१. व्यञ्जनचतुर्दशवर्णः; अस्योच्चारणस्थानम् — {skye gnas mchu dang byed pa mchu/} {nang gi rtsol ba mgrin pa phye ba dang phyi'i rtsol ba srog chen sgra med} बो.को.१६९४; फ (नागरीवर्णः) — {pha zhes brjod pa dang 'bras bu rnyed pa mngon du bya ba'i sgra byung ngo //} फकारे फलप्राप्तिसाक्षात्क्रियाशब्दः (निश्चरति स्म) ल.वि.६७ख/८९ २. पिता — {gal te pha ma'i lus la brten pa mthong ba'i phyir blo lus la brten pa dang lus kyi 'bras bur dmigs pa yin nam} ननु देहाश्रिता बुद्धिरुपलभ्यते देहकार्या मातापितृदेहाश्रयणदर्शनात् प्र.अ.४६ख/५३; तातस्तु जनकः पिता अ.को.१७१ख/२.६.२८; पातीति पिता । पा रक्षणे अ.वि.२.६.२८; जनकः— {skye rgu'i bsod nams ma yin pa/} /{yongs su smin pas pha lta bu/} /{rgyal po mnyes gshin yangs pa ni/} /{dran pa'i lhag ma nyid du gyur//} अपुण्यपरिपाकेण प्रजानां जनकोपमः । संयातः स्मृतिशेषत्वं राजा वात्सल्यपेशलः ।। अ.क.९१क/९.६१; तातः श.को.८१५ ३. = {pha nyid} पितृत्वम् — {ma rig pa ni skye mched kyi grong rnams bskyed pa'i phyir pha lta bur ste} अविद्या पितृत्वेनायतनग्रामस्योत्पत्तये ल.अ.११०क/५६; • ना. पिता, बुद्धः — {lag bzang dang}…{pha dang}… {shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः…पिता…शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५.
pha dang ma
पितरौ, माता च पिता च — {gang zhig khe dang rim gro'i phyir/} /{pha dang ma yang gsod byed cing //} यो लाभसत्क्रियाहेतोः पितरावपि मारयेत् । बो.अ.२८क/८.१२३.
pha ma
पितरौ, माता च पिता च — {pha ma gsod} पित्रोर्घातकम् अभि.को.१३क/४.५४; जनकौ — {pha ma mchi ma can la ni/} /{brjod nas mdun du 'dab chags dbang /} इत्युक्त्वा जनकौ सास्रौ पुरः प्राप्तं खगेश्वरम् । अ.क.३१२ख/१०८.१९१; मातापितरौ — {phan 'dogs bgyid slad pha ma dag/} /{gal te bla mar 'tshal na go//} गुरुत्वमुपकारित्वान्मातापित्रोर्यदीष्यते । श.बु.११४क/१०६; मातापितरौ पितरौ मातरपितरौ प्रसूजनयितारौ । अ.को.१७२ख/२.६.३७; माता च पिता च पितरौ, मातापितरौ, मातरपितरौ च अ.वि.२.६.३७.
pha ma gnyis
मातापितरौ — {dge slong dag khyim gang dag na pha ma gnyis la legs par ri mo byed pa dang} भिक्षवस्तानि कुलानि येषु कुलेषु मातापितरौ सम्यङ्मान्येते अ.श.९७क/८७.
pha ma lta bu
वि. मातापितृभूतः लो.को.१५१७.
pha ma'i
पैतृकम्— {gang yang khyod kyi pha ma yi/} /{nor} यच्च ते पैतृकं धनम् जा.मा.५०ख/५९; द्र.— {pha ma'i rigs bdun rgyud tshun chad} आसप्तमं युगमुपादाय म.व्यु.९२५१ (१२७ख).
pha'i
पैतृकम् — {pha'i bu lon} पैतृकमृणम् सू.व्या.२४१क/१५६; पित्र्यम् — {pha yi khyim} पित्र्यं भवनम् जा.मा.९६ख/१११.
= {so phag} इष्टका — {pha gu'i rim pa gsum las lhag par rtsig pa byas pa la'o//} त्रयादूर्ध्वमिष्टकापर्यायदानसम्पादने वि.सू.३३क/४२.
pha snga
परतरम् — {bskal pa sangs rgyas kyi zhing bye ba'i rdul shin tu phra ba snyed 'das pa'i pha rol de'i yang pha snga zhig tu} बुद्धक्षेत्रकोटीपरमाणुरजःसमानां कल्पानां परेण परतरम् ग.व्यू.२१५क/२९५.
pha lta bu
वि. पितृभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{byang chub sems dpa' thams cad yongs su srung bas pha lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…पितृभूतं सर्वबोधिसत्त्वारक्षणतया ग.व्यू.३०९ख/३९६.
pha mtha'
१. पारम् — {goms pa yi ni khyad par gyis/} /{rgya mtsho yi ni pha mthar phyin//} याति चाभ्यासभेदेन पारमम्भःपतेरपि ।। त.स.१२५क/१०८१; अन्तः लो.को.१५१७ २. निष्ठा — {yang dag sgrub pa de nyid kyis/} /{khyod kyi yon tan pha mthar phyin//} सम्यक्प्रतिपदा त्वयि निष्ठां गुणा गताः ।। श.बु.१११क/२८.
pha mtha' med
वि. अपारम् — {de lta'i chu klung dag kyang ste/} /{chu yi phun tshogs pha mtha' med//} नद्यश्च तद्विधा यासामपारवारिसम्पदः ।। अ.क.६१क/६.९१.
pha mthar phyin
• क्रि. पारं याति — {ngang pa'i rgyal po'i phrug gu ni/} /{tshang nas byung bar mi nus kyi/} /{goms pa yi ni khyad par gyis/} /{rgya mtsho yi ni pha mthar phyin//} राजहंसशिशुः शक्तो निर्गन्तुं न गृहादपि । याति चाभ्यासभेदेन पारमम्भःपतेरपि ।। त.स.१२५क/१०८१; • भू.का.कृ. निष्ठां गतः — {yang dag sgrub pa de nyid kyis/} /{khyod kyi yon tan pha mthar phyin//} सम्यक्प्रतिपदा त्वयि निष्ठां गुणा गताः ।। श.बु.१११क/२८.
pha dang mar gyur pa
वि. मातापितृभूतः — {sems can sdug bsngal ba rnams kyi ni pha dang mar gyur pa'o//} दुःखितानां सत्त्वानां मातापितृभूतः का.व्यू.२२०ख/२८२.
pha dam pa
परमपिता लो.को.१५१७.
pha bang
= {pha wang /}
pha bong
१. शिला — {mtshon cha rnam pa sna tshogs ral gri dang} …{pha bong dang zhags pa dang lcags kyi thu lum}… {'phen te} नानाविधानि प्रहरणान्युत्सृजति स्म असि…शिलापाशायोगुडान् ल.वि.१५५ख/२३२; शैलः — {phyogs phyogs su pha bong dang rtsig pa dang}…{khron pa la sogs pa} शैलकुड्य…उदपानादौ प्रतिदिशम् वि.सू.५७क/७१; उपलम् म.व्यु.५३०७ (७९क) २. पुञ्जः — {ngang pa'i mchog gser gyi pha bong ltar gzi mdangs dang ldan pa'i gzugs yid du 'ong ba de gnyis la bltas nas} दृष्ट्वा तौ हंसप्रधानौ काञ्चनपुञ्जाविव श्रियाऽभिज्वलन्मनोहररूपौ जा.मा.१२४क/१४३.
pha ma gsod
= {pha ma gsod pa/}
pha ma gsod pa
वि. पित्रोर्घातकः — {nyon mongs rab dang drag po dang /} /{yon tan zhing dang rgyun chags su/} /{byas pa gang zhig yin pa dang /} /{pha ma gsod gang de nges so//} तीव्रक्लेशप्रसादेन सातत्येन च यत्कृतम् । गुणक्षेत्रे च नियतं तत् पित्रोर्घातकं च यत् ।। अभि.को.१३क/४.५४.
pha ma bsad pa
मातृपितृवधः — {pha ma de gnyis shin tu rtsa ba nas bcad na pha ma bsad pa yin no//} अनयोरुभयोर्मातापित्रोरत्यन्तमूलोपच्छेदान्मातृपितृवधो भवति ल.अ.११०क/५७.
pha ma'i mdo
ना. पितृमातृसूत्रम्, ग्रन्थः क.त.३१५.
pha mes
१. पितामहः — {khyod kyi ming ni 'di zhes bya}…{zhes ma mes dang pha mes gnyi ga'i rabs bdun tshun chad} तव हीदं नामधेयम्… यावदासप्तमं मातामहपितामहयुगस्य अ.सा.३४०क/१९१ २. पितरः — {rdzas kyis nyos pa ni ma yin zhing pha mes la sogs pa dang mchod sbyin la sogs pa'i bya ba la bsad pa yang ma yin te/} {mtshan ma dang bcas pa'i sha bza'o//} न द्रव्यैः क्रीतं न पित्रादियज्ञादिकार्ये मारितं सनिमित्तं मांसं भक्ष्यम् वि.प्र.११८क/१, पृ.१६; प्रेतः — {btsun pa}…{'di lta bu ni bdag la phas kyang ma bgyis mas kyang ma bgyis}…{sngon gyi pha mes dag gis kyang ma bgyis} इदमस्माकं भदन्त न मात्रा कृतं न पित्रा…न पूर्वप्रेतैः वि.व.१२६ख/२.१०२.
pha mes kyi bya ba
पितृकार्यम् — {'byung po'i chos pha mes kyi bya ba dang mchod sbyin gyi bya ba rig byed las brjod pa dang} भूतधर्मं पितृकार्यं यागकार्यं वेदोक्तम् वि.प्र.१४८क/३.९४.
pha wang
= {pags byi'u} जतुका, जन्तुविशेषः—जतुकाऽजिनपत्रा स्यात् अ.को.१६८क/२.५.२६; जतुवत् कृष्णपिङ्गलत्वात् जतुका अ.वि.२.५.२६; चर्मचटकः म. व्यु.४९१४ (७५क); चर्मपत्रकः प्र.को.१६; तितीलः — {mig gang mtshan mo thogs la nyin par ma yin pa yod de/} {pha wang dang 'ug pa la sogs pa rnams kyi lta bu'o//} अस्ति चक्षुर्यद्रात्रौ प्रतिहन्यते न दिवा, तद्यथा तितीलोलूकादीनाम् अभि.भा.४०क/८०; म.व्यु.४९१३ (७५क); गोनासः — {nags sreg me yi du ba rab rgyas khro gnyer ldan pa'i bzhin/} /{pha wang gnas dang 'ug pa'i phug ni stug por gyur pa'i khyim//} दावाग्निधूमविकटभ्रुकुटीमुखेषु गोनासवासघनघूकगुहागृहेषु । अ.क.२४९ख/२९.३१; *वाग्वुलिका — {khyi gdong la sogs pa lha min rnams kyi dam tshig brgyad ni mig sngon dang tsa ko ra dang a ni la dang gu da mu kha zhes pa pha bang dang} श्वानास्याद्यष्टौ आसुरीणां समयाः । नीलाक्षः, चकोरः, अनिलः, वाग्वुलिका, गुदमुख इति वि.प्र.१६७ख/३. १५१; *क्रकरः म.व्यु.४८९३ (७५क).
pha wong
= {pha bong /}
pha rol
• सं. १. पारः, ओ रम् — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa la tshu rol lam pha rol gang yang med do//} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् प्रज्ञापारमितायाः किञ्चिदारं वा पारं वा सु.प.२७क/७; पारावारे परार्वाची तीरे अ.को.१४७क/१.१२.८; पार्यते उत्तारणकर्म समाप्यतेऽत्र पारम् । पार कर्मसमाप्तौ अ.वि.१.१२.८ २. = {dgra bo} परः, शत्रुः — रिपौ वैरिसपत्नारिद्विषद्द्वेषणदुर्हृदः ।।… अभिघातिपरारातिप्रत्यर्थिपरिपन्थिनः ।। अ.को.१८६क/२.८.११; प्रियते उद्युङ्क्ते हन्तुमिति परः । पॄङ् व्यायामे अ.वि.२.८.११; •पा. परत्वम्, गुणपदार्थभेदः म.व्यु.४६१२ (७१ख); मि.को.१०१ख; • वि. परः — {snying rje can ni pha rol sdug bsngal na sdug bsngal bar 'gyur ba'i phyir ro//} कारुणिको हि परदुःखदुःखी भवतीति त्रि.भा.१५७क/५९; {pha rol po yi 'dod pa las/} /{phrad pa'i dngos po'i blo skye min//} न पराभिमताद्योगाज्जायते युक्तवस्तुधीः । त. स.२६क/२७७; {yang shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di ni tshu rol gyi 'gram na'ang mi gnas pha rol gyi 'gram na'ang mi gnas} सा खलु पुनरियं भगवन् प्रज्ञापारमिता नापरे तीरे, न परे तीरे…स्थिता अ.सा.१६८ख/९४; पारिमः — {btsun pa mthong lags so/} /{gal te 'di tshu rol gyi 'gram du ma chags/} {pha rol gyi 'gram dang dbus su ma chags} एवं भदन्त स चेदेष न पारिमे तीरे संस्रक्ष्यति, नापारिमे तीरे संस्रक्ष्यति, न मध्ये संस्रक्ष्यति वि.व.१४६ख/१.३५; अवरः — द्वौ पूर्वपश्चाज्जङ्घादिदेशौ गात्रावरे क्रमात् ।। अ.को.१८८क/२.८.४०; • अव्य. = {tshe phyi ma} परत्र — {pha rol sdug pa'i 'bras bu dang} परत्रेष्टफलेच्छा च सू.अ.२५०ख/१६८; अमुत्र — {'di dang pha rol} इहामुत्र ल.अ.१६०क/१०९.
pha rol tu
= {pha rol du/}
pha rol du
अमुत्र — {'di dang pha rol du yang 'dod pas gsod par byed//} इह चामुत्र च यद्वधाय कामाः जा.मा.१०३क/११९; परत्र — {'jig rten 'di dang pha rol du'ang /} /{'dod pa rnams ni phung khrol bskyed//} कामा ह्यनर्थजनका इह लोके परत्र च । बो.अ.२५क/८.४०; प्रेत्य — {shi ba zhes pa pha rol du/} /{gang dang 'grogs phyir bdag 'chi 'dod/} /{a ban+ti de bdag gis ni/} /{skyes 'di nyid la ci ltar 'thob//} मृतेति प्रेत्य सङ्गन्तुं यया मे मरणं मतम् । सैवावन्ती मया लब्धा कथमत्रैव जन्मनि ।। का.आ.३३१ख/२.२७७.
pha rol gyi 'gram
• सं. पारिमकूलम् — {rgal 'dod rnams kyi zhes bya ba ni 'bab chu la sogs pa rnams kyi pha rol gyi 'gram du 'gro bar 'dod pa rnams kyi'o//} पारेप्सूनामिति नद्यादीनां पारिमकूलं गन्तुकामानाम् बो.प. ७२क/४१; पारम् — {pha rol gyi 'gram mam tshu rol gyi 'gram} पारं वाऽपारं वा म.व्यु.४१८४ (६६ख); •वि. अपरान्तकः — {sro na'i pha rol 'gram zhes yul/} /{ma rungs skye bo'i gnas su ni//} श्रोणापरान्तकं नाम देशं क्रूरजनाश्रयम् । अ.क.२८४क/३६.४४.
pha rol gyi rgol ba
= {pha rol rgol ba/}
pha rol gyi rgol bas zil gyis mi non pa
वि. परप्रवाद्यनभिभूतः म.व्यु.८३१ (१९क); मि.को.१०६ख ।
pha rol gyi rgyud
परसन्ततिः — {gzhan gyi sems shes pa thams cad ni}…{pha rol gyi rgyud dang}… {mthong ba'i lam bkag pa dang /} {bsgom pa'i lam la dmigs pa dang} सर्वं च परचित्तज्ञानं… परसन्तति… दर्शनमार्गप्रतिषिद्धं भावनामार्ग उपलभ्यते अभि.भा.४८क/१०५४.
pha rol gyi ngogs
= {pha rol ngogs/}
pha rol gyi dngos
प्रेत्यभावः, परलोकः — {spyi yi blo ni tshad min na/} /{med pa thob 'gyur pha rol gyi/} /{dngos bzhin} अप्रामाण्ये च सामान्यबुद्धेस्तल्लोप आगतः । प्रेत्यभाववत् प्र.वा.१२१क/२.७३.
pha rol gyi dngos po
= {pha rol gyi dngos/}
pha rol gyi cha
परभागः — {rdul phra rab dag kyang tshu rol dang pha rol dang dbus kyi cha yod pas ka ba la sogs pa bzhin du don dam par yod pa ma yin no//} न च परमाणवः स्तम्भादिवत् परमार्थतः सन्ति, अर्वाङ्मध्यपरभागसद्भावात् त्रि.भा.१४८क/३१.
pha rol gyi 'jig rten
परलोकः — {khyab pa dang ni tha dad nyid/} /{rgyu mtshan mtshungs phyir gnyi ga yang /} /{rgyu 'bras nyid yin pha rol gyi/} /{'jig rten dpog pa'ang 'di las yin//} समानत्वान्निमित्तस्य कार्यकारणता द्वयोः । व्यापित्वव्यतिरेकस्य परलोकानुमाऽप्यतः ।। प्र.अ.२४ख/२८; = {'jig rten pha rol/}
pha rol gyi nyes pa la so sor rtog pa
परदोषप्रत्यवेक्षणता लो.को.१५१८.
pha rol gyi don yod par smra ba
बाह्यार्थवादी म.व्यु.५१४६ (७८क); द्र. {phyi rol gyi don yod par smra ba/}
pha rol gyi sde
परसैन्यम् — {pha rol gyi sde rnam par gzhig par bya ba'i phyir kha TikA'i bsgrub pa bshad de} परसैन्यविनाशाय खटिकासाधनं वक्ष्ये हे.त.४क/८; म.व्यु.३६३३ (६१क); *परराष्ट्रम् — {de yi ma rungs pa rnams dang /} /{de yi pha rol sde dang nad/} /{'chi bdag 'jigs pa mu ge dang /} /{yams dang nyer 'tshe gzhom par bgyi//} दुष्टान् तस्य हनिष्यामः परराष्ट्रं च तस्य च । व्याधिमृत्युभयं चापि दुर्भिक्षमीत्युपद्रवम् ।।स.दु.११७क/१९८; = {pha rol gyi yul/}
pha rol gyi sde rab tu 'joms pa
वि. परसैन्यप्रमर्दी म. व्यु.३६३३ (६१क).
pha rol gyi phyogs
= {pha rol phyogs/}
pha rol gyi bud med
परदाराः — {pha rol gyi bud med la chags} परदारगमनप्रसक्तः का.व्यू.२४५ख/३०६; परयोषित् — {khyod kyis ma byin par yang long /} /{pha rol bud med bsten par gyis//} अदत्तं च त्वया ग्राह्यं सेवनं परयोषितः ।। हे. त.१७ख/५६.
pha rol gyi bud med la chags
वि. परदारगमनप्रसक्तः — {gang dag pha rol gyi bud med la chags shing shan pa'i las la brtson pa} ये परदारगमनप्रसक्ता औरभ्रिककर्मोद्युक्ताः का.व्यू.२४५ख/३०६.
pha rol gyi dmag tshogs
परचक्रम्— {lus 'phags kyi rgyal po pho brang 'khor gyi mi dang bcas pa pha rol gyi dmag tshogs byung ste ci bya gtol med nas nags khung du zhugs te} विदेहराजः सपरिवारः परचक्रवित्रासितोऽटवीमनुप्राप्तः अ.श.२५०क/२२९; {pha rol dmag /tshogs} {lhags nas su/} /{yul 'khor de ni rnam par 'jig//} विनश्यति च तद्राष्ट्रं परचक्रस्य चाक्रमे । सु. प्र.३८क/७२.
pha rol gyi tshogs
परगणः — {pha rol gyi tshogs 'joms pa} परगणमथनः ग.व्यू.२६९क/३४७; परचक्रम् — {lha ma yin la sogs pa pha rol gyi tshogs nye bar 'tshe ba'i 'jigs pa las yongs su skyob pa nyid dang} असुरादिपरचक्रोपद्रवभयपरित्राणतया र.व्या.१२४क/१०३; = {pha rol gyi dmag tshogs/}
pha rol gyi tshogs 'joms
= {pha rol gyi tshogs 'joms pa/}
pha rol gyi tshogs 'joms pa
ना. परगणमथनः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{pha rol gyi tshogs 'joms pa dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा …परगणमथनस्य ग.व्यू.२६९क/३४७.
pha rol gyi yul
परराष्ट्रम् — {pha rol gyi yul thams cad la} …{dus ma yin pa'i char dbab par bgyi'o//} सर्वपरराष्ट्राणि च विकालवृष्टिमुत्सृजामः स.दु.१२८क/२०६.
pha rol gyi sems
परचित्तम् — {pha rol gyi sems shes pa ni shes pa bzhi las skye bar blta bar bya ste} परचित्तज्ञानं चतुर्भ्यो ज्ञानेभ्यो द्रष्टव्यम् अभि.भा.४३ख/१०३७.
• क्रि. परचित्तं जानाति — {rtog byed ces bya ba'i rig sngags gang gis na pha rol gyi sems shes pa yang yod mod kyi} ईक्षणिका च नाम विद्या यया परचित्तं जानाति अभि.भा.६२ख/१११५; •पा. परचित्तज्ञानम् १. ज्ञानभेदः — {shes pa bcu yin te/} {'di lta ste chos shes pa dang}…{pha rol gyi sems shes pa dang}…{mi skye ba shes pa'o//} दश ज्ञानानि भवन्ति यदुत धर्मज्ञानम्… परचित्तज्ञानम्… अनुत्पादज्ञानं च अभि.भा.४४ख/१०४० २. अभिज्ञाभेदः — {de'i tshe na drang srong mngon par shes pa lnga dang ldan pa lha'i mig dang lha'i rna ba dang pha rol gyi sems shes pa dang sngon gyi gnas rjes su dran pa'i shes pa dang rdzu 'phrul mngon sum du bya ba la mkhas pa dag cig yod de} तेन च समयेन पञ्चाभिज्ञा ऋषयो भवेयुर्दिव्यचक्षुर्दिव्यश्रोत्रपरचित्तज्ञानपूर्वनिवासानुस्मृतिज्ञानर्द्धिविमोक्षक्रियाकुशलाः स.पु.५१ख/९२.
pha rol gyis go ba
परावगमः म.व्यु.९२४० (१२७ख).
pha rol gyis mnar ba
परोत्पीडनता— {gnod sems kyis} …{de nas ci ste mir skyes na yang rnam par smin pa gnyis mngon par 'grub pa 'di lta ste/} {gnod par glags lta ba dang pha rol gyis mnar ba'o//} व्यापादः… अथ चेत्पुनर्मनुष्येषु उपपद्यते, द्वौ विपाकावभिनिर्वर्तयति…अहितैषितां च परोत्पीडनतां च द.भू.१९०ख/१७.
pha rol dgra tshogs
परचक्रम् लो.को.१५१९; द्र. {pha rol gyi dmag tshogs/}
• सं. १. परप्रवादः — {lang ka'i bdag po 'di ni rgyal ba'i sras rnal 'byor chen po'i rnal 'byor dang ldan pa/} {pha rol rgol ba rab tu 'joms pa}…{rnams kyi dam tshig go//} एष लङ्काधिपते अभिसमयो महायोगिनां परप्रवादमथनानाम्…जिनपुत्राणाम् ल.अ.५९क/५ २. = {dgra bo} प्रत्यर्थी, शत्रुः — रिपौ वैरिसपत्नारिद्विषद्द्वेषणदुर्हृदः ।।… अभिघातिपरारातिप्रत्यर्थिपरिपन्थिनः ।। अ.को.१८६क/२.८.११; प्रतिकूलमर्थयते प्रत्यर्थी । अर्थ उपयाच्ञायाम् अ.वि.२.८.११; • वि. परवादी— {gnyis pa la de'i skyon yongs su shes shing pha rol rgol ba tshar bcad pa dang} द्वितीये तद्दोषपरिज्ञानं परवादिनिग्रहश्च सू.व्या.२२३क/१३२; परप्रवादी — {byis pa mu stegs byed pha rol rgol ba'i nya thams cad kyis dkrugs kyang} सर्वतीर्थकरबालमीनपरप्रवादिभिः संक्षोभ्यमाणाः ल.अ.१४७ख/९४.
pha rol rgyal phran
वि. प्रतिसामन्तः — {blon po chags pas ldong rnams kyis/} /{pha rol rgyal phran rgyal por byas/} अमात्याः प्रतिसामन्तं लोभान्धाश्चक्रिरे नृपम् ।। अ.क.१७९क/७९.३९.
pha rol ngogs
परतीरम् — {pha rol tshu rol phan tshun ngogs //} पारावारे परार्वाची तीरे अ.को.१४७क/१.१२.८.
pha rol 'jig rten
= {pha rol gyi 'jig rten/}
pha rol nyid
परत्वम् — {pha rol pha rol min brjod sogs/} /{rtog pa'i rgyu mtshan gang yin pa/} /{pha rol nyid dang pha rol min/} /{nyid yin phyogs dus de rgyu min//} परापराभिधानादिनिमित्तं यच्च कल्प्यते । परत्वमपरत्वं च दिक्कालावधिकं न तत् ।। त.स.२६क/२७७.
pha rol tu 'gyur ba min pa
वि. अबहिर्भूतः — {des na gnod phyir rjes dpag las/} /{khas blangs phyi rol 'gyur min yang /} /{yul gyi khyad par bstan pa yi/} /{phyir na tha dad byas pa yin//} तस्माद् विषयभेदस्य दर्शनाय पृथक्कृतः । अनुमानाबहिर्भूतोऽप्यभ्युपायः प्रबाधनात् ।। प्र.अ.१७४ख/५२६.
pha rol tu 'gro ba
पारायणम् म.व्यु.५१०७ (७७क); मि. को.५१क ।
pha rol tu 'gro ba chen po
ना. महापारणिकः, भिक्षुः — {tshe dang ldan pa kun shes kauN+Din+ya dang}…{tshe dang ldan pa pha rol tu 'gro ba chen po dang}…{de dag la sogs pa dge slong khri gnyis stong dang thabs cig tu} आयुष्मता च ज्ञानकौण्डिन्येन…आयुष्मता च महापारणिकेन…एवंप्रमुखैर्द्वादशभिर्भिक्षुसहस्रैः सार्धम् ल.वि.२क/१.
pha rol du mchis pa
वि. पारगः लो.को.१५१९.
pha rol tu phyin pa
• वि. पारगः — {de}…{lang tsho gsar par rab zhugs te/} /{rig gnas kun gyi pha rol phyin//} सः…नवयौवनमारूढः सर्वविद्यासु पारगः । अ.क.३८क/४.१७; पारंगतः — {de nas shAkya srid sgrub ces bya ba rtsis pa chen po byed pa bgrang ba dang rtsis kyi pha rol tu phyin pa zhig yod pa} तत्रार्जुनो नाम शाक्यगणको महामात्रः संख्यागणनासु पारंगतः ल.वि.७५ख/१०२; {'di dag mgu byas mang po zhig/} /{'di ltar phun sum pha rol phyin//} एतानाराध्य बहवः सम्पत्पारं यतो गताः ।। बो.अ.१९क/६.११२; पारगतः म.व्यु.४१३ (१०ख); यातः पारम् — {thugs rjes pha rol phyin pa gang} यातं पारं यत्कृपया सू.अ.१५३ख/३८; •ना. पारंगतः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{pha rol tu phyin pa dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… पारंगतस्य ग.व्यू.२६७ख/३४७; • पा. पारमिता — {sbyin pa'i pha rol tu phyin pa} दानपारमिता का.व्यू.२२१ख/२८३; {pha rol tu phyin pa drug rnam par dag pa} षट्पारमिताविशुद्धिः हे. त.५ख/१४; {pha rol tu phyin pa bcu thob pa} दशपारमिताप्राप्तः वि.प्र.१५८क/३.११९; द्र.—
pha rol tu phyin pa bcu
दश पारमिताः — १. {sbyin pa'i pha rol tu phyin pa} दानपारमिता, २. {tshul khrims kyi pha rol tu phyin pa} शीलपारमिता, ३. {bzod pa'i pha rol tu phyin pa} क्षान्तिपारमिता, ४. {brtson 'grus kyi pha rol tu phyin pa} वीर्यपारमिता, ५. {bsam gtan gyi pha rol tu phyin pa} ध्यानपारमिता, ६. {shes rab kyi pha rol tu phyin pa} प्रज्ञापारमिता, ७. {thabs kyi pha rol tu phyin pa} उपायपारमिता, ८. {smon lam gyi pha rol tu phyin pa} प्रणिधानपारमिता, ९. {stobs kyi pha rol tu phyin pa} बलपारमिता, १०. {ye shes kyi pha rol tu phyin pa} ज्ञानपारमिता म.व्यु.९१३ (२१क).
pha rol tu phyin pa drug
षट् पारमिताः — १. {sbyin pa'i pha rol tu phyin pa} दानपारमिता, २. {tshul khrims kyi pha rol tu phyin pa} शीलपारमिता, ३. {bzod pa'i pha rol tu phyin pa} क्षान्तिपारमिता, ४. {brtson 'grus kyi pha rol tu phyin pa} वीर्यपारमिता, ५. {bsam gtan gyi pha rol tu phyin pa} ध्यानपारमिता, ६. {shes rab kyi pha rol tu phyin pa} प्रज्ञापारमिता ।
pha rol tu phyin pa lnga bstan pa
पञ्चपारमितानिर्देशः — {'phags pa pha rol tu phyin pa lnga bstan pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यपञ्चपारमितानिर्देशनाममहायानसूत्रम् क.त.१८१.
pha rol tu phyin pa bcu thob pa
वि. दशपारमिताप्राप्तः — {sangs rgyas rnam par snang mdzad che/}…/{pha rol phyin bcu thob pa ste//} महावैरोचनो बुद्धः…दशपारमिताप्राप्तः वि.प्र.१५८क/३.११९.
pha rol tu phyin pa bcu la gnas
वि. दशपारमिताश्रयः— {sangs rgyas rnam par snang mdzad che/}…/{pha rol phyin bcu thob pa ste/} /{pha rol phyin pa bcu la gnas//} महावैरोचनो बुद्धः…दशपारमिताप्राप्तो दशपारमिताश्रयः । वि. प्र.१५८क/३.११९.
pha rol tu phyin pa chen po
पा. महापारमिता, प्रज्ञापारमिता — {kau shi ka 'di lta ste shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di ni pha rol tu phyin pa chen po'o//} महापारमितेयं कौशिक यदुत प्रज्ञापारमिता अ.सा.४०क/२३.
pha rol tu phyin pa nyan pa'i rnam pa
पारमिताश्रवणाकारम् — {thos pa'i rnam pa ni brgyad cu ste/} {'di lta ste/} {'dun pa'i rnam pa dang}…{pha rol tu phyin pa nyan pa'i rnam pa dang} अशीत्याकारं श्रुतम् । तद्यथा—छन्दाकारम्…प्रज्ञा(?)पारमिताश्रवणाकारम् शि.स.१०७क/१०५.
pha rol tu phyin pa drug 'chad
पा. षट्पारमितानिर्देशः, समाधिविशेषः — {pha rol tu phyin pa drug 'chad ces bya ba'i ting nge 'dzin} षट्पारमितानिर्देशो नाम समाधिः का.व्यू.२३५क/२९७.
pha rol tu phyin pa drug ston par mdzad pa
वि. षट्पारमितानिर्देशनकरः, अवलोकितेश्वरस्य — {phyag na me tog pad ma bzang po thogs pas skyabs mdzod cig}… {pha rol tu phyin pa drug ston par mdzad pa} त्राणं भवाहि शुभपद्महस्त… षट्पारमितानिर्देशनकराय का.व्यू.२१५ख/२७५.
pha rol tu phyin pa drug rnam par dag pa
षट्पारमिताविशुद्धिः — {phyag rnams ni pha rol tu phyin pa drug rnam par dag pa'o//} भुजानां षट्पारमिताविशुद्धिः हे.त.५ख/१४.
pha rol tu phyin pa drug yongs su rdzogs pa
वि. षट्पारमितापरिपूर्णः, बुद्धस्य — {sangs rgyas bcom ldan 'das thugs rje chen po dang ldan pa}…{pha rol tu phyin pa drug yongs su rdzogs pa} बुद्धानां भगवतां…षट्पारमितापरिपूर्णानाम् अ.श.१०क/८.
pha rol tu phyin pa bsdus pa
ना. पारमितासमासः, ग्रन्थः — {pha rol tu phyin pa bsdus pa zhes bya ba} पारमितासमासनाम क.त.३९४४.
pha rol tu phyin pa rnam par dag pa
पारमिताविशुद्धिः लो.को.१५१९.
pha rol tu phyin pa med pa'i tshig
अपारमितापदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{pha rol tu phyin pa'i tshig dang /} {pha rol tu phyin pa med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह — उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्… पारमितापदम् अपारमितापदम् ल.अ.६८ख/१७.
pha rol tu phyin pa'i stobs shin tu brtan pa
वि. पारमिताबलसुप्रतिष्ठितः — {sangs rgyas kyi chos thams cad yang dag par sgrub pa'i phyir pha rol tu phyin pa'i stobs shin tu brtan pa yin} पारमिताबलसुप्रतिष्ठितश्च भवति सर्वबुद्धधर्मसमुदानयनत्वात् द.भू.२४६क/४६.
pha rol tu phyin pa'i theg pa
पा. पारमितायानम्, यानभेदः — {byang chub sems dpa' pha rol tu phyin pa'i theg pa la zhon} बोधिसत्त्वः पारमितायानाभिरूढः द.भू. २३२क/३८.
pha rol tu phyin pa'i theg pa'i bsgom pa'i rim pa'i man ngag
पा. पारमिताचर्या, बोधिसत्त्वचर्याविशेषः — {de la pha rol tu phyin pa'i spyod pa ni theg pa chen po la mos pa rnams kyi phyir bshad do//} तत्र पारमिताचर्या महायानाधिमुक्तानामर्थे देशिता सू.व्या.२५६क/१७५.
pha rol tu phyin pa'i tshig
पारमितापदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{pha rol tu phyin pa'i tshig dang /} {pha rol tu phyin pa med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह — उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम् … पारमितापदम् अपारमितापदम् ल.अ.६८ख/१७.
pha rol tu phyin pa'i tshul
पारमितानयः — {de nyid theg pa yin pa ni rdo rje theg pa ste/} {sngags kyi tshul dang pha rol tu phyin pa'i tshul 'bras bu dang rgyu'i bdag nyid} तदेव यानं (वज्रयानम्,) मन्त्रनयं पारमितानयं फलहेत्वात्मकम् वि.प्र.२२६क/२.१३.
pha rol tu phyin pa'i tshogs yongs su tshol ba
पारमितासङ्गपर्येषणता— {byang chub sems dpa' ni}…{dge ba'i rtsa ba thams cad yang dag par bsdu ba'i phyir rab tu brtson par byed do//}…{de dad pa la dbang bsgyur ba dang}…{pha rol tu phyin pa'i tshogs yongs su tshol ba dang} बोधिसत्त्वः… प्रयुज्यते सर्वकुशलमूलसमुदागमाय…स श्रद्धाधिपतेयतया…पारमितासङ्गपर्येषणतया द.भू.१७६ख/९.
pha rol tu phyin pa'i bsam pa
पा. पारमिताशयः, अध्याशयभेदः — {byang chub sems dpa'i lhag pa'i bsam pa de dag kyang mdor bsdu na rnam pa bco lngar rig par bya ste}…{mchog gi bsam pa dang}…{tshul khrims kyi bsam pa dang} ते पुनरध्याशया बोधिसत्त्वस्य समासतः पञ्चदश वेदितव्याः…अग्र्याशयः…पारमिताशयः बो.भू. १६२ख/२१५.
pha rol tu byon pa
वि. पारगः — {de bzhin gshegs pa byang chub kyi snying po la bzhugs pa}…{pha rol tu byon pa} बोधिमण्डनिषण्णं तथागतं… पारगम् ल.वि.१७०क/२५५; {bzod pa'i pha rol tu byon pa zhes bya'o//} क्षान्तिपारग इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८; पारंगतः — {shes rab kyi pha rol tu byon pa zhes bya'o//} प्रज्ञापारंगत इत्युच्यते ल.वि.२०५क/३०८.
pha rol tu son pa
वि. पारगः — {bram ze rig byed dang rig byed kyi yan lag gi pha rol tu son pa} ब्राह्मणैर्वेदवेदाङ्गपारगैः वि.व.७क/२.७८; पारमिंगतः मि.को.१०६ख ।
pha rol ston pa
वि. पारदर्शकः — {pha rol ston pa bdag gis de lta de ltar dge ba'i rtsa ba thams cad yongs su bsngo bar bya'o//} मया पारदर्शकेन पे. (कुशलमूलं परिणामयितव्यं यथा यथैव) शि.स.१५५क/१४९.
pha rol dang tshu rol
१. पारावारम् — {gzhan nyid ni pha rol dang tshu rol bzhin du ltos pa can yin pa'i phyir ro//} पारावारवदापेक्षिकत्वात् परत्वस्य त.प.२१६ख/१५० २. पूर्वापरम् — {lus can dag ni gdon mi za bar pha rol dang tshu rol gyi yul gyi rnam par dbye ba ldan par 'gyur dgos so//} अवश्यं हि पूर्वापरदिग्भागेन भाव्यं मूर्तिमताम् प्र.अ.२००ख/५५६.
pha rol dang tshu rol bzhin
पारावारवत् — {gzhan nyid ni ltos pa yin pa'i phyir pha rol dang tshu rol bzhin no//} आपेक्षिकत्वात् परत्वस्य, पारावारवत् त.प.३७क/५२३.
• सं. पराक्रमः — {pha rol gnon pa brtan pa dang /} {dge ba'i chos rnams la brtson pa ma btang ba} दृढपराक्रमो अनिक्षिप्तधुरः कुशलेषु धर्मेषु सू.व्या.२०८ख/११२; • वि. विक्रान्तः — {gzhon nu de ni gdug pa pha rol gnon pa yin pas} कुमारो व्याडो विक्रान्तः वि.व.५क/२.७६.
pha rol gnon pa'i nor ldan
वि. पराक्रमधनः — {gzugs ni zla yod ma yin pha rol gnon pa'i nor ldan mkhas shing dul la gzhon//} रूपेणाप्रतिमः पराक्रमधनो विद्वान् विनीतो युवा ना.ना.२३३क/७३.
pha rol po
वि. परः — {gang gi tshe pha rol po la yang tshul gsum las rtogs pa skye ba de'i tshe rang gi don gyi rjes su dpag pa dang khyad par ci yod} परस्यापि यदा त्रिरूपादुपजायते प्रतीतिस्तदा तस्याः स्वार्थानुमानात् को विशेषः प्र.अ.१४२ख/४८८; अपरः— {pha rol po la gnod pa'i rnam par zhugs pa ma yin pa'i phyir} अपरपीडाऽप्रवृत्तत्वाच्च अभि.स्फु.१०८क/७९४; इतरः — {pha rol po phyir mi 'ong ba gsum zhes nges par phye ste ma bshad pas khong du ma chud de 'dri ba yin no//} त्रयोऽनागामिन इति निर्भिद्य नोक्ता इत्यनवबुध्यमान इतरः पृच्छति अभि.स्फु.१९२क/९५४.
pha rol po'i
परकीयः — {pha rol po'i yid kyi rnam par shes pa 'gags ma thag pa'i mtshan ma bzung nas} समनन्तरनिरुद्धान्मनोविज्ञानात् परकीयं निमित्तमुद्गृह्य अभि.स्फु.२७९ख/१११०.
pha rol po la gnod pa'i rnam par zhugs pa ma yin pa
वि. अपरपीडाप्रवृत्तः — {gzhan yang lta ba 'di gnyis ni rang gi rdzas la kun du rmongs pa'i phyir dang /} {pha rol po la gnod pa'i rnam par zhugs pa ma yin pa'i phyir ro//} अपि चानयोर्दृष्ट्योः स्वद्रव्यसम्मूढत्वादपरपीडाप्रवृत्तत्वाच्च अभि.भा.२३६क/७९४.
pha rol phyin
= {pha ro la tu phyin pa/}
pha rol phyin rta
ना. पार्श्वः, प्रत्येकबुद्धः — {'di lta ste/} {spos kyi ngad ldang dang}…{pha rol phyin rta dang}…{nor lha dang /} {de dag dang gzhan yang rang sangs rgyas} तद्यथा—गन्धमादनः…पार्श्वः…वसुश्चेति । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्ध(–) म.मू.९९क/९.
pha rol phyin pa
= {pha ro la tu phyin pa/}
pha rol phyogs
१. परपक्षः लो.को.१५१८ २. परभागः — {nyi ma shar ba las ri la sogs pa'i pha rol phyogs su grib ma rjes su dpog pa} आतपसद्भावात् पर्वतादिषु परभागे च्छायानुमितिः त.प.३०ख/५०९.
pha rol ba
= {pha rol/}
pha rol bud med
= {pha rol gyi bud med/}
pha rol byon pa
= {pha rol tu byon pa/}
pha rol dbang du bya ba
ना. परवशीकरणम्, ग्रन्थः क.त. २४७१, २८२८.
pha rol dbye ba
परभेदनम् — {phra ma pha rol dbye ba'i phyir/} /{nyon mongs can gyi sems kyi tshig//} पैशुन्यं क्लिष्टचित्तस्य वचनं परभेदने । अभि.को.१३ख/४.७६.
pha rol ma grub pa
पा. परतोऽसिद्धः म.व्यु.४४९६ (७०ख).
pha rol ma yin
= {pha rol ma yin pa/}
pha rol ma yin pa
• वि. अपरः — {pha rol pha rol min brjod sogs/} /{rtog pa'i rgyu mtshan gang yin pa//} परापराभिधानादिनिमित्तं यच्च कल्प्यते । त.स.२६क/२७७; • पा. अपरत्वम्, गुणपदार्थभेदः म.व्यु.४६१३ (७१ख); मि.को.१०१ख; द्र. {pha rol min nyid/}
pha rol min
= {pha rol ma yin pa/}
pha rol min nyid
अपरत्वम् — {pha rol pha rol min brjod sogs/} /{rtog pa'i rgyu mtshan gang yin pa/} /{pha rol nyid dang pha rol min/} /{nyid yin phyogs dus de rgyu min//} परापराभिधानादिनिमित्तं यच्च कल्प्यते । परत्वमपरत्वं च दिक्कालावधिकं न तत् ।। त.स.२६क/२७७.
pha rol med
= {pha rol med pa/}
pha rol med pa
वि. अपारम् — {yun ring rgyu bas bsags pa yi/} /{pha rol med pa'i kun nyon mongs/} /{bar med de yis chos sred khyod/} /{mi ngal lam ci cung zhig smros//} वद धर्मरुचे कच्चिच्चिरसञ्चारसञ्चितैः । तैरपारपरिक्लेशैर्न श्रान्तोऽसि निरन्तरैः ।। अ.क.२२६क/८९.५७.
pha rol dmag tshogs
= {pha rol gyi dmag tshogs/}
pha rol smra ba
वि. अनुवादी — {rnam par 'dren pa chen po brtson 'grus che//}।{rab mchog pha rol smra ba rnams kyi mchog/} अतिवीर्य महाविनायकप्रवराणामनुवादिनां वर । वि.व.१२६क/१.१५.
pha rol yid shes
पा. = {pha rol gyi sems shes pa} परमनोज्ञानम्, परचित्तज्ञानम् — {pha rol yid shes dri med kyang /} /{de bzhin} तथा परमनोज्ञानं निर्मलम् अभि.को.२२क/७.११.
pha rol la brnyas pa
पा. परावमन्यनता, बोधिसत्त्वानां बन्धनविशेषः — {yul 'khor skyong bzhi po 'di dag ni byang chub sems dpa' rnams kyi 'ching ba ste}…{pha rol la brnyas pa} चत्वारीमानि राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वानां बन्धनानि…परावमन्यनता रा.प.२३६ख/१३२.
pha rol sems rig pa
पा. = {pha rol gyi sems shes pa} परचित्तवित्, परचित्तज्ञानम् — {bzhi las pha rol sems rig pa//} चतुर्भ्यः परचित्तवित् अभि.को.२१ख/७.५.
pha rol song
= {pha rol song ba/}
pha rol song ba
१. निधनः, ओ नम्— {mi rtag pa las yongs ma grol/} /{dus kyis pha rol song bar gyur//} अनित्यताऽपरिमुक्तः काले निधनमाययौ ।। अ.क.२८२क/३६. २४ २. = {ro} परेतः, मृतः— {pha rol 'das dang lnga po nyid/} /{pha rol song dang yi dwags gnas/} /{ro dang tshe 'das gsum zhes so//} परासुप्राप्तपञ्चत्वपरेतप्रेतसंस्थिताः । मृतप्रमीतौ त्रिष्वेते अ.को.१९४क/२.८.११७; परां दशामितः परेतः । इण् गतौ अ.वि.२.८.११७.
pha lam
हीरः, ओ रम्, मणिवेधकरत्नविशेषः म.व्यु.५९५०; हीरकः — {badzra mo min pha lam thog//} वज्रोऽस्त्री हीरके पवौ अ.को.२३१क/३.३.१८४.
पा. पितृवधः, आनन्तर्यभेदः — {mtshams med pa lnga}…{pha dang ma dang dgra bcom pa gsod pa dang /} {dge 'dun 'byed pa dang de bzhin gshegs pa la gnod sems kyis khrag phyung ba'o//} पञ्चानन्तर्याणि … मातृपित्रर्हद्वधसङ्घभेदास्तथागतकाये दुष्टचित्तरुधिरोत्पादश्च ल.अ.११०क/५६; पितृघातः म.व्यु.२३२६ (४५क); पितृघातकः म.व्यु.८७६१ (१२२क).
pha bsad pa
वि. पितृघातकः — {ma bsad pa dang pha bsad pa dang}…{dge slong ma sun phyung ba dang} मातृघातकः,।पितृघातकः…भिक्षुणीदूषकः वि.सू.४ख/४; पितृघातः म. व्यु.२३२६ (४५क); पितृवधः लो.को.१५२१.
phag
१. सूकरः, जन्तुविशेषः — {ce spyang rnams kyi rigs kyi nad /} /{phag rnams nyams par byed pa'i rims//} शृगालानां कुलव्याधिः सूकराणां क्षयज्वरः ।। अ.क.१३०ख/६६.६२; वराहः सूकरो घृष्टिः कोलः पोत्री किरिः किटिः । दंष्ट्री घोणी स्तब्धरोमा क्रोडो भूदार इत्यपि ।। अ.को.१६६ख/२.५.२; बहून्यपत्यानि सूते सूकरः । षूञ् प्राणिप्रसवे अ.वि.२.५.२; सूकरकः — {phag rnams kha ni bcings nas su/} /{'bab chu las ni sgrol bar byed//} बध्वा मुखे सूकरका नदीतीरमतारयम् ।। वि.व.२९९ख/१.१२७; वराहः — {spyod pa ma mthong ma thos pas/} /{phag dang ri dwags la sogs ni/} /{rigs mtshungs 'gro ba la sbyor ba/} /{bya ba sna tshogs grub par 'gyur//} अदृष्टाश्रुतवृत्तान्ता वराहहरिणादयः । सभागगतिसम्पर्के प्रयान्त्येव हि विक्रियाम् ।। त.स.७१ख/६६८; आखनिकः — {A kha ni ka ni byi ba chom rkun phag dag la} श्री. को.१७०क २. = {phag mo} वराही — {skal ba mnyam pa ni 'gro ba 'dra ba ste/} {phag la sogs pa gang dag la yod pa de la de skad ces bya'o//} सभागा सदृशी गतिर्यासां वराहीप्रभृतीनां तास्तथोच्यन्ते त.प.१०८ख/६६८ ३. वराहः, अवस्थाभेदः — {de rnams las mngal gyi nang du nya dang rus sbal dang phag gi gnas skabs gsum du 'gyur ro//} तेषु गर्भमध्ये मत्स्यकूर्मवराहावस्थास्तिस्रो भवन्ति वि.प्र.२२४क/२.६ ४. सन्धिः — {gang zag gi ni gnas khang gi sgo glegs kyi phag tu'o//} पौद्गलिकस्य लयने कवाटसन्धौ वि.सू.७क/७; तिरः — {rtsig pa'i phag tu ma bltas par bshang ba 'dor ba la'o//} तिरश्च प्राकारमनवलोक्य (छोरणायामुच्चारस्य) वि.सू.५४ख/७०.
phag gi
वाराहः — {phyogs su mig gis phag gi ni/} /{khrag gi zer ma 'phen pa bzhin//} दिक्षु क्षिपन्निव दृशा वाराहरुधिरच्छटाः ।। अ.क.१३०क/६६.६०.
वि. शूकरमुखः — {de bzhin du T+R}-{i T+R}-{I las grub pa dag ni dri za phag gi gdong can dang} तथा टृटॄनिष्पन्नौ ग√न्धर्वः शूकरमुखः वि.प्र.१०५क/३.२३.
phag gi shing rta
शूकरस्यन्दनः — {phag gi shing rta la lA ni 'od zer can ma'o//} ला शूकरस्यन्दने मारीची वि.प्र.५३क/४.८०.
phag rgod
• सं. वराहः — {ri dwags ru ru dang}…{phag rgod dang}…{la sogs pa mang po rgyu ba} रुरु…वराह…आदिमृगविचरिते जा.मा.१५०ख/१७४; अरण्यवराहः म.व्यु.४७९५ (७४क); • ना. वाराहः, पर्वतः — {ma ga d+ha yi skye bo mchog/} /{ku sha'i mchog gi grong gnas pa/} /{de dang nye ba'i ri bo ni/} /{phag rgod ces bya'i ming du grags//} मागधानां जने श्रेष्ठे कुशाग्रपुरिवासिनाम् । पर्वतं तत्समीपं तु वाराहं नाम नामतः । म.मू.२९५क/४५८.
phag chen po
ना. महावराहः — {de nas sa'i 'og gi bdag po phag chen pos kyang bcom ldan 'das la 'di skad ces gsol to//} अथ पातालाधिपतिर्महावराहो भगवन्तं नमस्यैवमाह स.दु.११८ख/२०२; {phag pa chen po bdag gis sa/} /{chu gter dmar po dag las phyung /} /{zhes pa 'di nyid bstan pa ni/} /{brang 'gro'i khrag ni brtag dgos nyid//} मही महावराहेण लोहितादुद्धृतोदधेः । इतीयत्येव निर्दिष्टे नेयत्वमुरगासृजः ।। का.आ.३२१क/१.७४.
phag gdong ma
शूकरास्या, देवी/प्रचण्डा — {shar du khyi gdong ma dang lhor phag gdong ma dang} श्वानास्या पूर्वे । शूकरास्या दक्षिणे वि.प्र.४३क/४.३९; सूकरास्या — {phag gdong ma ni ser mo ste/} /{lho sgor yi dwags gdan la gnas//} सूकरास्या तु पीताभा दक्षिणे प्रेतासने ।। स. उ.२८१ख/१३.३०.
वि. सूकरनासः {glang chen sna 'dra}…{phag sna 'dra} हस्तिनासाः…सूकरनासाश्च वि.सू.५क/५.
phag pa
= {phag/}
phag pa chen po
= {phag chen po/}
phag mo
• सं. सूकरी, सूकरस्त्री — {bde ba'i sgrub byed grong gi phag mo'i reg pa yang /} {don du gnyer bar 'gyur ba'i phyir ro//} सुखसाधनं गर्तसूकरीसंस्पर्शमपि प्रार्थयते प्र.अ.१३८क/१४७; सूकरिका — {rgyal ba la brten nas sdig pa rnam par dag par 'gyur ba ni phag mo'i rtogs pa brjod pa dper bya ste} जिनाश्रयात् पापविशुद्धौ सूकरिकावदानमुदाहार्यम् बो.प.१०६ख/७६; • ना. १. वाराही [1] महामाता — {gang yang ma mo dang ma mo chen mo dag}… {'di lta ste/} {tshangs pa ma dang}… {phag mo dang}…{skem byed ma ste} येऽपि ते मातरा महामातरा…तद्यथा—ब्रह्माणी…वाराही…स्कन्दा चेति म.मू.१०६क/१४ [2] नायिका — {haHni phag mo dang}…{k+ShaHni gzhon nu ma ste gtso mo rnams kyi sa bon no//} हः वाराही…क्षः कौमारीति नायिकानां बीजानि वि.प्र.५३ख/४.८१ २. शूकरी, योगिनी — {phag mo dang gdong drug ma ni kha dog dmar mo ste gshin rje dang bden bral du'o//} शूकरी षण्मुखी च रक्तवर्णा याम्ये र्नैऋत्ये वि.प्र.४०ख/४.२६; • सं. वाराही, ओषधिविशेषः — {phag mo zhes pa ni ba rA ha ka r+Na ste cha lnga dang}… {zhes pa ni gnyis pa lnga dgod pa'o//} वाराहीति वराहकर्णा भाग ५…इति द्वितीयपञ्चकन्यासः वि.प्र.१४९क/३.९६.
phag mo dkar mo
ना. श्वेतवाराही लो.को.१५२२.
phag mo mngon par brjod pa bshad pa'i rgyud phyi ma las phag mo mngon par byang chub pa zhes bya ba
सौकरिकः — {de dag dang lhan cig tu 'dris par mi byed/} {gdol pa pa dang}…{phag 'tshong ba rnams dang ma yin} न च तैः सार्धं संस्तवं करोति । न चण्डालान् …न सौकरिकान् स.पु.१०४क/१६६; सौकरः — {phag 'tshong ba dang shan pa dang /} /{'dris par byed pa rnam par spang //} संस्तवं च विवर्जेया सौकरौरभ्रिकैः सह ।। शि.स.३२ख/३१.
वि. सूकरदन्तः — {glang chen so 'dra}…{phag so 'dra} हस्तिदन्ताः…सूकरदन्ताश्च वि.सू.५क/५.
phag gsod pa
शौकरिकः — {sems can de dag ni nyes par spyad pa spyod pa zhes bya ste/} {'di lta ste/} {shan pa dang phag gsod pa dang bya gag gsod pa la sogs pa lta bu 'o//} इमे सत्त्वा दुश्चरितचारिणा इत्युच्यन्ते तद्यथा औरभ्रिकशौकरिककौक्कुटिकप्रभृतयः बो.भू.१५८क/२०८; सौकरिकः — {'di dag ni sdom pa ma yin pa can yin te/} {'di lta ste/} {shan pa rnams dang}…{phag gsod pa rnams dang}…{ba gu ri 'chor ba rnams so//} तत्रेमे आसंवरिकाः, तद्यथा—औरभ्रिकाः…सौकरिकाः…वागुरिकाश्च अभि.भा.१८७ख/६४०.
phag gsod pa po
= {phag gsod pa/}
phang
= {pang /}
phang steng
= {pang steng /}
phang pa
= {pang /}
phang phung
मममम्, संख्याविशेषः — {'phan chad 'phan chad na phang phung ngo //} {phang phung phang phung na khe'u tshang ngo //} सम्भूतं सम्भूतानां मममम्, मममं मममानां मवदम् ग.व्यू.३ख/१०३.
phang phung chas
वि. विषमसंहतः — {la lar ngang pa so sor gyes/} /{kha cig tu ni phang phung chas//} क्वचित्प्रविसृतैर्हंसैः क्वचिद्विषमसंहतैः । जा.मा.११६क/१३५.
phang blangs pa
भू.का.कृ. उपगूहितः — {thog ma med ldan 'khor ba nas/} /{dngos 'dzin byis pas phang blangs pa//} अनादिगतिसंसारे भावग्राहोपगूहितम् । ल.अ.९३क/४०.
phang lo
= {'phang lo/}
phangs
= {phangs pa/}
phangs pa
• वि. कान्तः — {mig gis shes par bya ba'i gzugs sdug pa dang phangs pa dang}…{dag yod do//} सन्ति चक्षुर्विज्ञेयानि रूपाणि इष्टानि कान्तानि अ.श.१०३ख/९३; {khyod kyi gzhung lugs de lta bu/} /{gcig pu phangs la lta chags pas/} /{byis pa gal te smod bgyid na//} एवमेकान्तकान्तं ते दृष्टिरागेण बालिशाः । मतं यदि विगर्हन्ति श.बु.११३क/८३; प्रियः — {gang zhig sems can don rnams dag gi bu dang chung ma la sogs mchog tu ni/} /{phangs pa'ang btang nas dman pa'i pho nya bzhin ni log pa gyur ba med pa nyid//} येषां नैव प्रियमपि परं पुत्रदारादि दत्त्वा सत्त्वार्थानां भवति वदनम्लानता दैन्यदूती ।। अ.क.२०३क/२३.१; दयितः — {nor dang bu dang chung ma sogs/} /{'jig rten pa yi mchog tu phangs/} /{brtse ldan gtong phod can rnams la/} /{sbyin pa las gzhan phangs pa med//} धनपुत्रकलत्रादि लोके कस्य न वल्लभम् । दानादन्यद्वदान्यानां दयितं न दयावताम् ।। अ.क.२०६क/२३.३३; वल्लभः — {nor dang bu dang chung ma sogs/} /{'jig rten pa yi mchog tu phangs//} धनपुत्रकलत्रादि लोके कस्य न वल्लभम् । अ.क.२०६क/२३.३३; इष्टः — {rgya mtsho la sogs pa tshong pa lnga brgya po 'di dag srog phangs pa stsal ste phongs pa las yongs su bskyabs pa dang} इमानि समुद्रप्रमुखानि पञ्च वणिक्शतानि इष्टेन जीवितेनाच्छादितानि, व्यसनात्परित्रातानि अ.श.२१९क/२०२; •सं. स्नेहः — {'di ltar de ni bdag gi 'du shes dang bral bas de la bdag phangs par sems pa'ang med na} यथापि इदमात्मसंज्ञापगमादात्मस्नेहोऽस्य न भवति द.भू.१७६क/९; प्रेम {rigs kyi bu khyod kyis dge ba'i bshes gnyen la shin tu gus pa bskyed par bya'o/} /{phangs par bya'o//} कल्याणमित्रेषु च त्वया कुलपुत्र तीव्रं गौरवमुत्पादयितव्यम्, प्रेम च करणीयम् अ.सा.४३२क/२४३.
phangs pa med pa
वि. निरपेक्षः — {lus dang de bzhin longs spyod dang /} /{dus gsum dge ba thams cad kyang /} /{sems can kun gyi don sgrub phyir/} /{phangs pa med par gtang bar bya//} आत्मभावांस्तथा भोगान् सर्वत्र्यध्वगतं शुभम् । निरपेक्षस्त्यजाम्येष सर्वसत्त्वार्थसिद्धये ।। बो.अ.७क/३.१०.
phangs par bya
कृ. प्रेम करणीयम् — {rigs kyi bu khyod kyis dge ba'i bshes gnyen la shin tu gus pa bskyed par bya'o/} /{phangs par bya'o//} कल्याणमित्रेषु च त्वया कुलपुत्र तीव्रं गौरवमुत्पादयितव्यम्, प्रेम च करणीयम् अ.सा.४३२क/२४३.
phangs par 'dzin pa
प्रेम — {byang chub sems dpa' rnams la ston pa ltar phangs par 'dzin pa dang /} {chos rnams la bdag bzhin phangs par 'dzin pa dang} शास्तृप्रेम बोधिसत्त्वेषु, आत्मप्रेम धर्मेषु शि.स.१०३क/१०२.
phangs par sems pa'i sems
सापेक्षचित्तम् — {byang chub sems dpa'i sa dang po la gnas pa'i tshe dngos po thams cad la phangs par sems pa'i sems yongs su spangs nas} प्रथमायां बोधिसत्त्वभूमौ वर्तमानः सर्ववस्तुषु सापेक्षचित्तं परिवर्ज्य द.भू.१८१ख/१२.
phaT
फट् — {rang bzhin yon tan dbang gis phur bus gdab pa dang rmongs pa dang rengs pa la phaT yig gi mtha' can du 'gyur ro//} प्रकृतिगुणवशात् कीलनस्तम्भनमोहने फट्कारान्तो भवति वि.प्र.१४२क/३.८०.
phan
= {phan pa/}
phan skyabs btsal ba
आक्रन्दनम् — {de nyid gang la mi rigs byed gyur na/} /{de yis su la phan skyabs btsal bar bya//} स एव यस्य त्वनयावहः स्यादाक्रन्दनं कस्य नु तेन कार्यम् ।। जा.मा.११२ख/१३०.
phan dgongs
अर्थकामः — {phan dgongs thugs rje can gyis ni/} /{sems can rnams la bgyi 'tshal pa/} /{gang zhig khyod kyis ma mdzad pa/} /{gzhan go ci zhig mchis lags kye//} किमन्यदर्थकामेन सत्त्वानां करुणायत्ता । करणीयं भवेद् यत्र न दत्तानुनयो भवान् ।। श.बु.११५ख/१३९.
phan bgyid
वि. उपकारपरः — {ji ltar khyod ni gnod bgyid la/} /{phan pa lhur mdzad de lta bur/} /{skye bo dag ni phan bgyid la'ang /} /{phan pa de ltar lhun mi bgyid//} नोपकारपरेऽप्येवमुपकारपरो जनः । अपकारपरेऽपि त्वमुपकारपरो यथा ।। श.बु.११४ख/११९.
• सं. अनुग्रहः — {za ba po rnams kyi yon tan gyi khyad par dang /} {phan btags pa'i khyad par gyis} भोक्तृणां गुणविशेषादनुग्रहविशेषाच्च अभि.भा.१७०क/५८४; • भू.का.कृ. उपकृतः — {gzhan byed pa na gzhan phan btags pa zhes bya ba ni ma yin te} न ह्यन्यस्य करणेऽन्यदुपकृतं नाम त.प.२२७क/१६९; अनुगृहीतः — {yo byad kyi bde bas phan btags pas bde bar gnas par 'gyur ro//} उपकरणसुखेनानुगृहीतो विहरति बो.भू.११८क/१५२; परिगृहीतः — {sems can gyi snying pos shin tu bya dka' ba rnam pa sna tshogs du mas 'gro ba mtha' dag la phan btags so//} खलु सत्त्वसारैश्च जगत्परिगृहीतं दुष्करमनेकविधविचित्रम् सु.प्र.५७ख/११४; कृतः — {brkam pa dang ni phan btags des yid drangs pa na//} लोभेन तेन च कृतेन विकृष्यमाणः जा.मा.१५३ख/१७७.
phan btags pa la drin bsab par bstan pa
कृतप्रत्युपकारसंदर्शनम् — {de'i tshe des phan btags pa la drin bsab par bstan pa dang}…{bcom ldan 'das nyan thos kyi dge 'dun dang bcas pa rgyal po'i pho brang 'khor du gdugs tshod la spyan drangs so//} तदा तेन कृतप्रत्युपकारसंदर्शनार्थं…भगवान् सश्रावकसङ्घो राजकुले भक्तेनोपनिमन्त्रितः अ.श.५६ख/४८.
phan btags pa la phyir lan glon pa'i bsam pa
कृतप्रतिकृतानां काङ्क्षाशयता— {de'i bzod pa dang des pa yang de bas kyang yongs su dag par 'gyur ro//}… ({sems can gyis} ){phan btags pa la phyir lan glon pa'i bsam pa dang} तस्य भूयस्या मात्रया क्षान्तिसौरत्याशयता च परिशुद्ध्यति…सत्त्वकृतप्रतिकृतानां काङ्क्षाशयता च द.भू.२०१ख/२३.
phan btags lan
प्रत्युपकारः — {de ste phan btags lan 'dod na/} /{bu lon chags byas phan ma btags//} अथ प्रत्युपकारार्थमृणदानं न तत्कृतम् ।। जा.मा.२१२ख/२४८.
हिताहितफलोदयः— {phan dang gnod pa'i 'bras 'byung bar/} /{de ltar nges par shes nas ni/} /{ji ltar de ni skad cig kyang /} /{rnal 'byor pa rnams ngu 'bod gnas//} एवं विमृष्यमाणा वै हिताहितफलोदयम् । कथं ते क्षणमप्येकं योगिनः सन्ति रौरवे ।। हे.त.१४ख/४६.
phan gdags
= {phan gdags pa/}
phan gdags drin
कृतज्ञभावः — {rgyal pos mchod byas 'chi la 'jigs pa med/} /{dam pas phan gdags drin kyang dran par 'gyur//} पूजा नृपान्निर्भयता च मृत्योः कृतज्ञभावाद् ग्रहणं च सत्सु ।। जा.मा.१६२ख/१८७.
phan gdags pa
• सं. अनुग्रहः — {sems can sdug bsngal ba rnams la phan gdags pa rnam pa du ma mang po sna tshogs nye bar sgrub pa yin no//} अनुग्रहं वा अनेकविधं बहु नानाप्रकारं दुःखितानां सत्त्वानामुपसंहरति बो.भू.३६ख/४६; उपकारः म.व्यु.२७७४(५२क); कृतम् — {phan gdags pa drin du gzo ba} कृतज्ञः जा.मा.१२८क/१४९; कर्तव्यम् — {phan gdags 'brel ba'i skye bo mdza' bshes rnams//} कर्तव्यसम्बन्धिसुहृज्जनानाम् जा.मा.३१२/१८२; • कृ. उपकार्यः — {phan gdags phan 'dogs byed nyid dam/} /{rnam par chad pas snang ba nyid/} /{'khrul med can shes dang po yis/} /{brda la spyod yul gang yin dngos//} उपकार्योपकारित्वं विच्छेदाद् दृष्टिरेव वा । मुख्यं यदस्खलज्ज्ञानमादिसङ्केतगोचरः ।। प्र.वा. १२४क/२.१५३.
phan gdags par
उपकर्तुम् — {rtag pa thams cad kyi tshe rang bzhin gcig pa ni ltos par bya ba phan gdags par nus pa ma yin no//} नित्यं हि सदैकरूपमपेक्ष्यमाणेनोपकर्तुं न शक्यम् प्र.अ.२९ख/३४.
phan gdags pa drin du gzo ba
वि. कृतज्ञः — {skyes bu dam pa rnams ni phan gdags pa drin du gzo ba dang}…{sngon phan 'dogs 'dogs pa la snying brtse ba lhod par mi 'gyur ro//} सत्पुरुषाणां पूर्वोपकारिष्वनुकम्पा न शिथिलीभवति कृतज्ञत्वात् जा.मा.१२८क/१४९.
• क्रि. अनुगृह्णीत — {nad pa la bgo bsha' bya ba la sogs bya ba bsgrub pas phan gdags par bya'o//} ग्लानसंविधानादिकरणीयसम्पादनेनानुगृह्णीत वि.सू.१०ख/११; • कृ. अनुग्रहः कर्तव्यः — {sdug cing phongs pa la snying brtse bas mi de la ngas phan gdags par bya'o//} हीनदीनानुकम्पितया भृत्यपुरुषोऽयमस्यानुग्रहः कर्तव्यः अ.श.११८ख/१०८.
phan gdags par bya ba ma yin pa
वि. अनुपकार्यः — {'di thams cad ni des phan gdags par bya ba ma yin pa'i shes pa yang de rtogs pa'i rang bzhin du khas blangs nas brjod la} एतच्च सर्वं तदनुपकार्यस्यापि ज्ञानस्य तद्बोधस्वभावत्वमभ्युपगम्योक्तम् त.प.१८१ख/८२४; नोपकार्यः — {rnam 'gas phan gdags bya min phyir/} /{mi rtag na yang tshad med nyid//} कथञ्चिन्नोपकार्यत्वादनित्येऽप्यप्रमाणता ।। प्र.अ.२९ख/३४; अकार्यः — {gang yang phan gdags par bya ba ma yin pa de ni 'ga' zhig gi dbang du byas pa ma yin te/} {ri bong gi rwa bzhin} यच्चाकार्यं न तत् केनचिद् वशीक्रियते, यथा शशविषाणम् त.प.१८७ख/८३७.
phan gdags par bya ba ma yin pa nyid
अनुपकार्यता — {rtag pa ni phan gdags par bya ba ma yin pa nyid kyis res 'ga' ltos par 'gyur ba yang ma yin te} न चापि नित्यस्यानुपकार्यतया काचिदपेक्षा सम्भविनी त.प.१७६ख/८११; अकार्यत्वम्— {ltos pa med pa nyid kyis phan gdags par byas pa} (?{bya ba} ){ma yin pa nyid du brjod la} अनपेक्षत्वेन ह्यकार्यत्वमुच्यते त.प.१८७ख/८३७.
phan gdags bya min
= {phan gdags par bya ba ma yin pa/}
phan gdags su gsol
क्रि. क्रियतामनुग्रहः — {bcom ldan 'das tshur gshegs/} {bcom ldan 'das gshegs pa legs so legs so/} /{bdag la phan gdags su gsol} एतु भगवान्, स्वागतं भगवते, क्रियतामस्माकमनुग्रहः अ.श.१५३क/१४२.
phan 'dogs
= {phan 'dogs pa/}
phan 'dogs bgyid
वि. उपकारी — {phan 'dogs bgyid slad} उपकारित्वात् लो.को.१५२५.
phan 'dogs nyid
उपकारिता — {'du ba la sogs med na yang /} /{phan 'dogs nyid ni kun la'ang yod//} समवायाद्यभावेऽपि सर्वत्रास्त्युपकारिता ।। प्र.अ.१४०क/१४९.
phan 'dogs bdag nyid
वि. अनुग्राहात्मकः — {gcig ni 'bad par byed pa ste/} /{gnyis pa phan 'dogs bdag nyid yin//} व्यावसायिक एकश्च द्वितीयो ऽनुग्रहात्मकः । सू.अ.२२७क/१३७.
phan 'dogs 'dogs pa
वि. उपकारी — {rnam pa lngas sems can dag byang chub sems dpa' phan 'dogs 'dogs pa la lan du phan 'dogs par nye bar gnas pa yin te} पञ्चभिराकारैः सत्त्वा उपकारिणो बोधिसत्त्वस्य प्रत्युपकारेण प्रत्युपस्थिता भवन्ति बो.भू. १५०ख/१९४.
phan 'dogs pa
• क्रि. उपकरोति — {'on te gang dag gis khyad par la phan 'dogs pa'i nus pa dag ni tha dad pa kho na ste/} अथापि स्याद्भिन्ना एव शक्यतः शक्तिमतो याभिरुपाधीनुपकरोति प्र.वृ.२७७क/१९; अनुगृह्णाति — {'jigs pa'i sdug bsngal sel bas gzhan la phan 'dogs pa dang} परेषां च…भयदुःखापनयनात् परमनुगृह्णाति बो.भू.३९क/५०; उपयुज्यते म.व्यु.२८७५ (५२क); • सं. १. उपकारः — {phan 'dogs pa phun sum tshogs pa ni 'gro ba'i don spyod pa'i mtshan nyid do//} उपकारसम्पदं जगदर्थचर्यालक्षणाम् अभि.स्फु.२७३क/१०९६; अनुग्रहः — {de lta bu'i lus dang sems la phan 'dogs pa nye bar sgrub par byed do//} तादृशं कायिकं चैतसिकमनुग्रहमुपसंहरति बो.भू.३४ख/४४; अनुकम्पा — {gzhan la phan 'dogs mkhas pa'i spyod pa can//} परानुकम्पानिपुणा प्रवृत्तिः जा.मा.२०क/२२; हितम्— {'jig rten la phan 'dogs par brtson pas} लोकहितोद्योगात् जा.मा.१२८ख/१४९; अभ्युपपत्तिः — {'di ltar gnyen bshes byams pa bas kyang lhag par byams pa phan 'dogs 'dogs pa} अस्य स्निग्धबान्धवसुहृत्प्रतिविष्टवात्सल्यस्यैवमभ्युपपत्तिसुमुखस्य जा.मा.१८४ख/२१५; अर्थक्रिया — {sems can la phan 'dogs pa'i tshul khrims} सत्त्वार्थक्रियाशीलम् बो.भू.७४ख/९६ २. उपकारिता— {mi phan pa rnams la phan 'dogs pa'o//} उपकारिता अनुपकारिषु शि.स.१५७क/१५१; उपकारित्वम् — {'gro dang sdug bsngal phan 'dogs dang /} /{yon tan rnams kyis zhing khyad 'phags//} गतिदुःखोपकारित्वगुणैः क्षेत्रं विशिष्यते । अभि.को.१५ख/४.११७; हितैषिता — {e ma'o brtan zhing snying stobs che/} /{e ma'o sems can phan 'dogs pa//} अहो धृतिरहो सत्त्वमहो सत्त्वहितैषिता । जा.मा.१२क/१२; • वि. उपकारकः — {bdag la phan 'dogs pa'i lus la yang bdag nye bar 'dogs te} आत्मन उपकारकेऽपि शरीर आत्मोपचारः अभि.भा.९३ख/१२२६; उपकारी — {phan 'dogs pa'i sems can rnams la byas pa gzo ba rjes su bsrung zhing} उपकारिषु च सत्त्वेषु कृतज्ञतामनुरक्षतः बो.भू. ७५ख/९७; उपकर्ता — {phan 'dogs pa ni bsod nams 'thob/} /{phyi ma'i tshe yang 'bras bu yod/} /{tshe 'di la yang grags dang dpal/} /{gdon mi za bar 'thob par 'gyur//} उपकर्ता तु धर्मेण परतस्तत्फलेन च । योगमायाति नियमादिहापि यशसः श्रिया ।। जा.मा.२१२ख/२४८; उपकरः, ओ करा — {de la snyan par smra ba'i ngo bo nyid ni snga ma bzhin du yang dag par dga' bar byed pa dang kun du dga' bar byed pa dang phan 'dogs pa'i tshig yin te} तत्र प्रियवादितायाः स्वभावः पूर्ववदामोदनी सम्मोदनी उपकरा च वाक् बो.भू.१५७ख/२०७; अनुग्राहकः— {de la byang chub sems dpa'i sems can la phan 'dogs pa'i tshul khrims gang zhe na} तत्र कतमद् बोधिसत्त्वस्य सत्त्वानुग्राहकं शीलम् बो.भू.७५ख/९७; अनुग्रहकारी — {de bzhin du 'jig rten pa'i tha snyad kyi tshul 'jig rten la phan 'dogs pa rnams la g}.{yar ba yin} तथा लौकिकीषु व्यवहारनीतिषु लोकानुग्रहकारिषु पटुर्भवति बो.भू.१३६क/१७५; अधिकारिकः — {thos pa gang zhig bden pa mthong ba la phan 'dogs pa'i thos pa de 'dzin zhing 'don par byed do//} यच्छ्रुतं सत्यदर्शनाधिकारिकम्, तच्छ्रुतमुद्गृह्णाति पठति अभि.स्फु.१६१क/८९१; उपयुक्तः — {de la phan 'dogs nus pa rnams/} /{khyad par phyi ma dag la ni/} /{bsgrub pa'i nus pa med phyir dang /} /{rtag tu rten gnas ma yin phyir//} तत्रोपयुक्तशक्तीनां विशेषानुत्तरान् प्रति । साधनानामसामर्थ्यान्नित्यञ्चानाश्रयस्थितेः ।। प्र.अ.९८ख/१०६; • पा. अनुग्राहिकः, प्रहाणसंस्कारप्रभेदः— {spong ba'i 'du byed brgyad po de dag ni rnam pa bzhir rig par bya ste/} {'di lta ste/} {'bad pa}…{phan 'dogs pa}…{nye bar 'dogs pa}…{gnyen po} ते पुनरष्टौ प्रहाणसंस्काराश्चतुर्धा क्रियन्ते । तद्यथा—व्यावसायिकः…अनुग्राहिकः…औपनिबन्धिकः …प्रातिपक्षिकः अभि.स.भा.६४क/८७.
phan 'dogs pa dang ldan pa
वि. अनुग्रहवान् — {bdag mgon dang bcas shing phan 'dogs pa dang ldan par gyur to//} सनाथः खल्वहमनुग्रहवांश्च जा.मा.६२ख/७२.
phan 'dogs pa phun sum tshogs pa
पा. उपकारसम्पत्, सम्पद्भेदः — {phun sum tshogs pa rnam pa gsum po 'di kho na yid la byed pa mkhas pas ni/}…{rgyu phun sum tshogs pa dang /} {'bras bu phun sum tshogs pa dang /} {phan 'dogs pa phun sum tshogs pa} एतामेव च त्रिविधां सम्पदं मनसिकुर्वाणेन…यदुत हेतुसम्पदम्, फलसम्पदम्, उपकारसम्पदं च अभि.भा.५८क/१०९६; {phan 'dogs pa phun sum tshogs pa yang rnam pa bzhi ste/} {ngan song gsum dang /} {'khor ba'i sdug bsngal las gtan du thar par mdzad pa phun sum tshogs pa'o//} चतुर्विधोपकारसम्पत् — अपायत्रयसंसारदुःखात्यन्तनिर्मोक्षसम्पत् अभि.भा.५८क/१०९७.
phan 'dogs pa'i bya ba
उपकारक्रिया — {sems can rnams la byang chub sems dpa' rnams kyi phan 'dogs pa'i bya ba thams cad ni rnam pa lngar rig par bya ste} पञ्चभिराकारैर्बोधिसत्त्वानां सत्त्वेषु सर्वोपकारक्रिया वेदितव्या बो.भू.१५०ख/१९४.
phan 'dogs par gyur pa
वि. उपकारीभूतः लो.को.१५२५.
phan 'dogs par 'dod pa
उपकर्तुकामता— {de nas byang chub sems dpas de'i rab tu phan 'dogs par 'dod pa rtogs nas} अथ तस्य परामुपकर्तुकामतामवेक्ष्य बोधिसत्त्वः जा.मा.३५ख/४१.
phan 'dogs par bya ba
= {phan 'dogs bya ba/}
phan 'dogs par byed
= {phan 'dogs par byed pa/}
phan 'dogs par byed pa
• क्रि. अनुग्रहं करोति — {gang dag bcom ldan 'das nyan thos kyi dge 'dun dang bcas pa bshos gsol mi nus pa de dag gi don du phan 'dogs par byed de} येऽसमर्था भगवन्तं सश्रावकसङ्घं भोजयितुम्, तेषामर्थेऽनुग्रहं करोति अ.श.१५०क/१४०; उपकरोति — {'o na gzugs la sogs pa yod pa de nus pa tha dad pa du ma dang 'brel ba gang gis phan 'dogs par byed pa yin na} ननु स रूपादिभावो यैः शक्तिभेदैरनेकसम्बन्धिनमुपकरोति वा.टी.७१क/२६; • सं. १. उपकारः — {gzhan la phan 'dogs par byed pa med pa'i phyir ro//} अन्यत्रोपकाराभावात् त.प.१८८ख/८३९ २. उपकारित्वम् — {ba lang dang ba men dag nyid bzhin du rnam pa ji zhig ltar phan 'dogs par byed pa tsam du zad de} गोगवययोरिव कथञ्चिदुपकारित्वमात्रम् प्र.अ.६९ख/७८; • वि. उपकारकः — {ci ste de dag ni yod pa tsam gyis phan 'dogs par byed pa yin na} अथ ते सत्तामात्रेणोपकारकाः त.प.२४६ख/९६६; {phan dogs byed pa tsam gyis ni/} {de yi zlog byed rgyu ma yin/} /{khyad par can gyi rgyu nyid ni/} /{'bras bu zlog par byed pa yin//} नोपकारक इत्येव हेतुस्तस्य निवर्तकः । विशिष्टमेव हेतुत्वं कार्यस्य विनिवर्तकम् ।। प्र.अ.५७ख/६६; उपकारी — {rtag tu bdag nyid yod pa nye ba'i phyir de la phan 'dogs par byed pa} सदा चात्मसत्ताप्रत्युपस्थानतस्तदुपकारी त.प.९५क/६४२; {skyon med la ni yod pa tsam/} /{phan 'dogs byed par shes par bya//} दोषाभावे तु विज्ञेये सत्तामात्रोपकारिणः ।। त.स.१११क/९६३; उपकारिणी— {ci ste rna ba yang phan 'dogs par byed pa nyid yin na de bzhin du nus pa phan 'dogs par byed pa'i nus pa yang rna ba las tha dad pa'i phyir thug pa med par 'gyur ro//} अथ श्रोत्रस्याप्युपकारकत्वम्; तदा शक्त्युपकारिण्या अपि शक्तेः श्रोत्राद् व्यतिरेक इत्यनवस्था स्यात् त.प.१८३क/८२७; अनुग्राहकः — {shin tu sbyangs pa ni phan 'dogs par byed pa'o//} प्रश्रब्धिरनुग्राहकः सू.व्या.२२७क/१३७.
phan 'dogs par byed pa nyid
उपकारकत्वम् — {ci ste rna ba yang phan 'dogs par byed pa nyid yin na} अथ श्रोत्रस्याप्युपकारकत्वम् त.प.१८३क/८२७; उपकारित्वम् — {phan gdags phan 'dogs byed nyid dam/} /{rnam par chad pas snang ba nyid/} /{'khrul med can shes dang po yis/} /{brda la spyod yul gang yin dngos//} उपकार्योपकारित्वं विच्छेदाद् दृष्टिरेव वा । मुख्यं यदस्खलज्ज्ञानमादिसङ्केतगोचरः ।। प्र.वा.१२४क/२.१५३.
phan 'dogs par byed pa ma yin pa
वि. अनुपकारकः — {bdag la phan 'dogs par byed pa ma yin pa ni 'ga' yang yod pa ma yin no//} न हि किञ्चिदात्मनोऽनुपकारकमस्ति त.प.२०१क/११८; अनुपकारः — {phan 'dogs par byed pa ma yin pa yang shes bya nyid yin na} अनुपकारस्य ज्ञेयत्वे सति त.प.१८०ख/८२३.
phan 'dogs par mi byed pa
वि. अनुपकारकः — {phan 'dogs par mi byed pa yang rten du rigs pa ma yin te} न चानुपकारक आश्रयो युक्तः त.प.२२१क/९१२.
phan 'dogs par mdzad pa
= {phan 'dogs mdzad pa/}
phan 'dogs bya ba
प्रग्रहः — {tshar bcad pa dang phan 'dogs bya ba la/} /{chos dang 'gal ba de ni yong mi byed//} विनिग्रहप्रग्रहयोः प्रवृत्तिर्धर्मोपरोधं न चकार तस्य । जा.मा.३७क/४३.
phan 'dogs byed
= {phan 'dogs par byed pa/}
phan 'dogs mdzad
= {phad 'dogs mdzad pa/}
phan 'dogs mdzad pa
• क्रि. अनुगृह्णाति — {gshegs pa na ni phan 'dogs mdzad/} /{ldog pa na ni rgud par 'gyur//} प्रवृत्तिरनुगृह्णाति निवृत्तिरुपहन्ति च ।। श.बु.११३ख/९३; • सं. उपकारित्वम् — {phan 'dogs mdzad pas mdza' bshes te/} /{'grogs na bde phyir snying du sdug//} प्रियस्त्वमुपकारित्वात् सुरतत्वान्मनोहरः । श.बु. ११४क/१००.
phan 'dogs bsam pa dang ldan
हिताशयः — {sems can rnams kyi klad nad tsam/} /{bsal lo snyam du bsams na yang /} /{phan 'dogs bsam pa dang ldan de/} /{bsod nams dpag med ldan gyur na//} शिरःशूलानि सत्त्वानां नाशयामीति चिन्तयन् । अप्रमेयेण पुण्येन गृह्यते स्म हिताशयः ।। बो.अ.३क/१.२१.
phan 'dod
= {phan par 'dod pa/}
phan 'dod pa
= {phan par 'dod pa/}
phan pa
• सं. उपकारः — {gnod pa bsgrub la dgra ni khyab bdag ma yin nges par grogs ni phan la min/} /{lus can rnams kyi bde dang sdug bsngal 'di dag thams cad sngon gyi las kyis sprul//} शत्रुर्नैव विभुः पराभवविधौ नैवोपकारे सुहृत् । सर्वं प्राक्तनकर्मनिर्मितमिदं दुःखादिकं देहिनाम् ।। अ.क.१४८ख/६८.८७; उपकृतिः — {de phyir bdag ni 'gro la phan pa 'ba' zhig byed par shog//} यज्जगदुपकृतिमात्रव्यापृतिः स्यामतोऽहम् न्या.टी. ९१ख/२५६; अनुग्रहः — {rang dang gzhan la phan pa} स्वपरानुग्रहः सू.व्या.१७७क/७१; हितम् — {de ltar bdag la phan pa sgrub pa phun sum tshogs pas} इत्यात्महितप्रतिपत्तिसम्पदा अभि.भा.२६ख/८; अर्थः — {khyod ni nyam thag rnams la brtse/} /{bde bar gnas la phan par dgyes//} आपन्नेष्वनुकम्पा ते प्रस्वस्थेष्वर्थकामता । श.बु. ११४क/१०४; कारः— {de la phan gnod byas pa yi/} /{'bras bu 'phral du myong bar 'gyur//} तेषु कारापकाराणां फलं सद्योऽनुभूयते ।। अभि.को.१३क/४.५६; • वि. उपकारकः — {'di ni bdag la phan 'dogs pa'am/} {gnod pa byed pa yin zhes bdag la phan pa dang gnod par rnam par rtog go//} ममेदमनुग्राहकमुपघातकं चेत्यात्मोपकारकप्रतिकृत्यादिविकल्पः त.प.९६ख/६४४; अनुग्राहकः — {sems can rnams la phan pa rnams dang} सत्त्वानुग्राहकाणाम् बो.भू.११२ख/१४५; उपयोगी — {skyes bu'i don la phan pa'i yang dag pa'i shes pa rab tu byed pa 'dis bstan par bya ba yin par smra ba na} पुरुषार्थोपयोगि सम्यग्ज्ञानं व्युत्पादयितव्यमनेन प्रकरणेनेति ब्रुवता न्या.टी.३६ख/११; पथ्यः — {lus ni rnam par sbyang byas na/} /{phan pa'i longs spyod 'gyur ba ste//} शोधितस्यात्मभावस्य भोगः पथ्यो भविष्यति । शि.का.२ख/२.
वि. हितसुखावहचित्तः — {de lta de ltar 'jam pa'i sems dang ldan pa yin}…{phan pa dang bde ba skyed pa'i sems dang ldan pa yin} तथा तथा स्निग्धचित्तश्च भवति…हितसुखावहचित्तश्च द.भू.२०७ख/२५.
phan pa dang ldan pa
वि. हितोपसंहितः — {gang 'di phan pa dang ldan pa byams pa dang ldan pa sems can thams cad la phan pa dang bde bar bya ba'i phyir rnam par rtog cing rnam par dpyod pa} यानीमानि हितोपसंहितानि मैत्र्युपसंहितानि सर्वसत्त्वहितसुखाय वितर्कितविचारितानि द.भू.१८९क/१६.
phan pa spyad pa
= {phan par spyad pa/}
phan pa byed pa
= {phan byed/}
phan pa ma yin
वि. अहितः — {de bas dga' yang phan pa ma yin bsten mi rigs//} तस्मात्प्रियं यदहितं च न तन्निषेव्यम् जा.मा.१९९क/२३१.
phan pa mdzad
= {phan pa mdzad pa/}
phan pa mdzad pa
• वि. उपकारी — {gzhan yang g}.{yo med gnyen gyur cing /} /{phan pa dpag med mdzad rnams la/} /{sems can mgu bya ma gtogs par/} /{gzhan gang zhig gis lan lon 'gyur//} किं च निश्छद्मबन्धूनामप्रमेयोपकारिणाम् । सत्त्वाराधनमुत्सृज्य निष्कृतिः का परा भवेत् ।। बो.अ.१९क/६.११९; हितकर्ता— {phan pa gsung zhing phan mdzad pa/} /{khyod kyi bstan pa ci smos te/} /{mgo la zhugs ni 'bar bas kyang /} /{ci yi slad du sgrub mi bgyid//} प्रागेव हितकर्तुश्च हितवक्तुश्च शासनम् । कथं न नाम कार्यं स्यादादीप्तशिरसाऽपि ते ।। श.बु.११३क/८५; हितकारी — {dga' ldan gyi gnas su sems can thams cad la phan par mdzad pa bde bar gshegs pa dang ldan par skyes so//} तुषितेषु सर्वसत्त्वहितकारिणः सुगतवदुत्पन्नाः स.दु.११२क/१७८; हितंकरी लो.को.१५२६; हिताधानः — {sems can thams cad bde mdzad pa'i/} /{thugs bskyed dge ba rgya mtsho dang /} /{sems can phan pa mdzad pa la/} /{dga' bas rjes su yi rang ngo //} चित्तोत्पादसमुद्रांश्च सर्वसत्त्वसुखावहान् । सर्वसत्त्वहिताधानाननुमोदे च शासिनाम् ।। बो.अ.६ख/३.३; हितावहितः — {khyod ni gnod bgyid dgra bo la/} /{phan pa mdzad pa'i bshes lags te/} /{rtag tu skyon dag tshol ba la/} /{yon tan 'ba' zhig tshol ba lags//} अहितावहिते शत्रौ त्वं हितावहितः सुहृत् । दोषान्वेषणनित्येऽपि गुणान्वेषणतत्परः श.बु.११४ख/१२०; गवेषकः — {sems can thams cad phan mdzad pa'i/} /{sangs rgyas grangs med 'das gyur kyang //} अप्रमेया गता बुद्धाः सर्वसत्त्वगवेषकाः । बो.अ.८ख/४.१३; • सं. हितकारित्वम् — {srog chags kun la phan mdzad phyir/} /{grogs kyi phul yang khyod lags so//} सन्मित्रं हितकारित्वात् सर्वप्राणभृतामसि ।। श.बु.११४क/९९.
phan pa gsung
= {phan pa gsung ba/}
phan pa gsung ba
वि. हितवक्ता — {phan pa gsung zhing phan mdzad pa/} /{khyod kyi bstan pa ci smos te/} /{mgo la zhugs ni 'bar bas kyang /} /{ci yi slad du sgrub mi bgyid//} प्रागेव हितकर्तुश्च हितवक्तुश्च शासनम् । कथं न नाम कार्यं स्यादादीप्तशिरसाऽपि ते ।। श.बु.११३क/८५.
phan pa lhur bgyid pa
वि. उपकारपरः — {ji ltar khyod ni gnod bgyid la/} /{phan pa lhur mdzad de lta bur/} /{skye bo dag ni phan bgyid la'ang /} /{phan pa de ltar lhun mi bgyid//} नोपकारपरेऽप्येवमुपकारपरो जनः । अपकारपरेऽपि त्वमुपकारपरो यथा ।। श.बु.११४ख/११९.
phan pa lhur mdzad
= {phan pa lhur mdzad pa/}
phan pa lhur mdzad pa
वि. उपकारपरः — {ji ltar khyod ni gnod bgyid la/} /{phan pa lhur mdzad de lta bur/} /{skye bo dag ni phan bgyid la'ang /} /{phan pa de ltar lhun mi bgyid//} नोपकारपरेऽप्येवमुपकारपरो जनः । अपकारपरेऽपि त्वमुपकारपरो यथा ।। श.बु.११४ख/११९.
phan pa'i rkyen
द्र.— {'jig rten pa rnams kyis zhes bya ba ni rang gi don de la phan pa'i rkyen yin no//} लौकिकैरिति स्वार्थतद्धितविधानम् त.प.२०६क/८८०.
phan pa'i dgongs pa
वि. हितचित्तः — {bcom ldan 'das ni de la byams pa'i dgongs pa dang phan pa'i dgongs pa dang thugs brtse ba'i dgongs pas nye bar gnas par gyur pa} भगवांश्चास्य मैत्रचित्तो हितचित्तोऽनुकम्पाचित्तेन च प्रत्युपस्थितः अ.श.९१ख/८२.
phan pa'i dngos nyid
पा. हितवस्तुत्वम्, परिकर्मभेदः — {yongs su sbyong ba rnam bcu yis/} /{sa ni dang po 'thob 'gyur te/} /{bsam dang phan pa'i dngos nyid dang /} /{sems can rnams la sems mnyam nyid//} लभ्यते प्रथमा भूमिर्दशधा परिकर्मणा । आशयो हितवस्तुत्वं सत्त्वेषु समचित्तता ।। अभि.अ.३ख/१.४९.
phan pa'i zas
पथ्यम् — {lam du phan pa'i zas bral bas/} /{nad kyis gzir zhing 'dug pa mthong //} ददर्श पथ्यविरहात्पथि सीदन्तमातुरम् ।। अ.क.४७ख/५८.५; साम्प्रेयभोजनम् — {des de la zla ba gsum gyi bar du phan pa'i zas kyis bsnyen bkur byas so//} स तेन साम्प्रेयभोजनेन त्रैमास्यमुपस्थितः अ.श.२४३क/२२३.
• पा. हितचित्तता, चित्ताकारभेदः — {byang chub sems dpa'}…{sems rnam pa bcu bskyed de}… {'di lta ste/} {phan pa'i sems dang}…{ston pa'i sems te} बोधिसत्त्वः…दशप्रकारं चित्तमुत्पादयति…तद्यथा—हितचित्तताम्…शास्तृचित्तताम् शि.स.८६ख/८५; • सं. हिताशंसा — {pha 'am yang na ma yang rung /} /{su la 'di 'dra'i phan sems yod//} कस्य मातुः पितुर्वाऽपि हिताशंसेयमीदृशी ।…भविष्यति बो.अ.३क/१.२३.
phan pa'i bsam pa
• सं. हिताशयः — {de la bsam par gtogs pa ni byang chub sems dpa'i phan pa'i bsam pa dang bde ba'i bsam pa ste/} {sems can rnams la snying brtse ba zhes bya'o//} तत्राशयगतो हिताशयः सुखाशयश्च बोधिसत्त्वस्य सत्त्वेष्वनुकम्पेत्युच्यते बो.भू.१५७ख/२०७; • पा. १. हिताशयः, अध्याशयभेदः— {byang chub sems dpa'i lhag pa'i bsam pa de dag kyang mdor bsdu na rnam pa bco lngar rig par bya ste}…{mchog gi bsam pa dang}…{phan pa'i bsam pa dang} ते पुनरध्याशया बोधिसत्त्वस्य समासतः पञ्चदश वेदितव्याः…अग्र्याशयः… हिताशयः बो.भू.१६२ख/२१५ २. उपकाराशयः, आशयसन्निश्रितायाः पारमिताभावनाया आकारभेदः — {pha rol tu phyin pa sgom pa bsam pa la brten pa ni rnam pa drug ste/} {ngoms mi shes pa'i bsam pa dang}…{phan pa'i bsam pa dang} आशयसन्निश्रिता पारमिताभावना षडाकारा—अतृप्ताशयेन…उपकाराशयेन सू.व्या.१९८ख/१००.
phan par gyur pa
भू.का.कृ. पराजितः म.व्यु.९१३२ (१२६क).
phan par gyur pa yin
क्रि. उपकारीभूतो भवति लो.को.१५२६.
phan par dgyes
अर्थकामता — {khyod ni nyam thag rnams la brtse/} /{bde bar gnas la phan par dgyes/} /{phongs par gnas la thugs rje bas/} /{kun la phan par bzhed pa lags//} आपन्नेष्वनुकम्पा ते प्रस्वस्थेष्वर्थकामता । व्यसनस्थेषु कारुण्यं सर्वेषु हितकामता ।। श.बु.११४क/१०४.
phan par bgyid pa
= {phan bgyid/}
phan par 'gyur ba
वि. श्रेयः — {phan par 'gyur ba'i lam bstan pas} श्रेयोमार्गमनुप्रतिपादयमानः जा.मा.१२९क/१४९.
phan par 'dod pa
वि. हितकामः — {de ltar phan par 'dod pa'i skyes bu des de skad du bsgo ba gzhon nu de dag gis} …{mi shes} अथ खलु ते कुमारका एवं तस्य हितकामस्य पुरुषस्य तद्भाषितं नावबुध्यन्ते स.पु.२९ख/५२; हितैषी — {dper na tshong pa rnams la phan pa dang mi phan pa thob pa dang spong ba dag la phan par 'dod pa shes pa dang ldan pa'i ded dpon gyis khrid par byed par gyur na} यथा खलु वणिजां हिताहितप्राप्तिपरिहारयोर्हितैषिणो ज्ञानवन्तश्च सार्थवाहा नेतारो भवन्ति बो.प. ४८ख/९; {spun zla gzhon pa gang po des/} /{phan 'dod bdag la sngon smras pa//} पूर्णः कनीयान् भ्राता स हितैषी मां पुराऽवदत् । अ.क.२८४ख/३६.५६.
phan par spyad
= {phan par spyad pa/}
phan par spyad pa
• क्रि. हिताय चरेयम् लो.को.१५२७; • सं. हितचरणम्— {phan par spyad pa la zhugs pa} हितचरणसंक्रमः म.व्यु.३४४०(५९क); विनियोगः— {gzhan gyi don du phan pa spyad pa'i rigs//} परार्थकृत्ये विनियोगमेष्यति जा.मा.१८२क/२११.
क्रि. हितमाचर — {de dang de ni phrogs nas kyang /} /{gzhan dag la ni phan par spyod//} तत्तदेवापहृत्यास्मात् परेभ्यो हितमाचर ।। बो.अ.२९क/८.१३९.
phan par bya
कृ. अनुग्राह्यः — {bdag gis gzhan la phan par bya/} /{sems can yin phyir bdag lus bzhin//} अनुग्राह्या मयाऽन्येऽपि सत्त्वत्वादात्मसत्त्ववत् ।। बो. अ.२७क/८.९४; उपकार्यः — {khyad par de dang ldan pa phan par bya ba dang /}।{phan par byed pa'i ngo bo bdag nyid du gyur pa gzung ba'i phyir gcig shes na gnyi ga gzung bas} आत्मभूतस्योपाधितद्वतोरुपकार्योपकारकभावस्य ग्रहणादेकज्ञाने द्वयोरपि ग्रहणमिति प्र.वृ.२७७क/१९.
phan par bya ba
= {phan par bya/}
phan par bya ba dang phan par byed pa'i ngo bo
पा. उपकार्योपकारकभावः — {khyad par de dang ldan pa phan par bya ba dang /} {phan par byed pa'i ngo bo bdag nyid du gyur pa gzung ba'i phyir gcig shes na gnyi ga gzung bas} आत्मभूतस्योपाधितद्वतोरुपकार्योपकारकभावस्य ग्रहणादेकज्ञाने द्वयोरपि ग्रहणमिति प्र.वृ.२७७क/१९.
phan par byas
= {phan par byas pa/}
phan par byas pa
वि. कृतोपकारः — {phan par byas kyang bzar ni rung ba nyid//} कृतोपकारोऽपि च भक्ष्य एव जा.मा.१४३क/१६५.
phan par byed
= {phan byed/}
phan par byed pa
= {phan byed/}
phan par byed pa nyid
उपकर्तृता — {spu la reg pas phan par byed pa nyid du rig go//} रोमसंस्पर्शेनोपकर्तृतां विद्यात् वि.सू.७५क/९२; उपकारकत्वम्— {de bas na mig la sogs pa ni 'dus pa ma yin pa'i bdag la phan par byed pa nyid du bsgrub par bya ba yin no//} तस्मादसंहतस्यात्मन उपकारकत्वं साध्यं चक्षुरादीनाम् न्या.टी.७९ख/२१२.
phan par byed pa po
वि. उपकारकः — {re zhig de'i tshe de thams cad la phan par byed pa po yin no zhes bya bar nges par byed pas de ni gyi na'o//} स तावत्तदानीं निश्चीयते सर्वोपकारक इति न किंचिदेतत् प्र.वृ.२७८क/२०.
phan par brtson pa
= {phan brtsod/}
phan par mdzad pa
= {phan pa mdzad pa/}
phan par mdzad pa po
वि. उपकारी — {bcom ldan khyod ni sems can kun la phan par mdzad pa po} त्वमपि हि भगवन् सर्वसत्त्वोपकारी वि.प्र.४८क/४.५०.
phan par bzhed pa
• वि. हितैषी — {phan par bzhed pa thugs brtse ba/} /{dpa' bo chen po lung bstan gsol//} व्याकरोहि महावीर हितैषी अनुकम्पकः । स.पु.५६क/९९; • सं. हितैषिता — {phan par bzhed pa gang yin pa dang byams pa chen po gang yin pa dang} या च हितैषिता, या च महामैत्री अ.सा.१२०ख/६९; हितकामता — {khyod ni nyam thag rnams la brtse/} /{bde bar gnas la phan par dgyes/} /{phongs par gnas la thugs rje bas/} /{kun la phan par bzhed pa lags//} आपन्नेष्वनुकम्पा ते प्रस्वस्थेष्वर्थकामता । व्यसनस्थेषु कारुण्यं सर्वेषु हितकामता ।। श.बु.११४क/१०४.
phan par sems
= {phan par sems pa/}
phan par sems pa
• वि. हिताशयः — {de'i rtsa ba snying rjer 'dod/} /{rtag tu sems can phan par sems//} करुणामूल इष्टोऽसौ सदासत्त्वहिताशयः । सू.अ.१३९ख/१५; • सं. हितचित्तता — {'phags pa rnams la phan par sems pa'o//} हितचित्तता आर्येषु शि.स.१५७क/१५१.
phan par bsams pa
हिताशंसनम् — {phan par bsams pa tsam gyis kyang /} /{sangs rgyas mchod las khyad 'phags na//} हिताशंसनमात्रेण बुद्धपूजा विशिष्यते । बो.अ.३क/१.२७.
phan phun
• वि. पेलुः, संख्याविशेषः — ग्. {yo ldeg g}.{yo ldeg na phan phun no/} /{phan phun phan phun na brnang ya'o//} सेलुः सेलूनां पेलुः, पेलुः पेलूनां मेलुः ग.व्यू.३ख/१०३; • पा. सम्भेदः— {phan phun ni gsum ste/} {rlung gis bzlog pa dang char pas rim pa gzhan slebs pa dang srin la sogs pas kyang ngo //} सम्भेदास्त्रयः—वातेन परिवर्तनम्, वृष्ट्या पुटान्तरप्राप्तिः, दीपि(?कीट)काभिश्च वि.सू.३१ख/४०.
phan phun du gyur pa
• सं. सम्भेदः — {phan phun gyi mdun rol du ni sbyor ba'o//} {phan phun du gyur pa dang 'das pa la ni mtha'o//} प्राक् सम्भेदात् प्रयोगः । सम्भेदोऽतिक्रमश्च निष्ठानम् वि.सू.३१क/३९; • वि. व्यग्रः म. व्यु.५३१९ (७९ख).
phan bya
= {phan par bya/}
phan byed
• क्रि. उपकारः कुर्वीत लो.को.१५२७; • सं. उपकारः — {lhan cig byed pa'i don yang rnam pa gnyis te/} {phan tshun du phan pa byed pa}…{don gcig la byed pa} द्विविधश्च सहकारार्थः—परस्परोपकारो वा…एकार्थक्रिया वा त.प.१८४ख/८३०; • वि. उपकारकः — {'di ltar mal cha dang stan la sogs pa 'dus pa'i ngo bo yin pa ni skyes bu'i longs spyod pa yin zhing phan par byed pa yin pa'i phyir gzhan gyi don byed pa nyid ces bya'o//} यतः शयनासनादयः सङ्घातरूपाः पुरुषस्य भोगिनो भवन्त्युपकारका इति परार्था उच्यन्ते न्या.टी.७९ख/२१२; उपकारी — {phan tshun phan pa byed pa} परस्परोपकारी न्या.टी.४३क/५८; उपकारिणी— {'di ni za bo nyid min zhing /} /{rang bzhin yang ni phan byed min//} नैव भोक्तृत्वमस्य स्यात् प्रकृतिश्चोपकारिणी ।। त.स.१२ख/१४५; {lha yi rin chen yid 'phrog rgyas/} /{'jig rten phan byed dpal 'byor de/} /{me skyes kho na'i rjes su 'brang /} /{nyin mor byed la 'od zer bzhin//} सा दिव्यरत्नरुचिरस्फीता लोकोपकारिणी । ज्योतिष्कमेवानुययौ श्रीः प्रभेव दिवाकरम् ।। अ.क.९१क/९.५८; अनुग्राहकः — {phan par byed pa bde ba yin no zhes bya bar grub bo//} अनुग्राहकं सुखमिति सिद्धम् अभि.भा.४ख/८८१; अनुग्रहकरः — {phan par byed pa'i thabs dang ni/} /{'dzin par byed dang 'jug byed dang //} उपायोऽनुग्रहकरो ग्राहकोऽथ प्रवर्तकः । सू.अ.२१०क/११३; हितकरः— {chos yangs skye dgu rnams la rnam pa kun tu phan byed} उदारधर्मं हितकरमसकृत्सर्वथैव प्रजानाम् सू.भा. १८१क/७६; • ना. उपकरः, प्रत्येकबुद्धः — {'di lta ste/} {spos kyi ngad ldang dang}…{phan byed dang}…{nor lha dang /} {de dag dang gzhan yang rang sangs rgyas} तद्यथा—गन्धमादनः…उपकरः…वसुश्चेति । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्ध(–) म.मू.९९क/९.
phan byed pa
= {phan byed/}
phan byed min
अनुपकारः — {phan tshun phan byed min na yang /} /{'di dag khyad par yod gang phyir//} अन्योन्यानुपकारेऽपि नाविशिष्टा इमे यतः । त.स.१७ख/१९४.
phan mi 'dogs pa
• वि. अनुपकारी — {phan mi 'dogs pa ni ldog pa'i rjes su byed pa 'ga' yang med de} न ह्यनुपकारिणो व्यतिरेकः केनचिदनुविधीयते त.प.९३ख/६४०; अनुपकारकः — {phan mi 'dogs pa'i dngos po la ltos par rigs pa ma yin te} न चाप्यनुपकारके भावेऽपेक्षा युक्तिमनुपतति वा.टी.५६ख/९; • सं. अनुपग्रहः — {rab tu phyung ba dang bsnyen par rdzogs par byas pa dag la phan mi 'dogs pa la'o//} प्रव्राजितोपसम्पादितयोरनुपग्रहे वि.सू.५२ख/६७.
phan brtson
वि. हितकारी — {sems can kun la phan brtson zhing /} /{bskal pa du mar gnas par 'gyur//} सर्वसत्त्वहितकारी चानेककल्पं तिष्ठेत् स.दु.१३०क/२४२; हिते रतः — {sngags pa gzhan la phan brtson zhing /} /{brtse bas mngon par dbang bskur ro//} मन्त्री परहिते रतः कृपया अभिषिञ्चेत् । स.दु.१३०क/२४२.
phan tshun kun tu
इतस्ततः — {phongs pa rnams ni dga' gyur pas/} /{phan tshun kun tu bsgrags pa na//} अर्थिभिः प्रीतहृदयैः कीर्त्यमानमितस्ततः । जा.मा.१८ख/२०.
phan tshun skyed pa
वि. अन्योन्यजनकः — {'di dag phan tshun skyed pa ste/} /{de phyir de dag rkyen du shes//} अन्योन्यजनका ह्येते तेनैते प्रत्ययाः स्मृताः ।। ल.अ.१३६ख/८३.
phan tshun gyi rgyu dang rkyen las byung ba
वि. परस्परप्रत्ययहेतुसमुत्पन्नः — {blo gros chen po tshig ni skyes nas 'jig cing mi brtan pa/} {phan tshun gyi rgyu dang rkyen las byung ngo//} वचनं पुनर्महामते उत्पन्नप्रध्वंसि चपलं परस्परप्रत्ययहेतुसमुत्पन्नम् ल.अ.९०क/३७.
phan tshun gyi phung po
इतरेतरस्कन्धः — {de rang bzhin tha dad pa'i phyir phung po rnams las gzhan no zhes brjod par bya ste/} {phan tshun gyi phung po bzhin no//} भिन्नस्वभावत्वात् स्कन्धेभ्योऽन्यो वक्तव्यः, इतरेतरस्कन्ध।वत् अभि.भा.८२ख/११९२.
phan tshun 'gal
= {phan tshun 'gal ba/}
phan tshun 'gal ba
• सं. परस्परविरोधः — {bdag med do zhes dam bca' ba la sogs pa ni phan tshun 'gal ba yin te} नास्त्यात्मेति प्रतिज्ञापदयोः परस्परविरोधः वा.टी.१०६क/६९; {de dngos dang ni de dngos min/} /{phan tshun du ni 'gal ba'i phyir/} /{dngos po gcig pu nyid du ni/} /{ji ltar yang ni rigs ma yin//} तद्भावश्चाप्यतद्भा वः परस्परविरोधतः । एकवस्तुनि नैवायं कथञ्चिदवकल्प्यते ।। त.स.६३क/५९८; इतरेतरव्याघातः — {de tshad ma ma yin no zhes smra ba na de nyid 'gegs pa'i phyir phan tshun 'gal ba yin no//} न च तत् प्रमाणमिति ब्रुवता तदेव प्रतिषिद्धमितीतरेतरव्याघातः त.प.३६क/५२०; • वि. परस्परविरोधी — {phan tshun 'gal ba'i chos nye bar gnas pa'i phyir bde ba dang sdug bsngal ba bzhin no//} परस्परविरोधिधर्माध्यासितत्वात् सुखदुःखवत् वा.टी.८७क/४४; परस्परविरुद्धः — {don gcig la ni phan tshun 'gal ba'i rang ngo bor 'gyur ba mi rigs te} न ह्येकोऽर्थः परस्परविरुद्धस्वभावो भवितुमर्हति न्या.टी.८५क/२३२; अन्योन्यबाधितः — {'dra ba min yang tha dad min/} /{de ni phan tshun 'gal ba yin//} वैरूप्यं न च भिन्नं चेत्येतदन्योन्यबाधितम् ।। त.स.६३क/५९५; परस्परपराहतः — {sogs pa'i sgras}…{phan tshun 'gal ba'i mtshan nyid byed pa dang /} {slu ba bzung ngo //} आदिशब्देन…परस्परपराहतलक्षणप्रणयनम्, विसंवादश्च गृह्यते । त.प.२३२क/९३४; परस्परव्याहतः — {gzhan yang khyad par med pa gzung ba dang tha dad pa zhes bya ba phan tshun 'gal ba yin no//} अपि च निर्विशेषं गृहीता भेदा इति परस्परव्याहतम् त.प.११ख/४६८; पराहतः — {gang phyir dbyug pa ma shes par/} /{skyes bu dbyug pa can mtshon min/} /{des mtshon rang las tshad ma ni/} /{zhes bya de ni phan tshun 'gal//} न हि दण्डापरिज्ञाने पुंसां दण्डीति लक्ष्यते । तल्लक्षितं स्वतो मानमित्येतच्च पराहतम् ।। त.स.११०ख/९६२.
phan tshun 'gal ba'i don
परस्परविरुद्धार्थः — {phan tshun 'gal ba'i don rnams ni/} /{nges pa'i don du smra ba min//} परस्परविरुद्धार्थं नीतार्थं न हि ते जगुः ।। त.स.१२१ख/१०५१.
phan tshun 'gal ba'i bdag nyid
वि. परस्परविरुद्धात्मा — {phan tshun 'gal ba'i bdag nyid kyi/} /{ngo bo ji ltar gcig tu 'gyur//} परस्परविरुद्धात्मनैकं रूपं कथं भवेत् । त.स.७२ख/६७६.
phan tshun 'gran pa
संहर्षयोगः — {de la 'khor gsum rjes mthun yon tan tshogs/} /{phan tshun 'gran pa bzhin du gnas par gyur//} तस्ंइमस्त्रिवर्गानुगुणा गुणौघाः संहर्षयोगादिव सन्निविष्टाः । जा.मा.७ख/७.
phan tshun rgyu
• क्रि. भ्रमति — {de na sha za mang po phan tshun rgyu//} पिशाचकास्तत्र बहू भ्रमन्ति स.पु.३४ख/५८; • सं. १. परस्परहेतुः — {'byung ba rnams phan tshun du rgyu'i mtshan nyid phyir gzugs 'byung ba ma yin no//} परस्परहेतुलक्षणत्वाद्भूतानां रूपस्यासमुदयः ल.अ.१०२ख/४८ २. अन्योन्यहेतुता — {rgyun gyis 'jug pa'i dri la sogs/} /{phan tshun rgyur 'dod kho na ste//} प्रबन्धवृत्त्या गन्धादेरिष्टैवान्योन्यहेतुता । त.स.२१क/२२४; • वि. अन्योन्यहेतुकः — {rang gi sa pa yi 'gog pa dang /} /{lam ni phan tshun rgyu yin pas/} /{sa drug sa dgu'i lam ni de'i/} /{spyod yul can gyi yul yin no//} स्वभूम्युपरमो मार्गः षड्भूमिनवभूमिकः । तद्गोचराणां विषयो मार्गो ह्यन्योन्यहेतुकः ।। अभि.को.१६ख/५.१५.
phan tshun ngo bo med pa
अपरस्पररूपम् — {dngos po gcig la ngo bo gnyis/} /{ji ltar shes bya rigs pa yis/} /{de dag dngos nyid thob pa'am/} /{phan tshun ngo bo med pa'i phyir//} द्वे हि रूपे कथं नाम युक्ते एकस्य वस्तुनः । द्वे तदा वस्तुनी प्राप्ते अपरस्पररूपतः ।। त.स.७२ख/६७५.
phan tshun rten
वि. अन्योन्याश्रयः — {de dag phan tshun rten yin pas/} /{ji ltar grub par rigs pa yin//} प्रकल्प्येत कथं सिद्धिरन्योन्याश्रययोस्तयोः ।। त.स.११६क/१००६; द्र. {phan tshun brten/}
phan tshun ltos pa
वि. परस्परसापेक्षः — {rtog pa dang bral zhing 'khrul pa med pa ni phan tshun ltos pas ni mngon sum gyi mtshan nyid yin gyi} कल्पनापोढत्वाभ्रान्तत्वे परस्परसापेक्षे प्रत्यक्षलक्षणम् न्या.टी.४२क/५४.
phan tshun stobs dang mthu
बलाधानम् — {phan tshun stobs dang mthu yi phyir/} /{mi rnams kyi ni me 'byung na//} अन्योन्यस्य बलाधानाद्वह्निर्वै जायते नृणाम् । ल.अ.१९०ख/१६३.
phan tshun brten pa
• सं. अन्योन्यसंश्रयः — {goms las rnam pa mi mthun pa/} /{de ni phyi nas rtogs 'gyur te/} /{des na thob la 'khrul med na/} /{de ni phan tshun brten pa yin//} अभ्यासाल्लक्ष्यते पश्चादाकारः सविलक्षणः । ततः प्राप्त्यविनाभाव एष सोऽन्योन्यसंश्रयः ।। प्र.अ.२१क/२४; अन्योन्यसमाश्रयः — {dam pas rtsi ba min zhe na/} /{phan tshun brten par 'gyur ba yin//} न चेदादृतता शिष्टैरित्यन्योन्यसमाश्रयः । प्र.अ.८ख/१०; इतरेतराश्रयः — {lung tsam gcig pu skyabs yin pa'i phyir/} {rtogs pa phan tshun brten pa'i nyes par 'gyur ro//} आगमैकशरणत्वात् प्रतिपत्तेरितरेतराश्रयदोषप्रसङ्गः प्र. अ.१७९क/५३२; • वि. अन्योन्यनिश्रितः — {rtog dang brtag par byas pa dang /} /{gnyis po phan tshun brten pa yin//} कल्पना कल्पितं चेति द्वयमन्योन्यनिश्रितम् । बो.अ.३५क/९.१०९.
phan tshun brten pa'i skyon
पा. अन्योन्याश्रयदोषः — {gtan tshigs las bsgrub par bya ba nges par bya ba yin na/} {phan tshun brten pa'i skyon du yang 'gyur ro//} हेतोः सकाशात् साध्यस्य निश्चये कर्तव्येऽन्योन्याश्रयदोषश्च स्यात् त.प.२६ख/५०१; द्र. {phan tshun brten pa'i nyes pa/}
phan tshun brten pa'i nyes pa
पा. इतरेतराश्रयदोषः — {lung tsam gcig pu skyabs yin pa'i phyir/} {rtogs pa phan tshun brten pa'i nyes par 'gyur ro//} आगमैकशरणत्वात् प्रतिपत्तेरितरेतराश्रयदोषप्रसङ्गः प्र.अ.१७९क/५३२; द्र. {phan tshun brten pa'i skyon/}
phan tshun tha mi dad
वि. परस्पराविनिर्भागः — {phan tshun tha mi dad rgyun gyis/} /{gcig la gcig ni rgyu ru 'gyur//} परस्पराविनिर्भागात् सन्तत्याऽन्योन्यकारणम् । त.स.११२क/९७१.
phan tshun mthun pa ma yin pa
वि. परस्परविरुद्धः लो.को.१५२८; परस्परेण विरुद्धाः लो.को.१५२८.
phan tshun du 'gal ba
= {phan tshun 'gal ba/}
phan tshun du 'gyur ba
सम्भेदः — {de tsam gyis nad pa ngal ba dang gnas mal phan tshun du 'gyur ba dang dus las yol ba dang gnod pa 'byung na lan gnyis so//} द्विस्तावता ग्लानक्लान्तिशयनासनसम्भेदकालातिक्रान्तिसम्बाधसम्पत्तिसम्भावने वि.सू.६४क/८१.
phan tshun du phan pa byed pa
पा. परस्परोपकारः, सहकारार्थभेदः — {lhan cig byed pa'i don yang rnam pa gnyis te/} {phan tshun du phan pa byed pa}…{don gcig la byed pa} द्विविधश्च सहकारार्थः—परस्परोपकारो वा…एकार्थक्रिया वा त.प.१८४ख/८३०.
phan tshun bdag nyid
परस्परात्मता — {phan tshun bdag nyid yin na yang /} /{ngo bo gnyis te 'gal bar 'gyur//} परस्परात्मतायां तु तद्द्वैरूप्यं विरुध्यते । त.स.७२ख/६७६.
phan tshun ldog pa
इतरेतरव्यावृत्तिः — {nges pa la gnas pa'i ngo bo phan tshun ldog pas byas pa'i sgro btags pa'i bye brag gis tha dad pa} निश्चयारूढं च रूपं समारोपितेन भेदेनेतरेतरव्यावृत्तिकृतेन भिन्नम् न्या.टी.६५क/१६३.
phan tshun gnas pa
अन्योन्यसंश्रयः — {dngos po dngos med las tshad ma/} /{tshad ma dngos med las dngos po/} /{gal te med pa go byed nyid/} /{yin na phan tshun gnas par 'gyur//} वस्त्वभावात् प्रमाणस्य प्रमाभावाच्च वस्तुनः । नास्तिता यदि गम्येत भवेदन्योन्यसंश्रयः ।। त.स.६१ख/५८४.
phan tshun rnam par gcod pa
अन्योन्यव्यवच्छेदः — {rjes su 'gro ba dang ldog pa gnyis ni phan tshun rnam par gcod pa'i ngo bo yin pa'i phyir zhes bya ba smos te} अन्वयव्यतिरेकयोरन्योन्यव्यवच्छेदरूपत्वादिति न्या. टी.८२क/२२०; अन्योन्यस्य व्यवच्छेदः — {phan tshun rnam par gcod pa ni dngos po med pa'o//} अन्योन्यस्य व्यवच्छेदोऽभावः न्या.टी.८२क/२२०; परस्परव्यवच्छेदः — {phan tshun rnam par gcod pa'i ngo bo de dag ni gcig dgag pa gzhan sgrub pa med na mi 'byung ba yin pa'i phyir ro//} परस्परव्यवच्छेदरूपाणामेकनिषेधस्यापरविधिनान्तरीयकत्वात् त.प.२१८ख/९०७.
phan tshun rnam par gcod pa'i ngo bo can
वि. अन्योन्यव्यवच्छेदरूपः — {'dis ni rim dang rim ma yin pa la sogs pa phan tshun rnam par gcod pa'i ngo bo can dag kyang rnam par bshad pa yin no//} एतेन क्रमाक्रमादयोऽन्योन्यव्यवच्छेदरूपा अपि व्याख्याताः हे.बि.२५१क/६७.
phan tshun rnam par gcod pa'i mtshan nyid du gnas pa
पा. अन्योन्यव्यवच्छेदस्थितलक्षणत्वम् — {yod pa'i tha snyad dang med pa'i tha snyad dag phan tshun rnam par gcod pa'i mtshan nyid du gnas pa gcig med na mi 'byung bar yod pa'i phyir ro//} सद्व्यवहारासद्व्यवहारयोरन्योन्यव्यवच्छेदस्थितलक्षणत्वेनैकाभावस्यापरभावनान्तरीयकत्वात् वा.टी.६९ख/२४.
phan tshun rnam par bcad nas gnas pa
• सं. अन्योन्यव्यवच्छेदेनावस्थानम् — {de dag phan tshun rnam par bcad nas gnas pa'i phyir ro//} तयोरन्योन्यव्यवच्छेदेनावस्थानात् वा.टी.६९ख/२४; • वि. अन्योन्यव्यवच्छेदस्थितः — {phan tshun rnam par bcad nas gnas pa'i ngo bo nyid kyis} अन्योन्यव्यवच्छेदस्थितरूपत्वेन वा.टी.६८ख/२३.
phan tshun rnam par bcad nas gnas pa'i ngo bo nyid
अन्योन्यव्यवच्छेदस्थितरूपत्वम्— {yod pa'i tha snyad dang med pa'i tha snyad dag phan tshun rnam par bcad nas gnas pa'i ngo bo nyid kyis gcig spangs na gzhan yongs su gcod pa ni med na mi 'byung ba yin pa'i phyir ro//} सद्व्यवहारासद्व्यवहारयोरन्योन्यव्यवच्छेदस्थितरूपत्वेन एकत्यागस्यापरोपादाननान्तरीयकत्वात् वा.टी.६८ख/२३.
phan tshun bsnol ba
वि. निरन्तरम् — {ri sul mang po phan tshun bsnol bar 'dug pa la/} {ci ri sul 'di kho na rma bya'i sgra grag gam/} {'on te gzhan na zhes gang gi tshe rma bya'i sgra grag pa'i ri sul la rmongs pa} निरन्तरेषु बहुषु निकुञ्जेषु सत्सु यदा केकायितापातनिकुञ्जे विभ्रमः—किमस्मान्निकुञ्जात् केकायितमागतम्, आहोस्विदन्यस्मादिति न्या.टी.७४क/१९४; द्र.— {ri mthon po'i phan tshun bsnol ba'i sa phyogs kyi ri sul na rma bya yod do zhes bya ba ni bsgrub par bya ba'o//} पर्वतोपरिभागेन तिर्यङ्निर्गतेन प्रच्छादितो भूभागो निकुञ्जः । मयूर इति साध्यम् न्या.टी.७४क/१९३.
phan tshun dpe
पा. अन्योन्योपमा, उपमाभेदः — {khyod kyi zhal bzhin chu skyes te/} /{chu skyes bzhin du khyod kyi zhal/} /{zhes pa phan tshun khyad 'phags ni/} /{rjod par byed 'di phan tshun dpe//} तवाननमिवाम्भोजमम्भोजमिव ते मुखम् । इत्यन्योन्योपमा सेयमन्योन्योत्कर्षशंसिनी ।। का.आ.३२२ख/२.१८.
phan tshun spangs
= {phan tshun spangs pa/}
phan tshun spangs te gnas pa
• सं. परस्परपरिहारेणावस्थानम् — {rtag pa nyid dang /} {rtag pa ma yin pa gnyis kyang phan tshun spangs te gnas pa'i phyir gcig la 'gal lo//} नित्यत्वानित्यत्वयोश्च परस्परपरिहारेणावस्थानादेकत्र विरोधः न्या.टी.५६ख/१३२; • वि. परस्परपरिहारवान् — {de lta yin dang phan tshun spangs te gnas pa gnyis las gcig gang yin pa snang ba de la gnyis pa gang yin pa de'i bdag nyid dgag par bya dgos so//} तथा च सति परस्परपरिहारवतोर्द्वयोर्यदैकं दृश्यते तत्र द्वितीयस्य तादात्म्यनिषेधः कार्यः न्या. टी.५६ख/१३२; परस्परपरिहारेण स्थितः — {'di ltar grub pa dang ma grub pa gnyis ni dngos po dang dngos po med pa gnyis yin la/} {dngos po dang dngos po med pa yang phan tshun spangs te gnas pa yin te/} यतो निष्पत्त्यनिष्पत्ती भावाभावरूपे । भावाभावौ च परस्परपरिहारेण स्थितौ । न्या.टी.६५ख/१६३.
phan tshun spangs te gnas pa'i ngo bo
वि. परस्परपरिहारस्थितरूपः — {phan tshun spangs te gnas pa'i ngo bo gang yin pa de thams cad ni des gcig pa nyid bkag pa yin te} ये परस्परपरिहारस्थितरूपाः सर्वे तेऽनेन निषिद्धैकत्वा इति न्या.टी.७८क/२०७; परस्परपरिहारेण स्थितरूपः — {de bas na dngos po rnams kyi yod pa dang med pa gnyis ni phan tshun spangs te gnas pa'i ngo bo yin la} तस्माद्वस्तुनो भावाभावौ परस्परपरिहारेण स्थितरूपौ न्या.टी.७७ख/२०३.
phan tshun spangs te gnas pa'i mtshan nyid
• वि. अन्योन्यपरिहारस्थितिलक्षणः — {phan tshun spangs te gnas pa'i mtshan nyid rnams ni rang bzhin gcig dgag pa rang bzhin gzhan sgrub pa med na mi 'byung ba'i phyir} अन्योन्यपरिहारस्थितिलक्षणानामेकस्वभावनिषेधस्यापरविधिनान्तरीयकत्वात् त.प.११ख/४६८; • पा. परस्परपरिहारस्थितिलक्षणः, अन्यतरो विरोधः — {dngos po rnams kyi 'gal ba ni rnam pa gnyis kho na}…{dngos po dngos po med pa'am rim dang rim ma yin pa dag lta bur phan tshun spangs te gnas pa'i mtshan nyid dam/} {rnam pa gcig tu na dper na me dang grang ba'i reg pa de dag bzhin du lhan cig mi gnas pa'i mtshan nyid do//} द्विविध एव भावानां विरोधः…परस्परपरिहारस्थितलक्षणो वा, यथा भावाभावयोः क्रमाक्रमयोर्वा; सहानवस्थानलक्षणो वा, यथाग्निशीतस्पर्शयोः त.प.३०३क/१०६५; {gcig nyid dang du ma dag ni phan tshun spangs te gnas pa'i mtshan nyid kyis 'gal ba yin no//} एकत्वानेकत्वयोश्च परस्परपरिहारस्थितिलक्षणो विरोधः त.प.७५क/६०३; परस्परपरिहारस्थितलक्षणता — {dngos po rnams kyi 'gal ba ni gnyis te phan tshun spangs te gnas pa'i mtshan nyid dang lhan cig mi gnas pa'o//} द्विविध एव हि भावानां विरोधः—परस्परपरिहारस्थितलक्षणता, सहानवस्थानता च त.प.३२६क/११२१.
phan tshun spangs pa
परस्परपरिहारः — {phan tshun spangs} ({'i 'gal ba} ){ni dngos po dang dngos po med pa mtha' dag la yin la} सकले वस्तुन्यवस्तुनि च परस्परपरिहारविरोधः न्या.टी.७८क/२०७.
phan tshun spangs pa dang ldan pa
वि. परस्परपरिहारवान् — {de bzhin du phan tshun spangs pa dang ldan pa thams cad kyang gzhan snang ba la 'gog pa ni snang ba mi dmigs pa kho nas yin no//} तद्वत् सर्वस्य परस्परपरिहारवतोऽन्यत्र दृश्यमाने निषेधो दृश्यानुपलम्भादेव न्या.टी. ५७क/१३३.
phan tshun phan pa byed pa
पा. परस्परोपकारी, सहकारिभेदः — {lhan cig byed pa yang rnam pa gnyis te/} {phan tshun phan pa byed pa dang /} {bya ba gcig la byed pa'o//} द्विविधश्च सहकारी—परस्परोपकारी, एककार्यकारी च न्या.टी.४३क/५८.
phan tshun 'bras
वि. मिथःफलाः — {lhan cig 'byung gang phan tshun 'bras//} सहभूर्ये मिथःफलाः अभि.को.६क/२.५०.
phan tshun mi mthun pa
परस्परविरोधः — {de bas na bsgrub par bya ba phan tshun mi mthun pa'i phyir gtan tshigs dag kyang tha dad pa yin gyi/} {rang gi ngo bos ni ma yin no//} ततः साध्यस्य परस्परविरोधात् हेतवो भिन्नाः, न तु स्वत एवेति न्या.टी.५१ख/१०९.
phan tshun med pa nyid
अन्योन्याभावता — {phan tshun med pa nyid du ni/} /{'dra ba nyid kyi blo la'ang mtshungs//} अन्योन्याभावतायां वा समं सादृश्यबुद्धिषु ।। त.स.५७क/५५१.
phan tshun mtshan nyid tha dad pa
अन्योन्यभिन्नलक्षणः लो.को.१५२८.
phan tshun rang bzhin nyid
परस्परस्वभावत्वम् — {spyi dang khyad par dag gi ni/} /{phan tshun rang bzhin nyid la ni/} /{'dre bar gyur bas de nyid du/} /{rnam pa gnyis 'di rigs ma yin//} परस्परस्वभावत्वे स्यात् सामान्यविशेषयोः । साङ्कर्यं तत्त्वतो नेदं द्वैरूप्यमुपपद्यते ।। त.स.६३क/५९६.
phan tshun rang bzhin med pa nyid
परस्परास्वभावत्वम् — {phan tshun rang bzhin med pa nyid/} /{sna tshogs nyid du rjes su 'jug/} /{de lta bu yi ngo bo yang /} /{rnam pa gnyis ni rigs ma yin//} परस्परास्वभावत्वेऽप्यनयोरनुषज्यते । नानात्वमेवम्भावेऽपि द्वैरूप्यं नोपपद्यते ।। त.स.६३क/५९६.
phan mdzad
= {phan pa mdzad pa/}
phan mdzad pa
= {phan pa mdzad pa/}
phan bzhed
= {phan par bzhed pa/}
phan bzhed pa
= {phan par bzhed pa/}
phan yon
• पा. अनुशंसः — {byang chub sems dpa'i rigs la phan yon rnam pa bzhi ste} चतुर्विधो बोधिसत्त्वस्य गोत्रेऽनुशंसः सू.व्या.१३८क/१२; {chos thos na de ltar phan yon rnam pa du ma yod pa'i phyir} एवमनेकानुशंसं श्रुतम् जा.मा.२००क/२३२; अनुशंसा— {bzod pa'i phan yon 'byung ba'i mdo sde dag la} क्षमानुशंसाप्रतिसंयुक्तेषु सूत्रेषु जा.मा.११५क/१३४; म.व्यु.२६२६ (४९क); आनुशंसः — {phan yon 'di ni shes nas kyang /} /{mkhas pa rnams kyis sbyin pa gtang //} आनुशंसमिमं ज्ञात्वा दानं देयं मनीषिभिः । वि.व.१९७ख/१.७१; आनुशंसा — {dge slong dag lnga po 'di dag ni phyag dar byas pa'i phan yon yin te} पञ्चेमे भिक्षव आनुशंसाः सम्मार्जने अ.श.१०६ख/९६; शंसा मि.को.१२५ख; • सं. उपकारः — {de lta bu ni nor gyis mgu mi 'gyur/} /{de bas mdza' bos spobs na phan yon che//} न तद्विधां लम्भयते स तां धनैर्महोपकारः प्रणयः सुहृत्स्वतः ।। जा.मा.१२६क/१४५.
phan yon che
= {phan yon chen po/}
phan yon che ba
= {phan yon chen po/}
phan yon chen po
पा. महानुशंसा — {bcom ldan 'das kyis gsungs pa'i shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di la mchod pa bgyis pa de ltar phan yon chen po dang} एवं महानुशंसा …भगवतोक्ता प्रज्ञापारमितायाः पूजा कृता भविष्यति अ.सा.५२ख/३०; महानुशंसः — {de dag gi bkur sti de dag kyang ji ltar byas na 'bras bu shin tu che ba dang phan yon che ba dang}…{'gyur ba} तेषां च ते काराः कृताः कच्चिदत्यर्थमहाफला भविष्यन्ति, महानुशंसाः अ.श.२४२क/२२२.
phan yon bzang po
भद्रानुशंसः — {phan yon bzang po bzhi po 'di dag mthong nas byang chub sems dpa' de bzhin gshegs pa mchod pa la spro bar 'gyur te} चतुर इमान् भद्रानुशंसान् पश्यन् बोधिसत्त्वस्तथागतपूजायामुत्सुको भवति शि.स.१६८ख/१६६.
phan yon yid la byed pa
पा. अनुशंसमनस्कारः, मनस्कारभेदः — {yid la byed pa ni rnam pa bco brgyad de/} {rigs nges pa dang}…{phan yon yid la byed pa dang}…{rgya chen po yid la byed pa'o//} अष्टादशविधो मनस्कारः । धातुनियतः… अनुशंसमनस्कारः… विपुलमनस्कारश्च सू.व्या.१६६क/५७.
phan sems
= {phan pa'i sems/}
phab
= {phab pa/} {phab nas} अधः कृत्वा — {de rnams kyi lag pa phab nas se gol gyi sgra phyung ste} तेषां हस्तानधः कृत्वा रिच्छटाशब्दं च कृत्वा वि.व.१२४क/१.१२; सन्नाम्य — {gzhon nu nor bzangs kyis ri 'or de phab nas skyes khyer te} सुधनः कुमारस्तं कर्वटकं सन्नाम्य गृहीतप्राभृतः वि.व.२१३ख/१.८९.
phab te khugs pa
विजितः, ओ तम् — {nga'i 'bangs gnyug ma'am phab ste khugs pa su yang rung ste/} {phar mi 'dzin pa} यो मे कश्चित्परिजने वा विजिते वाऽमातृज्ञो भविष्यति बो.भू.१४२ख/१८३.
phab pa
भू.का.कृ. पातितः — {ci nas kyang phyis nya de dag la chu 'bab par mi 'gyur ba de lta bu'i phyogs kyi g}.{yang sa chen por klung de phab bo//} नदी… महाप्रपाते पातिता यत्तेषां मत्स्यानां न भूय उदकस्यागमनं भविष्यति सु.प्र.५०क/९९; उत्सृष्टः — {de nas bcom ldan 'das kyis phyag sor lnga las yan lag brgyad dang ldan pa'i chu'i rgyun lnga phab ste} ततो भगवता पञ्चभ्योऽङ्गुलिभ्योऽष्टाङ्गोपेतस्य पानीयस्य पञ्च धारा उत्सृष्टाः अ.श.१३४ख/१२४; सन्नामितः — {lha khyod kyi bka' drin gyis ri 'or ba phab ste gte'u bzung} देव तव प्रसादात् कर्वटकः सन्नामितः, नीपका गृहीताः वि.व.२१३ख/१. ८९; अधोगतः , ओ गता — {nges par sems pas rtag tu ni/} /{mig ni phab ste blta bar bya//} निध्यायन्तीव सततं कार्या दृष्टिरधोगता ।। बो.अ.११ख/५.३५.
phabs
= {chang rtsi} किण्वम् — {dper na phabs la sogs pa las myos pa'i nus pa bzhin no//} यथा किण्वादिभ्यो मदशक्तिः प्र.अ.४७क/५४; {phabs dang pho ni chang rtsi 'o//} किण्वं पुंसि तु नग्नहूः अ.को.२०५क/२.१०.४२; किणन्ति मत्ता अनेनेति किण्वम् । किण शब्दे…नानाद्रव्यकृतसुरासाधनस्य नामनी अ.वि.२.१०.४२.
pham
= {pham pa/}
pham pa
• सं. १. पराजयः — {gzhan du na gnyis po gcig kyang rgyal ba dang pham par mi 'gyur ro//} अन्यथा द्वयोरेकस्यापि न जयपराजयौ वा.न्या.३३६ख/६७ २. हानिः — {khyod dang bdag gnyis pham rgyal med//} न तेऽहं लाभहानये जा.मा.१२३क/१४१; • भू.का.कृ. पराजितः — {rgyal po pad ma chen po yang pham pa dang} राजा महापद्मोऽपि पराजितः वि.व.२ख/२.७४; जितः — {lus 'phags ma'i bu rgyal po ma skyes dgra yang pham zhing skrag la grug te rab tu pham} राजानमप्यजातशत्रुं वैदेहीपुत्रं जितं भीतभग्नपराजितम् अ.श.३१ख/२७; निर्जितः — {sdig can khyod ni dpa' bor khas 'ches pa pham pa ltar gcig pur gyur pa'o//} एकाक्यसि त्वं पापीयं निर्जित इव शूरप्रतिज्ञः ल.वि.१६१ख/२४२; भग्नः — {bdag gi dmag tshogs pham yang slar log cing //} भग्ने स्वसैन्ये विनिवर्तमानः जा.मा.६८क/७९; • पा. पाराजयिकः — {byang chub sems dpa'i pham pa'i gnas lta bu'i chos} बोधिसत्त्वस्य पाराजयिकस्थानीयो धर्मः बो.भू.८५ख/१०८; द्र. {phas pham pa/}
pham pa med pa
वि. अपराजितः — {mngon par zhen pa thams cad bsal ba'i phyir pham pa med pa'i sems skyed cig} अपराजितचित्तं सर्वाभिनिवेशनिर्वेदाय…उत्पादयितव्यम् ग.व्यू.३९ख/१३४.
pham pa'i skabs nyid
पराजयाधिकरणत्वम् — {tshar gcod pa ni rigs pa smra ba'i pham pa'i skabs nyid kho na yin pa'i phyir ro//} निगृह्णन्तु नाम न्यायवादिनं पराजयाधिकरणत्वादेव वा.टी.५१ख/३.
pham pa'i gnas
पा. पराजयस्थानम् — {rgol ba pham pa'i gnas yin no//} वादिनः पराजयस्थानम् वा.टी.६४ख/१८; पराजयाधिकरणम्— {sgrub byed yan lag mi brjod pa dang skyon mi brjod pa gnyis po ni rgol ba dang phyir rgol ba dag gi ji lta ba'i rim gyis tshar gcod pa'i gnas su 'gyur te/} {pham pa'i gnas yin no//} असाधनाङ्गवचनम्, अदोषोद्भावनं च द्वयोर्वादिप्रतिवादिनोर्यथाक्रमं निग्रहस्थानं पराजयाधिकरणम् वा.टी.५२ख/४.
• क्रि. पाराजिकमापद्यते — {de ltar yang 'jam dpal gyi yul gyi gtsug lag khang du dge slong dang dge tshul pham par gyur pa} तथाहि मञ्जुश्रीविषये विहारे यदा भिक्षुश्चेल्लको वा पाराजिकमापद्यते वि.प्र.९२क/३.३; • भू.का.कृ. पराजितः — {bdag la'ang rang dbang med par gyur pa khyod/} /{mi rigs byed la dga' bas pham par gyur//} यस्यास्ति नात्मन्यपि ते प्रभुत्वमकार्यसंरागपराजितस्य । जा.मा.१९७ख/२३०; भग्नः — {lha min g}.{yul de pham par gyur mthong nas//} निरीक्ष्य भग्नं तु तदासुरं बलम् जा.मा.६८क/७९.
pham par bgyid 'tshal ba
वि. पराजयितुकामः लो.को.१५२९.
pham par bgyis
भू.का.कृ. निर्जितः — {lha bdag gis rgyal po thams cad pham par bgyis te/} {yul bsgrubs lags so//} देव मया देशः प्रसाधितः । सर्वराजानो निर्जिताः वि.व.१८९ख/१.६४.
pham par 'gyur
• क्रि. १. पराजयते— {gzhan mkhas pa la phrag dog pa'i blo can gyis de yang pham par 'gyur ba} परोत्कर्षव्यारोषधियस्तु तमपि पराजयन्ते वा.टी.५१ख/३ २. पराजितं भवति — {de'i dge sbyong gi tshul zhig par 'gyur/} {nyams pa dang bcom pa dang ltung ba dang pham par 'gyur zhes gang gsungs pa ji lta bu} कतमस्य भवति श्रामण्यं ध्वस्तं (भिन्नं) पतितं पराजितमिति अभि.भा.१८९क/६४४ ३. पराजयो भविष्यति लो.को.१५२९ ४. पराजितः स्यात् — {phyir rgol bas kyang zhar la 'ongs pa de thams cad rjes su zlo bar nus pa ma yin pa'i phyir pham par 'gyur ram} प्रतिवादी तं च सर्वप्रसङ्गं नानुकर्तुं समर्थ इति पराजितः स्यात् वा.न्या.३३५ख/६६; • = {pham par 'gyur ba/}
pham par 'gyur ba
• पा. पाराजयिकम् — {mi tshangs par spyod pa'i pham par 'gyur ba phran tshegs kyi skabs so//} क्षुद्रकगतमब्रह्मचर्यपाराजयिकम् वि.सू.१३क/१४; {pham par 'gyur ba bzhi las ltung ba gang yang rung ba zhig byung ba} चतुर्णां पाराजि(जयि?)कानामन्यतमामापत्तिमापन्नः वि.सू.४ख/४; • = {pham par 'gyur/}
pham par 'gyur ba ma byung ba
वि. अपराजितः — {pham par 'gyur ba ma byung ba mdo sde dang 'dul ba dang ma mo 'dzin pa} अपराजितं सूत्रविनयमातृकाधरम् वि.सू.३३क/४२.
pham par byas
= {pham par byas pa/} {pham par byas nas} पराजयित्वा — {bdud kyi sde thams cad}…{pham par byas nas} सर्वां मारसेनां…पराजयित्वा स.पु.६०क/१०५.
pham par byas pa
• क्रि. पराजैषीत् — {bdud kyi sde thams cad rab tu bcom zhing pham par byas so//} सर्वां मारसेनां प्राभञ्जीत् पराजैषीत् स.पु.६०क/१०५; • भू.का.कृ. जितः — {bdag ni ltung bas pham byas na/} /{khams gsum rgyal 'dod bzhad gad 'gyur//} त्रैलोक्यविजिगीषुत्वं हास्यमापज्जितस्य मे ।। बो.अ.२२क/७.५४; निर्जितः— {blon po'i bu de mi des kAr ShA pa Na lnga brgyas pham par byas nas} अमात्यपुत्रस्तेन पुरुषेण पञ्च पुराणशतानि निर्जितः अ.श.११०ख/१००; {rdzu 'phrul rim pas mo gal bu/} /{shA ri'i bu yis pham byas pa//} ऋद्धिक्रमेण मौद्गल्यः शारिपुत्रेण निर्जितः । अ.क.२ख/५०.१५; विध्वस्तः — {de rnams kyang bcom rnam par bcom ste pham par byas nas slar lhags so//} स हतविहतविध्वस्तः प्रत्यागतः वि.व.२१०क/१.८४; • सं. पराजयः — {sems can gzhan gyis sma phab cing pham par byas pa'i sdug bsngal gyis sdug bsngal ba rnams kyi gzhan gyis sma phab cing pham par byas pa'i sdug bsngal sel bar byed do//} परपरिभवपराजयदुःखेन दुःखितानां सत्त्वानां परपरिभवपराजयदुःखं प्रतिविनोदयति बो.भू.७८ख/१००.
pham par byas par 'gyur
क्रि. निर्जेष्यते — {sdig can khyod ni dpa' bos pha rol gyi sde bcom pa ltar byang chub sems dpas do mod pham par byas par 'gyur ro//} अद्य त्वं पापीयं निर्जेष्यसे बोधिसत्त्वेन परसैन्य इव शूरेण । ल.वि.१६२क/२४३.
pham par byed
क्रि. पराजयते — {de yang tshar gcod par byed de pham par byed do//} तमपि निगृह्णन्ति पराजयन्ते वा.टी.५१ख/३.
pham par mdzad pa
पराजयः — {byang chub kyi snying po la zhugs nas bdud kyi dpung thams cad byams pas pham par mdzad pa} बोधिमण्डे च निषण्णस्य मैत्र्या सर्वमारबलपराजयः बो.भू.४१क/५२.
pham byas
= {pham par byas pa/}
pham byas pa
= {pham par byas pa/}
pha'i khyim
पितृगृहम् — {btsun mo de yang re zhig na stes te pha'i khyim du phyin te} सा च तस्य राज्ञी कथं कथमपि पितृगृहमनुप्राप्ता बभूव त.प.२६६क/१००१; पैतृकं गृहम् — {gang gi tshe bdag pha'i khyim na mchis pa de'i tshe ni gyos po'i khyim 'tshal la} यदाहं पैतृके गृहे तिष्ठामि तदाऽहं श्वशुरगृहस्यार्थे उत्कण्ठामि वि.व.२००क/१.७४.
pha'i pha
पितामहः श.को.८१५.
phar 'gre tshur 'gre bar byed
क्रि. आवर्तनं करोति — {sman chen thams cad} ({dkar} ){ces bya ba la myangs so//} {sman myangs nas gser gyi bye ma'i thang bu la phar 'gre tshur 'gre bar byed do//} स सर्वश्वेतानामौषधीर्भुक्त्वा सुवर्णवालुकास्थले आवर्तनं करोति का.व्यू.२२५क/२८७.
phar 'dren
क्रि. पराकर्षयति म.व्यु.६७४७ (९६ख).
phar phyin
= {pha rol tu phyin pa/}
phar ba
= {'phar ba/}
phar mi 'dzin pa
वि. अपितृज्ञः — {da ltar gyi sems can dag ni phal cher phar mi 'dzin pa mar mi 'dzin pa} एतर्हि सत्त्वा यद्भूयसा (अ)मातृज्ञा अपितृज्ञाः बो.भू.१३४क/१७३.
phar mi shes pa
वि. अपितृज्ञः — {mi ma byin pa len pa}…{mar mi shes pa phar mi shes pa} अदत्तादायिनां पुरुषाणां …अमातृज्ञानामपितृज्ञानाम् ग.व्यू.१९१क/२७३.
phar 'dzin pa
वि. पितृज्ञः — {rigs de ni phar 'dzin pa yin} पितृज्ञं च तत्कुलं भवति ल.वि.१५ख/१७.
phal
= {phal pa/}
phal che
= {phal che ba/}
phal che ba
वि. बाहुलिकः — {de ni gtso bo'am phal che ba bstan pa yin no//} प्राधानिक एष निर्देशो बाहुलिको वा अभि.स्फु.२८०क/१११२.
phal chen
अवतंसकः — {me tog phal chen me tog bla re dang /} /{me tog bkod pa'i 'od zer rab bkye ste//} रश्मि प्रमुञ्चिय माल्यवियूहा माल्यवतंसक माल्यवितानाः । शि.स.१७६क/१७४; द्र. {phal po che/} {phal che ba/}
phal chen sde pa
महासाङ्घिकाः, निकायभेदः ब.अ.२४३.
phal chen byin
ना. महादत्तः लो.को.१५३०.
phal cher
• अव्य. प्रायः — {yon tan 'di bcu bai dar b+ha'i/} /{lam gyi srog tu bshad pa yin/} /{'di dag phal cher bzlog pas ni/} /{gau Da'i lam dag mtshon pa yin//} इति वैदर्भमार्गस्य प्राणा दशगुणाः स्मृताः । एषां विपर्ययः प्रायो लक्ष्यते गौडवर्त्मनि ।। का.आ.३१९ख/१.४२; प्रायेण — {rtog ge pa phal cher 'di rjes su dpag pa nyid du 'dod pa'i phyir de bsal ba'i don du}…{smos te} प्रायेणास्यास्तार्किकैरनुमानत्वमिष्टमिति तन्निराकरणमाह त.प.५५ख/५६२; प्रायशः — {khyim bdag de la rjes su chags pa'i dbang du gyur pa rnams dang pho brang 'khor gyi mi rnams kyang phal cher khyim der dong ngo //} तस्य गृहपतेरनुरागवशानुगाः प्रायशश्च पौरास्तद्गृहमभिजग्मुः जा.मा.१०५ख/१२२; बहु — {'di 'dra phal cher bzhed ma yin//} नेदृशं बहु मन्यन्ते का.आ.३२१क/१.७५; {smra dang bgyid pa phal cher ni/} /{legs par rngo thog ma lags kyi//} न हि वक्तुं च कर्तुं च बहु साधु च शक्यते । श.बु.११५क/१३२; बाहुल्येन — {skyes bu gang zhig nyes pa ma zad pa yin na yang tshig las phal cher mi slu bar mthong ba} यस्य पुरुषस्याक्षीणदोषस्यापि सतो वाक्याद्बाहुल्येन सम्प्रत्ययो दृष्टः त.प.४४ख/५३७; भूम्ना — {gsal phyir gzhan dag phal cher ni/} /{brjod par dka' ba dag kyang sbyor//} दीप्तमित्यपरैर्भूम्ना कृच्छ्रोद्यमपि बध्यते । का.आ.३२०ख/१.७२; भूयः — {re zhig phal cher las dang 'dod chags dang bral ba rnams kyi nges par 'jug par gang zag rnam par gzhag pa ni de lta bu yin no//} एवं तावद् भूयः कामवीतरागाणां नियामावक्रान्तौ पुद्गलव्यवस्थानम् अभि.भा.१९ख/९३६; भूयसा — {khyod kyi chos spyad gyur na mi yi 'jig rten phal cher ni/} /{legs par spyod la phyogs shing mtho ris lam la gnas par 'gyur//} त्वयि च चरति धर्मं भूयसाऽयं नृलोकः सुचरितसुमुखः स्यात्स्वर्गमार्गप्रतिष्ठः । जा.मा.१३८क/१६०; भूयिष्ठम्— {re zhig cig na slob ma'i tshogs rnams ni phal cher yongs su rdzogs shing rgya cher gyur/} {dge ba'i lam la ni rab tu bkod} अथ कदाचित्स महात्मा परिनिष्पन्नभूयिष्ठे पृथुभूते शिष्यगणे प्रतिष्ठापितेऽस्मिन् कल्याणे वर्त्मनि जा.मा.४क/३; भूयिष्ठेन — {shA ri'i bu phal cher ni byang chub sems dpa' de lta bus sangs rgyas kyi zhing de yongs su gang bar 'gyur ro//} भूयिष्ठेन शारिपुत्र एवंरूपाणां बोधिसत्त्वानां परिपूर्णं तद्बुद्धक्षेत्रं भविष्यति स.पु. २७क/४८; भूयस्त्वेन लो.को.१५३०; बहुलम्— {tha dad pa'i yul can 'di yang phal cher dngos po tha dad par mthong ba'i stobs kyis de dag la dngos por nges pa'i phyir ro//} भेदविषयत्वं पुनरस्या बहुलं भिन्नपदार्थदर्शनबलेन तेषु भावाध्यवसायात् प्र.वृ.३०४क/४९; • वि. प्रचुरः — {da ltar mu ge'i bar gyi bskal pa dag nye bar 'gyur te/} {mu ge phal cher snang ngo //} एतर्हि दुर्भिक्षान्तरकल्पसमासन्नानि प्रचुराणि दुर्भिक्षाण्युपलभ्यन्ते बो.भू.१३४ख/१७३.
phal pa
• वि. गौणः — {de la de dngos de mtshungs phyir/} /{'khrul rtogs gzhan la phal pa yin//} स मुख्यस्तत्र तत्साम्याद् गौणोऽन्यत्र स्खलद्गतिः ।। प्र.अ.१८९ख/२०४; {phal pa'i zla ba la brten pa/} /{de mtshungs yon tan bstan byas nas/} /{gtso bo'i zla ba 'gog byed pa/} /{rnam pa de ltar sbyar pa'i 'gog//} इति मुख्येन्दुराक्षिप्तो गुणान् गौणेन्दुवर्तिनः । तत्समान्दर्शयित्वेति श्लिष्टाक्षेपस्तथाविधः ।। का.आ.३२७ख/२.१६१; गौणी — {khyad par tha dad pa med pa na ni phal par grags pa yin no//} अभन्नविशेषणत्वे गौणी व्यवस्थितिः प्र.अ.८८ख/९६; प्राकृतः — {glang po che phal pa bcu'i stobs gang yin pa de ni spos kyi glang po che gcig gi stobs yin no//} यद् दशानां प्राकृतहस्तिनां सामान्यहस्तिनां बलं तदेकस्य गन्धहस्तिनो बलम् अभि.स्फु.२६९क/१०८९; विवर्णः पामरो नीचः प्राकृतश्च पृथग्जनः । निहीनोऽपशदो जाल्मः क्षुल्लकश्चेतरश्च सः ।। अ.को.२०३क/२.१०.१६; प्रकृतौ भवो वर्तमानः प्राकृतः अ.वि.२.१० १६; प्राकृतकः — {de la 'jig rten phal pa ni/} /{rnal 'byor 'jig rten gyis gnod cing //} तत्र प्राकृतको लोको योगिलोकेन बाध्यते ।। बो.अ.३१क/९.३; भाक्तः — {shes pa rnam bcas phyogs la yang /} /{sems ni gzung ba las gzhan yang /} /{de yi gzugs brnyan ngo bo yis/} /{phal pa yang ni rig tu rung //} निर्भासिज्ञानपक्षे हि ग्राह्याद्भेदेऽपि चेतसः । प्रतिबिम्बस्य ताद्रूप्याद्भाक्तं स्यादपि वेदनम् ।। त.स.५०क/४९२; इत्वरः — {de la gzhan gyis byas pa'i rgyan phal ci zhig dgos//} किं तस्याभरणेभिरित्वरैः परकृतकरणैः ल.वि.६५क/८६; अल्प :— {byang chub sems dpa'i spyod pa ni sems can phal pa rnams kyis rjes su yi rang ba tsam yang legs par byed mi nus na/} {kun du spyod pa lta ga la nus} न बोधिसत्त्वचरितं सुखमनुमोदितुमप्यल्पसत्त्वैः प्रागेवा।चरितुम् जा.मा.४६क/५५; द्र.— {dngos po phal pa cung zad la'ang //} अल्पमात्रेऽपि वस्तुनि बो.अ.८क/४.५; असारः — वीतं त्वसारं हस्त्यश्वम् अ.को.१८८क/२.८.४३; असत् — {shar nub gnyis kyi ri bar de bas ring /} /{phal dang dam pa'i chos kyang de bas ring //} अस्ताचलेन्द्रादुदयस्ततोऽपि धर्मः सतां दूरतरेऽसतां च ।। जा.मा.१९७ख/२२९; द्र.— {gso dpyad phal pa 'di 'dra ba/} /{sman pa mchog gis ma mdzad de//} क्रियामिमामप्युचितां वरवैद्यो न दत्तवान् । बो.अ.२१क/७.२४; • अव्य. कद् — {bshos kyang phal pa gsol mdzad cing /} /{res 'ga' smyung ba dag kyang mdzad//} कदन्नान्यपि भुक्तानि क्वचित् क्षुदधिवासिता । श.बु.११४ख/११५.
phal pa nyid
गौणत्वम् — {sngags kyi gab pa'i tshig bzhin du/} /{de yang phal pa nyid du brjod//} गौणत्वेनैव वक्तव्यः सोऽपि मन्त्रार्थवादवत् त.स.११६ख/१००९.
phal pa min pa
वि. अगौणः, मुख्यः — {sngon po la sogs gcig nyid du/} /{phal pa min par rnam gnas na/} /{de rig pa yi dus su ni/} /{ji ltar 'di rig yod ma yin//} अगौणे चैवमेकत्वे नीलादीनां व्यवस्थिते । तत्संवेदनवेलायां कथं नास्त्यस्य वेदनम् ।। त.स.६ख/८७.
phal pa'i tshig
प्राकृतवचनम् — {tshig zhum pa med pa yin/} …{phal pa'i tshig med pa yin} नावलीनवचनो भवति…न प्राकृतवचनः शि.स.७२क/७०.
phal po
= {phal po che/}
phal po che
• सं. अवतंसकः — {sangs rgyas phal po che zhes bya ba shin tu rgyas pa chen po'i mdo} बुद्धावतंसकनाममहावैपुल्यसूत्रम् क.त.४४; • वि. महत्, ओ ती— {'khor phal po che'i nang du chos ston pa} महत्याञ्च परिषदि धर्मदेशना बो.भू.१३३ख/१७२; द्र.— {skye bo phal po che'i} महाजनकायस्य म.व्यु.६३९८ (९१ख); {skye bo phal po che shi bar gyur nas} महाजनमरको जातः लो.को.१५३०.
phal ba
= {phal pa/}
phal mo che
• वि. प्रभूतः — {kha zas phal mo che zos nas ni sdug bsngal bas phug tu 'jug pa yin gyis} मुखेन प्रभूतमाहारं भुक्त्वा दुःखेनाशयं प्रविशसि वि.व.२०१ख/१.७५; • अव्य. प्रायशः — {gtan tshigs dag dang gtan tshigs ltar snang ba phal mo che ni phyogs kyi chos nyid yin pa} हेतुर्हेत्वाभासो वा प्रायशः पक्षधर्म एव प्र.अ.२२२क/५८०.
phas
१. = {pha rol/} 2. = {pha yis/}
phas kyi dgra
= {phas kyi dgra bo/}
phas kyi dgra bo
प्रत्यमित्रः — {dge slong rgyal po'am}…{phyir rgol ba'am phas kyi dgra bos bzung bar gyur na} भिक्षू राज्ञा गृहीतो भवति…प्रत्यर्थिभिः प्रत्यमित्रैः वि.व.२३३क/२.१३५; प्रत्यनीकः — {de la phas kyi dgra'i dngos por gnas pa med pa'i don gyis ni 'gran zla med nyid yin no//} तत्राप्रत्यनीकभावस्थानार्थेनासमर्थ(?कक्ष)ता श्रा.भू.८१ख/२०८; म.व्यु.२७३२ (५०क).
phas kyi rgol ba
१. परवादः — {byang chub sems dpa' ni gtan tshigs kyi rig pa tshol bar byed de}…{phas kyi rgol ba tshar bcad pa'i phyir dang} हेतुविद्यां बोधिसत्त्वः पर्येषते…परवादनिग्रहार्थम् बो.भू.५७क/७४; परप्रवादः — {brtsad pa dang brtsad pa'i gzhi la sogs pas phas kyi rgol ba zil gyis gnon pa'i phyir ro//} परप्रवादाभिभवनाद्विवादाधिकरणादिभिः सू.व्या.१६५क/५६ २. परवादी — {thos pas rgan pa ni/} {mkhas pa/} {mchod par 'os pa/} {bstan pa gsal bar byed pa/} {phas kyi rgol ba 'dud kyi rigs rnams 'dul bar byed pa ste} श्रुतवृद्धः पण्डितः पूज्यः शासनोद्योतकः परवादिनां मारकायिकानां दमकः वि.प्र.१५५ख/१, पृ.५४; परप्रवादी — {mi 'phrogs pa ni bdud dang phas kyi rgol ba dag gis so//} अहार्यता मारपरप्रवादिभिः सू.व्या.२४८ख/३०.
phas kyi rgol ba thams cad 'dul ba
वि. सर्वपरप्रमर्दकः, बुद्धस्य — {de bzhin gshegs pa'i stobs bcu dang ldan pa'i phyir phas kyi rgol ba thams cad 'dul ba zhes bya'o//} सर्वपरप्रमर्दक इत्युच्यते, दशतथागतबलोपेतत्वात् ल.वि.२१०क/३१२.
phas kyi rgol ba tshar gcod pa snang ba'i de kho na
पा. परवादिनिग्रहदृश्यतत्त्वम्, दृश्यतत्त्वभेदः — {snang ba'i de kho na ni rnam pa dgu ste/} {nga rgyal med pa'i snang ba'i de kho na dang}…{phas kyi rgol ba tshar gcod pa snang ba'i de kho na dang} दृश्यतत्त्वं नवविधम्—निरभिमानदृश्यतत्त्वम् …परवादिनिग्रहदृश्यतत्त्वम् म.भा.१५ख/१२३.
phas rgol ba
= {phas kyi rgol ba/}
phas mchod
पितामहः, पितुः पिता — पितामहः पितृपिता तत्पिता प्रपितामहः । अ.को.१७२क/२.६.३३.
phas pham pa
पा. पाराजयिकः — {de ltar byang chub sems dpa' tshul khrims kyi sdom pa la gnas pa'i phas pham pa'i gnas lta bu'i chos bzhi yod de} एवञ्च शीलसंवरव्यवस्थितस्य बोधिसत्त्वस्य चत्वारः पाराजयिकस्थानीयधर्मा भवन्ति बो.भू.८५क/१०८; द्र. {phas pham pa pa/}
phas pham pa pa
वि. पाराजिकः — {gang phas pham pa de ni gdon mi za bar dge sbyong ma yin no//} यस्तु पाराजिकः सोऽवश्यमभिक्षुः अभि.भा.१८९ख/६४८; द्र. {phas pham pa/}
phas bsu ba
प्रत्युद्यानम् म.व्यु.३६१४ (६०ख).
phas bsrungs pa
वि. पितृरक्षिता म.व्यु.९४५५ (१३०क).
phigs
= {phug pa/}
phigs par dka' ba
वि. दुर्भेदः — {phigs par dka' ba'i phyir na nags thibs pos bskor ba'i rtsig pa dang 'dra ba} दुर्भेदत्वाद् वनगहनोपगूढप्राकारसदृशः र.व्या.७८ख/९; दुष्प्रतिवेधः— {de ltar phigs par dka' ba'i don dang rten gyi don gyis don dang yi ge dag rdo rje dang gnas nyid du rtogs par bya'o//} इति दुष्प्रतिवेधार्थेन प्रतिष्ठार्थेन च वज्रपदत्वमर्थव्यञ्जनयोरनुगन्तव्यम् र. व्या.७४क/१.
phu
फूः — {sman gyi 'bras bu grub pa la sman pa ngan g}.{yo can gyis phu swAhA zhes smras pa dag bzhin no//} औषधकार्यसिद्धाविव कुहकवैद्यफूःस्वाहानाम् अभि.भा.९३क/१२२४; द्र. {phu chu/}
phu chu
गिरिनदी — {phu chu dag gi sgra yang zhi/} /{'bab chu dag kyang bri bzhin du//} शान्ता गिरिनदीशब्दाः परीत्तसलिलोदकाः ।। अ.श.२५६क/२३५.
phu chu'i rgyun
निःसरधाराः म.व्यु.४१८६ (६६ख).
phu dud
चित्रीकारः — {byang chub sems dpa' thams cad kyi dbang po dang bar sgro btags pa'i phu dud dang} सर्वबोधिसत्त्वेन्द्रियप्रसादसमारोपितेन चित्रीकारेण ग.व्यू.२८९ख/३६८.
phu dud du byas
भू.का.कृ. मानितः — {de yang kho bo cag gis bsnyen bkur to/} /{rim gror byas so/} /{bsti stang du byas so/} /{phu dud du byas so/} /{mchod do//} सोऽप्यस्माभिरारागितः सत्कृतो गुरुकृतो मानितः पूजितः ग.व्यू.२४९क/३३०.
phu dud byed pa
क्रि. सत्कुर्यात् — {sangs rgyas la sogs pa'i dge slong gi dge 'dun la bde bar sbyar ba thams cad kyis phu dud byed pa bas} बुद्धप्रमुखं भिक्षुसङ्घं सर्वसुखोपधानैः सत्कुर्युः शि.स.१६८क/१६६.
phu mdar
द्र.— {srin po nag po'i rlung gis gru de phu mdar bskor to//} कालिकावातेन तद्वहनमितश्चामुतश्च परिभ्रम्यते अ.श.२१७ख/२०१.
phu nu
भ्राता — {'di ni bdag gi pha'o/} /{'di ni bdag gi phu nu'o//} अयं मे पिता अयं (मे) भ्राता वि.व.१२८ख/२. १०५; {dge 'dun ni phu nu dang 'dra bas} भ्रातृवत् सङ्घः वि.सू.१६क/१८.
phu nu mo
भगिनी — {phu nu mos bsrungs pa} भगिनीरक्षिता म.व्यु.९४५८ (१३०क); म.व्यु.३८९० ( {che zhe'am sring mo'am phu nu mo'am sru} 64 क).
phu nu mos bsrungs pa
वि. भगिनीरक्षिता म.व्यु.९४५८ (१३०क).
phu phu
फुफूकारम् — {phu phu mi bya'o//} ( न फुफूकारम्) वि.सू.४९ख/६३; फुफूकारकम् — {phu phu mi bya} न फुफूकारकम् म.व्यु.८५८० (११९क).
phu bo
ज्येष्ठः, ज्येष्ठभ्राता — {phu bo gsum gyis chung ma blangs/} /{rgya mtshor nor don gnyen du song //} ज्येष्ठास्त्रयः कृतोद्वाहा ययुरब्ंइध धनार्थिनः । अ.क.२८१क/३६.९; ज्येष्ठभ्राता म.व्यु.३८८६ (६४क); अग्रियः — {sngon skyes phu bo dang por skyes//} पूर्वजस्त्वग्रियोऽग्रजः अ.को.१७३क/२.६.४३; अग्रे भवः अग्रियः अ.वि.२.६.४३; ज्यायान् — {de nyid kyi phyir mtshe ma las gang phyis byung ba de ni nu bo zhes bya'o/} /{gang sngar byung ba de ni phu bo zhes bya'o//} अत एव यमलयोर्यः पश्चात् प्रजायते स कनीयानुच्यते, यः पूर्वं स ज्यायानिति अभि.भा.११९क/४२२; भ्राता — {de skad phu bo'i tshig thos nas/} /{mkha' la 'gro bas de la smras//} इति भ्रातुर्वचः श्रुत्वा तमुवाच विहङ्गमः । अ.क.१४४ख/१४.६८.
phu yis 'bad rnyed
वि. कृच्छ्रलब्धः — {rgud dus bud med 'di dag kyang /} /{long bu 'ching ba'i lcags sgrog ste/} /{phu yis 'bad rnyed lo ma yi/} /{zas la'ang skal pa 'dzin cing 'khod//} एताः स्त्रियो विपत्काले गुल्फबन्धनशृङ्खलाः । कृच्छ्रलब्धे च भागिन्यः स्थिताः पर्णाशनेऽपि नः ।। अ.क.२६६क/३२.७.
phug
• क्रि. ( {'bigs} इत्यस्या भूत., विधौ) = {phugs} भिन्द्धि — {skrag par gyis skrag par gyis}…{phug phug} त्रासय त्रासय…भिन्द भिन्द ब.मा.१६५क; • सं. १. गुहा — {phug gam lha khang stong pa 'am/} /{ljon shing drung du gnas bcas te//} शून्यदेवकुले स्थित्वा वृक्षमूले गुहासु वा । बो. अ.२४क/८.२७; {phug dang nga rgyal ga hwa re//} गुहादम्भौ गह्वरे द्वे अ.को.२३१क/३.३.१८३; पर्वतादिगतमकृत्रिमविवरं गुहा अ.विव.३.३.१८३ २. कुहरम् — {de nas gzings ni mthar byed kyi/} /{kha yi phug dang nye ba'i tshe/} कृतान्तवक्त्रकुहरासन्ने प्रवहणे ततः । अ.क.२२२क/८९.१२; {rang nyid rab bsrubs gdung ba'i nyams myong shes shing ri byi'i lto ba'i phug tu blugs byas te/} /{smin byed me yis rab tu gdung ba'i byed pas khyab cing 'tshed pa'i bya ba yongs su 'dris gyur kyang //} जातास्वादोऽप्यगस्त्योदरकुहरलुठज्जाठराग्निप्रतापव्यापारव्याप्यमानक्वथनपरिचितः स्वप्रमाथव्यथानाम् ।। अ.क.२४क/५२.५१ ३. अपवरकः— {ji ltar sgo'i bu ga'i gseb kyi yul na nor bu'i 'od gnas pa la nor bur 'dzin pa'i shes pa ni khang pa'i phug na nor bu gnas pa la tshad ma ma yin pa bzhin no//} यथा—कुञ्चिकाविवरदेशस्थायां मणिप्रभायां मणिग्राहि ज्ञानं नापवरकस्थे मणाऐ (प्रमाणम्) न्या.टी.३८ख/२५; • = {phug pa/}
phug rdugs
तमङ्ग* — {bshang ba'i bskyab bya'o/} /{gal te gtsug lag khang du na nub bam byang gi ngos su'o//} {gsong ldong ngam phug rdugs so//} करणं वर्चस्कुटेः । विहारे चेद् उत्तरपश्चिमे पार्श्वे । क्षोमस्य तमङ्गस्य वा वि.सू.८१क/९८.
phug na phyed 'dug
वि. अर्धान्तरगतः — {gang na sbrul ni nag po zhig/} /{phug na phyed 'dug mthong nas ni//} अर्धान्तरगतं नागं यत्र पश्येत् किरीटकम् । वि.व.२१३क/१.८८.
phug gnas ma
ना. गुहवासिनी, यक्षिणी — {lha'i gzugs dang ldan pa rgyan thams cad kyis brgyan pa gcig pu gnod sbyin ma phug gnas ma zhes bya ba} दिव्यरूपिणी सर्वालङ्कारभूषिता एकाकिनी यक्षिणी गुहवासिनी नाम म.मू.२८४क/४४२.
phug pa
• भू.का.कृ. विद्धः — {ces pa bzhin 'dzum dge slong gis/} /{brjod tshe rmongs pas ngo tsha zhing /} /{myur du zug rngus phug pa bzhin/} /{dge slong rgan pos rab bsams pa//} इति स्मितमुखेनोक्तो भिक्षुणा मौर्ख्यलज्जितः । शल्यविद्ध इव क्षिप्रं वृद्धभिक्षुरचिन्तयत् ।। अ.क.१५२क/६९.१३; अनुविद्धः — {lus mchog sprul la phra rab rdul dag gal te 'dod pas rab tu bkod pa na/} /{me yi rang bzhin bzhin du de yis bdag yid mdza' bas phug pa ci slad sreg//} निर्माणे परमाणुतां वरतनोः कामेन चेत् प्रापितास्तत्ंइक वह्निमयीव सा दहति मे स्नेहानुविद्धं मनः ।। अ.क.२९९ख/१०८.७१; वेधितः — वेधितच्छिद्रितौ विद्धे अ.को.२१३ख/३.१.९९; वेध्यते स्मेति वेधितः । विध विधाने अ.वि.३.१.९९; • सं. वेधः — {rkang mthil dag tu bug snyam dang /} /{gang tshe lte bar phug snyam gyur//} पादयोस्तालिकां विद्ध्वा नाभौ वेधो यदा भवेत् ।। स.उ.२८८क/१९.२.
phug par gyur pa
भू.का.कृ. विद्धः — {gzi brjid 'bar byed ltar 'bar ba/} /{mda' yis phug par gyur pa de'i/} /{mthu ni rmad byung mthong gyur nas/} /{zhabs gnyis dag la de yis gtugs//} तस्य सायकविद्धस्य ज्वलज्ज्वलनतेजसः । प्रभावमद्भुतं दृष्ट्वा पादयोर्निपपात सः ।। अ.क.३२३क/४०.१८७; निर्विद्धः — {bar gyi tshong khang gi phreng ba ri mo sna tshogs su bris pa lta bur blta na sdug pa phugs par gyur pa mnyam zhing mtshungs pa}…{lnga brgya dag gis} पञ्चभिरन्तरापणवीथिशतैरालेख्यविचित्रसदृशैर्दर्शनीयैर्निर्विद्धा असमसमैः अ.सा.४२५ख/२४०.
phug sbas
ना. गुहगुप्तः १. सत्पुरुषः — {bzang skyong la sogs pa skyes bu dam pa bcu drug la 'di lta ste/} {bzang skyong dang}…{phug sbas dang} भद्रपालपूर्वङ्गमैश्च षोडशभिः सत्पुरुषैः सार्धम् । तद्यथा—भद्रपालेन…गुह्य(?गुह)गुप्तेन स.पु.२ख/२ २. बोधिसत्त्वः म.व्यु.७१६(१६ख).
phug ron
पारावतः, कपोतः — {mgrin pa'i nang nas snyan sgrogs shing /} /{mig ni kun du 'phrul pa yi/} /{phug ron rtse 'dod dga' ma la/} /{yongs su bskor nas mchu dag sbyor//} कलक्वणितगर्भेण कण्ठेनाऽऽघूर्णितेक्षणः । पारावतः परिक्षिप्य रिरंसुश्चुम्बति प्रियाम् ।। का.आ.३२२क/२. १०; पारावतः कलरवः कपोतः अ.को.१६७ख/२.५.१४; पारेण बलेनावतीति पारावतः । अव रक्षणादौ अ.वि.२.५.१४; कपोती — {ji ltar phug ron rang gi bu mchog byams/} /{rang gi bu de nye bar 'khyud nas 'dug//} यथा कपोती स्वसुतातिवत्सला स्वशावकांस्तानुपगुह्य तिष्ठति । सू.अ.१८९क/८६.
• क्रि. ( {'bigs} इत्यस्या विधौ) भिन्द्धि ब.मा. १६५क; • द्र.— {'di ltar lcags kyi gong bu'i me la sogs pa du ba la sogs pa'i 'bras bu mi rtsom pa khang pa'i nang gi phugs gnas pa la rtags med pa'i phyir rjes su dpag pa mi skye la} तथा हि—अयोगोलकवह्न्यादेरनारब्धधूमादिकार्यस्यापवरककुहरान्तर्गतस्य लिङ्गाभावान्नानुमानमुत्पद्यते त.प.२८९क/१०४०; {gal te bsgrub par bya bar zhes las la bya rkyen ma yin nam/} {las kyang byed pa'i 'dod phugs yin no//} ननु साध्यमिति कर्मणि कृत्यप्रत्ययः । कर्म च कर्तुरीप्सिततमम् प्र. अ.२०३ख/५६०.
phung
• क्रि. ( {'phung} इत्यस्या भूत.) (?) क्षिणोति — {de bzhin rgyal pos chos min dpya phab na/} /{yul yang phung la des kyang phan mi thogs//} अधर्म्यमेवं बलिमुद्धरन् नृपः क्षिणोति देशं न च तेन नन्दति ।। जा.मा.१३८ख/१६१; • सं. = {phung po} राशिः — {legs byas dag gi ro yang gson/} /{sdig ldan shi ba min yang shi/} /{bsod nams snga ma'i rtsa ba spyod/} /{nor ldan rnams kyi 'bru phung bzhin//} सुकृती जीवति शवः स पापस्तु मृतोऽमृतः । प्राक् पुण्यं भक्ष्यते मूलात् सधनैर्धान्यराशिवत् ।। अ.क.२९३क/३७.६३; {rdul phung brgya yis g}.{yogs} पांशुराशिशतावृतम् अ.क.३२०क/४०.१५३; कूटः — {'di ni gdengs can lus zos dor ba yi/} /{keng rus phreng bas bsgrubs pa'i rus phung yin//} स एष भुक्तोज्झितभोगिकायकङ्कालमालाकलितोऽस्थिकूटः ।। अ.क.३०६क/१०८.१२८; निकरः — {sol phung de nyid rin chen gyi/} /{phung po nyid du gyur pa mthong //} ददृशुः…तमेवाङ्गारनिकरं प्रयातं रत्नराशिताम् ।। अ.क.३२७क/४१.३६; सञ्चयः — {rin chen ming gi sol phung de/} /{khyod kyis bdag cag rnams la byin//} रत्ननाम्ना त्वयाऽस्माकं स दत्तोऽङ्गारसञ्चयः ।। अ.क.३२६ख/४१.२०; द्र.— {'jig rten rnams brtags sgyu ma dang /} /{chu shing phung ltar mthong na ni//} कदलीस्कन्धमायाभं लोकं पश्येद्विकल्पितम् ।। ल.अ.११४ख/६१; • = {phung ba/}
phung krol
= {phung khrol/}
phung khrol
अनर्थः — {'jig rten 'di dang pha rol du'ang /} /{'dod pa rnams ni phung khrol bskyed//} कामा ह्यनर्थजनका इह लोके परत्र च । बो.अ.२५क/८.४०.
phung khrol ba
दस्युः — {rkun po ni phung khrol ba'o//} चौरेण दस्योः वि.सू.१२क/१३.
phung grol
= {phung khrol/}
phung
= {phung ba/}
phung pa
= {phung ba/}
phung po
• सं. १. स्कन्धः — {lo tog phun sum tshogs pa'i rgyu/} /{chu yi phung po} वारिस्कन्धं…निमित्तं सस्यसम्पदः र.वि.१२४ख/१०४; राशिः — {chu yi phung po bya} अम्बुराशिः का.आ.३२८ख/२.१८०; {'bru'i phung po} धान्यराशिः सु.प्र. ३१ख/६१; {bsod nams phung po} पुण्यराशिः अ.क.५३क/५.७१; {dor bar bya ba dang blang bar bya ba las ma gtogs pa phung po gzhan ni med de/} न च हेयोपादेयाभ्यामन्यो राशिरस्ति न्या.टी.३९क/३०; पुञ्जः — {dgon pa dang nags 'dab dang ri'i phug dang dur khrod dang sog ma'i phung po la sogs pa'i nang du gnas par bya'o//} अरण्यवनप्रस्थगिरिगुहाश्मशानपलालपुञ्जादिषु विहर्तव्यम् अ.सा.३४४क/१९४; पुञ्जराशी तूत्करः कूटमस्त्रियाम् ।। अ.को.१६९ख/२.५.४२; पुञ्ज्यते समूह्यत इति पुञ्जः । पुञ्ज समूहे अ.वि.२.५.४२; कूटम् — {long bas phyag dar phung po las/} /{ji ltar rin chen rnyed pa ltar//} अन्धः सङ्कारकूटेभ्यो यथा रत्नमवाप्नुयात् । बो.अ.७ख/३.२७; निकरः — {btus nas ni phung po na'o//} निकरस्योच्चित्य वि.सू.१४ख/१६; निचयः म. व्यु.५०७५(७७क); राश्यम् — {gang du phung po gnyis yod pa der gcig bkag pas cig shos rtogs pa yin te} यत्र द्वैराश्यं भवति तत्रेतरप्रतिषेधादितरत् प्रतीयते त.प.३३५ख/३८६; समूहः — {skye bo'i tshogs ni sems can gyi phung po'o//} जनौघान् सत्त्वसमूहान् बो.प.४६ख/६; व्यूहः — समूहनिवहव्यूहसंदोहविसरव्रजाः ।…कदम्बकम् ।। अ.को.१६९क/२.५.४०; विशेषेण ऊह्यत इति व्यूहः अ.वि.२.५.४०; उच्छ्रयः — {sha yi phung po 'di mthong nas/} /{bya rgod dang gzhan za byed na//} मांसोच्छ्रयमिमं दृष्ट्वा गृध्रैरन्यैश्च भक्षितम् । बो.अ.२५क/८.४७; आडम्बरः — {nags su yongs 'dzin med pa yi/} /{ri dwags ri dwags brtul zhugs 'di/} /{gos dang dbyug pa'i tshogs dag gi/} /{phung po spangs pa 'di dag mchod//} मृगो मृगव्रतश्चायं पूजितौ निष्परिग्रहौ । एतावनजिनौ दण्डसम्भाराडम्बरोज्झितौ ।। अ.क.२९३ख/३७.७१; द्र.— {'dis ni 'dod pa rnams sol ba'i phung po lta bur mthong ba yin te} अङ्गारकर्षूपमाश्चानेन कामा दृष्टा भवन्ति अभि.स्फु.२२१ख/१००२ २. उपधिः — {zab dang phung po zad pa dang /} /{'jigs pa med pa rnams su 'gyur//} गम्भीराश्चोपधिक्षीणा भविष्यन्ति विशारदाः ।। ल.वि.१७२क/२५९ ३. राशिः — {de'i phyir bgo bar bya ba'i phung po la cha'i phung pos rnyed pa ni 'bras bur 'gyur te} विभज्य राशेर्भागराशिना लब्धं फलं भवति वि.प्र.१७५ख/१.२७ ४. = {lus} आत्मभावः — {kye ma la re zhig 'di nyid du khyod kyi phung po 'di mngon par grub par mi 'gyur bar yang khyod phung gzhan yongs su gzung bar sems pa lta ga la srid} अहो बत तवायमिहैव तावदात्मभावोऽनभिनिर्वृत्तो भविष्यति, कुतः पुनस्त्वमन्यमात्मभावं परिग्रहीतव्यं मन्यसे अ.सा.२९०ख/१६४ ५. = {'dun sa} आस्थानी, सभा — समज्या परिषद्गोष्ठी सभासमितिसंसदः । आस्थानी क्लीबमास्थानं स्त्रीनपुंसकयोः सदः ।। अ.को.१८१ख/२.७.१५; आस्थातुं योग्या आस्थानी अ.वि.२.७.१५; • पा. स्कन्धः — {phung po lnga/} {gzugs kyi phung po} स्कन्धपञ्चकम्—रूपस्कन्धः अभि.भा.२९क/२५; {tshul khrims kyi phung po} शीलस्कन्धः अ.सा.१२०ख/६९; द्र.—
phung po lnga
पञ्चस्कन्धाः (क) उपादानस्कन्धाः — १. {gzugs kyi phung po} रूपस्कन्धः, २. {tshor ba'i phung po} वेदनास्कन्धः, ३. {'du shes kyi phung po} संज्ञास्कन्धः, ४. {'du byed kyi phung po} संस्कारस्कन्धः, ५. {rnam par shes pa'i phung po} विज्ञानस्कन्धः अभि.भा.२९क/२५.।(ख) अनास्रवस्कन्धाः — १. {tshul khrims kyi phung po} शीलस्कन्धः, २. {ting nge 'dzin gyi phung po} समाधिस्कन्धः, ३. {shes rab kyi phung po} प्रज्ञास्कन्धः, ४. {rnam par grol ba'i phung po} विमुक्तिस्कन्धः, ५. {rnam par grol ba'i ye shes mthong ba'i phung po} विमुक्तिज्ञानदर्शनस्कन्धः म.व्यु.१०३ (३क).
phung po gnyis
द्वैराश्यम्— {byas dang ma byas nyid sgo nas/} /{'ga' zhig phung po gnyis su 'dod//} कृतकाकृतकत्वेन द्वैराश्यं कैश्चिदिष्यते । त.स.१४ख/१६७.
स्कन्धभेदः — {rgas nas phung po 'jig pa ni 'chi ba'o//} जीर्णस्य स्कन्धभेदो मरणम् द.भू. २२०ख/३२.
phung po nyid
स्कन्धता — {phung po phung po nyid de bzhin/} /{brtags pa'i yin gyi rdzas su med//} स्कन्धानां स्कन्धता तद्वत्प्रज्ञप्त्या न तु द्रव्यतः ।। ल.अ.१७६ख/१३९.
phung po nyon mongs pa
स्कन्धक्लेशः — {phung po nyon mongs pa la sogs pa ni bsnyung bar gnas pa la bkod pa la sogs pa dang lus gcod pa la sogs par brjod de} स्कन्धक्लेशादिरूपवासः संन्यस्तादि शरीरछेदनादिकमुच्यते वि.प्र.१५४ख/३.१०३.
phung po tha mi dad pa
पा. असम्भेदकूटम्, प्रज्ञापारमितामुखम् — {ya zhes bya ba brjod pa dang /} {shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i sgo phung po tha mi dad pa zhes bya ba khong du chud do//} यकारं परिकीर्तयतः (?तोऽ)सम्भेदकूटं नाम प्रज्ञापारमितामुखमवक्रान्तम् ग.व्यू.२७४क/३५३.
phung po dag las rab tu rnam par grol ba
वि. विप्रमुक्तः स्कन्धेभ्यः, बुद्धस्य म.व्यु.३९७ (१०क).
phung po dang spungs pa med pa
अकूटराशित्वम् — {rkyen rnams kyang phung po dang spungs pa med par mthong nas} दृष्ट्वा प्रत्ययानामकूटराशित्वं च ल.अ.८७क/३४.
phung po dpag med
ना. अमितस्कन्धः, तथागतः — {de bzhin du nub phyogs na de bzhin gshegs pa tshe dpag med ces bya ba dang de bzhin gshegs pa phung po dpag med ces bya ba dang} एवं पश्चिमायां दिशि अमितायुर्नाम तथागतोऽमितस्कन्धो नाम तथागतः सु.व्यू.१९८ख/२५६.
phung po med pa'i tshig
अस्कन्धपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{phung po'i tshig dang phung po med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…स्कन्धपदम् अस्कन्धपदम् ल.अ.६८क/१७.
phung po bstsags pa
ना. उपचितस्कन्धः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{phung po bstsags pa dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… उपचितस्कन्धस्य ग.व्यू.२६८ख/३४७.
वि. उपधिक्षीणः — {zab dang phung po zad pa dang /} /{'jigs pa med pa rnams su 'gyur//} गम्भीराश्चोपधिक्षीणा भविष्यन्ति विशारदाः ।। ल.वि.१७२क/२५९.
phung po yongs su grub pa
ना. संवृतस्कन्धः, तथागतः — {khyim bdag cig tu gyur te de bzhin gshegs pa phung po yongs su grub pa zhes bya ba bsnyen bkur to//} गृहपतिभूतेन संवृतस्कन्धो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१९८क/२७८.
phung po la mkhas pa
पा. स्कन्धकौशल्यम् १. दशविधकौशल्येषु एकम् — {phung po la mkhas pa dang}…{'dus byas dang 'dus ma byas kyi chos la mkhas pa'o//} स्कन्धकौशल्यम्…संस्कृतासंस्कृतकौशल्यञ्च म.भा.१०ख/८३ २. धर्मालोकमुखभेदः — {phung po la mkhas pa ni chos snang ba'i sgo ste/} {sdug bsngal yongs su shes par 'gyur ro//} स्कन्धकौशल्यं धर्मालोकमुखं दुःखपरिज्ञानतायै संवर्तते ल.वि.२०ख/२४.
phung po la 'jug pas yongs su sbyang ba
पा. स्कन्धावतारपरिचयः, परिचयप्रभेदः {dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba 'di la yongs su sbyang ba rnam lnga yod par rig par bya ste/}…{'di lta ste/} {bgrang bas yongs su sbyang ba dang phung po la 'jug pas yongs su sbyang ba dang} अस्या आनापानस्मृतेः पञ्चविधः परिचयो वेदितव्यः । तद्यथा—गणनापरिचयः, स्कन्धावतारपरिचयः श्रा.भू.८५क/२२३.
phung po la gnas pa
पा. उपधिसन्निश्रिता, भावनाभेदः — {bsgom pa ni rnam pa lnga ste/} {phung po la gnas pa nas dbang 'byor pa la gnas pa'i bar du'o//} भावना पञ्चविधा — उपधिसन्निश्रिता यावद्विभुत्वसन्निश्रिता अभि.स.भा.७७क/१०६; द्र.—
phung po la gnas pa rnam pa bzhi
उपधिसन्निश्रिता चतुराकारा — १. {rgyu la gnas pa} हेतुसन्निश्रिता, २. {rnam par smin pa la gnas pa} विपाकसन्निश्रिता, ३. {smon lam la gnas pa} प्रणिधानसन्निश्रिता, ४. {so sor brtags pa'i stobs la gnas pa} प्रतिसंख्यानबलसन्निश्रिता अभि.स.भा.७७क/१०६.
phung po gsum
त्रिराशिः — {phung po gsum du rnam par gnas pa'i thibs po rab tu rgyu ba yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} त्रिराशिव्यवस्थानगहनोपचारं च यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५१ख/४९; द्र. {phung po gsum pa/}
phung po gsum gyi lam ston pa
वि. त्रिस्कन्धपथदेशिकः, बुद्धस्य म.व्यु.७४ (२ख).
phung po gsum du rnam par gnas pa'i thibs po rab tu rgyu ba
त्रिराशिव्यवस्थानगहनोपचारः — {de de lta bu'i shes par bya ba khong du chud pa'i blos sems can gyi sems thibs po rab tu rgyu ba yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te}…{phung po gsum du rnam par gnas pa'i thibs po rab tu rgyu ba yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} स एवंज्ञानानुगतया बुद्ध्या सत्त्वचित्तगहनोपचारं च यथाभूतं प्रजानाति…त्रिराशिव्यवस्थानगहनोपचारं च यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५१ख/४९.
phung po gsum pa
पा. त्रिस्कन्धः — {nyin dang mtshan mo lan gsum du/} /{phung po gsum pa gdon bya zhing //} रात्रिंदिवं च त्रिस्कन्धं त्रिष्कालं च प्रवर्तयेत् । बो.अ.१४क/५.९८; {phung po gsum pa ste/} {phung po gsum po rnams ni sdig pa bshags pa dang bsod nams la rjes su yi rang ba dang byang chub tu bsngo ba rnams kyis mdor bsdus pa} त्रिस्कन्धः त्रयाणां स्कन्धानां पापदेशनापुण्यानुमोदनाबोधिपरिणामनानां समाहारः बो.प.१०५ख/७५.
phung po lhag ma dang bcas pa
पा. सोपधिशेषम्, निर्वाणभेदः — {de bzhin du mya ngan las 'das pa ni phung po'i lhag ma dang bcas pa dang phung po'i lhag ma med pa'o//} तथा निर्वाणं सोपधिशेषं निरुपधिशेषमिति । वि.प्र.२५६क/५, पृ.९३.
phung po lhag ma dang bcas pa'i mya ngan las 'da' ba
पा. सोपधिशेषनिर्वाणम्, निर्वाणभेदः — {phung po'i lhag ma dang bcas pa'i mya ngan las 'da' bas}…{gzhan dag na re de yang phung po'i lhag ma med pas so//} सोपधिशेषनिर्वाणेन । सोऽपि निरुपधिशेषनिर्वाणेनेत्यपरे अभि.भा.२२क/९४९; द्र. {phung po'i lhag ma dang bcas pa'i mya ngan las 'das pa/}
phung po lhag ma dang bcas pa'i mya ngan las 'das pa
पा. सोपधिशेषनिर्वाणम्, निर्वाणभेदः — {nyan thos dang rang sangs rgyas rnams}…{la dus gsum gyi srid pa gsum ji lta bar gyur pa cig car yongs su shes par mi 'gyur te/} {phung po lhag ma dang bcas pa'i mya ngan las 'das pa'i dbyings kyi phyir dang} न श्रावकप्रत्येकबुद्धानां…यौगपद्येन त्र्यध्वनि यथाभूतं त्रिभवस्य परिज्ञानं भवति सोपधिनिर्वाणधातुतः वि.प्र.६१क/४.१०६; म.व्यु.१७२६ (३८क); द्र. {phung po'i lhag ma dang bcas pa'i mya ngan las 'da' ba/}
phung po lhag ma med pa
पा. निरुपधिशेषम्, निर्वाणभेदः — {de bzhin du mya ngan las 'das pa ni phung po'i lhag ma dang bcas pa dang phung po'i lhag ma med pa'o//} तथा निर्वाणं सोपधिशेषं निरुपधिशेषमिति । वि.प्र.२५६क/५, पृ.९३; {rnam par gzigs}…{shing zad pa'i me bzhin du phung po'i lhag ma med pa'i mya ngan las 'das pa'i dbyings su yongs su mya ngan las 'das so//} विपश्यी… इन्धनक्षयादिवाग्निर्निरुपधिशेषे निर्वाणधातौ परिनिर्वृतः अ.श.१६८ख/१५६; अनुपधिशेषम् — {der bcom ldan 'das nam phyed na phung po'i lhag ma med pa'i mya ngan las 'das pa'i dbyings su yongs su mya ngan las 'das so//} तत्र भगवान् रात्र्या मध्यमे यामेऽनुपधिशेषे निर्वाणधातौ परिनिर्वृतः अ.श.२८३ख/२६०; निरुपधिशेषनिर्वाणम् — {phung po'i lhag ma dang bcas pa'i mya ngan las 'da' bas}…{gzhan dag na re de yang phung po'i lhag ma med pas so//} सोपधिशेषनिर्वाणेन । सोऽपि निरुपधिशेषनिर्वाणेनेत्यपरे अभि.भा.२२क/९४९.
phung po lhag ma med pa'i mya ngan las 'das pa
पा. निरुपधिशेषनिर्वाणम्, निर्वाणभेदः म.व्यु.१७२७ (३८क); निरुपधिशेषपरिनिर्वाणम् — {phung po lhag ma med pa'i mya ngan las 'das pa gang yin pa de ni rigs yang dag par grub pa yin par rig par bya'o//} निरुपधिशेषपरिनिर्वाणं चायं गोत्रसमुदागमो वेदितव्यः श्रा.भू.७क/१५; द्र. {phung po lhag ma med pa/}
phung po lhag ma med pa'i mya ngan las 'das pa'i dbyings
पा. निरुपधिशेषो निर्वाणधातुः — {de bzhin gshegs pa ni do nub nam phyed na phung po lhag ma med pa'i mya ngan las 'das pa'i dbyings su yongs su mya ngan las 'da' bar 'gyur gyis} अद्य तथागतस्य रात्र्या मध्यमे यामे निरुपधिशेषे निर्वाणधातौ परिनिर्वाणं भविष्यति अ. श.१११क/१०१.
phung po'i rgyud
स्कन्धसन्तानः — {phung po'i rgyud kho na la bdag tu 'dogs pa ni nges par mi 'dzin to//} नहि ते स्कन्धसन्तान एवात्मप्रज्ञप्तिं व्यवस्यन्ति अभि.भा. ८२क/११८९.
phung po'i rgyun
स्कन्धसन्तानः — {de lta bas na 'di ni gang zhig pha rol du skye ba pa sems can zhes bya ba phung po'i rgyun la sems can skye ba pa med do zhes skur ba 'debs pa de'i log par lta ba yin te} यस्माद् यः परत्रोपपादुकसत्त्वाख्यस्कन्धसन्तानापवादं करोति, तस्यैषा मिथ्यादृष्टिः—नास्ति सत्त्व उपपादुक इति अभि.भा. ८८क/१२०७.
वि. स्कन्धालयानुच्चलितः — {ma rig pa dang srid pa dang sred pa las rab tu byung ba'i sems can}…{phung po'i gnas la ma 'phags pa} अविद्याभवतृष्णाप्रसृतानां सत्त्वानां…स्कन्धालयानुच्चलितानाम् द.भू.२१३क/२८; {kye ma sems can 'di dag ni bdag dang bdag gi la mngon par zhen cing phung po'i gnas las ma 'phags pa} आत्मात्मीयाभिनिविष्टा बतेमे सत्त्वाः स्कन्धालयानुच्चलिताः द. भू.१९२क/१८.
phung po'i tshig
स्कन्धपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{phung po'i tshig dang /} {phung po med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्… स्कन्धपदम् अस्कन्धपदम् ल.अ.६८क/१७.
phung po'i tshogs
स्कन्धसमुदायः — {ji ltar me skad cig ma yin yang rgyun gyis dro ba de bzhin du sred pa nye bar len pa can sems can zhes bya ba phung po'i tshogs 'khor ro//} यथा तु क्षणिकोऽग्निः सन्तत्या सञ्चरतीत्युच्यते, तथा सत्त्वाख्यः स्कन्धसमुदायस्तृष्णोपादानः संसरतीत्युच्यते अभि.भा.९०ख/१२१४.
phung po'i gshed ma dang chom pos shin tu bcom pa
वि. स्कन्धवधकतस्कराभिघातितः — {kye ma sems can 'di dag ni bdag dang bdag gi la mngon par zhen cing phung po'i gnas las ma 'phags pa}…{phung po'i gshed ma dang chom pos shin tu bcom pa} आत्मात्मीयाभिनिविष्टा बतेमे सत्त्वाः स्कन्धालयानुच्चलिताः…स्कन्धवधकतस्कराभिघातिताः द.भू.१९२क/१८.
phung po'i lhag ma dang bcas pa
= {phung po lhag ma dang bcas pa/}
phung po'i lhag ma ma lus pa
वि. निरुपधिशेषः — {phung po'i lhag ma ma lus pa'i mya ngan las 'das pa'i dbyings la'ang dgongs nas/} {byang chub sems dpa'i spyod pa spyad pa rnams kyang rab tu spro bar bya ba'i phyir te} निरुपधिशेषं निर्वाणधातुं सन्धाय बोधिसत्त्वचर्यां च चरितवतां प्रोत्साहनार्थम् ल.अ.१५१ख/९८.
phung po'i lhag ma med pa
= {phung po lhag ma med pa/}
phung por gyur pa
राशीभावः — {nyon mongs pa rnams la ni tshogs med/} {phung por gyur pa med} नास्ति क्लेशानां सञ्चयः, न राशीभावः शि.स.१३२क/१२७.
phung por gyur ba ma yin pa
न राशीभावः म.व्यु.२५८९ (४८ख).
phung ba
• सं. प्रत्यवायः — {de ma byas na phung bar nges pa yang ma yin no//} नापि तदकरणे प्रत्यवायनिश्चयः प्र. अ.१८क/२१; उपहतिः — {de dag nyid la gnod pa dang phung ba chen por mi 'gyur bar bya ba'i phyir} मा हैव तेषामधिमात्रा क्षतिश्चोपहतिश्च भविष्यतीति बो.भू. ६२ख/८२; अनर्थः — {khyod kyi 'dod pas sdug bsngal de/} /{grub na'ang khyod dgar ci zhig yod/} /{gal te 'tshangs par 'gyur zhe na/} /{de las phung ba'ang gzhan ci yod//} अथ त्वदिच्छया सिद्धं तद्दुःखे किं सुखं तव । अथाप्यर्थो भवेदेवमनर्थः को न्वतः परः ।। बो.अ.१८क/६. ८८; वधः — {bzhin bzangs khyod nyid kyis bdag nyid phung ba'i phyir chos gos dang lhung bzed 'di bsgrubs te} भद्रमुख त्वयैवैतदात्मवधाय पात्रचीवरं समुदानीतम् अ.श.१३०ख/१२०; • भू.का.कृ. हतः — {skye bo 'di yang sbyin mi phod/} /{de bas thabs med bdag cag phung //} अप्रदाता जनश्चायमित्यगत्या हता वयम् ।। जा.मा.६९ख/८१.
phung bar gyur pa
वि. अनर्थः — {phung bar gyur pa'i 'byung gnas de/} /{ji ltar btang bar mi rigs kye//} अनर्थायतनं तादृक्कथं न त्यक्तुमर्हसि ।। जा.मा.३९४/२३१.
phung bar byas pa
भू.का.कृ. उद्वासितः — {bdag gi khyim}…{srin pos phung bar byas pa bzhin du}…{mthong nas} पश्यति स्म…स्वभवनं राक्षसैरिवोद्वासितम् जा.मा.२२ख/२५.
phung bar byed pa
• क्रि. विपादयति — {de ni bdag nyid kyang phung bar byed la} स आत्मानमपि विपादयति बो.भू.२६क/३१; आपाद्यते — {'jig rten gang de'i lta ba la phyogs pa yang phung bar byed do//} लोकोऽपि योऽस्य दृष्ट्यनुमत आपाद्यते बो.भू.२६क/३१; • वि. अनर्थकरः — {phung bar byed pa'i dgra bo de/} /{su zhig yal bar 'dor bar byed//} इत्यनर्थकरं शत्रुं को ह्युपेक्षितुमर्हति ।। जा.मा.११४ख/१३३; • सं. आर्तिः — {skye bo phung byed dang ni mi bzod pa/} /{nga yi sems ni yang yang bsregs pa bzhin//} इयं जनार्तिर्मदमर्षदीपनी मुहुर्मुहुर्मे ज्वलतीव चेतसि ।। जा.मा.६४क/७४.
phung byed
= {phung bar byed pa/}
phung byed pa
= {phung bar byed pa/}
phung med
वि. निरुपधिः — {phung med dri med}…{chos sku}…{thob par bya} निरुपधिममलं…धर्मकायं…प्राप्स्येव सु. प्र.५५क/१०९.
phud
• वि. अग्रम् — {pho nya mo rnams dag la zas phud} दूतीनां ग्रासमग्रम् वि.प्र.८६ख/४.२३१; {ji srid bram ze rnams la ma phul}…{je khyod kyis dge sbyong mgo breg de la bsod snyoms kyi phud sbyin nam} यावद् ब्राह्मणानां न दीयते…तावत् त्वया तस्मै मुण्डकाय श्रमणकायाग्रपिण्डकं दत्तम् वि.व.२६०क/२.१६३; • भू.का.कृ. आमुक्तः — {bskon pa ni phud na'o//} विवेचनमामुक्तस्य वि.सू.१४ख/१६.
चूडा — {phud bu lnga} पञ्चचूडकः ल.अ.१८९क/१६०; शिखा, द्र. {phud bu can/}
phud bu lnga
पञ्चचूडकः — {don grub pa dang shA kya'i bu/} /{yang dag mtha' dang phud bu lnga/}…/{phyi ma'i dus na 'byung bar 'gyur//} सिद्धार्थः शाक्यतनयो भूतान्तः पञ्चचूडकः ।…पश्चात्काले भविष्यति ल.अ.१८९क/१६०.
phud bu can
वि. शिखण्डी — {gtsug phud phud bu lcang lo can/} /{ral pa mu ny+dza cod pan thogs//} शिखी शिखण्डी जटिलो जटी मौण्डी किरीटवान् । वि.प्र.१५६क/३. १०५.
ना. सम्पदी, नृपः — {de nas sa bdag mya ngan med/} /{sbyin la shin tu cher goms pas/} /{slong ba phyogs nas 'ongs rnams kyi/} /{dpag bsam shing nyid dag tu gyur/}…/{de yi tsha bo phun tshogs can//} अथाशोकः क्षितिपतिर्दानाभ्यासेन भूयसा । अभ्यागतप्रणयिनां प्रययौ कल्पवृक्षताम् ।।…तत्पौत्रः सम्पदी नाम अ.क.१६७क/७४.८.
phun tshogs pa
= {phun sum tshogs pa/}
phun tshogs bral
= {phongs} आपत् — {phongs dang mi 'byor phun tshogs bral//} विपत्तौ विपदापदौ अ.को.१९१क/२.८.८२; आपद्यते आपत् । पद गतौ अ.वि.२.८.८२.
phun tshogs min
= {dpal min} र्निऋतिः, अलक्ष्मीः— {dpal min pa dang phun tshogs min//} स्यादलक्ष्मीस्तु र्निऋतिः अ.को.१४६ख/१.११.२; ऋतेः सन्मार्गात् निष्क्रान्ता र्निऋतिः अ.वि.१.११.२.
phun yol
मालुदुः, संख्याविशेषः — {rdzi rdul rdzi rdul na phun yol lo/} /{phun yol phun yol na dang dang ngo //} खेलुदुः खेलुदूनां मालुदुः, मालुदुः मालुदूनां समुलः ग.व्यू.३ख/१०३.
phun sum
= {phun sum tshogs pa} सम्पत्— {sangs rgyas phun sum bde min pa/} /{gnas skabs 'di 'drar 'gyur mi srid//} बौद्धं सम्पत्सुखं मुक्त्वा नाभविष्यदियं दशा ।। बो. अ.२९ख/८.१५७; सम्पत्तिः — {gang gis phun sum 'thob pa yi/} /{sbyin pa su zhig sbyin mi byed//} न प्रयच्छेद्धि को दानं सम्पत्तिर्येन लभ्यते ।। वि.व.२०२क/१.७६.
phun sum sna tshogs
ना. विभूतिः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{phun sum sna tshogs dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…विभूतेः ग.व्यू.२६८क/३४७.
phun sum tshogs
= {phun sum tshogs pa/}
phun sum tshogs mnga' ba
लक्ष्मीधरः म.व्यु.९५६६.
phun sum tshogs pa
• सं. १. सम्पत् — {rgyal po'i dpal yang nor phun sum tshogs pa la ltos so//} कोशसम्पदपेक्षिणी च राजश्रीः जा.मा.१९१ख/२२२; {gang du grags snyan me tog dkar/} /{phun tshogs kun gyi 'bras bu bzang /} /{sbyin pa'i skyed tshal 'khri shing ni/} /{grong khyer pa rnams dga' slad gyur//} यस्यां सितयशःपुष्पाः सुफलाः सर्वसम्पदः । दानोद्यानलताः प्रीत्यै बभूवुः पुरवासिनाम् ।। अ.क.४७क/५.३; सम्पत्तिः — {bcom ldan 'das ni yu cag gis/} /{rdog gcig gis kyang ma mchod las/} /{bsod nams zong gis thob pa'i nor/} /{phun tshogs yu la ga la 'ong //} आवाभ्यामेष भगवान् पिण्डकेनापि नार्चितः । कुतः पुण्यपणप्राप्या धनसम्पत्तिरावयोः ।। अ.क.७२क/६१.६; ऋद्धिः — {nyi ma 'char ba nyid kyis ni/} /{pad ma rnams la dpal ster byed/} /{phun tshogs rnams kyi 'bras bu dag/} /{grogs po rjes 'dzin bstan pa'i phyir//} उदयन्नेव सविता पद्मेष्वर्पयति श्रियम् । विभावयितुमृद्धीनां फलं सुहृदनुग्रहम् ।। का.आ.३३३ख/२.३४६; समृद्धिः — {'on kyang rigs kyi bu nged kyi stobs bcu dang mi 'jigs pa bzhi dang sangs rgyas kyi chos phun sum tshogs pa de khyod la med} अपि तु खलु पुनः कुलपुत्र या अस्माकं दशबलचतुर्वैशारद्यबुद्धधर्मसमृद्धिः, सा तव नास्ति द.भू.२४०ख/४३; विभूतिः — {zab yangs rgya che ye shes dang /} /{phun sum tshogs pa'i zhing rnams ni/} /{rgyal ba'i sras po nams la bshad//} गाम्भीर्यौदार्यवैपुल्यं ज्ञानं क्षेत्रान् विभूति च । देशेमि जिनपुत्राणाम् ल.अ.१६६ख/१२०; लक्ष्मीः — {rang gi bu la'ang rgyal srid mi gtong ste/} /{rgyal po gzhan la yod kun dga' skyed byed/} /{phun sum tshogs pa btang na skad cig gis/} /{rgud pa stong phrag me yis gdung bar byed//} त्याज्यं न राज्यं स्वसुतेऽपि राजन् स्पृहां परस्थं विदधाति सर्वम् । त्यक्ता च लक्ष्मीः कुरुते क्षणेन विपत्सहस्रज्वलनानुतापम् ।। अ.क.५८क/५९.८० २. समागमः — {'di yi mtshan rtags 'di dag ni/} /{thar pa'i dpal 'byor phun tshogs sam/} /{'khor lo sgyur ba'i dpal du brjod/} /{'bras bu 'di dag bslu ba med//} एतानि लक्षणान्यस्य मोक्षलक्ष्मीसमागमम् । वदन्ति चक्रवर्तिश्रीः फलं नैषां विनश्वरम् ।। अ.क.२११ख/२४.४३; समापत्तिः — {bya ba 'ga' zhig rtsom pa la/} /{skal pa yi ni stobs las kyang /} /{de yi sgrub byed phun tshogs gang /} /{de ni kun du phan par brnyed//} किञ्चिदारभमाणस्य कार्यं दैवबलात्पुनः । तत्साधनसमापत्तिर्या तदाहुः समाहितम् ।। का.आ.३३२क/२.२९५; समुदयः — {'byor pa phun sum tshogs pa'am bka' lung gnyan po'i yon tan nam/}…/{gang zhig 'dod pa de dag thams cad sbyin pas thob par 'gyur//} विभवसमुदयं वा दीप्तमाज्ञागुणं वा…यदभिलषति सर्वं तत्समाप्नोति दानात् जा.मा.१७ख/१९; • वि. सम्पन्नः — {rig byed bslab pa'i phyir bla ma thos pa dang rigs btsun pa dang spyod tshul phun sum tshogs pa zhig la bcar te gnas par gyur to//} वेदाध्ययननिमित्तं श्रुताभिजनाचारसम्पन्ने गुरौ प्रतिवसति स्म जा.मा.६९क/८०; सम्पूर्णः — । {ji ltar ljon shing yon tan phun sum tshogs/} /{'bras bu smin pa bsnams te cher 'bul ba//} यथा तु सम्पूर्णगुणो महीरुहः फलोदयं पाकवशात्प्रयच्छति । जा.मा.१३८ख/१६१; समग्रः — {mdzes ma khyod kyi bzhin gyi dpal/} /{pad ma dag gis 'gog par byed/} /{mdzod dang yu ba phun tshogs pa/} /{'di la bya dka' ci zhig yod//} आक्षिपन्त्यरविन्दानि तव मुग्धे मुखश्रियम् । कोषदण्डसमग्राणां किमेषामस्ति दुष्करम् ।। का.आ.३३४क/२.३५८; पर्याप्तः — {'byor pa phun sum tshogs shing bang mdzod yongs su gang ba} पर्याप्तविभवस्य परिपूर्णकोशकोष्ठागारस्य जा.मा.२४क/२७; समुचितः — {rgyal po de'i kha zas ro zhim po phun sum tshogs kyang} तस्य राज्ञः स्वादुरसभोजनसमुचितस्यापि जा.मा.१५८ख/१८३; उपपन्नः — {blo ldan de yi tshig dag ni/} /{phun tshogs sa bdag gis thos nas//} उपपन्नं वचः श्रुत्वा धीमतस्तस्य भूपतिः । अ.क.२७५ख/३५.११ ०. श्रीः — {de bzhin gshegs pa spos 'od 'phro ba'i sprin phun sum tshogs pa'i rgyal po zhes bya ba} गन्धार्चिमेघश्रीराजो नाम तथागतः ग.व्यू.१५५ख/२३८; • पा. असपत्नराजः, समाधिविशेषः— {phun sum tshogs pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} असपत्नराजो नाम समाधिः अ. सा.४३०क/२४२.
phun sum tshogs pa thams cad 'thob par 'gyur bar nges par 'byung ba'i lam de bzhin du 'gyur ba la mi 'jigs pa
वि. समृद्धः — {skyed mos tshal chen po me tog dang 'bras bu phun sum tshogs pa dang ldan pa} पुष्पफलसमृद्धं च महदुद्यानम् अ.श.२८५क/२६२.
phun sum tshogs pa dam pa
पा. सम्पत्तिपरमता, परमताभेदः — {dam pa bdun gang zhe na/} {sku dam pa dang}…{phun sum tshogs pa dam pa dang} सप्त परमताः कतमाः? आश्रयपरमता…सम्पत्तिपरमता बो.भू.४८ख/६३.
phun sum tshogs pa la nges par 'gyur ba
पा. सम्पत्तिनियतिपातः, नियतिपातभेदः — {pha rol tu phyin pa drug gi dbang du byas nas nges par 'gyur ba rnam pa 'di drug bstan te/} {phun sum tshogs pa la nges par 'gyur ba ni rtag tu longs spyod phun sum tshogs pa rgya chen po 'thob pa'i phyir ro//} षट्पारमिताधिकारेण षड्विधो नियतिपात एष निर्दिष्टः । सम्पत्तिनियतिपातो नित्यमुदारभोगसम्पत्तिलाभात् सू.व्या.२४४क/१५९.
phun sum tshogs pa gsung
वि. सम्पन्नवादी — {de bzhin gshegs rgyal phun sum tshogs pa gsung //} सम्पन्नवादी हि जिनस्तथागतः वि.व.२८६क/१.१०४.
phun sum tshogs par gyur
भू.का.कृ. समृद्धो संवृत्तः — {gnas mal der dbang chen gyi char phab nas phyir yang rtswa dang gel pa dang sman dang me tog dang 'bras bu phun sum tshogs par gyur to//} माहेन्द्रवर्षं वृष्टं येन तदाश्रमपदं पुनरपि तृणगुल्मौषधिपुष्पफलसमृद्धं संवृत्तम् अ.श.१०५क/९५.
phun sum tshogs min
अलक्ष्मीः लो.को.१५३६.
phub
• सं. चर्म, फलकः — {su dA sa'i bu}…{ral gri dang phub ni phyar nas}…{mthong nas} दृष्ट्वा…उद्यतासिचर्माणं सौदासम् जा.मा.१८८ख/२१९; आवरणम् — {deng nyid rgyan cha bzang po'i rgyan rnams dang /} /{phub dang mtshon cha mang pos rnam par mdzes//} अद्यैव चित्रध्वजभूषणेन विभ्राजमानावरणायुधेन । जा.मा.१४६ख/१७०; फलकः, ओ कम् — {khe Ta ka la ste phub la} खेटके फलके वि. प्र.१७५ख/३.१७९; फलकोऽस्त्री फलं चर्म अ.को.१९२क/२.८.९०; फलति प्रहारैर्विशीर्यत इति फलकः अ.वि.२.८.९०; • पा. १. खेटः, ओ टम्, हस्तचिह्नविशेषः — {dang por rdo rje dril bu dang gnyis par phub dang} प्रथमे वज्रघण्टा, द्वितीये खेटम् वि.प्र.३६ख/४.१४; {phag mo'i lcags sgrog dang phub bo//} वाराह्याः शृङ्खला खेटः वि. प्र.४१क/४.२८ २. फरम्, मुद्राविशेषः — {phyag rgya'i le'u'i cho ga ngas bshad kyis}…{bcu gnyis pa ni phub ces gsungs//} मुद्रापटलविधानं भाषते स्म…द्वादशं फरमित्युक्तः म.मू.२४५ख/२७६; • = {phub pa/} ।। • = {phub ma/}
phub kyi phyag rgya
पा. फलकमुद्रा — {khe Ta ka la ste phub la dpung pa g}.{yon pa rab tu brkyang zhing lag pa'i mthil ni steng du son pa mi 'jigs pa'i lag mthil lta bur 'gyur te/} {de ltar phub kyi phyag rgya'o//} वामे बाहुप्रसारो भवति करतलमूर्ध्वगमभयकरतलवत् खेटके फलके । एवं फलकमुद्रा वि.प्र.१७५ख/३.१७९.
phub can
चर्मी, चर्मधारियोधा मि.को.४५क ।
phub thogs pa
वि. फारिकः म.व्यु.३७३४ (६२ख).
phub pa
भू.का.कृ. = ग्. {yogs pa} छादितः, छन्नः— ग्. {yogs pa dang ni phub pa 'o//} छन्नश्छादिते अ.को.२१३क/३.१. ९८; छद्यत इति छन्नः । छद अपवारणे । छादितश्च अ.वि.३.१.९८.
phub ma
= {sbun pa} तुषः — {rdo ba med pa gyo mo dang thal ba dang sol ba dang phub ma dang rus pa spangs pa} अपगतपाषाणकठल्लभस्माङ्गारतुषकपालास्थिवर्जितम् म. मू.११६ख/२५; {dur khrod sol dang phub sogs las/} /{dgra yi gzugs brnyan byas nas ni//} शत्रोः प्रतिकृतिं कृत्वा चिताङ्गारतुषादिभिः । गु.स.१२८क/८२; बुसम् — कडङ्गरो बुसं क्लीबे अ.को.१९६क/२.९.२२; बुस्यते उत्सृज्यत इति बुसम् । बुस उत्सर्गे । खले पशुपादघट्टितस्य क्षोदस्य नामनी अ.वि.२.९.२२; {gcig gi gzan chang phub mar gyur/} /{gzhan gyi lcags kyi tho lum dang //} पिण्डो बुसत्वमेकस्य प्रयातोऽन्यस्य लोहताम् । अ.क.१७१ख/१९.९२; बुसप्लावी — {dge sbyong mgo reg de ci'i phyir phub ma mi 'gam} कस्मात् स मुण्डकः श्रमणको बुसप्लावीं न भक्षयति वि.व.२६०क/२.१६३.
phub ma rdung ba
तुषकण्डनम् — {'bad pa de yang 'dod pa'i 'bras bu med pa'i phyir 'bras thug po che don du gnyer ba phub ma rdung ba bzhin du ngal ba tsam 'bras bu nyid yin pa kho nar zad do//} सोऽपि समीहितफलाभावात् तुषकण्डनं तण्डुलार्थिनः केवलमायासमात्रफल एव त.प.२६२क/९९३.
phub ma rdung bar byed pa
तुषकण्डनम् — {'di ni 'bras bu thug po che don du gnyer ba phub ma rdung bar byed pa 'ba' zhig tu zad pa yin pas} इति केवलं तण्डुलार्थिनः तुषकण्डनमेतत् कृतम् त.प.२५८क/९८७.
आरुरुक्षा — {'dab gshog ma rdzogs mkha' la phur 'dod bzhin//} अजातपक्षः खमिवारुरुक्षया जा.मा.२४क/२७.
phur pa
कीलः — {lcags kyi phur pa me 'bar lnga brgyas lus brgyangs nas//} यच्चायस(पञ्चशत)ज्वलितकीलनिबद्धदेहम् जा.मा.१७७क/२०६; कीलकः — {thag pas glang bu phur pa la btags pa dang 'dra'o//} दाम्नेव बलीवर्दाः कीलके अभि.स्फु.११२क/८०२; {seng ldeng gi phur pa grwa bzhir btsugs la} चतसृषु दिक्षु खदिरकीलकान्निखन्य वि.व.२०५क/१.७९; समौ शिवककीलकौ अ.को.१९९ख/२.९.७३; कील्यते पश्वादिरत्रेति कीलकः । कील बन्धने अ.वि.२.९.७३; शङ्कुः — {phur pa brgyas ni lce yang rab tu brgyangs//} शङ्कुशतैराततजिह्वाः जा.मा.१७६ख/२०५.
phur pa mang po
ना. बहुशङ्कुः, प्रत्येकनरकः — {de mi dge ba des nyi tshe ba'i sems can dmyal ba phur pa mang po zhes bya ba der skye bar 'gyur te} स तेनाकुशलेन कर्मणा बहुशङ्कुर्नाम प्रत्येकनरकस्तत्रास्योपपत्तिर्भवति शि.स.३७क/३५.
phur pa btsugs
= {phur pa btsugs pa/}
phur pa btsugs pa
भू.का.कृ. कीलितः — {'bral bas 'jigs nas bu yi bzhin la mig/} /{phur pa btsugs bzhin de la rab smras pa//} तमब्रवीत् कीलितलोचनेव वियोगभीत्या वदने सुतस्य ।। अ.क.३०५ख/१०८.१२४.
phur pa la btags pa
वि. कीलबद्धः — {de gnyis phur pa la btags pa bzhin du 'dug go//} तौ कीलबद्धाविव तिष्ठेते स्म ल.वि.१८२ख/२७७.
phur pa'i dbyibs
ना. उत्कीलकः, पर्वतः — {de dag rgal ba dang ri'i rgyal po gangs can mchis so//} {de'i byang phyogs na ni ri bo phur pa'i rtse mchis so/} /{de nas lam chu sgra can dang seng ldeng can dang}…{phur pa'i dbyibs dang} तानतिक्रम्य हिमवान् पर्वतराजः । तस्योत्तरेणोत्कीलकपर्वतः। ततः कूजको जलपथः खदिरक…उत्कीलकः वि.व.२१३क/१.८८.
phur pa'i rtse
ना. उत्कीलकः, पर्वतः — {de dag rgal ba dang ri'i rgyal po gangs can mchis so/} /{de'i byang phyogs na ni ri bo phur pa'i rtse mchis so//} तानतिक्रम्य हिमवान् पर्वतराजः । तस्योत्तरेणोत्कीलकपर्वतः वि.व.२१३क/१.८८.
phur bu
• सं. १. कीलः — {yi ge hUM las phur bu yi/} /{tshad ni rtse mo lnga pa ste/} /{rdo rje phur bur byas bsgom la//} हूँकारकीलकं ध्यात्वा पञ्चशूलप्रमाणतः । वज्रकीलं कृतम् गु.स.११५क/५४; कीलकः — {'dir phyogs bcur phur bu gdab pa'i don du zhi ba la n+ya grod+ha'i phur bu'o//} इह शान्तिके न्यग्रोधकीलकाः दशदिक्कीलनार्थम् वि. प्र.९६क/३.१२; शङ्कुः — कुकूलं शङ्कुभिः कीर्णे श्वभ्रे ना तु तुषानले । अ.को.३.३.२०३; म.व्यु.५५८८(८२ख) २. बृहस्पतिः, वारभेदः— {gza' ni nyi ma dang zla ba dang mig dmar dang gza' lag dang phur bu dang pa sangs dang spen pa bdun no//} वाराः—आदित्यसोममङ्गलबुधबृहस्पतिशुक्रशनयः सप्त वि.प्र.१७९ख/१.३६; • ना. बृहस्पतिः १. देवगुरुः— {gang zhig phur bu'i lugs kyis ni/} /{ma phye gros kyi gsang sngags kyis/} /{mi mthun phyogs kyi dpa' bo dag/} /{sbrul gyi dug bzhin btang bar gyur//} मन्त्रणाभिन्नमन्त्रस्य यस्य नीतिबृहस्पतेः । त्याजिताः प्रतिसामन्ताः शौर्यं विषमिवाहयः ।। अ.क.४८ख/५.१८; आङ्गिरसः — बृहस्पतिः सुराचार्यो गीष्पतिर्धिषणो गुरुः । जीव आङ्गिरसो वाचस्पतिश्चित्रशिखण्डिजः ।। अ.को.१३५क/१.३.२४; अङ्गिरसोऽपत्यं पुमानाङ्गिरसः अ.वि.१.३.२४ २. ग्रहः — {'di lta ste/} {nyi ma dang}…{phur bu dang}…{gzugs ngan te/} {gza' chen po de dag} तद्यथा—आदित्यः…बृहस्पतिः…विरूपश्चेति । इत्येते महाग्रहाः म.मू.१०४ख/१३.
phur bu mchod sbyin
स्थपतिः — स गीर्पतीष्ट्या स्थपतिः अ.को.१८१क/२.७.९; वाजपेययागं बृहस्पतिसवनसमापनाङ्गेन स्थापयतीति स्थपतिः । ष्ठा गतिनिवृत्तौ । बृहस्पतिसवनकर्तृयज्वनो नाम अ.वि.२.७.९.
phur bu gdab pa
= {phur bus gdab pa/}
phur bu pa
बार्हस्पत्यः — {lta ba ngan pa gcig ces bya ba ni phur bu pa la sogs pa'o//} केचनेति । बार्हस्पत्यादयः त.प.३६क/५२०.
phur bu gsum pa
ना. त्रिशङ्कुः, नृपः — {rgyal po chen po sngon byung ba yul ka ling ga zhes bya bar gdol pa'i rgyal po phur bu gsum pa zhes bya ba}…{byung ste} भूतपूर्वं महाराज कलिङ्गेषु त्रिशङ्कुर्नाम मतङ्गराजोऽभूत् वि.व.१९३क/१.६८.
phur bu'i lugs
बार्हस्पत्यम् — {mchongs pa dang}…{phur bu'i lugs dang}… {spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}…{thams cad la} लङ्घिते… बार्हस्पत्ये… गन्धयुक्तौ—इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८.
phur bus btab
= {phur bus btab pa/}
phur bus btab pa
भू.का.कृ. कीलितः — {de nas des bkug ro langs la/} /{shA ri'i bu yi phur bus btab//} तदाहूतोऽथ वेतालः शारिपुत्रेण कीलितः । अ.क.१९०क/२१.६५.
phur bus gdab
• क्रि. कीलयेत् — {lha rnams kyang ni phur bus gdab//} देवतानि च कीलयेत् गु.स.१२९क/८४; • = {phur bus gdab pa/}
phur bus gdab pa
• सं. कीलनम् — {khams gsum pa thams cad kyi lus dang ngag dang yid phur bus gdab pa'i sngags} सर्वत्रैधातुककायवाक्चित्तकीलनवज्र(मन्त्र)म् गु.स.१२४क/७३; {'dir phyogs bcur phur bu gdab pa'i don du zhi ba la n+ya grod+ha'i phur bu'o//} इह शान्तिके न्यग्रोधकीलकाः दशदिक्कीलनार्थम् वि.प्र.९६क/३.१२; • पा. कीलनम्, कर्मभेदः— {rengs pa dang phur bus gdab pa la sogs pa la ser pos sa yi sa bon gyi bdag nyid de lte bar sa'i dkyil 'khor la} स्तम्भने कीलनाद्ये पीतं भूमिबीजात्मकं नाभौ पृथिवीमण्डले वि.प्र.७७क/४.१५६; • = {phur bus gdab/}
phur bus 'debs pa
कीलनम् — {'od zer can las skyes pa phur bus 'debs par 'dod ma} कीलनेच्छा मारीचीजन्या वि.प्र.४५क/४.४५.
phur bus 'debs par 'dod ma
ना. कीलनेच्छा, इच्छादेवी — {de'i phyir gsung gi dkyil 'khor gyi stegs bu la 'dod ma rnams so//}…{'od zer can las skyes pa phur bus 'debs par 'dod ma dang} अतो वाङ्मण्डले वेदिकायामिच्छाः…कीलनेच्छा मारीचीजन्या वि.प्र.४५क/४.४५.
phur ma
पुटम् मि.को.८ख; पुटकम् म.व्यु.९४३३ (१२९ख); पुटिका — {'di ltar rin dang rin la de lta bu nyid kyi phur ma 'ching ba nyid do zhe na} तथा हि, मूल्ये मूल्ये तथाभूत एव पुटिकाबन्धः प्र.अ.१२९क/४७३; संवर्तिका — {sham thabs ci nas zlum por 'dug par 'gyur ba de ltar bgo bar bya'o//}…{phur ma ltar 'dug pa ma yin par ro//} तथा निवसनं निवसीत यथा परिमण्डलं संस्थितं स्यात्…न संवर्तिकया स्थितम् वि.सू.४९क/६२.
phul
• क्रि. ( {'bul} इत्यस्या भूत., विधौ) १. ददौ — {chen po'i bdag tu gyur pa'i tshe/} /{skyob pa gser zhes bya la phul//} ददौ बृहस्पतिर्भूत्वा कनकाख्याय तायिने ।। अ.क.१९१क/२१.८१; न्यवेदयत् — {de yi 'bad pa chen po yis/} /{gus pas gtsang mar sbyar ba'i zas/} /{gos kyis nor 'dzin g}.{yogs byas nas/} /{rab tu btud de de la phul/} स प्रयत्नेन महता भोज्यं भक्तिपवित्रितम् । आच्छाद्य वस्त्रैर्वसुधां प्रह्वस्तस्मै न्यवेदयत् ।। अ.क.२३९ख/२७.५७; उपनामयामास — {de nas tshe dang ldan pa kun dga' bos rus pa de dag blangs te sangs rgyas bcom ldan 'das la phul ba dang} अथायुष्मानानन्दस्तान्यस्थीन्यादाय भगवते बुद्धायोपनामयामास सु. प्र.५४क/१०७; उपनयति स्म — {bcom ldan 'das la tshul bzhin du mchod pa byas nas bcom ldan 'das la pi bang gzhi bai DUr+ya las byas pa phul lo//} भगवन्तं यथावदभ्यर्च्य भगवतो वैदूर्यदण्डां वीणामुपनयति स्म अ.श.५०ख/४३; उपनामयति स्म— {'o thug sbrang rtsi can gyis gser gyi snod chen po bkang ste byang chub sems dpa' la phul lo//} सुवर्णमयीं पात्रीं मधुपायसपूर्णां बोधिसत्त्वस्योपनामयति स्म ल.वि.१३२ख/१९६ २. = {phul cig} प्रयच्छताम्— {'phags pa la bu ram shing gi khu ba phul cig} आर्यस्येक्षुरसं प्रयच्छ अ.श.११८ख/१०८; अनुप्रयच्छताम्— {bcom ldan 'das skyems kyis chu phul cig} भगवांस्तृषितः पानीयमनुप्रयच्छ वि.व.१३१ख/१. २०; निर्यातयताम् — {mchod pa bya bar phul cig} पूजाकर्मणे निर्यातय शि.स.८क/९; प्रदीयताम् — {brgya byin gyis smras yon tan kun/} /{rgyal po la ni thog mas phul//} शक्रोऽवदत् सर्वगुणोदयायाग्रे प्रदीयताम् ।। अ.क.२२५क/२५.९ ३. उपनामयति — {nas byi dor byas pa khyer nas}…{bcom ldan 'das la phul lo//} यवान् परिकर्मितानादाय… भगवतो यवानुपनामयति वि.व.१३९ख/१.२९; • सं. अतिशयः— {'jig rten gyi phul las 'das pa}…{'i phyir} लोकातिशयातिक्रान्तत्वात् ल.अ.१४७क/९३; वरः — {sangs rgyas 'jig rten mkhyen pa'i phul//} बुद्धो लोकविदां वरः ल.अ.६६क/१४; श्रेष्ठः — {bsam gtan bde ba phul gyis gnas shing snying rjes skye ba dman la brten//} श्रेष्ठैर्ध्यानसुखैर्विहृत्य कृपया हीनोपपत्तिः श्रिता । सू.अ.२०४क/१०६; सत् — {srog chags kun la phan mdzad phyir/} /{grogs kyi phul yang khyod lags so//} सन्मित्रं हितकारित्वात् सर्वप्राणभृतामसि ।। श.बु.११४क/९९; • पा. = {bre chung bzhi cha} कुडवः, परिमाणविशेषः मि.को.२२ख; द्र. {thams cad kyis 'bru mar snod bcang bar bya'o/} /{phul gang man chad nas phul phyed yan chad shong ba'o//} धारयेत् सर्वं तैलभाजनम् । कौडवात् प्रभृत्यर्धकौडवात् वि.सू.९७क/११७; • भू. का.कृ. प्रणीतः— {dang bas phul zhing gtsang ma yi/} /{longs spyod yid 'ong thams cad kyis/} /{mchod cing dus ni ji snyed cig/} /{sems can phan par brtson pas bzhugs//} श्रद्धाप्रणीतैः शुचिभिः सर्वभोग्यैर्मनोऽनुगैः । उवास पूजितः कञ्चित् कालं सत्त्वहितोद्यतः ।। अ.क.३३०क/४१.७१; • = {phul ba/}
phul du
अतीव मि.को.६८ख ।
phul cig
= {phul/}
phul du phyin pa
• सं. अतिशयः — {thams cad mkhyen pa dang yid ches pa de gnyis kyi rtags su gyur pa'i tshad ma phul du phyin pa ni rtags kyi bdag nyid tshad ma'i bye brag go//} सर्वज्ञता च आप्तता च तयोर्लिङ्गभूतः प्रमाणातिशयो लिङ्गात्मकः प्रमाणविशेषः न्या.टी.८९क/२४५; अथातिशयो भरः । अतिवेलभृशात्यर्थातिमात्रोद्गाढनिर्भरम् ।। तीव्रैकान्तनितान्तानि गाढबाढदृढानि च । अ.को.१३२ख/१.१.६८; अतिशेते जयत्यनेनेति अतिशयः अ.वि.१.१.६८; उत्कर्षः — {phul phyin khyad par grags pa ni/} /{gnyis nyid bzang po'i skye ba la/} /{sbyin pas lag brlan 'jig rten na/} /{khyod dang mtho brtan glang 'di'o//} द्वावेव विश्रुतोत्कर्षविशेषौ भद्रजन्मनि । दानार्द्रहस्तस्त्वं लोके गजश्चायं स्थिरोन्नतिः ।। अ.क.२०५क/२३.२२; प्रकर्षः— {ting nge 'dzin phul du phyin pa dang ldan pa la bsam gtan gyi ming du btags pa'i phyir nyi ma bzhin no//} प्रकर्षयुक्ते समाधौ ध्याननामविधानात् भास्करवत् अभि.स्फु.२८५क/११२८; •वि. अग्रः — {de ni sems can thams cad kyi phul du phyin pa lags so//} सोऽग्रः सर्वसत्त्वानाम् ग.व्यू.३०५ख/३९३.
phul du phyin pa dang ldan pa
वि. प्रकर्षयुक्तः — {de lta na ni 'o na ting nge 'dzin thams cad bsam gtan du thal bar 'gyur ro zhe na/} {ma yin te/} {phul du phyin pa dang ldan pa la de'i ming du btags pa'i phyir nyi ma bzhin no//} एवं तर्हि सर्वसमाधिध्यानप्रसङ्गः? न; प्रकर्षयुक्ते तन्नामविधानाद्, भास्करवत् अभि.भा.६६क/११२८.
phul du byung
= {phul du byung ba/}
phul du byung gyur
क्रि. प्रकृष्यते — {byA ka ra Na'i sgra shes pas/} /{legs sbyar ma sbyar sgra dag la/} /{blo ni phul du byung gyur kyang /} /{rgyu skar tshes grangs gza' shes min//} ज्ञात्वा व्याकरणं दूरं बुद्धिः शब्दापशब्दयोः । प्रकृष्यते न नक्षत्रतिथिग्रहणनिर्णये ।। त.स.११५क/९९९.
phul du byung ba
• सं. अतिशयः, उत्कर्षः — {rlung 'byin pa dang 'dren pa ni/} /{'bad rtsol med par gang las yin/} /{de dag phul byung 'grib pa las/} /{phul byung 'grib pa thob par 'gyur//} प्रेरणाकर्षणे वायोः प्रयत्नेन विना कुतः । निर्ह्रासातिशयापत्तिर्निर्ह्रासातिशयात् तयोः ।। प्र.वा.१०९ख/१.५४; {'khor ba dag ni med par dgyes kyang yongs su 'dzin cing rab tu nye bar gnas/} /{phul du byung ba 'di ni rdul bral rnams kyi chags pa nyid dang bral bar bgyid//} अयमतिशयं प्रत्यासन्नः करोति विरागतां विगतरजसां निःसंसारः प्रियोऽपि परिग्रहः ।। अ.क.१८८क/२१.४३; उत्कर्षः— {thugs rje phul byung grub 'gyur te/} /{gzhan sdug mi bzod pas bskul ba'i//} निष्पन्नकरुणोत्कर्षः परदुःखाक्षमेरितः ।। प्र.अ.१००ख/१०८; {'di gnyis kyis ni mthu phul du byung ba'i khyad par gyis sangs rgyas rnams kyi 'byor pa nyid ston to//} आभ्यां तावद् द्वाभ्यां प्रभावोत्कर्षविशेषेण बुद्धानां विभुत्वं दर्शयति । सू.व्या.१५७क/४३; • पा. १. प्रकर्षः, आलम्बनभेदः — {rnam par gzhag dang}…{phul du byung ba'i dmigs par 'dod//} व्यवस्थानं…प्रकर्षालम्बनं मतम् । म.वि.२६क/५.२९ २. चित्रम्, अद्भुतरसः — {ngo mtshar rmad byung dang /} /{mtshar che phul byung} विस्मयोऽद्भुतमाश्चर्यं चित्रम् अ.को.१४४क/१.८.१९; चित्रयतीति चित्रम् । चित्र चित्रीकरणे । अद्भुतरसनामानि अ.वि.१.८.१९; • ना. प्रभूता, उपासिका — {grong khyer rgya mtsho brtan pa zhes bya ba yod de/} {de na dge bsnyen ma phul du byung ba zhes bya ba 'dug gis} समुद्रप्रतिष्ठानं नाम नगरम् । तत्र प्रभूता नामोपासिका प्रतिवसति ग.व्यू.५क/१०४; • वि. उत्कृष्टः — {de dag ni lha nyid yin pas skye bo thams cad las phul du byung ba'i phyir dang} तेषां देवत्वेन सर्वजनोत्कृष्टत्वात् त.प.२७२क/१०१२; प्रकृष्टः — {rnal 'byor goms pa'i khyad par gyis/} /{rnal 'byor rnams kyi yid shes ni/} /{de ltar phul byung dngos 'gyur bas/} /{'dir ni gnod pa can yod min//} योगाभ्यासविशेषाच्च योगिनां मानसं तथा । ज्ञानं प्रकृष्टरूपं स्यादित्यत्रास्ति न बाधकम् ।। त.स.१२४क/१०७६; अतिशायी — {mi las phul du byung ba'i skyes bu'i khyad par gnas pa'i ri rab ri'i rtse mo la sogs pa'i yul gyi khyad par} मनुष्यातिशायिपुरुषविशेषनिकेतः सुमेरुगिरिशिखरादिदेशविशेषः त.प.२४९ख/९७३; श्रेयान् — {phul byung gya nom shin tu mchog/} /{bla na med dang shin tu mdzes//} श्रेयान् श्रेष्ठः पुष्कलः स्यात् सत्तमश्चातिशोभने ।। अ.को.२१०क/३.१.५८; • अव्य. भृशम् — {phul byung dka' las pra gA D+ha//} प्रगाढं भृशकृच्छ्रयोः अ.को.२२१क/३.३.४४; भृशमत्यर्थम् अ.विव.३.३.४४; अधि — {mi las phul du byung ba'i bde ba'i rten phun sum tshogs pa du mas phyug pa ni mtho ris yin no//} अधिमानुषसुखाधिष्ठानो नानोपकरणसमृद्धः स्वर्ग इति त.प.२४९ख/९७३; • उ.प. मचर्चिका — मतल्लिका मचर्चिका प्रकाण्डमुद्धतल्लजौ ।। प्रशस्तवाचकान्यमूनि अ.को.१३८क/१.४.२७.
phul du byung ba'i dmigs pa
पा. प्रकर्षालम्बनम्, आलम्बनभेदः — {dmigs pa ni rnam pa bcu gnyis po 'di dag ste/} {'di star/} {chos brtags pa rnam par gzhag pa'i dmigs pa dang}…{phul du byung ba'i dmigs pa'o//} इत्येतद् द्वादशविधमालम्बनम्, यदुत—धर्मप्रज्ञप्तिव्यवस्थानालम्बनम्… प्रकर्षालम्बनञ्च म.भा.२६क/१८७.
phul du byung bar 'gyur
= {phul byung 'gyur/}
phul du byung bar brjod pa
पा. अतिशयोक्तिः, अलङ्कारविशेषः — {khyad par gyi ni brjod 'dod gang /} /{'jig rten mtshams las brgal gyur pa/} /{phul du byung par brjod pa 'di/} /{rgyan gyi dam pa yin te dper//} विवक्षा या विशेषस्य लोकसीमातिवर्तिनी । असावतिशयोक्तिः स्यादलङ्कारोत्तमा यथा ।। का.आ.३२९क/२.२११.
phul du byung shes pa
= {phul byung shes pa/}
phul phyin
= {phul du phyin pa/}
phul ba
• सं. १. दानम् — {mar me phul ba} प्रदीपदानम् शि.स.१६८क/१६६; प्रदानम् — {pad+ma}…{rab tu phul bas 'di yi rkang pa ni/} /{bkod pa rnams la mtsho skyes 'khrungs par gyur/} /{blangs pa'i skyon las dus su bral gyur cing/} /{slar yang phul bas slar yang byung bar gyur//} पद्मप्रदानेन बभूवुरस्याः पादावतारेषु सरोरुहाणि । आदानदोषाद्विरतानि काले पुनः प्रदानात्पुनरुद्गतानि ।। अ.क.१५०ख/६८.१०८; अर्पणम्— {don ldan tshig 'di'i yon tan phul ba yis/} /{de ni sa yi bdag po'i mdza' bor gyur//} इत्यर्थवद्वाक्यगुणार्पणेन स भूपतेर्वल्लभतामवाप । अ.क.२०१क/२२.८६; समर्पणम् — {sems ni dang ba drag po yis/} /{'bras chan rab mang phul ba'i tshe/} /{mdze mo de yi lag pa yi/} /{sor mo brul nas snod du lhung //} तीव्रचित्तप्रसादेन भक्तसारसमर्पणे । कुष्ठिन्या निपपातास्याः पात्रे शीर्णकराङ्गुलिः ।। अ.क.१५७ख/१७.७; प्रतिपादनम् — {thams cad kyis phul na yang ngo //} कृत्स्नप्रतिपादनेऽपि वि.सू.६८क/८५; विसर्गः — {rgyal dang rgyal ba'i mchod rten rin chen phul//} रत्नविसर्ग जिने जिनस्तूपे शि.स.१८१क/१८० २. वाहनम् — {gru bzur ba dang gru phul ba dang}… {gru btang ba yang rab tu shes so//} यानपरिहारं यानवाहनं…यानसंप्रेषणं प्रजानामि ग.व्यू.५०क/१४४ ०. आस्फालनम् म.व्यु.७६६२ (१०९ख); • कृ. १. दत्तः — {gnyis ka las ma bsngos par ston pa mchod pa'i tshe phul ba dge 'dun gyi la dge slong ma rnams kyi 'jug pa med do//} नानुद्दिश्य द्वयं शास्तृपूजायां दत्ते भिक्षुणीनां साङ्घिके प्रवेशः वि.सू.७२क/८९; अनुप्रदत्तः — {de dag la des gos kyi rnyed pa dang zas kyi rnyed pa mang du phul lo//} ( तेषां) प्रभूतो वस्तु(?वस्त्र)लाभः आमिषलाभश्चानुप्रदत्तः वि.व.२४१क/२.१४२; अर्पितः — {chen po la 'os gos zung zhig/} /{skye bo gus pas phul ba ni/} /{drang po'i sems ldan ba shiSh+Tha/} /{mdza' bas spun zla de la byin//} महार्हवस्त्रयुगलं भ्रात्रे भक्तजनार्पितम् । तस्मै वसिष्ठः प्रददौ प्रीत्या सरलमानसः ।। अ.क.७क/५०.६४; समर्पितः — {gang zhig rang gis spyad 'os pa/} /{de dag thams cad 'bras bu bral/} /{'jig rten du ni dgra bcom la/} /{gang phul de nyid 'bras bur ldan//} विफलं सर्वमेवैतत्स्वभोगाय यदर्ज्यते । तदेव सफलं लोके यत्समर्पितमर्हते ।। अ.क.१८९ख/८१.३; उपनामितः — {'bod 'grogs kyis ni phul ba yi/} /{me tog bzhon par bzhugs par gyur//} आरूढः पुष्पके याने रावणेनोपनामिते ।। ल.अ.५७ख/३; निर्यातितः— {byas nas kyang bcom ldan 'das nyan thos kyi dge 'dun dang bcas pa la phul lo//} कृत्वा च भगवतः सश्रावकसङ्घस्य निर्यातितः अ.श.४६क/४०; {shing ljon pa la phul bas gal te rgyan yin na} वृक्षे निर्यातितस्यालङ्कारश्चेत् वि.सू.७२क/८८; विसृष्टः— {phyogs bcu'i sangs rgyas dang byang chub sems dpa' rnams la bsam pa rnam par dag pas phul zhing bsngos zin te} दशसु दिक्षु विशुद्धेनाशयेन बुद्धबोधिसत्त्वानां विसृष्टा भवन्ति विकल्पिताः बो.भू.६९ख/८९; उपनीतः — {de nas srung ma rnams kyis gson por bzung nas rgyal po ma skyes dgra la phul te} ततो रक्षिभिर्जीवग्राहं गृहीत्वा राज्ञोऽजातशत्रोरुपनीतः अ.श.२७६ख/२५३ २. दत्तवान् — {lha'i dbang po brgya byin gyis ri spos kyi ngad ldang las sman shi ri ka blangs te bcom ldan 'das la phul lo//} शक्रो देवेन्द्रो गन्धमादनात् पर्वतात् क्षीरिकामोषधीमानीय भगवते दत्तवान् अ.श.१९ख/१६; दत्तवती — {spos dang bdug pa dang me tog kyang phul lo//} गन्धमाल्यं च दत्तवती अ.श.६८क/५९; • वि. दायिका— {'od srung 'bras khu phul ba yi/} /{bud med de ni gar dga' lags//} कुत्रासौ मोदते नारी काश्यपस्याचामदायिका ।। वि.व.१६४क/१.५३.
phul ba nyid
दत्तता — {dge 'dun la 'dun pa la sogs pa phul ba nyid ni phul ba nyid yin no//} दत्तत्वं छन्दादेः सङ्घे दत्तता वि.सू.६०ख/७७; दत्तत्वम् — {dge 'dun la 'dun pa la sogs pa phul ba nyid ni} दत्तत्वं छन्दादेः सङ्घे वि.सू.६०ख/७७; प्रत्याख्यातत्वम् — {rang bzhin nyams pas byas pa nyid ni phul ba nyid ma yin no//} न नष्टप्रकृतिकृततां प्रत्याख्यातत्वम् वि.सू.१२ख/१३.
phul byung
= {phul du byung ba/}
phul byung 'gyur
क्रि. अतिशेते — {skyes bu shes rab can yang ni/} /{phra ba'i don mthong nus yin yang /} /{rang rigs mthun pa ma spangs pas/} /{skyes bu gzhan las phul byung 'gyur//} प्राज्ञोऽपि हि नरः सूक्ष्मानर्थान् द्रष्टुं क्षमोऽपि सन् । स्वजातीरनतिक्रामन्नतिशेते परान् नरान् ।। त.स.११५क/९९९.
phul byung 'grib pa
निर्ह्रासातिशयः — {de dag phul byung 'grib pa las/} /{phul 'byung 'grib pa thob par 'gyur//} निर्ह्रासातिशयापत्तिर्निर्ह्रासातिशयात् तयोः ।। प्र.अ.६२क/७०.
phul byung dngos
प्रकृष्टरूपम् — {rnal 'byor goms pa'i khyad par gyis/} /{rnal 'byor rnams kyi yid shes ni/} /{de ltar phul byung dngos 'gyur bas/} /{'dir ni gnod pa can yod min//} योगाभ्यासविशेषाच्च योगिनां मानसं तथा । ज्ञानं प्रकृष्टरूपं स्यादित्यत्रास्ति न बाधकम् ।। त.स.१२४क/१०७६.
phul byung can
वि. सातिशयः — {shes rab yid gzhungs stobs rnams kyis/} /{cung zad cung zad khyad par gyis/} /{phul byung can mi gang dag mthong /} /{de dag dbang 'das mthong bas min//} येऽपि सातिशया दृष्टाः प्रज्ञामेधाबलैर्नराः । स्तोकस्तोकान्तरत्वेन न त्वतीन्द्रियदर्शनात् ।। त.स.११५क/९९८.
phul byung ldan
वि. अतिशयवान् — {rig byed de ltar byung brjod sogs/} /{shes pa phul byung ldan na yang /} /{mtho ris lha mo sngar med na/} /{dngos su byed par nus pa min//} तथा वेदेतिहासादिज्ञानातिशयवानपि । न स्वर्गदेवताऽपूर्वप्रत्यक्षीकरणक्षमः ।। त.स.११५ख/१०००.
phul byung shes pa
अतिशयज्ञानम् — {de phyir phul byung shes pa ni/} /{thabs kyi stobs las byung rnams kyis/} /{gang zhig dbang 'das thams cad nyid/} /{des ni lhag par shes byed nus//} तस्मादतिशयज्ञानैरुपायबलवर्तिभिः । सर्व एवाधिको ज्ञातंउ शक्यते योऽप्यतीन्द्रियः ।। त.स.१२६क/१०८८; {de'i phyir phul du byung shes pa/} /{shin tu goms par gyur pas kyang /} /{cung zad kho na lhag pa ru/} /{shes nus dbang 'das shes pa min//} तस्मादतिशयज्ञानैरतिदूरगतैरपि । किञ्चिदेवाधिकं ज्ञातुं शक्यते न त्वतीन्द्रियम् ।। त.स.११५ख/१०००.
• सं. ताडः, वाद्ययन्त्रविशेषः — {rnga dang}…{pheg dang khar ba'i sil khrol la sogs pa rol mo'i cha byad rnams} भेरी… ताडसम्पादींश्च वाद्यभाण्डान् ल.वि.१४८क/२१९; ताडावचरः — {btsun mo'i 'khor dang rol mo'i cha byad rgyud gcig pa dang pi bang dang}…{pheg dang}…{rol mo'i dbyangs sgra dang glu dbyangs sbyar ba legs par bslabs pa} अन्तःपुरं तुणवपणववीणा…ताडावचर …वादित्रसङ्गीतिसम्प्रयोगसुशिक्षितम् ल.वि.१०५ख/१५२; म.व्यु.५०२३ (७६क); तालावचरः — {rol mo dang pheg rdob thams cad dang lha'i me tog thams cad dang}…{mchod par byed de} सर्वतूर्यतालावचरैर्दिव्यैः सर्वपुष्पैः … सत्कुर्यात् अ.सा.६३क/३५; {sil snyan rnam pa sna tshogs dang pheg rdob pa dag gam} नानातूर्यतालावचरैः म.मू.१४३ख/५५; • पा. तालः — {glu dbyangs pheg rdob dus kyi rnam par nges pa shes//} सङ्गीतितालसमये च विनिश्चयज्ञाः रा.प.२४७ख/१४६.
pheg rdob pa
= {pheg rdob/}
phebs
= {phebs pa/}
phebs pa
• सं. १. आवेशः — {me tog mngon par bsngags te mgo bor sbyin par bya'o/} /{des phebs pa gtong} पुष्पमभिमन्त्र्य शिरसि दातव्यम् । तदा आवेशं त्यजति वि.प्र.१४७क/३.९२ २. = {bag phab} विश्रम्भः — {gzhon nu ma dngos las 'das pas/} /{khyod ni gzhan gyis yongs su bzung /} /{byams shing gus pas ma dang ni/} /{phebs pas bdag gi sring mo yin//} कन्याभावादपक्रान्ता यूयं परपरिग्रहाः । विश्रम्भेण भगिन्यो मे जनन्यः स्नेहगौरवात् ।। अ.क.६७ख/६.१७२; • भू.का.कृ. आविष्टः — {khro bo'i rgyal po phebs na} आविष्टः क्रोधराजः वि.प्र.१४५ख/३.८८.
phebs par gyur pa
भू.का.कृ. आविष्टः — {de nyid khro bo phebs par gyur pa na rdo rje'i gar byed do//} स एव क्रोधाविष्टः सन् वज्रनृत्यं करोति वि.प्र.१४५ख/३.८८.
phebs par 'gyur
क्रि. आवेशं याति — {de bzhin rlung gis mnan na de/} /{rnal 'byor pa la phebs par 'gyur//} एवं सा वायुनाऽऽक्रान्ता आवेशं याति योगिनः । वि. प्र.८१ख/४.१६८.
phebs par smra
= {phebs par smra ba/}
phebs par smra ba
• क्रि. संलपति — {lhan cig gtam 'dre'o//} {phebs par smra'o//} सार्धमालपामि संलपामि वि.सू.१८क/२१; • सं. सम्भाषणम् — {phebs par smra ba'i bdud rtsi 'di/} /{su yi gus mang gnas ma yin/} /{khyed rnams bdag gis gus byas pa/} /{bdag gi yang ni gus pa'i gnas//} बहुमानास्पदं कस्य नेदं सम्भाषणामृतम् । आत्मनोऽप्यादरस्थानं भवतीभिः कृतादरः ।। अ.क.६७क/६.१६७; स्वागतवादः — {de'i tshe de'i 'ongs pa'i byad tsam rig par byas la/} {legs par byon nam zhes smra bas phebs par smra ba'i don du rnam par blta bar bya'o//} तदा तस्य प्रतिच्छायामात्रं विदित्वा स्वागतवादेन सन्तोषणार्थं विलोकयेत् बो.प.९४ख/५९; •वि. संलप्तकः— {mkhan po'am slob dpon nam gtam 'dres pa'am phebs par smra ba dang smos 'drin nam grogs bshes po dag las thos nas} आचार्योपाध्यायानामन्तिकाच्छ्रुत्वा आलप्तकसंलप्तकसंस्तुतकसप्रियकाणाम् श्रा.भू.१७ख/४२; वि.सू.९ख/१०.
phebs par smra ba'i lta stangs
सम्भाषणदृष्टिः — {zhi ba'i lta bas khyod ni bdag gi grogs po zhes rjod par byed de/} {phebs par smra ba'i lta stangs kyi nges pa'o//} मित्रं मे त्वं सौम्यदृष्ट्या कथयतीति सम्भाषणदृष्टिनियमः वि.प्र.१८०क/३.१९५.
phebs par smra ba'i phyag rgya
पा. सम्भाषणमुद्रा — {da ni mdzub mo zhes pa la sogs pas dpa' bo dang /} {dpa' bo'i dbang phyug ma rnams phan tshun du phebs par smra ba'i phyag rgya gsungs pa} इदानीं वीरवीरेश्वरीणां परस्परसम्भाषणमुद्रा उच्यन्ते—तर्जन्येत्यादिना वि.प्र.१७७ख/३.१८६.
phebs par smra bya
कृ. सम्भाष्यः — {shA kya'i slob ma rang bzhin gyis/} /{mang brjod phebs par smra bya min//} शाक्यशिष्यो न सम्भाष्यो बहुजल्पः स्वभावतः । अ.क.१३७ख/६७.४०.
phebs smra
= {phebs par smra ba/}
phe'u btab
वि. सान्त्व्यमानः — {btsun mo'i 'khor gyis phe'u btab kyang khro ba'i me 'bar te} अन्तःपुरजनेन सान्त्व्यमानोऽपि क्रोधाग्निना प्रज्वलितः अ.श.९२ख/८३.
pho
• सं. १. पुरुषः — {zhes bya ba'i sgras ni rigs dang pho dang mo la sogs pa'i rnam pa'i bye brag zhes bya ba bsdu'o//} आदिशब्देन जातिस्त्रीपुरुषादिप्रकारभेदेनेति गृह्यते अभि.स्फु.१६०क/८८८; पुमान् — {ko ki la pho} पुंस्कोकिलः जा.मा.१११क/१२९ २. पुंस्त्वम् — {rtags ni pho dang mo dang ma ning dag go//} लिङ्गानि स्त्रीत्वपुंस्त्वनपुंसकानि त.प.३३३ख/३८२ ३. = {pho ba/} ।। • पा. पुमान्, पुंलिङ्गम् — {phal cher gzugs kyi dbye ba dang /} /{la lar de khyad sgrub las dang /} /{kha cig lhan cig spyod las kyang /} /{pho mo ma ning shes par bya//} प्रायशो रूपभेदेन साहचर्याच्च कुत्रचित् । स्त्रीपुंनपुंसकं ज्ञेयं तद्विशेषविधेः क्वचित् ।। अ.को.१२७क/१.१.३; ना — {khong stong nang can yang ni pho//} निष्कुहः कोटरं वा ना अ.को.१५५क/२.४.१३.
pho ste
छोरयित्वा — {de phyogs gcig tu song nas pho ste song ngo //} स तदेकान्ते छोरयित्वा प्रक्रान्तः अ.श.११९क/१०८.
pho nya
१. दूतः — {glang chen bzang po'i ri bo ni/} /{'byor phyir pho nyas nye bar blangs//} ययाचे दूतेन भूत्यै भद्रगिरिं गजम् अ.क.२७क/३.९२; {nye du re thag chad pa dang /} /{gshin rje'i pho nya'i bzhin la blta//} बन्धून्निराशान् संपश्यन् यमदूतमुखानि च ।। बो.अ.२०ख/७.९ २. दौत्यम् — {pho nyar gtong ba la sogs pa'o//} दौत्यप्रेषणानाम् वि.सू.१७क/१९ ३. प्रेषणम् — {de gnyis mang du pho nya yis/} /{sngon med rin chen tshogs dag dang /} /{grogs nyid mchog tu yongs rdzogs pas/} /{mdza' ba'i gter ni thob par gyur//} अपूर्वरत्ननिचयप्रेषणैर्बहुशस्तयोः । परिपूर्णं परं प्राप सख्यं प्रेम निधानतः ।। अ.क.३०७ख/४०.८ ४. = {pho nya mo/}
pho nya chen mo
महादूती — {'di lta ste/} {'og pag ma dang}…{'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} {de dag dang gzhan yang pho nya chen mo} ({pho nya mo}){'i tshogs du mas yongs su bskor ba} तद्यथा—मेखला…सर्वभूतवशङ्करी चेति । एताश्चान्याश्च महादूत्यः अनेकदूतीगणपरिवारिताः म.मू.९८क/८.
pho nya gtang du gsol
क्रि. क्रियतां दूतसम्प्रेषणम् — {yab nyi 'og gi rgyal po rnams la}… {pho nya btang du gsol} क्रियतां तात प्रतिसीमानां राज्ञां दूतसम्प्रेषणम् अ.श.२०४क/१८८.
pho nya btang
= {pho nyar btang ba/}
pho nya btang ba
= {pho nyar btang ba/}
pho nya rta pa
अश्वदूतः — {gzugs can snying pos phyogs bzhir pho nya rta pa dag bkye ste} ( बिम्बिसारेण चतुर्दिशमश्वदूताः प्रेषिताः) वि.व.६क/२.७७.
pho nya springs
क्रि. दूतैः सन्दिदेश — {khro ba mchog tu rab 'bar ba/} /{'phral la rgyas shing gsod brtson des/} /{stobs rab rgyas pas pho nya springs/} /{bu mo'i bu la rab bstan pa//} स दूतैः सहसोद्भूतमन्युः प्रज्वलितः परम् । सन्दिदेश बलोत्सेकाद्दौहित्रनिधनोद्यतः ।। अ.क.२७७ख/१०३. १२.
• सं. दूती, सञ्चारिका — {chags pa'i tshogs ni rab rgyas shing /} /{'grogs pa don gnyer smad 'tshong mas/} /{mngon par 'dod pa'i pho nya mo/} /{btang nas de la bsam pa bshad//} सञ्जातरागसंवेगा गणिका सङ्गमार्थिनी । विसृज्याभिमतां दूतीं भावं तस्मै न्यवेदयत् ।। अ.क.१५७क/७२.७; {mdzes mas bskul ba'i mig dang ni/} /{pho nya mos kyang mdza' bo 'gugs//} दृशो दूत्यश्च कर्षन्ति कान्ताभिः प्रेषिताः प्रियान् ।। का.आ.३३२ख/२.३१३; {ston pa'i thugs rje bdud rtsi'i chu bo ni/} /{ma lus bde dang dge ba'i pho nya ste/} /{srid pa'i mya ngam gdung bsil grib ma dang /} /{ma bzhin skyed par byed pa rgyal gyur cig//} अखिलसुखकुशलदूती भवमरुसन्तापशीतलच्छाया । जयति जननीव जननी करुणामृतवाहिनी शास्तुः ।। अ.क.२६४क/९६.१७; दूतीसञ्चारिके समे अ.को.१७१क/२.६.१७; दूयतेऽनया पुमान् स्त्रीपक्षपातेनेति दूती । दूङ् परितापे अ.वि.२.६.१७; दूतिका — {ces pa brjod nas des 'phangs pa/} /{rnam par bkra ba'i me tog 'phreng /} /{gus pa'i pho nya srog bcas bzhin/} /{nam mkha' las ni rab tu song //} इत्युदीर्य तयोत्सृष्टा विचित्रकुसुमावली । सजीवितेव प्रययौ नभसा भक्तिदूतिका ।। अ.क.२५२क/९३.४०; {bcom ldan gyis kyang 'khor ba yi/} /{gdung ba zhi byed zla ba'i 'od/} /{bdud rtsi'i grogs po dge ba yi/} /{pho nya gzigs pa de la gtad//} भगवानपि संसारतापप्रशमचन्द्रिकाम् । सुधासखीं दिदेशास्मै दृशं कुशलदूतिकाम् ।। अ.क.३३५क/४३.७; • पा. दूती — {pho nya kun gyi gsang ba la/} /{sems dpa' kun gyi bdag nyid gnas/} /{sems dpa' pho nya kun rang bzhin/} /{rdo rje sems dpa' bde ba che//} रहस्ये सर्वदूतीनां सर्वसत्त्वात्मनि स्थितः । सर्वदूतीमयः सत्त्वो वज्रसत्त्वो महासुखः ।। वि.प्र.१३४ख/१.१; दूतिका— {brjod pa'i khyad par gyi dus kyi pho nya mo sum cu rtsa drug rnams mchod par bya ste} उक्तकालविशेषेण दूतिकाः षट्त्रिंशत् पूजयेत् वि.प्र.२६८ख/५, पृ.१०६; • ना. दूती, महादूती — {'di lta ste/} {'og pag ma dang}…{pho nya mo dang}…{'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} {de dag dang gzhan yang pho nya chen mo} तद्यथा—मेखला…दूती…सर्वभूतवशंकरी चेति । एताश्चान्याश्च महादूत्यः म.मू.९८क/८.
pho nya mo bzang mo
ना. सुदूती, महादूती — {'di lta ste/} {'og pag ma dang}… {pho nya mo bzang mo dang}… {'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} {de dag dang gzhan yang pho nya chen mo} तद्यथा—मेखला… सुदूती… सर्वभूतवशङ्करी चेति । एताश्चान्याश्च महादूत्यः म.मू.९८क/८.
pho nyar btang
= {pho nyar btang ba/}
pho nyar btang ba
• क्रि. दौत्येन प्रेषयति स्म — {de nas rgyal po zas gtsang mas tshig de thos nas shAkya lag na be con can gyi gan du bram ze mdun na 'don pho nyar btang ste} इत्येतत्खलु वचनं श्रुत्वा राजा शुद्धोदनो दण्डपाणेः शाक्यस्य पुरोहितं दौत्येन प्रेषयति स्म ल.वि.७४क/१००; • कृ. १. दूतसम्प्रेषणं कृतम् — । {de nas khyim bdag mgon med zas sbyin gyis tshong dpon rgyal ba la pho nya btang ste} ततोऽनाथपिण्डदेन पुष्यस्य गृहपतेर्दूतसम्प्रेषणं कृतम् अ.श.२०६ख/१९०; प्रेषितः — {yang blon po rnams 'dus nas blon po'i gtso bo pho nyar btang nas} अमात्यैः पुनरपि सम्भूय अग्रामात्यः प्रेषितः वि.व.१५६ख/१.४५ २. दूतसम्प्रेषणं कृतवान्— {rgyal po mya ngan med kyis}…{pho nya btang ste} राजा अशोकः…दूतसंप्रेषणं कृतवान् अ.श.२८५क/२६२.
pho nyid
पुंस्त्वम् — {mo nyid pho nyid la dbang phyir/} /{lus las mo dang pho'i dbang dag//} स्त्रीत्वपुंस्त्वाधिपत्यात्तु कायात् स्त्रीपुरुषेन्द्रिये ।। अभि.भा.५४क/१४०.
pho rtags
= {pho'i rtags/}
pho thegs can
= {pho theg can/}
pho theg can
वि. अस्रब्धः — {pho theg can la nga rgyal med pa'o//} निर्मानता अस्रब्धेषु शि.स.१५७क/१५१.
pho ba
• क्रि. ( {'bo} इत्यस्य भूत.) पातयति — {phyed ni dge slong rnams kyi lhung bzed du blugs/} {phyed ni sa la pho'o//} उपार्धं भिक्षूणां पात्रे पातयन्त्युपार्धं भूमौ वि.व.१६६क/१.५५; • सं. १. आमाशयः — {skra dang}…{pho ba dang long ka dang} केशाः…आमाशयः, पक्वाशयः श्रा.भू.७९क/२०३; {lus 'di la skra dang}…{pho ba dang long ka dang}…{yod do//} सन्ति अस्मिन् काये केशाः…आमाशयः पक्वाशयः वि.व.१३२क/२.१०९ २. पक्वाशयः — {tshig 'khyal ba'i rnam par smin pa gsungs pa ni}…{pho ba bsreg go//} सम्भिन्नप्रलापविपाकमाह…पक्वाशयं दहति शि.स.४७क/४४; द्र. {long ka/} ।। • भू.का.कृ. निपतितः — {de nas mu lto bas sa la pho ba rnams bsdu ba'i phyir brgyugs pa dang} ततः कोट्टमल्लकाः प्रधाविता भूमौ निपतितं गृह्णीम इति वि.व.१६६क/१.५५.
pho ba za ba
आमाशयादः, नारकीयपक्षिभेदः — {pho ba za ba}…{zhes bya ba'i bya rnams} आमाशयादाः…नाम पक्षिणः शि.स.४५क/४३.
द्र.— {bcom ldan 'das ni}…{pho ba'i drod snyoms shing 'ju ba dang ldan pa la gzigs} भगवांस्तु…समपाकया च ग्रहण्या समन्वागतः अ.श.८७क/७८.
pho ba'i nad
पा. अग्निमान्द्यम्, व्याधिविशेषः — {ka N+Da ka ri bca' sga sle tres bskol/} /{drod sman nar mo bsres pa'i thang 'thungs pas/} /{gsus gzer lud pa tshad rnying dang ga med/} /{pho ba'i nad cham dbugs mi bde rnams 'joms//} निदिग्धिकानागरिकामृतानां क्वाथं पिबेत् मिश्रितपिप्पलीकम् । जीर्णज्वरारोचककासशूलश्वासाग्निमान्द्यार्दितपीनसेषु ।। यो.श.२क/१०; ग्रहणीगदः — {ka N+Da ka ri sle tres ba sha ka/} /{phye ma zhun mar la bskol grub pa de/} /{'thungs pas tshad rnying lud gzer dbugs mi bde/} /{me drod zhan pa'i pho ba'i nad la phan//} सर्पिःगुडूचीवृषकण्टकारिक्वाथेन कल्केन च सिद्धमेतत् । पेयं पुराणज्वरकासशूलश्वासाग्निमान्द्यग्रहणीगदेषु ।। यो.श.४क/४६.
pho brang
अन्तःपुरम् — {rab tu byung ba de pho brang nang du khrid cig} गच्छतैतां प्रव्रजितामन्तःपुरं प्रवेशयत जा.मा.११२ख/१३०; अधिष्ठानम् — {pho brang gi nang du rgyal srid dbang bskur 'tshal lo//} अधिष्ठानमध्ये च राज्याभिषेकः क्रियते वि.व.१५६ख/१.४५; भवनम्— {rgyal po de'i pho brang gi sgor phyin pa dang} तस्य नृपतेर्भवनद्वारे प्रादुरभूत् जा.मा.१२९ख/१५४; कुलम् — {rgyal po'i pho brang} राजकुलम् जा.मा.१०४ख/१२१; आलयम् — {rgyal po'i pho brang} नृपालयम् जा.मा.४५ख/५३; गृहम् — {de bzhin gshegs pa'i pho brang ngam/} /{ring bsrel ldan pa'i mchod rten du//} गृहे तथागते चापि सधातुवरचैत्यके ।। स.दु. १२१ख/२१२; पुरम् — {pho brang dam pa rgyal mtshan dang ba dan sna tshogs btsugs pa} पुरवरमुच्छ्रितध्वजविचित्रपताकम् जा.मा.१३ख/१४; विमानम्— {mu tig rin chen rgyan phreng zhes pa ni gang mdzes pa'i pho brang yin la/} {dpag yas zhes pa ni pho brang gi tshogs te} (?) प्रलम्बैर्मुक्तामणिहारैः शोभा येषां तान् विमानमेघान् विमानसमूहान् बो.प.६२ख/२७; सद्म — विच्छदकः प्रभेदा हि भवन्तीश्वरसद्मनाम् । अ.को.१५२ख/२.२.११; द्र. {rgyal po'i pho brang /}
pho brang nang
अन्तःपुरे — {pho brang nang der rtag tu de/} /{sa bdag btsun mor bcas pa yis/} /{mchod cing yongs su 'dris pa las/} /{gus pa rnam par spro zhing gnas//} स तत्रान्तःपुरे नित्यं सभार्येण महीभुजा । पूज्यमानः परिचयादुवास विहितादरः ।। अ.क.८४क/८.५७.
pho brang skye bo
= {pho brang 'khor gyi skye bo/}
pho brang khang pa
= {pho brang 'khor gyi khang pa/}
pho brang 'khor
अन्तःपुरम् — {pho brang 'khor du btsun mo rnams/} /{snying rje'i cho nge byung bar gyur//} अन्तःपुरे च कान्तानामुद्भूतः करुणः स्वरः ।। अ.क.२२२ख/२४.१६५; द्र. {nga yi pho brang 'khor dang btsun mor bcas pa yang //} पुरं च सान्तःपुरम्…मे जा.मा.१६क/१७; राजकुलम् — {grong ngam}…{pho brang 'khor der} यत्र ग्रामे वा…राजकुले वा सु.प्र.३३क/६४; द्र.— {rgyal po'i pho brang 'khor de dag dang}…{kun tu bsrung bar bgyi'o//} तेषां च राजकुलानां …आरक्षां करिष्यामः सु.प्र.१७ख/३९; स्कन्धावारः — {tshangs pas byin gyi pho brang 'khor 'dir} ब्रह्मदत्तस्य स्कन्धावारे अ.श.२१०ख/१९४; राजधानी — {de dag thams cad grong dag grong khyer dang grong rdal dang ljongs dang yul 'khor dang pho brang 'khor gang dang gang nas mngon par 'byung bar 'gyur ba} सर्वे च ते यतो यत एव ग्रामनगरनिगमजनपदराष्ट्रराजधानीतोऽभिनिष्क्रमिष्यन्ति अ.सा.४००क/२२६.
pho brang 'khor gyi nang
अन्तःपुरोदरम् — {pho brang 'khor gyi nang song ste/} /{mi yi bdag pos de nyid bsams//} अन्तःपुरोदरं गत्वा तामेवाचिन्तयन्नृपः ।। अ.क.१३२ख/६६.८९.
pho brang 'khor gyi skye bo
अन्तःपुरिको जनः — {de ni ma thul che ba'i tshe/} /{pho brang 'khor gyi skye bo yis/} /{spyod tshul shes kyang 'jigs gyur nas/} /{sus kyang ci yang der ma smras/} न तं विज्ञातवृत्तोऽपि भीत्याऽन्तःपुरिको जनः । महत्यविनये तस्मिन् कश्चिन्नोवाच किंचन ।। अ.क.२१९ख/८८.६१; अन्तःपुरजनः — {de mthong pho brang skye bo ni/} /{sa bdag blon por bcas pa dang /} /{ma lus phyogs kyi so sor ni/} /{cho nge'i ku co mu cor byas//} तं दृष्ट्वाऽन्तःपुरजनः सामात्यश्च महीपतिः । प्रतिप्रलापमुखराश्चक्रिरे निखिला दिशः ।। अ.क.२२३ख/२४.१७७.
pho brang 'khor gyi khang pa
अन्तःपुरमन्दिरम् — {'di thos mi bdag skrag pa yis/} /{pho brang 'khor gyi khang par song /} /{lha mo bzhin ras khrag gis ni/} /{sbags pa mthong nas bden par bsams//} त्रस्तः श्रुत्वेति नृपतिर्गत्वाऽन्तःपुरमन्दिरम् । रक्ताक्तवदनां देवीं दृष्ट्वा सत्यममन्यत ।। अ.क.१४६ख/६८.६५; अन्तःपुरधाम — {sman pas pho brang khang par rab tu bskor//} वैद्यैर्वृतोऽन्तःपुरधाम्नि अ.क.५६ख/५९.६४.
pho brang 'khor gyi sde
अन्तःपुरवर्गः — {pho brang 'khor gyi sde kun gyi/} /{gtsug tu sa bdag gis bkod de//} सर्वान्तःपुरवर्गस्य मूर्ध्नि न्यस्ता महीभुजा । अ.क.१४५ख/६८. ५३.
pho brang 'khor gyi bud med
अन्तःपुराङ्गना — {de nas sa yi bdag po'i bkas/} /{pho brang 'khor gyi bud med kyis/} /{lag pas glang mo la reg nas/} /{der ni bden pa'i byin brlabs byas//} शासनादथ भूभर्तुः स्पृष्ट्वा हस्तेन ह़इस्तनीम् । अन्तःपुराङ्गनाश्चक्रुस्तत्र सत्योपयाचनम् ।। अ.क.१४३ख/१४.५७; अन्तःपुरपुरन्ध्रिः, ओन्ध्री — {pho brang 'khor gyi bud med las/} /{phyi rol phyogs pa'i sa bdag dang /} /{rtse zhing nu rgyas ldan pa des/} /{skal pa bzang zhing mdzes pa thob//} अन्तःपुरपुरन्ध्रीषु विमुखेन महीभुजा । लेभे सौभाग्यशोभां सा रममाणा घनस्तनी ।। अ.क.१४६क/६८.५५.
pho brang 'khor gyi mi
नागरः — {rgyal po dang blon po dang grong rdal gyi mi dang yul mi dang pho brang 'khor gyi mi thams cad dga' bar gyur te} राजा सामात्यनैगमजानपदः सर्वे च नागराः सुप्रसन्नाः अ.श.४६क/४०; पौरः — {pho brang 'khor gyi mi rnams kyang phal cher khyim der dong ngo //} प्रायशश्च पौरास्तद्गृहमभिजग्मुः जा.मा.१०५ख/१२२; पौरजनः — {tshong pa rnams dang pho brang 'khor gyi mi/} /{de bzhin}… {rgyal pos ma bskyangs} वणिग्जनं पौरजनं तथा नृपः । न पाति जा.मा.१३८ख/१६०; पौरजानपदः — {btsun mo'i 'khor dang pho brang 'khor gyi mi rnams kyi mya ngan ni} अन्तःपुरपौरजानपदशोकस्य जा.मा.१२क/१२.
pho brang 'khor gyi tshig
पौरी — {tshig gi rnam pa de lta bu spangs te/} {gang 'di 'jam pa dang}…{pho brang 'khor gyi tshig dang} तथारूपां वाचं प्रहाय येयं वाक् स्निग्धा…पौरी द.भू.१८८ख/१५.
pho brang 'khor gyi mdzes ma
अन्तःपुरसुन्दरी — {de yi bde skyed lha mo pad ma ldan/} /{pho brang 'khor gyi mdzes ma'i gtsug gnas pas/} /{kun spro bu ni bsod nams dag gis bskyed/} /{gtong ba rjes 'brang dpal gyi legs brjod bzhin//} मूर्ध्नि स्थिताऽन्तःपुरसुन्दरीणां पद्मावती तस्य सुखाय देवी । सत्त्वोत्सवं पुत्रमसूत पुण्यैस्त्यागानुगा श्रीरिव साधुवादम् ।। अ.क.५०ख/५९.५.
pho brang 'khor gyi lha
अन्तःपुरदेवता — {bltar 'os pho brang 'khor gyi lha/} /{'dren byed g}.{yo ba'i u t+pa la/} /{mchi ma'i thigs rdzogs gang gyur pa/} /{rab tu gshegs pa de mthong gyur//} कीर्णाश्रुबिन्दुकलिता विलोलनयनोत्पलाः । व्रजन्तं ददृशुर्दृश्यास्तमन्तःपुरदेवताः ।। अ.क.२२१ख/२४.१५५.
pho brang 'khor du bka' 'dzin pa
राजद्वारिकः म.व्यु.३७१९ (६२क).
pho brang 'khor pa
आन्तःपुरिकः — {dga' ston rgya che chas bcug cing /} /{bu ni blta bar 'dod pa yis/} /{sa yi bdag pos ci skyes zhes/} /{pho brang 'khor pa rnams la dris//} विपुलोत्सवसन्नद्धः किं जातमिति भूपतिः । अपृच्छदान्तःपुरिकान् पुत्रसन्दर्शनोत्सुकः ।। अ.क.१४६ख/६८.६३.
आधिष्ठानिकः — {pho brang na gnas pa rnams kyis kyang gdugs dang cod pan dang dpung rgyan khyer te rang lhags te} आधिष्ठानिकाश्च च्छत्रं पट्टं मुकुटं चादाय स्वयमेवागताः वि.व.१५७क/१.४५.
pho brang ba gam la gnas pa
वि. अन्तःपुरहर्म्यस्थः — {pho brang ba gam la gnas pa/} /{mi bdag bu mo'i rna ba yis/} /{bdud rtsi de thos de dag rnams/} /{bkug ste 'di dag ci zhes dris//} तदन्तःपुरहर्म्यस्था श्रुत्वैव श्रवणामृतम् । किमेतदिति पप्रच्छ तानानाय्य नृपात्मजा ।। अ.क.७५ख/७.५२.
pho brang btsun mo'i skye bo
अन्तःपुरवधूजनः — {de nas dus kyis nor 'dzin gyi/} /{bdag las de yis mngal bzung zhing /} /{pho brang btsun mo'i skye bo yis/} /{bsam pas chags pa'i zug rngu yang //} अथ कालेन सा गर्भमाधत्त वसुधापतेः । चिन्ताशल्यं च संसक्तमन्तःपुरवधूजनः ।। अ.क.१४६क/६८.५६.
pho brang brtsegs pa
कूटागारम् — {bza' shing gi ra ba chen po}…{de'i dbus su pho brang brtsegs pa rin po che sna tshogs bzang po las brtsegs pa zhes bya ba byung ste} महोद्यानस्य मध्ये शुभरत्नविचित्रकूटं नाम कूटागारमभूत् ग.व्यू.२१५ख/२९५.
pho dbang
= {pho'i dbang po/}
pho mo dang ma ning gi tshig
स्त्रीपुंनपुंसकपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{pho mo dang ma ning gi tshig dang /} {pho mo dang ma ning med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…स्त्रीपुंनपुंसकपदम् अस्त्रीपुंनपुंसकपदम् ल.अ.६९क/१७.
pho mo dang ma ning med pa'i tshig
अस्त्रीपुंनपुंसकपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{pho mo dang ma ning gi tshig dang /} {pho mo dang ma ning med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्… स्त्रीपुंनपुंसकपदम् अस्त्रीपुंनपुंसकपदम् ल.अ.६९क/१७.
pho mo 'dus
= {'khrig pa} स्त्रीपुंसौ, मिथुनम् — स्त्रीपुंसौ मिथुनं द्वन्द्वम् अ.को.१६९क/२.५.३८; स्त्री च पुमांश्च स्त्रीपुंसौ अ.वि.२.५.३८.
pho mtshan
मेढ्रः, शिश्नः यो.श.२ख/२४; प्रमेहः — {bskal pa bar ma lnga'i bar du glang po che'i pho mtshan tsam gyi char 'bab bo//} पञ्च(आन्तरकल्पान्)गजप्रमेहो देवो वर्षति शि.स.१३६ख/१३२; लाङ्गूलम् — {pho mtshan chad} लाङ्गूलच्छिन्नः वि.सू.५क/५; लिङ्गम् मि.को.८७क ।
pho mtshan chad
वि. लाङ्गूलच्छिन्नः — {pho mtshan chad dang rlig rlugs dang /} /{rlig gcig dang ni rlig med dang //} लाङ्गूलच्छिन्ना वाताण्डा एकाण्डा अप्यनण्डकाः ।। वि.सू.५क/५.
pho mtshan chad pa
= {pho mtshan chad/}
pho gzer
कुक्षिशूलम् — {de dag ni tha dad pa yin te/} {dper na pho gzer dang zlos gar bzhin no//} तौ भिन्नौ, यथा कुक्षिमू(?शू)लानुभवनटौ त.प.१०२ख/६५५.
१. कन्दुः म.व्यु.७३५० (१०४ख); कन्दुकः — {nu ma pho long 'dra ba 'khor dang bcas pa rnams dang lhan cing tu rtse bar byed dga' bar byed dga' mgur spyod par byed pa na} कन्दुकस्तनीभिर्नारीभिः क्रीडन्तः, रममाणाः, परिचारयन्तः श्रा.भू.३३ख/८५ २. कदम्बः — {pho long brdab pa'i tshul gyis} कदम्बगोलकन्यायेन त.प.१८५ख/८३२ ०. कुन्दसकः — {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {pho long 'phang bar bya'o//} भगवानाह—कुन्दसकः क्षेप्तव्यः वि.व.१८७ख/२.१११.
pho long brdab pa'i tshul
कदम्बगोलकन्यायः — {'brug la sogs pa'i sgra yang pho long brdab pa'i tshul gyis song nas rna ba'i yul du 'ongs pa nyid 'dzin pa'i phyir/} {mtshungs pa nyid du 'dzin par 'gyur ro//} तथा मेघादिशब्दस्यापि कदम्बगोलकन्यायेन प्रविसर्पतः कर्णदेशमागतस्यैव ग्रहणात् तुल्यं ग्रहणं प्राप्नोति त.प.१८५ख/८३२.
phog
= {phog pa/} {phog nas} अवतीर्य — {de dag thos nas gzhon nu ma/} /{bos te rin chen snod du ni/} /{phog nas blugs te gus pa yis/} /{sbrang rtsi'i 'o thug de la phul//} एतदाकर्ण्य कन्याभ्यामाहूय मणिभाजने । अवतीर्यार्पितं भक्त्या तदस्मै मधुपायसम् ।। अ.क.२२५ख/२५.१३; अवमुच्य— {mu tig gi phreng ba mgo bo las phog nas dad pa sdud pa la phul lo//} मुक्ताहारं शिरसोऽवमुच्य तस्ंइमश्छन्दकभिक्षणे दत्तवती अ.श.२०७ख/१९१.
phog ma thag tu
स्पृष्टमात्रम् — {byams pa'i 'od zer dag kyang bkye ste/} {de dag gis de'i lus la phog ma thag tu rab tu sim par gyur nas} मैत्र्यंशव उत्सृष्टाः, यैरस्य स्पृष्टमात्रं शरीरं प्रह्लादितम् अ.श.१०ख/९.
phog pa
• सं. निपातः — {de'i thig pa gnyis kyis phog pa'o//} {lus la'o//} अस्य बिन्दुद्वयनिपातः काये वि.सू.४४क/५५; आस्फालनम् — {brag la phog pa'i chu 'phros pas/} /{rlabs kyi 'phreng ba rab tu 'phro//} उपलास्फालनोत्कीर्णमूर्मिचूर्णमिवोद्वहत् ।। जा.मा.११७ख/१३७; • भू.का.कृ. १. ( {'bogs pa} इत्यस्या भूत.) पतितः — {de bzhin gshegs pa'i sku la phog pa'i spos chu des rang rang gi sku la bskus so//} तेन तथागतकायपतितेन गन्धोदकेन स्वकस्वकान् कायानुपलिम्पन्ति स्म ल.वि.१७७क/२६९; अपनीतः — {mu tig gi phreng ba mgo bo las phog par mthong nas} मुक्ताहारं शिरसोऽपनीतं दृष्ट्वा अ.श.२०७ख/१९१; अवतारितः — {de'i mu tig phreng ba de phog na phyir zhing byung bar gyur to//} तस्याः सा मुक्तामाला अवतारिता पुनः प्रादुर्भवति अ.श.२०६क/१९० २. ( {'phog pa} इत्यस्या भूत.) विद्धः — {dug mdas phog ste shi ba'i} विषकाण्डविद्धस्य मृतस्य अभि.स्फु.२४०क/१०३७; स्पृष्टः — {de mnar med pa'i 'od zer dag gis phog pa} सोऽप्यवीचिके रश्मिभिः स्पृष्टः वि.व.१२५ख/२.१०२; अभिसृष्टः — {chu yi thig pa nyi mas phog pa bzhin//} सूर्याभिसृष्टा इव तोयलेशाः जा.मा.२२क/२४; आच्छुरितः — {char rgyun mda' yis rlabs la phog pa dang /} /{rgya mtsho'i 'jing ni gnam du rgal ba 'dra//} धाराशरैराच्छुरितोर्मिचक्रे महोदधावुत्पततीव रोषात् । जा.मा.८१क/९३.
phongs
= {phongs pa/}
phongs gyur pa
= {phongs par gyur pa/}
phongs pa
• क्रि. ( {'phongs pa} इत्यस्या भूत.) (?) बाधते — {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {khyed cis phongs} भगवता उक्ताः—किं भवतां बाधत इति अ.श.१३४ख/१२४; विपद्यते — {'di na byis pa de dag ni phongs pa ste/} {rgya mtsho chen por gru'i snam bu zhig pa dang mtshungs so//} इह ते बाला विपद्यन्ते भिन्नयानपात्र इव महासमुद्रे ल.वि.१०३क/१४९; • सं. विपत् — {phongs pa'i sdug bsngal rgyas pa las/} /{rtag tu bsrungs shing rab tu bsrung //} विपद्विपुलदुःखेभ्यः सदा रक्षति रक्षितः ।। अ.क.२१क/३.१९; विपत्तिः — {phongs pa 'di 'dra byung bar gyur/} /{su zhig chos la mos pa gtong //} विपत्तिरीदृशी जाता को धर्मे छन्दमुत्सृजेत् ।। बो.अ.२१ख/७.३९; आपत्— {phongs pa'i gnas su gyur pa'i phyir/} /{byis pa tha ma yin par 'dod//} आपदां मूलभूतत्वाद्बाल्यं चाधममिष्यते ।। जा.मा.३२ख/४०; कृच्छ्रः, ओ च्छ्रम् — {su ni phongs shing 'dug /su} {ni nyam nga bar gyur/} {su ni gnod pa dang ldan/} {su ni phongs pa dang nyam nga ba dang gnod pa dang ldan} कः कृच्छ्रप्राप्तः, कः सङ्कटप्राप्तः, कः सम्बाधप्राप्तः, कः कृच्छ्रसङ्कटसम्बाधप्राप्तः अ. श.१०क/९; आर्तिः — {yul phyogs 'dir yang khyod kyi yon tan gzhis/} /{slan chad 'di ltar phongs par yong mi 'gyur//} देशोऽप्ययं त्वद्गुणसंश्रयेण भूयश्च नैवं भवितार्तिवश्यः ।। जा.मा.८८ख/१०१; व्यसनम् — {chos kyis 'phongs pa'i rgyu dag ni/} /{bdud kyi thibs kyis non pa dang /} /{zab mo'i chos la ma mos dang //} धर्मव्यसनहेतवः ।। माराधिष्ठानगम्भीरधर्मतानधिमुक्तते । अभि.अ.५ख/२.२६; {nad med pas phongs pa'i mya ngan bsang ba'i phyir snyan par smra ba} आरोग्यव्यसनशोकप्रहाणाय प्रियवादिता बो.भू.११७ख/१५१; उपायासः— {nye bar 'tshe ba'i phongs pa thams cad nye bar zhi bar byed pas} सर्वोपद्रवोपायासोपशान्तिकरणतया र.व्या.१२४क/१०३; आयासः — {phongs pa 'di la yang 'bras bu cung zhig dang bcas pa yang med do//} नाप्यस्यायासस्य किञ्चित् साफल्यम् प्र.वृ.२९८ख/४४; विघातः — {yo byad kyis phongs pa} उपकरणविघातः सू.व्या.१३८क/१२; उपघातः — {sdug bsngal gang mu ges phongs pa'am pha rol gyi dmag tshogs kyis phongs pa dang} यच्च दुःखं दुर्भिक्षोपघाताद्वा परचक्रोपघाताद्वा बो.भू.१३१क/१६८; • वि. दरिद्रः— {rjes 'jug gis phongs las la ni/} /{gal te rgyur rtog de ltar na/} कर्मान्वयदरिद्रं च यदि हेतुः प्रकल्प्यते । त.स.२८ख/३०५; रङ्कः — {bde bas phongs pa} सुखरङ्काणाम् बो.अ.३क/१.२९; कृपणः— {dge sbyong dang bram ze dang phongs pa dang slong ba rnams la bde ba'i rgyu dang gzhir gyur pa'i sbyin pa khyad par can byin par gyur to//} विशेषवत्तरं श्रमणब्राह्मणकृपणवनीपकेभ्यः सुखहेतुनिदानं दानमदात् जा.मा.१५क/१६; वनीपकः — {dbul po dang phongs pa dang slong ba dag la gos dang zas sbyin pa na} अशनवसनं वा कृपणवनीपकयाचनकेभ्यो वा ददानः शि.स.२०ख/१९; वराकः — {sdug cing bkren la phongs pa mgon med pa} दुःखितश्च कृपणो वराकः अनाथः अप्रतिसरणः बो.भू.६७क/८६; दीनः — {gnyen dang mdza' bshes rten dang phongs rnams dang}… {rab tu tshim byas pa} स बन्धुमित्राश्रितदीनवर्गान्…प्रह्लादयामास जा.मा.३०ख/३६; दीनजनः — {nang mi dag dang phongs pa gso//} स्वजनं दीनजनं च मानयन् जा.मा.१०५क/१२२; अर्थी — {skye bo phongs pa rnams kyi sdug bsngal dang gnod pa ni rab tu zhi bar gyur} प्रशमितेष्वर्थिजनदुःखेषु सार्धमुपद्रवैः जा.मा.६५क/७५; अर्थिजनः — {phongs pa rnams re ba bskongs pas} तृप्तत्वादर्थिजनस्य जा.मा.८क/८; व्यसनी — {phongs pa rnams kyi dbugs 'byin cing /} /{bag med rnams ni skrag par mdzad//} आश्वासनं व्यसनिनां त्रासनं च प्रमादिनाम् । श.बु.११३क/७७; व्यसनगतः — {sems can phongs pa rnams la yongs su skyob pa} व्यसनगतानां सत्त्वानां परित्राता अ.श.२४ख/२०; विघाती— {sems can yo byad kyis phongs pa rnams la rigs pas yo byad thams cad nye bar sgrub pa dang} उपकरणविघातिषु सत्त्वेषु सर्वोपकरणोपसंहारः बो.भू.७५ख/९७; {'di la byang chub sems dpa' zas dang skom gyis phongs shing 'dod pa rnams la zas dang skom sbyin par byed pa dang} इह बोधिसत्त्वो भोजनेन पानेन विघातिष्वर्थिकेषु भोजनपानं ददाति बो.भू.७२क/९२; आर्तः — {ji ltar rigs par gzhan la chos kyang 'chad/} /{phongs pa rnams la ci nus phan yang 'dogs//} धर्मं परेभ्यः प्रवदन् यथार्हमार्तान् यथाशक्ति समुद्धरंश्च । जा.मा.२१०क/२४५; विपर्यस्तः — {phongs pa ni bde ba 'dod pa rnams rnam pa thams cad du bde ba ma rnyed pa'o//} विपर्यस्तानां सुखरङ्काणां सुखाभिलाषुकाणां सर्वशोऽलब्धसुखानाम् बो.प.५५क/१६.
phongs pa med pa
अविघातः — {phongs pa med par 'dod pa yongs su rdzogs par byed pa'i phyir} अविघातेनेच्छापरिपूर्णात् सू.व्या.१५१क/३४.
वि. आर्तिनादी — {rus pa brgyar zhig phongs pa'i sgra 'byin pa/} /{phyi ma'i tshe la su zhig nor 'ded yong //} विदार्यमाणं भृशमार्तिनादिनं परत्र कस्त्वर्हति याचितुं धनम् ।। जा.मा.१७७ख/२०६.
phongs par gyur
= {phongs par gyur pa/}
phongs par gyur pa
• वि. आपद्गतः — {phongs par gyur la 'jigs pa med byed pa/} /{gzhan la phan 'dogs yon tan bsags pa yi//} आपद्गतत्रासहरस्य नित्यं परानुकम्पागुणसम्भृतस्य । जा.मा.८४क/९७; व्यसनप्राप्तः — {rgyal po don grub ces byar sngon gyur tshe/}…/{phongs par gyur pa'i mi ni thar par byas//} नरु मोक्षितो व्यसनप्राप्त आसि नृपोऽर्थसिद्धि यद पूर्वम् ।। रा.प.२३८ख/१३५; व्यसनगतः लो.को.१५४१; व्यसनोपपन्नः लो. को.१५४०; व्यथितः — {shAkya skyes kyi mchog ni khyod nyid kyis/} /{phongs par gyur rnams dgrol phyir brtson par mdzad//} स्वयमेव हि शाक्यपुङ्गव व्यथितान्मोचयितुं त्वमुद्यतः ।। वि.व.१२६क/१.१५; आर्तः — {bsod nams bde snang 'jig rten na/} /{phongs par gyur med slong ba'ang med//} लोके पुण्यसुखालोके नार्तोऽभून्न च याचकः ।। अ.क.२२ख/३.३३; • सं. कृच्छ्रः, ओ छ्रम्— {dge ba rnams ni bden pa dag/} /{phongs par gyur kyang mi gtong na//} न हि कृच्छेरऽपि सन्त्यक्तुं सत्यमिच्छन्ति साधवः ।। जा.मा.९२क/१०५.
phongs par 'gyur
= {phongs par 'gyur ba/}
phongs par 'gyur ba
• क्रि. वैकल्यतां प्रतिलप्स्यते लो. को.१५४१; • सं. विघातः — {dad pa can la gal te byin na de phongs par 'gyur ba lta na khyim gyi bslab pa'i sdom pa sbyin par bya'o//} श्राद्धस्य विघातश्चेदस्य दाने कुलशिक्षासंवृतिं दद्युः वि.सू.४८ख/६१; व्यसनम् — {de dag chos kyis phongs par 'gyur ba dang mthun pa'i las byas pa dang bsags pa dang} ते तेन धर्मव्यसनसंवर्तनीयेन कर्मणा कृतेन सञ्चितेन अ.सा.१५९ख/९०.
phongs par gnas
वि. व्यसनस्थः — {khyod ni nyam thag rnams la brtse/} /{bde bar gnas la phan par dgyes/} /{phongs par gnas la thugs rje bas/} /{kun la phan par bzhed pa lags//} आपन्नेष्वनुकम्पा ते प्रस्वस्थेष्वर्थकामता । व्यसनस्थेषु कारुण्यं सर्वेषु हितकामता ।। श.बु.११४क/१०४.
phongs par mi 'gyur ba
वि. अविघातकृत् — {phongs par mi 'gyur ba'i nye 'khor du 'gro ba ni rgyu ba ma yin no//} नाविघातकृदन्तरसञ्चारिका वि.सू.३९क/४९.
phongs shing nyam thag pa
व्यसनसङ्कटम् — {bcom ldan 'das 'dir gshegs la/} {phongs shing nyam thag pa 'di las thar bar mdzad du gsol} आगच्छतु भगवानस्माद् व्यसनसङ्कटान्मोचनाय अ.श.४१क/३६.
phongs shing 'dug
= {phongs shing 'dug pa/}
phongs shing 'dug pa
वि. कृच्छ्रप्राप्तः — {su ni phongs shing 'dug /su} {ni nyam nga bar gyur/} {su ni gnod pa dang ldan} कः कृच्छ्रप्राप्तः, कः सङ्कटप्राप्तः, कः सम्बाधप्राप्तः अ.श.१०क/९; विहन्यमानः— {des rgyal po chos kyi phyir phongs shing 'dug pa mthong nas} स पश्यति राजानं धर्महेतोर्विहन्यमानम् अ.श.९५ख/८६.
phongs shing 'dod pa la sbyin pa
पा. विघातार्थिकं दानम् — {de la byang chub sems dpa'i phongs shing 'dod pa la sbyin pa gang zhe na} तत्र कतमद्बोधिसत्त्वस्य विघातार्थिक दानम् बो.भू.७२क/९२.
phongs shing 'dod pa'i snyan par smra ba
पा. विघातार्थिकप्रियवादिता, प्रियवादितायाः प्रभेदः — {de la byang chub sems dpa' rnams kyi phongs shing 'dod pa'i snyan par smra ba gang zhe na/} {de ni rnam pa brgyad du blta bar bya ste} तत्र कतमा बोधिसत्त्वानां विघातार्थिकप्रियवादिता । साऽष्टविधा द्रष्टव्या बो.भू.११७क/१५१.
phongs shing 'dod pa'i brtson 'grus
पा. विघातार्थिकवीर्यम्, बोधिसत्त्वस्य वीर्यभेदः — {byang chub sems dpa' rnams kyi phongs shing 'dod pa'i brtson 'grus dang 'di dang gzhan du bde bar 'gyur ba'i brtson 'grus ni bzod pa bzhin du blta bar bya'o//} विघातार्थिकवीर्यं चेहामुत्रसुखं च बोधिसत्त्वानां वीर्यं क्षान्तिवद् द्रष्टव्यम् बो.भू.१०९ख/१४१.
phongs shing 'dod pa'i tshul khrims
पा. विघातार्थिकशीलम्, बोधिसत्त्वस्य शीलभेदः — {de la byang chub sems dpa'i phongs shing 'dod pa'i tshul khrims gang zhe na/} {de ni rnam pa brgyad du rig par bya ste} तत्र कतमद् बोधिसत्त्वस्य विघातार्थिकशीलम् । तदष्टविधं वेदितव्यम् बो.भू.१००क/१२७.
phongs shing 'dod pa'i bzod pa
पा. विघातार्थिकक्षान्तिः, बोधिसत्त्वस्य क्षान्तिभेदः — {de la byang chub sems dpa'i phongs shing 'dod pa'i bzod pa gang zhe na/} {de ni rnam pa brgyad du blta bar bya ste} तत्र कतमा बोधिसत्त्वस्य विघातार्थिकक्षान्तिः । साऽष्टविधा द्रष्टव्या बो.भू.१०६क/१३५.
phongs shing 'dod pa'i shes rab
पा. विघातार्थिकप्रज्ञा, ।बोधिसत्त्वस्य प्रज्ञाभेदः — {de la byang chub sems dpa'i phongs shing 'dod pa'i shes rab gang zhe na/} {de ni rnam pa brgyad du blta bar bya ste} तत्र कतमा बोधिसत्त्वस्य विघातार्थिकप्रज्ञा । साऽष्टविधा द्रष्टव्या बो.भू.११४ख/१४७.
phongs shing 'dod pa'i bsam gtan
पा. विघातार्थिकध्यानम्, बोधिसत्त्वस्य ध्यानप्रभेदः — {de la byang chub sems dpa'i phongs shing 'dod pa'i bsam gtan gang zhe na/} {de ni rnam pa brgyad du blta bar bya ste} तत्र कतमद् बोधिसत्त्वस्य विघातार्थिकध्यानम् । तदष्टविधं द्रष्टव्यम् बो.भू.११२क/१४४.
phongs shing dbul ba
वि. दरिद्रः — {sems can phongs shing dbul ba la/} /{bdag ni mi zad gter gyur te//} दरिद्राणां च सत्त्वानां निधिः स्यामहमक्षयः । बो.अ.७क/३.९.
phod
क्रि. उपैति — {'di la snga ma'i mar me phul ba des brgya'i char yang mi phod pa} एतत्पूर्वकं प्रदीपदानं शततमीमपि कलां नोपैति शि.स.१६८क/१६६.
phod pa
= {phod/}
phon po
= {chun po} गुच्छः, स्तवकः श्री.को.१७५ख ।
phob
= {phob shig/}
phob shig
क्रि. सन्नामयतु — {gzhon nu dmag dang lhan cig tu dong la ri 'or ba rnams phob shig} गच्छ कुमार दंडसहीयः कार्वटिकं सन्नामय वि.व.२१०क/१.८५; द्र.— {char pa phob} वर्षन्तु सु.प्र.४१क/८०.
phobs
क्रि. ( {'beb} इत्यस्या विधौ) अवतीर्यतु — {gal te nus na thag pa las/} /{phobs la khyod kyis blang bar mdzod//} रज्ज्वाऽवतीर्य भवता गृह्यतां यदि शक्यते ।। अ.क.२६७ख/३२.२७.
pho'i ngo bo
पुरुषभावः — {pho'i ngo bo ni pho'i rang bzhin nga ro dang g}.{yo ba dang bsam pa dag ste/} {de ni pho'i pho nyid yin no//} पुंभावः—पुरुषाकृतिः स्वरचेष्टा अभिप्रायाः, एतद्धि पुंसः पुंस्त्वम् अभि.भा.५४क/१४१.
pho'i rtags
पुंलिङ्गम् — {kha cig tu pho'i rtags la ma ning gi rtag dang ma ning gi rtags la pho'i rtags dang} क्वचिद्…पुंलिङ्गे नपुंसकम्, नपुंसके पुउंलिङ्गम् वि.प्र.१३१क/१, पृ.२९.
pho'i dbang po
पा. पुरुषेन्द्रियम्, इन्द्रियभेदः — {mdo las/} {mig gi dbang po dang}…{pho'i dbang po dang}…{kun shes pa dang ldan pa'i dbang po dang /} {dbang po nyi shu rtsa gnyis gsungs pa} द्वाविंशतिरिन्द्रियाण्युक्तानि सूत्रे—चक्षुरिन्द्रियम्…पुरुषेन्द्रियम्…आज्ञातावीन्द्रियमिति अभि.भा.५२ख/१३२; {mo nyid pho nyid la dbang phyir/} /{lus las mo dang pho dbang dag//} स्त्रीत्वपुंस्त्वाधिपत्यात्तु कायात् स्त्रीपुरुषेन्द्रिये ।। अभि.को.४क/२.२.
phor
= {phor pa/}
phor pa
घटः, पात्रविशेषः — {las de'i rnam par smin pas phor ba 'dra ba dag tu gyur to//} स तस्य कर्मणो विपाकेन घटाकारः संवृत्तः वि.व.११५क/२.९६; वारकः — {skom gyi gtsang sbyor du gyur pa na de dag phor pa 'khru bar byed pa'i tshe} सोऽपरेण समयेन पानकवारमुद्दिष्टस्तद् वारकं निर्मादयति वि.व.११५क/२.९५; स्थालकम् — {'di dag ni chu phor gang gi 'os kyang ma yin no//} नैतेऽर्हन्ति पानीयस्थालकमपि शि.स.५५ख/५३; सरकः मि.को.४०क ।
phor ba
= {phor pa/}
phor bu
कंसिका — {lhung bzed dang}…{phor bu dang ska rags la sogs pa dge sbyong gi 'tsho ba'i yo byad sbed dam sbed du bcug na'o//} पात्र…कंसिकाकायबन्धनादिश्रामणकजीवितपरिष्कारनिर्दाने निर्दापने च वि.सू.४५क/५७; सरकः — {lcags las byas pa'i snod spyad dag las lhung bzed dang}…{phor bu dag ni bgo bar bya ba nyid do//} पात्र…सरकानामयोभाण्डेभ्यो भाजयितव्यता वि.सू.७२ख/८९; द्र.— {gser gyi phor bu chag pa yis/} /{gang tshe gser gyi gdu bur byas//} वर्द्धमानकभङ्गेन रुचकः क्रियते यदा । त.स.६५क/६११.
phol mig
१. पिटकः — {btsas ma thag tu de'i lus thams cad phol mig gis zhu lub tu khyab par 'dug ste} जातमात्रस्य सर्वशरीरं पिटकैः स्फुटं संवृत्तम् अ.श.२६९ख/२४७; {lus la lus kyi nad rnam pa mang po 'di lta ste/} {'bras dang phol mig dang shu ba dang} काये बहवः कायिका आबाधाः । तद्यथा—गण्डः, पिटकः, दद्रूः श्रा. भू.३०ख/७७; विस्फोटः पिटकस्त्रिषु अ.को.१७३ख/२.६.५३; पिटति संश्लिष्यतीति पिटकः । पिट संश्लेषणे अ.वि.२.६.५३ २. गण्डकः — {phol mig lnga dang ldan pa'i 'khor ba'i 'khor lo 'di g}.{yo zhing mi brtan par rig ste} इदमेव पञ्चगण्डकं संसारचक्रं चलाचलं विदित्वा अ.श.२८ख/२४ ३. = {rkang 'bras} विपादिका, पादस्फोटः — {rkang 'bras dang ni phol mig go//} पादस्फोटो विपादिका अ.को.१७३ख/२.६.५२; विपद्यन्ते म्रियन्तेऽनयेति विपादिका । पद्Ḷ गतौ अ.वि.२.६.५२.
phol mig lnga dang ldan pa
वि. पञ्चगण्डकम् — {phol mig lnga dang ldan pa'i 'khor ba'i 'khor lo 'di g}.{yo zhing mi brtan par rig ste} इदमेव पञ्चगण्डकं संसारचक्रं चलाचलं विदित्वा अ.श.२८ख/२४.
phya mkhan
स्थपतिः म.व्यु.३७७० (६२ख); मि.को.२६क ।
phya ra
= {phyar ba/}
phya le
= {phya le ba/}
phya le ba
पा. सातम्, रूपायतनभेदः — {yang gzugs kyi skye mched de nyid/} {rnam pa nyi shu zhes bya ste/} {'di lta ste/} {sngon po dang}…{phya le ba dang}…{mun pa'o//}…{de la phya le ba ni dbyibs mnyam pa'o//} तदेव रूपायतनं पुनरुच्यते—इवंशतिधा, तद्यथा—नीलम्…सातम्…अन्धकारमिति …तत्र सातम् समस्थानम् अभि.भा.३०क/३२; शातम् म.व्यु.१८८२ (४०क).
phya le ba ma yin pa
पा. विसातम् १. रूपायतनभेदः — {yang gzugs kyi skye mched de nyid/} {rnam pa nyi shu zhes bya ste/} {'di lta ste/} {sngon po dang}… {phya le ba ma yin pa dang}…{mun pa'o//} तदेव रूपायतनं पुनरुच्यते—ंइवंशतिधा, तद्यथा—नीलम्… विसातम्… अन्धकारमिति अभि.भा.३०क/३२ २. संस्थानभेदः — {dbyibs ni rnam pa brgyad de/} {ring po la sogs pa nas phya le ba ma yin pa la thug pa'o//}… {phya le ba ma yin pa ni dbyibs mi mnyam pa'o//} संस्थानमष्टविधं दीर्घादि विसातान्तम्…विसातं विषमस्थानम् अभि.भा.३०क/३२; विशातम् म. व्यु.१८८३ (४०क).
phyag
१. ( {lag pa} इत्यस्य आद.) पाणिः — {'jigs par mi bya zhes smra bzhin/} /{bya ni phyag gis rab bsgribs te//} न भेतव्यमितीवाह खगं प्रच्छाद्य पाणिना ।। अ.क.३८ख/५५.२०; हस्तः — {'di yi phyag rgya phyag g}.{yas na/} /{dri yis dung ni rab tu bkang //} मुद्रेयं दक्षिणहस्ते गन्धशङ्खं प्रपूरितम् ।। स.दु.१०९ख/१६८; करः — {bcom ldan 'das kyi phyag las der/} /{gdong lnga ldan pa lnga 'thon te//} तत्र पञ्चाननाः पञ्च निर्ययुर्भगवत्करात् । अ.क.२४२ख/२८.२४; बाहुः — {phyag ring} प्रलम्बबाहुता र.वि.१२१क/९५; भुजः — {zhal dang phyag dang kha dog dang dbyibs kyi rtog pa dang bral ba} मुखभुजवर्णसंस्थानकल्पनारहितः वि.प्र.१२२क/१, पृ.२०; दोः लो.को.१५४२ २. = {phyag 'tshal ba} प्रणामः — {phyi ma med pa'i phyag 'di yis/} /{khyod la rab tu dang ba mtshon//} अपश्चिमः प्रणामोऽयं त्वत्प्रसादनलक्षणः ।। अ.क.३१२क/१०८. १८८; वन्दना — {mchog min las dang phyag spangs nas//} त्यक्त्वाऽसत्कर्मवन्दनाम् वि.प्र.९२क/३.३; सामीचिः, ओ ची — {nang dang bcas pa la phyag mi bya'o//} न सान्तरस्य सामीचिं कुर्यात् वि.सू.९३ख/११२; सामीच्यम् — {tshangs pa'i phyag gis ni byas pa nyid yin no//} कृतकत्वमस्य ब्राह्म्यां सामीच्यम् वि.सू.९३ख/११२.
phyag bzhi
चतुःप्रणामः — {de nas phyag bzhi bya ba ste} ततश्चतुःप्रणामं कुर्यात् स.दु.१०१ख/१३८.
phyag gi rgyan
हस्ताभरणम् मि.को.९ख ।
phyag gi gnas
नमस्यस्थानम् — {de dag gis phyag gi gnas su dkon mchog gsum brjod par bya'o//} रत्नत्रयस्यैषु नमस्यस्थाने व्याहारः वि.सू.९८ख/११९.
phyag gi phyag rgya
पा. हस्तमुद्रा — {mtshan ma gang gis gang bskyed pa de yang de'i phyag gi phyag rgyar 'gyur te} येन चिह्नेन यस्योत्पादः, सा च तस्य हस्तमुद्रा भवति वि.प्र.१४६क/३.८८; करमुद्रा— {phyag gi phyag rgya lta stangs kyis/} /{gang gis lha min dbang skrag mdzad//} दैत्येन्द्रा करमुद्राभिस्त्रासिता येन दृष्टिभिः । वि.प्र.१७३क/३. १७०.
phyag gi dbang bskur ba
पाण्यभिषेकः — {byang chub sems dpa' blo gros chen po la sogs dag sangs rgyas thams cad kyi phyag gi dbang bskur bas dbang bskur ba} महामतिबोधिसत्त्वपूर्वङ्गमैः सर्वबुद्धपाण्यभिषेकाभिषिक्तैः ल.अ.५६क/१; {sku dang zhal dang phyag thams cad kyis dbang bskur ba'i byin gyi brlabs} सर्वकायमुखपाण्यभिषेकाधिष्ठानेन च ल.अ.९५क/४२.
phyag gi ri mo mdangs yod pa
पा. स्निग्धपाणिलेखः, ओ खता, अनुव्यञ्जनभेदः — {dpe byad bzang po brgyad cu}…{phyag gi ri mo mdangs yod pa dang} अशीत्यनुव्यञ्जनानि…स्निग्धपाणिलेखश्च ल.वि.५७ख/७५.
phyag gi ri mo mtshungs pa dang ldan pa
पा. तुल्यपाणिलेखः, ओ खता, अनुव्यञ्जनभेदः — {dpe byad bzang po brgyad cu}…{phyag gi ri mo mtshungs pa dang ldan zhing} अशीत्यनुव्यञ्जनानि…तुल्यपाणिलेखश्च ल.वि.५७ख/७५.
phyag gi ri mo zab pa
पा. गम्भीरपाणिलेखः, ओ खता, अनुव्यञ्जनभेदः — {dpe byad bzang po brgyad cu}…{phyag gi ri mo zab pa dang} अशीत्यनुव्यञ्जनानि…गम्भीरपाणिलेखश्च ल.वि.५७ख/७५.
phyag gi ri mo ya yor ma gyur pa
पा. अजिह्मपाणिलेखः, ओ खता, अनुव्यञ्जनभेदः — {dpe byad bzang po brgyad cu}…{phyag gi ri mo ya yor ma gyur pa dang} अशीत्यनुव्यञ्जनानि …अजिह्मपाणिलेखश्च ल.वि.५७ख/७५.
पा. अनुपूर्वपाणिलेखः, ओ खता, अनुव्यञ्जनभेदः — {dpe byad bzang po brgyad cu}…{phyag gi ri mo rim par 'tsham pa dang} अशीत्यनुव्यञ्जनानि…अनुपूर्वपाणिलेखश्च ल.वि.५७ख/७५.
phyag bgyi
क्रि. वन्दे — {dang por khyod la phyag bgyi 'am/} /{'on te} प्रथमतो वन्दे त्वां…उत श.बु.११२क/५९.
phyag bgyi 'os
= {phyag bgyi bar 'os pa/}
phyag bgyi bar 'os pa
कृ. नमस्करणीयः — {bcom ldan 'das shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni phyag bgyi bar 'os pa lags so//} नमस्करणीया भगवन् प्रज्ञापारमिता अ.सा.१५१ख/८६; वन्द्यः — {yid bzhin rin chen las lhag mdzes shing 'jig rten kun gyis smad par mi 'os pa/} /{skyes bu'i rin chen gzhan pa sngon med mthu ldan su zhig de rnams phyag bgyi 'os//} चिन्तारत्नादधिकरुचयः सर्वलोकेष्वनिन्द्या वन्द्यास्तेऽन्यैः पुरुषमणयः केऽप्यपूर्वप्रभावाः । अ.क.२०३क/२३.१.
वि. मुद्राप्रसाधकः — {mi phyed phyag rgya sgrub pa po/} /{rdo rje rnal 'byor las byung ba/} /{ji ltar khyod ni bdag nyid che/} /{mnga' bdag la'ang de ltar mdzod//} मुद्राप्रसाधकाभेद्यवज्रयोगसमुद्भव । यथा यूयं महात्मनो ममापि कुरु तद् विभो ।। हे.त.१७क/५४.
phyag rgya lnga 'dzin
वि. पञ्चमुद्राधरः — {dpa' bo thod pa'i phreng ba can/} /{bdag med mas ni mgul nas 'khyud/} /{phyag rgya lnga ni 'dzin lha la/} /{bdag med ma ni nyid kyis zhus//} कपालमालिनं वीरं नैरात्म्याश्लिष्टकन्धरम् । पञ्चमुद्राधरं देवं नैरात्म्या पृच्छति स्वयम् ।। हे.त.२३ख/७६.
phyag rgya lnga yis brgyan
वि. पञ्चमुद्राविभूषितः, ओ ता — {lha mo thams cad kha dog gnag/} /{drag chen phyag rgya lnga yis brgyan//} सर्वा देवत्यः—कृष्णवर्णा महारौद्रा पञ्चमुद्राविभूषिताः । हे.त.९क/२६.
phyag rgya lngas rnam par brgyan pa
वि. पञ्चमुद्राविभूषितः — {rdo rje shugs}…{phyag rgya lngas rnam par brgyan pa} पञ्चमुद्राविभूषितम्…वज्रवेगम् वि.प्र.४९ख/४.५२.
phyag rgya bcing ba
पा. मुद्राबन्धः — {'dir yang rgya cher gzhan khro bo bcu po rnams kyi rang bzhin bcu po rnams ni phyag rgya bcing bas rig par bya'o//} अत्रापि विस्तरेणापरदशक्रोधानां दशप्रकृतयो मुद्राबन्धेन वेदितव्याः वि.प्र.१४६क/३.८८.
phyag rgya che
= {phyag rgya chen po/}
phyag rgya chen po
पा. महामुद्रा १. परमा मुद्रा — {de yi bde ba phyag rgya che/} /{lte ba'i dkyil 'khor nyid du gnas//} तस्य सौख्यं महामुद्रा संस्थिता नाभिमण्डले ।। हे.त.२१क/६६; {byis pa'i skye bo rnams la las kyi phyag rgya des bde ba de sgrub par byed par gsungs so/} /{'bring po rnams la ye shes kyi phyag rgyas so/} /{mchog gi rnal 'byor pa rnams la phyag rgya chen mos so//} तया तस्य सुखस्य साधनं कर्ममुद्रयोक्तं बालजनानाम्, ज्ञानमुद्रया मध्यमानाम्, महामुद्रयोत्तमयोगिनामिति वि.प्र.६२ख/४.११०; {de nas phyag rgya chen po'i sngags kyis phyag rgya chen po bsgrub par bya'o//} ततो महामुद्रामन्त्रेण महामुद्रां बध्नीयात् स.दु. १११क/१७४ २. हस्तमुद्राविशेषः — {phyag rgya pad ma'i phreng ba ste/} /{phyag rgya chen por de shes bya//} मुद्रा पद्ममालेति महामुद्रां तु तां विदुः ।। २४७क/२७८; {'jam pa'i dbyangs ni blo ldan gyi/} /{phyag rgya 'di ni pyag rgya che//} एषा मुद्रा महामुद्रा मञ्जुघोषस्य धीमतः ।। म.मू.२४७क/२७९.
phyag rgya chen po'i dngos grub sgrub pa don du gnyer ba
वि. महामुद्रासिद्धिसाधनार्थी — {'dir sngags kyi tshul la slob ma rnams gnyis te/} {gcig ni phyag rgya chen po'i dngos grub sgrub pa don du gnyer ba dang gnyis pa ni 'jig rten pa'i dngos grub sgrub pa don du gnyer ba'o//} इह मन्त्रनये शिष्यो द्विधा—एको महामुद्रासिद्धिसाधनार्थी, द्वितीयो लौकिकसिद्धिसाधनार्थी वि.प्र.९२ख/३.४.
phyag rgya chen po'i dbang bskur ba
पा. महामुद्राभिषेकः, प्रज्ञाभिषेकः — {phyag rgya chen po'i dbang bskur la/} /{ji ltar shes pa'i bde chen po/} /{'di ni de yi byin brlabs yin/} /{gzhan las dkyil 'khor 'byung ba med//} महामुद्राभिषेकेषु यथाज्ञातं महत् सुखम् । तस्यैव तत्प्रभावः स्यान्मण्डलं नान्यसम्भवम् ।। हे.त.१५ख/४८.
phyag rgya chen po'i ye shes
पा. १. महामुद्राज्ञानम् — {de ltar don dam pas le'u lnga pa las phyag rgya chen po'i ye shes rgya cher brjod par bya ste} एवं विवृत्या पञ्चमपटले महामुद्राज्ञानं विस्तरेण वक्तव्यम् वि.प्र.१६०क/३.१२१ २. महाज्ञानमुद्रा — {dkyil 'khor la sogs pa rnam par rtog pa'i sgom pa dang bral ba phyag rgya chen po'i ye shes kyi dngos grub bsgrub pa'o//} मण्डलादिविकल्पभावनारहितं महाज्ञानमुद्रासिद्धिसाधनम् वि.प्र.११४ख/१, पृ. १२.
मुद्राबन्धः — {phyag rgya 'ching bar nus par 'gyur ro//} सर्वमुद्राबन्धक्षमो भवेत् स.दु.१००ख/१३२.
phyag rgya dag pa
शुद्धमुद्रका — {'khor lo rna cha mgul rgyan dang /} /{lag par lag gdub ska rags nyid/} /{sangs rgyas lnga ni rnam dag pas/} /{'di lnga phyag rgya dag pa 'o//} चक्री कुण्डला कण्ठी च हस्ते रूचक मेखला । पञ्चबुद्धविशुद्ध्या च पञ्चैते शुद्धमुद्रकाः ।। हे.त.९क/२६.
phyag rgya dang bcas pa
वि. मुद्रायुक्तः — {rdo rje gtsug tor gyi phyag rgya dang bcas pas shar phyogs bcing bar bya ste} वज्रोष्णीषेण मुद्रायुक्तेन पूर्वं दिशं बन्धयेत् स.दु. १०१क/१३६; मुद्रासहितः — {de nas rdo rje me'i phyag rgya dang bcas pas bgegs bsreg par bya ste} ततो वज्रानलेन मुद्रासहितेन विघ्नदहनादिकं कुर्यात् स.दु. १००ख/१३४; समुद्रिकः — {dar dpyangs phyag rgya dang bcas pa bcings te} पट्टं बद्ध्वा समुद्रिकम् वि.प्र.१५५ख/३.१०४.
phyag rgya dang ldan pa
वि. मुद्रायुक्तः — {bla ma phyag rgya ldan mthong nas/} /{bstod dang mchod pa ji bzhin bya//} मुद्रायुक्तं गुरुं दृष्ट्वा स्तुतिपूजां करेत् यथा । हे.त.१७क/५४.
phyag rgya dang bral ba
वि. मुद्राहीनः — {phyag rgya dang bral ba slob dpon gang zhig 'thung byed de ni yul can du 'gyur te myos par 'gyur ro zhes pa'i don te} अन्यद्वा मुद्राहीनः पिबेद् य आचार्यः, स भवति विषयी, मद्यप इत्यर्थः वि.प्र.१६६क/३.१४७.
phyag rgya ldan
= {phyag rgya dang ldan pa/}
phyag rgya bzang mo
वि.स्त्री. सुमुद्रा — {de bzhin du rang gi nu ma zung la lta na bdag ni phyag rgya bzang mo zhes brjod do//} तथा स्वकुचयुगालोकनेऽहं सुमुद्रेति वदति वि. प्र.१८०क/३.१९५.
phyag rgya yongs su 'dzin pa
पा. आधारणमुद्रा, समाधिविशेषः— {phyag rgya yongs su 'dzin pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} आधारणमुद्रा नाम समाधिः म.व्यु.५२५ (१२ख).
phyag rgya gsum bsgom pa
पा. त्रिमुद्राभावना — {'di rnams las las kyi phyag rgya ni 'dzag pa'i bde ba sbyin pa mo dang ye shes kyi phyag rgya ni g}.{yo ba'i bde ba sbyin pa mo dang phyag rgya chen mo ni mi g}.{yo ba'i bde ba sbyin pa mo'o/} /{de ltar sbyor ba yan lag drug la phyag rgya gsum bsgom par bcom ldan 'das kyi gsungs pa'i phyir} एवं कर्ममुद्रा क्षरसुखदायिनी, ज्ञानमुद्रा स्पन्दसुखदायिनी, महामुद्रा निःस्पन्दसुखदायिनी । एवं त्रिमुद्राभावना षडङ्गयोगे भगवतोक्ता वि.प्र.६६ख/४.११७.
phyag rgya'i dngos grub
मुद्रासिद्धिः — {phyag rgya'i dngos grub don slad ces pa phyag rgya chen po'i dngos grub kyi slad du'o//} मुद्रासिद्धिनिमित्तमिति महामुद्रासिद्धये वि.प्र.८८क/४.२३४.
phyag rgya'i brda
मुद्रासङ्केतः — {zhes pa ni phyag rgya'i brda'i nges pa'o//} इति मुद्रासङ्केतनियमः वि.प्र.१७९ख/३.१९३.
phyag rgya'i lan
पा. प्रतिमुद्रा — {'dir gang gi tshe sgrub pa po log pa'i nga rgyal gyis brnyas pa byed dam/} {nus dang ldan pa ma gtogs par phyag rgya'i lan ston par byed na} इह यदा साधको मिथ्याहङ्कारेणावमानं करोति, प्रतिमुद्रां वा दर्शयति सामर्थ्यं विना वि.प्र.१७८ख/३.१९१; {de las kyang phan tshun du phyag rgya dang phyag rgya'i lan te/} {rdo rje dang rde rje dril bu dang} ततश्च परस्परं मुद्राप्रतिमुद्रेति । वज्रवज्रघण्टयोः वि.प्र.१७९क/३.१९१.
phyag rgyas btab
= {phyag rgyas btab pa/}
phyag rgyas btab pa
भू.का.कृ. मुद्रितः — {rtsa brgyad brgya yi tshad du ni/} /{'di dag phyag rgya phyag rgyas btab/} /{lhag dang nyung ba ma yin par/} /{mngon sum sangs rgyas kyis rab bshad//} मुद्रामुद्रिता ह्येते प्रमाणस्था साष्टशतं तथा । न चातिरिक्ता न चोनाश्च साक्षाद् बुद्धैः प्रकाशिताः ।। म.मू.२४३क/२७२; मुद्रासुमुद्रितः — {stobs dang dbang dang mngon par shes pa dang gzungs kyi phyag rgyas btab pa} बलवशिताभिज्ञाधारणीमुद्रासुमुद्रिताः ल.अ.११८ख/६५.
phyag rgyas gdab
क्रि. मुद्रयेत् — {zhe sdang phyag rgyas bdag med ma/} /{gti mug phyag rgyas rdo rje ma/} /{ser sna'i phyag rgyas dkar mo nyid/} /{chags pas chu ma phyag rgyas gdab//} नैरात्म्यं द्वेषमुद्रेण वज्रां च मोहमुद्रया । गौरीं पिशुनमुद्रेण वारीं रागेण मुद्रयेत् ।। हे.त.२०क/६४.
वि. षोडशभुजः — {phyag ni bcu drug zhal brgyad pa/}…/{phyag rgya lnga ni 'dzin lha la/} /{bdag med ma ni nyid kyis zhus//} षोडशभुजमष्टास्यं … पञ्चमुद्राधरं देवं नैरात्म्या पृच्छति स्वयम् ।। हे.त.२३ख/७६.
phyag bcu drug gis brgyan pa
वि. भुजषोडशभूषितः — {zhal brgyad pa la zhabs bzhi pa/} /{phyag ni bcu drug gis brgyan pa//} अष्टास्यं चतुश्चरणं भुजषोडशभूषितम् । हे.त.२३ख/७८.
phyag chu skyes dkar
वि. सितजलजकरः, ओ रा — {phyag chu skyes dkar dang zhes pa ni lha phyag na pad+ma dkar po dang lha mo phyag na ut+pal dkar po ste} सितजलजकरेति श्वेतपद्महस्ता देवता देवी श्वेतोत्पलहस्ता वि.प्र.७७क/४.१४४.
१. पांशुः — {de bzhin du phyag dar ram/} {gzhan gang yang rung ba zhig} तथा पांशुना वाऽन्येन वा येन केनचित् प्र.वृ.२९५क/४० २. सङ्कारः — {phyag dar bor ba'i bong ba rags pa'i lam gyis so//} छोरितसङ्कारस्थूललोष्टाध्वनः वि.सू.२३क/२८; {bkru ba dang phyags pa dang phyag dar dor ba la sogs pa'o//} स्नापनसम्मार्जनसङ्कारच्छोरणादयः वि.सू.६ख/७ ३. मार्जनम् — {de nas nam zhig dga' bo la/} /{gnas khang phyag dar bsgos nas ni//} ततः कदाचिदादिश्य नन्दमाश्रममार्जने । अ.क.१०७ख/१०.८४; सम्मार्जनम्— {de bzhin gshegs pa'i mchod rten dag la phyag dar dang skyang nul bya ba 'bul ba dang} तथागतचैत्येषु सम्मार्जनोपलेपनानुप्रदानेन शि.स.१६८ख/१६६.
phyag dar khrod
अवस्करः — {de nas srog dang bral ba de/} /{phyag dar khrod kyi phung por sbas//} निक्षिप्यावस्करचये ततस्तं गतजीवितम् । अ.क.१५८क/७२.१८; अवकरः — {rigs kyi ri bo dag gi rtse mo shin tu mtho ba dang /} /{dma' zhing mi gtsang tshogs dang phyag dar khrod kyis gang bar yang //} अत्युन्नतेषु शिखरेषु कुलाचलानां निम्नेषु चाशुचिचयावकरोत्करेषु । अ.क.२६६क/९८.१; सङ्कारः — {skra ni phyag dar khrod du dor ro//} संकीर्णे(?सङ्कारे) बालोच्छोरणम् वि.सू.५ख/५.
phyag dar khrod kyi gos
पांसुकूलम् — {gang gi tshe phyag dar khrod kyi gos 'drub pa de'i tshe khab lan re 'dzugs pa la rnam par thar pa brgyad la snyoms par 'jug cing ldang bar byed do//} यदा पांसुकूलं प्रतिसंस्करोति, तदा एकैकस्मिन् सूचीप्रदे (?वे)शे अष्टौ विमोक्षान् समापद्यते च व्युत्तिष्ठते च अ.श.२२१क/२०४.
phyag dar khrod kyi gos gyon
वि. पांसुकूलप्रावृतः — {phyag dar khrod kyi gos gyon zhing kha zas ngan pa khyer te} पांसुकूलप्रावृतं लूहं पिण्डपातं गृहीत्वा अ.श.२४५ख/२२५.
phyag dar khrod kyi tshem bu
पांसुकूलम् — {phyag dar khrod kyi tshem bu 'drub cing 'dug go//} पांसुकूलानि सीव्यति स्म जा.मा.१११क/१२९.
phyag dar khrod pa
• सं. पांशुकूलम् — {phyag dar khrod pa de ngas mthong nas} तदहमेवाद्राक्षीत् पांशुकूलम् ल.वि.१३१क/१९४; • पा. पांशुकूलिकः, धूतगुणविशेषः — {yo byad nyer mkho yongs btang zhing /} /{'ching ba dag las nges grol ba/} /{shing drung phyag dar khrod pa dag/} /{lta ba dag ni bzlog pa med//} परिच्छदोपकरणत्यागनिर्मुक्तबन्धनाः । अवार्यदर्शना वृक्षमूलिकाः पांशुकूलिकाः ।। अ.क.२८८ख/३७.१४; म.व्यु.११२९ (२४ख); पांसुकूलिकः — {gal te dgon pa pa zhig yin nam gal te bsod snyoms pa zhig yin nam gal te phyag dar khrod pa zhig yin nam} सचेदारण्यको भविष्यति, सचेत्पिण्डपातिको भविष्यति, सचेत्पांसुकूलिको भविष्यति अ.सा. ३४०क/१९२.
phyag dar khrod las byas pa
वि. पांसुमयः — {phyag dar khrod las byas pa dag la ni nyes pa med do//} अनियमः पांसुमयेषु वि.सू.२३ख/२८.
phyag dar mkhan
हड्डिकः — ग्. {yung mo gdol ba ko lpags mkhan/} /{phyag dar mkhan sogs reg ring dang /} /{bram ze rgyal rigs rje'u dmangs rnams/} /{bdag gi lus ltar reg pa nyid//} डोम्बचण्डालचर्मारहड्डिकाद्यान् तु दुःस्पृशान् । ब्रह्मक्षत्रिवैश्यशूद्राद्यान् आत्मदेहमिव स्पृशेत् ।। हे.त.१८ख/५८.
phyag dar gyi phung po
सङ्कारकूटः, ओ टम् — {de mi gtsang ba'i gnas rnams 'ba' zhig tu dga' la/} {phyag dar gyi phung po dang phyis khung du skra 'bal zhing} सोऽमेध्यस्थानेष्वेवाभिरमते सङ्कारकूटे जम्बाले केशांल्लुञ्चति अ. श.१३४ख/१२४; {long bas phyag dar phung po las/} /{ji ltar rin chen rnyed pa ltar//} अन्धः सङ्कारकूटेभ्यो यथा रत्नमवाप्नुयात् । बो.अ.७ख/३.२७; सङ्कारधानम् — {nged gnyis dang lhan cig tu phyag dar gyi phung po phyag go//} सङ्कारधानं शोधयितव्यं सहाऽऽवाभ्याम् स.पु.४१ख/७३.
phyag dar phung po
= {phyag dar gyi phung po/}
phyag dar phung po'i steng na nyal
वि. सङ्कारकूटशयनः — {phyag dar phung po'i steng na nyal/} /{gnas med mgon med skyob pa med//} सङ्कारकूटशयनोऽलयनोऽथापरायणः । वि.व.२९०ख/१.११२.
phyag dar phyags pa
• सं. सम्मार्जनीनिपातः — {gang du dge 'dun phyag dar phyags par yang mi bya'o//} न यत्र साङ्घिकसम्मार्जनीनिपातः वि.सू.५ख/५; • भू.का.कृ. सम्मृष्टः — {bcom ldan 'das nyan thos chen po dag dang thabs cig tu phyag dar te rgyal bu rgyal byed kyi tshal phyags so//} भगवता महाश्रावकसहायेन स्वयमेव जेतवनं सम्मृष्टम् अ.श.१०६ख/९६.
phyag dar ba
उ.प. जघनः — {bcom ldan 'das}…{dman pa phyag dar ba dang}…{dkyil 'khor gyi rgyal po 'di zhugs pa de dag gi rnam par smin pa ji lta bur 'gyur/} किं भगवन् …हीनजघनस्य… अस्य मण्डलराजप्रविष्टस्य विपाकं भवति स.दु.१२४क/२२०.
phyag dar bya
• क्रि. सम्मृज्यात् — {khang skyong gis gtsug lag khang nyi ma re re bzhin phyag dar bya'o//} विहारमुपधिवारिकः सम्मृज्यात् प्रत्यहम् वि.सू.९५ख/११५; • सं. सम्मार्जनम् — {dus shes par byas te mchod rten dag gi phyag dar bya'o//} कालं ज्ञात्वा स्तूपानां सम्मार्जनम् वि.सू.८७ख/१०५; सम्मार्गः — {de dag tu dgos pa ni 'di lta ste/} {byi dor bya ba dang}…{phyag dar bya ba dang zhal zhal bya ba dang} तेषु उपयोगस्तद्यथा—निर्मादनं…सम्मार्गः, उपलेपः वि.सू.३८क/४८; • कृ. सम्मार्जयितव्यः— {dge slong spong ba'i zhal ta byed pas spong khang du chag chag gdab par bya'o/} /{phyag dar bya'o//} प्रहाणप्रतिजाग्रकेण भिक्षुणा प्रहाणशाला सेक्तव्या सम्मार्जयितव्या वि.व.१३५ख/२.११२.
phyag dar bya ba
= {phyag dar bya/}
phyag dar bya ba nyid
सम्मृज्यता — {mchod rten dang gtsang khang dang gtsang khang byur bu dang 'khor sa dang gso sbyong gi gnas dag tu phyag dar bya ba nyid do//} स्तूपगृहाङ्गणपोषधामुखेष्वपि पोषधे सम्मृज्यता वि.सू.६०ख/७७.
phyag dar byas
= {phyag dar byas pa/} {phyag dar byas te} सम्मृज्य— {dbu skra dang sen mo'i mchod rten la phyag dar byas te mar me'i phreng ba dngar to//} केशनखस्तूपं सम्मृज्य दीपमालामकार्षीत् अ.श.१४७ख/१३७.
phyag dar byas pa
• भू.का.कृ. सम्मृष्टः — {grong khyer gyi srang dang tshong khang phyag dar byas shing chag chag btab pa} सिक्तसम्मृष्टरथ्यान्तरापणम् जा.मा.७४क/८५; • सं. सम्मार्जनम् — {dge slong dag lnga po 'di dag ni phyag dar byas pa'i phan yon yin te} पञ्चेमे भिक्षव आनुशंसाः सम्मार्जने अ.श.१०६ख/९६.
phyag dar byed pa
सम्मार्जनम् — {de'i tshe dbu skra dang sen mo'i mchod rten de la su yang phyag dar byed pa'am mar me dang bdug pa dang me tog dbul ba med do//} तदा तत्र केशनखस्तूपे न कश्चित्सम्मार्जनं दीपधूपपुष्पदानं वा कुरुते अ.श.१४७क/१३७.
phyag dar byed pa la zhugs
वि. सम्मार्ष्टुं प्रवृत्तः — {nam gru la sogs pas kyang bcom ldan 'das mthong nas phyag dar byed pa la zhugs so//} भगवन्तं दृष्ट्वा…रेवतप्रभृतयः सम्मार्ष्टुं प्रवृत्ताः अ.श.१०६ख/९६.
phyag dar mdzad
= {phyag dar mdzad pa/}
phyag dar mdzad pa
भू.का.कृ. सम्मृष्टः — {'di ltar bcom ldan 'das nyan thos chen po dag dang thabs cig tu phyag dar te rgyal bu rgyal byed kyi tshal phyag dar mdzad pas} यत्र नाम भगवता महाश्रावकसहायेन स्वयं जेतवनं सम्मृष्टम् अ.श.१०७क/९७.
phyag dar legs par bya
कृ. सुशोधयितव्यम् — {rang gi khyim phyag dar legs par bya} तेन स्वगृहं सुशोधयितव्यम् सु.प्र.३१ख/६१.
ना. विमलबाहुः, तथागतः — {ded dpon zhig tu gyur te de bzhin gshegs pa phyag dri ma med pa zhes bya ba bsnyen bkur to//} सार्थवाहभूतेन विमलबाहुर्नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१९८क/२७८.
phyag drug pa
षड्भुजः — {oM ki Ti ki Ti badzra hUMhUMhUM phaT swA hA/} {phyag drug pa'i 'o//} षड्भुजस्य । ॐ किटि किटि वज्र हूँ हूँ हूँ फट् स्वाहा हे.त.३ख/६.
phyag rdor
= {phyag na rdo rje/}
phyag na 'khor lo
वि. चक्रहस्तः, ओ ता — {sa'i lha phyag na 'khor lo'o//} पृथिवीदेवता चक्रहस्ता वि.प्र.७५ख/४. १४३.
phyag na dril bu
वि. घण्टाहस्तः, ओ ता — {hoHyig las dril bu ste de las phyag na dril bur 'gyur ro//} होःकारेण घण्टा, तया घण्टाहस्ता भवति वि.प्र.७६क/४.१४३.
phyag na mda'
वि. बाणहस्तः, ओ ता — र्- {I yig las nor bu'am mda' ste/} {de las me'i lha phyag na nor bu'am phyag na mda'o//} ॠकारेण मणिर्बाणो वा, तेन तेजोदेवता मणिहस्ता बाणहस्ता वि.प्र.७५ख/४.१४३.
phyag na rdo rje
• वि. वज्रहस्तः, ओ ता — {de bzhin du hUM yig las rdo rje ste de las phyag na rdo rjer 'gyur ro//} एवं हूँकारेण वज्रम्, तेन वज्रहस्ता भवति वि.प्र.७६क/४. १४३; • सं. भुजे वज्रम् — ग्. {yas kyi phyag} ({dang po} ){na rdo rje/} {phyag lhag ma dag gis shes rab la 'khyud pa} प्रथमदक्षिणभुजे वज्रं शेषद्विभुजाभ्यां प्रज्ञालिङ्गितः हे.त.५ख/१४; •ना. वज्रपाणिः, बोधिसत्त्वः — {'di lta ste/} {phyag na rin chen dang phyag na rdo rje dang}… {de dag dang gzhan yang byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams dang lhan cig} तद्यथा—रत्नपाणिः, वज्रपाणिः…एतैश्चान्यैश्च बोधिसत्त्वैर्महासत्त्वैः सार्धम् म.मू.९४क/६.
phyag na rdo rje gos sngon po can
ना. वज्रपाणिनीलाम्बरधरः, बोधिसत्त्वः — {dpal phyag na rdo rje gos sngon po can gyi gzungs kyi gtor ma'i cho ga zhes bya ba} श्रीवज्रपाणिनीलाम्बरधरबलिधारणीविधिनाम क.त.२१५४.
phyag na rdo rje lcags kyu can
वि. वज्राङ्कुशहस्तः, ओ ता — {de yongs su gyur pa las lha'am lha mo phyag na rdo rje lcags kyu can du 'gyur ro//} तेन परिणतेन वज्राङ्कुशहस्ता देवी वा देवो वा भवति वि.प्र.७६क/४.१४३.
phyag na rdo rje dril bu can
वि. वज्रघण्टाकरः, वज्रपाणेः — {de yi dbus su mgon po ni/} /{phyag na rdo rje stobs chen po/} /{phyag na rdo rje dril bu can/} /{zla ba rgyas zhal 'dzum pa bri//} तस्य मध्ये लिखेद् नाथं वज्रपाणिं महाबलम् । वज्रघण्टाकरं सौम्यं पूर्णेन्दुहसिताननम् ।। स.दु.११५क/१९०.
phyag na nor bu
वि. मणिहस्तः, ओ ता — र्- {I yig las nor bu'am mda' ste/} {de las me'i lha phyag na nor bu'am phyag na mda'o//} ॠकारेण मणिर्बाणो वा, तेन तेजोदेवता मणिहस्ता बाणहस्ता वि.प्र.७५ख/४.१४३.
phyag na sna tshogs
ना. विश्वपाणिः, तथागतः — {spyan sngar phyag na rdo rje nyid/} / ग्. {yas su phyag na rin chen spyan/} /{phyag na pad+ma nub phyogs bri/} /{byang du phyag na sna tshogs bri//} पुरतो वज्रपाणिं तु दक्षिणे रत्नपाणिनम् । पश्चिमे पद्मपाणिं तु विश्वपाणिं तु चोत्तरे ।। स.दु.१२६ख/२३०.
phyag na bsnams
वि. व्यग्रहस्तः — {nyag gcig lhung bzed dang chu snod phyag na bsnams nas gang po dang nye ba zhig tu gshegs so//} एकः पात्रकरकव्यग्रहस्तः पूर्णसमीपे स्थितः अ.श.२ख/२.
phyag na pad+ma
= {phyag na pad+ma can/}
phyag na pad+ma dkar po
वि. श्वेतपद्महस्तः, ओ ता — {phyag chu skyes dkar dang zhes pa ni lha phyag na pad+ma dkar po dang lha mo phyag na ut+pal dkar po ste} सितजलजकरेति श्वेतपद्महस्ता देवता देवी श्वेतोत्पलहस्ता वि.प्र.७७क/४.१४४.
phyag na pad+ma can
• वि. पद्महस्तः, ओ ता — {U yi+ig las pad+ma ste/} {de las chu'i lha phyag na pad+ma dang phyag na ut+pa la'o//} ऊकारेण पद्मम्, तेन तोयदेवता पद्महस्ता उत्पलहस्ता वा वि.प्र.७५ख/४.१४३; पद्मपाणिः— {ngan song thams cad yongs su sbyong ba'i rgyal po'i 'og tu 'phags pa sbyan ras gzigs dbang phyug sku mdog zla ba lta bu phyag na pad+ma can dang} सर्वदुर्गतिपरिशोधनस्याधस्तादार्यावलोकितेश्वरं चन्द्रार्क(?)वर्णपद्मपाणिम् स.दु. १२९ख/२४०; • ना. १. पद्मपाणिः, तथागतः — {spyan sngar phyag na rdo rje nyid/} / ग्. {yas su phyag na rin chen can/} /{phyag na pad+ma nub phyogs bri/} /{byang du phyag na sna tshogs bri//} पुरतो वज्रपाणिं तु दक्षिणे रत्नपाणिनम् । पश्चिमे पद्मपाणिं तु विश्वपाणिं तु चोत्तरे ।। स.दु.१२६ख/२३० २. कमलपाणिः [1] अवलोकितेश्वरः — {sems dmyal rnams kyis phyag na pad ma mthong bar shog//} भवतु कमलपाणेर्दर्शनं नारकाणाम् बो.अ.३८क/१०.१२ [2] विद्याराजः — {rig pa'i rgyal po pad+ma'i rigs kyang 'di lta ste/} {bcom ldan 'das phyag bcu gnyis pa dang}…{phyag na pad+ma dang} अब्जकुले च विद्याराज्ञः, तद्यथा—भगवान् द्वादशभुजः…कमलपाणिः म.मू.९६क/७.
phyag na pad+mo
= {phyag na pad+ma can/}
phyag na me tog pad ma bzang po mnga' ba
वि. शुभपद्महस्तः, अवलोकितेश्वरस्य — {phyag na me tog pad ma bzang po mnga' ba}…{la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्तु…शुभपद्महस्ताय का.व्यू.२४२क/३०४.
phyag na me tog pad ma bzang po thogs pa
वि. शुभपद्महस्तः, अवलोकितेश्वरस्य — {phyag na me tog pad ma bzang po thogs pas skyabs mdzod cig} त्राणं भवाहि शुभपद्महस्त का.व्यू.२१५ख/२७५.
phyag na gtsug gi rin po che
ना. चूडामणिपाणिः, बुद्धः— {lag bzang dang}…{dpag med 'od dang}…{phyag na gtsug gi rin po che dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः…चूडामणि(पाणि):…शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३क/५.
phyag na zhags pa
वि. पाशहस्तः, ओ ता — {ba}~ {M yig las zhags pa ste de las phyag na zhags par 'gyur ro//} वँकारेण पाशस्तेन पाशहस्ता भवति वि.प्र.७६क/४. १४३.
phyag na ral gri
वि. खड्गहस्तः, ओ ता — {I yig yongs su gyur pa las ral gri ste/} {de yongs su gyur pa las lha'am lha mo phyag na ral grir 'gyur ro//} ईकारपरिणतः खड्गः, तेन परिनिष्पन्ना देवता खड्गहस्ता देवी वा वि.प्र.७५ख/४.१४३; खड्गपाणिः — {phyag na ral gri zhes pa don yod grub pa'i mi 'jigs pa'i phyag rgya'o//} खड्गपाणेरमोघसिद्धेरभयमुद्रेति वि.प्र.१७३ख/३.१७२.
phyag na rin chen
ना. रत्नपाणिः, तथागतः — {phyag na rin chen gyi mchog sbyin gyi phyag rgya'o//} रत्नपाणेर्वरदमुद्रेति वि.प्र.१७३ख/३.१७१.
phyag na lhun po'i rgyal mtshan
ना. मेरुध्वजपाणिः, बुद्धः — {lag bzang dang}…{phyag na lhun po'i rgyal mtshan dang}… {shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः…मेरुध्वजपाणिः…शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५.
phyag na ut+pa la
वि. उत्पलहस्तः, ओ ता — {U yi+ig las pad+ma ste/} {de las chu'i lha phyag na pad+ma dang phyag na ut+pa la'o//} ऊकारेण पद्मम्, तेन तोयदेवता पद्महस्ता उत्पलहस्ता वा वि.प्र.७५ख/४.१४३.
phyag na ut+pal dkar po
वि. श्वेतोत्पलहस्तः, ओ ता — {phyag chu skyes dkar dang zhes pa ni lha phyag na pad+ma dkar po dang lha mo phyag na ut+pal dkar po ste} सितजलजकरेति श्वेतपद्महस्ता देवता देवी श्वेतोत्पलहस्ता वि. प्र.७७क/४.१४४.
• क्रि. प्रणमेत् — {'dis phyag bya'o//} प्रणमेदनेन स.दु.१०१ख/१३८; नमस्येत् — {lha gzhan la ni phyag mi bya'o//} नान्यदेवतां नमस्येत् वि.सू.९८ख/११९; वन्देत — {lus kyi bya ba bsgrubs ma thag tu mchod rten la phyag bya'o//} चैत्यमनन्तरं कायकरणीयानुष्ठानाद् वन्देत वि.सू.९क/१०; • सं. १. वन्दनम् — {rkang pa bkru bas mgron du gnyer bar bya'o/} /{chus byang ngo /} /{phyag bya'o//} पादधावनेनोपनिमन्त्रणम् । उदकेन च । वन्दनम् वि.सू.७१क/८८; अभिवन्दनम् — {bshang ba dang gci ba dang}…{gtsug lag khang du mchod rten la phyag bya ba ni ma gtogs so//} मुक्त्वोच्चारप्रस्रावम्…विहारे चैत्याभिवन्दनम् वि.सू.३क/२; सामीचीकरणम् — {gsar bu mnod pa'i phyir ni khams snyoms pa nyid dris te phyag bya ba sngar btang ba'i spyod lam brten par bya'o//} धातुसाम्यं पृष्ट्वा सामीचीकरणपूर्वकं नवकस्य ग्रहणायेर्यापथभजनम् वि.सू.९३क/१११; नमस्क्रिया — {sargas bcings pa snyan ngag che/} /{de yi mtshan nyid brjod par bya/} /{shis brjod phyag bya dngos po ni/} /{nges par bstan pa'ang de yi sgo/} सर्गबन्धो महाकाव्यमुच्यते तस्य लक्षणम् । आशीर्नमस्क्रिया वस्तुनिर्देशो वाऽपि तन्मुखम् ।। का.आ.३१८ख/१.१४; प्रणिपातः — {tshong dpon gyi bu nor bzangs rim gro dang}…{phyag bya ba dang}…{'du shes kyi rjes su song ba de lta bu'i yid dang ldan pa} सुधनः श्रेष्ठिदारकः एवं गौरव…प्रणिपात…संज्ञानुगतमानसः ग.व्यू.२९०ख/३६९ २. सम्मृष्टिः — {chag chag btab pa'i 'og tu phyag bya'o/} /{de'i 'og tu stan bsham mo//} ऊर्ध्वं सेकात्सम्मृष्टिः । ततश्च प्रज्ञपनम् वि.सू.९६क/११५; • कृ. वन्द्यः— {so sor thar pa'i sdom pas mchog la rab tu byung bas phyag bya'o//} परः प्रातिमोक्षसंवरेण प्रव्रजितस्य वन्द्यः वि.सू.९२क/११०; {chen po rnams kyis da lta yang /} /{phyag bya dbyig pa'i mchod rten byas//} वन्द्यमद्यापि महती यष्टिचैत्यमकारयत् ।। अ.क.३२२ख/४०.१८०; प्रणम्यः — {dam par phyag bya rtsub por smra mi bya/} /{rab tu 'bad pas gzhan la phan pa bya//} सन्तः प्रणम्याः परुषं न वाच्यं कार्यः प्रयत्नेन परोपकारः । अ.क.३०२क/३९.५३; वन्दनीयः — {kau shi ka shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di nyid kyis sa phyogs de sems can rnams kyi mchod rten du gyur par byas pa dang phyag bya ba dang} अनयैव हि कौशिक प्रज्ञापारमितया पृथिवीप्रदेशः सत्त्वानां चैत्यभूतः कृतो वन्दनीयः अ.सा.५०क/२८.
phyag bya ba'i 'os su gyur pa
• क्रि. नमस्करणीयो भवति स्म — {de rnams kyi yang phyag byar gyur pa ste/} {phyag bya ba'i 'os dang bstod par bya ba'i 'os su yang gyur pa'o//} तेषामपि वन्दनीयो नमस्करणीयः स्तवनीयश्च भवति स्म बो.प.४७ख/८; •कृ. सामीचीकरणीयः म. व्यु.१७७१ (३८ख).
phyag bya bar 'os pa
कृ. वन्दनीयः — {gzhan phyag bya bar 'os pa mtha' dag la'ang ste/} {slob dpon dang mkhan po la sogs pa rnams la yang ngo //} अपरानपि समस्तान् वन्दनीयानाचार्योपाध्यायप्रभृतीनपि बो.प.४३क/२; {mkhas pa rnams kyis phyag byar 'os//} वन्दनीयो मनीषिणाम् अ.क.२५१ख/२९.५१; वन्द्यः — {nges par lha ni phyag bya bar 'os pa'o//} खलु देवताः वन्द्याः ना.ना. २२७ख/२३; {gang yang dam pa'i las kyi rnam smin skyes/} /{rab zhi'i dbang bskur dben de phyag byar 'os//} स कोऽपि सत्कर्मविपाकजन्मा वन्द्यो विवेकः प्रशमाभिषेकः । अ.क.२०२ख/२२.९७.
phyag byar gyur pa
वि. वन्दनीयः — {de rnams kyi yang phyag byar gyur pa ste/} {phyag bya ba'i 'os dang bstod par bya ba'i 'os su yang gyur pa'o//} तेषामपि वन्दनीयो नमस्करणीयः स्तवनीयश्च भवति स्म बो.प.४७ख/८.
phyag byar 'os
= {phyag bya bar 'os pa/}
phyag byas
= {phyag byas pa/} {phyag byas te/} {o nas} नमस्कृत्य— {phyag 'tshal te zhes pa ni phyag byas te} प्रणिपत्येति नमस्कृत्य बो.प.४२ख/१; अभिवाद्य — {de nas byang chub sems dpas gus pa dang bcas par phyag byas te mkhan po la smras pa} अथ बोधिसत्त्वः ससम्भ्रमोऽभिवाद्योपाध्यायमुवाच जा.मा.७०ख/८२; वन्दित्वा — {bltas shing phyag byas te}…{kha ton byas nas yang phyir bdag nyid kyi gnas su dengs shig} प्रेक्ष्य वन्दित्वा…स्वाध्याय्य पुनरेव प्रक्रमितव्यम् अ.सा.७९क/४४.
phyag byas pa
भू.का.कृ. नमस्कृतः — {lha rnams kyis rtag tu phyag byas pa yin} सदा नमस्कृतो भवति देवैः शि.स.८३क/८२; वन्दितः — {gang la skabs gsum pas phyag byas/} /{'di ni yul gyi khong na gnas//} विषयान्ते वसत्येष यो हि त्रिदशवन्दितः ।। अ.क.१५६ख/१६.२३; प्रणतः — राजा तु प्रणताशेषसामन्तः स्यादधीश्वरः । अ.को.१६५क/२.८.२.
phyag byas par gyur
क्रि. प्रणाममकरोत् — {'phral la skye bos mi bdag la/} /{zhe sar byas nas skabs byin des/} /{do shal g}.{yo bas bcom ldan la/} /{mdun du phyag kyang byas par gyur//} दत्तान्तरा सा सहसा जनेन नृपगौरवात् । लोलहारं भगवतः प्रणाममकरोत् पुरः ।। अ.क.१४०क/१४.१३.
phyag byas ma
उ.प. वन्दिता — {mi bdag gzugs can dge slong ma/} /{u t+pal mdog ma skye bo yis/} /{phyag byas ma 'di rdzu 'phrul gyis/} /{bcom ldan zhabs la phyag 'tshal byed//} इयमुत्पलवर्णाख्या भिक्षुकी नृपरूपिणी । ऋद्ध्या भगवतः पादौ वन्दते जनवन्दिता ।। अ.क.१४०क/१४. १५; द्र. {phyag 'tshal ma/}
phyag byed
• क्रि. नमस्यति — {nyan thos la nam yang phyag byed pa ni ma yin te} न हि जातु…श्रावकं नमस्यन्ति र.वि.८३क/१७; • वि. वन्दकः — {de dag gis bskrun da lta yang /} /{mchod rten phyag byed phyag 'tshal byed//} ताभिर्विहितमद्यापि वन्दन्ते चैत्यवन्दकाः ।। अ.क.२८६क/३६.७०; वन्दारुः — {phyag byed dang ni gsong por smra//} वन्दारुरभिवादके अ.को.२०७ख/३.१.२८; वन्दनशीलो वन्दारुः अ.वि.३.१.२८.
phyag byed pa
= {phyag byed/}
phyag byed pa can
वि. नमस्वी मि.को.८२ख ।
phyag mi bya
क्रि. न वन्दयेत् — {rdo shing 'jim pa'i bdag nyid kyi/} /{lha 'di rnams la phyag mi bya//} न वन्दयेदिमान् देवान् काष्ठपाषाणमृन्मयान् । हे.त.१८ख/५८.
phyag dmar
ना. रक्तपाणिः, नृपः — {bzang po rigs ldan gsum pa ste/} /{de bzhin bzhi pa rnam rgyal lo/} /{bshes gnyen bzang po phyag dmar dang /} /{bdun pa khyab 'jug sbas pa'o//} भद्रकल्की तृतीयश्च चतुर्थो विजयस्तथा । सुमित्रो रक्तपाणिश्च विष्णुगुप्तश्च सप्तमः ।। वि.प्र.१२७ख/१, पृ.२५.
परिवेषकः — {de phyag tshang 'brim pa dag gis slar bskrad do//} ते परिवेषकैर्निवारिताः वि.व.१६६क/१.५५.
phyag tshang mang ba
सूपकारः म.व्यु.३७६८(६२ख); मि.को.३८क ।
phyag mtshan
• पा. चिह्नम्, हस्तचिह्नम् — {rang lha'i sa bon phyag mtshan ni/} /{so sor rtog par brjod par bya//} बीजैश्चिह्नैः स्वदेवस्य प्रत्यवेक्षणमुच्यते । हे.त.९क/२६; हस्तचिह्नम् — {dpal rdo rje 'jigs byed kyi phyag mtshan gyi rnam par dag pa zhes bya ba} श्रीवज्रभैरवहस्तचिह्नशुद्धनाम क.त.२००७; मुद्रा — {'di yi phyag mtshan g}.{yas ral gri//} मुद्राऽस्य खड्गदक्षिणः स.दु.१०९क/१६६; • ना. चिह्नः, प्रत्येकबुद्धः — {'di lta ste/} {spos kyi ngad ldang dang}…{phyag mtshan dang}…{nor lha dang /} {de dag dang gzhan yang rang sangs rgyas} तद्यथा—गन्धमादनः …चिह्नः…वसुश्चेति । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्ध(–) म.मू.९९क/९.
phyag mtshan bzang po
ना. सुचिह्नः, प्रत्येकबुद्धः — {'di lta ste/} {spos kyi ngad ldang dang}…{phyag mtshan bzang po dang} …{nor lha dang /} {de dag dang gzhan yang rang sangs rgyas} तद्यथा—गन्धमादनः… सुचिह्नः… वसुश्चेति । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्ध(–) म.मू.९९क/९.
phyag 'tshal
क्रि. १. वन्दते— {dge ba'i bshes la'ang bdag phyag 'tshal//} कल्याणमित्रं वन्देऽहम् बो.अ.४०क/१०. ५८; {de la bdag cag phyag 'tshal lo//} तानेव वन्दामहे अ.क.२९३क/१०८.१६; वन्द्यते — {dus gsum byon nas phyag 'tshal lo//} त्रैकाल्यमेत्य वन्द्यते वि.प्र.९०ख/३.३; प्रणमति — {mchod pa'i mjug tu bdag phyag 'tshal//} पूजान्ते प्रणमामि तम् अ.क.१५६ख/१६.२६; प्रणामं करोति — {bdag la skye bo phal po che'i tshogs phyag 'tshal lo//} महाजनकायो मे प्रणामं करोति वि.व.१४क/२. ८४; नमस्करोति — {bcom ldan 'das shes rab kyi pha rol tu phyin pa la phyag 'tshal lo//} नमस्करोमि भगवन् प्रज्ञापारमितायै अ.सा.१५१ख/८६; नमस्यति — {nga rgyal med pa gang gis 'phags pa rnams la mngon par 'dud pa dang rab tu 'dud pa dang phyag 'tshal ba'o//} यया निर्मानतया आर्याणामभिनमति, प्रणमति, नमस्यति शि.स.१७०ख/१६८ २. नमोऽस्तु — {thugs grol khyod la phyag 'tshal lo//} मुक्तचित्त नमोऽस्तु ते सू.अ.२५६ख/१७६; प्रणमेत् — {ting nge 'dzin du gnas pas dpral bar thal mo sbyar te phyag 'tshal lo//} समाधिस्थो ललाटेऽञ्जलिं कृत्वा प्रणमेत् स.दु.११३क/१८४ ३. प्रणनाम — {rlung gis dud pa'i 'khri shing bzhin/} /{de yis ring nas der phyag 'tshal//} लतेव पवनानम्रा तं दूरात् प्रणनाम सा । अ.क.७१ख/७.१४; वन्दते स्म— {de bzhin gshegs pa de la lan brgya stong du phyag 'tshal lo//} शतसहस्रकृत्वस्तथागतं वन्दते स्म रा.प.२५१क/१५२; • अव्य. नमः— {khyod la sems can gang 'dud pa/} /{de dag la yang phyag 'tshal legs//} ये त्वां सत्त्वा नमस्यन्ति तेभ्योऽपि सुकृतं नमः ।। श.बु.११६क/१४९; {de la phyag 'tshal lo//} तस्मै नमः अ.क.१०२क/१०.२४; {bcom ldan khyod la phyag 'tshal lo//} नमस्तुभ्यं भगवते अ.क.३३७क/४४.९; {gcig nyid yin yang gcig nyid min/} /{sna tshogs gzugs khyod la phyag 'tshal//} एकस्त्वमप्यनेकोऽसि नमस्ते विश्वमूर्तये ।। का.आ.३४१क/३.१८४; {rgyal srid shis gyur bde la phyag 'tshal lo//} स्वस्त्यस्तु राज्याय नमः सुखेभ्यः अ.क.२०२क/२२.९३; {skye bos sangs rgyas rab rgyas la/} /{phyag 'tshal phyag 'tshal zhes pa smras//} नमो नमः प्रबुद्धायेत्यवदज्जगतीजनः ।। अ.क.३०९ख/४०.३०; • = {phyag 'tshal ba/}
phyag 'tshal zhing
वन्द्यमानः — {'gro bas phyag 'os gdong bzhi sogs/} /{lha rnams kyis ni phyag 'tshal zhing //} वन्द्यमानो जगद्वन्द्यैश्चतुर्मुखमुखैः सुरैः ।। अ.क.८०ख/८.१५; कृत्वा वन्दनाम् — {kun dga'i bzhin ldan dga' bo yis/} /{de yi zhabs la phyag 'tshal zhing //} सानन्दवदनः कृत्वा नन्दस्तत्पादवन्दनाम् । अ.क.१००ख/१०.९.
phyag 'tshal gyur
क्रि. ववन्दे — {grong khyer shang kA sh+ya yi 'gram/} /{u dum bA ra'i nags drung du/} /{babs pa de la legs byas ldan/} /{kun dga' bcas pas phyag 'tshal gyur//} सङ्काश्यनगरोपान्ते काननोदुम्बरान्तिके । अवतीर्णं सुकृतिनः सानन्दास्तं ववन्दिरे ।। अ.क.१४०क/१४.७.
phyag 'tshal 'gyur
= {phyag 'tshal bar 'gyur/}
phyag 'tshal ldan pa
वि. प्रणम्यमानः — {de yang lha yi lus kyis der/} /{pad+ma chen po dag la gnas/} /{thub pas phyag 'tshal ldan pa la/} /{chos rnams rab tu bstan pa byas//} सोऽपि दिव्यवपुस्तत्र कमले महति स्थितः । प्रणम्यमानो मुनिभिर्विदधे धर्मदेशनाम् ।। अ.क.८२क/८.३५.
phyag 'tshal ba
• सं. प्रणामः — {bde bar gshegs pa la sogs pa la phyag 'tshal ba las byung ba'i bsod nams kyi} ({tshogs} ){sems kyi rgyud yang dag par} *{brlan pas} सुगतादिप्रणामसमुद्भूतपुण्यसम्भारसमाक्रान्तचित्तसन्तानस्य बो.प.४४क/३; प्रणतिः — {rang sangs rgyas la phyag 'tshal bas/} /{de yis bslab gzhi de ring thob//} प्रत्येकबुद्धप्रणतेः प्राप्तशिक्षापदाद्य सा ।। अ.क.१३२क/१२.५९; {'di las gzhan yang bcom ldan la/} /{phyag 'tshal bdag gis rnyed par dka'//} अतोऽन्यथा तु भगवत्प्रणतिर्मम दुर्लभा । अ.क.१३९ख/१४.११; नमस्कारः — {de la yon tan brjod pa sngon du 'gro ba'i phyag 'tshal ba rtsom mo//} गुणाख्यानपूर्वकं तस्मै नमस्कारमारभते अभि.भा.२६ख/३; वन्दनम् — {lus mi 'dud pa dang gsong por smra ba dang phyag 'tshal ba dang mngon du ldang ba dang}…{ma yin pa} अप्रणतकायो नाभिवादनवन्दनप्रत्युत्थानानाम् श्रा.भू.७२ख/१८८; वन्दना— {phyag 'tshal sogs pas chos mi 'gyur/} /{tshe dang nad med stobs mi 'gyur//} न धर्मो नायुरारोग्यं न बलं वन्दनादिभिः । शि.स.१४७ख/१४१; अभिवन्दनम् — {ces bsams kun dga' ldan pa des/} /{nye bar btud nas de yi ni/} /{zhabs kyi pad+mar phyag 'tshal ba/} /{rab tu dang ba'i sems kyis bsgrubs//} इति चित्तप्रसादेन चिन्तयन्नुपसृत्य सः । विदधे तस्य सानन्दः पादपद्माभिवन्दनम् ।। अ.क.१८८क/२१.४४; अभिवादनम् — {phyag 'tshal ba'i sbyor bas sor mo thams cad rtse mo brkyang bas skal bzang legs par 'ongs pa brjod 'gyur rnal 'byor pa la yang} अभिवादनयोगेन सर्वाङ्गुल्यग्रसारात् प्रवदति सुभगा स्वागतं योगिनश्च वि.प्र.१७७ख/३.१८७; • पा. वन्दना, पूजाविशेषः — {phyag 'tshal ba dang}… {bsod nams yongs su bsngo ba ste/} {de ltar mchod pa rnam pa bdun bya'o//} वन्दना…पुण्यपरिणामनेति । एवं सप्तविधां पूजां कृत्वा वि.प्र.३१ख/४.५; • वि. नम्रः — {rdzun gyis phyag 'tshal snyan par smras/} /{gsang nas me dang dug zas ster//} मिथ्यानम्रः प्रियालापी गूढवह्निविषान्नदः । अ.क.८१क/८.१८; नमस्कृतः — {lha thams cad kyis mchod pa phyag 'tshal ba}…{la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्तु…सर्वदेवपूजितनमस्कृताय का.व्यू.२०५क/२६३; प्रणतः — {de dag gdungs gyur thos nas kyang /} /{phyag 'tshal bzhin ldan der bka' stsal//} श्रुत्वा च तद्व्यवसितं तानूचे प्रणताननान् ।। अ.क.१५२ख/१५.९; आनतः — {ces brjod de yis yab kyi bka'/} /{thob nas zhabs la phyag 'tshal te/} /{rba rlabs g}.{yo bas nam mkha' la/} /{'khyud pa chu yi gter du zhugs//} इत्युक्त्वा स पितुः प्राप्य शासनं चरणानतः । जगाहे जलधिं लोलकल्लोलालिङ्गिताम्बरम् ।। अ.क.२६०क/३१.११; • = {phyag 'tshal/}
phyag 'tshal ba'i gnas
वन्दनस्थानम् — {phyag 'tshal ba'i gnas mun khrod du phyag dang bcas pa'i tshig brjod par bya'o//} सप्रणामं वचनमन्धकारवन्दनस्थाने निश्चारयेत् वि.सू.९३ख/११२.
phyag 'tshal bar bgyi
• क्रि. वन्दयामि — {bcom ldan 'das phyag 'tshal bar bgyi'o//} वन्दयामो भगवन् स.दु. १२६ख/२२८; • कृ. नमस्कर्तव्यः — {bcom ldan 'das shes rab kyi pha rol tu phyin pa la ji ltar phyag 'tshal bar bgyi} कथं भगवन् नमस्कर्तव्या प्रज्ञापारमिता अ.सा. १५३क/८६.
phyag 'tshal bar 'gyur
क्रि. वन्दते — {rgyal po bud med spyod la sdang /} /{bdag khrims ldan la phyag 'tshal 'gyur//} राजा स्त्रीवृत्तविद्वेषी वन्दते तु पतिव्रताम् । अ.क.२६८ख/३२.४१; वन्द्यते — {phung po rnams kyis kyang de bzhin gshegs pa la phyag 'tshal bar 'gyur ro//} स्कन्धैरपि वन्द्यते तथागतः वि.प्र.९१ख/३.३.
phyag 'tshal bar brjod pa
प्रणामकरणम् — {'o na phyag 'tshal bar brjod pa don med pa yin no zhe na} तर्हि प्रणामकरणमपार्थकम् बो.प.४४क/३.
phyag 'tshal bar bya
• क्रि. वन्द्यते — {ngur smrig 'dzin pa'i dge slong rnams kyis dus gsum du rdo rje slob dpon la phyag 'tshal bar bya ste} त्रिकालं भिक्षुभिः काषायधारिभिर्वज्राचार्यो वन्द्यते वि.प्र.९२क/३.३; • कृ. वन्दना कर्तव्या — {'chad ba'i dus su}…{dam pa'i chos la sogs pa mdun du bdar nas phyag 'tshal bar bya'o//} व्याख्यानकाले सद्धर्मादीन् पुरस्कृत्य वन्दना कर्तव्या वि.प्र.९२क/३.३
phyag 'tshal bar byed
क्रि. वन्दते — {de dag gis bskrun da lta yang /} /{mchod rten phyag byed phyag 'tshal byed//} ताभिर्विहितमद्यापि वन्दन्ते चैत्यवन्दकाः ।। अ.क.२८६क/३६.७०; वन्दनां करोति — {slob ma de rnams kyang thun mtshams gsum du 'ongs nas bla ma la phyag 'tshal bar byed de} ते च शिष्यास्त्रिसन्ध्यमागत्य गुरोर्वन्दनां कुर्वन्ति वि.प्र.९२क/३.३.
phyag 'tshal byas
• क्रि. प्रणामं चकार— {rin chen 'od kyis sa gzhi dag/} /{brgyan pas phyag 'tshal byas pa la//} प्रणामं चक्रतू रत्नप्रभाभूषितभूतलौ ।। अ.क.२७१क/३३. १७; चक्रे वन्दनम्— {rgyal ba mthong nas dga' ldan pas/} /{de yi zhabs la phyag 'tshal byas//} जिनं विलोक्य सानन्दश्चक्रे तत्पादवन्दनम् ।। अ.क.३२२ख/४०.१८१; विदधे वन्दनम्— {bcom ldan 'das la rab bltas shing /} /{de yi zhabs la phyag 'tshal byas///} भगवन्तं विलोक्यास्य विदधे पादवन्दनम् ।। अ.क.२३८ख/२७.४३; • भू.का.कृ. कृतः प्रणामः — {bka' stsal rgyal po skye ba gzhan la yang /} /{'breg mkhan 'di la nges par phyag 'tshal byas//} उवाच राजा किल कल्पकस्य जन्मान्तरेऽप्यस्य कृतः प्रणामः ।। अ.क.२००ख/२२.७९.
phyag 'tshal byed
= {phyag 'tshal bar byed/}
phyag 'tshal byos
क्रि. प्रणमतु — {de slad 'di nas rang song ste/} /{rgyu skar phung po dang mtshungs pa'i/} /{do shal skyes su byin nas ni/} /{phyag 'os gtso la phyag 'tshal byos///} तस्मादितः स्वयं गत्वा प्रणम्यं प्रणम प्रभुम् । नक्षत्रराशिसदृशं दत्वा हारमुपायनम् ।। अ.क.२३७ख/२७. २९.
वि. प्रणताननः — {de dag gdungs gyur thos nas kyang /} /{phyag 'tshal bzhin ldan der bka' stsal//} श्रुत्वा च तद्व्यवसितं तानूचे प्रणताननान् ।। अ.क.१५२ख/१५.९.
phyag 'tshal 'os
= {phyag 'os/}
phyag 'tshol cig
क्रि. वन्दतु — {dge slong dag byang chub sems dpa'i rus pa}…{rnams la phyag 'tshol cig} वन्दत भिक्षवो बोधिसत्त्वशरीराणि सु.प्र.५४क/१०७; वन्दताम् — {glegs bam 'di las shes rab kyi pha rol tu phyin pa la ltos shig phyag 'tshol cig} इतः पुस्तकात् प्रज्ञापारमितां पश्यन्तु वन्दन्ताम् अ.सा.७९क/४४.
कोशः — {'di rnams ni rgyal po'i phyag mdzod rku ba/} {rgyal po'i sku la dar ba} एते राजकोशविलोपिनो राज्ञो वधाय पराक्रान्ताः ग.व्यू.१९२क/२७३.
phyag bzhi pa
वि. चतुर्भुजः, ओ जा — ग्. {yon phyogs su ni yi ge drug pa'i rig sngags chen mo bgyi ste/} {phyag bzhi pa} वामपार्श्वे षडक्षरी महाविद्या कर्तव्या चतुर्भुजा का.व्यू.२३३ख/२९६.
phyag bzhi ma
वि.स्त्री. चतुर्भुजा — {hrIHlas byung ba'i lha mo ni/} /{kha dog dmar zhing phyag bzhi ma//} ह्रीःकारसम्भवा देवी रक्तवर्णा चतुर्भुजा । हे.त.१३ख/४२.
phyag 'os
कृ. वन्दनीयः — {phyag bya bar 'os pa mtha' dag la'ang ste/} {slob dpon dang mkhan po la sogs pa rnams la yang ngo //} समस्तान् वन्दनीयान् आचार्योपाध्यायप्रभृतीनपि बो.प.४३क/२; वन्द्यः — {'gro bas phyag 'os gdong bzhi sogs/} /{lha rnams kyis ni phyag 'tshal zhing //} वन्द्यमानो जगद्वन्द्यैश्चतुर्मुखमुखैः सुरैः ।। अ.क.८०ख/८.१५; प्रणम्यः — {de slad 'di nas rang song ste/} /{rgyu skar phung po dang mtshungs pa'i/} /{do shal skyes su byin nas ni/} /{phyag 'os gtso la phyag 'tshal byos//} तस्मादितः स्वयं गत्वा प्रणम्यं प्रणम प्रभुम् । नक्षत्रराशिसदृशं दत्वा हारमुपायनम् ।। अ.क.२३७ख/२७.२९.
phyag rab brkyang ba
ना. प्रलम्बबाहुः, तथागतः — {dri ma med pa'i 'od kyi bskal pa la de bzhin gshegs pa phyag rab tu brkyang ba zhes bya ba 'jig rten du byung ste} विमलप्रभे कल्पे प्रलम्बबाहुर्नाम तथागतो लोके उदपादि ग.व्यू.३९क/१३३.
phyag ring
= {phyag ring ba/}
phyag ring ba
पा. प्रलम्बबाहुः, ओ हुता, अनुव्यञ्जनभेदः — {dpe byad bzang po brgyad cu}…{phyag ring ba dang} अशीत्यनुव्यञ्जनानि…प्रलम्बबाहुश्च ल.वि.५८क/७५; र.वि.१२१क/९५; लम्बितहस्तः — {phyag ring phyag ni rab tu ring ba ste//} लम्बितहस्त प्रलम्बितबाहुम् सु.प्र.१२क/२५.
१. = {phyags pa/} 2. = {phyags ma/} {phyags nas} सम्मृज्य — {de nas bcom ldan 'das dang nyan thos chen po rnams kyis rgyal bu rgyal byed kyi tshal phyags nas 'dun khang du gshegs te} ततो जेतवनं सह श्रावकैः सम्मृज्य उपस्थानशालां प्रविश्य अ.श.१०६ख/९६.
phyags dar
= {phyag dar/}
phyags pa
• भू.का.कृ. सम्मृष्टः — {lci ba med na chag chag btab cing phyags par ro//} अभावे गोमयस्य सिक्तसम्मृष्टे वि.सू.६९ख/८६; मार्जितः — {deng 'dir gtsug lag khang ma phyags//} अद्य विहारोऽस्मिन्न मार्जितः अ.क.२८६ख/३६.८०; • सं. सम्मार्जनम् — {bkru ba dang phyags pa dang phyag dar dor ba la sogs pa'o//} स्नापनसम्मार्जनसङ्कारच्छोरणादयः वि.सू.६ख/७.
phyags ma
• सं. सम्मार्जनी — {nyid kyis phyag dar te phyags ma bsnams nas rgyal bu rgyal byed kyi tshal 'phyag par mdzad do//} स्वयमेव सम्मार्जनीं गृहीत्वा जेतवनं सम्मार्ष्टुं प्रवृत्तः अ.श.१०६ख/९६; {phyags ma dang ni dag byed yin//} सम्मार्जनी शोधनी स्यात् अ.को.१५३क/२.२.१८; सम्मार्ष्ट्यनयेति सम्मार्जनी । मृजूष् शुद्धौ अ.वि.२.२.१८; • वि. खलपूः, मार्जनकारी — खलपूः स्याद्बहुकरः अ.को.२०७क/३.१.१७; खलं पुनाति शोधयतीति खलपूः । पूञ् पवने…बहुधान्यार्जकस्य नामनी अ.वि.३.१.१७.
phyags ma thogs pa
वि. गृहीतसम्मार्जनीकः — {sgrub par byed pa nyid du ma bskos par phyags ma thogs pa mthong na las chung bar bya'o//} असम्मतमुत्थानकारकत्वेन गृहीतसम्मार्जनीकं दृष्ट्वाऽल्पोत्सुकं कुर्यात् वि.सू.९ख/१०.
phyang nge ba
वि. क्षामः — {dku zlum skabs phyin ma rnyongs dang /} /{phyang nge ba dang lte ba ni/} /{zab dang g}.{yas phyogs 'khyil ba dang //} वृत्तमृष्टाक्षतक्षामकुक्षिताश्च गभीरता ।। दक्षिणावर्तता नाभेः अभि.अ.३२ख/८.२५; छातः — {bde sogs ltar rkang pa rkang gdub kyis brgyan cing gser gyi 'og pag can lto phyang nge}… {mthong ngo //} शचीमिव भ्रष्ट(?भद्र)काञ्चीं नूपुरावच्छादितपादां छातोदरीं…दृष्ट्वा वि.व.२०९ख/१.८४.
phyang phrul
१. = {do shal} लम्बनम्, आभरणभेदः — {phyang phrul dang ni do shal lo//} लम्बनं स्याल्ललन्तिका अ.को.२.६. १०४; लम्बते लम्बनम् । लम्बमानं वा । लबि अवस्रंसने अ.वि.२.६.१०४ २. = {rgyan} आभरणम् म.व्यु.६००१ (८६क).
phyang mo yug
= {'phyang mo yug pa/}
phyad phyod
=* > विरागः, ओ गम्, संख्याविशेषः — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can phyad phyod kyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वविरागस्य ग.व्यू.३१०क/८२; तवरः म.व्यु.७७०९ (१०९ख); तवरम् म. व्यु.७८३५ (११०ख).
phyam
धरणी— {de'i steng du ka rten gyi spang leb bo/} /{de'i steng du ka ba'i tshar dag go//}…{de dag gi steng du phyam dag go//} तदुपरि न्यासपट्टस्य । तस्य स्तम्भपंक्तेः…तासां धरणीनाम् वि.सू.९४ख/११३.
phyam gyi spyi rten
कुटः म.व्यु.५५७९ (८२ख).
phyam sgu bo
गोपानसी — {dge slong 'dod chags shas che ba rnams gdul ba}…{'i phyir}…{gang gis ud pa la rgas shing}…{phyam dgu bo} (?{sgu bo} ){ltar sgur bar 'gyur ba de lta bu'i rdzu 'phrul 'du mdzad do//} रागबहुलानां भिक्षूणां विनयनार्थं…येन कुवलया जीर्णा…कुब्जगोपानसीवक्रा निर्मिता अ.श.२००ख/१८५; म.व्यु.५५८०(८२ख).
phyam so
तलकम् — {rtsig pa la ma bzhag par phyam so la gzhag par bya'o/} /{phyam so la ma bzhag par g}.{yogs ma la gzhag par bya'o//} भित्तिमप्रतिष्ठाप्य तलकम्, तलकमप्रतिष्ठाप्य च्छदनं प्रतिष्ठापयिष्यामि अभि. स्फु.१७७क/९२७.
phyar ka
= {phyar kha/}
phyar kha gtong ba
वि. उत्प्रासकः — {gang dag bdag la kha zer 'am/} /{gzhan dag gnod par byed pa 'am/} /{de bzhin phyar ka gtong yang rung /} /{thams cad byang chub skal ldan gyur//} अभ्याख्यास्यन्ति मां ये च ये चान्येऽप्यपकारिणः । उत्प्रासकास्तथाऽन्येऽपि सर्वे स्युर्बोधिभागिनः ।। बो.अ.७क/३.१६; {kha zer}(?{phyar ka gtong} ){ba zhes bya ba ni bzhad gad du byed pa'am co 'dri bar byed pa'o//} उत्प्रासका इति उपहासकाः विडम्बकारिणो वा बो. प.७२क/४०.
phyar kha gtong bar byed
क्रि. क्षिपति — {bram ze dang khyim bdag rnams}…{smod par byed/} {phyar kha gtong bar byed/} {kha zer bar byed pa} ब्राह्मणगृहपतयोऽवध्यायन्ति क्षिपन्ति विवाचयन्ति वि.व.१४४क/१.३२.
phyar phyur
=* > तपरम्, संख्याविशेषः — {ban bun ban bun na phyar phyur ro/} /{phyar phyur phyar phyur na lcag lcig go//} मपरं मपराणां तपरम्, तपरं तपराणां सीमम् ग.व्यू.३क/१०२; अवरः म.व्यु.७७०८ (१०९ख); अवरम् — {sems can brgya'i phyir ma yin}… {sems can phyar phyur gyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वावरस्य ग.व्यू.३६९ख/८२; म.व्यु.७८३४ (११०ख).
phyar ba
कुतपम् — {dper na phyar ba nag po'i kha dog 'dra ba'am mtshan mo'i mun pa 'thibs po 'dra bas} तद्यथा कृष्णस्य कुतपस्य निर्भासः अन्धकारतमिस्राया वा रात्र्याः बो.भू.२००ख/२६९.
=* > अवगम्, संख्याविशेषः — {chem chem chem chem na phyal phyol lo//} {phyal phyol phyal phyol na khyud khyud do//} नेमं नेमानामवगम्, अवगमवगानां मृगवम् ग.व्यू.३क/१०२; नेमम् — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can phyal phyol gyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वनेमस्य ग.व्यू.३६९ख/८२; म.व्यु.७७१२ (१०९ख); म.व्यु.७८३८ (११०ख).
phyal le ba
= {phya le ba/}
phyal le ba ma yin pa
= {phya le ba ma yin pa/}
phyas
= {'phyas pa/}
phyi
• अव्य. बहिः — {gang na skyes pa spro ldan pas/} /{phyi yi tha snyad la dga' zhing /} /{bud med khyim gyi bya bar chags/} /{de ni don kun phun sum tshogs//} सोत्साहः पुरुषो यत्र व्यवहाररतिर्बहिः । गृहव्यापारसक्ता स्त्री सर्वास्तत्र सुसम्पदः ।। अ.क.१७६ख/७९.१५; • वि. १. = {phyi rol} बाह्यः — {gang gang phyi 'am nang gi bde ba dpe med cung zad dag dang ni/} यद्यत्किंचित्सुखमनुपमं बाह्यमाभ्यन्तरं वा अ.क.२८९ख/१०७.१९ २. अपरः — {phyi de nyin} अपरस्मिन्दिवसे वि.व.१६६क/१.५५; • सं. उदर्कः — {phyi nas chos kyi bde ba la/} /{de ltar byas na gnod du dogs//} सुखोदर्कस्य धर्मस्य पीडा मा भूत्तथैव तु । जा.मा.११७ख/१९७.
phyi nas
पश्चात् — {'gro na phyi nas 'gro bar byed/} /{sdod na sngon du sdod par byed//} गच्छन्ति गच्छतः पश्चात् पुरस्तिष्ठन्ति तिष्ठतः । अ.क.४क/५०.३१; {de ni de dran la ltos nas/} /{phyi nas rang nyid dran par byed//} सोऽपेक्ष्य तत्स्मृतिं पश्चात् कुरुते स्मृतिमात्मनि ।। त. स.९८ख/८७४; परस्तात् — {gal te des na yig rim pa/} /{rna ba yid kyi sngar shes pa/} /{skye 'gyur yang na phyi nas ni/} /{cig car dran shes 'byung bar 'gyur//} तेन श्रोत्रमनोभ्यां स्यात् क्रमाद् वर्णेषु यद्यपि । पूर्वज्ञानं परस्तात् तु युगपत् स्मरणं भवेत् ।। त.स.९९ख/८८०; ततः — {dri med gos la tshon bzhin du/} /{thog mar sbyin sogs gtam dag gis/} /{sems la spro ba bskyed nas ni/} /{phyi nas chos ni bstan par mdzad//} पूर्वं दानकथाद्याभिश्चेतस्युत्पाद्य सौष्ठवम् । ततो धर्मो गतमले वस्त्रे रङ्ग इवार्पितः ।। श.बु.११५क/१२८; पुनः — {de dag rang bzhin rim yod pa/} /{mtsho ro zhes bya nyid srid na/} /{phyi nas ro mtsho sogs mi 'gyur/} /{brtan pa'i rim pa dang 'gal phyir//} स्वाभाविके क्रमे चैषां सर इत्येव सम्भवेत् । न पुना रस इत्यादिः स्थितक्रमविरोधतः ।। त.स.१००ख/८८९; {kyi hud dga' ma khyod dang ni/} /{phyi nas bsod nams dman pa dag/} /{gang du 'grogs pa zhes brjod nas/} /{mi bdag sa la 'gyel bar gyur//} हा प्रिये हीनपुण्यस्य क्व पुनः सङ्गमस्त्वया । ममेत्युक्त्वा नरपतिर्निपपात महीतले ।। अ.क.१४७ख/६८.७६; पुरा — {gal te gshegs na myur du bzhud/} /{phyi nas gnyen 'dun 'khrugs pa'i khas/} /{bsgrags pa'i cho nges 'gro ba yi/} /{gegs gyur khyod kyi rna bar 'ong //} गन्ता चेद्गच्छ तूर्णं ते कर्णं यान्ति पुरा रवाः । आर्तबन्धुमुखोद्गीर्णाः प्रयाणप्रतिबन्धिनः ।। का.आ.३२७क/२.१४४; पृष्ठतः म.व्यु.८६०४ (११९ख); भूयः लो.को.१५५४.
phyi phyir
पुनः पुनः — {phyi phyir zhing bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub tu shas cher 'dun pa dang smon pa rjes su 'phel bar byed pa'i phyir} पुनः पुनरनुत्तरायां सम्यक्संबोधौ तीव्रच्छन्दप्रणिधानानुवृंहणतया बो.भू.१०९क/१४०; भूयो भूयः — {dpag tu med pa de dag la/} /{phyi phyir gong du 'gro ldan phyir//} भूयो भूयोऽमितास्वासु ऊर्ध्वंगमनयोगतः । सू.अ.२५५ख/१७५.
phyi rgol
= {phyir rgol ba/}
phyi rgol ba
= {phyir rgol ba/}
phyi sgo
बहिर्द्वारम् — {de dag thams cad}…{ngas khang pa'i phyi sgor bkod kyis} तानि च मया सर्वाणि बहिर्निवेशनद्वारे स्थापितानि स.पु.३०क/५२.
phyi rjes rgyang ring du blta ba
वि. दीर्घदर्शी — {de nas byang chub sems dpa' phyi rjes rgyang ring du blta bas spre'u mang po de dag la rjes su gdams pa} अथ बोधिसत्त्वो दीर्घदर्शित्वात्तद्वानरयूथं समनुशशास जा.मा.१५७ख/१८२.
phyi stong pa nyid
पा. बहिर्धाशून्यता, शून्यताभेदः — {stong pa nyid rnam pa bcu drug po 'di lta ste/} {nang stong pa nyid dang phyi stong pa nyid dang}…{dngos po med pa'i ngo bo nyid stong pa nyid do//} षोडशविधा शून्यता—अध्यात्मशून्यता, बहिर्धाशून्यता…अभावस्वभावशून्यता च म.भा.४ख/४१; म.व्यु.९३५ (२१क).
वि. अपरान्तकोटिस्थितकः — {sgrib med phyi ma'i mur gnas thugs rje yi/} /{bdag nyid sgrib pa las ni grol bar byed//} विमोचयत्यावरणादनावृतोऽपरान्तकोटिस्थितकः कृपात्मकः ।। र.वि. १०६ख/६०.
phyi de
अव्य. अद्य — {snga de'i ba lang sgra brjod pa/} /{phyi de yang ni yod pa yin//} ह्यस्तनोच्चारणो वाऽपि गोशब्दोऽद्यापि विद्यते ।। त.स.७७ख/७२३; {ba lang sgra yi yul nyid kyis/} /{ji ltar phyi de skyes pa bzhin/} /{'di yang de ni shes yin te/} /{gtan tshigs de phyir snga blo bzhin//} गोशब्दविषयत्वेन यथैवाद्य प्रसूतया । इयं वा तं विजानाति तद्धेतोः पूर्वबुद्धिवत् ।। त.स.७७ख/७२३; द्र. {phyi de nyin/}
phyi de nyin
अव्य. श्वः — {phyi de nyin sangs rgyas la sogs pa dge slong gi dge 'dun bshos la spyan drangs so//} बुद्धप्रमुखो भिक्षुसङ्घः श्वो भक्तेनोपनिमन्त्रितः अ.श.११४क/११४.
phyi don
= {phyi rol gyi don/}
phyi dro
१. अपराह्नः — {skye rgu'i bdag mo chen mo yi/} /{tshig gis phyi dro khyod kyi skabs/} /{bcom ldan 'das kyi drung du ni/} /{rgyal po zas gtsang byed pa nyid//} महाप्रजापतेर्वाक्यादपराह्नक्षणं तव । शुद्धोदनः करोत्येव राजा भगवतोऽन्तिके ।। अ.क.७१ख/७.११; सायम् — {gang dag tu bdag 'gro bar bya ba'i khyim de dag tu yang ha cang phyi dror gyur na mi 'gro bar bya'o//} यानि वा पुनः कुलानि…मयोपसंक्रमितव्यानि, तानि नातिसायमुपसंक्रमितव्यानि श्रा.भू.४८क/१२१; सायाह्नः — {de nas re zhig bdag nyid chen po de phyi dro'i dus su} अथ कदाचित्स महात्मा सायाह्नसमये जा.मा.२६क/३१ २. = {phyi dro phyogs/}
पश्चाद्भक्तम् — {snga dro ba'i zas byin len byas pa phyi dro ba'i zas su dang de thun tshod las 'das pa lta bu ni sog 'jog byas pa yin no//} पूर्वभक्ते प्रतिगृहीतं पश्चाद्भक्ते तत्र यामातिक्रान्तमिति सन्निहितम् वि.सू.३६क/४५.
phyi bdar byas pa
भू.का.कृ. सम्मार्जितः — {byi dor byas pa ni ro tsa na la sogs pa'i nor bus phyi bdar byas pa'o//} सून्मृष्टं रोष(च?)णादिमणिसम्मार्जितम् बो.प.६१ख/२६.
phyi nang gi dngos po la mi mkhas pa
वि. आध्यात्मिकबाह्यभावाकुशलः — {byis pa so so'i skye bo rnams}…{phyi nang gi dngos po la mi mkhas pa} (?) बालपृथग्जनाः…आध्यात्मिकबाह्यभावाभावाकुशलाः ल.अ.९१क/३८.
phyi nang gi gter
अन्तर्बहिर्निधिः, निधिभेदः — {shes rab kyis so sor brtag par bya ba drug po nang gi gter dang phyi'i gter dang phyi nang gi gter dang}…{chu 'gram gyi gter}…{phyi nang gi gter zhes bya ba ci yin zhe na/} {them pa'i 'og na yod pa'i gter} षट् प्रज्ञाप्रतिवेदनीयानि ज्ञातव्यानि अन्तर्निधिर्बहिर्निधिरन्तर्बहिर्निधिः …उदकान्ते निधिः ।… अन्तर्बहिर्निधिर्देहल्या मध्ये निधिः वि.व.१९८ख/१.७२.
phyi nang stong pa nyid
पा. अध्यात्मबहिर्धाशून्यता, शून्यताभेदः — {stong pa nyid rnam pa bcu drug po 'di lta ste/} {nang stong pa nyid dang phyi stong pa nyid dang phyi nang stong pa nyid dang}…{dngos po med pa'i ngo bo nyid stong pa nyid do//} षोडशविधा शून्यता—अध्यात्मशून्यता, बहिर्धाशून्यता, अध्यात्मबहिर्धाशून्यता… अभावस्वभावशून्यता च म.भा.४ख/४१; म.व्यु.९३६ (२१क).
phyi nas med
= {phyi med/}
phyi nas nyal ba
वि. पश्चान्निपातिनी — {de'i 'khor bud med bzang zhingasngon du ldang ba dang phyi nas nyal ba bcu yang 'khod par mthong ngo //} दश चास्य स्त्रीकोटीपरिवारमद्राक्षीत् अभिरूपाणां…पूर्वोत्थायिनीनां पश्चान्निपातिनीनाम् ग.व्यू.२६क/१२२.
phyi nas gdung ba
= {'gyod pa} पश्चात्तापः — {khyod kyi zas dang btung ba kun/} /{bdag gis dug gis bsgos pa byas/} /{phyi nas gdung ba'i rang bzhin dug/} /{kye ma bdag nyid rang la 'pho//} विषदिग्धरसं सर्वं भोज्यं ते कल्पितं मया । अहो ममैव संक्रान्तं पश्चात्तापमयं विषम् ।। अ.क.८२ख/८.४१; {de sems drag po'i sdig pas gdungs/} /{spyod tshul ngan pas sun phyung ste/} /{phyi nas gdung ba'i me la dor/} /{dag pa'i bya ba byed pa bzhin//} तस्यातितीव्रपापार्तं चित्तं दुर्वृत्तदूषितम् । पश्चात्तापाग्निपतनं प्रायश्चित्तमिवाकरोत् ।। अ.क.३३८ख/४४.२६.
phyi pa
वि. बाह्यः — {'di ni de kho na yid la byed pa yin no/} /{chos 'di pa rnams kho na'i yin gyi/} {phyi pa'i ma yin no//} तत्त्वमनस्कारश्चैषा इदन्धर्माणामेव, न बाह्यानाम् अभि.भा.१०ख/८९९.
phyi phyogs sa 'dzin
= {nub ri} चरमक्ष्माभृत्, अस्तपर्वतः — {nub ri phyi phyogs sa 'dzin ni/} /{shar phyogs sngon ma'i ri yin no//} अस्तस्तु चरमक्ष्माभृदुदयः पूर्वपर्वतः ।। अ.को.१५३क/२.३.२; चरमः पश्चिमः स चासौ क्ष्माभृच्च चरमक्ष्माभृत् । चरमगिरिनामनी अ.वि.२.३.२.
phyi 'phred
= {phyi 'bred/}
phyi ba
क्रि. उन्मृषामि — {phyi ba ni byi dor bya ba'o//} उन्मृषामि सम्मार्जयामि बो.प.६१ख/२५.
phyi bar bya
• क्रि. उद्घर्षेत्— {gal te gci ba byas na phyi bar bya} प्रस्रावश्चेदुद्घर्षेत् वि.सू.९३क/१११; • सं. प्रोञ्छनम् — {med na yud tsam tsog pur 'dug la khrus ras kyis phyi bar bya'o//} अभावे मुहूर्तमुत्कुटुकेन स्थित्वा स्नानशाटकेन प्रोञ्छनम् वि.सू.६क/६.
phyi byad bya
मोलनम् — {mchod rten dag gso ba dang phyi byad bya'o//} स्तूपानां मोच्चनं मोलनं च वि.सू.६४क/८०.
phyi byi zhi la
=* पतङ्गः — {'od srungs sems ni gzugs la dga' bas phyi byi zhi la'i mig dang mtshungs so//} चित्तं हि काश्यप रूपारामं पतङ्गनेत्रसदृशम् शि.स.१३१क/१२६.
• वि. उत्तरः — {phyi ma'i zhes bya ba ni dus phyis 'byung ba'o//} उत्तरमिति पश्चात्कालभावि त.प.२४३ख/९५९; {dpal dus kyi 'khor lo'i rgyud phyi ma rgyud kyi snying po zhes bya ba} श्रीकालचक्रतन्त्रोत्तरतन्त्रहृदयनाम क. त.३६३; पश्चिमः — {dung la ser sogs rnam shes kyis/} /{gtan tshigs phyi ma gnyis po yang /} /{gsal por ma nges nyid yin te//} कम्बुपीतादिविज्ञानैर्हेत्वोः पश्चिमयोरपि । अनैकान्तिकता व्यक्तम् त.स.७५ख/७०८; {mtha' zhes bya ba ni shes pa thams cad kyi phyi ma zhes bya ba'i don to//} अन्त इति सर्वपश्चिमे ज्ञान इत्यर्थः त.प.२२४ख/९१७; पश्चिमकः — {gdams ngag ston pa rnams kyi phyi ma ni nye sbas yin par 'gyur ro//} उपगुप्तः पश्चिमको भविष्यति (अववादकानाम्) वि.व.१२३क/१.११; परः — {de ni mngon par gsal ba zhes bya ba phyi ma dang 'brel to//} तस्याभिव्यज्यत इति परेणाभिसम्बन्धः त.प.१६२ख/७८०; अपरः — {snga ma dang phyi ma la ltos nas 'das pa dang ma 'ongs pa dang da ltar zhes bya'o//} पूर्वम् अपरं चापेक्षया अतीतानागतवर्तमाना उच्यन्ते अभि.स्फु.११४ख/८०७; अपरान्तः — {de khyad par du 'gro ba'i cha dang mthun zhing phyi ma'i mthar phyin pa la} विशेषभागीयञ्च तदपरान्तकोटीपतितम् बो.भू. १६८ख/२२३; अन्तिमः — {da ni phyogs phyi ma gsum khas blangs nas sun 'byin pa 'chad pa ni} इदानीमन्तिमं पक्षत्रयमभ्युपगम्य दूषणमाह त.प.२१९क/९०७; चरमकः — {gang zhig phyi ma mi bzad bskal pa 'di la ni/} /{mchod rten phyag 'tshal de yi bsod nams shin tu che//} यश्चेह कल्पे चरमके घोरकाले वन्देय स्तूपं बहुतर तस्य पुण्यम् ।। शि.स.१६३क/१५६; पृष्ठः — {'jam dpal dang 'jig rten dbang phyug sngon dang phyi mar ston pa po'i ngo bo nyid kyis gnas pa} मञ्जुश्रीलोकेश्वरपृष्ठाग्रतो देशकस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११५क/१, पृ.१३; आगामी मि.को.१३४ख; आमुत्रिकः — {'di ltar skye mched lnga'i mtshan nyid kyi rgyun tshe 'di'i lus dang phyi ma'i lus zhes bya ba 'di'i gnas skabs tha dad pa nyid yin te/} {byis pa dang rgan po'i gnas skabs kyi dbye ba bzhin no//} तथा हि—पञ्चायतनलक्षणो देहसन्तानस्यावस्थाभेद एवायमामुत्रिको देहः; बालवृद्धावस्थाभेदवत् त.प.१०३ख/; • सं. १. आयतिः — {chos yang dag par blang ba da ltar byung ba na bde la phyi ma la rnam par smin pa sdug bsngal bar 'gyur ba yang yod} अस्ति धर्मसमादानं प्रत्युत्पन्नसुखमायत्यां दुःखविपाकम् बो.भू.१३ख/१७ २. = {mtha' ma} जघन्यम्, अन्तः — अथास्त्रियाम् ।। अन्तो जघन्यं चरममन्त्यपाश्चात्यपश्चिमम् । अ.को.२१२क/३.१.८१; जघने पश्चाद् भवं जघन्यम् अ.वि.३.१.८१; • अव्य. परत्र — {ci ltar sngon dang phyi ma'i mngon sum la mi snang} कथं पूर्वत्र परत्र वा प्रत्यक्षे न प्रतिभाति प्र.अ.१७ख/२०; अमुत्र म.व्यु.२९७६ (५३ख); अनु — {phyi ma 'dra dag a nu 'o//} पश्चात्सादृश्ययोरनु अ.को.२३६क/३.३.२४८.
phyi ma dang phyi ma
= {phyi ma phyi ma/}
phyi ma la
आयत्याम् — {le lo can ni sdug bsngal bzhin du gnas pa ste}…{phyi ma la skye ba dang rga shir 'gyur ba rnams dang 'dres pa yin te} दुःखं हि कुसीदो विहरति व्यवकीर्ण…आयत्यां जातिजरामरणीयैः अ.श.२४१ख/२२२; उत्तरत्र — {des na ci'i phyir de nyid la tshad ma ma yin pa nyid du dogs kyi phyi ma la ni ma yin zhes dogs pa la} तत्किमिति तत्रैवाप्रामाण्याशङ्का, नोत्तरत्र त.प.२३६क/९४३; द्र. । {phyi mar/}
phyi mar
पश्चात् — {sngar dang phyi mar skyes pas kyang /} /{dran par 'gyur gyi myong ma yin//} पूर्वं पश्चाच्च जातेन स्मर्यते नानुभूयते । बो.अ.३४ख/९.१०१; आयत्याम् लो.को.१५५४; द्र. {phyi ma la/}
phyi ma phyi ma
उत्तरोत्तरम् — {legs par 'dzin na phyi ma dang /} /{phyi ma 'dod pas de spang bya//} सुसमाप्तं च तन्मुञ्चेदुत्तरोत्तरतृष्णया ।। बो.अ.२३क/७.६६; {spyi yi dngos po du ma yis/} /{mi gsal ba ni rtogs she na/} /{de dang mtshungs min nges pa la/} /{phyi ma phyi ma nges pa yin//} सम्मुग्धानेकसामान्यरूपेणाधिगमे सति । नैवं चेन्निश्चितं वस्तु निश्चयस्तूत्तरोत्तरः ।। त.स.४८क/४७५; उत्तरमुत्तरम् — {gzhan du de rnam can min na/} /{ci ltar shes la gnas par 'gyur/} /{'di ltar phyi ma phyi ma yi/} /{shes pa rnam gcig lhag ma nyid//} अन्यथा ह्यतथारूपं कथं ज्ञानेऽधिरोहति । एकाकारोत्तरं ज्ञानं तथा ह्युत्तरमुत्तरम् ।। प्र.वा.१३३क/२.३८०.
phyi ma ma yin pa
वि. अपश्चिमः — {phyi ma ma yin pa'i dus} अपश्चिमकालः ब.मा.१६२ख ।
phyi ma med pa
वि. अपश्चिमः — {phyi ma med pa'i phyag 'di yis/} /{khyod la rab tu dang ba mtshon//} अपश्चिमः प्रणामोऽयं त्वत्प्रसादनलक्षणः ।। अ.क.३१२क/१०८.१८८.
phyi ma'i dngos po
परभावः — {bdun pa dang ni lnga pa yis/} /{snga ma'i dngos por bstan pa yin/} /{phyi ma'i dngos po dang po yis/} /{de nas kyang ni bstan pa yin//} सप्तम्या पूर्वभावस्य पञ्चम्या च निदर्शनम् । परभावः प्रथमया ततोऽपि च निदर्श्यते ।। प्र.अ.६०क/६८.
phyi ma'i mtha'
अपरान्तः — {da ltar ba'i bdag gi dngos po la ltos nas 'byung bar 'gyur ba'i lus la phyi ma'i mtha' zhes bya ste} वर्तमानमात्मभावमपेक्ष्य भाविनः आत्मभावाः अपरान्त इत्युच्यते प्र.प.१९०ख/२४९;
phyi ma'i mtha'i bskal pa'i mur thug pa'i byang chub sems dpa'i spyod pa spyad pa la brtson pa dang
पा. अपरान्तिकः — {gang gi tshe rten cing 'brel bar 'byung ba sngon gyi mtha' pa dang /} {phyi ma'i mtha' pa zhes rnam pa gnyis su brjod pa} यदा तु द्विविधः प्रतीत्यसमुत्पाद उच्यते—पौर्वान्तिकश्च अपरान्तिकश्चेति अभि.भा.१२४क/४३६.
phyi ma'i mtha' 'pho ba med pa
अपरान्तासंक्रान्तिता — {byang chub sems dpa' byang chub sems dpa'i sa gsum pa la gnas pa ni 'du byed kyi rnam pa thams cad la mi rtag pa yang dag par ji lta ba bzhin du rab tu rtogs so//}…{phyi ma'i mtha' 'pho ba med pa dang} बोधिसत्त्वस्तृतीयायां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितोऽनित्यतां च सर्वसंस्कारगतस्य यथाभूतं प्रत्यवेक्षते…अपरान्तासंक्रान्तितां च द.भू.१९५ख/१९.
phyi ma'i mtha'i bskal pa'i mu
अपरान्तकल्पकोटिः — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams kyi yon tan phyi ma'i mtha'i bskal pa'i mur thug pa med pa} अपरान्तकल्पकोटिभिरपि नास्ति बुद्धानां भगवतां गुणपर्यन्तः रा.प.२२९क/१२२.
phyi ma'i mtha'i mur thug
= {phyi ma'i mtha'i mur thug pa/}
phyi ma'i mtha'i mur thug pa
वि. अपरान्तकोटिनिष्ठः — {kye rgyal ba'i sras dag byang chub sems dpa'i smon lam 'di ni shin tu rnam par gdon mi za ba ste}… {phyi ma'i mtha'i mur thug pa} सुविनिश्चितमिदं भवन्तो जिनपुत्रा बोधिसत्त्वप्रणिधानम्…अपरान्तकोटिनिष्ठम् द.भू.१६९ख/३.
phyi ma'i mthar de bzhin gshegs pa thams cad kyi rigs yang dag par 'dzin pa'i byin gyi rlabs
पा. अपरान्तसर्वतथागतवंशसन्धारणाधिष्ठानः, बोधिसत्त्वसमाधिः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin phyi ma'i mthar de bzhin gshegs pa thams cad kyi rigs yang dag par 'dzin pa'i byin gyi rlabs} अपरान्तसर्वतथागतवंशसन्धारणाधिष्ठानेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०५ख/२९.
phyi ma'i dus
उत्तरः कालः — {phyi ma'i dus la A ya ti//} उत्तरः काल आयतिः अ.को.१८७क/२.८.२९; कालान्तरम् — {sna tshogs lag rgyan can 'ga' yi/} /{ming ni bzung bar gyur pa na/} /{phyi ma'i dus su sgra de las/} /{mdzes pa'i cod pan can rtogs 'gyur//} न हि चित्राङ्गदे कश्चित् तन्नामग्रहणे सति । कालान्तरेण तं शब्दं वेत्ति चारुकिरीटिनि ।। त.स.५७ख/५५३; पश्चिमकालः म.व्यु.८३१६ (११५ख); मि.को.१३४ख ।
phyi ma'i tshe
• सं. आयतिः — {phyi ma'i tshe la mthong ba'i phyir/} /{'jug sems} आयत्यां दर्शनाद् वृत्तिचेतना सू.अ. १७९क/७३; अभिसम्परायः — {phyi ma'i tshe la zhes bya ba ni tshe phyi ma la ste/} {'jig rten pha rol zhes bya ba'i tha tshig go//} अभिसम्पराये आयत्याम्, परलोक इत्यर्थः अभि.स्फु.१५८ख/८८६; परलोकः — {snying rje med cing kyi hud 'dzem pa med/} /{rgyal po'i blo ni phyi tshe mi sems shing //} घृणाविमुक्ता बत निर्व्यपत्रपा नृपस्य बुद्धिः परलोकनिर्व्यथा । जा.मा.१८१ख/२१०; • अव्य. परत्र — {phyi ma'i tshe dang tshe 'di'i sdug bsngal rgyu/} /{'dod pa dag ni spong bar mi 'dod pa//} परत्र चैवेह च दुःखहेतून्कामान् विहातुं न समुत्सहन्ते । जा.मा.१०९क/१२७.
जनः — {nang mi la yang phyi mi bzhin//} स्वजनेऽपि जने यथा जा.मा.१५६ख/१८०.
phyi med
• सं. अबहिर्भावः — {cha shas med la rim gyis ni/} /{skye ba dang gsal 'thad ma yin/} /{ngo bo gcig las phyi med phyir/} /{de dag rtag tu 'gyur ba yin//} न हि क्रमेण युज्यते जातिव्यक्ती निरंशके । एकरूपाबहिर्भावात् ते स्यातां सर्वथैव हि ।। त.स.९९क/८७७; • वि. अबहिर्भूतः — {'di ltar thams cad sgra yis ni/} /{srog chags thams cad 'dod pa yin/} /{de yang kun la phyi nas med/} /{des na ma mthong nges pa med//} तथा हि सर्वशब्देन सर्वे प्राणभृतो मताः । स च सर्वाबहिर्भूत इत्यदृष्टिरनिश्चिता ।। त.स.१२०क/१०३९.
phyi mo
मातामहः, मातुः पिता — {phas mchod pha yi pha dang mes/} /{de yi pha dang yang mes po/} /{phyi mo dang ni yang phyi mo//} पितामहः पितृपिता तत्पिता प्रपितामहः । मातुर्मातामहाद्येवम् अ.को.१७२क/२.६.३३; पितामही म. व्यु.३८८२ (६४क).
phyi mor
अव्य. चिरात् — {dgun ka phyi mor 'char ba dang /} /{myur bar nub par 'gyur ba'i phyir/} /{srid pa'ang yod yin de bzhin du/} /{gzhan pa nyid kyang srid pa nyid//} सम्भवश्चास्ति हेमन्ते चिरादुदयभावतः । झटित्यस्तङ्गतेर्भावात् तद्वदन्यत्वसम्भवः ।। प्र.अ.२७८ख/६४४.
phyi tshe
= {phyi ma'i tshe/}
phyi zhag
उपचारः — {nged cag ni ri dwags yin pas mi'i g}.{yo sgyu dang phyi zhag la ma goms pa'i phyir} मृगा हि वयमनभ्यस्तमानुषोपचारशाठ्याः जा.मा.१५२ख/१७६.
phyi zhig nas
पश्चात् — {phyi zhig nas des bran la smras pa} पश्चात्तेनासौ दासकोऽभिहितः वि.व.२५५क/२.१५७.
phyi bzhin 'gro ba
अनुगमनम् — {khyod kyi phyi bzhin 'gro ba la/} /{bdag ni gal te nyon mongs na//} यदि मे श्रमबुद्धिः स्यात्तवानुगमनोत्सवे । जा.मा.११०ख/१२८.
phyi bzhin du 'brang
= {phyi bzhin 'brang ba/}
phyi bzhin 'brang ba
• क्रि. पृष्ठतः पृष्ठतः समनुगच्छति — {bcom ldan 'das nyid kyi phyi bzhin du 'brang} भगवन्तमेव पृष्ठतः पृष्ठतः समनुगच्छन्ति अ.श.४क/३; •वि. अनुबद्धः — {skal ba mthun pa'i byang chub sems dpa' dang rtag tu phyi bzhin 'brang ba'i lag na rdo rje dag dang} सार्धं सभागचरितैर्बोधिसत्त्वैः, नित्यानुबद्धैश्च वज्रपाणिभिः ग.व्यू.३१३ख/३६; पृष्ठतोऽनुबद्धः — {skyes bu lag na shing thogs pa ni phyi bzhin 'brang zhing kyi hud pha}…{zhes kun du ngud mo'i sgra 'don pa mthong ngo //} काष्ठव्यग्रहस्तैः पुरुषैः पृष्ठतोऽनुबद्धां हा तात…इति च समन्तादारोदनशब्दं श्रुत्वा वि.व.१५५क/१.४३; पृष्ठतः पृष्ठतोऽनुबद्धः — {de nas tshong dpon gyi bu nor bzangs kyis}…{phyi bzhin du 'brang ste} अथ खलु सुधनः श्रेष्ठिदारकः…पृष्ठतः पृष्ठतोऽनुबद्धः ग.व्यू.३२०ख/४१; अनुयात्रिकः म.व्यु.५१०५ (७७क); • सं. अनुगमः — {phyi bzhin 'brang ba'i tshul gyi dkyil 'khor} अनुगमनयमण्डलम् ग.व्यू.१७ख/११४; •अव्य. पश्चात् — {de phyi bzhin 'brang ba'i dge slong du khrid do//} तत्र पश्चाच्छ्रमणं नयति अ.श.२६२ख/२४०.
phyi bzhin 'brang ba'i dge slong
पश्चाच्छ्रमणः — {gang du g}.{yar drangs pa der des dge slong mdza' bo de phyi bzhin 'brang ba'i dge slong du khrid do//} स तं संशीलिकभिक्षुं यत्र निमन्त्रितो भवति, तत्र पश्चाच्छ्रमणं नयति अ.श.२६२ख/२४०; म.व्यु.८७४० (१२२क).
phyi bzhin 'brang ba'i tshul gyi dkyil 'khor
पा. अनुगमनयमण्डलम्, प्रज्ञापारमितामुखम् — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i sgo phyi bzhin 'brang ba'i tshul gyi dkyil 'khor zhes bya ba} अनुगमनयमण्डलं च नाम प्रज्ञापारमितामुखम् ग.व्यू.१७ख/११४.
phyi bzhin 'brang bar 'gyur
क्रि. अनुयाति पृष्ठतः — {mi yis dge dang mi dge gang byas pa/} /{de ni rtag tu phyi bzhin 'brang bar 'gyur//} यत्कृतं हि मनुजैः शुभाशुभं तत्प्रयान्त(?)मनुयाति पृष्ठतः ।। रा.प.२४४ख/१४३.
phyi bzhin song
क्रि. अनुगच्छतु — {sbyin pa 'di yi bsod nams gang /} /{de ni yi dwags phyi bzhin song //} इतो दानाद्धि यत्पुण्यं तत्प्रेताननुगच्छतु । अ.श.१२५क/११४.
phyi ra
प्राकारः — {phyi ra dkar pos bskor ba yi/} /{khyim de su'i yin khyod shes sam//} सितप्राकारसंवीतं वेत्सि कस्य नु तद्गृहम् । जा.मा.७४ख/८६; प्रतिप्राकारः म. व्यु.५५४१ (८२क).
phyi rim
बहिस्पट्टिका म.व्यु.४३६३ (६८ख); मि.को.११क ।
phyi rub
वि. बहिःसंवृत्तः — {dkyil du skar khung phyi rub la nang yangs pa rgya mtsho'i rnam pa lta bur gdod do//} बहिःसंवृत्तस्यान्तर्विशालस्य समुद्राकृतेर्वातायनस्य मोक्षो मध्ये वि.सू.६क/६.
phyi rol bskrad
भू.का.कृ. निरस्तः — {zhes brjod pha ni khros pa yis/} /{dge ma}(?) {de ni phyi rol bskrad//} उक्त्वेति पित्रा कोपेन निरस्ता शुशुभे न सा ।। अ.क.३४५क/४५.३६.
पा. बाह्यवस्तु — {phyi rol dngos po'i mi slu ba/} /{gnas skabs de dag la yod min//} न बाह्यवस्तुसंवादस्तास्ववस्थासु विद्यते ।। त.स.१०८ख/९४८; बाह्यभावः — {phyi rol gyi dngos po med pa'i rtogs pa dang} बाह्यभावाभावोपलक्षणतया च ल.अ.८७क/३४; द्र. {phyi rol gyi don/}
phyi rol gyi dngos po dngos po med par rtogs pa
पा. १. बाह्यभावाभावोपलक्षणम् — {blo gros chen po de la ji ltar byang chub sems dpa' sems dpa' chen po phyi rol gyi dngos po} ।{med par rtogs pa la mkhas pa yin zhe na} कथं महामते बोधिसत्त्वो महासत्त्वो बाह्यभावाभावोपलक्षणकुशलो भवति ल.अ.८७ख/३४ २. बाह्यभावाभावोपलक्षणता — {blo gros chen po chos bzhi dang ldan pa'i byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams} ।{rnal 'byor chen po'i rnal 'byor can du 'gyur ro//} …{phyi rol kyi dngos po med pa'i rtogs pa dang} चतुर्भिर्महामते धर्मैः समन्वागता बोधिसत्त्वा (महासत्त्वाः) महायोगयोगिनो भवन्ति…बाह्यभावाभावोपलक्षणतया च ल.अ.८७क/३४.
phyi rol gyi dngos po dngos po med par rtogs pa la mkhas pa
वि. बाह्यभावाभावोपलक्षणकुशलः — {blo gros chen po de la ji ltar byang chub sems dpa' sems dpa' chen po phyi rol gyi dngos po} ।{med par rtogs pa la mkhas pa yin zhe na} कथं महामते बोधिसत्त्वो महासत्त्वो बाह्यभावाभावोपलक्षणकुशलो भवति ल.अ.८७ख/३४.
phyi rol gyi rten la gnas pa
वि. बाह्याश्रयस्थः — {glang po che bzhon pa la sogs pa ni phyi rol gyi rten la gnas pa yin no//} हस्तियानादयो बाह्याश्रयस्थाः न्या.टी.४२ख/५५; बाह्याश्रयस्थितः — {'khrul pa'i rgyu 'di ni phyi rol gyi rten la gnas pa yin no//} एतच्च बाह्याश्रयस्थितं विभ्रमकारणम् न्या.टी.४२क/५५; बाह्याश्रयगतः — {'khrul pa'i rgyu dbang po la yod pa dang yul la yod pa dang phyi rol gyi rten la yod pa dang nang la yod pa de thams cad kyis ni dbang po nyid sgyur bar byed de/} सर्वैरेव च विभ्रमकारणैरिन्द्रियविषयबाह्याध्यात्मिकाश्रयगतैरिन्द्रियमेव विकर्तव्यम् न्या.टी.४२ख/५५.
phyi rol gyi don
पा. बाह्यार्थः — {sgra phyi rol gyi don la ltos nas gzhan du mi 'thad pa nyid ma grub pa'i phyir} शब्दस्य बाह्यार्थापेक्षयाऽन्यथानुपपन्नत्वमसिद्धमिति त.प.२९ख/५०६; {so sor snang ba'i sgra don yang /} /{gal te phyi don yul yin na//} प्रतिभाऽपि च शब्दार्थो बाह्यार्थविषया यदि । त.स.३४क/३५६; {phyi rol don du snang ba yi/} /{blo ni khas len med phyir ro/} /{khas len na yang rnam shes las/} /{tha dad pa na tshad can min/} /{ldog pa grub pa med phyir ro//} अनुपगमाद् धियः ।। बाह्यार्थप्रतिभासाया उपाये वाऽप्रमाणता । विज्ञानव्यतिरिक्तस्य व्यतिरेकाप्रसिद्धितः ।। प्र.वा.११९क/२.१४.
phyi rol gyi don du smra ba
बाह्यार्थवादी — {phyi rol gyi don du smra ba gang dag rnam pa ni yul du gtogs pa nyid yin gyi rnam par shes par gtogs pa ni ma yin par brjod pa dag la klan ka 'di yin gyi} एतच्च बाह्यार्थवादिनां चोद्यम्, ये विषयगतमेवाकारं वर्णयन्ति न विज्ञानगतम् त.प.१८५क/८३१; {phyi rol don smra la/} /{gzugs blo la de brgal brtag mtshungs//} तुल्यं रूपधियामेतच्चोद्यं बाह्यार्थवादिनाम् ।। त.स.९२क/८३१.
phyi rol gyi don yod par smra ba
बाह्यार्थवादी — {phyi rol gyi don yod par smra ba thams cad la sgra la sogs pa rig pa'i ngo bo dang bral bar grub pa'i phyir ro//} बाह्यार्थवादिनां सर्वेषामेव शब्दादिषु संविद्रूपरहितत्वस्य सिद्धत्वात् त.प.१६१ख/४५.
phyi rol gyi don yod par smras pa
बाह्यार्थवादी— {yang gang dag phyi rol gyi don yod par smras pa shes pa rnam pa dang bcas pa yin no zhes bya ba'i phyogs yin pa} येषामपि बाह्यार्थवादिनाम् ‘साकारं ज्ञानम्’ इति पक्षः त.प.१८५क/८३१.
phyi rol gyi don la mngon par zhen pa
वि. बहिरर्थाभिनिवेशी — {phyi rol gyi don la mngon par zhen pa khyed cag gis rnam par shes pa lus kyi bdag nyid yin no zhes ni brjod par rigs pa ma yin no//} न हि तव बहिरर्थाभिनिवेशिनो वक्तुं युक्तम्—कायात्मकं विज्ञानमिति त.प.१०२ख/६५४.
phyi rol gyi don la bsnyon pa
वि. बहिरर्थापलापी — {de'i tshe phyi rol gyi don la bsnyon pa'i rnam par rig pa tsam du smra ba la de ma grub pa'i phyir gtan tshigs gang yang rung ba la ma grub pa yin no//} तदा बहिरर्थापलापिनो विज्ञप्तिमात्रतावादिनस्तदसिद्धमित्यन्यतरासिद्धो हेतुः त.प.१२५ख/७०१.
phyi rol gyi 'phar ma
बाह्यपुटम् — {phyi rol gyi ni 'phar ma la/} /{dkar mo chom rkun ro langs ma/} /{g+ha sma rI dang puka ka sI/} /{ri khrod ma dang gdol pa ma/} /{brgyad pa Do m+bi nI ru brjod//} बाह्यपुटे पुनः—गौरी चौरी वेताली च घस्मरी पुक्कसी तथा । शवरी चण्डाली चैव अष्टमी डोम्बिनी मता ।। हे.त.९क/२६.
phyi rol gyi yul
पा. बाह्यविषयः — {phyi rol gyi yul rnams la rnam par shes pa drug po rnams 'jug pa ni nang du'o//} बाह्यविषयाणां षड्विज्ञानानां प्रवृत्तिरध्यात्मनि वि. प्र.४९ख/४.५२.
phyi rol gyi lha
बाह्यदेवता — {'jig rten dang 'jig rten las 'das pa'i phyi rol gyi lha rnams la mchod pa thams cad dang gtor ma'i cho ga nye bar mkho ba dang bcas pa'i gtor ma dbul lo//} लौकिकलोकोत्तरबाह्यदेवताभ्यश्च सर्वपूजाभिर्बलिविधिमुपकरणेन सहितं बलिं दद्यात् स.दु.१११ख/१७६.
phyi rol gyur
= {phyi rol du gyur pa/}
phyi rol gyur min
= {phyi rol du gyur pa ma yin pa/}
phyi rol 'gro
क्रि. विनिर्याति — {'di ni dge mtshan tsam don gnyer/} /{bya bas brel zhing mang du ster/} /{nang zhugs nyid na phyi rol 'gro/} /{ci nyams nor ni blang bar mdzod//} एष कौतुकमात्रार्थी कार्यव्यग्रो बहुप्रदः । प्रविश्यैव विनिर्याति का क्षतिर्गृह्यतां धनम् ।। अ.क.९ख/५०.९५.
phyi rol dngos po
= {phyi rol gyi dngos po/}
phyi rol nyid
बहिरेव — {de nas rgyal pos grong khyer bkag/} /{phyi rol nyid der gdul bya la/} /{brtse bas rjes 'brang bcas te gnas/} /{dge slong ma ni ri ma yang //} राजधान्यां निषिद्धोऽथ बहिरेव स सानुगः । विनेयकृपया तत्र तस्थौ शैला च भिक्षुणी ।। अ.क.३१९ख/४०.१४५.
phyi rol 'thon
क्रि. निर्याति — {gzugs kyi dregs pas gzhon nu mas/} /{khyo yi khyim las phyi rol 'thon//} रूपदर्पेण निर्यान्ति तरुण्यः पतिवेश्मनः । अ.क.२३३क/८९.१४२.
phyi rol du gyur
= {phyi rol du gyur pa/}
phyi rol du gyur pa
• वि. बहिष्कृतः — {de 'dzin pa la sogs pa'i las phyi rol tu gyur pa'i phyir ro//} तद्धारणादिकर्मबहिष्कृतत्वात् त.प.१३५क/७२१; • सं. बहिर्भावः — {bran mo zong nyid du gtong ba ni de las phyi rol du gyur pa nyid ma yin no//} नातः पण्येन दास्याः प्रेषणस्य बहिर्भावः वि.सू.५०ख/६४.
phyi rol du gyur pa ma yin pa
• सं. अबहिर्भावः — {ngo bo gcig las dbyer med phyir/} /{zhes bya ba ni skye ba'am gsal ba'i ngo bo gcig las ma skyes pa dang mi gsal bar mngon par 'dod pa'i ngo bo yang phyi rol du gyur pa ma yin pa'i phyir ro//} एकरूपाबहिर्भावादिति । एकस्माद् रूपाज्जाताद्, व्यक्ताद्वाऽजाताव्यक्ताभिमतस्यापि रूपस्याबहिर्भावात् त.प.२०४ख/८७७; • वि. अबहिर्भूतः — {des na gnod phyir rjes dpag las/} /{khas blangs phyi rol gyur min yang /} /{yul gyi khyad par bstan pa yi/} /{phyir na tha dad byas pa yin//} तस्माद् विषयभेदस्य दर्शनार्थं पृथक् कृतः । अनुमानाबहिर्भूतोऽप्यभ्युपायः प्रबाधनात् ।। प्र.वा.१४३क/४.१०२.
phyi rol du bltas pa
वि. बहिर्मुखः — {phyi rol du bltas pa dang nang du bltas pa'i bye brag dang} बहिर्मुखान्तर्मुखभेदतः अभि.स.भा.१५क/१९.
phyi rol du phyung ba
भू.का.कृ. निष्कासितः लो.को.१५५६.
phyi rol du byung
क्रि. बहिरुपयाति — {de nas tsan dan}…{grong khyer gyi dus ston myong bar bya ba'i phyir rgyal po'i pho brang nas phyi rol tu byung ngo //} ततश्चन्दनः…राजकुलाद् बहिरुपयाति नगरपर्व प्रत्यनुभवितुम् अ.श.६४क/५६.
phyi rol don
= {phyi rol gyi don/}
phyi rol don smra
= {phyi rol gyi don du smra ba/}
phyi rol na yod pa
• अव्य. बहिः — {phyi'i gter zhes bya ba ni them pa'i phyi rol na yod pa'i gter yin no//} बहिर्निधिर्देहल्या बहिर्निधिः वि.व.१९८ख/१.७२; • सं. बहिर्भावः — {nag pa khyim na med pa las/} /{phyi rol yod pa mi rigs te//} गेहाभावात्तु चैत्रस्य बहिर्भावो न युज्यते । त.स.६०क/५७२.
phyi rol na yod pa'i gter
बहिर्निधिः — {phyi'i gter zhes bya ba ni them pa'i phyi rol na yod pa'i gter yin no//} बहिर्निधिर्देहल्या बहिर्निधिः वि.व.१९८ख/१.७२.
phyi rol gnas pa
वि. बहिर्गतः — {nang gi stong pa yin par ltos/} /{phyi rol gnas pa stong par ltos//} शून्यमध्यात्मकं पश्य शून्यं पश्य बहिर्गतम् । अभि.भा.८६ख/१२०३.
phyi rol rnam pa
पा. बाह्याकारः, ज्ञानस्य विषयाकारः — {shes pa rnam bcas phyogs la yang /} /{phyi rol rnam pa rjes mthun par/} /{shes pa la ni snang gyur pa'i/} /{don rtogs zhes ni brjod pa yin//} साकारज्ञानपक्षेऽपि बाह्याकारानुरूपतः । ज्ञाने निर्भाससम्भूतावर्थो विदित उच्यते ।। त.स.९१क/८२१.
phyi rol pa
वि. बाह्यः — {phyi rol pa rnams tha dad pa yin na de dag la ni rnam par rtog par mi 'jug pa yin nam/} {ji ltar de dag la skye zhe na} ननु बाह्याः विवेकिनः । न च तेषु विकल्पवृत्तिरिति कथं तेषु भवति प्र.वृ. २८२ख/२५; बाह्यकः — {'di las phyi rol pa thams cad} सर्व इतो बाह्यकः श्रा.भू.१६४क/४३८; {phyi rol pa rnams kyi mthong bas spang bar bya ba rnams mi spong ba kho na te} नैव हि बाह्यकानां दर्शनप्रहातव्याः प्रहीयन्ते अभि. स्फु.९३क/७६९.
phyi rol phyogs
१. बहिर्देशः — {de ni phyi rol phyogs dang 'brel//} स बहिर्देशसम्बद्धः त.स.७५ख/७०५ २. = {phyi rol phyogs pa/}
phyi rol phyogs pa
वि. विमुखः — {pho brang 'khor gyi bud med las/} /{phyi rol phyogs pa'i sa bdag dang /} /{rtse zhing nu rgyas ldan pa des/} /{skal pa bzang zhing mdzes pa thob//} अन्तःपुरपुरन्ध्रीषु विमुखेन महीभुजा । लेभे सौभाग्यशोभां सा रममाणा घनस्तनी ।। अ.क.१४६क/६८. ५५; पराङ्मुखः — {ma mthong byams pa yang dag sbyar/} /{nang zhugs phyi rol phyogs tshe na'ang /} /{yun ring goms pa nges par ni/} /{phyogs su lhung ba mi zlogs so//} अदृष्टस्नेहसंश्लिष्टः प्रविष्टोऽन्तः पराङ्मुखः । न नाम सुचिराभ्यस्तः पक्षपातो निवर्तते ।। अ.क.२२६क/२५. २१.
phyi rol dbang po
बाह्येन्द्रियम् — {phyi rol dbang po nyid phyir sogs/} /{phrad nas 'dzin byed nyid sgrub gang //} यत्तु बाह्येन्द्रियत्वादि प्राप्यकारित्वसाधनम् । त.स.९२क/८३२.
phyi rol min pa
= {nang} अन्तरालम्, अभ्यन्तरम् — {nang dang phyi rol min pa la//} अभ्यन्तरं त्वन्तरालम् अ.को.१३३ख/१.३.६; अन्तरम् आलाति अन्तरालम् । ला आदाने अ.वि.१.३.६.
phyi rol med pa
वि. अबहिः — {bag chags yongs su smin pas na/} /{phyi rol med pa'i ngo bo ni/} /{rnam shes la ni so sor snang //} अबहिस्तत्त्वरूपाणि वासनापरिपाकतः । विज्ञाने प्रतिभासन्ते त.स.६९क/६५०.
phyi rol tshal
बाह्योद्यानम् — {ngang pa dang ni bung ba'i sgra/} /{glu yi mtha' nas mnyan par bya/} /{ba lang 'tshe yi sgra yang ni/} /{phyi rol tshal du mtshon bya dang //} रुतं हंसस्य भृङ्गस्य श्रूयते गीतशेषतः । गोमायोरपि शब्दं च बाह्योद्याने तु लक्षयेत् ।। हे.त.२०क/६४.
विलम्बः — {ces pa 'di thos bdag dang phrad pa la/} /{skad cig kyang de phyi bshol ji ltar mdzad//} इत्येतदाकर्ण्य कथं स कुर्यात् क्षणं विलम्बं मम दर्शनेऽपि । अ.क.१९२ख/२२.८; ल.वि.७३क/९९.
phyi bshol ba
= {phyi bshol/}
phyi sa
= {bshang ba} विष्ठा, गूथम् — {grong khyer gyi 'obs shig gi nang na yi dwags}…{rnag dang khrag dang phyi sa za ba}…{lnga brgya gnas so//} नगरपरिखायां पञ्च प्रेतशतानि प्रतिवसन्ति… पूयशोणितविष्ठाहाराणि अ.श.१३४क/१२३; उच्चारावस्करौ शमलं शकृत् ।। गूथं पुरीषं वर्चस्कमस्त्री विष्ठाविशौ स्त्रियौ । अ.को.१७५क/२.६. ६८; वितिष्ठते नाभेरध इति विष्ठा । ष्ठा गतिनिवृत्तौ अ.वि.२.६.६८; उच्चारः — {zas dang skom lhag mar gyur pa'am phyi sa dang gcin dang}…{khrag gis 'bags pa dang} उच्छिष्टं वा पानभोजनमुच्चारप्रस्राव…रुधिरसंसृष्टं वा बो.भू.६५ख/८४; गूथम् — {bdag ni phyi sa gcin ma yin//} गूथमूत्रमहं न च ।। बो.अ.३३क/९.५९; पुरीषम् — {lus 'di la skra dang}…{phyi sa dang}…{yod do//} सन्ति अस्मिन् काये केशाः…पुरीषम् वि.व.१३२क/२. १०९; विट् — {phyi sa dang gcin dang mchil ma dang snabs dang khrag la sogs pa dag la yod pa dang} विण्मूत्रखेटसिङ्घाणकशोणितादिषु अभि.भा.४३क/९१; मीढः म. व्यु.६९६६ (९९ख).
phyi sa khung
• सं. जम्बालः — {phyag dar gyi phung po dang phyi sa khung du skra 'bal zhing} सङ्कारकूटे जम्बाले केशांल्लुञ्चति अ.श.१३४ख/१२४; • ना. जाम्बालः, ब्राह्मणपुत्रः — {de mi gtsang ba'i gnas rnams 'ba' zhig tu dga' la}…{de'i ming phyi sa khung phyi sa khung zhes bya bar gyur to//} सोऽमेध्यस्थानेष्वेवाभिरमते…तस्य (जाम्)बालो जाम्बाल इति संज्ञा संवृत्ता अ.श.१३४ख/१२४; जाम्बालकः — {bu ram gnas dang}…{phyi sa khung /} /{sde tshan dag tu bstan pa yin//} गुडशाला च…जाम्बालकश्चैव वर्गो भवति समुदितः अ.श.११७क/१०७.
phyi sa mi 'byung ba
क्रि. नोच्चारं करिष्यति लो.को.१५५६.
phyi sa'i gnas
वर्चधानम् — {gang na phyi sa'i gnas yod pa/} /{der ni sdug bzhin rgyug par bgyid//} येन हि वर्चधानानि तेन धावति दुःखिता । अ.श.१२३क/११३.
phyi sa'i snod
वर्चघटः — {bu ram gnas dang kha zas dang /} /{chu dang phyi sa'i snod rnams dang /}…/{sde tshan dag tu bstan pa yin//} गुडशाला च भक्तं च तोयं वर्चघटेन च ।…वर्गो भवति समुदितः अ.श.११७क/१०७.
phying ba
नमतः — {phying ba dang la ba dang be'u phrugs dang klam dang sems pa ni mi dra bar lhan thabs su glan zhing drub bo//} नमतकोचवप्रावारस्थूलकम्बलपैलातिकमच्छिन्नमासेवकदानसूतम् वि.सू.६७क/८४; वि.सू.१९क/२२; म.व्यु.५८६२ (८५क).
phying ba pa
पा. नामन्तिकः, धूतगुणविशेषः — {ji ltar na phying pa pa yin zhe na/} {chos gos gsum pa'am}…{'chang gi} कथं नामन्तिको भवति ।। यत्त्रिचीवरं धारयति श्रा. भू.६४क/१५९; {gal te dgon pa pa zhig yin nam gal te bsod snyoms pa zhig yin nam}…{gal te phying ba pa zhig yin nam} सचेदारण्यको भविष्यति, सचेत्पिण्डपातिको भविष्यति… सचेन्नामन्तिको भविष्यति अ.सा. ३४०क/१९२.
phying bu
नमतः — {zhum par mi 'gyur bar bya ba'i phyir dbus su phying bus sbyar bar bya'o//} सङ्कोचासम्पत्तये नमतदानं मध्ये वि.सू.७ख/८.
phyin
१. = {phyin pa/} 2. = {phyin chad/} {phyin nas} गत्वा — {bltams pa tsam gyis khye 'u de/} /{rang gis gom pa bdun phyin nas//} जातमात्रः शिशुर्गत्वा स्वयं सप्त पदानि सः । अ.क.२०९ख/२४.१५; प्राप्य— {ma 'ongs pa'i gnas skabs su phyin nas ma 'ongs pa} अनागतावस्थां प्राप्यानागतः अभि.स्फु.११४ख/८०६; उद्धृत्य — {de ni phyin nas rab tu dga' bar gyur//} उद्धृत्य चैनं परमप्रतीतः जा.मा.२४२क/१६४.
गत्वा— {shar du dpag tshad phyin gyur nas/} /{sa 'dzin rtse mo gsum pa ni/} /{sba las byas pa'i them skas la/} /{'dzegs la de nas 'gro bar gyis//} पूर्वेण योजनं गत्वा त्रीणि शृङ्गाणि भूभृतः । वेत्रसोपाननिश्रेण्या समारुह्याथ गम्यताम् ।। अ.क.६४ख/६.१३२; प्राप्य — {nags tshal stug por phyin gyur nas/} /{bkres pas nyen pas yang dag bsams//} विकटामटवीं प्राप्य क्षुत्क्षामाः समचिन्तयन् ।। अ.क.२६५ख/३२.६.
phyin ci ma log pa
• सं. अविपर्यासः — {drug pas ni bya ba rnams la phyin ci ma log pa ste/} {bya ba thams cad yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes pa'i phyir ro//} षष्ठ्या कृत्येष्वविपर्यासः सर्वकार्ययथाभूतपरिज्ञानात् सू.व्या.१९६क/९७; • वि. अवितथः — {phyin ci ma log pa'i shes pa ni tshad ma yin la} अवितथं ज्ञानं प्रमाणम् त.प.१३२क/७१४; {de la phyin ci ma log par gsung bas na de bzhin gshegs pa zhes bya'o//} तत्रावितथवचनात्तथागतः बो.भू.४९ख/६४; अविपरीतः — {'dod chags pa dang ma rig pa dang ldan pa'i sems can gyi skyes bu'i tshig ni dbang po las 'das pa phyin ci ma log pa'i don rtogs par nus pa ma yin no//} पुरुषस्य रागादिभिरविद्यया च परीतचेतसो वचनं नालमतीन्द्रियमर्थमविपरीतमवगमयितुम् त.प.१३०ख/७१२; अविपर्यस्तः — {de bas na don byed nus pa'i dngos po gzung bar bya ba la phyin ci ma log pa gang yin pa de ma 'khrul ba yin par rig par bya'o//} तस्माद् ग्राह्येऽर्थक्रियाक्षमे वस्तुरूपे यदविपर्यस्तं तदभ्रान्तमिह वेदितव्यम् न्या. टी.४१क/४७; न विपर्यस्तः — {mngon sum ni gzung ba'i yul la phyin ci ma log pa yin no//} प्रत्यक्षं तु ग्राह्ये रूपे न विपर्यस्तम् न्या.टी.४१क/४७.
phyin ci ma log pa bsgrub pa
अक्षुण्णविधानम् — {phyin ci ma log pa bsgrub pa ni bdag po tsam gyis yin no//} अक्षुण्णविधानं त्वाधिपत्यमात्रेण त.प.१२१ख/६९३.
phyin ci ma log pa de bzhin nyid
= {phyin ci ma log pa'i de bzhin nyid/}
phyin ci ma log pa'i de kho na
पा. अविपर्यासतत्त्वम्, तत्त्वभेदः — {de kho na rnam pa bcu ste/} {'di lta ste/} {rtsa ba'i de kho na dang}…{phyin ci ma log pa'i de kho na dang}…{mkhas pa'i de kho na ste} दशविधं तत्त्वम्, यदुत—मूलतत्त्वम्… अविपर्यासतत्त्वम्… कौशल्यतत्त्वञ्च म.भा.१०ख/८३.
पा. अविपरीताववादः — {de la phyin ci ma log pa'i gdams ngag gang zhe na/} {phyin ci ma log pa'i chos dang don ston par byed cing /} {yang dag par 'dzin du 'jug pa gang yin pa dang} तत्राविपरीताववादः कतमः । यदविपरीतं धर्मसत्त्व ं(?धर्ममर्थं) च देशयति, ग्राहयति श्रा.भू.९६क/२५९.
phyin ci ma log par gyur pa
पा. अविपर्यासपरिणता, अनुधर्मप्रतिपत्तिभेदः — {rnam pa 'di gnyis ni rjes su mthun pa'i chos sgrub pa ste/} {'di ltar rnam par mi g}.{yeng ba dang phyin ci ma log par gyur pa'o//} इत्येषा द्विविधाऽनुधर्मप्रतिपत्तिर्यदुत — अविक्षिप्ता चाविपर्यासपरिणता च म.भा.२१ख/१६०.
phyin ci ma log par gsung ba
वि. अवितथवादी — {chos smra ba de dag ni dkon pa'o//}…{phyin ci ma log par gsung ba bzhin du blta bar bya'o//} दुर्लभस्ते…धर्मभाणकः… अवितथवादीव द्रष्टव्यः का.व्यू.२३५ख/२९८.
phyin ci log
= {phyin ci log pa/}
phyin ci log gi rgyu
पा. विपर्यासहेतुः, हेतुभेदः — {rgyu rnam pa bdun te/} {ma rig pa ni phyin ci log gi rgyu'o//}…{skye ba dang rga shi ni skyo ba'i rgyu'o//} सप्तविधो हेतुः । तत्र विपर्यासहेतुरविद्या…उद्वेगहेतुर्जातिजरामरणे म.भा.४क/३२.
phyin ci log gi gnyen po'i snang ba'i de kho na
पा. अविपर्यासदृश्यतत्त्वम्, दृश्यतत्त्वभेदः — {snang ba'i de kho na ni rnam pa dgu ste/} {nga rgyal med pa'i snang ba'i de kho na dang phyin ci log gi gnyen po'i snang ba'i de kho na dang}… {bdag tu 'dzin pa'i gzhi la dgongs pa thams cad rtogs pa snang ba'i de kho na'o//} दृश्यतत्त्वं नवविधम्—निरभिमानदृश्यतत्त्वम्, अविपर्यासदृश्यतत्त्वम्… आत्मग्राहवस्तुसर्वाभिसन्धिप्रवेश (?प्रबोध)दृश्यतत्त्वञ्च म.भा.१५ख/१२३.
phyin ci log gi mdo
ना. विपर्याससूत्रम्, ग्रन्थः — {phyin ci log gi mdo las} विपर्याससूत्राद् अभि.भा.२३१क/७७८.
phyin ci log gi sems can
विपर्याससत्त्वः — {sems can thams cad ni phyin ci log gi sems can dang} विपर्याससत्त्वाः सर्वसत्त्वाः सु.प.३०क/९.
phyin ci log gi sems pa las gyur pa
पा. विपर्याससञ्चेतनीयता, सञ्चेतनीयताभेदः — {phyin ci log gi sems pa las gyur pa ni 'di lta ste/} {'ga' zhig chos 'dod kyang mi mthun pa'i rgyu la lta ste/} {phyi ma la yid du 'ong ba'i 'bras bu'i don du bsams nas mi dge ba spyod pa'o//} विपर्याससञ्चेतनीयता यथा कश्चिद्धर्मकामो विषमहेतुदृष्टिरायत्यामिष्टफलार्थमभिसन्धायाकुशलमाचरति अभि.स.भा.४६ख/६४.
phyin ci log gis khyab pa
वि. विपर्ययव्याप्तः — {gtan tshigs 'di ni phyin ci log gis khyab pa yin te} अयं तु हेतुर्विपर्ययव्याप्तः न्या.टी.७९ख/२१२.
phyin ci log tu gyur pa
भू.का.कृ. विपर्यस्तः — {khro bas zil gyis non cing sems phyin ci log tu gyur pas brjod na nyes pa med do//} अनापत्तिः क्रोधाभिभूतो विपर्यस्तचित्तो निश्चारयेत् बो.भू.९१ख/११६.
phyin ci log tu 'gyur
= {phyin ci log tu 'gyur ba}
phyin ci log tu 'gyur ba
क्रि. विपर्येति — {'di ni}…{dus gzhan nam skyes bu gzhan la phyin ci log tu 'gyur ba ma yin pas de lta bas na phyin ci log ma yin no//} न चैष कालान्तरे…पुरुषान्तरे वा विपर्येति तस्मादवितथः त.प.१६५क/७८५.
phyin ci log tu sgrub par byed pa
विपर्ययसाधनम् — {bsgrub par bya ba phyin ci log tu sgrub par byed pa 'di gnyis kho na'i nang du 'dus pa'i phyir ro//} अनयोरेव साध्यविपर्ययसाधनयोरन्तर्भावात् न्या.टी.८०क/२१३.
phyin ci log tu lta ba
पा. विपरीतदृष्टिः — {gang dag chos 'di lta bu la 'jug pa dang 'dzud pa de dag thams cad bsod nams kyi phung po dpag tu med pa skyed do snyam pa la de lta bu'i lta ba 'di gnyis te/} {phyin ci log tu lta ba dang 'phel ba'i lta ba'o//} यस्यामीदृश्यां धर्मतायामवतरन्त्यवतारयन्ति वा सर्वे तेऽप्रमेयं पुण्यं प्रसवन्तीत्येवमेते दृष्टी विपरीतदृष्टिः प्रसवदृष्टिश्च अभि.स.भा.८३क/११३.
phyin ci log tu 'dug pa
विपरीतत्वम् — {grub pa las bzlog ste phyin ci log tu 'dug pa'i rgyus bsgrub par bya ba yin par blta bar bya ste} सिद्धस्य विपर्ययेण विपरीतत्वेन हेतुना साध्यो द्रष्टव्यः न्या.टी.७२क/१८८.
phyin ci log tu dmigs pa
वि. वितथालम्बनः — {bden pa la dmigs pa'i phyir med pa la dmigs pa ni ma yin gyi phyin ci log te dmigs pa dag ni yin no//} नासदालम्बनाः; सत्यालम्बनत्वात् । वितथालम्बनास्तु अभि.भा.३३क/९९५.
phyin ci log tu 'dzin
क्रि. विपर्यस्यते — {'jig rten mi mkhas pa dag gis smig rgyu dang}…{mig yor skyes bu phyin ci log tu 'dzin gyi} मृगतृष्णा…अक्षपुरुषा लोकेऽविद्वद्भिर्विपर्यस्यन्ते ल.अ.९७ख/४४.
phyin ci log dang ma log pa
१. विपर्यस्ताविपर्यस्तौ — {phyin ci log dang ma log pa'i/} /{shes pa tha dad yod min na/} /{skyes bu shes gcig bdag nyid la/} /{de phyir 'ching grol ji ltar yin//} विपर्यस्ताविपर्यस्तज्ञानभेदो न विद्यते । एकज्ञानात्मके पुंसि बन्धमोक्षौ ततः कथम् ।। त.स.१४क/१५८ २. विपर्यासाविपर्यासौ — {rang bzhin yin yang phyin log gis/} /{gal te gzhan du rtogs na ni/} /{phyin ci log dang ma log pa'i/} /{rnam par gzhag pa su yis byed//} स्वभावोऽपि विपर्यासादन्यथा यदि गम्यते । विपर्यासाविपर्यासव्यवस्थां कः करिष्यति ।। प्र. अ.६ख/८.
phyin ci log pa
• सं. १. विपर्यासः — {rang bzhin yin yang phyin log gis/} /{gal te gzhan du rtogs na ni/} /{phyin ci log dang ma log pa'i/} /{rnam par gzhag pa su yis byed//} स्वभावोऽपि विपर्यासादन्यथा यदि गम्यते । विपर्यासाविपर्यासव्यवस्थां कः करिष्यति ।। प्र.अ.६ख/८; {'di ltar bcom ldan 'das kyis bdag med pa la bdag go snyam du phyin ci log go zhes gsungs so//} तथा ह्यनात्मन्यात्मेति विपर्यास उक्तो भगवता सू.व्या.२३७क/१४९ २. विपर्ययः— {tshul gnyis phyin ci log tu grub par gyur na 'gal ba yin no//} द्वयो रूपयोर्विपर्ययसिद्धौ सत्त्यां विरुद्धः न्या.टी.७९क/२१० ३. विपरीतता — {gal te phyin ci log snang na/} /{de la phyin ci log yod min//} यदि विपरीतस्य ख्यातिर्न तस्य विपरीतता विद्यते प्र. अ.१८१क/१९५; वैतथ्यम् — {'dis ni phyin ci log gi rgyu 'dod chags la sogs pa'i nyes pa'i tshogs med pas phyin ci ma log pa'i shes pa'i rgyu nyid du bstan pa yin no//} अनेनावितथज्ञानहेतुत्वं वैतथ्यकारणरागादिदोषगणाभावेन प्रतिपादयति त.प.१३२क/७१४; • वि. वितथः — {mu stegs can rnams ni bdag tu lta ba'i phyin ci log la zhen pa yin pas} वितथायामात्मदृष्टौ निविष्टाः कुतीर्थ्याः अभि.स्फु.३१२क/११८९; विपर्यासितः — {blo bdag rnam par dbyer med kyang /} /{mthong ba phyin ci log rnams kyis/} /{gzung dang 'dzin pa myong ba dag/} /{tha dad ldan bzhin rtogs par 'gyur//} अविभागोऽपि बुद्ध्यात्मविपर्यासितदर्शनैः । ग्राह्यग्राहकसंवित्तिभेदवानिव लक्ष्यते ।। प्र.वा.१३२क/२.३५४; विपर्यस्तः — {tshad ma gnyis las gzhan pa'i shes pas bstan pa'i don ni smig rgyu la chu bzhin du kha cig shin tu phyin ci log pa yin la} आभ्यां प्रमाणाभ्यामन्येन च ज्ञानेन दर्शितोऽर्थः कश्चिदत्यन्तविपर्यस्तः । यथा—मरीचिकासु जलम् न्या.टी.३८क/२२; {gal te de ltar the tshom dang /} /{de bzhin phyin log blo med 'gyur//} यद्येवम् संशयो न स्याद् विपर्यस्ता मतिस्तथा । त.स.१११क/९६३; विपरीतः — {de bas na phrad par mi nus pa shin tu phyin ci log pa} ({dngos po} ){dang dngos po med pa ma nges pa'i don ston par byed pas shes pa gzhan ni tshad ma ma yin no//} तस्मादशक्यप्रापणम्—अत्यन्तविपरीतम्, भावाभावानियतं चार्थं दर्शयदप्रमाणमन्यज्ज्ञानम् न्या.टी.३८क/२३; • अव्य. १. मिथ्या — {thog ma med pa'i bag chags kyi mthu las phyin ci log tu rtog pa yin no//} अनादिवासनासामर्थ्ये मिथ्याविकल्पः प्र.अ.७४क/८२ २. वि — {phyin log blo} विमतिः त.स.११३ख/९८०.
phyin ci log pa bzhi
चत्वारो विपर्यासाः — १. {mi rtag pa la rtag pa} अनित्ये नित्यम्, २. {sdug bsngal ba la bde ba} दुःखे सुखम्, ३. {mi gtsang ba la gtsang ba} अशुचौ शुचिः, ४. {bdag med pa la bdag tu phyin ci log pa} अनात्मन्यात्मा अभि.भा.२३१क/७७७.
phyin ci log pa nyid
विपरीतता — {mis byas pa/} /{phyin ci log pa nyid du dogs/} /{mi rnams kyis ni nyer btags la'ang /} /{de bzhin dogs de cis mi 'gyur//} पौरुषेयस्य शङ्क्यते विपरीतता । नरैरुत्प्रेक्षितस्यापि सा शङ्क्यैव न किं भवेत् ।। त.स.८७क/७९४.
phyin ci log pa yin
क्रि. विपर्यस्यति — {de ni ngo bo nyid kho nas phyin ci log pa yin no//} सा स्वभावेनैव विपर्यस्यति प्र.वृ.२९०क/३३.
phyin ci log ma yin pa
• सं. १. अविपर्यासः — {de ltar nor ba ni 'phags pa rnams la phyin ci log dang phyin ci log ma yin pa rnam par spangs pa'o//} एवं भ्रान्तिरार्याणां विपर्यासाविपर्यासवर्जिता ल.अ.९७ख/४४ २. अविपर्यासता — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa phyin ci log kyang ma yin phyin ci log ma yin pa yang ma yin pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानां नापि विपर्यासता नाप्यविपर्यासता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.४२ख/२०; • वि. अवितथः— {'di ni}…{dus gzhan nam skyes bu gzhan la phyin ci log tu 'gyur ba ma yin pas de lta bas na phyin ci log ma yin no//} न चैष कालान्तरे…पुरुषान्तरे वा विपर्येति तस्मादवितथः त.प.१६५क/७८५; अविपर्यस्तः — {gal te phyin ci log ma yin na ji ltar rnam par rtog pa'i gnas skabs na sgro 'dogs par byed ce na} यद्यविपर्यस्तः, कथमारोपयति विकल्पावस्थायामिति चेत् त.प.३०४ख/१०६८.
phyin ci log med pa
अवैपरीत्यम् — {blang bar bya ba dang dor bar bya ba dang de'i thabs de+es bstan pa dag la phyin ci log med pa ni mi slu ba yin te} हेयोपादेयतदुपायानां तदुपदिष्टानामवैपरीत्यमविसंवादः प्र.वृ.३२३क/७२.
phyin ci log bzhi la rab tu zhugs pa
वि. चतुर्विपर्यासानुप्रयातः— {kye ma sems can 'di dag ni bdag dang bdag gi la mngon par zhen cing phung po'i gnas las ma 'phags pa phyin ci log bzhi la rab tu zhugs pa} आत्मात्मीयाभिनिविष्टा बतेमे सत्त्वाः स्कन्धालयानुच्चलिताश्चतुर्विपर्यासानुप्रयाताः द.भू.१९२क/१८.
phyin chad
• सं. आयतिः — {byang chub sems dpas bsam pa thag pa nas phyin chad mi bya bar sems bskyed par bya zhing phyin chad kyang bsdam par bya'o//} आशयतो बोधिसत्त्वेन पुनरनध्याचाराय चित्तमुत्पादयितव्यम्, आयत्याञ्च संवरः करणीयः बो.भू.९७ख/१२४; • अव्य. ऊर्ध्वम् — {skad cig ma/} /{dang po phyin chad} पूर्वात् क्षणादूर्ध्वम् अभि.को.११ख/४.१९; उत्तरम्— {dus de phyin chad ni bslab pa'i gzhi gang dag la mkhas par gyur pa} तत उत्तरकालं येषु शिक्षापदेषु कुशलो भवति श्रा.भू.१७ख/४२; प्रभृति — {de dag phyin chad} ततः प्रभृति जा.मा.३०क/३५; पुनः — {phyin chad mi bya bar sems bskyed par bya} पुनरनध्याचाराय चित्तमुत्पादयितव्यम् बो.भू. ९७ख/१२४; भूयः म.व्यु.६७४४ (९६ख).
phyin chod
हरुणः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७४३ (१०९ख).
phyin pa
• क्रि. (अवि., अक.) निर्गच्छति — {dang por mig gi 'od zer gyis byad khyer nas me long la sogs pa'i yul gyi bar du phyin pa'i 'jug pa de ni mdun na gnas pa zhes bya'o//} प्रथमं किल चक्षूरश्मयो मुखमादाय निर्गच्छन्ति यावदादर्शादिदेशम्, सा प्राङ्नता वृत्तिरुच्यते त.प.१४९क/७५०; प्राप्नोति — {gang 'gro ba dang ldan pa de ni nye bar myur du phyin cing bskal bar yul ring po nas phyin te} यो हि गतिमान्स सन्निकृष्टमाशु प्राप्नोति, विप्रकृष्टं चिरेण त.प.१८४क/८३०; • सं. गतिः — {yul thag ring na gnas pa'i phyir/} /{yang dag par ni ma mthong bas/} /{la lar gzhan du dogs 'gyur ba/} /{der ni nye bar phyin pa tsam//} दूरदेशव्यवस्थानादसम्यग्दर्शने भवेत् । अन्याशङ्का क्वचित् तत्र समीपगतिमात्रकम् ।। त.स.१०५क/९२२; • भू.का.कृ. गतः — {de bas na de ltar lkog mar srog phyin 'dra ste} ततश्च एवं कण्ठगतं प्राणम् अभि.स्फु.३१२क/११८८; अभिगतः — {mthu chen po de la bsod snyoms dbul ba'i phyir sgo khang gi drung du phyin pa dang} तस्य महात्मनः पिण्डपातं प्रतिपादयितुकामो द्वारकोष्ठकसमीपमभिगतः जा.मा.१९ख/२१; आगतः — {dge slong dag de nas mi de dag rdzu 'phrul gyi grong khyer der zhugs nas phyin pa snyam du 'du shes par gyur} अथ खलु भिक्षवस्ते पुरुषास्तदृद्धिमयं नगरं प्रविशेयुः, आगतसंज्ञिनश्च भवेयुः स.पु.७२क/१२०; यातः — {thugs rjes pha rol phyin pa gang} यातं पारं यत्कृपया सू.अ.१५३ख/३८; अनुप्राप्तः — {ji tsam na rang sangs rgyas shig phyogs der phyin pa dang} यावदन्यतमः प्रत्येकबुद्धस्तं प्रदेशमनुप्राप्तः वि.व.१६७क/१.५६; सम्प्राप्तः — {rna ba'i nam mkhar phyin pa yis/} /{de ni rna nus byed ce na//} कर्णव्योमनि सम्प्राप्तः शक्तिं श्रोत्रे करोति चेत् । त.स.९२क/८३३; अनुप्रपन्नः — {dgra rnams kyis khor yug tu bskor te dgon par phyin te} समन्ततः शत्रुभिरावृतः कान्तारमनुप्रपन्नः शि.स.४५ख/४३.
• पा. वाहिनी, गतिभेदः — {ston pa la/} /{yid mgyogs 'gro ba gzhan dag la/} /{phyin byed mos pa las byung yang //} शास्तुर्मनोजवाऽन्येषां वाहिन्यप्याधिमोक्षिकी ।। अभि.को.२३ख/७.४८; • सं. १. वाहनम् — {nyan thos dang rang sangs rgyas rnams la ni lus phyin byed kyi 'gro ba yang yod de/} {bya bzhin du rim gyis lus phyin par byed pa'i phyir ro//} श्रावकप्रत्येकबुद्धानां शरीरवाहिनी च गतिः । पक्षिवत् क्रमेण शरीरवाहनात् अभि.भा.६३क/१११५ २. प्रवेशनता — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{thams cad mkhyen pa nyid kyi grong khyer du phyin par byed pas lam lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…मार्गभूतं सर्वज्ञतानगरप्रवेशनतया ग.व्यू.३०९ख/३९६.
phyin byed pa
= {phyin byed/}
phyin log
= {phyin ci log pa/}
phyin log blo
विमतिः — {gzhan du na/} /{yul dus mi yi gnas skabs kyi/} /{dbye bas phyin log blo cis 'gyur/} अन्यथा पुनः । देशकालनरावस्थाभेदेन विमतिः कथम् ।। त.स.११३ख/९८०.
phyi'i dkyil 'khor
बाह्यमण्डलम् — {phyi'i dkyil 'khor gyi lha rnams kyi gnas ni snam bu rnams la/} {zla ba'i dkyil 'khor nyi shu rtsa brgyad blta'o//} बाह्यमण्डलस्य देवतास्थानं पटिकायां अष्टाविंशतिचन्द्रमण्डलं पश्येत् स.दु.१०८क/१६२.
phyi'i skye mched
बाह्यायतनम् — {rdzu 'phrul gyi dmigs pa ni phyi'i skye mched bzhi yin te} ऋद्धिश्चतुर्बाह्यायतनालम्बना अभि.भा.६२क/११११.
phyi'i ngo bo
बाह्यरूपम् — {phyi yi de nyid ma shes pa'ang /} /{rang bzhin nyid la rmongs phyir 'di/} /{rang rnam pa la phyi'i ngo bor/} /{sgra dang blo ni nges par byed//} अवेद्यबाह्यतत्त्वाऽपि प्रकृत्योपप्लवादियम् । स्वोल्लेखं बाह्यरूपेण शब्दधीरध्यवस्यति ।। त.स.३९ख/४०८.
phyi'i dngos po
पा. बाह्यवस्तु — {gang yang rung don blo yi yul/} /{phyi yi dngos po'i rgyu mtshan gyis//} यो वाऽर्थो बुद्धिविषयो बाह्यवस्तुनिबन्धनः । त.स.३३ख/३५१; बाह्यं वस्तु — {phyi yi dngos po zhes 'dzin te/} /{sgra yi don du kha cig 'dod//} स बाह्यं वस्त्विति ज्ञातः शब्दार्थः कैश्चिदिष्यते ।। त.स.३३ख/३५१.
phyi'i dngos po dmigs pa'i shes pa
बाह्यवस्त्ववलम्बनज्ञानम् — {gang gi phyir phyi'i dngos po dmigs pa'i shes pa dang dus mnyam du bde ba la sogs pa nyams su myong ba} यतो बाह्यवस्त्ववलम्बनज्ञानसमकालं सुखादयोऽनुभूयन्ते त.प.१९क/४८४.
phyi'i gter
बहिर्निधिः, निधिभेदः — {shes rab kyis so sor brtag par bya ba drug po nang gi gter dang phyi'i gter dang}…{chu 'gram gyi gter}…{phyi'i gter zhes bya ba ni them pa'i phyi rol na yod pa'i gter yin no//} षट् प्रज्ञाप्रतिवेदनीयानि ज्ञातव्यानि अन्तर्निधिर्बहिर्निधिः … उदकान्ते निधिः… बहिर्निधिर्देहल्या बहिर्निधिः वि.व.१९८ख/१.७२.
phyi'i rten cing 'brel bar 'byung ba
पा. बाह्यप्रतीत्यसमुत्पादः — {blo gros chen po chos thams cad kyi rten cing 'brel bar 'byung ba'i mtshan nyid rnam pa gnyis te/} {'di ltar phyi'i dang nang gi'o//}…{de la phyi'i rten cing 'brel bar 'byung ba ni} द्विप्रकारं महामते प्रतीत्यसमुत्पादहेतुलक्षणं सर्वधर्माणां यदुत बाह्यं च आध्यात्मिकं च । तत्र बाह्यप्रतीत्यसमुत्पादः ल.अ.८८क/३५.
phyi'i don
बाह्यार्थः — {phyi yi don du zhen pa yis/} /{'jug pa gang las rnam rtog gi/} /{gzugs brnyan 'di ni skyed byed pa/} /{de yis brjod ces bstan pa yin//} बाह्यार्थाध्यवसायेन प्रवृत्तं प्रतिबिम्बकम् । उत्पादयति येनेयं तेनाहेत्यपदिश्यते ।। त.स.३८क/३९४; द्र. {phyi rol gyi don/}
phyi'i don yod par smra ba
बाह्यार्थसद्भाववादः, बाह्यार्थवादः — {'on kyang phyi yi don yod par/} /{smra la 'dra ba yod par ni/} /{nges pa kho nar khas len par/} /{bya phyir de ni bstan pa yin//} किन्तु बाह्यार्थसद्भाववादे सारूप्यसम्भवः । ध्रुवमभ्युपगन्तव्य इत्यर्थं स प्रकाशितः ।। त.स.५०क/४९२.
phyi'i phyag rgya
पा. बाह्यमुद्रा — {dri gzhan la sogs pa'i khams rnams kyis phyi'i phyag rgya drug rnam par dag pa'o//} अन्यैर्गन्धादिधातुभिः षड्भिः षड् बाह्यमुद्रा विशुद्धा इति वि.प्र.६०ख/४.१०६.
phyi'i yul sprul pa
बाह्यविषयनिर्माणम् — {mthu phun sum tshogs pa yang rnam pa bzhi ste/} {phyi'i yul sprul pa dang /} /{yongs su bsgyur ba dang /} {sku tshe gtong ba dang /} {byin gyis rlob pa'i mnga' phun sum tshogs pa dang}…{ya mtshan gyi chos nar ma rnam pa sna tshogs phun sum tshogs pa'o//} चतुर्विधा प्रभावसम्पत्—बाह्यविषयनिर्माणपरिणामा(युरुत्सर्गा)धिष्ठानवशित्वसम्पत् … विविधनिजाश्चर्यधर्मसम्पच्च अभि.भा.५८क/१०९७.
phyi'i ra ba
प्रतिप्राकारः मि.को.१४०क ।
phyir
अव्य. १. = {don du} अर्थम्— {blon po la sogs rgyal po'i phyir/} /{de dag phyir ni rgyal po min//} अधिपार्थममात्यादि न तदर्थं महीपतिः जा.मा.१६१क/१८५; अर्थेन— {rig pa'i phyir rnam par shes pa'o//} विज्ञापनार्थेन विज्ञानम् प्र.प.१८७क/२४६; हेतोः — । {blo gros chen po srog chags nyes pa med pa rin gyi phyir bsad pa ni phal che'i de las gzhan gyi phyir ni nyung ngo //} मूल्यहेतोर्हि महामते प्रायः प्राणिनो निरपराधिनो वध्यन्ते स्वल्पादन्यहेतोः ल. अ.१५५ख/१०३; {de ci'i phyir zhe na} तत्कस्य हेतोः अ.सा.४५ख/२६; निमित्तम् — {gnye du'i khyim du zan gyi phyir} ज्ञातिगृहभुक्तिनिमित्तम् वि.सू.५०ख/६४; निदानम् — {de'i phyir mdza' bo dang blon po dang gnyen dang gnyen 'dab kyi skye bo'i tshogs kyis kyang spangs par gyur na} तन्निदानं च मित्रामात्यज्ञातिबन्धुवर्गेणापि परित्यक्तः ल.अ.१५५क/१०२; प्रति — {bsten pa'i phyir gzhan la khas blangs pa na bslab pa 'khrugs pa nyid do//} कुपितत्वं शिक्षायाः सेवां प्रति परस्याभ्युपगतौ वि.सू.१३ख/१५ २. इति, हेतौ — {phyir zhes bya ba ni gtan tshigs kyi sgra ste/} {de'i phyir zhes bya ba'i don to//} इतिश्रुतिः हेतौ, तस्मादर्थे वा वा.टी.५६ख/१०; तस्मात् — {gang gi phyir tshad ma lnga'i spyod yul ma yin pa'i phyir thams cad mkhyen pa 'di med do//} यस्मात् प्रमाणपञ्चकागोचरस्तस्मादसौ सर्वज्ञो नास्ति त.प.२८२ख/१०३० ३. = {phyi rol du} बहिः — {khyim gyi nang du phan tshun gtam rnams phyir ni rang gi gtam du thos gyur pa//} गेहान्तः स्वकथां मिथः कथयतामाकर्णयन्त्या बहिः अ.क.२३२ख/८९.१४१; • प्रत्य. १. पञ्चम्यर्थे — {'khrul pa'i phyir} व्यभिचारात् त.प.२८२ख/१०३०; {gang gi phyir} यस्मात् त.प.२८२ख/१०३०; {de'i phyir} तस्मात् प्र्र.अ.१८ख/२१ २. तुमुन्प्रत्ययत्वेन प्रयोगः — {bsal ba'i phyir} अपनेतुम् बो. अ.२८क/८.११८; {brgyan pa'i phyir} शोभयितुम् जा.मा.१२०ख/१३९; {bzlog pa'i phyir} निवारयितुम् जा.मा.५क/३; {dgrol phyir} मोचयितुम् वि.व.१२६क/१.१५ ३. तसिल्–प्रत्ययत्वेन प्रयोगः — {dmigs pa'i phyir} उपलम्भतः त.स.७१ख/६६९; {ma 'khrul pa'i phyir} अव्यभिचारतः त.स.९१ख/८२४; {byang chub chen po'i rgyu mtshan phyir} महाबोधिनिमित्ततः सू.अ.१३८क/१३.
phyir zhing
= {slar yang} पुनः — {shes kyang ji ltar de nyid la/} /{phyir zhing dga' ba skye bar 'gyur//} कथं ज्ञात्वाऽपि तत्रैव पुनरुत्पद्यते रतिः ।। बो.अ.२६क/८.६४; भूयः — {gzhan du phyir zhing mi khom skye//} अन्यत्र क्षणरहितो जायते भूयः सू.अ.२२१क/१२९; सुतराम् — {nyon mongs rnams ni bsten byas na/} /{phyir zhing sdug bsngal gnod pa byed//} सेव्यमानास्त्वमी क्लेशाः सुतरां दुःखकारकाः ।। बो.अ.९क/४.३३; अभीक्ष्णम् म.व्यु.६६३७ (९५क); भूयः मि.को.६४क; भूयो भूयः लो.को.१५६५.
phyir zhing phyir zhing
उत्तरोत्तरम् — {sngon dge ba'i chos la goms pa las dge ba'i chos kyi sa bon rnams phyir zhing phyir zhing rab tu brtas la} पूर्वकुशलधर्माभ्यासादुत्तरोत्तराणां कुशलधर्मबीजानां परिपुष्टतरा बो.भू. ४४क/५७.
phyir zhing yang dang yang du
अभीक्ष्णम् म.व्यु.६६३७ (९५क).
phyir yang
पुनः — {bdag nyid shes dang ldan bzhin du/} /{phyir yang dmyal ba der khrid na//} जानन्नपि च नीयेऽहं तानेव नरकान् पुनः ।। बो.अ.९क/४.२६.
phyir la
पश्चात् — {'gro ba ni mdun du'o/} /{'ong ba ni phyir la te} सरेत्पुरः । अपसरेत्पश्चात् बो.प.९४ख/५९.
phyir bkug pa
प्रतिसंहरणम् — {brjed nas phyi rol tu g}.{yengs par gyur pa de yang phyir bkug pa ste brlan te 'jog pa'o//} तस्य स्मृतिसम्प्रमोषाद्बहिर्धा विक्षिप्तस्य पुनः प्रतिसंहरणमवस्थापना अभि.स.भा.६५ख/९०.
क्रि. प्रतिरोषयति — {byang chub sems dpa' gzhan dag gshe ba la phyir gshe ba dang khro ba la phyir khro ba}… {ra byed na nyes pa dang bcas shing 'gal ba dang bcas par 'gyur ro//} बोधिसत्त्वः परैराक्रुष्टः प्रत्याक्रोशति, रोषितः प्रतिरोषयति… सापत्तिको भवति सातिसारः बो.भू.९२क/११७.
phyir gyis shig
क्रि. प्रतिकुरु — {kye tshe dang ldan pa rje khyod rang gi ltung ba chos bzhin du phyir gyis shig} त्वमायुष्मान् स्वामापत्तिं यथाधर्मं प्रतिकुरु वि.सू.५८क/७४.
phyir gyed par spang ba
= {phyir 'gyed pa spang ba/}
phyir glan pa
प्रत्यायनम् म.व्यु.४३६५ (६८ख); मि.को.११क ।
phyir 'gugs
क्रि. प्रतिमृगयते — {phyir 'gugs na sbyin par bya'o//} प्रतिमृगयते दानमस्य वि.सू.७३ख/९०.
phyir 'gyed pa
• सं. १. प्रतिसंहरणम् — {khyim pa la brnyes thabs byed pa la ni phyir 'gyed pa'o//} प्रतिसंहरणमवस्पण्डिताऽऽगारिकस्य वि.सू.८४ख/१०२ २. प्रयोगः — {longs spyod rnams sgrub pa dang bsrung ba dang bsdu ba dang phyir 'gyed pa dang gtong ba dang} भोगानामर्जने रक्षणे सन्निधौ प्रयोगे विसर्गे बो.भू.४ख/४; • कृ. प्रतिसंहरणीयः — {bsdigs pa'i las sam}…{phyir 'gyed pa'i las sam} तर्जनीयं कर्म…प्रतिसंहरणीयम् वि.व.२४३ख/२.१४४.
phyir 'gyed pa spang ba
• कृ. प्रतिसंहरणीयम् म.व्यु.८६४५ (१२०ख).
phyir 'gyed par bya ba
• कृ. अपक्रमितव्यम् म.व्यु.५१०० (७७क).
phyir 'gro bar byed
क्रि. विप्रक्रामति — {yid dga' bar 'gyur bas phyir 'gro bar byed do//} सौमनस्यजातो विप्रक्रामति बो.भू.६८क/८७.
phyir rgol
= {phyir rgol ba/}
phyir rgol ba
१. प्रतिवादी— {rgol ba dang phyir rgol ba gnyis ka yang ma grub pa} द्वयोरपि वादिप्रतिवादिनोरसिद्धम् न्या.टी.७३क/१९०; {chos ni nges pa'i bya ba la/} /{rgol dang phyir rgol rnams kyis gang /} /{mthong ba rnams kyi rang nyid ni/} /{rgyal pham rigs pa dag la gnas//} धर्मनिर्णयकार्येषु यं वादिप्रतिवादिनः । विलोक्यैव स्वयं तस्थुर्न्यायैर्जयपराजये ।। अ.क.१६०ख/१७.४५; प्रतियोगी— {phyir rgol bas kyang de sun 'byin par mi nus pa'i phyir dang} प्रतियोगिनश्च तन्निराकरणेऽसामर्थ्यात् वा. न्या.३३६ख/६८ २. प्रत्यर्थिकः — {rnga'i sgra ni bdud dang phyir rgol ba thams cad las rnam par rgyal ba'i sngon du 'gro ba yin pa'i} ।{phyir ro//} दुन्दुभिस्वरा सर्वमारप्रत्यर्थिकविजयपूर्वङ्गमत्वात् सू.व्या.१८३क/७८; प्रत्यमित्रः — {byang chub sems dpa'}…{phyir rgol ba rnams la}…{phan par bya ba'i tshig brjod pa} बोधिसत्त्वः… प्रत्यमित्रेषु… उपकरां वाचमुदीरयति बो.भू.११६क/१४९; परिपन्थी — रिपौ वैरिसपत्नारिद्विषद्द्वेषिणदुर्हृदः ।। …अभिघातिपरारातिप्रत्यर्थिपरिपन्थिनः ।। अ.को.१८६क/२.८.११; परिपन्थयति विरोधं करोति परिपन्थी । पथि गतौ अ.वि.२.८.११ ३. प्रत्यवस्थानम् — {'dod chags dang bral ba phyir rgol bar byed de} इतरः प्रत्यवस्थानं करोति अभि.स्फु.१८०क/९३१.
phyir rgol ba la ma grub pa
प्रतिवाद्यसिद्धः म.व्यु.४५०० (७०ख).
phyir rgol bar 'du shes pa
वि. प्रत्यर्थिकसंज्ञी — {de dag la phyir rgol bar 'du shes pa ma yin no//} न च तेषामन्तिके प्रत्यर्थिकसंज्ञी भवति स.पु.१०६क/१६९.
प्रत्युद्धारः — {dge slong gi don gyi phyed kyi las byas pa la 'dun pa phul ba la phyir bsgyur ba'i phyir smras na'o//} भिक्ष्वर्थार्धे कर्मणि कृतस्य छन्ददानस्य प्रत्युद्धारार्थायां वाच्यत्वे वि.सू.४१क/५२.
phyir bcil
= {phyir bcil ba/}
phyir bcil ba
• क्रि. प्रतिहन्ति म.व्यु.६६०६ (९४ख); • भू.का.कृ. प्रतिबाधितम् — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di phyir bcil na/} {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams kyi byang chub kyang phyir bcil bar 'gyur ro//} प्रज्ञापारमितायां च प्रतिबाधितायां बुद्धानां भगवतां बोधिः प्रतिबाधिता भवति अ.सा.१६३ख/९२.
phyir bcil bar 'gyur
क्रि. प्रतिबाधितो भवति — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di phyir bcil na/} {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams kyi byang chub kyang phyir bcil bar 'gyur ro//} प्रज्ञापारमितायां च प्रतिबाधितायां बुद्धानां भगवतां बोधिः प्रतिबाधिता भवति अ.सा. १६३ख/९२.
phyir bcos
= {phyir bcos pa/}
phyir bcos pa
• सं. १. प्रतिक्रिया — {ngo mtshar rigs pa dag gis ni/} /{bgegs rnams phyir bcos thabs bstan nas//} विघ्नप्रतिक्रियोपायान् संदिश्याश्चर्ययुक्तिभिः । अ.क.१०५क/६४.२२०; {de yi 'dod pa'i rnam 'gyur de/} /{mthong nas mi bdag rab khros te/} /{sdig pa'i phyir bcos sbyor ba la/} /{chad pas bcad pa'i blo gros bsgrubs//} तस्य स्मरविकारं तं दृष्ट्वैव कुपितो नृपः । पापप्रतिक्रियायोगे निग्रहे विदधे मतिम् ।। अ.क.२२०क/८८. ६६; प्रतिकारः — {zhes bsams de yis sdug bsngal ni/} /{thub pa dag la bshad nas des/} /{snying rjes de ni phyir bcos pa'i/} /{yid la re ba byas par gyur//} इति संचिन्त्य तद्दुःखं मुनिभ्यां विनिवेद्य सः । चकार तत्प्रतीकारे कारुण्येन मनोरथम् ।। अ.क.१७क/५१.३४; प्रतिकृतिः — {phyir bcos pa la mi ltos pa'i phyir} प्रतिकृत्यनपेक्षणाद् वि.सू.९१क/१०९; प्रतिकरणम् — {dang po las ni khas blang bar bya bas phyir bcos so//} प्रथमतः प्रतिकरणं प्रतिज्ञाकारकः वि.सू.९१ख/१०९; प्रतिसंस्करणम् — {dge 'dun gyis phyir bcos so//} सङ्घेन तस्य प्रतिसंस्करणम् वि.सू.८५ख/१०३; प्रतिविधानम् म.व्यु.६५९३ (९४ख) २. प्रायश्चित्तम्, पापनिष्कृतिः — {sdig pa smra byed de yis ni/} /{phyir bcos dris la gnyis skyes kyis/} /{smras pa ma bsad drag po yi/} /{sdig pa dag la bcos thabs med//} प्रायश्चित्तं द्विजास्तेन पृष्टाः पातकवादिना । ऊचुर्मातृवधक्रूरपातके नास्ति निष्कृतिः ।। अ.क.१९४ख/८२.३०; निष्कृतिः — {de nas dgra bcom bsad pa nyid/} /{zug rngu lta bus gzir ba yi/} /{mi bdag de yis las de ni/} /{phyir bcos chos shes rnams la dris//} अथ सोऽर्हद्वधेनैव शल्यतुल्येन पीडितः । नृपः पप्रच्छ धर्मज्ञान्निष्कृतिं तस्य कर्मणः ।। अ.क.३१८क/४०.१२९; • भू.का.कृ. प्रतिकृतः — {byang chub sems dpa'}…{nyes pa byung ba gang yin pa de des chos bzhin du phyir bcos pa} बोधिसत्त्वः…यामापत्तिमापन्नः साऽनेन यथाधर्मं प्रतिकृता भवति बो.भू.७७क/९९; {sngar byas na phyir bcos kyang de ma byas pa nyid ma yin no//} न प्रतिकृतापकृतत्वमादेः वि.सू.१४क/१६.
phyir bcos pa nyid ma byas pa
अप्रतिकृतता — {de skad smra bas spangs pa phyir bcos pa nyid ma byas pa'i dge slong la'o//} तथा विदितप्रक्षिप्तस्याप्रतिकृततायां भिक्षोः वि.सू.४२क/५३.
phyir bcos pa la mi ltos pa
पा. प्रतिकृत्यनपेक्षणम्, चोदनाभेदः — {gleng ba ni rnam pa bzhi ste/} {gzhi med pa dang gzhi gzhan rjes su bsgrub pa'i dbang gis dang phyir bcos pa la mi ltos pa'i phyir dang smyon pas byas pa'o//} चतुर्धा तच्चोदना—अवस्तु, अन्यवस्त्वनुष्ठानवशात्, प्रतिकृत्यनपेक्षणाद्, उन्मत्तकृतेन च वि.सू.९१क/१०९.
क्रि. प्रतिकुर्वीत — {'di nyid du ltung ba 'di phyir bcos par gyis shig} इहैवैनामापत्तिं प्रतिकुर्वीथाः वि.सू.८४ख/१०२.
phyir bcos par bya
• सं. प्रतिकरणम् — {'di la mang po dag gi don du dge 'dun ma yin pa la bshags par bya ba dag ni gcig gis phyir bcos par bya'o//} बहूनामर्थेऽत्रासङ्घे देश्यानामेकेन प्रतिकरणम् वि.सू.९१ख/१०९; प्रतिसंस्करणम् — {nus pa nyid yin na btsem pa dang lhan pa ring po dag glan pas phyir bcos par bya'o//} शक्यतायां प्रतिसंस्करणं सेवनदण्डार्गडकदानैः वि.सू.७३क/९०; •कृ. प्रतिकार्यः — {bar ma de phyir bcos par bya'o//} प्रतिकार्यं तदान्तरम् वि.सू.८५ख/१०२.
phyir 'chos
= {phyir 'chos pa/}
phyir 'chos pa
• क्रि. प्रतिकरोति — {nyes pa byung na chos bzhin du phyir 'chos pa'o//} आपत्तिं चापन्नो यथाधर्मं प्रतिकरोति बो.भू.९९ख/१२७; • सं. प्रतिकृतिः — {ma mthong ngo zhes zer zhing phyir 'chos pa rjes su bsgrub par mi 'dod pa dang} अदृष्टिमुद्भावयन्तमनिच्छन्तं प्रतिकृतिमनुष्ठातुम् वि.सू.८४ख/१०२; प्रतीकारः — {bkres pa la sogs pa'i sdug balngal phyir 'chos par 'dod pa dag} क्षुधादिदुःखप्रतीकारमिच्छन्तः बो.प. ५५क/१६; प्रतिक्रिया — {lhag ma dang bcas pa phyir 'chos pa la zhugs pa ni 'don par byed pa nyid yin no//} उद्देष्टृत्वं सावशेषं प्रतिक्रियायां वर्तमानस्य वि.सू.८२क/९९.
phyir 'chos par 'gyur ba
क्रि. प्रतिकरिष्यति — {nyes pa 'gyung bar 'gyur ba gang yin pa de yang chos bzhin du phyir 'chos par 'gyur ba} यामापत्तिमापत्स्यते तामपि यथाधर्मं प्रतिकरिष्यति बो.भू.७७क/९९.
phyir 'chos par byed
क्रि. प्रतिकरोति — {nyes pa byung na yang chos bzhin du phyir 'chos par byed} आपन्नो वा यथाधर्मं प्रतिकरोति बो.भू.१६१क/२१२.
phyir 'jil ba
प्रतिबन्धः म.व्यु.६५०६ (९३क).
phyir 'jil bar 'gyur
क्रि. प्रतिबाधिष्यते — {rigs kyi bu'am rigs kyi bu mo de shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di la phyir 'jil bar 'gyur ro//} स कुलपुत्रो वा कुलदुहिता वा इमां प्रज्ञापारमितां प्रतिबाधिष्यते अ.सा. १६४क/९२.
phyir rjes su brtse bar byed pa
प्रत्यनुकम्पा— {gzhan gyis phyir rjes su brtse bar byed pa gang zhe na} परतः प्रत्यनुकम्पा कतमा श्रा.भू.५क/८.
phyir nyan
क्रि. प्रत्यश्रौषीत् — {legs so bcom ldan 'das zhes gsol nas byang chub sems dpa' sems dpa' chen po blo gros chen po bcom ldan 'das la phyir nyan to//} साधु भगवन्निति महामतिर्बोधिसत्त्वो महासत्त्वो भगवतः प्रत्यश्रौषीत् ल.अ.८४ख/३१.
phyir btang ba
प्रत्याख्यानम् — {rab tu 'byung bar 'dod pa'i mi de slar btang ba na ni rab tu 'byung bar 'dod pa'i mi phyir btang ba'o//} तस्य प्रव्रजनप्रेक्षस्य पुरुषस्य प्रत्याख्यानं प्रव्रजनप्रेक्षपुरुषप्रत्याख्यानम् अभि. स्फु.२६८ख/१०८८.
phyir ltas
बहिर्गतिः, विक्षेपः — {sems can sems kyi spyod pa dang /} /{de bsdus pa dang phyir ltas dang //} सत्त्वानां चित्तचर्यासु तत्संक्षेपे बहिर्गतौ ।। अभि.अ.७क/४.१४.
भू.का.कृ. विनिर्गतः — {smad 'tshong ma yi khang par ni/} /{'jug pa mthong ste phyir 'thon min//} दृष्टः प्रविष्टो गणिकागृहं न तु विनिर्गतः । अ.क.१५८क/७२.१९; निर्धावितः — {khyim 'bar ba de nas myur du phyir 'thon to//} तस्मादादीप्तादगारात् क्षिप्रमेव निर्धाविताः स.पु.३०क/५२.
phyir 'thon te
निष्क्रम्य— {deng nyid rab byung don gnyer bdag/} /{grong khyer nang las phyir 'thon te/} /{rmongs pa bzlog slad bcom ldan 'das/} /{nges par blta ru 'gro bar bya//} अहमद्यैव निष्क्रम्य प्रव्रज्यार्थी पुरान्तरात् । भगवन्तं व्रजाम्येव द्रष्टुं मोहनिवृत्तये ।। अ.क.८०क/६२.७१.
phyir dong ba
भू.का.कृ. प्रक्रान्तः— {de nas gang gi tshe mi rgod de dag ngal bar gyur te phyir dong ba} यदा ते तस्कराः श्रान्ताः प्रक्रान्ताः अ.श.२७७ख/२५५; विप्रक्रान्तः — {mchod pa rdzogs shing rol mo brtul ba dag na skye bo'i tshogs phyir dong ba'i tshe rgyan brtul lo//} समाप्तायां पूजायां निर्वृतेषु वाद्येषु विप्रक्रान्ते जनकाये मण्डनापनमनम् वि.सू.१००क/१२१.
phyir 'dun pa
भूयश्छन्दिकः म.व्यु.२२११ (४३ख).
phyir 'dod ma
पा. प्रतीच्छा — {de bzhin du gdengs can rigs dang bcas pa'i phyir 'dod ma rnams sku'i dkyil 'khor gyi phyi rol du stegs bu la'o/} /{de'i phyir gsung gi dkyil 'khor gyi stegs bu la 'dod ma rnams so//} एवं बाह्ये कायमण्डले फणिकुलसहिता वेदिकायां प्रतीच्छाः । अतो वाङ्मण्डले वेदिकायामिच्छाः वि.प्र.४४ख/४.४३; {de bzhin du sum cu rtsa bdun phyir 'dod ma rnams zhes pa 'dod ma rnams las bzlog pa ni phyir 'dod ma zhes brjod de} एवं सप्तत्रिंशत् प्रतीच्छाः, इच्छानां निवर्तनं प्रतीच्छा इत्युच्यते वि.प्र.४५ख/४. ४६.
phyir rdeg par byed
क्रि. प्रतिताडयति — {byang chub sems dpa' gzhan dag gshe ba la phyir gshe ba}… {rdeg pa la phyir rdeg pa}… {ra byed na nyes pa dang bcas shing 'gal ba dang bcas par 'gyur ro//} बोधिसत्त्वः परैराक्रुष्टः प्रत्याक्रोशति… ताडितः प्रतिताडयति… सापत्तिको भवति सातिसारः बो.भू.९२क/११७.
phyir ldog
= {phyir ldog pa/}
phyir ldog tu mi rung ba
• कृ. अप्रत्युदावर्तनीयः म.व्यु.५०९९ (७७क).
phyir ldog pa
• क्रि. १. निवर्तते — {de tshe gzung dang 'dzin pa yang/} /{nor bar mthong bar phyir ldog go//} तदा ग्राहश्च ग्राह्यं च भ्रान्तिं दृष्ट्वा निवर्तते ।। ल.अ.८९क/३६; प्रतिनिवर्तते — {de la ldog pa ni 'di ltar 'di na la la grong ngam}…{gtsug lag khang gzhan nas phyir ldog pa'o//} तत्र प्रतिक्रमः । यथापीहैकत्यः ग्रामाद्वा प्रतिनिवर्तते…विहारान्तराद्वा श्रा.भू.४४ख/११२; प्रतिक्रमति म.व्यु.५०९७ (७७क); व्यावर्तते — {de'i dge ba'i rtsa ba snang ba des ni sems can rnams kyi nyon mongs pa dang sems kyi thibs po} ।{snang bar byas te de nyid nas phyir ldog go//} तस्य सा कुशलमूलाभा सत्त्वानां क्लेशचित्तगहनान्यवभास्य तत एव व्यावर्तते द.भू.२५८क/५४; प्रत्युदावर्त्यते— {bla na med pa'i ye shes kyi lam nas slar drangs nas phyir ldog go//} सोऽनुत्तरज्ञानमार्गात् प्रत्याकृष्यते प्रत्युदावर्त्यते शि.स.६क/७ २. प्रत्युदावर्तेत — {sbrul de rtsi de'i dri tsam gyis phyir ldog go//} स आशीविषस्तस्या ओषध्या गन्धेनैव प्रत्युदावर्तेत अ.सा.४६ख/२६; • सं. १. निवृत्तिः— {sems mthong phyir ni bya ba dang /} /{yi ge rtog pa phyir ldog go//} क्रियाक्षरविकल्पानां निवृत्तिश्चित्तदर्शनात् । ल.अ.१८२क/१४९; विनिवृत्तिः — {rang gi sems snang ba rnam par rtog pa'i rkyen phyir ldog pa med pa} स्वचित्त(दृश्य)विकल्पप्रत्ययविनिवृत्तिरहिताः ल.अ.७१क/१९; विनिवर्तनम् लो. को.१५६३ २. पुनरावृत्तिः— {skye ba dang skyon kun tu 'byung ba ni/} {phyir ldog pa yin no//} जन्मनः सम्भवो दोषाणां च पुनरावृत्तिः प्र.अ.१०८ख/११६; • भू.का.कृ. विवर्तितः — {de dag}…{phyir ldog pa}…{mthong nas} ते…विवर्तिता दृष्टाः वि.व.५क/२.७६; व्यावृत्तः — {gzugs kyi rnam shes phyir ldog nas/} /{gal te las ni 'jig 'gyur na//} व्यावृत्ते रूपविज्ञाने यदि कर्म विनश्यति । ल.अ.१७८क/१४१.
phyir ldog par 'gyur
क्रि. विवर्तते — {'khor ba'i rgyud thams cad las phyir ldog par 'gyur} विवर्तते सर्वसंसारगतिभ्यः ग.व्यू.३१६ख/३८.
phyir snur ba
= {phyir bsnur ba/}
phyir bsnur ba
पा. निर्याणम्, कलाविशेषः — {mchongs pa dang}…{phyir bsnur ba dang}…{spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}… {thams cad la} लङ्घिते… निर्याणे… गन्धयुक्तौ—इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८; अपयानम् म.व्यु.४९८७ (७६क); द्र. {bzur ba/}
phyir spyil
• क्रि. प्रतिहन्ति म.व्यु.६६०६ (९४ख).
phyir phul ba
भू.का.कृ. प्रत्यर्पितः — {phyir phul ba na des mdo sde dang 'dul ba dang ma mo 'dzin pa dag la'o//} प्रत्यर्पिते तेन सूत्रधरविनयधरमातृकाधरेषु वि.सू.९०क/१०८; प्रत्याहतः — {de dag tshal stug po'i steng du phyin pa dang /} {phyir phul ba ltar 'dod}(?{'gror} ){ma nus nas} ते तस्य वनखण्डस्योपरि गच्छन्तः प्रत्याहता इव न शक्नुवन्ति स्म गन्तुम् ल.वि.६८ख/९०.
phyir phyogs
• वि. विमुखः — {zhi bar dga' ba de yi yid/} /{khyim thab las ni phyir phyogs gyur//} तस्य शान्तिरतस्याभूद्विवाहविमुखं मनः ।। अ.क.१६ख/५१.२९; पराङ्मुखः — {sbyin las phyir phyogs rnams la nor gyis ci//} धनेन किं दानपराङ्मुखाणाम् अ.क.५४क/५९.४०; {srid pa'i longs spyod las phyir phyogs//} भवभोगपराङ्मुखः अ.क.२५९ख/९४.४; {rgyal srid longs spyod las phyir phyogs//} राजभोगपराङ्मुखः अ.क.२९०क/३७. ३१; बहिर्मुखः — {sems can}…{mya ngan las 'das pa la phyogs pa/} {'khor ba las phyir phyogs pa} सत्त्वः…अन्तर्मुखो निर्वाणे बहिर्मुखः संसाराद् वि.व.१३ख/२.८४; विमुखी — {'khor ba las ni phyir phyogs pa/} /{skal ldan 'di 'dra ci ltar skyes//} कथं संसारविमुखी जाता ते मतिरीदृशी ।। अ.क.३१२क/४०.५९; {mdzes ma khyim thab las phyir phyogs/} /{chags bral dben pa dang ldan zhing //} विवाहविमुखीं कान्तां तां वैराग्यविवेकिनीम् । अ.क.८४ख/६३.२१; पराङ्मुखी — {de ltar don gnyer nyams pas phyir phyogs shing /} /{de yi smad pas shin tu gdungs gyur te//} इत्यर्थनाभङ्गपराङ्मुखी सा तिरस्कृता तेन नितान्ततप्ता । अ.क.५५ख/५९.५८; द्र.— {'di'i yid phyir phyogs par mi bgyid/} {bcom zhing phyir phyogs par mi 'gyur} नास्य विपृष्ठीभवति मानसम्, न भग्नपृष्ठीभवति अ.सा.४क/३; • सं. वैमुख्यम् — {de dag tshig gis dogs pa yis/} /{rgyal po de las phyir phyogs gyur/} /{bud med byis pa sa skyong ni/} /{mchog tu bsngags pa la yid ches//} तद्गिरा शङ्कितो राजा तस्य वैमुख्यमाययौ । अबलाबालभूपाला वर्णनप्रत्ययाः परम् ।। अ.क.१७६क/२०.८.
phyir phyogs gyur pa
• क्रि. विमुखमभूत् — {zhi bar dga' ba de yi yid/} /{khyim thab las ni phyir phyogs gyur//} तस्य शान्तिरतस्याभूद्विवाहविमुखं मनः ।। अ.क.१६ख/५१. २९; विमुखी अभवत् — {gtum po la bzhin de la ni/} /{reg la shin tu phyir phyogs gyur//} श्वपाकस्येव संस्पर्शे विमुखी साऽभवत्परम् ।। अ.क.१९४क/८२.२४; • वि. विमुखः— {bya dang bya min rnam par dpyad rnams la/} /{phyir phyogs gyur par sa la sus ma rig//} कृत्याकृत्यविचारणासु विमुखं को वा न वेत्ति क्षितौ ना.ना.२२५ख/८.
phyir phyogs pa
= {phyir phyogs/}
phyir phyogs par mi bgyid
क्रि. न विपृष्ठीभवति — {'di'i yid phyir phyogs par mi bgyid/} {bcom zhing phyir phyogs par mi 'gyur} नास्य विपृष्ठीभवति मानसम्, न भग्नपृष्ठीभवति अ.सा.४क/३.
phyir phyogs par mi 'gyur
• क्रि. न विपृष्ठीभवति म. व्यु.७२७४ (१०३ख).
phyir phyogs ma
वि.स्त्री. पराङ्मुखी — {sdig pa las ni phyir phyogs ma/} /{de yis ba gam mthon por 'dzegs/} /{'di ni chom rkun chom rkun zhes/} /{'jigs pa bzhin du skad che bsgrags//} उच्चहर्म्यसमारूढा प्रौढपापपराङ्मुखी । चौरश्चौरोऽयमित्युच्चैश्चुक्रोश चकितेव सा ।। अ.क.१९४क/८२.२६.
phyir phyogs su ma gyur pa
वि. अपराङ्मुखः — {yongs su rdzogs par bya ba'i sems las phyir phyogs su ma gyur cing dran pas yongs su 'dzin pa'i lus dang ldan pa} परिपूर्णचेतोऽपराङ्मुखस्मृतिसंधारणकायाम् ग.व्यू.१८०क/२६५.
phyir 'phros pa dang bcas pa
पा. सविक्रियः, संक्षोभभेदः — {'khrug long rnam pa gsum ste/} {phyir 'phros pa med pa dang phyir 'phros pa dang bcas pa}…{dge 'dun mtha' dag dang 'brel ba'o//} त्रयः…संक्षोभाः—निर्विक्रियः, सविक्रियः…सकलसङ्घगतश्च वि.सू.९१क/१०९.
phyir 'phros pa med pa
पा. निर्विक्रियः, संक्षोभभेदः — {'khrug long rnam pa gsum ste/} {phyir 'phros pa med pa dang phyir 'phros pa dang bcas pa}… {dge 'dun mtha' dag dang 'brel ba'o//} त्रयः…संक्षोभाः—निर्विक्रियः, सविक्रियः …सकलसङ्घगतश्च वि.सू.९१क/१०९.
phyir byas
= {phyir byas pa/}
phyir byas pa
भू.का.कृ. प्रतिकृतः — {de brjed ngas par gyur pas 'ga' yang chos bzhin du phyir ma byas pa dang} सा चानेन स्मृतिसम्प्रमोषादेकत्या न यथाधर्मं प्रतिकृता भवति श्रा.भू.१९ख/४६.
phyir byung
• क्रि. निर्गच्छतु — {gzhon nu khyed tshur shog/} {phyir byung} आगच्छत भवन्तः कुमारकाः, निर्गच्छत स.पु.२९ख/५२; निर्गम्यताम् — {tshig drag po rtsub pos phyir byung zhes smras nas gzhon nu gnyis dka' thub kyi nags nas phyir phyung ngo //} निर्गम्यतामित्याज्ञाकर्कशेन वचसा कुमारावाश्रमपदान्निष्कासयितुमारेभे जा.मा.५५ख/६४; • = {phyir byung ba/}
phyir byung ba
भू.का.कृ. निर्गतः — {de nas gzhon nu phyir byung ba dang} ततः कुमारो निर्गतः वि.व.२१०ख/१.८५; निर्यातः — {mngal ni nang nas bkag pa bzhin/} /{phyed ni phyir byung grol ma gyur//} न मुमोचार्धनिर्यातगर्भं रुद्धमिवान्तरे । अ.क.१४३ख/१४.५५; बहिर्गतः — {de ral gri mgul du thogs te phyir byung ba dang} राजा कण्ठे असिं बद्ध्वा बहिर्गतः वि.व.३क/२.७५; अपक्रान्तः म. व्यु.२५७३ (४८ख).
phyir byed
क्रि. प्रतिकरोति — {brgya la brgya lam na brjed ngas pas ltung ba byung bar gyur na yang /} {myur ba myur ba kho nar chos bzhin du phyir byed} कदाचित् कर्हिचित् स्मृतिसम्प्रमोषादध्यापन्नः लघु लघ्वेव यथाधर्मं प्रतिकरोति श्रा.भू.१७ख/४१.
phyir 'byin par byed
क्रि. निष्कास्यते — {dper na gnyis las gcig gis ni rkun po phyir 'byin par byed la} यथा द्वाभ्यामेकेन चौरो निष्कास्यते अभि.स्फु.१७८ख/९२९.
phyir 'byin par byed pa
= {phyir 'byin par byed/}
phyir 'byung
= {phyir 'byung ba/}
phyir 'byung 'gyur
क्रि. निर्याति — {khyod kyis sgo ni brdungs pa na/} /{de dag las ni mi 'am ci/} /{bzhi dang brgyad dang bcu drug dang /} /{so gnyis rim pas phyir 'byung 'gyur//} तेभ्यो निर्यान्ति किन्नर्यश्चतस्रोऽष्टौ च षोडश । द्वात्रिंशच्च क्रमेणैव त्वया द्वारि विघट्टिते ।। अ.क.६६क/६.१५४.
phyir 'byung ba
• सं. निर्गमः — {chu yi dag byed zol gyis ni/} /{phyir 'byung zhu bar byed pa la/} /{mdza' bas rmongs pa'i ma yis ni/} /{phyir la 'thon pa phyin ma gyur//} वारिशौचापदेशेन याचमानस्य निर्गमम् । न निर्गन्तुं ददौ तस्य जननी स्नेहमोहिता ।। अ.क.१९३क/८२.१४; {gang du bsgrub bya'i srog bkug pa na khu ba phyir 'byung bar 'gyur ba'o//} यत्र साध्यस्य प्राणे आकृष्टे सति शुक्रनिर्गमो भवति वि.प्र.७४ख/४.१३९; • वि. प्रत्यागतः — {sham thabs ci nas kyang zlum por 'dug par 'gyur ba de ltar bgo bar bya'o//}…{sbrul mgo'i gdengs ka ltar phyir 'byung ba ma yin par ro//} तथा निवसनं निवसीत यथा परिमण्डलं संस्थितं स्यात्…न फणवत् प्रत्यागतम् वि.सू.४९क/६२.
phyir 'byung bar 'gyur
= {phyir 'byung 'gyur/}
phyir 'brang ba
वि. अनुसारी — {blo gros chen po yi ge'i phyir 'brang ba'i rigs kyi bu'am rigs kyi bu mo ni bdag kyang don las} ।{nyams par byed cing} व्यञ्जनानुसारी महामते कुलपुत्रो वा कुलदुहिता वा स्वात्मानं च नाशयति ल.अ.१३३क/७९; प्रतिबद्धः — {phyir 'brang ba'i sems kyis khyim la 'dris par byed pa} प्रतिबद्धचित्तस्य कुलसंस्तवः रा.प.२३६ख/१३२.
phyir 'brang ba'i sems
वि. प्रतिबद्धचित्तः — {yul 'khor skyong}… {phyir 'brang ba'i sems kyis khyim la 'dris par byed pa byang chub sems dpa' rnams kyi 'ching ba ste} प्रतिबद्धचित्तस्य कुलसंस्तवो राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वस्य बन्धनम् रा.प.२३६ख/१३२.
phyir sbyin
क्रि. प्रतिदास्यते— {phyir sbyin no snyam pa 'di las gzhan pa'i yid gnyis kyis blang bar mi bya'o//} प्रतिदास्यत इत्यतोऽन्येन मनसा सङ्घः प्रतिगृह्णीयात् वि.सू.७४क/९१.
phyir sbyin par bya ba nyid
प्रतिदेयत्वम् — {lus las tha dad pa'i dngos por gyur pa mthar thug pa na mtha'i'o/} /{sbyor ba la ni nyes byas kyi'o/} /{de ni phyir sbyin par bya ba nyid do//} अन्त्यस्य समाप्तौ पृथग्भावस्य कायतः । प्रयोगे दुष्कृतस्य । प्रतिदेयत्वमस्य वि.सू.२८क/३४.
phyir ma bcos pa
वि. अप्रतिकृतता — {bsgo ba las byung ba phyir ma bcos pas las nyams su myong bar mi bya'o//} नाप्रतिकृततयाऽऽज्ञपनजं कर्म प्रत्यनुभवेत् वि.सू.८३ख/१०१.
phyir mi ldog
= {phyir mi ldog pa/}
phyir mi ldog pa
• वि. अविनिवर्तनीयः — {phyir mi ldog pa skye ba gcig gis thogs pa'i byang chub sems dpa'} बोधिसत्त्वा अविनिवर्तनीया एकजातिप्रतिबद्धाः सु.व्यू. १९७ख/२५५; अवैवर्तिकः — {de dag thams cad byang chub sems dpa' phyir mi ldog par 'gyur ro//} सर्वे तेऽवैवर्तिका बोधिसत्त्वा भविष्यन्ति का.व्यू.२३०ख/२९३; अविवर्त्यः— {de'i 'og tu phyir mi ldog pa'i chos kyi 'khor lo'i gtam dang} ततः पश्चादविवर्त्यधर्मचक्रकथया र. व्या.७७क/६; अविनिवर्त्यः — {theg pa chen po 'di las phyir mi ldog par 'gyur ba dang} अविनिवर्त्यो भवति महायानात् शि.स.१७१क/१६८; अप्रत्युदावर्त्यः — {des sa'i phyogs dang mi mthun pa'i phyogs la mkhas par bya'o//}…{sa nas sa thob nas phyir mi ldog pa'i ye shes la mkhas par bya'o//} तेन भूमिपक्षप्रतिपक्षकुशलेन च भवितव्यं… भूमिभूमिप्रतिलम्भाप्रत्युदावर्त्य(ज्ञान)कुशलेन च द.भू.१८३ख/१३; अप्रत्युदावर्तनीयः — {de ltar sems can yongs su smin par bya ba la mngon par brtsod pa dang ldan zhing sangs rgyas kyi ye shes kyi rjes su song ba'i bsam pa can dge ba'i rtsa ba phyir mi ldog pa'i sbyor ba dang ldan pa} स एवं सत्त्वपरिपाचनाभियुक्तो बुद्धज्ञानानुगतचित्तसन्तानोऽप्रत्युदावर्तनीयकुशलमूलप्रयोगः द.भू.२१४ख/२९; अप्रत्युदावर्तः — {sdug bsngal thams cad las nges par 'byin pa'i phyir mi ldog pa'i lam yang dag par ston te} सर्वदुःखनैर्याणिकीमप्रत्युदावर्तां प्रतिपदं संप्रकाशयन्ति बो.भू.११७क/१५०; • सं. १. अपुनरावृत्तिः — {yon tan gnyis pa ni phyir mi ldog pa}({'o//} {phyir mi ldog pa de} ){gang zhe na} अपुनरावृत्तिगुणस्तु द्वितीयः । कासावपुनरावृत्तिः प्र.अ.१०८ख/११६ २. अप्रतिनिर्वृतिः — {bya ba med par shes nas phyir mi ldog pa gnas pa dag la ni 'jig go//} * > ध्वंसोपगतनिष्कार्य तस्याप्रतिनिर्वृत्यवस्थानयोः वि.सू.६३ख/८० ३. अपुनरावृत्तिता — {des de bzhin gshegs pa'i ye shes bsam gyis mi khyab pa'ang rjes su mthong ste}…{phyir mi ldog pa dang} स तथागतज्ञानस्याचिन्त्यतां च समनुपश्यति…अपुनरावृत्तितां च द.भू.१९६क/१९; • ना. १. अविवर्तितः, बोधिसत्त्वः — {'di lta ste/} {phyag na rin chen dang}…{phyir mi ldog pa dang}…{de dag dang gzhan yang byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams dang lhan cig} तद्यथा—रत्नपाणिः… अविवर्तितः… एतैश्चान्यैश्च बोधिसत्त्वैर्महासत्त्वैः सार्धम् म.मू.९४ख/६ २. अनिवर्त्यः, मारपुत्रः—ग्. {yon rol nas phyir mi ldog pas smras pa} वामेऽनिवर्त्याह ल.वि.१५३क/२२७; • पा. अविनिवर्तनीयः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः म.व्यु.७४० (१७क).
phyir mi ldog pa'i khams
पा. अविनिवर्तनीयधातुः— {rab 'byor byang chub sems dpa' 'di ni de bzhin gshegs pa dag gis lung ma bstan pa ste/} {byang chub sems dpa' 'di ni bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub tu nges pa ma yin zhing 'di ni phyir mi ldog pa'i khams la gnas pa ma yin par rig par bya'o//} वेदितव्यमेतत् सुभूते—नायं व्याकृतो बोधिसत्त्वस्तथागतैः । अनियतोऽयं बोधिसत्त्वोऽनुत्तरायां सम्यक्संबोधौ । नायमविनिवर्तनीयधातौ स्थित इति अ.सा.२९०क/१६४.
phyir mi ldog pa'i chos
वि. अवैवर्तिकधर्मः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{phyir mi ldog pa'i chos zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…अवैवर्तिकधर्म इत्युच्यते ल.वि.२०४क/३०७.
phyir mi ldog pa'i chos kyi 'khor lo skor ba
वि. अवैवर्त्यधर्मचक्रप्रवर्तकः, बोधिसत्त्वस्य — {byang chub sems dpa' brgyad khri thams cad kyang}…{phyir mi ldog pa'i chos kyi 'khor lo skor ba} अशीत्या च बोधिसत्त्वसहस्रैः…अवैवर्त्यधर्मचक्रप्रवर्तकैः स.पु.२क/१.
phyir mi ldog pa'i chos kyi dbyings kyi dbyangs
ना. अविवर्त्यधर्मधातुनिर्घोषः, तथागतः — {der bcom ldan 'das de bzhin gshegs pa phyir mi ldog pa'i chos kyi dbyings kyi dbyangs shes bya ba bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub tu mngon par sangs rgyas te} तत्र भगवानविवर्त्यधर्मधातुनिर्घोषो नाम तथागतोऽनुत्तरां सम्यक्संबोधिमभिसंबुद्धः ग.व्यू.१४२क/२२६.
phyir mi ldog pa'i chos can
वि. अनावर्तिकधर्मि — {gang las 'di'i sems 'dod chags dang bral ba yin/} {zhe sdang dang bral ba dang /} {gti mug dang bral ba yin/}…{phyir mi ldog pa'i chos can yin} विगतरागमस्य तच्चित्तं भवति विगतद्वेषं विगतमोहमनावर्तिकधर्मि अभि.भा.४७ख/१०५४.
phyir mi ldog pa'i chos dang ldan pa
वि. अविनिवर्तनीयधर्मसमन्वागतः, बोधिसत्त्वस्य — {phyir mi ldog pa'i chos dang ldan pa'i byang chub sems dpa' sems dpa' chen po de lta bu dag mthong na} अविनिवर्तनीयधर्मसमन्वागतांश्च बोधिसत्त्वान् महासत्त्वान् दृष्ट्वा अ. सा.३३९क/१९१.
phyir mi ldog pa'i mig
पा. अविवर्त्यचक्षुः, समाधिविशेषः — {phyir mi ldog pa'i mig ces bya ba'i ting nge 'dzin} अविवर्त्यचक्षुर्नाम समाधिः अ.सा.४३०ख/२४२.
phyir mi ldog pa'i brtson 'grus dang ldan pa
वि. अप्रत्युदावर्त्यवीर्यः — {phyir mi ldog pa'i brtson 'grus dang ldan pa yin}…{tshul dang mi tshul ba bye brag phyed pa'i brtson 'grus dang ldan pa yin te} अप्रत्युदावर्त्यवीर्यश्च…नयानयविभक्तवीर्यश्च भवति द.भू.२०७ख/२५.
phyir mi ldog pa'i sa
पा. अवैवर्तिकभूमिः १. धर्मालोकमुखविशेषः — {phyir mi ldog pa'i sa ni chos snang ba'i sgo ste/} {sangs rgyas kyi chos thams cad yongs su rdzogs par 'gyur ro//} अवैवर्तिकभूमि धर्मालोकमुखं सर्वबुद्धधर्मपरिपूर्त्यै संवर्तते ल.वि.२२ख/२५ २. भूमिविशेषः — {'di ltar de ni phyir mi ldog pa'i sa la zhugs pas sangs rgyas kyi zhing thams cad du thogs pa} ।{med par 'gro ba'i phyir} (?{ra 'gyur} ){ro//} तथाहि तस्यावैवर्तिकभूमिप्रविष्टत्वात् सर्वबुद्धक्षेत्रेष्वव्याहता गतिर्भवति बो.भू. १२६क/१६२; अविनिवर्तनीयभूमिः — {lhag pa'i bsam pa ma dag pa la sogs pa gsum ni ma zhugs pa rnams dang sa la zhugs pa rnams dang phyir mi ldog pa'i sa thob pa rnams kyi ste go rims bzhin no//} अशुद्धादिकास्त्रयोऽध्याशया अप्रविष्टानां, भूमिप्रविष्टानां, अविनिवर्तनीयभूमिप्राप्तानां च यथाक्रमं वेदितव्याः सू. व्या.२५१क/१६९.
phyir mi ldog pa'i sa bgrod pa gcig par gyur pa
वि. अवैवर्तिकभूम्येकयानिकः लो.को.१५६४.
phyir mi ldog pa'i sa thob pa
वि. अविनिवर्तनीयभूमिप्राप्तः — {lhag pa'i bsam pa ma dag pa la sogs pa gsum ni ma zhugs pa rnams dang sa la zhugs pa rnams dang phyir mi ldog pa'i sa thob pa rnams kyi ste go rims bzhin no//} अशुद्धादिकास्त्रयोऽध्याशया अप्रविष्टानां, भूमिप्रविष्टानां, अविनिवर्तनीयभूमिप्राप्तानां च यथाक्रमं वेदितव्याः सू.व्या.२५१क/१६९.
phyir mi ldog pa'i sa la zhugs pa
वि. अवैवर्तिकभूमिप्रविष्टः — {'di ltar de ni phyir mi ldog pa'i sa la zhugs pas sangs rgyas kyi zhing thams cad du thogs pa med par 'gro ba'i phyir} (?{'gyur} ){ro//} तथाहि तस्यावैवर्तिकभूमिप्रविष्टत्वात् सर्वबुद्धक्षेत्रेष्वव्याहता गतिर्भवति बो.भू.१२६क/१६२.
phyir mi ldog pa'i sems kyi bsam pa yid la bya ba
पा. अविनिवर्तचित्ताशयमनस्कारः, चित्ताशयमनस्कारभेदः — {de sems kyi bsam pa yid la bya ba bcus yongs su gnon te}…{'di lta ste/} {dag pa'i sems kyi bsam pa yid la bya ba dang}…{phyir mi ldog pa'i sems kyi bsam pa yid la bya ba dang} स दशभिश्चित्ताशयमनस्कारैराक्रमति…यदुत शुद्धचित्ताशयमनस्कारेण च…अविनिवर्तचित्ताशयमनस्कारेण च द.भू.१९५ख/१९.
phyir mi ldog pa'i bsam pa
पा. अप्रत्युदावर्त्याशयता १. आशयभेदः — {byang chub sems dpa'i sa mngon sum 'di la gnas pa'i byang chub sems dpa' de phyir zhing mi phyed pa'i bsam pa yongs su rdzogs pa 'thob bo//}…{phyir mi ldog pa'i bsam pa dang} अस्यामभिमुख्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितस्य बोधिसत्त्वस्याभेद्याशयता च परिपूर्यते… अप्रत्युदावर्त्याशयता द.भू.२२४क/३४ २. ज्ञानपरिपाचकधर्मभेदः — {ye shes yongs su smin par byed pa'i chos bcu}…{'di lta ste/} {phyir mi ldog pa'i bsam pa dang} दशभिर्ज्ञानपरिपाचकैर्धर्मैः …यदुत अप्रत्युदावर्त्याशयतया च द.भू.२०४ख/२४.
• सं. अप्रत्यागतिः — {gong du 'pho ba ma phye bar/} /{dam pa'i 'gro ba bdun du 'dod/} /{dam pa dam min 'jug mi 'jug/} /{son pa phyir mi 'ong phyir de//} ऊर्ध्वस्रोतुरभेदेन सप्त सद्गतयो मताः । सदसद्वृत्त्यवृत्तिभ्यां गताप्रत्यागतेश्च ताः ।। अभि.को.२०क/६. ४०; अप्रत्यागमनम् — {mtshams las 'das pa na de 'grub bo/} /{phyir mi 'ong ba'i sems kyis so//} सीमातिक्रान्तावस्य सम्पत्तिः । अप्रत्यागमनचित्तेन वि.सू.६६क/८३; • पा. अनागामी, पुद्गलभेदः — {re zhig de dag ni gzugs su nye bar 'gro ba'i phyir mi 'ong ba lnga yin no//}…{phyir mi 'ong ba gzhan ni gzugs med par nye bar 'gro ba ste/}…{de dag ni phyir mi 'ong ba rnam pa drug yin no//} इमे तावत् पञ्च रूपोपगा अनागामिनः…अन्य आरूप्यगोऽनागामी…त एते षडनागामिनो भवन्ति अभि.भा.२३क/९५३; {gzugs su nyer 'gro dgur bshad do//} रूपोपगा नवानागामिनो भवन्ति अभि.भा.२३ख/९५३.
phyir mi 'ong ba nyid
अनागामित्वम् — {'di ltar na 'di'i phyir mi 'ong ba nyid yongs su rdzogs pa yin te} एवं चास्य परिपूर्णमनागामित्वं भवति अभि.भा.२३क/९५२.
phyir mi 'ong ba gzugs med par nye bar 'gro ba
पा. आरूप्यगोऽनागामी— {phyir mi 'ong ba gzhan ni gzugs med par nye bar 'gro ba ste/} {gzugs kyi 'dod chags dang bral ba 'di nas shi 'phos nas gzugs med pa dag gi nang du skye ba gang yin pa'o//} {de yang}…{rnam pa bzhi ste} अन्य आरूप्यगोऽनागामी, यो रूपवीतराग इतश्च्युत्वाऽऽरूप्येषूपपद्यते । स पुनश्चतुर्विधः अभि.भा. २३क/९५३.
phyir mi 'ong ba la 'jug pa
पा. अनागामिप्रतिपन्नकः म.व्यु.५१३५ (७८क).
phyir mi 'ong ba la yongs su rgyu ba
पा. अनागामिसमुदाचारः — {byang chub sems dpa'i sa mi g}.{yo ba la gnas pa'i byang chub sems dpa' yang sems dang yid dang rnam par shes pa yongs su rgyu ba rnams thams cad kyi thams cad du yongs su mi rgyu ba yin te}…{phyir mi 'ong ba la yongs su rgyu ba'am} बोधिसत्त्वोऽचलायां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितः सर्वचित्तमनोविज्ञानसमुदाचारान्न समुदाचरति…अनागामिसमुदाचारमपि द.भू.२४०ख/४२.
phyir mi 'ong ba'i 'bras bu
पा. अनागामिफलम् — {rgyun du zhugs pa'ang sgyu ma lta bu rmi lam lta bu'o//} {rgyun du zhugs pa'i 'bras bu'ang sgyu ma lta bu rmi lam lta bu'o//} …{phyir mi 'ong ba dang phyir mi 'ong ba'i 'bras bu dang} स्रोतापन्नोऽपि मायोपमः स्वप्नोपमः, स्रोतापत्तिफलमपि मायोपमं स्वप्नोपमम्…अनागाम्यपि अनागामिफलमपि अ.सा.३५ख/२०.
phyir mi 'ong ba'i 'bras bu la gnas pa
पा. अनागामी, फलस्थपुद्गलभेदः — {rgyun du zhugs pa'i 'bras bu la gnas pa dang lan cig phyir 'ong ba'i 'bras bu la gnas pa dang phyir mi 'ong ba'i 'bras bu la gnas pa dang dgra bcom pa nyid kyi 'bras bu la gnas pa ste/} {de ni gang zag 'bras bu la gnas pa zhes bya'o//} स्रोतापन्नः, सकृदागामी, अनागामी, अर्हन् । अयमुच्यते फलस्थः पुद्गलः श्रा.भू.६८ख/१७४.
phyir mi 'ong ba'i 'bras bu'i phyir zhugs pa
पा. अनागामिफलप्रतिपन्नकः, प्रतिपन्नकपुद्गलभेदः — {rgyun du zhugs pa'i 'bras bu'i phyir zhugs pa dang lan cig phyir 'ong ba'i 'bras bu'i phyir zhugs pa dang phyir mi 'ong ba'i 'bras ba'i phyir zhugs pa dang dgra bcom pa nyid kyi 'bras bu'i phyir zhugs pa te/} {de ni gang zag zhugs pa zhes bya'o//} स्रोतापत्तिफलप्रतिपन्नकः, सकृदागामिफलप्रतिपन्नकः, अनागामिफलप्रतिपन्नकः, अर्हत्त्वफलप्रतिपन्नकः । अयमुच्यते प्रतिपन्नकः पुद्गलः श्रा.भू.६८ख/१७२.
phyir smra ba
प्रत्यनुभाषणम् — {bsngags pa dang bsngags pa ma yin pa dang gsol ba dang nye bar gsol ba dang 'dri ba dang yongs su 'dri ba dang brjod pa dang smon pa dang gshe ba dang phyir smra ba sgrub pa dag la ni bye brag med pa nyid do//} अविशिष्टत्वं वर्णावर्णयाच्ञोपयाच्ञापृच्छापरिपृच्छाख्यानाशंसाक्रोशप्रत्यनुभाषणप्रतिपदाम् वि.सू.२०क/२३.
phyir mtshang 'bru bar byed
क्रि. प्रतिभण्डयति — {byang chub sems dpa' gzhan dag gshe ba la phyir gshe ba dang}…{mtshang 'bru ba la phyir mtshang 'bru bar byed na nyes pa dang bcas shing 'gal ba dang bcas par 'gyur ro//} बोधिसत्त्वः परैराक्रुष्टः प्रत्याक्रोशति… भण्डितः प्रतिभण्डयति । सापत्तिको भवति सातिसारः बो.भू.९२क/११७.
phyir 'dzag pa
कृ. अवस्रुतः म.व्यु.९१३८ (१२६क).
phyir zhing dad che ba
भूयोरुचितः म.व्यु.२२१२ (४३ख).
phyir zhing 'dod pa
भूयस्कामता म.व्यु.२२०८ (४३ख).
phyir zhing sems pa
भूयोऽभिप्रायः म.व्यु.२२१३ (४३ख).
phyir zhing sred pa
भूयश्छन्दिकः म.व्यु.२२११ (४३ख).
phyir gzhil ba
• कृ. प्रतिबाधितव्यम् — {gang su dag shes rab kyi pha rol tu phyin pa zab mo 'di 'chad pa dang ston pa dang nye bar ston pa la phyir gzhil bar sems shing} (?) ये केचिदिमां गम्भीरां प्रज्ञापारमितां भाष्यमाणां देश्यमानामुपदिश्यमानामुद्दिश्यमानां प्रतिबाधितव्यां मंस्यन्ते अ.सा.१६१ख/९१; •सं. प्रत्यवस्थानम् म. व्यु.६५०७ (९३क).
phyir zlog
= {phyir zlog pa/}
phyir zlog pa
प्रत्यङ्गिरा — {'phags pa phyir zlog pa stobs can zhes bya ba} आर्यबलवतीनामप्रत्यङ्गिरा क.त. ७३७; {phyir zlog pa 'phags pa rnam par rgyal ba can zhes bya ba} आर्यविजयवतीनामप्रत्यङ्गिरा क.त.७३४.
phyir zlog pa mdzad
क्रि. विनिवारयति — {brdzun du smra ba las ni phyir zlog pa mdzad do//} मृषावादाद्विनिवारयति ग.व्यू.२३क/१२०.
phyir zlog par byed
= {phyir zlog byed/}
phyir zlog byed
• क्रि. प्रत्युदावर्तयति— {des kun nas nyon mongs pa skyes pa de nyid legs pa kho nar rab tu shes shing}…{sems phyir zlog par byed de} स उत्पद्यमानमेव तं संक्लेशं सम्यगेव प्रजानाति…प्रत्युदावर्तयति मानसम् श्रा.भू.४२ख/१०७; • सं. पुनरावृत्तिः — {gsum po yis ni phyir zlog byed//} त्रिभिस्तु पुनरावृत्तिः अभि.को.१७क/५.४३.
प्रत्युच्चारणम् — {des bsngags pa la rjes su yi rang ba'i don gyi tshig ni de dang 'dra'o/} /{de nyid phyir bzlas na'o//} तद्वद्वर्णितानुमोदनार्थं वचनम् । तदेव प्रत्युच्चारणम् वि.सू.२०ख/२४.
phyir bzlog
= {phyir bzlog pa/}
phyir bzlog tu mi rung ba
• कृ. अविवर्त्यः — {dbang po'i rnam pa phyir bzlog tu rung ba dang phyir bzlog tu mi rung ba dang}…{yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} विवर्त्याविवर्त्येन्द्रियप्रविभागतां च…यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५२ख/५०; अप्रत्युदावर्तनीयः म. व्यु.५०९९ (७७क).
phyir bzlog tu rung ba
कृ. विवर्त्यः — {dbang po'i rnam pa phyir bzlog tu rung ba dang phyir bzlog tu mi rung ba dang} …{yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} विवर्त्याविवर्त्येन्द्रियप्रविभागतां च…यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५२ख/५०.
phyir bzlog pa
• क्रि. वारयिष्यति— {dgra la sogs pa'i dngos po bdag gis phyir bzlog par mi lang gi}… {rang gi sems kyi nus pa nyid phyir bzlog pa ste} शत्रुप्रभृतयो भावा मया वारयितुमशक्याः… स्वचित्तमेव शक्यं वारयिष्यामि बो.प.९०ख/५४; • भू.का.कृ. निवर्तितः— {mngon 'dod gsar pas bkag gyur kyang /} /{skyengs pa yis ni phyir bzlog ste/} /{yid ni de nyid la bzhag nas/} /{de ni stong bzhin dal gyis song //} रुद्धा नवाभिलाषेण वैलक्ष्येण निवर्तिता । मनस्तत्रैव निक्षिप्य सा शून्येव शनैर्ययौ ।। अ.क.३५८ख/४८.१७; प्रतिनिवर्तितः — {de dag phyir bzlog ste} ते तैः प्रतिनिवर्तिताः वि.व.१७८ख/२.१०४; प्रत्याख्यातः — {de nas de yis phyir bzlog tshe/} /{bu mo tshangs spyod ldan ma de/} /{chags bral gnyen las phyir phyogs te/} /{mar me can gyi grong khyer song //} प्रत्याख्याता ततस्तेन सा कन्या ब्रह्मचारिणी । वैराग्याद्बन्धुविमुखी ययौ द्वीपवतीं पुरीम् ।। अ.क.२२८ख/८९. ८६; प्रत्यग्नीतः — {chu'i yul du gnas pa'i nyi ma'i 'od g}.{yo ba'i chos can gyis mig gi 'od snang so so la bzlog pa ste/} {phyir bzlog pa ni nyi ma stenyi ma'i dkyil 'khor rang gi yul na gnas pa nyid du 'dzin to//} जलदेशस्थेन भानवीयेन तेजसा प्रस्यन्दनधर्मणा चाक्षुषं तेजः प्रतिस्रोतः प्रवर्तितं प्रत्यग्नीतं सत् सवितारं आदित्यं स्वदेशस्थमेव गृह्णाति त.प.१४८क/७४८; • सं. वारणम्— {cung zad tsam gyis chog par 'dzin pa ni dge ba'i phyogs 'di tsam gyis chog go zhes phyir bzlog pa'o//} अल्पमात्रसन्तुष्टिः अलं मे तावता कुशलपक्षेणेति प्रतिवारणम् अभि.स.भा.६२ख/८५; निराकरणम्— {bdag la ni sbyin pa kho na legs par 'gyur gyi/} {slong ba po phyir bzlog pa ni de lta ma yin gyi} मे दानमेव श्रेयो न तु याचनकनिराकरणम् बो.भू.७०क/९०; निवर्तनम् लो. को.१५६६; विपर्ययः — {sha za ba'i nyes pa}… {phyir bzlog pas na yon tan shin tu mang} मांसाददोषाः…विपर्ययाच्च भूयांसो गुणाः ल.अ.१५५ख/१०२ ०. प्रत्यङ्गिरः ब. मा.१६६ख ।
phyir bzlog par
वारयितुम् — {dgra la sogs pa'i dngos po bdag gis phyir bzlog par mi lang gi} शत्रुप्रभृतयो भावा मया वारयितुमशक्याः बो.प.९०ख/५४.
phyir bzlog pa chen mo
ना. महाप्रत्यङ्गिरा, देवी — {phyir bzlog pa chen mo'i sgrub thabs} महाप्रत्यङ्गिरासाधनम् क.त.३५९१; द्र. {phyir bzlog ma chen mo/}
phyir bzlog par bya ba
= {phyir bzlog bya/}
phyir bzlog par mi lang
वि. वारयितुमशक्यः — {dgra la sogs pa'i dngos po bdag gis phyir bzlog par mi lang gi} शत्रुप्रभृतयो भावा मया वारयितुमशक्याः बो.प. ९०ख/५४.
phyir bzlog bya
• क्रि. वारयिष्यामि — {bdag gi sems 'di phyir bzlog bya'i/} /{gzhan rnams bzlog go ci zhig dgos//} स्वचित्तं वारयिष्यामि किं ममान्यैर्निवारितैः ।। बो.अ.१०ख/५.१४; • सं. विवर्तनम् लो.को.१५६५.
phyir bzlog ma
ना. प्रत्यङ्गिरा, देवी लो.को.१५६५.
phyir bzlog ma chen mo
ना. महाप्रत्यङ्गिरा, देवी — {phyir bzlog ma chen mo'i sgrub thabs} महाप्रत्यङ्गिरासाधनम् क.त.३३८२; ब.मा.१६९क ।
phyir 'ong
= {phyir 'ong ba/}
phyir 'ong ba
• क्रि. निवर्तते — {sad pa de dag gnyi ga la'ang /} /{bde ba de ni phyir 'ong med//} ननु (नूनं?) निवर्तते सौख्यं द्वयोरपि विबुद्धयोः । बो.अ.१६ख/६.५८; • सं. प्रत्यागतिः — {'gro ba 'di dag tu son pa rnams la yang phyir 'ong ba med pa yin la} एताश्च गतीर्गतानां न पुनः प्रत्यागतिरस्ति अभि.भा.२४क/९५७; प्रत्यागमनम् म.व्यु.५११५ (७७ख); • वि. आगामी — {mthong ba'i lam la lan cig phyir 'ong ba dang /} {phyir mi 'ong ba'i 'bras bu la zhugs pa dag yin gyi} दर्शनमार्गे सकृदागाम्यनागामिफलप्रतिपन्नकौ अभि.भा.२७ख/९७३.
phyir 'ongs
भू.का.कृ. प्रत्यागतः — {yod na byed par 'gyur ba nyid chad na'o/} /{phyir 'ongs na yang ngo //} करिष्यत्ता विच्छित्तौ भावे । प्रत्यागतेषु च वि.सू.६६क/८३.
phyir 'ongs nas
आगम्यः— {lan cig phyir 'ong ba yongs su thar ma phyin pa'i phyir 'jig rten 'dir lan cig phyir 'ongs nas sdug bsngal mthar byed par 'gyur ro zhes gnas par mi bya'o//} सकृदागाम्यपरिनिष्ठितत्वात् सकृदिमं लोकमागम्य दुःखस्यान्तं करिष्यतीति न स्थातव्यम् अ.सा.३२ख/१८.
phyir la bzlog pa
= {phyir bzlog pa/}
phyir la log pa
= {phyir log pa/}
phyir log
• क्रि. निवर्तस्व — {de slad mnyes gshin ngan pa yi/} /{las 'di las ni phyir log khyod/} तस्मादस्मान्निवर्तस्व वत्स कुत्सितकर्मणः । अ.क.१७०ख/१९. ८२; • = {phyir log pa/}
• सं. अपक्रमणम् — {phyir log gam mi blang bar nges pa na lhag pa rnams kyis brkus pa ni de'i yan lag nyid ma yin no//} नापक्रमणादाननिश्चये वा शैक्षैः हृतौ तद्गतत्वम् वि.सू.१६क/१८; • भू.का.कृ. विनिवृत्तः {'di ltar bcom ldan 'das de bzhin gshegs pa rnam par shes pa'i yul las phyir log pa rnams kyang bzhad mo cher bzhad do//} तथागता अपि भगवन्तो विनिवृत्तविज्ञानविषया महाहासं हसन्ति ल.अ.६०ख/६; प्रतिनिवृत्तः — {de nas rngon pa de dag rnams/} /{nags su btsal nas phyir log ste/} /{'dar dang bcas pas mi bdag ni/} /{'bras med 'ongs pas khros la smras//} ततः प्रतिनिवृत्तास्ते वनमन्विष्य लुब्धकाः । निष्फलागमनक्रुद्धं सकम्पा जगदुर्नृपम् ।। अ.क.२५७क/३०. २४; निवर्तितः — {de dag phyir log go//} ते निवर्तिताः वि.व.६क/२.७८; प्रत्यावृत्तः — {dge slong tshogs kyis yongs bskor ba'i/} /{de bzhin gshegs pa der mthong nas/} /{chu gter phyir la log pa bzhin/} /{skye bo thams cad der phyogs gyur//} भिक्षुसङ्घैः परिवृतं दृष्ट्वा तत्र तथागतम् । जनोऽभूदुन्मुखः सर्वः प्रत्यावृत्त इवोदधिः ।। अ.क.२९७ख/३९.९; प्रत्युदावृत्तः म.व्यु.५१०६ (७७क); मि.को.५१क; प्रत्यागतः — {de nas sa bdag yun ring nas/} /{phyir log rgyal ba'i dga' ston can/} /{'byor ba rmad du byung ba'i tshogs/} /{rab tu mang pa rgyas par gyur//} चिरप्रत्यागतस्याथ भूपतेर्विजयोत्सवः । बभूवाद्भुतसम्भारप्रभूतविभवोद्भवः ।। अ.क.२२०क/८८.६२; प्रतिक्रान्तः म.व्यु.२५६३ (४८क); • अव्य. प्रत्यक् — {de la mdun na gnas par 'jug pa'i gdong gis phyir log par 'jug pa ni bdag phyir log par 'jug pa yin no//} तत्र प्राङ्नता वृत्तिर्मुखं प्रत्यग्वृत्तेरर्पयति, प्रत्यग्वृत्तिञ्चात्मनः त.प.१४९क/७५०; प्रतीपम् — {de nas de dag phyir log ste/} /{song bas yid la re ba chad/} /{yid srubs grags pa rtsom pa yis/} /{dmag gi tshogs pa bsdus par gyur//} प्रतीपगमनात्तासामथ भग्नमनोरथः । मन्मथः प्रथितारम्भः सैन्यसम्भारमाददे ।। अ.क.२२९ख/२५.५८; • वि. प्रत्यङ्मुखः — {de bzhin du byad phyir log pa dang chu la sogs pa gting du zhugs par dmigs te} तथा प्रत्यङ्मुखं मुखमुपलभ्यते जलादिषु दूरप्रविष्टं च त.प.१९१ख/८४६.
phyir log par gyur
भू.का.कृ. प्रतिनिवृत्तः — {de nas rgyal sras rjes 'brang bcas/} /{nyi ma'i 'od zer rab rgyas pa/} /{nyin gung tshan pa chen po'i tshe/} /{de nas phyir ni log par gyur//} ततः प्रतिनिवृत्तोऽथ सानुगः पार्थिवात्मजः । मध्याह्नपृथुसन्तापे तरलस्तरणित्विषः ।। अ.क.२१६ख/२४.९७.
phyir shin tu 'das pa
• भू.का.कृ. व्यतिवृत्तः म.व्यु.२५५५ (४८क).
phyir gshe bar byed
क्रि. प्रत्याक्रोशति — {byang chub sems dpa' gzhan dag gshe ba la phyir gshe ba}… {ra byed na nyes pa dang bcas shing 'gal ba dang bcas par 'gyur ro//} बोधिसत्त्वः परैराक्रुष्टः प्रत्याक्रोशति…सापत्तिको भवति सातिसारः बो.भू.९२क/११७.
phyir sangs
वि. प्रत्यागतप्राणचेतसः — {de nas chus gtor ba dang phyir sangs te sems rtas nas kha lo pa rgyu ba'i bu ring pos bslang ngo //} ततो जलपरिषेकप्रत्यागतप्राणचेतसो लब्धमानसश्चारायणेन सारथिनोत्थापितः अ.श.२४५ख/२२५.
phyir song
कृ. निर्यान्ती — {grogs mo rnams ni phyir song tshe na gnas khang dag las 'thon pa nyid du 'dod//} निर्यान्तीषु सखीषु वासभवनान्निर्गन्तुमेवेहते ना.ना. २३७ख/११२.
phyir gso
= {phyir gso ba/}
phyir gso ba
• क्रि. प्रतिबिभृयात् — {gsos pas phyir gso ba dang} भृतः प्रतिबिभृयात् वि.व.२०७क/१.८१; • सं. प्रत्यापत्तिः — {nyams pa las phyir gso ba gang yin pa} या च व्यतिक्रमप्रत्यापत्तिः बो.भू.७४क/९५.
phyir gso bar 'dod pa
प्रतिचिकीर्षा — {spyod pa la sngon byung ba gzhan phyir gso bar 'dod pa skyes na tha dad par byin zhing cig car spyad do//} चरतोऽपरप्राक्सम्पन्नप्रतिचिकीर्षोत्पत्तौ पृथग् दानमेकं चरणम् वि.सू.८६ख/१०४.
phyir gso bar byed pa
प्रत्यापत्तिः — {nyams par gyur na phyir gso bar byed pa dang} व्यतिक्रान्ते प्रत्यापत्त्या बो.भू.७४क/९५.
phyir gso bar shog shig
क्रि. प्रतिबिभृयात् — {gsos pa'i lan phyir gso bar shog shig} भृतः प्रतिबिभृयात् अ.श.९क/८.
phyir gsol ba bya ba
प्रतिज्ञपनम् — {ma grub na byin gyis brlab pa'i phyir gsol ba bya ba 'dod par bya'o//} असम्पत्तावधिष्ठानं प्रतिज्ञपनं कामयेरन् वि.सू.५८क/७४.
द्र.— {gang gi tshe phol mig de dag rdol ba de'i tshe sha snag bu phyil por gyur te} यदा ते पिटकाः स्फुटिताः, तदा एकघनो मांसपिण्डः संस्थितः अ.श.२६९ख/२४७.
phyil mo
द्र.— {rdzab la phyil mo nyug par mi bya'o//} न (उ)दकपिच्छिलिकां पिच्छिलेत् वि.सू.४४क/५५.
phyis
• अव्य. = {phyi nas} पश्चात् — {phyis ni mjug thogs su} पश्चाद् अनन्तरम् अभि.स्फु.१०२क/७८२; पुनः — {rang gi rgyu las skye 'gyur ba/} /{tshad ma rnams kyi nus pa ni/} /{rang gi rgyu las skyes 'gyur te/} /{phyis rkyen gzhan gyis min zhe na//} अथ शक्तिः स्वहेतुभ्यः प्रमाणानां प्रजायते । जातानां तु स्वहेतुभ्यो नान्यैराधीयते पुनः ।। त. स.१०३क/९०८; {'ji ba'i gong bu la bum pa yod pa yin na/} {ji ltar de'i gnas skabs na phyis bzhin du dmigs pa'am don byed pa med} यदि मृत्पिण्डे घटोऽस्ति, कथं तदवस्थायां न पश्चाद्वदुपलब्धिः, तदर्थक्रिया वा वा.न्या.३३४क/५६; उत्तरम् — {'dod pa'i 'dod chags kyis kun nas dkris pa byung na yang phyis nges par 'byung ba yang dag pa ji lta ba bzhin rab tu shes shing} उत्पन्नस्य कामरागपर्यवस्थानस्योत्तरनिःसरणं यथाभूतं प्रजानाति अभि.भा.२२७क/७६१; {sgra dang don mdun du gzhag nas de dag gi 'brel pa byed cing byas nas kyang de las dus phyis don shes par byed la} शब्दमर्थं च पुरोऽवस्थाप्य तयोः सम्बन्धः क्रियते, कृतश्चोत्तरकालं ज्ञायेत त.प.१५०ख/७५३; ऊर्ध्वम् — {de'i tshe des rang gi ngo bo grub pa las phyis rang nyid gnas par bya ba ma yin pa'i phyir} तदा तेन स्वभावनिष्पत्तेरूर्ध्वं स्वयं न स्थातव्यमेव इति त.प.२२३ख/९१५; पुनः — {gal te 'di la phan pa ma bsgrubs na/} /{phyis 'di yang dag 'byor bar ga la 'gyur//} यदि नात्र विचिन्त्यते हितं पुनरप्येष समागमः कुतः ।। बो.अ.२क/१.४; परम् — {gzhan yang bsgrub par bya ba bstan pa ni phyogs so zhes bya ba 'dir sngar nges par gzung bar 'gyur ram/} {'on te phyis nges par gzung} अपि च ‘साध्यनिर्देशः प्रतिज्ञा’ इत्यत्र पूर्वावधारणं वा स्यात् परावधारणं वा प्र.अ.२०५ख/५६२; • सं. उदर्कः — {dge ba rnams ni phyis gzhan la phan par 'gyur na sdug bsngal yang khe rnyed pa dang 'dra bar sems so//} परहितोदर्कं दुःखमपि साधवो लाभमिव बहु मन्यन्ते जा.मा.१७९ख/२०९; • = {phyis pa/}
phyis kyi
पश्चात्तनी — {phyis kyi goms pa can gyi 'jug pa de nyid ga las yin} सैवाभ्यासिकी पश्चात्तनी प्रवृत्तिः कुतः प्र.अ.१५८क/१७२; पाश्चात्यः — {gzhan zhig gi zhes bya ba ni phyis kyi 'bras bu gnyis pa'o//} अन्यस्येति पाश्चात्त्यस्य कार्यद्वयस्य त.प.१८०क/७६.
phyis nas
उन्मृज्य — {gos kyi mtha' mas mchi ma phyis nas} चीवरकर्णकेनाश्रूण्युन्मृज्य वि.व.१६९ख/१.५८.
phyis re zhig na
यावदपरेण समयेन — {phyis re zhig na tshe dang ldan pa maud gal gyi bu chen po yi dwags kyi nang du rgyu zhing song ba dang} यावदपरेण समयेनायुष्मान् महामौद्गल्यायनः प्रेतचारिकां चरन् अ.श.११७ख/१०७.
phyis kyang mi spong ba
• भू.का.कृ. अप्रतिविरतः म.व्यु.७२९९ (१०४क).
phyis skyes
१. = {nu bo} जघन्यजः, अनुजः — {phyis skyes nu bo gzhon shos dang /} /{rting skyes rjes su skyes pa 'o//} जघन्यजे स्युः कनिष्ठयवीयोऽवरजानुजाः ।। अ.को.१७३क/२.६.४३; जघन्ये पश्चात्काले जातः जघन्यजः अ.वि.२.६.४३ २. = {dmangs rigs} अवरवर्णः, शूद्रः — शूद्राश्चावरवर्णाश्च वृषलाश्च जघ√न्यजाः । अ.को.२०२क/२.१०.१; अवरोऽधमो वर्णो येषां ते अवरवर्णाः अ.वि.२.१०.१.
अनुप्रस्कन्दनम् — {thug thub tu phyis gnon byed pa'i ltung byed do//} प्रागल्भ्यानुप्रस्कन्दन(ओ ने प्रायश्चित्तिक)म् वि.सू.५३ख/६८; अनुप्रस्कन्द्य आरूढिः — {na ba dang 'jigs pa'i dbang ma gtogs par phyis gnon byed pa la'o//} अनुप्रस्कन्द्य मुक्त्वा ग्लानभयवशतामारूढौ वि.सू.३३क/४१.
phyis pa
• सं. १. लोपः — {mtshan ma phyis pa dang bsnan pa gnyis dang gnas gzhan du bzhag pa yang de nyid do//} तत्त्वं लोपाधिक्ययोः चिह्नस्य । स्थानोत्तरे च निक्षिप्ते वि.सू.१५ख/१७ २. उन्मर्षणम् — {phyi ba ni byi dor bya ba'o/} /{de nas zhes pa ni phyis pa'i 'og tu'o//} उन्मृषामि सम्मार्जयामि । ततस्तस्मादुन्मर्षणानन्तरम् बो.प. ६१ख/२५; प्रोञ्छनम्— {lus phyis bcang bar bya'o//} धारयेत् कायप्रोञ्छनम् वि.सू.६क/६; • भू.का.कृ. १. सम्मृष्टः — {ma 'thungs myos pa'i kA da m+pa/} /{ma phyis dri ma med pa'i mkha'/} /{drungs par ma byas dngas pa'i chu/} /{'gro ba'i yid ni 'phrog par byed//} अपीतक्षीबकादम्बमसम्मृष्टामलाम्बरम् । अप्रसादितशुद्धाम्बु जगदासीत् मनोहरम् ।। का.आ.३२८ख/२.१९७; परामृष्टः म.व्यु.७०३१ (१००ख) २. लुप्तः — {ji ltar tshig mtha' phyis pa la/} /{lhag ma tshig nyid du nges pa/} /{de bzhin mtshams sbyor rnam 'gyur mtha'/} /{tshig nyid ces ni brjod pa yin//} लुप्ते पदान्ते शिष्टस्य पदत्वं निश्चितं यथा । तथा सन्धिविकारान्तं पदमेवेति वर्ण्यते ।। का.आ.३४०क/३. १५४.
phyis byar med
= {phyis byar med pa/}
phyis byar med pa
अपुनःकारितता — {phyis byar med pa dang}…{rab tu shes so//} अपुनःकारिततां च…प्रजानाति द.भू.२५३ख/५०.
phyis byung
वि. पाश्चात्यः — {skad cig snga ma zhig pa 'ang /} /{rjes 'gro med par rtog byed na/} /{phyis byung skye bar 'thad min te/} /{rgyu mtshan med pa nyid phyir ro/} पूर्वक्षणविनाशे च कल्प्यमाने निरन्वये । पाश्चात्यस्यानिमित्तत्वाद् उत्पत्तिर्नोपपद्यते ।। त.स.१९क/२०९.
phyis 'byung ba
वि. आगामी मि.को.१३४ख; भविष्यत् मि. को.१३४ख ।
phyis 'byung bar 'gyur ba
वि. पाश्चात्यः — {des na de'i 'bras bu phyis 'byung bar 'gyur ba yang dang po nyid du 'gyur te} तेन पाश्चात्त्यमपि तदीयं कार्यं प्रागेव भवेत् त.प.२३४क/१८३; भावी — {sngon byung ba'i rgyu dang /} {phyis 'byung bar 'gyur ba'i 'bras bu} भूतपूर्वस्य च हेतोर्भाविनश्च फलस्य अभि.भा.२४१क/८११.
phyis ma
आयतिः — {tshe 'di nyid la de yongs su shes par gyur pas phyi ma la}…{'byung bar mi 'gyur ro//} दृष्टे धर्मे तस्य सम्यक् परिज्ञानादायत्यां…प्रादुर्भावो न भवति बो.भू.३१क/३७.
phyis mi byed pa'i sdom pa
पश्चादकरणसंवरः — {yon tan ldan pa zhes pa phyis mi byed pa'i sdom pa la gnas pa yi'o//} गुणिनः पश्चादकरणसंवरे स्थितस्येति वि.प्र.१५३क/३.१०१.
phyis med
= {phyis med pa/}
phyis med pa
पश्चादभावः — {dper na smra ba po mar me snga ma med pa yod do/} /{phyis med pa yod do zhes smras pa dang} यथाऽस्ति दीपस्य प्रागभावोऽस्ति पश्चादभाव इति वक्तारो भवन्ति अभि.भा.२४१ख/८११.
phyug
= {phyug po/}
phyug gyur
उ.प. उदयः — {rigs dang gzugs dang lang tsho yon tan rnams dang ni/} /{stobs ni rab tu che zhing nor gyis phyug gyur kyang /} /{phyi ma'i tshe la su yang bde ba thob mi 'gyur//} कुलेन रूपेण वयोगुणेन वा बलप्रकर्षेण धनोदयेन वा । परत्र नाऽऽप्नोति सुखानि कश्चन जा.मा.१६६क/१९१.
phyug chen
वि. विस्तीर्णविभवः — {de nas re zhig na lho phyogs nas ded dpon gang ga zhes bya ba phyug chen zhig 'ongs so//} यावद्दक्षिणापथाद् गङ्गो नाम सार्थवाहोऽभ्यागतो विस्तीर्णविभवः अ.श.२१४क/१९७.
phyug pa
= {phyug po/}
phyug pa'i rgyags pas dregs pa
वि. ऐश्वर्यमदमत्तः लो. को.१५६७.
phyug po
• वि., सं. धनी — {sangs rgyas bcom ldan 'das la rgyal po rnams dang blon po chen po rnams dang phyug po rnams dang}…{rnams kyis bkur sti byas} बुद्धो भगवान् सत्कृतः…राजभी राजमात्रैर्धनिभिः अ.श.१क/१; सधनः— {phyug gam yang na dbul yang rung /} /{khyim na gnas pa nad du che//} गार्हस्थ्यं महदस्वास्थ्यं सधनस्याधनस्य वा । जा.मा.९६ख/१११; आढ्यः— {sems can dbul po rnams kyang sbyin par byed 'dod par gyur na/} {phyug po rnams lta smos kyang ci 'tshal ba} दरिद्राणामपि सत्त्वानां दातुकामता सन्तिष्ठते प्रागेवाढ्यानाम् बो.भू.६८क/८८; {bshes gnyen dul ba zhi zhing nyer zhi ba/} /{yon tan lhag pa brtson bcas lung gis phyug/}…{bsten//} मित्रं श्रयेद्दान्तशमोपशान्तं गुणाधिकं सोद्यममागमाढ्यम् । सू.अ.२१२क/११६; धनेश्वरः — {gang gis ji ltar phyug por 'gyur/} /{mkha' 'dras bdag la bka' stsal cig//} धनेश्वरो कथं केन ब्रूहि मे गगनोपम ।। ल.अ.६५ख/१३; ईश्वरः — {rgyu mtshan rnam rtog min par yang /} /{brda yi rjes 'gro ldan pa yi/} /{dbul la'ang phyug po zhes brjod yin/} /{'di ni de 'dra'i ming du gnas//} निमित्तनिरपेक्षा वा संज्ञेयं तादृशी स्थिता । सङ्केतान्वयिनी यद्वन्निर्वित्तेऽपीश्वरश्रुतिः ।। त.स.२३ख/२५०; समृद्धः — {mi las phul du byung ba'i bde ba'i rten phun sum tshogs pa du mas phyug pa ni mtho ris yin no zhes} अधिमानुषसुखाधिष्ठानो नानोपकरणसमृद्धः स्वर्ग इति त.प.२४९ख/९७३; • सं. १. समृद्धिः — {gser gyi phreng bas phyug po'i mtshan ma bstan pa bzhin//} समृद्धिसूचैव तु हेममालिका जा.मा.१६६क/१९२; उच्छ्रयः — {rigs dang gzugs dang lus kyi yon tan rnams kyang rung /} /{stobs ni rab tu che zhing nor gyis phyug//} कुलस्य रूपस्य वपुर्गुणस्य वा बलप्रकर्षस्य धनोच्छ्रयस्य वा । जा.मा.१६६क/१९२ २. ऐश्वर्यम् — {de nyid skye ba gzhan la ni/} /{phyug pas rgyags shing rmongs gyur nas/} /{mchod la smod cing sgrin gyur pa/} /{de yis yun ring 'bangs mor gyur//} सैव जन्मनि चान्यस्मिन्नैश्वर्यमदमोहिता । पूजाधिक्षेपदक्षाऽभूद्दासी तेनातिवत्सरम् ।। अ.क.७८ख/७.८४; ईशत्वम्— {thams cad sa yi bdag po 'am/} /{nor gyis phyug pa'am dbang po 'am/}…/{dka' thub 'di yis bzhed lags sam//} सर्वक्षितिपतित्वं नु धनेशत्वमथेन्द्रताम् ।…तपसाऽनेन वाञ्छसि ।। जा.मा.४४क/५१; • पा. ऐश्वर्यम्, आवरणभेदः — {pha rol tu phyin pa rnams la sgrib pa ni/} {phyug po dang ni bde 'gro dang /}…{chos rnams la/} /{longs par spyod dang yongs smin byed//} पारमितास्वावरणम्—ऐश्वर्यस्याथ सुगतेः… धर्मसम्भोगपरिपाचने ।। म.भा.८ख/७२; {de la sbyin pa'i pha rol tu phyin pa'i 'bras bu phyug po dang bdag po la sgrib pas sgrib pa'o//} तत्र दानपारमिताया ऐश्वर्याधिपत्यावरणमावरणम् म.भा.९क/७२.
phyug po ma yin
अनैश्वर्यम् लो.को.१५६७.
phyug po ma yin gyur pa
वि. अनैश्वर्यगतः लो.को.१५६७.
phyug po ma yin pa
= {phyug po ma yin/}
phyug po'i rigs chen
महाकुलम् — {mi rnams su ni slar 'ongs nas/} /{phyug po'i rigs chen dag tu skyes//} मानुषं (भवमाग)म्य ततो जाता महाकुले । वि.व.२९४ख/१. ११९.
phyugs
१. पशुः — {phyugs gsod pa dang 'dod pa la log par g}.{yem pa la sogs pa'i dri mas ma gos pa rnams} पशुवधकाममिथ्याचारादिकलङ्कानङ्कितानाम् त.प.२१६क/९०२; {phyugs 'dod pas tsi tra pa'i mchod sbyin bya'o//} चित्रया यजेत पशुकामः प्र.अ.१४क/१६; गवाद्याः पशुजातयः अ.को.१६७क/२.५.११; गौः — {bdag nyid phyugs sam ri dwags yin//} अहमेव मृगो गौर्वा जा.मा.१४७ख/१७१ २. = {mi shes pa} पशुः, अज्ञानी — {de ni phyugs min zhes pa phyugs de mi shes pa'o//} न स भवति पशुरिति । पशुरज्ञानी वि.प्र.१५७क/१.५.
phyugs kyi shing rta
पशुरथः — {des phyugs kyi shing rta la zhon te lam du zhugs nas} स पशुरथमभिरुह्य मार्गं प्रतिपद्यते शि.स.६क/७.
phyugs kyi shing rta lta bus 'gro ba
वि. पशुरथगतिकः — {'di ni phyugs kyi shing rta lta bus 'gro ba'i byang chub sems dpa'o//} सोऽयं पशुरथगतिको बोधिसत्त्वः शि.स.६क/७.
phyugs skyong
१. पशुपालकः — {phyugs skyong bram ze bud med la/} /{gser thob mngon sum mtshan nyid can/} /{'phrin sogs ji ltar brjod pa bzhin/} /{de dag rnams la bzlas byas te//} पशुपालकविप्रस्त्रीसन्देशादि यथोदितम् । निगद्य तेभ्यः कनकप्राप्तिप्रत्ययलक्षणम् ।। अ.क.१७३ख/१९.११९; {nor las byung ba'i grong du bdag/} /{sdig can phyugs dag skyong bar gyur/} /{rtag tu bdag gis phyugs rnams kyi/} /{sha la rab tu bcad nas btsongs//} अभवं वासवग्रामे दुष्कृती पशुपालकः । पशूनां मांसमुत्कृत्य विक्रीतं सततं मया ।। अ.क.१६८क/१९.५३; गोपालः — गोपे गोपालगोसंख्यगोधुगाभीरवल्लवाः ।। अ.को.१९८क/२.९.५७; गाः पालयतीति गोपालः । पाल रक्षणे अ.वि.२.९.५७ २. पाशुपाल्यम् मि.को.३६ख ।
• ना. = {dbang phyug chen po} पशुपतिः, शिवः — {phyugs bdag glang chen lpags rlon 'dod bzhin gyon nas gar ni rtsom pa 'phrogs pa bzhin//} नृत्यारम्भे हर पशुपतेरार्द्रनागाजिनेच्छाम् मे.दू.३४४ख/१.४०; • सं. पाशुपतः — {grangs can gcer bu khyad par can/} /{de bzhin bram ze phyugs bdag rnams//} सांख्या वैशेषिका नग्ना विप्राः पाशुपतास्तथा । ल.अ.१८१ख/१४८.
phyugs rdzi
पशुपालकः — {ba lang rdzi dang phyugs rdzi dag la gtad de zan la 'gro bar bya'o//} भक्तायावलोक्य गोपालपशुपालकान् गमनम् वि.सू.१९ख/२३; गोपालकः — {des phyugs rdzi la dris pa/} {de ring ci'i phyir 'o ma med} गोपालकः पृष्टः । कस्मादद्य क्षीरं नास्ति वि.व.२७१ख/२.१७३; आभीरः म.व्यु.३८२६ (६३क); गोपः मि.को.३६ख ।
phyugs rdzi'i grong
आभीरवल्ली मि.को.१३९क ।
phyugs lug 'tsho ba
पशुपालनोद्यतः, पशुपालकः — {chun pa rnams dang phyugs lug 'tsho ba rnams//} कृषिप्रधानान् पशुपालनोद्यतान् जा.मा.१३८क/१६०.
phyugs lhas
आभीरस्थानम् — {bzhi mdo dang ni sgo mdun nam/} /{de bzhin rgyal po'i pho brang sgor/} /{gdol pa'i gnas sam phyugs lhas sam/} /{bzo yi khang par sbas pas gnas//} चतुष्पथे पुरद्वारे राजद्वारे मठेऽपि वा । मातङ्गी–आभिरीस्थाने शिल्पिकागृहे गोपिते ।। स.उ.२९०ख/२१.१६; घोषः ब.मा.१६२क; गोष्ठः, ओ ष्ठम् मि. को.१४१क; व्रजः मि.को.३६ख ।
phyung
• क्रि. ( {'byin} इत्यस्य भूत.) १. निश्चचार — {byang chub sems dpa' chen po'i 'od zer 'phro ba dang sdud pa du ma'i phreng ba rang gi mdzod spu nas phyung ste} महाबोधिसत्त्वरश्मिस्फरणसंहरणानेकमाला स्वोर्णाकोषान्निश्चचार स.दु.९७क/१२०; निश्चारयामास — {bdud rtsi'i dam tshig gi rdo rje khro bo 'di nyid kyi sku gsung thugs rdo rje las phyung ngo //} इमममृतसमयवज्रक्रोधं स्वकायवाक्चित्तवज्रेभ्यो निश्चारयामास गु.स.१२०ख/६६; प्रामुञ्चत् — {phyag g}.{yas pa brkyang ste 'od phyung nas} दक्षिणपाणिं प्रसार्य प्रभां प्रामुञ्चत् रा.प.२५१क/१५२ २. = {phyung shig} उद्धर — {sman pa'i rgyal po bdag gi zug rngu phyung //} शल्यं च मे उद्धर वैद्यराज रा.प.२५१ख/१५३; • = {phyung ba/}
phyung zhing
उत्पाट्य — {rim gyis de yi mig g}.{yas ni/} /{mthon por 'gro ba'i mkhar bgrod kyis/} /{mchu yis phyung zhing rab phyung nas/} /{yang dang yang du rab tu btang //} उच्चैर्गतिविहङ्गोऽस्य दक्षिणं नयनं शनैः । उत्पाट्योत्पाट्य तुण्डेन प्रोत्ससर्ज पुनः पुनः ।। अ.क.१६क/५१.२३.
phyung gyur
= {phyung gyur pa/}
phyung gyur pa
भू.का.कृ. पाटितः — {spun zla byas mi shes de yis/} /{mig gnyis dag ni phyung gyur pa'i//} भ्रात्रा तेनाकृतज्ञेन पाटिते लोचनद्वये । अ.क.३४६क/४५.४७; उत्पाटितः — {sems can kun gyi mig phyung bar gyur la} सर्वसत्त्वा उत्पाटिताक्षा भवेयुः शि.स.५३ख/५२.
phyung ba
• सं. १. पाटनम्— {de nyid bdag yin mig phyung la/} /{gal te nges par khon med na/} /{bden pa de yis bdag gi mig/} /{gzhan pa rnal du gnas gyur cig//} स एवाहं यदि परं निर्वैरः पाटने दृशः । तेन सत्येन नयनं स्वस्थं भवतु मेऽपरम् ।। अ.क.२६४ख/३१.६६; विपाटनम् — {mig dag phyung nas long bar rab bsgrubs te/} /{ji ltar nye bar 'khor ba rim gyis bsad//} अन्धं विधायाक्षिविपाटनेन यथोपयुक्तं न्यवधीत् क्रमेण ।। अ.क.६८क/५९.१६६ २. उद्धारः — {lhan cig tu bya ba la 'dun pa phul ba'i dbang gis lhag ma rnams kyis byas na byas pa nyid yin no/} /{de dang bral ba ni phyung ba yin no//} भवति छन्ददानवशात् सहितेन करणीयस्य शिष्टैः कृतौ कृतत्वम् । तदपच्युतिरुद्धारः वि.सू.६६ख/८३; मुक्तिः — {sbyor ba med par phyung ba la ro myang ba ni de dang ldan pa nyid do//} तद्वत्त्वं निष्प्रयोगायां मुक्तौ स्वादने वि.सू.१९क/२२ ३. उत्सदनम् — {dbus su thogs pa ni ci lags}…{skam la phyung ba ni ci lags/}…{skam la phyung ba zhes bya ba de ni nga'o snyam pa'i nga rgyal gyi tshig bla dwags yin no//} किं मध्ये संसदनम् । किं स्थले उत्सदनम्…स्थले उत्सदनमिति अस्मिमानस्यैतदधिवचनम् वि.व.१४७क/१.३५; • भू.का.कृ. १. = {bton pa} उद्धृतः — {mi bdag rang gi lag gis phyung ba bzhin/} /{gal te ma la bdag yid rab dang na/} /{bden pa de yis re zhig mig gnyis ni/} /{sngon bzhin 'phral la yang dag 'byung bar shog//} मनः प्रसन्नं यदि मे जनन्यां येनोद्धृते च स्वकरेण नेत्रे । तत्तेन सत्येन ममास्तु तावन्नेत्रद्वयं प्राक्तनमेव सद्यः ।। अ.क.६७ख/५९.१६१; {skye bo mtshungs med dus kyi glang pos phyung ba dag gi ni/} /{las skud 'di ni pad skud tshul gyis nges par g}.{yo mi 'gyur//} नासौ चलत्यतुलकालगजोद्धृतस्य जन्तोर्मृणालकलया किल कर्मतन्तुः ।। अ.क.१९६क/८३.१; अभ्युद्धृतः — {kwa ye khyod de ltar nyam nyes pa las/} {ri dwags 'dis phyung ba bden nam} सत्यमरे रे पुरा त्वमनेनैवमापन्नोऽभ्युद्धृतः जा.मा.१५५ख/१७९; निष्कृष्टः — {de las phyung ba dang byung ba dag ni de nyid ma yin no//} न ततो निष्कृष्टनिर्गतयोस्तत्त्वम् वि.सू.३६क/४६; निराकृष्टः — {de las 'di phyung bas chos mngon pa de bstan bcos 'di'i gnas lta bu yin no//} सोऽभिधर्म एतस्याश्रयभूतः शास्त्रस्य, ततो ह्येतन्निराकृष्टम् अभि.भा. २७ख/१३; विनिःसृतः — {'di phyung ma thag tu bcom ldan 'das} अथास्यां विनिःसृतमात्रायां स एव भगवान् गु. स.८३क/४; उत्पाटितः— {de nas rgyal po'i zhabs 'bring rnams kyis ka ba de phyung ba dang} ततो राजपुरुषैः स्तम्भ उत्पाटितः अ.श.१६३ख/१५२; उच्छ्रापितः — {de nas de rnams kyis yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas 'od srung gi ring bsrel gyi tshogs} ।{ma zhig par phyung ba dang} ततस्तेन काश्यपस्य सम्यक्संबुद्धस्याविकोपितः शरीरसङ्घात उच्छ्रापितः वि.व.१६०ख/१.४९; उत्क्षिप्तः — {nor bu rin po che de za ma tog gang gi nang du bcug /gam} {phyung na} यत्र च करण्डके तन्मणिरत्नं प्रक्षिप्तं भवति उत्क्षिप्तं वा अ.सा.८७ख/५०; घट्टितः — {de skad gsungs nas che ba'i rdo/} /{zhabs mdzub kyis phyung g}.{yon pa yi/} /{phyag gis g}.{yas pa'i phyag tu ni/} /{bcom ldan 'das kyis bkod mdzad nas//} इत्युक्त्वा चरणाङ्गुष्ठघट्टितां वामपाणिना । विन्यस्य दक्षिणे पाणौ भगवान् विपुलां शिलाम् ।। अ.क.१५३क/१५.१२; भिन्नः— {'jug ngogs shing ni nges par 'bras bu skye bas lhan cig nyid/} /{chu dang 'grogs pas rtsa ba phyung nas 'phral la 'gyel bar 'gyur//} कूलद्रुमाः किल फलप्रसवैः सहैव सद्यः पतन्ति जलसङ्गतिभिन्नमूलाः ।। अ.क.२९७क/३९.१ २. = {bskrad pa} निष्कासितः— {mtshams med gsum gyi sdig khur gyis/} /{de ni lci ba nyid du gyur/} /{skye bo lha yis bskul rnams kyis/} /{myur du grong khyer dag las phyung //} आनन्तर्यैस्त्रिभिः पापभारैः स गुरुतां गतः । निष्कासितः पुरात्तूर्णं देवताप्रेरितैर्जनैः ।। अ.क.२३६क/८९. १८०; निर्घाटितः — {de'i tshe rang gi gnas su bskrad par bya'o/} /{ci ste phyung bas chad pa khas len na} तदा स्वगृहान्निर्घाटयेत् । अथ निर्घाटितो दण्डमङ्गीकरोति वि. प्र.१८२ख/३.२०२; अवकृष्टः — निष्कासितेऽवकृष्टः स्यात् अ.को.२०८ख/३.१.३९; अवकृष्यते बलात्कारेणेति अवकृष्टः । कृष विलेखने अ.वि.३.१.३९ ३. विवृतः— {rin chen snod ni phye ba ltar/} /{sangs rgyas nyid ni yang dag bstan//} विवृता रत्नपेटेव बुद्धत्वं समुदाहृतम् ।। सू.अ.१५२ख/३७; विभक्तः— {chos kyang don rnams phye bas mkhas rnams 'di na dga' mchog bskyed//} धर्मः …विभक्तार्थस्तुष्ंइट जनयति विशिष्टामिह सताम् सू. अ.१३०क/२ ४. = {skad phyung ba} निश्चारितः — {'jigs pa'i sgra yang phyung ba dang} विभीषणश्च शब्दो निश्चारितः वि.व.२०८ख/१.८३; कृतः — {rgyal po gso sbyong 'phags kyi glang po che dam pas krung krung zhes bya ba'i skad phyung bas} उपोषधस्य राज्ञो हस्तिनागेन क्रौंचयता शब्दः कृतः वि.व.१५६क/१.४४.
phyung ba nyid
उद्धृतत्वम् — {yang gso sbyong byas na phyung ba nyid yin no//} उद्धृतत्वं पुनः पोषधकृतौ वि.सू.६६ख/८३.
phyung bar gyur
= {phyung gyur pa/}
phyung shig
क्रि. उद्धरेत — {nam bdag gum pa na glo g}.{yas rol mtshon gyis dral te khye'u dang po nas mchis pa de phyung shig} यदाहं मृता भवामि, तदा दक्षिणपार्श्वं शस्त्रेण घातयित्वा ततः प्रथमस्थितं दारकमुद्धरेथाः अ.श.२५४ख/२३४; उद्धरणं करोतु — {gang gi phyir 'di yang glang ma btags pas mig phyung shig} अस्यापि नेत्रोद्धरणं कुरुत येन बलीवर्दा नोपनिबद्धाः वि.व.२००क/१.७४; उत्पाट्यताम् — {ka ba 'di phyung shig} अयं स्तम्भ उत्पाट्यताम् अ.श.१६३ख/१५२; प्रवासयेत् म.व्यु.५२४३ (७८ख).
phyungs
= {phyung shig/}
phyungs shig
= {phyung shig/}
phyur phyur
अवरः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७०८ (१०९ख).
phyur bu
उत्कारः मि.को.१८क ।
phye
• क्रि. ( {'byed pa} इत्यस्या भूत., विधौ) १. विघटयामास — {tshe dang ldan pa kun dga' bos}…{mchod rten de phye ba dang} आयुष्मानानन्दः…स्तूपं विघटयामास सु. प्र.५३ख/१०६; समुद्घाटयति स्म — {de nas bcom ldan 'das kyis rin po che'i mchod rten chen po nam mkha' la 'dug pa de phyag g}.{yas pa'i sor mos dbus nas phye'o//} अथ खलु भगवांस्तं महान्तं रत्नस्तूपं वैहायसं स्थितं दक्षिणया हस्ताङ्गुल्या मध्ये समुद्घाटयति स्म स. पु.९३ख/१५३ २. भिन्द्धि— {chod chod phye phye} छेद छेद भेद भेद (?छिन्द्धि छिन्द्धि भिन्द्धि भिन्द्धि) ब.मा.१६५क ३. भिद्यते — {don de rnams kyi ldog pa rnams/} /{rnam rtog bzo yis sprul pa ste/} /{rten dang bsal bya'i dbye ba yis/} /{phye ba don dam par yod min//} ताश्च व्यावृत्तयोऽर्थानां कल्पनामात्रनिर्मिताः । नापोह्याधारभेदेन भिद्यन्ते परमार्थतः ।। त.स.३९क/४०३; • सं. सक्तुः — {phye ni bre gang dag la yang /} /{mu tig bre gang 'tshong ba mthong //} दृष्टश्च सक्तुप्रस्थेन मौक्तिकप्रस्थविक्रयः । अ.क.२५७क/९३.९१; {phye 'thag go//} सक्तुं पिनष्टि अभि. स्फु.३३१क/१२३१; • = {phye ba/}
phye ste rtog pa
नितीरणम् म.व्यु.७४७१ (१०६क).
phye ba
• सं. १. उन्मीलनम् — {de yis zlog par gyur mod kyang /} /{mkha' la mig ni phye ba yis//} वारितोऽपि तदा व्योम्नि नयनोन्मीलने तया । अ.क.१४८ख/१४.१११; उन्मेषः म.व्यु.७२०१ (१०२ख) २. विवेचनम् — {ji skad bshad nyid ma rig bcas/} /{nyer len rnams te lta rnam gnyis/} /{phye ba'i phyir} यथोक्ता एव साऽविद्या द्विधा दृष्टेर्विवेचनात् । उपादानानि अभि.को.१७क/५.३८; द्र.— {bsam gtan gyi phyi ma rim par phye ba} ध्यानोत्तरपटलक्रमः क.त.८०८; • ना. विवृता, लोकधातुः — {rigs kyi bu khyod 'jig rten gyi khams phye ba zhes bya bar de bzhin gshegs pa}… ({thal ba'i} ){dbang phyug ces bya bar 'gyur ro//} भविष्यसि त्वं कुलपुत्र विवृतायां लोकधातौ भस्मेश्वरो नाम तथागतः का.व्यू.२४२ख/३०४; • भू.का.कृ. अपावृतः — {de'i tshe gal te sgo phye zhing de lta bu'i gtsug lag khang gi mdun na dbyar khang 'dug pa ma yin par ro//} न चेदपावृतद्वारस्तदा तद्भूतस्याग्रतो विहारस्य वर्षकः वि.सू.३३ख/४२; मुक्तः — {de rnams kyis sgo phye ste} तैर्द्वाराणि मुक्तानि वि.व.२११ख/१.८६; विघट्टितः — {sgo rnams phye zhing btson du bzung ba med//} विघट्टितद्वारविमुक्तबन्धनम् जा.मा.२०१क/२३३; उद्घाटितः — {de dag gis de mdun bkod cing /} /{'phral la mi bdag gis phye tshe/} /{pad+mo gsar pa'i 'od ldan pa'i/} /{byis pa zung zhig mthong bar gyur//} तैर्न्यस्ते पुरतस्तस्मिन् सहसोद्घाटिते नृपः । ददर्श बालयुगलं प्रत्यग्रकनकोज्ज्वलम् ।। अ.क.१४८क/६८.७८; उन्मिषितः — {'on te mig mi g}.{yo bar phye bas nye bar bstan pa'i don rim gyis mthong yang} अथ निश्चलोन्मिषितलोचनोऽपि समापततोऽर्थान् क्रमेण पश्यति प्र.अ.२८ख/३३; उन्मिञ्जितः म.व्यु.६३०३ (८९ख); स्फारितः — {zhal phye ba'i me yi zhal du sbyin sreg bya ste} वैश्वानरस्य स्फारितमुखस्य मुखे होमयेत् वि.प्र.१३९ख/३.७५; भिन्नः— {mchu mdzes dmar bas phye ba so yi 'od/} /{yal 'dab lta bu 'dzin cing rab smras pa//} उवाच शोणाधरकान्तिभिन्नां दन्तद्युतिं पल्लवितां दधानः ।। अ.क.३०ख/५३.३५; {gses pa phye ba dbyes pa 'o//} दारिते भिन्नभेदितौ अ.को.२१३ख/३.१.१००; भिद्यत इति भिन्नः, भेदितश्च । भिदिर् विदारणे अ.वि.३.१. १००; भेदितः — {skad cig dbye bas phye ba nyid/} /{dga' ba de las skye bar 'gyur//} आनन्दास्तत्र जायन्ते क्षणभेदेन भेदिताः । हे.त.१६ख/५२; दातः — छिन्नं छातं लूनं कृत्तं दातं दितं छितं वृक्णम् अ.को.२१३ख/३.१. १०३; दायते स्म दातम् । दाप् लवने अ.वि.३.१.१०३; • वि. मुकुलितः — {rdzi ma gnyis cung zad phye la/} {sna'i rtse mor gtad pa'am gnya' shing gang tsam du rnam par blta bar bya ste} ईषन्मुकुलितपक्ष्मयुगला नासाग्रविनिवेशिता युगमात्रव्यवलोकिनी वा कार्या दृष्टिः बो.प. ९४ख/५९; विकचः — {sprin bral nyi zer gyis phye ba'i/} /{pad ma gzhon nu spangs nas ni//} विघनार्कांशुविकचं मुक्त्वा तरुणपङ्कजम् । बो.अ.२५ख/८.५७.
phye ba med pa
कृ. अनिर्धार्यः — {rtog ge'i lta bas dri mar byas/} /{phye ba med par bdag tu smra//} तर्कदृष्ट्या मलीकृतम् । अनिर्धार्यं वदन्त्यात्मा ल.अ.१९०क/१६२.
phye bar gyur
= {phye bar gyur pa/}
phye bar gyur pa
भू.का.कृ. भेदितः — {dus sbyor dbye bas phye bar gyur pa zhes pa la dus sbyor ni bcu gnyis te de dag gi dbye bas phye bar gyur ba'i dus la sogs pa rnams 'khor te} भेदिता लग्नभेदैरिति । लग्ना द्वादश, तेषां भेदैर्भेदिताः कालादयो भ्रम√न्त वि.प्र.१८४ख/१.६१.
phye ma
१. चूर्णः — {lha'i me tog man+da ra ba dang lha'i tsan dan gyi phye ma dang lha'i gser gyi phye ma dang} दिव्यैर्मान्दारवपुष्पैर्दिव्यैश्चन्दनचूर्णैर्दिव्यैश्च सुवर्णचूर्णैश्च अ.सा. ४४३क/२५०; विचूर्णः — {me tog phye ma khu bas sa gzhi brgyan//} विचूर्णपुष्पासवसिक्तभूतलम् जा.मा.२०१क/२३३; कणः — {rdo yi phye ma dag gi kha zas can/} /{phug ron rnams ni rtag tu byed pa ste//} पाषाणकणाहारी नित्यं पारावतः कुरुते ।। वि.प्र.११०क/१, पृ.५ २. रजः, परागः — {me tog rnams kyi phye ma yis/} /{kha cig tu ni bsung bsgos bzhin//} रजोभिः कुसुमानां च सवासमिव कुत्रचित् ।। जा.मा.११७ख/१३७ ३. मन्था म.व्यु.५७५५ (८४क); {phye ma'am 'dag gu ste thug pa ska mo'i lde gu'o//} मि.को.३९क ।
phye ma brgyar byed
शतचूर्णं करोति — {mtshon chas mdzes par byas pa'i lag pa dag gis brtan pa dang g}.{yo ba gang la bsnun pa de phye ma brgyar byed do//} प्रहरणशोभितकरैः स्थावरं जङ्गमं यं हन्ति शतचूर्णं करोति वि.प्र.१४५ख/३.८८.
phye ma leb
• सं. पतङ्गः — {'bras bu phun sum tshogs pa 'dod pas bslus/} /{mar me'i 'od kyis phye ma leb brid bzhin//} प्रलोभ्यमानाः फलसम्पदाशया पतङ्गमूर्खा इव दीपशोभया ।। जा.मा.१५६क/१७९; {sbrang bu sha sbrang phye leb dang /} /{rkun po rnams ni 'jig par 'gyur//} मशदंशपतङ्गाश्च सर्वे नश्यन्ति तस्कराः ।। म.मू.२००ख/२१६; शलभः — {phye ma leb dang 'dab chags dang /} /{rgya mtsho dag gis ri rab ltar/} /{brtan pa grogs ngan sdug bsngal dang /} /{zab mo thos pas mi g}.{yos so//} कुमित्रदुःखगम्भीरश्रवाद्धीरो न कम्पते । शलभैः पक्षवातैश्च समुद्रैश्च सुमेरुवत् ।। सू.अ.२२२ख/१३१; • ना. पतङ्गा, नदी— {chu srin 'dzin khris gang ba yi/} /{chu bo mang po rgal mdzod cig /nang} {ga phye ma leb}…{nang ga na ni srin mo khro/} /{phye ma leb na mi ma yin//} नद्यश्च बहवस्तार्या नक्रग्राहसमाकुलाः ।। नङ्गा पतङ्गा…नङ्गायां राक्षसीकोपा पतङ्गायाममनुष्यकाः । वि.व.२१३ख/१.८८.
phye ma leb khra bo
चित्रपतङ्गः म.व्यु.४५२१ (७०ख).
phye mar gyur
भू.का.कृ. सञ्चूर्णितः — {'di ltar phye mar gyur kyang 'di'i gzugs/} /{gangs ri dkar 'dra de dang 'dra bar snang //} तस्यैवं खल्वस्य सिताद्रिशोभं सञ्चूर्णितस्यापि विभाति रूपम् ।। जा.मा.१८४क/२१४.
phye mar btags pa
भू.का.कृ. चूर्णितः — {dmyal srung rab tu khros pa yis/} /{tho bas brdungs shing phye mar btags//} कोपान्नरकपालेन मुद्गराघातचूर्णितः । अ.क.१९५क/८२.३७.
phye mar byas
• भू.का.कृ. कणशः कृतः — {gang zhig dge ba rnams kyis bkug dang yongs su dkris dang rnam par gsal ba dang /} /{rab bcad gcus dang nges par brdar dang phye mar byas kyang zad pa nyid mi 'gyur//} याऽऽकृष्टा परिवेष्टिता विघटिता प्रोत्पाटिता मोटिता निर्घृष्टा कणशः कृताऽपि कुशलैर्नैव प्रयाति क्षयम् ।। अ.क.४ख/५०.३३; अवचूर्णितः — अपध्वस्तोऽवचूर्णितः अ.को.२१३क/३.१.९४; अवचूर्ण्यते सम्पिष्यत इति अवचूर्णितः । चूर्ण सम्पेषणे अ.वि.३.१.९४; • सं. कल्कः, ओ कम् — {skyer rtsa 'bras bu gsum dang bI shA la/} /{skyer rtsa phye mar byas la nges par bskol/} /{thang la sbrang rtsi ldan pa 'thungs pa yis/} /{gcin kha snyi ba'i nad skyes ma lus 'joms//} फलत्रिकं दारुनिशां विशालां मुस्तां च निष्क्वाथ्य निशां सकल्कम् । पिबेत् कषायं मधुसंयुतं च सर्वप्रमेहेषु समुत्थितेषु ।। यो.श.२क/१४.
phye mar byed
= {phye mar byed pa/}
phye mar byed pa
• क्रि. चूर्णयति — {ri'i rtse mo yang phye mar byed la} पर्वतशिखराणि चूर्णयति म.मू.२१३क/२३२; • वि. पिष्टः — {de nas rdo chen tshogs dkrigs char/} /{ri 'phreng mtha' dag nyon mongs shing /} /{brtan pa ltung byed ljon shing ni/} /{phye mar byed pa bab par gyur//} ततः पिष्टद्रुमा वृष्टिः क्लिष्टाद्रिशकलावली । पपात पातितधृतिः स्थूलोपलकुलाकुला ।। अ.क.४३ख/५६.१७.
phye mar rlog
क्रि. चूर्णयति — {de dag gis mi de'i klad pa nas rkang pa'i bar du phye mar rlog go//} ते तं पुरुषं मस्तकात्प्रभृति यावत्पादौ चूर्णयन्ति शि.स.४६ख/४४; चूर्ण्यते — {der sems can dmyal ba pa de dag lcags kyi char pas yan lag dang nying lag thams cad phye mar rlog la} तत्र ते नारका अयोवर्षेण सर्वाङ्गप्रत्यङ्गशश्चूर्ण्यन्ते शि.स.४७ख/४५.
phye mar brlag
वि. चूर्णितः — {lus dang ngag sems dam tshig rnams/} /{des ni phye mar brlag par bsgom//} कायवाक्चित्तसमयं चूर्णितं तेन भावयेत् ।। गु.स.१३०क/८७.
phye mar lhags
निष्पेषः — {phan tshun mtshon 'debs phye mar lhags/} /{go cha rnams ni ral bar gyur//} अन्योन्यायुधनिष्पेषजर्जरावरणो रणः ।। जा.मा.६७क/७७.
phye mar lhags gyur
भू.का.कृ. चूर्णितः — {bsdus 'joms ri yis kha cig lus kyang gzir/} /{de yis brdzis pas phye mar lhags gyur kyang //} सङ्घातपर्वतसमागमपिष्टदेहाः केचित्तदाक्रमणचूर्णितमूर्तयोऽपि । जा.मा.१७६क/२०४.
अर्धः — {yang don de nyid tshigs su bcad pa phyed pa dang gnyis kyis bsdus pa yin te} पुनरस्यैवार्थस्याध्यर्धेन श्लोकेन संग्रहो भवति अभि.भा.२४४ख/८२३; {rkang rus nas ni thod phyed bar/} /{btang bas sbyar ba byas par bshad//} पादास्थ्न आकपालार्धत्यागात् कृतजयः स्मृतः ।। अभि.को.१९क/६.१०; उपार्धः — {brim pa yang 'di ltar ci nas kyang phyed ni dge slong rnams kyi lhung bzed kyi nang du 'gro la/} {phyed ni sa la 'bo bar gyis shig} एवं चारयितव्यः उपार्धो भिक्षूणां पात्रे पतत्यर्धो भूमौ वि.व.१६६क/१.५५; सामि — सामि त्वर्धे जुगुप्सिते अ.को.२३६ख/३.३.२४९.
phyed skyil
अर्धपरिकरः मि.को.११ख ।
phyed snga ma
पूर्वार्धः, ओ र्धम् — {de la phyed snga ma phyed phyi mas bshad do//} अत्र पूर्वार्धमुत्तरार्धे व्याख्यातम् सू.व्या.२०७क/११०.
phyed du 'khor ba
पा. अर्धभ्रमम्, अलङ्कारविशेषः — {gal te tshigs bcad phyed 'khor na/} /{phyed du 'khor ba zhes par brjod/} /{gal te kun du 'khor ba na/} /{kun tu bzang po zhes par 'dod//} आहुरर्धभ्रमं नाम श्लोकार्धभ्रमणं यदि । तदिष्टं सर्वतोभद्रं भ्रमणं यदि सर्वतः ।। का.आ.३३७ख/३.८०.
phyed du nye ba
वि. उपार्धः — {rin phyed du nye bas kyang ngo //} उपार्धमूल्येन वि.सू.१५क/१७.
phyed du 'phar ba
= {phyed 'phar/}
phyed pa
वेधिकत्वम् — {mi phyed pa dang mi zhan dang /} /{mtshungs pa med dang g}.{yo med phyir//} निर्वेधिकत्वनिर्दैन्यनिष्कैवल्यनिरीहतः । र.वि.१२१ख/९६.
phyed phyi ma
उत्तरार्धः, ओ र्धम् — {de la phyed snga ma phyed phyi mas bshad do//} अत्र पूर्वार्धमुत्तरार्धे व्याख्यातम् सू.व्या २०७क/११०; अपरार्धः — {zhes pa phyed snga mas bde bar gshegs pa la sogs pa la phyag 'tshal bar brjod nas/} {phyed phyi mas brjod par bya ba la sogs pa bstan pa'i phyir}…{gsungs te} इति पूर्वार्धेन सुगतादीनां नमस्कृतिमभिधाय अपरार्धेन अभिधेयादीनि प्रतिपादयन्नाह बो.प.४३क/२.
१. दिक् [1] दिशा — {sdig can rnams kyi sdig pa ni/} /{shin tu sbas kyang phyogs rnams rgyug//} दिक्षु धावति पापानां सुगुप्तमपि पातकम् ।। अ.क.८०ख/८.१६; आशा — {byang phyogs bdag po} उत्तराशाधिपतिः अ.क.२९५क/३८.८; {gang gi grags pa'i me tog gi/} /{dog pa yon tan dri bzang tshogs/} /{phyogs kun ri dwags mig can gyi/} /{rna ba yi ni rgyan du gyur//} गुणसौरभसम्भाराः सर्वाशां हरिणीदृशाम् । यद्यशःपुष्पमञ्जर्यो याताः कर्णावतंसताम् ।। अ.क.३क/१.८; ककुभ् — {phyogs rnams mdzes pas khyab gyur te/} /{brgya phrag brgya byin mtshon gyis bzhin//} व्याप्ता विभान्ति ककुभः शक्रायुधशतैरिव ।। अ.क.४३क/४.८०; {gzhal yas khang gi phyogs kyi gdong mdzes pa/} /{gus pas ston pa'i bstod pa bsgrubs pa bzhin//} बभुर्विमानैः ककुभां मुखानि भक्त्येव शास्तुर्विहितस्तवानि ।। अ.क.१९३ख/२२.१४; गौः श्री.को.१७२ख; द्र. {byang phyogs na} उत्तरस्याम् अ.क.४७क/५.२ [2] = {bcu} दश — {phyogs zhes pa bcu'o//} दिगिति दश वि.प्र.१७९क/१.३४ [3] = {bcu pa} दशमी — {sgyu'i byams pa gang yin pa de ni phyogs zhes pa bcu pa} मायामैत्री या सा दिगिति दशमी वि.प्र.१५४ख/३.१०३ २. देशः [1] = {sa phyogs} प्रदेशः — {de nas sa bdag phyogs de ru/} /{sras ni gzigs par bzhed ldan pas/}…{'ongs//} पुत्रदर्शनसोत्कण्ठस्तं देशमथ भूपतिः । आजगाम अ.क.२१७क/२४.१०३; {me stong pa'i phyogs su} दहनशून्यदेशे वा.टी.६३क/१७; {khu tshur du rlung rdo la pad+ma nam mkha'i phyogs la ri mo dang /} मुष्टौ वायुं दृषदि कमलं चित्रमाकाशदेशे अ.क.३१९ख/४०.१४३; प्रदेशः — {gang gi tshe na phyogs de ru/} /{chu yi rgyun ni ma babs pa//} तस्मिन् यदा न प्रदेशे वारिधारा पपात अ.क.१९०ख/२१.७६; {phyogs 'dir rang gi sngon byung dran gyur nas/} /{dbang po bdag la 'dzum pa 'di skyes so//} अस्मिन् प्रदेशे निजपूर्ववृत्तं स्मृत्वा स्मितं जातमिदं ममेन्द्र ।। अ.क.२९५क/३८.६; उद्देशः — {nam zhig de yi bum nang du/} /{shing shun ngur smrig dag gis ni/} /{nags tshal dben pa'i phyogs su ni/} /{chos gos kha ni bsgyur ba byas//} तरुत्वचः कषायेण स कदाचिद् घटान्तरे । विविक्तकाननोद्देशे चक्रे चीवररञ्जनम् ।। अ.क.२८२क/१०५.३; {mi yi sa las 'das nas ni/} /{'jigs su rung ba'i grong khyer dang /} /{mtho ris phyogs ni ma lus pa/} /{gzhal yas khang dang skyed tshal gnas//} मर्त्यभूमिमतिक्रम्य घोरेषु नगरेषु सा । स्वर्गोद्देशेष्वशेषेषु विमानोद्यानशालिषु ।। अ.क.१३०क/१२.३५; खण्डः, ओ डम् — {de ltar bsams nas thub pa rnams/} /{gser gyi sa 'dzin dag gi ngos/} /{lha dang grub pas yongs gang ba/} /{dza m+bu'i phyogs dang nye bar song //} इति संचिन्त्य मुनयः पार्श्वं कनकभूभृतः । सुरसिद्धसमाकीर्णं जम्बूखण्डान्तिकं ययुः ।। अ.क.४०ख/४.४५; भागः — {'bab chu 'bab pa dang grog mkhar dang gad pa dag gis sa gzhi'i phyogs mi bde ba yod pa zhig na} सलिलमार्गवल्मीकश्वभ्रविषमभूभागे जा.मा.१४५ख/१६९ [2] = {phyogs gcig} एकदेशः — {phyogs ni phyogs gcig go//} प्रदेश एकदेशः न्या.टी.४९ख/१०१; {mngon sum ni zhes phyogs gcig tu byed pa yin te} प्रत्यक्षमिति एकदेशनिर्देशः न्या.टी.३९क/४०; प्रदेशः — {rtsom pa'i phyogs su de dag bstan pas ci zhig bya zhe na} तत् किमेतैरारम्भप्रदेशे उक्तैः न्या.टी.३७क/१३; अंशः — {de la phyogs gcig kho nar dran pa rtse gcig tu 'jog par byed kyi} यत्रासावेकांशेनैकाग्रां स्मृतिमवस्थापयति श्रा.भू.७६क/१९५ ३. पक्षः [1] मतम् — {gal te char dang sprin med par/} /{mthong bas ma nges par smra na/} /{kho bo'i phyogs la dngos yod nyid/} /{khyed phyogs gal te'ang ga la yod//} वृष्टिमेघासतोर्दृष्ट्वा यद्यनैकान्तिकं वदेत् । वस्त्वस्त्वेवात्र मत्पक्षे भवत्पक्षेऽप्यदः कुतः ।। त.स.३६क/३७८; {phyogs 'di la ni lan btab zin//} पक्षश्चायं कृतोत्तरः प्र.वा.१२०ख/२.५६; कल्पः — {gal te phyogs dang po yin na}…{ci ste phyogs gnyis pa yin na} यद्याद्यः कल्पः… अथ द्वितीयः पक्षः त.प.३०५ख/३२४ [2] वर्गः — {de la mdza' bshes kyi phyogs dang dgra bo'i phyogs dang tha mal pa'i phyogs gang yin pa} तत्र योऽयं मित्रपक्षः, अमित्रपक्षः, उदासीनपक्षश्च श्रा.भू.८१क/२०८; {mi mthun phyogs la bzod ldan pa//} विपक्षेषु क्षमावन्तः अ.क.२६क/३.७६ [3] पञ्चदशाहोरात्राः — {nag po'i phyogs}…{dkar po'i phyogs} कृष्णपक्षः…शुक्लपक्षः वि.प्र.१२३क/१, पृ.२१; {nyi ma zla ba spangs pa yi/} /{nag phyogs mtshan mo rtsom pa bzhin//} कृष्णपक्षक्षपारम्भ इव सूर्येन्दुवर्जितः ।। अ.क.२६१क/३१.२२; {de ni sum cu nyin zhag go/} /{de rnams bco lnga phyogs yin no//} ते तु त्रिंशदहोरात्रः पक्षस्ते दश पञ्च च ।। अ.को.१३७क/१.४.१२; ते तु मुहूर्ताः त्रिंशत् अहोरात्रो भवति । अह्ना सहिता रात्रिः अहोरात्रः । तेऽहोरात्राः पञ्चदश पक्षो भवति । पचति भूतानि पक्षः । डुपचष् पाके । पक्ष्यते वा पक्षः । पक्ष परिग्रहे अ.वि.१.४.१२ ४. = {re ba} आशा — {khyim bdag stobs kyi sde zhes pa/} /{grong ni nor las byung bar gyur/} /{'bras bu'i tshogs kyis slong ba yi/} /{phyogs rdzogs grib bsil ljon pa bzhin//} बभूव वासवग्रामे बलसेनाभिधो गृही । पूरिताशः फलभरैश्छायातरुरिवार्थिनाम् ।। अ.क.१६४क/१९.३; • पा. १. पक्षः— {rang gi ngo bo kho na dang bdag nyid 'dod pa dang ma bstsal bar bstan par bya ba ni phyogs so//} स्वरूपेणैव स्वयमिष्टोऽनिराकृतः पक्षः न्या.बि. २३४क/१७६; {de lta bu de yang mngon sum la sogs pas ma bsal ba'i don gang yin pa de phyogs zhes brjod do//} एवम्भूतः सन् प्रत्यक्षादिभिः अनिराकृतो योऽर्थः स पक्ष इत्युच्यते न्या.टी.६८ख/१७६ २. दिक्, द्रव्यपदार्थभेदः {rnam pa dgu zhes bya ba ni mdo las/sa} {dang chu dang me dang rlung dang nam mkha' dang} ।{dus dang phyogs dang bdag dang yid ces bya ba'i ni rdzas dag yin zhes bya'o//} नवधेति—पृथिव्यापस्तेजोवायुराकाशं कालो दिगात्मा मनः (वै.द.१.१.४) इति सूत्रात् त.प.२५७ख/२३१; • उ.प. पथः— {de nas byang phyogs nas 'ongs pa'i/} /{ded dpon nor sbyin zhes pa yis/} /{de yi ched du rna ba'i rgyan/} /{sa yi rin du rab tu phul//} अथोत्तरापथायातः सार्थवाहोऽर्थदाभिधः । प्रददौ पृथिवीमूल्यं तत्कृते कर्णभूषणम् ।। अ.क.१७५क/१९.१३५; क्रमः — {dge ba'i phyogs la brten nas sdig pa spang bar gyis//} जहीत पापानि शुभक्रमाशयाद् जा.मा.१६६ख/१९२; • = {phyogs pa/}।( द्र.— {sa phyogs/} {phyir phyogs/} {sngon du phyogs pa/} {gyen du phyogs/} {mngon phyogs/}).
phyogs kun tu
समन्ततः — {de nas ma he des phyogs kun tu 'jigs pa chen po mthong nas} ततः स महिषः समन्ततो महाभयं दृष्ट्वा अ.श.१५९ख/१४८.
phyogs 'dis
अनया दिशा — {phyogs 'dis gzhan yang khong du chud par bya'o//} अनया दिशा अन्यदपि गन्तव्यम् अभि.स्फु.१२७क/८२८; {gsal ba rnams la gcig nyid du/} /{phyogs 'di yis ni byed pa na//} व्यक्तीनामेकतापत्तिं कुर्याच्चेदनया दिशा ।। त.स.७७ख/७२५.
phyogs tsam
दिङ्मात्रम् — {rang tshig 'gal la gsal ba'i dpe/} /{lung la phyogs tsam bstan pa yin//} स्ववाग्विरोधे विस्पष्टमुदाहरणमागमे । दिङ्मात्रदर्शनम् प्र.वा.१४३क/४.९७.
phyogs kyi skyon
पा. पक्षदोषः — {mngon sum la sogs pas gnod phyogs kyi skyon nyid dang} पक्षदोषः प्रत्यक्षादिविरुद्धत्वम् न्या.प्र.१८४क/८.
phyogs kyi khongs
दिगन्तरः — {grags pa'i dri bzang rab rgyas pas/} /{phyogs kyi khongs ni yang dag rdzogs//} यशःसौरभसम्भारसम्पूरितदिगन्तरः । अ.क.२४क/३.५५.
phyogs kyi 'khor lo
दिक्चक्रम् — {lha yi me tog rab tu gtor/} /{cod pan gyis ni sa la reg/} /{'od kyis phyogs kyi 'khor lo bkang /} /{de yis de la gus phyag 'tshal//} प्रकीर्णदिव्यकुसुमः किरीटस्पृष्टभूतलः । प्रभापूरितदिक्चक्रस्तं भक्त्या प्रणनाम सः ।। अ.क.३०६ख/३९. १०५; दिशां चक्रम् — {'di yi rkang bkod khur gyis ni/} /{phyogs kyi 'khor lo 'khor ba bzhin/} /{rkang pas 'thung rnams rjes snyeg bzhin/} /{sa rnams kun 'khrul myos pa bzhin//} भ्रमतीव दिशां चक्रमनुयान्तीव पादपाः । पादन्यासभरेणास्य क्षीबेणाऽऽघूर्णते क्षितिः ।। अ.क.५ख/१.३७.
phyogs kyi gos
• उ.प. = {gcer bu} दिगम्बरः, वस्त्रहीनः — {gcer bu gos med phyogs kyi gos//} नग्नोऽवासा दिगम्बरे अ.को.२०८ख/३.१.३९; दिश एवाम्बरं यस्य सः दिगम्बरः अ.वि.३.१.३९; • सं. दिगम्बरः, जैनः — {gang 'dir phyogs gos rnams kyi yang /} /{mdun du bud med skye bo 'khod/} /{kye ma kun tu spyod pa 'di/} /{shin tu yun ring lon nas mthong //} अहो बतायमाचारः सुचिरादवलोकितः । दिगम्बराणामप्यग्रे यदिहास्ते वधूजनः ।। अ.क.२५०क/९३.१८.
phyogs kyi gos can
= {gcer bu pa} दिगम्बरः, जैनः — {gzegs zan dang rkang mig dang phyogs kyi gos can dang rgyal dpog pa} ({dang rigs pa pa} ){la sogs pa} कणभक्षाक्षपाददिगम्बरजैमिनिनैयायिकप्रभृतिषु प्र.प.१४४क/१९१.
phyogs kyi glang
= {phyogs kyi glang po/}
phyogs kyi glang chen
दिङ्नागः, दिग्गजः — {gang phyir lha ma yin rnams tsham tshom med par ni/} /{phyogs kyi glang chen mche ba lto bas zed 'ong ba//} यस्याः कृते दितिसुता रभसाऽऽगतानि दिङ्नागदन्तमुसलान्युरसाऽभिजग्मुः । जा.मा.६६ख/७७.
phyogs kyi glang po
• सं. दिग्गजः — {dga' ldan phyogs kyi glang po 'gram pa'i ngos 'dar tsan dan dag ni chag cing zag//} माद्यद्दिग्गजगण्डभित्तिकषणैर्भग्नस्रवच्चन्दनः ना.ना.२२६ख/१५; {mtsho skyes pad dkar phyir log khrus/} /{sa mos gsal byed me tog so/} /{sa kun la grags cha mdzes te/} /{'di rnams phyogs kyi glang po 'o//} ऐरावतः पुण्डरीको वामनः कुमुदोऽञ्जनः ।। पुष्पदन्तः सार्वभौमः सुप्रतीकश्च दिग्गजाः । अ.को.१३३क/१.३.३; दिङ्नागः — {de yi blon po'i glang po ni/} /{sa 'dzin zhes bya sa yi khur/} /{bzod pa gzhan yang byung gyur te/} /{phyogs kyi glang po lnga pa bzhin//} महीधराभिधश्चासौ बभूवामात्यकुञ्जरः । भूमिभारसहस्तस्य दिङ्नाग इव पञ्चमः ।। अ.क.४८क/५.१७; • ना. दिङ्नागः, आचार्यः — {slob dpon phyogs kyi glang pos 'gal ba 'di yang bstan na/} {rnam 'grel byed pa khyod bzhin du/} /{de ci'i phyir ma smos she na} अयं च विरुद्ध आचार्यदिङ्नागेनोक्तः । स कस्माद् वार्र्त्तिककारेण सता त्वया नोक्तः? न्या.टी.८०क/२१३.
पा. १. पक्षधर्मः — {phyogs kyi chos ni rgyu rnam pa gnyis kyis the tshom gyi rgyur gyur pa nyid yin te} पक्षधर्मस्य च द्वाभ्यां कारणाभ्यां संशयहेतुत्वम् न्या. टी.८०ख/२१५; {gzung bya zhes bya ba la gzung bar bya ba ni bsgrub par bya ba'i chos te/} {phyogs chos zhes bya ba'i tha tshig go//} ग्राह्यधर्म इति । ग्राह्यस्य साध्यधर्मिणो धर्मः पक्षधर्म इति यावत् त.प.२६ख/५०० २. = {phyogs kyi chos nyid} पक्षधर्मत्वम्— {sgra ni yod pa'am/} {skye ba dang ldan pa'am/} {byas pa'o zhes bya ba ni gsum ka'i yang phyogs kyi chos bstan pa'o//} सन्नुत्पत्तिमान् कृतको वा शब्द इति त्रयाणामपि पक्षधर्मत्वप्रदर्शनम् न्या.टी.६६क/१६६.
phyogs kyi chos nyid
पा. पक्षधर्मत्वम्, लिङ्गस्य रूपभेदः — {rjes su 'gro ba dang ldog pa dang phyogs kyi chos nyid ces bya ba'i tshul gsum gang la yod pa de ni tshul gsum pa'o//} त्रीणि रूपाणि—अन्वयव्यतिरेकपक्षधर्मत्वसंज्ञकानि यस्य तत् त्रिरूपम् न्या.टी.६१क/१५०; {de bas na rtags ni byed pa'i bdag nyid yin pa'i phyir rjes su 'gro ba dang ldog pa dang phyogs kyi chos nyid du nges pa gdon mi za bar bya dgos pas tshul kun nges pa'i sgra la ltos par bya ba yin no//} अतोऽन्वयव्यतिरेकपक्षधर्मत्वनिश्चयो लिङ्गव्यापारात्मकत्वादवश्यकर्तव्य इति सर्वेषु रूपेषु निश्चितग्रहणमपेक्षणीयम् न्या.टी.४७ख/९२.
phyogs kyi chos nyid bstan pa
पक्षधर्मत्वप्रदर्शनम्— {zhes bya ba ni gtan tshigs kyi phyogs kyi chos nyid bstan pa yin no//} इति हेतोः पक्षधर्मत्वप्रदर्शनम् न्या.टी.८४क/२२९.
phyogs kyi chos nye bar bstan pa
पा. पक्षधर्मोपदर्शनम् — {snal ma dag la gos la sogs pa'i don byed pa ma mthong la gzhan mthong ngo zhes bya ba 'di ni phyogs kyi chos nye bar bstan pa yin no//} अदृष्टा च तन्तुषु प्रावरणाद्यर्थक्रिया, पटे दृश्यते इति पक्षधर्मोपदर्शनम् वा.टी.८२ख/३८.
phyogs kyi gnyis 'thung
= {phyogs kyi glang po} दिग्द्विपः, दिग्गजः — {bA rA Na sIr sngon byung ba/} /{sa yi bdag po tshangs pas byin/} /{gang dpung sa 'dzin sbyin pa yis/} /{lag brlan phyogs kyi gnyis 'thung bzhin//} वाराणस्यामभूत्पूर्वं ब्रह्मदत्तो महीपतिः । दानार्द्रहस्तो यद्बाहुः क्ष्मामधाद्दिग्द्विपोपमः ।। अ.क.२८९ख/३७.२३.
phyogs kyi tog
ना. आशाकेतुः, नृपः — {rgyal po phyogs kyi tog du gyur pa'i tshe/} /{byang chub 'dod nas 'gro ba'i don gyi phyir/} /{'khor lo'i mtshan can pad ma lta bu yi/} /{lag pa phrugs kyang ma bltas rab tu byin//} चक्राङ्कितं कमलतुल्यं पाणियुगं प्रदत्तमनपेक्षम् । नृप आशाकेतु यद आसीद् बोधिमभीप्समान जगदर्थे ।। रा.प.२३८ख/१३५.
phyogs kyi dra ba rnam par dbye ba
दिग्जालविभागता — {zhing gi lus rnams kyi chung ba'i rang bzhin yang rab tu shes so//}…{phyogs kyi dra ba rnam par dbye ba yang rab tu shes so//} क्षेत्रकायानां परीत्ततां च प्रजानाति…दिग्जालविभागतां च प्रजानाति द.भू.२४४ख/४५.
phyogs kyi na chung
दिक्कान्ता — {gang gi grags pa ke ta ka'i/} /{nang gi 'dab ltar dri med pa/} /{phyogs kyi na chung rna rgyan du/} /{gyur pa da lta'ang rnam par mdzes//} अद्यापि यस्य दिक्कान्ताकर्णाभरणतां गतम् । विभाति केतकीगर्भपलाशविशदं यशः ।। अ.क.२०३ख/२३.७; द्र. {phyogs kyi bu mo/} {phyogs kyi mdzes ma/}
phyogs kyi rnam par dbye ba
दिग्भागः — {gang las phyogs kyi rnam par dbye ba de shar dang nub la sogs pa na gnas pa'i skyes bu la ltos nas nub la sogs par 'gyur ba} यत एव पूर्वापरदेशव्यवस्थितपुरुषापेक्षया तस्य परादिता दिग्भागस्य प्र.अ.१६४ख/५१४; दिग्विभागः — {rgya mtsho'i dkyil na gnas pa'i mi/} /{'khrul pa skyes par gyur pa dag /gza'} {dang skar ma mthong ba yis/} /{phyogs kyi rnam dbye nges par 'gyur//} समुद्रमध्यमध्यास्य जायते विभ्रमो नृणाम् । ग्रहनक्षत्रदृष्ट्या तु दिग्विभागविनिश्चयः ।। प्र.अ.१६४ख/५१४.
phyogs kyi rnam dbye
= {phyogs kyi rnam par dbye ba/}
phyogs kyi phyogs gcig la ma grub pa
• पा. पक्षैकदेशासिद्धः — {blo gcig pa nyid phyogs kyi phyogs gcig la ma grub bo//} इति पक्षैकदेशासिद्धमेकमतित्वम् त.प.२०६ख/८८२; पक्षैकदेशासिद्धत्वम् — {zhes bya ba la sogs pa'i gtan tshigs kyi sbyor ba la phyogs kyi phyogs gcig la ma grub pa'i dogs pa bsu ba yin no//} इत्यादौ प्रयोगे हेतोः पक्षैकदेशासिद्धत्वमाशङ्कते त.प.१२ख/४७०.
phyogs kyi bu mo
दिग्वधूः — {skye rgu'i mgon gyi lus la der/} /{sog les gshags pas skye rgu rnams/} /{ngus shing phyogs kyi bu mo yi/} /{sgra snyan rnams kyis cho nges bkang //} तस्मिन् प्रजाः प्रजानाथे क्रकचाक्रान्तविग्रहे । चक्रन्दुः पूरिताक्रन्दा दिग्वधूभिः प्रतिस्वनैः ।। अ.क.१७ख/२. ११७; द्र. {phyogs kyi na chung /} {phyogs kyi mdzes ma/}
phyogs kyi mdzes ma
दिक्कान्ता— {phyogs kyi mdzes ma'i rna rgyan dang /} /{mtshungs par yon tan dam pa bkod/} /{gang zhig grags pa'i mchod rten gyis/} /{'gro mdzes de dag rgyal gyur cig//} दिक्कान्ताश्रवणोत्तंसतुलारोपितसद्गुणाः । ते जयन्ति जगद्येषां यशः स्तूपैर्विराजते ।। अ.क.४५क/५७.१; द्र. {phyogs kyi bu mo/} {phyogs kyi na chung /}
phyogs skyong
दिक्पालः — {phyogs su bsrung slad phyogs skyong nas/} /{zla ba nyi mar bcas pa bskos//} दिदेश दिक्षु रक्षायै दिक्पालान् सेन्दुभास्करान् ।। अ.क.३२९ख/४१.६०.
phyogs skyon med pa
अदुष्टपक्षः — {phyogs skyon med pa la phyogs kyi skyon brjod pa} अदुष्टपक्षे पक्षदोषवचनम् न्या.प्र.१८४ख/८.
phyogs gos
= {phyogs kyi gos/}
phyogs gos can
= {phyogs kyi gos can/}
phyogs gyur
= {phyogs par gyur pa/}
phyogs gyur pa
= {phyogs par gyur pa/}
phyogs glang
= {phyogs kyi glang po/}
phyogs 'ga' zhig na rgyu ba
वि. एकदेशचारी — {ci 'di dag lus thams cad la khyab pa dag cig gam/} {phyogs 'ga' zhig na rgyu ba dag yin} किमेते सर्वशरीरव्यापिन एकदेशचारिण इति अभि.भा.११क/८९९.
दिक्तटः — {der ni nam mkhar son pa'i ri/} /{phyogs ngos ma lus bkag gyur pas/} /{mdun du bgegs ni gzugs can bzhin/} /{bgrod par dka' ba de yis mthong //} स तत्राऽऽक्रान्तगगनं निरुद्धाशेषदिक्तटम् । दुरारोहं ददर्शाग्रे मूर्तं विघ्नमिवाचलम् ।। अ.क.६३ख/६.१२५; {de nas du ba'i mig ces ri/} /{phyogs ngos du bas tshig gyur pa/} /{ma rung sbrul gdug dkyil 'khor gyi/} /{mthong ba reg pa'i dug gis khyab//} अथाद्रिधूमनेत्राख्यो धूमनिर्दिग्धदिक्तटः । दृष्टिस्पर्शविषैर्व्याप्तः क्रूराशीविषमण्डलैः ।। अ.क.६०ख/६.८८.
phyogs snga ma
पूर्वपक्षः — {zhes bya ba ni phyogs snga ma spong ba yin te} इति पूर्वपक्षं प्रतिक्षिपति त.प.१७८ख/८१८.
phyogs snga ma dgod pa
क्रि. पूर्वपक्षयति — {'dir kha cig phyogs snga ma dgod pa ni} अत्र केचिदेवं पूर्वपक्षयन्ति वा.टी.५८क/१३; द्र. {phyogs snga mar byed pa/}
phyogs snga ma smra ba
पूर्वपक्षवादी — {phyogs snga ma smra ba'i ri bong can zla ba ma yin te/} {yod pa'i phyir zhes bya ba'i gtan tshigs smras pa gang yin pa} पूर्वपक्षवादिना य उक्तः ‘अचन्द्रः शशी सत्त्वात्’ इति हेतुः त.प.२८क/५०३.
phyogs snga mar byas pa
भू.का.कृ. पूर्वपक्षीकृतः — {'di tsam gyi bar du ku mA ra ri las smras pa phyogs snga mar byas pa yin la} एतावत् कुमारिलेनोक्तं पूर्वपक्षीकृतम् त.प.२७६क/१०२०.
phyogs snga mar byed
= {phyogs snga mar byed pa/}
phyogs snga mar byed pa
क्रि. पूर्वपक्षयति — {phyogs phyi mas phyogs snga mar byed pa} परपक्षं पूर्वपक्षयति वा.टी.७७क/३२; द्र. {phyogs snga ma dgod pa/}
phyogs can
वि. देशी — {phyogs can 'dus pa rnams phan tshun du phrad pa ni 'di lta ste/} {rtsig pa la 'jim gong dang 'jim gong gzhan phrad pa lta bu'o//} देशिनामेव समुदायिनामन्योन्यं समवधानं तद्यथा भित्तौ मृत्पिण्डेन मृत्पिण्डान्तरस्य अभि.स.भा.३४ख/४७; प्रदेशी — {phyogs yin yang phyogs can yin bzhin du nye bar 'dogs pa yang yod de} भवति हि प्रदेशेऽपि प्रदेशिवदुपचारः अभि.भा.३६क/६२.
phyogs gcig
१. प्रदेशः — {gal te phyogs gcig phrad do zhe na/} {ma yin te/} {phyogs de de nyid kyi yin pa nyid du mi rung ba'i phyir ro//} प्रदेशसंयोग इति चेत्? न तस्यैव तत्प्रदेशत्वायोगात् अभि.भा.९२ख/१२२३; एकदेशः— {ljon shing ni srog dang bcas pa yin te/} {nyal ba'i phyir ro zhes ljon shing phyogs su byas pa la lo ma 'khum pa'i mtshan nyid kyi nyal ba ni phyogs gcig la ma grub pa yin te} चेतनास्तरवः स्वापादिति पक्षीकृतेषु तरुषु पत्रसङ्कोचलक्षणः स्वाप एकदेशे न सिद्धः न्या.टी.४८क/९२; {des na dam bcas pa'i don gyi phyogs gcig gtan tshigs ma yin la} अतो न प्रतिज्ञार्थैकदेशो हेतुः न्या. टी.६५क/१६३; एकांशः — {de la phyogs gcig kho nar dran pa rtse gcig tu 'jog par byed kyi} यत्रासावेकांशेनैकाग्रां स्मृतिमवस्थापयति श्रा.भू.७६क/१९५; एकान्तः — {des phyogs gcig tu bsdad par bya'o//} एकान्तेऽसौ तिष्ठेत् वि.सू.३२क/४० २. पार्श्वम् — {de'i phyogs gcig tu ni lha'i zhal zas zhig sta gon byas te bzhag pa dang} पार्श्वे चास्य दिव्या सुधा सज्जीकृता तिष्ठति वि.व.१६४ख/१.५३.
phyogs gcig tu 'khod
= {phyogs gcig tu 'khod pa/}
phyogs gcig tu 'khod pa
• क्रि. एकान्ते न्यषीदत् — {bcom ldan 'das kyi zhabs la phyag 'tshal nas phyogs gcig tu 'khod do//} भगवतः पादाभिवन्दनं कृत्वैकान्ते न्यषीदत् अ.श.३६ख/३२; • वि. एकान्तनिषण्णः — {phyogs gcig tu 'khod nas ku ru'i skye bo'i tshogs rnams khang bzangs de la shin tu dga' ba skyes so//} एकान्तनिषण्णः कौरव्यो जनकायस्तस्मिन्प्रासादेऽत्यर्थं प्रसादमुत्पादयति अ.श.३६ख/३२.
phyogs gcig tu phyogs bcu rgya mtsho yongs su sdud pa'i klong
एकदेशनिर्देशः— {de la ste mngon sum dang rjes su dpag pa de gnyis la zhes tshogs pa bstan pa yin no/} /{mngon sum ni zhes phyogs gcig tu byed pa yin te} तत्र तयोः प्रत्यक्षानुमानयोरिति समुदायनिर्देशः । प्रत्यक्षमिति एकदेशनिर्देशः न्या.टी. ४०क/४०.
phyogs gcig pa
वि. प्रादेशिकम् — {kun tu phreng ba can thams cad mkhyen pa'i ye shes 'di la mos nas dad pas rjes su 'brang zhing phyogs gcig pa'i ye shes kyis zhugs so//} तत्र हि श्रेणिकः परिव्राजकः सर्वज्ञज्ञाने अधिमुच्य श्रद्धानुसारी प्रादेशिकेन ज्ञानेनावतीर्णः अ.सा.७ख/५; प्रादेशिकी — {brkam chags 'jigs dang zhe sdang dang/} /{ser sna sogs kyis dbang byas pa/} /{brtse med bdag nyid de dag la/} /{nyer bstan phyogs gcig pa ru 'gyur//} ये हि लोभभयद्वेषमात्सर्यादिवशीकृताः । प्रादेशिकी भवेत् तेषां देशना निष्कृपात्मनाम् ।। त.स.१३०क/११११.
phyogs gcig la gnas pa
एकदेशवृत्तित्वम् — {rna ba sgra dang rten dag ni/} /{rang nyid kyis ni yan lag bral/} /{phyogs gcig la ni gnas pa min//} श्रोत्रशब्दाश्रयाणां च न नामावयवाः स्वयम् । न चैकदेशवृत्तित्वम् त.स.८०क/७४२.
phyogs gcig la ma grub pa
पा. पक्षैकदेशासिद्धः — {nyid kyi tshig gis ni phyogs gcig la ma grub pa bsal ba yin te} एवकारेण पक्षैकदेशासिद्धो निरस्तः न्या.टी.४७ख/९२.
phyogs gcig shes pa
वि. एकदेशज्ञः — {gang tshe spyi brjod byed po bzhin/} /{su zhig cung zad ston byed na/} /{phyogs gci+ig shes pas de smras yin/} /{kun mkhyen gyis gsung mi 'gyur ro//} यदा चोपदिशेदेकं किञ्चित् सामान्यवक्तृवत् । एकदेशज्ञगीतं तन्न स्यात् सर्वज्ञभाषितम् ।। त.स.११८क/१०१९; प्रदेशज्ञः — {de ltar ma yin te da ltar byung ba tsam zhig shes na phyogs gcig shes par 'gyur gyi thams cad shes pa ni ma yin no//} अन्यथा हि प्रत्युत्पन्नमात्रपरिज्ञाने प्रदेशज्ञः स्यात् न सर्वज्ञः त.प.२६६क/१००१.
phyogs bcas
= {phyogs dang bcas pa/}
phyogs bcing ba
दिग्बन्धः — {'di dang pha rol du yongs su bskyab pa dang}…{phyogs bcing ba dang /} {rdo rje'i ra ba dang /} {rdo rje'i phur bus gdab pa dang /} {rdo rje'i gur yang bgyi'o//} इहामुत्र परित्राणं…दिग्बन्धं वज्रप्राकारं वज्रकीलनं वज्रपञ्जरं च करोमि स.दु.११८ख/२००.
phyogs bcu
दशदिक् — {phyogs bcu nam mkha'i mthas gtugs pa'i/} /{'gro ba nyon mongs las bsgral bar//} दशदिग्व्योमपर्यन्तजगत्क्लेशविमोक्षणे । बो.अ.९ख/४.४१.
phyogs bcu'i 'jig rten gyi khams na bzhugs pa
वि. दशदिग्लोकधातुव्यवस्थितः — {phyogs bcu'i 'jig rten gyi khams na bzhugs pa'i de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rnams} दशदिग्लोकधातुव्यवस्थितास्तथागता अर्हन्तः सम्यक्संबुद्धाः ल.अ.९५क/४२.
phyogs bcu'i zhing rgya mtsho da ltar byung ba thams cad yongs su dag par mos pa'i byin gyi rlabs
पा. प्रत्युत्पन्नदशदिक्सर्वक्षेत्रसागरपरिशुद्धाधिमुक्त्यधिष्ठानः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin phyogs bcu'i zhing rgya mtsho da ltar byung ba thams cad yongs su dag par mos pa'i byin gyi rlabs} प्रत्युत्पन्नदशदिक्सर्वक्षेत्रसागरपरिशुद्धाधिमुक्त्यधिष्ठानेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०५ख/२९.
phyogs bcur grags pas kun tu rgyas pa
वि. दशदिक्समापूर्णयशाः, बुद्धस्य — {sangs rgyas bcom ldan 'das}…{phyogs bcur grags pas kun tu rgyas pa} बुद्धानां भगवतां…दशदिक्समापूर्णयशसाम् अ.श.१०क/९.
phyogs bcur rnam par lta
पा. दशदिग्व्यवलोकनः, समाधिविशेषः — {phyogs bcur rnam par lta zhes bya ba'i ting nge 'dzin} दशदिग्व्यवलोकनो नाम समाधिः का.व्यू.२२१ख/२८४.
phyogs cha
१. दिग्भागः, दिशो भागः — {nub kyi phyogs kyi cha na yod//} अस्ति पश्चिमदिग्भागे अ.क.५९क/६. ६७; {nam mkha' cha nyid brtags pa la/} /{ji srid cung zad rigs pa yin/} /{phyogs kyi cha la'ang de mtshungs te/} /{lung gis khyab par 'gyur ba yin//} यावाँश्च कश्चन न्यायो नभोभागत्वकल्पने । दिग्भागेऽपि समश्चासावागमात् तु विशिष्यते ।। त.स.८०क/७४४; दिग्विभागः — {lus kyi 'od kyis phyogs cha khebs pa ni/} /{dgyes pa gsal bar mdzad bzhin de la smras//} देहप्रभापूरितदिग्विभागा बभाषिरे हर्षमिवोद्गिरन्तः ।। अ.क.३६क/३.१८६ २. प्रदेशः — {bdag gis bcom ldan 'das kyi thad nas shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di'i phyogs cha ji snyed cig bzung ba} यावन्मात्रो भगवतोऽन्तिकादस्याः प्रज्ञापारमितायाः प्रदेशः उद्गृहीतः अ.सा.६९ख/३८.
phyogs cha'i bye brag
दिग्भागभेदः — {mang pos bskor ba'i dbus na gnas pa'i rdul phra rab la gal te phyogs cha'i bye brag med par gyur na} मध्यवर्तिनः परमाणोर्बहुभिः परिवारितस्य यदि दिग्भागभेदो न स्यात् त.प.११३ख/६७७.
phyogs cha'i dbye ba
दिग्भागभेदः — {bsags pa'i ngo bo'i ri la sogs pa la phyogs cha'i dbye ba yod pa'i phyir ro//} भूधरादिप्रचितरूपाणां दिग्भागभेदस्य विद्यमानत्वात् त.प.११३क/६७७; दिग्विभागः — । {cha yang rdul du phye bas te/} /{rdul de'ang phyogs cha'i dbye ba yis//} अंशा अप्यणुभेदेन सोऽप्यणुर्दिग्विभागतः । बो.अ.३४क/९.८६.
phyogs chen po nyid
पा. महापक्षता, अभ्युदयभेदः — {mngon par mtho ba ni rnam pa gsum ste/} {longs spyod chen po nyid dang bdag nyid chen po nyid dang phyogs chen po nyid do//} त्रिविधोऽभ्युदयः—महाभोगता, महात्मता, महापक्षता च अभि.स.भा.७३ख/१०२.
phyogs chos
= {phyogs kyi chos/}
phyogs nyid
देशता — {gsal bar byed pa'i rlung rnams la/} /{tha dad yan lag phyogs nyid dang /} /{rigs kyi tha dad pa yod pas/} /{de nyid kyis ni legs par gnas//} व्यञ्जकानां हि वायूनां भिन्नावयवदेशता । जातिभेदश्च तेनैव संस्कारो व्यवतिष्ठते ।। त.स.८०क/७४२.
phyogs nyid du byas pa
भू.का.कृ. पक्षीकृतः — {de ltar na yang dngos po'i chos logs shig tu ma smras su zin kyang /} {bsgrub par bya ba'i chos kyi nang du 'dus pa'i phyir dang phyogs nyid du byas pa nyid yin pas logs shig tu 'di nye bar 'god pa'am bshad pa ma yin no//} तथाविधस्तु धर्मः पृथगनुक्तोऽपि साध्यधर्मेऽन्तर्भावात् पक्षीकृत एवेति न पृथगस्योपन्यासः, व्याख्यानं वा वा.न्या. ३३६क/६७.
phyogs gnyis ga'i phyogs gcig la 'jug pa
पा. उभयपक्षैकदेशवृत्तिः लो.को.१५७२.
phyogs ltar snang
= {phyogs ltar snang ba/}
phyogs ltar snang ba
पा. पक्षाभासः, पक्षदोषः — {phyogs lta bur mngon pas na/} {phyogs ltar snang ba ste} पक्षवदाभासन्त इति पक्षाभासाः न्या.टी.७२क/१८७.
phyogs ltar snang ba bzhi
चत्वारः पक्षाभासाः — १. {mngon sum gyis bsal ba} प्रत्यक्षनिराकृतः, २. {rjes su dpag pas bsal ba} अनुमाननिराकृतः, ३. {grags pas bsal ba} प्रतीतिनिराकृतः, ४. {rang gi tshig gis bsal ba} स्ववचननिराकृतः न्या.टी.७०ख/१८२.
phyogs thams cad kun tu shugs kyis mngon du thar pa'i sprin
पा. सर्वदिक्समन्तजवाभिमुक्तमेघः, बोधिसत्त्वसमाधिः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin phyogs thams cad kun tu shugs kyis mngon du thar pa'i sprin} सर्वदिक्समन्तजवाभिमुखमेघेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०६ख/२९.
phyogs mtha'
दिगन्तः — {gang yang dri med bsod nams snang ba phyogs mthar rnam par 'phro ba yis//} किमपि विमलैः पुण्यालोकैर्दिगन्तविसारिभिः । अ.क.५३क/५. ७४; {de nas mkha' la rgyu ba'i lha rnams kyi/} /{mi bdag legs brjod phyogs mthar rgyu ba'i tshe//} दिगन्तसञ्चारिणि चारणानां नभश्चराणां नृपसाधुवादे । अ.क.३४ख/३.१७०.
वि. दिग्द्वीपजयी — {rgol ba'i dregs pa gcod pa'i bu/} /{phyogs dang gling las rgyal ba khyed/} /{dge sbyong ngan pa dregs pa yis/} /{long rnams ci slad yongs su gtong //} वादिदर्पच्छिदा पुत्र दिग्द्वीपजयिना त्वया । दुर्जनाः श्रमणाः कस्माद्दर्पान्धाः परिवर्जिताः ।। अ.क.३०२ख/३९.६२.
phyogs dang bcas pa
सपक्षः — {de dag gi gtso mig dmar ni/} /{sbrul nag phyogs dang bcas pa bzhin/} /{ngan mkhas dag gi phrag dog las/} /{mdun sa dag ni 'jig par byas//} रक्ताक्षप्रमुखस्तेषां मात्सर्यात्क्षुद्रपण्डितः । सपक्ष इव कृष्णाहिश्चकितः पुरतः सदा ।। अ.क.१८९ख/२१.५९.
phyogs dang mthun pa
• उ.प. पक्ष्यः — {byang chub kyi phyogs dang mthun pa'i chos thams cad yang dag par 'grub par byed pa} सर्वबोधिपक्ष्यधर्मसमुदागमतः बो.भू.१८१क/२३८; • वि. सदेशः — समीपे निकटासन्नसन्निकृष्टसनीडवत् ।। सदेशाभ्याशसविधसमर्यादसवेशवत् । उपकण्ठान्तिकाभ्यर्णाभ्यग्रा अप्यभितोऽव्ययम् ।। अ.को.२११क/३.१.६७; समानो देशोऽत्रेति सदेशः अ.वि.३.१.६७.
phyogs dang mthun pa sgrub pa
पक्षसम्पत्तिः — {gtsug lag khang zhal bsro ba dang}…{lta ba'i rnam pa spang ba dang phyogs dang mthun pa sgrub pa dang} विहारप्रतिष्ठापन…दृष्टिगतप्रतिनिसर्गपक्षसम्पत्तिः वि.सू.६३क/७९.
phyogs dang mthun par 'gyur ba
वि. सपक्षभूतः — {phyogs dang mthun par 'gyur ba thams cad mkhyen pa dang /} {'dod chags dang bral ba dag ni bskal ba'i phyir te} सपक्षभूतयोः सर्वज्ञवीतरागयोर्विप्रकर्षात् न्या.टी. ८०ख/२१४.
दिग्विदिक् — {phyogs dang phyogs mtshams su yang 'di'i sgra dang tshigs su bcad pa mi snyan pa dag 'byung te} (?) दिग्विदिक्षु चास्य पापकोऽवर्णशब्दश्लोको निश्चरति सू.व्या.२१४ख/१२०.
phyogs dang bral ba
= {phyogs bral/}
phyogs bdag
• ना. दिशांपतिः, नृपः म.व्यु.३५७९ (६०ख); • वि. पक्षपाती — {snying stobs dkar bar gyur pa de'i/} /{rgyal ba mchod la stong grogs ni/} /{phyogs bdag mchod sbyin brgya pa yis/} /{lha yi dpal 'byor rnams kyis byas/} तस्य सत्त्वावदातस्य पक्षपाती शतक्रतुः । चकार दिव्यया लक्ष्म्या साहाय्यं जिनपूजने ।। अ.क.९४ख/९.९२; द्र. {phyogs lhung /}
phyogs bdag nyid
वि. दिशात्मकः — {de bzhin rna ba phyogs bdag nyid//} तथा श्रोत्रं दिशात्मकम् त.स.८०क/७४४.
phyogs ldan
पक्षिणी, उभयत अहोयुक्तरात्रिः — {ma 'ongs da ltar nyin ldan pa'i/} /{mtshan mo de ni phyogs ldan no//} आगामिवर्तमानाहर्युक्तायां निशि पक्षिणी । अ.को.१३६ख/१.४.६; उभयाहनी पक्षाविव यस्याः सा पक्षिणी अ.वि.१.४.६.
phyogs na mi gnas
वि. अप्रदेशस्थः म.व्यु.६६९४ (९५ख).
phyogs na yod pa
वि. प्रदेशस्थः — {phyogs na yod pa'i du ba nye bar dmigs pas de la mes khyab pa dran na} प्रदेशस्थं धूममुपलब्धवतः तस्याग्निना व्याप्तेः स्मरणे हे.बि.१४०ख/५५.
phyogs rnam par snang ba'i cod pan
ना. दिग्वैरोचनमुकुटः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{phyogs rnam par snang ba'i cod pan dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…दिग्वैरोचनमुकुटेन च ग.व्यू.२७५ख/२.
phyogs pa
उ.प. मुखः — {pho brang 'khor gyi bud med las/} /{phyi rol phyogs pa'i sa bdag dang //} अन्तःपुरपुरन्ध्रीषु विमुखेन महीभुजा । अ.क.१४६क/६८.५५; {phyi rol phyogs} पराङ्मुखः अ.क.२२६क/२५.२१; अभिमुखः — {skyes pa dang por phyogs pa'i lus/} /{rgyu nyid du ni rtogs pa med//} जन्मादिदेहाभिमुखो हेतुत्वेन न गम्यते । प्र.अ.५८ख/६६; उन्मुखः — {de la phyogs pa'i sems can khyad par can rnams la brnyas pa'am gnod pa mi bya'o//} तदुन्मुखेषु सत्त्वविशेषेषु नावज्ञा प्रतीघातो वा करणीयः जा.मा.६०क/६९; सुमुखः — {legs par spyod la phyogs shing mtho ris lam la gnas par 'gyur//} सुचरितसुमुखः स्यात्स्वर्गमार्गप्रतिष्ठः । जा.मा.१३८क/१६०; सम्मुखी — {bya ba don gnyer me long la phyogs te/} /{smad 'tshong spyod pa'i don bzhin de yis byas//} कार्यार्थिनी दर्पणसम्मुखी सा चकार वेश्याचरितं यथार्थम् ।। अ.क.८क/५०.७६; द्र. {lho phyogs pa} दाक्षिणात्यः अ.क.२४५ख/२८.५९.
phyogs pa nyid
आभिमुख्यम् — {gus pas ni bya ba rnams la dngos po kun gyis phyogs pa nyid de} आदरः कार्येषु सर्वभावेनाभिमुख्यम् बो.प.९३ख/५८.
phyogs par gyur pa
• क्रि. उन्मुखोऽभूत् — {dge slong tshogs kyis yongs bskor ba'i/} /{de bzhin gshegs pa der mthong nas/} /{chu gter phyir la log pa bzhin/} /{skye bo thams cad der phyogs gyur//} भिक्षुसङ्घैः परिवृतं दृष्ट्वा तत्र तथागतम् । जनोऽभूदुन्मुखः सर्वः प्रत्यावृत्त इवोदधिः ।। अ.क.२९७ख/३९.९; • वि. उन्मुखीभूतः — {mkhan po nyid du phyogs par gyur pas las byed pa dang gsang ste ston pa'i dge slong la gsol ba gdab par bya'o//} उपाध्यायतायामुन्मुखीभूतः कर्मकारकमधीच्छेद् रहोनुशासकञ्च भिक्षुम् वि.सू.२ख/२; द्र.— {dpal dang ldan yang de yi blo/} /{rab tu byung la phyogs par gyur//} श्रीमतोऽपि मतिस्तस्य प्रव्रज्यायामजायत । अ.क.१६२ख/१८.१५.
phyogs phyi ma
उत्तरपक्षः — {zhes bya ba la sogs pas phyogs phyi ma rtsom ste} इत्यादिनोत्तरपक्षमारभते त.प.१६९क/५६.
phyogs phyi ma smra ba
उत्तरपक्षवादी — {phyogs phyi ma smra bas zla ba nyid du bsgrub pa'i phyir} चन्द्रत्वसाधनाय…उत्तरपक्षवादिनः त.प.२८क/५०३.
phyogs bral
•सं. = {phyogs mtshams} विदिक्, दिशोर्मध्ये — {phyogs dang phyogs bral gyi pad+ma'i 'dab ma rnams la'o//} दिक्षु विदिक्षु पद्मदलेषु वि.प्र.५३ख/४.८३; दिशोर्मध्ये विदिक् स्त्रियाम् ।। अ.को.१३३ख/१.३.५; विशिष्टा दिक् विदिक् अ.वि.१.३.५; दिग्वलयमध्यनामानि । आग्नेयादिक्रमेण विदिशां नामान्यपि सन्ति अ.पा. १.३.५; विदिशा — {ji ltar sngar bzhin gnas shes nas/} /{phyogs dang phyogs bral dag tu yang //} स्थानं ज्ञात्वा यथापूर्वं दिशासु विदिशासु च ।। हे.त.२६ख/८८; • वि. निष्प्रदेशः — {bdag ni phyogs rnams dang bral yang /} /{ma lus par ni rtogs byed pa/} /{lus nyid la gnas 'dzin pas na/} /{kho bos de smras 'gal ba med//} निष्प्रदेशोऽपि चात्मा नः कार्त्स्न्ये च विदन्नपि । शरीर एव गृह्णातीत्येवमुक्ते न दुष्यति ।। त.स.८०क/७४१.
phyogs ma tshang nyid
पा. पक्षन्यूनत्वम् — {gzhal bya shes bya dngos nyid phyir/} /{zho yi gzugs dang ro sogs bzhin/} /{shes byed 'dir ni ma bstan pas/} /{phyogs ni ma tshang nyid du 'gyur//} (?) प्रमेयज्ञेयवस्तुत्वैर्दधिरूपरसादिवत् ।। ज्ञानमात्रेऽपि निर्दिष्टे पक्षन्यूनत्वमापतेत् । त.स.११८क/१०१८.
phyogs ma yin
= {phyogs min/}
phyogs min
१. अपदिशम्, विदिक् — {ma ning mi zad phyogs min rnams/} /{phyogs dbus phyogs bral mo yi rtags//} क्लीबाव्ययं त्वपदिशं दिशोर्मध्ये विदिक् स्त्रियाम् ।। अ.को.१३३ख/१.३.५; दिशोरिदम् अपदिशम् अ.वि.१.३.५; दिग्वलयमध्यनामानि । आग्नेयादिक्रमेण विदिशां नामान्यपि सन्ति अ.पा.१.३.५ २. न पक्षः— {mtshan nyid de dag dang ldan pa yin du zin kyang phyogs ma yin du bstan pa'i phyir} एतल्लक्षणेन योगेऽप्यर्थो न पक्ष इति प्रदर्शनार्थम् न्या.टी.७०ख/१८२.
phyogs med
अपक्षपातः — {don gnyer ba la phyogs med dang /} /{tshul khrims rtag tu ma nyams dang //} अर्थिष्वपक्षपातश्च शीलस्याखण्डना ध्रुवम् । सू.अ.२४०ख/१४४.
पक्षधर्मोपसंहारः — {'di la yang sngon po'i blo yin no zhes bya ba ni phyogs la chos nye bar bsdus pa'o//} नीलधीवेदनं चेदमिति पक्षधर्मोपसंहारः त.प.१२०ख/६९१.
phyogs la mnyam pa
समपक्षः, पक्षपातरहितः — ग्. {yul chen 'dres pa'i nang du ni/} /{de dag phyogs la mnyam par 'gyur//} महासंग्राममध्ये च समपक्षा भवन्ति ते । शि.स.१७५क/१७३.
phyogs la rnam par blta ba
पा. दिग्विलोकितः, समाधिविशेषः — {phyogs la rnam par lta ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} दिग्विलोकितो नाम समाधिः म.व्यु.५२४ (१२ख).
phyogs la yod pa
वि. पाक्षिकः — {smra ba 'di ni phyogs la yod pa yin no/} /{phyogs gang la zhe na} पाक्षिक एष दोषः । कतमस्मिन् पक्षे अभि.भा.८८ख/१२०९.
phyogs las rgyal ba mngon phyogs pa
वि. दिग्विजयोन्मुखः — {nam zhig sa bdag khang pa na/} /{'phrog byed rtse gnas mi bdag ni/} /{phyogs las rgyal ba mngon phyogs pas/} /{bu mo mdzes ldan zhes la smras//} कदाचिद्भूपभवनं स्थिते हरिशिखे नृपः । कन्यां लावण्यवत्याख्यामूचे दिग्विजयोन्मुखः ।। अ.क.२१८ख/८८.५०.
phyogs las rgyal ba'i bgrod pa
दिग्जययात्रा — {phyogs las rgyal ba'i bgrod pa la/} /{nam zhig sa yi bdag po song //} अथ दिग्जययात्रायां कदाचिद्वसुधाधिपः । ययौ अ.क.८४क/८.५९.
phyogs su byas
= {phyogs su byas pa/} {phyogs su byas nas} पक्षीकृत्य — {skyes bu thams cad phyogs su byas nas ma yin par 'jug pas de dag la thams cad mkhyen pa} ।{ma yin pa nyid sgrub par byed do//} सर्वनरान् पक्षीकृत्य पर्युदासवृत्त्या तेष्वसर्वज्ञत्वं साध्यते त.प.२८१क/१०२८.
phyogs su byas pa
वि. पक्षीकृतः — {ljon shing ni srog dang bcas pa yin te/} {nyal ba'i phyir ro zhes ljon shing phyogs su byas pa la lo ma 'khum pa'i mtshan nyid kyi nyal ba ni phyogs gcig la ma grub pa yin te} चेतनास्तरवः स्वापादिति पक्षीकृतेषु तरुषु पत्रसङ्कोचलक्षणः स्वाप एकदेशे न सिद्धः न्या.टी.४८क/९२.
phyogs su byed pa
पक्षीकरणम्— {de lta ma yin na ni de dag kyang phyogs su byed pa yin pas des ma nges pa ma yin no//} अन्यथा तेषामपि पक्षीकरणात् । न तैरनेकान्तः प्र.अ.११४क/१२२.
phyogs su ma lhung ba
वि. अपक्षपाती — {phyogs su ma lhung ba nyid kyis rjes su chags pa yang med zhe 'gras pa yang med} अपक्षपातित्वेनापि अनुनीतः, नापि प्रथितः अभि.स्फु.३०४ख/११७१; अपक्षपतितः— {chos ni phyogs su ma lhung bas chos ni ngor lta zhing 'jug pa ma yin te} न धर्मः मुखप्रेक्षिकया प्रवर्तते । अपक्षपतितो हि धर्मः शि.स.१७४क/१७१.
phyogs su lhung
= {phyogs su lhung ba/}
phyogs su lhung gyur pa
वि. पक्षपातवान् — {mi bdag gzugs can snying po 'di/} /{rmongs las phyogs su lhung gyur pas//} बिम्बिसारो नरपतिर्मूर्खतापक्षपातवान् । अ.क.१३३क/१३.१३; • भू.का.कृ. पक्षे निपतितः — {bram ze'i rigs ni che bar skyes/} /{mang du thos pas shes rab ldan/} /{dge slong phyogs su lhung gyur pa/} /{khyod kyang de dang mtshungs sam ci//} महति ब्राह्मणकुले जातः प्राज्ञो बहुश्रुतः । भिक्षुपक्षे निपतितः कथं त्वमपि ता़दृशः ।। अ.क.३०३ख/३९.७१.
phyogs su lhung bcas pa
= {phyogs lhung bcas pa/}
phyogs su lhung ba
• सं. १. पक्षपातः — {sems ni phyogs su lhung bas na/} /{nyes pa rnams la 'jug ma yin//} पक्षपातश्च चित्तस्य न दोषेषु प्रवर्तते । प्र.अ.१३५क/१४४; {dga' bo khyod kyis phyogs lhung dag/} /{rab tu thong la bden par smros/} पक्षपातं समुत्सृज्य सत्यं नन्द त्वयोच्यताम् । अ.क.१०८ख/१०.१०० २. दोला — । {de dag rnams la dga' bo'i snying ni cig car du/} /{phyogs lhung bung ba rol cing g}.{yo ba dang mtshungs thob//} नन्दस्य तासु हृदयं युगपन्निपत्य दोलाविलासतरलालितुलामवाप ।। अ.क.११०क/१०.११७; • वि. पक्षपाती — {khyod kyi dga' ba'i grogs pos snying gi dga' grogs su zhig rdo ba'i gzhi la bris pa de nyid kyi phyogs su lhung ba 'dis} या सा प्रियवयस्येन ते काऽपि हृदयवल्लभा आलिखिता तस्यां पक्षपातिना ना.ना.२३४ख/८५; पक्षपातिनी — {legs spyod phyogs su lhung ba yi/} /{nam mkha'i lha yis der smras pa//} सुवृत्तपक्षपातिन्यस्तमूचुर्व्योमदेवताः ।। अ.क.२३०ख/२५.६९; {ngo bos mi bsrun la chags dpal/} /{ngo mtshar byed pa su zhig gis/} /{yon tan ldan pa'i tshogs la gtad/} /{dam pa'i phyogs su lhung bar byas//} खलासक्ता स्वभावेन लक्ष्मीर्गुणिगणार्पिता । आश्चर्यकारिणा येन कृता सत्पक्षपातिनी अ.क.२०८ख/२४.३.
phyogs bslad
वि. दिङ्मूढः — {byis pa phyogs bslad 'dzin par byed//} बाला गृह्णन्ति दिङ्मूढाः ल.अ.१५९ख/१०८.
phyogs lhung
= {phyogs su lhung ba/}
phyogs lhung bcas pa
वि. सपक्षपातः — {gang zhig phyogs lhung bcas pa yi/} /{mig gis khyim la lta byed pa//} गेहं सपक्षपातेन चक्षुषा यन्निरीक्षते ।। अ.क.२१४ख/८८.९; {gsar mthong la yang phyogs su lhung bcas pa/} /{'dod pa pad mtsho'i ngang pa'i rgyal mo des//} सा कामपद्माकरराजहंसी सपक्षपाता नवदर्शनेऽपि । अ.क.२९५ख/१०८. ४२.
phyogs lhung ston
दिक्समुद्देशः — {bdag gis ba da ra yi gling/} /{ma mthong 'on kyang bdag gis thos/} /{chu gter chen po phyogs lhung ston/} /{de dang de yi mtshan ma shes//} न मया बदरद्वीपं दृष्टं किं तु श्रुतं मया । महाब्धौ दिक्समुद्देशं तैस्तैर्जानामि लक्षणैः ।। अ.क.६२ख/६.११३.
phyod zim
=* > विनाहः, ओ हम्, संख्याविशेषः — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can phyod zim gyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वविनाहस्य ग.व्यू.३७०क/८२.
phyod yal
=* > अतरः, संख्याविशेषः — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can phyod yal gyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वातरस्य ग.व्यू.३७०ख/८३.
पा. अनुशयः — {phra rgyas drug po de dag kyang mdo las 'dod chags phye nas bdun du bshad de/} {'dod pa'i 'dod chags kyi phra rgyas dang}…{the tshom gyi phra rgyas so//} त एते षडनुशयाः सूत्रे रागस्य द्विधा भेदं कृत्वा सप्तोक्ताः — कामरागानुशयः… विचिकित्सानुशय इति अभि.भा.२२६ख/७६१; {phra rgyas dgu bcu rtsa brgyad po de dag las du ni zag pa dang bcas pa la dmigs pa dag yin no/} /{du ni zag pa med pa la dmigs pa dag yin zhe na} एषामष्टानवतेरनुशयानां कति सास्रवालम्बनाः । कत्यनास्रवालम्बनाः अभि.भा.२३४क/७८९.
phra rgyas drug
षडनुशयाः — १. {'dod chags} रागः, २. {khong khro} प्रतिघः, ३. {nga rgyal} मानः, ४. {ma rig pa} अविद्या, ५. {lta ba} दृष्टिः, ६. {the tshom} विचिकित्सा अभि.भा. २२६ख/७६१.
वि. सानुशयः — {de'i 'dod pa'i 'dod chags kyis kun nas dkris pa de'i mthus yang dag par shin tu kun nas 'joms shing phra rgyas dang bcas par spong bar byed do//} तस्य तत्कामरागपर्यवस्थानं स्थामशः सम्यक्त्वसुसमवहतं सानुशयं प्रहीयते अभि.भा.२२७क/७६१; {nyon mongs phra rgyas bcas rnam gnyis/} /{nyon mongs can min rgyas 'gyur gyis//} द्विधा सानुशयं क्लिष्टमक्लिष्टमनुशायकैः । अभि. को.१७क/५.३२.
phra nyid
= {phra ba nyid/}
phra ba
• सं. १. अपचयः — {de dag phra ba'i zhes bya ba la sogs pa smos te/} {ngo bo ste rang bzhin gang gi phra ba'i mthar thug par gyur pa de la de skad ces bya'o//} लब्धापचयेत्यादि । लब्धोऽपचयपर्यन्तो येन रूपेण स्वभावेन, तत्तथोक्तम् त.प.१११क/६७२ २. सौक्ष्म्यम् — {ji ltar nam mkha' kun song ba/} /{phra phyir nye bar gos pa med//} यथा सर्वगतं सौक्ष्म्यादाकाशं नोपलिप्यते । र.वि.९७क/४२; अणुत्वम् मि.को.१००ख; • पा. अणिमा, ऐश्वर्यभेदः — विभूतिर्भूतिरैश्वर्यमणिमादिकमष्टधा । अ.को.१३०क/१.१.३७; म.व्यु.४५५७ (७१क); • वि. सूक्ष्मः — {dman dang mchog tu gnas phyir dang /} /{rags pa dang ni phra ba'i phyir//} हीनोत्कर्षस्थानादौदारिकसूक्ष्मतश्चापि ।। सू.अ.१९८क/९९; {gzugs gang yin pa ci yang rung}…{rags pa'am/} /{phra ba'am} यत् किञ्चिद्रूपम्…औदारिकं वा सूक्ष्मं वा अभि.भा.३५क/६; अणुः — {gang gi phyir de dag phra ba dang zhes bya ba rgyas par 'byung ba ni} ‘अणवः’ इति विस्तरेण अभि.स्फु.१२९ख/८३४; तनुः — {bdag rjes rtogs dang lta ba phra rtogs dang //} आत्मानुबोधात्तनुदृष्टिबोधात् सू.अ. २४९क/१६७; {rked pa phra zhing ro smad sbom//} तनुमध्यं पृथुश्रोणि का.आ.३३३क/२.३३३; {mig mi gsal bas du ba phra ba rtogs pa'i yul du 'gyur ba ma yin mod kyi} मन्दनेत्रस्य न तनुधूमो गतिविषयः प्र.अ.८१ख/८९; तन्वी — {ma la yar skyes 'khri shing gsar bzhin phra/} /{dang por 'khrungs gyur yal 'dab ltar dmar mchu//} नवमलयजवल्लरीव तन्वी प्रथमसमुद्गतपल्लवारुणोष्ठी । अ.क.२९७क/१०८.५४; कृशः — {bsam pas phra} चिन्तया कृशः अ.क.१३५ख/६७.१६; {de nas ljon pa'i shing gi yal ga de/} /{lci ba'i lcid kyis non cing phra ba yis//} शाखाऽथ सा तस्य महीरुहस्य भारातियोगान्नमिता कृशत्वात् । जा.मा.१४०ख/१६२; क्षुद्रः — {bslab pa'i gzhi phra ba dang shin tu phra ba gang dag la lhung ba byung ba dang bslang bar bya ba yod pa} क्षुद्रानुक्षुद्राणि शिक्षापदानि येष्वध्यापत्तिर्व्युत्थानं च प्रज्ञायते श्रा.भू.१७क/४१; स्वल्पः — {mig mi gsal bas du ba ni/} /{phra sogs mi mthong bzhin de 'gyur//} स्यादेषा मन्दनेत्रस्य स्वल्पधूमाद्यदृष्टिवत् ।। त.स.७०ख/६६२; अपचीयमानः — {gal te phra ba'i yan lag gi rnam par dbye bas phra ba'i rang bzhin ma yin par mi 'gyur na ste} (?) यद्यपचीयमानावयवविभागेनापचीयमानस्वभावा न भवन्ति त.प.१११क/६७२; • अव्य. लवम् — {bdag gis grog sbur dag gi yang /} /{lus kyi nyon mongs phra mi bzod//} नाहं पिपीलकस्यापि कायक्लेशलवं सहे ।। अ.क.२५क/३.६६.
phra ba nyid
सौक्ष्म्यम् — {phra ba nyid phyir gsal rnams la/} /{rigs kyis chos ni nges bzung yin//} व्यक्तीनामेव वा सौक्ष्म्याज्जातिधर्मावधारणम् । त.स.८३ख/७७१; सूक्ष्मत्वम् — {des 'dir gzhan gyi khyad par gyis/} /{sgra 'jug de ltar blo 'khrul yin/} /{sgra la gnas pa'i rags nyid dang /} /{phra ba nyid ni mtshon 'gyur min//} तेनात्रैवं परोपाधिशब्दवृत्तौ मतिभ्रमः । न च स्थूलत्वसूक्ष्मत्वे लक्ष्येते शब्दवर्तिनी ।। त.स.८१ख/७५२; सूक्ष्मता — {sdug bsngal phra mo nyid du yod/} /{'di yi rags pa bsal min nam/} /{de ni de las gzhan dga' tsam/} /{zhe na phra nyid de yang de'i//} अस्ति सूक्ष्मतया दुःखं स्थौल्यं तस्य हृतं ननु । तुष्टिमात्रापरा चेत्स्यात्तस्मात् साऽप्यस्य सूक्ष्मता ।। बो.अ.३४क/९.९१.
phra ba la 'jug pa'i ye shes
पा. सूक्ष्मप्रवेशज्ञानम् — {gang 'di de bzhin gshegs pa rnams kyi phra ba la 'jug pa'i ye shes 'di lta ste/} {spyod pa phra ba la 'jug pa'i ye shes sam}…{de dag thams cad yang dag pa ji lta ba bzhin du des rab tu shes so//} स यानीमानि तथागतानां…सूक्ष्मप्रवेशज्ञानानि यदुत चर्यासूक्ष्मप्रवेशज्ञानं वा…तानि सर्वाणि यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२६६क/५८.
phra ba la mnyam par bzhag pa'i segs dang ldan pa
वि. सूक्ष्मसमाहितचित्तः, ओ त्ता — {de phra ba la mnyam par bzhag pa'i sems dang}…{ldan pas} सा सूक्ष्मसमाहितचित्ता ग.व्यू.१२७ख/२१४.
phra ba'i rnal 'byor
= {phra mo'i rnal 'byor/}
phra ba'i blo'i mig can
वि. सूक्ष्मधीदृक् — {phra ba'i blo yi mig can gyi/} /{blo rnams lam gang la dpyod pa'i/} /{de yis bdag gis brlabs nas ni/} /{'dir ni cung zad bsdus nas brjod//} आहोपुरुषिकयाऽप्यत्र संक्षिप्तं किंचिदुच्यते । विसरन्ति यथाऽनेन मतयः सूक्ष्मधीदृशाम् ।। त.स.८८क/८०१.
phra ba'i dbye ba mkhyen pa
वि. सूक्ष्मभेदज्ञः — {des na 'gro kun phra ba yi/} /{dbye ba mkhyen pa nyid sgrub na/} /{gzhung rtsod dag la brtson pa yis/} /{gnas min 'jig rten nyon mongs min//} अतः सर्वजगत्सूक्ष्मभेदज्ञार्थप्रसाधने । नास्थाने क्लिश्यते लोकः संरम्भाद् ग्रन्थवादयोः ।। त.स.१२०ख/१०४५.
phra ba'i lus
पा. सूक्ष्मशरीरम् — {ji ltar 'khor ba'i tshe blo dang nga rgyal dang dbang po'i mtshan nyid can byed pa rnam pa bcu gsum dang ldan pa phra ba'i lus la brten pa'i gsal ba 'khor ba} यथा च संसारकाले त्रयोदशविधेन बुद्ध्यहङ्कारेन्द्रियलक्षणेन शरीरेण करणेन संयुक्तं सूक्ष्मशरीराश्रितं व्यक्तं संसरति त.प.१४८क/२२.
phra bar byed
= {phra bar byed pa/}
phra bar byed pa
सूक्ष्मीकरणम् — {sems}…{dmigs pa de nyid la rgyun gyi tshul dang phra bar byed pas mngon par bsdus pa ni rgyun du 'jog pa'o//} चित्तस्य…तस्मिन्नेवालम्बने सन्ततियोगेन सूक्ष्मीकरणेन चाभिसंक्षेपः संस्थापना अभि.स.भा.६५ख/९०.
phra ma
• वि. = {phra ma can} पिशुनः — ग्. {yo can phra mas mi yi bdag/} /{bdag la yid brtan bral bar byas/} /{snying ni rnam par phye bstan kyang /} /{gcugs pa nyid du 'gro ma yin//} धूर्तैर्मे वीतविश्वासः पिशुनैर्नृपतिः कृतः । प्रत्ययं नैति हृदये विदार्यापि प्रदर्शिते ।। अ.क.१७६ख/२०.११; पिशुनो दुर्जनः खलः अ.को.२०९क/३.१.४७; पिंशति अनृतस्यावयवो भवतीति पिशुनः । पिश अवयवे अ.वि.३.१.४७; • पा. १. पैशुन्यम्, अकुशलकर्मभेदः — {srog gcod pa dang}… {phra ma dang}… {log par lta ba rnams ni mi dge ba bcu'o//} प्राणातिपात…पैशुन्य…मिथ्यादृष्टयो दशाकुलाः त.प.३१४ख/१०९६; {phra ma pha rol dbye ba'i phyir/} /{nyon mongs can gyi sems kyi tshig//} पैशुन्यं क्लिष्टचित्तस्य वचनं परभेदने । अभि.को.१३ख/४.७६ २. उपजापः, भेदोपायः—अथो समौ । भेदोपजापौ अ.को.१८६ख/२.८.२१; उपांशु जपनम् उपजापः । जप व्यक्तायां वाचि अ.वि.२.८.२१.
phra ma can
वि. पिशुनः — {phra ma can dang tshig rtsub sgyu can gang /} /{de dang lhan cig bcom ldan khyod mi rkyen//} पिशुनाः परुषाः शठाश्च ये भगवंस्तैः सह सङ्गतं न ते ।। वि.व.१२७क/१.१६; पैशुनिकः — {rigs kyi bu nga'i yul na gnas pa'i sems can 'di dag kyang phal cher srog gcod pa byed pa}…{phra ma can} इमे च कुलपुत्र मद्विषयवासिनः सत्त्वाः यद्भूयसा प्राणातिपातिनः… पैशुनिकाः ग.व्यू.२६क/१२३.
phra ma ldan pa
वि. पिशुनः — {sngon ni mi bdag dga' bo la/} /{phra ma ldan pa'i bu bzhi}… {byung bar gyur//} पुरा नन्दस्य नृपतेश्चत्वारः पिशुनाः सुताः । बभूवुः अ.क.१६०क/१७.३९.
phra ma byed pa'i ltung byed
पा. पैशुन्यप्रायश्चित्तिकम्, प्रायश्चित्तिकभेदः — । {phra ma byed pa'i ltung byed do//} ( इति) पैशुन्य(ओ ये प्रायश्चित्तिक)म् वि.सू.२९क/३६.
phra ma smra ba
• पा. पिशुनवचनम्, अकुशलकर्मभेदः — {de}…{bdag nyid kyang phra ma smra ba spangs shing gzhan yang phra ma smra ba spong ba la yang dag par 'god do//} स…आत्मना च पिशुनवचनात्प्रतिविरतो भवति, परानपि च पिशुनवचनविरमणाय समादापयति अ.सा.२८६ख/१६१; • वि. पैशुनिकः — {des mi ma byin par len pa}…{phra ma smra ba} तेन अदत्तादायिनां पुरुषाणां…पैशुनिकानाम् ग.व्यू.१९१क/२७३; • सं. पैशुन्यम् म.व्यु.८४२२.
phra ma smra ba spong ba
पा. पिशुनवचनविरमणम्, कुशलकर्मभेदः — {gzhan yang phra ma smra ba spong ba la yang dag par 'god do//} परानपि च पिशुनवचनविरमणाय समादापयति अ.सा.२८६ख/१६१; पैशुन्यात् प्रतिविरतिः म.व्यु.१६९३ (३७ख).
phra ma zer ba
पैशुनिकः — {'jig rten du sems can srog gcod pa dang}…{phra ma zer ba dang}…{log par lta ba can byung ste} अथ प्राणातिपातिषु सर्वेषु लोके प्रादुर्भूतेषु…पैशुनिकेषु…मिथ्यादृष्टिषु ग.व्यू.१९१क/२७३.
phra ma'i tshig dang bral ba
वि. पिशुनवचनात्प्रतिविरतः — {phra ma'i tshig dang bral ba yin te} पिशुनवचनात्प्रतिविरतः खलु पुनर्भवति द.भू.१८८क/१५.
phra mar smra ba spong ba
= {phra ma smra ba spong ba/}
phra men
१. = {phra men ma} डाकिनी — {phra men rigs kyi skye gnas dang /} /{sha za'i rigs su skye bar 'gyur//} डाकिनीजातियोन्याश्च मांसादे जायते कुले । ल.अ.१५७ख/१०५ २. = {phra men pha/}
phra men pha
डाकः — {mi sha za ba'i phra men pha dang phra men ma ma rungs pa dag tu skye'o//} मानुषमांसादा घोरा डाका वा डाकिन्यश्च संजायन्ते ल.अ.१५५ख/१०२.
phra men ma
डाकिनी — {mi sha za ba'i phra men pha dang phra men ma ma rungs pa dag tu skye'o//} मानुषमांसादा घोरा डाका वा डाकिन्यश्च संजायन्ते ल.अ.१५५ख/१०२.
phra mo
• वि. सूक्ष्मः — {ji ltar rna ba dang bral bas/} /{phra mo'i sgra ni mi myong bzhin//} यथा सूक्ष्मान् शब्दाननुभवति न श्रोत्रविकलः र.वि.१२४ख/१०४; क्षुद्रः — {srog chags phra mos rab spros te/} /{so yi dug gis 'khrugs par byas/} क्षुद्रजन्तुभिरुत्सृष्टैश्चक्रे दंशविषाकुलम् ।। अ.क.२७४क/३४.२६; तनुः — {chur gnas srog chags phra mo'i nyer spyad 'gyur//} जलाश्रितप्राणितनूपभोग्या भवन्ति सू.अ.१६१ख/५१; अणुः— {phra mo dag rgyas par 'gyur bas na phra rgyas so//} अणवः शेरते इत्यनुशयाः अभि.स्फु.१२९ख/८३४; लघुः — {sgron ma la sogs pa yang de'i tshe cha shas phra mo rnams} प्रदीपादावपि लघवो ह्यवयवाः त.प.१६१ख/७७६; स्वल्पीयान् — {rab rib la sogs phra mo yis/} /{mig ni rnam par 'gyur ba na/} /{mig la sogs la brten pa'i blo/} /{rnam par 'gyur ba nyid du skyes//} स्वल्पीयस्यपि नेत्रादेर्विकारे तिमिरादिके । चक्षुराद्याश्रिता बुद्धिर्विकृतैव हि जायते ।। त.स.७०ख/६६१; क्षौद्रः — {phra mo rnams kyi ni mi 'phel bar bya ba'i phyir skud pas dkri'o//} क्षौद्राणां सूत्रकेणाऽऽवृत्त्य वेष्टनम् वि.सू.६२ख/७९; • पा. १. सूक्ष्मः, हेतुभेदः — {zur dang rnam pas mtshon pa'i don/} /{phra phyir phra mo zhes par brjod//} इङ्गिताकारलक्ष्योऽर्थः सौक्ष्म्यात्सूक्ष्म इति स्मृतः ।। का.आ.३३०ख/२.२५७ २. सूक्ष्मा, नाडीभेदः — {drug po 'di dag gi nang nas phra mo ni dbu ma a ba d+hU tI ste/} {phra mo de la srog ma zhugs par gyur na rnal 'byor pa rnams kyis 'chi ba'i yul ni gang du gcod par byed de/} {nges par 'chi ba'i yul gcod par mi byed do//} एषु षट्सु मध्ये सूक्ष्माऽवधूती मध्यमा, तस्यां सूक्ष्मायां प्राणे न प्रविष्टे सति ह्यमरणविषयः च्छिद्यते योगिभिश्च; अपि तु न च्छिद्यते मरणविषय इति वि.प्र.२४६क/२. ६०; • ना. श्लक्ष्णः, पर्वतः— {de nas bco brgyad 'khyog ces pa'i/} /{ri bo bgrod par dka' ba dang /} /{de nas de dang ming mtshungs klung /} /{de rjes phra mo zhes pa'i ri//} अथाष्टादशवक्राख्यः पर्वतो निरवग्रहः । तत्तुल्यसंज्ञाऽथ नदी श्लक्ष्णो नाम गिरिस्ततः ।। अ.क.६०ख/६. ८७.
phra mo phra mo
= {phra mo'i yang phra mo/}
phra mo'i yang phra mo
क्षुद्रानुक्षुद्रम् — {bden pa mthong bas ltung ba phra mo'i yang phra mo med pa'i chos nyid thob pa'i phyir} सत्यदर्शनेन क्षुद्रानुक्षुद्रापत्त्यभावे धर्मता प्रतिलम्भात् सू.व्या.१६५क/५६; {de na bslab pa'i gzhi phra mo phra mo rnams dral bas} तत्रैव क्षुद्रानुक्षुद्राणि शिक्षापदानि खण्डितानि वि.व.१५९ख/१.४८.
phra mo can
वि. श्लक्ष्णः — {de yis mig sman zur phud ni/} /{byas nas srin po'i shing rta ri/} /{'bras med bug pa phra mo can/} /{bsod nams ldan pas sgrol bar 'gyur//} तं रक्षःशकटं शैलं निष्फलश्लक्ष्णकन्दरम् । तामञ्जने शिखायां च कृत्वा तरति पुण्यवान् ।। अ.क.६०क/६.७७.
phra mo nyid
सूक्ष्मता — {sdug bsngal phra mo nyid du yod/} /{'di yi rags pa bsal min nam/} /{de ni de las gzhan dga' tsam/} /{zhe na phra nyid de yang de'i//} अस्ति सूक्ष्मतया दुःखं स्थौल्यं तस्य हृतं ननु । तुष्टिमात्रापरा चेत्स्यात्तस्मात् साऽप्यस्य सूक्ष्मता ।। बो.अ.३४क/९.९१; कृशता — {gang la 'bad byas phra mo nyid/} /{de ni bdag gis thob mdza' bo/} /{re 'dod med pas byed med lha/} /{bstod nas 'ongs khyod 'gro gyur cig//} याऽमताश कृतायासा सा याता कृशता मया । रमणाऽऽरकता तेऽस्तु स्तुतेताकरणामर ।। का.आ.३३७ख/३.७४.
phra mo 'dus pa'i bdag nyid
वि. सूक्ष्मप्रचयात्मकम् — {gang dang gang rags pa yin pa de dang de ni phra mo 'dus pa'i bdag nyid yin te/} {ri la sogs pa bzhin no//} यद्यत् स्थूलं तत्तत् सूक्ष्मप्रचयात्मकम्, यथा पर्वतादयः त.प.१११ख/६७४.
phra mo'i rnal 'byor
पा. सूक्ष्मयोगः, योगभेदः — {byang chub kyi sems kyi thig le rdzogs pa ni thig le'i rnal 'byor ro/} /{khu ba 'pho ba las bde ba la dmigs pa ni phra mo'i rnal 'byor te} बोधिचित्तबिन्दुनिष्पत्तिर्बिन्दुयोगः । शुक्रच्यवनात् सुखोपलब्धिः सूक्ष्मयोगः वि.प्र.६२क/४. ११०; {phra ba'i rnal 'byor zhes bya ba} सूक्ष्मयोगनाम क. त.२४२३.
phra gzugs ma
पा. सूक्ष्मरूपा, नाडीभेदः — {rtsa rnams ni sum cu rtsa gnyis te}… {phra gzugs ma dang}… {bdud dral ma'o//} द्वात्रिंशन्नाड्यः… सूक्ष्मरूपा… मारदारिका हे. त.२ख/४.
phra rab
• सं. अणुः — {kha na ma tho ba phra rab tsam la yang 'jigs par lta ba yin} अणुमात्रावद्यभयदर्शी ल.वि.९२ख/१३१; • पा. = {rdul phra rab} परमाणुः — {re zhig phra rab rnams kyi ni/} /{rnam pa so sor rig pa min/} /{phra rab cha med du ma dang /} /{lus can shes la mi snang phyir//} न तावत् परमाणूनामाकारः प्रतिवेद्यते । निरंशानेकमूर्त्ताभप्रत्ययाप्रतिवेदनात् ।।१ त.स.७२क/६७१; • वि. अणीयान् — {phra rab kyis kyang zhes bya ba}… {shin tu phra bas kyang} अणीयसाऽपीति सूक्ष्मतरेणापि त.प.१४४क/१७; प्रतनुकः — {ji srid 'tsho'i bar du ci nas nyes pa phra rab kyang mi 'byung} यावज्जीवेन प्रतनुकामप्यापत्तिं नापद्यते बो.भू.९९क/१२६.
phra rab rdul
पा. = {rdul phra rab} परमाणुः — {de nyid don ni mi shes pas/} /{'jig rten gong bu gcig snyam sems/} /{rnam rtog de la ltos nas ni/} /{phra rab rdul zhes 'dir brjod pa'am//} अविज्ञातार्थतत्त्वस्तु पिण्डमेकं च मन्यते । लोकस्तत्कल्पितापेक्षः परमाणुरिहोच्यते ।। त.स.२३ख/२४९.
phra rab rdul gyi chos nyid 'das
वि. परमाणुधर्मतातीतः — {phra rab rdul gyi chos nyid 'das/} /{pra phab pa yi rang bzhin can/} /{rnam pa kun gyi mchog ldan ma/} /{phyag rgya chen mo de la 'dud//} परमाणुधर्मतातीतां प्रतिसेनास्वरूपिणीम् । सर्वाकारवरोपेतां महामुद्रां प्रणम्य ताम् ।। वि. प्र.१०८क/१, पृ.२.
phrag
१. = {phrag pa/} 2. संख्यान्ते — {brgya phrag} शतम् अ. सा.७५क/४१; {lha'i bu mo brgya stong phrag du ma dag tshogs pa} अनेकश्चाप्सरसः शतसहस्राः सन्निपतिताः का.व्यू.२०१क/२५९ ३. अन्तरम् — {sems ni rnam par g}.{yengs pa'i mi/} /{nyon mongs mche ba'i phrag na gnas//} विक्षिप्तचित्तस्तु नरः क्लेशदंष्ट्रान्तरे स्थितः ।। बो. अ.२३क/८.१.
phrag bkod pa
वि. स्कन्धारोपितः — {lha gcig bdag po phrag bkod pa'i/} /{gtsang ma de la gzigs par mdzod//} हे देव पश्य तां साध्वीं स्कन्धारोपितभर्तृकाम् । अ.क.२६८ख/३२.४३; स्कन्धार्पितः — {ma lus tshong pa'i rin chen khur/} /{phrag la bkod} स्कन्धार्पिताखिलवणिग्रत्नभाराः अ.क.१६५ख/७३.२२.
phrag mtho
वि. पीनांसः — {ma nyams zla ba'i 'od ldan yangs pa'i mig/} /{phrag mtho pus mor lag pas sleb de la/} /{mdza' bas brlan pa'i blo yis mngon phyogs te/} /{ma yi chun ma de yis rab smras pa//} अक्लीबचन्द्रद्युतिमायताक्षं पीनांसमाजानुविलम्बबाहुम् । अभ्येत्य तं स्नेहरसार्द्रचित्ता यवीयसी सा जननी जगाद ।। अ.क.५२क/५९.२३.
phrag dog
• क्रि. ईर्ष्यति — {co 'dri ba dang 'gog pa dang /} /{rgod dang phrag dog mi bzod dang /} /{de yi skal bzang 'phrog byed dang /} /{de yi mdzes pa zum byed dang //} विडम्बयति संरुन्धे हसतीर्ष्यत्यसूयति । तस्य मुष्णाति सौभाग्यं तस्य कान्तिं विलुम्पति ।। का.आ.३२४क/२.६२; • सं. ईर्ष्या — {de de lta bu'i gnas skabs su gyur kyang}…{phrag dog dang 'jungs pa dang khro ba rnams nye bar 'ong bar ma gyur to//} तदवस्थमपि चैनं…ईर्ष्यामात्सर्यक्रौर्याणि नोपजग्मुः जा.मा.१५७ख/१८२; {blo dang dga' dran grags pa rnams/} /{phrag dog gis bzhin rnam par nyams//} ईर्ष्ययैव विनश्यन्ति धीधृतिस्मृतिकीर्तयः ।। अ.क.८३ख/८.५२; मात्सर्यम् — {gzhan gyi yon tan rdzogs pa dang /} /{bdag nyid de las dman pa ni/} /{mthong nas phrag dog rnam 'phrul dag/} /{nges pa kho nar cis mi 'byung //} परस्य पूर्णगुणतामात्मनस्तद्विहीनताम् । दृष्ट्वा को नाम नाऽऽयाति मात्सर्यस्य विधेयताम् ।। बो.अ.९क/६.९८; अभ्यसूया— {de chos nyan du 'ongs shing lhags pa rnams la phan 'dogs pa dang phrag dog med par chos ston to//} स आगतागतानां धार्मश्रावणिकानामनुपरिग्राहिकया अनभ्यसूयया धर्मं देशयति स.पु.१०६क/१६९; अमर्षः — {yon tan bcos mas bkur sti thob pa rnams/} /{phrag dog me ni gor ma chag par 'bar//} रचनागुणमात्रसत्कृतेषु ज्वलयत्येव परेष्वमर्षवह्निम् ।। जा.मा.१२९ख/१५०; • पा. ईर्ष्याः १. परीत्तक्लेशभूमिकधर्मभेदः— {khro ba dang /} /{khon du 'dzin dang g}.{yo dang ni/} /{phrag dog}…/{nyon mongs chung ngu'i sa pa rnams//} क्रोधोपनाहशाठ्येर्ष्या…परीत्तक्लेशभूमिकाः ।। अभि.को.५क/२.२७ २. पर्यवस्थानभेदः — {ngo tsha med dang khrel med dang /} /{phrag dog}…/{kun nas dkris pa rnam pa brgyad//} आह्रीक्यमनपत्राप्यमीर्ष्या… पर्यवस्थानमष्टधा ।। अभि.को.१७ख/५.४७; • ना. आमर्षः, विद्याराजः— {rig pa mchog dang}…{phrag dog dang}…{de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः… आमर्षः… एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७ख/८.
phrag dog khro ba
ईर्ष्याकोपः — {phrag dog khro bas lus dag ni/} /{chad pa drag pos gcod par 'gyur/} ईर्ष्याकोपेन शरीरमवाप्स्यत्युग्रनिग्रहम् ।। अ.क.१७०ख/७६.२२; ईर्ष्याप्रकोपः — {phrag dog khro ba'i me ni blta dka' des/} /{de yi lag pa rkang pa myur du bcad//} ईर्ष्याप्रकोपानलदुर्निरीक्ष्यः चिच्छेद तस्याशु स पाणिपादम् ।। अ.क.२९६क/३८.१३; ईर्ष्यामन्युः — {phrag dog khro ba skyong ba des/} /{dga' mar mig bkod de dag rnams/} /{rkang lag bcad pa'i khrag gis ni/} /{'dam la nyal ba dag tu byas//} तान् प्रियान्यस्तनयनानीर्ष्यामन्युपरायणः । स चक्रे पाणिचरणच्छेदासृक्पङ्कशायिनः ।। अ.क.२६३क/९६.४.
phrag dog gi rang bzhin can
वि. ईर्ष्याप्रकृतिः — {de nas de mi dge ba'i bshes gnyen phrag dog gi rang bzhin can dag gis brid pas ldog tu ma btub pas} स ईर्ष्याप्रकृतिभिरकल्याणमित्रैर्विप्रलुब्धो न निवर्तते अ.श.१००क/९०.
phrag dog can
वि. ईर्ष्यालुः — {mya ngan med pa dmar po la/} /{logs gnas 'khri shing gis 'khyud dogs/} /{phrag dog can bzhin me tog rnams/} /{ma la ya yi rlung gis grogs//} रक्ताशोकस्य पार्श्वस्थलतालिङ्गनशङ्कितः । ईर्ष्यालुरिव पुष्पाणि जहार मलयानिलः ।। अ.क.२५१क/२९.४६; {chen po rnams kyi legs byas la'ang /} /{khyad 'phags gzhan la 'gran pa'i mi/} /{bsten pa'i skye bo phrag dog can/} /{phal cher gdung bas nyen par 'gyur//} ईर्ष्यालवः परोत्कर्षसङ्घर्षस्य जुषो जनाः । प्रायेणोद्वेगमायान्ति महतां सुकृतेष्वपि ।। अ.क.९क/२.१८; ईर्ष्यावती — {snying rje dga' dang btang snyoms dang /} /{byams pa sems la yang dag chags/} /{phrag dog can bzhin gang gi dpal/} /{slong ba'i skye bo khang par gnas//} करुणामुदितोपेक्षामैत्रीसंसक्तचेतसः । उवासेर्ष्यावतीव श्रीर्यस्यार्थिजनवेश्मसु ।। अ.क.१९ख/५२.५; सेर्ष्यः, ओ र्ष्या — {sa bdag bu mo'i lag pa yi/} /{dra bar gnas pa de la ni/} /{dka' thub grub 'bar 'phral nyid la/} /{phrag dog can bzhin phyir phyogs gyur//} तस्याभूद् भूपतिसुता भुजपञ्जरवर्तिनी । दीप्ता सेर्ष्येव सहसा तपःसिद्धिः पराङ्मुखी ।। अ.क.२१९ख/८८.६०.
phrag dog dang ldan pa
वि. ईर्ष्यालुः — {bud med gcig gis spyod bya nyid/} /{gzhan dang gzhan gyis 'os min pa/} /{'di ni 'ga' zhig phrag dog dang /} /{ldan pas dam tshig byas pa tsam//} एकभोग्यैव ललना न परस्परमर्हति । ईर्ष्यालुभिः कृतं कैश्चिदेतत्समयमात्रकम् ।। अ.क.२३४ख/८९.१६३.
phrag dog dang ldan par gyur
क्रि. मत्सरो बभूव— {dman pa shin tu mtho gyur pa/} /{de mthong grong khyer gnas pa rnams/} /{rtag tu de dag rigs la ni/} /{smod cing phrag dog ldan par gyur//} नीचानभ्युन्नतिं यातान् दृष्ट्वा तान् पुरवासिनः । बभूवुर्मत्सरास्तेषां नित्यजात्यपवादिनः ।। अ.क.२६६ख/९८.५.
phrag dog dang bral ba
= {phrag dog bral ba/}
phrag dog dug gis 'khrugs pa
वि. ईर्ष्याविषाकुलः — {de mthong nyid kyis lag 'gro ni/} /{dbugs rgod phrag dog dug gis 'khrugs//} भुजङ्गस्तां विलोक्यैव श्वसन्नीर्ष्याविषाकुलः । अ.क.२५२क/२९.५६.
phrag dog dug gis gzir ba
वि. ईर्ष्याविषातुरः — {phrag dog dug gis rtag gzir ba/}…{blta ba ma yin gnyid ma yin//} न पश्यति न निद्राति नित्यमीर्ष्याविषातुरः ।। अ.क.१४५क/१४.७०.
phrag dog dug gis rab gdungs pa
वि. मात्सर्यविषसन्तप्तः — {rmongs pa kun mkhyen nga rgyal can/} /{phrag dog dug gis rab gdungs pas//} मात्सर्यविषसन्तप्ता मूर्खाः सर्वज्ञमानिनः । अ.क.१३२ख/१३.३.
phrag dog rdo rje ma
ना. ईर्ष्यावज्रा, वज्रडाकिनी — {lus la phrag dog rdo rje ma/} /{yid la bdag med rnal 'byor ma/} /{dbang po rnams ni dag bya'i phyir/} /{'dis ni go cha sems dpa' che//} स्पर्शे ईर्ष्यावज्रा च मनो नैरात्म्ययोगिनी । कवचमेभिर्महासत्त्व इन्द्रियाणां विशुद्धये ।। हे.त.१८ख/६०.
phrag dog ldan pa
= {phrag dog dang ldan pa/}
phrag dog pa
वि. ईर्ष्यालुः — {gzhan gyi phun sum tshogs pa la phrag dog pa} परसम्पत्तावीर्ष्यालवः वा.टी.५१ख/४.
phrag dog spangs
वि. ईर्ष्याविरहितः — {phrag dog spangs nas dus mnyam du/} /{mkhas pa yis ni rab brgyan pa//} ईर्ष्याविरहितास्तुल्यं विदग्धेन प्रसाधिताः । अ.क.२०३ख/२३.६.
phrag dog phyag rgya
पा. ईर्ष्यामुद्रा — {ser sna'i phyag rgyas dkar mo nyid/} /{chags pas chu ma phyag rgyas gdab/} /{phrag dog phyag rgyas mkha' 'gro ma/} /{zhe sdang phyag rgyas pu k+ka sI//} गौरीं पिशुनमुद्रेण वारीं रागेण मुद्रयेत् ।। ईर्ष्यामुद्रया डाकिनीं च पुक्कसीं द्वेषमुद्रतः । हे.त.२०क/६४.
phrag dog byed
क्रि. ईर्ष्यायति — {'thob pa dang bkur sti'i phyir de dag gzhan la phrag dog byed de} ते परेषामीर्ष्यायन्ति लाभसत्कारहेतोः शि.स.४०क/३८; ईर्ष्यायते— {brtson 'grus stobs dang ldan la phrag dog byed} ईर्ष्यायते वीर्यबलैरुपेतान् शि.स.६५क/६४.
phrag dog bral ba
वि. गतमत्सरः — {der ni dge slong tshogs mthong nas/} /{de la ma dad rab spangs te/} /{snying dang bzhin ras rab dang zhing /} /{phrag dog bral bas rab tu bsams//} तथा भिक्षुगणं दृष्ट्वा प्रसन्नहृदयाननः । अचिन्तयत् तदश्रद्धां विहाय गतमत्सरः ।। अ.क.३०४क/३९.७९.
phrag dog med pa
• सं. अनभ्यसूया — {de chos nyan du 'ongs shing lhags pa rnams la phan 'dogs pa dang phrag dog med par chos ston to//} स आगतागतानां धार्मश्रावणिकानामनुपरिग्राहिकया अनभ्यसूयया धर्मं देशयति स.पु.१०६क/१६९; • वि. अनभ्यसूयकः — {'jam dpal gang gi tshe byang chub sems dpa' sems dpa' chen po bzod pa dang}…{phrag dog med par 'gyur te} यदा च मञ्जुश्रीर्बोधिसत्त्वो महासत्त्वः क्षान्तो भवति…अनभ्यसूयकः स.पु.१०३ख/१६६; अनीर्षुः — {phrag dog med pa dang bslangs pa thams cad rab tu sbyin} अनीर्षुर्भवति सर्वयाचितप्रदश्च भवति बो.भू.१४५क/१८६; अनीर्षुकः — {dge slong gang zhig mya ngan nga 'das nas/} /{phrag dog med par 'di ni rab ston pa//} यश्चापि भिक्षुः मम निर्वृतस्य अनीर्षुको एत प्रकाशयेया । स.पु. १०६ख/१७१; अपमत्सरः — {phrag dog med pas yon tan bsgrags pa dang /} /{de gnyis grags pa phyogs su rgyas par 'gyur//} गुणप्रकाशैरपमत्सरैः सा कीर्तिस्तयोर्दिक्षु वितन्यमाना । जा.मा.११६क/१३५.
phrag pa
अंसः, देहावयवविशेषः — {rgyal po'i btsun mo'i lag nas 'phos/}…/{phrag par me tog 'phreng ba lhung //} कुसुमस्रक् पपातांसे राजपत्नीकराच्च्युता ।। अ.क.१३४ख/१३.३०; अंशः— {phrag pa nas phrag par khur sbed pa} अंशादंशं भारं सञ्चारयन्तः अभि.स्फु.१५५क/८८०; स्कन्धः — {spun zla phrag pa la khyer nas/} /{mkha' las bA rA Na sIr song //} स्कन्धे भ्रातरमारोप्य व्योम्ना वाराणसीं ययौ ।। अ.क.१४३क/१४.४९; {ma lus tshong pa'i rin chen khur/} /{phrag la bkod} स्कन्धार्पिताखिलवणिग्रत्नभाराः अ.क.१६५ख/७३.२२; {phrag pa dang dpung pa'i mtshams} स्कन्धबाहुसन्धिः वि.प्र.७०क/४.१२५.
phrag pa bcum pa
वि. स्रस्तस्कन्धः म.व्यु.७१२३(१०१ख); मि.को.१२९क; द्र. {phrag pa bcums/}
phrag pa bcums
वि. स्रस्तस्कन्धः — {mu stegs can gyi dge bsnyen gyis de mthong nas cang mi zer bar 'dug la}…{phrag pa bcums te mig phab nas spobs pa med par gyur te} यमभिवीक्ष्य तीर्थ्योपासकस्तूष्णीभूतः…स्रस्तस्कन्धोऽधोमुखो निष्प्रतिभानः अ.श.२७ख/२३.
phrag pa gnyis ka la gzar ba
भू.का.कृ. पर्यस्तिकाकृतः म.व्यु.८६१० (११९ख).
phrag pa gnyis kas gzar pa
= {phrag pa gnyis ka la gzar ba/}
phrag pa dbyung ba
अंसदानम् — {shi ba la phrag pa dbyung ba'i don du ni byi ba'o//} मृतस्यांसदानाय मुण्डिका वि.सू.५६ख/७१.
phrag pa'i ngos
स्कन्धतटः — {de yi tha snyad khur dag ni/} /{phrag pa'i ngos la gnas par byas//} चक्रे स्कन्धतटे तस्य व्यवहारभरः स्थितिम् ।। अ.क.५७क/६.४०.
phrag pa'i lhun
अंसकूटः — {phrag pa'i lhun gnyis las gnod sbyin dang srin po'i dbang po}…{sangs rgyas kyi zhing grangs med pa'i rdul shin tu phra ba snyed byung nas} अंसकूटाभ्यामसंख्येयबुद्धक्षेत्रपरमाणुरजःसमान् यक्षराक्षसेन्द्रान्निश्चरि(?चारयि)त्वा ग.व्यू.३५३क/७०.
phrag par bzhin bkod ma
वि.स्त्री. स्कन्धविन्यस्तमुखी — {zhes brjod bu yi mgrin bzung de yi ni/} /{phrag par bzhin bkod ma de rmongs par gyur//} उक्त्वेति सा कण्ठगृहीतपुत्रा तत्स्कन्धविन्यस्तमुखी मुमोह ।। अ.क.३०६क/१०८.१३१.
वि. सुस्कन्धः — {rab mtho gser zhun lta bur mdzes pa'i sku/} /{phrag mdzes dpung pa pus mo'i bar mngon dga'//} प्रांशुं क्षरत्काञ्चनकान्तकायं सुस्कन्धमाजानुभुजाभिरामम् । अ.क.७७ख/७.७०.
phrag la bkod pa
= {phrag bkod pa/}
phrad
= {phrad pa/} {phrad de/} {o nas} प्राप्य — {kA t+yA ya na dang phrad nas/} /{zhi ba de yis rab byung blangs//} शान्तः कात्यायनं प्राप्य प्रव्रज्यां स समाददे । अ.क.१७३ख/१९. १२०; समागम्य — {de dag dang lhan cig 'dus shing phrad de dga' bar gyur} तैः सार्धं सङ्गम्य समागम्य सम्मोदते अ.श.१३४ख/१२४; सम्भूय — {rkyen rnams 'dus shing phrad nas byas pa dag ni 'dus byas rnams te} समेत्य सम्भूय प्रत्ययैः कृता इति संस्कृताः अभि.भा.२९क/२६; आसाद्य म.व्यु.७४२६ (१०५ख).
phrad skyes
उपायनम् — {de song gser gyi glang po la/} /{rgyal la gsar du phrad pa yi/} /{dga' bar 'os phrad skyes su ni/} /{gser gyi mche ba zung dag blangs//} स गत्वा दन्तयुगलं ययाचे हेमकुञ्जरम् । नवसन्दर्शने राज्ञः प्रीतियोग्यमुपायनम् ।। अ.क.३६०क/४८.३३; उपायनता — {rtse dga' dgod pa'i 'od zer dag/} /{yang dag rgyas par gyur pa ni/} /{mdza' ba'i phrad skyes ga pur dag/} /{sngon du ster ba bzhin du smras//} तास्तमूचुः समुन्मीलद्विलासहसितत्विषः । ददत्य इव कर्पूरं प्रेमोपायनतां पुरः ।। अ.क.६६ख/६.१६१.
phrad gyur
= {phrad par gyur pa/}
phrad gyur pa
= {phrad par gyur pa/}
phrad gyur cig
क्रि. लभन्तां समागमम् — {de dag rtag tu sangs rgyas dang /} /{sangs rgyas sras dang phrad gyur cig//} बुद्धबुद्धसुतैर्नित्यं लभन्तां ते समागमम् । बो.अ.३९क/१०.३८.
phrad cing 'dus pa
निपातः — {skye mched rnams byung bas phan tshun reg pa dang phrad cing 'dus pas tshor ba mngon par 'byung ngo //} सम्भूतेष्वायतनेष्वन्योन्यस्पर्शनिपाततो वेदना सम्भवति द.भू.१८१क/११.
phrad nas 'dzin pa
• सं. प्राप्तिग्रहणम् — {'o na sgra phrad nas 'dzin pa la gnod par byed pa'i tshad ma ci yod la/} {ma phrad par 'dzin pa la yang sgrub par byed pa ci yod ces 'dri na} शब्दस्य तर्हि प्राप्तिग्रहणे किं बाधकं प्रमाणम्, अप्राप्तिग्रहणे च किं साधकम् त.प.१८५क/८३२; {phrad nas 'dzin pa'i phyogs la yang /} /{rna ba'i nang du sgro'i sgra bzhin/} /{'brug sgra la sogs shes pa ni/} /{tha dad par ni 'gyur ba min//} प्राप्तिग्रहणपक्षे तु कर्णाभ्यन्तरपक्षवत् । न विच्छिन्न इति ज्ञानं मेघशब्दादिके भवेत् ।। त.स.९२क/८३२; • वि. प्राप्तग्राहकः — {ma phrad par 'dzin pa ni mig dang rna ba dang yid do/} /{phrad nas 'dzin pa ni de las gzhan pa'i dbang po'o//} अप्राप्तग्राहकं चक्षुः श्रोत्रं मनश्च । प्राप्तग्राहकं तदन्यदिन्द्रियम् अभि.स.भा.१९ख/२५; प्राप्यकारी — {mig dang rna ba ni phrad nas 'dzin pa yin te/} {phyi rol gyi dbang po yin pa'i phyir sna la sogs pa bzhin no//} प्राप्यकारिणी चक्षुःश्रोत्रे; बाह्येन्द्रियत्वात्, घ्राणादिवत् त.प.१८५ख/८३२.
phrad nas 'dzin byed nyid
प्राप्यकारित्वम् — {phyi rol dbang po nyid phyir sogs/} /{phrad nas 'dzin byed nyid sgrub gang //} यत्तु बाह्येन्द्रियत्वादि प्राप्यकारित्वसाधनम् । त.स.९२क/८३२.
phrad pa
• क्रि. ( {'phrad pa} इत्यस्य ले.भे.) अवाप्यते— {de las zhugs pa'i ljon shing tsam dang phrad pas mi slu ba yin pa'i phyir yang dag pa'i shes pa yang yin la} ततो हि प्रवृत्तेन वृक्षमात्रमवाप्यत इति संवादकत्वात् सम्यग्ज्ञानम् न्या.टी.४०ख/४५; मिलति — {ci ste lha'i nges pas grub pa'i bcud bzhin du skye ba bdun du 'khor ba dang phrad na} अथ देवतानियमेन सिद्धरसवत् सप्तावर्तं मिलति वि.प्र.८३ख/४.१७०; • सं. १. संसर्गः, मीलनम्— {cha med pa la'ang phrad pa zhes/} /{bya ba ji ltar 'thad par 'gyur//} निरंशस्य च संसर्गः कथं नामोपपद्यते । बो.अ.३४ख/९.९६; सङ्गः — {rkyen rnams gzhan dang phrad na yang /} /{'gyur ba med la ci byar yod//} प्रत्ययान्तरसङ्गेऽपि निर्विकारस्य का क्रिया ।। बो.अ.१५ख/६.२९; सङ्गतिः — {gal te dbang don bar bcas na/} /{de dag gang du phrad par 'gyur/} /{bar med na yang gcig nyid de/} /{gang zhig gang dang phrad par 'gyur//} सान्तराविन्द्रियार्थौ चेत् संसर्गः कुत एतयोः । निरन्तरत्वेऽप्येकत्वं कस्य केनास्तु सङ्गतिः ।। बो.अ.३४ख/९.९४; सङ्गमः — {de ni 'tsho na bdag po dang /} /{slar yang phrad pa nyid du 'gyur//} भविष्यति तया पत्युर्जीवन्त्या सङ्गमः पुनः ।। अ.क.१०३ख/६४.१८८; समागमः — {grogs dang phrad pa yis/} मित्रसमागमेन अ.क.३०४ख/१०८.११६; {nam mkha' ston dang phrad pa yis/} /{sprin gyi tshogs dang bral ba bzhin//} शरत्समागमेनेव घनध्वान्तोज्झितं नभः ।। अ.क.१८७ख/२१.३९; सम्प्रयोगः — {mi sdug pa dang phrad pa dang sdug pa dang bral ba'i sdug bsngal dang} अप्रियसम्प्रयोगोऽपि प्रियविप्रयोगोऽपि दुःखम् ल.वि.२००क/३०३; संयोगः — {de la bde ba myong ba ni gang byung na 'bral bar mi 'dod pa dang 'gags na slar phrad par 'dod pa skye'o//} तत्र सुखोऽनुभवः यस्मिन्नुत्पन्नेऽवियोगेच्छा निरुद्धे च पुनः संयोगेच्छा जायते त्रि.भा.१५१ख/४०; आश्लेषः — {rgyab ma mdun pa'i yul dag las/} /{bral dang phrad pa'i 'byung dag la//} पश्चिमाग्रिमदेशाभ्यां विश्लेषाऽऽश्लेषसम्भवे । त.स.२६ख/२८८; समवधानम् — {sangs rgyas rnams dang phrad pa dang /} /{de las theg mchog thos pa dang //} बुद्धैश्च समवधानं तेभ्यः श्रवणं तथाग्रयानस्य । सू.अ.१८५ख/८१; {sa'i skye mched dang phrad pa dang mi phrad pa} भूम्यायतनसमवधानासमवधानतां च द.भू.२५३क/५०; सम्पर्कः — {de dag dang lhan cig phrad pa ni sbyor ba'o//} ताभिः सह सम्पर्कः समवधानम् त.प.१०९क/६६८; प्राप्तिः — {khyod kyi gtam dang khyod rjes dran/} /{khyod dang phrad dang khyod bsten pa/} /{'di dag dge ba'i rtsa ba yi/} /{'bras bu phun tshogs rgyas pa yin//} त्वत्कथा त्वदनुध्यानं त्वत्प्राप्तिस्त्वन्निषेवणम् । एताः कुशलमूलानां स्फीताः फलसमृद्धयः ।। अ.क.१७४ख/१९.१२८; सन्निकर्षः — {bdag dang dbang po dang yid dang don dang de rnams phrad pas de'i ngo bor nges pa'i spyi med kyang} आत्मेन्द्रियमनोर्थतत्सन्निकर्षा वा असत्यपि तद्भावनियते सामान्ये प्र.वृ.२८४क/२६; योगः — {gal te chu la sogs de rnams/} /{phrad pa tsam la ltos bcas na/} /{phrad ma thag nyid 'bras 'byung 'gyur/} /{de min mthar yang 'byung mi 'gyur//} संयोगमात्रसापेक्षा यदि तु स्युर्जलादयः । योगानन्तरमेव स्यात् कार्यमन्ते न वा भवेत् ।। त.स.२५ख/२७३; अभिगमः — {rkyen dang phrad par 'dod pa yid la byed pa} प्रत्ययाभिगमाभिलाषमनस्कारः सू.व्या.१७८क/७२; सम्पातः — {'o na gal te rang bzhin gyis 'jig pa yin na ci'i phyir me la sogs pa dang phrad pa las sngar yang dmigs par mi 'gyur ro zhe na} यदि तर्हि स्वाभाविको नाशः, किमिति वह्न्यादिसम्पातात् प्रागपि नोपलक्ष्यते त.प.१६२ख/७७९; उपनिपातः — {'khor ba'i sdug bsngal rnam pa sna tshogs dang phrad pa} विचित्रः संसारदुःखोपनिपातः बो.भू.१३३ख/१७१ २. प्राप्तिः — {don byed par snang ba ni mngon sum du phrad pa'i rgyu yin mod kyi/} {'on kyang de brtag par bya ba ma yin te} अर्थक्रियानिर्भासं तु यद्यपि साक्षात् प्राप्तिः, तथापि तन्न परीक्षणीयम् न्या.टी.३९क/२९; अवाप्तिः — {ci ste log pa'i shes pa yin na de la ji ltar shing dang phrad par 'gyur zhe na/} {de las shing dang phrad pa ma yin te} यदि मिथ्याज्ञानम्, कथं ततो वृक्षावाप्तिरिति चेत् ? न ततो वृक्षावाप्तिः न्या.टी.४०ख/४६; प्रापणम्— {phrad par nus pa yang don med na mi 'byung ba tsam 'ba' zhig las ni ma yin te} प्रापणशक्तिश्च न केवलादर्थाविनाभावित्वाद्भवति न्या.टी.४५ख/७९ ३. दर्शनम् — {kye ma phrad pa'i bgegs gyur brtul zhugs 'di/} /{byas pa mi gzo bdag gis phyi nas blangs//} अहो मया दर्शनविघ्नभूतं पश्चात् कृतघ्नव्रतमेतदात्तम् ।। अ.क.१०३ख/१०.४३; {spun la phyis kyang phrad pa yi/} /{bgro ba zhus nas song bar gyur//} ययौ भ्रातरमामन्त्र्य पुनर्दर्शनसंविदा ।। अ.क.१४३ख/१४.५३; सन्दर्शनम् — {gang dang phrad pas slong ba rnams/} /{dpal gyis mchog tu 'khyud par gyur//} यस्य सन्दर्शनेनार्थी गाढमालिङ्ग्यते श्रिया ।। अ.क.२०५क/२३.२१; {gang dang phrad pa tsam nyid na/} /{sems kyi spyod tshul rab dang ba//} यस्य सन्दर्शनेनैव मनोवृत्तिः प्रसीदति ।। अ.क.१३७ख/२७.३३ ४. = {'khrig pa} सङ्गमनम्, सुरतम् — {bdag ni reg dang phrad pa dang /} /{bdag ni bgad dang rtses pa las//} स्पर्शसङ्गमने मह्यं हसितं रमितं च मे । वि.व.२१२ख/१.८७; • पा. संयोगः, गुणभेदः म.व्यु.४६०९ (७१ख); मि.को.१०१ख; • भू.का.कृ. सङ्गतः — {ya rabs phrad par nyams ma gyur//} अजर्यं ह्यार्यसङ्गतम् जा.मा.१२६ख/१४६; समवहितः — {shes bya'i dngos po mngon sum du gyur cing phrad pa'am mngon sum du gyur pa ni ma yin no//} ( न) तज्ज्ञेयं वस्तु प्रत्यक्षीभूतं भवति, समवहितम्, सम्मुखीभूतम् श्रा. भू.७५ख/१९४; प्राप्तः — {bcol ba'i dge slong yod pa la yang de mi 'byung ngo /} /{nyam nga ba dang phrad pa la yang mi 'byung ngo //} नावलोकितभिक्षौ । न सङ्कटप्राप्तस्य वि.सू.३१ख/३९.
phrad par
प्राप्तुम् — {smig rgyu la chu bzhin du kha cig shin tu phyin ci log pa yin la/} {de yang med pa'i phyir phrad par bya mi nus so//} कश्चिदत्यन्तविपर्यस्तः । यथा—मरीचिकासु जलम् । स चासत्त्वात् प्राप्तुमशक्यः न्या.टी. ३८क/२२; प्रापयितुम् — {yul nges pa dang rnam pa nges pa de ni phrad par nus pa yin gyi} देशनियतम्, आकारनियतं च प्रापयितुं शक्यम् न्या.टी.३८ख/२६.
phrad pa po
वि. संस्रष्टा — {phrad bzhin pa dang phrad pa dang phrad pa po} संसृज्यमानं संसृष्टं संस्रष्टा *प्र.प.८७क/९५.
phrad pa med pa
• क्रि. न प्राप्नोति — {de ltar mar me skye bzhin pa mun pa dang phrad pa med la} एवमुत्पद्यमानः प्रदीपः तमो न प्राप्नोति प्र.प.५१ख/६२; • सं. प्राप्तेरभावः — {'dir snang ba dang mun pa gnyis la cig car ba nyid med pa'i phyir phrad pa med la} इह आलोकान्धकारयोर्यौगपद्याभावात् प्राप्तेरभावः प्र.प.५१ख/६२; असमवधानम् — {gal te bde ba dang dga' ba phrad pa med pa'i phyir yan lag lnga par mi 'gyur ro zhe na} सुखप्रीत्यसमवधानान्न पञ्चाङ्गं स्यादिति चेत् अभि.भा. ७०ख/११४५.
phrad pa yin
क्रि. प्रापयति — {shes pa ni skyes par byed pas don dang phrad par byed pa ma yin gyi/} {'on kyang don la skyes bu 'jug par byed pas na don dang phrad pa yin no//} न ज्ञानं जनयदर्थं प्रापयति, अपि त्वर्थे पुरुषं प्रवर्तयत् प्रापयत्यर्थम् न्या.टी.३७ख/१८; अवाप्यते — {shes pa gzhan zhig kho na las shing la sogs pa'i don dang phrad pa yin no//} ज्ञानान्तरादेव तु वृक्षादिरर्थोऽवाप्यते न्या.टी.४१क/४६.
phrad pa'i dus
प्राप्तिकालः — {mthong ba'i dus kyang gzhan phrad pa'i dus kyang gzhan yin pa'i phyir ro//} अन्यो हि दर्शनकालः, अन्यश्च प्राप्तिकालः न्या.टी.३८ख/२६.
• क्रि. आप — {der ni bsam pa nyams gyur cing /} /{mgon med mya ngan byed de dang /} /{'dab bzang rigs las skyes pa'i bya/} /{skyes bu'i dbyibs can phrad par gyur//} अनाथां तत्र शोचन्तीं विहङ्गः पुरुषाकृतिः । तामाप पाददीर्णाशां सुपर्णकुलसम्भवः ।। अ.क.१४२क/१४.३७; • भू.का.कृ. प्रापितः — {rtogs pa'i don la skyes bu bcug par gyur pa ni don dang phrad par gyur pa yang yin no//} अधिगते चार्थे प्रवर्तितः पुरुषः प्रापितश्चार्थः न्या.टी.३७ख/१९.
phrad par 'gyur
क्रि. १. प्राप्तिः (भवति) — {yang dag pa'i shes pa yod na sngar mthong ba dran no//} {dran pa las mngon par 'dod do//} {mngon par 'dod pa las rab tu 'jug go//} {rab tu zhugs pa na phrad par 'gyur te} सम्यग्ज्ञाने हि सति पूर्वदृष्टस्मरणम्, स्मरणादभिलाषः, अभिलाषात् प्रवृत्तिः, प्रवृत्तेश्च प्राप्तिः न्या.टी.३८ख/२८; अवाप्तिः (भवति) — {ci ste log pa'i shes pa yin na de la ji ltar shing dang phrad par 'gyur zhe na} यदि मिथ्याज्ञानम्, कथं ततो वृक्षावाप्तिरिति चेत् न्या.बि.४०ख/४६ २. समवधानगतो भविष्यति लो.को.१५७७.
phrad par nus pa
• सं. प्रापणशक्तिः — {phrad par nus pa yang don med na mi 'byung ba tsam 'ba' zhig las ni ma yin te} प्रापणशक्तिश्च न केवलादर्थाविनाभावित्वाद् भवति न्या.टी.४५ख/७९; • वि. प्रापयितुं शक्यम् — {yul nges pa dang rnam pa nges pa de ni phrad par nus pa yin gyi} देशनियतम्, आकारनियतं च प्रापयितुं शक्यम् न्या.टी.३८ख/२६.
phrad par bya
= {phrad par bya ba/}
phrad par bya ba
• क्रि. करिष्यामि समागमम् — {khyod ni bu sring gnyis po dang /} /{nges par phrad pa bdag gis bya//} करिष्यामि तवावश्यं दारकाभ्यां समागमम् । अ.क.२०७ख/२३.४७; • कृ. प्रापणीयः — {dus gang du yongs su bcad pa'i dngos po de nyid dang phrad par bya ba yin te} यत्कालं परिच्छिन्नं तदेव तेन प्रापणीयम् न्या.टी. ३८ख/२६; प्रापयितव्यः — {gang gi dus na yongs su bcad pa'i dus de nyid kyi tshe ni phrad par bya ba yin par mi smra ste} नोच्यते—यस्मिन्नेव काले परिच्छिद्यते तस्मिन्नेव काले प्रापयितव्यमिति न्या.टी.३८ख/२६; • सं. समवधानम्— {smon lam yid la byed pa ni de yongs su rdzogs pa'i rkyen dang phrad par bya ba'i phyir ro//} प्रणिधानमनसिकारस्तत्परिपूरिप्रत्ययेन समवधानार्थम् सू.व्या.१७७क/७१.
phrad par bya mi nus
वि. प्राप्तुमशक्यः — {smig rgyu la chu bzhin du kha cig shin tu phyin ci log pa yin la/} {de yang med pa'i phyir phrad par bya mi nus so//} कश्चिदत्यन्तविपर्यस्तः, यथा—मरीचिकासु जलम् । स चासत्त्वात् प्राप्तुमशक्यः न्या.टी.३८क/२२.
phrad par byed
= {phrad par byed pa/}
phrad par byed pa
• क्रि. प्रापयति — {'di ltar shes pa ni skyes par byed pas don dang phrad par byed pa ma yin gyi/} {'on kyang don la skyes bu 'jug par byed pas na don dang phrad pa yin no//} तथा हि—न ज्ञानं जनयदर्थं प्रापयति, अपि त्वर्थे पुरुषं प्रवर्तयत् प्रापयत्यर्थम् न्या.टी.३७ख/१८; • वि. १. प्रापकः — {phrad par byed pa'i shes pa ni tshad ma yin no//} प्रापकं ज्ञानं प्रमाणम् न्या.टी.४५ख/७९; {phrad par byed pa'i phrad byed kyi bya ba yang 'jug pa'i yul rab tu ston pa kho na yin no//} प्रवृत्तिविषयप्रदर्शनमेव प्रापकस्य प्रापकव्यापारो नाम न्या.टी.४५ख/७९ २. प्राप्यकारी — {yid kyang phrad par byed pa yin/} /{gang brjod skad cig tsam gyis ni//} मनोऽपि प्राप्यकारीति ये प्राहुः क्षणमात्रतः । त.स.९२क/८३२; • कृ. प्रापयन् — {'jig rten na yang sngon nye bar bstan pa'i don dang phrad par byed pa la mi slu bar byed pa zhes brjod do//} {de bzhin du shes pa yang bstan pa'i don dang phrad par byed na mi slu bar byed pa zhes brjod do//} लोके च पूर्वमुपदर्शितमर्थं प्रापयन् संवादक उच्यते । तद्वज्ज्ञानमपि स्वयंप्रदर्शितमर्थं प्रापयत् संवादकमुच्यते न्या.टी.३७ख/१७.
phrad par byed pa nyid
प्रापकत्वम् — {phrad par byed pa nyid kyang bstan pa'i don la 'jug par byed pa kho na phrad par byed pa nyid yin gyi gzhan ma yin te} प्रदर्शिते चार्थे प्रवर्तकत्वमेव प्रापकत्वम्, नान्यत् न्या.टी.३७ख/१७.
phrad par mi bgyid
क्रि. न संसृज्यते — {mig ni gzugs la phrad par mi bgyid} न हि चक्षू रूपेण संसृज्यते शि.स.१४५ख/१४०.
phrad par mi nus pa
वि. अशक्यप्रापणः — {de bas na phrad par mi nus pa shin tu phyin ci log pa dang dngos po ma nges pa'i don ston par byed pas shes pa gzhan ni tshad ma ma yin no//} तस्मादशक्यप्रापणमत्यन्तविपरीतम्, भावाभावानियतं चार्थं दर्शयदप्रमाणमन्यज्ज्ञानम् न्या.टी.३८क/२३; प्राप्तुमशक्यः— {dngos po dang dngos po med pa gnyi ga'i don dang ldan pa'i 'gro ba yang yod pa ma yin la/} {de bas na de dang 'dra ba phrad par mi nus so//} न च भावाभावाभ्यां युक्तोऽर्थो जगत्यस्ति । ततः प्राप्तुमशक्यस्तादृशः न्या.टी.३८क/२२.
phrad byed
= {phrad par byed pa/}
phrad byed kyi bya ba
प्रापकव्यापारः — {phrad par byed pa'i phrad byed kyi bya ba yang 'jug pa'i yul rab tu ston pa kho na yin no//} प्रवृत्तिविषयप्रदर्शनमेव प्रापकस्य प्रापकव्यापारो नाम न्या.टी.४५ख/७९.
phrad byed du gyur pa
क्रि. प्रापितो भवति — {shes pa 'di'i gdon mi za bar bya ba gang byas na don dang phrad par byed pa'i las su bya ba 'ba' zhig yod pa yin la/} {gang rjes su bsgrubs pas shes pa phrad byed du gyur pa de nyid kyang tshad ma'i 'bras bu yin no//} अस्य ज्ञानस्यास्ति कश्चिदवश्यकर्तव्यः प्रापकव्यापारो येन कृतेनार्थः प्रापितो भवति । स एव च प्रमाणफलम् न्या.टी.४५ख/७९.
phrad byed pa ma yin pa
अप्रापकत्वम् — {sa bon la sogs pa med na mi 'byung ba yin yang myu gu la sogs pa phrad byed ma yin pa'i phyir ro//} बीजाद्यविनाभाविनोऽप्यङ्कुरादेरप्रापकत्वात् न्या.टी.४५ख/७९.
phrad bzhin pa
कृ. संसृज्यमानः — {phrad bzhin pa dang phrad pa dang phrad pa po} संसृज्यमानं संसृष्टं संस्रष्टा प्र.प.८७क/९५.
phrad yas
मेलः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७६८ (११०क).
phran
वि. स्तोकः — {rma bya mang po ni gar sna tshogs byed/} {bya phran mang po ni sgra sna tshogs 'byin cing rnam par rgyu} बर्हिगणेषु वाचालतामुपगतेषु स्तोकशकुनिषु प्रविचरत्सु जा.मा.११८ख/१३७; अल्पः मि.को.१२ख; द्र. — {rgyal phran} सामन्तनृपः जा.मा.१२५क/१४४.
phran tshegs
• वि. क्षुद्रः — {de la 'di ni las phran tshegs kyi rdo rje gsang ba'o//} तत्रेदं क्षुद्रवज्रकर्मरहस्यम् गु.स. १२९ख/८५; इतरः — {dam pa'i chos ni spyod pa'i lus/} /{phran tshegs ched du gnod mi bya//} सद्धर्मसेवकं कायमितरार्थं न पीडयेत् । बो.अ.१३ख/५.८६; • ना. क्षुद्रकः, ग्रन्थः — {lung phran tshegs las kyang /} {bram ze rgya shug gi bu'i dbang du byas nas}…{gsungs so//} क्षुद्रकेऽपि चागमे दरिद्र(?बादर)ब्राह्मणमधिकृत्योक्तम् अभि.भा. ८६क/१२०२; {'dul ba phran tshegs kyi gzhi} विनयक्षुद्रकवस्तु क.त.६.
phran tshegs kyi gzhi
क्षुद्रकवस्तु — {'dul ba phran tshegs kyi gzhi} विनयक्षुद्रकवस्तु क.त.६.
phral
= {phral ba/} {phral te/} {o nas} विवेच्य — {de ltar de dag bdag gi rgyud bcom zhing phral te gzhan gyi rgyud kyang bcom zhing phral nas shes rab kyi pha rol tu phyin pa la skur ba 'debs par 'gyur ro//} एवं ते आत्मसन्तानानुपहत्य विवेच्य परसन्तानानप्युपहत्य विवेच्य प्रज्ञापारमितामभ्याख्यास्यन्ति अ.सा.१६०क/९०.
phral la
अकस्मात् — {ci phyir 'di ltar phral la bdag bor te/} /{khyod ni 'gro bar chas pa bzhin du sems//} अस्मानकस्मादपहाय कस्माद्गन्तव्य एव प्रणता मतिस्ते । जा.मा.१३०ख/१५०.
phral nyid
= {'phral nyid/}
phral ba
= {bcad pa} दितम्, लवित्रादिना छिन्नम्— {bcad pa gtugs pa bregs pa dang /} /{bkas pa phye ba phral ba dang /} /{'thub pa dang ni bcod pa 'o//} छिन्नं छातं लूनं कृत्तं दातं दितं छितं वृक्णम् अ.को.२१३ख/३.१.१०३; दीयत इति दितम् । दोऽवखण्डने अ.वि.३.१.१०३.
phri
१. फल्गु — {shun pa dang phri dang 'dab ma skya bo dang me tog kha bye ba dang 'bras bu smin pa rnams ni phyed shi ba nyid du rjes su tha snyad gdags so//} त्वक्फल्गुपाण्डुपत्रपुष्पितपुष्पपक्वफलानामर्धमृततया व्यवहारः वि.सू.३०ख/३८ २. = {phri ba/}
phri ba
• सं. अपह्रासः — {bden pa'i rnam pa dmigs pa re re nas phri nas} एकैकसत्याकारालम्बनापह्रासेन अभि.स्फु.१६८क/९१०; हानम् — {phri ba'i gom pa re re la de tha dad pa yin no//} हानौ प्रतिपदं भेदः वि.सू.१४क/१६; • भू.का.कृ. अपकृष्टः — {gang gA'i klung gi bye ma rnams ni phri yang mngon pa med de/} {bsnan kyang mngon pa med do//} गङ्गायां नद्यां वालुका अपकृष्टा अपि न प्रज्ञायन्ते, प्रक्षिप्ता अपि न प्रज्ञायन्ते ल.अ.१४८क/९४.
phrin
१. सन्देशः — {bdag gi phrin ni mdzad du gsol} सन्देशं मे हर मे.दू.३४२क/१.७ २. दूतः — {bcom ldan 'das la phrin gyis gdugs tshod bskul ba} भगवतो दूतेन कालमारोचयति अ.श.६क/५; द्र. {'phrin/}
भू.का.कृ. सन्देशो विसर्जितः — {de 'khrugs pas rgyal po la phrin spring ba} तया कुपितया राज्ञः सन्देशो विसर्जितः अ.श.९२क/८३.
phrin blon
= {'phrin blon}
phrin yig
लेखः — {de nas bcom ldan 'das kyis phrin yig bris nas pho nya de la bka' stsal pa} ततो भगवता लेखं लेखयित्वा स दूतोऽभिहितः अ.श.२४०क/२२०.
phrin yig khyer ba
दीर्घाध्वगः श्री.को.१७४क ।
phrin las
=( {las} इत्यस्य आद.) कर्म — {bcom ldan 'das kyi sku dang ni/} /{gsung dang thugs kyi phrin las la/} /{zhe 'gras gyur pa gang gis kyang /} /{chos dang ldan par glags mi rnyed//} न हि प्रतिनिविष्टोऽपि मनोवाक्कायकर्मसु । सह धर्मेण लभते कश्चिद् भगवतोऽन्तरम् ।। श.बु.११०क/४; {sngon gyi phrin las rnam par smin pa las byung ba yin} पूर्वकर्मविपाकादुत्पन्नः अ.सा.४५०क/२५४; कार्यम्— {rgyal po me ni}…{rgyal po'i phrin las mdzad do//} अनलो राजा… राजकार्यं करोति ग.व्यू.२२ख/१२०; व्रतम् — {gal te bdag ni dga' bar khyod bzhed na/} /{dpa' bo khyod kyis rngon pa'i 'phrin las thong //} चिकीर्षितं ते यदि मत्प्रियं तु व्याधव्रतं वीर विमुञ्च तस्मात् । जा.मा.१४८ख/१७३.
phrin las kyi dbang bskur ba
पा. कर्माभिषेकः — {'dis rdo rje lag tu byin la phrin las kyi dbang bskur sbyin no//} अनेन वज्रं हस्ते दत्वा कर्माभिषेकं दद्यात् । स.दु.१२३ख/२१८.
phrin las kyi lha
ना. कर्मदेवः, मण्डलनायको देवः मि. को.६क ।
phrin las sna tshogs mdzad
वि. विश्वकर्मकरः — {sangs rgyas phrin las sna tshogs mdzad/} /{sems can 'khor ba las sgrol ba'o//} विश्वकर्मकरो बुद्धः सत्त्वान् संसारादुत्तरेत् । स.दु.१०९क/१६४.
phrin las sna tshogs mdzad pa po
वि. विश्वकर्मकरः — {sems can sdug bsngal zhi bya'i phyir/} /{bya ba rjes sgrub rang bzhin can/} /{phrin las sna tshogs mdzad pa po/} /{sna tshogs gtsug tor khyod phyag 'tshal//} नमस्ते विश्वोष्णीषाय स्वभावकृत्यानुष्ठितः । विश्वकर्मकरो ह्येषां सत्त्वानां दुःखशान्तये ।। स.दु.१०७क/१५८.
phrin las 'phags pa
ना. अभ्युद्गतकर्म, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{phrin las 'phags pa dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…अभ्युद्गतकर्मणः ग.व्यू.२६९क/३४८.
phrin las mdzad
क्रि. कार्यं करोति — {rgyal po me ni}…{rgyal po'i phrin las mdzad do//} अनलो राजा…राजकार्यं करोति ग.व्यू.२२ख/१२०.
phrin las mdzad pa
= {phrin las mdzad/}
phru gu
१. शिशुः — {ngang pa'i rgyal po'i phru gu} राजहंसशिशुः त.प.३१०क/१०८१; बालः — {byi ba'i phrug gu dag ni thab tu nyal zhing ngu 'bod gzhan pa bzhin gyur pa//} चुल्लीसुप्तबिडालबालमपरं यस्याभवद्रौरवम् अ.क.३३१ख/४१.८९; पोतः — {gnyis skyes phru gu ni bram ze'i byis pa'o//} द्विजपोतः ब्राह्मणशिशुः त.प.२५३ख/९८१; पोतः पाकोऽर्भको डिम्भः पृथुकः शावकः शिशुः । अ.को.१६९क/२.५.३८; पुनाति कुलमिति पोतः । पूञ् पवने अ.वि.२.५.३८; पोतकः — {de nas re zhig na bya'i rgyal po 'dab bzangs kyis rgya mtsho chen po'i nang nas klu'i phru gu zhig blangs te} यावत्सुपर्णिपक्षिराजेन महासमुद्रान्नागपोतक उद्धृतः अ.श.२५१ख/२३१; शावः — {ngang pa'i rgyal po'i phrug gu} राजहंसशावः त.प.३०९ख/१०८१; {ri dwags phrug gu} मृगशावः अ.क.२९७ख/१०८.६०; शावकः — {mi dang nam mkha' lding gi phru gu dag mchongs pa goms pa mtshungs pa yin yang mchongs pa ni mtshungs pa ma yin no//} समानेऽपि लङ्घनाभ्यासे पुरुषगरुडशावकयोर्न लङ्घनसमानता प्र.अ.१००क/१०७; {ri dwags phrug gu} मृगशावकः अ.क.१४२क/६८.१२; {ne rtso'i phru gu} शुकशावकः अ.क.१०७ख/६४.२३७; कलभकः — {lag ldan phru gu pad+mo la dga' lag pa dag la lag pa 'jog par byed/} /{gtsug phud ldan pa'i mjug rtse'i rlung gis snyan pa'i sgra dang ldan zhing bde bar byed//} करिकलभकः पद्मप्रीत्या करोति हरेः करं सुखयति शिखी स्निग्धालापं कलापशिखानिलैः । अ.क.२२७ख/२५.३६ २. = {byis pa nyid} बाल्यम्, शिशुत्वम् — {byis pa bu tsha phrug gu 'o//} शिशुत्वं शैशवं बाल्यम् अ.को.१७२ख/२.६.४०; बालस्य भावः बाल्यम् । अष्टवर्षात् पूर्ववयसः, अष्टवर्षादूर्ध्वं षोडशवयसश्च अ.वि.२.६.४०.
phru gu 'brangs pa
प्रसूतिः — {de nas ri khrod de na ni/} /{stag mo phru gu 'brangs pa zhig/} /{phru gu 'brangs pa'i sdug bsngal gyis/} /{spyod pa nyams par gyur pa mthong //} अथात्र व्याघ्रवनितां ददर्श गिरिगह्वरे । प्रसूतिक्लेशदोषेण गतां निस्पन्दमन्दताम् ।। जा.मा.४क/३.
phru chen
स्थाली — {khyod kyis sems can phru chen lta bu gang dag mthong ba} यांस्त्वं सत्त्वानद्राक्षीः स्थाल्याकारान् शि.स.३८क/३६.
phru snod
पिठरी म.व्यु.५९१२ (८५ख); मि.को.३८क ।
phru ba
कुम्भी, पात्रविशेषः — {der sems can dmyal ba pa de dag phru ba rnams su btso zhing} तत्र ते नारकाः कुम्भिषु पच्यन्ते शि.स.४८क/४५; स्थाली — {khyod kyis sems can phru ba 'dra ba gang dag mthong ba de dag ni} यांस्त्वं सङ्घरक्षित सत्त्वानद्राक्षीः स्थाल्याकारांस्ते वि.व.११५ख/२.९६; स्थालिका— {khyod la ci dang ci dgos pa}…{yang na phru ba'i rin nam yang na shing gi rin nam}…{slongs shig} येन येन च ते कार्यं भवेत्, तद्…मां याचेः …यदि वा स्थालिकामूल्येन यदि वा काष्ठमूल्येन स.पु.४२क/७३; पिठरिका — {mdun du phru ba gcig cig bzhag pa las kha zas dang skom gyi bag gam}…{gzhan ci yang mi snang ngo //} न च तस्मिन् गृहे पश्यत्यन्नपाननिचयं वा… अन्यत्रैकपिठरिकायाः पुरस्तान्निक्षिप्तायाः ग.व्यू.६ख/१०५; गोला — {phur pa 'byin pa dang} …{'dam bskyod pa dang de dang 'brel ba'i phru ba la sogs pa 'degs pa dang 'jig pa'i bdag nyid kyi} कीलोत्पाटन… पङ्ककम्पनतल्लग्नगोलाद्युत्पाटनलोणिकाशातनात्मिकानाम् वि.सू.४६क/५८; घटः— {bum pa dang phru ba dang ril ba dang kham phor dang} गोलाघटवर्धनीशरावे वि.सू.४४ख/५६; कूण्डीरकः — {des me mar bus te phru bas bkab nas bzhag go//} तया प्रदीपं प्रज्वाल्य कूण्डीरकेण प्रच्छाद्य स्थापितः वि.व.१९०क/१.६४.
phru blugs
आस्तरदानम् — {ha cang mang bas 'dar bar gyur na phru blugs so//} प्राभूत्येन द्रवीभूतावास्तरदानम् वि.सू.१३क/१४.
phru ma
१. = {sha ma} जरायुः, गर्भाशयः — {gcer bu mngal gyi phru ma'i gos 'dzin pa byis pa} नग्नो जरायुचर्माम्बरधरो बालः वि.प्र.४९क/४.५१; गर्भाशयो जरायुः स्यात् अ.को.१७२ख/२.६.३८ २. शिविरम् — {de dag gis de bag yangs su go phud pa'i phru ma brdzis nas de dag gis ang ga'i rgyal po bzhabs te bsad do//} ते तस्य मुक्तसन्नाहस्य शिविरे निपतिताः । तैरङ्गो राजा प्रघातितः वि.व.६क/२.७७; काष्ठवाटः, ओ टम् — {de nas re zhig na ko sa la'i rgyal po gsal rgyal de'i yul 'dab tu song nas phru ma btab ste} ।{'dug go//} यावद्राजा प्रसेनजित्कौशलः स्वविषयपर्यन्तं गत्वा काष्ठवाटं बद्ध्वाऽवस्थितः अ.श.२१०ख/१९४.
द्र.— ग्. {yan pa phrug pa'i ched du lcags kyi phrug spyad bya'o//} कण्डूयनार्थमायसदर्विकाकरणम् वि.सू.६क/६.
phrug spyad
दर्विका — ग्. {yan pa phrug pa'i ched du lcags kyi phrug spyad bya'o//} कण्डूयनार्थमायसदर्विकाकरणम् वि.सू.६क/६.
phrugs
१. = {zung} युगम् — {dge slong re re la yang 'bum ri ba'i gos phrugs re bskon te} एकैकश्च भिक्षुः शतसहस्रेण मूल्येन वस्त्रयुगेनाच्छादितः वि.व.१६९क/१.५८; युगलम् — । {nga yi khyim du myur du song la shing sgrog dang ni lcags sgrog phrugs su chug ste sgo ba byed du chug} शीघ्रं गत्वा मह्यं गेहे हडिनिगडयुगलविकृतं करोथ दुवारिकम् ल.वि.१६३क/२४५ २. पटः, ओ टम् — {khri de dag las kyang lha'i ras bcos bu'i rin po che'i phrugs rnams bting ba dag byung bar gyur to//} तेषु चासनेषु दिव्यानि पर्यङ्कानि दिव्यरत्नपुष्पपत्रैः(?दूष्यपटैः) प्रज्ञप्तानि प्रादुर्भूतान्यभूवन् सु.प्र.३क/४ ०. स्नानम् — {nyal ba'i dus dang mi nyal dang /} /{rtag tu nyin zhag phrugs btungs la//} स्वप्नकाले तथा जाग्रं स्नानपानेऽहनि सदा । म.मू.२०१ख/२१८.
phrum
= {'o las sbyar ba} कूर्चिका, क्षीरविकारः — {phrum dang 'o las sbyar ba 'o//} कूर्चिका क्षीरविकृतिः स्यात् अ.को.१९७क/२.९.४४; कूर्चकः क्षीरमस्तु, तदस्यास्तीति कूर्चिका अ.वि.२.९.४४.
phreng
= {phreng ba/}
phreng mkhan
= {phreng ba mkhan/}
phreng rgyud mkhan
= {phreng ba mkhan} मालिकः, मालाकारः— {bA rA Na sIr sngon byung ba/} /{pad+ma zhes bya 'phreng rgyud mkhan/} /{mu ges nyen pa'i dus su ni/} /{mchog tu dbul ba nyid du gyur//} वाराणस्यामभूत्पूर्वं मालिकः कमलाभिधः । दुर्भिक्षक्षपिते काले परां दुर्गतिमापितः ।। अ.क.२३८क/९०.२०.
phreng rgyud ma
ना. मालिका, देवी — {de bzhin du dge bsnyen lnga brgya dang btsun mo phreng rgyud ma dang}…{rgyal po gsal rgyal rnams kyis kyang skabs phye ste} तथा पञ्चभिरुपासकशतैरल्पोत्सुका क्रियते । मालिकया देव्या…राज्ञा प्रसेनजिता अ.श.१९३क/१७८.
मालाधाराः, यक्षसमुदायविशेषः — {bang rim dang po la ni gnod sbyin lag na gzhong thogs zhes bya ba rnams gnas so/} /{gnyis pa la ni phreng thogs rnams gnas so//} प्रथमायां परिषण्डायां करोटपाणयो नाम यक्षाः प्रतिवसन्ति । द्वितीयायां मालाधाराः अभि.भा.१४९क/५२०; {dri gtsang khang gi sgor gnod sbyin phreng thogs dag go//} मालाधाराणां यक्षाणां गन्धकुटिद्वारे वि.सू.९५ख/११४; म.व्यु.३१५१ (५५ख).
phreng ldan ma
• ना. मल्लिका, दासी — {de yi 'bangs mo phreng ldan ma/} /{zhes pa gcig gis gus pa yis/} /{ji srid rnal du gnas gyur pa/} /{de srid rim gro mchog tu byas//} भक्त्या दासी तु तस्यैका परिचर्यापरा परम् । मल्लिकाख्याऽभवत्तस्याः सेवया स्वास्थ्यमाययौ ।। अ.क.२८०ख/३६.६; • पा. पंक्तिः, छन्दभेदः मि.को.४३क ।
phreng ba
• सं. माला १. = {gral} श्रेणी — {skyed tshal phreng 'di bu mo bzhin/} /{mdzes ldan sA la kA na na//} बालेवोद्यानमालेयं सालकाननशोभिनी ।। का.आ.३२३क/२.२९; {gser 'od gsal ba'i glog dag ni/} /{rnam par rol pa'i sprin 'phreng bzhin/} /{phun sum tshogs pas su yi yid/} /{dri ma can du byed ma yin//} कलुषं काञ्चनरुचिव्यक्तविद्युद्विलासिनी । न कस्य कुरुते लक्ष्मीर्मेघमालेव मानसम् ।। अ.क.३१३क/४०.६८; {'bru mar bum pa bye ba yis/} /{mar me yi ni 'phreng ba byas//} स कोटीस्तैलकुम्भानां दीपमालामकल्पयत् ।। अ.क.१५८ख/१७.१९; आलिः, ओ ली — {rlung gis gar bsgyur sprin gyi phreng //} मेघाली नर्तिता वातैः का.आ.३३५क/३.२२; {tshar ma phreng ba gral dang ni/} /{khrig chags} वीथ्यालिरावलिः पंक्तिः श्रेणी अ.को.१५४क/२.४.४; अलति भूषयति वनादिकमिति आलिः । अल भूषणपर्याप्तिवारणेषु अ.वि.२.४.४; आवलिः, ओ ली — {bcom ldan mdun du rgyal po yis/} /{rin chen sgron me'i 'phreng phul nas/} /{phyag 'tshal nas ni mdun bsdad de/} /{gus pa yis ni der gsol ba//} रत्नदीपावलिं दत्वा राजा भगवतः पुरः । उपविश्य प्रणम्याग्रे प्रणयात्तं व्यजिज्ञपत् ।। अ.क.१५९क/१७. २२; {chu 'dzin dag gi phreng ba 'dis/} /{phyogs rnams kyi ni go skabs 'phrog/} /{skar ma yi ni tshogs rnams bzung /} /{deng yang bdag gi srog rnams len//} हरत्याभोगमाशानां गृह्णाति ज्योतिषां गणम् । आदत्ते चाद्य मे प्राणानसौ जलधरावली ।। का.आ.३२५ख/२.११०; {lus ni re zhig 'dod pa yi/} /{don gyi rnam bcad tshig gi phreng //} शरीरं तावदिष्टार्थव्यवच्छिन्ना पदावली ।। का.आ.३१८ख/१.१०; आली सख्यावली अपि अ.को.२३२ख/३.३.१९८; आवलिः पंक्तिः अ.पा.३.३.१९८; पंक्तिः — {nam mkha' me+e tog gi phreng ba bzhin} आकाशाम्भोरुहपंक्तिवत् त.प.९२ख/६३८; {sprin gyi phreng ba yis} जीमूतपंक्तिभिः का.आ.३२५ख/२.९९; {'khun par byed pa sprin gyi phreng //} स्तनन्त्यो मेघपंक्तयः का.आ.३२१ख/१.९८; {ze 'bru dkar po so yi 'phreng ba dag/} /{bdud la 'phya ba bzhin du rgod par gyur//} अवज्ञयेवावजहास मारं यच्छुक्लया केसरदन्तपंक्त्या ।। जा.मा.२१क/२३; {ji ltar 'phreng ring zhes byar 'gyur//} पंक्तिर्दीर्घेति वा कथम् प्र. वा.१११क/१.९२; श्रेणिः— {sor mo dmar ba'i 'dab phreng dang /} /{sen mo'i 'od kyi ge sar can//} ताम्राङ्गुलिदलश्रेणि नखदीधितिकेसरम् । का.आ.३२४क/२.६८; {rab gsal so yi 'phreng ba 'jigs rung} प्रकटदशनश्रेणिविकटः अ.क.२२५ख/८९.५१; श्रेणी — {de yang ngal zhing ngal gso dang /} /{rab tu bral bas chu tshogs brgal/} /{gdung ba'i mya ngam 'phreng ba yis/} /{mtshan pa lho yi phyogs su song //} (?) सोऽपि तप्तमरुश्रेणीलक्षणां दक्षिणां दिशम् । श्रान्तः प्रशान्तविश्रान्तिर्वापिगाहं व्यगाहत ।। अ.क.१६५क/१९.१२; राजिः— {sngo bsangs nyid do phyogs rnams ni/} /{dbyar skyes sprin gyi phreng ba yis/} /{sa yang rtswa sngon gsar pa ni/} /{shin tu gzhon pa'i phreng bas so//} श्यामलाः प्रावृषेण्याभिर्दिशो जीमूतपंक्तिभिः । भुवश्च सुकुमाराभिर्नवशाद्वलराजिभिः ।। का.आ.३२५ख/२.९९; {mgrin pa kha dog gsum phreng can/} /{ne tso 'di dag tshig 'jam ldan//} त्रिवर्णराजिभिः कण्ठैरेते मञ्जुगिरः शुकाः ।। का.आ.३२२क/२.९; रेखा — {bzhin 'di la yang bung ba'i 'phreng rnams chu skyes blo yis nye bar brten pa dang //} यच्चास्मिन्नवलम्बतेऽम्बुजधिया रोलम्बरेखा मुखे अ.क.३५८ख/४८.१४; पालिः, ओ ली — {ge sar rgyas pa'i khur bsten pa lA sha'i/} /{'phreng ba mdzes pa dpyid kyi seng ge yi//} वसन्तसिंहस्य पलाशपाली बभौ स्फुरत्केसरभारभाजः । अ.क.२९५क/१०८.३५ २. पुष्पदामादयः — {nags tshal gyi shing gi me tog lo ma dang bcas pa'i phreng ba ni thogs} सपल्लवैर्वनतरुकुसुमैर्विरचितां मालामुद्वहन्तम् जा.मा.३७ख/४४; {me tog 'phreng bas gdu bu btags pa bzhin//} सवलयमिव पुष्पमालया जा.मा.९२क/१०५; माल्यम् — {de dag gis me tog dang phreng ba'i chun po dang}…{thogs te 'ongs pa} यान्यनेन पुष्पाणि गृहीतानि माल्यदामानि अ.सा.४४४क/२५०; स्रक्— {phreng ba spel legs yid 'ong rnams kyis mchod//} अभ्यर्चयामि…स्रग्भिश्च संस्थानमनोरमाभिः ।। बो.अ.४ख/२.१५; दाम — {me tog gi phreng ba} कुसुमदाम जा.मा.८०ख/९२; {de nas ya mtshan ldan pa des/} /{nam zhig glog 'phreng lta bu yi/} /{zhags pa don yod ces bya ba/} /{klu yis mchod par byed pa mthong //} कदाचिदथ नागेन पूज्यमानः सविस्मयः । विद्युद्दामोपमं पाशममोघाख्यं ददर्श सः ।। अ.क.९३क/६४. ६१; मालिका — {gser gyi 'phreng bas phyug po'i mtshan ma bstan pa bzhin//} समृद्धिसूचैव तु हेममालिका जा.मा.१६६क/१९२; • पा. माला, हस्तमुद्राविशेषः — {de bzhin sor mo phreng bar byas/} /{phreng ba zhes ni yongs su bsgrags//} तथैव मालमङ्गुल्यै सा माला परिकीर्तिता ।। म.मू.२५१क/२८६; • ना. = {phreng ba ma} माला, देवी— {sgeg mo phreng ba de bzhin glu/} /{gar mkhan lha mo bzhi po dang /} /{spos dang me tog mar me ma/} /{dri yi lha mo khyod phyag 'tshal//} लास्या माला तथा गीता नृत्या देव्यश्चतुष्टयाः । पुष्पा धूपा च दीपा च गन्धा देवी नमोऽस्तु ते ।। स.दु.१०७ख/१६०.
phreng ba mkhan
मालाकारः — {de nas bu mo mdzes ma de/} /{me tog rnyed dka' 'gyur ba'i tshe/} /{mchod pa 'chad pa'i sdug bsngal gyis/} /{gzir ba 'phreng ba mkhan la zhus//} ततः सा सुन्दरी कन्या पुष्पं दुर्लभतां गतम् । पूजाविच्छेददुःखार्ता मालाकारमवोचत ।। अ.क.२२९क/८९.९६; मालिकः — {de dag rgyal po'i 'jigs pa yis/} /{sbas nas sred pas 'phreng mkhan gyis/} /{de la byin} तानि राजभयात्तस्यै लुब्धः प्रच्छाद्य मालिकः । ददौ अ.क.२२९क/८९.९८.
phreng ba mkhan ma
ना. मालाकारी, योगिनी — {shar du 'khar ba mkhan mo dang}…{rlung du phreng ba mkhan ma ste rnal 'byor ma brgyad do//} पूर्वे कंसकारी… वायव्यां मालाकारीति योगिन्यष्टकम् वि.प्र.१६२क/३.१२६.
phreng ba rgyu
पुष्पमाला — {phreng ba rgyu dag kyang ngo /} /{mchod rten la dbul bar bya'o//} पुष्पमालां च । चैत्ये विनियोगः वि.सू.४३ख/५५.
phreng ba brgyu ba
पा. माल्यग्रथनम्, कलाविशेषः — {mchongs pa dang}…{phreng ba brgyu ba dang}…{spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}…{thams cad la} लङ्घिते…माल्यग्रथने…गन्धयुक्तौ—इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८.
phreng ba can
• वि. माली — {rgyan gyis brgyan cing 'phreng ba can/} /{nga yi bu gnyis sang khrid cig//} मालिनावभ्यलंकृतौ ।…श्वो नेतासि सुतौ मम ।। जा.मा.५४ख/६४; स्रग्वी मि.को.८२ख; • सं. मालिका — {gzhon nu'i phreng ba can} नवमालिका अ.को.१५९क/२.४.७३; • ना. १. श्रेणिकः, परिव्राजकः — {kun tu rgyu phreng ba can thams cad mkhyen pa'i ye shes 'di la mos nas dad pas rjes su 'brang zhing phyogs gcig pa'i ye shes kyis zhugs so//} तत्र हि श्रेणिकः परिव्राजकः सर्वज्ञज्ञाने अधिमुच्य श्रद्धानुसारी प्रादेशिकेन ज्ञानेनावतीर्णः अ.सा.७ख/५ २. मालिकः, शाक्यः — {de sras thu bo zas gtsang ste/} /{gzhan ni zas dkar de yi ni/} /{rjes su skyes pa dre bo zas/} /{bdud rtsi zas ni gzhon nu'o/} /{bu mo bzhi ste gtsang zhes dang /} /{dkar bre bdud rtsi de bzhin no/}…{dkar mo'i bu ni phreng ba can/} ज्येष्ठः शुद्धोदनस्तस्य सुतः शुक्लोदनः परः । द्रोणोदनस्तदनुजः कनीयानमृतोदनः ।। कन्याश्चतस्रः शुद्धाख्या शुक्ला द्रोणाऽमृता तथा । …शुक्लासूनुश्च मालिकः ।। अ.क.२३४ख/२६.२५ ३. मालिनी, मारस्याग्रमहिषी — {chung ma'i dam pa phreng ba can yang mal nas sa la lhung ste lag pa gnyis mgo la rdeb par rmis pa dang} अग्रमहिषीं च मालिनीं शयनभ्रष्टां धरण्यामुभाभ्यां पाणिभ्यां शीर्षमभिपीडयन्तीमपश्यत् ल.वि.१४८क/२१९ ४. मालती, उद्यानपालिका — {grong khyer rgyal po'i khab tu ni/} /{rgyal po'i btsun mo'i skyed tshal gyi/} /{nags su skyed tshal bsrungs ba sngon/} /{'phreng ba can zhes bya bar gyur //} पुरे राजगृहे राजवल्लभोद्यानकानने । बभूव मालती नाम पूर्वमुद्यानपालिका ।। अ.क.१८३ख/२०.९९.
phreng ba 'chang
ना. मालाधारी, राक्षसी — {de nas srin mo 'phyang ma zhes bya ba dang}…{srin mo phreng ba 'chang zhes bya ba dang} अथ खलु लम्बा च नाम राक्षसी…मालाधारी च नाम राक्षसी स.पु.१४८ख/२३४.
phreng ba stobs
ना. मालदः, जनपदः — {rigs kyi bu nga ni tshe'i sa yul phreng ba stobs kyi grong rdal khang khyim can zhes bya ba de na tshong dpon sa skyong zhes bya ba zhig yod de}…{'dir 'ongs so//} अहमस्मिन् कुलपुत्र आगच्छामि जन्मभूमेर्मालदेभ्यो जनपदेभ्यः कुटिग्रामकात् । तत्र गोपालको नाम श्रेष्ठी ग.व्यू.३४०ख/४१६.
phreng ba dang ldan
= {phreng ba ldan pa/}
phreng ba ldan pa
वि. स्रग्वी — {gos dkar phreng ba ldan pas 'chang /} /{yang dang yang du nye reg bya//} शुक्लाम्बरधरः स्रग्वी उपस्पृश्य पुनः पुनः । म.मू.१३२क/४१; {de nas zla ba nya ba'i bzhin/} /{'phreng ba dang ldan rna rgyan mdzes/} /{kun dga' rnam pa dang bcas bzhin/} /{de ni bde gshegs blta ru 'ongs/} ततः पूर्णेन्दुवदनः स्रग्वी रुचिरकुण्डलः । स साकार इवाऽऽनन्दः सुगतं द्रष्टुमाययौ ।। अ.क.३०६क/३९.१०४.
phreng ba byed pa
मालाकारः मि.को.२६क ।
phreng ba ma
ना. १. आवली, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo du ma dag dang}…{'di lta ste/} {sgrol ma dang}…{phreng ba ma dang}…{zla ldan ma} अनेकैश्च विद्याराज्ञीभिः…तद्यथा—तारा… आवली… चन्द्रावती चेति म.मू.९६क/७ २. माला, पूजादेवी — {rol mo ma dang}… {phreng ba ma dang}…{'dod ma ste de dag la sogs pa rnams kyis de bzhin shegs pa rnams la}…{mchod pa byas nas} नृत्या…माला …कामा इत्यादिभिस्तथागतानां पूजां कृत्वा वि.प्र.३१क/४.४.
phreng ba ma'i phyag rgya
पा. मालामुद्रा — {phreng ba ma'i phyag rgya bcings la 'di skad ces brjod de} मालामुद्रां बद्ध्वैवं वदेत् स.दु.१०२ख/१४२.
phreng ba 'dzin pa
• पा. स्रग्धरा, वृत्तभेदः — {phreng ba 'dzin pa'i tshigs su bcad pa thams cad mkhyen pa ston pa po la sogs pa'i yang dag par sdud par byed pa dag gis rgyud kyi rgyal po ston par mdzad do//} स्रग्धरावृत्तैः सर्वज्ञदेशकादिसंग्राहकैस्तन्त्रराजं देशयति वि.प्र.१३१क/१, पृ.२९; {phreng 'dzin tshigs bcad sum cu ni/} /{lhag pa'i phyogs brgya le'u lngas/} /{dpal ldan rgyud dag rdzogs par ni/} /{smra ba'i rgyal pos ston 'gyur te//} श्रीतन्त्रं स्रग्धरावृत्तैस्ंइत्रशच्चाधिकदिग्शतैः ।। पटलैः पञ्चभिः पूर्णं वादिराट् देशयिष्यति । वि.प्र.१२७क/१, पृ.२५; • ना. मालाधराः, देवसमुदायः— {der ni rol mtsho las 'thon pa'i/} /{klu rnams dag la rab brtsams nas/} /{gnod sbyin lag na gzhong thogs dang /} /{'phreng 'dzin zhes pa'i lha dang ni//} नागास्तत्र कृतारक्षाः प्रख्यातोदकनिःसृताः । करोटपाणयो यक्षाः सुरा मालाधराभिधाः ।। अ.क.४२ख/४.७२.
phreng ba bzang po can
ना. सुमालिनी, गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang}…{dri za'i bu mo phreng ba bzang po can zhes bya ba} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा — प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या…सुमालिनी नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२क/२५९.
phreng ba bzang mo
ना. शुभमाला, गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang}…{dri za'i bu mo phreng ba bzang mo zhes bya ba} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा — प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या… शुभमाला नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२क/२५९.
phreng ba'i sngags
मालामन्त्रः — {sku rdo rje dang las gzhan la phreng ba'i sngags gang yin pa de ni yan lag so so'i sngags zhes gsungs te} तस्मात् कायवज्रात् परतो यो मालामन्त्रः स प्रत्यङ्गमन्त्रमित्युच्यते वि.प्र.७९ख/४. १६७.
phreng ba'i chun po
माल्यदाम — {de dag gis me tog dang phreng ba'i chun po dang}… {thogs te 'ongs pa} यान्यनेन पुष्पाणि गृहीतानि माल्यदामानि अ.सा.४४४क/२५०; स्रग्दाम — {cod pan dang rna cha dang phreng ba'i chun po dang dpung rgyan dang se mo do dang se mo do phyed pa phrag pa nas 'phyang ba} मौलीकुण्डलस्रग्दामकेयूरहारार्धहाररत्नहारस्कन्धोपरिषु का.व्यू.२३५ख/२९८.
phreng ba'i lda ldi
स्रग्दाम — {cod pan dang rna cha dang phreng ba'i lda ldi dang dpung rgyan dang rkang pa'i gdu bu brgya stong rab tu 'phyang ba} विविधमौलीकुण्डलस्रग्दामकेयूरनूपुरशतसहस्राणि प्रलम्बितानि का.व्यू.२०३ख/२६१.
phreng ba'i dpe
पा. मालोपमा, उपमाभेदः — {'od kyis nyi bzhin nyi ma yis/} /{nyin bzhin nyin gyis mkha' la bzhin/} /{rnam par gnon pas khyod la dpal/} /{'dzin zhes de ni phreng ba'i dpe//} पूष्ण्यातप इवाह्नीव पूषा व्योम्नीव वासरः । विक्रमस्त्वय्यधाल्लक्ष्मीमिति मालोपमैव सा ।। का.आ.३२३ख/२.४२.
phreng ba'i dbang bskur bar bya
क्रि. मालाभिषेकं दद्यात्— {de nas phreng ba'i dbang bskur bar bya'o//} ततः मालाभिषेकं दद्यात् स.दु.११५ख/१९२.
phreng ba'i za ma tog
मालसमुद्गकः — {lam po cher phreng ba'i za ma tog bya'o//} मालसमुद्गकस्य रथे (?रथ्यां) करणम् वि.सू.१००क/१२१.
phreng ba'i gsal byed
पा. मालादीपकम्, दीपकभेदः — {zhes sogs gsal byed yin mod kyang /} /{snga ma snga ma ltos pa yi/} /{ngag gi phreng ba rab ldan phyir/} /{de ni phreng ba'i gsal byed 'dod//} इत्यादिदीपकत्वेऽपि पूर्वपूर्वव्यपेक्षिणी । वाक्यमाला प्रयुक्तेति तन्मालादीपकं मतम् ।। का.आ.३२५ख/२.१०७.
phreng bar bkod pa bzhin du gyur pa
आपीडकजातम् म. व्यु.६०६१ (८७क).
phreng bar 'os pa
वि. माल्यम् — {gtsug phud 'phreng bar 'os pa'i pad+mos yongs gang lag pa yis//} धम्मिल्लमाल्यपरिपूरितपाणिपद्मः अ.क.४१क/५५.४८.
phreng 'dzin
= {phreng ba 'dzin pa/}
phred
= {'phred/}
phred gtan
= {'phred gtan/}
phrogs
• क्रि. ( {'phrog} इत्यस्या भूत., विधौ) १. हरतु — {de nas sred ldan 'ongs gyur zhing /} /{ri dwags gsod par brtson mthong nas/} /{de yis smras pa thog mar ni/} /{mda' yis bdag gi 'tsho ba phrogs//} अथ लुब्धकमायान्तं दृष्ट्वा मृगवधोद्यतम् । साऽवदन्मम बाणेन प्रथमं हर जीवितम् ।। अ.क.२४६ख/२८.६६; अपहरेत्— {gal te 'ga' zhig gis klu'i bu de yul 'di nas phrogs na klu'i bu de cir 'gyur} यदि कश्चित्तं नागपोतमितो विषयादपहरेत्तस्य नागपोतस्य किं स्यात् वि.व.२०५क/१.७९ २. अहरत् — {de nas slar yang bcom ldan gyis/} /{rab tu btud byas de yi yang /} /{rmongs pa chos gtam rigs pa yis/} /{'od kyi mun pa bzhin du phrogs//} ततः कृतप्रणामस्य तस्यापि भगवान् पुनः । धर्म्यया कथया मोहत्विषा तम इवाहरत् ।। अ.क.८१क/६२.८५; • = {phrogs pa/}
phrogs gyur
= {phrogs par gyur pa/}
phrogs pa
• सं. हरणम् म.व्यु.७६३१ (१०९क); आहरणम् म.व्यु.७६२८ (१०९क); • भू.का.कृ. १. हृतः — {sbyin pa ma byin nor ni phrogs pa nyid/} /{'tshe ba'i slad du sems ni byas pa nyid//} दानं न दत्तं हृतमेव वित्तं हिंसानिमित्तीकृतमेव चित्तम् । अ.क.१६६क/१९.२९; आहृतः — {mchod sbyin phyir ni rgyal po'i bu mo phrogs pa/} {bdag gis} नृपात्मजा यज्ञनिमित्तमाहृता मया जा.मा.१९९क/२३२; अपहृतः — {mdzes pa'i gar dang rol rtsed kyis/} /{bde blag tu ni sems phrogs pa/} /{gdul bya rnams kyi yid ni der/} /{nges par 'dod pa'i rang bzhin gyur//} कान्तानृत्यविलासेन हेलापहृतचेतसाम् । अभूत्तत्र विनेयानां कामं काममयं मनः ।। अ.क.१६०ख/७२.४५; मुषितः — {phrogs pa ni dge ba'i nor yod pa dang bral ba'o//} मुषिता विलुप्तकुशलधनाः बो.प.९३क/५७; पर्यस्तः — {de nas rgyal po ma skyes dgras ko sa la'i rgyal po gsal rgyal gyi glang po che'i tshogs dang}… {thams cad phrogs te} अथ राज्ञा अजातशत्रुणा राज्ञः प्रसेनजितः कौशलस्य सर्वो हस्तिकायः पर्यस्तः अ.श.३०ख/२६; आच्छिन्नः — {gos phrogs pa dang brlag pa dang tshig pa dang rlung gis khyer ba dang chus khyer bar ma gyur pa la'o//} अनाच्छिन्ननष्टदग्धहृतोऽर्ध(?)चीवरस्य वि.सू.२४ख/३० २. हृतवान् — {bdag cag gis}…{gos phrogs so//} वयं चीवरान् हृतवन्तः शि.स.४४क/४२.
phrogs par gyur pa
भू.का.कृ. हृतः — {nyon mongs ma de mthong bzhin phrogs gyur kyang /} /{mthu med zhum nas rab tu zhi bar 'dug//} हृतां च पश्यन्नपि तां वराननामशक्तिदीनप्रशमोऽस्यवस्थितः ।। जा.मा.११३क/१३१; अपहृतः — {chom rkun gyis phrogs par gyur pa'am mes tshig gam} चौरैर्वाऽपहृता भवन्ति, अग्निना वा दग्धाः बो.भू.७९ख/१०१.
phrod
समवायः — {'on te de dag gnyi ga ni/} /{mthong ba phrod du ji ltar yin//} अथ द्वयमसौ पश्येत् समवायः कथं भवेत् । प्र.अ.३६ख/४२; द्र. {'phrod pa/}
phrol
= {phrol ba/}
phrol ba
भू.का.कृ. अपनीतः — {des gtsug gi nor bu phrol ba dang} तेन चूडामणिरपनीतः वि.व.१९२क/१.६६.
'phags
= {'phags pa/} {'phags te/} {o nas} अभ्युद्गम्य— {de steng gi nam mkha' la 'phags nas char pa shing rta'i srog shing tsam gyi rgyun dbab par brtsams te} स उपरिविहायसमभ्युद्गम्य अक्षमात्राभिर्वारिधाराभिर्वर्षितुमारब्धः वि.व.१४१क/१.३०; उत्पत्य — {nam mkha' la 'phags te yab la cho 'phrul rnam pa sna tshogs bstan to//} स गगनतलमुत्पत्य पितुः सकाशे विचित्राणि प्रातिहार्याणि चकार अ.श.७१ख/६२; उत्प्लुत्य— {de ma thag kho nar yid 'phrog ma nam mkha' la 'phags te tshigs su bcad pa de smras pa} तत्समनन्तरमेव मनोहरा गगनतलमुत्प्लुत्य गाथां भाषते वि.व.२१२ख/१.८७.
'phags skye
= {'phags pa'i skye bo/}
'phags skyes po
ना. विरूढकः १. महाराजाख्यः कुम्भाण्डाधिपतिः — {grul bum gyi rgyal po 'phags skyes po} विरूढककुम्भाण्डराजः ग.व्यू.१०४क/१९३; {rgyal po chen po 'phags skyes po ni grul bum}…{bye ba khrag khrig brgya stong phrag du ma dag dang lhan cig tu lho phyogs nas 'ongs par gyur te} दक्षिणस्या दिशो विरूढको महाराजोऽभ्यागतोऽभूत् सार्धमनेकैः कुम्भाण्डकोटिनियुतशतसहस्रैः ल.वि.१०८क/१५७; विरूढः — {de nas dal 'bab ngogs su ni/} /{bsam gtan mtha' ru ston pa'i gsung /} /{nyan du rgyal po chen po ni/} /{bzhi zhes brjod pa sngon du 'ongs/} /{yul 'khor srung dang 'phags skyes po/} /{mig mi bzang dang nor bdag go//} ध्यानान्तेऽथ प्रवचनं शास्तुर्मन्दाकिनीतटे । चत्वारः श्रोतुमाजग्मुर्महाराजाभिधाः सुराः ।। धृतराष्ट्रविरूढाख्यविरूपाक्षधनाधिपाः । अ.क.१७१क/७७.५ २. नृपः — {de brgyud bu ram shing pa byung /} /{de las yang ni 'phags skyes po/} /{de yi bu ni nu bo la/} /{dga' bas phu bo gnas nas bskrad/} /{de nas gzhon nu thams cad ni/} /{gcig tu 'dus nas rang yul la/} /{chags dang bral bas thub pa che/} /{ser skya zhes pa'i gnas su song //} इक्ष्वाकुरन्वये तस्य तस्य चाभूद् विरूढकः । प्रीत्या कनीयसः सूनोर्ज्येष्ठास्तेन विवासिताः ।। एकीभूय ततः सर्वे स्वदेशविगतस्पृहाः । कुमाराः कपिलाख्यस्य महर्षेराश्रमं ययुः ।। अ.क.२३३ख/२६.१४ ३. कोशलराजप्रसेनजितः पुत्रः — {de nas dus kyis sa bdag gi/} /{sras ni 'phreng can ma la gyur/} /{'phags skyes po zhes bya ba ste/} /{rig dang sgyu rtsal rab sbyangs pa'o//} अथ कालेन भूभर्तुर्मालिकायामभूत् सुतः । विरूढकेतिमुख्याख्यो विद्यासु च कृतश्रमः ।। अ.क.११७ख/११.४७ ४. कोशलराजप्रसेनजितः सेनापतिः— {rgyal pos dmag dpon 'phags skyes po la bsgos} राज्ञा विरूढकस्य सेनापतेराज्ञा दत्ता वि.व.१२८क/२. १०४.
ना. उज्जयिनी, नगरम् — {sa bdag bi du ra zhes pa/} /{mya ngan med bzhin mig g}.{yo mas/} /{rkang pas bsnun pa'i dge mtshan can/} /{'phags rgyal dag tu sngon byung gyur//} उज्जयिन्यामभूत्पूर्वं विदुरो नाम भूपतिः । अशोक इव लोलाक्षीचरणाहतिकौतुकी ।। अ.क.१६९ख/७६.१०; {'phags rgyal du ni rgyal po mu khyud mtha' yas kyi bu btsas so//} उज्जयिन्यां राज्ञोऽनन्तनेमेः पुत्रः वि.व.४ख/३क/२.७४; अवन्तिविषयः — {'phags rgyal skyed mos tshal du sngon/} /{rgyal po dpal ldan 'char byed ni/} /{rtse dga'i ro dang ldan pa dag/} /{btsun mor bcas pa rnam par gnas//} उद्याने केलिरसिकः श्रीमानुदयनः पुरा । अवन्तिविषये राजा विजहार वधूसखः ।। अ.क.२६२ख/९६.२.
'phags mchog
= {'phags pa'i mchog/}
'phags pa
• क्रि. विशिष्यते — {brtan rnams 'jig rten shes pa nyid/}… /{de las gzhan pa dag las 'phags//} लोकज्ञता हि धीराणां तदन्येभ्यो विशिष्यते ।। सू.अ. २२३ख/१३२; उच्चलति — {'jig tshogs la lta bas}…{sdug bsngal las mi 'phags so//} सत्कायदृष्ट्या…दुःखान्नोच्चलति अभि.स.भा.८७ख/११९; • सं. १. = {khyad 'phags} अतिशयः, प्रकर्षः — {thub mtshan yul na gnas pa dang /} /{gsal la rdzogs pas 'phags pa yin//} देशस्थोत्तप्तपूर्णत्वैर्लक्षणातिशयो मुनेः । अभि.को.१०ख/३.९७ २. आर्यः, श्रेष्ठजनः — {bdag ni 'phags pa'i bka' drin gyis/} /{lha yi longs spyod nye bar spyod//} अहं त्वार्यप्रसादेन दिव्यभोगोपभोगिनी ।। अ.क.१७२ख/१९.१०४; आर्यस्तु मारिषः अ.को.१४३ख/१.८.१४; आर्यकः— {shes ldan dag}…{bdag cag gis gang bdag cag rgya mtsho chen po'i nang du dong ba rnams la chos ston par 'gyur ba'i 'phags pa 'ga' zhig gshegs su gsol na} कंचिद् वयं भवन्त आर्यकमवतारयामी योऽस्माकं महासमुद्रमध्यगतानां धर्मं देशयिष्यति वि.व.१४१ख/८७ ३. नृजातिविशेषः — । {de bas bdag cag khyod kyi bkas shI ta dang kha ba can gyi lho lang+ka'i gling gi byang 'phags pa'i yul du 'gro ba mchog go//} तस्माद् वयं तवाज्ञया वरमार्यविषयं गमिष्यामः, शीताहिमवतोर्दक्षिणं लङ्काद्वीपोत्तरमिति वि.प्र.१२९ख/१, पृ.२८ ४. (प्रा.) = {'gro ba} प्रस्थानम् म.व्यु.६६५२ (९५क) ५. मार्ष, सम्बोधने— {'phags pa 'di bdag cag gis ji ltar yid ches par bgyi} कथं पुनरिदं मार्ष शक्यमस्माभिरपि श्रद्धातुं स्यात् जा.मा.१७४क/२०१; • पा. आर्यः — {'phags pa dang 'jig rten pa rnam par phye ba dang} आर्यलौकिकप्रविभक्तितां च द.भू.२५२ख/४९; {'phags pa'i bden pa} आर्यसत्यम् अ.श.३५क/३०; {'phags lam} आर्यमार्गः अभि.को.११ख/४.२१; {'phags pa'i ye shes} आर्यज्ञानम् ल.अ.६२क/७; {'phags pa'i rigs} आर्यगोत्रम् ल.अ.९८क/४४; {'phags pa'i gang zag brgyad} अष्टावार्यपुद्गलाः अभि.भा.२७ख/९७३; • वि. आर्यः — {'phags pa 'od srungs che zhes bya//} आर्यो महाकाश्यपाख्यः अ.क.१५७ख/१७.३; {'phags pa bde ba can gyi bkod pa} आर्यसुखावतिव्यूहः क.त.११५; {de dag ni sgra 'phags pa rnams zhes bya'o//} अमी उच्यन्ते आर्याः शब्दाः बो.भू.३७ख/४८; {'phags skye} आर्यजनः अ.क.१९४क/२२.१९; • भू.का.कृ. १. उद्गतः — {de yi bsod nams tshogs rnams ni/} /{rang nyid mtho ris brjod bzhin 'phags//} स्वयं तत्पुण्यसम्भारं स्वर्गं वक्तुमिवोद्गतम् ।। अ.क.१७५क/१९.१३३; उत्पतितः — {nam mkha' la 'phags te cho 'phrul rnam pa sna tshogs byas nas} गगनतलमुत्पतितः, विचित्राणि च प्रातिहार्याणि कर्तुं प्रवृत्तः अ.श.६४ख/५६; अतिक्रान्तः — {kha dog 'phags shing shin tu 'phags pa dang ldan pa dag gis} अतिक्रान्तातिक्रान्तैर्वर्णैः ल.वि.३ख/३; उच्चलितः — {'jig tshogs la lta bas}…{sdug bsngal las mi 'phags so/} /{ji snyed 'phags kyang}…{log par nges par 'byung gi} सत्कायदृष्ट्या…दुःखान्नोच्चलति । उच्चलितोऽपि कथंचिन्…मिथ्या निर्याति अभि.स.भा.८७ख/११९; मुक्तः— {gzhan dag gis ni stan las phyed 'phags pas so//} अर्धमुक्तेनासनेनान्यैः वि.सू.६१ख/७८; क्षिप्तः — {mda' dang rdo dang shing la sogs/} /{'phen la sogs pas bskyod pa dang /} /{gcig 'phags na ni gcig lhung 'gyur//} इषुप्रस्तरकाष्ठाद्या उत्क्षेपाद्यैः समीरिताः । एकः क्षिप्तः पतत्येकः ल.अ.१८८ख/१६०; आक्षिप्तः — {'phags pa ni rtsol ba med pa bzlog par nus pa ma yin no//} नाक्षिप्तो यत्नमन्तरेण निवर्तयितुं शक्यः प्र.अ.१२८ख/१३८ २. अभिक्रान्तः— {btsun pa bdag cag ni 'phags so/} /{mngon par 'phags so//} अभिक्रान्ता वयं भदन्ताभिक्रान्ताः वि.व.१५२क/१.४०; सम्प्रस्थितः— {bdag cag ni rgya mtsho chen por 'phags} वयं च महासमुद्रं सम्प्रस्थिताः वि.व.१०१ख/२.८८.
वि. आर्यकान्तः — {'phags pa dgyes pa'i zhi ba'i go 'phang thob//} प्राप्तं च शान्तं पदमार्यकान्तम् अ.श.७८ख/६९; आर्यप्रियः लो.को.१५८२.
'phags pa dgyes pa'i tshul khrims
पा. आर्यकान्तं शीलम् — {'phags pa dgyes pa'i tshul khrims rnams ni tshul khrims yin pas rdzas gnyis so//} आर्यकान्तानि च शीलानि शीलमिति द्वे द्रव्ये भवतः अभि.भा.४१क/१०२६.
'phags pa dgyes pa'i tshul khrims dang ldan
वि. आर्यकान्तशीलवान् — {srog gi phyir yang bya ba ma yin pa mi byed do/} /{de'i phyir 'di ni 'phags pa dgyes pa'i tshul khrims dang ldan no//} जीवितहेतोरप्यकृत्यं न करोतीत्यत आर्यकान्तशीलवानयम् म.टी.२७८ख/१३८.
'phags pa dgyes pa'i tshul khrims la zhugs pa'i rnam pa bsgom pa
पा. आर्यकान्तशीलप्रविष्टाकारभावनः, भावनाकारप्रविष्टभेदः — {sgom pa'i rnam pa la zhugs pa ni/} {rnam pa bzhi bsgom pa dang rnam pa sum cu rtsa bdun bsgom pa'o//}…{de la rnam pa sum cu rtsa bdun bsgom pa ni}… {'phags pa dgyes pa'i tshul khrims la zhugs pa'i rnam pa bsgom pa dang} भावनाकारप्रविष्टश्चतुराकारभावनः सप्तत्रिंशदाकारभावनश्च…तत्र सप्तत्रिंशदाकारभावनः…आर्यकान्तशीलप्रविष्टाकारभावनः सू.भा.१६७ख/५८.
'phags pa ci yang med
पा. आर्याकिञ्चन्यम्, अनास्रवाकिञ्चन्यायतनम् — {srid rtser 'phags pa ci yang med/} /{mngon sum byas nas zag pa zad//} आर्याकिञ्चन्यसाम्मुख्यात् भवाग्रे त्वास्रवक्षयः । अभि.को.२४ख/८.२०.
'phags pa chos srung ba'i sde pa
आर्यधर्मगुप्ताः, निकायभेदः — {sde pa gzhan zhes bya ba ni 'phags pa chos srung ba'i sde pa la sogs pa'o//} निकायान्तरीयाः । आर्यधर्मगुप्तप्रभृतयः अभि.स्फु.१७५ख/९२५.
'phags pa nyan thos
आर्यश्रावकः — {blo gros chen po nga'i 'phags pa nyan thos rnams ni kha zas tha mal pa'ang mi za na sha dang khrag gi zas mi rung ba lta ci smos} न हि महामते आर्यश्रावकाः प्राकृतमनुष्याहारमाहरन्ति, कुत एव मांसरुधिराहारमकल्प्यम् ल.अ.१५६ख/१०३.
'phags pa stong gis bgrod pa
वि. आर्यसहस्रवाहिता — {bdag med 'phags pa stong gis bgrod pa 'di/} /{phye yang dman pa'i mig gis mi mthong ngo //} निरात्मतामार्यसहस्रवाहितां न मन्दचक्षुर्विवृतामपीक्षते ।। अभि.भा. ९५क/१२३३.
'phags pa thams cad yod par smra ba
पा. आर्यसर्वास्तिवादाः, निकायभेदः म.व्यु.९०७७ (१२५क); आर्यसर्वास्तिवादी — {'phags pa thams cad yod par smra ba'i rtsa ba'i dge slong ma'i so sor thar pa'i mdo'i 'grel pa} आर्यसर्वास्तिवादिमूलभिक्षुणीप्रतिमोक्षसूत्रवृत्तिः क.त.४११२.
'phags pa thams cad yod par smra ba'i sde
आर्यसर्वास्तिवादाः, निकायभेदः श.को.७१७.
'phags pa dang 'jig rten pa rnam par phye ba
आर्यलौकिकप्रविभक्तिता — {de ni las dge ba dang mi dge ba dang lung du ma bstan pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te/}… {'phags pa dang 'jig rten pa rnam par phye ba dang} स कर्मणां कुशलाकुशलाव्याकृततां च यथाभूतं प्रजानाति… आर्यलौकिकप्रविभक्तितां च द.भू.२५२ख/४९.
'phags pa bdag gi so so rang gis rig pa
पा. प्रत्यात्मार्यस्वगतिः — {'phags pa bdag gi so so rang gis rig pa dang /} {mu stegs can gyi tshul dang yul shin tu mthong ba'i blo gzung ba dang 'dzin pa'i rnam par rtog pa spangs nas} प्रत्यात्मार्यस्वगतितीर्थ्यनयगतिसुदृष्टबुद्धयो ग्राह्यग्राहकविकल्पप्रहीणाः ल.अ.१०६क/५२.
'phags pa gnas brtan pa
आर्यस्थविरः म.व्यु.९०९५ (१२५ख).
'phags pa ma yin pa
• वि. अनार्यः, ओ र्या — {ji ltar nye bar len pa las 'byung bar dka' ba dang /} {ji ltar srid pa'i sred pa 'phags pa ma yin pa dang} यथा दुःप्रतिनिःसरणं चोपादानम्, यथाऽनार्या भवतृष्णा रा.प.२५०ख/१५२; {dogs pas snyan smra la brten nas/} /{'phags pa min rnams dbugs 'byin byed/} /{gang phyir sbrang rtsis kha byugs pa'i/} /{spu gri mid na rgyu ma gcod//} कुर्र्यादनार्ये नाश्वासि कार्यं माधुर्यमाश्रिते । अन्त्रच्छेदी विगीर्णो हि मधुदिग्धमुखः क्षुरः ।। अ.क.८१क/८.१९; {sa bdag gdung bas gzir cing mya ngan dang /} /{khro bas tshig pas de la rab smras pa/} /{gdug pa la chags 'phags min gtum mo 'di/} /{khyod ni rmongs pas yongs su srung ngam ci//} तमब्रवीद् भूमिपतिर्व्यथार्तः शोकेन कोपेन च दह्यमानः । मोहात्किमेतां निशितामनार्यां क्रौर्यप्रसक्तां परिरक्षसि त्वम् ।। अ.क.६७ख/५९.१५८; {de bzhin 'phags min ser sna can/} /{de yi tshe na 'byung bar 'gyur//} अनार्या मत्सरिणस्तथा । भविष्यन्ति तदा काले म.मू.३०३क/४७२; • सं. अनार्यत्वम् — {blo gros chen po gal te mngon par rtogs pa 'thob pa skad cig ma yin na ni/} {'phags pa rnams 'phags pa ma yin par 'gyur te} यदि पुनर्महामते अभिसमयप्राप्तिः क्षणिका स्यात्, अनार्यत्वमार्याणां स्यात् ल.अ.१४९ख/९६.
'phags pa min
= {'phags pa ma yin pa/}
'phags pa min pa
= {'phags pa ma yin pa/}
'phags pa tshe gzhan du yongs su gyur pa
पा. परिवृत्तजन्मान्तर आर्यः — {ci'i phyir 'phags pa tshe gzhan du yongs su gyur pa gzugs dang gzugs med par 'jug pa dang dbang po 'pho ba dang yongs su nyams pa dag tu mi 'dod ce na} किं पुनः कारणं परिवृत्तजन्मान्तरस्यार्यस्य रूपारूप्यप्रवेशेन्द्रियसञ्चारपरिहाणयो नेष्यन्ते अभि.भा.२४ख/९५९.
'phags pa bzhed pa
आर्यकान्तम् म.व्यु.१६२८ (३६ख); मि.को.१२२ख; द्र. {'phags pa dgyes pa/}
'phags pa so so rang gi dngos po khong du chud par bya ba
आर्यप्रत्यात्मवस्त्वधिगमः — {de bas na blo gros chen po khyod kyis}…{'phags pa so so rang gi dngos po khong du chud par bya ba'i rnam par rtog pa dang bral bar bya'o//} तस्मात्तर्हि महामते… आर्यप्रत्यात्मवस्त्वधिगमविकल्परहितेन भवितव्यम् ल.अ.९३क/३९.
'phags pa so so rang gi chos rtogs par khong du chud pa
वि. प्रत्यात्मार्यधर्मगतिंगतः — {sangs rgyas kyi sa snang ba med pa/} {mi skye ba dran pa'i phyir 'phags pa so so rang gi chos rtogs pa khong du chud pas bdag gi sems la dbang sgyur zhing} निराभासबुद्धभूम्यनुत्पादस्मरणतया प्रत्यात्मार्यधर्मगतिंगतः स्वचित्तवशवर्ती ल.अ.७१ख/२०.
'phags pa so so rang gi ye shes kyi mtshan nyid
पा. प्रत्यात्मार्यज्ञानगतिलक्षणम्, आर्यज्ञानलक्षणभेदः — {'phags pa'i ye shes kyi mtshan nyid gsum po gang zhe na/} …{'phags pa so so rang gi ye shes kyi mtshan nyid de/} आर्यज्ञानलक्षणत्रयं महामते कतमत्…प्रत्यात्मार्यज्ञानगतिलक्षणं च ल.अ.७४क/२२.
'phags pa so so rang gi ye shes khong du chud par mos pa
पा. स्वप्रत्यात्मार्यज्ञानाधिगमाधिमोक्षणता — {blo gros chen po chos bzhi dang ldan pa'i byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams} ।{rnal 'byor chen po'i rnal 'byor can du 'gyur ro//}…{'phags pa so so rang gi ye shes khong du chud par mos pa} चतुर्भिर्महामते धर्मैः समन्वागता बोधिसत्त्वा (महासत्त्वाः) महायोगयोगिनो भवन्ति…स्वप्रत्यात्मार्यज्ञानाधिगमाभिल (?धिमो)क्षणतया च ल.अ.८७क/३४.
'phags pa so so rang gi rig pa'i chos kyi mtshan nyid
पा. प्रत्यात्मार्यगतिधर्मलक्षणम् — {de bzhin du blo gros chen po 'phags pa so so rang gi rig pa'i chos kyi mtshan nyid kyang yod pa dang med pa'i lta ba ngan pa rnam par zlog pas cig car rnam par mdzes so//} एवमेव महामते प्रत्यात्मार्यगतिधर्मलक्षणं भावाभावकुदृष्टिविनिवर्तनतया युगपद्विराजते ल.अ.७७क/२५.
'phags pa so so rang gis rig pa'i khyad par gyi mtshan nyid
पा. प्रत्यात्मार्याधिगमविशेषलक्षणम्, श्रावकयाननयप्रभेदलक्षणभेदः — {nyan thos kyi theg pa'i tshul rab tu dbye ba'i mtshan nyid ni rnam pa gnyis so//}…{'phags pa so so rang gis rig pa'i khyad par gyi mtshan nyid dang} द्विविधं श्रावकयाननयप्रभेदलक्षणं…प्रत्यात्मार्याधिगमविशेषलक्षणम् ल.अ.७७ख/२५.
'phags pa so so rang gis rig pa'i gnas kyi bde ba
पा. प्रत्यात्मार्याधिगमविहारसुखम् — {blo gros chon po nyan thos rnams kyi 'phags pa so so rang gis rig pa'i gnas kyi bde ba khong du chud nas byang chub sems dpa'} महामते श्रावकाणां प्रत्यात्मार्याधिगमविहारसुखमधिगम्य बोधिसत्त्वेन ल.अ.७८क/२६.
'phags pa so so rang gis rig pa'i mtshan nyid
पा. प्रत्यात्मार्यगतिलक्षणम् — {blo gros chen po 'di ni nyan thos rnams kyi 'phags pa so so rang gis rig pa'i mtshan nyid do//} एतन्महामते श्रावकाणां प्रत्यात्मार्यगतिलक्षणम् ल.अ.७८क/२६.
'phags pa so so rang gis rig pa'i mtshan nyid kyi bde ba la gnas pa
पा. प्रत्यात्मार्यगतिलक्षणसुखविहारः — {nyan thos rnams}…{'phags pa so so rang gis rig pa'i bde ba la gnas pa lhag par rtogs par 'gyur ro//} प्रत्यात्मार्यगतिलक्षणसुखविहारं महामते अधिगच्छन्ति श्रावकाः ल.अ.७८क/२६.
'phags pa so so rang gis rig pa'i ye shes
पा. स्वप्रत्यात्मार्यज्ञानम् — {'phags pa so so rang gis rig pa'i ye shes/} {rtog ge'i lta ba mu stegs can dang nyan thos dang rang sangs rgyas dang 'phags pa'i yul ma yin pa de dag gis bsgoms pa'i chos bstan te} (?) स्वप्रत्यात्मार्यज्ञानतर्कदृष्टितीर्थ्यश्रावकप्रत्येकबुद्धार्यविषये तद्भावितो धर्मो देशितः ल.अ.५६क/१.
'phags pa so so rang gis rig pa'i ye shes kyi spyod yul
वि. आर्यज्ञानप्रत्यात्मगतिगोचरः — {gzhan yang blo gros chen po mya ngan las 'das pa ni 'phags pa so so rang gis rig pa'i ye shes kyi spyod yul te} पुनरपरं महामते निर्वाणमार्यज्ञानप्रत्यात्मगतिगोचरम् ल.अ.९४ख/४१; प्रत्यात्मार्यज्ञानगतिगोचरः — {blo gros chen po dngos po thams cad kyi rang bzhin gyi mtshan nyid skye ba ni 'phags pa so so rang gis rig pa'i ye shes kyi spyod yul te} प्रत्यात्मार्यज्ञानगतिगोचरो हि महामते सर्वभावस्वभावलक्षणोत्पादः ल.अ.७९ख/२७.
'phags pa so so rang gis rig pa'i ye shes kyis rtogs par bya ba
कृ. आर्यज्ञानप्रत्यात्मगतिगम्यः — {blo gros chen po don dam pa ni 'phags pa so so rang gis rig pa'i ye shes kyis rtogs par bya ba yin te/} {tshig gi rnam par rtog pa'i blo'i spyod yul ma yin no//} परमार्थस्तु महामते आर्यज्ञानप्रत्यात्मगतिगम्यो न वाग्विकल्पबुद्धिगोचरः ल.अ.९०क/३७.
'phags pa lha
ना. आर्यदेवः, आचार्यः म.व्यु.३४७६ (५९ख).
'phags pa'i skye bo
आर्यजनः — {de nas babs te 'phags skye'i rjes 'brang bcas/} /{rgyal pos gus pas yang dag mchod gyur pa//} अथावतीर्यार्यजनानुयातः सम्पूज्यमानः प्रणयेन राज्ञा । अ.क.१९४क/२२.१९.
'phags pa'i gang zag
पा. आर्यपुद्गलः — {byang chub kyi phyogs dang mthun pa dang ldan pa ni lam po che lta bu ste/} {'phags pa'i gang zag thams cad gshegs shing rjes su gshegs pa'i phyir ro//} बोधिपक्षसहगतो महाराजपथोपमः सर्वार्यपुद्गलयातानुयातत्वात् सू.व्या.१४१ख/१८; {'phags pa'i gang zag brgyad kho na yin te/} {'di lta ste rgyun du zhugs pa'i 'bras bu mngon sum du bya ba'i phyir zhugs pa dang /} {rgyun du zhugs pa nas de bzhin du dgra bcom pa nyid kyi 'bras bu mngon sum du bya ba'i phyir zhugs pa dang /} {dgra bcom pa'i bar yin no//} अष्टावार्यपुद्गला भवन्ति । प्रतिपन्नकाश्चत्वारश्च फले स्थिताः । तद्यथा—स्रोतापत्तिफलसाक्षात्क्रियायै प्रतिपन्नकः स्रोतापन्नः । एवं यावदर्हत्त्वफलसाक्षात्क्रियायै प्रतिपन्नकोऽर्हन्निति अभि.भा.२७ख/९७३.
'phags pa'i dge 'dun
आर्यसङ्घः — {bla na med pa'i bsod nams kyi zhing 'phags pa'i dge 'dun la sbyin pa byin na} अनुत्तरे पुण्यक्षेत्र आर्यसङ्घे दानं ददता जा.मा.१८क/१९.
'phags pa'i dngos po
पा. आर्यवस्तु — {blo gros chen po 'phags pa'i dngos po'i rang bzhin bstan pas ngas rab tu dben pa'i chos bstan pa med par bya ba'ang ma yin/} न मया महामते विविक्तधर्मोपदेशाभावः क्रियते…आर्यवस्तुस्वभावनिर्देशेन ल.अ.१२१क/६७.
अष्टौ आर्याः व्यवहाराः — १. {mthong ba la mthong ngo zhes smra ba} दृष्टे दृष्टवादिता, २. {thos pa la thos so zhes smra ba} श्रुते श्रुतवादिता, ३. {bye brag phyed pa la bye brag phyed do zhes smra ba} मते मतवादिता, ४. {rnam par shes pa la rnam par shes so zhes smra ba} विज्ञाते विज्ञातवादिता, ५. {ma mthong ba la ma mthong ngo zhes smra ba} अदृष्टेऽदृष्टवादिता, ६. {ma thos pa la ma thos so zhes smra ba} अश्रुतेऽश्रुतवादिता, ३. {bye brag ma phyed pa la bye brag ma phyed do zhes smra ba} अमतेऽमतवादिता, ४. {rnam par ma shes pa la rnam par ma shes so zhes smra ba} अविज्ञातेऽविज्ञातवादिता बो.भू.१३६क/१७५.
'phags pa'i mthong ba phun sum tshogs
वि. आर्यदर्शनसम्पन्नः — {'phags pa'i mthong ba phun sum tshogs/} /{yang dag ji bzhin rtogs rig cing //} आर्यदर्शनसम्पन्ना यथाभूतगतिंगताः । ल.अ.१७८क/१४१.
'phags pa'i bden pa
आर्यसत्यम्— {'phags pa'i bden pa bzhi rtogs par 'gyur ba de lta bu'i chos bstan te} तादृशीं चतुरार्यसत्यसम्प्रतिवेधिकीं धर्मदेशनां कृतवान् अ.श.३५क/३०.
'phags pa'i bden pa bzhi
चत्वारि आर्यसत्यानि, द्र. {bden pa bzhi/}
'phags pa'i bden pa bzhi dang ldan pa
वि. चतुरार्यसत्यसम्प्रयुक्तः — {'di lta ste/} {nyan thos rnams la ni}…{'phags pa'i bden pa bzhi dang ldan pa}…{chos ston to//} यदिदं श्रावकाणां चतुरार्यसत्यसम्प्रयुक्तं धर्मं देशयति स्म स.पु.१३९ख/२२४.
'phags pa'i nor
आर्यधनम् — {byang chub lam las rtag par shin tu ring /} /{'phags pa'i nor las de dag shin tu ring //} बोधिपथादपि नित्य सुदूरे आर्यधनादपि ते च सुदूरे । रा.प.२३५क/१३०.
'phags pa'i nor bdun
= {nor bdun/}
'phags pa'i gnas pa
पा. आर्यो विहारः — {'phags pa'i gnas pa las stong pa nyid kyis gnas pa dang 'gog pa'i snyoms par 'jug pas gnas pa} आर्याद्विहाराच्छून्यता विहारो निरोधसमापत्तिविहारश्च बो.भू.५४क/६३.
'phags pa'i spyod tshul
आर्यवृत्तम् — {'phags pa'i spyod tshul la dgyes zas gtsang gi/} /{mdun bdar glang po shing rtas nges par byung //} शुद्धोदनं निर्ययुरार्यवृत्तप्रीतिं पुरस्कृत्य रथैर्द्विपैश्च ।। अ.क.१९९ख/२२.६९; आर्यचरितम् — {dga' dang 'dzum skyes sen mo'i 'od zer dag gis 'gro ba la/} /{'phags pa'i spyod pa ngo mtshar rab tu 'bri bar byed pa bzhin//} आश्चर्यमार्यचरितस्य जगत्सु जातहर्षस्मितैरिव नखांशुभिरुल्लिखन्ती ।। अ.क.१८क/५१.४३.
'phags pa'i phyogs la gnod par sems pa
आर्यपक्षविद्वेषणता लो.को.१५८७.
'phags pa'i tshogs
आर्यसङ्घः — {sangs rgyas las chos chos las 'phags pa'i tshogs//} बुद्धाद्धर्मो धर्मतश्चार्यसङ्घः र.वि.७७ख/७; आर्यगणः म.व्यु.५१४० (७८क).
'phags pa'i rigs bzhi dang mthun par byed pa
पा. चतुर्णामार्यवंशानामनुवर्तनता, बोधिसत्त्वानामननुतापकरणधर्मभेदः — {yul 'khor skyong bzhi po 'di dag ni byang chub sems dpa' rnams kyi gdung ba med par byed pa'i chos te}…{'phags pa'i rigs bzhi dang mthun par byed pa} चत्वार इमे राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वानामननुतापकरणा धर्माः…चतुर्णामार्यवंशानामनुवर्तनता रा.प.२३३ख/१२७.
'phags pa'i yul
ना. आर्यविषयः, भूभागः — {de bas bdag cag khyod kyi bkas shI ta dang kha ba can gyi lho lang+ka'i gling gi byang 'phags pa'i yul du 'gro ba mchog go//} तस्माद् वयं तवाज्ञया वरमार्यविषयं गमिष्यामः, शीताहिमवतोर्दक्षिणं लङ्काद्वीपोत्तरमिति वि.प्र.१२९ख/१, पृ.२८.
'phags pa'i ye shes
आर्यज्ञानम् — {byis pa rnams kyi so so'i rnam par rtog pa nye bar bzung na chos dang chos med pa tha dad pa'i bye brag kyang yod do/} /{'phags pa'i ye shes khong du chud par bya ba'i phyir mthong bas ni ma yin no//} अस्ति धर्माधर्मयोः प्रतिविभागो बालप्रतिविकल्पमुपादाय, न त्वार्यज्ञानाधिगमं प्रति दर्शनेन ल.अ.६२क/७.
'phags pa'i ye shes kyi ngo bo nyid kyi dngos po bstan pa
आर्यज्ञानस्वभाववस्तुदेशना — {ci}…{'phags pa'i ye shes kyi ngo bo nyid kyi dngos po bstan pas rab tu dben pa'i chos bstan pa ma mchis par bgyi'am} किम्…विविक्तधर्मोपदेशाभावश्च क्रियते, आर्यज्ञानस्वभाववस्तुदेशनया ल.अ.१२१क/६७.
'phags pa'i ye shes kyi dngos po rab tu 'byed pa
पा. आर्यज्ञानवस्तुप्रविचयः, धर्मपर्यायभेदः — {'phags pa'i ye shes kyi dngos po rab tu 'byed pa zhes bya ba'i chos kyi rnam grangs bcom ldan 'das la zhus so//} आर्यज्ञानवस्तुप्रविचयं नाम धर्मपर्यायं…भगवन्तं परिपृच्छति ल.अ.७४ख/२३.
'phags pa'i ye shes kyi dngos po'i rang bzhin la mngon par chags pa'i mtshan nyid du lta ba
पा. आर्यज्ञानवस्तुस्वभावाभिनिवेशलक्षणदृष्टिः — । {blo gros chen po ngas thog ma med pa'i dus nas dngos po'i rang bzhin gyi mtshan nyid la mngon par chags pa'i sems can rnams kyi skrag pa'i gnas yongs su spang ba'i phyir 'phags pa'i ye shes kyi dngos po'i rang bzhin la mngon par chags pa'i mtshan nyid du lta bas rab tu dben pa'i chos bstan par bya ste} उत्त्रासपदविवर्जनार्थं सत्त्वानां महामते मया अनादिकालभावस्वभावलक्षणाभिनिविष्टानामार्यज्ञानवस्तुस्वभावाभिनिवेशलक्षणदृष्ट्या विविक्तधर्मोपदेशः क्रियते ल.अ.१२१क/६७.
'phags pa'i ye shes kyi mtshan nyid
आर्यज्ञानलक्षणम्— {de bas na blo gros chen po 'phags pa'i ye shes kyi mtshan nyid gsum po la brtson par bya'o//} तस्मात्तर्हि महामते आर्यज्ञानलक्षणत्रययोगः करणीयः ल.अ.७४क/२२.
'phags pa'i rigs
• सं. १. आर्यगोत्रम् — {'phags pa'i rigs sam byis pa so so'i skye bo'i rigs}…{blo gros chen po 'phags pa'i rigs kyang 'di lta ste/} {nyan thos dang rang sangs rgyas dang sangs rgyas su dbye bas rnam pa gsum du dbye bar 'gyur ro//} आर्यगोत्रस्य वा बालपृथग्जनगोत्रस्य वा । आर्यगोत्रं पुनर्महामते त्रिप्रकारमुपयाति यदुत श्रावकप्रत्येकबुद्धबुद्धप्रभेदतः ल.अ.९८क/४४ २. आर्यः, कुलीनः — {rigs chen rigs bzang 'phags rigs dang /} /{mchog dang skyes bu dam pa legs//} महाकुलकुलीनार्यसभ्यसज्जनसाधवः । अ.को.१८०ख/२.७.३; निषिद्धकर्मकर्तृभ्य आराद् दूरात् यातीति आर्यः अ.वि.२.७.३; • पा. आर्यवंशाः — {ma chags 'phags rigs de dag las/} /{gsum ni chog shes bdag nyid do//} अलोभ आर्यवंशाश्च तेषां तुष्ट्यात्मकास्त्रयः ।। अभि.को.१९क/६.७; {'di dag las 'phags pa rnams skye bas na 'phags pa'i rigs bzhi ste} आर्याणामेभ्यः प्रसवादार्यवंशाश्चत्वारः अभि.भा.८ख/८९३.
'phags pa'i rigs kyi lam
पा. आर्यगोत्रमार्गः — {'phags pa so so rang gis rig pas shes par bya ba nyan thos dang rang sangs rgyas dang mu stegs byed thams cad dang thun mong ma yin pa'i rnal 'byor gyi lam gyis 'phags pa'i rigs kyi lam bcu} … {rab tu thob par 'gyur ro//} प्रत्यात्मार्यगतिगम्यैः सर्वश्रावकप्रत्येकबुद्धतीर्थकरासाधारणैर्योगमार्गैर्दशार्यगोत्रमार्गं प्रतिलभते ल.अ.१४३क/९०.
'phags pa'i rigs kyis chog shes pa
आर्यवंशसन्तुष्टः म.व्यु.२३७१ (४५ख); मि.को.१२३ख ।
'phags pa'i rigs bzhi la dga'
वि. चतुरार्यवंशनिरतः — {'phags rigs bzhi la dga' zhing g}.{yo med tshul 'chos med/} /{bag yod de dag bsam pa thag pas rab tu sbyor//} चतुरार्यवंशनिरता अकुहा अशाठ्या अध्याशयेन च प्रयुज्यति सोऽप्रमत्तः रा.प.२३३ख/१२७.
'phags pa'i rigs la gnas pa
वि. आर्यवंशविहारी — {des de ltar bsngos pa'i phyir yo byad dang sbyin par bya ba'i chos sna tshogs rgya chen po thams cad bsags par gyur du zin kyang 'phags pa'i rigs la gnas pa'i byang chub sems dpa' zhes bya'o//} स एवं विकल्पहेतोः सर्वविचित्रोदारपरिष्कारदेयधर्मसन्निधिप्राप्तोऽप्यार्यवंशविहारी बोधिसत्त्व इत्युच्यते बो.भू.६९ख/८९.
'phags pa'i lam
पा. आर्यमार्गः— {mnyam bzhag 'phags lam gnas de gnyis/} /{da ltar dang ldan par gnas la//} समाहितार्यमार्गस्थौ तौ युक्तौ वर्तमानया । अभि.को.११ख/४.२१; आर्यपथः — {'phags pa'i lam du 'dzud par rab mdzad cing /} /{thugs rje'i dgongs pa'i thugs mnga' 'di yang mdzes//} आर्यपथे च नियोजयमानः शोभति एष कृपाशयबुद्धिः ।। रा.प.२२८ख/१२१; {e zhes brjod pa dang 'phags pa'i lam ni dge'o zhes bya ba'i sgra byung ngo //} ऐकारे ईर्या(?आर्य)पथः श्रेयानिति (शब्दो निश्चरति स्म) ल.वि.६७क/८९.
'phags pa'i lam yan lag brgyad pa
आर्याष्टाङ्गो मार्गः — १. {yang dag pa'i lta ba} सम्यग्दृष्टिः, २. {yang dag pa'i rtog pa} सम्यक्सङ्कल्पः, ३. {yang dag pa'i ngag} सम्यग्वाक्, ४. {yang dag pa'i las kyi mtha'} सम्यक्कर्मान्तः, ५. {yang dag pa'i 'tsho ba} सम्यगाजीवः, ६. {yang dag pa'i rtsol ba} सम्यग्व्यायामः, ७. {yang dag pa'i dran pa} सम्यक्स्मृतिः, ८. {yang dag pa'i ting nge 'dzin} सम्यक्समाधिः अभि.भा.३०ख/९८३.
'phags pa'i lam skyes pa
वि. उत्पन्नार्यमार्गः — {'di yang 'phags pa'i lam ma skyes pa'i dbang du mdzad nas gsungs kyi/} {'phags pa'i lam skyes pa rnams la ni 'khor ba mtha' dang bcas pa nyid yin no//} एतच्चानुत्पन्नार्यमार्गानधिकृत्योक्तम्, उत्पन्नार्यमार्गाणां तु सान्त एव संसारः त.प.१४५क/१८.
'phags pa'i lam gyi me
आर्यमार्गाग्निः — {dro bar gyur pa dang 'dra bas na dro bar gyur pa ste/} {nyon mongs pa'i bud shing sreg par byed pa 'phags pa'i lam gyi me'i snga ltas yin pa'i phyir ro//} ऊष्मगतमिवोष्मगतम्; क्लेशेन्धनदहनस्यार्यमार्गाग्नेः पूर्वरूपत्वात् अभि.भा.१३क/९०७.
'phags pa'i lam ma skyes pa
वि. अनुत्पन्नार्यमार्गः — {'di yang 'phags pa'i lam ma skyes pa'i dbang du mdzad nas gsungs kyi/} {'phags pa'i lam skyes pa rnams la ni 'khor ba mtha' dang bcas pa nyid yin no//} एतच्चानुत्पन्नार्यमार्गानधिकृत्योक्तम्, उत्पन्नार्यमार्गाणां तु सान्त एव संसारः त.प.१४५क/१७.
'phags pa'i lam yan lag brgyad
पा. आर्याष्टाङ्गो मार्गः — {lugs las 'byung dang ldog bcas pa'i/} /{rten cing 'brel par 'byung dang bcas/} /{de bzhin 'phags lam yan lag brgyad/} /{mchog gi bdud rtsis rdzogs gyur pa'o//} सप्रतीत्यसमुत्पादः सानुलोमविपर्ययः । आर्याष्टाङ्गस्तथा मार्गः परमामृतनिर्भरः ।। अ.क.७७क/७. ६६; द्र. {'phags pa'i lam/}
'phags pa'i shes rab
आर्यप्रज्ञा — {dge slong dag 'phags pa'i shes rab kyis spangs pa gang yin pa de ni spangs pa yin no//} तद्धि भिक्षवः प्रहीणं यदार्यप्रज्ञया प्रहीणम् अभि.भा.३३क/९९६.
'phags pa'i sems can
आर्यसत्त्वः, आर्यपुद्गलः — {zag med 'phags pa'i sems can dang //} अनास्रवेणाऽऽर्यसत्त्वाः अभि.को.११ख/४.१७.
'phags pa'i so so rang gi ye shes kyis mkhyen par bgyi ba
वि. आर्यप्रत्यात्मज्ञानगतिगम्यम् — {bcom ldan 'das chos thams cad kyi rang gi sems snang ba'i spyod yul rtogs pa/} {rnam par phye ba'i mtshan nyid mchis pa dang}…{'phags pa'i so so rang gi ye shes kyis mkhyen par bgyi ba}…{bdag la bshad du gsol} देशयतु मे भगवान् …आर्यप्रत्यात्मज्ञानगतिगम्यं…स्वचित्तदृश्यगोचरगतिविभागलक्षणं सर्वधर्माणाम् ल.अ.९०ख/३७.
'phags par bya
क्रि. प्रक्रामेत् — {'gro bar chas pas ni phyogs dang 'gron pa dang gnas dang gnas mal dang grogs na ba mi 'dor ba nyid brtags nas 'phags par bya'o//} गमिको दिक्सार्थावासशयनासनं सहायकांश्च ग्लान्येन सहायित्वेन तोलयित्वा प्रक्रामेत् वि.सू.१०ख/११.
वि. आर्यमार्गस्थः — {mnyam bzhag 'phags lam gnas de gnyis/} /{da ltar dang ldan par gnas la//} समाहितार्यमार्गस्थौ तौ युक्तौ वर्तमानया । अभि.को.११ख/४.२१.
'phang
• क्रि. ( {'phen} इत्यस्या भवि.) क्षिपेत् — {gaN+DI la sogs pa mi 'phog par 'phang ngo //} क्षिपेत् परिकृतां सङ्गण्ठादि (?) वि.सू.१७ख/१९; • सं. आरोहः म.व्यु.२६८५ (४९ख); • = {'phang ba/}
'phang du
उच्चत्वेन — {yongs su mya ngan las 'das pa'i mchod rten yang kho ra khor yug tu dpag tshad gcig 'phang du rgyang grags gcig yod pa brtsigs so//} परिनिर्वृतस्य च समन्तयोजनं स्तूपं कारितवान् क्रोशमुच्चत्वेन अ.श.५८ख/५०; उच्चैस्त्वेन — {byang chub kyi shing kha cig ni rin po che'i rang bzhin can la 'phang du dpag tshad 'bum phrag bcu pa yang yod} केचिद् बोधिवृक्षा रत्नमया दशयोजनशतसहस्राण्युच्चैस्त्वेन ल.वि.१४२क/२१०; उच्छ्रायेण — {'phang du khru bdun pa} उच्छ्रायेण सप्त (हस्ताः); उद्गतम् — {'phang du ta la bdun tsam yod pa} सप्ततालोद्गतम् अ.श.२४०क/२२०; उच्चम् — {'phang du dpag tshad} योजनमुच्चम् म.व्यु.५६०४ (८२ख).
'phang thung
डम्भा, अस्त्रविशेषः म.व्यु.६१०२ (८७क).
'phang mdung
१. तोमरः, ओ रम्, अस्त्रविशेषः — {'phang mdung dang khab dang mdung dang thur ma la sogs pa rnams kyi lcags la sogs pa'i rang bzhin nyid ni/} {mgar ba la sogs pas byed pa ma yin te/} {rno ba nyid byed pa'i yul yin no//} तोमरसूचीशूलतूलिकादीनां हि न लोहादिरूपता क्रियते लोहकारादिभिः तीक्ष्णतैव क्रियते प्र.अ.१२५क/१३३; डम्भा म.व्यु.६१०२ (८७क); प्रासः मि.को.४७ख २. शङ्कु, शल्यम् — वा पुंसि शल्यं शङ्कुर्ना अ.को.१९२क/२.८.९३; शङ्कते शत्रुरस्मादिति शङ्कुः । शकि शङ्कायाम् । दारुकृततीक्ष्णाग्रशूलनामनी अ.वि.२.८.९३.
'phang mdung thogs pa
कौन्तिकः मि.को.४५क ।
'phang ba
• सं. १. क्षेपः — {mda' 'phang ba} इषुक्षेपः म.व्यु.५३४८ (७९ख) २. क्षेपणम् — {dman pa'i tshig de yang yang des bsams nas/} /{smad pa'i gdung ba tsha ba'i mes reg pas/} /{shugs phyung dus ni 'phang bar mngon 'dod pas/} /{dal gyis rgyud mang dag ni sbreng zhing blangs//} मुहुर्विचिन्त्येति स नीचवाक्यं लीनावमानव्यसनाग्नितप्तः । निःश्वस्य कालक्षेपणाभिकाङ्क्षी शनैरगायत्कलयन् विपञ्चीम् ।। अ.क.६४ख/५९.१३४; • ना. लम्बुकः, नागराजः म.व्यु.३२३७ (५६क).
'phang bar bya
कृ. प्रक्षेप्तव्यम् — {gar mkhan smin ma bskyod ma thag tu kho bo cag gis gos 'phang bar bya'o//} नर्तकीभ्रूभङ्गानन्तरमस्माभिर्वस्त्राणि प्रक्षेप्तव्यानि त.प.१९४क/१०४.
चक्रम् — {'gro kun shing rta'i 'phang lo bzhin du 'khor//} रथचक्रवद् भ्रमति सर्वजगत् शि.स.१७२ख/१७०; {tshad shing rta'i 'phang lo tsam dag gis} शकटचक्रप्रमाणैः ल.वि.२५क/२९.
'phangs
• = {'phangs pa/} {'phangs na} क्षिपेत् — {de la dbyug pa'am mtshon nam bong ba'am gzhan gang yang rung bas 'phangs na} तत्र शस्त्रं वा दण्डं वा लोष्टं वा अन्यद्वा क्षिपेत् अ.सा.४८क/२७.
'phangs nas
आक्षिप्य — {der gtad pa yis gang 'phangs nas/} /{gnyid log de las sad phyir ro//} तात्पर्येण यदाक्षिप्य प्रसुप्तस्तत्र बोधतः ।। प्र.अ.६७ख/७६; {rgyal po'i sras kyis ljon pa de/} /{blangs shing bcag ste 'phangs nas kyang //} राजपुत्रस्तमुत्क्षिप्य भङ्क्त्वा विक्षिप्य तं द्रुमम् । अ.क.२१३क/२४.५९; क्षिप्त्वा — {bdag ni dge slong 'di/} /{chu la 'phangs te gsad par 'dod//} भिक्षुं क्षिप्त्वेमं हन्तुमिच्छाम्यहं जले अ.क.३४१क/४४.५४.
'phangs pa
• क्रि. ( {'phen} इत्यस्या भूत.) १. चिक्षेप— {nags sreg mjug gi mer}… {ri bong gis ni lus po 'phangs} दावशेषाग्नौ चिक्षेप शशकस्तनुम् अ.क.८२क/८.३३; {de yi snod du dang ba'i blos/} /{sran ma chag gang de yis 'phangs//} पात्रे तस्य च चिक्षेप मुद्गमुष्टिं प्रसन्नधीः । अ.क.४६क/४.११६; प्रचिक्षेप — {ces pa dge slong tshig thos nas/} /{rgyal po yis ni spring yig springs/} /{chu gter dag tu 'phangs pa de/} /{klu rnams kyis ni ngogs su 'phangs//} इति भिक्षुवचः श्रुत्वा लेखं राजा विसृष्टवान् । क्षिप्तमेव तमम्भोधौ नागास्तीरे प्रचिक्षिपुः ।। अ.क.१६४क/७३.१०; अक्षिपत् — {gzhon nu yis kyang de blangs nas/} /{ra ba dag las phyi rol 'phangs//} कुमारस्तु तदुत्क्षिप्य प्राकाराद् बहिरक्षिपत् ।। अ.क.२१२ख/२४. ५४; उत्ससर्ज — {mngon par sred dang ldan pa des/} /{'jo sgeg ldan la rnam par bltas/} /{bzhin 'dzum ma des de yi ni/} /{spyi bor me tog 'phreng ba 'phangs//} सा तेन साभिलाषेण सविलासं विलोकिता । उत्ससर्ज स्मरसखीं तन्मूर्ध्नि कुसुमस्रजम् ।। अ.क.१९३क/८२.७; उत्सृजति स्म — {ri rab tsam gyi ri de dag kyang byang chub sems dpa'i steng du 'phangs pa dang} बोधिसत्त्वस्योपर्युत्सृजति स्म सुमेरुमात्रांश्च पर्वतान् ल.वि.१५५क/२३२ २. क्षिपति— {nam 'khor lo'am be con 'phangs pa de'i tshe de dag sa la 'gyel bar gyur to//} यदि चक्रं गदां क्षिपन्ति तद्रसातलं प्रविशति वि.व.१८९ख/१.६३; {rnam pa gzhan du khyod bdag gis/} /{bcad bsregs btags la chu bor 'phangs//} नद्यां त्वामन्यथा छित्त्वा दग्ध्वा पिष्ट्वा क्षिपाम्यहम् ।। अ.क.७५ख/६२.१९; आक्षिप्यते— {phyogs brjod pa 'phangs pa ni gsal bar byed pa yin no//} पक्ष उच्यते आक्षिप्यते प्रकाश्यते वा.टी.१०३क/६४; • सं. १. आक्षेपः — {yid nyid rgyu yin pas/} {snga ma snga ma'i skye ba ni yid kyis 'phangs pa yin no//} तस्मान्मनस एव कारणत्वमिति मनसा पूर्वपूर्वजन्माक्षेपः प्र. अ.५२क/५९; आवेधः — {des 'phangs pa yang stobs dang ldan pa'i phyir ma 'ongs pa 'thob bo//} तदावेधस्य बलवत्त्वादनागतो भावनां गच्छति अभि.स्फु.२६४क/१०८१ २. पातः — {lhas byin gyis ni rdo 'phangs te/} /{zhabs mtheb snad nas khrag byung ba'i/} /{rgyu mtshan dge slong rnams kyis dris/} /{bcom ldan 'das kyis der bka' stsal//} देवदत्तशिलापातपादाङ्गुष्ठक्षतासृजः । कारणं भगवान् पृष्टो भिक्षुभिस्तानभाषत ।। अ.क.१२५ख/६६.२; अभिघातः — {rdo ba 'phangs pas mgo bo ma zhom ste} शिलाभिघाताद(न)वभिन्नमूर्धा जा.मा.१४३क/१६६ ३. स्नेहः — {'di ltar de ni bdag gi 'du shes dang bral bas de la bdag 'phangs par sems pa'ang med na} यथापि इदमात्मसंज्ञापगमादात्मस्नेहोऽस्य न भवति द.भू.१७६क/९; • भू.का.कृ. क्षिप्तः — {de nas sa bdag de yis de/} /{gang gA yi ni chu la 'phangs//} ततस्तेन क्षितिभुजा क्षिप्तोऽयं जाह्नवीजले । अ.क.१५५ख/१६.११; निक्षिप्तः — {'od ldan de ni chu klung du/} /{des 'phangs klu rnams dag gis thob//} सा तेन नद्यां निक्षिप्ता नागैर्नीता प्रभावती । अ.क.२२५ख/२५.१५; प्रक्षिप्तः — {dge 'dun khang pa'i ka ba dang /} /{rtsig pa la des ngar snabs 'phangs//} स्तम्भकुड्येषु तैः श्लेष्म प्रक्षिप्तं सङ्घमन्दिरे । अ.क.१४०क/६७.६८; विक्षिप्तः — {rab rgyas ut+pa la sngon po'i phreng ba ltar ring ba'i/} /{zur mig gis 'phangs 'od dang ldan pas de la smras//} उत्फुल्लनीलोत्पलदामदीर्घकटाक्षविक्षिप्तकरास्तमूचुः ।। अ.क.६९क/६.१८६; उत्सृष्टः— {bdud dpung gis 'phangs pa/} /{mtshon gyi char} मारबलोत्सृष्टा शस्त्रवृष्टिः अ.क.२३०क/२५.६२; विसृतः — {tshul bzhin ma yin pa'i gzhus 'phangs pas ni snying po la phog ste} अयोनिशोमनस्कारधनुर्विसृतेन… हृदये विद्धः वि.व.२०९ख/१.८४; निःसृष्टः — {lus sam des 'phangs pa'am de dang 'brel ba dag gang yang rung ba} कायतन्निसृष्टसम्बद्धैर्येन केनचिद् वि.सू.४०ख/५१; प्रहितः — {sdig pa ma dpyad bya min la chags nas/} /{srog ni 'phrog par byed pa'i mda' 'di 'phangs//} अकार्यसङ्गादविचार्य पापं प्राणापहारी प्रहितः शरोऽयम् ।। अ.क.२७२क/१०१. १५; मुक्तः — {bye brag med pa ni lus dang de dang 'brel ba dang 'phangs pa dang gzhan dag bsgo ba rnams so//} अभेदः कायतत्सम्बद्धमुक्तपरसमादापनानाम् वि.सू.१७क/१९; निपातितः — {mdza' ba'i rang bzhin rkun po'i longs spyod chur/} /{ri dwags mig can gyis 'phangs de lhung ste//} निपातितः प्रीतिमये मृगाक्ष्या स चौर्यसम्भोगरसे ममज्ज । अ.क.२१९ख/८८.५८; आक्षिप्तः — {rgyu la sogs pa dgag pa'i sgo nas kyang gang gi phyir snang ba mi dmigs pa 'phangs pa yin te} कारणादिनिषेधेन च यतो दृश्यानुपलब्धिराक्षिप्ता न्या.टी.६०ख/१४७; प्रेरितः — {bden pa dang ni zhing rtogs pa/} /{rkyen rnams kyis ni 'phangs pa yin//} सत्यं क्षेत्रावबोधिश्च प्रत्ययप्रेरितो भवेत् ।। ल.अ.१७१क/१२८; विद्धः — {bdag gi lus 'di ni sngon gyi las dang nyon mongs pas 'phangs pa dang pha ma'i mi gtsang ba'i mer mer po las byung ba dang} मे कायः पूर्वकर्मक्लेशविद्धः । मातापित्र्यशुचिसम्भूतः श्रा.भू.१३७ख/३७६; आविद्धः म.व्यु.७०९७ (१०१क); *उपात्तः — {sogs pa'i sgras 'phangs pa rang bzhin smra ba'i rtsod pa ni brjod par bya ba nyung ba nyid kyis go rims la ma brten par sel bar byed pa ni}…{smos te} आदिशब्दोपात्तस्वभाववादिवादमल्पवक्तव्यतया क्रममनाश्रित्यैव निराकुर्वन्नाह त.प.१८१क/७८; • वि. = {phangs pa} कान्तः — {'jig rten na yang 'phangs pa ni rtag tu rjes su bsrung bar bya ba yin no zhes bya bar snang ngo //} कान्तं हि नित्यमनुरक्ष्यमिति लोके दृश्यते अभि. स्फु.२१३क/९८९; प्रियः — {skye bo mang po la'ang 'phangs shing yid du 'ong bar gyur pa} बहुजनस्य च प्रियो मनापश्च भवेत् अ.सा.३२६क/१८३.।(द्र.— {rab tu 'phangs pa/} {yongs su 'phangs pa/} {nges par 'phangs pa/})
'phangs pa med pa
वि. अनाक्षिप्तः — {de tsam shes par 'dod pa la/} /{gzhan kun 'phangs pa med par ni//} श्रुतिस्तन्मात्रजिज्ञासोरनाक्षिप्ताखिलापरा । प्र.वा.१११क/१.१००.
'phangs par gyur
भू.का.कृ. तिरस्कृतः — {khyod ni mi bsrun pas bskul nas/} /{sdig pa'i las ni byas pa yis/} /{dge legs bdud rtsi nye ba ni/} /{rang gi lag pas 'phangs par gyur//} कुर्वता कलुषं कर्म खलप्रेरणया त्वया । प्रत्यासन्नामृतश्रेयः स्वहस्तेन तिरस्कृतम् ।। अ.क.३३९ख/४४.४०.
'phangs par bya
• क्रि. निक्षिप्यते — {dge slong 'di nyid mgyogs par ni/} /{kha khyer dag la 'phangs par bya//} एष भिक्षुररं तस्यां वीथ्यां निक्षिप्यते जवात् ।। अ.क.३४१क/४४.५५; • कृ. आक्षेप्यः— {spyi de nyid 'phen par byed pa ma yin nam/} {de nyid 'phangs par bya ba yin no zhes bya ba 'di ji ltar yin} ननु तदेव सामान्यमाक्षेपकं तदेवाक्षेप्यमिति कथमेतत् प्र.अ.१५ख/१८; द्र. {'phang bar bya ba/}
'phangs par bya ba
= {'phangs par bya/}
'phangs par mi rtsi ba
निरपेक्षता — {lus dang srog la 'phangs par mi rtsi ba 'di lta bus thams cad mkhyen pa nyid la mngon par mos par byed pa} ईदृश्या कायजीवितनिरपेक्षतया सर्वज्ञतामभिलषन्ते ग.व्यू.३०८ख/३९६.
'phangs par mdzod
क्रि. क्षिप्यताम् — {dge 'dun srung 'di chu la ni/} /{myur ba nyid du 'phangs par mdzod//} तदेष क्षिप्यतां क्षिप्रं सलिले सङ्घरक्षितः ।। अ.क.१३५क/६७. १२.
'phangs zin pa
भू.का.कृ. आक्षिप्तः — {'das pa rnams la ni 'bras bu 'phen pa yod pa yang ma yin te/} {da lta ba'i gnas skabs na 'phangs zin pa'i phyir ro/} /{'phangs zin pa yang 'phen par rigs pa ma yin te} न चातीतानां…फलाक्षेपोऽस्ति; वर्तमानावस्थायामेवाक्षिप्तत्वात् । न चाक्षिप्तस्याक्षेपो युक्तः त.प.८३क/६१७.
'phan
पताका — {gdugs dang rgyal mtshan dang 'phan dang dung dang rnga pa Ta ha dang} छत्रध्वजपताकाशङ्खपट(–) वि.व.१५४ख/१.४३.
'phan chad
सम्भूतम्, संख्याविशेषः — {brgya stong phrag brgya na bye ba'o//}…{ldab ldeb ldab ldeb na 'phan chad do//} शतं शतसहस्राणां कोटिः… अक्षयमक्षयाणां संभूतम् ग.व्यू.३ख/१०३.
'phan med pa
वि. असुषिरः — {ri chen po sra ba}…{ma zhig pa ma gas pa 'phan med pa}…{'ong ba} पर्वता आगच्छेयुः दृढाः…अखण्डा अच्छिद्रा असुषिराः शि.स.११५ख/११४.
वि. पराजितः — {'pham pa dang ni pha rol rgyal//} पराजितपराभूतौ अ.को.१९३ख/२.८.११२; पराजयं प्राप्तः पराजितः अ.वि.२.८.११२; द्र. {pham pa/}
'pham byed ldan pa
वि. विनिर्जितः — {'dul du gzhon nu dpung gi rdul tshub tshogs/} /{nyi ma 'pham byed ldan par rgyal pos btang //} सेनारजःपुञ्जविनिर्जितार्कं जेतुं कुमारं विससर्ज राजा ।। अ.क.५६क/५९.५९.
'phar
= {'phar ba/}
'phar ba
• क्रि. (अवि., अक.) उत्पतति — {ji ltar de la lar 'phar zhing la lar 'bab pa} यथा च तत् क्वचिदुत्पतति क्वचिन्निपतति अभि.स्फु.२०९क/९८३; • सं. १. संक्रान्तिः — {sa nas sar 'phar ba'i ye shes ni chos snang ba'i sgo ste} भूमेर्भूमिसंक्रान्तिज्ञानं धर्मालोकमुखम् ल.वि.२२ख/२५; संक्रमणम्— {sa nas sar 'phar ba la mkhas pa dang} भूमेर्भूमिसंक्रमणकुशलेन च द.भू. १८४क/१३ २. उत्पतनम् — {'phar ba dang 'bab pa'i phyir zhes bya ba ni/} {ji ltar de la lar 'phar zhing la lar 'bab pa} उत्पतननिपतनाच्च । यथा च तत् क्वचिदुत्पतति क्वचिन्निपतति अभि.स्फु.२०९क/९८३; उत्प्लवः — {sems rab tu dga' ba dang lus rab tu sim pa dang sangs rgyas la dga' zhing yid 'phar ba dang} (?) चित्तस्य प्रामोद्यं कायस्यौद्बिल्यं बुद्धेः संप्रहर्षणं मनस उत्प्लवः शि.स.१०३क/१०२; उत्फालः — {sa khar}(?{sha phar} ){nya gzhon 'phar ba lta bur rab tu g}.{yo ba'i mdzes sdug grogs/} /{mi rnams dag la brdzun gyi yid brtan brtan par gnas pa'i 'ching ba sgrub//} तरुणशफरोत्फालालोलाः परप्रियसङ्गमा विदधति नृणामास्थां मिथ्यास्थिरस्थितिबन्धनीम् । अ.क.१३६क/६७.२२; विकारः — {'di ni grog ma 'pho ba dang/} {nya 'phar ba la sogs pa las char pa la sogs pa rjes su dpog pa yang bshad pa yin te} एतेन पिपीलिकोत्सरणमत्स्यविकारादेर्वर्षाद्यनुमानमुक्तम् प्र.वृ.२६५क/५ २. कोकः, वृकः — कोक ईहामृगो वृकः ।। अ.को.१६६ख/२.५.७; कौतीति कोकः । कुञ् शब्दे । कोकते मांसादिकं वा अ.वि.२.५.७ ०. त्राकुटी — {ce spyang gdong ma'i rgyud ldan dang stag gdong ma'i 'phar dang} तन्त्री जम्बुकास्यायाः । त्रा(ता पा.भे.)कुटी व्याघ्रास्यायाः वि.प्र.१६९क/३.१५८; • पा. प्लुतः १. अकनिष्ठपरमोर्ध्वस्रोतोभेदः — {'og min 'gro/} /{de 'phar phyed 'phar thams cad du/} /{'chi 'pho} अकनिष्ठगः ।। स प्लुतोऽर्धप्लुतः सर्वच्युतश्च अभि.को.२०क/६.३८; {gong du 'pho ba 'og min gyi mthar thug pa de yang 'phar ba la sogs pa'i bye brag gis rnam pa gsum ste} स पुनरेषोऽकनिष्ठपरम ऊर्ध्वस्रोतास्त्रिविधः, प्लुतादिभेदात् अभि.भा.२२ख/९५१ २. स्वरभेदः — {rang las thung sogs zhes bya ba la sogs pa smos te/} {sogs pa'i sgras ni ring ba dang 'phar ba dang steng du 'don pa dang /} {rjes su 'don pa dang /} {'bring du 'don pa dang /} {drug skyes pa la sogs pa yongs su bzung ngo //} स्वतो ह्रस्वादिभेद इत्यादि । आदिशब्देन दीर्घप्लुतोदात्तस्वरितषड्जादिभेदपरिग्रहः त.प.१३९ख/७३१; • भू.का.कृ. प्लुतः — {de bzhin g}.{yul du glang phrug gis/} /{glang po chen po yang dag 'bod/} /{mi gtsang ba yis lus byugs pa'i/} /{spre'u 'phar zhing gzhan la 'byug//} कलभेन महाहस्ती समाहूतस्तथाहवे । परानशुचिलिप्ताङ्गः प्रलिम्पति प्लुतः कपि : ।। अ.क.२५७क/९३.९२; उत्प्लुतः — {de yi dus na wa skyes shig/} /{kha yi sha ni rab btang nas/} /{chu la 'phar ba'i nya la song /} /{de ni mkha' la 'gro bas khyer//} तस्मिन् क्षणे मुखासक्तं मांसमुत्सृज्य जम्बुके । याते जलोत्प्लुतं मत्स्यं तज्जहार विहङ्गमः ।। अ.क.१५०ख/१४.१३५.
'phar ba dang 'bab pa
उत्पतननिपतनम् — {myur du 'gro ba'i phyir dang 'dor ba dang 'jug pa'i phyir dang ma rgyal ba rgyal bar byed pa dang rgyal ba rnal du dgod pa'i phyir dang 'phar ba dang 'bab pa'i phyir te} आशुगत्वात्, त्यजनक्रमणात्, अजितजयजिताध्यवसनाद्, उत्पतननिपतनाच्च अभि.भा.३०क/९८२.
'phar bar 'gyur
क्रि. उत्तिष्ठति — {rdo rje rgyal po rab bskul na/} /{'jigs shing skrag nas 'phar bar 'gyur//} उत्तिष्ठन्ति भयत्रस्ता वज्रराजप्रचोदिताः । गु.स. १२८क/८२.
'phar ma
पुटः, ओ टम् — {de bzhin gshegs pa'i 'phar ma la'o/} /{de nas byang chub sems dpa'i 'phar ma'i shar gyi pad+ma la sna dang dri ro mnyam pa'o//} तथागतपुटे ततो बोधिसत्त्वपुटे घ्राणो गन्धश्च पूर्वकमले समरसः वि.प्र.५०ख/४.५६.
'phar ma gnyis
वि. द्विपुटम् — {chos 'byung las skyes 'khor lo nyid/} /{'phar ma gnyis dag skyon med pa//} धर्मोदयोद्भवं चक्रं द्विपुटं हि निरामयम् । हे.त.८ख/२४.
'phar ma pa
लोहारिः म.व्यु.३८१६ ( {'phar ma'am bang chen pa} 63 क).
'phung bar 'gyur
क्रि. हन्ति लो.को.१५९२.
'phung bar byed
= {phung bar byed pa/}
'phungs pa
१. = {tshogs pa} ओघः — समूह…। स्तोमौघनिकरव्रातवारसङ्घातसञ्चयाः ।। अ.को.१६९क/२.५.३९; उच्यते सङ्घीभूयत इत्योघः । उच समवाये अ.वि.२.५.३९ २. पिण्डः — {rna ba ser ba dang dkar ba dang dmar ba dang sbubs can dang khyi rngo g}.{ya' ba dang 'phungs pa dang}…{spyod lam gyis dub pa de dag las mi na ba rnams so//} पीतावदातरक्तनाडीकर्णकण्डूपिण्ड… ईर्यापथच्छिन्नेभ्यश्चानाबाधिकानाम् वि.सू.१२क/१३.
'phur
= {'phur ba/} {'phur zhing 'gro ba} उड्डीय गच्छन्— {bya'i phru gu gshog pa skyes na yang bab chol du 'phur zhing 'gro bar mthong ba ni ma yin no//} न हि सञ्जातपक्षोऽपि सहसैवोड्डीय गच्छन् दृश्यते शकुनिशावः त.प.३०९ख/१०८१.
'phur te dong
क्रि. समुत्पपात — {de nas sreg pa'i phru gu de rnams 'jigs shing skrag pas 'khrugs pa'i sgra mi snyan pa 'byin cing cig la cig mi lta bar brtabs bzhin du 'phur te dong ngo //} अथ ते वर्तकापोतका भयविरसव्याकुलविरावाः परस्परनिरपेक्षाः सहसा समुत्पेतुः जा.मा.९०क/१०३.
'phur ba
• क्रि. (वर्त., भवि.; अक.; {'phurd} भूत.) उत्पतति — {de dag gi sems kyi mthus sa chen po g}.{yo bar byed pa'am nam mkha' la 'phur ba la sogs pa'o//} ते चित्तप्रभावेन महापृथिवीं कम्पयन्त्याकाशेन वोत्पतन्तीत्येवमादि अभि.स.भा.५३क/७३; • सं. डीनम्— {gyen du 'phur dang thur du 'phur/} /{thang 'phur de rnams mkha' la byed//} प्रडीनोड्डीनसंडीनान्येताः खगगतिक्रियाः । अ.को.१६९क/२.५.३७; डीङ् विहायसा गतौ अ.वि.२.५.३७.
'phur bar
उत्पतितुम् — {byang chub sems dpa' ni nyam chung ba dang 'dab gshogs ma rdzogs pas 'phur bar ma brtsal to//} परिदुर्बलत्वादसञ्जातपक्षत्वाच्च बोधिसत्त्वस्तु नोत्पतितुं प्रयत्नं चकार जा.मा.९०क/१०३.
'phur byed
= {rgyu skar} उडु, नक्षत्रम् — नक्षत्रमृक्षं भं तारा तारकाप्युडु वा स्त्रियाम् । अ.को.१३४ख/१.३.२१; अवतीत्युडु । अव रक्षणेत्यादि अ.वि.१.३.२१.
'phul
= {'phul ba/}
'phul ba
• सं. घट्टनम् — {rkang pa dang phrag pa la sogs pas bud med la 'phul na nyes byas so//} दुष्कृतं पादांसादिना स्त्रीघट्टने वि.सू.२०क/२३; • भू.का.कृ. नुत्तः — नुत्तनुन्नास्तनिष्ठ्यूताविद्धक्षिप्तेरिताः समाः ।। अ.को.२२४ख/३.१.८७; नुद्यते प्रेर्यत इति नुत्तः । नुन्नश्च । नुद् प्रेरणे अ.वि.३.१.८७.
'phen
= {'phen pa/}
'phen pa
• क्रि. (वर्त.; सक.; {'phang} भवि., {'phangs} भूत., {phongs} विधौ) क्षिपति — {skad cig 'jig pa'i bde bas drangs/} /{kye ma ma brtags byed rnams kyis/} /{sdig pa byas nas bdag nyid ni/} /{mi bzad sdug bsngal rnams su 'phen//} क्षणक्षयिसुखाक्षिप्ताः पापं कृत्वाऽक्षयेष्वहो । क्षिपन्ति दुःखेष्वात्मानमसमीक्षितकारिणः ।। अ.क.२०७क/८५.३६; आक्षिपति — {ci las gcig gis skye ba gcig kho na 'phen tam 'on te du ma yang 'phen} किमेकं कर्म एकमेव जन्माऽऽक्षिपति, अथ नैकमपि अभि.भा.२१४ख/७२१; आक्षिप्यते— {de'i phyir mi rnams kyi nang kho na dang gling gsum na 'phen gyi gzhan na ni ma yin no//} अतो मनुष्येष्वेव त्रिषु द्वीपेष्वाक्षिप्यते, नान्यत्र अभि.स्फु.१७४ख/९२२; {'on te spyi yis khyad par 'phen pa yin no zhe na} अथ सामान्येन विशेष आक्षिप्यते प्र. अ.१५ख/१८; • सं. १. क्षेपः — {sgra tsam gzhan 'phen pa ni bskul ba ste} ध्वन्यन्तराणां क्षेपः प्रेरणम् त.प.१४५ख/७४३; उत्क्षेपः — {mda' dang rdo dang shing la sogs/} /{'phen la sogs pas bskyod pa dang /} /{gcig 'phags na ni gcig lhung 'gyur//} इषुप्रस्तरकाष्ठाद्या उत्क्षेपाद्यैः समीरिताः । एकः क्षिप्तः पतत्येकः ल.अ.१८८ख/१६०; निक्षेपः — {rkang pa 'phen pa} पदनिक्षेपः म.मू.९७क/८ २. आक्षेपः — {rjes su dpag pa gzhan 'phen pas/} /{thug pa med pa 'jug 'gyur phyir//} अनुमानान्तराक्षेपादनवस्थावतारतः । प्र.अ.२१ख/२४; प्रतिक्षेपः — {de ste yongs su 'gyur ba 'phen pa ste/dgag} {pa} तस्य परिणामस्य प्रतिक्षेपः प्रतिषेधः त.प.६३ख/५७८ ३. उपक्षेपः — {gang la rgyu mtshan gzhan yod pa na blo med par zhes bya ba 'dis ni mi dmigs la 'phen pa yin te} अन्यनिमित्तानां भावे धियो यत्र न सत्त्वमिति चानुपलब्धेरुपक्षेपः प्र.अ.१५९क/१७३; • पा. वेधः — {sbyor ba ma btang zhes bya ba ni sngon gyi sbyor ba'i 'phen pas sbyor ba ma bor bar zhes bya ba'i tha tshig go//} अप्रतिप्रस्रब्धप्रयोग इति पूर्वप्रयोगवेधेनानिराकृतप्रयोग इत्यर्थः अभि.स्फु.१९०क/९४९; आवेधः — {sngon gyi las kyi 'phen pas kyang yod de/} {dper na srid pa bar ma'i lta bu'o//} अस्ति पूर्वकर्मावेधेन यथान्तराभवः सू.व्या.२३४ख/१४६; आक्षेपः — {'das pa rnams la ni 'bras bu 'phen pa yod pa yang ma yin te/} {da lta ba'i gnas skabs na 'phangs zin pa'i phyir ro/} /{'phangs zin pa yang 'phen par rigs pa ma yin te} न चातीतानां…फलाक्षेपोऽस्ति; वर्तमानावस्थायामेवाक्षिप्तत्वात् । न चाक्षिप्तस्याक्षेपो युक्तः त.प.८३क/६१७; {'phen pa'i rgyu} आक्षेपहेतुः बो.भू.५२ख/६९; {'phen pa'i byed rgyu} आक्षेपकारणम् अभि.स.भा. २६ख/३६; • ना. क्षेपः, विद्याराजः— {rig pa mchog dang} …{'phen pa dang}…{de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः… क्षेपः… एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७क/८; • वि. आक्षेपकः — {'phen pa'am yongs su rdzogs par byed pa zhes bya ba ni ngan 'gro'i dbang du byas pa'o//} आक्षेपकं वा परिपूरकं वेति दुर्गतिमधिकृत्य अभि.स.भा.२१क/२७; आवेधकः — {'phen pa'i byed rgyu ni de'i rgyu las byung ba gnas skabs gzhan du gcig nas gcig tu brgyud de 'byung bas 'phen pa'i phyir ro//} आक्षेपकारणं तदन्वयावस्थान्तरपरापरभाविन आवेधकत्वात् अभि.स. भा.२६ख/३६; प्रेरकः — {dbyug pa la sogs dngos bkol te/} /{gal te 'phen pa la khro na//} मुख्यं दण्डादिकं हित्वा प्रेरके यदि कुप्यते । बो.अ.१६क/६.४१; • भू. का.कृ. आक्षिप्तः — {des ni bzho ba dang dgal ba'i nus pa 'phen pa ma yin la} न च तेन वाहदोहशक्तिराक्षिप्ता प्र.अ.९१ख/९९.
'phen pa gcig pa
एकाक्षेपः — {de ni 'phen pa gcig pa'i phyir/} /{sngon dus srid 'byung sha tshugs can//} एकाक्षेपादसावैष्यत्पूर्वकालभवाकृतिः । अभि.को.७क/३.१३.
'phen pa bzhin
कृ. क्षिपन् — {phyogs su mig gis phag gi ni/} /{khrag gi zer ma 'phen pa bzhin//} दिक्षु क्षिपन्निव दृशा वाराहरुधिरच्छटाः ।। अ.क.१३०क/६६.६०.
'phen pa'i rgyu
पा. आक्षेपहेतुः, हेतुभेदः — {rgyu bcu po dag gang zhe na/} {rjes su tha snyad 'dogs pa'i rgyu dang}…{'phen pa'i rgyu dang}… {mi mthun pa med pa'i rgyu'o//} दश हेतवः कतमे । अनुव्यवहारहेतुः…आक्षेपहेतुः…अविरोधहेतुश्च बो.भू.५२ख/६९.
'phen pa'i byed rgyu
पा. आक्षेपकारणम्, कारणभेदः — {'phen pa'i byed rgyu ni de'i rgyu las byung ba gnas skabs gzhan du gcig nas gcig tu brgyud de 'byung bas 'phen pa'i phyir ro//} आक्षेपकारणं तदन्वयावस्थान्तरपरापरभाविन आवेधकत्वात् अभि.स.भा.२६ख/३६.
'phen par 'gyur
क्रि. १. आक्षिपति — {'di ni chung ngu yin yang thar pa 'dod pa'i stobs skyed pa las thar pa'i cha dang mthun pa'i 'phen par 'gyur ro//} अल्पकमप्येतत् मोक्षाभिलाषबलाधानान्मोक्षभागीयमाक्षिपति अभि.स्फु.१७४क/९२२; आक्षिप्यते — {rna ba legs par ma byas kyang /} /{gsal bar shes pa 'phen bar 'gyur//} श्रोत्रासंस्करणेऽपीति ज्ञानमाक्षिप्यते स्फुटम् ।। त. स.९१ख/८२४ २. आक्षिपेत् — {spun drung zhes bya ba la sogs pa'i sgra rnams ni 'brel ba can gyi sgra yin pa'i phyir gzhan 'phen par 'gyur gyi} भ्रात्रादिशब्दास्तु सम्बन्धिशब्दत्वादाक्षिपेयुः परम् प्र.वृ.२८७ख/३०.
'phen par byed
= {'phen par byed pa/}
'phen par byed pa
• क्रि. क्षिपति— {mtshams ni dmar ldan mun pa mngon phyogs pa'i/} /{sa 'dzin dag las nyi ma 'phen par byed//} तिमिरोन्मुखी सरागा क्षिपति रविं भूधरात्संध्या ।। अ.क.२६५ख/३२.१; आक्षिपति — {tshig 'dis ni shugs kyis gnyi ga 'phen par byed kyi} वचनमेतत् सामर्थ्यादुभयमाक्षिपति हे.बि.२५४ख/७२; आक्षिपते — {'dzam gling}…/{bsams pa las byung bskal pa brgya/} /{lus pa dag tu 'phen par byed//} जम्बूद्वीपे…चिन्तामयं कल्पशते शेष आक्षिपते हि तत् ।। अभि.को.१५क/४.१०९; आक्षिप्यते— {mi yi nang na 'phen bar byed} आक्षिप्यते नृषु अभि.भा.१६क/९२२; पात्यते — {yul gyi nyams myong dang 'grogs pa/} /{sdig pa'i grogs lta'i dbang po yis/} /{sdug bsngal bzod dka' 'khyil ba yis/} /{dmyal bar mi rnams 'phen par byed//} विषयास्वादसङ्गेन पापमित्रैरिवेन्द्रियैः । दुःसहव्यसनावर्ते पात्यते नरके नरः ।। अ.क.१०८क/१०.९२; *क्षपयति — {mtha' dag rig dang sgyu rtsal rnams kyis skye ba 'phen byed cing /} /{skad cig bde ba'i rgyur ni nor rnams rab tu 'dzin par byed//} क्षपयति सकलाभिर्जन्म विद्याकलाभिः क्षणिकसुखनिमित्तं सन्निधत्ते च वित्तम् । अ.क.३०१ख/३९. ५१; • सं. १. विक्षेपः — {rlung ni g}.{yabs shing 'phen byed pa'i/} /{rnga yab dag gis rnam mdzes pa//} विक्षेपक्षिप्तमरुता चामरेण विराजितम् । अ.क.२३क/३.४१; आक्षेपणम् — {gsum gyis rigs ni 'phen par byed//} निकायाक्षेपणं त्रिभिः अभि.को.१२ख/४.५१; प्रेरणम् — {skal mnyam skye las sngar grub yin/} /{srid la mi shes rgyu yin yang /} /{ma brjod sred pa 'dir bshad pa/} /{rgyun ni 'phen byed pa yi phyir//} सभागजातेः प्राक् सिद्धिः कारणत्वेऽपि नोदितम् । अज्ञानमुक्ता तृष्णैव स√न्तानप्रेरणाद् भवे ।। प्र.अ.१२७क/१३६ २. क्षेपणी, नौकादण्डः — नौकादण्डः क्षेपणी स्यात् अ.को.१४७ख/१. १२.१३; क्षिप्यते नौरनयेति क्षेपणी, क्षेपणिर्वा । क्षिप प्रेरणे अ.वि.१.१२.१३ ३. सूचना — {dgag la de 'am de rgyu dang /} /{'gal bar brjod pa mthong gang yin/} /{de yang de yi tshad ma nyid/} /{med pa 'phen par byed pa yin//} दृष्टा विरुद्धधर्मोक्तिस्तस्य तत्कारणस्य वा । निषेधे याऽपि तस्यैव साऽप्रमाणत्वसूचना ।। प्र.वा.१२१ख/२. ८६ ०. क्षयः — {de dag gis der mgron ma byas/} /{mtshan mo 'phen byed nyal gyur pa/} /{de la bsti gnas lha mo ni/} /{mngon du phyogs te dal gyis smra//} तत्र तैरकृतातिथ्यं तं क्षपाक्षयकारिणम् । ऊचे शयानमभ्येत्य शनैराश्रमदेवता ।। अ.क.१३८क/६७.४३; • वि. आक्षेपकः, ओ पिका — {spyi+i de nyid 'phen par byed pa ma yin nam/} {de nyid 'phangs par bya ba yin no zhes bya ba 'di ji ltar yin} ननु तदेव सामान्यमाक्षेपकं तदेवाक्षेप्यमिति कथमेतत् प्र.अ.१५ख/१८; {gang 'dra ba zhig 'phen byed 'gyur/} /{de 'dra phyis kyang 'gyur ba yin/} /{de yi shes pas phan 'dogs phyir/} /{yid ni lus la brten par bshad//} यादृश्याक्षेपिका साऽऽसीत् पश्चादप्यस्तु तादृशी । तज्ज्ञानैरुपकार्यत्वादुक्तं कायाश्रितं मनः ।। प्र.अ.५२क/५९; आवेधकः — {de dag la yang thal bar mtshungs/} /{sems rgyu yin na mtshungs ma yin/} /{gnas pa'i 'phen byed gzhan dag kyang /} /{gang phyir rgyu ni yin par 'dod//} तुल्यः प्रसङ्गोऽपि तयोर्न तुल्यं चित्तकारणे । स्थित्यावेधकमन्यच्च यतः कारणमिष्यते ।। प्र.अ.६२ख/७१.
'phen byed
= {'phen par byed pa/}
'phen byed pa
= {'phen par byed pa/}
'phen ma byung
वि. अहतः, अनुपहतः — {'chal khrims de'i rgyus 'phen ma byung /} /{de gnyen po dang zhi la rten//} दौःशील्यतद्धेत्वहतं तद्विपक्षस(श पा.भे.)माश्रितम् । अभि.को.१५ख/४.१२३.
'phen bzhin
= {'phen pa bzhin/}
'phel
• क्रि. (अवि., अक.) १. वर्धति — {de dag rtag tu byang chub lam la 'phel/} /{dper na mkha' la zla ba yar ngo bzhin//} वर्धन्ति ते बोधिपथेषु नित्यं यथ शुक्लपक्षे दिवि चन्द्रमण्डलम् ।। रा.प.२३६क/१३१; वर्धते — {su ni nyams su ni 'phel zhes bya ba de lta bu la sogs pa 'jig rten la so sor gzigs so//} लोकं प्रत्यवेक्षते को हीयते को वर्धते इत्येवमादि सू.व्या.२५९क/१७९; {lan tshwa yis bzhin nor can rnams/} /{nor dag gis ni sred pa 'phel/} धनेन धनीनां तृष्णा लवणेनेव वर्धते ।। अ.क.२३१क/८९.१२३; विवर्धते — {de phyir de dag rnams kyi ni/} /{phun tshogs thams cad rtag tu 'phel//} अतस्तेषां विवर्धन्ते सततं सर्वसम्पदः ।। का.आ.३३०ख/२.२४७; वर्धयति — {rdul shin tu phra ba de'ang mi 'phel la} तच्च परमाणुरजो न वर्धयति द.भू.२७०क/६१; प्रसवति— {nyams pa dang bcas pa la sogs pa tshig drug gis ni mthong ba'i chos kyi kha na ma tho ba 'phel lo//} सविलेखादिभिः षड्भिः पदैर्दृष्टधार्मिकमवद्यं प्रसवति सू.व्या.२१४ख/११९; *वर्धेति— {zhe sdang 'phel zhing rnam rtog shas kyang che//} प्रदोष वर्धेन्ति वितर्क उत्सदाः शि.स.६४क/६२; द्र.— {so ga'i tsha ba mi bzad dpal/} /{ji lta ji ltar rnam 'phel ba/} /{de lta de ltar lus can rnams/} /{sred pa'i yongs su gdung ba 'phel//} यथा यथा विवर्धन्ते ग्रीष्मोष्मविषमाः श्रियः । तथा तथा ज्वलत्येव तृष्णातापः शरीरिणाम् ।। अ.क.९२ख/९.७४ २. वर्धयेत् — {de la phan phyir rgyas pa yi/} /{don du rgyas pa'i las byas na/} /{lus can de yi tshe dang dpal/} /{gzi brjid skal ba bzang po 'phel//} कुर्यात् पौष्टिककर्म पुष्ट्यर्थाय तद्धितम् । आयुःश्रीकान्तिसौभाग्यं वर्धयेत् तस्य देहिनः ।। स.दु.१२४क/२२४; • = {'phel ba/}
'phel gyur pa
भू.का.कृ. संवृद्धः — ग्. {yo ba'i mchu yis drangs shing phyed lhung sha yi cha ni zos pas 'dod pa 'phel gyur pa'i/} /{bya rgod rnams} चञ्चच्चञ्चूद्धृतार्धच्युतपिशितलवग्राससंवृद्धगर्धैर्गृध्रैः ना.ना.२४३ख/१६७; वृद्धिमुपागतः — {nor rnams kun dang lhan cig tu/} /{rig pa thob cing 'phel bar gyur//} प्राप्तविद्यः स सर्वार्थैः सह वृद्धिमुपागतः । अ.क.२३५ख/२७.७.
'phel bgyid pa
• क्रि. वर्धते — {'bri bar mi bgyid 'phel bar mi bgyid} न हीयन्ते न वर्धन्ते शि.स.१४६क/१४०; • वि. वर्धकः — {de yis skye 'chi srid sred 'phel bgyid pa/} /{nyon mongs dgra dag rnam par bcom par gyur//} येन क्लेशरिपवो विघातिता जातिमृत्युभवतृष्णवर्धकाः ।। रा.प.२३०ख/१२३.
'phel 'gyur
= {'phel bar 'gyur/} {o ba/}
'phel 'grib
१. = {tshes gcig} प्रतिपत्, पक्षप्रथमदिवसः — {de nas ni/} /{phyogs rtsa 'phel 'grib 'di gnyis mo//} अथ पक्षतिः । प्रतिपद् द्वे इमे स्त्रीत्वे अ.को.१३६क/१.४.१; प्रतिपद्यते उपक्रम्यतेऽनया प्रतिपत् । पद गतौ अ.वि.१.४.१ २. = {'phel ba dang 'grib pa/}
वि. वृद्धिमान् — {yan chad ni/} /{bzhi la re re 'phel dang ldan//} ऊर्ध्वस्तु चतुर्ष्वेकैकवृद्धिमान् अभि. को.२२ख/७.१९.
'phel ba
• सं. १. वृद्धिः— {ji snyed nor ni phun tshogs shing /} /{da lta yang ni 'phel ba thob/} /{gang gi ched du 'jigs rung ba'i/} /{chu srin 'byung gnas zab mo brgal//} कियती धनसम्पत्तिर्वृद्धिमद्यापि नीयते । यत्कृते घोरगम्भीरस्तीर्यते मकराकरः ।। अ.क.१४०ख/१४.२३; अभिवृद्धिः — {de bas lus kyi 'dod pa ni/} /{'phel phyir skabs dbye mi bya ste//} तस्मान्न प्रसरो देयः कायस्येच्छाभिवृद्धये । बो.अ.३०ख/८.१७७; विवृद्धिः— {ji ltar 'o ma shes pa med na yang /} /{be'u 'phel ba'i rgyu mtshan yin pa ltar/} /{de ltar gtso bo skyes bu rnam grol ba'i/} /{rgyu mtshan nyid du 'jug par 'gyur ba yin//} वत्सविवृद्धिनिमित्तं क्षीरस्य यथा प्रवृत्तिरज्ञस्य । पुरुषविमोक्षनिमित्तं तथा प्रवृत्तिः प्रधानस्य ।। त.प.२१५ख/१४८; चयः— {gal te nus pa dag kho na las sdom pa 'thob na ni}…{'phel ba dang 'grib pa dang ldan par 'gyur te} यदि पुनः शक्येभ्य एव संवरो लभ्यते, चयापचययुक्तः स्यात् अभि.भा.१८७क/६३९; उपचयः — {bad kan la sogs pa 'phel ba dang 'grib pa dag gis 'dod chags la sogs pa 'phel ba dang 'grib par 'gyur ba ma yin la} श्लेष्माद्युपचयापचयाभ्यां न रागादीनामुपचयापचयौ भवतः त.प.१०९क/६६९; आचयः — {lan 'ga' ni 'phel bar snang la/} {lan 'ga' ni 'grib par snang ba dang} एकदा आचयं पश्यत्येकदा अपचयम् श्रा.भू.१८३ख/४८३; विसारः — {de'i lag tu song na gzhan snod du ma gyur pa rnams la chos 'phel du dogs na nyes pa med do//} अनापत्तिस्तधस्तगतस्य परेभ्यः अभाजनभूतेभ्यो विसारं धर्मस्य सम्भावयेत् बो.भू.८८क/११२; उत्कर्षः — {'dus byas 'phel ba'i bye brag gis/} /{de dag 'phel ba'i chos ldan par/} /{srid pa yin te} तेऽत्यन्तवृद्धिधर्माणः संस्कारोत्कर्षभेदतः ।। …सम्भविनः त.स.१२४ख/१०७८; समुत्कर्षः— {de bzhin du sngar byung ba'i thos pa dang bzo la sogs pa goms pa'i khyad par gyi 'phel ba dang 'grib pa dag gis blo phyi ma 'phel ba dang 'grib par mthong ngo //} तथा पूर्वभाविनः श्रुतशिल्पाद्यभ्यासविशेषस्योत्कर्षापकर्षाभ्यामुत्तरबुद्धीनां समुत्कर्षापकर्षौ दृष्टौ त.प.१०२क/६५४; वर्धनम् — {sems can mi gtong 'phel ba dang /} /{sgrib pa rnam par sbyong ba'i gzhan//} सत्त्वाविसृजनवर्धन आवरणविशोधनेष्वपरः ।। सू.अ.१९८ख/९८; विवर्धनम् — {'gog pa la dmigs pa 'phel ba yang tha ma chos dran pa nye bar gzhag pa da ltar byung ba yin te} निरोधालम्बनविवर्धनेऽपि अन्त्यं धर्मस्मृत्युपस्थानं प्रत्युत्पन्नम् अभि.स्फु.१७०ख/९१३; उपचयनम् — {skye ba mngon par 'grub pa'i phung po rnams kyi 'phel ba yongs su smin pa dang 'jig par 'gyur ba de ni skye ba'i rkyen gyis rga shi zhes bya'o//} जात्याभिनिर्वृत्तानां स्कन्धानामुपचयनपरिपाकाद्विनाशो भवति । तदिदं जातिप्रत्ययं जरामरणमित्युच्यते प्र.प.१८८क/२४७; विसर्पणम् म.व्यु.७४४६ (१०६क); *प्रयोगः — {de bzhin phyugs dang ba lang lug mang ste/} /{'phel zhing 'du ba dang ni de bzhin zhing //} गावाः पशूश्चैव तथैडकाश्च ।। प्रयोग आयोग तथैव क्षेत्राः स.पु.४४क/७६ २. वैपुल्यम् — {sred pa 'phel ba ni len pa'o//} तृष्णावैपुल्यमुपादानम् शि.स.१२४ख/१२१; अधिकत्वम्— {de la ni kun nas nyon mongs pa'i phyogs 'gag pa ni 'bri ba yang med la/} {rnam par byang ba'i phyogs skye ba na 'phel ba yang med do//} न च तस्योनत्वं संक्लेशपक्षनिरोधे नाधिकत्वं व्यवदानपक्षोत्पादे सू.व्या.१७३क/६५ ३. प्रसवः — {sangs rgyas kyi chos thams cad dang de'i tshogs 'phel ba'i rten du gyur pa'i phyir ro//} सर्वबुद्धधर्मतत्सम्भारप्रसवस्य प्रतिष्ठाभूतत्वात् सू.व्या.१४१क/१८; प्रसरणम्— {'phel ba'i tshul gyis rab tu skye ba'o//} प्रभवः प्रसरणयोगेन अभि.भा.४९क/१०५९; {'phel ba'i tshul gyis zhes bya ba ni rgyun chags pa'i tshul gyis so//} प्रसरणयोगेनेति प्रबन्धयोगेन अभि.स्फु.२५२ख/१०५९; एधः — {nad bzhin 'phel ba 'di la ni/} /{gsad pa kho na sman gyi mchog//} अस्य व्याधेरिवैधस्य वध एवाद्यमौषधम् । अ.क.५क/५०.४०; • पा. निरूढिः, समुदागमभेदः — {ma tshang med dang mi spong dang /}… {'phel ba dang /}… /{rgyun mi gcod pa yang dag 'grub//} अवैकल्याप्रतिक्षेपः…निरूढिः…अप्रस्रब्धिसमुदागमः ।। म.भा.२६ख/१८८; {dge ba'i rtsa ba 'phel ba ni yun ring po nas 'dris par bya ba'i phyir sems can yongs su smin par byed pa yang dag par 'grub pa'o//} कुशलमूलनिरूढिर्दीर्घकालपरिचयात् सत्त्वपरिपाकसमुदागमः म.भा.२६ख/१८९; • कृ. १. वृद्धः — {'bral bas gdung ba'i me dag ni/} /{bla mar gyur pas bzlog gyur cing/} /{mdza' ba shin tu 'phel ba yi/} /{'dod pa'i gnyen gyis bkag gyur kyang //} निवारितोऽपि गुरुणा वियोगव्यसनाग्निना । निषिद्धोऽप्यतिवृद्धेन स्नेहेन स्मरबन्धुना ।। अ.क.१२क/२.५०; प्रवृद्धः — {gang gi phyir bde 'phel ni phul du byung ba ste/} {sangs rgyas kyi mtshan nyid do//} यस्मात् सुखं प्रवृद्धं प्रकर्षगतं बुद्धत्वलक्षणम् बो.प.४६ख/६; प्रवृद्धं प्रौढमेधितम् अ.को.२११ख/३.१.७६; प्रवर्धत इति प्रवृद्धम् । वृधु वृद्धौ अ.वि.३.१.७६ २. वर्धमानः— {chos kyi gdams ngag mnyan pa la/} /{gus pa mchog 'phel} धर्मोपदेशश्रवणे वर्धमानादरः परम् ।। अ.क.११८क/११.५४; द्र.— {sdang zhing 'gran pas gus 'phel ba//} द्वेषस्पर्धितादरः अ.क.३४३ख/४५.१९.
'phel ba dang 'grib pa
चयापचयौ — {gal te nus pa dag kho na las sdom pa 'thob na ni}…{'phel ba dang 'grib pa dang ldan par 'gyur te} यदि पुनः शक्येभ्य एव संवरो लभ्यते, चयापचययुक्तः स्यात् अभि.भा.१८७क/६३९; उपचयापचयौ — {bad kan la sogs pa 'phel ba dang 'grib pa dag gis 'dod chags la sogs pa 'phel ba dang 'grib par 'gyur ba ma yin la} श्लेष्माद्युपचयापचयाभ्यां न रागादीनामुपचयापचयौ भवतः त.प.१०९क/६६९; उत्कर्षापकर्षौ — {de bzhin du sngar byung ba'i thos pa dang bzo la sogs pa goms pa'i khyad par gyi 'phel ba dang 'grib pa dag gis blo phyi ma 'phel ba dang 'grib par mthong ngo //} तथा पूर्वभाविनः श्रुतशिल्पाद्यभ्यासविशेषस्योत्कर्षापकर्षाभ्यामुत्तरबुद्धीनां समुत्कर्षापकर्षौ दृष्टौ त.प.१०२क/६५४; समुत्कर्षापकर्षौ — {goms pa'i khyad par sngar yod pa/} /{'phel dang 'grib pa dag las ni/} /{blo rnams 'grib dang phul du byung /} /{blo la snang bar gyur pa yin//} निर्ह्रासातिशयौ दृष्टौ बुद्धीनां पूर्वभाविनः । बुद्ध्यभ्यासविशेषस्य समुत्कर्षापकर्षतः ।। त.स.६९ख/६५४.
'phel ba dang ldan pa
= {'phel ldan/}
'phel ba po
ना. वर्धमानकः, नागराजः म.व्यु.३२८८ (५७क).
'phel ba'i chos ldan pa
वि. वृद्धिधर्मा — {gang dag rigs mthun snga ma yi/} /{sa bon las ni 'byung 'gyur ba/} /{'dus byas 'phel ba'i bye brag gis/} /{de dag 'phel ba'i chos ldan par/} /{srid pa yin te 'bru sogs bzhin//} ये वा समानजातीयपूर्वबीजप्रवृत्तयः । तेऽत्यन्तवृद्धिधर्माणः संस्कारोत्कर्षभेदतः ।। व्रीह्यादिवत् सम्भविनः त.स.१२४ख/१०७८.
'phel ba'i mchog
वृद्धिप्रकर्षः — {'phel ba'i mchog ni 'phel ba'i rab yin no//} वृद्धिप्रकर्षो हि वृद्धिकाष्ठा अभि.भा.६०ख/११०६.
'phel ba'i lta ba
पा. प्रसवदृष्टिः — {gang dag chos 'di lta bu la 'jug pa dang 'dzud pa de dag thams cad bsod nams kyi phung po dpag tu med pa skyed do snyam pa la de lta bu'i lta ba 'di gnyis te/} {phyin ci log tu lta ba dang 'phel ba'i lta ba'o//} यस्यामीदृश्यां धर्मतायामवतरन्त्यवतारयन्ति वा सर्वे तेऽप्रमेयं पुण्यं प्रसवन्तीत्येवमेते दृष्टी विपरीतदृष्टिः प्रसवदृष्टिश्च अभि. स.भा.८३क/११३.
'phel ba'i blo gros
ना. वर्धमानमतिः १. सत्पुरुषः — {bzang skyong la sogs pa skyes bu dam pa bcu drug la 'di lta ste/} {bzang skyong dang}… {'phel ba'i blo gros dang} भद्रपालपूर्वङ्गमैश्च षोडशभिः सत्पुरुषैः सार्धम् । तद्यथा —भद्रपालेन…वर्धमानमतिना स.पु.३क/२ २. बोधिसत्त्वः म.व्यु.७०६ (१६ख).
'phel ba'i rab
वृद्धिकाष्ठा — {'phel ba'i mchog ni 'phel ba'i rab yin no//} वृद्धिप्रकर्षो हि वृद्धिकाष्ठा अभि.भा.६०ख/११०६.
'phel ba'i rab tu phyin pa
वि. वृद्धिकाष्ठागतः — {de ni sa kun gyis mthun byas/} /{'phel ba'i rab tu phyin pa yin//} सर्वभूम्यनुलोमितम् । वृद्धिकाष्ठागतं तच्च अभि.को.२३क/७.४१.
'phel bar gyur
= {'phel gyur pa/}
'phel bar gyur pa
= {'phel gyur pa/}
'phel bar bgyi
क्रि. १. वर्धयिष्यामि— {bdag cag 'khor dang bcas pa thams cad kyis kyang}…{'phel bar bgyi'o//} वयमपि सर्वे सपरिवाराः…वर्धयिष्यामः शि.स.५५क/५३; वृद्धिं करिष्यामि — {de'i rgyal srid 'phel bar bgyi'o//} तस्य राजवृद्धिं करिष्यामः स.दु.१२६क/२२६ २. वर्धापयिष्यामि — {bro nad ma mchis pa dang}…{shes rab phun sum tshogs pa yang 'phel bar bgyi ba ste} आरोग्यं च…प्रज्ञासम्पदं च वर्धापयिष्यामः शि.स.५५क/५३.
'phel bar bgyid
= {'phel bgyid pa/}
'phel bar 'gyur
• क्रि. १. वृद्धिं गच्छति — {chos gang zhig tshegs chen pos rnyed pa ma yin zhing shin tu btang yang zad pa med pa la 'phel bar 'gyur ba lta mos kyang ci dgos} प्रागेव धर्मं यो नैव कृच्छ्रेण वा भृशमपि वाऽवसृजतां वृद्धिं गच्छति न क्षयम् सू.व्या.१८१क/७६; वृद्धिं याति — {dpyid nyin skye bo'i kun dga' rnams/} /{lhan cig dag tu 'phel bar 'gyur//} यान्ति सार्धं जनानन्दैर्वृद्धिं सुरभिवासराः ।। का.आ.३३४क/२.३५१; वृद्धिमुपैति — {yon tan dag gis mtho la gang byin pa/} /{de ni lo ma stong phrag 'phel bar 'gyur//} समर्पितं यच्च गुणोन्नताय शाखासहस्रैस्तदुपैति वृद्धिम् ।। अ.क.१८९ख/८१.१; वर्धते — {nges par bzod pas dgra ni nye bar zhi 'gyur khon gyis de nyid 'phel bar 'gyur//} वैरं हि क्षमयैव यात्युपशमं वैरेण तद्वर्धते । अ.क.१४८ख/६८.८७; विवर्धते — {khros pas mchog tu khro ba'i dug ni 'phel bar 'gyur/} /{me nyid mnan}(?{bsnan} ){pas me ni zhi bar mi 'gyur ro//} क्रुधा परं क्रोधविषं विवर्धते न शान्तिमेति ज्वलितोऽग्निरग्निना ।। अ.क.१४८ख/६८. ८८; {bdag khrims ldan la rab btud nas/} /{skyes pa rnams ni tshe 'phel 'gyur//} पतिव्रताप्रणामेन पुंसामायुर्विवर्धते ।। अ.क.२६९क/३२.४३; वर्धयति — {des na skom pa dang bkres pa med cing dran pa dang mthu stobs 'phel bar 'gyur ro//} तेन च न तृषा न बुभुक्षा स्मृतिबलं च वर्धयति वि.व.२१६क/१.९२; प्रसवति — {byang chub sems kyi ljon shing rtag par yang /} /{'bras bu 'byin pas mi zad 'phel bar 'gyur//} सततं फलति क्षयं न याति प्रसवत्येव तु बोधिचित्तवृक्षः ।। बो.अ.२ख/१.१२; प्रसूयते— {des nyes par yang mi 'gyur la/} {bsod nams mang po yang 'phel bar 'gyur ba yang yod de} अनापत्तिको भवति बहु च पुण्यं प्रसूयते बो.भू.८९ख/११४; उपचीयते — {bsod nams 'phel bar 'gyur ro//} पुण्यमुपचीयते म.टी.१८९ख/३; विस्तरति — {de'i tshe shing dpag bsam rnams kyang 'phel bar 'gyur} तदा विविधानि कल्पवृक्षा विस्तरन्ति का.व्यू.२०८क/२६६; विस्तीर्यते— {sbyin pa byin pa mang nyung ci yang rung /} /{zhing gi khyad par gzhi las 'phel bar 'gyur//} दत्तं हि दानं बहु वाऽल्पकं वा विस्तीर्यते क्षेत्रविशेषयोगात् । अ.श.१९२क/१७८; विसर्पति — {ji ltar 'ga' zhig gi dug ni rang gi mthus rma'i phyogs khyab nas yan lag dang nying lag thams cad kyi nang du 'phel bar 'gyur ro//} यथा विषं स्वसामर्थ्याद् व्रणदेशं प्राप्य सर्वेष्वङ्गप्रत्यङ्गेष्वत्यन्तं विसर्पति अभि.स्फु.३३३क/१२३४ २. विवर्धयिष्यति — {de'i 'bru'i phung po chen po yang 'phel bar 'gyur ro//} तस्य च महाधान्यराशिं विवर्धयिष्यति सु.प्र.३१ख/६१; • वि. वर्धमानः — {rgyu ni 'phel bar 'gyur ba na/} /{'bras bu 'grib pa mi rung ste//} कारणे वर्धमाने च कार्यहानिर्न युज्यते । प्र.अ.११४क/१२२; {'on kyang shes rab brtse sogs ni/} /{goms pas 'phel bar mthong ba'i phyir/} /{de ni 'phel bar 'gyur bas na/} /{phul byung gzhan yang rtogs par 'gyur//} किन्तु प्रज्ञाकृपादीनामभ्यासाद् वृद्धिदर्शनात् । अन्योऽप्यतिशयस्तस्माद् वर्धमानात् प्रतीयते ।। त.स.१२४ख/१०७७; वृद्धिमापन्नः— {mjug tu ni sdug bsngal de 'phel bar 'gyur bas gsal bar 'gyur bar zad de} अन्ते तु तद् दुःखं वृद्धिमापन्नं व्यक्तिमापद्यत इति अभि.भा.४ख/८८०.
'phel bar 'gyur ba
= {'phel bar 'gyur/}
'phel bar 'gyur ba ma yin
क्रि. न वर्धते — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gzugs ni 'bri bar 'gyur ba'am 'phel bar 'gyur ba ma yin no//} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपं हीयते वा वर्धते वा सु.प.३८क/१७.
'phel bar bya
कृ. वर्धनीयः — {shin tu ngoms pa bskyed ma yin/} /{de phyir 'di ni 'phel bar bya//} न चातितृप्तिजनकं वर्धनीयमिदं ततः ।। शि.स.१५१क/१४६.
'phel bar byed
= {'phel byed/}
'phel bar byed pa
= {'phel byed/}
'phel bar byed par 'gyur
क्रि. वर्धयिष्यति — {nga rgyal 'phel bar byed par 'gyur} मानं वर्धयिष्यति अ.सा. ३३९क/१९१.
'phel byed
• क्रि. वर्धयति— {'phags pa'i sa la bskyed pa dang /} /{dge ba 'phel bar byed pa dang //} जनयन्त्यार्यभूमौ च कुशलैर्वर्धयन्ति च ।। सू.अ.२४१क/१५५; विवर्धयति — {sdug bsngal gyi 'khrul 'khor je bas je 'phel du byed} भूयस्या मात्रया दुःखयन्त्रं विवर्धयन्ति शि.स.१५८क/१५२; बृंहयति — {nga rgyal 'phel bar mi byed pa} न च पुनर्मानं बृंहयति शि.स.१५१क/१४६; उपबृंहयति म.व्यु.७४४२ (१०६क); अनुबृंहयति— {gang gis byang chub sems dpa'}…{khro ba'i kun nas dkris pa de lta bu 'phel bar byed la} यदपि बोधिसत्त्वस्तद्रूपं क्रोधपर्यवस्थानमनुबृंहयति बो.भू.८५ख/१०८; • सं. वृद्धिः — {shes rab 'phel bar byed pa} प्रज्ञावृद्धिः क.त.३१९१; सञ्चयः — {yang byang chub kyi sems ni dge ba ma lus pa 'phel bar byed pa}({'i rgyu} ){'ba' zhig ni ma yin te} न केवलं सर्वशुभसञ्चयकारणं…बोधिचित्तम् बो.प.४९ख/१०; वर्धनम् — {'phel bar byed pa ni goms pas byang bar byed pa'o//} वर्धनमभ्यासेनोत्तप्तीकरणम् अभि.स्फु.१६७ख/९०८; {rgyal sras}…/{rgyal srid 'phel byed glang po la/} /{zhon pa} राजपुत्रः समारुह्य कुञ्जरं राजवर्धनम् । अ.क.२०४ख/२३.१९; विवर्धनम् — {gnyis 'phel byed pas rtag tu dge ba dang /} /{brtse ldan bde dang sdug bsngal dag gis dga'//} सुखेन दुःखेन च मोदते सदा शुभी कृपालुश्च विवर्धनद्वयम् ।। सू.अ.१४२क/१९; उपबृंहणम् — {'byung ba chen po bzhi dag rgyur byas pa ni skyed pa dang rten pa dang gnas pa dang rton pa dang 'phel bar byed pa'i rgyu yin pa'i phyir ro//} चत्वारि महाभूतान्युपादाय जननसन्निश्रयप्रतिष्ठोपस्तम्भोपबृंहणहेतुत्वेन अभि.स.भा.३क/३; • वि. वर्धकः— {byang chub yan lag 'phel bar byed pa'i dge ba'i bshes gnyen rnyed//} कल्याणमित्रमाप्नुवन्ति बोध्यङ्गवर्धकाः रा.प.२३२ख/१२५; विवर्धकः — {'dod pa de dag ni mi ngoms par byed pa dang}…{sred pa 'phel bar byed pa dang} कामा अतृप्तिकारकाः… तृष्णाविवर्धकाः श्रा.भू.१६५ख/४४१; वर्धिनी — {yid 'ong chags pa 'phel bar byed/} /{'jam zhing myos pa'i gdangs snyan can/} /{khu byug sgra ni thos gyur te//} मधुरा रागवर्धिन्यः कोमलाः कोकिलागिरः । आकर्ण्यन्ते मदकलाः का.आ.३३२ख/२.३१४; आक्षेपकः — {de dag kyang}…{yongs su rdzogs par byed pa dag kho na yin gi ris mthun pa 'phel bar byed pa dag ni ma yin te} परिपूरकाण्येव च तानि…नाऽऽक्षेपकाणि निकायसभागस्य अभि.स्फु.१७१ख/९१५; • कृ. वर्धयन् — {de ni dge ba'i las dang snying brtse ba gnyis 'phel bar byed pas} स च द्वयं वर्धयन् शुभं च कर्म कृपां च सू. व्या.१४२क/१९; • ना. वर्धमानः, नगरम् — {grong khyer 'phel byed nyams dga' bar/} /{grags ldan de ni rab tu skye//} जातोऽसौ नगरे रम्ये वर्धमाने यशस्विनः ।। म.मू.३१४ख/४९१.
'phel byed pa
= {'phel byed/}
'phel mi 'gyur
क्रि. न वृद्धिमाययौ — {sngon tshe gnyis skyes be la mas/} /{shin tu mang ba rab tu byin/} /{dad pa dang bral thun mong bas/} /{de bzhin du ni 'phel ma gyur//} पुरा बहुतरं दत्तं वेलमेन द्विजन्मना । श्रद्धाविरहसामान्यान्न तथा वृद्धिमाययौ ।। अ.क.२७३ख/३४.१६.
'phel mo
ना. वृद्धिः, बोधिवृक्षदेवता — ( {byang chub kyi} ) {shing gi lha mo brgyad la 'di lta ste/} {dpal ldan dang 'phel mo dang}…{ldan ma ste} अष्टौ बोधिवृक्षदेवताः । तद्यथा—श्रीः, वृद्धिः…समङ्गिनी च ल.वि.१६१क/२४२.
'pho
= {'pho ba/}
'pho ba
• क्रि. (वर्त., भवि.; अक.; {'phos} भूत.) सञ्चरति— {gang zhig mi g}.{yo ba nyid du 'pho ba} योऽकोप्यतां सञ्चरति अभि.स्फु.२६१क/१०७६; संक्रामति — {de la chos gang yang 'jig rten 'di nas 'jig rten pha rol tu mi 'pho mod kyi} तत्र न कश्चिद्धर्मोऽस्माल्लोकात्परं लोकं संक्रामति शि.स.१२६ख/१२२; • सं. १. संक्रान्तिः — {'du byed rnams la 'gro ba zhes bya ba yul gzhan du 'pho ba'i mtshan nyid kyi bya ba 'ga' yang mi rung ste} न हि संस्काराणां देशान्तरसंक्रान्तिलक्षणा गतिर्नाम काचित् क्रिया युज्यते सू.व्या.२३४ख/१४६; {'pho dang rgyu dang sems can dang /} /{de bzhin ston dang mya ngan 'das/} /{bden pa dang ni zhing rtogs pa/} /{rkyen rnams kyis ni 'phangs pa yin//} संक्रान्ंइत सञ्चरं सत्त्वं देशना निर्वृतिस्तथा । सत्यं क्षेत्रावबोधिश्च प्रत्ययप्रेरितो भवेत् ।। ल.अ.१७१क/१२८; संक्रमः — {zhing du 'pho dang rtogs pa la/} /{sa rnams kyi ni dus med de//} नास्ति कालो ह्यधिगमे भूमीनां क्षेत्रसंक्रमे । ल.अ.१६३क/११४; सञ्चारः — {dbang po rnam par 'phel ba ni dbang po lnga po} (?){'pho ba'o//} इन्द्रियविवृद्धिरिन्द्रियसञ्चारः अभि.भा.२५५क/८६०; स्रोतः — {'pho ba dang 'gro ba zhes bya ba ni don gcig go//} स्रोतो गतिरित्येकोऽर्थः अभि.भा. २२ख/९५१; प्रच्युतिः — {gnas pa ni de'i rang bzhin ngo bo 'pho ba me+ed pa kho na yin te} स्थितिर्हि तस्य स्वरूपाप्रच्युतिरेव प्र.वृ.३०१ख/४६; संक्रमणम् — {de nas las kyi dbang gis rnam par shes pa gzhan du 'pho ba ni}…{nges pa'o//} ततः कर्मवशादन्यत्र विज्ञानसंक्रमणमिति नियमः वि.प्र.२६१क/२.६८; सञ्चरणम् — {bag chags kyi stobs las byung ba yin yang dmigs pa med par lus gzhan du 'pho ba ci ltar yin zhe na} वासनाबलभावेऽपि कथं शरीरान्तरसञ्चरणमुपलभ्यतामन्तरेण प्र.अ.६३क/७१; च्यवनम् — {byang chub sems dpa' dga' ldan gyi pho brang nas 'pho ba'i dus la} अथ बोधिसत्त्वस्य तुषितभवनाच्च्यवनकालसमये ग.व्यू.२६५क/३४५; उत्सरणम् — {'di ni grog ma 'pho ba dang/} {nya 'phar ba la sogs pa las char pa la sogs pa rjes su dpog pa yang bshad pa yin te} एतेन पिपीलिकोत्सरणमत्स्यविकारादेर्वर्षाद्यनुमानमुक्तम् प्र.वृ.२६५क/५ २. च्युतिः — {mtha'i nyin zhag la chos kyi dbyings khu ba 'pho ba dang dbugs kyi 'khor lo yang 'dor ro//} अन्तदिने धर्मधातुं शुक्रच्युतिं त्यजति श्वासचक्रं चेति वि.प्र.२६६क/२.७९; च्यवनम् — {byang chub kyi sems 'pho ba'i mthar bde ba'i skad cig gi bdag nyid} बोधिचित्तच्यवनान्ते सुखक्षणात्मकम् वि.प्र.२२९क/२.२१ ३. आवेशः — {ye shes 'pho ba zhes bya ba} ज्ञानावेशनाम क.त.१५५३; • पा. संक्रान्तिः — {seng ge'i 'pho ba'i zla ba'i nyin zhag sum cu po rnams kyis nya yig la sogs pa dbyangs dang bcas pa rnams spyod do/} /{bu mo'i 'pho ba'i nyin zhag rnams kyis} सिंहसंक्रान्तिमासदिनैस्ंइत्रशद्भिर्ञकारादीन्समात्रांश्चरति । कन्यासंक्रान्तिदिनैः वि.प्र.१६१ख/१.८; {zla ba dang nyi ma dang A li dang kA li dang 'pho ba bcu drug dang} चन्द्रसूर्य आलिकालि षोडशसंक्रान्तिः हे.त.३क/६; • वि. सञ्चारी— {de dag ni 'pho bar mthong ba med do zhe na} न खल्वेते सञ्चारिणो दृष्टाः प्र.अ.४७क/५४; सञ्चारिणी— {rdzas gzhan la brten pa'i nus pa gzhan la 'pho bar ji ltar 'gyur zhe na} कथं द्रव्यान्तरगता शक्तिरन्यत्र सञ्चारिणी प्र.अ.४९क/५६.
'pho ba ma yin
= {'pho ba ma yin pa/}
'pho ba ma yin pa
• क्रि. न संक्रामति — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gzugs ni 'pho ba'am mi 'pho ba ma yin no//} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपं संक्रामति वा अवक्रामति वा सु.प.३८ख/१७; • सं. असंक्रान्तिः — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa 'pho ba yang ma yin mi 'pho ba yang ma yin pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानामसंक्रान्तिरनवक्रान्तिः, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.३८ख/१७.
'pho ba med
= {'pho ba med pa/}
'pho ba med pa
• क्रि. सञ्चारो नास्ति — {mthong ba la ni 'pho ba med//} सञ्चारो नास्ति दर्शने अभि.को.२१क/६. ५८; • वि. अच्युतः — {zag pa med khyab 'jig med chos can te/} /{brtan zhi rtag pa 'pho ba med pa'i gnas//} अनास्रवं व्याप्यविनाशधर्मि च ध्रुवं शिवं शाश्वतमच्युतं पदम् । र.वि.११७क/८२; अप्रच्युतः— {gang gi phyir gang gi rang bzhin 'pho ba med pa'i don gzhan skye na ni/} {rnam pa gzhan mi dmigs pa} यतो नहि स्वभावादप्रच्युतस्यार्थान्तरोत्पादे सत्यन्यथोपलब्धिर्भवति वा. टी.९३क/५२; असंक्रान्तः— {shi 'pho dang skye ba las rnam par 'das pa'i phyir de bzhin gshegs pa de dag ni 'pho ba med pa'o//} असंक्रान्ता हि ते तथागताः, च्युत्युपपत्तिव्यतिवृत्तत्वात् ग.व्यू.९३क/१८४; • सं. १. अप्रच्युतिः — {gnas pa ni de'i rang bzhin ngo bo 'pho ba me+ed pa kho na yin te} स्थितिर्हि तस्य स्वरूपाप्रच्युतिरेव प्र. वृ.३०१ख/४६ २. असंक्रान्तिता — {sngon gyi mtha' kun nas ma byung ba dang phyi ma'i mtha' 'pho ba med pa dang} पूर्वान्तासम्भवतां च अपरान्तासंक्रान्तितां च द.भू. १९६क/१९.
'pho ba med pa'i bde ba
अच्युतसुखम् — {'dir byang chub kyi sems ni khu ba ste/} {de nyams pa las 'pho ba med pa'i bde bar mi 'gyur ro//} इह बोधिचित्तं शुक्रम्, तस्य विनाशादच्युतसुखं न भवति वि.प्र.१५४क/३.१०२.
'pho ba'i skad cig
च्युतिक्षणः — {thar pa ni 'dir byang chub kyi sems kyi thig le rnams 'pho ba'i skad cig ste} मोक्षोऽत्र बोधिचित्तबिन्दूनां च्युतिक्षणः वि.प्र.५६ख/४.९९.
'pho ba'i dus
च्यवनकालः — {'dir byis pa'i ye shes zhes pa ni 'pho ba'i dus su bde ba'o//} इह यथा बालस्य च्यवनकाले ज्ञानमिति सुखम् वि.प्र.५६ख/४.९९.
'pho ba'i bde ba
च्यवनसुखम् — {sna tshogs yum ni rnam pa thams cad pa'i stong pa nyid kyi ye shes dus gsum gzigs pa ste 'pho ba'i bde ba dang brtags pa'i sgrib pa zad pa'i phyir ro zhes pa dag pa'o//} विश्वमाता सर्वाकारशून्यताज्ञानं त्र्यध्वदर्शनम् । च्यवनसुखकल्पनावरणक्षयादिति शुद्धम् वि.प्र.६०ख/४.१०६.
'pho ba'i bde ba la ltos pa med pa
पा. च्यवनसुखनिरपेक्षता — {'pho ba'i bde ba la ltos pa med pa ni bsnyen pa ste lus dang ngag dang sems dang tshangs par spyod pa'i sdom pa'o zhes pa'i don to//} च्यवनसुखनिरपेक्षता सेवा, कायवाक्चित्तब्रह्मचर्यसंयम इत्यर्थः वि.प्र.६४ख/४.११३.
'pho ba'i rnal 'byor
पा. उत्क्रान्तियोगः, योगभेदः — {'chi ba'i dus la yang dag bab/} /{'pho ba'i rnal 'byor mchog bya ste/} /{bu ga dgur ni son pa'i rtsa/} /{pU ra kas ni dgang bar bya//} मृत्युकाले तु सम्प्राप्तमुत्क्रान्तियोगमुत्तमम् । नवद्वारगता नाडीः पूरकेन तु पूरयेत् ।। स. उ.२८९क/१९.२९.
'pho ba'i zla ba
संक्रान्तिमासः — {nyi ma'i zla ba ste 'pho ba'i zla ba la nyin zhag gcig lhag pa de nyid dbu ma'i yan lag tu rig par bya'o//} सूर्यमासे संक्रान्तिमासे दिनमेकमधिकं तदेव मध्यमाङ्गं वेदितव्यम् वि.प्र.२००ख/१.७७.
'pho bar 'gyur
= {'pho bar 'gyur ba/}
'pho bar 'gyur ba
• क्रि. १. सञ्चरति — {de dag gi dmigs pa dag ni 'pho bar 'gyur ro//} एषां चालम्बनानि सञ्चरन्ति अभि.स्फु.११३क/८०३ २. संक्रमिष्यति— {de dag der yang sems can dmyal ba chen po nas sems can dmyal ba chen por 'pho bar 'gyur ro//} ते महानिरयान्महानिरयं संक्रमिष्यन्ति अ.सा.१६०ख/९०; संक्रान्तिं करिष्यति — {de ltar byas kyang des khe mi rnyed cing bsnyen bkur mi rnyed pas gdon mi za bar yul gzhan du 'pho bar 'gyur ro//} एवमयमलब्धलाभोऽलब्धसम्मानो नियतमन्यदेशं संक्रान्ंइत करिष्यति अ. श.४६ख/४०; • कृ. च्यविष्यमाणः — {'pho bar 'gyur ba dang 'phos ma thag pa ni shugs dang sbubs su 'ongs pa'o//} च्यविष्यमाणच्युतेः समनन्तरं विद्ध (वेग?)नाडीगते वि.सू.१९क/२२.
'pho bar byed
क्रि. सञ्चरति — {gal te slob par gyur pa las dbang po dag 'pho bar byed na} यदा शैक्षो भूत्वेन्द्रियाणि सञ्चरति अभि.स्फु.२१३ख/९९०.
'pho bar byed pa
= {'pho bar byed/}
'pho bar smra ba
संक्रान्तिवादी — {thams cad yod par smra bar 'pho bar smra ba gcig gis ji skad du smras pa} यथाऽऽहुरेके संक्रान्तिवादिनः सर्वास्तिवादाः त.प.१४४ख/१७.
'pho bar mdzad
क्रि. संक्रमयति — {bcom ldan 'das kyis kyang nyid kyi lhung bzed kyi nang nas dge slong stong gi lhung bzed dag gi nang du zas de dag 'pho bar mdzad do//} भगवानपि स्वकात्पात्राद् भिक्षुपात्रेष्वाहारं संक्रमयति अ.श.३क/२.
'pho med
= {'pho ba med pa/}
'phong
इष्वस्त्रम् — {daphong gi dpong sa} इष्वस्त्रशाला वि.व.११ख/२.८२; द्र.— {'phong dpyad/} {'phong gi slob dpon/} {'phong skyen/} {'phong skyen pa/}
'phong skyen
अस्त्रकौशलम्— {rgyal po zhig}…{lag na mda' gzhu thogs te bdag nyid ri dwags la 'phong skyen nam mi skyen tshad pa'i phyir} राजा…चापबाणव्यग्रपाणिर्मृगेष्वस्त्रकौशलमात्मनो जिज्ञासमानः जा.मा.१४६क/१६९.
'phong skyen pa
वि. धनुर्धरः — {gang phyir ngag 'bras rnam gcod phyir/} /{dper na nag pa 'phong skyen pa'am/} /{srid sgrub 'phong skyen zhes pa'am/} /{sngon po mtsho skyes 'gyur zhes bzhin//} व्यवच्छेदफलं वाक्यं यतश्चैत्रो धनुर्धरः । पार्थो धनुर्धरो नीलं सरोजमिति वा यथा ।। प्र. अ.२२४क/५८२.
'phong mkhas
वि. धन्वी, धनुर्धरः — {skabs der 'bigs byed ngos la ni/} /{rngon gyi rtsed mo'i dge mtshan la/} /{'phong mkhas nor bzang song gyur pa/} /{rim gyis gnas der 'ongs par gyur//} अत्रान्तरे विन्ध्यतटीं मृगयाकेलिकौतुकी । प्रस्थितः सुधनो धन्वी शनैस्तं देशमाययौ ।। अ.क.९५ख/६४.९९.
'phong gi dpong sa
इष्वस्त्रशाला — {kha cig ni 'phong gi dpong sar khwa bzhin du thag ring po nas yongs su spong bar byed} केचिदिष्वस्त्रशालामिव वायसा आरात्परिवर्जय√न्त वि.व.११ख/२.८२.
'phong gi slob dpon
इष्वस्त्राचार्यः — {rab 'byor 'di lta ste dper na 'phong gi slob dpon stobs dang ldan pa mda'i mtshon la legs par bslabs pa shin tu mthar phyin pa} तद्यथापि नाम सुभूते बलवानिष्वस्त्राचार्य इष्वस्त्रशिक्षायां सुशिक्षितः सुपरिनिष्ठितः अ.सा.३२८क/१८५.
'phong dpyad
पा. इष्वस्त्रम्, कलाभेदः — {mchongs pa dang}…{'phong dpyad dang}…{spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}…{thams cad la} लङ्घिते…इष्वस्त्रे…गन्धयुक्तौ—इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०क/१०८; धनुर्वेदः म.व्यु.४९६२ (७५ख); मि.को.२८ख ।
१. कटिः, काञ्चीबन्धनस्थानम् — कटिः श्रोणिः ककुद्मती । अ.को.१७५ख/२.६.७४; कट्यते कटिः । कटी वा अ.वि.२.६.७४; {bud med rnams kyi 'phongs kyi ni/} /{phyi ma'i cha la ni ta m+ba//} पश्चान्नितम्बः स्त्रीकट्याः अ.को.१७५ख/२.६.७४ २. = {'phongs pa/}
'phongs pa
• सं. १. विपद् — {'o brgyal 'phongs pa la brten de/} /{mthong ba nyid ni snying rjes 'khyud/} /{khyad par lo ma chur zhugs nas/} /{dpung pa dag gis thar bar byas//} दृष्ट्वैव करुणाश्लिष्टः कष्टां विपदमाश्रितः । विगाह्य सरितं दोर्भ्यां विशाखस्तमतारयत् ।। अ.क.२६६ख/३२.१५ २. विघातः — {gzhan dag gi bkres pa dang}… {'dod pas 'phongs pa dang 'jigs pa'i sdug bsngal sel bas gzhan la phan 'dogs pa dang} परेषां च जिघत्सा… इच्छाविघातभयदुःखापनयनात् परमनुगृह्णाति बो.भू.३९क/५०; • वि. दरिद्रः — {rtag tu 'phongs pa'i sems kyi bsam pa dang} (?) नित्यदरिद्रप्रतिशरणचित्ताशयतां च द.भू.१९६क/१९; अर्थी— {nyin re bzhin 'phongs pa rnams ci 'dod pa'i nor gyis mgu bar byas so//} प्रत्यहमर्थिजनमभिलषितैरर्थविसर्गैः सन्तर्पयामासुः जा.मा.६४ख/७४; आर्तः — {bdag cag mgon med 'phongs nas skyabs su mchi/} /{de bas brtan por skyab pa thugs la dgongs//} आर्ताननाथाञ्छरणागतान्नस्त्वं त्रातुमावर्जय धीर चेतः । जा.मा.८४ख/९७.
'phongs tshos
फिच्चक* — {rkang pa gnyis mnyam pa long bu 'phong tshos kyi rtsa ba la reg pa dag ste byin pa gnyis dang brla gnyis steng du son pa ni rtsog pu'o//} द्वौ पादौ समौ गुल्फौ फिच्चकमूललग्नौ ऊर्ध्वं गतं जानुद्वयमूरुद्वयं चेत्युत्कुटम् वि.प्र.९९ख/३.१९.
'phos
= {'phos pa/} {'phos te/} {o nas} च्युत्वा — {'phos te lhar ni skye bar 'gyur//} च्युत्वा दिव्युपपद्येरन् र.वि. १२३क/१००; सञ्चर्य — {gnas thams cad du 'chi 'pho ba zhes bya ba ni gnas gzhan thams cad du 'phos nas 'og min du 'jug pa gang yin pa'o//} सर्वच्युतो नाम यः सर्वाणि स्थानान्तराणि सञ्चर्याकनिष्ठान् प्रविशति अभि.भा.२३क/९५२.
'phos gyur
= {'phos par gyur/}
'phos pa
• सं. १. च्युतिः — {'pho bar 'gyur ba dang 'phos ma thag pa ni shugs dang sbubs su 'ongs pa'o//} च्यविष्यमाणच्युतेः समनन्तरं विद्ध(वेग?)नाडीगते वि.सू.१९क/२२; प्रच्युतिः — {snga ma'i ngo bo nyid 'phos pa'i phyir ro//} प्राच्यरूपात् प्रच्युतेः वा.टी.८६क/४३; सञ्चारः — {dmigs pa gzhan la 'phos pas phyi rol du g}.{yeng ba'o//} आलम्बनान्तरसञ्चाराद्बहिर्धाविक्षेपः म.टी.२९५ख/१६१ २. परिवर्तः — {tshe rabs 'phos pa de dang de dag tu sems can thams cad gnyen bshes dang gnyen du gyur pa'i 'du shes kyis} तेषु तेषु जातिपरिवर्तेषु सर्वसत्त्वाः स्वजनबन्धुभावसंज्ञाः ल.अ.१५३ख/१००; • भू.का.कृ. च्युतः — {sa dbang mtshon cha nyid gyur na/} /{gshegs pa sbyor bar brtson pa yang /} /{thogs pa med par 'joms 'gyur te/} /{rgyud las 'phos pa'i mda' bzhin no//} (?) क्षितीशा लक्षतां यातं पक्षपातोद्यता इव । अविलम्बितमाघ्नन्ति शरा इव गुणच्युताः ।। अ.क.२३६ख/२७.२३; संक्रान्तः — {jo bo bden par smra 'o bdag/} /{gzhan dang tsum+ba nas 'phos pa yi/} /{rgya skyegs kyis dmar mig gis ni/} /{nam yang} ({khyod kyis} ){mthong bar 'gyur ma lags//} सत्यं ब्रवीमि न त्वं मां द्रष्टुं वल्लभ लप्स्यसे । अन्यचुम्बनसंक्रान्तलाक्षारक्तेन चक्षुषा ।। का.आ.३२६क/२.१२४.
'phos pa yin
क्रि. सञ्चरितो भवति — {gal te nyon mongs pa can yongs su bcad nas 'og mar 'pho na ni dge ba las 'phos pa yin gyi} यदि क्लिष्टं परिच्छिद्याधः सञ्चरति । कुशलात् सञ्चरितो भवति अभि.भा. ७३ख/११५५.
'phos par gyur
• क्रि. संक्रान्तोऽभूत् — {de nas ba glang rdzi bo'i bdag/} /{gnas der yang dag 'ongs pa yis/} /{rgyal sras long ba mthong nas ni/} /{de yi gdung ba 'phos par gyur//} अत्रान्तरे समायातस्तं देशं गोकुलाधिपः । राजपुत्रं विलोक्यान्धमभूत् संक्रान्ततद्व्यथः ।। अ.क.२६१क/३१.२३; • भू.का.कृ. संक्रान्तः — {de yi rkang stegs zla shel gyi/} /{rang bzhin la ni 'phos gyur cing /} /{mdun du rab btud slong ba rnams/} /{slar yang bsam pa'i gdung ba btang //} चन्द्रकान्तमये तस्य संक्रान्ताः प्रणताः पुरः । पादपीठे पुनश्चिन्तातापं तत्यजुरर्थिनः ।। अ.क.३७ख/५५.९.
'phya
= {'phya ba/}
'phya ba
• क्रि. अवजानाति — {'thab pa dang ni 'phya ba dang /} /{sma 'bebs byed dang smod pa dang //} आक्रोशत्यवजानाति कदर्थयति निन्दति ।। का.आ.३२४क/२. ६१; अवध्यायति म.व्यु.२६४१(४९क); • सं. अवज्ञा— {ze 'bru dkar po so yi 'phreng ba dag/} /{bdud la 'phya ba bzhin du rgod par gyur//} अवज्ञयेवावजहास मारं यच्छुक्लया केसरदन्तपंक्त्या ।। जा.मा.२१क/२३; अवध्यानम् — {gzhan du na der de la 'phya bas mi dge ba 'byung bar 'gyur ro//} अन्यथा तत्र तस्यावध्यानेनाकुशलं प्रसवेत् बो.प.९४ख/५९; अवहसना — {gzhan dag gis brnyas pa rnams dang 'phya ba dang}…{la sogs pa} …{rnams bzod pa yin} क्षमश्च भवति परतोऽवमाननावहसना…आदीनाम् बो.भू.१२७क/१६३; उच्चग्घनम् म.व्यु.५२२६ (७८ख); सञ्चग्घितम् — {nyon mongs pa can gyi gad mo rta gad so snang bar dgod pa dang /} {'phya ba nye bar ston pa dang} क्लिष्टं महाहासं हसति, दन्तविदर्शकं सञ्चग्घितमुपदर्शयति अभि.स.भा.९८क/१३२; वादः — {'gro ba 'phya ba dag gis 'jigs nas su/} /{sdig pa spong zhing dge la gnas na ni//} जनवादभयादथाशुभं परिवर्ज्य शुभमार्गसंश्रयात् । जा.मा.१३६क/१५८; • पा. क्षेपणम्, प्रायश्चित्तिकभेदः— {phya ba'i ltung byed do//} क्षेपण(ओ णे प्रायश्चित्तिक)म् वि.सू.३१क/३९.
क्रि. अवध्यायति — {rgyal rigs 'khor dang bcas pa de yang dge slong spong ba la brtson pa rnams la rab tu sdang bar 'gyur 'phya bar 'gyur} स च क्षत्रियः सपरिवारः प्रहाणाभियुक्तानां भिक्षूणामन्तिके प्रदुष्यति अवध्यायति शि.स.४१ख/३९.
'phya bar byed
क्रि. १. अवहसति— {byang chub sems dpa' ni slong ba la 'phya bar mi byed kyi bsting bar byed cing} न च बोधिसत्त्वो याचनकमवहसति नावस्पण्डयति बो.भू.६६ख/८६ २. कुत्सयिष्यति— {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po gzhan dag la brnyas par byed}…{'phya bar byed} अन्यान् बोधिसत्त्वान् महासत्त्वानवमंस्यते…कुत्सयिष्यति अ.सा.३३८ख/१९१.
'phya smod
भित्तिरीका — {'di lta ste/} {mi dga' ba dang}…{ru gdug dang 'phya smod dang}…{'khrug pa zhes bya ba dag yin no//} तद्यथा—अरतिः… शृङ्गी, भित्तिरीका… उपायास इति अभि.स्फु.१३५क/८४४.
'phya zhing gzhogs 'phyas byed
• क्रि. उच्चग्घति — {de lta bu sngon sangs rgyas mthong ba'i lha rnams kyis mthong na 'phya zhing gzhogs 'phyas byed la} एवं च तं पूर्वबुद्धदर्शिन्यो देवता उच्चग्घन्ति शि.स.१०क/१०.
'phyag
• क्रि. (वर्त.; {phyag} भवि., {phyags} भूत., {phyogs} विधौ; सक.) १. शोधयति— {gang de bzhin gshegs pa'i mchod rten 'phyag pa} यस्तथागतचैत्यं शोधयति शि.स.१६७ख/१६५ २. अपनयेत्— {gang gis}…{de bzhin gshegs pa yongs su mya ngan las 'das pa'i mchod rten la me tog 'ga' 'bul lam}…{me tog gi nyal nyil 'phyag gam} यश्च परिनिर्वृतस्य तथागतस्य चैत्ये…एकपुष्पमारोपयेत् … निर्माल्यं चापनयेत् शि.स.९७ख/९६; • = {'phyag pa/}
'phyag pa
• सं. १. शोधनम् — {gcin dang bshang bas ma rung gyur pa rnams/} /{de dag 'phyag pa'i phyir ni las byos shig//} उच्चारप्रस्रावविनाशितं च । तं शोधनार्थाय करोहि कर्म स.पु.४४ख/७८; सम्मार्जनम् म.व्यु.६७८५ (९६ख) २. हड्डिकः — {sangs rgyas thams cad ming po ste/} {dmangs rigs la sogs pa dang 'phyag pa la sogs pa rnams so//} भ्रातरः सर्वबुद्धाः शूद्रादयो हड्डिकादयः वि.प्र.१६३क/३.१२८; द्र. {'phyag pa mo/} ।। • = {'phyag/}
'phyag pa mo
हड्डिनी — {khyi gdong ma ni kla klo ma dang /} {phag gdong ma ni 'phyag pa mo} श्वानास्या म्लेच्छा । शूकरास्या हड्डिनी वि.प्र.१६४क/३.१३४; हड्डी — {zlum skor lnga pa dur khrod kyi gnas la/} {shar du klo klo ma dang /} {lho ru 'phyag pa mo dang} पञ्चमे परिमण्डले श्मशानस्थाने पूर्वे म्लेच्छा, दक्षिणे हड्डी वि.प्र.१६२ख/३.१२६.
'phyag pa la zhugs
भू.का.कृ. सम्मार्जितुं प्रवृत्तः — {de nas phyis re zhig na bcom ldan 'das kyi dri gtsang khang 'phyag pa la zhugs te} यावदसावपरेण समयेन भगवतो गन्धकुटीं सम्मार्जितुं प्रवृत्तः अ.श.२६४क/२४२.
'phyag par byed
क्रि. शुचिकं करोति — {dman la mos pa bdag gi bu 'di ni/} /{phyag dar phung po rnams ni 'phyag par byed//} हीनाधिमुक्तो अयु मह्य पुत्रः सङ्कारधानं शुचिकं करोति ।। स.पु.४४ख/७८.
'phyag par mdzad
भू.का.कृ. सम्मार्ष्टुं प्रवृत्तः — {nyid kyis phyag dar te phyags ma bsnams nas rgyal bu rgyal byed kyi tshal 'phyag par mdzad do//} स्वयमेव सम्मार्जनीं गृहीत्वा जेतवनं सम्मार्ष्टुं प्रवृत्तः अ.श.१०६ख/९६.
'phyang
= {'phyang ba/}
'phyang ba
• क्रि. (अवि., अक.) लम्बते — {skye bo rnams ni ya mtshan las/} /{'phyang zhing 'phyang ba su zhes brjod/} /{der ni skye bo de dag rnams/} /{'phyang ba po zhes grags par gyur//} लम्बते लम्बते कोऽयमित्युक्ते विस्मयाज्जनैः । बभूवुस्ते जनास्तत्र लम्बका इति विश्रुताः ।। अ.क.३२२क/४०.१७७; • सं. लम्बनम् — {de nas chos gos grwa zur la/} /{'chel pa blon po'i bu khyer nas/} /{'phyang zhing kA t+yA ya na de/} /{yul gzhan dag tu mkha' las song //} मन्त्रिसूनुमथादाय लग्नं चीवरकर्णिके । लम्बनं स ययौ व्योम्ना देशं कात्यायनः परम् ।। अ.क.३२२क/४०.१७६; उच्चग्घनम् म.व्यु.५२२६; • वि. प्रलम्बः — {de nas do shal 'phyang ba dga' gyur te/} /{btud cing zhabs gnyis la ni phyag 'tshal nas//} अवनम्य ततः प्रलम्बहारा चरणौ द्वावभिवन्द्य जातहर्षा । अ.श.१४५ख/१३५; प्रालम्बः — {ga bur tsan dan rgya che yi/} /{do shal 'phyang bas brgyan pa yis/} /{gnas dang gnas su gtsug lag khang /} /{bcom ldan 'das la de yis byas//} कर्पूरचन्दनोदारहारप्रालम्बभूषितान् । स्थाने स्थाने भगवतः स विहारानकारयत् ।। अ.क.७१क/६०.२९; सालम्बः — {ka li ka 'phyang yal ga can/} /{sA la blta bar des mi nus//} साऽलं सालम्बकलिकासालं सालं न वीक्षितुम् । का.आ.३३५ख/३.३४; लम्बी— {lus phyed snga ma mkhar las 'phyang ba ni} व्योम्नि पूर्वार्धलम्बी मे.दू. ३४६क/१.५५; {bdag gi bsti gnas dpag bsam shing rtse las/} /{'phyang ba'i 'khri shing gis dga' lha la 'os/} /{lta bar khyod kyis smras} (?){zhes brjod nas des/} /{de ni gang gA dag gi ngogs su khrid//} दिव्योचितं कल्पलताग्रलम्बि लताभिरामं रुचिराश्रमं मे । द्रष्टुं त्वमेहीत्यभिधाय सा तं निनाय तीरं त्रिदशापगायाः ।। अ. क.१२४क/६५.६६; आलम्बी — {steng du 'phyang dang rtse mo 'phyang //} प्रभ्रष्टकं शिखालम्बि अ.को.१८०क/२.६. १३५; लम्बिनी — {de nas de lag 'khri shing ni/} /{logs su 'phyang ba brtse ldan des/} /{rnga yab mtha' dang gos dag gis/} /{bsdus nas 'jigs pa de las bsrungs//} ततः स तद्भयात्तस्या दोर्लतां पार्श्वलम्बिनीम् । सदयश्चामरान्तेन ररक्षोत्क्षिप्य वाससा ।। अ.क.८६क/६३.४०; अवलम्बिनी — {de yi grong khyer sgo bsrung phyir/} /{gnod sbyin gnas na 'phyang ba yi/} /{dril bu shin tu gsal ba ni/} /{pha rol zhugs tshe sgra sgrog byed//} तत्पुरे द्वाररक्षायै यक्षस्थानावलम्बिनी । परप्रवेशे कुरुते शब्दं घण्टी पटीयसी ।। अ.क.१७९क/२०.३९; • कृ. १. लम्बमानः — {rkang pa zung zhig dag nas 'dzin cing rkang pa zung zhig 'phyang ba glang chen pags pa'i gos} अंघ्रियुग्माद् धृतमंघ्रियुग्मं लम्बमानं गजचर्मपटम् वि.प्र.७१क/४.१३१; प्रलम्बमानः — {khang pa brtsegs pa de'ang dar gyi chun po sna tshogs rnam pa tha dad pa 'phyang bas brgyan to//} तच्च कूटागारं नानाचित्रपट्टदामभिः प्रलम्बमानैरलंकृतमभूत् अ.सा.४४३क/२५० २. लम्बितः — {rin chen mdzes pa'i rna cha 'gram par 'phyang //} गण्डस्थलात् कुण्डलरत्नकान्ति…लम्बितम् अ.क.१९५क/२२.२८; अवलम्बितः — {gdugs} …{gser gyi 'khor los mtshan pa ka shi ka'i gos 'phyang ba} छत्रं…सुवर्णचक्रचिह्नं कौशेयवस्त्रावलम्बितम् म.मू.२०६ख/२२६.
'phyang ba can
वि. लम्बः — {rna ba 'phyang ba can zhes bya ba ni tha dad pa med pa'i rna ba gnyis kyi bye brag can du gyur pa'o//} लम्बकर्ण इत्यभिन्नकर्णद्वयविशिष्टः न्या.टी. ६३ख/१५८.
'phyang ba po
वि. लम्बकः — {de nas chos gos grwa zur la/} /{'chel pa blon po bu khyer nas/} /{'phyang zhing kA t+yA ya na de/} /{yul gzhan dag tu mkha' las song /} /{skye bo rnams ni ya mtshan las/} /{'phyang zhing 'phyang ba su zhes brjod/} /{der ni skye bo de dag rnams/} /{'phyang ba po zhes grags par gyur//} मन्त्रिसूनुमथादाय लग्नं चीवरकर्णिके । लम्बनं स ययौ व्योम्ना देशं कात्यायनः परम् ।। लम्बते लम्बते कोऽयमित्युक्ते विस्मयाज्जनैः । बभूवुस्ते जनास्तत्र लम्बका इति विश्रुताः ।। अ.क.३२२क/४०.१७७.
'phyang bar 'gyur
क्रि. अभिनमति — {shing tsam pa ka yang 'phyang bar 'gyur} चम्पकवृक्षा अभिनमन्ति का.व्यू.२०८क/२६६.
'phyang ma
ना. लम्बा, राक्षसी — {de nas srin mo 'phyang ma zhes bya ba dang} अथ खलु लम्बा च नाम राक्षसी स.पु. १४८क/२३४.
'phyang mo yug
= {'phyang mo yug pa/}
'phyang mo yug pa
वि. दोलायमानः — {ces pa de yi tshig thos nas/} /{yon dang chags pa'i bar du ni/} /{skad cig 'phyang mo yug pa bzhin/} /{bzang mos 'dzum bcas rab smras pa//} इति तस्या वचः श्रुत्वा भद्रा प्रोवाच सस्मिता । क्षणं दोलायमानेव मध्ये दाक्षिण्यलोभयोः ।। अ.क.८ख/५०.८२; द्र.— {de skad smras nas bcom ldan gsung /} /{bsgom}({'gong} ){bya'i dbang phyug min pa dang /} /{dga' ma la dgas drangs pas 'di'i/} /{bsam pa khyogs la 'phyang mo yug//} इत्युक्त्वा भगवद्वाक्यमतिक्रान्तुमनीश्वरः । कृष्यमाणः प्रियाप्रेम्णा सोऽभूद्दोलाकुलाशयः ।। अ.क.१०२ख/१०.३०.
'phyang mor gyur
भू.का.कृ. आन्दोलितः — {des de brjod tshe mi bdag ni/} /{bsam pa the tshom 'phyang mor gyur/} /{nang par bdag smras zhes smras nas/} /{skad cig sa gzhi dag la bltas//} इत्युक्ते तेन नृपतिः सन्देहान्दोलिताशयः । प्रातर्वक्ताऽहमित्युक्त्वा क्षणं क्ष्मातलमैक्षत ।। अ.क.३६२ख/४८.५६.
'phyan
= {'phyan pa/}
'phyan pa
• क्रि. (अवि., अक.) भ्रामयति म.व्यु.५१०८ (७७क); • सं. चर्या — {mtshan mo 'phyan pa} विकालचर्या म.व्यु.२५०७ (४७ख).
'phyan 'dzin
कोलः मि.को.५१क ।
'phyar
= {'phyar ba/}
'phyar gyur
वि. उद्धतः — {stug por rmongs dus rgyags pas 'phyar gyur cing /} /{chu srin mtshan ma lhung bas rab bskyod pa'i/} /{rba rlabs can bzhin bud med rnams la ni/} /{rang bzhin 'gros la 'gog pa cung zad med//} मदोद्धतानां घनमोहकाले प्रक्षोभितानां मकराङ्कपातैः । तरङ्गिणीनामिव नाङ्गनानां श्वभ्रावपाते(स्वभावयाते लि.पा.)ऽस्ति मनाङ् निरोधः ।। अ.क.५२ख/५९.२७.
'phyar ba
• वि. उद्धतः — {nam zhig bde bas myos gyur cing /} /{phan tshun kyal ka'i gtam gyis gnas/} /{lang tshos 'phyar ba de dag gis/} /{rang sangs rgyas ni byon pa mthong //} ते कदाचित् सुखक्षीबा मिथः कलिकथास्थिताः । प्रत्येकबुद्धमायान्तं ददृशुर्यौवनोद्धताः ।। अ.क.३४०ख/४४.५१; । {'phyar ba su yis sdang bya min/} /{rab 'dud su yis snying sdug min/} /{ljon pa rengs pa rlung gis skyel/} /{rab tu dud pa srung bar byed//} उद्धतः कस्य न द्वेष्यः प्रणतः कस्य न प्रियः । द्रुमं पातयति स्तब्धं नम्रं रक्षति मारुतः ।। अ.क.२३७क/२७.२७; {rgyags shing 'phyar} मदोद्धतः अ.क.३००क/३९.३३; उद्वृत्तः — {rab gsar sprin gyi sgra la dga' zhing mngon 'dod gsal ba yis/} /{rma bya rol sgeg gar dang 'phyar ba'i spyod la reg par byed//} अभिनवघननादे व्यक्तहर्षाभिलाषः स्पृशति ललितनृत्योद्वृत्तवृत्तिं मयूरः ।। अ.क.१८६ख/२१.२६; दुर्वृत्तः — {de bzhin mnyan yod du ni 'phyar rnams kyis/} /{bskul bar gyur pa'i mu stegs bud med dag/} /{ston pa'i grags pa gzhom par brtson gyur pa/} /{lus dang bcas pa dmyal bar ltung bar gyur//} श्रावस्त्यां प्रेरितास्तद्वद्दुर्वृत्तैस्तीर्थिकाङ्गनाः । कीर्तिभङ्गोद्यताः शास्तुः सदेहा नरकेऽपतन् ।। अ.क.१क/५०.२; अनिभृतः — {dbang phyug rtags dang ldan pa rjes su 'brang /} /{bud med rang bzhin 'phyar ba rnam par rgyu//} ऐश्वर्यचिह्नैरनुगम्यमानाः स्त्रियः स्वभावानिभृतं विचेरुः ।। जा.मा.१६५क/१९१; प्लुतः — {yid 'phyar ba} प्लुतमानसः श्रा.भू.३३ख/८६; विप्लुतः — {de ni sems mnyam par gzhag pa de yang g}.{yengs pa lta bu dang khengs pa lta bu dang dga' ba dang bcas pa dang gad mo dang bcas pa dang 'phyar ba lta bur rnam par 'jog ste} तया हि तत् समाहितमपि चित्तं क्षिप्यत इव उन्नम्यत इव सामोदं सहासं विप्लुतमिव व्यवस्थाप्यते अभि.स्फु.२९६क/११४८; उद्यतः— {sbrengs dang 'phyar} उद्गूर्णोद्यते अ.को.२१२ख/३.१.८९; उद्यम्यत इति उद्यतम् अ.वि.३.१.८९; • सं. द्रवता — {de bzhin gshegs pa la 'khrul pa mi mnga'/ca} {co mi mnga'/} {'phyar ba mi mnga'}… {'phyar ba ni rtse bar sems pa'o//} नास्ति तथागतस्य स्खलितम्, नास्ति रवितम्, नास्ति द्रवता…द्रवता क्रीडाभिप्रायता अभि.स्फु.२६५क/१०८३ ०. व्यासेकः म.व्यु.७५४० (१०७क).
'phyar bar gyur
= {'phyar gyur/}
'phyas
= {'phyas pa/}
'phyas 'gyur
= {'phyas su 'gyur ba/}
'phyas gdags
= {'phyas gdags pa/}
'phyas gdags pa
• सं. अवध्यानम् — {drung na 'dug pa'i dge slong gi lhung bzed la 'phyas gdags pa'i phyir mi blta'o//} नावध्यानप्रेक्ष्यन्तरिकस्य भिक्षोः पात्रमवलोकयेत् वि.सू.४९ख/६३; • वि. विडम्बकः — {gar mkhan khyod min nged cag 'phyas gdags min//} न ते नटा नापि विडम्बकाः स्मः जा.मा.१०३ख/१२०.
'phyas pa
विडम्बनम्, ओ ना — {ma dul 'phyar ba rnams la 'phyas 'gyur ba/} /{blun po rnams ni rab tu phung byed pa//} विडम्बनेवाविनयोद्धतानां दुर्मेधसामापदिवातिकष्टा । जा.मा.७ख/७; {rab tu dben pa'i bde ba'i ro myong ba rnams ni 'dod pa la 'phyas kyi gnas dang gnod pa lta bur mi mthun par sems so//} प्रविवेकसुखरसज्ञानां विडम्बनेव विहिंसेव च कामाः प्रतिकूला भवन्ति जा.मा.९८क/११४; अवर्णः — {'phyas mi gdags so//} नावर्णकारम् वि.सू.४९ख/६३.
'phyas byed
क्रि. अवहसति — {de la 'khrul pa la yang 'phyas mi byed} नापि चैनं स्खलितेऽवहसति बो.भू. १३५क/१७४.
'phyas su 'gyur ba
वि. सोपहास्यः — {gang zhig de dag snying la sems na yang /} /{'phyas su 'gyur na byed pa ci zhig smros//} कुर्वीत यस्ता हृदयेऽपि तावत्स्यात्सोपहास्यः किमुत प्रपत्ता ।। जा.मा.१०७क/१२४; विडम्बनेव — {ma dul 'phyar ba rnams la 'phyas 'gyur ba/} /{blun po rnams ni rab tu phung byed pa//} विडम्बनेवाविनयोद्धतानां दुर्मेधसामापदिवातिकष्टा । जा.मा.७ख/७.
'phyas su bya ba'i skyon med pa
वि. वाच्यदोषविरहितः — {byang chub sems dpa'}… {bram ze'i rigs chen po yon tan gyi grags pa rgyas pa 'phyas su bya ba'i skyon med pa zhig tu skyes par gyur to//} बोधिसत्त्वः…गुणप्रकाशयशसि वाच्यदोषविरहिते ब्राह्मणकुले जन्मपरिग्रहं चकार जा.मा.९८क/११४.
'phyas su 'dzin pa
वि. परिहासचित्तः — {'jig rten pha rol gyi gtam la ni 'phyas su 'dzin} परिहासचित्तः परलोककथासु जा.मा.१७३क/२००.
'phyi
= {'phyi ba/}
'phyi ba
• क्रि. (वर्त., भवि.; अक.; {'phyis} भूत.) उन्मृषति— {yi ger bris pa 'phyi ba dang} लिखितं चोन्मृषन्ति म.टी. २२९क/६४; • अव्य. पश्चात् — {ci ste rga shi snga la skye ba 'phyi ba yin na ni} अथ पूर्वं जरामरणम्, पश्चाज्जातिः प्र.प.७६ख/९७; अधः — {'khor los sgyur ba 'byung ba ni/} /{stong phrag brgyad cu las mi 'phyi//} चक्रवर्तिसमुत्पत्तिर्नाधोऽशीतिसहस्रकात् । अभि.को.१०ख/३.९५.
वि. पङ्गुः — {zhes pa de yis yun ring bsams/} /{rgyal srid longs spyod las phyir phyogs/} /{pha ni yid 'byung skyed byed pa'i/} /{lkugs pa 'phye bo bzung bar gyur//} इति संचिन्त्य स चिरं राजभोगपराङ्मुखः । पितुरुद्वेगजननीमग्रहीत् पङ्गुमूकताम् ।। अ.क.२९०क/३७.३१; {bdag ni 'phye min bdag lkugs min/} /{bsam pa blun po'ang bdag min te/} /{'on kyang skye ba gzhan nyon mongs/} /{dran zhing rnam par 'khrugs la brten//} नाहं पङ्गुर्न मूकोऽहं नैव चाहं जडाशयः । किन्तु जन्मान्तरक्लेशं स्मृत्वा वैह्वल्यमाश्रितः ।। अ.क.२९१क/३७.४४.
'phyo
= {'phyo ba/}
'phyo 'gyur
१. गेलुः, संख्याविशेषः — {gzhal zhi gzhal zhi na 'phyo 'gyur ro/} {'phyo 'gyur 'phyo 'gyur na nyar nyer ro//} वेलुः वेलूनां गेलुः, गेलुः गेलूनां खेलुः ग.व्यू.३ख/१०३ २. = {'phyo bar 'gyur/}
'phyo 'gro
= {sbal pa} भेकः, मण्डूकः — {'phye 'gro sbal pa dbyar skyes dang /} /{sA lU rkyal can da rdu ra//} भेके मण्डूकवर्षाभूशालूरप्लवदर्दुराः ।। अ.को.१४८ख/१.१२.२४; बिभेति सर्पात् भेकः । ञिभी भये अ.वि.१.१२.२४.
'phyo ba
• क्रि. (वर्त., भवि.; अक; {'phyos} भूत.) प्लवते — {lcags de nyid snod du byas na cher yang}…{chu'i steng du 'phyo zhing 'bying bar mi 'gyur ro//} तदेव पुनर्लोहं पात्रीकृतं सन् महज्जातमुदके प्लवते तरति अभि.स्फु.१८७क/९४४; • सं. प्लवः — {rin chen rtse mo lhun po chur 'phyo srid//} मेरुः प्लवे चाम्भसि रत्नशृङ्गः ल.वि.१२५ख/१८५.
'phyo bar gyur
क्रि. पुप्लुवे — {sgra gcan zhes pa byis pa de'ang/} /{mi bdag des bskyed dogs pa'i tshe/} /{ma yis dag slad rdo dang bcas/} /{'phangs tshe chu las 'phyo bar gyur//} राहुलाख्यः स बालोऽपि नृपतेर्जन्मशङ्किनः । जनन्याः सशिलः शुद्ध्यै निक्षिप्तोऽम्भसि पुप्लुवे ।। अ.क.२३१क/२५.७३.
'phyo bar 'gyur
क्रि. प्लवते — {de nyid snod du byas nas che yang steng du 'phyo bar 'gyur} पात्रीकृतं महदपि प्लवते तदेव अभि.भा.२१क/९४३.
'phyo bar 'gyur ba
= {'phyo bar 'gyur/}
'phyon ma
वेश्या — {chags pa'i cho nge rab mang zhing /} /{yang yang sgyu dang rmongs rang bzhin/} /{'khor ba snying po med pa la/} /{'phyon ma ngu zhing bden pa med//} रागप्रलापबहुले मायामोहमये मुहुः । वेश्यारोदननिःसारे संसारे नास्ति सत्यता ।। अ.क.२४७ख/२९.६; गणिका— {skal ngan gyis ni 'dzin byed med/} /{'phyon ma stong par nyal ba ni/} /{snga dro 'dod ldan rnams kyi skra} (?{kyis sgo})/ /{rdzun gyi 'khrug par grub par byed//} अभाग्यैर्ग्राहकाभावे गणिका शून्यशायिनी । मिथ्या वर्णयति प्रातः कामुकैर्द्वारभञ्जनम् ।। अ.क.९ख/५०.९३; बन्धकी — {rang gi khrag gi 'dam la ni/} /{gdung bas nyen cing 'dre ldog byed/} /{sha za log cing 'phyon ma ni/} /{'bangs mor bcas pa mya ngan byed//} वेष्टयन्ती (?विचेष्टन्ती) व्यथाक्रान्ता निजशोणितकर्दमे । निवार्यमाणक्रव्यादा दास्या चुक्रोश बन्धकी ।। अ.क.१५८क/७२.२२; स्वैरिणी — {khyim gyi nang du phan tshun gtam rnams phyir ni rang gi gtam du thos gyur pa/} /{'phyon ma rnams kyi yid ni rtsa yi 'dab ma bskyod pa la yang dogs par gyur//} गेहान्तः स्वकथां मिथः कथयतामाकर्णयन्त्या बहिः स्वैरिण्यास्तृणपल्लवेऽपि वलिते साशङ्कशङ्कं (?लुलिते गच्छन्ति शङ्कां)मनः ।। अ.क.२३२ख/८९.१४१.
'phyos pa
• भू.का.कृ. उदीर्णः म.व्यु.६६५३ (९५क); • सं. पर्यादानम् म.व्यु.२११३ (४२क).
द्र.— {da ltar 'phral gyi don ched cher blta 'am/} /{'on te yun ring po'i don ched cher blta//} तदात्वं पश्याम्युतायतिम् जा.मा.१५३ख/१७७.
'phral gyi bya ba
पा. इतिकरणीयम्— {spyod lam mam 'phral gyi bya ba'am dge ba'i phyogs kyi sbyor ba la brten nas} ईर्यापथं वा इतिकरणीयं वा कुशलपक्षप्रयोगं वाऽधिष्ठाय श्रा.भू.१६क/३८.
'phral ba
सहसा म.व्यु.६६६६ (९५ख).
'phral byas pa
= {'phral la byas pa/}
'phral ris
आर्षम् — {'phral ris gsum bsten par mi bya'o//} न त्र्यार्षं भजेत् वि.सू.४३ख/५४.
'phral la glo bur
आकस्मिकम् म.व्यु.७५२७ (१०७क).
'phral la bos pa
औत्पातिकम् म.व्यु.५७६४ (८४क).
'phral la byas pa
वि. उत्पाद्यः — {de ni 'phral la byas pa'i gtam rgyud kyi ngo bo zlos gar la sogs pas ma nges pa yin no//} तस्योत्पाद्यकथारूपनाटकादिनाऽनैकान्तिकत्वम् त.प.२११ख/८९३; {skyes bus 'phral byas pa ste/} {sngar na med par rang shes kyis byas pa bu mo dkar mo chen mo la sogs pa'i gtam rgyud gang yin pa de nyid kyi ngo bo ste rang bzhin zlos gar dang sgrung rgyud la sogs pa gang dag la yod pa de dag la de skad ces bya'o//} उत्पाद्या स्वयमपूर्वैव पुरुषेण या कथा महाश्वेतादिका, सैव रूपम् स्वभावो येषां नाटकाख्यायिकादीनां ते तथोक्ताः त.प.२१०क/८९०.
'phrigs
= {'phrigs pa/}
'phrigs pa
भू.का.कृ. प्रत्यभिज्ञातः, ओ ता — {sor gdub kyi rgya pang du lhung ba dang yid 'phrog mas de 'phrigs so//} अङ्गुलिमुद्रा उत्सङ्गे निपतिता । सा मनोहरया प्रत्यभिज्ञाता वि.व.२१७ख/१.९४; संलक्षितः — {khyim bdag des kyang 'phrigs te/'dis} {khang thog nas bor ba las ni 'di la nor de las med gor ma chag} सा गृहपतिना संलक्षिता—नूनमस्या एष एव विभवो यदनया शरणसंस्थया क्षिप्तमिति अ.श.१५०ख/१४०; उत्प्रेक्षितः — {'phrigs pas mi mthun pa nyid du 'gyur ro//} भवत्युत्प्रेक्षितेन व्यग्रत्वम् वि.सू.५७ख/७२.
'phrin
सन्देशः — {de yi kha la bdag gi 'phrin gyi tshig/} /{springs pa gang de brjed pa ma yin nam//} सन्देशवाक्यं प्रहितं मया यत् तद्विस्मृतं तस्य मुखेन नूनम् । अ.क.१९२ख/२२.६; द्र. {phrin/}
'phrin pa
= {'phrin/}
'phrin blon
सान्धिविग्रहिकः म.व्यु.३६९१ (६२क).
'phrin yig
लेखः — {rgyal po pad ma chen pos 'phrin yig bklags nas de mi bde bar gyur te} राजा महापद्मः लेखं पठित्वा व्यथितः वि.व.२ख/२.७५; द्र. {slob ma la 'phrin pa'i spring yig} शिष्यलेखः क.त.४४९७; {phrin yig/}
'phrin yig legs pa
सुलेखः — {'phrin yig legs pa thos 'dra rin chen sgrom phye ltar//} विदित इव सुलेखो रत्नपेटेव मुक्ता सू.अ.१३०क/२.
'phrin lan
प्रतिसन्देशः — {de nas sa bdag rgyun zhugs kyi/} /{'bras thob bden pa mthong ba yi/} /{grogs la dge slong rdzongs zhes pa'i/} /{'phrin gyi lan ni rab tu springs//} स्रोतःप्राप्तिफलेनैवं दृष्टसत्योऽथ भूपतिः । दिदेश प्रतिसन्देशं सख्युर्भिक्षुविसर्जनैः ।। अ.क.३१०क/४०.३४.
'phrin las
= {phrin las/}
'phrug pa
कण्डूयनम् — {lus la 'phrug par 'dod ma} काये कण्डूयनेच्छा वि.प्र.४५क/४.४४; {dper na rna ba 'phrug par byed pa'i bya'i gshog pa'i sgra rnam par chad par dmigs pa de bzhin du 'brug la sogs pa'i sgra yang} यथा कर्णकण्डूविनोदनकारिणः पतत्रिपक्षस्याविच्छिन्नः (विच्छिन्नः पा.भे.) शब्द उपलभ्यते, तथा मेघादिशब्दस्यापि त.प.१८५ख/८३२.
'phrug par 'dod ma
ना. कण्डूयनेच्छा, इच्छादेवी — {sgra las skyes pa rol mo 'dod ma dang}…{tsA mu DA las skyes pa lus la 'phrug par 'dod ma dang} शब्दजन्या वाद्येच्छा …काये कण्डूयनेच्छा चामुण्डाजन्या वि.प्र.४५क/४. ४४.
'phrul
• सं. ऋद्धिः — {mgon po gang na bzhugs pa yi/} /{lam der 'phrul gyis song nas ni//} ऋद्ध्या गत्वा तमध्वानं यत्र तिष्ठति नायकः । ल.अ.५७क/२; {brtse dang 'phrul dang mkhyen dang phun tshogs ldan//} कारुण्यर्द्धिज्ञानसम्पत्तियोगात् र.वि.११९क/८८; •वि. दिव्यः — {'phrul gyi tshul te 'di nyid ni/} /{rtse mo rin chen brgyan pa la/} /{gnod sbyin rnams la thugs brtse phyir/} /{'dren pa rnams ni ston par 'gyur//} एतमेव नयं दिव्यं शिखरे रत्नभूषिते । देशयिष्यन्ति यक्षाणामनुकम्पाय नायकाः ।। ल.अ.५७क/२; {'phrul gyis mthong la sems can rnams/} /{sha'i dang shes rab rnam par spangs//} पश्यामि सत्त्वान् दिव्येन प्रज्ञामांसविवर्जितम् । ल.अ.१९०ख/१६२.
'phrul dga'
• ना. निर्माणरतयः, देवसमुदायः — {gzhan 'phrul dbang byed dang /} {'phrul dga' dang}…{rgyal chen bzhi'i ris zhes bya ba ni 'dod pa na spyod pa'i lha drug ste} परनिर्मितवशवर्तिनः, निर्माणरतयः…चातुर्महाराजकायिका इति षट् कामावचरा देवाः वि.प्र.१६८ख/१.१५; {kau shi ka 'phrul dga'i lha dag gi nang na lha'i bu gang su dag bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub tu yang dag par zhugs pa} येऽपि केचित्कौशिक निर्माणरतिषु देवेषु देवपुत्रा अनुत्तरायां सम्यग्संबोधौ सम्प्रस्थिताः अ.सा.७७ख/४३; {'thab bral dang}…{'phrul dga' dang}…{'og min gyi lha} यामाः…निर्माणरतयः…अकनिष्ठाश्च देवाः अ.सा.१४१ख/८१.
'phrul chen thob
ना. महर्द्धिप्राप्तः, गरुडेन्द्रः — {nam mkha' lding gi dbang po bzhi 'di lta ste/} {nam mkha' lding gi dbang po gzi brjid chen po dang}…{'phrul chen thob} चतुर्भिश्च गरुडेन्द्रैः… तद्यथा—महातेजसा च गरुडेन्द्रेण…महर्द्धिप्राप्तेन च गरुडेन्द्रेण स.पु.३ख/२.
'phrul pa
निर्माणम्— {dge ba'i chos kyis yang dag bsags pa'i sku/} /{bde gshegs 'phrul pa sprul pa ston pa ste//} शुभधर्मसञ्चिततनुं सुगतं निर्माणनिर्मितप्रदर्शनकम् । ल.अ.५६ख/२.
'phrul pa po
निर्माता म.व्यु.६४७४ (९२ख).
'phrul pa'i las
निर्माणकर्म — {'phrul pa'i las shes par sla ba ma yin no/} /{byin gyi rlabs kyi las shes par sla ba ma yin no/} /{mthu'i las shes par sla ba ma yin pa nas} न सुकरं निर्माणकर्म वा अधिष्ठानकर्म वा प्रभावकर्म वा ज्ञातुम् द.भू.२७२ख/६३.
'phrul pas sprul pa
वि. निर्मितनैर्माणिकः — {sangs rgyas 'phrul pas sprul pa gzhan rnams ni thabs la mkhas pa dang smon lam sngon du 'gro bas}…{'khor gyi dkyil 'khor du skye ba ston to//} अन्ये पुनः…बुद्धनिर्मितनैर्माणिकाश्च उपायकुशलमूलप्रणिधानपूर्वकत्वात्पर्षन्मण्डलेषूपपत्तिं दर्शयन्ति ल.अ.१०३क/४९; निर्मितनिर्माणः — {bcom ldan 'das chos gnyis po 'di ni 'phrul pas sprul pa rnams kyis bstan pa lags te} निर्मितनिर्माणभाषितमिदं भगवन् धर्मद्वयम् ल.अ.६२क/७.
'phrul pas sprul pa dang bral ba
वि. नैर्मितनैर्माणिकव्यपेतः — {yang 'di ltar bdag gis bcom ldan 'das rnal 'byor thams cad la mnga' mdzad pa}…{'phrul pas sprul pa dang bral ba} यन्न्वहं पुनरपि भगवन्तं सर्वयोगवशवर्तिनं…नैर्मितनैर्माणिकव्यपेतम् ल.अ.५९ख/५.
'phrul pas sprul pa'i sangs rgyas
निर्मितनिर्माणबुद्धः — {blo gros chen po 'phrul pas sprul pa'i sangs rgyas rnams ni sbyin pa dang}…{rnam par shes pa 'jug pa'i mtshan nyid rab tu phye ba rgyu ba rnam par gzhag go//} निर्मितनिर्माणबुद्धः पुनर्महामते दान…विज्ञानगतिलक्षणप्रभेदप्रचारं व्यवस्थापयति ल.अ.७७ख/२५.
'phrul ba
= {'phrul pa/}
'phrul byed pa
वि. निर्माता म.व्यु.६४७४ (९२ख).
'phreng
= {phreng ba/}
'phreng ba
= {phreng ba/}
'phred
वि. तिर्यक् — {'dir gang gi tshe rnal 'byor pa mthong ba na pho nya mo zhes pa rnal 'byor ma 'phred la mig lta bar byed na} इह यदा योगिनो दर्शने दूतीति योगिनी तिर्यग्दृष्ट्या दर्शयेत् वि.प्र.१७९ख/३.१९४.
'phred gtan
अर्गलः, ओ लम् — {phred gtan gzhug par bya'o//} ( अर्गलं निवेशयितव्यम्) वि.व.१३३क/२.११०; कवाटार्गलम्— {gnam gzer dang 'khor gtan dang phred gtan gzhug par bya'o//} ( सूचकमिन्द्रकीलं कवाटार्गलं च कर्तव्यम्) वि.व.१३३क/२.११०; मि.को.१४०ख; सूची — {der skar khung dra ba can dang sgo glegs can dang 'khor gtan dang gnam gzer dang 'phred gtan dang bcas par gzhug go//} जालवातायनकवाटिकाचक्रिकाघटिकासूचीनाञ्च विनिवेशनम् वि.सू.६क/६.
१. सम्बन्धः — {mya ngan gyi sdug bsngal gyis sems dkrugs nas gtam gleng bslang ba'i 'phro yang brjed} शोकदुःखाभिनिपातसंक्षोभाद् विस्मृतकथाप्रस्तावसम्बन्धा जा.मा.१०५ख/१२२; द्र.— {gding ba bcang bar bya'o//}…{de la glegs bu'i 'phro bya'o//} धारणं प्रत्यास्तरणस्य… पत्रमुखमस्य कुर्वीत वि.सू.६७क/८४ २. = {'phro ba/}
'phro bkye
=* > निलम्बम्, संख्याविशेषः — {zang yag zang yag na 'phro bkye'o//} {'phro bkye 'phro bkye na rtse 'phyo'o//} विशिष्टं विशिष्टानां निलम्बम्, निलम्बं निलम्बानां हरितम् ग.व्यू.३क/१०३; परिभेदः, ओ दम् — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can 'phro bkye'i phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वपरिभेदस्य ग.व्यू.३७०क/८२.
'phro bcad
क्रि. विरम्यते — {brjod par bya ba mang 'gyur ram/} /{de phyir da ni 'phro bcad do//} इदानीं बहुवक्तव्यमिति तस्माद्विरम्यते ।। प्र.अ.१६६क/१८०.
'phro 'chad pa med pa
अनुपरतिः — {de ltar yin no zhe na ni grub pa 'phro 'chad pa med pa'i phyir tshad ma don med par 'gyur ro//} तथा चेदनुपरतिरेव सम्पादनाया इति व्यर्थता प्रमाणस्य । प्र.अ.१०ख/१२.
'phro ba
• क्रि. स्फुरति — {gang zhig rmi lam sgyu ma'i gnas skabs su yang nam yang mi 'phro ba'i/} /{rnam rtog 'phreng ba} सङ्कल्पमाला स्फुरति न च कदाचित् स्वप्नमायान्तरे या । अ.क.४६ख/४.११९; स्फरति — {kyang gi sgra las ba spu'i khung bu nas 'od zer lnga 'phro zhing nges par rgyu'o//} अपि च शब्दाद् रोमकूपात् स्फरन्ति पञ्चरश्मयो निश्चरन्ति वि.प्र.६७क/४.११९; • सं. १. स्फरणम् — {'od zer gyi dra ba 'phro ba dang chos mtshungs so//} रश्मिजालस्फरणसाधर्म्यम् र.व्या.१०६क/५८; परिस्फरणम् — {sems can thams cad la de bzhin gshegs pa'i chos kyi skus 'phro ba'i don dang} सर्वसत्त्वेषु तथागतधर्मकायपरिस्फरणार्थेन र.व्या.८८ख/२६; स्फुरणम्— {kun du bzang po'i 'od zer dag/} /{kun nas 'phro bar phyag 'tshal lo//} नमः समन्तभद्राय समन्तस्फुरणत्विषे ।। प्र.वृ.२६१ख/१ २. = {'phro ba nyid} स्फरणता — {zhing kun nam mkha'i dkyil 'phro nyi ma la med la//} सर्वक्षेत्रनभस्तलस्फरणता भानोर्न संविद्यते र.वि.१२६क/१०९ ३. प्रसरः — {mtshan ma de dag la de'i sems 'phror mi ster bar byed de} तेषु निमित्तेषु तस्य चित्तस्य प्रसरं न ददाति श्रा.भू.१३३क/३६४; विसारः — {gcig gis sems dmigs pa las mi 'phro bar byed pa'i phyir dang /} {gnyis pas 'phro ba rab tu shes pa'i phyir ro//} एकेन चित्तस्याऽऽलम्बनाविसारात् । द्वितीयेन विसारप्रज्ञानात् सू. व्या.२२७क/१३७ ४. हल्लकम्, रक्तोत्पलम् — {'phro ba dang /} /{dmar po yi ni mtshams yin no//} हल्लकं रक्तसंध्यकम् । अ.को.१४९क/१.१२.३७; हल्लति भ्रमरोऽत्रेति हल्लकम् । हल्ल भ्रमणे अ.वि.१.१२.३७; • वि. सर्पी — {rin chen dpung rgyan 'od zer ni/} /{ring du 'phro de sha l+la ka'i/} /{lo 'dab mchog gi phyogs kyi ni/} /{glang rnams 'bod pa lta bur song //} स ययौ रत्नकेयूरकिरणैर्दूरसर्पिभिः । सल्लकीपल्लववरैर्दिङ्नागानाह्वयन्निव ।। अ.क.४ख/१.२९; विसारिणी — {'di dag la yul rnam pa mang po la g}.{yeng bar 'phro ba'i ngang tshul yod pas na yul rnam pa mang po la g}.{yeng bar 'phro ba'i blo rnams te} बहुविषयव्यासेकेन विसर्तुं शीलमासामिति बहुविधविषयव्यासेकविसारिण्यो बुद्धयः अभि.स्फु.२३३क/१०२२; • कृ. स्फुरत्— {de la hUM yig kha dog sngon po dri ma med pa'i 'od zer 'phro ba ltas te} हूँकारं नीलवर्णं दृष्ट्वा स्फुरदमलकरम् वि.प्र.४७ख/४.४९; विस्फुरत् — {gang du gser gyi khang pa'i 'phreng /} /{mu tig tshogs rab 'bar bas mdzes/} /{lhun po rtse yi 'phreng ba ni/} /{rgyas pa'i rgyu skar 'phro ba bzhin//} मुक्ताजालोज्ज्वला यत्र भाति हेमगृहावली । मेरोः शिखरमालेव विस्फुरत्स्फीततारका ।। अ.क.४७क/५.५.।(द्र.— {rnam par 'phro ba/} {rab tu 'phro ba/})
'phro ba med pa
अविसरणम् — {'phro ba med pas na mi 'phro ba'o//} अविसरणमविसारः म.टी.२७५ख/१३३.
'phro bar 'gyur
क्रि. विसर्पति — {dmigs pa 'bri ba rnam pa 'bri ba sngon du 'gro ba can yin na ni sems kyi skad cig ma mang por 'phro bar 'gyur ro//} आकारापह्रासपूर्वके ह्यालम्बनापह्रासे सति अतिबहवश्चित्तक्षणा विसर्पन्ति अभि.स्फु.१६८ख/९१०.
• क्रि. हारयति — {rigs kyi bu rgyal rigs spyi bo nas dbang bskur bas mchod rten gyi rdzas 'phrog gam dge 'dun gyi 'am}…{'phrog gam 'phrog tu 'jug pa} यः कुलपुत्र क्षत्रियो मूर्धाभिषिक्तः स्तौपिकं वस्तु अपहरति साङ्घिकं वा…स्वयं वाऽपहरति हारयति वा बो.प.१०८क/७८; • सं. हारणम् — {'thab krol gyis 'phrog tu 'jug na'o//} कलहेन हारणे वि.सू.२१क/२५.
'phrog tu med
वि. अहार्यः — {nor rnams de ltar gter bcug pa/} /{rjes su 'gro zhing 'phrog tu med//} तथा हि निहितं द्रव्यमहार्यमनुगामि च ।। जा.मा.५०ख/५९.
'phrog tu stsal ba
भू.का.कृ. हारितम् — {mchod rten gyi dang dge 'dun gyi dang}…{nor phrogs pa dang 'phrog tu stsal ba dang} स्तौपिकं वा साङ्घिकं वा द्रव्यमपहृतं स्यात्, हारितं वा शि.स.९५क/९४.
'phrog pa
• क्रि. (वर्त.; सक.; {dbrog} भवि., {phrogs} भूत., विधौ) हरति — {lho yi phyogs kyi rlung gis bzhin/} /{dam pa rnams kyis gdung ba 'phrog//} हरन्ति सन्तः सन्तापं दक्षिणाः पवना इव ।। अ.क.१५क/२.८५; अपहरति — {rigs kyi bu rgyal rigs spyi bo nas dbang bskur bas mchod rten gyi rdzas 'phrog gam dge 'dun gyi 'am} यः कुलपुत्र क्षत्रियो मूर्धाभिषिक्तः स्तौपिकं वस्तु अपहरति साङ्घिकं वा बो.प.१०८क/७८; मुष्णाति — {thub pa'i mtshan mar bcos pa yi/} /{chas kyis mtshar ba khyod 'dra su/} /{blun po rnams kyi snying 'phrog khyod/} /{nges par bud med rnams la 'brid//} कस्त्वं मुनिव्यञ्जनया चित्रकृत्रिममात्रया । मुष्णासि मुग्धहृदया नूनं नारीप्रतारकः ।। अ.क.२५२क/२९.५७; • सं. १. हरणम् — {sdug bsngal dag gis gzir ba kun/} /{kun nas 'phrog sems spro ldan pa/} /{bdag gi byang chub bar chad ni/} /{blo bzang bgyi bar mi 'os so//} सर्वथा सर्वदुःखार्तिहरणोद्यतचेतसः । न बोधेरन्तरायं मे सुमते कर्तुमर्हसि ।। अ.क.१६ख/२.१०६; अपहरणम् — {'dod pa'i rang bzhin can yin pa'i phyir de 'phrog pa'i thabs bsams so//} लोलस्वभावत्वात्तदपहरणोपायं विममर्श जा.मा.१११ख/१२९; अपहारः — {shes pa gzhan gyis de'i yul 'phrog pa med par shes pa'i mtshan nyid gnod pa yin na} अन्येन हि ज्ञानेन तस्य विषयापहारोऽसत्ताज्ञापनलक्षणो बाधः प्र.अ.३क/५; अपहृतिः — {bdag cag lus kyis gzhan gyi chung ma dag/} /{'phrog pa'i rnam 'gyur rab tu byed pa bsgrubs//} अस्माभिरङ्गैर्विहिता विकाराः परस्य दारापहृतिप्रकाराः ।। अ.क.१६६ख/१९.२९; हारः — {gnod sbyin gzhan gsod pa la mkhas pa mdangs 'phrog pa lnga zhig} ओजोहाराः पञ्च यक्षाः परवधदक्षाः जा.मा.३७क/४३; परिहारः — {de nas nag po'i mtshan ma'i ri mo ni/} /{'phrin gyi ngang tshul yig 'phreng rab bkod pa/} /{ku mud can dga'i legs byas bsil zer can/} /{pad+mo'i 'byung gnas dpal 'phrog spring yig byung //} अथाययौ श्यामललक्ष्मलेखासन्देशशीललिपिसन्निवेशः । कुमुद्वतीहर्षसुहृत्सितांशुः पद्माकरश्रीपरिहारलेखः ।। अ.क.६४क/५९.१२७ २. स्तैन्यम्— {tshul khrims 'chal pa'i dge slong la'ang /} /{ngur smrig 'phrog dang brdeg pa dang //} दुःशीलस्यापि वा भिक्षोः काषायस्तैन्यताडनात् । शि.स.४३क/४१ ३. स्तेनः — {de yis de skad sun phyung bas/} /{lus can sems ni 'phrog pa'i bdud/} /{khro ba dang bcas rab song ste/} /{rmad du sbyor ba yang dag brtsams//} (?) इति निर्भत्सितस्तेन चित्तस्तेनः शरीरिणाम् । सामर्षः प्रययौ मारः समारम्भाद् हतोद्यमः ।। अ.क.२२९क/२५.५१; हर्ता — {rang gis 'phrog cing rang gis byed/} /{rang nyid rgyal po rang gtso bo//} स्वयं हर्ता स्वयं कर्ता स्वयं राजा स्वयं प्रभुः ।। हे.त.१०ख/३०; • वि. हरः — {yid 'phrog} मनोहरः अ.क.४३क/४.७५; {slong ba'i gdung ba 'phrog pa} तापहरोऽर्थिनाम् अ.क.२९३ख/१०८.१७; {'jigs su rung zhing srog 'phrog pa/} /{skabs gsum pa yang skrag byed gnas//} घोरः प्राणहरो यत्र त्रिदशत्रासकृत् स्थितः ।। अ.क.५९ख/६.७१; हारी — {dam pa'i mdza' ba mdza' ba'i mtha'/} /{bar ma rnams kyis mdza' med mtha'/} /{ngan pa rnams kyi srog 'phrog pas/} /{shin tu 'jigs rung dgra mtha' yin//} स्नेहान्ताः सुजनैः स्नेहा निःस्नेहान्ताश्च मध्यमैः । दुर्जनैर्घोरवैरान्ता भवन्ति प्राणहारिणः ।। अ.क.२७ख/३.९७; {khyod ni gshegs na don mthun gyi/} /{nor rnams thams cad bdag cag 'phrog//} याते तु त्वयि सार्थस्य वयं सर्वार्थहारिणः ।। अ.क.५४ख/६.११; अपहः — {lhag ma 'jungs pa'i tshogs rnams ni/} /{snying rje'i chu gter des btsal nas/} /{de dag rnams la rin chen tshogs/} /{dbul ba'i rab rib 'phrog pa byin//} शेषान् कृपणसङ्घातान् सोऽन्विष्य करुणाम्बुधिः । रत्नराशिं ददौ तेभ्यो दौर्गत्यतिमिरापहम् ।। अ.क.३२६ख/४१.२६; अपहरः — {skyes bu dam pa rnams kyi yid ni rab tu dang ba dag/} /{dbul ba'i rab rib mi bzad 'phrog pa'i rgyan gyi nor bu yin/} दारिद्र्यतीव्रतिमिरापहरः प्रकामं पुंसां विभूषणमणिर्मनसः प्रसादः ।। अ.क.७२क/६१.१; • कृ. १. ह्रियमाणः — {mchod rten gyi dang dge 'dun gyi dang}…{nor phrogs pa dang 'phrog tu stsal ba dang 'phrog pa la rjes su yi rang bar gyur pa dang} स्तौपिकं वा साङ्घिकं वा द्रव्यमपहृतं स्यात्, हारितं वा ह्रियमाणं वा अनुमोदितं भवेत् शि.स.९५क/९४ २. हार्यः — {rigs ni nges dang ma nges pa/} /{rkyen rnams kyis ni mi 'phrog dang /} /{'phrog pa nyid de} नियतानियतं गोत्रमहार्यं हार्यमेव च । प्रत्ययैः सू.अ.१३७ख/१२.।(द्र.— {rab tu 'phrog pa/} {yid 'phrog/})
क्रि. अपहरति — {bus pa btsas shing btsas pa rnams 'phrog par bgyid lags na} जातानि जातान्यपत्यान्यपहरति वि.व.१२९क/१.१८.
'phrog par 'gyur
क्रि. १. हरति — ग्. {yo byed rnam pa mang po yis/} /{phan tshun du ni 'phrog par 'gyur//} विविधानि च शाठ्यानि हरन्ति च परस्परम् । सु.प्र.३८क/७२ २. हरिष्यति — {sa yi bdud rtsi'i zer des bdag gi gdung ba 'phrog bar 'gyur//} तापं हरिष्यति स मे वसुधासुधांशुः ।। अ.क.२३ख/५२.४२.
'phrog par byed
= {'phrog byed/}
'phrog par byed pa
= {'phrog byed/}
'phrog par byed pa yin
क्रि. हरति — {bsgral dka' bdud kyi lam 'di rigs nyid kyis ni dge ba 'phrog par byed pa yin//} जात्यैवायं हरति कुशलं दुस्तरो मारमार्गः अ.क.१०५ख/१०.६५.
'phrog par mdzad
= {'phrog mdzad/}
'phrog po
वि. हर्ता — {rang nyid byed po rang 'phrog po/} /{rang nyid rgyal po rang gtso bo//} स्वयं कर्ता स्वयं हर्ता स्वयं राजा स्वयं प्रभुः वि.प्र.१५२क/१, पृ.५०.
'phrog byed
• क्रि. हरति — {chu 'dzin 'di dag lus can gyi/} /{yongs su gdung ba 'phrog par byed//} पयोमुचः परीतापं हरन्त्येते शरीरिणाम् । का.आ.३२८क/२.१७०; {ngo mtshar gar stabs ldan pa ni/} /{bdag cag rnams kyi yid 'phrog byed//} इयं हरति नश्चेतश्चित्राभिनयशालिनी ।। अ.क.१३२क/६६.८४; अपहरति — {lus la bkres skom sogs dang nad rnams 'phrog par byed do//} अपहरति तनौ क्षुत्पिपासादिरोगान् वि.प्र.८२ख/४. १६९; प्रतिहरति — {bar mar gnas pa rnams kyi yid 'phrog par byed pas na cho 'phrul dag yin no//} प्रतिहतमध्यस्थानां मनांस्येभिः प्रतिहरन्तीति प्रातिहार्याणि वा अभि.भा.६२ख/१११४; आकर्षति— {gang so sor rtog pa'i shas chung ba de dag gi'ang yid 'phrog par byed do//} ये चाप्रतिसंख्यानबहुलास्तेषां मनांस्याकर्षति अ.श.२००ख/१८५; मुष्णाति— {de yi skal bzang 'phrog byed} तस्य मुष्णाति सौभाग्यम् का.आ.३२४क/२.६२; ह्रियते — {rang khyim dgon pa dag tu rab bzhugs la/} /{yul ngan chom rkun rnams kyis 'phrog par byed//} ह्रियते कुविषयचौरैः स्वगृहारण्यं प्रविष्टस्य ।। वि.प्र.११०ख/९; अपह्रियते — {de yang ltos pa dang bcas pa nyid kyis 'phrog par byed de} तच्च सापेक्षत्वेनापह्रियते त.प.२१७ख/९०५; • सं. १. हरणम् — {dang po nyid du gdul bya'i yid shin tu 'phrog par byed pa'i phyir cho 'phrul dag yin pa 'am} विनेयमनसामादितोऽत्यर्थं हरणात् प्रातिहार्याणि अभि.भा.६२ख/१११४; अपहरणम् — {nyon mongs pa'i dngos po'i ngo bo ni chom rkun te/} {dge ba'i nor 'phrog par byed pa'i phyir ro//} क्लेशस्वभावश्चौरः कुशलधनापहरणात् बो.प.९३क/५७ २. = {seng ge} हरिः, सिंहः — {gang zhig lha yis rang zas nyid du rnam par bsgrubs pa yi/} /{glang chen tshogs ni 'phrog byed kyis bcom dge mtshan ci zhig yod//} किं कौतुकं यदि हरिः करिचक्रवालमाहन्ति दैवविहितं निजमेव भोज्यम् । अ.क.१००ख/६४.१५२; {seng ge gdong lnga ri dwags dbang /} /{ral can 'phrog byed ha r+ya'i mig//} सिंहो मृगेन्द्रः पञ्चास्यो हर्यक्षः केसरी हरिः । अ.को.१६६क/२.५.१; हरति गजादिकं हरिः । हृञ् हरणे अ.वि.२.५.१ ३. हरः [1] दिग्भेदः— {de bzhin du 'phrog byed du seng ge'i steng du dpal chen po'i k+Sha}~ {M ngo /} एवं हरे महालक्ष्म्याः क्षं सिंहोपरि वि. प्र.१३१ख/३.६३ [2] = {bcu gcig} हरः, एकादशः— {'phrog byed de bcu gcig} हर एकादश वि.प्र.१७९क/१.३४ ४. = {sems} हृत्, मनः — चित्तं तु चेतो हृदयं स्वान्तं हृन्मानसं मनः । अ.को.१३८ख/१.४.३२; विषयैः ह्रियते हृदयम्, हृच्च । हृञ् हरणे अ.वि.१.४.३२ ५. = {phyogs} हरित्, दिक् — {phyogs dang nyi ston gsal gnas dang /} /{kun khyab 'phrog byed nyid kyang ngo //} दिशस्तु ककुभः काष्ठा आशाश्च हरितश्च ताः । अ.को.१३३क/१.३.१; हरन्त्यनया अप्रतीतमिति हरित् । हृञ् हरणे अ.वि.१.३.१; • ना. १. = {brgya byin} हरिः, इन्द्रः — {rang bzhin gyis snyan yid du 'ong /} /{bstod dbyangs dga' ba dang bcas pas/} /{de yis rgyal ba sad byas te/} /{'phrog byed lta ba'i go skabs phye//} स्वभावमधुरोदाररम्याभिः स्तुतिगीतिभिः । स विबोध्य जिनं चक्रे दर्शनावसरं हरेः ।। अ.क.१७४ख/७८.२०; {de nas lha kun gyis spros pa'i/} /{rab gsal mig ni rkang drug pas/} /{bzhin pad 'thung ldan mi bdag la/} /{'phrog byed kyis ni yang dag smras//} ततः सर्वसुरोत्सृष्टस्पष्टलोचनषट्पदैः । पीयमानमुखाम्भोजं व्याजहार हरिर्नृपम् ।। अ.क.४४क/४.९० २. = {lha chen} हरः, महादेवः — {'phrog byed gtsug gi zla ba'i 'od kyis snang byas khang bzangs can} हरशिरश्चन्द्रिकाधौतहर्म्या मे.दू.३४२क/१.७; • वि. हरः — {skyon sel ci yang yongs su gdung ba dag kyang 'phrog byed pa/} /{sangs rgyas 'od stong ldan pas dam pa'i lam ni ston par byed//} दोषापहश्च परितापहरश्च कोऽपि सन्मार्गमादिशति बुद्धसहस्ररश्मिः ।। अ.क.२६०ख/९५.१; हारी— {chags pa'i chos ni 'phrog par byed pa yin pas} हारी हि लोभधर्मः अभि.भा.२१२क/७१३; {kun gyi bdog kun 'phrog byed pa /} /{bzod dka'i dpya dang ldan pa des//} तेन दुःसहदण्डेन सर्वसर्वस्वहारिणा । अ.क.८९ख/६४. १४; {gang gi lus 'od zla nya yi/} /{'od ltar rdzogs pa'i 'phrog byed kyis/} /{gsal byed can min snang ba'i mtshan/} /{byams pa'i yon tan zad ma gyur//} यस्य देहप्रभापूरैः पूर्णेन्दुद्युतिहारिभिः । निशासु दीपकाभासु नाभूत्स्नेहगुणक्षयः ।। अ.क.४७ख/५.७; हारिणी — {snying stobs ldan pa 'phrog byed cing /} /{thams cad yongs su gdung byed pa/} /{char med de ni} सा धैर्यहारिणी सर्वलोकसन्तापकारिणी । अवृष्टिः अ.क.३३२ख/४२.७; अपहः— {dbang phyug nyid ni yon tan ldan rnams 'og lhung ngal dub nyon mongs ldan pa ster/} /{zab mo nyid ni rab rib 'byung gnas su 'jug srog chags rnams kyi srog 'phrog byed//} ऐश्वर्यं गुणिनामधोनिपतनायासप्रयासप्रदं गाम्भीर्यं तिमिराकरं प्रविशतां प्राणापहं प्राणिनाम् । अ.क.३२०ख/४०.१५८; अपहारी — {lan cig min par rna bskyod pas/} /{bsten pa'i gdung ba la chags pa/} /{bung ba rnams kyi srog 'phrog byed/} /{bdag po ngan pas g}.{yog gi bzhin//} सेवाव्यसनसक्तानामसकृत्कर्णचापलात् । प्राणापहारी भृङ्गाणां भृत्यानामिव दुष्पतिः ।। अ.क.२४१ख/२८.१८.
'phrog byed kyis byin
ना. हरिदत्तः, पुरोहितः — {bA rA Na sI dag tu ni/} /{sa yi bdag po tshangs byin gyi/} /{yon tan yongs rdzogs mdun na 'don/} /{dpal ldan 'phrog byed kyis byin byung //} बभूव ब्रह्मदत्तस्य वाराणस्यां महीपतेः । परिपूर्णगुणः श्रीमान् हरिदत्तः पुरोहितः ।। अ.क.२१८क/८८.४६.
'phrog byed rkang pa
हरिपादः — {'phrog byed rkang pa dza h+nu yi/} /{bu mo'i chu gos rtse la btags/} /{lha min dogs med lha dga' ba'i/} /{dga' ston rgyal mtshan rgyal gyur cig//} हरिपादः शिरोलग्नजह्नुकन्याजलांशुकः । जयत्यसुरनिःशङ्कसुरानन्दोत्सवध्वजः ।। का.आ.३२४ख/२.८०.
ना. हरिद्रायणः, हरिदत्तस्य पुत्रः — {bA rA Na sI dag tu ni/} /{sa yi bdag po tshangs byin gyi/} /{yon tan yongs rdzogs mdun na 'don/} /{dpal ldan 'phrog byed kyis byin byung /} /{de la rig dang 'dul ba dag/} /{rdzogs pa'i bu gnyis byung gyur te/} /{gcig ni 'phrog byed bu zhes dang /} /{de bzhin gzhan pa 'phrong byed rtse//} बभूव ब्रह्मदत्तस्य वाराणस्यां महीपतेः । परिपूर्णगुणः श्रीमान् हरिदत्तः पुरोहितः ।। निष्पन्नविद्याविनयौ पुत्रौ तस्य बभूवतुः । हरिद्रायण इत्येकस्तथा हरिशिखोऽपरः ।। अ.क.२१८क/८८.४७.
'phrog byed ma
वि.स्त्री. हारिणी — {bdag sten mi 'dod khengs pa can/} /{do shal dang sdan 'phrog byed ma/} /{lus med nyid kyi dngos po khyod} (?{khyod kyi dong pa nyid})/ /{phra 'gyur bdag 'grogs bde rgyas mdzod//} मानिनी मा निनीषुस्ते निषङ्गत्वमनङ्ग मे । हारिणी हारिणी शर्म तनुतां तनुतां यतः ।। का.आ.३३५क/३.१६.
'phrog byed mig
= {seng ge} हर्यक्षः, सिंहः — {seng ge gdong lnga ri dwags dbang /} /{ral can 'phrog byed ha r+ya'i} ({'phrog byed} पा.भे.) {mig//} सिंहो मृगेन्द्रः पञ्चास्यो हर्यक्षः केसरी हरिः । अ.को.१६६क/२.५.१; हरिणी कपिलवर्णेऽक्षिणी अस्येति हर्यक्षः अ.वि.२.५.१.
'phrog byed tsan dan
हरिचन्दनम्, चन्दनभेदः मि.को.५४ख ।
'phrog byed rtse
ना. हरिशिखः, हरिदत्तस्य पुत्रः— {bA rA Na sI dag tu ni/} /{sa yi bdag po tshangs byin gyi/} /{yon tan yongs rdzogs mdun na 'don/} /{dpal ldan 'phrog byed kyis byin byung /} /{de la rig dang 'dul ba dag/} /{rdzogs pa'i bu gnyis byung gyur te/} /{gcig ni 'phrog byed bu zhes dang /} /{de bzhin gzhan pa 'phrong byed rtse//} बभूव ब्रह्मदत्तस्य वाराणस्यां महीपतेः । परिपूर्णगुणः श्रीमान् हरिदत्तः पुरोहितः ।। निष्पन्नविद्याविनयौ पुत्रौ तस्य बभूवतुः । हरिद्रायण इत्येकस्तथा हरिशिखोऽपरः ।। अ.क.२१८क/८८.४७.
'phrog byed yum
= {dpal mo} हरिप्रिया, लक्ष्मीः — {dpal mo dpal gnas pad mo can/} /{chu rgyan dpal mo 'phrog byed yum//} लक्ष्मीः पद्मालया पद्मा कमला श्रीर्हरिप्रिया । अ.को.१२९क/१.१.२८; हरेः प्रिया हरिप्रिया अ.वि.१.१.२८.
'phrog ma
• ना. हारीती, यक्षिणी/राक्षसी/भूतमाता — {rdzu 'phrul chen po 'phrog ma sogs/} /{gnod sbyin mo yang yang dag 'grub//} यक्षिण्यश्च समाख्याता हारि(?री)त्याद्या महर्द्धिकाः ।। म.मू.३०४ख/४७५; ल.वि.१००ख/१४६; {de nas srin mo 'phyang ma zhes bya ba dang}… {srin mo 'phrog ma bu dang g}.{yog tu bcas pa zhes bya ba dang} अथ खलु लम्बा च नाम राक्षसी…हारीती च नाम राक्षसी सपुत्रपरिवारा स.पु.१४८ख/२३४; {'byung po'i ma mo 'phrog ma ni//} हारीती भूतमाता च सु.प्र.४३ख/८७; सु.प्र.२ख/२; • वि. हारिणी — {sgrol ma sdug bsngal dang 'jigs pa thams cad 'phrog ma} तारिणी सर्वदुःखभयहारिणी ब.मा.१६५ख ।
'phrog mdzad
• क्रि. हरति — {re zhig dang por khyod kyi gsung /} /{nyan pa rnams kyi yid 'phrog mdzad//} मनांसि तावच्छ्रोतॄणां हरन्त्यादौ वचांसि ते । श.बु.११३क/७६; • वि. हरः — {bsgrags pas sdig pa 'phrog par mdzad//} कीर्तनं किल्बिषहरम् श.बु.११३ख/९४.
'phrog yas
हरिभम्, संख्याविशेषः म.व्यु.७८६५ (११०ख).
'phrogs
= {'phrogs pa/}
'phrogs pa
• क्रि. संह्रियते — {gang de ltar 'jig rten gyi chos rnams kyis mi 'phrogs pa de ni stong pa nyid shes pa ste} यो ह्येवं लोकधर्मैर्न संह्रियते, स शून्यतां जानीते शि.स.१४७क/१४०; • वि. अपहारी — {chom po dang rkun po gzhan gyi nor 'phrogs pa gang dag gis} ये च परद्रव्यापहारिणश्चौरास्तस्कराः बो.भू.८९ख/११४; संहार्यः — {de ltar na de chos 'dul ba 'di las 'phrogs par 'gyur ro//} एवमसौ संहार्यः स्यादस्माद्धर्मविनयात् बो.भू.१३६ख/१७५; • पा. हार्या, अधिमुक्तिभेदः— {'phrogs dang 'dres dang mi mthun phyogs ma 'dres/}…{ring du song ba'i mos pa'o//} हार्या कीर्णाऽव्यावकीर्णविपक्षैः…दूरगा चाधिमुक्तिः ।। सू.अ.१६२ख/५२.
'phrogs par 'gyur
क्रि. १. अपह्रियते — {nyan thos dang rang sangs rgyas rnams ni ting nge 'dzin gyi bde bas 'phrogs par 'gyur te} श्रावकप्रत्येकबुद्धास्तु समाधिसुखेनापह्रियन्ते ल.अ.१३९ख/८६ २. संहार्यः स्यात् — {de ltar na de chos 'dul ba 'di las 'phrogs par 'gyur ro//} एवमसौ संहार्यः स्यादस्माद्धर्मविनयात् बो.भू. १३६ख/१७५.
'phrod 'du
= {'phrod pa 'du ba/}
'phrod pa
वि. अनुगुणः — {sems can rnams la yang phan pa dang sangs rgyas kyi chos rnams skye ba la yang mthun cing 'phrod pa yin te} सत्त्वानां चोपकाराय बुद्धधर्माणाञ्चोदयायानुकूलमनुगुणम् बो.भू.१७ख/२२; प्रतिरूपः — {ci rigs pa ni 'phrod pa ste/} {gdul bya dang mthun pa'i phyir ro//} याथार्हात्प्रतिरूपैर्विनेयानुरूपतया सू. व्या.१८२क/७८; पथ्यः — {'phrod pa'i sman bzhin no//} पथ्यौषधवत् अभि.भा.१७४क/५९७; आनुच्छविकः म.व्यु.२१७५ (४३क).
'phrod pa 'du ba
पा. समवायः, सम्बन्धभेदः — {'phrod pa 'du bas 'brel ba'i phyir ro zhe na} समवायसम्बन्धादिति चेत् प्र.अ.७२क/८०; {'phrod pa 'du ba zhes bya ba 'di ci zhig/} {dbyer med par 'gyur bar gnas pa nyid du zhe na} कोऽयं समवायो नाम । । एकलोलीभावेनावस्थानमिति चेत् प्र.अ.१६२ख/५११; {dbang pos 'phrod 'du 'dzin med phyir/} /{'brel pa mthong ba med par gnas//} समवायाग्रहादक्षैः सम्बन्धादर्शनं स्थितम् । प्र.वा.१२४क/२.१४९.
'phrod pa 'du ba can
वि. समवायी — {'dis ni 'phrod pa 'du ba dang /} /{'phrod pa 'du ba can rgyu dang /} /{rigs la sogs pa rnams gnas nyid/} /{rten med phyir na bsal ba yin//} एतेन समवायश्च समवायि च कारणम् । व्यवस्थितत्वं जात्यादेर्निरस्तमनपाश्रयात् ।। प्र.वा.११०क/१.७१.
'phrod pa 'du ba can gyi rgyu
पा. समवायिकारणम्, कारणभेदः — {'phrod pas bsdus pa'i yon tan ni 'phrod pa 'du ba can gyi rgyu med par gnas pa ma yin te} न च गुणस्य समवेतस्य समवायिकारणमन्तरेण स्थानम् प्र. अ.७४ख/८२; समवायि कारणम् — {'dis ni 'phrod pa 'du ba dang /} /{'phrod pa 'du ba can rgyu dang /} /{rigs la sogs pa rnams gnas nyid/} /{rten med phyir na bsal ba yin//} एतेन समवायश्च समवायि च कारणम् । व्यवस्थितत्वं जात्यादेर्निरस्तमनपाश्रयात् ।। प्र.वा.११०क/१.७१.
'phrod pas 'dus pa
• वि. समवेतः— {gal te ji ltar 'gro ba can nyid ma yin yang /} {yon tan 'phrod pas 'dus pa yin pa de bzhin du sems pa yang 'phrod pas bsdus pa yin no//} ननु यथा गुणः समवेतो गतिमत्त्वाभावेऽपि तथा चेतसोऽपि समवेतत्वम् प्र.अ.७४ख/८२; • सं. समवेतत्वम् — {rigs la sogs pa 'phrod pas 'dus pa yin yang rten du 'gyur ba'i gsal ba med na med pa ni ma yin no//} समवेतत्वेऽपि जातेर्नाधारभूतव्यक्तिमन्तरेणाभावः प्र.अ.७४ख/८२.
'phrod pas bsdus pa
समवेतत्वम् — {gal te ji ltar 'gro ba can nyid ma yin yang /} {yon tan 'phrod pas 'dus pa yin pa de bzhin du sems pa yang 'phrod pas bsdus pa yin no//} ननु यथा गुणः समवेतो गतिमत्त्वाभावेऽपि तथा चेतसोऽपि समवेतत्वम् प्र.अ.७४ख/८२.
'phros
= {'phros pa/}
'phros pa
• वि. उत्तरः — {bcu las 'phros pa las kyang zhes bya ba ni bcu las 'phros pa zhes bya ba'i mdo las so//} दशोत्तरे चेति दशोत्तरनामसूत्रे अभि.स्फु.२२०ख/९९९; उत्तरिकः — {gcig las 'phros pa'i bstod pa} एकोत्तरिकस्तवः क.त.११४१; • भू.का.कृ. प्रविसृतः — {de'i dka' thub mchog tu gyur pa'i grags pa 'phros pas lha rnams kyi dbang po brgya byin sems mgu bar gyur nas} तस्य तपःप्रकर्षात् प्रविसृतेन यशसा समावर्जितहृदयः शक्रो देवेन्द्रः जा.मा.३१ख/३७; विनिःसृतः — {gang bcom ldan 'das kyi rtsa ba'i pad+ma'i sdong bu de las 'phros pa'i yal ga las pad+ma'i me tog du ma mthar gyis mtho ba bya'o//} यद्भगवतो मूलपद्मदण्डं विटपं तत्रैव विनिःसृतान्यनेकानि पद्मपुष्पाणि अनुपूर्वोन्नतानि म.मू.१३३क/४३; संक्रान्तः— {zla ba'i cha bzhin rol pa'i 'dzum dag gis/} /{mi bdag sna tshogs rin chen 'od 'phros pa'i/} /{rgyal po'i dpal ni mi snang 'dzad pa bzhin//} शशाङ्कलेखाललितस्मितेन । संक्रान्तनानानृपरत्नरागां कुर्वन्नलक्षामिव राजलक्ष्मीम् ।। अ.क.१९५ख/२२.३३; • सं. शाखा — {'phros pa brgya phrag gcig tu ma nub par thos pa'i phyir gtan du yang 'don pa srid pa'i phyir ro/} /{ltas can zhes bya ba'i 'phros pa gzhan du gsal rab tu thams cad mkhyen pa 'don pa yin no//} अनेकशाखाशतान्तर्हितश्रवणादन्यत्रापि पाठस्य सम्भाव्यमानत्वात् । निमित्तनाम्नि च शाखान्तरे स्फुटतरमेव सर्वज्ञः पठ्यते त.प.२८२क/१०३०.
'phros pa'i khyad par
शाखान्तरम् — {'on te 'phros pa'i khyad par 'di/} /{rig byed khong gtogs mi 'dod na//} अथ शाखान्तरं नेदं वेदान्तर्गतमिष्यते । त.स.१२८क/११००; द्र. {'phros gzhan/}
'phros gzhan
शाखान्तरम् — {mtshan can zhes bya'i 'phros gzhan las/} /{bram ze mkhas pa rnams kyis ni/} /{thub pa rnams kyi mchog gyur pa/} /{bcom ldan kun mkhyen gsal bar 'don//} निमित्तनाम्नि सर्वज्ञो भगवान् मुनिसत्तमः । शाखान्तरे हि विस्पष्टं पठ्यते ब्राह्यणैर्बुधैः ।। त. स. १२८क/१०९९; द्र. {'phros pa'i khyad par/}
ba
१. व्यञ्जनपञ्चदशवर्णः । अस्योच्चारणस्थानम् — {'di'i nga ro 'don tshul la skye gnas mchu dang /} {byed pa mchu/} {nang gi rtsol ba mchu gnyis phrad pa dang /} {phyi'i rtsol ba srog chung sgra ldan} बो.को.१८०० २. ब (देवनागरीवर्णः) — {ba zhes brjod pa dang bcings pa las rnam par thar pa'i sgra byung ngo //} बकारे बन्धमोक्षशब्दः (निश्चरति स्म) ल.वि.६७ख/८९; व ( {wa}) इत्यस्य स्थानेऽपि — {ba rA ha ka rna} वराहकर्णा वि.प्र.१४९क/३.९६; {ba sha ka} वासकः वि.सू.७५ख/९३ ३. = {ba lang} गौः — {mkhas pas yang dag rab sbyar ba'i/} /{ngag ni 'dod 'jo'i ba ru bshad//} गौर्गौः कामदुधा सम्यक् प्रयुक्ता स्मर्यते बुधैः । का.आ.३१८ख/१.६; धेनुः — {yang yang 'o ma 'thungs pa yis/} /{ba rnams 'o ma de gnyis kyis/} /{blangs nas} धेनूनां पीतदुग्धानां दुग्धं ताभ्यां पुनः पुनः । गृहीत्वा अ.क.२२५क/२५.७; सुरभिः — {ba'i mar gyi dri'i snying po can gyi du ba drag tu 'phyur la} सुरभिहविर्गन्धगर्भितोद्दामधूमनिर्गमम् ना.ना.२२७क/१७; सौरभेयी — माहेयी सौरभेयी गौरुस्रा माता च शृङ्गिणी ।। अर्जुनघ्न्या रोहिणी स्यात् अ.को.१९९क/२.९.६६; सुरभेरपत्यं सौरभेयी अ.वि.२.९.६६.
ba ka
ना. बकः १. = {lus ngan} कुबेरः — {ba ka mthar byed zhi ba dang srin po'i bye brag lus ngan la} श्री.को.१६४ख २. राक्षसः श्री.को.१६४ख ।
ba ku la
• सं. १. बकुलः, वृक्षविशेषः— {mdzes ma'i kha yi chang gi dga' ldan pa/} /{'dod pa'i} *{thabs ni skal ldan bdag nyid la/} /{zhes te ba ku la shing me tog gi/} {zol gyis dga' zhing 'dzum pa'i dpal skyes bzhin//} धन्यस्य कान्तावदनासवेन ममैव रम्यः स्मरदोहदोऽयम् । इतीव जाता बकुलद्रुमस्य हर्षस्मितश्रीः कुसुमच्छलेन ।। अ.क.२९५क/१०८.३३ २. बकुलम्, पुष्पविशेषः — {me tog ka ma la dang me tog ut+pa la dang me tog kar+Ni kA dang me tog ba ku la dang me tog ti la ka dang me tog a sho ka dang me tog man dA ra ba dang me tog man dA ra ba chen po la sogs pa me tog rnam pa sna tshogs pas nye bar mdzes pa} कमलोत्पलकर्णिकारबकुलतिलकाशोकमान्दारवमहामान्दारवादिभिर्नानाविधैः पुष्पैरुपशोभिते स.दु.९६ख/१२०; • ना. बक्कुलः,महाश्रावकः/भिक्षुः — {'di lta ste/} {gnas brtan shA ri'i bu dang}…{ba ku la dang ma 'gags pa dang /} {de dag dang nyan thos chen po gzhan dag dang} तद्यथा—स्थविरेण च शारिपुत्रेण… बक्कुलेन च अनिरुद्धेन च । एतैश्चान्यैश्च…महाश्रावकैः सु.व्यू.१९५ख/२५४; {tshe dang ldan pa kun shes kau N+Din+ya dang}…{tshe dang ldan pa ba ku la dang}…{de dag la sogs pa dge slong khri gnyis stong dang thabs cig tu} आयुष्मता च ज्ञानकौण्डिन्येन…आयुष्मता च बक्कुलेन…एवंप्रमुखैर्द्वादशभिर्भिक्षुसहस्रैः सार्धम् ल.वि.२क/१.
ba ku lI
बकुली — {dbang rnams kyis kyang ba ku lI/} /{dge bas kra ma shIr Sha 'o//} बकुली वशिताभिश्च कुशलैः कव (क्रम?)शीर्षकम् ।। वि.प्र.३४क/४.९; बकुलिका— {de ltar sku dang gsung dang thugs kyi dkyil 'khor rnams mtshan nyid thams cad yongs su rdzogs pa do shal dang phyed pa dang yang dag par ldan pa/} {rin po che'i snam bu dang kha khyer dang ba ku lI dang bcas pa/} {me long dang zla ba phyed pa dang dril bus rnam par mdzes pa'o//} एवं कायवाक्चित्तमण्डलानि सर्वलक्षणपूर्णानि हारार्धहारसंयुक्तानि । रत्नपट्टिकावेदिका बकुलिकासहितानि दर्पणार्धचन्द्रघण्टाविराजितानि वि.प्र.१२८ख/१, पृ. २७.
ba khyu
गव्या, गोसमूहः — {ba khyu ba tshogs ba lang 'dus} गव्या गोत्रा गवाम् अ.को.१९८ख/२.९.६०; गवां समूहो गव्या अ.वि.२.९.६०.
ba khra bo
= {ba lang khra bo/}
ba khra mo can
वि. चित्रगुः — {ba khra mo can zhes bya ba ni tha dad pa'i ba khra mo'i bye brag can no//} चित्रगुरिति व्यतिरिक्तचित्रगवीविशिष्टः न्या.टी.६३ख/१५८.
ba gam
१. हर्म्यम् — {sdig pa las ni phyir phyogs ma/} /{de yis ba gam mthon por 'dzegs/} /{'di ni chom rkun chom rkun zhes/} /{'jigs pa bzhin du skad che bsgrags//} उच्चहर्म्यसमारूढा प्रौढपापपराङ्मुखी । चौरश्चौरोऽयमित्युच्चैश्चुक्रोश चकितेव सा ।। अ.क.१९४क/८२. २६; {gser gyi ba gam gzhal yas khang /} /{khang pas bskor ba'i grong khyer ni/} /{'od ldan zhes bya bsod nams las/} /{'od ldan mtho ris lta bu yod//} अ़स्ति प्रभावती नाम हेमहर्म्यगृहैर्वृता । पुरी प्रभावतीव द्यौर्विमानैः पुण्यकर्मणाम् ।। अ.क.२ख/१.४; सौधः — {ba gam 'od tshogs ga bur gyis/} /{yongs su dkar po'i grong khyer ni/} /{shA ke ta zhes bya ba ste/} /{skal bzang sa yi thig le yod//} अस्ति सौभि(?सौध)प्रभापूरकर्पूरपरिपाण्डुरम् । साकेतं नाम नगरं सौभाग्यतिलकं भुवः ।। अ.क.१९ख/३. २; अट्टालः म.व्यु.५५२३ (८२क) २. निर्यूहः — {gzhal med khang chen po rgyal mtshan sna tshogs de'i ba gam mang po yang} तस्य च विचित्रध्वजस्य महाविमानस्य अनेके निर्यूहाः ग.व्यू.३६५ख/८०; म.व्यु.४३६० (६८ख) ३. शृङ्गम् — {de yis nor gyi las la ni/} /{gzhon nu rtas byin rnam bkod nas/} /{rtag tu khang bzang ba gam du/} /{gnas te rgyal po'i lam la bltas//} कुमारमश्वदत्तं सा निधाय धनकर्मणि । सदा प्रासादशृङ्गस्था राजमार्गं व्यलोकयत् ।। अ.क.२३१ख/८९.१२५ ०. ओविध्यनखा म.व्यु.५५२४ (८२क).
ba gam khri stan
हर्म्यम् — {de nas rin cen khang par de/} /{mchog gi rgyan gyis rab brgyan cing /} /{gser gyi ba gam khri stan la/} /{'dzegs nas nyin par zla 'od byas//} ततः सरत्नभवने वराभरणभूषिते । हेमहर्म्यसमारूढा दिदेश दिनचन्द्रिकाम् ।। अ.क.१८०क/२०.५७.
ba gam can
• सं. हर्म्यम्— {bdag bral ri dwags mig can de/} /{'jug ngogs ngur pa mo bzhin du/} /{ba gam can na mya ngan dag/} /{sgrog cing mi nyal yod dam snyam//} मद्वियुक्ता न सा नूनं शेते शोकप्रलापिनी । पुलिने चक्रवाकीव हर्म्ये हरिणलोचना ।। अ.क.१०४क/१०.४५; • उ.प. हर्म्यम्, ओ र्या — {rgyal khang nor bu gser gyi ba gam can/} /{rab gsal de ni mun la rab mdzes te//} सा राजधानी मणिहेमहर्म्या प्रकाशमाना तिमिरे रराज ।अ.क.६३ख/५९.१२५.
ba gam che ldan
महाहर्म्यम् — {grong khyer bcom pas rab gdungs te/} /{skye bo ku cos 'khrugs pa'i tshe/} /{rab myos blo ldan lhas byin ni/} /{ba gam che ldan steng du 'dzegs//} पुरप्रमाथव्यथिते जने कोलाहलाकुले । आरुरोह महाहर्म्यं देवदत्तः प्रमत्तधीः ।। अ.क.२४२क/२८.२१.
ba gam mthon po
उच्चहर्म्यम् — {de yis ba gam mthon por 'dzegs//} उच्चहर्म्यसमारूढा…सा अ.क.१९४ख/८२.२६.
ba gam dang ldan
= {ba gam ldan pa/}
ba gam ldan pa
• सं. हर्म्यम् — {'byor pas rgyags shing rtse dgas 'khrugs rnams kyi/} /{ba gam ldan pa mthar ni rnam par lhung //} विभूतिलीलामदविह्वलानां हर्म्याणि पर्यन्तनिपातनानि ।। अ.क.१९५ख/२२.३५; • उ.प. हर्म्यः — {rin cen rab 'bar shel dang gser gyi ba gam dag dang ldan/}…{gtsug lag khang //} रत्नोज्ज्वलः स्फटिककाञ्चनरम्यहर्म्यः…विहारः अ.क.१५६क/७१.१६.
ba gu ri 'chor ba
वागुरिकः — {'di dag ni sdom pa ma yin pa can yin te/} {'di lta ste/} {shan pa rnams dang}…{ba gu ri 'chor ba rnams so//} तत्रेमे आसंवरिकाः, तद्यथा—औरभ्रिकाः…वागुरिकाश्च अभि.भा.१८७ख/६४१.
ba glang
= {ba lang /}
ba rgya
जालम्, मर्कटजालम् — {bal gyi lte ba can ci'i phyir rang gi 'bras bu ba rgya la sogs pa la ngo bo nyid kyis 'jug pas cig car mi byed na} ऊर्णनाभः स्वभावतः प्रवृत्तः किमिति स्वकार्याणि जालादीनि युगपन्न करोति त.प.१९२क/१००; मर्कटजालम् म.व्यु.६७६१ (९६ख).
ba rgya ba
= {sdom} ऊर्णनाभः, लूता— {ba rgya ba yang rang bzhin gyis/} /{snal ma'i rgyur ni mi 'dod de//} प्रकृत्यैवांशुहेतुत्वमूर्णनाभेऽपि नेष्यते । त.स.८क/१००; द्र. {bal gyi lte ba/}
ba gcin
गोमूत्रम्— {rig pa thams cad tshim par byed par 'dod na ba gcin dang nas kyi kha zas za zhing} सर्वविद्यानामाप्यायनं कर्तुकामः गोमूत्रयावकाहारः म.मू.२१२ख/२३१.
ba lci
गोविट्, गोपुरीषम् — {ba lci dang /} /{ba yi rang bzhin mo min no//} गोविड् गोमयमस्त्रियाम् अ.को.१९७ख/२.९.५०; गोर्विट् पुरीषं गोविट् अ.वि.२.९.५०.
ba 'jo
= {ba 'jo ba/}
ba 'jo ba
१. गोदोहः — {de la byang chub sems dpa' ni cung zad cung zad dang yud tsam yud tsam du tha na ba 'jo ba tsam gyi bar du yang sems can srog chags 'byung po thams cad la byams pa'i sems sgom par byed} तत्र यद्बोधिसत्त्वः स्तोकस्तोकं मुहूर्तमुहूर्तमन्ततो गोदोहमात्रमपि सर्वसत्त्वप्राणिभूतेषु मैत्रचित्तं भावयति बो. भू.१२६क/१६२ २. = {phyugs skyong} गोधुक्, गोपः — गोपे गोपालगोसंख्यगोधुगाभीरवल्लवाः ।। अ.को.१९८क/२.९.५७; गाः दोग्धीति गोधुक् । दुह् प्रपूरणे अ.वि.२.९.५७.
= {sdom} ऊर्णनाभः, लूता— {snal ma rnams la ba thag bzhin/} /{chu la chu shel ji bzhin dang /} /{lcug ma rnams kyi p+lag sha bzhin/} /{de ni skye ldan kun gyi rgyu//} ऊर्णनाभ इवांशूनां चन्द्रकान्त इवाम्भसाम् । प्ररोहाणामिव प्लक्षः स हेतूः सर्वजन्मिनाम् ।। त.प.१९०क/९६; द्र. {bal gyi lte ba/}
ba thag pa
= {ba thag/}
ba thag pa rkyong
= {sdom} ऊर्णनाभः, लूता— {bal gyi lte ba ni ba thag pa rkyong ngo //} ऊर्णनाभः मर्कटकः त.प.१९०ख/९६; {ba thag pa rkyong yang rang bzhin gyis 'jug pa ma yin no//} ऊर्णनाभोऽपि न स्वभावतः प्रवर्तते त.प.१९२क/१००; द्र. {bal gyi lte ba/}
ba da ra'i gling
ना. बदरद्वीपः, द्वीपः — {lha rnams kyis bsten ba da ra'i/} /{gling na rin po che dag yod/} /{gang zhig gcig gi mthu yis kyang /} /{'jig rten gsum po khengs par} *{mdzod//} रत्नानि बदरद्वीपे सन्ति त्रिदशसेविते । येषामेकप्रभावोऽपि त्रिजगत्पूरणक्षमः ।। अ.क.५८ख/६.६३.
ba dan
पताका — {de nas grags pa'i ba dan ni/} /{yid 'phrog ma 'di khyod dbang gyur//} ततः कीर्तिपताकेयं तवायत्ता मनोहरा ।। अ.क.११५क/६४.३१५; पताका वैजयन्ती स्यात् केतनं ध्वजमस्त्रियाम् ।। अ.को.१९२ख/२.८.९९; पततीति पताका । पत्Ḷ गतौ अ.वि.२.८.९९; शीतम् — {ba dan myur du tshugs shig}… {ba dan dkar po phyar ba'i 'dab ma mdzes//} शीघ्रमारोप्यन्तां शीतानि…प्रविततपाण्डुरशीतचारुपक्षा जा.मा.८५क/९८; • द्र.— {gos bzang po 'os pas ba dan mdzes pa phyar ba'i rgyal mtshan bsgreng ba} अभ्युच्छ्रितार्हद्वसनचिह्नरुचिरध्वजम् जा.मा.६७क/७७.
ba dan can
वि. पताकी मि.को.४५क ।
ba na ra si
= {wA rA Na sI/}
ba nag mo'i 'o ma
कृष्णगोक्षीरम् — {kham phor kha sbyor du ni bzhag/} {ba nag mo'i 'o mas ni dgang} शरावद्वयेन सम्पुटीकृत्य स्थापयेत् । कृष्णगोक्षीरेण पूरयेत् हे.त.३ख/६.
ba spu
रोम — {lus ni gcig pu kho na yi/} /{rdul phran ji snyed yod rnams sam/} /{skra dang ba spu gang dag yod/} /{de dag shes par sus nus 'os//} एकस्यैव शरीरस्य यावन्तः परमाणवः । केशरोमाणि यावन्ति कस्तानि ज्ञातुमर्हति ।। त.स.११४क/९९२; {ba spu'i 'khri shing} रोमलतिका अ.क.१०७ख/६४.२३८; {rkang pa gser gyi ba spus mtshan/} …{de mthong nas} तं दृष्ट्वा…हेमरोमाङ्कचरणम् अ.क.२३७ख/२७.३२; लोम — {sgrib pa med pa'i ba spu bye ba phrag phyed dang bcas pa'i gsum po rnams kyis dur khrod du 'byung po'i tshogs rnam par dag pa ste} निरावरणलोमभिः सार्धत्रिकोटिभिः श्मशाने भूतवृन्दं विशुद्धम् वि.प्र.६०ख/४.१०६; तनूरुहम् — {de nas rngon pa de rab tu ya mtshan cher gyur te/} {ba spu zing zhes byed par gyur nas bzhin bzangs la yang smras pa} अथ स नैषादः परमविस्मितमतिः संहृषिततनूरुहः सुमुखं पुनरुवाच जा.मा.१२२ख/१४१.
ba spu bskyod pa
रोमेञ्जनम् — {bcom ldan 'das kyi ba spu bskyod par yang ma nus pa} न च शकितं भगवतो रोमेञ्जनमपि कर्तुम् अ.श.४६ख/४०.
ba spu ldang
= {ba spu ldang ba/}
ba spu ldang ba
रोमहर्षः — {dper na ba spu ldang ba la sogs pa'i rgyu grang ba'i reg pa dang 'gal ba gdung bar byed pa'i bye brag bsgrub pa las grang ba'i 'bras bu spu long byed pa la sogs pa 'gegs pa bzhin du} यथा—रोमहर्षादिकारणशीतविरुद्धदहनविशेषविधानाच्छीतकार्यरोमहर्षादिनिषेधः त.प.२८४क/१०३३; रोमाञ्चः मि. को.३०ख; द्र. {ba spu langs pa/}
ba spu zing zhes bgyid
वि. संहृष्टरोमकूपजातः — {'jigs shing skrag la/} {mi dga' nas ba spu zing zhes bgyid cing rab tu yid mi bde} भीतस्त्रस्तः संविग्नः संहृष्टरोमकूपजातः उद्विग्नमानसः स.पु.४१क/७२.
ba spu zing zhes byed par gyur
वि. संहृषिततनूरुहः — {de nas rngon pa de rab tu ya mtshan cher gyur te/} {ba spu zing zhes byed par gyur nas bzhin bzangs la yang smras pa} अथ स नैषादः परमविस्मितमतिः संहृषिततनूरुहः सुमुखं पुनरुवाच जा.मा.१२२ख/१४१.
ba spu langs pa
रोमाञ्चः — {e ma ho rgyal po khyod kyi ni/} /{bya ba dka' ba'i las 'di yis/} /{ba spu langs pa gtams pa'i gos/} /{lus la ci phyir 'byung mi 'gyur//} अहो नु कर्मणा राजन् दुष्करेण तवामुना । रोमाञ्चकञ्चुकाकीर्णः कायः कस्य न जायते ।। अ.क.२५ख/३.७४.
ba spu'i khung bu
१. = {ba spu'i bu ga} रोमकूपः, ओ पम्, रोमविवरम्— {kyang gi sgra las ba spu'i khung bu nas 'od zer lnga 'phro zhing nges par rgyu'o//} अपि च शब्दाद् रोमकूपात् स्फरन्ति पञ्चरश्मयो निश्चरन्ति वि.प्र.६७क/४.११९ २. रोमविवरम् — {'di lta ste/} {sgrib pa thams cad rnam par sel ba gser zhes bya ba'i ba spu'i khung bu de na dri za bye ba khrag khrig brgya stong dag gnas te} तद्यथापि नाम सर्वनीवरणविष्कम्भिन् सुवर्णं नाम रोमविवरम् । तत्रानेकानि गन्धर्वकोटिनियुतशतसहस्राणि प्रतिवसन्ति स्म का.व्यू.२२५ख/२८८.
ba spu'i bu ga
रोमकूपः, ओ पम्— {ba spu'i bu ga rtse mor nas/} /{mkhas pas sangs rgyas sprin rnams spro//} रोमकूपाग्रविवरे बुद्धमेघान् स्फरेद् बुधः ।। गु.स.१००ख/२२; रोमविवरम् — {de'i ba spu'i bu ga thams cad nas sbyin pa la stsogs pa'i pha rol tu phyin pa'i spyod pa mngon par} ।{ston pa'i sprin}…{'byung ba yang mthong ngo //} तस्याश्चापश्यत् सर्वरोमविवरेभ्यः…दानादिपारमिताचर्याभिद्योतनमेघान्निश्चरमाणान् ग.व्यू.९७क/१८८.
ba byung
वि. गव्यम् मि.को.११क; द्र.— {ga byaM gsum yin ba las byung /} /{thams cad pa} गव्यं त्रिषु गवां सर्वम् अ.को.१९७ख/२.९.५०.
ba bla
हरितालम्— {de bzhin du gi wang dang ba bla la sogs pa la'ang bsgrub par bya'o//} एवं रोचनाहरितालादीनि साधयितव्यानि म.मू.२११क/२३०; {ba blas byug pa dang mar khus bkru ba dang gu gul gyis bdug pa dang arka'i me tog la sogs pa dang gzhan yang yo byad rung ba ma yin pa dag gis mi byed pa} न हरिताललेपनघृतस्नान–गुग्गुलुधूपार्कपुष्पादिभिरन्यैश्चाकल्पिकैरुपकरणैः बो.भू.१२५ख/१६१; तालकम् — {rengs pa dang rmongs pa la ni arka'i 'dab ma yongs su smin pa kha dog ser po la 'bras bu gsum gyi khu ba dang bcas pa'i ba bla dang yung bas bil ba'i smyu gus te} स्तम्भने मोहने अर्कपत्रे परिपक्वे पीतवर्णे त्रिफलारससहितेन तालकेन हरिद्रया च बिल्वलेखन्या वि.प्र.१००ख/३.२१; आलम् — {'bru mar dang ba bla dang tsan+dan dang gur gum gyi chag chag dag kyang ngo //} तैलालचन्दनकुङ्कुमसेकानाञ्च वि.सू.९९ख/१२०; यो.श.५ख/७९; पिञ्जरम् मि. को.६१क ।
ba men
गवयः, जन्तुविशेषः — {de de'i nyer len mi rigs te/} /{ba glang ba men la sogs bzhin//} उपादानं न तत् तस्य युक्तं गोगवयादिवत् ।। प्र.वा.१०९ख/१.६३; {ba lang dang 'dra ba'i phyir 'di ni ba men yin no zhes} गोसादृश्यादयं स गवय इति प्र.अ.१४३क/४८९ ०. कपिञ्जलः — {ba men dang ni ri bong dang /} /{spre'u de bzhin glang po'i mchog/} /{de dag dam pa'i spyod tshul can/} /{phan tshun mdza' bas bcings par gyur//} कपिंजलोऽथ शशकः कपिर्गजवरस्तथा । ते बभूवुः सदाचाराः स्नेहबद्धाः परस्परम् ।। अ.क.२०८क/८६.५.
ba mo
१. तुषारः — {dper na ba mo'i reg pa'i khyab par byed pa grang ba dang 'gal ba'i me bsgrub pa las ba mo'i reg pa 'gegs pa bzhin no//} यथा—तुषारस्पर्शव्यापकशीतविरुद्धवह्निविधानात् तुषारस्पर्शनिषेधः त.प.२८४क/१०३३ २. = {ba lang mo} माहेयी — माहेयी सौरभेयी गौरुस्रा माता च शृङ्गिणी ।। अर्जुनघ्न्या रोहिणी स्यात् अ.को.१९९क/२.९.६६; मह्यते देवैरिति महा सुरभिः । तस्या अपत्यं स्त्री माहेयी अ.वि.२.९.६६.
ba mo byi'u
खञ्जाङ्गः, पक्षिविशेषः म.व्यु.४९११ (७५क).
ba tshwa
१. क्षारः — {sa la ba tshwa la sogs gnas 'brel bas//} क्षारादिस्थानयोगाद्…पृथिव्याम् र.वि.१२४ख/१०५ २. रोमकम्, लवणविशेषः — {lan tshwa'o//} {'di lta ste/} {rgyam tshwa} ।{dang kha ru tshwa dang tshwa dmar dang rgya mtsho'i tshwa dang ba tshwa'o//} लवणम् । तद्यथा—सैन्धवं सौवर्चलं विटं सामुद्रं रोमकम् वि.सू.७६क/९३.
ba tshwa can
वि. ऊषरः — {sa chen po'i sa phyogs gang na ba tsha can dang gram sa dang rtswa dang sdong dum dang tsher ma sna tshogs kyis gang ba} महापृथिव्यां पृथिवीप्रदेशाः, य ऊषरा उज्जङ्गला विविधतृणकाण्डकण्टकाधानाः अ.सा.३७४क/२१२; ऊषवान् — ऊषवानूषरो द्वावप्यन्यलिङ्गौ अ.को.१५०ख/२.१.५; ऊषोऽस्यास्तीत्यूषवान् । ऊषरश्च अ.वि.२.१.५.
• सं. क्षारोदकम् — {la la ni ba tshwa'i chu khol mas lus la gtor cing pags pa brnyil ba la stsogs pa} कांश्चिच्छिन्नविकृततप्तक्षारोदकपरिषिच्यमानशरीरान् ग.व्यू.२४ख/१२१; • ना. क्षारनदी, नदी — {ba tshwa'i chu de dag kyang mthong ste/} {spu gri'i so bshibs pa'i ri de dag dang} तां च क्षारनदीं पश्येत्, तांश्च क्षुरधारापर्वतान् ग.व्यू.३३७ख/४१४.
= {rdo rje} वज्रः, ओ ज्रम् — {he ni snying rje chen po nyid/} /{ba dzra'ang shes rab brjod par bya//} हेकारेण महाकरुणा वज्रं प्रज्ञा च भण्यते । हे.त.२क/२; o~ {M badzra sa twA ya na maH} ॐ वज्रसत्त्वाय नमः वि.प्र.१४३ख/३.८३.
ba rdzi
= {ba lang rdzi/}
ba bzhon
= {ba lang bzhon ma/}
ba ra TI
वरटी, शस्यभेदः — {zar ma dang ba ra TI dang bar+NA dang ku lata tha dang tsa na ka nag po ste}…{'bru lnga} अतसी, वरटी, वर्णा, कुलत्थाः, कृष्णचणकाः । इति पञ्चशस्यानि वि.प्र.१४९ख/३.९६.
ba ra dwA dza
= {b+ha ra dwA dza/}
ba rA ha ka r+NA
वराहकर्णा, ओषधिविशेषः— {phag mo zhes pa ni ba rA ha ka r+NA ste cha lnga dang}…{zhes pa ni gnyis pa lnga dgod pa'o//} वाराहीति वराहकर्णा भाग ५…इति द्वितीयपञ्चकन्यासः वि.प्र.१४९क/३.९६.
ba ru
= {ba ru ra/}
ba ru ra
१. बिभीतकः, वृक्षविशेषः — {yang srin pos zin pa la ni ba ru ra'i shing gi drung ngam e raN+Da'i shing gi drung du'o//} पिशाचगृहीतं बिभीतकवृक्षसमीपे एरण्डवृक्षसमीपे वा म.मू.१२८ख/३७; बिभीतकः । नाक्षस्तुषः कर्षफलो भूतावासः कलिद्रुमः ।। अ.को.१५८क/२.४. ५८; बिभेत्यस्माद् रोग इति बिभीतकः । ञिभी भये अ.वि.२.४.५८; अक्षः — {ji skad du ba ru ra'i mdo las bshad pa lta bu'o//} यथोक्तमक्षराशिसूत्रे सू.व्या.१३७क/११ २. = {ba ru ra'i 'bras bu} बिभीतकम् — {a ru ra dang skyu ru ra dang ba ru ra dang na le sham dang pi pi ling dag go//} हरीतक्यामलकं बिभीतकं मरीचं पिप्पली वि.सू.७६क/९३.
ba la
बलम् — {zhim pa'i bza' ba btung ba dang /} /{ba la che mchog ma da na//} मिष्टान्नपानखाद्यं च मदनं बलं महत्तरम् ।। हे.त.१७ख/५४.
ba la ha
ना. बालाहः, अश्वराजः — {lha rta'i rgyal po ba la ha zhes bgyi ba dman pa dang phongs pa la sman pa zhig mchis te} अस्ति… देव बालाहो नामाश्वराजो हीनदीनानुकम्पकः का.व्यू.२२३ख/२८६; = {sprin gyi shugs can/}
ba lang
१. गौः, पशुजातिविशेषः — {dper na 'gro bas ba lang zhes bya ba la/} {ba lang gi sgras 'gro ba'i bya ba bshad pa yin mod kyi/} {'on kyang 'gro ba'i bya bas nye bar mtshon pa don gcig la 'dus pa'i ba lang nyid sgra 'jug pa'i rgyu mtshan nyid du byed la} यथा ‘गच्छतीति गौः’ इति गमनक्रियायां व्युत्पादितोऽपि गोशब्दो गमनक्रियोपलक्षितमेकार्थसमवेतं गोत्वं प्रवृत्तिनिमित्तीकरोति न्या.टी.४०क/३९; {'di ni ba lang yin te lkog shal la sogs pa 'dus pa'i bdag nyid yin pa'i phyir ro//} गौरयं सास्नादिसमुदायात्मकत्वात् प्र.वृ.२६३क/३; {lkog shal sogs mthong med par ni/} /{ba glang shes pa mthong ba med//} न हि गोप्रत्ययो दृष्टः सास्नादीनामदर्शने ।। प्र.वा.१२७क/२.२२५ [2] पुंगोः — {de'i nye bar bstan pa ni ba lang can gyi mchod sbyin las} तस्योपदेशो गोसवादौ त.प.२१३क/८९६; {ba lang gi shing rta zhes bya ba lta bu'o//} गोरथवत् अभि.भा.४४ख/९७; {dper na be'u med pa'i bzhon ma 'on cig ces bya bas be'u bkag pas ba lang bzhon ma rtogs pa lta bu yin pas} ‘अवत्सा धेनुरानीयताम्’ इति यथा वत्सप्रतिषेधेन गोधेनोरिति त.प.२क/४४९; बहुलाः कृत्तिका गावो बहुलोऽग्नौ शितौ त्रिषु । अ.को.२३२ख/३.३.१९९ २. बलीवर्दः — {dper na so ba 'chag pa la ba lang ka ba las ring du 'khor ba gang yin pa de ni mgyogs par 'gro zhing gom pa mang po dag gis skor bar byed la} यथा धान्यमर्दने यो बलीवर्दः स्तम्भाद् दूरे भ्रमति, स शीघ्रगामी बहुभिः पदैः प्रदक्षिणां करोति वि.प्र.१८९क/१, पृ.९९; सौरभेयः — उक्षा भद्रो बलीवर्द ऋषभो वृषभो वृषः ।। अनड्वान् सौरभेयो गौः अ.को.१९८ख/२.९.६०; सुरभेर्गोरपत्यं सौरभेयः अ.वि.२.९.६० ३. = {ba lang mo} स्त्रीगोः — सुरभिः — सुरभिर्गवि च स्त्रियाम् अ.को.२२७ख/३.३.१३७; सुष्ठु रभ्यत इति सुरभिः । रभ राभस्ये अ.वि.३.३.१३७ ४. = {glang chen} गजः — {ba lang gi phrug gu} गजपोतः म.व्यु.४८२१ (७४ख); कुञ्जरः म.व्यु.४८०३ (७४क) ०. पशुः — {khyed rnams bong bu spre'u rnga mo'i bzhin ldan stag gi kha dang ba glang gdong /} /{byi la e na phag dang khyi yi bzhin ldan mchog tu lta bar dka' ba'i gdong //} यूयं गर्दभमर्कटोष्ट्रवदना द्वीप्यास्यपश्वानना मार्जारैणवराहकुक्कुरमुखा दुर्दर्शवक्त्राः परम् । अ.क.३०५ख/३९.९५.
ba lang gi rwa
गोविषाणः, ओ णम् — {lhan cig 'byung ba'i phyir ba lang gi rwa g}.{yas g}.{yon bzhin no//} सहभावात् सव्येतरगोविषाणवत् प्र.प.४७क/५६.
• सं. गोपालः, गोपालकः — {sa bdag blo gros dbyangs kyi ni/} /{grong khyer dag dang nye bar phyin/} /{ba lang skyong ba'i khang pa der/} /{cung zad dus ni de yis bsdad//} अवाप नगरोपान्तं मतिघोषस्य भूपतेः ।। गोपालभवने तत्र स कंचित्कालमास्थितः । अ.क.३४५क/४५.३३; • ना. १. गोपालकः, नागः — {grong khyer mtha' na bcom ldan 'das/} /{rdo ba yi ni ri zhig yod/} /{de na klu ni ba lang skyong /} /{drag po bzod par dka' ba gnas//} भगवन्नस्ति नगरस्यान्ते पाषाणपर्वतः । तत्र गोपालको नागः क्रूरो वसति दुःसहः ।। अ.क.४२ख/५६.५ २. = {sbed byed} गोपकः, महास्थविरः मि.को.११०क ।
ba lang skyong ma
गोपा श.को.८६०.
ba lang khra bo
शाबलेयः — {so sor snang ba'ang de 'dra ba/} /{spyi de ba lang nyid du 'dod/} /{ba lang khra bo sogs kun la/} /{mtshungs pa nyid du nges phyir ro//} तादृशः प्रतिभासश्च सामान्यं गोत्वमिष्यते । सर्वत्र शाबलेयादौ समानत्वावसायतः ।। त.स.३८क/३९६; {ba khra bo sogs mi mthun phyogs/} /{gzhan du ha cang thal ches 'gyur//} विपक्षः शाबलेयादिरन्यथाऽतिप्रसज्यते ।। त.स.४६ख/४६१.
ba lang gi rkyal pa
दृतिः — {glang po che'i rdzi bo las ba lang gi rkyal pa brgya blangs te} नागशौण्डिकानां सकाशाच्छतशो दृतीनां प्रतिगृह्य सु.प्र.५०क/१००.
ba lang gi sgra
गोशब्दः — {yang na gang dang gang ba lang gi sgra'i yul can gyi blo yin pa de ni da ltar gyi ba lang gi sgra'i yul can yin te} अथ वा—या या गोशब्दविषया बुद्धिः साऽद्यतनगोशब्दविषया त.प.१३६क/७२३; {rnam pa gcig tu na da lta'i ba lang gi sgra'i blo ni chos can no//} अथ वा—अद्यतनी गोशब्दबुद्धिर्धर्मिणी त.प.१३६क/७२३; {sgra rnam pa mang po gang dag 'byung ba 'di lta ste/} {glang po che'i sgra'am rta'i sgra'am rnga mo'i sgra'am ba lang gi sgra'am} विविधाः शब्दा निश्चरन्ति… तद्यथा—हस्तिशब्दा वा अश्वशब्दा वा उष्ट्रशब्दा वा गोशब्दा वा स.पु.१३२ख/२१०.
ba lang gi rnga ma
पा. गोपुच्छः, यतिभेदः — {ba lang gi rnga ma la sogs pa rnam pa gsum gyi rim pas ngal bso bar byas pa} गोपुच्छप्रमुखाः क्रमेण यतयस्तिस्रोऽपि सम्पादिताः ना.ना.२२७ख/२५.
ba lang gi lci ba
गोमयः, ओ यम् — {lud ni ba lang gi lci ba skam po'o//} पाशिः शुष्को गोमयः अभि.स्फु.२५३ख/१०६०; {ba lang gi lci ba'i bud shing} गोमयेन्धनम् त.प.३४ख/५१७.
ba lang gi lci ba'i bud shing
गोमयेन्धनम् — {me dang du ba de dag ba lang gi lci ba'i bud shing las byung ba'i phyir} ‘गोमयेन्धनप्रभवावेतावग्निधूमौ’ इति त.प.३४ख/५१७; गोमयमिन्धनम् — {me dang du ba gang dag la ba lang gi lci ba'i bud shing yod pa de dag ni lci ba'i bud shing can no//} गोमयमिन्धनं ययोरग्निधूमयोस्तौ गोमयेन्धनौ त.प.३४ख/५१७.
ba lang gi lci ba'i bud shing can
वि. गोमयेन्धनः — {de dag ni ba lang gi lci ba'i bud shing can yang yin la de'i yul can yang yin no zhes tshig rnam par sbyar ro//} गोमयेन्धनौ च तौ तादृशौ चेति विग्रहः त.प.३४ख/५१७.
ba lang gi bdag po
ना. गवाम्पतिः, नागराजः — {'khor de na klu'i rgyal po brgya stong du ma tshogs pa rnams 'di lta ste/}…{klu'i rgyal po ba lang gi bdag po dang} तस्मिन् पर्षदि अनेकानि च नागराजशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा… गवाम्पतिश्च नागराजः का.व्यू.२००ख/२५८.
ba lang gi sna ltar gug pa
वि. गोपाणसीवक्रः — {rnyis pa rgan pa}…{ba lang gi sna ltar gug pa} जीर्णो वृद्धः…गोपाणसीवक्रः का.व्यू.२२०क/२८२.
ba lang gi spu 'dra ba
वि. गोलोमकः — {skra ba lang gi spu 'dra bar mi breg go//} न गोलोमकान् केशांश्छेदयेत् वि.सू.५क/५.
ba lang gi phru gu
= {ba lang gi phrug gu/}
ba lang gi phrug gu
गजपोतः म.व्यु.४८२१ (७४ख); कलभः म.व्यु.४८२० (७४ख).
ba lang gi tshul khrims
गोशीलम् — {gang zhig ba lang gi tshul khrims la sogs pas 'dag pa} योऽपि हि गोशीलादिना शुद्ध्यति अभि.स्फु.९६ख/७७४.
ba lang gi tshogs kyis bskor ba
वि. गोगणपरिवृतः — {de nas bcom ldan 'das dul la 'khor yang dul ba dang}…{khyu mchog ba lang gi tshogs kyis bskor ba lta bu dang} अथ भगवान् दान्तो दान्तपरिवारः…वृषभ इव गोगणपरिवृतः अ.श.५७क/४९.
ba lang gi mtshan
पा. गोलक्षणम्, कलाभेदः — {mchongs pa dang yi ge dang lag rtsis dang rtsis dang grangs dang gyad kyi 'dzin stangs dang rgyang nas phog pa dang}…{ba lang gi mtshan dang}…{spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}…{thams cad la} लङ्घिते लिपिमुद्रागणनासंख्यसालम्भधनुर्वेदे… गोलक्षणे… गन्धयुक्तौ—इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८.
ba lang gi sha
गोमांसः — {thod par za ba dang ba lang gi sha dang ma he'i sha za ba dang}…{de dag thams cad kyang lhung bar gyur to//} सर्वेऽपि ते पतिताः कापालिकभक्तगोमांसमहिषमांसभक्षणेन वि.प्र.१२८ख/१, पृ.२७.
ba lang gi shing rta
गोरथः — {de la rnam par smin pa'i rgyu las skyes pa ni rnam par smin pa las skyes pa ste/} {bar gyi tshig mi mngon par byas pa'i phyir ba lang gi shing rta zhes bya ba lta bu'o//} तत्र विपाकहेतोर्जाताः विपाकजाः । मध्यपदलोपात् गोरथवत् अभि.भा.४४ख/९७.
ba lang gi gsal ba
गोव्यक्तिः — {ba lang gi gsal ba gcig ni mthar thug pa'i phyir ro//} एकगोव्यक्तिनिष्ठत्वात् त.प.१३७क/७२५.
गोष्पदम् — {gang dag chu tshogs 'khrug cing gyen 'thor rgya mtsho dag la rol pas ba lang rjes/} /{gang yang nags tshal stug po'i khyon la dga' bder khang pa'i thang bzhin 'gong byed pa//} यद्वा गोष्पदलीलया जलभरक्षोभोद्धताः सिन्धवः । लङ्घ्यन्ते भवनस्थलीकलनया ये चाटवीनां तटाः अ.क.५३ख/६.२; {sdig can khyod ni ba lang rjes kyi chu la nyi tshan chen po bab pa ltar do mod byang chub sems dpas yongs su zad par byas par 'gyur ro//} विशोषिष्यसे त्वमद्य पापीयं बोधिसत्त्वेन गोष्पदवारीव महातपेन ल.वि.१६२क/२४३; = {ba lang rmig rjes/}
ba lang nyid
गोत्वम् — {dper na ba lang du tha snyad gdags pa'i rgyu mtshan du gyur pa'i lkog shal la sogs pa med pa rta ngang pa la ba lang nyid bzhin no//} तद्यथा अविद्यमानगोप्रज्ञप्तिनिमित्तभूतककुदादिसमुदायः कर्को गोत्वेन त.प.८क/४६१; {ba lang gi sgras}…{'gro ba'i bya bas nye bar mtshon pa don gcig la 'dus pa'i ba lang nyid sgra 'jug pa'i rgyu mtshan nyid du byed la} गोशब्दो गमनक्रियोपलक्षितमेकार्थसमवेतं गोत्वं प्रवृत्तिनिमित्तीकरोति न्या.टी.४०क/३९; {ba lang nyid la sogs pa'i rigs ltar} गोत्वादिजातिमिव प्र.अ.८ख/१०.
गोव्रतम् — {ba lang brtul zhugs gnas} गोव्रतां संश्रिताः ल.वि.१०६ख/१५३.
ba lang bdag
ना. गवांपतिः १. भिक्षुः/महाश्रावकः — {tshe dang ldan pa kun shes kauN+Din+ya dang}…{tshe dang ldan pa ba lang bdag dang}…{de dag la sogs pa dge slong khri nyis stong dang thabs cig tu} आयुष्मता च ज्ञानकौण्डिन्येन …आयुष्मता च गवांपतिना…एवंप्रमुखैर्द्वादशभिर्भिक्षुसहस्रैः सार्धम् ल.वि.१क/१; {nyan thos kyi dge 'dun chen po}…{'di lta ste/}।{'od srung chen po'i bu dang}…{ba lang bdag dang} महाश्रावकसङ्घेन…तद्यथा—महाकाश्यपः…गवांपतिः म.मू.९९ख/९; {'di lta ste/} {gnas brtan shA ri'i bu dang}… {ba lang bdag dang}…{ma 'gags pa dang /} {de dag dang nyan thos chen po gzhan dag dang} तद्यथा—स्थविरेण च शारिपुत्रेण…गवांपतिना च…अनिरुद्धेन च । एतैश्चान्यैश्च…महाश्रावकैः सु.व्यू.१९५ख/२५४ २. यशोदसचिवः — {de nas grags sbyin grogs po ni/} /{dpal dang ldan pa rnams kyi mchog/} /{dri med gang po lag bzang dang /} /{ba glang bdag ces bya ba bzhis//} ततो यशोदसचिवाश्चत्वारः श्रीमतां वराः । विमलाख्यः सुबाहुश्च पूर्णकोऽथ गवांपतिः ।। अ.क.८१ख/६२.८८.
गोकर्णः १. मृगभेदः — कृष्णसार…। गोकर्णपृषतैणर्श्यरोहिताश्चमरो मृगाः ।। अ.को.१६७क/२.५.१०; गोकर्णसदृशकर्णत्वाद् गोकर्णः अ.वि.२.५. १० २. परिमाणभेदः — प्रादेशतालगोकर्णास्तर्जन्यादियुते तते ।। अ.को.१७६क/२.६.८३; गोकर्णाकृतिरत्रास्तीति गोकर्णः अ.वि.२.६.८३; अनामिकया सह विततेऽङ्गुष्ठे गोकर्णः स्यात् अ.पा.२.६.८३.
ba lang sna 'dra
वि. गोणनासकः — {glang chen sna 'dra rta sna 'dra/} /{ba lang sna 'dra spre'u sna 'dra//} हस्तिनासा अश्वनासा गोणमर्कटनासकाः । वि.सू.५क/५.
ba lang spyod
ना. गोदानीयः, द्वीपः — {de 'og ba glang spyod gling dang /} /{de nas byang gi sgra mi snyan/} /{lhun po yi ni ngos rnams kyang /} /{nyams med bstan pas bsrungs bar gyur//} गोदानीयं ततो द्वीपमथोत्तरकुरूनपि । पार्श्वानि स सुमेरोश्च शशासाहतशासनः ।। अ.क.४०ख/४.५०; अभि.को.९क/३.५५; द्र.— {nub kyi ba lang spyod/}
ba lang spyod gling
= {ba lang spyod/}
ba lang byung
= {ba byung /}
ba lang mig
गवाक्षः, वातायनम् श.को.८५८.
ba lang min
अगौः — {ba lang min las log bdag de/} /{zhe na gcig la gcig brten 'gyur/} /{ba lang grub pas sel don yin/} /{zhe na sel bar rtog pa brdzun//} स चेदगोनिवृत्त्यात्मा भवेदन्योन्यसंश्रयः । सिद्धश्चेद् गौरपोहार्थं वृथाऽपोहप्रकल्पनम् ।। त.स.३५ख/३७१; त.स.३६क/३७५.
ba lang mo
१. गौ, स्त्रीगोः — {ba lang mo ni mA ma kI} गौर्मामकी वि.प्र.१६६ख/३.१४९ २. = {glang chen mo} वशा, करिणी — हास्तिकं गजता वृन्दे करिणी धेनुका वशा ।। अ.को.१८८क/२.८.३६; वष्टि कामयते गजमिति वशा । वश कान्तौ अ.वि.२.८.३६; करिणी म.व्यु.४८०४ (७४क).
ba lang rmig rjes
गोष्पदम् — {de lta mod kyi sa rdul dang /} /{rgya mtsho ba lang rmig rjes kyi/} /{khyad par gang yin sangs rgyas dang /} /{byang chub sems dpa'i khyad de nyid//} अथ चाणोः पृथिव्याश्च गोष्पदस्योदधेश्च यत् । अन्तरं बोधिसत्त्वानां बुद्धस्य च तदन्तरम् ।। र.वि.१०२ख/५२.
ba lang rmig pa
=( {go k+Shu ra ka} पा.भे.) गोक्षुरकः — पलङ्कषा त्विक्षुगन्धा श्वदंष्ट्रा स्वादुकण्टकः ।। गोकण्टको गोक्षुरकः अ.को.१६१क/२.४.९९; गवि भूमौ क्षुर इव पाददुःखहेतुत्वाद् गोक्षुरकः अ.वि.२.४.९९; क्षुरकः — {k+Shu ra ka ni khu byug mig ba lang rmig pa sbum can shing} श्री.को.१६९ख ।
ba lang tshe
= {ba lang 'tshe/}
ba lang tshogs
= {ba tshogs/}
ba lang 'tshe
= {spyang ki} गोमायुः, शृगालः — {ngang pa dang ni bung ba'i sgra/} /{glu yi mtha' nas mnyan par bya/} /{ba lang 'tshe yi sgra yang ni/} /{phyi rol tshal du mtshon bya dang //} रुतं हंसस्य भृङ्गस्य श्रूयते गीतशेषतः । गोमायोरपि शब्दं च बाह्योद्याने तु लक्षयेत् ।। हे.त.२०क/६४.
ba lang 'tsho ba
गोरक्ष्यम् — {gzhan gyi las dang gzhan gyi bya ba dag la grogs byed du 'gro ste/} {'di lta ste/} {zhing las dang tshong bya ba dang ba lang 'tsho ba dang}…{grangs bzung ba dang lag rtsis bya ba} परकृत्येषु च परकरणीयेषु सहायीभावं गच्छति यदुत कृषिवणिज्यागोरक्ष्य…संख्यामुद्रायाम् बो.भू.६क/४.
ba lang rdzi
१. गोपालः — {ba lang rdzi dang phyugs rdzi dag la gtad de zan la 'gro bar bya'o//} भक्तायावलोक्य गोपालपशुपालकान् गमनम् वि.सू.१९ख/२३; गोपालकः — {ba lang rdzis smras pa} गोपालक उवाच जा.मा.३८ख/४५; आभीरः — {ba lang rdzi la sogs pa'i tshig/} /{snyan ngag la zur chag ces gnas//} आभीरादिगिरः काव्येष्वपभ्रंश इति स्थितिः । का.आ.३१९ख/१.३६; {ba rdzi de mtshungs nad kyis gzir ba zhig/} /{btsal nas dben pa'i gnas su bos byas te//} अन्विष्य तत्तुल्यगदाभिभूतमाभीरमेकान्तमथाऽऽनिनाय ।। अ.क.५८ख/५९.८२ २. गोविन्दः, गोष्ठाध्यक्षः — गोष्ठाध्यक्षेऽपि गोविन्दः अ.को.२२४ख/३.३.९१; गा विन्दतीति गोविन्दः । विद्Ḷ लाभे अ.वि.३.३.९१.
ba lang rji bo'i bdag
= {ba lang rdzi'i bdag po/}
ba lang rji mo
गोपा — {rgyal po'ang rang gi btsun mo rnams/} /{tshul khrims kyis dbul nyid shes nas/} /{ba glang rdzi mo de nyid ni/} /{'gro ba gsum na dag par sems//} राजाऽपि निजजायानां ज्ञात्वा शीलदरिद्रताम् । मेने गोपां मनःस्वेव तां जगत्त्रितये सतीम् ।। अ.क.१४४क/१४. ६०; गोपाङ्गना — {de nas ba glang rdzi mo zhig/} /{mngon phyogs ngang tshul bden pa'i tshig/} /{smras nas glang mo la reg pa//} अथ गोपाङ्गनाऽभ्येत्य शीलसत्योपयाचनम् । कृत्वा पस्पर्श करिणीम् अ.क.१४४क/१४.५९.
ba lang rji'i bdag po
गोपपतिः, गोकुलाधिपः — {ba glang rdzi yi bdag po de'i/} /{chung ma pi wang glu mkhan mas/} /{rgyal po'i bu mthong de nas ni/} /{mngon par 'dod ldan nyid du gyur//} तस्य गोपपतेः पत्नी गीतवीणाविचक्षणा । पश्यन्ती राजतनयं प्रययौ साभिलाषताम् । अ.क.२६१ख/३१.२७; गोकुलाधिपः — {de nas ba glang rdzi bo'i bdag/} /{gnas der yang dag 'ongs pa yis/} /{rgyal sras long ba mthong nas ni/} /{de yi gdung ba 'phos par gyur//} अत्रान्तरे समायातस्तं देशं गोकुलाधिपः । राजपुत्रं विलोक्यान्धमभूत् संक्रान्ततद्व्यथः ।। अ.क.२६१क/३१.२३.
ba lang bzhon ma
गोधेनुः — {dper na be'u med pa'i bzhon ma 'on cig ces bya bas be'u bkag pas ba lang bzhon ma rtogs pa lta bu yin pas} ‘अवत्सा धेनुरानीयताम्’ इति यथा वत्सप्रतिषेधेन गोधेनोरिति त.प.२क/४४९; पयस्विनी गौः — {dpal dang ldan pa'i rin chen ba bzhon dang //} श्रीमन्ति रत्नानि पयस्विनीर्गाः । जा.मा.१०क/१०.
ba lang gzugs
गोरूपम् — {der ni 'di ltar rigs 'gyur te/} /{ba lang gzugs kyi yan lag dang /} /{ba min yan lag kha cig ni/} /{mtshungs pa'i rgyu las shes pa yin//} एवं तु युज्यते तत्र गोरूपावयवैः सह । गवयावयवाः केचित् तुल्यप्रत्ययहेतवः ।। त.स.५६ख/५४७; गोपिण्डः — {gnas skabs de nyid tshe na yang /} /{des na de yi phyugs nyid du/} /{mtshungs pa'i rnam shes gang skyes pa/} /{de yi dpe ni ba lang gzugs//} तस्यामेव त्ववस्थायां यद्विज्ञानं प्रवर्तते । पशुनैतेन तुल्योऽसौ गोपिण्ड इति सोपमा ।। त.स.५६ख/५४४.
ba lang yod pa
वि. गोगतः — {dam bca'i don dang yul gcig phyir/} /{ba lang yod pa rtags nyid min//} प्रतिज्ञार्थैकदेशत्वाद् गोगतस्य न लिङ्गता । त.स.५६ख/५४६.
ba lang rwa
• सं. गोशृङ्गम्, गोविषाणम् — {gang lugs ba lang rwa co ltar/} /{gya gyu} गोशृङ्गकुटिला यस्य नीतिः अ.क.१२६ख/६६.११; • ना. गोविषाणः, अमात्यः — {gang lugs ba lang rwa co ltar/} /{gya gyu gzhan gyis mi shes pa/} /{blon po chen po ba glang rwa/} /{zhes pa de yi mdza' bor gyur//} गोविषाणाभिधस्तस्य महामात्यः प्रियोऽभवत् । गोशृङ्गकुटिला यस्य नीतिर्न ज्ञायते परैः ।। अ.क.१२६ख/६६.११.
ba lang rwa co
= {ba lang rwa/}
ba lang so 'dra
वि. गोणदन्तकः — {glang chen so 'dra rta so 'dra/} /{ba lang so 'dra spre'u'i so 'dra//} हस्तिदन्ता अश्वदन्ता गोणमर्कटदन्तकाः । वि.सू.५क/५.
ba lang srung dbang
ना. गोपेन्द्रः, नृपः — {ba lang srung dbang zla ba'i sde/} /{'dod lha de bzhin ma ga d+ha//} गोपेन्द्रो इन्द्र(चन्द्र भो.पा.)सेनश्च प्रद्युम्नो माधव(मागध भो. पा.)स्तदा ।। म.मू.३१३ख/४९०.
ba lang gsod pa
• सं. गोसवः — {gang gis ba lang gsod pa la sogs pa dang bgrod par bya ba ma yin pa la 'gro ba la sogs pa'i spyod pa gsal bar byed pa'i phyir} येन गोसवादिष्वगम्यगमनादयोऽसमाचाराः सम्प्रकाशिता इति त.प.३२६क/११२१; • वि. गोघातकः म.व्यु.३७६१ (६२ख).
ba lang lhas
बलजम्, गोपुरम् — {ba la dzaM ni sa dang zhing /} /{lo tog yul dang ba lang lhas//} श्री.को.१७६ख ।
ba las byung
= {ba byung /}
ba lA
बला, क्षुपविशेषः — {gze ma k+Shu ra dang ni rtsa brgya pa/} /{bA na ri nA ga ba lA ba lA/} /{phye ma 'o thug byas 'di btung bar bya/} /{de yis 'khrig pa lan brgyar nus pa yin//} गोक्षुरकः क्षुरकः शतमूली वानरी नागबलाऽतिबला च । चूर्णमिदं पयसा निशि पेयं यस्य गृहे प्रमदाशतमस्ति ।। यो.श.६ख/९६.
ba li
वलिः, पुष्पभेदः म.व्यु.६२०९ (८८ख).
ba lu
तालीसः यो.श.३क/३१; म.व्यु.४२०७.
ba lung kha lung
मातुलुङ्गम् म.व्यु.५८१० (८४ख).
ba sha ka
= {bA sha ka/}
ba ShaT
वषट् — o~ {M yig dang po dang swA hA'i mtha' can sngags su 'gyur ro//}… {de nyid ba ShaT mtha' ni dbang la'o//} ॐकारादिस्वाहान्तो मन्त्रो भवति…स एव वषडन्तो वश्ये तथैव वि.प्र.१४२क/३.८०.
ba so
दन्तः — {rdo rje rin po che'i ra ba de dag thams cad kyang}…{'dzam bu chu klung gi gser gyi lan kan dang ba so mdzes par bkye ba dngul rin po che'i ba so} ।{'phreng ba mdzes pas brgyan pa} सर्वे च वज्ररत्नमहाप्राकारा…जाम्बूनदकनकक्षोडकरुचिरदन्तमालारचिता रजतमणिरुचिरदन्तमालारचिता ग.व्यू.२८क/१२४.
ba so mkhan gyi slob dpon
दन्तकलाचार्यः— {yul dbus su ba so mkhan gyi slob dpon zhig byung nas ba so 'bras tsam bre'u chung gang khyer nas yul nas can du song ngo //} मध्यदेशाद् दन्तकलाचार्यो दन्ततण्डुलानां प्रस्थमादाय यवनविषयं गतः वि.व.२८५क/१.१०२.
baM gis rnam par brgyan
वि. वंकारभूषितम् — {e yi cha byad bzang po gang /} /{dbus su ba}~ {M gyis rnam par brgyan/} {bde ba thams cad kyi ni gnas/} /{sangs rgyas rin chen za ma tog//} एकाराकृति यद् दिव्यं मध्ये वंकारभूषितम् । आलयः सर्वसौख्यानां बुद्धरत्नकरण्डकम् ।। हे.त.१६ख/५२.
bak+ku la
= {ba ku la/}
bag
• अव्य. = {bag tsam} मनाक् — {dpal mo g}.{yo ba nyid kyis 'phral la nges pa btang gyur pa'i/} /{rin chen 'byung gnas dag ni bag kyang dman par gyur pa med//} त्यक्तस्य चञ्चलतया सहसैव लक्ष्म्या रत्नाकरस्य न मनागपि हीनताऽभूत् । अ.क.१८०क/७९.५४; • वि. लेशः— {bdag la sogs pa ni bag kyang med do//} न त्वात्मादिलेशोऽपि अस्ति अभि.भा.३३क/९९५; द्र. {bag zan} पिण्डिका वि.सू.६क/६; • सं. = {bag ma} वधूः— {'di yi bag gsar bdag gi ni/} /{bu mo gos kyis mdzes ma 'di//} इयं चीवरकन्या च मत्सुताऽस्य नवा वधूः । अ.क.३६५क/४८.८५; • द्र. {bag yod pa} अप्रमादः शि.स.१९१ख/१९१; {bag med pa} प्रमादः त्रि.भा.१५६ख/५८.
bag rkyong bzhugs
वि. स्वस्थः — {dpon khyod bag rkyong bzhugs te/} {rtsa ba 'bras bu sna tshogs gsol bar mdzod cig} त्वं स्वस्थो भुवि भुज्यतां हि विविधं मूलं फलं च प्रभो वि.व.२१५ख/१.९२.
bag 'khums pa
१. मङ्कुभावः — {byang chub sems dpa' gzhan gyi sems dang mthun par byed pa ni gzhan dag la 'phya bar yang mi byed}…{de bag 'khums par mi byed do//} न च परचित्तानुवर्ती बोधिसत्त्वः परमवहसति…न मङ्कुभावमस्योपसंहरति बो.भू.८१क/१०३; विडम्बना — {skabs gsum pa yi dpal 'byor ni/} /{bdag gi dpung pa'i stobs kyis bskyangs/} /{de las re zhig stan phyed kyis/} /{bag 'khums 'di ni yongs mi bzod//} त्रिदशानामियं लक्ष्मीर्मद्बाहुबलपालिता । तदिमां न सहे तावदर्धासनविडम्बनाम् ।। अ.क.४५क/४.१०३ २. अवलीनता— {byas kyang rung ma byas kyang rung kha na ma tho ba des sems bag la 'khums pa'i 'dzem pa gang yin pa de ni ngo tsha shes pa'o//} तेनावद्येन कृतेनाकृतेन वा या चित्तस्यावलीनता लज्जा सा ह्रीः त्रि.भा.१५६क/५६.
bag 'khums pa med pa
असङ्कोचः— {lam de dang mi mthun par smra ba 'ongs pa rnams la bag 'khums pa med pa'i phyir dang} तन्मार्गविप्रत्यनीकवादिषु च प्रत्युपस्थितेषु असङ्कोचात् बो.भू.१९८क/२६६.
bag 'khums par mi 'gyur
क्रि. न विषादमापद्यते — {sems mi 'gong kun tu mi zhum bag mi tsha bag 'khums par mi 'gyur} चित्तं नावलीयते, न संलीयते, न विषीदति, न विषादमापद्यते अ.सा.४क/३.
bag can
=(?) अज्ञसत्त्वः — {de la bag can rnams kyis cis mi brten//} नाश्रीयते तत्कथमज्ञसत्त्वैः बो.अ.२ख/१.१३.
bag cos 'grim pa
= {bag chos 'grim pa/}
bag chags
• सं. १. वासना — {me tog mda' can gzhu yi 'khri shing gzugs bzang lto ba phra ba'i mdzes ma de dag la/} /{skye ba gzhan gyi bag chags bzhin du bdag gi yid ni chags las rnam par mi grol lo//} सा तन्वी कुसुमेषुकार्मुकलता क्षामोदरी सुन्दरी नो जन्मान्तरवासना इव मनः सक्तं विमुञ्चति मे ।। अ.क.१०६क/१०.७१; {so so rang gi kun gzhi la rang gi nyon mongs pa'i bag chags dag nas chos la bdag med pa mthong ba'i phyir ting nge 'dzin gyi bde ba la gnas pa thob nas nyan thos rnams kyang rgyal ba'i sku'i sku nyid rab tu 'thob par 'gyur ro//} प्रत्यात्मालये तु स्वक्लेशवासनाशुद्धस्य धर्मनैरात्म्यदर्शनात् समाधिसुखविहारं प्राप्य श्रावको जिनकायतां प्रतिलप्स्यते ल.अ.८०ख/२८; {med pa'i tha snyad ni bag chags kyi dbang gis 'ga' kho nar 'gyur gyi/} {gzhan du ma yin no zhes bya ba ni rnam par dbye ba'o//} अभावव्यवहारस्तु वासनानुरोधात् क्वचिदेव भवति नान्यत्रेति विभागः प्र.अ.५ख/७; वासः — । {de bzhin skye la rang byung nyid/} /{ma rig bag chags sa yis bsgribs//} स्वयंभूत्वं तथाऽविद्यावासभूम्यावृता जनाः ।। र.वि.११०क/६९; अधिवासः — {rab rgyas me tog mtshungs pas til rnams dag la bsgo ba bzhin/} /{srog chags rnams la rang gi bag chags bzhag nas 'gro bar 'gyur//} गच्छन्ति जन्तुषु लसत्कुसुमोपमानि लीनं तिलेष्विव निधाय निजाधिवासम् ।। अ.क.१४१क/६८. १; वासनम् — {des ni bag chags rtogs dang zhi ba dang rab tu rtogs pas rnam par grol bar byed/} {thos pas ni sems la bag chags kyi sgo nas so//} वासनबोधनशमनप्रतिवेधैस्तद्विमोचयति । श्रुतेन चित्तवासनतः सू. व्या.१६४ख/५५ २. = {bag chags nyid} वासनता — {rigs pa dang gzhung gis brtags pa'i sa la gnas shing rang gi lta ba nyes pa'i bag chags kyis ston} युक्त्यागमैस्तर्कभूमौ वर्तमानाः स्वदृष्टिदोषवासनतया निर्देक्ष्यन्ति ल.अ.७१क/१९; • पा. भावना, संस्कारभेदः — {'dus byas pa ni rnam pa gsum ste/} {shugs dang bag chags dang gnas pa 'jog pa'o//} त्रिविधः संस्कारः—वेगः, भावना, स्थितस्थापकश्च त.प.२८५क/२८२.
bag chags kyi kun 'byung ba
पा. वासनासमुदयः, समुदयभेदः — ( {kun 'byung ba} ){rnam pa gsum ni bag chags kyi kun 'byung ba dang kun nas 'byung ba'i kun 'byung ba dang ma bral ba'i kun 'byung ba'o//} त्रिविधः समुदयः—वासनासमुदयः, समुत्थानसमुदयः, अविसंयोगसमुदयश्च म.टी.२४७ख/९१.
bag chags kyi rgyu
वासनाहेतुः लो.को.१६०४.
bag chags kyi nyon mongs pa
वासनक्लेशः — {kun nas ldang ba'i nyon mongs pa rab tu spangs nas bag chags kyi nyon mongs pa rab tu ma spangs pa} पर्युत्थानक्लेशप्रहीणो वासनक्लेशाप्रहीणः ल.अ.८०क/२७.
bag chags kyi rnam par rig pa
पा. वासनाविज्ञप्तिः, दुर्विज्ञानविज्ञप्तिभेदः — {rnam par shes par dka' ba'i rnam par rig pa bdun ni 'di lta ste/} {ma rig pa'i rnam par rig pa}…{bag chags kyi rnam par rig pa} सप्तविधा दुर्विज्ञाना विज्ञप्तिः, तद्यथा — असंविदितविज्ञप्तिः …वासनाविज्ञप्तिः अभि.स.भा.१६क/२१.
bag chags kyi mtshams sbyor ba thibs po rab tu rgyu ba
वासनानुसन्धिगहनोपचारः— {de de lta bu'i shes par bya ba khong du chud pa'i blos sems can gyi sems thibs po rab tu rgyu ba yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te}…{bag chags kyi mtshams sbyor ba thibs po rab tu rgyu ba dang} स एवंज्ञानानुगतया बुद्ध्या सत्त्वचित्तगहनोपचारं च यथाभूतं प्रजानाति…वासनानुसंधिगहनोपचारं च द.भू.२५१ख/४९.
bag chags kyi sa bon
वासनाबीजम् — {bag chags kyi sa bon ma 'gags pa'i phyir ni ma 'gags pa'o//} वासनाबीजानिरोधादनिरुद्धाः ल.अ.७२ख/२०.
bag chags kyis bsgos pa
• भू.का.कृ. वासितः— {thog ma med pa'i dus nas dngos po dang dngos po med par spros pa'i bag chags kyis bsgos pa'i blo can rnams} अनादिकालभावाभावप्रपञ्चवासितमतयः ल.अ.१२२ख/६९; • सं. वासनावासितता — {lam gyi rgyud gang dang ji ltar 'brel ba'i bag chags kyis bsgos pa dang /}…{mthar gyis bsgos pa dang /}…{rab tu shes so//} यथागतिसम्बन्धवासनावासिततां च…अनुपूर्वाधिवासिततां च …प्रजानाति द.भू.२५३ख/५०.
bag chags brkal stabs
= {bag chags las brkal ba'i stabs/}
bag chags rgyu las byung
वि. वासनाहेतुकः — {'jig rten bag chags rgyu las byung /} /{gang na'ang med min yod med min/} /{bdag med chos mkhas gang dag gis/} /{mthong na rnam par grol bar 'gyur//} वासनाहेतुकं लोकं नासन्न सदसत्क्वचित् । ये पश्यन्ति विमुच्यन्ते धर्मनैरात्म्यकोविदाः ।। ल.अ.१७५ख/१३७.
bag chags gcig gi rgyu las byung
वि. एकवासनहेतुकः — {phan tshun ma gyes 'brel pa yi/} /{bag chags gcig gi rgyu las byung /} /{gnyis po blo bur byung ba'i phyir/} /{mi rnams kyi ni sems mi skye//} अन्योन्याभिन्नसम्बन्धादेकवासनहेतुकाः । आगन्तुकत्वात्तद्द्वयोर्न चित्तं जायते नृणाम् ।। ल.अ.१७६क/१३९.
bag chags bcas
वि. सवासनः — {rnam kun mngon par byang chub dang /} /{dri ma bag chags bcas spangs pa//} सर्वाकाराभिसंबोधिः सवासनमलोद्धृतिः । र.वि.१०४ख/५६; {nyes pa bag chags bcas de yang /} /{skyob pa gcig pu la mi mnga'//} सवासनाश्च ते दोषा न सन्त्येकस्य तायिनः । श.बु.११०क/३; {bdud rtsi'i go 'phang brnyes zhes bya ba ni bag chags dang bcas pa'i nyon mongs pa ma lus pa zhi ba'i mtshan nyid kyi mya ngan las 'das pa'i go 'phang thob pa zhes bya ba'i don to//} प्राप्तामृतपद इति प्राप्तसवासनाशेषक्लेशोपशमलक्षणनिर्वाणपद इत्यर्थः त.प.३१६क/१०९९.
bag chags 'jog pa
वासनायाः प्रतिष्ठापनम् — {'debs pa'i phyir ni 'du byed rnams kyis rnam par shes pa la las kyi bag chags 'jog pa'i phyir ro//} रोपणात् संस्कारैर्विज्ञाने कर्मवासनायाः प्रतिष्ठापनात् म.भा. ३ख/२८.
bag chags stobs las byung
वि. वासनाबलभावी— {des na mi nyams myong goms bas/} /{de ni bag chags stobs las byung /} /{de dag rnam rtog dngos nyid kyis/} /{da ltar ba yi rnam rtog bzhin//} तन्नामसंस्तवाभ्यासवासनाबलभाव्यसौ । तेषां विकल्परूपत्वाद् विकल्प इव सम्प्रति ।। त.स.७१क/६६४.
bag chags dang bcas
= {bag chags bcas/}
bag chags dang bcas te spangs pa
पा. सवासनप्रहाणम्, प्रहाणसम्पद्भेदः — {spangs pa phun sum tshogs pa yang rnam pa bzhi ste/} {nyon mongs pa thams cad spangs pa dang /} {gtan du spangs pa dang /} {bag chags dang bcas te spangs pa dang /} {ting nge 'dzin dang snyoms par 'jug pa'i sgrib pa thams cad spangs pa'o//} चतुर्विधा प्रहाणसम्पत् —सर्वक्लेशप्रहाणम्, अत्यन्तप्रहाणम्, सवासनप्रहाणम्, सर्वसमाधिसमापत्त्यावरणप्रहाणं च अभि.भा.५८क/१०९७.
bag chags dang bcas pa
= {bag chags bcas/}
bag chags 'debs par byed
क्रि. वासनां क्षिपते — {rnam par shes dang bcas pa'i yid/} /{rtag tu bag chags 'debs par byed//} मनश्च सह विज्ञानैर्वासनां क्षिपते सदा ।। ल.अ.१६७क/१२१.
bag chags phal pa
प्राकृतवासना — {lha yi rnam pa'i gzugs kyis ni/} /{bzhin lag kha dog gnas pa ni/} /{skyes pa tsam gyis rnam par gnas/} /{'on kyang bag chags phal pas so//} देवतायोगरूपं तु जातमात्रे व्यवस्थितः । भुजमुखवर्णस्थानात् किं तु प्राकृतवासना ।। हे.त.१६क/५०.
bag chags yongs su smin pa
वासनापरिपाकः — {don byed pa la mi slu ba ni sngar gyi don nyams su myong ba'i bag chags yongs su smin pa'i tshad ma gzhan las byung ba yin no zhes bya bar nges par bya'o//} अर्थक्रियासंवादस्तु पूर्वार्थानुभववासनापरिपाकादेव प्रमाणान्तराद् भवतीत्यवसेयम् त.प.१८ख/४८४.
bag chags las brgal ba'i stabs
वासनोत्तीर्णगतिः लो.को.१६०४.
bag chags las byung
= {bag chags las byung ba/}
bag chags las byung ba
वि. वासनोदितः — {thog ma med nyes rnam par 'brel/} /{don snang bag chags rnams las byung //} अनादिदोषसम्बद्धमर्थाभावासनोदितम् । ल. अ.१९१ख/१६४; वासनोद्भूतः — {thog ma med pa'i bag chags las byung ba'i rnam par rtog pa'i mthar thug pa'i sgra las byung ba} अनादिवासनोद्भूतविकल्पपरिनिष्ठितः शाब्दः त.प.२००ख/८६७.
bag che
वि. अप्रमादी — {grang ba dang tsha ba dang char 'bab pa la sogs pa'i sdug bsngal la ni ji mi snyam bag che la brtan pa dang ni ldan} शीतोष्णवर्षादिपरिखेदसहिष्णुरप्रमादी धृतिमान् जा.मा.७९ख/९२.
bag chos
खाद्यकम् — {gnas khang dang zas la bsko ba dang thug pa dang bag chos dang shing tog 'brim pa bsko bar bya'o//} सम्मन्येरन् विहारभक्तोद्देशकयवागूखाद्यकफलभाजकम् वि.सू.९३क/१११.
bag chos 'brim pa
खाद्यकचारकः म.व्यु.९०५९(१२५क).
bag mchis pa
वि. अप्रमत्तः — {snying rje chen po dang ldan pa}… {bag mchis pa} महाकारुणिकानां… अप्रमत्तानाम् स.प्र.२२क/३.
bag nyal
= {bag la nyal ba/}
bag dang bcas pa
वि. अप्रमत्तः — {sems can}…/{bag med gyur pa rnams kyi ni/} /{grogs bzang bag dang bcas pa lags//} अप्रमत्तः प्रमत्तानां सत्त्वानां भद्रबान्धवः ।। श.बु.११५ख/१३७; अप्रगल्भः— {rtag tu skyon med 'tshol ba dang /} /{zhum zhing bag dang bcas pa dang /} /{'tsho ba skyon med lta ba dang /} /{ngo tsha shes pa'i 'tsho mi bde//} ह्रीमता त्विह दुर्जीवं नित्यं शुचिगवेषिणा । संलीनेनाप्रगल्भेन शुद्धाजीवेन जीवता ।। जा.मा.८९ख/१०२.
स्तम्भितत्वम् — {skad cig de la sems can gang la yang gnod pa'am 'jigs pa'am dngangs pa'am bag non pa med par gyur to//} न च कस्यचित् सत्त्वस्य तस्मिन् क्षणे विहेठा वा त्रासो वा भयं वा स्तम्भितत्वं वाऽभूत् ल.वि.३०ख/३९.
bag phab
• वि. विस्रब्धः — {sems dpa' chen po de re zhig cig gnyid kyis log nas bag phab ste nyal zhing 'dug pa la} स कदाचित्तस्य महासत्त्वस्य विस्रब्धप्रसुप्तस्य निद्रावशाद्वा जा.मा.२०७ख/२४१; • सं. विस्रम्भः — {ji srid bag phab bde bar gnyid log pa//} यावच्च विस्रम्भसुखप्रसुप्तः जा.मा.१४३क/१६५; {khyed kyis nga la gus pa dang bcas par byams pa dang bag phab ste gang smras pa} यदपि चास्मत्प्रेमबहुमानावर्जितं प्रणयविस्रम्भगर्भमभिधीयते भवद्भिः जा.मा.४२क/४९.
bag phab ste
समाश्वस्य लो.को.१६०४.
bag phab pa
= {bag phab/}
bag phebs
= {bag phebs pa/}
bag phebs pa
• भू.का.कृ. विश्वस्तः — {gang gi tshe bag phebs par gnas par gyur pa de'i tshe de rnams la rtsa ba dang lo ma dang me tog dang 'bras bu dang so shing dag 'bul bar byed do//} यदा विश्वस्तसंवासः संवृत्तस्तदा तेषां मूलपत्रपुष्पफलदन्तकाष्ठैरुपसंहारं करोति वि.व.१२३ख/१.१२; समाश्वस्तः — {de nas ri 'or na gnas pa'i skye bo'i tshogs de bag phebs so//} ततोऽसौ कर्वटकनिवासी जनकायः समाश्वस्तः वि.व.१४८ख/१.३७; • वि. = {mdza' bo} वल्लभः — अभीष्टेऽभीप्सितं हृद्यं दयितं वल्लभं प्रियम् ।। अ.को.२१०क/३.१.५३; वल्लते प्रीणातीति वल्लभम् । वल्ल प्रीतौ अ.वि.३.१.५३.
bag phye
कणिकः म.व्यु.५६९८ (८३ख).
bag ma
विवाहः — {de nas bag ma'i dga' ston chen po la/} /{cho ga bzhin zhugs grub bdag bu mo yi/} /{lag bzung reg pa gsar pa'i bdud rtsi yis/} /{rig 'dzin rgyal po'i bu ni dga' bar gyur//} ततः प्रवृत्ते विधिवद्विवाहमहोत्सवे सिद्धनृपात्मजायाः । पाणिग्रहस्पर्शनवामृतेन ननन्द विद्याधरराजसूनुः ।। अ.क.३०३ख/१०८.१०७; {mi dbang bu mo lag par lag bkod cing /} /{bag ma'i bsreg rdzas me la rnam par bkod//} नरेन्द्रकन्याकरसक्तपाणिर्विवाहहव्यावहितं हुताशम् । अ.क.१२४ख/६५.७१; उद्वाहः — {bag ma'i cho gas rab tu sbyar byas pa/} /{mchod yon bsten pa de dag rgyal po'i khyams/} /{glu dang gar ldan mtho ris ltar mdzes pa/} /{rin chen stan bkod dga' ston 'os par song //} निर्वर्तितोद्वाहविधिप्रबन्धौ तौ गीतनृत्योचितनाककान्तम् । विन्यस्तरत्नासनमर्घ्यभाजौ राजाङ्गणं जग्मतुरुत्सवार्हम् ।। अ.क.३०३ख/१०८.१०९; परिणयः — {de nas grub pa'i bdag po ni/} /{phun tshogs mang ba'i khyim dag tu/} /{bu mo bag ma'i dga' ston dag/} /{rtsom pa'i chas ni rab tu bstar//} ततः सिद्धाधिनाथस्य भवने भूरिसम्पदः । सुतापरिणयारम्भसम्भारः समवर्तत ।। अ.क.३०२ख/१०८.९८; वरणम्— {de nyid kho na'i nyi ma la/} /{yun ring bsams pas don gnyer ba/} /{nu ma'i khur gyis gzir ba de'i/} /{bag mar slong pa'i skyes pa 'ongs//} तस्मिन्नेव दिने तस्याश्चिरचिन्ताभिरर्थितः । वरः स्तनभरार्ताया वरणार्थी समाययौ ।। अ.क.३२३ख/४०.१९३.
bag ma mchis par gnas pa
वि. प्रमादविहारी — {lha rgyags shing bag ma mchis par gnas pa rnams kyis kyang lha yul bor te/} {bcom ldan 'das la mchod pa bgyid pa} देवाः प्रमत्ताः सन्तः प्रमादविहारिणो दिव्यान् विषयानपहाय भगवन्तं पूजयन्ति अ.श.४८क/४१.
bag ma gtong ba
आवाहः — {bag ma gtong ba dang bag ma len pa dang lhag par za ba dang 'dus shing za ba rnams dang} आवाहविवाहाभक्षणसम्भक्षणेषु बो.भू.४ख/४.
bag ma blang ba'i 'brel pa
विवाहसम्बन्धः — {gzhan yang bdag gi bkas khyed rnams kyi rdo rje'i rigs dang lhan cig tu bza' ba dang btung ba dang bag ma blang ba'i 'brel pa dag kyang bya'o//} अन्यच्च ममाऽऽज्ञया भवद्भिर्वज्रकुलेन सार्द्धं खानपानं कर्तव्यं विवाहसम्बन्धश्चेति वि.प्र.१२८ख/१, पृ.२७.
bag ma len
= {bag ma len pa/}
bag ma len pa
• क्रि. विवाहो भविष्यति — {zhag bdun na bag mar len no//} सप्तमे दिवसे विवाहो भविष्यति अ.श.२११क/१९४; • सं. विवाहः — {lang tsho skad cig 'jig pa dang /} /{srog ni chu rlabs g}.{yo ba'i tshe/} /{rgyal srid rmi lam bag ma len/} /{rmongs pa'i rtsa 'dir bdag blo med/} क्षणक्षयिणि तारुण्ये जीविते वीचिचञ्चले । राज्ये स्वप्नविवाहेऽस्मिन् मोहमूले न मे मतिः ।। अ.क.२४७ख/२९.५; {bag ma len pa na lag pa 'dzin pa} विवाहे पाणिग्रहणम् वि.प्र.५८क/४.१००; परिणयः — {de nas len la nye ba'i tshe/} /{rgyal la rgyal sras kyis smras pa/} /{yab gcig bag ma len pa 'di/} /{da lta bdag la thob 'dod med//} प्रत्यासन्नविवाहोऽथ नृपं राजसुतोऽभ्यधात् । प्राप्तः परिणयस्तात सम्प्रत्येष न मे मतः ।। अ.क.२६०क/३१.७.
उद्वाहस्नानम् — {khyod kyi bag ma'i khrus kyi dus ni}… {sgrogs par byed} उद्वाहस्नानवेलां कथयति भवतः ना.ना.२३५क/९१.
bag mar gtang ran par gyur pa
वि.स्त्री. प्रदेया संवृत्ता — {gang gi tshe bag mar gtang ran par gyur pa dang /} {rgyal po'i bu rnams dang blon po'i bu rnams dang tshong dpon gyi bu mang po rnams de slong du 'ong ngo //} यदा च प्रदेया संवृत्ता, तदा तस्या बहवो याचनका आगच्छन्ति राजपुत्रा अमात्यपुत्राः श्रेष्ठिपुत्राश्च । अ.श.२०६क/१९०.
bag mar btang ba
विवाहः म.व्यु.९४६६ (१३०क).
bag mar phyin pa
वि. विवाहितः, ओ ता — {gang la ma bag mar phyin pa de dang dga' ba nyams su myong ba med par bud med g}.{yem ma 'ga' zhig skyes bu gzhan dang phrad pas bu zhes bya ba'i 'bras bu dmigs pa} विवाहितभर्त्रा च सह सुरतोपभोगाभावेऽपि कस्याश्चिद् दुष्टयोषितः परपुरुषसङ्गत्या सुताऽऽख्यं कार्यमुपलभ्यते त.प.२८७ख/१०३७.
bag mar phyin zin pa
ऊढा — {khyim du 'gro ba ni bag mar phyin zin pa'i bud med khyo'i khyim du 'gro ba'o//} ऊढाया योषितो भर्तृगृहागमनम् आवाहः त.प.३२२क/११११.
bag mar blangs
= {bag mar blangs pa/}
bag mar blangs pa
• भू.का.कृ. परिणीता — {des de dpal gyi 'byor pa chen pos bag mar blangs so//} तेन महता श्रीसमुदयेन परिणीता वि.व.१८ख/२.८४; • सं. आवाहः म.व्यु.९४६५ (१३०क).
bag mar len
= {bag ma len pa/}
bag mar len pa
= {bag ma len pa/}
bag mar slong ba
वि. वरणार्थी — {de nyid kho na'i nyi ma la/} /{yun ring bsams pas don gnyer ba/} /{nu ma'i khur gyis gzir ba de'i/} /{bag mar slong ba'i skyes pa 'ongs//} तस्मिन्नेव दिने तस्याश्चिरचिन्ताभिरर्थितः । वरः स्तनभरार्ताया वरणार्थी समाययौ ।। अ.क.३२३ख/४०. १९३.
bag mi tsha
क्रि. न विषीदति — {sems mi 'gong kun tu mi zhum bag mi tsha bag 'khums par mi 'gyur} चित्तं नावलीयते, न संलीयते, न विषीदति, न विषादमापद्यते अ.सा.४क/३.
bag med
= {bag med pa/}
bag med gyur
= {bag med par gyur pa/}
bag med du gnas
वि. प्रमादवसतिः — {lkugs shing long ba'i gzugs can bag med du gnas skye bo bdag 'drar ma gyur cig/} मूकान्धप्रतिमः प्रमादवसतिर्मा माऽस्तु मादृग्जनः अ.क.१५२ख/६९.१६.
bag med pa
• सं. १. प्रमादः — {nga'i rtog chen gyi mig bag med pa'i gnyid kyis ma log cing dri ma med pas brtag par bya'o//} वो द्रक्ष्यामि व्यवधूतप्रमादनिद्रेण विमलेन चारचक्षुषा जा.मा.६३क/७२ २. प्रमादिता— {'dul dang 'gal ba'i lam mi 'gro/} /{bag med pa la nga mi dga'//} रमे न विनयोन्मार्गे द्वेष्मि चाहं प्रमादिताम् । जा.मा.५०क/५८; • पा. प्रमादः, क्लेशमहाभूमिकधर्मभेदः — {rmongs dang bag med le lo dang /} /{ma dad pa dang rmugs dang rgod/} /{nyon mongs can la rtag tu 'byung //} मोहः प्रमादः कौशीद्यमाश्रद्ध्यं स्त्यानमुद्धवः । क्लिष्टे सदैव अभि.को.५क/२.२६; {de la bag yod pa ni bag med pa'i gnyen po'o//} तत्राप्रमादः प्रमादप्रतिपक्षः त्रि.भा.१५६ख/५८; • वि. प्रमत्तः — {bag med pa ni le lo can rnams so//} प्रमत्ताः कुशीदाः सू.व्या..२१९ख/१२६; प्रमादी — {rten sa med pa'i sdig pa yi/} /{'dam du lhung zhing nyams gyur pa/} /{bag med bdag la rgyal ba ni/} /{yang dag dran pa skyabs su 'gyur//} पतितस्यावसन्नस्य पापपङ्के प्रमादिनः । अनालम्बस्य सन्त्राणं जिनसंस्मरणं मम ।। अ.क.३३८ख/४४.२९; प्रमादिनी — {de nas lha mo dpe med ma/} /{bdag po song bas bag med cing /} /{gzugs dang lang tsho'i dregs pas long /} /{rigs kyi lugs ni mthong ma gyur//} ततश्चानुपमा देवी पत्यौ याते प्रमादिनी । रूपयौवनदर्पान्धा नालुलोके कुलस्थितिम् ।। अ.क.८४ख/८.६०; निष्ठुरः — {ji ltar stag mos 'di'i lus mche bas smas par 'gyur na mi rung ngo snyam nas sos ha cang bag med par bzung ste yang phru gu mi khyer mi khrid la} यथा व्याघ्री नातिनिष्ठुरेण दन्तग्रहणेन स्वपोतमपहरति नयति—‘माऽस्य दंष्ट्रया शरीरं क्षतं भूत्’ इति अभि.स्फु.३२२क/१२११.
bag med pa la dga' ba
वि. प्रमादाभिरतः — {bag med pa la dga' ba}… {ni bde 'gro'i lam yang rnam par sbyang bar mi nus na} प्रमादाभिरतेन…न शक्यं सुगतिपन्थानमपि विशोधयितुम् रा.प.२५०ख/१५२.
bag med pa la sten par byed pa
प्रमादसेवनता — {yul 'khor skyong}…{kun 'dzin pa'i sems dang ldan pa dang ye shes dang bral ba dang bag med pa la sten par byed pa byang chub sems dpa' rnams kyi 'ching ba dang} आनिगृहीतचित्तस्य ज्ञानविरहितस्य प्रमादसेवनता राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वस्य बन्धनम् रा.प.२३६ख/१३२.
bag med pa'i gnas
प्रमादपदम् — {bag med pa'i gnas zhes bya ba ni bde ba las nyams pa'i rgyu yin pa'i phyir ro//} प्रमादपदमिति कुशलप्रच्युतिकारणमित्यर्थः अभि.स्फु.१५५क/८८१; प्रमादस्थानम् म.व्यु.६९५० (९९क).
bag med pa'i gnas su gyur pa
वि. प्रमादास्पदभूतम् — {khyim na gnas pa}…{bag med pa'i gnas su gyur pa}…{rig nas} प्रमादास्पदभूतं…गार्हस्थ्यमवेत्य जा.मा.३१क/३६.
bag med par gyur pa
वि. प्रमत्तः — {de nas bzung ste gnyid log gam/} /{bag med gyur kyang bsod nams shugs/} /{rgyun mi 'chad par du ma zhig/} /{nam mkha' mnyam par rab tu 'byung //} ततःप्रभृति सुप्तस्य प्रमत्तस्याप्यनेकशः । अविच्छिन्नाः पुण्यधाराः प्रवर्तन्ते नभःसमाः ।। बो.अ.२ख/१.१९.
bag med par gnas pa
वि. प्रमादविहारी — {khyed ni rab tu bag med par gnas pa ste} अत्यन्तप्रमादविहारिणो यूयम् स.पु.१०७क/१७२.
bag med spyod
वि. प्रमादचरितः — {rgyal po bag med spyod la byang chub yod ma lags} नास्ति प्रमादचरितस्य नरेन्द्र बोधिः रा.प.२४८क/१४८.
bag med byed pa
क्रि. प्रमाद्यति — {mi gang bag med byed pa de/} /{skyes bu tha shal snying re rje//} ये प्रमाद्यन्ति मनुजाः शोच्यास्ते पुरुषाधमाः ।। वि.व.१९७क/१.७०.
bag med dbang du gyur
वि. प्रमादतन्त्रः — {mchod sbyin cho ga mtho ris them skas la/} /{ji ltar khyod thugs bag med dbang du gyur//} यज्ञाभिधाने सुरलोकसेतौ प्रमादतन्त्रेव कथं मतिस्ते ।। जा.मा.६१ख/७१.
bag med mi bya
क्रि. न प्रमाद्येत् — {mkhas pas nor ni mang po dag/} /{rnyed nas bag med mi bya ste//} लब्ध्वा हि विपुलं भोगं न प्रमाद्येद्विचक्षणः । वि.व.१८६क/१.६१.
bag tsam
• अव्य. मनाक् — {cung zad ni bag tsam ste} ईषत् मनाक् त.प.१४८क/७४८; • सं. लवः— {dka' bas bsgrubs pa'i dge ba'i nor bag tsam pa'i rkun po} दुःखोपात्तकुशलधनलवस्तैन्येषु शि.स.१०१ख/१०१; लेशः— {de nyid dbye ba'i bag tsam zhig chos yang dag par sdud pa'i mdo las gsungs te} तदेव च भेदलेशेन धर्मसङ्गीतिसूत्रेऽभिहितम् शि.स.१२८क/१२४; • पा. लेशिकम्, सङ्घावशेषभेदः म.व्यु.८३७७ (११६क); {gzhi med pa'o/} /{bag tsam mo//} अमूलकलेशिके वि.सू.५०ख/६४.
bag tsam pa
= {bag tsam/}
bag tsha ba
• सं. १. = {'jigs pa} सन्त्रासः — {de mthong nas} …{bag tsha ba skye bar 'gyur ro//} तच्च दृष्ट्वा…जायते सन्त्रासः ग.व्यू.२६ख/१२३; प्रतिभयः — {bag tsha ba dang 'jigs pa dang bcas par grags pa} सप्रतिभयभैरवसम्मतम् म.व्यु.९२५४ (१२७ख); भीः — दरस्त्रासो भीतिर्भीः साध्वसं भयम् अ.को.१४४क/१.८.२१; बिभेत्यस्या इति भीतिः, भीश्च, भयं च । ञिभी भये अ.वि.१.८.२१ २. विषादः — {nags tshal gyi dgo ba mo gcan gzan ma rungs pas gtses pa bzhin du 'jigs shing bag tsha bas ngo 'dzum ni 'gyur} व्यालमृगाभिद्रुतेव वनमृगी भयविषादविक्लवमुखी जा.मा.११२ख/१३० ३. शारद्यम् — {gcan gzan gyi gnod pa'i 'jigs pa las kyang sems can rnams srung ngo}…{'khor du bag tsha ba'i 'jigs pa dang} क्षुद्रमृगभयादपि सत्त्वान् रक्षति…परिषच्छारद्यभयादपि बो.भू.७९क/१०१; • वि. भीतः — {sdig to'i las byas kyis 'jigs shing bag tsha ba rnams kyi} पापकर्माध्यापत्तिभयभीतानाम् ग.व्यू.११५ख/२०४; विक्लवः — विक्लवो विह्वलः स्यात् अ.को.२०९क/३.१.४४; विक्लवते कातरीभवतीति विक्लवः । क्लव कातर्ये अ.वि.३.१.४४.
bag tsha ba dang 'jigs pa dang bcas par grags pa
सप्रतिभयभैरवसम्मतम् म.व्यु.९२५४ (१२७ख).
bag tsha ba med pa
• वि. निःशङ्कः — {gang gis bag tsha ba med par 'gro ba snang ba dang bcas pa nyid} सालोकता, यतो निःशङ्को गच्छति अभि.स्फु.३३२ख/१२३३; विशारदः— {bgo bsha' byed pa la ni bag tsha ba med/} {glo bur du 'ongs pa la ni dga'} संविभागविशारदाः प्रियातिथयः जा.मा.६३ख/७३; असङ्कुचितः — {des snying rje med pa dang bag tsha ba med pa'i sems dang rab tu rangs pa'i sems kyis sdig pa} ।{thams cad lhag par spyod par byed} येनायमघृणचित्तश्चासङ्कुचितचित्तश्च प्रहृष्टचित्तश्च सर्वस्याय(?सर्वं पाप)मध्याचरति श्रा.भू.७ख/१७; अच्छम्भी — {chos thams cad bag tsha ba med pa'i phyir shes rab kyi pha rol tu phyin pa bag tsha ba med pa'o//} सर्वधर्माच्छम्भिततया प्रज्ञापारमिता अच्छम्भी कौ.प्र. १४२ख/९५; म.व्यु.१८२१ (३९क); • सं. अच्छम्भितता — {chos thams cad bag tsha ba med pa'i phyir shes rab kyi pha rol tu phyin pa bag tsha ba med pa'o//} सर्वधर्माच्छम्भिततया प्रज्ञापारमिता अच्छम्भी कौ.प्र.१४२ख/९५.
bag tsha med
= {bag tsha ba med pa/}
bag tsha med pa
= {bag tsha ba med pa/}
bag zan
पिण्डिका — {mchi ma 'dzag na nas kyi bag zan gyis bcad do//} चिक्कसपिण्डिकयाऽक्षिप्रधरणे प्रविधानम् वि.सू.६क/६; द्र. {bag zan las byas pa/}
bag zan las byas pa
वि. पिष्टमयः — {sngon gyi bskal pa la mchod sbyin pa gang gis mchod sbyin byed pa na bag zan las byas pa'i phyugs kyis so zhes thos la} श्रूयते हि पुराकाले पिष्टमयः पशुर्येनायजन्त यज्वान इति त.प.२४९ख/९७३.
bag yangs
• सं. प्रस्रब्धिः — {bag yangs kyi bde ba yang dag par bskyed pas sems can de dag gi lus kyang shin tu bde bar byed do//} आश्रयं चैषां प्रह्णादयामि, प्रस्रब्धिसुखसञ्जननतया ग.व्यू.३१ख/१२७; • वि. विस्रब्धः {bag yangs su dri gtsang khang phyags pa'i 'og tu mnyan par yod par bsod snyoms la 'gro bar byed do//} स विस्रब्धो गन्धकुटीं सम्मृज्य पश्चाच्छ्रावस्तीं पिण्डाय प्रविशति अ.श.२६४क/२४२.
bag yangs med
अप्रस्रब्धिः — {lhag pa la ni bag yangs med de} अप्रस्रब्धिरूढम् वि.सू.२८क/३५.
bag yangs med pa
= {bag yangs med/}
bag yangs su go phud pa
वि. परिरक्षितः — {de bag yangs su go phud pa'i phru ma brdzi zhing bzhabs te gsad par bya'o//} अस्य परिरक्षितं दुर्गमाक्रम्य उपायकौशल्येन हन्तव्यम् वि.व.६क/२.७७.
bag yangs su bya ba
प्रतिप्रस्रम्भणम्— {dad pa can la gal te byin na de phongs par 'gyur ba lta na/} {khyim gyi bslab pa'i sdom pa sbyin par bya'o/} /{gsol bas so/} /{bag yangs su bya ba yang ngo //} श्राद्धस्य विघातश्चेदस्य दाने कुलशिक्षासंवृतिं दद्युः । प्रज्ञप्त्या प्रतिप्रस्रम्भणं च वि.सू.४८ख/६१.
bag yangs su byas pa
भू.का.कृ. प्रस्रब्धः — {snga ma bag yangs su ma byas par gcad pa gzhan mi 'chags so//} नाप्रस्रब्धे पूर्वे बन्धान्तरस्य रूढिः वि.सू.५७क/७१; प्रतिस्रब्धः — {gang zag bcu gnyis po dag byed pa po nyid yin no/} /{ma bskos pa dag kyang ngo //} {sbyor ba bag yangs su byas pa yang ngo //} द्वादशानां पुद्गलानां कर्तृत्वम् । असम्मतानामपि । प्रतिस्रब्धप्रयोगानां च वि.सू.३१क/३९.
bag yangs su byed par 'gyur
क्रि. प्रस्रम्भयिष्यति — {'di nyid du ltung ba 'di phyir bcos par gyis shig/} {dge 'dun 'di nyid kyis khyod bag yangs su byed par 'gyur ro//} इहैवैनामापत्तिं प्रतिकुर्वीथाः । अयमेव त्वां सङ्घः प्रस्रम्भयिष्यति वि.सू.८४ख/१०२.
bag yangs su ma byas pa
भू.का.कृ. अप्रस्रब्धः — {thams cad kyi ched du dkyil 'khor bar blo mthun par bya'o//} {snga ma bag yangs su ma byas par gcad pa gzhan mi 'chags so//} सर्वोद्देशकं करणं मण्डलकसम्मतेः । नाप्रस्रब्धे पूर्वे बन्धान्तरस्य रूढिः वि.सू.५७क/७१.
bag yod
= {bag yod pa/}
bag yod gyis
क्रि. न प्रमाद्यम् — {de ltar thub pa dag gi bstan pa ni/} /{lkog mar srog phyin 'dra dang dri ma rnams/} /{stobs dang ldan pa'i 'dus su rig nas ni/} /{thar pa 'dod pa dag gis bag yod gyis//} एवं कण्ठगतप्राणं विदित्वा शासनं मुनेः । बलकालं मलानां च न प्रमाद्यं मुमुक्षुभिः ।। अभि.को.२५क/८.४३.
bag yod bcas
= {bag yod pa dang bcas pa/}
bag yod pa
• सं. १. अप्रमादः — {rtag tu rgyun mi 'chad par dge ba'i phyogs rnams la brtson zhing brtson 'grus rtsom par byed de/} {bag yod par gnas pa yin no//} अभियुक्तश्च भवत्यारब्धवीर्यः सततसमितं कुशलपक्षे । अप्रमादविहारी बो.भू.७५क/९७ २. अप्रमत्तता — {bag yod pa'i phyir rtag tu 'khrul pa med pa'i tshul khrims kyis so//} निरन्तरास्खलितशीलेन चाप्रमत्ततया सू. व्या.१५१ख/३४; • पा. अप्रमादः १. कुशलमहाभूमिकचैत्तभेदः — {dad dang bag yod}… /{brtson 'grus rtag tu dge la 'byung //} श्रद्धाप्रमादः…वीर्यं च कुशले सदा ।। अभि.को.५क/२.२५; {bag yod pa ni dge ba'i chos rnams bsgom pa'o//} अप्रमादः कुशलानां धर्माणां भावना अभि.भा.६५क/१८८ २. बोधिसत्त्वस्य सातत्यकरणीयस्थानभेदः — {byang chub sems dpa'i rtag par bya ba'i gnas ni lnga po 'di dag yin te/} {lnga gang zhe na/} {byang chub sems dpa'i rtag par bya ba ni bag yod pa dang} पञ्चेमानि बोधिसत्त्वस्य स्थानानि सातत्यकरणीयानि । कतमानि पञ्च? अप्रमादो बोधिसत्त्वस्य सातत्यकरणीयः बो.भू.१५२ख/१९७; {bag yod pa zhes bya ba 'di ji lta bu zhe na/} {'dod pa las nyams pa dang mi 'dod pa byung bar dogs pa sngon du 'gro bas gzob pa lhur len pa ste} कोऽयमप्रमादो नाम? इष्टविघातानिष्टागमशङ्कापूर्वकं प्रतिकारतात्पर्यम् शि.स.१९१ख/१९१; • वि. अप्रमत्तः — {gcig tu dben pa bag yod pa rtun pa dang ldan pa bdag nyid gtong bar gnas so//} एको व्यपकृष्टोऽप्रमत्तः आतापि प्रहितात्मा विहरेयम् वि.व.१४६ख/१.३४; {rtag tu bag yod pa}…{mthong bas mi ngoms pa ste/} {sangs rgyas bcom ldan 'das} नित्याप्रमत्ताः… यावदसेचनकदर्शना बुद्धा भगवन्तः शि.स.१७३ख/१७१; जागरूकः — {bag yod rnams ni gzhan gyi don la yang /} /{lha dbang dpal dang ldan yang des mi myos//} सुरेन्द्रलक्ष्म्याऽपि तु निर्मदोऽसावभूत्परार्थेष्वपि जागरूकः ।। जा.मा.९१क/१०४.
bag yod pa dang bcas pa
वि. साप्रमादिका — {bag yod pa dang bcas pas bag yod bcas pa ste} सहाप्रमादेन वर्तत इति साप्रमादिका त्रि.भा.१५६ख/५८.
bag yod pa dang ldan pa
वि. अप्रमादेन समन्वागतः — {byang chub sems dpa'i sdom pa'i tshul khrims la gnas pa ni yan lag lngas bsdus pa'i bag yod pa dang ldan pa yin te} संवरशीलव्यवस्थितश्च बोधिसत्त्वः पञ्चाङ्गपरिगृहीतेनाप्रमादेन समन्वागतो भवति बो.भू.७७क/९९.
bag yod pa'i rnam pa
पा. अप्रमादाकारम् — {thos pa'i rnam pa ni brgyad cu ste/} {'di lta ste/} {'dun pa'i rnam pa dang} …{bag yod pa'i rnam pa dang} अशीत्याकारं श्रुतम् । तद्यथा—छन्दाकारम्… अप्रमादाकारम् शि.स.१०६ख/१०५.
bag yod pa'i yan lag
अप्रमादाङ्गम् — {myos par 'gyur ba'i btung ba spong ba gcig pu ni bag yod pa'i yan lag ste} एकमप्रमादाङ्गं मद्यपानाद् विरतिः अभि.भा.१८२क/६२३.
bag yod par gyis shig
अप्रमत्तेन भवितव्यम् — {gzhon nu khyod bag yod par gyis shig} अप्रमत्तेन ते कुमार सदा भवितव्यम् रा.प.२४४क/१४२.
bag yod par gnas pa
वि. अप्रमादविहारी — {rtag tu rgyun mi 'chad par dge ba'i phyogs rnams la brtson zhing brtson 'grus rtsom par byed de/} {bag yod par gnas pa yin no//} अभियुक्तश्च भवत्यारब्धवीर्यः सततसमितं कुशलपक्षे । अप्रमादविहारी बो.भू.७५क/९७.
bag yod par bya
कृ. प्रमादो न कर्तव्यः — {de lta bas na thar pa 'dod pa rnams kyis 'di la bag yod par bya'o//} तदत्र मोक्तुकामैः प्रमादो न कर्तव्यः अभि.स्फु.३१२क/११८९; अप्रमादकरणीयः — {slob pa la bag yod pa la bag yod par bya'o zhes dang smra'o gsungs kyi dgra bcom pa la ni} ।{ma yin no//} शैक्षस्य चाप्रमादकरणीयेऽप्रमादकरणीयं प्रवेदयामीत्युक्तम्, नार्हतः अभि.भा.३३ख/९९७.
bag la nyal
= {bag la nyal ba/}
bag la nyal kun tshogs
सर्वानुशयसन्दोहः, दृग्भावनाहेयक्लेशौघः — {bag la nyal kun tshogs kyi ni/} /{gnyen po'i phyogs ni ston pa can/} /{mya ngan 'das pa grong khyer gyi/} /{de yi sgo 'phar 'byed pa po//} सर्वानुशयसन्दोहप्रतिपक्षाभिधायकम् । निर्वाणनगरद्वारकपाटपुटभेदि च ।। त.स.१३२क/११२०.
bag la nyal ba
अनुशयः — {bag la nyal ba dang kun nas ldang ba dang ldan pas 'dod chags dang zhe sdang dang gti mug skye'o//} रागद्वेषमोहोत्पत्तिरनुशयपर्युत्थानयोगात् र.व्या.८१क/१३; {dge slong dag de ltar de bzhin gshegs pas mngon par rdzogs par sangs rgyas te/} {mun pa mun nag dang ni bral/} {sred pa ni rnam par sbyangs}…{bag la nyal rnams ni bton} इति हि भिक्षवस्तथागतेऽभिसंबुद्धे विगतं तमोऽन्धकारम्, विशोधिता तृष्णा…उद्घाटिता अनुशयाः ल.वि.१६९क/२५४.
bag la nyal ba rnam par dbye ba
अनुशयविभक्तिः— {des de ltar shes nas sems can rnams la yang dag pa ji lta ba bzhin du chos ston te}…{bag la nyal ba rnam par dbye ba'i tshul ji lta ba dang} स एवं ज्ञात्वा तथात्वाय सत्त्वेभ्यो धर्मं देशयति…यथानुशयविभक्तितः द.भू.२५४क/५०.
bag la nyal bar mi byed pa
क्रि. नानुशेते — {lta bar gyur pa thams cad bag la nyal bar mi byed pa} सर्वदृष्टिकृतानि च नानुशेते शि.स.१७१क/१६८.
bag la nyal med pa
वि. निरनुशयः — {phyir mi ldog pa'i byang chub sems dpa' sems dpa' chen po ni chos zab mo bshad pa la nem nur mi byed}…{bag la nyal med par 'gyur} अविनिवर्तनीयो बोधिसत्त्वो महासत्त्वो गम्भीरेषु धर्मेषु भाष्यमाणेषु न काङ्क्षति…निरनुशयश्च भवति अ.सा.२८७ख/१६२.
bag la zha ba
• सं. न्यग्भावः — {gang la le lo lhag cing shas che la rgod pa ni bag la zha bar 'dug pa de ni zhum pa yin la} यत्र कौसीद्यमधिकम्, औद्धत्यं तु न्यग्भावेन वर्तते; तल्लीनम् अभि.स्फु.२४८ख/१०५२; • वि. निलीनः — {'byung khungs rdo yi gsab gseb na/} /{bag la zha ba'i gser bzhin du//} धातुपाषाणविवरे निलीनमिव काञ्चनम् ।। अभि.स्फु.२६९क/१०८८.
bag la zha bar 'dug pa
क्रि. न्यग्भावेन वर्तते — {gang la le lo lhag cing shas che la rgod pa ni bag la zha bar 'dug pa de ni zhum pa yin la} यत्र कौसीद्यमधिकम्, औद्धत्यं तु न्यग्भावेन वर्तते; तल्लीनम् अभि.स्फु.२४८ख/१०५२.
bag le ba
वक्कलिः म.व्यु.५८७१. (८५क); द्र. {bag le ba'i yi ge/}
bag le ba'i yi ge
=*ब्रह्मवलिलिपिः, लिपिभेदः — {tshangs pa'i yi ge'am kha ro sti'i yi ge'am pad ma'i snying po'i yi ge'am}…{bag le ba'i yi ge'am}…{yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi} ब्राह्मीखरोष्टीपुष्करसारिं…ब्रह्मवलिलिपिं …चतुष्षष्टीलिपीनाम् ल.वि.६६ख/८८; द्र. {bag le ba/}
bag sar
= {bag gsar/}
bag sar gzhon nu ma
वधूकुमारी — {bag sar gzhon nu ma zhig gis zhes bya ba nas des smras pa/} ।{'o na bdag gi phrin yang khyer cig ces bya ba'i bar gong ma bzhin du ste} अन्यतमा वधूकुमारी पूर्ववद्यावत्सा कथयति । ममापि सन्देशं नय वि.व.२००क/१.७४.
bag gsar
= {bag ma gsar pa/}
bags kyis bags kyis
स्तोकस्तोकम् — {de ni bags kyis bags kyis khyim bzhag ste} स स्तोकस्तोकं च गृहं प्रवेशयेत् स.पु.४५क/७९.
bags kyis 'dud
वि. अवनाम्यमानः — {nu ma'i g}.{yur} (?{khur} ){gyis ro stod bags kyis 'dud pa} स्तनभारावनाम्यमानपूर्वार्धम् वि.व.२०९क/१.८३.
bang
पा. जवितम्, कलाविशेषः — {mchongs pa dang yi ge dang lag rtsis dang rtsis dang grangs dang gyad kyi 'dzin stangs dang rgyang nas phog pa dang bang dang}…{spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}…{thams cad la} लङ्घिते लिपिमुद्रागणनासंख्यसालम्भधनुर्वेदे जविते…गन्धयुक्तौ — इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०क/१०८; ल.वि.७८क/१०५.
bang ga
ना. वङ्कः, पर्वतः — {mi rje'i sras 'di dka' thub 'phel ba'i phyir/} /{grub pas bsten pa'i ri bo bang gar btang //} प्रयातु वङ्कं तपसोऽभिवृद्धये नृपात्मजः सिद्धनिषेवितं गिरिम् ।। जा.मा.४९क/५८; {bu smad dang bcas te phyin nas bang ga'i ri mthong bar gyur to//} सपुत्रदारः प्राप्त एव तु वङ्कपर्वतमपश्यत् जा.मा.५३ख/६३.
१. = {bang mdzon} कोशः— {khyim dang bang ba dang mdzod thams cad du nor dang 'bru dang dbyig dang gser dang rin po che sna tshogs kyi char mngon par bab par gyur to//} गृहे सर्वकोशकोष्ठागारेषु धनधान्यहिरण्यसुवर्णविविधरत्नवर्षाण्यभिप्रवर्षितानि ग.व्यू.३१९ख/४०; कोषः — {zhes brjod de yis rang gi ni/} /{mdzod dang bang ba la sogs kun/} /{rtag tu 'jig rten thams cad kyis/} /{longs spyod nye bar spyad byar byas//} इत्युक्त्वा सर्वलोकस्य संचिन्त्य कोष्ठकोषयोः । स निनाय निजं सर्वं सदा भोग्योपभोग्यताम् ।। अ.क.३३३ख/४२.१५; कोष्ठागारम् — {mdzod dang bang ba thams cad kyang phye ste} सर्वकोशकोष्ठागाराणि विवृतानि ग.व्यू.१६८ख/२५१ २. = {sgrom} मञ्जूषा, पेटकः — पिटकः पेटकः पेटा मञ्जूषा अ.को.२०४क/२.१०.२९; मञ्जु मनोज्ञं यथा भवति तथा शत्राद्यैरत्रोष्यत इति मञ्जूषा । ऊष रुजायाम् अ.वि.२.१०.२९; • वि. उच्छूनः — {'di ltar dper na sa bon bang ba la sogs pa'i gnas skabs kyi khyad par byed pa'i lhan cig byed pa la sogs pa lta bur khyad par byed pa'i lhan cig pa yin nam} तथा हि—अतिशयाधानाद्वा सहकारी भवेत्; यथाबीजस्य क्षित्यादय उच्छूनाद्यवस्थाविशेषमादधानाः सहकारिणः त.प.२३४ख/१८३.
bang mdzod
कोषः — {rmos sogs las rnams rgyun chad pas/} /{rgyal po'i bang mdzod zad par gyur//} कृष्यादिकर्मण्युच्छिन्ने राज्ञः कोषक्षयोऽभवत् ।। अ.क.१५५ख/१६.१०; कोशः — स प्रतापः प्रभावश्च यत्तेजः कोशदण्डजम् । अ.को.१८६ख/२.८.२०; अत्र कोशो हिरण्यवृद्धिः अ.वि.२.८.२०; कोशकोष्ठागारम् — {khyim bdag 'byor pa phun sum tshogs shing bang mdzod yongs su gang ba} गृहपते पर्याप्तविभवस्य परिपूर्णकोशकोष्ठागारस्य जा.मा.२४क/२७.
bang mdzod stug po
ना. स्थूलकोष्ठकः, प्रदेशः — {bdag gi skye ba tha ma 'di/} /{bang mdzod stug por bdag skyes te//} इयं मे पश्चिमा जातिर्जातोऽहं स्थूलकोष्ठके । वि.व.२९७क/१.१२३.
bang mdzod mang ba
वि. प्रभूतकोष्ठागारः — {mi de de ltar phyug la nor che ba bang mdzod mang ba} स पुरुष आढ्यश्च भवेन्महाधनश्च प्रभूतकोष्ठागारश्च स.पु.३०ख/५३; बहुकोष्ठागारः — {bdag kyang bang mdzod mang gis} अहमपि बहुकोष्ठागारः स.पु.३०ख/५३.
bang rim
१. परिषण्डः, ओ डम् — {rgyal po 'di ni gling bzhi la dbang ba yin pas ri rab kyi bang rim du 'gro'o snyam nas/} {de rnams der dong ste gnas so//} अयं राजा चतुर्द्वीपेश्वरः क्व मया गन्तव्यमिति । स (सुमेरु)परिषण्डं गत्वाऽवस्थितः वि.व.१७१क/१.५९; परिषण्डा — {dge slong rnams}…{kha cig ni ri rab kyi bang rim na bsam gtan byed} तत्र केचिद् भिक्षवः सुमेरुपरिषण्डायां गत्वा ध्यायन्ति वि.व.१६५क/२.९७; प्रस्थः — स्नुः प्रस्थः सानुरस्त्रियाम् अ.को.१५३ख/२.३.५; प्रतिष्ठन्तेऽस्मिन् समभूभागत्वात् प्रस्थः । ष्ठा गतिनिवृत्तौ अ.वि.२.३.५ २. कलेवरम् — {bdag gis bang rim bzhi yod pa'i them skas tha ma la ma gzegs par gnyis pa la 'dzeg par bya'o//} अहं चतुष्कलेवरस्य सोपानस्य प्रथमसोपानकलेवरमनभिरुह्य द्वितीयमभिरोक्ष्यामि अभि.स्फु.१७७ख/९२८ ३. मेढी — {bang rim dang 'chag sa dang sgo khang dang khyams dag la phul ba ni bsgo'o//} मेढीचंक्रमद्वारकोष्ठकप्रासादेषु भाजनम् वि.सू.७२क/८९; {shing drung dang}…{dge slong ma'i dbyar khang dang gtsug lag khang gi bang rim dang sgo khang dang khyams dang bsro khang dang spong sa'i ra ba dag tu mi bya'o//} न वृक्षमूल… भिक्षुणीवर्षकविहारमेढीद्वारकोष्ठकप्रासादजेन्ताकोपस्थानशालाम् वि.सू.७८क/९५ ४. जगती, स्तूपाङ्गविशेषः — {rnam pa ni bang rim bzhi dang 'dab ma dang bum pa dang pu shu dang srog shing dang gdugs bcu sum dang char gab dag go//} जगतीचतुष्कं जङ्घाण्डक (?) हर्मिका यष्टयस्त्रयोदश छत्राणि वर्षस्थालकानीत्याकाराः वि.सू.९९क/१२०.
bang sangs pa
रजोहरणम् — {khyim pa dang khyim pa mo'i mgo dkri ba dang bang bsang ba}(?{sangs pa} ){dang skra bskyed pa dang skra breg pa dang gdub kor bskyed pa dag la'o//} शिरोवेष्टनरजोहरणसीमन्तोन्नयनजटापहरणकुण्डलबन्धनेषु गृहिगृहिण्योः वि.सू.६३क/७९.
bang so
द्र.— {sgo yi ljon pa'i bang so la/} /{gter drug mthong bar gyur pa ni//} (?) द्वारद्रुमाद्रिवापीषु निधिषट्कं स पश्यति ।। अ.क.१६०ख/१७.४३.
bangs
= {bangs pa/}
bangs pa
भू.का.कृ. अभिष्यन्दितः — {sa gcig la gnas pa'i sman mang po sa bon mang po de thams cad chu ro gcig pas bangs pa} एकधरणीप्रतिष्ठिताश्च ते सर्वे ओषधिग्रामा बीजग्रामा एकरसतोयाभिष्यन्दिताः स.पु.४७क/८४; स्विन्नः — {bangs pa nyid} स्विन्नत्वम् वि.सू.३६क/४५.
bangs pa nyid
स्विन्नत्वम् — {dge slong gis btsos pa yang ngo /} /{'dir rjen pa btsos pa gang yin pa ni de'i'o/} /{mi snyi ba rnams kyi ni gsum cha bangs pa nyid kyi mdun rol du de nyid yin no//} भिक्षुपक्वञ्च । सोऽत्र पाको य आमस्य । तत्त्वममृदूनां प्राक् त्रिभागात् स्विन्नत्वात् वि.सू.३६क/४५.
ना. वत्सः, देशः — {'phags pa bta sa'i rgyal po 'char byed kyis zhus pa zhes bya ba'i le'u} आर्य–उदयनवत्सराजपरिपृच्छानामपरिवर्तः क.त.७३.
bta sa'i bu
वात्सः — {kye kud sa'i bu dag/} {bad sa'i bu dag/} {shan di la'i bu dag}…{khyed cag las gang ni yul ga las 'ongs pa} भोः कौत्सा वात्साः शाण्डिल्या भारद्वाजाः…को वः कस्माद्देशात् वि.व.१०क/२.७८.
bta sa'i rigs kyi bu
ना. वात्सीपुत्रः, नागराजः — {'khor de na klu'i rgyal po brgya stong du ma tshogs pa rnams 'di lta ste/}…{klu'i rgyal po bad sa'i rigs kyi bu dang} तस्मिन् पर्षदि अनेकानि च नागराजशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा…वात्सीपुत्रश्च नागराजः का.व्यू.२००ख/२५८.
bad
= {bad kan/}
bad kan
• सं. कफः— {'di ltar rlung gi rang bzhin las ni gti mug /mkhris} {pa'i rang bzhin las ni zhe sdang /} {bad kan gyi rang bzhin las ni 'dod chags yin no//} तथा हि वातप्रकृतेर्मोहः, पित्तप्रकृतेर्द्वेषः, कफप्रकृते राग इति प्र.अ.११२ख/१२०; श्लेष्मा — {so dang skra sen bdag ma yin/}… {bad kan ma yin te//} दन्तकेशनखा नाहं… न च श्लेष्मा बो.अ.३३क/९.५८; बलासः — {de la bad kan ni bad kan gyi nad do//} तत्र बलासः श्लेष्मा त.प.१०९क/६६८ २. लाला — {gang gi tshe kham gyi zas de de'i khar bcug ma thag kho nar so'i 'khrul 'khor gyis bldad cing mchil ma'i tshogs kyis brlan la/} {bad kan gyis yongs su dkris shing} तस्य कवडङ्कार आहारः समनन्तरक्षिप्त एव आस्ये यदा दन्तयन्त्रचूर्ण्णितश्च, लालाविसरविक्लिन्नश्च भवति । लालापरिवेष्टितश्च भवति श्रा.भू.३०क/७५; • वि. = {bad kan can} कफी — {mon sran gre 'u za ba dang /} /{til btags bu ram 'bras can dang /} /{mon sran rnam mang za ba ni/} /{bad kan rmi lam dag tu 'dod//} माषाध्मातकाश्चैव तिलपिष्टाः गुडोदनाः ।। विविधा माषभक्षास्तु कफिने स्वप्नमिष्यते । म.मू.१८१क/१०९; श्लेष्मिकः — {ras bal btso ma'i gos dag gam/}…/{reg dang za bar byed pa nyid/} /{bad kan rmi lam dag tu 'dod//} कर्पासं क्षौमपट्टं…स्पर्शने ग्रसने चैव श्लेष्मिके स्वप्नमिष्यते । म.मू.१८१क/१०९; श्लेष्मलः — श्लेष्मलः श्लेष्मणः कफी अ.को.१७४क/२.६.६०; श्लेष्माऽस्यास्तीति श्लेष्मलः अ.वि.२.६. ६०.
bad kan gyi khams
श्लेष्मधातुः — {lus la rgya mtsho bdun po ni gsher ba'i khams rnams te/} {de dag las lan tshwa'i rgya mtsho ni gci ba'o//}…{'o ma'i rgya mtsho ni bud med rnams kyi 'o ma dang skyes pa rnams kyi bad kan gyi khams so//} द्रवधातवः शरीरे सप्त समुद्राः । तेषु क्षारसमुद्रो मूत्रम्…दुग्धसमुद्रः स्त्रीणां दुग्धो नराणां श्लेष्मधातुः वि. प्र.२३५क/२.३५.
bad kan gyi nad
• पा. श्लेष्मा, व्याधिभेदः — {de la bad kan ni bad kan gyi nad do//} तत्र बलासः श्लेष्मा त.प.१०९क/६६८; • वि. = {bad nad can} श्लेष्मणः, कफी—श्लेष्मलः श्लेष्मणः कफी अ.को.१७४क/२.६.६०; श्लेष्माऽस्यास्तीति श्लेष्मलः, श्लेष्मणश्च अ.वि.२.६.६०.
bad kan gyi rtsa
श्लेष्मनाडी — {de ltar bad kan gyi rtsa zad pa ni nying stobs kyi khams dang mkhris pa'i rtsa zad pa ni rdul gyi khams dang rlung gi rtsa zad pa ni mun pa'i khams zhes brjod de} एवं श्लेष्मनाडीक्षयः सत्त्वधातुः, पित्तनाडीक्षयो रजोधातुः, वातनाडीक्षयस्तमोधातुरित्युच्यते वि.प्र.२५३क/२.६५.
bad kan gyis na ba
वि. कफी मि.को.५१ख ।
bad kan can
श्लेष्मणः, कफी — {de bzhin du bad kan can yang zhe sdang shas che bar mthong gi 'dod chags drag po ni ma yin la} तथा श्लेष्मणोऽपि तीव्रद्वेषो दृष्टो न तु तीव्ररागः त.प.१०९क/६६९; श्लेष्मिकः— {rnam pa sna tshogs bza' la spyod/} /{mthong na bad kan can du brjod//} विविधा वा खाद्यभोज्यानां श्लेष्मिकानां च दर्शनम् ।। म.मू.१८१क/१०९.
bad kan 'joms
= {bad 'joms/}
bad kan las gyur pa
वि. श्लैष्मिकः — {gang cung zad nad du gyur pa de thams cad rnam pa bzhi ste/} {rlung las gyur pa dang mkhris pa las gyur pa dang bad kan las gyur pa dang 'dus pa las gyur pa'o//} ये च केचन व्याधय उत्पद्यन्ते, ते सर्वे चतुर्विधाः—वातिकाः पैत्तिकाः श्लैष्मिकाः सान्निपातिकाश्च स.पु.५१क/९१; श्लेष्मसमुत्थः — {nad shes te/} {rlung las gyur pa dang mkhris pa las gyur pa dang bad kan las gyur pa dang} व्याधीन् प्रजानामि वातसमुत्थानपि, पित्तसमुत्थानपि, श्लेष्मसमुत्थानपि ग.व्यू.२०क/११७.
bad kan shas che ba
वि. उपचितश्लेष्माः — {'di ltar gal te bad kan shas che ba'i lus can kha cig khru gang tsam gyi nam mkha' la mchong bar mi nus pa} यदि नाम केचिदुपचितश्लेष्मवपुषो हस्तमात्रव्योमोत्प्लवनासमर्थाः त.प.२६५ख/१०००.
नागी — {bdag ni reg dang phrad pa dang /} /{bdag ni bgad dang rtse ba las/} /{ban glang mo btags thar ba ltar/} /{da ni bdag mo 'gro bar bya//} स्पर्शसङ्गमने मह्यं हसितं रमितं च मे । नागीव बन्धनान्मुक्ता एषा गच्छामि साम्प्रतम् ।। वि.व.२१२ख/१.८७.
ban du dzi ba ka
बन्धुजीवकः, वृक्षविशेषः — {dper na ban du dzi ba ka'i me tog gam yul wA rA Na sI'i ras phun sum tshogs pa} तद्यथा बन्धुजीवकपुष्पं सम्पन्नं वा वाराणसीयं वस्त्रम् अभि.स.भा.९३ख/१२६; बन्धूकः — {nang gzugs med par 'du shes pas phyi rol gyi gzugs dmar po}…{dper na ban du dzi ba ka'i me tog}… {rnams la lta} अध्यात्ममरूपसंज्ञी बहिर्धा रूपाणि पश्यति लोहितानि… तद्यथा बन्धूकपुष्पम् अभि.स्फु.३०८ख/११८०; द्र. {ban+du ka/}
ban bun
=* > मपरम्, संख्याविशेषः — {gang ya gang ya na ban bun no/} /{ban bun ban bun na phyar phyur ro//} प्रवरं प्रवराणां मपरम्, मपरं मपराणां तपरम् ग.व्यू.३क/१०२; परमः, ओ मम् — {sems can ban bun gyi phyir ma yin} न सत्त्वपरमस्य ग.व्यू.३६९ख/८२; मवरः म.व्यु.७७०७ (१०९ख); मवरम् म.व्यु.७८३३ (११०ख).
ban bun gyur pa
वि. व्यग्रः म.व्यु.५३१९ (७९ख).
ban+du ka
बन्धुकम्, पुष्पविशेषः — {sngo dang nyi ma mtshungs pa'i mdog/} /{ban+du ka dmar po spyan dang ldan/} /{skra ser gyen du 'khyil ba dang /} /{phyag rgya lngas ni rnam par brgyan//} नीलारुणाभवर्णेन रक्तबन्धुकनेत्रवान् । पिङ्गोर्ध्वकेशावर्तश्च पञ्चमुद्रेणालंकृतः ।। हे.त.५क/१२; द्र. {ban du dzi ba ka/}
ban+du ka dmar po'i spyan dang ldan
वि. रक्तबन्धुकनेत्रवान् — {sngo dang nyi ma mtshungs pa'i mdog/} /{ban+du ka dmar po spyan dang ldan/} /{skra ser gyen du 'khyil ba dang /} /{phyag rgya lngas ni rnam par brgyan//} नीलारुणाभवर्णेन रक्तबन्धुकनेत्रवान् । पिङ्गोर्ध्वकेशावर्तश्च पञ्चमुद्रेणालंकृतः ।। हे.त.५क/१२.
bar+NA
वर्णा, शस्यभेदः — {zar ma dang ba ra TI dang bar+NA dang ku lata tha dang tsan ka nag po ste le tshe sbyar ba'i chas 'bru lnga ji ltar rnyed pa gzung bar bya'o//} अतसी, वरटी, वर्णा, कुलत्थाः, कृष्णचणकाः । इति पञ्चशस्यानि यथा लब्धानि ग्राह्याणि कक्षपुटभागेन वि.प्र.१४९ख/३.९६.
bab
१. = {bab pa/} 2. = {bab col/}
bab rgyal can
वि. साहसिकः — {rigs kyi bu nga'i yul na gnas pa'i sems can 'di dag kyang phal cher srog gcod pa byed pa}…{bab rgyal can mi dge ba'i las kyi bya ba sna tshogs dang ldan pa dag ste} इमे च कुलपुत्र मद्विषयवासिनः सत्त्वाः यद्भूयसा प्राणातिपातिनः…साहसिका विविधाकुशलकर्मक्रियापरिगताः ग.व्यू.२६क/१२३.
bab col
• सं. साहसम्— {ma rtogs pa dang gcig nyid du/} /{rtogs zhes bya ba bab col yin//} एकत्वमप्रतीतेन प्रतीतमिति साहसम् ।। प्र.अ.१९क/२२; {bab col tshol ba'i nyon mongs rnams/} /{'tshe ba'i rang bzhin bzod dka' 'di/} /{rtsa ba bcad pa'i ljon shing bzhin/} /{rang gi lus la ltung ba nyid//} हिंसामयो ह्ययं क्लेशो दुःसहः साहसैषिणाम् । स्वशरीरे पतत्येव छिन्नमूल इव द्रुमः ।। अ.क.१६८ख/१९.५५; {de tshe mthong ba'i rang bzhin ni/} /{zhig go zhes bya bab chol yin//} तदा दृश्यस्य रूपस्य विनाश इति साहसम् ।। प्र.अ.२७६ख/६४३; • वि. प्रगल्भः — {bab col} *{rtsol ba rnam par ma bsdams pas/} /{sdig par lhung tshe dri mas 'jigs pa bzhin/} /{tshul khrims gtsang mas rnam par btang gyur cing /} /{'dod pa zil mnan de yis de la smras//} सा तं बभाषे मदनाभिभूता प्रगल्भसंरम्भविशृङ्खलेन । पापावपाते शुचिना कलङ्कभीत्येव शीलेन विमुच्यमाना ।। अ.क.५२ख/५९.२८; • = {bab col du/}
bab col du
सहसा — {khri la sogs pa bab col du/} /{sgra dang bcas par mi dor ro//} सशब्दपातं सहसा न पीठादीन् विनिक्षिपेत् । बो.अ.१३क/५.७२; {bya'i phru gu gshog pa skyes na yang bab chol du 'phur zhing 'gro bar mthong ba ni ma yin no//} न हि सञ्जातपक्षोऽपि सहसैवोड्डीय गच्छन् दृश्यते शकुनिशावः त.प.३०९ख/१०८१; अकस्मात् — {bdag nyid kyis bab col du 'di na me yod do snyam du gzhal bya rnam par bzhag nas} स्वयमेवाकस्मात् प्राक् ‘अग्निरत्र’ इति व्यवस्थाप्य हे. बि.१४०ख/५५.
bab col tsam
प्रलापमात्रम्— {des na nus pa rang bzhin can yin no zhes rlom pa de'i de ni bab col tsam yin te} ‘अतः स्वाभाविकी शक्तिः’ इति, तस्याप्येतत् प्रलापमात्रम् त.प.२२०ख/९१२.
bab col du mi za ba
वि. असङ्कीर्णभोजी — {'di la byang chub sems dpa' bdag nyid kyi rgyu la shin tu spyad pa}…{bab col du mi za ba dang} इह बोधिसत्त्वः स्वयं प्रगाढहेतुचरितः…असङ्कीर्णभोजी बो.भू.१४४क/१८५.
bab col byed
वि. साहसिकः — {'di dag la skyes gtong ba che/} / ग्. {yo sgyu can ni bab col byed//} एषु जातो महात्यागी शठः साहसिको नरः । म.मू.१९६ख/२०९.
bab chol
= {bab col/}
bab pa
• भू.का.कृ. १. पतितः — {tshul de dang de dag gis spyod pa'i spyod yul du bab pa'i srog chags rnams la snying brtse bar byed cing dgon pa'i sa phyogs de na gnas par gyur to//} अनुकम्पमानस्तेन तेन विधिना गोचरपतितान् प्राणिनस्तमरण्यप्रदेशमध्यावसति स्म जा.मा.१४०क/१६२; {de nas nyi ma drug pa la/} /{rin chen char ni bab pa'i tshe/} /{blon po de dag rin chen gyis/} /{gang ba'i gru bzung ma tshor song //} षष्ठेऽह्नि रत्नवर्षेऽथ पतिते रत्नपूरिताम् । ययतुर्नावमादाय तावमात्यावलक्षितौ ।। अ.क.३२१ख/४०.१६९; प्रसृतः — {kha de nas 'bab chur bab pas} तत इयं मुखेन नदी प्रसृता वि.व.१५५ख/१. ४३; प्रस्रुतः — {nu ma gnyis las kyang 'o ma'i rgyun bab} स्तनाभ्यां क्षीरधाराः प्रस्रुताः अ.श.२०८ख/१९२; प्रघरितः — {khrag gzags shing bab pa} रुधिरं प्रस्यन्दितं प्रघरितम् शि.स.४९क/४६ २. = {sleb pa} प्राप्तः — {zhes pa bya rog gis bshad tshe/} /{sa yi bdag po nye bar 'ongs/} /{khyu la phan pa'i dus la ni/} /{bab pa khyu yi bdag pos bsams//} इति काकेन कथिते प्रत्यासन्ने च पार्थिवे । अचिन्तयत् प्राप्तकालं हितं यूथस्य यूथपः ।। अ.क.२५८क/३०.४०; प्रत्युपस्थितः— {de'i tshe bcom brlag na rgyu skar gyi nub mo la bab bo//} तेन खलु समयेन मथुरायां नक्षत्ररात्रः प्रत्युपस्थितः वि.व.१२७ख/१.१७; आपन्नः — {skabs su bab pa nyid ma yin pa'i phyir ro//} अप्रकरणापन्नत्वात् प्र.वृ.३२२क/७१; • उ.प. प्राग्भारः {sems dben pa la gzhol ba yin zhes bya ba nas mya ngan las 'da' ba la bab pa zhes bya ba'i bar 'di ni slob pa yin no//} शैक्षस्येदं विवेकनिम्नचित्तमुच्यते यावन्निर्वाणप्राग्भारमिति अभि.स्फु.२२१ख/१००२.
bab par gyur
• क्रि. पपात — {de nas rdo chen tshogs dkrigs char/} /{ri 'phreng mtha' dag nyon mongs shing /} /{brtan pa ltung byed ljon shing ni/} /{phye mar byed pa bab par gyur//} ततः पिष्टद्रुमा वृष्टिः क्लिष्टाद्रिशकलावली । पपात पातितधृतिः स्थूलोपलकुलाकुला ।। अ.क.४३ख/५६.१७; • भू.का.कृ. प्रत्युपस्थितः — {gzhan yang skyes bu gang zag tshul khrims dang ldan pa ni/} {'chi ba'i dus la bab bar gyur pa de'i tshe} पुनरपरं शीलवान् पुरुषपुद्गलः मरणकालसमये प्रत्युपस्थिते श्रा.भू.२४क/६०.
bab par 'gyur
• क्रि. प्राग्भारो भविष्यति — {de lta na dge slong khyod rim gyis mya ngan las 'das pa la gzhol bar 'gyur}…{mya ngan las 'das pa la bab par 'gyur ro//} एवं हि त्वं भिक्षो अनुपूर्वेण निर्वाणनिम्नो भविष्यसि…निर्वाणप्राग्भारः वि.व.१४७क/१.३५.
bab bla
= {ba bla/}
bab la
= {ba bla/}
babs
= {babs pa/} {babs te/} {o nas} अवतीर्य — {brgya byin gyis bskos gnod sbyin ni/} /{lngas rtsen zhes pas rnam sprul pa/} /{khang bzang la reg them skas la/} /{babs nas de ni phyi rol byung //} शक्रादिष्टेन यक्षेण पाञ्चिकाख्येन निर्मितैः । स हर्म्यासक्तसोपानैरवतीर्य विनिर्ययौ ।। अ.क.२२१क/२४.१४७; अवरुह्य — {de nas rta las babs nas des/} /{rgyan rnams dag ni rnam par bkrol//} अवरुह्याथ तुरगात् विमुच्याऽऽभरणानि सः । अ.क.२२३क/२४.१६७.
babs pa
• सं. अवतरणम् — {byang chub chen po dang chos kyi 'khor lo dang cho 'phrul chen po dang lha las babs pa rnams kyi de dag las gzhan pa ni ma gtogs so//} उत्सृज्य (महा)बोधिधर्मचक्रमहाप्रातिहार्यदेवतावतरणानामेभ्योऽन्यत्र वि.सू.२८ख/३६; • भू.का.कृ. अवतीर्णः — {tshe dang ldan pa dge 'dun 'tsho babs pa dang} आयुष्मान् सङ्घरक्षितोऽवतीर्णः वि.व.१५९क/२.९४; {de nas de lag gis bzung ba'i/} /{thag par dal bus 'chel byas te/} /{ri yi chu klung drag la brdabs/} /{sgra sgrogs ngogs su de yis babs//} तत्पाणिधृतरज्ज्वाऽथ विहितालम्बनः शनैः । सोऽवतीर्णः शिलास्फालगर्जद्गिरिनदीतटम् ।। अ.क.२६७ख/३२.२९; आविष्टः — {rab 'byor gal te skyes pa'am bud med dam khye'u 'am bu mo la la zhig mi ma yin pas zin cing babs par gyur na} सचेत् सुभूते कश्चिदेव पुरुषो वा स्त्री वा दारको वा दारिका वा अमनुष्येण गृहीतो भवेदाविष्टः अ.सा.३३७क/१९०; • वि. पतत् — {gang gi tshe babs pa zhes bya ba'i khyad par mi len gyi skye ba thob pa'i phyir zhes bya ba spyir gtan tshigs su brjod pa} यदा ‘पततः’ इत्येतद्विशेषणं नोपादीयते, ‘प्रतिलब्धोदयत्वात्’ इत्येव तु सामान्यं हेतुरुच्यते त.प.२८ख/५०४.
bam pa
वि. व्याध्मातकः — {shi ba'i rkeng rus}…{brgya stong} …{de la'ang la la ni kha dog gyur te sngon por gyur pa tsam la la ni rnags pa tsam la la ni bam pa tsam} मृतकलेवरशतसहस्राणि…कानिचिन्नीलानि च नीलवर्णानि विपूयकानि व्याध्मातकानि ग.व्यू.२४ख/१२१; {rnam par sngos shing bam pa yi/} /{bud med kyi ni ro zhig mthong //} नारीकुणपमद्राक्षं व्याध्मातकविनीलकम् ।। वि.व.२९१ख/१.११४; आध्मातः — {shi nas zhag bdun lon pa 'bu zhugs shing bam pa la ni/} {rnam par 'bus pa zhig pa dang /} {rnam par bam par mos par byed do//} सप्ताहमृतं सञ्जातकृमि आध्मातं च विमद्रामकं (? विपुण्ड्रात्मकं) व्याध्यातकमित्यधिमुच्यते श्रा.भू.१३६क/३७२.
bam po
कलापः — {pad+ma'i bam po bcings pa bzhin du de gnyis kyi lag pa lcugs mas bcings pa dang} पद्मकलापमिवानयोर्हस्तानाबध्य जा.मा.५५ख/६४; मूटः, ओ टम् — {shing rta dang khur dang bam po dang skon pa dang rnga mo dang ba lang dang bong bu la sogs pas zong mang du bskyas te} शकटैर्भारैर्मूटैः पिठरैरुष्ट्रैर्गोभिर्गर्दभादिभिः प्रभूतं पण्यमारोप्य का.व्यू.२२२ख/२८५; मुटः, ओ टम् — {khur shing rta dang bam po dang skon pa dang rnga mo dang bong bu dang ba lang dang de dag thams cad la bkal te} शकटैर्भारैर्मुटैः पीठकैरुष्ट्रैर्गोभिर्गर्दभैः सर्वे ते लर्दयित्वा का.व्यू.२१२ख/२७२.
bam ro
= {ro/}
badzra
= {ba dzra/}
ba'i mchog sbyin
ना. गोदावरी, उपक्षेत्रम् — {nye zhing ku la ta zhes brjod/} /{de bzhin a rbu da nyid dang /} /{ba yi mchog sbyin kha ba'i ri/} /{nye ba'i zhing ni mdor bsdus pa'o//} उपक्षेत्रं कुलता प्रोक्तं अर्बुदश्च तथैव च । गोदावरी हिमाद्रिश्च उपक्षेत्रं हि संक्षिपेत् ।। हे.त.८क/२२.
पञ्चगव्यम् — o~ {M kaM ka ni zhes sogs sngags kyis ni/} /{ba yi rnam pa lnga yis bkru bar bya//} ॐ कङ्कणीत्यादिमन्त्रेण क्षालयेत् पञ्चगव्येन स.दु.१११ख/१७६; {chu la ba'i rnam lnga bsres te} उदकेन पञ्चगव्यसम्मिश्रितेन म.मू.११६ख/२५.
bar bar du
अन्तरान्तरे — {ha hA hi hI h+R}-{i h+RI hu hU h+l}-{i h+lI haM haHzhes pa ni shes rab dang thabs kyi phyag tu gnyis dang lhag mthod pa brgyad ni lha mo rnams kyi bar bar du'o//} ह हा हि ही हृ हॄ हु हू ह्Ḷ ह्Ḹ हं हः इति प्रज्ञोपाययोर्हस्तद्वये । शेषाष्टकपालानि देवीनामन्तरान्तरे वि.प्र.११६ख/३.३५.
bar bar dag tu
अन्तरेऽन्तरे — {med na rkang pa bskyab pa'i phyir shing gi spang leb bo/} /{yang na bar bar dag tu so phag dag go//} अभावे काष्ठपट्टस्य पदत्राणार्थम् । अन्तरेऽन्तरे वेष्टकायाः वि.सू.९४ख/११३.
bar skabs
१. अन्तरम्— {bar chad gcig pa ni bar skabs te/} {skye ba'i skabs yod pa de'i phyir de ni bar chad gcig pa'o//} एका वीचिरन्तरं जन्मावकाशोऽस्य सोऽयमेकवीचिकः अभि.स.भा.८८क/१२०; {zhes bya ba ni bar skabs kyi tshigs su bcad pa'o//} इत्यन्तरश्लोकः प्र.अ.१५९क/५०७; अन्तरालम् — {lus kyi bde ba kho na yan lag tu rnam par gzhag ste/} {mnyam par gzhag pa'i gnas kyi bar skabs sa kun 'byung ba'i phyir ro//} कायिकमेव सुखमङ्गव्यवस्थापितम्; समाहितावस्थान्तरालसमुदाचारात् अभि.स्फु.२९२ख/११४२ २. अवकाशः — {de dag gi bar skabs tha na khar ba'i rtse mo gzugs pa'i gtos tsam yang med par mos par gyis shig} अधिमुच्यस्व येषां न स्यादवकाशः अन्त तो दण्डविष्टम्भनकोटीमात्रमपि श्रा.भू.१५५ख/४२०; अवसरः म.व्यु.६४४२ (९२क); प्रस्तावः म.व्यु.६४४१ (९२क).
bar skabs na
अन्तरे — {de'i tshe rgyal po'i khab kyi ni pha rol 'od ma'i tshal gyi tshu rol/} {de'i bar skabs na yi dwags mo stong}…{nam mkha' la 'khor te} तेन खलु पुनः समयेन अन्तरा च राजगृहमन्तरा च वेणुवनमत्रान्तरे पञ्च प्रेतशतानि…आकाशे परिभ्रमन्ति अ.श.१२३ख/११३.
bar skabs su
अन्तरा — {des sems bcu drug rjes su 'thob par 'gyur bas de'i phyir bar skabs su ni mi shes so//} अयं षोडशं चित्तमनुप्राप्तो भवतीति अन्तरा न जानाति अभि.स्फु.२४०ख/१०३९; अन्तरे — {nam zhig khyim bdag de la ni/} /{khyim bsam gtam gyi bar skabs su/} /{chung ma nag mo zhes bya ba/} /{gya gyu can gyis dal bus smras//} कदाचित्तं गृहपतिं कालिका नाम वल्लभा । उवाच कुटिला स्वैरं गृहचिन्ताकथान्तरे ।। अ.क.४ख/५०.३७; अन्तरेण — {bar skabs su zhes bya ba ni bar du ste tshun chad du zhes bya ba'i tha tshig go//} अन्तरेणेति अन्तराऽर्वागित्यर्थः अभि.स्फु.१८६क/९४२; कर्हिचित् — {lta ba dang sems skyo ba spang ba'i phyir res 'ga' ste bar skabs su phyogs su rnam par lta'o//} दृष्टिचित्तपरिखेदपरित्यागाय कदाचित् कर्हिचित् दिशो व्यवलोकयेत् बो.प.९४ख/५९.
bar skabs kyi tshigs su bcad pa
अन्तरश्लोकः — {zhes bya ba ni bar skabs kyi tshigs su bcad pa'o//} इत्यन्तरश्लोकः प्र.अ.१५९क/५०७; द्र. {bar gyi tshigs su bcad pa/}
bar skyes
वि. अन्तरोत्पन्नः — {de ni bar skyes 'du byed dang /} /{'du byed med spangs mya ngan 'da'//} सोऽन्तरोत्पन्नसंस्कारासंस्कारपरिनिर्वृतिः । अभि.को.२२क/६.३७.
अन्तरकल्पः — {mu ge'i bar gyi bskal pa}…{mtshon gyi bar gyi bskal pa yang nye bar 'gyur te/} {mtshon chas byas pa'i srog gcod pa dag phal cher snang ste}…{nad kyi bar gyi bskal pa} दुर्भिक्षान्तरकल्प…शस्त्रान्तरकल्पसमासन्नाश्च प्रचुराः शस्त्रकाः प्राणातिपाता उपलभ्यन्ते…रोगान्तरकल्पः बो.भू.१३४ख/१७३.
bar gyi gling
अन्तरद्वीपः — {de yi bar gyi gling brgyad ni/} /{lus dang lus 'phags sgra mi snyan/} /{sgra mi snyan gyi zla dang ni/} /{rnga yab dang ni rnga yab gzhan/} / ग्. {yo ldan dang ni lam mchog 'gro//} देहा विदेहाः कुरवः कौरवाश्चामरावराः । अष्टौ तदन्तरद्वीपा गाठा उत्तरमन्त्रिणः ।। अभि. को.९क/३.५६.
bar gyi tshig
मध्यपदम् — {'di dag ni dus la ltos pa yang yin la rnam par grol ba yang yin pas dus kyi rnam par grol ba dag ste/} {bar gyi tshig mi mngon par byas pa'i phyir mar gyi bum pa bzhin no//} समयापेक्षाश्चैतेऽधिमुक्ताश्चेति समयविमुक्ताः; मध्यपदलोपात् घृतघटवत् अभि.भा.३१ख/९८९.
bar gyi tshigs bcad
= {bar gyi tshigs su bcad pa/}
bar gyi tshigs su bcad pa
अन्तरश्लोकः — {skabs nas 'byung ba rnams bar gyi tshigs su bcad pas sdud par mdzad do//} प्रसङ्गागतानामन्तरश्लोकेन संग्रहः क्रियते म.टी.२३२क/६८; द्र. {bar skabs kyi tshigs su bcad pa/}
bar gyi tshong khang
अन्तरापणः — {bar gyi tshong khang gi phreng ba ri mo sna tshogs su bris pa lta bur blta na sdug pa phigs par gyur pa} अन्तरापणवीथिशतैरालेख्यविचित्रसदृशैर्दर्शनीयैर्निर्विद्धाः अ.सा.४२५ख/२४०.
bar gyi sha lhag pa
अन्तर्गडुः — {shes pa'i rnam pa de nyid don nyid du rtogs pa yin gyi bar gyi sha lhag pa'i ming dang mtshan mas ci zhig bya} तद् वरं स एव ज्ञानाकारोऽर्थत्वेन प्रतीयतां किमन्तर्गडुना नामनिमित्तेन प्र.अ.१७९क/१९३.
अव्य. कदाचित् — {de'i dbang gis sems 'jug pas ni bar 'ga' ni sems dang sems pa rtog pa gdags so//} तद्वशेन चित्तप्रवृत्तिः, कदाचिच्चित्तचेतनयोर्वितर्कप्रज्ञप्तिः त्रि.भा.१६२क/७२.
bar sgo
द्वारदेहली — {de nas bdud sdig can}…{bar sgo gnyis kyi bar du sems can dmyal ba}…{mngon par sprul to//} अथ मारः पापीयान्…अन्तरा च द्वारदेहलीं…नरकमभिनिर्ममे जा.मा.१९क/२०.
bar bcad
• वि. तिरस्कृतः — {dpag tshad brgya ni khor yug tu/} /{brag ri rnams kyis bar bcad kyang /} /{khyod kyi mig ni 'di gnyis kyis/} /{thogs pa med par mthong bar 'gyur//} समन्ताद्योजनशतं शैलैरपि तिरस्कृतम् । द्रष्टुमव्याहता शक्तिर्भविष्यत्यनयोश्च ते ।। जा.मा.१३ख/१४; अन्तरितः — {dpag tshad brgya ni tshun chad du/} /{brag ri mang pos bar bcad kyang /} /{shin tu ring na gnas pa yi/} /{blta bar bya ba gsal bar mthong //} अनेकशैलान्तरितं योजनानां शतादपि । आदूरस्थितं विस्पष्टं दृश्यं पश्यामि सर्वतः ।। जा.मा.१४क/१४; • सं. व्यवधानम्— {mang po rnams kyis bar bcad kyang /} /{myur du 'jug pas de 'khrul pa//} बहुभिर्व्यवधानेऽपि भ्रान्तिः सा चाशुवृत्तितः ।। त.स.४६क/४६०.
bar bcas
= {bar dang bcas pa/}
bar chad
• सं. १. अन्तरायः — {gdon ma 'tshal bar gzhi 'di las lha'i rgyal srid las nyams pa'am sku tshe'i bar chad du 'gyur lags so//} नियतमतो निदानं देवस्य राज्याच्च्युतिर्भविष्यति जीवितस्य वाऽन्तरायः वि.व.२११ख/१.८६; अत्ययः — {gang du srog gi bar chad 'byung ba'i dgon pa der gnas par mi bya'o//} न यत्र प्राणात्ययापातस्तत्रारण्ये प्रतिवसेत् वि.सू.१३ख/१५; विबन्धः — {bar chad rnam bzhi'i gnyen po'i dbye ba yis/} /{brtson 'grus yongs shes bya zhes rab tu bstan//} चतुर्विबन्धप्रतिपक्षभेदात् वीर्यं परिज्ञेयमिति प्रदिष्टम् ।। सू.अ.२०७ख/११०; वीचिः — {bar chad ces bya ba ni bar chad byed pa'o//} वीचिर्नामान्तरम् अभि.भा.२२क/९४७; व्यवधानम् — {bar yang bar chad dang khyad par la brjod de} अन्तरं च व्यवधानं विशेषश्चोच्यते न्या.टी.४२ख/५८ २. अवधिः — {des na de'i phyir/blo} {bar chad med pa ste bar chad dang bral bar 'gyur ro//} तत् तस्मात्, धीरनवधिः अवधिरहिता भवेत् त.प.३०८ख/३३१; व्यवधिः — {de'i mtshan nyid ni gyong grugs dang gas pa dang bris pa dang kha dog gzhan dang bar mtshams dang bar chad dag dgag go//} * > तत्र रूपं चाटस्फोटिलैरवावर्णान्तरसन्धिव्यवधयः वि.सू.१४ख/१६; • उ.प. वीचिकः — {ji ltar bar chad gcig pa'i rnam pa dgu pa gcig gis phyir mi 'ong ba'i 'bras bu la bgegs bya bar nus te} यथैकवीचिकस्यैकः प्रकारो नवमोऽनागामिफलं विघ्नयितुं समर्थः अभि.स्फु.१८८क/९४५; • वि. अन्तर्यः — {bar chad bya bar nus pa ni bar chad do/} /{bar chad med pas na bar chad med pa'o//} अन्तरयितुं शक्या अन्तर्याः, नान्तर्याः अनन्तर्याः अभि.स्फु.१७८क/९२९; आन्तरायिकः — {dang po'i mkhan po nyid kyis bar chad dris nas yongs su dag pa la skabs dbye'o//} पृष्टान्तरायिकं परिशुद्धाय पूर्वोपाध्यायत्वेनावकाशं कुर्यात् वि.सू.१क/१.
bar chad gegs
विघ्नः — {gang gzhan skad cig tsam yang 'di'i/} /{bsod nams bar chad gegs byed pa//} योऽप्यन्यः क्षणमप्यस्य पुण्यविघ्नं करिष्यति । बो.अ.८क/४.९.
bar chad gcig pa
पा. एकवीचिकः, पुद्गलभेदः — {gang zag ni nyi shu rtsa brgyad yod de/}…{'di lta ste/} {dbang po rtul po dang}… {bar chad gcig pa} पुद्गलाः अष्टाविंशतिः…तद्यथा—मृद्विन्द्रियः… एकवीचिकः श्रा.भू.६७ख/१७०; {bar chad gcig pa ni bar skabs te/} {skye ba'i skabs yod pa de'i phyir de ni bar chad gcig pa'o//} एका वीचिरन्तरं जन्मावकाशोऽस्य सोऽयमेकवीचिकः अभि.स.भा.८८क/१२०.
bar chad bcas
= {bar chad dang bcas pa/}
bar chad nyid
व्यवधित्वम् — {srog chags la ni rtsib ma la sogs pa tha dad par rtag tu rung ba rnams bar chad nyid yin no//} * > व्यवधित्वं लक्षमाणप्रविभागार्थां प्राणिनि पार्श्वादीनाम् वि.सू.१४ख/१६.
bar chad dang bcas pa
वि. सान्तरम् — {dngos 'di bar chad med pa 'am/} /{'di ni bar chad dang bcas zhes/} /{'di 'dra'i blo yi dbye ba dag//} निरन्तरमिदं वस्तु सान्तरं चेदमित्ययम् । बुद्धिभेदश्च त.स.२५ख/२७१.
bar chad dang bcas pa ma yin pa
असान्तरता— {bar chad med pa'i goms pa zhes bya ba ni bar chad dang bcas pa ma yin par ro//} निरन्तराभ्यासः असान्तरतया अभि. स्फु.२७३ख/१०९६.
bar chad du mi 'gyur ba
वि. अनन्तरायिकः — {dge ba'i bar chad du mi 'gyur ba'i mi 'jigs pa} शुभानन्तरायिकवैशारद्यम् म.व्यु.७८४ (१७ख).
bar chad byed
= {bar chad byed pa/}
bar chad byed pa
• सं. अन्तरायः — {bar chad byed pa med na bden pa mthong ba la ches nye ba nyid yin no//} सत्यदर्शनासन्नतरत्वमसत्यन्तराये अभि.भा.१५क/९१९; प्रतिबन्धः म.व्यु.६५०६ (९३क); • वि. अन्तरायकरः — {ji ltar 'dod chags thar pa las/} /{bar chad byed par 'gyur ba bzhin//} यथैव रागो मोक्षस्य अन्तरायकरो भवेत् । ल.अ.१५७ख/१०५; अन्तरायकारी — {rnyed pa'i bar chad byed pa'i phyir/} /{gal te 'di bdag mi 'dod na//} लाभान्तरायकारित्वाद् यद्यसौ मेऽनभीप्सितः । बो. अ.१६ख/६.५५; आन्तरायी— {gal te 'di dam pa'i chos kyi bar chad byed par phyis 'ga' zhig gis byung ba yin na} यद्येतत्सद्धर्मान्तरायि पश्चात्केनाप्युत्पादितम् सू.व्या.१३०ख/३; आन्तरायिकः — {dge ba'i bar chad byed pa'i chos zhes bya ba ni rgyun mi 'chad par tshogs kyi nang du 'du ba la sogs pa'o//} कुशलान्तरायिका धर्मा अभीक्ष्णं गणसन्निपातादयः अभि.स.भा.२१क/२७; प्रतिपन्थिः — {bde ba dang yid bde ba dag kyang gtod pa la bar chad byed pa'i phyir te} सुखसौमनस्ययोश्चावधानप्रतिपन्थित्वात् अभि.स्फु.१६३क/८९८; परिपन्थकः म.व्यु.५३६४ (८०क); परिपन्थकरः— {yul 'khor skyong gang zag de lta bu de dag la byang chub kyi bar chad byed pa'i chos brgyad yod par smra ste} तेषां पुना राष्ट्रपाल तथारूपाणां पुद्गलानामष्टौ बोधेः परिपन्थकरान् धर्मान् वदामि रा.प.२४२ख/१४१.
bar chad byed pa med
निरन्तरायता — {rtag tu bdud kyis bar chad byed pa med//} सदा मारनिरन्तरायता सू.अ. १५०क/३२.
bar chad med
= {bar chad med pa/}
bar chad med bcas
वि. सनिरन्तरः लो.को.१६०९.
bar chad med pa
• सं. १. निरन्तरायः — {shin tu sdom zhing nyon mongs rtog pa spong /} /{bar chad med cing dge la mngon par dga'//} सुसंवृतिः क्लिष्टवितर्कवर्जना निरन्तरायोऽथ शुभाभिरामता । सू.अ.१४९क/३१; अव्यवधानम् — {smra la skad cig pa nyid kyis/} /{chu sogs bye brag med pa ste/} /{bar chad med pa sogs yod kyang /} /{gnas skabs gzhan la ltos bcas yin//} उच्यते क्षणिकत्वेन नाविशेषा जलादयः । सत्त्वेऽप्यव्यवधानादि तेऽपेक्षन्ते दशान्तरम् ।। त.स.२५ख/२७३ २. नैरन्तर्यम् — {lhan cig spyod pa yis zhes bya ba ni rjes su 'brel bar spyod pa ste/} {phan tshun bar chad med pas so//} सहचारिणेत्यनुसम्बद्धचारिणा अन्योन्यनैरन्तर्येण सू.अ.१८७क/८४; आनन्तर्यम्— {bar chad med pa ni bar chad med pa'i ngo bo'am bar chad med pa'i lam mo/} /{de'i lam ni bar chad med pa'i lam mo//} अनन्तरभावो अनन्तरमार्गो वा आनन्तर्यम्, तस्य मार्गा आनन्तर्यमार्गाः अभि.स्फु.१७८क/९२९; निरन्तरायत्वम् — {gnyen po sgom pa la bar chad med pa dang dge ba la mngon par dga' ba ni las so//} प्रतिपक्षभावनायां निरन्तरायत्वं कुशलाभिरामता च कर्म सू.व्या.१४९क/३१; • वि. निरन्तरः— {dngos 'di bar chad med pa 'am/} /{'di ni bar chad dang bcas zhes/} /{'di 'dra'i blo yi dbye ba dag//} निरन्तरमिदं वस्तु सान्तरं चेदमित्ययम् । बुद्धिभेदश्च त.स.२५ख/२७१; व्यन्तरः — {de la bar chad dang bcas pa ni gnyen pos bar du chod pa'o/} /{bar chad med pa ni gnyen pos bar du ma chod pa ste} तत्र सान्तरः प्रतिपक्षव्यवहितः, व्यन्तरः प्रतिपक्षाव्यवहितः म. टी.२२३क/५५; अनन्तरः — {yang na de byed pa'i gang zag 'di nas shi 'phos pa dang dmyal bar skye bar 'gyur ba la bar chad med pas de ni bar chad med pa'o//} न वा तत्कारिणः पुद्गलस्येतश्च्युतस्यानन्तरमस्ति नरकोपपत्तिगमनं प्रतीत्यनन्तरः अभि.भा.२१५ख/७२४; अनन्तर्यः — {bar chad bya bar nus pa ni bar chad do//} {bar chad med pas na bar chad med pa'o//} अन्तरयितुं शक्या अन्तर्याः, नान्तर्याः अनन्तर्याः अभि.स्फु.१७८क/९२९; अनवधिः — {des na de'i phyir/} {blo bar chad med pa ste bar chad dang bral bar 'gyur ro//} तत् तस्मात्, धीरनवधिः अवधिरहिता भवेत् त.प.३०८ख/३३१; अव्यवहितः — {de la yang rgyu'i tshogs pa tha ma 'bras bu bskyed pa'i phyir bar chad med pa gang yin pa/} {de ni 'bras bu dang ldan pa kho na yin te} तत्राप्यन्त्या सामग्री याऽव्यवहिता कार्योत्पत्तेः सा फलवत्येव प्र.वृ. ३१६ख/६५; निश्छिद्रः — {byang chub sems dpa'i sems mngon par spro ba sbyangs pa bar chad med pa}…{gang yin pa} यो बोधिसत्त्वस्य चित्ताभ्युत्साहः… उत्तप्तश्च निश्छिद्रश्च बो.भू.१०७क/१३८.
bar chad med par
निरन्तरम् — {dge ba'i chos sgom pa la bar chad med par brtson pa'i phyir} कुशलभावनानिरन्तराभियोगात् सू.व्या.१८९ख/८७; नैरन्तर्येण — {sems ni skyes ma thag 'jig pa/} /{bar chad med par mtshon gyur te//} उदयानन्तरध्वंसि नैरन्तर्येण लक्ष्यते । चेतः त.स.६९ख/६५५.
bar chad med pa nyid
आनन्तर्यम् — {yang na de byed pa'i gang zag 'di nas shi 'phos pa dang dmyal bar skye bar 'gyur ba la bar chad med pas de ni bar chad med pa'o/} /{de'i dngos po de bar chad med pa nyid de} न वा तत्कारिणः पुद्गलस्येतश्च्युतस्यानन्तरमस्ति नरकोपपत्तिगमनं प्रतीत्यनन्तरः । तद्भाव आनन्तर्यम् अभि.भा.२१५ख/७२४.
bar chad med pa'i ting nge 'dzin
पा. आनन्तर्यसमाधिः, समाधिविशेषः— {de'i tshe bar chad med pa'i ting nge 'dzin la yang myur du reg par 'gyur te} आनन्तर्यसमाधिं च स्पृशत्याशु तदा पुनः ।। सू.अ.१९२ख/९१.
bar chad med pa'i rtse sbyor
पा. आनन्तर्यमूर्धप्रयोगः लो. को.१६०९.
bar chad med pa'i lam
पा. आनन्तर्यमार्गः, मार्गभेदः — {bar chad med pa ni bar chad med pa'i ngo bo'am bar chad med pa'i lam mo/} /{de'i lam ni bar chad med pa'i lam mo//} अनन्तरभावो अनन्तरमार्गो वा आनन्तर्यम्, तस्य मार्गा आनन्तर्यमार्गाः अभि.स्फु.१७८क/९२९; {gang gi} (= {sbyor ba'i lam gyi} ){'og tu}… {de ni bar chad med pa'i lam mo//} यस्य ( प्रयोगमार्गस्य) त्वनन्तरं …स आनन्तर्यमार्गः अभि.स.भा.६०क/८२; आनन्तर्यपथः — {bar chad med pa'i lam dag dang zhes 'byung ba'i phyir ro//} ‘आनन्तर्यपथेषु’ इति वचनात् अभि. स्फु.२६०ख/१०७६; {chos bzod 'dod chags bral ba yi/} /{bar chad med lam brgyad kyi gang /} /{sems pa} धर्मक्षान्तिषु वैराग्ये चानन्तर्यपथाष्टके । या चेतना अभि. को.१३क/४.६१.
bar chad med pa'i lam lta bu
आनन्तर्यमार्गसदृशः — {skad cig ma gnyis ni bar chad med pa'i lam lta bu yin la} द्वौ हि क्षणावानन्तर्यमार्गसदृशौ अभि.भा.२५क/९६०.
bar chad med par goms pa
पा. निरन्तराभ्यासः, हेतुसम्पद्भेदः — {rgyu phun sum tshogs pa ni rnam pa bzhi ste/} {bsod nams dang ye shes kyi tshogs thams cad la goms pa dang yun ring po nas goms pa dang bar chad med par goms pa dang gus par byas te goms pa'o//} चतुर्धा हेतुसम्पत्—सर्वपुण्यज्ञानसम्भाराभ्यासः, दीर्घकालाभ्यासः, निरन्तराभ्यासः, सत्कृत्याभ्यासश्च अभि.भा.५८क/१०९६.
bar chad med lam
= {bar chad med pa'i lam/}
bar chad med lam skyes
वि. आनन्तर्यमार्गजः — {bar chad med lam skyes de gnyis/} /{mi lcogs med la spong zhes bya//} अनागम्ये प्रहाणाख्यौ तावानन्तर्यमार्गजौ । अभि.को.११ख/४.१८.
bar chad med pa'i sems
आनन्तर्यचित्तम् लो.को.१६०९.
bar chad med lam
= {bar chad med pa'i lam/}
bar chod
• सं. १. अन्तरायः — {kye ma bdag gi dge ba 'dir/} /{bar chod 'di ni yang dag skyes//} अहो बतान्तरायोऽयं सञ्जातः कुशले मम । अ.क.७३ख/७.३२; {mdzes 'gyur gyi bar chad kyis bar du bcad par mi bya'o//} न सुगतान्तरायेनान्तरणम् वि.सू.५२ख/६७; अन्तरयः — {gos kyi bar du chod pa la ni 'og mar ro//} अनन्तरं चीवरान्तरये वि.सू.१९ख/२३ २. विच्छेदः— {bar du chod na gcig pa nyid ma yin no//} असत्त्वमेकत्वस्य विच्छेदे वि.सू.६०ख/७६; व्यवधानम् — {de ni bar du chod na yang /} /{'bras bu'i gtan tshigs spong ma yin//} व्यवधानेऽपि नैवासौ विजह्यात्कार्यहेतुताम् ।। प्र.अ.१२४ख/४६८ ३. विच्छेदत्वम् — {bar mtshams chung ba ni bar chod shin tu chung ba nyid do//} अल्पान्तरत्वं स्वल्पविच्छेदत्वम् त.प.२०६ख/८८२; • वि. विच्छिन्नः— {de la bar chod par skye ba'i dngos po gang yin pa de ni bar chad dang bcas pa'i shes pa'i rgyu mtshan yin no zhes sbrel lo//} तत्र विच्छिन्नं यज्जातं वस्तु तत् सान्तरबुद्धेर्निमित्ततामेतीति सम्बन्धः त.प.२८०ख/२७४; व्यपेतः — {bar ma chod dang bar chod bdag/} /{yi ge tshogs pa bskor ba ni/} /{zung ldan de yang rkang pa yi/} /{dang po bar mtha' spyod yul can//} अव्यपेतव्यपेतात्मा व्यावृत्तिर्वर्णसंहतेः । यमकं तच्च पादानामादिमध्यान्तगोचरम् ।। का.आ.३३४ख/३.१; व्यवहितः — {de la bar chad dang bcas pa ni gnyen pos bar du chod pa'o/} /{bar chad med pa ni gnyen pos bar du ma chod pa ste} तत्र सान्तरः प्रतिपक्षव्यवहितः, व्यन्तरः प्रतिपक्षाव्यवहितः म.टी.२२३क/५५; {des na khyod rang kun mkhyen 'gyur/} /{ring dang bar chod mthong phyir dang /} ततः ।। तवैव सर्ववित्ता स्याद्दूरव्यवहितेक्षणात् । त.स.१३०क/११०९; अन्तरितः — {gang phyir bar du chod pa yi/} /{gzugs ni mthong ba min phyir lo//} दृश्यते रूपं न किलान्तरितं यतः ।। अभि.को.३ख/१.४२; तिरोहितः — {rig byed kyis rtogs kun mkhyen gyi/} /{bar chod chos ni rtogs pa bas/} /{bar du ma bsgribs chos sogs kyi/} /{shes pa kho na khyad bcas kyi//} वेदबोधितसर्वज्ञज्ञानाद्धर्मात् तिरोहितात् ।। अतिरोहितधर्मादिज्ञानमेव विशेष्यते । त.स.११७क/१०१३.
bar chod pa
= {bar chod/}
bar chod shin tu chung ba nyid
स्वल्पविच्छेदत्वम् — {bar mtshams chung ba ni bar chod shin tu chung ba nyid do//} अल्पान्तरत्वं स्वल्पविच्छेदत्वम् त.प.२०६ख/८८२.
bar ti ha ri
ना. भर्तृहरिः, आचार्यः — {de bzhin du bar ti ha ri na re}… {ces brjod do//} तथा भर्तृहरिणोक्तम् त.प.२००क/८६६.
bar thang
= {par tang /}
bar dang bcas
= {bar dang bcas pa/}
bar dang bcas pa
वि. सान्तरः — {gal te dbang don bar bcas na/} /{de dag gang du phrad par 'gyur//} सान्तराविन्द्रियार्थौ चेत्संसर्गः कुत एतयोः । बो.अ.१४ख/९.९४; विरलः — {skra dang sbrang ma sha la sogs pa yul bar dang bcas par gnas pa yin yang lings po gcig gi rnam pa can gyi shes pa skyed par byed pa} यथा विरलदेशस्थिता अपि केशमशकमक्षिकादयः एकघनाकारं प्रत्ययमुपजनयन्ति प्र.अ.८६ख/९४.
bar du dge
= {bar du dge ba/}
bar du dge ba
वि. मध्ये कल्याणम् — {chos ston te}…{thog mar dge ba/} {bar du dge ba/} {tha mar dge ba} धर्मं देशयति स्म आदौ कल्याणं मध्ये कल्याणं पर्यवसाने कल्याणम् रा.प.२२८क/१२०; स.पु.८क/१२.
bar du gcod
= {bar du gcod pa/}
bar du gcod pa
• क्रि. प्रतिबध्यते — {dngos po rnams ni de dang ni/} /{don byed par ni nus pa la/} /{khyad par can gyi rdzas 'brel pas/} /{de yi nus pa'i bar du gcod//} (?) निर्ज्ञातशक्तेरप्यस्य तां तामर्थक्रियां प्रति । विशिष्टद्रव्यसम्बन्धे सा शक्तिः प्रतिबध्यते ।। त.स.५३ख/५२१; • सं. १. अन्तरायः — {des de'i bar du gcod pa yi/} /{nyes pa thams cad spongs par 'gyur//} सर्वान्तरायदोषप्रहाणमेषां ततो भवति ।। सू.अ.१८५ख/८१; प्रतिबन्धः — {shes bya'i sgrib pa ni shes bya thams cad la ye shes 'jug pa'i bar du gcod par gyur pa nyon mongs pa can ma yin pa'i mi shes pa ste} ज्ञेयावरणमपि सर्वस्मिन् ज्ञेये ज्ञानप्रवृत्तिप्रतिबन्धभूतमक्लिष्टमज्ञानम् त्रि.भा.१४६ख/२७; विबन्धः — {gang gis sbyin pa la sogs pa la 'jug par mi 'gyur ba sbyin pa la sogs pa'i bar du gcod pa ni rnam pa bzhi ste} चतुर्विधो दानादीनां विबन्धो येन दानादिषु न प्रवर्तते सू.व्या.२०९क/११२; परिपन्थः — {mos pa'i bar du gcod pa la tshigs su bcad pa gsum mo//} अधिमुक्तिपरिपन्थे त्रयः श्लोकाः सू.व्या.१६२ख/५२; व्यवधानम् — {de dang ldan pa brjod na ni bar du gcod pa yod do//} तद्वच्चोदनेऽपि व्यवधानम् प्र.वृ.२८८ख/३२ २. विच्छित्तिः — {rnam par smin pa'i rgyud la bar du gcod pa'i rkyen med na} विपाकसन्तानेऽसति विच्छित्तिप्रत्यये म.टी.२६४ख/११६ ३. अन्तरा प्रतिबन्धः — {bar du gcod pa srid pas 'khrul pa'i phyir ro//} अन्तरा प्रतिबन्धसम्भवेन व्यभिचारात् वा.टी.५४क/६; • वि. आन्तरायिकः — {skye ba la bar du gcod pa'i rgyu ni mi mthun pa'i rgyu yin no//} उत्पत्तावान्तरायिको हेतुर्विरोधहेतुः बो.भू.५३क/६९; {bar du gcod pa dang bar du gcod pa ma yin pa mngon par shes pa nyid} आन्तरायिकानान्तरायिकाभिज्ञत्वम् वि.सू.३ख/३.
bar du gcod pa ma yin pa
वि. अनान्तरायिकः — {bar du gcod pa dang bar du gcod pa ma yin pa mngon par shes pa nyid} आन्तरायिकानान्तरायिकाभिज्ञत्वम् वि.सू.३ख/३.
bar du gcod pa'i chos rnams gzhan du mi 'gyur bar nges pa'i lung bstan pa la mi 'jigs pa
क्रि. अन्तरायं करोति — {blo dang ldan pa dmyal bar gnas pa dus kun tu/} /{byang chub dri med yangs pa'i bar du gcod byed min//} न खलु नरकवासो धीमतां सर्वकालं विमलविपुलबोधेरन्तरायं करोति । सू.अ.१८८क/८५.
bar du bcad
= {bar du bcad pa/}
bar du bcad pa
वि. अन्तरितः — {zan gyi phyir 'du ba'i don du gaN+DI dang gaN+DI chung ngu gnyis ka brdung ngo //} {bar du bcad de'o//} भुक्त्यर्थसन्निपातार्थमुभयोः कटिकागण्ड्योर्दानम् । अन्तरितयोः वि.सू.५६ख/७१.
bar du bcad par mi bya
न अन्तरणम् — {mdzes 'gyur gyi bar chad kyis bar du bcad par mi bya'o//} न सुगतान्तरायेनान्तरणम् वि.सू.५२ख/६७.
bar du chod
= {bar chod/}
bar du chod pa
= {bar chod/}
bar du gnas pa
= {bar na gnas pa/}
bar du dbugs rngub pa
पा. अन्तराश्वासः, आश्वासभेदः — {dbugs rngub pa yang rnam gnyis te/} {gnyis gang zhe na/} {dbugs rngub pa dang bar du dbugs rngub pa'o//} द्वावाश्वासौ । कतमौ द्वौ? आश्वासोऽन्तराश्वासश्च श्रा.भू.८३ख/२२०.
bar du dbugs 'byung ba
पा. अन्तरप्रश्वासः, प्रश्वासभेदः — {dbugs 'byung ba yang rnam pa gnyis te/} {gnyis gang zhe na/} {dbugs 'byung ba dang bar du dbugs 'byung ba'o//} द्वौ प्रश्वासौ । कतमौ द्वौ? प्रश्वासोऽन्तरप्रश्वासश्च श्रा.भू.८३ख/२२०.
bar du ma bsgribs
वि. अतिरोहितः — {rig byed kyis rtogs kun mkhyen gyis/} /{bar chod chos ni rtogs pa bas/} /{bar du ma bsgribs chos sogs kyi/} /{shes pa kho na khyad bcas kyi//} वेदबोधितसर्वज्ञज्ञानाद्धर्मात् तिरोहितात् ।। अतिरोहितधर्मादिज्ञानमेव विशेष्यते । त.स.११७क/१०१३.
bar du ma chod pa
= {bar ma chod pa/}
bar do
= {bar ma do/}
bar sdom
अन्तरोद्दानम् म.व्यु.१४७५ (३०ख).
bar na 'dug pa
वि. अन्तरस्थः — {mche ba'i bar na 'dug pa'i sha yang 'phrog nus na/} {ci phyir 'di yi stobs bsnyems dregs pa bzod par byed//} शक्तः…दंष्ट्रान्तरस्थमपि चामिषमस्य हर्तुं तन्मृष्यते किमयमस्य बलावलेपः ।। जा.मा.२१२क/२४७.
bar na gnas pa
वि. मध्यस्थः — {bar gnas la/} /{yod na dang po bar gyi dang //} मध्यस्थस्यास्ति चेदादौ मध्यया अभि.को.११ख/४.२१; अन्तरवर्ती, ओ र्तिनी — {bdag ni bag mar nye ba yi/} /{bar na gnas pa'i mi mthun phyogs/} /{mtshan mo 'di ni thun brgya dang /} /{ldan pa bzhin du yongs mi 'dzad//} इयं मम समासन्नविवाहान्तरवर्तिनी । न परिक्षीयते वामा शतयामेव यामिनी ।। अ.क.३०१ख/१०८.९१.
bar gnas
= {bar na gnas pa/}
bar snang
१. अन्तरिक्षम्— {bar snang la gnas rdo rje ni/} /{rtse mo lnga pa rnam par bsgom//} अन्तरिक्षगतं वज्रं पञ्चशूलं प्रभावयेत् । गु.स.११५क/५४; अन्तरीक्षम् — {bar snang las/} {rigs kyi bu khyod shar phyogs su song zhig /zhes} {bya ba'i sgra thos par gyur to//} अन्तरीक्षान्निर्घोषः श्रुतोऽभूत्—गच्छ त्वं कुलपुत्र पूर्वस्यां दिशि अ.सा.४२२ख/२३८; {bar snang gi phyogs} अन्तरीक्षप्रदेशः म.व्यु.६४०२ (९१ख); नाकः — {nA ka mtho ris bar snang la} श्री.को.१६४ख २. अन्तरालम् — {de nas nam mkha' bar snang mtha' dag ni/} /{ut+pa la sngon po rab rgyas nags kyi mdangs/} /{bung ba'i khyu yis bzhin du sprin gyi tshogs/} /{ro dang ldan pas g}.{yogs gyur rnam par mdzes//} ततः समस्तं गगनान्तरालमुत्फुल्लनीलोत्पलकाननाभम् । आच्छाद्यमानं सरसैर्बभासे भृङ्गप्रबन्धैरिव मेघसङ्घैः ।। अ.क.३३४क/४२.२१.
bar snang gi sgra
अन्तरीक्षनिर्घोषः — {'chi ba'i dus nye bar gnas pa'i tshe bar snang gi sgra las chos kyi rnam grangs 'di thos so//} मरणकालसमये प्रत्युपस्थिते अन्तरीक्षनिर्घोषादिमं धर्मपर्यायमश्रौषीत् स.पु.१४१क/२२५.
bar snang la gnas pa
वि. अन्तरीक्षावचरः — {bar snang la gnas pa'i lha dad pa dag kyang chos nyan pa'i phyir de'i phyi bzhin 'brang bar 'gyur ro//} अन्तरीक्षावचराश्चास्य देवताः श्राद्धाः पृष्ठतोऽनुबद्धा भविष्यन्ति धर्मश्रवणाय स.पु.१०८क/१७३; आन्तरिक्षः — {bar snang la gnas pa'i lha dang klu dang gnod sbyin dang lha ma yin dang nam mkha' lding dang mi'am ci dang lto 'phye chen po rnams kyang lha'i me tog gi char 'bebs so//} (?) आन्तरिक्षाश्च देवासुरगरुडकिन्नरमहोरगा दिव्यं पुष्पमुत्सृजन्ति अ.श.५८क/४९; अन्तरीक्षवासी म.व्यु.३०७७ (५४ख).
bar pa
= {bar ma/}
bar ba Ti kA
वर्वटिका — {bzhi pa ni sran chung dang nyungs kar dang kaM gu dang tu ba ri ka dang bar ba Ti kA'o//} चतुर्थम्—मसूरिकाः, शुक्लसर्षपाः, कङ्गुः, तुवरिका, वर्वटिका वि.प्र.१४९ख/३.९६.
bar bur
कोलाहलम् — {lhung bzed dang sman dang bar bur dag snod tha dad par gzhug go//} पृथक् स्थविकासु पात्रभैषज्यकोलाहलानि स्थापयेत् वि.सू.७ख/८.
bar ma
• वि. मध्यः — {ba lang gi sgra'i gsal ba dag la blo rnams yul dang dus myur ba dang dal ba dang bar ma la sogs par snang ba'i khyad par tha dad pa gang dag yin pa} गोशब्दव्यक्तिषु या बुद्धयो देशकालद्रुतमध्यविलम्बितादिप्रतिभासभेदभिन्नाः त.प.१३५ख/७२२; मध्यमः — {mtshan mo thun bar ma'am thun tha ma la} रात्र्या मध्यमे वा यामे, पश्चिमे वा यामे श्रा.भू.३०क/७६; {bar ma yi ni ma 'ongs pa'ang //} मध्यमस्याप्यनागताः अभि.को.१४क/४.९०; समः — {skye bo bzang ngan bar ma la/} /{gdugs 'char 'gyur ba ji bzhin du//} उदेति भास्करो यद्वत्समहीनोत्तमे जने । ल.अ.७३ख/२२; • पा. मध्यमः १. स्वरभेदः — निषादर्षभगान्धारषड्जमध्यमधैवताः । पञ्चमश्चेत्यमी सप्त तन्त्रीकण्ठोत्थिताः स्वराः ।। अ.को.१४२ख/१.८.१; मध्यं मातीति मध्यमः । मा माने वर्तने च अ.वि.१.८.१ २. लयभेदः — {myur ba dang bar ma dang dal ba'i stabs rnam pa gsum rab tu gsal bar yongs su bcad de} विस्पष्टो द्रुतमध्यलम्बितपरिच्छिन्नस्त्रिधाऽयं लयः ना.ना.२२७ख/२५ ३. राशिविशेषः — {khyim sum cu rtsa drug la 'di lta ste/} {lug dang}…{bar ma dang}…{tha ma ste} षट्त्रिंशद् राशयः, तद्यथा—मेषः…मध्यम…अधमश्चेति म.मू.१०५क/१४.
bar ma chad pa
अनन्तरम् — {de nyid kyi phyir rtags rnam pa gsum kho na zhes bya ba la sogs pa tshul gsum pa kho na'i rtags bar ma chad par 'chad par 'gyur ro//} अत एव ‘त्रिविधं लिङ्गम्’ इत्यादिना त्रिरूपमेव लिङ्गमनन्तरं वक्ष्यति वा.टी.५१क/३.
bar ma chad pa nyid
नैरन्तर्यम् — {gal te rten brtan pa yang yin la/} {'di dag bar ma chad pa nyid du yang 'gyur na de'i tshe de'i bdag nyid du 'gyur ba yin no//} यदि नैरन्तर्यमाप्यते तदा सात्मीभावः स्थिराश्रयत्वेऽपि प्र.अ.१००ख/१०८.
bar ma chod
= {bar ma chod pa/}
bar ma chod pa
• वि. अव्यवहितः — {de ma thag pa ni bar ma chod pa'o//} अनन्तरम् अव्यवहितम् त.प.३ख/४५२; {de la bar chad dang bcas pa ni gnyen pos bar du chod pa'o//} {bar chad med pa ni gnyen pos bar du ma chod pa ste} तत्र सान्तरः प्रतिपक्षव्यवहितः, व्यन्तरः प्रतिपक्षाव्यवहितः म.टी.२२३क/५५; निरन्तरः — {gang gi tshe mun pa dang bar ma chod pa'i snang ba'i skad cig skyed par byed pa de'i tshe snang ba dang nye ba'i mun pa sel ba med par skyed par byed do//} यदाऽन्धकारनिरन्तरमालोकक्षणं जनयति तदाऽऽलोकसमीपवर्तिनमन्धकारमसमर्थं जनयति न्या.टी.७६ख/१९९; अव्यपेतः — {bar ma chod dang bar chod bdag/} /{yi ge tshogs pa bskor ba ni/} /{zung ldan de yang rkang pa yi/} /{dang po bar mtha' spyod yul can//} अव्यपेतव्यपेतात्मा व्यावृत्तिर्वर्णसंहतेः । यमकं तच्च पादानामादिमध्यान्तगोचरम् ।। का.आ.३३४ख/३.१; • सं. अव्यवधानम् — {bar ma chod par rigs mthun pa thun mong ba'i rnam par nges pa can gyi rnam par gcod pa'i shes pa skyes pa na} अव्यवधानेन सजातीयसाधारणाध्यवसायिनं परामर्शप्रत्ययं जनयद् त.प.२३६ख/९४४.
bar ma do
• सं. अन्तरालम् — {gang bar ma do kho nar 'chi ba yang ma yin la} न तु योऽन्तराल एव म्रियते अभि.भा.१२४क/४३६; • अव्य. अन्तरा — {rang gi don dgos pa mthar ma phyin pa la bar ma do'i gnas 'dor du 'jug pa'o//} अनिष्ठितस्वकार्यस्य चान्तराधिष्ठानपरित्यागः बो.भू.६०क/७८; द्र.— {byang chub sems dpa' de ni bar ma dor chud zos shing yi gsod par 'gyur te} अयं बोधिसत्त्वोऽन्तरा व्यध्वनि संसत्स्यति, व्यवसादमापत्स्यते अ.सा.२५७ख/१४५.
bar ma do'i srid pa
• सं. अन्तराभवः — {sems can zhes bya bar srid min//} सत्त्वाख्या नान्तराभवः अभि.को.७क/३.४; म.व्यु.७६८०; •वि. आन्तराभविकः — {rnam pa bcu ni sems can dmyal ba dang}…{bar ma do'i srid pa dang gzugs can dang gzugs med pa dang} दशविधः । नारकः…आन्तराभविकः रूपी अरूपी बो.भू.१५५क/२००.
bar ma dor gyur
वि. दोलायमानः — {brkam pa dang ni phan btags des yid drangs pa na/} /{snying ni bar ma dor gyur de dang de dag sems//} लोभेन तेन च कृतेन विकृष्यमाणो दोलायमानहृदयो विममर्श तत्तत् ।। जा.मा.१५३ख/१७७.
bar ma dor yongs su mya ngan las 'da' ba
• सं. अन्तरापरिनिर्वृतिः — {bar ma dor yongs su mya ngan las 'da' bas na bar ma dor yongs su mya ngan las 'da' ba ste} अन्तरा परिनिर्वृतिरस्येत्यन्तरापरिनिर्वृतिः अभि.भा. २२क/९४८; • पा. अन्तरापरिनिर्वायी, अनागामिभेदः — {phyir mi 'ong ba de nyid rnam pa lnga yin te/} {bar ma dor yongs su mya ngan las 'da' ba ni srid pa bar ma dor yongs su mya ngan las 'da' ba gang yin pa'o//} स एवानागामी पुनः पञ्चधा भवति — अन्तरापरिनिर्वायी, योऽन्तराभवे परिनिर्वाति अभि.भा.२२क/९४८; अभि.भा.११७ख/४११.
bar ma dor yongs su mya ngan las 'das pa
= {bar ma dor yongs su mya ngan las 'da' ba/}
bar ma pa
= {bar ma/}
bar ma'i 'jig rten gyi khams
मध्यमकलोकधातुः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po gzhan yang stong bar ma'i 'jig rten gyi khams kyi rdul phra rab kyi rdul snyed dag gis chos kyi rnam grangs 'di thos nas} अन्ये च मध्यमकलोकधातुपरमाणुरजःसमा बोधिसत्त्वा महासत्त्वा इमं धर्मपर्यायं श्रुत्वा स.पु.१२३क/१९६; मध्यमो लोकधातुः — {stong chung ngu'i 'jig rten gyi khams de dag stong ni stong gnyis pa bar ma'i 'jig rten gyi khams yin no//} तेषां चूडिकानां लोकधातूनां सहस्रं द्विसाहस्रो मध्यमो लोकधातुः अभि.भा.१५२क/५२८.
bar ma'i srid pa
अन्तराभवः — {ji ltar sgyu ma rmi lam dang /} /{ji ltar bar ma'i srid yin pa/} /{rtag tu goms pa'i sbyor ba las/} /{dkyil 'khor nyid ni de bzhin 'dod//} यथा माया यथा स्वप्नं यथा स्यादन्तराभवम् । तथैव मण्डलं भाति सातत्याभ्यासयोगतः ।। हे.त.१५क/४८.
bar mar gyur pa
अन्तरालम् — {mthong ba'i lam gyi bar mar gyur pa'i phyir ram bzod pa de gnyis kyi bar mar gyur pa'i phyir} ({shes pa bdun} ){de dag kyang mthong ba'i lam yin no//} दर्शनमार्गान्तरालत्वात् । तयोर्वा द्वयोः क्षान्त्योरन्तरालत्वात् । तान्यपि सप्त ज्ञानानि दर्शनमार्गः अभि.स्फु.१८०ख/९३२.
bar mar gnas
= {bar mar gnas pa/}
bar mar gnas pa
• वि. मध्यस्थः — {zhe 'gras pa dang bar mar gnas pa rnams kyi zhes bya ba ni nges pa'i tshig gi tshul brten nas bshad pa yin no//} प्रतिहतमध्यस्थानामिति नैरुक्तं विधिमाश्रित्योक्तम् अभि.स्फु.२८१क/१११४; • सं. माध्यस्थ्यम् — {bar mar gnas pa yin pa'i phyir ro zhes bya ba ni phyogs su ma lhung ba nyid kyis rjes su chags pa yang med} माध्यस्थ्यादिति अपक्षपातित्वेनापि अनुनीतः अभि.स्फु.३०४ख/११७१; {gang gi tshe/} {gser phor bcag nas gdu bur byas pa de'i tshe/} {gser phor don du gnyer ba mya ngan skye la/} {gdu bu don du gnyer ba dga' ba skye zhing gser don du gnyer ba ni bar mar gnas so//} यदा वर्द्धमानकं भंक्त्वा रुचकः क्रियते, तदा वर्द्धमानकार्थिनः शोक उत्पद्यते, रुचकार्थिनः प्रीतिः, सुवर्णार्थिनस्तु माध्यस्थ्यम् त.प.७९ख/६११.
bar med
• वि. अविच्छिन्नः — {de la bar chod par skye ba'i dngos po gang yin pa de ni bar chad dang bcas pa'i shes pa'i rgyu mtshan yin no zhes sbrel lo/} /{gzhan nyid du zhes bya ba ni bar med par skye ba gang yin pa zhes sbyar ro//} तत्र विच्छिन्नं यज्जातं वस्तु तत् सान्तरबुद्धेर्निमित्ततामेतीति सम्बन्धः । अन्यथा चेति अविच्छिन्नम्, यज्जातमिति सम्बन्धः त.प.२८०ख/२७४; अनन्तरः — {snang ba la yang khyad med na/} /{bar bcas bar med ji ltar yin//} प्रतिभासाविशेषश्च सान्तरानन्तरे कथम् । प्र.वा.१२३ख/२.१३८; निरन्तरः — {de nas nor gyis bkur ba 'ongs/} /{grong khyer du yang rab tu zhugs/} /{glang po shing rta'i tshogs rnams kyis/} /{gang gA'i 'gram ni bar med byas//} नगरं च प्रविश्याथ समेत्य धनसम्मतः । चक्रे गजरथानीकैर्गङ्गातीरं निरन्तरम् ।। अ.क.१५६ख/१६.२१; {yun ring rgyu bas bsags pa yi/} /{pha rol med pa'i kun nyon mongs/} /{bar med de yis chos sred khyod/} /{mi ngal lam ci cung zhig smros//} वद धर्मरुचे कच्चिच्चिरसञ्चारसञ्चितैः । तैरपारपरिक्लेशैर्न श्रान्तोऽसि निरन्तरैः ।। अ.क.२२६क/८९.५७; घनं निरन्तरं सान्द्रम् अ.को.२१०ख/३.१.६६; निर्गतमन्तरमत्रेति निरन्तरम् अ.वि.३.१.६६; • अव्य. = {rgyun du} अविरतम्, सततम् — सततानारताश्रान्तसन्तताविरतानिशम् ।। नित्यानवरताजस्रमपि अ.को.१३२ख/१.१.६७; न विद्यते आरतं विरामोऽत्रेति अनारतम्, अविरतम्, अनवरतं च अ.वि.१.१.६७; • सं. नैरन्तर्यम् — {chos bar med par 'byung ba ni rgyun zhes bya la} धर्मनैरन्तर्योत्पत्तिः सन्तान इत्युच्यते त.प.८४ख/६२१.
bar med pa
= {bar med/}
bar med pa nyid
नैरन्तर्यम् — {gzhan gyis rdul phra rab rnams 'byar ba nyid dang bar med pa nyid dang de bzhin du bar dang bcas pa mang pos yongs su bskor ba yin no zhes khas blangs pa yin te} परेण परमाणूनां संयुक्तत्वं नैरन्तर्यं तथा बहुभिः सान्तरैः परिवारणं चेत्यभ्युपगतम् त.प.११५क/६८०.
१. अन्तरालम् — {bar mtshams ma khyab pa nyid kyis/} /{rnam gcod kyang ni nges par 'gyur//} अपूरितान्तरालत्वाद् विच्छेदश्चावसीयते । त.स.८०ख/७४७ २. मर्यादा — {'ga' zhig nges pa'i bar mtshams kyi/} /{gnas skabs nyid du yongs su bshad//} काचिन्नियतमर्यादाऽवस्थैव परिकीर्त्यते । त.स.६८ख/६३७ ३. अन्तरसन्धिः — {de'i mtshan nyid ni gyong grugs dang gas pa dang bris pa dang kha dog gzhan dang bar mtshams dang bar chad dag dgag go//} * > तत्र रूपं चाटस्फोटिलैरवावर्णान्तरसन्धिव्यवधयः वि.सू.१४ख/१६.
bar mtshams bcas pa
वि. सान्तरालः — {de ni gcig nyid phyir steng na/} /{gnas pa 'og tu snang bar 'gyur/} /{des na 'og ni kho na ru/} /{bar mtshams bcad par nyi ma snang //} ऊर्ध्ववृत्तिं तदेकत्वादवागिव च मन्यते । अधस्तादेव तेनार्कः सान्तरालः प्रतीयते ।। त.स.८१क/७५०.
bar mtshams chung ba
अल्पान्तरत्वम् — {ba lang sgra la de yod kyang /} /{myu+ur phyir bar mtshams chung ba'i phyir/} /{lha sbyin la sogs sgra la ni/} /{dbye ba gsal bar rtogs par 'gyur//} शैघ्र्यादल्पान्तरत्वाच्च गोशब्दे सा भवेदपि । देवदत्तादिशब्देषु स्पष्टो भेदः प्रतीयते ।। त.स.९९ख/८८२; {bar mtshams chung ba ni bar chod shin tu chung ba nyid do//} अल्पान्तरत्वं स्वल्पविच्छेदत्वम् त.प.२०६ख/८८२.
bar mtshams med pa
वि. निरन्तरः — {do shal phan tshun reg cing g}.{yo ba yis/} /{lha rnams stug por babs shing zhugs pa yis/} /{bar mtshams med pa'i sa der rgyal pos ni/} /{sgo bzhi rnams su lam nyid thob ma gyur//} अन्योन्यसङ्घट्टविलोलहारैर्घनावहारैस्त्रिदशैर्विशद्भिः । निरन्तरां तां भुवमेत्य राजा द्वारेषु मार्गान्न चतुर्षु लेभे ।। अ.क.१९८क/२२.५६; {bar mtshams med pa'i nam mkha' las/} /{khyab nus sgra tsam la ni med//} न च ध्वनीनां सामर्थ्यं व्याप्तं व्योम निरन्तरम् ।। त.स.८०ख/७४७; निबिडः — {me long gi ngos la bu ga yod pa ma yin te/} {dbyibs kyi yan lag ches bar mtshams med pa nyid yin pa'i phyir ro//} न च दर्पणतलस्य विभागः रन्ध्रमस्ति; निबिडतरावयवसन्निवेशात् त.प.२०८क/१३२.
bar 'dzings pa
वि. मिलितः — {skra sgra sgre can dang}…{bar 'dzings pa dang} गुल्मकेश…मिलित(–) वि.सू.१२क/१३.
bar ring por gnas pa
वि. दूरस्थः — {bar ring por gnas pa gnyis la 'gal ba med pas na nye bar gnas pa dag zlog par byed pa dang /} {bzlog par bya ba'i dngos por gzhag go//} दूरस्थयोर्विरोधाभावाच्च निकटस्थयोरेव निवर्त्यनिवर्तकभावः न्या.टी.७६क/१९९.
bar shi ka
= {bAr shi ka/}
bar shi ki
वार्षिकी, पुष्पभेदः म.व्यु.६१५३ (८८क); द्र. {bAr shi ka/}
१. ऊर्णा — {gzhan yang lnga ste/} {bal dang sha na'i shing bal dang ras bal dang ras ma dang lo ma'i tshogs dag gis bkang ba dag yin no//} अपराण्यपि पञ्चरूपाणि ऊर्णा शाणः कार्पासः कौशेयकानि पर्णकानि । पूरिता भवन्ति वि.व.१८७क/२.११०; श्रा.भू.६४ख/१६०; रोम— {lug gi bal nag po 'ba' zhig dag go//} शुद्धकालकैडकरोम्नाम् वि.सू.२५ख/३१ २. = {la ba} कम्बलः — {gos dang pags pa dang bal la sogs pa la dmar po la sogs pa'i shes pa bzhin no//} यथा—वस्त्रचर्मकम्बलेषु रक्तादिप्रत्ययः त.प.२९१क/२९४.
= {sdom} ऊर्णनाभः, लूता — {bal gyi lte ba ni ba thag pa rkyong ngo //} ऊर्णनाभः मर्कटकः त.प.१९०ख/९६; द्र. {ba rgya ba/} {ba thag/} {ba thag pa rkyong /}
bal gyi lte ba can
= {sdom} ऊर्णनाभः, लूता — {bal gyi lte ba can ci'i phyir rang gi 'bras bu ba rgya la sogs pa la ngo bo nyid kyis 'jug pas cig car mi byed na} ऊर्णनाभः स्वभावतः प्रवृत्तः किमिति स्वकार्याणि जालादीनि युगपन्न करोति त.प.१९२क/१००; लूता स्त्री तन्तुवायोर्णनाभमर्कटकाः समाः । अ.को.१६७क/२.५.१३; ऊर्णं नाभौ यस्य ऊर्णनाभः अ.वि.२.५.१३.
bal gyi la ba
खण्डिका — {de'i 'og tu zangs kyi khu ba rnon pos sbangs nas bal gyi la ba'i yongs su sbyong bas sbyong bar byed do//} ततः पश्चात् तीक्ष्णेनामिषरसेनोत्क्षाल्य खण्डिकापर्यवदापनेन पर्यवदापयति र.व्या.७६ख/५.
bal glang
= {glang po che} हस्ती — {bal glang rin po che} हस्तिरत्नम् का.व्यू.२०८क/२६६; द्विरदः — {bal glang dga' zhes bya ba'i ting nge 'dzin} द्विरदरतो नाम समाधिः का.व्यू.२२२क/२८४.
पा. हस्तिरत्नम्, रत्नविशेषः — {rin po che bdun}…{'khor lo rin po che dang}…{bal glang rin po che dang} सप्त रत्नानि… चक्ररत्नं… हस्तिरत्नम् का.व्यू.२०८क/२६६.
bal glang mo
करिणी म.व्यु.४८०४ (७४क).
bal stan
एरकः, आस्तरणप्रत्यास्तरणविशेषः— {ji ltar yul gzhan dag na 'di lta bu'i gding ba dang dgab pa 'di lta ste/} {bal stan dang shing shun gyi stan dang srin bal gyi stan dang ras bal gyi stan dag mchis pa} तदन्येषु जनपदेष्विदमेवंरूपमास्तरणं प्रत्यास्तरणं तद्यथा एरको मेरको जन्दुरको मन्दुरकः वि.व.३६८ख/२.१६७.
पा. शुद्धकालनैःसर्गिकः, नैःसर्गिकभेदः — {bal nag po 'ba' zhig gi spang ba'o//} ( इति) शुद्धकालनैःसर्गिकः वि.सू.२५ख/३१.
bal po
ना. नेपालः, देशः — {stobs bcu ldan pas bshad pa'i zhing /} /{byang phyogs yod pa'i ri dag dang /} /{kha che dang ni rgya yul dang /} /{bal po de bzhin mang yul dang //} दशबलैः कथिताः क्षेत्राः उत्तरापथपर्वताः । कश्मीरे चीनदेशे च नेपाले काविशे तथा ।। म.मू.१४९ख/६२; = {bal yul/}
bal po se'u
दाडिमम्, फलविशेषः — {de dag tu gzhan bal po se'u dang ma tu lung ga la sogs pa'i rdzas so//} दाडिमबीजपूरकादन्येष्वेषु द्रव्यम् वि.सू.७५ख/९२; यो.श.३ख/४०.
bal po se'u shing
दाडिमवृक्षः म.व्यु.४२११ (६६ख).
bal ba
तालीसः म.व्यु.४२०७ (६६ख); द्र. {bal bu/}
bal ba dza las byas pa
वि. वाल्बजः — {de ni rnam pa bzhi'o/} /{mun dza las byas pa dang bal ba dza las byas pa dang sha na las byas pa dang ras bal las byas pa'o//} चातुर्विध्यमस्य — मौञ्जो वाल्बजः शाणकः कार्पासिक इति वि.सू.९४ख/११३.
ना. नेपालः, देशः — {bal yul gyi ni bdag po dang /} /{ka sha'i lung par gnas pa yi//} नेपालाधिपतेश्चैव खशद्रोणिसमाश्रिताः म.मू.१९९क/२१४; = {bal po/}
bal yul skyes
= {ldong ros} नैपाली, मनःशिला मि.को.५७ख ।
bal la
वल्लः, पुष्पविशेषः म.व्यु.६२१२ (८८ख).
bal la ri
वल्लरी, वाद्ययन्त्रविशेषः — {pi wang dang 'od ma dang bal la ri dang ma ha ti dang su g+ho sha rnams ni rgyud dang bcas pa nyid na'o//} वीणावेणुवल्लरिमहतिसुघोषकानां सतन्त्रीकत्वे वि.सू.४२ख/५४.
bal las byas pa
वि. और्णिकः, ओ का — {gos lhag gang cung zad ci 'chang ba de dag thams cad bal las byas pa sha stag 'chang gi} अतिरेकचीवरं वा सर्वं तदौर्णिकं धारयति श्रा.भू.६७क/१५९; {de ni rnam pa bzhi'o/} /{bal las byas pa dang zar ma las byas pa dang du gu la las byas pa dang ras bal las byas pa'o//} चातुर्विध्यमस्याः —और्णिका क्षौमिका दुकूलिका कार्पासिकेति वि.सू.७३क/९०.
bal se'u
= {bal po'i se'u/}
bal sran
१. माषः — {'bras dang nas dang gro dang sran ma sde'u dang bal sran dang sran chung la sogs pa} शालियवगोधूममुद्गमाषमसूरादि ल.अ.१५४ख/१०२ २. मुद्गः — {til las bal sran skye mi 'gyur/} /{'bras ni nas kyi rgyu las min//} न तिलाज्जायते मुद्गो न व्रीहिर्यवहेतुकः । ल.अ.१८९क/१६०.
bas
• अव्य. इति, हेतौ — {bas zhes bya ba ni rgyu'i don te} इति हेतौ न्या.टी.६७ख/१७१; {bas zhes bya ba ni de bas na zhes bya ba'i don yin te} इति तस्मादर्थे न्या.टी.५३क/११६; • द्र. {'dren pa dar bas kyang} नायकाभ्युदयैरपि का.आ.३१९क/१.१७; {don gyis go bas kyang thams cad mkhyen pa 'grub pa ma yin no//} न चाप्यर्थापत्त्या सर्वज्ञः विद्ध्यति त.प.२७३क/१०१४; {pad ma'i skud pa bas kyang phra/} /{ri bo las kyang shin tu brling /} /{rgya mtsho bas kyang zab pa ste/} /{bde blag tu ni 'thob ma yin//} सूक्ष्मा मृणालतन्तुभ्यो गिरिभ्योऽपि गरीयसी । समुद्रेभ्योऽपि गम्भीरा सा सुखेन न लभ्यते ।। अ.क.१५९क/१७.२६; {'di bas bdag mchog} प्रवरोऽहमितः वि.व.१२६ख/१. १६; {phra ba bas kyang ches phra ba} सूक्ष्मात्सूक्ष्मतरम् अ.सा. ३४ख/१९; {khyod kyi srog bas phangs de la/} /{gnod par byed pa su zhig yod//} को हि प्राणप्रियतरे तवास्मिन् विप्रियं चरेत् ।। जा.मा.१२३ख/१४२; {nor dbang mtshungs pas de la nor/} /{'dod pa bas kyang mngon lhag byin//} धनं धनेशतुल्योऽस्मै वाञ्छिताभ्यधिकं ददौ ।। अ.क.२६क/५२.७०.
bas dgon pa
कान्तारः — {lta ba'i thibs po'i bas dgon par mgo rlag pa} दृष्टिगहनकान्तारप्रस्कन्धे ग.व्यू.१६३क/२४५; द्र. {bas mtha'i dgon pa/}
bas mtha'
१. वनान्तः— {ngan pa'i gos gyon gnyen bshes rnams dang bral/} /{bas mtha'i sa na lus ni skyur te bor//} कुचेलभृद्बन्धुसुहृद्विहीनो वनान्तभूमावपविद्धकायः ।। जा.मा.९६क/१११; प्रान्तरम् — {shing gcig dang ni dur khrod dang /} /{ma mo'i khyim dang mtshan mo dang /} /{yang na dben pa'am bas mtha' ru/} /{bsgom pa bzang por brjod par bya//} एकवृक्षे श्मशाने वा भावना कथ्यते शुभा । मातृगृहे तथा रम्येऽथवा विजने प्रान्तरे ।। हे.त.७क/१८; वनम् — {nga dang gnyen bshes gsol ba 'debs pa rnams/} /{bor nas ci zhig 'dod phyir bas mthar 'gro//} मां याचमानमिति बन्धुजनं च हित्वा किं वा त्वमन्यदभिवीक्ष्य वनं प्रयासि ।। जा.मा.१०६ख/१२३ २. प्रान्तः, ओ तम् — {bas mtha'i mal stan la gnas pa'i rnal 'byor pa} प्रान्तानि शयनासनान्यध्यावसतां योगिनाम् ल.अ.१५४क/१०१; {bas mtha'i gnas mal gyis 'tsho ba} प्रान्तशयनासनभक्ताः अ.श.५३क/४५.
bas mtha' nags
प्रान्तवनम् — {bas mtha' nags su rtag par dga'/} /{byang chub ched du bsam pa rnam par sbyangs//} प्रान्तवने सद नित्य रतोऽहं शोषि(?धि)त आश्र(?श)यु बोधिनिधानम् । रा.प.२३७क/१३३.
bas mtha'i dgon pa
कान्तारः — {khom mi}(?{mi khom} ){shes pa'i bas mtha'i dgon pa thams cad snang bar bya ba la brtson pa} सर्वाक्षणज्ञानकान्तारावभासनायोद्युक्तः ग.व्यू.३८२क/९१; द्र. {bas dgon pa/}
bas mtha'i gnas mal
प्रान्तशय्यासनम् — {ma 'ongs pa'i dus na skad snyan zhes bya ba'i rang sangs rgyas sha stag tu 'gyur te/} {sdug cing phongs pa rnams la snying brtse ba/} {bas mtha'i gnas mal gyis 'tsho ba/} {'jig rten gyi yon gnas gcig pur 'gyur ro//} अनागतेऽध्वनि वर्णस्वरा नाम प्रत्येकबुद्धा भविष्यन्ति हीनदीनानुकम्पकाः प्रान्तशयनासनभक्ता एकदक्षिणीया लोकस्य अ.श.५३क/४५; प्रान्तं शय्यासनम् म.व्यु.२९८८ (५३ख).
bas mtha'i gnas mal gyis 'tsho ba
वि. प्रान्तशयनासनभक्तः — {rang sangs rgyas sdug cing phongs pa rnams la snying brtse ba/} {bas mtha'i gnas mal gyis 'tsho ba 'jig rten gyi yon gnas gcig pu rnams 'jig rten du 'byung ste} प्रत्येकबुद्धा लोक उत्पद्यन्ते हीनदीनानुकम्पकाः प्रान्तशयनासनभक्ता एकदक्षिणीया लोकस्य अ.श.११८ख/१०८; अ.श.५३क/४५.
bas mtha'i gnas mal bsten pa
वि. प्रान्तशय्यासनिकः — {de la dge slong dgon pa pa bas mtha'i gnas mal bsten pa gang yin pa} तत्र ये भिक्षवः आरण्यकाः प्रान्तशय्यासनिकाः शि.स.३६ख/३५.
bas mtha'i gnas mal la dga' ba
वि. प्रान्तशयनासनभक्तः — {'jig rten du rang sangs rgyas dman pa dang ngan pa la snying brtse ba can bas mtha'i gnas mal la dga' ba 'jig rten gyi yon gnas gcig pu dag 'byung bar 'gyur ro//} प्रत्येकबुद्धा लोके उत्पद्यन्ते हीनदीनानुकम्पकाः प्रान्तशयनासनभक्ता एकदक्षिणीया लोकस्य वि.व.१९२ख/१.६७.
bas mtha'i gnas mal la mngon par dga' ba
पा. प्रान्तशय्यासनाभिरतिः, अजानेयगतिभेदः — {yul 'khor skyong}…{bzhi po 'di dag ni cang shes kyi 'gros}… {bas mtha'i gnas mal la mngon par dga'} चतस्र इमा राष्ट्रपाल आजानेयगतयः… प्रान्तशय्यासनाभिरतिः रा.प.२३४क/१२८.
bas pa
=( {zad pa} इत्यस्य प्रा.) क्षयः — {mgon khyod yon tan mi bas kyang /} /{bdag gi zho sha bas 'tshal bas/} /{des na 'jigs pa mchis slad du/} /{glo ba la ni bcags bzhin mchis//} अक्षयास्ते गुणा नाथ शक्तिस्तु क्षयिणी मम । अतः प्रसङ्गभीरुत्वात् स्थीयते न वितृप्तितः ।। श.बु.११६क/१५०.
bas par gyur
क्रि. क्षपयति — {de ltar mang du rnam par sems pa yis/} /{mgon po gdugs dang mtshan yang bas par gyur} रात्रिंदिवानि क्षपयामि नाथ भूयिष्ठ सो एव विचिन्तयन्तः । स.पु.२५ख/४५.
bas par 'gyur
क्रि. प्रतिनामयिष्यति — {sems bde bar gdugs mtshan bas par 'gyur ba dang} सुखचित्तो रात्रिं दिवा प्रतिनामयिष्यति सु.प्र.३०ख/६०.
bas par ma gyur
अकर्षणम् — {mtsho chen chab ni bas par ma gyur kyang /} /{skye bo'i gdung ba rab tu zhi bgyid ltar//} अकर्षणेनैव महाह्रदाम्भसां जनस्य तर्षाः प्रशमं व्रजन्ति ह ।। श.बु.११६क/१५२.
bas 'tshal ba
वि. क्षयिणी — {mgon khyod yon tan mi bas kyang /} /{bdag gi zho sha bas 'tshal bas//} अक्षयास्ते गुणा नाथ शक्तिस्तु क्षयिणी मम । श.बु.११६क/१५०.
bA ga dA
ना. वागदा, नगरम् — {lha rnams dag dang lha min kla klo rnams kyi 'khrug pa drag po sa gzhi'i gnas bA ga dA rnams su 'byung bar 'gyur te/} {de nas rdzogs ldan gyi dus 'jug par 'gyur ro//} देवानां दानवानां म्लेच्छानां क्षितितलनिलये वागदायां नगर्यां रौद्रयुद्धं भविष्यति । ततः कृद्युगप्रवेशो भविष्यति वि.प्र.२०३क/१.८९.
bA tA ma
वातामः, फलविशेषः — {rgun 'brum dang bal po se'u dang 'bra go dang star ga dang bA tA ma dang} द्राक्ष्यदाडिमखर्जूराक्षोटवाताम(–) वि.सू.७८ख/९५.
bA na ri
वानरी — {gze ma k+Shu ra dang ni rtsa ba brgya pa/} /{bA na ri nA ga ba lA ba lA/} /{phye ma 'o thug byas 'di btung bar bya/} /{de yis 'khrig pa lan brgyar nus pa yin//} गोक्षुरकः क्षुरकः शतमूली वानरी नागबलाऽतिबला च । चूर्णमिदं पयसा निशि पेयं यस्य गृहे प्रमदाशतमस्ति ।। यो.श.६ख/९६.
bA rA na sI
= {bA rA Na sI/}
bA rA Na sI
ना. वाराणसी, नगरम् — {de nas bcom ldan 'das kyis de'i phyi de nyin gyi snga dro sham thabs dang chos gos gsol te lhung bzed bsnams nas bA rA Na sI phyogs kyi ka shi rnams kyi grong rdal ga la ba der rgyu zhing gshegs te} अथ भगवांस्तस्या एव रात्रेरत्ययात्पूर्वाह्णे निवास्य पात्रचीवरमादाय येन वाराणसी काशीनां नगरं तेन चारिकां प्रक्रान्तः अ.श.२४ख/२१; {bcom ldan 'das yul bA rA Na sI na drang srong lhung ba ri dwags kyi gnas na bzhugs so//} भगवान् वाराणस्यां विहरति स्म ऋषिपतने मृगदावे अभि.स्फु.२०९ख/९८३; {lam rgyas spro ba sgrub byed kyis/} /{rab mchog mkhas pa dga' ba'i sa/} /{bA rA Na sI zhes pa'i grong /} /{mtho ris sde yis 'tshams gyur yod//} अस्ति विस्तीर्णमार्गस्य स्वर्गवर्गावधिर्विधेः । पुरी वाराणसी नाम कौशलोत्कर्षहर्षभूः ।। अ.क.५६क/६.३१; {mi sbyin gyis ni 'phral la de'i/} /{lus kyi legs par bya ba byas/} /{ka t+yA ya na zhes thob nas/} /{grub slad wa ra Na sIr song /} शरीरसत्क्रियां तस्य कृत्वा सपदि नारदः । ययौ वाराणसीं सिद्ध्यै लेभे कात्यायनाभिधाम् ।। अ.क.२१२क/२४.५०.
bA rA Na sI'i
वाराणसेयः — {nang gzugs med par 'du shes pas phyi rol gyi gzugs dmar po}…{dper na ban du dzi ba ka'i me tog gam/} {yul bA rA Na sI'i ras phun sum tshogs pa}…{mthong} अध्यात्ममरूपसंज्ञी बहिर्धा रूपाणि पश्यति लोहितानि…तद्यथा बन्धूकपुष्पं सम्पन्नं वा वाराणसेयं वस्त्रम् अभि.स्फु.३०८ख/११८०.
bA rA hi
वाराही, ओषधिविशेषः — {lcam pa'i lo ma dang shung ti dang sman bA rA hi rnams gcig tu byas te}…{sbyin sreg byas na} सौवर्चलां शतपुष्पां वाराहीं चैकतः कृत्वा जुहुयात् म.मू.२२४ख/२४४.
bA la ha
= {ba la ha/}
bA lo k+Sha
ना. बालोक्षः, देशः — {de nas bA lo k+Sha zhes pa'i/} /{yul du de bzhin gshegs pa byon/} /{lus ngan gyis bzhin tshong dpon ni/} /{legs par rab sad ces pas mchod//} अथ बालोक्षनामानं देशं प्राप्तस्तथागतः । श्रेष्ठिना सुप्रबुद्धेन कुबेरेणेव पूजितः ।। अ.क.४५ख/५७.६.
bA lo k+Shi ya
ना. बालोक्षीयः, स्तूपः — {de nas bA lo k+Sha zhes pa'i/} /{yul du de bzhin gshegs pa byon/}…/{bA lo k+ShI ya zhes pa yi/} /{mchod rten rin chen 'bar ba byas//} अथ बालोक्षनामानं देशं प्राप्तस्तथागतः ।…बालोक्षीयाभिधं स्तूपं रत्नदीप्तं न्यवेशयत् ।। अ.क.४६क/५७.८.
bA sha ka
वासकः, वृक्षविशेषः — {bA sha ka dang ko sha ta ki dang pa to la dang nim pa dang sapa ta par+Na'i 'dab ma dag go//} वासककोशातकीपटोलनिम्बसप्तपत्रपत्राणि वि.सू.७५ख/९३; वृषः — {kaN+Da ka ri sle tres ba sha ka/} /{phye ma zhun mar la bskol grub pa de/} /{'thungs pas tshad rnying lud gzer dbugs mi bde/} /{me drod zhan pa'i pho ba'i nad la phan//} सर्पिःगुडूचीवृषकण्टकारिक्वाथेन कल्केन च सिद्धमेतत् । पेयं पुराणज्वरकासशूलश्वासाग्निमान्द्यग्रहणीगदेषु ।। यो.श.३ख/४६; वासा — {byi tsher par+pa ta ka a ru ra/} /{ba sha hong len tig ta pri yang ku/} /{ka ra cher btab bskol ba'i thang 'thungs pas/} /{skom dang khrag mkhris rims dang tshad ldan 'joms//} दुरालभापर्पटकप्रियङ्गुभूनिम्बवासाकटुरोहिणीनाम् । क्वाथं पिबेत् शर्करयाऽवगाढं तृष्णास्रपित्तज्वरदाहयुक्तः ।। यो.श.२क/११; आटरूषकः — {sle tres gla sgang byi tsher bca' sga dang /} /{byi tsher gla sgang tig ta par+pa ta/} /{ba sha ka byi tsher bca' sga gla sgang rnams/} /{bskol thang rlung mkhris bad kan rims la btung //} छिन्नोद्भवाम्बुधरधन्वयवासविश्वैः दुःस्पर्शपर्पटकमेघकिराततिक्तैः । मुस्ताटरूषकमहौषधधन्वयासैः क्वाथं पिबेदनिलपित्तकफज्वरेषु ।। यो.श.१क/६.
bA sA
= {bA sha ka/}
bAr shi ka
वार्षिकम्, पुष्पभेदः — {me tog tsam pa ka dang} …{bAr shi ka dang}… {nA ga ge sar la sogs pa'i me tog gis} चम्पक…वार्षिक…नागकेसरादिभिः पुष्पैः म.मू.१३८क/४९; {de lta bu ni 'dzam bu gling gi me tog bar shi ka dang me tog dza ti dang me tog su ma na la stsogs pa me tog gi rnam pa thams cad la yang med do//} स सर्वजम्बुद्वीपे सर्ववार्षिकाजातिसुमनादीनां पुष्पजातीनां न संविद्यते ग.व्यू.३१६ख/४०१; द्र. {bar shi ki/}
bi kra ma pu ri
ना. विक्रमपुरी, नगरम् श.को.८६९.
bi kra ma shi la
ना. विक्रमशीलः, बौद्धविहारः श.को.८६९.
bi khyA ta de ba
ना. विख्यातदेवः, आचार्यः — {bi khyA ta de bas thugs rje chen po'i grub pa thob pa'i gtam rgyud} ( विख्यातदेवमहाकारुणिकसिद्धिलाभाख्यानम्) क. त.४३४१.
bi tang
= {bi DaM ga/}
bi dang ga
= {bi DaM ga/}
bi di sha
ना. विदिशा, नगरम् — {de yi byang phyogs gzhi la bi di sha zhes mchod cha rgyal po'i khab tu myur song nas//} तेषां दिक्षु प्रथितविदिशालक्षणां राजधानीं गत्वा सद्यः मे.दू.३४३ख/१.२५.
bi du la
विदुलः १. वेतसः — {dgon pa'i nags tshal chen po shing sA la dang}…{bi du la dang ni tsu la mang po dang} साल…विदुलनिचुलक्षुपबहुले…महत्यरण्यवनप्रदेशे जा.मा.१५०ख/१७४; अथ वेतसे ।। रथाभ्रपुष्पविदुलशीतवानीरवञ्जुलाः । अ.को.१५६क/२.४.३०; विदोल्यते वायुवेगेनेति विदुलः । दुल उत्क्षेपे अ.वि.२.४. ३० २. अम्बुवेतसः — द्वौ परिव्याधविदुलौ नादेयी चाम्बुवेतसे ।। अ.को.१५६क/२.४.३०; विदोल्यतेऽम्भसीति विदुलः अ.वि.२.४.३०.
ना. विनता, गरुडमाता — {bi na ta las skyes pa} वैनतेयः ना.ना.२५२क/२४२.
bi na ta las skyes pa
= {mkha' lding} वैनतेयः, गरुडः — {dung gi gtsug 'di 'dab chags bdag po'i kha las bskyabs shing bi na ta las skyes pa btul} त्रातोऽयं शङ्खचूडः पतगपतिमुखाद् वैनतेयो विनीतः ना.ना.२५२क/२४२.
bi dza pu ra
बीजपूरकः — {'bras bur 'dra ba las bi dza pu ra'i khu ba ni mkhris pa skyed la/} {skyu ru ra'i khu ba ni zhi bar byed} अम्लत्वे तुल्ये बीजपूरकरसः पित्तं जनयति, आमलकरसस्तु शमयति अभि.स्फु.२५३ख/१०६०.
bi shA lA
विशाला, इन्द्रवारुणी— {skyer rtsa 'bras bu gsum dang bI shA la/} /{skyer rtsa phye mar byas la nges par bskol/} /{thang la sbrang rtsi ldan pa 'thungs pa yis/} /{gcin kha snyi ba'i nad skyes ma lus 'joms//} फलत्रिकं दारुनिशां विशालां मुस्तां च निष्क्वाथ्य निशां सकल्कम् । पिबेत् कषायं मधुसंयुतं च सर्वप्रमेहेषु समुत्थितेषु ।। यो. श.२क/१४.
bi shwA ka rma
ना. विश्वकर्मा, देवशिल्पी — {de nas lha yi bdag po'i bkas/} /{bi shA ka rmas de gnas su/} /{'od ldan rin chen mchod sdong ni/} /{bsod nams bzhin du mtho ba bsgrubs//} ततः सुरपतेर्वाक्याद्विश्वकर्मा तदालये । भास्वरं विदधे रत्नयूपं पुण्यमिवोन्नतम् ।। अ.क.१५५ख/१६.९.
bi shwA na ra'i bu
= {me} वैश्वानरः, अग्निः मि.को.१४५ख ।
bin d+h+ya
ना. विन्ध्या, पीलवम् — {'thung gcod grong khyer gyi dang yang /} /{'thung gcod grong gi mthar gnas pa/} /{ca ri tra dang ko sa la/} /{bin d+h+ya gzhon nu'i grong khyer ro//} पीलवं च ग्रामान्तस्थं पीलवं नगरस्य च । चरित्रं कोशलं चैव विन्ध्याकौमारपौरिका । हे.त.८क/२४.
वि. बिम्बोष्ठः — {mi dbang seng ge'i 'gram pa rang byung bim pa'i sgros//} सिंहहनु नरेन्द्रो बिम्बोष्ठः स्वयम्भूः रा.प.२४९ख/१५०.
bim ba
= {bim pa/}
bil ba
१. बिल्वः, वृक्षविशेषः — बिल्वे शाण्डिल्यशैलूषौ मालूरश्रीफलावपि । अ.को.१५६क/२.४.३२; बिलति कुष्ठरोगमिति, सेवकस्य पापं हिनस्तीति वा बिल्वः । बिल भेदने अ.वि.२.४.३२; श्रीफलः — {shing bil ba'i yam shing} श्रीफलकाष्ठसमिधानाम् म.मू.११८क/२७ २. = {bil ba'i 'bras bu} बिल्वम्, बिल्वफलम् मि.को.५९ख ।
bil ba can
ना. बिल्वकः, स्थानम्— {rang gi} (?{gang ga} ) {sgo nas ku sha 'khyil/} /{bil ba can dang sngon po'i ri/} /{ka na kha la'i 'jug ngogs su/} /{khrus byas yang 'byung srid ma yin//} गङ्गाद्वारे कुशावर्ते बिल्वके नीलपर्वते । स्नात्वा कणखले तीर्थे सम्भवेन्न पुनर्भवः ।। प्र.अ.१७५ख/५२७.
bisha karma
= {bi shA ka rma/}
biSh+Ti
विष्टिः — {'dir dge ba'i las la dkar po'i lnga pa dang bcu pa dang bco lnga pa biSh+Ti spangs nas sa sbyang bar bya ste} इह शुभकर्मणि शुक्लपञ्चम्यां दशम्यां पञ्चदश्यां विष्टिं वर्जयित्वा भूमिं शोधयेत् वि.प्र.१०७ख/३.२९.
biSh+Nu kAn+tA
विष्णुकान्ता, ओषधिविशेषः — {'dir tshangs ma zhes pa ni brah+ma daN+Di ste cha gnyis dang sred med ma ni biSh+Nu kAn+tA ste cha gcig dang drag mo zhes pa ru Ta dza TA ste cha gsum dang dbang phyug ma ni rab tu grags pa ste cha bzhi dang mchog gi dbang phyug ma ni de ba dA li ste cha lnga'o zhes pa dang po'i dgod pa'o//} इह ब्राह्मीति ब्रह्मदण्डी भाग २, नारायणी विष्णुक्रान्ता भाग १, रौद्रीति रुद्रजटा भाग ३, ईश्वरी प्रसिद्धा भाग ४, परमेश्वरी देवदाली भाग ५ । इति प्रथमपातः वि.प्र.१४९क/३.९६.
bIr+ya ldan pa
वि. = {khu ba ldan pa} वीर्यवान्— {gzhan la bsnun nas skyes bu ni/} /{bi r+ya ldan pa'i bi shra n+ta/} /{de lta bu sogs lam dag ni/} /{gnyis ka la yang bsngags ma yin//} परं प्रहत्य विश्रान्तः पुरुषो वीर्यवानिति । एवमादि न शंसन्ति मार्गयोरुभयोरपि ।। का.आ.३२०ख/१.६७.
bu
१. पुत्रः — {de dang yun ring rtses pa las/} /{dus su bu ni de yis thob//} रममाणा चिरं तेन काले पुत्रमवाप सा ।। अ.क.१४६क/१४.८३; पुत्रकः — {bu legs so legs so//} साधु साधु पुत्रक जा.मा.७१ख/८३; तनयः — {de ltar gyur pa de yang mi ma yin pas byas pa yin par bsams nas bu de bsrung ba'i phyir} स तं विधिममानुषकृतमिति मन्यमानस्तस्य तनयस्य रक्षार्थम् जा.मा.२०१क/२३३; सुतः — {de bzhin pha dang ma dang gnyen bshes rnams/} /{bu dang gnyen po rnams la legs mi gnas//} तथा न माता न पिता न बन्धवः सुतेषु बन्धुष्वपि सुव्यवस्थिताः ।। सू.अ.१५०ख/३४; सूनुः — {sngon ni khyim bdag cig gi bu/} /{dbul ba las ni 'bangs nyid gyur//} पुरा गृहपतेः सूनुर्दारिद्र्याद् दासतां गतः । अ.क.१५८ख/१७.१४; आत्मजः — {bu ni bsad las chang 'tshong mas/} /{rtsod la mtshungs pa'i chags pa ni//} (?) शौण्डिकेनाऽऽत्मजवधाद्दीक्षितं तुल्यनिग्रहम् । अ.क.१६१क/१७.४८; सन्तानः — {bu 'tsho ba la'o//} सन्तानधारणे वि.सू.५३क/६७; अपत्यम् — {bu la byams pa yang shin tu che ba'i phyir ro//} अपत्यस्नेहाधिमात्रतया सू.व्या.१८९क/८६; प्रजा — {skye dgu rnams bdag gi bu bzhin du skyong bar gyur to//} स्वा इव प्रजाः प्रजाः पालयति स्म जा.मा.७क/७; दायादः — दायादौ सुतबान्धवौ अ.को.२२४ख/३.३.८९; दीयत इति दायो धनम् । तथाभूतं रिक्थमप्रतिबन्धमादत्त इति दायादः पुत्रः अ.वि.३.३.८९; नन्दनः — {de mthong nyid na klu yi bu/} /{yongs su gdung ba btang bar gyur//} तं विलोक्यैव तत्याज सन्तापं नागनन्दनः । अ.क.७०ख/६०.२२ २. बालः — {bu la mnyes gshin pa'i/} /{ma dris} माद्री…बालवत्सला अ.क.२०६क/२३.३४; शिशुः — {bu de byis pa nyid la yang /} /{gang tshe stobs ldan rlung ltar mgyogs/} /{de tshe ma yis de yi ming /} /{myur 'gro zhes par bsgrubs par gyur//} बलवान् मरुदुद्भवः स बाल्येऽपि यदा शिशुः । तदा माता तस्य संज्ञां शीघ्रग इत्यसाधयत् ।। अ.क.१४६क/१४. ८३; दारकः — {zhe sa dang bcas par khyim thab la bu gnyis gar mchis zhes dris so//} यथोपचारपुरःसरं भर्तारमभिगम्य क्व दारकाविति पप्रच्छ जा.मा.५७ख/६७; वत्सः— {bu chen po dang} महावत्सेन च ग.व्यू.३१४ख/३६; पोतः — {sdug ma 'di ni bkres pa yi/} /{sdug bsngal dag las bu zar brtson//} इयं वराकी क्षुद्दुःखादुद्यता पोतभक्षणे । अ.क.१७ख/५१.३७; पोतकः — {bkres pa yis ni gzir ba 'di/} /{zhag bdun dag na btsa' bar 'gyur/} /{rang gi bu ni za ba la/} /{rkam pa drag po'ang 'byung bar 'gyur//} प्रसवोऽस्याः क्षुधार्तायाः सप्ताहेन भविष्यति । स्पृहा चोत्पत्स्यते तीव्रा निजपोतकभक्षणे ।। अ.क.१७क/५१.३३; शावकः — {ri dwags bu} मृगशावकः अ.क.१२३क/६५.५६ ३. गर्भः — {bu dang po de ni mngal nyid na 'dug bzhin no//} स प्रथमगर्भो मातुरुदरस्थ एव अ.श.२५४ख/२३४; {gang las bu chags pa shes pa dang} यस्य सकाशाद्गर्भोऽवक्रामति तं जानाति अ.श.८ख/७; ४. वत्स, सम्बोधने — {slob ma la smras pa bu bu/'khor} {ba yon tan med la ltos//} शिष्यमुवाच—वत्स वत्स । पश्य संसारनैर्गुण्यम् जा.मा.४ख/३ ५. = {bu ga/}
bu kha
= {bu ga/}
bu ga
विवरम् — {sgo gseb kyi bu ga na gnas pa'i nor bu'i dbyibs kyi khyad par can} कुञ्चिकाविवरविहितमणिसंस्थानविशेषायाम् प्र.अ.२०४ख/२१८; {'ching ba'i khang pa'i bu ga yi/} /{snang ba dag gis tshim par byas//} बन्धनागारविवरालोकैराप्यायनं व्यधात् ।। अ.क.३७७ख/४४.१३; छिद्रम् — {rgya mtshor gnya' shing bu ga ru/} /{rus sbal mgrin pa chud pa ltar//} महार्णवयुगच्छिद्रकूर्मग्रीवार्पणोपमम् ।। श.बु.११०क/५; बिलम् — {sna'i bu ga gcig tu gyur na shin tu mi mdzes par 'gyur ro//} एकनासिकाबिलसम्भवात् महद् वैरूप्यं स्यात् अभि.भा. ३५क/५५; रन्ध्रम् — {me long gi ngos la bu ga yod pa ma yin te/} {dbyibs kyi yan lag ches bar mtshams med pa nyid yin pa'i phyir ro//} न च दर्पणतलस्य विभागः रन्ध्रमस्ति; निबिडतरावयवसन्निवेशात् त.प.२०८क/१३२; सुषिरम् — {skye ba po dag lus ni bu ga mang zhing 'chi dang rga ba'i gnas gyur pa/} /{mthong nas} जन्तूनां निलयं अनेकसुषिरं मृत्युं जरां चाश्रितं दृष्ट्वा ल.वि.१०४क/१५०; शुषिरम् — {de ci da ni bu ga yin pa tsam gyis pus mos btsang ngam} तत्किमिदानीं शुषिरमित्येव जानुप्रवेशः प्र.अ.३८क/४३; पुटः, टम् — {gang gi rna ba'i bu gar yang /} /{bshad pa 'di ni grag 'gyur ba//} येषामिदं कर्णपुटे देशितं संप्रविश्यति ।। सु.प्र.२ख/३; कुहरम् — अथ कुहरं शुषिरं विवरं बिलम् ।। छिद्रं निर्व्यथनं रोकं रन्ध्रं श्वभ्रं वपा सुषिः । अ.को.१४५ख/१.९.१; प्राण्यादिकं कुत्सितं कृत्वा हरतीति कुहरम् । हृञ् हरणे अ.वि.१.९.१; रोकम् श्री.को.१६४ख ।
bu ga can
वि. शुषिरम् — {snod rdol ba dang bu ga can gyis gzung bar mi nus so//} नापि च्छिद्रशुषिरभाजनेन शक्यं सन्धारयितुम् ग.व्यू.३२३क/४०५.
bu gar gzhug pa
=*माटनिका — {de dag gi tshad ni bu gar gzhug pa'i phyogs ma gtogs par khru gang ngo //} हस्त एष माटनिकाप्रदेशवर्ज्यानां प्रमाणम् वि.सू.४७ख/६०.
bu gu
छिद्रम् — {bu gu'i lhan par bu ram dang rgya skyegs kyi tshigs ma dang spra tshil dang ro nye dang tshon mo steng dag mi bzang ngo //} छिद्रस्यैतदसाधु गुडजतुसिक्थत्रपुशीसैः वि.सू.७ख/८; रन्ध्रम् — {bu gur lung byas te'o//} संगृह्य रन्ध्रे वि.सू.३८ख/४८; विवरम् — {nang pad+ma'i bu gu lta bu dang ldan pa} पुष्करवदन्तरविवरम् वि.सू.३८ख/४८; बिलम् — {bshang ba'i lam gyi bu gu'i sbubs kyi mtha' yan chad do//} वर्चोमार्गस्य बिलगण्डिकान्तात् वि.सू.१३क/१४.
bu gu can
वि. छिद्रितः — {dang po nas byas pa'am bum pa la sogs pa'i snod bu gu can no//} आद्यकृतत्वं कर्परं वा घटादेश्छिद्रितम् वि.सू.३९क/४९.
bu gu bya
छिद्रणम् — {byas zin nas bu gu mi bya'o//} न कृते छिद्रणम् वि.सू.७०ख/८७.
bu gu'i nye 'khor
उपछिद्रम् — {steng du bu gu'i nye 'khor du rkang rten dag gzhug go//} पादकयोरुपछिद्रमुपरि दानम् वि.सू.८१क/९८.
bu gu'i sbubs
बिलगण्डिका — {bshang ba'i lam gyi bu gu'i sbubs kyi mtha' yan chad do//} वर्चोमार्गस्य बिलगण्डिकान्तात् वि.सू.१३क/१४.
bu rgyud
तोकम् — {to kaM bu rgyud bu dang ni/} /{ri mo dang ni rgyab 'jog gsum//} श्री.को.१६४ख ।
वि. एकपुत्रः — {bu gcig pa la bya ba bzhin du rgyal srid bskyangs so//} एकपुत्रमिव राज्यं कारयति अ. श.९०क/८१; एकपुत्रकः — {byang chub sems dpa' ni sems can thams cad la bu gcig pa bzhin du sdug pa dang ldan pa'i sems kyis sems snyoms pa yin} बोधिसत्त्वः सर्वसत्त्वेषु एकपुत्रक इव प्रेमसहगतेन चित्तेन समचित्तो भवति बो.भू.१५०ख/१९४; {bu gcig pa sdug pa la bya ba bzhin du} प्रियैकपुत्रकमिव अ.श.१०५क/९४.
bu chags
= {bu chags pa/}
bu chags pa
• क्रि. गर्भोऽवक्रामति — {gang las bu chags pa shes pa dang} यस्य सकाशाद्गर्भोऽवक्रामति तं जानाति अ.श.८ख/७; • वि. आपन्नसत्त्वा — {des bu chags par rig nas bu'i rim gro bya ba'i phyir khang bzangs kyi steng du nyam rangs su bzhag ste} आपन्नसत्त्वां चैनां विदित्वोपरिप्रासादतलगतामयन्त्रितां धारयति अ. श.९क/८; • भू.का.कृ. आपन्नसत्त्वा संवृत्ता — {de rtse zhing dga' la dga' mgur spyod pa las phyi zhig na chung ma la bu chags} तस्य क्रीडतो रममाणस्य परिचारयतः कालान्तरेण पत्नी आपन्नसत्त्वा संवृत्ता अ.श.१०३क/९३; गर्भोऽवक्रान्तः — {bu chags pa shes pa dang} गर्भमवक्रान्तं जानाति अ.श.८ख/७.
bu chen po
ना. महावत्सः, भिक्षुः — {dge slong drug bcu tsam gyis bskor cing}…{'di ltar dge slong rgya mtsho'i blo dang}…{bu chen po dang} षष्टिभिर्भिक्षुभिः परिवृतः…यदुत सागरबुद्धिना च भिक्षुणा… महावत्सेन च ग.व्यू.३१४ख/३६.
bu stong gi tshogs kyis bskor ba
वि. पुत्रसहस्रपरिवृतः — {'khor los sgyur ba'i rgyal po bu stong gi tshogs kyis bskor ba lta bu} चक्रवर्तीव पुत्रसहस्रपरिवृतः अ.श.५७ख/४९.
bu thu bo
ज्येष्ठपुत्रः — {sgra gcan 'dzin 'di nga yi bu thu bo//} अयं ममा राहुल ज्येष्ठपुत्रः स.पु.८२ख/१३९.
bu dang po
प्रथमगर्भः — {bu dang po de ni mngal nyid na 'dug bzhin no//} स प्रथमगर्भो मातुरुदरस्थ एव अ.श.२५४ख/२३४.
bu 'dod
= {bu 'dod pa/}
bu 'dod pa
वि. पुत्राभिनन्दी — {de bu med de/} {bu 'dod pa'i phyir gu lang dang chu lha dang ku ber dang brgya byin dang tshangs pa la sogs pa dang lha'i khyad par gzhan dag la yang gsol ba 'debs te} सोऽपुत्रः पुत्राभिनन्दी शिववरुणकुबेरशक्रब्रह्मादीनन्यांश्च देवताविशेषानायाचते अ.श.९८ख/८८; अ.श.६३ख/५५.
bu pho
पुत्रः — {de rtse bar byed dga' bar byed dga' mgur spyod par byed kyang bu pho yang med bu mo yang med} तस्य क्रीडतो रममाणस्य परिचारयतो न पुत्रो न दुहिता वि.व.२५१ख/२.१५४; सुतः — {rang gi bu pho bu mo chung ma sdug/}…{btang} दुहितृस्वसुताः प्रियभार्याः त्यक्त रा.प.२३७क/१३३.
bu phrug
= {phru gu} डिम्भः, पोतः — {phru gu bu tsha a rba ka/} /{bu phrug dang ni pri thu ka/} /{gsar skyes shi shu zhes bya 'o//} पोतः पाकोऽर्भको डिम्भः पृथुकः शावकः शिशुः । अ. को.१६९क/२.५.३७; गमनाय डयते डिम्भः । डीङ् विहायसा गतौ अ.वि.२.५.३७.
bu byung
वि. प्रसूता — {stag mo bu byung nas zhag bdun lon pa zhig bu lngas bskor te}…{mthong ngo //} एकां व्याघ्रीं ददृशुः सप्ताहप्रसूतां पञ्चसुतपरिवृताम् सु.प्र.५४ख/१०८.
bu ma skyes pa
वि. अजातपुत्रः — {blo gros chen po bu ma skyes par pha zhes gdags pa dang 'dra bar rtog pa pa rnams kyi rim gyis 'jug pas 'brel pa'i tshul yang mi rung ngo //} अजातपुत्रपितृशब्दवन्महामते क्रमवृत्तिसम्बन्धयोगा न घटन्ते तार्किकाणाम् ल.अ.८८ख/३५; अप्रसूता — {bu mo gzugs mdzes shing rgyan thams cad dang ldan pa bu ma skyes pa brgyad dang} कन्यकाभिः सुरूपाभिः सर्वालङ्कारयुक्ताभिरप्रसूताभिरष्टभिः वि.प्र.१५५क/३.१०४.
bu ma byung
क्रि. न प्रसूयते — {de de dang rtse zhing dga' la dga' mgur spyod pa las chung ma la bu chags nas bu ma byung} तस्य क्रीडतो रममाणस्य परिचारयतः पत्नी आपन्नसत्वा संवृत्ता, न प्रसूयते अ.श.२५४ख/२३३.
bu mang
= {nye shing} बहुसुता, शतावरी मि.को.५८क ।
bu med
= {bu med pa/}
bu med pa
वि. अपुत्रः — {bu med pa bu rnyed pa dang dbul pos nor gyi gter mthong ba dang} अपुत्रस्य वा पुत्रप्रतिलाभो दरिद्रस्य वा निधिदर्शनम् वि.व.१५७क/१.४५; विवत्सा — {bu dang bral bar gyur pa bu med kyi/} /{ma 'di nges pa nyid du 'tsho ma yin/} वियुज्यमाना तनयेन नेयं जीवत्यवश्यं जननी विवत्सा । अ.क.३०६ख/१०८. १३४.
bu mo
• सं. १. पुत्री [1] सुता — {bu mo thub pa rnams dag ni/} /{longs spyod can min lce gnyis min//} भवन्ति मुनयः पुत्रि न द्विजिह्वा न भोगिनः ।। अ.क.१४५क/६८.४५; सुता — {bu mo 'di ni grub rigs chu gter gyi/} /{zla ba grub bdag sna tshogs nor gyi ste//} सिद्धान्वयाम्भोधिसुधाकरस्य विश्वावसोः सिद्धपतेः सुतेयम् । अ.क.२९७क/१०८.५३; आत्मजा — {myur bar 'ong ba'i shugs bcas pas/} /{grub bdag bu mo la smras pa/} त्वरागमनसोच्छ्वासः प्राह सिद्धाधिपात्मजाम् ।। अ.क.२९७ख/१०८. ५५; तनया — {'od ldan zla bas mtshan mo la bzhin gang gi bu mo la/} /{'gro gsum dga' bas yang dag sbyor ba bdag ni skal ba bzang //} धन्योऽस्मि यस्य तनया त्रिजगत्प्रियेण संयुज्यते द्युतिमता शशिना निशेव । अ.क.३००ख/१०८.७९; दुहिता — {dper na bud med gcig la ma zhes kyang bya/} {bu mo zhes kyang bya ba bzhin no zhes zer ro zhes grag ste} यथैका स्त्री माता चोच्यते दुहिता चेति अभि.भा.२४०क/८०७; दुहित्री — {sring mo'i bu mo bu mo dang /} /{sring mo de bzhin skyed byed ma//} भागिनेया दुहित्री च भगिनी जननी तथा । वि.प्र.१५८क/३.११९; सूनुः, ओ नूः — {bu mo dman pa bzhin btang nas/} /{lang tsho dag ni bzung bar gyur//} * सूनुः हीनमिव त्यक्त्वा बाल्यं यौवनमाददे ।। अ.क.१७९ख/२०.५१ [2] औषधिविशेषः — {ma zhes pa ni pu traM dzA ri ste/} {cha gcig dang /} {sring mo zhes pa ni sa ha de ba ste cha gsum dang /} {bu mo ni kr}-{i tAny+dza li ste cha bzhi dang /} {tsha mo ni a dza ka r+NA ste cha lnga dang /} {rang skyes ma ni mo ha nI ba Ta pa tri kA ste cha gnyis so zhes pa ni bzhi pa lnga'o//} मातेति पुटंजारी भाग १, भगिनी सहदेवा भाग ३, पुत्रीति कृताञ्जलिः भाग ४, भागिनेया अजकर्णा भाग ५, स्वजा मोहनी वटपत्रिका भाग २ । इति चतुर्थपञ्चकम् वि.प्र.१४९क/३.९६ २. बाला — {bu mo 'ga' zhig dag la yang /} /{'dod pa 'phel ba ston par byed//} कस्याञ्चिदिह बालायामिच्छावृत्तिर्विभाव्यते ।। का.आ.३२९क/२.२०४; बालिका — {ci slad rin chen rab btang nas/} /{legs bshad tsam ni khyod kyis bzung /} /{bu mo 'di yi tshig dag la/} /{drang po khyod ni yid ches ldan//} रत्नानि कस्मादुत्सृज्य सूक्तमात्रमिदं त्वया । गृहीतं बालिकावाक्ये सरलः प्रत्ययी भवान् ।। अ.क.१९०क/१०७.२१; कन्या — {der ni khyim bdag sde zhes pa'i/} /{mngon par brjod pa'i bu mor ni/} /{gzhon nu ma dag dga' ma dang /} /{dga' stobs zhes pa byung bar gyur//} तत्र सेनाभिधानस्य कन्ये गृहपतेः सुते । नन्दा नन्दबलाख्या च चारुवृत्ते बभूवतुः ।। अ.क.२२४ख/२५.४; कन्यका — {'di dag lha yi bu mo min/} /{dri za'i rigs las byung ba'ang min//} न देवकन्यका नापि गन्धर्वकुलसम्भवा । का.आ.३३३क/२.३२२; दारिका — {'di ni bcos ma'i gzugs bzhin ste/} {bu mo 'di'i byad gzugs ni yid 'phrog pa zhig go//} कृत्यारूपमिव खल्विदमतिमनोहरमस्या दारिकाया रूपचातुर्यम् जा.मा.७३क/८५; धीदा — {khyed la chung ma bu dang bu mo med//} न पुत्र न धीता(?धीदा) न च वोऽस्ति भार्या शि.स.६६ख/६५ ३. = {bud med} स्त्री — {ma bsnom bu mo'i rna ba la/} /{ma byas} नाघ्रातं न कृतं कर्णे स्त्रीभिः का.आ.३२७क/२.१५४; नारी — {bdag cag rnams ni bu mo'i tshogs rnams sbron du mchi//} हन्त व्रजाम वयं चोदननारिसङ्घम् ल.वि.७०क/९३; अङ्गना — {shA kya'i bu mo'i tshogs kyis bskor//} वृता शाक्याङ्गनागणैः अ.क.७१ख/७.१२; वधूः — {gdong bzhi gdong gi pad tshal gyi/} /{ngang pa'i bu mo thams cad dkar/} /{dbyangs can ma ni kho bo yi/} /{yid la ring du gnas par mdzod//} चतुर्मुखमुखाम्भोजवनहंसवधूर्मम । मानसे रमतां दीर्घं सर्वशुक्ला सरस्वती ।। का.आ.३१८ख/१.१ ४. वत्से, सम्बोधने — {bu mo khyod kyi rgyud mangs bsgreng ba mkhas pa khyad par du 'phags pa}… {'dis bdag shin tu tshim par gyur to//} वत्से परितुष्टाऽस्मि तवैतेन वीणाविज्ञानातिशयेन ना.ना.२२८क/३१; हज्जे — {bu mo nges par deng rmi lam du bdag 'di bzhin nyid du} हज्जे अद्य जानामि स्वप्न एवमेव ना.ना.२२८क/३१; • पा. कन्या, राशिविशेषः — {khyim sum cu rtsa drug la 'di lta ste/} {lug dang}…{bu mo dang}…{tha ma ste} षट्त्रिंशद् राशयः, तद्यथा—मेषः… कन्या… अधमश्चेति म.मू.१०५क/१४; {lho ru glang dang karka Ta dang bu mo dang sdig pa dang chu srin dang nya'i khyim la nyi ma ste rdul gyi khams dbang phyug tu 'gyur ro//} दक्षिणे वृषभकर्कटकन्यावृश्चिकमकरमीनराशौ अर्को रजोधातुरीशो भवति वि.प्र.२३७ख/२.४०.
bu mo dkar mo chen mo
महाश्वेता — {skyes bus 'phral byas pa ste/} {sngar na med par rang shes kyis byas pa bu mo dkar mo chen mo la sogs pa'i gtam rgyud gang yin pa de nyid kyi ngo bo ste rang bzhin zlos gar dang sgrung rgyud la sogs pa gang dag la yod pa de dag la de skad ces bya'o//} उत्पाद्या स्वयमपूर्वैव पुरुषेण या कथा महाश्वेतादिका, सैव रूपं स्वभावो येषां नाटकाख्यायिकादीनां ते तथोक्ताः त.प.२१०क/८९०.
bu mo gzhon nu
कुमारी — {de'i mthus kho bo ni zas 'dod pa rnams la kha zas kyi sbyin pa byed do//}…{bu mo gzhon nu 'dod pa rnams la bu mo gzhon nu dang} सोऽहमन्नार्थिभ्योऽन्नं ददामि…कुमार्यर्थिभ्यः कुमारीम् ग.व्यू.१३ख/१११; कुमारिका — {khye'u dang bu mo gzhon nu dag srog bcad} कुमारकुमारिका जीविताद्व्यवरोपिताः का.व्यू.२१४क/२७३.
bu mo yug sa
बालवैधव्यम् — {gang zhig zhag bdun nyid kyis bdag/} {bu mo yug sa'i skal ldan gyur/} /{dag pa'i tshig 'di bdag la ni/} /{ci slad bden pa min par gyur//}
bu mo'i sgra
दारिकाशब्दः — {sgra rnam pa mang po gang dag 'byung ba 'di lta ste/} {glang po che'i sgra'am}…{bu mo'i sgra'am} विविधाः शब्दा निश्चरन्ति…तद्यथा—हस्तिशब्दा वा …दारिकाशब्दा वा स.पु.१३३क/२११.
bu mo'i 'pho ba
पा. कन्यासंक्रान्तिः — {bu mo'i 'pho ba'i nyin zhag rnams kyis Na yig la sogs pa dbyangs dang bcas pa rnams spyod do//} कन्यासंक्रान्तिदिनैः णकारादीन् समात्रांश्चरति वि.प्र.१६१ख/१.८.
bu mo'i bu
दौहित्रः, दुहितुरपत्यम् — {bu mo'i bu khyod dgra yi bu/} /{bdag nyid ngan pa khyod kyi phas/} /{dkyil 'khor nyams pa khyod byas nas/} /{grags pa bzhin du bu mo phrogs//} दौहित्रः शत्रुपुत्रस्त्वं त्वत्पित्रा मदन(? दुरा लि.पा.)त्मना । मण्डलं खण्डतां नीत्वा हृता कीर्तिरिवात्मजा ।। अ.क.२७७ख/१०३.१३.
bu smad
पुत्रदारम् — {bu smad 'dod bzhin bu smad rnams/} /{khyud 'khor los kyang mthong mi 'gyur//} वत्सरैरपि नेक्षन्ते पुत्रदारांस्तदर्थिनः ।। बो.अ.२६क/८.७४; स्वजनः — {de nas byang chub sems dpa' yid dga' bzhin du bdag gi bu smad shing rta las phab ste} अथ बोधिसत्त्वः प्रीतमना रथादवतार्य स्वजनान् जा.मा.५३क/६२.
bu smad bcas
वि. सपुत्रदारः — {bu smad dang bcas te phyin nas bang ga'i ri mthong bar gyur to//} सपुत्रदारः प्राप्त एव तु वङ्कपर्वतमपश्यत् जा.मा.५३ख/६३; {bu smad bcas shing g}.{yog 'khor bcas pa la/} /{bdag gis pus mo sa la btsugs nas ni//} न्यस्तेकजानुः पृथिवीतले…सपुत्रदारै सह भृत्यसङ्घैः ब.मा.६२क; कलत्रवान् — {dpag tshad du ma'i lam du de lus la/} /{bu smad bcas shing grogs ni med gyur kyang //} स वर्तमानोऽध्वनि नैकयोजने सहायहीनोऽपि कलत्रवानपि । जा.मा.५२ख/६१.
bu smad dang bcas pa
= {bu smad bcas/}
bu btsa' ba'i khang pa
प्रसूतिभवनम् — {bu btsa' ba'i khang pa lcags 'ba' zhig las byas pa bzang po nor bu dang gser dngul gyi rgyan gyis brgyan pa} मणिकाञ्चनरजतभक्तिचित्रे श्रीमति सर्वायसे प्रसूतिभवने जा.मा.२०१क/२३३.
bu btsa' zhing 'dug
वि. प्रजायमाना — {de'i skabs su de'i chung ma bu btsa' zhing 'dug ste skad ngan 'don nas} प्रजापती चास्य तेन कालेन प्रजायमाना सस्वरं क्रन्दितवती अ.श.७२क/६३.
bu btsas skyes
प्रसूतजम् — {bdud rtsi lnga dang bu ram chang /} /{dug dang nim pa bu btsas skyes/} /{skyur dang mngar dang bska la sogs/} /{kha ba lan tshwa tsha ba dang //} पञ्चामृतं गुडं मद्यं विषं निम्बं प्रसूतजम् । अम्लमधुरकषायादि तिक्तलवणकटुकस्तथा ।। हे.त.१८ख/५८.
bu btsas khyim
सूतिकागृहम् — {bu btsas khyim ni a rish+Ta} अरिष्टं सूतिकागृहम् अ.को.१५२क/२.२.८; मि.को.८७क ।
bu btsas pa'i khyim
= {bu btsas khyim/}
bu tsha
१. तनयः — {gal te nye bar len 'dod na/} /{bu tsha'i shes pa'i rgyun la ni/} /{pha ma'i thos sogs 'dus byas la/} /{khyad par rjes 'gror 'gyur ba yin//} उपादानमभीष्टं चेत् तनयज्ञानसन्ततौ । पित्रोः श्रुतादिसंस्कारविशेषानुगमो भवेत् ।। त.स.६९क/६५१; अपत्यम् — {blon pos der smras rgyal po lags/} /{de dag kun gyis grong mchog thob/} /{bu tsha skyes shing dpal 'byor che/} /{slar yang dgug par mi nus so//} तमूचुर्मन्त्रिणः सर्वे राजन् प्राप्तपुरोत्तमाः । प्रत्यानेतुमशक्यास्ते जातापत्यपृथुश्रियः ।। अ.क.२३४क/२६.१८; दायादः — {nags tshal 'di dag khyim ma yin/} /{chu klung 'di dag bud med min/} /{ri dwags 'di dag bu tsha min/} /{de phyir bdag ni yid dga' 'o//} वनान्यमूनि न गृहाण्येता नद्यो न योषितः । मृगा इमे न दायादास्तन्मे नन्दति मानसम् ।। का.आ.३३०क/२.२४६ २. बालकः — {nam zhig de yis dbul po yi/} /{bud med btsas shing ltogs pas gzir/} /{srin mo bzhin du bu tsha dag/} /{za bar 'dod pa mthong bar gyur//} सा कदाचित्क्षुधाक्रान्तां प्रसूतां दुर्गताङ्गनाम् । यातुधानीमिवापश्यद्बालकं भोक्तुमुत्सुकाम् ।। अ.क.१४ख/५१.७; दारकः — {de nas bram ze bu tsha dag/} /{khyer nas nor ni 'dod pa yis/} /{thams cad bshes kyi grong song nas/} /{chags pa las ni 'tshong bar brtson//} अथ तौ दारकौ विप्रः समादायार्थलिप्सया । विश्वामित्रपुरं गत्वा लोभाद्विक्रेतुमुद्यतः ।। अ.क.२०७ख/२३.४८; पोतकः— {de nas zhag bdun 'das pa'i tshe/} /{stag mo mngal gyi khur gyis dub/} /{zas chag mang pos gdungs gyur pa/} /{dka' las chen pos bu tsha btsas//} ततः प्रयाते सप्ताहे व्याघ्री गर्भभरालसा । बहूपवाससन्तप्ता कृच्छ्रेणासूत पोतकान् ।। अ.क.१७क/५१.३५; पाकः — पोतः पाकोऽर्भको डिम्भः पृथुकः शावकः शिशुः । अ.को.१६९क/२.५. ३८; पायते रक्ष्यते पाकः । पा रक्षणे । पच्यते गर्भक्लेशेन वा पाकः अ.वि.२.५.३८ ३. = {byis pa nyid} शैशवम्, शिशुत्वम् — शिशुत्वं शैशवं बाल्यम् अ.को.१७२ख/२.६.४०; शिशोर्भावः शिशुत्वम्, शैशवं च अ.वि.२.६.४०.
bu mdzangs pa
सुपुत्रः — {dge ba'i bshes gnyen gyi ngor lta ba'i bu mdzangs pa lta bu'i sems kyis dge ba'i bshes gnyen la bsnyen bkur bya'o//} (?) सुपुत्रसदृशेन कल्याणमित्रमुखवीक्षणतया बो.प.१०७ख/७७.
bu gzhon nu
कुमारः — {lha'i bu gzhon nu bshos 'brim par chas shing bsdogs pa du ma tsam lhags par byang chub sems dpas mthong bar gyur to//} बोधिसत्त्वः…ददर्श …व्यायताबद्धपरिकरांश्च परिवेषणसज्जाननेकांश्च देवकुमारान् जा.मा.३६क/४२.
हिमानिलः — {bu yug rlung gis pad ma rnyings pa bzhin/} /{mi dga' byas pa nam yang bdag mi dran//} न हि स्मरामि…हिमानिलम्लापितपङ्कजानां समानं दैन्यानि मुखानि कर्तुम् ।। जा.मा.४०क/४७; हिममारुतः — {bu yug rlung gis rab tu bdas gyur cing /} /{'khun pa'i sgra yang 'byin par mi nus so//} विशस्यमानं हिममारुतेन वा निकूजितव्येऽपि विपन्नविक्रमम् । जा.मा.१७७ख/२०६; द्र.— {dper na dgun gyi dus su kha ba'i tshogs dang 'brel pa'i bu yug gi rlung lta bu} यथा शिशिरसमये हिमनिचयव्यासङ्गवाहिनः पवनस्य त.प.१८७क/८३५.
bu rab tu thu bo
ज्येष्ठपुत्रः — {slob dpon dang slob ma'i gtso bo bzhin gzhan ni slob ma phal pa bzhin/} {rnam pa gcig tu ni pha dang bu rab tu thu bo bzhin gzhan ni bu phal pa bzhin no//} आचार्यशिष्यमुख्याविव परिशेषं शिष्यगणं पितृज्येष्ठपुत्राविव च श्रेष्ठ(?)शेषं पुत्रगणम् जा.मा.११५ख/१३५.
bu ram
१. गुडः — {bu gu'i lhan par bu ram dang rgya skyegs kyi tshigs ma dang spra tshil dang ro nye dang tshon mo steng dag mi bzang ngo //} छिद्रस्यैतदसाधु गुडजतुसिक्थत्रपुशीसैः वि.सू.७ख/८ २. फाणितम् — {bu ram sbrang rtsi 'o ma mar dag dang /} /{'bru mar zas skom byin pas de thob bo//} फाणितक्षीरमधूघृततैलान् भोजनपान ददित्व य लब्धा ।। शि.स.१८०ख/१८०; द्र. {bu ram gyi dbu ba/}
bu ram gyi khu ba 'dzag pa
क्षोलः — {bu ram gyi khu ba 'dzag pa dang sran tshod dang yu sha dang thang tsha ba nyid yod pa la yang ngo //} क्षोलसूपयूषमण्डे च सत्यामपि तप्ततायाम् वि.सू.४४ख/५६.
bu ram gyi chu
= {bur chu/}
bu ram gyi dbu ba
फाणितम् — {rgyal po zas gtsang ma'i khyim dam pa de na mar dang 'bru mar dang sbrang rtsi dang bu ram gyi dbu ba dang sha kha ra la sogs pa bza' ba'i rnam pa gang dag yod pa de dag kyang yongs su spyad pas zad par mi 'gyur} ये च राज्ञः शुद्धोदनस्य गृहवरे भोजनविषये सर्पिस्तैलमधुफाणितशर्कराद्यानां ते परिभुज्यमानाः क्षयं न गच्छन्ति स्म ल.वि.२५क/२९; {zhun mar dang 'bru mar dang sbrang rtsi dang bu ram gyi dbu ba'i bum pa dag 'brim na rtswa dang lo ma la sogs pa dag gis gos dag bskyab par bya'o//} घृततैलमधुफाणितघटांश्चारयंस्तृणपत्रप्रभृतिभिश्चीवराणि व्यवदध्यात् वि.सू.३७ख/४७.
bu ram gyi shing
= {bu ram shing /}
bu ram chang
आसवः — {chang dang bu ram chang la sogs pa'i rdzas la myos pa'i nus pa brten pa yin yang rnam pa dbyer yod par gnas pa yin te} सुरासवादेर्द्रव्यस्याऽऽश्रिता मदशक्तिर्विनिर्भागेन वर्तते प्र.अ.११७क/१२५.
bu ram gnas
गुडशाला — {sdom ni/} {bu ram gnas dang kha zas dang /} /{chu dang phyi sa'i snod rnams dang //} तस्योदानम्—गुडशाला च भक्तं च तोयं वर्चघटेन च । अ.श.११७क/१०७.
bu ram gzan
गुडोदनम् — {de ni sngon gyi skye ba la/} /{rdza mkhan khyim bdag ces par gyur/} /{de yi dbul tshe gus pa yis/} /{bu ram gzan gyis rgyal ba mchod//} सोऽभूद् गृहपतिर्नाम कुलालः पूर्वजन्मनि । स्नेहे गुडोदनैस्तेन दीनेन पूजितो जिनः ।। अ.क.२७०ख/१००.१५.
bu ram las skyes pa
वि. गुडजः — {'dir chang thams cad shes rab kyi rang bzhin te/} {sbrang rtsi las skyes pa dang bu ram las skyes pa dang 'bras las skyes pa'am shing las skyes pa'am gzhan pa'o//} इह सर्वं मद्यं प्रज्ञास्वभावं मधुजं गुडजं धान्यजं वृक्षजं वाऽन्यद्वा वि.प्र.१६६क/३.१४७.
bu ram shing
इक्षुः — {bu ram shing brdungs pa ltar brdungs sam} इक्षुकुट्टितवद्वा कुट्ट्यमानस्य शि.स.१०२क/१०१; {bur shing 'o ma bur sogs kyi/} /{mngar ba nyid kyis khyad par che//} इक्षुक्षीरगुडादीनां माधुर्यस्यान्तरं महत् । का.आ.३२१क/१.१०२; {ro ldan dang ni bur shing ngo //} रसाल इक्षुः अ.को.१६५ख/२.४.१६३; इष्यते सर्वैरिति इक्षुः । इषु इच्छायाम् अ.वि.२.४.१६३.
ऋणम् १. पर्युदञ्चनम् — {bu lon la sogs tha snyad la'ang /} /{gnyis ka rtsod par byed pa na//} ऋणादिव्यवहारेऽपि द्वयोर्विवदमानयोः । त.स.१०५क/९२३; {da ko khyod la sems can gyi/} /{bu lon lhag ma ci mchis na//} ऋणशेषं किमद्यापि सत्त्वेषु यदभूत्तव ।। श.बु.११५ख/१४३ २. अङ्कशास्त्रे — {dang po'i smin pa'i gnas skabs kyi dbye bas nyin zhag bdun pa la cha shas nyi shu rtsa lnga rkang pa'i dbang pos nor ram bu lon du 'gyur ro//} प्रथमायाः पक्वावस्थाभेदेन सप्तमे दिने पञ्चविंशत्यंशाः धनं वा ऋणं वा चरणवशाद् भवन्ति वि.प्र.२६३क/२.७३.
bu lon nor bzhin
धनर्णवत् — {kha che rnams ni byung ba la/} /{bu lon nor bzhin gnyis su 'dod//} धनर्णवत्तु काश्मीरैरापन्नस्येष्यते द्वयम् ।। अभि.को.१२क/४.३९.
bu lon 'khor ba
आनृण्यम् — {dbang phyug bde ba thob par gyur pa yi/} /{bu lon bdag gis de ring 'khor bar gyur//} ऐश्वर्यलब्धस्य सुखक्रमस्य सम्प्राप्तमानृण्यमिदं मयाऽद्य ।। जा.मा.१६२क/१८७; आनृणता— {sngon du phan gdags bu lon 'khor bas mgu/} /{mya ngan gdungs shing grags pa dri med thob//} पूर्वोपकारानृणताऽऽत्मतुष्टिः सन्तापशान्तिर्विमलं यशश्च । जा.मा.१६२क/१८७.
bu lon chags pa
• सं. देयम् — {bu lon mang yang rung nyung yang rung cung zad chags pa med dam} अस्ति ते कस्यचित् किंचिद्देयमल्पं वा प्रभूतं वा वि.सू.४क/४; • वि. ऋणी — {bu lon chags pa nyid} ऋणित्वम् वि.सू.६८ख/८५.
bu lon chags pa nyid
ऋणित्वम्— {des tshangs pa mtshungs par spyod pa rnams la bu lon chags pa nyid du mi 'gyur ro//} नानेन सब्रह्मचारिणामृणित्वम् वि.सू.६८ख/८५.
bu lon du 'gyur
वि. ऋणभूतः — {le lo can la ni blangs pa dang nye bar spyad pa bu lon du 'gyur ro//} ऋणभूतं कुसीदस्य प्रतिग्रहोपजीवनम् वि.सू.७२ख/८९.
bu lon de dang chags
अर्थिप्रत्यर्थिनौ — {gang phyir bu lon de dang chags/} /{de ni gsal por dran dran nas/} /{dngos po de la shin tu ni/} /{dpyad par bya bar 'dod pa min//} अर्थिप्रत्यर्थिनौ तत्र स्मृत्वा स्मृत्वा परिस्फुटम् । न हि सूक्ष्मेक्षिकां कर्तुं लभेते तत्र वस्तुनि ।। त.स.११०क/९५९.
bu lon ded pa
वि. ऋणहरः — {bzang mo bdag cag gi bu lon ded pa dang nor 'phrog pa skyes kyis} भद्रे जातोऽस्माकमृणहरो धनहरश्च वि.व.१६६ख/१.५६.
bu lon pa
१. उत्तमर्णः — {mtshams ni legs par bgrangs pa'i dus/} /{bu lon pa bzhin 'ongs pa'i tshe/} /{da ni 'khrugs te bdag gang na/} /{rig de gang na nor gang na//} उत्तमर्ण इव प्राप्ते काले सुगणितावधौ । अधुना विवशः क्वाहं क्व सा विद्या क्व तद्धनम् ।। अ.क.३०१ख/३९.४९; धनिकः— {bu lon pa byung na de la gzhal bar bya ba'i tshad kyis shi ba'i yo byad de dbang ba nyid yin no//} धनिकोद्भूतो तद्देयपरिमाणस्य तद्गामित्वं मृतपरिष्कारस्य वि.सू.६८ख/८५ २. अधमर्णः — उत्तमर्णाधमर्णौ द्वौ प्रयोक्तृग्राहकौ क्रमात् । अ.को.१९४ख/२.९.५; ऋणेऽधमः अधमर्णः । धनग्राहकनाम अ.वि.२.९.५.
bu lon med
= {bu lon med pa/}
bu lon med pa
• सं. आनृण्यम् — {pha la bu lon med byed pa'i/} /{bu bzang bsod nams dbang gis 'gyur//} पुण्यैर्भवन्ति सत्पुत्राः पितुरानृण्यकारिणः ।। अ.क.१३४ख/६७.६; • वि. अनृणः — {mi bdag sngon du bdag phyin la/} /{sdig pa bdag gis brjod par bya/} /{rgyal po'i bka' yis dag pa rnams/} /{bu lon med pa'i chos kyi tshogs//} गच्छामि नृपतेरग्रे पापमावेदयाम्यहम् । राजशासनशुद्धानामनृणो धर्मसञ्चयः ।। अ.क.१९७ख/८३.१७.
bu seng ge
ना. सिंहवत्सः, महोरगाधिपतिः म.व्यु.३४३२ (५९क).
bu sring
बालकः — {mchog tu sdug ba'i bu sring dag/} /{de yis de la byin nas ni/} /{de bral mya ngan bzod par byas//} दारकौ दयितौ परम् । दत्वा स तस्मै सहसा सेहे तद्विरहव्यथाम् ।। अ.क.२०६क/२३.३२.
bug
= {bug pa/}
bug ki
बुक्की — {bug ki zhes pa dAd yU ha} बुक्कीति दात्यूहः वि.प्र.१६७ख/३.१५१.
bug rdol du gyur
भेदः — {bug rdol du gyur tam sha zad pa nyid dag ni sbyar bar bya'o//} प्रतिवायो भेदे दौर्बल्ययोः वि.सू.२५ख/३१.
bug pa
१. छिद्रम् [1] विवरम् — {sdang bas gzings la sbas pa yi/} /{bug pa bya bar rab tu brtsams//} द्वेषात्प्रवहणे छिद्रं प्रच्छन्नं कर्तुमुद्ययौ ।। अ.क.६क/५०.५४; रन्ध्रम् — {de nas smin ma skra dang spu dang bug pa mig la sogs pa rnams} ततो भूकेशा रोमरन्ध्राणि चक्षुरादीनि वि.प्र.२२५ख/२.१०; विवरम् — {de ltar gyur pa ma skyes dgras/} /{shes nas dogs pas 'khrugs gyur te/} /{pha yi btson khang dag gi ni/} /{bug pa shin tu chung ba'ang bkag//} अजातशत्रुस्तद्वृत्तं ज्ञात्वा शङ्काकुलः पितुः । न्यवारयद् बन्धगृहे सुसूक्ष्मविवराण्यपि ।। अ.क.३३७ख/४४. १४ [2] शून्यम् — {bug pa ni stong pa'o//} छिद्रं शून्यम् वि. प्र.२३३ख/२.३३ २. रन्ध्रम्, नव इति संख्याद्योतकशब्दः — {bug pa zhes pa dgu ste} रन्ध्रमिति नव वि.प्र.२०१क/१.८१ ३. {phug pa} इत्यस्य स्थाने ०. कन्दरम् — {de yis mig sman zur phud ni/} /{byas nas srin po'i shing rta ri/} /{'bras med bug pa phra mo can/} /{bsod nams ldan pas sgrol bar 'gyur//} तं रक्षःशकटं शैलं निष्फलश्लक्ष्णकन्दरम् । तामञ्जने शिखायां च कृत्वा तरति पुण्यवान् ।। अ.क.५९ख/६.७७.
bug pa bcas
वि. सच्छिद्रः — {grub pa rnams kyis rab brtan sa/} /{kun nas bug pa bcas par mthong //} सच्छिद्रां सुदृढां भूमिं सिद्धाः पश्यन्ति सर्वतः । वि.प्र.१६५ख/१.१०.
bug pa med pa
वि. अच्छिद्रः — {de bzhin du thod pa la sor mo bug pa med pa'i lag pa pad 'dab lta bu gan rkyal ni thod pa'i phyag rgya'o//} तथा कपालेऽङ्गुल्यच्छिद्रपाणिः कमलदलवत् कपालमुद्रा उत्तानकेति वि.प्र.१७६क/३.१८१; निश्छिद्रः — {de nas skye bo dang bral ba'i khyim bug pa med pa tshogs kyi 'khor lo'i cho gas dpa' bo dang dpa' bo'i dbang phyug ma rnams kyi gnas rnams bsam par bya'o//} ततो विजने गृहे निश्छिद्रे वीरवीरेश्वरीणां गणचक्रविधानेन स्थानानि विचिन्तयेत् वि.प्र.१६१ख/३.१२६.
bung ba
• सं. भ्रमरः — {'di ni bzhin nyid pad ma min/} /{'di dag bung ba ma yin mig//} नैतन्मुखमिदं पद्मं न नेत्रे भ्रमराविमौ । का.आ.३२३क/२.९३; भृङ्गः — {bung bas me tog sbrang rtsi bzhin/} /{chos kyi don tsam blangs nas ni//} धर्मार्थमात्रमादाय भृङ्गवत् कुसुमान्मधु । बो.अ.२४क/८.१६; मधुव्रतो मधुकरो मधुलिण्मधुपालिनः । द्विरेफपुष्पलिड्भृङ्गषट्पदभ्रमरालयः ।। अ.को.१६८ख/२.५.२९; कार्ष्ण्यं भरतीति भृङ्गः । भृञ् भरणे अ.वि.२.५.२९; मधुकरः — {de dag dgon pa'i gnas chen po zhig na}…{ku mu da mang po kha 'bus pa ni rgod pa bzhin bung ba mang po ni dir dir zer} तेऽन्यतरस्मिन् महत्यरण्यायतने…विहसदिव च फुल्लकुमुदवनैरनिभृतमधुकरगणम् जा.मा.९९ख/११५; मधुपः — {bung ba'i na chung glu len pa/} /{rab tu snyan cing ma smad pa'ang //} माधुर्यानवगीतं च गीतं मधुपयोषिताम् । जा.मा.५१क/६०; षट्पदः— {tshig}…/{nam yang tsU ta'i nags su bdag gis ni/} /{thos pa khu byug gi min bung ba'i min//} वाणी…श्रुता मया चूतवने कदाचित् न कोकिलानां न च षट्पदानाम् ।। अ.क.१२२ख/६५.५०; अलिः — {pad nang bung ba 'khor ram ci/} /{khyod gdong la mig g}.{yo 'am ci//} किं पद्ममन्तर्भ्रान्तालि किं ते लोलेक्षणं मुखम् । का.आ.३२३क/२.२६; चञ्चरीकः — {ngo tshas mi smra dang ldan bzhin dud de yi rna ba'i ut+pa la lhung ba la/} /{'khor zhing rgyu ba'i bung ba rnams kyi sgra yis bdag la legs par 'ongs sam byas//} लज्जामौनवती विनम्रवदना सा स्रस्तकर्णोत्पलोदञ्चच्चञ्चुरचञ्चरीकविरुतैश्चक्रे मम स्वागतम् ।। अ.क.२९९क/१०८.७०; द्विरेफः — {ko ki la dag myos pa'i sgra rnams dang /} /{rma bya gar byed bung ba glu len dang //} मदप्रगल्भान्यपि कोकिलानां रुतानि नृत्यानि च बर्हिणाम् । द्विरेफगीतानि च जा.मा.१६४ख/१९०; रोलम्बः — {bzhin 'di la yang bung ba'i 'phreng rnams chu skyes blo yis nye bar brten pa dang /} / ग्. {yo ldan mig gi 'dren byed thub pa'i yid kyang ci yang chags shing nyams par byed//} यच्चास्मिन्नवलम्बतेऽम्बुजधिया रोलम्बरेखा मुखे लोलाक्ष्याः किमपि प्रशान्तनयने लीनं मुनीनां मनः ।। अ.क.३५८ख/४८.१४; • ना. भ्रमरः, विद्याराजः — {rig pa mchog dang}…{bung ba dang}…{de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः… भ्रमरः… एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७क/८.
bung ba ma
ना. भ्रमरी, महादूती — {'di lta ste/} {'og pag ma dang}…{bung ba ma dang}…{'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} {de dag dang gzhan yang pho nya chen mo} तद्यथा—मेखला… भ्रमरी… सर्वभूतवशङ्करी चेति । एताश्चान्याश्च महादूत्यः म.मू.९८क/८.
वि. भृङ्गसन्निभः — ग्. {yon pa dmar zhing cher 'jigs pa/} /{spyi bo'i zhal ni gtsigs pa can/} /{spyan ni nyi shu rtsa bzhis che/} /{lhag ma'i zhal ni bung ba bzhin//} वामं रक्तं महाभीमं मूर्धास्यं विकरालिनम् । चतुर्विंशतिनेत्राद्यं शेषास्या भृङ्गसन्निभाः ।। हे.त.२३ख/७८.
अलिरुतम् — {bung ba'i sgra bzhin nges par yid 'phrog rgyud mangs dag gi rgyud mangs sgra dang ldan pa yis//} निर्हारिण्या विपञ्च्या मिलितमलिरुतेनेव तन्त्रीस्वनेन ना.ना.२२७क/२१; भृङ्गशब्दः — {bung ba'i sgra yis legs par 'ongs sam zhes ni brjod pa bzhin//} मधुरमिव वदन्तः स्वागतं भृङ्गशब्दैः ना.ना.२२७क/२०.
bung ba'i bum
ना. भ्रामरी, महादूती — {'di lta ste/} {'og pag ma dang}…{bung ba'i bum dang}…{'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} {de dag dang gzhan yang pho nya chen mo} तद्यथा—मेखला… भ्रामरी… सर्वभूतवशङ्करी चेति । एताश्चान्याश्च महादूत्यः म.मू.९८क/८.
bung ba'i sbrang rtsi
भ्रामरम्, मधुभेदः म.व्यु.५७२७(८३ख); मि.को.४०ख ।
bungs
= {bongs/}
bud pa
करणम् — {me bud pa'i gnas kyi sar so phag gi gcal bya'o//} अग्निकरणस्थाने भूमाविष्टकास्तरदानम् वि.सू.६क/६.
bud par bya
आपूरणम् — {'dus pa chen po'i tshe gaN+DI brdungs pas go bar mi 'gyur ba lta na dung sgril te bud par bya'o//} असम्पत्तौ गण्डीदानेन सम्बोधनस्य महासन्निपाते यमलशङ्खयोरापूरणम् वि.सू.५६ख/७१.
bud med
१. स्त्री — {ma ning 'dod ldan bde ldan mkhas/} /{nor ldan dud pa rje bzod ldan/} /{slong ba khengs pa mi bsrun des/} /{bud med dag ces gtam nyid ci//} क्लीबः कामी सुखी विद्वान् धनी नम्रः प्रभुः क्षमी । अर्थी मान्यः खलः स्निग्धः स्त्री सतीति कथैव का ।। अ.क.१४५क/१४.७१; स्त्री योषिदबला योषा नारी सीमन्तिनी वधूः । प्रतीपदर्शिनी वामा वनिता महिला तथा ।। अ.को.१६९ख/२.६.२; स्त्यायति सङ्घातो भवति गर्भोऽस्यामिति स्त्री । स्त्यै शब्दसङ्घातयोः अ.वि.२.६.२; {'di lta ste/} {glang po che'i sgra'am}…{bud med kyi sgra'am} तद्यथा—हस्तिशब्दा वा…स्त्रीशब्दा वा स.पु.१३३क/२१०; नारी — {bud med rnams la bu mo ni/} /{yongs su nub pa'i na tshod skyes//} आविर्भवति नारीणां वयः पर्यस्तशैशवम् । का.आ.३३०ख/२.२५३; योषित् — {khyod kyis ma byin par yang long /} /{pha rol bud med bsten par gyis//} अदत्तं च त्वया ग्राह्यं सेवनं परयोषितः ।। हे.त.१७ख/५६; {gang gis sngon nyid 'thams pa de/} /{smad 'tshong bud med rnams kyi bdag//} पूर्वसेवा वृता येन स स्वामी वेशयोषिताम् ।। अ.क.९क/५०.८४; युवतिः — {de de na bud med rnams nyams rangs su rgyu zhing dong dong ba'i lam me tog dang lo ma sna tshogs kyis gtor ba} स तत्र युवतिजनानैभृत्यविरचि(?विचरि)तां विविधकुसुमस्तबकपल्लवनिकरपद्धतिम् जा.मा.१६७ख/१९३; ललना — {khyod la song ba'i bdag nyid 'di/} /{mdza' bo byas pa mi shes bzhin/} /{bud med rnams la rnyed sla ba'i/} /{legs ster ngo tsha mi dran no//} ललनासुलभां लज्जां ममेदं त्वद्गतं मनः । अकृतज्ञ इव प्रीतिं न संस्मरति मानद ।। अ.क.२६२क/३१.३२; अङ्गना — {gtsang dang bdag dang brtan sogs su/} /{nyer brtag bud med sogs dag la/} /{'dod chags la sogs 'byung 'gyur te//} शुभात्मीयस्थिरादींश्च समारोप्याङ्गनादिषु । रागादयः प्रवर्तन्ते त.स.७१क/६६७; अबला — {drang po la yang gya gyu can/} /{gnas pa na yang shin tu g}.{yo/} /{rigs ldan yin yang logs gnas pa'i/} /{bud med 'khri shing 'khyud par byed//} सरलत्वेऽपि कुटिलाः स्थायिन्योऽप्यतिचञ्चलाः । कुलीना अपि पार्श्वस्थमालिङ्गन्त्यबला लताः ।। अ.क.१४५क/१४.७२; वनिता— {'dod ldan dag 'dod ldan ma 'ga' la chags pa dang bral ba de lta na yang bud med gzhan la chags pa dang mi bral ba nyid do//} न खलु कामी क्वचित् कामिन्यां विरक्तस्तथापि वनितान्तरेऽविरक्त एव प्र.अ.१४४ख/१५४; रामा — {'dzum bcas ya mtshan dag gis ni/} /{gtsang sbra ngang tshul dag dang bral/} /{bud med rnams ni nges bsdams pa'i/} /{dga' ba gcig la blo ma yin//} नैकस्मिन् विस्मयभुवां सस्मितानां नियन्त्रिते । शुचिशीलविरामाणां रामाणां रमणे मतिः ।। अ.क.१४५ख/१४.७५; कामिनी — {dper na 'dod pa la sogs pas bslad pa rnams kyis bud med dang bu dang chom rkun la sogs pa bsgom pa bzhin no//} तद्यथा—कामिनीपुत्रचोरादयः कामाद्युपप्लुतैर्भाव्यमानाः त.प.३११क/१०८४; मातृग्रामः — {bud med thams cad ni rang bzhin gyis nyon mongs pa mang ba dang /} {shes rab 'chal ba yin la} प्रकृत्या च बहुक्लेशो दुष्प्रज्ञश्च भवति सर्वो मातृग्रामः बो.भू.५१क/६६; श्यामा — {mkhas pas g}.{yo ldan bung ba yi/} /{rnam par rol pas bud med spyad//} भुज्यन्ते कुशलैः श्यामा भ्रमद्भ्रमरविभ्रमैः । अ.क.१४५क/१४.७४; प्रमदा — {me tog shing la bud med mig lta zhing /} /{gzhal med khang la lta bas chags gyur pa/} /{pad ma'i tshal nang bung ba dngar ba bzhin/} /{rab tu mdzes pa rgyal pos mthong bar gyur//} विमानदेशेषु विषज्यमाना विलम्बमानाः कमलाकरेषु । ददर्श राजा भ्रमरायमाणाः पुष्पद्रुमेषु प्रमदाक्षिमालाः ।। जा.मा.१६४ख/१९०; प्रमदाजनः — {bud med khrod na gnas kyang rung /} /{sdom brtson brtan pa nyams mi 'gyur//} प्रमदाजनमध्येऽपि यतिर्धीरो न खण्ड्यते ।। बो.अ.११क/५.२१; नितम्बिनी — {chags ldan sa skyong rtsod ldan zhes pa des/} /{rtse dga' la ni bud med rnams dag gis/} /{rkang pas bsnun dang kha yi chang gis kyang /} /{mya ngan med mdzes ba ku la dpal thob//} रागी कलिर्नाम स भूमिपालः पादप्रहारैर्वदनासवैश्च । लेभे विलासेषु नितम्बिनीनामशोकशोभां बकुलश्रियं च ।। अ.क.२९५ख/३८.९; मत्तकामिनी — {bud med dag ni ma rnyed pa/} /{dud 'gro 'dod spyod mthong ba bzhin//} अलाभे मत्तकाशि(?मि)न्या दृष्टा तिर्यक्षु कामिता ।। प्र.अ.१४०क/१५० २. दाराः — {'khrig pa gzhan du gyur na sangs rgyas kyi bde bar gnas pa dang bud med nyon mongs pa med pa dang gnyis la 'byor pa dam pa 'thob par 'gyur ro//} मैथुनस्य परावृत्तौ (विभुत्वं लभ्यते परं) द्वयोर्बुद्धसुखविहारे च दाराऽसंक्लेशदर्शने च सू. व्या.१५७ख/४४; कलत्रम् — {'di ltar bdag gis bud med kyi tshogs dang nor dang 'bru dang dbyig thams cad spangs la} यन्न्वहं सर्वं कलत्रवर्गं धनधान्यहिरण्यं चोत्सृज्य श्रा.भू.५क/८; वधूः— {de nas mi dbang phyogs der mngon phyogs pas/} /{bud med rnams kyis yongs bskor de mthong nas/} तद्देशमभ्येत्य नरेश्वरोऽथ दृष्ट्वा वधूभिः परिवारितं तम् । अ.क.२९५ख/३८.१३; पुरन्ध्री— {pho brang 'khor gyi bud med las/} /{phyi rol phyogs pa'i sa bdag dang /} /{rtse zhing nu rgyas ldan pa des/} /{skal pa bzang zhing mdzes pa thob//} अन्तःपुरपुरन्ध्रीषु विमुखेन महीभुजा । लेभे सौभाग्यशोभां सा रममाणा घनस्तनी ।। अ.क.१४६क/६८.५५.
bud med kyi chu ngogs
स्त्रीतीर्थम् — {dge slong mas skyes pa'i chu ngogs su mi bya'o/} /{bud med kyi chu ngogs su yang phye mas mi bya'o//} न भिक्षुणी पुरुषतीर्थे न स्त्रीतीर्थे चूर्णेन वि.सू.५ख/५.
bud med kyi rtags
स्त्रीचिह्नम् — {bcom ldan 'das kyi spyan sngar 'dug ste/}…{bud med kyi mtshan ma rnams dang bud med kyi rtags rnams dang bud med kyi brda rnams dang bud med kyi rtsed mo rnams kyang ston par byed do//} भगवतः पुरस्तात्स्थित्वा…स्त्रीलिङ्गानि स्त्रीचिह्नानि स्त्रीनिमित्तानि (स्त्रीविक्रीडितानि) चोपदर्शयति अ. श.२००ख/१८५.
bud med kyi brda
स्त्रीनिमित्तम् — {bcom ldan 'das kyi spyan sngar 'dug ste/}…{bud med kyi mtshan ma rnams dang bud med kyi rtags rnams dang bud med kyi brda rnams dang bud med kyi rtsed mo rnams kyang ston par byed do//} भगवतः पुरस्तात्स्थित्वा…स्त्रीलिङ्गानि स्त्रीचिह्नानि स्त्रीनिमित्तानि (स्त्रीविक्रीडितानि) चोपदर्शयति अ. श.२००ख/१८५.
bud med kyi spyod pa
नारीचर्या — {phyi rol du yang de bzhin gshegs pa lnga'i rigs can gyi bud med rnams 'dzin pa ni bud med kyi spyod pa ste/} {bud med kyi spyod pa de rnams la srub pa ni tshangs par spyod pa'o//} बाह्ये पुनः पञ्चतथागतकुलनारीणां ग्रहणं नारीचर्या, तासु नारीचर्यासु मन्थानं ब्रह्मचर्यम् वि.प्र.७०ख/४.१२५.
bud med kyi rtsed mo
स्त्रीविक्रीडितम् — {drang srong gzhon nu de mthong nas chags par gyur te/}…{bud med kyi mtshan ma rnams dang bud med kyi rtags rnams dang bud med kyi brda rnams dang bud med kyi rtsed mo rnams kyang ston par byed do//} ऋषिकुमारं दृष्ट्वा संरक्ता…(स्त्रीलिङ्गानि) स्त्रीचिह्नानि स्त्रीनिमित्तानि स्त्रीविक्रीडितान्युपदर्शयति अ.श.२०२क/१८६.
bud med kyi mtshan
पा. स्त्रीलक्षणम् — {mchongs pa dang yi ge dang lag rtsis dang rtsis dang grangs dang gyad kyi 'dzin stangs dang rgyang nas phog pa dang}…{bud med kyi mtshan dang} …{spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}…{thams cad la} लङ्घिते लिपिमुद्रागणनासंख्यसालम्भधनुर्वेदे…स्त्रीलक्षणे…गन्धयुक्तौ — इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८; {bud med kyi mtshan bcwa brgyad kyis brgyan pa} अष्टादशभिः स्त्रीलक्षणैः समलंकृता वि.व.२०९क/१.८३.
bud med kyi mtshan ma
स्त्रीलिङ्गम् — {bcom ldan 'das kyi spyan sngar 'dug ste/}…{bud med kyi mtshan ma rnams dang bud med kyi rtags rnams dang bud med kyi brda rnams dang bud med kyi rtsed mo rnams kyang ston par byed do//} भगवतः पुरस्तात्स्थित्वा…स्त्रीलिङ्गानि स्त्रीचिह्नानि स्त्रीनिमित्तानि (स्त्रीविक्रीडितानि) चोपदर्शयति अ. श.२००ख/१८५.
bud med kyi lus
मातृग्रामः — {bcom ldan 'das ji tsam du bud med kyi lus ni smad pa lags pa dang 'dod chags la spyod ces bgyi ba'i bar du de bzhin gshegs pas gsungs pa ngo mtshar che} आश्चर्यं भगवन् यावज्जुगुप्सनीयश्च मातृग्रामस्तथागतेनोक्तो यावद्रागचरितश्च ल.वि.३४क/४७.
स्त्रीप्रसङ्गः — {gang dag 'ga' zhig tu ni mkha' las rdo rje rab ltung bud med 'grogs las rtag par yang} येषां वज्रप्रपातः क्वचिदपि नभसः स्त्रीप्रसङ्गाच्च नित्यम् वि.प्र.११३क/१, पृ.१०.
bud med mchog
वराङ्गना — {gal te 'dod chags mngon par 'dod pa'i bud med mchog la 'khyud pa'i yan lag nyid kyis bde ba'i rgyu yin pa'i phyir bde ba nyid yin zhing} ननु रागोऽभिमतवराङ्गनालिङ्गनाङ्गतया सुखहेतुत्वात्सुखमेव प्र.अ.१११क/११९; वरानना — {bzang mo zhes bya bud med mchog/} /{bA rA Na sIr sngon byung gyur//} वाराणस्यामभूत्पूर्वं भद्रा नाम वरानना । अ.क.७ख/५०. ७२.
bud med nyid
स्त्रीत्वम् — {nu ma byin la rnam 'gyur cha/} /{gal te bdag la 'ga' ma gyur/} /{bden pa de yis re zhig 'phral/} /{bud med nyid ni ldog gyur cig//} यदि मे नाभवत्काश्चिद्विकारांशः स्तनार्पणे । तेन सत्येन सहसा स्त्रीत्वं तावन्निवर्तताम् ।। अ.क.१५ख/५१.१५.
bud med dag pa
साध्वी, पतीव्रता स्त्री — {bud med dag pa'i lag rtse yis/} /{reg pas mngal ni grol bar gyur//} साध्वीकराग्रसंस्पर्शादियं गर्भं विमुञ्चति । अ.क.१४३ख/१४.५६.
bud med dang bsten du 'jug pa'i dge 'dun lhag ma
पा. स्त्रीसंसर्गसमादापने सङ्घावशेषः, सङ्घावशेषभेदः — {bud med dang bsten du 'jug pa'i dge 'dun lhag ma'o//} ( इति स्त्रीसंसर्ग)समादापन(ओ ने सङ्घावशेषः)म् वि.सू.५१क/६५.
bud med dang bsten pa'i dge 'dun lhag ma
पा. स्त्रीसंसर्गगते सङ्घावशेषः — {bud med dang bsten pa'i dge 'dun lhag ma'o//} ( इति) स्त्रीसंसर्गगत(ओ ते सङ्घावशेषः)म् वि.सू.५१क/६५.
कुमारी — {bud med gzhon nu shin tu kha dog bzang zhing sha rgyas pa dang ldan pa}… {stong dag dang} कुमारीणां शतसहस्राणि परमया गुर्वरुण(?सुवर्ण)पुष्कलतया समन्वागतानाम् का.व्यू.२१३ख/२७३; प्रमदा — {ca co chen po}… {bud med gzhon nu rnams 'jigs shing bag la 'khums par byed pa zhig byung ba thos nas} प्रमदाजनभयविषादजननं कोलाहलमुपश्रुत्य जा.मा.१८७ख/२१८.
पा. स्त्रीरत्नम्, रत्नविशेषः — {rin po che bdun}… {bud med rin po che dang} सप्त रत्नानि…स्त्रीरत्नम् का.व्यू.२०८क/२६६.
bud med las ltung ba byung ba
पा. स्त्र्यापत्तिः, आपत्तिभेदः — {byang chub sems dpa' mtshams med pa lnga dang ldan pa'i ltung ba dang bud med las ltung ba byung ba dang}…{lag pa las ltung ba byung ba dang}… {bshags par bya'o//} पञ्चानन्तर्यसमन्वागतापत्तिर्बोधिसत्त्वेन स्त्र्यापत्तिः …हस्तापत्तिः…देशयितव्याः शि.स.९४ख/९४.
bud med lus kyi mtha' mar gyur pa
अन्तिममातृग्रामभावः म.व्यु.६८६४ (९८क).
bud med bsrung ba'i nyug rum pa
स्त्रीजनाधिकृतः — {bud med bsrung ba'i nyug rum pa rnams kyis thub pa de'i dka' thub kyi mthu che bar shes bzhin btsun mo de rnams kyang rgyal po'i gnang chen yin la bcos dka' ba'i phyir der mi 'dong bar bzlog ma nus so//} विदिततपःप्रभावमाहात्म्यास्तु तस्य मुनेः स्त्रीजनाधिकृताः राज्ञो वाल्लभ्याद् दुरासदत्वाच्च तासां नैनास्ततो वारयितुं प्रसेहिरे जा.मा.१६५क/१९१.
bud shing
इन्धनम् — {rang sangs rgyas} ({ye shes kyi mes} ) {nyon mongs pa'i bud shing thams cad bsregs pa} ज्ञानाग्निनिर्दग्धसर्वक्लेशेन्धनः प्रत्येकबुद्धः जा.मा.१८ख/२०; समिधा — {til dang 'bru dang 'bras la sogs/} /{bud shing rnams su lag gnyis kyis/} /{las rnams gzhan dang gzhan dag kyang /} /{snga ma ji ltar de ltar gyis//} तिलतण्डुलव्रीह्यादि समिधासु करद्वयम् । अन्यान्यपि तु कर्माणि यथा पूर्वं तथा कुर्यात् ।। स.दु.११२क/१७८; दाह्यम् — {mes bud shing sreg par byed la} वह्निर्दाह्यं दहति त.प.११६ख/६८३; काष्ठम्— {'on te mes bud shing dang dbyig pas bum pa zhes bya ba'i 'jig pa'i rgyu dag mthong ba ma yin nam} ननु च अग्निना काष्ठम्, दण्डेन घट इति नाशहेतवो दृश्यन्ते त.प.१६२ख/७७८; दारु च.उ.वृ.७२क; समित् मि.को.३८क ।
• सं. व्याक्षेपः — {gang gi tshe 'du byed shin tu stobs dang ldan pa de'i tshe bun long dag tu yang sems g}.{yeng bar} ।{mi 'gyur ro//} यदा बलीयानत्यन्तं भवति संस्कारस्तदा व्याक्षेपेऽपि न व्याकुलता चेतसः प्र. अ.७७क/८५; • वि. आकीर्णः — {skyes pa dang bud med dang khye'u dang bu mo dag bun long zhing mi bzhis bteg nas mgyogs mes ni sna drangs} स्त्रीपुरुषदारकदारिकाभिराकीर्णां चतुर्भिः पुरुषैरुत्क्षिप्ताम् उल्कां च पुरस्तान्नीयमानाम् वि.व.१५५क/१.४३.
bun lob
उपगम्, संख्याविशेषः — {yun 'gyangs yun 'gyangs na bun lob bo/} /{bun lob bun lob na lam lom mo//} गतिः गतीनामुपगम्, उपगमुपगानामौपम्यम् ग.व्यू.३ख/१०३.
bub
= {bub pa}
bub pa
भू.का.कृ. भग्नः — {de'i tshe mnyan du yod pa na ded dpon chen po zhig rgya mtsho chen po'i nang du gru bub ste/} {phyir 'ongs nas} श्रावस्त्यामन्यतमो महासार्थवाहो महासमुद्राद् भग्नयानपात्र आगतः अ.श.१३क/११.
घटाम्बु — {gang la bcom dang blo yis gzhan/} /{bsal na de blo mi 'jug pa/} /{bum chu bzhin du kun rdzob tu/} /{yod de don dam yod gzhan no//} यत्र भिन्ने न तद्बुद्धिरन्यापोहे धिया च तत् । घटाम्बुवत् संवृतिसत् परमार्थसदन्यथा ।। अभि.को.१८ख/६.४.
bum rna
ना. कुम्भकर्णः, राक्षसः — {gang yang srin po'i rgyal po chen po de dag}…{'di lta ste/} {sgra sgrogs dang}…{bum rna dang}…{mgo mtha' yas pa} येऽपि ते महाराक्षसराजानः… तद्यथा—रावणः… कुम्भकर्णः… अनन्तशिरश्चेति म.मू.१०३क/१२; {bum pa rna la sogs pa rnams/} /{srin po} कुम्भकर्णपुरोगाश्च राक्षसाः ल.अ.५७ख/३.
bum pa
• सं. १. घटः — {blo yang 'di bum pa'o/} /{snam bu'o zhes yul nges pa'i mtshan nyid can no//} बुद्धिश्च ‘अयं घटः’ ‘अयं पटः’ इति विषयाध्यवसायलक्षणा त.प.१४७क/२१; {des ni brda dang rtsol ba sogs/} /{nang gi yan lag rjes 'jug phyir/} /{bum pa 'degs dang spyi dang ni/} /{grangs sogs blo ni bshad pa yin//} एतेन समयाभोगाद्यन्तरङ्गानुरोधतः । घटोत्क्षेपणसामान्यसंख्यादिषु धियो गताः ।। प्र.वा.११८ख/२.६; कुम्भः — {na chung lag pas gser gyi bum btud cing /} /{dri bzang chu yis mchog tu mngon bkrus pa//} कान्ताकरावर्जितहेमकुम्भसत्सौरभाम्भःप्रवराभिषिक्तः । अ.क.१९४ख/२२.२७; कलशः — {thab khung dang}…{bum pa dang rdul tshon dang thig skud dang 'khrul 'khor dgod pa'i mtshan nyid kyi ngo bo nyid kyis gnas pa dang} कुण्ड… कलशरजःसूत्रयन्त्रन्यासलक्षणस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११५ख/१, पृ.१३; कुटः, ओ टम् — {bum sogs bye brag bzhin zhes bya ba ni bum pa la sogs pa'i khyad par bzhin no//} कुटादिभेदवदिति घटादिभेदवत् त.प.१५१ख/२८; कुण्डः — {nyer len 'gyur ba med pas ni/} /{nyer len can dag 'gyur ba ni/} /{byed par mi nus dper 'jim pa/} /{'gyur ba med par bum sogs bzhin//} उपादानाविकारेण नोपादेयस्य विक्रिया । कर्तुं शक्याऽविकारेण मृदः कुण्डादिनो यथा ।। प्र.अ.६९क/७७; घटिका — {sa'i snod spyad dag las ni lhung bzed dang lhung bzed chung ngu dang sla nga dang bum pa dang bya ma bum dang gzhong pa dang ril pa spyi blugs dang chu snod dag go//} मृद्भाण्डेभ्यः पात्रविपात्रकपचनिकाघटिकाकरककुण्डककुण्डिकापानीयस्थालकानाम् वि.सू.७२ख/८९ २. भृङ्गारः, ओ रम्— {chu grang ldan pa'i bum par mig gtad cing /} /{bska ba'i btung ba dag la zhen log bskyed//} शीताम्बुभृङ्गारनिविष्टदृष्टिः कषायपाने विहितावमानः । अ.क.५६ख/५९.६७ ३. कमण्डलुः — {nam zhig yongs su ngal gyur cing /} /{skom pa drag pos gdungs pa de/} /{thub pa yi ni bum pa'i chu/} /{rmongs pas ma brjod nyid du 'thungs//} स कदाचित्परिश्रान्तः सन्तप्तस्तीव्रतृष्णया । कमण्डलुजलं मोहादनुक्त्वैव पपौ मुनेः ।। अ.क.१९७क/८३.१३ ४. गोला — {bum pa dang phru ba dang ril ba dang kham phor dang} गोलाघटवर्धनीशरावे वि.सू.४४ख/५६ ५. अण्डकम्, स्तूपाङ्गविशेषः — {rnam pa ni bang rim bzhi dang 'dab ma dang bum pa dang pu shu dang srog shing dang gdugs bcu sum dang char gab dag go//} जगतीचतुष्कं जङ्घाण्डक हर्मिका यष्टयस्त्रयोदश छत्राणि वर्षस्थालकानीत्याकाराः वि.सू.९९क/१२० ६. कुम्भः, गजकुम्भः — {nu ma mngon dga' glang chen myos bum mtho//} मत्तेभकुम्भोच्चकुचाभिरामाः अ.क.३५७क/४८.१ ७. भाण्डम् — {de ni lan brgyar bkrus byas kyang /} /{chang bum bzhin du gtsang mi 'gyur//} शतशोऽपि हि तद्धौतं सुराभाण्डमिवाशुचि ।। प्र.अ.१७५ख/५२७ • पा. १. कुम्भः [1] राशिविशेषः — {khyim sum cu rtsa drug la 'di lta ste/} {lug dang}…{bum pa dang}…{tha ma ste} षट्त्रिंशद् राशयः, तद्यथा—मेषः …कुम्भः… अधमश्चेति म.मू.१०५क/१४ [2] हस्तमुद्राविशेषः — {gdul bya gdug pa thams cad la/} /{bum pa la sogs phyag rgya gsungs//} सर्वं वैनेयदुष्टानां कुम्भाद्या मुद्र भाषिता ।। म.मू.२५२क/२८७ [3] अष्टसु मङ्गल्यचिह्नेषु एकम् मि.को.८ख [4] परिमाणभेदः मि. को.२२ख २. कलशः, अभिषेकविशेषः — {'jig rten pa ni chu dang cod pan dang dar dpyangs dang rdo rje dril bu dang brtul zhugs chen po dang ming dang rjes su gnang ba dang bum pa dang gsang ba dang shes rab ye shes te} लौकिकास्तावत् उदकं मुकुटः पट्टं वज्रघण्टा महाव्रतं नाम अनुज्ञा कलशो गुह्यं प्रज्ञाज्ञानम् वि.प्र.१२३ख/१, पृ.२१; • ना. कुम्भी, नरकः — {des bzung sems dmyal bum par yang /} /{dmyal ba'i srung mas bdag 'tshed nges//} (?) यतो नरकपालास्त्वां क्रीत्वा पक्ष्यन्ति कुम्भीषु ।। बो.अ.१८क/६.८९.
पूर्णकुम्भः — {dkyil 'khor de'i grwa bzhir bum pa gang ba nor bu rin po che sna tshogs stsogs pa gzhag go//} तस्य मण्डलचतुष्कोणेषु चत्वारः पूर्णकुम्भाः नानामणिरत्नसञ्चिताः का.व्यू.२३३ख/२९६.
bum pa glo rdol
सच्छिद्रकुम्भः — {ji ltar bum pa glo rdol du kha nas chu blugs pa 'og tu 'gro zhing mi gnas pa bzhin no//} यथा सच्छिद्रकुम्भे मुखनिक्षिप्तमुदकमधस्ताद् गच्छति नावतिष्ठते बो.प.९३क/५७.
bum pa can
• पा. कुम्भकः, योगविशेषः — {sogs pa'i sgras dbyung ba dang dgang ba dang bum pa can gyi sbyor ba ni rtag tu bsnyen pa'o//} आदिशब्देन रेचकपूरककुम्भकयोगः सदा सेवा वि.प्र.६४ख/४.११३; {bum pa can sngar shes byas nas/} /{bdag nyid skyil mo krung bcas te/} /{lag pa lan gsum mnyes nas ni/} /{de nas lan drug se gol brdab//} विधा(?विज्ञा)य कुम्भकं पूर्वमात्मनो जानुमण्डलम् । त्रिस्परामृश्य हस्तेन षड् दद्याद् छोटिकास्ततः ।। स.उ.२७१ख/५.६०; द्र. {bum pa'i rnal 'byor/} {bum pa'i sbyor ba/} {bum pa can gyi sbyor ba/} ।। • सं. १. कुम्भिका — वारिपर्णी तु कुम्भिका अ.को.१४९ख/१.१२. ३८; वारि कुम्भयतीति कुम्भिका । कुभि आच्छादने । कुम्भिक इति वा पाठः । जलोपरिस्थितलतारूपशाकनामनी अ.वि.१.१२.३८ २. ( {bum mkhan} इत्यपि पाठः) कुम्भम्, गुग्गुलुवृक्षः—कुम्भोलूखलकं क्लीबे कौशिको गुग्गुलुः पुरः । अ.को.१५६ख/२.४.३४; कुम्भोलूखलाकारात् वृक्षकोशान्निर्यातीति कुम्भोलूखलकम् । ‘कुम्भोलूखलके क्लीबे’ इति केचित् द्विवचनान्ततया नामद्वयं दर्शयितुं पठन्ति अ.वि.२.४.३४.
bum pa can gyi sbyor ba
पा. कुम्भकयोगः, योगविशेषः— {sogs pa'i sgras dbyung ba dang dgang ba dang bum pa can gyi sbyor ba ni rtag tu bsnyen pa'o//} आदिशब्देन रेचकपूरककुम्भकयोगः सदा सेवा वि.प्र.६४ख/४.११३; द्र. {bum pa'i rnal 'byor/} {bum pa can/} {bum pa'i sbyor ba/}
bum pa rna
= {bum rna/}
bum pa byed
कुम्भकारी, अञ्जनविशेषः मि.को.६०ख ।
bum pa bzang
= {bum pa bzang po/}
bum pa bzang po
पा. १. भद्रघटः — {bum pa bzang zhes bya ba ni dngos po gang dang gang 'dod pa'i bsam pas der lag pa bcug na de dang de thams cad phun sum tshogs par byed pa'o//} भद्रघट इति यद्यद्वस्तु अभिलषितमभिसन्धाय अस्मिन् हस्तं प्रक्षिपेत्, तत्सर्वं सम्पद्यते बो.प.७२क/४१; भद्रकुम्भः — {mkhas pas bum pa bzang la sogs/} /{rin chen tshogs char 'bab pa bri//} भद्रकुम्भादि रत्नौघवर्षयन्तं लिखेद् बुधः ।। स.दु.११६ख/१९६ २. भद्रघटः, सिद्धिविशेषः — {ral gri dang mig sman dang lham dang bum pa bzang po la sogs pa'i dngos grub stsol ma bcom ldan 'das ma sgrol ma} खड्गाञ्जनपादुकाभद्रघटादिसिद्धिदे भगवति तारे ब.मा.१७२क ।
bum pa bzang po lta bu
वि. भद्रघटभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{bsam pa thams cad yongs su rdzogs par byed pas bum pa bzang po lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…भद्रघटभूतं सर्वाभिप्रायपरिपूरणतया ग.व्यू.३१०ख/३९७.
bum pa gsang bas mngon par dbang bskur
वि. कुम्भगुह्याभिषिक्तः — {bum pa gsang bas mngon par dbang bskur slar yang phyir mi ldog pa sogs su nges par rab tu 'jug} भूयोऽवैवर्तिकाद्यां प्रविशति नियतं कुम्भगुह्याभिषिक्तः वि.प्र.१५३क/३.१००.
bum pa lhag par gnas pa'i cho ga
पा. घटाधिवासनविधिः — {bum pa lhag par gnas pa'i cho ga'o//} इति घटाधिवासन(विधिः)म् वि.प्र.११२ख/३.३५.
ना. कलशोदरी, विद्यादेवी — {gzhan yang rig ma mang po ni/} {sems can rjes su 'dzin pa mo/} {'di lta ste/} {nag mo gtsigs ma}…{bum pa'i sto ma} अन्याश्च बहवो विद्याः सत्त्वानुग्रहकारिकाः । तद्यथा—कालीकराली…कलशोदरी ब.मा.१६९ख ।
bum pa'i rnal 'byor
पा. कुम्भकयोगः, योगविशेषः — {yang na bum pa'i rnal 'byor gyis/} /{rtag tu 'chi bdag las rgyal bya/} /{bdag nyid rig pas rkang mthil bar/} /{kun du rlung gis dgang bya ste//} यद्वा कुम्भकयोगेन मृत्युं जयति सर्वदा । आपूर्य वायुना सर्वमापादतलमात्मवित् ।। स.उ.२७१ख/५.६०; द्र. {bum pa'i sbyor ba/} {bum pa can/} {bum pa can gyi sbyor ba/}
bum pa'i dbang
पा. कलशाभिषेकः, अभिषेकविशेषः — {des na bum pa'i dbang ni de nyid do//} तेन कलशाभिषेकः स एव वि.प्र.१५७ख/३.११९.
bum pa'i sbyor ba
पा. कुम्भकयोगः, योगविशेषः — {bum pa'i sbyor bas rgyal bas na/} /{'chi bdag las ni ring du 'jug//} जितकुम्भकयोगस्य मृत्युर्दूरे प्रवर्तते ।। स.उ.२७१ख/५.६४; द्र. {bum pa'i rnal 'byor/} {bum pa can/} {bum pa can gyi sbyor ba/}
bum bu
घटिका — {bum pa dang bum bu dang}…{skyang nul gyi bar dang sgo gtan dang sha'i dum bu dag go//} घटघटिका …लेपान्तरार्गटमांसपेशिषु वि.सू.१९क/२२.
bum tshags gce'u can
=(?) रवणम् — {bum tshags gce'u can ni tshegs chung ngo //} अल्पप्रयत्नेन रवणम् वि.सू.३८ख/४८.
bum bzang
= {bum pa bzang po/}
bu'i mchod sbyin
पुत्रेष्टिः, यज्ञविशेषः — {rgyal po drang srong 'ga' yis der/} /{bu yi mchod sbyin bum pa bzhag/} /{lam ring gis ngal dub pa des/} /{chu yis gang ba 'thungs par gyur//} तत्र राजर्षिभिः कैश्चित्पुत्रेष्टिकलशं धृतम् । दूराध्वश्रमसन्तप्तः स पयःपूर्णमापपौ ।। अ.क.३७ख/४.९.
इक्षुरसः — {ko sa la yi ljongs 'di ru/} /{bur shing zhing pa dum bu zhes/} /{bya bas rang sangs rgyas la sngon/} /{bur chu dang ni zas dag byin//} कोसलेऽस्मिन् जनपदे खण्डाख्यगुडकर्षकः । ददौ प्रत्येकबुद्धाय पूर्वमिक्षुरसौदनम् ।। अ.क.३४९ख/४६.२९.
bur chu gzan
इक्षुरसान्नम् — {bur chu gzan dag gsol ba des/} /{rlung nad kyis nyen rang sangs rgyas/} भुक्तेनेक्षुरसान्नेन तेन वातगदार्दितः । प्रत्येकबुद्धः अ.क.३४९ख/४६.३०.
गुडकर्षकः — {ko sa la yi ljongs 'di ru/} /{bur shing zhing pa dum bu zhes/} /{bya bas}…{bur shing zhing pa bsod nams can/} /{de ni rgyal po gsal rgyal 'di//} कोसलेऽस्मिन् जनपदे खण्डाख्यगुडकर्षकः ।…राजा प्रसेनजित् सोऽयं पुण्यवान् गुडकर्षकः । अ.क.३४९ख/४६.३१.
क्षारः — {sbyangs pa ni bul tog dang skyu ru ra dang lan tshwa la sogs pas phyi'i dri ma bkrus pa'o//} सुधौतं क्षाराम्ललवणादिप्रक्षालितबहिर्मलम् बो.प.६१ख/२६.
bul ba
• वि. मन्दः — {'di ltar lag 'dar la sogs pa/} /{gcig nyid min te myur bul sogs/} /{dbye bas tha dad blo yid phyir/} /{de yi gsal ba'ang bstsal byas zin//} तथा हि हस्तकम्पादेर्नैकत्वं बुद्धिभेदतः । शीघ्रमन्दादिभेदेन तद्व्यक्तिश्च निराकृता ।। त.स.९३ख/८५३; धन्धः — {mngon par shes pa bul ba te/} {shes rab chung ba zhes bya ba'i tha tshig go//} धन्धाभिज्ञा मन्दप्रज्ञेत्यर्थः अभि.स्फु.२२९क/१०१५; • सं. मान्द्यम्— {'on te 'bras bu'i bul ba dang /} /{myur ba dus kyi stobs kyis ni/} /{'jug na} अथ कालबलान्मान्द्यं क्षिप्रता वा प्रवर्तते । कार्याणाम् प्र.अ.१०५क/११२.
bul bar
विलम्बितम् — {rkang pa sa la 'deg pa bul bar mi byed} न विलम्बितं पादं भूमेरुत्क्षिपति अ.सा. २८७ख/१६२.
bul ba'i btung phor
द्र.— {'gror mi btub pas bul ba'i btung phor ro//} विषीदनके चानुपातपट्टकम् वि.सू.७६ख/९४.
bul bar 'jug pa
वि. धन्धवाही — {gang zag dbang po rtul po rnams rtul zhing snga ma bzhin du shes bya'i dngos po la bul bar 'jug pa dang dal bus 'jug pa yin no//} यस्य पुद्गलस्य मृदूनीन्द्रियाणि, धन्धवाहीनि, मन्दवाहीनि ज्ञेये वस्तुनि पूर्ववत् श्रा.भू.६७ख/१७०.
bus
= {bus pa/} {bus te} प्रज्वाल्य — {des me mar bus te phru bas bkab nas bzhag go//} तया प्रदीपं प्रज्वाल्य कूण्डीरकेण प्रच्छाद्य स्थापितः वि.व.१९०क/१.६४.
bus pa
• भू.का.कृ. १. प्रज्वालितः — {'di ltar mar me 'di ni bu mo 'dis sems kyi mngon par 'du byed pa chen pos bus pa yin no//} तथाह्ययं प्रदीपस्तया दारिकया महता चित्ताभिसंस्कारेण प्रज्वालितः वि.व.१६८ख/१. ५८; उज्ज्वलितः — {de'i phyogs bzhi nas me'i phung po ri rab tsam du che ba bus pa dang} तस्य चतुर्दिशं महानग्निस्कन्धः पर्वतमात्रोज्ज्वलितः ग.व्यू.३८१क/९० २. आपूरितः — {gzhon nu ku shas seng ge'i drung du nye bar song nas dung bus pa dang} कुशेन कुमारेण सिंहसमीपं गत्वा शङ्खः आपूरितः वि.व.१९०ख/१.६४; वि.व.१८९ख/१.६३; • सं. १. = {byis pa} बालः — {bcom ldan 'das nongs lags so//} {bde bar gshegs pa nongs lags te/} {ji ltar yang bus pa lags/} {ji ltar yang rmongs pa lags} अत्ययो भगवन्नत्ययः सुगत यथा बालो यथा मूढः वि.व.१४३क/१.३२; बालिशः — {de bzhin 'jig rten sgron ma khyod/} /{bus pa rnams la yang dag ston//} तथा त्वं लोकप्रद्योत तत्त्वं देशेसि बालिशान् ।। ल.अ.७३ख/२२; लाडिकः म.व्यु.४०७६ (६५क) २. सुतः — {bus pa smra ba'i sgra grag nags tshal 'dir//} सुतप्रलापप्रतिनादितं वनम् जा.मा.५७क/६६; अपत्यम् — {bus pa btsas shing btsas pa rnams 'phrog par bgyid lags na} जातानि जातान्यपत्यान्यपहरति वि.व.१२९क/१.१८.
be con
गदा — {des de la dung dang 'khor lo dang be con byin} तेन तस्य शङ्खचक्रगदाऽनुप्रदत्ता वि.व.१८९ख/१. ६३; दण्डः — {de nas rim gyis shAkya lag na be con can gyi khyim du phyin nas} सोऽनुपूर्वेण विचरन् येन दण्डपाणेः शाक्यस्य निवेशनं तेनोपसंक्रामत् ल.वि.७२ख/९८; {lag na rdo rje gos sngon po can gyi cho ga rdo rje be con gyi rgyud} वज्रपाणिनीलाम्बरविधिवज्रदण्डतन्त्रम् क. त.४५६.
be con 'chang
ना. गदाधरः १. = {khyab 'jug} विष्णुः श.को.८७५ २. = {gshin rje} यमः छो.को.५६३/रा.को.२.६७५.
be con 'phangs pa
क्रि. गदां क्षिपति — {nam 'khor lo'am be con 'phangs pa de'i tshe de dag sa la 'gyel bar gyur to//} यदि चक्रं गदां क्षिपन्ति तद्रसातलं प्रविशति वि.व.१८९ख/१.६३.
be chon
= {be con/}
be ta
वेत्रः — {'di lta ste/} {pad+ma'i rtsa ba dang pad+ma'i rtsa lag dang be ta dang ut+pa la'i rtsa ba dang pad+ma'i snying po dag ni de zhes bya'o//} तदाख्यम्, तद्यथा—बिसं मृणालिकावेत्रशालूकं पद्मकर्कटिका वि.सू.७८ख/९५.
be ta sa
वेतसः — {'brel ba rtsa med bud med ni/} /{be ta sa yi 'khri shing bzhin//} नार्यो वेतसवल्लर्य इव निर्मूलबन्धनाः ।। अ.क.२६९क/३२.४६; अथ वेतसे ।। रथाभ्रपुष्पविदुलशीतवानीरवञ्जुलाः । अ.को.१५६क/२.४.३०; वेति वृद्धिं गच्छतीति वेतसः । वी गतिव्याप्तिप्रजनकान्त्यसनखादनेषु । वितस्यते कालेनोपक्षीयत इति वा अ.वि.२.४.३०.
be da'i yul
ना. वेदली, प्रदेशः — {lho phyogs be da'i yul du ni/} /{dge slong dpal ldan cher grags pa/} /{de ming klu zhes bod pa ste/} /{yod dang med pa'i phyogs 'jig pa//} दक्षिणापथवेदल्यां भिक्षुः श्रीमान् महायशाः । नागाह्वयः स नाम्ना तु सदसत्पक्षदारकः ।। ल.अ.१६५ख/११८.
ना. वेलमः, ब्राह्मणः — {sngon tshe gnyis skyes be la mas/} /{shin tu mang ba rab tu byin/} /{dad pa dang bral thun mong bas/} /{de bzhin du ni 'phel ma gyur//} पुरा बहुतरं दत्तं वेलमेन द्विजन्मना । श्रद्धाविरहसामान्यान्न तथा वृद्धिमाययौ ।। अ.क.२७३ख/३४.१६.
जडः, अचेतनवस्तु — {'thab pa dang rtsod pa'i nang du bdag gis bem po lta bu dang lug ltar lkugs pa lta bur bya'o//} जडसमेन, एडकमूकसमेन मया कलहविवादेषु भवितव्यम् शि.स.१०५ख/१०४; {bems po bcings pa'i rang bzhin las/} /{gzugs ni gti mug ces byar bshad//} रूपं मोहमिति ख्यातं जडबन्धस्वभावतः ।। गु.स.१५०ख/१२४.
bems po nyid
जाड्यम् — {rmi lam gyi gnas ngan len ni gnyid las gyur pa'i lus bems po nyid do//} स्वप्नदौष्ठुल्यं मिद्धकृतमाश्रयजाड्यम् अभि.स.भा.६७क/९२; जडत्वम् — {bems po nyid min} अजडत्वम् त.स.६१ख/५८४.
bems po nyid min
अजडत्वम् — {rang gi ngo bos bems po nyid/} /{min phyir de yang rang dbang 'grub//} सा च स्वतन्त्रसंसिद्धा स्वरूपेणाजडत्वतः ।। त.स.६१ख/५८४.
bems po ma yin pa
वि. अजडः — {longs spyod rdzogs pa la zhes pa rmi lam gyi gnas skabs su ma mthong ba'i yul bems po ma yin pa rnams la sems par 'gyur te yon tan dbang gis} सम्भोगे स्वप्नावस्थायामदृष्टविषयेष्वजडेषु चिन्तां व्रजति गुणवशात् वि.प्र.६१ख/४. १०८; {bems min rang bzhin gang yin pa/} /{de 'di'i bdag nyid shes pa yin//} इयमेवात्मसंवित्तिरस्य याऽजडरूपता ।। त.स.७३ख/६८२.
bems po'i dngos
जडरूपत्वम् — {rang nyid bems po'i dngos yin phyir/} /{mig sogs dbang po rnams kyis ni/} /{yul rnams 'dzin pa ma yin te//} स्वयं तु जडरूपत्वाच्चक्षुरादिभिरिन्द्रियैः । गृह्यन्ते विषया न त.स.११२ख/९७५.
वि. जडचेताः — {de la bems po'i blo can rnams/} /{gang yin yid gnyis gnas su 'dod//} यत् तत्र जडचेतोभिराशङ्कास्पदमिष्यते । त.स.४३क/४३७.
bems po'i rang bzhin
जडरूपम् — {rnam shes bems po'i rang bzhin las/} /{bzlog par rab tu skye ba ste/} /{bems min rang bzhin gang yin pa/} /{de 'di'i bdag nyid shes pa yin//} विज्ञानं जडरूपेभ्यो व्यावृत्तमुपजायते । इयमेवात्मसंवित्तिरस्य याऽजडरूपता ।। त.स.७३क/६८२.
bems min
= {bems po ma yin pa/}
bems min rang bzhin
अजडरूपता — {rnam shes bems po'i rang bzhin las/} /{bzlog par rab tu skye ba ste/} /{bems min rang bzhin gang yin pa/} /{de 'di'i bdag nyid shes pa yin//} विज्ञानं जडरूपेभ्यो व्यावृत्तमुपजायते । इयमेवात्मसंवित्तिरस्य याऽजडरूपता ।। त. स.७३क/६८२.
be'u
वत्सः — {be'u la chags rmongs bcas pa'i/} /{ba yi ru yis brdungs par gyur//} वत्सवात्सल्यविवशा शृङ्गाभ्यामाजघान गौः ।। अ.क.७४ख/७.४१; वत्सकः — {gnyis skyes de yis de tshe nyid/} /{be'u dag ni thams cad thob/} तदेव वत्सकाः सर्वे लब्धास्तेन द्विजन्मना । अ.क.२८४क/१०५.२९.
be'u dang bcas pa
वि. सवत्सा — {be'u dang bcas pa'i ba lang /} {khal bkal ba'i ma he/} {zug rngu dang bcas pa'i phag/} {lcags kyu dang bcas pa'i glang po} सवत्सा गौः, भाराक्रान्तो महिषः, सशल्यो वराहः, साङ्कुशो मातङ्गः त.प.२९१ख/२९५.
be'u phrugs
प्रावारः — {phying ba dang la ba dang be'u phrugs dang klam dang sems pa ni mi 'dra bar lhan thabs su glan zhing drub bo//} नमतकोचवप्रावारस्थूलकम्बलपैलातिकमच्छिन्नमासैवकदानसूतम् वि.सू.६७क/८४.
=(?) पारश्वधिकः — याष्टीकपारश्वधिकौ यष्टिपर्श्वधहेतिकौ । अ.को.१९०ख/२.८.७०; परश्वधः परशुः प्रहरणमस्य पारश्वधिकः । परश्वधाख्यायुधधरस्य नाम अ.वि.२.८.७०; द्र. {dbyig pa can/}
bai dar+b+ha
= {bai dar b+ha/}
bai dar b+ha
पा. वैदर्भः, वाक्यरीतिभेदः — {sbyar ba rab dwangs mnyam nyid dang /} /{snyan dang shin tu gzhon pa dang /} /{don gsal ba dang rgya che nyid/} /{brjid dang mdzes dang ting nge 'dzin/} /{yon tan 'di bcu bai dar b+ha'i/} /{lam gyi srog tu bshad pa yin//} श्लेषः प्रसादः समता माधुर्यं सुकुमारता । अर्थव्यक्तिरुदारत्वमोजःकान्तिसमाधयः ।। इति वैदर्भमार्गस्य प्राणा दशगुणाः स्मृताः । का.आ.३१९ख/१.४०.
bai Du r+ya
= {bai DU r+ya/}
bai DU r+ya
वैडूर्यम्, मणिभेदः — {ma dag pa'i nor bu bai DU r+ya dper mdzad de} अविशुद्धवैडूर्यमणिदृष्टान्तः कृतः र.व्या.७६ख/५; {bdug pa ni sprin gyi mgo lta bur gyur to//} {chu ni bai DUr+ya'i sdong bur gyur to//} धूपोऽभ्रकूटवदुदकं वैडूर्यशलाकवत् अ.श.२ख/१.
bai DU r+ya lta bu
वि. वैडूर्यभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{rang bzhin gyis dri ma med pas bai DU r+ya lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…वैडूर्यभूतं स्वभावविमलतया ग.व्यू.३११ख/३९७.
bai DU r+ya las byas pa pi bang gzhi
द्र.— {kye ma dri za'i bu zur phud lnga pa}…{pi bang gzhi bai DU r+ya las byas pa khyer te nga'i thad du 'ongs na} अहो बत पञ्चशिखो गन्धर्वपुत्रः …वैडूर्यदण्डां वीणामादाय मत्सकाशमुपसंक्रामेत् अ. श.५०ख/४३.
bai DU r+ya'i sdong bu
वैडूर्यशलाका — {bdug pa ni sprin gyi mgo lta bur gyur to//} {chu ni bai dUr+ya'i sdong bur gyur to//} धूपोऽभ्रकूटवदुदकं वैडूर्यशलाकवत् अ.श.२ख/१.
bai DU r+ya'i 'od
ना. वैडूर्यप्रभः, नागः म.व्यु.३३२१(५७क).
bo
= {bo ba/}
bo nga dkar po
अतिविषा— {'di lta ste/} {gla sgang dang shu dag dang yung ba dang sge'u gsher dang bo nga dkar po dag go//} तद्यथा—मुस्तं वचा हरिद्रार्द्रकमतिविषा वि.सू.७५ख/९३.
bo de tse
१. पुत्रंजीवकः, वृक्षविशेषः — {bu 'dod pas ni bo de tse'i shing gi drung du'o//} पुत्रकामं पुत्रंजीवकवृक्षसमीपे म.मू.१२८ख/३७ २. सुतजीवम्, फलविशेषः — {mdzes dang kha dog mdzes pa dang /} /{de bzhin gas med bu ga med/} /{ru drA k+Sha dang bo de tse/} /{in drA k+Sha yi 'bras bu nyid//} शोभनां चारुवर्णां तु अच्छिद्रामस्फुटितां तथा । रुद्राक्षं सुतजीवं वा इन्द्राक्षफलमेव तु ।। म.मू.१६८क/८८; द्र. {bo de tse'i 'bras bu/}
bo de tse'i bgrang phreng
पुत्रंजीवाक्षसूत्रम् — {dbang la bo de tse'i bgrang phreng ngo //} वश्ये पुत्रंजीवाक्षसूत्रम् वि.प्र.९९ख/३.२०.
bo de tse'i 'bras bu
बहुपुत्रिकाफलम् — {bo de tse'i 'bras bu dang sho ma'i 'bras bu gcig tu byas te sbyin sreg byas na} बहुपुत्रिकाफलानि शमीफलानि चैकतः कृत्वा जुहुयात् म.मू.२२५ख/२४५; द्र. {bo de tse/}
bo ba
• सं. गमनम् — {bo ba yi ni gegs byed phyir/} /{chu sogs kyi ni rten 'gyur gyi//} स्यादाधारो जलादीनां गमनप्रतिबन्धतः । प्र.अ.७४क/८२; • भू.का.कृ. स्खलितः — {yungs mar bkang ba'i snod bkur la/} /{ral gri thogs pas drung bsdad de/} /{bo na gsod bsdigs 'jigs pa ltar/} /{brtul zhugs can gyis de bzhin sgrim//} तैलपात्रधरो यद्वदसिहस्तैरधिष्ठितः । स्खलिते मरणत्रासात्तत्परः स्यात्तथा व्रती ।। बो.अ.२३क/७.७०; प्रभ्रष्टः म.व्यु.७२४०. (१०३क).
bo la
बोलम् — {bo la ka k+ko la sbyor bas/} (/ {brtul zhugs can kun du ru byed//}) बोलकक्कोलयोगेन कुन्दुरुं कुरुते व्रती । हे.त.१३क/३८; बोलकम् — {dbang po gnyis sbyor kun du ru/} /{rdo rje bo la zhes brjod de/} /{pad ma ka k+ko la zhes zer//} द्वीन्द्रिययोगं कुन्दुरुम् । वज्रं बोलकं ख्यातं पद्मं कक्कोलकं मतम् ।। हे.त.१९क/६०.
bo la can
वि. बोलकः — {nu ma spangs pa bo lar 'gyur/} /{kak+ko la dbus su yang dag gnas/} /{'gram gnyis dril bu nyid du 'gyur/} /{ze'u 'bru bo la can du 'gyur//} स्तनं हित्वा भवेद् बोलं कक्कोलमध्यसंस्थितम् ।। तीरद्वयं भवेत् घण्ठा किञ्जल्कं बोलकं भवेत् । हे.त.१५क/४८; द्र. {bo la ldan pa/}
bo la ldan pa
वि. बोलवान् — {'o dang 'khyud pa byas nas ni/} /{de bzhin b+ha gar reg pa nyid/} /{skyes pa'i sna ni gzhib pa nyid/} /{ma mchu'i sbrang rtsi btung ba nyid/} /{rtag tu myos pa'i mtshan ma las/} /{bo la ldan pas lag pas bya/} चुम्बनालिङ्गनं कृत्वा भगस्पर्शं तथैव च । वृषणं नरनासायाः पानमधरमधोश्च ।। मदनाङ्ककरैः कर्म बोलवान् कुरुते सदा । हे.त.२९ख/९८; द्र. {bo la can/}
bo la'i bde ba
बोलसौख्यम् — {bo la'i bde ba phyag rgya che/} /{rdo rje skye mched thabs chen nyid/} /{'dis ni gsang ba'i snyoms 'jug pas/} /{phyi rol gnyis gnyis bstan par byas//} बोलसौख्यं महामुद्रा वज्रायतनमुपायकम् । अनया गुह्यसमापत्त्या बाह्यद्वन्द्वं निर्दर्शितम् ।। हे.त.२१क/६८.
bo lA
बोला — {ko l+la i ri T+Thi a bo lA/} {mu m+mu Ni re kak+ko lA/} कोल्लैरेट्ठिअ बोला मुम्मुण्णिरे कक्कोला । हे.त. १९ख/६२.
bo ShaT
= {bo ShaT/}
boka ka na ka
= {b+hoka ka na ka/}
bog pa
• भू.का.कृ. च्युतः — {lus las bog pa'i skra sogs la//} केशादिषु कलेवरात् ।। च्युतेषु प्र.वा.११६क/१. २३१; • सं. तमिका* — {bog pa mi dbyung bar bya ba'i phyir dang phye dang yungs mar du bsres pa dag mer blugs so//} तमिकानुत्पत्तये सक्तूनां कटुकतैलम्रक्षितानामग्नौ प्रक्षेपः वि.सू.६क/६.
bog re
यन्त्रसङ्घातः — {byang chub sems dpa' lus la rus pa dang rgyus pa'i bog res sbrel ba'i 'khrul 'khor lta bur brtag par bya} यन्त्रोपमो बोधिसत्त्वेन कायः प्रत्यवेक्षितव्यः, अस्थिस्नायुयन्त्रसङ्घातविनिबद्धः शि.स.१२९ख/१२५.
bogs
अतिशयः — {de la bogs ni yod blo ste/} /{nam mkha' la ni de yod min//} अस्तु वाऽतिशयस्तस्मिन् व्योम्नि त्वेष न विद्यते । त.स.९४ख/८३८; {bogs dbyung bar khas blangs nas skyon 'chad pa ni/} {de la bogs ni yod la reg/} /{'di ni zhes bya ba ni bogs so//} अभ्युपगम्यातिशयं दोषमाह—अस्तु वेति । एष इति अतिशयः त.प.१८८क/८३८.
bogs dbyung du med pa
अनाधेयविशेषः — {gal te 'dis phan 'dogs par byed na ni/} {bogs dbyung du med pa ni gzhan la mi ltos pa'i phyir/} {rang gi 'bras bu thams cad} ।{cig car skyed par 'gyur ro//} यदि ह्युपकुर्यादनाधेयविशेषस्यानन्यापेक्षणात् सकृत् सर्वं स्वकार्यं जनयेत् प्र.वृ.२८४क/२७; अनाधेयातिशयः — {gang dag mig la sogs pa bogs dbyung du med pa gcig gi don byed pa nyid du 'dod de} यो ह्यनाधेयातिशयैकपरार्थ(पदार्थ पा.भे.)त्वं चक्षुरादीनामिच्छति त.प.३७ख/५२४; अनुपाधेयविशेषः — {rtag pa nyid kyis khyad par gzhan gyis bogs dbyung du med pa'i phyir 'di 'ga' zhig tu gzhan la ltos pa ni ma yin no//} नित्यतया परैरनुपाधेयविशेषत्वान्नाप्यस्य क्वचिदपेक्षाऽस्ति त.प.३०१ख/३१६; निरतिशयः — {bogs dbyung du med pa 'di la khyad par ci zhig yod} किमस्या निरतिशयाया विशेषणम् प्र.वृ.२८१ख/२३.
bogs dbyung ba
अतिशयः — {bogs dbyung bar khas blangs nas skyon 'chad pa ni/} {de la bogs ni yod la reg/} /{'di ni zhes bya ba ni bogs so//} अभ्युपगम्यातिशयं दोषमाह—अस्तु वेति । एष इति अतिशयः त.प.१८८क/८३८; द्र. {bogs 'byung ba/}
bogs 'byung ba
उत्कर्षः — {khyad par yin no cog ni bogs 'byung ba rnam par gnas pa la brten par 'gyur ba ma yin no//} न खलु विशेष इत्येव व्यवस्थितोत्कर्षभागी प्र.अ.९८ख/१०६; द्र. {bogs dbyung ba/}
bogs med
= {bogs med pa/}
bogs med pa
• सं. अतिशयायोगः — {de tshe bdag la bogs med pas/} /{'on pa la sogs mi 'thad do//} तदाऽऽत्मातिशयायोगाद् बाधिर्यादिर्न युज्यते ।। त.स.९४ख/८३८; • वि. अनतिशयः — {sngon rol bzhin du bogs med pa'i bdag nyid 'dzin pa 'di la ni phan pa zhes bya ba 'ga' yang} ।{med na/} {ha cang thal bar 'gyur ro//} न ह्यनतिशयमात्मानमस्य पूर्ववद् बिभ्रतः कश्चिदुपकारको नामातिप्रसङ्गात् प्र.वृ.२९१क/३५.
bong
१. = {bong tshod} प्रमाणम् — {je bas je cher skye ba ni tshad kyi phyir ro/} /{tshad ni bong zhes bya ba'i tha tshig ste} तरतमोत्पादे मानविशेषात् । मानं प्रमाणमित्यर्थः सू.व्या.२३४क/१४६ २. = {bong bu/} 3. = {bong ba/} 4. = {ri bong /}
द्र.— {bong nga dkar po/} {bong nga nag po/} {bong nga dmar po/}
bong nga dkar
= {bong nga dkar po/}
bong nga dkar po
विश्वा, अतिविषा — विश्वा विषा प्रतिविषातिविषोपविषारुणा ।। शृङ्गी महौषधं च अ.को.१६१क/२.४.९९; विशति रोगिणामुदरमिति विश्वा । विश प्रवेशने अ.वि.२.४.९९; अतिविषा — {a di ts+ya dang ka ped bong nga dkar/} /{gla sgang dug mo nyung bcas thang byas pa/} /{tshad pa gzer bcas khrag 'khru dang bcas pa/} /{yun ring bzhugs pa'i khru ba rnams la phan//} सवत्सकः सातिविषः सबिल्वः सोदीच्यमुस्तश्च कृतः कषायः । सामे सशूले च सशोणिते च चिरप्रवृत्तेऽपि हितोऽतिसारे ।। यो.श.२क/१५.
bong nga nag po
निर्विषी, तृणभेदः म.व्यु.५८२० (८४ख).
bong nga dmar po
प्रतिविषम्, तृणभेदः म.व्यु.५८२२.
bong rdog
लोष्टः, ओ टम् — {mi gtsang ba la bong rdog 'phang bar mi bya'o//} नाशुचौ लोष्ठं क्षिपेत् वि.सू.५४ख/७०; शुन्धनः — {mi gtsang ba'i skyabs ni byi dor bya'o//} {chag chag la sogs pas so//} {bong rdog dang sa dang chu dag gzhag par bya'o//} अशुचिकुट्याः शोचनम् । सेकादिशुन्धनमृत्तिकापानीयस्थापनम् वि.सू.५६ख/७१.
bong nag
= {bong nga nag po/}
bong pa
= {bong ba/}
bong ba
• सं. १. लोष्टः, ओ टम्— {'khrul pa'i rgyu mtshan shing dang bong ba la sogs pa sgyu ma'i sngags kyis btab pa ji lta ba} यथा मायामन्त्रपरिगृहीतं भ्रान्तिनिमित्तं काष्ठलोष्टादिकम् सू.व्या.१६८ख/६०; {bong sogs 'di khyad ci yod na/} /{kyi hud nga rgyal sel mi byed//} लोष्टादेः को विशेषोऽस्य हाऽहङ्कारं न नश्यसि ।। बो.अ.३०ख/८. १७९; लेड्डुकः — {zas dang sa dang bong ba la sogs pa mo'i dbang por 'dzud na sbom po'o//} भिक्षापांसुलेड्डुकादेः स्त्रीन्द्रिये प्रक्षिप्तौ स्थूलम् वि.सू.२०क/२३; लेष्टुः — {bong ba bshig byed} लेष्टुभेदनः मि.को.३५क २. भुशुण्डिः, ओ डी, प्रहरणविशेषः — {ral gri dang mda' gzhu dang mdung thung dang mda' bo che dang sta re dang rtse gsum kha gdeng dang bong ba dang}…{thogs pa} असिधनुशरशक्तितोमरकुठारपट्टिसभुशुण्डि… धराम् ल.वि.१४९ख/२२१; ल.वि.१५०ख/२२२; • वि. उच्छूनः — {sa bon la sogs pa bong ba la sogs pa'i gnas skabs kyi khyad par thob pa} बीजादिकमुच्छूनादिविशिष्टावस्थाप्राप्तं त.प.१८१ख/८०.
bong bu
• सं. गर्दभः, पशुविशेषः — {rgyal pos 'di brjod long ba dang /} /{lhan cig dur khror nags la de/} /{myur du bong bu la bskyon nas/} /{grong khyer las ni phyir bton gyur/} इत्युक्त्वाऽन्धेन तां राजा सह श्मशानकाननम् । गर्दभारोपितां तूर्णं तत्याज नगराद्बहिः ।। अ.क.१५०ख/१४.१३१; खरः — {mthong med der ni de yod na/} /{bong bu'i rwa yang der 'gyur ro//} तदस्ति तत्रादृष्टञ्चेत् खरशृङ्गेऽपि तद्भवेत् । प्र.अ.१९२ख/५४८; प्रखरः — {mgo bo bco brgyad seng ge dang /} /{gnyis 'thung stag dang bong bu'i bzhin/} /{lus ni ri yi rnam pa can/} /{mi ni stong phrag dag gis drangs/} अष्टादशशिराः सिंहद्विरदप्रखराननः । नृणां सहस्रैराकृष्टः पर्वताकारविग्रहः ।। अ.क.२९७ख/३९.४; बालेयः — {de lta ma yin na skyes bu 'ga' zhig la 'ga' zhig gi 'dod pa'i dbang gis bong bu zhes bya ba'i ming sbyor bar byed pa na} अन्यथा हि क्वचित् पुंसि केनचिदिच्छावशाद् ‘बालेयः’ इति नाम्नि निवेशिते त.प.२३०क/१७५; चक्रीवान् — चक्रीवन्तस्तु बालेया रासभा गर्दभाः खराः ।। अ.को.१९९ख/२.९.७७; चक्रं समूहः तद्वन्तः चक्रीवन्तः अ.वि.२.९.७७; • ना. गर्दभः, यक्षः — {de nas bcom ldan 'das} ({bcom brlag tu} ){ma gshegs par bcom brlag gi} (?){gnod sbyin bong bu'i gnas gang na ba de logs su gshegs te} अथ भगवान्नप्रविशन्नेव मथुरां येन गर्दभस्य यक्षस्य भवनं तेनोपसंक्रान्तः वि.व.१२८क/१.१७; गर्दभकः — {de na bcom ldan 'das kyis gnod sbyin bong bu 'khor lnga brgya dang bcas par btul to//} तत्र भगवता गर्दभको यक्षः पञ्चशतपरिवारो विनीतः वि.व.१२९क/१.१८.
bong bu theng po
खञ्जगर्दभः — {de dag khong du chud pas rnal 'byor can bong bu theng po lta bur sems dang shes rab dang ye shes kyi mtshan nyid spangs te/} {rgyal ba'i sras kyi sa brgyad po thob nas de'i gong du mtshan nyid gsum la brtson par byed do//} यान्यधिगम्य योगी खञ्जगर्दभ इव चित्तप्रज्ञाज्ञानलक्षणं हित्वा जिनसुताष्टमीं प्राप्य भूमिं तदुत्तरे लक्षणत्रये योगमापद्यते ल.अ.७४क/२३.
वि. खरनासः — {glang chen sna 'dra}…/{bong bu'i sna 'dra phag sna 'dra//} हस्तिनासाः…खरसूकरनासाश्च वि.सू.५क/५.
bong bu'i bres
= {bong bres/}
bong bu'i rwa
खरविषाणम् — {de lta na ni 'o na bong bu'i rwa la sogs pa la yang khra bo la sogs pa la mi ltos pa'i phyir de'i spyi'i ngo bo nyid ma yin no//} एवं तर्हि शाबलेयादिष्वपेक्षाऽभावादेव खरविषाणादिकस्य न तत्सामान्यरूपता प्र.अ.१८५ख/२००.
bong bu'i so 'dra
वि. खरदन्तः — {glang chen so 'dra}…/{bong bu'i so 'dra phag so 'dra//} हस्तिदन्ताः…खरसूकरदन्ताश्च वि.सू.५क/५.
bong bres
खरशाला म.व्यु.५६११ (८२ख); मि.को.१४१क ।
bong mo
खरी — {bong mo ni gzugs rdo rje ma} खरो (?खरी) रूपवज्रा वि.प्र.१६६ख/३.१४९.
bong tshad
= {bong tshod/}
bong tshod
• सं. प्रमाणम् — {de bzhin du 'jig rten pa'i bong tshod chung ba'i tshe ni sku bong tshod chung la/} {bong tshod che ba'i tshe ni sku bong tshod che ba'o//} तथाऽल्पप्रमाणे लोके अल्पप्रमाणाः, अनल्पप्रमाणे अनल्पप्रमाणा इति अभि.स्फु.२७३क/१०९६; • पा. (वै.द.) परिमाणम्, गुणपदार्थभेदः — {che dang ring sogs dbye ba yis/} /{bong tshod gang zhig rjod byed pa'i//} महद्दीर्घादिभेदेन परिमाणं यदुच्यते । त.स.२५क/२६६; म.व्यु.४६०७(७१ख).
bong ran pa
वि. सुप्रतिष्ठितः, ओ ता— {sring mo 'di la 'khor los sgyur ba'i rgyal po'i btsun mo ni gzugs bzang ba}…{ha cang mi ring ba ha cang mi thung ba bong ran pa} इह भगिनि राज्ञश्चक्रवर्तिनः स्त्री भवति अभिरूपा…नातिदीर्घा नातिह्रस्वा सुप्रतिष्ठिता वि.व.१३९ख/१.२८.
bod
• ना. भोटः, देशः — {de bzhin du bod dang rgya nag dang rgya nag chen po la sogs pa'i yul rnams dang} तथा भोटचीनमहाचीनादिषु वि.प्र.१९७ख/५.३५; वोटः — {de bzhin du bod kyi yul du theg pa gsum bod kyi skad kyis bris te/} {rgya nag tu rgya nag gi skad kyis so//} तथा वोटविषये यानत्रयं वोटभाषया लिखितम्, चीने चीनभाषया वि.प्र.१४२ख/९२; • = {bod pa/}
bod kyi skad
भोटभाषा — {de bzhin du bod kyi yul du theg pa gsum bod kyi skad kyis bris te} तथा वोटविषये यानत्रयं वो(?भो)टभाषया लिखितम् वि.प्र.१४२क/९२.
bod pa
• क्रि. आमन्त्रयते स्म म.व्यु.६३१२ (८९ख); • सं. शब्दनम् — {btsal ba dang bod pa dang mthon por 'dug ste phyogs su lta ba dag gis ni de ma yin no//} मार्गणशब्दनोच्चस्थदिगवलोकने नैतत् वि.सू.५७ख/७२; सम्बोधनम्— {rgyal po zhes pa bod pa'o//} राजन्निति सम्बोधनम् वि.प्र.३३ख/४.९;मन्त्रणम् — {dam tshig bod pa} समयमन्त्रणम् गु.स.१३६क/९७; आमन्त्रणम् — {kye'i zhes bya ba ni bod pa'i tshig go//} अरे इत्यामन्त्रणपदम् त.प.१७५क/८०८; • उ.प. आह्वयः — {gal te sgra don} (?{sgras bod} पा.भे.) {snang ba ni/} /{'khor ba'i bar du mi gsal na//} यदि शब्दाह्वयं ज्योतिरासंसारं न दीप्यते ।। का.आ.३१८ख/१.४; द्र. {'bod pa/}
bor
= {bor ba/} {bor te/} {o nas} परित्यज्य— {de yang bdag nyid bor nas ji ltar yod par 'gyur} स चात्मानं परित्यज्य कथं भवेत् प्र.वृ.२७४क/१६; द्र.— {rang gi ngo bo yongs su bor nas kyang ji ltar yod par 'gyur te} स्वं च स्वभावं परित्यज्य कथं भावो भवेत् प्र.वृ.२७०क/१०; अपास्य— {de'i 'og tu gsum dang gnyis dang gcig kho nas rnam pa gtad nas 'gog pa'i bden pa de yang bor te} ततस्त्रिभिः द्वाभ्यामेकेनैव चाकार्य निरोधसत्यं चापास्य अभि.स्फु.१६८क/९१०; अपनीय — {lnga bor te zhes bya ba ni g}.{yo dang sgyu dang rmugs pa dang rgod pa dang rgyags pa rnams so//} पञ्चापनीयेति मायाशाठ्यस्त्यानौद्धत्यमदान् अभि.स्फु.१३६ख/८४८; उत्सृज्य — {chos nyan du gzhug pa'i gnas skabs su khyim pa'i stan spyad pa khyim pa la ma sbran par bor te 'gro ba la'o//} धर्मश्रवणदानावस्थायामागारिकशयनासनमुत्सृज्यानवलोक्य गृहिणे प्रक्रमणे वि.सू.५३ख/६८; विहाय — {de nas skye bo de dag dbul bor te/} /{sa bdag las ni mthun par nor thob nas//} अथ विहाय जनः स दरिद्रतां सममवाप्तवसुर्वसुधाधिपात् । जा.मा.६४ख/७४; अवधूय— {de ltar thog ma'i lam ni bde ba 'di bor nas//} कल्याणमाद्यमिममित्यवधूय मार्गम् जा.मा.२४ख/२८; तिरस्कृत्य — {rang gi chung ma bor nas ni/} /{bud med gzhan dag 'dod pa yin//} स्वां योषितं तिरस्कृत्य कामिनो योषिदन्तरे ।। प्र.अ.११५क/१२३; त्यक्त्वा— {skye ba'i lus bor te sprul pa'i lus 'dzin pa} जन्मकायं त्यक्त्वा निर्माणकायं गृह्णाति सू.व्या.१७६क/७०; छोरयित्वा — {mid pa gnyis pas dus ma yin pa'i sgregs pa dag dang por gnyis sam gsum bor te kha bkrus nas mid par bya'o//} * > निगिलेष्व नाडिकोकालोङ्गरान् द्वित्रानादौ छोरयित्वा मुखं निर्माद्य वि.सू.८०ख/९८; मुक्त्वा — {de thod pa'i phyed kyang bor nas smin ma gnyis kyi bar du sems 'dzin par byed pa} सोऽर्धमपि कपालस्य मुक्त्वा भ्रुवोर्मध्ये चित्तं धारयति अभि.भा.१०क/८९७; हित्वा — {rus pa'i keng rus de las rkang pa'i rus pa rnams bor nas lhag ma yid la byed} तस्यामस्थिशङ्कलायां पादास्थीनि हित्वा शेषं मनसिकरोति अभि.भा.१०क/८९६.
bor cig
क्रि. रिञ्च — {'phags pa dag}…{sangs rgyas kyi zhing 'di bor cig} रिञ्चत मार्षा बुद्धक्षेत्रम् ल.वि.१२क/१३.
bor ba
• क्रि. ( {'bor ba} इत्यस्या भवि., भूत.) १. चिक्षेप — {mthong ma thag tu pad ma de bcom ldan 'das kyi steng du bor te} सहदर्शनाद्भगवत उपरि तत्पद्मं चिक्षेप अ.श.७२क/६३; क्षिपति स्म — {ral gris gtsug phud bcad de bar snang la bor ba dang} खड्गेन चूडां छित्त्वाऽन्तरिक्षे क्षिपति स्म ल.वि.११२क/१६४ २. जहाति — {de yis gang tshe lus bor te//} यदा कायं जहत्यमी श्रा.भू.१३७ख/३७६; • सं. १. परित्यागः — {de la gzugs dang gzugs med pa na spyod pa'i gnyen po bor nas sems kyi skad cig ma nyi shu rtsa brgyad yin no//} तत्र च रूपारूप्यावचरप्रतिपक्षपरित्यागेऽष्टाविंशतिश्चित्तक्षणा भवन्ति अभि.स्फु.१६९क/९११; निःसर्गः — {'phags pa mkhas pa dang mdzangs pas rig pa ste/} {'di lta ste/} {phung po thams cad bor ba kun tu rig pa nges par rig pa} (?) अलमार्यः पण्डितविज्ञवेदनीयो यदुत सर्वोपधिनिःसर्गोऽवेदितोऽनिवेदितः ल.वि.१८७ख/२८६; प्रतिनिसर्गः — {lta ba 'di yang spangs pa dang bor ba dang bstsal bar 'gyur la/} {lta ba gzhan yang nying mtshams sbyor ba med pa dang len pa med pa dang 'byung ba med par 'gyur ro//} अस्याश्च दृष्टेः प्रहाणं भविष्यति प्रतिनिसर्गो वान्तीभावः, अन्यस्याश्च दृष्टेरप्रतिसन्धिरनुपादानमप्रादुर्भावः अ.श.२७९क/२५६; अपकर्षः — {yan lag gnyis bor nas bsam gtan gnyis pa rnam par gzhag ste} द्व्यङ्गापकर्षेण द्वितीयध्यानव्यवस्थानम् अभि.स्फु.२९५क/११४६ २. निक्षेपः — {gom pa bor zhing bteg pa'i tshe mtho dman med pa} चरणनिक्षेपोत्क्षेपोन्नामावनामविगतम् ग.व्यू.५५ख/१४९; निपातः — {de nas stag mo de byang chub sems dpa'i lus bor ba'i sgra de thos shing ngo mtshar skyes nas} अथ सा व्याघ्री तेन बोधिसत्त्वस्य शरीरनिपातशब्देन समुत्थापितकौतूहलामर्षा जा.मा.६क/५; • भू.का.कृ. १. [1] त्यक्तः — {'phags pa rnams kyis spang ba'i phyir ro zhes bya ba ni bor ba'i phyir ro//} आर्यैः प्रहीणत्वादिति त्यक्तत्वात् अभि.स्फु.९५ख/७७३; संत्यक्तः — {skyin gor gcig dang zho ni rdzi'u gang zhig/} /{la la zhig gis bor ba rnyed pa 'di//} एका च गोधा दधिभाजनं च केनापि संत्यक्तमिहाध्यगच्छम् । जा.मा.२८ख/३३; उत्सृष्टः — {sbrel nas bar du mdud pa bor te} बद्धा मध्ये ग्रन्थिं कृत्वोत्सृष्टाः अभि.स्फु.३१८क/१२००; क्षिप्तः — {mthong ma thag tu kun dga' ra ba'i srung ma des pad ma de bcom ldan 'das la bor ro//} सहदर्शनाच्च आरामिकेण तत्पद्मं भगवति क्षिप्तम् अ.श.२२क/१८; निक्षिप्तः — {sngon gyi mtha'i mur thug pa'i 'gro ba lnga'i rgyud kyi ngan song du bdag dang gzhan bor ba la} (?) पूर्वान्तकोटीपञ्चगत्यपायनिक्षिप्तात्मभाव(–) ग.व्यू.२८९क/३६८; छोरितः — {de dag la ci'i phyir mi sbyin/} {kha zas 'di bor bas ci phan} तेषां किमर्थं न दीयते । किमनेनापरिभोगं छोरितेन वि.व.१६६क/१.५५; अपास्तः — {bdag las gzhan yin pa'i phyir de ni bor bar 'gyur ro//} अपास्तं तद् भवति; आत्मनोऽन्यत्वात् अभि.स्फु.३१९क/१२०४; उज्झितः — {nya pa rnams kyis brjed nas bor ba 'am//} मीनारिभिर्विस्मरणोज्झिता वा जा.मा.२८ख/३३; अपविद्धः — {mig ni nam skye ba na yang gang nas kyang mi 'ong zhes rgyas par gsungs pa'i mdo yang bor bar 'gyur ro//} सूत्रं चापविद्धं भवति—चक्षुरुत्पद्यमानं न कुतश्चिदागच्छतीति विस्तरः अभि.भा.२४२क/८१४; उत्सारितः — {de nas bram ze de chung ma la byams pas brtan pa dang ngo tsha ba bor zhing} अथ स ब्राह्मणो भार्यानुरागादुत्सारितधैर्यलज्जः जा.मा.५४क/६३; पर्युदस्तः — {gzugs med pa'i khams rnam par spangs pa'i bsam gtan zhes bya ba ni gzugs med par skye ba bor ba'i ting nge 'dzin zhes bya ba'i tha tshig go//} आरूप्यधातुव्यवकर्षितेन ध्यानेनेति पर्युदस्तारूप्योपपत्तिकेन समाधिनेत्यर्थः अभि.स.भा.८८ख/१२१; हीनः — त्यक्तं हीनं विधुतं समुज्झितं धूतमुत्सृष्टम् । अ. को.२१४क/३.१.१०७; हीयत इति हीनम् । ओहाक् त्यागे अ.वि.३.१.१०७; स्थगितः — {chags dang bral ba'i jo bo ni/} /{kun brjod mthong thos bor ba de/} विरक्तः स्थगितालापदर्शनश्रवणः प्रभुः । अ.क.१७६ख/२०.१२ [2] प्रक्षिप्तवान् — {kun dga' ra ba'i srung ma las pad ma blangs te/} {de bzhin gshegs pa'i dbu la bor ro//} आरामिकसकाशात्पद्मं गृहीत्वा भगवतो मूर्ध्नि प्रक्षिप्तवान् अ.श.६५क/५७ २. दत्तः — {des bya gar rnams la 'dab gshog rnams lhags par shog cig ces dmod pa bor ro//} इति तेन पक्षिणां शापो दत्तः शीर्यन्तामेषां पक्षा इति वि.व.१७१क/१.५९ ३. अपहृतः — {thams cad kyang dgra bcom pa zag pa zad pa}…{khur bor ba} सर्वैरर्हद्भिः क्षीणास्रवैः…अपहृतभारैः अ.सा.२क/१ ४. प्रत्याख्यातः — {nad pa sman pas bor ba bzhin du de la mya ngan byas te cang mi zer bar 'dug go//} वैद्यप्रत्याख्यातमातुरमिवैनं समनुशोचंस्तूष्णीं बभूव जा.मा.१७१क/१९७; • वि. निराकरिष्णुः — {thams cad kyis 'dod par bya ba'i 'gro ba gnyis bor ba} सर्वाभिमतगतिद्वयनिराकरिष्णुना अ.श.११८ख/१०८.
bor ba za
= {bor ba za ba/}
bor ba za ba
वि. उज्झिताशः — {yangs pa can na grong khyer gyi 'obs zhig gi nang na yi dwags zas su skyugs pa za ba/} {bor ba za ba}…{lnga brgya gnas so//} वैशाल्यामन्यतरस्यां नगरपरिखायां पञ्च प्रेतशतानि प्रतिवसन्ति वान्ताशान्युज्झिताशानि अ.श.१३४क/१२३.
bor bar gyur pa
भू.का.कृ. क्षिप्तः सन् — {bor bar gyur pa na'ang sems can dmyal ba chen po rnams su skye bar 'gyur ro//} क्षिप्ता सन्तो महानिरयेषूपपत्स्यन्ते अ. सा.१६१क/९०.
bol gong ba can
तिर्यग्वध्रिकत्वम् — {mtha' 'khob tu mchil lham dag bcang bar bya'o/} /{bol gong ba can ni mi rung ba nyid ma yin no//} धारयेत् प्रत्यन्त उपानहौ…न तिर्यग्वध्रिकत्वस्याकल्पिकत्वम् वि.सू.७४ख/९१.
bos
= {bos pa/} {bos te/} {o nas} आहूय — {rgyal po des}…{sman pa rnams bos te} स राजा…आहूय वैद्यान् जा.मा.४१ख/५०; {de nas mig dmar dag gi mthu/} /{khyad 'phags bstan phyir de bos nas/} /{mig 'phrul stobs kyis rab rgyas pa/} /{sa ha ka ra'i ljon pa bstan//} रक्ताक्षोऽथ तमाहूय प्रभावोत्कर्षदर्शने । इन्द्रजालबलोत्फुल्लं सहकारमदर्शयत् ।। अ.क.१८९ख/२१.६१; आह्वय्य — {de dag thos nas bcom ldan gyis/} /{dga' ma bral ba'i rmongs gyur pa'i/} /{dga' bo nags nas bos nas ni/} /{'di dag ci zhig rab tu dris/} एतदाकर्ण्य भगवान् नन्दमाह्वय्य काननात् । किमेतदिति पप्रच्छ प्रियाविरहमोहितम् ।। अ.क.१०५ख/१०.६१.
bos pa
• सं. १. शब्दनम् — {chos kyi phung po sngon du btang ste bos pas so//} धर्मोपाधिं पुरस्कृत्य शब्दनेन वि.सू.२१क/२५ २. निमन्त्रणा — {bos pa bdag gir mi byed na/} {nyes pa dang bcas shing 'gal ba dang bcas par 'gyur te} न निमन्त्रणां स्वीकरोति, सापत्तिको भवति सातिसारः बो.भू.८७ख/१११; उपनिमन्त्रणम्— {khyim gzhan du yang zan la bos pa dang du blang bar bya'o//} अधिवासयेद् भक्तोपनिमन्त्रणमन्तर्गृहेऽपि वि.सू.३४ख/४३; • भू.का.कृ. आमन्त्रितः — {drang srong de rnams kyis tshangs pa'i rigs kyi rgyal po nyi ma'i shing rta la bos te} तैः ऋषिभिः ब्रह्मकुलो सूर्यरथो राजाऽऽमन्त्रितः वि.प्र.१३०क/१, पृ.२९; उपनिमन्त्रितः — {zas dang skom la sogs pa la bos na yang spong bar mi byed do//} भोजनपानादिकेनोपनिमन्त्रितो न निराकरोति बो.भू.८१क/१०३; आहूतः —। {bos na 'ong zhing 'gro ba dang} आहूतस्यागमनगमनतः बो.भू.७५ख/९७; समाहूतः — {de nas rgyal po gser gyi char/} /{'bebs pas bos pa'i skye bo rnams//} हिरण्यवर्षिणा राज्ञा समाहूतास्ततो जनाः । अ.क.४०ख/५५.३९; शब्दितः — {des smras pa/} {shes ldan dag zho shas 'tsho ba de dag bos shig/} {de dag gis bos pa dang} स कथयति—भवन्तः शब्दयतैतान् पौरुषेयानिति । ते शब्दिताः वि.व.४ख/२.७६.
bos par gyur
भू.का.कृ. आमन्त्रणं कृतम् — {nges pa ster bar bzhed pa'i rgyal po grags pas thams cad bos par gyur to//} यशोराज्ञा नियमं दातुकामेन सर्वेषामामन्त्रणं कृतम् वि.प्र.१२८क/१, पृ.२६.
bos shig
क्रि. शब्दयतु — {des smras pa/} {shes ldan dag zho shas 'tsho ba de dag bos shig} स कथयति—भवन्तः शब्दयतैतान् पौरुषेयानिति वि.व.४ख/२.७६.
bau ShaT
वौषट् — {dgug pa la de nyid bau ShaT mthar 'gyur ro//} स एवाकृष्टौ वौषडन्तो भवति वि.प्र.१४२क/३. ८०.
bya
• क्रि. ( {byed} इत्यस्या भवि.) १. करिष्यामि — {gnas der skyabs yod ma yin na/} /{de tshe bdag gis ji ltar bya//} तदाहं किं करिष्यामि तस्मिन् स्थाने महाभये ।। बो. अ.५ख/२.४७ २. कुर्यात् — {de nas de la phan pa yi/} /{dbang du bya ba'i las bya ste//} ततः कुर्याद् वश्यं तु तस्य कर्म हिताय । स.दु.१२५क/२२४; अनुकुर्यात् — {gal te gnas stong par zhugs par gyur na der chag chag la sogs pa bya'o//} शून्यावासं चेत् प्रविशेत् सेकाद्यनुकुर्यात् वि.सू.९८क/११८; कुर्वीत — {de lta na yang dkyil 'khor bar bya'o//} तथापि मण्डलके कुर्वीरन् वि.सू.५७ख/७२; कारयेत् — {ting nge 'dzin de nyid kyis chu yis me ni rnam par nyams pa dang por 'dir ni lus kyi dbus su sdom brtson rnams kyis bya} अतस्तेनैव समाधिना तोयेनाग्नेर्विनाशं प्रथममिह यतिः कारयेद् देहमध्ये वि.प्र.३२ख/४.७; भवेयम् — {'gro ba la phan pa'i phyir sangs rgyas su bya'o//} बुद्धो भवेयं जगतो हिताय वि.प्र.३२क/४.६ ३. करोमि — {ci zhig bya zhing gang du 'gro/} /{grib ma don gnyer lam} *{bzang bzhin//} किं करोमि क्व गच्छामि छायार्थीव मरोः पथि । अ.क.२२क/५२.३२; क्रियते — {thams cad mkhyen pa}…{de la phyag 'tshal nas/} /{de kho na nyid bsdus pa bya//} तं सर्वज्ञं प्रणम्यायं क्रियते तत्त्वसंग्रहः त.प.२५८क/९८७ ४. सहायकक्रिया [1] (भविः) {sbyin par bya} दास्यामि बो.भू.१४१ख/१८१ [2] (विधौ) {'gro bar bya} गच्छेत् वि.सू.३२क/४०; • सं. १. पक्षी— {bya rnams dmod pas gdungs pa la/} /{snying rjes rab tu non pas smras//} उवाच करुणाक्रान्तस्तप्तः शापेन पक्षिणाम् ।। अ.क.३९ख/४.३६; खगः — {de yang}…{bya la zhon nas mtshan re zhing/} /{nam mkha' las ni 'ongs par gyur//} साऽपि प्रतिनिशं व्योम्नः खगारूढा समाययौ । अ.क.१४५ख/१४.७७; विहङ्गमः — {lha gcig yun ring na rnyed pa'i/} /{bdag gi bza' ba bya de thong //} देव मुञ्च चिरावाप्तं भक्ष्यं मम विहङ्गमम् । अ.क.३८क/५५.१४; विहगः — {grong khyer dpal dang ldan pa skyed mos tshal me tog dang 'bras bu sna tshogs dang ldan pas mdzes par byas pa/} {bya sna tshogs kyis bsten pa} नगरम्…श्रीमदुद्यानोपशोभितम् । नानापुष्पफलोपेतं नानाविहगसेवितम् ।। वि.व.२१७क/१.९४; शकुनिः — {'dab gshog kun tu rgyas pa'i bya bzhin du/} /{sems can smin par byed par nus pa nyid//} शक्तो भवत्येव च सत्त्वपाके सञ्जातपक्षः शकुनिर्यथैव । सू.अ.१४८क/२९; द्विजः — {bya bshor ba'i rgya} द्विजानां बन्धनाय जालम् शि.स.४९क/४६; पतत्रिः, ओ त्री — {dper na rna ba 'brug par byed pa'i bya'i gshog pa'i sgra rnam par chad par dmigs pa} यथा कर्णकण्डूविनोदनकारिणः पतत्रिपक्षस्य विच्छिन्नः शब्द उपलभ्यते त.प.१८५ख/८३२; {bri mkhan las skyes ri mo ni/} /{bya la'ang de bzhin ci ltar yin//} चित्रं चित्रकराज्जातं पतत्रिष्वपि किन्तथा । प्र.अ.४८क/५५; शकुन्तिः — खगे…शकुन्तिपक्षिशकुनिशकुन्तशकुनद्विजाः ।। अ.को.१६८ख/२.५.३३; आकाशे गन्तुं शक्नोतीति शकुन्तिः अ.वि.२.५.३३ २. पक्षिद्योतकपूर्वपदम् — {bya ka la bing ka} कलविङ्कः अ.श.१८०ख/१६७; {bya ku na la} कुणालः अ.श.२८४ख/२६१; {bya khyung} तार्क्ष्यः अ.क.१९०क/२१.६४; {bya sreg} कपिञ्जलः रा.प.२३८ख/१३५; {bya khwa} वायसः जा.मा.८८क/१०१.
bya ka la bing ka'i sgra
पा. कलविङ्कस्वरः, समाधिविशेषः — {bya ka la bing ka'i sgra zhes bya ba'i ting nge 'dzin} कलविङ्कस्वरो नाम समाधिः का.व्यू.२२२क/२८४.
bya dka'
= {bya dka' ba/}
bya dka' ba
वि. दुष्करः — {shes rab kyi las 'di ni bya dka' ba'i las yin no//} दुष्करमेतत्कर्म यदुत प्रज्ञाकर्म शि.स.६६क/६५; {e ma ho rgyal po khyod kyi ni/} /{bya ba dka' ba'i las 'di yis/} /{ba spu langs pa gtams pa'i gos/} /{lus la ci phyir 'byung mi 'gyur//} अहो नु कर्मणा राजन् दुष्करेण तवामुना । रोमाञ्चकञ्चुकाकीर्णः कायः कस्य न जायते ।। अ.क.२५ख/३.७४.
bya dka' ba'i las byed pa
वि. दुष्करकारी — {dge slong dag khyod bya dka' ba'i las byed pa'i byang chub sems dpa'i rus pa rnams blta bar 'dod dam} इच्छथ यूयं भिक्षवो दुष्करकारीणां बोधिसत्त्वानां शरीराणि द्रष्टुम् सु.प्र.५३ख/१०६.
bya dkar
बकः, पक्षिविशेषः — {sgra rdo rje ma la sogs pa drug ni lA ba dang phug ron dang bya dkar dang mchil pa dang ngur pa dang ngang pa'o//} शब्दवज्रादयः षट्—लावः, पारावतः, बकः, चटकः, चक्रवाकः, हंसः वि.प्र.१६७क/३.१५०.
bya dkar mo
बलाकायुवतिः — {bya dkar mo'i 'phreng ba rgyu ba ni sprin gyi so'i 'phreng ba gtams pa bzhin} (?) मेघदशनपंक्तिष्विवालक्ष्यमाणरूपासु बलाकायुवतिषु जा.मा.११८ख/१३७.
bya skad kyi brda
शकुनरुतम् म.व्यु.४३९६ (६९क).
bya rkyen
पा. कृत्यप्रत्ययः — {gal te bsgrub par bya bar zhes las la bya rkyen ma yin nam} ननु साध्यमिति कर्मणि कृत्यप्रत्ययः प्र.अ.२०३ख/५६०.
bya skyibs
१. श्वभ्रम् — {'khrul mang bya skyibs brgya yis bsnun pa rnams/} /{nges par rgyun ma dag tu lhung bar 'gyur//} बहुभ्रमश्वभ्रशताहतानां भवत्यलं पातपरम्परैव ।। अ.क.२३५ख/८९.१७६ २. प्राग्भारः — {shar phyogs su}… {ra ba'i mtshan ma'am bya skyibs kyi mtshan ma'am} पूर्वस्यां दिशि… प्राकारनिमित्तं वा प्राग्भारनिमित्तं वा वि.व.१३९क/२.११५; {phyogs phyogs su pha gong dang}…{ra ba dang bya skyibs dang lam po che dang khron pa la sogs pa}…{brtags nas} शैल…प्राकारप्राग्भारातिमार्गोदपानादौ प्रतिदिशं संलक्ष्य वि.सू.५७क/७१ ३. कुञ्जः — {dur khrod ri yi bya skyibs dang /} /{de bzhin mi med grong khyer dang /} /{yang na dben pa'am rgya mtsho'i mthar/} /{bza' ba 'di ni rab tu bza'//} श्मशाने गिरिकुञ्जे वाऽमानुष(स्य )पुरे तथा । अथवा विजने प्रान्ते इदं भोजनमारभेत् ।। हे.त.२६ख/८८; कुटी — {tshong dpon gyi bu nor bzangs kyis drang srong 'jigs mchog dbyangs}… {tsan dan gyi yal ga shin tu 'brel ba'i bya skyibs shig na}…{mthong ngo //} अद्राक्षीत्सुधनः श्रेष्ठिदारको भीष्मोत्तरनिर्घोषमृषिं… चन्दनतलावबद्धायां कुट्याम् ग.व्यू.३७६ख/८७.
वि. ध्वाङ्क्षः — {bya khwa ltar mu cor smra ba dang tshul 'chos pa dang} ध्वाङ्क्षा मुखराः कुहकाः रा.प.२४२क/१४०.
bya gag
१. कुक्कुटः — {kla klo rnams kyi btung ba ni bya gag la sogs pa'i sgo nga'i khu ba'o//} कुक्कुटादीनामण्डस्य शुक्रपानं म्लेच्छानाम् वि.प्र.२७४क/२.९९; {glang po che dang rta dang ba lang dang lug dang bya gag dang} हस्त्यश्वगवेडककुक्कुट(–) श्रा.भू.६१ख/१५२; {bya gag kun rar} कुक्कुटारामे अ.क.१६७क/७४.७; कुक्कुटी — {bya gag ni tshad ni de byed pa nyid kyi mtha'o//} कुक्कुटिप्रमाणमेतत् कृत्वेऽन्तः वि.सू.४५क/५६; कुर्कुटः — {bya gag snag tsas bskus pa la/} /{de nyid thi bar mi shes 'dzin/} /{mi shes pa yi byis pa dag/} /{theg pa gsum la'ang de bzhin no//} मसिम्रक्षितको यद्वद्गृह्यते कुर्कुटोऽबुधैः । स एवायमजानानैर्बालैर्यानत्रयं तथा ।। ल.अ.१६१ख/११२ २. बकः म.व्यु.४८८९ (७५क).
bya gag kun ra
ना. कुक्कुटारामः, आरामः — {lus ni mtha' la nye ba nyid/} /{nges nas sa yi bdag po yis/} /{bya gag kun rar dge slong la/} /{nor ni 'bul bar rtsom par gyur//} तनुमासन्नपर्यन्तां निश्चित्य पृथिवीपतिः । भिक्षुभ्यः कुक्कुटारामे द्रविणं दातुमुद्ययौ ।। अ.क.१६७क/७४.७.
bya gag gi tshul khrims
कुक्कुटशीलम् — {ba lang gi tshul khrims dang ri dwags kyi tshul khrims dang bya gag gi tshul khrims yang dag par blangs te gnas pa ste} गोशीलं समादाय वर्तते मृगशीलं कुक्कुटशीलम् अभि.भा. २३०ख/७७४.
bya gag gi gshog pa lta bu
वि. कुक्कुटपक्षकाकारः — {de bcang bar bya'o//} {bya rog gi mchu lta bu'am bya gag gi gshog pa lta bur ro//} धारयेदेनम् । काकचञ्चुकाकारं कुक्कुटपक्षकाकारं वा वि.सू.६९ख/८६.
bya gag 'tshong ba
कौक्कुटिकः — {de dag dang lhan cig tu 'dris par mi byed/} {gdol pa pa dang}…{bya gag 'tshong ba rnams dang ma yin} न च तैः सार्धं संस्तवं करोति । न चण्डालान्…कौक्कुटिकान् स.पु.१०४क/१६६.
bya gag gsod pa
कौक्कुटिकः — {'di dag ni sdom pa ma yin pa can yin te/} {'di lta ste/} {shan pa rnams dang bya gag gsod pa rnams dang}…{ba gu ri 'chor ba rnams so//} तत्रेमे आसंवरिकाः, तद्यथा—औरभ्रिकाः, कौक्कुटिकाः…वागुरिकाश्च अभि.भा.१८७ख/६४०.
bya gag gsod pa po
= {bya gag gsod pa/}
bya gar
बकः, पक्षिविशेषः— {mi dbang nga las nu/} /{bya gar de dag ma yin no//} मान्धाता नृपतिर्ह्येवं नैते…बकाः वि.व.१७५ख/१.६०; बकः कह्वः अ.को.१६८क/२.५.२२; वक्तीति बकः । वच परिभाषणे । वबयोरभेदः अ.वि.२.५.२२; *पक्षी — {des bya gar rnams la 'dab gshog rnams lhags par shog cig ces dmod pa bor ro//} इति तेन पक्षिणां शापो दत्तः शीर्यन्तामेषां पक्षा इति वि.व.१७१क/१.५९.
bya dga'
१. धनम् — {rim gror bcas pa'i bya dga' stsal ba dang //} धनैश्च सम्माननयोपपादितैः जा.मा.१३८ख/१६१ २. {las gla} भृतिः, वेतनम् — कर्मण्या तु विधाभृत्याभृतयो भर्म वेतनम् । भरण्यं भरणं मूल्यं निर्वेशः पण इत्यपि ।। अ.को.२०५क/२.१०.३८; भ्रियते पोष्यतेऽनयेति भृत्या, भृतिश्च, भर्म च…डुभृञ् धारणपोषणयोः अ.वि.२.१०.३८ ३. सम्मानः— {zhes smra brtan pa de dag gis/} /{rje la bya dga' stug po dang /} /{go chas lus ni rab g}.{yogs te/} / ग्. {yul du g}.{yul ni rab tu bskrad//} इति ब्रुवाणाः समरे धीरा युयुधिरे परम् । ते घनस्वामिसम्मानसन्नाहच्छन्नविग्रहाः ।। अ.क.२१क/५२.१९.
bya dgas sdud
क्रि. प्रगृह्णाति — {bya dgas sdud par 'os pa ni bya dgas sdud do//} प्रग्रहीतव्यान् प्रगृह्णाति ग.व्यू.२२ख/१२०.
bya dgas sdud par 'os pa
कृ. प्रग्रहीतव्यम् — {bya dgas sdud par 'os pa ni bya dgas sdud do//} प्रग्रहीतव्यान् प्रगृह्णाति ग.व्यू.२२ख/१२०.
bya dgos
कृ. करणीयः — {'di ltar byang chub sems dpas ni mu stegs can gyi bstan bcos rnams la yang brtson par bya dgos na/} {sangs rgyas kyi gsung rab la lta ci smos} तथा हि बोधिसत्त्वेन तीर्थिकशास्त्रेष्वपि तावद्योगः करणीयः प्रागेव बुद्धवचने बो.भू.९३ख/११९.
bya rgod
गृध्रः, पक्षिविशेषः — {'di ltar bya rgod rnams kyis ni/} /{gzugs ni shin tu ring nas mthong //} तथा हि वीक्ष्यते रूपं गृध्रैर्दूरतरस्थितम् । त.स.१२४क/१०७६; दाक्षाय्यः — दाक्षाय्यगृध्रौ अ.को.१६८क/२.५.२१; दक्षते शीघ्रं गच्छतीति दक्षाय्यः । तस्यापत्यं दाक्षाय्यः । दक्ष वृद्धौ शीघ्रार्थे च अ.वि.२.५.२१.
bya rgod kyi gdong can
वि. गृध्रमुखः — {T+R}-{i T+R}-{I las grub pa dag ni dri za phag gi gdong can dang /} {'byung po bya rgod kyi gdong can te/} {lho dang bden bral du me la gnas pa'o//} टृटॄनिष्पन्नौ गन्धर्वः शूकरमुखः भूतो गृध्रमुखो दक्षिणे र्नैऋत्ये अग्निस्थः वि.प्र.१०५क/३.२३.
bya rgod kyi phung po
= {bya rgod phung po/}
bya rgod dang 'ug pa'i gshog pa thogs pa
वि. गृध्रोलूकपक्षधारणः — {bya rgod dang 'ug pa'i gshog pa thogs pa dang}…{blun po rnams dag par khong du chud do//} गृध्रोलूकपक्षधारणैः…शुद्धिं प्रत्यवगच्छन्ति सम्मूढाः ल.वि.१२२ख/१८३.
bya rgod gdong ma
ना. गृध्रास्या, प्रचण्डा — {de bzhin du mer bya rog gdong ma dang bden bral du bya rgod gdong ma dang} एवं काकास्याऽग्नौ, गृध्रास्या र्नैऋत्ये वि.प्र.४३ख/४.३९.
ना. गृध्रकूटः, पर्वतः— {grong khyer rgyal po'i khab ces par/} /{sa 'dzin bya rgod phung po yi/} /{ngos la sngon tshe bcom ldan 'das/} /{de bzhin gshegs pa bzhugs par gyur//} पुरे राजगृहाभिख्ये भगवान् भूभृतः पुरा । कटके गृध्रकूटस्य विजहार तथागतः ।। अ.क.३३६ख/४४.२; {rgyal po'i khab tu gsod snyoms byas te/}…{bya rgod kyi phung po'i ri ga la ba der song ste} राजगृहं पिण्डाय चरित्वा…येन गृध्रकूटः पर्वतस्तेनोपसंक्रान्तः अ.श.१२२क/११२; द्र. {bya rgod spungs/}
bya rgod phung po'i ri
ना. गृध्रकूटपर्वतः, पर्वतः — {dus gcig na bcom ldan 'das rgyal po'i khab na bya rgod kyi phung po'i ri la bzhugs te} एकस्मिन् समये भगवान् राजगृहे विहरति स्म गृधकूटे पर्वते अ.सा.२क/१; द्र. {bya rgod phung po/} {bya rgod spungs/}
bya rgod phung po'i ri gnas
ना. गृध्रकूटाचलाश्रमः, आश्रमः — {shA ri'i bu ni 'bod pa dang /} /{mo gal bu la rab tu bskos/} /{bya rgod phung po'i ri gnas la/} /{khab dang skud pas sbyar ma ni/} /{bkra shis rdzogs par byed pa yin/} /{shA ri'i bu can de yis phyin//} शारिपुत्रसमाह्वाने मौद्गल्यायनमादिशत् ।। सूच्या सूत्रेण सङ्घाटीं कुर्वाणं रचनाचिताम् । स शारिपुत्रमासाद्य गृध्रकूटाचलाश्रमे ।। अ.क.२क/५०.७.
bya rgod phung ri
= {bya rgod phung po'i ri/}
bya rgya
जालम् — {zan za ba rnams la khwa dang bye'u dang phug ron dag gis mi 'tshe bar bya ba'i phyir bya rgya bya'o//} ( काकचटक)पारावातेभ्यो भुञ्जानानामविहेठाय जालदानम् वि.सू.९४ख/११३; पञ्जरम् — {dper na bya ni bya rgyar chud pa bzhin/} /{nam yang 'byung ba rnyed par 'gyur ma yin//} विहग पञ्जरमध्यगता यथा न हि लभन्ति कदाचि विनिःसृतिम् ।। ल.वि.१०२ख/१४९.
bya ngang pa dang phug ron gyis zos te bor ba bkrus te za ba
वि. सारसकापोतकसन्दंशिकोत्सृष्टसम्प्रक्षालकः — {bya ngang pa dang phug ron gyis zos te bor ba bkrus te za ba dang}…{blun po rnams dag par khong du chud do//} सारसकापोतकसन्दंशिकोत्सृष्टसम्प्रक्षालकैः … शुद्धिं प्रत्यवगच्छन्ति सम्मूढाः ल.वि.१२२ख/१८२.
bya bcas 'jug min
क्रि. न व्याप्रियते — {yon tan shes 'gyur nyid kyis ni/} /{de tshe bya bcas 'jug min na//} तदा न व्याप्रियन्ते तु ज्ञायमानतया गुणाः । त.स.१११क/९६३.
bya chen gyi bu
ना. व्याडिः, आचार्यः — {tsam pa'i bu ni rigs sgra'i don yin no zhes zer zhing /} {bya chen gyi bu rdzas yin no zhes zer la/} {drang srong pa ni gnyi ga'o//} ‘जातिः पदार्थः’ इति कात्यायनः, ‘द्रव्यम्’ इति व्याडिः, उभयं पाणिनिः त.प.३१७क/३४८.
bya rnyi
पाशः — {bya rnyi rab tu mi bzad pa/} /{bdag gis shin tu mang po btsugs//} निहिता बहवः पाशा मया दारुणदारुणाः । जा.मा.१२४क/१४३.
कपोतः, पक्षिविशेषः — {las kun pa bya thi ba'i gzugs dang cha byad 'chang ba} कपोतवेषरूपधारी विश्वकर्मा ल.अ.१५५क/१०२.
bya thi ba'i gzugs dang cha byad 'chang ba
वि. कपोतवेषरूपधारी — {khra'i gzugs su byas nas las kun pa bya thi ba'i gzugs dang cha byad 'chang ba shin tu gtses par gyur te} श्येनरूपमास्थाय कपोतवेषरूपधारी विश्वकर्मा समभिद्रुतोऽभूत् ल.अ.१५५क/१०२.
bya dang bcas pa
= {bya ba dang bcas pa/}
bya dang ldan pa
= {bya ba dang ldan pa/}
bya dang bya min
= {bya dang bya min pa/}
bya dang bya min pa
क्रियाक्रिये — {gcig la bya dang bya min par/} /{shes na gcig nyid nyams pa yin//} एकस्यैकत्र विज्ञाने व्याहते हि क्रियाक्रिये ।। त.स.६२क/५९१; कृत्याकृत्यौ — {bya dang bya min rnam par dpyad rnams la/} /{phyir phyogs gyur par sa la sus ma rig//} कृत्याकृत्यविचारणासु विमुखं को वा न वेत्ति क्षितौ ना.ना. २२५ख/८.
bya dang byed pa'i ngo bo
क्रियाकारकभावः — {'di yi rang gis rig pa ni/} /{bya dang byed pa'i ngo bor min//} क्रियाकारकभावेन न स्वसंवित्तिरस्य तु । त.स.७३क/६८२.
bya 'dab 'jigs
ना. पक्षिभैरवपक्षः, नरकप्रदेशः — {mnar med pa'i phyogs gcig na bya 'dab 'jigs zhes bya ba dpag tshad sum 'bum par} अवीचीप्रदेशस्त्रीणि योजनशतसहस्राणि पक्षिभैरवपक्षो नाम शि.स.४५क/४३.
bya pa
शाकुनिकः — {'di dag ni sdom pa ma yin pa can yin te/} {'di lta ste/} {shan pa rnams dang}…{bya pa rnams dang}…{ba gu ri 'chor ba rnams so//} तत्रेमे आसंवरिकाः, तद्यथा—औरभ्रिकाः… शाकुनिकाः… वागुरिकाश्च अभि.भा.१८७ख/६४०; लुब्धकः — {bya pa dang nya pa dang lham mkhan la sogs pa} लुब्धककैवर्तचर्मकारादि त.प.३२२ख/१११२.
bya pa'i rigs
शाकुनिककुलम् — {rab 'byor byang chub sems dpa' sems dpa' chen po de ltar slob pa ni}…{bya pa'i rigs su mi skye} एवं शिक्षमाणः सुभूते बोधिसत्त्वो महासत्त्वः…न शाकुनिककुलेषूपपद्यते अ.सा.३७२ख/२११.
द्विजपोतः — {shAl ma li yi shing la bya tshang dag/} /{bcas pa'i nang na bya phrug ma tshar ba//} अजातपक्षद्विजपोतसङ्कुला द्विजालयाः शाल्मलिपादपाश्रयाः । जा.मा.६७ख/७८.
bya ba
• सं. १. = {las ka} कार्यम् — {zla ba'i bya ba bya min dang /} /{gzhan gyi bya ba'i bya ba 'dir//} अक्रिया चन्द्रकार्याणामन्यकार्यस्य च क्रिया । का.आ.३२४ख/२. ८३; कृत्यम् — {sa bon tshig pa'ang myu gu'i bya ba mi byed de} नापि दग्धबीजमङ्कुरकृत्यं करोति ल.अ.७०ख/१९; व्यापारः— {de bzhin bram ze'i bya ba ni/} /{mchod sbyin zhes kyang brjod pa yin//} यथा द्विजस्य व्यापारो याग इत्यपि गीयते । प्र.अ.१५ख/१७; {gang gi tshe byed pa po'i bya ba yin pa de'i tshe/} {ting ngas rtogs par bya ba yin la} यदा तु कर्तृव्यापारस्तिङा प्रतिपाद्यते प्र.अ.१५क/१७; कारः — {de dag gi bya ba byas pa de dag shin tu 'bras bu che ba dang} यथा तेषां काराः कृता अत्यर्थं महाफला श्रा. भू.३२ख/८२; वृत्तम्— {de'i bya ba ni langs ma thag kho nar chag chag gdab pa dang phyag dar bya ba dang lci ba gsar pa'i byug pas bsku bar bya'o//} तद्वृत्तमुत्थायैव सेकसन्मार्गसुकुमारी गोमयाकार्षी प्रदानम् वि.सू.५६ख/७१; व्यापृतिः — {de' tshe yod pa nyid bya ba yin no zhes 'grub ste} तदा सिद्धम्—सत्तैव व्यापृतिरिति त.प.२५३ख/२२३; द्र.— {khyim gyi bya ba yang ngo //} गृहव्याकुलिकायाश्च वि.सू.५३ख/६८ २. करणीयम् — {bya ba rnams la grogs kyi ngo bor 'gro bar byed} करणीयेषु साहाय्यं गच्छन्ति सू.व्या.२४१ख/१५६; {bdag gi skye ba ni zad do//} {tshangs par spyod pa ni spyad do//} {bya ba ni byas so//} क्षीणा मे जातिः, उषितं ब्रह्मचर्यम्, कृतं करणीयम् त.प.१०३ख/६५७; कर्तव्यम् — {bya ba yi ni yul med pas/} /{nus pa dang ni mi ldan phyir//} कर्तव्यविषयायोगे सामर्थ्यस्याप्ययोगतः ।। त.स.९५क/८३९; {rnam bkra rang gi bya ba gzugs brnyan bzhin/} /{skyes bu chags byed nyid kyis rgyan rnams bzung //} सा भूषणं लोभनमेव पुंसां मूर्तं स्वकर्तव्यमिवातिचित्रम् ।। अ.क.८क/५०.७७; अधिकारः — {sngon gyi rgyal ba la bya ba byas pa/} {dge ba'i rtsa ba bskyed pa} पूर्वजिनकृताधिकाराणामवरोपितकुशलमूलानाम् ल.अ.१५५क/१०२ ३. = {bya ba nyid} कर्तव्यता — {de'i phyir 'di bya ba mang pos yongs su skyo bas kyang 'jigs par mi 'gyur ro//} अतोऽस्य बहुकर्तव्यतापरिखेदादपि भयं न भवति सू.व्या.१४२क/१९ ४. करणम् — {de'i ched du khang bu bya'o//} मण्डपस्य तदर्थं करणम् वि.सू.३९ख/४९; {thams cad yod par smra ba rnams kyi dge tshul gyi bya ba} सर्वास्तिवादिश्रमणेरकरणम् क. त.४१२९; कलना — {shar gyi ri bos nub kyi ri la sbyor ba'i bya ba rab tu byed/} /{skad cig gis ni sa dang sa 'dzin bral ba'i rol rtsed rnam par bsgrubs//} प्रकुर्वन्त्यस्ताद्रेरुदयगिरिणा श्लेषकलनां क्षणात् क्षोणीक्ष्माभृद्विघटनविनोदं विदधति । अ.क.३१८क/४०. १२८ ५. क्रिया — {'gro bas na ba lang zhes bya ba la/} {ba lang gi sgras 'gro ba'i bya ba bshad pa yin mod kyi/} {'on kyang 'gro ba'i bya bas nye bar mtshon pa don gcig la 'dus pa'i ba lang nyid sgra 'jug pa'i rgyu mtshan nyid du byed la} ‘गच्छतीति गौः’ इति गमनक्रियायां व्युत्पादितोऽपि गोशब्दो गमनक्रियोपलक्षितमेकार्थसमवेतं गोत्वं प्रवृत्तिनिमित्तीकरोति न्या.टी.४०क/३९; {zla ba'i bya ba bya min dang /} /{gzhan gyi bya ba'i bya ba 'dir//} अक्रिया चन्द्रकार्याणामन्यकार्यस्य च क्रिया । का.आ.३२४ख/२.८३; चेष्टा — {mngon sum gyis ni sgra dang ni/} /{rgan rabs brjod bya mthong ba yin/} /{nyan pa po la rtogs pa nyid/} /{bya bas rjes su dpag nas shes//} शब्दवृद्धाभिधेयानि प्रत्यक्षेणात्र पश्यति । श्रोतुश्च प्रतिपन्नत्वमनुमानेन चेष्टया ।। त.स.९६ख/८६१ ६. प्रक्रमः — {'on te grog mkhar la dbyug gu dang 'khor lo dang lag pa'i bya ba'i rjes su 'gro ba ma dmigs so zhe na} अथ दण्डमृत्पिण्डचक्रकरप्रक्रमानुगमो न वल्मीक उपलभ्यते प्र.अ.३८क/४३; प्रक्रिया — {zung du 'jug pa gsal ba zhes bya ba'i dbang gi bya ba} युगनद्धप्रकाशनामसेकप्रक्रिया क.त.१८१८; विधिः — {byang chub sems dpa'i bya ba las thal zhing 'tsham pa ma yin pa'i phyir} बोधिसत्त्वविधेः समतिक्रान्तत्वादननुरूपत्वाच्च बो.भू.१२ख/१५ ७. = {bya ba 'jug pa} व्यापारणम् — {med pa ri bong gi rwa la sogs pa la bya ba 'ga' zhig rigs pa ni ma yin no//} न ह्यसति शशविषाणादौ कस्यचिद् व्यापारणं युक्तम् त.प.११८क/६८७; {'di la gral gyi cha las byar rung ngo //} न्यायमत्रांशतः पंक्तौ व्यापारणम् वि.सू.६४क/८१; क्रियाक्रमः — {dam pa min pa'i bya ba ni dam pas yal bar dor ba'i rigs/} /{rma la rgya tsha 'debs pa ni/} /{dam pa dam pa'i spyod pa min//} उपेक्षैव साधूनां युक्ताऽसाधौ क्रियाक्रमे । न क्षतक्षारनिक्षेपः साधूनां साधु चेष्टितम् ।। प्र.अ.४२ख/४८ ८. संस्कारः — {skyes pa'i las la sogs pa bya ba rnams ni byas} जातकर्मादीन् संस्कारानधीत्य जा.मा.३०ख/३६; आचारः — {grub pa'i bya ba de kun rdzob/} /{gang phyir de dag bcos ma la'ang //} आचाराः सांवृतास्ते हि कृत्रिमेष्वपि भाविनः ।। त.स.१३०ख/१११३ ९. = {bya pa/} ।। • पा. १. कारित्रम् — {bya ba thob pa ni da ltar zhes bya la/} {bya ba zhig pa ni 'das pa yin zhing bya ba ma thob pa ni ma 'ongs pa yin pa'i phyir bya ba'i sgo nas dus rnam par gzhag go//} सम्प्राप्तकारित्रो वर्तमान उच्यते, उपरतकारित्रोऽतीतः, अप्राप्तकारित्रोऽनागत इत्यध्वानः कारित्रेण व्यवस्थिताः त.प.८२ख/६१७; {bya ba yang mig la sogs pa'i bya ba ni lta ba la sogs pa yin no//} कारित्रं पुनः चक्षुरादीनां दर्शनादीनि अभि.स्फु.११५क/८०८ २. क्रिया — {byed pa po dang las dang bya ba rnams mi dmigs pa'i phyir ro//} कर्तृकर्मक्रियाणामनुपलम्भात् सू.व्या.१९५ख/९६; {bya ba ni byed pa po dang las las tha dad par brjod par 'dod pa yin la} क्रिया हि कर्तुः कर्मणश्च भेदेन विवक्ष्यते प्र.अ.१४ख/१७; • कृ. कार्यः — {dam par phyag bya rtsub por smra mi bya/} /{rab tu 'bad pas gzhan la phan pa bya//} सन्तः प्रणम्याः परुषं न वाच्यं कार्यः प्रयत्नेन परोपकारः । अ.क.३०२क/३९.५३; करणीयः — {rigs kyi bu khyod kyis dge ba'i bshes gnyen la}…{phangs par bya'o//} कल्याणमित्रेषु च त्वया कुलपुत्र…प्रेम च करणीयम् अ.सा.४३२क/२४३; कर्तव्यः — {yid la bya'o//} मनसि कर्तव्यम् अ.सा.३३२क/१८७; {da ni 'jigs pa byung tshe kwa'i/} /{gang du 'gro bya ci zhig bya//} अधुना क्व नु गन्तव्यं किं कर्तव्यं भयोद्भवे । अ.क.२५८क/३०.३६; कारितव्यः — {de nyid du ni mnyam pa'i ro/} /{slob ma'i spyod yul dag tu bya//} कारितव्यं तु तत्रैव समरसं शिष्यगोचरम् । हे.त.१७क/५४; कल्पयितव्यः — {de dag kyang ji ltar rigs pa dang gang du bya ba dang ji ltar bya ba}…{de ltar byed pa ste} तच्च यथायोगं यत्र कल्पयितव्यं, यथा च कल्पयितव्यं तत्र तथा कल्पयति श्रा. भू.१६ख/३८; • प्रत्ययत्वेन प्रयोगः : यत् — {shes par bya ba} ज्ञेयम् अ.सा.२८६क/१६१; {spang bar bya ba} हेयम् अभि.भा.१क/८७१; {bsgrub par bya ba} साध्यम् वा.टी.१०७क/७३; तव्य — {'gro bar bya ba} गन्तव्यम् अ.क.२५२ख/९३.४४; {shes par bya ba} ज्ञातव्यम् त.प.१३४क/७१९; {spang bar bya ba} परिहर्तव्यम् त.प.२९८ख/१०५८; अनीयर् — {'dod par bya ba} स्पृहणीयम् अ.क.१२४ख/६५.७४; ष्यञ् — {dper bya ba} औपम्यम् ग.व्यू.३०९क/३१; • प्रयोजकार्थे — {shes par bya ba} ज्ञापनम् अभि. स्फु.११४क/८०६; {gzhag par bya ba} स्थापनम् वि.सू.६१ख/७८; {bde bya} सुखापनम् स.पु.२२ख/३८.
bya bar
कर्तुम् — {sgra'i don mngon du bya bar nus pa ma yin no//} नहि शब्दार्थः साक्षात्कर्तुं शक्यः प्र.अ.१८१क/५३४; कारयितुम् — {de nas mdun na 'don gyis ji skad bstan pa bzhin du bya bar brtsams te} ततो यथादिष्टं पुरोहितेन कारयितुमारब्धम् वि.व.२१२क/१.८७; प्रणेतुम् — {du ba la sogs pa bzhin du dngos po dang 'brel pa'i phyir bya bar mi nus na} न शक्यन्ते प्रणेतुं वस्तुप्रतिबन्धाद् धूमादिवत् प्र.वृ.२८०ख/२३; आधातुम् — {rang las med pa'i chos ni gzhan gyis bya bar mi nus pa'i phyir} स्वतोऽसम्भविनो धर्मस्य परेणाधातुमशक्यत्वात् त.प.२१७क/९०४; द्र.— {dga' bar bya bar 'dod na} रमयितुकामः बो.भू.९१क/११६.
bya ba dka' ba
= {bya dka' ba/}
bya ba grub pa'i ye shes
पा. कृत्यानुष्ठानज्ञानम्, ज्ञानभेदः — {sangs rgyas rnams kyi ye shes ni rnam pa bzhi ste/} {me long lta bu'i ye shes dang mnyam pa nyid kyi ye shes dang so sor rtog pa'i ye shes dang bya ba grub pa'i ye shes so//} चतुर्विधं बुद्धानां ज्ञानमादर्शज्ञानं समताज्ञानं प्रत्यवेक्षाज्ञानं कृत्यानुष्ठानज्ञानं च सू.व्या.१६०क/४८; {de nyid mtshan yang dag par brjod pa'i bya ba grub pa'i ye shes la bstod pa las kyang tshigs su bcad pa gnyis pas yang dag par bsdus te gsungs pa} स एव सङ्गीतो नामसङ्गीत्यामपि कृत्यानुष्ठानज्ञानस्तवे द्वितीयश्लोकेनोक्तः वि.प्र.१३८ख/१, पृ.३७.
bya ba sgrub pa rnam par nges pa
पा. कृत्यानुष्ठानविनिश्चयः — {bya ba sgrub pa rnam par nges pa ni 'jig rten phan tshun du 'tsho ba'i thabs la sogs pa'i dgos pa sgrub pa'o//} कृत्यानुष्ठानविनिश्चयो लौकिकानामन्योन्यं जीविकोपायादिसमर्थनप्रयोजनम् अभि.स.भा.११२क/१५०.
bya ba sgrub pa'i ye shes
= {bya ba grub pa'i ye shes/}
bya ba ngan
= {bya ba ngan pa/}
bya ba ngan pa
कुकार्यम् — {nags na bya ba ngan pa mang po btang //} वने तु संत्यक्तकुकार्यविस्तरः जा.मा.२०६क/२३९; दुर्व्यापारः — {dam pa'i lam la rnam par sbyor zhing yon tan tshogs rnams 'dzin pa rtag tu slob/} /{bya ba ngan las rnam par zlog cing brtan pa'i bde ba 'thob la mchog tu bskul//} सन्मार्गे विनियोजनं गुणगणाधाने सदाऽध्यापनं दुर्व्यापारनिवारणं स्थिरसुखप्राप्तौ परिप्रेरणम् । अ.क.३०९क/४०.२७.
bya ba ci yod
= {bya ba ci yod pa/}
bya ba ci yod pa
किंकरणीयम् — {lus 'di bdag gis sems can thams cad kyi bya ba ci yod pa de la dengs par bya ste} अयमेव मया कायः सर्वसत्त्वानां किंकरणीयेषु क्षपयितव्यः शि.स.१६क/१६.
bya ba ci yod pa snyam pa
किंकरणीयता म.व्यु.६४४८ (९२क).
bya ba gcig
एककृत्यम् — {shA ri'i bu bya ba gcig dang byed pa gcig dang bya ba chen po dang byed pa chen po'i phyir}…{de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas 'jig rten du 'byung ba'i phyir ro//} एककृत्येन शारिपुत्र एककरणीयेन तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धो लोक उत्पद्यते महाकृत्येन महाकरणीयेन स.पु.१६ख/२७; एककार्यम् — {bya ba gcig la byed pa} एककार्यकारी न्या.टी.४३क/५८.
bya ba gcig pa
= {bya ba gcig/}
bya ba gcig la byed pa
पा. एककार्यकारी, सहकारिभेदः — {lhan cig byed pa yang rnam pa gnyis te/} {phan tshun phan pa byed pa dang /} {bya ba gcig la byed pa'o//} द्विविधश्च सहकारी—परस्परोपकारी, एककार्यकारी च न्या.टी. ४३क/५८.
bya ba gcig la byed pa nyid
एककार्यकारित्वम् — {'dir ni skad cig gi dngos po la khyad par sgrub pa mi 'thad pa'i phyir bya ba gcig la byed pa nyid lhan cig byed par bzung ste} इह च क्षणिके वस्तुन्यतिशयाधानायोगादेककार्यकारित्वेन सहकारी गृह्यते न्या.टी.४३क/५८.
bya ba chen po
महाकृत्यम् — {shAri'i bu bya ba gcig dang byed pa gcig dang bya ba chen po dang byed pa chen po'i phyir}…{de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas 'jig rten du 'byung ba'i phyir ro//} एककृत्येन शारिपुत्र एककरणीयेन तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धो लोक उत्पद्यते महाकृत्येन महाकरणीयेन स.पु.१६ख/२७.
bya ba 'jug pa
व्यापृतिः— {'di ltar rang gi bdag nyid la/} /{rang dngos bya ba 'jug mi 'dod//} तथा हि न स्वभावस्य स्वात्मनि व्यापृतिर्मता । त.स.५ख/७८.
bya ba rjes sgrub rang bzhin can
वि. स्वभावकृत्यानुष्ठितः — {sems can sdug bsngal zhi bya'i phyir/} /{bya ba rjes sgrub rang bzhin can/} /{phrin las sna tshogs mdzad pa po/} /{sna tshogs gtsug tor khyod phyag 'tshal//} नमस्ते विश्वोष्णीषाय स्वभावकृत्यानुष्ठितः । विश्वकर्मकरो ह्येषां सत्त्वानां दुःखशान्तये ।। स.दु.१०७क/१५८.
bya ba nyid
कर्तव्यता — {gdon mi za bar bya ba nyid ni nges par sbyar ba yin te} अवश्यकर्तव्यता हि नियोगः प्र. अ.६ख/८; कार्यत्वम्— {des sme bar byas pa shi ba'i gos de dag bkru ba ni des bya ba nyid yin no//} तत्कार्यत्वं तत्कृतसंक्लेशानां तन्मृतचीवराणां धावनस्य वि.सू.१०क/११; भव्यता — {gang la go bar bya ba nyid de brda phrad pa na mtha'o//} यत्र बोद्धुं भव्यता स विज्ञपनेऽन्तः वि.सू.२०क/२३.
bya ba nyung ba
• वि. अल्पकृत्यः म.व्यु.२३६९ (४५ख); • सं. अल्पकृत्यता — {chos kyi tshogs su sbyor ba gang zhe na/} {gang 'di ni don nyung ba dang bya ba nyung ba dang} कतमो धर्मसम्भारयोगः? येयमल्पार्थता, अल्पकृत्यता शि.स.१०७ख/१०६.
bya ba thob pa
वि. सम्प्राप्तकारित्रः — {bya ba thob pa ni da ltar zhes bya la} सम्प्राप्तकारित्रो वर्तमान उच्यते त.प.८२ख/६१७.
bya ba dag pa nges sbyor du smra ba
शुद्धकार्यनियोगवादी — {bya ba dag pa nges sbyor du/} /{smra ba rnams kyi 'dod pa ni//} शुद्धकार्यनियोगवादिनां मतम् प्र.अ.११ख/१३.
bya ba dang bcas pa
• वि. व्यापृतः — {gang gis don rig pa la bya ba dang bcas pa zhes bya bar 'gyur ba na} येनार्थवित्तौ व्यापृतमिति स्यात् त.प.११८क/६८६; • सं. सक्रियत्वम् — {lhan cig tu khyer na ni bya ba dang bcas par mi 'grub bo zhe na} सक्रियत्वमपि सहितप्रेरणायामसिद्धमिति चेत् प्र.अ.१६३क/५१२.
bya ba dang bcas par 'gyur
क्रि. व्याप्रियेत — {de lta ma yin na ci ltar shes pa de la bya ba dang bcas par 'gyur} अन्यथा कथं तत्र ज्ञानं व्याप्रियेत त.प.११८क/६८७.
bya ba dang ldan pa
• वि. क्रियावान् — {byis pa rnams kyang bya ba dang ldan par rtog ste/} {'phags pa rnams ni ma yin no//} बालाः क्रियावन्तं कल्पयन्ति, न त्वार्याः ल.अ.१३५क/८०; व्यापृतः — {gcig la bya ba dang ldan pa de yongs su ma spangs par de nyid kyi tshe gzhan du bya ba dang ldan pa rigs pa ma yin no//} न ह्येकत्र व्यापृतस्य तदपरित्यागेनान्यत्र तदैव व्यापारणं युक्तम् त.प.११७ख/६८६; • सं. १. व्यापृतिः— {bdag nyid la bya ba dang ldan par rigs pa ma yin no//} न चात्मन्येव व्यापृतिर्युक्ता त.प.११८क/६८६; व्यापारणम् — {gcig la bya ba dang ldan pa de yongs su ma spangs par de nyid kyi tshe gzhan du bya ba dang ldan pa rigs pa ma yin no//} न ह्येकत्र व्यापृतस्य तदपरित्यागेनान्यत्र तदैव व्यापारणं युक्तम् त.प.११७ख/६८६ २. = {bya ba dang ldan pa nyid} करणीयवत्ता — {gnyis ka cig car spyod pa la ni phyis langs pas bya ba dang ldan pa yin no//} द्वयोरेकत्र निषण्णे पश्चादुत्थायिनः करणीयवत्ता वि.सू.३१ख/३९; सक्रियत्वम्— {yon tan bya ba dang ldan pa ci ltar 'gyur zhe na} गुणस्य सक्रियत्वं कथमिति चेत् प्र.अ.१६३क/५१२.
bya ba dang byed pa'i mtshan nyid kyi 'brel pa
पा. कार्यकारणलक्षणसम्बन्धः म.व्यु.४५८३ (७१ख).
bya ba dang bral ba
= {bya bral/}
bya ba dang 'brel ba'i bskul bar smra ba
कार्यसङ्गतप्रेरणावादी — {bya ba dang 'brel ba'i bskul bar smra ba dag brjod pa ni} कार्यसङ्गतप्रेरणावादिनः प्राहुः प्र.अ.११ख/१३.
bya ba dang mi bya ba mngon par bsgrub pa la mkhas pa
वि. क्रियाक्रियाभिनिर्हारकुशलः— {bya ba dang mi bya ba mngon par bsgrub pa la mkhas pa byang chub sems dpa'i sa dri ma med pa la gnas pa} क्रियाक्रियाभिनिर्हारकुशलस्य विमलायां बोधिसत्त्वभूमौ प्रतिष्ठितस्य द.भू.१९२क/१८.
bya ba 'das pa
उपरतव्यापारः — {yid kyi rnam par shes pa de yang mig gi bya ba 'das pa'i tshe mngon sum du 'dod do//} एतच्च मनोविज्ञानमुपरतव्यापारे चक्षुषि प्रत्यक्षमिष्यते न्या.टी.४३क/६२.
bya ba nan tan
पा. कृत्यानुष्ठानम्, तथागतज्ञानभेदः — {ye shes lnga yi rang bzhin can/} /{de ni me long ye shes gzugs/} /{mnyam nyid ye shes dngos po can/} /{yang dag gyur pa so sor rtog/} /{de nyid bya ba nan tan te/} /{chos dbyings shin tu rnam dag ma//} पञ्चज्ञानस्वरूपिणी ।। आदर्शज्ञानरूपा सा समताज्ञानभाविनी । सद्भूतप्रत्यवेक्षा च कृत्यानुष्ठानं सैव तु ।। सुविशुद्धधर्मधातु सा हे.त.२१क/६८.
bya ba nan tan du grub pa'i ye shes
पा. कृत्यानुष्ठानज्ञानम् मि.को.३ख; द्र. {bya ba nan tan/}
bya ba snang bar byed pa'i 'gyur ba
पा. क्रियाभिव्यक्तिपरिणामः, परिणामदृष्टिभेदः — {mu stegs byed smra ba rnams kyi 'gyur bar lta ba rnam pa dgu yod de/} {'di lta ste/} {dbyibs 'gyur ba dang}… {bya ba snang bar byed pa'i 'gyur ba dang} नवविधा परिणामवादिनां तीर्थकराणां परिणामदृष्टिर्भवति यदुत संस्थानपरिणामः…क्रियाभिव्यक्तिपरिणामः ल.अ.११८क/६५.
bya ba byas
= {bya ba byas pa/}
bya ba byas nyid
कृतकृत्यत्वम् — {rang bzhin dang ni}…{sbyor dang bya ba byas nyid dang /} /{rgyu rgyas pa las bcu yin no//} स्वभाव…प्रयोगकृतकृत्यत्वहेतूपचयतो दश ।। अभि.को.२२क/७.८.
bya ba byas pa
• वि. कृतकृत्यः — {btsun pa dge slong rgan po ni dgra bcom pa/} {zag pa zad pa/} {bya ba byas pa/} {byed pa byas pa} स्थविरको भदन्त भिक्षुरर्हन् क्षीणास्रवः कृतकृत्यः कृतकरणीयः अ.श.२५९क/२३७; कृताधिकारः — {sngon gyi rgyal ba la bya ba byas pa/} {dge ba'i rtsa ba bskyed pa} पूर्वजिनकृताधिकाराणामवरोपितकुशलमूलानाम् ल.अ.१५५क/१०२; • भू.का.कृ. कारः कृतः — {de dag gi bya ba byas pa de dag shin tu 'bras bu che ba dang}…{'gyur ba} तेषां काराः कृता अत्यर्थं महाफलाः स्युः श्रा.भू.३२ख/८२; कृतं करणीयम् — {tshangs par spyod pa bsten to/} /{bya ba byas so//} उषितं ब्रह्मचर्यम्, कृतं करणीयम् अभि.स्फु.२६७क/१०८४; व्यापारितः — {chags las bdag gis rang gi sems/} /{mtshon ni rnon po'i bya ba byas//} स्वचित्तं निशितं शस्त्रं लोभाद् व्यापारितं मया ।। अ.क.३१६ख/४०.१०९.
bya ba byas pa skam sar gnas pa
वि. कृतकृत्यस्थले स्थितः, बुद्धस्य — {'khor ba'i pha rol mthar son pa/} /{bya ba byas pa skam sar gnas//} संसारपारकोटिस्थः कृतकृत्यस्थले स्थितः । वि.प्र.२७५क/२.१०२.
bya ba byas pa la mngon pa
पा. कृतकृत्याभिमुखः, समाधिविशेषः — {bya ba byas pa la mngon pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} मैत्र्या(कृतकृत्या?)भिमुखो नाम समाधिः का.व्यू.२४४क/३०५.
bya ba byed
= {bya ba byed pa/}
bya ba byed 'gyur
क्रि. व्याप्रियेत — {skad cig kyang ni de gnas min/} /{tshad ma'i bdag nyid kyang skye min/} /{gang gis don bzung rjes la ni/} /{bya ba byed 'gyur dbang sogs bzhin//} न हि तत्क्षणमप्यास्ते जायते वाऽप्रमात्मकम् । येनार्थग्रहणे पश्चाद्व्याप्रियेतेन्द्रियादिवत् ।। त.स.१०६ख/९३३.
bya ba byed dang ldan
वि. क्रियाकारकयोगी — {gal te bya ba byed dang ldan/} /{don rnams rtogs par 'gyur zhe na//} अर्थाश्चेत् सम्प्रतीयन्ते क्रियाकारकयोगिनः ।। त.स.८६क/७८७.
bya ba byed pa
• क्रि. कारित्रं करोति — {rgyu gnyis po dag 'gag pa la/} /{bya ba byed do//} निरुध्यमाने कारित्रं द्वौ हेतू कुरुतः अभि.को.६ख/२.६३; कार्यं करोति — {de dag des bya ba byed do//} ते एव अनेन कार्यं कुर्वन्ति सु. प.३५क/१४; कृत्यं करोति— {de la blo gros chen po 'byung bar 'gyur ba'i rgyu ni phyi nang gi chos rnams skye ba'i phyir rgyu'i bya ba byed do//} तत्र भविष्यद्धेतुर्महामते हेतुकृत्यं करोत्यध्यात्मबाह्योत्पत्तौ धर्माणाम् ल.अ.८८क/३५; • सं. १. कारक्रिया— {sangs rgyas la mchog tu bya ba byed par mos pa rnams kyi dbang du byas nas} बुद्धे च परमकारक्रियाधिमुक्तानधिकृत्य र.व्या.८३ख/१८; कार्यक्रिया — {bgrod pa gcig pa nyid ni sa der gtogs pa'i byang chub sems dpa' rnams kyi bya ba byed pa tha mi dad pa'i phyir ro//} एकायनत्वं तद्भूमिगतानां बोधिसत्त्वानामभिन्नकार्यक्रियात्वात् सू.व्या.१४१ख/१८; कृत्यक्रिया— {ming dang gzugs rnam par 'phel bas skye mched drug gi sgo nas bya ba byed pa rnams 'byung ste} नामरूपविवृद्ध्या षड्भिरायतनद्वारैः कृत्यक्रियाः प्रवर्तन्ते प्र.प.१८७ख/२४६; कारित्रकरणम् — {gal te chos de'i bdag nyid kho nar yod na rtag tu bya ba byed pa la bgegs su byed} तेनैवात्मना सतो धर्मस्य नित्यं कारित्रकरणे किं विघ्नम् अभि.भा.२४०ख/८०९ २. {bya ba dang byed pa} क्रियाकारकौ — {bya ba byed pa'i tha snyad dag/} /{thams cad de ltar rnam par gnas/} /{tha dad 'dod pa'i dngos rnams la/} /{sgro 'dogs pas ni 'jug phyir ro//} एवम्प्रकारा सर्वैव क्रियाकारकसंस्थितिः । भावस्य भिन्नाभिमतेष्वप्यारोपेण वृत्तितः ।। प्र.वा.१३०ख/२. ३१९; • वि. कार्यकारी — {rtag rnams rim dang rim min pa/} /{'gal phyir bya ba byed ma yin//} क्रमाक्रमविरोधेन नित्या नो कार्यकारिणः । त.स.४ख/६४; कृत्यकारी — {chos kyi bya ba byed pa} धर्मकृत्यकारी शि.स.१७४ख/१७२; क्रियाकारी — {rang las tha dad bya ba byed/} /{byed pa yin phyir tshad ma ste//} स्वातिरिक्तक्रियाकारि प्रमाणं कारकत्वतः । त.स.५०क/४९०; व्यापृतः — {gal te don rtogs bya ba byed/} /{shes pa nyid du mi rtogs pas/} /{des na gsal byed nyid yin pas/} /{rtogs phyir gzhan la ltos pa yin//} व्यापृतं ह्यर्थवित्तौ च नाऽऽत्मानं ज्ञानमृच्छति । तेन प्रकाशकत्वेऽपि बोधायान्यत् प्रतीक्षते ।। त.स.७३ख/६८५; • पा. १. कृत्यकरः, मनस्कारभेदः — {yid la byed pa ni rnam pa bco brgyad de/} {rigs nges pa dang bya ba byed pa dang}…{rgya chen po yid la byed pa'o//} अष्टादशविधो मनस्कारः । धातुनियतः, कृत्यकरः…विपुलमनस्कारश्च सू.व्या.१६६क/५७ २. कार्यकारः, समाधिविशेषः — {bya ba byed pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} कार्यकारो नाम समाधिः म.व्यु.५५८ (१३क).
bya ba byed pa dang ldan pa
= {bya ba byed dang ldan/}
bya ba byed pa'i rigs pa
पा. कार्यकारणयुक्तिः, युक्तिभेदः — {rigs pa gdags pa rnam par gzhag pa ni rnam pa bzhi ste/} {ltos pa'i rigs pa dang bya ba byed pa'i rigs pa dang 'thad pa sgrub pa'i rigs pa dang chos nyid kyi rigs pa'o//} युक्तिप्रज्ञप्तिव्यवस्थानं चतुर्विधम्—अपेक्षायुक्तिः, कार्यकारणयुक्तिः, उपपत्तिसाधनयुक्तिः, धर्मतायुक्तिश्च सू.व्या.२४५क/१६१; कारकारो न्यायः मि.को.११८क ।
bya ba ma thob pa
वि. अप्राप्तकारित्रः — {bya ba thob pa ni da ltar zhes bya la/} {bya ba zhig pa ni 'das pa yin zhing bya ba ma thob pa ni ma 'ongs pa yin pa'i phyir} सम्प्राप्तकारित्रो वर्तमान उच्यते, उपरतकारित्रोऽतीतः, अप्राप्तकारित्रोऽनागतः त.प.८२ख/६१७.
bya ba ma byas pa
वि. अकृतकृत्यः — {'di ji srid du bya ba ma byas pa de srid du sdug bsngal la sogs pa'i bden pa dag la nye bar rtog} यावदयमकृतकृत्यः तावद् दुःखादीनि सत्यान्युपनिध्यायति अभि.स्फु.२३९क/१०३४.
bya ba ma yin
= {bya ba min pa/}
bya ba ma yin pa
= {bya ba min pa/}
bya ba ma yin pa byed pa
वि. अकार्यकारी — {bla mar byas kyang bya ba ma yin pa byed pa ni thar pa don du gnyer ba'i slob mas spang bar bya ba nyid do//} गुरुरकार्यकारी शिष्येण मोक्षार्थिना वर्जनीय एव वि.प्र.९१क/३.३.
bya ba mang ba
वि. बहुकृत्यः — {rgyal po chen po 'di ltar khyod ni bya ba mang byed pa mang ste} यस्माच्च त्वं महाराज बहुकृत्यो बहुकरणीयः शि.स.८क/९; बाहुलिकः — {sgyid lug par 'gyur ba dang bya ba mang bar 'gyur ba dang} शैथिलिका भवन्ति, बाहुलिका भवन्ति शि.स.४१ख/३९.
bya ba mi byed
क्रि. क्रियां न करोति — {yongs su nyams kyang 'bras bu de dang 'gal ba'i bya ba mi byed de} परिहीणोऽपि संस्तत्फलविरुद्धां क्रियां न करोति अभि.भा.३५ख/१००५; कारित्रं न करोति — {gang gi tshe chos de bya ba mi byed pa de'i tshe ma 'ongs pa yin la} यदा स धर्मः कारित्रं न करोति तदा अनागतः अभि.भा.२४०ख/८०८.
bya ba mi byed pa
= {bya ba mi byed/}
bya ba min
= {bya ba min pa/}
bya ba min pa
अकार्यम् — {dge ba zad byed pa'i/} /{zad byed pa de sdig pa las/} /{khyim bdag dman pa'i blo can la/} /{bya ba min pa byed du bcug//} शुभं क्षपयता तेन क्षपणेन स मुग्धधीः । अहो गृहपतिः पापादकार्यमपि कारितः ।। अ.क.८८ख/९.२५; {tshul min dag la mngon zhen pa'i/} /{bag med rnams la bya min ci//} अन्यायाभिनिविष्टानां किमकार्यं प्रमादिनाम् ।। अ.क.७६क/६२.२५; अकृत्यम् — {bya dang bya min rnam par dpyad rnams la/} /{phyir phyogs gyur par sa la sus ma rig//} कृत्याकृत्यविचारणासु विमुखं को वा न वेत्ति क्षितौ ना.ना.२२५ख/८; अकरणीयम् — {so sor brtags nas byang chub sems dpa'i bya ba la 'jug pa dang /} {bya ba ma yin pa las ldog pa'o//} प्रतिसंख्याय बोधिसत्त्वकरणीयानुवृत्तावकरणीयनिवृत्तौ च बो.भू.११४क/१४७; अकर्म — {yongs su} *{spyod pa'i mig rmongs pas/} /{dbang du byas pa mi shes nyid/} /{bud med rjes chags kyis bcom pas/} /{bya ba min pa rnams kyang byed//} वशीकृतो न वेत्त्येव मोहादक्षिपरीक्षया । अनुरागाहतः स्त्रीभिरकर्माण्यपि कार्यते ।। अ.क.८३ख/८.५१; अक्रिया — {de ni yongs su ma shes phyir/} /{bya ba bya min nyid du thal//} क्रिया तदपरिज्ञानादक्रियैव प्रसज्यते । प्र.अ.१०क/११.
bya ba med pa
• वि. निर्व्यापारः — {'ba' zhig cung zad sbyor ba ni yod pa ma yin te/} {chos thams cad ni bya ba med pa yin pa'i phyir ro//} नैव तु कश्चित् कञ्चिद्योजयति; निर्व्यापारत्वात् सर्वधर्माणाम् त.प.३ख/४५२; निष्क्रियः — {yon tan dang spyi dang las bya ba med pa 'gro ba dang mi ldan pa rnams la rten ci dgos} अगतीनान्तु निष्क्रियाणां गुणसामान्यकर्मणां किमाधारैः प्र.अ.७४क/८२; निष्कार्यम् — {bya ba med par shes nas phyir mi ldog pa gnas pa dag la ni 'jig go//} ध्वंस उपगतनिष्कार्यस्याप्रतिनिवृत्त्यवस्थानयोः वि.सू.६३ख/८०; उदासीनः — {bya ba med pa'i rang bzhin ni/} /{ci ltar de la byed par 'gyur//} उदासीनस्वरूपस्य तत्र व्यापृतता कथम् ।। प्र.अ.१०क/१२; • सं. औदासीन्यम् — {gang phyir bya med de la ni/} /{khyad par yang ni yod ma yin//} औदासीन्यं यतस्तस्य विशेषोऽपि न विद्यते ।। प्र.अ.५४क/६२.
bya ba med pa nyid
निष्क्रियत्वम्— {de ni ba} *{d+hi rar sogs bzhin/} /{'gro ba'i bgegs kyang yod min te/} /{bya ba med pa nyid kyis na/} /{de phyir gzhir ni brtag pa min//} गमनप्रतिबन्धोऽपि न तस्य बदरादिवत् । विद्यते निष्क्रियत्वेन नाऽऽधारोऽतः प्रकल्प्यते ।। त.स.३०ख/३२०.
bya ba med par 'dug pa nyid
औदासीन्यम् — {'dod chags la sogs pa thams cad las nges par grol ba ni bya ba med par 'dug pa nyid rigs so//} सकलरागादिनिर्मुक्तस्यौदासीन्यमेव युक्तम् प्र.अ.४२क/४८.
bya ba mdzad pa
वि. कृतकृत्यः — {dge slong dag de nas de bzhin gshegs pa bya ba mdzad pa byed pa mdzad pa} अथ खलु भिक्षवस्तथागतः कृतकृत्यः कृतकरणीयः ल.वि.१९२ख/२९५; {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{bya ba mdzad pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…कृतकृत्य इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८.
bya ba rdzogs
= {bya ba rdzogs pa/}
bya ba rdzogs pa
वि. कृतार्थः — {snga phyi yi ni mtha' dag la/} /{gzhan gyis sgrub pa gang brjod yin/} /{de ni spang bar byas nas ni/} /{rig byed smra ba'i bya ba rdzogs//} यत् पूर्वापरयोः कोट्योः परैः साधनमुच्यते । तन्निराकरणं कृत्वा कृतार्था वेदवादिनः ।। त.स.७६ख/७१८.
bya ba zhig pa
वि. उपरतकारित्रः — {bya ba thob pa ni da ltar zhes bya la/} {bya ba zhig pa ni 'das pa yin zhing bya ba ma thob pa ni ma 'ongs pa yin pa'i phyir} सम्प्राप्तकारित्रो वर्तमान उच्यते, उपरतकारित्रोऽतीतः, अप्राप्तकारित्रोऽनागतः त.प.८२ख/६१७.
bya ba zin
भू.का.कृ. परिकर्मितः— {ji srid kyis tshe dang ldan pa kun dga' bos btsun mo rin po che'i bar du bshad pa de srid kyis bu mo des kyang nas kyi bya ba zin nas} यावदा(युष्मा)नानन्दः स्त्रीरत्नं विभजति तावत्तया दारिकया ते यवाः परिकर्मिताः वि.व.१३९ख/१.२९.
bya ba 'os pa
= {bya bar 'os pa/}
bya ba yod pa
व्युत्पत्तिः — {de la ni 'di 'dra ba'i bya ba yod pa ma yin te} न च तस्येयं व्युत्पत्तिः प्र.अ.२९ख/३४.
bya ba la mkhas pa
वि. विधिज्ञः — {sgyu rtsal thams cad kyi bya ba la mkhas pa} सर्वकलासु विधिज्ञाः रा.प.२४६ख/१४५; पटुप्रचारः, ओ रा — {de mkhas shing gsal la yid gzhungs pa dang bya ba la mkhas pa dang} सा पण्डिता व्यक्ता मेधाविनी पटुप्रचारा अ.श.१९८क/१८३.
bya ba shes pa
वि. विधिज्ञः — {thams cad bzo'i gnas dang las kyi gnas kyi bya ba shes pa} सर्वशिल्पस्थानकर्मस्थानविधिज्ञाः रा.प.२४६ख/१४५.
bya ba shor ba
कृत्यातिपत्तिः म.व्यु.७५४५ (१०७क).
bya ba sla
= {bya sla ba/}
bya bang
चकोरः, पक्षिविशेषः — {bya bang rma bya ka la ping ka sgra 'byin pa//} चकोरसो(?मो)रां कलविङ्कनादिताम् ल.वि.१०७क/१५४; *कङ्कारः म.व्यु.४८९४ (७५क); *क्रकरः म.व्यु.४८९३ (७५क).
bya ba'i khur
कार्यभारः — {gzhan dag na re/} {bya ba'i khur khyer ba'i don}…{ni phung po'i don te} कार्यभारोद्वहनार्थः स्कन्धार्थ इत्यपरे अभि.भा.३६क/६०.
bya ba'i khyad par
पा. क्रियाविशेषणम् — {'on te 'don pa la sogs pa bya ba'i khyad par gyis shes kyi nye bar bstan pa tsam las ni ma yin no zhe na} अथाध्ययनादिना क्रियाविशेषणं ज्ञायते नोपदेशमात्रात् प्र.अ.९ख/११; द्र. {bya ba'i khyad par can/}
bya ba'i khyad par can
पा. क्रियाविशेषणम् — {ma nor the tshom med byas nas//} {zhes bya ba 'di ni bya ba'i khyad par can yin no//} असंशयाविपर्यासमिति । क्रियाविशेषणमेतत् त.प.५६क/५६३; द्र. {bya ba'i khyad par/}
bya ba'i 'khor lo
पा. क्रियाचक्रम् — {de nas zla ba dgu pa len pa la bya ba'i 'khor lo'i sor mo nyi shu'i rtsa rnam par dag pas klu bcu dang rab gtum ma bcu spro bar bya ste} ततो नवमे मासे उपादाने क्रियाचक्रे विंशत्यङ्गुलिकानाडीविशुद्ध्या दशनागदशप्रचण्डा उत्सर्जयेत् वि.प्र.४३ख/४.३८.
क्रियाशब्दः — {'dod rgyal ba'i sgra dag la ming gi khyad par can gyi don brjod pa ni kho bo zhes bya ba lta bu dang}… {bya ba'i sgra dag la bya bas te 'tshed pa zhes bya ba lta bu} यदृच्छाशब्देषु नाम्ना विशिष्टोऽर्थ उच्यते—डित्थ इति…क्रियाशब्देषु क्रियया पाचक इति त.प.४क/४५२.
bya ba'i ngo bo
पा. क्रियारूपम्, शास्त्रस्य प्रयोजनभेदः — {bstan bcos kyi dgos pa de yang rnam pa gsum te/} {bya ba'i ngo bo dang bya ba'i 'bras bu dang bya ba'i 'bras bu'i 'bras bu'o//} तच्च प्रयोजनं शास्त्रस्य त्रिविधम् — क्रियारूपम्, क्रियाफलम्, क्रियाफलस्य फलम् त.प.१३९ख/१०.
bya ba'i mngon rtogs
= {bya ba'i mngon par rtogs pa/}
bya ba'i mngon par rtogs pa
पा. कार्याभिसमयः, अभिसमयभेदः — {mngon par rtogs pa}…{rnam gsum}…{mthong ba'i mngon par rtogs pa} … {dmigs pa'i mngon par rtogs pa}…{bya ba'i mngon par rtogs pa} अभिसमयः…त्रिधा…दर्शनाभिसमयः…आलम्बनाभिसमयः…कार्याभिसमयः अभि.भा.१७क/९२५; अभि.स्फु.१७५ख/९२५.
bya ba'i cho ga
१. क्रियाविधिः — {de phyir mkhas pas skye dgu rnams/} /{bye brag rtogs la mngon dgongs nas/} /{rnam bkra lam ldan tshig rnams kyi/} /{bya ba'i cho ga nges par sbyar //} अतः प्रजानां व्युत्पत्तिमभिसन्धाय सूरयः । वाचां विचित्रमार्गाणां निबबन्धुः क्रियाविधिम् ।। का.आ.३१८ख/१.९ २. उपचारः म.व्यु.४२४६ (६७क).
bya ba'i mtha' can
पा. कृदन्तः — {gtan tshigs zhes bya ba yang skad kyi dbyings la hi no ste tu'o rkyen bya ba'i mtha' can gyi tshig} हेतुश्च नाम हिनोतेर्धातोस्तुशब्दे प्रत्यये कृदन्तं पदम् वा.न्या.३४५क/९४.
bya ba'i dus
कार्यकालः — {bdag nyid chen po'i bya ba'i dus/} /{mi mnyam pa yang mnyam par 'gyur/} /{ring ba rnams kyang nye bar 'ong /} /{chu yang skam sa nyid du gyur//} विषमं समतां याति दूरमायाति चान्तिकम् । सलिलं स्थलतामेति कार्यकाले महात्मनाम् ।। अ.क.५८ख/६.६१.
bya ba'i rnal 'byor
पा. क्रियायोगः — {da ni sgyu 'phrul dra ba zhes pa la sogs pas bya ba'i rnal 'byor dang rnal 'byor gyi rgyud rnams rnam pa gsum dang drug gi dbye bas gsungs te} इदानीं क्रियायोगयोगतन्त्राणि त्रिषट्प्रकारभेदेनोच्यन्ते—मायाजालमित्यादिना वि.प्र.२४१ख/२.५२.
bya ba'i phyir rtsod pa
कृत्याधिकरणम् — {zhi ba thams cad ni bya ba'i phyir rtsod pa la 'jug go//} सर्वशमथानां कृत्याधिकरणेऽवतारः वि.सू.९२क/११०.
bya ba'i 'bras bu
पा. क्रियाफलम्, शास्त्रस्य प्रयोजनभेदः — {bstan bcos kyi dgos pa de yang rnam pa gsum te/} {bya ba'i ngo bo dang bya ba'i 'bras bu dang bya ba'i 'bras bu'i 'bras bu'o//} तच्च प्रयोजनं शास्त्रस्य त्रिविधम्—क्रियारूपम्, क्रियाफलम्, क्रियाफलस्य फलम् त.प.१३९ख/१०.
bya ba'i 'bras bu'i 'bras bu
पा. क्रियाफलस्य फलम्, शास्त्रस्य प्रयोजनभेदः — {bstan bcos kyi dgos pa de yang rnam pa gsum te/} {bya ba'i ngo bo dang bya ba'i 'bras bu dang bya ba'i 'bras bu'i 'bras bu'o//} तच्च प्रयोजनं शास्त्रस्य त्रिविधम्—क्रियारूपम्, क्रियाफलम्, क्रियाफलस्य फलम् त.प.१३९ख/१०.
bya ba'i mtshan ma
पा. क्रियानिमित्तम्, श्रुतभेदः — {thos pa ni rnam pa gsum ste/} {bya ba'i mtshan ma dang gzhan phebs par smra ba dang rang gi rjes su thos pa'o//} क्रियानिमित्तानां परसंलापस्य स्वानुश्रावणस्येति त्रिविधं श्रुतम् वि.सू.८९क/१०६.
bya ba'i rigs pa
वि. करणीयः — {las gang bya ba'i rigs pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas kyis bsngags pa} यानि चेमानि कर्माणि करणीयानि सम्यक्संबुद्धप्रशस्तानि द.भू.२०७ख/२५; कृत्यः— {da ltar gyi sems can dag ni phal cher phar mi 'dzin pa mar mi 'dzin pa}…{bya ba'i rigs pa mi byed pa} एतर्हि सत्त्वा यद्भूयसाऽमातृज्ञा अपितृज्ञाः…न कृत्यकराः बो.भू.१३४क/१७३.
कृ. कारितव्यः — {ro mnyam slob ma'i spyod yul nyid/} /{de nyid la yang bya bar bya//} कारितव्यं च तत्रैव समरसं शिष्यगोचरम् । हे.त.११ख/३६.
bya bar mi nus
वि. अशक्यक्रियः — {de yang bya bar mi nus phyir/} /{de rang bzhin du rtag gnas pa//} स चाशक्यक्रियो यस्मात् तत्स्वरूपं सदा स्थितम् ।। त.स.१६क/१८३; त.प.८६ख/६२५.
bya bar 'os
= {bya bar 'os pa/}
bya bar 'os pa
करणीयम् — {bslab pa kun las btus par yang byang chub sems dpa' rnams kyi bya bar 'os pa bstan pa yin te} शिक्षासमुच्चयेऽपि बोधिसत्त्वानां करणीयमुपदिष्टम् बो.प.१०९ख/७९.
उपरक्तः, राहुग्रस्तचन्द्रः सूर्यो वा — राहुग्रस्ते त्विन्दौ च पूष्णि च । सोपप्लवोपरक्तौ द्वौ अ.को.११३६ख/१.४.१०; उपरज्यते उपरक्तः अ.वि.१.४.१०.
bya bral
• सं. १. = {mtshan mo} शर्वरी, निशा — अथ शर्वरी । निशा निशीथिनी रात्रिस्त्रियामा क्षणदा क्षपा ।। विभावरीतमस्विन्यौ रजनी यामिनी तमी । अ.को.१३६क/१.४.४; शृणाति लोकचक्षूंषीति शर्वरी । शॄ हिंसायाम् अ.वि.१.४.४ २. निष्क्रियत्वम् — {de la rtag pa dag ni mi 'khor te/} {bya ba dang bral ba'i phyir} तत्र न नित्याः संसरन्ति, निष्क्रियत्वात् प्र.प.९४क/१२३; • वि. निर्व्यापारः — {de phyir 'gro ba 'di/} /{de bzhin kho na bya bral ba'o//} तद्वदेवातो निर्व्यापारमिदं जगत् ।। त.स.२१क/२२३.
bya bral ba
= {bya bral/}
bya ma
ना. शकुनी, महामातरा — {gang yang ma mo dang ma mo chen mo dag}…{'di lta ste/} {tshangs pa ma dang}…{bya ma dang}… {skem byed ma ste} येऽपि ते मातरा महामातरा…तद्यथा—ब्रह्माणी…शकुनी…स्कन्दा चेति म.मू.१०६क/१४.
bya ma chen mo
ना. महाशकुनी, महामातरा — {gang yang ma mo dang ma mo chen mo dag}…{'di lta ste/} {tshangs pa ma dang}… {bya ma chen mo dang}… {skem byed ma ste} येऽपि ते मातरा महामातरा… तद्यथा — ब्रह्माणी… महाशकुनी… स्कन्दा चेति म.मू.१०६क/१४.
bya ma rta
१. चारः — {gangs can ngos na rgyal po de/} /{dben zhing dri bral bsam pa yis/} /{'khor ba las ni phyir phyogs gnas/} /{bdag gis bya ma rta las thos//} चारेभ्यः श्रुतमस्माभिः स राजा हिमवत्तटे । स्थितः संसारवैमुख्यविवेकविमलाशयः ।। अ.क.२९ख/३.१२२; प्रणिधिः — {nyi 'og gi rgyal po 'ga' zhig gis bya ma rta btang bar gor ma bkum mo//} कस्यापि प्रत्यर्थिनो राज्ञो निपुणः प्रणिधिप्रयोगः जा.मा.१२९ख/१५०; अवचरकः म.व्यु.३८०७ (६३क) २. भलिः — {chom rkun de dag gis kyang bya ma rta btsugs te bsdad pa dang} ते च चोरा भलिं दत्वाऽवस्थिताः वि.व.१२८क/२.१०४.
bya ma bum
करकः — {sa'i snod spyad dag las ni lhung bzed dang lhung bzed chung ngu dang sla nga dang bum pa dang bya ma bum dang gzhong pa dang ril pa spyi blugs dang chu snod dag go//} मृद्भाण्डेभ्यः पात्रविपात्रकपचनिकाघटिकाकरककुण्डककुण्डिकापानीयस्थालकानाम् वि.सू.७२ख/८९; करकिनी — {bum pa dang bum bu dang}…{bya ma bum pa dang chol zangs dang rdo ba dang skyang nul gyi bar dang sgo gtan dang sha'i dum bu dag go//} घटघटिका…करकिनीकठिल्लकशिलालेपान्तरार्गटमांसपेशिषु वि.सू.१९क/२२; भृङ्गारः— {gser gyi bya ma bum blangs te bcom ldan 'das kyi spyan sngar gsol ba gdab pa'i phyir 'khod nas 'di skad ces gsol to//} सौवर्णं भृङ्गारं गृहीत्वा भगवतः पुरतः स्थित्वा याचमान एवं चाह वि.व.१२१ख/१.१०; • पा. कलशम्, हस्तमुद्राविशेषः— {'khar gsil de nyid cung zad tsam/} /{legs par rab tu btud pa ni/} /{mthe bo gnyis la rnam par sbyar/} /{de 'dir bya ma bum du brjod//} तदेव खखरीषदवनाम्यं तु शोभनम् । कुर्यादङ्गुष्ठविन्यस्तं कलशं तदिहोच्यते ।। म.मू.२५१ख/२८६; म.मू.२४६क/२७७.
कृ. न कर्तव्यम् — {de ltar na 'o na ni sangs rgyas kyis gsungs pa kha bskang bar bya dgos par 'gyur ro zhe na/} {bya mi dgos te} एवं तर्हि बुद्धस्योपसंख्यानं कर्तव्यं जायते? न कर्तव्यम् अभि.भा.२९ख/९८०.
bya mi bya mi shes pa
वि. ऊहापोहविरहितः — {drang srong chen po gang bdag gis dud 'gro'i skye gnas su skyes pas bya mi bya mi shes nas khyod cung zad nongs pa ci mchis pa bdag la khyod kyis bzod pa mdzod cig} क्षमस्व मम महर्षे यन्मया ऊहापोहविरहितेन तिर्यग्योनावुपपन्नेन तव किंचिदपकृतं स्यात् अ.श.१०४ख/९४; अ.श.११४क/१०४.
bya min
= {bya ba min pa/}
bya min byed pa
वि. अकार्यकारी — {bya min byed pa 'di la ni/} /{shing ni bcad par rnam brtags yod //} वृक्षच्छेदविकल्पोऽस्ति न चा (?नन्व)स्याकार्यकारिणः । अ.क.७६क/६२.२५.
bya med
= {bya ba med pa/}
bya rmyang ba
जृम्भिका — {bya rmyang ba dang lus gcu ba dang le los nyams pas gnas par mi bya ste} न तु जृम्भिकां गात्रमोटनं कुर्वन्नालस्योपहितश्चिरेण बो.प.१०५ख/७५; विजृम्भिका — {chos lnga ste/} {rmya ba dang mi dga' ba dang bya rmyang dang kha zas kyi drod mi zin pa dang sems zhum pa nyid do//} पञ्च धर्माः—तन्द्रा, अरतिः, विजृम्भिका, भक्तेऽसमता, चेतसो लीनत्वमिति अभि.भा.२५३क/८५२.
bya rmyang byed
वि. विजृम्भमाणः — {kha cig ni lag pa rkyang te bya rmyang byed cing mchan khung ston pa dang} काश्चिद् बाहूनुत्क्षिप्य विजृम्भमाणान् कक्षान् दर्शयन्ति स्म ल.वि.१५६ख/२३३.
bya rmyangs
= {bya rmyang /}
bya tshang
द्विजालयः — {shAl ma li yi shing la bya tshang dag/} /{bcas pa'i nang na bya phrug ma tshar ba//} अजातपक्षद्विजपोतसङ्कुला द्विजालयाः शाल्मलिपादपाश्रयाः । जा.मा.६७ख/७८; नीडम् — कुलायो नीडमस्त्रियाम् अ. को.१६९क/२.५.३७; नीयते तृणादिकमत्रेति नीडम् । नीञ् प्रापणे अ.वि.२.५.३७.
bya tshig
क्रियापदम् — {gal te byed pa nges yin na/} /{bya tshig la 'di dbang bral 'gyur/} /{rang gi bya bsgrub mi nus pa/} /{gzhan gyi ltos byar mi 'gyur ro//} कर्ता यद्युपमानं स्यान्न्यग्भूतोऽसौ क्रियापदे । स्वक्रियासाधनव्यग्रे नालमन्यद्व्यपेक्षितुम् ।। का.आ.३२९ख/२.२२७.
bya lbang
= {bya bang /}
bya 'ug pa
औलूकपक्षित्वम् — {rnams su ma byas pa dang gso ma ni mi rung ngo /} /{skra las byas pa dang gcer bu pa dang bya 'ug pa yang dag par len pa yang ngo //} (?) नातन्तोतभाङ्गेयम् । केशमयनाग्न्यौलूकपक्षित्वसमादानम् वि.सू.६७ख/८४.
bya ra ba
१. = {so pa} अदृश्यपुरुषः, गुप्तचरः — {rgyal po zas gtsang mas bya ra ba dag bkod nas} राजाऽपि शुद्धोदनोऽदृश्यपुरुषान् स्थापयति स्म ल.वि.७३ख/९९ २. = {mel tshe pa} परिधिस्थः, सेनाप्रत्यन्तरक्षी — परिधिस्थः परिचरः अ.को.१८९ख/२.८.६२; परिधो सेनाप्रत्यन्ते तिष्ठतीति परिधिस्थः । ष्ठा गतिनिवृत्तौ अ.वि.२.८.६२ ३. = {gru 'go pa} नियामकः, पोतवाहः—नियामकाः पोतवाहाः अ.को.१४७ख/१.१२.१२; नियच्छन्ति पोतं नियामकाः । यम उपरमे अ.वि.१.१२.१२.
bya ra bar bkod pa'i mi
गुह्यपुरुषः, गुप्तचरः — {de nas bya ra bar bkod pa'i mi de dag rgyal po zas gtsang ma'i drung du song nas lo rgyus de dag smos te} ततस्तैर्गुह्यपुरुषै राजानं शुद्धोदनमुपसंक्रम्यैष वृत्तान्तो निवेदितोऽभूत् ल.वि.७३ख/१००.
bya rog
१. काकः — {tsU ta rab smin dug bzhin bya rog gis ni za bar mi byed de//} न काकः सत्पाकं कवलयति चूतं विषमिव अ.क.३९क/५५.२७; वायसः — {rkang 'thung 'di dag g}.{yo ba'i bya rog chags pa'i lci bas skyugs cing brgyal ba dang /} /{rnam par gyur cing rnags pa'i ro yi dri ngas nges par sgra ngan sgrogs pa bzhin//} एते दृष्टनिषक्तवायसशकृन्निष्ठीविनः पादपा मूर्च्छन्तीव विपाकपूयकुणपाघ्राणेन निष्कूणिताः । अ.क.२१७ख/२४.११०; काके तु करटारिष्टबलिपुष्टसकृत्प्रजाः । ध्वाङ्क्षात्मघोषपरभृद्बलिभुग्वायसा अपि ।। अ.को.१६७ख/२.५.२०; वय एव वायसः अ.वि.२.५. २०; ध्वांक्षः — {bya rog ltar}…/{ngo tsha med pa legs par 'tsho//} सुजीवितमह्रीकेण ध्वांक्षेण जा.मा.८९ख/१०२; बलिभुक् — {bya rog gi so rnam par nges byed la sogs pa bzhin} बलिभुग्दशनविनिश्चयादिकम् वा.टी.५१क/३; सूचकः— {sU tsa ka ni ngan pa dang /} /{bya rog khab dang khyi dang rtogs//} श्री.को.१६९ख २. द्रोणः — {de tshe bya rog dmod pa ni/} /{rdo rje lhung ba lta bu yis/} /{de yi lag pa sdig pa yis/} /{rkang 'thung yal 'dab yongs su lhung //} तत्क्षणे द्रोणशापेन वज्रेणेव निपातिना । करौ परिच्युतौ तस्य पापपादपपल्लवौ ।। अ.क.२५८ख/३०.४५; द्रोणकाकः म.व्यु.४८९७ (७५क).
काकोड्डायनम् — {ma lon pa bya rog skrod mi nus pa dang /} {nus pa lo mdun ma lon pa rab tu 'byung bar mi bya'o//} नोनमसमर्थं काकोड्डायने समर्थं वा सप्तवर्षं प्रव्राजयेयुः वि.सू.४क/३.
bya rog gi mchu lta bu
वि. काकचञ्चुकाकारः — {de bcang bar bya'o/} /{bya rog gi mchu lta bu'am bya gag gi gshog pa lta bur ro//} धारयेदेनम् । काकचञ्चुकाकारं कुक्कुटपक्षकाकारं वा वि.सू.६९ख/८६.
bya rog gi mjug sgro
काकपिच्छम् — {nag po la ni bsad pa la mi rus dang bskrad pa la bya rog gi mjug sgro dang} कृष्णायां मानुषास्थि मारणे, काकपिच्छान्युच्चाटने वि.प्र.९५ख/३.८.
bya rog gi mjug ma
काकपिच्छम् — {dbye ba dang bskrad pa la bya rog gi mjug ma lnga brgya'o//} विद्वेषोच्चाटने काकपिच्छानि पञ्चशतानि वि.प्र.९७ख/३.१४.
bya rog gi mtho gang
काकवितस्तिः — {de'i che tshad ni sor bzhi'o/} /{bya rog gi mtho gang yang ngo //} पर्यन्तोऽस्य प्रकर्षे चत्वार्यङ्गुलानि, काकवितस्तिर्वा वि.सू.६९क/८६.
bya rog gi gdong can
वि. काकमुखः — {mer tsI las grub pa skyes bu'am ci bya rog gi gdong can} अग्नौ किम्पुरुषः काकमुखः चीनिष्पन्नः वि.प्र.१०५क/२.२३.
bya rog gi so brtag pa
काकदन्तपरीक्षा — {gang dgos pa dang bral ba'am don med pa de ni brtsam par bya ba ma yin te/} {dper na bya rog gi so brtag pa dang smyon pa la sogs pa'i tshig bzhin no//} यत्प्रयोजनरहितमनर्थकं वा तन्नारब्धव्यम्, यथा काकदन्तपरीक्षोन्मत्तादिवाक्यम् त.प.१३७ख/७.
bya rog dgra
= {'ug pa} वायसारतिः, उलूकः श्री.को.४२ख ।
bya rog ta la
= {bya rog dang ta la/}
bya rog dang ta la
काकतालीयः — {log pa'i shes pa las bya rog dang ta la tsam du yang don 'grub pa med de} मिथ्याज्ञानाद्धि काकतालीयाऽपि नास्त्यर्थसिद्धिः न्या.टी.३९क/३१.
bya rog dang ta la ltar
काकतालीयः — {srin bu'i rjes ni yi ge bzhin/} /{gang yang thob bya thob pa na/} /{bya rog ta la ltar brjod pas/} /{skye bo de yis byin par sems//} प्राप्तव्यं प्राप्य यदि वा घुणाक्षरपदोपमम् । काकतालीयसंवादात् तद्दत्तं मन्यते जनः ।। अ.क.७५क/६२.१५.
bya rog dang ta la bzhin
काकतालीयः — {'di ltar yul gzhan na sa'i khyad par med na med pa yin gyi ma bag mar len pa med pas} ({ma} ){yin no zhes bya ba ni bya rog dang ta la bzhin du yin no//} तथा हि मृद्विशेषाभावाद् देशान्तरे तस्याभावः, न तु मातृविवाहाभावादिति काकतालीयः वा.टी.६३ख/१७.
bya rog dang ta la'i tshul
काकतालीयन्यायः — {me 'di ldog pa nas kyang du ba 'di ldog pa yin pa zhes bya ba 'dod rgyal ba'i 'brel ba yin te/} {bya rog dang ta la'i tshul bzhin no zhes bya ba'i don to//} एतस्याग्नेर्निवृत्तौ धूमनिवृत्तिर्येयं धूमस्य सा यदृच्छासंवादः । काकतालीयन्यायेनेत्यर्थः वा.टी.६३क/१७; {bya rog dang ta la'i tshul du nges par grub pa'i phyir} काकतालीयन्यायेन नियमसम्भवात् प्र.अ.१५२क/४९९.
bya rog gdong ma
ना. काकास्या, प्रचण्डा — {de bzhin du mer bya rog gdong ma dang bden bral du bya rgod gdong ma dang} एवं काकास्याऽग्नौ, गृध्रास्या र्नैऋत्ये वि.प्र.४३ख/४.३९.
bya rog tshang
वर्तरूकः, काकनीडः श्री.को.१७१क ।
bya rog tshogs pa
काकम्, काकसमूहः — {kA kaM bya rog tshogs pa dang /} / ग्. {yo ba 'ching bar byed pa la'ang //} श्री. को.१६४क ।
काकोदुम्बरिका — निचुलो हिज्जलोऽम्बुजः । काकोदुम्बरिका फल्गुर्मलपूर्जघनेफला ।। अ.को.१५८ख/२.४.६१; काकप्रिया च सा उदुम्बरकल्पा च काकोदुम्बरिका अ.वि.२.४.६१.
bya shor ba
= {bya gshor ba/}
bya gshor ba
शाकुनिकः, पक्ष्याखेटकः — {de nas rgyal po des bya gshor ba'i mi bya gshor ba'i las la mkhas par grags shing grub pa zhig btsal nas} अथ स राजा शाकुनिककर्मणि प्रसिद्धप्रकाशनैपुणं शाकुनिकगणे समन्विष्य जा.मा.१२०ख/१३९; जीवान्तकः शाकुनिकः अ.को.२०३क/२.१०.१४; शकुनान् पक्षिणो हन्तीति शाकुनिकः अ.वि.२.१०.१४.
bya sla
= {bya sla ba/}
bya sla ba
• वि. सुकरः — {sbyin pa ni 'jug sla ba'i phyir dang bya sla ba'i phyir rags la} औदारिकं हि दानं सुप्रवेशत्वात् सुकरत्वाच्च सू.व्या.१९८क/९९; {de la rab dgas smras pa lha/} /{rgyud mang la ni glu dbyangs rgyun/} /{bdag gis rab tu sbyar ba 'di/} /{phyi nas bya ba sla mi 'gyur//} तं सुप्रियोऽवदद् देव वीणायां गीतिसारणा । योजितेयं मया पश्चात्सुकरा न भविष्यति ।। अ.क.१८२क/८०. १४; • सं. सौकर्यम् — {bya sla bas ches lhag par gang 'gyur ba de la thob par byed pa zhes brjod de} सौकर्यादधिकतरं यद्भवति तदुत्प्लावनमुच्यते बो.प.४६ख/६.
byA ka ra Na
व्याकरणम्, शास्त्र/वेदाङ्गविशेषः — {byA ka ra Na'i sgra shes pas/} /{legs sbyar ma sbyar sgra dag la/} /{blo ni phul du byung gyur kyang /} /{rgyu skar tshes grangs gza' shes min/} ज्ञात्वा व्याकरणं दूरं बुद्धिः शब्दापशब्दयोः । प्रकृष्यते न नक्षत्रतिथिग्रहणनिर्णये ।। त.स.११५क/९९९; {yan lag ni rig byed kyi yan lag drug ste/} {bslab pa dang rtogs pa dang byA ka ra Na dang sdeb sbyor dang nges tshig dang skar ma shes pa'o//} अङ्गानि वेदानां षट्—शिक्षा कल्पो व्याकरणं छन्दो निरुक्तं ज्योतिषमिति त.प.२६२क/९९४.
byang
• वि. उत्तरः — {byang du ma yin}…{phyogs mtshams su 'ang ma lta bar song zhig} मा उत्तरेण… मा च अनुविदिशमवलोकयन् गाः अ.सा.४२२ख/२३८; • सं. उत्तरा, उत्तरा दिक् मि.को.१७क; उदीची मि.को.१७क; • = {byang ba/}
byang gi sgra mi snyan
ना. उत्तरकुरुः, द्वीपः — {de 'og ba glang spyod gling dang /} /{de nas byang gi sgra mi snyan/} /{lhun po yi ni ngos rnams kyang /} /{nyams med bstan nas bsrungs par gyur//} गोदानीयं ततो द्वीपमथोत्तरकुरूनपि । पार्श्वानि स सुमेरोश्च शशासाहतशासनः ।। अ.क.४१क/४.५०; वि.प्र.१८३ख/१.२०.
byang gi sgra mi snyan pa
उत्तरकौरवः, उत्तरकुरुनिवासी — {byang gi sgra mi snyan pa rnams ni dbang po rtul ba'i phyir ro//} उत्तरकौरवाणां मृद्विन्द्रियत्वात् अभि.स्फु.१७१ख/९१६; उत्तरकौरवकः — {mi ma yin pa'i 'gro ba pa dang byang gi sgra mi snyan pa gnyis ni sdom pa'i zhing nyid ma yin no//} नामनुष्यगतिकोत्तरकौरवकयोः संवरस्य क्षेत्रत्वम् वि.सू.११ख/१२.
byang gi phyogs
= {byang phyogs/}
byang grol
पा. = {thar pa} अपवर्गः — {mtho ris dang byang grol thob par bya ba'i don du 'bad pa 'bras bu med par 'gyur te} स्वर्गापवर्गप्राप्त्यर्थो यत्नो विफलः स्यात् त.प.८८क/६२८.
byang bgrod
पा. उत्तरायणम् — {byang gi lam du yang byang bgrod la gnas pa'i nyi ma lho bgrod kyi dang po'i nyin zhag gi bar du'o//} उत्तरे मार्गे उत्तरायणस्थः सूर्यो दक्षिणायनादिदिनं यावत् वि.प्र.१९२ख/१.५८.
byang sgra mi snyan
= {byang gi sgra mi snyan/}
byang chub
• सं. बोधिः, बोधिवृक्षः — {byang chub dang pa ta la'i lo ma'am lag mthil gyi rnam pa lta bu'o//} बोधिवटपत्रस्य पाणितलकस्य वा वि.सू.७क/७; • पा. बोधिः १. बुद्धत्वम् — {byang chub kyi spyod pas ci zhig bya ste/} {byang chub pa'i ched ni sangs rgyas kyi ched du spyod pa ste/} {lag pa dang rkang pa dang mgo bo la sogs pa sbyin pa sngon du 'gro ba'i sdug bsngal du ma'i mtshan nyid} किं बोधिचर्यया? बोधये बुद्धत्वाय चर्या करचरणशिरःप्रदानाद्यनेकदुष्करशतलक्षणा बो.प.२०१क/१८५ २. राशिविशेषः — {khyim sum cu rtsa drug la 'di lta ste/} {lug dang}…{byang chub dang}…{tha ma ste} षट्त्रिंशद् राशयः, तद्यथा—मेषः…बोधि…अधमश्चेति म.मू.१०५क/१४; • ना. बोधिः, हस्ती — {glang po'i rgyal po byang chub ces bya ba} बोधिर्नाम नागराजः ल.वि.११क/१२.
ना. बोधिकेतुः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}… {byang chub kyi dpal dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन… बोधिकेतुना च ग.व्यू.२७६क/३.
byang chub kyi spyod pa
= {byang chub spyod pa/}
byang chub kyi phyogs
बोधिपक्षः — {byang chub phyogs rnams ci las 'byung //} बोधिपक्षा भवेत्कुतः ल.अ.६५क/११; बो.अ.६क/३.३.
byang chub kyi phyogs kyi chos
पा. बोधिपक्ष्यधर्मः — {byang chub kyi phyogs kyi chos thams cad gong nas gong du rnam par sgom pas bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid dang} सर्वबोधिपक्ष्यधर्मोत्तरोत्तरविभावनविशुद्ध्याशयसमतया च द.भू.२१२क/२७; बोधिपाक्षिकधर्मः — {de ltar byang chub kyi phyogs kyi chos sum cu rtsa bdun gyis rnam par sbyangs pa'i gnas la sogs pa ni chos kyi sku'i mtshan nyid du 'gyur te} एवं सप्तत्रिंशद्बोधिपाक्षिकधर्मैर्विशोधितं पीठादिकं धर्मकायलक्षणं भवति वि.प्र.१७२क/३.१६७.
byang chub kyi phyogs kyi chos thams cad gong nas gong du rnam par sgom pas bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid
पा. सर्वबोधिपक्ष्यधर्मोत्तरोत्तरविभावनविशुद्ध्याशयसमता, चित्ताशयविशुद्धिसमताभेदः — {de sems kyi bsam pa rnam par dag pa'i mnyam pa nyid bcus 'jug go//}…{byang chub kyi phyogs kyi chos thams cad gong nas gong du rnam par sgom pas bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid dang} स दशभिश्चित्ताशयविशुद्धिसमताभिरवतरति…सर्वबोधिपक्ष्यधर्मोत्तरोत्तर…विभावनविशुद्ध्याशयसमतया च द.भू.२१२क/२७.
byang chub kyi phyogs dang mthun pa
वि. बोधिपक्षः — {byang chub kyi phyogs dang mthun pa du zhig ni zag pa dang bcas pa dag yin} कति बोधिपक्षा धर्माः सास्रवा इति अभि.भा.४०क/१०२३; बोधिपक्ष्यः — {byang chub kyi phyogs dang mthun pa thams cad ni rdzas su bcu ste} दश द्रव्याणि सर्वे बोधिपक्ष्याः अभि.भा.३८ख/१०१६; बोधिपाक्षिकः — {phung po dang}…{byang chub kyi phyogs dang mthun pa dang}…{nyon mongs pa med pa la sogs pa'i gtam} स्कन्ध…बोधिपाक्षिक…अरणादीनां कथा अभि.भा.३८ख/७२.
byang chub kyi phyogs dang mthun pa'i chos
पा. बोधिपक्ष्यधर्माः — {mtshan ma med pa la gnas pa la rtsol ba dang bcas pa 'di ni}…{skad cig re re la byang chub kyi phyogs dang mthun pa'i chos thams cad yang dag par 'grub par byed pa dang} अयं साभोगो निर्निमित्तो विहारः…प्रतिक्षणं सर्वबोधिपक्ष्यधर्मसमुदागमतश्च बो.भू.१८१क/२३८; {de de ltar sems shing 'jal la nye bar rtog pa na/} {byang chub kyi phyogs dang mthun pa'i chos sum cu rtsa bdun mngon du gyur te} तस्यैवं चिन्तयतस्तुलयत उपपरीक्षमाणस्य सप्तत्रिंशद्बोधिपक्ष्यधर्मा अभिमुखीभूताः अ.श.६४ख/५६.
byang chub kyi phyogs dang mthun pa'i spyod pa
पा. बोधिपक्ष्यचर्या, बोधिसत्त्वचर्याविशेषः — {mdor bsdu na byang chub sems dpa' rnams kyi spyod pa bzhi}…{pha rol tu phyin pa'i spyod pa dang byang chub kyi phyogs dang mthun pa'i spyod pa dang mngon par shes pa'i spyod pa dang sems can yongs su smin par bya ba'i spyod pa'o//} बोधिसत्त्वानां समासतश्चतस्रश्चर्याः… पारमिताचर्या, बोधिपक्ष्यचर्या, (अभिज्ञाचर्या,) सत्त्वपरिपाकचर्या च बो.भू. १९१क/२५६; बोधिपक्षचर्या — {byang chub kyi phyogs dang mthun pa'i spyod pa ni nyan thos dang rang sangs rgyas kyi theg pa la mos pa rnams kyi phyir ro//} बोधिपक्षचर्या श्रावकप्रत्येकबुद्धयानाधिमुक्तानाम् सू.व्या.२५६क/१७५.
byang chub kyi phyogs dang ldan pa'i lhag pa'i shes rab la gnas pa
पा. बोधिपक्ष्यप्रतिसंयुक्तोऽधिप्रज्ञविहारः, बोधिसत्त्वविहारः — {de la byang chub sems dpa'i byang chub kyi phyogs dang ldan pa'i lhag pa'i shes rab la gnas pa gang zhe na} तत्र कतमो बोधिसत्त्वस्य बोधिपक्ष्यप्रतिसंयुक्तोऽधिप्रज्ञविहारः बो.भू.१६५ख/२१९.
byang chub kyi bar chad byed pa'i chos
पा. बोधेः परिपन्थकराः धर्माः — {yul 'khor skyong gang zag de lta bu de dag la byang chub kyi bar chad byed pa'i chos brgyad yod par smra ste} तेषां पुना राष्ट्रपाल तथारूपाणां पुद्गलानामष्टौ बोधेः परिपन्थकरान् धर्मान् वदामि रा.प.२४२ख/१४१.
byang chub kyi tshogs
पा. बोधिसम्भारः — {byang chub kyi tshogs de yang rnam pa gnyis te byang chub dang nye ba dang ring ba'o//} स पुनर्बोधिसम्भारो द्विविधः—बोधेर्दूरश्चासन्नश्च बो.भू.१९४क/२६०.
byang chub kyi tshogs rnam pa gnyis
बोधिसम्भारो द्विविधः — १. {byang chub dang nye ba} बोधेरासन्नः, २. {byang chub dang ring ba} बोधेर्दूरः बो.भू.१९४क/२६०.
byang chub kyi yan lag
पा. बोध्यङ्गम् — {yang dag par spong ba dang rdzu 'phrul gyi rkang pa dang dbang po dang stobs dang byang chub kyi yan lag dang lam la gnas par mi bya'o//} इति हि सम्यक्प्रहाणर्द्धिपादेन्द्रियबलबोध्यङ्गानीति, इति हि मार्गाङ्गानीति न स्थातव्यम् अ.सा.३१क/१८; म.व्यु.९८८ (२२क).
byang chub kyi yan lag gi gnas ma
ना. बोध्यङ्गवासिनी, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo du ma dag dang}…{'di lta ste/} {sgrol ma dang}…{byang chub kyi yan lag gi gnas ma dang} …{zla ldan ma} अनेकैश्च विद्याराज्ञीभिः…तद्यथा—तारा…(बोध्यङ्गवासिनी)…चन्द्रावती चेति म.मू.९६क/७.
byang chub kyi yan lag dang mthun pa
वि. बोध्यङ्गानुकूलः — {gal te byang chub kyi yan lag dang mthun pa'i phyir ro zhe na} इष्टे बोध्यङ्गानुकूलत्वादिति चेत् अभि.भा. ७०ख/११४५.
byang chub kyi yan lag bdun gyi me tog gis phyug pa
वि. सप्तबोध्यङ्गकुसुमाढ्यः, बुद्धस्य — {sangs rgyas bcom ldan 'das}…{byang chub kyi yan lag bdun gyi me tog gis phyug pa} बुद्धानां भगवतां… सप्तबोध्यङ्गकुसुमाढ्यानाम् अ.श.१०क/८.
byang chub kyi yan lag bdun gyi rin po che dang ldan pa
वि. सप्तबोध्यङ्गरत्नसमन्वागतः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{byang chub kyi yan lag bdun gyi rin po che dang ldan pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…सप्तबोध्यङ्गरत्नसमन्वागत इत्युच्यते ल.वि.२०५ख/३०८.
byang chub kyi yan lag yod pa
पा. बोध्यङ्गवती, समाधिविशेषः — {byang chub kyi yan lag yod pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} बोध्यङ्गवती नाम समाधिः म.व्यु.५८६ (१४क).
पा. बोधिचित्तबिन्दुः — {thar pa ni 'dir byang chub kyi sems kyi thig le rnams 'pho ba'i skad cig ste} मोक्षोऽत्र बोधिचित्तबिन्दूनां च्युतिक्षणः वि.प्र.५६ख/४.९९.
byang chub kyi sems kyi thig le rjogs pa
पा. बोधिचित्तबिन्दुनिष्पत्तिः — {byang chub kyi sems kyi thig le rdzogs pa ni thig le'i rnal 'byor ro//} बोधिचित्तबिन्दुनिष्पत्तिर्बिन्दुयोगः वि.प्र.६२क/४.११०.
byang chub kyi sems kyi yan lag yongs su 'grub par 'gyur ba 'byung ba'i snying po
पा. बोधिचित्ताङ्गपरिनिष्पत्तिसम्भवगर्भम्, द्वितीयं बोधिसत्त्वजन्म— {byang chub kyi sems kyi yan lag yongs su 'grub par 'gyur ba 'byung ba'i snying po zhes bya ba ni byang chub sems dpa'i skye ba gnyis pa'o//} बोधिचित्ताङ्गपरिनिष्पत्तिसम्भवगर्भं नाम द्वितीयं बोधिसत्त्वजन्म ग.व्यू.२०२ख/२८५.
byang chub kyi sems bskyed pa
बोधिचित्तोत्पादनम् — {de bzhin gshegs pa rnams mchod pa dang}…{byang chub kyi sems bskyed pa dang lam la rten pa byas te} तथागतानां पूजां…बोधिचित्तोत्पादनं मार्गाश्रयणं कृत्वा वि.प्र.१०९क/३.३५; द्र. {byang chub tu sems bskyed pa/}
byang chub kyi sems rdo rje
बोधिचित्तवज्रः — {so skyes pa de nas ji srid so rab tu lhung bar 'gyur ba de srid ni rgyal ba byang chub kyi sems rdo rje'i longs spyod rdzogs pa'i sku ste} ततो दन्तोत्थानाद् यावद् दन्तप्रपातो भवति तावत् सम्भोगकायो जिनस्य बोधिचित्तवज्रस्य वि.प्र.२२६ख/२.१४.
byang chub kyi sems rdo rje 'dzin pa
बोधिचित्तवज्रधरः — {'dir nya'i dngos po la byang chub kyi sems rdo rje 'dzin pa khyab 'jug ni nya yi rnam par 'gyur te} इह मात्स्ये भावे मत्स्याकारो भवति बोधिचित्तवज्रो विष्णुः वि.प्र.२२४ख/२.७.
byang chub kyi sems 'pho ba
बोधिचित्तच्यवनम्— {rdo rje ste ye shes kyi khams la byang chub kyi sems 'pho ba'i mthar bde ba'i skad cig gi bdag nyid kyi ye shes grub bo//} कुलिशे ज्ञानधातौ ज्ञानं सिद्धं बोधिचित्तच्यवनान्ते सुखक्षणात्मकम् वि.प्र.२२९क/२.२१.
byang chub kyi sems 'bab pa
वि. बोधिचित्तावहा, सहजवाहिनी — {rtsa rnams ni sum cu rtsa gnyis te/} {byang chub kyi sems sum cu rtsa gnyis 'bab pa bde ba chen po'i gnas su 'dzag pa'o//} द्वात्रिंशन्नाड्यः । द्वात्रिंशद्बोधिचित्तावहा महासुखस्थाने स्रवन्ते हे.त.२ख/४.
byang chub kyi sems mi brjed pa
पा. बोधिचित्तासम्प्रमोषः, समाधिविशेषः — {byang chub sems dpa' las dang po pa des de nyid du byang chub kyi sems mi brjed pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin 'thob bo//} स आदिकर्मिको बोधिसत्त्वस्तत्रैव बोधिचित्तासम्प्रमोषं नाम समाधिं प्रतिलभते शि.स.४२ख/४०; म.व्यु.२३५१ (४५ख).
byang chub kyi sems la mngon par zhen pa
वि. बोधिचित्ताभिनिविष्टः — {gang dag byang chub kyi phyir sems bskyed pa de dag ni byang chub kyi sems la mngon par zhen pa} ({'i byang chub sems dpa'} ){zhes bya'o//} ये बोधाय चित्तमुत्पादयिष्यन्ति, ते बोधिचित्ताभिनिविष्टा बोधिसत्त्वा इत्युच्यन्ते स.प्र.३१क/१०.
byang chub kyi sems sems can la lta ba
बोधिचित्तसत्त्वापेक्षा — {byang chub kyi sems sems can la lta ba ma tshang ba med pa} न बोधिचित्तसत्त्वापेक्षाविकला शि.स.१५०ख/१४५.
byang chub che
= {byang chub chen po/}
byang chub chen po
पा. महाबोधिः — {pad ma chen po'i rigs dag pa/} /{byang chub chen po 'byung ba la/} /{phyi dang gsang ba theg pa gsum/} /{dam chos so sor gzung bar bgyi//} सद्धर्मं प्रतिगृह्णामि बाह्यं गुह्यं त्रियानिकम् । महापद्मकुले शुद्धे महाबोधिसमुद्भवे ।। स.दु.१०४क/१४६; {'pho dang lhums 'jug}…{byang chub che brnyes} च्युतिं गर्भाक्रान्तिं…महाबोधिप्राप्तिम् र.वि.१२५ख/१०७.
byang chub mchog
अग्रबोधिः — {byang chub mchog 'di yongs su tshol ba na/} /{bskal pa mang por ngas ni lus btang ste//} बहूनि कल्पानि मयाऽऽत्मा त्यक्तः पर्येषयेता इममग्रबोधिम् । सु.प्र.५७ख/११४; परमा बोधिः — {nges par 'byin pa sa bcu ste/} /{tshogs gnyis dag ni de yi rgyu/} /{de 'bras byang chub mchog yin te//} भूमयो दश निर्याणं तद्धेतु सम्भृतिद्वयम् । तत्फलं परमा बोधिः र.वि.१२२क/९९; वरबोधिः — {'gro ba thams cad byang chub mchog reg shog//} सर्वजगत्स्पृशतां वरबोधिम् रा.प.२२९क/१२१.
byang chub mchog gi phyag rgya
पा. बोध्यग्रीमुद्रा — {'di ni rnam par snang mdzad kyi byang chub mchog gi phyag rgya ste 'di ni gsal bar snying khar son pa'o//} इयं बोध्यग्रीमुद्रा वैरोचनस्य स्फुटहृदयगता वि.प्र.१७४क/३.१७२.
byang chub 'jug pa
पा. बोधिप्रस्थानम्, बोधिचित्तभेदः — {byang chub sems de mdor bsdus na/} /{rnam pa gnyis su shes bya ste/} /{byang chub smon pa'i sems dang ni/} /{byang chub 'jug pa nyid yin no//} बोधिचित्तं द्विविधं विज्ञातव्यं समासतः । बोधिप्रणिधिचित्तं च बोधिप्रस्थानमेव च ।। बो.अ.२ख/१.१५.
byang chub 'jug pa'i sems
पा. बोधिप्रस्थानचित्तम्, बोधिचित्तभेदः — {byang chub smon pa'i sems zhes pa ni gcig yin la/} {byang chub 'jug pa zhes pa ni gnyis pa'o//} बोधिप्रणिधिचित्तमित्येकम्, बोधिप्रस्थानमिति द्वितीयम् बो.प.५१क/११; द्र. {byang chub tu chas pa'i sems/}
byang chub snying po
• पा. बोधिमण्डः — {byang chub snying por mchis kyi bar/} /{sangs rgyas rnams la skyabs su mchi//} बुद्धं गच्छामि शरणं यावदाबोधिमण्डतः । बो.अ.५क/२.२६; {kau shi ka 'di lta ste dper na gang dag byang chub kyi snying po na 'dug pa dang} पुनरपरं कौशिक तद्यथापि नाम ये बोधिमण्डगता वा अ.सा.४९क/२८; • ना. बोधिमण्डः, स्थानम् मि.को.१३८ख ।
byang chub tu bsngo ba
पा. बोधिपरिणामना, स्कन्धभेदः— {phung po gsum pa ste/} {phung po gsum po rnams ni sdig pa bshags pa dang bsod nams la rjes su yi rang ba dang byang chub tu bsngo ba rnams kyis mdor bsdus pa} त्रिस्कन्धः त्रयाणां स्कन्धानां पापदेशनापुण्यानुमोदनाबोधिपरिणामनानां समाहारः बो.प.१०५ख/७५.
byang chub tu chas pa'i sems
पा. बोधिप्रस्थानचित्तम्, बोधिचित्तभेदः— {byang chub kyi sems de ni rnam pa gnyis te/} {byang chub tu smon pa'i sems dang byang chub tu chas pa'i sems so//} तच्च बोधिचित्तं द्विविधम्—बोधिप्रणिधिचित्तं च बोधिप्रस्थानचित्तं च शि.स.७क/८; द्र. {byang chub 'jug pa'i sems/}
byang chub tu smon pa'i sems
= {byang chub smon pa'i sems/}
byang chub tu smon lam goms pa dge ba'i rtsa ba la rmongs pa
वि. बोधिप्रणिधानाभ्यस्तकुशलमूलसम्मूढः — {bcom ldan 'das dgra bcom pa'i sgra 'di gang dang sbyar}…{de ste byang chub tu smon lam goms pa dge ba'i rtsa ba la rmongs pa'am} तत्कतमस्यायं भगवन्नर्हच्छब्दो निपात्यते… उत बोधिप्रणिधानाभ्यस्तकुशलमूलसम्मूढस्य ल.अ.१०३क/४९.
byang chub tu sems bskyed pa
पा. बोधिचित्तोत्पादः — {de na rtsa ba gsum dran par bya ste/} {byang chub tu sems bskyed pa dang bsam pa rnam par dag pa dang bdag tu 'dzin pa dang bdag gir 'dzin pa yongs su spong ba'o//} तत्र त्रीणि मूलानि स्मरेत्, बोधिचित्तोत्पादः आशयविशुद्धिः, अहङ्कारममकारपरित्यागः कर्तव्यः वि.प्र.३१ख/४.५; बोधिचित्तोत्पादनम् — {bla na med pa'i mchod pa dang}…{byang chub tu sems bskyed pa dang lam brten pa dang stong pa nyid la dmigs pa la sogs pa'i ngo bo nyid kyis gnas pa dang} अनुत्तरपूजा…बोधिचित्तोत्पादनमार्गाश्रयणशून्यतालम्बनादिस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११६क/१, पृ.१४.
वि. बोधिकरकः — {bcom ldan 'das kyis byang chub 'thob par byed pa'i chos rnams la yang dag par btsud do//} सम्यक्संबुद्धो बोधिकरकैर्धर्मैः समादापयति अ.श.४०क/३५.
byang chub dang nye ba
वि. बोध्यासन्नः — {byang chub dang nye ba'i phyir bsgom pa'i lam dag la ni byang chub kyi yan lag rnams so//} बोध्यासन्नत्वात् भावनामार्गे बोध्यङ्गानि अभि.भा.३९ख/१०२१.
byang chub dam pa
पा. बोधिमण्डः — {byang chub dam pa'i cod pan dang} बोधिमण्डमुकुटेन च ग.व्यू.२७५ख/२; द्र. {byang chub kyi snying po/}
byang chub dam pa mchog
पा. वराग्रबोधिः — {byang chub dam pa mchog tshol tshe na sems can dgrol ba'i phyir//} वराग्रबोधिमेषमाण सत्त्वमोक्षकारणात् रा.प.२३३क/१२६; प्रवराग्रबोधिः — {byang chub dam pa mchog la 'dun pa mchis//} अस्ति छन्द प्रवराग्रबोधये रा.प.२३१ख/१२४.
byang chub dam pa'i cod pan
ना. बोधिमण्डमुकुटः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{byang chub dam pa'i cod pan dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…बोधिमण्डमुकुटेन च ग.व्यू.२७५ख/२.
byang chub dam pa'i gtsug phud
ना. बोधिमण्डचूडः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{byang chub dam pa'i gtsug phud dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…बोधिमण्डचूडेन च ग.व्यू.२७५ख/२.
byang chub don gnyer
वि. बोध्यर्थिकः — {byang chub don gnyer sangs rgyas chos tshol ba//} बोध्यर्थिकोऽन्वेषति बुद्धधर्मान् रा.प.२४३ख/१४१.
byang chub rnam par sangs rgyas pa'i ye shes gzi brjid
=(?) ना. विबुद्धज्ञानबोधिध्वजतेजः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa byang chub rnam par sangs rgyas pa'i ye shes gzi brjid ces bya ba bsnyen bskur to//} तस्यानन्तरं विबुद्धज्ञानबोधिध्वजतेजो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५५क/२३८.
byang chub pa
बोधिः — {bltams pa dang gtsug phud dang dbu skra dang byang chub pa'i dus ston dag kyang ngo //} जातिजटाचूडाबोधिमहानाञ्च वि.सू.९९ख/१२०.
byang chub pa'i dus ston
बोधिमहः — {bltams pa dang gtsug phud dang dbu skra dang byang chub pa'i dus ston dag kyang ngo //} जातिजटाचूडाबोधिमहानाञ्च वि.सू.९९ख/१२०.
byang chub dpal bzang po
बोधिश्रीभद्रः लो.को.१६३५.
byang chub spyod pa
पा. बोधिचर्या, बोधिसत्त्वचर्या — {byang chub kyi spyod pas ci zhig bya ste/} {byang chub pa'i ched ni sangs rgyas kyi ched du spyod pa ste/} {lag pa dang rkang pa dang mgo bo la sogs pa sbyin pa sngon du 'gro ba'i sdug bsngal du ma'i mtshan nyid} किं बोधिचर्यया? बोधये बुद्धत्वाय चर्या करचरणशिरःप्रदानाद्यनेकदुष्करशतलक्षणा बो.प.२०१क/१८५; बोधिचारिका— {ji ltar byang chub spyod pa mchog spyad pa/} /{'gro ba srid pa'i 'ching las thar 'gyur ba//} यथा चरन्नुत्तमबोधिचारिकां प्रमोचयेयं भवबन्धनाज्जगत् ।। रा.प.२५१ख/१५३.
byang chub spyod pa'i tshul rtogs
वि. बोधिचर्यागतिंगतः, बोधिसत्त्वस्य— {bsod nams snying po shes rab che/} /{byang chub spyod pa'i tshul rtogs shing /} /{'jig rten kun la bde byed pa'i/} /{bde gshegs sku las skyes pa ltos//} पुण्यगर्भान् महाप्रज्ञान् बोधिचर्यागतिंगतान् । क्षेमङ्करान् सर्वलोके पश्यध्वं सुगतात्मजान् ।। ग.व्यू.२९६ख/१८.
byang chub spyod la gzhol ba
वि. बोधिचर्यापरायणः — {byang chub sems dang mi 'bral zhing /} /{byang chub spyod la gzhol ba dang //} बोधिचित्ताविरहिता बोधिचर्यापरायणाः । बो.अ.३९क/१०.३२.
byang chub phyogs
= {byang chub kyi phyogs/}
byang chub byed pa
वि. बोधिकरः — {der byang chub byed pa'i chos kyi bya ba gzhan rnams kyang shin tu mang bar 'gyur ro//} तत्रान्यबोधिकरा धर्माः क्रियासु प्रचुरा भवन्ति शि.स.१५७ख/१५१.
byang chub blo gros
बुद्धिमतिः लो.को.१६३६.
byang chub smon pa'i sems
पा. बोधिप्रणिधिचित्तम्, बोधिचित्तभेदः — {byang chub sems de mdor bsdus na/} /{rnam pa gnyis su shes bya ste/} /{byang chub smon pa'i sems dang ni/} /{byang chub 'jug pa nyid yin no//} बोधिचित्तं द्विविधं विज्ञातव्यं समासतः । बोधिप्रणिधिचित्तं च बोधिप्रस्थानमेव च ।। बो.अ.२ख/१.१५; {byang chub kyi sems de ni rnam pa gnyis te/} {byang chub tu smon pa'i sems dang byang chub tu chas pa'i sems so//} तच्च बोधिचित्तं द्विविधम्—बोधिप्रणिधिचित्तं च बोधिप्रस्थानचित्तं च शि.स.७क/८.
byang chub gzhol
वि. बोधिनिष्ठः — {rtag tu byang chub gzhol zhing shis/} /{gang 'di bstan pa dag la ni//} बोधिनिष्ठं सदा शिवम् ।। य एष सर्वबुद्धानां शासनम् म.मू.१८८ख/१२२.
byang chub bzang po
ना. बोधिभद्रः, आचार्यः ।
byang chub yang dag par bsdus pa
ना. बोधिसत्त्वसमुच्चया, कुलदेवता — {de skad ces bka' stsal pa dang bcom ldan 'das la rigs kyi lha mo byang chub yang dag par bsdus pas 'di skad ces gsol to//} एवमुक्ते बोधिसत्त्वसमुच्चया कुलदेवता भगवन्तमेतदवोचत् सु.प्र.४४ख/९०.
byang chub yan lag
= {byang chub kyi yan lag/}
byang chub yan lag che ldan ma
महाबोध्यङ्गवती म.व्यु.४३२५ (६८ख).
byang chub la bgegs byed pa'i chos
पा. बोधिपरिपन्थकारको धर्मः — {yul 'khor skyong bzhi po 'di dag ni byang chub sems dpa' rnams kyi byang chub la bgegs byed pa'i chos te}…{le lo}…{ma dad pa}…{nga rgyal}…{pha rol gyi mchod pa la phrag dog dang ser sna'i sems dang ldan pa} चत्वारा इमे राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वानां बोधिपरिपन्थकारका धर्माः… अश्रद्दधानता… कौसीद्यं… मानः… परपूजेर्ष्यामात्सर्यचित्तम् रा.प.२३५ख/१३०.
byang chub la yongs su rgyu ba
पा. बोधिसमुदाचारः — {byang chub sems dpa'i sa mi g}.{yo ba la gnas pa'i byang chub sems dpa' yang sems dang yid dang rnam par shes pa yongs su rgyu ba rnams thams cad kyi thams cad du yongs su mi rgyu ba yin te}…{byang chub la yongs su rgyu ba'am} बोधिसत्त्वोऽचलायां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितः सर्वचित्तमनोविज्ञानसमुदाचारान्न समुदाचरति…बोधिसमुदाचारमपि द.भू.२४०ख/४२.
byang chub lam
बोधिपथः — {byang chub lam las rtag par shin tu ring /} /{'phags pa'i nor las de dag shin tu ring //} बोधिपथादपि नित्यं सुदूरे आर्यधनादपि ते च सुदूरे । रा.प.२३५क/१३०; बोधिमार्गः — {bsam pa rdo rje lta bur rab brtan rtag tu byang chub lam la spyod//} युज्यन्ते सद बोधिमार्ग सुदृढा वज्रोपमाध्याशयाः रा.प.२३३ख/१२७; {byang chub kyi lam sna tshogs bsags pa} विविधबोधिमार्गोपचिताय का.व्यू.२०५ख/२६३.
byang chub lam dga'
वि. बोधिमार्गनिरतः — {rgyal ba'i sras rnams byang chub lam la dga'//} बोधिमार्गनिरता जिनात्मजाः रा.प.२३२क/१२५.
byang chub shing
बोधिवृक्षः, वृक्षविशेषः — {byang chub kyi shing gi rtsa ba na 'dug pa'i mi dang mi ma yin pa dang} बोधिवृक्षमूलगता वा मनुष्या वा अमनुष्या वा अ.सा. ४९ख/२८; बोधिद्रुमः — बोधिद्रुमश्चलदलः पिप्पलः कुञ्जराशनः ।। अश्वत्थे अ.को.१५५ख/२.४.२०; बोधिसंज्ञको द्रुमः बोधिद्रुमः अ.वि.२.४.२०; पिप्पलः — {byang chub shing gi yal 'dab ni/} /{rlung gzhon gyis bskyod g}.{yo ldan pa/} /{sa 'di'i rgyan ni ljang gu yi/} /{ljang pa'i mdzes pa nyid dag 'phrog//} एता बालानिलोल्लासलोलपिप्पलपल्लवाः । हरन्ति हरितच्छायां हरिणाभरणा भुवः ।। अ.क.९६क/६४.१०४.
byang chub sa bon
पा. बोधिबीजम् — {'dir gsang ba'i pad+mar khrag gi nang du gang tshe lhung ba'i byang chub sa bon zhes pa ni khu ba ste} इह गुह्याब्जे रक्तमध्ये पतितमपि यदा बोधिबीजमिति शुक्रम् वि.प्र.२२४क/२.६; {yang na gzhan gyi rigs byung ba/} /{byang chub sa bon gdab pa dang /} /{sbyang ba yis ni gzung bar bya//} अथवाऽन्यकुलोद्भवाम् । बोधिबीजनिक्षेपेण संस्कृतां इमां गृह्णीयात् ।। हे.त.७क/१८; {mgo bor}…{skye ba dang byang chub kyi sa bon haM yig las thig le'i gzugs khu ba glo bur ba 'dzag pa gang yin pa} जन्मबोधिबीजाच्छिरसि स्रवति यो हंकारो बिन्दुरूपं शुक्रमागन्तुकम् वि.प्र.६३क/४. ११०.
byang chub sems
पा. बोधिचित्तम् १. बोधौ चित्तम् — {byang chub thugs ni zhes pa la/} {byang chub ni sangs rgyas nyid}…{der thugs} बोधिचित्तमिति । बोधिर्बुद्धत्वं…तत्र चित्तम् बो.प.७३ख/४२; {byang chub sems de mdor bsdus na/} /{rnam pa gnyis su shes bya ste/} /{byang chub smon pa'i sems dang ni/} /{byang chub 'jug pa nyid yin no//} बोधिचित्तं द्विविधं विज्ञातव्यं समासतः । बोधिप्रणिधिचित्तं च बोधिप्रस्थानमेव च ।। बो.अ.२ख/१.१५; {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni sangs rgyas kyi chos thams cad kyi sa bon lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र बीजभूतं सर्वबुद्धधर्माणाम् ग.व्यू.३०९ख/३९६ २. = {bde ba chen po} महासुखम् — {dkyil ni snying po zhes brjod de/} /{byang chub sems ni bde chen po//} मण्डलं सारमित्युक्तं बोधिचित्तं महत्सुखम् । हे.त.१७ख/५६; {e wa}~ {M gi yi ge dang rdo rje sems dpa' dang byang chub kyi sems dang /} {dus kyi 'khor lo dang}…{sdom pa ste/} {de lta bu la sogs pa'i ming du ma rnams kyis rnal 'byor pas shes rab dang thabs kyi bdag nyid gnyis su med pa'i rnal 'byor rigs med pa rtogs par bya'o//} एवंकारो वज्रसत्त्वो बोधिचित्तं कालचक्रः… संवर एवमाद्यनेकसंज्ञाभिः प्रज्ञोपायात्मकोऽद्वयो योगो निरन्वयो योगिनाऽवगन्तव्यः वि. प्र.१३६क/१.१ ३. = {khu ba} शुक्रम् — {b+ha gar ling ga rab bkod nas/} /{byang chub sems ni spro mi bya//} भगे लिङ्गं प्रतिष्ठाप्य बोधिचित्तं न चोत्सृजेत् । वि.प्र.६२ख/४.११०; {bo la ka k+ko la sbyor bas/} (/ {brtul zhugs can kun du ru byed//})…/{byang sems khu ba'i rnam pa las/} /{chu yi khams ni 'byung ba 'gyur//} बोलकक्कोलयोगेन कुन्दुरुं कुरुते व्रती ।…बोधिचित्तद्रवाकारादब्धातोश्चैव सम्भवः । हे.त.१३क/३८; {'dir byang chub kyi sems ni khu ba ste/} {de nyams pa las 'pho ba med pa'i bde bar mi 'gyur ro//} इह बोधिचित्तं शुक्रम्, तस्य विनाशाद् अच्युतसुखं न भवति वि.प्र.१५४क/३.१०२.
byang chub sems dpa'
पा. बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byang chub sems dpa'i sde snod las de kho na'i don nam sangs rgyas dang byang chub sems dpa'i mthu las brtsams te/} {zab pa mchog tu zab pa'i gnas dag thos nas} बोधिसत्त्वो बोधिसत्त्वपिटके गम्भीराणि स्थानानि श्रुत्वा परमगम्भीराणि तत्त्वार्थं वाऽऽरभ्य बुद्धबोधिसत्त्वप्रभावं वा बो.भू.९३ख/११९.
byang chub sems dpa' skul ba
बोधिसत्त्वसञ्चोदनी, रश्मिविशेषः — {dge slong dag de ltar byang chub sems dpa' byang chub kyi snying po la 'dug pa de'i tshe byang chub sems dpa' skul ba zhes bya ba'i 'od byung nas} इति हि भिक्षवो बोधिसत्त्वो बोधिमण्डनिषण्णस्तस्यां वेलायां बोधिसत्त्वसञ्चोदनीं नाम रश्मिं प्रामुञ्चत् ल.वि.१४३क/२११.
byang chub sems dpa' chen po
महाबोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' chen po'i 'od zer 'phro ba dang sdud pa du ma'i phreng ba rang gi mdzod spu nas phyung ste} महाबोधिसत्त्वरश्मिस्फरणसंहरणानेकमाला स्वोर्णाकोषात् निश्चचार स.दु.९७क/१२०; महासत्त्वः — {de nas byang chub sems dpa' chen po des kun tu slong ba rnams ji ltar 'dod pa bzhin du}…{nor sbyin pa rlabs chen pos rab tu tshim par byas pa dang} अथ तस्य महासत्त्वस्य यथाभिलषितैः… विपुलैरर्थविसर्गैर्याचनकजनं समन्ततः सन्तर्पयतः जा.मा.२२क/२४.
byang chub sems dpa' thams cad kyi skye ba rgya mtsho shin tu bstan pa
सर्वबोधिसत्त्वजन्मसमुद्रनिर्देशः, सूत्रान्तविशेषः — {byang chub sems dpa' thams cad kyi skye ba rgya mtsho shin tu bstan pa zhes bya ba'i mdo sde yongs su ston cing} सर्वबोधिसत्त्वजन्मसमुद्रनिर्देशं नाम सूत्रान्तं सम्प्रकाशयमानाम् ग.व्यू.२०१ख/२८५.
पा. बोधिसत्त्वसमुदाचारः — {byang chub sems dpa'i sa mi g}.{yo ba la gnas pa'i byang chub sems dpa' yang sems dang yid dang rnam par shes pa yongs su rgyu ba rnams thams cad kyi thams cad du yongs su mi rgyu ba yin te}…{byang chub sems dpa' la yongs su rgyu ba'am} बोधिसत्त्वोऽचलायां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितः सर्वचित्तमनोविज्ञानसमुदाचारान्न समुदाचरति…बोधिसत्त्वसमुदाचारमपि द.भू.२४०ख/४२.
byang chub sems dpa' lung bstan pa'i gsang ba
पा. बोधिसत्त्वव्याकरणगुह्यम्, तथागतानां गुह्यस्थानविशेषः — {gang 'di de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rnams kyi gsang ba la 'jug pa'i gnas 'di lta ste/} {sku'i gsang ba'am}…{byang chub sems dpa' lung bstan pa'i gsang ba'am byang chub sems dpa' lung bstan pa'i gsang ba'am} स यानीमानि तथागतानामर्हतां सम्यक्संबुद्धानां गुह्यस्थानानि यदुत कायगुह्यं वा…बोधिसत्त्वव्याकरणगुह्यं वा द.भू.२६६क/५८.
byang chub sems dpa' legs par lung bstan pa
वि. सुव्याकृतबोधिसत्त्वः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{byang chub sems dpa' legs par lung bstan pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…सुव्याकृतबोधिसत्त्व इत्युच्यते ल.वि.२०५ख/३०९.
byang chub sems dpa'i skye bas rnam par 'phrul pa'i sgron ma
पा. बोधिसत्त्वजन्मविकुर्वितप्रदीपा, रश्मिविशेषः — {byang chub sems pa'i skye bas rnam par 'phrul pa'i sgron ma zhes bya ba'i 'od zer mang po 'thon te} ।{lum bi ni'i nags tshal 'di thams cad snang bar byas nas} बोधिसत्त्वजन्मविकुर्वितप्रदीपा नाम रश्मयो निश्चरित्वा सर्वमिदं लुम्बिनीवनमवभास्य ग.व्यू.२०९ख/२९१.
पा. बोधिसत्त्वाभिसमयः, अभिसमयभेदः — {mngon par rtogs pa rnam par gzhag pa ni rnam pa bcu ste/} {de la chos mngon par rtogs pa ni}…{byang chub sems dpa'i mngon par rtogs pa} अभिसमयव्यवस्थानं दशविधम् । तत्र धर्माभिसमयः…बोधिसत्त्वाभिसमयः अभि.स.भा.९०क/१२२.
byang chub sems dpa'i snying rje chen po
बोधिसत्त्वमहाकरुणा — {byang chub sems dpa'i snying rje chen po rnam pa bcu drug} षोडशाकारी बोधिसत्त्वमहाकरुणा र.व्या.७७क/६.
byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin
पा. बोधिसत्त्वसमाधिः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin theg pa chen po rab tu snang ba zhes bya ba la snyoms par 'jug ste} महायानप्रभासं नाम बोधिसत्त्वसमाधिं समापद्यन्ते ल.अ.९५क/४२.
byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin rgya mtsho'i tshul thams cad la rnam par blta ba'i yul
पा. सर्वबोधिसत्त्वसमाधिसागरनयव्यवलोकनविषयः, बोधिसत्त्वविमोक्षविशेषः — {rigs kyi bu kho mos ni byang chub sems dpa'i rnam par thar pa byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin rgya mtsho'i tshul thams cad la rnam par blta ba'i yul thob pa'o//} अहं खलु कुलपुत्र सर्वबोधिसत्त्वसमाधिसागरनयव्यवलोकनविषयस्य बोधिसत्त्वविमोक्षस्य लाभिनी ग.व्यू.२२५ख/३०५.
byang chub sems dpa'i stobs
बोधिसत्त्वबलम् — {byang chub sems dpa'i stobs snang ba zhes bya ba'i 'od zer} बोधिसत्त्वबलालोको नाम रश्मिः द.भू.१७३क/६.
byang chub sems dpa'i stobs bcu
दशबोधिसत्त्वबलानि — १. {bsam pa'i stobs} आशयबलम्, २. {lhag pa'i bsam pa'i stobs} अध्याशयबलम्, ३. {sbyor ba'i stobs} प्रयोगबलम्, ४. {shes rab kyi stobs} प्रज्ञाबलम्, ५. {smon lam gyi stobs} प्रणिधानबलम्, ६. {theg pa'i stobs} यानबलम्, ७ {spyod pa'i stobs} चर्याबलम्, ८. {rnam par 'phrul ba'i stobs} विकुर्वणबलम्, ९. {byang chub kyi stobs} बोधिबलम्, १०. {chos kyi 'khor lo rab tu skor ba'i stobs} धर्मचक्रप्रवर्तनबलम् म.व्यु.७५९. (१७क)
byang chub sems dpa'i stobs snang ba
बोधिसत्त्वबलालोकः, रश्मिविशेषः — {de nas de'i tshe bcom ldan 'das shAkya thub pa'i mdzod spu nas byang chub sems dpa'i stobs snang ba zhes bya ba'i 'od zer 'khor gyi 'od zer brgya stong grangs med pa dang ldan pa byung ngo //} अथ खलु तस्यां वेलायां भगवतः शाक्यमुनेरूर्णाकोशाद् बोधिसत्त्वबलालोको नाम रश्मिर्निश्चचार असंख्येयासंख्येयरश्मिपरिवारा द.भू.१७३क/६.
byang chub sems dpa'i theg pa
बोधिसत्त्वयानम् — {byang chub sems dpa'i theg pa 'di nyid kyi phyir ji ltar byang chub sems dpa' sems dpa' chen pos gnas par bya ba} अस्यैव बोधिसत्त्वयानस्यार्थाय कथं बोधिसत्त्वैर्महासत्त्वैः स्थातव्यम् अ.सा.२९१क/१६४; {bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub 'di las brtsams te chos bstan pa thams cad kyis byang chub sems dpa'i theg pa de nyid la yang dag par 'dzud do//} इमामेवानुत्तरां सम्यक्संबोधिमारभ्य सर्वधर्मदेशनाभिर्बोधिसत्त्वयानमेव समादापयति स.पु.२९क/५१.
byang chub sems dpa'i theg pa can
बोधिसत्त्वयानिकः, बोधिसत्त्वयानस्यानुयायी — {dge slong dag nyan thos kyi theg pa can nam rang sangs rgyas kyi theg pa can nam byang chub sems dpa'i theg can yang rung ste} ये केचिद् भिक्षवः श्रावकयानिका वा प्रत्येकबुद्धयानिका वा बोधिसत्त्वयानिका वा स.पु.७०क/११९; {rab 'byor yang gang gi phyir gang zag byang chub sems dpa'i theg pa can} यत्र खलु पुनः सुभूते बोधिसत्त्वयानिकः पुद्गलः अ.सा.१४०क/८०.
byang chub sems dpa'i theg pa bstan pa
बोधिसत्त्वयानदेशना— {de sems can yongs su smin par bya ba yang yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te}…{byang chub sems dpa'i theg pa bstan pa dang} स सत्त्वपरिपाकं प्रजानाति…बोधिसत्त्वयानदेशनां च द.भू.२५४क/५०.
byang chub sems dpa'i theg pa pa
वि. बोधिसत्त्वयानीयः — {yul 'khor skyong byang chub sems dpa'i theg pa pa'i gang zag phal cher la skyon de dag 'byung bar 'gyur te} यद्भूयसा राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वयानीयानां पुद्गलानामिमे दोषा भविष्यन्ति रा.प.२४२क/१४०.
byang chub sems dpa'i theg pa la yang dag par zhugs pa
वि. बोधिसत्त्वयानसंप्रस्थितः — {byang chub sems dpa' mi zhan pa'i sems kyis byang chub sems dpa'i tshogs dang byang chub sems dpa'i theg pa la yang dag par zhugs pa'i 'khor bzhi po dag gi 'dun du rab tu bstan par bya'o//} अनवलीनचित्तेन बोधिसत्त्वेन पुरस्ताद्बोधिसत्त्वगणस्य बोधिसत्त्वयानसम्प्रस्थितानां चतसृणां पर्षदां सम्प्रकाशयितव्यः स.पु.८७ख/१४६.
पा. बोधिसत्त्वविमोक्षः — {kho mo ni byang chub sems dpa'i rnam par thar pa bsod nams kyi mdzod mi zad pa'i rgyan ces bya ba thob pa ste} अहं कुलपुत्र अक्षयव्यूहपुण्यकोषस्य बोधिसत्त्वविमोक्षस्य लाभिनी ग.व्यू.७क/१०६.
byang chub sems dpa'i rnam par thar pa zab mo rab tu thob pa
वि. गम्भीरबोधिसत्त्वविमोक्षानुप्राप्तः — {de de ltar byang chub sems dpa'i sa legs pa'i blo gros 'di thob pa'i byang chub sems dpa'}…{byang chub sems dpa'i rnam par thar pa zab mo rab tu thob pa yin} स इमां साधुमतीं बोधिसत्त्वभूमिमनुप्राप्तो बोधिसत्त्वः…गम्भीरबोधिसत्त्वविमोक्षानुप्राप्तो भवति द.भू.२५७ख/५३.
byang chub sems dpa'i snang ba
बोधिसत्त्वावभासः — {byang chub sems dpa'i snang ba rnam pa brgyad} अष्टाकारो बोधिसत्त्वावभासः र.व्या.७७क/६.
byang chub sems dpa'i spyad pa spyod pa
वि. बोधिसत्त्वचर्यायां वर्तमानः — {dge slong dag sngon byung ba 'das pa'i dus na nga byang chub sems dpa'i spyad pa spyod pa na} …{'di nga'i mar gyur te/} भूतपूर्वं भिक्षवोऽतीतेऽध्वनि बोधिसत्त्वचर्यायां वर्तमानस्यैषा मे…माता आसीत् अ.श.२०९ख/१९३.
byang chub sems dpa'i spyod pa
पा. बोधिसत्त्वचर्या — {dad pa'i dbang po'i gzhi ni byang chub ste dmigs pa zhes bya ba'i don to/} /{brtson 'grus kyi dbang po'i gzhi ni byang chub sems dpa'i spyod pa'o//} श्रद्धेन्द्रियस्य बोधिः पदमालम्बनमित्यर्थः । वीर्येन्द्रियस्य बोधिसत्त्वचर्या सू. व्या.२२७ख/१३८; बोधिसत्त्वचरितम्— {byang chub sems dpa'i spyod pa rab bstan cing /}…/{de ni rmad 'byung mchog tu dka' ba yin//} दुष्करं परममेतदद्भुतं बोधिसत्त्वचरितप्रदर्शनम् । द.भू.१७१क/४.
byang chub sems dpa'i spyod pa bzhi
चतस्रः बोधिसत्त्वचर्याः — १. {pha rol tu phyin pa'i spyod pa} पारमिताचर्या, २. {byang chub kyi phyogs dang mthun pa'i spyod pa} बोधिपक्ष्यचर्या, ३. {mngon par shes pa'i spyod pa} अभिज्ञाचर्या, ४. {sems can yongs su smin par bya ba'i spyod pa} सत्त्वपरिपाकचर्या बो.भू.१९१क/२५६; सू.व्या.२५६क/१७५.
byang chub sems dpa'i spyod pa brjod pa
बोधिसत्त्वचर्याप्रभावना — {de de ltar mngon par brtson pas sbyin pas kyang sems can yongs su smin par byed do//}…{byang chub sems dpa'i spyod pa brjod pa dang} स एवमभियुक्तो दानेनापि सत्त्वान् परिपाचयति…बोधिसत्त्वचर्याप्रभावनयाऽपि द.भू.२१४ख/२९.
byang chub sems dpa'i spyod pa spyad pa
वि. बोधिसत्त्वचर्याचारी — {blo gros chen po sangs rgyas kyi zhing 'di dang /} {gzhan dag na byang chub sems dpa'i spyod pa spyad pa rnams}…{yod de} सन्ति हि महामते बोधिसत्त्वचर्याचारिणः इह अन्येषु च बुद्धक्षेत्रेषु ल.अ.१५१ख/९८; बोधिसत्त्वचर्याचरितावी — {blo gros chen po byang chub sems dpa'i spyod pa spyad pas na smra ba dang /} {sangs rgyas 'phrul pas sprul pa gzhan rnams ni} अन्ये पुनर्महामते बोधिसत्त्वचर्याचरिताविनो बुद्धविनिर्मितनैर्माणिकाश्च ल.अ.१०३ख/४९.
byang chub sems dpa'i spyod pa yang dag par bsgrub pa
बोधिसत्त्वचर्यासमुदागमः {de la byang chub sems dpa'i sa chos kyi sprin la gnas pa'i byang chub sems dpa' ni chos kyi khams yang dag par bsgrub pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//}…{byang chub sems dpa'i spyod pa yang dag par bsgrub pa dang} सोऽस्यां धर्ममेघायां बोधिसत्त्वभूमौ प्रतिष्ठितो बोधिसत्त्वो धर्मधातुसमुदागमं च यथाभूतं प्रजानाति…बोधिसत्त्वचर्यासमुदागमं च यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२६५ख/५८.
byang chub sems dpa'i spyod pa yongs su sbyong ba'i chos
पा. बोधिसत्त्वचर्यापरिशोधको धर्मः— {yul 'khor skyong bzhi po 'di dag ni byang chub sems dpa' rnams kyi byang chub sems dpa'i spyod pa yongs su sbyong ba'i chos te} चत्वार इमे राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वानां बोधि(सत्त्व)चर्यापरिशोधका धर्माः रा.प.२३४क/१२८.
byang chub sems dpa'i spyod pa'i chos mngon par 'du bya ba
बोधिसत्त्वचर्याधर्माभिसंस्कारः — {de byang chub sems dpa'i sa 'di}(={legs pa'i blo gros} ){la gnas pa'i tshe dge ba dang mi dge ba dang lung du ma bstan pa'i chos mngon par 'du bya ba yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//}… {byang chub sems dpa'i spyod pa'i chos mngon par 'du bya ba dang} सोऽस्यां साधुमत्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितः कुशलाकुशलाव्याकृतधर्माभिसंस्कारं च यथाभूतं प्रजानाति…बोधिसत्त्वचर्याधर्माभिसंस्कारं च द.भू.२५१ख/४९.
byang chub sems dpa'i spyod pa'i mthu
पा. बोधिसत्त्वचर्याबलम् — ( {sa} ){'di la gnas pa'i byang chub sems dpa' rnams ni/} {lus rnam par phye ba tshad med pas byang chub sems dpa'i spyod pa'i mthu yongs su sdud de} इमां पुनर्भूमिं समारूढस्य बोधिसत्त्वस्य अप्रमाणकायविभक्तितो बोधिसत्त्वचर्याबलं समुदागच्छति द.भू.२४१ख/४३.
byang chub sems dpa'i sprul pa
पा. बोधिसत्त्वनिर्माणम् — {de de lta bu'i ye shes dang ldan pa'i blos gong du sems can rnams kyi sprul pa'i lus yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//}…{byang chub sems dpa'i sprul pa dang} स एवंज्ञानानुगतया बुद्ध्या उत्तरि सत्त्वकायनिर्माणं च यथाभूतं प्रजानाति…बोधिसत्त्वनिर्माणं च द.भू. २६५ख/५८.
byang chub sems dpa'i byin gyis rlabs
बोधिसत्त्वाधिष्ठानम् — {blo gros chen po sprul pa'i byin gyi rlabs kyis nyan thos ni byang chub sems dpa'i byin gyi rlabs sam/} {de bzhin gshegs pa'i byin gyi rlabs kyis} निर्मिताधिष्ठानश्रावको हि महामते बोधिसत्त्वाधिष्ठानेन वा तथागताधिष्ठानेन वा ल.अ.११०ख/५७.
byang chub sems dpa'i ye shes
पा. बोधिसत्त्वज्ञानम् — {byang chub sems dpa'i ye shes kyi yul dang spyod yul thams cad rab tu thob pas gnas pa} सर्वैः सर्वबोधिसत्त्वज्ञानविषयगोचरप्रतिलब्धविहारिभिः द.भू.१६६क/१.
byang chub sems dpa'i ye shes kyi yul dang spyod yul thams cad rab tu thob pas gnas pa
वि. सर्वबोधिसत्त्वज्ञानविषयगोचरप्रतिलब्धविहारी — {byang chub sems dpa'i dge 'dun chen po}…{byang chub sems dpa'i ye shes kyi yul dang spyod yul thams cad rab tu thob pas gnas pa}… {thabs gcig tu} महता बोधिसत्त्वगणेन सार्धं…सर्वैः सर्वबोधिसत्त्वज्ञानविषयगोचरप्रतिलब्धविहारिभिः द.भू.१६६क/१.
byang chub sems dpa'i rigs
पा. बोधिसत्त्वकुलम् — {rnam par sel ba dang sa'i snying po dang 'jig rten dbang phyug dang nam mkha'i snying po ste 'di rnams ni byang chub sems dpa'i rigs so//} विष्कम्भिक्षितिगर्भलोकेश्वरखगर्भ एतानि बोधिसत्त्वकुलानि वि.प्र.७४क/४. १३९.
बोधिसत्त्वमार्गपरिशोधनधर्ममुखालोकः — {kye rgyal ba'i sras dag byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams kyi byang chub sems dpa'i lam yongs su sbyong ba'i chos snang ba'i sgo 'di ni yang dag phul zhes bya ba yin te} सामुत्कर्षिकोऽयं भवन्तो जिनपुत्रा बोधिसत्त्वानां महासत्त्वानां बोधिसत्त्वमार्गपरिशोधनधर्ममुखालोकः द.भू.१७०क/३.
byang chub sems dpa'i las
बोधिसत्त्वकर्म — {byang chub sems dpa'i las rnam pa sum cu rtsa gnyis} द्वात्रिंशदाकारं बोधिसत्त्वकर्म र.व्या.७७क/६.
byang chub sems dpa'i lus
बोधिसत्त्वकायः — {sems can gyi lus rab tu shes so//}…{byang chub sems dpa'i lus dang} स सत्त्वकायं च प्रजानाति…बोधिसत्त्वकायं च द.भू.२४४क/४५.
byang chub sems dpa'i shes rab dang thabs thams cad kyi pha rol tu phyin pa dam pa thob pa
वि. सर्वबोधिसत्त्वप्रज्ञोपायपरमपारमिताप्राप्तः — {byang chub sems dpa'i dge 'dun chen po}…{byang chub sems dpa'i shes rab dang thabs thams cad kyi pha rol tu phyin pa dam pa thob pa}…{thabs gcig tu} महता बोधिसत्त्वगणेन सार्धं…सर्वबोधिसत्त्वप्रज्ञोपायपरमपारमिताप्राप्तैः द.भू. १६६ख/१.
byang chub sems dpa'i sa
पा. बोधिसत्त्वभूमिः — {blo gros chen po byang chub sems dpa' sems dpa' chen po chos bdag med pa la mkhas pa ni snang ba med pa rab tu rtogs pa'i phyir ring po mi thogs par byang chub sems dpa'i sa dang po thob ste} धर्मनैरात्म्यकुशलः पुनर्महामते बोधिसत्त्वो महासत्त्वो नचिरात्प्रथमां बोधिसत्त्वभूमिं निराभासप्रविचयां प्रतिलभते ल.अ.८२ख/३०.
byang chub sems dpa'i sa bcu
दश बोधिसत्त्वभूमयः — १. {rab tu dga' ba} प्रमुदिता, २. {dri ma dang bral ba} विमला, ३. {'od byed pa} प्रभाकरी, ४. {'od 'phro ba can} अर्चिष्मती, ५. {rgyal bar dka' ba} सुदुर्जया, ६. {mngon sum pa} अभिमुखी, ७. {ring du song ba} दूरङ्गमा, ८. {mi g}.{yo ba} अचला, ९. {legs pa'i blo gros} साधुमती, १०. {chos kyi sprin} धर्ममेघा द.भू.१७०क/३.
byang chub sems dpa'i sa drug
षड् बोधिसत्त्वभूमयः— १. {mos pas spyod pa'i sa} अधिमुक्तिचर्याभूमिः, २. {lhag pa'i bsam pa dag pa'i sa} शुद्धाध्याशयभूमिः, ३. {spyod pa la 'jug pa'i sa} चर्याप्रतिपत्तिभूमिः, ४. {nges pa'i sa} नियतभूमिः, ५. {nges pa'i spyod pa sgrub pa'i sa} नियतचर्याप्रतिपत्तिभूमिः, ६. {mthar thug par 'gyur ba'i sa} निष्ठागमनभूमिः बो.भू.४६क/६०.
byang chub sems dpa'i sa thams cad yongs su gnon par sgrub pa'i rgyan
पा. सर्वबोधिसत्त्वभूम्याक्रमणसम्भवव्यूहः, समाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i sa thams cad yongs su gnon par sgrub pa'i rgyan ces bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वबोधिसत्त्वभूम्याक्रमणसम्भवव्यूहो नाम समाधिः ग.व्यू.१२७ख/२१४.
byang chub sems dpa'i bsam pa
पा. बोधिसत्त्वाशयः — {byang chub sems dpa'i bsam pa 'di bcu ni de bzhin gshegs pa'i byang chub kyi rjes su song ba yin} तस्यैते दश बोधिसत्त्वाशयाः स्वनुगता भवन्ति तथागतबोधौ द.भू.२२४क/३४.
byang chub sems dpa'i bsam pa bcu
दश बोधिसत्त्वाशयाः — १. {nges pa'i bsam pa} नियताशयता, २. {dge ba'i bsam pa} कल्याणाशयता, ३. {zab pa'i bsam pa} गम्भीराशयता, ४. {phyir mi ldog pa'i bsam pa} अप्रत्युदावर्त्याशयता, ५. {rgyun mi 'chad pa'i bsam pa} अप्रतिप्रस्रब्धाशयता, ६. {dri ma med pa'i bsam pa} विमलाशयता, ७. {mtha' yas pa'i bsam pa} अनन्ताशयता, ८. {ye shes la mngon par mos pa'i bsam pa} ज्ञानाभिलाषाशयता, ९. {thabs dang ldan pa'i bsam pa} उपायसंप्रयोगाशयता, १०. {shes rab dang ldan pa'i bsam pa} प्रज्ञासम्प्रयोगाशयता द.भू.२२४क/३४.
byang chub sems dpa'i bsod nams dang ye shes dang rdzu 'phrul gyi tshogs yongs su rdzogs pa
वि. बोधिसत्त्वपुण्यज्ञानर्द्धिसम्भारसुपरिपूर्णः— {byang chub sems dpa'i bsod nams dang ye shes dang rdzu 'phrul gyi tshogs yongs su rdzogs shing 'gro ba thams cad nye bar 'tsho ba mi zad pa la rab tu zhugs pa} सर्वबोधिसत्त्वपुण्यज्ञानर्द्धिसम्भारसुपरिपूर्णाक्षयसर्वजगदुपजीव्यताप्रतिपन्नैः द. भू.१६६ख/१.
byang chub sems dpa'i bslab pa
बोधिसत्त्वशिक्षा — {de dad pa la dbang bsgyur ba dang}…{byang chub sems dpa'i bslab pa mi gtong ba dang} स श्रद्धाधिपतेयतया…बोधिसत्त्वशिक्षानुत्सर्जनतया द.भू.१७६ख/९.
byang chub sems dpas 'dul ba
वि. बोधिसत्त्ववैनेयिकः — {byang chub sems dpas 'dul ba'i sems can rnams la byang chub sems dpa'i lus dang kha dog dang gzugs ston to//} बोधिसत्त्ववैनेयिकानां सत्त्वानां बोधिसत्त्वकायवर्णरूपमादर्शयति द.भू.२४४क/४५.
पा. उत्तरायणम् — {bgrod pa ni dang po byang du bgrod pa ste chu srin la sogs pa dang mchu'i zla ba la sogs pa'o//} अयनं प्रथममुत्तरायणं मकरादिकमाघमासादिकमिति वि.प्र.२५७क/२.६८; {'dir lhor bgrod pa ni zla ba'o//} {byang du bgrod pa ni nyi ma'o//} अत्र दक्षिणायनं चन्द्रः, उत्तरायणं सूर्यः वि.प्र.१६१क/१.८.
byang du bltas
वि. उदङ्मुखः — {de bzhin shar du rtse mo bstan/} /{dngos grub 'bring du yongs su grags/} /{byang du bstas na thad ka nyid/} /{rig pa'i dngos grub 'jig rten pa//} प्रागग्रेण तथा सिद्धिर्मध्यमा परिकीर्तिता । उदङ्मुखेन तिर्यक्षु विद्यासिद्धिस्तु लौकिकी ।। स.दु.१२८क/२३६.
byang phyogs
• वि. उत्तरः — {byang phyogs kyi rlung} उत्तरा वायवः शि.स.१३७ख/१३३; {chu bo shi+A ta'i byang phyogs grong bye ba phrag dgu bcu rtsa drug na gnas pa'i gdul bya rnams} शीतानद्युत्तरे सुचन्द्रवैनेयानां षण्णवतिकोटिग्रामनिवासिनाम् वि.प्र.१२६ख/१, पृ.२४; • सं. उत्तरापथः — {yul dbus su sngon rgyal po ni/} /{nor lha'i bu ltar nor lha'i bu/} /{byang phyogs su yang mi bdag ni/} /{nor gyis bkur ba zhes pa byung //} मध्यदेशे पुरा राजा वासवो वासवोपमः । धनसम्मतनामा च नृपोऽभूदुत्तरापथे ।। अ.क.१५६क/१६.१९; {byang gi phyogs kyi grong khyer dag/} /{rdo rje can zhes bya bar ni/} /{rgyal po phyag na rdo rje bzhin/} /{rdo rje gtum po zhes par gyur//} वज्रवत्यभिधानायां नगर्यामुत्तरापथे । वज्रचण्डाभिधो राजा वज्रपाणिरिवाभवत् ।। अ.क.२७७क/१०३.४; उत्तराशा — {byang phyogs bdag po} उत्तराशाधिपतिः अ.क.२९५क/३८.८.
byang phyogs kyi lnga len pa
उत्तरपञ्चालः, उत्तरपञ्चालदेशस्य राजा — {rgyal po chen po sngon byung ba yul lnga len par rgyal po gnyis byung ste/} {byang phyogs kyi lnga len dang lho phyogs kyi lnga len pa'o//} भूतपूर्वं महाराज पञ्चालविषये द्वौ राजानौ बभूवतुः । उत्तरपञ्चालो दक्षिणपञ्चालश्च वि.व.२०२ख/१.७७.
byang phyogs kyi pany+tsa la'i rgyal po
उत्तरपञ्चालराजः — {de'i tshe byang phyogs kyi pany+tsa la'i rgyal po lho phyogs kyi pany+tsa la'i rgyal po dang mi mthun par gyur to//} तेन खलु समयेनोत्तरपञ्चालराजो दक्षिणपञ्चालराजेन सह प्रतिविरुद्धो बभूव अ.श.२४क/२०.
byang phyogs bdag po
= {byang phyogs kyi rgyal po} उत्तराशाधिपतिः, उत्तरापथाधिपः — {de nas dpyid ka byang phyogs bdag po ni/} /{chags ldan btsun mo'i tshogs bcas rtse dga'i slad/} /{nags kyi nang rnams blta zhing dge mtshan gyis/} /{de yi bsti gnas nye ba'i sa gzhir 'ongs//} अथोत्तराशाधिपतिर्वसन्ते वनान्तरालोकनकौतुकेन । सान्तःपुरः केलिसुखाय कामी तदाश्रमोपान्तमहीमवाप ।। अ.क.२९५क/३८.८.
byang phyogs pa
वि. उदीच्यः मि.को.१३८ख ।
byang ba
• सं. अभ्यासः — {der ming dang don goms pa ni sgra don byang ba'o//} तत्र नामार्थभावना शब्दार्थाभ्यासः त.प.२ख/४५०; • वि. कृतावी — {gnas lnga la byang bar gyur to//} पञ्चसु स्थानेषु कृतावी संवृत्तः वि.व.२०७ख/१.८२; निष्णातः म.व्यु.२८९७ (५२ख); परिचितः मि. को.१२४ख; विनीतः — {sdig can nga'i dge slong gnas brtan dul ba gsal ba byang ba}… {ma byung gi bar de srid du nga yongs su mya ngan las mi 'da'o//} न तावदहं पापीयान् परिनिर्वास्यामि यावन्मे न स्थविरा भिक्षवो भविष्यन्ति दान्ता व्यक्ता विनीताः ल.वि.१८०ख/२७४; • भू.का.कृ. व्युत्पन्नः — {de la gal te 'brel pa dngos por gyur pa ma yin na de'i tshe skyes bu thams cad tha snyad la byang yang don nges par 'dzin par mi 'gyur ro//} तत्र यदि वस्तुभूतः सम्बन्धो न स्यात्, तदा सर्व एव पुरुषो व्युत्पन्नव्यवहारो नार्थमवधारयेत् त.प.१५४ख/७६२.
byang bar gyur
= {byang bar gyur pa/}
byang bar gyur pa
• भू.का.कृ. अधीतः — {b+ha ra dwa dzas kyang bklags shing bton pas sde snod gsum la byang bar gyur te} भरद्वाजेनापि पठता स्वाध्यायवता त्रीणि पिटकान्यधीतानि वि.व.३१६क/१.१२९; कृतावी संवृत्तः — {gnas lnga la byang bar gyur to//} पञ्चसु स्थानेषु कृतावी संवृत्तः वि.व.२०७ख/१.८२; • सं. व्यन्तीभावः — {byang bar gyur pa ni bag la nyal ba spangs pa ste/} {rtsa ba med na gtan mi skye ba'i phyir ro//} व्यन्तीभावोऽनुशयप्रहाणम्, मूलाभावेऽत्यन्तमनुत्पादात् अभि.स.भा.५३ख/७४; अभि.स्फु.३२०क/१२०६.
byang bar 'gyur
क्रि. व्यन्तीभवति म.व्यु.७०४२(१००ख).
byang bar byed
= {byang bar byed pa/}
byang bar byed pa
• क्रि. व्यन्तीकरोति — {de dag byung yang dang du mi len cing spong bar byed/} {sel bar byed/} {byang bar byed pas} तानुत्पन्नान्नाधिवासयति, प्रजहाति, विशोधयति, व्यन्तीकरोति श्रा.भू.२८ख/७०; व्युत्पादयति — {nyes byas las ni yongs bsrung dang /} /{thos pa byang bar byed pa ni//} दुष्कृतात्परिरक्षन्ति श्रुतं व्युत्पादयन्ति च । सू.अ.२४१क/१५५; • सं. १. व्युत्पत्तिः — {yang mdo sde'i sde snod la brten nas tshig dang don la byang bar byed do//} पुनः सूत्रपिटकं निश्रित्य ग्रन्थार्थव्युत्पत्तिः अभि.स.भा.६९ख/९७; व्युत्पादनम् — {der chos rnam pa mang po rnams kyi rang dang spyi'i mtshan nyid la sogs pa'i chos nyid la byang bar byed pa'i phyir ro//} तत्र बहुप्रकारं धर्माणां स्व(सामान्य)लक्षणादिधर्मताया व्युत्पादनात् अभि.स.भा.७०क/९७ २. उत्तप्तीकरणम् — {'phel bar byed pa ni goms pas byang bar byed pa'o//} वर्धनं अभ्यासेनोत्तप्तीकरणम् अभि.स्फु.१६७ख/९०८ ३. निपुणकारिता— {de la byang chub sems dpa'i las kyi mtha' legs par byas pa gang zhe na/} {gang pha rol tu phyin pa rnams la nges par byed pa dang byang bar byed pa dang} तत्र कतमा बोधिसत्त्वस्य सुकृतकर्मान्तता ? या पारमितासु नियतकारिता निपुणकारिता बो.भू. १६०क/२११.
byang bar byed par 'gyur
क्रि. व्यन्तीकरिष्यति — {lus yongs su grub pa de nyid kyis sems bskyed pa de dag la rnam par smod par 'gyur/} {byang bar byed par 'gyur} तेनैव चात्मभावप्रतिलम्भेन तावत्पूर्वकांश्चित्तोत्पादान् विगर्हिष्यति, वा(?व्य)न्तीकरिष्यति अ.सा.३४३क/१९३.
byang bar ma gyur pa
वि. अव्युत्पन्नः — {bslab pa'i gzhi gang dag la mi mkhas shing blo byang bar ma gyur pa} येषु पुनः शिक्षापदेष्वकुशलो भवति, अव्युत्पन्नबुद्धिः श्रा.भू.१७ख/४२.
byang bar ma byas pa
वि. अपरिकर्मितः — {byang bar ma byas pa'o/} /{myos pa ni glang po che mchog ste}…{gnod pa de mi byed do//} अपरिकर्मिता मत्तवारणा न जनयन्ति तां पीडाम् बो.प.८८क/५०; अव्यन्तीकृतः म.व्यु.७०४३ (१००ख).
byang bar mi byed pa
क्रि. न व्यन्तीकरोति म.व्यु.७०४४ (१००ख).
byang bu
फलकम् — {sa dang byang bu la sogs pa la sen mo dang dbyug pa la sogs pas ri mo 'dren cing 'bri ba la sogs pa} भूमिफलकादिषु नखदण्डादिना रेखाकर्षणलेखनादि बो.प.९६क/६१.
byang bying
=* > यामम्, संख्याविशेषः— {lcag lcig lcag lcig na byang bying ngo //} {byang bying byang bying na chem chem mo//} सीमं सीमानां यामम्, यामं यामानां नेमम् ग.व्यू.३क/१०२; असीनः, ओ नम् — {sems can byang bying gi phyir ma yin} न सत्त्वासीनस्य ग.व्यू.३६९ख/८२.
byang zhing mi skye ba'i bden pa la mkhas pa
वि. क्षयानुत्पादसत्यकुशलः — {de kun rdzob kyi bden pa la mkhas pa yin}…{byang zhing mi skye ba'i bden pa la mkhas pa yin} स संवृतिसत्यकुशलश्च भवति… क्षयानुत्पादसत्यकुशलश्च भवति द.भू.२१२ख/२७.
byang shar
• वि. पूर्वोत्तरः — {byang shar gyi phyogs mtshams na me tog yang dag par skyes pa zhes bya ba'i sangs rgyas kyi zhing mchis te} पूर्वोत्तरे दिग्भागे सङ्कुसुमितं नाम बुद्धक्षेत्रमभूत् म.मू.९१क/३; • सं. उत्तरपूर्वा, दिग्भेदः मि.को.१७क ।
वि. बोधिचित्तबिन्दुधरः — {nyon mongs med dang nyon mongs chen po dang /} /{lhan skyes dpal ldan byang sems thig le 'dzin/} /{dpal ldan dus kyi 'khor lo rdo rje dang /} /{thabs dang shes rab bdag nyid rnal 'byor ro//} अरणो महारणश्च सहजः श्रीबोधिचित्तबिन्दुधरः । श्रीकालचक्रवज्रः प्रज्ञोपायात्मको योगः ।। वि.प्र.१११क/१०.
byang sems thigs pa
पा. बोधिचित्तबिन्दुः — {byang sems thigs pa'i man ngag ces bya ba} बोधिचित्तबिन्दूपदेशनाम क.त.१३४४.
byad
१. = {rnam pa} आकारः — {gang dbyibs dang rnam pa dang khyad par dang byad gzugs la sogs pa'i mtshan nyid du snang ba de ni mtshan ma'o//} यत्संस्थानाकृतिविशेषाकाररूपादिलक्षणं दृश्यते तन्निमित्तम् ल.अ.१४६क/९३; आकृतिः — {dbyibs byad kyi bye brag 'dzin pa'i yid kyi rnam par shes pa} संस्थानाकृतिविशेषग्राहकं मनोविज्ञानम् ल.अ.१४९ख/९५ २. = {gdong} मुखम् — {gang gi phyir mig gi 'od zer dag me long la sogs pa'i ngos la gtugs nas log pa na rang gi byad la sogs pa dang 'brel ba yin la} यस्मान्नयनरश्मयो दर्पणादितलप्रतिहता निवर्तमानाः स्वमुखादिना सम्बध्यन्ते त.प.१२९ख/७०९; आस्यम् — {me long chung ngu la byad chen po'i gdong bzhin du chung bar snang la} अल्पीयसि दर्पणे महदप्यास्यं मुखम्, अल्पीयः अल्पतरं प्रतिभाति त.प.१९१ख/८४६ ३. = {byad stems} काखोर्दः — {byad dang ro langs thams cad rab tu zhi bar 'gyur} सर्वकाखोर्दवेतालाः प्रशमं यास्यन्ति सु.प्र.२९क/५५; मि.को.१२ख; खोर्दः मि.को.१२ख ।
byad ngan
• वि. विरूपः — {'di ltar 'di ni byad ngan gyis bdag gis 'di las mnyan par mi bya'o snyam du sems mngon par 'du mi bya'o//} नैवं चित्तमभिसंस्कर्तव्यं विरूपोऽयं नाहमतः श्रोष्यामि बो.भू.१२८ख/१६५; अवकोटिमकः — {khye'u mdog ngan zhing blta na mi sdug la byad ngan pa lus mi gtsang bas bsgos pa dri nga ba zhig btsas so//} दारको जातो दुर्वर्णो दुर्दर्शनो अवकोटिमकोऽमेध्यम्रक्षितगात्रो दुर्गन्धश्च अ.श.१३४ख/१२४; • सं. १. रूपभ्रंशः — {byad ngan pa la yid la byed par mi bya ste} रूपभ्रंशेऽप्यमनसिकारः करणीयः बो.भू.१२८ख/१६५ २. वैरूप्यम् — {byad bzang bar 'dod pa las kyang mi 'dod bzhin du byad ngan par 'gyur ba dang} आभिरूप्यकामस्य चाकामं वैरूप्यतः बो.भू.१३१क/१६८.
byad ngan pa
= {byad ngan/}
byad stems
काखोर्दः — {'byung po dang gza' dang skar ma dang brjed byed dang byad stems dang ro langs kyi gdon thams cad gso ba dang} सर्वभूतग्रहज्योतिषापस्मारकाखोर्दवेतालप्रतिष्ठानेषु ग.व्यू.२७५ख/३५४; {gza' dang rgyu skar byad stems dang /} /{mi bzad gdon gyis nyen pa dang //} ग्रहनक्षत्रपीडायां काखोर्ददारुणग्रहैः ।। सु.प्र. २क/२.
byad stems kyi bstan bcos
काखोर्दशास्त्रम् — {bstan bcos}…{don med pa rnams yongs su spang bar bya'o/} /{'di lta ste/}…{byad stems kyi bstan bcos rnams dang} शास्त्राणि…अपार्थकानि परिवर्जयितव्यानि । तद्यथा…काखोर्दशास्त्राणि शि.स.१०८क/१०६.
byad ma
डाकिनी — {sems can dmyal ba'i srung ma dang /} /{byad ma de bzhin srin po rnams//} सर्वे नरकपालाश्च डाकिन्यो राक्षसास्तथा ।। बो.अ.१०क/५.४.
byad bzhin
रूपम् — {'di ni bcos ma'i gzugs bzhin ste/} {bu mo 'di'i byad gzugs ni yid 'phrog pa zhig go//} कृत्यारूपमिव खल्विदमतिमनोहरमस्या दारिकाया रूपचातुर्यम् जा.मा.७३क/८५; आकृतिः म.व्यु.५२१३ (७७ख); आकारः म.व्यु.६५७८ (९४क).
byad gzugs
आकृतिः — {de dag gi byad gzugs dang mtshan ma legs par brtags nas ya mtshan cher gyur te legs par pha rol tu phyin pa la smras pa} सम्यक्चैषामाकृतिनिमित्तमवधार्य सविस्मयाः सुपारगाय न्यवेदयन्त जा.मा.८१ख/९४; रूपम् — {de'i byad gzugs ni rab tu bzang na mtshan ngan te dpal dang mi ldan pa zhig lags pas} अस्ति तस्या रूपचातुर्यमात्रकमपलक्षणोपघातनिःश्रीकं तु जा.मा.७३ख/८५; वर्णः — {mi'i byad gzugs dang}…{byang chub sems dpa'i byad gzugs dang /} {de bzhin gshegs pa'i sku byad rnams so//} मनुष्यवर्णं…बोधिसत्त्ववर्णं तथागतवर्णम् बो.भू.३५क/४५.
byad gzugs kyi khyad par dang ldan pa
वि. रूपविशेषयुक्तः — {khyed 'khyam pa na byad gzugs kyi khyad par dang ldan pa 'di lta bu sngon chad gang du yang rung ste 'ga' mthong ngam} कदाचित्कुत्रचिद्भवद्भिः पर्यटद्भिरेवंविधं रूपविशेषयुक्तं दृष्टपूर्वम् अ.श.२८५क/२६२.
byad gzugs kyis rgyags pas myos
वि. रूपमदमत्तः — {de byad gzugs kyis rgyags pas myos te grong khyer gyi phyir rol na rtse zhing 'dug go//} यावदपरेण समयेन रूपमदमत्तो बहिरधिष्ठानस्य क्रीडति अ.श.१६७ख/१५५.
byad gzugs bzang
• वि. सुरूपः, ओ पा — {bu mo 'di ka shi'i rgyal po'i bu mo yin la byad gzugs kyang bzang bas de'i phyir bu mo 'di'i ming ka shi mdzes ldan ma zhes gdags so//} यस्मादियं काशिराजस्य दुहिता सुरूपा च, तस्माद्भवतु दारिकायाः काशिसुन्दरीति नाम अ.श.२०३ख/१८८; वपुष्मान् — {dar la bab cing byad gzugs bzang /} /{gzhon sha can la bde bar gsos//} तरुणस्य वपुष्मतः सतः सुकुमारस्य सुखोचितात्मनः । जा.मा.१०५क/१२१; • सं. रूपम् — {der byang chub sems dpa' bzhag ste de'i byad gzugs bzang po phun sum tshogs pa la chags nas mig bgrad de de lta zhing ngal gso zhing 'dug go//} तत्र बोधिसत्त्वं तद्रूपसम्पदा विनिबध्यमाननयनः प्रततं वीक्षमाणो विशश्राम जा.मा.१८९क/२२०.
byad gzugs bzang po
= {byad gzugs bzang /}
byad gzugs bzang ba
= {byad gzugs bzang /}
byad bzang
• ना. वपुष्मान्, शाक्यदारकः — {'di'i lus dpe med pas na de'i phyir khye'u 'di'i ming byad bzang zhes gdags so//} यस्मादस्य दिव्यं वपुः, तस्माद्भवतु दारकस्य वपुष्मानिति नाम अ.श.१७२क/१५९; • सं. आभिरूप्यम् — {byad bzang bar 'dod pa las kyang mi 'dod bzhin du byad ngan par 'gyur ba} आभिरूप्यकामस्य चाकामं वैरूप्यतः बो.भू.१३१क/१६८.
byad bzang ba
= {byad bzang /}
byan
= {tshod ma} व्यञ्जनम् मि.को.३९ख; द्र. {byan po/}
byan po
सूपकारः — {byan po tshod ma la sogs pa'i byed pa po yin la/} {de za bar ni mi shes pa} ({ma yin} ){ste} न हि सूपकारो व्यञ्जनादेः कर्ता तद्भोक्तुं न विजानाति त.प.२१४ख/१४६.
byams
= {byams pa/}
byams mgon
मैत्रेयनाथः — {de yi phan yon dpag tu med pa dag/} /{byams mgon blo dang ldan pas nor bzangs bshad//} यस्यानुशंसानमितानुवाच मैत्रेयनाथः सुधनाय श्रीमान् ।। बो.अ.२ख/१.१४.
byams chen
= {byams pa chen po//}
byams dang ldan
= {byams ldan/}
byams ldan
• वि. मैत्रः — {rus sbal skye gnas gyur kyang byams dang ldan//} कच्छपयोनिगतोऽपि च मैत्रः रा.प.२३९क/१३६; मैत्रीसहगतः— {de byams pa dang ldan pa'i sems yangs pa}…{nye bar bsgrubs te gnas so//} स मैत्रीसहगतेन चित्तेन विपुलेन…उपसम्पद्य विहरति द. भू.१९८ख/२१; मैत्र्युपसंहितः— {gang 'di phan pa dang ldan pa byams pa dang ldan pa sems can thams cad la phan pa dang bde bar bya ba'i phyir rnam par rtog cing rnam par dpyod pa} यानीमानि हितोपसंहितानि मैत्र्युपसंहितानि सर्वसत्त्वहितसुखाय वितर्कितविचारितानि द.भू. १८९क/१६; • ना. मैत्रः, महाग्रहः — {'di lta ste/} {nyi ma dang} …{byams ldan dang}…{gzugs ngan te/} {gza' chen po de dag} तद्यथा—आदित्यः… मैत्रः… विरूपश्चेति । इत्येते महाग्रहाः म.मू.१०४ख/१३.
byams pa
• सं. १. अनुरागः — {de nas bram ze de chung ma la byams pas brtan pa dang ngo tsha ba bor zhing} अथ स ब्राह्मणो भार्यानुरागादुत्सारितधैर्यलज्जः जा.मा.५४क/६३; स्नेहः — {nga la bu yi byams pa yis/} /{'di ni lus la 'khyud par byed//} इयं मे पुत्रस्नेहेन गात्रेषु समश्लिक्षत ।। अ.श.२०८क/१९२; {bu la byams pa yang shin tu che ba'i phyir ro//} अपत्यस्नेहाधिमात्रतया सू.व्या.१८९क/८६; प्रेम — {phan tshun gnod pa byed las rab tu zlog/} /{gcig la gcig ni byams pa rab tu bskyed//} अन्योन्यहिंसाप्रणयं नियच्छन् परस्परप्रेम विवर्धयंश्च । जा.मा.८६ख/९९; हार्दम् — {sems dpa' chen po des nya de rnams la bdag gi bu sdug pa rnams la byams pa bzhin du}…{rab tu phan 'dogs par gyur to//} इष्टानामिव च स्वेषामपत्यानामुपरि निविष्टहार्दो महासत्त्वस्तेषां मीनानां…परमनुग्रहं चकार जा.मा.८६ख/९९; अनुनयः — {de nas rgyal po des blon po de la byams pa dang bcas pa'i tshig gis smras pa} अथ स राजा तममात्यं सानुनयमित्युवाच जा.मा.११ख/११; लालसा — {bu la byams pa 'di mthong nas//} दृष्ट्वेमां पुत्रलालसाम् अ.श.२०८ख/१९२; कृपा — {yon tan sna tshogs tshogs kyis rnam par 'phel/} /{byams pa'i bsam pas rtag tu 'gro ba sdud//} विविधगुणगणैर्विवर्धमाना जगदुपगृह्य सदा कृपाशयेन ।। सू.अ.१४४ख/२३; प्रसादः— {khros dang byams pa'i rjes 'brang dpal/} /{rgyal po gzhan la de ltar gyur//} इत्यास तस्यान्यनराधिपेषु कोपप्रसादानुविधायिनी श्रीः ।। जा.मा.१५क/१६ २. मैत्री — {'di ltar byams pa la sogs pa ni sems can dang chos la sogs pa la dmigs pa yin par 'dod do//} तथा हि सत्त्वधर्मालम्बनादयो मैत्र्यादय इष्यन्ते प्र.वृ.२६६क/६; मैत्रता — {sems can thams cad la byams pa'o//} मैत्रता सत्त्वेषु शि.स.१५७क/१५१; मैत्रम् — {sems can thams cad la byams pa'i yid du gyur pa byams pa'i stobs zhes bya ba'i rgyal por gyur to//} सर्वसत्त्वमैत्रमना मैत्रबलो नाम राजा बभूव जा.मा.३६ख/४३; {yang rgyu gnyis kyis rig par bya ste/} {bsam pas ni byams pa'i sems su'o//} पुनर्द्वाभ्यां कारणाभ्यामाशयतश्च मैत्रचित्ततया अभि.स.भा.१०९क/१४७; वत्सलता — {rgyal sras sems can rnams la dga' ba dang /} /{byams pa gang yin sbyor dang mi skyo gang //} यत्प्रेम या वत्सलता प्रयोगः सत्त्वेष्वखेदश्च जिनात्मजानाम् । सू.अ.१९३ख/९३; वात्सल्यम् — {pha ma gnyen bshes kyi bsam pa las khyad par du 'phags pa dang 'jig rten bdag la byams pa las khyad par du 'phags pa'i bsam pa yin no//} मातापितृबान्धवाशयविशिष्टं लोकात्मवात्सल्यविशिष्टं च सू.व्या.१५१क/३४; सख्यम् — सख्यं साप्तपदीनं स्यात् अ.को.१८६क/२.८.१२; सख्युर्भावः सख्यम् अ.वि.२.८.१२ ३. मित्रम्— {byams la snying ring 'gro ba gzhan du 'di las dpag//} मित्रद्रुहां गतिरतः परतोऽनुमेया जा.मा.१४५क/१६८ ४. सन्नतिः — {tshul khrims thos dang gtong dang snying rje dul/} /{gzi byin bzod dang brtan dang shes rab byams//} शीलश्रुतत्यागदयादमानां तेजःक्षमाधीधृतिसन्नतीनाम् । जा.मा.१८६ख/२१७; • पा. मैत्री, अप्रमाण/ब्रह्मविहारभेदः — {tshangs pa'i gnas pa ni tshad med pa bzhi ste/} {byams pa dang snying rje dang dga' ba dang btang snyoms so//} ब्राह्म्या विहाराश्चत्वार्यप्रमाणानि—मैत्री, करुणा, मुदिता, उपेक्षा च सू. व्या.२१३क/११८; {tshangs pa'i gnas rnams dran par bya ste byams pa dang snying rje dang dga' ba dang btang snyoms so//} ब्रह्मविहारान् स्मरेन्मैत्रीकरुणामुदितोपेक्षाम् वि. प्र.३१ख/४.५; • ना. मैत्रेयः १. अनागतबुद्धः — {'khor los sgyur ba'i rgyal po dung dang de bzhin gshegs pa byams pa 'byung bar 'gyur ro//} भविष्यति शङ्खश्चक्रवर्ती मैत्रेयस्तथागतः त.प.८२क/६१६ २. बोधिसत्त्वः {de nas byang chub sems dpa' sems dpa' chen po byams pas gnas brtan tshe dang ldan pa rab 'byor la 'di skad ces smras so//} अथ खलु मैत्रेयो बोधिसत्त्वो महासत्त्व आयुष्मन्तं सुभूतिं स्थविरमामन्त्रयते स्म अ.सा.११९ख/६९; {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po 'jam dpal gzhon nur gyur pa dang}…{byang chub sems dpa' byams pa dang} मञ्जुश्रिया च कुमारभूतेन बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…मैत्रेयेण च स.पु.२ख/२ ३. आचार्यः — {bstan bcos tshig le'ur byas pa'i mdzad pa po ni 'phags pa byams pa ste} कारिकाशास्त्रस्यार्यमैत्रेयः प्रणेता म.टी.१८९ख/३; • वि. स्निग्धः — {lhung la lhag par dam pa rnams/} /{snying rje byams pa'i spyan dang ldan//} पतितेष्वधिकं सन्तः करुणास्निग्धलोचनाः ।। अ.क.३४०ख/४४.४७; अनुरक्तः — {de byis pa nas rgan pa la bsnyen bkur byed par dga' ba/'dul} {ba la rjes su dga' ba/rje} {blon la byams pa} स बाल्यात्प्रभृत्येव वृद्धोपासनरतिर्विनयानुरक्तोऽनुरक्तप्रकृतिः जा.मा.७क/७; वत्सलः — {bdag ltar phongs shing nyam thag bsgral ba'i phyir/} /{sdug la byams pa myur du rgyug te bzung //} अभिधावत दीनवत्सलाः कृपणं तारयितुं जवेन माम् ।। जा.मा.१५१ख/१७४; {khyod ni ma bcol legs mdzad pa/} /{khyod ni rgyu med bzhin du byams//} अव्यापारितसाधुस्त्वं त्वमकारणवत्सलः । श.बु.११०ख/११; पेशलः — {gang zhig mnyes gshin byams pa'i blo yis dge ba'i slad du ni/} /{srid pa'i 'jigs rten skyes bu rnams kyis mchog tu rjes 'dzin dag/} /{'bad pas mdzod pa} भुवने भवभीतिभाजाम् । वात्सल्यपेशलधियः कुशलाय पुंसां कुर्वन्ति ये परमनुग्रहमाग्रहेण ।। अ.क.९९ख/१०.१; द्र.— {brtse ba yid la byed pa ni tshad med pa bzhis yin te/} {sbyin pa la sogs pa sgrub pas byams pa dang} अनुकम्पामनसिकारश्चतुर्भिरप्रमाणैर्दानाद्युपसंहारेण मैत्रायतः सू.व्या.१७७ख/७१.
byams pa mgon po
ना. मैत्रेयनाथः, बुद्धः — {byams pa mgon po ma 'ongs pa'i rig pa dang zhabs su ldan pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas}… {la phyag 'tshal lo//} नमो मैत्रेयाय भाविविद्याचरणसम्पन्नसम्यक्संबुद्धाय ब.मा.१७३क ।
byams pa bsgom pa
पा. मैत्रीभावना — {byams pa bsgom pas sems btul nas}… {nyon mngos pa thams cad spangs nas dgra bcom pa nyid mngon sum du byas te} मैत्रीभावनया चित्तं दमयित्वा सर्वक्लेशप्रहाणादर्हत्त्वं साक्षात्कृतम् अ.श.२५२ख/२३२.
byams pa chen po
पा. महामैत्री— {dus thams cad du byams pa chen po dang thugs rje chen po dang ldan pa dang sems can rnams la mos pa ji lta ba bzhin du sangs rgyas kyi sku nges par ston par mdzad pa yin te} महामैत्रीकरुणाभ्यां सर्वकालानुगं यथाधिमोक्षं च सत्त्वानां बुद्धबिम्बनिदर्शकम् सू.व्या.१६०ख/४९.
byams pa chen po dang snying rje chen po'i spyod yul can
वि. महामैत्रीमहाकरुणागोचरः, बुद्धस्य — {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das rnams ni}…{byams pa chen po dang snying rje chen po'i spyod yul can} पुनरपरं बुद्धा भगवन्तः…महामैत्रीमहाकरुणागोचराः शि.स.१७३क/१७१.
byams pa chen po dang ldan pa
महामैत्र्युपेतता — {byang chub sems dpa' ni}… {dge ba'i rtsa ba thams cad yang dag par bsdu ba'i phyir rab tu brtson par byed do//}…{de dad pa la dbang bsgyur ba dang}…{byams pa chen po dang ldan pa dang} बोधिसत्त्वः… प्रयुज्यते सर्वकुशलमूलसमुदागमाय…स श्रद्धाधिपतेयतया…महामैत्र्युपेततया द.भू.१७६क/९.
byams pa chen po dang ldan par bya ba
महामैत्र्युपेतता — {de dag kyang sems can thams cad la lta ba dang}…{byams pa chen po dang ldan par bya ba dang} तच्च सर्वसत्त्वसापेक्षतया च…महामैत्र्युपेततया च द.भू.२०७क/२४.
byams pa chen po la gnas pa
वि. महामैत्रविहारी, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} …{byams pa chen po la gnas pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…महामैत्रविहारीत्युच्यते ल.वि.२०५क/३०८.
byams pa chen po'i rgyal mtshan
पा. १. महामैत्रीध्वजा, बोधिसत्त्वचर्याविशेषः — {rigs kyi bu nga ni byang chub sems dpa'i spyod pa byams pa chen po'i rgyal mtshan yongs su dag pa dang} अहं कुलपुत्र महामैत्रीध्वजां बोधिसत्त्वचर्यां परिशोधयामि ग.व्यू.३१क/१२६ २. महामैत्रीध्वजम्, बोधिसत्त्वचर्याज्ञानालोकमुखम् — {rigs kyi bu ngas byang chub sems dpa'i spyod pa'i ye shes snang ba'i sgo byams pa chen po'i rgyal mtshan 'di shes par zad na} एतमहं कुलपुत्र, महामैत्रीध्वजं बोधिसत्त्वचर्याज्ञानालोकमुखं प्रजानामि ग.व्यू.३५क/१२९.
byams pa chen po'i stobs shin tu brtan pa
वि. महामैत्रीबलसुप्रतिष्ठितः — {'gro ba thams cad yongs su skyob pa'i phyir byams pa chen po'i stobs shin tu brtan pa yin} महामैत्रीबलसुप्रतिष्ठितश्च भवति सर्वजगत्परित्राणत्वात् द.भू.२४६क/४६.
byams pa chen po'i snang ba
पा. महामैत्र्यालोकः — {de sngon bas kyang sems can thams cad la snying rje mngon du 'gyur ro//} {byams pa chen po'i snang ba yang rab tu 'byung ste} तस्य भूयस्या मात्रया सत्त्वेषु महाकरुणा अभिमुखीभवति, महामैत्र्यालोकश्च प्रादुर्भवति द.भू.२१३क/२७.
byams pa chen pos 'phags pa
ना. महामैत्र्युद्गतः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{byams pa chen pos 'phags pa dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…महामैत्र्युद्गतेन च ग.व्यू.२७६क/३.
byams pa nyid
वत्सलत्वम् — {byang chub sems dpa' rnams ni ngo tsha bas/} /{gdul ba rnams la ma bzhin byams pa nyid//} मातुरिव वत्सलत्वं ह्रियो विनेयेषु बोधिसत्त्वानाम् । सू.अ.२२१ख/१३०.
byams pa btang ba
पा. मैत्रीत्यागः — {'dir byams pa btang ba ni rnam pa bzhi ste/} {chung ngu dang 'bring po dang chen po dang shin tu chen po'i dbye bas so//} इह मैत्रीत्यागश्चतुःप्रकारः, मृदुमध्याधिमात्राधिमात्राधिमात्रभेदेन वि.प्र.१५४क/३.१०२.
byams pa dang snying rje chen po'i tshogs yang dag par sogs pa
महामैत्रीकृपासम्भारसम्भृतता — {byams pa dang snying rje chen po'i tshogs yang dag par sogs pas skyo ba med pa'i bsam pa dang ldan pa yin} अपरिखिन्नाशयश्च भवति महामैत्रीकृपासम्भारसम्भृततया द.भू. २१४क/२८.
byams pa dang snying rje dang dga' ba
पा. मैत्रीकरुणामुदितः, समाधिविशेषः — {byams pa dang snying rje dang dga' ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin dang} मैत्रीकरुणामुदितो नाम समाधिः का.व्यू.२३८ख/३००.
byams pa dang ldan pa
= {byams ldan/}
byams pa bzang po'i bu
ना. सुमैत्रेयः, बोधिसत्त्वः — {'di lta ste/} {phyag na rin chen dang}…{byams pa bzang po'i bu dang}…{de dag dang gzhan yang byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams dang lhan cig} तद्यथा—रत्नपाणिः… सुने(?सुमै)त्रेयः…एतैश्चान्यैश्च बोधिसत्त्वैर्महासत्त्वैः सार्धम् म.मू.९४ख/६.
byams pa la mngon pa
पा. मैत्र्याभिमुखः, समाधिविशेषः — {bya ba byas} (?{byams}){pa la mngon pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} मैत्र्याभिमुखो नाम समाधिः का.व्यू.२४४क/३०५.
byams pa la gnas pa
• सं. मैत्रीविहारः — {sman gyi rgyal po sems can thams cad la byams par gnas pa ni de bzhin gshegs pa'i gnas te} सर्वसत्त्वमैत्रीविहारः खलु पुनर्भैषज्यराज तथागतलयनम् स.पु.८७ख/१४६; •वि. मैत्रीविहारी — {rab 'byor de bzhin du byang chub sems dpa' sems dpa' chen po}…{byams pa la gnas pa} एवमेव सुभूते बोधिसत्त्वो महासत्त्वः…मैत्रीविहारी अ.सा.३२७क/१८४; {byams pas gnas pa'i rnal 'byor} मैत्रीविहारिणां योगिनाम् ल.अ.१५६क/१०३.
byams pa la gnas par byed pa
वि. मैत्रीविहारिकः — {chos la sems rtse gcig par byed pa/} {byams pa la gnas par byed pa} एकाग्रधर्ममैत्रीविहारिकाः का.व्यू.२२८ख/२९१.
byams pa'i dgongs pa
वि. मैत्रचित्तः — {bcom ldan 'das ni de la byams pa'i dgongs pa dang phan pa'i dgongs pa dang thugs brtse ba'i dgongs pas nye bar gnas par gyur pa} भगवांश्चास्य मैत्रचित्तो हितचित्तोऽनुकम्पाचित्तेन च प्रत्युपस्थितः अ.श.९१ख/८२.
byams pa'i mgon po
= {byams mgon/}
byams pa'i tog
मैत्रीकेतुः लो.को.१६४३.
byams pa'i stobs
ना. मैत्रबलः, नृपः — {byang chub sems dpa'}… {sems can thams cad la byams pa'i yid du gyur pa byams pa'i stobs zhes bya ba'i rgyal por gyur to//} । बोधिसत्त्वः…सर्वसत्त्वमैत्रमना मैत्रबलो नाम राजा बभूव जा.मा.३६ख/४३.
byams pa'i bdag nyid
वि. मैत्र्यात्मकः — {byams pa'i bdag nyid snying rje can sems can thams cad la phan pa dang snying brtse ba} मैत्र्यात्मकः कारुणिकः सर्वसत्त्वहितानुकम्पी वि.व.१९३ख/१.६८.
byams pa'i bdag nyid can
वि. मैत्र्यात्मकः म.व्यु.८७६ (२०ख).
byams pa'i dpal
ना. मैत्रश्रीः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{byams pa'i dpal dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…मैत्रश्रियः ग.व्यू.२६७ख/३४७.
byams pa'i phyag rgya
पा. मैत्रेयस्य मुद्रा — {rdo rje khu tshur gnyis bcings nas/} /{phan tshun lhan cig gshibs nas ni/} /{mdzub mo dang ni gung mo dgug/} /{me tog rnam par gzung bar bya/} /{byams pa yi ni phyag rgya 'o//} वज्रमुष्टिद्वयं बद्ध्वाऽन्योन्यं सह निमीलयेत् ।। तर्जनीमध्यमाकुञ्च्य पुष्पाकारेण धारयेत् । मैत्रेयस्य मुद्रा स. दु.१०६क/१५४.
byams pa'i bu
ना. मैत्रेयः, बोधिसत्त्वः — {'di lta ste/} {phyag na rin chen dang}…{byams pa'i bu dang}…{de dag dang gzhan yang byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams dang lhan cig} तद्यथा—रत्नपाणिः…मैत्रेयः…एतैश्चान्यैश्च बोधिसत्त्वैर्महासत्त्वैः सार्धम् म.मू.९४ख/६.
byams pa'i dbang gis sbrel ba
वि. स्नेहपाशानुबद्धः — {de mchog tu mi sdug mod kyi byams pa'i dbang gis sbrel bas pha ma gnyis kyis gsos so//} तथाऽप्यसौ स्नेहपाशानुबद्धाभ्यां परमबीभत्सोऽपि मातृपितृभ्यां संवर्धितः अ.श.१३४ख/१२४.
byams pa'i 'od zer
मैत्र्यंशुः — {bskal pa stong gi bar du yongs su bsgoms pa'i byams pa'i 'od zer dag kyang bkye ste} कल्पसहस्रपरिभाविताश्च मैत्र्यंशव उत्सृष्टाः अ.श.१३९क/१२९.
byams pa'i rigs
• वि. मैत्रेयगोत्रः— {byams pa'i rigs su bcom ldan 'das su 'gyur/} /{srog chags stong phrag bye ba rnam par 'dul//} मैत्रेयगोत्रो भगवान् भविष्यति विनेष्यति प्राणिसहस्रकोट्यः ।। स.पु.१२क/१९; •ना. अनुनयगोत्रः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{byams pa'i rigs dang} जननी… यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…अनुनयगा(?गो)त्रस्य ग.व्यू.२६९क/३४८.
byams pa'i sems
• सं. १. मैत्रचित्तम् — {byams pa'i sems bskyed do//} मैत्रचित्तं सम्भावयति का.व्यू.२०६क/२६३; मैत्रीचित्तम् लो.को.१६४४ २. मैत्रचित्तता — {de sems can rnams la sngon bas kyang phan pa'i sems dang bde ba'i sems dang byams pa'i sems dang}…{bskyed cing} स भूयस्या मात्रया सर्वसत्त्वानामन्तिके हितचित्ततामुत्पादयति । सुखचित्ततां मैत्रचित्तताम् द.भू.१९०ख/१७; • वि. मैत्रचित्तः — {ci nas kyang /} /{thams cad phan tshun byams sems su/} /{'gyur ba} येन सर्वे भविष्यन्ति मैत्रचित्ताः परस्परम् ।। बो.अ.१७क/६.६९.
वि. मैत्रचित्तः — {srog gcod pa dang bral ba yin te}…{byams pa'i sems dang ldan pa yin te} प्राणातिपातात्प्रतिविरतो भवति…मैत्रचित्तः द.भू.१८८क/१५; मैत्राशयः — {byams sems ldan la mchod 'os gang /} /{de ni sems can che ba nyid//} मैत्राशयश्च यत्पूज्यः सत्त्वमाहात्म्यमेव तत् । शि.स.८८ख/८७; मैत्रीचित्तः लो.को.१६४४.
byams par gnas pa
= {byams pa la gnas pa/}
byams par sems pa
वि. स्निग्धचित्तः — {khyod kyis sems can gang dag byams par sems pa dang gnod par sems pa de dag kyang mi shes} नापि ते ये सत्त्वाः स्निग्धचित्ता वा द्रुग्धचित्ता वा (जानासि) स.पु.५२क/९२.
byams pas gnas pa
= {byams pa la gnas pa/}
byams ma
ना. मैत्रायणी, कन्या — {rgyal po seng ge dpal gyi bu mo byams ma zhes bya ba} मैत्रायणी नाम कन्या, राज्ञः सिंहकेतोर्दुहिता ग.व्यू.३८७ख/९५.
byams ma'i bu
वि. मैत्रायणीपुत्रः — {tshe dang ldan pa byams ma'i bu} ({gang po dang}) आयुष्मता च पूर्णमैत्रायणीपुत्रेण ल.वि.२क/१; मैत्रायणीसूनुः — {gang zhig mkha' lding la zhon gshog rlung gis/} /{chu 'dzin rab tu gtor ba'i mchi med lam/} /{mgyogs pa rgyas pa rnam par gcod byed pa/} /{dge slong 'di ste byams ma'i bu gang po//} यश्चाम्ब (पन्थाम लि.पा.)राग्रं गरुडाधिरूढः पक्षानिलोत्सारितवारिवाहः । विगाहते स्फीतजवेन भिक्षुर्मैत्रायणीसूनुरयं स पूर्णः ।। अ.क.२५४ख/९३.६६.
byams ma'i bu gang po
ना. पूर्णमैत्रायणीपुत्रः, भिक्षुः/महाश्रावकः — {tshe dang ldan pa kun shes kauN+Din+ya dang}…{tshe dang ldan pa byams ma'i bu gang po dang}…{de dag la sogs pa dge slong khri nyis stong dang thabs cig tu} आयुष्मता च ज्ञानकौण्डिन्येन…आयुष्मता च पूर्णमैत्रायणीपुत्रेण…एवंप्रमुखैर्द्वादशभिर्भिक्षुसहस्रैः सार्धम् ल.वि.२क/१; {tshe dang ldan pa byams ma'i bu gang po dang} आयुष्मता च पूर्णमैत्रायणीपुत्रेण स.पु.२क/१.
byams pa'i bu ma yin pa
ना. अमैत्रेयः, बोधिसत्त्वः — {'di lta ste/} {phyag na rin chen dang}…{byams pa'i bu ma yin pa dang}…{de dag dang gzhan yang byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams dang lhan cig} तद्यथा—रत्नपाणिः… सुने(?अमै)त्रेयः… एतैश्चान्यैश्च बोधिसत्त्वैर्महासत्त्वैः सार्धम् म.मू.९४ख/६.
byams yid ldan
वि. मैत्रमानसः — {sems can kun la snying rje byams yid ldan/} /{de dag ring por mi thogs mi mchog 'gyur//} सर्वसत्त्वकृपमैत्रमानसा ते भवन्ति नचिरान्नरोत्तमाः ।। रा.प.२४४क/१४२.
byams la gnas
= {byams pa la gnas pa/}
byams la gnas gyur
वि. मैत्रविहारी — {dum bu'i gling du nags tshal spyod yul ba/} /{sreg pa'i phrug gu byams la gnas gyur tshe//} वनगोचरि खण्डकद्वीपे तित्तिरिपोतक मैत्रविहारी । रा.प.२३९क/१३६
byams sems
= {byams pa'i sems/}
byams sems ldan
= {byams pa'i sems dang ldan pa/}
bya'i skad
पा. शकुनिरुतम् — {mchongs pa dang yi ge dang lag rtsis dang rtsis dang grangs dang gyad kyi 'dzin stangs dang rgyang nas phog pa dang}… {bya'i skad dang}… {spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}…{thams cad la} लङ्घिते लिपिमुद्रागणनासंख्यसालम्भधनुर्वेदे…शकुनिरुते…गन्धयुक्तौ — इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८.
bya'i rgyal po
= {mkha' lding} पक्षिराजः, गरुडः — {de nas re zhig na bya'i rgyal po 'dab bzangs kyis rgya mtsho chen po'i nang nas klu'i phru gu zhig blangs te} यावत्सुपर्णिपक्षिराजेन महासमुद्रान्नागपोतक उद्धृतः अ.श.२५१ख/२३१; खगाधिपः— {bdag gi srog bzung tsam gyi phyir/} /{bya yi rgyal po khyod bor na//} स्वप्राणतन्तुमात्रार्थं त्यजतस्त्वां खगाधिप । जा.मा.१२१क/१३९.
= {mkha' lding} खगाधिपः, गरुडः — {bya yi bdag po'i mchu nyid ma yin snying yang rdo rje dag las byas sam snyam//} चञ्चुर्नैव खगाधिपस्य हृदयं वज्रेण मन्ये कृतम् ना.ना.२४२ख/१५६.
bya'i tshogs kyis bskor ba
वि. पक्षिगणपरिवृतः — {nam mkha' lding bya'i tshogs kyis bskor ba lta bu} सुपर्णीव पक्षिगणपरिवृतः अ.श.५७क/४९.
byar
= {bya ru/}
byar med
अकरणम् — {thabs dang bral ba nyid kyis na/} /{'brel pa byar med rjes su dpag//} उपायरहितत्वेन सम्बन्धाकरणानुमा । त.स.१०१क/८९३; द्र. {bya ba med pa/}
byar rung
वि. कृत्यम् — {de dag gis ni ma brtags par/} /{byar rung bzhin du khas blangs so//} कृत्यवत्प्रतिपन्नं तैर्व्याहन्तुं सहसैव तु ।। जा.मा.७०ख/८१.
byas
= {byas pa/} {byas te/} {o nas} कृत्य — {lhag par byas nas} अधिकृत्य प्र.वृ.३११क/५९; {mdun du byas nas} पुरस्कृत्य प्र.वृ.३११क/५९; कृत्वा— {de btsas pa'i btsas ston byas te} तस्य जातौ जातिमहं कृत्वा अ.श.१२६ख/११६; {'byed mkhas de dag rgyal po yi/} /{gnas su rab zhugs de yis ni/} /{rje bo'i stobs de yang yang du/} /{dogs pa'i gnas su byas nas bshad/} ते प्रविश्याऽऽश्रमं राज्ञस्तां तस्य प्रभविष्णुताम् । मुहुः शङ्कास्पदं कृत्वा शशंसुर्भेदकोविदाः ।। अ.क.१७६क/२०.७; कारयित्वा — {mchod rten}…{byed du bcug ste/} {byas nas kyang des de la} स्तूपान् कारयेत् । कारयित्वा च तान् अ.सा.५५क/३१; व्यतिसार्य — {bcom ldan 'das dang lhan cig mngon du yang dag par dga' bar 'gyur ba dang yang dag par mgu bar 'gyur ba'i gtam rnam pa sna tshogs byas nas phyogs gcig tu 'dug go//} भगवता सार्धं सम्मुखं सम्मोदनीं संरञ्जनीं विविधां कथां व्यतिसार्य एकान्ते निषण्णः वि.व.१३४ख/१.२३; द्र.— {rdzas bral mi ni btang byas nas/} /{nor ldan rnams kyi bgrod pa gang //} हृतद्रव्यं जनं त्यक्त्वा धनवन्तं व्रजन्ति काः । का.आ.३३८ख/३.११७.
byas gyur
भू.का.कृ. उपपादितः — {gzhan gyis de lta bu dag byas gyur na/} /{de la 'khrug par 'gyur ba su zhig yod//} परेण तस्मिन्नुपपादिते च तत्रैव कोपप्रणयक्रमः कः ।। जा.मा.२०८ख/२४३.
byas chud zos
कृतनाशः — {gtan du 'jig na byas chud zos/} /{ma byas phrad pa dag tu 'gyur} स्यातामत्यन्तनाशे हि कृतनाशाकृतागमौ । त.स.१०क/१२२; द्र. {byas 'jig/}
byas 'jig
कृतनाशः — {gal te rgyu ni 'bras bu dag/} /{skyed par mi 'dod de lta na/} /{byas 'jig 'gyur na 'di min te/} /{rgyun gyis rgyu nyid 'gyur ba yin//} कृतनाशो भवेदेवं कार्यं न जनयेद्यदि । हेतुरिष्टं न चैवं यत् प्रबन्धेनास्ति हेतुता ।। त.स.२१क/२२६; द्र. {byas chud zos/}
byas brtogs pa'i sa
कृतावीभूमिः, श्रावकभूमिभेदः म.व्यु.११४७ (२४ख).
byas dang ma byas
= {byas dang ma byas pa/}
byas dang ma byas nyid
कृतकाकृतकत्वम् — {byas dang ma byas nyid sgo nas/} /{'ga' zhig phung po gnyis su 'dod//} कृतकाकृतकत्वेन द्वैराश्यं कैश्चिदिष्यते । त.स.१४ख/१६७.
byas dang ma byas pa
वि. कृतकाकृतकः — {byas dang ma byas pa'i lung ni/} /{kho bo cag la de grub min/} आगमोऽपि न तत्सिद्ध्यै कृतकाकृतकोऽस्ति न ।। त.स.७६क/७१५.
byas dus
कृतयुगम्, युगभेदः — {nga dang gzhan ni byas dus la//} अहं चान्ये कृतयुगे ल.अ.१८८क/१५९; {byas pa'i dus dang skyabs byung dus/} /{gnyis po gzhan dang rtsod pa ste//} कृतयुगश्च त्रेता च द्वापरं कलिनस्तथा । ल. अ.१८८क/१५९; कृतिः — {rdul med nga dang gzhan dag dang /} /{de dag thams cad byas dus rgyal//} अहं च विरजोऽन्ये वै सर्वे ते कृतिनो जिनाः ।। ल.अ.१८८ख/१६०.
byas nas ring mo zhig lon pa
वि. चिरकृतः — {thos pa dang bsams pa dang bsgoms pa byas nas ring mo zhig lon pa dang smras nas ring mo zhig lon pa mi brjed pa dang} श्रुतचिन्तितभावितचिरकृतचिरभाषितानामसम्मोषता सू.व्या.१४९ख/३२.
byas pa
• क्रि. ( {byed pa} इत्यस्या भूत.) चकार — {rgyal ba'i bka' las dge slong mau gal bus/} /{rdzu 'phrul chen pos rgyags dang bral bar byas//} मौद्गल्यभिक्षुर्जिनशासनेन महर्द्धिभिर्वीतमदं चकार ।। अ.क.१९७ख/२२.५२; अकरोत् — {de ltar dgongs nas bcom ldan 'das/} /{rang nyid phyogs der byon nas ni/} /{dge slong de ni 'ong ba dag/} /{gtam gyis thogs pa nyid du byas//} इति संचिन्त्य भगवान् स्वयं तद्दिशमागतः । भिक्षोरागच्छतस्तस्य विलम्बं कथयाऽकरोत् ।। अ.क.३२९ख/४१.६४; अकार्षीत् — {de thabs 'dis sems can bye ba khrag khrig brgya stong dpag tu med grangs med pa rnams kyi don byas so//} स खल्वनेनोपायेन अप्रमेयाणामसंख्येयानां सत्त्वकोटीनयुतशतसहस्राणामर्थमकार्षीत् स.पु.७६क/१२८; अकारयत् — {bsod nams dgyes des glang bu rnams/} /{nyon mongs dag las grol bar byas//} स वृषाणां वृषरतः क्लेशमुक्तिमकारयत् ।। अ.क.२१६क/२४.९६; समकारयत् — {gtsug lag khang ni de yis byas//} विहारं समकारयत् अ.क.१९०ख/२१.७३; • सं. १. = {byed pa} कृतिः, करणम् — {byas zhes bya ba ni byed pa la'o//} कृतिः करणम् त.प.२०१क/८६९; {des skyed las la nus 'gyur gyi/} /{ji ltar byas pa nyams par 'gyur//} तज्जे कर्मणि शक्ताः स्युः कृतिहानिः कथं भवेत् । प्र.वा.११८क/१.२८१ २. प्रणयनम् — {don ji lta ba bzhin du mthong ba la sogs pa'i yon tan dang ldan pa ni skyes bu nyes pa zad pa ste/des} {byas pa ni mi slu ba zhes bya'o//} यथार्थदर्शनादिगुणयुक्तपुरुष आप्तः । तत्प्रणयनमविसंवादः प्र.वृ.३२३क/७३; ३. = {byas pa nyid} कृतकता — {gal te byas pa log pa'i shes pa'i rgyu yin na de'i tshe ma byas pa yang dag pa'i shes pa'i rgyu nyid yin no//} यदि कृतकता मिथ्याज्ञाननिबन्धनम्, तदा सम्यग्ज्ञानस्याकृतकता हेतुः त.प.१७०ख/७९९; • भू.का.कृ. १. [1] कृतः — {yang na nges sbyor skyes bu zhes/} /{phyogs ni gzhan gyis byas pa yin//} पुरुषो वा नियोगः स्यादिति पक्षाः परैः कृताः ।। प्र.अ.११ख/१३; अनुष्ठितः — {de nas des ji skad bsgo ba bzhin du thams cad byas pa dang} ततस्तया यथासन्दिष्टं सर्वमनुष्ठितम् वि.व.३१६ख/१.१२९; कलितः — {lang tsho dga' ma'i rtse sa nye ba'i nags/} /{ci slad khyod kyi mi bzad chags bral byas//} रतेर्विलासोपवनं वयश्च केनासमस्ते कलितो विरागः ।। अ.क.१९५ख/२२.३२; घटितः — {rus pa las byas pa'i dra ba'i 'khrul 'khor las} अस्थिघटितपञ्जराद् यन्त्रात् बो.प.९८ख/६५; विहितः— {phyag dang mgron cha byas pa yis/} /{rgyal ba thub pa des smras pa//} सोऽब्रवीद्विहितातिथ्यं नृपतिं प्रणतं मुनिः । अ.क.२११ख/२४.४२; आहितः — {shing la mes byas pa'i khyad par bsregs pa la sogs pa'i mtshan nyid} काष्ठस्य हि वह्न्याहितो विशेषो दाहादिलक्षणः प्र.अ.९९क/१०६; कल्पितः — {ba shiSh+Tha zhes bya bar sngon/} /{dgra bcom nyid thob sems rab dang /} /{rab zhi'i dga' tshal grong pa yis/} /{byas pa'i gtsug lag khang na gnas//} वसिष्ठाख्यः पुराऽर्हत्त्वं प्राप्तश्चित्तप्रसादवान् । उवास प्रशमारामे विहारे पौरकल्पिते ।। अ.क.६ख/५०.६१; निर्वृत्तः — {gang gtsub shing gtsubs pa'i skyes bus byas pa de la skyes bus ma byas pa mi srid pa'i phyir} यस्त्वरणिनिर्मथनादि पुरुषैर्निर्वृत्तम्, तत्रापौरुषेयत्वासम्भवात् त.प.१७०ख/७९८; प्रतिपन्नः — {bag sar gzhon nu ma de dang sbrul gyis ni ji skad bstan pa bzhin du byas so//} वधूकुमारी आशीविषश्च यथानुशिष्टः प्रतिपन्नः वि.व.२०१ख/१.७५; आपादितः — {des byas pa na gsal ba ma byas par mi 'gyur te} न हि तेनाऽऽपादिता सती व्यक्तिर्नाऽऽपादिता भवेत् त.प.२०५क/८७८; कारितः — {brten nas dngos rab skye bar mngon 'jug pa'i/} /{skye bo ji ltar gzhan gyis byas la brten//} प्रतीत्यभावप्रभवे कथं जनः समक्षवृत्तिः श्रयतेऽन्यकारितम् । सू.अ.१४५ख/२४ [2] = {mdzad pa} विरचितः — {zhes pa dge ba'i dbang pos byas pa'i byang chub sems dpa'i rtogs pa brjod pa dpag bsam gyi 'khri shing las/nga} {las nu'i rtogs pa brjod pa'i yal 'dab ste bzhi pa'o//} इति क्षेमेन्द्रविरचितायां बोधिसत्त्वावदानकल्पलतायां मान्धात्रवदानं नाम चतुर्थः पल्लवः अ.क.४६ख/४.१२०; प्रणीतः — {gzhan skyes bus byas pa'i tshig la sogs pa ni ma yin no//} नान्यत्पुरुषप्रणीतवचनादिकम् त.प.१३०ख/७१२ [3] इष्टः — {kun dga' bo nor bu can 'dir byang chub sems dpas nor bu mang po'i mchod sbyin byas pas} अस्यामानन्द मणिवत्यां बोधिसत्त्वेन बहुभिर्मणिभिर्यज्ञो य(?इ)ष्टः वि.व.१५६क/१.४४ २. कारितवान् — {las des na lan drug sum bcu rtsa gsum pa'i lha rnams kyi rgyal srid kyi dbang phyug la dbang byas so//} तेन कर्मणा षट्कृत्वो देवेषु त्रयस्त्रिंशेषु राजैश्वर्याधिपत्यं कारितवान् वि.व.१६७ख/१.५६; • वि. कृतकः — {de la kha cig ni byas pa yin te bum pa la sogs pa lta bu'o//} तत्र केचित् कृतकाः, यथा—घटादयः त.प.२२६क/१६७; कर्तृकः — {rgyur mngon par zhen pa 'di ni des byas pa ma yin no//} नायं तत्कर्तृकः कारणाभिनिवेशः अभि.स्फु.९६क/७७४; • उ.प. मयः — {shing las byas pa'am smyig ma las byas pa} दारुमयं वंशमयं वा वि.सू.६९क/८६; • सहायकपदम् — {pha ni rab tu byung ba yang /} /{'di yi rgyal srid 'phrog tu 'ongs/} /{bdag cag rnams kyis rab zhi byas/} /{de la ci zhig brjod par bya//} पिता प्रव्रजितोऽप्यस्य राज्यं हर्तुमुपागतः । आवाभ्यां प्रशमं नीतस्तत्र का नाम वाच्यता ।। अ.क.३१७क/४०.११५; {chags bral yongs su smin pa yis/} /{der ni sems can thams cad la/} /{byams pas dag byas brtse ba dag/} /{dben pa'i grogs su de yis bsten//} वैराग्यपरिपाकेण तत्र मैत्रीपवित्रिताम् । भेजे स सर्वसत्त्वेषु विवेकदयितां दयाम् ।। अ.क.२५०ख/२९.३९.
byas pa chud za ba
कृतविपरिणाशः — {las rnams 'jig pa la ltos nas te/} {byas pa chud za ba la ltos nas} भ्रंशं च कर्मणामपेक्ष्य कृतविपरिणाशमपेक्ष्य अभि.स्फु.३२१ख/१२११; कृतविप्रणाशः म.व्यु.७५३०. (१०७क).
byas pa chud zos pa
कृतनाशः— {las dang 'bras bu 'dzin pa po'i byed pa gcig med pas byas pa chud zos pa dang ma byas pa dang phrad ba'i skyon du thal bar 'gyur ba'i phyir ro//} कर्मफलपरिग्राहकस्यैकस्य कर्तुरभावेन कृतनाशाकृताभ्यागमदोषप्रसङ्गात् त.प.२४६ख/२०८; द्र. {byas pa chud gson pa/}
byas pa chud gson pa
कृतविप्रणाशः — {de lta na ni ma byas pa dang phrad pa'i skyon du 'gyur te/} {byed pa po ma yin pa nyid 'bras bu dang 'brel pa'i phyir ro//} {byas pa chud gson par yang 'gyur te/} {byed pa po 'bras bu dang 'brel pa med pa'i phyir ro//} एवं हि अकृताभ्यागमदोषः स्याद्, अकर्तुरेव फलाभिसम्बन्धात् । कृतविप्रणाशश्च; कर्तुः फलेनानभिसम्बन्धनात् त.प.१९२ख/१०१; द्र. {byas pa chud zos pa/}
byas pa 'jig
= {byas 'jig/}
byas pa nyid
कृतता — {dge 'dun gyi ni chos smra bas byas pa nyid na byas pa nyid yin no//} धर्मवादिकृतता सङ्घस्य कृतत्वम् वि.सू.८९ख/१०७; कृतत्वम्— {dge 'dun gyi ni chos smra bas byas pa nyid na byas pa nyid yin no//} धर्मवादि कृतता सङ्घस्य कृतत्वम् वि.सू.८९ख/१०७; कृतकता — {gal te byas pa nyid log pa'i shes pa'i rgyu nyid du grub par gyur na} यदि कृतकता मिथ्याज्ञानहेतुत्वेन सिद्धा स्यात् त.प.१७०ख/७९९; कृतकत्वम्— {gang byas pa de ni zhes bya ba ni byas pa nyid rjes su brjod nas mi rtag pa'o zhes sgrub pa ste} यत् कृतकमिति कृतकत्वमनूद्य अनित्यत्वं विधीयते न्या.टी.६३ख/१५८.
byas pa drin du mi gzo ba
वि. अकृतज्ञः — {'jig rten gnas pa}…{sems can byas pa drin du mi gzo bas yongs su gang ba} लोकसन्निवेशे अकृतज्ञसत्त्वपरिपूर्णे ग.व्यू.१६३क/२४५.
byas pa drin gzo
कृतज्ञता — {byas pa drin gzo deng sang yon tan che//} कृतज्ञताऽप्यद्य गुणेषु गण्यते ।। जा.मा.१५२ख/१७५.
byas pa ma yin pa
= {byas min/}
byas pa mi tshor ba
वि. अकृतवेदी — {sems can phan 'dogs pa rnams la byas pa mi gzo zhing byas pa mi tshor te} उपकारिणां सत्त्वानामकृतज्ञो भवत्यकृतवेदी बो. भू.९५ख/१२१.
byas pa mi gzo ba
• वि. कृतघ्नः — {gtsang ba min pa kun gyi gter/} /{byas pa mi gzo rnam par 'jig//} सर्वाशुचिनिधानस्य कृतघ्नस्य विनाशिनः । ना.ना.२४१क/१४५; अकृतज्ञः — {byas pa mi gzo ba rnams la byas pa gzo ba'o//} कृतज्ञता अकृतज्ञेषु शि.स.१५७क/१५१; • सं. अकृतज्ञता — {yul 'khor skyong byas pa mi gzo zhing g}.{yo la sten pa byang chub sems dpa' rnams kyi g}.{yang sa dang} अकृतज्ञता शाठ्यसेवनता राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वानां प्रपातः रा.प.२३५क/१३०; • ना. विकृतज्ञः — {rgyal bu byas pa gzo bar gyur pa'i tshe/} /{rgya mtsho las ni byas pa mi gzo bsgral//} राज्ञः सुतो तु विकृतज्ञः तारित सागराद्यद कृतज्ञः । रा.प.२३८ख/१३५.
byas pa tshor ba
• वि. कृतवेदी— {byas pa gzo zhing byas pa tshor ba ste/} {phan 'dogs pa rnams la lan du phan 'dogs pa} कृतज्ञः कृतवेदी उपकारिषु प्रत्युपकारं करोति बो. भू.११०ख/१४३; • सं. कृतवेदिता — {byas pa shes pa dang byas pa tshor bas des bsgo ba dang des byas pa bzhin du zung zhig} तत्त्वया कृतज्ञतया कृतवेदितया च सत्कृत्य तत्कृतं धारयितव्यम् अ.सा.४३२ख/२४३; शि.स.१५७क/१५१.
byas pa gzo ba
• वि. कृतज्ञः — {de de lta bu'i gnas skabs su gyur pa'i tshe'ang chos kyi 'du shes ni ma nyams/byas} {pa gzo ba la ma 'jungs pa'i rang bzhin can}…{snying rje ma btang ngo //} तदवस्थमपि चैनमपरिलुप्तधर्मसंज्ञं कृतज्ञमक्षुद्रस्वभावं…करुणा नैव मुमोच जा.मा.१४०क/१६२; • सं. कृतज्ञता— {byas pa mi gzo ba rnams la byas pa gzo ba'o//} कृतज्ञता अकृतज्ञेषु शि.स.१५७क/१५१; • ना. कृतज्ञः, राजकुमारः — {rgyal bu byas pa gzo bar gyur pa'i tshe/} /{rgya mtsho las ni byas pa mi gzo bsgral//} राज्ञः सुतो तु विकृतज्ञः तारित सागराद्यद कृतज्ञः । रा.प.२३८ख/१३५.
byas pa yin
क्रि. कृतो भवति — {theg pa gcig po khong du chud par byas pa yin no//} एकयानावबोधः कृतो भवति ल.अ.१०८ख/५५.
byas pa rig pa
पा. कृतवेदिता, धर्मालोकमुखभेदः — {byas pa rig pa ni chos snang ba'i sgo ste/} {gzhan la brnyes pa med par 'gyur ro//} कृतवेदिता धर्मालोकमुखं पराभि(?परानव)मन्य(न)तायै संवर्तते ल.वि.२०क/२३.
byas pa la lan glon pa
= {byas pa la lan ldon pa/}
byas pa la lan ldon pa
पा. कृतप्रतिकृतिकः, उपायः सत्त्वार्थस्याभिनिष्पत्तये — {de la byang chub sems dpa'i byas pa la lan ldon pa'i thabs gang zhe na} तत्र कतमो बोधिसत्त्वस्य कृतप्रतिकृतिक उपायः बो.भू.१४३क/१८३.
byas pa shes pa
• वि. कृतज्ञः — {mdza' zhing phan pas rab btud pa/} /{byas shes de ni} स्नेहोपकारप्रणतः कृतज्ञः सः अ.क.२८०ख/३६.७; • सं. कृतज्ञता — {byas pa shes pa dang byas pa tshor bas des bsgo ba dang des byas pa bzhin du zung zhig} (?) तत्त्वया कृतज्ञतया कृतवेदितया च सत्कृत्य तत्कृतं धारयितव्यम् अ.सा. ४३२ख/२४३.
वि. उत्पाद्यार्थः — {byas pa'i don can gtam gyi chos/} /{ma mthong ngo bo thos las mtshungs/} उत्पाद्यार्थकथाधर्ममनालोच्य समं श्रुतौ । त.स.१०१क/८९३.
byas pa'i drin gzo med
वि. अकृतज्ञः — {bdag nyid ngan pa de chags pa'i skyon gyis blo ni rmongs byas pa'i drin gzo ni med} स दुरात्मा लोभदोषव्यामोहितमतिरकृतज्ञः जा.मा.१४३क/१६५.
byas pa'i shugs
पा. संस्कारः, गुणपदार्थभेदः — {goms pa brjod pa byas pa'i shugs/} /{sems kyi bag chags bdag nyid rigs/} /{bdag gi yon tan nyid de ni/} /{mi rigs de ni bsal phyir ro//} भावनाख्यस्तु संस्कारश्चेतसो वासनात्मकः । युक्तो नात्मगुणश्चैष युज्यते तन्निराकृतेः ।। त.स.२६ख/२८४.
byas par gyur
= {byas gyur/}
byas mi gzo
= {byas pa mi gzo ba/}
byas min
• भू.का.कृ. अकृतः— {des byas min gzhan yod min na/} /{des 'di gang la ltos par 'gyur//} तेनाकृतोऽन्यो नास्त्येव तेनासौ किमपेक्षताम् ।। बो.अ.१५ख/९.१२४; • वि. अकृत्रिमः — {ngo bo nyid sku mdzes pa ni/} /{rin chen sku 'drar shes bya ste/} /{rang bzhin gyis ni byas min dang //} रत्नविग्रहवज्ज्ञेयः कायः स्वाभाविकः शुभः । अकृत्रिमत्वात् प्रकृतेः र.वि.१११ख/७२.
byas zin pa
• सं. निष्पत्तिः, निर्वहणम् — निष्ठा निष्पत्तिनाशान्ताः अ.को.२२०ख/३.३.४१; निष्ठा कार्यस्य निष्पत्तौ अ.वि.३.३.४१; • भू.का.कृ. कृतः — {byas zin pa'i las 'jig pa ni med de} न खलु कृतस्य कर्मणो हानिः प्र.अ.१५३क/१६४.
निर्मादनम् — {gtsug lag khang gi phyogs gang du lhung bzed kyi byi dor la sogs pa byas pa der chus byug go//} पात्रनिर्मादनादि यत्र प्रदेशे विहारे कुर्यात् तस्य मार्जनमुदकेन वि.सू.७क/७; उपलाडनम् — {zlos gar mkhan dang bro gar mkhan dang bzhad gad mkhan dang 'jo sgeg mkhan dang ltad mo lhur 'dzin par gnas shing bdag gi byi dor lhung len pa} नटनर्तकहासकलासकप्रेक्षणपरा विहरन्ति आत्मोपलाडनपराः बो.भू.१५८क/२०८.
byi dor gyi las
परिकर्म — {der byi dor gyi las ni lhan cig gnas pa dang nye gnas dag gis bya'o//} सार्द्धं विहार्यन्तेवासिकैरत्र परिकर्मकरणम् वि.सू.६ख/६.
byi dor gyis shig
क्रि. परिकर्मय — {des smras pa byi dor gyis shig} स कथयति—परिकर्मय वि.व.१३७क/१.२६.
byi dor bya
• क्रि. १. परिकर्मयेत्— {phyogs de byi dor bya'o//} तं प्रदेशं परिकर्मयेत् वि.सू.५ख/५; संस्कुर्वीत — {rin ma phul gyi bar du spyad pa dang byi dor yang mi bya'o//} नादत्तमूल्यं परं परिभुञ्जीत संस्कुर्वीत वा वि.सू.७२क/८९; कलायेयुः* — {zhag bcu'am zla ba phyed kyis 'byung bar 'gyur ba nyid na gtsug lag khang byi dor bya'o//} विहारं कलायेयुः दशाहार्द्धमासेन भविष्यत्तायाम् वि.सू.६१क/७७ २. सम्मार्जयामि — {sku ni sku ste/} {phyi ba ni byi dor bya ba'o//} तनुं शरीरम् । उन्मृषामि सम्मार्जयामि बो.प.६१ख/२५; • सं. सम्मार्जनम् — {rnyed pa nod pas gtsug lag khang byi dor bya'o//} लाभग्राहिणो विहारस्य सम्मार्जनम् वि.सू.९२ख/१११; निर्मादनम् — {de dag tu dgos pa ni 'di lta ste/} {byi dor bya ba dang bkru ba dang kha bsgyur ba dang chag chag gdab pa dang phyag dar bya ba dang zhal zhal bya ba dang} तेषु उपयोगस्तद्यथा—निर्मादनं भावनं रञ्जनं सेकः सम्मार्गः उपलेपः वि.सू.३८क/४८; शोचनम् — {ma rung ba dag byi dor bya'o//} शोचनं नाशितानाम् वि.सू.३२क/४०.
byi dor bya ba
= {byi dor bya/}
byi dor byas
= {byi dor byas pa/}
byi dor byas pa
• वि. कृतपरिकर्म — {sa gzhi byi dor byas par phub ma bting zhing du ba 'tsher bar byed pa 'bru mar gyi tshigs ma la sogs pa'i rdzas bkram pa'i steng du khas bub tu bzhag pa la'o//} कृतपरिकर्मायां भूमावास्तृततुषायामवकीर्णरुचिरधूमकरकपिण्याकादिद्रव्यायां तस्याधोमुखम् वि.सू.८क/८; शोधकः — {bla ma rnams kyi gnas byi dor byas pa} गुरूणां स्थानशोधकः बो.भू. १९५क/२६२; • भू.का.कृ. सून्मृष्टः — {thub dbang kun gyi sku/} /{gser sbyangs btso ma byi dor byas pa ltar/} {'od chags 'bar ba} सूत्तप्तसून्मृष्टसुधौतहेमप्रभोज्ज्वलान् सर्वमुनीन्द्रकायान् ।। बो.अ.४क/२.१४; परिकर्मितः — {nas byi dor byas te} यवाः परिकर्मिताः वि.व.१४०क/१.२९.
byi dor byed
= {byi dor byed pa/}
byi dor byed du gzhug
क्रि. संस्कारयेत् — {dbyar gnas par khas blangs pas gtsug lag khang byi dor mi byed pa la gros btab te byi dor byed du gzhug cing} वर्षोपगतोऽनुसंज्ञाय विहारमप्रतिसंस्कुर्वतः संस्कारयेत् वि.सू.१०ख/११.
byi dor byed pa
• क्रि. संस्क्रियते — {rang la gnod pa'i mtshon bzhin du/} /{de 'bad ci phyir byi dor byed//} स किं संस्क्रियते यत्नादात्मघाताय शस्त्रवत् । बो.अ.२६क/८.६९; • सं. शोधनम् — {sa byi dor byed pa dang bsku ba la sogs pa byed pa bzhin du} पृथिवीशोधनोपलेपना।दिष्विव शि.स.८७ख/८६; केलायनम् — {gang tshun chad nas byi dor byed pa nas so//} यतः प्रभृति केलायनम् वि.सू.६४क/८०; परिकर्म — {byi dor byed pa las gyur pa} परिकर्मगतम् वि.सू.५३क/६८.
byi dor byed pa las gyur pa
पा. परिकर्मगतम् — {byi dor byed pa las gyur pa'i ltung byed} ( इति) परिकर्मगत(ओ ते प्रायश्चित्तिक)म् वि.सू.५३क/६८.
byi dor ma byas
= {byi dor ma byas pa/}
byi dor ma byas pa
वि. असम्मृष्टः — {nam zhig de yis gtsug lag khang /} /{sa gzhi byi dor ma byas mthong //} स कदाचिदसम्मृष्टां दृष्ट्वा वैहारिकीं भुवम् । अ.क.२८६ख/३६.७९; असंस्कृतः — {byi dor ma byas pa'i sa tha mal pa la skyil mo krung bcas te 'dug go//} असंस्कृतायां पृथिव्यां पर्यङ्कमाभुज्य निषीदति स्म ल.वि.१२४ख/१८४.
byi ba
• सं. १. मूषिकः, जन्तुविशेषः — {sbrul dang sre mong gnyis dang /} {byi la dang byi ba gnyis dang /} {gcig la gcig phyir rgol zhing dgrar gyur pa gnyis lta bu yin no//} अहिनकुलयोर्मार्जारमूषिकयोरन्योन्यप्रत्यर्थिकयोश्च प्रत्यमित्रयोः बो.भू.५३क/६९; मूषिका — {mar gyi bum pa'i byi ba bzhin/} /{khu chu dang ni lhan cig skyes//} घृतकुम्भे मूषिका यद्वत्सह शुक्रेण वर्धते ।। ल.अ.१६५ख/११७; आङत्रः — {gzhan myong ba na 'brel pa las/} /{dran 'gyur byi ba'i dug bzhin no//} अन्यानुभूते सम्बन्धात् स्मृतिराङत्रविषं यथा ।। बो.अ.३१ख/९.२४; उन्दुरुः — उन्दुरुर्मूषिकोऽप्याङत्रः अ.को.१६७क/२.५.१२; उनत्ति मुखस्पृष्टं मुखस्रावेण सेचयतीति उन्दुरुः । उन्दी क्लेदने अ.वि.२.५.१२; आखनिकः — {A kha ni ka ni byi ba chom rkun phag dag la} श्री.को.१७०क २. मुण्डिका — {shi ba la phrag pa dbyung ba'i don du ni byi ba'o//} मृतस्यांसदानाय मुण्डिका वि.सू.५६ख/७१; द्र. {byi bo/} ।। • भू.का.कृ. पातः — {bya yi 'dab gshog byi ba yis/} /{khros pas sa yi bdag po de'i/} /{'phrin thos} विहङ्गपक्षपातेन कुपितस्य महीपतेः । सन्देशं मुनयः श्रुत्वा अ.क.४०क/४.४३; • ना. डिम्भकः, श्रावकाचार्यः — {nyan thos kyi dge 'dun chen po}…{'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang} …{byi ba} (?{byis pa} ){dang nye ba'i byi ba} (?{byis pa} ){dang} महाश्रावकसङ्घेन… तद्यथा — महाकाश्यपः… डिम्भक उपडिम्भकः म.मू.१००क/९.
byi ba mo
मूषिका — {byi ba mo ni phag gdong ma dang}…{brgyad ni lha min las skyes pa rnams kyi dam tshig dang gzugs yongs su bsgyur ba'o//} मूषकः(?मूषिका) शूकरास्या… इत्यष्टौ असुरजातीनां समयाः, रूपपरिवर्तनं च वि. प्र.१६७क/३.१५०.
मूषिकाविषः — {bag la nyal dgra dang mtshungs pa byi ba'i dug ltar khong nas ldang ba'i chos can shin tu bcom na dgra bcom pa bsad pa yin no//} तत्र अनुशयानामरिप्रख्याणां मूषिकाविषवत्प्रकोपधर्मिणामत्यन्तसमुद्घातादर्हद्वधो भवति ल.अ.११०क/५७.
मुण्डकः — {so so'i skye bo rnams kyi ni byi bo'o//} मुण्डकस्य पृथग्जनानाम् वि.सू.९९क/१२०.
byi bo byed pa
• सं. परदाराभिगमनम् — {mtshan mo byi bo byed du song ba} रात्रौ परदाराभिगमनं कृतम् वि.व.३५९क/२.१६१; • वि. परदारसेवी — {byi bo byed pa}…{sdig pa sna tshogs kyi las mi bzad pa byed pa} परदारसेविनां… विविधपापक्रूरकर्मकारिणाम् ग.व्यू.२४क/१२१; पारदारिकः — {gnas pa'i grong na bdag bram zer gyur te byi bo byed pa las} अहं वासवग्रामके ब्राह्मण आसीत् पारदारिकः वि.व.२५८ख/२.१६१.
byi tsher
= {gze ma ra mgo} दुरालभा — {byi tsher pa r+pa ta ka a ru ra/} /{ba sha hong len tig ta pri yang ku/} /{ka ra cher btab bskol ba'i thang 'thungs pas/} /{skom dang khrag mkhris rims dang tshad ldan 'joms//} दुरालभापर्पटकप्रियङ्गभूनिम्बवासाकटुरोहिणीनाम् । क्वाथं पिबेत् शर्करयाऽवगाढं तृष्णास्रपित्तज्वरदाहयुक्तः ।। यो.श. २क/११; धन्वयासः यो.श.१क/६; दुःस्पर्शः यो.श.१क/६.
byi bzhin
ना. अभिजित् १. नक्षत्रम् — {byi bzhin legs par spyod pa dang /} /{grub dang bsod nams rab tu grags//} अभिजित् सुचरितश्चैव सिद्धि पुण्या प्रकीर्तिता ।। म.मू.१९४क/२०५ २. ग्रहः — {'di lta ste/nyi} {ma dang}…{byi bzhin dang}…{gzugs ngan te/} {gza' chen po de dag} तद्यथा—आदित्यः…अभिज(?जित्)…विरूपश्चेति । इत्येते महाग्रहाः म.मू.१०४ख/१३.
byi bzhin gyi bu
ना. अभिजिज्जः, ग्रहः — {'di lta ste/} {nyi ma dang}… {byi bzhin gyi bu dang}… {gzugs ngan te/} {gza' chen po de dag} तद्यथा—आदित्यः…अभिजत(?जिज्जः)… विरूपश्चेति । इत्येते महाग्रहाः म.मू.१०४ख/१३; द्र. {byi bzhin/}
byi zla
चैत्रः, मासभेदः — {de yi slad du gnas skabs 'dir/} /{khu byug sgra yis byi zla bzhin/} /{legs bshad go skabs grogs po yis/} /{gsar pa cung zad brjod par mdzod//} तस्मादस्मिन्नवसरे नूतनं किंचिदुच्यताम् । चैत्रः पिकरुतस्येव सूक्तस्यावसरः सुहृत् ।। अ.क.२८ख/५३. १५.
byi ru
विद्रुमः — {byi ru ni shing ngam byi ru'o//} विद्रुमः वृक्षः, प्रवालं वा त.प.३१२क/१०८७; प्रवालः, ओ लम् — {mu tig dang bai dU r+ya dang dung dang man shel dang byi ru rnams yongs su gtong bar byed do//} मुक्तावैडूर्यशङ्खशिलाप्रवालादीनां परित्यागं करोति अ.श.९४क/८४; {bdag ni dbul te}…{gos sam}…{byi ru'am}…{de lta bu'ang bdag la ci'ang med na} दरिद्रश्चास्मि । न च मे किंचित्तथारूपं वस्त्रं…प्रवालं…वा संविद्यते अ.सा.४३३ख/२४४; प्रवाडः म.व्यु.५९४७ (८५ख).
ना. प्रबालसागरः, तथागतः — {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang}… {byi ru'i rgya mtsho dang}…{'od srung gis kyang} भगवता पद्मोत्तरेण च…प्रबालसागरेण च…काश्यपेन च ल.वि.४क/४.
byi ru'i myu gu
प्रबालाङ्कुरः — {lho yi ri las nyer btud pa'i/} /{rlung gis tsU ta'i rkang 'thung ni/} /{yal 'dab rol par bskyod pa yi/} (? {rol par bskyod pa byi ru yi/}) /{myu gu mdzes dang ldan par byed//} दक्षिणाद्रेरुपसरन् मारुतश्चूतपादपान् । कुरुते ललिताधूतप्रबालाङ्कुरशोभिनः ।। का.आ.३४०क/३.१५०.
byi ru'i shing
विद्रुमवृक्षः — {ba spu'i khung bu de na shing dpag bsam du ma dang byi ru'i shing dang} तत्र रोमविवरे अनेकाः कल्पवृक्षाः, अनेकविद्रुमवृक्षाः का.व्यू.२२८ख/२९१.
byi la
बिडालः, जन्तुविशेषः — {gdug pa'i blon po g}.{yon can gyis/} /{sha la goms pas 'brel byas pa/} /{rgyal dang skar rgyal zhes brjod pas/} /{byi la chung ngu gnyis po dang /} /{dal bu yis ni mthong bar byas//} दुष्टमन्त्रिणौ ।। आमिषाभ्याससम्बद्धतिष्यपुष्याभिधानयोः । धूर्तौ चक्रतुराह्वानं शनैर्बालबिडालयोः ।। अ.क.३१९क/४०. १३९; {byi la'i phrug gu dag ni thab tu nyal zhing ngu 'bod gzhan pa bzhin gyur pa//} चुल्लीसुप्तबिडालबालमपरं यस्याभवद्रौरवम् अ.क.३३१ख/४१.८९; मार्जारः— {sbrul dang sre mong gnyis dang /} {byi la dang byi ba gnyis dang /} {gcig la gcig phyir rgol zhing dgrar gyur pa gnyis lta bu yin no//} अहिनकुलयोर्मार्जारमूषिकयोरन्योन्यप्रत्यर्थिकयोश्च प्रत्यमित्रयोः बो.भू.५३क/६९; ओतुर्बिडालो मार्जारो वृषदंशक आखुभुक् । अ.को.१६६ख/२.५.६; बिडति मूषिकान् बिडालः । बिड भेदने अ.वि.२.५.६; ओतुः उ.वृ.४०ख; वृषदंशः — {byi la'i rtug pa} वृषदंशविट् यो.श.५ख/८३.
byi la mo
बिडाली, बिडालस्त्री — {byi la mo ni tsun dA dang} …{khro bo las skyes pa bcu'o//} बिडालो(?बिडाली) मारीची…इति दशकं क्रोधजम् वि.प्र.१६७क/३.१४९.
• क्रि. ( {'bying ba} इत्यस्या भूत.) ममज्ज— {mgyogs pas de dag la 'bros shong /} /{ri dwags ltar mgyogs ring bgrod de/} /{tsam pa ka zhes bya ba yi/} /{klu yi gnas kyi chu la bying //} जवेन धावतां तेषां मृगवेगः स दूरगः । चम्पकाख्यस्य नागस्य ममज्ज भवनाम्भसि ।। अ.क.१२८क/६६.३३; • सं. मज्जनम् — {de nas gzings la don mthun ni/} /{rab tu zhon tshe lci ba'i khur/} /{dpyad nas bying du dogs pa yi/} /{rna ba 'dzin pas de la smras//} ततः प्रवहणारूढे सार्थे गुरुतरं भरम् । विचिन्त्य कर्णधारस्तानूचे मज्जनशङ्कितः ।। अ.क.२२ख/८९.४; निमज्जनम् — {gnas kyi steng nas rdzas kyi steng bying na'o//} * > स्थानोत्तमातिक्रान्तिद्रव्यो तु मेन निमज्जने वि.सू.१४ख/१६; • कृ. १. मग्नः — {'khor ba 'dam gyi tshogs nang du/} /{bying ba skyabs med bdag la skyobs//} संसारपङ्कसङ्घाते मग्नोऽहं त्राह्यशरणम् । हे.त.१७क/५४; अवमग्नः — {'gro ba der bying ba skyabs med pa la bcom ldan 'das thugs brtse ba dang ldan pas} तत्रावमग्नं जगदत्राणमनुकम्पमानो भगवान् अभि.भा.२६ख/८; निमग्नः — {chu bo rab med me dong 'dra nang bying ba dag//} दहनसमजलायां वैतरण्यां निमग्नाः बो.अ.३८क/१०. १०; प्रस्कन्नः म.व्यु.७१७२ (१०२क); स्तिमितः — {mya ngan bsams pas bying de la/} /{de yis 'khun bzhin rab smras pa/} विषादचिन्तास्तिमितं श्वसन्तं सा जगाद तम् । अ.क.२६७क/३२.२४ २. मज्जन् — {lha rnams lha yi khang pa ru/} /{so so'i} (?{so yi} ){'od kyis dal bur rgyu/} /{dri bzang rdzing bur myos byas pa/} /{de rnams da ni rgan mo} (?{bying ba} ){bzhin//} सुराः सुरालये स्वैरं भ्रमन्ति दशनार्चिषा । मज्जन्त इव मत्तास्ते सौरे सरसि सम्प्रति ।। का.आ.३३८ख/३.११३.
• क्रि. ( {sbyin} इत्यस्या भूत., विधौ) १. प्रयच्छेत् — {mnga' bdag rgyal pos de dag la/} /{bka' yis ras ni byin pa dang //} अथ तेभ्यः प्रभू राजा प्रयच्छेद् दूष्यमाज्ञया । र.वि.१०५क/५७; ददताम् — {tshigs ma cung zhig rdungs la kho bo la byin} ददस्व मे खलिस्तोकं कुट्टयित्वा शि.स.३८क/३६ २. अनुप्रयच्छति — {chu smad des kyang ci rnyed pa de dag thams cad ma la byin te} स चोत्तरो यत्किंचिदुपार्जयति तत्सर्वं मात्रेऽनुप्रयच्छति अ.श.१२६क/११६; प्रदीयते — {gang}…{phongs la byin pa yi/} /{sbyin pa dam pa rnams kyis bsngags//} सन्तो दानं प्रशंसन्ति यदापत्सु प्रदीयते । वि.व.१९७ख/१.७१; • सं. १. श्रीः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin pad+mo'i byin rnam par 'phrul pas kun tu rnam par gnon pa} पद्मश्रीविकुर्वितसमन्तविक्रामिणा बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०७ख/३०; ओजः — {srog gcod pa'i dbang gis ni byin chung bar 'gyur} प्राणातिपातस्याऽऽधिपत्येनाल्पौजसो भवन्ति अभि.स.भा.४७क/६५; शोभा — {bsod nams gzhi las 'bar ba'i yon tan rnams/} /{nan tan sgrub pa'i byin gyis dga' bar 'gyur//} गुणा हि पुण्याश्रयलब्धदीप्तयो गताः प्रियत्वं प्रतिपत्तिशोभया । जा.मा.१२८ख/१४९ २. आधिपत्यम् — {bsam pa ji lta ba bzhin du bstan pa'i byin gyis zil gyis mnan te} यथाशयं सन्दर्शनाधिपत्येनाभिभूय ग.व्यू.३१९क/४० ३. = {byin pa/} 4. = {byin rlabs/}
अधिष्ठानकर्म — {'phrul pa'i las shes par sla ba ma yin no/} /{byin gyi rlabs kyi las shes par sla ba ma yin no/} /{mthu'i las shes par sla ba ma yin pa} न सुकरं निर्माणकर्म वा अधिष्ठानकर्म वा प्रभावकर्म वा ज्ञातुम् द.भू.२७२ख/६३.
byin gyi rlabs kyi lus
पा. अधिष्ठानकायता — {de bzhin gshegs pa'i sku rnams kyi mngon par 'tshang rgya ba'i lus kyang rab tu shes so//}…{byin gyi rlabs kyi lus dang} तथागतकायानामभिसंबोधिकायतां च प्रजानाति… अधिष्ठानकायतां च द.भू.२४४ख/४५.
byin gyi rlabs kyi sa
पा. अधिष्ठानभूमिः, अचला भूमिः — {kye rgyal ba'i sras dag 'di ni byang chub sems dpa'i ye shes kyi sa brgyad pa ste/} {mi 'phrogs pa'i phyir mi g}.{yo ba zhes bya'o//}…{gzhan gyis rnam par mi 'phrugs pas byin gyi rlabs kyi sa zhes bya'o//} इयं भो जिनपुत्र बोधिसत्त्वस्य अष्टमी ज्ञानभूमिरचलेत्युच्यतेऽसंहार्यत्वात्…अधिष्ठानभूमिरित्युच्यते पराविकोपनत्वात् द.भू.२४६ख/४७.
वि. अनधिष्ठितः— {gal te byin gyis ma brlabs pa'i rgyu dag ji ltar rang gi 'bras bu la 'jug ste} अथानधिष्ठितानि कारणानि कथं स्वकार्ये प्रवर्तन्ते प्र.अ.१२४क/१३३; निरधिष्ठानः— {gdong phyis dang chu tshags dang sten 'byam dang dre'u rngog la sogs pa yo byad kyi gos byin gyis ma brlabs pa dag go//} निरधिष्ठानानाञ्च मुखपोचपरिश्रावप्रत्यास्तरणचिलिमिलिकादीनां परिष्कारचीवराणाम् वि.सू.२४क/२९.
byin gyis mi rlob pa
पा. अनधिष्ठानम् — {byin gyis mi rlob pa'i spang ba'o//} अनधिष्ठान(ओ ने प्रायश्चित्तिक)म् वि.सू.५१ख/६५.
byin gyis gzhol ba nyid
परिणामिकत्वम् — {gal te byin gyis gzhol ba nyid dang spang leb nyid dang de dang 'dra bas g}.{yogs pa nyid ma yin na'o//} न चेत् परिणामिकत्वं फलक(त्व)तद्विधच्छदनता वा वि.सू.३३क/४१.
byin gyis rlabs
= {byin rlabs/}
byin gyis rlabs kyi mtshan nyid
अधिष्ठानलक्षणम् — {blo gros chen po byin gyis rlabs kyi mtshan nyid ni sngon gyi sangs rgyas rnams kyi rang gi smon lam gyi byin gyis rlabs las 'byung ngo//} अधिष्ठानलक्षणं पुनर्महामते पूर्वबुद्धस्वप्रणिधानाधिष्ठानतः प्रवर्तते ल.अ.७४ख/२३.
byin gyis rlob
= {byin gyis rlob pa/}
byin gyis rlob pa
• क्रि. अधिष्ठति — {shin tu bslabs pas rnam rig gis/} /{'gro ba sna tshogs byin gyis slob/} अधिष्ठन्ति जगच्चित्रं प्र(?वि)ज्ञप्त्या वै सुशिक्षिताः ।। ल.अ.१६१ख/११२; अधितिष्ठति — {rigs kyi bu 'di la byang chub sems dpa' sems kyi skad cig thams cad la rgyan sna tshogs dang rgyan du mar ldan pa'i sangs rgyas kyi zhing byin gyis rlob ste} इह कुलपुत्र बोधिसत्त्वः सर्वत्र चित्तक्षणे नानाव्यूहानि बुद्धक्षेत्राणि अधितिष्ठति ग.व्यू.२०६क/२८८; अधिष्ठ्यते — {sangs rgyas kun gyis byin gyis rlob//} सर्वबुद्धैरधिष्ठ्यते । गु.स.११५क/५४; • सं. अधिष्ठानम् — {byin gyis rlob pa ni yun ring du gnas par mdzad pa'o//} दीर्घकालावस्थानमधिष्ठानम् अभि.स्फु.२७४क/१०९७; • वि. = {byin gyis rlob pa po} अधिष्ठाता — {rgyu min byin gyis rlob pa min/} /{rtag pa ji ltar skyed byed yin//} नाकारणमधिष्ठाता नित्यं वा जनकं कथम् ।। प्र.वा.११४क/१.१७९; अधिष्ठायकः — {dug dang thog dang rims drag po dang 'byung po dang gdon la sogs pa'i gnod pa yang dag par zhi ba sgrub pa'i gsang sngags rnams byin gyis rlob pa'i bsam gtan} विषाशनिविषमज्वरभूतग्रहाद्युपद्रवसंशमकानां सिद्धये मन्त्राणामधिष्ठायकं ध्यानम् बो.भू.११२क/१४४.
byin gyis rlob pa po
वि. अधिष्ठाता — {ci 'dra ba las dmigs pa de 'dra ba las de 'dra ba'i byin gyis rlob pa po rjes su dpog par rigs kyi} यादृशादुपलब्धा तादृश्यास्तादृगधिष्ठात्रनुमानमुपपन्नम् प्र.अ.३७ख/४२; अधिष्ठायकः — {de ni sems pa med pa yin pa'i phyir byin gyis rlob pa po med par rang nyid kyis rang gi 'bras bu rtsom par nus pa ma yin no//} तदचेतनत्वादधिष्ठायकमन्तरेण न स्वयं स्वकार्यमारब्धुमुत्सहते त.प.१६६क/५१.
byin gyis rlob pa mdzad
क्रि. अधिष्ठास्यति — {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rnams kyang yongs su bsrung ba'i phyir byin gyis rlob pa mdzad do//} तथागता एव अर्हन्तः सम्यक्संबुद्धा आरक्षामधिष्ठास्यन्ति द.भू.१७२ख/५.
byin gyis rlob pa'i mnga'
अधिष्ठानवशित्वम् — {mthu phun sum tshogs pa yang rnam pa bzhi ste/} {phyi'i yul sprul pa dang yongs su bsgyur ba dang byin gyis rlob pa'i mnga' phun sum tshogs pa dang} चतुर्विधा प्रभावसम्पत् —बाह्यविषयनिर्माणपरिणामाधिष्ठानवशित्वसम्पत् अभि.भा.५८क/१०९७.
byin gyis rlob par 'gyur
क्रि. अधिष्ठ्यते — {de'i tshe sngags rnams kun gyis byin gyis rlob par 'gyur te} तदा सर्वमन्त्रैरधिष्ठ्यते वि.प्र.६६ख/४.११८.
byin gyis rlob par byed pa
वि. अधिष्ठाता — {byin gyis rlob par byed pa ni gdon mi za bar phan 'dogs pa dang bcas par 'gyur dgos so//} अवश्यमधिष्ठात्रा सोपयोगेन भवितव्यम् प्र.अ.१२४क/१३२.
byin gyis rlob par byed pa nyid
अधिष्ठातृत्वम् — {rgyu ma yin pa ni byin gyis rlob par byed pa nyid du mi 'thad pa'i phyir ro//} अकारणस्याधिष्ठातृत्वाभावात् प्र.अ.१२४क/१३२.
byin gyis rlob par byed pa po
वि. अधिष्ठाता — {de dag ni byin gyis rlob par byed pa po nyid ma yin pa'i phyir ro zhe na} तेषामनधिष्ठातृत्वादिति चेत् प्र.अ.१२४ख/१३३.
byin gyis rlob par byed par 'gyur
क्रि. अधिष्ठाता भवेत् — {rjes su 'gro ba tsam gyis skyed par byed pa yin na ni/} {nam mkha' la sogs pa thams cad byin gyis rlob par byed par 'gyur ro//} अन्वयमात्रेण जनने सर्व एव आकाशादयोऽधिष्ठातारो भवेयुः प्र.अ.१२४ख/१३३.
byin gyis rlob par mdzad
क्रि. अधितिष्ठति — {de'i tshe der thabs des de la des byin gyis rlob par mdzad} तदा तत्र तेनोपायेन तस्मै तमधितिष्ठन्ति बो.प.४६क/५.
byin gyis rlob po
= {byin gyis rlob pa po/}
byin gyis brlab
• क्रि. अधितिष्ठेत् — {oM badzra dr}-{i D+ho zhes pa la sogs pa dang rdo rje bsdoms pas byin gyis brlab bo//} ॐ वज्र दृढेत्यादिना वज्रबन्धेनाधितिष्ठेत् स. दु.१०७ख/१६०; • = {byin gyis brlab pa/}
byin gyis brlab
= {byin gyis brlab pa/}
byin gyis brlab tu rung ba
वि. अधिष्ठानिकम् — {byin gyis brlab tu rung ba ni gnyis te/} {lcags las byas pa dang sa las byas pa'o//} द्वयमधिष्ठानिकमायसं मृण्मयञ्च वि.सू.२६ख/३३; आधिष्ठानिकम् — {byin gyis brlab tu rung ba chen po dag ni rang gi khru gsum dang lnga dag go//} त्रिपञ्चकानि स्वहस्तैः ज्येष्ठान्याधिष्ठानिकानि वि.सू.२३ख/२८.
byin gyis brlab pa
अधिष्ठानम् — {byis pa skyes pa'i lus dang ngag dang sems byin gyis brlab pa sad pa dang rmi lam dang shin tu gnyid log pa'i mtshan nyid du 'gyur ba ji lta ba} यथोत्पन्नस्य बालस्य कायवाक्चित्ताधिष्ठानं जाग्रत्स्वप्नसुषुप्तलक्षणं भवति वि.प्र.५६ख/४. १००; वि.सू.६१क/७७.
byin gyis brlab par bya
• क्रि. अधितिष्ठेत् — {yun ring du byin gyis brlab par bya'o//} अधितिष्ठेद् दीर्घम् वि.सू.४१क/५१; अधिष्ठापयेत् — {de rang gis de la chos gos gsum byin gyis brlab par bya'o//} स स्वयमेनं त्रिचीवरमधिष्ठापयेत् वि.सू.२ख/२; अधिष्ठानं कारयेत् — {de nas dbang bskur bar gyur pa la byin gyis brlab par bya ste} ततोऽभिषेके सति अधिष्ठानं कारयेत् वि. प्र.५७क/४.१००; • कृ. अधिष्ठेयम् — {byin gyis brlab par bya ba thams cad med na slong bar rigs pa nyid do//} सर्वस्याभावेऽधिष्ठेयस्य विज्ञपनार्हत्वम् वि.सू.२४ख/३०; वि.सू.६८क/८५.
byin gyis brlab par bya ba
= {byin gyis brlab par bya/}
byin gyis brlab par bya ba nyid ma yin
अनधिष्ठेयता — {kun dga' ra ba dang gtsug lag khang dang de dag gi gzhi dang gnas mal dag ni btsong bar bya ba yang ma yin no/} /{gzhag par bya ba nyid ma yin no/} /{byin gyis brlab par bya ba nyid ma yin no//} अविक्रियताऽस्यारामविहारतद्वस्तुशयनासनानाम् । अनापेयत्वम् । अनधिष्ठेयता च वि.सू.७२ख/८९.
byin gyis brlabs
= {byin gyis brlabs pa/} {byin gyis brlabs nas} अधिष्ठाय — {byin gyis brlabs nas gzhan 'jug phyir} अधिष्ठायान्यवर्तनात् अभि.को.२३ख/७.५१; {zil gyis mi non pa rdo rje'i byin rlabs kyis byin gyis brlabs nas} अनभिभवनीयवज्राधिष्ठानेनाधिष्ठाय स.दु.९८ख/१२६.
byin gyis brlabs pa
• क्रि. अध्यतिष्ठत् — {de dag rga bas 'khogs par byin gyis brlabs so//} ता जराजर्जरा अध्यतिष्ठन् ल.वि.१८१क/२७५; • सं. १. अधिष्ठानम् — {ston pa chos dang dge 'dun dang tshangs pa mtshungs par spyod pa rnams kyi chos dang ldan pa'i bya ba'i don nyid dang lhung bzed dang tshon gyi las la brtag pa ni dus byin gyis brlabs pa yin no//} शास्तृधर्मसङ्घब्रह्मचारिणां धर्म्यकरणीयतापेक्षा पात्ररङ्गकर्मणोश्च समयाधिष्ठानम् वि.सू.४१क/५१ २. उपयाचनम् — {de nas sa yi bdag po'i bkas/} /{pho brang 'khor gyi bud med kyis/} /{lag pas glang mo la reg nas/} /{der ni bden pa'i byin brlabs byas//} शासनादथ भूभर्तुः स्पृष्ट्वा हस्तेन हस्तिनीम् । अन्तःपुराङ्गनाश्चक्रुस्तत्र सत्योपयाचनम् ।। अ.क.१४३ख/१४.५७ ३. प्रभावः — {phyag rgya chen po'i dbang bskur ba/} /{ji ltar shes pa'i bde chen po/} /{'di ni de yi byin brlabs yin/} /{gzhan las dkyil 'khor 'byung ba med//} महामुद्राभिषेकेषु यथाज्ञातं महत् सुखम् । तस्यैव तत्प्रभावः स्यान्मण्डलं नान्यसम्भवम् ।। हे.त.१५ख/४८; • वि. अधिष्ठाता — {gal te byin gyis ma brlabs pa'i rgyu dag ji ltar rang gi 'bras bu la 'jug ste/} {de'i phyir byin gyis brlabs par rjes su dpag go zhe na} अथानधिष्ठितानि कारणानि कथं स्वकार्ये प्रवर्तन्ते । तेनाधिष्ठाताऽनुमीयते प्र.अ.१२४क/१३३; आधिष्ठानिकः — {de'i zas kyi snod byin gyis brlabs pa lcags las byas pa'am sa las byas pa gang yin pa de ni lhung bzed ces bya'o//} यत्पुनरस्याऽऽधिष्ठानिकमायसं वा, मृन्मयं वा भैक्षभोजनमिदमुच्यते—पात्रम् श्रा.भू.४६क/११५; • कृ. १. अधिष्ठितः — {rgyu dbang phyir yang sdug bsngal yin/} /{bdag min byin gyis brlabs pa'ang min//} दुःखं हेतुवशत्वाच्च न चात्मा नाप्यधिष्ठितम् । प्र.वा.११४क/१.१७९; {kha che'i dkyil 'khor dag tu ni/} /{sangs rgyas bstan pa 'dzin du song /} /{klu yis byin brlabs de shes nas//} बुद्धशासनमाधातुं ययौ काश्मीरमण्डलम् ।। तन्नागाधिष्ठितं ज्ञात्वा अ.क.१५४ख/७०.३; {de slad mi bdag} *{ngan pa yis/} /{byin brlabs sa 'di yongs gtang 'os//} तस्मादियं परित्याज्या नृपत्यधिष्ठिता मही । अ.क.९१ख/९.६८ २. अधितिष्ठन् — {bdag nyid bde ba dang 'dra bar sems can thams cad la byin gyis brlabs pa} सुखसममात्मानं सर्वसत्त्वेष्वधितिष्ठन् शि.स.१६ख/१७.
byin gyis brlabs pa bzhi
चत्वार्यधिष्ठानानि — १. {bden pa'i byin gyis brlabs pa} सत्याधिष्ठानम्, २. {gtong ba'i byin gyis brlabs pa} त्यागाधिष्ठानम्, ३. {nye bar zhi ba'i byin gyis brlabs pa} उपशमाधिष्ठानम्, ४. {shes rab kyi byin gyis brlabs pa} प्रज्ञाधिष्ठानम् म.व्यु.१५८० (३५ख).
byin gyis brlabs pa can
वि. अधिष्ठायकः — {bdag gis byin gyis brlabs pa can du ni dmigs pa yang ma yin no//} न चाप्यात्माधिष्ठायकतया प्रतीयते प्र.अ.१२४क/१३२.
byin gyis brlabs pa'i bsgom pa
पा. अधिष्ठानभावना — {thun gsum du byin gyis brlabs pa'i bsgom pa rnam par bsgoms nas langs te lha'i gzugs su bzhag go//} त्रिसन्ध्याधिष्ठानभावनां विभाव्य उत्तिष्ठेत् । देवतामूर्त्या स्थातव्यम् हे.त.५ख/१४.
byin gyis shin tu brlabs pa
वि. अधिष्ठानस्वधिष्ठितः — {de bzhin gshegs pa'i byin gyis shin tu brlabs pa} तथागताधिष्ठानस्वधिष्ठितः द.भू.२४५ख/४६.
byin gyur
= {byin gyur pa/}
byin gyur pa
भू.का.कृ. दत्तः — {gang zhig nor gyi cha shas chung ngu'i lhag/} /{gzhan la phan par bsgoms pas byin gyur pa//} दत्तः परहितभावनया यदि तनुधनकणशेषः । अ.क.२७२क/३४.१.
byin cig
क्रि. प्रयच्छ — {nya 'di rnams la chu byin cig} मत्स्यानामुदकं प्रयच्छ सु.प्र.४९ख/९९; अनुप्रयच्छ — {mi 'di nga la byin cig} अनुप्रयच्छ मे एतं पुरुषम् अ. श.५५क/४७; दास्यथ — {khyed cag nyid kyi lag tu zhog la/} {slar 'ongs na byin cig} युष्माकमेव हस्ते तिष्ठतु । प्रतिनिवृत्ततो दास्यथ वि.व.१९०ख/१.६४; दीयताम् — {gal te khyod kyis yongs su btang na lhung bzed 'di'i nang du byin cig} यदि ते परित्यक्तं दीयतामस्मिन्पात्रे अ.श.३क/२; देहि— {bram ze'i khye'u khyod kyis gang yongs su btang ba de nga la byin cig} यत्ते माणवक परित्यक्तम्, तद्देहि अ.सा.४३५ख/२४५.
byin chung ba
वि. अल्पौजाः — {srog gcod pa'i dbang gis ni byin chung bar 'gyur} प्राणातिपातस्याधिपत्येनाल्पौजसो भवन्ति अभि.स.भा.४७क/६५.
byin che ba
वि. महाद्युतिः— {de dag gi bkur sti de dag kyang ji ltar byas na 'bras bu shin tu che ba dang phan yon che ba dang byin che ba dang rgya che bar 'gyur ba zhig gu} तेषां च ते काराः कृताः कच्चिदत्यर्थमहाफला भविष्यन्ति, महानुशंसा महाद्युतयो महावैस्ताराः अ.श.२४२क/२२२.
byin du rlob par mdzad
क्रि. अधितिष्ठति — {de bzhin gshegs pa}…{rnams byang chub sems dpa' sems dpa' chen po dag la byin gyi rlabs kyis byin du rlob par mdzad do//} तथागताः… बोधिसत्त्वानां महासत्त्वानामधिष्ठानैरधितिष्ठन्ति ल.अ.९६क/४३.
byin du brlabs pa
भू.का.कृ. अधिष्ठितः — {de dang rjes su 'thun pa'i pad mo dag las bdag gi lus rnam pa sna tshogs su byin rlabs kyis byin du brlabs te} तदनुरूपैः पद्मैः स्वकायविचित्राधिष्ठानाधिष्ठितैः ल.अ.६१क/७; द्र. {byin gyis brlabs pa/}
byin pa
• सं. १. देहावयवविशेषः [1] जङ्घा — {lus ni rkang pa byin pa min/} /{brla dang rked pa'ang lus ma yin//} कायो न पादौ न जङ्घा नोरू कायः कटिर्न च । बो.अ.३३ख/९.७९; प्रजङ्घा — {lam gyi rdul gyis rkang pa dang byin pa rtsub rtsub ltar 'dug pa} मार्गरेणुपरुषीकृतचरणप्रजङ्घः जा.मा.५४क/६३ [2] = {brla} ऊरुः — {mdzes ma byin pa chu shing 'dra/} /{chu shing nang nas byung bar thos//} रम्भोरुः श्रूयते कान्ता रम्भागर्भसमुद्भवा ।। अ.क.१८१ख/२०. ७२; {skabs der phug ron rab bskrag cing /} /{'dab gshog zad pa bzhin du ni/} /{'gro ba med pas sa bdag gi/} /{byin pa'i rtsa ba rab tu bsten//} अत्रान्तरे परिभ्रष्टः प्लुष्टपक्ष इवागतिः । पारावतः क्षितिपतेरूरुमूलमशिश्रियत् ।। अ.क.३७ख/५५.१० [3] = {pus mo} जानु — {mtho zhing ngang pa'i rgyal po bzhin/} /{sor mo'i yal 'dab dra bar ldan/} /{dpal ldan e ne'i byin pa zung /} /{pus mo'i bar du phyag gis brgyan//} राजहंस इव प्रांशुः सजालाङ्गुलिपल्लवः । एष(?एणी लि.पा., भो.पा.)जानुयुगः श्रीमानाजानुभुजभूषितः ।। अ.क.२१०ख/२४.३० २. दानम् — {khyod ni nu ma byin pa yis/} /{yid la rnam 'gyur ma byung ngam/} /{zhes dris} अपि ते स्तनदानेन मनो विकृतिमाययौ । इति पृष्टा अ.क.१५क/५१.१४; अर्पणम् — {nu ma byin la rnam 'gyur cha/} /{gal te bdag la 'ga' ma gyur/} /{bden pa de yis re zhig 'phral/} /{bud med nyid ni ldog gyur cig//} यदि मे नाभवत्कश्चिद्विकारांशः स्तनार्पणे । तेन सत्येन सहसा स्त्रीत्वं तावन्निवर्तताम् ।। अ.क.१५ख/५१.१५; अनुप्रदानम् — {phan par 'dod pa nyid kyis 'chi ba'i phyir sman ma yin pa byin pa la ni smad pa med do//} अभावो मरणाय हितकामतयाऽभैषज्यानुप्रदाने ह्वासस्य वि.सू.१७ख/१९; • भू. का.कृ. १. दत्तः — {dbyig dang gser dang rin po che mang du byin no//} प्रभूतं हिरण्यसुवर्णं रत्नानि च दत्तानि अ. श.५ख/४; अनुप्रदत्तः — {des gzhon nu gzugs can snying po bos te de la dpung gi tshogs yan lag bzhi pa byin no//} तेन बिम्बिसारं कुमारं शब्दापयित्वा तस्य चतुरङ्गो बलकायोऽनुप्रदत्तः वि.व.५ख/२.७७; अर्पितः — {bcom ldan khyed kyis ma dul la/} /{mnyes gshin 'ba' zhig pa nyid las/} /{rab tu byung ba 'di byin te/} /{khyi la me tog 'phreng ba bzhin//} भगवन् दुर्विनीतस्य वात्सल्यादेव केवलम् । शुनः कुसुममालेव प्रव्रज्येयं त्वयाऽर्पिता ।। अ.क.१०५क/१०.५९; समर्पितः — {'jig rten 'dir ni slong rnams la/} /{gang gang byin pa de de brtan/} तत्तदेव स्थिरं लोके यद्यदर्थिसमर्पितम् ।। अ.क.५१ख/५.५६; उपनीतः — {mdza' bos cung zad byin pa gang /} /{de dag kun la yid dga' 'o//} प्रियोपनीतं यत्किंचित् तत्सर्वं मनसः प्रियम् ।। अ.क.६२क/६.१०४; उपनामितः — {legs skyes mas kha zas 'di lta bu 'di byin pa 'di bdag gis deng zos te} यादृशमिदं सुजातया भोजनमुपनामितम्…अहमद्यैनं भोजनं भुक्त्वा ल.वि.१३२ख/१९६; प्रतिपादितः — {bdag la sbyin pa'i bdag po che ge mo zhig gis dngos po che ge mo zhig byin te} अमुकेनामुकेन वा मे दानपतिनाऽमुकं वस्तु प्रतिपादितम् शि.स.१४८क/१४३; दापितः — {las kyis bcings pa'i 'bras thob pa/} /{su yis byin cing gang du lha/} कर्मबद्धफललाभे क्व देवः केन दापितः ।। अ.क.७६क/६२.२३; वितीर्णः — {dman byin rin chen nor ni rtswa yi rtse/} /{dad pas byin pa'i rtswa yang rin thang med//} हेलार्पितं रत्नधनं तृणाग्रं श्रद्धावितीर्णं तृणमप्यनर्घ्यम् । अ.क.२३९क/९०.३०; उत्सृष्टः {sbyin par 'dod pas yan lag gis sam de dang 'brel bas byin pa mnos pa ni byin len no//} दित्सयाऽङ्गेन तत्सम्बन्धेन चोत्सृष्टस्य प्रतीष्टिः प्रतिग्रहः वि.सू.३७ख/४७; निसृष्टः — {gzhon nu ma'i gan du 'gro ba ni gang la byin pa las so//} कुमारीं गच्छतो यस्य निसृष्टा अभि.भा.२०४ख/६८८ २. दत्तवान् — {ri dwags dang bya thams cad la'ang mi 'jigs pa byin no//} अभयं च सर्वमृगपक्षिणां दत्तवान् जा.मा.१५७क/१८१; • वि. दत्तकः — {bslab pa byin pa las de blang du rung ngo //} कल्पिकं शिक्षादत्तकात् तद्ग्रहणम् वि.सू.५७क/७२; • कृ. देयः — {rgol ba 'gas kyang phyir rgol la/} /{mig byin pas ni yod ma yin//} चक्षुर्न वादिना देयं केनचित्प्रतिवादिने ।। प्र.अ.१२७ख/४७२.
byin par
दातुम् — {ma lus nor byin dbul ba las/} {mang po byin par mi bzod pa//} दत्ताशेषधनो भूरि दारिद्र्याद् दातुमक्षमः ।। अ.क.२१क/५२.२१.
byin pa chu shing 'dra
वि. रम्भोरुः — {mdzes ma byin pa chu shing 'dra/} /{chu shing nang nas byung bar thos//} रम्भोरुः श्रूयते कान्ता रम्भागर्भसमुद्भवा ।। अ.क.१८१ख/२०.७२.
byin pa nub
ना. जङ्घा, नरकप्रदेशः — {de mi dge ba'i rtsa ba des yi dwags kyi skye gnas rkyag 'jim byin pa nub ces bya ba der skye bar 'gyur ro//} स तेनाकुशलमूलेन जङ्घा नाम गूथमृत्तिकाप्रेतयोनिस्तत्रास्योपपत्तिर्भवति शि.स.३७ख/३५.
byin pa ri dwags e Ne ya'i lta bu
पा. ऐणेयजङ्घः, ओ ङ्घता, महापुरुषलक्षणविशेषः म.व्यु.२६७ (८क); द्र. {byin pa e na ya'i 'dra/}
byin pa e na ya'i 'dra
पा. ऐणेयजङ्घः, ओ ङ्घता, महापुरुषलक्षणविशेषः — {byin pa e na ya'i 'dra phyag ring mdzes//} ऐणेयजङ्घश्च पटूरुबाहुः अभि.अ.१२क/८.१४.
byin par gyur
क्रि. दत्तोऽभूत् — {rgyal po thams cad kyis bu mo bye ba byin par gyur te} सर्वराजेन कोटिः कन्यानां दत्ता अभूवन् रा.प.२४६ख/१४५.
byin par 'gyur
क्रि. निर्यातयति — {de dge slong kha ton byed pa la dga' ba rnams la byin par 'gyur te} तं स्वाध्यायाभिरतानां भिक्षूणां निर्यातयन्ति शि.स.४१ख/३९.
byin par mdzod
= {byin mdzod/}
byin pas nye bar 'tsho ba
पा. दत्तोपजीवनम् — {byin pas nye bar 'tsho ba'i stung byed do//} ( इति) दत्तोपजीवने (प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.४५क/५७.
byin mdzod
क्रि. दीयताम् — {'khor los sgyur ba'i mgo yis ni/} /{bdag gis 'grub ces 'ga' yis smras/} /{de ni byin mdzod khyod las gzhan/} /{su yis mgo bo sbyin par nus/} सिद्धये कथितं कैश्चिच्चक्रवर्तिशिरो मम । दीयतां तत् त्वदन्यो वा दातुं शक्नोति कः परः ।। अ.क.५१क/५.५१.
byin za
= {me} वीतिहोत्रः, अग्निः — अग्निर्वैश्वानरो वह्निर्वीतिहोत्रो धनञ्जयः । अ.को.१३१ख/१.१.५४; होत्रस्य हविषो वीतिः अश्व इव वहनात् वीतिहोत्रः । अथवा वीतयोऽश्वा होत्रं हव्यमस्येति वीतिहोत्रः । वीतिः आर्याणामशनं होत्रं होमसाधनं तदस्यास्तीति वा वीतिहोत्रः अ.वि.१.१.५४; हुतभुक् — ग्. {yas pa nas ni rgyu ba'i khams/} /{byin za'i dkyil 'khor nyid yin te//} दक्षिणात् प्रसरो धातुर्हुतभुग्मण्डलं स्थितः । स.उ.२७२क/६.५; हुताशनः — {'khor lo sa dang chu ni sngon/} /{ji ltar rigs par byin za dang /} /{lha rnams kyi ni rlung chen dang /} /{ji ltar sgom po 'byung ba yang //} चक्रं क्षोणी जलं पूर्वं यथान्यायं हुताशनम् । देवतानां महावायुर्भावकश्च यथोदयम् ।। हे.त.८ख/२४.
byin zin
= {byin zin pa/}
byin zin pa
• भू.का.कृ. दत्तः — {'dis kyang rang gi glang po che byin zin pas} दत्तं त्वनेन स्वं हस्तिनम् जा.मा.४८ख/५७; अर्पितः — {mdun na 'don la byin zin pa'i/} /{so gnyis rgyal pos ma byin gang //} पुरोहितार्पितं राजा न ददौ द्विरदं यदा । अ.क.२७क/३.९३; • वि. प्रदत्तिका — {kho bo'i bu mo 'di ni rgyal po la nye can chen po'i bu gzhon nu ku sha la byin zin pas} एषा मम दुहिता राज्ञो महाशकुनेः पुत्रस्य कुशस्य कुमारस्य प्रदत्तिका वि.व.१९१क/१.६५.
byin rlabs
• सं. अधिष्ठानम् — {der byang chub sems dpa' sems dpa' chen po 'ongs nas byin gyi rlabs 'di ltar bsam par bya ste} तत्र बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन उपसंक्रम्य एवमधिष्ठानं समन्वाहर्तव्यम् अ.सा. ३३७क/१९०; {blo gros chen po sprul pa'i byin gyi rlabs kyi nyan thos ni byang chub sems dpa'i byin gyis rlabs sam/} {de bzhin gshegs pa'i byin gyi rlabs kyis} निर्मिताधिष्ठानश्रावको हि महामते बोधिसत्त्वाधिष्ठानेन वा तथागताधिष्ठानेन वा ल.अ.११०ख/५७; • वि. = {byin gyis rlob pa} अधिष्ठाता — {byin rlabs yod med rjes 'jug can/} /{dbyibs sogs ci 'dra rab grub pa//} सिद्धं यादृगधिष्ठातृभावाभावानुवृत्तिमत् । सन्निवेशादि प्र.वा.१०८क/१.१३.
byin rlabs rim pa
अधिष्ठानक्रमः — {rang gis rig pa'i ye shes 'di/} /{ngag gi lam 'das spyod yul te/} /{'di ni byin rlabs rim pa'i phyir/} /{kun mkhyen ye shes de lta bu/} स्वसंवेद्यमिदं ज्ञानं वाक्पथातीतगोचरम् । अधिष्ठानक्रमो ह्येषः सर्वज्ञज्ञानतन्मयः ।। हे.त.१०ख/३०.
अधिष्ठानपदम् — {sku yi rdo rje can gyis ni/} /{byin brlabs gnas su deng bdag mdzod//} अधिष्ठानपदं मेऽद्य करोतु कायवज्रिणः ।। वि.प्र.५७क/४.१००.
byin len
प्रतिग्रहः — {bcom ldan bdag cag 'tsho ba 'di/} /{smad par 'os pa las kyis sprul/} /{gla rngan ma yin zhing las min/} /{gzhan srung ma yin byin len min//} भगवन् जीविकाऽस्माकं निन्द्येयं कर्मनिर्मिता । न भृतिर्न कृषिर्नान्यरक्षणं न प्रतिग्रहः ।। अ.क.५४ख/६.९; प्रतिग्रहणम् — {lhung bzed bkru ba dang byug ris bzhag pa dang byin len dang brtag par bya'o//} पात्रनिर्मादनम्, गन्त्रीस्थापनम्, प्रतिग्रहणम्, प्रत्यवेक्षणम् वि.सू.१७ख/२०; प्रतिग्राहः — {'dril ba ni rang gi gnas nas ma 'phags pas len nus pa nyid yin na byin len ma zhig go//} लुठितस्य शक्यतायां स्वयममुक्त्वा स्थानं ग्रहीतुमध्वंसः प्रतिग्राहस्य वि.सू.३७ख/४७.
byin len stobs pa
• सं. प्रतिग्रहणम् — {byin len byas pa'i byin len stobs pa ni mi rigs pa nyid ma yin no//} न प्रतिग्राहितस्य प्रतिग्रहणमन्याय्यम् वि.सू.३७ख/४७; {byin len stobs par 'os pa dang 'brel ba ma bral ba'i blangs pa yang ma yin no//} नानयेत प्रतिग्राहणार्हसम्बन्धस्य ग्रहणम् वि.सू.३६ख/४६; • वि. प्रतिग्राहकः — {byin len stobs pa med na byin len ma byas pa de'am gzhan yang ngo //} अप्रतिग्राहितस्य च प्रतिग्राहकाभावेऽस्य चान्यस्य वा वि.सू.३७क/४७.
byin len stobs pa nyid
प्रतिग्राहणत्वम्— {mtho 'tshams pa ni byin len stobs pa nyid ma yin no//} अप्रतिग्राहणत्वं विहेठनस्य वि.सू.३५ख/४४.
byin len bstab par bya
प्रतिग्रहणम् — {de dge bsnyen dad pa can las blang ngo //} {des byin len bstab par bya'o//} श्राद्धादस्याऽऽदानमुपासकात् । तेन प्रतिग्रहणम् वि.सू.७६क/९३.
byin len byas pa
भू.का.कृ. प्रतिगृहीतः — {snga dro ba'i zas byin len byas pa phyi dro ba'i zas su dang de thun tshod las 'das pa lta bu ni sog 'jog byas pa yin no//} पूर्वभक्ते प्रतिगृहीतं पश्चाद् भक्ते तत्र यामातिक्रान्तमिति सन्निहितम् वि.सू.३६क/४५; प्रतिग्राहितः — {byin len byas pa'i byin len stobs pa ni mi rigs pa nyid ma yin no//} न प्रतिग्राहितस्य प्रतिग्रहणमन्याय्यम् वि.सू.३७ख/४७.
byin len blangs pa nyid
प्रतिग्राहितता—ग्. {yel bas lag nyar blangs pa nyid dang byin len blangs pa nyid ni ma yin no//} न वैतरिकेनोद्गृहीतत्वं प्रतिग्राहितता वा वि.सू.३६ख/४६.
byin len ma bstabs pa
वि. अप्रतिगृहीतः — {bsgrub par bya ba nyid byin len ma bstabs pa dang rung bar ma byas pa dang dus ma yin par za ba la sogs pa rung bar bya ba dag las rtsom 'dod pa na byang gi sgra mi snyan dag na grags pa yid la byed pa bya'o//} (?) उत्तरकौरवप्रसिद्धेः सर्वत्राप्रतिगृहीतोपभोगादौ प्रारिप्सायामभिध्यानम् वि.सू.३७क/४७.
byin len ma bstabs pa nyid
अप्रतिग्राहितता— {byin len ma bstabs pa nyid la'o//} अप्रतिग्राहिततायाम् वि.सू.३७ख/४७.
byin len ma byas pa
वि. अप्रतिग्राहितः — {shing tog rung bar ma byas pa dang byin len ma byas pa dang lag nyar blangs pa dag kyang dus ma yin par yang bza' bar bya'o//} भोज्यत्वं फलानामकालेऽप्यकृतकल्प( आ )नामप्यप्रतिग्राहितानां च वि.सू.३७क/४७.
१. = {byaphrug} शावकः — {nags tshal rab tu 'bar ba der/} /{byi'u ti ti ri gcig pu/} /{byams pa'i byang chub la dmigs pas/} /{sreg byed rab tu zhi bar bsgrubs//} कानने ज्वलिते तस्मिन्नेकस्तित्तिरिशावकः । मैत्र्या बोधिं समालम्ब्य दहनप्रशमं व्यधात् ।। अ.क.८१ख/८.२८ २. चटकः, पक्षिविशेषः — {gcer bu pa'i nyan thos shig gis bye'u gson po zhig bzung nas bcom ldan 'das la byi'u 'di gson nam mi gson zhes dris so//} निर्ग्रन्थश्रावकेण चटकं जीवन्तं गृहीत्वा भगवान् पृष्टः — किमयं चटको जीवति न वेति अभि.स्फु.३२२क/१२१२ ३. शकुन्तः, पक्षी/पक्षिविशेषः — {dper na rnam par 'thor rlung gis bdas pa'i bye'u ni} वैरम्भवाताभिहतशकुन्तवत् शि.स.१३५ख/१३२.
byi'u khra
कालिकः — {rmig gcig pa dang wa dang}…{khyi dang bye'u khra dang 'ug pa dang} एकक्षुरशृगाल…भषकालिकोलूक(–) वि.सू.७७ख/९४.
byi'u phrug
शावः — {nyon mongs bu yi sdug bsngal gyis/} /{bye'u phrug bsad pa'i ma mo} ({ma ma} पा.भे.) {bzhin//} पुत्रशोकेन कृपणा हतशावेव चातकी ।। जा.मा.५६क/६५.
byi'u zul mkhan
कैवर्तः — {zho shas 'tsho ba rnam pa lnga ste gru pa dang chu 'phyag pa dang mnyan pa dang byi'u zul mkhan dang ru skya 'dzin pa rnams kyang khrid de} पञ्च पौरुषेयान् गृहीत्वाऽहारं नाविकं (दाशः?) कैवर्तं कर्णधारं च अ.श.१००ख/९०.
byi'u zul byed pa
क्रि. निमज्जनं करोति — {dper na chu la bya ba bzhin du sa steng du 'byung ba dang bye'u zul byed pa dang} पृथिव्यामुन्मज्जनिमज्जनं करोति । तद्यथोदके श्रा.भू.१७५क/४६४.
byis
= {byis pa/}
byis pa
• सं. १. बालः — {mngal na gnas pa dang byis pa dang gzhon nu dang lang tsho dang dar la bab pa dang rgan po'i gnas skabs dag na} गर्भबालकुमारयुवमध्यमवृद्धावस्थासु सू.व्या.२३३ख/१४५; अ.क.३८क/४.१३; शिशुः — {byis pa nor spel mi nus pas/} /{dar la bab na 'di ci bde//} शिशोर्नार्जनसामर्थ्यं केनासौ यौवने सुखी । बो.अ.२६क/८.७२; शिशुकः — {shi shu ka ni byis pa dang /} /{byis pa gsod dang byis pa'i tshig//} श्री.को.१६९ख; बालकः — {dper na/} {byis pa brda la blo ma byang ba rnams kyi rtog pa lta bu'o//} यथा—बालकस्याव्युत्पन्नसङ्केतस्य कल्पना न्या.टी.४१क/४८; {byis pa rnams dang lhan cig der/} /{lam du rtsed mo'i grong khyer byas//} स तत्र बालकैः सार्धं क्रीडानगरकृत्पथि । अ.क.१२७क/६६.१८; कुमारः — {yang bcom ldan 'das kyis bstan pa gang yin pa de ni byis pa'i bar du yin te} या पुनर्भगवतामाकुमारं देशना त.प.३२२क/११११; दारकः — {byis pa 'tsho zhing me las grol/} /{rab tu mdzes pa mthong gyur nas//} जीवन्तं ज्वलनान्मुक्तं रुचिरं वीक्ष्य दारकम् । अ.क.८९क/९.३२; पुत्रः — {gyos sgyug gnyis po bde bar mdzod/} /{byis pa gnyis kyang yongs su skyongs//} प्रियं श्वशुरयोः कुर्याः पुत्रयोः परिपालनम् । जा.मा.५०ख/६०; दहरः — {kun dga' bo gang gi tshe byis pa'am gzhon nu'am gzhon nu ma'i rnam par shes pa chad cing} विज्ञानं चेदानन्द, दहरस्य कुमारस्य कुमारिकाया वा उच्छिद्येत अभि.स्फु.२८८ख/११३४; बटुः — {byis pa 'ga' zhig gis grong gzhan na ston mo yod do zhes thos te} कश्चिदेवं बटुः शृणोति ग्रामान्तरे भोजनमस्तीति त.प.१४७क/२१ २. = {byis pa nyid} बाल्यम् — {phongs pa'i gnas su gyur pa'i phyir/} /{byis pa tha ma yin par 'dod//} आपदां मूलभूतत्वाद्बाल्यं चाधममिष्यते ।। जा.मा.३४ख/४०; शैशवम्— {des kyang mdzes pa'i rnam pa can/} /{brtan pa byis pa lang tsho yi/} /{mtshams kyi dbus gnas nyid gyur pa/} /{de mthong ya mtshan dag tu gyur//} साऽपि तं रुचिराकारं दृष्ट्वा विस्मयमाययौ । धीरं शैशवतारुण्यसन्धिमध्यस्थतां गतम् ।। अ.क.१४८क/१४.१०६; शिशुत्वम् — शिशुत्वं शैशवं बाल्यम् अ.को.१७२ख/२.६.४०; शिशोर्भावः शिशुत्वम् अ.वि.२.६.४० ३. = {so so'i skye bo} बालः, पृथग्जनः — {'on kyang byis pa so so'i skye bo rang gi yon tan dbul bas rjes su dpog par gyur pas mos pa bcom zhing} अथ च पुनर्बालाः पृथग्जनाः स्वगुणदारिद्र्येणानुमानभूतेन हताधिमोक्षाः अभि. स्फु.२७४ख/१०९९; पृथग्जनः — {byis pa rnams kho na yin gyi 'phags pa rnams ni ma yin te/} {chos mngon sum du gyur pa'i phyir ro//} पृथग्जनानेव, नार्यान्; प्रत्यक्षधर्मत्वात् अभि.भा.२१६ख/७२७; बालिशः — {su dag cig 'byed ce na/} {byis pa rnams} कान् भिनत्ति? बालिशान् अभि.भा.२१६ख/७२७; • ना. डिम्भकः, श्रावकाचार्यः — {nyan thos kyi dge 'dun chen po}…{'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang}…{byi ba} (?{byis pa} ){dang nye ba'i byi ba} (?{byis pa} ){dang} महाश्रावकसङ्घेन…तद्यथा—महाकाश्यपः…डिम्भक उपडिम्भकः म.मू.१००क/९.
byis pa khro bar 'dod ma
ना. दारकाक्रोशनेच्छा, इच्छादेवी — {'ug gdong ma las skyes pa byis pa khro bar 'dod ma ste/} {'dod ma sum cu rtsa bdun rnams ni} दारकाक्रोशनेच्छा उलूकास्याजन्येति । सप्तत्रिंशदिच्छाः वि.प्र.४५क/४.४६.
byis pa nye bar spyod pa'i bsam gtan
पा. बालोपचारिकं ध्यानम्, ध्यानभेदः — {bsam gtan rnam pa bzhi te/}…{'di lta ste/} {byis pa nye bar spyod pa'i bsam gtan dang} चतुर्विधं ध्यानम्…यदुत बालोपचारिकं ध्यानम् ल.अ.९३ख/४०.
byis pa nyer spyod bsam gtan
= {byis pa nye bar spyod pa'i bsam gtan/}
byis pa rnams kyis brjod pa
बालप्रलापः — {blo gros chen po gyi na zhes bya ba ni byis pa rnams kyis brjod pa yin te/} {'phags pas brjod pa ni ma yin no//} यत्किंचिदिति महामते बालप्रलाप एषः, नार्यप्रलापः ल.अ.९८क/४४.
byis pa brid pa
उल्लापना — {'dod pa 'di dag ni mi rtag pa}…{zil pa'i thigs pa ltar ring du mi gnas pa/} {lag pa bcangs pa stongs pas byis pa brid pa ltar snying po med pa} अनित्याः खल्वेते कामाः…अवश्यायबिन्दुवदचिरस्थायिन उल्लापना रिक्तमुष्टिवदसाराः ल.वि.१०६क/१५३.
byis pa 'brid pa
बालोल्लापनम् — {'jig rten snying po med pa dang 'jig pa dang}…{byis pa 'drid pa dang} असारमित्वरं च लोकम्…बालोल्लापनम् रा.प.२४५क/१४३.
byis pa so so'i skye bo
बालपृथग्जनः — {byis pa so so'i skye bo rnams dngos po dang dngos po med pa'i rang bzhin don dam par lta ba gnyis su smra bar 'gyur ro//} बालपृथग्जना भावाभावस्वभावपरमार्थदृष्टिद्वयवादिनो भवन्ति ल.अ.७०ख/१९; {ji ltar}… {byis pa so so'i skye bo dag byas pa mi gzo ba dang} यथाऽकृतज्ञाश्च बालपृथग्जनाः रा.प.२५०क/१५२.
१. शिशुकः, मत्स्यविशेषः — उलूपी शिशुकः समौ अ.को.१४८क/१.१२.१८; शिशुरिव शिशुकः । शिशुवच्चपलमत्स्यनामनी अ.वि.१.१२.१८; {shi shu ka ni byis pa dang /} /{byis pa gsod dang byis pa'i tshig//} श्री. को.१६९ख २. शिशुमारः प्र.को.१५.
byis pa'i skye bo
= {so so'i skye bo} बालजनः, पृथग्जनः — {byis pa'i skye bos sbyar ba'i nyes byas dang du blang ba} बालजनदुष्कृतस्थिरः शि.स.१७ख/१७; {byis pa'i skye bo rnams kyi sems brtan par bya ba'i don du'o//} बालजनानां चित्तस्थिरीकरणार्थम् वि.प्र.४५ख/४.४७.
byis pa'i grwa khang
दारकशाला — {de nas khye'u chos skyong byis pa'i grwa khang na 'dug pas thos nas ngus te} ततो दारकशालावस्थितो धर्मपालः कुमारः श्रुत्वा रोदितुं प्रवृत्तः अ.श.९२ख/८३.
byis pa'i dus
बाल्यम् — {byis pa'i dus na myong ba de ni rjes dran bzhin//} बाल्येऽनुभूतमिव तत्समनुस्मरामि जा.मा.१७क/१८.
byis pa'i gdon
बालग्रहः, बालोपघातकग्रहविशेषः — {byis pa'i gdon dang mi sdug gzugs/} /{byis pa rnams la gnod byed pa//} बालग्रहविरूपाश्च बालकानां प्रपीडना । म.मू.२४८ख/२८१.
byis pa'i nang na 'dug pa
वि. बालमध्यगतः — {byis pa'i nang na 'dug pa}…{ni bde 'gro'i lam yang rnam par sbyang bar mi nus na} बालमध्यगतेन…न शक्यं सुगतिपन्थानमपि विशोधयितुम् रा.प.२५०ख/१५२.
byis pa'i rnal 'byor pa
बालयोगी— {byis pa'i rnal 'byor pa dman pa rnams kyi bsgom pa'i don du'o zhes pa rnam par rtog pa'i sgom pa'i nges pa'o//} बालयोगिनां मन्दानां भावनार्थमिति विकल्पभावनानियमः वि.प्र.८७ख/४.२३२.
byis pa'i spyod pa
शिशुचेष्टितम् — {de bas bdag ni bstod do zhes/} /{rang gi dga' ba skye 'gyur ba/} /{de yang de ltar mi 'thad pas/} /{byis pa'i spyod pa kho nar zad//} तस्मादहं स्तुतोऽस्मीति प्रीतिरात्मनि जायते । तत्राप्येवमसम्बन्धात् केवलं शिशुचेष्टितम् ।। बो.अ.१८ख/६.९७; लोकचरितम् — {de bas byis pa'i spyod pas chog/} /{bdag gis mkhas pa'i rjes bsnyags te//} तेनालं लोकचरितैः पण्डिताननुयाम्यहम् । बो.अ.३०ख/८.१८५.
byis pa'i spyod yul ma yin pa
वि. अबालगोचरः लो.को.१६५३.
byis pa'i byang chub sems dpa'
बालबोधिसत्त्वः — {sems de skyes pas byang chub sems dpa' byis pa'i byang chub sems dpa' so so'i skye bo'i sa las 'das pa yin} तस्य च चित्तस्योत्पादाद् बोधिसत्त्वोऽतिक्रान्तो भवति बालबोधिसत्त्वपृथग्जनभूमिम् बो.भू.१६८ख/२२३.
byis pa'i blo
बालबुद्धिः लो.को.१६५३; द्र. {byis pa'i blo can/}
byis pa'i blo can
वि. बालबुद्धिः — {'dod pa 'di dag ni mi rtag pa}…{byis pa'i blo can rnams kyis 'dod par bya ba} अनित्याः खल्वेते कामाः…अभिलिखिता बालबुद्धिभिः ल.वि.१०६क/१५३.
byis pa'i blo'i 'jug pa
बालबुद्धिप्रचारः लो.को.१६५३.
byis pa'i smra ba
बालप्रलापः — {'di ltar gyi na byis pa'i smra ba ston te} अथ यावदेव यत्किंचिद्बालप्रलापं देशयति ल.अ.१२४क/७०; द्र. {byis pa rnams kyis brjod pa/}
byis pa'i rtsed mo
बालक्रीडनकम् — {'o na tha dad 'gyur zhe na/} {'di ni byis pa'i rtsed mor 'gyur//} भेदस्तर्हि भवत्वेतद्बालक्रीडनकं भवेत् । प्र.अ.१३४ख/४७९.
वि. बालजातिकः — {ma 'ongs pa yi dus na ni/} /{byis pa'i rang bzhin gzegs zan 'byung /} भविष्यन्त्यनागते काले कणभुग्बालजातिकाः । ल. अ.१७९क/१४३; द्र. {byis pa'i rang bzhin can/}
byis pa'i rang bzhin can
वि. बालजातीयः — {de nyid skyes bu byis pa'i rang bzhin can shes rab 'chal pa'i rang bzhin can gyis yongs su longs spyod par bsams te} तदेव बालजातीयो दुष्प्रज्ञजातीयः पुरुषः परिभोक्तव्यं मन्येत अ.सा.१३४क/७७.
byis pa'i lam
बालपथः म.व्यु.६४९० (९३क).
byis pa'i shes pa
बालविज्ञानम्— {byis dang lkugs sogs blo 'dra ba/} /{zhes bya ba ni byis pa'i shes pa dang 'dra zhing lkugs pa la sogs pa'i shes pa dang 'dra'o//} बालमूकादिविज्ञानसदृशमिति बालविज्ञानसदृशम्, मूकादिविज्ञानसदृशम् त.प.१२ख/४७०.
byis par gyur pa
वि. बालजातीयः — {gzhon nu 'di dag ni g}.{yo zhing rgod de byis par gyur pas} कुमारकाश्चपलाश्चञ्चला बालजातीयाश्च स.पु.२९ख/५२.
byis pas kun brtags pa
वि. बालपरिकल्पितः — {rdza ma la sogs pa'i chos byis pas kun btags pa lus su ma red pa rnams ni med pa yin te} न सन्ति घटादयो धर्मा बालपरिकल्पिता अलब्धशरीराः ल.अ.६३क/८.
byis rtsed
बालक्रीडा — {des na goms pa dor ba nyid dge ste/} {byis rtsed goms pa bzhin no//} ततोऽभ्यासपरित्याग एव ज्यायान् । बालक्रीडाभ्यासवत् प्र.अ.१११ख/११९.
byu ru
विद्रुमः — {byu ru bzhin du rab 'bar shing dag gi/} /{lcags kyi tsher ma 'bar zhing rtsub pa las//} तीक्ष्णायसज्वलितकण्टककर्कशेषु तप्तेषु विद्रुमनिभेष्वपरे द्रुमेषु । जा.मा.१७६ख/२०४; प्रबालः — {byu ru'i 'khri shing rwa co dang /} /{rin chen bkra ba'i pags pas rgyas/} /{ngo mtshar bdud rtsi'i chu gter gyi/} /{rba rlabs de yi 'od zer mdzes//} प्रबालवल्लिशृङ्गस्य चित्ररत्नचितत्वचः । तस्याऽऽश्चर्यसुधाम्भोधिलहरी रुरुचे रुचिः ।। अ.क.२५५ख/३०.७; प्रबाडः म.व्यु.५९४७ (८५ख).
• क्रि. ( {'byug} इत्यस्या भवि.) अनुलेपयेत् — {de nas me tog phreng ba dang /} /{dri sogs rang gi lus la byug//} ततः स्रग्गन्धगन्धादिना स्वकायमनुलेपयेत् स.दु.११३क/१८२; • = {byug pa/}
byug pa
• सं. १. उपलेपः — {lci ba'i byug pas bskus par btsem mo//} दत्तगोमयोपलेपे सेवनम् वि.सू.६९ख/८६; चर्चा — {dri bzhon dal bu 'gyur byed de/} /{zla ba dag kyang me ru 'gyur/} /{tsan dan byug pa lhung ba yang /} /{mtshon lhung 'khyams pa rnams la 'o//} मन्दो गन्धवहः क्षारो वह्निरिन्दुश्च जायते । चर्चाचन्दनपातश्च शस्त्रपातः प्रवासिनाम् ।। का.आ.३२५ख/२.१०३; विलेपनम् — {de la lha'i me tog dang}…{lha'i byug pa dang}…{lha'i mchod pa rnam pa mang po dag gis bkur stir bgyis pa dang} एनां च दिव्याभिः पुष्प…विलेपन…बहुविधाभिश्च पूजाभिः सत्कुर्यात् अ.सा.५०क/२८; उपलेपनम् म.व्यु.६११६ (८७ख); म्रक्षणम् — {'bru mar gyis kyang byug pa spang //} म्रक्षणं वर्जयेत्तैलम् ल.अ.१५७क/१०४; कार्षी — {lci ba sar pas byug pa bya ba dang} सुकुमारीगोमयकार्षा(? र्षी)प्रदान(म्) वि.सू.५८ख/७४; {lci ba 'jam po'i byug pas byug go//} सुकुमार्याश्च गोमयकार्षा(?र्षी)प्रदानम् वि.सू.९५ख/११५; पुस्तम् — {byug pa zhal ba la sogs las//} पुस्तं लेप्यादिकर्मणि अ.को.२०४क/२.१०.२८; पुस्त्यते आद्रियत इति पुस्तम् । पुस्त आदरानादरयोः अ.वि.२.१०.२८ २. परिमलः — {rnam pa de lta bu'i dri'i byug pa gang la yod pa de la de skad ces bya ste} तथाविधा गन्धाः परिमला येषां ते तथा बो.प.६१ख/२६ ३. मार्जनम् — {chus byug go//} मार्जनमुदकेन वि.सू.७क/७; अनुपरिमार्जनम् — {chus brlan pas lus kyang byug go//} गात्रस्योदकदिग्धेनानुपरिमार्जनम् वि.सू.९५ख/११५; • पा. अनुलेपनम् — {nad de dag thams cad zhi bar bya ba yang shes te/} {'di ltar snum par bya ba yang rab tu shes so//}…{byug pa dang} तेषां च सर्वव्याधीनां प्रशमं प्रजानामि—यदुत स्नेहनं प्रजानामि…अनुलेपनम् ग.व्यू.२०क/११७.
byug pa skud pa
लेपदानम् — {tsan+dan dang gur gum gyi byug pa skud pa} चन्दनकुङ्कुमसेकदान(म्) वि.सू.६३क/७९.
byug pa bya ba
कार्षी प्रदानम् — {lci ba sar pas byug pa bya ba dang} सुकुमारी गोमयकार्षा(?र्षी) प्रदान(म्) वि.सू.५८ख/७४.
byug pa mdzad
क्रि. १. सम्प्रमार्जयति स्म — {byang chub sems dpa' rdo rje snying po'i mgo la byug pa mdzad do//} वज्रगर्भस्य बोधिसत्त्वस्य शीर्षं सम्प्रमार्जयन्ति स्म द.भू.१६९ख/३ २. सम्प्रमार्जयति लो.को.१६५४.
byug par bgyi
क्रि. अनुलेपयामि — {dri mchog rnams kyis thub dbang kun gyi sku/}…{de dag byug par bgyi} गन्धोत्तमैस्ताननुलेपयामि…सर्वमुनीन्द्रकायान् बो.अ.४क/२.१४.
byug par bya
लेपनम् — {'chag sa de nyid du lci ba dang sas byug par bya'o//} गोमयमृदा तत्रैव चंक्रमे लेपनम् वि.सू.७३क/९०.
गन्तृव्यपदेशः — {byug ris ston pa dang ma byin pa la sbyin du 'jug pa ma gtogs so/} उत्सृज्य गन्तृव्यपदेशमदत्तदापनम् वि.सू.४८क/६१.
byugs
• क्रि. ( {'byug} इत्यस्या भूत., विधौ) १. प्रमार्ष्टि स्म — {byang chub sems dpas lag pa g}.{yas pas mgo la byugs pa} बोधिसत्त्वो दक्षिणेन पाणिना शीर्षं प्रमार्ष्टि स्म ल.वि.१५५क/२३२ २. लेपयेत् — {klu 'dul bar byed pa'i khu bas ni byugs/} {glang po che'i chang gis ni mgo bo byugs} नागदमरकरसेन लेपयेत् । हस्तिमदेन शिरो लेपयेत् हे.त.३ख/६ ३. लिम्पति — {chags pa med kyang khyod kyi gzugs/} /{su zhig chags par mi bgyid lags/} /{byugs pa med kyang khyod kyi spyan/} /{kye ma dga' bas byugs pa lags//} अस्पृहस्यापि ते मूर्त्तिः कुरुते कस्य न स्पृहाम् । निर्लेपस्यापि ते दृष्टिरहो हर्षेण लिम्पति ।। अ.क.१७४ख/१९.१२७; उपलिप्यते — {mdza' ba'i snum gyis ma byugs shing /} /{yon tan srad bus ma bcings la/} /{zhe sa bla mas ma smad pa/} /{bud med rang 'dod reg pas bde//} स्नेहेन नोपलिप्यन्ते न बध्यन्ते गुणेन च । गौरवे न च सज्जन्ति स्वेच्छास्पर्शसुखाः स्त्रियः ।। अ.क.२६७क/३२.२०; • = {byugs pa/}
byugs gyur pa
वि. चर्चाचितः — {gang gi spyod pa bkra ba rnam dpyad yun ring spu long rgyas pas byugs gyur pa/} /{de dag bsngags na skye bo mig chu ldan zhing mi smra nyid du mtshungs par gyur//} चित्रं यच्चरितं विचार्य सुचिरं रोमाञ्चचर्चाचितस्तुल्यं याति जनः सबाष्पनयनस्तद्वर्णने मूकताम् ।। अ.क.२५५क/३०.१.
byugs pa
• सं. लेपः — {ji ltar bdag nyid che snying stobs/} /{rdo rje byugs pa bas kyang brtan/} /{de ltar gal te tshe gyur na/} /{srid na bsgrub byar cis mi 'gyur//} वज्रलेपादपि दृढं यथा सत्त्वं महात्मनाम् । तथा यदि भवेदायुः किमसाध्यं भवे भवेत् ।। अ.क.६३ख/६.१२०; चर्चा — {gang zhig grang la rgyun du bdag gis reg bya 'jam pa'i gos kyis g}.{yogs bya zhing /} /{gang zhig gdung la bdag gi dpal gyi dum bu bsil ba'i byugs pas byug pa bya//} शीते यस्य करोमि सन्ततमृदुस्पर्शांशुकैर्गूहनं सन्तापे रचयामि यस्य शिशिरश्रीखण्डचर्चार्चनम् । अ.क.३२८क/४१.४५; विलेपनम् — {de yi lus ni lang tsho yis/} /{brgyan cing rjes su chags pas byugs/} /{mdzes sdug gos dang ldan pa yis/} /{sems med rnams kyang chags par gyur//} यौवनाभरणैरङ्गैरनुरागविलेपनैः । लावण्यवसनैस्तासां कामोऽभूदप्यचेतसाम् ।। अ.क.२२९ख/२५.५५; म्रक्षणम् — {'bru mar gyis kyang byugs pa spang //} म्रक्षणं वर्जयेत्तैलम् शि.स.७५ख/७४; • भू.का.कृ. लिप्तः — {rdo thal gyis byugs shing} सुधया लिप्ता वि.व.२१२क/१.८७; {mi gtsang ba yis lus byugs pa'i//} अशुचिलिप्ताङ्गः अ.क.२५७क/९३.९२; चर्चितः — {ded dpon rang nyid mngon phyogs te/} /{dran pa tsam gyis phan mdzad pa/} /{ston pa'i sku la tsan dan gyis/} /{gus pa yis ni byugs pa byas/} भक्त्या स्वयं समभ्येत्य स्मृतिमात्रोपकारिणः । शास्तुः सार्थपतिश्चक्रे वपुश्चन्दनचर्चितम् ।। अ.क.१९१क/८१.१९; उपलिप्तः — {sa gzhi bstar ba spos kyis byugs pa der//} गन्धोपलिप्तेषु च कुट्टिमेषु बो.अ.४ख/२.१७; अक्तः — {de nas thams cad 'gro tshe lhas byin gyis/} /{cod pan la chags pad+ma rA ga che/} /{mkha' mchog 'od kyis 'dab gsar ldan byed pa/} /{khrag gis byugs 'dra sha 'dod khra yis khyer//} व्रजत्सु सर्वेष्वथ देवदत्तः किरीटसक्तं पृथुपद्मरागम् । जहार रक्ताक्तमिवाऽऽमिषार्थी श्येनः प्रभापल्लविताम्बराग्रम् ।। अ.क.१९९ख/२२.७०; उक्षितः — {'di mthong nyid ni bsngags par 'os/} /{de yang rjes su 'dzin pa 'di/} /{mu tig 'khri shing gdung sel la/} /{tsan dan gyis kyang byugs sam ci//} श्लाघ्यं दर्शनमेवेदं तत्राप्ययमनुग्रहः । मुक्तालतास्तापहराः किं पुनश्चन्दनोक्षिताः ।। अ.क.६७ख/६.१६८; दिग्धः — {de nas rngon pa 'ongs pas kyang /} /{zhags par ri dwags med mthong nas/} /{khro bas long bas rang sangs rgyas/} /{dug gis byugs pa'i mda' yis bsad//} लुब्धकोऽपि ततोऽभ्येत्य पाशानालोक्य निर्मृगान् । प्रत्येकबुद्धं क्रोधान्धो विषदिग्धेषुणाऽवधीत् ।। अ.क.३२३क/४०.१८६; संसृष्टः— {lus gur gum dang ta ma la'i lo ma dang spr}-{i ka la sogs pas byugs pa} कुङ्कुमतमालपत्रस्पृक्कादिसंसृष्टगात्राः अ.श.१२५क/११५; • पा. विच्छुरितः, समाधिविशेषः — {gang gi tshe byang chub sems dpa' sems dpa' chen po kun tu bzang po byugs pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin la zhugs pa} यदा समन्तभद्रो (बोधिसत्त्वो महासत्त्वः) विच्छुरितं नाम समाधिं समापेदे का.व्यू.२४४ख/३०६.
byugs pa byas
क्रि. चक्रे चर्चितम् — {ded dpon rang nyid mngon phyogs te/} /{dran pa tsam gyis phan mdzad pa/} /{ston pa'i sku la tsan dan gyis/} /{gus pa yis ni byugs pa byas/} भक्त्या स्वयं समभ्येत्य स्मृतिमात्रोपकारिणः । शास्तुः सार्थपतिश्चक्रे वपुश्चन्दनचर्चितम् ।। अ.क.१९१क/८१.१९.
byugs pa med pa
वि. निर्लेपः — {chags pa med kyang khyod kyi gzugs/} /{su zhig chags par mi bgyid lags/} /{byugs pa med kyang khyod kyi spyan/} /{kye ma dga' bas byugs pa lags//} अस्पृहस्यापि ते मूर्त्तिः कुरुते कस्य न स्पृहाम् । निर्लेपस्यापि ते दृष्टिरहो हर्षेण लिम्पति ।। अ.क.१७४ख/१९.१२७.
byugs par gyur pa
= {byugs gyur pa/}
byung
= {byung ba/} {byung ste/} {o nas} उत्तीर्य — {bcom ldan 'das rgya mtsho'i klu'i rgyal po'i gnas nas}… {byung nas} भगवान् किल सागरनागराजभवनादुत्तीर्य ल.अ.५६क/१; निर्गम्य — {pho brang dam pa'i nang nas byung ste} पुरवरान्निर्गम्य जा.मा.१५४क/१७७; अभ्युद्गत्य — {mtsho nas byung nas rngon pa la 'khyud de} ह्रदादभ्युद्गत्य तं लुब्धकं परिष्वक्तवान् वि.व.२०५ख/१.७९; भूत्वा — {de lta bas na dge slong dag mig ni ma byung ba las 'byung zhing byung nas kyang slar 'jig par 'gyur ro//} इति हि भिक्षवश्चक्षुरभूत्वा भवति भूत्वा च प्रतिगच्छति अभि.भा.२४१ख/८१३; निश्चरित्वा — {de'i tshe sems can dmyal ba chen po mnar med par 'od zer byung ngo //} {byung nas} तदा अवीचौ महानरके रश्मयो निश्चरन्ति स्म । निश्चरित्वा का.व्यू.२०३ख/२६०; निश्चर्य — {'od de byung nas} स रश्मि निश्चर्य म.व्यु.६२९४ (८९ख).
byung gyur
= {byung bar gyur/}
byung gyur pa
= {byung bar gyur/}
byung rgyal
= {byung rgyal ba/}
byung rgyal du brjod pa
वि. सम्भिन्नप्रलापी — {rigs kyi bu nga'i yul na gnas pa'i sems can 'di dag kyang phal cher srog gcod pa byed pa}…{byung rgyal du brjod pa}…{mi dge ba'i las kyi bya ba sna tshogs dang ldan pa dag ste} इमे च कुलपुत्र मद्विषयवासिनः सत्त्वाः यद्भूयसा प्राणातिपातिनः… सम्भिन्नप्रलापिनः… विविधाकुशलकर्मक्रियापरिगताः ग.व्यू.२६क/१२३.
byung rgyal ba
वि. प्रगल्भः — {sdig can khyod ni bya rog byung rgyal ba ltar mu cor smra ba'o//} मुखरस्त्वं पापीयान्वायस इव प्रगल्भः । ल.वि.१६१ख/२४३.
byung mtha'
वृत्तान्तः — {mya ngan me ni 'bar ba yis/} /{khyab cing cho nge 'don pa de/} /{'du shes rnyed pas bu sring dag/} /{byin par gyur ba'i byung mtha' thos//} सा लब्धसंज्ञा दीप्तेन व्याप्ता शोककृशानुना । शिशुप्रदानवृत्तान्तं श्रुत्वैवाभूत्प्रलापिनी ।। अ.क.२०६क/२३.३५; {de la byung ba'i mtha' bshad nas/} /{klu ni mya ngan gyis 'khrugs pas/} /{dpung pa blangs nas 'dab chags kyi/} /{gang zag la ni smad bcas smras//} तस्मै निवेद्य वृत्तान्तं नागः शोकविशृङ्खलः । बभाषे भुजमुत्क्षिप्य साक्षेपः पक्षिपुद्गलम् ।। अ.क.३११क/१०८.१७७; द्र. {byung tshul/}
byung nas gnas pa
क्रि. संवृत्तस्तिष्ठति — {dus ji srid du 'jig rten byung nas gnas pa}…{dus ji srid du 'jig rten 'jig par gnas pa} यावत्कालं च लोकः संवृत्तस्तिष्ठति…यावत्कालं च लोको विवृत्तस्तिष्ठति द. भू.२४२क/४४.
byung ba
• क्रि. १. ( {'byung ba} इत्यस्या भूत.) अभवत् — {de nas bzung ste chos kyi ni/} /{dga' ston 'jig rten 'di ru byung //} तदाप्रभृति धर्मस्य लोकेऽस्मिन्नुत्सवोऽभवत् ।। का.आ.३२०क/१.५३; {bA rA Na sI dag tu sngon/} /{khyim bdag mdza' bo zhes pa byung //} वाराणस्यां गृहपतिर्मैत्रो नाम पुराऽभवत् । अ.क.२४३ख/९२.१०; अभूत् — {der ni sa bdag}…/{gser gyi gtsug phud ces grags byung //} तत्राभूद् भूपतिः…हेमचूड इति श्रुतः ।। अ.क.२०क/३.५; प्रादुरभूत् — {rgun chang gi gtam gyi skabs gleng bslang ba'i tshe mdun gyi nam mkha' la byung ste 'dug par gyur to//} सुरासवशीधुमैरेयमधुकथासु पुरतोऽन्तरिक्षे प्रादुरभूत् जा.मा.९१ख/१०५; बभूव — {grong du char med mu ge dang /} /{yams kyi nye bar 'tshe ba byung //} बभूवावृष्टिदुर्भिक्षमरकोपप्लवः पुरे ।। अ.क.२९क/३.११८; उदपादि — {ston pa 'od srung zhes bya ba 'jig rten du byung ste} काश्यपो नाम सम्यक्संबुद्धो लोके उदपादि वि.व.१५०क/१.३८; आसीत् — {mkhas pa skye dgu'i bdag byung ste/} /{rje bo nus pa 'dzin yang de//} दक्षः प्रजापतिश्चाऽऽसीत् स्वामी शक्तिधरश्च सः ।। का.आ.३३२ख/२.३१८; प्रससार— {de nas ri dang bcas pa'i sa chen g}.{yos/} /{rgya mtsho'i rlabs kyang dus las 'das te byung //} ततश्चकम्पे सधराधरा धरा व्यतीत्य वेलां प्रससार सागरः । जा.मा.१३क/१३; निश्चचार — {bcom ldan 'das shAkya thub pa'i mdzod spu nas 'od zer}…{byung ste} भगवतः शाक्यमुनेः ऊर्णाकोशान्महारश्मिर्निश्चचार म.मू.२४५क/२७६; निःसरति स्म — {de'i tshe bcom ldan 'das kyi zhal gyi sgo nas 'od zer kha dog sna tshogs byung ba} तदा भगवतो मुखद्वारान्नानावर्णा अनेकरश्मयो निःसरन्ति स्म का.व्यू.२०७ख/२६५; निश्चरति स्म— {ta zhes brjod pa dang de bzhin nyid ni 'dres pa med ces bya ba'i sgra byung ngo //} तकारे तथतासम्भेदशब्दः…निश्चरति स्म ल.वि.६७ख/८९ २. प्रादुर्भवति— {khe'u des gang dang gang du rkang pa bzhag pa de dang der pad ma dag byung ngo //} यत्र यत्र स दारकः पादौ स्थापयति, तत्र तत्र पद्मानि प्रादुर्भवन्ति अ.श.६४क/५६; सम्भवति — {dper na sbrul 'khyil gnas skabs na/} /{ldog cing de ma thag tu ni/} /{drang po'i gnas skabs byung na yang //} यथाऽहेः कुण्डलावस्था व्यपैति तदनन्तरम् । सम्भवत्यार्जवावस्था त.स.१०क/१२१; प्रजायते — {de nyid kyi phyir mtshe ma las gang phyis byung ba de ni nu bo zhes bya'o/} /{gang sngar byung ba de ni phu bo zhes bya'o//} अत एव यमलयोर्यः पश्चात् प्रजायते स कनीयानुच्यते, यः पूर्वं स ज्यायानिति अभि.भा.११९क/४२२; आपद्यते— {da ltar byung ba'i dus la brten nas nyes pa byung ba gang yin pa de yang chos bzhin du phyir 'chos pa} प्रत्युत्पन्नेऽप्यध्वनि यामापत्तिमापद्यते तामपि यथाधर्मं प्रतिकरोति बो.भू.७७क/९९; उपयाति — {de nas tsan dan}…{grong khyer gyi dus ston myong bar bya ba'i phyir rgyal po'i pho brang nas phyi rol tu byung ngo //} ततश्चन्दनः…राजकुलाद् बहिरुपयाति नगरपर्व प्रत्यनुभवितुम् अ.श.६४क/५६; वाति — {'di'i kha nas uta pa la'i dri byung la} अस्य मुखान्नीलोत्पलगन्धो वाति अ.श.१६९ख/१५७; • सं. १. भवः — {rnam pa 'di 'dra'i shes pa ni/} /{dran yin de yang myong las byung //} स्मृतिश्चेदृग्विधं ज्ञानं तस्याश्चानुभवाद् भवः । प्र.वा.१३२ख/२.३७४; सम्भवः— {ji ltar sgra brnyan gyi ni sgra/} /{gzhan gyi rnam rig las byung ba//} प्रतिश्रुत्कारुतं यद्वत् परविज्ञप्तिसम्भवम् । र.वि.१२६क/११०; {sna tshogs rkyen las byung ba yi/} /{sgyu ma de yang sna tshogs nyid//} साऽपि नानाविधा माया नानाप्रत्ययसम्भवा । बो.अ.३१क/९.१२; प्रभवः — {de las byung ba phung po dang khams dang skye mched} तत्प्रभवस्य स्कन्धधात्वायतनस्य र.व्या.९८ख/४५; {sprul pa'i sangs rgyas thams cad ni las las byung ba ma yin te} सर्वे हि निर्मितबुद्धा न कर्मप्रभवाः ल.अ.१५२क/९८; उद्भवः — {srog chags bsad las byung ba'i sha/} /{'di la bdag gis ji ltar sbyin//} कथमस्मै प्रयच्छामि मांसं प्राणिवधोद्भवम् ।। अ.क.२५क/३.६७; {der ni rigs lnga las byung ba'i/} /{rig ma bzang mo rnam par gzhug//} विद्या तत्र प्रवेष्टव्या दिव्या पञ्चकुलोद्भवा ।। हे.त.११ख/३४; उत्पत्तिः — {de las byung ba'i mtshan nyid kyi 'brel pa} तदुत्पत्तिलक्षणसम्बन्धः त.प.४५क/५३९; उत्पादः — {de nas rgyal po nor gyi bdag pos sangs rgyas byung bar thos nas} अथ खलु राजा धनपतिर्बुद्धोत्पादश्रवणेन ग.व्यू.२४४ख/३२७; उत्थानम् — {de las gzhan las byung zhes bya ba ni/} {glang po che dang rta dang shing rta la sogs pa de las gzhan ni de las gzhan no/} /{de las byung ba gang la yod pa zhes tshig rnam par sbyar ro//} तदन्योत्थेति । तस्माद् गजतुरगस्यन्दनादेरन्यस्तदन्यः, उत्थानं यस्या इति विग्रहः त.प.२७५ख/२६५ २. वृत्तिः — {rtsod pa byung ba spyod pa la mkhas pa'o//} कुशलस्याधिकरणवृत्तेऽध्याचारे च वि.सू.९०क/१०८; आपातः — {bar chad byung ba'i bdag}(?{dbang} ){nyid kyis kyang ngo //} अन्तरायापातवशतया च वि.सू.५०ख/६४; • वि. भवः — {brda las byung ba ni brda yis byas pa'o//} सङ्केते भवाः साङ्केतिकाः त.प.३५५ख/४३०; {dus las byung bas na rnam par grol ba dus dang sbyor ba zhes kyang bya'o//} समये भवा सामयिकी विमुक्तिरित्युच्यते अभि.स्फु.२१९क/९९८; {rnam grangs las byung bas na rnam grangs pa ste} पर्याये भवं पार्यायिकम् अभि.स्फु.१९५क/९५७; • भू.का.कृ. १. सम्भूतः— {skyes bu 'dod tsam las byung ba'i/} /{brda ni 'ba' zhig las kyang ni/} /{tha snyad kyang ni rigs yin te//} नरेच्छामात्रसम्भूतसङ्केतादपि केवलात् । युज्यते व्यवहारश्च त.स.९७क/८६४; {rnam par rig byed dang ting nge 'dzin las byung ba'i gzugs dge ba dang mi dge ba ni rnam par rig byed ma yin pa'o//} विज्ञप्तिसमाधिसम्भूतं कुशलाकुशलं रूपमविज्ञप्तिः अभि.भा.३१ख/३९; {rnam brtags zhing las byung ba yi/} /{bsam gtan rnal 'byor pa yi zas//} विकल्पक्षेत्रसम्भूतध्यानाहारा हि योगिनः ।। बो.अ.३४ख/९.९३; उद्भूतः — {nag pa'i shes pas de byung ba'i/} /{shes pa'i gzung bya rtogs byed min//} चैत्रज्ञानं तदुद्भूतज्ञानांशग्राह्यबोधकम् । त.स.७५ख/७०५; समुद्भूतः — {lo ma ral gri lta bu'i nags byung ba dag su yis byas} असिपत्रवनसमुद्भूतानि वा केन कृतानि बो.प.८९क/५१; {spyi bo phug pa las byung ba/} /{rang gi khrag ni 'thung du bcug//} शिरावेधसमुद्भूतं पायिता निजशोणितम् ।। अ.क.२६५क/३२.११; प्रादुर्भूतः — {mdang sum de lta bu'i dge ba'i ltas de dag byung ste} अद्य रात्रावीदृशानि शुभनिमित्तानि प्रादुर्भूतानि सु.प्र.५२ख/१०४; {da ltar byung ba'i rnam par rtog pa'i dmigs pa'i dngos po byung ba} प्रत्युत्पन्नं पुनर्विकल्पालम्बनं वस्तु प्रादुर्भूतम् बो.भू.२९ख/३६; जातः — {byung ba ni skyes pa'o//} जाताः उत्पन्नाः त.प.३१क/५०९; निर्जातः — {mthong byed snang las byung ba na/} /{snang ba ci yi rgyu las 'byung //} पश्यको दृश्यनिर्जातो दृश्यं किं हेतुसम्भवम् ।। ल.अ.१८७क/१५८; अभिजातः — {gzhan la brtse zhing dul ba las byung ba'i/} /{byin las gzhan pa'i mngon mtho'i thabs gang yod//} परानुकम्पाविनयाभिजाताद् दानात्परः कोऽभ्युदयाभ्युपायः । जा.मा.१४क/१४; सञ्जातः — {hUM gi sa bon las byung ba/} /{gtsug tor rgyal mtshan de bzhin gshegs//} हुँकारबीजसञ्जातो ध्वजोष्णीषस्तथागतः । स.दु.१०९क/१६६; उत्पन्नः — {gang zhig byung ba dag las yongs su nyams par mi 'gyur ba de ni mi g}.{yo ba'i chos can no//} यो न कुप्यति उत्पन्नेभ्यो न परिहीयते सोऽकोप्यधर्मा अभि.स्फु.२२०क/९९९; {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa rdo rje mthu bo che'i dpal zhes bya ba byung ste} तस्यानन्तरं वज्रनारायणकेतुर्नाम तथागत उत्पन्नः ग.व्यू.१२९ख/२१६; समुत्पन्नः — {de la sdug bsngal thams cad ni sngon gyi rgyu las byung ba dang da ltar gyi rkyen las byung ba'o//} तत्र सर्वदुःखं यत् पूर्वहेतुसमुत्पन्नं वर्तमानप्रत्ययसमुत्पन्नञ्च बो.भू.१३०ख/१६८; उपपन्नः— {'gags ma thag pa'i yid ni mjug thogs su byung ba'i yid kyi rnam par shes pas}… {rnam par shes so//} समनन्तरनिरुद्धं हि मनोऽनन्तरोपपन्नेन मनोविज्ञानेन विज्ञायते अभि.स्फु.३१२ख/११९०; जनितः — {'o na de lta na lus kyi yan lag tshang ba dang ma tshang ba las byung ba'i rnam par rtog pa de dag tha dad par 'gyur te} एवं तर्हि विकलाविकलाङ्गदेहजनितयोर्विशेषेण भवितव्यम् त.प.९४ख/६४२; प्रसूतः — {ji ltar rgyu'i rdzas las byung ba'i dbyig pa la sogs pa'i 'bras bu'i rgyun} यथा मूलद्रव्यप्रसूतस्य हिरण्यादेः फलप्रबन्धस्य त.प.८९क/६३१; उदितः — {chos thams cad yang dag pa ma yin par rnam par rtog pa las byung ba} सर्वधर्मानभूतविकल्पोदितान् ल.अ.१४५क/९२; भूतः — {rkyen gyis byung dang ma byung min/} /{rkyen rnams yod pa ma yin te//} न भूतं नापि चाभूतं प्रत्ययैर्न च प्रत्ययाः । ल.अ.१७९क/१४४; आरब्धः — {skyon med rgyu las byung ba ni/} /{'jig rten 'dod pa'i tshad ma yin//} अदुष्टकारणारब्धं प्रमाणं लोकसम्मतम् ।। प्र.अ.१८ख/२१; प्रवृत्तः — {blo gros chen po bstan pa ni byis pa'i bsam pa la yod pa'i lta bar byung ba yin te} देशना पुनर्महामते बालाशयगतदृष्टिप्रवृत्ता ल.अ.९२ख/३९; कृतः — {lta ba las byung ba'i bcings pa} दृष्टिकृतबन्धनम् द.भू.२०१क/२२ २. आगतः — {rig byed las byung ba ni rig byed can te} वेदादागतं वैदिकम् त.प.१३४ख/७१९; समागतः — {de tshe sangs rgyas lha yi phyag/} /{thams cad zhing nas byung ba yis//} तदा बुद्धकरादित्याः सर्वक्षेत्राः समागताः । ल.अ.९४ख/४१; आयातः — {de dang 'brel pa'i rtags mthong ba'i sgo nas byung ba'i rtags las byung ba'i shes pa} तत्प्रतिबद्धलिङ्गदर्शनद्वारायातं लिङ्गिज्ञानम् त.प.२३४ख/९३९ ३. निर्यातः — {chos kyi sku mi shigs shing brtan pa dang ldan pa'i dbyings las byung ba} धर्मकायाभेद्यसारवतीधातुनिर्याताम् ग.व्यू.१८०क/२६५; {gang gi tshe khang mig gi nang nas dud pa'i tshogs chen po byung bar mthong ba} यदा विशिष्टं धूमकलापं निर्यान्तमपवरकात् पश्यति न्या.टी.५६ख/१३१; अभिनिर्यातः — {byang chub sems dpa' kun tu bzang po'i spyod pa dang smon lam gyis byung ba} समन्तभद्रबोधिसत्त्वचर्याप्रणिधानाभिनिर्यातैः ग.व्यू.२७६ख/३; निर्गतः — {de sgo phye nas byung ste} स द्वाराण्युद्घाट्य निर्गतः वि.व.१८९ख/१.६३; {rang gi lus las byung ba'i skud pa rnams kyis bdag nyid 'ching bar byed pa dar gyi srin bu ji bzhin nyid do//} कोशकीटो यथैवात्मानं गुणैः स्वतनुनिर्गतैस्तन्तुभिर्बध्नाति वि.प्र.२६८क/२.८५; बो.अ.१५ख/८.५८; विनिर्गतः — {de kun snang ba mtha' yas kyi/} /{bde ba can nas byung ba 'o//} सर्वे ते ह्यमिताभस्य सुखावत्या विनिर्गताः ।। ल.अ.१६४क/११६; निःसृतः — {rtsig sogs las byung tshig rnams ni/} /{yid ches pas bstan mi 'gyur ro//} कुड्यादिनिःसृतानां च न स्यादाप्तोपदिष्टता । त.स.११८क/१०२०; विनिःसृतः — {so dang 'gram pa dang rkan dang lce dang mchu sbyar ba las byung ba} दन्तहनुतालुजिह्वौष्ठपुटविनिःसृत(–) ल.अ.११६ख/६३ ४. उद्गतः — {zas kyi dus su rtsod pa 'di/} /{khyed cag rnams la ci slad byung //} भक्तकाले कलिः कस्माद्युष्माकमयमुद्गतः ।। अ.क.१३६ख/६७.३०; {blangs pa'i skyon las dus su bral gyur cing/} /{slar yang phul bas slar yang byung bar gyur//} आदानदोषाद्विरतानि काले पुनः प्रदानात्पुनरुद्गतानि ।। अ.क.१५०ख/६८.१०८; समुद्गतः — {'jig rten mgon po khyod byung bas/} /{mi khom rnams ni stongs par 'gyur//} भविष्यन्त्यक्षणा शून्या त्वयि नाथे समुद्गते । ल.वि.१७२क/२५९; उत्तीर्णः — {de nas rgyal po ji skad ston pa'i rim pa bzhin du khrus la chas te khrag gis gang ba'i rdzing bur zhugs nas byung ba dang} ततो राजा यथानिर्दिष्टेन क्रमेण स्नानप्रयतो रुधिरपूर्णां पुष्करिणीमवतीर्णोत्तीर्णः वि.व.२१२ख/१.८७; उन्मग्नः — {phung po lnga byung nas lam gyi rgyud lngar rim gyis dengs par 'gyur ro//} उन्मग्नं स्कन्धपञ्चकं गतिपञ्चकेऽनुपूर्वं म्लायति द.भू.२२०क/३१; व्युत्थितः — {des de rnams khyer te mtsho de nas byung ngo //} स तान्यादाय तस्माद् ह्रदाद् व्युत्थितः वि.व.२०५ख/१.८०; समुत्थितः — {chos 'di dag ni snying po med/} /{rlom sems las ni byung ba yin//} असारका इमे धर्मा मन्यनायाः समुत्थिताः । ल.अ.१५९क/१०७ ५. आपन्नः — {'das pa'i dus la brten nas nyes pa byung ba gang yin pa de des chos bzhin du phyir bcos pa} अतीतमध्वानमुपादाय यामापत्तिमापन्नः साऽनेन यथाधर्मं प्रतिकृता भवति बो.भू.७७क/९९; अध्यापन्नः — {dge slong so sor thar pa'i sdom pa la gnas pa pham pa byung ba} पाराजयिकाध्यापन्नः प्रातिमोक्षसंवरस्थो भिक्षुः बो.भू.८६क/१०९; लब्धः — {gcig pu nye du'i khyim du zan gyi phyir lo nyes byung ba'i tshe nye du rnams dang lhan cig 'brel ba'i nye bar sbyor ba gnang ba thob pas 'gro bar bya'o//} विचरेदेकाकिनी ज्ञातिगृहभुक्तिनिमित्तं दुर्भिक्षे लब्धायां ज्ञातिभिस्सार्द्धं सम्बन्धोपविचारसंवृतौ वि.सू.५०ख/६४ ६. प्रत्युपस्थितः — {de'i tshe rgyal po'i khab kyi grong khyer na klu'i rgyal po ri bo dang yid 'ong gnyis phrad pa zhes bya ba'i dus ston byung ste} तेन खलु समयेन राजगृहे नगरे गिरिवल्गुसमागमो नाम पर्व प्रत्युपस्थितम् अ.श.२००क/१८५ ७. उद्धृतः — {smra mkhas kyis ni bsdus rgyud kyis/} /{ji ltar rgyud chen las byung ba//} यथोद्धृतं महातन्त्रात् स्वल्पतन्त्रेण वाग्मिना । वि.प्र.१७३क/३.१७०; परिपठितः — {bstan bcos las byung ba'i sbyor ba mthong ba dmigs shing} प्रयोगाणां शास्त्रपरिपठितानां दर्शनमुपलम्भः न्या.टी.५९क/१४२; • उ.प. मयः — {sbyin byung bsod nams} दानमयं पुण्यम् र.वि.१२८क/११६; मयी — {thos pa las byung ba'i shes rab} श्रुतमयी प्रज्ञा अभि.भा.७ख/८९१; जः — {mig gi 'dus te reg pa las byung ba'i tshor ba} चक्षुःसंस्पर्शजा वेदना अभि.भा.३३क/४८; {nan tur las byung ba'i thabs} अवष्टम्भज उपायः बो.भू.१४२ख/१८३; उत्थः — {rgyu las byung ba'i yon tan gyi shes pa} हेतूत्थगुणज्ञानम् त.प.२४२क/९५४; {ji ltar gtor zan du ba dang /} /{rgyu las byung skyon sogs shes pas/} /{yul} ({yor} ) {dang me dang tshad min sogs/} /{gzhan las nges par 'gyur ba yin//} बलिभुग्धूमहेतूत्थदोषादिप्रत्ययैर्यथा । स्थाणुतेजोऽप्रमाणादि परेभ्यो व्यवसीयते ।। त.स.१०७क/९३७; जन्मा — {rnam par rtog pa rnams ni thog ma med pa'i rang gi mtshan nyid nyams su myong bas bsgos pa'i bag chags sad pa las byung ba yin no//} अनादिस्वलक्षणानुभवाहितवासनाप्रबोधजन्मानो विकल्पाः त.प.९९ख/६४८; जन्यः — {thabs mtha' yas pa las byung ba'ang /} /{ming 'brel yang dag rig pa rnams//} अनन्तोपायजन्याश्च समाख्यायोगसंविदः । त.स.५८क/५५६; वर्ती — {de phyir phul byung shes pas ni/} /{thabs kyi stobs las byung rnams kyis/} /{gang zhig dbang 'das thams cad nyid/} /{des ni lhag par shes byed nus//} तस्मादतिशयज्ञानैरुपायबलवर्त्तिभिः । सर्व एवाधिको ज्ञातुं शक्यते योऽप्यतीन्द्रियः ।। त.स.१२६क/१०८८; भावी — {ba lang la sogs pa'i sgra las byung ba'i shes pa} गवादिशब्दभावीनि विज्ञानानि त.प.१७६ख/८११; {yang na phyis kyang shes pa ni/} /{de yi stobs las byung ba yin}({min}) // अथ पश्चादपि ज्ञानं नैव तद्बलभावि तत् । त.स.९१क/८२२; भाविनी — {de'i dngos po'i stobs las byung ba} तद्बलभाविनी वा.टी.७१ख/२६; {de las byung ba zhes bya ba ni sgra las byung ba'o//} तद्भाविन्येति शब्दभाविन्या त.प.१७५क/८०९; अन्वयः — {chos mos lhag pa'i shes rab dang /} /{ting 'dzin snying rje las byung ba//} धर्माधिमुक्त्यधिप्रज्ञासमाधिकरुणान्वयः ।। र.वि.८८ख/२६; मयता — {de las byung ba'i bsam gtan gyis/} /{skye bo dgongs pa gcig bzhin gyur//} जनस्तन्मयताध्यानादेकीभावमिवाऽऽययौ ।। अ.क.७६ख/७.६४; • प्रत्ययत्वेन प्रयोगः, ठक् — {brda las byung ba} साङ्केतिकः सू.भा.१३९ख/१६; {rjes su dpag pa las byung ba} आनुमानिकः अभि.स्फु.२४१ख/१०४०; {sbyor ba las byung ba} प्रायोगिकः अभि.भा.६०ख/११०६; {sbyor ba las byung ba} प्रायोगिकी अभि.भा.१०क/८९८; {thabs las byung ba} औपयिकः त.प.२७१क/१०१०; यत् — {spyi bo las byung ba} मूर्धन्यः वि.प्र.२२२ख/२.२; {rkan las byung ba} तालव्यः वि.प्र.२२२ख/२.२; {nags tshal nas byung ba} वन्यः जा.मा.३१ख/३७; अण् — {sgra las byung ba} शाब्दः त.प.५३ख/५५८; {nor las byung ba} वासवः अ.क.१६८क/१९.५३; ठञ् — {brda las byung ba} सामयिकः त.प.१९५ख/८५५; {brda las byung ba} सामयिकी त.प.३५४ख/४२७; {rig byed las byung ba} वैदिकः त.स.७७क/७२०; ठण् — {rtags las byung ba} लैङ्गिकः त.प.३२९क/३७३; कन् — {rgyu las byung ba} हेतुकः ल.अ.१७५ख/१३७; त्यक् — {phyis byung} पाश्चात्यः त.स.१९क/२०९; इनि — {rtags las byung ba} लिङ्गी त.प.२३४ख/९३९.
byung bar
निर्गन्तुम् — {ngang pa'i rgyal po'i phrug gu ni/} /{tshang nas byung bar mi nus kyi//} राजहंसशिशुः शक्तो निर्गन्तुं न गृहादपि । त.स.१२५क/१०८१.
byung ba can
• वि. भाविकः — {rgyu mtshan gzhan las byung ba can ni rgyu mtshan gzhan las byung ba ste/} {skyes pa de 'di la yod pa'i phyir ro//} निमित्तान्तरभाविकः निमित्तान्तराद् भाव उत्पादः सोऽस्यास्तीति कृत्वा त.प.२९१क/२९४; भाविनी — {yul med par ni thog med kyi/} /{bag chags las ni byung ba can//} विषयासम्भवेऽनादिवासनामात्रभाविनी । प्र.अ.१४१ख/१५१; • उ.प. प्रभवः — {gang dang gang ngag gi don rtogs pa de ni brda las byung ba can yin te} या या वाक्यार्थप्रतिपत्तिः सा सङ्केतप्रभवा त.प.१६४क/७८२.
byung ba dang bcas pa
वि. सोत्पत्तिकम् — {byung ba dang bcas pa'i bslab pa'i gzhi'i gnas su 'cha' bar byed de} स्थाने सोत्पत्तिकं शिक्षापदं प्रज्ञपयन्ति बो.भू.११६ख/१५०.
byung ba ma yin pa
= {byung min/}
byung ba yin
क्रि. भवति — {dmigs pa'i rang bzhin gyi rig byed kyang 'don pa pa'i byed pa yod na byung ba yin no zhes bya ba ni rang bzhin gyi gtan tshigs so//} अध्येतृव्यापारे सति भवत्युपलभ्यस्वभावो वेद इति स्वभावहेतुः त.प.१७३ख/८०४.
byung ba'i mtha'
= {byung mtha'/}
byung ba'i tshul
= {byung tshul/}
byung bar gyur
• क्रि. १. अभूत् — {rgyal po mang pos bkur ba byung bar gyur to/} /{'khor los sgyur ba'i rgyal po dung 'byung bar 'gyur ro//} अभून्महासम्मतो भविष्यति शङ्खश्चक्रवर्ती त.प.८१ख/६१५; {nor can zhes pa nor dang ldan/} /{bA rA Na sIr sngon byung gyur//} धनिको नाम धनवान् वाराणस्यामभूत्पुरा । अ.क.३५०ख/४६.४१; आसीत्— {byed pa po byung bar gyur to zhes de ltar brtag par bya ba yin na} आसीत्कर्तेत्येवं तु कल्पनीयम् त.प.१३२ख/७१५; बभूव — {der ni sa skyong byung gyur pa/} /{dpal gyi sde zhes rnam par grags//} तस्यां बभूव भूपालः श्रीसेन इति विश्रुतः । अ.क.८क/२.३ २. जायते — {de rtse zhing dga' la dga' mgur spyod pa las bu dag byung yang shi bar gyur te} तस्य क्रीडतो रममाणस्य परिचारयतः पुत्रा जायन्ते म्रियन्ते च अ.श.९८क/८८; निर्गच्छति — {ma gshegs zhes pa kha nas ni/} /{byung bar gyur la bdag ci byed//} निर्गच्छति मुखाद्वाणी मा गा इति करोमि किम् ।। का.आ.३२७क/२.१४६; प्रादुर्भवति — {de'i mu tig phreng ba de phog na phyir zhing byung bar gyur to//} तस्याः सा मुक्तामाला अवतारिता पुनः प्रादुर्भवति अ.श.२०६क/१९०; • भू.का.कृ. भूतः — {bsgrub bya nyid du shes pa dang /} /{de bzhin byung gyur sogs mthong ba'ang /} /{sel ba grub 'dir yin pa'i phyir/} /{rgyu mtshan med par thal bar 'gyur//} साध्यत्वप्रत्ययश्चात्र तथाभूतादिरूपणम् । निष्पन्नत्वादपोहस्य निर्निमित्तं प्रसज्यते ।। त.स.३६ख/३८३; प्रादुर्भूतः — {'od de las kyang pad ma 'dab ma brgya stong yod pa shing rta'i 'phang lo tsam byung bar gyur to//} तस्याश्च प्रभायाः शतसहस्रपत्रं पद्मं शकटचक्रप्रमाणमात्रं प्रादुर्भूतम् रा.प.२५१क/१५२; {de nas de yi rin chen bdun/} /{de tshe byung gyur 'khor lo rta/} /{nor bu glang po bud med dang /} /{khyim bdag dmag dpon sngon 'gro ba'o//} सप्त रत्नानि तस्याथ प्रादुर्भूतानि तत्क्षणे । चक्राश्वमणिहस्तिस्त्रीगृहसेनाग्रगाण्यपि ।। अ.क.३८ख/४.२०; उद्भूतः — {sngon ma byung ba byung gyur pa/} /{rmad byung 'byung po 'di ni ci/} /{gang gi spyi bor tsha zer can/} /{zung zhig shar ba lta bur mthong //} अभूतपूर्वमुद्भूतं भूतं किमिदमद्भुतम् । उदितं मूर्ध्नि चण्डांशुयुगलं यत्र दृश्यते ।। अ.क.२२२ख/८९.१३; समुद्भूतः — {'od ma la sogs pa drud pa las byung ba} वेण्वादीनां सङ्घर्षसमुद्भूतः त.प.१७०ख/७९८; जातः — {phongs pa 'di 'dra byung bar gyur/} /{su zhig chos la mos pa gtong //} विपत्तिरीदृशी जाता को धर्मे छन्दमुत्सृजेत् ।। बो.अ.२१ख/७.३९; • उ.प. भावी — {gang dag thog mar byung gyur pa/} /{de dag 'dir goms dang bral yin//} इहत्याभ्यासरहितास्ते ये प्रथमभाविनः । त.स.७१क/६६६.
byung bar gyur pa'i dus
भूतकालः — {'dod par gyur pa zhes bya ba ni byung bar gyur pa'i dus brjod pa} ईप्सित इति भूतकालाभिधायी प्र.अ.१७१ख/५२२.
byung bar 'gyur
क्रि. प्रवर्तते — {de dag don gyis dpog par 'gyur/} /{yang na rgyu las byung bar 'gyur//} अर्थापत्तिर्भवेत्तेषां कारणाद्वा प्रवर्तते ।। ल.अ.१८२ख/१५०.
byung bar 'gyur ba
= {byung bar 'gyur/}
byung ma thag tu mi gnas pa
वि. उदयानन्तरास्थायी — {byung ma thag tu mi gnas pa'i/} /{dngos la de ltar brjod 'dod pa//} उदयानन्तरास्थायि वस्त्वेवं तु विवक्षितम् । त.स.१६क/१८०.
byung min
• सं. असम्भवः— {rig byed mi shes gang zhig ni/} /{de dag rig byed las byung min//} ये हि तावदवेदज्ञास्तेषां वेदादसम्भवः । त.स.११७ख/१०१५; • वि. अभूतः — {de ni byung min dpe zhes rig//} तामभूतोपमां विदुः का.आ.३२३क/२.३८.
byung min dpe
पा. अभूतोपमा, उपमाविशेषः — {pad ma mdzes pa'i snying po kun/} /{'ga' zhig dag tu bsdus pa bzhin/} /{khyod zhal rnam par mdzes zhes pa/} /{de ni byung min dpe zhes rig//} सर्वपद्मप्रभासारः समाहृत इव क्वचित् । त्वदाननं विभातीति तामभूतोपमां विदुः ।। का.आ.३२३क/२.३८.
byung tshul
वृत्तान्तः — {lha mo lus ni mi snang ba'i/} /{tshig de thos nas sa bdag ni/} /{khros pas de yi byung tshul dag/} /{btsun mo'i tshogs la rab tu dris//} अन्तर्हिततनोर्देव्याः श्रुत्वेति वचनं नृपः । कुपितस्तत्र वृत्तान्तं पप्रच्छान्तःपुराङ्गनाः ।। अ.क.१४७ख/६८.७२; वृत्तम् — {khro bas non pa mi bdag gi/} /{bka' ni drag pos dogs gyur pa/} /{de dag gis ni byung tshul bzhin/} /{bshad nas 'jigs pas 'khrugs par gyur//} क्रोधाक्रान्तस्य नृपतेस्तीव्रशासनशङ्किताः । ता निवेद्य यथावृत्तं बभूवुर्भयविह्वलाः ।। अ.क.१४७ख/६८.७३; द्र. {byung mtha'/}
byung zin
= {byung zin pa/}
byung zin pa
भू.का.कृ. दत्तः — {bya ba byas pa dang 'bras bu byung zin pa'i phyir shugs nyams pas} कृतकृत्यदत्तफलत्वाच्च वेगहीन इति अभि.स्फु.२६४क/१०८१.
byung shig
क्रि. निष्क्राम — {gal te dgra bcom pa yin na bdag gi bsod snyoms long shig}…{byung shig ces pa la de bzhin du bsgrubs na'o//} यदि भदन्तोऽर्हन् पिण्डपातं मे गृहाण…निष्क्रामेति तद्वत्सम्पादने वि.सू.१८ख/२१.
byur
कालरात्रिः — {gshin rje'i mis ni 'jigs skrag/} {byur gyi dbang du ni song} यमपुरुषभयभीतस्य कालरात्रिवशगतस्य शि.स.११६क/११४; द्र. {byur ngan/} {byur ngan ma/}
byur ngan
अलक्ष्मीः — {myos 'gyur rig sngags sdug bsngal rgyur 'gyur ba/} /{sdig pa'i ma mo'i byur ngan mngon sum bzhin//} उन्मादविद्यां व्यसनप्रतिष्ठां साक्षादलक्ष्मीं जननीमघानाम् । जा.मा.९३ख/१०७.
byur ngan ma
वि.स्त्री. मन्दभाग्या — {bdag ni 'di ltar gyur yang de mi smra/} /{'on kyang byur ngan ma ni da cung gson//} इत्थंगतायामपि तस्य मौनं तथापि जीवामि च मन्दभाग्या ।। जा.मा.११३क/१३१.
• सं. = {phung po} उत्करः, राशिः — पुञ्जराशी तूत्करः कूटमस्त्रियाम् अ.को.१६९ख/२.५.४२; उत्कीर्यत उन्नतत्वेनेति उत्करः । कृ विक्षेपे अ.वि.२.५.४२; • वि. चूलिकाबद्धः — {kau shi ka gal te khyod la 'dzam bu yi gling 'di de bzhin gshegs pa'i skus byur bur yongs su bkang ste byin la} सचेत्कौशिक अयं ते जम्बूद्वीपः परिपूर्णश्चूलिकाबद्धस्तथागतशरीराणां दीयेत अ. सा.८४क/४८; द्र. {byur bur gyur pa/}
byur bur gyur pa
चूडिकावबद्धः म.व्यु.६३५६(९०ख); द्र. {byur bu/}
bye
१ {bye ba/} 2. {bye ma/}
bye gyo dum
वालुका — {si ka tA ni bye gyo dum//} सिकताः स्युर्वालुकाऽपि अ.को.२२३क/३.३.७३.
bye ltongs
वालुकास्थलम्— {de dag lam stor nas bye ltongs shig tu phyin te} ते मार्गात्परिभ्रष्टा वालुकास्थलमनुप्राप्ताः अ.श.३८क/३३.
bye ba
• वि. कोटिः, संख्याविशेषः — {brgya phrag bcu ni stong ngo /} /{stong phrag brgya ni 'bum mo/} /{'bum phrag brgya ni bye ba'o//} दश शतानि सहस्रम्, शतं सहस्राणां शतसहस्रम्, शतं शतसहस्राणां कोटिः अभि.स.भा.७०क/९७; {brgya stong phrag brgya na bye ba'o//} शतं शतसहस्राणां कोटिः ग.व्यू.२ख/१०२; • सं. विभागः — {'on te gzhan nyid phrad pa 'am/} /{bye ba du ma bzhin yin na/} /{'brel pa can gzhan yod pa la/} /{'du ba rnam par gnas 'gyur na//} अथान्य एव संयोगविभागबहुतादिवत् । सम्बन्ध्यन्तरसद्भावे समवायोऽवतिष्ठते ।। त.स.३२ख/३३७; विश्लेषः म.व्यु.२५६९ (४८क); • पा. विभागः, गुणपदार्थभेदः म.व्यु.४६१० (७१ख); = {rnam par dbye ba/} ।। • भू.का.कृ. १. भिन्नः — {gang bye ba de dbyen dang ldan gyi/} {'byed pa po la ni ma yin no//} यो हि भिन्नस्तस्य भेदः, न भेत्तुः अभि.भा.२१६क/७२६; चटितः — {bye ba dang gas pa ma brjod par de nyid sbyin par mi bya'o//} न चटितां स्फुटितां वाऽनारोच्य तत्त्वमर्पयेत वि.सू.१७ख/१९; पाटितः — {bsten par bya ba'i dbus bye ba'i mtshams 'byor pa mi mngon pa la yang ngo //} अप्रज्ञाने च सन्धेः पाटितस्य मध्यासेव्यस्य वि.सू.१३क/१४ २. विवृतः — {de'i sgo de yang rang bye bar gyur pa dang} तस्य द्वारं विवृतमभूत् ग.व्यू.३२५क/४०७ ३. अपेतः — {de dag gi rtsa bar gyur pa rang bzhin las ma bye ba ni ma yin no//} नानपेतस्यैषां प्रकृतेर्मूलभूतस्य वि.सू.३०ख/३८.
कोटीनियुतशतसहस्रतमी — {brgya'i char yang nye bar mi 'gro} …{bye ba khrag khrig brgya stong gi char yang nye bar mi 'gro} शततमीमपि कलां नोपैति… कोटीनियुतशतसहस्रतमीमपि कलां नोपैति अ.सा.६५क/३६.
bye ba khrag khrig brgya stong phrag
कोटीनियुतशतसहस्रम् — {nyan thos dang byang chub sems dpa' bye ba khrag khrig brgya stong phrag mang pos} बहुभिर्बोधिसत्त्वश्रावककोटीनियुतशतसहस्रैः अ.सा.८२क/४६; {snod der sems can bye ba khrag khrig brgya stong phrag du ma stsal to//} तस्यामेव कुम्भ्यामनेकानि सत्त्वकोटीनियुतशतसहस्राणि प्रक्षिप्तानि का.व्यू.२०४क/२६१; कोटीनयुतशतसहस्रम् — {byang chub sems dpa' bye ba khrag khrig brgya stong phrag} बोधिसत्त्वकोटीनयुतशतसहस्राणि स. पु.१११क/१७९.
कोटीनियुतशतसहस्रम् — {lus bye ba khrag khrig 'bum phrag du ma'i bar dag mngon par sprul nas} यावत् समुच्छ्र्यकोटीनियुतशतसहस्राण्यनेकान्यभिनिर्माय बो.भू.१२५ख/१६२.
bye ba brgya
= {bye ba brgya phrag/} {bye ba brgya'i} कोटीशततमी — {brgya'i char yang nye bar mi 'gro}… {bye ba brgya'i char yang} शततमीमपि कलां नोपैति…कोटीशततमीमपि अ.सा.६५क/३६.
bye ba brgya stong
= {bye ba brgya stong phrag/} {bye ba brgya stong gi} कोटीशतसहस्रतमी — {brgya'i char yang nye bar mi 'gro}… {bye ba brgya stong gi char yang} शततमीमपि कलां नोपैति…कोटीशतसहस्रतमीमपि अ.सा.६५क/३६.
bye ba brgya stong phrag
कोटीशतसहस्रम् — {nyan thos dang byang chub sems dpa' bye ba brgya stong phrag mang po dang} बहुभिर्बोधिसत्त्वश्रावककोटीशतसहस्रैः अ.सा.८२क/४६.
bye ba brgya phrag
कोटीशतम् — {nyan thos dang byang chub sems dpa' bye ba brgya phrag mang po dang} बहुभिर्बोधिसत्त्वश्रावककोटीशतैः अ.सा.८२क/४६.
bye ba stong
= {bye ba stong phrag/} {bye ba stong gi} कोटीसहस्रतमी — {brgya'i char yang nye bar mi 'gro} …{bye ba stong gi char yang} शततमीमपि कलां नोपैति…कोटीसहस्रतमीमपि अ.सा.६५क/३६.
bye ba stong phrag
कोटीसहस्रम् — {nyan thos dang byang chub sems dpa' bye ba stong phrag mang po dang} बहुभिर्बोधिसत्त्वश्रावककोटीसहस्रैः अ.सा.८२क/४६; {de bzhin lo dang bar gyi bskal pa dang /} /{bskal pa bye ba stong yang 'das par byed//} संवत्सरानन्तरकल्पमेव च क्षपेन्ति कल्पान् सहस्रकोट्यः ।। स.पु.३६ख/६३.
bye ba phrag
कोटिः, ओ टी— {bye ba phrag ni sum cu drug/} /{de yi dpung chen yang dag rdzogs//} षट्त्रिंशत्कोटिविपुलं बलं तस्य समुद्ययौ ।। अ.क.२२९ख/२५.५९; {nyan thos dang byang chub sems dpa' bye ba phrag mang po dang} बहुभिर्बोधिसत्त्वश्रावककोटीभिः अ.सा.८२क/४६.
bye ba'i
कोटीतमी — {brgya'i char yang nye bar mi 'gro}… {bye ba'i char yang} शततमीमपि कलां नोपैति…कोटीतमीमपि अ.सा.६५क/३६.
bye ba nyi shu pa
ना. कोटीविंशः, स्थविरो भिक्षुः — {tshe dang ldan pa bye ba nyi shu pas ci shig byas na las des bcom ldan 'das kyis brtson 'grus rtsom pa rnams kyi mchog tu bstan} किमायुष्मता कोटीविंशेन कर्म कृतं यस्य कर्मणो विपाकेन (भगवता आरब्धवीर्याणामग्र्यो निर्दिष्टः) वि.व.२८८ख/१.१०९.
bye ba nyid
भिन्नता — {bye ba nyid na ni gnyis chos ma yin pa'i phyogs dang cig shos su yin gyi/cig} {shos dang ni ma yin no//} (?) अधर्मपक्षस्येति भिन्नतायामितरेण, नान्यस्य वि.सू.८५ख/१०३.
bye ba las brgyar gong du bsgres pa
कोटिशतोत्तरा, गणनागतिविशेषः — {gzhon nu khyod bye ba las brgyar gong du bsgres pa zhes bgyi ba'i rtsis kyi lugs mkhyen tam} जानीषे त्वं कुमार कोटिशतोत्तरां नाम गणनागतिम् ल.वि.७६क/१०३.
bye ba'i ze ba
ना. कोटिकर्णिकः, श्रावकाचार्यः — {nyan thos kyi dge 'dun chen po}…{'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang}…{bye ba'i ze ba dang} महाश्रावकसङ्घेन…तद्यथा—महाकाश्यपः…कोटिकर्णिकः म.मू.९९ख/९.
bye bar 'gyur
क्रि. उद्घाटयति — {rdo rje'i mig ni bla na med/} /{thams cad mig ni bye bar 'gyur//} उद्घाटयति सर्वाक्षो वज्रचक्षुरनुत्तरम् ।। स.दु.१०४ख/१५०.
bye brag
• सं. १. = {khyad par} भेदः — {goms dang rigs kyi bye brag las}…{de dag gi bye brag ni khyad par ro//} भावनाजातिभेदत इति…तयोर्भेदः विशेषः त.प.१६२क/४५; प्रभेदः — {sangs rgyas rnams kyi sprul pa'i sku ni sangs rgyas kyi sprul pa'i bye brag dpag tu med pa'o//} नैर्माणिकस्तु कायो बुद्धानामप्रमेयप्रभेदं बुद्धनिर्माणम् सू.व्या.१५९ख/४७; अन्तरम् — {skyon dang yon tan bye brag shes gyur pa/} /{su zhig nor phyir yon tan chud gson byed//} अवेत्य को नाम गुणागुणान्तरं गुणोपमर्दं धनमूल्यतां नयेत् ।। जा.मा.७१ख/८२ २. विभागः — {bya ba dang byed pa'i bye brag kyang med par 'gyur ro//} कार्यकारणविभागो न स्याद् ल.अ.८८ख/३५; प्रविभागः — {zag pa med pa'i chos kyi bye brag rnam par bsgom pa dang} अनास्रवधर्मप्रविभागविभावनाय द.भू.१६८ख/२ ३. विशेषः — {phyogs kyi bye brag 'ga' zhig na bum pa med de} न प्रदेशविशेषे क्वचिद् घटः न्या.बि.२३२क/१०१; {bye brag tu gyur pa ni bye brag ste} विशिष्यत इति विशेषः न्या.टी.४९ख/१०१ ४. विशेषणम्— {rang gi ngo bo med}(? {yod} ){tsam gyis/} /{cung zad bye brag byed 'gyur min/} /{rang blo gang gis bye brag tu/} /{gsal bar bya ste bye brag ste//} स्वरूपसत्त्वमात्रेण न स्यात् किञ्चिद् विशेषणम् । स्वबुद्ध्या रज्यते येन विशेष्यं तद्विशेषणम् ।। त.स.३५ख/३७२; उपाधिः — {gal te dam pa'i don du na/} /{bye brag cung zad yod min na/} /{dbyig bcas dkar g}.{yo yod bdag nyid/} /{ba lang 'di la sogs blo'i sgra//} यदि नोपाधयः केचिद् विद्यन्ते पारमार्थिकाः । दण्डी शुक्लश्चलत्यस्ति गौरिहेत्यादिधीध्वनी ।। त.स.३२ख/३३८ ५. प्रकारः — {'di la rnam pa gnyis te bye brag gnyis yod pas na rnam pa gnyis so//} द्वौ विधौ प्रकारावस्येति द्विविधम् न्या.टी.३९ख/३५; {rjes su dpag pa ni rnam pa gnyis te zhes bya ba smos te bye brag gnyis so//} अनुमानं द्विधा द्विप्रकारम् न्या.टी.४६ख/८७; विकल्पः — {spyod lam gyi bye brag la yang de bzhin du brjod par bya'o//} एवमीर्यापथविकल्पेऽपि वक्तव्यम् अभि. स्फु.१५५क/८८० ६. = {bye brag nyid} विशिष्टत्वम् — {bye brag gsum man chad du'o//} आतृतीयाद् विशिष्टत्वम् वि.सू.६९ख/८६ ०. वैमात्रम् म.व्यु.७२०८ (१०२ख); • पा. १. (न्या.द.) विशेषः — {rdzas dang yon tan dang las dang spyi dang bye brag dang 'du ba zhes bya ba tshig gi don drug dam pa'i don du rdzas su yod do zhes zer ro//} द्रव्यगुणकर्मसामान्यविशेषसमवायाख्याः षट् पदार्थाः पारमार्थिकाः द्रव्यसन्तः सन्तीत्याहुः त.प.२५७क/२३१ २. व्यस्तः — {de ltar snam bu yang spyi dang bye brag gi shes pa'i yul yin pa'i phyir ba lang bzhin no//} तथा समस्तव्यस्तप्रत्ययविषयत्वाद्, गवादिवत् वा.टी.७२ख/२७.
bye brag gi bdag nyid can
वि. विशेषात्मकः — {de ltar na spyi'i mtshan nyid ni bye brag gi bdag nyid can du shes par bya'i/} {gzhan du ni ma yin te} तदेवं सामान्यलक्षणं विशेषात्मकं ज्ञातव्यं नान्यथा न्या.टी.८६क/२३६.
bye brag gi gnas skabs
विशेषावस्था — {sems ni don tsam 'dzin pa'o/} /{sems las byung ba bde ba la sogs pa ni bye brag gi gnas skabs 'dzin pa'o//} चित्तम् अर्थमात्रग्राहि । चैत्ता विशेषावस्थाग्राहिणः सुखादयः न्या.टी.४३ख/६४.
bye brag gi gnas skabs 'dzin pa
वि. विशेषावस्थाग्राही — {sems ni don tsam 'dzin pa'o/} /{sems las byung ba bde ba la sogs pa ni/} {bye brag gi gnas skabs 'dzin pa'o//} चित्तमर्थमात्रग्राहि । चैत्ता विशेषावस्थाग्राहिणः सुखादयः न्या.टी.४३ख/६४.
bye brag 'gyur ma yin
क्रि. न विशिष्यते — {thams cad nyid la ma mthong phyir/} /{rtogs byar bye brag 'gyur ma yin//} सर्वत्रैव ह्यदृष्टत्वात् प्रत्ययो न विशिष्यते ।। त.स.३५क/३६८.
bye brag 'gyur min
= {bye brag 'gyur ma yin/}
bye brag nges
= {bye brag tu nges pa/}
bye brag nges par myong ba
विनिर्भोगः — {bye brag nges par myong ba dang byung la thug pa dang ngad las pa'i bde ba nyams su myong ba dag kyang ngo //} (?) विनिर्भोगव्यापकव्यवसर्गसुखप्रत्यनुभवैश्च वि.सू.१८ख/२१.
bye brag can
• वि. विशिष्टः — {bye brag dag las bye brag can/} /{de la spyi ru shes bya na//} विशेषाद्धि विशिष्टं तत् सामान्यमवगम्यते । त.स.४७क/४६७; विशेषितः — {phyi yul bye brag can don nam/} /{de yi bye brag can gyi yul/} /{gzhal bya yin na} बहिर्देशविशिष्टेऽर्थे देशे वा तद्विशेषिते । प्रमेये त.स.५८ख/५६२; वैशेषिकी — {mngon par shes pa tshe rabs gzhan na goms pa rnams ni 'dod chags dang bral bas 'thob bo/} /{bye brag can rnams ni sbyor bas so//} जन्मान्तराभ्यस्ता अभिज्ञा वैराग्यतो लभ्यन्ते, वैशेषिक्यः प्रयोगतः अभि.भा.६१ख/११११; • सं. १. उपाधिः — {mngon sum dang ni rjes dpag la/} /{bye brag can du sgrub pa'i phyir/} /{pha rol pos smras de mi 'grub//} प्रत्यक्षमनुमानं च यदुपाधिप्रसिद्धये । परैरुक्तं न तत्सिद्धम् त.स.४५क/४४८ २. = {bye brag can nyid} वैशिष्ट्यम् — {bye brag dag dang ma 'brel pa'i/} /{bye brag can ni mi srid pas//} न विशेषणसम्बन्धादृते वैशिष्ट्यसम्भवः ।। त.स.४७क/४६५.
bye brag can nyid
विशिष्टत्वम् — {bye brag med pa 'dzin snyam na/} /{ldog pa las ni spyi zhes brjod/} /{des ni spyi ni bye brag las/} /{bye brag can nyid du mi 'thad//} निर्विशेषं गृहीतश्चेद्भेदः सामान्यमुच्यते । ततो विशेषात् सामान्यविशिष्टत्वं न युज्यते ।। त.स.४७क/४६७; विशेष्यत्वम् — {bye brag bye brag can nyid kyi/} /{'brel pa 'di la yod ce na//} विशेषणविशेष्यत्वसम्बन्धोऽस्तीति चेदिह । त.स.२९ख/३१३.
bye brag can du gyur pa
वि. विशिष्टः — {rna ba 'phyang ba can zhes bya ba ni tha dad pa med pa'i rna ba gnyis kyi bye brag can du gyur pa'o//} लम्बकर्ण इत्यभिन्नकर्णद्वयविशिष्टः न्या.टी.६३ख/१५८.
bye brag tu gyur
= {bye brag tu gyur pa/}
bye brag tu gyur pa
• क्रि. विशिष्यते — {bye brag tu gyur pa ni bye brag ste} विशिष्यत इति विशेषः न्या.टी.४९ख/१०१; • वि. विशिष्टः — {de la spyir dran pa ni rtags shes pa yin la/} {bye brag tu gyur pa sgra la yod pa'i byas pa nyid mi rtag pa'i rang bzhin du dran pa ni rjes su dpag pa'i shes pa yin no//} तत्र सामान्यस्मरणं लिङ्गज्ञानम् । विशिष्टस्य तु शब्दगतकृतकत्वस्यानित्यत्वस्वभावस्य स्मरणमनुमानज्ञानम् न्या.टी.६४ख/१६२; विशेषणेन विशिष्टः — {gang gi phyir gzhan gyi byed pa la ltos pas} ({byas pa} ){bshad pa de bas na tha dad pa'i bye brag tu gyur pa'i rang bzhin du brjod do//} यस्मादपेक्षितपरव्यापारः कृतक उच्यते, तस्माद् व्यतिरिक्तेन विशेषणेन विशिष्टः स्वभाव उच्यते न्या.टी.६३ख/१५९; विशेषणभूतः — {sgra tsam ste gsal bar byed pa'i rlung rnams/} {khyad par te bye brag tu gyur pa dus rnam par dbye ba gang dag la yod pa de dag la de skad ces bya'o//} ध्वनयः व्यञ्जका वायवः, उपाधयः विशेषणभूता येषां कालप्रविभागानां ते तथोक्ताः त.प.१५९ख/७७१.
bye brag tu bgyis pa
क्रि. विशिष्यते — {skye ba med pa dang 'gog pa med pa'i lta bas ni bcom ldan 'das kyis bye brag tu bgyis pa gang yang ma mchis so//} न भगवता अनिरोधानुत्पाददर्शनेन किंचिद्विशिष्यते ल.अ.१३४क/८०.
bye brag tu 'gro ba
विशेषगामिता — {chos kyi tshogs su sbyor ba gang zhe na/} {gang 'di ni don nyung ba dang}…{bye brag tu 'gro ba dang} कतमो धर्मसम्भारयोगः? येयमल्पार्थता…विशेषगामिता शि.स.१०७ख/१०६.
bye brag tu nges pa
पा. विनियताः, छन्दादयः पञ्चचैतसिकधर्माः — {bye brag tu nges pa'i dbang du byas nas/} {'dun mos dran dang bcas pa dang /} /{ting nge 'dzin blo bye brag nges/} /{zhes bya ba smos so//} विनियतानधिकृत्याह—छन्दाधिमोक्षस्मृतयः सह । समाधिधीभ्यां नियताः त्रि.भा.१५४ख/५२; नियताः त्रि.भा.१५४ख/५२.
bye brag tu btags pa yongs su tshol ba
पा. विशेषप्रज्ञप्तिपर्येषणा, पर्येषणाभेदः — {yongs su tshol ba rnam pa bzhi}…{ming yongs su tshol ba dang dngos po yongs su tshol ba dang ngo bo nyid du btags pa yongs su tshol ba dang bye brag tu btags pa yongs su tshol ba'o//} चतस्रः पर्येषणाः… नामपर्येषणा, वस्तुपर्येषणा, स्वभावप्रज्ञप्तिपर्येषणा, विशेषप्रज्ञप्तिपर्येषणा च बो.भू.२९ख/३६; द्र. {bye brag tu gdags pa yongs su tshol ba/}
bye brag tu rtogs pa
= {bye brag rtogs pa/}
bye brag tu rtogs par byed pa
व्युत्पत्तिः म.व्यु.७४९६ (१०६ख).
bye brag tu gdags pa yongs su tshol ba
पा. विशेषप्रज्ञप्तिपर्येषणा, पर्येषणावस्तुभेदः — {bzhi po}…{yongs su btsal ba'i dngos po}…{ming yongs su tshol ba dang dngos po yongs su tshol ba dang ngo bo nyid du gdags pa yongs su tshol ba dang bye brag tu gdags pa yongs su tshol ba'o//} चत्वारि…पर्येषणावस्तूनि…नामपर्येषणा, वस्तुपर्येषणा, स्वभावप्रज्ञप्तिपर्येषणा, विशेषप्रज्ञप्तिपर्येषणा च बो.भू.१५४क/१९९; द्र. {bye brag tu btags pa yongs su tshol ba/}
bye brag tu rnam par rtog pa
पा. विशेषविकल्पः, विकल्पभेदः — {ngo bo nyid du rnam par rtog pa dang bye brag tu rnam par rtog pa dang ril por 'dzin pa'i rnam par rtog pa dang}…{rnam par rtog pa rnam pa brgyad po} स्वभावविकल्पो विशेषविकल्पः पिण्डग्राहविकल्पः… अष्टविधो विकल्पः बो.भू.२८ख/३४.
bye brag tu phye ba
विवेकः — {gang gi tshe skyon dang yon tan bye brag tu phye bas rtogs pa gsal bar gyur pa} यदा च पटुबोधोपनीतगुणदोषविवेकः प्र.अ.१०२ख/११०.
bye brag tu bya
= {bye brag tu bya ba/}
bye brag tu bya ba
कृ. विशेष्यम् — {'on te bye brag tu bya ba'ang /} /{gzhan la bye brag tu rtog na//} अथान्यथा विशेष्येऽपि स्याद् विशेषणकल्पना । त.स.३५ख/३७३; {med pa go bya'i ngo bo yis/} /{dngos su bye brag bya ba med//} अभावगम्यरूपे च न विशेष्येऽस्ति वस्तुता । त.स.३५ख/३७३.
bye brag tu byas
= {bye brag tu byas pa/}
bye brag tu byas pa
• क्रि. विशिनष्टि — {tshul gsum pa'i rtags las skyes shing tshul gsum pa'i rtags la dmigs pa yang yod pas rjes su dpag par bya ba la zhes bya bas bye brag tu byas te} तत् त्रिरूपाच्च लिङ्गात् त्रिरूपलिङ्गालम्बनमप्युत्पद्यत इति विशिनष्टि—अनुमेय इति न्या.टी.४७क/९०; विशेष्यते — {myur du zhes smos pas 'khrul pa la bye brag tu byas so//} आशुग्रहणेन विशेष्यते भ्रमणम् न्या.टी.४२क/५५; • भू.का.कृ. विशेषितः— {nga dang sangs rgyas de dag gis/} /{cung zad bye brag byas pa med//} तैश्च बुद्धैर्मया चैव न च किंचिद्विशेषितम् ।। ल.अ.१७६क/१३८; • सं. विशेषणम् — {tshul gsum pa'i rtags de las skyes pa'i shes pa gang yin pa zhes pa 'di ni rgyu'i sgo nas bye brag tu byas pa'o//} तस्मात् त्रिरूपाल्लिङ्गात् यज्जातं ज्ञानमिति । एतत् हेतुद्वारेण विशेषणम् न्या.टी.४७क/९०; {'di ni yul gyi sgo nas bye brag tu byas pa yin no//} एतच्च विषयद्वारेण विशेषणम् न्या.टी.४७क/९०.
bye brag tu byed pa
विशेषणम् — {ma rmongs pa dran pa'i 'du byed smos pa ni da ltar bye brag tu byed pa ma yin te} अमूढस्मृतिसंस्कारग्रहणं तु न वर्तमानविशेषणम् न्या. टी.५४क/१२१.
bye brag tu 'byed par byed
क्रि. विवृणोति — {de shin tu rigs bzhi po rnam par dag par 'dod}… {bye brag tu 'byed par byed} सोऽत्यर्थं चातुर्वर्णविशुद्धिं रोचयति…विवृणोति वि.व.१२४ख/१.१३.
bye brag tu ma bcad pa
भू.का.कृ. अनवच्छिन्नः — {zas kyi mjug thogs kyi rnyed pa bye brag tu ma bcad pa de la dge slong ma zos pa nyid dag kyang mi 'jug pa ma yin no//} नानवच्छिन्नं भोजनमनुलम्भे भिक्षुणीनां भुक्तवत्त्वे तत्राप्रवेशः वि.सू.७४क/९०.
bye brag tu med pa
= {bye brag med pa/}
bye brag tu smra ba
१. = {bye brag tu bshad pa} विभाषा म.व्यु.७५६८(१०८क) २. वैभाषिकाः — {bye brag tu bshad pas rtsen pas na bye brag tu smra ba'o//} विभाषया दीव्यन्ति वैभाषिकाः अभि.स्फु.३११क/११८६ ३. वैभाष्यम्, श्रावकयानम् — {dang por gso sbyong sbyin par bya/} /{de rjes bslab pa'i gnas bcu nyid/} /{de la bye brag smra ba bstan/} /{mdo sde pa yang de bzhin no//} पोषधं दीयते प्रथमं तदनु शिक्षापदं दशम् । वैभाष्यं तत्र देशेत सूत्रान्तं वै पुनस्तथा ।। हे.त.२७क/९०; विरागाय भाषा विभाषा सैव भाष्यम् । तच्च श्रावकयानम् यो.र.१५६.
bye brag tu smra ba'i
वैभाषिकीयः — {de ltar na bye brag tu smra ba'i don ni dran pas nye bar gzhag pa ni dran pa nye bar gzhag pa'o//} तदेवं स्मृत्योपतिष्ठत इति स्मृत्युपस्थानं प्रज्ञेति वैभाषिकीयोऽर्थः अभि.स्फु.१६५ख/९०४.
bye brag tu shes pa
= {bye brag shes pa/}
bye brag tu shes par bya ba
• कृ. व्युत्पाद्यः — {chos de'i don rnam pa lnga'i dbang du byas nas ston te/} {bsgrub par bya ba dang bye brag tu shes par bya ba dang} स हि धर्मः पञ्चविधमर्थमधिकृत्य देशितः—साध्यं व्युत्पाद्यम् सू. व्या.१३०क/२; • सं. व्युत्पादनम्— {'das pa la sogs pa'i dus rnams rnam par gzhag pa la de dag gi tha snyad bye brag tu shes par bya ba'i phyir rnam grangs kyang yod ces bya ba la sogs pa smos te} अतीतादिकाध्वव्यवस्थाने सति तत्संव्यवहारव्युत्पादनार्थमाह—अस्ति पर्याय इत्यादि अभि.स्फु.१२०ख/८१८.
bye brag tu shes par byed pa
व्युत्पादनम् — {snyan par smra bas ni chos de la mos par byed de/} {de'i don bye brag tu shes par byed pa dang the tshom gcod pa'i phyir ro//} प्रियवादितया तं धर्ममधिमुच्यते तदर्थव्युत्पादनसंशयच्छेदनतः सू.व्या.२१०क/११३.
bye brag tu bshad pa
१. व्युत्पत्तिः — {bye brag tu bshad pa la mkhas pas yang dag par blangs nas kyang /} {ji ltar rjes su bstan pa bzhin du lhag chad med par slob par byed cing} व्युत्पत्तिकौशल्यतया च पुनः समादाय, यथानुशिष्टः अन्यूनमधिकं शिक्षते श्रा.भू.१८क/४२ २. विभाषा, शास्त्रविशेषः — {bye brag tu bshad pa las kyang} …{'byung ste} विभाषायामप्युच्यते अभि.भा.४८ख/११७.
bye brag rtogs pa
व्युत्पत्तिः — {de phyir mkhas pas skye dgu rnams/} /{bye brag rtogs la mngon dgongs nas/} /{rnam bkra lam ldan tshig rnams kyi/} /{bya ba'i cho ga nges par sbyang //} अतः प्रजानां व्युत्पत्तिमभिसन्धाय सूरयः । वाचां विचित्रमार्गाणां निबबन्धुः क्रियाविधिम् ।। का.आ.३१८ख/१.९.
bye brag dang bcas pa
वि. सविशेषणः — {bye brag dang bcas pa bstan pa'i phyir/} /{gang skye ba dang ldan pa zhes bya ba smos te} सविशेषणं दर्शयितुमाह—यदुत्पत्तिमत् तदनित्यमिति न्या.टी.६३क/१५७.
bye brag dang ldan pa
= {bye brag ldan/}
bye brag ldan
वि. भेदवान् — {de phyir chos 'di nyer 'dzin pas/} /{bye brag ldan bzhin bzhag pa yin/} /{des na de ni dbyig sogs bzhin/} /{bye brag byed par skye ba ste//} सोऽपकृष्य ततो धर्मः स्थापितो भेदवानिव । येन दण्डादिवत् तस्य जायते हि विशेषणम् ।। त.स.४०क/४११; विशिष्टः — {chos kyi bye brag ldan chos can/} /{de ni rtags can du rab nges//} धर्मी धर्मविशिष्टो हि लिङ्गीत्येतत् सुनिश्चितम् । त.स.५५क/५३१; विशेषकः — {ba lang sogs rjes 'jug shes pa'ang /} /{ril po las gzhan par skye ste/} /{bye brag ldan phyir sngon po la/} /{sogs pa'i shes pa lta bu'o//} गवादिष्वनुवृत्तं च विज्ञानं पिण्डतोऽन्यतः । विशेषकत्वान्नीलादिविज्ञानमिव जायते ।। त.स.२७ख/२९५.
bye brag ldan pa
= {bye brag ldan/}
bye brag pa
वैशेषिकः, कणादकृतदर्शनशास्त्रस्यानुयायी — {bye brag pa rnams ni gzegs zan gyi slob ma ste gzegs zan pa zhes bya'o//} कणादशिष्यास्तु वैशेषिकाः काणादा उच्यन्ते त.प.२५७क/२३१.
bye brag pa'i lugs
वैशेषिकम्, कणादप्रणीतदर्शनशास्त्रम् — {mchongs pa dang}…{bye brag pa'i lugs dang}…{spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}…{thams cad la} लङ्घिते… वैशेषिके… गन्धयुक्तौ—इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०क/१०८.
bye brag phyed pa
• पा. मतम् — {bye brag phyed pa ni gang 'di dang 'di lta bur 'gyur ro zhes bya ba ni bdag nyid kyis mngon par brtags pa'o//} मतं यत्स्वयमभ्यूहितमेवं चैवं च भवितव्यमिति अभि.स.भा.३क/२; {de la 'phags pa'i tha snyad brgyad ni 'di dag yin te/} {mthong ba la mthong zhes smra ba dang /} {thos pa dang bye brag phyed pa dang rnam pa shes pa la rnam par shes so zhes smra ba dang} तत्रेमेऽष्टावार्या व्यवहाराः—दृष्टे दृष्टवादिता श्रुते मते विज्ञाते विज्ञातवादिता बो.भू.११७ख/१५१; • भू. का.कृ. विभक्तः — {yin tshul dang min tshul ba bye brag phyed pa'i brtson 'grus dang ldan pa yin te} नयानयविभक्तवीर्यश्च भवति द.भू.२०८क/२५.
bye brag bya
= {bye brag tu bya ba/}
bye brag bya ba
= {bye brag tu bya ba/}
bye brag byas
= {bye brag tu byas pa/}
bye brag byas pa
= {bye brag tu byas pa/}
bye brag bye brag can
विशेषणविशेष्यता — {de dag sbyor ba la brten nas/} /{bye brag bye brag can rtog na//} तयोरासत्तिमाश्रित्य विशेषणविशेष्यता । कल्प्यते त.स.३०क/३१३; द्र. {bye brag bye brag can nyid/}
bye brag bye brag can nyid
विशेषणविशेष्यत्वम् — {bye brag bye brag can nyid kyi/} /{'brel pa 'di la yod ce na//} विशेषणविशेष्यत्वसम्बन्धोऽस्तीति चेदिह । त.स.२९ख/३१३.
bye brag byed
= {bye brag byed pa/}
bye brag byed dang bye brag tu bya ba
विशेषणविशेष्यत्वम् — {bye brag byed dang bye brag tu/} /{bya ba gzhi mthun pa nyid de/} /{de phyir sel ba sgra yi don/} /{rnam par gnas pa 'gal ba med//} विशेषणविशेष्यत्वसामानाधिकरण्ययोः । तस्मादपोहे शब्दार्थे व्यवस्था न विरुध्यते ।। त.स.४१क/४१८.
bye brag byed pa
• क्रि. विशेषति — {'dus byas 'dus ma byas la bdag/} /{byis pa bye brag mi byed do//} संस्कृतासंस्कृतात्मानं न विशेषन्ति बालिशाः ।। ल.अ.१८६क/१५६; • सं. विशेषणम् — {bye brag byed dang bye brag dag/} /{gzhi mthun pa dag mi 'grub ste/} ।/{sngon po nyid min zhig pa na/} /{ut+pa la min pa zhig pa min//} विशेषणविशेष्यत्वसामानाधिकरण्ययोः । न सिद्धिर्न ह्यनीलत्वव्युदासेऽनुत्पलच्युतिः ।। त.स.३६ख/३८०.
bye brag dbye
क्रि. विशेषयेत् — {thog mar nye bar len pa las/} /{bdag ni phye bas bye brag dbye//} आदौ निर्धार्यते आत्मा उपादानाद्विशेषयेत् । ल.अ.१९०क/१६२.
bye brag 'byed
= {bye brag 'byed pa/}
bye brag 'byed pa
• क्रि. विशेषति — {ma phye bye brag 'byed pa ni/} /{mo sham bu la bye brag 'byed//} अनिर्धार्य विशेषन्ति वन्ध्यापुत्रं विशिष्यते ।। ल.अ.१९०क/१६२; विशिष्यते — {ma phye bye brag 'byed pa ni/} /{mo sham bu la bye brag 'byed//} अनिर्धार्य विशेषन्ति वन्ध्यापुत्रं विशिष्यते ।। ल.अ.१९०ख/१६२; छिनत्ति — {rnam par shes pa sems yul la/} /{rnam shes bcas pas bye brag 'byed//} विज्ञानं चित्तविषयं विज्ञानैः सह छिन्दति(छिनत्ति?) ।। ल.अ.१७५ख/१३७; • सं. परिच्छेदः — {rgyu dang yul gyi bye brag 'byed pa'i mtshan nyid khong du chud pa zhes bya ba'i yid kyi rnam par shes pa} हेतुविषयपरिच्छेदलक्षणावधारकं नाम मनोविज्ञानम् ल.अ.७२ख/२०.
bye brag ma mchis
वि. अविशिष्टः — {des na de'i phyir smra ba 'di ni bye brag ma mchis te} अत एतेन कारणेन अविशिष्टोऽयं वादः ल.अ.१३४ख/८०.
bye brag ma phyed pa
अनिर्धारणम् — {bye brag ma phyed pa la ni gzhi las rnam par gzhag go//} अनिगलने (?अनिर्धारणे) वस्तुतो व्यवस्था वि.सू.१४क/१५.
bye brag mi phyed pa
पा. अमतम् — {brdzun du smra ba'i gzhi ni mthong ba dang thos pa dang bye brag phyed pa dang rnam par shes pa dang ma mthong ba dang ma thos pa dang bye brag mi phyed pa dang rnam par ma shes pa'o//} मृषावादस्य वस्तु दृष्टं श्रुतं मतं विज्ञातमदृष्टमश्रुतममतमविज्ञातं च अभि.स.भा.४६क/६३.
वि. अविशेषज्ञः — {dogs pa mi 'os la yang dogs/} /{dogs 'os skyon la 'ang dogs pa med/} /{bye brag mi shes g}.{yo ba yis/} /{sa skyong bya rog dogs pa can//} अशङ्क्यादपि शङ्कन्ते शङ्कादोषेऽप्यशङ्किताः । अविशेषज्ञचपला भूपालाः काकशङ्किनः ।। अ.क.१७६ख/२०.९.
bye brag med
= {bye brag med pa/}
bye brag med pa
• क्रि. न भिद्यते — {mi 'dod la ni ltos pa na/} /{skyes bus byas dang bye brag med//} नरेच्छायां त्वपेक्षायां पौरुषेयान्न भिद्यते । त.स.८७ख/७९७; • सं. अभेदः — {gyur cig snyam pa ni bye brag tu med par yang srid pa la 'dun pa yin no//} स्यामित्यभेदेन पुनर्भवच्छन्दः अभि.भा.४९ख/१०५९; {bye brag med par ni mngon par rtogs pa zhes bya'o//} अभेदेन ह्यभिसमय उच्यत इति अभि.स्फु.१७५ख/९२५; अविभागः — {'di dag rgyu med 'dod min na/} /{'di dag yod pa'i yul gang yin/} /{kun la bye brag med par ni/} /{de dag 'jug mi srid phyir ro//} स्यातां किं विषयावेतौ नानिमित्तौ च तौ मतौ । सर्वस्मिन्नविभागेन तयोर्वृत्तेरसम्भवात् ।। त.स.३३क/३३८; • वि. अविशिष्टः — {rgyu dang rang gi ngo bo bsgrub par bya ba gnyi ga 'bras bu dang rang bzhin gyis 'brel bar bye brag med pas tshig gcig gis gnyi ga bsdus so//} कारणे स्वभावे च साध्ये स्वभावेन प्रतिबन्धः कार्यस्वभावयोरविशिष्ट इत्येकेन समासेन द्वयोरपि संग्रहः न्या.टी.५१ख/११०; निर्विशिष्टः — {blo gros chen po yi ge de dag kyang yi ge'i rang bzhin du bye brag med pas} तान्यक्षराणि महामते निर्विशिष्टान्यक्षराण्यक्षरस्वभावत्वेन ल.अ.१११ख/५८; निर्विशेषणः — {dag pa zhes bya ba ni bye brag med pa'i rang bzhin gyi sbyor ba'o//} शुद्धस्येति निर्विशेषणस्य स्वभावस्य प्रयोगः न्या.टी. ६३क/१५७; अविशेषः — {sdug bsngal rnam pa gcig ni/} {bye brag med par 'jug pa'i sdug bsngal las brtsams te/} {sems can thams cad 'jug par gtogs pa'i sdug bsngal dang ldan pa'o//} एकविधं दुःखम् । अविशेषेण प्रवृत्तिदुःखमारभ्य सर्वसत्त्वाः प्रवृत्तिपतिता दुःखिताः बो.भू.१२९ख/१६७; निर्विशेषः — {bye brag med par 'dzin snyam na/} /{ldog pa las ni spyi zhes brjod/} /{des ni spyi ni bye brag las/} /{bye brag can nyid du mi 'thad//} निर्विशेषं गृहीतश्चेद्भेदः सामान्यमुच्यते । ततो विशेषात् सामान्यविशिष्टत्वं न युज्यते ।। त.स.४७क/४६७; अभेदनः — {kun tu bzod cing zhes bya ba ni yul dang dus dang sems can rnams la bye brag med par ro//} क्षान्तिः सर्वत्रेति देशकाले सत्त्वेष्वभेदना सू.व्या.२४०ख/१४४.
bye brag med par
अभेदेन — {bye brag med par ni/} {keng rus chags bcas thams cad la/} /{shis te} अभेदेन तु शस्यते — शङ्कला सर्वरागिणाम् अभि.भा.९ख/८९५; अविशेषेण — {bye brag med par 'jug pa'i sdug bsngal las brtsams te} अविशेषेण प्रवृत्तिदुःखमारभ्य बो.भू. १२९ख/१६७.
bye brag med pa nyid
अविशिष्टत्वम् — {nom pa dang}…{dam du sbyor ba rnams la ni bye brag med pa nyid do//} अविशिष्टत्वमामर्ष…अभिनिपीडानाम् वि.सू.१९ख/२३.
bye brag smra
= {bye brag tu smra ba/}
bye brag smra ba
= {bye brag tu smra ba/}
bye brag yod
= {bye brag yod pa/}
bye brag yod pa
• क्रि. भेदो भवति — {sku tshe dang rigs dang gdung dang sku bong tshod du mdzad pa las ni bye brag yod de} आयुर्जातिगोत्रप्रमाणकृतस्तु भेदो भवति अभि.भा.५७ख/१०९६; • वि. सद्विशेषः — {bye brag yod par mngon brjod pa'i/} /{rdzas la sogs pa'i spyi nyid de//} द्रव्यत्वादि तु सामान्यं सद्विशेषोऽभिधीयते । त.स.२७क/२९२.
bye brag yod par mi 'gyur
क्रि. न भिद्यते — {skyon mthong ba las skyon dogs pa/} /{bye brag yod par mi 'gyur ro//} दृष्टदोषाच्च शङ्क्यदोषं न भिद्यते त.स.११३क/९७८.
bye brag la gnas pa
वि. उपाधिस्थः — {bye brag la gnas spyi yin te/} /{rang gi rten rnams la gnas pa'o//} उपाधिस्थं च सामान्यं स्वाश्रयेष्वेव वर्तते ।। त.स.३०क/३१४.
bye brag shes pa
वि. विभागज्ञः — {bye brag shes pa sus mthong ba/} /{de dag rtog pa'i dbang mi 'gro//} ये पश्यन्ति विभागज्ञा न ते तर्कवशंगताः ।। ल.अ.१७६क/१३८.
bye ma
वालुका — {bskal pa gang+ga'i klung gi bye ma snyed du'ang bzhugs te} गङ्गानदीवालुकोपमान् कल्पानपि वितिष्ठमानः अ.सा.४२क/२४; {de yi khang par nyin mtshan du/} /{bye tshan dag ni babs gyur te//} पपाताहर्निशं तस्य भवने तप्तवालुका । अ.क.६९क/६०.३; सिकताः — {med pa nam mkha'i me tog la sogs pa'am bye ma rnams la til mar ni gang du yang bya bar nus pa ma yin te} न ह्यसन्तो व्योमकुसुमादयः क्वचिदपि शक्यन्ते कर्तुम्, सिकतासु वा तैलम् त.प.२२१क/९१३; पांशुः — {bye ma'i khang bu rdib gyur na/} /{byis pa rnams ni ga chad ngu //} यथा पांशुगृहे भिन्ने रोदित्यार्तरवं शिशुः । बो.अ.१८क/६. ९३.
bye ma can
वि. सवालुकः— {bye ma can dang lci bas mi bya'o//} न सवालुकेन गोशकृता वि.सू.७क/७; सिकतावान् — स्त्री शर्करा शर्करिलः शार्करः शर्करावति । देश एवादिमावेवमुन्नेयाः सिकतावति ।। अ.को.१५१क/२.१.११.
ना. बालुकाम्भः, नरकः — {bye ma'i chu zhes bya ba ni gnyis pa'o/} /{'dam gyi chu ni gsum pa ste grang ba'i dmyal ba gnyis so//} बालुकाम्भो नाम द्वितीयः पङ्काम्भस्तृतीय इति शीतनरकद्वयम् वि.प्र.१६९ख/१.१५.
bye ma'i thang
सिकतामयम् — सैकतं सिकतामयम् अ.को.१४७क/१.१२.९.
bye ma'i ri mo
बालुकारेखा — {'bring po ni bye ma'i ri mo ltar yang rlung gis mnyam pa nyid du 'gyur ba lta bu'o//} मध्यमो बालुकारेखावद् वातेन पुनः समत्वं याति वि.प्र.१५४क/३.१०२.
bye tshan
तप्तवालुका — {de'i steng du nyin gcig bzhin du lan bdun bdun bye tshan bab ste} तस्योपरि दिवसे दिवसे सप्तकृत्वः तप्तवालुका निपतति अ.श.१६३क/१५१.
वि. सव्यापारः — {byed pas rang gi las la ni/} /{byed dang bcas pa lta bur snang //} सव्यापारमिवाभाति व्यापारेण स्वकर्मणि । प्र.वा.१३०क/२.३०८.
byed du bcug
= {byed du bcug pa/} {byed du bcug nas} कारयित्वा लो.को.१६६६.
byed du bcug pa
• क्रि. अकारयत् — {sangs rgyas snga ma'i mchod rten mdzad/} /{rang gi mchod rten byed du bcug//} पूर्वबुद्धकृतस्तूपे निजस्तूपमकारयत् ।। अ.क.४५ख/५७.२; • सं. कारणम् — {de lta bu la byed du bcug pa ni de dang 'dra'o//} तद्वत् तद्भूतकारणम् वि.सू.४४ख/५६; • भू.का.कृ. कारितः — {kye ma dge ba zad byed pa'i/} /{zad byed pa de sdig pa las/} /{khyim bdag dman pa'i blo can la/} /{bya ba min pa byed du bcug//} शुभं क्षपयता तेन क्षपणेन स मुग्धधीः । अहो गृहपतिः पापादकार्यमपि कारितः ।। अ.क.८८ख/९.२५; अध्याचरितः — {mtshams med pa'i las}…{ma byas shing byed du ma bcug pa yin te} आनन्तर्यं कर्म…न कृतं भवति नाध्याचरितम् श्रा.भू.४क/६; उद्योजितः म.व्यु.७१७४ (१०२क).
byed du chug
क्रि. कारयतु — {de la gnod par mi 'gyur ba'i/} /{las gang yin pa'ang byed du chug//} कारयन्तु च कर्माणि यानि तेषां सुखावहम् । बो.अ.७क/३.१४.
byed du 'jug
= {byed du 'jug pa/}
byed du 'jug pa
• क्रि. कारयति — {las de yang ci'i phyir byed du 'jug ces thal ba mtshungs pas so//} तदपि कर्म कस्मात् कारयतीति समानः प्रसङ्गः प्र.अ.३२क/३७; व्यापारयति — {de la bcol zhing yongs su smin par bya ba'i phyir byed du 'jug pa yin no//} तमध्येषते व्यापारयति परिपाकाय बो.भू.४५ख/५९; • सं. कारणम् — {ma g}.{yogs pa byed du 'jug pa'i mtha' yang de dang 'dra'o//} तद्वदच्छन्नकारणेऽन्तः वि.सू.२१ख/२५; • वि. कारयिता — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gzugs la byed pa po'am byed du 'jug pa gang yang med do//} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपस्य कश्चित्कर्ता वा कारयिता वा सु.प.४०ख/१९; कारितः — {bdag gis byas pa'i mchod pa dang gzhan byed du 'jug pa'i mchod pa dang} स्वयंकृतपूजा परकारितपूजा बो.भू.१२३क/१५९; द्र. {byed du bcug pa/}
byed du 'jug pa po
वि. कारापकः म.व्यु.४६७८ (७२ख).
byed du 'jug pa med pa
अकारयितृता — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa la byed pa po yang med byed du 'jug pa yang med pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंस्कारविज्ञानानामकर्तृता अकारयितृता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.४०ख/१९.
byed du ma bcug pa
वि. अकारितः — {ma byas pa dang byed du ma bcug pa dang ma brtag pa zhes bya ba'i sha yang rung ba med na} न च महामते अकृतकमकारितमसङ्कल्पितं नाम मांसं कल्प्यमस्ति ल.अ.१५६क/१०३.
byed du gzhug
• क्रि. कारयेत् — {gal te rung bar bya ba yod na sngo bsrab par byed du gzhug go//} संश्चेत् कल्पकारोऽल्पहरिततां कारयेत् वि.सू.९८क/११८; {e ma'o bdag gis bya'o zhe'am byed du gzhug go//} अहोवतारं (? अहो बताहं) कुर्यां कारयेयं वेति वि.सू.३क/३; • कृ. कारयितव्यः — {gzhan yang byed du gzhug cing} अन्यैश्च कारयितव्यम् ल.अ.१४६ख/९३; • सं. अनुप्रदानम् — {tshar gcad par bya ba sma dbab pa dang chad pa'i las byed du gzhug pa'am bskrad pa dang} निग्रहक्रिया अवसादना वा दण्डकर्मानुप्रदानं वा प्रवासना वा बो.भू.७६क/९७;
byed du gzhug pa
= {byed du gzhug/}
byed du gzhug par bya
कृ. कारयितव्यम् लो.को.१६६६.
byed 'dod pa
= {byed par 'dod pa/}
byed ldan
= {byed pa dang ldan pa/}
byed pa
• क्रि. (वर्त.; सक.; {bya} भवि., {byas} भूत., {byos} विधौ) १. करोति — {lha sbyin ci byed} किं करोति देवदत्तः प्र.अ.१५ख/१८; {de'i nyan thos rnams kyis sangs rgyas dang chos dang dge 'dun la bya ba byed do//} तस्य श्रावकाः…बुद्धधर्मसङ्घेषु कारान्कुर्वन्ति वि.व.१५३ख/१.४२; कुरुते — {des na re lde byed pa dag ces bya bar 'gyur ro//} ततः कटं कुरुत इति भवति प्र.अ.१४ख/१७; क्रियते — {re ba kun skong khyod kyis ni/} /{ci slad re thag chad bar byed//} कस्मान्निराशः क्रियते सर्वाशाभरण त्वया ।। अ.क.२२२क/२४.१६०; विक्रियते — {rdzu 'phrul dang kun brjod pa dag ni rig sngags kyis kyang byed de} ऋद्ध्यादेशने हि विद्यया विक्रियेते अभि.भा.६२ख/१११५; विधीयते — {des na gnod pa med par grub par bya ba'i phyir 'bad pa byed pa yin no//} तेन बाधकाभावसिद्धये यत्नो विधीयते त.प.२४२ख/९५७; आधीयते — {yang bzlas pas de'i khyad par gzhan byed pa yang ma yin pa la} ननु पुनः पुनरावृत्त्या तस्य विशेषान्तरमाधीयते त.प.२०५क/८७८; प्रणीयते — {de'i don du lung byed pa po rnams kyis lung byed pa} तदर्थमागमप्रणेतृभिरागमः प्रणीयते त.प.१३७क/७ २. यजति— {rgyal po gtan pa med pa'i mchod sbyin byed kyis} राजा निरर्गलं यज्ञं यजति वि.व.१५५ख/१.४३; • स.क्रि. ( {pham par byed} पराजयते) — {de yang tshar gcod par byed de pham par byed do//} तमपि निगृह्णन्ति पराजयन्ते वा.टी.५१ख/३; ( {phung bar byed} विपादयति) — {de ni bdag nyid kyang phung bar byed la} स आत्मानमपि विपादयति बो.भू.२६क/३१; ( {phye mar byed} चूर्णयति) — {ri'i rtse mo yang phye mar byed la} पर्वतशिखराणि चूर्णयति म.मू.२१३क/२३२; • सं. १. कृतिः — {'dod pa de las brda de byed pa ste byas pa'o//} ततश्चेच्छातस्तस्य सङ्केतस्य कृतिः करणम् त.प.२९८ख/३१०; क्रिया— {de ni mnyan pas brjod pa na/} /{don gyi cha gang rtogs par 'gyur/} /{de ma rtogs na de don can/} /{brda byed pa ni don med 'gyur//} तस्याभिधाने श्रुतिभिरर्थे क्ॐऽशोऽवगम्यते । तस्यागतौ च सङ्केतक्रिया व्यर्था तदर्थिका ।। प्र.वा.१२४ख/२.१६६; व्यापारः — {smra ba po yi byed pa'i yul/} /{don gang blo la rab gsal ba/} /{sgra ni de la tshad ma yin//} वक्तृव्यापारविषयो योऽर्थो बुद्धौ प्रकाशते । प्रामाण्यं तत्र शब्दस्य प्र.अ.६क/७; संरम्भः — {de phyir nye bar 'thob byed pa'i/} /{byed pa 'jig phyir blo 'jig can//} तेनोपनेतृसंरम्भभङ्गित्वाद्भङ्गिनी मतिः । त.स.१०ख/१२७; करणम् — {mi slu ba ni don bya ba byed pa'i phyir ro//} संवादस्त्वर्थक्रियाकरणात् प्र.अ.१९क/२२; {phyogs dang po la rna ba dang sgra dag gis legs par byed pa mi 'grub par thal bar 'gyur te/} {don gzhan byed pa'i phyir ro//} प्रथमे पक्षे श्रोत्रशब्दयोः संस्कारासिद्धिप्रसङ्गः, अर्थान्तरकरणात् त.प.१८८ख/८३९; प्रणयनम् — {de'i mtshan nyid byed pa don med do//} लक्षणप्रणयनं चानर्थकम् त.प.२३४क/९३९; आधानम् — {de byed na bdag kho na'i byed par 'gyur te/} {de lta na mi rtag par thal bar 'gyur ro//} तदाधाने सत्यात्मन एवाधानं स्यात्, ततश्चानित्यत्वप्रसङ्गः त.प.२०२क/११९; विधानम् — {ston pa la mchod par byed pa ni legs pa thams cad thob pa'i rgyu} शास्तृपूजाविधानं तु भवति सर्वश्रेयोऽधिगतिहेतोः त.प.१३८क/९; अनुविधानम् — {spyi rnams la yang rjes 'gro bar/} /{byed pa dag ni yod min te//} अन्वयानुविधानं च सामान्येषु न विद्यते । त.स.२९ख/३११; प्रतिपादनम् — {gzhan la phan pa dang bde ba byed pa 'ba' zhig tu gyur to//} परहितसुखप्रतिपादनव्यापारो बभूव जा.मा.८६क/९९; कल्पना — {tshul 'chos shing spyod lam phun sum tshogs par byed pa dang} कुहकस्येर्यापथसम्पत्तिकल्पना बो.भू.१५१ख/१९६ २. = {rtsom pa} प्रणयनम् — {bstan bcos byed pa ni gzhan gyi don yin pa'i yang phyir te} परार्थत्वाच्च शास्त्रप्रणयनस्य हे.बि.२५४ख/७२; त.प.२६२ख/९९४; रचना — {dam bcas na yang slu ba'i bsam pas rnam pa gzhan du bstan bcos byed pa srid pa'i phyir ro//} विसंवादनाभिप्रायस्यान्यथा प्रतिज्ञायाऽप्यन्यथा शास्त्ररचनासम्भवात् त.प.१३४क/३ ३. कर्मान्तः — {'byor pa phun sum tshogs shing}…{rlabs che la rnam pa sna tshogs byed pa dang} पर्याप्तविभवस्य…विविधविपुलकर्मान्तस्य जा.मा.२४क/२७; कारः — {theg gsum pa dang byed gsum la/} /{mos pa rnams kyi dbang byas nas//} अधिकृत्य त्रियानिकान् । कारत्रयाधिमुक्तांश्च र.वि.८३ख/१७; व्यवसायः — {de bas na nga sbyin pa chen po byed pa la khyed kyis gegs bya ba mi rigs so//} तन्न मे दानातिशयव्यवसाये विघ्नाय व्यायन्तुमर्हन्ति भवन्तः जा.मा.११क/११; यत्नः — {lta la sogs pa byed pa ni/} /{rang 'byung nyid du mi rung ngo //} दर्शनादिषु यत्नस्य स्वयंभूत्वं न युज्यते ।। सू.अ.२३६ख/१४९; प्रयत्नः — {byed pa dang bcas pa'i byed pa de yang rang byung ba glo bur ba'am de'i rkyen can zhig tu 'gyur grang na} सप्रयत्नस्य वा पुनरसौ प्रयत्नः स्वयंभूर्वा भवेदाकस्मिकः तत्प्रत्ययो वा सू.व्या.२३८ख/१५१; स्पन्दः — {'bras bu med pa'i byed spong bas//} निष्फलस्पन्दवर्जनात् शि.स.६७क/६६ ४. = {lag pa} करः, हस्तः — {lag pa byed pa spyod pa dang}…{rnam grangs kyi tshig} हस्तः करः पाणिः…पर्यायवाचकाः शब्दाः ल.अ.१३२क/७८; • पा. १. कारित्रम् — {byed pa la ni gang gnas pa/} /{de ni da lta ba ru brjod/} /{byed pa zhig la 'das pa ste/} /{de ma thob pa ma 'ongs pa//} कारित्रे वर्तते यो हि वर्तमानः स उच्यते । कारित्रात् प्रच्युतोऽतीतस्तदप्राप्तस्त्वनागतः ।। त.स.६५ख/६१७; {'di ni byed pa'i mtshan nyid yin//} इदं कारित्रलक्षणम् अभि.अ.७ख/४.२८; {rang gi bdag nyid la byed par rigs pa yang ma yin te/} {rang gi bdag nyid la byed pa 'gal ba'i phyir} न च स्वात्मनः करणं युक्तम्; स्वात्मनि कारित्रविरोधात् त.प.२५१क/९७५ २. कारणम् — {byed pa'i rgyu} कारणहेतुः ल.अ.८८ख/३५; {bya ba byed pa'i rigs pa dang} कार्यकारणयुक्त्या श्रा.भू.७६क/१९६ ३. करणम् [1] कारकभेदः — {byed pa po dang byed pa dag la gsum pa'o//} कर्तृकरणयोस्तृतीया प्र.अ.१४ख/१६; {byed pa'i rnam par dbye ba} करणविभक्तिः त.प.४क/४५३ [2] कालविशेषः — {bgrod pa 'gro ba'i dbang gis chu srin la sogs pa la nor dang karka Ta la sogs pa la bu lon du 'gyur ro//} {gzhan du byed pa la brjod pa'i cho gas ni nyin zhag so so dag pa med do//} मकरादौ धनं कर्कटादौ ऋणं भवतीति अयनगतिवशात् प्रत्यहं शुद्धिर्नान्यथा करणोक्तविधिना वि.प्र.१७९क/१.३४ ४. कारकः, कर्त्रादयः म.व्यु.४७३३ (७३ख) ५. भावना — {ngo bo nyid kyis don grub na/} /{nges par sbyor dang byed pa dang /} /{khams don sgrub pa brjod pa dang /} /{'khrul 'khor la gnas sogs mi 'gyur//} नियोगो भावना धातोरर्थो विधिरितीरिताः । यन्त्रारूढादयो न स्युः स्वभावादर्थसाधनाः ।। प्र.अ.६ख/८; • वि. कर्ता — {gang tshe sgyu ma'i bud med la/} /{de byed nyid kyang chags skye 'gyur//} यदा मायास्त्रियां रागस्तत्कर्तुरपि जायते ।। बो.अ.३२क/९.३२; {las kyi byed pa de bzhin no//} तथैव कर्मस्य कर्तारः शि.स.१४५क/१३९; कारकः — {bya dang byed pa'i rnam gzhag ni/} /{thams cad de lta'i rnam pa can//} एवम्प्रकारा सर्वैव क्रियाकारकसंस्थितिः प्र.अ.१९७क/२११; {bgegs byed pa} विघ्नकारकः सू.अ.२५८क/१७८; कारिका — {don chen yang dag sgrub pa'i bya ba byed//} महार्थसम्पादनकृत्यकारिका सू.अ.१४३क/२१; प्रणेता — {tshangs pa dang ni gar ga dang /} /{'jig rten rgyang phan byed pa 'byung //} लोकायतप्रणेतारो ब्रह्मा गर्गो भविष्यति ।। ल.अ.१८९क/१६०; विधायी — {bdag yod na ni rang dbang yin pas gzhan sdug bsngal bar byed pa'i phyir sdang bar 'gyur na} आत्मनि हि सति स स्वतन्त्रः परदुःखविधायीति कोपः स्यात् प्र.अ.१२९ख/१३९; व्यापृतः — {de la gal te byed pa dang mi byed pa khyad par med na ci ltar byed pa dang cig shos rnam par 'byed} अत्र व्यापृतस्याव्यापृतस्य वा यदि न विशेषः कथं व्यापारेतरविवेकः प्र.अ.२८क/३२; • उ.प. कृत् — {sems can kun don byed} सर्वसत्त्वार्थकृद्भिः र.वि.७७ख/७; करी — {yon tan mngon bsgrubs bzod pa mdzes pa de/} /{snying rje bka' stsal 'jig rten don byed pa'o//} गुणाभिनिर्वर्तितचारुसंज्ञा क्षमेति लोकार्थकरी कृपाज्ञा ।। जा.मा.१६७क/१९३; कारः — {bstan bcos byed pa} शास्त्रकारः त.प.१३७क/७; कारी — {dmigs pas ni phyi rol las rnam par 'gyur bar byed pa yin na} आलम्बनञ्च बाह्यमपि विकारकारि प्र.अ.५७ख/६५; कारिणी — {snying stobs ldan pa 'phrog byed cing /} /{thams cad yongs su gdung byed pa/} /{char med de ni} सा धैर्यहारिणी सर्वलोकसन्तापकारिणी । अवृष्टिः अ.क.३३२ख/४२. ७; • प्रत्ययत्वेन प्रयोगः, ण्वुल् — {khyab par byed pa} व्यापकः न्या.टी.५५ख/१२८; {'phen par byed pa} आक्षेपकः प्र.अ.१५ख/१८; {'phel bar byed pa} वर्धकः रा.प.२३२ख/१२५; {gso bar byed pa} चिकित्सकः म.मू.११९क/२८; ल्युट् — {sreg par byed pa} दहनम् अभि.भा.१३क/९०७; {'phrog par byed pa} हरणम् अभि.भा.६२ख/१११४; णिच् + ल्युट् — {sgrub par byed pa} साधनम् वा.टी.१०३क/६४; {'phel bar byed pa} वर्धनम् अभि.स्फु.१६७ख/९०८; णिनि — {'gro bar byed pa} गामी अ.श.२४२क/२२२; {gnod par byed pa} अपकारी बो.अ.७क/३.१६; इनि — {spyod par byed pa} विहारी श्रा.भू.६क/११; {rang don byed pa} स्वार्थी सू.व्या.१६३क/५३; शानच् — {gnas par byed pa} स्थापयमानः शि.स.१७क/१७; {zhu bar byed pa} याचमानः अ.क.१९३क/८२.१४; ठन् — {gnod par byed pa} बाधिका त.प.१७५क/८०९; तृच् — {skyob par byed pa} त्राता अ.क.३१४क/४०.७९; {khrid par byed pa} नेता बो.प.४८ख/९.
byed pa na
क्रियमाणः— {gser gyi snod bcom nas gzhan du byed pa na/} {dbyibs gzhan du 'gyur gyi} सुवर्णभाजनस्य भित्त्वाऽन्यथा क्रियमाणस्य संस्थानान्यथात्वं भवति अभि.भा.२३९ख/८०५; क्रियमाणे सति — {yul dang dus la sogs pa tha dad pas brda gzhan byed pa na sgra don gzhan rtogs par byed pa gang yin pa 'di mthong ste} देशकालादिभेदेन सङ्केतान्तरे क्रियमाणे सति ध्वनेः शब्दस्यान्यार्थबोधकत्वं दृष्टम् त.प.१९८क/८६२.
byed par
कर्तुम् — {nyer len 'gyur ba med par ni/} /{nyer len can dag 'gyur bar ni/} /{byed par mi nus} उपादानाविकारेण नोपादेयस्य विक्रिया । कर्तुं शक्या प्र.वा.१०९ख/१.६२.
byed pa gcig
एककरणीयम्— {shAri'i bu bya ba gcig dang byed pa gcig dang bya ba chen po dang byed pa chen po'i phyir}…{de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas 'jig rten du 'byung ba'i phyir ro//} एककृत्येन शारिपुत्र एककरणीयेन तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धो लोक उत्पद्यते महाकृत्येन महाकरणीयेन स.पु.१६ख/२७.
byed pa chung ba
वि. अल्पकृत्यः — {bdag cag nyan thos byed pa chung ba yin//} वयं खलु श्रावका अल्पकृत्याः । स.पु.७७क/१३०.
byed pa chen po
महाकरणीयम्— {shAri'i bu bya ba gcig dang byed pa gcig dang bya ba chen po dang byed pa chen po'i phyir}…{de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas 'jig rten du 'byung ba'i phyir ro//} एककृत्येन शारिपुत्र एककरणीयेन तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धो लोक उत्पद्यते महाकृत्येन महाकरणीयेन स.पु.१६ख/२७.
byed pa 'jug pa nyid
व्यापारितत्वम् — {nges par sbyar ba zhes bya ba ni/} /{'bras bur byed pa 'jug pa nyid do//} नियुक्तत्वं च नाम कार्ये व्यापारितत्वम् प्र.अ.१३क/१५.
byed pa nyung ba
वि. अल्पकरणीयः म.व्यु.२३६८ (४५ख).
byed pa dang bcas pa
= {byed dang bcas pa/}
byed pa dang ldan
= {byed pa dang ldan pa/}
byed pa dang ldan pa
• वि. व्यापारवान् — {mig byed pa dang ldan pa de'i tshe gzugs shes pa gang yin pa de thams cad mig la brten pa kho na yin te} व्यापारवति तु चक्षुषि यद्रूपज्ञानं तत्सर्वं चक्षुराश्रितमेव न्या.टी.४३क/६२; • पा. कृतिः, छन्दभेदः मि.को.९३ख ।
byed pa dang mi byed pa
क्रियाक्रिये — {phyogs 'di la gcig la byed pa dang mi byed pa la sogs pa phan tshun 'gal ba'i chos 'chol ba la sogs pa'i skyon du mi 'gyur te} अस्मिन् पक्षे न भवत्येकत्र क्रियाक्रियादिपरस्परपराहतधर्मसाङ्कर्यादिदोषः त.प.८६क/६२४.
byed pa po
• वि. कर्ता — {de nas ston pa rdo rje 'dzin/} /{skyed po byed po mi 'gyur che//} अथ वज्रधरः शास्ता स्रष्टा कर्ता महाक्षरः । गु.स.१२७ख/८०; {bdag ni sems can 'di dag gi dbang phyug byed pa po sprul pa po 'byin pa po 'byin byed} अहमेषां सत्त्वानामीश्वरः कर्ता निर्माता स्रष्टा सृजः अभि.स्फु.९४क/७७०; {byed pa po dang las dang bya ba rnams mi dmigs pa'i phyir ro//} कर्तृकर्मक्रियाणामनुपलम्भात् सू.व्या.१९५ख/९६; कर्त्री — {'on te rang bzhin sems pa can ma yin na}…{ji ltar dge ba la sogs pa'i las rnams kyi byed pa por 'gyur zhe na} ननु प्रकृतिरचेतना सती कथं शुभादिकर्मणां कर्त्री भवति त.प.२१३ख/१४४; कर्तृकः — {lung byas pa yin pa na/} {rig byed dang 'brel pa drang srong shed pa la sogs pa'i skyes bu byed pa po yin pa'am} कृतको भवन्नागमो वेदसम्बद्धमनुप्रभृतिपुरुषकर्तृको वा भवेत् त.प.१३२ख/७१५; कारकः — {yon tan gsum ldan dbyer med kyang /} /{thams can kun gyi byed po min//} त्रैगुण्यस्याविभेदेऽपि न सर्वं सर्वकारकम् । त.स.३क/३८; {'on te byed pa po tha dad pa'i phyir bya ba tha dad pa yin no zhe na} अथ कारकभेदाद् व्यापारभेदो भविष्यतीति चेत् प्र.अ.१४ख/१६; • सं. १. धाता, स्रष्टा — {gang la yon tan mtshungs pa 'grogs pa dag ni mthong bas na/} /{skye bo shin tu yun ring byed po bsngags pa byed par 'gyur//} यस्मिन् समानगुणसङ्गमदर्शनेन धातुः करिष्यति जनः सुचिरात् प्रशंसाम् ।। अ.क.३००ख/१०८.८०; {rjes su brtse ba gang gi dbang gis 'di byed pa po dang 'byin pa por rtog pa ci la dmigs nas} किमालम्ब्य तस्या अनुकम्पाया वशादयं धाता स्रष्टा कल्प्येत त.प.१९०ख/९७; विधाता — {mkha' lding zas su bdag spros dang por grub/} /{'di la byed pa pos ni ci zhig bya//} तार्क्ष्यस्य भक्ष्या वयमादिसर्गे सिद्धाः किमत्र क्रियते विधातुः । अ.क.३०७क/१०८.१४०; वेधाः — {kye ma rgyal po'i rgyal po yis/} / ग्. {yul du spro ba dang ldan pa/} /{mtshon med bdag lus 'jig pa 'di/} /{byed po dag gis rnam par sprul//} अहो निरायुधस्यायं वेधसा मम निर्मितः । राजराजरणोत्साहयोग्यस्य वपुषः क्षयः ।। अ.क.१३१क/६६.६८; विधिः — {mig gsum rab tu khros tshe me yi pang du phye ma leb nyid gyur ldan pa/} /{srog ni rab tu rdzogs pa byed pos gsar du sprul pa 'di nyid yin bsam ste//} अग्न्युत्सङ्गपतङ्गतां गतवतस्त्र्यक्षप्रकोपक्षणे जीवोत्पादनमेतदेव विधिना मन्ये नवं निर्मितम् । अ.क.१४४ख/६८.३७ २. प्रणेता — {de'i don du lung byed pa po rnams kyis byed pa} तदर्थमागमप्रणेतृभिरागमः प्रणीयते त.प.१३७क/७ ३. = {byed pa po nyid} कर्तृत्वम् — {skyes bu la yang gzugs brnyan 'char ba'i tshul gyis longs spyod la byed pa po yin no//} पुरुषस्यापि प्रतिबिम्बोदयन्यायेन भोगं प्रति कर्तृत्वमस्ति त.प.१५५क/३३ ४. दैवम् — {bzod dka'i 'tshe ba mi bzod de/} /{slong ba 'bras bu med pa'ang min/} /{kye ma chos la the tshom 'di/} /{byed pos byas shes de yis bsams//} सोऽचिन्तयत्तदा दैवाज्जातोऽयं धर्मसंशयः । न सहे दुःसहां हिंसां न नैष्फल्यमर्थिनः ।। अ.क.२५क/३.६५ ५. कारणम् — {lhan skyes yongs su 'dris shing rtag tu nang na gnas gyur pa/} /{dkar ba'i yon tan rnams kyi byed po rigs ni min pa nyid//} सहजपरिचितानां नित्यमन्तर्गतानां भवति सितगुणानां कारणं नैव जातिः ।। अ.क.२८०ख/३६.१; • पा. १. कारकः, हेतुभेदः — {rgyu dang phra mo cha dang ni/} /{tshig rnams dag gyi rgyan gyi mchog/} /{rgyu ni byed po shes byed de/} /{de dag rnam pa du ma dper//} हेतुश्च सूक्ष्मलेशौ च वाचामुत्तमभूषणम् । कारकज्ञापकौ हेतू तौ च नैकविधौ यथा ।। का.आ.३३०क/२.२३२ २. कारकम् — {khams kyi don yan gar ba ni byed pa po yang tha dad pas tha dad pa ma yin no zhe na} धात्वर्थस्तु शुद्धो न कारकभेदाद् भेदी प्र.अ.१४ख/१७ ३. करणम् — {sgrub par byed pa dam pa nyid kyang byed pa po yin no//} साधकतमं च करणम् प्र.अ.२०क/२३ ४. कर्ता — {byed pa po dang /} {byed pa dag la gsum pa'o//} कर्तृकरणयोस्तृतीया प्र.अ.१४ख/१६; • उ.प. कारः — {khyed la rig byed byed po yang /} /{de 'dra dbang 'das don mthong yod//} वेदकारस्तवाप्यस्ति तादृशोऽतीन्द्रियार्थदृक् ।। त.स.११९क/१०२६; कारी — {skyes bu gdug pa byed pa po/} /{skrag bcas de yis de la dris//} क्रूरकारी स पप्रच्छ पुरुषस्तं ससाध्वसः ।। अ.क.४१ख/५५.४९; {ya mtshan byed po} विस्मयकारी अ.क.२२४ख/८९.३९; कृत् — {mi'i 'gro bar gtogs pa khyim par gyur pa srog dang ldan pa nye du ma yin pa nyid ni ltung ba'i byed pa po yin no//} मनुष्यगतिगतो गृहीभूतः प्राण्यज्ञातिरापत्तिकृत् वि.सू.२४ख/३०; • प्रत्ययत्वेन प्रयोगः, ण्वुल् — {phan par byed pa po} उपकारकः प्र.वृ.२७८क/२०; णिच् + ण्वुल् — {gnas par byed pa po} स्थापकः त.प.२२३क/९१५; तृच्— {brjod byed po} वक्ता त.स.११८क/१०१९; {rtogs byed po} बोद्धा त.स.११८ख/१०२१.
byed pa po can
वि. कर्तृकः — {gang zhig mthong bas byed pa po ma mthong ba dag kyang blo dang ldan pa'i rgyu rtogs par 'gyur ba} यस्य दर्शनाददृष्टतत्कर्तृकस्यापि बुद्धिमत्कारणावगतिर्भवति त.प.१७१क/६०.
byed pa po nyid
कर्तृत्वम् — {byed pa po nyid kyang bya ba'i mthar thug pa yin na} क्रियानिष्ठता च कर्तृत्वम् प्र.अ.११क/१२; {kun gyi byed po nyid grub pa/} /{de ni sgrib}(?{'bad} ){med kun shes nyid/} /{grub ste} सर्वकर्तृत्वसिद्धौ च सर्वज्ञत्वमयत्नतः । सिद्धमस्य त.स.३ख/५५; कारकत्वम् — {nus pa dngos po'i rang bzhin du khas mi len na yang dngos po byed pa po nyid ma yin par thal bar 'gyur ro//} भावस्वभावानभ्युपगमे वा शक्तेर्भावस्याकारकत्वप्रसङ्गः त.प.२१९ख/९०८; {de yi bdag gi rang bzhin 'di/} /{de dag nyid ni nye ba na/} /{byed po nyid yin de phyir de/} /{yod na'ang kun tshe 'bras bu min//} निजस्तस्य स्वभावोऽयं तेषामेव हि सन्निधौ । कारकत्वमतः कार्यं तद्भावेऽपि न सर्वदा ।। त.स.१६ख/१८६.
byed pa po nyid ma yin pa
अकारकत्वम् — {nus pa dngos po'i rang bzhin du khas mi len na yang dngos po byed pa po nyid ma yin par thal bar 'gyur ro//} भावस्वभावानभ्युपगमे वा शक्तेर्भावस्याकारकत्वप्रसङ्गः त.प.२१९ख/९०८.
byed pa po dang tshor ba po'i 'du shes dang bral ba
वि. कारकवेदकसंज्ञापगतः — {de rnam par thar pa'i sgo gsum po 'di dag sgom pas}…{byed pa po dang tshor ba po'i 'du shes dang bral ba dang} य इमानि त्रीणि विमोक्षमुखानि भावयन्…कारकवेदकसंज्ञापगतः द.भू.२२३ख/३४.
byed pa po nad pa dang ldan pa nyid
ग्लानकर्तृकता — {dgag dbye brjod pa rdzogs na dgag dbye bzhag pa mi 'chags so//} {byed pa po nad pa dang ldan pa nyid la de bzhin no//} अरूढिरवसितप्रवारणोक्तौ प्रवारणास्थापनस्य । तथा ग्लानकर्तृकतायाम् वि.सू.८८ख/१०६.
byed pa po ma yin pa
• वि. अकर्ता— {de bzhin du khyad par du byar med pa sngar byed pa po ma yin pa gzhan la ltos nas skyed par byed pa nyid dang} तथाऽनाधेयविशेषस्य प्रागकर्तुः परापेक्षया जनकत्वम् त.प.२११क/८९३; • सं. अकर्तृता — {yang 'di'i byed pa po ma yin pa thob par 'gyur bas dngos po med pa nyid du thal bar 'gyur ro//} तदाऽस्याकर्तृता पुनः प्राप्तेत्यवस्तुत्वप्रसङ्गः त.प.८६क/६२४; अकारकत्वम् — {don gzhan yin na dngos po byed pa po ma yin par thal ba dang 'brel pa yang ma grub bo//} अर्थान्तरत्वे भावस्याकारकत्वप्रसङ्गः सम्बन्धासिद्धिश्च त.प.२२२ख/९१४.
byed pa po ma yin pa nyid
अकर्तृत्वम् — {dngos po byed po mi thob phyir te/} {byed pa po ma yin pa nyid du thal bar 'gyur ba'i phyir ro//} भावस्याकर्तृत्वाप्तितः अकर्तृत्वप्रसङ्गात् त.प.८५ख/६२३.
byed pa po med pa
• वि. अकर्तृकः — {byed pa po med pa'i tshig ni srid pa nyid ma yin te} अकर्तृकस्य हि वाक्यस्य सम्भवो नास्त्येव त.प.४२ख/५३३; अकारकः — {byed pa po med pa nyid} अकारकता र.व्या.१००ख/४८; • सं. अकर्तृता — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa la byed pa po yang med byed du 'jug pa yang med pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंस्कारविज्ञानानामकर्तृता अकारयितृता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.४०ख/१९.
byed pa po med pa nyid
अकारकता — {blo gros rgya mtsho chos rnams kyi snying po med pa nyid dang byed pa po med pa nyid dang}… {la ltos} पश्य सागरमते धर्माणामसारतामकारकताम् र.व्या.१००ख/४८.
byed pa po'i mtha'
कृत्यान्तः — {gal te gtso bor 'gyur ba'i byed pa po'i mtha' dang 'brel pa ma yin na} यदि कृत्यान्तेन प्रधानेन सम्बन्धो न स्यात् प्र.अ.१७१ख/५२२.
byed pa por gyur pa
वि. कर्तृभूतः — {brtags pa'i blo byed pa por gyur pa'am byed par gyur pas med pa'i byed pa po dang sbrel ba 'ba' zhig tu zad de} कल्पिकया धिया कर्तृभूतया कारणभूतया वा केवलमसता कर्त्रा सम्बध्यते त.प.१६०क/४२.
byed pa pos byas
दैवाज्जातः — {kye ma chos la the tshom 'di/} /{byed pos byas shes de yis bsams//} सोऽचिन्तयत्तदा दैवाज्जातोऽयं धर्मसंशयः । अ.क.२५क/३.६५.
byed pa pos ma byas pa
वि. अकर्तृकम् — {de la byed pos ma byas pa'i/} /{tshig dang don dag kyang med pa/} /{de phyir mi srid par bstan pa/} /{sgra las byung ba'i mtshan nyid gcig//} तत्राकर्तृकवाक्यस्य सम्भवार्थावसङ्गतौ । तस्मादसम्भवि प्रोक्तं प्रथमं शाब्दलक्षणम् ।। त.स.५५क/५३३.
byed pa byas pa
वि. कृतकरणीयः — {thams cad kyang dgra bcom pa zag pa zad pa}… {byed pa byas pa} सर्वैरर्हद्भिः क्षीणास्रवैः…कृतकरणीयैः अ.सा.२क/१.
byed pa ma yin pa
= {byed min/}
byed pa mang ba
वि. बहुकरणीयः — {rgyal po chen po 'di ltar khyod ni bya ba mang byed pa mang ste} यस्माच्च त्वं महाराज बहुकृत्यो बहुकरणीयः शि.स.८क/९.
byed pa min
वि. अकारणः — {tha dad yin na 'bras bu la/} /{de ni dgos pa yin pa'i phyir/} /{dngos po byed pa min nyid 'gyur/} /{dgos pa yin na tha dad 'gyur//} (?) व्यतिरिक्ते तु कार्येषु तस्या एवोपयोगतः । भावोऽकारण एव स्यादुपयोगे न भेदिनी ।। त.स.५९क/५६३.
byed pa med
= {byed pa med pa/}
byed pa med pa
• वि. निर्व्यापारः — {de bdag byed pa med par yang /} /{yu bu gnyis ga la grub pas//} द्वयोरप्यावयोः सिद्धे…निर्व्यापारश्च तत्रात्मेति बो.अ.३३ख/९.७२; निर्यत्नः — {byed pa de yi rkyen can yang /} /{lta sogs byed pa med pa yin//} तद्यत्नप्रत्ययत्वं च निर्यत्नं दर्शनादिकम् ।। सू.अ.२३६ख/१४९; निष्प्रयत्नः— {bya ba med pa yin na ni/} {lta sogs byed pa med pa yin zhes bya ba 'grub par 'gyar te} निष्प्रयत्नस्य वा पुनः सतः सिद्धं भवति निर्यत्नं दर्शनादिकम् सू.व्या.२३८ख/१५१; निश्चेष्टः — {chos thams cad byed pa med pa'i phyir shes rab kyi pha rol tu phyin pa byed pa med do//} सर्वधर्मनिश्चेष्टत्वात् प्रज्ञापारमिता निश्चेष्टा कौ.प्र.१४३क/९५; क्रियारहितः लो.को.१६७०; उदासीनः— {'di ltar 'tshed sogs brjod pa rnams/} /{byed pa med par 'dug pa min//} तथा हि पचतीत्युक्ते नोदासीनोऽवतिष्ठते । त.स.४२ख/४३१; • सं. १. अक्रिया — {sngon po dang}…{sra ba'i 'byung ba chen po rnams byed pa med par 'byung ba} नील…कठिनानि महाभूतान्यक्रियाप्रवृत्तानि ल.अ.७८क/२६ २. औदासीन्यम्— {'di ni mi 'tshed mi smra na/} /{'tshed byed nyid du go bar byed/} /{gsum pas byed pa med sogs par/} /{sbyor ba go bar byed pa yin//} नासौ न पचतीत्युक्ते गम्यते पचतीति हि । औदासीन्यादियोगश्च तृतीयेन हि गम्यते ।। त.स.४३क/४३४.
byed pa med pa'i tshig
अक्रियापदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{byed pa'i tshig dang /} {byed pa med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…क्रियापदम्, अक्रियापदम् ल.अ.६९क/१७.
byed pa mdzad pa
वि. कृतकरणीयः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{byed pa mdzad pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…कृतकरणीय इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८; {dge slong dag de nas de bzhin gshegs pa bya ba mdzad pa/} {byed pa mdzad pa} अथ खलु भिक्षवस्तथागतः कृतकृत्यः कृतकरणीयः ल.वि.१९२ख/२९५.
byed pa rdzogs gyur pa
वि. निष्पादितक्रियः — {rnam par dag pa'i rgyus bskyed phyir/} /{de ni tshad ma nyid du nges/} /{don gyi byed pa rdzogs gyur pa'i/} /{dung la dkar po'i blo bzhin no//} विशुद्धकारणोत्पादात् त्वस्याः प्रामाण्यनिश्चयः । निष्पादितक्रिये कम्बौ सिताकारमतेरिव ।। त.स.१०९क/९५२.
byed pa zhig pa
वि. उपरतकारित्रः — {byed pa zhig pa ni 'das pa yin la byed pa ma thob pa ni ma 'ongs pa yin pas 'das pa dang ma 'ongs pa de ring ba zhes bya'o//} उपरतकारित्रमतीतम्, अप्राप्तकारित्रमनागतमिति तदतीतानागतं दूरमुच्यते अभि.स्फु.१४१ख/८५८.
byed pa yin
क्रि. विधीयते — {gnod pa yod par sgrub pa yis/} /{'bad pa ci phyir byed pa yin//} कस्माद् बाधकसद्भावसिद्धौ यत्नो विधीयते ।। त.स.१०९ख/९५६; समाधीयते — {'di ltar bdag nyid la rgyu rnams kyi ngo bo yod pa gang yin pa de kho na de dag gis 'bras bu la byed pa yin te} यदेव स्वात्मनि रूपमस्ति कारणानाम्, तदेव तैः कार्ये समाधीयते त.प.२२०ख/९१२; व्याप्रियते — {'di ni 'dir byed pa yin no//} {'di ni 'dis byed do zhes 'jig rten pa rgyu dang 'bras bu'i dngos po rtogs pa ma yin nam} एतदत्र व्याप्रियते । एतदनेन क्रियत इति कार्यकारणभावमवगच्छन्ति लौकिकाः प्र.अ.२४क/२७.
byed pa'i rgyu
पा. कारणहेतुः, हेतुभेदः — {rgyu ni rnam pa drug ste/} {'di ltar/} {'byung bar 'gyur ba'i rgyu dang}…{byed pa'i rgyu dang}…{ltos pa'i rgyu} हेतुः…षड्विधः । यदुत भविष्यद्धेतुः…कारणहेतुः…उ(?अ)पेक्षाहेतुः ल.अ.८८क/३५; कारणम् — {byed rgyu}…{kun tu 'gro dang rnam smin dang /} /{rgyu ni rnam pa drug tu 'dod//} कारणं…सर्वत्रगो विपाकाख्यः षड्विधो हेतुरिष्यते ।। अभि.को.५ख/२.४९; द्र. {byed rgyu'i rgyu/}
byed pa'i bdag nyid
वि. व्यापारात्मकः — {de bas na rtags ni byed pa'i bdag nyid yin pa'i phyir rjes su 'gro ba dang ldog pa dang phyogs kyi chos nyid du nges pa gdon mi za bar bya dgos pas} अतोऽन्वयव्यतिरेकपक्षधर्मत्वनिश्चयो लिङ्गव्यापारात्मकत्वादवश्यकर्तव्य इति न्या.टी.४७ख/९२.
byed pa'i nus pa
कारकशक्तिः — {gal te gcig dngos 'di yod na'ang /} /{chos kyi dbye ba rab grub phyir/} /{gal te tha dad gnas 'gal min/} /{dper na byed pa'i nus pa bzhin//} सत्यप्येकस्वभावत्वे धर्मभेदोऽत्र सिद्ध्यति । भेदसंस्थाऽविरोधश्च यथा कारकशक्तिषु ।। त.स.६३क/५९७.
byed pa'i rnam par dbye ba
पा. करणविभक्तिः — {de bzhin du rigs la sogs pa de dag gis byed pa'i rnam par dbye ba dang 'brel pa'i phyir 'bras bu dang bcas pa nyid du bsgrub pa yin no//} इत्येवं तैर्जात्यादिभिः करणविभक्त्या सम्बन्धात् साफल्यमनुभूयते त.प.४क/४५३.
byed pa'i byed tshig
पा. करणविभक्तिः — {des ni byed pa'i 'byed tshig nyid/} /{'bras bu dang bcas shes par bya/} /{ming dang rigs la sogs rnams kyis/} /{de yin zhes bya'i don du gnas//} तैस्तु करणविभक्त्या साफल्यमनुभूयते । नाम्नो जात्यादिभिः सेयमित्यर्थोऽध्यवतिष्ठते ।। त. स.४५क/४५३; द्र. {byed pa'i rnam par dbye ba/}
byed pa'i brad
ना. कारुण्यपाटकम्, क्षेत्रम् — {zhing ni mu n+mu nir bshad de/} /{zhing ni byed pa'i brad nyid do/} /{de wI ko Ti de bzhin zhing /} /{zhing ni lcags pa'i 'brad nyid do//} क्षेत्रं मुन्मुनि प्रख्यातं क्षेत्रं कारुण्यपाटकम् । देवीकोटं तथा क्षेत्रं क्षेत्रं कर्मारपाटकम् ।। हे.त.८क/२२.
byed pa'i blo gros
कृन्मतिः — {phyi rol du byed pa'i blo gros sdug bsngal sbyin byed gang yin pa de ni lus la mi dge ba'i lam mo//} यो बाह्ये कृन्मतिर्दुःखदाता, अकुशलपथ इति देहे वि.प्र.२४०ख/२.४८.
byed pa'i tshig
क्रियापदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{byed pa'i tshig dang /} {byed pa med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह — उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…क्रियापदम्, अक्रियापदम् ल.अ.६९क/१७.
byed pa'i las
पा. कारित्रकर्म — {byed pa'i las ni sa la sogs pa'i ste/} {rten pa la sogs pa'o/} /{yang na rang gi mtshan nyid kyi byed pa gang yin pa ste 'di lta ste/} {gzugs kyi ni gzugs su yod pa'o//} कारित्रकर्म पृथिव्यादीनां धारणादि । यद्वा यस्य स्वलक्षणकृत्यम् । तद्यथा रूपणा रूपस्य अभि.स.भा.४५ख/६३.
byed par gyur pa
वि. करणभूतः — {ba lang zhes bya bas rigs kyis te byed par gyur pas ming gi khyad par can gyi don can brjod pa} जात्या करणभूतया नाम्ना विशिष्टोऽर्थ उच्यते गौरिति त.प.४क/४५३.
byed par 'gyur
• क्रि. १. करोति — {tshig ngag yi ge'i rim pa yis/} /{rang dbang gis kyang byed par 'gyur//} स्वातन्त्र्येणापि कुर्वन्ति पदवाक्याक्षरक्रमम् ।। त.स.९७ख/८६८; कारयति — {rgyal srid kyi dbang phyug la dbang byed par 'gyur} राज्यैश्वर्याधिपत्यं कारयति म.व्यु.६५३९ (९३ख) २. करिष्यति — {yid la re ba nyams pa 'di/} /{gdung bas ci zhig byed par 'gyur//} किं करिष्यति सन्तापादयं भग्नमनोरथः ।। अ.क.२४क/५२.४९; {rgyal po mi lin dra zhes pas/} /{yul 'dir mchod rten byed par 'gyur//} मिलिन्द्रो नाम राजाऽस्मिन् देशे स्तूपं करिष्यति ।। अ.क.४६ख/५७.१५; करिष्यते — {byed pa dang byas pa dang byed par 'gyur ba zhes bya ba} क्रियते, कृतम्, करिष्यते चेति त.प.२७०क/२५६; कारयिष्यति — {bud med sangs rgyas nyid byed par 'gyur ba gang yin pa 'di ni gnas ma yin zhing go skabs med do//} अस्थानमनवकाशो यत् स्त्री बुद्धत्वं कारयिष्यति अभि.स्फु.२६७क/१०८५; • सं. = {byed par 'gyur ba nyid} करिष्यत्ता — {des sang de byed par 'gyur ba na tshogs pa'i dus su dge 'dun la mjal bar bya'o//} श्वोऽस्य करिष्यत्तायां तेनाऽऽरोचनं सङ्घे सामग्रिवेलायाम् वि.सू.२७ख/३४.
byed par 'gyur ba
= {byed par 'gyur/}
byed par 'gyur ba nyid
करिष्यत्ता — {chos gos bya ba'i bsam pa rjes su 'brel pa med na de'i tshe nyid na'o/} /{yod na byed par 'gyur ba nyid chad na'o//} चीवरकरणाभिप्रायेणा(न)नुस्यूतेस्तदैव । करिष्यत्ता विच्छित्तौ भावे वि.सू.६६क/८३.
byed par sgrub pa
वि. करणसाधनः — {'dir yang yang na'i sgras ni rnam grangs pa'i sgrub par byed pa'i ste/} {byed par sgrub pa'o//} इह च पर्याये साधनशब्दः करणसाधनः वा.टी.९८ख/५९.
byed par 'dod pa
• सं. १. चिकीर्षा, कर्तुमिच्छा — {'on te de na byed par 'dod pa'i mtshan nyid kyi shes pa dang 'brel pas te de skad brjod do zhe na} अथ तस्य ज्ञानेन चिकीर्षालक्षणेन सम्बन्धादेवमुच्यते प्र.अ.४२क/४८; {bdag tu smra bar byed 'dod pas/} /{phan tshun dag tu rab tu rgyug//} इतस्ततः प्रधावन्ति आत्मवादचिकीर्षया ।। ल.अ.१८६क/१५६; निश्चिकीर्षा — {rnyed pas rnyed par byed 'dod pa} लाभेन लाभनिश्चिकीर्षा म.व्यु.२४५६ (४७क) २. = {byed par 'dod pa nyid} कर्तुकामता — {de dag la byang chub sems dpa' shas cher snying brtse ba'i sems dang byed 'dod pa'i sems nye bar gnas pa yin no//} तेषामन्तिके बोधिसत्त्वानामनुकम्पाचित्तञ्च कर्तुकामताचित्तञ्च प्रत्युपस्थितं भवति बो.भू.७७क/९९; निश्चिकीर्षुता — {rnyed pas rnyed par byed 'dod pa} लाभेन लाभं निश्चिकीर्षुताम् बो.भू.९१क/११५; • वि. १. कर्तुकामः — {nga ni sems can thams cad la snang bar byed 'dod pa} अहं हि सर्वसत्त्वानामालोकं कर्तुकामः अ.सा.४२२ख/२३८; चिकीर्षुः— {mtshams med pa byed par 'dod pa'i mi gsad par gnang ba'i phyir ro//} आनन्तर्यचिकीर्षुपुरुषमारणानुज्ञानात् शि.स.९४क/९३ २. प्रणेतुकामः — {bstan bcos byed par 'dod pas} शास्त्रं प्रणेतुकामः अभि.भा.२६ख/३.
byed par mi 'gyur
क्रि. नाऽऽदधीत — {yang yod pa ma yin pa de yang de dag gis byed na don yongs su gcod pa'i nus pa ci'i phyir byed par mi 'gyur} अथाविद्यमानाऽपि सा तैराधीयते? अर्थपरिच्छेदशक्तिं किं नाऽऽदधीरन् त.प.२२१क/९१२.
byed par 'dzin pa
पा. कर्तृत्वग्राहः, आत्मदर्शनभेदः— {bdag tu lta ba rnam pa bcu}…{gcig pur 'dzin pa dang}…{byed par 'dzin pa dang}…{ma grol ba dang grol bar 'dzin pa'o//} दशविधमात्मदर्शनम्…एकत्वग्राहः…कर्तृत्वग्राहः…अमुक्तमुक्तत्वग्राहश्च म.भा.१३क/१०३.
byed par shog
क्रि. करोतु — {byis pa rgan po mgon med pa/} …/{lha dag srung bar byed par shog//} अनाथबालवृद्धानां रक्षां कुर्वन्तु देवताः ।। बो.अ.३८ख/१०.२६; कुर्वीत — {bdag gi bya ba dag byed par shog shig} कृत्यानि मे कुर्वीत अ.श.९क/८.
byed par shog shig
= {byed par shog/}
byed pas ma byas pa
वि. अकर्तृकम् — {gzhan ni sgra las byung ba yi/} /{shes pas don rtogs sgra las byung /} /{de yang byed pas ma byas pa'am/} /{yang na yid ches tshig yin zer//} शब्दज्ञानात् परोक्षार्थज्ञानं शाब्दं परे जगुः । तच्चाकर्तृकतो वाक्याद्यद्वा प्रत्ययितोदितात् ।। त.स.५४ख/५३०.
byed po
= {byed pa po/}
byed ma
वि.स्त्री. कारिणी — {khyod ni kun tu ma brtags par/} /{byed mas g}.{yo ba 'ba' zhig las/} /{mi bdag yangs pa'i spyan ldan rnams/} /{yongs btang bdag ni long ba 'dams//} असमीक्षितकारिण्या त्वया केवलचापलात् । वृतोऽहमन्धः संत्यज्य नृपान् विपुललोचनान् ।। अ.क.३४५ख/४५.३९.
byed ma mchis
वि. निरीहिकः — {snying po ji ltar 'byung ba lags/} /{ji ltar 'jig rten byed ma mchis//} कथं प्रवर्तते गर्भः कथं लोको निरीहिकः ।। ल.अ.६४ख/११.
byed ma yin
= {byed min/}
byed min
• क्रि. न करोति — {gzhan gyi don du rlung bskul bas/} /{ji ltar khyed la gzhan byed min//} अन्यार्थं प्रेरितो वायुर्यथा नान्यं करोति वः । त.स.८०क/७४२; • वि. अकारः — {byed dang byed min 'og min 'gro//} काराकाराकनिष्ठगाः अभि.अ.३क/१.२४.
byed med
= {byed pa med pa/}
byed sla
= {byed sla ba/}
byed sla ba
वि. सुकरः मि.को.१९क ।
bye'u
= {byi'u/}
byer
= {byer ba/}
byer gyur pa
भू.का.कृ. द्रुतः, पलायितः— {lha yi dgra rnams 'jigs nas byer gyur pa/} /{de dag slar log phod par yong ma gyur//} बभूव नैव प्रणयः सुरद्विषां भयद्रुतानां विनिवर्तितुं यतः ।। जा.मा.६८ख/७९.
byer te med par gyur pa
भू.का.कृ. विद्रुतः — {des kyang ngang pa mang po de dag byer te med par gyur pa mthong nas} स च तद्धंसयूथं विद्रुतमालोक्य जा.मा.१२२क/१४०.
byer ba
• सं. प्रडीनम् — {bdag gi rkang pa ming don med cing 'dab ma med/} /{bdag gi pha ma gnyis kyang khyod kyis skrag nas byer//} व्यर्थाभिधानचरणोऽस्म्यविरूढपक्षस्त्वत्सम्भ्रमाच्च पितरावपि मे प्रडीनौ । जा.मा.९०क/१०३; • भू.का.कृ. विद्रुतः — {ang ga'i rgyal po'i dpung gi tshogs yan lag bzhi pa phyogs bzhir byer ba dang} अङ्गस्य राज्ञश्चतुरङ्गो बलकायश्चतुर्दिशं विद्रुतः वि.व.६क/२.७७; {bya khwa la sogs pa bya mang po rnams ni byer} विद्रुते वायसाद्ये पक्षिगणे जा.मा.८८क/१०१; द्र. {char sprin nag po rlung gis gtor ba bzhin/} /{skrag nas brtabs shing rab tu mgyogs par byer//} भयद्रुताः प्रस्खलिताः प्रणेमुर्वाताभिनुन्ना इव कालमेघाः ।। जा.मा.६८क/७९.
byes bgrod
प्रवासः— {dben par rang gi btsun mo la/} /{rgyal pos rang gi spyod tshul bshad/} /{bu ni byes bgrod mya ngan gyis/} /{gzir cing sdig pas skrag pas bsams//} राज्ञा कथितवृत्तान्ता निजपत्नी स्वयं रहः । पुत्रप्रवासशोकार्ता पापत्रस्ता व्यचिन्तयत् ।। अ.क.१०३क/६४. १८३; दण्डयात्रा — {kha cig byes bgrod nyon mongs dang /} /{ring du song ba'i sdug bsngal can//} दण्डयात्राभिरपरे प्रवासक्लेशदुःखिताः । बो.अ.२६क/८.७४.
byes nas 'ongs pa
वि. विप्रोषितः — {skye bo mdza' bshes byes nas 'ongs pa dag/} /{mthong bar gyur nas dga' ba'i mig bgrad bzhin//} विप्रोषितस्येव सुहृज्जनस्य सन्दर्शनात्प्रीतिविजृम्भिताक्षः । जा.मा.८क/८.
byes yul dong ba
वि. विदेशगः — {phan gdags 'brel ba'i skye bo mdza' bshes rnams/} /{byes yul dong ba'i nor gyi lhag ma bzhin//} कर्तव्यसम्बन्धिसुहृज्जनानां विदेशगानामिव वित्तशेषम् ।। जा.मा.१५७ख/१८२.
byog
अवलेहः — {lag pa mi ldag go/} /{lhung bzed mi byog go//} न हस्तपात्रावलेह(–) वि.सू.४९ख/६३.
byon
• क्रि. ( {'byon} इत्यस्या भूत. विधौ) अवाप — {grong khyer hing gu ma da nas/} /{skad cig gis ni bcom ldan byon//} क्षणादवाप भगवान्नगरं हिङ्गुमर्दनम् ।। अ.क.४२क/५६.२; अविशत् — {rgyu skar sbyor ba'i mchod pa la/} /{zas kyi nye sbyor bdag gis sngon/} /{legs par byas tshe bdag khyim du/} /{'phags pa kA t+yA ya na byon//} नक्षत्रयोगपूजायां पुरा सज्जीकृते मया । भैक्ष्योपहारे मे गेहमार्यकात्यायनोऽविशत् ।। अ.क.१७२क/१९.९७; • = {byon pa/}
byon nas
उपसंक्रम्य — {de nas bcom ldan 'das}…{gso sbyong gi gnas ga la ba der gshegs te byon nas} अथ भगवान्… येन पोषधामुखं तेनोपसंक्रान्तः । उपसंक्रम्य वि.व.१३८ख/२.११५.
byon 'gyur
= {byon par 'gyur/}
byon pa
• सं. आगतिः — {'on kyang rdzu 'phrul de 'dra brnyes pa de/} /{byon tam bzhud par khyed kyis yong mi shes//} न च पुन गति आगतिं च अस्या यूयं प्रजानथ तावदृद्धिप्राप्तो । ल.वि.७८क/१०५; आगमनम् — {rigs kyi bu}…{de bzhin gshegs pa de dag byon pa dang bzhud pa bdag la bshad du gsol} देशय मे कुलपुत्र तेषां तथागतानामागमनं गमनं च अ.सा.४४७क/२५२; प्रवेशः— {de bzhin gshegs pa byon pa'i byin rlabs kyis sgra 'byin} तथागतप्रवेशाधिष्ठानेन प्रवाद्यन्ते ल.अ.९६क/४२; • भू.का.कृ. आगतः — {de bzhin gshegs pa de dag gang nas byon/} {de bzhin gshegs pa de dag gang du bzhud} कुतस्ते तथागता आगताः, क्व वा ते तथागता गताः अ.सा.४३३क/२४४; उपागतः — {khyed gnyis ched du bdag gi khyim du byon/} /{de bas bdag la 'dzem dog ma mchis par/} /{ci dang ci bzhed de dag bdag la gsungs//} इमं स्वमावासमुपागतौ युवां विसृज्यतां तन्मयि यन्त्रणाव्रतम् । प्रयोजनं येन यथा तदुच्यताम् जा.मा.१२६क/१४५; समायातः — {nam zhig chung ma dang bcas de'i/} /{lam du rgyal ba nyan thos dang /} /{lhan cig byon pa mthong gyur nas/} /{'phral la rab tu dang bar gyur//} स कदाचित्समायान्तं श्रावकैः सहितं पथि । जिनं जायासखो दृष्ट्वा प्रसादं सहसा ययौ ।। अ.क.७२क/६१.४; प्राप्तः — {de nas bA lo k+Sha zhes pa'i/} /{yul du de bzhin gshegs pa byon//} अथ बालोक्षनामानं देशं प्राप्तस्तथागतः । अ.क.४५ख/५७.६; अनुप्राप्तः — {bcom ldan 'das}…{grong khyer ser skya'i gnas su byon pa} भगवान्…कपिलवस्तु अनुप्राप्तः अ.श.२४४क/२२४; सम्प्राप्तः — {kA t+yA ya na zhes 'phags pa/} /{snying rje'i gter ni bsod snyoms la/} /{byon pas bdag la rab gsungs pa/} /{las ngan 'di las rnam par log//} पिण्डपाताय सम्प्राप्तो मामार्यः करुणानिधिः । कात्यायनाख्यः प्रोवाच विरमास्मात् कुकर्मणः ।। अ.क.१६८ख/१९.५४.
byon pa med pa
वि. अनागतिकः — {rang bzhin gyis byung ba med pas na de bzhin gshegs pa de dag ni byon pa med pa'o//} अनागतिका हि ते तथागताः, स्वभावासम्भूतत्वात् ग.व्यू.९२ख/१८३.
byon pa rab tu legs
स्वागतम् — {bsam pa gnyis ni 'dir byon te/} /{khyed gnyis byon pa rab tu legs//} आकाङ्क्षिताभिगमयोः स्वागतं भवतोरिह । जा.मा.१२६क/१४५.
byon pa legs
स्वागतम् — {des de la smras pa/} {btsun pa nye dga' byon pa legs so//} स तेनोक्तः । स्वागतं भदन्तोपनन्दस्य वि.व.२६८क/२.१७१; वि.व.१३७ख/१.२७.
byon par 'gyur
क्रि. १. आगच्छति — {bcom ldan 'das phyag na rdo rje rig pa thams cad kyis yongs su bskor ba} …{byon par 'gyur ro//} भगवां वज्रपाणिरागच्छति सर्वविद्याभिः परिवृतः म.मू.२१०क/२२९; समायाति — {sangs rgyas thams cad byon 'gyur na/} /{gzhan rnams rab 'jug lta ci smos//} सर्वबुद्धाः समायान्ति का कथाऽन्येषु वर्तते ।। स.दु.११०ख/१७२ २. गमिष्यति — {slad kyis bde blag byon 'gyur 'di la bdag gi yid la the tshom yong ma mchis//} पश्चात् स्वस्ति गमिष्यसीति मनसा नात्रास्ति मे संशयः वि.व.२१५ख/१.९२.
byol
क्रि. ( {'byol} इत्यस्या भवि., भूत., विधौ) ।
byol bar bya
क्रि. पलायेत — {byis las thag ring byol bar bya//} बालाद् दूरं पलायेत बो.अ.२४क/८.१५.
byol song
= {dud 'gro} तिर्यक् — {'di ltar byol song las bslabs pas kyang lha dang lha ma yin gyi 'jig rten gyi tshig dang yi ge sna tshogs kyis rnam par rmongs par byed do//} येन तिर्यञ्चोऽप्यधीत्य देवासुरलोकं विचित्रपदव्यञ्जनैर्व्यामोहयति ल.अ.१२४ख/७१.
byol song gi skye gnas
तिर्यग्योनिः, गतिभेदः — {byol song gi skye gnas su gtogs pa rnams sgrol bar bgyid pa} उत्तारणं च तिर्यग्योनिगतानाम् का.व्यू.२३०ख/२९३.
byol song gi skye gnas kyi gnas
तिर्यग्योनिभवनम् — {phyogs bcur byol song gi skye gnas kyi gnas thams cad snang bar byas nas} दशदिशं सर्वतिर्यग्योनिभवनान्यवभासयन्ति द.भू.२६३क/५६.
byos
• क्रि. ( {byed} इत्यस्या विधौ) = {byos shig/} ।। • स.क्रि. ( {dang bar byos} प्रसादय) — {sdug bsngal skad cig gis 'jig slad/} /{bdag la sems ni dang bar byos//} क्षणं दुःखक्षयायैव मयि चित्तं प्रसादय । अ.क.२९८ख/३९. १९; ( {shes par byos} अभिगच्छ)— {lha dbang nga yin rgyal pos shes par byos//} सुराधिपं मामभिगच्छ राजन् जा.मा.९४ख/१०८; ( {don yod byos} सफलीकुरुष्व) — {sbyin dang spyad pas nor rnams don yod byos//} प्रदानैर्भोगेन चार्थान् सफलीकुरुध्वम् जा.मा.१४क/१५; • कृ. कार्यम् — {des na lung dang rjes dpag las/} /{don gang la ni the tshom 'gyur/} /{de la stobs chen lung gis ni/} /{de nyid kyis ni nges par byos//} तेनागमानुमानाभ्यां यत्रार्थे संशयो भवेत् । तत्रागमबलीयस्त्वात् कार्यस्तेनैव निर्णयः ।। त.स.७७क/७२०.
byos shig
• क्रि. कुरुष्व — {dge sbyong gau ta ma la bkur sti ma yin pa byos shig} श्रमणस्य गौतमस्यासत्कारं कुरुष्व वि.व.१२७ख/१.१७; {de bas bsod nams spyod pa dpal ldan pa/} /{bde ba rab 'byung bsgrub la blo byos shig//} श्रीमत्सु सौख्योदयसाधनेषु पुण्यप्रसङ्गेषु मतिं कुरुध्वम् ।। जा.मा.२७क/३१; क्रियताम्— {'di yang byos shig de tsam gyis/} /{'di ni rnam par gnas ma yin//} अस्यापि क्रियतां नेदमियत्येवावतिष्ठते ।। प्र.अ.१२३क/१३२; • स.क्रि. ( {gtang bar byos shig} त्यज्यताम्) — {ji srid bdag ni dbang ba'i sa/} /{de srid gtang bar byos shig} यावती मद्वशा भूमिस्तावती त्यज्यताम् अ.क.४०क/४.४२.
