pa thams cad spangs pa} सर्वक्लेशप्रहाणम्, २. {gtan du spangs pa} अत्यन्तप्रहाणम्, ३. {bag chags dang bcas te spangs pa} सवासनप्रहाणम्, ४. {ting nge 'dzin dang snyoms par 'jug pa'i sgrib pa thams cad spangs pa} सर्वसमाधिसमापत्त्यावरणप्रहाणम् अभि.भा.५८क/१०९७.
spangs pa ma yin
= {spangs pa ma yin pa/}
spangs pa ma yin pa
• क्रि. न प्रहीणो भवति — {de'i tshe kun 'byung ba yang thams cad spangs pa ma yin pas} समुदयोऽपि तदा न सर्वः प्रहीणो भवति अभि.भा.५२ख/१०७०; • वि. अप्रहीणः — {phra rgyas spangs pa ma yin dang /} /{yul ni nye bar gnas pa dang /} /{tshul bzhin ma yin yid byed las/} /{nyon mongs rgyu ni tshang ba yin//} अप्रहीणादनुशयाद् विषयात् प्रत्युपस्थितात् । अयोनिशो मनस्कारात् क्लेशः सम्पूर्णकारणः ।। अभि.को.१७क/५.३४.
spangs pa med pa
वि. अप्रहीणः — {spangs pa med pa dang /} {thob pa med pa dang}…{mya ngan las 'das pa zhes bya'o//} अप्रहीणासम्प्राप्तितः…निर्वाणमित्युच्यते ल.अ.९४ख/४१.
spangs pa yin
क्रि. १. प्रहीणो भवति — {de'i bden pa mthong bas spang bar bya ba thams cad spangs pa yin no//} तत्सत्यदर्शनहेयः सर्वः प्रहीणो भवति अभि.भा.५२ख/१०७०; परिहृतं भवति — {de ltar na mig gis gzung bar bya ba yin pa'i phyir ro zhes bya ba la sogs pa yongs su spangs pa yin no//} एवं हि चाक्षुषत्वादि परिहृतं भवति हे.बि.२३८ख/५२; प्रतिविरतो भवति — {tshig kyal ba spangs pa yin te/} सम्भिन्नप्रलापात्प्रतिविरतः खलु पुनर्भवति द.भू.१८८ख/१६; {bdag nyid kyang 'dod pas log par spyod pa spangs pa yin zhing gzhan yang 'dod pas log par spyod pa spong ba la yang dag par 'god do//} आत्मना च काममिथ्याचारात्प्रतिविरतो भवति, परानपि च काममिथ्याचारविरमणाय समादापयति अ.सा.२८६ख/१६१; वर्जितो भवति लो.को.१४८४ २. प्रहीयते — {des na thugs kyang gsal ba'i phyir/} /{rgyu yi bag chags spangs pa yin//} बुद्धेश्च पाटवाद्धेतोर्वासनातः प्रहीयते ।। प्र.वा.११२ख/१.१३९.
spangs pa la stobs pa
पा. प्रवारितनियोगः, प्रायश्चित्तिकभेदः — {spangs pa la stobs pa'i ltung byed do//} प्रवारितनियोगः (ओ गे प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.३५ख/४५.
भू.का.कृ. परिवर्जितः — {bdag cag ni ma dad pa sdig pa can sangs rgyas dang chos dang dge 'dun gyis spangs par gyur pa'o//} अश्राद्धोऽभूवं पापरतो बुद्धधर्मसङ्घपरिवर्जितः का.व्यू.२१६ख/२७६; परित्यक्तः — {de'i phyir mdza' bo dang blon po dang gnyen dang gnyen 'dab kyi skye bo'i tshogs kyis kyang spangs par gyur} तन्निदानं च मित्रामात्यज्ञातिबन्धुवर्गेणापि परित्यक्तः ल.अ.१५५क/१०२; अपविद्धः — {ha cang dka' bar spyod khyod kyis/} /{de yang ring du spangs par gyur//} त्वयाऽपविद्धा सा दूरमतिदुष्करकारिणा ।। जा.मा.१४३ख/१६६; प्रतिविरतः — {srog gcod pa spangs par gyur pa} प्राणातिपातप्रतिविरतः लो.को.१४८४.
spangs par nus pa
वि. शक्यपरिहारः — {mtha' med pa dang ni 'gal ba spangs par nus pa ma yin no//} न ह्यपरिमितो विरोधः शक्यपरिहारः प्र.अ.१५७ख/५०६.
spangs par byas zin
भू.का.कृ. व्यस्तः — {tha dad tha mi dad grol ba'i/} /{phyogs ni spangs par byas zin to//} भेदाभेदविनिर्मुक्तं व्यस्तं पक्षान्तरं ततः । त.स.९१ख/८२८.
spangs ma
= {spang ma/}
spangs zin
भू.का.कृ. व्यस्तः — {ldan pa dang ni rnam dbye ba/} /{tha dad pa can sngar spangs zin//} व्यस्ताः पूर्वं च संयोगविभागव्यतिरेकिणः । त.स.९२क/८३३.
क्रि. करोतु— {chos kyi sgron ma spar du gsol//} धर्मप्रदीपं कुर्वन्तु बो.अ.६ख/३.४.
spar ba
• सं. मुष्टिः — {sdig can khyod ni phub ma spar ba gang la rlung mar btab pa ltar do mod byang chub sems dpas gtor bar 'gyur ro//} विध्वंसयिष्यसे त्वमद्य पापीयं बोधिसत्त्वेन मुञ्ज(?बुस)मुष्टिमिव महामारुतेन ।। ल.वि.१६२क/२४३; {thams cad mkhyen pa'i zhing la ni thal ba spar ba gang gtor kyang bdud rtsi 'grub par 'gyur na} अथवा सर्वज्ञक्षेत्रे भस्ममुष्टिमुपक्षिप्तमपि अमृतं परिनिष्पद्यते का.व्यू.२१३क/२७२; • भू.का.कृ. अनुप्रवर्तितः— {de nas 'khor lo rin po che de 'khor los sgyur ba'i rgyal pos spar ba dang /} {steng gi nam mkha' la 'phags nas} अथ चक्र(र)त्नं राज्ञा चक्रवर्तिना अनुप्रवर्तितमुपरिविहाय(सम)भ्युद्गम्य वि.व.१३७ख/१.२६.
spar mo
मुष्टिः लो.को.१४८५.
spar zhes byed pa
क्रि. उन्नमति — {rkang pa bzhag na nem zhes byed/} {rkang pa bteg na spar zhes byed} निक्षिप्ते पादेऽवनमति । उत्क्षिप्ते पादे उन्नमति म.व्यु.६७६९ (९६ख).
spu
रोम — {smin tshugs ring dang 'jam pa dang /} /{snum dang spu ni mnyam pa dang /} /{phyag ring rgyas dang} आयतश्लक्ष्णसुस्निग्धसमरोम्नौ भ्रुवौ भुजौ । पीनायतौ अभि.अ.१२ख/८.३०; {gro bzhin bye ba lha lta bu/} /{gser gyi spu yi rkang pa can//} सौवर्णरोमचरणः श्रोणकोटी सुरोपमः ।। अ.क.२३९ख/२७.५८; लोम — {spu gcig btogs pas} एकलोमोत्पाटात् प्र.अ.१५२क/१६३; तनूरुहम्— {bdag gi lpags pa a dzin gyon/} /{bdag gi spu yis shun lpags byas//} स्वचर्माजिनसंवीतः स्वतनूरुहवल्कलः । जा.मा.२५ख/३०; बालः — {me yi dug dang me stag dag gis 'brong gi dga' ma'i spu tshogs mang po sreg byed na//} उल्काक्षपितचमरीबालभारो दवाग्निः मे.दू.३४६क/१. ५७; पक्ष्म — {lag mthil spu nyag gcig 'dug pa/} /{mi rnams kyis ni mi rtogs la//} ऊर्णापक्ष्म यथैव हि करतलसंस्थं न वेद्यते पुम्भिः । अभि.भा.३ख/८७७.
spu khung
रोमकूपः — {bdag spu khung nas spos ngad gang byung ba//} यो रोमकूपान्मम चातिगन्धः शि.स.५०क/४७.
spu gang skyes
ना. पुलोमजा, इन्द्रभार्या — {dbang po}…{de yi btsun mo spu gang skyes/} /{bde sogs dang ni dbang mo 'o//} इन्द्रः…तस्य तु प्रिया ।। पुलोमजा शचीन्द्राणी अ.को.१३०ख/१.१.४६; पुरूणि लोमानि यस्य सः पुलोमा । तस्मात् पुलोम्नः जायत इति पुलोमजा । जनी प्रादुर्भावे अ.वि.१.१.४६.
spu gri
• सं. क्षुरः — {spu gri yis/} /{dam du bcings pa de yi ni/} /{rkang pa rnam par bcad par byas//} क्षुरेण गाढबद्धस्य पादयोस्तद्विकर्तनम् ।। अ.क.३३७ख/४४.१५; खुरः — {mig mi sdug la sna yang spu gri 'dra bar snang //} घोरेक्षणाः खुरनिकाशविरूपघोणाः जा.मा.८१ख/९४; • पा. क्षुरकः, हस्तचिह्नविशेषः — {'od zer can ma'i mthil lham dang tsun dA'i spu gri} उपानत् मारीच्याः । क्षुरकः चुन्दायाः वि.प्र. १६९क/३.१५७.
spu gri can
= {'breg mkhan} क्षुरी, नापितः मि.को.२६ख ।
spu gri 'phreng
ना. खुरमाली, समुद्रः — {bdag cag yul ni gnyis ka las/} /{rab tu ring du dong bar gyur/} /{rgya mtsho 'di ni spu gri phreng /} /{de bas bzlog la 'bad par gyis//} सुदूरमपकृष्टाः स्मः पत्तनद्वितयादपि । खुरमाली समुद्रोऽयं तद्यतध्वं निवर्तितुम् ।। जा.मा.८२क/९४.
spu gri so bshibs pa
वि. क्षुरधाराचितः — {de nas tshong dpon gyi bu nor bzangs kyis ri'i g}.{yang sa'i lam spu gri so bshibs pa la 'dzegs te} अथ खलु सुधनः श्रेष्ठिदारकस्तं क्षुरधाराचितं पर्वतप्रपातमार्गमभिरुह्य ग.व्यू.३८७क/९४.
spu gri'i lam
ना. क्षुरमार्गः, नरके क्षुरधाराचितो महापथः — {de dag gi ni ngos bzhi na/} /{me ma mur dang ro myags dang /} /{spu gri'i lam sogs chu bo yin//} कुकूलं कुणपं चाथ क्षुरमार्गादिकं नदी तेषां चतुर्दिशम् अभि. को.९क/३.५९.
spu gri'i so
• सं. क्षुरधारा, क्षुरस्य धारा — {bud med spu gri'i so rnon gyis 'phral la bcad nas 'dor bar byed//} छित्वा हरन्ति सहसा क्षुरधाराखराः स्त्रियः ।। अ.क.५ख/५०.४८; {spu gri'i sor chags sbrang rtsi lta'i//} क्षुरधारामधूपमैः बो.अ.२२ख/७.६४; • ना. क्षुरधारा(ओ राः), नरकप्रदेशः म.व्यु.४९३९ (७५ख); मि.को.१३७क ।
spu gri'i so bshibs pa'i ri
ना. क्षुरधारापर्वतः, नरके पर्वतः — {spu gri'i so bshibs pa'i ri de dag dang}…{ral gri'i so'i nags tshal de dag kyang mthong bar gyur tam} तांश्च क्षुरधारापर्वतान्…तच्च असिपत्रवनं पश्येत् ग.व्यू.३३७ख/४१४.
spu gri'i so'i lam chen po
ना. क्षुरधारोपचितः महापथः, नरके पथः — {spu gri'i so'i lam chen por rkang pa yang 'chad par 'gyur ro//} क्षुरधारोपचिते महापथे पादा विशीर्यन्ते का.व्यू.२१६क/२७६.
spu gris gtams pa
वि. क्षुरधाराचितः — {'phags pa}…{ri'i lam spu gris gtams pa 'di yang de ltar reg na bde ba de ni ngo mtshar che'o//} आश्चर्यमार्य यावत्सुखसंस्पर्शोऽयं…एष च क्षुरधाराचितः पर्वतप्रपातमार्गः ग.व्यू.३८७क/९४.
spu dga' ba
= {spu langs pa} रोमहर्षणम्, पुलकोद्गमः — {spu langs pa spu dga' ba 'o//} रोमाञ्चो रोमहर्षणम् अ.को.१४५क/१.८.३५; रोमाणि हृष्यन्त्यनेन रोमहर्षणम् । हृष तुष्टौ अ.वि.१.८.३५.
spu 'greng
स्तब्धरोमता लो.को.१४८५.
spu can
• वि. रोमयुक्तः — {spu can chos gos gsum nyid du byin gyis mi brlab bo//} न रोमविधं(?युक्तं) त्रिचीवरत्वेनाधितिष्ठेत् वि.सू.७३क/९०; • सं. = {spang spos} लोमशा, गन्धमांसी मि.को.५९क; द्र. {spu can ma/}
• सं. रोमाञ्चः — {spu ldang sogs 'bras mthong phyir na/} /{rang nyid mthong la rjes dpag med//} रोमाञ्चादिक्रियादृष्टेः स्वदृष्टेऽस्त्यनुमा न हि ।। प्र.अ.१६४क/१७८; • वि. रोमाञ्चितः — {lus kyi spu ldang bar 'gyur} रोमाञ्चिततनुर्भवति ल.अ.८०क/२७; सञ्जातपुलकः — {spu ldang dga' ba skye gyur pa'i/} /{bde skyid la ni yongs su spyod//} सञ्जातपुलको हृष्टः परिभोक्ष्ये सुखोत्सवम् ।। बो.अ.२९ख/८.१५२; द्र. {spu long /}
spu ldang ba
= {spu ldang /}
spu phra mo
सूक्ष्मलोम — {'dir spu phra mo dang spu sbom po ni tshes gcig dang gnyis pa'o//} अत्र सूक्ष्मलोमबृहल्लोम प्रतिपत् द्वितीया वि.प्र.२३४क/२.३४.
spu byi
वि. निर्लोमकः — {spu yang byi zhing shin tu nyam chung 'gyur/} /{nga yi byang chub mchog 'dir zhe sdang bas//} निर्लोमका दुर्बल भोन्ति भूयो विद्वेषमाणा मम अग्रबोधिम् ।। स.पु.३७ख/६६.
spu breg tu mi gzhug
क्रि. न रोमकर्म कारयेत् — {mdoms kyi spu breg tu mi gzhug go/} न सम्बाधे प्रदेशे रोमकर्म कारयेत् वि.सू.५क/५.
spu sbom po
बृहल्लोम — {'dir spu phra mo dang spu sbom po ni tshes gcig dang gnyis pa'o//} अत्र सूक्ष्मलोमबृहल्लोम प्रतिपत् द्वितीया वि.प्र.२३४क/२.३४.
spu med
= {spu med pa/}
spu med pa
वि. निर्लोम — {sbom po'i dbang du byas pa ni phag la sogs pa btsos pa spu med pa dag la'o//} स्थूलकृतत्वं पक्वस्य निर्लोम्नः शूकरादेः वि.सू.१३क/१४.
spu dma' ba
=(?) वि. निकटरोम — {spu dma' ba la sogs pa ras kyi rnam pa yang ba gzhan dag kyang ngo //} अन्येषाञ्च लघूनां पटप्रकाराणां निकटरोमप्रभृतीनाम् वि.सू.७३क/९०.
spu zing byed pa
• सं. रोमहर्षणम् — {byis pa rnams la sdigs mor rung ba spu zing zhes byed pa} बालानां भीषणं रोमहर्षणम् अ.सा.३२६ख/१८४; • वि. रोमाञ्चकारी, ओ रिणी — {gzhan gyi chung mar dga' bsgrubs rnams kyi spu zing byed pa yis/} /{kun tu rmongs pa dang ni dmyal ba'ang 'dod pa mchog//} सम्मोहने परवधूविहितस्पृहाणां रोमाञ्चकारिणि परं नरके च कामः ।। अ.क.१७०ख/१९. ८१.
spu zing zhes byas
वि. आहृष्टरोमकूपः — {de nas rgyal po ma skyes dgra ka dam pa'i me tog bzhin du spu zing zhes byas te mchi mas brnang zhing ngu ba'i bzhin gyis} ततो राजा अजातशत्रुः कदम्बपुष्पवदाहृष्टरोमकूपः साश्रुकण्ठो रुदन्मुखः अ.श.२७६ख/२५४; उद्दण्डरोमा— {de nas de dag gis lha dang mi rnams dad par byed pa'i cho 'phrul de mthong ngo /} /{mthong nas kyang spu zing zhes byas nas} ततस्ते तदत्यद्भुतं देवमनुष्यावर्जनकरं प्रातिहार्यं दृष्ट्वा उद्दण्डरोमाणः अ.श.१९०ख/१७६; रोमकूपो हृष्टः — {sangs rgyas zhes bya ba'i sgra sngon ma byung ba thos nas/} {de spu thams cad zing zhes byas so//} बुद्ध इत्यश्रुतपूर्वं घोषं श्रुत्वाऽस्याः सर्वरोमकूपा हृष्टाः अ.श.१९८क/१८३.
spu zing zhes byas pa
= {spu zing zhes byas/}
spu zing zhes byed
= {spu zing zhes byed pa/}
spu zing zhes byed nus pa
वि. रोमहर्षणी — {yan lag bzhi pa'i dpung chen po}…{'jigs su rung ba spu zing zhes byed nus pa} चतुरङ्गिनीं सेनाम्…भीषणां रोमहर्षणीम् ल.वि.१४९ख/२२१.
spu zing zhes byed pa
• वि. आहृष्टरोमकूपः — {de nas rgyal po'i bu de dag gis lha dang mi rnams dad par byed pa'i cho 'phrul shin tu rmad du byung ba mthong nas spu zing zhes byed do//} ततस्ते राजपुत्रा अत्यद्भुतं देवमनुष्यावर्जनकरं प्रातिहार्यं दृष्ट्वा आहृष्टरोमकूपाः अ.श.२०४ख/१८९; • सं. रोमहर्षः — {seng ge ltar mi bsnyengs shing spu zing zhes byed pa mi mnga' ba} सिंहं विगतभयलोमहर्षम् ल.वि.१७०क/२५५.
spu zing zhes byed pa mi mnga' ba
वि. विगतलोमहर्षः — {seng ge ltar mi bsnyengs shing spu zing zhes byed pa mi mnga' ba} सिंहं विगतभयलोमहर्षम् ल.वि.१७०क/२५५.
spu zing zhes byed par gyur
वि. संहृष्टरोमकूपजातः — {thos nas kyang yul 'khor skyong rgyal bu gzhon nu bsod nams kyi 'od zer spu zing zhes byed par gyur nas mchi ma zag cing} श्रुत्वा च राष्ट्रपाल पुण्यरश्मी राजकुमारः संहृष्टरोमकूपजातः अश्रु निपातयति रा.प.२४९क/१४९.
वि. भव्यः — भव्यम् {skal ba can dang spu la 'bab pa} म.व्यु.५२२१ (७८ख); योग्यः — योग्यम् {spu la 'bab pa dang rung ba} म.व्यु.५२२२ (७८ख).
spu langs
= {spu langs pa/}
spu langs pa
• वि. पुलकितः — {grub pa yan lag mchog btud rnams dang mtshar bas spu langs lus can nor lha yis//} सिद्धैः प्रह्वोत्तमाङ्गैः पुलकितवपुषा विस्मयाद् वासवेन ना.ना.२२५क/३; • सं. रोमाञ्चः, पुलकोद्गमः — रोमाञ्चो रोमहर्षणम् अ.को.१४५क/१.८.३५; रोमाणि अञ्चतीति रोमाञ्चः । अञ्चु गतिपूजनयोः अ.वि.१.८.३५.
spu long
पुलकः — {sangs rgyas mngon brjod thos nyid na/} /{spu long gis brgyan dbyibs gyur cing //} बुद्धाभिधानं श्रुत्वैव पुलकालंकृताकृतिः । अ.क.३०९ख/४०.३१; रोमहर्षः — {dper na spu long la sogs pa'i rgyu grang ba dang 'gal ba'i me'i 'bras bu du ba mthong ba'i phyir spu long la sogs pa 'gegs pa yin te} यथा रोमहर्षादिकारणशीतविरुद्धवह्निकार्यधूमोपदर्शनाद् रोमहर्षादिनिषेधः त.प.२८४ख/१०३३; रोमाञ्चः — {dga' ma yi ni reg pa 'dis/} /{lus la spu lang rgyas pa dang /} /{yid ni bde bar byed pa dang /} /{mig dag zum par byed cing 'jug//} बध्नन्नङ्गेषु रोमाञ्चं कुर्वन्मनसि निर्वृतिम् । नेत्रे चामीलयन्नेष प्रियास्पर्शः प्रवर्तते ।। का.आ.३२२ख/२.११.
spu long rgyas pa
रोमोद्भेदः — {rgyal po'i bu mo la chags bdag/} /{spu long rgyas pa srung ba pos/} /{rig par gyur la kye ma tshal/} /{bsil ba'i rlung ldan yin par shes//} राजकन्यानुरक्तं मां रोमोद्भेदेन रक्षकाः । अवगच्छेयुराज्ञातमहो शीतानिलं वनम् ।। का.आ.३३१क/२.२६३.
spu long rgyas par byed pa
क्रि. रोमाञ्चयति — {ma la ya'i rlung 'di ni nges par lam gyis yongs su dub pa dag sel zhing /} {dang por 'grogs par 'dod pa'i dga' ma la mgrin pa nas bzung ba bzhin du grogs po mdza' bo la spu long rgyas par byed pa 'dra'o//} प्रथमसङ्गमोत्कण्ठितप्रियाकण्ठग्रह इव मार्गपरिश्रममपनयन् रोमाञ्चयति प्रियवयस्यं मलयमारुतः ना.ना.२६५क/१५.
spu long byed pa
रोमहर्षः — {ba spu ldang ba la sogs pa'i rgyu grang ba'i reg pa dang 'gal ba gdung bar byed pa'i bye brag bsgrub pa las grang ba'i 'bras bu spu long byed pa la sogs pa 'gegs pa bzhin du} यथा रोमहर्षादिकारणशीतविरुद्धदहनविशेषविधानाच्छीतकार्यरोमहर्षादिनिषेधः त.प.२८४ख/१०३३.
spu longs
= {spu long /}
spu shel rtse
= {pu shel tse/}
spu'i khung bu
रोमकूपः, ओ पम्— {dpal gyi be'u dang sbu'i khung bu thams cad nas}…{dus kyi mtha'i me bzhin du ni 'bar} श्रीवत्सात्सर्वरोमकूपेभ्यो युगान्ताग्निरिव दीप्यमानः ल.अ.६०क/६.
spug
मुसारगल्वः, रत्नविशेषः — {yang na sa chen po 'di nor bu dang mu tig dang}…{spug dang}… ग्. {yas su 'khyil ba} यद्वा अस्यां महापृथिव्यां मणयो मुक्ताः…मुसारगल्वः …दक्षिणावर्तः अ.श.१०२ख/९२; म.व्यु.५९५६ (८५ख); द्र. {mu sa ra galba/}
spung
= {spung ba/}
spung ba
= {phyur bu} निकारः मि.को.१८ख ।
spungs
= {spungs pa/} {spungs te/} {o nas} राशीकृत्य — {bla gab med pa'i mtha' gcig tu gzhag go/} /{spungs te yang ngo //} स्थापनमेकान्तेऽभ्यवकाशे । राशीकृत्यापि वि.सू.७९क/९६; चित्वा — {shing dri zhim po thams cad kyis phung por spungs nas bsregs so//} सर्वगन्धकाष्ठैश्चितां चित्वा ध्मापितः वि.व.१२४ख/१.१३; समेत्य — {de yongs su mya ngan las 'das nas dgra bcom pa'i thur ma de dag nyid spungs nas de rnams kyis sreg par byed do//} परिनिर्वृतं चैनं ताभिरेवार्हत्कटिकाभिः समेत्य ते ध्मापयिष्यन्ति वि.व.१२३क/१.११.
spungs skyes pa
ऊर्जा मि.को.१५क ।
spungs che ba
वैशद्यम् — {sbyin par byed pa spungs che ba yang ngo /} /{sbyor ba gcig pa'i phyir thob na gcig nyid do//} वैशद्यमपि दातुः । एकत्वं लब्धेः प्रयोगैक्ये वि.सू.२५क/३०.
spungs pa
• सं. १. राशिः — {skye bo'i mig gi rab dga' spungs pa dang /} /{dge la dga' ba'i bsod nams tshad gyur pa/} /{snang ba'i gter de mthong nas} प्रहर्षराशिं जनलोचनानां पुण्यप्रमाणं सुकृतोत्सवानाम् । लोकस्तमालोकनिधिं विलोक्य अ.क.१९३ख/२२.१७; कूटः, ओटम् — {bya rgod spungs zhes pa'i/} /{ri la} गृध्रकूटाख्ये गिरौ अ.क.७९ख/८.६; पुञ्जः — पुञ्जराशी तूत्करः कूटमस्त्रियाम् ।। अ.को.१६९ख/२.५.४२; पुञ्ज्यते समूह्यत इति पुञ्जः । पुञ्ज समूहे अ.वि.२.५.४२ २. विस्तरः — {'di yi zas lha'i bdud rtsi la/} /{khyim gyi spungs ni 'di tsam pas/} /{shin tu 'gal lo zhes bsams te/} /{bdag gi snying la tho tshom skyes//} दिव्यं चास्य सुधाभक्तमयं च गृहविस्तरः । सुविरुद्धमिति ज्ञात्वा जातो ( मे ) हृदि संशयः ।। वि.व.१६४ख/१.५३; • वि. पुञ्जीकृतः — {zla ba'i 'od zer spungs pa bzhin//} ज्योत्स्ना पुञ्जीकृतेव जा.मा.१८४क/२१४; एकस्थः — {me tog ku mud spungs ltar mdzes/} /{zla ba'i 'od zer spungs pa bzhin//} कुमुदश्रीरिवैकस्था ज्योत्स्ना पुञ्जीकृतेव च । जा.मा.१८४क/२१४.
spud
= {spud pa/}
spud pa
= {rgyan} आभरणम् म.व्यु.६००१ (८६क); विभूषणम् लो.को.१४८६; द्र.— {ljon shing me tog rgyan spras sbud pa dang //} सपुष्पाभरणोज्ज्वलाश्च द्रुमाश्च बो. अ.३ख/२.३.
spun
१. = {spun zla} भ्राता — {de nas spun bdun po de dang sring mo dang brgyad char gyis//} ते सप्तापि भ्रातरो भगिन्यष्टमाः जा.मा.९९क/११५ २. वितानम् म.व्यु.७५२० (१०७क); मि.को.२७क ।
भ्राता — {pha dang ma dang bu mo sring mo dang /} /{bu dang spun zla 'dod pa'i chung ma yi//} पितृमातृदुहितृभगिनिपुत्रभ्रात्रिष्टभार्याणाम् ।। वि.प्र.१११क/१, पृ.७; सोदरः — {gang yang ye shes slob dpon dge ba'i rgyu/} /{'khor ba'i chu gter zam pas gang bsgrubs pa/} /{'di ni gnyen dang mdza' bshes spun zla dang /} /{ma dang pha dag gis kyang byed pa min//} नेदं बन्धुर्नो सुहृत् सोदरो वा नेदं माता न पिता वा करोति । यत्संसाराम्भोधिसेतुं विधत्ते ज्ञानाचार्यः कोऽपि कल्याणहेतुः ।। अ.क.१६१ख/१८.१.
रोमकूपः — {smin ma'i spu yi khung bu du//} रोमकूपे भ्रुवोः कति ल.अ.६७क/१५; रोमविवरम् — {de'i spu'i khung bu re re na yang ting nge 'dzin brgya stong dag gnas so//} तस्यैकैकरोमविवरे समाधिशतसहस्राणि सन्ति का.व्यू.२२२ख/२८४.
स्वस्तिः, आभरणविशेषः — {gser ni gdu bu dang sor gdub dang spen tog la sogs par 'gyur bas yongs su bsgyur na} सुवर्णं कटकरुचकस्वस्त्यादिपरिणामेन परिणाम्यमानम् ल.अ.११८क/६५.
spen tog rgyan
मुखपुष्पकम् म.व्यु.६०४९; द्र. {me tog rgyan/}
spen pa
• ना. शनिश्चरः, ग्रहः — {'di lta ste/} {nyi ma dang} …{spen pa dang}…{gzugs ngan te/} {gza' chen po de dag} तद्यथा—आदित्यः…शनिश्चरः…विरूपश्चेति । इत्येते महाग्रहाः म.मू.१०४ख/१३; मन्दः — ग्. {yon par sa'i dkyil 'khor la mjug rings so/} / ग्. {yas pa la spen pa'o//} वामे पृथिवीमण्डले केतुः, दक्षिणे मन्दः वि.प्र.२३७ख/२.४०; शनिः मि.को.३२क; • सं. शनिः, वारभेदः — {de la gza' ni nyi ma dang zla ba dang mig dmar dang gza' lag dang phur bu dang pa sangs dang spen pa bdun no//} अत्र वाराः—आदित्यसोममङ्गलबुधबृहस्पतिशुक्रशनयः सप्त वि.प्र.१७९ख/१.३६; शनैश्चरः — {spen pa la yA rA lA wA zhes pa}… {gza' bdun po rnams kyi sa bon no//} शनैश्चरे या रा ला वा । इति सप्तवाराणां सन्ध्याबीजानि वि.प्र.१५८क/१.७.
वर्धयित्वा — {nyes pa nyams smad rtsa nas bton/} /{yon tan spel nas rnam par sbyangs//} कर्षयित्वोद्धृता दोषा वर्धयित्वा विशोधिताः । गुणाः श.बु. १११क/३०; द्र.— {de yi ming nas spel ba yi/} /{mkhas pas 'bum phrag brgya 'am ni/} /{yang na brgya phrag stong snyed du/} /{sbyin sreg byas na} तन्नामविदर्भ्य कुशलो लक्षशतं वा यावच्छतसहस्रम् । होमं कुर्यात् स.दु.१३०ख/२४४.
spel bsgoms pa
वि. आकीर्णभावितः — {sa bdun las rgyal mngon shes dang /} /{mi g}.{yo 'thob dang spel bsgoms pa'i/} /{bar chad med pa'i lam dag dang /} /{gong ma'i grol ba'i lam brgyad la'ang //} सप्तभूमिजयाऽभिज्ञाऽकोप्याप्ताकीर्णभाविते । आनन्तर्यपथेषूर्ध्वं मुक्तिमार्गाष्टकेऽपि च । अभि.को.२२ख/७.२३.
spel ba
• सं. १. वृद्धिः — {bsod nams 'phel ba ni spel ba rnams kyi rtsa ba yin la} पुण्यवृद्धिः सर्ववृद्धीनां मूलम् शि.स.१५२क/१४७; {snying rje mdun du gzhag nas su/} /{dge ba spel la nan tan bya//} करुणां च पुरस्कृत्य यतेत शुभवृद्धये ।। शि.स.१५२क/१४७; उपचयः — {de nas rgyal pos de'i bden pa'i byin gyis brlabs kyi mthu dang bsod nams spel ba'i khyad par gyis} अथ तस्य राज्ञः सत्याधिष्ठानबलात्पुण्योपचयविशेषाच्च जा.मा.१२ख/१३; उदयः — {'phags pa'i bden pa bzhi po yang dag rab gsal dri med pa/} /{de dag rnams kyi dge ba spel slad bcom ldan 'das kyis mdzad/} तेषां चकार भगवांश्चतुरार्यसत्यसम्यक्प्रकाशविशदं कुशलोदयाय ।। अ.क.१५४ख/१५.३०; वर्धनम् — {mkhas pa rnams kyi dga' ba bskyed/} /{bar ma rnams kyi blo yang spel/} /{tha ma'i rab rib rnam 'joms pas/} /{gsung 'di skye bo kun la sman//} विदुषां प्रीतिजननं मध्यानां बुद्धिवर्धनम् । तिमिरघ्नं च मन्दानां सार्वजन्यमिदं वचः ।। श.बु.११३क/७८; संवर्धनम् — {gzhan sangs rgyas kyi bstan pa la 'dun par byed/} {'dun par byas pa la dge ba'i chos spel ba'i sgo nas yongs su smin par byed do//} बुद्धशासने परस्यावर्जनादावर्जितस्य च कुशलधर्मसंवर्धनात् परिपाचयति सू.भा.१५२क/३५; {khyad par thob pa'i rgyus brtson 'grus spel te} विशेषाधिगमहेतुर्वीर्यसंवर्धनम् अभि.स्फु.२३२ख/१०२०; बृंहणम्— {thos pa'i rnam pa ni brgyad cu ste/} {'di lta ste/} {'dun pa'i rnam pa dang}…{gtong ba spel ba'i rnam pa} अशीत्याकारं श्रुतम् । तद्यथा—छन्दाकारम्…त्यागबृंहणाकारम् शि.स.१०७क/१०५ २. अर्जनम् — {byis pa nor spel mi nus pas/} /{dar la bab na 'di ci bde//} शिशोर्नार्जनसामर्थ्यं केनासौ यौवने सुखी । बो.अ.२६क/८.७२; उपार्जनम् — {byis pa'i gnas skabs na gnas pa la nor spel ba'i nus pa med de} बालावस्थावस्थितस्य न धनोपार्जनशक्तिरस्ति बो.प.१६२क/१५१ ३. मिश्रणम् — {de la lci dang yang ba rnams/} /{mang dang nyung ba nyid spel bas/} /{mtho dma' yi ni rnam pa de/} /{brjod pa la sogs rnams la blta//} तद् गुरूणां लघूनां च बाहुल्याल्पत्वमिश्रणैः । उच्चावचप्रकारं तद् दृश्यमाख्यायिकादिषु ।। का.आ.३२१क/१.८१; व्यवकिरणम् — {rang gi gzhung lugs ni 'og nas skad cig ma spel bar mi nus te/} {zhes bya ba rgyas par 'byung bas ston to//} स्वमतं तु पश्चाद् दर्शयिष्यति — अशक्यं तु क्षणव्यवकिरणमिति विस्तरेण अभि.स्फु.१९६ख/९६०; विदर्भः— {rtag tu dur khrod ras la ni/} /{'khor lo gnyis ni mngon bris te/} /{yi ge ba}~ {M ni bsgrub bya yi/} /{ming dang spel bas kha bcings pa//} चक्रद्वयमभिलिख्य श्मशानकर्पटे सदा । साध्यनामविदर्भेण वँकारमुखबन्धनम् ।। स.उ.२७७ख/१०.३३; • भू. का.कृ. १. [1] संवर्धितः — {srid pa bye ba brgya dag tu ni bsod nams spel ba de yi mthu yis rdzu 'phrul stobs bzlog go//} भवशतगुणकोटिसंवर्धितस्तस्य लक्ष्मी निवर्तेति ऋद्धेर्बलम् ।। ल.वि.६८ख/९०; अध्यापितः— {brgyud pas spel ba ni mngon par spel ba'o//} परम्परयाऽध्यापिता अभिवर्धिताः अभि.स्फु.१८३क/९३८ [2] व्यवकीर्णः — {bsam gtan spel ba dang spel ba ma yin pa'i phyir ro zhes bya ba ni bsam gtan bsres pa dang bsres pa ma yin pa'i phyir ro//} व्यवकीर्णाव्यवकीर्ण ध्यानत्वादिति । मिश्रितामिश्रितध्यानत्वादित्यर्थः अभि.स्फु.१९२क/९५१; विदर्भितः — {de nas yi ge phaT spel ba'i/} /{'khor lo gnyis ni bri byas te/} /{bsgrub bya'i ming ni yang dag blang /} /{sngags kyis sbyar te bri bar bya//} तथैव चक्रद्वयं लिखेत् फट्कारेण विदर्भितम् । साध्यनाम समादाय लिखेन्मन्त्रेण योजितम् ।। स.उ.२७८क/१०.४७ २. वितन्वान्— {phyogs kyi thag gru'i tshad ni 'jal ba 'dra/} /{sprin mgo nag pos mun nag spel ba bzhin//} दिशां प्रमिण्वन्त इव प्रयामं शृङ्गैर्वितन्वन्त इवान्धकारम् । जा.मा.८७ख/१००.
spel ba ma yin pa
वि. अव्यवकीर्णः — {bsam gtan spel ba dang spel ba ma yin pa'i phyir ro zhes bya ba ni bsam gtan bsres pa dang bsres pa ma yin pa'i phyir ro//} व्यवकीर्णाव्यवकीर्ण ध्यानत्वादिति । मिश्रितामिश्रितध्यानत्वादित्यर्थः अभि.स्फु.१९२क/९५१.
spel bar 'dod pa
वि. विवर्धयितुकामः — {mi gang la la 'bru'i phung po spel bar 'dod pa} यः कश्चित्पुरुषो धान्यराशि विवर्धयितुकामो भवेत् सु.प्र.३१ख/६१.
spel bar bya
क्रि. सञ्चयं करोमि — {bdag ji srid du lang tsho la bab pa de srid du ni nor spel bar bya'o//} यावदहं युवा, तावद्धनसञ्चयं करोमि अ.श.२१७ख/२०१.
spel bar byed
क्रि. १. बृंहयति — {gtong ba spel bar mi byed} न त्यागं बृंहयति श्रा.भू.८ख/१९ २. व्यवकिरति — {rgyu gsum gyis na bsam gtan spel bar byed de} त्रिभिः कारणैर्ध्यानं व्यवकिरन्ति अभि.भा.२५क/९६१; आकीर्यते— {spel bar byed ces bya ba ni sre bar yang byed cing 'dren mar byed pas te} आकीर्यते इति व्यवकीर्यते व्यतिभिद्यते अभि.स्फु.१९६ख/९६०; व्यवकीर्यते— {yang dang po nyid du bsam gtan gang spel bar byed ce na} अथ कतमद्ध्यानं प्रथमतो व्यवकीर्यते अभि.भा.२४ख/९६०; मिश्रीक्रियते — {zag pa dang bcas pa'i bsam gtan bzhi pa zag pa med pa dag dang spel bar byed ces bya ba'i tha tshig go//} अनास्रवाभ्यां सास्रवं चतुर्थं ध्यानं मिश्रीक्रियत इत्यर्थः अभि.स्फु.१९६ख/९६०.
spel bar byed pa
= {spel bar byed/}
spel ma
• वि. मिश्रकः — {bsam gtan gnyis pa dang gsum pa'i sa pa'i zhes bya ba ni/} {spel ma dang spel ma ma yin pa lugs bzhin snyoms par 'jug pa dang thod rgal du snyoms par 'jug pa na'o//} द्वितीयतृतीयध्यानभूमिके चेति मिश्रकामिश्रकानुलोमसमापत्तौ व्युत्क्रान्तकसमापत्तौ च अभि.स्फु.२९७ख/११५३; व्यवकीर्णः — {bsam gtan bzhi pa spel mar bsgoms par bshad pa gang yin pa} यदेतद् व्यवकीर्णभावितं चतुर्थं ध्यानमुक्तम् अभि.भा.२५ख/९६१; सङ्कीर्णः — अनुक्तैः संग्रहे लिङ्गं सङ्कीर्णवदिहोन्नयेत् ।। अ.को.२३९क/३.५.१; • पा. १. मिश्रम्, काव्यशरीरभेदः — {de yang tshigs bcad lhug pa dang /} /{spel ma rnam gsum nyid du gnas//} पद्यं गद्यं च मिश्रं च तत् त्रिधैव व्यवस्थितम् । का.आ.३१८ख/१.११ २. संसृष्टिः, अलङ्कारभेदः — {tha dad rgyan rnams bsres pa ni/} /{spel ma dag tu brjod pa ste/} /{yan lag yan lag can dngos kyi/} /{skabs dang thams cad stobs mtshungs nyid/} /{ces pa'i lugs gnyis spel ma yi/} /{rgyan dag la ni mtshon par bya//} नानालङ्कारसंसृष्टि संसृष्टिः कथ्यते पुनः ।। अङ्गाङ्गिभावसंस्थानं सर्वेषां समकक्षता । इत्यलङ्कारसंसृष्टौ लक्षणीया द्वयी गतिः ।। का.आ.३३४क/२.३५६–३५७.
spel ma ma yin pa
वि. अमिश्रकः — {bsam gtan gnyis pa dang gsum pa'i sa pa'i zhes bya ba ni/} {spel ma dang spel ma ma yin pa lugs bzhin snyoms par 'jug pa dang thod rgal du snyoms par 'jug pa na'o//} द्वितीयतृतीयध्यानभूमिके चेति मिश्रकामिश्रकानुलोमसमापत्तौ व्युत्क्रान्तकसमापत्तौ च अभि.स्फु.२९७ख/११५३.
spel mar bsgom pa
पा. व्यवकीर्णभावना — {spel mar bsgom pa de ni chung ngu dang 'bring dang chen po dang /} {shin tu che ba dang /} {shin tu ches che ba'i bye brag gis rnam pa lnga yin te} सा हि व्यवकीर्णभावना पञ्चप्रकारा; मृदुमध्याधिमात्रतरतमभेदात् अभि.भा.२५ख/९६१.
spel mar bsgoms pa
वि. व्यवकीर्णभावितम् — {bsam gtan bzhi pa spel mar bsgoms par bshad pa gang yin pa} यदेतद् व्यवकीर्णभावितं चतुर्थं ध्यानमुक्तम् अभि.भा.२५ख/९६१.
spel mar bstod pa zhes bya ba
ना. मिश्रकस्तोत्रनाम, ग्रन्थः क.त.११५०.
spel legs
संस्थानम् — {phreng ba spel legs yid 'ong rnams kyis} स्रग्भिश्च संस्थानमनोरमाभिः बो.अ.४ख/२.१५.
spo
१. पर्वतः— {shA ri kAs rmi lam du}…{bdag ri chen po'i spo la 'dzeg go//} शारिकया स्वप्नो दृष्टः…महाशैलं पर्वतमधिरोहामि वि.व.१४क/२.८४; मूर्धा — {ri yi spo la me 'bar 'dra ba ste//} हुताशनो वा गिरिमूर्ध्नि संस्थितः ल.वि.६९ख/९२; शिखरः, ओ रम् — {de bzhin gshegs pa chos kyi dbyig ri bo snang ba'i phung po} धर्मधनशिखराभस्कन्धो नाम तथागतः ग.व्यू.१५४क/२३७ २. = {spo ba/}
spo rdung
कोटीशः मि.को.३५क ।
spo ba
• सं. १. सञ्चारणम् — {dge 'dun gyi gnas brtan gyis smyig ma'i thur ma skud pa la brgyus pa spo bas nyi ma bgrang bar bya'o//} दिवसस्य गणनं सङ्घस्थविरेण सूत्रप्रोतवंशशलाकासञ्चारणेन वि.सू.६०क/७६; चरणम् — {sa gzhan du spo ba'i spyod pa'i gzhi} भूम्यन्तरस्थचरणवस्तुः म.व्यु.९१११ (१२५ख) २. याचनम् — {gtams pa sbas pa la gal te spo ba dang lhan cig tu dang spo ba'i 'og tu dang gal te sngar na ni sbyor ba gzhan nyid do//} निहितनिक्षेपस्य सह चेद् याचनेन पश्चाच्चातः पुरस्ताच्चेत् प्रयोगान्तरत्वम् वि.सू.१६क/१८; • पा. परिवासः — {spo ba dang gzhi nas spo bar bya ba dang mgu bar bya ba dang gzhi nas mgu bar bya ba dang dbyung bar 'dod pa la} परिवासमूलपरिवासमानास्यमूलमानास्यावर्तनार्थिनिः वि.सू.३क/३; म.व्यु.८६४९–८६५१ (१२०ख); • वि. सञ्चारी — {gal te chos ni 'di dag dang /} /{spo ba zhig tu btub na ni/} /{gdon mi 'tshal bar khyod kyis ni/} /{lha sbyin la brten kun la'ang stsol//} यदि सञ्चारिणो धर्माः स्युरिमे नियतं त्वया । देवदत्तमुपादाय सर्वत्र स्युर्निवेशिताः ।। श.बु.११५ख/१४०; पारिवासिकः — {spo ba dang mgu bar bya ba spyod pa dag gis dge slong rang bzhin du gnas pa las mngon par smra ba dang}…{gus pa'i las dag bdag gir} ({mi}?){bya'o//} पारिवासिकमानास्यचारिभ्यामभिवादन…सामीचीकर्मणां प्रकृतिस्थाद् भिक्षोरस्वीकरणम् वि.सू.८७क/१०४.
spo ba byed pa
वि. पारिवासिकः — {spo ba byed pas ni nye bar gnas pa'i sdom pa las gzhan pa'o//} पारिवासिके नान्त(?केनान्य)स्योपस्थानसंवृतेः वि.सू.८३ख/१०१.
spo ba zhig tu btub
वि. सञ्चारी — {gal te chos ni 'di dag dang /} /{spo ba zhig tu btub na ni/} /{gdon mi 'tshal bar khyod kyis ni/} /{lha sbyin la brten kun la'ang stsol//} यदि सञ्चारिणो धर्माः स्युरिमे नियतं त्वया । देवदत्तमुपादाय सर्वत्र स्युर्निवेशिताः ।। श.बु.११५ख/१४०.
spo bar bya
चालनम् — {rdo rje slob dpon smod pa gzhan/} /{theg pa che mchog smod pa dag/} /{rab tu 'bad pas gsad par bya/} /{yang na gnas nas spo bar bya//} आचार्यनिन्दनपरा महायानाग्रनिन्दकाः । मारणीयाः प्रयत्नेन अथवा स्थानचालनम् ।। गु.स.१२३ख/७२.
spog par byed
क्रि. अपनयति — {gnas gzhan nas khrid cing spog par byed pa zhes bya ba'i don to//} स्थानान्तराद् अपहरति अपनयतीत्यर्थः अभि.स्फु.३२२क/१२११.
spog rtsa
नीविः मि.को.४२क; परिपणम् मि.को.४२क ।
spong
• क्रि. (वर्त., सक.; {spang} भवि., {spangs} भूत., {spongs} विधौ) १. क्षिपति — {gang dag mi mchog rnams kyi zhi ba'i chos/} /{'dod chags bral ba bdud rtsi mthun spong ba//} क्षिपन्ति ये धर्म नरोत्तमानां शान्तं विरागममृतानुकूलम् । रा.प.२३६क/१३१; प्रतिक्षिपति — {zhes bya ba ni phyogs snga ma spong ba yin} इति पूर्वपक्षं प्रतिक्षिपति त.प.१७८ख/८१८; जहाति — {bcom ldan 'das kyi nyan thos ni mthong ba'i lam gyis spong la/} {so so'i skye bo ni bsgom pa'i lam gyis spong ngo //} भगवतः श्रावको दर्शनेन जहाति, पृथग्जनो भावनया जहाति अभि.स्फु.९३क/७६९; प्रजहाति — {nyon mongs pa dag mi spong ngo //} क्लेशान्न प्रजहाति अभि.भा.४२ख/१०३२; विजहति — ग्. {yul gyi ser ga la sogs pa'i nang du zhugs pa'i phyir sa bon la sogs pa bdag nyid kyi 'bras bu mi spong ngo zhe na} न हि खलबिलाद्यन्तर्गतत्वादात्मकार्यं बीजादयो विजहति इति त.प.१५४ख/७६२; त्यजति — {cha med ngo bo nyid mi spong //} त्यजन्त्यनंशरूपत्वं न त.स.७२क/६७२; वर्जयति — {gang dag 'dod pa lci skam me bzhin spong //} ये कामं वर्जन्ति यथाऽग्निकर्षूम् शि.स.१०८ख/१०७; परिवर्जयति — {de la lha rnams kyang spong ba'i phyir} देवता अपि चैनं परिवर्जयन्तीति कृत्वा ल.अ.१५४ख/१०१; परिहरति — {bzod pas sdig pa spong} क्षान्त्या पापं परिहरति जा.मा.१६६ख/१९२; समवहरन्ति म.व्यु.२५९६ (४८ख); प्रतिनिसृजति — {lta ba de yang spong la lta ba gzhan yang mi len to//} इमां च दृष्टिं प्रतिनिसृजति, अन्यां च दृष्टिं नोपादत्ते अ.श.२८०क/२५७; रिञ्चति म.व्यु.२५५२ (४८क); क्षिप्यते — {gal te 'gro dang sbyor sogs ni/} /{med pas shes la khyad spong na//} गतियोगादिवैकल्ये ज्ञाने त्वतिशयो यदि । क्षिप्यते त.स.१२४क/१०७७; प्रतिक्षिप्यते — {spong ba'i sgo ni 'di las brtsams nas 'di spong bar ston pa ste} प्रतिक्षेपमुखं यत्रेदमारभ्येदं प्रतिक्षिप्यत इति प्रदर्श्यते अभि.स.भा.१०५ख/१४२; हीयते — {zag pa med pas nyon mongs rnams/} /{spong} अनास्रवेण हीयन्ते क्लेशाः अभि.को.२४ख/८.२१; प्रहीयते — {dag pa pas kyang mi spong na/} {nyon mongs pa can gyis lta smos kyang ci dgos te} न शुद्धकेन…प्रहीयन्ते, कुत एव क्लिष्टेन अभि.भा. ७५क/११६० २. परिहरेत् — {ltung ba'i mtshan nyid gang dang ldan pa'i dngos po bdag nyid kyis brtags shing spong ba} येन येन आपत्तिलक्षणेन युक्तं वस्तु स्वयमप्युत्प्रेक्ष्य परिहरेत् बो.प.८७क/४८; विवर्जयेत् लो.को.१४८८; • = {spong ba/}
spong khang
प्रहाणशाला, योगभावनार्थनिर्मितभवनविशेषः — {de lta bas na spong khang brtsig par gnang ngo /} /{spong khang ni gnyis te/} {chung ngu dang chen po'o//} तस्मादनुजानामि प्रहाणशाला मापयितव्या…(द्वे प्रहाणशाले)—खुद्दलिका महन्तिका च वि.व.१३३क/२.१०९.
spong 'gyur
= {spong bar 'gyur/}
spong ba
• सं. १. हानम् — {spong ba dang len pa'i mtshan nyid rjes su bsgrub pa ni tha snyad do//} हानोपादानलक्षणमनुष्ठानं व्यवहारः त.प.१७३ख/८०४; {'o na lhag ma de gang las spong ba yin} तस्य तर्हि शेषस्य हानं कुतः प्र. अ.१०९क/११७; प्रहाणम् — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gzugs ni lta bar song ba yang ma yin/} {lta bar song ba spong ba yang ma yin no//} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपं दृष्टिगतं न दृष्टिगतप्रहाणम् सु.प.४१ख/१९; {nad la mkhas pa yin}… {nad spong ba la mkhas pa yin} आबाधकुशलो भवति…आबाधप्रहाणकुशलः अभि.स्फु.१५१ख/८७४; {ma la bdag kyang chos de dang de dag spong bar rjes su lta bas gnas par bya gor ma chag} यन्न्वहं तेषां तेषां धर्माणां प्रहाणानुदर्शी विहरेयम् अ.श.२८१ख/२५८; वर्जनम् — {rtog pa kun tu 'joms pa dang /} /{'du shes lta dang nyon mongs spong //} कल्पनायाः समुद्घातः संज्ञादृक्क्लेशवर्जनम् ।। अभि.अ.४ख/१.६४; {'di yul sun phyung med par ni/} /{de spong bar ni nus ma yin//} अदूषितेऽस्य विषये न शक्यं तस्य वर्जनम् । प्र.वा.११६क/१.२२४; परिवर्जनम्— {rab tu byung ba ni 'du 'dzi'i dug spong zhing nyes pa de lta bu med pa'i bde ba can du mthong nas} परिग्रहविषय(?विष)परिवर्जनाच्च तद्दोषविवेकसुखां प्रव्रज्यामनुपश्यन् जा.मा.१६३ख/१८९; विवर्जनम् — {'thob pa khyad par can la sgrib pa ni len pa dang spong ba gang yin pa'o//} प्राप्तिविशेषावरणं यदादानविवर्जने म.भा.१०क/८२; हानिः— {spong ba shin tu rgya che rnam pa kun gyis zhes bya ba ni sa'i rnam pa dag gis so//} सुविपुलैः सर्वहानिप्रकारैरिति भूमिप्रकारैः सू.व्या.१५४क/३९; प्रहाणिः — {yon tan skyon dang rjes 'brel ba'i/} /{'dod dang sdang sogs spong ba ni/} प्रहाणिरिच्छाद्वेषादेर्गुणदोषानुबन्धिनः ।। प्र.वा. ११६क/१.२२४; हारः — {'khrul pa spong ba zhes bya ba'i sgrub pa'i thabs} भ्रमहारसाधननाम क.त.१२४५; परित्यागः— {byis pa rnams kyi 'dod pa dang mi 'dod pa len pa dang spong ba'i mtshan nyid kyi tha snyad} बालानामिष्टानिष्टोपादानपरित्यागलक्षणो व्यवहारः त.प.१००क/६४८; त्याजनम् — {bdag la rdzas su mngon par zhen pa spong ba'i phyir ro//} आत्मद्रव्याभिनिवेशत्याजनार्थम् अभि.स.भा.१५ख/२०; अपाक्रिया — {de ni gsal byed dbye zhe na/} /{gsal ba spong ba 'chad par 'gyur//} सोऽयं व्यञ्जकभेदाच्चेद् वक्ष्यामो व्यक्त्यपाक्रियाम् । त.स.८९क/८१२; निबर्हणम् — {nus pa ye shes thugs rje yis/} /{sdug bsngal nyon mongs spong phyir ro//} शक्तिर्ज्ञानकृपाभ्यां तु दुःखक्लेशनिबर्हणात् । र.वि. ७७ख/८; व्युत्थानम्— {log par 'dzin pa rnam pa bdun spong ba'i mthu thob pa yid la byed pa} सप्तप्रकारासद्ग्राहव्युत्थानशक्तिदर्शनमनस्कारः सू.व्या.१७८क/७२ २. विरतिः — {srog gcod pa las spong ba} प्राणातिपाताद्विरतिः अभि.भा.२३७ख/७९९; {dus ma yin pa'i zas spong ba} अकालभोजनाद्विरतिः अभि.भा.१८२क/६२३; प्रतिविरतिः — {brdzun du smra ba spong ba} मृषावादात् प्रतिविरतिः म.व्यु.१६९१ (३७ख); विरमः — {thub pa'i yang spong ba'i don gyis yin te/} {de'i phyir yid nyid spong ba la thub pa zhes bya'o//} विरमार्थेन च मौनम् । अतो मन एव विरतं मौनमित्युच्यते अभि.भा.१९८ख/६७३; विरमणम्— {bdag nyid kyang 'dod pas log par spyod pa spangs pa yin zhing gzhan yang 'dod pas log par spyod pa spong ba la yang dag par 'god do//} आत्मना च काममिथ्याचारात्प्रतिविरतो भवति, परानपि च काममिथ्याचारविरमणाय समादापयति अ.सा.२८६ख/१६१ ३. क्षेपः — {mthong ba bsgrub byed ces kha cig /de} {spong phyir bdag mthong ba'i tshig//} दृष्टसाधनमित्येके तत् क्षेपायात्मदृग्वचः ।। प्र.अ.१२५ख/४६९; प्रतिक्षेपः — {gal te de lta na gtan tshigs 'di nyid kyis rnam par shes pa tsam du smra ba spong bar byed pa bzlog par dka' bar 'gyur ro zhe na} यद्येवम्, विज्ञानमात्रवादप्रतिक्षेपोऽनेनैव हेतुना क्रियमाणो दुर्वारः स्यात् त.प.१०३क/६५५; {mdo sde ma thos pa spang du mi rung bar tshigs su bcad pa} अश्रुतसूत्रान्तप्रतिक्षेपायोगे श्लोकः सू.व्या.१३३ख/७; निक्षेपः — {byang chub sems dpa'i sde snod la 'di dag ni thar pa dang mthun pa'i mdo dang 'dul ba ma yin no zhes smra bas spong zhing skur ba yin te} बोधिसत्त्वपिटकनिक्षेपोऽभ्याख्यानं च नैते सूत्रान्ता विनयमोक्षानुकूला इति ब्रुवतः ल.अ.८१क/२८; परिहारः — {lung bzhin zhes pa ni rang bzor rtsom pa spong ba'i tshig go//} यथागममिति स्वातन्त्र्यपरिहारपदम् बो.प.४२क/१; प्रत्याख्यानम् — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di spong ba dang skur ba dang mi snyan par brjod pas ni} अस्याः…प्रज्ञापारमितायाः प्रत्याख्यानेन प्रतिक्षेपेण प्रतिक्रोशेन अ.सा.१५९ख/९०; वारणम्— {kun mkhyen spong ba'i 'bad pa gang /} /{de ni shi ba gsod par zad//} सर्वज्ञवारणे यत्नस्तत्कृतं मृतमारणम् ।। त.स.११४ख/९९३; • पा. १. प्रत्याख्यानम्, सङ्घावशेषभेदः — {spong ba'i dge 'dun lhag ma'o//} प्रत्याख्यानम् (ओ ने सङ्घावशेषः) वि.सू.५१क/६५ २. प्रातिक्षेपिकम्, व्याकरणभेदः — {spong ba ni gang du ma yin no zhes spong ba ste}…{phung po lnga las ma gtogs pa'i 'du byed dag med do zhes spong ba'o//} प्रातिक्षेपिकं यत्र नेति प्रतिक्षिप्यते ।…प्रातिक्षेपिकम्—न सन्ति स्कन्धविनिर्मुक्ताः संस्कारा इति अभि.स.भा. १११क/१४९; • वि. क्षेप्ता — {dbul yang slong ba mi spong bas/} /{sa ni drug pa yang dag 'thob//} कृशोऽपि नार्थिनां क्षेप्ता षष्ठीं भूमिं समश्नुते ।। अभि.अ.४क/१.५८; प्रतिक्षेपकः — {yul 'khor skyong byang chub sems dpas dam pa'i chos spong ba'i gang zag bsten par mi bya ba dang} सद्धर्मप्रतिक्षेपकः पुद्गलो राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वेन न सेवितव्यः रा.प.२३६क/१३१; प्राहाणिकः — {spong ba'i yan lag rnams dang ldan pa nyid} प्राहाणिकाङ्गैः समन्वागतत्वम् सू.भा.१४८ख/३०; जहः — {ngan song spong ba} अपायजहः म.मू.१३४क/४४; {the tshom spong ba} संशयजहा सू.व्या.१८१ख/७७; • = {spong /}
spong bar
त्यक्तुम् — {bdag nyid yongs su ma btang na/} /{sdug bsngal spong bar mi nus te//} आत्मानमपरित्यज्य दुःखं त्यक्तुं न शक्यते । बो.अ.२८ख/८.१३५; प्रतिक्षेप्तुम् — {stong pa nyid de spong bar brtsams pa yin pas} तामेव शून्यतां प्रतिक्षेप्तुमारब्धवान् प्र.प.८३ख/१०८; परिहर्तुम् — {de lta na yang ma shes pa'i don smos pa ni bzung ba 'dzin pa'i shes pa spong bar nus kyi} तथापि अज्ञानार्थग्रहणेन गृहीतग्राहिप्रत्ययः शक्यः परिहर्तुम् प्र.अ.२६ख/३०; प्रहातुम् — {log par lta ba spong bar nus pa'am spang bar rung ba} लभ्या मिथ्यादृष्टिः प्रहातुम् म.व्यु.७०२७ (१००क).
spong ba dang bsgom pa dag la dga' ba nyid
पा. प्रहाणभावनारामता, चतुर्थ आर्यवंशः— {'phags pa'i rigs pa bzhi pa ni spong ba dang bsgom pa dag la dga' ba nyid yin no//} प्रहाणभावनारामता चतुर्थ आर्यवंशः अभि.भा.८ख/८९३.
spong ba don du gnyer ba
वि. प्रहाणार्थी — {bdag kyang spong ba don du gnyer ba yin gyis} अहं च प्रहाणार्थी ल.वि.१२२ख/१८२; प्रहाणार्थिकः — {rigs kyi bu spong ba don du gnyer ba la ni 'dis chog go//} पर्याप्तमिदं प्रहाणार्थिककुलपुत्रस्य ल.वि.१२२ख/१८२.
spong ba pa
• वि. प्रहाणिकः— {dge slong spong ba pas kun tu spyod pa'i chos ji ltar bcas pa dag yang dag par blangs te 'jug par mi byed na 'gal tshabs can du 'gyur ro//} प्रहाणिको भिक्षुर्यथाप्रज्ञप्तानासमुदाचारिकान् धर्मान् न समादाय वर्तते सातिसारो भवति वि.व.१३४ख/२.१११; • सं. भैक्षुकः, आश्रमविशेषः — {tshangs par spyod pa la gnas} ब्रह्मचर्याश्रमः, {khyim na gnas} गार्हस्थः, {nags khrod na gnas pa} वानप्रस्थः, {spong ba pa} भैक्षुकः म.व्यु.२९९९ (५३ख).
spong ba la tron byed
क्रि. प्रहाणं प्रतिजाग्रति — {shes ldan dag chom rkun pa dag ma lhags te/} {'di ltar spong ba la tron byed do//} भवन्तो न चौरः पतितः । अपि तु प्रहाणं प्रतिजाग्रति वि.व.१३५ख/२.११२.
spong ba'i khams
पा. प्रहाणधातुः, धातुभेदः — {tshe dang ldan pa kun dga' bo spong ba'i khams gang yin pa dang 'dod chags dang bral ba'i khams gang yin pa dang 'gog pa'i khams gang yin pa'o//} यश्चायुष्मन्नानन्द प्रहाणधातुः, यश्चविरागधातुः, यश्च निरोधधातुः अ.श.२५७ख/२३६.
spong ba'i gaN+dI
पा. प्रहाणगण्डी, गण्डीभेदः — {gaN+dI de ni lnga ste/} {dge 'dun bsdu ba'i gaN+dI dang las kyi gaN+dI dang shi ba'i gaN+dI dang spong ba'i gaN+dI dang gnod pa byung ba'i gaN+dI'o//} पञ्च गण्डी—सार्वसङ्घिका, कर्मगण्डी, अन्तगण्डी, प्रहाणगण्डी, आपद्गण्डी च वि.व.१३६क/२. ११२.
spong ba'i sgo
पा. प्रतिक्षेपमुखम्, व्याख्यामुखभेदः — {yang rnam par bshad pa'i sgo bcu bzhi ste/} {rnam par bshad pa bsdu ba'i sgo}…{spong ba'i sgo ni 'di las brtsams nas 'di spong bar ston pa ste} अपि खलु चतुर्दश मुखानि व्याख्यायाः—व्याख्यासंग्रहमुखं…प्रतिक्षेपमुखं यत्रेदमारभ्येदं प्रतिक्षिप्यत इति प्रदर्श्यते अभि.स.भा.१०५क/१४२; द्र. {rnam par bshad pa'i sgo bcu bzhi/}
spong ba'i gnyen po
पा. प्रहाणप्रतिपक्षः, प्रतिपक्षभेदः — {yang gnyen po ni rnam par sun 'byin pa la sogs pa rnam pa bzhir rab tu dbye bar rig par bya ste/} {spong ba'i gnyen po ni sbyor ba dang bar chad med pa'i lam rnams te/} {de dag gis nyon mongs pa spong ba'i phyir ro//} पुनः प्रतिपक्षस्य विदूषणादिकः चतुर्विधः प्रभेदो वेदितव्यः ।…प्रहाणप्रतिपक्षः प्रयोगानन्तर्यमार्गाः, तैः क्लेशप्रहाणात् अभि.स.भा.६०ख/८३.
spong ba'i bdag nyid
वि. प्रहितात्मा — {de ltar rab tu byung nas tshe dang ldan pa de gcig pu dben pa dang}…{spong ba'i bdag nyid du gnas so//} प्रव्रजितः स आयुष्मानेको व्यपकृष्टः…प्रहितात्मा व्यहार्षीत् अ.श.२८२क/२५८.
spong ba'i zhal ta byed pa
वि. प्रहाणप्रतिजाग्रकः — {dge slong spong ba'i zhal ta byed pa chos lnga dang ldan pa ni ma bskos pa yang bsko bar bya la} पञ्चभिर्धर्मैः समन्वागतः प्रहाणप्रतिजाग्रको भिक्षुरसम्मतः संमन्तव्यः वि.व.१३५क/२.१११.
spong ba'i yan lag
प्राहाणिकाङ्गम् — {spong ba'i yan lag dang ldan pa yongs su smin pa las brtsams te tshigs su bcad pa} प्राहाणिकाङ्गसमन्वागमपरिपाकमधिकृत्य श्लोकः सू.व्या.१५०क/३२.
spong ba'i lam
पा. प्रहाणमार्गः, आनन्तर्यमार्गः — {tshad med pa gsum po de dag gis nyon mongs pa de rnams rnam par mnan nas spong ba'i lam bar chad med pa'i lam rnams kyis rab tu spong bar byed do//} तैरप्रमाणैः त्रिभिस्तान् क्लेशान् विष्कम्भ्य प्रहाणमार्गैः आनन्तर्यमार्गैः प्रजहाति अभि.स्फु.३०५ख/११७४.
spong ba'i sems
विरतिचित्तम् — {spong ba'i sems ni thob pa las/} /{tshul khrims pha rol phyin par bshad//} लब्धे विरतिचित्ते तु शीलपारमिता मता ।। बो.अ.१०ख/५.११.
spong bar 'gyur
क्रि. १. जहाति — {sdug bsngal rgyu bzod shes rnams kyis/} /{yid 'byung gang gis spong 'gyur ba/} /{kun gyis 'dod chags 'bral bar 'gyur/} /{de lta na ni mu bzhi srid//} निर्विद्यते दुःखहेतुक्षान्तिज्ञानैर्विरज्यते । सर्वैर्जहाति यैरेवं चतुष्कोटिकसम्भवः ।। अभि.को.२१ख/६.७९; प्रजहाति — {nyon mongs pa thams cad spong bar 'gyur ro//} सर्वक्लेशान् प्रजहाति त्रि.भा.१४६ख/२७; त्यजति लो.को.१४८८; हीयते — {stong nyid bag chags goms pas ni/} /{dngos po'i bag chags spong 'gyur zhing //} शून्यतावासनाधानाद्धीयते भाववासना बो. अ.३२क/९.३३; प्रहीयते — {sdug bsngal mthong ba kho nas spong bar 'gyur ro//} दुःखदर्शनादेव प्रहीयते अभि.स्फु.९६क/७७४; {shes bya'i sgrib pa spong bar 'gyur ro//} ज्ञेयावरणं प्रहीयते त्रि.भा.१४६ख/२७; उत्सार्यते— {'khrul pa gzhan gyis spong 'gyur te//} भ्रान्तिरुत्सार्यतेऽने(? ऽन्ये)न त.स.११२ख/९७४ २. प्रतिविरंस्यति — {de thos nas sems can gzhan dag kyang sdig pa'i las spong bar 'gyur ro//} यां श्रुत्वा अन्येऽपीह सत्त्वाः पापात्कर्मणः प्रतिविरंस्यन्ति अ.श.१२१क/१११; प्रत्याख्यास्यति — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di 'chad pa dang ston pa dang nye bar ston pa na spong bar 'gyur} इमां प्रज्ञापारमितां भाष्यमाणां देश्यमानामुपदिश्यमानां प्रत्याख्यास्यन्ति अ.सा.१५९ख/९०.
spong bar 'gyur ba
= {spong bar 'gyur/}
spong bar 'dod pa
परिजिहीर्षा — {thabs las byung ba la the tshom za ba ni spong bar 'dod pa ma yin te} न खलूपेयसन्देहपरिजिहीर्षा प्र.अ.२३क/२६.
spong bar byed
= {spong byed/}
spong bar byed pa
= {spong byed/}
spong bar byed pa yin
क्रि. प्रतिक्षिप्यते — {rgyal dpog pa rnams kyi dbang po las 'das pa'i don mthong ba spong bar byed pa yin no//} जैमिनीयैरतीन्द्रियार्थदृक् प्रतिक्षिप्यते त.प.२५८ख/९८८.
spong bar mi byed
क्रि. नातिवर्तते — {de ltar rtog ldan shes pa ni/} /{gsum po spong bar mi byed do//} एवं परीक्षकज्ञानत्रितयं नातिवर्तते । त.स.१०४ख/९२१; {spong mi byed ces bya ba ni 'da' bar mi byed pa'o//} नातिवर्तत इति नातिक्रामति त.प.२२६क/९२१.
spong byed
• क्रि. १. जहाति — {lan cig sgra ni legs byas nas/} /{bdag ni de ni nam du yang /} /{spong bar byed min} संस्कृतश्चैकदा शब्दस्तमात्मानं न जातुचित् । जहाति त.स.९५ख/८४२; प्रजहाति — {de dag byung yang dang du mi len cing spong bar byed} तानुत्पन्नान(?न्नान्ना)धिवासयति, प्रजहाति श्रा.भू.२८ख/७०; क्षिपति — {dgra bcom rnams kyi chos spong byed} धर्मान् क्षिपन्त्यर्हताम् र.वि.१२८ख/११८; प्रतिक्षिपति — {ma yin zhes bya ba ni phyogs snga ma spong bar byed pa yin no//} नेति पूर्वपक्षं प्रतिक्षिपति त.प.७क/४५९; परिहरति — {mdo dang 'gal ba yang spong bar byed do//} सूत्रविरोधं च परिहरन्ति अभि.स्फु.१०१ख/७८१; प्रतिविरमति — {nyes par spyod pa spong bar byed do//} दुश्चरितात् प्रतिविरमन्ति बो.भू.८१ख/१०४; परिवर्जयति — {de don med pa yin par rig nas thag ring du spong bar byed} तन्निरर्थकमिति विदित्वा आरात्परिवर्जयति श्रा.भू.६६क/१६४; वार्यते — {'gro la phan pa rjes mthun pa/} /{dge bcas su zhig spong bar byed//} जगद्धितानुकूलस्तु कुशलः केन वार्यते ।। त.स.१३१क/१११७; प्रहीयते— {'dod na sdug bsngal la sogs pa/} /{mthong bas rim bzhin spong bar byed//} यथाक्रमं प्रहीयन्ते कामे दुःखादिदर्शनैः ।। अभि.भा.२२८ख/७६२; हापयति — {mi mthun phyogs ni spong byed cing //} विपक्षं हापयन्ति च सू.अ.२४२क/१५७; अपोह्यते — {de ji ltar spong bar byed} सा कथमपोह्यते त.प.१६६क/७८७ २. परिहरेत्— {ci'i phyir 'gal ba'i don spong bar byed} किमिति विरुद्धमर्थं परिहरेत् त.प.१९८ख/८६३; जह्यात् — {de ji ltar bdag nyid kyi rang bzhin spong bar byed} स कथमात्मस्वरूपं जह्यात् त.प.२५२ख/९७९; • सं. १. अपाकरणम् — {dngos po ma lus rnam shes pa'i/} /{nus pa spong bar byed na yang /} /{khyed la ldog pa'i the tshom nyid/} /{gnas skabs de bzhin thal bar 'gyur//} समस्तवस्तुविज्ञानशक्त्यपाकरणेऽपि ते । सन्दिग्धव्यतिरेकित्वं तदवस्थं प्रसज्यते ।। त.स.१२२ख/१०६९; निराकरणम्— {des na mi dmi+igs de dag rnams/} /{de spong bar ni byed nus min/} तेन नैता अदृष्टयः । तन्निराकरणे शक्ताः त.स.११९ख/१०३७; प्रतिक्षेपः — {ma yin zhes bya ba ni phyogs snga ma spong bar byed pa yin no//} नेति पूर्वपक्षप्रतिक्षेपः त.प.७क/७५९; प्रहाणम् — {mthong bas spang bar bya ba spong bar byed pa'i bar chad med pa'i lam brgyad} दर्शनहेयप्रहाणायाष्टावानन्तर्यमार्गः अभि.भा.२९ख/९७९;निबर्हणम् — {khams gsum kun nas nyon mongs spong byed gsung //} त्रिधातुसंक्लेशनिबर्हणं वचः र.वि.१२८ख/११७; • ना. वृजिकः, मालिकपुत्रः — {khyod kyi ming ci yin/} {spong byed do//} किं तव नाम? वृजिक इति वि.व.१९०ख/१.६५; • उ.प. हरः — {yul la dga' ba spong byed} विषयरतिहरम् र.वि.१२५ख/१०७.
spong mi byed
= {spong bar mi byed/}
spong shig
= {spongs shig/}
spong sa
उपस्थानशाला — {sgo khang dang them skas kyi lkog dang khyams dang spong sa dang bkad sa dang bsro khang gi ra ba dag ni bsko bar mi bya'o//} द्वारकोष्ठकसोपानकोष्ठिकाप्रासादोपस्थानभक्तजेन्ताकशाला नोद्दिशेयुः वि.सू.६१ख/७८; द्र. {spong sa'i khang pa/}
spong sa'i khang pa
उपस्थानशाला — {spong sa'i khang par gnas gartan gyi gral dag go//} उपस्थानशालायां स्थविरपंक्तेः वि.सू.९५ख/११४; उपस्थापनशाला — {zas dang me dang spong sa dang 'chag sa'i khang pa dag bya'o//} करणं भक्ताग्न्युपस्थापनचंक्रमणशालानाम् वि.सू.९५क/११४; द्र.— {spong sa/spong} {sa'i ra ba/}
spong sa'i ra ba
स्थापनशाला — {'khor gyi khyams dang spong sa'i ra ba'i snum bag gi rnyed par ro//} स्नेहलाभस्य मण्डलवाटे स्थापनशालायाम् वि.सू.७२क/८९; द्र.— {spong sa'i khang pa/}
spongs
= {spongs shig/}
spongs pa yin
क्रि. विवर्तते — {de lta yin na 'di yi ni/} /{gnod byed de nyid spongs pa yin//} उपघातः स एवास्य तथा सति विवर्तते प्र.अ.१४६क/१५५.
spongs shig
क्रि. विरम — {dam pa ma yin pa'i chos sdig pa spongs shig} विरम त्वमस्मात् पापकाद् असद्धर्मात् वि.व.२५८ख/२.१६०.
वि. सुप्रगल्भः — विद्वत्सुप्रगल्भौ विशारदौ अ.को.२२४ख/३.३.९५.
spobs chen
वि. = {spyi brtol} धृष्णक्, धृष्टः — धृष्टे धृष्णग्वियातश्च अ.को.२०७ख/३.१.२५.
spobs dang ldan
= {spobs dang ldan pa/}
spobs dang ldan pa
वि. प्रतिभानवान् — {chags med blo can rtag tu spobs dang ldan pa yin/} /{zab mo'i chos la mkhas shing spros pa rnams dang bral//} प्रतिभानवान् सद भवन्ति असङ्गबुद्धी गम्भीरधर्मकुशला विगतप्रपञ्चाः ।। रा.प.२३४क/१२८; प्रगल्भः — {rgyal ba'i sku ni lta byed pa/} /{de dag gzugs kyi dbang byas nas/} /{spobs dang ldan yang tshad dag ni/} /{rab tu gzung bar nus ma gyur//} जिनस्यालोकयन्तस्ते मूर्तिं रूपवशीकृताः । ययुः प्रमाणग्रहणे प्रगल्भा अप्यशक्तताम् ।। अ.क.३०८ख/४०.२१.
spobs pa
• क्रि. प्रतिभाति — {blo gros chen po gzhan byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams ting nge 'dzin dang rdzu 'phrul dang bstan pa'i rnam par gang ci spobs kyang} पुनरपरं महामते यत्किञ्चिद्बोधिसत्त्वानां महासत्त्वानां प्रतिभाति समाध्यृद्धिदेशनाकारेण ल.अ.९५ख/४२; प्रगल्भते — {de yi gzhung la goms ma byas/} /{su yis de la smra bar spobs//} तद्ग्रन्थेष्वकृताभ्यासस्तान् वक्तुं कः प्रगल्भते । अ.क.३०४ख/३९. ८४; • सं. १. प्रतिभा — {lan dang lan spobs pas na spobs pa yin no zhes bya ba ni brtsad pa'i tshul gyis so//} उत्तरोत्तरप्रतिभा प्रतिभानमिति वादन्यायेन अभि. स्फु.२७६ख/११०५; प्रतिभानम् — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i sgo thogs pa med pa'i spobs pa zhes bya ba} असङ्गप्रतिभानं च नाम प्रज्ञापारमितामुखम् ग.व्यू.१७ख/११४ २. = {spobs pa nyid} प्रतिभानता— {thogs pa med pa'i spobs pa thob par gyur to//} असङ्गप्रतिभानताप्रतिलम्भोऽभूत् स.पु.१२२ख/१९६ ३. विस्रम्भः — {de bzhin bdag la spobs par gyis/} /{ya rabs phrad par nyams ma gyur//} तथैव मयि विस्रम्भ अजर्यं ह्यार्यसङ्गतम् ।। जा.मा.१२६ख/१४६; प्रणयः — {de bas tshig tsam smra ba yis/} /{bdag ni spobs par re ba dang /} /{phyi phyir mdza' bar 'dod pa yis/} /{bsam pa don yod bgyi ba'i rigs//} सम्भाषणेनापि यतः कर्तुमर्हति नो भवान् । साफल्यं प्रणयाशायाः प्रीतेश्चोपचयं हृदि ।। जा.मा.१२६क/१४५ ०. प्रतिभाणकः — {dge slong chos smra ba de'i tshig brgyan pa'i slad du spobs pa nye bar bsgrub par bgyi} तस्य धर्मभाणकस्य भिक्षोर्वाक्परिभूषणार्थाय प्रतिभाणकमुपसंहरिष्यामि सु.प्र.२८ख/५५; • वि. प्रातिभः — {gtsug lag ni spobs pa'i shes pa ste} प्रातिभं तु ज्ञानमार्षम् त.प.१९३ख/१०३; प्रणयमयः — {de ltar nges pa'i bdag nyid can gyis yongs brtags nas/} /{mdza' bshes spobs pa rnams kyis rnam par spyod pa dag//} इति स परिगणय्य निश्चितात्मा प्रणयमयानि सुहृद्विचेष्टितानि । जा.मा.१०९क/१२७.
spobs pa bskyed cig
क्रि. प्रतिभातु — {thams cad mkhyen pa'i ye shes yongs su rdzogs par bya ba'i phyir spobs pa skyed cig} प्रतिभातु ते… सर्वज्ञज्ञानपरिपूरणाय द.भू. १६९क/२.
spobs pa grags
प्रतिभानकीर्तिः लो.को.१४८९.
spobs pa grol ba
वि. मुक्तप्रतिभानः, बोधिसत्त्वस्य म. व्यु.८७५ (२०ख).
spobs pa rgyun mi chad pa
वि. अनाच्छेद्यप्रतिभानः, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.८५१ (१९ख); मि.को.१०६ख ।
spobs pa can
• सं. = {blo gros} धिषणा, बुद्धिः — बुद्धिर्मनीषा धिषणा धीः प्रज्ञा शेमुषी मतिः । प्रेक्षोपलब्धिश्चित्संवित्प्रतिपज्ज्ञप्तिचेतनाः ।। अ.को.१३८ख/१.५. १; धृष्णोतीति धिषणा । ञिधृषा प्रागल्भ्ये अ.वि.१.५. १; • वि. दक्षः म.व्यु.२९११; • उ.प. प्रतिभानः — {dge slong 'di dag ni sde snod gsum dang ldan pa chos sgrogs pa rigs pa dang grol ba'i spobs pa can} अमी भिक्षवस्त्रिपिटा धर्मकथिका युक्तमुक्तप्रतिभानाः वि.व.१००क/२.८६.
spobs pa che ba
प्रागल्भ्यम् — {spobs pa che bar goms pa'i blon po de rnams kyang mngon sum du zil gyis mnan te} परिचितप्रागल्भ्यानपि च तानमात्यान् प्रसह्याभिभूय जा.मा.१३७क/१५९.
spobs pa chen po
• पा. महाप्रतिभानम् — {spobs pa chen po la gnas pa} महाप्रतिभानप्रतिष्ठितैः स.पु.२क/१; • ना. महाप्रतिभानः, बोधिसत्त्व: — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po 'jam dpal gzhon nur gyur pa dang}…{byang chub sems dpa' spobs pa chen po dang} मञ्जुश्रिया च कुमारभूतेन बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन …महाप्रतिभानेन च स.पु.२ख/२.
spobs pa chen po la gnas pa
वि. महाप्रतिभानप्रतिष्ठितः — {byang chub sems dpa' brgyad khri}…{spobs pa chen po la gnas pa} अशीत्या च बोधिसत्त्वसहस्रैः…महाप्रतिभानप्रतिष्ठितैः स.पु.२क/१.
spobs pa mchog
पा. उत्कृष्टप्रतिभानम्, उत्कृष्टधर्मभेदः — {de mchog gi chos brgyad thob par 'gyur te}…{spobs pa mchog thob par 'gyur ba dang} सोऽष्टावुत्कृष्टान् धर्मान् प्रतिलप्स्यते… उत्कृष्टप्रतिभानं प्रतिलप्स्यते ल.वि.२१३ख/३१६.
spobs pa tha dad pa yang dag par shes pa
पा. प्रतिभानप्रतिसंवित्, प्रतिसंविद्भेदः — {de la byang chub sems dpa'i tha dad pa yang dag par shes pa bzhi}…{yang dag par 'byung ngo //}… {'di lta ste/} {chos tha dad pa yang dag par shes pa dang /} {don tha dad pa yang dag par shes pa dang /} {nges pa'i tshig tha dad pa yang dag par shes pa dang /} {spobs pa tha dad pa yang dag par shes pa'o//} तस्य…चतस्रो बोधिसत्त्वप्रतिसंविदोऽनुप्रवर्तन्ते…यदुत धर्मप्रतिसंवित्, अर्थप्रतिसंवित्, निरुक्तिप्रतिसंवित्, प्रतिभानप्रतिसंवित् द.भू.२५४ख/५१; {spobs pa tha dad pa yang dag par shes pas ji ltar rnam par bkod pa bzhin du 'khrug pa med pa mtha' yas pas chos ston to//} प्रतिभानप्रतिसंविदा यथाप्रज्ञप्त्यविकोपनतापर्यन्ततया धर्मं देशयति द.भू.२५४ख/५१; द्र. {tha dad pa yang dag par shes pa bzhi/}
spobs pa thogs pa med pa
वि. असङ्गप्रतिभानः — {byang chub sems dpa' lnga stong thams cad kyang spobs pa thogs pa med pa}…{ting nge 'dzin thob pa} पञ्चभिश्च बोधिसत्त्वसहस्रैः सर्वैरसङ्गप्रतिभानैः… समाधिप्रतिलब्धैः रा.प.२२७ख/१२०.
spobs pa thob pa
• वि. प्रतिभानप्राप्तः — {de ltar de lta bu'i gzungs thob cing spobs pa thob pas} स एवं धारणीप्राप्तश्च भवति प्रतिभानप्राप्तश्च द.भू.२५६ख/५२; • पा. १. प्रतिभानप्रतिलाभः, आजानेयगतिभेदः — {bzhi po 'di dag ni cang shes kyi 'gros}…{bde 'gro thob}…{bla ma la srid zhu byed pa}…{bas mtha'i gnas mal la mngon par dga' ba}… {spobs pa thob pa} चतस्र इमा…आजानेयगतयः…सुगतिप्रतिलाभः…गुरुशुश्रूषणा…प्रान्तशय्यासनाभिरतिः …प्रतिभानप्रतिलाभः रा.प.२३४क/१२८ २. प्रतिभानप्रतिलम्भः, धर्मालोकमुखभेदः — {spobs pa thob pa ni chos snang ba'i sgo ste/} {sems can thams cad legs par bshad pas tshim par byed par 'gyur ro//} प्रतिभानप्रतिलम्भो धर्मालोकमुखं सर्वसत्त्वसुभाषितसन्तोषणायै संवर्तते ल.वि.२२ख/२५.
spobs pa mtha' yas
= {spobs pa mtha' yas pa/}
spobs pa mtha' yas tog
अनन्तप्रतिभानकेतुः लो. को.१४८९.
spobs pa mtha' yas pa
• वि. अनन्तप्रतिभानः, बुद्धस्य म.व्यु.३८९ (१०क); • पा. अनन्तप्रतिभानः, समाधिविशेषः — {spobs pa mtha' yas pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} अनन्तप्रतिभानो नाम समाधिः म.व्यु.५८५ (१४क).
spobs pa mtha' yas pa thob pa
वि. अनन्तप्रतिभानप्रतिलब्धः — {byang chub sems dpa' lnga stong thams cad kyang spobs pa thogs pa med pa}…{spobs pa mtha' yas pa thob pa} पञ्चभिश्च बोधिसत्त्वसहस्रैः सर्वैरसङ्गप्रतिभानैः…अनन्तप्रतिभानप्रतिलब्धैः रा.प.२२७ख/१२०.
spobs pa mtha' yas pa'i tog
= {spobs pa mtha' yas tog/}
spobs pa mtha' yas pa'i 'od zer
अनन्तप्रतिभानरश्मिः लो.को.१४८९.
spobs pa mtha' yas 'od zer
= {spobs pa mtha' yas pa'i 'od zer/}
spobs pa dang ldan pa
वि. प्रतिभानवान् लो.को.१४८९.
spobs pa rnam par nges pa
विनिश्चयप्रतिभानता — {bcom ldan 'das byang chub sems dpa' sems dpa' chen po chos du dang ldan na chos thams cad kyi yon tan gyi khyad par thob par 'gyur}…{spobs pa rnam par nges pa 'thob} कतमैर्भगवन् धर्मैः समन्वागतो बोधिसत्त्वो महासत्त्वः सर्वधर्मगुणविशेषतामनुप्राप्नोति…विनिश्चयप्रतिभानतां च प्रतिलभते रा.प.२३१क/१२४.
spobs pa rnam par phye ba'i sgo
पा. प्रतिभानविभक्तिमुखम् — {tshad med pa nyid dang ldan pa'i spobs pa rnam par phye ba'i sgos chos ston to//} अप्रमाणानुगतेनैव प्रतिभानविभक्तिमुखेन धर्मं देशयति द.भू.२५६क/५२.
spobs pa sna tshogs rgyan gyi snying po
ना. विचित्रप्रतिभानालङ्कारगर्भः, बोधिसत्त्व: — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rdo rje'i snying po dang}… {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po sbobs pa sna tshogs rgyan gyi snying po dang} वज्रगर्भेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…विचित्रप्रतिभानालङ्कारगर्भेण च द.भू.१६७ख/१.
spobs pa 'byung
क्रि. प्रतिभानं प्रतिभायात्— {blo gros chen po gal te yang byin gyi rlabs med par byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams kyis spobs pa 'byung na ni/} यदि पुनर्महामते बोधिसत्त्वानां महासत्त्वानामधिष्ठानमन्तरेण प्रतिभानं प्रतिभायात् ल.अ.९६क/४२.
spobs pa 'byung bar 'gyur
क्रि. प्रतिभानं प्रतिभायात् — {blo gros chen po byis pa so so'i skye bo rnams kyis kyang spobs pa 'byung bar 'gyur ro//} बालपृथग्जनानामपि महामते प्रतिभानं प्रतिभायात् ल.अ.९६क/४२.
spobs pa ma brtags pa
अनिश्चितप्रतिभानता — {tshig kyal bas ni}…{de nas ci ste mir skyes na'ang rnam par smin pa gnyis mngon par 'grub pa 'di lta ste/} {tshig mi btsun pa dang spobs pa ma brtags pa'o//} सम्भिन्नप्रलापः…अथ चेत्पुनर्मनुष्येषु उपपद्यते, द्वौ विपाकावभिनिर्वर्तयति—अनादेयवचनतां च अनिश्चितप्रतिभानतां च द.भू.१९०ख/१७.
spobs pa mi zad pa
वि. अक्षयप्रतिभानः — {rigs kyi bu'am rigs kyi bu mo la la zhig yi ge drug pa'i rig sngags chen mo 'di zlos par byed na de ni spobs pa mi zad par 'gyur ro//} यः कश्चित् कुलपुत्रो वा कुलदुहिता वा इमां षडक्षरीं महाविद्यां जपन्ति सोऽक्षयप्रतिभानो भवति का.व्यू.२३०ख/२९३.
spobs pa med
= {spobs pa med pa/}
spobs pa med pa
• वि. निष्प्रतिभः — {de ltar bdag nyid chen po des rgyu med par smra ba de rgyu gsal ba rnams kyis spobs pa med par byas nas} इति स महात्मा तमहेतुवादिनं विशदैर्हेतुभिर्निष्प्रतिभं कृत्वा जा.मा.१३५क/१५५; निष्प्रतिभानः — {de nas khye'u spobs pa med par tshar bcad nas mi snang bar gyur ro//} अथ माणवो निष्प्रतिभानो निगृहीतोऽन्तर्हितः ल.अ.१२६ख/७३; • सं. अप्रतिभा — {spobs pa med pa ni 'dir sngar rtogs pa'i don brjed pa dang 'jigs pa nyid gzung ngo //} अप्रतिभाऽत्र पूर्वाधिगतार्थविस्मरणम्, स्तम्भितत्वं च गृह्यते वा.टी.५३क/५; • पा. अप्रतिभा, निग्रहस्थानभेदः — {rkang mig tshar gcad pa'i gnas nyi shu rtsa gnyis ji skad bshad pa yin te/} {dam bca' ba la gnod pa dang}… {spobs pa med pa dang}…{gtan tshigs ltar snang ba rnams tshar gcad pa'i gnas yin te} यदुक्तमक्षपादेन द्वाविंशतिविधं निग्रहस्थानम्—प्रतिज्ञाहानिः…अप्रतिभा… हेत्वाभासाश्च निग्रहस्थानानि वा.टी.१०७क/७३.
spobs pa med par gyur
वि. अप्रगल्भः — {de nyid skyengs pa bzhin du 'dug pa mthong /} /{skyengs pas gzi nyams spobs pa med par gyur//} तमेव तु ह्रीतमुखं ददर्श ।। वैलक्ष्यपीतप्रभमप्रगल्भम् जा.मा.१४३ख/१६६; निष्प्रतिभानः — {mu stegs can gyi dge bsnyen gyis de mthong nas cang mi zer bar 'dug la}…{spobs pa med par gyur te} यमभिवीक्ष्य तीर्थ्योपासकस्तूष्णीभूतः…निष्प्रतिभानः अ.श.२७ख/२३.
spobs pa brtsegs pa
ना. प्रतिभाकूटः, बोधिसत्त्वः — {sangs rgyas sras po gsum pa yang /} /{spobs pa brtsegs pa'i tha snyad can/} /{sku mdog dmar zhing 'od 'bar ba/} /{phyag rgya phyag g}.{yas pad ma la/} /{gnas pa'i rin chen phung po nyid/} / ग्. {yon pa khu tshur bkur gnas pa'o//} तृतीयो बुद्धपुत्रश्च प्रतिभाकूटसंज्ञितः । रक्तवर्णप्रभाज्वालो मुद्रा दक्षिणपाणिना । पद्मस्थरत्नकूटं तु वाममुष्टिकटिस्थितः ।। स.दु.११०क/१७०; प्रतिभानकूटः म.व्यु.७०३ (१६ख).
spobs pa mtshungs med rgyal
= {spobs pa mtshungs med rgyal po/}
spobs pa mtshungs med rgyal po
अतुलप्रतिभानराजः लो. को.१४८९.
spobs pa bzang ba
पा. प्रतिभानकल्याणः, कल्याणभेदः — {de la ni bzang po lnga yod de/} {ming bzang ba dang} …{spobs pa bzang ba dang} पञ्चकल्याणश्चायम् । नामकल्याणः…प्रतिभानकल्याणः वि.व.१४२क/१.३१.
spobs pa las byung
= {spobs pa las byung ba/}
spobs pa las byung ba
वि. प्रातिभानिकी — {rtog ger rtogs}(?{gtogs} ){pa'i sa} ({la gnas pa} ){rang gi spobs pa las byung ba} तर्कपर्यापन्नायां भूमौ स्थितानां स्वयं प्रातिभानिक्याम् बो.भू.२१क/२५.
spobs pa so so yang dag par rig
= {spobs pa so sor yang dag par rig pa/}
spobs pa so sor yang dag par rig pa
पा. प्रतिभानप्रतिसंवित्, प्रतिसंविद्भेदः — {so so yang dag par rig pa}…{bzhi po chos so so yang dag par rig pa dang don so so yang dag par rig pa dang nges pa'i tshig so so yang dag par rig pa dang spobs pa so so yang dag par rig pa dang ldan pa} चतसृभिः प्रतिसंविद्भिः समन्वागतः धर्मप्रतिसंविदाऽर्थप्रतिसंविदा निरुक्तिप्रतिसंविदा प्रतिभानप्रतिसंविदा च बो.भू.४८ख/६३.
पा. प्रतिभानबलम् — {sangs rgyas kyi chos thams cad rab tu dbye ba'i bye brag la mkhas pa'i phyir spobs pa'i stobs shin tu brtan pa yin} प्रतिभानबलसुप्रतिष्ठितश्च भवति सर्वबुद्धधर्मप्रविचयविभागकुशलत्वात् द.भू.२४६क/४६.
spobs pa'i mdog
प्रतिभानवर्णः लो.को.१४९०.
spobs pa'i spyan
प्रतिभानचक्षुः लो.को.१४९०.
spobs pa'i phung po
पा. प्रतिभानकूटः, समाधिविशेषः — {'di lta ste/} {rab tu 'joms zhes bya ba'i ting nge 'dzin dang}…{spobs pa'i phung po zhes bya ba'i ting nge 'dzin dang} तद्यथा — प्रभञ्जनो नाम समाधिः… प्रतिभानकूटो नाम समाधिः का.व्यू.२४४क/३०५.
spobs pa'i blo gros
ना. प्रतिभानमतिः, बोधिसत्त्वः — {'phags pa spobs pa'i blo gros kyis zhus pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यप्रतिभानमतिपरिपृच्छानाममहायानसूत्रम् क.त.१५१.
spobs pa'i dbang la kun tu rmongs pa
प्रतिभानवशितासम्मोहः लो.को.१४९०.
spobs pa'i tshogs
प्रतिभानगणः लो.को.१४९०.
spobs par ldan
= {spobs dang ldan pa/}
spobs par ldan pa
= {spobs dang ldan pa/}
spobs par byos shig
क्रि. प्रतिभातु — {rab 'byor byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams kyi shes rab kyi pha rol tu phyin pa las brtsams te/} {ji ltar byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams shes rab kyi pha rol tu phyin pa la nges par 'byung bar 'gyur ba de bzhin du khyod spobs par byos shig} प्रतिभातु ते सुभूते बोधिसत्त्वानां महासत्त्वानां प्रज्ञापारमितामारभ्य यथा बोधिसत्त्वा महासत्त्वाः प्रज्ञापारमितां निर्यायुः अ.सा.२ख/२.
क्रि. (अवि., सक.) अनुवर्तयति — {'khor lo rin po che de lag pa gnyis kyis blangs nas lag pa g}.{yon par bzhag ste lag pa g}.{yas pas spor cing} तच्चक्ररत्नमुभाभ्यां पाणिभ्यां प्रतिगृह्य वामे पाणौ प्रतिष्ठाप्य दक्षिणेन पाणिना अनुवर्तयति वि.व.१३७ख/१.२६.
spor pu rtse shel
रौहिणी म.व्यु.८४ख; रोहिणी मि.को.६०क ।
spos
१. धूपः — {de nas tAm bU la dang dri dang spos dang me tog dang} …{byin nas} ततस्ताम्बूलं गन्धधूपं कुसुमं च …दत्वा वि.प्र.१८२क/३.२०२; {mchod pa ni me tog dang bdug pa dang mar me dang spos la sogs pas} पूजनं पुष्पधूप(दीप)गन्धादिभिः म.टी.२९४क/१५९; {dbang dang dgug pa la drag po'i spos} वश्ये आकृष्टावुग्रधूपः वि.प्र.१००क/३.२०; गन्धः — {bdug pa'i spos rnams dang phye ma'i spos rnams dang byug pa'i spos rnams dang} धूपगन्धैश्चूर्णगन्धैरनुलेपनगन्धैः बो.भू.१२५क/१६१; {zas dang btung ba dang gos dang rgyan dang spos dang phreng ba dang byug pa'i gtam gyi sbyor ba dang rjes su sbyor ba la brtson par mi gnas} नान्नपानवस्त्राभरणगन्धमाल्यविलेपनकथायोगानुयोगमनुयुक्ता विहरन्ति अ. सा.२९६क/१६७; {rgya mtsho'i mtha' nas 'byung ba'i spos gzhan gyis thub pa med pa zhes bya ba} सागरकच्छसम्भवो अपराजितो नाम गन्धः ग.व्यू.४७ख/१४१; सुगन्धः लो.को.१४९० २. = {spos pa/} 3. = {spos ma/}( द्र.— {bdug spos/} {rgya spos/} {spang spos/})
spos kun tu rnam par yangs pa
ना. समन्तगन्धवितानः, तथागतः — {lho phyogs kyi 'jig rten gyi khams stobs thams cad kyi shugs dang ldan pa na/} {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas spos kun tu rnam par yangs pa zhes bya ba} दक्षिणायां दिशि सर्वबलवेगवत्यां लोकधातौ समन्तगन्धवितानो नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धः ग.व्यू.३४६क/६५.
spos kyi khri stan
गन्धासनम् — {kha cig gi drung du ni spos kyi khri stan no/} /{kha cig gi drung du ni rin po che rnam pa sna tshogs kyi khri stan no//} क्वचिद्गन्धासनम्, क्वचिन्नानाविधरत्नासनम् ल.वि.१४२क/२१०.
spos kyi glang po
• सं. गन्धहस्ती, हस्तिभेदः — {glang po che phal pa bcu'i stobs gang yin pa de ni spos kyi glang po che gcig gi stobs yin no//} {de bzhin du tshan po che chen po dang rab gnon dang yan lag mchog dang stobs mchog dang sred med kyi bu rnams gong nas gong du bcu 'gyur du bskyed de brjod par bya'o//} यद्दशानां प्राकृतहस्तिनां बलं तदेकस्य गन्धहस्तिनः । एवं महानग्नप्रस्कन्दिवराङ्गचाणूरनारायणानां दशोत्तरवृद्घिर्वक्तव्या अभि.भा.५६ख/१०८९; गन्धद्विपः — {rgyal po gzhan gyi grags pa med byas pa/} /{spos kyi glang pos glang po gzhan gyi bzhin//} मदं जहारान्यनराधिपानां गन्धद्विपस्येव परद्विपानाम् ।। जा.मा.८क/८; • ना. गन्धहस्ती, बोधिसत्त्व: — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po spos kyi glang po dang} गन्धहस्तिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन सु.व्यू.१९६क/२५४; {dang po spos kyi glang po yang /} /{dkar po sngo ba'i sku mdog can/} /{'di yi phyag rgya phyag g}.{yas na/} /{dri yis dung ni rab tu bkang /} / ग्. {yon pa khu tshur dkur bzhag la/} /{sgrib pa thams cad rnam par sbyong //} प्रथमो गन्धहस्ती च सितश्यामश्च वर्णकः । मुद्रेयं दक्षिणहस्ते गन्धशङ्खं प्रपूरितम् ।। वामहस्तकटिन्यस्तः सर्वावरणशोधनः । स.दु.१०९ख/१६८.
spos kyi glang po che
= {spos kyi glang po/}
spos kyi glang po che'i stobs
= {spos kyi glang po'i stobs/}
spos kyi glang po'i stobs
गन्धहस्तिबलम् — {glang po che tha mal pa'i stobs} प्राकृतहस्तिबलम्, {spos kyi glang po'i stobs} गन्धहस्तिबलम्… {sred med bu'i stobs} नारायणबलम् म.व्यु.८२०९ (११४ख).
spos kyi glang po'i phyag rgya
पा. गन्धहस्तिनो मुद्रा — ग्. {yon pa khu tshur lte bar gzhag/} /{lag pa g}.{yas pa glang po che'i/} /{sna yi tshul du bzhag pa ni/} /{spos kyi glang po'i phyag rgya 'o//} वामे नाभस्थिता मुष्टिर्गजपुष्करमाकृतिः ।। धारयेद् दक्षिणे हस्ते गन्धहस्तिनो मुद्रया । स.दु. १०६क/१५४.
spos kyi rgyan yid du 'ong ba'i dge ba'i snying po
ना. गन्धालङ्काररुचिरशुभगर्भा, लोकधातुः — {nub byang gi phyogs mtshams kyi 'jig rten gyi khams spos kyi rgyan yid du 'ong ba'i dge ba'i snying po na/} {de bzhin gshegs pa}…{yon tan rgya mtsho tshad med pa'i 'od ces bya ba} पश्चिमोत्तरायां दिशि गन्धालङ्काररुचिरशुभगर्भायां लोकधातावप्रमाणगुणसागरप्रभो नाम तथागतः ग.व्यू.३४७क/६६.
spos kyi rgyal po
१. गन्धराजः — {spos kyi rgyal po dus dang mthun pa la stsogs pa} कालानुसारिगन्धराजप्रमुखाः ग.व्यू.२१क/११८; {spos kyi rgyal po nyi ma yod pa la stsogs pa} अरुणवतिगन्धराजप्रमुखाः ग.व्यू.२१क/११८ २. जातिफलम्— {spos kyi rgyal po'am lig shi ber} जातिफलम् म.व्यु.५८११ (८४ख); जातीफलम् — अथ जातीकोशजातीफले समे अ.को.१८०क/२.६.१३२; जात्याः फलं जातीफलम् अ.वि.२.६.१३२.
spos kyi rgyal po nyi ma yod pa
अरुणवतिगन्धराजः, गन्धयुक्तिविशेषः — {spos kyi rgyal po nyi ma yod pa la stsogs pa dang}…{spos sbyar ba thams cad kyang rab tu shes so//} अरुणवतिगन्धराजप्रमुखाः…सर्वगन्धयुक्तीः प्रजानामि ग.व्यू.२१क/११८.
spos kyi rgyal po dus dang 'thun pa
कालानुसारिगन्धराजः, गन्धयुक्तिविशेषः — {spos kyi rgyal po dus dang mthun pa la stsogs pa dang}…{spos sbyar ba thams cad kyang rab tu shes so//} कालानुसारिगन्धराजप्रमुखाः…सर्वगन्धयुक्तीः प्रजानामि ग.व्यू.२१क/११८.
spos kyi rgyal po rnam par gsal byed
विबोधनगन्धराजः, गन्धयुक्तिविशेषः — {spos kyi rgyal po rnam par gsal byed la stsogs pa dang}…{spos sbyar ba thams cad kyang rab tu shes so//} विबोधनगन्धराजप्रमुखाः…सर्वगन्धयुक्तीः प्रजानामि ग.व्यू.२१क/१८८.
spos kyi rgyal po sprin gyi a ga ru
मेघागरुगन्धराजः, गन्धयुक्तिविशेषः — {spos kyi rgyal po sprin gyi a ga ru la stsogs pa dang}…{spos sbyar ba thams cad kyang rab tu shes so//} मेघागरुगन्धराजप्रमुखाः…सर्वगन्धयुक्तीः प्रजानामि ग.व्यू.२१क/११८.
spos kyi rgyal po dbang po mi 'khrug pa
अक्षोभ्येन्द्रियगन्धराजः, गन्धयुक्तिविशेषः — {spos kyi rgyal po dbang po mi 'khrug pa la stsogs pa dang}…{spos sbyar ba thams cad kyang rab tu shes so//} अक्षोभ्येन्द्रियगन्धराजप्रमुखाः…सर्वगन्धयुक्तीः प्रजानामि ग.व्यू.२१क/११८.
spos kyi rgyal po sbrul gyi snying po'i tsan dan
उरगसारचन्दनगन्धराजः, गन्धयुक्तिविशेषः — {spos kyi rgyal po sbrul gyi snying po'i tsan dan la stsogs pa dang}…{spos sbyar ba thams cad kyang rab tu shes so//} उरगसारचन्दनगन्धराजप्रमुखाः…सर्वगन्धयुक्तीः प्रजानामि ग.व्यू.२१क/११८.
spos kyi rgyal po mi pham pa
अजितावतिगन्धराजः, गन्धयुक्तिविशेषः — {spos kyi rgyal po mi pham pa la stsogs pa dang}…{spos sbyar ba thams cad kyang rab tu shes so//} अजितावतिगन्धराजप्रमुखाः…सर्वगन्धयुक्तीः प्रजानामि ग.व्यू.२१क/११८.
spos kyi rgyal po gzhal du med pa
अतुलगन्धराजः, गन्धयुक्तिविशेषः — {spos kyi rgyal po gzhal du med pa la stsogs pa dang}…{spos sbyar ba thams cad kyang rab tu shes so//} अतुलगन्धराजप्रमुखाः…सर्वगन्धयुक्तीः प्रजानामि ग.व्यू.२१क/११८.
spos kyi rgyal po sin+du ba ra
सिन्धुवारितगन्धराजः, गन्धयुक्तिविशेषः — {spos kyi rgyal po sin+du ba ra la stsogs pa dang}… {spos sbyar ba thams cad kyang rab tu shes so//} सिन्धुवारितगन्धराजप्रमुखाः…सर्वगन्धयुक्तीः प्रजानामि ग.व्यू.२१क/११८.
spos kyi ngad
गन्धः — {de dag gi lus las spos kyi ngad ldang bas ni grong khyer de'i 'khor thams cad du dri zhim pos khyab par 'dug ste} तासां च गात्रेभ्यो यो गन्धः प्रवाति, स तं सर्वं नगरमभिधूपयति ग.व्यू.६ख/१०५.
spos kyi ngad can
= {spos ngad can/}
spos kyi ngad ldang
= {spos kyi ngad ldang ba/}
spos kyi ngad ldang ba
• क्रि. गन्धः प्रवाति — {de dag gi lus las spos kyi ngad ldang bas ni} तासां च गात्रेभ्यो यो गन्धः प्रवाति ग.व्यू.६ख/१०५; • ना. १. गन्धमादनः, प्रत्येकबुद्धः — {spos kyi ngad ldang dang}…{nor lha dang /} {de dag dang gzhan yang rang sangs rgyas bye ba khrag khrig brgya stong} गन्धमादनः…वसुश्च । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्धकोटीनियुतशतसहस्र(–) म.मू.९९क/९ २. गन्धमादनः, ओ नम्, पर्वतः — {yon tan gyi spos thams cad kyi gnas su gyur pas spos kyi ngad ldang ba lta bu'o//} गन्धमादनभूतं सर्वगुणगन्धाश्रयतया ग.व्यू.३१०क/३९६; {spos ngad ldang ba'i tshu rol na/} /{chu zheng lnga bcu yod pa'i mtsho//} पञ्चाशद् विस्तृतायामं सरोऽर्वाग् गन्धमादनात् ।। अभि.को.९क/३.५७; द्र. {spos ngad can/}
spos kyi ngad ldang ba lta bu
वि. गन्धमादनभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{yon tan gyi spos thams cad kyi gnas su gyur pas spos kyi ngad ldang ba lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र… गन्धमादनभूतं सर्वगुणगन्धाश्रयतया ग.व्यू.३१०क/३९६.
गन्धकायः — {spos kyi lde gu til mar dang sbyar ba phul} तैलव्यामिश्रो गन्धकायो दत्तः अ.श.१७५ख/१६२.
spos kyi rnam pa
गन्धजातिः — {spos kyi rnam pa yid 'phrog pa zhes bya ba yod de} अस्ति…मनोहरा नाम गन्धजातिः ग.व्यू.४८क/१४१.
spos kyi snod
१. धूपपात्रम् — {nag mo yi ni dang po'i phyag gi mthil na spos kyi snod dang}…{ga pur gyi snod ni bzhi pa na ste g}.{yas kyi phyag rnams na'o//} कृष्णाया धूपपात्रं प्रथमकरतले…कर्पूरपात्रं चतुर्थे । इति दक्षिणकरेषु वि. प्र.३७क/४.१७; गन्धघटिका — {spos kyi snod dag gi nang nas ni bdug pa gsol} गन्धघटिकावधूपितम् अ. श.३४ख/३०; गन्धकरण्डः — {yon tan gyi dri zhim par byed pas spos kyi snod lta bu'o//} गन्धकरण्डभूतं गुणगन्धकरणतया ग.व्यू.३१०क/३९७; धूपकटच्छुकः — {lus sa la btud de spos kyi snod lag na thogs pa} पृथिव्यामवनतजानुदेहं धूपकटच्छुकव्यग्रहस्तम् म.मू.१३५ख/४५ २. सुगन्धभाजनम् — {spos kyi snod gos sna tshogs kyis yongs su gang ba dang} सुगन्धभाजनानि नानावस्त्रपरिपूर्णानि ग.व्यू.३१९ख/४०.
spos kyi snod lta bu
वि. गन्धकरण्डभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{yon tan gyi dri zhim bar byed pas spos kyi snod lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…गन्धकरण्डभूतं गुणगन्धकरणतया ग.व्यू.३१०क/३९७.
spos kyi sprin gyis brgyan pa'i rgyal mtshan
ना. गन्धमेघव्यूहध्वजा, लोकधातुः — {'jig rten gyi khams spos kyi sprin gyis brgyan pa'i rgyal mtshan zhes bya ba de bzhin gshegs pa klu dbang gi rgyal po'i sangs rgyas kyi zhing nas} गन्धमेघव्यूहध्वजाया लोकधातोर्नागेश्वरराजस्य तथागतस्य बुद्धक्षेत्रात् ग.व्यू.२८५क/९.
spos kyi phur ma
गन्धपुटम् मि.को.८ख ।
spos kyi dbang phyug
गन्धेश्वरः लो.को.१४९०.
spos kyi sbyor ba
= {spos sbyor/}
spos kyi mar me
ना. गन्धप्रदीपः, तथागतः — {shar lho'i phyogs mtshams kyi 'jig rten gyi khams spos kyi 'od zer rab tu snang ba na/} {de bzhin gshegs pa}…{spos kyi mar me zhes bya ba} पूर्वदक्षिणायां दिशि गन्धार्चिःप्रभास्वरायां लोकधातौ गन्धप्रदीपो नाम तथागतः ग.व्यू.३४६ख/६६.
spos kyi myu gu'i rtse mo las 'od kyi sprin 'byung ba
ना. गन्धाङ्कुरशिखरप्रभमेघम्, उद्यानम् — {bza' shing gi ra ba spos kyi myu gu'i rtse mo las 'od kyi sprin 'byung ba zhes bya ba de'i nang du} तस्य खलु पुनर्गन्धाङ्कुरशिखरप्रभमेघस्योद्यानस्यानन्तरे ग.व्यू.२३६ख/३१३.
गान्धिकापणिकः — {khyod kyi pha spos kyi tshong pa byed byed do//} पिता ते गान्धिकापणिक आसीत् अ.श.९९ख/९०; द्र. {spos 'tshong /}
spos kyi bzhin
ना. सुगन्धमुखः, वणिक्पुत्रः — {de'i tshe de'i dus na sgrib pa thams cad rnam par sel ba nga ni spos kyi bzhin zhes bya ba'i tshong pa'i bur gyur te} तेन कालेन तेन समयेनाहं सर्वनीवरणविष्कम्भिन् सुगन्धमुखो नाम वणिक्पुत्रोऽभूवम् का.व्यू.२०७क/२६४.
spos kyi gzi brjid
गन्धतेजाः लो.को.१४९०.
spos kyi 'od
= {spos 'od/}
spos kyi 'od 'phro ba rab tu snang ba'i rgyal po
ना. गन्धार्चिरवभासराजः, तथागतः {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa spos kyi 'od 'phro ba rab tu snang ba'i rgyal po zhes bya ba bsnyen bskur to//} तस्यानन्तरं गन्धार्चिरवभासराजो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५४ख/२३७.
spos kyi 'od zer rab tu snang ba
ना. गन्धार्चिःप्रभास्वरा, लोकधातुः — {shar lho'i phyogs mtshams kyi 'jig rten gyi khams spos kyi 'od zer rab tu snang ba na/} {de bzhin gshegs pa}…{spos kyi mar me zhes bya ba} पूर्वदक्षिणायां दिशि गन्धार्चिःप्रभास्वरायां लोकधातौ गन्धप्रदीपो नाम तथागतः ग.व्यू.३४६ख/६६.
spos kyi shing
गन्धवृक्षः — {de bdug pa'i shing ngam spos kyi shing ngam}…{nga yir bya ba med pa yongs su gzung ba med pa gang yin pa de lta bu} स यथेमे धूपवृक्षा वा गन्धवृक्षा वा…अममा अपरिग्रहाः शि.स.१५९ख/१५३; सौगन्धिकवृक्षः — {ba spu'i khung bu de na shing dpag bsam du ma dang byi ru'i shing dang tsan dan gyi shing dang spos kyi shing du ma dag dang} तत्र रोमविवरे अनेकाः कल्पवृक्षाः अनेकविद्रुमवृक्षाश्चन्दनवृक्षाः सौगन्धिकवृक्षाः का.व्यू.२२८ख/२९१.
spos kyis byugs
= {spos kyis byugs pa/}
spos kyis byugs pa
वि. गन्धोपलिप्तः — {sa gzhi bstar ba spos kyis byugs pa der//} गन्धोपलिप्तेषु च कुट्टिमेषु बो.अ.४ख/२.१७.
spos kyis byugs pa'i mchod rten
गन्धस्तूपः — {spos kyis byugs pa'i mchod rten du ma brtsigs te zhal bsros so//} अनेके च गन्धस्तूपाः प्रतिष्ठापिताः अ.श.४०ख/३५.
spos dkar
१. सर्जरसः, यक्षधूपः — {gu gul dang rgya skyegs dang spos dkar dang kun du ru dang thang chu rnams bu ram gyis sbyar ba ni drag po'i spos so//} गुगुललाक्षासर्जरसकुन्दुरुश्रीवासगुडेन मोदित उग्रधूपः वि.प्र. १००क/३.२०; रालः — यक्षधूपः सर्जरसो रालसर्वरसावपि ।। बहुरूपोऽपि अ.को.१७९ख/२.६.१२७; राति प्रीतिं ददातीति रालः । रा दाने अ.वि.२.६.१२७; अरालेत्यपि पदभङ्गः । अरालः सर्जजे वक्रे इति रभसकोशः अ.पा.२.६.१२७ २. सर्जः, सालवृक्षः — साले तु सर्जकार्श्याश्वकर्णकाः सस्यसंवरः ।। अ.को.१५७क/२.४.४४; सृजति निर्यासमिति सर्जः । सृज विसर्गे अ.वि.२.४.४४.
ना. गन्धमादनः, पर्वतराजः — {ri'i rgyal po chen po bcu}…{ri'i rgyal po chen po kha ba can dang ri'i rgyal po chen po spos ngad can dang} दश महारत्नपर्वतराजाः…हिमवान् पर्वतराजो गन्धमादनः द.भू.२७६क/६५; {ri'i rgyal po spos kyi ngad can ni} गन्धमादनो महापर्वतराजः द.भू.२७६क/६५; द्र. {spos kyi ngad ldang ba/}
spos ngad ldang
= {spos kyi ngad ldang ba/}
spos ngad ldang ba
= {spos kyi ngad ldang ba/}
spos ngad ldan
= {spos kyi ngad ldan/}
spos ngad ldan pa
= {spos kyi ngad ldan/}
spos chab
गन्धोदकम् — {rdzing spos chab kyis bltams pa bgyid du stsol bar 'tshal} पुष्करिणीं गन्धोदकपरिपूर्णां कारयिष्यामि अ.श.४०क/३५; द्र. {spos chu/}
spos chab kyis ni chag chag btab
वि. गन्धोदकपरिषिक्तः — {grong khyer de rdo dang gseg ma dang gyo mo med par byas te}…{spos chab kyis ni chag chag btab} तन्नगरमपगतपाषाणशर्करकठल्लं व्यवस्थापितं…गन्धोदकपरिषिक्तम् अ.श.४०ख/३५.
spos chab kyis bltams pa
वि. गन्धोदकपरिपूर्णः — {bcom ldan 'das grong khyer 'di'i nang du rdzing spos chab kyis bltams pa bgyid du stsol bar 'tshal} भगवन्, अस्मिन्नगरमध्ये पुष्करिणीं गन्धोदकपरिपूर्णां कारयिष्यामि अ.श.४०क/३५.
spos chu
गन्धोदकम् — {de bzhin gshegs pa la spos chus bkrus so//} तथागतं च गन्धोदकेन स्नापयन्ति स्म ल.वि.१७७क/२६९; गन्धजलम् — {mchod rten 'khor sar spos kyi chus btang bas/} /{sprin dang ldan pa'i 'od de rab tu 'thob//} स्तूपवराङ्गण गन्धजलेना सिञ्चिय मेघवती प्रभ लब्धा ।। शि.स.१८१ख/१८१; गन्धपानीयम्— {me tog char pa spos chu dang 'dres babs pa yis//} पतति कमलवृष्टिर्गन्धपानीयमिश्रा बो.अ.३८क/१०. १२; द्र. {spos chab/}
spos chu'i bum pa
गन्धोदककुम्भः — {gzugs na spyod pa'i lha'i bu rnams kyang spos chu'i bum pa khri thogs te/} {de bzhin gshegs pa ga la ba der dong ste} रूपावचरा अपि देवपुत्रा दशगन्धोदककुम्भसहस्राणि परिगृह्य येन तथागतस्तेनोपसंक्रामन्ति स्म ल.वि.१७७क/२६९.
spos chu'i dbang bskur ba
गन्धावसेकः — {des der dbu skra dang sen mo'i mchod rten la spos chu'i dbang bskur ba yang phul} तत्रानेन केशनखस्तूपे गन्धावसेकः कृतः अ.श.६४ख/५६.
spos mchog
ना. गन्धोत्तमः, तथागत: — {de bzhin du steng gi phyogs na}…{de bzhin gshegs pa spos mchog ces bya ba dang} एवमुपरिष्ठायां दिशि…गन्धोत्तमो नाम तथागतः सु.व्यू.१९९क/२५७; {kun dga' bo pany+tsa la'i rgyal po 'di dge ba'i rtsa ba}…{'dis}…{yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas spos mchog} ({rnam rgyal}?){ces bya bar 'gyur te} एष आनन्द पञ्चालराजोऽनेन कुशलमूलेन…विजयो (गन्धोत्तमो?) नाम सम्यक्संबुद्धो भविष्यति अ.श.२६ख/२३.
spos thams cad kyi 'od dang ldan pa
ना. सर्वगन्धप्रभासवती, लोकधातुः — {nub phyogs kyi 'jig rten gyi khams spos thams cad kyi 'od dang ldan pa na/} {de bzhin gshegs pa}…{ri rab mar me'i rgyal po zhes bya ba} पश्चिमायां दिशि सर्वगन्धप्रभासवत्यां लोकधातौ मेरुप्रदीपराजो नाम तथागतः ग.व्यू.३४६ख/६५.
spos dang kha dog dang byug pa dang phreng ba thogs pa spong ba
ना. गन्धवती, नगरम् — {rigs kyi bu 'di nas dpag tshad lnga brgya na spos dang ldan pa zhes bya ba'i grong khyer} अस्ति कुलपुत्र इतः पञ्चभिर्योजनशतैर्गन्धवती नाम नगरी अ.सा.४२५ख/२४०.
spos dri
गन्धः लो.को.१४९१.
spos dri zhim
• सं. सुरभिगन्धः लो.को.१४९०; • ना. गन्धसुगन्धा, लोकधातुः — {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas kun tu bzang po'i sangs rgyas kyi zhing mi 'dzums spos dri zhim zhes bya ba'i 'jig rten gyi khams na} अनिमिषायां गन्धसुगन्धायां च लोकधातौ समन्तभद्रस्य तथागतस्यार्हतः सम्यक्संबुद्धस्य बुद्धक्षेत्रे ल.अ.९७क/४४.
spos dri zhim pa
= {spos dri zhim/}
spos dri yod pa
ना. गन्धवती, लोकधातुः — {spos dri yod pa'i 'jig rten gyi khams na de bzhin gshegs pa 'od snang rin chen bzhugs pa yang mthong ngo //} गन्धवत्यां लोकधातौ रत्नाभं तथागतं पश्यामि ग.व्यू.३४७ख/६६.
spos ldan ma
ना. गन्धवती म.व्यु.४३२४ (६८ख).
spos gnas
स्थितगन्धः लो.को.१४९१.
spos sna tshogs kyi bdug spos
नानागन्धधूपः — {spos sna tshogs kyi bdug spos phyogs kun nas 'thul ba'i sprin} सर्वदिक्समुत्थितनानागन्धधूपमेघः ग.व्यू.२८१क/६.
spos sna tshogs dang sbyar ba'i chu
नानागन्धपरिभावितोदकम् लो.को.१४९१.
spos snod
= {spos kyi snod/}
spos pa
• क्रि. ( {spo} इत्यस्याः भूत.) सञ्चारयति स्म म.व्यु.६६०० (९४ख); • सं. सञ्चारणम्— {mtshams gnas pa spos pa yang 'dis ma bsdus pa ma yin no//} न स्थितमर्यादासञ्चारणस्यानेनाक्षेपः वि.सू.१६ख/१८; • भू. का.कृ. च्यावितः — {nor ba dang brjed pas kyang ma yin no/} /{de gnyis kyis spos pa bzhag pa'i phyir yang ma yin no//} न भ्रान्त्या स्मृतिप्रमोषेण वा । नाऽऽभ्यां च्यावितस्य स्थापने वि.सू.३६ख/४६.
spos byed
= {spos dkar} धूपकः, अरालः मि.को.५५क ।
spos dbul bar bya
क्रि. गन्धं दद्याम् — {bcom ldan 'das la spos dbul bar bya} भगवतो गन्धं दद्याम् अ.श.१३ख/१२.
spos sbyar
= {spos sbyar ba/}
spos sbyar ba
पा. गन्धयुक्तिः, कलाविशेषः — {de bzhin du mchongs pa dang}…{spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}…{thams cad la} एवं लङ्घिते…गन्धयुक्तौ—इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८; द्र. {spos sbyor/}
ना. धूपा, देवी — {sgeg mo phreng ba de bzhin glu/} /{gar mkhan lha mo bzhi po dang /} /{spos dang me tog mar me ma/} /{dri yi lha mo khyod phyag 'tshal//} लास्या माला तथा गीता नृत्या देव्यश्चतुष्टयाः । पुष्पा धूपा च दीपा च गन्धा देवी नमोऽस्तु ते ।। स.दु.१०७ख/१६०.
spos 'tshong
गान्धिकः — {bcom brlag dag na gnas pa sngon/} /{sbas pa zhes bya spos 'tshong gi/} /{bu ni dpal dang ldan pa dag/} /{nyer sbas zhes par grags pa byung //} अभूद् गुप्ताभिधानस्य गान्धिकस्य सुतः पुरा । मथुरावासिनः श्रीमानुपगुप्त इति श्रुतः ।। अ.क.१५६ख/७२.२; म.व्यु.३७८१ (६३क); द्र. {spos kyi tshong /o} {pa/}
spos 'tshong gyi khye'u
गान्धिकदारकः — {kun dga' bo bcom brlag 'dir spos 'tshong gi khye'u sbas pa zhes bya ba 'byung bar 'gyur te} अत्रानन्द मथुरायां गुप्तो नाम गान्धिकदारको भविष्यति वि.व.१२३क/१.११.
ना. गन्धप्रभासः, तथागतः — {de bzhin du steng gi phyogs na}…{de bzhin gshegs pa spos 'od ces bya ba dang} एवमुपरिष्ठायां दिशि…गन्धप्रभासो नाम तथागतः सु.व्यू.१९९क/२५७ ०. गन्धाभः लो.को.१४९१.
spos 'od 'phro ba'i sprin phun sum tshogs pa'i rgyal po
ना. गन्धार्चिमेघश्रीराजः, तथागतः— {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa spos 'od 'phro ba'i sprin phun sum tshogs pa'i rgyal po zhes bya ba bsnyen bskur to//} तस्यानन्तरं गन्धार्चिमेघश्रीराजो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५५ख/२३८.
spos rab snang ba
गन्धप्रभासः, रश्मिविशेषः — {spos rab snang pa'i 'od zer rab gtong zhing /} /{sems can gang dag 'od des bskul byas pas//} गन्धप्रभास य ओसरि रश्मी ताय प्रभासय चोदित सत्त्वाः । शि.स.१८१क/१८०.
spyang
१. = {spyang po/} 2. = {spyang ki/}
spyang ki
वृकः, जन्तुविशेषः — {ri dwags ru ru dang}…{seng ge dang spyang ki dang dom dang dred la sogs pa mang po rgyu ba} रुरु…वृकसिंहर्क्षादिमृगविचरिते जा.मा.१४९ख/१७४; {seng ge dang stag dang gzig dang spyang ki dang tar k+Sha dang byi la dang wa dang 'ug pa sha mang po za ba'i skye gnas dang} सिंहव्याघ्रद्वीपिवृकतरक्षुमार्जारजम्बुकोलूकादिप्रचुरमांसादयोनिषु ल.अ.१५५ख/१०२; भेरुण्डकः म.व्यु.४७८५ (७४क).
spyang ku
= {spyang ki/}
spyang khu
= {spyang ki/}
spyang po
वि. चतुरः — ग्. {yog 'khor med pa bdag la ni/} /{bu sring spyang po 'di dag blang/} /{gang phyir snying stobs chen po khyod/} /{thams cad sbyin par rab tu grags//} परिचारकहीनाय चतुरौ बालकाविमौ । देहि मह्यं महासत्त्व सर्वदो ह्यसि विश्रुतः ।। अ.क.२०६क/२३.३१; उष्णः — दक्षे तु चतुरपेशलपटवः सूत्थान उष्णश्च । अ.को.२०३ख/२.१०.१९; ओषत्यकार्यमिति उष्णः । उष दाहे अ.वि.२.१०.१९.
spyangs
= {spyangs pa/}
spyangs pa
• क्रि. ( {spyang} इत्यस्याः भूत.) प्रलम्बितमभूत् — {rin po che'i shing ljon pa thams cad la yang ba dan brgya brgya spyangs so//} सर्वत्र च रत्नवृक्षे पताकाशतानि प्रलम्बितान्यभूवन् रा.प.२४६क/१४५; • भू.का.कृ. अभिप्रलम्बितः — {gos kha dog sna tshogs spyangs pa} नानारङ्गवस्त्राभिप्रलम्बितः ल.वि.४५क/६१; • सं. अवलम्बनम् — {'jungs pa'am spyangs pa} अवलम्बनम् म.व्यु.६७०८ (९६क).
spyangs pa nyid
अवलम्बनत्वम् लो.को.१४९२.
spyad
• क्रि. ( {spyod} इत्यस्याः भवि., भूत.) १. चरिष्यति — {de na tshangs par spyod pa spyad de byang chub sgrub par 'gyur ro//} तत्र ब्रह्मचर्यं चरिष्यति, बोधिं च समुदानयिष्यति स.पु.५६क/९९; भोक्ष्यते — {gal te byin na ci spyad ces/} /{bdag don sems pa 'dre yi tshul//} यदि दास्यामि किं भोक्ष्ये इत्यात्मार्थे पिशाचता । बो.अ.२८ख/८.१२५ २. अचरत् — {skye ba gzhan la bram ze 'dis/} /{bdag nyid chen po bcom ldan 'das/} /{'od srungs kyi ni bstan pa la/} /{tshangs par spyod pa sngon tshe spyad//} अन्यजन्मनि विप्रोऽयं काश्यपस्य महात्मनः । ब्रह्मचर्यं भगवतः शासनेन पुराऽचरत् ।। अ.क.७३ख/६१.२१ ३. चरेत् — {chu skyar byi la chom rkun dag /sgra} {med 'jab cing 'gro ba yis/} /{mngon par 'dod pa'i don sgrub pa/} {thub pas rtag tu de bzhin spyad//} बको बिडालश्चौरश्च निःशब्दो निभृतश्चरन् । प्राप्नोत्यभिमतं कार्यमेवं नित्यं यतिश्चरेत् ।। बो.अ.१३क/५.७३; {zla ba gcig tu gsang la spyad/} /{ji srid phyag rgya ma rnyed bar//} मासमेकं चरेद् गुप्तं यावत् मुद्रा न लभ्यते ।। हे.त.१४ख/४६; विचरेत् — {bla ma dkon mchog gsum po la/} /{rang rang skal ba phul nas ni/} /{de nas rtag tu bdag nyid spyad//} गुरुरत्नत्रयस्वभागं दत्वा । ततो नित्यं विचरेत् स.दु.१३०क/२४२; समाचरेत् — {mu stegs lta ba'i smra ba la/} /{blo gros can gyis mi spyad do//} तीर्थ्यदृष्टिप्रलापानि मतिमान्न समाचरेत् ।। ल.अ.१९०क/१६२; भुञ्जयेत् — {bskal pa sreg pa'i 'khor lo che/} /{bsgoms nas gnod sbyin mo dang spyad//} कल्पोद्दाहमहाचक्रं ध्यात्वा यक्षींस्तु भुञ्जयेत् (साधयेत् पा. भे.) गु.स.१२३क/७१; आरभेत् — {'di ltar sems pa'i rnal 'byor bdag/} /{bza' dang btung ba la sogs spyad//} इति सञ्चिन्त्य योगात्मा खानपानादिमारभेत् ।। हे.त.८ख/२४ ४. अनुभूयते — {dngos po gang dang gang spyad pa/} /{de de dran pa'i yul du 'gyur//} तत्तत्स्मरणतां याति यद्यद्वस्त्वनुभूयते । बो.अ.५क/२. ३७; भुज्यते — {mkhas pas g}.{yo ldan bung ba yi/} /{rnam par rol pas bud med spyad//} भुज्यन्ते कुशलैः श्यामा भ्रमद्भ्रमरविभ्रमैः । अ.क.१४५क/१४.७४; • सं. = {snod spyad} भाण्डम् — {des na 'di la nyes mang yang /} /{las kyi spyad bzhin gzung bar bya//} अतोऽयं बहुदोषोऽपि धार्यते कर्मभाण्डवत् ।। बो.अ.३०ख/८.१८४; भण्डिका — {mgar spyad} कर्मारभण्डिका म.व्यु.९०४९ (१२५क); उपस्करः — {zas dang skom dang}…{snod spyad} भोजने पाने …भाण्डोपस्करे बो.भू.२०ख/२५; • = {spyad pa/}
spyad nas
भुक्त्वा — {shin tu yun ring gling spyad nas/} /{sred pas rnam par 'jig par 'gyur//} भुक्त्वा तु सुचिरं द्वीपांस्तृष्णया विप्रणश्यति ।। ल.अ.१८८क/१५९; विचर्य — {nyi ma zhi bar song ba'i tshe/} /{thun mtshams kyang ni 'khor ba las/} /{yun ring spyad nas ngur smrig gi/} /{gos la brten de mi snang gyur//} चिरं विचर्य संसारं शान्तिं याते दिवस्पतौ । काषायाम्बरमालम्ब्य ययौ संध्याऽवदृश्यताम् ।। अ.क.२१९क/२४.१२६.
भोगयोग्यता — {ji ltar rma'i yongs su smin pa brtol ran pa yin pa dang /} {kha zas kyis yongs su smin pa dpyad} (?{spyad} ){du rung ba} यथा व्रणस्य स्रावणयोग्यता परिपाकः । भोजनस्य च भोगयोग्यता सू.व्या.१५०क/३३.
spyad drags pa
पा. प्रदरः, व्याधिविशेषः — {bud med la spyad drags pa la sogs pa'i nad ni} स्त्रीप्रदरादिषु रोगेषु म.मू.१४५ख/५८.
spyad pa
• सं. १. आचारः— {gang phyir rtag tu spyad pa ni/} /{de las rgya cher rab ston pas/} /{bslab pa kun las btus pa yang /} /{nges par yang dang yang du blta//} शिक्षासमुच्चयोऽवश्यं द्रष्टव्यश्च पुनः पुनः । विस्तरेण सदाचारो यस्मात्तत्र प्रदर्शितः ।। बो.अ.१४क/५.१०५; चरणम् — {tshul bzang spyad pa ni de dang mthun pa'i las}(?{lam} ) {spyad pa'o//} तदनुरूप मार्गचरणं सुविधिचरणम् सू.व्या.१५८क/४५; चारिका — {byang chub sems dpa'i spyad pa spyod cing sems can thams cad kyi don gyi phyir} बोधिसत्त्वचारिकां चरन्ते सर्वसत्त्वानामर्थाय म.मू.२७८क/४३७ २. भोगः — {sbyin dang spyad pas nor rnams don yod byos//} प्रदानैर्भोगेन चार्थान् सफलीकुरुध्वम् जा.मा.१४क/१५; उपभोगः — {spyad pa ni lus kyis nye bar spyad pa'o//} उपभोगः शरीरोपभोगः वि.सू.३८क/४८; विनियोगः — {bsham par bya ba dag la gos gcig sprug par spyad do//} प्रज्ञपनीयेभ्यो वस्त्रस्यैकस्य प्रस्फोटने विनियोगः वि.सू.९६क/११५; • भू.का.कृ. चरितः — {'jig tshogs la lta ba la sogs pa lnga la spyad cing zhugs pas na lta ba spyad pa'o//} सत्कायदृष्ट्यादिषु पञ्चसु चरितः प्रवृत्तो दृष्टिचरितः अभि.स्फु.७६क/७२६; {gang zag 'dod chags spyad pa} रागचरितः पुद्गलः श्रा. भू.९ख/२१; {de la rnal 'byor spyod pa bdag tu lta ba spyad pa ni} तत्रात्मदृष्टिचरितो योगाचारः अभि.स्फु.१६९क/९११; आचरितः — {'jig rten pas smad pa gsang ba'i dam tshig rnams gsal por spyad pas dam tshig dang bral bar 'gyur te} लोकजुगुप्सितैर्गुह्यसमयैः प्रकटेनाचरितैः समयविरहितो भवति वि.प्र.९०ख/३.३; भुक्तः — {blta sdug skye bar sbyin pa yis/} /{'khor los sgyur ba'i dpal de ni/} /{shin tu che ba bdag gis spyad/} /{byang chub de ni thob ma gyur//} दानेन चक्रवर्तिश्रीः सा सुदर्शनजन्मनि । भुक्ता मया महीयसी बोधिर्नाधिगता तु सा ।। अ.क.१५९ख/१७.२९; उपयुक्तः — {de dag kho na ha cang spyad pa dang dus ma yin par spyad pa rnams kyang sdug bsngal gyi rgyu dag tu 'gyur ro//} त एवात्युपयुक्ता अकालोपयुक्ताश्च पुनर्दुःखहेतवः सम्पद्यन्ते अभि.भा.४क/८८०; चेष्टितः — {pad ma rnams ni kha 'bye 'dzum pa dag/} /{srid pa gzhan la spyad pa goms pas 'byung //} यत्सङ्कुचन्ति विकसन्ति च पङ्कजानि कामं तदन्यभवचेष्टितसिद्धिरेषा । जा.मा.१७५क/२०२; उषितः — {tshangs par spyod pa ni spyad do//} उषितं ब्रह्मचर्यम् त.प.१०३ख/६५७; ईहितः — {yang dam pa rnams kyi spyad pa dang bgrod pa'i phyir pha rol tu phyin pa ste} पुनः परमैरीहिता इताश्चेति पारमिताः अभि.स.भा.७६ख/१०५; • वि. चीर्णः — {brtul zhugs spyad} चीर्णव्रतः ल.अ.१८८ख/१५९; {tshangs pa'i spyod pa spyad pa} ब्रह्मचर्यं चीर्णम् ग.व्यू.३६८ख/८१; • द्र.— {rigs kyi bu 'di lta ste dper na/} {skyes bu chen po'i lag nas spyad pa'i mde'u thung gis ni go cha ji lta bu sra yang rtol to//} {de bzhin du byang chub sems dpa' brtson 'grus brtan po dang ldan pa'i lag nas spyad pa'i thams cad mkhyen pa nyid du sems bskyed pa'i mde'u thung gis kyang lta ba dang bag la nyal ba'i go cha thams cad mi rtol ba med do//} तद्यथा कुलपुत्र महापुरुषहस्तगतो नाराचः कियद्दृढमपि वर्म निर्भिनत्ति, एवमेव दृढवीर्यबोधिसत्त्वहस्तगतः सर्वज्ञताचित्तोत्पादनाराचः सर्वदृष्ट्यनुशयवर्माणि निर्भिनत्ति ग.व्यू.३१९क/४०३; {thub chod byas te spyad pa mi rigs kyi/} /{rnam par brtags pa'i lam du 'jug pa'i rigs//} न युक्तरूपं सहसा प्रवर्तितुं विमर्शमार्गोऽप्यनुगम्यतां यतः ।। जा.मा.१६९ख/१९५.
spyad pa rnam par sbyong ba'i dmigs pa
पा. चरितविशोधनमालम्बनम्, आलम्बनवस्तुभेदः — {dmigs pa'i dngos po ni bzhi ste}…{khyab pa'i dmigs pa dang spyad pa rnam par sbyong ba'i dmigs pa dang mkhas pa'i dmigs pa dang nyon mongs pa rnam par sbyong ba'i dmigs pa'o//} चत्वार्यालम्बनवस्तूनि… व्याप्यालम्बनम्, चरितविशोधनमालम्बनम्, कौशल्यालम्बनम्, क्लेशविशोधनं चालम्बनम् श्रा.भू.७५क/१९३.
spyad pa spyod
= {spyad pa spyod pa/}
spyad pa spyod pa
• क्रि. चर्यां चरति — {byang chub sems dpa'i spyad pa spyod pa} बोधिसत्त्वचर्यां चरन्ति स.पु.४क/३; • सं. चर्याचरणम् — {sems can spyad pa spyod pa ji lta ba bzhin du bsgos pa dang} यथासत्त्वचर्याचरणवासिततां च द.भू.२५३ख/५०.
spyad pa yongs su rdzogs pa
वि. परिपूर्णचारी — {la la spyad pa yongs su rdzogs par 'gyur/} /{de dag khrims kyis byang chub mchog la zhugs//} परिपूर्णचारी च भवन्ति तत्र शीलेन ते प्रस्थित अग्रबोधिम् ।। स.पु.६क/८.
spyad pa shin tu spyod pa
वि. सुचरितचरणः — {sems can dge ba'i rtsa ba shin tu bstsags pa spyad pa shin tu spyod pa} सूपचितकुशलमूलानां सुचरितचरणानां…सत्त्वानाम् द.भू.१७४ख/८.
spyad par gyis
क्रि. चरेत्— {de dag bsdu bar spyad par gyis//} तेषां संग्रहे चरेत् ल.अ.१७८ख/१४२.
spyad par gyur
वि. चरितावी — {log par lta ba la spyad par gyur cing da ltar yang log par lta ba la spyod do//} विपर्यासे चरिताविनः, एतर्ह्यपि विपर्यासे चरन्ति अ.सा.३३२ख/१८७.
spyad par bgyi
• क्रि. चरेयम् — {bdag bcom ldan 'das kyi spyan sngar tshangs par spyod pa spyad par bgyi'o//} चरेयमहं भगवतोऽन्तिके ब्रह्मचर्यम् वि.व.१३२ख/१.२१; • कृ. चरितव्यः — {de bzhin du byang chub sems dpa' sems dpa' chen pos shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di la spyad par bgyi'o//} एवं ह्यत्र बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन प्रज्ञापारमितायां चरितव्यम् अ.सा.७क/५.
spyad par 'dod pa
वि. बुभुक्षितः — {bde ba'i longs spyod spyad par 'dod pa la/} /{'di ni bde ba'i mchog tu nyer gnas te//} सुखभोगबुभुक्षितस्य…सुखसत्त्रमिदं ह्युपस्थितम् बो.अ.८क/३.३२.
spyad par bya
• क्रि. १. चरेत् — {legs spyod chos ni spyad par bya/} /{nyes par spyod pa de mi bya//} धर्मं चरेत्सुचरितं नैनं दुश्चरितं चरेत् । अ.श.१०८ख/९८; आचरेत् — {sems sbyang ba yi spyod pa ni/} /{nges par de srid spyad par bya//} चित्तशोधनमाचारं नियतं तावदाचरेत् ।। बो.अ.१४क/५.९७; समाचरेत् — {gdong 'gyur la sogs nyes pa can/} /{dag pas zas la spyad par bya//} दोषैर्मुखविकाराद्यैः शुद्धं भक्तं समाचरेत् ।। ल.अ.१९१क/१६४; {bsod snyoms spyad par bya} पिण्डं समाचरेत् ल.अ.१७१ख/१२९; परिभुञ्जीत — {ran par spyad par bya'o//} मात्रया परिभुञ्जीत वि.सू.७क/७ २. उपभुज्यते— {chos kyi dbyings kyi rang bzhin yang /} /{shes rab nyid kyis dpyad}(?{spyad} ) {par bya//} धर्मधातुस्वभावश्च प्रज्ञयैवोपभुज्यते ।। हे. त.२१क/६८; • कृ. चरितव्यः — {dge ba spyad par bya} चरितव्यं कुशलम् अभि.स्फु.११०क/७९८; आचरणीयः — {de bas 'di dag gnod chen byed na yang /} /{thams cad bzang mgu zhig tu spyad par bya//} महापकारिष्वपि तेन सर्वं कल्याणमेवाचरणीयमेषु ।। बो.अ.१९ख/६. १२०; भोग्यः — {lhan cig spyad bya rgyal srid ni//} सहभोग्यमिदं राज्यम् अ.क.१३३ख/६६.९७; {de nas sdug bsngal gyis gdungs pa'i/} /{pha la btud nas des smras pa/} /{bdag ni tshogs kyi spyad bya nyid//} पितरं दुःखसन्तप्तं समेत्याथ जगाद सा । भवामि गणभोग्यैव अ.क.१८०क/२०.५३; भोक्तव्यः — {sdug bsngal de des spyad bya zhing /} /{khyod kyis kyang ni sdig pa thob//} दुःखं तत्तेन भोक्तव्यं प्राप्तव्यं किल्बिषं त्वया । अ.क.३३९ख/४४. ३८; • सं. चरणम् — {byang chub sems dpa'} …{spyad par bya ba shin tu spyod pa} बोधिसत्त्वानां…सुचरितचरणानाम् द.भू.१७१क/५.
spyad par bya ba
= {spyad par bya/}
spyad par bya ba nyid
चरितव्यता — {spyad par bya ba nyid la dag pa'i mtha' can nyid kyi bye brag gi'o//} चरितव्यतायां शुद्धान्तिकत्वोत्तरस्य वि.सू.८६ख/१०४.
spyad par bya ba shin tu spyod pa
वि. सुचरितचरणः — {byang chub sems dpa'}…{spyad par bya ba shin tu spyod pa} बोधिसत्त्वानां…सुचरितचरणानाम् द.भू.१७१क/५.
spyad par byed
= {spyad par byed pa/}
spyad par byed pa
क्रि. परिभुञ्जते — {gang zag bdag nyid kyis spyad par byed pa} स्वयं पौद्गलिकं परिभुञ्जते बो.भू.९०क/११४.
spyad par mi bya
क्रि. न परिभुञ्जीत — {mtshon gyis ma dras pa'i gos spyad par mi bya'o//} नाशस्त्रलूनं वासः परिभुञ्जीत वि.सू.६७क/८४; मा समाचरेत् लो.को.१४९३.
spyad par 'tshal
क्रि. चरेयम् — {bcom ldan 'das kyi thad du tshangs par spyod pa spyad par 'tshal lo//} चरेयमहं भगवतोऽन्तिके ब्रह्मचर्यम् अ.श.१६७ख/१५६.
spyad bya
= {spyad par bya/}
spyad bya bza' ba
उपभोज्यम् — {mi rnams kyis ni spyad bya bza' ba zhim por mi 'gyur} न भवति स्वादूपभोज्यं नृणाम् र.वि.१०७क/६२.
spyad mi bya
= {spyad par mi bya/}
spyad zin
भू.का.कृ. १. उषितः — {tshangs par spyod pa ni spyad zin to//} उषितं ब्रह्मचर्यम् अ.श.११३ख/१०३ २. उपभुक्तः — {las kyi bag chags kyi stobs ji lta ba bzhin du de 'dzin pa gnyis kyi bag chags dang bcas pas rnam par smin pa spyad zin pa las rnam par smin pa gzhan}…{skyed de} यथाबलं कर्मवासना ग्राहद्वयवासनासहिता उपभुक्ताद्विपाकाद् अन्यद्विपाकं…जनयन्ति त्रि.भा. १६५ख/८३.
पा. गोपक्ष्मनेत्रः, ओ त्रता, महापुरुषाणां लक्षणविशेषः — {skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis dang ldan pa}… {spyan gyi rdzi ma ba'i rdzi ma lta bu} द्वात्रिंशता महापुरुषलक्षणैः समन्वागतः…गोपक्ष्मनेत्रः ल.वि.५७क/७४.
spyan lnga dang ldan pa
वि. पञ्चचक्षुःसमन्वागतः, बुद्धस्य — {de bzhin gshegs pa bya ba mdzad pa}…{spyan lnga dang ldan pa} तथागतः कृतकृत्यः… पञ्चचक्षुःसमन्वागतः ल.वि.१९३क/२९५.
spyan snga nas
अन्तिकात् लो.को.१४९३.
spyan sngar mngon sum du
अग्रतः स्थितः — {mgon po'i spyan sngar mngon sum du/} /{de dag thams cad gshags par bgyi//} तत्सर्वं देशयाम्येष नाथानामग्रतः स्थितः । बो.अ.६ख/२.६४.
spyan sngar 'dug nas
पुरतः स्थित्वा— {bcom ldan 'das kyi spyan sngar 'dug nas bcom ldan 'das la bsti stang du byed} भगवतः पुरतः स्थित्वा भगवन्तं सत्कुर्वन्ति स. पु.११३ख/१८१.
spyan snga na 'dug pa
पुरतः — {ri bo re re la bdag gi lus kyang de bzhin gshegs pa}…{rnams kyi spyan snga na 'dug pa dang} स्वात्मभावं चैकैकस्मिन् गिरौ तथागतानां पुरतः ल.अ.६०क/६.
spyan snga ru
= {spyan snga/}
spyan bcu gnyis pa
वि. द्वादशनेत्रः — {spyan bcu gnyis pa/} /{gnyis lhag rgyal ba'i phyag ste phyag nyi shu rtsa drug pa} द्वादशनेत्रं द्व्यधिकजिनकरं षड्विंशतिभुजम् वि.प्र.४९ख/४.५२.
spyan stong mnga' ba
ना. = {brgya byin} सहस्रनेत्रः, इन्द्रः — {brgya byin la smras pa/} {spyan stong mnga' ba rab tu phongs gyur kyang /} /{'phags pas ma rabs chos bya rab tu dka'//} शक्रमुवाच—अनार्यमार्येण सहस्रनेत्र सुदुष्करं सुष्ठ्वपि दुर्गतेन । जा.मा.२३क/२६.
• क्रि. १. आह्वयति — {stobs bzang la sogs mthu chen yang /} /{de nas 'jug bya lha rnams yin/} /{mkhas pas kun nas spyan drang zhing //} बलभद्रं दीप्तमहर्द्घिकम् । ततः प्रविश्य तान् देवानाह्वयति विचक्षणः ।। स. दु.१२१ख/२१० २. आकर्षयेत् — {zhes bya bas lha thams cad spyan drang ngo //} इति सर्वदेवान् आकर्षयेत् स.दु. ११३क/१८२; समाहरेत् — {bcom ldan 'das nyid spyan drang zhing /} /{de nas rgyal po spyan drang ngo //} आकर्षयेद् भगवन्तं ततो राज्ञः समाहरेत् । स.दु.११६ख/१९६; • = {spyan drang ba/}
spyan drang 'gyur
क्रि. आह्वानयति — {zlos pa sngags ni gang 'dod pa'i/} /{lha rnams dag ni spyan drang 'gyur//} आह्वानयति देवानां यदृच्छं मन्त्रजापिनः । म.मू.२५२ख/२८८; आह्वयते — {me yi phyag rgya rab sbyar na/} /{myur du me ni spyan drang 'gyur//} क्षिप्रमाह्वयते वह्निः मुद्रेणानेन योजिता । म.मू.२५२ख/२८८.
spyan drang ba
आवाहनम् — {spyan drang ba dang mchod pa dang bdug pa la sogs pa byas nas} आवाहनपूजनधूपनादि…कृत्वा म.मू.१२५क/३४; {dpa' bo gcig pa spyan drang ba dang gshegs su gsol ba dang} एकवीरं आवाहनविसर्जन(–) म.मू.१०९क/१७; उपनिमन्त्रणम् — {dge 'dun spyan drang ba} सङ्घोपनिमन्त्रणम् क.त.४१९८.
spyan drang bar bya
• क्रि. आवाहयेत् — {dri la sogs pa'i rdzas rnams kyis dkyil 'khor gyi sa la mchod pa byas nas sngar brjod pa'i cho gas rdo rje'i sa spyan drang bar bya'o//} गन्धादिद्रव्यैर्मण्डलभूमिमर्चयित्वा वज्रभूमिमावाहयेत् पूर्वोक्तविधिना वि.प्र.११२ख/३.३५; {de nas phyi rol du sa'i lha mo sngags kyi tshig 'dis spyan drang bar bya ste} ततो बाह्यपृथिवीदेवतामावाहयेदनेन मन्त्रपदेन वि. प्र.११२क/३.३५; आकर्षयेत् — {de nas de'i rjes la ye shes kyi dkyil 'khor spyan drang bar bya'o//} ततः पश्चाद् ज्ञानमण्डलमाकर्षयेत् स.दु.११०ख/१७२; निमन्त्रयेत्— {de la rigs sum cu rtsa drug gi lha mo rnams spyan drang bar bya ste} तत्र षट्त्रिंशत् कुलदेवतीर्निमन्त्रयेत् वि.प्र.१६१ख/३.१२६; • सं. आवाहनम् — {sngags kyi tshig 'dis 'dod pa'i me spyan drang bar bya ste} अनेन मन्त्रपदेन…कामाग्नेरावाहनम् वि.प्र.१३९क/३.७५.
भू.का.कृ. अधिस्थितः — {nor bu rin po che dang gser dang dngul dang nor gyi tshogs rnams ni phyung ste/} {dkor gyi bla rnams kyis spyan byas} उद्घाट्यमानेषु कोशाध्यक्षाधिस्थितेषु मणिकनकरजतधननिचयेषु जा.मा.९क/९.
अध्यक्षः — {yul ko sa la'i rgyal po gsal rgyal gyi ba lang gi spyan byed pa chen po zhes bya ba dang tshe dang ldan pa nye dgar bshes pas} राज्ञः प्रसेनजितः कोसलस्य बड्रो नाम गवाध्यक्षः आयुष्मत उपनन्दनस्य सप्रेमकः वि.व.१६९ख/२.१७२.
• ना. लोचना, योगिनी/विद्या — {de bzhin du sbom zhing thung la}…{skra ni sbom pa glang chen ma zhes pa ste spyan ma'o//} एवं स्थूला खर्वा…हस्तिनी स्थूलकेशेति लोचना वि.प्र.१६५ख/३.१४२; {rig ma ni sgrol ma dang gos dkar mo dang mA ma kI dang spyan ma'o//} विद्यास्तारापाण्डरामामकीलोचना इति वि.प्र.५५ख/४.९५; {sems can kun la phan byed ma/} /{spyan ma zhal gsum dag tu bsam/} /{dkar po nag po dmar po che/} /{mdzes pa'i gzugs su rab tu bsgom//} लोचनां त्रिमुखां चिन्तेत् सर्वसत्त्वहितैषिणीम् । सितकृष्णमहारक्तां चारुरूपां विभावयेत् ।। गु.स.११६क/५६; • उ.प. अक्षी — {ting nge 'dzin gyi dbang po ni khro gnyer can dang shes rab kyi dbang po ni drag spyan ma'o//} समाधीन्द्रियं भृकुटी । प्रज्ञेन्द्रियं रौद्राक्षी वि.प्र.१७२ख/३.१६७.
spyan mi 'gyur ba
ना. अकम्प्यनेत्रः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{spyan mi 'gyur ba dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… अकम्प्यनेत्रस्य ग.व्यू.२६९क/३४८.
spyan mi bzang
विरूपाक्षः लो.को.१४९४; द्र.— {mig mi bzang /}
spyan dmar
वि. रक्तनेत्रः — {spyan ni dmar zhing khro dang bcas//} रक्तनेत्रं सरोषं च म.मू.२७५क/४३१; रक्ताक्षः— । {spyan dmar mche ba rnam par gtsigs/} /{phyag na ral gri bsnams par bsgom//} रक्ताक्षं दंष्ट्राविकटं खड्गपाणिं विभावयेत् ।। गु.स.११८क/६०; {lha mo thams cad kha dog gnag/}…/{zhal gcig spyan ni dmar ba rnams//} सर्वा देवत्यः—कृष्णवर्णा… एकवक्त्राश्च रक्ताक्षाः हे.त.९क/२६.
spyan dmar ba
= {spyan dmar/}
spyan dmar ma
ना. रक्तनेत्रा, देवी — {bcom ldan 'das ma spyan dmar ma la phyag 'tshal lo//} नमो भगवत्यै रक्तनेत्रायै ब.मा.१६६क ।
spyan mdzes
ना. सुनेत्रः, बुद्धः — {lag bzang dang}…{spyan mdzes dang}…{shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः…सुनेत्रः…शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३क/५ ०. चारुलोचनः लो.को.१४९५.
spyan mdzes ma
ना. सुलोचना, महादूती — {'di lta ste/} {'og pag ma dang}…{spyan mdzes ma dang}…{'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} {de dag dang gzhan yang pho nya chen mo} तद्यथा—मेखला…सुलोचना…सर्वभूतवशङ्करी चेति । एताश्चान्याश्च महादूत्यः म.मू.९८क/८.
spyan rdzi ba mchog gi 'dra ba
पा. गोवृषपक्ष्मनेत्रः, ओत्रता, लक्षणभेदः — {spyan ni mthon mthing spyan rdzi ba mchog gi/} /{'dra ba 'di dag sum cu rtsa gnyis mtshan//} नीलेक्षणो गोवृषपक्ष्मनेत्रो द्वात्रिंशदेतानि हि लक्षणानि अभि.अ.१२क/८.१७.
spyan gzigs
भोज्यम् — {kha zas dang spyan gzigs sna tshogs kyi phung po dang} नानाभक्ष्यभोज्यराशीन् ग.व्यू.३०ख/१२६; {man shel gyi snod kha zas dang spyan gzigs sna tshogs ro mchog tu zhim pas yongs su gang ba} शिलाभाजनानि, नानाभक्ष्यभोज्यरसरसाग्रपरिपूर्णानि ग.व्यू.३१९ख/४०.
spyan bzang
• वि. वरलोचनः — {phyag na me tog pad ma bzang po thogs pa}…{gdugs bzhin du spyan bzang ba} शुभपद्महस्ताय… दिवाकरवररोचनकराय(?वरलोचनाय) का.व्यू.२१५ख/२७५; • ना. १. सुनेत्रः [1] तथागतः — {'jig rten gyi khams zla ba'i rgyal mtshan zhes bya bar}…{de bzhin gshegs pa spyan bzang po las} चन्द्रध्वजायां लोकधातौ सुनेत्रस्य तथागतस्यान्तिकात् ग.व्यू.७८ख/१७० [2] बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du} …{spyan bzang po dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…सुनेत्रस्य ग.व्यू.२६७ख/३४७ २. सुलोचनः, तथागतः— {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang}…{spyan bzang dang}…{'od srung gis kyang} भगवता पद्मोत्तरेण च…सुलोचनेन च…काश्यपेन च ल.वि.४क/४.
spyan bzang ba
= {spyan bzang /}
spyan bzang po
= {spyan bzang /}
spyan bzang 'od
ना. सुनेत्राभः, बुद्धः — {lag bzang dang}… {dpag med 'od dang}…{spyan bzang 'od dang}…{shAkya thub pa dang /gzhan} {yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः …सुनेत्राभः…शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५.
spyan yangs
= {spyan yangs pa/}
spyan yangs pa
• सं. विशाले नयने — {spyan yangs pa dang rdzi ma stug /pad} {ma'i 'dab ma 'dra ba dang //} विशाले नयने पक्ष्मचितं पद्मदलाक्षिता ।। अभि.अ.१२ख/८.२९; • वि. विशालनेत्रः, ओ त्रा — {dbyangs can zhes bya spyan ni yangs} सरस्वती नाम विशालनेत्रा सु.प्र.३०ख/५८; विशालनेत्री लो.को.१४९४; • पा. विशालनयनः, ओनता, अनुव्यञ्जनभेद: — {dpe byad bzang po brgyad cu}…{spyan yangs pa dang} अशीत्यनुव्यञ्जनानि…विशालनयनश्च ल.वि.५८क/७५; विशालनेत्रः म.व्यु.३२९ (९क).
अवलोकना — {spyan ras gzigs kyi mdo las kyang} अवलोकनासूत्रेऽपि शि.स.५५क/५३; द्र.— {'phags pa spyan ras gzigs zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यावलोकन(किनी पा.टि.)नाममहायानसूत्रम् क.त.१९५.
spyan ras gzigs kyi dpal
ना. अवलोकितलक्ष्मीः, किन्नरकन्या — {'khor der mi'am ci'i bu mo brgya phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {mi'am ci'i bu mo yid ces bya ba dang}…{mi'am ci'i bu mo spyan ras gzigs kyi dpal zhes bya ba dang} तस्मिन् पर्षद्यनेकानि च किन्नरकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि, तद्यथा—मनसा नाम किन्नरकन्या…अवलोकितलक्ष्मीर्नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०२ख/२६०.
spyan ras gzigs kyi dbang po
ना. अवलोकितेश्वरः, बोधिसत्त्वः — {de nas lha ma yin gyi rgyal po gtor mas byang chub sems dpa' sems dpa' chen po spyan ras gzigs kyi dbang po rgyang ma nas 'ong ba mthong nas} अथ स राजा बलिरसुरेन्द्रोऽवलोकितेश्वरं बोधिसत्त्वं महासत्त्वं दूरत एवागच्छन्तं पश्यति स्म । दृष्ट्वा का.व्यू.२१२क/२७०; {spyan ras gzigs kyi dbang po dbang phyug chen po}…{ting nge 'dzin brgya stong du ma dang ldan pa} …{la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय, महेश्वराय…अनेकसमाधिशतसहस्रावकीर्णाय का.व्यू.२०५ख/२६३; ग.व्यू.६९क/१५९.
spyan ras gzigs kyi dbang phyug
= {spyan ras gzigs dbang phyug/}
spyan ras gzigs kha sar pa ni
ना. खसर्पण अवलोकितेश्वरः लो.को.१४९५.
spyan ras gzigs mgon
ना. = {spyan ras gzigs dbang phyug} अवलोकितनाथः, अवलोकितेश्वरः — {thugs rjes spyod pa ma 'khrul ba/} /{spyan ras gzigs mgon de la yang //} तं चावलोकितं नाथं कृपाव्याकुलचारिणम् । बो.अ.६क/२.५१; {spyan ras gzigs mgon ni 'phags pa spyan ras gzigs dbang phyug go//} ( अवलोकितं नाथं) आर्यावलोकितेश्वरम् बो.प.६६ख/३३.
spyan ras gzigs dbang
ना. = {spyan ras gzigs dbang phyug} अवलोकितेश्वरः, बोधिसत्त्वः — {'phags pa spyan ras gzigs dbang gi/} /{phyag nas 'bab pa'i 'o rgyun gyis/} /{yi dwags rnams ni tshim byas shing /} /{khrus byas rtag tu bsil bar shog//} सन्तर्प्यन्तां प्रेताः स्नाप्यन्तां शीतला भवन्तु सदा । आर्यावलोकितेश्वरकरगलितक्षीरधाराभिः ।। बो.अ.३८ख/१०.१८; = {spyan ras gzigs kyi dbang po/}
spyan ras gzigs dbang phyug
ना. अवलोकितेश्वरः, बोधिसत्त्वः — {'di lta ste/} {phyag na rin chen dang}…{spyan ras gzigs dbang phyug dang}…{de dag dang gzhan yang byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams dang lhan cig} तद्यथा—रत्नपाणिः…अवलोकितेश्वरः…एतैश्चान्यैश्च बोधिसत्त्वैर्महासत्त्वैः सार्धम् म.मू.९४ख/६; {rgyab tu 'phags pa spyan ras gzigs dbang phyug mi 'jigs pa sbyin pa zhes bya ba ste} पृष्ठतोऽभयंददं नामार्यावलोकितेश्वरम् स.दु.१२३क/२१४.।ँ {gi rtsa ba'i rgyud kyi rgyal po pad+ma dra ba zhes bya ba} ना. अवलोकितेश्वरपद्मजालमूलतन्त्रराजनाम, ग्रन्थः क. त.६८१.।ँ {gi mtshan brgya rtsa brgyad pa} ना. अवलोकितेश्वरनामाष्टशतकम्, ग्रन्थः क.त.७०५, ७०६, ९००.।ँ {gi mtshan brgya rtsa brgyad pa gzungs sngags dang bcas pa} ना. अवलोकितेश्वरनामाष्टोत्तरशतकनामधारणीमन्त्रसहितम्, ग्रन्थः क.त.६३४, ८७४.।ँ {gi gzungs zhes bya ba} ना. अवलोकितेश्वरनामधारणी, ग्रन्थः क.त.६९६, ९१०.।ँ {gi yum zhes bya ba'i gzungs} ना. अवलोकितेश्वरमातानामधारणी, ग्रन्थः क.त.७२५, ९०९.।ँ {gis zhus pa chos bdun pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} ना. अवलोकितेश्वरपरिपृच्छासप्तधर्मकनाममहायानसूत्रम्, ग्रन्थः क.त.१५०.।ँ {thugs rje chen po'i gzungs phan yon mdor bsdus pa zhes bya ba} ना. महाकारुणिकनाम अवलोकितेश्वरधारण्यनुशंसाहितसूत्रात् संगृहीता, ग्रन्थः क.त.७२३.।ँ {phyag stong pa} ना. सहस्रभुजावलोकितेश्वरः — {'phags pa spyan ras gzigs dbang phyug phyag stong pa'i sgrub thabs} आर्यसहस्रभुजावलोकितेश्वरसाधनम् क.त.२७३६.।ँ {phyag stong pa'i sgrub thabs} ना. सहस्रभुजावलोकितेश्वरसाधनम्, ग्रन्थः क.त.२७३६.।ँ {zhal bcu gcig pa} ना. अवलोकितेश्वरैकादशमुखः — {'phags pa spyan ras gzigs dbang phyug zhal bcu gcig pa zhes bya ba'i gzungs} आर्यावलोकितेश्वरैकादशमुखनामधारणी क.त.६९३, ८९९; एकादशमुखावलोकितेश्वरः— {rje btsun 'phags pa spyan ras gzigs dbang phyug zhal bcu gcig pa'i sgrub thabs} भट्टारकार्यैकादशमुखावलोकितेश्वरसाधनम् क.त. २७३७.।ँ {la tsar+pa pa Tis bstod pa} ना. अवलोकितेश्वरस्य चर्प्पटिरचितस्तोत्रम्, ग्रन्थः क.त.२७२६.।ँ {seng ge sgra'i gzungs zhes bya ba} ना. अवलोकितेश्वरसिंहनादनामधारणी, ग्रन्थः क.त.७०३.।ँ {ha ya grI ba'i gzungs} ना. अवलोकितेश्वरहयग्रीवधारणी, ग्रन्थः क.त.७३३.
spyan ring
= {spyan ring ba/}
spyan ring ba
पा. आयतनयनः, ओ नता, अनुव्यञ्जनभेदः — {dpe byad bzang po brgyad cu}… {spyan ring ba dang} अशीत्यनुव्यञ्जनानि…आयतनयनश्च ल.वि.५८क/७५; विशालनेत्रः लो.को.१४९४.
spyan lam
= {mig lam/}
spyan legs
सुनेत्रः लो.को.१५०३; सुलोचनः लो.को.१५०३.
spyan gsal rgyas
ना. प्रहसितनेत्रः, तथागतः म.व्यु.९७ (३क).
spyan gsal ba
पा. शुचिनयनः, ओ नता, अनुव्यञ्जनभेदः — {dpe byad bzang po brgyad cu}…{spyan gsal ba dang} अशीत्यनुव्यञ्जनानि… शुचिनयनश्च ल.वि.५८क/७५.
वि. नीलोत्पलचारुनेत्रः, अवलोकितेश्वरस्य — {spyan ras gzigs kyi dbang po dbang phyug chen po}…{spyan uta pa la sngon po lta bu}…{la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय, महेश्वराय…नीलोत्पलचारुनेत्राय का.व्यू.२०५ख/२६३.
spyi
• सं. १. = {thun mong} सामान्यम्— {des na bye brag spyi chos tha/} /{dad phyir rtags dang rtags can nyid//} भेदसामान्ययोर्धर्मभेदादङ्गाङ्गिता ततः । प्र.वा.१४७ख/४.१८६; साधारणम्— {sgro btags pa'i ngo bo ni me mtha' dag gi spyi'i mtshan nyid yin la} समारोप्यमाणं हि रूपं सकलवह्निसाधारणम् न्या.टी.४५क/७७ २. समुदायः — {phung po'i spyi tsam ni ma yin no//} न स्कन्धसमुदायमात्रः अभि.स्फु.३१४क/११९२ ३. = {spyi nyid} समानता— {de ltar 'dod phyir skyon yod min/} /{don gyi ngo bo nyid kyi spyi/} तथेष्टत्वाददोष अर्थरूपत्वेन समानता । प्र.वा.११९क/२.१० ४. = {spyi bo} शिरः — {thal mo sbyar te spyis btud nas/} /{skad gdangs zhan par rab smras pa//} कृताञ्जलिर्नतशिराः क्षामस्वरमभाषत ।। अ.क.३३७क/४४.८; मूर्धा — {'gro mang rdog pas bdag gi spyir 'tshog gam/} /{'gums kyang mi bsdo 'jig rten mgon dgyes mdzod//} कुर्वन्तु मे मूर्ध्नि पदं जनौघा विघ्नन्तु वा तुष्यतु लोकनाथः ।। बो.अ.१९ख/६.१२५; • पा. सामान्यम् १. विषयभेदः — {don dam don byed nus pa gang /} /{de 'dir don dam yod pa yin/} /{gzhan ni kun rdzob yod pa ste/} /{de dag rang spyi'i mtshan nyid bshad//} अर्थक्रियासमर्थं यत् तदत्र परमार्थसत् । अन्यत् संवृतिसत् प्रोक्तं ते स्वसामान्यलक्षणे ।। प्र.वा.११८ख/२.३; (द्र. {spyi'i mtshan nyid}) 2. पदार्थभेदः — ( {rkang mig pa la sogs pa na re}) {rdzas dang yon tan dang las dang spyi dang bye brag dang 'du ba zhes bya ba tshig gi don drug dam pa'i don du rdzas su yod do zhes zer ro//} द्रव्यगुणकर्मसामान्यविशेषसमवायाख्याः षट् पदार्थाः पारमार्थिकाः द्रव्यसन्तः सन्तीत्याहुरक्षपादादयः त.प.२५७क/२३१; • वि. सामान्यः — {spyi dang khyad par gyi tha snyad dag yul tha dad par rtogs} (?{rtog} ) {par byed do//} सामान्यविशेषव्यवहारयोर्विषयभेदं प्रकल्पयन्ति त.प.११क/४६७; समस्तः — {lus la sogs pa gnyis sam gsum mam bzhi po spyi la lta na zhes bya ba ni} कायादीनां द्वे त्रीणि चत्वारि वा समस्तानि पश्यतीति अभि.स्फु.१६६ख/९०६; समुदितः म.व्यु.६९०२ (९८ख).
spyi dang khyad par
सामान्यविशेषौ — {spyi dang khyad par dag gi ni/} /{phan tshun rang bzhin nyid la ni/} /{'dra bar gyur pas de nyid du/} /{rnam pa gnyis 'di rigs ma yin//} परस्परस्वभावत्वे स्यात् सामान्यविशेषयोः । साङ्कर्यं तत्त्वतो नेदं द्वैरूप्यमुपपद्यते ।। त.स.६३क/५९६.
spyi tsam nyid kyis
सामान्येन — {spyi tsam nyid kyis bsgrub bya ni/} /{gtan tshigs kyang ni 'gal ba min//} सामान्येनैषु साध्यत्वं न च हेतोर्विरुद्धता । त.स.७१ख/६७०.
spyi cer
खालित्यम् — {skyes nas kyang spyi cer dang skra skya ba la sogs pa rga ba'i mtshan nyid dang}…{'gro ba nyon mongs par byed do//} क्लिश्यते जगज्जातं पुनर्जरया खालित्यपालित्यादिलक्षणया म.टी.२०८ख/३१; {spyi cer dang skra skya dang gnyer ma mang ba dang} खालित्यं पालित्यं वलिप्रचुरता शि.स.४९ख/४६; द्र. {spyi ther/}
spyi cer ma yin pa
अरूढश्मश्रुता — {gnas brtan gyi dbang du byas nas kyang gang zhig spyi cer ma yin pa la sogs pas nyi ma 'char ba dang nub pa dag nyung ba nyid rjes su dpag pa} स्थविरं चावधिं कृत्वा यस्यारूढश्मश्रुतादिनाऽनुमितमादित्योदयास्तमयानामल्पत्वम् त.प.२८२ख/२७८.
spyi chen po
पा. महासामान्यम् — {spyi chen po yod pa zhes bya ba ni rdzas la sogs pa tshig gi don gsum la 'jug go//} महासामान्यं तु सत्ताख्यं द्रव्यादिपदार्थत्रयवृत्ति त.प.२७३ख/२६१; {'di snyam du de'i stobs kyis med pa'i shes par 'gyur ba yod pa zhes bya ba'i spyi chen po yod do snyam na} स्यान्मतम्—सत्ताख्यं महासामान्यमस्ति तद्बलादभावप्रत्ययो भविष्यतीति त.प.३००ख/३१४; म.व्यु.४६२९ (७२क).
spyi rtogs par byed pa
वि. सामान्यप्रतिपादकः — {'di snyam du/} {spyi rtogs par byed pa'i tshad ma yod pa nyid yin te} स्यादेतत्—अस्त्येव सामान्यप्रतिपादकं प्रमाणम् त.प.४८ख/५४७.
spyi rtol
धार्ष्ट्यम् — {bka' mchid de lta'i nang du 'bangs dag gis/} /{spyi rtol skyed de smra bar ga la rigs//} तत्सङ्कथामध्यमुपेत्य धार्ष्ट्यान्नन्वक्रमः प्रेष्यजनस्य वक्तुम् ।। जा.मा.१२६ख/१४६; द्र. {spyi brtol/}
spyi rtol can
वि. प्रौढः — {zhes bya ba 'di ni spyi rtol can gyi rtog ge ba khyed cag las gzhan su zhig gis brjod par 'os} तदेतद्भवतः प्रौढतार्किकादृते कोऽन्यो वक्तुमर्हति त.प.१९१क/८४५; ध्वांक्षः म.व्यु.४८६३ (७४ख).
spyi rtol che
= {spyi rtol che ba/}
spyi rtol che ba
• वि. प्रगल्भः — {mu cor smra ba dang spyi rtol che ba dang mi mos pa mang ba dang} मुखरः, प्रगल्भः, अनधिमुक्तिबहुलः श्रा.भू.७१ख/१८६; • सं. प्रागल्भ्यम् — {de spyi rtol che ba la goms shing 'dzem dog med la/} {log par lta ba'i dug gi sgregs pa dang 'dra ba mi rigs pa'i tshig de'i lan du rigs pa'i tshul gyis smras pa} अस्य प्रागल्भ्यपरिचयनिर्विशङ्कं मिथ्यादृष्टिविषोद्गारभूतमसमुदाचारवचनं युक्तेनैव क्रमेण प्रत्युवाच जा.मा.१७५ख/२०३.
spyi brtol
• वि. प्रगल्भः — {mi bzod le lo 'jigs pa dang /} /{de bzhin spyi rtol mu cor dang /} /{rang gi phyogs zhen sems byung na/} /{de tshe shing bzhin gnas par bya//} असहिष्ण्वलसं भीतं प्रगल्भं मुखरं तथा । स्वपक्षाभिनिविष्टं च तस्मात्तिष्ठामि काष्ठवत् ।। बो.अ.१२क/५. ५३; धृष्टः — धृष्टे धृष्णग्वियातश्च अ.को.२०७ख/३.१.२५; धर्षयतीति धृष्टः । धृष्णुश्च । धृष प्रसहने अ.वि.३.१.२५; • सं. धार्ष्ट्यम् — {bgag par gyur kyang spyi brtol gyis/} /{mi bdag mdun sar rab zhugs te/} निषिद्धावपि धार्ष्ट्येन प्रविश्य नृपतेः सभाम् । अ.क.३१८ख/४०.१३१; द्र. {spyi rtol/}
spyi brtol skyes
वि. मुखरः — {'di snyed bgyi ba'i mtha' med na/} /{'di ltar lags zhes ci zhig smos/} /{khyod kyi yon tan slad du bdag/} /{bsod nams snyam nas spyi brtol skyes//} इयन्त इति नास्त्यन्त ईदृशा इति का कथा । पुण्या इत्येव तु गुणान् प्रति ते मुखरा वयम् ।। श.बु.११०क/९.
spyi brtol che ba
वि. प्रगल्भः — {gtser ba dang mu cor smra ba dang spyi brtol che ba dang} ध्वाङ्क्षश्च भवति, मुखरः, प्रगल्भः श्रा.भू.२०क/४८; द्र. {spyi rtol che ba/}
spyi ther
खालित्यम् म.व्यु.४०९० (६५ख); द्र. {spyi cer/}
spyi dang khyad par gyi bdag nyid
• सं. सामान्यविशेषात्मकत्वम् — {de ni dngos po thams cad spyi dang khyad par gyi bdag nyid kyis gnyi ga'i ngo bor brjod la} स हि सामान्यविशेषात्मकत्वेनोभयरूपं सर्वं वस्तु वर्णयति त.प.९क/४६३; • वि. सामान्यविशेषात्मकः — {de ltar spyi dang khyad par gyi bdag nyid du bsgrubs nas} एवं सामान्यविशेषात्मकं प्रसाध्य त.प.७१ख/५९५.
spyi dang khyad par dang ldan pa
पा. सामान्यविशेषवान्, प्रमेयभेदः— {gang yang spyi dang khyad par dang /} /{spyi dang khyad par dang ldan pa/} /{zhes bya ba gzhal bya rnam pa gsum 'dod pa} यच्चापि प्रमेयत्रैविध्यमिष्टम्—सामान्यम्, विशेषः, सामान्यविशेषवानिति त.प.५३क/५५७.
spyi dang ldan pa ma yin
वि. निःसामान्यः — {spyi ni spyi dang ldan pa ma yin no zhes bya ba gzhung lugs yin no//} निःसामान्यानि सामान्यानि इति समयात् वा.टी.५७क/१०.
spyi dang 'brel pa ma yin pa
वि. अस्पृष्टसामान्यः — {spyi dang 'brel pa ma yin na/} /{bye brag gang na yang yod min te//} विशेषोऽस्पृष्टसामान्यो न च कश्चन विद्यते । त.स.४७क/४६४.
spyi don
= {spyi'i don/}
spyi sdom
संविभागः — {rab tu 'byung ba'i gzhi'i spyi sdom la/} {shA ri'i bu dang}…/{nye sdes tshogs ni bsdus pa dang /} /{lnga pa'i sde tshan bsdus pa yin//} अथ प्रव्रज्यावस्तुनः संविभागाः—शारीपुत्र…उपसेनादि इति समासतः पञ्च विभागाः वि.व.२क/२.७४.
spyi pa
वि. सामान्यः — {gal te nyon mongs pa spyi pa'i dmigs pa yin pa'i phyir ro zhe na} सामान्यक्लेशालम्बनत्वादिति चेत् अभि.भा.४७ख/१०५३.
spyi phud
चूडिकः — {gling bzhi dang ni nyi zla dang /} /{ri rab dang ni 'dod lha dang /} /{tshangs pa'i 'jig rten stong la ni/} /{stong ni spyi phud yin par 'dod//} चतुर्द्वीपकचन्द्रार्कमेरुकामदिवौकसाम् । ब्रह्मलोकसहस्रं च साहस्रश्चूडिको मतः ।। अभि.को.९ख/३.७३; चूलिकः— {gling bzhi pa stong dang de bzhin du so sor zla ba dang nyi ma dang ri rab dang 'dod pa'i lha dang tshangs pa'i 'jig rten rnams ni stong spyi phud du 'dod la} सहस्रं चतुर्द्वीपिकानां तथा चन्द्रसूर्यमेरूणां प्रत्येकं कामदेवानां ब्रह्मलोकानां च । साहस्रश्चूलिको मतः बो.प.६१ख/२६; चूलिका — {kau shi ka yang stong spyi phud kyi 'jig rten gyi khams kyi sems can ji snyed yod pa} यावन्तः कौशिक साहस्रे चूलिकायां लोकधातौ सर्वसत्त्वाः अ.सा.५८क/३२.
spyi bungs
उपान्वाहारः — {'gro bar chas pa dang /} {glo bur du 'ongs pa dang nad pa dang nad g}.{yog dang dge skos las gzhan pas thams cad kyis ma zos par g}.{yos mal dang spyi bungs las mnos te bza' bar mi bya'o//} (?) न गमिकागन्तुकग्लानतदुपस्थायकोपधिवारिकादन्यो यवनोप(आ)न्वाहारादभुक्तायां सर्वैरुत्कृष्टं भुञ्जीत वि.सू.३५ख/४५; द्र.— {lag gi blas spyi bungs ci 'dra ba de 'dra ba bza'o//} (?) भोजनं नवकर्मकेण तादृशस्य यादृशस्य यवने वि.सू.९३ख/११२.
भू.का.कृ. उपान्वाहृतः — {spyi bungs bshams pa na gaN+DI brdung ngo //} उप(आ)न्वाहृते गण्डीदानम् वि.सू.८७ख/१०५.
spyi bo
मूर्धा — {rang sangs rgyas kyi spyi bor ni/} /{phyag dar rdul spar gtor ba las/} /{bdag ni bag mar gyur pa la/} /{nye zhes ming po la des smras//} मूर्ध्नि प्रत्येकबुद्धस्य पांशुमुष्टिनिपातनात् । प्रत्यासन्नविवाहाऽहमिति भ्रातरमाह सा ।। अ.क.३२३ख/४०.१९४; चूडा — {mi yi dbang po'i bka' khrims spyi bos mnos/} /{de yi mtshon cha rgyan dang 'dra bar gyur//} नरेन्द्रचूडाधृतशासनस्य तस्य त्वलङ्कारवदास शस्त्रम् । जा.मा.३७क/४३; {klu 'jog po'i spyi bo na rims nad sel ba'i rin po che'i rgyan gyi man ngag bzhin du bsgrub par mi nus pa} अशक्यानुष्ठानं वा ज्वरहरतक्षकचूडारत्नालङ्कारोपदेशवद् न्या.टी.३७ख/१४; शिरः — {cod pan mdzes ldan spyi bo btud pa yis/} /{de la phyag 'tshal mchod pa byed par 'gyur//} शिरोभिरावर्जितचारुमौलिभिर्नमस्क्रियाभिश्च तमभ्यपूजयन् ।। जा.मा.१८३ख/२१३; {ma bcol phan pa byed pa'i ngag/} /{gus pas spyi bos blang gyis te//} अनधीष्टोपकारिणाम् । प्रतीच्छेच्छिरसा वाक्यम् बो.अ.१३क/५.७४; शिरस्तटम् — {de yi spyi bo 'gems pa'i sdug bsngal dag/} /{drag pos 'jigs pa bzhin du ring zhig 'dar//} चिरं चकम्पे चकितेव तस्य शिरस्तटोत्पाटनतीव्रदुःखात् ।। अ.क.३३क/३.१५७; शीर्षम् — {'di spyi bor bzhag nas chos smra ba rnams la su yang 'khu bar ma gyur cig/} इमं शीर्षं समारुह्य मा कश्चिद् द्रोही भवतु धर्मभाणकानाम् स.पु.१४८ख/२३५; मस्तकः — {'on te brgya byin gyi spyi bo ni me'i rang bzhin yang yin la/} {de dang mi mthun pa'i rang bzhin yang yin no//} अथ शक्रमस्तकस्याग्निरूपमप्यस्ति तद्विलक्षणमप्यस्ति प्र.अ.२६३क/६२६; कम् — {spyi bo chu dang bde ba rnams la/} {kaM} मि.को.८६ख ।
spyi bo skyes
• वि. मूर्धन्यः — र्- {i Tu ra Sha spyi bo skyes//} ऋटुरषाश्च मूर्धन्याः वि.प्र.८१क/४.१६८; • सं. = {skra} मूर्धजः, केशः श.को.८०७; • ना. मूर्धजातः, नृपः — {'di spyi bo las skyes pas de'i phyir gzhon nu'i ming spyi bo skyes zhes bya'o zhes zer to/} /{de na kha cig gis ni nga las nu zhes bya bar shes so//} मूर्ध्ना जातस्तस्माद्भवतु कुमारस्य मूर्धात(?र्धजात) इति नाम । तत्र केचिन्मान्धातेति जानते वि.व.१७०क/१.५९; म.व्यु.३५५७ (६०क).
spyi bo nas skyes
= {spyi bo skyes/}
spyi bo nas dbang bskur ba
• पा. मूर्धाभिषेकः — {'di dag ni spyi bo nas dbang bskur ba'i chos nyid kyi gsang sngags} इमे मूर्धाभिषेकधर्मता मन्त्रपदाः सु.प्र.३२क/६१; • वि. मूर्धाभिषिक्तः — {rgyal rigs spyi bo nas dbang bskur ba'i rtsa ba'i ltung ba lnga} क्षत्रियस्य मूर्धाभिषिक्तस्य पञ्च मूलापत्तयः बो.प.१०८क/७८; द्र. {spyi bo'i dbang bskur ba/} {spyi bor dbang bskur ba/}
spyi bo las byung
= {spyi bo las byung ba/}
spyi bo las byung ba
वि. मूर्धन्यः — {spyi bo las byung ba rnams kyis me'o/} /{rkan las byung ba rnams kyis rlung ste} मूर्धन्यैरग्निः, तालव्यैर्वायुरिति वि.प्र.२२२ख/२.२; द्र. {spyi bo skyes/}
spyi bo'i dbang bskur ba
= {rgyal rigs} मूर्धाभिषिक्तः, क्षत्रियः — मूर्धाभिषिक्तो राजन्यो बाहुजः क्षत्रियो विराट् । अ.को.१८५क/२.८.१; मूर्ध्नि प्रायेणाभिषिच्यते मूर्धाभिषिक्तः अ.वि.२.८.१; द्र. {spyi bo nas dbang bskur ba/} {spyi bor dbang bskur ba/}
spyi bo'i zhal
मूर्धास्यम् — {rtsa ba'i zhal ni nag po che/}…/{spyi bo'i zhal ni gtsigs pa can//} मूलमुखं महाकृष्णं…मूर्धास्यं विकरालिनम् । हे.त.२३ख/७८.
spyi bo'i rin chen
= {gtsug gi nor bu} शिरोरत्नम्, चूडामणिः — {spyi bo'i rin chen gtsug nor bu//} चूडामणिः शिरोरत्नम् अ.को.१७७ख/२.६.१०२; शिरसि रत्नं शिरोरत्नम् अ.वि.२.६.१०२.
spyi bo'i rus pa
शिरोऽस्थि — शिरोऽस्थनि करोटिः स्त्री अ.को.१७५क/२.६.६९.
spyi bor skyes pa
= {skra} मूर्धजः, केशः — {mdza' snum mang pos bskyed pa yis/} /{lhan skyes spyi bor skyes pa bzhin/} /{bud med spu gri'i so rnon gyis/} /{'phral la bcad nas 'dor bar byed//} वर्धितान् बहुभिः स्नेहैः सहजान् मूर्धजानिव । छित्वा हरन्ति सहसा क्षुरधाराखराः स्त्रियः ।। अ.क.५ख/५०.४८.
spyi bor 'khyil ba
पा. उष्णीषकुण्डलः, समाधिविशेषः — {rigs kyi bu 'di lta ste/} {rnam par byed ces bya ba'i ting nge 'dzin dang}…{spyi bor 'khyil ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin dang} तद्यथापि नाम कुलपुत्र आकारकरो नाम समाधिः…उष्णीषकुण्डलो नाम समाधिः का.व्यू.२२२क/२८४.
spyi bor phyin pa
वि. मूर्धप्राप्तः — {de ni byang chub sems dpa' thams cad kyi gsang ba'i dkyil 'khor thams cad kyi spyi bor phyin pa lags} स मूर्धप्राप्तः सर्वबोधिसत्त्वगुह्यमण्डलस्य ग.व्यू.३०५ख/३९३.
spyi bor dbang bskur ba
वि. मूर्धाभिषिक्तः — {shes ldan dag de yang rgyal po rgyal rigs spyi bor dbang bskur ba yin la} भवन्तः सोऽपि राजा क्षत्रियो मूर्धाभिषिक्तः वि.व.४ख/२.७६; द्र. {spyi bo nas dbang bskur ba/} {spyi bo'i dbang bskur ba/}
spyi bos len par byed
क्रि. शिरसाऽर्च्यते — {mkhas pa rnams kyis gang zhig ni/} /{dad pas spyi bos len par byed//} शिरोभिरर्च्यते भक्त्या या चातीव मनीषिभिः ।। त.स.१३३क/११२९.
spyi blugs
कमण्डलुः — {bram ze}…{ril ba spyi blugs dbyig pa la btags pa phrag pa la thogs pa} दण्डकाष्ठावबद्धस्कन्धावसक्तकमण्डलुर्ब्राह्मणः जा.मा.५४क/६३; अस्त्री कमण्डलुः कुण्डी अ.को.१८४क/२.७.४६; कमुदकम् अण्डे मध्ये लातीति कमण्डलुः । ला आदाने अ.वि.२.७.४६; कुण्डिका — ग्. {yas pa klu shing me tog can/} / ग्. {yon pas spyi blugs bsnams pa'o//} नागपुष्पकदक्षिणे । वामेन कुण्डिकां गृह्य स.दु.१०९ख/१६६.
spyi ma
पा. सामान्या, नाडीभेद: — {mi phyed ma dang}…{brkyang ma dang kun 'dar ma dang ro ma dang gzhol ma dang rangs ma dang shin tu gzugs can ma dang spyi ma dang} …{bdud dral ma'o//} अभेद्या…ललनाऽवधूती रसना । प्रवणा कृष्णवर्णा च सुरूपिणी सामान्या…मारदारिका हे.त.२ख/४.
spyi ma yin
= {spyi min pa/}
spyi min
= {spyi min pa/}
spyi min pa
असामान्यम् — {re zhig thun mong min bye brag/} /{rtog min yin phyir mi 'dod na/} /{khra bo sogs la'ang spyi min par/} /{thal bar 'gyur phyir de bzhin no//} नेष्टोऽसाधारणस्तावद् विशेषो निर्विकल्पनात् । तथा च शाबलेयादिरसामान्यप्रसङ्गतः ।। त.स.३४ख/३६१; न सामान्यम् — {sgra yi spyod yul ma yin pa/} /{spyi ma yin zhes rnam dpyod byed//} अगोचरो हि शब्दस्य न सामान्यमितीर्यते प्र.अ.१५६ख/१७०.
spyi med pa
निःसामान्यम् — {spyi zhes bya ba ni spyi med pa yin no zhes bya ba ni grub pa'i mtha' yin pa'i phyir ro//} ‘निःसामान्यानि सामान्यानि’ इति सिद्धान्तात् त.प.३५४क/४२७.
spyi mo
चव्यम् — {shu dag}…/{spyi mo sug smel na la da/}…/{'di dag cha ni mnyam bgyis nas//} वचा…नलदं चव्यं सूक्ष्मेला… एतानि समभागानि सु.प्र.२९क/५६; म.व्यु.(६६ख).
spyi mong
= {spyi mo/}
spyi gtsug
उष्णीषः, ओ षम् — {lhun po'i rgyal po lta bur spyi gtsug 'phags/} /{bsod nams rgya chen byung ba lam mer bzhugs//} मेरुराज इव उष्णिषोद्गतो भासते विपुलपुण्यसम्भवः ।। रा.प.२३०क/१२३; शिखा — {nu ma'i dbus gang spyi gtsug mtha' dbus su/} /{cho ga shes pas rkang pa'i bar du yang /} /{lte ba ro smad gsang ba rgyal ba'i sras/} /{rigs lnga rnams ni dgod par rab tu bya//} स्तनान्तरं यावच्छिखान्तमध्ये वल्गा(चरणा पा.भे.)न्तरे चापि न्यसेद्विधिज्ञः । नाभिकटिगुह्ये जिनात्मजानां न्यासं प्रकुर्यात् कुलपञ्चकानाम् ।। गु.स.१०२क/२५; मूर्धा — {spyi gtsug bltar mi mthong ba zhes bya'o//} अनवलोकितमूर्ध इत्युच्यते ल.वि.२०३ख/३०७.
spyi gtsug bltar mi mthong ba
वि. अनवलोकितमूर्धः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} …{spyi gtsug bltar mi mthong ba zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…अनवलोकितमूर्ध इत्युच्यते ल.वि.२०३ख/३०७.
spyi gtsug rnam par lta ba
पा. विलोकितमूर्धः, समाधिविशेषः — {spyi gtsug rnam par lta ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} विलोकितमूर्धो नाम समाधिः म.व्यु.५१३ (१२क).
spyi tshugs
= {spyi'u tshugs/}
spyi yis reg pa ma yin pa
वि. अस्पष्टसामान्यः — {spyi yis reg pa ma yin pa'i/} /{khyad par 'ga' yang yod ma yin//} विशेषोऽस्पष्टसामान्यो न च कश्चन विद्यते । त.प.९ख/४६५.
spyi rang bzhin med par smra ba
अस्वभावसामान्यवादी — {dam bca' ba gnyis ka la yang spyi rang bzhin med par smra ba'i sangs rgyas pa rnams la spyi'i dngos po med pa las gzhan nyid du ma grub pa'i phyir gtan tshigs ma grub la} प्रतिज्ञाद्वयेऽपि बौद्धानामस्वभावसामान्यवादिनामभावादन्यत्वं सामान्यस्यासिद्धमिति हेतोरसिद्धिः त.प.४८ख/५४७.
spyi la dmigs pa
समस्तालम्बनम् — {de ni chos dran nyer gzhag pa/} /{spyi la dmigs pa la gnas te/} /{de dag la ni mi rtag dang /} /{sdug bsngal stong bdag med par lta//} स धर्मस्मृत्युपस्थाने समस्तालम्बने स्थितः । अनित्यदुःखतः शून्यानात्मतस्तान् विपश्यति ।। अभि.भा. १२ख/९०७.
spyin
गव्यदृढः म.व्यु.५९२९ (८५ख); मि.को.२५ख ।
spyi'i sgra
सामान्यशब्दः — {spyi'i sgra yang sgra gzhan dang nye ba'i skabs kyis spyi'i yang bye brag la rnam par gnas pa yin no//} (?) सामान्यशब्दा अपि शब्दान्तरसन्निधानात्, प्रकरणसामर्थ्याच्च विशेषेष्ववतिष्ठन्ते वा. टी.५४ख/७.
spyi'i ngo bo
सामान्यरूपम् — {spyi yi ngo bo rtogs byed po/} /{kun mkhyen yin pa des ci dgos//} बोद्धा सामान्यरूपस्य सर्वज्ञेनापि तेन किम् । त.स.११८ख/१०२१; {spyi'i ngo bo ni gnyis te/} {khyad par gyis rnam par bcad pa'i ngo bo dang rnam par ma bcad pa'i ngo bo'o//} द्विरूपं हि सामान्यम्—विशेषेणावच्छिन्नरूपम्, अनवच्छिन्नरूपं च त.प.१०ख/४६७.
spyi'i don
समुदायार्थः — {zhes bya ba ni spyi'i don to/} /{yan lag gi don brjod par bya ste} ( इति) समुदायार्थः । अवयवार्थस्तूच्यते त.प.१४१ख/१३.
spyi'i don can
वि. सामान्यार्थः — {mthong ba 'ga' la shes pa gang /} /{spyi yi don can rnam rtog pa/} /{gzhan gyi cha sgro ma btags pa/} /{de tsam sel ba'i spyod yul can//} क्वचिद् दृष्टेऽपि यज्ज्ञानं सामान्यार्थं विकल्पकम् । असमारोपितान्यांशे तन्मात्रापोहगोचरम् ।। प्र.वृ.२७६क/१८.
spyi'i bdag
वि. सामान्यात्मा — {spyi yi bdag ni thams cad du/} /{'gal med par ni shes par bya//} अविरुद्धस्तु सर्वासु सामान्यात्मा प्रतीयते ।। त.स.११ख/१३६.
spyi'i rnam pa
सामान्याकारः, सामान्यस्याकारः — {gal te dran pa de khyad par ma bzung ba'i gzung ba'o zhes ma zhen pa de'i tshe ci zhig bzung zhes bya ba de lta bu yang spyi'i rnam pa gzung ba rtogs pas 'jug par mi 'gyur ro//} यदि ह्यनुपलक्षितविशेषं ग्राह्यमपि सा स्मृतिर्नाध्यवस्येत्, तदा ‘कोऽपि गृहीतः’ इत्येवमपि सामान्याकारेण ग्राह्यप्रत्यवमर्शने न प्रवर्तेत त.प.१२८ख/७०७.
spyi'i rnam par shes pa
सामान्यविज्ञानम् — {spyi yi rnam par shes de dang /} /{rjes 'brel sngon po la sogs pa'i/} /{rnam pa'i cha ni rnam nges gang /} /{de ni de la gang gis sprul//} तच्च सामान्यविज्ञानमनुरुन्धन् विभाव्यते । नीलाद्याकारलेशो यः स तस्मिन् केन निर्मितः ।। प्र. वा.११९ख/२.२३.
spyi'i blo
सामान्यबुद्धिः — {zhes bya ba 'di yang dngos po'i spyi'i blo dag gis ma nges pa nyid yin no//} इत्यत्राप्यनैकान्तिकत्वं भावसामान्यबुद्धिभिः त.प.१७ख/४८१.
spyi'i mtshan nyid
पा. सामान्यलक्षणम्, अनुमानस्य विषयः — {spyi nyid du mtshon pas spyi'i mtshan nyid de thun mong gi ngo bo zhes bya ba'i tha tshig go//} सामान्येन लक्षणं सामान्यलक्षणम्, साधारणं रूपमित्यर्थः न्या.टी.४५क/७७; {rang dang spyi'i mtshan nyid rtogs par byed pa dang} स्वसामान्यलक्षणावधारकं च ल.अ.११७ख/६४.
spyi'i mtshan nyid chen po la zhugs pa
वि. महासामान्यलक्षणप्रविष्टा, प्रज्ञायाः — {shes rab}…{spyi'i mtshan nyid chen po la zhugs pa} प्रज्ञा…महासामान्यलक्षणप्रविष्टा बो.भू.११३ख/१४६.
spyi'i yul can
वि. सामान्यविषयः — {gzhon nu ma len gyis ni lta ba'i shes pa rtog pa med pa gsal ba rang gi mtshan nyid kyi yul can yin la/} {spyi'i yul can ni rtog pa dang bcas pa'i mngon sum du brjod do//} कुमारिलस्तु आलोचनाज्ञानं निर्विकल्पकं व्यक्तिस्वलक्षणविषयं वर्णयति, सामान्यविषयं तु सविकल्पकं प्रत्यक्षम् त.प.९क/४६३.
spyi'i rang bzhin
वि. सामान्यरूपः — {byed pa po'i don ni spyi'i rang bzhin yin la/} {sbyin pa la sogs pa ni khyad par gyi rang bzhin yin pa'i phyir ro zhe na} सामान्यरूपोऽथ करोत्यर्थो विशेषरूपो यज्यादिरिति चेत् प्र.अ.१५ख/१७.
spyi'u tshugs
• वि. अवमूर्धः — {'jig rten gyi khams} …{phra ba dang rags pa dang snrel zhi dang spyi'u tshugs dang}…{ma lus pa ye shes kyi khong du chud par bya zhing mngon du 'gyur bar bya ba'i phyir} निरवशेषसर्वलोकधातु…सूक्ष्मौदारिकव्यत्यस्तावमूर्ध…ज्ञानानुगमप्रत्यक्षतायै शि.स.१६१क/१५४; {go 'dun ngag dang spyi tshugs dang /} /{mig 'phrul 'dra ba ji lta bu//} व्यत्यस्ता अधमूर्धाश्च इन्द्रजालोपमाः कथम् । ल.अ.६५ख/१३; अवमूर्धकः — {spyi'u tshugs su 'gro bar mi bya'o//} नावमूर्धको गच्छेत् वि.सू.१८क/२०; ऊर्ध्वपादः— {dmyal ba yi ni spyi'u tshugs yin//} ऊर्ध्वपादस्तु नारकः अभि.को.७ख/३.१५; • सं. अधोमूर्धता— {zhing gi lus rnams kyi chung ba'i rang bzhin yang rab tu shes so//}…{spyi'u tshugs dang} क्षेत्रकायानां परीत्ततां च प्रजानाति…अधोमूर्धतां च द.भू.२४४ख/४५.
spyi'u tshugs kyi phyogs ye shes kyis snang bar mdzad pa'i rgyal po
=(?) ना. अधूर्ध्वदिग्ज्ञानावभासराजः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa spyi'u tshugs kyi phyogs ye shes kyis snang bar mdzad pa'i rgyal po zhes bya ba bsnyen bskur to//} तस्यानन्तरं अधूर्ध्वदिग्ज्ञानावभासो(भासराजो) नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५३ख/२३७.
spyi'u tshugs 'dug
= {spyi'u tshugs su 'dug pa/}
spyi'u tshugs pa'i yi ge
अवमूर्धलिपिः, लिपिभेदः — {tshangs pa'i yi ge'am kha ro sti'i yi ge'am pad ma'i snying po'i yi ge'am}…{spyi'u tshugs pa'i yi ge'am}…{yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi} ब्राह्मीखरोष्टीपुष्करसारिं…अवमूर्धलिपिं…चतुष्षष्टीलिपीनाम् ल.वि.६६ख/८८.
spyi'u tshugs su 'dug pa
वि. अधोमुखः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po spyan ras gzigs kyi dbang po}…{gser gyi sa la song nas sems can spyi'u tshugs su 'dug pa rnams la}…{chos ston to//} काञ्चनमय्यां भूम्यां गत्वा अवलोकितेश्वरो बोधिसत्त्वो महासत्त्वोऽधोमुखानां सत्त्वानां धर्मं देशयति स्म का.व्यू.२११ख/२७०; अवमूर्धकः — {kha cig spyi'u tshugs 'dug} ओ(?अव)मूर्धकाश्चापरे ल.वि.१०६ख/१५३.
spyi'u tshugs su gzhi la rnam par spyod pa'i byin gyi rlabs
पा. अवमूर्धतलविहाराधिष्ठानः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin spyi'u tshugs su gzhi la rnam par spyod pa'i byin gyi rlabs} अवमूर्धतलविहाराधिष्ठानेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०६क/२९.
spyir
सामान्येन — {don byed gnas pa ni mi slu ba zhes spyir brjod pa'i phyir ro//} अर्थक्रियास्थितिरविसंवादनमिति सामान्येनाभिधानात् प्र.अ.३क/४.
spyir btang
= {spyir btang ba/}
spyir btang ba
• सं. १. उत्सर्गः, सामान्येन विधानम् — {spyir btang ba ni spyir brjod pa ste/} {de la yod pas spyir btang ba can no//} उत्सर्गः सामान्येन विधानम्, तत्र भवमौत्सर्गिकम् त.प.२२५क/९१९; {de nye bar bkod pa ni khyed cag spyir btang ba dang dmigs kyis bsal ba'i yul mngon par mi shes pa kho na gsal bar byed pa 'ba' zhig tu zad do//} केवलं तदुपन्यासो भवत उत्सर्गापवादविषयानभिज्ञतामेव प्रकटयति त.प.२४१ख/९५४ २. अधिकारः — {spyir btang ba yang dag par bsdus pa zhes bya ba} अधिकारसंग्रहनाम क.त.४२७३; • वि. औत्सर्गिकः — {de phyir kun la spyir btang bas/} /{rang las tshad ma nyid du gnas//} तस्मात् स्वतः प्रमाणत्वं सर्वत्रौत्सर्गिकं स्थितम् त.प.२४१ख/९५३.
spyir btang ba can
वि. औत्सर्गिकः — {spyir btang ba ni spyir brjod pa ste/} {de la yod pas spyir btang ba can no//} उत्सर्गः सामान्येन विधानम्, तत्र भवमौत्सर्गिकम् त.प.२२५ख/९१९.
spyir btang ba can gyi tshad ma
औत्सर्गिकप्रमाणम् — {spyir btang ba can gyi tshad ma nyid yin pa'i phyir ro//} {spyir btang ba'i tshad ma gang la yod pa de la de skad ces bya la de'i dngos po ni de nyid do//} औत्सर्गिकप्रमाणत्वात् । औत्सर्गिकं प्रमाणं प्रामाण्यं यस्य तत्तथोक्तं तद्भावस्तत्त्वम् त.प.२३१क/९३२.
spyir btang ba yang dag par bsdus pa zhes bya ba
ना. अधिकारसंग्रहनाम, ग्रन्थः क.त.४२७३.
spyir btang ba'i tshad ma
= {spyir btang ba can gyi tshad ma/}
spyir bstan
= {spyir bstan pa/}
spyir bstan ngo bo
उत्सर्गभावः — {gang phyir spyir bstan ngo bo 'di/} /{brjod par 'dod pa tsam gyis sprul//} यस्मादुत्सर्गभावोऽयं विवक्षामात्रनिर्मितः । त.स.१११ख/९६८.
spyir bstan can
वि. औत्सर्गिकः — {gal te rang las tshad ma nyid/} /{kun la spyir bstan can du gnas//} यदि स्वतःप्रमाणत्वं सर्वत्रौत्सर्गिकं स्थितम् । त.स.१०९क/९५३; {de phyir rang las tshad ma nyid/} /{kun la spyir bstan pa can gnas//} तस्मात् स्वतः प्रमाणत्वं सर्वत्रौत्सर्गिकं स्थितम् । त.स.१०४ख/९१९.
spyir bstan pa
उत्सर्गः, सामान्येन विधानम् — {de phyir yon tan gyis skyon rnams/} /{med par nges te med pas na/} /{tshad min gnyis ni med pa yis/} /{des na spyir bstan ma bsal yin/} (?) तस्माद् दोषेभ्यो गुणानामभावस्तदभावतः । प्रमाणरूपनास्तित्वं तेनोत्सर्गोऽनपोदितः ।। त.स.१११ख/९६८.
spyir bstan pa can
= {spyir bstan can/}
spyir mthong ba
पा. सामान्यतोदृष्टम्, अनुमानभेद: — {gzhon nu len pa la sogs pa}…{rjes su dpag pa rnam pa gnyis te khyad par du mthong ba dang spyir mthong ba'o zhes rjod par byed do//} कुमारिलादयः…द्विविधमनुमानम्—विशेषतोदृष्टम्, सामान्यतोदृष्टं चेति वर्णयन्ति त.प.३४क/५१६.
spyir mthong ba can
वि. सामान्यतोदृष्टम् — {yang na spyir mthong ba can gyi/} /{'dir ni sgrub pa 'jug pa ru/} /{kun mkhyen la ni brjod pa ru/} /{gzhan du shes sngon song mthong phyir//} यद्वा सामान्यतोदृष्टं प्रवृत्तमिह साधनम् । सर्वज्ञस्योच्यतेऽन्यत्र ज्ञानपूर्वत्वदर्शनात् ।। त.स.११७क/१०१४.
spyir 'brel ba
पा. सामान्यप्रतिबन्धः — {spyir 'brel ba la gang gi tshe/} /{khyad par dag la brten pa yi/} /{klan ka de la tshol byed na/} /{ltag chod yin par yang dag brjod//} सामान्यप्रतिबन्धे तु विशेषाश्रयणी यदा । चोदना क्रियते तत्र जात्युत्तरमुदाहृतम् ।। त.स.४क/६२.
spyir bshad pa
सामान्यनिर्देशः — {lta ba zhes bya ba ni spyir bshad du zin kyang nyon mongs par gtogs pas nyon mongs pa'i bdag nyid lnga kho na ste/} {'jig tshogs la lta ba la sogs pa'i lta ba dang sbyar gyi} दृगिति सामान्यनिर्देशेऽपि क्लेशाधिकारात्पञ्चैव क्लेशात्मिकाः सत्कायदृष्ट्यादिका दृष्टयः सम्बध्यन्ते त्रि.भा.१५८ख/६३.
spyil po
= {rtswa khang} पर्णशाला — मुनीनां तु पर्णशालोटजोऽस्त्रियाम् अ.को.१५२क/२.२.६; पर्णैः कृता शाला पर्णशाला अ.वि.२.२.६; {shing lo'i spyil por zhugs te} प्रविश्य पर्णशालायाम् जा.मा.१००ख/११६; तृणकुटी म.व्यु.५५४५ (८२क); कटपलिकुञ्चिका — {mi nor po che de nyid kyi khyim drung gi spyil po na gnas shing mchis nas} तस्यैव च महाधनस्य पुरुषस्य गृहपरिसरे कटपलिकुञ्चिकायां वासं कल्पयेयुः स.पु.४१ख/७३; द्र. {spyil ba/} {spyil bu/}
spyil ba
१. कुटिः — {spyil ba mi nyams par bya ba'i phyir} कुटिमा(?म)विनाशार्थम् वि.सू.९६क/११५; कुट्टिमः — {gtsug lag khang bla gab med pa ma yin par me du ba dang bcas pa bud par yang mi bya bcang bar yang mi bya'o//} {spyil bar ni thams cad mi bya'o//} न विहारेऽनभ्यवकाशे सधूममग्निं कुर्याद् धारयेद्वा कुट्टिमे सर्वम् वि.सू.९५ख/११५; मृष्टिः — {de dag spyil bar mi bya'o//} नैषां मृष्टिं भजेत वि.सू.५क/५.
spyil bu
कुटिः — {de'i spyil bu stong par 'dug pa} तस्य कुटिः शून्याऽवतिष्ठते वि.व.१०८क/२.९२; कुटिका — {rtswa'i spyil bu} तृणकुटिका वि.व.२०८क/१.८२; {tshe dang ldan pa dge 'dun 'tshos spyil bu de chag chag btab/} {phyag dar byas} आयुष्मता सङ्घरक्षितेन सा कुटिका सिक्ता सम्मृष्टा वि.व.१०८क/९३.
spyis
= {spyi yis/}
spyug
क्रि. (वर्त., भवि.; सक.; {spyugs} भूत., विधौ) प्रवासयिष्यामि — {thams cad kyi thams cad du yul nas spyug go//} सर्वेण वा सर्वं विजितात् प्रवासयिष्यामि बो.भू. १४२ख/१८३.
spyugs
= {spyugs pa/} {o shig/}
spyugs pa
भू.का.कृ. निर्वासितः — {de dag gis mi rigs pa dag cig byas nas rgyal po khros nas spyugs pa dag cig yin pa 'dra ste} निर्वासिता वा क्रुद्धेन राज्ञा स्वेनानयेन वा ।। जा.मा.१८०क/२०९; प्रव्राजितः — {re zhig cig nyes pa 'ga' zhig byung ba'i phyir}…{gnod sbyin gyi bdag pos rang gi yul nas spyugs pa} कदाचित्कस्मिंश्चिदपराधे यक्षाणामधिपतिना स्वविषयात्प्रव्राजिताः जा.मा.३७क/४३; त्यक्तः — {yid 'ong sku ldan bdag cag stong tsam zhig/} /{sa yi bdag pos 'dir ni spyugs pa las//} सहस्रमेतद्वसुधाधिपेन त्यक्तं नृणामत्र मनोज्ञगात्र । जा.मा.१८१क/२१०.
वि. परिभाषकः — {byang chub sems dpa'}…{khro ba spyo 'dems byed pa rnams kyi log par sgrub pas skyo ba'i yid kyis sbyin pa sbyin par yang mi byed kyi} न च बोधिसत्त्वः… रोषकाणां परिभाषकाणां विप्रतिपत्त्या खिन्नमानसो दानं ददाति बो.भू.६५क/८४.
spyo ba
• क्रि. (वर्त., भवि; सक.; {spyos} भूत., विधौ) आक्रोक्ष्यामि — {gal te spyo bar 'os pa zhig na spyo'o//} यद्याक्रोशार्हो भविष्यति आक्रोक्ष्यामि वि.व.१२५क/२.१३; • सं. आक्रोशः — {spyo ba dang gsod pa dang}… {gnod pa byed du gzhug pa'i phyir yang dgra rnams kyi dgra sbyin par mi byed de} नाप्याक्रोशाय वधाय… कारणाय शत्रूणां शत्रुमनुप्रयच्छति बो.भू.६३ख/८३; आक्रोशनम्— {dge slong ma'i tshogs la brnyas thabs byed pa la'o/} /{spyo ba la yang ngo //} अवस्यण्डने भिक्षुणीगणस्य । आक्रोशने च वि.सू.५४क/६९; निर्भर्त्सनम् — {de nas rgyal po des mi de la sdang mig tu bltas te spyo ba'i tshig tu smras pa} अथ स राजा तं पुरुषं तीक्ष्णया दृष्ट्या निर्भर्त्सनरूक्षमवेक्ष्योवाच जा.मा.१५५ख/१७९; परिभाषा म.व्यु.२६४४ (४९क); परिभाषणम् — {bran ni}…{spyo ba dang brdeg pa la sogs pa la bzod pa yin} दासो हि…क्षमो भवति परिभाषणताडनादीनाम् सू.व्या.२४२क/१५६; अवसादः म.व्यु.२६३६ (४९क); परिभाषितम् — {de de la chags pas bud med kyis spyo ba'ang bzod} स तत्र रक्तः…स्त्रीपरिभाषितानि सहते शि.स.५१ख/४९.
spyo ba nyid
परिभाषकता— {gshe ba dang khro ba dang spyo ba nyid dang dge 'dun gyi rnyed pa med pa dang gnas med par bya bar sems pa nyid dang} आक्रोशरोषकपरिभाषकतामलाभावासाभ्यां सङ्घस्य चेतकत्वम् वि.सू.८४ख/१०१.
spyo bar 'gyur
क्रि. परिभाष्यते — {mkhas pa de dag gis ni spyo bar 'gyur} परिभाष्यते चापि स पण्डितेभिः शि.स.६४ख/६३.
spyo bar byed
= {spyo bar byed pa/}
spyo bar byed pa
अवसादना — {nyes pa chung ngu byed pa la ni 'khrul pa gleng bar byed/} {nyes pa 'bring byed pa la ni spyo bar byed} स्खलितचोदना मृदौ व्यतिक्रमे । मध्ये व्यतिक्रमेऽवसादना बो.भू.४५ख/५९.
spyod
१. = {spyod pa/} 2. = {spyod cig/}
spyod gyur cig
क्रि. चरतु — {bya ba dge ba rnams ni spyod gyur cig} चरन्तु कुशलानि शुभक्रियाणि सु.प्र.७क/१२.
spyod bgyid pa
क्रि. चरिष्यामि — {gang dang gang du spyod bgyid pa/} /{bdag ni gang du'ang dga' ma mchis//} यत्र यत्र चरिष्यामि न चास्ति मङ्गलं क्वचित् ।। सु.प्र.८ख/१५.
spyod 'gyur
= {spyod par 'gyur/}
spyod 'gyur ba
= {spyod par 'gyur/}
spyod rgyud
= {spyod pa'i rgyud/}
spyod can
• वि. भोगी — {dge slong yang ni 'dod spyod can du 'gyur//} भिक्षुर्भविष्यत्यपि कामभोगी अभि.भा. ११०क/३८६; • सं. चरकः — {de dag spyod can kun rgyu mu stegs can/} /{gdung ba gau ta ma dang mi smrar spyod//} ते चरकाः परिव्राजकतीर्थ्याः तापसगोतममौनचराणाम् । शि.स.१७८क/१७६; • उ.प. चारित्रः — {bdag gi bu'i bzhin dang ldan pa'i dgra/} /{khrel med cing ngan pa'i spyod pa la byams la yongs su skrag pa'i spyod pa can//} एष मे निरपत्रपः कुचरितमैत्रीपरिस्रस्तचारित्रः पुत्रमुखशत्रुरपवित्रः अ.क.६०क/५९.९०–९१.
spyod cig
• क्रि. चर — {re zhig rab tu dang ba'i blo/} /{yid ni chags bral kho na yis/} /{tshangs spyod spyod cig} अरागेणैव मनसा ब्रह्मचर्यं प्रसन्नधीः । चर अ.क.११०ख/१०.१२१; • द्र.— {mu khyud khyod 'di nyid du 'dug la dga' bar spyod cig/} {'dod pa'i yon tan lnga 'byor cing ldan pas rtsed mo byos shig /dga'} {bar spyod cig dga' mgur spyod cig/} वस निमे रमस्व निमे इहैव पञ्चभिः कामगुणैः समन्वितः समन्वङ्गीभूतः क्रीड रम परिचारय वि.व.१९७ख/१.७०.
spyod mchog
उत्तमा चरिः— {bdud 'joms mdzad pa lta ngan sbyong ba po/} /{sred pa skems pa rnam grol reg mdzad pas/} /{chos kyi tshul yang bskyud par mi 'gyur bar/} /{sems can rin chen spyod mchog bstan du gsol//} मारभञ्जन कुदृष्टिशोधना तृष्णशोषण विमुक्तिस्पर्शना । धर्मनेत्रि रयिन प्रमुह्यत सत्त्वरत्न निगदोत्तमां चरिम् ।। रा.प.२३१ख/१२४.
spyod 'jug
१. = {spyod pa la 'jug pa/} 2. = {byang chub sems dpa'i spyod pa la 'jug pa/}
spyod nyes
दुश्छर्दितम् म.व्यु.४३७९ (६९क).
spyod ldan
= {spyod pa dang ldan pa/}
spyod pa
• क्रि. (वर्त., विधौ; सक.; {spyad} भवि., भूत.) १. [1] चरति — {tshangs par spyad pa spyod pa} ब्रह्मचर्यं चरति अ. सा.४२२क/२३८; {log par lta ba la spyad par gyur cing da ltar yang log par lta ba la spyod do//} विपर्यासे चरिताविनः, एतर्ह्यपि विपर्यासे चरन्ति अ.सा.३३२ख/१८७; चरते — {bgegs dang bral te ci bde bar/} /{mtho ris 'jig rten mi rnams nyid/} /{ji snyed khams gsum 'jig rten spyod//} निर्विघ्नश्चरते सुखम् । स्वर्गलोकेषु मानुष्ये यावत् त्रैलोक्यधातुषु ।। स.दु.१२५ख/२२४; आचरति — {sems can gyi don du gang gi sku dang gsung dang thugs mi phyed pa rdo rje bzhin du spyod pa} सत्त्वार्थं प्रति यस्य कायवाक्चित्तमभेद्यं वज्रवदाचरति वि.प्र.९१ख/३.३; विचरति — {zag pa dang bcas pa'i dngos po de la yang spyod la} तत्र च विचरति सास्रवे वस्तुनि बो.भू. ३९क/५०; समाचरति — {ngan pa rnams ni snying rje med par sdig spyod//} पापं समाचरति वीतघृणो जघन्यः जा.मा.६८ख/७९; अध्याचरति — {de la rnam par sun 'byin pa kun tu spyod pa ni mi dge ba'i las spyod pa} तत्र विदूषणासमुदाचारोऽकुशलं कर्माध्याचरति शि.स.९०क/८९; चारी भवति — {'phags pa 'khrul pa mi mnga' ba yang gnas gzhan du gyur pa la 'dod dgur rang dbang du spyod do//} आश्रयपरावृत्तावपर्यस्त आर्यः कामचारी भवति स्वतन्त्रः सू.भा.१६८ख/६०; चेष्टते — {'on te tshul 'di ni 'di lta bu nyid yin la/} {'di ni de nyid gsal bar byed pa dang /} {de bya ba'i phyir spyod pa yin no//} अथैवम्भूत एवायं क्रमस्तमेवासौ प्रकाशयति चेष्टते च तत्करणाय प्र.अ.४२ख/४८; चर्यते — {'doms med yon tan 'joms par byed pa yi/} /{dri mas dga' mgur deng sang 'di na spyod//} गुणघातिभिर्मलैः निरङ्कुशं स्वैरमिहाद्य चर्यते अभि.को.२५क/८.४२ [2] भुज्यते— {khyod kyis longs spyod la chags shing /} /{spun zla'i mdza' la ltos med pas/} /{lhan cig spyad bya rgyal srid ni/} /{gcig pu yis ni ji ltar spyod//} भोगलुब्धेन भवता भ्रातृस्नेहानपेक्षिणा । सहभोग्यमिदं राज्यं कथमेकेन भुज्यते ।। अ.क.१३३ख/६६.९७; परिभुञ्जते — {bde 'gror skye la/} {gar skyes pa der 'dod pa mang po spyod kyang chos nyan zhing} सुगतीषूपपद्यन्ते, यत्र प्रभूतांश्च कामान् परिभुञ्जन्ते, धर्मं च शृण्वन्ति स.पु.४७ख/८५; भक्ष्यते — {bsod nams snga ma'i rtsa ba spyod/} /{nor ldan rnams kyis 'bru phung bzhin//} प्राक् पुण्यं भक्ष्यते मूलात् सधनैर्धान्यराशिवत् ।। अ.क.२९३क/३७.६३ २. चरेत् — {ji ltar 'jig rten ma 'khrul ba/} /{de yi rgyu la 'dod dgur spyod//} तन्निमित्ते यथा लोको ह्यभ्रान्तः कामतश्चरेत् । सू.भा. १६८ख/६०; समाचरेत् — {ran pa dang ni mi 'phrod par/} /{rnal 'byor can gyis zas la spyod//} मात्रया प्रतिकूलं च योगी पिण्डं समाचरेत् ।। ल.अ.१५८क/१०५; आचरतु — {gzhan gyi rtog chen byas nas ni/} /{bdag gi lus la ci snang ba/} /{de dang de nyid phrogs byas nas/} /{khyod kyis gzhan la phan par spyod//} अन्यदीयश्चरो भूत्वा कायेऽस्मिन् यद्यदीक्षसे । तत्तदेवापहृत्यार्थं परेभ्यो हितमाचर ।। बो.अ.२९ख/८.१५९; • सं. १. चर्या — {rigs kyi bu 'di dag ni 'du 'dzi la mi dga' zhing 'du 'dzi med pa la dga' ba}…{'du 'dzi med pa'i spyod pa la dga' ba} एते कुलपुत्रा असङ्गणिकारामा असंसर्गाभिरताः…असंसर्गचर्याभिरताः स.पु.११५ख/१८५; {bu mo rin po che bye ba khrag khrig brgya stong}…{'dod pa'i spyod pa dang cho ga thams cad la mkhas pa dag} अनेकानि च कन्याकोटीनियुतशतसहस्राणि…सर्वकामचर्योपचारकुशलानि ग.व्यू.३०ख/१२६; चारः — {ji srid du spyod pa legs par ma rtogs pa zhes bya ba ni bsod snyoms la sogs pa spyod pa'o//} यावत्तु चारो न सुप्रतिविद्ध इति पिण्डपातादिचारः अभि.स्फु.२२२क/१००२; चारिका — {byang chub sems dpa'i spyod pa la dad pa ste} बोधिसत्त्वचारिकामभिश्रद्दधाति शि.स.१७०ख/१६८; चरणम् — {nye bar ma gos pa'i spyad pa spyod pa'i phyir} अनुपलिप्तचर्याचरणात् र.व्या.१०२ख/५२; प्रविचरणम् — {dgyes rol pa dang dben par spyod dang bdud bcom dang //} रतिक्रीडारण्यप्रविचरणमारप्रमथनम् । र.वि.१२५ख/१०७; विहारः — {rnal 'byor can brtson pa mi 'dor ba rnams bdag gi so so rang gis rig pa tshe 'di la bde bar spyod pas gnas so//} स्वप्रत्यात्मार्यगतिदृष्टधर्मसुखविहारेण च विहरन्ति योगिनोऽनिक्षिप्तधुराः ल.अ.१४३ख/९० २. आचारः — {ngan spyod} दुष्टाचारः अ.क.३२४क/४०.१९९; समाचारः— {tshul khrims 'chal pa sdig pa spyod pa'i dge slong} दुःशीलपापसमाचारो भिक्षुः शि.स.४३ख/४१; समुदाचरणम् — {tshul khrims 'chal pa la spyod pa} दौःशील्यसमुदाचरणम् शि.स.१४८ख/१४३; आचरणम् — {chos spyod pa med do//} नास्ति धर्माचरणम् ल.वि.१४क/१५; {bslab pa spyod pas so//} शिक्षाचरणेन वि.सू.८६क/१०३; चरितम् — {thub par brtag pa lta bu'i chas/} /{spyod pa slar yang 'di 'dra ba//} मुनिकल्पसमाकल्पश्चरितं पुनरीदृशम् ।। अ.क.२५२क/२९.६०; चर्या — {de dag rnams kyi sdig pa'i spyod pa dang /} /{chos min ldan 'gro rab sdig 'di thos nas//} श्रुत्वा च तेषामिह पापचर्यामधर्मयुक्तां च गतिं सुदारुणाम् । रा.प.२३५ख/१३१; {'dod pa spyod pa dag la} कामचर्यासु बो.भू.१०३ख/१३२; वृत्तम् — {ri dwags kyis bshad de yi spyod/} /{mi bdag ya mtshan ldan pas thos/} /{zhal nas byas pa mi gzo ba'i/} /{spyod tshul smad ces mu cor gyur//} तद्वृत्तं विस्मितः श्रुत्वा मृगेण कथितं नृपः । अभूत्कृतघ्नचरिते धिक्कारमुखराननः ।। अ.क.२५८ख/३०.४६; {spyod pa bzang po} सद्वृत्तम् वि.सू.५९क/७५; वृत्तिः — {gzhan spyod pa la dmigs pa'am/} /{gzhan gyis smras pa'i stobs kyis ni/} /{de dag la ni chags skye min/} /{'khrul pa ru ni dmigs pa'i phyir//} अन्यवृत्त्युपलम्भेन परेभ्यः श्रवणेन वा । न च तेषामियं वृत्तिर्व्यभिचारोपलम्भनात् ।। त.स.७१ख/६६८; {skad cig srin po nyid ni thob pa bzhin/} /{gtum spyod bram ze dga' dang bral ma gyur//} ययुर्विरामं न नृशंसवृत्तेर्विप्राः क्षणं राक्षसतामवाप्ताः ।। अ.क.३३ख/३.१६१ ३. आचारः, सदाचारः— {mi dal kun las thar ba dang /} /{dad dang shes rab brtse ldan zhing /} /{zas dang spyod pa phun tshogs nas/} /{rtag tu tshe rabs dran gyur cig/} सर्वाक्षणविनिर्मुक्ताः श्रद्धाप्रज्ञाकृपान्विताः । आहाराऽऽचारसम्पन्नाः सन्तु जातिस्मराः सदा ।। बो.अ.३८ख/१०.२७; चारित्रम् — {lang tsho tsha bas rab gdungs pa/} /{khyod kyis spyod pa ji ltar bsrung //} कथं रक्षसि चारित्रं सन्तप्ता यौवनोष्मणा । अ.क.२३२क/८९.१३३; स्थितिः — {e ma'o sdug bsngal can la 'di snying rje/} /{bdag nyid che ba bdag gi bde ma chags/} /{dam pa rnams kyi spyod pa mchog tu byas//} अहो दयाऽस्य व्यसनातुरे जने स्वसौख्यनैःसङ्ग्यमहो महात्मनः । अहो प्रकर्षं गमिता स्थितिः सताम् जा.मा.६क/६ ४. प्रचारः — {lus dang ngag dang yid kyi las kyi spyod pa zhi ba la ni de ltar ma yin pa'i phyir ro//} न हि…शान्तेः कायवाङ्मनस्कर्मप्रचारे तथा बो.भू.८८ख/११२; अध्याचारः — {rtsod pa byung ba spyod pa la mkhas pa'o/} /{rnam par zhen pa'o//} कुशलस्याधिकरणवृत्तेऽध्याचारे च । विनिविष्टस्य वि.सू.९०क/१०८; प्रवृत्तिः — {log par spyod las yid ni ma bzlog cing //} असत्प्रवृत्तेरनिवृत्तमानसः जा.मा.६२क/७२ ५. भोगः — {dam pa'i las 'bras spyod pa yi/} /{rtags ni dri ma med pa'i yid//} सत्कर्मफलभोगस्य लाञ्छनं विमलं मनः । अ.क.४५क/४.१०१; {dus min spyod las legs bsrung bya} संरक्ष्यमकालभोगात् बो.प.१०३ख/७२; उपभोगः — {'phags pa'i nor la spyod pa'i rgyu nyid de} आर्यधनोपभोगहेतुत्वं च सू.व्या.१३०ख/३; परिभोगः — {gding ba sar pa spyod na'o//} नवनिषदनस्य परिभोगे वि.सू.२५ख/३२; उपभुक्तिः — {de ltar yul dang las la spyod pa ni tshor ba ste/} {de'i phyir nye bar spyod pa zhes bya'o//} एवं विषयकर्मणोरुपभुक्तिर्वेदनेत्युपभोगः म.टी.२०६क/२८; भोजनम् — {longs spyod skad cig spyod rnams kyis ci sdig ster sdug ldan bde ba rnams kyis ci//} किं भोगैः क्षणभोजनैः कलुषदैः किं सत्त्वदुःखैः सुखैः । अ.क.३१२ख/४०.६१; उपयोगः — {'dab ma dag snod nyid du spyod pa ni byin len ma byas pa nyid la nyes pa med do//} निर्दोषं भाजनत्वेनोपयोगे पत्राणामप्रतिग्राहितत्वम् वि.सू.३७क/४७; व्रतः, ओ तम् — {sbrang rtsi spyod pas bzhin du ni/} /{bdag gis 'thungs shing 'thungs shing rtses//} मया मधुव्रतेनेव पायं पायमरम्यत ।। का.आ.३३३ख/२.४५ ६. = {'khrig pa} भोगः, मैथुनम् — {rgan pos gzhon nu ma spyod pa/} /{lus ni nyams pa go byed dag//} वृद्धस्य तरुणीभोगः शरीरक्षयसूचकः । अ.क.१७६क/७९.७ ७. = {spyod pa nyid} संसेवनता — {byang chub sems dpa'i tshong pa thams cad kyis spyod pas tshong 'dus lta bu'o//} पत्तनभूतं सर्वबोधिसत्त्ववणिक्संसेवनतया ग.व्यू.३११क/३९७ ८. = {las} कर्म — {khyod kyi spyod pa mi las 'das/} /{'di la gnod sbyin dri za dang /} /{ltos 'gro sum cu rtsa gsum pa/} /{brgya byin bcas par yi rang 'gyur//} तस्य तेऽभ्यनुमोदन्ते कर्मेदमतिमानुषम् । यक्षगन्धर्वभुजगास्त्रिदशाश्च सवासवाः ।। जा.मा.५९ख/६९; {de nas de yi spyod pas ngo mtshar gyur pa'i slob ma dang} तत्कर्मविस्मितमुखैरथ तस्य शिष्यैः जा.मा.६ख/६; कृत्यम् — {skyes bu khyed lta bu yi spyod pa la/}…/{bdag gis bag med 'khrul pa mtshar cig byas//} महत्प्रमादस्खलितं त्विदं मे यन्नाम कृत्येषु भवद्विधानाम् । जा.मा.८८ख/१०१; कृतम् — {gel pa'i nags gnas ri bong gyur pa'i tshe/} /{legs spyod ri bong tshogs gyur de la bstan//} आसि शशो वनगुल्मनिवासी शासति तं सुकृते शशवर्गम् । रा.प.२३९ख/१३६; क्रिया — {khyod kyi spyod pa thams cad 'bangs la phan par gzhol//} सर्वाः क्रियास्तव हितप्रवणाः प्रजानाम् जा.मा.६३क/७३; {spyod pa ngan pa'i gya gyu spangs pas drang //} असत्क्रियाजिह्मविवर्जनार्जवः जा.मा.१७८ख/२०८; चेष्टा — {tshig tu gzhan smra lus kyi spyod pa gzhan/} /{bsam pa gdug cing yid la gzhan du sems//} वागन्यथाऽन्यैव शरीरचेष्टा दुष्टाशयं मानसमन्यथैव । जा.मा.१६९क/१९४; चेष्टितम् — {rma la rgya tsha 'debs pa ni/} /{dam pa dam pa'i spyod pa min//} न क्षतक्षारनिक्षेपः साधूनां साधु चेष्टितम् ।। प्र.अ.४२ख/४८; {spyod pa ngan pa la smod par byed} कुचेष्टितं विगर्हन्ति सू.व्या.२४१ख/१५६; लीला — {de ltar rga dang 'chi med pa/} /{bzhin du spyod pas gnas rnams la//} अजरामरलीलानामेवं विहरतां सताम् बो.अ.३७क/९.१६६; विलसितम् — {ches blun pa'i spyod pa 'di la ltos shig} तदेतत्पश्यत महतो ह्यान्ध्यस्य विलसितम् त.प.१८३क/८२७; स्पन्दः — {dran pa bcu gnyis po 'di dag gi 'bras bu med pa'i spyod pa spang ba'i phyir te} द्वादशेमाः स्मृतयो निष्फलस्पन्दवर्जनार्थम् बो.प.९३ख/५८; विस्पन्दः — {skye bo snying rje med pas na/} /{ngag lus yid kyi spyod pa rnams/} /{nang mi la yang phyi mi bzhin/} /{mi rigs spyod pa mchog tu 'gyur//} दयावियोगात्तु जनः परमामेति विक्रियाम् । मनोवाक्कायविस्पन्दैः स्वजनेऽपि जने यथा ।। जा.मा.१५६ख/१८०; वृत्तिः — {thugs spyod brtse ba yis/} /{rang nyid spyi bo 'gems la rab tu zhugs//} कृपाकोमलचित्तवृत्तेः…स्वयं शिरः पाटयितुं प्रवृत्तः ।। अ.क.३३क/३.१५८ ९. आचारः, व्यवहारः— {mchog tu zhi ba'i go 'phang 'jig rten spyod pa dag las rnam grol ba} लोकाचारैर्विमुक्तं परमशिवपदम् गु.सि.१क/५; व्यवहारः — {'jig rten pa'i don dang mthun par spyod pa dang} लौकिकार्थानुव्यवहारतः बो.भू.७५ख/९७; {gal te 'di ni ngan spyod na/} /{ngan spyod 'di ni med pa nyid//} असत्यव्यवहारोऽयमिति चेत् नास्त्यसत्यता ।। प्र.अ.१३८क/१४७; चरितम् — {smad 'tshong spyod pa'i don bzhin de yis byas//} चकार वेश्याचरितं यथार्थम् अ.क.८क/५०.७६; वृत्तम्— {dam pa'i sems ni ngo mtshar gyur pa yi/} /{gar mkhan spyod pa bzhin du mi 'gyur ram//} मा भून्नटानामिव वृत्तमेतद्व्रीडाकरं सज्जनमानसानाम् ।। जा.मा.१०८ख/१२६; {chags pa spangs pas 'jig rten spyod btang ba//} स्पृहाप्रहाणोर्जितलोकवृत्तेः अ.क.२७१क/१०१.४; अनुवृत्तिः — {bram ze'i rigs chen po rus dang spyod pa ma smad pa rang gi chos la spyod pa'i sgra grags pa} अनुपक्रुष्टगोत्रचारित्रे स्वधर्मानुवृत्तिप्रकाशयशसि…महति ब्राह्मणकुले जा.मा.६९क/८०; उपचारः — {'dul bar spyod pa'i dpal ni nyams} भ्रष्टविनयोपचारश्रियम् जा.मा.१६९ख/१९५; उपविचारः — {rdzu 'phrul seng ge'i sgra dang ni/} /{nyid kyi yon tan brjod pa gang /} /{de ni bzhed spyod mi mnga' ba/} /{khyod kyi thugs rje bstar ba lags//} ऋद्धिर्या सिंहनादा ये स्वगुणोद्भावनाश्च याः । वान्तेच्छोपविचारस्य कारुण्यनिकषः स ते ।। श.बु. ११२ख/६३ १०. प्लुतिः— {rang las spyod pa rnam par bkra/} /{gsung bar yang dag brtson par gyur//} स्वकर्मप्लुतिवैचित्र्यं वक्तुं समुपचक्रमे ।। अ.क.१क/५०.५ ११. = {'tsho ba} वृत्तिः — {gzhan gyi spyod pa brtol bar mi bya'o//} न परवृत्तौ प्रहरेत् वि.सू.१५क/१६ १२. = {lag pa} पाणिः, हस्तः — {brgya byin dbang po grong khyer 'jig dang /} {lag pa byed pa spyod pa dang /} {lus 'dus pa gzugs dang} इन्द्रः शक्रः पुरन्दरः, हस्तः करः पाणिः, तनुर्देहं शरीरम् ल.अ.१३२क/७८; • पा. १. चर्या — {pha rol tu phyin pa bcu po 'di dag bsdus pa la ni pha rol tu phyin pa'i spyod pa zhes bya'o//} इतीमा दशपारमिता अभिसमस्य पारमिताचर्येत्युच्यते बो.भू.१९१क/२५६; {byang chub sems dpa'i spyod pa} बोधिसत्त्वचर्या म.मू.१०७ख/१६; {mos pas spyod pa'i sa} अधिमुक्तिचर्याभूमिः सू.व्या.२५६क/१७५; {rnal 'byor pa rnams kyi rnal 'byor gyi spyod pa rnam pa gnyis te/} {gcig ni phyi'i dang gnyis pa ni nang gi'o//} योगिनां योगचर्या द्विधा—एका बाह्या, द्वितीयाऽध्यात्मिकी वि.प्र.६९क/४.१२४; {sngags spyod pa la dga' ba yi/} /{sdom brtson gyis ni sngags bzlas bya//} श्राद्धो मन्त्रचर्यायां पूर्वमेव जपेत्व्रती । म.मू.१५०क/६३; चरिः — {bdud 'joms mdzad pa lta ngan sbyong ba po/} /{sred pa skems pa rnam grol reg mdzad pas/} /{chos kyi tshul yang bskyud par mi 'gyur bar/} /{sems can rin chen spyod mchog bstan du gsol//} मारभञ्जन कुदृष्टिशोधना तृष्णशोषण विमुक्तिस्पर्शना । धर्मनेत्रि रयिन प्रमुह्यत सत्त्वरत्न निगदोत्तमां चरिम् ।। रा.प.२३१ख/१२४ २. चरितम् — {de la spyod pa'i rab tu dbye bas ni gang zag bdun rnam par gzhag ste}…{rnam par rtog pa shas che ba gang yin pa de ni rnam par rtog pa spyad pa'o//} तत्र चरितप्रभेदेन सप्तानां पुद्गलानां व्यवस्थानम्…यो वितर्कोन्मदः स वितर्कचरितः श्रा.भू.७१क/१८४; • वि. भोक्ता — {bdag po nyid du mngon rlom pa/} /{spyod pa gang du yin pa de/} /{de nyid spyad byar shes bya ste//} स्वामित्वेनाभिमानो हि भोक्तर्यत्र भवेदयम् । भोग्यं तदेव विज्ञेयम् प्र.अ.१२क/१४; {gang zhig khyim pa bsti gnas spyod//} यो गृही मठिकाभोक्ता वि.प्र.९१क/३.३; भोगी — {rgyal por spyod dam dka' thub can/} /{'di ni rang gi 'dun pas 'tsho//} राजभोगी तपस्वी वा जीवत्वेष निजेच्छया । अ.क.२५०क/२९.३७; चारी — {chos spyod bde la rten par 'gyur//} धर्मचारी सुखं शेते अ.श.१०८ख/९८; {nyes par spyad pa spyod pa} दुश्चरितचारी सू.व्या.२०६ख/१०९; {tshangs par spyod pa} ब्रह्मचारी वि.प्र.१५६क/३.१०५; {nam mkha' la spyod} आकाशचारी स.दु.११८ख/२०२; {rang dbang spyod} स्वच्छन्दचारी बो.अ.२४ख/८.२८; {mthun pa'i chos la spyod pa} अनुधर्मचारी सू.व्या.१८६ख/८३; {dus dang tshod du ran par spyod} कालवेलामात्रचारी द. भू.१८२क/१२; विहारी — {'di ni rnal 'byor ldan pa dag /mthong} {ba'i chos la spyod pa'i gnas//} योगिनां निलयो ह्येष दृष्टधर्मविहारिणाम् । ल.अ.५७ख/३; सेवकः — {dam pa'i chos ni spyod pa'i lus/} /{phran tshegs ched du gnod mi bya//} सद्धर्मसेवकं कायमितरार्थं न पीडयेत् । बो.अ.१३ख/५.८६; विषह्यः — {spyod dam mi spyod snyam pa yi/} /{rnam par rtog pa rnam spangs nas//} विषह्यमविषह्यं वेत्यवधूय विचारणाम् । श.बु.११०ख/१०; प्रवृत्तः — {mi yi bdag po tshul bzhin spyod pa yis/} /{'bangs rnams bskyangs pas gnod pa med pa bzhin//} पुरं विनिर्मुक्तमिवोपसर्गैर्न्यायप्रवृत्तेन नराधिपेन ।। जा.मा.८६ख/९९; • कृ. चरन् — {bdag dang gzhan don ma rmongs gsal spyod pas/} /{rgyal po nam yang dmyal bar yong mi ltung //} चरन् परात्मार्थममोहभास्वता न जातु राजन्निरयं गमिष्यसि ।। जा.मा.१७८ख/२०८; निर्विशन् — {ku b+dza bsten pa khyod kyi ni/} /{dga' ba ji ltar 'phel gyur pa/} /{'chi med bu mor co 'dri la/} /{mi mo spyad pas de lta min//} कुब्जामासेवमानस्य यथा ते वर्धते रतिः । नैवं निर्विशतो नारीममरस्त्रीविडम्बिनीः ।। का.आ.३३८ख/३.१०९; भुञ्जानः — {de yi bsod nams tshong zong gis/} /{nyos pa mi zad bde spyod pa'i//} तस्य पुण्यपणक्रीतं भुञ्जानस्याक्षयं सुखम् । अ.क.४५क/४.१००; • उ.प. चरः — {lha cig}…/{nags na spyod rnams gleng gyur pa/} /{de dag bdag gis rab tu thos//} श्रुतमेतन्मया देव कथ्यमानं वनेचरैः । अ.क.३९क/४.३०; चरी — {'og ldan ma dang steng ldan nyid/} /{mkha' spyod ma dang sa spyod brjod//} अधोवत्यूर्ध्ववत्येव खेचरी भूचरी स्मृता । हे.त.९क/२६; चरितः — {'dod chags spyod pa dang zhe sdang spyod pa dang gti mug spyod pa dang nga rgyal spyod pa dang rnam par rtog pa spyod pa'o//} रागचरितो द्वेषचरितो मोहचरितो मानचरितो वितर्कचरितश्च बो.भू.१५५क/२००; {dmigs pa la spyod cing rtog pa la spyod pa de dag la byang chub ga la yod} तेषामारम्बणचरितानां विकल्पचरितानां कुतो बोधिः सु.प.२९ख/९; अवचरः, ओ चरी — {'dod pa na spyod pa'i lha drug} षट् कामावचरा देवाः वि. प्र.१६८ख/१७७; {'dod pa na spyod pa'i sems can} कामावचरः सत्त्वः अभि.भा.७८क/११७२; {'dod pa na spyod pa'i sdug bsngal} कामावचरं दुःखम् अभि.भा.४३क/१०३६; {gzugs dang gzugs med pa na spyod pa'i so so'i skye bo rnams kyi ste/} {'ching ba'i lhag ma lus pa'i phyir ro//} शुद्धाशुद्धाश्रयस्थितिकः शैक्षाणां रूपारूप्यावचराणां च पृथग्जनानाम्, सावशेषबन्धनत्वात् अभि.स.भा. ३२ख/४५; {'khor ba na spyod pa'i 'jig rten pa'i yang dag pa'i lta ba la dad pa} संसारावचरीं लौकिकीं सम्यग्दृष्टिं श्रद्धधाति शि.स.१७०ख/१६८; चर्यम् — {tshangs par spyod pa bsten to//} उषितं ब्रह्मचर्यम् अभि.स्फु.२६७क/१०८४; {lhan cig spyod pa} साहचर्यम् प्र.अ.२६क/२९; कारी — {'dod pa rnams dang bral ba ni/} /{sdig pa spyod las 'byung bar 'gyur//} अभिलाषविघाताश्च जायन्ते पापकारिणाम् ।। बो.अ.२१ख/७.४१; {bcom ldan 'das kyis sna gcig spyod pa dang}…{yongs su rdzogs par spyod pa'i dge bsnyen zhes gsungs pa} भगवता एकदेशकारी…परिपूर्णकारी चोपासक उक्तः अभि.भा. १८३क/६२६; आदः — {bgo skal la spyod pa} दायादः म. टी.२९१ख/१५५; भुक् — {'dod pa spyod pa drug yin no//} कामभुजस्तु षट् अभि.को.९ख/३.६९; {sa spyod rnams la} भूभुजाम् का.आ.३३४क/२.३५३; • द्र.— {lta bur spyod pa/} ।। • ( {dpyod pa} इत्यस्य स्थाने) ।
spyod pa khyad par can
ना. विशिष्टचारित्रः, बोधिसत्त्व: — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po spyod pa khyad par can zhes bya ba} विशिष्टचारित्रश्च नाम बोधिसत्त्वो महासत्त्वः स.पु.११२ख/१८०.
spyod pa rgya che
= {spyod pa rgya che ba/}
spyod pa rgya che ba
उदारचरितम् — {gang gi lus la g}.{yo ba'i mig can rna ba'i ut+pal gyis bsnun mtshungs pa thob/} /{de dag spyod pa rgya che brjod byar 'os pa'i tshig ni gang gis brjod par bya//} लोलाक्षीश्रवणोत्पलाहतितुलां येषां लभन्ते तनौ तेषां कैर्वचनैरुदारचरितं बाल्योचितैरुच्यते ।। अ.क.१४ख/५१.१.
spyod pa rgya mtsho
चर्यसमुद्रः लो.को.१५०८.
spyod pa sgrub pa'i sa
पा. चर्याप्रतिपत्तिभूमिः, बोधिसत्त्वभूमिविशेषः — {rigs kyi sa dang mos pas spyod pa'i sa dang}…{spyod pa sgrub pa'i sa dang} गोत्रभूमिः, अधिमुक्तिचर्याभूमिः…चर्याप्रतिपत्तिभूमिः बो.भू.१८९ख/२५३.
spyod pa ngan
= {spyod pa ngan pa/}
spyod pa ngan pa
• वि. दुराचारः — {de nas spyod pa ngan cing snying la snying rje med pa des de blangs te} ततोऽसौ दुराचारो निर्घृणहृदयस्तद्गृहीत्वा अ.श.११८ख/१०८; दुर्वृत्तः — {spyod pa ngan pa khyod ci rung /} /{mi shes bzhin du mi bzad pa/}…/{gang gis sdug bsngal rnams su lhung //} धिगहो बत दुर्वृत्तमज्ञानमतिदारुणम् । यत्पातयति दुःखेषु जा.मा.१४३ख/१६६; • सं. असत्क्रिया — {spyod pa ngan pa'i gya gyu spangs pas drang //} असत्क्रियाजिह्मविवर्जनार्जवः जा.मा.१७८ख/२०८; कुचेष्टितम्— {spyod pa ngan pa la smod par byed} कुचेष्टितं विगर्हन्ति सू. व्या.२४१ख/१५६.
spyod pa nges pa'i sa
पा. नियतचर्याभूमिः, बोधिसत्त्वभूमिविशेषः — {rigs kyi sa dang mos pas spyod pa'i sa dang}… {spyod pa nges pa'i sa dang} गोत्रभूमिः, अधिमुक्तिचर्याभूमिः…नियतचर्याभूमिः बो.भू.१८९ख/२५३.
spyod pa can
= {spyod can/}
spyod pa nyams
= {spyod pa nyams pa/}
spyod pa nyams pa
वि. आचारविपन्नः — {chos smra ba de ni tshul khrims nyams pa/} {spyod pa nyams pa}…{spyod lam ma bsdams pa yin no//} स च धर्मभाणकः शीलविपन्न आचारविपन्नः … असंवृत्तेर्यापथः का.व्यू.२३५ख/२९८; विनष्टचारित्रः — {de bzhin mi gang spyod pa nyams pa dang /} /{spyod dang cho ga rnams su ldan pa dang //} विनष्टचारित्र तथैव ये नराश्चारित्राचारसमन्विताश्च । स.पु.४९ख/८८.
spyod pa nyid
चरितता — {nyin par de dang dga' byed cing /} /{mtshan mo yang ni sa bdag dang /} /{sbas pa'i 'dod ldan mdza' bor ni/} / ग्. {yon ma'i spyod pa nyid la bsams//} रममाणा दिवा तेन निशायां च महीभुजा । मेने वामाचरिततां तां प्रियो गूढकामुकः ।। अ.क.१४८ख/१४.११०; विहारिता — {shes bzhin du spyod pa nyid} सम्प्रजानद्विहारिता श्रा.भू.१५ख/३६; भुज्यमानत्वम् — {spyod pa nyid yin na zla ba drug gi 'og tu bsreg par bya ba nyid yin no//} भुज्यमानत्वे पाक्यत्वं मासषट्कान्ते वि.सू.७ख/८.
spyod pa brtan pa
ना. सुप्रतिष्ठितचारित्रः, बोधिसत्त्व: — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po spyod pa brtan pa zhes bya ba} सुप्रतिष्ठितचारित्रश्च नाम बोधिसत्त्वो महासत्त्वः स.पु.११२क/१८०.
spyod pa thams cad kyi phul shes pa'i rgyal po
ना. सर्वचर्यातिशयज्ञानराजः, बुद्धः — {lag bzang dang}…{spyod pa thams cad kyi yul}(?{phul} ){shes pa'i rgyal po dang}…{shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः…सर्वचर्यातिशयज्ञानराजः… शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५.
spyod pa mtha' yas
ना. अनन्तचारित्रः, बोधिसत्त्व: — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po spyod pa mtha' yas zhes bya ba} अनन्तचारित्रश्च नाम बोधिसत्त्वो महासत्त्वः स.पु.११२ख/१८०.
spyod pa mtha' yas pa
= {spyod pa mtha' yas/}
spyod pa mthun pa
वि. सभागचरितः — {skal ba dang spyod pa mthun pa'i byang chub sems dpa' thams cad kyang 'du bar 'gyur ro//} सर्वसभागचरितबोधिसत्त्वसन्निपातनं च द.भू.२६२ख/५५.
spyod pa dang mngon par 'tshang rgya ba'i rang bzhin brjod pa thugs su chud pa gsang ba
पा. चर्याभिसंबोधिस्वभावप्रभावनानुबोधिगुह्यम्, तथागतानां गुह्यस्थानभेदः — {gang 'di de bzhin gshegs pa}…{rnams kyi gsang ba la 'jug pa'i gnas 'di lta ste/} {sku'i gsang ba'am} …{spyod pa dang mngon par 'tshang rgya ba'i rang bzhin brjod pa thugs su chud pa gsang ba} स यानीमानि तथागतानाम्…गुह्यस्थानानि यदुत कायगुह्यं वा…चर्याभिसंबोधिस्वभावप्रभावा(वनाऽ?)नुबोधिगुह्यं वा द.भू. २६६ख/५८.
spyod pa dang ldan
= {spyod pa dang ldan pa/}
spyod pa dang ldan pa
• वि. चारित्रवान् — {spyod pa dang ldan pa'i byang chub sems dpa' ni sha za bar mi rung ba dang} मांसं… अभक्ष्यं चारित्रवतो बोधिसत्त्वस्य ल. अ.१५३ख/१००; • पा. चारित्रवती, समाधिविशेषः — {spyod pa dang ldan pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} चारित्रवती नाम समाधिः म.व्यु.५७९ (१३ख); • उ.प. वृत्तः— {gzhan dang thun mong ma lags pa'i/} /{bde ba gang de gya nom yang /} /{dam pa'i spyod ldan khyod 'dra la/} /{gnod par byas kyi sman ma mchis//} त्वादृशान्पीडयत्येव नानुगृह्णाति तत्सुखम् । प्रणीतमपि सद्वृत्त यदसाधारणं परैः ।। श.बु.१११क/२३.
spyod pa dwangs
चरणप्रसन्नः लो.को.१५०८.
spyod pa dam pa
चरितातिशयः — {'jig rten mchog gi spyod pa dam pa'i phyogs tsam gyis//} लोकोत्तमस्य चरितातिशयप्रदेशैः जा.मा.२ख/१.
ना. १. चर्यामेलापकप्रदीपः, ग्रन्थः क.त.१८०३ २. चर्यासंग्रहप्रदीपः, ग्रन्थः क. त.३९६०, ४४६६ ३. चर्यासमुच्चयप्रदीपः, ग्रन्थः — {spyod pa bsdus pa'i sgron ma zhes bya ba'i rgya cher bshad pa} चर्यासमुच्चयप्रदीपनामटीका क.त.१८३४.
spyod pa bsdus pa'i sgron me
= {spyod pa bsdus pa'i sgron ma/}
spyod pa rnam dag
= {spyod pa rnam par dag pa/}
spyod pa rnam pa tha dad pa
चर्याविमात्रता — {sems can gyi spyod pa rnam pa tha dad pa de lta bu dag yongs su shes nas} एवं चर्याविमात्रतां सत्त्वानामाज्ञाय द.भू.२५४क/५०.
spyod pa rnam par dag
= {spyod pa rnam par dag pa/}
spyod pa rnam par dag pa
ना. विशुद्धचारित्रः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po spyod pa rnam par dag ces bya ba} विशुद्धचारित्रश्च नाम बोधिसत्त्वो महासत्त्वः स.पु.११२ख/१८०.
spyod pa rnams kyi gnyen po
चरितप्रतिपक्ष: — {spyod pa rnams kyi gnyen por ni/} /{chos kyi phung po mthun par gsungs//} चरितप्रतिपक्षस्तु धर्मस्कन्धोऽनुवर्णितः ।। अभि.भा.३८ख/७२.
spyod pa pa
१. चरक: — {spyod pa pa dang kun tu rgyu dang nyan thos rgan po dang gau ta ma dang gcer bu pa dang kun du 'tsho ba pa la sogs pas} चरकपरिव्राजकवृद्धश्रावकगौतमनिर्ग्रन्थाजीविकादयः ल.वि.१८२क/२७६ २. ( {dpyod pa pa} इत्यस्य स्थाने) मीमांसकः — {de lta bas na spyod pa pa de khyed cag la rim pa nyid tshig dang brjod pa nyid du thal bar 'gyur gyi} एवं सति क्रमस्यैव पदत्वं वाचकत्वं भवतां मीमांसकानां प्रसज्यते त.प.१५६ख/७६६.
spyod pa spyad
• क्रि. १. चरेच्चर्याम् — {phyag rgya bkug la rab tu brtag/} /{de yang khyer la spyod pa spyad//} कृष्ट्वा मुद्रां प्रकल्पयेत् ।। तां च गृह्य चरेच्चर्याम् हे.त.१५क/४६ २. अचार चारिकाम् — {bskal pa bye ba khrag khrig bsam yas su/} /{sems can rnams kyi ched du spyod pa spyad//} कल्पकोटिनयुतानचिन्तियान् सत्त्वकारणम(?णं च)चार चारिकाम् । रा.प.२२९ख/१२२; • वि. चीर्णचर्य: — {tshe rabs snga mar spyod pa rnams ma spyad//} न चीर्णचर्याः पुरिमासु जातिषु स.पु.२०ख/३२.
spyod pa spyad pa
= {spyod pa spyad/}
spyod pa spyad spyad pa
वि. चीर्णचरितावी — {sangs rgyas bye ba khrag khrig brgya stong mang po la bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub tu spyod pa spyad spyad pa} बहुबुद्धकोटीनयुतशतसहस्रचीर्णचरिताविनोऽनुत्तरायां सम्यक्संबोधौ स.पु.१२ख/२१.
spyod pa phra ba la 'jug pa'i ye shes
पा. चर्यासूक्ष्मप्रवेशज्ञानम्, सूक्ष्मप्रवेशज्ञानभेदः — {yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rnams kyi phra ba la 'jug pa'i ye shes 'di lta ste/} {spyod pa phra ba la 'jug pa'i ye shes sam}…{rnam par 'phrul pa phra ba la 'jug pa'i ye shes sam} इमानि…सम्यक्संबुद्धानां सूक्ष्मप्रवेशज्ञानानि यदुत चर्यासूक्ष्मप्रवेशज्ञानं वा… विकुर्वणसूक्ष्मप्रवेशज्ञानं वा द.भू.२६६क/५८.
spyod pa bya
= {spyod par bya/}
spyod pa byed
= {spyod par byed/}
spyod pa 'bras bu yod pa'i nges par zhugs pa
पा. अबन्ध्यचर्यानियतिपात:, नियतिपातभेदः — {byang chub sems dpa'i nges par zhugs pa ni rnam pa gsum ste}…{rigs la gnas pa'i nges par zhugs pa dang sems bskyed pa'i nges par zhugs pa dang spyod pa 'bras bu yod pa'i nges par zhugs pa'o//} त्रय इमे बोधिसत्त्वस्य नियतिपाताः…गोत्रस्थनियतिपातः, चित्तोत्पादनियतिपातः, अबन्ध्यचर्यानियतिपातश्च बो.भू.१५२ख/१९७.
spyod pa ma spyad pa
= {spyod ma spyad/}
spyod pa ma yin pa
वि. अवचरः — {kye ma ngas thob cing mngon par rdzogs par sangs rgyas pa'i chos 'di ni zab pa zhi ba}…{rtog ge'i spyod pa ma yin pa} गम्भीरो बतायं मया धर्मोऽधिगतोऽभिसंबुद्धः शान्तः…अवितर्कावचरः ल.वि.१८७ख/२८६.
spyod pa mi gsal ba
अपटुप्रचार: म.व्यु.६६९५ (९५ख).
spyod pa med pa
अचर्या — {de'i phyir spyod pa med pa de ni byang chub sems dpa'i spyod pa zhes bya ste} इयं बोधिसत्त्वानां चर्या अचर्यायोगेन सु.प.२९ख/९.
spyod pa dman pa
नीचवृत्ति: म.व्यु.२४५५ ( {dman pa la 'jug pa} 47 क).
spyod pa bzang
= {spyod pa bzang po/}
spyod pa bzang po
सदाचारः — {bdag nyid che rnams mthong ba ni/} /{sbyin pa bas kyang shin tu dga'/} /{bsod nams bas kyang 'bras bu che/} /{spyod bzang bas kyang bsngags par 'os//} दानादपि प्रियतरं पुण्यादपि महाफलम् । सदाचारादपि श्लाघ्यं महतां किल दर्शनम् ।। अ.क.१००ख/१०.१३; सद्वृत्तम् — {rkyen de lta bu nyid yod na spyod pa bzang po dang ldan pa dang 'don pa dang ldan pa'i gnas bstan nas der 'gror gzhug par bya'o//} तद्रूपतायां प्रत्ययस्य सद्वृत्तोद्देशवन्तमुद्दिश्य वासं तत्रावतारे नियुञ्जीत वि.सू.५९क/७५; सुचेष्टितम् — {spyod pa bzang po la bsngags par byed} सुचेष्टितं प्रशंसन्ति सू.व्या.२४१ख/१५६.
spyod pa bzang po can
वि. सद्वृत्त: — {spyod pa bzang po can gyi dge slong dang bcas pa nas 'thab krol can gyi dge slong dang bcas par 'gro bar mi bya'o//} न कलिकृद्भिक्षुकं सद्वृत्तभिक्षुकाद् गच्छेत् वि.सू.५८ख/७५.
spyod pa bzang po dang ldan pa
वि. सद्वृत्तः — {rkyen de lta bu nyid yod na spyod pa bzang po dang ldan pa dang 'don pa dang ldan pa'i gnas bstan nas der 'gror 'jug par bya'o//} तद्रूपतायां प्रत्ययस्य सद्वृत्तोद्देशवन्तमुद्दिश्य वासं तत्रावतारे नियुञ्जीत वि.सू.५९क/७५.
spyod pa bzang ba
= {spyod pa bzang po/}
spyod pa yin
क्रि. विहरति — {dman pa'i yid kyis gdol bu lta bur 'jig rten na spyod pa yin} चण्डालकुमारोपमाश्च लोके विहरन्ति नीचनीचेन मनसा शि.स.८५क/८३; चारी भवति — {lta ba dang}… {chos gos snam sbyar dang thang ba dang lhung bzed dang chos gos 'chang ba dang}…{nang du yang dag par 'jog pa na shes bzhin du spyod pa yin no//} आलोकिते… सङ्घाटीपटपात्रचीवरधारणे…प्रतिसंलयने सम्प्रजानचारी भवति बो.प.९२ख/५६; विहारी भवति — {song ba dang sdod pa dang 'dug pa dang} … {shes bzhin du spyod pa yin te} गते स्थिते निषण्णे…सम्प्रजानद्विहारी भवति श्रा.भू.६क/१२.
spyod pa yongs su dag pa
चर्यापरिशुद्धिः — {tshul 'chos pa la spyod pa yongs su dag pa zhes nga mi smra'o//} न कुहकस्य चर्यापरिशुद्धिं वदामि रा.प.२४२ख/१४१.
spyod pa rab tu zhi ba'i blo gros
ना. प्रशान्तचारित्रमतिः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po byams pa dang}…{spyod pa rab tu zhi ba'i blo gros dang} मैत्रेयेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन… प्रशान्तचारित्रमतिना ल.वि.२ख/२.
spyod pa la glags mi thob pa
वि. अच्छिद्रोपचारः, ओ रा — {grogs po dag srid pa tha ma pa'i byang chub sems dpa' bud med gang gi mngal du 'jug par 'gyur ba'i bud med de ni yon tan gyi rnam pa sum cu rtsa gnyis dang ldan pa yin te}…{spyod pa la glags mi thod} (?{thob} ){pa dang} द्वात्रिंशता मार्षा गुणाकारैः समन्वागता सा स्त्री भवति यस्याः स्त्रियाश्चरमभविको बोधिसत्त्वः कुक्षाववक्रामति…अच्छिद्रोपचारायाः ल.वि.१६क/१७.
spyod pa la 'jug pa
चर्याप्रतिपत्तिः — {spyod pa la 'jug pa'i sa} चर्याप्रतिपत्तिभूमिः बो.भू.४६क/६०.
spyod pa la 'jug pa'i sa
पा. चर्याप्रतिपत्तिभूमिः, बोधिसत्त्वभूमिभेदः — {spyod pa la 'jug pa'i sa la gnas pa'i byang chub sems dpa' spyod pa la zhugs pa} चर्याप्रतिपत्तिभूमिस्थितो बोधिसत्त्वश्चर्याप्रतिपन्नः बो.भू.४६क/६०.
spyod pa la dbang 'byor ba nyid
पा. चर्याविभुत्वम् — विभुत्वसन्निश्रितपारमिताभावनाया आकारभेदः — {pha rol tu phyin pa bsgom pa dbang 'byor ba nyid la brten pa ni rnam pa gsum ste/} {sku la dbang 'byor ba nyid dang spyod pa la dbang 'byor ba nyid dang ston pa la dbang 'byor ba nyid do//} विभुत्वसन्निश्रिता पारमिताभावना त्र्याकारा । कायविभुत्वतः, चर्याविभुत्वतः, देशनाविभुत्वतश्च सू.व्या.२००क/१०१.
spyod pa la zhugs pa
वि. चर्याप्रतिपन्नः, बोधिसत्त्वस्य — {byang chub sems dpa' bzhi ni sems dang po bskyed pa dang spyod pa la zhugs pa dang} चत्वारो बोधिसत्त्वा:—प्रथमचित्तोत्पादिकः, चर्याप्रतिपन्नः र.व्या.१०२ख/५२; {spyod pa la 'jug pa'i sa la gnas pa'i byang chub sems dpa' spyod pa la zhugs pa} चर्याप्रतिपत्तिभूमिस्थितो बोधिसत्त्वश्चर्याप्रतिपन्नः बो.भू.४६क/६०.
spyod pa las gyur pa
आचरणगतम् — {gzhan la gnod par spyod pa las gyur pa'i ltung byed} परविघाताचरणगत(ते प्रायश्चित्तिक)म् वि.सू.५४क/७०.
spyod pa gsal
= {spyod gsal/}
spyod pa'i dkyil 'khor
चर्यामण्डलम् — {spobs pa tha dad pa yang dag par shes pas/} {de bzhin gshegs pa'i ye shes 'od gsal ba dang spyod pa'i dkyil 'khor la mos pas chos ston to//} प्रतिभानप्रतिसंविदा तथागतज्ञानप्रभाचर्यामण्डलाधिमुक्त्या धर्मं देशयति द.भू.२५६क/५२.
वृत्तान्तकथा — {de ltar sngon skyes spyod pa'i mtha'/} /{bshad nas bcom ldan rgyal ba yis/} /{sbyin pa dag pa'i dam chos dag/} /{dge slong rnams la bstan pa bsgrubs//} इति प्राग्जन्मवृत्तान्तकथया भगवान् जिनः । भिक्षूणां विदधे शुद्धदानसद्धर्मदेशनाम् ।। अ.क.५३क/५.७४.
spyod pa'i mthu
पा. चर्याबलम् — {lus rnam par phye ba tshad med pas byang chub sems dpa'i spyod pa'i mthu yongs su sdud de} अप्रमाणकायविभक्तितो बोधिसत्त्वचर्याबलं समुदागच्छति द.भू.२४१ख/४३.
spyod pa'i do ha mdzod kyi glu zhes bya ba
ना. चर्यादोहकोषगीतिकानाम, ग्रन्थः क.त.२३४७.
spyod pa'i byin gyi rlabs
पा. चर्याधिष्ठानम् — {de sangs rgyas kyi byin gyi rlabs kyang yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so/} /{spyod pa'i byin gyi rlabs dang} सर्वबुद्धाधिष्ठानं च यथाभूतं प्रजानाति…चर्याधिष्ठानं च द.भू.२६६क/५८.
spyod pa'i 'od
चीर्णप्रभः लो.को.१५०९.
spyod pa'i lam
= {spyod lam/}
spyod pa'i lugs
चरितस्थितिः — {de nas de la dad pa dag/} /{skyes par gus pa de dag gis/} /{bsod nams rang bzhin bcom ldan gyi/} /{spyod pa'i lugs ni ma lus smras//} ततस्ते निखिलं तस्यै श्रद्धासंवर्धितादराः । न्यवेदयन् पुण्यमयीं भगवच्चरितस्थितिम् ।। अ.क.७६क/७.५६.
spyod pa'i sa
पा. चर्याभूमिः — {spyod pa'i sa la gnas shing thabs mkhas pas yongs su bzung ba'i mngon par bsgrub pa mngon par bsgrubs pas} चर्याभूमौ स्थितः । उपायकौशलपरिग्रहाभिनिर्हाराभिनिर्हृते ल.अ.६१क/७.
spyod par bgyi
क्रि. चरेयम् लो.को.१५०९.
spyod par 'gyur
क्रि. १. चरति — {dbang phyug rnams kyi blo dag ni/} /{gong nas gong du spyod par 'gyur//} उपर्युपरि बुद्धीनां चरन्तीश्वरबुद्धयः ।। जा.मा.६५क/७५ २. चरिष्यति — {bstan pa 'di la spyod par 'gyur} इह शासने चरिष्यन्ति रा.प.२४२ख/१४०; प्रचरिष्यति — {rgya cher rol pa'i chos kyi rnam grangs 'di spyod par 'gyur ba} अयं ललितविस्तरो धर्मपर्यायः प्रचरिष्यति ल.वि.२१५ख/३१८; उपभोक्ष्यति — {longs spyod dang yongs su spyod pa sna tshogs la spyod par 'gyur} नानोपभोगपरिभोगान्युपभोक्ष्यन्ति सु.प्र.३४क/६५.
spyod par 'gyur ba
= {spyod par 'gyur/}
spyod par 'dod
= {spyod par 'dod pa/}
spyod par 'dod pa
वि. भोक्तुकामः — {bde mang brgya phrag spyod par 'dod pas kyang /} /{byang chub sems nyid rtag tu gtang mi bya//} बहुसौख्यशतानि भोक्तुकामैर्न विमोच्यं हि सदैव बोधिचित्तम् ।। बो.अ.२क/१.८.
spyod par ldan
= {spyod pa dang ldan pa/}
spyod par bya
• क्रि. चरेत् — {bdag dang gzhan du brje bya ba/} /{gsang ba'i dam pa spyod par bya//} स चरेत्परमं गुह्यं परात्मपरिवर्तनम् ।। बो.अ.२८क/८.१२०; चर्यां कुर्यात् — {bdag nyid kyis ni gnyid spangs nas/} /{the tshom med par spyod par bya//} निद्रमात्मानमुत्सृज्य चर्यां कुर्यान्न संशयः ।। हे.त.७ख/२०; चर्यां प्रकुर्वीत — {de nas spyod pa bya ba 'am/}…/{de nyid rin chen rnam dag bdag//} ततश्चर्यां प्रकुर्वीत…तत्त्वरत्नविशुद्धात्मा गु.सि.३ख/८; • कृ. भोग्यः— {ro la sogs spyod bya nyid las/} /{spyod pa nyid ni dmigs pa med//} रसादीनां हि भोग्यत्वे भोक्तृता नोपलभ्यते । प्र.अ.१४०ख/१५०; {bud med gcig gis spyod bya nyid//} एकभोग्यैव ललना अ.क.२३४ख/८९.१६३.
spyod par bya ba
= {spyod par bya/} {spyod par bya bar} चर्यां कर्तुम् — {rdo rje'i bu mo 'di khyer nas/} /{spyod par bya bar rtogs par bya//} वज्रकन्यामिमां गृह्य चर्यां कर्तुं विबुध्यते ।। हे.त.७क/१८.
spyod par byed
= {spyod par byed pa/}
spyod par byed pa
• क्रि. १. चरति — {gang dag smad pa'i spyad pa spyod byed pa/} /{de dag rnam pa sna tshogs skyon ldan 'gyur//} भवन्ति नानाविधदोषभाजश्चरन्ति ये कामचरीं जघन्याम् ।। शि.स.५०ख/४८; चर्यां कुरुते — {dam tshig sdom las rnam par grol/} /{rnal 'byor ldan pas spyod par byed//} समयसंवरविनिर्मुक्तश्चर्यां कुरुते सुयोगवान् ।। हे.त.७ख/२०; परिचारयति — {ji tsam dus gzhan zhig na rgyal po nor can btsun mo dang lhan cig rtse bar byed dga' bar byed dga' mgur spyod par byed do//} यावदपरेण समयेन धनी राजा देव्या सार्धं क्रीडति रमते परिचारयति वि.व.२०६क/१.८०; भुञ्जते — {lus can rnams kyis gang gi nor rdzas rgya cher blangs nas ni/} /{bdag nyid dogs dang bral bar rang nyams spyod par byed pa la//} स्वयमपगतशोका देहिनः स्वस्थरूपा विपुलमपि गृहीत्वा भुञ्जते यस्य वित्तम् । सू.अ. २०७ख/११० २. चरिष्यति — {gang zhig chos 'dul 'di nyid la/} /{bag yod spyod par byed pa ni//} यो ह्यस्मिन् धर्मविनये अप्रमत्तश्चरिष्यति । अ.श.४क/३; • वि. विहारी — {de ltar mi nyal bar sbyor ba'i rjes su brtson par gyur pa de 'gro ba dang ldog pa la shes bzhin du spyod par byed pa dang /} {cung zad bltas pa dang rnam par bltas pa dang} स तथा जागरिका (योगा) नुयुक्तः अभिक्रमप्रतिक्रमे सम्प्रजानद्विहारी भवत्यालोकितव्यवलोकिते श्रा.भू.६क/११; भोजकः — {dper na spyod par byed pa'i mi 'tshe ba'i dbang du byas nas grong mi rnams bdag cag ni rje bos bde bar byas so zhes 'dzer ba lta bu yin na} तद्यथा अनुपद्रोतारं भोजकमधिकृत्य ग्रामीणा भवन्ति वक्तारः, ‘स्वामिना स्मः सुखिताः’ इति अभि.भा.८६क/२८१; भुञ्जानः लो.को.१५०९.
spyod par mdzad
= {spyod mdzad/}
spyod par shog
= {spyod par shog cig/}
spyod par shog cig
क्रि. चरतु लो.को.१५०९; चरेयम् लो. को.१५०९; प्रतिपद्येत — {bu'i ngo mthong bar 'ong ngo //}…{nor skal la spyod par shog shig cig} पुत्रमुखं पश्येयम् …दायाद्यं प्रतिपद्येत अ.श.९क/८.
spyod pas grub pa
ना. चर्यागतः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{spyod pas gyub pa dang} जननी… यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… चर्यागतस्य ग.व्यू.२६९क/३४८.
spyod po
वि. भोक्ता — {ro la sogs spyod bya nyid las/} /{spyod pa nyid ni dmigs pa med/} /{spyod po de las gzhan 'gyur ba/} /{de ltar yin phyir thug med 'gyur//} रसादीनां हि भोग्यत्वे भोक्तृता नोपलभ्यते । भोक्ता ततोऽन्य एव स्यात् एवञ्चेत्यनवस्थितिः ।। प्र.अ.१४०ख/१५०.
spyod bya
= {spyod par bya ba/}
spyod byed pa
= {spyod par byed pa/}
spyod ma spyad
वि. अचीर्णचर्यः — {mi mkhas gang dag dman la mngon dga' zhing /} /{sangs rgyas bye ba mang la spyod ma spyad//} ये भोन्ति हीनाभिरता अविद्वसू अचीर्णचर्या बहुबुद्धकोटिषु । स.पु.२०क/३०.
spyod mi 'gyur
क्रि. न प्रपद्यते — {gang zhig skyes par gyur na ni/} /{dam pa'i don la spyod mi 'gyur//} उत्पद्यमाने यस्मिंश्च सदर्थं न प्रपद्यते । जा.मा.११४क/१३२.
spyod tshul
१. वृत्तिः — {de yi mthu yis de dag tu/} /{nags na gnas pa thams cad kyis/} /{rang bzhin khon gyi me spangs nas/} /{sems kyi spyod tshul bsil bar gyur//} बभूवुस्तत्प्रभावेण तत्र सर्ववनौकसाम् । जातिवैरानलत्यागशीतलाश्चित्तवृत्तयः ।। अ.क.२५०ख/२९.४०; {sdug kyang dam pa'i brtan pa'i spyod tshul bzhin//} कृच्छ्रेऽपि साधोरिव धैर्यवृत्तिः अ.क.६६ख/५९.१४९; {ri dwags spyod tshul} मृगवृत्तिः का.आ.३३३ख/२.३३९; अनुवृत्तिः — {longs spyod can gyi spyod tshul mdzes pa yi//} विभूतिमत्या ललितानुवृत्त्या जा.मा.१६४क/१९०; वृत्तम् — {de yang bud med spyod tshul gyis/} /{'jigs te dben par de la smras//} स्त्रीवृत्तचकितः सोऽपि विजने तामभाषत । अ.क.२६४क/३१.५६ २. आचारः — {skyes bu dam pa rnams ni bdag ngo tsha ba nyid kyis spyod tshul gyi dus las mi 'da'o//} आत्मलज्जयैव सत्पुरुषा नाचारवेलां लङ्घयन्ति जा.मा.६९क/८०; समुदाचारः — {de lta bu'i tshul khrims dang yon tan dang spyod tshul ni rab tu byung ba la yang ma mchis so//} यादृशोऽयं शीलगुणसमुदाचारेण प्रव्रजितोऽपि दुर्लभः जा.मा.१०४ख/१२१; चरितम्— {bsam pa gya gyu rnams kyi grags pa gzhan/} /{de bzhin spyod tshul gzhan de mtshungs ma yin//} भवत्यतुल्यः कुटिलाशयानामन्यः प्रवादश्चरितं तथाऽन्यत् ।। अ.क.३१ख/५३.४२; {gnas skabs gsum pa'i tshogs kyis spyod tshul yang dag mchod gyur pa'i/} /{rgyal po} सम्पूज्यमानचरितस्त्रिदशव्रजेन राजा अ.क.३३क/५३.५३; वृत्तम् — {spyod tshul ngan la thos pas ci//} दुर्वृत्तानां श्रुतेन किम् अ.क.४०क/४.४०; व्यवहारः — {spyod tshul mi mthun pa med pa'i ngang tshul can yin pas 'jig rten pa rnams kyis bkur sti bya ba'i gnas su ni gyur} अविषमव्यवहारशीलत्वाल्लोके बहुमाननिकेतभूतः जा.मा.१८क/२० ३. चेष्टा — {rgyal po'ang de sdig nag po brtsegs lta bus/} /{chu bur gyis gtams spyod tshul rnam par nyams//} राजाऽपि तत्किल्बिषकालकूटविस्फोटसङ्घट्टविनष्टचेष्टः । अ.क.२९६ख/३८.१९; चेष्टितम्— {mi bsrun pa'i/} /{spyod tshul ngan pa} खलविचेष्टितम् अ.क.२६५क/३१.७०; विजृम्भितम् — {gang zhig pha yis bu gtong zhing /} /{snying du sdug pa'i grogs gsod gang /} /{gnyen rnams gcod pa ral gri'i rgyun/} /{de dag chung ma'i spyod tshul yin//} पिता त्यजति यत्पुत्रं सुहृन्मित्रं निहन्ति यत् । बन्धुच्छेदासिधाराणां तद्दाराणां विजृम्भितम् ।। अ.क.२६३क/३१.४६ ४. उपचारः — {res 'ga'i tshe ni spyod tshul dag /'dod} {chags kyi ni rgyur 'gyur te/} /{khu ba 'ba' zhig 'dod chags kyi/} /{rgyu min des na nges pa yin//} कदाचिदुपचारस्य हेतुना रागितां प्रति । न मदः केवलो रागकारणं नियमस्ततः ।। प्र.अ.११५क/१२३.
spyod tshul ngan
= {spyod tshul ngan pa/}
spyod tshul ngan pa
• सं. दुराचारः — {sa yi bdag po blo gros ngan/} /{rnam par mi spyod} (?{dpyod} ){spyod tshul ngan/} /{sna chen bden pa nyams pa'i tshe/} /{skye rgu rnams ni ga la 'tsho//} निर्विचारे दुराचारे कुमतौ पृथिवीपतौ । लुप्तसत्ये महामात्ये प्रजानां जीवितं कुतः ।। अ.क.३१३ख/४०. ७५; दुर्वृत्तम् — {de sems drag po'i sdig pas gdungs/} /{spyod tshul ngan pas sun phyung ste/} /{phyi nas gdung ba'i me la der/} /{dag pa'i bya ba byed pa bzhin//} तस्यातितीव्रपापार्तं चित्तं दुर्वृत्तदूषितम् । पश्चात्तापाग्निपतनं प्रायश्चित्तमिवाकरोत् ।। अ.क.३३८ख/४४.२६; विचेष्टितम् — {de ltar byang chub sems dpa'i spyod pa ni/} /{dri med rgya cher phan dang mi bsrun pa'i/} /{spyod tshul ngan pa thos nas dge slong rnams/} /{de la mtshungs par mtshungs med ya mtshan gyur//} इत्युदारमुपकारनिर्मलं बोधिसत्त्वचरितं निशम्य ते । भिक्षवः खलविचेष्टितं च तत्तुल्यमप्रतिमविस्मयं ययुः ।। अ.क.२६५क/३१.७०; • वि. दुर्वृत्तः — {chags dang bcas la 'byor pas ci/} /{spyod tshul ngan la thos pas ci//} विभवैः किं सलोभानां दुर्वृत्ताना श्रुतेन किम् ।। अ.क.४०क/४.४०.
spyod tshul ngan pa can
वि. दुर्वृत्तः — {bag med spyod tshul ngan pa can/} /{sdig can 'byor pa la chags pa/} /{bdag gis pha ni rnam par bsad//} दुर्वृत्तेन प्रमादिना । मया विभवलुब्धेन पापेन निहतः पिता ।। अ.क.३३९ख/४४.३५.
spyod tshul can
वि. चेष्टितः — {des smras ring po min 'di na/} /{gtum po gtum po'i spyod tshul can/} /{bzod dka' su dA sa zhes pa/} /{skyes bu rnams kyi mthar byed gnas//} सोऽब्रवीन्नातिदूरेऽत्र चण्डालश्चण्डचेष्टितः । निवसत्यन्तकः पुंसां सुदासो नाम दुःसहः ।। अ.क.१२९ख/६६.५५.
spyod tshul nyams pa
• सं. वृत्तभ्रंशः — {nor nyams bdag ni 'tsho ba yod/} /{spyod tshul nyams na 'gro ba gang //} वित्तभ्रंशेऽस्ति मे वृत्तिर्वृत्तभ्रंशे तु का गतिः ।। अ.क.५ख/५०.४६; • वि. नष्टचरितः, ओ रिता — {bu mo spyod tshul nyams pa dag/} /{shes nas sa bdag khengs ldan ni//} तनयां नष्टचरितां ज्ञात्वा मानी महीपतिः । अ.क.२८६क/१०६.८; कुण्ठितवृत्तिः — {brtan pa'i spyod tshul nyams shing 'dod ldan pas//} उत्कण्ठितः कुण्ठितधैर्यवृत्तिः अ.क.१९३क/२२.१०.
spyod tshul mtha'
वृत्तान्तः — {de skad ston pa gtso bo yis/} /{rang gi spyod tshul mtha' yi gtam/} /{sbyin dang brtson 'grus man ngag gis/} /{dge slong rnams la rjes bstan bsgrubs//} इति शा़स्ता स्ववृत्तान्तकथया विदधे विभुः । दानवीर्योपदेशेन भिक्षूणामनुशासनम् ।। अ.क.७०ख/६.१९४.
spyod tshul rnam par nyams
वि. विनष्टचेष्टः — {rgyal po'ang de sdig nag po brtsegs lta bus/} /{chu bur gyis gtams spyod tshul rnam par nyams//} राजाऽपि तत्किल्बिषकालकूटविस्फोटसङ्घट्टविनष्टचेष्टः । अ.क.२९६ख/३८.१९.
क्रि. भुज्यताम् — {rang gis byas pa spyod mdzod ces/} /{thams cad mkhyen pas rjes gnang nas/} /{las kyi zhags pas yang dag drangs/} /{de ni sgra sgrog grong khyer song //} सर्वज्ञेनाभ्यनुज्ञातः स्वकृतं भुज्यतामिति । कर्मपाशसमाकृष्टः स ययौ रोरुकं पुरम् ।। अ.क.३१६क/४०.१००.
spyod bzang
= {spyod pa bzang po/}
spyod yul
१. गोचरः [1] प्रदेशः — {sngon gyi mi mchog dam pa 'od byed pa/} /{kun kyang go 'phang dam pa bla med pa/} /{tshol ba'i tshe na spyod yul dgon par dga'/} /{khyod kyang de dag spyod pa'i lam du phyogs//} दुर्लभं पदवरं ह्यनुत्तरं सर्व एव पुरिमा नरोत्तमा । अरण्यगोचररताः प्रभङ्कराः तेष त्वं चर पथेऽनुवर्तकः ।। रा.प.२४५क/१४३ [2] = {yul} विषयः— {bram ze dbang po lnga po 'di dag ni spyod yul tha dad pa can yin zhing yul tha dad pa can yin te} यानीमानि ब्राह्मण पञ्चेन्द्रियाणि नानागोचराणि नानाविषयाणि अभि.भा.८५क/११९९; {yid kyi dbang po ni dbang po lnga po 'di dag gi spyod yul dang yul nyams su myong ba yin zhing /} {yid kyi dbang po ni 'di dag gi rten yin no//} मन एषां पञ्चानामिन्द्रियाणां गोचरविषयं प्रत्यनुभवति, मनश्चैषां प्रतिशरणम् अभि.भा.८५क/१२००; {'phags pa'i ye shes kyi spyod yul yin pas don dam pa ste/} {ye shes dam pa'i yul yin pa'i phyir ro//} आर्यज्ञानगोचरत्वात् परमार्थः, परमज्ञानविषयत्वात् म.भा.४ख/३९; {de ltar zab cing rgya che ba'i chos 'di ni rtog ge pa rnams kyi spyod yul ma yin te} नायमेवमुदारो गम्भीरश्च धर्मस्तार्किकाणां गोचरः सू.व्या.१३०ख/३; विषयः — {de'i phyir de ni rtog ge'i spyod yul ma yin no//} अतो न तर्कस्य तद्विषयः सू.व्या.१३२क/५ [3] गन्तव्यदेशः — {gang gi tshe dge 'dun gyi nang ngam grong ngam yul lam ljongs su bsod snyoms kyi phyir gnas par 'dod pa de'i tshe/} {thog ma kho nar spyod yul la lta bar byed} यदा सङ्घे वा ग्रामे वा देशे वा जनपदे वा भिक्षाहेतोर्विहर्तुकामो भवति, तदा पूर्वतरं गोचरमवलोकयति अ.श.२५३क/२३२; {bzhengs la spyod yul gyi grong du bzhud} उत्तिष्ठ गोचरग्रामं गमिष्यावः अ.श.२६०क/२३८ २. = {spyod yul nyid} गोचरता— {de ni mkhas pa rnams kyis med pa'i spyod yul du 'jug pa yin te} स विदुषामभावव्यवहारगोचरतामेवावतरति त.प.२५९क/९८८; {gang phyir thogs pa med tsam gyis/} /{don kun spyod yul brjod mi 'gyur//} न ह्यप्रतिघतामात्रात् सर्वगोचरतोच्यते । त.स.११६ख/१०१० ३. वृत्तम्, वृत्तान्तः— {de nas spyod yul mkhyen gyur kyang /} /{'gro bas phyag 'os gdong bzhi sogs/} /{lha rnams kyis ni phyag 'tshal zhing /} /{bcom ldan rang nyid gshegs par gyur/} अथ विज्ञातवृत्तोऽपि भगवान् स्वयमाययौ । वन्द्यमानो जगद्वन्द्यैश्चतुर्मुखमुखैः सुरैः ।। अ.क.८०ख/८.१५ ०. गतिः — {'od srung 'di lta ste/} {rnam par grol ba'i ro dang}…{nam mkha'i spyod yul du ngas chos rnams ro gcig par rtogs kyang} सोऽहं काश्यप एकरसधर्मं विदित्वा यदुत विमुक्तिरसं…आकाशगतिकम् स.पु.४८क/८५; गोचरः — {mtshan ma sna tshogs de dag ni/} /{mu stegs can lam khrid par byed/} /{nyan thos dag dang rang rgyal gyi/} /{spyod yul du yang ltung bar byed//} निमित्तानि च चित्राणि तीर्थ्यमार्गं नयन्ति ते । श्रावकत्वे निपातयन्ति प्रत्येकजिनगोचरे ।। ल. अ.१७२क/१३०.
spyod yul gyi grong
गोचरग्रामः — {bzhengs la spyod yul gyi grong du bzhud} उत्तिष्ठ गोचरग्रामं गमिष्यावः अ.श.२६०क/२३८; द्र.— {spyod yul gyi grong khyer/}
spyod yul gyi grong khyer
गोचरग्रामकः — {dge 'dun sang sbyin bdag che ge mo dang zhal ta pa che ge mo dang spyod yul gyi grong khyer che ge mo dang nad g}.{yog che ge mos dbyar gnas par zhal gyis bzhes par 'gyur ro//} अमुकेन दानपतिनामुकेन वैयावृत्त्यकरेणामुकेन गोचरग्रामकेन (ग्लानोपस्थायकेन) श्वः सङ्घो वर्षा उपगमिष्यति वि.सू.६२ख/७९.
वि. अरण्यगोचररतः — {sngon gyi mi mchog dam pa 'od byed pa/} /{kun kyang go 'phang dam pa bla med pa/} /{tshol ba'i tshe na spyod yul dgon par dga'/} /{khyod kyang de dag spyod pa'i lam du phyogs//} दुर्लभं पदवरं ह्यनुत्तरं सर्व एव पुरिमा नरोत्तमा । अरण्यगोचररताः प्रभङ्कराः तेष त्वं चर पथेऽनुवर्तकः ।। रा.प.२४५क/१४३.
spyod yul can
उ.प. गोचरः — {gal te 'di ni chos sogs kyi/} /{spyod yul can shes thogs med nyid/} /{'bras bu dang bcas gsal brjod na//} धर्मादिगोचरज्ञानमात्राप्रतिघता यदि । सफला वर्ण्यते व्यक्तम् त.स.१२८ख/११०३; {rnam par dag pa'i shes kun rnams/} /{don kun spyod yul can yin te//} विशुद्धं वा भवेज्ज्ञानं सर्वं सर्वार्थगोचरम् । त.स.१२३ख/१०७३; {de tsam sel ba'i spyod yul can//} तन्मात्रापोहगोचरम् ।। प्र.वृ.२७६क/१८; {de las dro bar gyur pa 'byung /} /{de ni bden bzhi'i spyod yul can//} तत ऊष्मगतोत्पत्तिः तच्चतुःसत्यगोचरम् । अभि.को.१९क/६.१७; विषयः — {skra sogs zhes bya'i blo dag ni/} /{spyi yi spyod yul can yin la//} केशादीति मतिः पुनः ।। सामान्यविषया प्र.वा.११८ख/२.८.
spyod yul tha dad pa can
वि. भिन्नगोचरः — {cha shas sgro 'dogs ji snyed pa/} /{de bsal phyir ni nges pa dang /} /{sgra yang de snyed kho na des/} /{de dag spyod yul tha dad can//} यावन्त्ॐऽशसमारोपास्तन्निरासे विनिश्चयाः । तावन्त एव शब्दाश्च तेन ते भिन्नगोचराः ।। प्र.वृ.२७६ख/१८; नानागोचरः — {bram ze dbang po lnga po 'di dag ni spyod yul tha dad pa can yin zhing yul tha dad pa can yin te} यानीमानि ब्राह्मण पञ्चेन्द्रियाणि नानागोचराणि नानाविषयाणि अभि.भा.८५क/११९९.
spyod yul thams cad kyi rgyus khong du chud pa
सर्वगोचरज्ञानानुगमनम् — {spyod yul thams cad kyi rgyus khong du chud pa dang}…{chos ston te} सर्वगोचरज्ञानानुगमनतः…धर्मं देशयति द.भू.२५४क/५१.
spyod yul dang bral ba
वि. गोचरविरहितः — {ngo tsha mi shes pa dang}… {spyod yul dang bral ba dang sangs rgyas kyi spyod yul las ring du gyur pa dang} अह्रीकाः…गोचरविरहिता बुद्धगोचराद्दूरीभूताः रा.प.२५६क/१५९.
spyod yul du byas
भू.का.कृ. गोचरीकृतः — {don 'di tshad ma 'ga' yis kyang /} /{spyod yul du ni byas ma yin/} /{rnam shes nyid las rnam shes ni/} /{skye bar tshad mas nges phyir ro//} नायमर्थः प्रमाणेन केनचिद् गोचरीकृतः । विज्ञानादेव विज्ञानं जायते माननिश्चयात् ।। प्र.अ.९४ख/१०२.
spyod yul du byas pa
= {spyod yul du byas/}
spyod yul bde ba
वि. कल्याणगोचरः — {gso sla ba dang dgang sla ba dang 'grogs na bde ba dang cho ga dang spyod yul bde ba} सुभरः सुपोषः सूपास्यकल्याणाचारगोचरः शि.स.११४क/११२.
spyod yul gnas
= {spyod yul gnas pa/}
spyod yul gnas pa
वि. गोचरस्थः — {ji ltar yid bzhin nor bu ni/} /{rtog pa med kyang cig car du/} /{spyod yul gnas pa rnams kyi ni/} /{bsam kun so sor rdzogs byed ltar//} युगपद् गोचरस्थानां सर्वाभिप्रायपूरणम् । कुरुते निर्विकल्पोऽपि पृथक् चिन्तामणिर्यथा ।। र.वि. १२७क/१०९.
spyod yul pa
उ.प. गोचरः — {rtag tu ting nge 'dzin gyi spyod yul pa} नित्यसमाधिगोचराः शि.स.१७३क/१७१; {ji srid yi ge'i spyod yul pa/}…/{de srid yang dag mi mthong ngo //} यावत्त्वक्षरगोचरम् । तावत्तत्त्वं न पश्यन्ति ल.अ.१६१ख/११२; गोचरी — {dum bu'i gling du nags tshal spyod yul pa/} /{sreg pa'i phrug gu byams la gnas gyur tshe//} वनगोचरि खण्डकद्वीपे तित्तिरिपोतक मैत्रविहारी । रा.प.२३९क/१३६.
spyod yul phun sum tshogs pa
गोचरसम्पत् — {'di ltar gzhan gyis cho ga dang spyod yul phun sum tshogs pa de dag mthong na/} {ma dad pa rnams kyang dad par 'gyur la} तथापि परे तामाचारगोचरसम्पदमुपलभ्याप्रसन्नाश्च प्रसीदन्ति श्रा.भू.१८क/४३.
spyod yul ba
= {spyod yul pa/}
spyod yul ma yin
= {spyod yul ma yin pa/}
spyod yul ma yin pa
वि. १. अगोचरः — {sgra yi spyod yul ma yin pa//} अगोचरो हि शब्दस्य प्र.अ.१५६ख/१७०; {so so rang rig theg pa ni/} {rtog ge pa yi spyod yul min//} प्रत्यात्मवेद्ययानं मे तार्किकाणामगोचरम् । ल.अ.१६५ख/११८; {dge slong gi spyod yul ma yin pa lnga ni/} {gsod pa'i sa dang smad 'tshong gi gnas dang chang 'tshong gi khyim dang rgyal po'i pho brang dang gdol pa'i khyim ste lnga pa'o//} पञ्च भिक्षोरगोचराः—घोषः वेशः पानागारं राजकुलं चण्डालकठिनमेव पञ्चमम् अभि.स.भा. ५१ख/७१; अवचरः — {rgyal po chen po bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub ni zab pa}…{rtog ge'i spyod yul ma yin pa} गम्भीरा महाराज अनुत्तरा सम्यक्संबोधिः…अतर्क्यावचरा वि.व.१६९ख/१.५८; {kye ma ngas thob cing mngon par rdzogs par sangs rgyas pa'i chos 'di ni zab pa} …{brtag mi nus pa rtog ge'i spyod yul ma yin pa} गम्भीरो बतायं मया धर्मोऽधिगतोऽभिसंबुद्धः… अतर्कोऽवितर्कावचरः ल.वि.१८७ख/२८६ २. अगम्या — {'dod pas log par g}.{yem ba'i gzhi ni spyod yul ma yin pa'i bud med dang} काममिथ्याचारस्य वस्त्वगम्या स्त्री अभि.स.भा.४६क/६३.
spyod yul min
= {spyod yul ma yin pa/}
spyod yul min pa
= {spyod yul ma yin pa/}
spyod yul med gyur
अगोचरीभूतः लो.को.१५१०.
spyod yul yin pa
कृ. गम्यः — {'dod pas log par g}.{yem ba'i gzhi ni spyod yul ma yin pa'i bud med dang /} {spyod yul yin yang yan lag ma yin pa dang yul ma yin pa dang dus ma yin pa dang tshod ma zin pa dang rigs ma yin pa dang pho dang ma ning thams cad do//} काममिथ्याचारस्य वस्त्वगम्या स्त्री गम्या वानङ्गादेशाकालेष्वमात्रायुक्ताभ्यां च सर्वश्च पुमान्नपुंसकं च अभि.स.भा. ४६क/६३.
spyod yul yongs su dag pa
ना. गोचरपरिशुद्धम्, ग्रन्थः म.व्यु.१३७६ (२९ख).
spyod yul la spyod pa
वि. गोचरचारी — {bcom ldan 'das bdag ni sems can dman pa la mos pa rnams kyi slad du de bzhin gshegs pa la zhu ba ma lags}…{bdud kyi spyod yul la spyod pa rnams kyi slad du ma lags} न च वयं भगवन् हीनाधिमुक्तिकानां सत्त्वानां कृतशस्तथागतं परिपृच्छामः…न मारगोचरचारिणाम् सु.प.२१ख/२.
spyod yul la log par rtogs pa
पा. गोचरविप्रतिपत्तिः, विप्रतिपत्तिभेदः — {de ltar 'dir ni grangs dang mtshan nyid dang 'bras bu la log par rtogs pa dang spyod yul la log par rtogs pa ni mngon sum gyi le'ur bsal nas} एवमिह संख्यालक्षणफलविप्रतिपत्तयः । प्रत्यक्षपरिच्छेदे तु गोचरविप्रतिपत्तिर्निराकृता न्या.टी.४७ख/९१; विषयविप्रतिपत्तिः — {spyod yul la log par rtog pa bsal ba'i phyir}…{smos te} विषयविप्रतिपत्तिं निराकर्तुमाह न्या.टी.४४क/७०.
spyod lam
पा. ईर्यापथः — {bdag 'greng ba dang 'chag pa'i spyod lam gnyis kyis dus 'da' bar bya'o//} यन्न्वहं द्वाभ्यामेव ईर्यापथाभ्यां स्थित्वा स्थानेन चंक्रमेण च कालमतिनामयेयम् अ.सा.४५४क/२५७; {spyod lam gsum gyis gnas so//}…{'greng ba dang 'gro ba dang 'dug pa} त्रिभिरीर्यापथैर्विहरति…स्थानेन चंक्रमेण निषद्यया रा.प.२४९क/१४९; चर्यामार्गः— {'phags pa 'jam dpal gyi spyod lam gyi cho ga} आर्यमञ्जुश्रीचर्यामार्गविधिः क. त.२६११; द्र.—
spyod lam bzhi
चत्वार ईर्यापथाः — १. {'chag pa} चंक्रमः, २. {'greng ba} स्थानम्, ३. {'dug pa} निषद्या, ४. {nyal ba} शय्या बो.भू.१०४क/१३३.
spyod lam gyi tshul ma 'chal ba
वि. असंक्षोभितेर्यापथप्रचारः — {glang po che'i rgyal po rgyags pa med pa lta bur dbang po shin tu dang ba dang spyod lam gyi tshul ma 'chal ba dang} विमद इव गजपतिः सुदान्तैरिन्द्रियैरसंक्षोभितेर्यापथप्रचारः अ.श.५७ख/४९.
spyod lam gyis dub pa
वि. ईर्यापथच्छिन्नः — {sen mo gcig pa dang}…{spyod lam gyis dub pa de dag las mi na ba rnams so//} एकनख…ईर्यापथच्छिन्नेभ्यश्चानाबाधिकानाम् वि.सू.१२क/१३.
spyod lam bcos ma can
वि. *अकल्पितेर्यापथः — {spyod lam bcos ma can la sangs rgyas dang phrad pa zhes nga mi smra'o//} नाहमकल्पितार्य(?तेर्या)पथस्य बुद्धसमवधानं वदामि रा.प.२४३क/१४१.
spyod lam brten par bya
ईर्यापथभजनम् — {spyod lam brten par bya'o//} ईर्यापथभजनम् वि.सू.९३क/१११.
spyod lam dang spyod pa'i khyad par thams cad dang ldan pa
वि. सर्वेर्यापथचर्याविशेषसमन्वागतः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{spyod lam dang spyod pa'i khyad par thams cad dang ldan pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…सर्वेर्यापथचर्याविशेषसमन्वागत इत्युच्यते ल.वि.२०६क/३०९.
spyod lam pa
• पा. ऐर्यापथिकम्, कामावचरानिवृताव्याकृतभेदः — {rnam smin skyes dang spyod lam pa/} /{bzo yi gnas dang sprul pa dang /} /{'dod na lung bstan min rnam bzhi//} विपाकजैर्यापथिकशैल्पस्थानिकनैर्मितम् । चतुर्धाऽव्याकृतं कामे अभि.को.६ख/२.७२; {'dod pa na spyod pa'i ma bsgribs pa la lung du ma bstan pa la ni rnam par smin pa las skyes pa dang spyod lam pa dang bzo'i gnas pa dang sprul pa'i sems dang rnam pa bzhir dbye'o//} कामावचरमनिवृताव्याकृतं चतुर्धा भिद्यते—विपाकजम्, ऐर्यापथिकम्, शैल्पस्थानिकम्, निर्माणचित्तं च अभि.भा.१०४ख/३६२; • वि. ऐर्यापथिकः — {shes rab} …{'dod pa'i khams na yod pa rnam par smin pa las skyes pa dang spyod lam pa dang bzo'i gnas pa dang sprul pa'i sems dang mtshungs par ldan pa dang} प्रज्ञा…कामधातौ विपाकजैर्यापथिकशैल्पस्थानिकनिर्माणचित्तसम्प्रयुक्ता अभि.स्फु.१०९क/७९६.
spyod lam ma bsdams pa
वि. असंवृत्तेर्यापथः — {chos smra ba de ni tshul khrims nyams pa}…{spyod lam ma bsdams pa yin no//} स च धर्मभाणकः शीलविपन्नः…असंवृत्तेर्यापथः का.व्यू.२३५ख/२९८.
spyod lam zhi ba
वि. शान्तेर्यापथः— {de nas khyim bdag des spyod lam zhi ba lus mdzes pa sems dang ba de mthong ngo //} ततस्तेन गृहपतिना दृष्टः शान्तेर्यापथः कायप्रासादिकश्चित्तप्रासादिकश्च वि.व.३१६क/१.१२९; {chos gos gsum gyon te spyod lam zhi bas gtsug lag khang du 'jug par bya'o//} त्रिचीवरं प्रावृत्य शान्तेर्यापथो विहारं प्रविशेत् वि.सू.७१क/८८.
spyod lam rab tu zhi ba phun sum tshogs pa
वि. प्रशान्तेर्यापथसम्पन्नः, श्रावकस्य म.व्यु.१११४ (२४क).
क्रि. द्र.— {nang du spyon cig/} {shes ldan kun dga' bo la su zhig 'gog} प्रविशतु, को भवन्तमानन्दं वारयति वि.व.१४२क/१.३१.
spyom
क्रि. (वर्त., भवि.; सक.; {spyoms} भूत., विधौ).
spyoms
= {spyoms pa/}
spyoms pa
विकत्थनम् म.व्यु.७१३३ (१०१ख); द्र.— {byang chub sems dpa' sdom pa'i tshul khrims la gnas pa ni dge ba mi spyoms shing sdig pa rnam par 'byed pa dang} संवरशीलव्यवस्थितो बोधिसत्त्वः प्रतिच्छन्नकल्याणो भवति विवृतपापः बो.भू.७७ख/९९.
अवभर्त्सयन् — {de nas rgyal po des khyod lta bu ngan pa ni med mod ces spyos nas} अथ स राजा धिक् त्वामित्येनमवभर्त्सयन् जा.मा.१५५ख/१७९.
spyos brgyad
= {spyos brgyad pa/} {spyos brgyad nas} परिभाष्य— {des mang du spyos brgyad nas khyim nas bskrad do//} स तया बहु परिभाष्य गृहान्निष्कासितः अ.श.२१६ख/१९९.
spyos brgyad pa
• भू.का.कृ. १. परिभाषितः — {bdag gis rang sangs rgyas la spyos brgyad pa de'i las kyi rnam par smin pa myong bar ma gyur cig} यन्मया प्रत्येकबुद्धः परिभाषितः, मा अस्य कर्मणो विपाकमनुभवेयम् अ.श.२१६ख/१९९ २. परिभाषितवान् — {bdag cag gis bcom ldan 'das kyi nyan thos rnams la tshig gis bsdigs so/} /{spyos brgyad do//} वयं भगवतः श्रावकान् वचनैस्तर्जितवन्तः परिभाषितवन्तः शि.स.४४क/४२.
spyos pa
• सं. आक्रोशः — {byis pa rnams kyis spyos pa dang brdeg pa dang} आक्रोशांस्तर्जनांश्चैव…बालानाम् स. पु.१०२ख/१६४; निर्भर्त्सनम् श.को.८०९; • भू.का.कृ. = {bslus pa} तिरस्कृतः, विडम्बितः — {'dod pas bslus pa rnams te/} {'dod pa'i ched du'am 'dod pas bslus pa ste spyos pa'o//} कामविडम्बिताः कामाय कामेन वा विडम्बितास्तिरस्कृताः बो.प.१६३क/१५२; परिभाषितः — {sbyin pa'i gnas rnams la yang yi dwags kyi tshig lta bus mang du spyos te} दक्षिणीयाश्च बहवः प्रेतवादेन परिभाषिताः अ.श.१२४क/११४; निर्भर्त्सितः म.व्यु.७१८३ (१०२ख); आक्रुष्टः — {spyos kyang mi gshe} आक्रुष्ट नाक्रोशति लो.को.१५११ २. परिभाषितवान् — {de nas bcom ldan 'das kyis}…{yi dwags de spyos te} ततो भगवान्…प्रेतं परिभाषितवान् अ.श.१३०ख/१२०; • द्र.— ग्. {yen spyos pa/}
spra
• क्रि. (वर्त., भवि.; सक.; {spras} भूत., विधौ); • सं. वानरः, जन्तुविशेषः — {nga ni spra yi rgyal por gyur pa'i tshe/} /{mi yi rgyal po klu yis yul bcom ste/} /{spra yi tshogs la gnod pa byung mthong nas/} /{rgyal po'i 'jigs las de dag ngas bton to//} वानरसङ्घमुपद्रुतं दृष्ट्वा नागनृपेण विवर्जितदेशम् । राजभयात्तु विमोक्षित ते मे वानरराज अहं यद आसीत् ।। रा.प.२३९ख/१३६; द्र. । {spra mo/} {spre'u/} ।। • = {spra ba/}
वौकम् — {shing bal ni lnga ste/} {sha ma la'i dang arka'i dang ka shi'i dang spra ba'i dang er ka'i'o//} पञ्च तूलानि—शाल्मलमार्कं काशमयं वौकमैरकं च वि.सू.४७ख/६०.
spra ba'i me tog
बकपुष्पम् म.व्यु.६२१३ (८८ख).
spra mo
मर्कटी, वानरी — {bdag cag las spra mo gang zhig sbrum par gyur na} या अस्माकं मर्कटी आपन्नसत्त्वा भवति वि.व.१२३ख/१.१२; मर्कटिका — {der ni nags mes tshig gyur cing /} /{mi sdug shin tu rid pa'i lus/} /{spra mo zhar ma de la ni/} /{bstan nas rgyal bas bka' stsal pa//} तत्र दावानलप्लुष्टामनिष्टक्लिष्टविग्रहाम् । काणां मर्कटिकामस्मै दर्शयित्वाऽवदज्जिनः ।। अ.क.१०८ख/१०.९७.
spra tshil
= {sbrang snyigs} सिक्थम् — {gu gul mig sman spra tshil sin+dUr/} /{spangs ma cha mnyam} सिन्दूरगुग्गुलुरसाञ्जनसिक्थतुत्थैः तुल्यांशकैः यो.श.३ख/४४; सिक्थकम् — {dbang dang dgug pa la mes gdungs pa'i gyo mo kha sbyar du spra tshil gyis dkris nas so//} अग्नितापे खर्परसम्पुटे सिक्थकेन वेष्टयित्वा वश्याकृष्टौ वि.प्र.१००ख/३. २२; म.व्यु.७११५ (१०१ख); मधुसिक्थम् — {khab dang gri dag btsas mi zos par bya ba'i phyir spra tshil gyis bskus pa'i ras mar gzhug par bya'o//} मधुसिक्थम्रक्षिते सूचीशस्त्रकाणां कौटकाभक्षणाय नतुके स्थापनम् वि.सू.६९ख/८६; मधूच्छिष्टम् — {mchongs pa dang}…{spra tshil gyi las dang}…{spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}…{thams cad la} लङ्घिते…मधूच्छिष्टकृते…गन्धयुक्तौ—इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८.
spra tshil gyi las
पा. मधूच्छिष्टकृतम्, कलाविशेषः — {mchongs pa dang}…{spra tshil gyi las dang}…{spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}… {thams cad la} लङ्घिते… मधूच्छिष्टकृते… गन्धयुक्तौ—इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८.
sprang
= {sprang po/}
sprang po
भैक्षुकः — {sdig can khyod ni sprang po bsod nams zad pa ltar dus mi shes pa'o//} अकालज्ञस्त्वं पापीयं पुण्यपरिक्षीण इव भैक्षुकः । ल.वि.१६२क/२४३; कोट्टमल्लकः — {dge slong dag sngon byung ba 'das pa'i dus na grong khyer bA rA Na sI na sprang po zhig gnas la} भूतपूर्वं भिक्षवोऽतीतेऽध्वनि वाराणस्यां नगर्यामन्यतमः कोट्टमल्लकः अ.श.२४६क/२२६; याचनकः — वनीयको याचनको मार्गणो याचकार्थिनौ ।। अ.को.२०९ख/३.१.४९; याचतीति याचनकः । याचकश्च । टुयाचृ याच्ञायाम् अ.वि.३.१.४९.
क्रि. समङ्गिनीं कुरु — {rgyal po chen po bdag bu dang myur du sprad du gsol} क्षिप्रं मां महाराज पुत्रेण समङ्गिनीं कुरुष्व ल.वि.११३क/१६५.
sprad pa
• सं. १. समापत्तिः — {gnyis kyis gnyis sprad pa} द्वयद्वयसमापत्तिः म.व्यु.९४६९ (१३०क) २. ढौकिका — {mgo mi bsgyur bar ro/} /{phrag pa mi sprad par ro//} न शीर्षप्रचालकम् । नांसे ढौकिकया वि.सू.४९क/६२; । {phrag pa mi sprad} नांसो ढौकिकया म.व्यु.८५५३ (११८ख); • भू.का.कृ. संयुक्तः — {sprad pa'i g}.{yo ba nyid tsam la'o//} इञ्जितत्वमात्रके संयुक्तस्य वि.सू.१३ख/१५.।(द्र.— {mthang sprad pa/} ग्. {yul sprad pa/})
spra'i rgyal po
वानरराजः, वानराधिपतिः — {nga ni spra yi rgyal por gyur pa'i tshe/} /{mi yi rgyal po klu yis yul bcom ste/} /{spra yi tshogs la gnod pa byung mthong nas/} /{rgyal po'i 'jigs las de dag ngas bton to//} वानरसङ्घमुपद्रुतं दृष्ट्वा नागनृपेण विवर्जितदेशम् । राजभयात्तु विमोक्षित ते मे वानरराज अहं यद आसीत् ।। रा.प.२३९ख/१३६.
spras
= {spras pa/}
spras pa
• सं. रचना — {bstar ba ni sa gzhi spras pa'i khyad par ro//} कुट्टिमाः भूमिरचनाविशेषाः बो.प.६१क/२५; {'og gi phyi rol du ro'i skras spras pa'o//} अधो बाह्ये मृतककेशरचना वि.प्र.१३७क/३.७३; {mu tig rang bzhin zhes pa mu tig gis spras shing bkod pa'o//} मुक्तामया मौक्तिकरचनाखचिताः बो.प.६१क/२५; • भू.का.कृ. मण्डितः — {mkhas pa zhes bya de yi bu/} /{legs byas dag la mkhas pa byung /} /{nyams pa med pa'i grags pa dang /} /{bsod nams nor gyi rgyan gyis spras//} तस्य पण्डितनामाऽभूत् पुत्रः सुकृतपण्डितः । अखण्डितयशः पुण्यधनालङ्कारमण्डितः ।। अ.क.३२४ख/४१.३; चितः — {mi yi bdag po kr}-{i kIs byas pa'i mchod rten ni/} /{rin chen gyis spras mchog tu mdzes la} कृकिनरपतिना कृतेऽपि चैत्ये वररुचिरत्नचिते अ.क.८८क/६३.६४; खचितः — {gser dang dngul gyis spras pa dag mi bcang ngo //} न सुवर्णरूप्यखचिताम् वि.सू.७४ख/९१; निचितः — {de nas gegs bral khyim bdag gis/} /{gser gyi mchod rten nor bu dang /} /{mu tig dag gis spras pa dag/} /{smon lam dag ni rab bsgrubs pa//} हेमस्तूपं गृहपतिर्निचितं मणिमौक्तिकैः । वीतविघ्नं ततः कृत्वा प्रणिधानं समादधे ।। अ.क.२२७क/८९.६९; आचितः म.व्यु.६०५६ (८६ख); रचितः म.व्यु.६०५७ (८६ख); चित्रितः— {phyag gi sor mo ring zhing zlum la mdzes/} /{sen mo zangs mdog dag cing dra bas spras//} दीर्घवृत्तरुचिरा कराङ्गुली शुद्धताम्र नखजालचित्रितम् । रा.प.२३०ख/१२३; विचित्रितः — {dpe byad sna tshogs bzang pos sku lus spras//} सुविचित्रव्यञ्जनविचित्रिताङ्गम् सु.प्र.६०ख/१२३; संस्कृतः — {gang zhig byang chub don du gnyer bas gser bzhin} (?{zhing} ){nor bus spras pa ni/}…{'bul ba//} यो दद्यान्मणिसंस्कृतानि कनकक्षेत्राणि बोध्यर्थिकः र.वि. १२७ख/११५; प्रत्युप्तः — {de'i khyim yangs shing rgya che la}…{lha'i rin po che du mas spras pa} गृहं विपुलं विस्तीर्णं…अनेकदिव्यरत्नप्रत्युप्तम् सु.प्र.३क/४; प्रोतः — {kye ma da ni rgan po dag/} /{rus gzeb lus po chu rgyus kyi/} /{rgyun gyi zhags pas spras pa ru/} /{rmongs pa'i mkha' 'gro gso 'am snyam/} शरीरे सन्ततस्नायुपाशप्रोतास्थिपञ्जरे । वृद्धः पुष्णाति मन्येऽहमहो मोहविहङ्गमम् ।। अ.क.२१४क/२४.७१; चिह्नितः— {sgo dang sgo khyud mtshams rnams su/} /{zla ba mtshan ma} (?{nyi ma} ){rdo rjes spras//} द्वारनिर्यूहसन्धिषु । चन्द्रार्कवज्रचिह्नितम् स.दु.१०८क/१६०; • वि. सुरुचिरः — {khri'i rkang pa rin po che sna tshogs kyis spras pa'i 'od zer 'phro zhing sdug pa} विविधरत्नप्रभोद्भासुरसुरुचिरपादम् जा.मा.१२४ख/१४३; • उ.प. शोभी — {gser gyi phreng bas spras pa yi/} /{rta yis bgrod par byed de la/} /{yon tan rab rgyas mi bzod pa'i/} / ग्. {yo can sngon du phyogs nas smras//} तं व्रजन्तं तुरङ्गेण काञ्चनदामशोभिनम् । ऊचुर्विटाः समभ्येत्य गुणोत्साहासहिष्णवः ।। अ.क.३२४ख/४१.७.
spri
१. पीयूषः, ओ षम्, अभिनवपयः म.व्यु.५६९२(८३ख); पेयूषः, ओ षम् मि.को.३७ख २. (प्रा.) द्र.— {rgyu ma'i nang spri za ba} अन्त्रविवरखादिनः शि.स.४५क/४३; {spri la yod pa lta bu} फल्गुगतम् बो.भू.१८५क/२४३.
spri la yod pa lta bu
पा. फल्गुगतम्, दौष्ठुल्यभेदः — {shes bya'i sgrib pa'i phyogs dang mthun pa'i gnas ngan len ni rnam pa gsum du rig par bya ste/} {lpags shun la yod pa dang spri la yod pa dang snying po la yod pa lta bu'o//} ज्ञेयावरणपक्ष्यमपि दौष्ठुल्यं त्रिविधं वेदितव्यम् । त्वग्गतं फल्गुगतं सारगतञ्च बो.भू.१८५क/२४३.
sprik+kA
= {spr}-{i ka/}
spring
= {spring ba/}
spring ba
• सं. सन्देशः — {chung mas g}.{yog khrid de shog cig par ched cher spring ba zhig phyogs der 'ongs par gyur to//} पत्न्या परिचारकानयनार्थं समर्पितदृढसन्देशस्तं देशमुपजगाम जा.मा.५४क/६३; लेखः — {la la dag ni de la spring ba 'dri//} केचित्तु लेखानपि लेखयन्ति स.पु.४४क/७७; • भू.का.कृ. विसर्जितः — {de 'khrugs pas rgyal po la phrin spring ba} तया कुपितया राज्ञः सन्देशो विसर्जितः अ.श.९२क/८३; अनुप्रेषितः — {rgyal po pad ma chen pos}…{phrin yig spring ngo //} महापद्मेन राज्ञा लेखोऽनुप्रेषितः वि.व.७ख/७७; सन्दिष्टः — {blon po rnams kyis}…{spring ba} अमात्यैः संदिष्टम् वि.व.१५६ख/१.४५.
spring bar byed
क्रि. विसृज्यते — {gdengs can 'dren pa dag gis klu de ni/} /{gos dang rtags kyis mtshan pa spring bar byed//} नागः फणिनायकेन विसृज्यते पाटलपट्टचिह्नः अ.क.३०५ख/१०८.१२७.
spring bar mdzod
क्रि. प्रेष्यताम् — {zangs kyi glegs bu la bkod pa'i/} /{spring yig sa bdag spring bar mdzod//} ताम्रपट्टार्पितो लेखः प्रेष्यतां पृथिवीपते ।। अ.क.१६४क/७३.९.
spring yig
लेखः — {bdag nyid che la phyag 'tshal te/} /{de yi gtam bshad spring yig phul//} प्रणम्यावेद्य तद्वृत्तं ददुर्लेखं महात्मने ।। अ.क.७६क/७.५८; {bcom ldan slad du gsol ba yi/} /{spring yig de dag rnams la bskur//} विज्ञप्तिलेखं प्रददौ तेषां भगवतः कृते ।। अ.क.७६क/७.५७; {bshes pa'i spring yig} सुहृल्लेखः क.त.४४९६; लेखा — {gzugs can snying po'i lag rtags can/} /{spring yig thang ka'i sngon byung ba/} /{mi bdag u drA ya na ni/} /{rab tu dga' bas rang gis bklags//} बिम्बिसारस्य हस्ताङ्कलेखामुद्रायणो नृपः । पटस्य पुरतः प्राप्तां हृष्टः स्वयमवाचयत् ।। अ.क.३०९क/४०.२४; लेख्यलिपिः — {de dag gis kyang sgrub byed rgyal po'i bka' yi spring yig las kyi 'phreng chags pa//} आज्ञालेख्यलिपिं विधातृनृपतेः संसक्तकर्मावलीम् अ.क.१क/५०.१; लिपिः — {spring yig la sogs pa la ni na smad pa med do//} न लिप्यादौ ह्रासः वि.सू.१६क/१८.
spring yig 'ching byed
काचनम् मि.को.२५क ।
springs
• क्रि. ( {spring} इत्यस्या भूत., विधौ) व्यसृजत् — {de nas gzugs can snying po yis/} /{bcom ldan 'das la gsol byas nas/} /{kA t+yA ya na dge slong ma/} /{ri ma zhes pa'ang de la springs//} बिम्बिसारस्ततस्तस्मै कृत्वा भगवतोऽर्थनाम् । कात्यायनं च व्यसृजत् शैलाख्यां चापि भिक्षुणीम् ।। अ.क.३१०क/४०.३५; दिदेश — {zhes bsams grogs mo'i lag tu ni/} /{de la de yi rgyud mang springs///} इति ध्यात्वा सखीहस्ते तस्मै वीणां दिदेश सा ।। अ.क.१४७क/१४.९५; प्राहिणोत्— {rdo 'jog dbang po la ni spring yig dag/} /{rgya ldan rin cen mdzes pa dang bcas springs//} सा प्राहिणोत्तक्षशिलेश्वराय लेखं समुद्रं सह चारुरत्नैः ।। अ.क.५९क/५९.८९; {rang gi sku gzugs ras la bkod/} /{bcom ldan gyis ni de la springs//} भगवान् प्राहिणोत् तस्यै न्यस्तां स्वप्रतिमां पटे ।। अ.क.७६ख/७.६२; {kA shi'i grong khyer dag tu ni/} /{sa bdag nor lha'i bu zhes pa'i/} /{grogs la bcom ldan ltos shig ces/} /{rgyal po de yi pho nya springs//} स राजा काशीनगरीं वासवाख्यस्य भूपतेः । सुहृदः प्राहिणोद् दूतं भगवान् दृश्यतामिति ।। अ.क.२२८क/८९.७८; • = {springs pa/}
springs pa
भू.का.कृ. प्रेषितः — {dug mtshon me rnams bsrung 'os pa/} /{rnam bkra rin chen go cha ni/} /{grogs kyis springs pa legs blangs nas/} /{rgyal pos blon po rnams la smras//} विषशस्त्राग्निरक्षार्हं विचित्ररत्नकं च तत् । सुहृत्प्रेषितमादाय प्रोवाच सचिवान्नृपः ।। अ.क.३०७ख/४०. ११; प्रहितः — {gro bzhin gyis springs longs spyod kyi/} /{dri bzang der ni sa bdag gis/} /{tshor nas brgya byin gyis springs pa/} /{thams cad mchog ldan yin par bsams//} श्रोणप्रहितभोगानामामोदं तत्र पार्थिवः । आघ्राय शक्रप्रहितं सर्वं दिव्यममन्यत ।। अ.क.२३६क/२७.१७; {de yi kha la bdag gi 'phrin gyi tshig/} /{springs pa gang de brjed pa ma yin nam//} संदेशवाक्यं प्रहितं मया यत् तद्विस्मृतं तस्य मुखेन नूनम् । अ.क.१९२ख/२२.६; द्र.— {slob ma la springs pa'i spring yig} शिष्यलेखः क.त. ४१८३.
springs yig
= {spring yig/}
sprin
• सं. मेघः — {dpyid ni ni tsu la rab rgyas/} /{sos ka dag ni sprin gyis gtibs//} मधुरुत्फुल्लनिचुलो निदाघो मेघदुर्दिनः का.आ.३४०ख/३.१६७; {chos kyi sprin} धर्ममेघा द.भू.२६५ख/५८; {rgyal sras rnams kyi sems skyed pa/} /{sprin dang 'dra bar bstan pa ste//} मेघसदृशश्च कथितश्चित्तोत्पादो जिनात्मजानां हि । सू.अ.१४०ख/१७; घनः — {glang po rnams}…{khrag ni rab zags pas/} /{thun mtshams dag gi sprin bzhin mdzes//} करेणवः क्षरद्रक्ता भान्ति सन्ध्याघना इव ।। का.आ.३३५ख/३. २६; जीमूतः — {sprin gyi tog ni sprin bzhin du/} /{slong ba'i gdung ba 'phrog pa dag//} जीमूतकेतुर्जीमूत इव तापहरोऽर्थिनाम् ।। अ.क.२९३ख/१०८.१७; पयोदः — {chu ni sprin de las thon pa} पयस्तत्पयोदाद्विमुक्तम् र.वि. १२४ख/१०५; अम्बुद: — {de bzhin thugs rje'i sprin las ni//} करुणाम्बुदतस्तद्वत् र.वि.१२४ख/१०५; तोयदः — {srog chags phra dang ri sul song ba dag la ji ltar sprin ltos med//} सूक्ष्मप्राणकशैलदेशगमिकान्नापेक्षते तोयदः । र.वि.१२५क/१०६; जलदः — {khyod lus sha yi ri bo ni/} /{dben pa'i snang ba dag gi sprin/} /{rmongs pa'i tshogs kyis khur gyur pa/} /{sdig pas mchog tu bskrun pa yin//} विवेकालोकजलदः कायोऽयं मांसभूधरः । भारस्ते मोहसम्भारः पापादुपनतः परः ।। अ.क.२४३क/२८.३१; जलधरः — {thugs rje'i sprin} कृपाजलधरः र. वि.१२५क/१०६; अम्बुधरः — {dpyid mthar sprin med pa na} ग्रीष्मान्तेऽम्बुधरेष्वसत्सु र.वि.१२५क/१०५; पयोमुक् — {sgra ni sprin gyi lta bu yis/} /{rma bya bzhin du de rangs nas/} /{sangs rgyas bcom ldan zhes pa 'di/} /{su zhes yang ni de la smras//} उन्मुखी सा मयूरीव शब्दैरेव पयोमुचः । क एष भगवान् बुद्ध इति पप्रच्छ तान् पुनः ।। अ.क.७६क/७.५५; बलाहकः — {sbrin las glog 'byung ngo //} {sprin las glog 'byung ngo //} बलाहको विद्योतते, बलाहकाद् विद्योतते त.प.७२ख/५९७; अभ्रम् — {byang du ut+pa la mdzes pa ni/} /{mthing ka sprin dang 'dra ba bri//} उत्तरेणोत्पलं कुर्यान्नीलाभ्रमिव शोभनम् ।। गु.स.९७क/१४; अभ्रपटलः — {sprin ni mes bsreg par bya ba yin te/} {sa'i rang bzhin yin pa'i phyir rtswa la sogs pa bzhin no//} अभ्रपटलमग्निना दह्यते; पार्थिवत्वात्, तृणादिवत् त.प.३६ख/५२२; भेकः श्री.को.१६४ख; • पा. अभ्रम्, वर्णरूपभेदः — {yang gzugs kyi skye mched de nyid rnam pa nyi shu zhes bya ste/} {'di lta ste/} {sngon po dang} …{sprin pa dang}…{mun pa'o/} तदेव रूपायतनं पुनरुच्यते—विंशतिधा, तद्यथा—नीलम्… अभ्रम्… अन्धकारमिति अभि.भा.३०क/३२; म.व्यु.१८६९ (३९ख); • ना. मेघः १. बोधिसत्त्वः — {dper na dra byil sprin byang chub sems dpa' chen po yin yang gsar bu 'phags pa nor bzangs la lus thams cad kyis gtugs nas phyag byas pa} यथा मेघेन द्रमिडेन महाबोधिसत्त्वेनापि सता नवक आर्यसुधनः सर्वशरीरेण प्रणिपत्य वन्दितः शि.स.५७ख/५६ २. विद्याराजः — {rig pa mchog dang}…{sprin dang}…{de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः…मेध्य(?मेघः)…एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७क/८.
sprin dkar mo
ना. पाण्डलमेघा, नागकन्या — {klu'i bu mo brgya phrag du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {klu'i bu mo rgyan 'dzin ces bya ba dang}…{klu'i bu mo sprin dkar mo zhes bya ba dang} अनेकानि च नागकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि, तद्यथा—विभूषणधरा नाम नागकन्या…पाण्डलमेघा नाम नागकन्या का.व्यू.२०१ख/२५९.
• वि. मेघच्छन्नः — {sprin 'khrigs nyin par yul ngan no//} मेघच्छन्नेऽह्नि दुर्दिनम् अ.को.१३४क/१.३.१२; • सं. मेघोन्नतिः — {sprin 'khrigs par snang ba'am mthong ba las} मेघोन्नतिदर्शनात् म.व्यु.४६३५ (७२क).
sprin gyi ka pha
= {ser ba} घनकफः, करका ङ.को.५४/रा.को.२.३९१.
sprin gyi klong
घनावर्तः — {lus sna tshogs kyi sprin gyi klong yang dag par ston pa} विविधकायघनावर्तसन्दर्शनम् द.भू.२६९क/६१.
अभ्रकूटः, ओ टम् — {bdug pa ni sprin gyi mgo lta bur gyur to//} धूपोऽभ्रकूटवद् अ.श.२ख/१.
sprin gyi rgyal mtshan
मेघध्वजः लो.को.१५१२.
sprin gyi sgra
= {sprin sgra/}
sprin gyi sgron ma tshogs kyi bdag po sgrub pa'i thabs zhes bya ba
ना. मेघलोकगणपतिसाधननाम, ग्रन्थः क.त. ३७४०.
sprin gyi rnga sgra
दुन्दुभिमेघस्वरः लो.को.१५१२.
sprin gyi bcud
= {chu} घनरसः, जलम् — {chu ni mo ste}…{sprin gyi bcud} आपः स्त्री… घनरसः अ.को.१४७क/१.१२.५; घनस्य रसो घनरसः अ.वि.१.१२.५.
sprin gyi snying po
घनसारः, कर्पूरम् श.को.८११.
sprin gyi tog
ना. १. जीमूतकेतुः, विद्याधरेश्वरः — {dpal ldan rig pa 'dzin pa'i dbang /} /{sprin gyi tog ni sprin bzhin du/} /{slong ba'i gdung ba 'phrog pa dag/} /{grong khyer gser du byung bar gyur//} बभूव काञ्चनपुरे श्रीमान् विद्याधरेश्वरः । जीमूतकेतुर्जीमूत इव तापहरोऽर्थिनाम् ।। अ.क.२९३ख/१०८.१७ ०. मेघध्वजः लो.को.१५१२.
sprin gyi dum bu
मेघविच्छेदः — {seng ge}…{ston ka'i sprin gyi dum bu mtshams kyi dus la bab pa'i mdog 'dra bar 'dug pa mthong ngo //} सिंहं…संध्याप्रभासमालब्धं शरन्मेघविच्छेदमिव ददर्श जा.मा.२११क/२४६.
sprin gyi dra ba
• सं. अभ्रजालम् — {nyon mongs shes bya'i sprin gyi dra ba sangs rgyas rnams kyi thugs rje'i rlung gis rnam par 'thor//} क्लेशज्ञेयाभ्रजालं विधमति करुणा वायुभूता जिनानाम् ।। र.वि.१२२क/९८; • पा. मेघजालः, बोधिसत्त्वविमोक्षः — {rigs kyi bu kho bo ni byang chub sems dpa'i rnam par thar pa sprin gyi dra ba thob pa'o//} अहं कुलपुत्र मेघजालस्य बोधिसत्त्वविमोक्षस्य लाभी ग.व्यू.७६क/१६७.
sprin gyi rdo
= {sprin gyi rdo ba/}
sprin gyi rdo ba
करका, मेघोपलः — {sprin gyi rdo ba ka ra kA} श्री.को.१६५ख ।
sprin gyi dpal
ना. मेघश्रीः १. बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{sprin gyi dpal dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… मेघश्रियः ग.व्यू.२६७ख/३४७ २. भिक्षुः — {de na mgul legs pa zhes bya ba'i ri yod pa/} {de la dge slong sprin gyi dpal zhes bya ba 'dug gis} तत्र सुग्रीवो नाम पर्वतः । तत्र मेघश्रीर्नाम भिक्षुः प्रतिवसति ग.व्यू.३२४क/४७.
sprin gyi pho nya
ना. मेघदूतनाम, ग्रन्थः क.त.४३०२.
sprin gyi phreng ba
मेघपंक्तिः — {lci ba'i mngal khur gyis ngal zhing /} /{'khun par byed pa sprin gyi phreng /} /{'di dag g}.{yo med sting gi ni/} /{phang ba dag tu yang dag nyal/} गुरुगर्भभराक्लान्ताः स्तनन्त्यो मेघपंक्तयः । अचलाधित्यकोत्सङ्गमिमाः समधिशेरते ।। का.आ.३२१ख/१.९८; मेघमाला — कादम्बिनी मेघमाला अ.को.१३३ख/१.३.८; मेघानां माला — {sprin gyi phreng ba dag gis ni/} /{rma bya'i tshogs rnams 'dod ldan byed//} उत्कण्ठयति मेघानां माला वर्गं कलापिनाम् । का.आ.३२६क/२.११७.
sprin gyi phreng ba ldan
जीमूतमाली — {sprin gyi phreng ba ldan dus su/} /{snyan par sgrogs pa'i mgrin ldan pa/} /{rma bya yi ni mjug ma dag/} /{zlum por byas nas gar byed do//} मण्डलीकृत्य बर्हाणि कण्ठैर्मधुरगीतिभिः । कलापिनः प्रनृत्यन्ति काले जीमूतमालिनि ।। का.आ.३२०ख/१.७०.
sprin gyi dbyangs kyi sgra
ना. मेघनिर्घोषस्वरः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{sprin gyi dbyangs kyi sgra dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…मेघनिर्घोषस्वरेण च ग.व्यू.२७६ख/३.
sprin gyi me tog
= {chu} मेघपुष्पम्, जलम् — {chu ni mo ste}… {sprin gyi me tog} आपः स्त्री…मेघपुष्पम् अ.को.१४७क/१.१२.५; मेघस्य पुष्पं मेघपुष्पम् अ.वि.१.१२.५.
sprin gyi rtsa ba nar ba
लम्बाम्बुदः — {sprin gyi rtsa ba nar bar snang ba las char 'bab par rjes su dpag pa} लम्बाम्बुददर्शनात् वर्षाऽनुमानम् म.व्यु.४६३३ (७२क).
sprin gyi bzhon
= {sprin gyi bzhon pa/}
sprin gyi bzhon pa
ना. जीमूतवाहनः, विद्याधरेश्वरपुत्रः — {dpal ldan rig pa 'dzin pa'i dbang /} /{sprin gyi tog ni sprin bzhin du/} /{slong ba'i gdung ba 'phrog pa dag/} /{grong khyer gser du byung bar gyur/} /{sprin gyi bzhon pa de yi sras/} बभूव काञ्चनपुरे श्रीमान् विद्याधरेश्वरः । जीमूतकेतुर्जीमूत इव तापहरोऽर्थिनाम् ।।…जीमूतवाहनस्तस्य पुत्रः अ.क.२९३ख/१०८.१९; {sprin gyi bzhon pa mkha' lding gis/} /{bsnun cing gtubs pa mthong gyur nas//} स दृष्ट्वा गरुडाघातदीर्णं जीमूतवाहनम् । अ.क.३१०ख/१०८.१७२.
धनकुलम् — {de ltar klu'i rgyal po brgyad ni gdengs ka lnga dang ldan pa sprin gyi rigs te sprin tshogs lto ba dag nas nges par kun tu spro byed pa'o//} एवमष्टौ नागराजाः पञ्चफणिनो घनकुलं मेघवृन्दमुदरान्मुञ्चतो वै समन्तात् वि.प्र.७३क/४.१३६.
sprin gyi rus pa
= {ser ba/}
sprin gyi shugs can
ना. बालाहकः, अश्वराजः — {rta'i rgyal po sprin gyi shugs can zhes bya ba} बालाहकं नामाश्वराजम् ल.वि.११क/१२; {glang po che sa srung gi bu lta bu dag dang /} {rta sprin gyi shugs can lta bu dag dang} ऐरावतसदृशा हस्तिनः, बालाहकसदृशा अश्वाः अ.श.२४०क/२२०; बलाहकः — {rta'i rgyal po sprin gyi shugs can} बलाहकाश्वराजः म.व्यु.४७७४ (७४क).
sprin mgrin
मेघग्रीवः लो.को.१५१३.
sprin sgra
= {'brug sgra} मेघनिर्घोषः — {snying po byang chub kyi shing kun tu grags pa'i chos kyi sprin sgra'i rgyal mtshan zhes bya ba} समन्तावभासनधर्ममेघनिर्घोषध्वजो नाम बोधिमण्डवृक्षः ग.व्यू.१२०क/२०८; स्तनितं गर्जितं मेघनिर्घोषो रसितादि च ।। अ.को.१३३ख/१.३.८; मेघस्वरः मि.को.१४४ख ।
sprin sgra rgyal po
ना. मेघस्वरराजः, तथागत: — {dge slong dag byang phyogs na de bzhin gshegs pa}…{sprin sgra mar me zhes bya ba dang de bzhin gshegs pa}…{sprin sgra rgyal po zhes bya ba'o//} उत्तरस्यां दिशि भिक्षवो मेघस्वरदीपश्च नाम तथागतः…मेघस्वरराजश्च नाम तथागतः स.पु.७१क/११९.
sprin sgra mar me
ना. मेघस्वरदीपः, तथागत: — {dge slong dag byang phyogs na de bzhin gshegs pa}…{sprin sgra mar me zhes bya ba dang de bzhin gshegs pa}…{sprin sgra rgyal po zhes bya ba'o//} उत्तरस्यां दिशि भिक्षवो मेघस्वरदीपश्च नाम तथागतः…मेघस्वरराजश्च नाम तथागतः स.पु.७१क/११९.
sprin chen
= {sprin chen po/}
sprin chen po
• सं. महामेघः — {ji ltar sprin chen po 'dus pa} यथा महामेघः उन्नमते स.पु.४७क/८४; {bdag gi lus las kyang chu'i rgyun chen po 'byin te/} {dper na sprin chen po bzhin no//} स्वकायादपि महावारिधारा उत्सृजति, तद्यथापि नाम महामेघः म.व्यु.२२५ (६ख); घनः — {sprin chen stug pos 'od kyi dra ba bsgribs//} घनैर्घनैरावृतरश्मिजालः जा.मा.८१क/९३; • ना. महामेघः १. विद्याराजः — {rig pa mchog dang}…{sprin chen po dang}…{de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः…महामेध्य(?मेघः)…एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७क/८ २. ग्रन्थः — {'phags pa sprin chen po} आर्यमहामेघः क.त.२३५ ०. महामेघः — {rdo rje rgyal po sprin chen po/} /{nad las thar bar bsgom par bya//} वज्रराजं महामेघं भावयेद् व्याधिमोक्षणम् ।। गु.स. १३०क/८७.।ँ {zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} ना. महामेघनाममहायानसूत्रम्, ग्रन्थः क.त.२३२.।ँ {rlung gi dkyil 'khor gyi le'u klu thams cad kyi snying po zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} ना. महामेघवायुमण्डलपरिवर्तसर्वनागहृदयनाममहायानसूत्रम्, ग्रन्थः क.त.२३४, ६५८, १०६४.।ँ {'i mdo las phyogs bcu'i byang chub sems dpa' rgya mtsho 'dus pa'i dga' ston chen po la rtse ba zhes bya ba'i le'u} ना. महामेघसूत्राद् दशदिग्बोधिसत्त्वसमुद्रसन्निपातिमहोत्सवविक्रीडितनामपरिवर्तः, ग्रन्थः क. त.२३३.
sprin chen po'i mgo
महदभ्रकूटः — {bdug pa de steng gi nam mkha' la yang dag par 'phags te}…{sprin chen po'i mgo ltar 'dug par 'gyur ba} स धूप उपरि विहायसमभ्युद्गम्य…महदभ्रकूटवदवस्थितः अ.श.१३ख/१२.
sprin chen po'i char thams cad yongs su 'dzin pas mi ngoms pa
पा. सर्वमेघवारिसम्प्रत्येषणातृप्तिः, महासमुद्रस्याकारभेदः — {rgya mtsho chen po ni rnam pa bcus mi 'phrogs pa'i phyir rgya mtsho'i grangs su 'gro ste}…{'di lta ste/} {rim gyis gzhol ba dang}…{sprin chen po'i char thams cad yongs su 'dzin pas mi ngoms pa'o//} महासमुद्रो दशभिराकारैः संख्यां गच्छत्यसंहार्यतया…यदुत अनुपूर्वनिम्नतश्च …सर्वमेघवारिसम्प्रत्येषणातृप्तिश्च द.भू.२७७ख/६६.
sprin chen las byung ba
वि. महामेघसम्भवः — {grang bas nyam thag dro thob shog/} /{byang chub sems dpa'i sprin chen las/} /{byung ba'i chu bo mtha' yas kyis/} /{tsha bas nyam thag bsil bar shog//} शीतार्ताः प्राप्नुवन्तूष्णमुष्णार्ताः सन्तु शीतलाः । बोधिसत्त्वमहामेघसम्भवैर्जलसागरैः ।। बो.अ.३७ख/१०.५.
पा. असम्भिन्नमेघम्, प्रज्ञापारमितामुखम् — {ka zhes bya ba brjod pa dang /} {shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i sgo sprin tha mi dad pa zhes bya ba khong du chud do//} ककारं परिकीर्तयतोऽसम्भिन्नमेघं नाम प्रज्ञापारमितामुखमवक्रान्तम् ग.व्यू.२७४क/३५३.
sprin 'thibs pa
दुर्दिनम् — {des sdug pa dang bral ba'i mya ngan shin tu che ba skyes nas mchi ma'i sprin 'thibs pa'i gdong gis bsams pa'i rgyamatshor zhugs pa na} सोऽतीव समुपजातप्रियाविरहशोकाश्रुदुर्दिनवदनश्चिन्ताजलधिमवगाहमानः त.प.२६६क/१००१.
sprin dang rnga sgra rgyal po
ना. मेघदुन्दुभिस्वरराजः, तथागत: — {bskal pa mthong na dga' ba la 'jig rten gyi khams gzugs thams cad shin tu ston par de bzhin gshegs pa}… {sprin dang rnga sgra rgyal po zhes bya ba 'di 'jig rten du byung ste} मेघदुन्दुभिस्वरराजो नाम तथागतः…लोके उदपादि… सर्वरूपसन्दर्शनायां लोकधातौ प्रियदर्शने कल्पे स.पु.१६१ख/२४७.
sprin dang 'dra ba
मेघवत्, मेघोपमः — {de yang dga' bral dang por mtshon/} /{dga' ba gsum po rnam par spangs/} /{dang po sprin dang 'dra ba yin/} /{grub pa sgyu ma lta bur 'gyur//} विरमादौ स लक्ष्यत आनन्दत्रयवर्जितः ।। प्रथमं मेघवद् भाति सिद्धे तु मायावद् भवेत् । हे.त.१२क/३६.
sprin dang ldan pa
• ना. मेघवती, लोकधातुः — {de nas nub byang gi phyogs mtshams na de bzhin gshegs pa 'brug sgra rgyal po'i sangs rgyas kyi zhing 'jig rten gyi khams sprin dang ldan par} अथ खलु पश्चिमोत्तरस्या दिशो मेघवत्या लोकधातोर्मेघराजस्य तथागतस्य बुद्धक्षेत्रात् ल.वि.१४४ख/२१३; • सं. मेघवती, रश्मिविशेषः — {sprin dang ldan pa'i 'od zer rab gtong zhing /} /{spos kyi char 'babs sprin rnams kun tu gnas//} मुञ्चति मेघवती यद रश्मिं संस्थिहि गन्ध प्रवर्षति मेघम् । शि.स.१८१ख/१८१.
कालमेघः — {char sprin nag po rlung gis gtor ba bzhin//} वाताभिनुन्ना इव कालमेघाः जा.मा.६८क/७९.
sprin pa
= {sprin 'khrigs pa} मेघोन्नतिः मि.को.१०१ख ।
sprin byung
• वि. अभ्रियम् मि.को.१४४क; • ना. मेघसम्भवः, नागः म.व्यु.३३४७ (५७ख).
sprin bral
वि. विघनः — {sprin bral nyi zer gyis phye ba'i/} /{pad ma gzhon nu spangs nas ni//} विघनार्कांशुविकचं ।मुक्त्वा तरुणपङ्कजम् । बो.अ.२५ख/८.५७.
sprin dbyangs
मेघस्वरः लो.को.१५१३.
sprin ming can
= {mon lug} मेघनामा, मुस्तकः मि.को.५८ख ।
sprin med
• वि. व्यभ्रम् — {ji ltar sprin med nam mkha'i zla ba'i gzugs/}…{mthong ba ltar//} व्यभ्रे यथा नभसि चन्द्रमसो विभूतिं पश्यन्ति र.वि.१२१क/९५; • ना. अनभ्रकाः, रूपधातौ स्थानविशेषः — {bzhi pa ni sprin med rnams dang}…{'og min rnams te/} {de ltar na gnas bcu bdun po 'di dag de na gnas pa'i sems can rnams dang bcas pa ni gzugs kyi khams yin no//} चतुर्थम्—अनभ्रकाः…अकनिष्ठाः । इत्येतानि सप्तदश स्थानानि रूपधातुः सह तन्निवासिभिः सत्त्वैः अभि.भा.१०९क/३८२; अनभ्राः — {'og min dang}…{sprin med dang}…{tshangs ris zhes bya ba ni gzugs bcu drug go//} अकनिष्ठाः…अनभ्राः…ब्रह्मकायिका इति षोडश रूपाः वि.प्र.१६८ख/१.१५; • सं. अनभ्रकः, अनभ्रकेषु देवः — {'thab bral dang}… {sprin med dang}…{'og min gyi lha} यामाः…अनभ्रकाः…अकनिष्ठाश्च देवाः अ.सा.१४१ख/८१.
sprin grtsegs 'brug bsgrags dbyangs
ना. मेघकूटाभिगर्जितस्वरः, बोधिसत्त्वः — {de nas nub byang gi phyogs mtshams na de bzhin gshegs pa 'brug sgra rgyal po'i sangs rgyas kyi zhing 'jig rten gyi khams sprin dang ldan par byang chub sems dpa' sems dpa' chen po sprin gartsegs 'brug bsgrags dbyangs zhes bya ba} अथ खलु पश्चिमोत्तरस्या दिशो मेघवत्या लोकधातोर्मेघराजस्य तथागतस्य बुद्धक्षेत्रान्मेघकूटाभिगर्जितस्वरो नाम बोधिसत्त्वो महासत्त्वः ल.वि.१४४ख/२१३.
sprin tshogs
अभ्रराशिः — {glo bur khyab dang ma grub phyir/} /{de yi nyon mongs sprin tshogs bzhin/} {de gtor ba yi nyer gnas phyir/} {thugs rje mi bzad rlung dang 'dra//} आगन्तुव्याप्त्यनिष्पत्तेस्तत्संक्लेशोऽभ्रराशिवत् । तत्क्षिप्तिप्रत्युपस्थानात् करुणोद्वृत्तवायुवत् ।। र.वि. १२२ख/९९; मेघजालम् — मेघजाले च कालिका अ.को.२१८ख/३.३.१५; मेघजालं मेघसङ्घः अ.विव.३.३. १५.
स्पृक्का — {lus gur gum dang ta ma la'i lo ma dang spr}-{i ka la sogs pas byug pa} कुङ्कुमतमालपत्रस्पृक्कादिसंसृष्टगात्राः अ.श.१२५क/११५.
sprug
= {sprug pa/}
sprug pa
• क्रि. (वर्त., भवि.; सक.; {sprugs} भूत., विधौ) आधुनाति म.व्यु.२४२२ (४६ख); प्रच्छोडयति— {rta'i rgyal po ba la ha de sman spen thams cad ces bgyi ba 'tshal te/} {gser gyi bye ma'i thang bu la phar 'gre tshur 'gre bar bgyid do/} /{phar 'gres tshur 'gres nas lus sprug go//} स च बालाहोऽश्वराजः सर्वश्वेतानामौषधीं भुक्त्वा सुवर्णबालुकास्थले आवर्तनपरिवर्तनसम्परिवर्तनं कृत्वा शरीरं प्रच्छोडयति का.व्यू.२२३ख/२८६; • सं. प्रस्फोटनम् — {mi nus pa nyid na ras mar byas te shing bu'i rtse mo la btags nas sprug go//} अशक्यतायां चीरीकृत्य यष्ट्यामुपनिबध्य प्रस्फोटनम् वि.सू.९६क/११५; सन्धूननम् — {lag pa mi ldag go/} {lhung bzed mi 'byog go/} {lag pa mi sprug go/} न हस्तपात्रावलेहसन्धूननसन्तोलम् वि.सू.४९ख/६३; • वि. सन्धुनकः — {lag pa mi sprug} न हस्तसन्धुनकम् म.व्यु.८५८९ (११९क); उत्क्षिप्तः — {de srid bdag ni bsregs so zhes/} /{rkang pa sprug cing sgra cher smras//} तावद् दग्धोऽहमित्युच्चैरुत्क्षिप्तचरणोऽवदत् ।। अ.क.३४३क/४५. १०.
sprug par bya
क्रि. स्फोटयेत् — {dus dus su bsang bar bya bsrad par bya sprug par bya'o//} कालेन कालं शोषयेद् आतापयेत् स्फोटयेत् वि.सू.६६क/८३; प्रस्फोटयेत् — {mal cha dri mas gos pa sprug par bya'o//} {gal te ha cang na bkru'o//} {de'i 'og tu stan bsham mo//} शयनासनं मलिनं प्रस्फोटयेत् । अतीव चेत् धावेत्…ततश्च प्रज्ञपनम् वि.सू.९६क/११५.
sprugs
= {sprugs pa/} {sprugs te/} {o nas} प्रस्फोट्य — {phye ma dag gis na sprugs te'o//} प्रस्फोट्य चूर्णैः वि.सू.७३ख/९०; प्रच्छोडयित्वा — {gser gyi bye ma'i thang bu la phar 'gre tshur 'gre bar bgyid do/} /{phar 'gres tshur 'gres nas lus sprug go//} {sprugs nas pha rol tu su 'gro}…{zhes smra'o//} सुवर्णबालुकास्थले आवर्तनपरिवर्तनसम्परिवर्तनं कृत्वा शरीरं प्रच्छोडयति । प्रच्छोडयित्वा प्रत्याहारं कुरुते—कः पारगामी का.व्यू.२२३ख/२८६.
sprugs pa
• सं. धूननम्— {sprugs pas kyang ngo //} धूननेनापि वि.सू.३०क/३८; प्रस्फोटनम् म.व्यु.९४२२(१२९ख); • भू.का.कृ. प्रस्फोटितः — {lam du 'gro bas chos gos sprugs shing} प्रस्फोटितचीवरोऽध्वगः वि.सू.७१क/८८.
sprugs bsigs
अपस्फोटनम् म.व्यु.७५६० (१०८क).
sprul
= {sprul pa/} {sprul nas} निर्माय — {bcom ldan 'das kyi rdzu 'phrul gyi stobs kyis dpung gi tshogs yan lag bzhi pa sprul nas} भगवता ऋद्धिबलेन चतुरङ्गबलकायं निर्माय अ.श.२४ख/२१; {'phrul pa dag kyang sprul nas} निर्माणानि च निर्माय ल.अ.१५१क/९८.
• क्रि. (अवि., अक.) निर्ममे — {brtag pa nyams pa'i dran pas kyang /}…{shel gyi ljon pa}…{sprul//} स्मरोऽपि नष्टसङ्कल्पः…निर्ममे स्फटिकद्रुमम् ।। अ.क.२३०क/२५.६३; अभिनिर्ममे — {lha'i dbang po brgya byin gyis}…{mdag ma'i phung po}…{du ba med pa zhig mngon par sprul to//} अथ शक्रो देवानामिन्द्रः…निर्धूममङ्गारराशिमभिनिर्ममे जा.मा.२९ख/३४; • सं. १. निर्माणम् — {len dang gnas dang gtong ba dang /} /{sprul dang yongs su bsgyur ba dang /} /{ting nge 'dzin dang ye shes la/} /{mnga' brnyes khyod la phyag 'tshal lo//} आदानस्थानसंत्यागनिर्माणपरिणामने । समाधिज्ञानवशितामनुप्राप्त नमोऽस्तु ते ।। सू.अ.२५७ख/१७७; {phyi'i yul sprul pa dang yongs su bsgyur ba dang byin gyis rlob pa'i mnga' phun sum tshogs pa} बाह्यविषयनिर्माणपरिणामाधिष्ठानवशित्वसम्पत् अभि.स्फु.२७४क/१०९७; {ngag gi sprul pa ni gdangs snyan pa dang ldan pa yang yod} वाङ्निर्माणं पुनरस्ति सुस्वरतायुक्तम् बो.भू.३५ख/४५ २. निर्माणम्, उत्पत्तिः — {'gro ba rnams kyi gnas pa dang /} /{sprul dang 'jig rgyu ma skyes pa/} /{bde 'byung sred med chu skyes kyi/} /{skye gnas can gyis khyed rnams srungs//} स्थितिनिर्माणसंहारहेतवो जगतामजाः । शम्भुनारायणाम्भोजयोनयः पालयन्तु वः ।। का.आ.३३९ख/३.१४५ ०. प्रतारणा — {sprul pa dang ni tshul 'chos dang /} /{bzhin mdzes pa ni ston pa dang //} प्रवा(ता)रणाऽपि कुहना सौमुख्यस्य च दर्शना । सू.अ.२४३क/१५८; • पा. १. निर्माणम् — {sprul pa ni rnam pa gnyis te/} {'dod pa na spyod pa dang gzugs na spyod pa'o//} निर्माणं पुनर्द्विविधम्—कामावचरम्, रूपावचरं च अभि.भा.६३क/१११६ २. निर्मितः, श्रावकभेदः — {nga yi nyan thos rnam gsum ste/} /{sprul dang smon lam las skyes pa/} /{'dod chags zhe sdang spangs pa yi/} /{chos las byung ba'i nyan thos so//} श्रावकस्त्रिविधो मह्यं निर्मितः प्रणिधानजः । रागद्वेषविसंयुक्तः श्रावको धर्मसम्भवः ।। ल.अ.१७०क/१२७ ३. नैर्मितम्, कामावचरानिवृताव्याकृतभेदः — {rnam smin skyes dang spyod lam pa/} /{bzo yi gnas dang sprul pa dang /} /{'dod na lung bstan min rnam bzhi//} विपाकजैर्यापथिकशैल्पस्थानिकनैर्मितम् । चतुर्धाऽव्याकृतं कामे अभि.को.६ख/२.७२ ४. विकृतिः — {ston dang gsung dang khyab pa dang /} /{sprul dang ye shes spro ba dang /} /{thugs gsung sku yi gsang ba dang /} /{thugs rje'i bdag nyid thob pa nyid//} दर्शनादेशना व्याप्तिर्विकृतिर्ज्ञाननिःसृतिः । मनोवाक्कायगुह्यानि प्राप्तिश्च करुणात्मनाम् ।। र.वि.१२६ख/१११; • वि. नैर्माणिकः — {rang bzhin dang longs spyod rdzogs pa dang sprul pa'i sku 'jug pas tha dad du 'jug pa can yin no//} स्वाभाविकसाम्भोगिकनैर्माणिककायवृत्त्या भिन्नवृत्तिकः सू.व्या.१५९क/४७; नैर्माणिकी — {sprul pa'i rdzu 'phrul} नैर्माणिकी ऋद्धिः बो.भू.३५क/४४; निर्माणिकः — {la la sprul pa'i sangs rgyas dang /} /{sangs rgyas la la smin 'byung //} केन निर्माणिका बुद्धा केन बुद्धा विपाकजाः । ल.अ.६५ख/१३; निर्माता — {sangs rgyas las gzhan pa'i sprul pa ni sprul pa dang bcas te/} {smra bas} बुद्धादन्यस्य निर्माणं निर्मात्रा सह भाषते अभि.भा.६४क/१११९; • भू. का.कृ. निर्मितः — {de la bdag dang 'brel ba'i ngag gi sprul pa la ni bdag nyid kyis sprul pa'i tshig gis chos ston pa'am} तत्र स्वसम्बद्धं वाङ्निर्माणं स्वयमेव निर्मितया वाचा धर्मं वा देशयति बो.भू.३६क/४६; {khyod kyi nu ma 'di lta bur/} /{rnam par rgyas par gyur pa 'di/} /{nges par ma brtags byed po yi/} /{nam mkha' dag ni chung ngur sprul//} अल्पं निर्मितमाकाशमनालोच्यैव वेधसा । इदमेवंविधं भावि भवत्याः स्तनजृम्भणम् ।। का.आ.३२१ख/१.९१; {de nas de dag dad pa bskyed pa'i phyir bcom ldan 'das sprul pa bgyed par mdzad de} तेषां प्रसादसञ्जननार्थं भगवान्निर्मितं विसर्जयति अ.श.३ख/२; घटितः— {skyes bu rnams kyi dpral ba yangs pa'i rdo yi glegs bu la/} /{bde med las kyi sprul pa gsal ba'i rtags can gzong dag gis//} पुंसां ललाटविपुलोपलपट्टिकासु निःशर्मकर्मघटितप्रकटाङ्कटङ्कैः । अ.क.७४ख/७.४४; विहितः — {de nas mig dmar gyis sprul pa'i/} /{me tog rgyas pa'i pad+mo can/} /{shA ri'i bu yis rnam sprul pa'i/} /{glang pos 'dam rdzab lhag mar byas//} रक्ताक्षविहितां फुल्लकमलां पद्मिनीं ततः । पङ्कशेषां द्विपश्चक्रे शारिपुत्रविनिर्मितः ।। अ.क.१८९ख/२१.६३.(द्र.— {rnam par sprul pa/} {mngon par sprul pa/}).
sprul pa rnam pa gnyis
निर्माणं द्विविधम् — १. {'dod pa na spyod pa} कामावचरम्, २. {gzugs na spyod pa} रूपावचरम् अभि.भा.६३क/१११६.
sprul pa can
वि. निर्माणिकः — {gang gis skyed dang sprul byed pa'i/} /{sku ni sprul pa can zhes brjod//} उत्पद्यते निर्मीयतेऽनेन निर्माणिकं मतम् । हे.त.२१ख/६८.
sprul ba lta bu
वि. निर्मितोपमः — {des khams gsum rab tu rtogs nas phyogs bcu'i 'jig rten stong pa dang sprul ba lta bu dang}…{brag ca lta bu dang}…{mthong ngo //} सोऽवबुध्य त्रैधातुकं दशसु दिक्षु शून्यं निर्मितोपमं…प्रतिश्रुत्कोपमं लोकं पश्यति स.पु.५३क/९३.
sprul pa thams cad kyi rnam par dgod pa dang rnam par mi dgod pa
सर्वनिर्माणकल्पाकल्पता — {sprul pa thams cad kyi rnam par dgod pa dang rnam par mi dgod pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} सर्वनिर्माणकल्पाकल्पतां च यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२६५ख/५८.
sprul pa po
वि. निर्माता — {bdag ni sems can 'di dag gi dbang phyug byed pa po sprul pa po 'byin pa po 'byin byed} अहमेषां सत्त्वानामीश्वरः कर्ता निर्माता स्रष्टा सृजः अभि.स्फु.९४क/७७०; {sa de pa'i sprul pa sprul bar 'dod pa'i sprul pa po} तद्भूमिकं निर्माणं निर्मातुकामा निर्मातारः अभि.स्फु.२९६ख/११५१.
sprul pa sprul
क्रि. निर्मिमीते स्म लो.को.१५१४.
sprul pa sprul bar byed
क्रि. निर्मितं निर्मिणोति— {ci sems gcig gis sprul pa gcig kho na sprul par byed dam zhe na} किमेकेन चित्तेनैकमेव निर्मितं निर्मिणोति अभि.भा. ६४क/११२०.
sprul pa byed pa
वि. निर्मापकः — {yang na sprul pa'i dbang gis sprul ba byed pa'i sems la yang 'dod chags so//} निर्माणवशेन वा निर्मापकचित्तोऽपि रागः अभि.भा. ११०ख/३८८.
sprul pa mo
वि.स्त्री. निर्मिता— {ma ning mo dang ma ning pho dang sprul pa mo la yang de bzhin no//} तद्वत्पण्डिका पण्डिको निर्मिता च वि.सू.१९ख/२३.
sprul pa bzang po
ना. सुनिर्मितः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{sprul pa bzang po dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…(सु)निर्मितस्य ग.व्यू.२६७ख/३४७.
sprul pa bzang po dmigs su med pas kun tu 'phrul pa'i gzugs brnyan
पा. अनिलम्भसुनिर्मितसमन्तनिर्माणप्रतिभासः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin sprul pa bzang po dmigs su med pas kun tu 'phrul pa'i gzugs brnyan} अनिलम्भसुनिर्मितसमन्तनिर्माणप्रतिभासेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०५क/२८.
sprul pa yod pa
पा. निर्माणवती, बोधिसत्त्वसमाधिः — {khang pa brtsegs pa la lar ni byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin sprul pa yod pa la mnyam par bzhag pa'i byang chub sems dpa' mang po mthong ste} क्वचित्कूटागारे निर्माणवतीं बोधिसत्त्वसमाधिं समापन्नान् बोधिसत्त्वानपश्यत् ग.व्यू.३२९ख/४१०.
sprul pa'i sku
पा. निर्माणकायः १. कायभेदः — {thig le la zhes pa spyi bo'i chu skyes dag pa'i 'khor lo la sprul pa'i sku lhag pa'i lha'o//} बिन्दाविति शिरसोऽब्जे शुद्धचक्रे निर्माणकायोऽधिदेवता वि.प्र.२३१क/२.२७; {theg pa chen po la rab tu spro bar bya ba'i phyir sprul pa'i nyan thos rnams la sprul pa'i sku dag gis lung bstan gyi} महायानगतिप्रोत्साहनार्थं च तन्निर्मितश्रावकान्निर्माणकायैर्व्याकरोति ल.अ.१५१ख/९८; निर्मितकायः — {rdo rje lta bur sra ba'i sku/} /{sprul pa'i sku ni ston par mdzad//} वज्रसंहननकायो निर्मितकायदर्शकः । सु.प्र.६क/९; नैर्माणिककायः — {rang bzhin dang longs spyod rdzogs pa dang sprul pa'i sku 'jug pas tha dad du 'jug pa can yin no//} स्वाभाविकसाम्भोगिकनैर्माणिककायवृत्त्या भिन्नवृत्तिकः सू.व्या.१५९क/४७; निर्माणविग्रहः — {de dag ngo bo'i sangs rgyas yin/} /{lhag ma sprul pa'i sku yin no//} बुद्धा ह्येते भवेत्पौराः(?मौलाः) शेषा निर्माणविग्रहाः ।। ल.अ.१७५क/१३६ २. तत्त्वभेदः — {de kho na nyid bcu drug ni sprul pa'i sku dang sprul pa'i gsung dang sprul pa'i thugs dang sprul pa'i ye shes dang}…{lhan cig skyes pa'i ye shes te} षोडश तत्त्वानीति । निर्माणकायो निर्माणवाक् निर्माणचित्तं निर्माणज्ञानम्…सहजज्ञानमिति वि.प्र.१२२ख/१, पृ.२०.
sprul pa'i 'khor lo
पा. निर्माणचक्रम् — {sku'i dbye bas lte ba sprul pa'i 'khor lor sprul pa'i sku lhag pa'i lha'o//} कायभेदेन नाभौ निर्माणचक्रे निर्माणकायोऽधिदेवता वि.प्र.२३१क/२.२७; {lte bar sprul pa'i 'khor lo rtsibs drug cu rtsa bzhi pa} नाभौ निर्माणचक्रं चतुःषष्ट्यरम् वि.प्र.५८ख/४.१०१; {sprul pa'i 'khor lo la pad+ma 'dab ma drug cu rtsa bzhi dang} निर्माणचक्रे पद्मं चतुःषष्टिदलम् हे.त.२ख/४.
sprul pa'i thugs
पा. निर्माणचित्तम्, तत्त्वभेदः — {de kho na nyid bcu drug ni sprul pa'i sku dang sprul pa'i gsung dang sprul pa'i thugs dang /} {sprul pa'i ye shes dang}… {lhan cig skyes pa'i ye shes te} षोडश तत्त्वानीति । निर्माणकायो निर्माणवाक् निर्माणचित्तं निर्माणज्ञानम्…सहजज्ञानमिति वि.प्र.१२२ख/१, पृ.२०.
sprul pa'i byin gyi rlabs
निर्मिताधिष्ठानम् — {blo gros chen po sprul pa'i byin gyi rlabs kyis nyan thos ni byang chub sems dpa'i byin gyis rlabs sam de bzhin gshegs pa'i byin gyi rlabs kyis} निर्मिताधिष्ठानश्रावको हि महामते बोधिसत्त्वाधिष्ठानेन वा तथागताधिष्ठानेन वा ल.अ.११०ख/५७.
sprul pa'i rdzu 'phrul
पा. नैर्माणिकी ऋद्धिः — {sprul pa'i rdzu 'phrul gang zhe na}…{de yang lus sprul pa dang ngag sprul pa dang yul sprul pa rnam pa du ma yod de} नैर्माणिकी ऋद्धिः कतमा…सा चानेकविधा—कायनिर्माणं वाङ्निर्माणं विषयनिर्माणञ्च बो.भू.३५क/४४.
sprul pa'i gzugs
निर्माणविग्रहः— {sems can gyi sems kyi rjes su 'jug pa'i sprul pa'i gzugs dang /} {sems tsam du 'jug pas sa'i rim pa'i mtshams sbyor ba 'brel bar rab tu 'jog par 'gyur ro//} सत्त्वचित्तानुप्रवेशकैर्निर्माणविग्रहैश्चित्तमात्रावधारणतया भूमिक्रमानुसन्धौ प्रतिष्ठापयति ल.अ.७२क/२०; द्र. {sprul pa'i sku/}
sprul pa'i ye shes
पा. निर्माणज्ञानम्, तत्त्वभेदः — {de kho na nyid bcu drug ni sprul pa'i sku dang sprul pa'i gsung dang sprul pa'i thugs dang sprul pa'i ye shes dang}…{lhan cig skyes pa'i ye shes te} षोडश तत्त्वानीति । निर्माणकायो निर्माणवाक् निर्माणचित्तं निर्माणज्ञानम्…सहजज्ञानमिति वि.प्र.१२३क/१, पृ.२०.
sprul pa'i lus
१. निर्माणकायः — {gang gi tshe sangs rgyas med pa'i dus su bdag nyid kyis bsam gtan bskyed nas skye ba'i lus bor te/} {sprul pa'i lus 'dzin pa dang} यदा बुद्धरहिते काले स्वयं ध्यानमुत्पाद्य जन्मकायं त्यक्त्वा निर्माणकायं गृह्णाति सू.व्या.१७६क/७०; द्र. {sprul pa'i sku/} 2. निर्माणकायता — {de bzhin gshegs pa'i sku rnams kyi mngon par 'tshang rgya ba'i lus kyang rab tu shes so//}…{sprul pa'i lus dang} तथागतकायानामभिसंबोधिकायतां च प्रजानाति…निर्माणकायतां च द.भू.२४४ख/४५.
sprul pa'i sangs rgyas
नैर्माणिकबुद्ध: — {'di ni blo gros chen po sprul pa'i sangs rgyas kyis bstan pa ste/} {chos nyid kyi sangs rgyas kyis bstan pa ma yin no//} एषा महामते नैर्माणिकबुद्धदेशना, न धर्मताबुद्धदेशना ल.अ.९२क/३९; निर्मितबुद्धः — {sprul pa'i sangs rgyas thams cad ni las las byung ba ma yin te} सर्वे हि निर्मितबुद्धा न कर्मप्रभवाः ल.अ.१५२क/९८.
sprul pa'i sems
पा. निर्माणचित्तम् — {'dod par gtogs pa'i sprul pa ni/} /{phyi yi skye mched bzhi rnam gnyis/} /{gzugs gtogs gnyis sprul sems dag gis/} /{de dag kyang ni bcu bzhi 'o//} कामाप्तं निर्मितं बाह्यं चतुरायतनं द्विधा । रूपाप्तं द्वे तु निर्माणचित्तैस्तानि चतुर्दश ।। अभि.को.२३ख/७.४९; {sprul pa'i sems bcu bzhi po de dag ni} तानि पुनश्चर्तुदश निर्माणचित्तानि अभि.भा.६३ख/१११७.
sprul pa'i sems dang mtshungs par ldan pa
वि. निर्माणचित्तसम्प्रयुक्तः, ओ क्ता — {shes rab}…{'dod pa'i khams na yod pa rnam par smin pa las skyes pa dang spyod lam pa dang bzo'i gnas pa dang sprul pa'i sems dang mtshungs par ldan pa dang} प्रज्ञा… कामधातौ विपाकजैर्यापथिकशैल्पस्थानिकनिर्माणचित्तसम्प्रयुक्ता अभि.स्फु.१०९क/७९६.
sprul pa'i gsung
पा. निर्माणवाक्, तत्त्वभेदः — {de kho na nyid bcu drug ni sprul pa'i sku dang sprul pa'i gsung dang sprul pa'i thugs dang sprul pa'i ye shes dang}…{lhan cig skyes pa'i ye shes te} षोडश तत्त्वानीति । निर्माणकायो निर्माणवाक् निर्माणचित्तं निर्माणज्ञानम्…सहजज्ञानमिति वि.प्र.१२२ख/१, पृ.२०.
sprul par 'gyur
क्रि. निर्माणं भवति — {'dis phyogs thams cad du g}.{yas skor nyid kyis bskor ba las dkyil 'khor thams cad sprul bar 'gyur ro//} अनया सर्वदिक्षु प्रदक्षिणतया भ्रामयित्वा सर्वमण्डलनिर्माणं भवति स.दु.१०१ख/१३८.
sprul par 'dod pa
वि. निर्मातुकामः — {sa de pa'i sprul pa sprul bar 'dod pa'i sprul pa po} तद्भूमिकं निर्माणं निर्मातुकामा निर्मातारः अभि.स्फु.२९६ख/११५१.
sprul par byed
= {sprul byed/}
sprul par byed pa
= {sprul byed/}
sprul par mi byed
क्रि. न निर्मीयते — {dbang po ni sprul bar mi byed do//} न त्विन्द्रियं निर्मीयते अभि.भा.६४ख/११२०.
sprul ba
= {sprul pa/}
sprul byed
• क्रि. निर्मिणोति— {de dag srid gsum sprul bar byed//} त्रिभवं निर्मिणन्ति ते ल.अ.१४१क/८७; {'dod pa'i khams su skyes pa sprul pa}…{rnam pa gnyis sprul bar byed la} कामधातूपपन्नो द्विविधं निर्माणं निर्मिणोति अभि.स्फु.२८१क/१११६; निर्मिमीते — {lus brgya yang sprul bar byed do//} कायशतं च निर्मिमीते बो.भू.१७२क/२२७; निर्मीयते — {gang gis skyed dang sprul byed pa'i/} /{sku ni sprul pa can zhes brjod//} उत्पद्यते निर्मीयतेऽनेन निर्माणिकं मतम् । हे.त.२१ख/६८; {sgra ni rgyun chad pa'i phyir sprul bar mi byed de} उच्छेदित्वात् शब्दो न निर्मीयते अभि.स्फु.२७९ख/११११; • सं. निर्माणम् — {rgyal ba'i rtogs pa brjod pa dag byed tshig ni smin pa'i gter/} /{sprul byed bsod nams rtag}({brtag} ) {pa dge ba'i mngon par sbyor ba 'di//} वाक्पाकपावनवि(?नि) धानजिनावदाननिर्माणपुण्यकलनाकुशलाभियोगे । अ.क.२९२ख/१०८.१०; • वि. निर्माता म.व्यु.६४७४ (९२ख).
sprul byed pa
= {sprul byed/}
sprul byed bzang mo
ना. सुनिर्मिता, महादूती — {'di lta ste/} {'og pag ma dang}…{sprul byed bzang mo dang}…{'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} {de dag dang gzhan yang pho nya chen mo} तद्यथा—मेखला… सुनिर्मिता… सर्वभूतवशंकरी चेति । एताश्चान्याश्च महादूत्यः म.मू.९८क/८.
sprul 'tshong ma
गणिका — {sprul 'tshong ma'i dam pa rgyal po'i longs spyod du 'os pa blta na mdzes pa zhes bya ba zhig yod pa} सुदर्शना नाम अग्रगणिकाऽभूद् राजपरिभोग्या ग.व्यू.२३६क/३१२.
sprul sems
= {sprul pa'i sems/}
sprul yin
भू.का.कृ. निर्मितः — {gang de 'khrul pa thog med pa'i/} /{dus can mthong goms kyis sprul yin//} भ्रान्तिः साऽनादिकालीनदर्शनाभ्यासनिर्मिता ।। प्र.वा.२६ख/२.२९.
spre
= {spre'u/}
spre'u
कपिः, जन्तुविशेषः — {de ni rnyong gis spre'u la dam byas ltar/} /{nga rgyal zil non byang chub de 'dra'o//} दृढः स लेपेन कृतः कपिर्वा मानाभिभूतस्य तथैव बोधिः ।। रा.प.२४३ख/१४१; कपिप्लवङ्गप्लवगशाखामृगवलीमुखाः । मर्कटो वानरः कीशो वनौकाः अ.को.१६६ख/२.५.३; प्रायेण कम्पते चलतीति कपिः । कपि चलने अ.वि.२.५.३; मर्कटः — {khyed rnams bong bu spre'u rnga mo'i bzhin ldan}…{mchog tu lta bar dka' ba'i gdong //} यूयं गर्दभमर्कटोष्ट्रवदनाः… दुर्दर्शवक्त्राः परम् अ.क.३०५ख/३९.९५; वानरः — {spre'u la sogs pa'i phru gu}…{'jigs te ma la shin tu 'thams par byed} वानरादिशिशुः… भीतो मातुरतीव क्रोडमाश्लिष्यति त.प.१००क/६४९; {gdol pa'i mi yis mda' rnams bsnun kyang ni/} /{spre'ur gyur ngas ni mi de ma btang ngo //} न च त्यक्त वानरगतेन व्याधनरः शराभिनिहतेन ।। रा.प.२३८ख/१३५; शाखामृगः — {spre'u de ngo bo nyid kyis shi bar gyur pa la} शाखामृगे निधनमापतिते स्वभावात् जा.मा.१३४क/१५४; • ना. मर्कटः — {yur ba can dang chos skyong dang /} /{spre'u dang de bzhin 'khri byed dang //} प्रणाली धर्मपालश्च मर्कटो बालिरेव च । सु.प्र.४३ख/८६.
spre'u'i
कापेयम् — {thub pa'i gsum zhes bya ba ni/} {thub pa'i dngos po'am thub pa'i las ni thub pa}({'i} ) {yin te/} {spre'u'i zhes bya ba lta bu'o//} त्रीणि मौनेयानीति । मुनिता वा मुनिकर्म वा मौनेयम् कापेयवत् अभि.स्फु.५१क/६७२.
मर्कटी, वानरी — {ma rka Ti ni spre'u mo} श्री.को.१७८ख; कपिः — {de bzhin go d+ha ni khyi gdong ma dang}…{spre'u mo ni stag gdong ma dang} तथा गोधा काका(श्वाना?)स्या…कपिरपि व्याघ्रास्या वि.प्र.१६७क/३.१५०.
spre'u rdzing
ना. मर्कटह्रदः, ह्रदः — {yangs pa can na spre'u rdzing gi 'gram gyi khang pa brtsegs pa'i gnas na rten cing bzhugs so//} वैशालीमुपनिश्रित्य विहरति मर्कटह्रदतीरे कूटागारशालायाम् अ.श.५ख/४.
spre'u'i bdag po
वानराधिपतिः — {spre'u'i bdag po 'di}…{dub pa'i phyir gdon mi za bar bdag rang ldang mi nus kyi} परिश्रान्तो व्यक्तमयं वानराधिपतिः, न चायमतः शक्ष्यति स्वयमात्मानं संहर्तुम् जा.मा.१६०ख/१८५.
spre'u'i sde dpon
मर्कटयूथपतिः — {spre'u'i sde dpon gyi kun tu spyod pa ni spre'u'i phru gu btsas shing btsas pa dag gsod par byed pa yin no//} आचरितं मर्कटयूथपतेर्जातं जातं मर्कटशावकं प्रघातयति वि.व.१२३क/१. १२.
spre'u'i gnas
ना. किष्किन्धा, वनम् श.को.८१२.
spre'u'i pags pa
कपिचर्म — {'di rnams kyi gdan rnams ni go d+hA'i pags pa dang}… {spre'u'i pags pa dang} आसामासनानि गोधाचर्म…कपिचर्म वि.प्र.१६२ख/३.१२६.
spre'u'i yul
ना. वानरविषयः, देशः — {chu bo shI ta'i byang du tsam pa ka'i yul gyi skad dang /} {spre'u'i yul gyi skad dang} शीतानद्युत्तरे चम्पकविषयभाषया, वानरविषयभाषया वि.प्र.१४२ख/१, पृ.४१.
spre'u'i so 'dra
वि. मर्कटदन्तकः — {glang chen so 'dra}…{spre'u'i so 'dra} हस्तिदन्ताः…मर्कटदन्तकाः वि.सू.५क/५.
spre'ur gyur
वि. वानरगतः — {gdol pa'i mi yis mda' rnams bsnun kyang ni/} /{spre'ur gyur ngas ni mi de ma btang ngo //} न च त्यक्त वानरगतेन व्याधनरः शराभिनिहतेन ।। रा.प.२३८ख/१३५.
sprel
= {spre'u/}
spro
• क्रि. (वर्त., भवि.; सक.; {spros} भूत., विधौ) १. [1] उत्सहते— {sems can rnams kyi phyir sdug bsngal gang yin pa de dag nyams su myong ba'i don du spro ba} यानि वा तानि सत्त्वानां कृतशो दुःखान्युत्सहते प्रत्यनुभवितुम् अ.सा.२५क/१४; {khyed cag la dge slong 'ga' yang ston par mi spro'o//} न वः कश्चिदुत्सहते भिक्षुरववदितुम् वि.सू.३३ख/४२ [2] सृजति— {chags pa'i ltos 'gro chen po 'jigs su rung ba'i dug rnams spro//} घोरं विषं सृजति रागमहोरगश्च । अ.क.१८५ख/८.७४ २. स्फरेत् — । {spu khung rtse bar nas sangs rgyas/} /{sprin rnams brtul zhugs can gyis spro//} रोमकूपाग्रविवरैर्बुद्धमेघान् स्फरेद् व्रती । गु.स.११५ख/५५; स्फारयेत् — {nyid kyi zhal nas hUM spro zhing /} /{thal bas lus la byugs pa nyid//} हूँकारं स्फारयेन्मुखाद् भस्मोद्धूलितविग्रहम् । हे.त.२३ख/७८; • = {spro ba/}
spro dga'
उत्सवः — {'di ni rang nyid dam pa'i cho ga dag la}…{khyim thab spro dga' yin//} स्वयंवरविधौ सोऽयं विवाहोत्सवः अ.क.२९ख/५३.२५; हर्षोत्सवः — {rin chen bu mos skyes bu mchog/} /{ma nor mchod nas mi yi bdag/} /{spro dga' yang dag rgyas gyur pa/} /{bdud rtsi'i rgya mtsho bzhin du mdzes//} अभ्यर्च्य कन्यारत्नेन नृपतिः पुरुषोत्तमम् । हर्षोत्सवसमुद्धूतः सुधासिन्धुरिवाबभौ ।। अ.क.३६३ख/४८.७३.
spro nyams
= {spro nyams pa/}
spro nyams pa
वि. हतोत्साहः — {zhum pa'i phyir na spro nyams pas/} /{rgud pa chen pos zin par 'gyur//} लीनत्वाद्वा हतोत्साहो गृह्यते परयाऽऽपदा । शि.स.१०१क/१०१.
spro thung ba
वि. अमहिष्ठः — {bzod pa med pa dang spro thung ba dang} अक्षमो भवत्यमहिष्ठः श्रा.भू.७२क/१८६; द्र. {spro ring ba} महिष्ठः श्रा.भू.७१क/१८५; कटुकः म.व्यु.२९६४ (५३क); मि.को.१२७क ।
spro ldan
वि. सोत्साहः — {de yis de blangs spro ldan de/} /{srog ldan yang dag rgyal srid bzhin/} /{dung dang rgyal mtshan rnga yab bcas/} /{gnyis 'thung de dag rnams la byin//} इत्यर्थितस्तैः सोत्साहः स तेभ्यस्तु ददौ द्विपम् । सजीवमिव साम्राज्यं सशङ्खध्वजचामरम् ।। अ.क.२०५क/२३.२४; प्रोत्साहितः — {na chung gzhon nu'i 'khri shing gar gi rlung gis bskyod pa'i rtse dga'i rjes 'brang ba'i/} /{rgyud mang gling bu'i sgra ni khyim thab dus su spro ldan gang gis ma mnyan pa//} यैर्नृत्यानिललोलबालललनावल्लीलवि(?वल्लरि)लासानुगा वीणावंशरवा विवाहसमये प्रोत्साहितैर्न श्रुताः । अ.क.८३ख/६३.१०.
spro bsdu
= {spro ba dang bsdu ba} स्फरणसंहारम् — {de ltar 'od zer spro bsdu ni/} /{sngar bshad pa yi thams cad kyang //} एवं रश्मिस्फरणसंहारपूर्वोक्तेन सर्वतः । स.दु.१०८ख/१६४.
spro ba
• सं. १. उत्साहः — {'di nyid bdag nyid che rnams kyi/} /{snying stobs spro bas mtho ba'i rtags//} एतदेवोन्नतं लक्ष्म सत्त्वोत्साहमहात्मनाम् । अ.क.६३ख/६.१२२; {brtson gang dge la spro ba 'o//} किं वीर्यं कुशलोत्साहः बो.अ.२०क/७.२; {de nyid la rnam par 'byed pa dang spro ba dang yid bde ba dang las su rung ba dang sems gnas pa dang mnyam pa nyid kyi rnam pa bsgom pa} तत्रैव विचयोत्साहसौमनस्यकर्मण्यताचित्तस्थितिसमताकारभावनाः सू.व्या.१६७क/५८; समुत्साहः— {de nas dmag sde'i spro ba bzhin/} /{shin tu dpa' ba sngon 'gro ba/} /{rgyal po mchog gi sras po yis/} /{'khrug sar ku ru'i rgyal po sleb//} ततः सैन्यसमुत्साह इव राजवरात्मजः । सुभटाग्रेसरः प्राप कुरुराजं रणाजिरे ।। अ.क.२९क/३.११५; प्रोत्साहः — {'di ltar de ni thos pa las/} /{spro dang ston pa bzhin gus dang //} तच्छ्रवाज्जायते त्वस्य प्रोत्साहः शास्तृगौरवम् । र.वि.११५क/७८; उत्सहनम् — {spro ba chen po ni go cha'i brtson 'grus kyis te/} {zab mo dang yun ring por dka' ba spyad pa sgrub pa la spro ba'i phyir ro//} महोत्साहा सन्नाहवीर्येण गम्भीरदुष्करदीर्घकालप्रतिपत्त्युत्सहनात् सू.व्या.१३९क/१५; उत्सवः — {'thab dang spro ba'i rgyu dag gis/} /{rab tu 'khrug dang dga' bar byed//} प्रकुप्यन्ति प्रहृष्यन्ति कलहोत्सवहेतुभिः ।। बो.अ.३७क/९.१५५; {yid la bsams shing smon pa rab tu grub pas rab tu dga' zhing spro bar gyur te} समभिलषितमनोरथप्रसिद्ध्या परं प्रीत्युत्सवमनुभवन् जा.मा.९ख/९; उत्थानम्— {yon tan dang spro ba phun sum tshogs pas nor phun sum tshogs pa dang ni ldan} गुणादुत्थानसम्पदा च अधिगतविपुलधनसमृद्धिः जा.मा.१८क/२०; स्पृहणा — {de la yongs su gdung ba ni nges par 'byung ba dang rab tu dben pa la brtson pa'i nyon mongs pa can gyi 'dod pa dang mi dga' ba dang spro ba dang yid mi bde ba dang 'khrug pa gang yin pa'o//} तत्र परितमना या नैष्क्रम्यप्राविवेक्यप्रयुक्तस्य क्लिष्टा उत्कण्ठा, अरतिः, स्पृहणा, दौर्मनस्यम्, उपायासः श्रा.भू.१४६ख/३९९ २. [1] औत्सुक्यम् — {des de ltar nges par byas nas chos spyod pa'i spro ba ni med} इत्येवं स निश्चयमुपेत्य प्रशान्तधर्मक्रियौत्सुक्यः जा.मा.१७३क/२००; औद्बिल्यम् — {sems spro ba'i shugs yangs pas dge ba'i bshes gnyen la dbang po dang bsam pa shin tu gus par gyur to//} विपुलचित्तौद्बिल्यवेगेन कल्याणमित्रेन्द्रियाशयता मृदुभूता ग.व्यू.१७२क/२५४ [2] = {las su rung ba nyid} सौष्ठवम् — {dri med gos la tshon bzhin du/} /{thog mar sbyin sogs gtam dag gis/} /{sems la spro ba bskyed nas ni/} /{phyi nas chos ni bstan par mdzad//} पूर्वं दानकथाद्याभिश्चेतस्युत्पाद्य सौष्ठवम् । ततो धर्मो गतमले वस्त्रे रङ्ग इवार्पितः ।। श.बु.११५क/१२८ ३. सर्गः, सृष्टिः — {spro ba nas sdud pa'i bar du blo ni gcig yin no zhes bya ba ni grub pa'i mtha' yin pa'i phyir} ‘आसर्गप्रलयादेका बुद्धिः’ इति सिद्धान्तात् त.प.१५७क/३७ ४. सृष्टिः, उत्पत्तिः — {spro ba'i rim pas te skyed pa'i rim pas so//} सृष्टिक्रमेण उत्पत्तिक्रमेणेति नियमः वि.प्र.१४२ख/३.८१; उत्सर्गः — {gsung gi dkyil 'khor la rtsa'i lha mo rnams spro ba ste} वाङ्मण्डले कालनाडीदेवीनामुत्सर्गः वि.प्र.४०क/४.२५; स्फारः— {phyi dang lus la dbyer med pa bsdu ba dang ni spro ba'i slad du} बाह्यदेहेष्वभिन्नं संहारस्फारहेतुम् वि.प्र.२०४ख/१.९४; स्फरणम् — {'dir phyi 'jig rten gyi khams dang nang lus dang gzhan brtags pa'i dkyil 'khor la spro ba dang bsdu ba ni} अत्र बाह्ये लोकधातौ देहेऽध्यात्मनि परे कल्पितमण्डले स्फरणं च निधनता च वि.प्र.४५ख/४. ४७; {dngos po'i skye ba de'i 'byung ba ni spro ba'o//} {nyams pa ni sdud pa ste} तस्य वस्तुजातेरुत्पादः स्फरणम्, विनाशो निधनता वि.प्र.४५ख/४.४७; {gzhan brtags pa'i dkyil 'khor la spro ba dang bsdu ba ni spro dang bsdu ba dag la} परे कल्पितमण्डले स्फरणं च निधनता च स्फरणनिधनते वि.प्र.४५ख/४.४७; {de bzhin gshegs pa spro ba'i ngo bo nyid kyis gnas pa} तथागतस्फरणस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११६क/१, पृ.१४; स्फुरणम् — {sku gsung thugs kyi gnas rnams su/} /{spro ba rnam pa gsum dag bya//} त्रिविधं स्फुरणं कार्यं कायवाक्चित्तसन्निधौ । गु.स.११२क/४८; {'khor los sgyur ba drug spro ba'i ngo bo nyid kyis gnas pa} षट्चक्रवर्तिस्फु (स्फ पा.भे.)रणस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११६क/१, पृ.१४ ५. निःसृतिः — {ston dang gsung dang khyab pa dang /} /{sprul dang ye shes spro ba dang /} /{thugs gsung sku yi gsang ba dang /} /{thugs rje'i bdag nyid thob pa nyid//} दर्शना देशना व्याप्तिर्विकृतिर्ज्ञाननिःसृतिः । मनोवाक्कायगुह्यानि प्राप्तिश्च करुणात्मनाम् ।। र.वि.१२६ख/१११; सर्गः — {yon tan dri bzang spro ba'i me tog rnams ni skad cig gnas pa'i tshogs//} क्षणस्थायी वर्गः सुरभिगुणसर्गः सुमनसाम् । अ.क.३५ख/५४.१४; {dam pa'i grogs nyid dge ba spro ba'i rang bzhin pho nya yin//} सत्सङ्ग एव शुभसर्गनिसर्गदूतः अ.क.२७९क/१०४.१; रेचनम् — {'khyam pa dang g}.{yo ba dang spro ba la sogs pa rnams ni 'gro ba nyid kyi khongs su 'dus pa'i phyir ro//} भ्रमणस्यन्दनरेचनादीनां गमन एवान्तर्भावात् त.प.२८७ख/२८७ ०. सृष्टिः — {tsan dan zla 'od dal bu yis/} /{lho phyogs dri yi bzhon pa 'di/} /{me yi rang bzhin spro ba ste/} /{gzhan gyi ngor ni bsil zhes grags//} चन्दनं चन्द्रिका मन्दो गन्धवाही च दक्षिणः । सेयमग्निमयी सृष्टिश्शीता किल परान्प्रति ।। का.आ.३३२क/२.३०२; • पा. उत्साहः, शक्तिभेदः — {nus pa gsum/} /{mthu dang spro ba sngags bzlas dang//} शक्तयस्तिस्रः प्रभावोत्साहमन्त्रजाः अ.को.१८६ख/२.८.१९; उदधिकं विक्रमेण सहते उत्साहः । सह मर्षणे अ.वि.२.८.१९; • वि. उत्सुकः — {sems can nad pa rnams la yang dag pa'i gso bar bya bar spro ba dang} ग्लानानां च सत्त्वानां भूतचिकित्सायै उत्सुको भवति शि.स.१५०क/१४६.
spro ba skye
क्रि. तर्पयति — {khyod thos pas ni spro ba skye/} /{mthong bas dad pa skye bar 'gyur//} श्रवणं तर्पयति ते प्रसादयति दर्शनम् । श.बु.११३ख/९२.
spro ba skyed pa
वि. उत्प्लावकः — {rnyed pa 'dod pa rnyed pa'i rgyu dang rnyed pa 'grub pa'i yang dag pa ma yin pa'i yon tan sna tshogs don med pa gzhan dag gi spro ba skyed pa dag ston pa} लाभकामस्य वा लाभनिमित्तं लाभनिर्वर्तकं ममा (?कमन)र्थं परेषामुत्प्लावकं विचित्राभूतगुणाख्यानम् बो.भू.१२ख/१५.
spro ba skyed par byed
= {spro ba skyed par byed pa/}
spro ba skyed par byed pa
• क्रि. प्रोत्साहयति — {yang na na tshod dang yon tan dag gis dma' ba zhig mthong na yon tan skyed pa las brtsams te nus pa bzhin du spro ba skyed par byed} हीनं वा पुनर्वयसा गुणैश्च दृष्ट्वा शक्त्या गुणाधानमारभ्य प्रोत्साहयति बो.भू.१३५क/१७४; • वि. उत्साहकरः — {spro ba skyed par byed pa'i zas dang skom dag sems can rnams la sgrub pa} उत्साहकराणामन्नपानानां सत्त्वेषूपसंहारः बो.भू.१६ख/२०.
spro ba bskyed
= {spro ba bskyed pa/} {spro ba bskyed nas} उत्पाद्य सौष्ठवम्— {dri med gos la tshon bzhin du/} /{thog mar sbyin sogs gtam dag gis/} /{sems la spro ba bskyed nas ni/} /{phyi nas chos ni bstan par mdzad//} पूर्वं दानकथाद्याभिश्चेतस्युत्पाद्य सौष्ठवम् । ततो धर्मो गतमले वस्त्रे रङ्ग इवार्पितः ।। श.बु.११५क/१२८.
spro ba bskyed pa
• क्रि. प्रोत्साहयामि— {de la spro ba bskyed do zhes de rnams kyis de pho nyas bkug ste smras pa} तां प्रोत्साहयामः सा तैर्दूतैराहूयोक्ता वि.व.२८०ख/१.९७; • सं. उत्तेजनम् — {brtson 'grus zhan la spro ba bskyed pa} उत्तेजनं मन्दपराक्रमाणाम् जा.मा.५ख/४; उत्साहसञ्जननम् — {sbyin bdag dang sbyin pa po rnams kyi spro ba bskyed pa'i phyir} दायकदानपतीनामुत्साहसञ्जननार्थम् अ.श.४७क/४०; • भू.का.कृ. उत्साहितः — {des klu gzhon nu gsum spro ba bskyed nas} तेन त्रयो नागकुमारा उत्साहिताः वि.व.१४४ख/८९; उत्सहितः — {gcig gis ji ltar spro ba bskyed pa dang bsgrub pa dang brtsal ba de bzhin du kun gyis kyang btsal te} यथा चैक उत्सहितो घटितो व्यायच्छितश्च तथा सर्वे बो.भू. ५०क/६५.
spro ba can
वि. उत्साही — {mthu dang ldan pa dang brtson 'grus dang ldan pa dang spro ba can dang pha rol gnon pa brtan pa dang dge ba'i chos rnams la brtson pa ma btang ba} स्थामवान् वीर्यवानुत्साही दृढपराक्रमो अनिक्षिप्तधुरः कुशलेषु सू.व्या.२०८ख/११२.
spro ba che
= {spro ba chen po/}
spro ba che ldan
= {spro ba chen po dang ldan pa/}
spro ba chen po
• सं. महोत्साहः — {de nas rgyal pos dge mtshan las/} /{glang po gser lus can de la/} /{spro ba chen pos lhun po la/} /{rdo rje 'dzin pa bzhin du zhon//} कौतुकादथ भूपालस्तं गजं हेमविग्रहम् । आरुरोह महोत्साहः सुमेरुमिव वज्रभृत् ।। अ.क.३६३ख/४८.७०; • पा. महोत्साहा, बोधिसत्त्वानां चेतनाविशेषः — {sems bskyed pa'i mtshan nyid du tshigs su bcad pa/} {spro ba che dang}… {byang chub sems dpa'i sems dpa' ste//} चित्तोत्पादलक्षणे श्लोकः—महोत्साहा…चेतना बोधिसत्त्वानाम् सू.अ.१३९क/१५; {spro ba chen po ni go cha'i brtson 'grus kyis te} महोत्साहा सन्नाहवीर्येण सू.व्या.१३९क/१५.
spro ba chen po dang ldan pa
वि. महोत्साहः — {yang na gu lang ngam grul bum gyi bdag po'am/} {'on te spro ba chen po dang ldan pa nag po'am} अथ रुद्रः कुम्भाण्डाधिपतिः । अथ कृष्णो महोत्साहः ल.वि.६९क/९१; महोत्साहवान् — {spro ba che ldan rnams ni gzhan don la/} /{kye ma bsam gyis mi khyab bzhed pa yin//} अहो महोत्साहवतां परार्थे भवन्त्यचिन्त्यानि समाहितानि ।। अ.क.५३ख/६.१.
spro ba nyams pa
वि. भग्नोत्साहः — {de yi mthu las gdengs can rnams/} /{spro ba nyams nas song ba'i tshe//} तत्प्रभावात्प्रयातेषु भग्नोत्साहेषु भोगिषु । अ.क.३४९क/४६.२३.
spro ba dang ldan pa
वि. उत्साही — {de dang ldan na byang chub sems dpa' dge ba'i chos rnams la brtson 'grus brtsams pa dang}…{spro ba dang ldan pa dang} येन समन्वागतो बोधिसत्त्वः आरब्धवीर्यः…उत्साही…कुशलेषु धर्मेषु बो.भू.१०९क/१४०.
spro ba 'phel ba
वि. उत्साहवर्धनः — शृङ्गारवीरकरुणाद्भुतहास्यभयानकाः । बीभत्सरौद्रौ च रसाः…उत्साहवर्धनो वीरः अ.को.१४३ख/१.८.१७; उत्साहं वर्धयतीति उत्साहवर्धनः । वृधु वृद्धौ अ.वि.१.८.१७.
spro ba mang ba
वि. उत्साहबहुलः — {byang chub sems dpa'i sa rab tu dga' ba la gnas pa'i byang chub sems dpa' ni rab tu dga' ba mang ba yin}…{spro ba mang ba yin} प्रमुदितायां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितो बोधिसत्त्वः प्रामोद्यबहुलो भवति…उत्साहबहुलः द.भू.१७५क/८.
spro ba med
= {spro ba med pa/}
spro ba med pa
• सं. अवसादः — {spro ba med pa yang gnod pa ma} (?){yin te} अवसादोऽप्यनर्थः शि.स.३५ख/३४; • वि. अनुत्साही — {blo'i rgyu ba mi zin pa}(?{mi gsal ba}){'i phyir bdag la spro ba med pa 'ba' zhig tu zad kyi} अहमेव तु केवलमनुत्साही, अपटुबुद्धिप्रचारत्वात् बो.प.८६क/४७; अनुत्साहः — {khyod ni spro ba med cing blun par mngon//} भवाननुत्साहजडस्तु लभ्यते जा.मा.७०ख/८१.
spro ba'i rim pa
= {skyed pa'i rim pa} सृष्टिक्रमः, उत्पत्तिक्रमः — {spro ba'i rim pas te skyed pa'i rim pas so//} सृष्टिक्रमेण उत्पत्तिक्रमेणेति नियमः वि.प्र.१४२ख/३.८१.
spro bar gyur
वि. पर्युत्सुकः — {nags tshal du 'gro ba la sems spro bar gyur nas} वनप्रयाणपर्युत्सुकमतिः जा.मा.५१ख/६१.
spro bar gyur pa
= {spro bar gyur/}
spro bar 'gyur
क्रि. उत्सुको भवति — {phan yon bzang po bzhi po 'di dag mthong nas byang chub sems dpa' de bzhin gshegs pa mchod pa la spro bar 'gyur te} चतुर इमान् भद्रानुशंसान् पश्यन् बोधिसत्त्वस्तथागतपूजायामुत्सुको भवति शि.स.१६८ख/१६६.
spro bar bya
• क्रि. १. स्फारयेत् — {rin chen brtan par gyur na spro /brtan} {par ma gyur yong mi spro/} /{sangs rgyas} (?{rdo rje} ){'bar ba mnyan} (?{mnyam} ){pa'i 'od/} /{rab mchog sprin rnams spro bar bya//} स्थिरं तु स्फारयेद् रत्नमस्थिरं नैव स्फारयेत् । स्फारयेत् प्रवरैर्मेघैर्वज्रज्वालासमप्रभैः ।। गु.स.९६क/१२; उत्सृजेत् — {de nas pad+ma las sngon bzhin du zhal dang phyag dang mtshan ma dang dbyibs kyi mtshan nyid can rnams ye shes dang thugs dang gsung dang sku'i dkyil 'khor rnams la spro bar bya'o//} ततः पद्मादुत्सृजेत् पूर्ववत् वक्त्रभुजचिह्नसंस्थानलक्षणान् ज्ञानचित्तवाक्कायमण्डलेषु वि.प्र.४९क/४.५१; उत्सर्जयेत् — {de nas snying kha'i rtsa bcu'i rang bzhin gyis} …{mchod pa'i lha mo spro bar bya} एवं ततो हृदयदशनाडीस्वभावेन पूजादेवीरुत्सर्जयेत् वि.प्र.४४ख/४.४२ २. [1] उत्साहयेत् — {chos yin na spro bar bya'o//} धर्मं चेद् उत्साहयेत् वि.सू.५९ख/७६; अभ्युत्साहयेत्— {byi dor byed pa la ni spro bar bya'o//} संस्कुर्वतोऽभ्युत्साहयेत् वि.सू.१०ख/११ [2] उत्सहते — {bdag gis sdug bsngal gyi phung po chen po 'di blang bar bya'o//} {brtson par bya'o//} {spro bar bya'o//} अहं च दुःखोपादानमुपाददामि, व्यवस्यामि, उत्सहे शि.स.१५३ख/१४८; • कृ. स्फारणीयः — {bsrung ba'i 'khor lo la khro bo la sogs pa'i lha'i tshogs spro bar bya'o//} रक्षाचक्रे क्रोधादिकं देवतागणं स्फारणीयम् वि.प्र.१०३ख/३.२३; अनुवर्तव्यम् — {da ni 'jigs pa byung tshe kwa'i/} /{gang du 'gro bya ci zhig bya/} /{phan pa ci zhig spro bar bya/} /{mnyam du 'chi bar bya'am ci//} अधुना क्व नु गन्तव्यं किं कर्तव्यं भयोद्भवे । हितं किमनुवर्तव्यं तुल्यं मर्तव्यमेव वा ।। अ.क.२५८क/३०.३६; • सं. उत्साहनम् — {sangs rgyas nyid la spro bar bya ba'i tshigs su bcad pa} बुद्धत्वप्रोत्साहने श्लोकः सू.व्या.१६२क/५१; {'khor ba'i btson rar bsdams pa rnams spro bar bya ba'i phyir} संसारचारकावबद्धानामुत्साहनार्थम् प्र.प.७५ख/९५.
spro bar bya ba
= {spro bar bya/}
spro bar byas
भू.का.कृ. स्फारितः — {de ltar shes rab chos 'byung ba dag la gnas pa byang chub kyi sems ni slar yang zhes pa ji ltar byon pa de bzhin gshegs pa ste spro ba byas zhes gsungs so//} एवं प्रज्ञाधर्मोदयस्थं बोधिचित्तं पुनरपीति यथागतं तथागतं स्फारितमित्युच्यते वि.प्र.६३ख/४.१११.
spro bar byas te
उत्साह्य — {byas pa dang ma byas pa dran par nus pa spro bar byas te bsko'o//} शक्तस्य कृताकृतस्मरणे सम्मतिरुत्साह्य वि.सू.८३ख/१०१.
spro bar byas pa
= {spro bar byas/}
spro bar byed
= {spro bar byed pa/}
spro bar byed pa
• क्रि. उत्सहते— {rigs kyi bu gang sems can thams cad kyi phyir ji ltar khyod spro bar byed pa de ltar bskal pa gzhal du med grangs med par spro bar byed cing khur chen po khyer bar byed pa'i sems can de dag ni rnyed par dka'o//} दुर्लभाः कुलपुत्र एवंरूपाः सत्त्वाः, ये सर्वसत्त्वानां कृतशोऽप्रमेयानसंख्येयान् कल्पानुत्सहन्ते महान्तं भारमुद्वोढुं यथा त्वया उत्सोढम् अ. सा.४५२क/२५६; प्रतन्यते — {de nyid la chos dang chos can gyi tha snyad phan tshun de nyid dang gzhan dag tu brjod par bya ba ma yin pa 'di spro bar byed do//} तत्रैव चायं धर्मधर्मिव्यवहारः परस्परं तत्त्वान्यत्वाभ्यामवाच्यः प्रतन्यते प्र.वृ.२८०ख/२२; प्रपञ्चयति — {'phags pa rnams ci'i phyir spro bar byed} आर्याः किं प्रपञ्चयन्ति प्र.प.७७क/९७; स्फारयति — {lus dang ngag dang sems kyi chos can rnams spro bar byed do//} कायवाक्चित्तधर्मिण्यः स्फारयन्ति वि.प्र.२२४क/२.५; सृजति — {gang na nyi mas mun pa spro byed gang na zla ba me char 'bebs/} /{gang na bdud rtsi las ni rab drag nag po brtsegs pa rab gsal skye//} यत्र ध्वान्तं सृजति तरणिर्यत्र चन्द्रोऽग्निवर्षी यत्रोदेति प्रकटममृतादुत्कटः कालकूटः । अ.क.३१४क/४०.७९.
spro bar mi mdzad
क्रि. न प्रपञ्चयति — {'jam dpal de bzhin du de bzhin gshegs pa}…{spro bar mi mdzad/} {rtog par mi mdzad} एवमेव मञ्जुश्रीस्तथागतः…न प्रपञ्चयति, न कल्पयति र.व्या.७८ख/९.
spro bar mdzad
क्रि. स्फरति— {kun mkhyen nyi ma 'gro bar ni/} /{ye shes 'od zer spro bar mdzad//} जगत्स्फरति सर्वज्ञदिनकृज्ज्ञानरश्मिभिः ।। र.वि.१२५ख/१०८; प्रपञ्चयति — {spro bar mi mdzad} न प्रपञ्चयति र.व्या.७८ख/९.
spro byed
= {spro bar byed pa/}
spro zhing sdud pa
विस्तारसंक्षेपम् — {de la rus pa rgya mtsho'i bar du ni/} /{spro zhing sdud pa las dang po//} आसमुद्रास्थिविस्तारसंक्षेपादादिकर्मिकः । अभि.भा.९ख/८९६.
spro ring ba
वि. महिष्ठः — {brtul zhugs brtan pa dang spro ring ba dang} स्थिरव्रतः, महिष्ठश्च श्रा.भू.७१क/१८५; द्र. {spro thung ba} अमहिष्ठः श्रा.भू.७२क/१८६.
spro sring ba
धैर्यप्रयामः — {de nas nags tshal gyi lha zhig des de la brnyas thabs byas pas de ma bzod pa dang /} {ji tsam du spro sring ba brtag pa'i phyir} अथान्यतमा वनदेवता तस्य तमसत्कारमसहमाना धैर्यप्रयामजिज्ञासया वा जा.मा.२१२क/२४७.
spro bsring ba'i phyir smras pa
क्रि. व्यवस्थापयन्नुवाच — {de nas byang chub sems dpa' legs par pha rol du phyin pas de dag spro bsring ba'i phyir smras pa} अथैतान् सुपारगो बोधिसत्त्वो व्यवस्थापयन्नुवाच जा.मा.८१क/९४.
sprog
= {sprog ma/}
sprog ma
पेडा — {sprog ma gang zhig thag pas gzhungs te bcings pa thag pa bcad nas sprog ma dbugs phyin pa lta bu zhes bya ste} या पेडा रज्ज्वा निपीड्य बद्धा सा रज्जूच्छेदादुच्छ्वसन्तीव पेडोच्यते अभि.स्फु.२६३क/१०८०; करण्डकः, ओ कम् — {chos gos kyi sprog} चीवरकरण्डकम् म.व्यु.९३७९ (१२९क); पटलम् — {dri dag gis bskus pa'i tshul shing gzeb kyi sprog mar ras dkar po bting bas dkris pa dag rgan rims su bzhag nas} अक्तगन्धैश्चाङ्गेरीपटलकगते शुक्ले वासस्युपनिक्षिप्ताः शलाका वृद्धान्ते निवेश्य वि.सू.६१क/७७.
sprod
= {sprod pa}
sprod pa
१. सन्निपातः — {zhugs pa'am phyogs pa la'o//} {sprod pa la'o//} {skyes pa dang bu med kyi'o//} प्रवृत्तावुन्मुखे वा । सन्निपाते । स्त्रीपुंसोः वि.सू.४०क/५०; समापत्तिः — {gnyis kyi dbang po gnyis sprod pa} द्वीन्द्रियसमापत्तिः लो.को.१५१६ २. निष्कर्षः — {bsnyen par ma rdzogs pa la ni sprod pa dang 'dra'o//} निष्कर्षवदनुपसम्पन्ने वि.सू.२८क/३५ ३. आलम्भः — {nom pa dang nyug pa dang sprod pa dang}…{dam du sbyor ba rnams la ni bye brag med pa nyid do//} अविशिष्टत्वमामर्षयामंशा(?परामर्शा)लम्भ… अभिनिपीडानाम् वि.सू.१९ख/२३.
spros
= {spros pa/} {spros te} उत्सृज्य — {rang gi gsang ba'i rdo rje nas spros te} स्वगुह्यकुलिशेनोत्सृज्य वि.प्र.४६ख/४.४९.
spros dang po
आदिसर्गः — {mkha' lding zas su bdag spros dang por grub/} /{'di la byed po la ni ci zhig bya//} तार्क्ष्यस्य भक्ष्या वयमादिसर्गे सिद्धाः किमत्र क्रियते विधातुः । अ.क.३०७क/१०८.१४०.
spros dang bral
= {spros dang bral ba/}
spros dang bral ba
वि. प्रपञ्चरहितः — {blo gros chen po de bas na byang chub sems dpa' sems dpa' chen po de bzhin gshegs pa'i sku'i rjes su 'brang ba rab tu 'thob pa rnams kyis}… {rnam par rtog pa'i spros pa dang bral bar sems tsam gyi rjes su 'brang bar bya'o//} तस्मात्तर्हि महामते बोधिसत्त्वैर्महासत्त्वैस्तथागतकायानुगमेन प्रतिलाभिना…विकल्पप्रपञ्चरहितैर्भवितव्यं चित्तमात्रानुसारिभिः ल.अ.७१ख/२०; निष्प्रपञ्चः म.व्यु.२९२५ (५२ख).
spros pa
• क्रि. (अवि., सक.) प्रतन्यते — {'di ni rgyas par 'chad par 'gyur ba las brjod par bya ste 'dir ma spros so//} अस्य विस्तारो वक्ष्यमाणे वक्तव्यमिति नेह प्रतन्यते वि.प्र.२५६ख/२.६७; • सं. १. प्रपञ्चः— {gang gis rten cing 'brel bar byung /}…/{spros pa nyer zhi zhi bstan pa//} यः प्रतीत्यसमुत्पादं प्रपञ्चोपशमं शिवम् । देशयामास म.का.१क/१.२; {thog ma med pa'i dus kyi spros pa gnas ngan len gyi bag chags} अनादिकालप्रपञ्चदौष्ठुल्यवासना ल.अ.७१ख/२०; {spros pa dang srid par 'dren pa chad pa} छिन्नप्रपञ्चभवनेत्रीकाणाम् अ.सा. १२०क/६९ २. = {rgyas pa} प्रपञ्चः — {spros pas 'jigs phyir dbye ba ni/} /{mtha' dag brjod par mi 'dod de//} न प्रपञ्चभयाद्भेदाः कार्त्स्न्येनाख्यातुमीप्सिताः । का.आ.३३५ख/३.३८; {de yi spros pa mtha' dag ni/} /{sdeb sbyor gzhung du nges par bstan//} छन्दोविचित्यां सकलस्तत्प्रपञ्चो निदर्शितः । का.आ.३१८ख/१.१२; व्यासः — {zab gsal gnyis ka'i don ldan dang /} /{bsdus dang spros pa dang ldan pa//} गूढोत्तानोभयार्थानि समासव्यासवन्ति च ।। श.बु.११२ख/६७; प्रपञ्चना — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa ni rlom sems sam g}.{yo ba'am spros pa ma mchis te} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानि मन्यना वा स्पन्दना वा प्रपञ्चना वा सु.प.४४क/२१ ३. सर्गः, सृष्टिः — {mkha' lding zas su bdag spros dang por grub/} /{'di la byed po la ni ci zhig bya//} तार्क्ष्यस्य भक्ष्या वयमादिसर्गे सिद्धाः किमत्र क्रियते विधातुः । अ.क.३०७क/१०८.१४० ४. उत्सर्जनम्— {drang ba'i don gyis ni/} {phyi rol du lha spros pas so zhes pa nye ba'i bsgrub pa grub pa'o//} बाह्ये देवतोत्सर्जनेन नेयार्थेनेत्युपसाधनसिद्धिः वि.प्र.६४ख/४.११३ ४. रचना— {'o na de las lhag par brjod pa med na yang 'di'i tshig gi don spros pa'i khyad par can du 'gyur te} तर्हि तदधिकप्रमेयानभिधानेऽपि पदार्थरचनाविशेषो भविष्यति बो.प. ४४ख/३; • भू.का.कृ. प्रपञ्चितः — {mtshan ma rnams ni gzugs dang tshor ba nas byang chub ces bya ba'i bar du spros pa rnams te} निमित्तानि रूपं वेदना यावद् बोधिरिति प्रपञ्चितानि अभि.स.भा.११ख/१४; प्रसृतः — {grogs po dga' bas khyod kyi mngon 'dod 'di/} /{yon tan mthu dag mtshungs pa'i gnas la spros//} दिष्ट्या सखे तुल्यगुणानुभावात् स्थाने तवायं प्रसृतोऽभिलाषः । अ.क.३००क/१०८.७५; {de yi sngon byung yang dag dran nas bdag gis 'dzum pa spros//} तद्वृत्तसंस्मरणतः प्रसृतस्मितोऽहं अ.क.४२क/५५.५६; स्फारितः — {spros pa'i rgyal ba de rnams la 'chod pa'i don du} तेषां स्फारितानां जिनानां पूजार्थम् वि.प्र.३१क/४.४; सृष्टः — {de nas de yis bdud rtsi'i char/} /{spros pas gdengs can thams cad ni/} /{gdengs ka'i nor bu'i 'od rgyas pa'i/} /{snang ba dang ldan rab tu langs//} ततः सर्वे समुत्तस्थुस्तत्सृष्टामृतवृष्टिभिः । सालोकाः फणिनः स्फीतफणामणिमरीचिभिः ।। अ.क.३१३क/१०८.२०१; उत्सृष्टः — {de nas lha kun gyis spros pa'i/} /{rab gsal mig ni rkang drug pas/} /{bzhin pad 'thung ldan mi bdag la/} /{'phrog byed kyis ni yang dag smras//} ततः सर्वसुरोत्सृष्टस्पष्टलोचनषट्पदैः । पीयमानमुखाम्भोजं व्याजहार हरिर्नृपम् ।। अ.क.४४क/४.९०.
spros pa thams cad nye bar zhi ba
वि. सर्वप्रपञ्चोपशमः — {spros pa thams cad nye bar zhi ba ni de kho na nyid ces bya'o//} सर्वप्रपञ्चोपशमं तत्त्वमित्युच्यते ल.अ.१३३ख/७९.
spros pa thams cad dang bral ba
वि. सर्वप्रपञ्चापगतः — {rnam par mi rtog pa spros pa thams cad dang bral ba}…{shes rab} प्रज्ञा…निर्विकल्पा सर्वप्रपञ्चापगता बो.भू. ११३ख/१४६.
spros pa thams cad las 'das pa
वि. सर्वप्रपञ्चातीतः — {gang dmigs pa med pa de ni spros pa thams cad las 'das pa'o//} यन्निरालम्ब्यं तत्सर्वप्रपञ्चातीतम् ल. अ.१३१क/७७.
spros pa thams cad las yang dag par 'das pa
वि. सर्वप्रपञ्चसमतिक्रान्तः लो.को.१५१६.
spros pa dang ldan pa
वि. व्यासवान् — {zab gsal gnyis ka'i don ldan dang /} /{bsdus dang spros pa dang ldan pa//} गूढोत्तानोभयार्थानि समासव्यासवन्ति च ।। श.बु.११२ख/६७
spros pa dang bral ba
= {spros dang bral ba/}
spros pa med
= {spros pa med pa/}
spros pa med pa
• वि. निष्प्रपञ्चः — {'dzin pa med cing}…/ {spros med khyod la phyag 'tshal lo//} निरवग्रह…निष्प्रपञ्च नमोऽस्तु ते ।। सू.अ.२५९ख/१७९; अप्रपञ्चः — {spros pa med pa'i bdag nyid} अप्रपञ्चात्मकम् सू.व्या.१६८क/५९; • सं. अप्रपञ्चता — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa rlom sems ma yin/} ग्. {yo ba ma yin/} {spros pa med pa ma yin pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानाममन्यनता अस्पन्दनता अप्रपञ्चता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.४४क/२१; • ना. अरपचनः — {spros pa med pa'i sgrub thabs} अरपचनसाधनम् क.त.३१७२.
spros pa med pa'i sgrub thabs
ना. अरपचनसाधनम्, ग्रन्थः क.त.३१७२, ३१७३.
spros pa med pa'i bdag nyid
वि. अप्रपञ्चात्मकः — {brjod du med cing spros pa med pa'i bdag nyid ni yongs su grub pa'i ngo bo nyid do//} अनभिलाप्यमप्रपञ्चात्मकं च परिनिष्पन्नः स्वभावः सू.व्या.१६८क/५९.
spros pa zhi ba
प्रपञ्चोपशमः — {spros pa zhi bas zhi ba yi/} /{rten cing 'brel bar 'byung ston pa//} यः प्रतीत्यसमुत्पादं प्रपञ्चोपशमं शिवम् । देशयामास कौ.प्र.१४३ख/९६.
spros pa'i bag chags
पा. प्रपञ्चवासना — {de las mig la sogs pa'i chos ming la mngon par zhen pa dang bcas pa rnams yang dang yang 'byung ba'i phyir te/} {de ni spros pa'i bag chags zhes bya'o//} असावुच्यते प्रपञ्चवासनेति, यतश्चक्षुरादयो धर्माः सनामाभिनिवेशाः पुनः पुनः प्रवर्तन्त इति अभि.स.भा.६६ख/९२.
spros par 'gyur
क्रि. उत्सहते— {gal te snying nas brtags shing shes rab kyis so sor brtags nas spros par 'gyur la} स चेदाशयतो विचारयित्वा प्रज्ञया प्रतिसंख्यायोत्सहते बो.भू.८५क/१०८.
spros pas chog
अलं बहुना — {spros pas chog go//} इत्यलं बहुना त.प.२२४क/९१६; अलं विस्तरेण — {spros pas chog go//} इत्यलं विस्तरेण त.प.११४ख/६७९.
spros pas shes pa
पा. विपञ्चितज्ञः, विनेयसत्त्वभेदः — {sems can thams cad 'dul ba yin pa'i phyir 'dul ba ni gcig tu 'gyur ro}… {rnam pa bdun ni zhe 'gras pa dang} …{spros pas shes pa dang} स्यादेकविधो विनेयः सर्वसत्त्वा विनेया इति कृत्वा… सप्तविधः—प्रतिहतो विपञ्चितज्ञः बो.भू.१५५क/२००.
spros spyod
वि. प्रपञ्चचारः — {spros la spyod pa sems can dmyal ba dang /} /{dud 'gro gshin rje'i yul dang ring mi 'gyur//} नरकाश्च तिर्यग्विषयो यमस्य । प्रपञ्चचारस्य न भोन्ति दूरे शि.स.६६ख/६५; प्रपञ्चचारी — {spros spyod dag ni gnod pa rnyed par sla/} /{de lta bas na spros la gnas mi bya//} सुलभा अनर्था हि प्रपञ्चचारिणः तस्मात्प्रपञ्चेन न संवसेत ।। शि.स.६६ख/६५.
spros med
= {spros pa med pa/}
spros med byed
क्रि. निःप्रपञ्चयेत् — {bskyed pa'i rim pa'i rnal 'byor gyis/} /{brtul zhugs can gyis spros pa bsgom/} /{spros pa rmi lam ltar byas nas/} /{spros pa nyid ni spros med byed//} उत्पत्तिक्रमयोगेन प्रपञ्चं भावयेद् व्रती । प्रपञ्चं स्वप्नवत् कृत्वा प्रपञ्चैर्निःप्रपञ्चयेत् ।। हे.त.१५क/४८.
spros la spyod pa
= {spros spyod/}
spros sems med
वि. निष्प्रपञ्चचित्तः — {bla na med pa'i byang chub 'dod pa na/}…/ ग्. {yo med tshul 'chos med cing spros sems med//} अशठ अकुह निष्प्रपञ्चचित्तो भवति अनुत्तरबोधिमीप्समानः ।। रा.प.२३४ख/१२८.
