व्यञ्जनाष्टविंशवर्णः । अस्योच्चारणस्थानम्— {skye gnas so dang /} {byed pa lce rtse/} {nang gi rtsol ba mgrin pa phye ba/} {phyi'i rtsol ba srog chen dro zhing sgra med pa/} स (देवनागरीवर्णः) — {sa zhes brjod pa dang thams cad mkhyen pa'i ye shes mngon par rdzogs par byang chub par bya ba'i sgra byung ngo //} सकारे सर्वज्ञज्ञानाभिसम्बोधनशब्दः…निश्चरति स्म ल.वि.६८क/८९; {sa rga} सर्गः का.आ.३१९क/१.१९; {sa sde} सवर्गः वि.प्र.२५६क/२.६७; {ra sa nA} रसना वि.प्र.२४४ख/२.५७ • सं. १. भूमिः [1] पृथिवी/भूभागः/मृत्तिका — {sa 'di rnam pa drug tu g}.{yos so//} भूमिरियं…षड्विकारं प्रचचाल सु.प्र.५५ख/११०; {sa la sogs pa de rko ba la sogs pa byed par gyur pas} तस्य भूम्यादेः खननादिकरणभूतैः त.प.१६३क/७८०; {'jig rten kun rdzob kyis kha dog nag po'i sa ni dmangs rigs so//} लोकसंवृत्या कृष्णवर्णा भूमिः शूद्री वि.प्र.९५क/३.७; पृथिवी — {so shing de sa la btsugs so//} तद्दन्तकाष्ठं पृथिव्यां निखातवान् अ.श.८२ख/७३; {pus mo g}.{yas pa'i lha nga sa la btsugs nas} दक्षिणं जानुमण्डलं पृथिव्यां प्रतिष्ठाप्य हे.त.१८ख/५८; भूः — {mya ngan med ces bya ba yi/} /{rgyal po sa ni skyong byed pa//} अशोको नाम…पार्थिवो भुवि पालकः ।। म.मू.३०३ख/४७३; {sa la reg pa mi bskyod pa'i phyag rgya'o//} भूस्पर्शाऽक्षोभ्यमुद्रा वि.प्र.१७३ख/३.१७२; मेदिनी — {grong dang yul 'khor sa dang srog dang bu dang chung ma dang /} /{thams cad gtong zhing} ग्रामराष्ट्रमेदिनीं च पुत्र दार जीवितं सन्त्यजन्ति सर्व रा.प.२३३क/१२६; वसुधा — {sa bdag bka' yis de nyid ni/} /{gsod pa'i sar ni khrid gyur pa//} सा वध्यवसुधां नीता शासनेन महीपतेः । अ.क.१४१ख/६८.५; वसुन्धरा — {de yi yang /} /{'dod pa sa 'di thams cad kyis/} /{rdzogs par nus pa yod min na//} अस्य…सर्वाऽपीयं वसुन्धरा । नालं पूरयितुं वाञ्छाम् बो.अ.३०क/८.१७५; वसुमती — {ji ltar phyogs bcu'i rgya mtsho'i mthar thug rgya mtshor bcas pa yi/} /{sa 'di rab tu g}.{yos shing nyi ma'ang 'od ni med gyur la//} प्रचलित ससमुद्रा सागरां वसुमतिदशदिक्षू सुप्तरश्मिश्च सूर्यः । सु.प्र.५५ख/११०; मही — {bdag la rmongs pa'i 'bad pa yis/} /{smyos pas sa 'di kun tu 'khrugs//} आत्मव्यामोहनोद्युक्तैरुन्मत्तैराकुला मही ।। बो.अ.२६क/८.६९; {nags kyi sa la} वनमहीम् अ.क.३५९ख/४८.२४; अवनिः, ओ नी — {gsar pa'i khrag gis bsgos pa yi/} /{sder mo'i rtse mos sa la 'brad//} प्रत्यग्रशोणितासक्तनखकोटिक्षतावनिः ।। अ.क.१३०क/६६.६१; क्षितिः — {don ma shes pas skyengs gyur te/} /{shin tu yun ring sa la bltas//} अज्ञातार्थेन वैलक्ष्यात् सुचिरं वीक्षिता क्षितिः ।। अ.क.३०४ख/३९.८३; क्ष्मा — {phur bu rnams kyis sa la gdab} कीलकैः कीलयेत् क्ष्माम् वि.प्र.१०७क/३.२७; उर्वी — {chu gter bzhi yi ske rags can/} /{sa yi lag dpya 'dzin la mkhas//} चतुरं चतुरम्भोधिरसनोर्वीकरग्रहे ।। का.आ.३३४ख/३.६; उर्वरा — {gang gis sa yi mtshan mo'i bdag/} /{lha dang dri za mi 'am ci/} /{rig 'dzin rnam par rtsen rnams kyi/} /{khengs pa dag ni thung ngur byed//} सुरकिन्नरगन्धर्वविद्याधरविलासिनाम् । यः खर्वीकुरुते गर्वमुर्वराशर्वरीपतिः ।। अ.क.९५ख/६४.९७; धरणी — {de skad smras nas btsun mo mchog/} /{brgyal nas sa der 'gyel bar gyur//} एवमुक्त्वाऽग्रमहिषी सम्मूर्च्छति पतति तत्र धरणीये सु.प्र.५८ख/११७; क्षोणी — {sa ni sa'o//} क्षोणी पृथिवी त.प.९३क/६३९; गौः — {kyi hud shing rta sna tshogs tshal/}…/{kyi hud sdug pa rnam shes lha/} /{smre sngags 'don bzhin sa la lhung //} हा चैत्ररथ… हा प्रिये । इत्यार्ता विलपन्तोऽपि गां पतन्ति दिवौकसः ।। अभि.स्फु.१५२ख/८७६; कुः — {ku'i sgra sa dang ngan pa la//} श्री.को.१६४क; परिसरः — {lha yi rdzing bu dag tu 'dam las skyes pa'i chu skyes mdzes/} /{yongs bskams gtsang sar skyes pa'i pad+ma dag la reg mi byed//} विबुधसरसि पद्मैः शोभिते पङ्कजिन्या शुचिपरिसरजातं स्पृश्यते न स्थलेऽब्जम् । अ.क.२८०क/३६.१; मृद्— {sa yi nang du chud gyur gzugs//} बिम्बं मृदन्तर्गतम् र.वि.६०ख/६६; {sa rko} मृन्मर्दनम् बो.अ.१२क/५.४६; मृत्तिका— {'dir sa'i dri'i don du sa dkar po ni tsan+dan gyi chus bran par bya'o//} अत्र भूगन्धार्थं श्वेतमृत्तिकां चन्दनोदकेन भावयेत् वि.प्र.९५क/३.८ [2] कर्मादेः — {las kyi sa 'dir} इह कर्मभूम्याम् वि.प्र.१२५क/१, पृ.२३; {rigs pa dang gzhung gis brtags pa'i sa la gnas shing rang gi lta ba nyes pa'i bag chags kyis ston} युक्त्यागमैस्तर्कभूमौ वर्तमानाः स्वदृष्टिदोषवासनतया निर्देक्ष्यन्ति ल.अ.७१क/१९ [3] = {'jig rten} लोकः — {mi yi sa las 'das nas} मर्त्यभूमिमतिक्रम्य अ.क.१३०क/१२.३५; भुवनम् — {de ltar na yang 'di yis ni/} /{sa gsum dag las rgyal bar 'gyur//} तथापि जितमेवासीदमुना भुवनत्रयम् ।। का.आ.३३३क/२.३२१; {grong khyer ni/} /{bzang po'i brag ces bya ba ste/} /{sa yi rgyan du gyur pa yod//} अस्ति…भद्रशिला नाम भुवनाभरणं पुरी अ.क.४७क/५.२ २. = {sa steng} भूतलम् — {bsams pa las ni 'dod chags bzhin/} /{sa las rdul rnams yongs ma song //} नो भूतलादपययौ रजो राग इवाशयात् ।। अ.क.१०७ख/१०.८५; भूमितलम् — {rkang pa'i mthil sa la ma reg par} भूमितलं पद्भ्यामनाक्रम्य अ.सा.३२२क/१८१; महीतलम् — {mi bdag sa la 'gyel bar gyur//} नरपतिर्निपपात महीतले अ.क.१४७ख/६८.७६; क्षितितलम् — {sa g}.{yos pas ri'i rgyal po ri rab}… ग्. {yos par gyur pa dang} क्षितितलचलनादाकम्पिते… सुमेरौ पर्वतराजे जा.मा.८ख/१०; धरणीतलम् — {de nam 'tsho'i bar du rkang pa'i mthil gyis sa la mi reg par 'gro} स यावज्जीवं पादतलाभ्यां धरणीतलं नाक्रामेत् अ.सा.३२२क/१८१; पृथिवीतलम् — {pus mo sa la btsugs nas} न्यस्तेकजानुः पृथिवीतले ब.मा.६२क ३. = {sa rdul} पांसुः — {zas dang sa dang bong ba la sogs pa mo'i dbang por 'dzud na sbom po'o//} भिक्षापांसुलेड्डुकादेः स्त्रीन्द्रिये प्रक्षिप्तौ स्थूलम् वि.सू.२०क/२३ ४. कर्दमः — {sa dang 'bras bu lo ma yis/} /{rnal 'byor rtag tu dkar po bsgyur//} कर्दमैः फलपत्रैश्च शुक्लान् योगी रजेत् सदा ।। ल.अ.१७१क/१२९ ५. = {zi ra nag po} पृथ्वी, कृष्णजीरकः — {zi ra suSh+bi'o/} /{kA ra bI dang sa dang ni/} /{rgya chen nag po zi ra nag//} कृष्णे तु जीरके ।। सुषवी कारवी पृथ्वी पृथुः कालोपकुञ्चिका । अ.को.१९६ख/२.९.३७; बृहत्कणयोगात् पृथ्वी । पृथुश्च अ.वि.२.९.३७ • पा. १. पृथिवी [1] भूत/महाभूतविशेषः — {gzugs dang reg pa dang ro dang dri rnams kyi rten ni sa la sogs pa 'byung ba chen po bzhi yin no//} रूपस्पर्शरसगन्धानां पृथिव्यादिमहाभूतचतुष्टयमाश्रयः प्र.अ.१६२क/५११; बो.प.७२ख/४१; जगती — {sa dang chu dang me'i ming can gyi 'byung ba gsum po gang la de yod pa de la de skad ces bya'o//} स यस्यास्ति जलतेजोजगतीसंज्ञकस्य भूतत्रयस्य तत्तथोक्तम् त.प.१८६ख/८३५ [2] धातुविशेषः — {sa dang chu dang me dang rlung dang nam mkha' dang rnam par shes pa'i khams 'dus pa las nang gi rten cing 'brel bar 'byung ba rkyen dang 'brel bar blta'o//} पृथिव्यप्तेजोवाय्वाकाशविज्ञानधातूनां समवायादाध्यात्मिकस्य प्रतीत्यसमुत्पादस्य प्रत्ययोपनिबन्धो द्रष्टव्यः शि.स.१२४क/१२० [3] राशिविशेषः — {khyim sum cu rtsa drug la 'di lta ste/} {lug dang}…{sa dang}…{tha ma ste} षट्त्रिंशद् राशयः; तद्यथा—मेषः…पृथिवी…अधमश्च म.मू.१०५क/१४ [4] (वै.द.) द्रव्यपदार्थभेदः — {rnam pa dgu zhes bya ba ni/} {mdo las/} {sa dang chu dang me dang rlung dang nam mkha' dang dus dang phyogs dang bdag dang yid ces bya ba ni rdzas dag yin zhes bya'o//} नवधेति ‘पृथिव्यापस्तेजोवायुराकाशं कालो दिगात्मा मनः’ इति सूत्रात् त.प.२५७ख/२३१ २. भूमिः [1] = {gnas pa} विहारः — {byang chub sems dpa' rnams kyi sa dag ni gnas pa zhes bya'o//} बोधिसत्त्वानां भूमयो विहारा इत्युच्यन्ते सू.व्या.२५५ख/१७५; {byang chub sems dpa'i sa rab tu dga' ba la} प्रमुदितायां बोधिसत्त्वभूमौ शि.स.८ख/९; {so so'i skye bo'i sa gang yin pa dang nyan thos kyi sa gang yin pa dang rang sangs rgyas kyi sa gang yin pa dang sangs rgyas kyi sa gang yin pa de ni de bzhin nyid kyi sa zhes bya ste} या च पृथग्जनभूमिः, या च श्रावकभूमिः, या च प्रत्येकबुद्धभूमिः, या च बुद्धभूमिः, इयं तथताभूमिरित्युच्यते अ.सा.२८५ख/१६१; {tshogs kyi sa} सम्भारभूमिः ग.व्यू.३२७ख/५०; {rnal 'byor gyi sa} योगभूमिः सू.व्या.१७२ख/६५ [2] पीठादयः — {gnas dang nye ba'i gnas dang ni/}… /{ts+tshan do nye ba'i ts+tshan do dang /}… /{'di rnams sa ni bcu gnyis te} पीठं चोपपीठं च…छन्दोहं चोपच्छन्दोहं…एता द्वादशभूमयः । हे.त.८क/२२ [3] रूपविशेषः — {zla ba nyi ma rlung sa mkha'/} /{sbyin sreg byed dang me dang chu/} /{zhes pa'i gzugs rnams rab 'das nas/} /{lha khyod lta bar nged kyis ci//} सोमः सूर्यो मरुद्भूमिर्व्योम होताऽनलो जलम् । इति रूपाण्यतिक्रम्य त्वां द्रष्टुं देव के वयम् ।। का.आ.३३१क/२.२७५; • ना. १. पृथ्वी, देवकुमारिका — {byang phyogs logs kyi phyogs cha na/} /{lha mo gzhon nu brgyad yod de/} /{rab chags lha mo}…/{sa dang de bzhin pad ma can//} उत्तरेऽस्मिन् दिशो भागे अष्टौ देवकुमारिकाः । इलादेवी… पृथ्वी पद्मावती तथा ।। ल.वि.१८६ख/२८४ २. मेदिनी, शब्दकोशः — {ji ltar sa la rin chen ming /} /{dbye ba tha dad tha dad ni/} /{yul dang yul gyi dbang gis brjod/} /{rin chen dbye ba 'gar yang med//} यथा रत्नस्य मेदिन्यां नामभेदः पृथक् पृथक् । देशदेशवशात् प्रोक्तो रत्नभेदो न च क्वचित् ।। वि.प्र.१२७क/१, पृ.२५. • (द्र.— {zhe sa/} ग्. {yang sa/} {yul sa/} {dog sa/} {'chag sa/} {skam sa/} {'dun sa/}).
sa bcu
दश भूमयः — १. {rab tu dga' ba} प्रमुदिता, २. {dri ma med pa} विमला, ३. {'od byed pa} प्रभाकरी, ४. {'od 'phro can} अर्चिष्मती, ५. {shin tu sbyang dka'} सुदुर्जया, ६. {mngon du gyur pa} अभिमुखी, ७. {ring du song ba} दूरङ्गमा, ८. {mi g}.{yo ba} अचला, ९. {legs pa'i blo gros} साधुमती, १०. {chos kyi sprin} धर्ममेघा म.टी.२३६ख/७५.
षड् भूमयः— १. {mos pas spyod pa'i sa} अधिमुक्तिचर्याभूमिः, २. {lhag pa'i bsam pa dag pa'i sa} शुद्धाध्याशयभूमिः, ३. {spyod pa la 'jug pa'i sa} चर्याप्रतिपत्तिभूमिः, ४. {nges pa'i sa} नियतभूमिः, ५. {nges pa'i spyod pa sgrub pa'i sa} नियतचर्याप्रतिपत्तिभूमिः, ६. {mthar thug par 'gyur ba'i sa} निष्ठागमनभूमिः बो.भू.४६क/६०.
sa bdun
सप्त भूमयः ( {byang chub sems dpa'i sa bdun} सप्त बोधिसत्त्वभूमयः) — १. {rigs kyi sa} गोत्रभूमिः, २. {mos pas spyod pa'i sa} अधिमुक्तिचर्याभूमिः, ३. {lhag pa'i bsam pa dag pa'i sa} शुद्धाध्याशयभूमिः, ४. {spyod pa sgrub pa'i sa} चर्याप्रतिपत्तिभूमिः, ५. {nges pa'i sa} नियता भूमिः, ६. {spyod pa nges pa'i sa} नियतचर्याभूमिः, ७. {mthar thug par 'gro ba'i sa} निष्ठागमनभूमिः बो.भू.१८९ख/२५३.
sa la yongs su 'gyur ba rnam pa bzhi
पृथिव्याः चतुर्विधः परिणामः — १. {las kyis byas pa} कर्मकृतः, २. {gnod pas byas pa} उपक्रमकृतः, ३. {'byung bas byas pa} भूतकृतः, ४. {dus kyis byas pa} कालकृतः सू.व्या.२३५ख/१४७.
sa'i
भौमः — {nya dang chu'i kha dog dang sa'i bye brag dang bya dang ri la sogs pa'i mtshan mas rgya mtsho'i phyogs ni legs par rtogs} मीनतोयवर्णभौमप्रकारशकुनिपर्वतादिभिश्चिह्नैः सूपलक्षितसमुद्रदेशः जा.मा.७९ख/९२; भूमिकः — {tshe'i sa'i mi rnams la snod kyi tshul bzhin du chos bstan pa byas te} जन्मभूमिकानां च मनुष्याणां यथाभाजनतया धर्मं देशयित्वा ग.व्यू.३४१क/४१६; पार्थिवः — {sa yi brtan pa nyid kyang ni/} /{shir sha'i ge sar rtse ltar chung //} शिरीषपक्ष्माग्रलघु स्थैर्यं भवति पार्थिवम् । श.बु.१११ख/३६.
sa kar
= {sa dkar/}
sa kun
• सं. १. सर्वभूमिः — {de ni sa kun gyis mthun byas/} /{'phel ba'i rab tu phyin pa yin//} सर्वभूम्यनुलोमितम् । वृद्धिकाष्ठागतं तच्च अभि.को.२३क/७.४१ २. सार्वभौमत्वम् — {nga 'bad 'di ni sa kun thob phyir min/} /{mtho ris thar pa grags pa 'thob phyir min//} नायं यत्नः सार्वभौमत्वमाप्तुं नैव स्वर्गं नापवर्गं न कीर्तिम् । जा.मा.११ख/११ • वि. सर्वभूमिकः — {sa kun zad pa shes pa la ni zad pa shes pas 'thob pa zag pa dang bcas pa'i yon tan} क्षयज्ञाने तु सर्वभूमिकाः सास्रवा अपि गुणाः क्षयज्ञानलाभिकाः अभि.भा.५५क/१०७९.
sa kun dbang
• वि. सार्वभौमिकः — {sa kun la dbang ba'i rgyal por 'gyur ro//} सार्वभौमिको राजा भवति म.मू.२१३क/२३२ • सं. = {'khor los sgyur ba} सार्वभौमः, चक्रवर्ती— {'khor los sgyur ba sa kun dbang /} /{mi bdag gzhan ni rgyal phran no//} चक्रवर्ती सार्वभौमो नृपोऽन्यो मण्डलेश्वरः ।। अ.को.१८५क/२.८.२; सर्वस्या भूमेरीश्वरः सार्वभौमः । चक्रवर्तिनामनी अ.वि.२.८.२.
sa kun la grags pa
ना. सार्वभौमः, दिग्गजः— {mtsho skyes} …/{sa kun la grags cha mdzes te/} /{'di rnams phyogs kyi glang po 'o//} ऐरावतः…सार्वभौमः सुप्रतीकश्च दिग्गजाः । अ.को.१३३ख/१.३.४; सर्वभूम्यां विदितः सार्वभौमः अ.वि.१.३.४.
sa kun la dbang ba
= {sa kun dbang /}
sa kun la dbang ba'i rgyal po
सार्वभौमिकः राजा — {sa kun la dbang ba'i rgyal por 'gyur ro//} सार्वभौमिको राजा भवति म.मू.२१३क/२३२; सार्वभौमः म.व्यु.६५४१ (९३ख); द्र. {sa kun dbang /}
sa dkar
मक्कोलम् म.व्यु.५९३४(८५ख); मि.को.२५ख ।
sa rko
= {sa rko ba/}
sa rko ba
भूम्युद्घातः — {sa rko ba'i ltung byed do//} ( इति) भूम्युद्घातः(ते प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.४६क/५८; मृन्मर्दनम् — {don med sa rko rtswa gcod dang /} /{sa ris 'bri sogs byed gyur na/}…{de yi mod la dor//} मृन्मर्दनतृणच्छेदरेखाद्यफलमागतम् ।…तत्क्षणमुत्सृजेत् ।। बो.अ.१२क/५.४६; खननम् म.व्यु.८४९९ (११७ख).
sa skam po
शुष्कभूमिः — {rengs pa dang rmongs pa la sa skam po la gzhug par bya ste} स्तम्भने मोहने शुष्कभूम्यां निधापयेत् वि.प्र.१००ख/३.२२.
sa skyes
• वि. क्षितिजः — {gzung bar bya ba'i dngos po sa skyes chu skyes kyi dam tshig dang} ग्राह्यं वस्तु क्षितिजं सलिलजं समयम् वि.प्र.१७४ख/३.१७४ • सं. = {ljon pa} महीरुहः, तरुः — {shing dang sa skyes yal 'dab can/} /{ljon pa rkang 'thung chur mi ltung /}… {'gro med//} वृक्षो महीरुहः शाखी विटपी पादपस्तरुः ।… अगमाः ।। अ.को.१५४क/२.४.५; मह्यां रोहतीति महीरुहः । रुह बीजजन्मनि प्रादुर्भावे च अ.वि.२.४.५ • ना. = {gza' mig dmar} भौमः, मङ्गलग्रहः — {sa skyes la ni rkang pa rgyal ba sogs te zhes pa la rgyal ba ni nyi shu rtsa bzhi'o//} भौमे चारा जिनाद्या इति जिनाश्चतुर्विंशतिः वि.प्र.१८५ख/१.४४; कुजः — {mig dmar sa skyes sa las byung /} /{lus dmar dang ni sa gzhi'i bu//} अङ्गारकः कुजो भौमो लोहिताङ्गो महीसुतः ।। अ.को.१३५क/१.३.२५; कोः भूमेर्जातः कुजः अ.वि.१.३.२५.
sa skyong
• सं. = {rgyal po} भूपालः, नृपः — {der ni sa skyong byung gyur pa/} /{dpal gyi sde zhes rnam par grags//} तस्यां बभूव भूपालः श्रीसेन इति विश्रुतः । अ.क.८क/२.३; महीपालः — {dung zhes bya ba'i sa skyong ni/} /{'khor los sgyur bar khyod 'gyur te//} शङ्खो नाम महीपालश्चक्रवर्ती भविष्यसि । अ.क.१५७क/१६.२८; क्षितिपालः — {de skad sa skyong gis smras tshe} इत्युक्तः क्षितिपालेन अ.क.३६१क/४८.४५; भूमिपालः — {chags ldan sa skyong rtsod ldan zhes pa des//} रागी कलिर्नाम स भूमिपालः अ.क.२९५ख/३८.९; पार्थिवः — {slong la nor rnams ma sbyin par/} /{sa skyong du bdag ci ltar 'gyur//} अदत्त्वा चार्थमर्थिभ्यो भवेयं पार्थिवः कथम् ।। का.आ.३३१ख/२.२८१; भूपः — {rgyal po rnams kyi lag pa yi/} /{pad ma zum par byed pa ci//} पाणिपद्मानि भूपानां सङ्कोचयितुमीशते । का.आ.३३१ख/२.२५६; भूभुक् — {mchi ma dang bcas sa skyong gis/} /{ji zhig ltar stes gnang nas des//} स कथंचिदनुज्ञातः साश्रुनेत्रेण भूभुजा । अ.क.२५०क/२९.३८ • ना. १. महीपालः, नृपः — {mtha' yas dang ni sa skyong dang /} /{dpal skyong seng ge rnam par gnon//} अनन्तश्च महीपालः श्रीपालो हरिविक्रमः । वि.प्र.१२७ख/१, पृ.२५ २. गोपालकः, श्रेष्ठी — {rigs kyi bu nga ni tshe'i sa yul phreng ba stobs kyi grong rdal khang khyim can zhes bya ba de na tshong dpon sa skyong zhes bya ba zhig yod de}…{'dir 'ongs so//} अहमस्मिन् कुलपुत्र आगच्छामि जन्मभूमेर्मालदेभ्यो जनपदेभ्यः कुटिग्रामकात् । तत्र गोपालको नाम श्रेष्ठी ग.व्यू.३४०ख/४१६.
१. खानिका — {bsad pa dang bskrad pa la ro bsregs pa'i sa brkos pa'i 'og tu gzhug par bya'o//} मारणोच्चाटने मृतदग्धखानिकातले निधापयेत् वि.प्र.१००ख/३.२२ २. खननम् — {nam mkha' yang ni rtag yin na/} /{gang tshe sa dang chus gang ba/} /{sa brkos chu ni 'chu sogs kyis/} /{de bsal nas ni gsal bar 'gyur//} आकाशमपि नित्यं सद्यदा भूमिजलावृतम् । व्यज्यते तदपोहेन खननोत्सेचनादिभिः ।। त.स.८५क/७८०.
sa khams
= {sa'i khams/}
sa khar nya
शफरः, मत्स्यविशेषः — {sa khar nya gzhon 'phar ba lta bur rab tu g}.{yo ba'i mdzes sdug grogs/} /{mi rnams dag la brdzun gyi yid brtan brtan par gnas pa'i 'ching ba sgrub//} तरुणशफरोत्फालालोलाः परप्रियसङ्गमा विदधति नृणामास्थां मिथ्यास्थिरस्थितिबन्धनीम् । अ.क.१३६क/६७.२२.
sa khung
खाता — {sa khung la/} /{snang ba de ni de ltar snang //} खातायामालोकः स तथेष्यते त.स.९३ख/८५१; द्र.— {ji ltar sa khung yangs brkos pas/}…/{nam mkha' la ni che blo nyid/} /{dog pa la ni blo chung 'gyur//} यथा महत्यां खातायां मृदि व्योम्नि महत्त्वधीः । अल्पायां वाऽल्पधीः ।। त.स.८१ख/७५२; गर्तः मि.को.१४२क ।
sa khong na gser yod pa
काञ्चनगर्भा मृत्तिका म.व्यु.७६५० ( {sa khongs na gser yod pa} म.व्यु.१०९क).
वि. देशिकः — {sa mkhan 'gron po'i tshogs kyis bskor ba lta bu dang} देशिक इवाध्वगगणपरिवृतः अ.श.५७ख/४९.
sa ga
• ना. १. विशाखा [1] नक्षत्रम् — {rgyu skar ni tha skar dang}…{sa ga dang}…{nam gru ste nyi shu rtsa bdun no//} नक्षत्राणि—अश्विनी…विशाखा…रेवतीति सप्तविंशतिः वि.प्र.१७९ख/१.३६; {tha skar dang}…{sa ga dang}…{de ltar rgyu skar gyi rgyal po de dag} अश्विनी… विशाखा… इत्येते नक्षत्रराज्ञः म.मू.१०४ख/१३ [2] मृगारमाता — {ri dwags 'dzin kyi ma sa ga dang btsun mo'i 'khor gyi bla drang srong sbyin dang gna' mi dang}…{gser dngul khyer te/} {bcom ldan 'das kyi thad du song} विशाखा मृगारमाता ऋषिदत्तपुराणौ स्थपती…हिरण्यसुवर्णमुपादाय भगवन्तमुपसृप्ताः अ.श.११०क/१००; द्र. {sa ga ma/} 2. स्वातिः, भिक्षुर्महर्द्धिकः — {de nas tshe dang ldan pa sa gas de'i tshe rang gi las kyi rgyu ba lung ston par byed de} अथायुष्मान् स्वातिस्तस्यां वेलायां स्वकां कर्मप्लोतिं व्याकरोति वि.व.२९८क/१.१२४ • सं. १. वैशाखः, द्वादशमासान्तर्गतमासविशेषः — {de ltar nag pa'i zla ba'i tshes rnams bden bral gyi pad+ma'i 'dab ma la'o//} {sa ga'i zla ba'i tshes rnams rlung gi la'o//} एवं चैत्रतिथयो नैरृत्यस्य कमलदले, वैशाखतिथयो वायोः वि.प्र.४२ख/४.३६ २. विशाखः — विशाखः {sa ga ste rkang pa gnyis kyi bar du mtho gang bzhag pa'o//} मि.को.११ख ।
sa ga skyes
ना. = {smin drug bu} विशाखः, कार्तिकेयः — {smin drug bu dang}…{sa ga skyes}…{khrung khrung 'joms//} कार्तिकेयः… विशाखः… क्रौञ्चदारणः अ.को.१३०क/१.१.४१; विशाखासु भवतीति विशाखः । विना (पक्षिणा) मयूरेण शाखतीति वा विशाखः । शाखृ व्याप्तौ अ.वि.१.१.४१.
sa ga spyod
वैशाखः, मन्थानदण्डः — {zho bsrub dbyug par/} वैशाख {sa ga spyod} मि.को.३७क ।
sa ga ma
ना. विशाखा, महाश्राविका — {nyan thos chen mo} …{'di lta ste/} {grags 'dzin ma dang}…{sa ga ma dang} महाश्राविका… तद्यथा—यशोधरा…विशाखा म.मू.१००ख/१०.
sa ga zla ba
= {sa ga'i zla ba/}
sa ga bzang po
ना. सुविशाखः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{sa ga bzang po dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…सुविशाखस्य ग.व्यू.२६८क/३४७.
sa ga'i nya
वैशाखपूर्णिमा — {'phags pa'i yul 'dir}…{sa ga'i nya'i skya rengs 'char ba'i tshe bcom ldan 'das shAkya thub pa mngon par rdzogs par sangs rgyas te} इहार्यविषये शाक्यमुनिर्भगवान् वैशाखपूर्णिमायामरुणोदयेऽभिसंबुद्धः वि.प्र.९३ख/३.५.
sa ga'i stabs
वैशाखपदम् — {de bzhin du sa ga'i stabs dang zlum po dang rol pa'i stabs dang pad+ma'i 'dug stangs dang rdo rje'i 'dug stangs gang yin pa} एवं वैशाखपदं मण्डलं च ललितपदं च पद्मासनं च वज्रासनं च यत् वि.प्र.६२क/४.१०९.
sa ga'i zla ba
वैशाखः, वैशाखमासः — {de bzhin du g}.{yas pa'i nye ba'i dpung pa'i tshigs la nag pa'i zla ba'i rtsa rnams so//} ग्. {yon pa'i nye ba'i dpung pa'i tshigs la sa ga'i zla ba'i rtsa rnams so//} एवं दक्षिणोपबाहुसन्धौ चैत्रनाड्यः, वामोपबाहुसन्धौ वैशाखनाड्यः वि.प्र.२५५क/२.६७.
sa ga'i zla ba'i
वैशाखी — {tsaM nyaH/} {zhes pa la sogs pas nag pa zla ba'i gnam stong dang sa ga'i zla ba'i gnam stong la gzung bar bya'o//} चं ञः इत्यादिना ग्राह्यं चैत्रामावासीवैशाख्यामावासीतः वि.प्र.५४क/४.८४.
sa ga'i zla ba'i gnam stong
वैशाख्यामावासी — {tsaM nyaH/} {zhes pa la sogs pas nag pa zla ba'i gnam stong dang sa ga'i zla ba'i gnam stong la gzung bar bya'o//} चं ञः इत्यादिना ग्राह्यं चैत्रामावासीवैशाख्यामावासीतः वि.प्र.५४क/४.८४.
sa ga'i lha
ना. विशाखदेवः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{sa ga'i lha dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…विशाखदेवस्य ग.व्यू.२६८क/३४७.
sa gong
लेष्टुः, लोष्टम् मि.को.३५क ।
sa gong ma
• सं. उत्तरा भूमिः — {rnam par grol ba'i lam rnams ni ci rigs par sa gong ma la zhi ba dang gya nom pa dang nges par 'byung ba'i rnam par blta'o//} विमुक्तिमार्गा उत्तरां भूमिं शान्ततः प्रणीततो निःसरणतश्चाकारयन्ति सम्भवतः अभि.भा.२९क/९७७; ऊर्ध्वभूमिः — {sa gong ma la dmigs pa rnams kyang ma yin no//} नाप्यूर्ध्वभूम्यालम्बनाः अभि.भा.२३५ख/७९३; {sa gong ma'i nyon mongs pa} ऊर्ध्वभूमिक्लेशः अभि.भा.२८क/९७५ • वि. = {sa gong ma pa} ऊर्ध्वभूमिकः — {sa gong ma/} /{sa ji bzhin du rang rang dang //} स्वैः स्वैर्यथाभूम्यूर्ध्वभूमिकाः अभि.को.१८क/५.५६; उपरिभूमिकः — {de gnyis ni rang gi sa dang sa gong ma pa'i sems kyis rtogs kyi/} स्वभूम्युपरिभूमिकेन च तयोश्चित्तेनोपलक्षणम् अभि.भा.११ख/९०२.
sa gong ma dang rjes su mthun pa
वि. ऊर्ध्वभूम्यनुगुणम् — {nyams pa'i cha dang mthun pa ni nyon mongs pa skye ba dang rjes su mthun pa'o//} {khyad par can gyi cha dang rjes su mthun pa ni sa gong ma dang rjes su mthun pa'o//} क्लेशोत्पत्त्यनुगुणं हानभागीयम्…ऊर्ध्वभूम्यनुगुणं विशेषभागीयम् अभि.भा.७४क/११५६.
sa gong ma pa
= {sa gong ma/}
sa gong ma la dmigs pa
वि. ऊर्ध्वभूम्यालम्बनः — {zag pa med pa la dmigs pa'i phra rgyas rnams ni dmigs pa'i sgo nas rgyas par mi 'gyur ba kho na yin la/sa} {gong ma la dmigs pa rnams kyang ma yin no//} अनास्रवालम्बना अनुशया नैवालम्बनतोऽनुशेरते । नाप्यूर्ध्वभूम्यालम्बनाः अभि.भा.२३५ख/७९३.
sa dgu
= {sa dgu pa/}
sa dgu pa
वि. नवभूमिकः — {kha cig ni sa dgu pa}…{byang chub sems dpa'} केचिन्नवभूमिकाः … बोधिसत्त्वाः का.व्यू.२२८क/२९१.
sa 'gul
= {sa 'gul ba/}
sa 'gul ba
• सं. भूकम्पः — {skar mda' gnam grum sa 'gul ni//} उल्कनिर्घातभूकम्पम् म.मू.२००ख/२१६ • ना. कम्पः, ग्रहः — {'di lta ste/} {nyi ma dang}…{sa 'gul dang}…{gzugs ngan te/} {gza' chen po de dag} तद्यथा—आदित्यः…कम्पः…विरूपश्चेति । इत्येते महाग्रहाः म.मू.१०४ख/१३.
sa 'grub pa dang 'jig pa la mkhas pa
वि. भूमिसंवर्तविवर्तकुशलः — {sa'i phyogs dang mi mthun pa'i phyogs la mkhas pa dang sa 'grub pa dang 'jig pa la mkhas pa dang}…{gyur pa} भूमिपक्षप्रतिपक्षकुशलेन च भवितव्यं भूमिसंवर्तविवर्तकुशलेन च द.भू.१८४क/१३.
ना. धरणीनिर्नादघोषः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{sa sgra'i dbyangs dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…धरणीनिर्नादघोषेण च ग.व्यू.२७६क/३.
sa sgrib
१. = {nye shing} वरी, शतावरी मि.को.५८क २. = {ut+pal} कुवम्, उत्पलम् मि.को.१५८ख ।
sa brgyad pa
• वि. अष्टभूमिकः — {kha cig ni sa brgyad pa} …{byang chub sems dpa'} केचिदष्टभूमिकाः…बोधिसत्त्वाः का.व्यू.२२८क/२९१; • पा. अष्टमी भूमिः — {rgyal ba'i sras kyi sa brgyad po thob nas} जिनसुताष्टमीं प्राप्य भूमिम् ल.अ.७४क/२३; = {mi g}.{yo ba/}
वि. द्वादशभूमीश्वरः — {sangs rgyas bcom ldan 'das sngar sa bcu gnyis kyi dbang phyug tu gyur pa} बुद्धो भगवान् प्राक् द्वादशभूमीश्वरः वि.प्र.१२६क/१, पृ.२४; वि.प्र.६५ख/४.११४.
sa bcu pa
• वि. दशभूमिकः — {kha cig ni byang chub sems dpa' sa bcu pa} केचिद्दशभूमिकाः…बोधिसत्त्वाः का.व्यू.२२८क/२९१; दशभूः — {mi sdug ma chags sa bcu dang /} /{dmigs pa 'dod snang mis skyed do//} अलोभो दशभूः कामदृश्यालम्बा नृजाऽशुभा ।। अभि.को.१९क/६.११ • ना. दशभूमिकम्, ग्रन्थः — {mdo la sogs pa'i ming sa bcu pa zhes bya ba la sogs pa de lta bu gang yin pa} यत्सूत्रादिनाम दशभूमिकमित्येवमादि सू.व्या.१९०क/८८.
sa bcu pa'i dbang phyug
= {sa bcu'i dbang phyug/}
sa bcu la gnas pa
वि. दशभूमिप्रतिष्ठितः — {de dag thams cad byang chub sems dpa' sa bcu la gnas par gyur na} सर्वे ते दशभूमिप्रतिष्ठिता बोधिसत्त्वा भवेयुः का.व्यू.२१३क/२७२; द्र.— {sa bcu la rab tu gnas pa/}
sa bcu la gnas pa po
वि. दशभूमिप्रतिष्ठितः — {mgon po sa bcu'i dbang phyug ste/} /{sa bcu la ni gnas pa po//} दशभूमीश्वरो नाथो दशभूमिप्रतिष्ठितः । वि.प्र.१५८क/३.११९; द्र. {sa bcu la gnas pa/}
sa bcu la zhugs pa
वि. दशभूमिप्रतिष्ठितः — {de dag gi steng na dbang phyug chen po'i gnas zhes bya ba'i gnas yod de/} {der sa bcu la zhugs pa'i byang chub sems dpa' srid pa tha ma pa kho na skye ba bzhes pa yin la} तेषामुपरि माहेश्वरभवनं नाम स्थानम्, तत्र चरमभविका एव दशभूमिप्रतिष्ठिता बोधिसत्त्वा उत्पद्यन्ते त.प.३२०ख/११०७; द्र. {sa bcu la bzhugs pa/}
sa bcu la bzhugs pa
वि. दशभूमिगतः — {sa bcu la bzhugs pa yang ni/} /{'dod chags sogs kun zad pa na//} दशभूमिगतश्चासौ सर्वरागादिसंक्षये । त.स.११८क/१०१८; द्र. {sa bcu la zhugs pa/}
sa bcu la rab tu gnas pa
वि. दशभूमिप्रतिष्ठितः — {sa bcu la rab tu gnas pa}…{shel dag pa dang mtshungs pa'i ye shes kyis shes bya mtha' dag rtogs so//} दशभूमिप्रतिष्ठितः…शुद्धस्फटिकतुल्येन ज्ञानेन सकलं ज्ञेयमवबुध्यते त.प.२७५क/१०१९; द्र.— {sa bcu la gnas pa/} {sa bcud} पर्पटः — {'breng bu sa bcud bza' ba sogs/} /{rnam pa sna tshogs snum khur ni/} /{reg dang za bar byed pa nyid/} /{bad kan 'phel ba'i rmi lam yin//} शङ्कुल्या पर्पटा खाद्या विविधा सूपजातयः ।। स्पर्शनाद् भक्षणाच्चैव स्वप्ने श्लेष्माघबृंहणम् । म.मू.१८१क/१०९; द्र. {sa'i bcud/}
sa bcu'i dbang phyug
वि. दशभूमीश्वरः, बोधिसत्त्वस्य — {mgon po sa bcu'i dbang phyug ste/} /{sa bcu la ni gnas pa po//} दशभूमीश्वरो नाथो दशभूमिप्रतिष्ठितः । वि.प्र.१५८क/३.११९; हे.त.८क/२२; {de dag gis byang chub sems dpa' sa bcu pa'i dbang phyug dang 'dra bar 'gyur ro//} एतेन दशभूमीश्वरबोधिसत्त्वसदृशो भवति स.दु.१०७क/१५८.
sa bcu'i dbang phyug nyid
दशभूमीश्वरत्वम् — {de bzhin du khro bo'i dbang po rnams kyang sa bcu'i dbang phyug nyid du grub bo//} एवं क्रोधेन्द्राणामपि सिद्धं दशभूमीश्वरत्वम् वि.प्र.६१क/४.१०६.
sa chen
= {sa chen po/}
sa chen dag na spyod bgyid pa
वि. महाभौमम्— {'chi bdag bstan pa khams gsum gyi/} /{sa chen dag na spyod bgyid pa/}…/{khyod kyi bstan pas zil gyis mnan//} त्रैधातुकमहाभौमम्…शासनेन तवाक्रान्तमन्तकस्यापि शासनम् ।। श.बु.११३ख/८८.
sa chen po
१. महापृथिवी — {gang gi tshe bcom ldan 'das kyi zhabs sgo'i them pa la bzhag pa/} {de'i tshe sa chen po 'di rnam pa drug tu g}.{yos te} यदा च भगवता इन्द्रकीले पादो न्यस्तः, तदेयं महापृथिवी षड्विकारं प्रकम्पिता अ.श.५७ख/४९; {sa chen po 'di ni chu la rab tu gnas pa} इयं महापृथिव्यप्सु प्रतिष्ठिता र.व्या.९८क/४४; मेदिनी — {bdag gi dmag tshogs chen po 'di dang sa chen 'di//} बलमकृशमिदं मे मेदिनी केवला च । जा.मा.१५ख/१६; धरा — {de nas ri dang bcas pa'i sa chen g}.{yos//} ततश्चकम्पे सधराधरा धरा जा.मा.१३क/१३ २. महाभूमिः — {byang chub sems dpa' sa chen por chud pa rnams kyi} महाभूमिप्रविष्टानां बोधिसत्त्वानाम् बो.भू.७६ख/९८.
sa chen po pa
वि. महाभूमिकः म.व्यु.२११७ (४२ख).
sa chen por chud pa
वि. महाभूमिप्रविष्टः — {byang chub sems dpa' sa chen por chud pa rnams kyi byang chub sems dpa'i bslab pa'i gzhi} …{thams cad thos na}({sa}) सर्वबोधिसत्त्वशिक्षापदानि चास्य महाभूमिप्रविष्टानां बोधिसत्त्वानां श्रुत्वा बो.भू.७६ख/९८.
sa mchog
१. गोशीर्षम्, चन्दनविशेषः — {gzings chen dag la zhon nas ni/} /{tsan dan gling du phyin par gyur/} /{de nas tsan dan sa mchog sogs/} /{blangs nas} महाप्रवहणारूढाश्चन्दनद्वीपमाययुः ।। गोशीर्षचन्दनचयं समादाय अ.क.१८९ख/८१.६; = {sa stengs dam pa/} 2. अग्रभूमिः — {rgyan dang stod mo sa mchog rtse dga' ba/} /{snying rje'i bdag nyid min pa rnams la med//} विभूषणं भोजनमग्रभूमिः क्रीडारतिर्नित्यकृपात्मकानाम् ।। सू.अ.१४२ख/१९.
sa mchog pa
वि. गोशीर्षमयः — {bcom ldan 'das kyi phyir tsan dan sa mchog pa'i khang bzang legs par byas so//} भगवतोऽर्थे गोशीर्षचन्दनमयं प्रासादमभिसंस्कृतवन्तः अ.श.३६ख/३२.
sa 'joms
१. = {gshol} गोदारणम्, लाङ्गलम् मि.को.३५ख २. = {bong ba gshig byed} लेष्टुघ्नः, लेष्टुभेदनः मि.को.३५क ।
sa gnyis pa
वि. द्विभूमिकः — {kha cig ni sa gnyis pa} …{byang chub sems dpa'} केचिद् द्विभूमिकाः… बोधिसत्त्वाः का.व्यू.२२८क/२९१.
वि. धरणिभूतः — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{'jig rten thams cad rab tu rten pas sa lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…धरणिभूतं सर्वलोकप्रतिशरणतया ग.व्यू.३०९ख/३९६.
sa steng
१. = {sa'i steng} महीतलम् — {de ni sa steng 'di dag tu/} /{tshul 'chal sdug bsngal skye 'gyur te//} दुःशीलो दुःखितश्चापि जायतेऽसौ महीतले । म.मू.१८३क/११३; क्षितितलम् — {sa'i steng na rgyan gyur pa} क्षितितलतिलकभूतम् जा.मा.३०ख/३६; भूतलम् — {gnas med rten pa med bzhin du/} /{sa yi steng bzhin de dag spyod//} अप्रतिष्ठमनालम्ब्यं चरते भूतले यथा ।। ल.अ.१८१ख/१४८; भुवितलम् — {klu mo dag kyang 'o ma'i zas can rab mchog sa'i steng du} क्षीराशा नागिनी स्यात् प्रवरभुवितले वि.प्र.१६६क/३.१४६; धरणीतलम् — {sa steng dpal} धरणीतलश्रीः म.व्यु.३४२३ (५८ख); भूः — {de tshe tshogs kyi rgyal srid rgyud/} /{de tshe sa steng byed par 'gyur//} गणराज्यं तदा तन्त्रे भविष्यति सदा भुवि ।। म.मू.३१८ख/४९८; भूमिः — {sa stengs 'di dag kos g}.{yogs su/} /{de snyed ko bas ga la lang //} भूमिं छादयितुं सर्वां कुतश्चर्म भविष्यति । बो.अ.१०ख/५.१३; पृथ्वी — {tsher ma la sogs pa'i gnod pa bsrung ba'i don du sa stengs g}.{yogs par ni rigs na/} {de ni mi nus te} कण्टकाद्युपघातरक्षणार्थं पृथ्वी छादयितुमुचिता । न चैतच्छक्यम् बो.प.९०ख/५३; मेदिनी — {de bzhin ni sa stengs ko bas g}.{yogs pa lta bur ro//} तद्वत् मेदिनीचर्मच्छादनवत् बो.प.९०ख/५४ २. लोकः, भूलोकः — {de lta mod kyi sa stengs na/} /{don chen gyis ni nye bar gnas//} एवं च महताऽर्थेन लोकेषु प्रत्युपस्थितः ।। र.वि.१२३क/१०१; मर्त्यः — {mtho ris dang sa 'og dang sa stengs kyi bdag nyid kyi 'jig rten gsum na gnas pa rnams dang yang ma yin no//} नापि स्वर्गपातालमर्त्यात्मकलोकत्रयस्थानाम् त.प.२७०क/१००८.
sa'i steng du
पृथिव्युपरि — {mgrin pa'i me'i dkyil 'khor las me'i sa bon yongs su gyur pa'i 'bar ba rnams sa'i steng du spros nas bsgom par bya} कण्ठे वह्निमण्डलादग्निबीजपरिणता ज्वाला पृथिव्युपरि भावयेन्निश्चार्य वि.प्र.७७ख/४.१५७.
sa steng gi 'jig rten
भूमिलोकः मि.को.१३७ख ।
sa steng dam pa
गोशीर्षम् — {rigs kyi bu ri ma la ya las 'byung ba'i tsan dan sa stengs dam pa zhes bya ba yod de/} {de lus la bskus na me'i 'obs su mchongs kyang tshig pa med do//} अस्ति कुलपुत्र मलयपर्वतसम्भवं गोशीर्षं नाम चन्दनम्, येनानुलिप्तगात्रो अग्निखदायामपि प्रपतितो न दह्यते ग.व्यू.४७ख/१४१; = {sa mchog/}
sa steng dpal
ना. धरणीतलश्रीः, किन्नरः म.व्यु.३४२३ (५८ख).
sa steng mtshon cha mchog tu mi bzad pa
> ना. धरणीसुरेन्द्रायुधः, यक्षेन्द्रः म.व्यु.३३६९ ( {sa steng mtshon cha mchog tu mi zad pa} म.व्यु.५८क).
sa stengs
= {sa steng /}
sa stong
= {sa cha stong pa/}
sa ston gyi sde
= {sa ston sde/}
sa ston sde
महीशासकाः, निकायभेदः म.व्यु.९०८० ( {sde bzhi rnam pa bco brgyad du gyes pa'i ming} म.व्यु.१२५ख).
sa ston pa
= {sa ston sde/}
sa brtol
कोविदारः, पारिजातः — {sum cu rtsa gsum pa'i lha yul na shing gi rgyal po yongs su 'du sa brtol gyi drung nas thag mi ring ba zhig na}… देवेषु त्रायस्त्रिंशेषु…पारिजातस्य कोविदारस्य नातिदूरे अ.श.२३१क/२१३; {sa brtol dang}… {sA la dang rin po che'i shing ljon pa chen pos brgyan pa} कोविदार…सालरत्नवृक्षोपशोभिते ल.वि.८क/८; द्र. {yongs su 'du ba/}
sa blta ba'i yi ge
धरणीप्रेक्षिणीलिपिः, लिपिविशेषः — {tshangs pa'i yi ge'am kha ro sti'i yi ge'am pad ma'i snying po'i yi ge'am}…{sa blta ba'i yi ge'am}…{yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi} ब्राह्मीखरोष्टीपुष्करसारिं… धरणीप्रेक्षिणीलिपिं…चतुष्षष्टीलिपीनाम् ल.वि.६६ख/८८.
sa thams cad
सर्वभूमिः — {ji ltar na sa thams cad kyis mthun par byas pa yin zhe na} कथं सर्वभूम्यनुलोमितम् अभि.भा.६०ख/११०६.
sa thams cad kyi
वि. सार्वभौमः — {dper na 'jig rten 'di'i grong dang grong rdal dang grong khyer dang yul gyi bdag po rnams ni sa thams cad kyi mi'i bdag po gcig la rag las pa bzhin no//} आयत्तता…यथेह लोके गृहग्रामनगरदेशाधिपतीनामेकस्मिन् सार्वभौमे नरपतौ त.प.१७८क/७२.
sa thams cad pa
वि. सर्वभूमिका — {'di ni}…{'dod pa'i khams nas srid pa'i rtse mo'i bar sa thams cad pa yang yin no//} सर्वभूमिका चासौ कामधातौ यावत् भवाग्रे अभि.भा.५९ख/११०३.
sa thob pa
• वि. भूमिप्राप्तः — {phyir mi ldog pa'i sa thob pa rnams kyi} अविनिवर्तनीयभूमिप्राप्तानाम् सू.व्या.२५१क/१६९; भूमिसमापन्नः — {byang chub sems dpa'} …{dbang bskur ba'i sa thob pa} बोधिसत्त्वस्य अभिषेकभूमिसमापन्नस्य द.भू.२६१ख/५५ • सं. भूम्यधिगमः — {de'i rjes thogs su sangs rgyas kyi sa thob pa'i phyir} तदनन्तरं बुद्धभूम्यधिगमाय र.वि.१०५ख/५८.
sa thob par 'gro ba
ना. भूमिप्रापटी, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo du ma dag dang}… {'di lta ste/} {sgrol ma dang}…{sa thob par 'gro ba dang}…{zla ldan ma} अनेकैश्च विद्याराज्ञीभिः… तद्यथा—तारा… भूमिप्रापटी… चन्द्रावती चेति म.मू.९६क/७.
sa 'thob par bya ba dang rnam par bsgom pa la mkhas pa
वि. भूमिप्रतिलम्भविभावनाकुशलः — {sa'i phyogs dang mi mthun pa'i phyogs la mkhas pa dang}…{sa 'thob par bya ba dang rnam par bsgom pa la mkhas pa dang}…{gyur pa} भूमिपक्षप्रतिपक्षकुशलेन च भवितव्यं…भूमिप्रतिलम्भविभावनाकुशलेन च द.भू.१८४क/१३.
पा. प्रथमा भूमिः, प्रमुदिताभूमिः — {byang chub sems dpa'i sa dang po la gnas pa'i tshe} प्रथमायां बोधिसत्त्वभूमौ वर्तमानः द.भू.१८१ख/१२; {de 'di'i gnas yongs gyur pa ste/} /{sa ni dang po yin par 'dod//} साऽस्याश्रयपरावृत्तिः प्रथमा भूमिरिष्यते । सू.अ.१९२ख/९१; आदिभूमिः — {sa dang po rab tu dga' ba la} आदिभूमौ प्रमुदितायां भूमौ सू.व्या.१८७क/८३; प्रथमभूमिः — {rtogs pa ni sa dang po la 'jug pa'o//} प्रतिवेधः प्रथमभूमिप्रवेशः सू.व्या.२२९ख/१४०.
sa dang mtshungs pa
वि. धरणीसमः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{sa dang mtshungs pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…धरणीसम इत्युच्यते ल.वि.२०३ख/३०७.
sa dang sa'i rang gi mtshan nyid rnam par rtog pa la mngon par chags pa'i mtshams sbyor ba
पा. भूमिभूमिस्वलक्षणविकल्पाभिनिवेशसन्धिः — {sa dang sa'i rang gi mtshan nyid rnam par rtog pa la mngon par chags pa'i mtshams sbyor ba dang}…{blo gros chen po de dag dang gzhan rnams ni byis pa so so'i skye bo rnams kyi rang gi yul la rnam par rtog pa'i mtshams sbyor ba yin te} भूम्य(मि भो.पा.)भूमिस्वलक्षणविकल्पाभिनिवेशसन्धिः…एते चान्ये च महामते बालपृथग्जनानां स्वविकल्पसन्धयः ल.अ.११९क/६६.
sa dum bu
भूमिखण्डः — {da ni sa dum bu bcu gnyis la 'khor los sgyur ba chen po 'khor ba gsungs pa} इदानीं महाचक्रवर्तिभ्रमणं द्वादशभूमिखण्डेषूच्यते वि.प्र.१७१क/१.२२.
sa drug pa
वि. षड्भूमिकः — {kha cig ni sa drug pa}…{byang chub sems dpa'} केचित् षड्भूमिकाः… बोधिसत्त्वाः का.व्यू.२२८क/२९१.
sa bdag
• सं. १. = {rgyal po} भूपतिः — {sa bdag bi du ra zhes pa/}… /{'phags rgyal dag tu sngon byung gyur//} उज्जयिन्यामभूत्पूर्वं विदुरो नाम भूपतिः । अ.क.१६९ख/७६.१०; भूमिपतिः — {sa bdag}…{de la rab smras pa//} तमब्रवीद् भूमिपतिः अ.क.६७ख/५९.१५८; महीपतिः — {de nas sa bdag dga' ba zhan/}… /{blon po che rnams bos te smras//} महामात्यानथाहूय हर्षहीनो महीपतिः । उवाच अ.क.२०४क/२३.१०; पृथिवीपतिः — {de nas sa bdag nor lha'i bus//} अथ वासवः पृथिवीपतिः अ.क.१५६ख/१६.२५; क्षितिपतिः — {de nas sa bdag mya ngan med//} अथाशोकः क्षितिपतिः अ.क.१६७क/७४.८; वसुधापतिः — {dga' ma dag gi 'khri shing dpyid/} /{grogs po sa bdag 'di ni su//} कोऽयं सखे प्रीतिलतामाधवो वसुधापतिः । अ.क.१८१क/२०.६५; विशांपतिः — {rang nyid bde slad bslus pa 'di/} /{sa bdag khyod kyis yongs ma shes//} वञ्चिता स्वसुखायेति न जानीषे विशांपते ।। अ.क.१४७क/६८.६९; क्ष्मापतिः — {sa bdag gi/} /{bka' ni drag pos 'jigs gyur pa//} भीताः क्ष्मापतेः क्रूरशासनात् अ.क.८४क/८.५५; भूभर्ता — {de nas sa yi bdag po'i bkas//} शासनादथ भूभर्तुः अ.क.१४३ख/१४.५७; भूमिभर्ता — {yon tan ldan pa'i do shal gyis/} /{sa bdag snying ni bzung ba byas//} भूमिभर्तुर्गुणी हारश्चकार हृदयग्रहम् ।। अ.क.२८८ख/१०७.७; महीभर्ता— {de nas sa yi bdag po de'i/} /{mthu ni shin tu che ba yis//} अथ तस्य महीभर्तुः प्रभावेण महीयसा । अ.क.४०ख/४.४६; क्षितीशः — {zhes pa blon po'i tshig thos sa bdag gis//} श्रुत्वेत्यमात्यस्य वचः क्षितीशः अ.क.३०क/५३.२९; वसुधाधिपः — {phyogs las rgyal ba'i bgrod pa la/} /{nam zhig sa yi bdag po song //} अथ दिग्जययात्रायां कदाचिद्वसुधाधिपः । ययौ अ.क.८४क/८.५९; क्षितिप्रभुः — {srin pos sa yi bdag po yi/} /{sha rnams rab tu za ba'i tshe//} राक्षसेन क्षितिप्रभोः । भक्ष्यमाणेषु मांसेषु अ.क.२५ख/३.७१; धराधिनाथः — {mtha' dag phyogs dang gling gi sa yi bdag/} /{skal bzang khengs pas rang gi bu mo dag/}… {byin//} समस्तदिग्द्वीपधराधिनाथा धन्याभिमानेन ददुः स्वकन्याः ।। अ.क.५१क/५९.९; क्षितिपः — {grong mchog pA Ta li yi bu zhes pa/}…/{dpal ldan sa bdag mya ngan med pa byung //} पुरोत्तमे पाटलिपुत्रनाम्नि…श्रीमानशोकः क्षितिपो बभूव अ.क.५०क/५९.२; भूभुक् — {de yi mchod pa'i me tog tshogs/} /{der ni sa bdag gis bsgrubs tshe//} यत्पूजापुष्पसम्भारे सम्भृते तत्र भूभुजा । अ.क.२२९क/८९.९५; भूमिभुक् — {slar yang sa bdag gis sred dris/} /{dge ba'i mngal dang ldan pa de//} पुनर्भूमिभुजा पृष्टा दोहदं शुभगर्भिणी । अ.क.२१क/३.१८; महीभुक् — {pho brang 'khor gyi bud med las/} /{phyi rol phyogs pa'i sa bdag dang //} अन्तःपुरपुरन्ध्रीषु विमुखेन महीभुजा । अ.क.१४६क/६८.५५; क्षितिभुक् — {de nas sa bdag de yis de/} /{gang gA yi ni chu la 'phangs//} ततस्तेन क्षितिभुजा क्षिप्तोऽयं जाह्नवीजले । अ.क.१५५ख/१६.११; पृथिवीभुक्— {mngon par khengs pa gcig pu yi/} /{sa yi bdag po slar yang ci//} अभिमानैकसाराणां किं पुनः पृथिवीभुजाम् ।। अ.क.२३७क/२७.२४; भूपः — {nam zhig sa bdag khang pa na/} /{'phrog byed rtse gnas mi bdag ni//} कदाचिद् भूपभवनस्थिते हरिशिखे नृपः । अ.क.२१८ख/८८.५०; भूपालः — {sa bdag gis kyang de la 'khyud/} /{dga' ba yis ni bkur sti bsgrubs//} भूपालोऽपि तमालिङ्ग्य प्रीत्या विहितसत्कृतिः । अ.क.१४४क/१४.६३; क्ष्माभृत् — {sa bdag mdun sar} क्ष्माभृत्सभाम् अ.क.३३ख/५३.५५; नरपतिः — {nam zhig sa yi bdag po des/} /{rnam 'gyur rmi lam mthong ba las//} स कदाचिन्नरपतिर्विकृतस्वप्नदर्शनात् । अ.क.२५६ख/९३.८६; पार्थिवः— {dri bzang der ni sa bdag gis/} /{tshor nas brgya byin gyis springs pa//} आमोदं तत्र पार्थिवः । आघ्राय शक्रप्रहितम् अ.क.२३६क/२७.१७; नृपः — {lha mo lus ni mi snang ba'i/} /{tshig de thos nas sa bdag ni//} अन्तर्हिततनोर्देव्याः श्रुत्वेति वचनं नृपः । अ.क.१४७ख/६८.७२; राट् — {rgyal po sa bdag sa skyong dang /} /{mi bdag sa srung sa gzhi skyong //} राज्ञि राट्पार्थिवक्ष्माभृन्नृपभूपमहीक्षितः ।। अ.को.१८५क/२.८.१; राजते राट् अ.वि.२.८.१ २. = {rgyal po nyid} क्षितिपतित्वम् — {thams cad sa yi bdag po 'am/} /{nor gyis phyug pa'am dbang po 'am/}…/{dka' thub 'di yis bzhed lags sam//} सर्वक्षितिपतित्वं नु धनेशत्वमथेन्द्रताम् ।… वा तपसाऽनेन वाञ्छसि ।। जा.मा.४४क/५१ • ना. भूमिपतिः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}… {sa'i bdag po dang} जननी… यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… भूमिमतेः(पतेः भो.पा.) ग.व्यू.२६८ख/३४७.
sa bdag mdun sa
भूपतिसभा — {khrag gis bsgos te sngon skyes de/} /{bcings nas sa bdag mdun sar khrid//} तं बद्ध्वा भूपतिसभां नीत्वा रक्ताक्तमग्रजः । अ.क.२८३ख/१०५.२१.
sa bdun
सप्त भूमयः — {blo gros chen po sa bdun la}…{byang chub kyi phyogs kyi chos rnam par dbye ba ngas byas so//} सप्तसु महामते भूमिषु…बोधिपाक्षिकधर्मविभागः क्रियते मया ल.अ.१४०क/८६.
sa bdun gyi dbang phyug nyid
सप्तभूमीश्वरत्वम् — {'dir dbang bdun rnams kyis dkyil 'khor chen por mngon par dbang bskur bar gyur pa na dge ba'i dbang gis sa bdun gyi ni dbang phyug nyid du 'gyur} इह सप्ताभिषेकैरभिषिक्तः सन् महामण्डले व्रजति शुभवशात् सप्तभूमीश्वरत्वम् वि.प्र.१५३क/३.१००.
sa bdun pa
वि. सप्तभूमिकः — {kha cig ni sa bdun pa} …{byang chub sems dpa'} केचित्सप्तभूमिकाः…बोधिसत्त्वाः का.व्यू.२२८क/२९१.
sa bdun las rgyal
सप्तभूमिजयः — {sa bdun las rgyal mngon shes dang /} /{mi g}.{yo 'thob dang spel bsgoms pa'i/} /{bar chad med pa'i lam dag dang /} /{gong ma'i grol ba'i lam brgyad la'ang //} सप्तभूमिजयाभिज्ञाकोप्याप्ताकीर्णभाविते । आनन्तर्यपथेषूर्ध्वं मुक्तिमार्गाष्टकेऽपि च । अभि.को.२२ख/७.२३.
sa bdun las 'dod chags dang bral ba
सप्तभूमिवैराग्यम् — {sa bdun las 'dod chags dang bral ba dang /} {mngon par shes pa dang spel mar bsgom pa dag gis rnam par grol ba'i lam rnams dang} सप्तभूमिवैराग्याभिज्ञाव्यवकीर्णभावितेषु विमुक्तिमार्गः अभि.भा.५४ख/१०७६.
sa 'das pa
वि. भूम्यतिक्रान्तः — {sa 'das pa mi shes pa ni bsam gtan 'og ma'i sa pas bsam gtan gong ma'i sa pa mi shes pa'o//} भूम्यतिक्रान्तं न जानातीति अधरध्यानभूमिकेनोत्तरध्यानभूमिकम् अभि.भा.४३ख/१०३८.
sa 'dor ba
भूमित्यागः — {sa 'dor ba ni sa 'phos pa'i phyir ro//} भूमित्यागः पुनर्भूमिसञ्चारात् अभि.भा.१४ख/९१७.
sa rdul
१. पांसुः — {rtsa dang 'dam rdzab dang sa rdul la sogs pa dag gis mnan nas kyang ngo //} अवष्टम्भेनापि तृणशादपांसुप्रभृतिभिः वि.सू.३०क/३८; पांशुः — {sa rdul la lhan cig rtse rtse ba} सहपांशुक्रीडनकः वि.व.१०१ख/२.८७; रेणुः — {sa rdul stug po char gyis mnan pa bzhin/} /{bdag nyid gson bzhin de ni yong mi gtong //} व्यक्तं न मुच्येत स जीवतो मे धाराघनस्येव घनस्य रेणुः ।। जा.मा.११२क/१३० २. अणुः पृथिव्याः — {de lta mod kyi sa rdul dang /} /{rgya mtsho ba lang rmig rjes kyi/} /{khyad par gang yin sangs rgyas dang /} /{byang chub sems dpa'i khyad de nyid//} अथ चाणोः पृथिव्याश्च गोष्पदस्योदधेश्च यत् । अन्तरं बोधिसत्त्वानां बुद्धस्य च तदन्तरम् ।। र.वि.१०२ख/५२.
sa rdul la lhan cig rtse rtse ba
वि. सहपांशुक्रीडनकः — {'phags pa dge 'dun 'tsho 'di bdag cag gi ne'u ldangs lhan cig skyes pa sa rdul la lhan cig rtse rtse ba lags te} अयमस्माकमार्यसङ्घरक्षितो वयस्यकः सहजन्मिकः सहपांशुक्रीडनकः वि.व.१०१ख/२.८७.
sa rdog
मृत्पिण्डः — {'byung ba gcig las gyur pa'i 'dus pa yang yod de/} {'di lta ste/} {sa rdog skam po lta bu'o//} अस्ति समुदाय एकभौतिकः; तद्यथा शुष्को मृत्पिण्डः अभि.स.भा.३८क/५३.
sa ldan
= {rgyal po} पार्थिवः, नृपः — {mig mi brtan pa sa ldan 'ga'/} /{dang po rA dza zhes par sgrogs//} आदौ राजेत्यधीराक्षि पार्थिवः कोऽपि गीयते । का.आ.३३८ख/३.११६.
sa sde
सवर्गः — {de bzhin du g}.{yas pa'i rkang pa dang byin pa'i tshigs la ye shes la sogs pa'i dbyangs ring po drug gis phye ba'i sa sde'o//} एवं दक्षिणपादजानुसन्धौ ज्ञानादिदीर्घषण्मात्राभिन्नः सवर्गः वि.प्र.२५६क/२.६७.
sa na tsa ka
सञ्चकः — {khro bo las skyes pa rnams kyi dam tshig bcu ni bya rog dang bya rgod dang}…{b+he dra zhes pa sa na tsa ka dang} क्रोधजानां समया दश—काकः, गृध्रः…भेद्र इति सञ्चाणः (? सञ्चकः) वि.प्र.१६७ख/३.१५१.
sa nas sa thob pa las phyir mi ldog pa la mkhas pa
वि. भूमिभूमिप्रतिलम्भाप्रत्युदावर्त्यकुशलः — {sa'i phyogs dang mi mthun pa'i phyogs la mkhas pa dang}… {sa nas sa thob pa las phyir mi ldog pa la mkhas pa dang}… {gyur pa} भूमिपक्षप्रतिपक्षकुशलेन च भवितव्यं… भूमिभूमिप्रतिलम्भाप्रत्युदावर्त्यकुशलेन च द.भू.१८४क/१३.
sa nas sa gzhan du 'phar ba
भूमेर्भूम्यन्तरसंक्रमणम् म.व्यु.६८७२ (९८क).
sa nas sar khyad par du 'gyur ba'i ye shes la mkhas pa
वि. भूमिभूमिविशेषज्ञानकुशलः — {sa'i phyogs dang mi mthun pa'i phyogs la mkhas pa dang}… {sa nas sar khyad par du 'gyur ba'i ye shes la mkhas pa dang}… {gyur pa} भूमिपक्षप्रतिपक्षकुशलेन च भवितव्यं… भूमिभूमिविशेषज्ञानकुशलेन च द.भू.१८४क/१३.
sa nas sar rnam par gnas pa la mkhas pa
वि. भूमिभूमिव्यवस्थानकुशलः — {sa'i phyogs dang mi mthun pa'i phyogs la mkhas pa dang}… {sa nas sar rnam par gnas pa la mkhas pa dang}…{gyur pa} भूमिपक्षप्रतिपक्षकुशलेन च भवितव्यं…भूमिभूमिव्यवस्थानकुशलेन च द.भू.१८४क/१३.
sa nas sar 'phar ba
भूमेर्भूमिसंक्रान्तिः — {sa nas sar 'phar ba'i ye shes ni chos snang ba'i sgo ste} भूमेर्भूमिसंक्रान्तिज्ञानं धर्मालोकमुखम् ल.वि.२२ख/२५; भूमेर्भूमिसंक्रमणम् — {sa'i phyogs dang mi mthun pa'i phyogs la mkhas pa dang}…{sa nas sar 'phar ba la mkhas pa dang}…{gyur pa} भूमिपक्षप्रतिपक्षकुशलेन च भवितव्यं…भूमेर्भूमिसंक्रमणकुशलेन च द.भू.१८४क/१३.
sa nas sar 'phar ba la mkhas pa
वि. भूमेर्भूमिसंक्रमणकुशलः — {sa'i phyogs dang mi mthun pa'i phyogs la mkhas pa dang}…{sa nas sar 'phar ba la mkhas pa dang} …{gyur pa} भूमिपक्षप्रतिपक्षकुशलेन च भवितव्यं…भूमेर्भूमिसंक्रमणकुशलेन च द.भू.१८४क/१३.
sa nas sar 'phar ba'i ye shes
पा. भूमेर्भूमिसंक्रान्तिज्ञानम्, धर्मालोकमुखभेदः — {sa nas sar 'phar ba'i ye shes ni chos snang ba'i sgo ste/} {thams cad mkhyen pa'i ye shes kyi dbang bskur bar 'gyur ro//} भूमेर्भूमिसंक्रान्तिज्ञानं धर्मालोकमुखं सर्वज्ञज्ञानाभिषेकतायै संवर्तते ल.वि.२२ख/२५.
sa gnon
= {sa gnon pa/}
sa gnon gyi phyag rgya
पा. भूस्पर्शमुद्रा, मुद्राविशेषः — {sa gnon mchog sbyin ting 'dzin dang /} /{mi 'jigs sbyin sogs rim pa bzhin/} /{ting 'dzin mchog tu gnas pa ni/} /{gtsug tor gzi brjid phyag rgya 'o//} भूस्पर्शवरदध्यानमभयाद्या यथाक्रमम् । तेजोष्णीषस्य मुद्रया समाध्यग्रावस्थिता(? तया) ।। स.दु.१०५ख/१५४.
व्यवच्छिन्नभूम्यालम्बनत्वम्— {de ni sa rnam par chad pa la dmigs pa'i phyir ro//} तस्य व्यवच्छिन्नभूम्यालम्बनत्वात् अभि.भा.५१ख/१०६७.
sa rnam par 'jog pa
भूमिव्यवस्थानम् — {sa rnam par 'jog pa'i ye shes dang rnam par mi rtog pa'o//} भूमिव्यवस्थानज्ञानेनाविकल्पेन च सू.व्या.१८७क/८४.
sa rnam par dbye ba'i mtshams sbyar ba
पा. भूमिविभागानुसन्धिः — {blo gros chen po chos lnga po 'di rnams kyi nang du sangs rgyas kyi chos thams cad dang sa rnam par dbye ba'i mtshams sbyar ba dang}…{rnams kyang 'dus so//} एषु महामते पञ्चसु धर्मेषु सर्वबुद्धधर्मा अन्तर्गताः, भूमिविभागानुसन्धिश्च ल.अ.१४६क/९३.
sa rnam par gzhag pa
भूमिव्यवस्थानम् — {'di ni rtog pa tsam mo zhes sa rnam par gzhag pa de rtog pa nyid du shes pa'i phyir} तस्य भूमिव्यवस्थानस्य कल्पनाज्ञानात् कल्पनामात्रमेतत् सू.व्या.१४०ख/१७.
sa snad pa
भूमिनाशः — {sa snad pa bsrung bar bya'o//} रक्ष्यो भूमिनाशः वि.सू.८१क/९८.
sa pa
उ.प. भूमिकः — {khro ba dang}…{rnam 'tshe ni/} /{nyon mongs chung ngu'i sa pa rnams//} क्रोध…विहिंसाश्च परीत्तक्लेशभूमिकाः ।। अभि.को.५क/२.२७; {yid kyi sa pa'i nye ba'i nyon mongs pa glo bur ba rnams kyis ma bsgribs pa'i phyir ma bsgribs pa'o//} मनोभूमिकैरागन्तुकैरुपक्लेशैरनावृतत्वादनिवृतम् त्रि.भा.१५२क/४२; {de'i bdag nyid ces bya ba ni de'i sa pa rnams dang ngo //} तदात्मभिरिति तद्भूमिकैः सू.व्या.१८७क/८३.
sa spyod
• वि. १. भूचरः — {de ltar sa la spyod pa dang chu la spyod pa'i dam tshig nges pa'o//} एवं भूचरजलचरसमयनियमः वि.प्र.१६७क/३.१५०; {grub pa rnam pa gsum ste/} {mkha' la spyod pa dang sa la spyod pa dang sa 'og na gnas pa'o//} त्रिधा सिद्धाः—खेचराः, भूचराः, पातालवासिनः वि.प्र.२३५क/२.३५; पृथिवीचरः — {gang dag sa la spyod pa dag/}…{'byung po'i tshogs rnams kun nyon cig//} शृण्वन्तु भूतगणाः सर्वे ये केचित् पृथिवीचराः । म.मू.१९३क/१३०; भूम्यवचरः — {sa la spyod pa'i lha'i gzhal yas khang} भूम्यवचरदेवविमानानि र.व्या.८५ख/२२ २. = {sa spyod ma} भूचरी — {'og ldan ma dang steng ldan nyid/} /{mkha' spyod ma dang sa spyod brjod//} अधोवत्यूर्ध्ववत्येव खेचरी भूचरी स्मृता । हे.त.९क/२६; {de ltar sa yi steng gi gnas su mkha' spyod sa spyod rnams ni sum cu rtsa drug dbye bas phye ba'o//} एवं षट्त्रिंशद्भेदभिन्नाः क्षितितलनिलये खेचरीभूचरीणाम् वि.प्र.१६६क/३.१४६ • सं. = {rgyal po} भूभुक्, नृपः — {sa spyod rnams la mtshon bsnun pa/} /{ster byed khyod kyi lag pa yis//} शस्त्रप्रहारं ददता भुजेन तव भूभुजाम् । का.आ.३३४क/२.३५३; {sa la spyod pa bsod nams sdes//} पुण्यसेनेन भूभुजा अ.क.२६५क/३१.६८; महीभुक् — {sa yi spyod pas mchod sbyin 'bras/} /{b+h+ri gu'i bu la gtad pa'i tshe//} समर्पिते यज्ञफले भार्गवाय महीभुजा ।। अ.क.२६ख/३.८३.
sa spyod pa
= {sa spyod/}
sa spyod ma
भूचरी — {rdo rje ma dang dkar mo dang chu ma dang rdo rje mkha' 'gro ma dang bdag med ma dang sa spyod ma dang mkha' spyod ma'i rnal 'byor las rengs par byed pa la sogs pa brtul zhugs can gyis byed do//} वज्रा गौरी च वारी च वज्रडाकी नैरात्मिका । भूचरी खेचरीयोगात् स्तम्भनादि करेद् व्रती ।। हे.त.४ख/१०.
sa phug
भूमिगुहा म.व्यु.५५५३ (८२क).
sa phyogs
१. पृथिवीप्रदेशः — {gtsang zhing yid du 'ong ba'i sa phyogs su//} चौक्षे मनोज्ञे पृथिवीप्रदेशे शि.स.१९०क/१८८; {rtswa sngon po yod pa'i sa phyogs su} हरिते पृथिवीप्रदेशे वि.सू.५०क/६३; {sa'i phyogs mthon dman du 'dug pa rnams kyang mnyam par gnas par gyur pa} उत्कूलनिकूलाश्च पृथिवीप्रदेशाः समाः समवस्थिताः ल.वि.४३क/५७; भूमिप्रदेशः — {bkad sa rtsig tu rung ba'i sa phyogs dang}… {rtogs shig} परीक्ष्यतां सत्रागारनिवेशनयोग्यो भूमिप्रदेशः जा.मा.६२ख/७२; भूप्रदेशः — {des sa phyogs gang du gom pa bor ba de dag kyang gtsang mar gyur te} ततो वपुष्मान् यान् यानपि भूप्रदेशान् गत्वा क्रामति, ते तेऽस्य मेध्या भवन्ति अ.श.१७२क/१५९; भूभागः — {ri mthon po'i phan tshun bsnol ba'i sa phyogs kyi ri sul na rma bya yod do zhes bya ba ni bsgrub par bya ba'o//} पर्वतोपरिभागेन तिर्यङ्निर्गतेन प्रच्छादितो भूभागो निकुञ्जः । मयूर इति साध्यम् न्या.टी.७४क/१९३; भूमिभागः — {sman gyi khyad par ro dang mthu dang rnam par smin pa'i yon tan rnam pa mang po dang ldan pa yod pa'i sa phyogs} विविधरसवीर्यविपाकगुणैर्बहुभिरोषधिविशेषैः परिगृहीतभूमिभागे जा.मा.१५७क/१८२; प्रदेशः — {des dben pa'i sa phyogs dmigs pa bum pa med pa bzhin du} घटाभाव इव तद्विविक्तप्रदेशोपलम्भात् त.प.२३२क/९३४; {nags tshal sa phyogs} वनप्रदेशाः बो.अ.३ख/२.३; उद्देशः — {dben pa'i nags kyi sa phyogs} विविक्तकाननोद्देशाः अ.क.२८ख/३.१०८; देशः — {ji ltar sa phyogs mngon sum gyur/} /{me nyid kyang ni dran bzhin pa'i//} प्रत्यक्षेऽपि यथा देशे स्मर्यमाणेऽपि पावके । त.स.५६ख/५४५ २. भूमिपक्षः — {des sa'i phyogs dang mi mthun pa'i phyogs la mkhas par bya'o//} तेन भूमिपक्षप्रतिपक्षकुशलेन च भवितव्यम् द.भू.१८३ख/१३.
sa 'pho
= {sa 'pho ba/}
sa 'pho ba
भूमिसञ्चारः — {so so'i skye bo ni sa 'pho yang rung mi 'pho yang rung ste/} {nges par 'byed pa'i cha dang mthun pa rnams ris mthun pa btang ba kho nas gtong ngo //} पृथग्जनस्तु निकायसभागत्यागेनैव त्यजति निर्वेधभागीयानि सत्यसति वा भूमिसञ्चारे अभि.स्फु.१७२ख/९१७.
sa 'phos
= {sa 'phos pa/}
sa 'phos pa
भूसञ्चारः — {de thob dang /} /{sa 'phos nas ni rnam nyams 'gyur//} तत्प्राप्तिभूसञ्चाराद् विहीयते अभि.को.५ख/२.४०; भूमिसञ्चारः — {de ni de rnyed pa dang sa 'phos pa las rnam par nyams par 'gyur te} तस्य लाभात् तद्विहीयते, भूमिसञ्चाराच्च अभि.भा.७३ख/२२६.
sa bI trI
= {sA bi trI/}
sa bon
१. बीजम् [1] वटादेः — {wa Ta'i sa bon shin tu chung //} वटस्य बीजमत्यल्पम् प्र.अ.३६ख/४२; {myu gu sa bon las skye} अङ्कुरो जायते बीजाद् बो.अ.३५क/९.११५ [2] वासनादेः — {bag chags kyi sa bon ma 'gags pa'i phyir ni ma 'gags pa'o//} वासनाबीजानिरोधादनिरुद्धाः ल.अ.७२ख/२०; {rnam par shes pa'i sa bon} विज्ञानबीजम् द.भू.२५३क/५०; {las kyi sa bon las} कर्मबीजात् अ.क.३०६क/३९.१०० [3] बीजाक्षरम् — {k+ShaH ni gzhon nu ma ste gtso mo rnams kyi sa bon no//} क्षः कौमारीति नायिकानां बीजानि वि.प्र.५३ख/४.८२; {sngags kyi sa bon rnams} मन्त्रबीजानि वि.प्र.४६ख/४.४९; {rang lha'i sa bon phyag mtshan ni//} बीजैश्चिह्नैः स्वदेवस्य हे.त.९क/२६ [4] = {rgyu} हेतुः — {sa bon ni rgyu yin no//} बीजं पुनर्हेतुः अभि.स्फु.१५९क/८८७; {rgyu dang byed po sa bon dang //} हेतुर्ना कारणं बीजम् अ.को.१३८ख/१.४.२९; बीज्यतेऽनेन बीजम् । बीज रोहणे । निमित्तनामानि अ.वि.१.४.२९ २. = {khu ba} वीर्यम्, शुक्रम्— {de yi sa bon lci bas lhung gyur pa/} /{lha yis bskyed las rdo steng dma' bar chags//} तस्य स्रुतं प्रस्रवणेन वीर्यं दैवोदयादश्मनि सन्नताग्रे । अ.क.११८ख/६५.१७; शुक्रम् — {lus kyi dbye ba ni sa bon dang 'brel ba can te/} {ngag gi dbye ba ni khrag dang 'brel ba can no//} कायभेदः शुक्रसम्बन्धी, वाग्भेदो रक्तसम्बन्धी वि.प्र.२२७क/२.१६; {sa bon bsdam par yang bya'o//} शुक्रबन्धं च कुर्यात् म.मू.२२३क/२४२.
sa bon kun
• पा. सर्वबीजम्, आलयविज्ञानम् — {sa bon sna tshogs 'debs pas na/} /{de ni sa bon kun ces bya//} बीजमावहते चित्रं सर्वबीजं तदुच्यते ।। ल.अ.१६२क/११२ • वि. सर्वबीजकम् — {sa bon gcig dang sa bon med/}…/{sa bon kun kyang de bzhin no//} {sna tshogs gyur gyi sems la ltos//} एकबीजमबीजं च…सर्वबीजकमप्येतच्चित्तं पश्यथ चित्रिकम् ।। ल.अ.१६२क/११२; द्र. {sa bon thams cad pa/}
sa bon gang byed
= {ga gon} ईर्वारुः मि.को.६०क ।
sa bon gyi dngos po
बीजभावः — {sa bon gyi dngos po zhes bya ba 'di ci zhe na/} {lus kyi nyon mongs pa las skyes pa nyon mongs pa bskyed pa'i mthu yin te} कोऽयं बीजभावो नाम? आत्मभावस्य क्लेशजा क्लेशोत्पादनशक्तिः अभि.भा.२२७ख/७६३.
बीजजातम् — {sa bon gyi rnam pa lnga zhes bya ba 'di ni nye bar len pa dang bcas pa'i rnam par shes pa'i tshig bla dwags yin no//} पञ्च बीजजातानीति सोपादानस्य विज्ञानस्यैतदधिवचनम् अभि.भा.६ख/८८७; {dge slong dag sa bon gyi rnam pa lnga} भिक्षवः पञ्च बीजजातानि अभि.स्फु.१५८ख/८८७; द्र.—। {sa bon gyi rnam pa lnga} पञ्च बीजजातानि — १. {ma grugs} अखण्डानि २. {ma rmas} अच्छिद्राणि ३. {ma rul} अपूतानि ४. {rlung dang nyi mas ma nyams} अवातातपहतानि ५. {grung po} साराणि अभि.स्फु.१५८ख/८८७.
sa bon gyi yi ge
पा. बीजाक्षरम् — {gsung gi dkyil 'khor la tsa rtsi kA la sogs pa'i sa bon gyi yi ge rnams gsungs te}…{ha}~ {M ni dbang phyug chen mo dang haHni phag mo dang} वाङ्मण्डले चर्चिकादीनां बीजाक्षराण्युच्यन्ते…हं माहेश्वरी, हः वाराही वि.प्र.५३ख/४.८२.
sa bon grung po
= {sa bon skyon med pa} सारबीजम् — {ci'i phyir zag pa med pa rnams ma yin zhe na/} {sred pas mngon par ma brlan pa'i phyir te/} {mngon par ma brlan pa'i sa bon grung po bzhin no//} कस्मान्नानास्रवाः? तृष्णानभिष्यन्दितत्वात्, अनभिष्यन्दितसारबीजवत् अभि.भा.९२क/३११; बीजापटु मि.को.३५क ।
sa bon can
वि. बीजकम् — {sa bon gcig dang sa bon med/} /{mnyam dang shas che sa bon can/} /{sa bon kun kyang de bzhin no/} /{sna tshogs gyur gyi sems la ltos//} एकबीजमबीजं च समु(समो भो.पा.)द्रैकं च बीजकम् । सर्वबीजकमप्येतच्चित्तं पश्यथ चित्रिकम् ।। ल.अ.१६२क/११२.
sa bon btab pa
भू.का.कृ. बीजमुप्तम् — {bdag gis de ring sa bon btab} अद्यैवोप्तं मया बीजम् वि.व.१५८क /१.४६; बीजमवरोपितम् — {de ltar byang chub sems dpa' des de dag la phyi ma la ser sna'i dri ma bsal ba'i sa bon btab pa yin te} एवं हि तेन बोधिसत्त्वेन येषामायत्यां मात्सर्यमलविनयाय बीजमवरोपितं भवति बो.भू.६७ख/८७; बीजं प्रकीर्णम् — {sa chen po la sa bon btab pa tshogs pa dang phrad na skye bar 'gyur te} महापृथिव्यां बीजानि प्रकीर्णानि सामग्रीं लभमानानि विरोहन्ति अ.सा.७३ख/४०; बीजं न्यस्तम्— {khyod kyis sa bon btab} न्यस्तं त्वया बीजम् अ.श.१४५क/१३४.
sa bon lta bu
वि. बीजभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni sangs rgyas kyi chos thams cad kyi sa bon lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र बीजभूतं सर्वबुद्धधर्माणाम् ग.व्यू.३०९ख/३९६.
sa bon brtas pa
बीजपुष्टता — {de la bsod nams dang ye shes gnyis kyis bsod nams dang ye shes de gnyis kyi sa bon brtas pa ni de yongs su smin pa'i rgyu'o//} तत्र पुण्यज्ञानद्वयेन तस्य पुण्यज्ञानद्वयस्य बीजपुष्टता तत्परिपाके कारणम् सू.व्या.१४९ख/३२.
sa bon thams cad pa
पा. सर्वबीजम्, आलयविज्ञानम् — {de la chos thams cad skye nus pa dang ldan pas sa bon thams cad pa'o//} तत्र सर्वधर्मोत्पादनशक्त्यनुगमात् सर्वबीजम् त्रि.भा.१६५क/८१; सर्वबीजकम् — {gnas ni 'dir kun gzhi rnam par shes pa sa bon thams cad pa'o//} आश्रयोऽत्र सर्वबीजकमालयविज्ञानम् त्रि.भा.१७१क/१००; {chos thams cad kyi sa bon gyi gnas yin pas sa bon thams cad pa'o//} सर्वधर्मबीजाश्रयत्वात् सर्वबीजकम् त्रि.भा.१५०क/३६; द्र. {sa bon kun/}
बीजावरोपणम् — {sa bon 'debs pa dang 'bru skye ba dang 'bras bu chags pa bzhin du} बीजावरोपणशस्याभिवृद्धिफलोत्पत्तिक्रमवत् अभि.भा.१५ख/९२१; {sa bon 'debs pa lta bu'i thar pa'i cha dang mthun pa skye ba yin no//} बीजावरोपणं मोक्षभागीयोत्पादनम् अभि.स्फु.१७४क/९२१.
sa bon 'debs par byed
क्रि. बीजमवरोपयति — {de dag gi sa bon 'debs par byed} बीजं तेषामवरोपयति सू.व्या.२४१क/१५५.
sa bon 'debs su 'jug pa
क्रि. बीजं वापयति म.व्यु.७१४४ (१०२क).
sa bon bsdam pa
शुक्रबन्धः — {sa bon bsdam par yang bya'o//} शुक्रबन्धं च कुर्यात् म.मू.२२३क/२४२.
sa bon mang po
बीजग्रामः — {sa gcig la gnas pa'i sman mang po sa bon mang po de thams cad chu ro gcig pas bangs pa} एकधरणीप्रतिष्ठिताश्च ते सर्वे ओषधिग्रामा बीजग्रामा एकरसतोयाभिष्यन्दिताः स.पु.४७क/८४.
sa bon med
= {sa bon med pa/}
sa bon med pa
वि. अबीजः — {sa bon gcig dang sa bon med/}…/{sa bon kun kyang de bzhin no//} {sna tshogs gyur gyi sems la ltos//} एकबीजमबीजं च…सर्वबीजकमप्येतच्चित्तं पश्यथ चित्रिकम् ।। ल.अ.१६२क/११२; अबीजकः — {nam dag pa na sa bon gcig/} /{shin tu gyur pa sa bon med//} एकं बीजं यदा शुद्धं परावृत्तमबीजकम् । ल.अ.१६२क/११२; निर्बीजः, ओ जा — {thams cad nyid la thal 'gyur phyir/} /{sa bon med pa'ang mi rigs so//} निर्बीजा न च सा युक्ता सर्वत्रैव प्रसङ्गतः । त.स.३४क/३५६.
sa bon tshig pa
दग्धबीजम् — {sa bon tshig pa'ang myu gu'i bya ba mi byed de} नापि दग्धबीजमङ्कुरकृत्यं करोति ल.अ.७०ख/१९.
पूतिबीजम् — {shing tshig pa dang mtshe'u skams pa dang ne tso'i mchu dang sa bon rul ba dang mgal me'i 'khor lo dang sems can shi ba bzhin no//} दग्धकाष्ठशुष्कह्रदशुकनासापूतिबीजालातचक्रमृतसत्त्ववत् अभि.भा.१८९ख/६४६; अभि.भा.६६क/११२८.
sa bon las byung
= {sa bon las byung ba/}
sa bon las byung ba
वि. बीजिका — {de'i phyir grol 'dod thog med pa'i/} /{rgyu}({da} ){can rigs mthun sa bon las/} /{byung ba'i sems can lta ba dag/} /{rtsa ba nyid las dbyung bar gyis//} तस्मादनादिसन्तानतुल्यजातीयबीजिकाम् ।। उत्खातमूलां कुरुत सत्त्वदृष्टिं मुमुक्षवः । प्र.अ.१४८क/१५८.
sa byung
= {sa las byung ba/}
sa bla
= {sa bla ba/}
sa bla ba
भौमः — {sa bla ba dang bar snang de bzhin skyong /} /{lha dbang brgya byin rang gi phyogs dang bcas//} भौमान्तरीक्षाश्च तथैव पालाः शक्रश्च देवाधिपतिः सयक्षः (स्वपक्षः भो.पा.) । ल.वि.१०९क/१५८; {sa bla ba'i gnod sbyin rnams kyis}… {zhes sgra 'byin dbyangs sgrogs par byed} इति भौमा यक्षाः शब्दमुदीरयन्ति घोषमनुश्रावयन्ति अभि.स्फु.२१०ख/९८४; म.व्यु.३०७६ ( {'dod pa'i khams kyi lha'i ming} म.व्यु.५४ख).
sa bla'i 'jig rten
भौमालोकः मि.को.१३७ख ।
sa bla'i lha'i yi ge
भौमदेवलिपिः, लिपिविशेषः — {tshangs pa'i yi ge'am kha ro sti'i yi ge'am pad ma'i snying po'i yi ge'am}…{sa bla'i lha'i yi ge'am}…{yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi} ब्राह्मीखरोष्टीपुष्करसारिं…भौमदेवलिपिं…चतुष्षष्टीलिपीनाम् ल.वि.६६ख/८८.
sa blar gnas pa
वि. भौम्यः — {sa blar gnas pa'i gnod sbyin mo/} /{de bzhin sna tshogs sha za mo//} भौम्या च मथ यक्षिण्यः पिशाच्या विविधास्तथा । म.मू.३०५ख/४७७.
sa dbang
१. = {rgyal po} क्षितीशः, नृपः — {rtsod ldan dus kyi sa dbang la/} /{skye bo rnams ni ga la 'tsho//} काले कलौ क्षितीशे च जनानां जीवितं कुतः ।। अ.क.९२क/९.६८; क्षितीश्वरः — {zhes pa sman pas smras pa'i tshe/} /{de bzhin zhes smras sa dbang gis//} इति वैद्यैरभिहितं तथेत्युक्त्वा क्षितीश्वरः । अ.क.२९०ख/३७.३६; भूमिपुरन्दरः — {de nas sa yi dbang po ni/} /{'ongs par shes nas dbang po ni/} /{lha yi tshogs dang bcas pa dag/} /{rab dga' ldan pas bsu ba byas//} पुरन्दरस्ततो ज्ञात्वा प्राप्तं भूमिपुरन्दरम् । प्रत्युद्ययौ प्रमुदितः सह सर्वैर्मरुद्गणैः ।। अ.क.४३ख/४.८६ २. = {sa dang dbang po} भूम्यक्षम् — {des ni sa dbang gang zag 'das/} /{zhig dang ma skyes mi rig go//} भूम्यक्षपुद्गलोत्क्रान्तं नष्टाजातं न वेत्ति तत् ।। अभि.को.२१ख/७.५.
sa dbang phyug
= {sa'i dbang phyug/}
sa 'bu phra mo
शिली, गण्डूपदी — {sa 'bu phra mo tal phran no//} शिली गण्डूपदी अ.को.१४८ख/१.१२.२५; शिनोति श्यतीति वा शिली । शिञ् निशाने । शो तनूकरणे । शिलति मृदमिति वा । शिल उञ्छे अ.वि.१.१२.२५.
sa 'bus pa
द्र.— {sa 'bus pa dang sha mo dang sha ba la dang snod dang gos la sogs pa'i rlam rnams ni khyed skyes pa nyid du'o//} क्षुप्यपर्यच्छत्रककाचिकागालचीवरादिपुष्पाणामर्द्धप्रोद्भूतत्वेन वि.सू.३०ख/३९.
sa sbyang ba
भूमिशोधनम् — {da ni sa sbyang ba'i don du nyi ma gsungs pa} इदानीं भूमिशोधनार्थं दिनमुच्यते वि.प्र.१०७ख/३.२९; {sa sbyang ba'i sngags} भूमिशोधनमन्त्रः हे.त.३ख/६.
भूमिशोधनमन्त्रः — {hUM gi rnam pa gsum dang ldan/} /{dang por rnam snang phaT nyid kyi/} /{rnam pa nang bcug mthar swA hA//} {sa sbyangs pa'i sngags so//} हूँकारत्रयं वैरोचनादि फट्कारविदर्भितं स्वाहान्तम् । भूमिशोधनमन्त्रः हे.त.२९क/९६; द्र.— {sa sbyang ba'i sngags/}
sa sbyin
ना. पृथिवीन्ददा, गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang}…{dri za'i bu mo sa sbyin zhes bya ba dang} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि; तद्यथा — प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या…पृथिवीन्ददा नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२क/२५९.
sa sbyong ba'i sngags
= {sa sbyang ba'i sngags/}
sa ma ya
= {dam tshig} समयः — {oM badzrA d+hi Sh+ThA na sa ma ye hUM} ॐ वज्राधिष्ठानसमये हूँ स.दु.९८ख/१२६.
sa ma yin pa
१. अभूमिः — {bsam gtan bzhi pa'i nyer bsdogs na yang btang snyoms yod mod kyi/} {de ni dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba dag gi sa ma yin no//} चतुर्थध्याने सामन्तके तु यद्यप्युपेक्षाऽस्ति, सा त्वभूमिराश्वासप्रश्वासानाम् अभि.स्फु.१६३क/८९८ २. अभूमित्वम्— {yan chad ni dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba'i sa ma yin pa'i phyir ro//} परेणाश्वासप्रश्वासानामभूमित्वात् अभि.भा.१०ख/८९९.
sa mang
• पा. महाभूमिः, चैत्तभेदः — {sems byung rnam lnga ste/} /{sa mang la sogs tha dad phyir//} पञ्चधा चैत्ता महाभूम्यादिभेदतः अभि.को.४ख/२.२३; {sa mang po ni sa mang ba yin no//} महती भूमिर्महाभूमिः अभि.भा.६५ख/१९१ • सं. महती भूमिः — {sa mang po ni sa mang ba yin no//} महती भूमिर्महाभूमिः अभि.भा.६५ख/१९१; = {sa mang po pa/}
sa mang po
= {sa mang /} {sa mang po pa/}
sa mang po pa
• वि. महाभूमिकः — {'di ltar sa mang po pa kho na'i shes rab kyi khyad par 'ga' zhig la lta ba zhes bya'o//} यस्मान्महाभूमिक एव कश्चित् प्रज्ञाविशेषो दृष्टिरित्युच्यते अभि.भा.६७क/१९७ • सं. महाभूमिकत्वम् — {ting nge 'dzin sa mang po pa yin pa'i phyir sems thams cad rtse gcig pa nyid du yang thal bar 'gyur ro//} महाभूमिकत्वाच्च समाधेः सर्वचित्तानामेकाग्रताप्रसङ्गः अभि.भा.६५ख/११२७ • पा. महाभूमिकाः, चैत्तभेदः — {sems las byung ba rnams ni rnam pa lnga ste/} {sa mang po dag dang}…{nyon mongs pa chung ngu'i sa pa rnams so//} पञ्च प्रकाराश्चैत्ताः—महाभूमिकाः…परीत्तक्लेशमहाभूमिकाश्च अभि.भा.६४ख/१८६.
sa mang ba
= {sa mang /}
sa min
= {sa ma yin pa/}
sa med pa
अभूमिः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/}…{sa'i tshig dang sa med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह…भूमिपदमभूमिपदम् ल.अ.६८क/१७.
sa med pa'i tshig
अभूमिपदम् — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa}…{sa'i tshig dang sa med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह… भूमिपदमभूमिपदम् ल.अ.६८क/१७.
sa mo
पार्थिवी, ओषधिविशेषः — {sa mo zhes pa ni mu Sha lI ste/} {cha lnga dang}… {mkha' spyod ma ni arka ste cha bzhi'o zhes pa ni gsum pa lnga'o//} पार्थिवीति मुषली भाग ५…खेचरी अर्का भाग ४ इति तृतीयपञ्चकम् वि.प्र.१४९क/३.९६.
वि. ऊषरः — {tshig rtsub pos ni sa tshwa sgo can dang dgon dung dang tha chad dang sdig pa can gyi sar 'gyur ro//} पारुष्येणोषरजाङ्गला प्रतिक्रुष्टाः पापभूमयः अभि.भा.२११ख/७११.
sa tshur
सर्जिका — {'gyur byed do//} {'di lta ste/} {til gyi dang rgya skyegs kyi shing gi dang sa tshur gyi dang nas kyi dang nas gra ma'i dang bA sha ka'i dang thal ba'i 'gyur} ।{byed do//} क्षारः; तद्यथा — तिलपलाशस्वर्जि(सर्जि)कायवशूकवासकानाम् । क्षारक्षारश्च वि.सू.७६क/९३.
sa mtshams
सीमा — {chos kyi dbyings ni sa mtshams med pa khong du chud par byed do//} असीमाप्राप्तं धर्मधातुमवतरामि ग.व्यू.१४९ख/२३४.
sa mtshams med
= {sa mtshams med pa/}
sa mtshams med pa
वि. असीमाप्राप्तः — {chos kyi dbyings ni sa mtshams med pa khong du chud par byed do//} असीमाप्राप्तं धर्मधातुमवतरामि ग.व्यू.१४९ख/२३४.
sa 'tsho
ना. १. गोपः, मन्त्रिसुतः — {blon sras thu bo sa 'tsho ni/} /{dpa' bas cher rgyags ma bsdams pas//} ज्येष्ठो मन्त्रिसुतः शौर्याद्गोपः प्रौढमदोद्धतः । अ.क.१७७ख/२०.२६ २. गोपिका, राजकन्या — {nam zhig gzhon nu 'dod pa yi/} /{gzugs mtshungs rgyal po'i bu mo ni/} /{sa 'tsho zhes pas mthong gyur nas//} कदाचिद् गोपिका नाम कुमारं राजकन्यका । कन्दर्परूपमालोक्य अ.क.२१३क/२४.६२.
sa 'tsho ma
ना. गोपा, दण्डपाणेः शाक्यस्य दुहिता — {shAkya lag na be con can gyi bu mo sa 'tsho ma zhes bya ba} दण्डपाणेः शाक्यस्य दुहिता गोपा नाम ल.वि.७३ख/१००.
sa 'tsho seng ge
ना. गोपसिंहः, अमात्यपुत्रः — {rang sras sa 'tsho seng ge zhes/} /{bya la dogs bcas dal bus smras//} स्वसुतौ गोपसिंहाख्यौ सशङ्गः स्वैरमब्रवीत् ।। अ.क.१७६ख/२०.१०.
sa 'dzin
• सं. १. भूभृत् [1] = {ri bo} पर्वतः — {gser gyi sa 'dzin dag gi ngos//} पार्श्वं कनकभूभृतः अ.क.४०ख/४.४५; महीधरः — {sa 'dzin ni ri bo'o//} महीधराः पर्वताः बो.प.५९ख/२३; भूधरः — {sa 'dzin rnam par zhig pa der/} /{thugs ni byung bzhin de yis bsams//} विशीर्णभूधरे तस्मिन् स प्रदध्यौ विषण्णधीः । अ.क.२२६ख/२५.२५; धराधरः — {nor 'dzin bdag pos de skad smras tsam la/} /{sa 'dzin chu gter dang bcas 'dzin ma ni/}…{ring zhig 'dar//} इत्युक्तमात्रे वसुधाधिपेन धराधराम्भोधिमहीधरित्री । चिरं चकम्पे अ.क.३३क/३.१५७; भूमिभृत् — {sa 'dzin mchog tu mdzes gyur pa/} /{mtho ris dpal gyi lhun po bzhin//} मेरुस्त्रिदिवलक्ष्म्येव बभौ भूमिभृतां वरः ।। अ.क.२०ख/३.१४; क्षितिभृत् — {rig 'dzin dbang /}…/{sa 'dzin dag gi ngos su song //} क्षितिभृत्तटीम् । विद्याधरेन्द्रः प्रययौ अ.क.३१०ख/१०८.१७०; क्ष्माभृत् — {skad cig gis ni sa dang sa 'dzin bral ba'i rol rtsed rnam par bsgrubs//} क्षणात् क्षोणीक्ष्माभृद्विघटनविनोदं विदधति । अ.क.३१८क/४०.१२८; महीभृत् — {sa 'dzin ka Ta ka mang} महीभृद्भूरिकटकः का.आ.३३२ख/२.३१७; महीध्रः — {sa 'dzin rtse can sa gzhi 'chang /} /{mi 'phrogs 'dzin byed tshigs can dang /}…{rdo brtsegs//} महीध्रे शिखरिक्ष्माभृदहार्यधरपर्वताः ।…शिलोच्चयाः ।। अ.को.१५३क/२.३.१; महीं धारयतीति महीध्रः । धृञ् धारणे अ.वि.२.३.१ [2] = {rgyal po} नृपः — {sa 'dzin ri dang rgyal po la'o//} भूभृद् भूमिधरे नृपे अ.को.२२२क/३.३.६१ २. = {rje rigs} भूमिस्पृक्, वैश्यः — {brlas byung brla skyes 'phags pa dang /} /{rje rigs sa 'dzin rje'u 'o//} ऊरव्या ऊरुजा अर्या वैश्या भूमिस्पृशो विशः । अ.को.१९४क/२.९.१; भूमिं स्पृशन्ति लाङ्गलादिना भूमिस्पृशः अ.वि.२.९.१ • पा. गान्धारः, स्वरभेदः — {drug ldan drang srong sa 'dzin dang /} /{lnga pa la sogs rab dbye bas//} षड्जर्षभगान्धारपञ्चमादिप्रभेदतः । त.स.९०क/८१७ • ना. १. गान्धारः, देशः — {de'i tshe yul sa 'dzin na grong me tog khur chen zhes bya ba zhig yod de} तत्र च समये गान्धारे पुष्पभेरोत्सो नाम ग्रामः अ.श.२८५क/२६१ २. धरणीधरः, बोधिसत्त्व: — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po 'jam dpal gzhon nur gyur pa dang}…{byang chub sems dpa' sa 'dzin dang} मञ्जुश्रिया च कुमारभूतेन बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन… धरणीधरेण च स.पु.२ख/२ ३. धरणींधरः, सत्पुरुषः — {bzang skyong la sogs pa skyes bu dam pa bcu drug la 'di lta ste/} {bzang skyong dang}…{sa 'dzin dag dang yang thabs cig ste} भद्रपालपूर्वङ्गमैश्च षोडशभिः सत्पुरुषै सार्धम्; तद्यथा—भद्रपालेन …धरणींधरेण च स.पु.३क/२ ४. महिंधरः, देवपुत्रः— {byang chub kyi snying po yongs su skyong ba'i lha'i bu bcu drug yod de/} {'di lta ste/} {lha'i bu ud ka li zhes bya ba dang}…{sa 'dzin dang} षोडश च बोधिमण्डपरिपालका देवपुत्राः; तद्यथा—उत्खली च नाम देवपुत्रः… महिंधरश्च ल.वि.१३७क/२०२ ५. निमिंधरः, पर्वतराजः — ( {rin po che'i} ){ri'i rgyal po chen po bcu}…{ri'i rgyal po chen po sa 'dzin dang} दश महारत्नपर्वतराजाः…निमिंधरः द.भू.२७६क/६५ ६. महीधरः, हस्ती — {de yi blon po'i glang po ni/} /{sa 'dzin zhes bya sa yi khur/} /{bzod pa gzhan yang byung gyur te/} /{phyogs kyi glang po lnga pa bzhin//} महीधराभिधश्चासौ बभूवामात्यकुञ्जरः । भूमिभारसहस्तस्य दिङ्नाग इव पञ्चमः ।। अ.क.४८क/५.१७.
भूमिसूचकः — {phag dang bong bu wa dang sa 'dzul bar/} /{de na de dag rtag tu gnas par 'gyur//} खरसूकरा क्रोष्टुक भूमिसूचकाः प्रतिष्ठितस्येह भवन्ति नित्यम् ।। स.पु.३८क/६८.
sa rdza
= {sardza/}
sa zhag
पर्पटः — {kun dga' bo 'khor 'di ni snying po ste/} {sa zhag dang gseg ma dang gyo mo med pa} सारेयमानन्द पर्षदपगतपर्पटशर्करकठल्या सु.प.३४क/१३; पृथिवीपर्पटकः — {sa zhag dang ngogs dang rtsig pa dang de'i skyang nul grugs pa dag kyang ngo //} चटितकानां च पृथिवीपर्पटककूलकन्थातल्लेपानाम् वि.सू.४५ख/५८; म.व्यु.५२८७ (७९क); भूपर्पटकः — {ro dang reg bya phun sum tshogs pa'i sa zhag dang bdud rtsi'i shing dang} परमरसस्पर्शसम्पन्ना भूपर्पटका अमृतलता बो.प.६३ख/२८; शि.स.१५९ख/१५३.
१. भूमिः, पृथिवी/भूभागः — {sa gzhi skyong ba'i dmag gi tshogs//} भूमिपालस्य सैन्यम् अ.क.२७ख/३.९४; {nags kyi sa gzhi} वनभूमयः अ.क.१३१क/६६.७०; {'og gi sa gzhi la mi 'bab pa}… अनवतरन्तीमधरिमां भूमिम् अ.श.९क/८; {legs bshad kyis ni sa gzhi dang /} /{nor ni tshegs chen dag gis 'thob//} सुभाषितैर्भूमिर्धनं कृच्छ्रेण लभ्यते अ.क.२९०क/१०७.२२; पृथिवी — {rgya mtsho'i mthas klas pa'i bar gyi sa gzhi} समुद्रपर्यन्तां पृथिवीम् अभि.भा.९ख/८९६; अ.को.१५०क/२.१.३; पृथुत्वात् पृथिवी अ.वि.२.१.३; पृथ्वी — {dpag bsam ljon pas sa gzhi ni/} /{gser gyis yongs bkang mkha' la song //} हेम्ना कल्पद्रुमः पृथ्वीं परिपूर्य दिवं ययौ ।। अ.क.२९४क/१०८.२७; भूः — {sa gzhi skyong ba} भूपालः अ.क.३०८ख /४०.२३; {nags kyi sa gzhi me tog rab rgyas} कुसुमकलिलाः काननभुवः अ.क.२९२ख/३७.५७; मही — {ri gling rgya mtshor bcas pa yi/} /{sa gzhi mtha' dag 'dzin mod kyang //} वहन्नपि महीं कृत्स्नां सशैलद्वीपसागराम् । का.आ.३२८क/२.१८५; {de yi bsti gnas nye ba'i sa gzhir 'ongs//} तदाश्रमोपान्तमहीमवाप अ.क.२९५क/३८.८; {mya ngam sa gzhi} मरुमही अ.क.७४क/७.३७; मेदिनी — {khyod kyi btsun mo sa gzhi ni/} /{lag 'gro'i longs spyod dag la chags//} भुजङ्गभोगसंसक्ता कलत्रं तव मेदिनी । का.आ.३३३ख/२.३४३; वसुमती — {sa gzhi lo thog dang ldan} शस्यवती वसुमती वि.व.१५४क/१.४२; वसुन्धरा — {sa gzhi 'bru rnams sna tshogs skye bar gyur//} विविधसस्यधरा च वसुन्धरा जा.मा.६४ख/७५; क्षोणिः, ओ णी — {bskal pa'i bar du spu gri mal stan du brtags yul gyi sa gzhis bcom rnams} आकल्पक्षुरतल्पकल्पविषम(विषय लि.पा.)क्षोणीक्षतानाम् अ.क.१६९क/७६.१; क्ष्मा — {phan tshun mgo bo rnams bcom nas/} /{sa gzhi khrag gis dran par byas//} मिथः शिरांसि निर्भिद्य चक्रुः क्ष्मां शोणितोक्षिताम् ।। अ.क.१३६ख/६७.२८; धरणी— {shin tu 'bar ba'i lcags kyi sa gzhir lhung ba mi dge mang pos 'gyur//} पतति सुतप्तलोहधरणीष्वशुभैर्बहुशः बो.अ.२२क/७.४५; गौः मि.को.८६ख; स्थण्डिलम् — {sa gzhi skam par yang ngo //} शुष्केऽपि स्थण्डिले वि.सू.३०ख/३८; स्थली — {nags kyi sa gzhi mdzes pa der//} वनस्थलीषु कान्तासु तत्र अ.क.२५१ख/२९.४९ २. = {sa steng} भूमितलम् — {phyi rol gyi 'khor gyi dkyil 'khor gyi sa'i gzhi stegs bu brjod du med pas brgyan pa} बहिरनभिलाप्यपर्षन्मण्डलभूमितलवेदिकाव्यूहः ग.व्यू.२७९क/५; म.व्यु.६८८१ (९८क); भूतलम् — {skad cig gis ni grong khyer brgal/} /{phyi rol sa gzhir mngon gshegs te//} विलङ्घ्य नगरं क्षणात् । बहिर्भूतलमभ्येत्य अ.क.२२२ख/२४.१६४; भुवितलम् — {lhun po'i rgyab kyi phyogs rnams su ni sa gzhi dag la lha min kla klo rnams kyis rgyal bar dka' ba 'khor ro//} मेरोः पृष्ठेषु दिक्षु भ्रमति भुवितले दुर्जयो दानवानां म्लेच्छानाम् वि.प्र.१७१क/१.२२; क्षितितलम् — {sa gzhi'i thig le khyod la} क्षितितलतिलकं त्वाम् अ.क.३०९क/४०.२५; धरणीतलम् — {sa gzhi rnams ni ne'u gsing sngon po sar pa rnams kyis ri mo bkram pa bzhin du mdzes par byas} प्रविततनवशाद्वलकुथास्तरणसनाथधरणीतलानि जा.मा.१८७क/२१७; महीतलम् — {ji ltar bai DUr+ya sa gzhi gtsang ma la//} यथैव वैडूर्यमहीतले शुचौ र.वि.१२३क/१०१; क्ष्मातलम् — {skad cig sa gzhi dag la bltas//} क्षणं क्ष्मातलमैक्षत अ.क.३६२ख/४८.५६; वसुधातलम् — {nam mkha' dang ni sa gzhi'i bar yang ring //} नभश्च दूरे वसुधातलाच्च जा.मा.१९७ख/२२९ ३. = {'jig rten} भुवनम्, लोकः — {lo ka sa gzhi skye bo la//} लोकस्तु भुवने जने अ.को.२१८क/३.३.२ ४. = {'bru sa} वप्रः, व्रीहिक्षेत्रम् — {skyes bu dang ni ma ning dag/} /{sa gzhi k+She tra 'bru sa dang //} पुंनपुंसकयोर्वप्रः केदारः क्षेत्रम् अ.को.१९५क/२.९.११; उप्यते धान्यमत्र वप्रः । डुवप् बीजसन्ताने अ.वि.२.९.११ ५. = {sa gzhi bstar ba} कुट्टिमः, ओ मम् — {lcags sreg sa gzhi} तप्तायःकुट्टिमम् बो.अ.१०ख/५.७.
sa gzhi skyes
वि. उद्भित्, ओ दम् — {shing dang sgyo sogs sa gzhi skyes/} /{sas bskrun sas skyed sa las 'khrungs//} उद्भिदस्तरुगुल्माद्या उद्भिदुद्भिज्जमुद्भिदम् ।। अ.को.२०९ख/३.१.५१; भुवमुद्भिनत्तीति उद्भित्, उद्भिदं च । भिदिर् विदारणे अ.वि.३.१.५१.
sa gzhi skyong
= {sa gzhi skyong ba/}
sa gzhi skyong ba
= {rgyal po} भूपालः, नृपः — {sangs rgyas sku gzugs thang ka de/}…{sa gzhi skyong bas springs} प्राहिणोद्… भूपालस्तं बुद्धप्रतिमापटम् अ.क.३०८ख/४०.२३; भूमिपालः — {sa gzhi skyong ba'i dmag gi tshogs/} / ग्. {yul du 'jug pa rab spror gyur//} बभूव भूमिपालस्य सैन्यं रणरसोद्भटम् ।। अ.क.२७ख/३.९४; महीपालः — {sa gzhi skyong /}…/{bden par dga' zhes bya ba byung//} महीपालः…अभूत्सत्यरतो नाम अ.क.१२६क/६६.५; महीक्षित् — {rgyal po sa bdag sa skyong dang /} /{mi bdag sa srung sa gzhi skyong //} राज्ञि राट्पार्थिवक्ष्माभृन्नृपभूपमहीक्षितः ।। अ.को.१८५क/२.८.१; महीं क्षियति अधिवसति महीक्षित् । क्षि निवासगत्योः अ.वि.२.८.१.
sa gzhi bcing ba
धरणीबन्धः — {bcom ldan 'das bdag gis rgyal po de dang}…{sa gzhi bcing ba dang}…{rdo rje'i gur yang bgyi'o//} अहं भगवन् तस्य राज्ञः…धरणीबन्धं…वज्रपञ्जरं च करोमि स.दु.११८क/२००.
कुट्टिमः, ओ मम् — {sa gzhi bstar ba spos kyis byugs pa der//} गन्धोपलिप्तेषु च कुट्टिमेषु बो.अ.४ख/२.१७; {sa bsregs shel gyi sa gzhi bstar bar shog//} तप्ता च भूः स्फाटिककुट्टिमं स्यात् । बो.अ.३७ख/१०.८.
sa gzhi dbang chen
= {rgyal po} महीमहेन्द्रः, नृपः — {de yis sa gzhi dbang chen kA sh+ya yi/} /{rin chen rin thang che ldan rgyal sar phyin//} अवाप्य काश्यस्य स राजधानीं महीमहेन्द्रस्य महार्हरत्नाम् । अ.क.१२४क/६५.६९.
sa gzhi rmo ba
भूमिचसकः — {de la dmangs rigs rnam pa bzhi ste/} {sa gzhi rmo ba dang ba lang skyong ba dang 'jim pa'i las byed pa dang khyim la sogs pa'i gnas byed pa ste} तत्र शूद्री चतुर्विधा — भूमिचसकः, गोपालः, मृत्तिकाकर्मकरः, गृहादीनां स्थपतिक इति वि.प्र.१६३ख/३.१३१.
sa gzhi'i gnas
क्षितितलनिलयः — {lha rnams dag dang lha min kla klo rnams kyi 'khrug pa drag po sa gzhi'i gnas bA ga dA rnams su 'byung bar 'gyur te} देवानां दानवानां म्लेच्छानां क्षितितलनिलये वागदायां नगर्यां रौद्रयुद्धं भविष्यति वि.प्र.२०३क/१.८९.
sa gzhi'i phyogs
भूभागः — {'bab chu 'bab pa dang grog mkhar dang gad pa dag gis sa gzhi'i phyogs mi bde ba yod pa zhig na} सलिलमार्गवल्मीकश्वभ्रविषमभूभागे जा.मा.१४५ख/१६९.
sa gzhi'i bu
ना. = {mig dmar} महीसुतः, मङ्गलग्रहः — {mig dmar sa skyes sa las byung /} /{lus dmar dang ni sa gzhi'i bu//} अङ्गारकः कुजो भौमो लोहिताङ्गो महीसुतः ।। अ.को.१३५क/१.३.२५; मह्याः सुतो महीसुतः अ.वि.१.३.२५.
sa bzhi pa
वि. चतुर्भूमिकः — {kha cig ni sa bzhi pa}…{byang chub sems dpa'} केचिच्चतुर्भूमिकाः… बोधिसत्त्वाः का.व्यू.२२८क/२९१.
sa bzang po
• ना. सुभूतिः, कल्पः — {bskal pa sa bzang po zhes bya ba zhig byung ba} सुभूतिर्नाम कल्पोऽभूत् ग.व्यू.२७२क/३५० • सं. उर्वरा मि.को.३५क ।
sa 'og
पातालम्, अधोभुवनम् — {stobs ldan sa 'og rab tu zhugs//} बलिः प्रयातः पातालम् अ.क.४१ख/४.६१; {sa 'og snang ba min pa'i yul du rab 'jug} पातालं प्रविशन्त्यलोकविषयम् अ.क.४क/५०.३२; अधोभुवनम् — {'og sa} ({sa 'og} पा.भे.) {rkang 'og stobs ldan gnas/} /{bcud 'og klu yi 'jig rten no//} अधोभुवनपातालं बलिसद्म रसातलम् । नागलोकः अ.को.१४५ख/१.९.१; अधःस्थितं भुवनम् अधोभुवनम् अ.वि.१.९.१; रसातलम् — {gal te klu'i bu mo yin na'ang 'di'i gdong yod tshe sa 'og zla bas stong ma yin} नागी चेन्न रसातलं शशभृता शून्यं मुखेऽस्याः सति ना.ना.२२८क/२९; द्र.— {ji ltar mi dbul khyim nang sa 'og na/} /{mi zad pa yi gter ni yod gyur la//} यथा दरिद्रस्य नरस्य वेश्मन्यन्तः पृथिव्यां निधिरक्षयः स्यात् । र.वि.५९ख/६३.
sa 'og gi 'jig rten
पाताललोकः, अधोभुवनम् — {'dir lus la tshangs pa'i yul sa gtsug tor nas mgrin pa'i mthar thug pa ni mtho ris kyi 'jig rten du 'gyur te/} {lag mchog dag ni mi yul gyi 'jig rten du 'gyur ro/} /{rkang pa dag ni sa 'og gi 'ji+ig rten du 'gyur ro//} इह शरीरे ब्रह्माण्डमुष्णीषात् कण्ठचक्रपर्यन्तं स्वर्गलोको भवति । वरकरौ मर्त्यलोको भवति । चरणौ पाताललोको भवति वि.प्र.२३५क/२.३५; अधोभूलोकः मि.को.१३७ख ।
sa 'og dngos grub
पा. पातालसिद्धिः, सिद्धिविशेषः — {de tshe sa 'og dngos grub ni/} /{'byung ba 'di la the tshom med//} तदा पातालसिद्धिः स्याद् भवा(वे पा.भे.)न्नास्त्यत्र संशयः ।। स.दु.१२८क/२३६; {sa 'og dngos grub thob gyur cing //} पातालसिद्धिमापन्ना वि.प्र.१६५ख/१.१०.
sa 'og lta bu
वि. पातालभूतम् — {mi dge ba'i chos thams cad nub par byed pas sa 'og lta bu'o//} पातालभूतं सर्वाकुशलधर्मपर्यादानकरणतया बो.प.५०क/१०.
sa 'og na gnas pa
= {sa 'og gnas/}
sa 'og gnas
वि. पातालवासी — {phyi rol du 'jig rten gyi khams la grub pa rnam pa gsum ste/} {mkha' la spyod pa dang sa la spyod pa dang sa 'og na gnas pa'o//} बाह्ये लोकधातौ त्रिधा सिद्धाः— खेचराः, भूचराः, पातालवासिनः वि.प्र.२३५क/२.३५; पातालस्थः — {gang phyir rgya mtshor sa 'og gnas de la 'dod pas//} जलनिधिगतं पातालस्थं यतः स्पृहयन्ति तम् र.व्या.१२६क/११०.
sa 'og ma
• सं. अधरभूमिः — {de ma yin pa'i sa 'og ma la gnas pa'i byang chub sems dpa' rnams kyis mi 'phrogs shing mi thub pa yin} असंहार्यो भवति तदन्यैरधरभूमिस्थितैर्बोधिसत्त्वैः द.भू.२०९क/२६; अधरा भूमिः — {bar chad med pa'i lam rnams ni sa 'og ma la rags pa dang tha ba ngan pa dang rtsig pa stug po lta bur blta ste} ( आकारयन्ति) आनन्तर्यमार्गा अधरां भूमिमौदारिकतो दुःखिलतः स्थूलभित्तिकतश्च अभि.भा.२९क/९७८ • वि. अधरभूमिकः — {bsam gtan du skye ba'i gzugs kyang sa 'og ma'i dbang pos mi zin pa'i phyir de dang yang khyad par ci zhig yod} ध्यानोपपत्तिरूपस्यापि चाधरभूमिकेन्द्रियाग्रहणात् कस्तत्र विशेषः अभि.भा.६७क/११३२.
sa 'og ma pa
वि. अधरभूमिकम् — {sa de pa dang sa 'og ma pa'i kun rdzob shes pa 'thob pa ste} तद्भूमिकं चाधरभूमिकं च संवृतिज्ञानं भाव्यते अभि.भा.५३क/१०७१.
sa 'og ma la gnas
= {sa 'og ma la gnas pa/}
sa 'og ma la gnas pa
वि. अधरभूमिस्थितः — {nyan thos dang rang sangs rgyas dang sa 'og ma la gnas pa'i byang chub sems dpa' thams cad kyis mi 'phrogs shing mi thub pa yin} असंहार्याणि भवन्ति सर्वश्रावकप्रत्येकबुद्धैरधरभूमिस्थितैश्च बोधिसत्त्वैः द.भू.२५८क/५४.
sa 'og ma'i dbang po
अधरभूमिकेन्द्रियम् — {bsam gtan du skye ba'i gzugs kyang sa 'og ma'i dbang pos mi zin pa'i phyir de dang yang khyad par ci zhig yod} ध्यानोपपत्तिरूपस्यापि चाधरभूमिकेन्द्रियाग्रहणात् कस्तत्र विशेषः अभि.भा.६७क/११३२.
sa 'og shing rta la gnas pa
वि. पातालरथगतः — {rdo rje'i mig ma'i rkang pa brgyad pa sa 'og shing rta la gnas pa'o//} वज्राक्ष्या अष्टपादः पातालरथगतः वि.प्र.४४क/४.४१.
sa ya
विलक्षम्, संख्याविशेषः — {sa ya bcu la bye ba yin//} विलक्षं दश( )कोटिकम् ।। म.मू.२३९ख/२६६; अतिलक्षम् म.व्यु.७९९५ (अतिलक्षः {sa ya} म.व्यु.११२ख); मि. को.२०ख; नियुतम् म.व्यु.८०५६ (११३क).
sa yi
= {sa'i/}
sa yul
भूमिः — {rigs kyi bu nga ni tshe'i sa yul phreng ba stobs kyi grong rdal khang khyim can zhes bya ba}…{nas 'dir 'ongs so//} अहमस्मिन् कुलपुत्र आगच्छामि जन्मभूमेर्मालदेभ्यो जनपदेभ्यः कुटिग्रामकात् ग.व्यू.३४०ख/४१६.
sa yongs su sbyong ba
वि. भूमिपरिशोधकः — {sa yongs su sbyong ba'i chos} भूमिपरिशोधका धर्माः द.भू.१८२क/१२.
sa yongs su sbyong ba'i chos
पा. भूमिपरिशोधका धर्माः — {de ltar de'i sa yongs su sbyong ba'i chos} ({bcu 'di dag} )…{yongs su skyes pa yin no//} एवं ह्यस्येमे दश भूमिपरिशोधका धर्मा आजाता भवन्ति द.भू.१८२क/१२; द्र.— {sa yongs su sbyong ba'i chos bcu} दश भूमिपरिशोधका धर्माः — १. {dad pa} श्रद्धा, २. {snying rje} करुणा, ३. {byams pa} मैत्री, ४. {gtong ba} त्यागः, ५. {skyo ba med pa} खेदसहिष्णुता, ६. {gtsug lag shes pa} शास्त्रज्ञता, ७. {'jig rten shes pa} लोकज्ञता, ८. {khrel yod cing ngo tsha shes pa} ह्र्यपत्राप्यम्, ९. {dga' ba'i stobs kyi shugs} धृतिबलाधानम्, १०. {de bzhin gshegs pa mchod cing rim gror bya ba} तथागतपूजोपस्थानम् द.भू.१८२क/१२.
sa ra na
ना. सारणः, रावणस्य मन्त्री — {ne tso sa ra nas brgyan pa'i/} /{gnod sbyin rnam pa mang po dang //} यक्षैश्च नानाविधैः शुकसारणप(म भो.पा.)ण्डितैः ।। ल.अ.५७क/२.
sa ra swa ti
ना. = {dbyangs can ma} सरस्वती — {des nga'i khar sa ra swa ti bcug pa dang} तेन मे सरस्वती मुखे न्यस्ता का.व्यू.२१५क/२७४.
sa ra ha
ना. सरहः, सिद्धाचार्यः ।
sa ri
ना. १. स्वातिः, नक्षत्रम् — {rgyu skar ni tha skar dang}…{sa ri dang}… {nam gru ste nyi shu rtsa bdun no//} नक्षत्राणि—अश्विनी… स्वातिः… रेवतीति सप्तविंशतिः वि.प्र.१७९ख/१.३६; {tha skar dang}…{sa ri dang}…{de ltar rgyu skar gyi rgyal po de dag} अश्विनी…स्वातिः…इत्येते नक्षत्रराज्ञः म.मू.१०४ख/१३ २. स्वातिगिरिः, नागकन्या — {klu'i bu mo brgya phrag du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {klu'i bu mo rgyan 'dzin ces bya ba dang}… {klu'i bu mo sa ri zhes bya ba dang} अनेकानि च नागकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि; तद्यथा — विभूषणधरा नाम नागकन्या…स्वातिगिरिर्नाम नागकन्या का.व्यू.२०१ख/२५९.
sa ri bkod pa
पा. स्वातिव्यूहः, समाधिः — {sa ri bkod pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} स्वातिमुखो(व्यूहः भो.पा.) नाम समाधिः का.व्यू.२२२क/२८४.
sa ri'i bzhin
ना. १. स्वातिमुखः, किन्नरराजः— {'khor der mi'am ci}({'i rgyal po} ){brgya stong du ma tshogs pa 'di lta ste/} {mi'am ci'i rgyal po bzhin bzangs dang}…{mi'am ci'i rgyal po sa ri'i bzhin dang} तस्मिन् पर्षदि अनेकानि च किन्नरराजशतसहस्राणि सन्निपतितानि; तद्यथा — सुमुखश्च किन्नरराजः…स्वातिमुखश्च किन्नरराजः का.व्यू.२०१क/२५८ २. स्वातिमुखा, नागकन्या — {klu'i bu mo brgya} ({stong} ){phrag du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {klu'i bu mo rgyan 'dzin ces bya ba dang}…{klu'i bu mo sa ri'i bzhin ces bya ba dang} अनेकानि च नागकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि; तद्यथा— विभूषणधरा नाम नागकन्या… स्वातिमुखा नाम नागकन्या का.व्यू.२०१ख/२५९.
धरणीविवरम् — {de dag 'jig rten gyi khams mi mjed 'di'i sa rum 'di nas 'thon par gyur} ते इतः सहाया लोकधातोर्धरणीविवरेभ्यः समुन्मज्जन्ते स्म स.पु.१११ख/१७९.
क्रि. रसातलं प्रविशति— {nam 'khor lo'am be con 'phangs pa de'i tshe de dag sa la 'gyel bar gyur to//} यदि चक्रं गदां क्षिपन्ति तद्रसातलं प्रविशति वि.व.१८९ख/१.६३.
sa la 'gro
= {sa la 'gro ba/}
sa la 'gro ba
• वि. भूचरः — {nam mkha' la rgyu ba dang sa la 'gro ba dang chu la rgyu ba'i srog chags} खेचरभूचरजलचरान् प्राणिनः ल.अ.१५६क/१०३; भूमिचारी — {bya 'di gnyis}…/{khyod ni sa la 'gro ba yis/} /{ji ltar zin pa} अमुकौ विहंगौ भूमिचारिणः । तव हस्तमनुप्राप्तौ कथम् जा.मा.१२४क/१४३; पदवीथीगामी — {glang po che dang rta dang mi dang ri dwags dang ba lang dang ma he dang lug dang phyugs la sogs pa gang sa la 'gro ba rnams} ये पदवीथीगामिनो हस्त्यश्वनरमृगपशुगोमहिषाजैडकाद्याः ल.अ.१००ख/४७ • ना. पृथिव्युपसंक्रमणा, किन्नरकन्या — {'khor der mi'am ci'i bu mo brgya phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {mi'am ci'i bu mo yid ces bya ba dang}…{mi'am ci'i bu mo sa la 'gro zhes bya ba dang} तस्मिन् पर्षदि अनेकानि च किन्नरकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि; तद्यथा—मनसा नाम किन्नरकन्या… पृथिव्युपसंक्रमणा नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०३क/२६०.
sa la 'jug pa rton pa
पा. भूमिप्रवेशोपस्तम्भः, उपस्तम्भभेदः — {rton pa bco brgyad ni/} {lus rton pa dang}…{sa la 'jug pa rton pa dang} अष्टादशोपस्तम्भाः—कायोपस्तम्भः… भूमिप्रवेशोपस्तम्भः अभि.स.भा.७९क/१०८.
sa la stobs
ना. सालबला, प्रदेशः — {sa la'i stobs su gshegs nas/} {sa la'i stobs kyi phyogs zhig tu 'dzum pa mdzad} सालबलामनुप्राप्तः । सालबलायामन्यतमस्मिन् प्रदेशे स्मितमकार्षीत् वि.व.१५५ख/१.४४; द्र. {sa la'i stobs/}
sa la gnas pa
वि. भूस्थः — {thams cad chu ni tshol byed tsA ta ka/} /{skom par gyur kyang sa la gnas pa min//} सर्वो मृगयति तोयं तृषितोऽपि न चातको भूस्थम् ।। वि.प्र.११०क/१, पृ.५; भुवनगतः — {dur khrod sa la gnas pa zhes pa dur khrod kyi sar gnas pa} चितिभुवनगतं श्मशानभूमिगतम् वि.प्र.७२ख/४.१३५; भूमिगतः — {dur khrod kyi sar gnas pa} श्मशानभूमिगतम् वि.प्र.७२ख/४.१३५; क्षितिस्थितः — {lhar ni rnga yi sgra chen po/} /{sar gnas rnams kyi rnar mi 'gro//} शब्दा महान्तो दिवि दुन्दुभीनां क्षितिस्थितेषु श्रवणं न यान्ति । र.वि.१२४क/१०३; भूमौ वर्तमानः — {rigs pa dang gzhung gis brtags pa'i sa la gnas shing rang gi lta ba nyes pa'i bag chags kyis ston} युक्त्यागमैस्तर्कभूमौ वर्तमानाः स्वदृष्टिदोषवासनतया निर्देक्ष्यन्ति ल.अ.७१क/१९.
sa la rnam par gnas pa
भूमिव्यवस्थानम् — {sa dang sa la rnam par gnas pa la mkhas par bya'o//} भूमिभूमिव्यवस्थानकुशलेन च…भवितव्यम् द.भू.१८३ख/१३.
sa la spyod pa
= {sa spyod/}
sa la spyod pa'i lha
भूम्यवचरदेवः — {sa la spyod pa'i lha'i gzhal yas khang gi tshad du ni sa la spyod pa'i lha'i gzhal yas khang} भूम्यवचरदेवविमानप्रमाणेन भूम्यवचरदेवविमानानि र.व्या.८५ख/२२.
sa la phyag 'tshal
= {pri yang ku} गोवन्दनी, प्रियङ्गुः — {khre rgod bud med ming can dang /} /{'khri shing sa la phyag 'tshal dang /} /{khre dang pri yang+gu dang ni/} /{'bras shing dang ni 'bras bu can//} श्यामा तु महिलाह्वया । लता गोवन्दनी गुन्द्रा प्रियङ्गुः फलिनी फली ।। अ.को.१५८क/२.४.५५; गवि भूमौ वन्द्यते स्तूयत इति गोवन्दनी । वदि अभिवादनस्तुत्योः अ.वि.२.४.५५.
पा. धरणितलासंसृष्टगतिः, महापुरुषाणां गतिविशेषः — {skyes bu chen po'i stabs gang yin pa}… {mi bskyod pa'i stabs dang}… {sa la mi reg pa'i stabs dang} याऽसौ महापुरुषाणां गतिरनुच्चलितगतिः…धरणितलासंसृष्टगतिः ल.वि.१३४क/१९९.
sa la zhugs pa
• वि. भूमिप्रविष्टः — {lhag pa'i bsam pa ma dag pa la sogs pa gsum ni ma zhugs pa rnams dang sa la zhugs pa rnams dang phyir mi ldog pa'i sa thob pa rnams kyi ste go rims bzhin no//} अशुद्धादिकास्त्रयोऽध्याशया अप्रविष्टानां, भूमिप्रविष्टानां, अविनिवर्तनीयभूमिप्राप्तानां च यथाक्रमं वेदितव्याः सू.व्या.२५१क/१६९ • सं. भूमिप्रविष्टत्वम् — {phyir mi ldog pa'i sa la zhugs pas} अवैवर्तिकभूमिप्रविष्टत्वात् बो.भू. १२६क/१६२.
sa la rab tu 'jug pa
भूमिप्रवेशनता — {gong nas gong du de bzhin gshegs pa'i sa la rab tu 'jug par 'bad do//} उत्तरोत्तरतथागतभूमिप्रवेशनतया व्यायमते ल.अ.१०८ख/५४.
sa la rab tu gnas pa
वि. भूमिप्रतिष्ठितः — {sa la rab tu gnas pa'i byang chub sems dpa' rnams} भूमिप्रतिष्ठितांश्च बोधिसत्त्वान् ल.अ.७२ख/२०.
sa la reg pa
• वि. भूमिलग्नः, ओ ना — {de rnams kyis dud pa ni dma' bar gyur pa ste/} {yal ga gang zhig sa la reg pa bzhin du gyur pa} तैर्नम्रा अवनता भूमिलग्ना इव शाखा येषाम् बो.प.६०क/२३; स्पृष्टभूतलः — {cod pan gyis ni sa la reg//} किरीटस्पृष्टभूतलः अ.क.३०६ख/३९.१०५; • पा. भूस्पर्शः, ओ र्शा, मुद्राविशेषः — {sa la reg pa mi bskyod pa'i phyag rgya'o//} भूस्पर्शाऽक्षोभ्यमुद्रा वि.प्र.१७३ख/३.१७१; द्र. {sa la reg pa'i phyag rgya/}
sa la reg pa'i phyag rgya
पा. भूस्पर्शमुद्रा, मुद्राविशेषः — {gnyis ka'i spyi bo la thugs rdo rje chos gos dang gtsug tor 'dzin pa rdo rje skyil krung gis gnas pa sa la reg pa'i phyag rgyas} उभयोश्चित्तवज्रश्चीवरोष्णीषधारी शिरसि वज्रपर्यङ्कस्थः भूस्पर्शमुद्रया वि.प्र.५१ख/४.६८; भूस्पर्शा मुद्रा — {sa la reg pa mi bskyod pa'i phyag rgya'o//} …{don yod grub pa'i mi 'jigs pa'i phyag rgya'o//} भूस्पर्शाऽक्षोभ्यमुद्रा…अमोघसिद्धेरभयमुद्रा वि.प्र.१७३ख/३.१७२.
sa la'i stobs
ना. सालिबला, प्रदेशः — {sa la stobs dang sa la'i stobs/} /{gser bre dang ni gnas bcas dang /}…{sa la'i stobs su gshegs nas/} {sa la'i stobs kyi phyogs zhig tu 'dzum pa mdzad} सालबला सालिबला सुवर्णप्रस्थश्च साकेता ।।… सालिबलामनुप्राप्तः । सालिबलायामन्यतमस्मिन् प्रदेशे स्मितमकार्षीत् वि.व.१५६क/१.४४; द्र. {sa la stobs/}
sa la'i gser
द्र. {sa le'i gser/}
sa las skye ba
= {ljon pa} महीरुहः, वृक्षः — {ji ltar sa las skye ba kun/} /{rtog med sa la brten nas ni/} /{'phel dang brtan dang yangs 'gyur ltar//} सर्वे महीरुहा यद्वदविकल्पां वसुन्धराम् । निश्रित्य वृद्धिं वैरूढिं वैपुल्यमुपयान्ति च ।। र.वि.१२६ख/११०; द्र. {sa skyes/}
sa las skyes
= {sa skyes/}
sa las 'khrungs
वि. उद्भिदः — {shing dang sngo sogs sa gzhi skyes/} /{sas bskrun sas skyed sa las 'khrungs//} उद्भिदस्तरुगुल्माद्या उद्भिदुद्भिज्जमुद्भिदम् ।। अ.को.२०९ख/३.१.५१; भुवमुद्भिनत्तीति उद्भित् । उद्भिदं च । भिदिर् विदारणे अ.वि.३.१.५१.
sa las grub pa
वि. मृन्मयी — {rigs kyi bu 'jig rten gyi khams mi mjed de ni mthon dman can dang sa las grub pa dang} सा खलु पुनः कुलपुत्र लोकधातुरुत्कूलनिकूला मृन्मयी स.पु.१५९क/२४५.
sa las 'da' ba
भूम्यतिक्रमः — {rnam par smin pa dang rgyu mthun pa'i 'bras bu'i sa las 'da' ba'i phyir ro//} विपाकनिःष्यन्दफलभूम्यतिक्रमात् अभि.भा.२२क/९४७.
sa las byas
= {sa las byas pa/}
sa las byas pa
वि. मृन्मयः — {zas kyi snod}…{lcags las byas pa'am sa las byas pa} आयसं वा मृन्मयं वा भैक्षभाजनम् श्रा.भू.४६क/११६; मृण्मयः वि.सू.७क/७.
sa las byung
= {sa las byung ba/}
sa las byung ba
• वि. पार्थिवः — {sa las byung yul can min pa/} /{de shes nyid du brjod pa'i phyir//} पार्थिवाविषयत्वे हि तज्ज्ञानत्वाभिधानतः । त.स.१८ख/२०२; {ji ltar zhe na/} {sa byung zhes bya ba la sogs pa smos te} कथम्? इत्याह—पार्थिवेत्यादि त.प.१३७क/७२५ • ना. = {mig dmar} भौमः — {mig dmar sa skyes sa las byung /} /{lus dmar dang ni sa gzhi'i bu//} अङ्गारकः कुजो भौमो लोहिताङ्गो महीसुतः ।। अ.को.१३५क/१.३.२५; भूमेरपत्यं पुमान् भौमः अ.वि.१.३.२५.
sa lu
= {sA lu/}
sa lu'i ljang pa
= {sA lu'i ljang pa/}
sa le sbram
= {gser} जातरूपम्, कनकम् — {byi dor byas pas gser mdog dang /} /{sa le sbram dang kha ra dag/} /{ji ltar mthong ba} कान्तिर्यथा सुवर्णस्य जातरूपं च शर्करम् । परिकर्मेण पश्यन्ति ल.अ.१८६ख/१५६; चामीकरम् — {gser dang mdog bzang ka na kaM/}…{sa le sbram} स्वर्णं सुवर्णं कनकं…चामीकरम् अ.को.२०१क/२.९.९५; चामीकराख्याकरे गिरौ वा भवत्वात् चामीकरम् अ.वि.२.९.९५; द्र.— {gser gyi sa le sbram/}
sa le'i gser
द्र.— {zhal mtho'i shangs ni rtag tu lhag ge ste/} /{'jam zhing sa la'i} ({le'i} ?){gser ltar kha mdog bzang //} काञ्चनकोटि सुवर्णमृदुरं नासमुखोन्नत पीवरघ्राणम् । सु.प्र.१२क/२५.
क्रि. अपावृणोति स्म — {bcom ldan 'das kyis rin po che'i mchod rten chen po de phyag g}.{yas pa'i sor mos dbus nas phye ste sa ler mdzad do//} भगवांस्तं महान्तं रत्नस्तूपं…दक्षिणया हस्ताङ्गुल्या मध्ये समुद्घाट्य अपावृणोति स्म स.पु.९३ख/१५३.
ना. ऐरावणः १. इन्द्रगजः — {bdag ni glang po che'i rgyal po sa srung gi bur gyur kyang ci ma rung} अहो बताहमैरावणो नागराजः स्याम् अभि.भा.२३३क/७८४; इरा हाला तत्प्रधानं वनम् इरावणम्, तत्र जातः ऐरावणः अ.वि.१.१.४७; {glang po che sa bsrung gi bu} ऐरावणहस्तिः म.व्यु.४७७० (ऐरावणहस्तिः {glang po che sa srung gi bu} म.व्यु.७४क); ऐरावतः — {glang po che sa srung gi bu lta bu dag} ऐरावतसदृशा हस्तिनः अ.श.२४०क/२२०; {sprin gyi glang po sa srung bu/} /{mtsho skyes dang ni chu 'dzin glang //} ऐरावतोऽभ्रमातङ्गैरावणाभ्रमुवल्लभाः ।। अ.को.१३०ख/१.१.४७; इरा आपः यत्र वसन्ति स इरावान् सिन्धुः । तत्र जातः ऐरावतः अ.वि.१.१.४७ २. नागः म.व्यु.३३५४ ( {klu phal pa'i ming}… ऐरावणः {sa srung gi bu} म.व्यु.५७ख).
sa srung bu'i dbyibs
ना. ऐरावतकः, पर्वतः — {ri'i rgyal po gangs can mchis so/} /{de'i byang phyogs na ni ri bo phur pa'i rtse mchis so/} /{de nas lam chu sgra can dang}…{sa srung bu'i dbyibs dang} हिमवान् पर्वतराजः । तस्योत्तरेणोत्कीलकपर्वतः । ततः कूजको जलपथः…ऐरावतकः वि.व.२१३क/१.८८.
sa srungs
= {sa srung /}
sa sros
= {sa rug pa/}
sa gsum
भुवनत्रयम् — {me tog gzhu can dag gi mtshon/} /{rtsub pa ma yin rno ba'ang min/} /{de lta na yang 'di yis ni/} /{sa gsum dag las rgyal bar 'gyur//} न कठोरं न वा तीक्ष्णमायुधं पुष्पधन्वनः । तथापि जितमेवासीदमुना भुवनत्रयम् ।। का.आ.३३३क/२.३२१.
sa gsum rgyal
= {sa gsum las rgyal ba/}
sa gsum pa
• वि. त्रिभूमिकः — {kha cig ni sa gsum pa} …{byang chub sems dpa'} केचित् त्रिभूमिकाः… बोधिसत्त्वाः का.व्यू.२२८क/२९१ • पा. तृतीया भूमिः — {byang chub sems dpa' byang chub sems dpa'i sa gsum pa la gnas pa} बोधिसत्त्वस्तृतीयायां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितः द.भू.१९५ख/१९.
sa gsum las rgyal ba
त्रिभूजयः — {sa gsum rgyal la bsam gtan nam/} /{nyer bsdogs las mtha'i rnam grol lam//} ध्यानात् सामन्तकाद् वाऽन्त्यो मुक्तिमार्गस्त्रिभूजये । अभि.को.२०ख/६.४८; त्रिभूमिजयः — {de la bsam gtan gnyis kyi bar las 'dod chags dang bral ba sa gsum las rgyal ba} तत्र यावत् द्वितीयध्यानवैराग्यं त्रिभूमिजयः अभि.भा.२८ख/९७६.
sa bsrung gi bu
= {sa srung bu/}
sa ha ka ra
सहकारः, वृक्षविशेषः — {skyed tshal sa ha kA ra rnams/} /{snye ma ma 'khrungs pa min na/} /{'gron po rnams kyi bud med ni/} /{til bcas khyor chu sbyin byar 'gyur//} उद्यानसहकाराणामनुद्भिन्ना न मञ्जरी । देयः पथिकनारीणां सतिलः सलिलाञ्जलिः ।। का.आ.३३०ख/२.२४८; अ.क.३४ख/३.१७३.
sa ha ka ra'i ljon pa
सहकारः, वृक्षविशेषः — {de nas mig dmar dag gis mthu/} /{khyad 'phags bstan phyir de bos nas/} /{mig 'phrul stobs kyis rab rgyas pa/} /{sa ha ka ra'i ljon pa bstan//} रक्ताक्षोऽथ तमाहूय प्रभावोत्कर्षदर्शने । इन्द्रजालबलोत्फुल्लं सहकारमदर्शयत् ।। अ.क.१८९ख/२१.६१.
sa ha kA ra
= {sa ha ka ra/}
sa ha de ba
सहदेवा, ओषधिविशेषः — {bzhi pa dgod pa brjod par bya ste ma zhes pa ni pu traM dzA ri ste/} {cha gcig dang /} {sring mo zhes pa ni sa ha de ba ste cha gsum dang} चतुर्थन्यास उच्यते — मातेति पुटञ्जारी भाग १, भगिनी सहदेवा भाग ३ वि.प्र.१४९क/३.९६.
sa lhag par gnas pa
भूम्यधिवासनम् — {sa lhag par gnas pa'i cho ga'o//} भूम्यधिवासनविधिः वि.प्र.११२ख/३.३५.
श्वः, अनागताहः — {bcom ldan 'das dge slong gi dge 'dun dang thabs cig tu sang bdag cag gdugs tshod sbyor zhing mchis na gnang bar mdzad du gsol} अधिवासयत्वस्माकं भगवान् श्वोऽन्तर्गृहे भक्तेन (सार्धं भिक्षुसङ्घेन) वि.व.१२१ख/१.१०.। {sang nang par} प्रभातायां रजन्याम् — {sang nang par khyod kyi bsams pa bzhin du thams cad sgrol byed du gzhug go//} प्रभातायां रजन्यामभिप्रेतं वोऽनुष्ठाता विश्वंतर इति जा.मा.४९ख/५८.
sang kha
= {shaM kha/} {saM kha/}
sang ga ta wi ra
ना. सङ्गतवीरः, महापण्डितः लो.को.२४०२.
sang yal
हरिः, संख्याविशेषः — {brgya stong phrag brgya na bye ba'o//}…{brug g}.{yos brug g}.{yos na sang yal lo//} शतं शतसहस्राणां कोटिः…हलितं हलितानां हरिः ग.व्यू.३क/१०३.
sang sang
विशोधम्, संख्याविशेषः — {brgya stong phrag brgya na bye ba'o//}… {nab nub nab nub na sang sang ngo //} शतं शतसहस्राणां कोटिः… विजङ्घं विजङ्घानां विशोधम् ग.व्यू.३क/१०३.
sang sang po
वि. गद्गदः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po sang sang po'i dbyangs} गद्गदस्वरो नाम बोधिसत्त्वो महासत्त्वः स.पु.१५८क/२४४.
sang sang po'i dbyangs
ना. गद्गदस्वरः, बोधिसत्त्वः — {'jig rten gyi khams rnam par snang ba'i 'od zer gyis brgyan pa de na byang chub sems dpa' sems dpa' chen po sang sang po'i dbyangs zhes bya ba} तस्यां खलु पुनर्वैरोचनरश्मिप्रतिमण्डितायां लोकधातौ गद्गदस्वरो नाम बोधिसत्त्वो महासत्त्वः स.पु.१५८क/२४४.
sangs
= {sangs pa/}
sangs 'gyur
= {sangs par 'gyur/}
sangs rgyas
• सं. १. = {de bzhin gshegs pa} बुद्धः, तथागतः — {blo gros chen po kha cig ni nga la de bzhin gshegs par shes so//}…{'dren pa dang}…{sangs rgyas dang} केचिन्महामते तथागतमिति मां सम्प्रजानन्ति…नायकं…बुद्धम् ल.अ.१३२क/७८; {lag bzang dang}…{shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः… शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५; {sangs rgyas dang chos dang dge 'dun la mngon par dad} बुद्धधर्मसङ्घाभिप्रसन्नाः का.व्यू.२२८ख/२९१ २. = {sangs rgyas nyid} बुद्धत्वम् — {chags med kun tu thogs med rtsub reg spangs/}…{sangs rgyas} असक्तं सर्वत्राप्रतिघपरुषस्पर्शविगतं…बुद्धत्वम् र.वि.११७ख/८४; • ना. बुद्धः, श्रमणः — {de nas dge sbyong dgra bcom thob/} /{sangs rgyas zhes bya mngon phyogs te//} अथ चुन्दा(बुद्धा लि.पा.)भिधोऽभ्येत्य श्रव(श्रम लि.पा.)णार्हत्वमागतः । अ.क.१८२ख/८०.१९; • = {sangs rgyas pa/}।{sangs rgyas kyi} बौद्धः — {byang chub kyi sems khyab 'jug de nyid}…{sangs rgyas kyi dngos po la yang zhi ba}…{byed do//} स एव बोधिचित्तविष्णुः…बौद्धे भावे शान्तिं करोति वि.प्र.२२४ख/२.८; बौद्धिकः — {med na sangs rgyas kyi sku la gsol ba man chad kyang ngo //} अभावे बौद्धिकमाशरीरगतात् वि.सू.१०क/१०.। {sangs rgyas lnga} पञ्चबुद्धाः — {mi bskyod pa la sogs pa'i sangs rgyas lnga} अक्षोभ्यादयः पञ्चबुद्धाः वि.प्र.२४३क/२.५३; (१. {mi bskyod pa} अक्षोभ्यः, २. {don yod grub pa} अमोघसिद्धिः, ३. {rin chen 'byung ldan} रत्नसम्भवः, ४. {'od dpag med} अमिताभः, ५. {rnam par snang mdzad} वैरोचनः).। {sangs rgyas nas} बुद्ध्वा— {sangs rgyas nas ni ma rtogs rtogs phyir 'jigs med rtag pa'i lam ston pa//} बुद्ध्वा चाबुधबोधनार्थमभयं मार्गं दिदेश ध्रुवम् । र.वि.७७ख/७.
sangs rgyas kun gyi sku gcig pa
वि. सर्वबुद्धैकविग्रहः — {kye'i rdo rje/} /{sangs rgyas kun gyi sku gcig pa//} हेवज्रः सर्वबुद्धैकविग्रहः । हे.त.१२क/३६.
sangs rgyas kun bdag
वि. सर्वबुद्धात्मकः — {dkyil 'khor 'khor lo ci zhes brjod/} /{sangs rgyas kun bdag grong khyer la//} मण्डलचक्रं किमुच्येत सर्वबुद्धात्मकं पुरम् । हे.त.१७ख/५६.
sangs rgyas kyi bka'
बुद्धवचनम् — {don so so yang dag par rig pa ni sangs rgyas kyi bka' yin no//} अर्थप्रतिसंविदो बुद्धवचनम् अभि.स्फु.२७६ख/११०५; बुद्धवचः — {de yis 'di ni rnam pa ji ltar yang /} /{sangs rgyas bka' ma yin zhes dgag pa byas//} तेनापि चैष प्रतिषिद्धो बुद्धवचो हि नैष तु कथंचित् ।। रा.प.२४०क/१३७.
बुद्धकायः — {sangs rgyas kyi sku rab tu dbye ba la tshigs su bcad pa bdun no//} बुद्धकायविभागे सप्तश्लोकाः सू.व्या.१५९क/४७; बुद्धबिम्बम् — {sems can rnams la mos pa ji lta ba bzhin du sangs rgyas kyi sku nges par ston par mdzad pa} यथाधिमोक्षं च सत्त्वानां बुद्धबिम्बनिदर्शकम् सू.व्या.१६०ख/४९; बौद्धं वपुः — {ngal dub med par bde ba sbyin pa'i sangs rgyas sku} बौद्धं वपुरिदमनायाससुखदम् अ.क.२२७ख/२५.३५.
sangs rgyas kyi sku gdung
बुद्धधातुः — {de la sangs rgyas kyi sku gdung ni gzhal du med pa'i rin po che nyid yin no//} अतुलरत्नत्वमत्र बुद्धधातोः वि.सू.१५ख/१७.
sangs rgyas kyi sku'i kha dog yongs su rdzogs pa mngon par sgrub pa
पा. बुद्धधातुः — {de nas mdo'i gleng gzhi'i le'u'i rjes thogs su de yongs su dag pa'i yon tan gyi yongs su sbyong ba rnam pa drug cu bstan pas/} /{sangs rgyas kyi khams gsal bar mdzad de} ततः सूत्रनिदानपरिवर्तानन्तरं बुद्धधातुः षष्ट्याकारतद्विशुद्धिगुणपरिकर्मनिर्देशेन परिदीपितः र.व्या.७६ख/५; {sangs rgyas kyi khams rnam par dag pa'i rigs} बुद्धधातुविशुद्धिगोत्रम् र.व्या.९४क/३६.
sangs rgyas kyi glu dbyangs
ना. बुद्धसङ्गीतिः, ग्रन्थः म.व्यु.१३६०; द्र. {sangs rgyas yang dag par sdud pa/}
sangs rgyas kyi dge bsnyen
बुद्धोपासकः — {kye sangs rgyas kyi dge bsnyen/} {las ci zhig byas na/} {des ci bsams pa dang ci 'dod pa de dag thams cad 'grub par 'gyur} भो बुद्धोपासक, किं कर्म कृत्वा यच्चिन्तयति यत्प्रार्थयते तदस्य सर्वं समृध्यति अ.श.१६३क/१५१.
sangs rgyas kyi rgyan bkod pa
पा. बुद्धालङ्कारव्यूहः, समाधिविशेषः — {de'i tshe bcom ldan 'das kyis nam gyi gung thun la sangs rgyas kyi rgyan bkod pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin la snyoms par zhugs par gyur to//} तेन खलु पुनः समयेन भगवान् रात्र्यां मध्यमे यामे बुद्धालङ्कारव्यूहं नाम समाधिं समापन्नोऽभूत् ल.वि.३क/२.
बुद्धयुवराजः — {de nas gsang ba'i dbang la dge slong du 'gyur te/} {legs pa'i blo gros su lung bstan pa'i phyir sangs rgyas kyi rgyal 'tshab bo//} ततो गुह्याभिषेके भिक्षुर्भवति साधुमतीव्याकरणाद् बुद्धयुवराजः वि.प्र.१५५ख/३.१०५.
sangs rgyas kyi rgyud las skye ba
वि. बुद्धसन्तानजः — {rgyud las ni nyan thos la sogs pa dang sangs rgyas kyi rgyud las skye ba yin pa'i phyir ro//} सन्तानतः श्रावकादिबुद्धसन्तानजत्वात् अभि.भा.५७ख/१०९५.
sangs rgyas kyi che ba nyid
बुद्धमाहात्म्यम् — {sangs rgyas bcom ldan 'das de dag sangs rgyas kyi che ba nyid bsam gyis mi khyab pa'ang ston te} अचिन्त्यबुद्धमाहात्म्यं च देशयन्ति ते बुद्धा भगवन्तः ल.अ.१३९ख/८६.
sangs rgyas kyi che ba nyid tshad med pa brnyes pa
वि. अप्रमाणगतबुद्धमाहात्म्यः, तथागतस्य मि.को.४क ।
sangs rgyas kyi chos
बुद्धधर्मः — {sangs rgyas chos ni ma 'dres pa/} /{stobs la sogs pa bco brgyad do//} अष्टादशावेणिकास्तु बुद्धधर्मा बलादयः । अभि.भा.५५ख/१०८३; {byang chub don gnyer sangs rgyas chos tshol la} बोध्यर्थिकोऽन्वेषति बुद्धधर्मान् रा.प.२४३ख/१४१.
sangs rgyas kyi chos nyid
बुद्धधर्मता — {'gro ba'i don slad ma chags pa'i/} /{thugs kyis brtson pa gang mdzad pa/} /{sangs rgyas rnams kyi sangs rgyas kyi/} /{chos nyid bcom ldan de rmad do//} जगद्धितार्थं घटसे यदसङ्गेन चेतसा । का नामासौ भगवती बुद्धानां बुद्धधर्मता ।। श.बु.११४ख/११४.
sangs rgyas kyi chos mnyam pa nyid thob par bya ba
समताबुद्धधर्मप्रतिलम्भः — {sangs rgyas kyi chos mnyam pa nyid thob par bya ba dang}… {phyir/} {byang chub sems dpa' rnams kyi sems}…{skye bar 'gyur te} समताबुद्धधर्मप्रतिलम्भाय…तच्चित्तमुत्पद्यते बोधिसत्त्वानाम् द.भू.१७४ख/८.
sangs rgyas kyi chos thams cad la shin tu nye bar gyur pa
वि. सर्वबुद्धधर्मात्यासन्नीभूतः — {byang chub sems dpa' lnga stong}… {sangs rgyas kyi chos thams cad la shin tu nye bar gyur pa} पञ्चभिश्च बोधिसत्त्वसहस्रैः…सर्वबुद्धधर्मात्यासन्नीभूतैः रा.प.२२७ख/१२०.
sangs rgyas kyi chos thams cad las shin tu gol ba'i sems kyi bsam pa
पा. सर्वबुद्धधर्मप्रमुषितप्रतिशरणचित्ताशयता, चित्ताशयभेदः — {sangs rgyas kyi chos thams cad las shin tu gol ba'i sems kyi bsam pa dang}… {sems kyi bsam pa 'di bcu nye bar gzhog go//} ( सर्व)बुद्धधर्मप्रमुषितप्रतिशरणचित्ताशयतां च… इमान् दश चित्ताशयानुपस्थापयति द.भू.१९६ख/१९.
sangs rgyas kyi chos thos pa
बुद्धधर्मश्रवः — {mi khom pa brgyad las rnam par ldog pa yang shin tu dkon}…{sangs rgyas kyi chos thos pa yang shin tu dkon} दुर्लभा अष्टाक्षणविनिवृत्तिः… दुर्लभो बुद्धधर्मश्रवः ग.व्यू.३८१ख/९०.
sangs rgyas kyi chos 'dod pa
वि. बुद्धधर्मकामः लो.को.२४०३.
sangs rgyas kyi chos rnam par thar pa zab mo thos pa khong du chud par bya ba
गम्भीरबुद्धधर्मविमोक्षश्रवणानुगमनता — {de dag kyang sems can thams cad la lta ba dang}… {sangs rgyas kyi} ({chos} ){rnam par thar pa zab mo thos pa khong du chud par bya ba dang} तच्च सर्वसत्त्वसापेक्षतया च… गम्भीरबुद्धधर्मविमोक्षश्रवणानुगमनतया च द.भू.२०७क/२४.
sangs rgyas kyi chos snang ba bsam gyis mi khyab pa rab tu brjod pa
अचिन्त्यबुद्धधर्मालोकप्रभावना — {byang chub sems dpa' thams cad la sangs rgyas kyi chos snang ba bsam gyis mi khyab pa rab tu brjod cing ye shes kyi sa la 'jug par bya ba dang} सर्वबोधिसत्त्वानां च अचिन्त्यबुद्धधर्मालोकप्रभावनाज्ञानभूम्यवतारणाय द.भू.१६८ख/२.
sangs rgyas kyi chos ma 'dres pa
पा. आवेणिकबुद्धधर्माः — {sangs rgyas kyi chos ma 'dres pa mi 'phrog pa la mngon par yid ches pa yin} आवेणिकबुद्धधर्मासंहार्यतां…अभिश्रद्दधाति द.भू.१८०ख/११; {sangs rgyas kyi chos ma 'dres pa yid la bya ba} आवेणिकबुद्धधर्ममनसिकारैः द.भू.१८५क/१४; द्र.—। {sangs rgyas kyi chos ma 'dres pa bco brgyad} अष्टादशावेणिका बुद्धधर्माः — १. {'khrul pa med pa} नास्ति स्खलितम् २. {ca co med pa} नास्ति रवितम् ३. {bsnyel ba med pa} नास्ति मुषितस्मृतिः ४. {sems mnyam par ma bzhag pa med pa} नास्त्यसमाहितं चित्तम् ५. {tha dad pa'i 'du shes med pa} नास्ति नानात्वसंज्ञा ६. {so sor ma brtags pa'i btang snyoms med pa} नास्त्यप्रतिसंख्यायोपेक्षा ७. {'dun pa nyams pa med pa} नास्ति छन्दपरिहाणिः ८. {brtson 'grus nyams pa med pa} नास्ति वीर्यपरिहाणिः ९. {dran pa nyams pa med pa} नास्ति स्मृतिपरिहाणिः १०. {ting nge 'dzin nyams pa med pa} नास्ति समाधिपरिहाणिः ११. {shes rab nyams pa med pa} नास्ति प्रज्ञापरिहाणिः १२. {rnam par grol ba nyams pa med pa} नास्ति विमुक्तिपरिहाणिः १३. {lus kyi las thams cad ye shes sngon du 'gro zhing ye shes kyi rjes su 'brang ba} सर्वं कायकर्म ज्ञानपूर्वंगमं ज्ञानानुपरिवर्ति १४. {ngag gi las thams cad ye shes sngon du 'gro zhing ye shes kyi rjes su 'brang ba} सर्वं वाक्कर्म ज्ञानपूर्वङ्गमं ज्ञानानुपरिवर्ति १५. {yid kyi las thams cad ye shes sngon du 'gro zhing ye shes kyi rjes su 'brang ba} सर्वं मनस्कर्म ज्ञानपूर्वङ्गमं ज्ञानानुपरिवर्ति १६. {'das pa'i dus la ma chags ma thogs pa'i ye shes} अतीतेऽध्वन्यसङ्गमप्रतिहतं ज्ञानम् १७. {ma 'ongs pa'i dus la ma chags ma thogs pa'i ye shes} अनागतेऽध्वन्यसङ्गमप्रतिहतं ज्ञानम् १८. {da ltar byung ba'i dus la ma chags ma thogs pa'i ye shes} प्रत्युत्पन्नेऽध्वन्यसङ्गमप्रतिहतं ज्ञानम् अभि.स.भा.९७ख/१३१; म.व्यु.१३५ (३ख); मि.को.१०७क ।
sangs rgyas kyi chos ma 'dres pa bco brgyad yongs su rdzogs pa
वि. अष्टादशावेणिकबुद्धधर्मपरिपूर्णः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} …{sangs rgyas kyi chos ma 'dres pa bco brgyad yongs su rdzogs pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…अष्टादशावेणिकबुद्धधर्मपरिपूर्ण इत्युच्यते ल.वि.२०६क/३०९.
sangs rgyas kyi chos yang dag par sgrub pa rton pa
पा. बुद्धधर्मसमुदानयनोपस्तम्भः, उपस्तम्भभेदः — {rton pa bco brgyad ni/} {lus rton pa dang}… {sangs rgyas kyi chos yang dag par sgrub pa rton pa dang} अष्टादशोपस्तम्भाः — कायोपस्तम्भः … बुद्धधर्मसमुदानयनोपस्तम्भः अभि.स.भा.७९क/१०८.
sangs rgyas kyi mchod pa
बुद्धपूजा — {sangs rgyas kyi mchod pa lugs su gzhug pa dang}…{phyir bcom ldan 'das nyan thos kyi dge 'dun dang bcas pa rgyal po'i pho brang 'khor du gdugs tshod la spyan drangs so//} बुद्धपूजासंवर्तनार्थं… भगवान् सश्रावकसङ्घो राजकुले भक्तेनोपनिमन्त्रितः अ.श.५७क/४८.
sangs rgyas kyi snying po
बुद्धहृदयम् — {'phags pa sangs rgyas kyi snying po zhes bya ba'i gzungs kyi chos kyi rnam grangs} आर्यबुद्धहृदयनामधारणीधर्मपर्यायः क.त.५१४.
sangs rgyas kyi bsnyengs pa mi mnga' ba'i rgyan gyis rnam par gnon cing rnam par bsgyings pa
पा. बुद्धाच्छम्भितव्यूहविक्रमविजृम्भितः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin sangs rgyas kyi bsnyengs pa mi mnga' ba'i rgyan gyis rnam par gnon cing rnam par bsgyings pa} बुद्धाच्छम्भितव्यूहविक्रमविजृम्भितेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०५क/२८.
वि. बुद्धयानगोत्रावहः, ओ हा — {rang gi sems snang ba tsam du khong du chud pa'i phyir phyi rol la dngos po dang dngos po med par rnam par mi rtog pas rnam par brtags na/} {sangs rgyas kyi theg pa'i rigs 'thob par byed pa yin no//} स्वचित्तदृश्यमात्रावबोधाद्बाह्यभावाभाव(भावा भो.पा.)विकल्पनतया विकल्प्यमाना बुद्धयानगोत्रावहा भवति ल.अ.९८क/४५.
sangs rgyas kyi mthu
बुद्धानुभावः — {sangs rgyas kyi mthus long ba rnams kyis ni mig thob bo//} बुद्धानुभावेन अन्धाश्चक्षूंषि प्रतिलभन्ते सू.व्या.१५३ख/३८; {de bzhin sangs rgyas mthu yis brgya lam na/} /{'jig rten bsod nams blo gros thang 'ga' 'byung //} बुद्धानुभावेन तथा कदाचिल्लोकस्य पुण्येषु मतिः क्षणं स्यात् ।। बो.अ.२क/१.५; बुद्धप्रभावः — {sangs rgyas mthu ni bsams byas nas/} /{gdong smad ci yang mi smra gyur//} बुद्धप्रभावं सञ्चिन्त्य नाह किञ्चिदवाङ्मुखः ।। अ.क.२४१क/२८.११.
sangs rgyas kyi gdung
बुद्धवंशः लो.को.२४०३.
sangs rgyas kyi bde ba
बुद्धसुखम् — {bcom ldan 'das bdag ni sems can thams cad la bde ba dang}…{sangs rgyas kyi bde ba dang 'dus ma bgyis kyi bde ba nye bar bsgrub par 'tshal te} सर्वसत्त्वानां वयं भगवन् सुखमुपसंहर्तुकामाः…बुद्धसुखमसंस्कृतसुखम् सु.प.२२ख/३.
sangs rgyas kyi rdo rje 'dzin pa'i mtshams sbyor ba
पा. बुद्धविमोक्षः — {sangs rgyas kyi rnam par thar pa sgrib pa med pa la ni mngon par 'dod} अनावरणं च बुद्धविमोक्षमभिलषमाणः रा.प.२२९क/१२१.
sangs rgyas kyi spyan
= {sangs rgyas spyan/}
sangs rgyas kyi spyod pa
बुद्धचरितम् लो.को.२४०४.
sangs rgyas kyi phyag gi dbang bskur ba
बुद्धपाण्यभिषेकः — {sangs rgyas kyi phyag gi dbang bskur bas 'khor los sgyur ba'i bu bzhin du mngon par dbang bskur ro//} बुद्धपाण्यभिषेकैश्चक्रवर्तिपुत्रवदभिषिच्यते ल.अ.८२ख/३०.
sangs rgyas kyi phrin las
बुद्धकार्यम् — {yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas 'od srung yang sangs rgyas kyi phrin las thams cad mdzad nas}… {gzims mal gyi tha mar bzhugs so//} काश्यपः सम्यक्संबुद्धः सकलं बुद्धकार्यं कृत्वा…पश्चिमशयनोपगतः अ.श.११५ख/१०५.
sangs rgyas kyi byang chub
पा. बुद्धबोधिः — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa de bzhin gshegs pas ni byang chub ma brnyes so//}…{de lta bu ni sangs rgyas kyi byang chub ces bya ste} न हि सुविक्रान्तविक्रामिंस्तथागतेन बोधिर्लब्धा ।…एवं बुद्धबोधिरित्युच्यते सु.प.३१क/१०.
sangs rgyas kyi byin gyi rlabs
बुद्धाधिष्ठानम् — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams sa dang po las sangs rgyas kyi byin gyi rlabs kyis byin du brlabs nas} बोधिसत्त्वा महासत्त्वाः प्रथमायां भूमौ बुद्धाधिष्ठानाधिष्ठिताः ल.अ.९५क/४२.
sangs rgyas kyi dbang
पा. बुद्धाभिषेकः — {gnas der nyin zhag de nyid la de bzhin gshegs pas sangs rgyas kyi dbang byin nas} तत्र स्थाने तस्मिन्नेव दिने बुद्धाभिषेकं दत्त्वा…तथागतेन वि.प्र.९३ख/३.५.
sangs rgyas kyi tshad
बुद्धप्रमाणता लो.को.२४०४.
sangs rgyas kyi tshig
बुद्धवचनम् — {de bzhin gshegs pas yi ge gcig kyang ma bshad/} {mi 'chad/} {'chad par mi 'gyur te/} {tshig med pa ni sangs rgyas kyi tshig go//} एकमप्यक्षरं तथागतेन नोदाहृतम्, (नोदाहरति, ) न प्रव्याहरिष्यति, अवचनं बुद्धवचनमिति ल.अ.११२क/५८.
sangs rgyas kyi tshul
बुद्धनेत्री — {sangs rgyas kyi tshul rgyun chad par ma gyur cig/} {dam pa'i chos nub par ma gyur cig} मा बुद्धनेत्रीसमुच्छेदोऽभूत्, मा सद्धर्मान्तर्धानम् अ.सा.५७ख/३२; {'di na byang chub sems dpa' gang 'khod pa/} /{de yis sangs rgyas tshul 'di kun nyon cig//} ये बोधिसत्त्वाश्च इहास्ति केचिच्छृण्वन्ति सर्वे मम बुद्धनेत्रीम् । स.पु.३६ख/६४.
sangs rgyas kyi mdzad pa
पा. बुद्धकृत्यम् — {sangs rgyas kyi mdzad pa bcu gnyis byas nas} द्वादशकारं बुद्धकृत्यं कृत्वा स.दु.११४ख/१८८; बुद्धकार्यम् — {sangs rgyas kyi mdzad pa thams cad kyis sems can thams cad la nye bar gnas pa yin} सकलेन बुद्धकार्येण सर्वसत्त्वानां प्रत्युपस्थितो भवति द.भू.२५७क/५३.
sangs rgyas kyi mdzad pa sgrub pa rton pa
पा. बुद्धकृत्यानुष्ठानोपस्तम्भः, उपस्तम्भभेदः— {rton pa bco brgyad ni/} {lus rton pa dang}… {sangs rgyas kyi mdzad pa sgrub pa rton pa ste} अष्टादशोपस्तम्भाः—कायोपस्तम्भः…बुद्धकृत्यानुष्ठानोपस्तम्भश्च अभि.स.भा.७९क/१०८.
sangs rgyas kyi mdzad pa lhun gyis grub pa rgyud mi 'chad pa
वि. अनाभोगबुद्धकार्याप्रतिप्रस्रब्धः म.व्यु.४११ (१०ख).
sangs rgyas kyi zhing
बुद्धक्षेत्रम् — {bcom ldan 'das de bzhin gshegs pa pad ma'i 'od de'i sangs rgyas kyi zhing rdul med pa zhes bya bar 'gyur te} तस्य भगवतः पद्मप्रभस्य तथागतस्य विरजं नाम बुद्धक्षेत्रं भविष्यति स.पु.२७क/४८.
sangs rgyas kyi zhing gi bkod pa
बुद्धक्षेत्रव्यूहः — {sangs rgyas kyi chos 'di dag dang sangs rgyas kyi zhing gi bkod pa 'di dag dang}…{dag la bdag cag gis re ba ma bskyed do//} नास्माभिरेषु बुद्धधर्मेषु बुद्धक्षेत्रव्यूहेषु वा…स्पृहोत्पादिता स.पु.३९ख/७१.
sangs rgyas kyi zhing gi bkod pa mtha' yas par smon pa la 'jug pas yongs su gzung ba
वि. बुद्धक्षेत्रव्यूहानन्तप्रणिधानप्रस्थानपरिगृहीतः, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.८५९ (२०क).
sangs rgyas kyi zhing gi dam pa'i mig
पा. बुद्धक्षेत्रवरलोचनः, समाधिविशेषः — {sangs rgyas kyi zhing gi dam pa'i mig ces bya ba'i ting nge 'dzin} बुद्धक्षेत्रवरलोचनो नाम समाधिः का.व्यू.२४४क/३०५.
sangs rgyas kyi zhing gi yon tan bkod pa
बुद्धक्षेत्रगुणव्यूहः — {bdag gis sangs rgyas kyi zhing gi yon tan bkod pa thos} आत्मनश्च बुद्धक्षेत्रगुणव्यूहान् श्रुत्वा स.पु.८२क/१३८.
sangs rgyas kyi zhing bsgrub cing rgyan mngon par grub par bya ba
बुद्धक्षेत्रविठपनालङ्काराभिनिर्हारता — {de dag kyang sems can thams cad la lta ba dang}… {sangs rgyas kyi zhing bsgrub cing rgyan mngon par grub par bya ba dang} तच्च सर्वसत्त्वसापेक्षतया च… बुद्धक्षेत्रविठपनालङ्काराभिनिर्हारतया च द.भू.२०७क/२४.
sangs rgyas kyi zhing bsgrub pa dang rgyan mngon par shom pa
बुद्धक्षेत्रविठपनालङ्काराभिनिर्हृतता — {sangs rgyas kyi zhing bsgrub pa dang rgyan mngon par shom pas mngon par bsgrub pa'i yid dang ldan pa yin} स्वभिनिर्हृतमनसिकारानुगतश्च भवति बुद्धक्षेत्रविठपनालङ्काराभिनिर्हृततया द.भू.२१४क/२८.
sangs rgyas kyi zhing tha dad pa nas 'dus pa
वि. नानाबुद्धक्षेत्रसन्निपतितः लो.को.२४०४; द्र. {sangs rgyas kyi zhing sna tshogs nas 'dus pa/}
sangs rgyas kyi zhing thams cad kyi sems can gyi lus tha mi dad par byin gyis rlob pa
पा. सर्वबुद्धक्षेत्रसत्त्वकायासम्भेदाधिष्ठानः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin sangs rgyas kyi zhing thams cad kyi sems can gyi lus tha mi dad par byin gyis rlob pa} सर्वबुद्धक्षेत्रसत्त्वकायासम्भेदाधिष्ठानेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०६क/२९.
sangs rgyas kyi zhing thams cad kyi lhun dang rang bzhin yang dag par ston pa
पा. सर्वबुद्धक्षेत्रकायस्वभावसन्दर्शनम्, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {de nas byang chub sems dpa' rdo rje'i snying po de'i tshe byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin sangs rgyas kyi zhing thams cad kyi lhun dang rang bzhin yang dag par ston pa zhes bya ba la snyoms par zhugs so//} अथ वज्रगर्भो बोधिसत्त्वस्तस्यां वेलायां सर्वबुद्धक्षेत्रकायस्वभावसन्दर्शनं नाम बोधिसत्त्वसमाधिं समापद्यते द.भू.२७१ख/६२.
sangs rgyas kyi zhing mtha' yas par 'gro ba la mkhas pa
वि. अनन्तबुद्धक्षेत्राक्रमणकुशलः, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.८१७ (१९क).
sangs rgyas kyi zhing sna tshogs nas 'dus pa
वि. नानाबुद्धक्षेत्रसन्निपतितः म.व्यु.६२६५ (८९क).
sangs rgyas kyi zhing phyi rol yangs pa mngon par rtogs par 'gyur ba'i rigs
पा. बाह्यबुद्धक्षेत्रौदार्याभिसमयगोत्रम्, तथागतयानाभिसमयगोत्रभेदः— {de bzhin gshegs pa'i theg pa mngon par rtogs par 'gyur ba'i rigs ni rnam pa gsum ste/} {'di ltar/} {rang bzhin gyi rang bzhin med pa'i chos mngon par rtogs par 'gyur ba'i rigs dang}…{sangs rgyas kyi zhing phyi rol yangs pa mngon par rtogs par 'gyur ba'i rigs so//} तथागतयानाभिसमयगोत्रं त्रिविधम्; यदुत—स्वभावनिःस्वभावधर्माभिसमयगोत्रम्…बाह्यबुद्धक्षेत्रौदार्याभिसमयगोत्रं च ल.अ.८०ख/२८.
sangs rgyas kyi zhing tshad med pa
बुद्धक्षेत्राप्रमाणता — {khyod nged kyi lus tshad med pa dang ye shes tshad med pa dang sangs rgyas kyi zhing tshad med pa dang}…{la ltos} प्रेक्षस्व तावत् त्वमस्माकं कायाप्रमाणतां च ज्ञानाप्रमाणतां च बुद्धक्षेत्राप्रमाणतां च द.भू.२४१क/४३.
बुद्धविषयव्यूहः — {'dod na skra'i rtse mo gcig la sangs rgyas kyi yul gyi rgyan rnam pa thams cad dang ldan pa gcig ston to//} आकाङ्क्षन् एकबालपथे एकं सर्व(सर्वाकार भो.पा.)बुद्धविषयव्यूहमादर्शयति द.भू.२७०क/६१.
sangs rgyas kyi yul gyi rgyan rnam pa thams cad dang ldan pa
सर्वाकारबुद्धविषयव्यूहः — {'dod na sangs rgyas kyi yul gyi rgyan rnam pa thams cad dang ldan pa brjod du med pa'i bar du ston to//} आकाङ्क्षन् यावदनभिलाप्यान् सर्वाकारबुद्धविषयव्यूहानादर्शयति द.भू.२७०ख/६१.
sangs rgyas kyi yul thams cad la mkhas pa
वि. सर्वबुद्धविषयकुशलः, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.८२२ (१९क).
sangs rgyas kyi yul la mngon du gyur pa
वि. बुद्धविषयाभिमुखः — {kye rgyal ba'i sras dag/} {de ltar byang chub sems dpa' de lta bu'i ye shes mngon par bsgrub pa dang ldan zhing}…{sangs rgyas kyi yul la mngon du gyur pa}…{yin te} एवं ज्ञानस्वभिनिर्हृतः खलु पुनर्भो जिनपुत्र बोधिसत्त्वः…बुद्धविषयाभिमुखः…भवति द.भू.२४६ख/४७.
sangs rgyas kyi ye shes
• सं. बुद्धज्ञानम् — {sangs rgyas kyi ye shes rnam par dbye ba la tshigs su bcad pa bcu ste} बुद्धज्ञानविभागे दश श्लोकाः सू.व्या.१६०क/४८; {chos rnams thams cad rtogs pa'i phyir/} /{sangs rgyas ye shes rnam dag 'gyur//} सर्वधर्मावबोधेन बुद्धज्ञानं विशुध्यते ।। ल.अ.१६९क/१२४; संबुद्धज्ञानम् — {sangs rgyas ye shes don gnyer bsam gtan brtson 'grus yon tan pha rol phyin//} ध्याने वीर्यगुणे च पारमिगताः संबुद्धज्ञानार्थिनः ।। रा.प.२३३ख/१२७ • ना. बुद्धज्ञानः, आचार्यः मि.को.६ख ।
sangs rgyas kyi ye shes rnam pa bzhi
चतुर्विधं बुद्धानां ज्ञानम् — १. {me long lta bu'i ye shes} आदर्शज्ञानम्, २. {mnyam pa nyid kyi ye shes} समताज्ञानम्, ३. {so sor rtog pa'i ye shes} प्रत्यवेक्षाज्ञानम्, ४. {bya ba grub pa'i ye shes} कृत्यानुष्ठानज्ञानम् सू.व्या.१६०क/४८.
sangs rgyas kyi ye shes kyi rjes su song ba'i bsam pa can
वि. बुद्धज्ञानानुगतचित्तसन्तानः — {de ltar sems can yongs su smin par bya ba la mngon par brtson pa dang ldan zhing sangs rgyas kyi ye shes kyi rjes su song ba'i bsam pa can} एवं सत्त्वपरिपाचनाभियुक्तो बुद्धज्ञानानुगतचित्तसन्तानः द.भू.२१४ख/२९.
sangs rgyas kyi ye shes mngon du bya ba
बुद्धज्ञानाभिमुखता — {sangs rgyas kyi ye shes mngon du bya ba la shin tu nges pa yin} एकान्तिकश्च भवति बुद्धज्ञानाभिमुखतायाम् द.भू.२२४क/३४.
sangs rgyas kyi ye shes 'dzin du 'jug pa
वि. बुद्धज्ञानप्रतिग्राहकः — {dge tshul bcu drug po 'di dag}…{sangs rgyas kyi ye shes 'dzin du 'jug pa} इमे षोडश श्रामणेराः …बुद्धज्ञानप्रतिग्राहकाः स.पु.७०क/११८.
sangs rgyas kyi ye shes yang dag par ston pa
वि. बुद्धज्ञानसन्दर्शकः — {dge tshul bcu drug po 'di dag}…{sangs rgyas kyi ye shes yang dag par ston pa} इमे षोडश श्रामणेराः…बुद्धज्ञानसन्दर्शकाः स.पु.७०क/११८.
sangs rgyas kyi ye shes la mngon par mos pa
वि. बुद्धज्ञानाभिलाषी — {de de ltar ye shes kyi stobs dang shugs rab tu thob cing sems can thams cad la lta ba dang /} {sangs rgyas kyi ye shes la mngon par mos pas 'du byed kyi rnam pa thams cad kyi sngon gyi mtha' dang phyi ma'i mtha' rab tu rtog ste} स एवं ज्ञानबलाधानप्राप्तः सर्वसत्त्वसापेक्षो बुद्धज्ञानाभिलाषी पूर्वान्तापरान्तं सर्वसंस्कारगतस्य प्रत्यवेक्षते द.भू.२१३क/२७.
sangs rgyas kyi ye shes la brtson pa
वि. बुद्धज्ञानाभियुक्तः — {byang chub sems dpa' 'byung ba de dag ni las dang po pa ma yin te}…{sangs rgyas kyi ye shes la brtson pa} अनादिकर्मिकाश्च ते बोधिसत्त्वा भविष्यन्ति…बुद्धज्ञानाभियुक्ताः स.पु.२७क/४८.
sangs rgyas kyi ye shes la 'dzud pa
वि. बुद्धज्ञानावतारकः — {dge tshul bcu drug po 'di dag}…{sangs rgyas kyi ye shes la 'dzud pa} इमे षोडश श्रामणेराः… बुद्धज्ञानावतारकाः स.पु.७०क/११८.
sangs rgyas kyi yon tan
बुद्धगुणः — {sangs rgyas kyi yon tan rnam par dbye ba'i tshigs su bcad pa mang ste} बुद्धगुणविभागे बहवः श्लोकाः सू.व्या.२५६क/१७५.
sangs rgyas kyi yon tan gyis shin tu gsal bar gyur pa
वि. बुद्धगुणप्रभावभासितः — {kye rgyal ba'i sras dag/} {de ltar byang chub sems dpa' de lta bu'i ye shes mngon par bsgrub pa dang ldan zhing}… {sangs rgyas kyi yon tan gyis shin tu gsal bar gyur pa}…{yin te} एवं ज्ञानस्वभिनिर्हृतः खलु पुनर्भो जिनपुत्र बोधिसत्त्वः…बुद्धगुणप्रभावभासितः…भवति द.भू.२४६ख/४७.
sangs rgyas kyi rang gi sangs rgyas pa nyid
स्वबुद्धबुद्धता — {bcom ldan 'das}…{sangs rgyas kyi rang gi sangs rgyas pa nyid de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas kyis bdag la bshad du gsol} देशयतु मे भगवांस्तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धः स्वबुद्धबुद्धताम् ल.अ.१२९ख/७६.
sangs rgyas kyi rigs
बुद्धगोत्रम् — {kye rgyal ba'i sras dag/} {de ltar byang chub sems dpa' de lta bu'i ye shes mngon par bsgrub pa dang ldan zhing sangs rgyas kyi rigs kyi rjes su song ba}…{yin te} एवं ज्ञानस्वभिनिर्हृतः खलु पुनर्भो जिनपुत्र बोधिसत्त्वः बुद्धगोत्रानुगतः…भवति द.भू.२४६ख/४७; बुद्धकुलम् — {de ring sangs rgyas rigs su skyes/} /{sangs rgyas sras su bdag deng gyur//} अद्य बुद्धकुले जातो बुद्धपुत्रोऽस्मि साम्प्रतम् ।। बो.अ.७ख/३.२५; बुद्धवंशः — {blo gros chen po dam pa'i chos yongs su bzung bas sangs rgyas kyi rigs mi 'chad par byas pa yin no//} सद्धर्मपरिग्रहाच्च महामते बुद्धवंशस्यानुपच्छेदः कृतो भवति ल.अ.१३३ख/७९.
sangs rgyas kyi rigs kyi rjes su song ba
वि. बुद्धगोत्रानुगतः — {kye rgyal ba'i sras dag/} {de ltar byang chub sems dpa' de lta bu'i ye shes mngon par bsgrub pa dang ldan zhing /} {sangs rgyas kyi rigs kyi rjes su song ba}…{ting nge 'dzin gyi stobs yongs su ma btang ba yin} एवं ज्ञानस्वभिनिर्हृतः खलु पुनर्भो जिनपुत्र बोधिसत्त्वो बुद्धगोत्रानुगतो…समाधिबलानुत्सृष्टश्च…भवति द.भू.२४६ख/४७.
sangs rgyas kyi rigs mi zad pa shin tu ston pa
ना. अक्षयबुद्धवंशनिर्देशा, लोकधातुः— {'jig rten gyi khams sangs rgyas kyi rigs mi zad pa shin tu ston pa zhes bya ba de bzhin gshegs pa ye shes kyi dkyil 'khor kun tu snang ba'i dbyangs kyi sangs rgyas kyi zhing nas} अक्षयबुद्धवंशनिर्देशाया लोकधातोः समन्तज्ञानमण्डलप्रतिभासनिर्घोषस्य तथागतस्य बुद्धक्षेत्रात् ग.व्यू.२८८क/११.
sangs rgyas kyi rigs mi zad pa'i rgyan
पा. अक्षयबुद्धवंशव्यूहः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {kho bo mchod rten gyi sgo 'byed 'byed pas byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin sangs rgyas kyi rigs mi zad pa'i rgyan ces bya ba thob bo//} तच्च मे चैत्यद्वारमुद्घाटयतोऽक्षयबुद्धवंशव्यूहो नाम बोधिसत्त्वसमाधिः प्रतिलब्धः ग.व्यू.६६क/१५७.
sangs rgyas kyi lugs
बुद्धनेत्री म.व्यु.६३२५ (९०क).
sangs rgyas kyi sa
पा. बुद्धभूमिः, भूमिभेदः — {rab 'byor so so'i skye bo'i sa gang yin pa dang}… {sangs rgyas kyi sa gang yin pa de ni de bzhin nyid kyi sa zhes bya ste} या च सुभूते पृथग्जनभूमिः…या च बुद्धभूमिः, इयं तथताभूमिरित्युच्यते अ.सा.२८५ख/१६१; {ji srid sa bcu'i gnas skabs yin la/} {de ni byang chub sems dpa'i gnas skabs yin la/} {de'i gong ma ni sangs rgyas kyi sar 'dod pa yin no//} बोधिसत्त्वावस्थाऽसौ यावद्दशभूमीः, तत ऊर्ध्वं बुद्धभूमिरिष्यते त.प.३२४क/१११६.
sangs rgyas kyi sa kun tu 'od
पा. समन्तप्रभा बुद्धभूमिः म.व्यु.१०२ (३क).
sangs rgyas kyi sa snang ba med pa
निराभासबुद्धभूमिः — {sangs rgyas kyi sa snang ba med pa mi skye ba dran pa'i phyir 'phags pa so so rang gi chos rtogs par khong du chud pa} निराभासबुद्धभूम्यनुत्पादस्मरणतया प्रत्यात्मार्यधर्मगतिंगतः ल.अ.७१ख/२०.
sangs rgyas kyi sras
= {sangs rgyas sras/}
sangs rgyas kyi sras kyi sa
पा. बुद्धसुतभूमिः, बोधिसत्त्वभूमिः — {sangs rgyas kyi sras kyi sa las 'das nas 'phags pa so so rang gis rig pa'i chos khong du chud pa'i phyir} बुद्धसुतभूमिमतिक्रम्य प्रत्यात्मार्यधर्मगतिगमनत्वात् ल.अ.८२ख/३०.
sangs rgyas kyi sras po
= {sangs rgyas sras/}
sangs rgyas kyi gsung
बुद्धवचनम् — {gang dag gi ltar na sangs rgyas kyi gsung tshig gi rang bzhin yin pa/} {de dag gi ltar na/} {de dag ni gzugs kyi phung pos bsdus so//} येषां वाक्स्वभावं बुद्धवचनम्, तेषां तानि रूपस्कन्धसंगृहीतानि अभि.भा.३८ख/७१; बुद्धवाक्यम् — {sangs rgyas kyi gsung tshad ma ru/} /{de yi shes pas ci zhig dgos//} बुद्धवाक्यप्रमाणत्वे तज्ज्ञानं क्वोपयुज्यते ।। त.स.११८क/१०१८.
sangs rgyas kyi gsung rab
बुद्धवचनम् — {'di ltar byang chub sems dpas ni mu stegs can gyi bstan bcos rnams la yang brtson par bya dgos na/} {sangs rgyas kyi gsung rab la lta ci smos} तथा हि बोधिसत्त्वेन तीर्थिकशास्त्रेष्वपि तावद्योगः करणीयः प्रागेव बुद्धवचने बो.भू.९३ख/११९; बुद्धप्रवचनम् — {sangs rgyas thams cad kyi gsung rab kyi snying po} सर्वबुद्धप्रवचनहृदयम् लो.को.२४०८.
sangs rgyas kyi bsam pa dang ring du gyur pa
वि. बुद्धाशयदूरीभूतः — {kye ma sems can 'di dag ni}… {sangs rgyas kyi bsam pa dang ring du gyur pa yin gyis} बतेमे सत्त्वाः…बुद्धाशयदूरीभूताः द.भू.१९२ख/१७.
sangs rgyas dkon mchog
पा. बुद्धरत्नम्, त्रिषु रत्नेष्वन्यतमम् — {sangs rgyas dkon mchog gi dbang du byas te/} {tshigs su bcad pa} बुद्धरत्नमधिकृत्य श्लोकः र.व्या.७७ख/७.
बुद्धचक्रम् — {sangs rgyas 'khor lo stobs po che//} बुद्धचक्रं महाबलम् गु.स.११३ख/५१.
sangs rgyas go 'phang
बुद्धपदम् — {bsod nams rgya chen gang bsgrubs gyur pa des/} /{'gro ba sangs rgyas go 'phang thob par shig//} पुण्यं यदर्जितमिदं विपुलं जगदाप्नुयादपि च बुद्धपदम् ।। रा.प.२५३ख/१५५.
sangs rgyas bgro ba
बुद्धसङ्गीतिः — {'phags pa sangs rgyas bgro ba zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यबुद्धसङ्गीतिनाममहायानसूत्रम् क.त.२२८; द्र. {sangs rgyas brjod pa/}
sangs rgyas rgya mtsho rab tu snang ba
पा. बुद्धसमुद्रावभासः, समाधिविशेषः — {de mthong ma thag tu kho mos sangs rgyas rgya mtsho rab tu snang ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin thob bo//} तस्य मे सहदर्शनेन बुद्धसमुद्रावभासो नाम समाधिः प्रतिलब्धः ग.व्यू.१४२ख/२२६.
sangs rgyas sgrol ma
बुद्धतारा लो.को.२४०६.
sangs rgyas brgya stong mang po la dge ba'i rtsa ba bskyed pa
वि. बहुबुद्धशतसहस्रावरोपितकुशलमूलः — {byang chub sems dpa' brgyad khri}…{sangs rgyas brgya stong mang po la dge ba'i rtsa ba bskyed pa} अशीत्या च बोधिसत्त्वसहस्रैः …बहुबुद्धशतसहस्रावरोपितकुशलमूलैः स.पु.२क/१.
sangs rgyas brgya stong mang po la bsnyen bkur byas pa
वि. बहुबुद्धशतसहस्रपर्युपासितः — {byang chub sems dpa' brgyad khri}…{sangs rgyas brgya stong mang po la bsnyen bkur byas pa} अशीत्या च बोधिसत्त्वसहस्रैः…बहुबुद्धशत(सहस्र भो.पा.)पर्युपासितैः स.पु.२क/१.
sangs rgyas brgya stong mang pos yang dag par bstod pa
वि. बहुबुद्धशतसहस्रसंस्तुतः — {byang chub sems dpa' brgyad khri}…{sangs rgyas brgya stong mang pos yang dag par bstod pa} अशीत्या च बोधिसत्त्वसहस्रैः… बुद्ध(बहुबुद्ध पा.भे.)शतसहस्रसंस्तुतैः स.पु.२ख/१.
एकबुद्धता — {'dod chen pa dang 'byung chen dang /} /{sangs rgyas gcig dang dkrugs ma dang /}…/{ci phyir glang po ri dwags rta/} {ji ltar gzung rung bdag la gsungs//} इच्छन्तिका महाभूता भ्रमरा एकबुद्धता । …हया गजा मृगाः केन ग्रहणं ब्रूहि मे कथम् । ल.अ.६६ख/१४.
sangs rgyas bcom ldan 'das
बुद्धो भगवान् — {sangs rgyas bcom ldan 'das la rgyal po rnams dang blon po chen po rnams dang}…{kyis bkur sti byas} बुद्धो भगवान् सत्कृतः…राजभी राजमात्रैः अ.श.२क/१.
sangs rgyas che ba
बुद्धमाहात्म्यम् — {sangs rgyas dad pa'i bsod nams gang /} /{de yang sangs rgyas che ba nyid//} बुद्धप्रसादाद्यत्पुण्यं बुद्धमाहात्म्यमेव तत् ।। बो.अ.१९क/६.११५; द्र. {sangs rgyas kyi che ba nyid/}
sangs rgyas chos
= {sangs rgyas kyi chos/}
sangs rgyas mchog tu gdags pa
पा. बुद्धे अग्रप्रज्ञप्तिः, अग्रप्रज्ञप्तिभेदः — {'di gsum ni mchog tu gdags pa yin te}… {sangs rgyas mchog tu gdags pa dang chos mchog tu gdags pa dang dge 'dun mchog tu gdags pa'o//} तिस्र इमा…अग्रप्रज्ञप्तयः…बुद्धे अग्रप्रज्ञप्तिः, धर्मे, सङ्घे अग्रप्रज्ञप्तिः अ.श.२७ख/२४.
sangs rgyas mchod cing bsnyen bkur ba tshad med pa
अप्रमाणबुद्धपूजोपस्थानम् — {sangs rgyas mchod cing bsnyen bkur ba tshad med pa dang}…{kyis byang chub sems dpa'i spyod pa thams cad kyi mthu}…{yang dag par sgrub bo//} अप्रमाणबुद्धपूजोपस्थानतः…सर्वबोधिसत्त्वचर्याबलं समुदागच्छति द.भू.२४१ख/४४.
पा. बुद्धानुस्मृतिः, षड्विधासु अनुस्मृतिषु अन्यतमा — {yang sangs rgyas rjes su dran pa dang chos rjes su dran pa dang lha rjes su dran pa'i bar du rtag tu rgyun mi 'chad par sgom par byed pa} पुनर्बुद्धानुस्मृतिं सततसमितं भावयति…धर्मानुस्मृतिं सङ्घानुस्मृतिं यावद्देवतानुस्मृतिम् बो.भू.१३९ख/१७९.
sangs rgyas rjes su dran pa 'thob pa
बुद्धानुस्मृतिप्रतिलाभः— {bcom ldan 'das byang chub sems dpa' sems dpa' chen po chos du dang ldan na chos thams cad kyi yon tan gyikhyad par thob par 'gyur}…{sangs rgyas rjes su dran pa 'thob pa dang} कतमैर्भगवन् धर्मैः समन्वागतो बोधिसत्त्वो महासत्त्वः सर्वधर्मगुणविशेषतामनुप्राप्नोति…बुद्धानुस्मृतिप्रतिलाभं च रा.प.२३१क/१२४.
sangs rgyas rjes su dran par bya ba la chags pa med pa'i ye shes snang ba
बुद्धानुस्मृत्यसङ्गज्ञानालोका, रश्मिविशेषः — {sangs rgyas rjes su dran par bya ba la chags pa med pa'i ye shes snang ba'i 'od zer} बुद्धानुस्मृत्यसङ्गज्ञानालोकाया रश्म्या ल.वि.३ख/३.
बुद्धरविः — {nyi ma stong bas khyad par 'phags pa'i 'od/} /{sangs rgyas nyi ma 'gro ba 'di na gsal//} सूर्यसहस्रविशिष्टप्रभासो भासति बुद्धरविर्जगतीह ।। रा.प.२२८ख/१२१.
sangs rgyas nyid
बुद्धता — {de yi bye ba'i cha tsam gyi/} /{tshegs kyis sangs rgyas nyid 'grub na//} ततः कोटिशतेनापि श्रमभागेन बुद्धता । बो.अ.२६ख/८.८३; {bcom ldan 'das ji ltar na sangs rgyas rnams kyi sangs rgyas pa nyid lags} कथं भगवन् बुद्धानां बुद्धता भवति ल.अ.१११क/५७; संबुद्धता — {blo gros chen po chos de dag nyid khong du chud pas nyan thos dang rang sangs rgyas rnams kyi sangs rgyas pa nyid yin te} एतेषामेव महामते धर्माणामधिगमाच्छ्रावकप्रत्येकबुद्धसंबुद्धता भवति ल.अ.१११क/५७; बुद्धत्वम् — {'di dag nyid la brten nas bdag/} /{sangs rgyas nyid du 'gyur ro//} एतानेव समाश्रित्य बुद्धत्वं मे भविष्यति ।। बो.अ.१३क/५.८०; {byang chub ni sangs rgyas nyid} बोधिर्बुद्धत्वम् बो.प.७३ख/४२.
sangs rgyas nyid kyi 'bras bu ster
वि. बुद्धत्वफलदायकः — {dbang po gnyis skyes bde de nyid/} /{sangs rgyas nyid kyi 'bras bu ster//} सुखं द्वीन्द्रियजं तत्त्वं बुद्धत्वफलदायकम् । वि.प्र.६९क/४.१२४.
sangs rgyas nyid 'thob
क्रि. बुद्धत्वमवाप्नोति म.व्यु.६९०८ (९८ख).
sangs rgyas rtogs brjod
बुद्धावदानम् — {sangs rgyas rtogs brjod rnam mang rmad byung dpag bsam 'khri shing 'di/} /{mig gi bdud rtsi rab skyed yi ge'i rang bzhin dag tu 'khrungs//} चित्रा(नेत्रा लि.पा.)मृतप्रचितलेख्यमयी बभूव बुद्धावदानविविधाद्भुतकल्पवल्ली ।। अ.क.२९१क/१०८.१.
sangs rgyas thams cad kyi chos la shes rab dang ye shes kyi man ngag yang dag par tshol ba
वि. सर्वबुद्धधर्मप्रज्ञाज्ञानाववादसम्प्रत्येषकम् — {sangs rgyas thams cad kyi chos la shes rab dang ye shes kyi man ngag yang dag par tshol ba}…{sems bskyed pa} चित्तमुत्पद्यते…सर्वबुद्धधर्मप्रज्ञाज्ञानाववादसम्प्रत्येषकम् द.भू.१७४ख/८.
पा. सर्वबुद्धधर्मनिर्देशविषयम्, प्रज्ञापारमितामुखविशेषः — {y+ma} ({s+Ya}?){zhes bya ba brjod pa dang /} {shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i sgo sangs rgyas thams cad kyi chos shin tu bstan pa'i yul zhes bya ba khong du chud do//} स्यकारं परिकीर्तयतः सर्वबुद्धधर्मनिर्देशविषयं नाम प्रज्ञापारमितामुखमवक्रान्तम् ग.व्यू.२७५क/३५४.
sangs rgyas thams cad kyi gdams ngag gi 'khor lo snang ba
पा. सर्वबुद्धानुशासनीचक्ररोचम्, प्रज्ञापारमितामुखविशेषः — {sha zhes bya ba brjod pa dang /} {shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i sgo sangs rgyas thams cad kyi gdams ngag gi 'khor lo snang ba zhes bya ba khong du chud do//} शकारं परिकीर्तयतः सर्वबुद्धानुशासनीचक्ररोचं नाम प्रज्ञापारमितामुखमवक्रान्तम् ग.व्यू.२७४ख/३५३.
ना. सर्वबुद्धनिर्माणप्रतिभासचूडः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{sangs rgyas thams cad kyi sprul pa snang ba'i gtsug phud dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…सर्वबुद्धनिर्माणप्रतिभासचूडेन च ग.व्यू.२७५ख/२.
sangs rgyas thams cad kyi smon lam gyi phyogs su mngon par 'gro ba
पा. सर्वबुद्धप्रणिधानदिगभिमुखगमनम्, प्रज्ञापारमितामुखविशेषः— {Tha zhes bya ba brjod pa dang /} {shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i sgo sangs rgyas thams cad kyi smon lam gyi phyogs su mngon par 'gro ba zhes bya ba khong du chud do//} ठकारं परिकीर्तयतः सर्वबुद्धप्रणिधानदिगभिमुखगमनं नाम प्रज्ञापारमितामुखमवक्रान्तम् ग.व्यू.२७५क/३५४.
sangs rgyas thams cad kyi smon lam rgya mtsho rnam par dmigs pa
पा. सर्वबुद्धप्रणिधानसागरविज्ञापनः, समाधिविशेषः — {sangs rgyas thams cad kyi smon lam rgya mtsho rnam par dmigs pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वबुद्धप्रणिधानसागरविज्ञापनो नाम समाधिः ग.व्यू.२२७क/२१४.
sangs rgyas thams cad kyi yul la 'jug pa ye shes snang ba'i rgyan
sangs rgyas thams cad kyi ye shes su dbang bskur ba rtogs pa
सर्वबुद्धज्ञानाभिषेकगतिः — {blo gros chen po chos sdud pa gang zhe na/} {'di lta ste}… {sangs rgyas thams cad kyi ye shes su dbang bskur ba rtogs pa dang} महामते धर्मसंग्रहः कतमः? यदुत…सर्वबुद्धज्ञानाभिषेकगतिः ल.अ.१२७क/७३.
sangs rgyas thams cad kyi rang gi smon lam gyi byin gyis rlabs kyi mtshan nyid
पा. सर्वबुद्धस्वप्रणिधानाधिष्ठानलक्षणम्, आर्यज्ञानलक्षणभेदः — {blo gros chen po gong du 'phags pa'i ye shes kyi mtshan nyid gsum po gang zhe na}…{sangs rgyas thams cad kyi rang gi smon lam gyi byin gyis rlabs kyi mtshan nyid dang} तत्रोपरिष्टादार्यज्ञानलक्षणत्रयं महामते कतमत्?… सर्वबुद्धस्वप्रणिधानाधिष्ठानलक्षणम् ल.अ.७४क/२२.
ना. सर्वबुद्धोत्पादसम्भवः, सूत्रान्तः — {des kho mo la mdo sde sangs rgyas thams cad skye zhing 'byung ba zhes bya ba}…{yang dag par bstan te} तेन च मे सर्वबुद्धोत्पादसम्भवो नाम सूत्रान्तः सम्प्रकाशितः ग.व्यू.१३०क/२१६.
sangs rgyas thams cad gcig tu 'dres pa'i snying po
पा. सर्वबुद्धस्मृतिव्यूहम्, प्रज्ञापारमितामुखविशेषः — {swa zhes bya ba brjod pa dang /} {shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i sgo sangs rgyas thams cad dran pas brgyan pa zhes bya ba khong du chud do//} स्वकारं परिकीर्तयतः सर्वबुद्धस्मृतिव्यूहं नाम प्रज्ञापारमितामुखमवक्रान्तम् ग.व्यू.२७४ख/३५३.
sangs rgyas thams cad rnam par mthong ba la chags pa med pa'i mig gi yul
पा. सर्वबुद्धविदर्शनासङ्गचक्षुर्विषयः, समाधिविशेषः — {de nas dge slong de dag gis chos kyi tshul 'di thos nas sangs rgyas thams cad rnam par mthong ba la chags pa med pa'i mig gi yul zhes bya ba'i ting nge 'dzin thob par gyur to//} अथ खलु भिक्षव इमं धर्मनयं श्रुत्वा सर्वबुद्धविदर्शनासङ्गचक्षुर्विषयं नाम समाधिं प्रत्यलभन्त ग.व्यू.३१७क/३८.
sangs rgyas thams cad brtson pa dang ldan par gyur
वि. सर्वबुद्धाभियोगसमन्वागतः लो.को.२४०८.
sangs rgyas thams cad yang dag par 'byung ba'i snying po'i nor bu'i cod pan
ना. सर्वबुद्धसम्भूतगर्भमणिमुकुटः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{sangs rgyas thams cad yang dag par 'byung ba'i snying po'i} ({nor bu'i} ) {cod pan dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन… सर्वबुद्धसम्भूतगर्भमणिमुकुटेन च ग.व्यू.२७५ख/२.
sangs rgyas thams cad la bsnyen bkur ba'i smon lam gyis sbyor ba'i snying po
पा. सर्वबुद्धोपस्थानप्रणिधिप्रयोगगर्भम्, प्रथमं बोधिसत्त्वजन्म — {sangs rgyas thams cad la bsnyen bkur ba'i smon lam gyis sbyor ba'i snying po zhes bya ba ni byang chub sems dpa'i skye ba dang po'o//} सर्वबुद्धोपस्थानप्रणिधिप्रयोगगर्भं नाम प्रथमं बोधिसत्त्वजन्म ग.व्यू.२०२ख/२८५.
sangs rgyas theg
= {sangs rgyas theg pa/}
sangs rgyas theg pa
बुद्धयानम् — {khams gsum nang na theg mchog khyad par can/} /{sangs rgyas theg pa bde gshegs gang bsngags pa//} त्रैधातुके श्रेष्ठविशिष्टयानं यद्बुद्धयानं सुगतेहि वर्णितम् । स.पु.५ख/६; {sangs rgyas kyi theg pa thams cad mkhyen pa nyid kyi mthar thug pa} बुद्धयानं सर्वज्ञतापर्यवसानम् स.पु.१७ख/२८; बौद्धं यानम् — {khyed ni da dung mya ngan yongs ma 'das/} /{sangs rgyas theg pa nyid ni btsal bar bya//} अनिर्वृता यूयं तथैव चाद्य ।…बौद्धं तु यानं व(च पा.भे.) गवेषितव्यम् ।। स.पु.३६ख/६४.
पा. बुद्धदर्शनम्, बोधिसत्त्वानां प्रीतिकरणधर्मभेदः — {yul 'khor skyong bzhi po 'di dag ni byang chub sems dpa' 'khor ba na 'khod pa rnams dga' bar byed pa'i chos te}… {sangs rgyas mthong ba} चत्वार इमे राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वानां संसारप्राप्तानां प्रीतिकरणा धर्माः…बुद्धदर्शनम् रा.प.२३२ख/१२६.
sangs rgyas dang bcas pa'i bskal pa
सबुद्धककल्पः — {sangs rgyas dang bcas pa'i bskal pa sangs rgyas med pa'i bskal par yang dag par 'jug pa dang} सबुद्धककल्पाबुद्धककल्पसमवसरणता द.भू.२६६ख/५९.
sangs rgyas dang bcas pa'i bskal pa sangs rgyas med pa'i bskal par yang dag par 'jug pa
पा. सबुद्धककल्पाबुद्धककल्पसमवसरणता, कल्पप्रवेशसमवसरणज्ञानविशेषः — {bskal pa la 'jug pa'i ye shes 'di lta ste}…{sangs rgyas dang bcas pa'i bskal pa sangs rgyas med pa'i bskal par yang dag par 'jug pa dang} कल्पप्रवेशसमवसरणज्ञानानि यदुत…सबुद्धककल्पाबुद्धककल्पसमवसरणता द.भू.२६६ख/५९.
sangs rgyas dang phrad pa
बुद्धसमवधानम् — {spyod lam bcos ma can la sangs rgyas dang phrad pa zhes nga mi smra'o//} नाहमकल्पितार्य(तेर्या भो.पा.)पथस्य बुद्धसमवधानं वदामि रा.प. २४३क/१४१.
sangs rgyas bdag
वि. बुद्धमयः — {dngos po de kun dag pa ste/} /{'di ltar 'gro ba sangs rgyas bdag//} सर्वे ते शुद्धभावा हि यस्माद् बुद्धमयं जगत् ।। हे.त.११क/३२.
ना. बुद्धगगनप्रभासचूडः, बुद्धः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa sangs rgyas nam mkha' snang ba'i gtsug phud ces bya ba bsnyen bkur to//} तस्यानन्तरं बुद्धगगनप्रभासचूडो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.२५०क/३३१.
sangs rgyas rnal 'byor byung
वि. बुद्धयोगजः — {sdom pa sangs rgyas rnal 'byor byung /} /{deng nas brtsams te gzung bar bgyi//} अद्याग्रेण ग्रहीष्यामि संवरं बुद्धयोगजम् । स.दु.१०४क/१४६.
sangs rgyas pa
• क्रि. बुध्यते — {yang dag sangs rgyas der sangs rgyas/} /{sprul pa po ni 'dir sangs rgyas//} बुद्ध्यन्ते तत्र सम्बुद्धा निर्मितस्त्विह बुध्यते ।। त.स.१२९ख/११०७ • भू.का.कृ. बुद्धः — {sangs rgyas zhes bya ba ni blo rgyas pa'i phyir sangs rgyas te/} {dper na pad+ma kha bye ba zhes bya ba ltar rnam par rgyas zhes bya ba'i tha tshig go//} बुद्धेर्विकसनाद् बुद्धः, विबुद्ध इत्यर्थः । विबुद्धं पद्ममिति यथा अभि.स्फु.३क/५; विबुद्धः — {brtson 'grus kyis ni byang chub mchog sangs rgyas//} वीर्येण बोधिं परमां विबुद्धाः सू.अ.२०८क/१११; संबुद्धः — {phung por rten cing sangs rgyas pa/} /{gang na'ang sus kyang ma mthong ste//} स्कन्धान् प्रतीत्य संबुद्धो न दृष्टः केनचित्क्वचित् । ल.अ.१६१क/१११; {yang dag rdzogs pa'i byang chub tu/} /{sangs rgyas} सम्यक्संबोधिसंबुद्धः अ.क.२११क/२४.३६ • वि. बौद्धः — {sangs rgyas rnam shes la} बौद्धेऽपि विज्ञाने त.स.७४ख/६९९ • सं. बौद्धः — {tshad ma'i 'bras bu tha dad par smra ba rnams la sangs rgyas pas}… {zhes smras so//} भिन्नप्रमाणफलवादिनं प्रति बौद्धेनोक्तम्… इति त.प.२०ख/४८८; {kho bo cag sangs rgyas pas brjod pa yin no//} वयं बौद्धा ब्रूमः वा.टी.१०४क/६५; सौगतः — {sangs rgyas pa dang phyi rol pas/} /{bstan pa'i yid 'grub mi 'grub pa//} सौगतापरनिर्दिष्टमनःसंसिद्ध्यसिद्धये । त.स.२४ख/२६०.। {sangs rgyas pa'i} बौद्धः — {rnal 'byor goms pa rnam pa gsum ste/} {sangs rgyas pa'i dang lha min gyi dang 'byung po'i'o//} त्रिविधो योगाभ्यासः बौद्ध आसुरो भौतिकश्च वि.प्र.२७३क/२.९८.
sangs rgyas pa nyid
= {sangs rgyas nyid/}
sangs rgyas pa'i bstan pa
बौद्धशासनम् — {'dir sangs rgyas pa'i bstan pa ni dus thams cad du gos dkar po ma yin te} इह बौद्धदर्शनं(शासनं भो.पा.) सर्वदा न शुक्लपटम् वि.प्र.९२क/३.३.
sangs rgyas par 'gyur
क्रि. बुद्धो भवति — {sdug dang mi sdug gnyen pa ma lus btang /} /{brtan pa dag ni sdig bral sangs rgyas 'gyur//} त्यक्त्व प्रियाप्रियज्ञात्रमशेषं बुद्ध भवन्ति विकल्मष धीराः रा.प.२३७क/१३२.
sangs rgyas dpag tu med pa la gsol ba 'debs mkhas pa
वि. अपरिमितबुद्धाध्येषणकुशलः, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.८६१ (२०क).
sangs rgyas dpal gyi snying po
ना. बुद्धश्रीगर्भः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rdo rje'i snying po dang}…{byang chub sems dpa' sems dpa' chen po sangs rgyas dpal gyi snying po dang} वज्रगर्भेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन… बुद्धश्रीगर्भेण च द.भू.१६८क/२.
sangs rgyas spyan
• पा. बुद्धचक्षुः, चक्षुविशेषः — {de nas chags pa dang bral ba'i mtshams kyi dbang gis sangs rgyas kyi spyan gyis gzigs so//} ततो बुद्धचक्षुषा पश्यति वीतरागावधिवशतः वि.प्र.८७क/४.२३२; र.वि.१०६ख/६० • ना. बुद्धलोचना, देवी — {de la la la ni sangs rgyas spyan gyi rnam par ro//} {la la ni mA ma kI'i rnam par ro//} तत्र केचित् बुद्धलोचनाकारेण, केचित् ।मामक्याकारेण गु.स.९०ख/२; म.व्यु.४२७८ (६७ख).
sangs rgyas spyan ma
ना. बुद्धलोचना, देवी लो.को.२४११; बुद्धलोचनी मि.को.६ख ।
sangs rgyas spyod yul
= {sangs rgyas spyod yul ba/}
sangs rgyas spyod yul ba
वि. बुद्धगोचरम् — {zab mo sangs rgyas spyod yul ba/}…/{mdo 'di rab tu bshad par bya//} इदं सूत्रं प्रकाशिष्ये गम्भीरं बुद्धगोचरम् । सु.प्र.२ख/३.
sangs rgyas sprin
बुद्धमेघः — {ba spu'i bu ga rtse bar nas/} /{mkhas pas sangs rgyas sprin rnams spro//} रोमकूपाग्रविवरे बुद्धमेघान् स्फरेद् बुधः ।। गु.स.१००ख/२२.
ना. बुद्धावतंसकम्, ग्रन्थः — {sangs rgyas phal po che zhes bya ba shin tu rgyas pa chen po'i mdo} बुद्धावतंसकनाममहावैपुल्यसूत्रम् क.त.४४; म.व्यु.१३२९.
sangs rgyas phal po che'i rnam par rol pa
पा. बुद्धावतंसकविक्रीडितम्, महाप्रातिहार्यविशेषः — {bcom ldan 'das yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas dbang po 'dul gyis sangs rgyas phal po che'i rnam par rol pa'i cho 'phrul chen po bstan te} भगवतो इन्द्रदमनेन सम्यक्संबुद्धेन… महाप्रातिहार्यं विदर्शितं बुद्धावतंसकविक्रीडितम् अ.श.४६क/४०.
sangs rgyas phyogs
ना. बुद्धपक्षः, नृपः — {de yi 'og tu sa srung ba/} /{sangs rgyas phyogs zhes rnam par grags//} तस्यानन्तरे महीपालः बुद्धपक्ष इति श्रुतः । म.मू.३१०ख/४८५.
sangs rgyas 'phrul pas sprul pa
बुद्धनिर्मितनैर्माणिकः — {blo gros chen po}…{sangs rgyas 'phrul pas sprul pa gzhan rnams ni}…{'khor gyi dkyil 'khor du skye ba ston to//} अन्ये पुनर्महामते… बुद्धनिर्मितनैर्माणिकाश्च…पर्षन्मण्डलेषूपपत्तिं दर्शयन्ति ल.अ.१०३ख/४९.
पा. बुद्धोत्पादः, क्षणसम्पद्भेदः — {sangs rgyas 'byung ba yang shin tu dkon/} {dbang po nyams pa med pa yang shin tu dkon} दुर्लभो बुद्धोत्पादः । दुर्लभा अविकलेन्द्रियता ग.व्यू.३८१क/९०; {des ni sangs rgyas 'byung ba la re bar byas shing don du gnyer bar bya mi dgos so//} न चास्य पुनर्बुद्धोत्पादः प्रत्याशंसितव्यः प्रार्थयितव्यो वा भवति बो.भू.१२५ख/१६२.
sangs rgyas 'byung ba gces par bstan pa
बुद्धोत्पादबहुमानसञ्जननम् — {sangs rgyas 'byung ba gces par bstan pa'i phyir bcom ldan 'das nyan thos kyi dge 'dun dang bcas pa rgyal po'i pho brang 'khor du gdugs tshod la spyan drangs so//} बुद्धोत्पादबहुमानसञ्जननार्थं च भगवान् सश्रावकसङ्घो राजकुले भक्तेनोपनिमन्त्रितः अ.श.५७क/४८.
sangs rgyas 'byung ba mnyes par byed pa
बुद्धोत्पादारागणता लो.को.२४११.
sangs rgyas 'byung ba shin tu bsnyen bkur ba
वि. सुपर्युपासितबुद्धोत्पादः— {sangs rgyas 'byung ba shin tu bsnyen bkur ba}…{byang chub sems dpa' rnams kyi} सुपर्युपासितबुद्धोत्पादानां…बोधिसत्त्वानाम् द.भू.१७४ख/८.
sangs rgyas 'byung ba'i khams kyi mthar thug pa
पा. बुद्धोत्पादधातुनिष्ठा, निष्ठापदभेदः — {mthar thug pa'i gnas bcus}…{'di lta ste/} {sems can gyi khams kyi mthar thug pa dang}… {sangs rgyas 'byung ba'i khams kyi mthar thug pa dang} दशभिर्निष्ठापदैः…यदुत सत्त्वधातुनिष्ठया च…बुद्धोत्पादधातुनिष्ठया च द.भू.१७९ख/११.
sangs rgyas ma yin
= {sangs rgyas ma yin pa/}
sangs rgyas ma yin pa
वि. अबुद्धः — {rang dang rang gi rtogs pa las/} /{sangs rgyas ma yin sems can ni/} /{gcig kyang yod pa ma yin no//} अबुद्धो नास्ति सत्त्वैकः सम्बोधात् स्वस्य स्वस्य च । हे.त.२२क/७०.
sangs rgyas mang po la bsnyen bkur byas pa
वि. बहुबुद्धपर्युपासितः — {'jam dpal gzhon nur gyur pa 'di} …{sangs rgyas mang po la bsnyen bkur byas pa ste} अयं मञ्जुश्रीः कुमारभूतः… बहुबुद्धपर्युपासितः स.पु.४ख/३.
sangs rgyas med pa'i bskal pa
अबुद्धककल्पः — {sangs rgyas med pa'i bskal pa sangs rgyas dang bcas pa'i bskal par yang dag par 'jug pa dang} अबुद्धककल्पसबुद्धककल्पसमवरसरणता द.भू.२६६ख/५९.
sangs rgyas med pa'i bskal pa sangs rgyas dang bcas pa'i bskal par yang dag par 'jug pa
पा. अबुद्धककल्पसबुद्धककल्पसमवसरणता, कल्पप्रवेशसमवसरणज्ञानविशेषः — {bskal pa la 'jug pa'i ye shes 'di lta ste}…{sangs rgyas med pa'i bskal pa sangs rgyas dang bcas pa'i bskal par yang dag par 'jug pa dang} कल्पप्रवेशसमवसरणज्ञानानि यदुत… अबुद्धककल्पसबुद्धककल्पसमवरसरणता द.भू.२६६ख/५९.
sangs rgyas myu gu
बुद्धाङ्कुरः — {de ltar sangs rgyas myu gu yang /} /{nyon mongs khebs na rgyas mi 'gyur//} बुद्धाङ्कुरस्तथा वृद्धिं क्लेशच्छन्नो न गच्छति ।। शि.का.२ख/२.
ना. बुद्धरक्षितः, गृहपतिः — {mnyan yod na khyim bdag sangs rgyas 'tsho zhes bya ba phyug po nor mang ba longs spyod che ba zhig 'dug pa} श्रावस्त्यां बुद्धरक्षितो नाम गृहपतिः प्रतिवसति आढ्यो महाधनो महाभोगः वि.व.१००ख/२.८७.
sangs rgyas mdzes bzang
सुबुद्धरुचिः लो.को.२४१२.
sangs rgyas zhing
= {sangs rgyas kyi zhing /}
sangs rgyas gzugs
पा. बुद्धबिम्बः, ओ बम् — {sangs rgyas gzugs zhes pa stong pa nyid kyi gzugs} बुद्धबिम्बमिति शून्यताबिम्बम् वि.प्र.७८क/४.१५९; {sems can dag gi sems sems la/} /{sangs rgyas gzugs ni rab tu snang //} चित्ते चित्ते तु सत्त्वानां बुद्धबिम्बं विदृश्यते ।। ल.अ.१७०क/१२७; बुद्धरूपम् लो.को.२४०५.
sangs rgyas gzugs can
वि. बुद्धरूपी — {dkar po'i gos ni gyon nas su/} /{sangs rgyas gzugs can mi 'jigs pas//} श्वेताम्बरधरो भूत्वा बुद्धरूपी विशारदः ।। स.दु.१२५क/२२२.
ना. बुद्धमाता, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo du ma dag dang}…{'di lta ste/} {sgrol ma dang}…{sangs rgyas yum dang}…{zla ldan ma} अनेकैश्च विद्याराज्ञीभिः…तद्यथा—तारा…बुद्धमाता…चन्द्रावती चेति म.मू.९६क/७.
sangs rgyas ye shes
= {sangs rgyas kyi ye shes/}
sangs rgyas ye shes zhabs
ना. बुद्धज्ञानपादः लो.को.२४१२.
sangs rgyas rigs
= {sangs rgyas kyi rigs/}
sangs rgyas rin chen
बुद्धरत्नम् — {sangs rgyas rin chen za ma tog//} बुद्धरत्नकरण्डकम् हे.त.१६ख/५२.
sangs rgyas rin chen za ma tog
बुद्धरत्नकरण्डकम् — {e yi cha byad bzang po gang /} /{dbus su ba}~ {M gyis rnam par brgyan/} /{bde ba thams cad kyi ni gnas/} /{sangs rgyas rin chen za ma tog//} एकाराकृति यद् दिव्यं मध्ये वंकारभूषितम् । आलयः सर्वसौख्यानां बुद्धरत्नकरण्डकम् ।। हे.त.१६ख/५२.
sangs rgyas la bskul ba
पा. बुद्धाध्येषणा, स्कन्धभेदः — {phung po gsum ni sdig pa bshags pa dang bsod nams kyi rjes su yi rang ba dang sangs rgyas la bskul ba} त्रयः स्कन्धाः पापदेशनापुण्यानुमोदनाबुद्धाध्येषणाख्याः शि.स.१५९क/१५२.
sangs rgyas la gzhol ba
वि. बुद्धनिम्नः, ओ ना — {'khor de dag thams cad kyang sangs rgyas la gzhol ba dang chos la 'bab pa dang dge 'dun la bab pa la bkod do//} सर्वा च सा पर्षद् बुद्धनिम्ना धर्मप्रवणा सङ्घप्राग्भारा व्यवस्थिता अ.श.३५क/३०.
sangs rgyas la yongs su rgyu ba
बुद्धसमुदाचारः — {byang chub sems dpa'i sa mi g}.{yo ba la gnas pa'i byang chub sems dpa' yang sems dang yid dang rnam par shes pa yongs su rgyu ba rnams thams cad kyi thams cad du yongs su mi rgyu ba yin te}…{sangs rgyas la yongs su rgyu ba'am} बोधिसत्त्वोऽचलायां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितः सर्वचित्तमनोविज्ञानसमुदाचारान्न समुदाचरति…बुद्धसमुदाचारमपि द.भू.२४०ख/४२.
sangs rgyas la sems pa
वि. बुद्धचेतनः — {de ni 'dzam gling pho gyur nyid/} /{mngon sum sangs rgyas sems pa//} जम्बूद्वीपे पुमानेव सम्मुखं बुद्धचेतनः । अभि.को.१५क/४.१०९.
sangs rgyas sa
= {sangs rgyas kyi sa/}
sangs rgyas sa'i 'dren pa mo
ना. बुद्धक्षीतिकनायिका — {srin mo ral pa gcig ma dang /} /{sangs rgyas sa yi 'dren pa mo//} राक्षस्यैकजटा चैव बुद्धक्षीतिकनायिकाः । ब.मा.१६९ख ।
sangs rgyas su 'gyur
क्रि. बुद्धः स्यात् — {gnyis slob rigs las bzlog nas ni/} /{sangs rgyas su 'gyur} शिष्यगोत्रान्निवर्त्य द्वे बुद्धः स्यात् अभि.को.१९ख/६.२३.
sangs rgyas su 'gyur ba
= {sangs rgyas su 'gyur/}
sangs rgyas su byed pa
वि. बुद्धकरकः — {gang zhig de gnyis la dad pa de ni sangs rgyas su byed pa'i chos mi slob pa rnams dang}… {rnams la dad pa yin no//} यो हि तयोः प्रसादः सोऽशैक्ष्येषु बुद्धकरकेषु धर्मेषु शैक्षाशैक्षेषु…अभि.भा.४०ख/१०२५.
sangs rgyas sras
= {byang chub sems dpa'} बुद्धपुत्रः, बोधिसत्त्वः — {dam pa'i chos kyi tshul la ni sangs rgyas rnams kho na dang sangs rgyas kyi sras rnams tshad ma yin no//} सद्धर्मनीतौ तु पुनर्बुद्धा एव प्रमाणम्, बुद्धपुत्राश्च अभि.भा.८१ख/११८७; बुद्धसुतः — {de dag rtag tu sangs rgyas dang /} /{sangs rgyas sras dang phrad gyur cig//} बुद्धबुद्धसुतैर्नित्यं लभन्तां ते समागमम् । बो.अ.३९क/१०.३८; बुद्धात्मजः — {sangs rgyas sras de kun gyi bla na 'dug pa yon tan gter du shes par bya//} सर्वेषामुपरिस्थितो गुणनिधिर्ज्ञेयः स बुद्धात्मजः ।। सू.अ.२५४क/१७३.
sangs rgyas srung
ना. बुद्धरक्षितः, गृहपतिः — {mnyan yod dag tu sngon byung ba/} /{khyim gyi bdag po sangs rgyas srung //} पुराऽभवद् गृहपतिः श्रावस्त्यां बुद्धरक्षितः । अ.क.१३४ख/६७.२.
sangs rgyas gsang ba
ना. बुद्धगुह्यः, सिद्धाचार्यः मि.को.६ख ।
sangs rgyas he ru ka
ना. बुद्धहेरुकः, मण्डलनायको देवः मि.को.६क ।
sangs rgyas lha
ना. बुद्धदेवः, आचार्यः — {gzhan gzhan du 'gyur ba smra ba ni btsun pa sangs rgyas lha yin te} अन्यथान्यथिको भदन्तबुद्धदेवः त.प.८१क/६१५.
sangs rgyas lha'i phyag
बुद्धकरः दिव्यः — {de tshe sangs rgyas lha yi phyag/} /{thams cad zhing nas byung ba yis/} /{de yi mgo la nyug mdzad de//} तदा बुद्धकरादित्याः (कराः दिव्याः भो.पा.) सर्वक्षेत्रसमागताः । शिरो हि तस्य मार्जन्ति ल.अ.१७२क/१३०.
sangs pa
स.प. विगतः — {sogs pa'i sgras ni brgyal ba las sangs pa dang ra ro ba las sangs pa rnams gzung ngo //} आदिशब्देन विगतमूर्च्छस्य, विगतमदस्येति परिग्रहः त.प.१०४ख/६५९.
sangs par gyur
क्रि. विमदीभवति — {chang gis ra ro ba rnams kyang sangs par gyur to//} मद्यमदाक्षिप्ता विमदीभवन्ति अ.श.५८क/४९.
sangs par 'gyur
क्रि. विबुध्यते — {ji ltar skyes bu ra ro ba/} /{chang dang bral nas sangs 'gyur bzhin//} यथा हि मत्तपुरुषो मद्याभावाद्विबुध्यते । ल.अ.१०९क/५५.
sangs ma
= {spangs ma/}
satha la
= {s+tha la/}
satha la chen po
= {s+tha la chen po/}
sad
• क्रि. (अवि., अक.) १. जागर्ति — {bdag sad do zhe'am/} {nga ni gnyid ma log go//} जागर्मि, प्रबुद्धोऽहम् प्र.अ.८२ख/९०; प्रतिबुध्यते — {sdug bsngal zhing nyal ba dang sdug bsngal zhing sad pa dang} दुःखं स्वपिति, दुःखं प्रतिबुध्यते ल.अ.१५४ख/१०१; प्रबुध्यते — {ting nge 'dzin gyi lus thob nas/} /{bskal pa'i bar du de mi sad//} समाधिकायं सम्प्राप्य आकल्पान्न प्रबुध्यते ल.अ.१०९क/५५ २. प्रतिबुध्येत — {de ma rgol bar sad do//} स चानुत्तीर्ण एव प्रतिबुध्येत ल.अ.१४०ख/८७ • = {sad pa/}।{sad nas} प्रतिविबुध्य — {de nas btsun mo sa g}.{yos pas snying dngangs te mod la sad nas sems pa la zhugs} अथ देवी भूमिकम्पादुत्त्रस्तहृदया सहसा प्रतिविबुध्य चिन्तापरा बभूव सु.प्र.५६क/१११.
sad dus
= {zhogs pa} कल्यम्, प्रत्यूषः मि.को.१३३क ।
sad pa
• सं. १. बोधः — {gnyid log de las sad phyir ro//} प्रसुप्तस्तत्र बोधतः प्र.अ.६७ख/७६; {thams cad rmi lam shes pa bzhin/} /{bag chags sad pa'i rgyu can yin//} स्वप्नविज्ञानवत् सर्वं वासनाबोधकारणम् ।। प्र.अ.६२ख/७१; प्रबोधः — {'jigs pa goms pa'i khyim du zhugs pa rnams la ni sad pa ni bros pa bde ba la sogs pa'i rang bzhin du rig pa nyid} भयभावनाभवननिवेशिनां पलायनसुखादिसंवेदनरूप एव प्रबोधः प्र.अ.६८क/७६; {bag chags sad pa las byung ba} वासनाप्रबोधजन्मानः त.प.९९ख/६४८; जाग्रत् — {ci ltar sad pa'i shes pa rmi lam gyi shes pa'i gnod byed yin pa} यथा जाग्रत्प्रत्ययः स्वप्नप्रत्ययस्य बाधकः प्र.अ.५ख/७ २. = {bgam pa} जिज्ञासा — जिज्ञासा {sad pa'am bgam pa} म.व्यु.६९६० (९९क) • भू.का.कृ. बुद्धः — {mi gtsang srin bu skyes ma thag mi dag nyal las sad pa bzhin//} प्रजातमात्रं विष्ठाकृमिं सुप्तबुद्धेव मानवः । ल.अ.१६५ख/११८; प्रबुद्धः — {nga sad do snyam du rtogs pa ni rmi lam du yang skye bas} प्रबुद्धोऽहमिति प्रत्ययः स्वप्नेऽपि भवति प्र.अ.६३ख/७२; {gnyid las sad pa} सुप्तप्रबुद्धः जा.मा.१६क/१७; विबुद्धः — {sad pa de dag gnyi ga la'ang /} /{bde ba de ni phyir 'ong med//} ननु निवर्तते सौख्यं द्वयोरपि विबुद्धयोः । बो.अ.१६ख/६.५८; प्रतिबुद्धः — {sad pa la sogs dran pa ni/} /{de yi rnam pa ci mi 'gyur//} तत्कथम् । न स्मृतिः प्रतिबुद्धादेः तदाकारा भवेत् त.स.७०क/६५९; प्रतिविबुद्धः — {de nas rgyal po de gnyid kyis log pa las sad pa dang} अथ स राजा निद्राक्लमविनोदनात् प्रतिविबुद्धः जा.मा.१६७क/१९३; उत्थितः — {yun ring du gnyid log pa las sad pa'i rnam par rtog pa gang yin pa} सुप्तस्य चिरमुत्थितस्य ये विकल्पाः प्र.अ.२४क/२७ • पा. जाग्रत्, अवस्थाविशेषः — {sad pa dang rmi lam dang shin tu gnyid log pa dang bzhi pa'i mtshan nyid rnam par dag pa rnams kyis sgrib pa med pa'i phyir nang gi phyag rgya rnams dag pa ste} जाग्रत्स्वप्नसुषुप्ततुर्यालक्षणैर्विशुद्धैर्निरावरणादध्यात्ममुद्राः शुद्धाः वि.प्र.६०ख/४.१०६ • = {sad/}
sad pa'i brda
जागरणनिमित्तम् — {dge slong dag de nas byang chub sems dpas drang srong nag po de la snying brtse ba nye bar bzung ste sad pa'i brda byas so//} इति हि भिक्षवो बोधसत्त्वोऽसितस्य महर्षेरनुकम्पया जागरणनिमित्तमकरोत् ल.वि.५५ख/७३.
sad pa'i gnas skabs
• सं. जाग्रदवस्था — {sad pa'i gnas skabs na 'byung ba'i shes pa la tshad ma'i mtshan nyid 'jug pa'i phyir} जाग्रदवस्थायां भाविन एव ज्ञानस्य प्रामाण्यलक्षणावतारात् त.प.२३९क/९४९ • पा. जाग्रदवस्था, अवस्थाविशेषः — {de nas sad pa'i gnas skabs zad par 'gyur ro//}…{bzhi pa'i gnas skabs rnam par chad par 'gyur ro//} ततो जाग्रदवस्थाक्षयो भवति…सुसुप्तावस्थाच्छेदो भवति वि.प्र.२७७क/२.१०६.
क्रि. विबुध्यते — {rmi lam lo brgyar bde myong nas/} /{sad par gyur pa gang yin dang //} स्वप्ने वर्षशतं सौख्यं भुक्त्वा यश्च विबुध्यते । बो.अ.१६ख/६.५७.
sad par bgyi
क्रि. १. जिज्ञासिष्यते— {lha de blang du gsol/} {sad par bgyi'o//} आनीयतां देव तद्धनुः । जिज्ञासिष्यामहे ल.वि.७९ख/१०७ २. मीमांसताम् — {rgyal po khyod rol mo shin tu mkhyen to zhes bdag gis thos na/} {gal te khyod la gnod pa ma mchis na sad par bgyi'o//} श्रुतं मे राजन् यथा त्वं गान्धर्वकुशल इति । यदि ते अगुरु, मीमांसस्वेति अ.श.४९ख/४३.
sad par 'gyur
क्रि. १. प्रबुद्ध्यते — {dus de kho nar sad par 'gyur ro//} तस्मिन्नेव काले प्रबुद्ध्यते अभि.स्फु.२९८ख/११५५; प्रतियुज्यते — {gzhan yang skyes bu gang zag tshul khrims dang ldan pa ni}… {bde bar gnyid kyis log cing /} {bde bar sad par 'gyur to//} पुनरपरं शीलवान् पुरुषपुद्गलः सुखं स्वपिति सुखं प्रतियुज्यते श्रा.भू.२४ख/६१; मुच्यते — {'du shes 'gog pa ji lta bu/} /{ci slad ji ltar sad par 'gyur//} संज्ञानिरोधश्च कथं कथं कस्माद्धि मुच्यते ।। ल.अ.६४ख/११ २. प्रतिभोत्स्यते — {de bde bar nyal bar 'gyur/} {bde bar sad par 'gyur} स सुखमेव स्वप्स्यति, सुखं च प्रतिभोत्स्यते अ.सा.८२क/४६.
sad par gnas
= {sad par gnas pa/}
sad par gnas pa
वि. जागरः — {sad par gnas pa'i ngang tshul can} जागरशीलाः ल.वि.५५ख/७३.
sad par gnas pa'i ngang tshul can
वि. जागरशीलः — {skyes bu dam pa de lta bu dag ni sad par gnas pa'i ngang tshul can no//} जागरशीलास्तादृशाः सत्पुरुषा भवन्ति ल.वि.५५ख/७३.
sad par bya
• क्रि. तुलयेयम् — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rtag tu ngu bdag gis sad par bya'o//} यन्न्वहं सदाप्ररुदितं बोधिसत्त्वं महासत्त्वं तुलयेयम् अ.सा.४३५क/२४५ • कृ. १. प्रबोद्धव्यः — {bdag gis nam phyed dam zla ba shar ba'am zla ba nub pa'i tshe sad par bya'o//} अर्धरात्रे चन्द्रोदये चन्द्रास्तमये वा मया प्रबोद्धव्यम् अभि.स्फु.२९८क/११५५ २. जिज्ञास्यः — {gzhon nu 'di la stobs kyi khyad par ci yod pa'ang sad par bya'o//} युद्धेषु तावत्कुमारो विशेषयितव्यो जिज्ञास्यश्च ल.वि.७८ख/१०५.
sad par byas
= {sad par byas pa/} {sad par byas te} प्रबोध्य लो.को.२४१४.
sad par byas pa
भू.का.कृ. प्रबोधितः — {sad par byas pa thog ma med pa'i bag chags kyi mtshan nyid rang gi rgyu kho na las 'di bum pa'o snyam du gcig nyid du mngon par zhen pa'i blo} प्रबोधितानादिवासनालक्षणान्तरकारणादेवायं घट इत्येकाभिनिवेशिनी मतिः प्र.अ.१७२ख/१८७.
sad par byed
= {sad par byed pa/}
sad par byed pa
• क्रि. जागर्ति — {dus kyis gnyid log sad par byed//} कालः सुप्तेषु जागर्ति त.प.१९२क/१०१; प्रबोधयति — {byis pa rnams kyi rnam par shes pa brgyal bar gyur pa sad par byed pa} मूर्च्छागतं विज्ञानं प्रबोधयन्ति बालानाम् वि.प्र.४८ख/४.५० • वि. प्रबोधकः — {'o na ji ltar bsnun pa la sogs pa sad par byed pa yin zhe na} कथं तर्हि प्रहारादयः प्रबोधकाः प्र.अ.६७ख/७६; बोधकरः मि.को.४९क • सं. प्रबोधनम् — {nyon mongs pa'i gnyid kyis log pa'i sems can sad par byed pas tho rangs kyi rnga lta bu'o//} यामभेरीभूतं क्लेशप्रसुप्तसत्त्वप्रबोधनतया ग.व्यू.३११ख/३९८.
sad byas
= {sad par byas pa/} {sad byas te} विबोध्य — {rang bzhin gyis snyan yid du 'ong /} /{bstod dbyangs dga' ba dang bcas pas/} /{de yis rgyal ba sad byas te/} /{'phrog byed lta ba'i go skabs phye//} स्वभावमधुरोदाररम्याभिः स्तुतिगीतिभिः । स विबोध्य जिनं चक्रे दर्शनावसरं हरेः ।। अ.क.१७४ख/७८.२०.
sad byed
= {sad par byed pa/}
sad zin
भू.का.कृ. जिज्ञासितः — {de nas shAkya lag na be con can gyis shAkya gzhon nu de dag la 'di skad ces smras so//} {'di dag ni sad kyang zin/} {mthong yang zin gyis} अथ दण्डपाणिः शाक्यकुमारानेतदवोचत्—जिज्ञासितमिदं दृष्टं च ल.वि.७९क/१०६.
sapa ta par+Na
सप्तपत्रः, वृक्षविशेषः — {ba sha ka dang ko sha ta ki dang pa to la dang nim pa dang sapa ta par+Na'i 'dab ma dag go//} वासककोशातकीपटोलनिम्बसप्तपत्रपत्राणि वि.सू.७५ख/९३.
sab ma
= {sab mo/}
sab mo
१. वाटः — {rtsig pa dang sab mo dang yol ba dang thibs po dang mun pa dag gis ni de nyid 'grub bo//} कुड्यवाटवस्त्रगहनान्धकारैः तत्त्वं सम्पत्तिः वि.सू.५२ख/६७; {sab mos bskor ba} वाटदत्तिका म.व्यु.५५४९ (८२क) २. कायमानम् म.व्यु.५५४६ (८२क).
sab mos bskor
= {sab mos bskor ba/}
sab mos bskor ba
वि. वाटदत्तिका म.व्यु.५५४९(८२क).
sam
• प्र. ( {'byed sdud/} {gam ngam dam nam bam mam 'am/} /{ram lam sam tam 'byed sdud de/} /{sbyor tshul slar bsdu'i skabs dang mtshungs//}) 1. वा — {'dus pa'am tshogs sam mang po'am 'khor gang yang rung ste} ये केचित्सङ्घा वा गणा वा पूगा वा परिषदो वा अ.श.२८क/२४; {'dir chos sam chos can nam tshogs pa bsgrub bya yin grang na} अत्र च धर्मी धर्मः समुदायो वा साध्यो भवेत् प्र.अ.२०३ख/५६०; {ci 'di ston dus chu 'dzin nam/} /{yang na ngang pa'i tshogs sam ci//} किमयं शरदम्भोदः किं वा हंसकदम्बकम् । का.आ.३२७ख/२.१५८; च — {gang phyir brtan pa'i dngos po rnams/} /{rim gyis sam ni cig car du'ang /} /{don gyi bya ba byed min pa//} क्रमेण युगपच्चापि यस्मादर्थक्रियाकृतः । न भवन्ति स्थिरा भावा त.स.१६क/१८१ २. प्रश्ने — {phyi ra dkar pos bskor ba yi/} /{khyim de su'i yin khyod shes sam//} सितप्राकारसंवीतं वेत्सि कस्य नु तद्गृहम् । जा.मा.७४ख/८६; {khyod bde bar 'ongs sam} शिवेन त्वागतः वि.व.२१३ख/१.८९; {gzhon nu de/} /{rab tu byung ba ma thos sam//} कुमारोऽसौ न किं प्रव्रजितः श्रुतः अ.क.२२६क/२५.१९; {de nas de dag 'di snyam du sems te/} {kye ci bdag cag 'di nas shi 'phos sam 'on te gzhan du skyes sam snyam mo//} तेषामेवं भवति—किं नु वयं भवन्त इतश्च्युताः, आहोस्विदन्यत्रोपपन्ना इति अ.श.३ख/२ • द्र. ( {sam ci}) — {dge slong phyogs su lhung gyur pa/} /{khyod kyang de dang mtshungs sam ci//} भिक्षुपक्षे निपतितः कथं त्वमपि ता़दृशः ।। अ.क.३०३ख/३९.७१; {mu tig 'khri shing gdung sel la/} /{tsan dan gyis kyang byugs sam ci//} मुक्तालतास्तापहराः किं पुनश्चन्दनोक्षिताः ।। अ.क.६७ख/६.१६८.
sam kha
= {shaM kha/} {saM kha/}
sam prapa ta
भू.का.कृ. सम्प्राप्तम् — {rgan pa'i mthar sam prapa ta zhes ma brjod par dang por blang bar mi bya'o//} न चानुद्घोषिते सम्प्राप्तमिति वृद्धान्त आदौ गृह्णीत वि.सू.७४क/९१.
sa'i dkyil 'khor
पृथिवीमण्डलम् — ग्. {yon par sa'i dkyil 'khor la mjug rings so//} वामे पृथिवीमण्डले केतुः वि.प्र.२३७ख/२.४०; {lte bar sa'i dkyil 'khor la} नाभौ पृथिवीमण्डले वि.प्र.७७क/४.१५६; अवनिमण्डलम् — {rlung me chu dang sa yi dkyil 'khor} वाय्वग्निवार्यवनिमण्डल(–) वि.प्र.१०८ख/१, पृ.३; भूमिमण्डलम् — {de'i steng du la yig sa'i dkyil 'khor ro//} तदुपरि लकारो भूमिमण्डलम् वि.प्र.१५७क/१.५; भुवनमण्डलम् — {ji srid sa yi dkyil 'khor dag/} /{tsha zer gyis gdungs de srid bar/} /{'di na bu khyod mtshungs pa yi/} /{mkhas pa smra ba po yod min//} यावत्तपति तीक्ष्णांशुरस्मिन् भुवनमण्डले । तावत् त्वत्सदृशः पुत्र विद्वान् वादी न विद्यते ।। अ.क.३०२क/३९.५५; पृथ्वीवलयम् — {sa'i dkyil 'khor la gseg ma chu'i dmyal ba dpag tshad stong phrag nyi shu rtsa lnga'o//} पृथ्वीवलये शर्कराभ्भो नरकः पञ्चविंशत्सहस्रयोजनम् वि.प्र.१६६क/१.१०; महिवलयम् — {'bar ba de rnams kyis sa yi dkyil 'khor gser zhu ba bzhin du zhu bar byed do//} ताभिर्ज्वालाभिर्महिवलयं द्रवति द्रुतकनकवत् वि.प्र.७७ख/४.१५७.
sa'i skye mched
भूम्यायतनम् — {sa'i skye mched dang phrad pa dang mi phrad pa} भूम्यायतनसमवधानासमवधानता द.भू.२५३क/५०.
sa'i skye mched dang phrad pa dang mi phrad pa
भूम्यायतनसमवधानासमवधानता — {sa'i skye mched dang phrad pa dang mi phrad pa dang}…{yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} भूम्यायतनसमवधानासमवधानतां च…(यथाभूतं) प्रजानाति द.भू.२५३क/५०.
sa'i skye gnas
पा. भूमियोनिः, वृक्षादयः — {rdzus te skyes pa ni ljon pa la sogs pa ste sa'i skye gnas so//} उपपादुका वृक्षादयो भूमियोनिरिति वि.प्र.१५६क/१.४; पृथिवीयोनिः — {'dir phyi rol du sa'i skye gnas brtan pa ni nang du spu rnams so//} इह पृथिवीयोनिः स्थावरा बाह्ये, अध्यात्मनि लोमानि वि.प्र.२३४ख/२.३४.
sa'i skye ba
= {shing la sogs pa} पृथिवीजातिः, तर्वादयः — {sa'i skye ba ni ljon shing la sogs pa brtan pa rnams} पृथिवीजातिस्तर्वादयः स्थावराः वि.प्र.४५ख/४.४७.
sa'i khang pa
भूमिगृहम् — {sbas pa'i sa zhes pa phug gi gnas sam sa'i khang par 'jig rten gsum gyi rgyal srid bsgrub pa'i don du'o//} गुप्तभूम्यामिति गुहावासे भूमिगृहे वा त्रैलोक्यराज्यसाधनार्थम् वि.प्र.३०ख/४.३.
sa'i khams
पा. पृथिवीधातुः १. धातुभेदः — {khams drug} …{sa'i khams dang chu'i khams dang me'i khams dang rlung gi khams dang nam mkha'i khams dang rnam par shes pa'i khams so//} षड् धातवः—पृथिवीधातुरब्धातुस्तेजोधातुर्वायुधातुराकाशधातुर्विज्ञानधातुश्च श्रा.भू.८२क/२११ २. भूत/महाभूतविशेषः — {'byung ba dag ni sa khams dang /} /{chu dang me dang rlung khams rnams//} भूतानि पृथिवीधातुरप्तेजोवायुधातवः । अभि.को.२क/१.१२; {de ni 'byung ba chen po bzhi dang ba ste/} {'di ltar/} {sa'i khams dang chu'i khams dang me'i khams dang rlung gi khams so//} यच्चतुर्णां महाभूतानां प्रसादः; तद्यथा — पृथिवीधातोरब्धातोस्तेजोधातोर्वायुधातोः शि.स.१३९क/१३४; पृथ्वीधातुः — {rlung gi khams las rus sbal du 'gyur ro//}…{sa'i khams las nor las rgyal ba'o//} वायुधातोः कूर्मो भवति… पृथ्वीधातोर्धनञ्जयः वि.प्र.२३०क/२.२४.
sa'i 'khor lo
पा. पृथिवीचक्रम्, शरीरे चक्रविशेषः — {lte bar sa'i 'khor lo la 'khor lo'i rigs su 'gyur ro//} नाभौ पृथिवीचक्रे चक्रकुलं भवति वि.प्र.२३१क/२.२८.
भूमिक्रमः — {sa'i go rims dang mtshams sbyar ba khams gsum pa sna tshogs su btags pa 'di ni rang gi sems snang ba tsam ste} स्वचित्तदृश्यमात्रमिदं यदुत भूमिक्रमानुसन्धिस्त्रैधातुकविचित्रोपचारश्च ल.अ.१४०क/८६.
sa'i go rim gyi mtshams sbyar ba bstan pa
भूमिक्रमानुसन्धिव्यपदेशः — {byis pa rnams kyis khong du ma chud pas khams gsum pa sna tshogs su btags pa 'di ni sa'i go rims kyi mtshams sbyar ba bstan pa dang}…{rnam par bzhag go//} अनवबोधाद्बालानां भूमिक्रमानुसन्धिव्यपदेशं त्रैधातुकविचित्रोपचारश्च व्यवस्थाप्यते ल.अ.१४०क/८६,
sa'i go rim rnam par gzhag pa
भूमिक्रमव्यवस्था— {de'i phyir sa'i go rims rnam par gzhag pa byas te} इत्यतो भूमिक्रमव्यवस्था क्रियते ल.अ.१४०क/८६.
sa'i go rim la rjes su 'jug pa
भूमिक्रमानुप्रवेशः — {blo gros chen po sa bdun la}… {sa'i go rims la rjes su 'jug pa dang byang chub kyi phyogs kyi chos rnam par dbye ba ngas byas so//} सप्तसु महामते भूमिषु… भूमिक्रमानुप्रवेशबोधिपाक्षिकधर्मविभागः क्रियते मया ल.अ.१४०क/८६.
sa'i go rims
= {sa'i go rim/}
sa'i gla sgang
= {gla sgang} कैवर्तीमुस्तकम् मि.को.५८ख ।
sa'i mgon
= {sa'i mgon po/}
sa'i mgon po
= {rgyal po} क्षितिनाथः, नृपः — {sa yi mgon pos 'di brjod tshe//} इत्युक्ते क्षितिनाथेन अ.क.२३८क/२७.३६; पृथिव्याः नाथः — {dbang po'i dgra thul de ni sa yi mgon/} /{'bras bu smad pa spyad la ma chags shing //} नाथः पृथिव्याः स जितेन्द्रियारिर्भुक्तावगीतेषु फलेष्वसक्तः । जा.मा.६०ख/७०.
sa'i sgra'i nga ro'i sgra lta bu
वि. धरणीतलनिर्नादनिर्घोषस्वरः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} …{sa'i sgra'i nga ro'i sgra lta bu zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…धरणीतलनिर्नादनिर्घोषस्वर इत्युच्यते ल.वि.२१२क/३१३.
sa'i brgya byin
= {rgyal po} पृथ्वीपुरुहूतः, नृपः — {sa yi brgya byin mya ngan rnam par thong //} विमुञ्च पृथ्वीपुरुहूत शोकम् अ.क.६६ख/५९.१५१; भूमिशतक्रतुः— {nam zhig sa yi brgya byin de/}…/{phyi rol khyams gnas sa gzhi bsten//} स कदाचित्… भेजे बाह्याङ्गणा(न लि.पा.)स्थानभुवं भूमिशतक्रतुः ।। अ.क.३७ख/५५.७; भूतलाखण्डलः — {grong khyer ka m+pi la dag tu/} /{sa yi brgya byin dpal dang ldan/}…/{rgyal po tshangs byin sngon byung gyur//} काम्पिल्ये नगरे राजा ब्रह्मदत्तः पुराऽभवत् । भूतलाखण्डलः श्रीमान् अ.क.१४१ख/६८.९.
sa'i ngos
भूतलम् — {'dir lha min gyi gdan ni sa'i ngos la pus mo g}.{yon gyi steng du} ( आसनं) अत्र दैत्यानां भूतले…वामजानूर्ध्वम् वि.प्र.२७४क/२.९९.
• सं. भूमिगर्भः — {'dir sa'i snying por zug rngu la sogs pa nges par zhugs gyur na/} {dge ba'i las bgegs byed par 'gyur te} इह भूमिगर्भे शल्यादिकं निविष्टं शुभकर्मणि विघ्नकरं भवति वि.प्र.१०७क/३.२८; {de'i tshe sa'i snying por rin po che lnga gzhug par bya'o//} तदा पञ्चरत्नानि भूमिगर्भे निधापयेत् वि.प्र.९५ख/३.८ • ना. १. क्षितिगर्भः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rdo rje'i snying po dang}…{byang chub sems dpa' sems dpa' chen po sa'i snying po dang} वज्रगर्भेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…क्षितिगर्भेण च द.भू.१६७क/१; {rnam par sel ba dang sa'i snying po dang 'jig rten dbang phyug dang nam mkha'i snying po ste 'di rnams ni byang chub sems dpa'i rigs so//} विष्कम्भिक्षितिगर्भलोकेश्वरखगर्भ एतानि बोधिसत्त्वकुलानि वि.प्र.७४क/४.१३९ २. धरणीगर्भः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{sa'i snying po dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…धा(ध भो.पा.)रणीगर्भेण च ग.व्यू.२७६क/३ ३. = {rdo rje gdan} धरणिमण्डः, ओ डम् (?), वज्रासनम् — {sa yi snying por zhag bdun du/} /{rgyal ba skyil mo krung mi 'jig//} सप्ताहु धरणिमण्डे जिना न भिन्दन्ति पर्यङ्कम् ।। ल.वि.१७७ख/२७०.
sa'i snying po so so yang dag par rig pa thogs pa med par snang bas 'khor lo rgyas par 'gengs pa
पा. भूमिगर्भासङ्गप्रतिसंवित्प्रभाचक्रस्फरणम्, प्रज्ञापारमितामुखविशेषः — {ska zhes bya ba brjod pa dang /} {shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i sgo sa'i snying po so so yang dag par rig pa thogs pa med par snang bas 'khor lo rgyas par 'gengs pa zhes bya ba khong du chud do//} स्ककारं परिकीर्तयतो भूमिगर्भासङ्गप्रतिसंवित्प्रभाचक्रस्फरणं नाम प्रज्ञापारमितामुखमवक्रान्तम् ग.व्यू.२७५क/३५४.
भुवः तिलकम् — {ba gam 'od tshogs ga bur gyis/} /{yongs su dkar po'i grong khyer ni/} /{shA ke ta zhes bya ba ste/} /{skal bzang sa yi thig le yod//} अस्ति सौभि(सौध भो.पा.)प्रभापूरकर्पूरपरिपाण्डुरम् । साकेतं नाम नगरं सौभाग्यतिलकं भुवः ।। अ.क.१९ख/३.२.
sa'i mthil
महीतलम् — {sa yi mthil 'di thams cad ni/} /{rig pa 'dzin pa'i grong khyer gyur//} विद्याधरपुरं सर्वं जातमेतन्महीतलम् ।। अ.क.२९क/५३.१९; क्षितितलम् — {sa yi mthil gyi gnas dag tu} क्षितितलनिलये वि.प्र.१५६ख/३.११७; द्र. {sa steng /}
sa'i mthil gyi gnas
क्षितितलनिलयः — {steng du bla re bkod cing sa yi mthil gyi gnas dag tu yang ri mo gsum ni kun nas so//} ऊर्ध्वे दत्त्वा वितानं क्षितितलनिलये च त्रिरेखं समन्तात् वि.प्र.१५६ख/३.११७.
sa'i dum bu
= {sa dum bu/} {sa'i dri} भूगन्धः — {'dir sa'i dri'i don du sa dkar po ni tsan+dan gyi chus bran par bya'o//} अत्र भूगन्धार्थं श्वेतमृत्तिकां चन्दनोदकेन भावयेत् वि.प्र.९५क/३.८.
sa'i bdag
= {sa bdag/}
sa'i bdag nyid
वि. मृण्मयः — {zhi ba la shel gyi bum pa'o//} …{rengs pa la sa'i bdag nyid do//} शान्तिके स्फाटिककलशाः…स्तम्भने मृण्मयाः वि.प्र.९६क/३.१२.
sa'i bdag po
= {sa bdag/}
sa'i rdul phra rab
पृथिवीपरमाणुः — {de bzhin du sa'i rdul phra rab kun du 'byar ba nam mkha' la dbang po'i gzhur snang ba ni} एवं पृथिवीपरमाणव आश्लिष्टा इन्द्रचापं गगने दर्शयन्ति वि.प्र.१५६क/१.४; पार्थिवपरमाणुः म.व्यु.४६२६.
sa'i nang
भूमिगर्भः— {de bzhin du sa'i nang du gter gzhug par bya} तथा भूमिगर्भे निधापनीयम् वि.प्र.९५ख/३.८.
sa'i rnam pa
भूमिप्रकारः — {spong ba shin tu rgya che rnam pa kun gyis zhes bya ba ni sa'i rnam pa dag gis so//} सुविपुलैः सर्वहानिप्रकारैरिति भूमिप्रकारैः सू.व्या.१५४क/३९; भूम्याकारः— {sa'i rnam pa dang rgyu mthun pa'i 'bras bu la mkhas pa dang} भूम्याकारनिष्यन्द(फल भो.पा.)कुशलेन च द.भू.१८४क/१३.
sa'i rnam pa dang rgyu mthun pa'i 'bras bu la mkhas pa
वि. भूम्याकारनिष्यन्दफलकुशलः — {sa'i phyogs dang mi mthun pa'i phyogs la mkhas pa dang}…{sa'i rnam pa dang rgyu mthun pa'i 'bras bu la mkhas pa dang}…{gyur pa} भूमिपक्षप्रतिपक्षकुशलेन च भवितव्यं…भूम्याकारनिष्यन्द(फल भो.पा.)कुशलेन च द.भू.१८४क/१३.
sa'i snod spyad
मृद्भाण्डम्— {sa'i snod spyad dag las ni lhung bzed dang lhung bzed chung ngu dang sla nga dang bum pa dang bya ma bum dang gzhong pa dang ril pa spyi blugs dang chu snod dag go//} मृद्भाण्डेभ्यः पात्रविपात्रकपचनिकाघटिकाकरककुण्डककुण्डिकापानीयस्थालकानाम् वि.सू.७२ख/८९.
sa'i dpal ri bo'i gzi brjid
ना. धरणीश्रीपर्वततेजः, तथागतः — {rab mtshe ma'i lha'i rgyal por gyur te de bzhin gshegs pa sa'i dpal ri bo'i gzi brjid ces bya ba bsnyen bkur to//} सुयामदेवराजभूतेन धरणीश्रीपर्वततेजो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१९७ख/२७८.
sa'i spu
= {dur ba dkar po} गोलोमी, श्वेतदूर्वा मि.को.५९क ।
वि. पृथिवीवरलोचनकरः, अवलोकितेश्वरस्य — {spyan ras gzigs kyi dbang phyug chen po}… {sa'i spyan mchog mdzad pa/} {sim par mdzad pa la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय महेश्वराय …पृथिवीवरलोचनकराय प्रह्लादनकराय का.व्यू.२४२क/३०४; द्र. {sa'i spyan dam pa mdzad pa/}
sa'i spyan dam pa mdzad pa
वि. पृथिवीवरलोचनकरः, अवलोकितेश्वरस्य — {spyan ras gzigs kyi dbang po} …{sa'i spyan dam pa mdzad pa}…{la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय…पृथिवीवरलोचनकराय का.व्यू.२०५क/२६२; द्र. {sa'i spyan mchog mdzad pa/}
sa'i spyod pa
= {sa spyod/}
sa'i phung po
पृथिवीस्कन्धः लो.को.२४१५.
sa'i phor ba
सरावः — {lha min rnams kyi mtshan ma ni/} {khyi gdong ma'i ba lang gi rwa dang phag gdong ma'i kham por zhes pa sa'i phor ba dang} आसुरीणां चिह्नम्—गोशृङ्गं श्वानास्यायाः । मल्लमिति सरावं शूकरास्यायाः वि.प्र.१६९क/३.१५८.
sa'i phyag
ना. क्षितिपाणिः, बोधिसत्त्वः — {'di lta ste/} {phyag na rin chen dang}… {sa'i phyag dang}… {de dag dang gzhan yang byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams dang lhan cig} तद्यथा — रत्नपाणिः… क्षितिपाणिः…एतैश्चान्यैश्च बोधिसत्त्वैर्महासत्त्वैः सार्धम् म.मू.९४क/६.
sa'i phyogs
= {sa phyogs/}
sa'i phyogs dang mi mthun pa'i phyogs la mkhas pa
वि. भूमिपक्षप्रतिपक्षकुशलः — {sa'i phyogs dang mi mthun pa'i phyogs la mkhas pa dang}…{de bzhin gshegs pa'i} ({ye shes kyi} ){sa gnon pa la mkhas par gyur pa} भूमिपक्षप्रतिपक्षकुशलेन च भवितव्यं… तथागतज्ञानभूम्याक्रमणकुशलेन च भवितव्यम् द.भू.१८४क/१३.
sa'i bu
ना. = {gza' mig dmar} अवनिसुतः, मङ्गलग्रहः — {de nyid bco brgyad ri dag brtan pa sa yi bu yi phyi ma phyed dang snga ma'i cha la ste} तत्त्वान्यष्टादशाद्रिः स्थितिरवनिसुतस्यापरार्धे पूर्वभागे इति वि.प्र.१९९ख/१.७३.
sa'i dbang
= {sa dbang /}
sa'i dbang po
= {sa dbang /}
sa'i dbang phyug
पृथिवीश्वरः — {sa yi dbang phyug rnams kyi bsod nams mthus/} /{rgyal po rnams dang blon po dregs pa rnams/} /{dregs pa kun spangs} दृप्तस्वभावाः सचिवा नृपाश्च पुण्यप्रभावात्पृथिवीश्वराणाम् ।…हतसर्वगर्वाः जा.मा.२६ख/३१; धरणीश्वरः लो.को.२३९८.
sa'i dbyangs kyi sgra
ना. धरणीनिर्घोषस्वरः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{sa'i dbyangs kyi sgra dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…धरणीनिर्घोषस्वरेण च ग.व्यू.२७६ख/३.
sa'i 'byer 'jig
= {rgyal po} भूमिपुरन्दरः, नृपः — {zhes brjed do shal 'od kyis phyogs khengs pa/} /{sa yi 'byer 'jig dag gis de la bstan//} उक्त्वेति हारं करपूरिताशमदर्शयद्भूमिपुरन्दरोऽस्मै । अ.क.३१क/५३.३८.
sa'i tshig
भूमिपदम् — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa}…{sa'i tshig dang sa med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह…भूमिपदमभूमिपदम् ल.अ.६८क/१७.
sa'i dzam bu
= {skyur rtsi} भूमिजम्बुका, नादेयी — {skyur rtsi sa yi dzam bu 'o//} नादेयी भूमिजम्बुका अ.को.१५६ख/२.४.३८; भूमौ जम्यत इति भूमिजम्बुका । जम अदने । भूमौ जन्यत इति वा । जनी प्रादुर्भावे अ.वि.२.४.३८.
sa'i gzhi
= {sa gzhi/}
sa'i zad par
पा. पृथ्वीकृत्स्नम् — {de'i tshe lte ba'i sa'i dkyil 'khor las sa yi zad par rgya mtsho'i steng du zam stegs brtsigs pa bzhin du spros nas bsgom par bya ste} तदा नाभौ पृथिवीमण्डलात् पृथ्वीकृत्स्नं समुद्रोपरि सेतुबन्धवन्निश्चार्य भावयेत् वि.प्र.७७क/४.१५७.
sa'i 'og
१. पातालम्, अधोभुवनम् — {de khrid nas}…{'khor dang bcas te sa'i 'og tu bzhag go//} स नीत्वा पातालमुपस्थापितः सान्तःपुरपरिवारः का.व्यू.२१५ख/२७५; रसातलम् — {gang gi ngur smrig mthong ba yis/} /{lha min sa yi 'og tu 'gro//} काषायदर्शनाद्यस्य दैत्या यान्ति रसातलम् ।। वि.प्र.१५५क/३.१०४ २. धरणीतलम् — {sa'i 'og nas 'thon to//} धरणीतलादभ्युद्गतानि ग.व्यू.७८क/१६९; द्र. {sa 'og/}
sa'i 'og gi bdag
= {sa'i 'og gi bdag po/}
sa'i 'og gi bdag po
पातालाधिपतिः — {de nas sa'i 'og gi bdag po phag chen pos kyang bcom ldan 'das la 'di skad ces gsol to//} अथ पातालाधिपतिर्महावराहो भगवन्तं नमस्यैवमाह स.दु.११८ख/२०२.
sa'i 'og lta bu
वि. पातालभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{mi dge ba'i chos thams cad zad par byed pas sa'i 'og lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…पातालभूतं सर्वाकुशलधर्मपर्यवदानकरणतया ग.व्यू.३१०क/३९७.
sa'i yan lag yongs su sbyang ba la mkhas pa
वि. भूम्यङ्गपरिशोधनकुशलः — {sa'i phyogs dang mi mthun pa'i phyogs la mkhas pa dang}…{sa'i yan lag yongs su sbyang ba la mkhas pa dang}…{gyur pa} भूमिपक्षप्रतिपक्षकुशलेन च भवितव्यं…भूम्यङ्गपरिशोधनकुशलेन च द.भू.१८४क/१३.
sa'i yi ge
भूम्यक्षरम् — {gzhan pa rlung gi yi ge thams cad chu'i yi ge rnams kyi dgra ste}…{me'i yi ge rnams sa'i yi ge rnams kyi'o//} अपरे शत्रवः सर्वे वाय्वक्षराणि तोयाक्षराणाम्…अग्न्यक्षराणि भूम्यक्षराणाम् वि.प्र.८०ख/४.१६८.
sa'i ye shes
भूमिज्ञानम् लो.को.२४१६.
sa'i rang gi mtshan nyid la mkhas pa
वि. भूमिस्वलक्षणकुशलः — {de ste chos thams cad dang sa'i rang gi mtshan nyid la mkhas shing}… {dngos po'i don dang rigs pa la mkhas par gyur na} अथ सर्वधर्मभूमिस्वलक्षणकुशला भवन्ति…भावार्थयुक्तिकुशलाः ल.अ.१३३क/७९.
sa'i rang gi mtshan nyid la mi mkhas pa
वि. भूमिस्वलक्षणाकुशलः — {chos thams cad dang sa'i rang gi mtshan nyid la mi mkhas pa}… {ngan par rtog ge pa rnams lta ba ngan par lhung ba'i rgyud kyis rang gi phyogs sgrogs par byed do//} कुदृष्टिपतितया सन्तत्या स्वपक्षं विभ्राम्यते कुतीर्थकैः सर्वधर्मभूमिस्वलक्षणाकुशलैः ल.अ.१३३क/७९.
sa'i rang bzhin
• वि. मृण्मयः — {shel dang dngul gyi bum pa rnams med na sa'i rang bzhin gyi bum pa nag po dang rtsa ba med pa rnams} स्फाटिकरौप्यकलशानामभावे मृण्मया अकालमूलकलशाः वि.प्र.९६ख/३.१३ • सं. १. पृथिवीस्वभावः — {bskal pa 'tshig pa na ni bsregs kyang sa'i rang bzhin mi 'dor ro//} कल्पोद्दाहे दह्यमानाऽपि न पृथिवीस्वभावं विजहाति ल.अ.१४७ख/९४; पृथ्वीस्वभावः — {gnas ni phyogs bzhir rlung dang me dang chu dang sa'i rang bzhin gyis gnas pa} पीठं चतुर्दिक्षु वाय्वग्न्युदकपृथ्वीस्वभावेनावस्थितम् वि.प्र.१७०ख/१.२० २. पार्थिवत्वम् — {sprin ni mes bsreg par bya ba yin te/} {sa'i rang bzhin yin pa'i phyir rtswa la sogs pa bzhin no//} अभ्रपटलमग्निना दह्यते; पार्थिवत्वात्, तृणादिवत् त.प.३६ख/५२२.
sa'i rim pa
भूमिक्रमः — {sems can gyi sems kyi rjes su 'jug pa'i sprul pa'i gzugs dang sems tsam du 'jug pas sa'i rim pa'i mtshams sbyor ba 'brel bar rab tu 'jog par 'gyur ro//} सत्त्वचित्तानुप्रवेशकैर्निर्माणविग्रहैश्चित्तमात्रावधा(ता भो.पा.)रणतया भूमिक्रमानुसन्धौ प्रतिष्ठापयति ल.अ.७२क/२०; {gang gis sa yi rim pa gyur/} /{snang med rgyu ba gang zhig lags//} भूमिक्रमो भवेत्केन निराभासगतिश्च का । ल.अ.६५क/१२.
sa'i rim pa'i mtshams sbyor ba
भूमिक्रमानुसन्धिः — {sa yi rim pa'i mtshams sbyor ba/}…{bdag la gsungs//} भूमिक्रमानुसन्धिश्च ब्रूहि मे ल.अ.१८४ख/१५३.
sa'i lam
भूमिमार्गः — {thog ma nas sa'i lam dang sa'i lam gyi yon tan dang}…{yongs su tshol} आदावेव (भूमिमार्गांश्च) भूमिमार्गगुणांश्च…परिमार्गते द.भू.१८४क/१४.
sa'i lam gol ba'i nyes pa
भूमिमार्गविवर्तदोषः — {thog ma nas sa'i lam dang sa'i lam gyi yon tan dang sa'i lam gol ba'i nyes pa dang}…{yongs su tshol} आदावेव (भूमिमार्गांश्च) भूमिमार्गगुणांश्च भूमिमार्गविवर्तदोषांश्च …परिमार्गते द.भू.१८४क/१४.
sa'i lam gyi bar mal 'khrul na nyes par 'gyur ba
भूमिमार्गस्थानान्तरविवर्तदोषः — {thog ma nas sa'i lam dang sa'i lam gyi yon tan dang}…{sa'i lam gyi bar mal 'khrul na nyes par 'gyur ba dang}…{yongs su tshol} आदावेव (भूमिमार्गांश्च) भूमिमार्गगुणांश्च…भूमिमार्गस्थानान्तरविवर्तदोषांश्च… परिमार्गते द.भू.१८४क/१४.
sa'i lam gyi bar mal gyi khyad par
भूमिमार्गस्थानान्तरविशेषः — {thog ma nas sa'i lam dang sa'i lam gyi yon tan dang}… {sa'i lam gyi bar mal gyi khyad par dang}…{yongs su tshol} आदावेव (भूमिमार्गांश्च) भूमिमार्गगुणांश्च…भूमिमार्गस्थानान्तरविशेषांश्च…परिमार्गते द.भू.१८४क/१४.
sa'i lam gyi yon tan
भूमिमार्गगुणः — {thog ma nas sa'i lam dang sa'i lam gyi yon tan dang}… {yongs su tshol} आदावेव (भूमिमार्गांश्च) भूमिमार्गगुणांश्च…परिमार्गते द.भू.१८४क/१४.
sa'i lha
१. पृथिवीदेवता — {sa'i lha phyag na 'khor lo'o//} पृथिवीदेवता चक्रहस्ता वि.प्र.७५ख/४.१४३ २. = {bram ze} महीसुरः, ब्राह्मणः — {rgyal po mdun sar sa yi lha rnams dag gi zhal/} /{chang gis ma bcom nor gyis mdzes pas rab bstod pa'i//} सभासु राजन्नसुराहतैर्मुखैर्महीसुराणां वसुराजितैः स्तुताः । का.आ.३३५ख/३.४०; भूदेवः — {gnyis skyes sngon skyes sa yi lha/} /{tshangs pa'i bu dang bram ze tshangs//} द्विजात्यग्रजन्मभूदेवबाडवाः । विप्रश्च ब्राह्मणः अ.को.१८०ख/२.७.४; भुवि दीव्यते ब्रह्मवर्चसा भूदेवः । दिवु क्रीडादौ अ.वि.२.७.४.
sa'i lha mo
पृथिवीदेवता — {'byung po'i ma mo 'phrog ma dang /} /{sa yi lha mo brtan ma dang //} हारीती भूतमाता च दृढा पृथिवीदेवता ।। सु.प्र.२ख/२; पृथ्वीदेवता — {yul ma ga d+ha'i snying po byang chub na sa'i lha mo brtan ma zhes bya ba} मगधविषये बोधिमण्डे स्थावरा पृथ्वीदेवता ग.व्यू.७७क/१६८; पृथिवी — {da ni 'chad par 'gyur ba'i ting nge 'dzin gyis sa sbyang ba'i don du sa'i lha mo spyan drang ba gsungs te} इदानीं पृथिव्यावाहनं वक्ष्यमाणसमाधिना भूमिशुद्धिनिमित्तमुच्यते वि.प्र.१०६ख/३.२४; भूमिः — {'dir sa'i ting nge 'dzin gyis sa'i lha mo spyan drangs nas} इह पृथ्वीसमाधिना भूमिं चावाहयित्वा वि.प्र.१०६ख/३.२४.
sar
१. = {sar pa/} 2. = {sa ru} भूम्याम्— {de nas slob dpon lho'i sar gnas pa dang slob ma byang gi sar gnas pas} तत आचार्यो दक्षिणभूम्यां स्थितः शिष्य उत्तरभूम्यां स्थितः वि.प्र.११८क/३.३५.
१. = {rtswa ku sha} कुशः — {rtswa ku sha'i ming /} कुशः {sar nyal} मि.को.५९क २. = {ma he} महिषः — महिषः {sar nyal te ma he'i ming ngo //} मि.को.८५ख ।
sar gnas
= {sa la gnas pa/}
sar pa
= {gsar pa/}
sar pa sar pa
अभिनवता — {de bzhin du gos kyi dngos po rnam pa sna tshogs dag kyang lan 'ga' ni sar pa sar par snang la/} {lan 'ga' ni rnyings pa dang dengs par snang ba dang} तथा वस्त्राणामेकदा अभिनवतां पश्यत्येकदा पुराणताम्, प्रक्षीणतामेकदा श्रा.भू.१८४क/४८४.
sar ma chud pa
वि. अभूमिप्रविष्टः — {ci sar ma chud pa la yang byang chub sems dpa'i sdom pa'i dbang du bya ba yod dam med} किमभूमिप्रविष्टस्यापि बोधिसत्त्वसंवराधिकारोऽस्ति न वा शि.स.८ख/९.
sarga
= {le'u} सर्गः — {sarga shin tu rgya che min/} /{mnyan 'os br}-{it+ta legs mtshams sbyar//} सर्गैरनतिविस्तीर्णैः श्रव्यवृत्तैः सुसन्धिभिः ।। का.आ.३१९क/१.१८.
सर्जः, वृक्षविशेषः — {dgon pa'i nags tshal chen po} …{shing ka dam pa dang sardza dang ardzu na dang d+ha ba dang seng ldeng dang ku Ta dza stug po yod pa} कदम्बसर्जार्जुनधवखदिरकुटजनिचिते… महत्यरण्यवनप्रदेशे जा.मा.१४९ख/१७४; जा.मा.११८ख/१३७.
sal sal
केलुः, संख्याविशेषः — {zal zul zal zul na sal sal lo//} {sal sal sal sal na g}.{yo ldeg go//} भेलुः भेलूनां केलुः, केलुः केलूनां सेलुः ग.व्यू.३ख/१०३.
sal sul
दरिः, ओ री — {ri'i sal sul gyi 'khor dang nags tshal chen po'i 'khor dag tu}…{yongs su tshol ba} मार्गयमाणः… गिरिदरिव्यवचारेषु महावनषण्डव्यवचारेषु ग.व्यू.३९२ख/९९.
sas
= {sa yis/}
sas skyed
वि. उद्भिज्जः — {shing dang sngo sogs sa gzhi skyes/} /{sas bskrun sas skyed sa las 'khrungs//} उद्भिदस्तरुगुल्माद्या उद्भिदुद्भिज्जमुद्भिदम् ।। अ.को.२०९ख/३.१.५१; उद्भिद्य उद्भिदो जायन्त इति उद्भिज्जाः अ.वि.३.१.५१.
sas bskrun
वि. उद्भित् — {shing dang sngo sogs sa gzhi skyes/} /{sas bskrun sas skyed sa las 'khrungs//} उद्भिदस्तरुगुल्माद्या उद्भिदुद्भिज्जमुद्भिदम् ।। अ.को.२०९ख/३.१.५१; भुवमुद्भिनत्तीति उद्भित्, उद्भिदं च । भिदिर् विदारणे अ.वि.३.१.५१.
sas khyab pa
पा. पृथिवीकृत्स्नम्, समाधिविशेषः — {'di lta ste dper na/} {dge slong la la zhig skye bo mang po'i tshogs kyi dbus su sas khyab pa'i ting nge 'dzin la snyoms par zhugs pa'am chus khyab pa'am} तद्यथापि नाम भिक्षुर्महतो जनकायस्य मध्ये पृथिवीकृत्स्नं समाधिं समापद्येत्, अप्कृत्स्नं वा ग.व्यू.२९५क/१६.
sA bi trI
ना. सावित्री, पत्रदेवी — {tshangs ma'i mdun gyi 'dab ma la sogs pa la sa bI trI dang}…{dran ma rnams} ब्रह्माण्याः पूर्वपत्रादौ सावित्री…स्मृतिः वि.प्र.४१ख/४.३२; {rlung du tshangs ma'i mdun du sA bid trI'i k+Sh+l}-{i'o//} पवने ब्रह्माण्या अग्रतः क्ष्Ḷ सावित्र्याः वि.प्र.१३२ख/३.६४.
sA bid trI
= {sA bi trI/}
sA ra Na
ना. सारणः, रावणस्य मन्त्री — {sA ra Na ni 'bod sgrogs kyi/} /{blon po} श्री.को.१८४ख ।
sA ra sa
सारसः, पक्षिविशेषः — {rdzing bu de dag thams cad ni ngang ngur dang khrung khrung dang kA ra N+Da dang sA ra sa sgra 'byid pa dag yod do//} सर्वाश्च ताः पुष्करिण्यो हंससारसकारण्डवक्रौञ्चचक्रवाकोपनिकूजिताः अ.सा.४२६ख/२४०.
sA la
= {shing sA la} सालः, वृक्षविशेषः — {gang la sA la dang sha ra la dang pa la sha dang shing sha pa la sogs pa'i shing tha dad pa nges par gzung ba med pa} यत्र सालसरलपलाशशिंशपादिपादपभेदावधारणं नास्ति वा.टी.९७ख/५८; शालः — {sangs rgyas bcom ldan 'das}…{grong khyer ku shi na gyad kyi nyen kor shing sA la zung gi tshal na bzhugs so//} बुद्धो भगवान्… कुशिनगर्यां विहरति स्म मल्लानामुपवर्तने यमकशालवने अ.श.१११क/१०१.
sA la chen po
१. महाशालः — {sA la chen po'i rigs 'khrungs pa}… {gnyis skyes} द्विजन्मा… महाशालकुलोद्भवः अ.क.८३क/६३.२; महासालः — {rgyal rigs shing sA la chen po lta bu rnams}… {khyim bdag gi rigs shing sA la chen po lta bu rnams sam} क्षत्रियमहासालकुलानां …गृहपतिमहासालकुलानां वा श्रा.भू.२५क/६२ २. महाशालकुलम् — {de ni bram ze dag/} /{sA la chen po'i bur skyes te//} महाशालकुलस्याथ ब्राह्मणस्य स पुत्रताम् । यातः अ.क.१६ख/५१.२८; द्र. {sA la chen po'i rigs/}
sA la chen po'i rigs
महाशालकुलम् — {sA la chen po'i rigs 'khrungs pa/} /{n+ya gro d+ha yi tog ces pa/}…{byung //} न्यग्रोधकल्पनामाऽभून्महाशालकुलोद्भवः ।। अ.क.८३क/६३.२.
sA la chen po'i rigs 'khrungs pa
वि. महाशालकुलोद्भवः — {ma ga d+ha grong thang chen du/} /{sA la chen po'i rigs 'khrungs pa/} /{n+ya gro d+ha yi tog ces pa/} /{gnyis skyes grags pa'i dpal ldan byung //} द्विजन्मा मागधग्रामे विश्रुतश्रीर्महास्थले । न्यग्रोधकल्पनामाऽभून्महाशालकुलोद्भवः ।। अ.क.८३क/६३.२.
sA la sna tshogs kyi rgyal mtshan gyi rgyan
ना. विचित्रसालध्वजव्यूहम्, महावनखण्डः— {phyin nas grong rdal chen po skyid pa'i 'byung gnas kyi shar phyogs logs na nags tshal chen po sA la sna tshogs kyi rgyal mtshan gyi rgyan ces bya ba} उपेत्य धन्याकरस्य महानगरस्य पूर्वेण विचित्रसार(साल भो.पा.)ध्वजव्यूहं नाम महावनषण्डम् ग.व्यू.३१८क/३९.
sA la dzA ta ka
शालिजातकः — {byi ba'i pags pa dang sA la dzA ta ka'i pags pa dang spre'u'i pags pa dang} मूषकचर्मशालिजात(क पा.भे.)चर्मकपिचर्म वि.प्र.१६२ख/३.१२६.
sA la zung gi nags
ना. यमकशालकवनम्, वनम् — {sA la zung gi nags nang du/} /{nga ni mya ngan 'da' bar 'gyur//} यमकशालकवने मध्ये निर्वाणं मे भविष्यति ।। म.मू.२९१क /४५२; द्र. {sA la zung gi tshal/}
sA la zung gi tshal
ना. यमकशालवनम्, वनम् — {sangs rgyas bcom ldan 'das}… {grong khyer ku shi na gyad kyi nyen kor shing sA la zung gi tshal na bzhugs so//} बुद्धो भगवान्… कुशिनगर्यां विहरति स्म मल्लानामुपवर्तने यमकशालवने अ.श.१११क/१०१; द्र.— {sA la zung gi nags/}
sA la'i nags
सालवनम् — {kha ba can gyi nang dag tu/} /{sA la'i nags na yang dag 'byung //} अभूत् सालवने मध्ये हिमवत्कुक्षिसम्भवे ।। म.मू.२९१क/४५२; सालाटविः, ओ वी — {nor chen don mthun rjes 'brang zhing /} /{nags kyi lam nas gshegs pa de/} /{chom rkun tshogs kyis mthong gyur nas/} /{sA la'i nags su rnam bsams pa//} महार्थसार्थानुगतं व्रजन्तं वनवर्त्मना । तं दृष्ट्वा तस्करगणः सालाटव्यामचिन्तयत् ।। अ.क.५४क/६.५; द्र. {sA la'i tshal/}
sA la'i pho nya mo
ना. शालदूती, विद्या — {de yi rig pa grub pa 'di/} /{sA la'i pho nya mo zhes rjod//} तस्य सिद्धा (विद्या त्वियं भो.पा.) शालदूतीति कथ्यते ।। म.मू.३०९क/४८२.
sA la'i dbang po mthon po'i rgyal mtshan dang ldan pa
ना. शालेन्द्रध्वजाग्रवती, लोकधातुः — {'jig rten gyi khams sA la'i dbang po mthon po'i rgyal mtshan dang ldan pa zhes bya ba de nyid du} तत्रेव शालेन्द्रध्वजाग्रवत्यां लोकधातौ सु.प्र.४६क/९१.
sA la'i dbang po'i rgyal po
ना. सालेन्द्रराजः, तथागतः — {de bzhin du steng gi phyogs na de bzhin gshegs pa tshangs pa'i dbyangs zhes bya ba dang}…{de bzhin gshegs pa sA la'i dbang po'i rgyal po zhes bya ba dang} एवमुपरिष्ठायां दिशि ब्रह्मघोषो नाम तथागतः…सालेन्द्रराजो नाम तथागतः सु.व्यू.१९९क/२५७; शालेन्द्रराजः — {de bzhin gshegs pa sA la'i dbang po'i rgyal po zhes bya ba} शालेन्द्रराजो नाम तथागतः म.मू.९२ख/५.
sA la'i dbang po'i lhun
ना. शालेन्द्रस्कन्धः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{sA la'i dbang po'i lhun dang} जननी… यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…शालेन्द्रस्कन्धस्य ग.व्यू.२६८ख/३४७.
शालिः, धान्यविशेषः — {ji ltar sA li'i sa bon las sA li 'grub pa de bzhin du dge ba'i las las dge ba'i las kyi 'bras bu 'grub bo//} यथा शालिबीजाच्छालिनिष्पत्तिस्तथा शुभकर्मणा शुभकर्मफलनिष्पत्तिः वि.प्र.२६९ख/२.८८; द्र. {sA lu/}
sA lu
शालिः, धान्यविशेषः — {nas kyi sa bon la sogs pa dag kyang sA lu'i myu gu bskyed pa la ltos pa dang bcas pa med pa ma yin nam} ननु च यवबीजादयोऽपि शाल्यङ्कुरे जन्ये न सापेक्षाः प्र.वृ.३१६ख/६५; {sA lu'i sa bon} शालिबीजम् त.स.२क/२४; अन्नम्— {de dag rnams kyi sa la ni/} /{rim gyis sA lu 'khrungs par gyur//} अन्नप्रसविनी तेषां क्रमेणाभूद्वसुन्धरा । अ.क.२३३क/२६.९.
si ka tA
सिकता — {si ka tA ni bye gyo dum//} सिकताः स्युर्वालुकाऽपि अ.को.२२३क/३.३.७३.
si ta
ना. सीता, नदी — {chu bo chen po}…{'di lta ste/} {si ta dang gang gA dang} महानद्यः…तद्यथा गङ्गा सीता का.व्यू.२३२क/२९४.
si ta'i klu'i rgyal po
ना. सीतानागराजः, नागराजः म.व्यु.३३०६ (५७क).
si ta'i bdag
ना. सीतापतिः, श्रीरामचन्द्रः श.को.१२६८.
si h+la
= {sih+la/}
sing ga la
ना. सिंहलः, द्वीपः — {sing ga la yi gling du}…{skyes} सिंहलद्वीपे… अजायत अ.क.७५क/७.४७; {dga' ba'i grong khyer sing ha lar/} /{sngags kyi lha ni 'grub par 'gyur//} सिंहलानां पुरी रम्या सिध्यन्ते मन्त्रदेवताः ।। म.मू.२३१क/२५१; द्र. {sing ga la'i gling /}
sing ga la'i gling
ना. सिंहलद्वीपः, द्वीपः — {de nas mtho ris phun tshogs nye/} /{sing ga la yi gling du der/} /{'o ma'i rgya mtshor zla ba yi/} /{ri mo bzhin du rab gsal skyes//} ततः सा सिंहलद्वीपे समीपे स्वर्गसम्पदाम् । चन्द्रलेखेव दुग्धाब्धौ दिव्यद्युतिरजायत ।। अ.क.७५क/७.४७; {bser ma ni sing g+ha la'i gling du langs kyis} सिंहलद्वीपेषु वायवो वान्ति का.व्यू.२२२ख/२८५.
sing g+ha la
= {sing ga la/}
sing ma sngon po
शाद्वलः, ओ लम्— {grib shing zlum po'am sing ma sngon po'ang rung /} /{glang po chen po bdag cag bstan du gsol//} छायाद्रुमः शाद्वलमण्डलं वा तन्नो द्विपानामधिप प्रचक्ष्व ।। जा.मा.१८२क/२११; द्र. {ne'u gsing /} {ne'u gsing sngon po/} {gsing ma/} {gsing ma can/}
sing ha la
= {sing ga la/}
siM hi
सिंही यो.श.६क/८४.
sin du
= {sin d+hu/}
sin du ka
= {sin+du ka/}
sin du ba ra
सिन्धुवारितः, ओ ता, गन्धजातिविशेषः — {spos kyi rgyal po sin+du ba ra la stsogs pa dang}… {spos sbyar ba thams cad kyang rab tu shes so//} सिन्धुवारितगन्धराजप्रमुखाः…सर्वगन्धयुक्तीः प्रजानामि ग.व्यू.२१क/११८; {rigs kyi bu dga' ldan gyi gnas na spos kyi rnam pa sin du ba ra zhes bya ba yod de} अस्ति कुलपुत्र तुषितभवने सिन्धुवारिता नाम गन्धजातिः ग.व्यू.४८क/१४१; द्र. {si n+du bA ra/}
sin d+hu
ना. सिन्धुः १. नदी — {chu bo chen po bzhi po 'di dag phyogs bzhir 'bab/} /{gang gA sin d+hu de bzhin pak+Shu dang /} {si ta} नद्यश्चतस्रः प्रसृताश्चतुर्दिशः । गङ्गा च सिन्धुश्च तथैव पक्षुः सीता च वि.व.२८१ख/१.९८ २. देशः — {kha che dang ni sin du'i yul/} /{kha ba can gyi mtshams kun dang /} /{byang phyogs su} कश्मीरे सिन्धुदेशे च हिमवत्पर्वतसन्धिषु । उत्तरां दिशि म.मू.२३१क/२५१ ३. उपपीठम् — {nye gnas mA la wa zhes brjod/} /{sin d+hu na ga ra nyid//} उपपीठं मालवं प्रोक्तं सिन्धुर्नगरमेव च । हे.त.८क/२२ ४. नागराजः — {sin d+hu'i klu'i rgyal po} सिन्धुर्नागराजः म.व्यु.३३०५ (५७क).
sin d+hu skyes
सिन्धुजम्, सैन्धवलवणम् — {mtsho skyes mo min dkar zhing zhi/} /{ma Ni ma n+tha sin d+hu skyes//} सैन्धवोऽस्त्री शीतशिवं मणिमन्थं च सिन्धुजे । अ.को.१९७क/२.९.४२.
सिन्दुकः, सिन्दुवारवृक्षः — {de nas ni/} /{sin+du bA re sin+du ka/} /{chang gi dbang po nir guN+DI/} /{dbang can yang} अथ सिन्दुकः । सिन्दुवारेन्द्रसुरसौ निर्गुण्डीन्द्राणिकेत्यपि ।। अ.को.१५९क/२.४.६८; स्यन्दते कटुरक्तरसमिति सिन्दुकः । स्यन्दू प्रस्रवणे अ.वि.२.४.६८.
sin+du ba ra
१. = {sin du ba ra/} 2. = {si n+du bA ra/}
sin+du bA ra
सिन्दुवारः, वृक्षविशेषः — {mdza' bo dag la dang bar byed mthong nas/} /{si n+du bA ra me tog gis dgod bzhin//} प्रसाद्यमानं दयितं विलोक्य जहास पुष्पैरिव सिन्दुवारः ।। अ.क.२९५क/१०८.३४; {de nas ni/} /{sin+du bA re sin+dU ka/} /{chang gi dbang po nir guN+DI/} /{dbang can yang} अथ सिन्दुकः । सिन्दुवारेन्द्रसुरसौ निर्गुण्डीन्द्राणिकेत्यपि ।। अ.को.१५९क/२.४.६८; सिन्दुं स्यन्दनं त्वगादिना वृणोतीति सिन्दुवारः । वृञ् वरणे अ.वि.२.४.६८; द्र {sin du ba ra/}
sim
= {sim pa/}
sim 'gyur
= {sim par 'gyur ba/}
sim pa
• सं. आह्लादः — {gal te bde ba dang sdug bsngal la sogs pas sim pa dang yongs su gdung ba la sogs pa'i ngo bo'i 'gyur ba ster bar mi byed pa} यदि हि सुखदुःखादिनाऽऽह्लादपरितापादिरूपां विकृतिं नोपनीयते त.प.२१४क/१४५; सातम् — {gzung bar bya ba'i rnam pa sngon po la sogs pa nyid sim pa la sogs pa'i rang bzhin du myong ba yin no zhes kyang brjod par mi nus te} न च गृह्यमाणाकारो नीलादिः सातादिरूपो वेद्यते इति शक्यं वक्तुम् । न्या.टी.४३ख/६५; {sim pa dang ldan pa} सातसहगतः सू.व्या.२०२क/१०४; प्रह्लादनम्— {de'i phyir sim par 'dod pas brgal ba la sogs pa la ni ltung ba med do//} तस्मात् प्रह्लादनच्छन्देनावतारणादावनापत्तिः वि.सू.४४ख/५६ • वि. सातः, ओ ता — {lus kyi tshor ba sim pa ni bde ba'i dbang po'o//} {sim pa zhes bya ba ni phan 'dogs pa ste bde ba zhes bya ba'i tha tshig go//} सुखेन्द्रियं कायिकी साता वेदना । सातेत्यनुग्राहिका, सुखेत्यर्थः अभि.भा.५५ख/१४६; तुष्टः — {de la smras pa gal te khyod/} /{sim na bu mo bdag la stsol//} तमूचे यदि तुष्टोऽसि सुता मह्यं प्रदीयताम् ।। अ.क.३६२ख/४८.५५.
sim pa nyid
सातता— {de'i bdag nyid de gsal ba'i bdag nyid du yongs su gcod pa zhes brjod de/} {dper na bde ba la sogs pa nyid kyis sim pa nyid ces bya ba bzhin no//} आत्मैव हि स तस्य प्रकाशात्मतया परिच्छेद इत्युच्यते, यथा सुखादेः साततेति त.प.११७ख/६८५.
sim pa dang ldan
= {sim pa dang ldan pa/}
sim pa dang ldan pa
वि. सातसहगतः — {yang dga' ba dang ldan pa dang sim pa dang ldan pa dang btang snyoms dang ldan pa ste} पुनः प्रीतिसहगतः, सातसहगतः, उपेक्षासहगतश्च सू.व्या.२०२क/१०४;
sim pa ma yin
= {sim pa ma yin pa/}
sim pa ma yin pa
वि. असातः, ओ ता — {sim pa ma yin pa zhes bya ba ni gnod par byed pa ste/} {sdug bsngal zhes bya ba'i tha tshig go//} असातेत्युपघातिका, दुःखेत्यर्थः अभि.भा.५५ख/१४५; त.प.१६१ख/४४.
sim par 'gyur ba
वि. प्रह्लादनीयः — {de'i tshe sgra dga' bar 'gyur ba}…{sim par 'gyur ba}…{dag kyang grag par gyur to//} तस्मिन् समये हर्षणीयाः…प्रह्लादनीयाः…शब्दाः श्रूयन्ते स्म ल.वि.३०क/३९.
sim par byed
= {sim par byed pa/}
sim par byed pa
• क्रि. प्रह्लादयति — {zla ba'i 'od ni sems can rnams kyi lus kyang sim par byed la} चन्द्रप्रभा सत्त्वाश्रयांश्च प्रह्लादयति बो.भू.१७९क/२३६ • वि. प्रह्लादनकरः — {khye'u gzugs bzang zhing}…{skye bo thams cad kyi} ({yid dang} ){mig sim par byed pa zhig btsas so//} दारको जातोऽभिरूपः…सर्वजनमनोनयनप्रह्लादनकरः अ.श.१४१ख/१३१; प्रह्लादनकरी — {lus sim par byed pa ni ting nge 'dzin bskyed pa'i phyir ro//} कायप्रह्लादनकरी समाध्यावाहकत्वात् सू.व्या.१८२ख/७८; आह्लादकः — {de yang yul sim par byed pa dang gdung bar byed pa dang de gnyi ga'i rnam pa las dben pa'i rang gi ngo bo mngon du byed pa'i bye brag gis rnam pa gsum du 'gyur te} सा पुनर्विषयस्याह्लादकपरितापकतदुभयाकारविविक्तस्वरूपसाक्षात्करणभेदात् त्रिधा भवति त्रि.भा.१५१क/४०; औद्बिल्यकरी म.व्यु.४६२ ( {sems tshim par byed pa} चित्तौद्बिल्यकरी म.व्यु.११क); प्रह्लादनः — {'od gzer gyi dra ba}…{lus kyi gdung ba sim par byed pa'i kha dog dang} रश्मिजालानि … कायपरिदाहप्रह्लादनवर्णानि ग.व्यू.२५८क/३४०; तर्पितः — {gang yang grags snyan ga pur rgyun gyis dri med thos pa sim byed rab tu 'phro ba dag//} यच्चोत्सर्पति तर्पितश्रुति यशः कर्पूरपूरोज्ज्वलम् अ.क.३७क/४.१ • सं. १. ह्लादः — {gang phyir sim byed de phyir 'jigs byed 'gal//} ह्लादो यतः प्रतिभयं च ततो विरुद्धम् ।। सू.अ.१८९क/८६; {byang chub sems dpa' rnams ni}…{sems can rnams la byams pa dang}…{dga' ba skyed pas sim par byed pa yin pa} बोधिसत्त्वानां सत्त्वेषु मैत्री भवति…ह्लादश्च प्रीत्युत्पादात् सू.व्या.१८९क/८७ २. चन्द्रः, पुष्पविशेषः — {me tog man dA ra dang kun nas 'du ba dang /} /{sim byed rab tu sim byed s+tha la rnam snang dang //} मान्दारवैश्च कुसुमैस्तथ पारिजातैश्चन्द्रैः सुचन्द्र तथ स्थालविरोचमानैः । ल.वि.२८क/३५ • ना. = {zla ba} चन्द्रमाः, चन्द्रः — {bsil zer sim byed ga pur dang /} /{dbang po ku mud gnyen byed dang /}…{mtshan mor byed//} हिमांशुश्चन्द्रमाश्चन्द्र इन्दुः कुमुदबान्धवः ।। …क्षपाकरः । अ.को.१३४क/१.३.१३; चन्द्रेण कर्पूरेण मीयते उपमीयते चन्द्रमाः । माङ् माने अ.वि.१.३.१३.
sim par mdzad pa
वि. प्रह्लादनकरः, अवलोकितेश्वरस्य — {spyan ras gzigs kyi dbang phyug chen po}…{sim par mdzad pa la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय महेश्वराय… प्रह्लादनकराय का.व्यू.२४२क/३०४.
द्र.— {khas dung dang sil krol dang rnga bo che'i skad mi bya'o//} न मुखशंखटुट्टुकभेरीवादनम् वि.सू.४४क/५५.
sil dkrol
वादित्रम् — {sil dkrol gyi sgra rnam pa sna tshogs 'byin pas 'jigs pa chen po ston cing} नानावादित्रसंक्षोभेण च महाभयमुपदर्शयन् वि.व.२११क/१.८६.
sil khrol
द्र.— {sil khrol sgra/} {lcags kyi sil khrol/}
sil khrol sgra
शिञ्जितम्, भूषणध्वनिः — {de nas shod sgra sho sgra ni/} /{gos dang lo ma rnams kyi sgra/} /{rgyan rnams dang ni sil khrol sgra//} अथ मर्मरः । स्वनिते वस्त्रपर्णानां भूषणानां तु शिञ्जितम् ।। अ.को.१४२क/१.७.२; शिङ्क्ते शिञ्जितम् । शिजि अव्यक्ते शब्दे अ.वि.१.७.२.
sil khrol ba
झल्लकः — {gar mkhan gyad dang sil khrol ba/} /{gang gzhan de dang 'dra ba spang //} वर्जयेत्…नटैर्झल्लकमल्लेभिर्ये चान्ये तादृशा जनाः ।। शि.स.३२ख/३१.
sil snyan
तूर्यः, ओ र्यम् — {sil snyan rnam pa sna tshogs dang pheg rdob pa dag gam} नानातूर्यतालावचरैः म.मू.१४३ख/५५; {rtag tu gu gul bdug par bgyi/} /{sil snyan sna lnga bgyid du stsal//} गुग्गुलुं धूपयन्नित्यं पञ्चतूर्याणि योजयेत् । सु.प्र.२९क/५६; म.व्यु.५०२१ (७६क); वादित्रम्— {gzugs thams cad las ni shing dang sil snyan la sogs pa'i bar las kyang 'byung ba yin no//} सर्वतो रूपाद्या वृक्षवादित्रादिभ्योऽपि निश्चरति सू.व्या.१८१ख/७६; वाद्यम् — {lha'i sil snyan 'di dag kyang lha rnams bar snang la ci'i phyir rdung} किमर्थं…इमानि च दिव्यानि वाद्यानि देवैरुपर्यन्तरीक्षे प्रवादितानि अ.सा.४४३क/२५०; वाद्यभाण्डम् — {sil snyan gcig brdungs pa yi sgra phyung ngam} एकं पि वादापिय वाद्यभाण्डम् स.पु.२२क/३६.
sil snyan sgra
घनम्, तालादिकं वाद्यम् — {sil snyan sgra ni cha lang sogs//} कांस्यतालादिकं घनम् अ.को.१४२ख /१.८.४; हन्यत इति घनम् । हन हिंसागत्योः अ.वि.१.८.४.
sil snyan sgra bsgrags
ना. निर्नादिततूर्यः, गन्धर्वराजः — {dri za'i rgyal po sil snyan sgra bsgrags dang} निर्नादिततूर्यश्च गन्धर्वराजः का.व्यू.२०१क/२५८.
sil snyan sgrogs pa
प्रवृत्तवादित्रम् — {glu gar dang bzhad gad dang rtsed mo dang sil snyan sgrogs pa} प्रवृत्तनृत्तगीतहास्यलास्यवादित्रम् जा.मा.७४क/८५.
sil snyan lnga mngon pa
ना. पञ्चतूर्याभिमुखा, अप्सरसा — {lha'i bu mo brgya stong phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {lha'i bu mo ti la mchog ces bya ba dang}…{lha'i bu mo sil snyan lnga mngon pa zhes bya ba dang} अनेकाश्चाप्सरसः शतसहस्राः सन्निपतिताः; तद्यथा — तिलोत्तमा नामाप्सरसा…पञ्चतूर्याभिमुखा नामाप्सरसा का.व्यू.२०१क/२५९.
sil snyan ma
ना. वाद्या, पूजादेवी — {nub kyi sgo'i rta babs kyi steng du sil snyan ma'i kakhagag+hangA'o//} कखगघङा वाद्यायाः पश्चिमद्वारतोरणोपरि वि.प्र.१३१क/३.६२.
sil snyan gsum pa
तौर्यत्रिकम् मि.को.३०क ।
sil bu
वि. व्यस्तः — {yi ge tshogs pa rnams don dang bcas pa nyid dang sil bu rnams don med pa nyid kyis so//} सार्थतया च समस्तानां व्यञ्जनानां निरर्थतया च व्यस्तानाम् सू.व्या.१९०ख/८९; विकीर्णः — {gzugs 'di sngon ni sil bu ma yin la/} {da ni sil bu yin no zhes bya ba de lta bu de la mi 'dzin pa'i phyir ro//} पूर्वं न विकीर्णम्, इदानीं विकीर्णमेतद्रूपम्—इत्येवमस्याग्रहणात् अभि.स्फु.११८क/८१४; विप्रकीर्णः — {'das pa'i dus na de'i rdul phra rab rnams sil bu'i bsags pa nyid du khas blangs pa'i phyir ro//} अतीतेऽध्वनि तत्परमाणूनां विप्रकीर्णसञ्चितत्वाभ्युपगमात् अभि.स्फु.११८ख/८१५; {gal te tshig rnams sil bu yin pa} यद्यपि विप्रकीर्णानि वचनानि त.प.३४क/५१६; असङ्कीर्णः — {rdul phra rab la sogs pa'i ngo bo rang rang gi ngo bo la gnas pa'i phyir phan tshun sil bur 'gyur ba'am 'dres par 'gyur ba yin grang} अण्वादीनां रूपं स्वस्वभावावस्थानात् परस्परमसङ्कीर्णं वा भवेत्? मिश्रीभूतं वा त.प.३०५ख/३२४; द्र. {sil ma/}
sil bur gyur pa
वि. विप्रकीर्णः — {sil bur gyur pa'i tshig rnams kyis/} /{don gcig ston pa ma yin te//} विप्रकीर्णैश्च वचनैर्नैकार्थः प्रतिपाद्यते । त.प.३४क/५१६.
sil bur 'gyur ba
क्रि. असङ्कीर्णं भवेत् — {rdul phra rab la sogs pa'i ngo bo rang rang gi ngo bo la gnas pa'i phyir phan tshun sil bur 'gyur ba'am 'dres par 'gyur ba yin grang} अण्वादीनां रूपं स्वस्वभावावस्थानात् परस्परमसङ्कीर्णं वा भवेत्? मिश्रीभूतं वा त.प.३०५ख/३२४.
sil ma
• सं. चूर्णः, ओ र्णम् — {gser gyi snod dngul sil mas yongs su gang ba dang} सुवर्णभाजनानि रूप्यचूर्णपरिपूर्णानि ग.व्यू.३१९ख/४० • वि. मुक्तः — {lci bas dkyil 'khor bgyis nas ni/} /{me tog sil ma dgram par bgyi//} गोमयमण्डलं कृत्वा मुक्तपुष्पाणि स्थापयेत् । सु.प्र.२९क/५६; {me tog sil mas gtor} मुक्तपुष्पाण्यभिक्षिप्तानि वि.व.१६१क/१.४९; द्र. {sil bu/}
sil sil
• सं. झणझणा, नूपुरादेश्शब्दः — {kha cig ni rkang gdub sgra sil sil 'byin pa dang} काश्चिज्झणझणाशब्दान्नूपुरैः कुर्वन्ति स्म ल.वि.१५७क/२३४; द्र.— {rgyan rnams sil sil zer ba'i sgra dang 'dres pa'i skad snyan pa 'byin cing kun tu 'khyam du dong ngo //} समाकुलभूषणनिनादसम्मिश्रकलप्रलापाः समन्ततः प्रसस्रुः जा.मा.१६५क/१९० • वि. रणरणायमानः — {gser gyi dril bu dag ni dngul gyis brgyus te sgra sil sil mchi zhing} सौवर्णघण्टिकारूप्यनिबद्धानि रणरणायमानानि का.व्यू.२१३ख/२७३.
siha la
= {sih+la/}
sih+la
१. सिह्लः, गन्धद्रव्यविशेषः — {sngo bsangs dal ma rigs bzang ma/} /{siha la ga pur 'byung ba'i gnas//} श्यामां धीरां कुलीनां तु सिह्लकर्पूरसम्भवाम् ।। हे.त.२०ख/६६; {si h+la ga bur yang dag ldan/} /{byang chub sems kyis rnam par sbyang //} सिह्लकर्पूरसंयुक्तां बोधिचित्तेन संस्करेत् । हे.त.१५क/४६; {tu ru ska dang pi N+Da ka/} /{si h+la yA ba na yang ngo //} तुरुष्कः पिण्डकः सिह्लो यावनः अ.को.१७९ख/२.६.१२८; सिल्यते उच्छीयते सिह्लः । षिल उञ्छे अ.वि.२.६.१२८; सिह्लकः — {rang byung si h+lar shes par bya/} /{khu ba ka r+pa ra zhes brjod//} स्वयम्भु सिह्लकं ज्ञेयं शुक्रं कर्पूरकं मतम् ।। हे.त.१९क/६०; {de yi ga pur si h+la dag/} /{mkhas pas dri bzang mtshon par bya//} कर्पूरसिह्लयोस्तस्याः सुगन्धं लक्षयेद् बुधः । हे.त.२७क/९०; = {sih+la ka/} 2. सल्लकी— {glang zas legs 'bab dang /} /{dri bzangs ro ldan ma he ra NA/} /{si h+la tshim byed ku n+du ru//} गजभक्ष्या तु सुवहा सुरभी रसा ।। महेरणा कुन्दुरुकी सल्लकी ह्लादिनीति च । अ.को.१६३क/२.४.१२४; सत्कृत्य लक्यते आस्वाद्यते गजैरिति सल्लकी । लक आस्वादने अ.वि.२.४.१२४.
sih+la ka
सिह्लकः, गन्धद्रव्यविशेषः — {a ga ru dang sih+la ka dang ga bur rnams kyi spos sbrang rtsi dang sha kar la sogs pa dang bcas pa ni bsil ba'i spos zhes brjod de bsil ba'i rdzas rnams kyis so//} अगुरुसिह्लककर्पूरैर्धूपो मधुशर्करासहितः शीतो धूप इत्युच्यते शीतद्रव्यैः वि.प्र.१००क/३.२०; = {sih+la/}
sih+la ga pur 'byung ba'i gnas
वि. सिह्लकर्पूरसम्भवा — {sngo bsangs dal ma rigs bzang ma/} /{siha la ga pur 'byung ba'i gnas//} श्यामां धीरां कुलीनां तु सिह्लकर्पूरसम्भवाम् । हे.त.२०ख/६६.
sI tA
= {si ta/}
su
• प्र. १. विभक्तिप्रत्ययः ( {la don/} {su ru ra du na la tu/} /{la don rnam pa bdun yin te/} /{rnam dbye gnyis bzhi bdun pa dang /} /{de nyid tshe skabs rnams la 'jug/}) [1] द्वितीया ( {mtho ris su} स्वर्गम्) — {'di nas shi 'phos mtho ris su/} /{song nas} च्युतश्चास्माद् गतः स्वर्गम् शि.स.१६३क/१५६; {rgya mtsho chen po ni rnam pa bcus mi 'phrogs pa'i phyir rgya mtsho'i grangs su 'gro} महासमुद्रो दशभिराकारैः संख्यां गच्छत्यसंहार्यतया द.भू.२७७ख/६६; {khra'i gzugs su byas nas} श्येनरूपमास्थाय ल.अ.१५५क/१०२; {skyabs su song} शरणं ययौ अ.क.१२६ख/६६.१४ [2] सप्तमी ( {dbus gnas su} मध्यदेशे) — {kun 'dar ma ni dbus gnas su//} अवधूती मध्यदेशे हे.त.२ख/४; {thab kyi g}.{yas su} कुण्डस्य सव्ये वि.प्र.७९क/४.१६२; {mthong ba'i dus su} दर्शनकाले त.प.५०क/५५० २. तसिल्–प्रत्ययत्वेन प्रयोगः ( {rdzas su} द्रव्यतः) — {de ni rdzas su yod pa kho na yang ma yin la/} {btags par yod pa yang ma yin no//} नैव हि द्रव्यतोऽस्ति, नापि प्रज्ञप्तितः अभि.भा.८२ख/११९२; {dge 'dun 'dus pa la shes bzhin du chos ma yin pa chos su dang chos chos ma yin par ston pa} संज्ञाय सङ्घसन्निधावधर्मस्य धर्मतो धर्मस्य चाधर्मतः परिदीपनम् वि.सू.२९क/३६ • स.ना. १. कः — {mgon po 'das pa'i 'og tu ni/} /{'dzin par su 'gyur bshad du gsol//} पश्चात्काले गते नाथे ब्रूहि कोऽयं धरिष्यति ।। ल.अ.१६५ख/११८; {gdung ba drag pos non khyod su//} कस्त्वं क्रूरव्यथाक्रान्तः अ.क.२४६क/९२.४२; {khyim de su'i yin} कस्य नु तद्गृहम् जा.मा.७४ख/८६; {chags pa med la su mi dga'//} प्रियः कस्य न निःस्पृहः अ.क.३६०ख/४८.३७; {su dag la zhe na/} {shin tu mkhas pa rnams la} केषाम्? सुमेधसाम् अभि.स्फु.३९२ख/१२३४ २. यत् — {su brtson 'grus rtsom pa chen po'i yang chen pos sbyor ba} यस्त्वधिमात्राधिमात्रेण वीर्यारम्भेण प्रयुज्यते बो.भू.१८४ख/२४३; {sems ni su dag mi shes pa//} ये चित्तं नाभिजानते ल.अ.८३क/३० • अव्य. अर्थे ( {skyes su} प्राभृतस्यार्थे) — {skyes su mu tig gi do shal 'bum brdzangs nas rgyal po mya ngan med kyi thad du btang ste} शतसहस्रं च मुक्ताहारं प्राभृतस्यार्थे दत्त्वा अशोकस्य सकाशं प्रेषितः अ.श.२८५ख/२६२.
su dang su
यः यः — {de la slong ba su dang su 'ongs kyang rung ba de dang de dag la mgul nas rgyan bkrol te sbyin par byed do//} तस्या ये ये याचनका आगच्छन्ति, तेभ्यस्तेभ्यः कण्ठादलङ्कारमवमुच्य प्रयच्छति अ.श.१८९ख/१७५.
su zhig
कः — {lta na mdzes pa'i gzugs can khyod su zhig//} विलोचनानन्दनरूप को भवान् जा.मा.१७३ख/२००; कतरः मि.को.८४क; कतमः मि.को.८४क ।
su zhig gi
कस्यचित् — {don dam rnam par rig min su zhig gi ni ming tsam las/} /{gang yang skye bas bcings pa'i lhan skyes dngos po rab tu rgyas//} अविदितपरमार्थे कस्यचिन्नाममात्रे स्फुरति सहजभावः कोऽपि जन्मानुबन्धः । अ.क.१८६क/२१.२६.
su zhig gis
केनचित् — {de dag rnams ni dgag pa ru/} /{su zhig gis ni nus pa min//} प्रतिबद्धुं ते शक्यन्ते नैव केनचित् त.स.८६ख/७९०.
su yang
कश्चित् — {rig byed las ni rtog pa sngon du byed pa can su yang mi 'jug ste} न कश्चित् प्रेक्षापूर्वकारी वेदात् प्रवर्तते प्र.अ.१८ख/२१; कश्चन — {stobs ni rab tu che zhing nor gyis phyug gyur kyang /} /{phyi ma'i tshe la su yang bde ba thob mi 'gyur//} बलप्रकर्षेण धनोदयेन वा । परत्र नाप्नोति सुखानि कश्चन जा.मा.१६६क/१९१; केचन — {blo gros chen po gal te ji ltar yang su'ang sha mi za na ni} यदि च महामते मांसं न कथञ्चन केचन भक्षयेयुः ल.अ.१५५ख/१०३.
su yang rung ba
केचित् — {sems can skye zhing 'byung ba gang dag su yang rung ba de dag thams cad ni mi rtag pa dang 'chi ba'i chos can yin la} ये केचित् सत्त्वा जाता भूताः सर्वे ते अनित्या मरणधर्माणः बो.भू.१०३क/१३१.
su yin
कः — {kwa'i mi khyod su yin} भो पुरुष, कस्त्वम् अ.श.१०१ख/९१; {sangs rgyas zhes bya ba de su yin} क एष बुद्धो नाम अ.श.२२क/१८.
su la yang
= {su la'ang /}
su la'ang
कस्यचित्— {'dod pas bkod pa'i bye brag la/} /{rtsod pa su la'ang yod ma yin//} इच्छारचितभेदे तु न विवादोऽस्ति कस्यचित् ।। त.स.१००क/८८४; {grogs po khyod kyis su la yang /} /{bdag ni 'dir gnas smra mi bya//} न त्वया कथनीयोऽहमत्रस्थः कस्यचित्सखे । अ.क.२५६ख/३०.१८.
su'ang
= {su yang /}
su'i
कस्य — {bdag med pa na dran pa 'di su'i yin} असत्यात्मनि कस्येयं स्मृतिः अभि.भा.९१क/१२१७; {su'i don du} कस्यार्थे अ.श.२२क/१८; म.व्यु.५४७६ (८१ख).
su'i yang
कस्यचित् — {'di dag ni su'i yang ma lags/} {'di dag gi su yang ma lags so//} नैते कस्यचित्, नैषां कश्चित् शि.स.१४६क/१४०.
su kha de wa
सुखदेवः लो.को.२४१८.
su kha wa ti
ना. सुखावती, बुद्धक्षेत्रम् लो.को.२४१८; = {bde ba can/}
su g+ho sha
सुघोषकः, ओ कम्, वाद्ययन्त्रविशेषः — {pi wang dang 'od ma dang bal la ri dang ma ha ti dang su g+ho sha rnams ni rgyud dang bcas pa nyid na'o//} वीणावेणुवल्लरिमहतिसुघोषकानां सतन्त्रीकत्वे वि.सू.४२ख/५४.
su ta
सूतः, नृजातिविशेषः — {rus kyi dngos po 'ga' yang ni/} /{rnam chad med par nges ma yin/} /{de lta min na su ta dang /} /{gting ring gtum por ji ltar 'gyur//} अविच्छेदो न नियतः कस्यचिद् गोत्रभाविनः । सूतमागधचण्डालाः कथं सम्भविनोऽन्यथा ।। प्र.अ.१०क/११.
su da sa
= {su dA sa/}
su dA sa
ना. सुदासः, नृपः — {su dA sa'i bu} सौदासः जा.मा.१८७ख/२१८.
su dA sa'i bu
ना. सौदासः, सुदासपुत्रः — {lha su dA sa'i bu rkang khra mi zan po de mi mang po za za ba la goms pas gshin rje mngon sum du mchis pa bzhin} एष स देव पुरुषादः कल्माषपादः सौदासः साक्षादिवान्तकः जा.मा.१८७ख/२१८.
su ba'i mtha' can
पा. सुबन्तः — {su ba'i mtha' can bum pa la sogs pa'i sgra dag la bum pa ma yin pa la sogs pa grub pa'i ngo bo ma yin pa dgag par bya ba yod pa} यथा सुबन्तेषु घटादिशब्देषु निष्पन्नरूपमघटादिकं पर्युदासरूपं निषेध्यमस्ति त.प.३३४क/३८३.
su bi ra skyes
= {su bI ra skyes/}
su bI ra skyes
सौवीरम्, काञ्जिकम् मि.को.६०क ।
su ma ga da
ना. सुमागन्धा, नदी — {chu bo chen po 'dzam bu'i gling du nyin mtshan du 'bab pa 'di lta ste/} {si ta dang gang gA dang}…{su ma ga da dang} इमा महानद्यो जम्बुद्वीपे प्रवहन्ति रात्रौ दिवा च; तद्यथा—गङ्गा सीता…सुमागन्धा का.व्यू.२३२क/२९४.
su ma na
सुमनाः, पुष्पविशेषः — {de lta bu ni 'dzam bu gling gi me tog bar shi ka dang me tog dza ti dang me tog su ma na la stsogs pa me tog gi rnam pa thams cad la yang med do//} स सर्वजम्बुद्वीपे सर्ववार्षिकाजातिसुमनादीनां पुष्पजातीनां न संविद्यते ग.व्यू.३१६ख/४०१.
su mi 'dod
हडिः — {chad pa dang rdeg pa dang 'tshog pa dang gsod pa dang 'dzin pa dang 'ching ba dang su mi 'dod dang khong sgril dang gnod pa sna tshogs kyis yul na gnas pa'i skye bo rnams la rtag tu skrag par byed do//} नित्यं दण्डनताडनघातनधारणबन्धनहडिनिगडोपरोधैः राष्ट्रनिवासिनं त्रासयति वि.व.२०३क/१.७७.
su shum+na
पा. = {rtsa su shum+na} सुषुम्ना, नाडीविशेषः — {srog ni rtsa su shum+na la'o//} सुषुम्नायां प्राणः वि.प्र.२३८क/२.४२.
sug
= {sug pa/}
sug rten dang bcas pa
वि. सपादपीठम् — {seng ge'i khri chen po sug rten dang bcas pa} महासिंहासने सपादपीठे स.पु.४०ख/७२.
sug pa
= {rkang lag} पादः — {de'i steng du sug pas brdzis te/} {bcom ldan 'das kyi thad du mchi bar mi 'tshal lags so//} नेच्छति भगवतः सकाशमत्रोपरिष्टात् पादन्यासेनोपसंक्रमितुम् अ.श.१०७क/९७; {seng ge'i khri chen po sug rten dang bcas pa} महासिंहासने सपादपीठे स.पु.४०ख/७२; पाणिः — {sug pa g}.{yon pa na skon pa thogs te} दक्षिणेन पाणिना पिटकं परिगृह्य स.पु.४१ख/७३; हस्तः — {sug pa nas drang ba} हस्तोद्धारः लो.को.२४१९.
sug mel
= {sug smel/}
sug smel
सूक्ष्मैला — {shu dag}…/{spyi mo sug smel na la da/}…/{'di dag cha ni mnyam bgyis nas//} वचा…नलदं चव्यं सूक्ष्मेला…एतानि समभागानि सु.प्र.२९क/५६; {tru Ti sug smel dus dang ni/} /{nyung ngu the tshom rnams la 'o//} सूक्ष्मैलायां त्रुटिः स्त्री स्यात् कालेऽल्पे संशयेऽपि सा ।। अ.को.२२०ख/३.३.३७.
sug las
= {phyag las} कर्म — {sug las kyi dog sa} कर्मभूमिः का.व्यू.२०४ख/२६२; कृत्यम् — {bcom ldan 'das dbul po des rang gi pha de}… {khyim bdag gi sug las bgyid pa mthong ste} अद्राक्षीत् स भगवन् दरिद्रपुरुषस्तं स्वकं पितरं…गृहपतिकृत्यं कुर्वाणम् स.पु.४०ख/७२; क्रिया — {mi de gnyis kyis mi dbul po de btsal te sug las de bzhin du bsgrubs} अथ तौ पुरुषौ तं दरिद्रपुरुषं पर्येषयित्वा तया क्रियया सम्पादयेताम् स.पु.४०ख/७३; व्यायामः — {de ltar gnang na bdag cag gis sug las bgyis pa yang don mchis par 'gyur ro//} ततोऽस्माकममोघो व्यायामो भविष्यति ल.वि.६४ख/८५; श्रमः — {bdag gi sug las don med mi 'gyur phyir/} /{khyod kyi spyan sngar khrid ces bdag la mchi//} त्वदभिगम इति न्ययोजयन्मां विफलगुरुः किल मा मम श्रमोऽभूत् जा.मा.१२४ख/१४३.
sug las kyi dog sa
कर्मभूमिः — {lha bdag cag gi sug las kyi dog sa de yongs su bas par mkhyen par mdzod cig} यत्खलु देवो जानीयात् प्रथमम् — सा चास्माकं कर्मभूमिर्निरवशेषं परिक्षीणा का.व्यू.२०४ख/२६२.
sug las bgyid pa
कर्मकरः — {bran pho dang bran mo dang sug las bgyid pa dang zho shas 'tsho ba'i mi mang por gyur la} बहुदासीदासकर्मकरपौरुषेयश्च भवेत् स.पु.४०क/७१.
sungs
= {rul dri/}
sungs dri
= {rul dri/}
sun ci phyin du rgol ba
पा. (ती.द.) वितण्डा, पदार्थभेदः — {tshig gi don bcu drug/} {tshad ma}…{sun ci phyin du rgol ba} …{chad pa'i gnas} षोडश पदार्थाः—प्रमाणम्…वितण्डा …निग्रहस्थानम् म.व्यु.४५३५ (७१क); मि.को.१००क ।
sun bton
भू.का.कृ. दूषितः — {brjod bya rang gi mtshan nyid dang /} /{rjod byed nyid kyang sun bton te//} स्वलक्षणस्य वाच्यत्ववाचकत्वे हि दूषिते ।। त.स.४६ख/४६२; हतः — {snga ma'i phyogs gnyis sun bton te/} /{rang nyid kyis de grub par 'gyur//} स्वयं भवति तत्सिद्धिः पूर्वपक्षद्वये हते ।। त.स.७६ख/७१८; द्र. {sun bton zin/}
sun bton zin
भू.का.कृ. प्रतिक्षिप्तः — {gnyi gar smra ba yang sun bton zin to//} प्रतिक्षिप्तश्च स्याद्वादः प्र.अ.१४८क/१५८; द्र. {sun bton/}
sun da ra ka
ना. सुन्दरकः, श्रेष्ठिपुत्रः — {bA rA Na sIr tshong dpon gyi/} /{bu bzhi dag ni byung gyur te/}…{phu bo ni/} /{sun da ra ka zhes pa yis/} /{'dzum bcas spun zla rnams la smras//} वाराणस्यां… चत्वारः श्रेष्ठितनया बभूवुः …ज्येष्ठः सुन्दरको नाम भ्रातॄन् प्रोवाच सस्मितः ।। अ.क.३४१क/४४.५२.
sun phyung
• क्रि. हापयेत् — {gtan tshigs bcas par rgyu med zer ba ni/} /{bdag nyid kyis ni khas 'ches sun phyung ngo //} न हेतुरस्तीति वदन् सहेतुकं ननु प्रतिज्ञां स्वयमेव हापयेत् । जा.मा.१३४ख/१५५ • = {sun phyung ba/}
sun phyung gyur
भू.का.कृ. दूषितः — {rnam sdang skyon gyi dug gis yid ni sun phyung gyur rnams kyis/} /{dam pa dag la gnod pa bsgrub la 'bad pa rab rno gang //} विद्वेषदोषविषदूषितमानसानां यत्साधुबाधनविधौ निशितः प्रयत्नः । अ.क.२६४क/९७.१.
sun phyung gyur pa
= {sun phyung gyur/}
sun phyung ba
• भू.का.कृ. १. दूषितः — {rlung gis gtsubs pa'i me tog gi/} /{rdul gyis bdag mig sun phyung ngo //} अक्षि मे पुष्परजसा वातोद्धूतेन दूषितम् ।। का.आ.३३१क/२.२६४; {de sems drag po'i sdig pas gdungs/} /{spyod tshul ngan pas sun phyung ste//} तस्यातितीव्रपापार्तं चित्तं दुर्वृत्तदूषितम् । अ.क.३३८ख/४४.२६; {sdang bas sun phyung ba} विद्वेषदूषितः अ.क.६ख/५०.५९; दुष्टः — {ji skad bshad pa'i nyes pa yis/} /{sgrub rnams sun phyung ma gyur kyang //} यथोक्तदोषदुष्टानि मा भूवन् साधनानि वा । त.स.५क/७२; निर्भर्त्सितः — {de yis de skad sun phyung bas//} इति निर्भर्त्सितस्तेन अ.क.२२९क/२५.५१ २. निराकृतः — {skad cig ma/} /{'jig pa rab tu grub nyid kyis/} /{rang bzhin la sogs sun phyung bas//} क्षणभङ्गप्रसिद्ध्यैव प्रकृत्यादि निराकृतम् ।। त.स.१४ख/१६६; निषिद्धः — {rim dang rim min 'gal ba'i phyir/} /{rtag pa yi ni rgyu nyid ni/} /{sngar sun phyung ste} नित्यस्य हेतुता पूर्वं क्रमाक्रमविरोधतः । निषिद्धा त.स.६५ख/६१८; प्रतिक्षिप्तः — {bsal zhes bya ba 'di sun phyung ba ste} अपास्तमिति प्रतिक्षिप्तम् त.प.१७८ख/८१६ • सं. १. दूषणम् — {gsal ba sun phyung bar 'di bstan zin to//} स्फोटदूषणेन प्रतिपादितमेतत् त.प.१५७ख/७६८ २. दुष्टत्वम् — {gnod pa ste don rnam pa gzhan du 'dzin pa dang rgyu sun phyung ba'i shes pa yin pas} बाधाः अर्थान्यथात्वावधारणं कारणदुष्टत्वज्ञानं च त.प.२२५ख/९१९ • वि. दूषकः — {dge slong ma sun phyung ba} भिक्षुणीदूषकः वि.सू.४ख/४.
sun phyung ba yin
क्रि. दूषितं भवति — {de ni 'di nyid kyis sun phyung ba yin no//} तदनेन दूषितं भवति त.प.२१५ख/९०१.
sun phyung ba'i gnas
दूषितस्थानम् — {bskrad pas sun phyung ba'i gnas su gnas par mi bya ba nyid do//} अवस्तव्यता दूषितस्थाने प्रवासितस्य वि.सू.८५ख/१०३.
sun phyung bar 'gyur ba
क्रि. दूषितं स्यात् — {de lta ma yin na tshad ma'i mtshan nyid dang ldan pa la gnod na de'i mtshan nyid sun phyung bar 'gyur ba} अन्यथा हि प्रमाणलक्षणोपपन्नस्य बाधायां तल्लक्षणमेव दूषितं स्यात् त.प. १७५क/८०८.
sun phyung med pa
वि. अदूषितः — {'di yul sun phyung med par ni/} /{de spong bar ni nus ma yin//} अदूषितेऽस्य विषये न शक्यं तस्य वर्जनम् । प्र.वा.११६क/१.२२४.
sun phyung zin
भू.का.कृ. अपाकृतः, ओ ता — {sgra kun rtag pa nyid la ni/} /{don gyis go ba sun phyung zin/} नित्यतायां तु सर्वेषामर्थापत्तिरपाकृता । त.स.९८ख/८७३.
sun byed pa
वि. दूषकः — {gzhan gyi grub mtha' sun byed pa//} परसिद्धान्तदूषकः म.मू.३२५ख/५११.
sun dbyung
= {sun dbyung ba/}
sun dbyung ba
• क्रि. दुष्यति — {ldog pa la ni sun dbyung med//} व्यावृत्तिस्तु न दुष्यति प्र.अ.१९३ख/२०७ • सं. निषेधः — {de sun dbyung ba'i don du} तन्निषेधार्थम् वा.टी.५१ख/४; दूषणम् — {rgyal ba kun mkhyen bsgrub pa la/} /{shA kya'i slob ma khros nas ni/} /{sun dbyung gang dag bstan pa ste/} /{de dag rgyal ba pa yis sbyor//} दूषणानि ससंरम्भाः सर्वज्ञजिनसाधने । शाक्या यान्येव जल्पन्ति जैनास्तान्येव युञ्जते ।। त.स.११५क/९९६; {log par lta ba sun dbyung ba} कुदृष्टिदूषणम् क.त.१६९९; निराकरणम् — {dngos po'i de kho na nyid brjod du zin kyang gnyen po'i phyogs kyis sun dbyung ba'i sgo nas de kho na bstan par mi nus pa'i phyir} भावतस्तत्त्वाभिधानेऽपि प्रतिपक्षनिराकरणेन तत्त्वस्य प्रख्यापनासामर्थ्यात् वा.न्या.३३८क/७१ • पा. दूषणम्, दोषोद्भावनम् — {des na de rnams kyis grub dang /} /{sun dbyung tha dad gnas pa can/} /{gzugs brnyan 'byung bas ma bzung bas/} /{nges par byed par nus pa yin//} तेन व्यवस्थितैस्तेषां भिन्नैः साधनदूषणैः । प्रतिबिम्बोदयाग्रस्तैर्निर्णयः क्रियतामलम् ।। त.स.१२२क/१०६५; = {sun 'byin pa/}
sun dbyung bar bya
= {sun dbyung bar bya ba/}
sun dbyung bar bya ba
• कृ. दूषयितव्यः — {mi slob pa'i ting nge 'dzin de ni sun dbyung bar bya ba yin} सोऽशैक्षः समाधिर्दूषयितव्यः अभि.स्फु.३०२क/११६६; दूष्यः — {de lta bu'i med pa'i rnam pas sun dbyung bar bya'i} नास्तीत्येवमभावाकारेण दूष्यः त.प.३१४ख/१०९५; {rtags ngan gzhan yang sun dbyung bya//} दूष्यः कुहेतुरन्योऽपि प्र.वा.१०४ख/३.२६८ • सं. दूषणीयत्वम्— {lam gyi rnam pa rnams su yang ma yin te/} {sun dbyung bar bya ba yin pa'i phyir ro//} न मार्गाकारैः, दूषणीयत्वात् अभि.स्फु.३०२क/११६६.
sun dbyung bar ma byas pa
= {sun dbyung ma byas/}
sun dbyung bya
= {sun dbyung bar bya ba/}
sun dbyung bya ba
= {sun dbyung bar bya ba/}
sun dbyung ma byas
• भू.का.कृ. अविदूषितः — {rang gi yul bdag sun dbyung bar ma byas par 'di ji ltar ldog par 'gyur} तत्कथमयम्… स्वविषये चात्मन्यविदूषिते निवर्तेत त.प.३१४क/१०९५ • सं. अदूषणम् — {nus pa can rgyu yod pa dang /} /{yul ni sun dbyung ma byas phyir/} /{de sun dbyung ba dngos med kyi/} /{gzhan du phyin ci log thal 'gyur//} शक्तकारणसद्भावाद् विषयस्याप्यदूषणात् । तद्दूषणे त्वभावेन विपर्यासः प्रसज्यते ।। त.स.१२७ख/१०९५.
sun 'byin
= {sun 'byin pa/}
sun 'byin ltar snang
= {sun 'byin pa ltar snang ba/}
sun 'byin ltar snang ba
= {sun 'byin pa ltar snang ba/}
sun 'byin du rgol ba
पा. (ती.द.) वितण्डा, पदार्थभेदः म.व्यु.४५३७ (७१क); द्र. {sun ci phyin du rgol ba/}
sun 'byin pa
• क्रि. दूषयति — {shA ri'i bu gang dag shes rab kyi pha rol tu phyin pa la sun 'byin pa} ये च शारिपुत्र प्रज्ञापारमितां दूषयन्ति अ.सा.१६२क/९१; निगृह्णाति — {rigs pa smra ba rnams la yang yang dag pa ma yin pa ma grub pa la sogs pa gtan tshigs kyi skyon gyis ji ltar sun 'byin pa yin zhe na} कथं पुनर्न्यायवादिनमसत्स्वसिद्ध्यादिषु हेतुदोषेषु निगृह्णन्ति वा.टी.५१ख/३; विघटयति — {'on te zhes bya ba la sogs pas gzhan gyis 'dir rnam par shes par smra ba'i tshul ma grub pa smras pa gang yin pa de sun 'byin pa yin te} नन्वित्यादिना परो यदसिद्धत्वमत्र विज्ञानवादनये प्रोक्तं तद्विघटयति त.प.३०५ख/१०७०; द्विषति — {srid pa'i gnyen po yin pa'i phyir te/} {mi rtag pa la sogs pa'i rnam pas sun 'byin pas so//} भवद्वेषित्वात् । अनित्यादिभिराकारैर्भवं द्विषन्तीति अभि.स्फु.१७१ख/९१५ • सं. १. निषेधः, निरासः — {yang na gsum char sun 'byin pa ni de dgag pa'i phyir ro//} त्रयाणां वा निषेधः निरासः वा.टी.५१ख/४; दूषणम् — {de la brtsad pa ni gzhan gyi phyogs sun 'byin pa'o//} तत्र परपक्षदूषणं विग्रहः प्र.प.४२ख/५०; {sun 'byin pa rtsom pa} दूषणोपक्रमणम् त.प.२२५ख/१६६; {gzhan gyi phyogs sun 'byin pa} परपक्षदूषणम् सू.व्या.१५०क/३२; निराकरणम् — {phyir rgol bas kyang de sun 'byin par mi nus pa'i phyir dang} प्रतियोगिनश्च तन्निराकरणेऽसामर्थ्यात् वा.न्या.३३६ख/६८; निषेधनम् — {dbang phyug bzhin du 'di la yang /} /{sun 'byin thams cad brjod par bya//} अस्यापीश्वरवत् सर्वं वचनीयं निषेधनम् । त.स.७ख/९७ २. अभिशापः — {de nas log smra sun 'byin dang //} अथ मिथ्याभिशंसनम् ।। अभिशापः अ.को.१४१क/१.६.१०; अभि आरोप्य शप्यते अभिशापः । शप आक्रोशे । अविद्यमानपापारोपनामनी अ.वि.१.६.१०; अपवादः मि.को.१२८ख • पा. दूषणम्, दोषोद्भावनम् — {gang sngar zhes bya ba smos te/} {ma tshang ba dang ma grub pa dang 'gal ba dang ma nges pa bstan pa de dag brjod pa'i tshig gang yin pa de dag ni sun 'byin pa yin no//} ये पूर्वं न्यूनतादयोऽसिद्धविरुद्धानैकान्तिका उक्तास्तेषामुद्भावकं यद्वचनं तद् दूषणम् न्या.बि.९१ख/२५४; दूषणा — {ma tshang ba nyid la sogs pa smras pa ni sun 'byin pa dag yin no//} दूषणा न्यूनताद्युक्तिः न्या.बि.२३८क/२५४ • वि. दूषकः — {nga yi bstan la sun 'byin pa/} /{ma 'ongs pa yi dus na 'byung //} भविष्यन्त्यनागते काले मम शासनदूषकाः । ल.अ.१७८ख/१४३; {cig car sgra sogs rgyu min phyir/} /{zhes bshad pa la sun 'byin pa//} सकृच्छब्दाद्यहेतुत्वादित्युक्ते प्राह दूषकः ।। प्र.वा.१४५क/४.१४१; द्विष् — {chos sun 'byin pa brten phyir} धर्मद्विषां सेवनात् र.वि.१२८ख/११८.
sun 'byin pa brjod pa
दूषणोद्भावनम् — {de lta ma yin pa'i skyon la ni sun 'byin pa brjod pa ma yin no//} अन्यथापि दोषेऽदूषणोद्भावनमेव प्र.अ.१७२ख/५२३.
sun 'byin pa ltar snang
= {sun 'byin pa ltar snang ba/}
sun 'byin pa ltar snang ba
पा. दूषणाभासः — {sun 'byin pa bzhin du snang bas na sun 'byin pa ltar snang ba'o//} {de dag kyang gang zhe na/} {ltag chod do zhes bya ba'o//} दूषणवदाभासन्त इति दूषणाभासाः । के ते? जातयः इति न्या.टी.९१ख/२५५.
sun 'byin pa ma yin
अदूषणम् — {de yang khas ma blangs pa'i phyir sun 'byin pa ma yin no//} तस्यानभ्युपगमादेवादूषणम् त.प.१९६क/८५७.
sun 'byin pa ma yin pa
= {sun 'byin pa ma yin/}
sun 'byin pa min
= {sun 'byin pa ma yin/}
sun 'byin pa smra ba
वि. दूषणवादी — {sun 'byin pa smra bas kyang gzhan gyis khas blangs pa'i rang gi chos dang chos ma yin pa tsam shes pa 'gegs par byed pa'i tshe de bkag pa na} दूषणवादी च यदि पराभ्युपगतं स्वधर्माधर्ममात्रज्ञं प्रतिषेधति, तदा तस्य निषेधे कृते सति त.प.२६१ख/९९३.
sun 'byin pa gtso bor byed pa
वैतण्डिकः, वितण्डावादी — {gal te bstan bcos khas ma blangs par rtsod na yang sun 'byin pa gtso bor byed pa tsam du 'gyur te} ननु शास्त्रमनभ्युपगम्यापि वादे वैतण्डिकः स्यात् प्र.अ.१५७क/५०५.
sun 'byin pa yin
द्र.— {sun 'byin pa/}
sun 'byin par byed
• क्रि. १. दूषयति — {lam du dge ba min pa ster/} /{lce yis sun ni 'byin par byed//} प्रदिशन्त्यशिवं मार्गे जिह्वया दूषयन्ति च । अ.क.२५२ख/२९.६५; दूषयते — {skyon mtshungs par bstan pa'i zol gyis re zhig 'bras bu yod par smra ba nyid sun 'byin par byed pa} तुल्यदोषापादनव्याजेन सत्कार्यवादमेव तावद् दूषयते त.प.१५३ख/३१; विदूषयति — {lhag pa'i sems la gnas pa la gnas pa'i byang chub sems dpa' ni 'du byed thams cad la nyes dmigs kyi rnam pa sna tshogs kyis sun 'byin par byed de} अधिचित्तविहारस्थितो बोधिसत्त्वः सर्वसंस्कारानादीनवाकारैर्विचित्रैर्विदूषयति बो.भू.१७४क/२२९; दूष्यते— {yon tan gyis bstsal skyon rnams kyis/} /{ngag sun 'byin byed ma yin bden//} न नाम दूष्यते वाक्यं दोषैर्गुणनिराकृतैः । त.स.११०ख/९६१ २. दूषयेत् — {bdag yod pa nyid du mngon par zhen nas sdug bsngal gyi rgyu nyid kyis sun 'byin par byed pa na} यदि सत्त्वेनात्मानमभिनिवेश्य दुःखहेतुत्वं तं दूषयेत् त.प.३१४ख/१०९५ • = {sun 'byin par byed pa/}
sun 'byin par byed pa
• सं. १. दूषणम्— {de med pa zhes bya ba ni sgrub par byed pa bshad pa dang sgrub pa ltar snang ba sun 'byin pa dag med pa'o//} तदभावे इति साधनप्रख्यापनसाधनाभासदूषणयोरभावे वा.टी.१०५ख/६९ २. विदूषणा — {gal te bram ze'am gzhan yang rung dge ba zhig la de'i lus sun 'byin par byed pa'i}…{sems skyes pa ste} तत्कायस्य विदूषणायै यदि परिव्राजकस्यान्यस्य वा साधोश्चित्तमुत्पन्नं भवति अभि.स्फु.३२६क/१२२० • वि. दूषकः — {bstan pa sun 'byin byed cing yon tan nyams//} शासनदूषका गुणविहीनाः रा.प.२४०क/१३७ • पा. दूषकः, विनिश्चयमार्गभेदः — {rnam par nges pa'i lam bzhi ste/} {sun 'byin par byed pa la sogs pa'o//} {de la sun 'byin par byed pa ni gzhan gyi phyogs nyes par smras pa la/} {'di legs pa ma yin no zhes sel bar byed pa'o//} चत्वारो विनिश्चयमार्गा दूषकादयः । तत्र दूषकः दुराख्यातस्य परपक्षस्यासाधुरयमिति प्रतिषेधकः अभि.स.भा.१११ख/१५० • = {sun 'byin par byed/}
sun 'byin byed
= {sun 'byin par byed pa/}
sun 'byin byed pa
= {sun 'byin par byed pa/}
sun 'byin mi byed
क्रि. न दूष्यते — {des na yon tan gyis bkag pa'i/} /{skyon gyis ngag sun 'byin mi byed//} अतो गुणनिषिद्धैर्वा दोषैर्वाक्यं न दूष्यते । त.स.१०५क/९२४.
sun 'byung
= {sun 'byung ba/}
sun 'byung ba
दूषणम् म.व्यु.४४३६ (६९ख); विदूषणम् — {'o na ci zhe na/} {sun 'byung ba'i phyir nye bar bstan par zad do//} किं तर्हि? विदूषणार्थमयमुपदेश इति अभि.स्फु.१५२ख/८७६.
sun ma phyung ba nyid
अदुष्टत्वम् — {de la rnam pa gnyis po 'di la rgyu sun ma phyung ba nyid ston pa yin te} तत्रैतस्मिन् द्विविधेऽपि कारणस्यादुष्टत्वं प्रतिपादयति त.प.२२७क/९२४.
sub sub po
वि. व्यवकीर्णः — {tshig zhum pa med pa yin/} /{tshig sub sub po med pa yin} नावलीनवचनो भवति । न व्यवकीर्णवचनः शि.स.७२क/७०.
subs pa
भू.का.कृ. विलुप्तः — {ji ltar rin chen 'byung gnas subs pa dang /} /{pad ma'i rdzing bu yongs su skams pa dang //} रत्नाकरो यथ विलुप्तः…पद्मिनीव परिशुष्का । रा.प.२४१ख/१३९.
sum
= {gsum/}
sum skor ma
पा. त्रैवृत्ता, नाडीभेदः — {rtsa rnams ni sum cu rtsa gnyis te}…{brkyang ma dang ro ma dang}…{sum skor ma dang} द्वात्रिंशन्नाड्यः…ललना रसना…त्रैवृत्ता हे.त.२ख/४.
sum khri nyis stong
द्वात्रिंशत् सहस्रम् लो.को.२४१९.
sum 'gyur
वि. त्रिगुणः— {yang dbang po'i bye brag gis sum 'gyur te} इन्द्रियभेदात् पुनस्त्रिगुणाः अभि.भा.२६क/९६५.
sum brgya
त्रिशतम्, संख्याविशेषः — {sum brgya drug cu'i grangs te lo yi tshes rnams so//} षष्ट्युत्तरत्रिशतसंख्या वर्षतिथयः वि.प्र.५४ख/४.८५.
sum brgya drug cu
षष्ट्युत्तरत्रिशतम्, संख्याविशेषः — {de dag kyang tshigs sum brgya drug cur 'gyur ro//} तानि च षष्ट्युत्तरत्रिशतसन्धयो भवन्ति वि.प्र.२३४क/२.३४; {sum brgya drug cu'i grangs te lo yi tshes rnams so//} षष्ट्युत्तरत्रिशतसंख्या वर्षतिथयः वि.प्र.५४ख/४.८५.
sum brgya pa
वि. त्रिशतिका — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa sum brgya pa} त्रिशतिका प्रज्ञापारमिता म.व्यु.१३७४ (२९ख).
sum cu
त्रिंशत्, संख्याविशेषः — {tshigs kyi 'khor lo so so la rtsa sum cu ste} प्रत्येकसन्धिचक्रे त्रिंशन्नाड्यः वि.प्र.२५५क/२.६७; {de bzhin gshegs pa gcig gam}…{sum cu'am}… {mthong ba} एकं वा तथागतं पश्येत्… त्रिंशद्वा अ.सा.४४८ख/२५३.
sum cu brgal
निस्त्रिंशः, खड्गविशेषः— निस्त्रिंशः {sum cu brgal zhes ral gri sor sum cu las ring ba'i ming} मि.को.४६ख ।
sum cu drug
= {sum cu rtsa drug} षट्त्रिंशत् — {bye ba phrag ni sum cu drug/} /{de yi dpung chen yang dag rdzogs//} षट्त्रिंशत्कोटिविपुलं बलं तस्य समुद्ययौ ।। अ.क.२२९ख/२५.५९.
sum cu pa
• वि. त्रिंशत्तमः — {'phags pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa brgyad stong pa las rtag tu ngu'i le'u zhes bya ste sum cu pa'o//} आर्याष्टसाहस्रिकायां प्रज्ञापारमितायां सदाप्ररुदितपरिवर्तो नाम त्रिंशत्तमः अ.सा.४४७क/२५२ • ना. त्रिंशिका, ग्रन्थः — {sum cu pa'i tshig le'ur byas pa} त्रिंशिकाकारिका क.त.४०५५.
sum cu rtsa lnga
पञ्चत्रिंशत्, संख्याविशेषः — {bdun tshan lnga ni sum cu rtsa lnga yin} पञ्चसप्तकानि पञ्चत्रिंशत् अभि.स्फु.१८४ख/९४०.
sum cu rtsa gcig
एकत्रिंशत्, संख्याविशेषः — {srid pa sum cu rtsa gcig} एकत्रिंशद् भवाः वि.प्र.१६८ख/१.१५; {nyin zhag sum cu rtsa gcig} एकत्रिंशद्दिनम् वि.प्र.२४७ख/२.६१.
sum cu rtsa gnyis
द्वात्रिंशत्, संख्याविशेषः — {rtsa rnams ni sum cu rtsa gnyis te} द्वात्रिंशन्नाड्यः हे.त.२ख/४; {ma ma sum cu rtsa gnyis} द्वात्रिंशद् धात्र्यः ल.वि.५४क/७२; {skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis dang ldan pa} द्वात्रिंशता महापुरुषलक्षणैः समन्वागतः ल.वि.५७क/७४.
sum cu rtsa gnyis mtshan
वि. द्वात्रिंशल्लक्षणी — {ston pa sum cu rtsa gnyis mtshan/} /{gtso bo dpe byad brgyad cur ldan//} द्वात्रिंशल्लक्षणी शास्ता अशीतिव्यञ्जनी प्रभुः । हे.त.१५ख/५०.
षट्त्रिंशत्, संख्याविशेषः — {rigs sum cu rtsa drug gi rtsa rnams} षट्त्रिंशत् कुलनाड्यः वि.प्र.२४४ख/२.५७; {khyim sum cu rtsa drug} षट्त्रिंशद् राशयः म.मू.१०५क/१४; {dam tshig sum cu rtsa drug} षट्त्रिंशत् समयाः वि.प्र.१६७क/३.१४९; {pho nya mo sum cu rtsa drug} दूतिकाः षट्त्रिंशत् वि.प्र.२६८ख/५, पृ.१०६; {rigs sum cu rtsa drug} षट्त्रिंशत्कुलानि वि.प्र.२४१ख/२.५१; {rnal 'byor gyi rgyud sum cu rtsa drug} षट्त्रिंशद्योगतन्त्राणि वि.प्र.१६८क/३.१५४.
sum cu rtsa bdun
सप्तत्रिंशत्, संख्याविशेषः — {byang chub kyi phyogs kyi chos sum cu rtsa bdun gyis} सप्तत्रिंशद्बोधिपाक्षिकधर्मैः वि.प्र.१७२क/३.१६७; {sgom pa'i rnam pa la zhugs pa ni/} {rnam pa bzhi bsgom pa dang rnam pa sum cu rtsa bdun bsgom pa'o//} भावनाकारप्रविष्टश्चतुराकारभावनः सप्तत्रिंशदाकारभावनश्च सू.व्या.१६७ख/५८; {'dod ma sum cu rtsa bdun rnams} सप्तत्रिंशदिच्छाः वि.प्र.४५क/४.४६.
sum cu rtsa gsum
१. त्रयस्त्रिंशत्, संख्याविशेषः — {nyin zhag sum cu rtsa gsum gang gi tshe 'bab pa} त्रयस्त्रिंशद्दिनं यदा वहति वि.प्र.२४७ख/२.६१ २. = {lha} त्रिदशः, देवः — {dri za gnod sbyin klu dang sum cu rtsa gsum bdag po rnams//} गन्धर्वयक्षभुजगैस्त्रिदशाधिपैश्च जा.मा.६ख/६ ३. त्रायस्त्रिंशाः, देवसमुदायविशेषः — {gzhan 'phrul dbang byed dang}…{sum cu rtsa gsum dang rgyal chen bzhi'i ris zhes bya ba ni 'dod pa na spyod pa'i lha drug ste} परनिर्मितवशवर्तिनः…त्रायस्त्रिंशाः, चातुर्महाराजकायिका इति षट् कामावचरा देवाः वि.प्र.१६८ख/१.१५; द्र. {sum cu rtsa gsum pa/}
sum cu rtsa gsum gyi dbang po
= {brgya byin} त्रिदशेन्द्रः, इन्द्रः — {sum cu rtsa gsum gyi dbang po'i gnas de nyid na lha'i bu dran pa dang ldan pa'i bu mo lha dbang 'od ces bya ba 'dug gis} इयमिहैव त्रिदशेन्द्रभवने सुरेन्द्राभा नाम देवकन्या स्मृतिमतो देवपुत्रस्य दुहिता ग.व्यू.२७१क/३४९.
sum cu rtsa gsum 'jig rten
= {lha yul} त्रिदशलोकः, देवलोकः — {sum cu rtsa gsum 'jig rten lha dbang ltar/} /{dgyes pa'i cho ga mkhyen pa dgyes par rol//} रमतां च रतिविधिज्ञाममराधिपतिर्यथा त्रिदशलोके । ल.वि.१०६क/१५३.
sum cu rtsa gsum bdag po
= {sum cu rtsa gsum pa'i bdag po/}
sum cu rtsa gsum pa
१. त्रायस्त्रिंशाः, देवसमुदायविशेषः — {de yang tshe thung ste shi nas sum cu rtsa gsum pa'i lha yi yul bzang por skyes so//} स चाल्पायुष्कः कालं कृत्वा प्रणीतेषु देवेषु त्रायस्त्रिंशेषूपपन्नः अ.श.१४१ख/१३१; म.व्यु.३०७९(५४ख); त्रयस्त्रिंशाः — {steng du 'gro ba gang yin pa de dag ni/} {rgyal chen bzhi'i ris rnams dang sum cu rtsa gsum pa rnams dang 'thab bral rnams dang dga' ldan rnams dang} या उपरिष्ठाद् गच्छन्ति, ताश्चातुर्महाराजिकांस्त्रयस्त्रिंशान् यामांस्तुषितान् अ.श.४क/२ २. = {lha} त्रिदशः, देवः — {'di ni dka' thub che bas sum cu rtsa gsum pa'i bdag po'i dpal thob par bya ba'ang 'dod pa tsam gyis 'grub par rig nas} तपःप्रकर्षादस्य प्रार्थनामात्रापेक्षं त्रिदशपतिलक्ष्मीसम्पर्कमवगम्य जा.मा.३३क/३८.
sum cu rtsa gsum pa'i bdag po
ना. = {brgya byin} त्रिदशपतिः, इन्द्रः — {'di ni dka' thub che bas sum cu rtsa gsum pa'i bdag po'i dpal thob par bya ba'ang 'dod pa tsam gyis 'grub par rig nas} तपःप्रकर्षादस्य प्रार्थनामात्रापेक्षं त्रिदशपतिलक्ष्मीसम्पर्कमवगम्य जा.मा.३३क/३८; त्रिदशाधिपः, इन्द्रः — {dri za gnod sbyin klu dang sum cu rtsa gsum bdag po rnams//} गन्धर्वयक्षभुजगैस्त्रिदशाधिपैश्च जा.मा.६ख/६.
sum cu rtsa gsum pa'i lha
= {lha} त्रिदशः, देवः — {brgya byin sum cu rtsa gsum pa'i lha'i tshogs kyis bskor ba lta bu} शक्र इव त्रिदशगणपरिवृतः अ.श.५७ख/४९.
sum cu rtsa gsum pa'i lha'i tshogs kyis bskor ba
वि. त्रिदशगणपरिवृतः — {brgya byin sum cu rtsa gsum pa'i lha'i tshogs kyis bskor ba lta bu} शक्र इव त्रिदशगणपरिवृतः अ.श.५७ख/४९.
sum cu rtsa gsum pa'i lha'i rigs
त्रयस्त्रिंशद्देवनिकायः — {bcom ldan 'das sum cu rtsa gsum pa'i lha'i rigs 'di nas lha'i bu nor bu dri ma med pa'i 'od ces bgyi ba zhig shi 'phos shing dus las 'das nas} भगवन् इतस्त्रयस्त्रिंशद्देवनिकायाद् विमलमणिप्रभनाम्नो देवपुत्रस्य च्युतस्य कालगतस्य स.दु.९७ख/१२४.
sum cu rtsa gsum ris
वि. त्रायस्त्रिंशत्कायिकः — {mchod rten de la sum cu rtsa gsum ris kyi lha'i bu rnams lha'i me tog man dA ra ba dang man dA ra ba chen pos rin po che'i mchon rten de la 'thor ro//} तस्मिंश्च स्तूपे त्रायस्त्रिंशत्कायिका देवपुत्रा दिव्यैर्मान्दारवमहामान्दारवैः पुष्पैस्तं रत्नस्तूपमवकिरन्ति स.पु.८९क/१४९.
शृङ्गाटकदेवता— {kun dga' ra ba'i lha dag dang nags tshal gyi lha dag dang bzhi mdo'i lha dag dang sum mdo'i lha dag dang}…{gsol ba 'debs so//} आरामदेवता वनदेवताश्चत्वरदेवताः शृङ्गाटकदेवता…आयाचते वि.व.२०६ख/१.८०.
त्रिपुरम् — {rta babs sum rtseg} त्रिपुरं तोरणम् वि.प्र.१२०ख/३.३९; {khang bzangs sum rtseg la sogs pa la gnas pa rnams} त्रिपुरप्रासादादौ स्थितानि वि.प्र.९२क/३.३.
sum rtsegs
= {sum rtseg/}
sum rtsen dbang
= {lha} त्रिदिवेशः, देवः — {'chi med rgas med skabs gsum lha/} /{rnam par sad dang bcud ldan dang /} …{sum rtsen dbang} अमरा निर्जरा देवास्त्रिदशा विबुधाः सुराः ।…त्रिदिवेशाः अ.को.१२७ख/१.१.७; त्रिदिवस्य ईशा त्रिदिवेशाः अ.वि.१.१.७.
शतनम् — {rul ba ni sums pa'i chos so//} पूतिकं शतनधर्मकम् बो.प.९८ख/६५.
sum+b+ha
= {sum b+ha/}
sur pi ka
ना. सूर्पिका, ब्राह्मणी — {bram ze me yi grogs po yi/} /{chung ma yon tan mchog gyur pa/} /{pha yis rtsed mor ming dag kyang /} /{sur pi ka zhes btags par gyur//} ब्राह्मणस्याग्निमित्रस्य भार्या गुणवराऽभवत् । शू(सू लि.पा.)र्पिकेति कृतं पित्रा क्रीडानाम च बिभ्रती ।। अ.क.१६२क/१८.६.
sul
= {ri sul} कन्दरः — {de yang gangs kyi sul zhig na gnas te} स च हिमवत्कन्दरे प्रतिवसति अ.श.२०२क/१८६; दरिः, ओ री — {rnal 'byor dang rjes su mthun pa'i gnas ri'i sul sman ljongs shig tu gnas shing spyod do//} योगानुकूलान् पर्वतदरीनिकुञ्जाननुविचचार जा.मा.४क/३; श्वभ्रम् — {gang zhig mkhar rnyog ri bo sul bcas dag la rtse dgas ba gam la 'dzegs dang /}…{'gong byed pa} हर्म्यारोहणहेलया यदचलाः श्वभ्रैः सहाभ्रंलिहा…लङ्घ्यन्ते अ.क.५३ख/६.२.
sul mangs
पक्वाशयः, शरीराङ्गविशेषः — {lus 'di la skra dang}…{pho ba dang sul mangs dang}…{yod de} सन्त्यस्मिन् काये केशाः… आमाशयः पक्वाशयः शि.स.११८ख/११६.
sus
= {su yis/}
sus kyang
अव्य. केनचित् — {phung por rten cing sangs rgyas pa/} /{gang na'ang sus kyang ma mthong ste//} स्कन्धान् प्रतीत्य संबुद्धो न दृष्टः केनचित् क्वचित् । ल.अ.१६१ख/१११; द्र. {sus kyang mi 'jigs pa/}
sus kyang mi 'jigs pa
वि. अकुतोभयः — {bcom ldan 'das dper na rgyal po'i skyes bu ni rgyal po'i mthus skye bo chen po'i tshogs sus kyang mi 'jigs par bkur bar 'gyur ro//} यथा च भगवन् राजपुरुषो राजानुभावान्महतो जनकायस्य अकुतोभयः पूज्यः अ.सा.८८क/५०.
sus kyang mi thub pa
कोविदारः, वृक्षविशेषः — {rigs kyi bu 'di lta ste dper na/} {shing sus kyang mi thub pa dang kun nas 'du ba kha 'bus par gyur na} तद्यथा कुलपुत्र पारियात्रकस्य कोविदारस्य शुङ्गीभूतस्य ग.व्यू.३१६ख/४०१; द्र. {sus kyang mi tshugs pa/}
sus kyang mi tshugs pa
कोविदारः, वृक्षविशेषः — {rigs kyi bu 'di lta ste dper na/} {shing sus kyang mi tshugs pa dang kun nas 'du ba'i shun phrags kyi dri zhim po 'byung ba} तद्यथा कुलपुत्र यः पारियात्रकस्य कोविदारस्य च्छविगन्धः प्रवाति ग.व्यू.३१६ख/४०१; द्र. {sus kyang mi thub pa/}
se gol
• सं. अच्छटा — {se gol la sogs brda bya ste/} /{gzhan du ma bsdams par 'gyur ro//} अच्छटादि तु कर्तव्यमन्यथा स्यादसंवृतः ।। बो.अ.१४क/५.९५; छोटिका — {lag pa lan gsum mnyes nas ni/} /{de nas lan drug se gol brdab//} त्रिस्परामृश्य हस्तेन षड् दद्याच्छोटिकास्ततः ।। स.उ.२७१ख/५.६२; छटकः, ओ कम् (?) — {lag ngar dag ni rdo rjer bcings/} /{rdo rje se gol rnams grol bas//} बाहुभ्यां वज्रबन्धेन वज्रछटकविमोक्षणे । स.दु.११०ख/१७२; ग्. {yon pa se gol brdabs pa yis/} /{mnyam par brdabs par grub par 'gyur/} / ग्. {yas pa yis kyang brdab par gsungs//} वामे छटकतालेन समतालेन सिद्ध्यति । दक्षिणेन तु तालोक्तम् स.दु.११०ख//१७२ • पा. अच्छटा, मानविशेषः — {se gol brgya yi tshogs dag la/} /{rtsa rgyun gcig tu bstan pa yin/} /{rtsa rgyun bzhi la chu tshod bstan/} /{chu tshod bzhi la thun zhes bya//} अच्छटाशतसङ्घातं नाडिका च प्रकीर्तिता । चतुर्नाडिकयो घटीत्युक्ता चतुर्घटया प्रहरः स्मृतः ।। म.मू.२०१क/२१८.
se gol gyi sgra
अच्छटाशब्दः — {se gol gyi sgra phyung ste bzhin bzangs mig lam na ma 'dug shig ces brjod par bya'o//} अच्छटाशब्दं कृत्वा भद्रमुखादर्शनपथे तिष्ठेति वदेत् वि.सू.३९क/४९; रिच्छटाशब्दः — {de rnams kyi lag pa phab nas se gol gyi sgra phyung ste} तेषां हस्तानधः कृत्वा रिच्छटाशब्दं च कृत्वा वि.व.१२४क/१.१२.
se gol nyi shu pa
ना. बिसछोटिकः, श्रावकाचार्यः — {nyan thos kyi dge 'dun chen po}…{'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang}… {se gol nyi shu pa dang} महाश्रावकसङ्घेन…तद्यथा—महाकाश्यपः… बिसको(छो भो.पा.)टिकः म.मू.१००क/९.
se gol gtog pa
= {se gol gtogs pa/}
se gol gtogs pa
अच्छटा — {mig gis mthong ngam ma mthong ba'i/} /{se gol gtogs pa'i myur 'gros yin//} दृश्यादृश्यं क्षणोन्मेषमच्छटां त्वरिता गतिः । म.मू.१८७क/१२०; {se gol gtogs pa la sogs pa'i sgra bya ste} अच्छटादिशब्दं तु कुर्यात् बो.प.१०५क/७४.
se gol gtogs pa tsam
अच्छटासङ्घातमात्रम् म.व्यु.८२२६ (११४ख); द्र. {se gol gtogs pa'i sgra/}
se gol gtogs pa'i sgra
अच्छटासङ्घातशब्दः — {thams cad kyis mgur bsal ba'i sgra chen po phyung ste se gol gtogs pa'i sgra gcig mdzad do//} सर्वैर्महासिंहोत्कासनशब्दः कृतः, एकश्चाच्छटासङ्घातशब्दः कृतः स.पु.१४४ख/२२९.
se gol gtogs pa'i sgra chen po
महाच्छटासङ्घातशब्दः — {mgur bsal ba'i sgra chen po de dang se gol gtogs pa'i sgra chen po des} तेन च महोत्कासनशब्देन महाच्छटासङ्घातशब्देन स.पु.१४४ख/२३०.
se gol gtogs tsam
= {se gol gtogs pa tsam/}
se gol rdebs pa
छोटिका — {sor mo'i se gol rdebs pa mthe bo dang mdzub mo dag gis khyod ni 'di ru sngags pa mchog tu nges par brjod par 'gyur ro//} अङ्गुल्याश्छोटिकाया अङ्गुष्ठतर्जन्याः कथयति नियतं श्रेष्ठमन्त्री त्वमत्रेति वि.प्र.१७७ख/३.१८६.
se gol brdab
क्रि. छोटिका दद्यात् — {lag pa lan gsum mnyes nas ni/} /{de nas lan drug se gol brdab//} त्रिस्परामृश्य हस्तेन षड् दद्याद् छोटिकास्ततः ।। स.उ.२७१ख/५.६०.
se tu
= {zam pa} सेतुः — {legs bshad rin cen dag gi mtsho/} /{se tus bcings pa rang bzhin gang //} सागरः सूक्तिरत्नानां सेतुबन्धादि यन्मयम् ।। का.आ.३१९ख/१.३४.
se tus bcings
ना. सेतुबन्धः, ग्रन्थः — {legs bshad rin cen dag gi mtsho/} /{se tus bcings pa rang bzhin gang //} सागरः सूक्तिरत्नानां सेतुबन्धादि यन्मयम् ।। का.आ.३१९ख/१.३४; सेतुबन्धस्तन्नामकः प्रवरसेनकवेर्ग्रन्थविशेषः प्र.टी.१.३४.
se ba ka
प्रसेवकः, वीणाप्रान्तवक्रकाष्ठम् — {pi wang dbyug pa pra bA la/} /{rtsa ba'i shing 'khyog se ba ka//} वीणादण्डः प्रवालः स्यात्ककुभस्तु प्रसेवकः । अ.को.१४३क/१.८.७; प्रकर्षेण सेव्यते प्रसेवकः । षेवृ सेवने अ.वि.१.८.७.
se 'bru
= {se'u} 1. करकः, दाडिमवृक्षः — {mtshungs pa se 'bru dA Di ma//} समौ करकदाडिमौ अ.को.१५८ख/२.४.६४; करोति दोषाभावमिति करकः । डुकृञ् करणे । किरति बीजानीति वा । कॄ विक्षेपे अ.वि.२.४.६४; {ka ra ka ni thod pa dang /} /{spyi blugs dang ni mkha' 'gro dang /} /{le brgan se 'bru lag pa la//} श्री.को.१६५ख । २. दाडिमम्, दाडिमफलम् — {se'u bcu khur ba drug} दश दाडिमानि षडपूपाः वा.टी.१२२ख/९७; म.व्यु.५७१७; दाडिमम् {se'u/} {zhes pa se 'bru} मि.को.४०ख ।
se mo
= {se mo do/}
se mo do
१. = {do shal} हारः — {cod pan dang rna cha dang phreng ba'i chun po dang dpung rgyan dang se mo do dang se mo do phyed pa phrag pa nas 'phyang ba} मौलीकुण्डलस्रग्दामकेयूरहारार्धहाररत्नहारस्कन्धोपरिषु का.व्यू.२३५ख/२९८; {mu tig gi se mo do khri} दशमुक्ताहारसहस्राणि सु.प्र.५१ख/१०३; {rin chen brgyan pa'i se mo do} हारा रत्नविभूषिताः ल.अ.५८क/३ २. = {do shal phyed} अर्धहारः — {do shal dang se mo dos lus rnam par bklubs te} हारार्धहारविभूषितगात्रीम् अ.श.९क/८; {de nas khye'u des bu mo de la do shal dang se mo do dang phreng ba dang}…{rnams bskur ro//} अथ स दारको दारिकाया हारार्धहारमालां…प्रेषयति अ.श.२११क/१९४ ३. स्रग् — {bdag la cod pan dang rna cha dang se mo do'i chun pos 'dzin to//} मम दिव्यमौलीकुण्डलस्रग्दामानि धारयति का.व्यू.२२४क/२८६; स्रग्दाम — {lha'i rgyan gyis brgyan pa/} {cod pan dang rna cha dang se mo do mang po thogs pa} दिव्यालङ्कारविभूषितानां मौलीकुण्डलस्रग्दामपरिक्षेपिकाणाम् का.व्यू.२१३ख/२७२.
se mo do phyed
अर्धहारः — {cod pan dang rna cha dang phreng ba'i chun po dang dpung rgyan dang se mo do dang se mo do phyed pa phrag pa nas 'phyang ba} मौलीकुण्डलस्रग्दामकेयूरहारार्धहाररत्नहारस्कन्धोपरिषु का.व्यू.२३५ख/२९८.
se mo do'i chun
= {se mo do'i chun po/}
se mo do'i chun po
स्रग्दाम — {bdag la cod pan dang rna cha dang se mo do'i chun pos 'dzin to//} मम दिव्यमौलीकुण्डलस्रग्दामानि धारयति का.व्यू.२२४क/२८६.
se ral
उत्तर्यम् — {ri dwags kyi pags pa se ral du thogs} मृगाजिनेनोत्तर्यः का.व्यू.२१४ख/२७४; द्र. {se ral kha/} {se ral gyi rgyan/}
se ral kha
वैकक्ष्यम् — {se ral khar bcings khyim na gnas par shog//} वैकक्ष्यबद्धश्च वसेद् गृहेषु जा.मा.१०२ख/११९.
se ral khar bcings
वि. वैकक्ष्यबद्धः — {khyod kyi rtsa ba brkam pas gang rku ba/} /{se ral khar bcings khyim na gnas par shog//} वैकक्ष्यबद्धश्च वसेद् गृहेषु लौल्यादहार्षीत्तव यो बिसानि ।। जा.मा.१०२ख/११९.
se ral gyi rgyan
कर्णपृष्ठोत्तर्या — {dpung rgyan dang gdu bu dang rkang pa'i gdu bu dang rked pa'i ska rags kyi rgyan dang sor gdub dang se ral gyi rgyan dang} केयूरकटकनूपुरकटिमेखलाहस्तोत्तर्या कर्णपृष्ठोत्तर्या का.व्यू.२१३ख/२७३.
se ral phreng
पार्श्वसूत्रकम् म.व्यु.६०३० (८६ख).
se ral phreng ba
= {se ral phreng /}
se ral 'phreng
= {se ral phreng /}
se lu
शेलुः, श्लेष्मातकः — {se lu bad 'joms dkar po dang /} /{de yi 'dab ma lan mangs so//} शेलुः श्लेष्मातकः शीत उद्दालो बहुवारकः ।। अ.को.१५६ख/२.४.३४; शिलति उञ्छति केशकार्ष्ण्यं करोतीति शेलुः । शिल उञ्छे अ.वि.२.४.३४.
seg
किटः, ओ टम् (?) — {seg dang re lde dang phyar ba'i reg pa lta bu dag nyid sgrogs pa'o//} किटकिलिञ्जकुतपस्पर्शानाम् वि.सू.४५क/५६; किटकः, ओ कम् (?)— {med na seg dag gam re lde dag go//} अभावे किटकानां किलिञ्जानां वा वि.सू.९५क/११४.
seg ma
= {gseg ma/}
seg ma can
वि. शार्करः — {mo ni gyo can rdza dum can/} /{seg ma dang ni rde'u can//} स्त्री शर्करा शर्करिलः शार्करः शर्करावति । अ.को.१५१क/२.१.११; शर्करावन्मात्रवृत्तिरत्रास्तीति शार्करः अ.वि.२.१.११.
seng
१. = {seng ba/} 2. = {seng ge/}
seng ge
• सं. १. सिंहः, जन्तुविशेषः — {seng ge dang stag dang gzig dang spyang ki dang}…{sha mang po za ba'i skye gnas dang} सिंहव्याघ्रद्वीपिवृक…प्रचुरमांसादयोनिषु ल.अ.१५५ख/१०२; {srog chags seng ge ni dud 'gro'i skye gnas su skyes pa'i srog chags thams cad kyi nang na rtsal che ba dang gzengs mtho ba dang brtan pas pha rol gnon pa} सिंहः प्राणी सर्वेषां तिर्यग्योनिगतानां प्राणिनां विक्रान्तः उत्साही दृढपराक्रमः श्रा.भू.४२क/१०६; {seng ge gdong lnga ri dwags dbang /} /{ral can 'phrog byed ha r+ya'i mig//} सिंहो मृगेन्द्रः पञ्चास्यो हर्यक्षः केसरी हरिः । अ.को.१६६क/२.५.१; हस्त्यादिकं हिनस्तीति सिंहः । हिसि हिंसायाम् अ.वि.२.५.१; हरिः — {rgyang nas mchongs pa'i seng ge dag gis glang po'i dbang po bzhin/} /{nyams pa ma tang ga ni g}.{yul du 'joms pa nyid rig mdzod//} आरान्निपत्य हरिणेव मतङ्गजेन्द्रमाजौ मतङ्गहतकं हतमेव विद्धि ।। ना.ना.२३९ख/१३०; केसरी— {seng ge dag kyang rab tu spa gong 'gyur//} दुरासदं केसरिणोऽपि ते भवेत् जा.मा.२०८क/२४२; मृगराजः — {e na'i byin pa mnyam med bcom ldan 'das/} /{glang po'i rgyal po rma bya seng ge'i stabs//} एणेयजङ्घ भगवन्नसमा गजराजबर्हिमृगराजगतो । शि.स.१७२क/१६९ २. = {seng ge mo} सिंही — {seng ge'i nu 'og ri dwags phrug gu rgyu ba dben pa'i nags tshal 'dir//} विविक्तेऽस्मिन् सिंहीस्तनतलवलद्बालहरिणे वने अ.क.४४ख/५६.२८ ३. = {seng ge nyid} सिंहता — {bram ze'i khye'u la sogs pa la seng ge la sogs pa bzhin no//} माणवकादिषु सिंहतादिवत् त.प.२०४ख/८७७ • पा. १. सिंहः [1] राशिविशेषः — {khyim sum cu rtsa drug la 'di lta ste/} {lug dang}…{seng ge dang}…{tha ma ste} षट्त्रिंशद् राशयः; तद्यथा—मेषः…सिंहः…अधमश्चेति म.मू.१०५क/१४; वि.प्र.२३७ख/२.४० [2] लग्नभेदः — {de bzhin du seng ge'i dus sbyor la nam mkhar ma ste byang gi sgo ru'o//} तथा सिंहलग्ने आकाशे म, उत्तरद्वारे वि.प्र.१९३ख/५.२९ [3] संक्रान्तिभेदः — {seng ge'i 'pho ba'i zla ba'i nyin zhag sum cu po rnams kyis nya yig la sogs pa dbyangs dang bcas pa rnams spyod do//} {bu mo'i 'pho ba'i nyin zhag rnams kyis} सिंहसंक्रान्तिमासदिनैस्त्रिंशद्भिर्ञकारादीन्समात्रांश्चरति । कन्यासंक्रान्तिदिनैः वि.प्र.१६१ख/१.८ [4] योगिजातिविशेषः — {de bzhin du rnal 'byor pa yang rnam pa lnga ste/} {seng ge dang ri dwags dang rta dang khyu mchog dang glang po che ste rigs kyi dbye ba las so//} एवं योग्यपि पञ्चधा—सिंहो मृगोऽश्वो वृषभः कुञ्जरो जातिभेदात् वि.प्र.१६५क/३.१४० २. सिंहम्, हस्तचिह्नविशेषः — {pu k+ka sI g}.{yas seng ge ste/} / ग्. {yon pas dgra sta de bzhin no//} पुक्कस्या दक्षिणे सिंहं वामे परशुस्तथा । हे.त.२४ख/८० • ना. सिंहः १. तथागतः — {shin tu brtan pa'i 'jig rten gyi khams na de bzhin gshegs pa seng ge bzhugs pa'ang mthong ngo //} सुप्रतिष्ठायां लोकधातौ सिंहं तथागतं पश्यामि ग.व्यू.३४७ख/६६ २. बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po seng ge} सिंहेन च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन स.पु.२ख/२; ग.व्यू.२६७ख/३४७ ३. राजकुमारः — {ji skad du seng ges zhus pa las/} {bcom ldan 'das la rgyal bu seng ges zhus pa} तद्यथाऽऽर्यसिंहपरिपृच्छायां सिंहेन राजकुमारेण भगवान्पृष्टः शि.स.५क/६ ४. सेनापतिः — {de nas dmag dpon seng ge'i mna' ma grags ldan ma zhes bya ba gzugs bzang zhing blta na sdug la mdzes pa zhig yod pa} अथ सिंहस्य सेनापतेः स्नुषा यशोमती नाम अभिरूपा दर्शनीया प्रासादिका अ.श.५ख/४ ५. मन्त्रिपुत्रः — {de nas dus kyis blon po'i bu/} /{gzhon par gyur pa seng ge yi/} /{bu mo yon tan ldan ma ni/} /{mdzes ma tsai la zhes pa btsas//} अथ कालेन सिंहस्य मन्त्रिसूनोः कनीयसः । अजायत सुता कान्ता चैला नाम गुणोचिता ।। अ.क.१७७ख/२०.२३ • उ.प. सिंहः — {skyes bu dam pa}…{skyes bu seng ge skyes bu gdul bya'i kha lo sgyur ba dag gis} सत्पुरुषैः…पुरुषसिंहैः पुरुषदम्यसारथिभिः अ.सा.२९४क/१६६; {shAkya seng ge} शाक्यसिंहः म.मू.२९०ख/४४९; {smra ba'i seng ge} वादिसिंहः ना.स.६क/१०१.
seng ge glal
पा. सिंहविजृम्भितः, समाधिविशेषः — {seng ge glal zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सिंहविजृम्भितो नाम समाधिः का.व्यू.२२२क/२८४.
seng ge 'gram
• वि. सिंहहनुः — {mi dbang seng ge'i 'gram pa rang byung bim pa'i sgros//} सिंहहनु नरेन्द्रो बिम्बोष्ठः स्वयम्भूः रा.प.२४९ख/१५०; • ना. सिंहहनुः, नृपः — {de yi brgyud la seng ge 'gram/} /{sa yi bdag po byung gyur te/}…/{de sras thu bo zas gtsang ste//} तस्यान्वये सिंहहनुर्बभूव पृथिवीपतिः ।…ज्येष्ठः शुद्धोदनस्तस्य सुतः अ.क.२३४क/२६.२३; म.व्यु.३५९८ (६०ख); = {seng ge'i za 'gram/}
seng ge rgyal mtshan
= {seng ge'i rgyal mtshan/}
seng ge rgyal mtshan dam pa'i gzi brjid
ना. सिंहध्वजाग्रतेजः, मध्यमा चातुर्द्वीपिका — {'jig rten gyi khams ri bo shin tu mtho ba'i dpal der}…{gling bzhi pa dbu ma seng ge rgyal mtshan dam pa'i gzi brjid ces bya ba zhig yod par gyur te} तस्यां खलु मेरूद्गतश्रियां लोकधातौ …सिंहध्वजाग्रतेजो नाम मध्यमा चातुर्द्वीपिकाऽभूत् ग.व्यू.२७०क/३४८.
seng ge sgra
= {seng ge'i sgra/}
seng ge sgra sgrogs
= {seng ge'i sgra sgrogs/}
seng ge sgra'i rgyud
ना. सिंहनादतन्त्रम्, ग्रन्थः — {seng ge sgra'i rgyud ces bya ba} सिंहनादतन्त्रनाम क.त.७०२.
seng ge sgra'i gzungs
ना. सिंहनादधारणी, ग्रन्थः क.त.३१५६.
seng ge bsgyings pa'i sgra lta bu
पा. सिंहघोषाभिगर्जितस्वरता, वाक्कर्मपरिशुद्धिभेदः — {seng ge bsgyings pa'i sgra lta bu dang}…{ngag gi las yongs su dag pa brgyad po de dag thob par 'gyur ro//} सिंहघोषाभिगर्जितस्वरतां…इमा अष्टौ वाक्कर्मपरिशुद्धीः प्रतिलप्स्यते ल.वि.२१४क/३१६.
seng ge mngon par sgrogs
= {seng ge mngon par sgrogs pa/}
seng ge mngon par sgrogs pa
पा. सिंहाभिगर्जितः, समाधिविशेषः — {seng ge mngon par sgrogs pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सिंहाभिगर्जितो नाम समाधिः अ.सा.४३०ख/२४२.
seng ge cang shes
सिंहाजानेयः म.व्यु.४७६९ (७४क).
seng ge mchog
वि. सिंहोत्तमः, ओ मा — {seng ge mchog dang mi la zhon pa dang //} सिंहोत्तमायै नरवाहनायै सु.प्र.३०ख/५८.
seng ge dang bya khyung dang khyab 'jug la bzhugs pa
ना. हरिहरिहरिवाहनः— {seng ge dang bya khyung dang khyab 'jug la bzhugs pa'i sgrub thabs} हरिहरिहरिवाहनसाधनम् क.त.३१६२.
seng ge gdong can
ना. सिंहवक्त्रा लो.को.२४२२.
seng ge rnam bsgyings
= {seng ge rnam par bsgyings pa/}
seng ge rnam bsgyings pa
= {seng ge rnam par bsgyings pa/}
seng ge rnam gnon
= {seng ge rnam par gnon/}
seng ge rnam par sgrog pa
ना. सिंहविनर्दितः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{seng ge rnam par sgrog pa dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…सिंहविनर्दितस्य ग.व्यू.२६८ख/३४७.
seng ge rnam par bsgyings pa
• पा. सिंहविजृम्भितः, समाधिविशेषः — {de nas seng ge rnam bsgyings pa'i/} /{ting nge 'dzin la snyoms 'jug nas/} /{rten cing 'brel 'byung lugs mthun dang /} /{lugs mi mthun la rtog par byed//} स समाधिं समापद्य ततः सिंहविजृम्भितम् । अनुलोमं विलोमं च प्रतीत्योत्पादमीक्षते ।। अभि.अ.१०क/५.२३ • ना. १. सिंहविजृम्भितम्, नगरम् {song rigs kyi bu lho phyogs kyi rgyud 'di nyid na grong khyer seng ge rnam par bsgyings pa zhes bya ba yod de} गच्छ कुलपुत्र, इदमिहैव दक्षिणापथे सिंहविजृम्भितं नाम नगरम् ग.व्यू.३८७ख/९५ २. सिंहविजृम्भिता, भिक्षुणी — {song rigs kyi bu lho phyogs kyi rgyud 'di nyid kyi yul shu ma phyi ma'i mtha' na grong khyer ka ling ga'i nags tshal zhes bya ba yod de/} {de na dge slong ma seng ge rnam par bsgyings pa zhes bya ba 'dug gis} गच्छ कुलपुत्र, इहैव दक्षिणापथे श्रोणापरान्तेषु जनपदेषु कलिङ्गवनं नाम नगरम् । तत्र सिंहविजृम्भिता नाम भिक्षुणी प्रतिवसति ग.व्यू.५४क/१४७.
seng ge rnam par bsgyings pa'i 'od
ना. सिंहविजृम्भितप्रभः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa seng ge rnam par bsgyings pa'i 'od ces bya ba bsnyen bkur to//} तस्यानन्तरं सिंहविजृम्भितप्रभो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.२४९ख/३३१.
seng ge rnam par gnon
ना. हरिविक्रमः, नृपः — {mtha' yas dang ni sa skyong dang /} /{dpal skyong seng ge rnam par gnon//} अनन्तश्च महीपालः श्रीपालो हरिविक्रमः । वि.प्र.१२७ख/१, पृ.२५.
seng ge rnam par gnon pas bzhud pa
ना. सिंहविक्रान्तगामी, तथागतः — {grong khyer gyi lha mo zhig tu gyur te de bzhin gshegs pa seng ge rnam par gnon pas bzhud pa zhes bya ba bsnyen bkur to//} नगरदेवताभूतेन सिंहविक्रान्तगामी नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१९८क/२७८.
seng ge rnam par rtse ba
• ना. सिंहविक्रीडितः, बोधिसत्त्वः — {seng ge rnam par rtse ba gang gis de bzhin gshegs pa}…{la lo gcig gam lo brgya'am lo stong yang rung ste/} {bde ba'i yo byad thams cad kyis bsnyen bkur byas pa} यश्च खलु पुनः सिंहविक्रीडित(तः भो.पा.)तथागतं सम्मुखं वर्षं वा वर्षसहस्रं वा वर्षशतसहस्रं वा सर्वसुखोपधानैरुपतिष्ठेत् शि.स.९७ख/९६ • पा. सिंहविक्रीडितः, समाधिविशेषः — {seng ge rnam par rtse ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सिंहविक्रीडितो नाम समाधिः म.व्यु.५०९ (१२क); द्र. {seng ge rnam par rol ba/}
seng ge rnam par rol
= {seng ge rnam par rol ba/}
seng ge rnam par rol ba
• पा. सिंहविक्रीडितः, समाधिविशेषः — {seng ge rnam par rol ces bya ba'i ting nge 'dzin} सिंहविक्रीडितो नाम समाधिः का.व्यू.२२२क/२८४ • ना. सिंहविक्रीडितः, बोधिसत्त्वः म.व्यु.६८३ (१६क); द्र. {seng ge rnam par rtse ba/}
seng ge dpal
ना. सिंहकेतुः, नृपः — {song rigs kyi bu lho phyogs kyi rgyud 'di nyid na grong khyer seng ge rnam par bsgyings pa zhes bya ba yod de/} {rgyal po seng ge dpal gyi bu mo byams ma zhes bya ba bu mo lnga brgya'i 'khor dang bcas pa} गच्छ कुलपुत्र, इदमिहैव दक्षिणापथे सिंहविजृम्भितं नाम नगरम् । तत्र मैत्रायणी नाम कन्या, राज्ञः सिंहकेतोर्दुहिता पञ्चकन्याशतपरिवारा ग.व्यू.३८७ख/९५.
seng ge 'bangs bzangs
ना. सिंहसौदासः, नृपः — {blo gros chen po sngon 'das pa'i dus na/} {rgyal po seng ge 'bangs bzangs zhes bya ba zhig byung ste} भूतपूर्वं महामते अतीतेऽध्वनि राजाऽभूत् सिंहसौदासो नाम ल.अ.१५५क/१०२.
seng ge mo
• सं. सिंही — {seng ge mo dang 'tshogs par gyur} सिंह्या सह मैथुनं गतवताम् ल.अ.१५५ख/१०२ • ना. सिंहिका, राहुमाता — {seng ge mo'i bu} सैंहिकेयः अ.को.१३५क/१.३.२६.
seng ge mo'i bu
= {gza' sgra gcan} सैंहिकेयः, राहुः — {mun can sgra gcan mtho ris mdzes/} /{seng ge mo'i bu zla ba 'joms//} तमस्तु राहुः स्वर्भानुः सैंहिकेयो विधुन्तुदः ।। अ.को.१३५क/१.३.२६; सिंहिकाया अपत्यं सैंहिकेयः अ.वि.१.३.२६.
seng ge 'dzin
ना. सिंहलः, सार्थवाहः — {ded dpon seng ge 'dzin du gyur pa na/} /{snying rje med cing mi bzad rab gtum pa'i/} /{srin mo brgya dag shin tu tshar bcad nas/} /{rgya shug gling du mi rnams bkod par gyur//} विनिगृह्य राक्षसिशतानि निर्घृणदारुणप्रबलचण्डा । कृत मानुषा बदरद्वीपे सिंहल सार्थवाह यद आसीत् ।। रा.प.२३८क/१३४.
सिंहमुखम् — {rdzing de'i seng ge'i kha brgya rtsa brgyad po de nas kyang chu 'bab bo//} अष्टशतमेव सिंहमुखानां येन पुनरेव तद्वारि निर्वहति रा.प.२४६क/१४४.
seng ge'i khri
• सं. सिंहासनम् — {dus kyis yon tan la gus pas/} /{seng ge'i khri la yang dag 'dzegs/} /{mkhas pa chos ni smra ba po/} /{de yis chos ni bstan pa byas//} कालेन धर्मकथकः स विद्वान् गुणगौरवात् । सिंहासनं समारुह्य विदधे धर्मदेशनाम् ।। अ.क.३०५क/३९.९१; भद्रासनम् — {klu'i bu mo}…{seng ge'i khri byang chub sems dpa' la phul} नागकन्या…भद्रासनं बोधिसत्त्वायोपनामयति स्म ल.वि.१३३क/१९६ • पा. सिंहासनम्, सर्वाकारशून्यता — {e yig dang}…{seng ge'i khri dang b+ha ga dang gsang ba'i ming rnams kyi nang nas e yig gcig pu gtso bo'i ming ma yin te thams cad kyis rnam pa thams cad pa'i stong pa nyid go bar byed pa'i phyir ro//} एकार…सिंहासनभगगुह्यसंज्ञानां मध्ये नैका एकारसंज्ञा प्रधाना, सर्वासां सर्वाकारशून्यताप्रतिपादकत्वात् वि.प्र.१३५ख/१. पृ.३४.
seng ge'i khri bshams pa
सिंहासनं प्रज्ञप्तम् मि.को.१४१ख ।
seng ge'i khri la bzhugs pa
वि. सिंहासने सन्निषण्णः — {de nas bcom ldan 'das dpal gyi snying po'i seng ge'i khri la bzhugs} अथ खलु भगवान् श्रीगर्भसिंहासने सन्निषण्णः रा.प.२२८क/१२०; द्र.— {seng ge'i gdan la bzhugs pa/}
seng ge'i 'gram
= {seng ge 'gram/}
seng ge'i 'gram pa
= {seng ge 'gram/}
seng ge'i 'gros
ना. सिंहगामिनी, गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang}…{dri za'i bu mo seng gi'i 'gros zhes bya ba dang} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि; तद्यथा — प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या…सिंहगामिनी नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२क/२६०.
seng ge'i rgyal po
सिंहराजः — {de nas bcom ldan 'das kyis} …{seng ge'i rgyal po ltar rnam par bsgyings te bzhad mo cher bzhad} अथ भगवान्… सिंहराजवद्विजृम्भ्य महाहासमहसत् ल.अ.६०क/६.
seng ge'i rgyal mtshan
• पा. सिंहध्वजः, ध्वजभेदः — {rgyal mtshan gzugs so//} {de ni rnam pa bzhi'o//} {seng ge'i rgyal mtshan dang chu srin gyi rgyal mtshan dang klu'i rgyal mtshan dang khyu mchog gi rgyal mtshan no//} ध्वजानां दानम् । चातुर्विध्यमस्य । सिंहध्वजो मकरध्वजो नागराजध्वजो वृषभध्वज इति वि.सू.९९ख/१२० • ना. सिंहध्वजः, तथागतः — {dge slong dag shar lho'i phyogs na}…{de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas seng ge'i rgyal mtshan zhes bya ba'o//} पूर्वदक्षिणस्यां दिशि भिक्षवः… सिंहध्वजश्च नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धः स.पु.७०ख/११९.
seng ge'i sgra
• सं. १. सिंहनादः [1] सिंहस्य नादः — {sdig can khyod ni seng ge'i sgras wa 'bros pa ltar deng 'bros par 'gyur ba'o//} पलायिष्यसे त्वमद्य पापीयं को(क्रो भो.पा.)ष्टुक इव सिंहनादेन । ल.वि.१६१ख/२४३ [2] सिंहस्येव नादः — {'khor gyi nang du yang dag pa'i seng ge'i sgra sgrogs pa ste/} {'di lta ste/} {'di yod na 'di 'byung la} पर्षदि सम्यक् सिंहनादं नदति; यदुत—अस्मिन् सतीदं भवति अ.श.२४१क/२२१ २. क्ष्वेडा ( {pha rol gyi dpung skrag phyir sgra chen po sgrogs pa'i ming /}) मि.को.४५क • ना. सिंहघोषः, तथागतः — {dge slong dag shar lho'i phyogs na de bzhin gshegs pa}…{seng ge'i sgra zhes bya ba} पूर्वदक्षिणस्यां दिशि भिक्षवः सिंहघोषश्च नाम तथागतः स.पु.७०ख/११९.
seng ge'i sgra sgrog
क्रि. सिंहनादं नदति — {bdag gi skye ba zad do//} {tshangs par spyod pa la gnas so//}…{zhes yang dag pa'i seng ge'i sgra sgrog} सम्यक्सिंहनादं नदति — क्षीणा मे जातिः, उषितं ब्रह्मचर्यम् ल.अ.८०क/२७; द्र. {seng ge'i sgra sgrogs/}
seng ge'i sgra sgrogs
• क्रि. सिंहनादं नदति — {'khor gyi nang du yang dag pa'i seng ge'i sgra sgrogs pa ste/} {'di lta ste/} {'di yod na 'di 'byung la} पर्षदि सम्यक्सिंहनादं नदति; यदुत—अस्मिन् सतीदं भवति अ.श.२४१क/२२१; {'di ltar de dag seng sgra sgrogs//} एवम्…सिंहनादं नदन्ति ते त.स.१३०ख/१११४ • ना. १. सिंहनादी, मारपुत्रः — {dge slong dag de ltar bdud sdig can gyi bu stong} … ग्. {yas rol nas seng ge sgra sgrogs zhes bya bas smras pa} इति हि भिक्षवो मारस्य पापीयसः पुत्रसहस्रम्…दक्षिणे सिंहनादी नामाह ल.वि.१५४क/२२९ २. सिंहनादनादी, बोधिसत्त्वः म.व्यु.६८५ (१६क).
seng ge'i sgra phyung ba
क्रि. सिंहनादं नदते स्म — {de nas rigs kyi bu de dag}…{bcom ldan 'das kyi spyan sngar seng ge'i sgra phyung ba} अथ खलु ते कुलपुत्राः…भगवतोऽभिमुखं सिंहनादं नदन्ते स्म स.पु.१०२ख/१६३.
seng ge'i sgra'i shugs
पा. सिंहस्वरवेगा, वागाकारभेदः — {de bzhin gshegs pa'i gsung ni rnam pa drug cu dang ldan par 'byung ste/} {mnyen pa dang}…{seng ge'i sgra'i shugs ni mu stegs can gyi tshogs thams cad skrag par byed pa'i phyir ro//} तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति—स्निग्धा…सिंहस्वरवेगा सर्वतीर्थ्यसन्त्रासकत्वात् सू.व्या.१८३क/७८.
seng ge'i sgrar sgrog
सिंहनादः लो.को.२४२३; द्र. {seng ge'i sgra sgrog/}
seng ge'i nga ro
सिंहनादः लो.को.२४२३.
seng ge'i mche ba
सिंहदंष्ट्रा लो.को.२४२३.
seng ge'i mjug
= {seng ge'i mjug ma/}
seng ge'i mjug ma
सिंहपुच्छी, पृश्निपर्णी — {pr}-{i sh+ni lo ma} …{seng ge mjug} पृश्निपर्णी…सिंहपुच्छी अ.को.१६०ख/२.४.९३; सिंहस्येव पुच्छं शाखा अस्याः सिंहपुच्छी अ.वि.२.४.९३.
ना. सिंहकेतुः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po seng ge'i tog} सिंहकेतुना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन ल.वि.२ख/१.
seng ge'i lta stangs
सिंहावलोकितम्— {de nas bcom ldan 'das rdo rje 'dzin pas seng ge'i lta stangs kyis bcom ldan 'das kyi zhal du bltas te} अथ भगवान् वज्रधरः सिंहावलोकितेन भगवतो मुखमवलोक्य स.दु.११३क/१८२.
seng ge'i lta ba
सिंहावलोकनता — {gzigs mo med par seng ge'i lta bas phyogs su gzigs nas} अविस्मितः सिंहावलोकनतया दिशोऽवलोक्य ल.अ.६०ख/६.
seng ge'i stan
सिंहासनम्, आसनविशेषः— {mi dbang stan ni stan bzang po/} /{seng ge'i stan ni gser gyi gzhi'o//} नृपासनं तु यद्भद्रासनं सिंहासनं तु तत् ।। हैमम् अ.को.१८७ख/२.८.३१; सिंहप्रतिकृतियुक्तमासनं सिंहासनम् । राज्ञः सुवर्णमयभद्रासननाम अ.वि.२.८.३१; = {seng ge'i gdan/}
seng ge'i stabs
पा. सिंहगतिः, महापुरुषाणां गतिविशेषः — {skyes bu chen po'i stabs gang yin pa}…{mi bskyod pa'i stabs dang}…{seng ge'i stabs dang} याऽसौ महापुरुषाणां गतिरनुच्चलितगतिः…सिंहगतिः ल.वि.१३४क/१९९; मृगराजगतिः — {e na'i byin pa mnyam med bcom ldan 'das/} /{glang po'i rgyal po rma bya seng ge'i stabs//} एणेयजङ्घ भगवन्नसमा गजराजबर्हिमृगराजगतेः । रा.प.२५२क/१५३.
seng ge'i stabs kyis gshegs pa
= {seng ge'i stabs su gshegs pa/}
seng ge'i stabs lta bu'i 'gros
पा. सिंहविक्रान्तगतिः, महापुरुषाणां गतिविशेषः — {rgyal po chen po gzhon nu don thams cad grub pa ni glang po ltar dal ba'i 'gros dang seng ge'i stabs lta bu'i 'gros dang} नागविलम्बितगतिश्च महाराज सर्वार्थसिद्धः कुमारः, सिंहविक्रान्तगतिश्च ल.वि.५८क/७५; द्र. {seng ge'i stabs/}
सिंहशय्या — {de bzhin gshegs pa seng ge'i thabs su gzims pa la me tog gis gtor to//} तथागतस्य सिंहशय्यां शालपुष्पैरवाकिरताम् अ.श.२८४क/२६०; द्र.— {seng ge'i nyal stabs/}
seng ge'i gdan
सिंहासनम् — {brgya byin mdun sar 'khod pa sngon/} /{mtho ris nas lhung mtshan nyid kyis/} /{reg cing seng ge'i gdan steng du/} /{dga' ba rab tu thob ma gyur//} समासीनः पुरा शक्रः त्रिदिवच्युतिलक्षणैः । स्पृष्टः सिंहासनोत्सङ्गे न रतिं प्रत्यपद्यत ।। अ.क.१७३क/७८.२; द्र. {seng ge'i khri+i/} {seng ge'i stan/}
seng ge'i gdan can
सिंहासनः — {tshogs bdag mgon po seng ge'i gdan can} सिंहासनगणपतिनाथः लो.को.२४२३.
seng ge'i gdan la bzhugs
वि. सिंहासनारूढः — {de yi dbus su mgon po ni/} /{phyag na rdo rje 'gying bcas bri/} …/{sbom zhing seng ge'i gdan la bzhugs//} तस्य मध्ये लिखेन्नाथं वज्रपाणिं सगर्वितम् ।। स्थूलं सिंहासनारूढम् स.दु.११६ख/१९६; द्र. {seng ge'i khri la bzhugs pa/}
seng ge'i gdong
सिंहवक्त्रम् — {de'i btsun mo dam pa las ni bu pho mtshan ngan pa btswa brgyad dang ldan pa bzhin seng ge'i gdong lta bu tshan po che chen po'i tshan dang ldan pa zhig btsas} तस्या अप्यग्रमहिष्याः पुत्रो जातोऽष्टादशभिरपलक्षणैः समन्वागतः, सिंहवक्त्राकृतिमुखो महानग्नबलः वि.व.१८९क/१.६३.
seng ge'i gdong can
• वि. सिंहमुखः — {seng ge'i gdong can mtshan ngan pa bcwa brgyad dang ldan pa khyod gar 'gro} सिंहमुखाष्टादशभिरवलक्षणैः समन्वागतः कुत्र त्वं प्रविशसि वि.व.१९३क/१.६८ • सं. = {ba sha ka} सिंहास्यः, वासकः मि.को.५८क ।
seng ge'i gdong can khyab 'jug sbas pa
ना. सिंहाननविष्णुगुप्तः लो.को.२४२३.
seng ge'i sde
ना. सिंहसेनः लो.को.२४२३.
seng ge'i phyag
ना. सिंहहस्तः लो.को.२४२४.
seng ge'i phyogs
ना. सिंहपक्षः लो.को.२४२४.
seng ge'i 'pho ba
पा. सिंहसंक्रान्तिः, संक्रान्तिभेदः — {pa pi p+R}-{i pu p+l}-{i pa}~ {M zhes pa ni sa la ste seng ge'i 'pho ba'i dbye bas khrums kyi zla ba rgyu'o//} प पि पृ पु प्Ḷ पं इति पृथिव्यां सिंहसंक्रान्तिभेदेन भाद्रपदं क्रमति वि.प्र.२५९क/२.६८.
seng ge'i blo gros
ना. सिंहमतिः, मारपुत्रः — {dge slong dag de ltar bdud sdig can gyi bu stong}… ग्. {yas rol nas seng ge'i blo gros kyis smras pa} इति हि भिक्षवो मारस्य पापीयसः पुत्रसहस्रम्… दक्षिणे सिंहमतिराह ल.वि.१५३ख/२२९.
ना. सिंहहनुः, शाक्यकुमारसिद्धार्थस्य पितामहः — {bu khyod kyi mes seng ge'i za 'gram zhes bya ba byung ste} तव पुत्र पितामहः सिंहहनुर्नामाऽभूत् ल.वि.७९ख/१०७; = {seng ge 'gram/}
seng ge'i zla ba
ना. सिंहचन्द्रा, भिक्षुणी — {seng ge'i zla ba la sogs pa dge slong ma lnga brgya dang} सिंहचन्द्राप्रमुखानि पञ्चभिक्षुणीशतानि स.पु.१४२ख/२२७.
seng ge'i gzi brjid chen po
ना. महासिंहतेजः, तथागतः — {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang}…{seng ge'i gzi brjid chen po dang}… {'od srung gis kyang} भगवता पद्मोत्तरेण च…महासिंहतेजसा च…काश्यपेन च ल.वि.४क/४.
seng ge'i gzugs
ना. सिंहपोतम्, नगरम् — {song rigs kyi bu lho phyogs kyi rgyud 'di nyid na grong khyer seng ge'i gzugs} (? {gzings}){shes bya ba yod de/} {de na chos kyi tshong dpon rin chen gtsug phud ces bya ba 'dug gis} गच्छ कुलपुत्र, इहैव दक्षिणापथे सिंहपोतं नाम नगरम् । तत्र रत्नचूडो नाम धर्मश्रेष्ठी प्रतिवसति ग.व्यू.१५ख/११३.
seng ge'i 'od zer
ना. सिंहरश्मिः लो.को.२४२४.
seng ge'i logs
ना. सिंहपार्श्वः लो.को.२४२४.
seng ge'i shing rta
हरिस्यन्दनः — {seng ge'i shing rta la rA ni khro gnyer can ma} रा हरिस्यन्दने भृकुटी वि.प्र.५३क/४.८०.
seng ges byin pa
ना. सिंहदत्तः लो.को.२४२४.
seng ges zhus pa'i mdo
ना. सिंहपरिपृच्छा, सूत्रग्रन्थः— {de skad du/} {seng ges zhus pa'i mdo las kyang} तथा सिंहपरिपृच्छायाम् शि.स.५क/६; {ji skad du seng ges zhus pa las/} {bcom ldan 'das la rgyal bu seng ges zhus pa} तद्यथाऽऽर्यसिंहपरिपृच्छायां सिंहेन राजकुमारेण भगवान्पृष्टः शि.स.५क/६.
seng sgra
= {seng ge'i sgra/}
seng mche ba
= {seng ge'i mche ba/}
seng tog
= {seng ge'i tog/}
seng stabs
= {seng ge'i stabs/}
seng gdong can
= {seng ge'i gdong can/}
seng gdong ma
ना. सिंहवक्त्रा, देवी लो.को.२४२४.
seng gdong ma sngon mo
ना. नीलसिंहवक्त्रा, देवी लो.को.२४२४.
seng gdong ma dmar mo
ना. रक्तसिंहवक्त्रा, देवी लो.को.२४२४.
seng ldeng
खदिरः, वृक्षविशेषः — {'di ltar nags tshal zhes brjod pa na da ba'am seng ldeng ngam pa la sha zhes rnam par brtags pas rtogs par 'gyur ba ma yin la} तथा हि, ‘वनम्’ इत्युक्ते धवो वा खदिरो वा पलाशो वेति न विकल्पेन प्रतीतिर्भवति त.प.३१८क/३५०; {seng ldeng gi phur pa grwa bzhir btsugs la} चतसृषु दिक्षु खदिरकीलकान्निखन्य वि.व.२०५क/१.७९; गायत्री— {seng ldeng byis pa'i nu ma dang /} /{glu len da n+ta d+hA ba na//} गायत्री बालतनयः खदिरो दन्तधावनः ।। अ.को.१५७ख/२.४.४९; गायन्तं वैद्यं त्रायत इति गायत्री । त्रैङ् पालने । इयमीकारान्तः अ.वि.२.४.४९.
seng ldeng dkar
= {seng ldeng dkar po/}
seng ldeng dkar po
सितः खदिरः — {a ri me do bshang ba dang /} /{seng ldeng cig shos seng ldeng dkar/} /{zla ba'i yal ga nyid kyang ngo //} अरिमेदो विट्खदिरे कदरः खदिरे सिते । सोमवल्कोऽपि अ.को.१५७ख/२.४.५०.
seng ldeng gi nags
खदिरवनम् — {seng ldeng gi nags de na rang sangs rgyas shig 'dug pa} तत्र च खदिरवने प्रत्येकबुद्धः प्रतिवसति अ.श.२८२ख/२५९.
seng ldeng gi shing
खदिरकाष्ठम् — {nyin mtshan bdun gyi bar du me dong du seng ldeng gi shing gis me spar nas} सप्ताहोरात्राणि खदिरकाष्ठैरग्निखदां तापयित्वा अ.श.१०८ख/९८.
seng ldeng can
ना. खदिरकः, पर्वतः — {de la lhun po gnya' shing 'dzin/} /{gshol mda' 'dzin dang seng ldeng can/} /{mu khyud 'dzin ri'o//} तत्र मेरुर्युगन्धरः । ईशाधारः खदिरकः… निमिन्धरगिरिः अभि.को.८ख/३.४८; ( {ri chen po brgyad po 'di dag ni gser gyi dkyil 'khor la brten pa yin te/} {ri rab ni dbus na'o//} इतीमे काञ्चनमण्डलप्रतिष्ठा अष्टौ महापर्वताः । मध्ये सुमेरुः अभि.भा.१४४ख/५०७); {de dag rgal ba dang ri'i rgyal po gangs can mchis so//} {de'i byang phyogs na ni ri bo phur pa'i rtse mchis so//} {de nas lam chu sgra can dang seng ldeng can dang} तानतिक्रम्य हिमवान् पर्वतराजः । तस्योत्तरेणोत्कीलकपर्वतः । ततः कूजको जलपथः खदिरकः वि.व.२१३क/१.८८.
seng ldeng nags
= {seng ldeng gi nags/}
seng ldeng nags kyi sgrol ma
ना. खदिरवणीतारा, देवी — {seng ldeng nags kyi sgrol ma zhes bya ba'i sgrub thabs} खदिरवणीतारासाधनम् क.त.३३३८.
seng ldeng nags pa
ना. खदिरवनिकः, भिक्षुः — {tshe dang ldan pa kun shes kauN+Din+ya dang}…{tshe dang ldan pa seng ldeng nags pa dang}… {de dag la sogs pa dge slong khri nyis stong dang thabs cig tu} सार्धं…आयुष्मता च ज्ञानकौण्डिन्येन… आयुष्मता च खदिरवनिकेन… एवंप्रमुखैर्द्वादशभिर्भिक्षुसहस्रैः ल.वि.२क/१.
seng ldeng rang bzhin
वि. खदिरमयः— {seng ldeng rang bzhin sra ba'i phur bu rnams kyis sa la gdab} दृढखदिरमयैः कीलकैः कीलयेत् क्ष्माम् वि.प्र.१०७क/३.२७.
• वि. प्लोतिकम् — {dge slong sus kyang dge 'dun gyi gnas mal la gding ba med par longs spyod par mi bya ste/}… {seng bas ma yin no//} {stug po yin na rim pa gcig gis so//} {seng ba yin na rim pa gnyis so//} न केनचिद् भिक्षुणा शयनासनं (विना प्रत्यास्तरणेन परिभुञ्जितव्यम् । )…न प्लोतिकेन । घनेन वा एकपुट(टेन )प्लोतिकेन वा द्विपुटेन वि.व.२४०क/२.१४१; पैलोतिकम् — {sengs pa ni nyis rim mo//} {khra khra bo mi rung ngo //} द्विपुटं पैलोतिकम् । अकल्पिकं चित्रोपचित्रम् वि.सू.६७क/८४ • सं. विरलिका — {seng ba dag bdag gir mi bya'o//} ( न भो.पा.) स्वीकरणं विरलिकायाः वि.सू.७३क/९०; द्र.—। {seng ba rnam pa bzhi} चतुर्विधा विरलिका — १. {bal las byas pa} और्णिका २. {zar ma las byas pa} क्षौमिका ३. {du gu la las byas pa} दुकूलिका ४. {ras bal las byas pa} कार्पासिका वि.सू.७३क/९०.
seng blo
= {seng ge'i blo gros/}
seng ras
अंशुकम् — {kha cig ni seng ras bgos te gser gyi phag ska dril bu can bcings nas dgod cing 'chag pa dang} काश्चिदंशुकप्रावृताः सघण्टारसना विहस्यन्त्यश्चंक्रम्यन्ते स्म ल.वि.१५७क/२३४; वेष्टकम् म.व्यु.५८७५ (८५क); द्र.— {bdag gi seng ras tshem gyon 'jig rten na/} /{dgra bcom rnams la phyag 'tshal rab tu byung //} कृत्वा पटप्लोतिककन्थिकामहं लोकेऽर्हस्य(केऽर्हद्भ्यः भो.पा.) प्रणिपत्य प्राव्रजम् । वि.व.२८६क/१.१०४.
sengs pa
= {seng ba/}
sen
= {sen mo/}
sen rjes
नखपदम् — {grogs mo me tog ma rnyings ma/} /{khyod kyi nu ma'i ngos la ni/} /{sen rjes gsar pa chags pa 'di/} /{stod g}.{yogs kyis ni sgrib par mdzod//} इदमम्लानमालाया लग्नं स्तनतटे तव । छाद्यतामुत्तरीयेण नवं नखपदं सखि ।। का.आ.३३१ख/२.२८६.
sen 'dra
= {na kha} नखम्, गन्धद्रव्यविशेषः मि.को.५९क ।
sen mo
१. नखः, ओ खम् — {lus 'di la skra dang}…{sen mo dang}…{yod do//} सन्ति अस्मिन् काये केशाः…नखाः वि. व.१३२क/२.१०९; {rkang pa dang lag pa'i sen mo rnams} पादकरनखाः वि.प्र.२३५क/२.३५; नखरः, ओ रम् — {de nas de yi gzings chen ni/} /{rab rno chu srin sen mo yi/} /{sog le drag pos dral bar byas//} मकरस्फारनखरक्रूरक्रकचदारितम् । ततस्तस्य प्रवहणम् अ.क.२४४ख/९२.२१; {yang srid can dang lag skyes dang /} /{gcod byed sen mo mo ma yin//} पुनर्भवः कररुहो नखोऽस्त्री नखरोऽस्त्रियाम् । अ.को.१७६क/२.६.८३; खमाकाशं न राति न ददातीति नखरः । रा दाने अ.वि.२.६.८३; कररुहः — {ji srid shing ni gzhon pa'i tshe/} /{sen mo dag gis gcad nus pa//} शक्यः कररुहैश्छेत्तुं यावद् बालो हि पादपः । वि.व.५क/२.७६ २. नखम्, गन्धद्रव्यविशेषः — {nya phyis dung dang khu ra dang /} /{ko la da laM sen mo dang //} शुक्तिः शङ्खः खुरः कोलदलं नखम् अ.को.१६३ख/२.४.१३०; नखति कुष्ठादिरोगान् गृहीत्वा गच्छतीति नखम् । नख गतौ अ.वि.२.४.१३०.
sen mo can
ना. नखकः, नागराजः — {klu'i rgyal po sen mo can} नखको नागराजा म.व्यु.३२९० (५७क).
sen mo gcig pa
वि. एकनखः — {sen mo gcig pa dang}…{spyod lam gyis dub pa de dag las mi na ba rnams so//} एकनख… ईर्यापथच्छिन्नेभ्यश्चानाबाधिकानाम् वि.सू.१२क/१३.
sen mo gcod pa
नखच्छेदनम् — {lcags las byas pa'i snod spyad dag las lhung bzed dang}… {sen mo gcod pa dang}…{por bu dag ni bgo bar bya ba nyid do//} पात्र…नखच्छेदन… सरकानामयोभाण्डेभ्यो भाजयितव्यता वि.सू.७२ख/८९; द्र. {sen mo bcad pa/}
sen mo bcad pa
नखच्छेदनम् — {skra ni phyag dar khrod du dor ro//} {sen mo bcad pa yang de bzhin no//} सङ्कीर्णे (सङ्कारे भो.पा.) बालोच्छोरणम् । एवं नखच्छेदनम् वि.सू.५ख/५; द्र. {sen mo gcod pa/}
sen mo btab pa
नखघातः — {dri za can longs mi 'am ci rnams kyi/} /{mdzes ma bzhin ni pang du rab bkod nas/} /{sen mo btab bskyod yid 'ong snyan sgrogs shing /} /{glu dang rgyud mang 'ga' zhig mi len nam//} उत्तिष्ठ गान्धर्विक किं न वीणामङ्कं समारोप्य कलं क्वणन्तीम् । कान्तामिवैतां नखघातलोलां गीतिं नवीनां वितनोषि काञ्चित् ।। अ.क.६४क/५९.१३०.
sen mo mtho ba
पा. तुङ्गनखः, ओ ता, अनुव्यञ्जनविशेषः — {dpe byad bzang po brgyad cu po}…{sen mo mtho ba dang}…{sdong ris kyi dbyibs lta bu'i dbu skra dang ldan pa'o//} अशीत्यनुव्यञ्जनानि… तुङ्गनखः…वर्धमानसंस्थानकेशश्च ल.वि.५८ख/७५; म.व्यु.२७१ (८क).
sen mo mdog snum pa
पा. स्निग्धनखः, अनुव्यञ्जनविशेषः — {rgyal po chen po gzhon nu don thams cad grub pa ni sen mo mtho ba dang}… {sen mo mdog snum pa dang} तुङ्गनखश्च महाराज सर्वार्थसिद्धः कुमारः…स्निग्धनखश्च ल.वि.५७ख/७५; म.व्यु.२७० (८क).
sen mo 'debs pa
नखोल्लेखः — {bud med sen mo 'debs pas dbul ba ni//} स्त्रीणां नखोल्लेखदरिद्रम् अ.क.५३क/५९.३१.
sen mo zangs kyi mdog lta bu
पा. ताम्रनखः, अनुव्यञ्जनभेदः — {rgyal po chen po gzhon nu don thams cad grub pa ni sen mo mtho ba dang sen mo zangs kyi mdog lta bu dang} तुङ्गनखश्च महाराज सर्वार्थसिद्धः कुमारः, ताम्रनखश्च ल.वि.५७क/७५; आताम्रनखः म.व्यु.२६९ (८क).
sen mo'i mdog snum pa
= {sen mo mdog snum pa/}
sen dmugs
नखोल्लेखः — {'di yi nu ma'i steng du ni/} /{sen dmugs dgod cing bde bar gnas//} अस्याः स्तनमुखन्यस्तनखोल्लेखसुखस्थितिः । अ.क.२१७ख/२४.१०९; द्र. {sen mo 'debs pa/}
sen rtsi
अलक्तः — {tsan dan dmar dang sen rtsi dang /} /{ming med kyi ni khrag bsres te//} रक्तचन्दनालक्ताभ्यामनामिकारक्तं मिश्रयेत् । स.उ.२७६ख/१०.१५; अलक्तकः — {ri khrod ma yi rkang bkod pas/} /{sen rtsi rab tu chags pa bzhin//} शबरीचरणन्याससंसक्तालक्तकैरिव ।। अ.क.२०२क/८४.३६.
sen rings
ना. दीर्घनखः, परिव्राजकः (माठरपुत्रकोष्ठिलस्योपनाम)— {de'i sen mo ring ba ring bar gyur pas de'i ming kun du rgyu sen rings kun du rgyu sen rings zhes bya bar gyur to//} दीर्घदीर्घाणि नखानि दीर्घनखः परिव्राजको दीर्घनखः परिव्राजक इति संज्ञा उदपादि वि.व.१३ख/२.८४.
sems
• सं. १. चित्तम् [1] = {yid} मनः — {sogs pas na sems so//} चिनोतीति चित्तम् अभि.स्फु.२७६ख/११०५; {sems ni don tsam 'dzin pa'o//} चित्तमर्थमात्रग्राहि न्या.टी.४३ख/६४; {'od srungs sems ni gzugs med pa}…{gnas med pa'o//} चित्तं हि काश्यप अरूपम् … अनिकेतम् शि.स.१३०ख/१२६; {byang chub kyi sems} बोधिचित्तम् ग.व्यू.३०९ख/३९६; चेतः — {brtson 'grus ni sems mngon par spro ba'o//} वीर्यं चेतसोऽभ्युत्साहः अभि.भा.६५ख/१९१; {zang zing med pa'i sems kyis bslab pa rnams}…{'dzin du 'jug pa} शिक्षासु…निरामिषेण चेतसा समादापना बो.भू.११८क/१५२; मनः — {rkang pa'i mthe bo gcig la sems gtad nas} एकस्मिन् पादाङ्गुष्ठे मन उपनिबध्य अभि.स्फु.१६२क/८९६; बुद्धिः — {lus ngag sems kyi gnas ngan len//} कायवाग्बुद्धिवैगुण्यम् प्र.वा.११३क/१.१४४; हृद् — {zhe sdang zug rngu'i sems 'chang na/} /{yid ni zhi ba nyams mi myong //} मनः शमं न गृह्णाति…द्वेषशल्ये हृदि स्थिते ।। बो.अ.१४ख/६.३; हृदयम् — {bdag tu lta ba yod na nga rgyal sems dang bral bar mi 'gyur la//} नाहङ्कारश्चलति हृदयादात्मदृष्टौ तु सत्याम् । त.प.३१४क/१०९५; विज्ञानम् — {de nas byang chub sems dpa' sems rno bas zug rngu dbyung ba'i thabs bsams te} अथ बोधिसत्त्वः पटुविज्ञानत्वाद्विचिन्त्य शल्योद्धरणोपायम् जा.मा.२१०ख/२४६; जा.मा.१५१क/१७४ [2] = {kun gzhi rnam shes} आलयविज्ञानम् — {de la sems ni kun gzhi'i rnam par shes pa'o//} तत्र चित्तमालयविज्ञानम् सू.व्या.२४९ख/१६७ २. = {bsam pa} चिन्ता — {thams cad las ni sems bsdus nas/} /{nang gi bdag nyid g}.{yo med par/} /{gnas na'ang mig gis gzugs dag ni/} /{mthong ba'i blo de dbang skyes yin//} संहृत्य सर्वतश्चिन्तां स्तिमितेनान्तरात्मना । स्थितोऽपि चक्षुषा रूपमीक्षते साक्षजा मतिः ।। प्र.वा.१२३क/२.१२४; भावः — {nang gi sems 'jam pos tshar gcad pa dang} स्निग्धेन चान्तर्भावेन विनिग्रहे बो.भू.७९क/१०१; {rgyal po de sems rab tu gdug pas} प्रदुष्टभावात्तु स राजा जा.मा.१६८ख/१९४; मनोरथः — {sems can de dag nyid la sngon/} /{rang gi don du 'di 'dra'i sems/} /{rmi lam du yang ma rmis na/} /{gzhan gyi don du ga la skye//} तेषामेव च सत्त्वानां स्वार्थेऽप्येष मनोरथः । नोत्पन्नपूर्वः स्वप्नेऽपि परार्थे सम्भवः कुतः ।। बो.अ.३क/१.२४ ३. = {sems dpa'} सत्त्वः — {dpag med don grub rdo rje sems//} अमितप्रभ अमोघसिद्धि वज्रसत्त्वः हे.त.२३क/७६; {rdo rje can dang rdo rje sems/} /{rdo rje 'jigs byed dbang phyug dang //} वज्री वज्रसत्त्वश्च वज्रभैरव ईश्वरः । वि.प्र.१४०ख/१, पृ.४० ४. चेतना — {sngags kyis rmongs par byas pa bzhin/} /{bdag la 'dir sems med du zad//} अत्र मे चेतना नास्ति मन्त्रैरिव विमोहितः । बो.अ.९क/४.२७; {srog gi rlung rnams dag gi rten ni sems yin no//} चेतना प्राणवायोराधारः वि.प्र.२२८क/२.१९; चैतन्यम् — {gal te sems 'byung ba dang rngub pa'i 'bras bu yin na/} {de'i tshe rlung 'byin pa dang 'dren pa rtsol ba med par yang 'gyur ro//} यदि प्राणापानकार्यं चैतन्यम्, तदा प्रेरणाकर्षणे वायोः प्रयत्नेन विना स्याताम् प्र.अ.६२क/७० • कृ. चिन्तयन् — {sems shing 'jal la nye bar rtog pa na} चिन्तयतस्तुलयत उपपरीक्षमाणस्य अ.श.६४ख/५६ • उ.प. चिन्ती — {'phags pa tshangs pa khyad par sems kyis zhus pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यब्रह्मविशेषचिन्तिपरिपृच्छानाममहायानसूत्रम् क.त.१६० • = {sems pa/} ।। • (द्र.— {gnod sems/} {brnab sems/}).
sems kyi
वि. चैतसिकः— {de la 'dod pa rnams 'jigs pa chen po nyid yin pa ni lus dang sems kyi sdug bsngal mang po dang ngan 'gror 'gro ba'i rgyu yin pa'i phyir ro//} तत्र कामानां महाभयत्वं बहुकायिकचैतसिकदुःखदुर्गतिगमनहेतुत्वात् सू.अ.१४४क/२२; चैतसिकी — {gang gis lus dang sems kyi tshor ba'i zug rngu gnyis myong ba'o//} येन द्विशल्यां वेदनां वेदयते कायिकीं चैतसिकीं च बो.भू.१२९ख/१६७; चैतसी — {lnga ni lus kyi'o sems kyi gzhan//} पञ्च कायिकी चैतसी परा अभि.को.८क/३.३२; मानसम् — {don gnyer rnams kyi lus kyi nad/} /{reg pa dang ni sems kyi yang /} /{nor gyis phrogs pas} रोगे स्पर्शेन शारीरे मानसे द्रविणेन च । हते…अर्थिनाम् अ.क.३५क/५४.१२.
sems te
मत्वा — {'di 'dra'i rkyen las gyur to zhes/} /{de ltar sems te bde bar mnos//} ईदृशाः प्रत्यया अस्येत्येवं मत्वा सुखी भवेत् ।। बो.अ.१५ख/६.३३; द्र.— {de 'di snyam du sems te/} {gal te bdag gis gnod sems bskyed du zin na} तस्यैवं भवति—स चेदहं व्यापादमुत्पादयिष्यामि अ.सा.४७ख/२७.
sems drug
षट् चित्तानि — १. {rtsa ba'i sems} मूलचित्तम्, २. {rjes su dpyod pa'i sems} अनुचरचित्तम्, ३. {rnam par dpyod pa'i sems} विचारणाचित्तम्, ४. {nges par 'dzin pa'i sems} अवधारणाचित्तम्, ५. {sdom pa'i sems} सङ्कलनचित्तम्, ६. {smon pa'i sems} आशास्तिचित्तम् सू.व्या.१९०क/८८.
sems kun tu gnas
= {sems kun tu gnas pa/}
sems kun tu gnas pa
चित्तसंस्थितिः लो.को.२४२७.
sems kun tu 'byung ba
चित्तसमुदाचारः — {gal te 'phags pa la bde ba dang gtsang ba'i 'du shes dang sems kun du 'byung ba dang de dag gi phyin ci log dag tu 'dod na ni} यदि हि सुखशुचिसंज्ञाचित्तसमुदाचारादार्यस्य तद्विपर्यासावीक्ष्येते अभि.भा.२३१ख/७८०.
sems kun gnas
= {sems kun tu gnas pa/}
sems kun gnas pa
= {sems kun tu gnas pa/}
sems kyi skad cig
चित्तक्षणः— {sems kyi skad cig gcig la sangs rgyas brgya yang mthong ngo //} चित्तक्षणे चित्तक्षणे बुद्धशतं पश्यामि ग.व्यू.६६ख/१५७; {sems skad cig tu myur du 'gyur zhing 'jig pa dang mi 'jig pa dang}…{yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te} चित्तक्षणलघुपरिवर्तभङ्गाभङ्गतां च…यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५२क/४९; द्र. {sems kyi skad cig ma/}
sems kyi skad cig gcig
एकचित्तक्षणः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin sems kyi skad cig gcig la mngon par shes pa dang smon lam thams cad mngon par sgrub pa dang} एकचित्तक्षणसर्वाभिज्ञाप्रणिध्यभिनिर्हारेण बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०७क/३०; चित्तक्षणः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin sems kyi skad cig gcig gi cha la chos kyi dbyings kyi tshul thams cad khong du chud pas khom par gnas pa dang} चित्तक्षणकोटिसर्वधर्मधातुनयानुगमक्षणविहारेण बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०५ख/२९.
sems kyi skad cig gcig gi cha la chos kyi dbyings kyi tshul thams cad khong du chud pas khom par gnas pa
पा. चित्तक्षणकोटिसर्वधर्मधातुनयानुगमक्षणविहारः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin sems kyi skad cig gcig gi cha la chos kyi dbyings kyi tshul thams cad khong du chud pas khom par gnas pa} चित्तक्षणकोटिसर्वधर्मधातुनयानुगमक्षणविहारेण बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०५ख/२९.
sems kyi skad cig gcig gis chos kyi dbyings kyi tshul mtha' yas pa rang gi lus kyis rgyas par 'gengs pa
पा. चित्तक्षणानन्तधर्मधातुनयस्वकायस्फरणः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin sems kyi skad cig gcig gis chos kyi dbyings kyi tshul mtha' yas pa rang gi lus kyis rgyas par 'gengs pa} चित्तक्षणानन्तधर्मधातुनयस्वकायस्फरणेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०७ख/३०.
sems kyi skad cig gcig tsam gyi tshod
चित्तक्षणप्रमाणमात्रम् लो.को.२४२७.
sems kyi skad cig gcig la mngon par shes pa dang smon lam thams cad mngon par sgrub pa
पा. एकचित्तक्षणसर्वाभिज्ञाप्रणिध्यभिनिर्हारः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin sems kyi skad cig gcig la mngon par shes pa dang smon lam thams cad mngon par sgrub pa} एकचित्तक्षणसर्वाभिज्ञाप्रणिध्यभिनिर्हारेण बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०७क/३०.
sems kyi skad cig gcig la sangs rgyas thams cad dang rnam par spyod cing 'grogs pa
पा. चित्तक्षणः — {de la gzugs dang gzugs med pa na spyod pa'i gnyen po bor nas sems kyi skad cig ma nyi shu rtsa brgyad yin no//} तत्र च रूपारूप्यावचरप्रतिपक्षपरित्यागेऽष्टाविंशतिश्चित्तक्षणा भवन्ति अभि.स्फु.१६९क/९११; {sems kyi skad cig ma bcu drug} षोडश चित्तक्षणाः म.व्यु.१२१६ (२६ख); द्र.—
sems kyi skad cig ma bcu drug
षोडश चित्तक्षणाः — १. {sdug bsngal la chos shes pa'i bzod pa} दुःखे धर्मज्ञानक्षान्तिः, २. {sdug bsngal la chos shes pa} दुःखे धर्मज्ञानम्, ३. {sdug bsngal la rjes su rtogs pa shes pa'i bzod pa} दुःखेऽन्वयज्ञानक्षान्तिः, ४. {sdug bsngal la rjes su rtogs pa'i shes pa} दुःखेऽन्वयज्ञानम्, ५. {kun 'byung ba la chos shes pa'i bzod pa} समुदये धर्मज्ञानक्षान्तिः, ६. {kun 'byung ba la chos shes pa} समुदये धर्मज्ञानम्, ७. {kun 'byung ba la rjes su rtogs pa'i shes pa'i bzod pa} समुदयेऽन्वयज्ञानक्षान्तिः, ८. {kun 'byung ba la rjes su rtogs pa'i shes pa} समुदयेऽन्वयज्ञानम्, ९. {'gog pa la chos shes pa'i bzod pa} निरोधे धर्मज्ञानक्षान्तिः, १०. {'gog pa la chos shes pa} निरोधे धर्मज्ञानम्, ११. {'gog pa la rjes su rtogs par shes pa'i bzod pa} निरोधेऽन्वयज्ञानक्षान्तिः, १२. {'gog pa la rjes su rtogs pa'i shes pa} निरोधेऽन्वयज्ञानम्, १३. {lam la chos shes pa'i bzod pa} मार्गे धर्मज्ञानक्षान्तिः, १४. {lam la chos shes pa} मार्गे धर्मज्ञानम्, १५. {lam la rjes su rtogs par shes pa'i bzod pa} मार्गेऽन्वयज्ञानक्षान्तिः, १६. {lam la rjes su rtogs pa'i shes pa} मार्गेऽन्वयज्ञानम् म.व्यु.१२१६ (२६ख).
sems kyi khams
पा. चित्तधातुः — {lus 'di yang pi wang dang 'dra bar bstan to//} {khong du 'khyig pa rnams ni sems kyi khams dang 'dra bar bstan te} इदं च शरीरं वीणावदादर्शितवान्…मूर्च्छनाश्चित्तधातुवत् अ.श.५०ख/४३.
sems kyi grong khyer
चित्तनगरम् — {rigs kyi bu khyod kyis} …{sems kyi grong khyer du dbang bsgyur ba'i tshul la mkhas par gyis shig} चित्तनगरवशवर्तनविधिज्ञेन ते कुलपुत्र भवितव्यम् ग.व्यू.२५७ख/३४०; {rigs kyi bu khyod kyis}…{sems kyi grong khyer gyi sgo dbye ba la brtson par gyis shig} चित्तनगरद्वारविवरणप्रयुक्तेन ते कुलपुत्र भवितव्यम् ग.व्यू.२५७क/३४०.
sems kyi glang chen
= {sems kyi glang po/}
sems kyi glang chen myos pa
चित्तमत्तद्विपः — {sems kyi glang chen myos pa ni/} /{chos la sems pa'i ka chen la/} /{ji ltar btags pa mi 'chor bar/} /{de ltar 'bad pa kun gyis brtag//} निरूप्य सर्वयत्नेन चित्तमत्तद्विपस्तथा । धर्मचिन्तामहास्तम्भे यथा बद्धो न मुच्यते ।। बो.अ.११ख/५.४०.
sems kyi glang po
चित्तमातङ्गः — {kun nas dran pa'i thag pa yis/} /{sems kyi glang po dam btags na//} बद्धश्चेच्चित्तमातङ्गः स्मृतिरज्ज्वा समन्ततः । बो.अ.१०क/५.३; चित्तद्विपः — {sems kyi glang chen myos pa} चित्तमत्तद्विपः बो.अ.११ख/५.४०.
sems kyi 'gyur ba
चित्तविकारः — {rnam par smin pa de las gal te}…{dge ba zag pa dang bcas pa 'am mi dge ba'i sems kyi 'gyur ba skye na} तस्माद् विपाकाद् यदि …कुशलसास्रवोऽकुशलो वा चित्तविकार उत्पद्यते अभि.भा.९५क/१२३१.
sems kyi rgya mtsho
चित्तोदधिः लो.को.२४२८.
sems kyi rgyal po
चित्तराजा लो.को.२४२८.
sems kyi rgyud
चित्तसन्ततिः — {de ni zhes bya ba ni sems kyi rgyud do//} सेति चित्तसन्ततिः त.प.३१०क/१०८२; चित्तसन्तानः — {sems can so so'i sems rgyud rnams//} पृथक्पृथक् । सत्त्वानां चित्तसन्तानाः ल.अ.१७३क/१३२; चित्तधारा — {rnam par grol ba de bzhin gsum/} /{sems kyi rgyud ni rnam pa bzhi//} विमुक्तयस्तथा तिस्रश्चित्तधारा चतुर्विधा । ल.अ.१७०ख/१२८; रा.प.२३०क/१२२; चित्तलता — {de dag gi 'khor ba'i bde ba la zhen pa'i sems kyi rgyud kyang rnam par bzlog par byed do//} चित्तलतां चैषां व्यावर्तयामि संसाररतिप्रसङ्गात् ग.व्यू.३१ख/१२७; सन्तानः — {bden pa mthong bar bya ba dang de la sgrib pa spang bar bya ba'i phyir sems kyi rgyud 'os su gyur pa 'thob bo//} सत्यदर्शनाय तदावरणप्रहाणाय च सन्तानस्य योग्यतां प्रतिलभते अभि.स.भा.५५क/७६; सन्ततिः — {'dod chags kyi kun nas dkris pa de yang yun ring du sems kyi rgyud la gnas par byed} तच्च पुना रागपर्यवस्थानं सन्तत्या चिरकालमवस्थापयति श्रा.भू.७१क/१८५; द्र. {sems kyi rgyun/}
sems kyi rgyud gcig tu gyur pa
चेतस एकोतीभावः लो.को.२४२८.
sems kyi rgyud ma dag pa
वि. अशुद्धचित्तसन्तानः — {sems kyi rgyud ni ma dag pa'i/} /{byis pa brtags la rtog par byed//} अशुद्धचित्तसन्ताना बालाः कल्पेन्ति कल्पितम् ।। ल.अ.१७७ख/१४०.
sems kyi rgyun
चित्तसन्ततिः — {de dag gi sems kyi rgyun yang chos kyi dga' ba dang mos pa la yongs su gzhol bar byed do//} चित्तसन्ततिं चैषां परिणामयामि धर्मारामरत्याम् ग.व्यू.३१ख/१२७; चित्तधारा — {ji ltar 'das pa'i sangs rgyas kyis/} /{byang chub sras rnams dbang bskur ba/} /{bdag gis gsang ba'i dbang gis ni/} /{sems kyi rgyun gyis dbang bskur ro//} यथा बुद्धैरतीतैस्तु सिच्यन्ते बोधिपुत्रकाः । मया गुह्याभिषेकेन सिक्तोऽसि चित्तधारया ।। हे.त.२९ख/९८; द्र. {sems kyi rgyud/}
sems kyi sgrib pa
चित्तावरणम् — {sems kyi sgrib pa rnam par sbyong ba zhes bya ba'i rab tu byed pa} चित्तावरणविशोधनामप्रकरणम् क.त.१८०४.
sems kyi sgrib pa rnam par sbyong ba
ना. चित्तावरणविशोधः, ग्रन्थः — {sems kyi sgrib pa rnam par sbyong ba zhes bya ba'i rab tu byed pa} चित्तावरणविशोधनामप्रकरणम् क.त.१८०४.
sems kyi mngon par 'du byed pa
चित्ताभिसंस्कारः — {mar me 'di ni bu mo 'dis sems kyi mngon par 'du byed pa chen pos bus pa yin no//} अयं प्रदीपस्तया दारिकया महता चित्ताभिसंस्कारेण प्रज्वालितः वि.व.१६८ख/१.५८.
sems kyi chom rkun
वि. चित्तचौरः — {khyod kyi sems kyi chom rkun ngas/} /{rdzun gyi brtul zhugs 'di la brten//} श्रितं त(त्व लि.पा.)च्चित्तचौरेण मिथ्याव्रतमिदं मया ।। अ.क.१०४क/१०.४६.
sems kyi chos nyid
= {rnam par rig pa tsam nyid} चित्तधर्मता, विज्ञप्तिमात्रता — {ji srid du sems kyi chos nyid rnam par rig pa tsam nyid ces bya ba la rnam par shes pa mi gnas pa} यावच्चित्तधर्मतायां विज्ञप्तिमात्रसंशब्दितायां विज्ञानं नावतिष्ठति त्रि.भा.१७०क/९६.
sems kyi rjes 'jug
= {sems kyi rjes su 'jug pa/}
sems kyi rjes lta
वि. चित्तानुपश्यी — {sems kyi rjes lta rnal 'byor pa/} /{sems rnams kyis ni sems mi mthong //} चित्तानुपश्यी च योगी चित्तं चित्ते न पश्यति । ल.अ.१८७क/१५८.
sems kyi rjes su 'jug pa
• वि. चित्तानुवर्ती — {'byung ba chen po bzhi dag ni phan tshun lhan cig 'byung ba'i rgyu yin no//} {sems ni sems kyi rjes su 'jug pa'i chos rnams kyi yin la} चत्वारि महाभूतान्यन्योन्यं सहभूहेतुः । चित्तं चित्तानुवर्तिनां धर्माणाम् अभि.भा.८६ख/२८३; चित्तानुपरिवर्ती म.व्यु.२१६८ (४३क) • सं. चित्तानुवृत्तिः — {de nas gnas su rgyal po yis/} /{dbyug pa tho ba blon por bcug/} /{sems kyi rjes 'jug mkhas pa yis/} /{dman par chags pa de la smras//} तत्पदे विहितौ राज्ञा सचिवौ दण्डमुद्गरौ । चित्तानुवृत्तिकुशलौ स्वैरं सक्तं तमूचतुः ।। अ.क.३१३क/४०.७०.
चित्ताश्रयः, षडिन्द्रियाणि — {sems kyi rten dang}…{rnam byang ji snyed pa/} /{dbang po dag kyang de snyed du//} चित्ताश्रयः…व्यवदानं च यावता, तावदिन्द्रियम् अभि.को.४क/२.५; {de la sems kyi rten ni dbang po drug dag yin te} तत्र चित्ताश्रयः षडिन्द्रियाणि अभि.भा.५४ख/१४२.
sems kyi thig le
पा. चित्तबिन्दुः — {lte bar lus kyi thig le'i chos thur sel 'dor ro//}… {gsang bar ngag gi thig le'i chos 'dor te}…{nor bur sems kyi thig le'i chos 'dor te} नाभौ कायबिन्दुधर्ममपानं त्यजति… गुह्ये वाग्बिन्दुधर्मं त्यजति…मणौ चित्तबिन्दुधर्मं त्यजति वि.प्र.२७७क/२.१०६.
sems kyi mthu
चित्तप्रभावः — {de dag gi sems kyi mthus sa chen po g}.{yo bar byed pa'am nam mkha' la 'phur ba la sogs pa'o//} ते चित्तप्रभावेन महापृथिवीं कम्पयन्त्याकाशेन वोत्पतन्तीत्येवमादि अभि.स.भा.५३क/७३.
sems kyi dam pa rin chen
वरचित्तरत्नम् — {gang la sems kyi dam pa rin chen de/} /{skyes pa de yi sku la phyag 'tshal zhing //} तेषां शरीराणि नमस्करोमि यत्रोदितं तद्वरचित्तरत्नम् । बो.अ.३ख/१.३६.
चित्तावस्था — {bde ba la sogs pa 'ba' zhig nyams su myong ba gsal ba yin pa'i phyir rang rig pa yin gyi/} {sems kyi gnas skabs gzhan ni ma yin no//} सुखादय एव स्फुटानुभवत्वात् स्वसंविदिताः, नान्या चित्तावस्था न्या.टी.४३ख/६४.
sems kyi gnas gyur pa
पा. चित्ताश्रयपरिवृत्तिः, आश्रयपरिवृत्तिभेदः — {gnas ma lus par gyur pa ni rnam pa gsum ste}… {sems kyi gnas gyur pa}… {lam gyi gnas gyur pa}… {gnas ngan len gyi gnas gyur pa} निरन्तराश्रयपरिवृत्तिवि(र्त्रि भो.पा.)धा… चित्ताश्रयपरिवृत्तिः…मार्गाश्रयपरिवृत्तिः…दौष्ठुल्याश्रयपरिवृत्तिः अभि.स.भा.६७ख/९३.
कायिकं दुःखम् — {bdag la lus kyi gnod pa dang sems kyi gnod pa mchis so//} कायिकं च मे दुःखं चैतसिकं च अ.श.१९क/१५.
sems kyi rnam grangs
पा. चेतःपर्यायः, अभिज्ञाभेदः — {mngon par shes pa drug ni/} {rdzu 'phrul gyi yul shes pa mngon du bya ba dang}…{sems kyi rnam grangs dang}…{zag pa zad pa shes pa mngon du bya ba'i mngon par shes pa'o//} षडभिज्ञाः — ऋद्धिविषयज्ञानसाक्षात्क्रिया…चेतःपर्याय…आस्रवक्षयज्ञानसाक्षात्क्रियाभिज्ञा इति अभि.स्फु.२७७क/११०६; = {sems kyi rnam grangs mngon par shes pa/}
sems kyi rnam grangs mkhyen pa
पा. चेतःपर्यायज्ञानम् — {byang chub sems dpa' rnams kyis sems kyi rnam grangs mkhyen pa gang yin zhe na} चेतःपर्यायज्ञानं बुद्धबोधिसत्त्वानां कतमत् बो.भू.३८क/४९.। {sems kyi rnam grangs mngon par shes pa} पा. चेतःपर्यायाभिज्ञा, अभिज्ञाभेदः — {sems kyi rnam grangs mngon par shes pa ni lnga} चेतःपर्यायाभिज्ञा पञ्च अभि.भा.६१क/११०८; द्र.—
sems kyi rnam grangs mngon par shes pa lnga
पञ्च चेतःपर्यायाभिज्ञाः — १. {chos shes pa} धर्मज्ञानम्, २. {rje+es su shes pa} अन्वयज्ञानम्, ३. {lam shes pa} मार्गज्ञानम्, ४. {kun rdzob shes pa} संवृतिज्ञानम्, ५. {pha rol gyi sems shes pa} परचित्तज्ञानम् अभि.भा.६१क/११०८.
sems kyi rnam dag
= {sems kyi rnam par dag pa/}
sems kyi rnam pa
चित्ताकारः लो.को.२४२८.
sems kyi rnam par grol ba
चेतोविमुक्तिः — {lnga po 'di dag gi sems kyi rnam par grol ba ni dus dang sbyor bas 'phangs pa yin par rig par bya ste/} {rtag tu rjes su srung ba'i phyir ro//} एषां च पञ्चानां सामयिकी कान्ता चेतोविमुक्तिर्वेदितव्या, नित्यानुरक्ष्यत्वात् अभि.भा.३१ख/९८९.
sems kyi rnam par rtog pa
चेतःपरिवितर्कः — {de nas bcom ldan 'das kyis byang chub sems dpa' de dag gi sems kyi rnam par rtog pa thugs kyis thugs su chud nas} अथ खलु भगवांस्तेषां बोधिसत्त्वानां चेतसैव चेतःपरिवितर्कमाज्ञाय स.पु. ८१ख/१३८.
sems kyi rnam par dag pa
चित्तविशुद्धिः — {dri med sgra med gzugs nyid med/} /{ro dang sems kyi rnam par dag pa med//} गन्ध न शब्द न रूपं नैव रस न च चित्तविशुद्धिः । हे.त.११ख/३४.
sems kyi spyod pa
चित्तचर्या — {sems can sems kyi spyod pa dang /} /{de bsdus pa dang phyir ltas dang //} सत्त्वानां चित्तचर्यासु तत्संक्षेपे बहिर्गतौ ।। अभि.अ.७क/४.१४; चित्तचरितम् म.व्यु.७०७८ (१०१क); चित्तवृत्तिः— {gang tshe sems spyod g}.{yo ba med gyur pa/} /{de tshe dung gtsug gis kyang de la smras//} यदाऽभवन्निश्चलचित्तवृत्तिस्तं शङ्खचूडोऽपि तदा जगाद ।। अ.क.३०७क/१०८.१३९; द्र. {sems kyi spyod tshul/}
sems kyi spyod tshul
चित्तवृत्तिः— {de yi mthu yis de dag tu/} /{nags na gnas pa thams cad kyis/} /{rang bzhin khon gyi me spangs nas/} /{sems kyi spyod tshul bsil bar gyur//} बभूवुस्तत्प्रभावेण तत्र सर्ववनौकसाम् । जातिवैरानलत्यागशीतलाश्चित्तवृत्तयः ।। अ.क.२५०ख/२९. ४०; अ.क.२०१ख/२२.८८; मनोवृत्तिः — {gang dang phrad pa tsam nyid na/} /{sems kyi spyod tshul rab dang ba//} यस्य सन्दर्शनेनैव मनोवृत्तिः प्रसीदति ।। अ.क.१३७ख/२७.३३; द्र. {sems kyi spyod pa/}
sems kyi spyod yul
पा. चित्तगोचरः, परमार्थभेदः — {don dam pa bdun te/} {'di ltar/} {sems kyi spyod yul dang}…{de bzhin gshegs pa'i so so rang gis rig pa'i spyod yul te} सप्तविधः परमार्थो यदुत चित्तगोचरः…तथागतस्य प्रत्यात्मगतिगोचरः ल.अ.७०क/१८.
sems kyi dbang
१. चित्तवशः — {bdag cag thams cad rtswa rtse'i zil ba 'dra ba ste/} /{sems kyi dbang du 'gro bar ma gyur bag yod mdzod//} सर्वे वयं तृणगता इव बिन्दुलेखा, मा तात चित्तवशगा भवतां प्रमत्ताः ।। रा.प.२४८क/१४८ २. चेतोवशिता — {sems kyi dbang thams cad kyi dam pa'i pha rol tu phyin pa'i dge sbyong zhes bya'o//} सर्वचेतोवशितापरमपारमिप्राप्तः श्रमण इत्युच्यते प्र.प.४८ख/५७.
sems kyi dbang thams cad kyi dam pa'i pha rol tu phyin pa
वि. सर्वचेतोवशितापरमपारमिप्राप्तः, अर्हतः — {sems kyi dbang thams cad kyi dam pa'i pha rol tu phyin pa'i dge sbyong zhes bya'o//} सर्वचेतोवशितापरमपारमिप्राप्तः श्रमण इत्युच्यते प्र.प.४८ख/५७; द्र. {sems kyi dbang thams cad kyi dam pa'i pha rol tu son pa/}
sems kyi dbang thams cad kyi dam pa'i pha rol tu son pa
वि. सर्वचेतोवशितापरमपारमिताप्राप्तः, अर्हतः— {thams cad kyang dgra bcom pa}…{sems kyi dbang thams cad kyi dam pa'i pha rol tu son pa} सर्वैरर्हद्भिः…सर्वचेतोवशितापरमपारमिताप्राप्तैः स.पु.१क/१; द्र. {sems kyi dbang thams cad kyi dam pa'i pha rol tu phyin pa/}
sems kyi dbang dam pa thams cad kyi pha rol tu byon pa
वि. सर्वचेतोवशिपरमपारमिताप्राप्तः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{sems kyi dbang dam pa thams cad kyi pha rol tu byon pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… सर्वचेतोवशिपरमपारमिताप्राप्त इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८.
sems kyi dbang dam pa'i pha rol tu bgrod par phyin pa
वि. चेतोवशितापरमपारमिताप्राप्तः — {dge slong rdzu 'phrul dang ldan pa sems kyi dbang dam pa'i pha rol du bgrod par phyin pa} भिर्क्षुऋद्धिमांश्चेतोवशि(तापरम भो.पा.)पारमिताप्राप्तः द.भू.२४०क/४२.
sems kyi dbang du 'gyur ba
चित्तवश्यता — {de dag ni sems kyi dbang du 'gyur bar dmigs pa yang yin no//} उपलभ्यते च चित्तवश्यता तयोः प्र.अ.६१ख /७०.
sems kyi dbang du 'gro ba
वि. चित्तवशगः — {sems kyi dbang du 'gro bar ma gyur bag yod mdzod//} मा…चित्तवशगा भवतां प्रमत्ताः रा.प.२४८क/१४८.
sems kyi me lce
चित्तज्वाला — {khro ba dang khon du 'dzin pas 'bar bar byas pa'i sems kyi me lce dang} क्रोधोपनाहसन्धुक्षिताभिश्चित्तज्वालाभिः द.भू.१८१क/११.
sems kyi dmigs pa
१. चित्तालम्बनम् — {sems kyi dmigs pa'i khams kyi mthar thug pa dang} चित्तालम्बनधातुनिष्ठया च द.भू.१७९ख/११; चित्तारम्बणम् — {sems kyi dmigs pa thams cad dang yang bral la/} {sems can thams cad kyi sems kyi spyod pa dang bsam pa yang rab tu shes so//} सर्वचित्तारम्बणविगतश्च सर्वसत्त्वचित्तचरिताशयांश्च प्रजानाति र.व्या.८७ख/२५ २. चित्तनिध्यप्तिः — {sngags dmigs pa yi lus kyis ni/} /{ngag dang yid la bskul byas pas/}…{sems kyi dmigs pa bdag med pa//} मन्त्रनिध्यप्तिकायेन वाचा मनसि चोदितः ।…चित्तनिध्यप्तिनैरात्म्यम् गु.स.९८ख/१८.
sems kyi dmigs pa'i khams
चित्तालम्बनधातुः — {sems kyi dmigs pa'i khams kyi mthar thug pa dang} चित्तालम्बनधातुनिष्ठया च द.भू.१७९ख/११.
sems kyi dmigs pa'i khams kyi mthar thug pa
पा. चित्तालम्बनधातुनिष्ठा, निष्ठापदभेदः — {mthar thug pa'i gnas bcus}…{'di lta ste/} {sems can gyi khams kyi mthar thug pa dang}… {sems kyi dmigs pa'i khams kyi mthar thug pa dang} दशभिर्निष्ठापदैः… यदुत सत्त्वधातुनिष्ठया च…चित्तालम्बनधातुनिष्ठया च द.भू.१७९ख/११.
sems kyi rma
चित्तव्रणः, ओ णम् — {skye bo ngan khrod gnas pas kyang /} /{sems kyi rma 'di rtag tu bsrung //} एवं दुर्जनमध्यस्थो रक्षेच्चित्तव्रणं सदा ।। बो.अ.११क/५.१९; चित्तक्षतिः — {sems kyi rma ni 'di lta ste/} {rnyed pa la snon pa dang tshangs pa mtshungs par spyod pa gzhan gyi rnyed pa dag la gnod sems mang ba ste} चित्तक्षतिर्यदुत प्रार्थना लाभिनां च ब्रह्मचारिणामन्तिके व्यापादबहुलता शि.स.१४८ख/१४३.
१. चित्तपदम्— {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa}…{sems kyi tshig dang sems med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह…चित्तपदमचित्तपदम् ल.अ.६७ख/१६ २. चिन्त्यपदम् — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa}…{sems kyi tshig dang sems med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह…चिन्त्यपदमचिन्त्यपदम् ल.अ.६८क/१७.
sems kyi tshig dang sems med pa'i tshig
पा. १. चित्तपदमचित्तपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}… {sems kyi tshig dang sems med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह—उत्पादपदमनुत्पादपदम्…चित्तपदमचित्तपदम् ल.अ.६७ख/१६ २. चिन्त्यपदमचिन्त्यपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{sems kyi tshig dang sems med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह—उत्पादपदमनुत्पादपदम्…चिन्त्यपदमचिन्त्यपदम् ल.अ.६८क/१७.
sems kyi mtshan ma
चित्तनिमित्तम् लो.को.२४२९.
sems kyi rdzu 'phrul gyi rkang pa
पा. चित्तृद्धिपादः, ऋद्धिपादभेदः — {gzhan pa chu gter lha mo bzhi ni rdzu 'phrul gyi rkang par 'gyur te}…{sems kyi rdzu 'phrul gyi rkang pa ni phag mo dang} अपरजलधयश्चतस्रो देव्य ऋद्धिपादा भवन्ति…चित्तृद्धिपादो वाराही वि.प्र.१७२ख/३.१६७.
sems kyi yul
चित्तविषयः लो.को.२४२९.
sems kyi yongs su rtog pa
चेतःपरिवितर्कः — {btsun pa 'dir bdag gcig pu dben par mchis nas nang du yang dag 'jog la zhugs pa na/} {sems la 'di lta bu'i sems kyi yongs su rtog pa byung ste} इह मम भदन्त एकाकिनो रहोगतस्य प्रतिसंलीनस्यैवं चेतसि चेतःपरिवितर्क उदपादि अ.श.१०५ख/९५; चित्तपरिकल्पः लो.को.२४२९.
sems kyi yon tan
चेतोगुणः — {gzhan yang sems kyi yon tan de'i bdag nyid dang ldan pa ni gtsang sbra mkhan dang ro sreg mkhan gyi brtse ba med pa bzhin du 'bad pa med par spang bar nus pa ma yin la} किञ्च—सात्मीभावमुपगतस्य चेतोगुणस्य श्रोत्रियस्य जोदिङ्गनैर्घृण्यवन्न यत्नः सम्भवति त.प.३१०ख/१०८३.
sems kyi rang bzhin
चित्तप्रकृतिः — {ji ltar rtog med bdag nyid can/} /{nam mkha' kun tu rjes song ltar/} /{sems kyi rang bzhin dri med dbyings/} /{de bzhin kun tu 'gro ba nyid//} सर्वत्रानुगतं यद्वन्निर्विकल्पात्मकं नभः । चित्तप्रकृतिवैमल्यधातुः सर्वत्रगस्तथा ।। र.वि.५६ख/४१; {tshul bzhin ma yin yid byed ni/} /{sems kyi rang bzhin la gnas te//} चित्तप्रकृतिमालीनायोनिशो मनसः कृतिः । र.वि.९७ख/४३; चित्तस्वभावः लो.को.२४२९.
sems kyi len pa
चित्तादानम् लो.को.२४२९.
sems kyi longs spyod
चित्तभोगः — {lus kyi longs spyod la ltos pa med pa dang ngag gi longs spyod la ltos pa med pa dang sems kyi longs spyod la ltos pa med pa dang} कायभोगनिरपेक्षता, वाग्भोगनिरपेक्षता, चित्तभोगनिरपेक्षता वि.प्र.६४ख/४.११३; चित्ताभोगः — {sems kyi longs spyod yid kyi las//} चित्ताभोगो मनस्कारः अ.को.१३८ख/१.५.२; चित्तस्य आभोगः परिपूर्णता चित्ताभोगः अ.वि.१.५.२.
sems kyi longs spyod la ltos pa med pa
चित्तभोगनिरपेक्षता, चित्तसंयमः — {lus kyi longs spyod la ltos pa med pa dang ngag gi longs spyod la ltos pa med pa dang sems kyi longs spyod la ltos pa med pa dang} कायभोगनिरपेक्षता, वाग्भोगनिरपेक्षता, चित्तभोगनिरपेक्षता वि.प्र.६४ख/४.११३.
sems kyi sa
चित्तभूमिः — {phra zhing blta dka' rnam par rtog pa spangs/} /{sems kyi sa dang bral bas bsgrub par dka'/} /{mkhas pa rnams kyi zag med spyod yul te/} /{'gro ba rnams kyis de thos mos par 'gyur//} सूक्ष्म दुर्दृश विकल्पवर्जितश्चित्तभूमिविगतो दुरासदः । गोचरो हि विदुषामनास्रवो यत्र मुह्यति जगच्छ्रवे सति ।। द.भू.१७१क/४.
sems kyi sa bon
चित्तबीजम् — {'du byed de dag gis yongs su bsgos pa'i sems kyi sa bon zag pa dang bcas pa/} {nye bar len pa dang bcas pa ni ma 'ongs pa'i skye ba dang rga shi dang yang srid pa mngon par 'grub pa 'byung bar nye bar song ba yin te} तेषां तैः संस्कारैरवरोपितं चित्तबीजं सास्रवं सोपादानमायत्यां जातिजरामरणपुनर्भवाभिनिर्वृत्तिसम्भवोपगतं भवति द.भू.२१९ख/३१.
sems kyi gsang ba
चित्तगुह्यम्— {sems kyi gsang ba zab don brda'i glur blangs pa zhes bya ba} चित्तगुह्यगम्भीरार्थगीतिनाम क.त.२४४८.
sems kyi bsam pa
पा. चित्ताशयः — {de'i sems kyi bsam pa bcu 'byung ngo //} तस्य दश चित्ताशयाः प्रवर्तन्ते द.भू.२११ख/२७; द्र.—। {sems kyi bsam pa bcu} दश चित्ताशयाः — १. {drang po'i bsam pa} ऋज्वाशयता, २. {'jam pa'i bsam pa} मृद्वाशयता, ३. {las su rung ba'i bsam pa} कर्मण्याशयता, ४. {dul ba'i bsam pa} दमाशयता, ५. {zhi ba'i bsam pa} शमाशयता, ६. {dge ba'i bsam pa} कल्याणाशयता, ७. {ma 'dres pa'i bsam pa} असंसृष्टाशयता, ८. {mi ltos pa'i bsam pa} अनपेक्षाशयता, ९. {rlabs po che'i bsam pa} उदाराशयता, १०. {bdag nyid che ba'i bsam pa} माहात्म्याशयता द.भू.२११ख/२७.
sems kyi bsam pa rnam par dag pa'i mnyam pa nyid
पा. चित्ताशयविशुद्धिसमता — {de sems kyi bsam pa rnam par dag pa'i mnyam pa nyid bcus 'jug go//} स दशभिश्चित्ताशयविशुद्धिसमताभिरवतरति द.भू.२११ख/२७; द्र.—। {sems kyi bsam pa rnam par dag pa'i mnyam pa nyid bcu} दश चित्ताशयविशुद्धिसमता — १. {'das pa'i sangs rgyas kyi chos kyis bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid} अतीतबुद्धधर्मविशुद्ध्याशयसमता, २. {ma byon pa'i sangs rgyas kyi chos kyis bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid} अनागतबुद्धधर्मविशुद्ध्याशयसमता, ३. {da ltar byung ba'i sangs rgyas kyi chos kyis bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid} प्रत्युत्पन्नबुद्धधर्मविशुद्ध्याशयसमता, ४. {tshul khrims kyis bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid} शीलविशुद्ध्याशयसमता, ५. {sems kyis bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid} चित्तविशुद्ध्याशयसमता, ६. {lta ba dang nem nur dang dogs pa bstsal bas bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid} दृष्टिकांक्षाविमतिविलेखापनयनविशुद्ध्याशयसमता, ७. {lam dang lam ma yin pa shes pas bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid} मार्गामार्गज्ञानविशुद्ध्याशयसमता, ८. {nan tan dang spong ba shes pas bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid} प्रतिपत्प्रहाणज्ञानविशुद्ध्याशयसमता, ९. {byang chub kyi phyogs kyi chos thams cad gong nas gong du rnam par sgom pas bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid} सर्वबोधिपक्ष्यधर्मोत्तरोत्तरविभावनविशुद्ध्याशयसमता, १०. {sems can thams cad yongs su smin par bya bas bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid} सर्वसत्त्वपरिपाचनविशुद्ध्याशयसमता द.भू.२११ख/२७.
sems kyi bsam pa tshad med pa
अप्रमाणचित्ताशयता — {sems kyi bsam pa tshad med pa yang yang dag par skye'o//} अप्रमाणचित्ताशयता च समुदागच्छति द.भू.२०८क/२५.
sems kyi bsam pa yid la bya ba
चित्ताशयमनस्कारः — {de sems kyi bsam pa yid la bya ba bcus yongs su gnon te} स दशभिश्चित्ताशयमनस्कारैराक्रमति द.भू.१९५ख/१९; द्र.—
sems kyi bsam pa yid la bya ba bcu
दश चित्ताशयमनस्काराः — १. {dag pa'i sems kyi bsam pa yid la bya ba} शुद्धचित्ताशयमनस्कारः, २. {mi g}.{yo ba'i sems kyi bsam pa yid la bya ba} स्थिरचित्ताशयमनस्कारः, ३. {skyo ba'i sems kyi bsam pa yid la bya ba} निर्विच्चित्ताशयमनस्कारः, ४. {'dod chags dang bral ba'i sems kyi bsam pa yid la bya ba} अविरागचित्ताशयमनस्कारः, ५. {phyir mi ldog pa'i sems kyi bsam pa yid la bya ba} अविनिवर्तचित्ताशयमनस्कारः, ६. {brtan pa'i sems kyi bsam pa yid la bya ba} दृढचित्ताशयमनस्कारः, ७. {sbyangs pa'i sems kyi bsam pa yid la bya ba} उत्तप्तचित्ताशयमनस्कारः, ८. {mi ngoms pa'i sems kyi bsam pa yid la bya ba} अतृप्तचित्ताशयमनस्कारः, ९. {rlabs po che'i sems kyi bsam pa yid la bya ba} उदारचित्ताशयमनस्कारः, १०. {bdag nyid che ba'i sems kyi bsam pa yid la bya ba} माहात्म्यचित्ताशयमनस्कारः द.भू.१९५ख/१९.
sems kyis kun nas mnar ba
क्रि. चित्तमाघातयति म.व्यु.५२३१ (७८ख).
sems kyis dpyod pa
चिन्तोत्प्रेक्षा — {sems kyis dpyod sogs dus su yang /} /{de ni rnam par gsal bar rtogs//} चिन्तोत्प्रेक्षादिकाले च विस्पष्टं या प्रवेद्यते । त.स.४५क/४५०.
sems kyis so sor brtag pa
चित्तप्रतिसंख्या लो.को.२४२९.
sems kyis bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid
पा. चित्तविशुद्ध्याशयसमता, चित्ताशयविशुद्धिसमताभेदः — {de sems kyi bsam pa rnam par dag pa'i mnyam pa nyid bcus 'jug go//}… {sems kyis bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid dang} स दशभिश्चित्ताशयविशुद्धिसमताभिरवतरति… चित्तविशुद्ध्याशयसमतया च द.भू.२१२क/२७; द्र.— {sems kyi bsam pa rnam par dag pa'i mnyam pa nyid/}
sems skad cig
= {sems kyi skad cig/}
sems skad cig tu myur du 'gyur zhing 'jig pa dang mi 'jig pa
चित्तक्षणलघुपरिवर्तभङ्गाभङ्गता — {sems skad cig tu myur du 'gyur zhing 'jig pa dang mi 'jig pa dang}…{yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} चित्तक्षणलघुपरिवर्तभङ्गभङ्गतां च… यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५२क/४९.
sems skal ba dang ldan par gyur pa
वि. भव्यचित्तः — {mi dge ba bcu'i las kyi lam yongs su btang zhing sems skal ba dang ldan par gyur pa} भव्यचित्तानामपि दशाकुशलकर्मपथपरित्यक्तानाम् वि.प्र.१५३क/१, पृ.५१.
sems skye ba dang ldan pa
वि. चित्तोत्पादानुगतः — {dge sbyong ngam bram ze}… {skye ba dang gnas pa dang 'jig pa spangs pa/} {bdag gi sems skye ba dang ldan pa rnam par bsgom par 'gyur te} श्रमणा वा ब्राह्मणा वा…उत्पादस्थितिभङ्गवर्ज्यं स्वचित्तोत्पादानुगतं विभावयिष्यन्ति ल.अ.७१क/१९.
sems skyed cig
क्रि. /कृ. चित्तमुत्पादयितव्यम् — {bu mo khyod kyis sems can rnams kyi bsam pa ji lta ba bzhin du chos rin po che rnam par dbye ba'i phyir rnam par dbye ba'i sems skyed cig} विभाजनचित्तं च ते दारिके उत्पादयितव्यं यथाशयसर्वसत्त्वधर्मरत्नसंविभजनाय ग.व्यू.४०क/१३४.
sems skyed par byed
= {sems skyed par byed pa/}
sems skyed par byed pa
क्रि. चित्तमुत्पादयति — {gnas ma yin pa gzhan dag la mnar ba'i sems sam kun nas mnar sems kyi sems skyed par byed pa dang} अस्थाने परेषामन्तिके परिभवचित्तं वा आख्यातं वोत्पादयति श्रा.भू.१९ख/४६.
sems skyo ba
चित्तपरिखेदः — {lta ba dang sems skyo ba spang ba'i phyir res 'ga' ste bar skabs su phyogs su rnam par lta'o//} दृष्टिचित्तपरिखेदपरित्यागाय कदाचित् कर्हिचित् दिशो व्यवलोकयेत् बो.प.९४ख/५९; चित्तक्लमथः — {'khor de na sems can 'ga' yang lus ngal ba yang med/} {sems skyo ba yang med do//} न च तस्यां पर्षदि एकसत्त्वस्यापि कायक्लमथोऽभूत्, न च चित्तक्लमथः स.पु.९ख/१३.
sems bskyed
= {sems bskyed pa/}
sems bskyed pa
• क्रि. चित्तमुत्पादयति — {byang chub tu sems bskyed pa} बोधाय चित्तमुत्पादयन्ति सु.प.३१क/१० • सं. चित्तोत्पादः — {rgyal sras rnams kyi sems bskyed pa/} /{sprin dang 'dra bar bstan pa ste//} मेघसदृशश्च कथितश्चित्तोत्पादो जिनात्मजानां हि । सू.अ.१४०ख/१७; {sems bskyed pa rab tu dbye bar tshigs su bcad pa} चित्तोत्पादप्रभेदे श्लोकः सू.व्या.१३९क/१५; चित्तोदयः — {cher 'os sems bskyed spangs pa'i skye bo dag//} महार्हचित्तोदयवर्जिता जनाः सू.अ.१४१ख/१८ • भू.का.कृ. चित्तमुत्पादितम् — {de bzhin gshegs pa 'od 'phro can grong khyer gyi sprang por gyur pas rtswa'i sgron ma phul te dang po byang chub tu sems bskyed do//} अर्चिष्मता तथागतेन प्रथमं बोधिचित्तमुत्पादितं तृणप्रदीपं दत्वा नगरावलम्बकभूतेन शि.स.७ख/८; {bram ze khyod kyis mi rung ba'i sems bskyed pa} अप्रतिरूपं ते ब्राह्मण चित्तमुत्पादितम् वि.व.१३१क/१.२०.
sems bskyed pa chen po
पा. चित्तोत्पादमहत्त्वम्, महत्त्वभेदः — {chen po bdun po 'di dag ni}…{chos chen po} …{sems bskyed pa chen po} सप्तेमानि महत्त्वानि…धर्ममहत्त्वम्…चित्तोत्पादमहत्त्वम् बो.भू.१५६क/२०१.
sems bskyed pa rin po che
चित्तोत्पादरत्नम् — {gang lus rnam par 'dor ba na thams cad mkhyen par sems bskyed pa rin po che de mi brjed cing} यत्काये विकीर्यमाणे तत्सर्वज्ञताचित्तोत्पादरत्नं कर्तुं न सम्मुह्यति शि.स.१०५क/१०३.
sems bskyed pa rin po che lta bus ngoms pa med par mngon par bsgrub pa
रत्नोपमचित्तोत्पादातृप्ताभिनिर्हारता — {de dad pa la dbang bsgyur ba dang}…{sems bskyed pa rin po che lta bus ngoms pa med par mngon par bsgrub pa dang} स श्रद्धाधिपतेयतया… रत्नोपमचित्तोत्पादातृप्ताभिनिर्हारतया द.भू.१७६ख/९.
sems bskyed pa'i nges par zhugs pa
पा. चित्तोत्पादनियतिपातः, नियतिपातभेदः— {byang chub sems dpa'i nges par zhugs pa ni rnam pa gsum ste} … {rigs la gnas pa'i nges par zhugs pa dang sems bskyed pa'i nges par zhugs pa dang spyod pa 'bras bu yod pa'i nges par zhugs pa'o//} त्रय इमे बोधिसत्त्वस्य नियतिपाताः …गोत्रस्थनियतिपातः, चित्तोत्पादनियतिपातः, अबन्ध्यचर्यानियतिपातश्च बो.भू.१५२ख/१९७.
• कृ. चित्तमुत्पादयितव्यम् — {phyin chad mi bya bar sems bskyed par bya} पुनरनध्याचाराय चित्तमुत्पादयितव्यम् बो.भू.९७ख/१२४ • सं. चित्तस्योत्पादनम् — {go rims bzhin du}… {snyam du sems bskyed par bya'o//} इति यथासंख्यं चित्तस्योत्पादनम् वि.सू.६६क/८२.
sems bskyed ma thag tu chos kyi 'khor lo bskor ba
ना. सहचित्तोत्पादधर्मचक्रप्रवर्ती, बोधिसत्त्वः — {dge slong dag de nas byang chub sems dpa' sems dpa' chen po sems bskyed ma thag tu chos kyi 'khor lo bskor ba zhes bya bas} अथ खलु भिक्षवः सहचित्तोत्पादधर्मचक्रप्रवर्ती नाम बोधिसत्त्वो महासत्त्वः ल.वि.१९९क/३०२.
क्रि. ध्यायिष्यते — {sdig can khyod ni khrung khrung rgan po 'dab ma bregs pa ltar do mod byang chub sems dpas sems khong du bcug par 'gyur ro//} ध्यायिष्यसे त्वमद्य पापीयं बोधिसत्त्वेन जीर्णक्रोञ्च इव लूनपक्षः ।। ल.वि.१६२क/२४३.
sems khong du chud
= {sems khong du chud pa/}
sems khong du chud cing 'dug pa
भू.का.कृ. चिन्तापरो व्यवस्थितः — {de nas ko sa la'i rgyal po gsal rgyal mya ngan gyi khang par zhugs nas lag pa la rkom tshugs bcas te sems khong du chud cing 'dug go//} अथ राजा प्रसेनजित् कौशलः शोकागारं प्रविश्य करे कपोलं दत्त्वा चिन्तापरो व्यवस्थितः अ.श.३१क/२७.
sems khong du chud pa
• क्रि. ध्यायते — {sdig can khyod ni khrung khrung rgan po ltar sems khong du chud cing dmas pa'o//} ध्वस्तस्त्वं पापीयं जीर्णक्रौञ्च इव ध्यायसे । ल.वि.१६१ख/२४२ • वि. चिन्तापरः — {de nas re zhig na khyim bdag de mya ngan gyi khang bur zhugs te/} {lag pa la rkom tshugs bcas nas sems khong du chud cing 'dug ste} यावदसौ गृहपतिः शोकागारं प्रविश्य करे कपोलं दत्त्वा चिन्तापरो व्यवस्थितः अ.श.१८२ख/१६८; प्रध्यायन् म.व्यु.७२४१ (१०३क).
sems khongs su chud pa
= {sems khong du chud pa/}
sems khral khrul du gyur pa
वि. क्षिप्तचित्तः म.व्यु.६९५१ (९९क).
sems khrid
भू.का.कृ. चित्तमाक्षिप्तम् म.व्यु.६६११ (९४ख).
sems khros pa
वि. रुष्टचित्तः — {'od srung dge slong gi zhal ta byed pa gang la la zhig tshul khrims dang ldan pa sbyin pa'i gnas rnams la sems khros sam dbang byed cing bsgo blag byed na} यो हि कश्चित्काश्यप वैयावृत्यकरो भिक्षू रुष्टचित्तः शीलवतां दक्षिणीयानामैश्वर्यादाज्ञप्तिं ददाति शि.स.३७क/३५; अभिक्रुद्धमतिः — {rgyal po de bdag 'dod pa'i don med par byed pa'i spre'u de rnams la sems khros nas} अथ स राजा समभिलषितार्थविप्रलोपिनस्तान् वानरान् प्रत्यभिक्रुद्धमतिः जा.मा.१५९ख/१८३.
sems 'khol
= {sems 'khol ba/}
sems 'khol ba
वि. चित्तदासः — {rgyal po gang zhig 'dod pas g}.{yen spyo sems 'khol ba//} कामातुरो भवति यो नृप चित्तदासः रा.प.२४८ख/१४८.
sems 'khral 'khrul du gyur pa
वि. क्षिप्तचित्तः म.व्यु.६९५१; = {sems khral khrul du gyur pa/}
sems 'khrug pa
मनःसंक्षोभः — {dam pa rnams ni sems 'khrug pas/} /{tshe zad nas ni shi yang bla/} /{de bas mkhas pas srog phyir yang /} /{yid ni 'khrug par mi 'gyur ro//} मनःसंक्षोभ एवेष्टो मृत्युर्नायुःक्षयः सताम् । जीवितार्थेऽपि नायान्ति मनःक्षोभमतो बुधाः ।। जा.मा.१०१क/११६; चित्तोपायासः लो.को.२४३०.
sems 'khrugs pa
वि. क्षिप्तचित्तः — {na ste mi nus pa'am sems 'khrugs pa la nyes pa med do//} अनापत्तिर्ग्लानः स्यादप्रतिबलः क्षिप्तचित्तो वा बो.भू.८७ख/१११; विक्षिप्तचित्तः म.व्यु.५१९६ (७७ख).
sems 'khrul pa
• वि. भ्रान्तचित्तः — {bcom ldan 'das bdag ni sems can dman pa la mos pa rnams kyi slad du de bzhin gshegs pa la zhu ba ma lags} …{sems 'khrul pa rnams kyi slad du ma lags} न च वयं भगवन् हीनाधिमुक्तिकानां सत्त्वानां कृतशस्तथागतं परिपृच्छामः…न भ्रान्तचित्तानाम् सु.प.२१ख/२; भ्रान्तचेताः — {mkhris pa'i gnad kyis sems 'khrul pas/} /{de ltar yul ni 'dzin par byed//} गृह्णन्ति पित्तदोषेण विषयं भ्रान्तचेतसः ।। त.स.७८ख/७३० • सं. चित्तविभ्रमः लो.को.२४३०.
sems 'khrul ba
= {sems 'khrul pa/}
sems gya gyu can
वि. कुटिलचित्तः म.व्यु.२४४७ (४७क).
sems gyur pa med pa
वि. अविकृतचित्तः — {sems gyur pa med par ma legs pa byas na nyes byas so//} दुष्कारोऽसाधुरविकृतचित्तस्य कारः वि.सू.१७ख/२०.
sems dga'
= {sems dga' ba/}
sems dga' ba
• वि. प्रमुदितचित्तः — {bde gshegs zhabs la phyag 'tshal nas/} /{de tshe lha bu de sems dga'//} अभिवन्द्य सुगतचरणौ प्रमुदितचित्तस्तदा स सुरपुत्रः । ल.वि.१७७ख/२६९; मत्तः — {yid dga' sems dga' tshims dang rangs/} /{rab tu dga' dang mnyes pa 'o//} हृष्टे मत्तस्तृप्तः प्रह्लन्नः प्रमुदितः प्रीतः । अ.को.२१३ख/३.१.१०३; माद्यति तुष्यतीति मत्तः । मदी हर्षे अ.वि.३.१.१०३ • सं. चित्तोत्सवः — {de yi myos byed ro 'dzin rjes mthun pa/} /{semasadaga'amadza' ba'i rang bzhin rtse dga' dang /} /{bsngags pa bdud rtsi gus mchod 'ching ba yis/} /{'phags pa'i ri dwags de ni rgyas bzhin bcings//} तैर्मोदकैः सा रसनानुकूलैश्चित्तोत्सवैः प्रेममयैर्विलासैः । कर्णामृतैश्च प्रणयोक्तिबन्धैस्तं वागुरेवार्यमृगं जहार ।। अ.क.१२१क/६५.३९.
sems dga' bar gyur
• क्रि. प्रसादयामास — {des lus dang sems shin tu sbyangs pa'i bde ba thob nas/} {bcom ldan 'das la sems dga' bar gyur to//} स कायिकं (चैतसिकं च) प्रस्रब्धिसुखं लब्ध्वा भगवतोऽन्तिके चित्तं प्रसादयामास अ.श.१९ख/१६ • वि. प्रसन्नचित्तः — {sems dga' bar gyur nas rgyal po gsal rgyal la bsnyad de} प्रसन्नचित्तश्च राज्ञः प्रसेनजितो निवेद्य अ.श.१९ख/१६; आवर्जितमनाः — {dge slong rnams kyang sangs rgyas kyi mchod pa mthong bas sems dga' bar gyur te/} {sangs rgyas bcom ldan 'das la zhus pa} ते भिक्षवो भगवतो दिव्यपूजादर्शनादावर्जितमनसो बुद्धं भगवन्तं पप्रच्छुः अ.श.३६ख/३२ • भू.का.कृ. प्रीतमनाः संवृत्तः — {ri bong gis tshig de thos nas sems dga' bar gyur te} श्रुत्वैतद्वचनं शशः प्रीतमनाः संवृत्तः अ.श.१०५क/९५.
sems dga' bar byed pa
पा. चित्तप्रसादजननी, विद्याविशेषः — {nga la sems dga' bar byed pa zhes bya ba'i rig sngags yod de/} {'di ni de'i mthu yin no//} विद्या मे अस्ति चित्तप्रसादजननी नाम्ना, तस्या एष प्रभाव इति अ.श.२७३क/२५०.
sems mgu bar gyur
वि. समावर्जितहृदयः — {de'i dka' thub mchog tu gyur pa'i grags pa 'phros pas lha rnams kyi dbang po brgya byin sems mgu bar gyur nas} तस्य तपःप्रकर्षात् प्रविसृतेन यशसा समावर्जितहृदयः शक्रो देवेन्द्रः जा.मा.३१ख/३७.
sems mgu bar byed pa
क्रि. चित्तमाराधयति — {'bel ba'i gtam gyis gtan la 'bebs pa'i dam pa rnams kyi sems mgu bar byed pa ni don zab pa rnam par 'byed pas} सांकथ्यविनिश्चयेन सतां चित्तमाराधयति, गूढार्थविवरणात् अभि.स.भा.६८ख/९५.
sems mgu bar ma gyur pa
वि. अनाराधितचित्तः — {shAkya dang me pa ral pa can ma gtogs pa sems mgu bar ma gyur pa'i mu stegs can rab tu dbyung ba dang bsnyen par rdzogs par mi bya'o//} नानाराधितचित्तमुत्सृज्य शाक्यमाग्नेयं च जटिलं तीर्थ्यं प्रव्राजयेयुरुपसम्पादयेयुर्वा वि.सू.३ख/३.
sems 'gro ba'i rgyud ji lta ba bzhin du nye bar gnas pa
चित्तयथागतिप्रत्युपस्थानता— {de ni sems can rnams kyi sems rnam pa tha dad pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te}…{sems 'gro ba'i rgyud ji lta ba bzhin du nye bar gnas pa} स सत्त्वानां चित्तवैमात्रतां च यथाभूतं प्रजानाति…चित्तयथागतिप्रत्युपस्थानतां च द.भू.२५२क/४९.
sems rgod pa
वि. औद्धत्याभिप्रायः — {re zhig na der dge slong gzhon nu sems rgod pa dag gis 'di skad ces smras te} यावत्तत्र तरुणभिक्षुभिरौद्धत्याभिप्रायैरेवमुक्तम् अ.श.२६२ख/२४०.
sems rgya chen po dang ldan pa
वि. उदारचित्तः — {ku ru'i skye bo'i tshogs de dag kyang sangs rgyas kyis gdul bar 'gyur ba/} {sems rgya chen po dang ldan pa/} {sbyin pa la sred pa sha stag go//} स च कौरव्यो जनकायो बुद्धवैनेय उदारचित्तः प्रदानरुचिश्च अ.श.३६क/३१.
sems rgya mtsho ltar zab pa
वि. सागरवद्गम्भीरचित्तः, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.८२५ (१९क).
sems rgyud
= {sems kyi rgyud/}
sems sgyu ma lta bur rnam par bsgrub pa
चित्तमायाविठपनता — {de ni sems can rnams kyi sems rnam pa tha dad pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te}…{sems sgyu ma lta bur rnam par bsgrub pa dang} स सत्त्वानां चित्तवैमात्रतां च यथाभूतं प्रजानाति…चित्तमायाविठपनतां च द.भू.२५२क/४९.
sems bsgyur ba
चिच्छः म.व्यु.४३७७ (६९क); मि.को.१२ख ।
sems nges
वि. निश्चितमनाः — {nga ni chos phyir}…{mdag ma'i dong /} /{shas cher 'jigs byed nang du mchong bar sems nges srog phyir 'jigs pa med//} एषाऽङ्गारखदा महाभयकरी…धर्मार्थे प्रपतामि निश्चितमना निःसाध्वसो जीविते । अ.श.१०९क/९९.
sems nges par sems pa
चित्तनिध्यप्तिः लो.को.२४३०.
sems mngon par dga' bar gyur pa
चित्तप्रसादः — {de'i sbyin par bya ba'i chos ni/} {gang nga la sems mngon par dga' bar gyur pa 'di yin no//} अयमस्य देयधर्मो यो ममान्तिके चित्तप्रसाद इति अ.श.५क/४.
sems mngon par 'du byed pa
चित्ताभिसंस्कारः — {sems pa ni sems mngon par 'du byed pa'o//} चेतना चित्ताभिसंस्कारः अभि.भा.६४ख/१८७.
sems mngon par sdud pa
चित्ताभिसंक्षेपः — {sems mngon par sdud pa dang rnam par g}.{yeng bar dogs pas ha cang mang ba dang nyung ngur ni ma yin no//} चित्ताभिसंक्षेपविक्षेपभयान्नाल्पबहुतरा अभि.भा.१०ख/८९९.
sems ca cu can
वि. कुटिलचित्तः म.व्यु.२४४७; द्र. {sems gya gyu can/}
sems can
• सं. सत्त्वः — {sems can}…{'gro ba drug tu skyes pa} सत्त्वाः…षट्सु गतिषूपपन्नाः स.पु.१२९ख/२०५; {'dzam bu'i gling pa'i sems can} जाम्बूद्वीपकाः सत्त्वाः रा.प.२४४क/१४२; चेतनः — {srog can sems can skye ldan dang /} /{skye bo skye dgu lus can no//} प्राणी तु चेतनो जन्मी जन्तुजन्युशरीरिणः । अ.को.१३८ख/१.४.३१; चेततीति चेतनः । चिती संज्ञाने अ.वि.१.४.३१; जनः — {sems can mi srun} दुर्जनान् बो.अ.१०ख/५.१२; भूतम् — {sems can kun la gnas pa ste/} /{rigs kyi sa ni rtog pa spangs//} आश्रिता सर्वभूतेषु गोत्रभूस्तर्कवर्जिता । ल.अ.१५९ख/१०८; चैतन्यम् — {de'i phyir rdul dang mun pa dang snying stobs rnams dang /} {sems can rnams phan tshun tha dad par khas blangs pa rgyu mtshan med pa kho nar 'gyur ba dang} ततश्च सत्त्वरजस्तमसां चैतन्यानां च परस्परं भेदाभ्युपगमो निर्निबन्धन एव स्यात् त.प.१५२क/२९ • वि. चेतनावान् — {shing gi sa bon rigs mi mthun pa'i dbyibs su skyed par ni legs par bslabs pa'i sems can gyis kyang nus pa ma yin no//} न खलु बीजविजातीयं संस्थानमुत्पादयितुं वृक्षस्य सुशिक्षितोऽपि चेतनावान् समर्थः प्र.अ.३३क/३८; चेतस्वी मि.को.८२ख • उ.प. चित्तः — {gnod sems can} व्यापन्नचित्ताः ग.व्यू.२६क/१२३. • (पर्या.— {mi} नरः, {shed las skyes} मनुष्यः, {shed bu} मानवः, {gso ba} पोषः, {skyes bu} पुरुषः, {gang zag} पुद्गलः, {srog} जीवः, {skye bo} जन्तुः अभि.भा.८५ख/१२०२).
sems can kun
सर्वसत्त्वाः— {sems can kun gyi don sgrub phyir//} सर्वसत्त्वार्थसिद्धये बो.अ.७क/३.१०; {sems can kun gyi dge ba'i rtsa ba rab tu sgrog pa'i sgra dang} सर्वसत्त्वकुशलमूलनिगर्जितस्वरेण च ग.व्यू.२७६ख/३; सर्वभूतानि — {sems can kun la gnas pa ste/} /{rigs kyi sa ni rtog pa spangs//} आश्रिता सर्वभूतेषु गोत्रभूस्तर्कवर्जिता । ल.अ.१५९ख/१०८.
sems can kun gyi dge ba'i rtsa ba rab tu sgrog pa'i sgra
ना. सर्वसत्त्वकुशलमूलनिगर्जितस्वरः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{sems can kun gyi dge ba'i rtsa ba rab tu sgrog pa'i sgra dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…सर्वसत्त्वकुशलमूलनिगर्जितस्वरेण च ग.व्यू.२७६ख/३.
सर्वसत्त्वार्थः — {lus dang de bzhin longs spyod dang /} /{dus gsum dge ba thams cad kyang /} /{sems can kun gyi don sgrub phyir/} /{phangs pa med par gtang bar bya//} आत्मभावांस्तथा भोगान् सर्वत्र्यध्वगतं शुभम् । निरपेक्षस्त्यजाम्येष सर्वसत्त्वार्थसिद्धये ।। बो.अ.७क/३.१०.
sems can kun gyi don la dman
वि. सर्वसत्त्वार्थहानिकृत् — {de ni byang chub sems dpa' la/} /{ltung ba'i nang na lci ba ste/} /{'di ltar de ni byung gyur na/} /{sems can kun gyi don la dman//} बोधिसत्त्वस्य तेनैवं सर्वापत्तिर्गरीयसी । यस्मादापद्यमानोऽसौ सर्वसत्त्वार्थहानिकृत् ।। बो.अ.८क/४.८.
sems can kun tu skyong ba'i gzi brjid dpal
ना. समन्तसत्त्वत्राणोजःश्रीः, रात्रिदेवता — {song rigs kyi bu de bzhin gshegs pa'i 'khor gyi dkyil 'khor 'di nyid na kho mo dang rgyang mi ring ba zhig na mtshan mo'i lha mo sems can kun tu skyong ba'i gzi brjid dpal zhes bya ba 'dug gis} गच्छ कुलपुत्र, इयमिहैव तथागतपर्षन्मण्डलसमन्तरं समन्तसत्त्वत्राणोजःश्रीः नाम रात्रिदेवता प्रतिवसति ग.व्यू.११२ख/२०२.
sems can kun don byed pa po
वि. सर्वसत्त्वार्थकर्ता — {de bzhin du dkyil 'khor la rgyal ba'i bdag po'i sems can kun don byed pa po sku yi dbye bar 'gyur te kun rdzob kyi sgrib pa zad pa'i phyir ro//} एवं मण्डले कायभेदो भवति, जिनपतेः सर्वसत्त्वार्थकर्तुः संवृत्यावरणक्षयात् वि.प्र.६१ख/४.१०७.
sems can kun la phan par mdzad pa po
वि. सर्वसत्त्वोपकारी — {bcom ldan khyod ni sems can kun la phan par mdzad pa po} त्वमपि हि भगवन् सर्वसत्त्वोपकारी वि.प्र.४८क/४.५०.
sems can kun la phan byed ma
वि.स्त्री. सर्वसत्त्वहितैषिणी — {sems can kun la phan byed ma/} /{spyan ma zhal gsum dag tu bsam//} लोचनां त्रिमुखां चिन्तेत् सर्वसत्त्वहितैषिणीम् । गु.स.११६क/५६.
sems can kun la phan brtson
वि. सर्वसत्त्वहितकारी — {sems can kun la phan brtson zhing /} /{bskal pa du mar gnas par 'gyur//} सर्वसत्त्वहितकारी चानेककल्पं तिष्ठेत् स.दु.१३०क/२४२.
sems can kun la sems mnyam pa
वि. सर्वसत्त्वसमचित्तः — {des pa sems can kun la sems mnyam pa/} /{bu gcig pa bzhin 'gro ba rnams la lta//} सर्वसत्त्वसमचित्त सूरता एकपुत्रकवदीक्षते जगत् । रा.प.२३२क/१२५.
sems can skyes pa
वि. उत्पन्नसत्त्वः — {zhes byang chub rlom sems su byed pa de dag ni byang chub sems dpa' zhes mi bya ste/} {de dag ni sems can skyes pa zhes bya'o//} इति बोधिं मन्यन्ते…न ते बोधिसत्त्वा इत्युच्यन्ते, उत्पन्नसत्त्वास्त उच्यन्ते सु.प.३१क/१०.
sems can khams
= {sems can gyi khams/}
sems can gong na med pa
वि. अनुत्तरसत्त्वः, बुद्धस्य— {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{sems can gong na med pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…अनुत्तरसत्त्व इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८.
sems can gyi khams
पा. सत्त्वधातुः — {dus ngan pa'i tshe sems can gyi khams ma rungs pa dag byung ba na} कलियुगे प्रतिपन्ने कष्टसत्त्वधातुसमुत्पन्ने का.व्यू.२०७क/२६५; {de bzhin nam mkha'i mthas gtugs pa'i/} /{sems can khams la rnam kun du/}…/{bdag ni nyer 'tsho'i rgyur yang shog//} एवमाकाशनिष्ठस्य सत्त्वधातोरनेकधा । भवेयमुपजीव्योऽहम् बो.अ.७ख/३.२१.
sems can gyi khams kyi mthar thug pa
पा. सत्त्वधातुनिष्ठा, निष्ठापदभेदः — {smon lam} ({chen po} ){de dag kyang mthar thug pa'i gnas bcus mngon par sgrub ste/} {bcu gang zhe na/} {'di lta ste/} {sems can gyi khams kyi mthar thug pa dang}…{nam mkha'i khams kyi mthar thug pa dang} तानि च महाप्रणिधानानि दशभिर्निष्ठापदैरभिनिर्हरन्ति । कतमैर्दशभिः ? यदुत सत्त्वधातुनिष्ठया च…आकाशधातुनिष्ठया च द.भू.१७९ख/११.
sems can gyi khams thibs po'i nye bar spyod pa la rab tu zhugs pa
वि. सत्त्वधातुप्रविष्टगहनोपचारः — {byang chub sems dpa'}… {sems can gyi khams thibs po'i nye bar spyod pa la rab tu zhugs pa} बोधिसत्त्वः…सत्त्वधातुप्रविष्टगहनोपचारः द.भू.२६१ख/५५.
sems can gyi khams rnam par dpyad pa snang ba la 'jug pa
पा. सत्त्वधातुविचारणालोकप्रवेशः, धर्मालोकप्रवेशभेदः — {de chos snang ba la 'jug pa bcus yongs su gnon te/}…{'di lta ste/} {sems can gyi khams rnam par dpyad pa snang ba la 'jug pa dang}… {nam mkha'i khams rnam par dpyad pa snang ba la 'jug pa dang} स दशभिर्धर्मालोकप्रवेशैराक्रमति… यदुत सत्त्वधातुविचारणालोकप्रवेशेन च… आकाशधातुविचारणालोकप्रवेशेन च द.भू.२०४क/२४.
sems can gyi khams mig 'phrul lta bu yongs su bsdu ba'i smon lam dang spyod pa byin gyis rlob pa
पा. इन्द्रजालसत्त्वधातुसंग्रहप्रणिधिचर्याधिष्ठानः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin sems can gyi khams mig 'phrul lta bu yongs su bsdu ba'i smon lam dang spyod pa byin gyis rlob pa} इन्द्रजालसत्त्वधातुसंग्रहप्रणिधिचर्याधिष्ठानेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०७ख/३०.
sems can gyi khams yang dag par bsgrub pa
सत्त्वधातुसमुदागमः — {sems can gyi khams yang dag par bsgrub pa dang}… {yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} सत्त्वधातुसमुदागमं च यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२६५क/५७.
sems can gyi khams la mkhas pa
सत्त्वधातुकौशल्यता — {bcom ldan 'das byang chub sems dpa' sems dpa' chen po chos du dang ldan na chos thams cad kyi yon tan gyi khyad par thob par 'gyur}…{sems can gyi khams la mkhas pa dang} कतमैर्भगवन् धर्मैः समन्वागतो बोधिसत्त्वो महासत्त्वः सर्वधर्मगुणविशेषतामनुप्राप्नोति… सत्त्व(धातु भो.पा.)कौशल्यतां च रा.प.२३१क/१२४.
sems can gyi dgos pa
सत्त्वकार्यम् लो.को.२४३१.
sems can gyi 'gro ba
सत्त्वगतिः — {sems can gyi 'gro ba'i bye brag de dang der de bzhin gshegs pa rnams gzugs sna tshogs ston pa} तत्र तत्र सत्त्वगतिविशेषेण तथागता रूपवैचित्र्यमादर्शयन्ति ल.अ.१११ख/५८.
sems can gyi rgyud
= {sems can rgyud/}
sems can gyi mchog
वि. उत्तमसत्त्वः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}… {sems can gyi mchog zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…उत्तमसत्त्व इत्युच्यते ल.वि.२०४क/३०७.
sems can gyi 'jig rten
सत्त्वलोकः — {rigs kyi bu sems can gyi 'jig rten na sems can gang dag bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub tu sems smon pa de dag kyang dkon no//} दुर्लभाः कुलपुत्र ते सत्त्वाः सत्त्वलोके ये अनुत्तरस्यां सम्यक्सम्बोधौ चित्तं प्रणिदधति बो.प.५१क/१२; अभि.स्फु.३०५क/११७२.
sems can gyi snyigs ma
पा. सत्त्वकषायः, कषायभेदः — {tshe'i snyigs ma dang sems can gyi snyigs ma dang nyon mongs pa'i snyigs ma dang lta ba'i snyigs ma dang dus kyi snyigs ma ste/} {snyigs ma lnga} पञ्चकषायानारभ्य आयुःकषायं (सत्त्वकषायं) क्लेशकषायं दृष्टिकषायं कल्पकषायम् बो.भू.१३४क/१७३; {nam bskal pa'i snyigs ma las byung ngam sems can gyi snyigs ma'am nyon mongs pa'i snyigs ma'am lta ba'i snyigs ma'am tshe'i snyigs ma las byung na} यदा…कल्पकषाये वोत्पद्यन्ते सत्त्वकषाये वा क्लेशकषाये वा दृष्टिकषाये वा आयुष्कषाये वोत्पद्यन्ते स.पु.१९क/२९.
sems can gyi snying po
सत्त्वसारः — {sems can gyi snying pos shin tu bya dka' ba rnam pa sna tshogs du mas 'gro ba mtha' dag la phan btags so//} खलु सत्त्वसारैश्च जगत्परिगृहीतं दुष्करमनेकविधविचित्रम् सु.प्र.५७ख/११४.
sems can gyi rten ma yin pa
वि. असत्त्वाधिष्ठानः — {bdag med na ci'i phyir sems can gyi rten ma yin pa la sdig pa dang bsod nams nye bar stsogs par mi 'gyur} असत्यात्मनि कस्मादसत्त्वाधिष्ठानः पापपुण्योपचयो न भवति अभि.भा.९४क/१२२९.
sems can gyi stobs
सत्त्वबलम् — {sems can gyi stobs dang blo'i stobs rnam par dbye bar bya ba shin tu rnam par phye ba} सत्त्वबलबुद्धिबलसुविचितविचयम् द.भू.१७४ख/८.
sems can gyi don
सत्त्वार्थः — {sems can gyi don rnam pa bzhi mngon par 'grub par byed pa 'di la yang mdor bsdu na thabs rnam pa drug kho na yod par rig par bya ste} चतुर्विधस्याप्यस्य सत्त्वार्थस्याभिनिष्पत्तये समासतः षड्विध एवोपायो वेदितव्यः बो.भू.१४०क/१८०; द्र.—। {sems can gyi don rnam pa bzhi} चतुर्विधः सत्त्वार्थः — १. {sems can zhe 'gras pa rnams kyi khong khro ba ni sel bar byed} प्रतिहतानां च सत्त्वानां प्रतिघातमपनयति, २. {tha mal pa rnams ni 'dzud par byed} मध्यस्थांश्चावतारयति, ३. {zhugs pa rnams ni yongs su smin par byed} अवतीर्णांश्च परिपाचयति, ४. {yongs su smin pa rnams ni rnam par grol bar byed} परिपक्वांश्च विमोचयति बो.भू.१४०क/१८०.
sems can gyi don gyi rnam pa thams cad bya ba'i tshul khrims can
वि. सर्वाकारसत्त्वार्थक्रियाशीली — {byang chub sems dpa'}…{ji ltar na legs par gdams pa'i tshul khrims can dang}… {sems can gyi don gyi rnam pa thams cad bya ba'i tshul khrims can du 'gyur zhe na} कथं च बोधिसत्त्वः…सुसंवृतशीली च भवति…सर्वाकारसत्त्वार्थक्रियाशीली च बो.भू.७६क/९७.
sems can gyi don mngon par sgrub pa'i bsam gtan
सत्त्वार्थाभिनिर्हारध्यानम् लो.को.२४३१.
sems can gyi don bdag med pa'i dgos pa mthar phyin par zin pa'i sgron ma
पा. सत्त्वार्थनैरात्म्यकार्यात्यन्तपरिनिष्ठाप्रदीपम्, प्रज्ञापारमितामुखविशेषः — {Tha zhes bya ba brjod pa dang /} {shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i sgo sems can gyi don bdag med pa'i dgos pa mthar phyin par zin pa'i sgron ma zhes bya ba khong du chud do//} ट(ठ भो.पा.)कारं परिकीर्तयतः सत्त्वार्थनैरात्म्यकार्यात्यन्तपरिनिष्ठाप्रदीपं नाम प्रज्ञापारमितामुखमवक्रान्तम् ग.व्यू.२७५ख/३५४.
sems can gyi don rnam par smin par byed pa
पा. सत्त्वार्थवैपाक्यम्, सर्वाकारशीलभेदः — {rnam pa thams cad kyi tshul khrims}…{de ni rnam pa drug dang rnam pa bdun te/} {gcig tu bsdoms na rnam pa bcu gsum du rig par bya ste}… {sems can gyi don rnam par smin par byed pa'i tshul khrims so//} सर्वाकारं शीलम् । तत् षड्विधं सप्तविधं चैकध्यमभिसंक्षिप्य त्रयोदशविधं वेदितव्यम्…सत्त्वार्थ(सत्त्वार्थक्रिया पा.भे.)वैपाक्यं चेति बो.भू.१००क/१२७.
sems can gyi don spyod pa
पा. सत्त्वार्थचर्या — {byang chub sems dpa' dbang thob pa ni/} {sems can gyi don spyod pa thams cad la ji ltar 'dod pa dang ji ltar brtson pa de bzhin du 'bras bu yod par byed do//} बोधिसत्त्वो वशिताप्राप्तः सर्वां सत्त्वार्थचर्यां यथेच्छति यथाऽऽरभते तथैवाबन्ध्यां करोति बो.भू.१५२ख/१९७.
sems can gyi don bya ba
सत्त्वार्थक्रिया — {don gnyis dang ldan pa ni byang chub chen po dang sems can gyi don bya ba la dmigs pa'i phyir ro//} द्वयार्था महाबोधिसत्त्वार्थक्रियालम्बनत्वात् सू.व्या.१३९क/१५.
sems can gyi don bya ba'i tshul khrims
पा. सत्त्वार्थक्रियाशीलम्, शीलविशेषः — {sdom pa'i tshul khrims dang dge ba'i chos sdud pa'i tshul khrims dang sems can gyi don bya ba'i tshul khrims las brtsams pa nas bcom ldan 'das kyis}… {gsungs pa} भगवता आख्यातानि संवरशीलं कुशल(धर्म भो.पा.)संग्राहकं शीलं सत्त्वार्थक्रियाशीलं चारभ्य बो.भू.९७क/१२४.
sems can gyi don bya zhing sbyor ba rgyun ma chad pa
वि. अप्रतिप्रस्रब्धसत्त्वार्थप्रयोगः — {bsam gyis mi khyab pa'i ye shes dang ldan pa yin}…{sems can gyi don bya zhing sbyor ba rgyun ma chad pa} अचिन्त्यज्ञानी च भवति…अप्रतिप्रस्रब्धसत्त्वार्थप्रयोगः द.भू.२४५ख/४६.
sems can gyi don byed pa
१. सत्त्वार्थकरणम् — {sems can gyi don byed mi nus pa'i phyir ro//} सत्त्वार्थकरणेऽशक्तत्वात् वि.प्र.१८२ख/३.२०२ २. सत्त्वकृत्यम् — {sems can gyi don byed pa rnams dang}…{la yang dag pa'i grogs su 'gro ba'i btsal ba la mi brjed pa gang yin pa} सत्त्वकृत्येषु…सम्यक्सहायीभावं गच्छतो या व्यवसायसहिष्णुता बो.भू.१०६ख/१३६.
sems can gyi don mdzad pa
सत्त्वार्थकरणम्— {lha'i dbang po de'i phyir sangs rgyas bcom ldan 'das rnams kyis snod ji ltar ba de ltar sems can rnams kyi don mdzad pa dang} तस्माद् देवेन्द्र बुद्धानां भगवतां यथा भाजनं तथा सत्त्वार्थकरणं च स.दु.९७ख/१२२.
sems can gyi don la 'jug pa'i tshul khrims
सत्त्वार्थप्रवर्तकशीलम् लो.को.२४३१.
sems can gyi don la sbyor ba'i brtson 'grus
सत्त्वार्थप्रयोगवीर्यम् लो.को.३४३१.
sems can gyi 'du shes
सत्त्वसंज्ञा — {sems can gyi 'du shes dang sems kun tu 'byung bas de dag gi phyin ci log dag tu yang ci'i phyir mi 'dod} सत्त्वसंज्ञाचित्तसमुदाचारात् तद्विपर्यासावपि किं नेष्येते अभि.भा.२३१ख/७८०.
sems can gyi sdug bsngal ba bsal ba don du gnyer ba
वि. सत्त्वदुःखापनयनार्थिकः लो.को.२४३१.
sems can gyi brda so so rang gis bsal ba la dmigs pa'i chos shes pa
पा. प्रत्यात्ममपनीतसत्त्वसङ्केतालम्बनधर्मज्ञानम्— {sems can gyi brda so so rang gis bsal ba la dmigs pa'i chos shes pa ji lta bu zhe na} कथं प्रत्यात्ममपनीतसत्त्वसङ्केतालम्बनधर्मज्ञानम् अभि.स.भा.५५ख/७६.
sems can gyi nam mkha' las chos kyi sprin gyi 'brug sgra byung bas rgyas par 'gengs pa
पा. सत्त्वगगनधर्मघननिगर्जितनिर्नादस्फरणम्, प्रज्ञापारमितामुखविशेषः — {sh+tsa zhes bya ba brjod pa dang /} {shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i sgo sems can gyi nam mkha' las chos kyi sprin gyi 'brug sgra byung bas rgyas par 'gengs pa zhes bya ba khong du chud do//} श्चकारं परिकीर्तयतः सत्त्वगगनधर्मघननिगर्जितनिर्नादस्फरणं नाम प्रज्ञापारमितामुखमवक्रान्तम् ग.व्यू.२७५क/३५४.
sems can gyi gnas
सत्त्वावासः — {sems can gyi ni gnas dgur bshad//} सत्त्वावासा नव स्मृताः ।। अभि.को.७क/३.६.
sems can gyi spyod pa
१. सत्त्वचरितम् — {don tha dad pa yang dag par shes pas sems can gyi spyod pa stong phrag brgyad cu rtsa bzhi dang bsam pa ji lta ba dang dbang po ji lta ba dang mos pa} ({rnam par phye ba} ){ji lta ba bzhin du de bzhin gshegs pa'i gsung rab tu shes so//} अर्थप्रतिसंविदा चतुरशीतिसत्त्वचरितसहस्राणां यथाशयं यथेन्द्रियं यथाधिमुक्तिविभक्तितस्तथागतघोषं प्रजानाति द.भू.२५५ख/५२ २. सत्त्वप्रचारः — {lang ka'i bdag po 'di ltar yang sems can gyi spyod pa rnams ni rtsig pa'i ri mo'i gzugs dang 'dra ste} अपि च लङ्काधिपते भित्तिखचितविग्रहसमः सत्त्वप्रचारः ल.अ.६३ख/९.
sems can gyi spyod pa dang dbang po rnam par phye ba gsang ba
पा. सत्त्वचर्येन्द्रियविभक्तिगुह्यम्, तथागतानां गुह्यस्थानविशेषः — {sku'i gsang ba'am}…{sems can gyi spyod pa dang dbang po rnam par phye ba gsang ba'am}…{yang dag pa ji lta ba bzhin du des rab tu shes so//} कायगुह्यं…सत्त्वचर्येन्द्रियविभक्तिगुह्यं वा…यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२६६क/५८.
sems can gyi phung po
सत्त्वराशिः — {de ni sems can gyi phung po yang dag par nges pa dang}…{yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te} स सत्त्वराशीनां सम्यक्त्वनियततां च (यथाभूतं) प्रजानाति द.भू.२५३ख/५०; सत्त्वसमूहः — {skye bo'i tshogs ni sems can gyi phung po'o//} जनौघान् सत्त्वसमूहान् बो.प.४६ख/६.
sems can gyi phung po chen po'i skyabs su gyur pa
वि. महासत्त्वराशेः त्राणभूतः, बुद्धस्य — {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das rnams ni}…{sems can gyi phung po chen po'i skyabs su gyur pa} पुनरपरं बुद्धा भगवन्तः…महासत्त्वराशेः त्राणभूताः शि.स.१७३क/१७१.
sems can gyi bya ba
सत्त्वकृत्यम् — {sems can gyi bya ba dag la sems mnyam pa nyid ni bdag nyid kyi sdug bsngal dang 'dra bar de dag gi sdug bsngal zad par 'dod pa'i phyir ro//} सत्त्वकृत्येषु समचित्तता आत्मन इव तेषां दुःखक्षयाकाङ्क्षणात् सू.व्या.१४०ख/१७.
sems can gyi tshig
सत्त्वपदम् — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa}…{sems can gyi tshig dang sems can med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह…सत्त्वपदमसत्त्वपदम् ल.अ.६८क/१७.
sems can gyi tshig dang sems can med pa'i tshig
पा. सत्त्वपदमसत्त्वपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}… {sems can gyi tshig dang sems can med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह—उत्पादपदमनुत्पादपदम्…सत्त्वपदमसत्त्वपदम् ल.अ.६८क/१७.
sems can gyi tshogs
= {sems can tshogs/}
sems can gyi zhing
सत्त्वक्षेत्रम् — {sems can gyi zhing dang las rnam par bsgom pa dang} सत्त्वक्षेत्रकर्माशयतया द.भू.२०४ख/२४; {de phyir sems can zhing dang ni/} /{rgyal ba'i zhing zhes thub pas gsungs//} सत्त्वक्षेत्रं जिनक्षेत्रमित्यतो मुनिनोदितम् । बो.अ.१९क/६.११२.
sems can gyi zhing dang las rnam par bsgom pa
पा. सत्त्वक्षेत्रकर्माशयता, ज्ञानपरिपाचकधर्मभेदः — {yongs su smin par byed pa'i chos bcus}…{bcu gang zhe na/} {'di lta ste/} {phyir mi ldog pa'i bsam pa dang}…{sems can gyi zhing dang las rnam par bsgom pa dang} दशभिर्ज्ञानपरिपाचकैर्धर्मैः । कतमैर्दशभिः? यदुत अप्रत्युदावर्त्याशयतया च… सत्त्वक्षेत्रकर्माशयतया च द.भू.२०४ख/२४.
sems can gyi yan lag
प्राण्यङ्गम् लो.को.२४३१.
sems can gyi rigs
सत्त्वनिकायः — {sems can gyi rigs thams cad kyi bsod nams thams cad la rgya cher rjes su yi rang bar bgyi'o//} विस्तरेण…सर्वसत्त्वनिकायानां च सर्वपुण्यमनुमोदयामि स.दु.१०२क/१४०; सत्त्वगोत्रम् लो.को.२४३१; द्र. {sems can gyi ris/}
sems can gyi ris
सत्त्वनिकायः, देवमनुष्यादिसत्त्वजातिः — {tshangs pas bskyod nas}… {gcig nas gcig tu brgyud de/} {sems can gyi ris thams cad du 'khor ba/} {de'i phyir tshangs pa'i 'khor lo zhes bya'o//} पारम्पर्येण ब्रह्मा प्रेरितं सर्वसत्त्वनिकाये भ्रमति । तस्माद् ब्राह्मं चक्रमित्युच्यते बो.भू.१९८क/२६६; {sems can gyi ris de dang der zhes bya ba ni lha dang mi la sogs pa'i sems can gyi skye ba rnams su'o//} तस्मिंस्तस्मिन् सत्त्वनिकाय इति देवमनुष्यादिषु सत्त्वजातिषु अभि.स.भा.८ख/१०; द्र. {sems can gyi rigs/}
sems can gyi lam grogs mang po yongs su gdon pa'i bsam pa dang ldan pa
वि. महासत्त्वसार्थपरिकर्षणाभिप्रायः — {byang chub sems dpa'}…{sems can gyi lam grogs mang po yongs su gdon pa'i bsam pa dang ldan pa} बोधिसत्त्वः…महासत्त्वसार्थपरिकर्षणाभिप्रायः द.भू.१८४क/१४.
sems can gyi lus
सत्त्वकायः — {sems can gyi lus rab tu shes so//}…{byang chub sems dpa'i lus dang} स सत्त्वकायं च प्रजानाति…बोधिसत्त्वकायं च द.भू.२४४क/४५; {des sems can gyi lus rnams kyi las kyi lus kyang rab tu shes so//} स सत्त्वकायानां कर्मकायतां च प्रजानाति द.भू.२४५क/४६.
sems can gyi lus dang sems mngon par 'tshang rgya ba la 'jug pa'i ye shes
पा. सत्त्वकायचित्ताभिसंबोध्यवतारज्ञानम्, अवतारज्ञानविशेषः — {gang 'di dag de bzhin gshegs pa rnams kyis thugs su chud pa'i ye shes 'di lta ste/} {skra'i rtse me la 'jug pa'i ye shes sam}…{sems can gyi lus dang sems mngon par 'tshang rgya ba la 'jug pa'i ye shes sam} स यानीमानि तथागतानाम्…अवतारज्ञानानि यदुत बालपथावतारज्ञानं वा… सत्त्वकायचित्ताभिसंबोध्यवतारज्ञानं वा द.भू.२६६ख/५९.
sems can gyi lus rab tu dbye ba la mkhas pa
द्र.— {sems can gyi lus rab tu dbye ba'i ye shes la mkhas pa/}
sems can gyi lus rab tu dbye ba'i ye shes la mkhas pa
वि. सत्त्वकायप्रभेदज्ञानकुशलः — {sems can gyi lus rab tu dbye ba}({'i ye shes} ) {la mkhas shing zhing gi lhun rnam par dbye ba'i ye shes la mkhas pas skye ba'i skye mched thams cad mngon par bsgrub pa la blo shin tu gtong ste} सत्त्वकायप्रभेदज्ञानकुशलः क्षेत्रकायविभागज्ञानकुशलश्च सत्त्वो(सर्वो भो.पा.)पपत्त्यायतनाभिनिर्हारे बुद्धिं चारयति द.भू.२४३क/४४.
sems can gyi sems kyi rjes su 'jug pa
वि. सत्त्वचित्तानुप्रवेशकः — {sems can gyi sems kyi rjes su 'jug pa'i sprul pa'i gzugs dang sems tsam du 'jug pas sa'i rim pa'i mtshams sbyor ba 'brel bar rab tu 'jog par 'gyur ro//} सत्त्वचित्तानुप्रवेशकैर्निर्माणविग्रहैश्चित्तमात्रावधा(ता भो.पा.)रणतया भूमिक्रमानुसन्धौ प्रतिष्ठापयति ल.अ.७२क/२०.
sems can gyi sems thibs po rab tu rgyu ba
सत्त्वचित्तगहनोपचारः — {de de lta bu'i shes par bya ba khong du chud pa'i blos sems can gyi sems thibs po rab tu rgyu ba yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te} स एवंज्ञानानुगतया बुद्ध्या सत्त्वचित्तगहनोपचारं च यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५१ख/४९.
sems can gyi sems dang spyod pa shes pa phra mo la mos cing 'jug pa la mkhas pa
वि. सत्त्वचित्तचरितसूक्ष्मज्ञानाधिमुक्त्यवतारकुशलः, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.८५६ (२०क).
sems can gyi bsam pa
सत्त्वाशयः — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{sems can gyi bsam pa'i zhing rnam par sbyong bas gshol lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…लाङ्गलभूतं सत्त्वाशयक्षेत्रविशोधनतया ग.व्यू.३१०ख/३९७.
sems can mgu bar bya ba
सत्त्वाराधनम् — {gzhan yang g}.{yo med gnyen gyur cing /} /{phan pa dpag med mdzad rnams la/} /{sems can mgu bya ma gtogs par/} /{gzhan gang zhig gis lan lon 'gyur//} किं च निश्छद्मबन्धूनामप्रमेयोपकारिणाम् । सत्त्वाराधनमुत्सृज्य निष्कृतिः का परा भवेत् ।। बो.अ.१९क/६.११९.
sems can mgu bya
= {sems can mgu bar bya ba/}
sems can mgu las byung ba
वि. सत्त्वाराधनसम्भवः — {sems can mgu las byung ba yi/} /{ma 'ongs sangs rgyas 'grub lta zhog//} आस्तां भविष्यद्बुद्धत्वं सत्त्वाराधनसम्भवम् । बो.अ.२०क/६.१३३.
sems can rgya mtsho
सत्त्वसमुद्रः लो.को.२४३२.
sems can rgyud
सत्त्वसन्तानः — {sems can rgyud kyi bye brag dang /} /{mtshan nyid phyir yang byis pa la/} /{sems kyi dbang du 'gro ba'i sa/} /{bdun po sangs rgyas rnams kyis bshad//} सत्त्वसन्तानभेदेन लक्षणार्थं च बालिशाम् । देश्यन्ते भूमयः सप्त बुद्धैश्चित्तवशंगताः ।। ल.अ.१७४ख/१३५.
sems can brgya
सत्त्वशतम् — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can mu yal gyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वासमन्तस्य ग.व्यू.३७१क/८३.
sems can ngan pa'i nyo tshong gi las
कुसंव्यवहारः— {khyod sus sems can ngan pa'i nyo tshong gi las byed du bcug} केन त्वं कुसंव्यवहारे नियुक्तः अ.श.१००क/९०.
sems can ngo bo
वि. सत्त्वरूपः — {sems can ngo bor mthong ba 'di dag nyid/} /{mgon de dag nyid ci phyir gus mi byed//} दृश्यन्त एते ननु सत्त्वरूपास्त एव नाथाः किमनादरोऽत्र ।। बो.अ.१९ख/६.१२६.
sems can dngos po
सत्त्वभावः लो.को.२४३२.
sems can chags pa med pa
वि. असङ्गसत्त्वः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{sems can chags pa med pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…असङ्गसत्त्व इत्युच्यते ल.वि.२०४क/३०७.
sems can che
= {sems can che ba/}
sems can che ba
सत्त्वमाहात्म्यम् — {byams sems ldan la mchod pa gang /} /{de ni sems can che ba nyid//} मैत्र्याशयश्च यत्पूज्यः सत्त्वमाहात्म्यमेव तत् । बो.अ.१९क/६.११५; द्र. {sems can chen po/}
sems can che ba nyid
सत्त्वमाहात्म्यम् — {byams sems ldan la mchod 'os gang /} /{de ni sems can che ba nyid//} मैत्राशयश्च यत्पूज्यः सत्त्वमाहात्म्यमेव तत् । शि.स.८८ख/८७.
sems can chen
= {sems can chen po/}
sems can chen po
• वि. महासत्त्वः — {de la ma rig pa'i phung po chen po med pas de'i phyir sems can chen po zhes bya'o//} महानस्य अविद्यास्कन्धो विगतः, तेनोच्यते महासत्त्वः सु.प.३२क/१०; {de yi phu bo sgra chen dang /} /{de bzhin lha chen de gnyis kyis/} /{nags mchog chen po der bltas na/} /{sems can chen po ma rnyed nas//} द्वौ तस्य भ्रातरौ च महाप्रणादस्तथा महादेवः । न लभेते महासत्त्वं दृष्ट्वा तत्र महावनखण्डेऽस्मिन् ।। सु.प्र.५८क/११५; • ना. महासत्त्वः, राजकुमारः — {rgyal po shing rta chen po}…{zhig byung ste/} {de la bu lha gzhon nu dang 'dra ba gsum zhig yod de/} {sgra chen po dang lha chen po dang sems can chen po'o//} महारथो नाम राजाऽभूत् । तस्य देवकुमारसदृशास्त्रयः पुत्रा बभूवुः । महाप्रणादो महादेवो महासत्त्वश्चेति सु.प्र.५४ख/१०७.
sems can mchog
वि. वरसत्त्वः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}… {sems can mchog zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…वरसत्व इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८; अग्रसत्त्वः — {gtsug tor dbu ldan dag cing srab pa dang /} /{pags pa gser gyi mdog 'dra sems can mchog//} उष्णीषशीर्षव्यवदातसूक्ष्मसुवर्णवर्णच्छविरग्रसत्त्वः ।। र.वि.१२१क/९५; वराग्रसत्त्वः लो.को.२४३२.
sems can 'jig rten
= {sems can gyi 'jig rten/}
sems can rjes su rtogs pa
अनुबुद्धसत्त्वः — {byang chub sems dpa' zhes bya ba de ni gang gis chos thams cad khong du chud cing shes la/} {sems can rjes su rtogs pa'i tshig bla dwags so//} बोधिसत्त्व इत्यनुबुद्धसत्त्वस्यैतदधिवचनम्, येन सर्वधर्मा बुद्धा ज्ञाताः सु.प.३०ख/९.
sems can rjes su 'dzin pa mo
वि.स्त्री. सत्त्वानुग्रहकारिका — {gzhan yang rig ma mang po ni/} {sems can rjes su 'dzin pa mo/} {'di lta ste/} {nag mo gtsigs ma}…{bum pa'i lto ma} अन्याश्च बहवो विद्याः सत्त्वानुग्रहकारिकाः; तद्यथा—काली कराली… कलशोदरी ब.मा.१६९ख ।
sems can brjod
वि. सत्त्वाख्यः — {rnam smin lung du ma bstan chos/} /{sems can brjod lung bstan phyis 'byung //} विपाकोऽव्याकृतो धर्मः सत्त्वाख्यः व्याकृतोद्भवः । अभि.को.६क/२.५७.
sems can mnyam pa med pa
वि. असमसत्त्वः, बुद्धस्य— {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{sems can mnyam pa med pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…असमसत्त्व इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८.
sems can ston
= {sems can du ston pa/}
sems can ston pa
= {sems can du ston pa/}
sems can brtan po
वि. स्थिरसत्त्वः— {khyim bdag mgon med zas sbyin 'di ni rgod bag can ma yin te/} {sems can brtan po yin} अयमनाथपिण्डदो गृहपतिरचञ्चलः स्थिरसत्त्वः अ.श.२२क/१८.
sems can thams cad
सर्वसत्त्वाः — {sems can thams cad la phan pa dang bde bar bya ba'i phyir} सर्वसत्त्वहितसुखाय द.भू.१८९क/१६; सत्त्वाः — {sems can thams cad la byams pa'o//} मैत्रता सत्त्वेषु शि.स.१५७क/१५१; {de sngon bas kyang sems can thams cad la snying rje mngon du 'gyur ro//} तस्य भूयस्या मात्रया सत्त्वेषु महाकरुणा अभिमुखीभवति द.भू.२१३क/२७.
सर्वसत्त्वमन्त्रसमुद्रनिगर्जनस्वरनिर्घोषः, समाधिविशेषः — {de mthong ma thag tu kho mos sems can thams cad kyi skad rgya mtsho 'brug sgra sgrog pa'i sgra dbyangs zhes bya ba'i ting nge 'dzin thob bo//} तस्य च मे सहदर्शनेन सर्वसत्त्वमन्त्रसमुद्रनिगर्जनस्वरनिर्घोषो नाम समाधिः प्रतिलब्धः ग.व्यू.१४३ख/२२७.
sems can thams cad kyi sgra sgrub pa
पा. सर्वसत्त्वरुतनिर्हारः, समाधिविशेषः — {sems can thams cad kyi sgra sgrub pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वसत्त्वरुतनिर्हारो नाम समाधिः अ.सा.४३०क/२४२.
sems can thams cad kyi sgra tshad med pa sangs rgyas kyi chos kyi sgra skad du byin gyis rlob nus pa
वि. सर्वसत्त्वरुताप्रमाणबुद्धधर्मरुतनिर्घोषाधिष्ठानसमर्थः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} …{sems can thams cad kyi sgra tshad med pa sangs rgyas kyi chos kyi sgra skad du byin gyis rlob nus pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… सर्वसत्त्वरुताप्रमाणबुद्धधर्मरुतनिर्घोषाधिष्ठानसमर्थ इत्युच्यते ल.वि.२११क/३१२.
sems can thams cad kyi sgra la mkhas pa'i rjes su song ba
पा. सर्वसत्त्वरुतकौशल्यानुगतः, समाधिविशेषः — {sems can thams cad kyi sgra la mkhas pa'i rjes su song ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वसत्त्वरुतकौशल्यानुगतो नाम समाधिः अ.सा.४३०क/२४२.
sems can thams cad kyi bde ba 'grub pa yongs su 'byin pa
द्र. {sems can thams cad kyi bde ba 'grub pa yongs su 'byung ba/}
sems can thams cad kyi bde ba 'grub pa yongs su 'byung ba
पा. सर्वसत्त्वसुखनिष्पत्तिसम्भवः, समाधिविशेषः — {sems can thams cad kyi bde ba 'grub pa yongs su 'byin pa} ({'byung ba} ){zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वसत्त्वसुखनिष्पत्तिसम्भवो नाम समाधिः ग.व्यू.१२७क/२१४.
sems can thams cad kyi mdangs 'phrog
ना. सर्वसत्त्वोजोहारी, राक्षसी — {de nas srin mo 'phyang ma zhes bya ba dang}…{srin mo sems can thams cad kyi mdangs 'phrog ces bya ba dang} अथ खलु लम्बा च नाम राक्षसी …सर्वसत्त्वोजोहारी च नाम राक्षसी स.पु.१४८ख/२३४.
sems can thams cad kyi mdog la rnam par lta ba'i stobs shin tu skyes pa rgya mtsho'i snying po
पा. सर्वसत्त्वाभव्यवलोकनबलसञ्जातसागरगर्भम्, प्रज्ञापारमितामुखविशेषः — {hwa zhes bya ba brjod pa dang /} {shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i sgo sems can thams cad kyi mdog la rnam par lta ba'i stobs shin tu skyes pa rgya mtsho'i snying po zhes bya ba khong du chud do//} ह्वकारं परिकीर्तयतः सर्वसत्त्वाभव्यवलोकनबलसञ्जात(सागर भो.पा.)गर्भं नाम प्रज्ञापारमितामुखमवक्रान्तम् ग.व्यू.२७५क/३५४.
sems can thams cad kyi sdug bsngal rab tu zhi bar byed pa'i sgron ma snang ba
पा. सर्वसत्त्वदुःखप्रशमनप्रतिभासप्रदीपः, समाधिविशेषः — {de bzhin gshegs pa de mthong ma thag tu kho mos sems can thams cad kyi sdug bsngal rab tu zhi bar byed pa'i sgron ma snang ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin thob bo//} तस्य मे सहदर्शनेन सर्वसत्त्वदुःखप्रशमनप्रतिभासप्रदीपो नाम समाधिः प्रतिलब्धः ग.व्यू.१४२ख/२२६.
sems can thams cad kyi bya ba ci yod pa snyam pa
सर्वसत्त्वानां किङ्करणीयता म.व्यु.६४४८ (९२क).
sems can thams cad kyi dbang po rgya mtsho la 'jug pa snang ba'i sgron ma
पा. सर्वसत्त्वेन्द्रियसमुद्रावतारावभासप्रदीपम्, समाधिमुखविशेषः — {sems can thams cad kyi dbang po rgya mtsho la 'jug pa snang ba'i sgron ma zhes bya ba'i ting nge 'dzin gyi sgo rab tu thob bo//} सर्वसत्त्वेन्द्रियसमुद्रा(वतारा भो.पा.)वभासप्रदीपं च नाम समाधिमुखं प्रत्यलभत ग.व्यू.२४४क/३२७.
sems can thams cad kyi dbang po dang brtson 'grus kyi rim pa mkhyen pa'i stobs dang ldan pa
वि. सर्वसत्त्वेन्द्रियवीर्यविमात्रताज्ञानबलोपेतः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{sems can thams cad kyi dbang po dang brtson 'grus kyi rim pa mkhyen pa'i stobs dang ldan pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… सर्वसत्त्वेन्द्रियवीर्यविमात्रताज्ञानबलोपेत इत्युच्यते ल.वि.२१०क/३१२.
sems can thams cad kyi dbyangs kyi yan lag rgya mtshor 'gro ba thams cad kyi skad yongs su 'byed pa'i tshul mngon par shes pa
पा. सर्वसत्त्वस्वराङ्गसागरजगन्मन्त्रसम्भेदनयाभिज्ञः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेष: — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin sems can thams cad kyi dbyangs kyi yan lag rgya mtshor 'gro ba thams cad kyi skad yongs su 'byed pa'i tshul mngon par shes pa} सर्वसत्त्वस्वराङ्गसागरजगन्मन्त्रसम्भेदनयाभिज्ञेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०७ख/३०.
sems can thams cad kyi mun nag rnam par sel ba'i smon lam gyi rgyan
पा. सर्वसत्त्वतमोन्धकारविधमनप्रणिधानव्यूहः, समाधिविशेषः — {sems can thams cad kyi mun nag rnam par sel ba'i smon lam gyi rgyan ces bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वसत्त्वतमोन्धकारविधमनप्रणिधानव्यूहो नाम समाधिः ग.व्यू.१२७क/२१४.
sems can thams cad kyi 'tsho ba
वि. सर्वसत्त्वोपजीव्यः — {sa lta bur sems can thams cad kyi 'tsho bar 'gyur ro//} सर्वसत्त्वोपजीव्यो भवति पृथिवीवत् ल.अ.१०५ख/५१; {sems can rnam par dag pa khyod ni dog sa ltar sems can thams cad kyi 'tsho bar gyur cing thugs shin tu brtan pa'o//} सुस्थितबुद्धिरसि विशुद्धसत्त्व धरणितलवत्सर्वसत्त्वोपजीव्यः ल.वि.१६१क/२४२.
sems can thams cad kyi las rgya mtsho rab tu snang bar byed pa'i snying po
पा. सर्वसत्त्वकर्मसमुद्रप्रदीपगर्भम्, धारणीमण्डलविशेषः — {sems can thams cad kyi las rgya mtsho rab tu snang bar byed pa'i snying po'i gzungs kyi dkyil 'khor dang} सर्वसत्त्वकर्मसमुद्रप्रदीपगर्भेण च धारणीमण्डलेन ग.व्यू.१५०क/२३४.
sems can thams cad kyi lus kyi rgyud khong du chud pas mngon par shes pa
पा. सर्वसत्त्वकायपरिवर्तज्ञानाभिज्ञः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेष: — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin sems can thams cad kyi lus kyi rgyud khong du chud pas mngon par shes pa} सर्वसत्त्वकायपरिवर्तज्ञानाभिज्ञेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०७ख/३०.
sems can thams cad kyi sems dang spyod pa la 'jug pa'i ye shes
पा. सर्वसत्त्वचित्तचरितानुप्रवेशज्ञानम् — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams kyis dus gsum gyi ye shes yang dag par ston to//}…{sems can thams cad kyi sems dang spyod pa la 'jug pa'i ye shes} बुद्धैर्भगवद्भिस्त्रयध्वज्ञानं च संश्राव्यते… सर्वसत्त्वचित्तचरितानुप्रवेशज्ञानं च द.भू.२७४क/६४.
sems can thams cad kyi sems dang spyod pa'i rjes su song ba
पा. सर्वसत्त्वचित्तचरितानुगतः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin dri ma med pa zhes bya ba mngon du 'gyur ro//}… {sems can thams cad kyi sems dang spyod pa'i rjes su song ba zhes bya ba dang} विमलो नाम समाधिरामुखीभवति…सर्वसत्त्वचित्तचरितानुगतश्च नाम द.भू.२६१ख/५५.
sems can thams cad kyi sems dang bsam pa'i rjes su zhugs pa
वि. सर्वसत्त्वचित्ताशयानुप्रविष्टः लो.को.२४३२.
sems can thams cad kyi bsam pa legs par sgrub shes pa
वि. सर्वसत्त्वाशयसुविधिज्ञः, तथागतस्य म.व्यु.४१० (१०ख).
sems can thams cad kyis mthong na dga' ba
ना. सर्वसत्त्वप्रियदर्शनः १. तथागतः — {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas}…{sems can thams cad kyis mthong na dga' ba zhes bya bar 'jig rten du 'byung bar 'gyur te} सर्वसत्त्वप्रियदर्शनो नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धो लोके भविष्यसि स.पु.१०१ख/१६२ २. बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po sems can thams cad kyis mthong na dga' ba las brtsams te} सर्वसत्त्वप्रियदर्शनं बोधिसत्त्वं महासत्त्वमधिष्ठानं कृत्वा स.पु.१५०क/२३६.
sems can thams cad kyis ma bcol ba'i bshes gnyen du gyur pa
वि. सर्वसत्त्वानवधीष्टकल्याणमित्रः — {de ltar tshul khrims kyi stobs dang mthu de lta bu dang ldan pa'i byang chub sems dpa'i}…{sems can thams cad kyis ma bcol ba'i bshes gnyen du gyur pa} एवं शीलबलाधानानुगतस्य बोधिसत्त्वस्य… सर्वसत्त्वानवधीष्टकल्याणमित्रस्य द.भू.१९२क/१८.
sems can thams cad skyob pa
ना. सर्वसत्त्वत्राता, महाब्रह्मा — {dge slong dag de nas tshangs pa chen po sems can thams cad skyob pa zhes bya bas} अथ खलु भिक्षवः सर्वसत्त्वत्राता नाम महाब्रह्मा स.पु.६२क/१०८.
sems can thams cad mngon par dga' ba
पा. सर्वसत्त्वाभिप्रमोदनः, समाधिविशेषः — {sems can thams cad mngon par dga' ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वसत्त्वाभिप्रमोदनो नाम समाधिः अ.सा.४३०क/२४२.
sems can thams cad cig car yongs su 'dzin pa
पा. सकृत्सर्वसत्त्वपरिग्रहः, सम्यक्त्वपरिग्रहभेदः — {yang dag par yongs su 'dzin pa rnam pa drug}… {sems can thams cad cig car yongs su 'dzin pa dang}…{yongs su 'dzin pa tha ma'o//} षड्विधः सम्यक्त्वपरिग्रहः…सकृत्सर्वसत्त्वपरिग्रहः…चरमश्च परिग्रहः बो.भू.१८७क/२४९; द्र. {yang dag par yongs su 'dzin pa rnam pa drug/}
sems can thams cad dang zhing gi chos yongs su shes par bya ba
सर्वसत्त्वक्षेत्रधर्मपरिज्ञानम् — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams kyis dus gsum gyi ye shes yang dag par ston to//}…{sems can thams cad dang zhing gi chos yongs su shes par bya ba dang} बुद्धैर्भगवद्भिस्त्रयध्वज्ञानं च संश्राव्यते…सर्वसत्त्वक्षेत्रधर्मपरिज्ञानं च द.भू.२७४क/६४.
sems can thams cad du snang ba'i rgyal po
ना. सर्वसत्त्वावभासराजः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa sems can thams cad du snang ba'i rgyal po zhes bya ba bsnyen bskur to//} तस्यानन्तरं सर्वसत्त्वावभासतेजो(राजः भो.पा.) नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५४ख/२३७.
sems can thams cad bde mdzad pa
वि. सर्वसत्त्वसुखावहः — {sems can thams cad bde mdzad pa'i/} /{thugs bskyed dge ba rgya mtsho dang //} चित्तोत्पादसमुद्रांश्च सर्वसत्त्वसुखावहान् । बो.अ.६ख/३.३.
sems can thams cad sdug bsngal dang bral ba'i smon lam gyis rnam par dmigs pa
पा. सर्वसत्त्वदुःखविप्रमोक्षप्रणिधिविलम्बः, समाधिविशेषः — {sems can thams cad sdug bsngal dang bral ba'i smon lam gyis rnam par dmigs pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वसत्त्वदुःखविप्रमोक्षप्रणिधिविलम्बो नाम समाधिः ग.व्यू.२२७क/२१४.
sems can thams cad bu gcig bzhin du 'du shes bsgom pa
सर्वसत्त्वैकपुत्रकसंज्ञाभावना — {rigs kyi bu dang rigs kyi bu mo rnams la sems can thams cad bu gcig bzhin du 'du shes bsgom pa'i phyir sha thams cad za ba gcod par yang byas so//} कुलपुत्राणां कुलदुहितॄणां च सर्वसत्त्वैकपुत्रकसंज्ञाभावनार्थं सर्वमांसभक्षणप्रतिषेधं कुर्याम् ल.अ.१५६क/१०३.
sems can thams cad dbang du byed pa'i ting nge 'dzin
ना. सर्वसत्त्ववशीकरणसमाधिः, ग्रन्थः क.त.३४५७.
sems can thams cad zil gyis gnon pa
पा. सर्वसत्त्वाभिभवनः, समाधिविशेषः — {sems can thams cad zil gyis gnon pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वसत्त्वाभिभवनो नाम समाधिः अ.सा.४३०ख/२४३.
sems can thams cad yongs su thar bar mdzad pa
वि. सर्वसत्त्वपरिमोक्षणकरः, अवलोकितेश्वरस्य — {spyan ras gzigs kyi dbang po}…{sems can thams cad yongs su thar bar mdzad pa}…{la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय… सर्वसत्त्वपरिमोक्षणकराय का.व्यू.२०५क/२६२.
sems can thams cad yongs su ma btang ba
वि. अपरित्यक्तसर्वसत्त्वः — {de ltar tshul khrims kyi stobs dang mthu de lta bu dang ldan pa'i byang chub sems dpa'i}…{sems can thams cad yongs su ma btang ba} एवं शीलबलाधानानुगतस्य बोधिसत्त्वस्य… अपरित्यक्तसर्वसत्त्वस्य द.भू.१९२क/१८.
sems can thams cad yongs su smin par bya ba dang 'dul bas mi skyo ba'i snying po
पा. सर्वसत्त्वपरिपाकविनयापरिखेदगर्भः, समाधिविशेषः — {sems can thams cad yongs su smin par bya ba dang 'dul bas mi skyo ba'i snying po zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वसत्त्वपरिपाकविनयापरिखेदगर्भो नाम समाधिः ग.व्यू.१२७क/२१४.
sems can thams cad yongs su smin par bya ba la mngon par brtson pa
सर्वसत्त्वपरिपाचनाभियोगता — {sems can thams cad yongs su smin par bya ba la mngon par brtson pas nyin mtshan du gzhan du sems pa'i yid yongs su spangs pa yin} रात्रिंदिवमन्यचित्तपरिवर्जितश्च भवति सर्वसत्त्वपरिपाचनाभियोगतया द.भू.२१४ख/२९.
sems can thams cad yongs su smin par bya ba'i mthar phyin pa'i dkyil 'khor
पा. सर्वसत्त्वपरिपाककोटीगतमण्डलम्, प्रज्ञापारमितामुखविशेषः — {s+pha zhes bya ba brjod pa dang /} {shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i sgo sems can thams cad yongs su smin par bya ba'i mthar phyin pa'i dkyil 'khor ces bya ba khong du chud do//} फ(स्फ भो.पा.)कारं परिकीर्तयतः सर्वसत्त्वपरिपाककोटीगतमण्डलं नाम प्रज्ञापारमितामुखमवक्रान्तम् ग.व्यू.२७५क/३०९.
sems can thams cad yongs su smin par bya bas bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid
पा. सर्वसत्त्वपरिपाचनविशुद्ध्याशयसमता, चित्ताशयविशुद्धिसमताभेदः — {de sems kyi bsam pa rnam par dag pa'i mnyam pa nyid bcus 'jug go//}…{sems can thams cad yongs su smin par bya bas bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid de} स दशभिश्चित्ताशयविशुद्धिसमताभिरवतरति…सर्वसत्त्वपरिपाचनविशुद्ध्याशयसमतया च द.भू.२१२क/२७.
sems can thams cad yongs su smin par byed pa'i brtson 'grus dang ldan pa
वि. सर्वसत्त्वपरिपाचनवीर्यः — {sems can thams cad yongs su smin par byed pa'i brtson 'grus dang ldan pa yin/} {tshul dang mi tshul ba bye brag phyed pa'i brtson 'grus dang ldan pa yin te} सर्वसत्त्वपरिपाचनवीर्यश्च नयानयविभक्तवीर्यश्च भवति द.भू.२०८क/२५.
sems can thams cad la mngon du phyogs shing gzigs par snang ba
वि. सर्वसत्त्वाभिमुखदर्शनाभासः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{sems can thams cad la mngon du phyogs shing gzigs par snang ba zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते …सर्वसत्त्वाभिमुखदर्शनाभास इत्युच्यते ल.वि.२०५ख/३०९.
sems can thams cad la lta ba
• वि. सर्वसत्त्वसापेक्षः — {de de ltar ye shes kyi stobs dang shugs rab tu thob cing sems can thams cad la lta ba dang} स एवं ज्ञानबलाधानप्राप्तः सर्वसत्त्वसापेक्षः द.भू.२१३क/२७; • सं. सर्वसत्त्वसापेक्षता — {de dag kyang sems can thams cad la lta ba dang sngon gyi smon lam mngon par bsgrubs par nye bar brten pa dang} तच्च सर्वसत्त्वसापेक्षतया च पूर्वप्रणिधानाभिनिर्हारोपस्तब्धतया च द.भू.२०७क/२४.
sems can thams cad la gnas pa
वि. सर्वसत्त्वस्थः — {sems can thams cad la gnas pa'i/} /{nus pa'i nyams myong yod pa na/} /{khyed kyis de ltar nges nyid rigs//} इत्येतत् सर्वसत्त्वस्थसामर्थ्यानुभवे सति । निश्चेतुं भवतो युक्तम् त.स.१२६क/१०८८.
sems can thams cad la phan pa
वि. सर्वसत्त्वहितवत्सलः — {gdol pa'i rgyal po phur bu gsum pa zhes bya ba}…{sems can thams cad la phan pa} त्रिशंकुर्नाम मतङ्गराजः…सर्वसत्त्वहितवत्सलः वि.व.१९३ख/१.६९.
sems can thams cad la phan pa dang bde bar bya ba'i lhag pa'i bsam pa la zhugs pa
वि. सर्वसत्त्वहितसुखा(ध्या भो.पा.)शयसम्पन्नः लो.को.२४३२.
sems can thams cad la phan par brtson pa
वि. सर्वसत्त्वहिताभ्युद्यतः, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.८२१ (१९क).
sems can thams cad la bu gcig lta bur sdug pa
सर्वसत्त्वैकपुत्रकप्रेम लो.को.२४३३.
sems can thams cad la bu gcig pa dang mtshungs par gzigs
वि. सर्वसत्त्वैकपुत्रकसमदर्शी — {sems can thams cad la bu gcig pa dang mtshungs par gzigs shing thugs rje chen po dang ldan pa} सर्वसत्त्वैकपुत्रकसमदर्शिनो महाकारुणिकाः ल.अ.१५७क/१०४.
sems can thams cad la bu gcig bzhin gyi 'du shes dang ldan pa
वि. सर्वसत्त्वैकपुत्रकसंज्ञी — {de ltar blo gros chen po nga ni sems can thams cad la bu gcig bzhin gyi 'du shes dang ldan pa yin na} सोऽहं महामते सर्वसत्त्वैकपुत्रकसंज्ञी सन् ल.अ.१५७क/१०४.
sems can thams cad la bu gcig bzhin du sdug par lta ba
वि. सर्वसत्त्वैकपुत्रकप्रियदर्शी — {sems can thams cad la bu gcig bzhin du sdug par lta ba'i byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams ni} सर्वसत्त्वैकपुत्रकप्रियदर्शिनां बोधिसत्त्वानां महासत्त्वानाम् ल.अ.१५५क/१०२.
sems can thams cad la dmigs pa
वि. सर्वसत्त्वालम्बनः, ओ ना — {de lta ma yin na sems can thams cad la dmigs par yang mi 'grub la} अन्यथा हि न सर्वसत्त्वालम्बना सिध्येत् अभि.भा.५७क/१०९४.
sems can thams cad la gzigs pa'i sa la bzhugs pa
वि. स्थितः सर्वसत्त्वालोकनीयायां भूमौ, तथागतस्य म.व्यु.४०८ (१०ख).
sems can thams cad la 'od rab tu 'gyed pas rab tu zhi ba'i lus su 'gyur ba
पा. सर्वसत्त्वप्रभामुञ्चनप्रशान्तकायः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेष: — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin sems can thams cad la 'od rab tu 'gyed pas rab tu zhi ba'i lus su 'gyur ba} सर्वसत्त्वप्रभामुञ्चनप्रशान्तकायेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०७क/३०.
sems can thams cad la sems mnyam pa
• वि. सर्वसत्त्वसमचित्तः, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.८३३ (१९ख); • सं. सर्वसत्त्वसमचित्तता {yul 'khor skyong byang chub sems dpa' sems dpa' chen po chos bzhi dang ldan na yongs su dag pa 'di dag 'thob bo}…{sems can thams cad la sems mnyam pa dang} चतुर्भी राष्ट्रपाल धर्मैः समन्वागतो बोधिसत्त्वो महासत्त्व एतां परिशुद्धिं प्रतिलभते…सर्वसत्त्वसमचित्ततया रा.प.२३२क/१२५.
sems can thams cad la sems snyoms pa
वि. सर्वसत्त्वसमचित्तः, बुद्धस्य — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams ni}…{sems can thams cad la sems snyoms pa} बुद्धा भगवन्तः… सर्वसत्त्वसमचित्ताः शि.स.१७३क/१७१.
sems can mthu chen po'i byin gyi rlabs
सत्त्वमहाप्रभावाधिष्ठानम् लो.को.२४३३.
sems can dag pa
शुद्धसत्त्वः — {de nas sems can dag pa bsam pa dge ba}…{des de mthong nas tshul bzhin yid la byed pa skyes te} अथ तस्य शुद्धसत्त्वस्य कल्याणाशयस्य…तद्दर्शनाद्योनिशोमनसिकार उत्पन्नः अ.श.६४क/५६; शुद्धः सत्त्वः — {sems can dag pa rnam pa bzang ba gdul sla ba} सत्त्वः शुद्धः स्वाकारः सुविनेयः ल.वि.१९३क/२९५.
sems can dang ldan pa
वि. आपन्नसत्त्वा — {de dag thams cad sems can dang ldan par gyur to//} सर्वास्ता आपन्नसत्त्वा संवृत्ताः वि.व.१८९क/१.६३.
sems can dang sems can ma yin pa'i chos rnam par dgod pa
सत्त्वासत्त्वधर्मव्यवस्थानता — {chos kyi lus rnams kyi mnyam pa nyid kyang rab tu shes so//}…{sems can dang sems can ma yin pa'i chos rnam par dgod pa dang} धर्मकायानां समतां च प्रजानाति…सत्त्वासत्त्वधर्मव्यवस्थानतां च द.भू.२४५क/४६.
sems can dam pa
वि. अग्रसत्त्वः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}… {sems can dam pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…अग्रसत्त्व इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८; {sems can dam pa khyod ni rgya mtsho'i dbus na ri'i rgyal po ltar mdzes pa'o//} विभ्राजसे त्वं अग्रसत्त्व पर्वतराज इव सागरमध्ये । ल.वि.१६१क/२४२; वरसत्त्वः— {bsam gtan rnam thar ting nge 'dzin bzhugs pa/} /{sems can dam pa 'gro ba kun la gsal//} ध्यानविमोक्षसमाधिविहारी भासति सर्वजगे वरसत्त्वः ।। रा.प.२२८ख/१२१.
sems can du lta ba
पा. सत्त्वदृष्टिः, दृष्टिभेदः — {bdag tu lta ba dang sems can du lta ba dang srog tu lta ba dang} आत्मदृष्ट्याः सत्त्वदृष्ट्याः जीवदृष्ट्याः अ.सा.१६ख/९; सत्त्वदृक् — {sems can du lta ba ni 'jig tshogs la lta ba'o//} सत्त्वदृक् सत्कायदृष्टिः त.प.२११क/१३९.
sems can du ston pa
पा. सत्त्वाख्यः, शब्दभेदः — {sgra ni rnam pa brgyad yod de}…{sems can du ston pa ni ngag gi rnam par rig byed kyi sgra'o//} शब्दस्त्वष्टविधः…सत्त्वाख्यो वाग्विज्ञप्तिशब्दः अभि.भा.३०ख/३४.
sems can du ston pa ma yin pa
= {sems can ma yin par ston pa/}
sems can du blta ba'i sa bon
पा. सत्त्वदृग्बीजम्, सत्कायदृष्टिवासनाबीजम्— {nga 'o snyam pa'i shes pa 'di/} /{dmigs pa med pa nyid du ni/} /{thog med sems can du blta ba'i/} /{sa bon stobs las 'gar nyid 'jug//} निरालम्बन एवायमहङ्कारः प्रवर्तते । अनादिसत्त्वदृग्बीजप्रभावात् क्वचिदेव हि ।। त.स.११ख/१३८.
sems can du gdags pa
सत्त्वप्रज्ञप्तिः — {byang chub ni su'i yang} ({yul} ){ma yin zhing byang chub la sems can nam sems can du gdags pa gang yang med do//} न च बोधिः कस्यचिद्विषयः, न च बोधौ कश्चित्सत्त्वो वा सत्त्वप्रज्ञप्तिर्वा सु.प.२७ख/७.
sems can du gdags pa'i dngos po
सत्त्वप्रज्ञप्तिवस्तु लो.को.२४३३.
sems can du 'dogs pa
सत्त्वप्रज्ञप्तिः लो.को.२४३३; द्र. {sems can du gdags pa/}
sems can du snang ba
• वि. सत्त्वप्रतिभासम् — {sems can du snang ba ni dbang po lngar bdag dang gzhan gyi rgyud la snang ba gang yin pa'o//} तत्रार्थप्रतिभासं यद् रूपादिभावेन प्रतिभासते । सत्त्वप्रतिभासं यत् पञ्चेन्द्रियत्वेन स्वपरसन्तानयोः म.भा.२ख/१४; • सं. सत्त्वप्रतिभासः — {kun gzhi rnam par shes pa thun mong gi don du snang ba gang yin pa dang sems can du snang ba gang yin pa} य आलयविज्ञानस्य साधारणार्थप्रतिभासो यश्च सत्त्वप्रतिभासः म.टी.२६०क/१११.
sems can du mi bgrang ba
वि. असत्त्वसंख्यातः — {sems can du mi bgrang ba dag ni ma yin no//} {ma zin pa'o//} {dbang po dang tha dad pa'i phyir ro//} नासत्त्वसंख्यातौ । अनुपात्तकौ । इन्द्रियविनिर्भागित्वात् अभि.भा.११ख/९०१.
sems can du mi ston pa
= {sems can ma yin par ston pa/}
sems can don
= {sems can gyi don/}
sems can don byed pa'i tshul khrims
पा. सत्त्वार्थक्रियाशीलम्, शीलभेदः — {tshul khrims rnam pa gsum ni sdom pa'i tshul khrims dang dge ba'i chos sdud pa'i tshul khrims dang sems can don byed pa'i tshul khrims te} त्रिविधं शीलम्—संवरशीलम्, कुशलधर्मसंग्राहकशीलम्, सत्त्वार्थक्रियाशीलं च सू.व्या.२०४क/१०६; {tshul khrims bslab pa rnam pa gsum/} /{dge ba dang ni chos sdud dang /} /{sems can don byed tshul khrims ni/} /{bdag gis so sor brtan por gzung //} त्रिविधां शीलशिक्षां च कुशलधर्मसंग्रहम् । सत्त्वार्थक्रियाशीलं च प्रतिगृह्णाम्यहं दृढम् ।। स.दु.१०३ख/१४६.
sems can don byed tshul khrims
= {sems can don byed pa'i tshul khrims/}
sems can don la dman gyur pa
वि. सत्त्वार्थघाती — {sems can don la dman gyur pas/} /{de yi ngan 'gro mu mtha' med//} तस्य दुर्गतिपर्यन्तो नास्ति सत्त्वार्थघातिनः ।। बो.अ.८क/४.९.
sems can 'dra ba
• वि. सदृशसत्त्वः — {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} …{sems can 'dra ba med pa zhes bya'o//} यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… असदृशसत्त्व इत्युच्यते ल. वि.२०४ख/३०८; • सं. = {sems can 'dra ba nyid} सत्त्वसाम्यम् — {skal mnyam sems can 'dra ba 'o//} सभागता सत्त्वसाम्यम् अभि.को.५ख/२.४१.
sems can 'dra ba med pa
वि. असदृशसत्त्वः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{sems can 'dra ba med pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…असदृशसत्त्व इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८.
sems can sdug bsngal rtsir gyur pa
वि. जगद्दुःखौषधम् — {'gro ba kun gyi dga' ba'i rgyu/} /{sems can sdug bsngal rtsir gyur pa/} /{rin chen sems kyi} जगदानन्दबीजस्य जगद्दुःखौषधस्य च । चित्तरत्नस्य बो.अ.३क/१.२६.
sems can bsdu ba
सत्त्वसंग्रहः — {sems can bsdu ba dang tshar bcad pa gsang ba} सत्त्वसंग्रहनिग्रहगुह्यम् द.भू.२६६क/५८.
sems can bsdu ba dang tshar gcad pa gsang ba
पा. सत्त्वसंग्रहनिग्रहगुह्यम्, तथागतानां गुह्यस्थानविशेषः — {gang 'di de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rnams kyi gsang ba la 'jug pa'i gnas 'di lta ste/} {sku'i gsang ba'am}…{sems can bsdu ba dang tshar bcad pa gsang ba'am} स यानीमानि तथागतानामर्हतां सम्यक्संबुद्धानां गुह्यस्थानानि; यदुत—कायगुह्यं… सत्त्वसंग्रहनिग्रहगुह्यं वा द.भू.२६६क/५८.
sems can bsdu ba la brtson pa
वि. सत्त्वसंग्रहप्रयुक्तः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} …{sems can bsdu ba la brtson pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…सत्त्वसंग्रहप्रयुक्त इत्युच्यते ल.वि.२०५क/३०८.
sems can nab nub
सत्त्वविजङ्गम् — {sems can brgya'i phyir ma yin}… {sems can nab nub kyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वविजङ्गस्य ग.व्यू.३७०क/८२.
sems can nam mkha'i sems snang ba'i gzugs
ना. सत्त्वगगनचित्तप्रतिभासबिम्बः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa sems can nam mkha'i sems snang ba'i gzugs zhes bya ba bsnyen bkur to//} तस्यानन्तरं सत्त्वगगनचित्तप्रतिभासबिम्बो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.२४९ख/३३१.
sems can rnam par dag pa
वि. विशुद्धसत्त्वः — {sems can rnam par dag pa khyod ni dog sa ltar sems can thams cad kyi 'tsho bar gyur cing thugs shin tu brtan pa'o//} सुस्थितबुद्धिरसि विशुद्धसत्त्व धरणितलवत्सर्वसत्त्वोपजीव्यः ल.वि.१६१क/२४२.
sems can rnam par smin byed
= {sems can rnam smin byed/}
sems can rnam smin byed
वि. सत्त्वविपाचकः — {tshul khrims}…{sems can rnam smin byed rnam gsum//} शीलं…सत्त्वविपाचकं त्रेधा सू.अ.१९७ख/९९; सत्त्वविपाचिका — {bzod pa}…{sems can rnam smin byed rnam gsum//} क्षान्तिः…सत्त्वविपाचिका त्रेधा सू.अ.१९७ख/९९.
sems can rnams kyi bsam pa
सत्त्वानामाशयः— {de nas bcom ldan 'das thugs rje chen po dang ldan pa sems can rnams kyi bsam pa dang bag la nyal ba mkhyen pas} ततो भगवान् महाकरुणापरिगतहृदयः सत्त्वानामाशयानुशयज्ञः अ.श.१३६क/१२५; सत्त्वाशयः लो.को.२४३३.
sems can rnams kyi bsam pa dang bag la nyal ba mkhyen pa
वि. सत्त्वानामाशयानुशयज्ञः — {de nas bcom ldan 'das thugs rje chen po dang ldan pa sems can rnams kyi bsam pa dang bag la nyal ba mkhyen pas} ततो भगवान् महाकरुणापरिगतहृदयः सत्त्वानामाशयानुशयज्ञः अ.श.१३६क/१२५.
sems can rnams la sdug par 'dzin pa
वि. सत्त्ववत्सलः — {de na drang srong byams pa dang snying rje'i bdag nyid can/} {sems can rnams la sdug par 'dzin pa zhig gnas so//} तत्र ऋषिः प्रतिवसति मैत्र्यात्मकः कारुणिकः सत्त्ववत्सलः वि.व.२०५ख/१.८०.
sems can rnams la yo byad nye bar bsgrub pa'i phan 'dogs pa
सत्त्वपरिष्कारोपसंहारोपकारः लो.को.२४३३.
sems can sna tshogs kyi lus kyis khyab pa
पा. विविधसत्त्वकायकृत्स्नः, समाधिविशेषः — {'di lta ste dper na/} {dge slong la la zhig skye bo mang po'i tshogs kyi dbus su sas khyab pa'i ting nge 'dzin la snyoms par zhugs pa'am}…{sems can sna tshogs kyi lus kyis khyab pa'am} तद्यथापि नाम भिक्षुर्महतो जनकायस्य मध्ये पृथिवीकृत्स्नं समाधिं समापद्येत्…विविधसत्त्वकायकृत्स्नं वा ग.व्यू.२९५क/१६.
sems can snod du ma gyur pa
वि. अभाजनभूतसत्त्वः म.व्यु.२४५७ (४७क).
sems can dpag thag
सत्त्वामाप्यम् — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can dpag thag gi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय… न सत्त्वामाप्यस्य ग.व्यू.३७१ख/८३.
sems can dpag thag la bsgres pa
सत्त्वामाप्यपरिवर्तः — {sems can brgya'i phyir ma yin}… {sems can dpag thag la bsgres pa'i phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय… न सत्त्वामाप्यपरिवर्तस्य ग.व्यू.३७१ख/८३.
sems can dpag yas
सत्त्वापरिमाणम् — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can dpag yas kyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय… न सत्त्वापरिमाणस्य ग.व्यू.३७१क/८३.
sems can dpag yas la bsgres pa
सत्त्वापरिमाणपरिवर्तः — {sems can brgya'i phyir ma yin}… {sems can dpag yas la bsgres pa'i phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय… न सत्त्वापरिमाणपरिवर्तस्य ग.व्यू.३७१क/८३.
sems can spyad pa spyod pa ji lta ba bzhin du bsgos pa
यथासत्त्वचर्याचरणवासितता — {sems can spyad pa spyod pa ji lta ba bzhin du bsgos pa dang}…{yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} यथासत्त्वचर्याचरणवासिततां च…(यथाभूतं) प्रजानाति द.भू.२५३ख/५०.
sems can phan 'dogs pa
= {sems can la phan 'dogs pa/}
sems can phan pa byed ma
वि.स्त्री. सत्त्वोपकारी — {de la bzang mo sems can phan pa byed ma brtul zhugs nges pa la dga' sdom dang bsam gtan ngang tshul can} तत्र दिव्या सत्त्वोपकारी व्रतनियमरता संयमध्यानशीला वि.प्र.१६६क/३.१४५.
sems can phan pa mdzad pa
वि. सत्त्वहिताधानः — {sems can thams cad bde mdzad pa'i/} /{thugs bskyed dge ba rgya mtsho dang /} /{sems can phan pa mdzad pa la/} /{dga' bas rjes su yi rang ngo //} चित्तोत्पादसमुद्रांश्च सर्वसत्त्वसुखावहान् । सर्वसत्त्वहिताधानाननुमोदे च शासिनाम् ।। बो.अ.६ख/३.३.
sems can phan par brtson pa
वि. सत्त्वहितोद्यतः — {dang bas phul zhing gtsang ma yi/} /{longs spyod yid 'ong thams cad kyis/} /{mchod cing dus ni ji snyed cig/} /{sems can phan par brtson pas bzhugs//} श्रद्धाप्रणीतैः शुचिभिः सर्वभोग्यैर्मनोऽनुगैः । उवास पूजितः कञ्चित् कालं सत्त्वहितोद्यतः ।। अ.क.३३०क/४१.७१.
sems can phan par mdzad pa
= {sems can phan pa mdzad pa/}
sems can phan par sems
वि. सत्त्वहिताशयः — {de'i rtsa ba snying rjer 'dod/} /{rtag tu sems can phan par sems//} करुणामूल इष्टोऽसौ सदासत्त्वहिताशयः । सू.अ.१३९ख/१५.
sems can phyad phyod
सत्त्वविरागम् — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can phyad phyod kyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय… न सत्त्वविरागस्य ग.व्यू.३१०क/८२.
sems can phyar phyur
सत्त्वावरम् — {sems can brgya'i phyir ma yin}… {sems can phyar phyur gyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वावरस्य ग.व्यू.३६९ख/८२.
sems can phyal phyol
सत्त्वनेमम् — {sems can brgya'i phyir ma yin}… {sems can phyal phyol gyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वनेमस्य ग.व्यू.३६९ख/८२.
sems can phyod zim
सत्त्वविनाहम् — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can phyod zim gyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय… न सत्त्वविनाहस्य ग.व्यू.३७०क /८२.
sems can phyod yal
सत्त्वातरम् — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can phyod yal gyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वातरस्य ग.व्यू.३७०ख/८३.
sems can 'phro bkye
सत्त्वपरिभेदम् — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can 'phro bkye'i phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय… न सत्त्वपरिभेदस्य ग.व्यू.३७०क/८२.
sems can ban bun
सत्त्वपरमम् — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can ban bun gyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वपरमस्य ग.व्यू.३६९ख/८२.
sems can byang bying
सत्त्वासीनम् — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can byang bying gi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय… न सत्त्वासीनस्य ग.व्यू.३६९ख/८२.
sems can brang breng
सत्त्वविसारम् — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can brang breng gi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय… न सत्त्वविसारस्य ग.व्यू.३७०क/८२.
sems can bla ma
वि. उत्तमसत्त्वः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{sems can bla ma zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… उत्तमसत्त्व इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८.
sems can dbul po
दरिद्रसत्त्वः — {kun dga' bo sems can dbul po ni}…{gos mang po dang}… {dag dgos par mi 'dzin te} किमानन्द दरिद्रसत्त्वानां… उदारैर्वा वस्त्रैः …प्रयोजनम् सु.प.३५क/१४; दरिद्रः सत्त्वः — {sems can dbul po rnams la longs spyod dag gis tshim par byed pa dang} दरिद्रांश्च सत्त्वान् भोगैः सन्तर्पयति शि.स.१५१क/१४६.
sems can 'byam klas pa thams cad rab tu snang bar bya ba la 'jug pa
पा. सर्वसत्त्वप्रसरावभासप्रवेशम्, समाधिमुखविशेषः — {sems can 'byam klas pa thams cad rab tu snang bar bya ba la 'jug pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin gyi sgo rab tu thob bo//} सर्वसत्त्वप्रवरावभासप्रवेशं च नाम समाधिमुखं प्रत्यलभत ग.व्यू.२४४क/३२७.
sems can ma yin pa
असत्त्वः — {bzod pa dang brtson 'grus kyis ni go rims bzhin du sems can dang sems can ma yin pas byas pa'i sdug bsngal dang dge ba la rab tu sbyor ba dang gnyis la skyo ba med do//} क्षान्त्या वीर्येण चाखेदो द्वये यथाक्रमं दुःखे सत्त्वासत्त्वकृते कुशलप्रयोगे च सू.व्या.१९६ख/९८.
sems can ma yin par ston pa
पा. असत्त्वाख्यः, शब्दभेदः — {sgra ni rnam pa brgyad}…{zin pa dang ma zin pa'i 'byung ba chen po'i rgyu las byung ba sems can dang sems can ma yin par ston pa ste rnam pa bzhi'o//} शब्दस्त्वष्टविधः—उपात्तानुपात्तमहाभूतहेतुकः सत्त्वासत्त्वाख्यश्चेति चतुर्विधः अभि.भा.३०ख/३४; म.व्यु.१८९२ (४०क); {sgra ni rnam pa brgyad yod de}… {sems can du ston pa ni ngag gi rnam par rig byed kyi sgra'o/} /{gzhan ni sems can du ston pa ma yin pa'o//} शब्दस्त्वष्टविधः … सत्त्वाख्यो वाग्विज्ञप्तिशब्दः, असत्त्वाख्योऽन्यः अभि.भा.३०ख/३४.
sems can mang po
सत्त्वकायः — {sems dpa' chen po des nags tshal de na 'khod pa'i sems can mang po rnams yongs su bskyangs pas} परिपाल्यमानस्तेन महासत्त्वेन तस्मिन् वनप्रदेशे सत्त्वकायः जा.मा.२१०क/२४५; महासत्त्वः — {sems can mang po'i don gnas phyir} महासत्त्वार्थनिश्रयात् सू.अ.१३८क/१३; बहुसत्त्वः — {sems can mang po dbugs 'byin par mdzad pa} बहुसत्त्वाश्वासनकरः का.व्यू.२१५ख/२७५.
sems can mang po dbugs 'byin par mdzad pa
वि. बहुसत्त्वाश्वासनकरः, अवलोकितेश्वरस्य — {phyag na me tog pad ma bzang po thogs pas skyabs mdzod cig}… {sems can mang po dbugs 'byin par mdzad pa} त्राणं भवाहि शुभपद्महस्त… बहुसत्त्वाश्वासनकराय का.व्यू.२१५ख/२७५.
sems can mi 'jal
सत्त्वातुल्यम् — {sems can brgya'i phyir ma yin}… {sems can mi 'jal gyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय… न सत्त्वातुल्यस्य ग.व्यू.३७१क/८३.
sems can mi 'jal la bsgres pa
सत्त्वातुल्यपरिवर्तः — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can mi 'jal la bsgres pa'i phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वातुल्यपरिवर्तस्य ग.व्यू.३७१क/८३.
sems can mi gtong ba
सत्त्वापरित्यागः — {shes rab kyi ye shes kyis ni sems can thams cad kyi nyon mongs pa yongs su 'dor zhing /} {thabs kyi ye shes kyis ni sems can thams cad mi gtong ba ste} प्रज्ञाज्ञानेन च सर्वसत्त्वक्लेशपरित्यागः, उपायज्ञानेन च (सर्व)सत्त्वापरित्यागः शि.स.१४९ख/१४४; सत्त्वानुत्सर्गः — {bzod pa ni sems can mi gtong ba'i lam ste/} {gnod pa byed pa thams cad kyi sdug bsngal gyis yid mi 'byung ba'i phyir ro//} क्षान्तिः सत्त्वानुत्सर्गे (मार्गः) सर्वापकारदुःखानुद्वेगात् सू.व्या.१९७क/९८; सत्त्वाविसृजनम्— {sems can mi gtong 'phel ba dang /} /{sgrib pa rnam par sbyong ba'i gzhan//} सत्त्वाविसृजनवर्धन आवरणविशोधनेष्वपरः ।। सू.अ.१९६ख/९८.
sems can mi srun
वि. दुर्जनः — {sems can mi srun nam mkha' bzhin/} /{de dag gzhom gyis yong mi lang //} कियतो मारयिष्यामि दुर्जनान् गगनोपमान् । बो.अ.१०ख/५.१२.
sems can mi srun pa
= {sems can mi srun/}
sems can mu yal
सत्त्वासमन्तम् — {sems can brgya'i phyir ma yin}… {sems can mu yal gyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय… न सत्त्वासमन्तस्य ग.व्यू.३७१क/८३.
sems can mu yal la bsgres pa
सत्त्वासमन्तपरिवर्तः — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can mu yal la bsgres pa'i phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय… न सत्त्वासमन्तपरिवर्तस्य ग.व्यू.३७१क/८३.
sems can med
= {sems can med pa/}
sems can med pa
• वि. निःसत्त्वः — {blo gros chen po 'di lta ste/} {ro langs dang 'khrul 'khor gyi mi ni sems can med kyang 'dre dang sbyor bar ldan na g}.{yo ba'i las byed de} तद्यथा महामते वेतालयन्त्रपुरुषौ निःसत्त्वौ पिशाचयुक्तियोगात्स्पन्दनक्रियां कुर्वाते ल.अ.९३क/३९; • सं. असत्त्वः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa}… {sems can gyi tshig dang sems can med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह …सत्त्वपदमसत्त्वपदम् ल.अ.६८क/१७.
sems can med pa'i tshig
असत्त्वपदम् — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa}… {sems can gyi tshig dang sems can med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह…सत्त्वपदमसत्त्वपदम् ल.अ.६८क/१७.
sems can dman
= {sems can dman pa/}
sems can dman pa
वि. हीनसत्त्वः — {sems can dman zhing gos ngan la} कुचेलकाः… हीनसत्त्वाः स.पु.४४ख/७८; द्र. {sems can dman pa la mos pa/}
sems can dman pa la mos pa
हीनाधिमुक्तिकः सत्त्वः — {bcom ldan 'das bdag ni sems can dman pa la mos pa rnams kyi slad du de bzhin gshegs pa la zhu ba ma lags} न च वयं भगवन् हीनाधिमुक्तिकानां सत्त्वानां कृतशस्तथागतं परिपृच्छामः सु.प.२१ख/२.
sems can dmu rgod
१. शठकः सत्त्वः — {bcom ldan 'das 'di ltar yang de'i tshe sems can dmu rgod}…{'byung lags mod kyi} किञ्चापि भगवन् शठकाः सत्त्वास्तस्मिन् काले भविष्यन्ति स.पु.१०१क/१६२ २. सत्त्वखटुङ्कता — {byang chub sems dpas sems can dmu rgod sems can gdul dka' bar rig ste} बोधिसत्त्वः सत्त्वखटुङ्कतां सत्त्वदुर्दान्ततां ज्ञात्वा शि.स.१५६क/१५०.
sems can dmyal
= {sems can dmyal ba/}
sems can dmyal ba
• सं. नारकः १. नरकवासी — {sems dmyal rnams kyis phyag na pad ma mthong bar shog//} भवतु कमलपाणेर्दर्शनं नारकाणाम् ।। बो.अ.३८क/१०.१२; नैरयिकः लो.को.२४३४ २. नरकबोधकपूर्वपदमात्रम् — {des bzung sems dmyal bum par yang /} /{dmyal ba'i srung mas bdag 'tshed nges//} यतो नरकपालास्त्वां क्रीत्वा पक्ष्यन्ति कुम्भीषु ।। बो.अ.१८क/६.८९; • पा. १. नरकः [1] गतिभेदः — {sems can dmyal ba dang yi dwags dang dud 'gro dang lha dang mi'i bye brag gis 'gro ba lnga'i bdag nyid ni 'khor ba'o//} नरकप्रेततिर्यग्देवमनुष्यभेदेन पञ्चगत्यात्मकः संसारः त.प.३२०ख/११०७; निरयः लो.को.२४३४ [2] अक्षणभेदः — {mi khom brgyad/} {sems can dmyal ba/} {dud 'gro} अष्टावक्षणाः—नरकाः, तिर्यञ्चः म.व्यु.२२९९ (४५क) २. नारकः, विनेयसत्त्वभेदः — {sems can thams cad 'dul ba yin pa'i phyir 'dul ba ni gcig tu 'gyur ro//}…{rnam pa bcu ni/} {sems can dmyal ba dang}…{'du shes can yang ma yin 'du shes can ma yin pa yang ma yin pa ste} स्यादेकविधो विनेयः सर्वसत्त्वा विनेया इति कृत्वा ।…दशविधः—नारकः…नैवसंज्ञीनासंज्ञी च बो.भू.१५५क/२००; • द्र. {dmyal ba/}।{sems can dmyal ba'i} नैरयिकम् — {sems can dmyal ba'i sdug bsngal de myong bar bzod kyi} उत्सहेऽहं नैरयिकं दुःखं प्रतिवेदयितुम् शि.स.९३ख/९३; ग.व्यू.२१०ख/२९२.
sems can dmyal ba grang ba
शीतनरकः लो.को.२४३४; द्र. {grang dmyal/}
sems can dmyal ba chen po
महानरकः — {mnar med pa'i sems can dmyal ba chen por ci mi dge ba'i ltas shig byung} किमस्मिन्नवीचौ महानरकेऽशुभनिमित्तं प्रादुर्भूतम् का.व्यू.२०४ख/२६२; {ha ha zhes zer ba'i sems can dmyal ba chen por skyes pa} हहवे महानरके उपपन्नाः का.व्यू.२२९क/२९२; महानिरयः — {de dag slar sems can dmyal ba chen po rnams su sems can dmyal ba'i sdug bsngal chen po de dag myong bar 'gyur te} ते पुनरेव तानि महानिरयेषु महान्ति महानिरयदुःखानि प्रत्यनुभविष्यन्ति अ.सा.१६१क/९१.
sems can dmyal ba dang byol song skems
पा. नरकतिर्यक्संशोषणः, समाधिविशेषः — {sems can dmyal ba dang byol song skems zhes bya ba'i ting nge 'dzin} नरकतिर्यक्संशोधनं(? संशोषणः भो.पा.) नाम समाधिः का.व्यू.२३५क/२९७.
sems can dmyal ba pa
नारकः — {der sems can dmyal ba pa de dag phru ba rnams su btso zhing} तत्र ते नारकाः कुम्भिषु पच्यन्ते शि.स.४७क/४५.
sems can dmyal ba myong bar 'gyur ba'i las
नरकवेदनीयं कर्म लो.को.२४३४.
sems can dmyal ba tsha ba
उष्णनरकः लो.को.२४३४; द्र. {tsha ba'i sems can dmyal ba/}
sems can dmyal ba'i gnas
नरकालयः — {de dag de la sgro btags pas/} /{sems can dmyal ba'i gnas su ltung //} ते च वै तत्समारोपात् पतन्ति नरकालये ।। ल.अ.११७क/६३.
sems can dmyal ba'i srung ma
नरकपालः — {sems can dmyal ba'i srung mas tho ba blangs te mgor bsnun nas} नरकपालेन मुद्गरेण शिरसि प्रहारं दत्त्वा वि.व.१२५ख/२.१०२; = {dmyal srung /}
sems can dmyal bar skye ba
नरकोपपत्तिः — {sems can dmyal bar skye bar lung ston par bzhed na ni zhabs kyi mthil du mi snang bar 'gyur ro//} नरकोपपत्तिं व्याकर्तुकामो भवति, पादतलेऽन्तर्धीयन्ते अ.श.४क/३.
sems can sman
ना. सत्त्वौषधः, राजकुमारः — {grong khyer dbang chen ldan zhes pa/} /{mtho ris dga' ba thul bar gyur/} /{der ni nor gyi blo gros bdag/} /{dbang chen sde zhes bya ba byung /}…{de yi bu/} /{sems can kun la phan brtson pa/} /{sems can sman zhes bya bar gyur//} अभून्महेन्द्रवत्याख्या जितस्वर्गोत्सवा पुरी ।। महेन्द्रसेन इत्यासीत्तस्यां वसुमतीपतिः ।…तस्याभूत्…पुत्रः सत्त्वौषधो नाम सर्वसत्त्वहितोद्यतः ।। अ.क.३४ख/५४.७.
sems can smin par byed pa
• सं. सत्त्वपाकः — {'dab gshog kun tu rgyas pa'i bya bzhin du/} /{sems can smin par byed par nus pa nyid//} शक्तो भवत्येव च सत्त्वपाके सञ्जातपक्षः शकुनिर्यथैव । सू.अ.१४८क/२९; सत्त्वपाचनम् — {de lta bas/} /{'di ni sems can smin byed lam//} तस्माच्च वर्त्म तत्सत्त्वपाचने सू.अ.२१०ख/११४; • वि. सत्त्वानां पाचिका — {ngo tsha}…{kha na ma tho med dman yul/} /{sems can smin byed brtan pa'i yin//} लज्जा…हीनानवद्यविषया सत्त्वानां पाचिका धीरे ।। सू.अ.२२०ख/१२८.
sems can smin byed
= {sems can smin par byed pa/}
sems can gtso
वि. अग्रसत्त्वः — {gang tshe sangs rgyas sems can gtsor gyur te//} यदा तु बुद्धो भवतेऽग्रसत्त्वः स.पु.२६क/४६; सत्त्वपरः — {des na sems can gtsor bya ste/} /{gzhan dag la ni phan par spyod//} तेन सत्त्वपरो भूत्वा…परेभ्यो हितमाचर ।। बो.अ.२९क/८.१३९.
sems can rtsa lag 'dra ba
वि. सत्त्वबन्धुकल्पः — {las lnga dag gis rgyal sras rnams/} /{sems can rtsa lag 'dra ba yin//} पञ्चभिः कर्मभिः सत्त्वबन्धुकल्पा जिनात्मजाः ।। सू.अ.२४१ख/१५६.
sems can tshad med pa
अप्रमाणसत्त्वता — {'di ltar yang rigs kyi bu phyogs bcu'i zhing tshad med pa dang sems can tshad med pa dang}…{ltos} अपि तु खलु पुनः कुलपुत्र प्रेक्षस्व तावद्दशसु दिक्षु अप्रमाणक्षेत्रतां च अप्रमाणसत्त्वतां च द.भू.२४१क/४३.
sems can tshogs
सत्त्वगणः — {sems can tshogs kyi 'gro drug gang bstan pa/}…/{mi yi seng ges kun rdzob btags pa mdzad//} संवृति प्रज्ञपयी नरसिंहः षड्गतयो भणि सत्त्वगणानाम् । शि.स.१४३क/१३७; सत्त्वराशिः — {sems can gyi tshogs dam pa'i nang na} वरे सत्त्वराशौ अभि.भा.२३२ख/७८३; सत्त्वकायः लो.को.२४३४.
sems can mtshungs med
सत्त्वातुलम् — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can mtshungs med kyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय… न सत्त्वातुलस्य ग.व्यू.३७०क/८२.
sems can 'tshong ba
सत्त्वविक्रयः म.व्यु.२४९८ (४७ख).
sems can 'dzud pa la mkhas pa
सत्त्वावतारकौशल्यम् — {bcom ldan 'das byang chub sems dpa' sems dpa' chen po chos du dang ldan na chos thams cad kyi yon tan gyi khyad par thob par 'gyur}…{sems can 'dzud pa la mkhas pa dang} कतमैर्भगवन् धर्मैः समन्वागतो बोधिसत्त्वो महासत्त्वः सर्वधर्मगुणविशेषतामनुप्राप्नोति…सत्त्वावतारकौशल्यं च रा.प.२३१क/१२४.
sems can zhing
= {sems can gyi zhing /}
sems can zhugs
= {sems can zhugs pa/}
sems can zhugs pa
वि.स्त्री. आपन्नसत्त्वा, गर्भवती — {de la sems can zhugs par shes nas} आपन्नसत्त्वां चैनां विदित्वा वि.व.२५२ख/२.१५५.
sems can gzhug pa
सत्त्वावतारणम् — {sems can gzhug pa'i don dang lam yongs su shes pa'i don dang rgyud nyan pa la dbang ba'i don du} सत्त्वावतारणार्थं मार्गपरिज्ञानाय तन्त्रश्रुताधिकाराय वि.प्र.१५७क/३.११९.
sems can yongs su mi gtong ba
सत्त्वापरित्यागः — {sems can yongs su mi gtong ba'i che ba nyid} सत्त्वापरित्यागमाहात्म्यम् सू.अ.१४४ख/२३.
sems can yongs su mi gtong ba rton pa
पा. सत्त्वापरित्यागोपस्तम्भः, उपस्तम्भभेदः — {rton pa bco brgyad ni/} {lus rton pa dang}…{sems can yongs su mi gtong ba rton pa dang} अष्टादशोपस्तम्भाः — कायोपस्तम्भः…सत्त्वापरित्यागोपस्तम्भः अभि.स.भा.७९क/१०८.
sems can yongs su mi gtong ba'i che ba nyid
पा. सत्त्वापरित्यागमाहात्म्यम्, माहात्म्यभेदः — {che ba nyid ni rnam pa bzhi ste/} {zil gyis gnon pa'i che ba nyid}…{sems can yongs su mi gtong ba'i che ba nyid} चतुर्विधं माहात्म्यम्… अभिभवमाहात्म्यं… सत्त्वापरित्यागमाहात्म्यं चेति सू.व्या.१४५क/२३.
sems can yongs su smin pa
१. सत्त्वपरिपाकः — {sems can yongs su smin pa rnam par dbye ba las brtsams te tshigs su bcad pa bcu gcig go//} सत्त्वपरिपाकविभागे एकादश श्लोकाः सू.व्या.१५०क/३३ २. परिपक्वः सत्त्वः — {sems can yongs su smin pa rnams rnam par dgrol ba} परिपक्वानां च सत्त्वानां विमोचना बो.भू.११८क/१५२.
sems can yongs su smin par bgyid pa
सत्त्वपरिपाकः — {bcom ldan 'das byang chub sems dpa' sems dpa' chen po chos du dang ldan na chos thams cad kyi yon tan gyi khyad par thob par 'gyur}…{sems can yongs su smin par bgyid pa dang} कतमैर्भगवन् धर्मैः समन्वागतो बोधिसत्त्वो महासत्त्वः सर्वधर्मगुणविशेषतामनुप्राप्नोति…सत्त्वपरिपाकम् रा.प.२३१क/१२४.
sems can yongs su smin par bya ba
सत्त्वपरिपाकः — {de sems can yongs su smin par bya ba yang yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te} स सत्त्वपरिपाकं (यथाभूतं) प्रजानाति द.भू.२५४क/५०; {sems can yongs su smin par bya ba'i phyir bsams bzhin du khams gsum par mtshams sbyor bar byed pa} सञ्चिन्त्य त्रैधातुके प्रतिसन्दधाति सत्त्वपरिपाकार्थम् र.व्या.१००ख/४८; सत्त्वपरिपाचनम् — {sems can yongs su smin par bya ba tshad med pa dang} अप्रमाणसत्त्वपरिपाचनतः द.भू.२४१क/४३.
sems can yongs su smin par bya ba tshad med pa
अप्रमाणसत्त्वपरिपाचनम् — {sa 'di la gnas pa'i byang chub sems dpa' rnams ni lus rnam par phye ba tshad med pas byang chub sems dpa'i spyod pa'i mthu yongs su sdud de}…{sems can yongs su smin par bya ba tshad med pa dang} इमां पुनर्भूमिं समारूढस्य बोधिसत्त्वस्य अप्रमाणकायविभक्तितो बोधिसत्त्वचर्याबलं समुदागच्छति …अप्रमाणसत्त्वपरिपाचनतः द.भू.२४१ख/४३.
sems can yongs su smin par bya ba la mngon par brtson pa dang ldan
वि. सत्त्वपरिपाचनाभियुक्तः — {de ltar sems can yongs su smin par bya ba la mngon par brtson pa dang ldan zhing sangs rgyas kyi ye shes kyi rjes su song ba'i bsam pa can} स एवं सत्त्वपरिपाचनाभियुक्तो बुद्धज्ञानानुगतचित्तसन्तानः द.भू.२१४ख/२९.
sems can yongs su smin par bya ba'i spyod pa
पा. सत्त्वपरिपाकचर्या, बोधिसत्त्वचर्याविशेषः — {mdor bsdu na byang chub sems dpa' rnams kyi spyod pa bzhi}…{pha rol tu phyin pa'i spyod pa dang}…{sems can yongs su smin par bya ba'i spyod pa'o//} बोधिसत्त्वानां समासतश्चतस्रश्चर्याः …पारमिताचर्या…सत्त्वपरिपाकचर्या च बो.भू.१९१क/२५६; सू.व्या.२५६क/१७५.
sems can yongs su smin par byed
= {sems can yongs su smin par byed pa/}
sems can yongs su smin par byed nus pa dang ldan pa
पा. सत्त्वपरिपाचनशक्तियोगः, योगभेदः — {ldan pa rnam pa gsum ston te/} {sems can yongs su smin par byed nus pa dang ldan pa dang bsngags pa dang ldan pa dang tshig gzung bar 'os pa dang ldan pa'o//} त्रिविधं योगं प्रदर्शयति—सत्त्वपरिपाचनशक्तियोगं प्रशंसायोगमादेयवाक्यतायोगं च सू.व्या.१४८क/२९.
sems can yongs su smin par byed pa
• क्रि. सत्त्वान् परिपाचयति — {de bzhin gshegs pa'i che ba nyid smos pa dang}…{sems can yongs su smin par byed do//} तथागतमाहात्म्यप्रकाशनतयाऽपि…सत्त्वान् परिपाचयति द.भू.२१४ख/२९; • सं. १. परिपाचयमानः सत्त्वः — {mi'am ci'i rgyal po sdong po dang mi'am ci'i bu dang mi'am ci'i bu mo lta bu'i lus kyi sprin du mngon par 'thon cing sems can yongs su smin par byed pa} द्रुमकिन्नरराजकिन्नरपुत्रकिन्नरकन्यासदृशात्मभावमेघनिश्चरितान् सत्त्वान् परिपाचयमानान् ग.व्यू.१०४क/१९३ २. सत्त्वपरिपाकः — {dge ba'i rtsa ba 'phel ba ni yun ring po nas 'dris par bya ba'i phyir sems can yongs su smin par byed pa yang dag par 'grub pa'o//} कुशलमूलनिरूढिर्दीर्घकालपरिचयात् सत्त्वपरिपाकसमुदागमः म.भा.२६ख/१८९; सत्त्वपरिपाचनम् — {sems can yongs su smin par byed nus pa dang ldan pa} सत्त्वपरिपाचनशक्तियोगम् सू.व्या.१४८क/२९.
sems can yongs su smin par byed pa rnam par dag pa
सत्त्वपरिपाचनविशुद्धिः लो.को.२४३४.
sems can rab mchog
वि. प्रवरसत्त्वः, बुद्धस्य— {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{sems can rab mchog ces bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… प्रवरसत्व इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८.
sems can rigs
सत्त्वगोत्रम् — {de bzhin sems can rigs rnams ni/} /{rnam pa sna tshogs las kyis spangs//} तथा हि सत्त्वगोत्राणि चित्रा वै कर्मवर्जिता । ल.अ.१७८ख/१४२; सत्त्वनिकायः — {sems can rigs mi 'dra ba rnams skal ba mnyam pa'i skye bar skye ba mngon par 'grub par mi byed pa'o//} ( न) विसदृशाः सत्त्वनिकायाः सभागायां जात्यां जातिमभिनिर्वर्तयन्ति प्र.प.१८९ख/२४८.
sems can rin chen
वि. सत्त्वरत्नः — {sems can rin chen spyod mchog bstan du gsol//} सत्त्वरत्न निगदोत्तमां चरिम् रा.प.२३१ख/१२४.
sems can ris
= {sems can gyi ris/}
sems can la mnyes gshin
वि. सत्त्ववत्सलः, ओ ला — {shin tu bzang mo ni yan lag phra ldan}… {sems can la mnyes gshin zhes pa ste/} {rdo rje dbyings kyi dbang phyug ma'o//} सुभद्रा तन्वङ्गी… सत्त्ववत्सलेति वज्रधात्वीश्वरी वि.प्र.१६५क/३.१४१.
sems can la snying brtse ba
सत्त्वानुकम्पा— {rnyed pa yongs su btsal ba'i phyir de dag grong du 'jug gi/} {sems can yongs su smin par bya ba'i phyir ma yin/} {sems can la snying brtse ba'i phyir ma yin par 'gyur} लाभपर्येष्ट्यर्थं च ते ग्रामं प्रवेक्ष्यन्ति, न सत्त्वपरिपाकार्थम्, न सत्त्वानुकम्पार्थम् रा.प.२४२क/१४०.
sems can la lta ba
सत्त्वापेक्षा — {rnam pa thams cad kyi mchog dang ldan pa'i stong pa nyid gang zhe na/}… {byang chub kyi sems sems can la lta ba ma tshang ba med pa} कतमा सर्वाकारवरोपेता शून्यता?… न बोधिचित्तसत्त्वापेक्षाऽविकला शि.स.१५०ख/१४५.
sems can la sdang ba
सत्त्वविद्वेषः— {gnod sems sems can la sdang ba//} व्यापादः सत्त्वविद्वेषः अभि.को.१३ख/४.७८.
sems can la gnod pa
सत्त्वोत्पीडा — {bsad pa dang bcing ba dang chad pas gcod pa dang gtub pa dang brdeg pa la sogs pa sems can la gnod pa rnams rnam par spangs pa yin no//} वधबन्धनदण्डनच्छेदनताडनादिसत्त्वोत्पीडा विवर्जिताः बो.भू.१८७ख/२४९.
sems can la rnam par 'tshe bar byed pa
वि. सत्त्वविहेठकः — {phyogs bcu na gnas pa'i mtha' dag bdud kyi tshogs sems can la rnam par 'tshe bar byed pa rnams nges par bsreg par bya} दशदिक्स्थितमपि सकलं मारवृन्दं सत्त्वविहेठकं निर्दहेत् वि.प्र.१०२ख/३.२३.
sems can la phan gdags pa
सत्त्वानामनुग्रहः— {sangs rgyas rnams kyis sems can la/} /{phan gdags phyir ni mtshan gzhi dang /} /{mtshan nyid dang ni mtshon pa dag/} /{rab tu dbye ba yang dag bshad//} लक्ष्यं च लक्षणं चैव लक्षणा च प्रभेदतः । अनुग्रहार्थं सत्त्वानां संबुद्धैः सम्प्रकाशिताः ।। सू.अ.१७१ख/६४; सत्त्वोपकारः लो.को.२४३४.
sems can la phan 'dogs pa
१. सत्त्वार्थक्रिया— {sems can la phan 'dogs pa'i tshul khrims} सत्त्वार्थक्रियाशीलम् बो.भू.७४ख/९६; सत्त्वोपकारः लो.को.२४३४ २. सत्त्वहितैषिता — {e ma'o brtan zhing snying stobs che/} /{e ma'o sems can phan 'dogs pa//} अहो धृतिरहो सत्त्वमहो सत्त्वहितैषिता । जा.मा.१२क/१२.
sems can la phan 'dogs pa'i tshul khrims
पा. सत्त्वार्थक्रियाशीलम्, शीलभेदः — {tshul khrims de yang mdor bsdu na rnam pa gsum ste/} {sdom pa'i tshul khrims dang dge ba'i chos sdud pa'i tshul khrims dang sems can la phan 'dogs pa'i tshul khrims so//} शीलं समासतस्त्रिविधम् । संवरशीलं कुशलधर्मसंग्राहकशीलं सत्त्वार्थक्रियाशीलं च बो.भू.७४ख/९६; बो.भू.७५ख/९७.
sems can la phan pa mdzad pa
= {sems can phan pa mdzad pa/}
sems can la mos pa
सत्त्वरतिः — {spyod par 'dod pa dang 'byung bar 'dod pa dang sems can la mos pa dang thog ma dang tha ma med pa dang} भोक्तुकामभवितुकामसत्त्वरत्यनवराग्रतां च द.भू.२५३क/५०.
sems can la dmigs pa
• वि. सत्त्वालम्बनः — {de dag ni sems can la dmigs pa dang chos la dmigs pa dang dmigs pa med pa'o//} ते सत्त्वालम्बना धर्मालम्बना अनालम्बनाश्च सू.व्या.२१३ख/११८; • पा. सत्त्वावलम्बिनी, करुणाभेदः — {snying rje rnam pa gsum ste/} {sems can la dmigs pa dang chos la dmigs pa dang dmigs pa med pa'o//} करुणा त्रिधा—सत्त्वावलम्बिनी धर्मावलम्बिनी अनवलम्बिनी च वि.प्र.१२३क/१, पृ.२१.
sems can las byung ba
वि. सत्त्वसम्भवः — {gnas dang gnas mal theg pa dang /} /{bzhon pa sems can las byung ba/}…/{dang po'i thun la mthong ba nyid//} आसनं शयनं यानं वाहनं सत्त्वसम्भवम् ।।…प्रथमे यामे तु दर्शनम् । म.मू.१८१क/१०९.
sems can shi ba
मृतसत्त्वः — {shing tshig pa dang mtshe'u skams pa dang ne tso'i mchu dang sa bon rul ba dang mgal me'i 'khor lo dang sems can shi ba bzhin no//} दग्धकाष्ठशुष्कह्रदशुकनासापूतिबीजालातचक्रमृतसत्त्ववत् अभि.भा.१८९ख/६४६.
sems can shin tu dag pa
वि. सुशुद्धसत्त्वः, अवलोकितेश्वरस्य — {phyag na me tog pad ma bzang po thogs pas skyabs mdzod cig}… {sems can shin tu dag pa} त्राणं भवाहि शुभपद्महस्त…सुशुद्धसत्त्वाय का.व्यू.२१५ख/२७५.
sems can shes pa
पा. सत्त्वज्ञता, धर्मालोकमुखविशेषः — {sems can shes pa'i chos snang ba'i sgo ste/} {gzhan la smod pa med par 'gyur ro//} सत्त्वज्ञता धर्मालोकमुखं परापत्समान (पंसन भो.पा.)तायै संवर्तते ल.वि.२०ख/२३.
sems can srid pa las sgrol
पा. सत्त्वभवोत्तारणः, समाधिविशेषः — {sems can srid pa las sgrol zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सर्व(सत्त्व भो.पा.)भवोत्तारणो नाम समाधिः का.व्यू. २३५क/२९७.
sems can gsod pa
सत्त्वहिंसा — {bden pa'i brtul zhugs long la sems can gsod pa spongs/} /{skye bo btson du bzung ba 'di rnams ma lus thong //} सत्यव्रतो भव विसर्जय सत्त्वहिंसां बन्दीकृतं जनमशेषमिमं विमुञ्च । जा.मा.१९८क/२३०.
sems gcig
वि. एकचित्तः — {gnas ni gang du sngags pa'i sems/} /{gcig tu mnyam gzhag 'grub 'gyur ba'i//} यत्रस्थः सिध्यते मन्त्री एकचित्तः समाहितः ।। हे.त.१४क/४४.
sems gcig tu 'dud pa can
वि. एकप्रवणचेताः — {snying rje ches cher 'phel bas bsod nams la sems gcig tu 'dud ba can} प्रवृद्धतरकारुण्यः पुण्यैकप्रवणचेताः त.प.१६९क/७९४.
sems bcings pa dang rnam par grol ba
चित्तबन्धविमोक्षता — {de ni sems can rnams kyi sems rnam pa tha dad pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te}…{sems bcings pa dang rnam par grol ba dang} स सत्त्वानां चित्तवैमात्रतां च यथाभूतं प्रजानाति…चित्तबन्धविमोक्षतां च द.भू.२५२क/४९.
sems bcu drug
• सं. षोडशचित्तम् — {des sems bcu drug rjes su 'thob par 'gyur ba} अयं षोडशचित्तमनुप्राप्तो भवति अभि.भा.४४क/१०३९; • वि. = {sems bcu drug pa} षोडशचित्तः — {de ltar bden pa mngon rtogs 'di/} /{sems bcu drug go//} इति षोडशचित्तोऽयं सत्याभिसमयः अभि.भा.१७क/९२५; षोडशचित्तकः — {de ltar na rim pa 'dis na bden pa mngon par rtogs pa 'di ni sems bcu drug yin no//} इत्यनेन क्रमेणायं सत्यानामभिसमयः षोडशचित्तको भवति अभि.भा.१७क/९२५.
sems bcu drug pa
वि. षोडशचित्तकः — {mngon par rtogs pa sems bcu drug par bshad pa gang yin pa} य एष उक्तः षोडशचित्तकोऽभिसमयः अभि.भा.१७ख/९२८.
sems lci ba nyid
चित्तगुरुता — {rmugs pa gang zhe na/} {lus lci ba nyid dang sems lci ba nyid dang lus las su mi rung ba nyid dang sems las su mi rung ba nyid gang yin pa'o//} स्त्यानं कतमत्? या कायगुरुता, चित्तगुरुता, कायाकर्मण्यता, चित्ताकर्मण्यता अभि.भा.६५ख/१९१.
sems chags
मण्डोदकम् — {ma N+Do da kaM sems chags dang /} /{kun tu byug pa dag la 'o//} श्री.को.१७१क ।
sems chen
१. = {sems chen po} 2. = {sems dpa' chen po/}
sems chen po
पा. महच्चित्तम्, महासुखरूपं चित्तम् — {sems ni chen po gcig nyid la/} /{lnga yi gzugs kyis rnam par mtshon//} एकमेव महच्चित्तं पञ्चरूपेण संस्थितम् । हे.त.१६ख/५२.
sems mchog
चित्तवरम्, बोधिचित्तम् — {blo ldan sems mchog skyes ma thag tu yang //} सहोदयाच्चित्तवरस्य धीमतः सू.अ.१४२क/१९.
sems 'jam pa
वि. मार्दवचित्तः — {bcom ldan 'das la lta zhing sems dang ba dang sems mnyen pa dang sems 'jam par} भगवन्तमवलोकयमाने…प्रसन्नचित्ते मृदुचित्ते मार्दवचित्ते स.पु.८३क/१४०.
sems 'jug pa
चित्तवृत्तिः — {yang ci ste 'chi ba'i de ma thag tu byung ba'i srid pa bar ma do'i lus la brten nas sems 'jug par 'gyur ro snyam na} अथापि स्यात्—मरणसमनन्तरसमुद्भूतमन्तराभविकं देहमाश्रित्य चित्तवृत्तिर्भविष्यतीति त.प.९१ख/६३६; चित्तप्रवृत्तिः — {de'i dbang gis sems 'jug pas ni bar 'ga' ni sems dang sems pa rtog pa gdags so//} तद्वशेन चित्तप्रवृत्तिः, कदाचिच्चित्तचेतनयोर्वितर्कप्रज्ञप्तिः त्रि.भा.१६२क/७२.
sems 'jog
क्रि. चित्तं बध्नीयात्— {de nas dang por sdom brtson de/} /{mdo yi sde la sogs pa'i chos/} /{mi gnyis don ni rnam 'byed pa/} /{mdo sogs ming la sems 'jog go//} ततः सूत्रादिके धर्मे सोऽद्वयार्थविभावके । सूत्रादिनाम्नि बध्नीयाच्चित्तं प्रथमतो यतिः ।। सू.अ.१९०क/८८.
sems nyams
• वि. नष्टचित्तः — {de mthong nas ni 'jigs pa'i sngags pa sems nyams skad cig gis ni gshin rje'i grong khyer 'gro bar 'gyur} तं दृष्ट्वा भीतमन्त्री व्रजति यमपुरं नष्टचित्तः क्षणेन वि.प्र.७९ख/४.१६३; • सं. नष्टचेष्टता — {pra la ya ni sems nyams so//} प्रलयो नष्टचेष्टता अ.को.१४५क/१.८.३३.
sems nyid
१. चित्तत्वम् — {rtag tu nges 'byung sems nyid dang /} /{sangs rgyas skur 'dod dga' ba dang //} सदा नैष्क्रम्यचित्तत्वं बुद्धकायगता स्पृहा ।। अभि.अ.४क/१.४९; चैतन्यम् — {sems dang sems nyid 'dul ba'i thabs zhes bya ba} चित्तचैतन्यशमनोपायः क.त.२३९५ २. चित्तमेव— {sems nyid sna tshogs 'gyur ba ste/} /{mtshan dang mtshan gyi gzhi yang spangs//} चित्तमेव भवेच्चित्रं लक्ष्यलक्षणवर्जितम् । ल.अ.१२९ख/७६.
sems nyon mongs pa dang bcas pa dang nyon mongs pa med pa
चित्तसंक्लेशनिःक्लेशता — {de ni sems can rnams kyi sems rnam pa tha dad pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te}… {sems nyon mongs pa dang bcas pa dang nyon mongs pa med pa dang} स सत्त्वानां चित्तवैमात्रतां च यथाभूतं प्रजानाति…चित्तसंक्लेशनिःक्लेशतां च द.भू.२५२क/४९.
• वि. समचित्तः— {byang chub sems dpa'}…{sems mnyam pa} बोधिसत्त्वानां…समचित्तानाम् सु.प.२२क/२; • सं. १. समचित्तम् — {sangs rgyas nyid/} /{mchog la sems mnyam rnyed pa'i phyir/} /{de yi rab dga' khyad par 'phags//} उत्तमे च बुद्धत्वे । समचित्तोपालम्भात् प्रामोद्यविशिष्टता तस्य ।। सू.अ.१४०क/१६ २. = {sems mnyam pa nyid} समचित्तता— {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}… {sems can thams cad la sems mnyam pas ri bo che lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…महामेरुभूतं सर्वसत्त्वसमचित्ततया ग.व्यू.३१०क/३९६.
sems mnyam pa nyid
चित्तसमता — {sems mnyam pa nyid gang yin pa dang}… {de ni byang chub ste} या च चित्तसमता …सा बोधिः सु.प.३१क/१०; समचित्तता — {sangs rgyas nyid la sems mnyam pa nyid ni de'i chos kyi dbyings dang bdag dbyer med par rtogs pa'i phyir ro//} बुद्धत्वे समचित्तता तद्धर्मधातोरात्मन्यभेदप्रतिबोधात् सू.व्या.१४०ख/१७.
sems mnyam par 'jog
क्रि. चित्तं समाधीयते — {dran pa nye bar gnas na rnam par mi g}.{yeng ba'i phyir sems mnyam par 'jog go//} उपस्थितस्मृतेरविक्षेपाच्चित्तं समाधीयते अभि.भा.३९क/१०२०.
sems mnyam par ma bzhag pa med pa
पा. नास्त्यसमाहितचित्तम्, आवेणिकबुद्धधर्मविशेषः — {sangs rgyas kyi chos ma 'dres pa bco brgyad kyi ming la/} नास्ति तथागतस्य स्खलितम्…नास्त्यसमाहितचित्तम् {de bzhin gshegs pa la 'khrul pa med pa}…{sems mnyam par ma bzhag pa med pa} म.व्यु.१३९ (४क).
sems mnyam par gzhag pa
समाहितं चित्तम् — {de ni sems mnyam par gzhag pa de yang g}.{yengs pa lta bu dang khengs pa lta bu dang dga' ba dang bcas pa dang gad mo dang bcas pa dang 'phyar ba lta bur rnam par 'jog ste} तया हि तत् समाहितमपि चित्तं क्षिप्यत इव उन्नम्यत इव सामोदं सहासं विप्लुतमिव व्यवस्थाप्यते अभि.स्फु.२९६क/११४८.
sems mnyam par bzhag
वि. समाहितचित्तः — {sems mnyam par bzhag na yang dag pa ji lta ba bzhin rab tu shes pa'i phyir} समाहितचित्तस्य यथाभूतप्रज्ञानात् अभि.भा.६६क/११२७.
sems mnyen pa
वि. मृदुचित्तः — {bcom ldan 'das la lta zhing sems dang ba dang sems mnyen pa dang sems 'jam par} भगवन्तमवलोकयमाने…प्रसन्नचित्ते मृदुचित्ते मार्दवचित्ते स.पु.८३क/१४०.
sems rnyed pa dang bkur sti thams cad dang bral ba
वि. अपगतसर्वलाभसत्कारचित्तः, श्रावकस्य म.व्यु.१०९१ (२३ख).
sems snyoms pa
• वि. समचित्तः — {byang chub sems dpa' ni sems can thams cad la bu gcig pa bzhin du sdug pa dang ldan pa'i sems kyis sems snyoms pa yin} बोधिसत्त्वः सर्वसत्त्वेषु एकपुत्रक इव प्रेमसहगतेन चित्तेन समचित्तो भवति बो.भू.१५०ख/१९४; • सं. समचित्तता — {gus par nyan pa rnams la sems snyoms pa} शुश्रूषमाणेषु समचित्तता म.व्यु.१८८ (५ख).
sems snyoms pa nyid
चित्तसमता— {de dag kyang phal cher sems snyoms pa nyid dang mi chags pa dang ma khengs pa dang mi dmigs pa rnams kyi dbang du mdzad de gzhag pa'o//} ते च प्रायेण चित्तसमतामसक्तिमनुन्नतिमनुपलम्भं चाधिकृत्य प्रज्ञप्ता इति म.टी.२९३ख/१५८.
sems gtad
= {sems gtad pa/} {sems gtad nas} चित्तं दत्त्वा — {dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba dag la sems gtad nas} आश्वासप्रश्वासेषु चित्तं दत्त्वा अभि.भा.१०ख/८९९.
sems gtad pa
अवधानदानम् — {des phyogs gcig tu bsdad par bya'o//} {rang gi las mi nyams par bya'o//} {sems gtad pa yang ngo //} एकान्तेऽसौ तिष्ठेत्, स्वकर्म कुर्वन्नवधानदानं च वि.सू.३२क/४०.
sems gtum pa can
वि. रूक्षचेतः लो.को.२४३५.
sems gtod pa
अवधानम् — {rnam par g}.{yeng ba dang rnam par g}.{yeng ba med pa yongs su shes par bya ba la sems gtod pa} विक्षेपाविक्षेपपरिज्ञा अवधानम् श्रा.भू.१०४क/२८०.
sems gtod par byed
क्रि. चित्तं निबध्नाति — {rnal 'byor spyod pa ni dang po nyid du rang gi lus kyi yan lag rkang pa'i mthe bo'am dpral pa'i dbyes sam yang na de gar dga' bar sems gtod par byed} आदितो योगाचारः स्वाङ्गावयवे चित्तं निबध्नाति पादाङ्गुष्ठे ललाटे यत्र चास्याभिरतिः अभि.भा.९ख/८९६.
• वि. लब्धमानसः — {de nas chus gtor ba dang phyir sangs te sems rtas nas kha lo pa rgyu ba'i bu ring pos bslang ngo //} ततो जलपरिषेकप्रत्यागतप्राणचेतसो लब्धमानसश्चारायणेन सारथिनोत्थापितः अ.श.२४५ख/२२५; • भू.का.कृ. संज्ञा प्रतिलब्धा — {de nas tshong pa de dag sems rtas} ततस्तैर्वणिग्भिः संज्ञा प्रतिलब्धा अ.श.३९क/३४.
sems rton pa
पा. चित्तोपस्तम्भः, उपस्तम्भभेदः— {rton pa bco brgyad ni/} {lus rton pa dang sems rton pa dang}…{sangs rgyas kyi mdzad pa sgrub pa rton pa ste} अष्टादशोपस्तम्भाः—कायोपस्तम्भः, चित्तोपस्तम्भः…बुद्धकृत्यानुष्ठानोपस्तम्भश्च अभि.स.भा.७९क/१०८.
sems stobs
= {snying stobs} सत्त्वम् — {ri dwags sha ra b+ha stobs dang mgyogs pa dang} ({mdog dang} ){sems stobs phun sum tshogs shing lus sra ba dang ldan pa zhig tu gyur to//} बलजववर्णसत्त्वसम्पन्नः संहननवत्कायोपपन्नः शरभो मृगो बभूव जा.मा.१४५ख/१६९.
sems stor
• वि. नष्टचेताः — {kha bub tu 'gyel nas gos dang bral te sems stor nas kun du 'phyan pa dag la phan gdags pa'i slad du} अधोमुखीभूता निमग्ना (निर्वसना भो.पा.)नष्टचेतसः परिभ्रमन्ति तु तेषां हितार्थाय स.दु.१२०क/२०६; विनष्टचित्तः लो.को.२४३५; • सं. प्रलयः मि.को.१२९क ।
sems stor ba
= {sems stor/}
sems tha ba can
वि. चित्तखिलः — {'dod pa'i khol po nyon mongs pas rmongs pa/} {sems tha ba can}… {ni bde 'gro'i lam yang rnam par sbyang bar mi nus na} कामदासेन क्लेशसम्मोहितेन चित्तखिलेन…न शक्यं सुगतिपन्थानमपि विशोधयितुम् रा.प.२५०ख/१५२.
sems thog ma bskyed
= {sems thog ma bskyed pa/}
sems thog ma bskyed pa
वि. प्रथमचित्तोत्पादिकः — {gang sems thog ma bskyed pa'i byang chub sems dpa' de dag kyang stong pa nyid dang mtshan ma med pa la sems te} ये ते प्रथमचित्तोत्पादिका बोधिसत्त्वास्ते शून्यतानिमित्तं चिन्तयन्ति का.व्यू.२४०क/३०२.
sems thogs pa med pa
वि. अप्रतिहतचित्तः, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.८५५ (२०क).
sems mtha' yas shing thams cad du dbang byed pa
चित्तानन्त्यसर्वतःप्रभुता — {de ni sems can rnams kyi sems rnam pa tha dad pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te}… {sems mtha' yas shing thams cad du dbang byed pa dang} स सत्त्वानां चित्तवैमात्रतां च यथाभूतं प्रजानाति… चित्तानन्त्यसर्वतःप्रभूततां (प्रभुतां भो.पा.) च द.भू.२५२क/४९.
sems mtho ba
चित्तसमुन्नतिः मि.को.१२७ख ।
sems dang
= {sems dang ba/}
sems dang gcig pa nyid
पा. एकचित्तता, सहजयोगः — {lha yi gzugs kyi sems dang ni/} /{dam tshig sems dang gcig pa nyid/} /{zla ba gcig gis skal ldan par/} /{'gyur ba 'di la the tshom med//} देवतारूपचित्तं च समयं चैकचित्तताम् । मासमेकेन भव्या सा भवेन्नैवात्र संशयः ।। हे.त.१५क/४६; {sems kyang gcig pa zhes bya ba ni lhan cig skyes pa'i rnal 'byor ro//} एकचित्तता सहजयोगः यो.र.३७क/१३७.
sems dang bcas pa
वि. सचेतनः — {de bzhin du sems dang bcas pa rkang gnyis pa dang rkang bzhi pa rnams kyi drug gi cha shas dbul bar bya ste} तथा सचेतनानि द्विपदचतुष्पदानि षडंशेन देयानि वि.प्र.१८१क/३.१९८; {'jig rten na sems pa dang bcas pa zhes brjod pa gang yin pa'o//} यल्लोके ‘सचेतनम्’ इत्युच्यते अभि.भा.४३क/९१.
sems dang mthun par byed pa
• सं. १. चित्तानुवर्तनम् — {byang chub sems dpa' ni sems dang mthun par byed pa'i tshul khrims kyis} बोधिसत्त्वश्चित्तानुवर्तनशीलेन बो.भू.८०क/१०२ २. चित्तानुवर्तनता — {don dang ldan pa ma yin pa yid du mi 'ong ba kun tu spyod pa thams cad ma gtogs pa la sems dang mthun par byed pa} सर्वानर्थोपसंहितामनापसमुदाचारपरिवर्जनैः चित्तानुवर्तनता बो.भू.७६क/९७; • वि. चित्तानुवर्ती — {byang chub sems dpa' gzhan gyi sems dang mthun par byed pa ni gzhan dag la 'phya bar yang mi byed} न च परचित्तानुवर्ती बोधिसत्त्वः परमवहसति बो.भू.८१क/१०३.
sems dang mthun par byed pa'i tshul khrims
पा. चित्तानुवर्तनशीलम् — {byang chub sems dpa' ni sems dang mthun par byed pa'i tshul khrims kyis sems can rnams kyi sems dang mthun par byed pa na} बोधिसत्त्वश्चित्तानुवर्तनशीलेन सत्त्वानां चित्तमनुवर्तमानः बो.भू.८०क/१०२.
sems dang ldan pa
• वि. चेतनावान् — {chos dang chos min rdul phran kun/} /{sems dang ldan pas byin brlabs te//} धर्माधर्माणवः सर्वे चेतनावदधिष्ठिताः । त.स.३ख/५४; सचित्तः — {smyos pa thams cad sems dang ldan par 'gyur//} उन्मतु सर्व सचित्त भवन्ति शि.स.१८२क/१८१; सचेताः — {skye ba snga mar bsgrubs pa'i las/} /{su zhig gis kyang mi bzlog ste/} /{gus par spyad byas sems ldan la/} /{las kyi nye bar bstan nas 'brel//} प्राग्जन्मविहितं कर्म कस्यचिन्न निवर्तते । कर्मोपदिष्टसम्बन्धभक्तिभोगैः सचेतसः ।। अ.क.२४४ख/२८.४७; परीतचेताः— {'dod chags la sogs pa'i sems dang ldan pa'i rig byed 'jig pa'i skyes bu rnams nyams par byed pa ste} वेदविनाशिनो नरान् रागादिपरीतचेतसो रुन्धद्भिः त.प.२५२ख/९७९; चेतनः — {sems ldan dag gam cig shos kyi/} /{rnam pa gzhan du gnas pa'i tshul//} अन्यथैव स्थिता वृत्तिश्चेतनस्येतरस्य वा । का.आ.३२९ख/२.२१८; • सं. १. चित्तसम्प्रयोगः — {sems dang ldan pa dang mi ldan pa dang}… {yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} चित्तसम्प्रयोगासम्प्रयोगतां च…यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५२क/४९ २. चित्तसम्प्रयोगता — {sems dang ldan pa dang}…{rab tu shes so//} चित्तसम्प्रयोगतां च… प्रजानाति द.भू.२५३क/५०; सचित्तता — एवं सति सिद्धा सचित्तता त.स.७०क/६५९; चैतन्यम् — {sems dang ldan pa yang yongs su 'gyur ba ni mi 'dod do/} /{gtso bo skyes bu dag gcig tu gyur nas byed pa por mi brjod pa'i phyir ro//} न च चैतन्यस्य परिणतिरिष्यते; प्रधानपुरुषयोरैक्यापत्तेः ‘अकर्तृता च’ इति वचनात् वा.टी.९१ख/५०; • उ.प. चित्तः — {'di mi nus te/} {'dod pa'i khol po}…{tshul bzhin ma yin pa'i sems dang ldan pa} नेदं शक्यं कामदासेन… अयोनिशश्चित्तेन रा.प.२५०ख/१५२; चेतः — {nor ni chos dag 'gog pa'i slad/} /{ma rabs sems ldan rnams la 'gyur//} धनं धर्मनिषेधाय भवत्यधमचेतसाम् ।। अ.क.९९क/६४.१४०; {sdig pa'i sems ldan} कलुषचेतसः अ.क.५२क/५.६१.
sems dang ldan pa dang mi ldan pa
चित्तसम्प्रयोगासम्प्रयोगता — {de ni sems can rnams kyi sems rnam pa tha dad pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te}…{sems dang ldan pa dang mi ldan pa dang} स सत्त्वानां चित्तवैमात्रतां च यथाभूतं प्रजानाति…चित्तसम्प्रयोगासम्प्रयोगतां च द.भू.२५२क/४९.
sems dang ldan pa ma yin pa
= {sems dang mtshungs par ldan pa ma yin pa/}
sems dang ldan pa ma yin pa'i 'du byed
पा. चित्तविप्रयुक्ताः संस्काराः, प्राप्त्यादयः — {gnas skabs kyi bye brag ni sems pas bskyod pa'i 'du byed kyi gnas skabs la btags pa'i sems dang ldan pa ma yin pa'i 'du byed rnams so//} अवस्थाभेदतः चेतनाप्रेरितसंस्कारावस्थासु प्रज्ञप्ताः चित्तविप्रयुक्ताः संस्काराः अभि.स.भा.४ख/४; द्र. {sems dang mtshungs par ldan pa ma yin pa/}
sems dang rnam par rtog pa dang dngos dang dngos po med pa dang bral
चित्तविकल्पभावाभावविगमः लो.को.२४३६.
sems dang po bskyed pa
वि. प्रथमचित्तोत्पादिकः — {byang chub sems dpa' bzhi ni sems dang po bskyed pa} चत्वारो बोधिसत्त्वाः प्रथमचित्तोत्पादिकाः र.व्या.१०२ख/५२.
sems dang ba
• वि. प्रसन्नचित्तः — {bcom ldan 'das la lta zhing sems dang ba dang sems mnyen pa dang sems 'jam par} भगवन्तमवलोकयमाने…प्रसन्नचित्ते मृदुचित्ते मार्दवचित्ते स.पु.८३क/१४०; चित्तप्रासादिकः— {de nas khyim bdag des spyod lam zhi ba lus mdzes pa sems dang ba de mthong ngo //} ततस्तेन गृहपतिना दृष्टः शान्तेर्यापथः कायप्रासादिकश्चित्तप्रासादिकश्च वि.व.३१६क/१.१२९; • सं. चित्तप्रसादः — {sems ni dang bar 'os pa de dag smras//} चित्तप्रसादोचितमित्यवोचत् अ.क.२०२ख/२२.९६; चेतसः प्रसादः म.व्यु.७२९१ (१०३ख).
sems dang bar byos
क्रि. चित्तं प्रसादयतु — {sdug bsngal skad cig gis 'jig slad/} /{bdag la sems ni dang bar byos//} क्षणं दुःखक्षयायैव मयि चित्तं प्रसादय । अ.क.२९८ख/३९.१९.
sems dang bral ba
वि. निश्चेतनः — {phyi nas 'gyod pa'i mya ngan gyis/} /{sems dang bral ba bzhin du gyur//} पश्चात्तापविषादेन निश्चेतन इवाभवत् ।। अ.क.२५३ख/२९.७२; विचेतनः — {sems dang bral ba'i lus 'di dag ni las su mi rung zhing //} गात्राण्यमूनि न वहन्ति विचेतनानि ना.ना.२५०ख/२२९; द्र.— {gnod sems dang bral ba yin te} अव्यापन्नचित्तः खलु पुनर्भवति द.भू.१८९क/१६.
sems dang mtshungs par ldan pa
• वि. चित्तसम्प्रयुक्तः — {kha cig na re sems dang mtshungs par ldan pa'i chos gzhan kho na zhig reg pa yin no zhes zer te} केचित् पुनश्चित्तसम्प्रयुक्तं धर्मान्तरमेव स्पर्शं व्याचक्षते अभि.भा.१३३क/४६९; • पा. चित्तसम्प्रयुक्ताः, संस्कारभेदः — {sems dang mtshungs par ldan pa'i 'du byed} ( चित्तसम्प्रयुक्ताः संस्काराः) म.व्यु.१९२१ (४०क).
sems dang mtshungs par ldan pa ma yin pa
पा. चित्तविप्रयुक्ताः, संस्कारभेदः — {mi ldan pa yi 'du byed rnams/} /{thob dang ma thob skal mnyam dang /} /{'du shes med snyoms 'jug dag dang /} /{srog dang mtshan nyid rnams dang ni/} /{ming gi tshogs la sogs pa yang //} {'du byed 'di dag ni sems dang mtshungs par ldan pa yang ma yin la gzugs kyi rang bzhin yang ma yin pas sems dang mtshungs par ldan pa ma yin pa dag ces bya'o//} विप्रयुक्तास्तु संस्काराः प्राप्त्यप्राप्ती सभागता । आसंज्ञिकं समापत्ती जीवितं लक्षणानि च ।। नामकायादयश्चेति । इमे संस्कारा न चित्तेन सम्प्रयुक्ताः, न च रूपस्वभावा इति चित्तविप्रयुक्ता उच्यन्ते अभि.भा.७०क/२१०.
वि. चित्तसहजः — {sems dang lhan cig tu skyes shing tha mi dad pa dang} चित्तसहजाविनिर्भागतां च द.भू.२५२क/४९.
sems dang lhan cig tu skyes shing tha mi dad pa
चित्तसहजाविनिर्भागता — {de ni sems can rnams kyi sems rnam pa tha dad pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te}…{sems dang lhan cig tu skyes shing tha mi dad pa dang} स सत्त्वानां चित्तवैमात्रतां च यथाभूतं प्रजानाति …चित्तसहजाविनिर्भागतां च द.भू.२५२क/४९.
sems dad par gyur pa
वि. आवर्जितमानसः — {de nas rgyal po dang grong khyer gyi mi sems dad par gyur pa rnams kyis/} {de bzhin gshegs pa nyan thos kyi dge 'dun dang bcas pa lo lnga pa'i dga' ston byas so//} ततो राज्ञा नागरैश्चावर्जितमानसैस्तथागतस्य सश्रावकसङ्घस्य पञ्चवार्षिकं कृतम् अ.श.४८ख/४२.
sems drang po
वि. ऋजुचित्तः म.व्यु.२३६२ (४५ख).
sems drangs
वि. आकृष्टचित्तः — {bud med bde bas sems drangs} स्त्रीसुखाकृष्टचित्तः वि.प्र.१०९क/१, पृ.४.
sems dran pa nye bar gzhag pa
पा. चित्तस्मृत्युपस्थानम्, स्मृत्युपस्थानभेदः — {de'i 'og tu tshor ba dran pa nye bar gzhag pa'o/} /{de'i 'og tu sems dran pa nye bar gzhag pa'o//} ततो वेदनास्मृत्युपस्थानम्, ततश्चित्तस्मृत्युपस्थानम् अभि.स्फु.१५०ख/८७३; चित्तानुस्मृत्युपस्थानम् — {lus dran pa nye bar gzhag pa ni spyan ma dang}…{sems dran pa nye bar gzhag pa ni mA ma kI dang} कायानुस्मृत्युपस्थानं लोचना…चित्तानुस्मृत्युपस्थानं मामकी वि.प्र.१७२क/३.१६७.
sems gdung ba
वि. उपतप्तचेतः — {slob dpon brtse chen rtag tu bsten pa'i bdag/} /{pha rol sdug bsngal dag gis sems gdung ba//} महाकृपाचार्यसदोषितात्मनः परस्य दुःखैरुपतप्तचेतसः । सू.अ.१४२ख/२०.
sems bde ba
वि. सुखचित्तः — {sems bde bar gdugs mtshan bas par 'gyur ba dang} सुखचित्तो रात्रिं दिवा प्रतिनामयिष्यति सु.प्र.३०ख/६०.
sems ldan
= {sems dang ldan pa/}
sems sdud pa
वि. संक्षेपचित्तः — {sems sdud pa'i rnal 'byor spyod pa'i las dang po pa ni rkang pa'i mthe bo gcig la sems gtad nas rkang pa'i mthe bo myugs par lta} संक्षेपचित्त आदिकर्मिको योगाचार एकस्मिन् पादाङ्गुष्ठे मन उपनिबध्य पादाङ्गुष्ठं क्लिद्यमानं पश्यति अभि.स्फु.१६२क/८९६.
sems bsdu ba
चित्तसंक्षेपः — {yang sdud pa na sems bsdu ba'i phyir bdag gcig pu kho na la rus pa'i keng rus su mos pa'i bar du sdud de} पुनश्च संक्षिपन् यावदेकामेव स्वामस्थिशङ्कलामधिमुच्यते चित्तसंक्षेपार्थम् अभि.भा.९ख/८९६; अवधानम् — {gnyis pa la ni dge slong rab tu mang po dag gis sems bsdu bas so//} अवधाने द्वितीये संबहुलानां भिक्षूणाम् वि.सू.७८क/९५.
आधिः — आधिः {sems nad de yid kyi zug rngu} मि.को.१२६ख ।
sems nam mkha' dang mtshungs pa
वि. आकाशसमचित्तः, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.८२४ (१९क).
sems gnas
= {sems gnas pa/}
sems gnas pa
• क्रि. चेतसि तिष्ठति — {yon tan goms pas dge ba rnams/} /{legs par byas pa sems la gnas//} गुणाभ्यासेन साधूनां कृतं तिष्ठति चेतसि । जा.मा.८४ख/१५३; • सं. १. चित्तस्थितिः — {rnam par 'byed pa dang spro ba dang yid bde ba dang las su rung ba dang sems gnas pa dang mnyam pa nyid kyi rnam pa bsgom pa} विचयोत्साहसौमनस्यकर्मण्यताचित्तस्थितिसमताकारभावनाः सू.व्या.१६७क/५८; चित्तसंस्थानम् — {thabs dang shes rab kyi rang bzhin gsal ba de kho na nyid du sems gnas so//} प्रज्ञोपायात्मकस्फुटतत्त्वचित्तसंस्थानम् त.सि.६६क/१७५; चित्तस्यावस्थानम् — {sems gnas pa rtse gcig pa mi 'phro ba rnam par mi 'phro ba} चित्तस्यावस्थानमेकाग्रता अशरणमविशरणम् शि.स.१३१ख/१२७ २. चित्तविहारः — {bsam gtan dang rnam par thar pa la sogs pa sems kyi gnas pa gang gis gnas par 'dod pa des gnas par byed do//} येन वा ध्यानविमोक्षादिचित्तविहारेणाकांक्षति तेन विहरति बो.भू.१८२क/२४०; • वि. चित्तावस्थितः — {bdag gi sems la gnas bzhin du/} /{dga' mgur bdag la gnod byed pa//} मच्चित्तावस्थिता एव घ्नन्ति मामेव सुस्थिताः । बो.अ.९क/४.२९; • पा. चित्तस्थितः, समाधिविशेषः — {sems gnas pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} चित्तस्थितो नाम समाधिः म.व्यु.५६१ (१३क).
sems gnas pa'i rnam pa bsgom pa
पा. चित्तस्थित्याकारभावनः, भावनाकारप्रविष्टभेदः — {sgom pa'i rnam pa la zhugs pa ni/} {rnam pa bzhi bsgom pa dang rnam pa sum cu rtsa bdun bsgom pa'o//}…{de la rnam pa sum cu rtsa bdun bsgom pa ni}…{sems gnas pa'i rnam pa bsgom pa dang} भावनाकारप्रविष्टश्चतुराकारभावनः सप्तत्रिंशदाकारभावनश्च… तत्र सप्तत्रिंशदाकारभावनः…चित्तस्थित्याकारभावनः सू.व्या.१६७क/५८.
sems gnas par byed pa
चित्तस्थितिः — {sems gnas par byed pa rnam pa dgus sems nang kho nar 'jog par byed/} {yang dag par 'jog par byed/} {bsdus te 'jog par byed/} {nye bar 'jog par byed/} {dul bar byed/} {zhi bar byed/} {nye bar zhi bar byed/} {rgyud gcig tu byed cing ting nge 'dzin du byed do//} नवाकारया चित्तस्थित्या अध्यात्ममेव चित्तं स्थापयति, संस्थापयति, अवस्थापयति, उपस्थापयति, दमयति, शमयति, (व्युपशमयति,) एकोतीकरोति, समाधत्ते श्रा.भू.७५ख/१९५.
sems rnam pa tha dad pa
चित्तवैमात्रता— {de ni sems can rnams kyi sems rnam pa tha dad pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te} स सत्त्वानां चित्तवैमात्रतां च यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५१ख/४९.
sems rnam pa sna tshogs
चित्तविचित्रता — {de ni sems can rnams kyi sems rnam pa tha dad pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te/} {sems rnam pa sna tshogs dang} स सत्त्वानां चित्तवैमात्रतां च यथाभूतं प्रजानाति, चित्तविचित्रतां च द.भू.२५२क/४९.
sems rnam par grol ba
पा. चेतोविमुक्तिः, विमुक्तिभेदः — {mdo las/} {sems rnam par grol ba dang shes rab rnam par grol ba dang /} {rnam par grol ba gnyis su gsungs te} द्वे विमुक्ती सूत्र उक्ते—चेतोविमुक्तिः, प्रज्ञाविमुक्तिश्च अभि.भा.४१ख/१०२८; द्र. {sems rnam par grol ba dus dang sbyor ba pa/} {sems rnam par grol ba mi g}.{yo ba/}
sems rnam par grol ba dus dang sbyor ba pa
पा. सामयिकी चेतोविमुक्तिः — {bskyed par bya ba'i chos ni gcig ste/} {sems rnam par grol ba dus dang sbyor ba pa yid du 'ong ba yin no//} एको धर्म उत्पादयितव्यः — सामयिकी कान्ता चेतोविमुक्तिः अभि.भा.३४क/१०००.
sems rnam par dag pa
= {sems kyi rnam par dag pa/}
sems rnam par 'phro ba
चेतसो विसारः — {rnam par g}.{yeng ba ni 'dod chags dang zhe sdang dang gti mug gi char gtogs pa sems rnam par 'phro ba'o//} विक्षेपो रागद्वेषमोहांशिकश्चेतसो विसारः त्रि.भा.१६१ख /७१.
sems rnam par myos pa
चित्तविभ्रमः — {bshad pa brjod pa la mngon par dga' ba'i sems can rnams dang}…{sems rnam par myos par 'gyur} देशनापाठाभिरतानां सत्त्वानां चित्तविभ्रमो भविष्यति ल.अ.६०ख/६.
sems rnams sbyong ba
चित्तविशोधनी, रश्मिविशेषः — {sems rnams sbyong ba'i 'od zer rab gtong zhing /} /{smyos pa thams cad sems dang ldan par 'gyur//} चित्तविशोधनि मुञ्चति रश्मीन् उन्मतु सर्व सचित्त भवन्ति । शि.स.१८२क/१८१.
sems snum
प्रेम, स्नेहः — {dga' dang mos dang yid mthun dang /} /{sems snum dga'} प्रेमा ना प्रियता हार्दं प्रेम स्नेहः अ.को.१४४ख/१.८.२७; प्रियस्य भावः प्रेमा, प्रेम च अ.वि.१.८.२७.
sems pa
• क्रि. (वर्त.; सक.; {bsam} भवि., {bsams} भूत., {soms} विधौ) १. चिन्तयति — {don sems shing 'jal la} अर्थं वा चिन्तयति, तुलयति श्रा.भू.३९ख/१०१; {de yang bsam pa thag pa nas sems pa} तच्च तीव्रेणाशयेन चिन्तयन्ति शि.स.१६९क/१६६; विचिन्तयति — {'khor ba'i bsam pa la sems te} सांसारिकीं चिन्तां विचिन्तयन्ति का.व्यू.२०६क/२६३; अनुविचिन्तयति — {gang bu dang bu mo dang chung ma dang}…{la sems pa'i sems can de dag ni mi shes pa yin} अज्ञानास्ते सत्त्वा ये पुत्रदारदारिकामनुविचिन्तयन्ति का.व्यू.२१६क/२७५; चिन्त्यते — {shes byed rtags kyi dngos yin na/} /{phyogs kyi chos la sogs pa sems//} ज्ञापके लिङ्गरूपे च पक्षधर्मादि चिन्त्यते । त.स.५२क/५०७; चेतयति — {'chi bar sems pa dang} चेतयति वा मरणाय श्रा.भू.७०ख/१८२; चेतयते — {phan pa 'ba' zhig tu sems pa} अर्थायैव चेतयते श्रा.भू.५३ख/१३०; {gzhan la yang gnod par sems} परव्याबाधायापि चेतयते म.टी. २०९क/३२; मन्यति — {rnam par rtog pa rgyu med par/} /{gang sems de dag mkhas ma yin//} निर्हेतुकं विकल्पं ये मन्यन्ति हि न ते बुधाः ।। ल.अ.१६९क/१२४; मन्यते — {mthong dang rnam rtog dbye mi shes/} /{'jig rten phyi 'o snyam du sems//} दृश्यकल्पाविभागज्ञो लोको बाह्यं तु मन्यते ।। त.स.४०क/४११; अनुमन्यते — {gcig nyid yin pas steng gnas pa/} /{ci ste 'og na gnas snyam sems//} किमूर्ध्ववृत्तिमेकत्वेऽप्यवागेवानुमन्यते ।। त.स.९६क/८४५; अभिमन्यते — {mthong dang rtog pa'i rnam dbye ba/} /{mi shes phyi 'o snyam du sems//} दृश्यकल्पाविभागज्ञो बाह्य इत्यभिमन्यते ।। त.स.५७ख/५५४; सञ्चिनोति — {du ba rngub pa dang me rngub pa dang}…{rkang pa gcig btsugs pa dang gnas gcig na 'dug pas dka' thub la sems pa} धूमपानाग्निपान…स्थानैकचरणैश्च तपः सञ्चिन्वन्ति ल.वि.१२३क/१८३; अन्वेति — {blo can bdog dgu btang bas nor med pa/} /{bdag nyid nor ldan sems pa ji lta bar//} सर्वास्तिदानादधनोऽपि धीमानात्मानमन्वेति यथास्तिमन्तम् ।। सू.अ.२०७क/११० २. मंस्यते — {de dag kyang de nas 'byol bar sems so//} तास्ततोऽपक्रमितव्यं मंस्यन्ते अ.सा.८१क/४५ ३. मेने — {thub dbang rnams kyi gtam la bshad pa yis/} /{mtho ris gnas ni mig lam gyur par sems//} मेने मुनीन्द्रैः कथितं कथासु स्वर्गाङ्गणं दृष्टिपथं प्रयातम् ।। अ.क.१२४क/६५.६९; विममर्श — {brkam pa dang ni phan btags des yid drangs pa na/} /{snying ni bar ma dor gyur de dang de dag sems//} लोभेन तेन च कृतेन विकृष्यमाणो दोलायमानहृदयो विममर्श तत्तत् ।। जा.मा.१५३ख/१७७ ४. मन्येत — {'di dag 'di yis byas zhes rmongs pa'i blo can 'bras med de dag sems//} एतेनैतत्कृतमिति मुधा मन्येत मुग्धबुद्धिः अ.क.७५क/६२.१६; • सं. १. चिन्ता — {sems can gyi don la sems pa} सत्त्वार्थचिन्ता सू.व्या.२१६क/१२२; {dngos po sems pa} वस्तुचिन्ता प्र.अ.९०क/९७; {bstan bcos mi 'dod na ni/} {de la sems pa mi 'jug pa kho na'o//} आगमानिष्टौ हि तत्र चिन्ताऽनवतार एव प्र.अ.१७५ख/५२७; {don sems pa la} अर्थचिन्तायाम् बो.भू.१३९क/१७९; आशयः — {de yi rtsa ba snying rjer 'dod/} /{rtag tu sems can phan par sems//} करुणामूल इष्टोऽसौ सदासत्त्वहिताशयः । सू.अ.१३९ख/१५; समीहा — {don gzhan la sems pas 'jug pa'i don gzhan la mi slu ba ni 'dod rgyal bar srid pa yin te} अन्यार्थसमीहया प्रवृत्तस्यार्थान्तरसंवादो यादृच्छिकः सम्भाव्यते त.प.३१२क/१०८७; सङ्कल्पः — {brnyas pa dang bskyis pa dag mi sbyin par sems pa'o//} याचतो धा(नोद्धा भो.पा.)रयोरदानसङ्कल्पे वि.सू.१६ख/१८; मतिः — {de ltar sems pa de la ni/} /{yang dag shes pa mi skye ba//} तस्यैवंमतिनः सम्यग्ज्ञानं नोत्पद्यते र.वि.११५क/७८; चिन्तनम् — {byang chub sems dpa' rnams kyi gzhan gyi don sems pas bde ba gang yin pa} यद् बोधिसत्त्वानां परार्थचिन्तनात् सुखम् सू.व्या.१४१ख/१९; {byings 'di ni sems pa'i don yin la/} {sems pa yang shes rab yin no//} चिन्तनार्थो ह्येष धातुः । चिन्तनं च प्रज्ञा अभि.भा.६६क/११२७; चिन्तना — {don sems pa dang rtogs par byed nus pa dang} अर्थचिन्तनाप्रतिवेधसमर्थस्य बो.भू.९३ख/११९; प्रध्यानम् — {sems pa lhur byed pa dang mtshan mo yun thung ngu nyal zhing yun ring du mi nyal ba} प्रध्यानपरतः अल्पं रात्रौ स्वपन् बहु जाग्रन् बो.भू.१४४क/१८५; आध्यानम् — {sems pa ni mod la sems pa'o//} आध्यानं च आनुपूर्व्येण चिन्ता त.प.१७६क/८११ २. चेतना — {sbyin pa'i}…{rgyu ni ma chags pa la sogs pa dang lhan cig skyes pa'i sems pa'o//} दानस्य… अलोभादिसहजा चेतना हेतुः सू.व्या.२००ख/१०२; सञ्चेतना — {log shes dang ni de las byung /} /{sred pa sems pa'i dbang dag gis/} /{dman gnas 'gro ba skye ba yin//} मिथ्याज्ञानतदुद्भूततर्षसञ्चेतनावशात् ।। हीनस्थानगतिर्जन्म प्र.वा.११७ख/१.२६३; अभि.स्फु.२८९ख/११३५; मन्यना — {rgyu ba dang sems pa dang g}.{yo ba'i rnam par rtog pa dang 'du shes thams cad dang bral ba yin} सर्वेञ्जितमन्यनास्पन्दितविकल्पा(ल्पसंज्ञा भो.पा.)पगतो भवति द.भू.२४०क/४२; संज्ञा — {sems pa dang ming dang}… {rnams la/} संज्ञा मि.को.८७ख ३. = {sems pa can} चैतन्यम् — {sems pa rnams zhes bya ba ni mang po'i tshig} चैतन्येषु चेति बहुवचनम् वा.टी.८९ख/४७ ४. = {sems pa nyid} अभिप्रायता — {'phyar ba ni rtse bar sems pa'o//} द्रवता क्रीडाभिप्रायता अभि.स्फु.२६५क/१०८३; चित्तता — {'phags pa rnams la phan par sems pa} हितचित्तता आर्येषु शि.स.१५७क/१५१; • पा. १. चेतना [1] महाभूमिकचैत्त/चैतसिकभेदः — {tshor dang sems pa 'du shes dang /} /{'dun dang reg dang blo gros dran/} /{yid la byed dang mos pa dang /} /{ting nge 'dzin sems thams cad la//} वेदना चेतना संज्ञा च्छन्दः स्पर्शो मतिः स्मृतिः । मनस्कारोऽधिमोक्षश्च समाधिः सर्वचेतसि ।। अभि.को.४ख/२.२४; {sems pa ni sems mngon par 'du byed pa yid kyi las te zhes bya ba ni mtshan nyid bstan pa'o//} चेतनायाः चित्ताभिसंस्कारो मनस्कर्मेति लक्षणनिर्देशः अभि.स.भा.४ख/४ [2] सर्वत्रगधर्मभेदः — {reg pa dang yid la byed pa dang tshor ba dang 'du shes dang sems pa zhes bya ba kun tu 'gro ba'i chos lnga po 'di dag dang ldan no//} एभिः स्पर्शमनस्कारवेदनासंज्ञाचेतनाख्यैः पञ्चभिः सर्वत्रगैर्धर्मैरन्वितम् त्रि.भा.१५१क/४० [3] कर्मभेदः — {las las 'jig rten sna tshogs skyes/} /{de ni sems pa dang des byas/} /{sems pa yid kyi las yin no/} /{des bskyed lus dang ngag gi las//} कर्मजं लोकवैचित्र्यं चेतना तत्कृतं च तत् । चेतना मानसं कर्म तज्जं वाक्याकर्मणी ।। अभि.को.१०ख/४.१ २. चिन्तना, धर्मचर्याभेदः — {chos spyod rnam pa bcu gang zhe na/} {yi ge 'bri}… {sems pa dang sgom pa 'o//} कतमद् दशधा धर्मचरितम्? लेखना…चिन्तना भावना च म.वि.२१क/१५७; चिन्तनम्— {theg pa chen po'i yi ge 'bri ba dang}… {sems pa dang sgom pa'o//} महायानस्य लेखनम्…चिन्तनं भावनं च म.भा.२१ख /१५७; • वि. चिन्तकः — {cha phra ba'i don la sems pa dang} सूक्ष्मार्थचिन्तकः बो.भू.१९५क/२६२; {bdag la 'gal bar sems pa rnams thal bar mdzod} मम विरुद्धचित्तकान् भस्मीकुरु ब.मा.१६८ख; प्रचिन्तकः — {dran ldan thos dang de nyid shes/} /{sngon byung ba ni sems pa dag//} स्मृतिमान् श्रुतितत्त्वज्ञ इतिहासप्रचिन्तकः । म.मू.१९९ख/२१५; चेतकः — {sems pa nyid} चेतकत्वम् वि.सू.८४ख/१०१; चेतनः — {gzhi mthun pa ni gtso bo dang /} /{brtags pa'i dbye ba las gzhan med/} /{skyes bu dbyug pa de bzhin du/} /{skyes bu sems pa zhes bya bzhin//} सामानाधिकरण्यं च मुख्यामुख्यप्रभेदतः । नापरं पुरुषो दण्डश्चेतनः पुरुषस्तथा ।। प्र.अ.८४क/९१; निबद्धचित्तः — {rang gi 'tsho ba tsam zhig sems pa} स्वजीविकामात्रनिबद्धचित्ताः बो.अ.९ख/४.४०; संज्ञी — {ma rig pa'i mun pa bstsal ba la ni sgron ma chen po byung ba tsam du sems} अविद्यान्धकारविध्वंसनमहोल्काप्रादुर्भावसंज्ञी ग.व्यू.२४४ख/३२७; चिन्ती — {nyes par bsams pa sems pa} दुश्चिन्तितचिन्ती श्रा.भू.७२क/१८७; {'phags pa tshangs pa khyad par sems kyis zhus pa} आर्यब्रह्मविशेषचिन्तिपरिपृच्छा क.त.१६०; • कृ. चिन्तयन् — {de de ltar sems shing 'jal la nye bar rtog pa na} तस्यैवं चिन्तयतस्तुलयत उपपरीक्षमाणस्य अ.श.६४ख/५६; प्रध्यायन् म.व्यु.७२४१ (१०३क); • उ.प. चित्तः — {sems can gang dag byams par sems pa dang gnod par sems pa} ये सत्त्वाः स्निग्धचित्ता वा द्रुग्धचित्ता वा स.पु.५२क/९२; • = {sems/}
sems pa can
• वि. चेतनावान् — {lus dang gnas dang dbang po nye bar len pa sems pa can gyi byin gyis brlabs pa rnams ni} तनुभुवनकरणोपादानानि चेतनावदधिष्ठितानि त.प.१६७ख/५४; चेतनः — {lus la sogs pa'i nye bar len pa'i rgyur rdul phra rab la sogs pa sems pa can gyi rgyu byin gyis brlabs pa yod na} शरीरादीनामुपादानं परमाण्वादि चेतनेन कारणेनाधिष्ठितं सत् त.प.१६७ख/५४; • पा. (सां.द.) चैतन्यम् — {sems pa can ni bdag go//} चैतन्यमात्मा त.प.६२क/५७६; त.प.९०ख/६३३.
sems pa can ma yin
= {sems pa can min/}
sems pa can ma yin pa
= {sems pa can min/}
sems pa can min
४ • वि. अचेतनः, ओ ना — {'on te rang bzhin sems pa can ma yin na}… {ji ltar dge ba la sogs pa'i las rnams kyi byed pa por 'gyur zhe na} ननु प्रकृतिरचेतना सती कथं शुभादिकर्मणां कर्त्री भवति त.प.२१३ख/१४४; • सं. अचेतनत्वम् — {de rgyu sems pa can min zhes/} /{rigs pa shes pa'i tshul yin no//} अचेतनत्वं तद्धेतोरिति युक्तिविदां नयः ।। प्र.अ.३४क/३९.
sems pa nyid
१. चैतन्यम् — {sems pa nyid la'ang bdag gi sgrar/} /{zhen na'ang nga la gnod pa med//} चैतन्ये चात्मशब्दस्य निवेशेऽपि न नः क्षतिः । त.स.१२ख/१४८ । २. चेतकत्वम् — {gshe ba dang khro ba dang spyo ba nyid dang dge 'dun gyi rnyed pa med pa dang gnas med par bya bar sems pa nyid dang} आक्रोशरोषकपरिभाषकतामलाभावासाभ्यां सङ्घस्य चेतकत्वम् वि.सू.८४ख/१०१.
sems pa dang bcas
= {sems dang bcas pa/}
sems pa dang bcas pa
= {sems dang bcas pa/}
sems pa dang bral ba
वि. चिन्ताविहीनः — {sems pa dang ni bral ba'i blo/} /{skye ba dkar po rnams dag tu/} /{smon lam 'debs par mi 'gyur ro//} चिन्ताविहीनबुद्धिः प्रणिधानं शुक्लजन्मसु न कुर्यात् । सू.अ.२१६ख/१२२.
sems pa po
वि. चिन्तकः — {so sor snang ba'i sgra yi don/} /{de nyid sems pa pos bstan no//} प्रतिभासश्च शब्दार्थ इत्याहुस्तत्त्वचिन्तकाः । त.स.४०क/४११.
sems pa med
= {sems med/}
sems pa med pa
= {sems med/}
sems pa med pa can
अचैतन्यम् — {ser skya pa la sogs pa'i sems pa med pa can nam gzhan dag gang las grub pa'i khang bzangs kyi rtser 'dzeg par 'gyur ba} कापिलादीनामप्यचैतन्यमितरद् वा यतः सिद्धिसौधशेखरीभवति प्र.अ.४०क/४६.
sems pa med pa nyid
अचेतनत्वम् — {de bzhin du rtsa ba'i rang bzhin gyi gnas skabs la yod pa'i bde ba la sogs pa nyid yon tan nyid dang sems pa med pa nyid dang za ba po} ({med pa} ){la sogs pa rnams dang ldan pa dang} तथा सुखादयो मूलप्रकृत्यवस्थाभाविनो गुणत्वाचेतनत्वाभोक्तृत्वादिभिरन्विताः त.प.१६४ख/४९.
sems pa med pa'i bdag nyid can
वि. अचेतनात्मिका — {sgra dri ro sogs bzhin du ni/} /{blo ni sems pa med pa yi/} /{bdag nyid can du 'dod ce na//} अचेतनात्मिका बुद्धिः शब्दगन्धरसादिवत् ।… चेन्मतम् ।। त.स.१२ख/१४७.
sems pa yin
आगूरितम् — {'di snyam du sems pa yin te/} {thams cad gzigs pa ma yin pa'i mthong bas dngos po ma lus pa yod pa khyab pa ni ma yin te} इदमागूरितम् — नेह सर्वदर्शिदर्शनं समस्तवस्तुसत्तां प्रा(व्या भो.पा.)प्नोति वा.टी.५७ख/१३.
sems pa la zhugs
क्रि. चिन्तापरा बभूव — {de nas btsun mo sa g}.{yos pas snying dngangs te mod la sad nas sems pa la zhugs te} अथ देवी भूमिकम्पादुत्त्रस्तहृदया सहसा प्रतिविबुध्य चिन्तापरा बभूव सु.प्र.५६क/१११.
sems pa las gyur pa
• वि. सञ्चेतनीयः — {rnam par smin pa myong bar nges pa ni/} {sems pa las gyur pa'i las kyi ste/} {snga ma bzhin no//} विपाकप्रतिसंवेदनानियमः सञ्चेतनीयस्य कर्मणः पूर्ववत् अभि.स.भा.४७क/६४ • सं. सञ्चेतनीयता — {rtsa ba la mngon par zhen pa'i sems pa las gyur pa} मूलाभिनिवेशसञ्चेतनीयता अभि.स.भा.४६ख/६४; {mi shes pa'i sems pa las gyur pa} अविज्ञाय सञ्चेतनीयता अभि.स.भा.४६ख/६४.
sems pa sems med
चेतनाचेतने— {sems pa sems med de dag kyang /} /{gcig 'gyur gang phyir yod nyid mtshungs//} चेतनाचेतने चैक्यं तयोर्येनास्तिता समा । बो.अ.३३क/९.६८.
sems pad+ma ltar ma gos pa
वि. पद्मवदनुपलिप्तचित्तः, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.८२७ (१९क).
sems pa'i chos can
वि. चेतनाधर्मा — {sems pa'i chos can sbyangs pa las gyur pa'i rigs gang yin pa de las yongs su nyams par 'gyur ba} योऽपि चेतनाधर्मा उत्तपनागतस्तस्मात् गोत्रात् परिहीयते अभि.स्फु.२०९ख/९९३.
sems par gyur
क्रि. अचिन्तयत् — {snying rjes de slar bcos pa yi/} /{rigs pa de de sems par gyur//} कारुण्यात्तत्प्रतीकारे तां तां युक्तिमचिन्तयत् ।। अ.क.२६७क/३२.२४.
sems par 'gyur
१. चिन्तां व्रजति — {rmi lam gyi gnas skabs su ma mthong ba'i yul bems po ma yin pa rnams la sems par 'gyur te yon tan dbang gis} स्वप्नावस्थायामदृष्टविषयेष्वजडेषु चिन्तां व्रजति गुणवशात् वि.प्र.६१ख/४.१०८ । २. मंस्यते — {lha'i bu de dag chos nyan pa na chos smra ba de'i spobs pa nye bar bsgrub bo snyam du sems par 'gyur ro//} ते च देवपुत्रा धर्मं शृण्वन्तस्तस्य धर्मभाणकस्य प्रतिभानमुपसंहर्तव्यं मंस्यन्ते अ.सा.७५क/४२; चिन्तयिष्यति — {lha yi dbang po mchog de dag/} /{thams cad 'di snyam sems par 'gyur//} तेऽप्येवं चिन्तयिष्यन्ति देवेन्द्राः सर्व उत्तमाः । सु.प्र.४२ख/८५; समन्वाहरिष्यति — {sems can de dag la lha mo chen mo dpal sems par 'gyur} तान्सत्त्वाञ्छ्रीर्महादेवी समन्वाहरिष्यति सु.प्र.३१ख/६१ । ३. व्यवस्येत् — {mkhas pa su zhig chus btab pa'i bde ba chung ngus 'bras bu bde ba yin no snyam du sems par 'gyur} को हि विद्वान् परिषेकसुखाणुकेन गण्डसुखमिति व्यवस्येत् अभि.भा.३ख/८७८.
sems par byed
= {sems byed/}
sems par byed pa
= {sems byed/}
sems par mi mdzad
क्रि. न विठपति — {'jam dpal de bzhin du de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas kyang g}.{yo bar mi mdzad/} {sems par mi mdzad} एवमेव मञ्जुश्रीस्तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धो नेञ्जते न विठपति र.व्या.७८ख/९.
sems dpa'
१. सत्त्वः — {byang chub sems dpa'} बोधिसत्त्वः बो.भू.९१क/११५; {rdo rje sems dpa'} वज्रसत्त्वः वि.प्र.९०क/३.१; {ye shes sems dpa' yi} ज्ञानसत्त्वस्य ना.स.२क/१०; {mi bdag chu yi sems dpa'i ming //} जलसत्त्वाभिधो नृपः अ.क.१७५ख/२०.२ । २. सत्त्वम् — {de ni bskal pa bzang po pa'i/} /{byang chub sems dpa' sems dpas brgyan//} स भाद्रकल्पिको बोधिसत्त्वः सत्त्वविभूषितः । अ.क.३५क/५४.८.
sems dpa' skyil krung can
वि. सत्त्वपर्यङ्की — {shar gyi sgo'i/} /{gzhogs gnyis dag tu gnas pa ni/} /{byams pa la sogs gnas bzhi po/} /{pad gnas zla ba'i dkyil 'khor la/} /{thams cad sems dpa'i skyil krung can//} पूर्वद्वारपार्श्वद्वये स्थिताः । मैत्रेयादिचतुष्कस्य पद्मस्थचन्द्रमण्डले ।। सत्त्वपर्यङ्किनः सर्वे स.दु.१०९ख/१६६.
sems dpa' che
= {sems dpa' chen po/}
sems dpa' chen po
• सं. महासत्त्वः — {de nas gnod sbyin gcig des gtses pa de mi bzod pa dang sems dpa' chen po de'i bsam pa brtag pa'i phyir} अथ किलान्यतमो यक्षस्तमस्य परिभवममृष्यमाणो भावं वा जिज्ञासमानस्तस्य महासत्त्वस्य जा.मा.२०८क/२४२ • पा. = {byang chub sems dpa'} महासत्त्वः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa'i mtshan spyi}…{byang chub sems dpa' sems dpa' che//} बोधिसत्त्वसामान्यनाम… बोधिसत्त्वो महासत्त्वः सू.व्या.२४९क/१६६; {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rdo rje'i snying po dang} वज्रगर्भेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन द.भू.१६७क/१ • वि. महानुभावः — {sems dpa' che zhing 'jig rten shes/} /{'gro ba'i de nyid rjes sems dang //} महानुभावो लोकज्ञो गतितत्त्वानुचिन्तकः । म.मू.१५४क/६७.
sems dpa' mchog
वि. अग्रसत्त्वः — {sems dpa' mchog gi ston pa ni/} /{lung dang rtogs dang dbang 'byor pas//} आगमतो अधिगमतो विभुत्वतो देशनाऽग्रसत्त्वानाम् सू.अ.१८१ख/७६.
sems dpa' po
सात्त्विकः— {rnam snang mi bskyod don yod dang /} /{rin chen dpag med sems dpa' po//} वैरोचनाक्षोभ्यामोघश्च रत्नारोलिच्च सात्त्विकः । हे.त.६क/१६; {de nyid ni sems dpa' ste/} {ye shes lnga'i rang bzhin gyi phyir ro//} स एव सात्त्विकः पञ्चज्ञानमयत्वात् यो.र.१५क/११७.
sems dpa' ba
वि. चित्तशूरः — {shA ri'i bu de bzhin du byang chub sems dpa' rnams ni sems dpa' ba yin te} चित्तशूराः खलु पुनः शारिपुत्र बोधिसत्त्वा भवन्ति शि.स.१५ख/१६.
sems dpa'i gzugs brnyan las byung ba
वि. सत्त्वबिम्बसमुद्भूतः — {sems dpa'i gzugs brnyan las byung ba'i/} /{dkyil 'khor bdag po rnam par bsgom//} सत्त्वबिम्बसमुद्भूतं मण्डलेशं विभावयेत् ।। हे.त.९क/२६.
sems dpa'i rigs
पा. सत्त्वकुलम्, वज्रसत्त्वकुलम् — {rnal 'byor pa gang dkar dang ser/} /{de ni sems dpa'i rigs su 'gyur//} श्वेतगौरो हि यो योगी तस्य सत्त्वकुलं भवेत् ।। हे.त.२९ख/९८.
sems spa gong
वि. कातरहृदयः — {sems spa gong nas smre sngags de dang de dag 'don par gyur to//} कातरहृदयस्तत्तदार्तिवशाद्विललाप जा.मा.१४१क/१६२.
sems spangs pa
वि. अन्यचित्तः — {des na rten legs par ma byas pa'i phyir/} {'on pa dang thag ring po na gnas pa dang sems spangs pa dang gnyid log pa dang brgyal ba rnams kyi rna bas ma thos te} तेनासंस्कृताधिष्ठानत्वाच्च (बधिर भो.पा.)विदूरस्थान्यचित्तसुप्तमूर्च्छितानां श्रोत्रं न शृणोति त.प.१४४क/७४०.
sems spyod
= {sems kyi spyod pa/}
sems spro ba
चित्तौद्बिल्यम् — {sems spro ba'i shugs yangs pas dge ba'i bshes gnyen la dbang po dang bsam pa shin tu gus par gyur to//} विपुलचित्तौद्बिल्यवेगेन कल्याणमित्रेन्द्रियाशयता मृदुभूता ग.व्यू.१७२क/२५४.
sems spro bar gyur pa
वि. पर्युत्सुकमतिः — {nags tshal du 'gro ba la sems spro bar gyur} वनप्रयाणपर्युत्सुकमतिः जा.मा.५१ख/६१.
sems phyin ci log
= {sems phyin ci log pa/}
sems phyin ci log tu gyur pa
वि. विपर्यस्तचित्तः — {khro bas zil gyis non cing sems phyin ci log tu gyur pas brjod na nyes pa med do//} अनापत्तिः क्रोधाभिभूतो विपर्यस्तचित्तो निश्चारयेत् बो.भू.९१ख/११६.
sems phyin ci log pa
• पा. चित्तविपर्यासः, विपर्यासभेदः — {mi rtag pa la rtag go snyam du 'du shes phyin ci log pa dang sems phyin ci log pa dang lta ba phyin ci log pa} अनित्ये नित्यमिति संज्ञाविपर्यासः चित्तविपर्यासो दृष्टिविपर्यासः अभि.भा.२३१क/७७९ • वि. विपर्यस्तचित्तः — {'jig rten na ni 'du shes phyin ci log//} {sems phyin ci log ces grags kyi/} {tshor ba phyin ci log ces ni ma grags so//} लोके हि विपर्यस्तसंज्ञो विपर्यस्तचित्त इति प्रसिद्धम्, न पुनर्विपर्यस्तवेदन इति अभि.भा.२३१ख/७७९.
sems phrogs pa
वि. अपहृतचेताः — {mdzes pa'i gar dang rol rtsed kyis/} /{bde blag tu ni sems phrogs pa/} /{gdul bya rnams kyi yid ni der/} /{nges par 'dod pa'i rang bzhin gyur//} कान्तानृत्यविलासेन हेलापहृतचेतसाम् । अभूत्तत्र विनेयानां कामं काममयं मनः ।। अ.क.१६०ख/७२.४५.
sems 'phrog pa
वि. चित्तस्तेनः — {de yis de skad sun phyung bas/} /{lus can sems ni 'phrog pa'i bdud/} /{khro ba dang bcas rab song ste//} इति निर्भर्त्सितस्तेन चित्तस्तेनः शरीरिणाम् । सामर्षः प्रययौ मारः अ.क.२२९क/२५.५१.
sems bag la 'khums pa
चित्तस्यावलीनता — {byas kyang rung ma byas kyang rung kha na ma tho ba des sems bag la 'khums pa'i 'dzem pa gang yin pa de ni ngo tsha shes pa'o//} तेनावद्येन कृतेनाकृतेन वा या चित्तस्यावलीनता लज्जा सा ह्रीः त्रि.भा.१५६क/५६.
sems byung
= {sems las byung ba/}
sems byung ba
= {sems las byung ba/}
sems byed
• क्रि. चिन्तयति — {yid kyis gos sbyin par bya'o snyam du sems par byed do//} वस्त्रादि च मनसाऽऽदातुं चिन्तयति त.प.१९७क/११०; चेतयति — {ji ltar 'du shes su byed pa de bzhin du sems par byed do//} यथा सञ्जानीते तथा चेतयति अभि.स.भा.१४ख/१८; ध्यायति — {'dod pa'i 'dod chags kyis kun nas dkris pa de 'dod pa'i 'dod chags kyis kun nas dkris pa nang du byas nas sems par byed} स कामरागपर्यवस्थितः कामरागपर्यवस्थानमन्तरीकृत्वा ध्यायति अभि.स्फु.२८५ख/११२८; कलयति — {gang zhig bya bar mi nus de dag kyang ni yid kyis sems par byed//} न शक्यं कर्तुं यत्तदपि कलयत्येव मनसा अ.क.४०ख/५५.४२ • वि. चिन्तकः — {de kho na nyid sems par byed pa rnams} तत्त्वचिन्तकाः प्र.वृ.२८२ख/२५; {dge ba sems byed pa} कुशलचिन्तकः अ.क.१३५क/६७.१०; {de yi le lan sems byed} तत्प्रतीकारचिन्तकः अ.क.१३३ख/६६.९८ • कृ. समन्वाहरन् — {dge ba'i rtsa ba thams cad kyis phan 'dogs pas sems can thams cad la dge ba'i rtsa ba dag gis sems par byed pa dang} सर्वकुशलमूलोपकारित्वेन सर्वसत्त्वानां कुशलमूलैः स(मन्वा)हरन् शि.स.१६ख/१६ • सं. १. = {a ru ra} चेतकी, हरीतकी — {'jigs med nad med phan pa can/} /{tshi can bdud rtsi na tshod gnas/} /{a ru ra dang gser ldan dang /} /{sems byed dpal dang zhi ba dang //} अभया त्वव्यथा पथ्या कायस्था पूतनामृता । हरीतकी हैमवती रेचकी (चेतकी लि.पा.) श्रेयसी शिवा ।। अ.को.१५८क/२.४.५९ २. = {blo} धीः — धीः {blo'am sems byed} मि.को.११८क • ना. *नर्तपकः, ग्रहः — {'di lta ste/} {nyi ma dang} …{sems par byed dang}… {gzugs ngan te/} {gza' chen po de dag} तद्यथा — आदित्यः…नर्तपक (चिन्तक?)…विरूपश्चेति । इत्येते महाग्रहाः म.मू.१०४ख/१३.
sems byed pa
= {sems byed/}
sems bral
= {sems dang bral ba/}
sems blong blong por gyur
वि. विक्लवीभूतमनाः — {bdag cag ni rgya mtsho'i klong gi khar song ngo snyam nas gson du re ba med cing shi ba'i 'jigs pas sems blong blong por gyur te} वडवामुखमुपेता वयमिति त्यक्तजीविताशा मरणभयविक्लवीभूतमनसः जा.मा.८४क/९६; समुपरुध्यमानचेताः — {dug langs nas brgyal ba bzhin du sems blong blong por gyur nas de nyid du 'dug go//} विषवेगमूर्च्छापरिगत इव समुपरुध्यमानचेतास्तत्रैव निषसाद जा.मा.५६ख/६५.
sems dben pa
पा. चित्तव्यपकर्षः, व्यपकर्षभेदः — {dben pa phun sum tshogs pa gang zhe na/} {smras pa/} {rnam pa gnyis te/} {lus dben pa dang sems dben pa'o//} व्यपकर्षः कतमः? आह — द्विविधः, कायव्यपकर्षः चित्तव्यपकर्षश्च श्रा.भू.१३१ख/३६२; द्र. {sems dben pa la gzhol ba/} {sems dben par gnas/}
sems dben pa la gzhol ba
विवेकनिम्नचित्तम् — {yun ring po nas sems dben pa la gzhol ba yin zhes bya ba nas/} {mya ngan las 'das pa la bab pa yin zhes bya ba'i bar du} दीर्घरात्रं विवेकनिम्नचित्तमुच्यते यावन्निर्वाणप्राग्भारम् अभि.भा.३४क/१००२; {sems dben pa la gzhol ba yin zhes bya ba nas mya ngan las 'da' ba la bab pa zhes bya ba'i bar 'di ni slob pa yin no//} शैक्षस्येदं विवेकनिम्नचित्तमुच्यते यावन्निर्वाणप्राग्भारमिति अभि.स्फु.२२१ख/१००२.
sems dben par gnas
वि. चित्तव्यपकृष्टविहारी — {gcig pu rab tu dben par mngon par dga' ba yin la/} {dge 'dun tshogs kyi nang na 'dug kyang dus thams cad du sems dben par gnas te} प्रविवेकाभिरतश्च भवति एकाकी सङ्घमध्ये वा सर्वकालं चित्तव्यपकृष्टविहारी बो.भू.७६ख/९८.
sems 'byung
= {sems 'byung ba/}
sems 'byung ba
चित्तोत्पादः लो.को.२४३८.
sems 'byung ba chen po las 'gyur bar smra ba
महाभूतोद्भवचैतन्यवादी — {sems 'byung ba chen po las 'gyur bar smra ba'i gzhung las} महाभूतोद्भवचैतन्यवादिमते प्र.अ.६८ख/७६.
sems 'byung bar 'gyur
क्रि. चित्तमुत्पद्यते — {dmigs pa yod pa las sems 'byung bar 'gyur ro//} आलम्बने सति चित्तमुत्पद्यते शि.स.१३१ख/१२७.
sems sbyang ba
चित्तशुद्धिः — {'di ni sems sbyang bar 'dod pas shes rab kyi pha rol tu phyin pa bsgom par bya ba mdor bsdus pa ste} इयं समासतः प्रज्ञापारमिता चित्तशुद्ध्यर्थिना भावयितव्या शि.स.१४६ख/१४०; चित्तशोधनम् — {sems sbyang ba yi spyod pa ni/} /{nges par de srid spyad par bya//} चित्तशोधनमाचारं नियतं तावदाचरेत् ।। बो.अ.१४क/५.९७; {dang po nyid du sems sbyang ba nyid kyi spyod pa}…{spyad par bya'o//} प्रथमतः चित्तशोधनमेव आचारमाचरेत् बो.प.१०५ख/७५.
sems sbyang ba'i spyod pa
चित्तशोधनाचारः — {sems sbyang ba yi spyod pa ni/} /{nges par de srid sbyang bar bya//} चित्तशोधनमाचारं नियतं तावदाचरेत् ।। बो.अ.१४क/५.९७.
sems ma
उ.प. चित्ता — {srin mo mi'i khrag la dga' zhing gsod pa'i sems ma} नररुधिररता राक्षसी मारचित्ता वि.प्र.१६६क/३.१४६; द्र. {sems ma rdo rje ma/}
sems ma bskyed
= {sems ma bskyed pa/}
sems ma bskyed pa
चित्तानुत्पादः — {sems ma bskyed pa smad par tshigs su bcad pa} चित्तानुत्पादपरिभाषायां श्लोकः सू.व्या.१४१ख/१८.
sems ma gong ba
चित्तस्यानवलीनता — {dga' ba chen po gang zhe na/} {gang}…{dga' ba dang}…{sems ma gong zhing mi brdzi ba dang} कतमा मुदिता ?…या प्रीतिः…चित्तस्यानवलीनता अनवमृद्यता शि.स.१०२ख/१०२.
sems ma mchis
= {sems ma mchis pa/}
sems ma mchis pa
वि. अचित्तकः लो.को.२४३८.
sems ma dul
= {sems ma dul ba/}
sems ma dul ba
वि. अदान्तचित्तः — {bcom ldan 'das khyod kyi sems can dag shin tu phrag dog can ma yin nam}…{sems ma dul ba ma yin nam} मा अतीव भगवन् सत्त्वा ईर्ष्यालुकाः… मा अदान्तचित्ताः स.पु.१६१क/२४६.
sems ma rdo rje
= {sems ma rdo rje ma/}
sems ma rdo rje ma
सत्त्ववज्री — {de nas rdo rje gtsug tor la sogs pa'i de bzhin gshegs pa rnams kyis sems ma rdo rje ma dang rin chen rdo rje ma dang chos kyi rdo rje ma dang las kyi rdo rje ma rnams spros te} ततो वज्रोष्णीषादितथागतैः सत्त्ववज्रीरत्नवज्रीधर्मवज्रीकर्मवज्रीं स्फारयित्वा स.दु.१११क/१७४; {sems ma rdo rje bcings nas} सत्त्ववज्रीं बद्ध्वा स.दु.१०४क/१४८.
sems ma zhi
= {sems ma zhi ba/}
sems ma zhi ba
• वि. अशान्तचित्तः — {sdug bsngal mi bzad mtha' yas dag/} /{sems ma zhi ba khyed kyis yang yang myong gyur pa//} दुःखमनुभूतमभूद्भवद्भिः । तीव्रं पुनः पुनरनन्तमशान्तचित्तैः शि.स.३क/३ • सं. चित्तस्यादान्तत्वम् — {de yang sems ma zhi ba'i phyir ro//} स च चित्तस्यादान्तत्वात् अभि.भा.१२ख/९०६.
sems mi dga'
अमैत्रचित्तता — {khyod ni bdag la ci phyir sems mi dga'/} /{gzhan gyi nyes pa'ang bdag la ci phyir bsgo//} तव केयममैत्रचित्तता परदोषान् मयि यन्निषिञ्चसि ।। जा.मा.११५क/१५६.
sems mi 'gong
क्रि. चित्तं नावलीयते — {sems mi 'gong kun tu mi zhum bag mi tsha bag 'khums par mi 'gyur} चित्तं नावलीयते, न संलीयते, न विषीदति, न विषादमापद्यते अ.सा.४क/३.
sems mi mnyam pa
चेतसो वैषम्यम् — {bying ba dang rgod pa ni sems mi mnyam pa ste} लय औद्धत्यं वा चेतसो वैषम्यम् त्रि.भा.१५७क/५९.
sems mi brtan pa
वि. अस्थिरचित्तः — {sems mi brtan pa la rung bar mi bya'o//} नास्थिरचित्तस्य विकल्पयेत् वि.सू.७३क/९०.
sems mi drang ba
वि. चित्तवङ्कः — {byang chub sems dpa' rmu rgod dang lus dang ngag dang sems mi drang ba dang} बोधिसत्त्वखटुकाः कायवाक्चित्तवङ्काः रा.प.२५६क/१५९.
sems mi bde ba
वि. विमनाः मि.को.१२९क ।
sems mi phyed pa
अभेद्यचित्तता — {shes nas dad pa thob pa'i phyir sems mi phyed pa ni rang bzhin no//} अवेत्यप्रसादलाभादभेद्यचित्तता स्वभावः सू.व्या.१४९क/३१.
sems mi phyogs par byed
क्रि. चित्तं विमुखीकरोति — {chos rnams la sems mi phyogs par byed} धर्मेभ्यश्चित्तं विमुखीकरोति श्रा.भू.१५०ख/४०९.
sems med
• वि. अचित्तः — {sems med pa rnams la yang sems med pa'i phyir med do//} अचित्तानां च न भवन्ति, चित्ताभावात् अभि.स्फु.१६४क/९०१; अचित्तकः — {sems med pa la mchod byas pas/} /{ji ltar 'bras bur ldan par 'gyur//} अचित्तके कृता पूजा कथं फलवती भवेत् । बो.अ.३२क/९.३९; अचेतः — {mdzes sdug gos dang ldan pa yis/} /{sems med rnams kyang chags par gyur//} लावण्यवसनैस्तासां कामोऽभूदप्यचेतसाम् ।। अ.क.२२९ख/२५.५४; अचेतनः — {shing 'dra bar/} /{sems pa med} यथा काष्ठमचेतनम् श्रा.भू.१३७ख/३७६; {sems pa med pa gos la sogs//} अचेतनं च वस्त्रादि शि.स.१९२ख/१९२; निश्चेतनः — {mda' ni sems med 'di dag rnams/} /{gdung bas drang po nyid 'gyur te//} तापात् प्रगुणतामेते यान्ति निश्चेतनाः शराः । अ.क.३२८ख/४१.५२; निश्चेष्टः — {nam mkha'i khams ni sems med cing /} /{rtog pa thams cad rnam spangs dang //} खधातुमपि निश्चेष्टं सर्वकल्पविवर्जितम् । गु.स.१२८क/८२ • सं. १. चित्ताभावः — {sprul pa'i sems med pa'i phyir sprul pa med na ji ltar smrar 'jug ce na} निर्माणचित्ताभावान्निर्मिताभाव इति कथमेनं भाषयन्ति अभि.भा.६४क/१११९; निश्चित्तम् — {sems med pa yi sems tsam ste/} /{sems tsam du yang ngas bshad do//} निश्चितं(त्तं भो.पा.) चित्तमात्रं हि चित्तमात्रं वदाम्यहम् ।। ल.अ.११६क/६२ २. अचैतन्यम् — {de dag sems pa med par bsgrub par bya ba la} तेषामचैतन्ये साध्ये न्या.टी.७३ख/१९२; अपगतचित्तता — {tshad mar gyur pa rnam par dag pa'i phyir nyan thos dang rang sangs rgyas kyi sems med pa} अपगतश्रावकप्रत्येकबुद्धचित्तता प्रामाणिकविशुद्ध्यै शि.स.१५०क/१४५ • पा. निश्चित्तः, समाधिविशेषः — {sems med pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} निश्चित्तो नाम समाधिः म.व्यु.५३९ (१२ख) • द्र.— {gnod sems med pa} अव्यापादः अभि.भा.१९९क/६७४; {ser sna'i sems med pas} अमात्सर्यचित्ततया ल.वि.२१४ख/३१७; {spros sems med} निष्प्रपञ्चचित्तः रा.प.२३४ख/१२८.
sems med nyid
= {sems med pa nyid/}
sems med pa
= {sems med/}
sems med pa nyid
अचित्तता — {tshe dang ldan pa shA ri'i bu yang ci sems med pa nyid gang yin pa} किं पुनरायुष्मन् शारिपुत्र या अचित्तता अ.सा.४ख/३.
sems med pa'i snyoms par 'jug pa
पा. अचित्तसमापत्तिः — {sems med pa'i snyoms par 'jug pa gnyis dang mi ldan pa rnams ni rgyu mthun pa las byung ba dag kho na yin no//} द्वे अचित्तसमापत्ती असमन्वागमश्च नैःष्यन्दिका एव अभि.भा.८६क/२७७.
sems med pa'i tshig
१. अचित्तपदम्— {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa}…{sems kyi tshig dang sems med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह…चित्तपदमचित्तपदम् ल.अ.६७ख/१६ । २. अचिन्त्यपदम् — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa}…{sems kyi tshig dang sems med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह…चिन्त्यपदमचिन्त्यपदम् ल.अ.६८क/१७.
sems med par gnas pa
पा. स्थितनिश्चित्तः, समाधिविशेषः — {sems med par gnas pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} स्थितनिश्चित्तो नाम समाधिः म.व्यु.५८३ (१४क).
sems med par byed
क्रि. निश्चेष्टतां नयति — {bdud kyi tshogs chos la 'tshe bar byed pa gang la sdigs mdzub kyis bsdigs pa de sa la 'gyel bar byed cing sems med par byed do//} यं तर्जयति तर्जन्या मारवृन्दं धर्मविहेठकं तं भूम्यां पातयति, निश्चेष्टतां नयति वि.प्र.१४५ख/३.८८.
sems myos
वि. उन्मादितहृदयः — {'di byad bzhin bzang ches pas gdon mi za bar rgyal po de sems myos nas} अनया हि रूपशोभया नियतमस्योन्मादितहृदयस्य जा.मा.७३ख/८५; मूढचित्तः लो.को.२४३९.
sems dma' ba
वि. नीचचित्तः — {ngo tsha dang ldan pa dang gus pa dang bcas pa dang zhe sa dang bcas pa dang sems dma' ba dang shes bzhin gyis rang gi don mi nyams par bya'o//} ह्रीमान् सगौरवः सप्रतीशः नीचचित्तः सम्प्रजा(न)न्न हापयेत् स्वकार्यम् वि.सू.९ख/१०; नीचमानसः — {gdol bu lta bur sems dma' ba} नीचमानसानां चण्डालकुमारकोपम् सु.प.२२क/२.
sems dmigs pa dang bcas pa
वि. सावलम्बनचित्तः — {sems ni dmigs dang bcas rnams kyi/} /{mya ngan 'das pa'ang dka' bar gnas//} सावलम्बनचित्तानां निर्वाणमपि दुःस्थितम् ।। बो.अ.३२ख/९.४५.
sems dmyal
= {sems can dmyal ba/}
sems dmyal 'gro
पा. नरकगतिः, गतिविशेषः — {sems dmyal 'gro dang dud 'gro'i 'gro ba dang /} /{yi dwags lha gnas mi yi 'gro rnams su//} नरकगतिष्वथ तिर्यग्गतिषु प्रेतसुरासुरमनुष्यगतीषु । सु.प्र.१२क/२५.
पा. १. चित्तमात्रम्— {sems tsam la ni rmongs pas na/} /{phyi rol gyi ni dngos la rtog//} चित्तमात्रे विसम्मूढा भावं कल्पेन्ति बाहिरम् ।। ल.अ.१६७ख/१२२; {gang tshe 'jig rten sems tsam du/} /{rgyal ba'i sras kyis rab mthong ba//} चित्तमात्रं यदा लोकं प्रपश्यन्ति जिनात्मजाः । ल.अ.८४क/३१; चित्तमात्रकम् — {phyi rol snang ba yod med de/} /{de yi phyir na sems tsam mo//} बहिर्धा नास्ति वै दृश्यमतो वै चित्तमात्रकम् ।। ल.अ.१६२ख/११४ । २. = {sems tsam nyid} चित्तमात्रता — {de lta yin dang sangs rgyas pa la sogs pa dag gis gang smras pa'i sems tsam la sogs pa'i tshul de ni rigs pa ma yin no//} ततश्च चित्तमात्रतादिनयो यो बौद्धादिभिर्वर्ण्यते सोऽयुक्तः त.प.१६५क/७८५.
sems tsam gyi rjes su 'brang ba
वि. चित्तमात्रानुसारी — {rnam par rtog pa'i spros pa dang bral bar sems tsam gyi rjes su 'brang bar bya'o//} विकल्पप्रपञ्चरहितैर्भवितव्यं चित्तमात्रानुसारिभिः ल.अ.७१ख/२०.
चित्तमात्रज्ञता — {rnal 'byor pas ni de bsgoms na/} /{sems tsam shes pa thob par 'gyur//} एतद्विभावयन् योगी चित्तमात्रज्ञतां लभेत् ।। ल.अ.१६९क/१२५.
sems gtsang
वि. शुद्धचित्तः लो.को.२४३९.
sems rtsing ba
चित्तौदारिकता — {rtog pa ni sems rtsing ba'o/} /{dpyod pa ni sems zhib pa'o//} चित्तौदारिकता वितर्कः । चित्तसूक्ष्मता विचारः अभि.भा.६९क/२०४.
sems rtsub par 'gyur ba
चित्तकार्कश्यम् — {gzhan gyi yon tan thos pa las sems rtsub par 'gyur ba spang bar bya'o//} परगुणश्रवणाच्चित्तकार्कश्यमपकुर्यात् बो.प.१००क/६८.
sems rtse gcig pa
चित्तैकाग्रता — {bye brag med par dge ba'i sems rtse gcig pa ni bsam gtan yin te} अभेदेन कुशलचित्तैकाग्रता ध्यानम् अभि.भा.६५ख/११२६; द्र. {sems rtse gcig pa nyid/}
sems rtse gcig pa nyid
पा. चित्तैकाग्रता, ध्यानाङ्गभेदः — {rtog pa dang dpyod pa dang dga' ba dang bde ba dang sems rtse gcig pa nyid de/} {de lta na de dag ni yan lag lnga yin no//} वितर्कः, विचारः, प्रीतिः, सुखम्, चित्तैकाग्रता चेत्येतानि पञ्चाङ्गानि अभि.भा.६९क/११४०.
sems rtse gcig 'dzin pa
कृ. धारणां दधत् — {bsam gtan la bzhugs don kun gyi/} /{yul can sems rtse gcig 'dzin pas//} ध्यानापन्नश्च सर्वार्थविषयां धारणां दधत् । त.स.११८क/१०१८.
sems tshim par byed pa
पा. चित्तौद्बिल्यकारी, वागाकारभेदः— {de bzhin gshegs pa'i gsung ni rnam pa drug cu dang ldan par 'byung ste/} {mnyen pa dang}…{sems tshim par byed pa} तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति—स्निग्धा…चित्तौद्बिल्यकरी सू.व्या.१८२ख/७८.
sems 'tshab pa
सम्भ्रमः मि.को.१२९क ।
sems 'dzin pa
चित्तधारणम् — {smin ma'i bar du sems 'dzin pas yid la byed pa rdzogs pa yin} अतिक्रान्तमनस्कारो भ्रूमध्ये चित्तधारणात् अभि.भा.१०क/८९७.
sems 'dzin par byed pa
क्रि. चित्तं धारयति — {de thod pa'i phyed kyang bor nas smin ma gnyis kyi bar du sems 'dzin par byed pa} सोऽर्धमपि कपालस्य मुक्त्वा भ्रुवोर्मध्ये चित्तं धारयति अभि.भा.१०क/८९७.
sems zhi ba
• सं. चित्तस्य शान्तिः — {de la zhi gnas mi zad pa gang zhe na/} {gang sems zhi ba dang}…{tshod shes pa dang ran pa shes pa dang} तत्र कतमा शमथाक्षयता? या चित्तस्य शान्तिः…समयज्ञता, मात्रज्ञता शि.स.६८क/६७ • वि. शान्तात्मा लो.को.२४३९.
sems zhib pa
चित्तसूक्ष्मता — {rtog pa ni sems rtsing ba'o/} /{dpyod pa ni sems zhib pa'o//} चित्तौदारिकता वितर्कः । चित्तसूक्ष्मता विचारः अभि.भा.६९क/२०४.
sems zhum pa
लीनचित्तम् — {sems zhum pa med pa} अपगतलीनचित्तः म.व्यु.८५० (१९ख); द्र. {sems zhum pa nyid/}
sems zhum pa nyid
चेतसो लीनत्वम् — {rmugs pa dang gnyid kyi sgrib pa'i zas gang zhe na/} {chos lnga ste/} {rmya ba dang mi dga' ba dang bya rmyang dang kha zas kyi drod mi zin pa dang sems zhum pa nyid do//} कः स्त्यानमिद्धनिवरणस्याहारः? पञ्च धर्माः — तन्द्रा, अरतिः, विजृम्भिका, भक्तेऽसमता, चेतसो लीनत्वम् अभि.भा.२५३क/८५२.
sems zhum pa med pa
वि. अपगतलीनचित्तः, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.८५० (१९ख).
sems gzhan
चित्तान्तरम् — {gang la sems gzhan dang mtshams sbyor ba med pa de ni mtshams mi sbyor ba'o//} न विद्यते चित्तान्तरसन्धानं यस्य तदसन्धानम् त.प.१०३ख/६५६; अन्यचित्तम् — {sems gzhan du song ba dang}… {zas kyi gral na 'dug pa ma gtogs so//} अन्यचित्त…भक्ताग्रस्थवर्जम् वि.सू.९२क/११०.
sems gzhan du song ba
वि. अन्यचित्तः — {sems gzhan du song ba dang rgyab kyis phyogs pa dang khyim gzhan na 'dug pa dang zas kyi gral na 'dug pa ma gtogs so//} अन्यचित्तपृष्ठाभिमुखान्तर्गृहभक्ताग्रस्थवर्जम् वि.सू.९२क/११०.
sems gzhol
वि. निम्नचित्तः — {ji lta ji ltar mang du mis brtags na/}…/{de lta de ltar de la sems gzhol 'gyur//} यथा यथा बहुलु वितर्कयेन्नरः । तथा तथा भवति तन्निम्नचित्तः शि.स.३५ख/३४.
sems 'od gsal zhing dang ba
चित्तप्रभास्वरता — {de ni sems can rnams kyi sems rnam pa tha dad pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te}…{sems 'od gsal zhing dang ba dang} स सत्त्वानां चित्तवैमात्रतां च यथाभूतं प्रजानाति…चित्तप्रभास्वरतां च द.भू.२५२क/४९.
sems yang dag pa
भूतचित्तम् लो.को.२४३९.
sems yang dag par sdom pa
चित्तस्य संयमनम् — {sdom pa ni rnam par g}.{yeng ba las sems yang dag par sdom pa'o//} यमनं विक्षेपतः संयमनं चित्तस्य अभि.स.भा.७६ख/१०५.
sems yang ba
चित्तलघुता — {brtson 'grus gang gis lus yang ba dang sems yang ba 'thob pa} येन वीर्येण कायलघुतां चित्तलघुतां च प्रतिलभते शि.स.१७०ख/१६८.
sems yangs
• वि. विपुलचेतः — {'jig rten gsum gyi snying po yi/} /{dbang phyug sems yangs rnams la rtswa//} त्रैलोक्यसारमैश्वर्यं तृणं विपुलचेतसाम् ।। अ.क.२९४क/१०८.२६ • सं. विपुलं चित्तम् — {de byams pa dang ldan pa'i sems yangs pa}…{nye bar bsgrubs te gnas so//} स मैत्रीसहगतेन चित्तेन विपुलेन…उपसम्पद्य विहरति द. भू.१९८ख/२१.
sems yul
चित्तविषयः — {rnam par shes pa sems yul la/} /{rnam shes bcas pas bye brag 'byed//} विज्ञानं चित्तविषयं विज्ञानैः सह छिन्दति ।। ल.अ.१७५ख/१३७.
sems yongs su dag pa
• सं. परिशुद्धं चित्तम् — {de de ltar sems yongs su dag pa}…{mi g}.{yo bar gyur pa la gnas na} एवं परिशुद्धे चित्ते…स्थिते आनिञ्ज्यप्राप्ते श्रा.भू.७क/१५ • पा. चित्तशुद्धिः/चित्तपरिशुद्धिः, सर्वाकारपरिशुद्धिभेदः — {rnam pa thams cad yongs su dag pa bzhi gang zhe na/} {gnas yongs su dag pa dang dmigs pa yongs su dag pa dang sems yongs su dag pa dang ye shes yongs su dag pa'o//} चतस्रः सर्वाकाराः परिशुद्धयः कतमाः? आश्रयशुद्धिः, आलम्बनशुद्धिः, चित्तशुद्धिः, ज्ञानशुद्धिश्च बो.भू.१९७क/२६५.
sems yongs su dag pa mchog
पा. उत्कृष्टचित्तपरिशुद्धिः, उत्कृष्टधर्मभेदः — {de mchog gi chos brgyad thob par 'gyur te}…{sems yongs su dag pa mchog thob par 'gyur ba dang} सोऽष्टावुत्कृष्टान् धर्मान् प्रतिलप्स्यते…उत्कृष्टचित्तपरिशुद्धिं प्रतिलप्स्यते ल.वि.२१३ख/३१६.
sems yongs su dag pa'i gtso bo
चित्तपरिशुद्धिप्रधानम् — {'di ltar mdo las/} {lhag pa'i sems kyi bslab pa dang sems yongs su dag pa'i gtso bo ni bsam gtan bzhi yin no//} तथा ह्यधिचित्तं शिक्षा चित्तपरिशुद्धिप्रधानं च सूत्रे चत्वारि ध्यानान्युक्तानि अभि.भा.६६क/११२७.
sems yod
= {sems yod pa/}
sems yod dang sems med
चेतनाचेतनौ लो.को.२४४०.
sems yod pa
• वि. चेतनः — {shing rnams la sems yod pa} चेतनास्तरवः न्या.टी.७३क/१९०; सचेतनः — {khyim dang gzhal med khang gi gnas dag kyang de bzhin gshegs pa byon pa'i byin gyi rlabs kyis sgra 'byin na blo gros chen po sems yod pa dag lta ci smos} गृहविमानासनस्थानानि तथागतप्रवेशाधिष्ठानेन प्रवाद्यन्ते, किं पुनर्महामते सचेतनाः ल.अ.९६क/४२ • सं. चैतन्यम् — {shing sems yod par bsgrub par bya ba la} तरूणां चैतन्ये साध्ये न्या.टी.७३क/१९०.
sems rang bzhin du gnas pa
वि. स्वस्थचेताः — {me 'bar ba'i tshogs yongs su gnas par nges pa'i bdag nyid kyi sa phyogs na sems rang bzhin du gnas pa grang ba yod par dogs par bya ba rigs pa ma yin pa ma yin la} न हि ज्वलज्ज्वलनज्वालाकलापपरिगते परिनिश्चितात्मनि भूतले शैत्याशङ्का कर्तुं युक्ता स्वस्थचेतसः त.प.३४क/५१५.
sems rangs par gyur pa
वि. हृषितचित्तः म.व्यु.२९३५ (५२ख).
sems rangs par bya
क्रि. चित्तमाराधयिष्ये म.व्यु.२४४०.
sems rab tu dga'
• वि. प्रहृष्टचित्तः — {slong ba nye bar 'ongs pa mthong na/} /{sems ni rab tu dga'//} प्रहृष्टचित्त दृष्ट्व चैव(वैव भो.पा.) याचनकमुपागतम् । रा.प.२३३क/१२६; प्रमुदितहृदयः — {mtsho de'i longs spyod kyis sems rab tu dga'} तस्य च सरसो विभूत्या प्रमुदितहृदयाः जा.मा.१२०क/१३८ • सं. चित्तस्य प्रामोद्यम् — {sems rab tu dga' ba dang lus rab tu sim pa dang sangs rgyas la dga' zhing yid 'phar ba} चित्तस्य प्रामोद्यं कायस्यौद्बिल्यं बुद्धेः सम्प्रहर्षणं मनस उत्प्लवः शि.स.१०३क/१०२.
sems rab tu dang ldan
वि. चित्तप्रसादिनी — {der ni skye gnas las ma skyes/} /{mi bdag btsun mor bdag gyur ces/} /{sems ni rab tu dang ldan des/} /{de yi mdun du smon lam btab//} अयोनिजा नृपस्याहं पत्नी स्यामिति तत्र सा । प्रणिधानं पुरश्चक्रे तस्य चित्तप्रसादिनी ।। अ.क.१८४क/ २०.१०१.
sems rab tu dang ba
• सं. चित्तप्रसादः — {sems rab tu dang bas byas pa'i tshul khrims kyang rab tu dang ba yin pas tha mar bzhi pa bshad} चित्तप्रसादकृतः शीलप्रसाद इत्युच्यते(इत्यन्ते भो.पा.) चतुर्थ उक्तः अभि.भा.४१क/१०२६; {sems rab tu dang ba las byung ba dang}… {sbyin pa} चित्तप्रसादोद्गतं…दानम् जा.मा.१४ख/१६ • वि. प्रसादवान् — {ba shi Sh+Tha zhes bya ba sngon/} /{dgra bcom nyid thob sems rab dang //} वसिष्ठाख्यः पुराऽर्हत्त्वं प्राप्तश्चित्तप्रसादवान् । अ.क.६ख/५०.६१.
sems rab tu dang ba las byung ba
वि. चित्तप्रसादोद्गतः — {sems rab tu dang ba las byung ba dang}… {sbyin pa} चित्तप्रसादोद्गतं…दानम् जा.मा.१४ख/१६.
sems rab tu 'dzin
क्रि. चित्तं प्रगृह्णाति म.व्यु.९६४ (२२क).
sems rab dang
= {sems rab tu dang ba/}
sems rab dul
वि. सुदान्तचित्तः लो.को.२४४०.
sems rig pa
पा. चित्तवित्, परचित्तज्ञानम् — {bzhi las pha rol sems rig pa//} चतुर्भ्यः परचित्तवित् अभि.को.२१ख/७.५.
sems rin po che
चित्तरत्नम् — {sems rin po che rnam par sbyang ba'i rim pa zhes bya ba'i spring yig} चित्तरत्नविशोधनक्रमनामलेखः क.त.४१८५.
sems rin po che ltar shin tu yongs su dag pa
वि. रत्नवत्सुपरिशुद्धचित्तः, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.८२८ (१९क).
sems rin po che rnam par sbyang ba
चित्तरत्नविशोधनम् — {sems rin po che rnam par sbyang ba'i rim pa zhes bya ba'i phrin yig} चित्तरत्नविशोधनक्रमनामलेखः क.त.४४९५.
se+ems rin po che sbyang ba
चित्तरत्नविशोधनम् — {sems rin po che sbyang ba'i lam 'bras} चित्तरत्नविशोधनमार्गफलम् क.त.२४६५.
sems ri'i rgyal po ri rab ltar mi sgul ba
वि. सुमेरुपर्वतराजवदकम्प्यचित्तः, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.८२६ (१९क).
sems la 'khrug pa
= {sems 'khrug pa/}
sems la sdug bsngal
चित्तदुःखम् — {'jig rten gyi khams bde ba can de na sems can rnams kyi lus la sdug bsngal med/} {sems la sdug bsngal med} तत्र… सुखावत्यां लोकधातौ नास्ति सत्त्वानां कायदुःखम्, न चित्तदुःखम् सु.व्यू.१९६क/२५४.
sems la gnas
= {sems gnas pa/}
sems la gnod pa
१. चित्तपीडा — {lus la gnod pa'am sems la gnod pa bgyis na} कायपीडां चित्तपीडां वा कुर्याम शि.स.५९ख/५८; चित्तसम्पीडनम् — {sems la gnod pa'i phyir yid mi bde ba'o//} चित्तसम्पीडनार्थेन दौर्मनस्यम् प्र.प.१८७क/२४६; चित्तप्रपीडनम् — {lus dang sems la gnod pa nyams su 'bab pas dngos po'i bden pa yang rab tu shes so//} चित्तशरीरप्रपीडनोपनिपातितत्वाद्वस्तुसत्यम्… प्रजानाति द.भू.२१२ख/२७; चित्तबाधनम् — {sems la gnod par mi bya 'o//} न कार्यं चित्तबाधनम् स.सि.७०क/१९० २. चित्तवैषम्यम् — {sbyor ba ha cang dam pas ni lus la gnod pa'am sems la gnod pa skyed par byed do//} अभ्यवष्टब्धप्रयुक्तस्य कायवैषम्यं चोत्पद्यते, चित्तवैषम्यं वा श्रा.भू.८४ख/२२२.
sems la bag chags
चित्तवासनम् — {des ni bag chags rtogs dang zhi ba dang rab tu rtogs pas rnam par grol bar byed/} {thos pas ni sems la bag chags kyi sgo nas so//} वासनबोधनशमनप्रतिवेधैस्तद्विमोचयति । श्रुतेन चित्तवासनतः सू. व्या.१६४ख/५५
sems la dbang
= {sems la dbang ba/}
sems la dbang sgyur
वि. चित्तवशवर्ती — {sangs rgyas kyi sa snang ba med pa mi skye ba dran pa'i phyir 'phags pa so so rang gi chos rtogs pa khong du chud pas bdag gi sems la dbang sgyur zhing} निराभासबुद्धभूम्यनुत्पादस्मरणतया प्रत्यात्मार्यधर्मगतिंगतः स्वचित्तवशवर्ती ल.अ.७१ख/ २०.
sems la dbang thob pa
वि. चेतोवशिप्राप्तः — {byang chub sems dpa' rdzu 'phrul can sems la dbang thob pa ni} …{bsod nams dpag tu med pa sdud par byed do//} अप्रमेयं बोधिसत्त्वः ऋद्धिमांश्चेतोवशिप्राप्तः पुण्यपरिग्रहं करोति बो.भू.१३९ख/१७९.
sems la dbang ba
पा. चित्तवशिता, वशिताभेदः — {sems la dbang bas ni ji ltar 'dod pa bzhin du ting nge 'dzin la snyoms par 'jug go//} चित्तवशितया यथेच्छं समाधीन् समापद्यन्ते अभि.स.भा.५३क/७३.
sems la dbang bya ba
चित्तवशवर्तनम् — {nyon mongs pa dang nye ba'i nyon mongs pa dang bdud kyi las thams cad zil gyis mnan cing rang gi sems la dbang bya ba'i bsam pa dang} सर्वक्लेशोपक्लेशमारकर्माभिभवस्वचित्तवशवर्तनाशयः बो.भू.१७२ख/२२८.
sems la dmigs pa'i sems
चित्तालम्बकचित्तम् लो.को.२४४०.
sems la song ba
वि. चित्तगतः — {sems la song ba'i dran pa ni chos snang ba'i sgo ste} चित्तगतानुस्मृति धर्मालोकमुखम् ल.वि.२१क/२४.
sems la song ba'i dran pa
पा. चित्तगतानुस्मृति, धर्मालोकमुखविशेषः — {sems la song ba'i dran pa ni chos snang ba'i sgo ste/} {sems la sgyu ma lta bur so sor rtog par 'gyur ro//} चित्तगतानुस्मृति धर्मालोकमुखं मायोपमचित्तप्रत्यवेक्षणतायै संवर्तते ल.वि.२१क/२४.
sems las chung
= {sems las chung ngu /}
sems las chung ngu
वि. अल्पोत्सुकः — {ji tsam na rgyal po bram ze mes sbyin gyi zho shas 'tsho ba rnams sems las chung ngus 'khod pa dag mthong ngo //} यावत् पश्यत्यग्निदत्तस्य ब्राह्मणराजस्य पौरुषेया अल्पोत्सुकान् कृत्वा तिष्ठन्ति वि.व.१३५क/१.२४.
sems las byung
= {sems las byung ba/}
sems las byung ba
• वि. चैतसिकः — {sems las byung ba'i tshor ba} चैतसिकं…वेदितम् अभि.भा.६९ख/११४३; चैत्तिकः — {reg med reg pa po yang med/} /{sems med sems las byung ba'ang med//} न स्पर्शो नापि स्प्रष्टा च न चित्तं नापि चैत्तिकम् ।। हे.त.६क/१४; चित्तसम्भवः — {sems rnams la ni sems tsam dang /} /{sems med par ni sems las byung //} चित्तेषु चित्तमात्रं च अचित्ता चित्तसम्भवा । ल.अ.१७२ख/१३१ • पा. चैत्तः — {sems ni don tsam 'dzin pa'o//} {sems las byung ba ni bde ba la sogs pa bye brag gi gnas skabs 'dzin pa'o//} चित्तम् अर्थमात्रग्राहि । चैत्ता विशेषावस्थाग्राहिणः सुखादयः न्या.टी.४३ख/६४; {sems las byung ba rnams ni rnam pa lnga ste/} पञ्च प्रकाराश्चैत्ताः अभि.भा.६४ख/१८६; द्र.—
sems las byung ba rnam pa lnga
पञ्च प्रकाराश्चैत्ताः — १. {sa mang po pa} महाभूमिकाः, २. {dge ba'i sa mang po pa} कुशलमहाभूमिकाः, ३. {nyon mongs pa'i sa mang po pa} क्लेशमहाभूमिकाः, ४. {mi dge ba'i sa mang po pa} अकुशलमहाभूमिकाः, ५. {nyon mongs pa chung ngu'i sa mang po pa} परीत्तक्लेशमहाभूमिकाः अभि.भा.६४ख/१८६.
sems las byung ba nyid
चैतसिकत्वम् — {rdzas gzhan med na ji ltar sems las byung ba nyid du 'grub ce na} कथमसति द्रव्यान्तरत्वे चैतसिकत्वं सिध्यति अभि.भा.७१क/११४८.
sems las byung ba'i chos
चैतसिका धर्माः मि.को.१६क ।
sems las su mi rung ba nyid
चित्ताकर्मण्यता — {rmugs pa gang zhe na/} {lus lci ba nyid dang sems lci ba nyid dang lus las su mi rung ba nyid dang sems las su mi rung ba nyid gang yin pa'o//} स्त्यानं कतमत्? या कायगुरुता, चित्तगुरुता, कायाकर्मण्यता, चित्ताकर्मण्यता अभि.भा.६५ख/१९१; चित्तस्याकर्मण्यता — {rmugs pa ni sems las su mi rung ba ste slong ba nyid do//} स्त्यानं चित्तस्याकर्मण्यता स्तैमित्यम् त्रि.भा.१६१क/६९.
sems lung sgyur ba
चित्तसारथिः — {ngan pa'i mi rnams ci las gyur/} /{bdag la sems lung sgyur bas gsungs//} उहोडिमा नराः केन ब्रूहि मे चित्तसारथे ।। ल.अ.६५ख/१२.
sems lus med pa
चित्ताशरीरता — {de ni sems can rnams kyi sems rnam pa tha dad pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te}… {sems lus med pa dang} स सत्त्वानां चित्तवैमात्रतां च यथाभूतं प्रजानाति…चित्त(त्ता भो.पा.)शरीरतां च द.भू.२५२क/४९.
sems shin tu dul ba
वि. सुदान्तचित्तः लो.को.२४४०.
sems shin tu rnam par grol ba
वि. सुविमुक्तचित्तः — {kun shes par gyur nas tshe dang ldan pa de dgra bcom pa sems shin tu rnam par grol bar gyur to//} आज्ञातवान् स आयुष्मानर्हन् बभूव सुविमुक्तचित्तः अ.श.२८२क/२५९.
sems shin tu sbyangs pa
चित्तप्रश्रब्धिः लो.को.२४४१.
sems shes
• पा. चेतोज्ञानम्, परचित्तज्ञानम् — {sems shes de ni rnam pa gsum//}…{pha rol gyi sems shes pa skye bas 'thob pa de ni dge ba dang mi dge ba dang lung du ma bstan pa dang rnam pa gsum yin par rig par bya'o//} चेतोज्ञानं तु तत् त्रेधा… परचित्तज्ञानं तूपपत्तिप्रतिलब्धं त्रिविधं वेदितव्यं कुशलाकुशलाव्याकृतम् अभि.भा.६५क/११२३ • सं. १. चित्तज्ञानम् — {pha rol gyi sems shes pa} परचित्तज्ञानम् अभि.भा.६५क/११२३ २. = {mkhas pa} मनीषी, विद्वान् — {rig ldan rnam gsal nyes pa shes/}…{sems shes} विद्वान् विपश्चिद्दोषज्ञः…मनीषी अ.को.१८१क/२.७.५; विशिष्टा मनीषा धीरस्त्यस्य मनीषी अ.वि.२.७.५.
sems shes pa
= {sems shes/}
sems shor ba
वि. उत्कः मि.को.१२६ख ।
sems sim par byed
= {sems sim par byed pa/}
sems sim par byed pa
पा. चित्तौद्बिल्यकरी, स्वराङ्गभेदः म.व्यु.४६२ ( {dbyangs kyi yan lag drug cu'i ming la}…{sems tshim par byed pa} म.व्यु.११क).
sems su mngon par zhen pa
वि. चित्ताभिनिविष्टः — {'di ltar de dag ni skye bar mngon par zhen cing sems su mngon par zhen nas byang chub la mngon par zhen pa'i phyir ro//} तथा हि उत्पादाभिनिविष्टाश्चित्ताभिनिविष्टा बोधिमभिनिविशन्ते सु.प.३१क/१०.
sems su 'dogs pa
चित्तप्रज्ञप्तिः लो.को.२४४१.
sems sun par mi byed
क्रि. न विरागयति — न विरागयति {thugs dbyung bar mi byed dam sems sun par mi byed ces kyang 'dra'o//} मि.को.१२४क ।
sems gser ltar shin tu yongs su byang ba
वि. सुवर्णवत्सुपर्यवदातचित्तः, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.८२९ (१९क).
se'u
= {se 'bru/}
ser
१. = {ser po/} 2. = {ser ba/}
ser ka
१. छिद्रम् — {brag chen po ma grum pa ser ka med pa khong stong ma yin pa gcig tu bsdus pa shin tu mkhregs pa} महाशैलः पर्वतोऽखण्डोऽच्छिद्रोऽशुषिर एकघनः सुसंवृतः अभि.स.भा.६७ख/९३; सुषिरम् — {ka ba dang rtsig pa'i ser kar glan par bya'o//} स्तम्भकवाटसुषिरेषु…लेपनम् वि.सू.९६क/११५ २. जालम् — {de'i lus la rdul lam dri ma'am rdul lam ser ga'am gnyer ma'am lhod pa'am}… {med par gyur to//} नास्य काये रजो वा मलो वा क्लेदो वा जालं वा वली वा शैथिल्यं वा…अस्थिषत ग.व्यू.२३४क/३११; द्र. {ser ka byung ba/}
ser ka byung ba
वि. स्फुटितः — {rkang pa dang lag pa ser ga byung ba} स्फुटितपाणिपादानि वि.व.१५८क/१.४६.
ser ka med pa
वि. अच्छिद्रः — {dper na brag chen po ma grums pa ser ka med pa khong stong ma yin pa gcig tu bsdus pa shin tu mkhregs pa zhes gsungs so//} तद्यथा महाशैलः पर्वतोऽखण्डोऽच्छिद्रोऽशुषिर एकघनः सुसंवृत इति अभि.स.भा.६७ख/९३.
ser skya
• वि. कपिलः — {gzi byin ser skya rgya chen tshogs kyis phyogs ni ser byed pas//} कपिलविपुलतेजःपुञ्जपिञ्जीकृताशः अ.क.३०९क/१०८.१५७; {gser mdog ser skya skyer kha dang /} /{dkar ser ngur kha gi wang mdog//} कडारः कपिलः पिङ्गपिशङ्गौ कद्रुपिङ्गलौ ।। अ.को.१३९ख/१.५.१६; कपिवर्णं लातीति कपिलः अ.वि.१.५.१६; पिङ्गः — {ser skya'i 'od kyis 'khri shing gi/} /{tshogs kyi phyogs rnams ser skyar byas//} चक्रुः पिङ्गप्रभावल्लीकलापकपिला दिशः ।। अ.क.४१क/४.५४; पिङ्गलः म.व्यु.२०९० (४२क); मि.को.१४क; पिशङ्गः — {skyes bu ser skya de yang lha sbyin no//} पिशङ्गपुरुषः स च देवदत्तः अ.क.४२क/५५.५६; पाण्डुरः — {skya ser ser skya dkar skya 'o//} हरिणः पाण्डुरः पाण्डुः अ.को.१३९ख/१.५.१३; पण्यते स्तूयते पाण्डरः । पण व्यवहारे स्तुतौ च । पण्डते मनोऽस्मिन्निति वा । पडि गतौ । पाण्डुः, पाण्डुरश्च अ.वि.१.५.१३ • सं. १. = {ser skya pa} कापिलः, सांख्यः — {'dis ni ser skya la sogs kyi/}…{sems med/} /{sogs}…{dpyad pa yin//} एतेन कापिलादीनामचैतन्यादि चिन्तितम् प्र.वा.१०८क/१.१९ २. बाहुलेयः — {khra bo las ni gzhan nyid du/} /{ser skya dang ni rta dag mtshungs//} शाबलेयाच्च भिन्नत्वं बाहुलेयाश्वयोः समम् । त.स.३५क/३६९; {khra bo yi ni ngo bo gang /} /{de ni ser skya la yod min//} यद्रूपं शाबलेयस्य बाहुलेयस्य नास्ति तत् ।। प्र.वृ.२९८क/४३; • पा. पिङ्गला, नाडीविशेषः — {ser skya lug dang kun 'dar ma ste} पिङ्गलेडावधूत्यः वि.प्र.११३क/१, पृ.१० • ना. १. कपिलः , महर्षिः — {de nas gzhon nu thams cad ni/}… {thub pa che/} /{ser skya zhes pa'i gnas su song //} ततः सर्वे…कुमाराः कपिलाख्यस्य महर्षेराश्रमं ययुः ।। अ.क.२३३ख/२६.१५ २. कपिलम्, नगरम् — {grong khyer ser skya zhes par ni/} /{n+ya gro d+ha yi nags tshal gnas/} /{sngon tshe 'khor ni stong phrag la/} /{bcom ldan 'das kyis chos bstan mdzad//} पुरा पर्षत्सहस्राणां न्यग्रोधोपवनस्थितिः । कपिलाख्ये पुरे चक्रे भगवान् धर्मदेशनाम् ।। अ.क.७०ख/७.२ ३. कपिला, किन्नरकन्या — {'khor der mi'am ci'i bu mo brgya phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {mi'am ci'i bu mo yid ces bya ba dang}…{mi'am ci'i bu mo ser skya zhes bya ba dang} तस्मिन् पर्षदि अनेकानि च किन्नरकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि; तद्यथा—मनसा नाम किन्नरकन्या… कपिला नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०२ख/२६० ४. पिङ्गलः [1] नागराजः — {klu'i rgyal po ser skya} पिङ्गलो नागराजा म.व्यु.३२४० (५६क) [2] नागः म.व्यु.३३१५ (५७क) ५. पिङ्गला, दिग्गजभार्या — {phyogs kyi glang po'o/} /{glang mo chu 'dzin dmar ser dang /} /{ser skya dpe med rim pa las//} दिग्गजाः । करिण्योऽभ्रमुकपिलापिङ्गलानुपमाः क्रमात् ।। अ.को.१३३ख/१.३.४; पिङ्गलवर्णोऽस्या अस्तीति पिङ्गला अ.वि.१.३.४.
ser skya pa
= {grangs can pa} कापिलः, सांख्यः — {ser skya pa rnams na re}…{de dag nyid las chen po la sogs pa 'bras bu'i bye brag de dag 'byung ngo zhes zer te} तत एवैते महदादयः कार्यभेदाः प्रवर्तन्ते इति कापिलाः त.प.१४७क/२१.
ser skya ma
ना. पिङ्गला, योगिनी — {pad+ma'i 'dab ma rnams la 'jigs ma la sogs pa rnal 'byor ma drug cu rtsa bzhi rnams kyi sa bon gsungs te}…{ser skya ma'i w+l}-{i'o//} भीमादीनां चतुःषष्टियोगिनीनां बीजानि कमलदलेषूच्यन्ते…पिङ्गलाया व्Ḷ वि.प्र.१३२क/३.६४.
ser skya'i mdog
वि. कपिलः — {mi ni rtsub mdog du ba'i mdog/} /{ser skya'i mdog tu'ang skye ba yin//} रूक्षवर्णोऽथ धूम्रो वा कपिलो वा जायते नरः ।। म.मू.१८३क/११३.
ser skya'i gnas
ना. कपिलवस्तु, नगरम् — {song rigs kyi bu 'dzam bu'i gling 'di nyid kyi yul ma ga d+ha zhes bya ba na grong khyer ser skya'i gnas zhes bya ba yod de} गच्छ कुलपुत्र, इदमिहैव जम्बुद्वीपे मगधविषये कपिलवस्तु नाम नगरम् ग.व्यू.७९क/१७०; द्र. {ser skya'i gzhi/}
ser skya'i gnas kyi grong khyer
ना. कपिलवस्तुनगरम्, नगरम् म.व्यु.४११८ (६५ख).
ser skya'i bu
बाहुलेयः — {khra mo'i bu las tha dad par/} /{ser skya'i bu dang rtar mtshungs na//} शबलापत्यतो भेदे बाहुलेयाश्वयोः समे । त.स.३९ख/४०६.
ser skya'i gzhi
ना. कपिलवस्तु, नगरम् — {'di'i}…{yab zas gtsang dang yum lha mo sgyu 'phrul chen mo dang sras gzhon nu sgra can zin bzang po dang grong khyer ser skya'i gzhi lags pa} अस्य… शुद्धोदनः पिता, महामाया माता, कपिलवस्तु नगरम्, राहुलभद्रः कुमारः वि.व.१६८क /१.५७; अ.क.९९ख/१०.२; द्र. {ser skya'i gnas/}
ser kha
= {ser ka/}
ser ga
= {ser ka/}
ser can
अनूपः म.व्यु.५२९५ ( {ser can nam gsher che ba} म.व्यु.७९क).
ser chen
वि. महापीतः लो.को.२४४१; द्र. {ser chen ma/}
ser chen ma
वि. महापीता, प्रज्ञापारमितायाः — {phyag 'tshal lo//} {bcom ldan 'das ma shes rab kyi pha rol tu phyin pa dpag med ma ser chen ma} ॐ नमो भगवति प्रज्ञापारमिते महापीते ब.मा.१६९ख ।
ser drag
शिलावर्षम् — {ser ba ni ser drag go//} अशनिः शिलावर्षम् अभि.स्फु.६८ख/७११.
ser gnas
= {ba bla} हरितालकम्, तालम् मि.को.६१क ।
ser sna
• सं. १. मत्सरः — {yon tan rnams ni yod bzhin de la su zhig ser sna'i lam la brten//} कोऽसौ तत्र भजेत मत्सरपथं जानन् गुणानां रसम् जा.मा.१७ख/१९; कदर्यभावः — {ser sna dor dka' ring du bor nas su//} कदर्यभावं च दुरुत्तरं तरन् जा.मा.१७८क/२०७ २. = {ser sna nyid} कार्पण्यम् — {ser sna ma nges blo can de/} /{de las sdig che gang zhig yod//} कार्पण्यानिश्चितमतेः कः स्यात् पापतरस्ततः ।। जा.मा.१०ख/१० • पा. १. मात्सर्यम्, पर्यवस्थानभेदः — {ngo tsha med dang}…{ser sna}…{rmugs dang gnyid dang ni//kun} {nas dkris pa rnam pa brgyad//} आह्रीक्यम्…मात्सर्यम्…स्त्यानमिद्धं च पर्यवस्थानमष्टधा ।। अभि.को.१७ख/५.४७ । २. मत्सरः, परीत्तक्लेशभूमिकधर्म/उपक्लेशभेदः — {khro ba dang}…{ser sna dang} …{rnam 'tshe ni/} /{nyon mongs chung ngu'i sa pa rnams//} क्रोध…मत्सराः ।…विहिंसाश्च परीत्तक्लेशभूमिकाः ।। अभि.को.५क/२.२७.
ser sna can
वि. मत्सरी — {ser sna can las gtong ba phun sum tshogs pa dang shes rab 'chal pa las shes rab phun sum tshogs pa la 'dzud pa dang} मत्सरिणं त्यागसम्पदि, दुष्प्रज्ञं प्रज्ञासम्पदि समादापयति अ.श.१०२ख/९२; मत्सरिणी — {grong khyer bA rA Na sI de na khyim bdag cig gi chung ma ser sna can} तस्यां च वाराणस्यामन्यतमा गृहपतिपत्नी मत्सरिणी अ.श.१२०क/११०; मत्सरः म.व्यु.२४८४ (४७ख); मात्सरः मि.को.१२८क; ईर्ष्यालुः — {ji srid de ni des za na/} /{ser sna can khyod cis mi bsrung //} तदद्य भक्षितं यावत् किमीर्ष्यालो न रक्षसि ।। बो.अ.२५क/८.४६; क्षुद्रः — {'chums pa cha phra ser sna can/} /{zhib mo mdzangs pa sten chos} ({sran mos} पा.भे.) {pa//} कदर्ये कृपणक्षुद्रकिंपचानमितंपचाः ।। अ.को.३.१.४८; क्षुणत्ति यवाग्वादि कर्तुं तण्डुलादीन् पिनष्टीति क्षुद्रः । क्षुदिर् सम्पेषणे अ.वि.३.१.४८; मि.को.१२६क ।
ser sna nyid
मत्सरित्वम् — {skyo ba dang ni ser sna nyid/} /{'di dag gtam gyi nyes par 'dod//} खेदोऽथ मत्सरित्वं दोषा ह्येते मता कथायां हि । सू.अ.१८४क/७९.
ser sna dang ldan
= {ser sna dang ldan pa/}
ser sna dang ldan pa
वि. मत्सरी — {sems can ser sna dang ldan pa rnams ni sbyin pa la rab tu sbyor ro//} मत्सरिणः सत्त्वान् दाने सन्नियोजयामि ग.व्यू.१६०क/२४३.
ser sna rdo rje
ना. पिशुनवज्रः, रत्नेशबुद्धः — {nam mkha' ser sna rdo rjer 'gyur/} /{ser sna nam mkha' las byung nyid//} आकाशः पिशुनवज्रः पिशुनमाकाशसम्भवम् ।। हे.त.१६ख/५२; {pra ma rdo rje ni rin chen 'chang ngo //} पिशुनवज्रो रत्नेशः यो.र.४१ख/१४१.
ser sna byed
= {ser sna byed pa/}
ser sna byed pa
• वि. मत्सरी — {chos la ser sna byed pa} धर्ममत्सरिणः बो.भू.१२ख/१५ • सं. मात्सर्यकरणम् — {bsngags pa la ser sna byed pa la'o//} {khyim dang gnas dang rnyed pa dang chos la ser sna byed pa la'o//} वर्णमात्सर्यकरणे । कुलावासलाभधर्ममात्सर्यानां च वि.सू.५३ख/६९.
ser sna byed pa las gyur pa'i ltung byed
पा. मात्सर्यगतं प्रायश्चित्तिकम्, प्रायश्चित्तिकभेदः — {ser sna byed pa las gyur pa'i ltung byed} मात्सर्यगतम् (प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.५३ख/६९.
ser sna ma
ना. मात्सर्यकी, योगिनी — {mig la gti mug rdo rje ma/} /{rna bar zhe sdang rdo rje ma/} /{sna la ser sna ma zhes bshad//} चक्षुषो मोहवज्रा श्रोत्रयोर्द्वेषवज्रिका । घ्राणेर्मात्सर्यकी ख्याता हे.त.१८ख/६०.
ser sna med
= {ser sna med pa/}
ser sna med pa
• वि. अमत्सरी — {ldan pa ni ser sna med pa dang ste/} {ser sna med pa dag la yod do//} अमात्सर्ययोगो अमत्सरिषु वर्तते सू.व्या.२००ख/१०२; अमत्सरः — {yon gnas rnams la byin pa ni/} /{dpa' bo ser sna med pas bsngags//} दानशूरान्प्रशंसन्ति दक्षिणीयेष्वमत्सराः ।। वि.व.२०२क/१.७६ • सं. अमात्सर्यम् — {ldan pa ni ser sna med pa dang ste/} {ser sna med pa dag la yod do//} अमात्सर्ययोगो अमत्सरिषु वर्तते सू.व्या.२००ख/१०२.
ser sna med par 'gyur
क्रि. अमत्सरं भविष्यति लो.को.२४४२.
ser sna'i dri
= {ser sna'i dri ma/}
ser sna'i dri ma
मात्सर्यमलः — {de thos nas srog chags 'bum phrag du mas ser sna'i dri ma spangs te bden pa mthong bar gyur to//} यां श्रुत्वा अनेकैः प्राणिशतसहस्रैर्मात्सर्यमलं प्रहाय सत्यदर्शनं कृतम् अ.श.१२५क/११५.
ser sna'i phyag rgya
पा. पिशुनमुद्रा — {gti mug phyag rgyas ri khrod ma/} /{ser sna'i phyag rgyas gdol ba mo//} शवरीं मोहमुद्रेण चण्डालीं पिशुनमुद्रया ।। हे.त.२०क/६४; द्र.— {ser sna'i phyag rgyas dkar mo nyid/} /{chags pas chu ma phyag rgyas gdab//} गौरीं पिशुनमुद्रेण वारीं रागेण मुद्रयेत् ।। हे.त.२०क/६४.
ser snas non
= {ser snas non pa/}
ser snas non pa
वि. मात्सर्याभिभूतः — {de'i bu ser snas non pa des smras pa} तस्याः पुत्रो मात्सर्याभिभूतः कथयति अ.श.२६६क/२४३.
ser po
• वि. पीतः — {dung ser po la sogs pa'i shes pa} पीतशङ्खादिज्ञानस्य त.प.१८क/४८२; {dong ka'i me tog gam yul wA rA Na sI'i ras phun sum tshogs pa ser po kha dog ser po} कर्णिकारपुष्पं सम्पन्नं वा वाराणसीयकं वस्त्रं पीतं पीतवर्णम् अभि.स.भा.९३क/१२६; कपिलः — {sa gzhi me 'bar du ba med pa ser po la//} निर्धूमवह्निकपिले वसुधातले जा.मा.१७७क//२०६; {skra ser} कपिलकेशः म.व्यु.८८०५ (१२२ख); पिङ्गः — {rnal 'byor pa gang ser po che/} /{rin chen bdag po rigs kyi lha//} यो हि योगी महापिङ्गो रत्नेशः कुलदेवता ।। हे.त.२९ख/९८; पिञ्जरः — {ze ma lhags pas ser por gsal gyur pa'i/} {mtsho rnams} किञ्जल्करेणुस्फुटपिञ्जराणि…सरांसि जा.मा.५३क/६२; पिशङ्गः — {ser po nyid 'gyur ba} यान्ति पिशङ्गताम् अ.क.१०९ख/६४.२५७; कपिशितः — {sku yi 'od zer rab 'phros pas/} /{gser bzhin du ni 'jig rten rnams/} /{thams cad ser po nyid du gyur//} प्रसृतया जगत् । देहकान्त्या कपिशितं सर्वं हेममिवाभवत् ।। अ.क.२८५ख/३६.६७; अवदातः — {a ba dA ta dkar po dang /} /{ser po dang ni dag pa'o//} अवदातः सिते पीते शुद्धे अ.को.२२३ख/३.३.८०; गौरः — {gau ra dmar dang dkar dang ser//} गौरोऽरुणे सिते पीते अ.को.२३१ख/३.३.१८९; गुरते पुरुष उद्युङ्क्तेऽस्मिन्निति गौरः । गुरी उद्यमने अ.वि.३.३.१८९; हरिद्रः — {skra ser ba} हरिद्रकेशः म.व्यु.८८०० (१२२ख); पाण्डुः — {lo ma ser} पाण्डुपलाशः म.व्यु.४२२८ (६७क) • सं. १. पीतः — {kha dog ser po} पीतवर्णानि सु.व्यू.१९६ख/२५४; {sngo ser tha dad dag la ni/} /{myong ba'i nges pa yod ma yin//} संवित्तिनियमो नास्ति भिन्नयोर्नीलपीतयोः ।। प्र.वा.१३३क/२.३८९ । २. पिशङ्गता — {gang phyir 'dir ni gnyis ka yis/} /{'byed byed yon tan nag po dang /} /{ser po dag ni tha dad bstan/} /{'di ni gnyis ka'i ldog pa can//} उभयव्यतिरेकोऽयमुभयोर्भेदकौ गुणौ । कार्ष्ण्यं पिशङ्गता चोभौ यत्पृथग्दर्शिताविह ।। का.आ.३२८क/२.१८१ । ३. = {yung ba} पीता, हरिद्रा — {mtshan mo'i ming can yung ba ser/} /{ha ri drA dang yung ba 'o//} निशाह्वा काञ्चनी पीता हरिद्रा वरवर्णिनी । अ.को.१९७क/२.९.४१; पीतवर्णयोगात् पीता अ.वि.२.९.४१ • पा. पीतम्, रूपायतनभेदः — {yang gzugs kyi skye mched de nyid/} {rnam pa nyi shu zhes bya ste/} {'di lta ste/} {sngon po dang ser po dang}…{mun pa'o//} तदेव रूपायतनं पुनरुच्यते — विंशतिधा; तद्यथा — नीलम्, पीतम्…अन्धकारमिति अभि.भा.३०क/३२.
ser po che
वि. महापिङ्गः — {rnal 'byor pa gang ser po che/} /{rin chen bdag po rigs kyi lha//} यो हि योगी महापिङ्गो रत्नेशः कुलदेवता ।। हे.त.२९ख/९८.
ser po nyid
पिशङ्गता — {gang gi 'od 'jam reg pa yis/} /{phyogs rnams ser po nyid 'gyur ba//} यस्य स्निग्धप्रभाभ्यङ्गैर्दिशो यान्ति पिशङ्गताम् ।। अ.क.१०९ख/६४.२५७.
ser po lta bur ston pa
वि. पीतनिदर्शनम् — {pad ma}…{ser po/} {kha dog ser po/} {'od ser po 'byung ba/} {ser po lta bur ston pa} पद्मानि…पीतानि पीतवर्णानि पीतनिर्भासानि पीतनिदर्शनानि सु.व्यू.१९६ख/२५४.
ser po 'bar ba
पीतदीप्तिः — {de'i phyi rol rnam pa dang bcas pa'i nub tu ser po 'bar ba'o//} तस्या बाह्ये साकारा पश्चिमे पीतदीप्तिः वि.प्र.१५८क/१.७.
ser po 'bar ma
ना. पीतदीप्ता, देवी — {de bzhin du shar gyi 'dab ma la nag mo 'bar ma ro mnyam pa'o//}…{nub tu ser mo 'bar mar 'gyur te} एवं पूर्वपत्रे कृष्णदीप्ता समरसा…पश्चिमे पीतदीप्ता भवति वि.प्र.५०क/४.५४.
ser po'i rnam pa
पीताकारः — {gser las byas pa'i dung la ni/} /{ser po'i rnam pa'i blo 'byung gang //} या । शातकुम्भमये शङ्खे पीताकारमतिर्भवेत् ।। त.स.१०९क/९५२.
ser po'i rnam pa can
वि. पीताकारः — {ser po'i rnam pa can gyi dung la sogs pa} पीताकारशङ्खादि त.प.२४०ख/९५१.
ser por gyur pa
वि. पिञ्जरः — {shing tin du zhig}…{yal ga 'bras bu smin pa'i lcid kyis dud cing ser por gyur pa zhig mthong ngo //} ददर्श…परिपक्वफलानमितपिञ्जराग्रशाखं तिन्दुकीवृक्षम् जा.मा.१४०ख/१६२.
ser por snang
वि. पीतनिभः — {dung la ser por snang shes pa/} /{gang phyir tshad mar skye mi 'gyur//} शङ्खे पीतनिभं ज्ञानं प्रमाणं न हि जायते ।। त.स.११०क/९५७.
ser por byed pa
= {ser byed/}
ser pos khyab pa
पा. पीतकृत्स्नः, समाधिविशेषः — {'di lta ste dper na/} {dge slong la la zhig skye bo mang po'i tshogs kyi dbus su sas khyab pa'i ting nge 'dzin la snyoms par zhugs pa'am}…{ser pos khyab pa'am} तद्यथापि नाम भिक्षुर्महतो जनकायस्य मध्ये पृथिवीकृत्स्नं समाधिं समापद्येत्…पीतकृत्स्नं वा ग.व्यू.२९५क/१६.
ser ba
• सं. अशनिः, शिलावर्षम् — {ser ba ni ser drag go//} अशनिः शिलावर्षम् अभि.स्फु.६८ख/७११; {'bras sA lu'i zhing phun sum tshogs pa la ser ba'i 'khor lo mi bzad pa bab na} सम्पन्ने शालिक्षेत्रेऽशनिर्विचक्रा निपतेद् वि.सू.२९ख/३७; करकः — {rdo rje'i char dang ser ba dang //} वर्षोपलस्तु करका अ.को.१३४क/१.३.१२; कृणाति सस्यमिति करका । कॄ हिंसायाम् अ.वि.१.३.१२; {ka ra kA dang ka ra kaH ser ba/} {de'i ming bar+Sho pa laH rdo char kyang zer} मि.को.१४४क; करः — {dpya khral dang lag pa dang 'od zer dang ser ba dang chang ngam chang tshong rnams la ka raH} मि.को.८७ख; वृष्टिः — {khug rna ser ba mjug rings ni/} /{nyi ma lnga yi bar du yod//} धूमिका वृष्टिहेतुः (र्केतुः भो.पा.) स्यात् दिवसात्येऽथ पञ्च वै । म.मू.२०२ख/२२० • वि. = {ser po} कपिलः — {skra dang kha spu me 'bar ba ltar ser ba} ज्वलदनलकपिलकेशश्मश्रूणि जा.मा.३९ख/४६; पिङ्गलः — {ji ltar chung chung tsam ser ba la cung zad ser ba zhes bya ba} यथा ईषत् पिङ्गल आपिङ्गलः अभि.स्फु.२८६ख/११३१; पिञ्जरः — {a mra'i 'bras bu}…{ldong ros kyi phye mas kha dog bsgyur ba 'dra ba ser ba} मनःशिलाचूर्णरञ्जितानीवातिपिञ्जराणि…आम्रफलानि जा.मा.२८ख/३३; पीतः — {mgo dmar ba dang lus po ser ba la sogs pa} रक्तशिरसः पीतकायादयः प्र.अ.५०ख/५७.
ser bu
= {bser bu/}
ser byed
• वि. पिञ्जरीकृतः — {gser gyi pad tshogs ge sar gyi/} /{rkang drug ser por byed pa yi//} हेमाब्जपुञ्जकिञ्जल्कपिञ्जरीकृतषट्पदे । अ.क.१क/५०.४; पिञ्जीकृतः — {gzi byin ser skya rgya chen tshogs kyis phyogs ni ser byed pas//} कपिलविपुलतेजःपुञ्जपिञ्जीकृताशः अ.क.३०९क/१०८.१५७ • सं. = {gur gum} पीतनम्, कुङ्कुमम् मि.को.५४क ।
ser byed pa
= {ser byed/}
ser mo
वि.स्त्री. पीता — {chur dbang mo ser mo'o//} वारुण्ये ऐन्द्री पीता वि.प्र.४०ख/४.२६.
ser mo 'bar ma
ना. पीतदीप्ता, शक्तिः/देवी — {nus ma ni du ba la sogs pa mtshan ma'i rnal 'byor ma rnams so//}…{nag mo 'bar ma dang ser mo 'bar ma dang}…{du ba ma dang} शक्तयो धूमादयो निमित्तदैवत्यः… कृष्णदीप्ता पीतदीप्ता…धूमा वि.प्र.५३क/४.८१; {lha mo ni du ba ma dang smig rgyu ma dang mkha' snang ma dang mar me ma dang ser mo 'bar ma dang} दिव्या (देव्यः भो.पा.) धूमा मरीचिः खद्योता प्रदीपा पीतदीप्ता वि.प्र.५५क/४.९५.
ser smug
वि. कपिलः मि.को.१४क ।
ser shang
वि. गौरः मि.को.१४क ।
sel
= {sel ba/}
sel ba
• क्रि. (वर्त.; सक.; {bsal} भवि., भूत., {sol} विधौ) अपनयति — {sems can sdug bsngal ba rnams kyi sdug bsngal sel ba} ( सत्त्वानां) दुःखमपनयति दुःखितानाम् बो.भू.११०ख/१४३; अवकर्षयति — {me tog}…{rnyis pa de dag sel to//} तं जीर्णपुष्पमवकर्षयन्ति स.पु.६०क/१०५; विनोदयति — {lta bar gyur pa yang sel to//} दृष्टिकृतानि विनोदयन्ति शि.स.१०६ख/१०५; अपोद्यते — {ji ltar don shes rgyu las byung /} /{yon tan shes pa dag gis sel//} यथार्थज्ञानहेतूत्थगुणज्ञानादपोद्यते ।। त.स.१०९ख/९५४; रुणद्धि — {bsod nyams sel bas snying rje ba'o//} कं रुणद्धीति करुणा त्रि.भा.१५७क/५९; विधमति म.व्यु.२५८३ (४८ख); काषयति — {rang gi nyon mongs pa dang gzhan gyi nyon mongs pa rnams sel ba} स्वक्लेशांश्च परक्लेशांश्च काषयति शि.स.५४ख/५२; विधमयति — {ma rig pa'i mun pa chen po mi sel} अविद्यामोहा(महा भो.पा.)न्धकारं च न विधमयन्ति द.भू.२१३ख/२८; शाटयति म.व्यु.२४२३ (४६ख); हन्ति — {sbyin pas skye bo dman pa rnams kyi gdung ba sel} दानेन दीनजनताव्यसनानि हन्ति अ.क.२७५क/१०२.१; समवहन्ति म.व्यु.२४२१ (४६ख); हन्यते — {mun pa chen po ni snang ba chung ngus 'joms la phra mo ni chen pos sel} औदारिकं च तमः सूक्ष्मेणालोकेन हन्यते, सूक्ष्मं चाधिमात्रेण अभि.भा.१९ख/९३८ • सं. १. अपनयः — {the tshom}… {sel ba} संशयापनयः हे.त.१२क/३६; अपनोदः — {snam bu ni grang ba sel ba la sogs pa'i 'bras bu nus kyi/} {snal ma rnams ni ma yin no//} शीतापनोदादिकार्यसमर्थः पटः, न तन्तवः त.प.२५९ख/२३६; निराक्रिया — {'di las skad cig ma 'jig pa sel bar ga la 'gyur} कुतोऽस्मात्… क्षणभङ्गनिराक्रिया सिध्यते त.प.२४२क/१९९; विनिवृत्तिः — {de nyid don la brten nas ni/} /{sel ba dag gi dngos nyid min//} तात्त्विकीं समुपाश्रित्य विनिवृत्त्योरवस्तुताम् ।। त.स.४०ख/४१५; व्यवच्छेदः — {'gro'o zhes bya ba la sogs pa bya ba gtso bo'i sgra dag la gzhan sel ba yod pa ma yin no//} गच्छतीत्येवमादिषु क्रियाप्रधानेषु शब्देषु नान्यव्यवच्छेदो गम्यते त.प.३३४क/३८३; निर्घातः — {lta ba ngan pa sel ba zhes bya ba} कुदृष्टिनिर्घातनाम क.त.२२२९; संन्यासः — {phyogs dgag pa la dam bca' ba'i don sel ba ni/} {dam bca' ba'i don sel ba ste} पक्षप्रतिषेधे प्रतिज्ञातार्थापनयनं प्रतिज्ञासंन्यासः वा.न्या.३४४क/९२; अपनयनम् — {gzhan dag}({gi} ) … {'jigs pa'i sdug bsngal sel bas gzhan la phan 'dogs pa} परेषां… भयदुःखापनयनात् परमनुगृह्णाति बो.भू.३९क/५०; {dam bca' ba'i don sel ba} प्रतिज्ञातार्थापनयनम् वा.न्या.३४४क/९२; निराकरणम् — {zhe sdang yang dgra bo sel bar byed pas bde ba'i rgyu yin no//} द्वेषोऽपि वैरिनिराकरणकारणं सुखस्य प्र.अ.१११क/११९; व्यपोहनम् — {de las gzhan pa'i rnam grangs pa/} /{de yis sel bar 'gyur ba yin//} तदन्यस्य विकल्पादेर्भवेत् तेन व्यपोहनम् ।। त.स.४३क/४३४; विनोदनम् — {'gyod pa sel ba dang gdams ngag dang rjes su bstan pa la nus pa can} कौकृत्यविनोदनाववादानुशासनीसमर्थानाम् बो.प.९९ख/६७; विनोदना — {nyon mongs sel ba ni byang chub sems dpa'i rab tu zhi ba ste} क्लेशविनोदना बोधिसत्त्वस्य प्रशमः सू.व्या.१४९क/३१; {mya ngan sel ba} शोकविनोदना बो.भू.७५ख/९७; प्रतिविनोदनम् — {gdul ba rnams kyi the tshom skyes so cog sel ba} विनेयानामुत्पन्नोत्पन्नानां संशयानां प्रतिविनोदनम् बो.भू.३१ख/३८; हरणम् — {gzir ba thams cad sel la chags/} /{skye rgu'i pha dang mtshungs par gyur//} सर्वार्तिहरणासक्तः प्रजानां जनकोपमः ।। अ.क.२६८क/९९.४; शमनम् — {'gro ba'i dbul ba sel ba yi/} /{mi zad gter yang 'di yin no//} जगद्दारिद्र्यशमनं निधानमिदमक्षयम् ।। बो.अ.७ख/३.२८; निष्कर्षणम् — {rlung las gyur pa dang mkhris pa las gyur ba la sogs pa}…{'i skyon rnams sel ba} वातपित्तादीनां दोषाणां निष्कर्षणम् अभि.स्फु.१८३ख/९३८; निवर्तनम् — {nyes pas byas pa'i rnam par 'gyur ba sel nus pa} दोषकृतविकारनिवर्तनं समर्थस्य प्र.अ.६८ख/७६; निरसनम् — {gnas ngan len gyi mtshan nyid dag dug sman chen pos dug bzhin du sel ba'i phyir ro//} दौष्ठुल्यलक्षणस्य महागदेनेव विषस्य निरसनात् सू.व्या.१४६ख/२६; निर्वासनम् — {bsal ba'i phyir bsgom pa ni bsal ba'i don du bsgom pa ste/} /{kun 'byung ba'i gnas skabs su mi dge ba'i chos sel ba'i phyir ro//} निर्धावनाय भावना निर्धावनभावना, समुदाचारावस्थाकुशलधर्मनिर्वासनात् अभि.स.भा.६०ख/८३; विधमनम् — {ye shes 'od zer gyis/} /{mun pa sel phyir} ज्ञानरश्मिभिः । तमोविधमनात् र.वि.११६ख/८१; तिरस्करणम् — {khro ba'i tsha ba sel ba dang rma 'byin pa'i sems 'ongs pa sel ba dang zhi bar brjod pa'i phyir bzod pa'o//} क्रोधक्षारतिरस्करणात् क्षतिचित्तागतितिरस्करणात् क्षेमाविष्करणाच्च क्षतिनां क्षान्तिः अभि.स.भा.७६ख/१०५; निर्घातनम् — {nan tan la ni dgra sel ba'i 'du shes} प्रतिपत्तिषु शत्रुनिर्घातनसंज्ञा बो.प.१०७ख/७७; निर्वहणम् — {dug sel sgom pa'i rim pa zhes bya ba} विषनिर्वहणभावनाक्रमनाम क.त.२४२१; प्रणुदनम् — {nyon mongs g}.{yul du 'jug tshe lha min g}.{yul rgyal rtsed mo sel ba} संग्रामक्लेशवृत्तावसुरबलजयक्रीडाप्रणुदनम् र.वि.१२३ख/१०२ २. = {sel ba nyid} अपनयनता — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{rnyog pa thams cad sel bas nor bu rin po che chu 'dang lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…उदकप्रसादमणिरत्नभूतं सर्वकालुष्यापनयनतया ग.व्यू.३१०ख/३९७; विधमनता — {mi shes pa sel ba} अज्ञानविधमनता शि.स.१०८क/१०६; अपकर्षिकत्वम् — {dga' ba dang bde ba bskyed pa ni log par nges pa sel ba'i phyir ro//} प्रीतिसुखसञ्जननी मिथ्यानिश्चयापकर्षिकत्वात् सू.व्या.१८३क/७८ • पा. १. अपोहः — {des na sel ba sgra'i don yin no zhes bya bar grub bo//} तेनापोहः शब्दार्थ इति प्रसिद्धम् त.प.३११ख/३३८ २. विष्कम्भः, योगभेदः — {sel ba dang}…{khon 'dzin zhes pa ste sbyor ba nyi shu rtsa bdun no//} विष्कम्भः… वैधृतिरिति सप्तविंशति योगाः वि.प्र.१७९ख/१.३६ • वि. अपहः — {mi shes rmongs pa sel ba'i bcom ldan 'das} अज्ञानमोहापहः…भगवान् अ.क.८६क/८.७८; {sdug bsngal sel ba} दुःखापहः सू.अ. २४८ख/१६५; {skyon sel} दोषापहः अ.क.२६०ख/९५.१; अपोहकः — {sel bar byed pas sel ba ste} अपोहत इत्यपोहकम् त.प.३२४क/३६३; अपकर्षणः — {phan yon yid la byed pa ni rnam pa gnyis te/} {gnas ngan len sel ba dang lta ba'i mtshan ma sel ba'o//} अनुशंसमनस्कारो द्विविधो दौष्ठुल्यापकर्षणो दृष्टिनिमित्तापकर्षणश्च सू.व्या.१६७ख/५८; हारी— {thugs rje'i bdag nyid can nyid 'gro ba'i sdug bsngal sel//} करुणात्मका जगति दुःखहारिणः ।। स.दु.१११क/१७४; निर्हारकः म.व्यु.३८५२ (६३ख); हरः — {gnod sbyin gyi sde dpon rnams sbyong zhing sel ba zhes bya ba'i sgrub thabs} यक्षसेनापतिविशोधनहरसाधननाम क.त.२१५२; मि.को.५१क; नाशनः — {de yi thugs su chud pa'i chos/} /{'khor ba'i 'jigs pa sel ba dang //} तैश्चाप्यधिगतं धर्मं संसारभयनाशनम् । बो.अ.५ख/२.४९; विध्वंसनः — {chos thams cad mi shes pa sel ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वधर्म(धर्मा भो.पा.)ज्ञानविध्वंसनो नाम समाधिः अ.सा.४२९ख/२४२; सूदनः — {gti mug blo ste gti mug sel//} मूढधीमोहसूदनः ना.स.३क/३१; दालनः — {rgyal ba'i sras}…{lta ba ngan pa sel ba} अकुशलदृष्टिदालनानाम्…जिनपुत्राणाम् ल.अ.५९क/५.। {sel bar} निवर्तयितुम् लो.को.२४४२.
sel ba sgra'i don du smra ba
अपोहशब्दार्थवादी, बौद्धः — {de lta bas na sel ba sgra'i don du smra ba'i sangs rgyas pa rnams la brjod pa 'di thams cad shin tu gsog yin pas gting ma tshugs pa 'ba' zhig tu zad pa'i phyir} तस्मादपोहशब्दार्थवादिनो बौद्धान् प्रति सर्वमिदमुच्यमानमत्यन्तपरिलघुतया परिप्लवत एव केवलमिति त.प.१९४क/८५२.
sel ba can
वि. निवारिणी — {rang las tshad ma nyid grub kyang /} /{de ni gnod pa sel ba can//} सिद्धे स्वतःप्रमाणत्वे साऽपवादनिवारिणी । त.स.१०७क/९३५.
sel ba min pa
अनपोहनम् — {dang la sogs pa'ang dgag pa dang /} /{sbyor ba med phyir sel ba min//} चादीनामपि नञ्योगो नैवास्तीत्यनपोहनम् । त.स.३६ख/३८४.
sel ba min pa can
वि. अनपोहकः — {brjod bya dngos po nyid du brtag/} /{blo ni sel ba min pa can//} तेन वस्त्वेव कल्प्येत वाच्यं बुद्ध्यनपोहकम् ।। त.स.३४ख/३६३.
sel ba med pa
वि. अनपोहकः — {sel bar byed pas sel ba ste/} {sel ba med pa ni mi sel ba'o//} {blo'i sel ba med pa ni blo mi sel ba zhes bsdu'o//} अपोहत इत्यपोहकम्, नापोहकमनपोहकम्, बुद्धेरनपोहकं बुद्ध्यनपोहकमिति समासः त.प.३२४क/३६३.
sel ba smra ba
अपोहवादी, बौद्धः — {sel ba smra ba rnams kyi lta ba ni don dam par sgra rnams kyi brjod par bya ba dngos po'i rang gi ngo bo cung zad kyang yod pa ma yin te} अपोहवादिनां तु न परमार्थतः शब्दानां किञ्चिद्वाच्यं वस्तुस्वरूपमस्ति त.प.३११ख/३३८.
sel ba yin
क्रि. अपोह्यते — {gzhan gyi khas len sbyor sogs pa'i/} /{stobs kyis gcig nyid sel ba yin//} पराभ्युपेतयोगादिबलादैक्यं ह्यपोह्यते ।। त.स.७३क/६८०.
sel bar bgyid pa
वि. अपनेत्री — {bcom ldan 'das shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni nyon mongs pa dang lta ba'i mun pa thams cad sel bar bgyid pa lags so//} सर्वक्लेशदृष्ट्यन्धकारापनेत्री भगवन् प्रज्ञापारमिता अ.सा.१५१ख/८६.
sel bar 'gyur
क्रि. १. अपनेष्यति — {sbrul dag za 'dod pa/} /{gsal bar de ring sel bar 'gyur//} सर्पाशनाशङ्कां व्यक्तमद्यापनेष्यति ना.ना.२४४ख/१७८; विधमयिष्यति — {ma rig pa'i mun pa sel bar 'gyur ro//} अविद्यान्धकारं विधमयिष्यति ग.व्यू.३७७ख/८८ २. निर्घातयति— {de bcangs na nad thams cad sel bar 'gyur ro//} तद्गृहीतः सर्वव्याधीन्निर्घातयति ग.व्यू.३१२ख/३९८; प्रस्रभ्यते — {reg ma thag tu de dag gi nyon mongs pa thams cad sel bar 'gyur ro//} तेषां संस्पृष्टमात्राणां सर्वक्लेशाः प्रस्रभ्यन्ते शि.स.८९ख/८९.
sel bar 'gyur ba yin
क्रि. अपोहितं भवति — {des de'i tshad ma nyid sel bar 'gyur ba yin no//} तस्य तेन प्रामाण्यमपोहितं भवति त.प.२२६क/९२१.
sel bar byed
= {sel byed/}
sel bar byed pa
= {sel byed/}
sel bar mdzad pa
• क्रि. अपनयति — {nad kyang sel bar mdzad do//} व्याधीनपनयन्ति शि.स.१०६ख/१०५; निष्कर्षति — {nyes pa sel mdzad khyod kyi gsung /} /{yon tan rnams kyi char yang 'bebs//} दोषान् निष्कर्षति गुणान् वाक्यं तेऽभिप्रवर्षति ।। श.बु.११३क/७९; नाशयति — {mngon pa'i nga rgyal yang sel bar mdzad pa} अभिमानं च नाशयन्ति बो.भू.३९क/५० • सं. नाशनम् लो.को.२४४३.
sel byed
• क्रि. अपोहते — {gal te gnod can shes pa 'dis/} /{snga ma'i shes pa sel byed na//} बाधकः प्रत्ययश्चायं पूर्वज्ञानमपोहते ।… यदि त.स.१०९क/९५५; {sel bar byed pas sel ba ste} अपोहत इत्यपोहकम् त.प.३२४क/३६३; निराकरोति — {da ni skad cig ma dang skad cig ma ma yin pa dag gis phyogs la gzugs brnyan rtogs pa re re sel bar byed pa} सम्प्रति क्षणिकाक्षणिकपक्षयोश्छायाप्रतिपत्तिं प्रत्येकं निराकरोति त.प.२०८क/१३२; अपनयति लो.को.२४४३; व्यपकर्षति — {nyes dmigs de yang sel ba dang spong bar ni mi byed pa'o//} नो तु तमादीनवं व्यपकर्षति प्रजहाति श्रा.भू.२९ख/७३; तिरस्करोति — {de goms pas sel bar byed do//} तदभ्यासेन तिरस्करोति प्र.अ.१०७ख/११५; हन्ति — {sbrul dug thams cad sel bar byed//} सर्वं सर्पविषं हन्ति त.स.११५क/९९७; अपहरति लो.को.२४४३; विनोदयति — {nyon mongs pa dang nye ba'i nyon mongs pa}…{dang du mi len cing spong bar byed/} {sel bar byed} क्लेशोपक्लेशान्नाधिवासयति, प्रजह(आ)ति, विनोदयति श्रा.भू.६६ख/१६५; प्रतिविनोदयति — {sdug bsngal sel bar byed} दुःखं प्रतिविनोदयति बो.भू.७८ख/१००; कर्शयति — {rlung gis gtsubs pa'i chu thigs can/} /{sprin gyis lus med dag gi ni/} /{a ba le pa 'phel bar byed/} /{rngul gyi dag ni sel bar byed//} अवलेपमनङ्गस्य वर्धयन्ति बलाहकाः । कर्शयन्ति तु घर्मस्य मारुतोद्धूतशीकराः ।। का.आ.३२५ख/२.१०८; अपोह्यते — {'on te tshad ma ni spyir btang ba can du gnas pa ma yin nam ji ltar sel bar byed} ननु च प्रामाण्यमौत्सर्गिकं स्थितं सत् कथमपोह्यते त.प.२२५ख/९१९; निराक्रियते — {de bzhin du gzhan gyis tshad ma nyid du khas blangs pa gang yin pa de nyid bzung nas gzhan sel bar byed do//} एवं परेण यत् प्रमाणत्वेनाभ्युपगतम्, तदेव गृहीत्वा परो निराक्रियते त.प.४०क/५२८; निरस्यते — {de la brten pa'i nyes tshogs tshang tshing dag/} /{dug sman chen pos dug bzhin sel bar byed//} तदाश्रयो गह्वरदोषसञ्चयो महागदेनेव विषं निरस्यते सू.अ.१४६क/२५; नाशयति — {gti mug kyang ni sel byed pa//} नाशयत्यपि सम्मोहम् बो.प.५५क/१६ • सं. प्रतिकारः — {rgud pa sel byed de yis dris/} /{blon po rnams kyis de la smras//} पृष्टा विपत्प्रतीकारं तेनामात्यास्तमूचिरे । अ.क.२९ख/३.१२०; च्युतिः — {gzhan yang sdug bsngal yon tan ni/} /{skyo bas dregs pa sel bar byed//} गुणोऽपरश्च दुःखस्य यत्संवेगान्मदच्युतिः । बो.अ.१५क/६.२१; निराकरणम् — {'bras bu yod par smra ba sel bar byed pa'i rgyu gzhan}… {smos te} सत्कार्यवादनिराकरणे कारणान्तरमाह वा.टी.९६ख/५६; विनिवारणम् — {'jig pa srid pa mi rung bas/} /{ci phyir skyon ni sel bar byed//} विनाशसम्भवायोगात् किमर्थं विनिवारणम् ।। त.स.११०ख/९६१; विनिवर्तनम्— {dbul ba sel bar byed phyir} दारिद्र्यविनिवर्तनात् र.वि.११६ख/८२; क्षालनम् — {bde bar gshegs pa'i chos kyi 'dul bas kyang bdag tu smra ba'i nga rgyal gyi rgyu mtshan ma lus pa sel bar byed pa la} सौगतधर्मविनयस्याप्यहङ्कारनिमित्तसकलौद्धत्यादिमलक्षालनाय वा.टी.१०४क/६५ • वि. अपहारी — {'jig rten na/} /{kun gyi mya ngan sel byed pa//} सर्वलोकशोकापहारिणः अ.क.२०४ख/८५.३; निवारणी— {rang las tshad ma nyid grub na/} /{de ni gnod pa sel byed par//} सिद्धे स्वतःप्रमाणत्वे साऽपवादनिवारणी त.प.२३३ख/९३७; प्रतिषेधकः — {sun 'byin par byed pa ni/} {gzhan gyi phyogs nyes par smras pa la 'di legs pa ma yin no zhes sel bar byed pa'o//} दूषकः दुराख्यातस्य परपक्षस्यासाधुरयमिति प्रतिषेधकः अभि.स.भा.१११ख/१५०; निसूदनः — {chags pa thams cad sel bar byed//} सर्वलोभनिसूदनः ना.स.३क/३२; हरः — {mthong de rtag tu dri ma kun sel byed} शश्वत्सकलमलहरं दर्शनं तच्च र.वि.१२५ख/१०७ • ना. निकर्षः, बुद्धः — {lag bzang dang}… {sel byed dang}… {shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः… निकर्षः… शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५.
sel byed pa
= {sel byed/}
sel ma
वि.स्त्री. नाशिनी — {ri khrod lo ma can nyer 'tshe thams cad sel ma} पर्णशवरि सर्वोपद्रवनाशिनि ब.मा.१६२ख; विनाशिनी — {ri khrod lo ma can}… {'jigs pa thams cad sel ma} पर्णशवरि…सर्वभयविनाशिनि ब.मा.१६२ख ।
sel mi byed
क्रि. न नश्यति — {bong sogs 'di khyad ci yod na/} /{kyi hud nga rgyal sel mi byed//} लोष्टादेः को विशेषोऽस्य हाऽहङ्कारं न नश्यसि ।। बो.अ.३०ख/८.१७९.
sel mdzad
= {sel bar mdzad pa/}
sel mdzad pa
= {sel bar mdzad pa/}
so
• सं. १. ( {tshems} इति आद.) [1] = {ldad byed} दन्तः — {lus 'di la skra dang}…{so dang}…{yod do//} सन्ति अस्मिन् काये केशाः…दन्ताः वि.व.१८४ख/२.१०९; {'di khyod so yi 'od zer min/} /{'di rnams ge sar nyid yin no//} एतानि केसराण्येव नैता दन्तार्चिषस्तव ।। का.आ.३२५क/२.९३; दंशः — {shi ba'i dug sogs ldog phyir ram/} /{de yi sos zin bcad las kyang //} मृते विषादिसंहारात् तद्दंशच्छेदतोऽपि वा । प्र.वा.१०९ख/१.६१; दशनः, ओ नम् — {mche ba rnon po'i so yis} तीक्ष्णदशनैर्दशनैः जा.मा.१७७क/२०५; रदः — {so reg dug ldan de dag la/} /{chos ni rab tu bstan pa mdzad//} रदस्पर्शविषाणां…तेषां विदधे धर्मदेशनाम् अ.क.१३५ख/६७.१६; {ldad byed gcod byed snyoms byed so//} रदना दशना दन्ता रदाः अ.को.१७६ख/२.६.९१; रद्यन्ते भक्ष्याणि एभिरिति रदनाः, रदाश्च । रद विलेखने अ.वि.२.६.९१ [2] = {glang po'i so} गजदन्तः — {ku ny+dza so dang} कुञ्जो दन्तेऽपि अ.को.२२०क/३.३.३१; दन्ते गजदन्ते अ.विव.३.३.३१ [3] = {sum cu so gnyis} द्वात्रिंशत्— {mgrin par so dang zhes pa ni rtsa sum cu rtsa gnyis so//} कण्ठे दन्ता इति द्वात्रिंशन्नाड्यः वि.प्र.२४५क/२.५९ २. = {bya'i mchu} मुखम्, चञ्चुः — {bya rgod bud med kyis ni sos rmugs sen mos nyams par byed//} गृध्राङ्गनामुखनिखातनखक्षतानाम् अ.क.१७०ख/१९.८१ ३. धारा — {ral gri'i so de nyid de nyid kyis mi gcod pa} नहि सैवासिधारा तयैव छिद्यते अभि.स्फु.२५६क/१०६७ ४. त्रिंशद्बोधकपदांशः — {so gnyis} द्वात्रिंशत् म.व्यु.८१०० (११३ख); {sum cu so cig} एकत्रिंशत् म.व्यु.८०९९ (११३ख) • अव्य. {sa} इत्यस्य पश्चात् प्रयुज्यमानः निपातशब्दः ( {slar bsdu/} {go ngo do no bo mo 'o/} /{ro lo so to slar bsdu ste/} /{rdzogs tshig zla sdud ces kyang bya//}) : 1. ({rab tu shes so//} प्रजानाति) — {las rnam par smin pa'i lus rnam par phye ba'i brda yang rab tu shes so//} कर्मविपाककायानां विभक्तिसङ्केतं प्रजानाति द.भू.२४४ख/४५; ( {smras so//} अवोचन्) — {de nas dge slong gnas brtan gnas brtan rnams kyis tshe dang ldan pa lam phran bstan la 'di skad ces smras so//} अथ स्थविरस्थविरा भिक्षव आयुष्मन्तं चूडापन्थकमिदमवोचन् वि.व.२९९ख/१.१२६; ( {bgyis so//} कृतम्) — {bsam pa legs par mdzad pa la bdag gis bstod pa 'di bgyis so//} सुचेतनकराय इदं स्तोत्रं मया कृतम् का.व्यू.२१५ख/२७५; ( {lan gdab dgos so//} परिहार्यम्) — {sol ba'i phung po lta bu'i mdo'i lan gdab dgos so//} अङ्गारकर्षूपमं तर्हि परिहार्यम् अभि.भा.३४ख/१००१; द्र.— {las kyi dbang po lnga ni ngag dang lag pa dang rkang pa dang rkub dang mdoms so//} पञ्च कर्मेन्द्रियाणि वाक्पाणिपादपायूपस्थाः त.प.१४७क/२१; {lag pa zhes pa de'i 'og tu gnyis so//} कर इति ततोऽधो द्वे वि.प्र.१७७क/१.३१ २. इति — {lag pa bkru ba'i sngags so//} इति करप्रक्षालनमन्त्रः वि.प्र.१०९ख/३.३५.
so ka
= {sos ka/}
so rkyag
= {so skyag/}
so skyag
= {so'i dri ma} दन्तमलम् म.व्यु.४०४५ ( {so'i dri ma 'am so rkyag} म.व्यु.६५क).
so skyur
धान्याम्लम् मि.को.६०क ।
so skye
= {so so'i skye bo/}
so skyes
दन्त्यः — ल्- {i tu la sa so skyes gang /} /{dbyangs dang gsal byed mtshan nyid rnams//} Ḷतुलसाश्च ये दन्त्याः स्वरव्यञ्जनलक्षणाः । वि.प्र.८१क/४.१६८.
so ga
= {sos ka/}
so ga'i dus
१. वसन्तकालः — {so ga'i dus la bab nas shing rnams kyi me tog kha 'bus shing} सम्प्राप्ते वसन्तकालसमये सम्पुष्पितेषु पादपेषु वि.व.१५४क/१.४२ । २. ग्रीष्मकालः — {so ga'i dus la bab pa na/} {skye bo dag khrus ras bcings te/} {rang rang gi rgyan dang nye bar spyod pa dag gis chu la rtse'o//} ग्रीष्मकाले वर्तमाने सलिलबन्धनं बद्ध्वा स्वैः स्वैर्मण्डनकोपभोगैर्जनाः सलिले क्रीडेयुः र.व्या.११३क/७४; ग्रीष्मृतुः — {glang dang 'khrig pa'i khyim gyi dbye bas so ga'i dus su rgyu ste} वृषमिथुनराशिभेदेन क्रमति ग्रीष्मृतौ वि.प्र.२५८ख/२.६८; निदाघसमयः — {snga dro'i nyi ma'i 'od zer gyi tshogs 'phros pas phyogs ma lus par khyab par 'jug pa'i so ga'i dus kyi rlung lta bu dang} तरुणतरणिकरनिकरप्रसङ्गावरुद्धाशेषदिग्विभागे वहतो निदाघसमये समीरणस्य त.प.१८७क/८३५.
so glang po che'i lta bu
वि. हस्तिदन्तः म.व्यु.८८५८ (१२३क).
so dgu
एकोनचत्वारिंशत्, संख्याविशेषः म.व्यु.८१०७ (११३ख).
so brgyad
अष्टात्रिंशत्, संख्याविशेषः म.व्यु.८१०६ (११३ख).
so rgal
= {so rgal ba/}
so rgal ba
वि. खण्डदन्तः — {mi rgan po}…{so rgal ba}…{zhig lam kar bstan par gyur to//} मार्गे पुरुषः…खण्डदन्तः …उपदर्शितोऽभूत् ल.वि.९५ख/१३६; विरलदन्तः — {mgo dkar so rgal lus ni rab skem la} श्वेतंशिरो विरलदन्त कृशाङ्गरूपः ल.वि.९५ख/१३६.
so sgrib
= {mchu} दशनच्छदः, ओष्ठः — {de yi so sgrib g}.{yo ba dag/} /{bdag ni nam zhig 'thung 'gyur ram//} पिबामि तरलं तस्याः कदा नु दशनच्छदम् ।। का.आ.३३९ख/३.१३४.
so lnga
पञ्चत्रिंशत्, संख्याविशेषः म.व्यु.८१०३ (११३ख).
so sngon po
वि. श्यामदन्तः — {so sngon por mi 'gyur} न च श्यामदन्तो भवति स.पु.१३१क/२०७.
so can
= {glang po} दन्ती, गजः — {rgyu 'o chu gter bzhi ngogs kyi/} /{skyed mos tshal du so can te//} चरन्ति चतुरम्भोधिवेलोद्यानेषु दन्तिनः । का.आ.३२५क/२.९८.
so can ma
दन्तिनी मि.को.७८ख ।
so gcig
एकत्रिंशत्, संख्याविशेषः म.व्यु.८०९९ (११३ख).
so gcig pa
वि. एकदन्तः — {bong bu'i so 'dra phag so 'dra/} /{so gcig pa dang so med dang //} खरशूकरदन्ताश्च एकदन्ता अदन्तकाः ।। वि.सू.५क/५.
so gnyis
१. = {glang po che} द्विरदः, गजः — {mdun na 'don la byin zin pa'i/} /{so gnyis rgyal pos ma byin gang //} पुरोहितार्पितं राजा न ददौ द्विरदं यदा । अ.क.२७क/३.९३ २. द्वात्रिंशत्, संख्याविशेषः म.व्यु.८१०० (११३ख).
so rta'i lta bu
वि. अश्वदन्तः म.व्यु.८८६० (१२३क).
so rto
वि. खण्डदन्तः, ओ ता — {gang gis ud pa la rgas shing 'khogs pa la mgo skya ba dang so rto zhing} येन कुवलया जीर्णा वृद्धा पलितशिरस्का खण्डदन्ता अ.श.२००ख/१८५.
so rtog mi
गूढपुरुषः, चारः — {rtog mi ba/} /{rtog dpyod pa dang myul mi dang /} /{ldom bu ba dang so rtog mi//} प्रणिधिरपसर्पश्चरः स्पशः । चारश्च गूढपुरुषः अ.को.१८६क/२.८.१३; गूढश्चासौ पुरुषश्च गूढपुरुषः अ.वि.२.८.१३.
दन्तवीणा — {lhags pas nyen pa'i so tham tham byed pa la sogs pa} दन्तवीणादीनां शीतकृतानाम् न्या.टी.५८क/१३७; द्र. {so thams byed pa/}
so thams
ना. अटटः, नरकः — {de nas so thams kyi hud zer/} /{yang sos dang ni thig nag dang /}… {yang dang yang du myong bar 'gyur//} ततोऽटटं हहवं चैव संजीवं कालसूत्रं तु ।।…अनुभूय पुनः पुनः । म.मू.३१८क/४९७; द्र. {so thams thams/}
so thams thams
ना. अटटः, नरकः — {de dag ni sems can dmyal ba yang sos dang}…{so thams thams dang}…{pad ma ltar gas pa chen por song nas} ताः सञ्जीवं…अटटं …महापद्मं नरकान् गत्वा अ.श.३ख/२; द्र. {so thams/}
so thams byed pa
दन्तवीणा — {'dar ba dang ba spu langs pa dang so thams byed pa la sogs pa} कमा(कम्प भो.पा.)रोमोद्गमदन्तवीणादि वा.टी.९८क/५८; द्र. {so tham tham byed pa/}
• सं. १. = {glang po} दन्ती, गजः — {so ldan dregs pas dbul ba nyid/} /{thob cing mgyogs par bros pas der//} जवेन विद्रुतस्तत्र दन्ती दर्पदरिद्रताम् । प्राप्तः अ.क.२४२ख/२८.२६; {so ldan mche ba stobs dang ldan/} /{lag ldan mche ba gnyis pa dang /}…{thig le can//} दन्ती दन्तावलो हस्ती द्विरदः… पद्मी अ.को.१८७ख/२.८.३४; स्थूलौ दन्तौ स्तः अस्येति दन्ती अ.वि.२.८.३४ २. दन्तिका, वृक्षविशेषः — {bi sha l+yA ni so ldan la'ang //} विशल्या दन्तिकाऽपि च अ.को.२२९क/३.३.१५५; दन्तिका वृक्षविशेषः अ.विव.३.३.१५५ • वि. दन्तवान् मि.को.८२क ।
so ldan pa
= {so ldan/}
so nam
१. = {'tsho tshis} वर्तनम्, आजीवः — {kun 'tsho 'tsho ba ba rtA dang /} /{gson byed so nam 'tsho tshis so//} आजीवो जीविका वार्ता वृत्तिर्वर्तनजीवने ।। अ.को.१९४क/२.९.१; वर्ततेऽनयेति वृत्तिः, वर्तनं च । वृतु वर्तने अ.वि.२.९.१; मि.को.३४क २. व्याकुलिका — {kho bos gzhan du 'gros khyim gyi so nam dag sdus shig} ( गृहव्याकुलिकां संक्षिप) । अन्यत्र गमिष्यामः वि.व.१२ख/२.८३.
so nam pa
= {zhing pa} कृषकः — {zhing pa shas pa so nam pa/} /{phru rlog pa dang rmos pa 'o//} क्षेत्राजीवः कर्षकश्च कृषकश्च कृषीवलः । अ.को.१९४ख/२.९.६; कर्षतीति कर्षकः । कृष विलेखने । कृषकश्च अ.वि.२.९.६; मि.को.३४ख ।
so spre'u'i lta bu
वि. मर्कटदन्तः म.व्यु.८८६२ (१२३क).
so phag
इष्टका — {der so phag gi gcal dgram mo//} इष्टकास्तरस्यास्यां दानम् वि.सू.५ख/६; पक्वशैलः — {gal te thams cad rdo'am so phag gam shing las byas pa ma yin na'o//} न चेत् सर्वत्वेन शैलः पक्वशैलो दारुमयो वा वि.सू.३३क/४१; द्र.— {sa dang so phag las ni brtsigs pa yi/} /{rgyal ba'i mchod rten dga' bzhin byas pa dang //} इष्टामयान्मृत्तिकसञ्चितान् वा प्रीताश्च कुर्वन्ति जिनस्य स्तूपान् । शि.स.५६ख/५४.
so phag mkhan rnying pa dag
पुराणस्थपतिः — {de bzhin du lus 'phags po dang khyim bdag mgon med zas sbyin dang drang srong sbyin dang so phag mkhan rnying pa dag dang ri dwags 'dzin gyi ma sa ga dang} एवं विरूढकोऽनाथपिण्डदो गृहपतिः उ(ऋ भो.पा.)षिदत्तः पुराणस्थपतिर्विशाखा मृगारमाता वि.व.१६०ख/१.४९.
so phag gi gcal
इष्टकास्तरः — {der so phag gi gcal dgram mo//} इष्टकास्तरस्यास्यां दानम् वि.सू.६क/६.
so phag gi gcal bya
इष्टकास्तरदानम् — {me bud pa'i gnas kyi sar so phag gi gcal bya'o//} अग्निकरणस्थाने भूमाविष्टकास्तरदानम् वि.सू.६क/६.
so phag gi lta bu
वि. सूकरदन्तः म.व्यु.८८६३ (१२३क).
so phag gi phye ma
क्षोदः — {'byar na ska ba'i chu'am so phag gi phye ma dang sbyar ba'i chus sbangs te dal bus khad kyis dgog par bya'o//} {rnag dang khrag kyang ngo //} लग्नस्य कषायोदकेन क्षोदमिश्रेण गते मयित्वा(स्तिमित्वा भो.पा.) मन्दमन्दमपनयनं पूयशोणितस्य च वि.सू.७०ख/८७.
so phag gi phye ma'i 'jim pa
क्षोदकः — {de dag gi steng du so phag dgram mo//} {de dag gi steng du so phag gi phye ma'i 'jim pa'o//} तेषामिष्टकास्तरस्य । तस्य क्षोदकस्य वि.सू.९४ख/११३.
so phag las byas pa
वि. इष्टकामयः — {brten pa la ni so phag las byas pa'i them skas bya'o//} सोपानकस्य करणमिष्टकामयस्य स्थिरे वि.सू.९४ख/११३.
१. धान्यम्, सस्यभेदः — {so ba la sogs pa 'bru'i tshogs rnams te/} {so ba dang so ba chen po dang} धान्यादिशस्यसमूहम् । धान्यम्, महाधान्यम् वि.प्र.१४९क/३.९६; {so ba skogs can gangs ma 'o//} धान्यं व्रीहि स्तम्बकरिः अ.को.१९५ख/२.९.२१; दधाति देहमिति धान्यम् । डुधाञ् धारणपोषणयोः अ.वि.२.९.२१ २. नीवारः — {so ba ni 'bras bu'i khyad par ro//} नीवारः व्रीहिविशेषः त.प.३१७क/११०१.
so ba can
= {'u su} धान्याकम्, वितुन्नकम् — {gdugs can 'u su dang /} /{ku stu m+bu ru so ba can//} छत्रा वितुन्नकम् ।। कुस्तुम्बुरु च धान्याकम् अ.को.१९६ख/२.९.३८; धान्यं धान्यसादृश्यमकति प्राप्नोतीति धान्याकम् । अक अग कुटिलायां गतौ । अ.वि.२.९.३८.
so ba chen po
महाधान्यम्, सस्यभेदः — {so ba la sogs pa 'bru'i tshogs rnams te/} {so ba dang so ba chen po dang} धान्यादिशस्यसमूहम् । धान्यम्, महाधान्यम् वि.प्र.१४९क/३.९६.
so ba lang gi lta bu
वि. गोदन्तः म.व्यु.८८५९ (गोणदन्तः {so ba glang gi lta bu} म.व्यु.१२३क).
दन्तोत्पाटकः, नारकीयपक्षिविशेषः — {me lce la rgyu ba zhes bya ba'i bya}…{so 'byin zhes bya ba dang} अग्निशिखाचरा नाम पक्षिणः…दन्तोत्पाटका नाम शि.स.४५क/४२.
so ma
• वि. = {gsar pa} अभिनवः — {gsar pa so ma thog ma dang /} /{yag ma gzhon nu gsar pa'o//} प्रत्यग्रोऽभिनवो नव्यो नवीनो नूतनो नवः ।। अ.को.२११ख/३.१.७७; अभिनूयत इत्यभिनवः अ.वि.३.१.७७ • सं. = {rtswa so ma} सोमः — {rigs bzhi dag gi mchog gyur pa/} /{bram ze rtswa ni so ma 'thung //} चतुर्वर्णतरोत्कृष्टा ब्राह्मणाः सोमपायिनः ।। म.मू.१९९ख/२१५.
so ma btang ba
वि. आमः — {'dod pa 'di dag ni mi rtag pa}…{snod so ma btang ba ltar mthar 'jig pa} अनित्याः खल्वेते कामाः…आमभाजनवद्भेदनात्मकाः ल.वि.१०६क/१५३; शि.स.१२९क/१२५; अपरिपक्वः — {rab 'byor 'di lta ste dper na bud med dam skyes pa'ang rung bum pa so ma btang bas chu 'chu na} तद्यथापि नाम सुभूते स्त्री वा पुरुषो वा अपरिपक्वेन घटेनोदकं परिवहेत् अ.सा.२५४क/१४३.
so ma rA dzI
= {'dab bzang} सोमराजी, वाकुची — {yon po rams so zla ba'i rgyal} ({so ma rA dzI} पा.भे.)/… {rul 'bras can//} अवल्गुजः सोमराजी…पूतिफल्यपि । अ.को.१६१क/२.४.९५; सोमेनाह्लादेन राजत इति सोमराजी । राजृ दीप्तौ अ.वि.२.४.९५.
so mang
= {so mangs/}
so mangs
= {skra shad} कङ्कतिका, केशप्रसाधनी — {skra shad dang ni so mangs dang //} प्रसाधनी कङ्कतिका अ.को.१८०ख/२.६.१३९; केशेषु कङ्कते कङ्कतिका । ककि गतौ अ.वि.२.६.१३९; फणिका — {so mangs kyis skra bshad par mi bya'o//} न फणिकया शिरः प्रसाधयेत् वि.सू.४३ख/५४; द्र.— {bcos pa'i phyir pu shel tse 'chang ba la'o//} {so mangs dang smig shad dang gsum zhes bya ba dang} प्रसाधनार्थं नियुक्तावुशीरस्य । फलकूर्वत्र्याख्यप्रतिशीर्षकाणां च वि.सू.५३क/६८.
so mi mnyam pa
वि. विषमदन्तः — {so sngon por mi 'gyur/} {so mi mnyam pa med pa} न च श्यामदन्तो भवति, न विषमदन्तो भवति स.पु.१३१क/२०७.
so mi ser ba
वि. न पीतदन्तः — {so sngon por mi 'gyur/}…{so mi ser ba dang} न च श्यामदन्तो भवति…न पीतदन्तो भवति स.पु.१३१क/२०७.
so med
वि. अदन्तः म.व्यु.८८६५ (१२३क); अदन्तकः — {bong bu'i so 'dra phag so 'dra/} /{so gcig pa dang so med dang //} खरशूकरदन्ताश्च एकदन्ता अदन्तकाः ।। वि.सू.५क/५.
so rtsi
ताम्बूलम् — {lam me tog dang lo ma sna tshogs kyis gtor ba/} {so rtsi'i khu ba'i tshon gyis khra bor gyur pa'i rjes bzhin du song song nas} विविधकुसुमस्तबकपल्लवनिकरपद्धतिं ताम्बूलरसरागविचित्रामनुसरन् जा.मा.१६७ख/१९३; पूगम् — {rkang pa 'khrud dang za ba dang /} /{'thor 'thung so rtsi za ba dang //} अङ्घ्रिं प्रक्षालयन् भुञ्जन् आचमपूगं भक्षयन् । हे.त.१४ख/४४.
so rtse
दन्ताग्रम् — {ji ltar ne'u le'i so rtse yis/} /{reg pa'i sman ni 'ga' zhig gang //} यथा नकुलदन्ताग्रस्पृष्टा या काचिदौषधिः । त.स.११५क/९९७.
so brtsegs
ना. कूटदन्ती, यक्षिणी/राक्षसी — {de bzhin gnod sbyin gtum mo dang /}…{so brtsegs dang //} यक्षिणी चण्डिका तथा ।…कूटदन्ती च सु.प्र.४३ख/८७; {de nas srin mo 'phyang ma zhes bya ba dang}… {srin mo so brtsegs zhes bya ba dang} अथ खलु लम्बा च नाम राक्षसी…कूटदन्ती च नाम राक्षसी स.पु.१४७क/२३४.
so tshis kyi las
कर्मान्तः — {khyim na gnas pa}…{so tshis kyi las sgrub pa mtha' yas pas dub par gyur pa/} {chog mi shes pas bde ba myong ba nyung bar rig nas} अपर्यन्तकर्मान्तानुष्ठानपरिग्रहश्रममतृप्तिजनकं कृशास्वादं गार्हस्थ्यमवेत्य जा.मा.३१क/३६.
so 'tshams
सीमा — {mtshams dang so mtshams gnyis po mo//} सीमसीमे स्त्रियामुभे अ.को.१५३क/२.२.२०; सीयते बध्यत इति सीमा । नान्तः । सीमा आकारान्तस्त्रीलिङ्गश्च । षिञ् बन्धने अ.वि.२.२.२०.
so bzhi
चतुस्त्रिंशत्, संख्याविशेषः म.व्यु.८१०२ (११३ख).
so bzang
ना. सुरदः, विद्याराजः — {rig pa mchog dang}…{so bzang dang}…{de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः…सुरदः…एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७क/७.
so yi
= {so'i/}
so yo ba
वि. वक्रदन्तः — {so sngon por mi 'gyur}…{so yo ba med par 'gyur ro//} न च श्यामदन्तो भवति… न वक्रदन्तः स.पु.१३१क/२०७.
so las byas pa
वि. दन्तकृतः — {zhi ba la shel gyi bgrang phreng ngo //}…{bsad pa la mi'i so las byas pa'o//} शान्तौ स्फाटिक्यमक्षसूत्रम्… मारणे नरदन्तकृतम् वि.प्र.९९ख/३.२०.
so las byung ba
दन्त्यः, दन्त्यवर्णः — {kha cig tu so las byung ba la rkan dang spyi bo las byung ba ste} क्वचिद् दन्त्ये तालव्यमूर्द्धन्यौ वि.प्र.१३१क/१, पृ.२९.
so las byung ba'i yi ge
दन्त्यवर्णः — {so las byung ba'i yi ge rnams kyis sa shes par bya'o//} दन्त्यवर्णैः पृथ्वी ज्ञातव्या वि.प्र.२२२ख/२.२.
so legs ma
ना. शुभदन्ती, दिग्गजभार्या — {phyogs kyi glang po'o/} /{glang mo chu 'dzin dmar ser dang /} /{ser skya dpe med rim pa las/} /{zangs rna ma dang so legs ma//} दिग्गजाः । करिण्योऽभ्रमुकपिलापिङ्गलानुपमाः क्रमात् ।। ताम्रपर्णी शुभदन्ती अ.को.१३३ख/१.३.५; शोभनौ दन्तौ यस्याः सा शुभदन्ती अ.वि.१.३.५.
so shing
दन्तकाष्ठम् — {de bzhin gshegs pa thub dka' shing thun du gyur pas so shing phul te dang po byang chub tu sems bskyed do//} दुष्प्रधर्षेण तथागतेन प्रथमं बोधिचित्तमुत्पादितं दन्तकाष्ठं दत्वा काष्ठहारकभूतेन शि.स.७ख/८; दन्तधावनम् — {so shing 'di su za ba} य एतद्दन्तधावनं भक्षयिष्यति अ.श.८२ख/७३.
so shing dor ba
दन्तकाष्ठविसर्जनम् — {bshang ba dang gci ba dang so shing dor ba dang}… {ni ma gtogs so//} मुक्त्वोच्चारप्रस्रावं दन्तकाष्ठविसर्जनम् वि.सू.३क/२.
so shing za
= {so shing za ba/}
so shing za ba
• क्रि. दन्तधावनं भक्षयिष्यति — {so shing 'di su za ba de ni zas ro brgya dang ldan pa za bar 'gyur ro//} य एतद्दन्तधावनं भक्षयिष्यति, स शतरसं भोजनं भक्षयिष्यति अ.श.८२ख/७३ • सं. दन्तकाष्ठम् — {'phral gyi bya ba zhes bya ba ni chos gos bgo ba dang bshang ba dang gci ba dang chu 'thung ba dang so shing za ba dang} इतिकरणीयमुच्यते — चीवराच्छादनम्, उच्चारव(? प्र)स्रावम्, उदकदन्तकाष्ठम् श्रा.भू.१६ख/३८; द्र. {so shing bza' ba/}
so shing bza' ba
दन्तकाष्ठभक्षणम् — {kha cig tu so shing bza' ba dang kha cig tu kha bkru ba dang kha cig tu rkang pa dag bkru ba de lta bus de la 'jug pa nyid ma yin pas so//} क्वचिद्दन्तकाष्ठभक्ष्य(? क्ष)णं क्वचिन्मुखशोचनं क्वचित् पादयोरित्येवं न तत्प्रसृततया वि.सू.९८क/११८; द्र. {so shing za ba/}
so so skye bo
= {so so'i skye bo/}
so so nges pa
= {so sor nges pa/}
so so ci rigs par
= {so sor ci rigs par/}
so so gcig pa
पा. प्रत्येकः, राशिविशेषः — {khyim sum cu rtsa drug la 'di lta ste/} {lug dang}…{so so gcig dang}…{tha ma ste} षट्त्रिंशद् राशयः, तद्यथा — मेषः… प्रत्येकः…अधमश्चेति म.मू.१०५क/१४.
so so ji rigs par
= {so sor ci rigs par/}
so so tha dad pa
• वि. प्रतिभिन्नः लो.को.२४४५ • सं. प्रभेदः लो.को.२४४५.
so so nas thugs brtse bar mdzad
क्रि. प्रत्यनुकम्पते — {de dag thams cad kyang de la bu dang 'dra ba dang spun dang 'dra bar dgongs pa bzang pos so so nas thugs brtse bar mdzad do//} ते चास्य सर्वे पुत्रस्यैव भ्रातुरिव कल्याणैर्मनोभिः प्रत्यनुकम्पन्ते बो.भू.८४क/१०६.
so so nas thugs brtse bar mdzad du gsol
क्रि. प्रत्यनुकम्पताम् — {yon bdag ming 'di zhes bgyi bas sang dge 'dun bshos la spyan 'dren na btsun pa rnams kyis de la dge legs kyi yid dag gis so so nas thugs brtse bar mdzad du gsol} एवं नाम दानपतिः श्वो भिक्षुसङ्घं भक्तेनोपनिमन्त्रयते । तं भदन्त(आः) कल्याणैः मनोभिः प्रत्यनुकम्पन्ताम् वि.सू.६०क/७६.
so so nas legs par bslab par bya
कृ. प्रतिसंशिक्षितव्यम् — {'di la so so nas legs par bslab par bya ste/} {ji ltar byas na bdag cag rab tu byung ba don yod pa dang 'bras bu dang bcas pa dang bde ba skyed pa dang bde ba'i rnam par smin par 'gyur la} इदं प्रतिसंशिक्षितव्यम् — कच्चिन्नः प्रव्रज्या अमोघा भविष्यति, सफला सुखोदया सुखविपाका अ.श.२४२क/२२२.
so so rnam par rtog pa
= {so sor rnam par rtog pa/}
so so rnam par 'phel ba
प्रतिविवर्धनम् — {thabs dang bden pa spyod pa so so rnam par 'phel ba dang} उपायसत्यव्यवचारणाप्रतिविवर्धनतश्च बो.भू.१७७ख/२३४.
so so ba
= {so so/}
so so ba nyid
पृथक्त्वम् — {de la gang gi dbang gis 'di 'di las so so ba nyid yin no zhes ldan pa'i rdzas las logs su byed pa de ni logs su byed pa'i rgyu so so ba nyid ces bya ba yin no//} तत्र ‘इदमस्मात् पृथक्’ इति यद्वशात् संयुक्तमपि द्रव्यमपोद्ध्रियते, तदपोद्धारकारणं पृथक्त्वं नाम त.प.२७७ख/२६९.
so so ba dang so so ba ma yin par grub pa
युतायुतसिद्धित्वम् — {so so ba dang so so ba ma yin par grub pa'o zhe na} युतायुतसिद्धित्वमिति चेत् प्र.अ.७२क/८०.
so so ba ma yin pa
• वि. युतः — {so so ba dang so so ba ma yin par grub pa'o zhe na} युतायुतसिद्धित्वमिति चेत् प्र.अ.७२क/८० • अव्य. अपृथक् — {so so ma yin rig phyir dang /} /{de nyid sngar ni bstan pa'i phyir//} अपृथग्वेदनात् पूर्वं तदत्र प्रतिपादितात् । त.स.७५ख/७०५.
so so ba ma yin par grub pa
वि. युतसिद्धः — {gang gi phyir so sor ma yin par grub pa'i rten dang brten pa rnams kyis 'di la'o snyam pa'i blo'i rgyu mtshan ni 'phrod pa 'du ba zhes brjod pa'i phyir ro//} यतो युतसिद्धानामाधार्याधारभूतानामिह बुद्धिनिबन्धनः समवाय इति वचनात् प्र.अ.७४ख/८२.
so so ba ma yin par 'grub pa
युतसिद्धिः — {'on te rang gi 'du ba can gyi yan lag dang 'dus pa nyid ni so so ba ma yin par 'grub pa yin la bzlog pa ni so sor grub pa yin no zhe na} (?) अथ स्वसमवाय्यवयवसमवेतत्वमयुतसिद्धिर्विपर्ययाद्युतसिद्धिः प्र.अ.७२क/८०.
so so ma yin
= {so so ba ma yin pa/}
so so yang dag par rig
= {so so yang dag par rig pa/}
so so yang dag par rig pa
• सं. प्रतिसंवित् — {so so yang dag par rig pa yid la byed pa} प्रतिसंविन्मनस्कारः सू.व्या.१७८क/७२; प्रतिसंवेदनम् — {skyon dang yon tan du so so yang dag par rig pa'i phyir} दोषगुणप्रतिसंवेदनात् सू.व्या.१७८क/७२ • वि. प्रतिसंवेदी लो.को.२४५० • पा. प्रतिसंवित् — {byang chub sems dpa' rnams kyi byang chub sems dpa'i so so yang dag par rig pa bzhi gang zhe na} कतमा बोधिसत्त्वस्य चतस्रो बोधिसत्त्वप्रतिसंविदः बो.भू.१३६ख/१७६; द्र.—
so so yang dag par rig pa bzhi
चतस्रः प्रतिसंविदः — १. {chos so so yang dag par rig pa} धर्मप्रतिसंवित्, २. {don so so yang dag par rig pa} अर्थप्रतिसंवित्, ३. {nges pa'i tshig so so yang dag par rig pa} निरुक्तिप्रतिसंवित्, ४. {spobs pa so so yang dag par rig pa} प्रतिभानप्रतिसंवित् बो.भू.४८ख/६३.
• वि. प्रतिसंवित्प्राप्तः — {dge slong dag nga'i nyan thos kyi dge slong so sor yang dag par rig pa thob pa rnams kyi mchog ni 'di lta ste/} {dge slong gsus po che 'di yin no//} एषोऽग्रो मे भिक्षवो भिक्षूणां मम श्रावकाणां प्रतिसंवित्प्राप्तानां यदुत कोष्ठिलो भिक्षुः अ.श.२८२क/२५९ • ना. प्रतिसंवित्प्राप्तः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po so so yang dag par rig pa thob pa dang} प्रतिसंवित्प्राप्तेन च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन ल.वि.२ख/२; द्र. {so so yang dag par rig pa 'thob pa/}
so so yang dag par rig pa 'thob pa
वि. प्रतिसंविल्लाभी — {de dag ma tshang bar ni so so yang dag par rig pa 'thob pa ma yin no//} नहि विकलाभिस्ताभिः प्रतिसंविल्लाभी भवति अभि.भा.६०क/११०५; द्र. {so so yang dag par rig pa thob pa/}
so so yang dag par rig pa dang ldan pa
वि. प्रतिसंवित्सहगतः — {so so yang dag par rig pa dang ldan pa ni dri za'i dbyangs snyan pa lta bu ste/} {gdul bya 'dul bar byed pa'i chos ston pa'i phyir ro//} प्रतिसंवित्सहगतो गन्धर्वमधुरघोषोपमो विनेयावर्जकधर्मदेशकत्वात् सू.व्या.१४१ख/१८.
so so yang dag par rig pa rnams rtogs par khong du chud pa
वि. प्रतिसंविद्गतिंगतः — {thams cad kyang mngon par shes pa chen po thob pa so so yang dag par rig pa rnams rtogs par khong du chud pa} सर्वेषां च महाभिज्ञाप्राप्तानां प्रतिसंविद्गतिंगतानाम् स.पु.७६ख/१२९.
so so yang dag par rig pa yid la byed pa
पा. प्रतिसंविन्मनस्कारः, मनस्कारभेदः — {so so yang dag par rig pa yid la byed pa ni ser sna dang sbyin pa la sogs pa mi mthun pa'i phyogs dang gnyen po dag la skyon dang yon tan du so so yang dag par rig pa'i phyir ro//} प्रतिसंविन्मनस्कारो मात्सर्यदानादिविपक्षप्रतिपक्षयोर्दोषगुणप्रतिसंवेदनात् सू.व्या.१७८क/७२.
so so yang dag par rig pa la 'jug pa
पा. प्रतिसंविदवतारः, धर्मालोकमुखभेदः — {so so yang dag par rig pa la 'jug pa ni chos snang ba'i sgo ste/} {chos kyi mig thob par 'gyur ro//} प्रतिसंविदवतारो धर्मालोकमुखं धर्मचक्षुःप्रतिलम्भाय संवर्तते ल.वि.२२क/२५.
so so yang dag par rig pa la gnas pa
पा. प्रतिसंविद्विहारः, बोधिसत्त्वविहारविशेषः — {so so yang dag par rig pa la gnas pa dang gnas pa mchog la ni byang chub sems dpa'i mtshan ma med pa'i bsgom pa de nyid kyi 'bras bu so sor myong bar rig par bya'o//} प्रतिसंविद्विहारे परमे च विहारे तस्या एव बोधिसत्त्वनिर्निमित्तभावनायाः फलप्रत्यनुभावना(भवनता पा.भे.) वेदितव्या बो.भू.१६६क/२२०.
so so yang dag par rig pa'i tshul mngon par bsgrub pa
पा. प्रतिसंविन्नयाभिनिर्हाराः — {de bzhin gshegs pa de dag gi so so yang dag par rig pa'i tshul mngon par bsgrub pa bcu la yang rab tu zhugs par gyur te} तेषां च तथागतानां दशप्रतिसंविन्नयाभिनिर्हारानवतरन्ति स्म ग.व्यू.३१७क/३८.
so so yang dag par rig par byed pa
वि. प्रतिसंवेदी — {gnas kyi don so so yang dag par rig par byed pa} सन्निवेशार्थप्रतिसंवेदिन् लो.को.१३६६.
so so yang dag rig
= {so so yang dag par rig pa/}
so so rang gi kun gzhi
प्रत्यात्मालयः — {so so rang gi kun gzhi la rang gi nyon mongs pa'i bag chags dag nas chos la bdag med pa mthong ba'i phyir ting nge 'dzin gyi bde ba la gnas pa thob nas nyan thos rnams kyang rgyal ba'i sku'i sku nyid rab tu 'thob par 'gyur ro//} प्रत्यात्मालये तु स्वक्लेशवासनाशुद्धस्य धर्मनैरात्म्यदर्शनात्समाधिसुखविहारं प्राप्य श्रावको जिनकायतां प्रतिलप्स्यते ल.अ.८०ख/२८.
so so rang gi chos nyid
पा. प्रत्यात्मधर्मता, धर्मभेदः — {chos gnyis po gang zhe na/} {'di lta ste/} {so so rang gi chos nyid dang sngon gyi lugs kyi chos nyid la dgongs te} कतमद्धर्मद्वयम्? यदुत प्रत्यात्मधर्मतां च सन्धाय पौराणस्थितिधर्मतां च ल.अ.११२क/५८.
so so rang gi de bzhin nyid
प्रत्यात्मतथता — {so so rang gi de bzhin nyid/} /{dag pa rgyal ba'i sras la bshad//} प्रत्यात्मतथतां शुद्धां देशयामि जिनौरसाम् ।। ल.अ.१७८ख/१४३; द्र. {so so rang rig de bzhin nyid/}
so so rang gi 'phags pa'i chos
स्वप्रत्यात्मार्यधर्मः लो.को.२४४५.
so so rang gi 'phags pa'i ye shes
स्वप्रत्यात्मार्यज्ञानम् — {so so rang gi 'phags pa'i ye shes kyi tshig} स्वप्रत्यात्मार्यज्ञानपदम् ल.अ.६८क/१७.
so so rang gi 'phags pa'i ye shes kyi tshig
स्वप्रत्यात्मार्यज्ञानपदम् — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa}…{so so rang gi 'phags pa'i ye shes kyi tshig dang so so rang gi 'phags pa'i ye shes med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह…स्वप्रत्यात्मार्यज्ञानपदमस्वप्रत्यात्मार्यज्ञानपदम् ल.अ.६८क/१७.
so so rang gi 'phags pa'i ye shes kyi tshig dang so so rang gi 'phags pa'i ye shes med pa'i tshig
पा. स्वप्रत्यात्मार्यज्ञानपदमस्वप्रत्यात्मार्यज्ञानपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{so so rang gi 'phags pa'i ye shes kyi tshig dang so so rang gi 'phags pa'i ye shes med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह — उत्पादपदमनुत्पादपदम्…स्वप्रत्यात्मार्यज्ञानपदमस्वप्रत्यात्मार्यज्ञानपदम् ल.अ.६८क/१७.
so so rang gi 'phags pa'i ye shes rtogs pa'i mtshan nyid
पा. स्वप्रत्यात्मार्यज्ञानगतिलक्षणम् — {blo gros chen po de ni so so rang gi 'phags pa'i ye shes rtogs pa'i mtshan nyid do//} एतन्महामते स्वप्रत्यात्मार्यज्ञानगतिलक्षणम् ल.अ.१०८ख/५४.
so so rang gi 'phags pa'i ye shes med pa'i tshig
अस्वप्रत्यात्मार्यज्ञानपदम् — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa}…{so so rang gi 'phags pa'i ye shes kyi tshig dang so so rang gi 'phags pa'i ye shes med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह…स्वप्रत्यात्मार्यज्ञानपदमस्वप्रत्यात्मार्यज्ञानपदम् ल.अ.६८क/१७.
so so rang gi blo
स्वप्रत्यात्मबुद्धिः — {byang chub sems dpa'}… {so so rang gi blos rnam par dpyod de} बोधिसत्त्वः… स्वप्रत्यात्मबुद्ध्या विचारयति ल.अ.१०८ख/५४.
so so rang gi ye shes kyi spyod yul
= {so so rang gi 'phags pa'i ye shes kyi spyod yul/}
so so rang gi rig
= {so so rang rig/}
so so rang gi rig pa
= {so so rang rig/}
so so rang gi shes
= {so so rang shes/}
so so rang gi shes pa
= {so so rang shes/}
so so rang gis rig pa
= {so so rang rig/}
so so rang gis rig pa 'phags pa'i ye shes kyi mtshan nyid
पा. प्रत्यात्मार्यज्ञानगतिलक्षणम्, लक्षणभेदः — {snang ba med pa'i mtshan nyid}…{byin gyis rlabs kyi mtshan nyid}…{so so rang gis rig pa 'phags pa'i ye shes kyi mtshan nyid}… {blo gros chen po 'di ni 'phags pa rnams kyi mtshan nyid gsum ste} निराभासलक्षणं…अधिष्ठानलक्षणं… प्रत्यात्मार्यज्ञानगतिलक्षणं… एतन्महामते आर्याणां लक्षणत्रयम् ल.अ.७४ख/२३.
so so rang gis rig pa'i bde bas mnyam par bzhag
वि. प्रत्यात्मगतिसुखसमाहितः — {so so rang gis rig pa'i bde bas mnyam par bzhag cing sems can yongs su smin par bya ba'i phyir sprul pa'i 'od zer sna tshogs kyis rnam par mdzes so//} सत्त्वपरिपाकाय विचित्रैर्निर्माणकिरणैर्विराजन्ते प्रत्यात्मगतिसुखसमाहिताः ल.अ.१०४क/५०.
so so rang gis rig pa'i spyod yul
= {so so rang rig spyod yul/}
so so rang gis rig pa'i spyod yul gyi gtam
प्रत्यात्मगतिगोचरकथा लो.को.२४४६.
so so rang gis rig pa'i bye brag gi mtshan nyid
प्रत्यात्माधिगमविशेषलक्षणम् — {de la blo gros chen po grub pa'i mtha'i tshul ni 'di lta ste/} {so so rang gis rig pa'i bye brag gi mtshan nyid de} तत्र सिद्धान्तनयो महामते यदुत प्रत्यात्माधिगमविशेषलक्षणम् ल.अ.११४क/६०.
so so rang gis rig pa'i mtshan nyid
प्रत्यात्मगतिलक्षणम् — {rnal 'byor can rnal 'byor bsgom pa rnams kyi rnal 'byor gyi lam la yang so so rang gis rig pa'i mtshan nyid kyi khyad par snang na} योगिनामपि योगमभ्यस्यतां योगमार्गे प्रत्यात्मगतिलक्षणविशेषो दृष्टः ल.अ.६२ख/८.
so so rang gis rig par bya ba
= {so so rang gis rig bya/}
so so rang gis rig bya
कृ. प्रत्यात्मवेद्यः — {kun gyi rnam rtog ming rten can/} /{so so rang gis rig bya yin//} प्रत्यात्मवेद्यः सर्वेषां विकल्पो नामसंश्रयः ।। प्र.वा.१२३क /२.१२३; {so so rang rig bya phyir bcom ldan 'das kyis chos ma bstan//} धर्मो नैव च देशितो भगवता प्रत्यात्मवेद्यो यतः सू.अ.१८१क/७६; प्रत्यात्मवेदनीयः — {so so rang gis rig par bya ba'i don} प्रत्यात्मवेदनीयोऽर्थः र.व्या.७४क/१; प्रत्यात्माधिगम्यः — {'phags pa'i ye shes so so rang gis rig par bya ba'i rang bzhin gnyis las rnam par grol ba la/} {dngos po'i rang bzhin du yod do zhes rnam par rtog par 'gyur te} आर्यज्ञानप्रत्यात्माधिगम्यं स्वभावद्वयविनिर्मुक्तं वस्तु स्वभावतो विद्यत इति विकल्पयिष्यन्ति ल.अ.९२क/३९.
so so rang nyid
अव्य. प्रत्यात्मम् — {so so rang nyid tshul bzhin yid la byed pa'i gnas kyis} प्रत्यात्मयोनिशोमनसिकारसन्निश्रयेण र.व्या.८७ख/२५.
so so rang rig
• सं. प्रत्यात्मगतिः — {theg pa che la rton pa rnams/} /{so so rang rig nyan par 'tshal//} श्रोष्यन्ति प्रत्यात्मगतिं महायानपरायणाः ।। ल.अ.५७ख/३; प्रत्यात्माधिगमः — {rnam par 'jog pa rtogs pa'i rang bzhin gyi chos 'phags pa'i ye shes so so rang gis rig pa'i ting nge 'dzin gyi bde ba la gnas pa ni mi brjod do//} न च प्रत्यवस्थानगतिस्वभावधर्मार्यज्ञानप्रत्यात्माधिगमसमाधिसुखविहारमुद्भावयति ल.अ.९२ख/३९ • वि. प्रत्यात्मवेद्यः — {so so rang rig mi g}.{yo ba/} /{theg pa chen po bla na med//} प्रत्यात्मवेद्यमचलं महायानमनुत्तरम् ।। ल.अ.१७०ख/१२८; प्रत्यात्मगतिकः — {so so rang rig yang dag ni/} /{brtag dang rtog pas yang dag spangs/} /{rgyal ba'i sras la 'di bstan gyi//} तत्त्वं प्रत्यात्मगतिकं कल्प्यकल्पेन वर्जितम् । देशेमि जिनपुत्राणाम् ल.अ.७४क/२२.
so so rang rig chos
प्रत्यात्मधर्मः — {gnod sbyin dbang po 'das pa yi/} /{mgon pos rin chen ri bo la/} /{so so rang rig chos rnams bstan/} /{khyod nyid la yang thugs brtser dgongs//} अतीतैरपि यक्षेन्द्र नायकैः रत्नपर्वते ।। प्रत्यात्मधर्मो निर्दिष्टः त्वं चैवाप्यनुकम्पितः । ल.अ.५७ख/३.
so so rang rig chos nyid
प्रत्यात्मधर्मता — {so so rang rig chos nyid gtsang /} /{sangs rgyas sa ni thob byed pa'o//} प्रत्यात्मधर्मताशुद्धं बुद्धभूमिप्रभावकम् ।। ल.अ.५८क/४; {so sor rang rig chos nyid gtsang /} /{sa rnams dang ni sangs rgyas sa/} /{rnal 'byor can gyis de bsgoms na/} /{pad mo che la dbang bskur 'gyur//} प्रत्यात्मधर्मताशुद्धा भूमयो बुद्धभूमिश्च । एतद्विभावयेद्योगी महापद्मेऽभिषिच्यते ।। ल.अ.१७१ख/१३०.
so so rang rig rtogs pa
प्रत्यात्मवेद्यगतिः — {so so rang rig rtogs pa'i chos dgyes pa/} /{thub pa deng ni lang kar gshegs pa'i dus//} प्रत्यात्मवेद्यगतिधर्मरतं लङ्कां हि गन्तुं समयोऽद्य मुने ।। ल.अ.५६ख/२.
so so rang rig rtogs bya ba
कृ. प्रत्यात्मगतिगम्यः — {so so rang rig rtogs bya ba/} /{bdag ni rnam dag mtshan nyid de//} प्रत्यात्मगतिगम्यश्च आत्मा वै शुद्धिलक्षणम् । ल.अ.१८६क/१५६.
so so rang rig lta bas rtogs
वि. प्रत्यात्मदृष्टिगतिकम् — {so so rang rig lta bas rtogs/} /{nyes pa thams cad rnam 'joms pa'o//} प्रत्यात्मदृष्टिगतिकं सर्वदोषविघातकम् ।। ल.अ.१८७ख/१५८.
so so rang rig bstan pa
प्रत्यात्मशासनम् लो.को.२४४६.
so so rang rig theg pa
प्रत्यात्मवेद्ययानम् — {so so rang rig theg pa ni/} {rtog ge pa yi spyod yul min//} प्रत्यात्मवेद्ययानं मे तार्किकाणामगोचरम् । ल.अ.१६५ख/११८.
so so rang rig de bzhin nyid
पा. प्रत्यात्मतथता — {so so rang rig de bzhin nyid/} /{rig bya'o de phyir bye brag med//} प्रत्यात्मतथताज्ञेयमतो नास्ति विशेषणम् ।। ल.अ.१०७ख/५४; द्र. {so so rang gi de bzhin nyid/}
so so rang rig pa
= {so so rang rig/}
so so rang rig spyod yul
पा. प्रत्यात्मगतिगोचरः, परमार्थभेदः — {don dam pa bdun te/} {'di ltar sems kyi spyod yul dang}… {de bzhin gshegs pa'i so so rang gis rig pa'i spyod yul te} सप्तविधः परमार्थो यदुत चित्तगोचरः… तथागतस्य प्रत्यात्मगतिगोचरः ल.अ.७०ख/१८; {mgon po rnams ni gang gsung ba'i/} /{so so rang rig spyod yul ni/} /{rtog pa can gyi yul ma yin/} /{nyan thos rnams kyi'ang de bzhin min//} तार्किकाणामविषयं श्रावकाणां न चैव हि । यं देशयन्ति वै नाथाः प्रत्यात्मगतिगोचरम् ।। ल.अ.७४क/२२.
so so rang rig bya
= {so so rang gis rig bya/}
so so rang rig shes
= {so so rang rig shes pa/}
so so rang rig shes pa
प्रत्यात्मवेद्यगतिः — {so so rang rig shes pa ston pa yi/} /{chos tshul mgon po 'dir yang bshad du gsol//} प्रत्यात्मवेद्यगतिसूचनकं देशेहि नायक इह धर्मनयम् ।। ल.अ.५६ख/१.
so so rang rig ye shes
पा. प्रत्यात्मिकं ज्ञानम् — {'di dag nga la dad phyir 'brang ba ste/} /{so sor rang gis rig pa'i ye shes med//} एतेऽपि श्रद्धाय ममैव यान्ति प्रत्यात्मिकं ज्ञानु न चैव विद्यते ।। स.पु.३७क/६५.
so so rang rig sems pa
वि. प्रत्यात्मगतिचिन्तकः — {rnal 'byor nyes dang rnam bral ba/} /{so so rang rig sems pa yi//} राग(योग भो.पा.)दोषविनिर्मुक्ताः प्रत्यात्मगतिचिन्तकाः । ल.अ.५७क/२.
so so rang la chos kyi brda bsal ba la dmigs pa'i chos shes pa
पा. प्रत्यात्ममपनीतधर्मसङ्केतालम्बनधर्मज्ञानम् — {so so rang la chos kyi brda bsal ba la dmigs pa'i chos shes pa ji lta bu zhe na} कथं प्रत्यात्ममपनीतधर्मसङ्केतालम्बनधर्मज्ञानम् अभि.स.भा.५५ख/७६.
so so rang shes
पा. प्रत्यात्मज्ञानम् — {de ltar rtogs pa gang yin de/} /{so so rang shes mthong ba nyid//} इत्येवं योऽवबोधस्तत्प्रत्यात्मज्ञानदर्शनम् । र.वि.८२ख/१६; {de so so rang gi shes pa dag gis rab tu phye ba yin pas} तत्प्रत्यात्मज्ञानाभ्यां प्रभावित इति अभि.भा.४१क/१०२७; {gang chos de dang de dag la gzhan gyi dring mi 'jog par shes shing so sor rang gis shes pa 'di ni shes rab kyi dbang po zhes bya'o//} यदेतेषु धर्मेषु प्रत्यात्मज्ञानमपरप्रत्ययज्ञानम्, इदमुच्यते प्रज्ञेन्द्रियम् शि.स.१७१क/१६८.
so so rig pa
= {so sor rig pa/}
so so rig bya
प्रतिवेद्यत्वम् — {de yi myong de bdag nyid de/} /{de yang gzhan 'ga' zhig gi min/} /{mngon sum so so rig bya yin/} /{de yi de ni bdag nyid yin//} आत्मा स तस्यानुभवः स च नान्यस्य कस्यचित् । प्रत्यक्षप्रतिवेद्यत्वमपि तस्य तदात्मता ।। प्र.वा.१३१क/२.३२६.
so so re re
अव्य. प्रत्येकम् — {mdo sde dang chos mngon pa dang 'dul ba de dag ni mdor bsdu na/} {so so re re zhing don rnam pa bzhi bzhi ste} ते च सूत्रविनयाभिधर्माः प्रत्येकं चतुर्विधार्थाः समासतः सू.व्या.१६४ख/५५; {dngos}…{so so re rer rtogs par ni/} /{bskal pa'i bar du'ang nus ma yin//} न प्रत्येकं शक्नुयाद् बोद्धुं वस्तु कल्पान्तरैरपि ।। प्र.अ.४४ख/५१.
so so'i skal ba
प्रत्यंशः — {tshul shing brim pa dang bgrang ba dang so so'i skal ba brim pa'o//} शलाकाचारणम् । गणनम् । प्रत्यंशप्रवारणम् वि.सू.६७ख/८४.
so so'i skye
= {so so'i skye bo/}
so so'i skye bo
१. पृथग्जनः, अनार्यः — {dga' ba'i gnas la khro byed pas/} /{so so'i skye bo mgu bar dka'//} तोषस्थाने प्रकुप्यन्ति दुराराधाः पृथग्जनाः ।। बो.अ.२३ख/८.१०; {so so'i skye bo ni rnam pa gnyis te/} {nang pa dang phyi rol pa'o//} {nang pa ni dge ba'i rtsa ba kun tu ma chad pa'o//} {phyi rol pa ni dge ba'i rtsa ba kun tu chad pa ste} पृथग्जनो वा द्विविधः — आभ्यन्तरकश्चासमुच्छिन्नकुशलमूलः, बाह्यकश्च समुच्छिन्नकुशलमूलः अभि.भा.५६ख/१५० । २. पृथग्जनत्वम् — {lam ma thob pa so so yi/} /{skye bor 'dod de} मार्गस्याप्राप्तिरिष्यते । पृथग्जनत्वम् अभि.को.५ख/२.४०.। {so so'i skye bo rnam gnyis} द्विविधः पृथग्जनः — १. {nang pa} आभ्यन्तरकः, २. {phyi rol pa} बाह्यकः अभि.भा.५६ख/१५०.
so so'i skye bo'i
पार्थग्जनः — {so so'i skye bo'i don dang chos shes pa rnam pa gnyis po des}…{bdag med pa gnyis rtogs nas} एतेन द्विविधेन पार्थग्जनेनार्थधर्मज्ञानेन द्वयं नैरात्म्यभावं प्रतिविध्य सू.व्या.१८६ख/८३.
so so'i skye bo dge ba
पृथग्जनकल्याणकः — {de na dgra bcom pa nye bar srung la sogs pa khri brgyad stong gnas so//} {slob pa dang so so'i skye bo dge ba ni de'i nyis 'gyur du gnas so//} तत्रोपगुप्तप्रमुखाण्यष्टादशार्हत्सहस्राणि निवसन्ति, तद्द्विगुणाः शैक्षाः पृथग्जनकल्याणकाः अ.श.२८५ख/२६२.
so so'i skye bo nyid
पृथग्जनत्वम् — {ma 'ongs pas ni so so'i skye bo nyid zlog par byed do//} अनागतया पृथग्जनत्वं व्यावर्त्यते अभि.भा.१६ख/९२३.
so so'i skye bo pa
वि. पार्थग्जनिकः — {gang 'dod pa rnams la bsod nyams su sbyor ba/} {dman pa/} {grong pa'i cha/} {so so'i skye bo pa} यश्च कामेषु कामसुखल्लिका योगो हीनो ग्राम्यः पार्थग्जनिकः ल.वि.१९९ख/३०३; पार्थग्जनिकी — {rtog ger rtogs} ({gtogs} ){pa'i sa/} {rang gi spobs pa las byung ba/} {so so'i skye bo pa/} {dpyod pa'i rjes su dpyod pa la gnas pa rnams kyi} तर्कपर्यापन्नायां भूमौ स्थितानां स्वयं प्रातिभानिक्यां पार्थग्जनिक्यां मीमांसानुचरितायाम् बो.भू.२१क/२५.
so so'i skye bo'i sa
पा. पृथग्जनभूमिः, भूमिभेदः — {rab 'byor so so'i skye bo'i sa gang yin pa dang}…{sangs rgyas kyi sa gang yin pa de ni de bzhin nyid kyi sa zhes bya ste} या च सुभूते पृथग्जनभूमिः…या च बुद्धभूमिः, इयं तथताभूमिरित्युच्यते अ.सा.२८५ख/१६१; {sems de skyes pas byang chub sems dpa' byis pa'i byang chub sems dpa' so so'i skye bo'i sa las 'das pa yin} तस्य च चित्तस्योत्पादाद् बोधिसत्त्वोऽतिक्रान्तो भवति बालबोधिसत्त्वपृथग्जनभूमिम् बो.भू.१६९क/२२३.
so so'i skyes
= {so so'i skye bo/}
so so'i skyes bu
= {so so'i skye bo}
so so'i cha
प्रत्यंशः म.व्यु.६५०९ ( {bgo skal lam so so'i cha} म.व्यु.९३क).
so so'i bden pa brtsal ba
वि. प्रणतप्रत्येकसत्यः, बुद्धस्य म.व्यु.४२६ (१०ख).
so so'i gnas
अव्य. प्रतिपदम् — {mi rnams lus ni mi gtsang zag cing so so'i gnas su smad gyur dri ma can/}…{la log par chags pa 'di ni ci//} क्लेदस्यन्दिनि निन्दिते प्रतिपदं…स्नेहः कोऽयम्…मलिने मिथ्या शरीरे नृणाम् । अ.क.१६क/५१.२६.
so so'i rnam par rtog pa
= {so sor rnam par rtog pa/}
so so'i rnam par rtog pa las byung ba
वि. प्रतिविकल्पप्रवृत्तः — {so so'i rnam par rtog pa las byung ba'i chos dang chos med pa'i khyad par lta ci'i phyir med de} किमङ्ग पुनर्धर्माधर्मयोः प्रतिविकल्पप्रवृत्तयोर्विशेषो न भवति ल.अ.६२ख/८.
so so'i dper brjod
प्रत्युदाहरणम् म.व्यु.२८४१ (५१ख).
so sor kun dga'
क्रि. प्रतिसम्मोदते — {lhan cig gtam 'dre'o//} {phebs par smra'o//} {so sor kun dga'o//} सार्द्धमालपामि संलपामि प्रतिसम्मोदे वि.सू.१८क/२१.
so sor kun rtog rang bzhin can
वि. स्वभावप्रत्यवेक्षकः — {so sor kun rtog rang bzhin can/} /{pad ma'i gtsug tor khyod phyag 'tshal//} नमस्ते पद्मोष्णीषाय स्वभावप्रत्यवेक्षकः । स.दु.१०७क/१५८.
so sor bkag
= {so sor bkag pa/}
so sor bkag pa
• क्रि. प्रतिबध्नाति — {gang tshe sgra'i shes pas de yi/} /{rig pa so sor bkag ce na//} शब्दावधानमेतस्य प्रतिबध्नाति वेदनाम् । इति त.स.९२क/८३३ • सं. प्रतिषेधः — ग्. {yul 'gyed ser sna la sogs la/} /{sbyor dang rjes su sbyor ba yi/} /{gnas pa so sor bkag pa dang /} /{chos ni rdul tsam mi dmigs nyid//} समरे मत्सरादौ च नेति योगानुयोगयोः ।। विहारप्रतिषेधश्च धर्मस्याणोरलब्धता । अभि.अ.८ख/४.५०.
so sor brkyang bar bya
प्रतिपालनम् — {de dag gi cha lugs ni mgul bar chos gos btags pa nyid do//} {rked par yang ngo //} {phan gdags pa'i sems kyis so sor brkyang bar bya'o//} आसक्तकण्ठचीवरकत्वमेषां वेषः । कट्यां वा । प्रतिपालनमनुकम्पारतेन(चित्तेन भो.पा.) वि.सू.७९क/९६.
so sor bskyab par bgyi
क्रि. प्रतिपालयामि — {grong khyer dang grong rdal dang ljongs dang yul 'khor dang rgyal po'i pho brang gi gnas thams cad so sor bskyab par bgyi'o//} सर्वनगरनिगमजनपदराष्ट्रराजधानीं च प्रतिपालयामः स.दु.११९क/२०४.
so sor go bar byed
= {so sor go bar byed pa/}
so sor go bar byed pa
वि. प्रतिसंवेदकः — {dge slong dang dge slong ma sdig can dag khyim du so sor go bar byed pa'i dge slong bsko bar bya'o//} सम्मन्येरन् पापयोर्भिक्षुभिक्षुण्योः कुलप्रतिसंवेदकम् (भिक्षुम् भो.पा.) वि.सू.२९ख/३७.
so sor go byed
= {so sor go bar byed pa/}
so sor gyur
= {so sor gyur pa/}
so sor gyur pa
• भू.का.कृ. भिन्नः — {'bab chu dang}…{sprin lta bu skad cig ma gcig nas gcig tu tha dad pas so sor gyur pa g}.{yo ba} नदी…मेघसदृशक्षणपरम्पराभेदभिन्नं चलम् ल.अ.८२क/२९ • सं. प्रतिभूः — {sho phan tshun mnyam pa'i ming /} {lag+na ka'am kAHpham rgyal mnyam pa/} {pra ti b+hU'am b+hU baHso sor gyur pa zhes so//} मि.को.४२ख ।
so sor gyes pa
• भू.का.कृ. प्रविसृतः — {la lar ngang pa so sor gyes/} /{kha cig tu ni phang phung chas//} क्वचित् प्रविसृतैर्हंसैः क्वचिद्विषमसंहतैः । जा.मा.११६क/१३५ • सं. विसरणम् — {so sor gyes pa la sogs pa 'bras bu gzhan} विसरणादिकं च नामापरं कार्यम् प्र.अ.८६ख/९४.
so sor grub pa
अयुतसिद्धिः — {'on te rang gi 'du ba can gyi yan lag dang 'dus pa nyid ni so so ba ma yin par 'grub pa yin la/} {bzlog pa ni so sor grub pa yin no zhe na} (?) अथ स्वसमवाय्यवयवसमवेतत्वमयुतसिद्धिर्विपर्ययाद्युतसिद्धिः प्र.अ.७२क/८०.
so sor grol ba
प्रतिमुक्तः, वस्त्रादिधारणभेदः मि.को.४६क ।
so sor dgag par bgyi
क्रि. प्रतिबाधयामि — {dus ma yin pa'i 'chi ba brgyad po so sor dgag par bgyi'o//} अष्टाकालमरणानि प्रतिबाधयामि स.दु.११७ख/१९८.
so sor mgron du bos pa
प्रत्येकप्रवारणा— {so sor mgron du bos pa bdag gir bya'o//} स्वीकुर्यात् प्रत्येकप्रवारणाम् वि.सू.४६क/५८.
so sor 'god pa
१. प्रतिष्ठापनम्— {mi dge ba'i las las rnam par bzlog pa'i dbang dang /} {dge ba'i las yongs su bsgrub pa la so sor 'god pa'i dbang dang} अकुशलकर्मविवर्तनवशेन कुशलकर्मसम्भवप्रतिष्ठापनवशेन ग.व्यू.१८७ख/२७० २. = {so sor 'god pa nyid} प्रतिष्ठानता — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{yon tan} ({dang ye shes} ){thams cad la so sor 'god pas rkang pa lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र… चरणभूतं सर्वगुणज्ञानप्रतिष्ठानतया ग.व्यू.३१०ख/३९७.
so sor 'gyed pa
प्रतिसंस्तरम् म.व्यु.२८५९ (५१ख).
so sor 'gro ba nyid
प्रत्येकगतता — {nad pa dang bcas pa nyid dang so sor 'gro ba nyid dag gis mi mthun pa nyid du gzhag go//} सव्याबाधिकत्वप्रत्येकगततातिरा(भ्यां ।भो.पा.)स्थितप्रातिकूल्यम् वि.सू.८०क/९७.
so sor brgyan pa
भू.का.कृ. प्रतिमण्डितः लो.को.२४४७.
so sor bsgo ba
वि. प्रतिसंवेदकः — {khyim so sor bsgo ba} कुलप्रतिसंवेदकः म.व्यु.९४१३ (१२९ख); द्र. {so sor go bar byed pa/}
so sor bsgrub pa
प्रतिपत्तिः — {so sor bsgrub pa rnam pa mang por ston} प्रतिपत्ति दर्शेति बहुप्रकारम् स.पु.४६ख/८३.
so sor nges
= {so sor nges pa/}
so sor nges pa
• सं. प्रतिनियमः— {glo bur ba'i rang bzhin ni nges par byed pa med pas so sor nges pa mi rung ba'i phyir ro//} आकस्मिकस्य स्वभावस्य नियामकाभावेन प्रतिनियमायोगात् त.प.१०१ख/६५२; {so sor nges pa'i rgyu} प्रतिनियमहेतुः बो.भू.५२ख/६९ • वि. प्रतिनियतः — {'o na so sor nges pas phan 'dogs pa'i nus pa dang ldan par dngos po thams cad la khyod kyis gdon mi za bar khas blang bar bya ste} ननु च प्रतिनियतोऽपि कार्यशक्तिमन्तः सर्व एव भावाः त्वयाऽप्येतदवश्यमेवाभ्युपेयम् वा.टी.७१क/२६; प्रतिष्ठितः — {de lta ma yin na ji ltar so sor nges pa'i rtswa dang lo ma'i me la sogs pa'i khyad par gyi ngo bos mngon sum gyi shes pa la snang ba} अन्यथा हि यथाप्रतिष्ठितेन तार्णपार्णादिभेदतो रूपेण प्रत्यक्षे ज्ञाने प्रत्यवभासते त.प.१२६क/७०२.
so sor nges pa'i rgyu
पा. प्रतिनियमहेतुः, हेतुभेदः — {rgyu bcu po dag gang zhe na/} {rjes su tha snyad 'dogs pa'i rgyu dang}… {so sor nges pa'i rgyu dang}… {mi mthun pa med pa'i rgyu'o//} दश हेतवः कतमे । अनुव्यवहारहेतुः…प्रतिनियमहेतुः…अविरोधहेतुश्च बो.भू.५२ख/६९.
so sor nges pa'i don 'dzin pa
प्रतिनियतार्थग्राहिता — {mig la sogs pa'i rnam par shes pa bzhin du so sor nges pa'i don 'dzin pa dang}…{'gyur te} चक्षुरादिविज्ञानवत् प्रतिनियतार्थग्राहिता…च प्राप्नोति त.प.९५क/६४२.
so sor nges pa'i byed rgyu
पा. प्रतिनियमकारणम्, कारणहेतुभेदः — {so sor nges pa'i byed rgyu ni rang bzhin tha dad pas 'bras bu gzhan dang gzhan 'byung pa'i phyir ro//} प्रतिनियमकारणं भिन्नस्वभावतयाऽन्योन्यफलत्वात् अभि.स.भा.२६ख/३६.
so sor nges par 'byung ba
प्रतिनिःसर्गः — {yang srid pa pa'i sred pa dga' ba'i 'dod chags dang ldan pa de dang der mngon par dga' ba de nyid ma lus par spangs pa dang so sor nges par 'byung ba dang} यदस्या एव तृष्णायाः पौनर्भविक्या नन्दीरागसहगताया तत्रतत्राभिनन्दिन्याः अशेषप्रहाणम्, प्रतिनिःसर्गः अभि.स्फु.३१९ख/१२०६.
so sor ci rigs par
अव्य. यथाप्रत्यर्हम् — {so sor ci rigs par chos ston pa la mkhas pa} यथाप्रत्यर्हधर्मदेशनाकुशलः ल.वि.२११ख/३१३; म.व्यु.६३७४ (९१क).
so sor ci rigs par chos ston pa la mkhas pa
वि. यथाप्रत्यर्हधर्मदेशनाकुशलः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{so sor ci rigs par chos ston pa la mkhas pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… यथाप्रत्यर्हधर्मदेशनाकुशल इत्युच्यते ल.वि.२११ख/३१३.
so sor bca' ba
प्रत्यवस्थानम् — {nga la ma dris par rang gi tshul so sor bca' ba brjod par sems te} अपृष्ट्वैव मां स्वनयप्रत्यवस्थानकथां चिन्तयन् ल.अ.१२६ख/७३.
so sor 'chags
= {so sor 'chags pa/}
so sor 'chags pa
• क्रि. प्रतिदेशयति — {chos de so sor 'chags so//} तं धर्मं प्रतिदे(श)यामि वि.सू.८५क/१०२ • सं. प्रतिदेशना — {sbyin pa la sogs pa'i mi mthun pa'i phyogs ser sna la sogs pa so sor 'chags pa} दानादिविपक्षाणां च मात्सर्यादीनां प्रतिदेशना सू.व्या.१७७क/७१.
so sor 'chags par 'gyur
क्रि. प्रतिदेशयिष्यति — {lus yongs su grub pa de nyid kyis sems bskyed pa de dag la rnam par smod par 'gyur}… {so sor 'chags par 'gyur ba} तेनैव चात्मभावप्रतिलम्भेन तावत्पूर्वकांश्चित्तोत्पादान् विगर्हिष्यति…प्रतिदेशयिष्यति अ.सा.३४३क/१९३.
so sor 'chags par byed
क्रि. प्रतिदेशयति — {la la las phyir ldog cing so sor 'chags par byed pa dang} यत्पुनरेकत्यं प्रतिसंहरति प्रतिदेशयति श्रा.भू.२३ख/५८.
so sor 'chags par byed pa
= {so sor 'chags par byed/}
so sor 'chad
= {so sor 'chad pa/}
so sor 'chad pa
वि. प्रतिदेशकः — {blo dang ldan pa blo thob ma thob dang /} /{rab gnas rtogs dang rjes su rtogs pa dang /} /{so sor 'chad} लाभी ह्यलाभी धीसंस्थितश्च बोद्धाऽनुबोद्धा प्रतिदेशकश्च । सू.अ.२५०क/१६७; = {so sor 'chad par byed pa/}
so sor 'chad par byed
= {so sor 'chad par byed pa/}
so sor 'chad par byed pa
वि. प्रतिदेशकः — {so sor 'chad par byed pa dang brjod pa med pa'i blo zhes bya ba ni rags pa dang phra ba'o//} प्रतिदेशको निर्जल्पबुद्धिरित्यौदारिकसूक्ष्मम् सू.व्या.२५०क/१६७.
पा. प्रत्याहारः — {sku'i rnam pas thugs rnam pa gsum dang dkyil 'khor gyi rnam pas sku rnam pa gsum dang so sor brjod pas gsung yang rnam pa gsum mo//} त्रिविधं चित्तं कायाकारेण, मण्डलाकारेण कायस्त्रिविधः, वागपि त्रिविधा प्रत्याहारेण वि.प्र.४६ख/४.४९.
so sor nyams su myong ba yin
क्रि. प्रत्यनुभवति — {rang rang gi spyod yul dang yul so sor nyams su myong ba yin gyi} स्वकं स्वकं गोचरविषयं प्रत्यनुभवन्ति अभि.भा.८५क/११९९.
so sor nyams su myong bar bya ba
कृ. प्रत्यनुभवितव्यः — {'di'i rnam par smin pa ni rang nyid kyis so sor nyams su myong bar bya ba yin no//} अस्य स्वयमेव विपाकः प्रत्यनुभवितव्यः प्र.प.१०८ख/१४१.
so sor nye bar gnas pa
वि. प्रत्युपस्थितः — {bgyi ba chen pos so sor nye bar gnas pa/} {snying rje chen po dang ldan pa} महाकृत्येन प्रत्युपस्थितानां महाकारुणिकानाम् सु.प.२२क/२.
so sor mnyan bya
= {khas len} प्रतिश्रवः, अङ्गीकारः — {nges pa mnyan bya yang dag thos/} /{bdag gir byas dang khas blangs dang /} /{so sor mnyan bya ting nge 'dzin//} नियमाश्रवसंश्रवाः । अङ्गीकाराभ्युपगमप्रतिश्रवसमाधयः ।। अ.को.१३९क/१.५.५; आशृणोतीत्याश्रवः । संश्रवश्च । प्रतिश्रवश्च । श्रु श्रवणे अ.वि.१.५.५.
so sor rnyed
क्रि. प्रतिलभते लो.को.२४४७.
so sor rtog
= {so sor rtog pa/}
so sor rtog pa
• क्रि. प्रत्यवेक्षते — {'di ltar res 'ga' ni mngon par rtog cing kun tu tshol lo//} {res 'ga' ni so sor rtog go//} तथाह्येकदाऽभ्यूहमानः पर्येषते, एकदा प्रत्यवेक्षते अभि.स.भा.१३क/१६; शि.स.१०५ख/१०३ • सं. १. प्रत्यवेक्षा — {bdag med par so sor rtog pa ni chos snang ba'i sgo ste/} {bdag la mngon par zhen pa med par 'gyur ro//} अनात्मप्रत्यवेक्षा धर्मालोकमुखमात्मानभिनिवेशनतायै संवर्तते ल.वि.२०क/२३; प्रत्यवेक्षणम् — {lta ba pa ni bsgoms pa las byung ba ste/} {so sor rtog pa'i phyir ro//} ईक्षिका भावनामयी प्रत्यवेक्षणात् सू.व्या.१६२ख/५२; प्रत्यवेक्षणा — {so sor rtog pa ni bgrang ba dang gzhal ba dang brtags pa'i don la lta ba'o//} प्रत्यवेक्षणा गणिततुलितमीमांसितस्यार्थस्यावलोकनम् सू.व्या.१९०ख/८९; {de la don ni rnam pa bzhis dpyod par byed de/} {bgrang ba dang 'jal ba dang rtog pa dang so sor rtog pas so//} तत्रार्थं चतुर्भिराकारैर्विचारयति गणनया तुलनया मीमांसया प्र्रत्यवेक्षणया च सू.अ.१९०ख/८८ २. = {shes rab} प्रतिसंख्या, प्रज्ञा — {so sor rtog pa zhes bya ba ni shes rab ste/} {shes rab kyis kham gyi zas kyi nyes dmigs yang dag par rjes su mthong zhing} प्रतिसंख्योच्यते यया प्रज्ञया कबडंकारस्याहारस्यादीनवं समनुपश्यति श्रा.भू.३०क/७४; प्रतिसंख्यानम् — {so sor rtog pa ni shes rab bo//} प्रतिसंख्यानं प्रज्ञा म.टी.२९२ख/१५६ ३. = {so sor rtogs pa} प्रत्यवगमः — {de la sangs rgyas kyi chos rnams la mos pa dang so sor rtog pa dang nges par byed pa dang dad pa sngon du 'gro ba dang chos rnam par 'byed pa sngon du 'gro ba gang yin pa de ni byang chub sems dpa' de'i lhag pa'i bsam pa zhes bya'o//} तत्र श्रद्धापूर्वको धर्मविचयपूर्वकश्च बुद्धधर्मेषु योऽधिमोक्षः प्रत्यवगमो निश्चयो बोधिसत्त्वस्य सोऽध्याशय इत्युच्यते बो.भू.१६२ख/२१५ • वि. १. प्रत्यवेक्षकः — {yid kyi brjod pa tshol ba'i gnas skabs ni rtog pa'o//} {yid kyi brjod pa so sor rtog pa'i gnas skabs ni dpyod pa'o//} पर्येषकमनोजल्पावस्था वितर्कः । प्रत्यवेक्षकमनोजल्पावस्था विचारः अभि.स्फु.२९६क/११४८ २. प्रत्यनीकः — {gnyen po dang ni dgra zla dang /} /{so sor rtog dang 'gal dang} प्रतिपक्षप्रतिद्वन्द्विप्रत्यनीकविरोधिनः ।। का.आ.३२४क/२.५७ • पा. प्रत्यवेक्षणम्, प्रत्यवेक्षणाज्ञानम् — {rang lha'i sa bon phyag mtshan ni/} /{so sor rtog par brjod par bya//} बीजैश्चिह्नैः स्वदेवस्य प्रत्यवेक्षणमुच्यते । हे.त.९क/२६ • ( {so sor rtogs pa} इत्यस्य स्थाने).
so sor rtog pa na
वि. प्रत्यवेक्षमाणः — {ji ltar so sor rtog pa na chos nyid de la chos nyid kyi rang bzhin yod pa yin no zhes yang dag par rjes su mi mthong ba} यथा प्रत्यवेक्षमाणो रूपमिति तां धर्मतां धर्मतया न समनुपश्येत् अ.सा.३२४ख/१८३.
so sor rtog pa dang ldan pa
वि. प्रतिसंख्यानवान् — {yid sdug bsngal ba na so sor rtog pa dang ldan pa dag rang gi sdug bsngal gyi rjes su dpag nas brtse ba skye ba nyid} दुःखितेऽपि मनसि प्रतिसंख्यानवतः स्वदुःखानुमानात् कृपैव प्र.अ.७६ख/८४.
so sor rtog pa med pa
असम्प्रख्यानम् — {gal te ma rig pa ni so sor rtog pa med pa'i rang bzhin yin la/} {'jig tshogs su lta ba ni rtogs pa'i rang bzhin ma yin nam} नन्वसम्प्रख्यानरूपाऽविद्या सत्कायदर्शनं तु प्रतिपत्तिरूपम् प्र.अ.१३५क/१४५.
पा. प्रतिसंख्यानबलप्रयोगः, बोधिसत्त्वस्य सम्यक्प्रयोगभेदः — {byang chub sems dpa'i yang dag pa'i sbyor ba thams cad ni/} {sbyor ba rnam pa lngas bsdus par rig par bya ste/} {lnga gang zhe na/} {rjes su bsrung ba'i sbyor ba dang}…{so sor rtog pa'i stobs kyi sbyor ba dang}…{nges par 'gyur ba'i sbyor ba'o//} पञ्चभिः प्रयोगैर्बोधिसत्त्वस्य सर्वसम्यक्सम्प्रयोगसंग्रहो वेदितव्यः । कतमैः पञ्चभिः? अनुरक्षणाप्रयोगेण… प्रतिसंख्यानबलप्रयोगेण… नियतपतितप्रयोगेण च बो.भू.१५१क/१९५.
so sor rtog pa'i stobs can
वि. प्रतिसंख्यानबलिकः — {mos pas spyod pa la gnas pa'i byang chub sems dpa' ni so sor rtog pa'i stobs can yin te} अधिमुक्तिचर्याविहारे वर्तमानो बोधिसत्त्वः प्रतिसंख्यानबलिको भवति बो.भू.१६६ख/२२०; द्र.— {so sor rtog pa'i stobs dang ldan pa/}
so sor rtog pa'i stobs dang ldan pa
वि. प्रतिसंख्यानबलिकः — {'phags pa nyan thos thos pa dang ldan pa/} {so sor rtog pa'i stobs dang ldan pa/} {nyes dmigs su lta ba} श्रुतवांस्त्वार्यश्रावकः प्रतिसंख्यानबलिक आदीनवदर्शी श्रा.भू.३३ख/८६; द्र. {so sor rtog pa'i stobs can/}
so sor rtog pa'i stobs la brten pa
पा. प्रतिसंख्यानबलसन्निश्रिता, पारमिताभावनाभेदः — {so sor rtog pa'i stobs la brten pa ni/} {shes rab kyi stobs kyis pha rol tu phyin pa rnams la sgrub pa goms pa gang yin pa'o//} प्रतिसंख्यान(बल भो.पा.)सन्निश्रिता यः प्रज्ञाबलेन पारमितासु प्रतिपत्त्यभ्यासः सू.व्या.१९८ख/१००.
so sor rtog pa'i ye shes
पा. प्रत्यवेक्षाज्ञानम्, बुद्धानां ज्ञानभेदः — {sangs rgyas rnams kyi ye shes ni rnam pa bzhi ste/} {me long lta bu'i ye shes dang mnyam pa nyid kyi ye shes dang so sor rtog pa'i ye shes dang bya ba grub pa'i ye shes so//} चतुर्विधं बुद्धानां ज्ञानम् — आदर्शज्ञानं समताज्ञानं प्रत्यवेक्षाज्ञानं कृत्यानुष्ठानज्ञानं च सू.व्या.१६०क/४८; प्रत्यवेक्षणाज्ञानम् मि.को.३ख; प्रत्यवेक्षणकं ज्ञानम् — {so sor rtog pa'i ye shes ni/} /{shes bya kun la rtag mi thogs//} प्रत्यवेक्षणकं ज्ञानं ज्ञेयेष्वव्याहतं सदा । सू.अ.१६०ख/४९.
so sor rtog pa'i shas chung ba
वि. अप्रतिसंख्यानबहुलः — {gang so sor rtog pa'i shas chung ba de dag gi'ang yid 'phrog par byed do//} ये चाप्रतिसंख्यानबहुलास्तेषां मनांस्याकर्षति अ.श.२००ख/१८५.
so sor rtog par 'gyur
क्रि. प्रत्यवेक्षणतायै संवर्तते — {thos pa tshol ba ni chos snang ba'i sgo ste/} {tshul bzhin du chos la so sor rtog par 'gyur ro//} श्रुतपर्येष्टि धर्मालोकमुखं योनिशो धर्मप्रत्यवेक्षणतायै संवर्तते ल.वि.२०ख/२४.
so sor rtog par 'dod pa
वि. प्रत्यवेक्षितुकामः — {nam byang chub sems dpa' sems dpa' chen po zab mo'i gnas su gyur pa}… {'di dag la so sor rtog pa'am so sor rtog par 'dod par 'gyur} यदा बोधिसत्त्वो महासत्त्व इमानि गम्भीराणि स्थानानि प्रत्यवेक्षते, प्रत्यवेक्षितुकामो वा भवति अ.सा.३३०क/१८५.
so sor rtog par byed pa
• क्रि. प्रत्यवेक्षते — {gang gi tshe bsams shing brtags la/} {gzhal zhing nye bar brtags nas/} {ji ltar rnam par gzhag pa de bzhin du so sor rtog par byed pa} यदा पुनस्तीरयित्वा उपपरीक्ष्य यथाव्यवस्थापितमेव प्रत्यवेक्षते श्रा.भू.१३४क/३६८ • सं. प्रत्यवेक्षा — {tshul khrims kyi sdom pa de yang yongs su dag par bya ba'i phyir rnam pa gsum la so sor rtog par byed do//} अस्य खलु शीलसंवरस्य त्रिविधा प्रत्यवेक्षा परिशुद्धिनिमित्तम् श्रा.भू.२२ख/५५.
so sor rtog med
= {so sor rtog pa med pa/}
so sor rtogs
१ {so sor rtogs pa/} 2. = {so sor rtogs shig/}
so sor rtogs pa
• क्रि. प्रतिजानते — {'dir ni bzlas nas brjod pa ste/} /{gzhan gyis so sor rtogs pa min//} प्रत्युच्चारणमेनं च न परे प्रतिजानते । त.स.९४क/८५७; प्रत्यवेक्षते — {'du byed thams cad snying po med pa nyid du yang dag pa ji lta ba bzhin du so sor rtogs} सर्वसंस्काराणामसारतां यथाभूतं प्रत्यवेक्षते बो.भू.७०ख/९१ • सं. १. प्रतिबोधः — {ma rtogs rtogs pa so sor rtogs pa'i rgyu/} /{des na byang chub sems dpa' zhes bya'o//} अबोधबोधप्रतिबोधतश्च तेनोच्यते हेतुना बोधिसत्त्वः ।। सू.अ.२४९ख/१६७; प्रत्यवगमः — {shes bya'i dngos po don ji lta ba bzhin du so sor rtogs pa dang ldan pa'i dga' ba dang mchog tu dga' ba rgya chen pos bdag nyid la phan 'dogs so//} ज्ञेयवस्तुयथार्थप्रत्यवगमोपसंहितेनोदारेण प्रीतिप्रामोद्येनात्मानमनुगृह्णाति बो.भू.४०ख/५२; प्रतिसंख्यानम् — {so sor rtogs pa dang ldan pa 'ga' zhig lus yongs su rgyas na yang de med pa'i phyir ro//} कस्यचित् परिपुष्टशरीरस्यापि प्रतिसंख्यानवतोऽसम्भवात् त.प.९६क/६४४ २. पृथक् प्रतीतिः — {so sor rtogs pa yod min la/} /{de nyid gnyis med shes pa yin//} पृथक् प्रतीत्यभावे च तदेवाद्वयवेदनम् ।। प्र.अ.१५६क/१७० • वि. प्रत्यवेक्षमाणः — {bdag nyid 'jig rten thams cad la bde ba sbyin par so sor rtogs pa} सर्वलोकसुखदातारमात्मानं प्रत्यवेक्षमाणः शि.स.१७क/१७ • ( {so sor rtog pa} इत्यस्य स्थाने).
so sor rtogs pa dang ldan pa
वि. प्रतिसंख्यानवान् — {so sor rtogs pa dang ldan pa 'ga' zhig lus yongs su rgyas na yang de med pa'i phyir ro//} कस्यचित् परिपुष्टशरीरस्यापि प्रतिसंख्यानवतोऽसम्भवात् त.प.९६क/६४४; = {so sor rtog pa dang ldan pa/}
so sor rtogs par 'gyur ba
वि. सम्प्रतिवेधिकी — {de dang mthun pa'i 'phags pa'i bden pa bzhi so sor rtogs par 'gyur ba'i chos bshad pa mdzad de} तादृशी चातुरार्यसत्यसम्प्रतिवेधिकी धर्मदेशना कृता वि.व.१३२क/१.२०.
so sor rtogs shig
क्रि. प्रत्यवेक्षताम् — {sangs rgyas bstan pa dran byed na/} /{lus las de bzhin ngag las dang /} /{yid kyi las la yang yang du/} /{so sor rtogs shig sgra gcan zin//} कायकर्माथ वाक्कर्म मनस्कर्म च राहुल । अभीक्ष्णं प्रत्यवेक्षस्व स्मरन् बुद्धानुशासनम् ।। श्रा.भू.२३ख/५७.
so sor sten par byed pa
क्रि. प्रतिनिषेवति — {za bar byed la zhes bya ba ni/} {za bar byed pa dang so sor sten par byed pa dang} आहरतीति भुङ्क्ते, प्रतिनिषेवति श्रा.भू.३५ख/८५; प्रतिषेवते — {kha na ma tho ba med pa dang kun nas nyon mongs pa med pa'i 'tsho ba len cing so sor sten par byed pas na} अनवद्यामसंक्लिष्टां यात्रां गच्छति, प्रतिषेवते श्रा.भू.३५क/९०.
so sor brtag
= {so sor brtag pa/}
so sor brtag pa
प्रत्यवेक्षणम् — {gzhan gyi tshe na dus dus su so sor brtag pa dang bsgyur bzlog bya'o//} अन्यदा कालेन कालं प्रत्यवेक्षणं परिवर्तनं च वि.सू.३२ख/४१.
so sor brtag cing bya ba nyid
प्रतिसंख्याक्रियात्वम् लो.को.२४४७.
so sor brtag pa ma yin pa
अप्रतिसंख्या— {so sor brtag pa ma yin pa'i 'gog pa} अप्रतिसंख्यानिरोधः मि.को.२३ख ।
so sor brtag pa ma yin pa'i 'gog pa
पा. अप्रतिसंख्यानिरोधः, असंस्कृतधर्मविशेषः मि.को.२३ख; द्र. {so sor brtags pa ma yin pa'i 'gog pa/}
• क्रि. प्रत्यवेक्षेत — {'dug pa dang phyi rol tu yang so sor brtag par bya'o//} सन्निषण्णतायां बहिश्च प्रत्यवेक्षेत वि.सू.१०क/११ • सं. प्रत्यवेक्षणम् — {dge skos kyis dgongs kar gtsug lag khang bsdams nas so sor brtag par bya'o//} प्रदोषबध्वा(षे बद्ध्वा भो.पा.) प्रत्यवेक्षणमुपधिवारिकेन विहारस्य वि.सू.९८क/११८ • = {so sor brtag par bya ba/}
so sor brtag par bya ba
कृ. प्रत्यवेक्षितव्यम्— {gzugs stong pa'o snyam du so sor brtag par bya ste} रूपं शून्यमिति प्रत्यवेक्षितव्यम् अ.सा.३२४ख/१८३; प्रतिवेदनीयम्— {shes rab kyis so sor brtag par bya ba drug po nang gi gter dang phyi'i gter dang}… {chu 'gram gyi gter te} षट् प्रज्ञाप्रतिवेदनीयानि… अन्तर्निधिर्बहिर्निधिः…उदकान्ते निधिः वि.व.१९८ख/१.७१.
so sor brtags
= {so sor brtags pa/} {so sor brtags te/} {o nas} प्रतिसंख्याय — {des}…{sbyin pa'i gegs byed pa'i gnyen po la brten nas so sor brtags te sbyin par byed kyi} सः… दानप्रतिबन्धप्रतिपक्षं निशृ(?श्रि)त्य प्रतिसंख्याय ददाति बो.भू.७०क/९०; {sems kyis so sor brtags nas yang dag par dga' bar byed pa'am}…{tshig brjod pa} चेतसा प्रतिसंख्याय सम्मोदनीं वा…वाचमुदीरयति बो.भू.११६क/१४९; प्रत्यवेक्ष्य — {glo bur du 'ongs pas ni so sor brtags nas gnas mal gyi phyir gnyug mar gnas pa rnams la brjod par bya'o//} आगन्तुकः प्रत्यवेक्ष्यावासिकानामारोचयेच्छयनासनार्थम् वि.सू.१०ख/११.
so sor brtags 'gog
= {so sor brtags pa'i 'gog pa/}
so sor brtags dang ma brtags pa'i 'gog pa
प्रतिसंख्याप्रतिसंख्यानिरोधौ — {skad cig ma ni ldog pa yis/} /{so sor brtags dang ma brtags pa'i/} /{'gog dang nam mkha' dang gsum pos/} /{de ni ma nges pa nyid yin//} यत् तत्राप्यस्त्यनेकान्तः क्षणिकव्यतिरेकिभिः ।। प्रतिसंख्याप्रतिसंख्यानिरोधव्योमभिस्त्रिभिः । त.स.८४ख/७७८.
so sor brtags te mnags pa
प्रतिसंख्यानम् — {bzod pa la goms shing so sor brtags te mnags pa'i shas che ba rnams ni mnags mi thub ces bya ba med do//} सात्मीभूतक्षमाणां प्रतिसंख्यानमहतां नाविषह्यं नाम किंचिदस्ति जा.मा.१६३क/१८९; {so sor brtags te mnags pa'i mthu chung bas} प्रतिसंख्यानबलवैकल्यात् जा.मा.१६७क/१९३.
so sor brtags te mnags pa'i mthu
प्रतिसंख्यानबलम् — {so sor brtags te mnags pa'i mthu chung bas dul ba dang des par spyod pa ni nyams} प्रतिसंख्यानबलवैकल्याच्च भ्रष्टविनयोपचारसौष्ठवः जा.मा.१६७ख/१९३; द्र. {so sor brtags pa'i mthu/}
so sor brtags pa
१. प्रतिसंख्या, प्रज्ञाविशेषः — {sdug bsngal la sogs pa 'phags pa'i bden pa rnams la so sor rtog pa ni so sor brtags pa ste shes rab kyi bye brag go//} दुःखादीनामार्यसत्यानां प्रति प्रतिसंख्यानं प्रतिसंख्या प्रज्ञाविशेषः अभि.भा.२८क/२०; त.प.२०८ख/८८६ । २. प्रत्यवेक्षा — {lus la so sor brtags pa}…{gsungs te} कायप्रत्यवेक्षामाह बो.प.९८क/६४.
so sor brtags pa ma yin pa
पा. अप्रतिसंख्या, निरोधभेदः — {so sor brtags pas 'gog pa gang /} /{bral ba'ang so so so so yin/} /{skye ba gtan du gegs byed pa/} /{'gog gzhan so sor brtags min pas//} प्रतिसंख्यानिरोधो यो विसंयोगः पृथक् पृथक् ।। उत्पादात्यन्तविघ्नोऽन्यो निरोधोऽप्रतिसंख्यया । अभि.को.२क/१.६; त.स.१००क/८८६.
so sor brtags pa ma yin pa'i 'gog pa
पा. अप्रतिसंख्यानिरोधः, निरोधभेदः — {'dus ma byas nam mkha' dang so sor brtags pa'i 'gog pa dang so sor brtags pa ma yin pa'i 'gog pa rnams kyis ma nges par 'gyur ba yang ma yin te} न चाकाशप्रतिसंख्यानिरोधाप्रतिसंख्यानिरोधैरसंस्कृतैरनेकान्तः त.प.८७ख/६२८; द्र. {so sor brtags pa ma yin pas 'gog pa/}
so sor brtags pa ma yin pas 'gog pa
पा. अप्रतिसंख्यानिरोधः, असंस्कृतधर्म/निरोधभेदः — {'gog pa gnyis}… {so sor brtags pas 'gog pa dang so sor brtags pa ma yin pas 'gog pa ste} द्वौ निरोधौ…प्रतिसंख्यानिरोधः, अप्रतिसंख्यानिरोधश्चेति अभि.भा.२८क/२०; {chos ma 'ongs pa rnams skye ba la gtan du bgegs su gyur pa bral ba las gzhan pa'i 'gog pa gang yin pa de ni so sor brtags pa ma yin pas 'gog pa ste} अनागतानां धर्माणामुत्पादस्यात्यन्तं विघ्नभूतो विसंयोगाद् योऽन्यो निरोधः सोऽप्रतिसंख्यानिरोधः अभि.भा.२८ख/२२; द्र. {so sor brtags pa ma yin pa'i 'gog pa/}
so sor brtags pa'i 'gog pa
पा. प्रतिसंख्यानिरोधः — {kho bo cag la kun rdzob pa'i/} /{so sor brtags 'gog la sogs pa/}…{grub pa min//} प्रतिसंख्यानिरोधादेः न सिद्धा सांवृतस्य नः ।। त.स.१००क/८८५; {'dus ma byas nam mkha' dang so sor brtags pa'i 'gog pa dang so sor brtags pa ma yin pa'i 'gog pa rnams kyis ma nges par 'gyur ba yang ma yin te} न चाकाशप्रतिसंख्यानिरोधाप्रतिसंख्यानिरोधैरसंस्कृतैरनेकान्तः त.प.८७ख/६२८; द्र.— {so sor brtags pas 'gog pa/}
so sor brtags pa'i btang snyoms
प्रतिसंख्यायोपेक्षा लो.को.२४४८.
so sor brtags pa'i stobs
प्रतिसंख्यानबलम् — {so sor brtags pa'i stobs la gnas pa} प्रतिसंख्यानबलसन्निश्रिता अभि.स.भा.७७क/१०६; द्र. {so sor brtags pa'i mthu/}
so sor brtags pa'i stobs la gnas pa
पा. प्रतिसंख्यानबलसन्निश्रिता, उपधिसन्निश्रितायाः भेदः — {de la phung po la gnas pa rnam pa bzhi ste/} {rgyu la gnas pa}… {so sor brtags pa'i stobs la gnas pa} तत्रोपधिसन्निश्रिता चतुराकारा — हेतुसन्निश्रिता… प्रतिसंख्यानबलसन्निश्रिता अभि.स.भा.७७क/१०६.
so sor brtags pa'i mthu
पा. प्रतिसंख्यानबलम् — {byang chub sems dpas kyang so sor brtags pa'i mthus khro ba'i stobs bcil te} बोधिसत्त्वोऽपि प्रतिसंख्यानबलात्प्रतिनुद्य क्रोधबलम् जा.मा.११३क/१३१; द्र. {so sor brtags pa'i stobs/}
so sor brtags pas 'gog pa
पा. प्रतिसंख्यानिरोधः, असंस्कृतधर्म/निरोधभेदः — {'gog pa gnyis}…{so sor brtags pas 'gog pa dang so sor brtags pa ma yin pas 'gog pa ste} द्वौ निरोधौ… प्रतिसंख्यानिरोधः, अप्रतिसंख्यानिरोधश्च अभि.भा.२८क/२०; {gang zag pa dang bcas pa'i chos rnams dang bral ba de ni so sor brtags pas 'gog pa'o//} यः सास्रवैर्धर्मैर्विसंयोगः स प्रतिसंख्यानिरोधः अभि.भा.२८क/२०; द्र.— {so sor brtags pa'i 'gog pa/}
so sor brtags min
= {so sor brtags pa ma yin pa/}
so sor brtags min pa
= {so sor brtags pa ma yin pa/}
so sor bstan pa
क्रि. १. प्रतिपाद्यते — {log par rtogs pa bsal ba'i sgo nas so sor bstan pa ni bstan to//} विप्रतिपत्तिनिराकरणेन प्रतिपाद्यते व्युत्पाद्यते न्या.टी.३९ख/३४ २. प्रतिपाद्येत लो.को.२४४८.
so sor thar
= {so sor thar pa/}
so sor thar gnas
वि. प्रातिमोक्षस्थितः — {so sor thar gnas ji srid du/} /{ma btang bar dag da ltar gyi/} /{rnam rig min ldan} प्रातिमोक्षस्थितो नित्यमत्यागाद् वर्तमानया । अविज्ञप्त्याऽन्वितः अभि.को.११ख/४.१९.
so sor thar pa
• पा. प्रातिमोक्षः, संवरभेदः — {sdom pa so sor thar zhes bya/} /{de bzhin zag med bsam gtan skyes//} संवरः प्रातिमोक्षाख्यो ध्यानजोऽनास्रवस्तथा ।। अभि.को.११क/४.१३; प्रतिमोक्षः — {so sor thar pa gdon pa} प्रतिमोक्षोद्देशः वि.सू.८१ख/९९ • सं. प्रातिमोक्षणम् — {so sor thar pa zhes bya ste/} {des sdig pa las so sor thar pa'i phyir te} प्रातिमोक्ष इत्युच्यते; पापस्य तेन प्रातिमोक्षणाद् अभि.भा.१७७ख/६१०.
so sor thar pa thon pa
वि. प्रवृत्तप्रातिमोक्षः — {mdo sde la sogs pa 'dzin pa med na so sor thar pa thon pa'o//} अभावे सूत्रादिधरस्य प्रवृत्तप्रातिमोक्षम् वि.सू.३३ख/४२.
so sor thar pa gdon pa
प्रतिमोक्षोद्देशः — {las ni gsol ba dang brjod pa dang so sor thar pa gdon pa dang dgag par dbye'o//} ज्ञप्तिवाचनाप्रतिमोक्षोद्देशप्रवारणास्तत् (कर्म) वि.सू.८१ख/९९.
so sor thar pa'i mdo
ना. प्रातिमोक्षसूत्रम्, ग्रन्थः — {dge slong dag khyed cag gis zla ba phyed phyed cing so sor thar pa'i mdo bshad pa gdon par gyis shig} यूयमेव भिक्षवोऽन्वर्धमासं प्रातिमोक्षसूत्रोद्देशमुद्दिशत अ.श.१९८ख/१८३; {so sor thar pa'i mdo 'don pas so//} प्रातिमोक्षसूत्रोद्देशेन वि.सू.५८क/७२; प्रातिमोक्षम् — {bcom ldan 'das kyis so sor thar pa'i mdo lung dbog tu gsol/} {bde bar gshegs pas so sor thar pa'i mdo lung dbog tu gsol} उद्दिशतु भगवान् प्रातिमोक्षम्, उद्दिशतु सुगतः प्रातिमोक्षम् अ.श.१९८ख/१८३.
so sor thar pa'i sdom pa
पा. प्रातिमोक्षसंवरः, संवरविशेषः — {thar pa'i phyir sdom pa gang yin pa de ni so sor thar pa'i sdom pa ste/} {de ni 'khor ba las 'byung bar 'gyur ba yin no//} मोक्षं प्रति यः संवरः स प्रातिमोक्षसंवरः । स हि संसारान्निर्याणाय भवति अभि.स.भा.५१क/७१; {so sor thar pa'i sdom pa ni 'di pa rnams kyi 'dod pa na spyod pa'i tshul khrims so//} प्रातिमोक्षसंवर इहत्यानां कामावचरं शीलम् अभि.भा.१७६क/६०५.
so sor thar pa'i sdom pas bsdams pa
वि. प्रातिमोक्षसंवरसंवृतः— {ji ltar na so sor thar pa'i sdom pas bsdams pa yin zhe na} कथं प्रातिमोक्षसंवरसंवृतो भवति श्रा.भू.१६क/३७.
so sor thar pa'i sdom pas bsdams shing gnas
क्रि. प्रातिमोक्षसंवरसंवृतो विहरति लो.को.२४४८.
so sor 'thag pa
प्रतिघातनम् मि.को.५०ख ।
so sor 'thungs
क्रि. प्रत्यापिबति — {sprin chen po las char bab pa la mthu dang yul ji lta ba bzhin du chu'i khams so sor 'thungs te} महामेघप्रमुक्ताद्वारिणो यथाबलं यथाविषयमब्धातुं प्रत्यापिबन्ति स.पु.४७क/८४.
so sor 'thob
क्रि. प्रतिलभते — {ji ltar 'dod pa'i mchog so sor 'thob bo//} यथेप्सितं वरं प्रतिलभते स.दु.१२३क/२१६.
so sor dran
= {so sor dran pa/}
so sor dran pa
प्रतिस्मृतिः — {ji ltar rab tu rnam par phye ba'i chos rgyun mi 'chad par mi brjed pas so sor dran pa tsam gyi sgo nas mdo la sogs pa'i chos rnams la shes rab kyi snang ba'i rnam pa yongs su ma chad pa tshad med pa} यथाप्रविचितधर्मनिरन्तरासम्प्रमोषात् प्रतिस्मृतिमात्रमुखेनापरिच्छिन्नाकारोऽप्रमाणः सूत्रादिधर्मेषु प्रज्ञावभासः अभि.स.भा.८५क/११६.
so sor mdangs 'phrog ma
ना. ओजःप्रत्याहारिणी, देवी म.व्यु.४२८५ (६७ख).
so sor ldan pa
वि. प्रतिसंयुक्तः — {chags bral so sor ldan pa yi/} /{slob ma rnams la chos bshad bya//} विरागप्रतिसंयुक्तां शिष्याणां धर्मदेशनाम् । कृत्वा स.दु.१२८ख/२३६.
so sor sdud
= {so sor sdud pa/}
so sor sdud brjod pa
प्रत्याहारपाठः — {nam mkha' la sogs pa'i gsal byed kyi chos kyis skyed pa'i rim pa ste so sor sdud brjod pa nga yig la sogs pas so//} आकाशादिव्यञ्जनधर्मेण सृष्टिक्रमेण प्रत्याहारपाठेन ङादिना वि.प्र.२५७क/२.६८; द्र. {so sor bsdu ba'i tshig/}
so sor sdud pa
• सं. प्रतिसंहारः — {dngos po ma grub blo rnams ni/} /{so sor sdud pa yod pa'i phyir//} भावसामान्यबुद्धीनां प्रतिसंहारसम्भवे । त.स.४८ख/४८२ • पा. प्रत्याहारः १. योगाङ्गभेदः — {so sor sdud dang bsam gtan dang /} /{de bzhin srog rtsol 'dzin pa dang /} /{rjes su dran dang ting nge 'dzin/} /{sbyor ba yan lag drug tu 'dod//} प्रत्याहारस्तथा ध्यानं प्राणायामश्च धारणा । अनुस्मृतिः समाधिश्च षडङ्गो योग इष्यते ।। वि.प्र.६४क/४.११२ २. व्याकरणशास्त्रे — {'dir so sor sdud pa shes par byed pa ni gsal byed bklag pa thams cad la} अत्र प्रत्याहारो ज्ञापकं सर्वत्र व्यञ्जनपाठे वि.प्र.१६०ख/१.८; {nam mkha' la sogs pa'i gsal byed kyi chos kyis skyed pa'i rim pa ste so sor sdud brjod pa nga yig la sogs pas so//} आकाशादिव्यञ्जनधर्मेण सृष्टिक्रमेण प्रत्याहारपाठेन ङादिना वि.प्र.२५७क/२.६८; द्र. {so sor bsdu ba/}
so sor sdeb
प्रतिच्छन्दः — {gzugs brnyan dang ni so sor sdeb/} /{gzugs mtshungs mnyam dang yang dag gzhal//} प्रतिबिम्बप्रतिच्छन्दसरूपसमसम्मिताः ।। का.आ.३२४क/२.५८.
so sor bsdu ba
पा. प्रत्याहारः — {a i u r}-{i l}-{ika ces pa so sor bsdu ba'i tshig las} अ इ उ ऋ Ḷक् इति प्रत्याहारपाठात् वि.प्र.१४२ख/३.८१; द्र. {so sor sdud pa/}
so sor bsdu ba'i tshig
प्रत्याहारपाठः — {a i u r}-{i l}-{ika ces pa so sor bsdu ba'i tshig las} अ इ उ ऋ Ḷक् इति प्रत्याहारपाठात् वि.प्र.१४२ख/३.८१; द्र.— {so sor sdud brjod pa/}
so sor bsdus pa
प्रत्याहारः श.को.१२८३; ; द्र. {so sor bsdu ba/} {so sor sdud pa/}
so sor gnas
= {so sor gnas pa/}
so sor gnas gyur cig
क्रि. प्रतिष्ठताम् — {de las gzhan yang mchod pa'i tshogs/}…{so sor gnas gyur cig} अतः परं प्रतिष्ठन्तां पूजामेघाः बो.अ.४ख/२.२०.
so sor gnas pa
प्रत्युपस्थानम् — {tshul khrims kyi sdom pa gcig pu la yang bshad pa so sor gnas pa rnam pa drug yod par rig par bya'o//} स एष एकः शीलसंवरः षडाकारदेशनाप्रत्युपस्थानो वेदितव्यः श्रा.भू.१९क/४४.
so sor rnam par rtog
= {so sor rnam par rtog pa/}
so sor rnam par rtog pa
• क्रि. प्रतिविकल्पयति — {rang gi sems snang ba tsam du khong du ma chud pas shes pa dang shes bya so sor rnam par rtog ste} स्वचित्तदृश्यमात्रानवबोधाज्ज्ञानं ज्ञेयं प्रतिविकल्पयन्ति ल.अ.१२३क/६९; प्रतिकल्प्यते — {byis pa rnams rnam pa gzhan du so sor rnam par rtog ste/} {'phags pa rnams kyis ni ma yin no//} अन्यथा प्रतिकल्प्यते बालैर्न त्वार्यैः ल.अ.११७क/६३ • सं. प्रतिविकल्पः — {dngos po so sor rnam par rtog pa'i rnam par shes pa} वस्तुप्रतिविकल्पविज्ञानम् ल.अ.६९ख/१८; {'gog pa dang 'gog pa med pa la mngon par chags pas so so rnam par rtog pa'i mtshams sbyor ba} निरोधानिरोधाभिनिवेशप्रतिविकल्पसन्धिः ल.अ.११९क/६६; {byis pa rnams kyi so so'i rnam par rtog pa nye bar bzung nas/chos} {dang chos med pa tha dad pa'i bye brag kyang yod do//} अस्ति धर्माधर्मयोः प्रतिविभागो बालप्रतिविकल्पमुपादाय ल.अ.६२क/७; प्रतिविकल्पनम् — {tshig dang yi ge la so sor rnam par rtog pa rnams blos rab tu bcom ste} वागक्षरप्रतिविकल्पनं च विनिहत्य बुद्ध्या ल.अ.११८ख/६५; प्रतिविकल्पना — {de dag shes pa dang shes byar so sor rnam par rtog pas}…{chad par lta ba la rab tu rten to//} ते च ज्ञानज्ञेयप्रतिविकल्पनया… उच्छेददृष्टिमाश्रयन्ते ल.अ.१२३क/६९.
so sor rnam par rtog pa'i bag chags
प्रतिविकल्पवासना — {mu stegs byed kyi lta ba la so sor rnam par rtog pa'i bag chags shin tu rgyas pa rnams} तीर्थकरदृष्टिप्रतिविकल्पवासनाप्रतिपुष्टानाम् ल.अ.११५क/६१.
so sor rnam par rtog pa'i mtshams sbyor ba
प्रतिविकल्पसन्धिः — {theg pa dang theg pa ma yin pa la mngon par chags pas so sor rnam par rtog pa'i mtshams sbyor ba} यानायानाभिनिवेशप्रतिविकल्पसन्धिः ल.अ.११९क/६६.
so sor rnam par rig pa
= {so sor rnam rig pa/}
so sor rnam par rig par byed pa
प्रतिविज्ञापनम् — {mig gi rnam par shes pa la sogs pa ni gzugs la sogs pa so sor rnam par rig par byed do//} चक्षुर्विज्ञानादीनां रूपादिप्रतिविज्ञापनम् अभि.स.भा.७१ख/९९.
so sor rnam rig pa
प्रतिविज्ञप्तिः — {rnam shes so sor rnam rig pa//} विज्ञानं प्रतिविज्ञप्तिः अभि.को.२ख/१.१६.
so sor snang
= {so sor snang ba/}
so sor snang ba
• क्रि. प्रतिभाति — {tshe dang ldan pa shA ri'i bu de kho na bzhin du shin tu so sor snang ba nyid do//} एवमेवायुष्मन् शारिपुत्र अत्यन्तं प्रतिभाति अ.सा.२७क/१५; प्रतिभासते — {bag chags yongs su smin pas na/} /{phyi rol med pa'i ngo bo ni/} /{rnam shes la ni so sor snang //} अबहिस्तत्त्वरूपाणि वासनापरिपाकतः । विज्ञाने प्रतिभासन्ते त.स.६९क/६५० • सं. प्रतिभासः — {rdzas ni so sor snang ba mos/} /{de phyir mkha' pad bzhin du med//} द्रव्यस्य प्रतिभासोऽस्ति तन्नास्ति गगनाब्जवत् ।। त.स.१३ख/१५३; {sngo sogs so sor snang ba ni/} /{mi slu nyid kyis}…{bsgrub} नीलादिप्रतिभासस्य संवादित्वेन साध्यते । त.स.७५क/७०१; प्रतिभासनम् — {phan tshun tha dad pa'i rnam pa nyid kyi rdzas rnam par shes par so sor snang ngo //} अन्योन्यभिन्नानामेव द्रव्याणां विज्ञाने प्रतिभासनात् वा.टी.८९क/४७ • पा. (ती.द.) प्रतिभा— {so sor snang ba'i sgra don yang /} /{gal te phyi don yul yin na//} प्रतिभाऽपि च शब्दार्थो बाह्यार्थविषया यदि । त.स.३४क/३५६.
so sor spong ba
प्रतिक्षेपः म.व्यु.९२१५ (१२७क).
so sor 'phrog
= {sgyu ma mkhan} प्रातिहारिकः, इन्द्रजालिकः — {sgyu ma byed dang so sor 'phrog//} मायाकारस्तु प्रातिहारिकः अ.को.२०३क/२.१०.११; प्रतिहरति संहरति सर्वेषां दृङ्मनसी इति प्रतिहारः माया । स अस्यास्तीति प्रातिहारिकः अ.वि.२.१०.११.
so sor ba
= {so so/}
so sor bar
= {so so/}
so sor bya
पृथक् करणम् — {brim par bya ba gces pa dang bar ma dang tha ma dag so sor bya'o//} पृथक् चार्ये ज्येष्ठमध्यमकनीयसां करणम् वि.सू.३७ख/४७.
so sor byin
१. = {sbyin pa} प्रतिपादनम्, दानम् — {gtong ba 'bul ba sbyin pa dang}…{so sor byin} त्यागो विहायितं दानम्…प्रतिपादनम् अ.को.१८३क/२.७.२९; प्रतिपाद्यते प्रतिपादनम् । पद गतौ अ.वि.२.७.२९ २. = {brje ba} परिदानम्, विनिमयः — {so sor byin dang yongs su bsgyur/} /{brje ba dang ni sgyur ba 'o//} परि(प्रति लि.पा.)दानं परीवर्तो नैमेयनिमयावपि ।। अ.को.२००क/२.९.८०; परिदीयत इति परिदानम् । दा दाने अ.वि.२.९.८०; द्र. {so sor sbyin pa/}
so sor 'brang ba
प्रतिसरणम् — {so sor 'brang ba'i don gyis zhes bya ba ni bskyed par bya ba la gtso bo yin no snyam du bsams pa yin no//} प्रतिसरणार्थेन प्रत्यय इति जनिक्रियाप्रतिप्रधानभूत इत्यभिप्रायः अभि.स्फु.२५२ख/१०५९; द्र. {so sor 'brang ba chen mo/}
so sor 'brang ba chen mo
ना. महाप्रतिसरा, देवी — {so sor 'brang ba chen mo'i sgrub thabs} महाप्रतिसरासाधनम् क.त.३३७६; द्र. {so sor 'brang ma chen mo/}
so sor 'brang ma
ना. प्रतिसरा, देवी लो.को.२४४८; द्र. {so sor 'brang ma chen mo/}
so sor 'brang ma chen mo
ना. महाप्रतिसरा, देवी — {so sor 'brang ma chen mo}… {rma bya chen mo/} {bsil ba'i tshal chen mo} महाप्रतिसरे…महामायुरि महाशीतवनि ब.मा.१६९क ।
so sor 'brel
= {so sor 'brel pa/}
so sor 'brel pa
पा. प्रतिबन्धः — {mi mthun phyogs la 'gal med phyir/} /{so sor 'brel grub mi 'gyur ro//} विजातीयाविरोधित्वात् प्रतिबन्धो न सिद्ध्यति ।। त.स.८९ख/८१३; = {'brel ba/}
so sor sbyin pa
= {brje ba} प्रतिदानम्, अर्थविनिमयः मि.को.४२क; द्र. {so sor byin/}
so sor sbyor ba
प्रतिप्रयोगः — {dbang po las byung sogs rnams kyis/} /{so sor sbyor yig dbye nges phyir/} /{yid 'ong yid mi 'ong sogs kyi/} /{dbye gang mngon sum gyis rtogs 'gyur//} प्रतिप्रयोगमाक्षाद्यैर्वर्णभेदविनिश्चयात् ।। यन्मनोज्ञामनोज्ञादिभेदः प्रत्यक्षतो गतः । त.स.८९ख/८१४.
so sor ma rtogs pa'i btang snyoms med pa
पा. नास्त्यप्रतिसंख्यायोपेक्षा, आवेणिकबुद्धधर्मविशेषः म.व्यु.१४१ ( {so sor ma brtags pa'i btang snyoms med pa} म.व्यु.४क).
so sor ma brtags
= {so sor ma brtags pa/}
so sor ma brtags pa
अप्रतिसंख्या — {blo ni sngon song 'jig pa la/} /{so sor brtags pa'i 'gog pa'i blo/} /{blo ni sngon du ma song ba'i/} /{'gog pa so sor ma brtags yin//} बुद्धिपूर्वविनाशे हि प्रतिसंख्यानिरोधधीः ।। अबुद्धिपूर्वकस्तेषां निरोधोऽप्रतिसंख्यया । त.स.८४ख/७७९.
so sor ma brtags pa'i btang snyoms can
वि. अप्रतिसंख्यासमुपेक्षकः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}… {so sor ma brtags pa'i btang snyoms can zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…अप्रतिसंख्यासमुपेक्षक इत्युच्यते ल.वि.२११ख/३१३.
पा. अप्रतिसंख्यानिरोधः, निरोधभेदः — {mtshan ma med pa mtshan ma med pa'i ting nge 'dzin ni/} {mi slob pa'i mtshan ma med pa'i so sor ma brtags pas 'gog pa la zhi ba'i rnam par dmigs te} आनिमित्तानिमित्तस्तु समाधिरशैक्षस्यानिमित्तस्याप्रतिसंख्यानिरोधमालम्बते शान्ताकारेण अभि.भा.७७क/११६६; द्र.— {so sor brtags pa ma yin pas 'gog pa/}
so sor ma yin par grub pa
= {so so ba ma yin par grub pa/}
so sor mi rtog pa
अप्रत्यवेक्षणम् — {lus dang sems kyi spyod pa so sor mi rtog pa'i phyir ro//} कायचित्तप्रचाराप्रत्यवेक्षणात् बो.प.९३क/५७.
so sor myong bar 'gyur
क्रि. १. प्रत्यनुभवति म.व्यु.७२८० (१०३ख); प्रतिसंवेदयति म.व्यु.७२८३; प्रतिसंवेदयते — {de las skyes pa'i sems kyi sdug bsngal dang yid mi bde ba so sor myong bar 'gyur ro//} तज्जं चैतसिकं दुःखं दौर्मनस्यं प्रतिसंवेदयते सू.व्या.२२१क/१२९ । २. प्रत्यनुभविष्यति — {nga nyid kyis las byas shing bsags pa dag gzhan su zhig gis so sor myong bar 'gyur} मयैवैतानि कर्माणि कृतान्युपचितानि कोऽन्यः प्रत्यनुभविष्यति वि.व.१३६ख/१.२५.
so sor gzhag pa
प्रत्यवस्थानम् — {chos kyi tshul ni rnam pa gnyis so/} /{'di lta ste/} {bstan pa'i tshul dang grub pa'i mtha' so sor gzhag pa'i tshul lo//} द्विप्रकारः…धर्मनयो यदुत देशनानयश्च सिद्धान्तप्रत्यवस्थाननयश्च ल.अ.१२३ख/७०.
so sor gzhog pa
प्रत्यवस्थानम् — {rang gi tshul so sor gzhog pa brjod pa la mi mos so//} न स्वनयप्रत्यवस्थानपाठमधिमोक्षन्ति ल.अ.१३२ख/७८.
so sor bzhag pa
• सं. प्रत्यवस्थानम् — {tshad ma gsum gyi yan lag so sor bzhag par bya ste} प्रमाणत्रयावयवप्रत्यवस्थानं कृत्वा ल.अ.९२क/३९; • ना. गौतमः, बुद्धः मि.को.२ख ।
so sor bzhes su gsol
क्रि. प्रतिगृह्णातु — {bdag dus thams cad dang rnam pa thams cad du so sor bzhes su gsol lo//} सर्वदा सर्वकालं प्रतिगृह्णन्तु माम् स.दु.१०३ख/१४४.
so sor gzigs
= {so sor gzigs pa/}
so sor gzigs pa
क्रि. प्रत्यवेक्षते — {su ni nyams su ni 'phel zhes bya ba de lta bu la sogs pa 'jig rten la so sor gzigs so//} लोकं प्रत्यवेक्षते को हीयते को वर्धते इत्येवमादि सू.व्या.२५९क/१७९.
so sor gzung bar bgyi
क्रि. प्रतिगृह्णामि — {phyi dang gsang ba theg pa gsum/} /{dam chos so sor gzung bar bgyi//} सद्धर्मं प्रतिगृह्णामि बाह्यं गुह्यं त्रियानिकम् । स.दु.१०४क/१४६.
so sor bzlog
प्रतिनिधिः — {dman dang cung zad dman sogs dang /} /{rab tu smra dang so sor bzlog//} कल्पदेशीयदेश्यादिः प्रख्यप्रतिनिधी अपि ।। का.आ.३२४क/२.५९.
so sor bzlog pa
= {so sor bzlog/}
so sor bzlog par bgyi
क्रि. प्रतिवारयामि — {bgegs kyi gnas thams cad so sor bzlog par bgyi'o//} सर्वावरणं प्रतिवारयामि स.दु.११८ख/२०२.
so sor yang dag par dga' bar bya ba
प्रतिसम्मोदनम् — {smra ba dang kun tu smra ba dang so sor yang dag par dga' bar bya bas dus dus su thad du 'gro ba dang} आलपनसंलपनप्रतिसम्मोदनैः कालेनोपसंक्रमणतया बो.भू.७५ख/९७.
so sor yang dag par dga' bar byed pa
क्रि. प्रतिसम्मोदयति — {de lta bu la sogs pa dag gis}…{sems can rnams so sor yang dag par dga' bar byed pa} इत्येवमादिभिराकारैः सत्त्वान् प्रतिसम्मोदयति बो.भू.११६क/१४९.
so sor yang dag par myong bar 'gyur
क्रि. प्रतिसंवेदयते — {ched du bsam par bya ba'i las byas nas ci zhig so sor yang dag par myong bar 'gyur} सञ्चेतनीयं कर्म कृत्वा किं प्रतिसंवेदयते अभि.स्फु.१११ख/८००.
so sor yang dag par rig pa
= {so so yang dag par rig pa/}
so sor yang dag par slob par byed
क्रि. प्रतिसंशिक्षते — {de la thos pa dang ldan pa'i 'phags pa nyan thos ni 'di ltar so sor yang dag par slob par byed} तत्र श्रुतवानार्यश्रावक इदं प्रतिसंशिक्षते अ.श.२८०क/२५७.
so sor rang gi 'phags pa'i ye shes
= {so so rang gi 'phags pa'i ye shes/}
so sor rang gi tshul bzhin yid la byed pa
प्रत्यात्मं योनिशोमनस्कारः — {so sor rang gi tshul bzhin yid la byed pa dang ldan pa} प्रत्यात्मं योनिशोमनस्कारसहगता बो.भू.११४क/१४७.
so sor rang gi tshul bzhin yid la byed pa dang ldan pa
पा. प्रत्यात्मं योनिशोमनस्कारसहगता, सत्पुरुषप्रज्ञायाः भेदः — {byang chub sems dpa' skyes bu dam pa rnams kyi skyes bu dam pa'i shes rab gang zhe na/} {de ni rnam pa lngar blta bar bya ste/} {dam pa'i chos mnyan pas yang dag par thob pa dang so sor rang gi tshul bzhin yid la byed pa dang ldan pa dang} कतमा बोधिसत्त्वस्य सत्पुरुषस्य सत्पुरुषप्रज्ञा? सा पञ्चविधा द्रष्टव्या—सद्धर्मश्रवणसमुदागता, प्रत्यात्मं योनिशोमनस्कारसहगता बो.भू.११४क/१४७.
so sor rang gis myong ba
क्रि. प्रत्यात्ममनुभवति — {rnam par grol ba'i lam ni gang gis gnas gyur pa de so sor rang gis myong ba'o//} विमुक्तिमार्गो येन नामाश्रयपरिवृत्तिं प्रत्यात्ममनुभवति अभि.स.भा.६०क/८२.
so sor rang gis rig pa
= {so so rang rig/}
so sor rang gis shes pa
= {so so rang shes/}
so sor rang chos lugs
प्रत्यात्मधर्मस्थितिता — {so sor rang chos lugs rnams la/} /{dgongs nas rab tu ngas bshad do//} प्रत्यात्मधर्मस्थितितां सन्धाय कथितं मया । ल.अ.११२ख/५९.
so sor rang rig
= {so so rang rig/}
so sor rang rig pa
= {so so rang rig/}
so sor rab tu brgyan
भू.का.कृ. प्रतिमण्डितः, ओ ता — {bai DU r+ya yis de bzhin sa gzhi g}.{yogs/} /{gser gyi skud pas so sor rab tu brgyan//} वैडूर्यसंस्तीर्ण तथैव भूमिः सुवर्णसूत्रप्रतिमण्डिता च । स.पु.२८क/४९.
so sor rig
= {so sor rig pa/}
so sor rig pa
• क्रि. प्रतिवेद्यते — {re zhig phra rab rnams kyi ni/} /{rnam pa so sor rig pa min//} न तावत् परमाणूनामाकारः प्रतिवेद्यते । त.स.७२क/६७१ • वि. प्रतिसंवेदी — {yid la byed pa thob pa'i 'og tu 'jig rten pa dang 'jig rten las 'das pa'i lam gyis 'gro ba na mtshan nyid so sor rig pa'i yid la byed pa gang yin pa ste} यो लब्धमनस्कारस्य च लौकिकेन मार्गेण गच्छतो लोकोत्तरेण वा लक्षणप्रतिसंवेदी मनस्कारः श्रा.भू.१०३क/२७९ • सं. प्रतिवेदनम् — {don rig gang yin so sor rig/} /{mngon sum gang yin 'di nyid do//} काऽर्थसंविद् यदेवेदं प्रत्यक्षं प्रतिवेदनम् । प्र.वा.१३०ख/२.३२०; प्रत्यवगमः — {des de dag mthong nas/} {de'i tshe bdag nyid kyi so sor rig pa yang dag pa ji lta ba bzhin du skyes te} तस्य तान् दृष्ट्वा तस्मिन्समये प्रत्यात्मं प्रत्यवगमो यथाभूत उत्पद्येत बो.भू.१४८क/१९१.
so sor rig par byed
क्रि. प्रतिसंवेदयति — {ji ltar na 'dod pa rnams la rags pa'i mtshan nyid du so sor rig par byed ce na} कथं च पुनरौदारिकलक्षणं प्रतिसंवेदयति श्रा.भू.१६४ख/४३९; प्रतिसंवेदयते — {yid la byed pa gang gis 'dod pa rnams la rags pa'i mtshan nyid du so sor rig par byed} येन मनस्कारेण कामानामौदारिकलक्षणं प्रतिसंवेदयते श्रा.भू.१६४ख/४३९.
so sor bshags
= {so sor bshags pa/}
so sor bshags bgyi
क्रि. प्रतिदेशयामि — {sdig de de ring so sor bshags bgyi} तदद्य पापं प्रतिदेशयामि बो.अ.१९ख/६.१२४.
so sor bshags pa
• सं. प्रतिदेशना श.को.१२८४ • कृ. प्रतिदेशनीयम् मि.को.१२१ख; द्र. {so sor bshags par bya ba/}
so sor bshags par bgyi
= {so sor bshags bgyi/}
so sor bshags par bya
• क्रि. प्रतिदेशयेत् — {sdig pa thams cad so sor bshags par bya} सर्वपापं प्रतिदेशयेत् स.दु.१०१ख/१३८ • = {so sor bshags par bya ba/}
so sor bshags par bya ba
कृ. प्रातिदेशनीयः — {bslab pa dral te khyim du 'jug pa'i so sor bshags par bya ba ste gsum pa'o//} कुलशिक्षाभङ्गप्रवृत्तिः तृतीयं प्रातिदेशनीयम् वि.सू.४८ख/६२; प्रतिदेशनीयः — {so sor bshags par bya ba bzhi} चत्वारः प्रतिदेशनीयाः म.व्यु.८३६१ (११६क).
so sor bsrung bar bgyi
क्रि. प्रतिपालयिष्यामि — {bcom ldan 'das bdag gis dus thams cad du rgyal po de dang yul thams cad kun nas so sor bsrung bar bgyi'o//} अहं भगवन् तस्य महाराज्ञः सर्वदा सर्वत्र सर्वविषयं प्रतिपालयिष्यामि स.दु.११८क/२००.
so srungs
अन्तपालः म.व्यु.३७०६ (६२क).
so gsum
त्रयस्त्रिंशत् म.व्यु.८१०१ (११३ख).
sog
• क्रि. ( {gsog} इत्यस्य ले.भे.) चिनोति — {sog cing nye bar sog la/} {dge ba dang mi dge ba'i las} चिनोति उपचिनोति शुभमशुभं कर्म प्र.प.१०१क/१३२ • सं. = {sog ma} पलालः, ओ लम् — {bla gab med pa'am sog khrod du/} /{rnal 'byor can gyis gnas bca' 'o//} पलालेऽभ्यवकाशे च योगी वासं प्रकल्पयेत् ।। ल.अ.१७१ख/१२९.
sog 'jog
• वि. सन्निहितः — {byin gyis brlabs pa la ni sog 'jog mi 'byung ngo //} अनुत्थानमधितिष्ठ(ष्ठि भो.पा.)ते सन्निहितस्य वि.सू.७६ख/९३; वि.सू.३७ख/४७ • सं. सन्निधिः — {zang zing gi sbyin pa de ni ser sna'i dri ma dang sog 'jog gi dri ma bsal nas bzang po dang gtsang ba dang rung ba sbyin par byed pa'o//} आमिषदानं प्रणीतं शुचिकल्पिकम्, विनीय मात्सर्यमलं सन्निधिमलं च ददाति बो.भू.७२क/९२; द्र.— {sogs 'jog/}
सन्निधिमलः — {sog 'jog gi dri ma bsal ba ni longs spyod kun 'dzin pa yongs su btang ba yin par rig par bya'o//} सन्निधिमलविनयो भोगाग्रहपरित्यागाद्वेदितव्यः बो.भू.७२क/९२.
भू.का.कृ. सन्निहितम् — {snga dro ba'i zas byin len byas pa phyi dro ba'i zas su dang de thun tshod las 'das pa lta bu ni sog 'jog byas pa yin no//} पूर्वभक्ते प्रतिगृहीतं पश्चाद् भक्ते तत्र यामातिक्रान्तमिति सन्निहितम् वि.सू.३६क/४५.
sog 'jog byed pa
सन्निधिकारः — {sog 'jog byed pas yongs su spyod pa la sogs pa spong ba dang brgya stong ri ba'i gos la sogs pa gnang ba'i phyir ro//} सन्निधिकारपरिभोगादिप्रतिक्षेपात् शतसाहस्रकवस्त्रानुज्ञानाच्च अभि.स.भा.६९ख/९६.
sog 'jog las gyur pa
वि. सन्निधिगतः — {nyo tshong byed pa dang}…{sog 'jog las gyur pa'o//} क्रयविक्रयं…सन्निधिगतं च वि.सू.५१ख/६५.
sog pa
पार्श्वका, शरीरावयवविशेषः — {lus 'di ni rkang pa dang}… {rtsib logs dang sog pa dang}…{mgo'i thod pa 'dus pa tsam ste} अयं कायः पाद…पार्श्वपार्श्वका…शिरःकपालमात्रसमूहः शि.स.१२८क/१२४.
sog par bya
क्रि. चूषति — {mchod sbyin byed pa na chu sog par bya'o//} {rtswa gcad do//} उपहा उदकं चूषति तृणानि छिनत्ति त.प.२१३क/८९६.
sog po par sig
पारसीकाः — {sog po par sig sogs rnams la/} /{ma ni bag mar legs sogs pa'i/} /{de spyod rtag tu lhur len pa/} /{de'i skyon cung zad mthong ba med//} न हि मातृविवाहादौ दोषः कश्चिदपीक्ष्यते । पारसीकादिभिर्मूढैस्तदाचारपरैः सदा ।। त.स.८९क/८११.
sog ma
पलालः, ओ लम् — {nor bu mching bu dang sog ma'i phreng ba dang}… {mda' ltar bcos pa rnams ni phyed nyid do//} काचमणिपलालमाल…काण्डानामर्द्धत्वम् वि.सू. ४३क/५४; तुषः — {dper na rtswa dang sog ma'i me bzhin} तृणतुषाग्निवत् अभि.भा.२९ख/२८.
sog ma med
ना. अपलालः, नागराजः — {kun dga' bo ro hi ta ka nas klu'i rgyal po sog ma med kyi gnas kyi bar du} आनन्द यावच्च रोहितकं यावच्चापलालस्य नागराजस्य भुवनम् वि.व.१२२क/१.१०.
sog ma'i phung po
पलालपुञ्जः — {dgon pa dang nags 'dab dang ri'i phug dang dur khrod dang sog ma'i phung po la sogs pa'i nang du gnas par bya'o//} अरण्यवनप्रस्थगिरिगुहाश्मशानपलालपुञ्जादिषु विहर्तव्यम् अ.सा.३४४क/१९४.
sog le
क्रकचः, करपत्रम् — {de nas de yi gzings chen ni/} /{rab rno chu srin sen mo yi/} /{sog le drag pos dral bar byas//} मकरस्फारनखरक्रूरक्रकचदारितम् । ततस्तस्य प्रवहणम् अ.क.२४४ख/९२.२१; {gzhan dag sog le 'bar bas 'dra} पाट्यन्ते क्रकचैर्ज्वलद्भिरपरे जा.मा.१७७क/२०५; करपत्रम् — {sog le mo min gcod byed 'dab//} क्रकचोऽस्त्री करपत्रम् अ.को.२०४ख/२.१०.३४; करकरेति शब्दोच्चारणेन पततीति करपत्रम् । पत्Ḷ गतौ अ.वि.२.१०.३४.
sogs
१. = {sogs pa/} 2. = {sogs shig/}
sogs 'jog
सन्निधिकारः — {sogs 'jog yongs su spyod pas 'dod pa rnams la longs spyod par 'gyur ba} सन्निधिकारपरिभोगे कामान् परिभोक्ष्यते वि.व.१४८ख/१.३७; द्र. {sog 'jog/}
sogs nyid
आदिता — {kun nas bdag nyid dang mtshungs na/} /{shes pa mi shes sogs nyid 'gyur//} सर्वात्मना च सारूप्ये ज्ञानेऽज्ञानादिता भवेत् । त.स.७४ख/६९७.
sogs pa
• क्रि. ( {gsog} इत्यस्य वर्त., विधौ ले.भे.) चिनोति — {sogs pas na sems so//} चिनोतीति चित्तम् अभि.स्फु.२७६ख/११०५; उपचिनोति — {mdzes par 'gyur ba'i dge ba'i rtsa ba sogs pa dang} संवर्तनीयं कुशलमूलमुपचिनोति अ.श.१०६ख/९६; उपविचिनोति — {ma rig pas ldongs pas 'du byed sogs so//} अविद्यान्धाश्च संस्कारानुपविचिन्वति स.पु.५२ख/९२; चीयते — {sems kyis su ni las rnams sogs//} चित्तेन चीयते कर्म ल.अ.११७ख/६४ • सं. चयः — {de nas tsan dan sa mchog sogs/} /{blangs nas dga' bas de dag rnams/} /{de las phyir ni log gyur te//} गोशीर्षचन्दनचयं समादाय ततस्ततः । हृष्टाः प्रतिनिवृत्तास्ते अ.क.१८९ख/८१.६; उपचयः — {sogs pa'i mtshan nyid ni rnam par shes pa'o/} /{bri ba'i mtshan nyid ni ye shes so//} उपचयलक्षणं विज्ञानम्, अपचयलक्षणं ज्ञानम् ल.अ.११७ख/६४; {dge ba sogs pa} कुशलोपचयः बो.भू.१३ख/१६; सञ्चयः — {dud 'gro'i skye gnas su skyes pa 'di dag ni}…{sogs pa la sred pa} इमे तिर्यग्योनिगताः …सञ्चयपराः अ.श.१०४ख/९४; सन्निधिकारः — {rnyed pa rnams sogs shing longs spyod par mi byed pa'i phyir ji srid 'tsho'i bar du gzhan las chos gos la sogs pa 'tshol ba} यावज्जीवं परतश्चीवरादिपर्येषणा लब्धानां सन्निधिकारापरिभोगतया बो.भू.१०४ख/१३३ • वि. आदिः — {nam mkha' mdzod la sogs pa'i ting nge 'dzin} गगनगञ्जादिसमाधिः सू.अ.२१२क/११६; {ser skya la sogs pa} कपिलादयः न्या.टी.८९ख/२४८; {stan bting ba bya ba la sogs pa} आसनदानक्रियादि वि.व.२१५ख/१.९२; आदिकः — {zhes bya ba de lta bu la sogs pa} इत्येवमादिकः अभि.स्फु.१९५ख/९५८; प्रमुखः — {de dag la sogs pa 'jig rten gyi khams thams cad na de bzhin gshegs pa}…{ji snyed bzhugs te} एवंप्रमुखा यावन्तः सर्वलोकधातुषु तथागताः…तिष्ठन्ति शि.स.९५क/९४; मुखः — {bre bo zas sogs spun zla rnams/} /{de yis sgo rnams dag tu bkod//} द्रोणोदनमुखान् भ्रातॄन् द्वारेषु विनिवेश्य सः । अ.क.२१८ख/२४.१२३; मुख्यः — {de nas brgya byin tshangs sogs lha rnams dang //} ततः सुरैः शक्रविरिञ्चिमुख्यैः अ.क.३५ख/३.१८४; प्रधानः — {shA ri'i bu sogs dge slong rnams/} /{mgron du gnyer zhing bsnyen bkur byed//} भिक्षूणां…शारिपुत्रप्रधानानां चकारातिथिसत्क्रियाम् ।। अ.क.३२४ख/४१.४ • उ.प. प्रभृतिः — {btsun pa kA t+yA'i bu la sogs pas bsdus nas bzhag ste} भदन्तकात्यायनीपुत्रप्रभृतिभिः पिण्डीकृत्य स्थापितः अभि.भा.२७ख/१५.
sogs pa la zhugs
भू.का.कृ. उपावर्तितः — {rdzing brkos nas rdo thal gyis byugs shing legs bar bstar nas ri dwags phra mo rnams kyi khrag sogs pa la zhugs so//} पुष्करिणी खाता सुधया लिप्ता सम्मृष्टा क्षुद्रमृगाणां च रुधिरमुपावर्तितम् वि.व.२१२क/१.८७.
sogs par 'gyur
क्रि. उपचीयते — {de dag phra rgyas kyi dbang gis yang srid pa mngon par 'grub par sogs par 'gyur ro zhes bya ba'i tha tshig ste} तान्यनुशयवशात् पुनर्भवाभिनिर्वर्तन उपचीयन्त इत्यर्थः अभि.स्फु.८८क/७५९; सन्निचयं गच्छति — {'gag pa na yang gang du yang sogs par mi 'gyur ro//} निरुध्यमानं न क्वचित् सन्निचयं गच्छति अभि.भा.२४१क/८१३.
sogs par byed
= {sogs par byed pa/}
sogs par byed pa
• क्रि. चिनोति— {yang dag par sogs par byed kun tu sogs par byed nye bar sogs par byed do//} सञ्चिन्वन्ति आचिन्वन्ति उपचिन्वन्ति अ.सा.१५९क/९०; चीयते — {sems ni las rnams sogs par byed//} चित्तेन चीयते कर्म ल.अ.७३ख/२१; उपचीयते — {dgra bcom pa dag ni yang srid pa mngon par 'grub par bya ba'i phyir las rnams sogs par mi byed do//} न ह्यर्हतां कर्माणि पुनर्भवाभिनिर्वर्तन उपचीयन्ते अभि.स्फु.८८क/७५९ • वि. सञ्चयकारकः — {'khor ba'i longs spyod kyi don du rdzas sogs par byed pa} संसारभोगार्थं द्रव्यसञ्चयकारकः वि.प्र.९०ख/३.३ • सं. उपार्जनम् — {rigs ma nges pa yun ring po nas tshogs shin tu mang ba sogs par byed pa la 'jigs pa rnams kyis} अनियतगोत्राश्चिरतरकालेन बहुतरसम्भारोपार्जनभीताः बो.प.५३क/१४.
sogs par mi 'gyur
क्रि. न सन्निचयं गच्छति — {mig ni skye ba na yang gang nas kyang mi 'ong la/} {'gag pa na yang gang du yang sogs par mi 'gyur ro//} चक्षुरुत्पद्यमानं न कुतश्चिदागच्छति निरुध्यमानं न क्वचित् सन्निचयं गच्छति अभि.भा.२४१क/८१३.
sogs byed
= {sogs par byed pa/}
sogs shig
क्रि. उपनाम्यताम् — {bkra shis pa rnams kyang sogs shig} उपनाम्यन्तां मङ्गलानि ल.वि.६३क/८३; सन्निपात्यताम् — {khams kyi rgyal po thams cad ni sogs shig} सन्निपात्यन्तां सर्वकोट्टराजानः ल.वि.६३क/८३.
song
• क्रि. ( {'gro} इत्यस्य भूत., विधौ) १. जगाम — {de ni zhabs la gtugs byas te/} /{shA ri'i bu la skyabs su song //} शरणं पादपतितः शारिपुत्रं जगाम सः ।। अ.क.१९०क/२१.६६; ययौ — {de ni blta ba'i dus 'di zhes/} /{brjod nas sa gzhi de ru song //} तद्विलोकनकालोऽयमित्युक्त्वा तां भुवं ययौ ।। अ.क.१५८ख/७२.२३; {de nyid la ni skyabs su song //} तमेव शरणं ययौ अ.क.१६१क/७२.५०; प्रययौ — {zhags pa bzung ste gdengs can gyi/} /{dbang po'i khang pa dag tu song //} प्रययौ पाशमादाय भोगीन्द्रभवनान्तिकम् ।। अ.क.९४क/६४.७४; विनिर्ययौ— {gdug pa de yis dpal bzhin du/} /{rkang pas rab tu spangs nas song //} सः…दृप्तः श्रियमिवोत्सार्य चरणेन विनिर्ययौ ।। अ.क.२४४क/९२.१८; आययौ — {bu mo ri dwags mo dag dang /} /{'grogs nas dar ba 'tshong du song //} हरिण्या सुतया सह…तक्रं विक्रेतुमाययौ ।। अ.क.१९८ख/८३.३०; समनुससार — {ba de be'u de la gdung bas skad 'byin cing rjes bzhin du song ba} सा गौः पुत्रस्नेहेन हंभारवं कुर्वती पृष्ठतः पृष्ठतः समनुससार वि.व.२६९ख/२.१७२; अगमत् — {de nas bram ze'i drang srong nam gru'i gnas su song ba} ततो रैवतस्य ब्रह्मर्षेराश्रममगमत् ल.वि.११७क/१७४; प्रायात् — {rgyal sras rgyal srid ni/} /{bzhed cing}… {kAM pi lar ni dal gyis song //} राज्यकामः शनैः प्रायात् काम्पिल्यं पार्थिवात्मजः ।। अ.क.१३१ख/६६.७९; प्राक्रामत् — {kun du 'tsho ba des}… {zhes smras te/} {lho phyogs logs su song ngo //} इत्युक्त्वा स आजीवको दक्षिणामुखः प्राक्रामत् ल.वि.१९५क/२९७; प्राविक्षत् — {rgyal po'i khab tu bsod snyoms la song ngo //} राजगृहं पिण्डाय प्राविक्षत् अ.श.१३१ख/१२१; गच्छति स्म — {de nas byang chub sems dpa' bram ze pad ma'i gnas su song ba} ततो बोधिसत्त्वः पद्माया ब्राह्मण्या आश्रमं गच्छति स्म ल.वि.११७क/१७४ २. = {song shig} गच्छेत् — {mthun pa'i rlung dang sbyar te de gang du 'gro bar 'dod pa'i phyogs su mthar gyis song na} युक्तेन वातेनाभिप्रेतां दिशमनुपूर्वेण गच्छेत् अ.सा.२५६क/१४४; व्रजेत् — {de srid du ni nags su song //} तावदेव वनं व्रजेत् बो.अ.२४ख/८. ३५; {gal te ngan pa'i lam du bdag song na//} स्वयं व्रजेयं यदि कापथेन जा.मा.४१ख/४८; गच्छतु — {gal te des 'di snyam du song zhig snyam na ni 'gro bar 'gyur} स चेदस्यैवं भवति गच्छतु गच्छति बो.भू.३४क/४३; {song rigs kyi bu} गच्छ कुलपुत्र ग.व्यू.२२क/११९; व्रजतु — {bzang po sngon la khyed song} भद्र त्वमग्रे व्रज अ.क.३०८क/१०८.१३३; {rdo rje gdan zhes brjod par song //} व्रज… वज्रासनाभिधम् अ.क.२२६ख/२५.२८; उपसंक्रमतु — {kye nang rje tshur shog/} {khyod rgyal po bram ze mes sbyin gang na ba der song la} एहि त्वं भोः पुरुष येनाग्निदत्तो ब्राह्मणराजस्तेनोपसंक्रम वि.व.१४२क/१.३१ ३. गच्छति — {de ji tsam du lho phyogs su song ba de tsam du de'i 'dod pa skye'o//} यथा दक्षिणां पद्धतिं गच्छति, तथाऽस्येच्छा वर्धते अ.श.१०१ख/९१; याति — {de rjes la ni gang song ba/} /{de ni phra phyir nges bzung min//} ततः परं तु यद् याति तत् सौक्ष्म्यान्नावधार्यते ।। त.स.१००ख/८८७; व्रजति — {de la ji srid gyen song ba/} /{de srid 'bar ba zhes rtogs yin//} तत्र यावद् व्रजत्यूर्ध्वं तावज्ज्वालेति गम्यते ।। त.स.१००क/८८७; प्रविशति — {de yang nad bu can zhig ste bA rA Na sIr bsod snyoms la song ngo //} स व्याधितो वाराणसीं पिण्डाय प्रविशति अ.श.१२३क/११३; {skyed mos tshal der skye bo'i tshogs gang song ba} ये तदुद्यानं जनकायाः प्रविशन्ति अ.श.१३८ख/१२८ • = {song ba/}
song gyur
= {song bar gyur/}
song gyur pa
= {song bar gyur/}
song ba
• कृ. १. गतः — {des zong thogs te yul gzhan zhig tu song ba} स पण्यमादाय देशान्तरं गतः वि.व.१६६ख/१.५६; {sdig pa'i grogs po'i lag tu song ba} पापमित्रहस्तगताः सु.प.३३क/१२; {kye grogs po nges par khyod kyi brtan pa gang du song} भो वयस्य कस्मिन् खलु गतं ते धीरत्वम् ना.ना.२३१क/५७; {lta bar song ba} दृष्टिगतम् सु.प.४१ख/१९; निर्गतः — {gal te dbang po phyi rol du song ba na nyi ma rtogs par byed na//} यदि बहिर्निर्गतमिन्द्रियमादित्यं बोधयेत् त.प.१४८ख/७४९; विगतः — {byung nas gzugs ni gang song ba/} /{der ni 'das pa rab tu bshad//} भूत्वा यद् विगतं रूपं तदतीतं प्रकाशितम् । त.स.६७ख/६३०; प्रत्युद्गतः — {de nas skyes bu rnyis pa des 'thun pa'i chos bshad nas de yang bdag gi khang par song ngo //} अथ स जीर्णपुरुषः आनुलोमिकीं धर्मदेशनां कृत्वा स्वकं गृहं निवेशनं प्रत्युद्गतः का.व्यू.२२०ख/२८३; यातः — {yab ni mtho ris song ba'i tshe//} पितरि त्रिदिवं याते अ.क.१९६ख/८३.१०; {nyi ma zhi bar song ba'i tshe//} शान्तिं याते दिवस्पतौ अ.क.२१९क/२४.१२६; प्रयातः — {de nas bcom ldan la btud nas/} /{mi bdag rang gi gnas song tshe//} भगवन्तं प्रणम्याथ प्रयाते स्वपदं नृपे । अ.क.३४८ख/४६.१८; {mchog tu ngo mtshar gnas skabs dag tu song //} परां चमत्कारदशां प्रयातः अ.क.३४ख/३.१७३; प्रक्रान्तः, ओ ता — {bcom ldan 'das kyi zhabs la mgo bos phyag 'tshal nas stan las langs te song ngo //} भगवतः पादौ शिरसा वन्दित्वोत्थायासनात्प्रक्रान्तः अ.श.२४ख/२१; अतिक्रान्तः — {phyogs de nas kyang song ba} तस्मादपि प्रदेशादतिक्रान्तः वि.व.२१५क/१.९१; समतिक्रान्तः — {bdag gis lam 'di nas lan mang po zhig tu song} बहुशोऽहमनेन पथा समतिक्रान्तः वि.व.२११क/१.८५; संक्रान्तः — {de'i lta ba la mngon par zhen nas chos ma yin pa'i phyogs su song na skya rengs shar na 'jig go//} ध्वंसस्तद्दृशमभिनिःसृत्याधर्मपक्षसंक्रान्तावरुणोद्गतेः वि.सू.६३ख/८०; अभिक्रान्तः — {de nas de ma thag tu gom pas song ba} ततः सा द्रुतपदमभिक्रान्ता वि.व.२१८क/१.९६; प्रस्थितः — {rang gi 'dod pa legs pa yi/} /{lam nas song ba bzhin du sems//} प्रस्थितं सत्पथेनेव निजं मेने मनोरथम् ।। अ.क.२२०क/२४.१३७; सम्प्रस्थितः — {btsun mo'i 'khor gyis yongs su bskor nas skyed mos tshal gyi gnas su song ba} अन्तःपुरपरिवृत उद्यानभूमिं सम्प्रस्थितः वि.व.१५४ख/१.४२; अनुगतः — {rnam par mi rtog pa'i ye shes kyi stobs kyis dus kun du mnyam pa nyid du song bas} सदा सर्वत्र समतानुगतेनाविकल्पज्ञानबलेन सू.व्या.१४६ख/२६; आगतः — {blon po ngan pa'i dbang du song //} कुमन्त्रिवशमागतः अ.क.३१४क/४०.७७; उपसंक्रान्तः — {rgan mo ka tsang ga la gang na ba der song} येन कचङ्गला वृद्धा तेनोपसंक्रान्तः वि.व.१३१ख/१.२०; अवतीर्णः, ओ र्णा — {bud med cig kyang khye'u zhig pang na thogs te srang du song ba} अन्यतमा च स्त्री दारकं स्वभुजाभ्यामादाय वीथीमवतीर्णा अ.श.६५क/५७; निलीनः — {de ni gnyid du song ba la/} /{mig dag mtshon gyis rab phyung nas//} तस्य निद्रानिलीनस्य शस्त्रेणोत्पाट्य लोचनम् । अ.क.३४४ख/४५.२७; पतितः — {bye ba na chos ma yin pa'i phyogs dang mthun pa dag tu song ba dge 'dun gyi rnyed pa mi dbang ngo //} अनर्हः सङ्घलाभस्याधर्मपक्षेषु पतितो भिन्नेषु वि.सू.६७ख/८४; द्र.— {nya ni 'phral la gting du song /} /{sha ni bya yis 'phrogs pa'i tshe//} मत्स्ये निमग्ने सहसा खगेन पिशिते हते । अ.क.१५१क/१४.१३७ २. व्रजन्— {lho yi phyogs kyi lam de nas/} /{song bas rtag tu myos zhes pa/} /{lha yi grong khyer gzhan pa thob//} दक्षिणवर्त्मना । व्रजन् प्राप सदामत्तं नाम दिव्यं पुरं परम् ।। अ.क.२४५क/९२.३१ • सं. गमनम् — {de nas de dag phyir log ste/} /{song bas} प्रतीपगमनात्तासामथ अ.क.२२९ख/२५.५८; {mi'am ci'i grong khyer du song ba dang 'ongs pa} किन्नरनगरगमनागमनम् वि.व.२१९क/१.९६; प्रक्रमणम् — {dad rdzas brjod de mdun du bzhag nas mi ltos par song ba la'o//} चित्तश्रद्ध(आ)मुद्भाव्य पुरतः स्थापयित्व(आ) निरपेक्षणं प्रक्रमणे वि.सू.२४ख/३० • उ.प. गः, ओ गा — {'phrogs dang 'dres dang}…{ring du song ba'i mos pa'o//} हार्या कीर्णा… दूरगा चाधिमुक्तिः ।। सू.अ.१६२ख/५२ • = {song /}।।। • (द्र.— {ngan song /} {pha rol song ba/} {sngon du song ba/} {nang du song ba/} {rjes su song ba/} {rab tu song /}).
song ba nyid
गतत्वम् — {de bas na 'brel ba can yin pa'i phyir thams cad du song ba nyid} ततः सर्वसम्बन्धित्वात् सर्वगतत्वम् न्या.टी.८५क/२३३; प्रक्रान्तता — {thos pa'i nye 'khor las 'das pa nyid ni song ba nyid yin no//} श्रवणोपविचारादपेतत्वं प्रक्रान्तता वि.सू.६१क/७७.
song ba dang ldan pa
वि. गतवान् — {med pa nyid yin zhing ma bsngos par bor na song ba dang ldan pa'o//} असत्त्वेऽनुद्देशत्वात् पृ(सृ भो.पा.)ष्टौ गतवतः वि.सू.६८ख/८५.
song ba dang 'ongs pa
गमनागमनम् — {mi'am ci'i grong khyer du song ba dang 'ongs pa rnams rgyas par smras so//} किन्नरनगरगमनागमनं च विस्तरेण समाख्यातम् वि.व.२१९क/१.९६.
song ba yin
क्रि. याति — {der ni cha shas phra mo ni/} /{yul gzhan du ni song ba yin//} लघवोऽवयवास्तत्र यान्ति देशान्तरम् त.स.१००ख/८८७.
song bar gyur
• क्रि. ययौ — ग्. {yo ldan ma rungs drag po de/} /{bzang po'i brag tu song bar gyur//} स क्रौर्यकठिनः शठः…भद्रशिलां ययौ ।। अ.क.४९ख/५.३१; {lus de bor nas mtho ris song bar gyur//} तनुमपहाय ययौ त्रिविष्टपम् जा.मा.१६२ख/१८८; जगाम — {'jig byed smin pa'i dmyal bar song bar gyur//} संवर्तपाकं नरकं जगाम अ.क.२९६ख/३८.१९; प्रायात् — {lha rnams bdag po dga' bas skabs gsum gnas su song bar gyur//} त्रिदशवसतिं प्रीतः प्रायात् पतिस्त्रिदिवौकसाम् अ.क.२९६ख/३८.२१ • भू.का.कृ. गतः, ओ ता — {dka' thub 'ga' yang ma bsags pa/} /{na tshod mtha' dag song bar gyur//} न तपः सञ्चितं किञ्चिद्गतं च सकलं वयः ।। का.आ.३२७क/२.१५६; {srog ni song bar gyur} गतजीवितः अ.क.३४क/५४.१; {rtse dga'i khang par song gyur pa//} क्रीडागारगताम् अ.क.३१०ख/४०.४१; प्रस्थितः — {skabs der 'bigs byed ngos la ni/} /{rngon gyi rtsed mo'i dge mtshan la/} /{'phong mkhas nor bzang song gyur pa//} अत्रान्तरे विन्ध्यतटीं मृगयाकेलिकौतुकी । प्रस्थितः सुधनो धन्वी अ.क.९५ख/६४.९९; अपसृतः — {'ga' zhig de nas song bar gyur//} कयाऽप्यपसृतं ततः का.आ.३३२क/२.२९४.
song bar gyur pa
= {song bar gyur/}
song zhig
= {song shig/}
song zin
भू.का.कृ. गतः — {zhar la 'phros pa song zin te/} /{skabs nyid la 'jug par bya'o//} गतं प्रासङ्गिकम् । प्रकृतं प्रारभ्यते प्र.अ.१७६ख/५२८.
song shig
• क्रि. गच्छतु — {khyed sangs rgyas la skyabs su song shig} भवन्तो बुद्धं शरणं गच्छन्तु अ.श.३८क/३३; अनुगच्छतु — {de gnyis gang dang gang du skyes shing 'gro ba der 'di song shig} इदं तयोर्यत्रतत्रोपपन्नयोर्गच्छतोरनुगच्छतु अ.श.९क/८; द्र.— {bdug pa 'di dang chu 'di de rnams kyi thad du song shig} अयं च धूपः इदं च पानीयं तानुपगच्छन्तु अ.श.२७क/२३ • कृ. उपसंक्रमितव्यम्— {yid kyi lus gzugs brnyan lta bus rnam par rgyu ste/} {'gro bas dge ba'i bshes gnyen gyi gan du song shig} प्रतिभासोपमेन मनःशरीरविचारगमनेन कल्याणमित्रसकाशमुपसंक्रमितव्यम् ग.व्यू.२६०क/३४२.
song song ba
वि. चञ्चूर्यमाणः — {mthar gyis song song ba las rgyal po'i khab kyi grong khyer du phyin to//} अनुपूर्वेण चञ्चूर्यमाणो राजगृहं नगरमनुप्राप्तः अ.श.१५६क/१४५.
द्र.— {khyad par dang bcas pa nyid yin na yang sngar bshad pa'i ma grub pa la sogs pa'i nyes pa'i gnas skabs son 'dug pa yin no//} पूर्वोक्तश्चासिद्धतादिदोषः सविशेषणत्वेऽपि तदवस्थ एव त.प.१७४ख/६७; {rnam par gzhag pa thams cad nyams pa thug pa med pa'i gnas skabs de nyid son 'dug pa yin no//} सैव सर्वव्यवस्थालोपिन्यनवस्था तदवस्था त.प.२२७ख/९२५.
son pa
• भू.का.कृ. गतः — {gzhan ni rdo rje sems dpa' ste 'khor ba'i pha rol du son pa'o//} परो वज्रसत्त्वः संसारपारं गतः वि.प्र.६९ख/४.१२४; {lus kyi snod son dge dang mi dge ba/} /{mnyam pa nyid du skyes bus longs spyod de//} तुल्यमेव पुरुषेण भुज्यते कायभाजनगतं शुभाशुभम् । अ.क.३०६ख/४०.१; उपगतः — {srid pa bar ma 'di ni bgrod par bya ba'i yul du son pa ma yin te} न चायं गम्यदेशमुपगतोऽन्तराभवः अभि.भा.११६क/४०५; आक्रान्तः — {der ni nam mkhar son pa'i ri/}…{de yis mthong //} स तत्राक्रान्तगगनं…ददर्श…अचलम् अ.क.६३ख/६.१२५; प्राप्तः — {'di ni der zhugs shing phyin la son pas na rgyun du zhugs pa yin no//} तदसावापन्न आगतः प्राप्त इति स्रोतापन्नः अभि.भा.२०क/९३९ • सं. १. गमनम् — {thar pa'i grong khyer du son pa} मोक्षनगरगमनम् प्र.अ.१०८ख/११६ २. नालिः म.व्यु.७५२१ (१०७क); मि.को.२७क • उ.प. गः — {thub pa'i dbus son pa'i/} /{bzhin ngan zhes bya thub pa yis/} /{dmod pa'i chu ni mkha' la gtor//} मुनिमध्यगः । ससर्ज दुर्मुखो नाम मुनिः शापजलं दिवि ।। अ.क.४१ख/४.६२.
son par gyur pa
क्रि. १. गतो बभूव — {de mi'i lag tu son par gyur pa} सा मनुष्यहस्तगता बभूव वि.व.२१७क/१.९४ २. गतं भवेत् — {A li zla ba kA li nyi/} /{sa bon nang du son gyur pa//} चन्द्रालिकालिमार्तण्डं बीजं मध्यगतं भवेत् । हे.त.५क/१२.
son ma
वि.स्त्री. गता — {gzhan gyi bud med ni shes rab kyi pha rol du phyin ma ste 'khor ba'i pha rol tu son ma'o//} परदारा प्रज्ञापारमिता संसारपारं गता वि.प्र.६९ख/४.१२४.
sob
वि. रिक्तः म.व्यु.७३१६ (रिक्तः {gsog/} तुच्छः {gsob} म.व्यु.१०४क).
som nyi
१. = {the tshom} संशयः — {gdul bya rnams kyi som nyi byung ba bcad pa'i ched du mdo'i sde dang dbyangs kyis bsnyad pa'i sde la sogs pa bshad pa'i phyir ro//} विनेयानामुत्पन्नानु(नो भो.पा.)त्पन्नसंशयच्छेदाधिकारेण सूत्रगेयादिदेशनात् अभि.स.भा.६९ख/९६; सन्देहः — {som nyi thams cad rnam par ldog pa'i mthu bstan pa'i phyir} सर्वसन्देहविनिवर्तनसामर्थ्यसन्दर्शनार्थम् म.टी.२४३क/८४; शङ्का — {'di la 'dir the tshom dang som nyi dang yid gnyis mi bya'o//} इत्यत्र संशयशङ्काविमतिर्न कर्तव्या स.दु.९७ख/१२२; काङ्क्षा — {som nyi'am yid gnyis sam the tshom za bar gyur na} स्यात्… काङ्क्षा वा विमतिर्वा विचिकित्सा वा स.पु.१०ख/१४; कथंकथा — {thub pa khyod la gang la'ang som nyi med/} /{yid gnyis yod min the tshom yod ma yin//} न च तेऽस्ति मुने कथंकथा विमतिर्नास्ति न संशयः क्वचित् । वि.व.१२५ख/१.१४; तर्कः — {ta rka som nyi rnam rtog dang /} /{sbrul dang las dang shA tri yi/} /{rab tu dbye ba dag la 'o//} श्री.को.१६४क । २. = {som nyi nyid} काङ्क्षायितत्वम् — {bdag chos rnams la som nyi yang yod} अस्ति च धर्मेषु काङ्क्षायितत्वम् अ.श.१११ख/१०१.
som nyi btul ba
वि. विनीतसंशयः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{som nyi btul ba zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…विनीतसंशय इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८.
som nyi dang bral ba
वि. विगतकथंकथः — {bcom ldan 'das bdag the tshom ma mchis par gyur/} {som nyi dang bral bar gyur to//} निष्काङ्क्षोऽस्मि भगवन् विगतकथंकथः स.पु.२८ख/५१.
som nyi ldan
वि. काङ्क्षितः लो.को.२४५३.
som nyi spong ba
काङ्क्षाप्रहाणम् — {bcom ldan 'das byang chub sems dpa' sems dpa' chen po chos du dang ldan na chos thams cad kyi yon tan gyi khyad par thob par 'gyur}… {som nyi spong ba dang} कतमैर्भगवन् धर्मैः समन्वागतो बोधिसत्त्वो महासत्त्वः सर्वधर्मगुणविशेषतामनुप्राप्नोति… काङ्क्षप्रहाणं च रा.प.२३१क/१२४.
som nyi ma mchis pa
वि. निर्विचिकित्सः, ओ सा — {bcom ldan 'das ci nas 'khor bzhi po 'di dag the tshom ma mchis som nyi ma mchis par gnas par 'gyur ba} यथा भगवन्नेताश्चतस्रः पर्षदो निष्काङ्क्षा निर्विचिकित्सा भवेयुः स.पु.२९क/५१.
som nyi med
अकाङ्क्षणम् — {gzhan gyi rten can sbyin sogs dang /} /{zab mo'i don la'ang som nyi med//} पराधारं च दानादि गम्भीरेऽर्थेऽप्यकाङ्क्षणम् । अभि.अ.८ख/४.४१.
som nyi med pa
= {som nyi med/}
som nyi 'tshal ba
वि. काङ्क्षितः — {dge sbyong rgyal dbang nyan pa som nyi 'tshal ba rnams//} श्रोतॄणां श्रमण जिनेन्द्र काङ्क्षितानाम् अ.श.४ख/३.
som nyi las rgal
वि. तीर्णकाङ्क्षः — {kun tu rgyu rab bzang gis chos mthong}…{som nyi las rgal} सुभद्रः परिव्राजको दृष्टधर्मा…तीर्णकाङ्क्षः अ.श.११३क/१०३.
soms
= {soms shig/} {soms te} मत्वा— {'di 'dra'i rkyen las gyur to zhes/} /{de ltar soms te bde bar mnos//} ईदृशाः प्रत्यया अस्येत्येवं मत्वा सुखी भवेत् ।। बो.अ.१५ख/६.३३.
soms shig
• क्रि. चिन्तयतु — {tshur shog chos kyi rnam grangs 'di yi ger bris shig/} {chongs shig/} {lhogs shig/} {soms shig} आगच्छतेमं धर्मपर्यायं लिखितं* धारयत वाचयत चिन्तयत ल.वि.२१४क/३१७; समन्वाहरतु— {byis pa so so'i skye bo 'di dag}… {de ltar rnam par rtog pa rnam pa sna tshogs kyis yongs su mnar ba la soms} इमान्… बालपृथग्जनान्… विविधवितर्कोपहतमानसान् समन्वाहर द.भू.२४०ख/४३ • कृ. चिन्त्यम् — {rim gyi don ci yin zhes soms shig} कः क्रमार्थ इति चिन्त्यम् प्र.अ.७३ख/८१.
soms shig rnam pa
एकघनाकारः — {ji ltar soms shig rnam pa ni/} /{rdul phran rnams la rig par 'gyur//} कथमेकघनाकाराः परमाणुषु संविदः ।। प्र.अ.३६ख/४१.
so'i dug
दंशविषः — {srog chags phra mos rab spros te/} /{so yi dug gis 'khrugs par byas/} क्षुद्रजन्तुभिरुत्सृष्टैश्चक्रे दंशविषाकुलम् ।। अ.क.२७४क/३४.२६.
so'i dri ma
दन्तमलम् म.व्यु.४०४५ (६५क).
so'i phreng ba
दन्तावली — {tha na so'i phreng ba yang mi ston} नान्तशो दन्तावलीमप्युपदर्शयति स.पु.१०४ख/१६७.
sor
• सं. = {sor mo} अङ्गुलिः, ओ ली — {lus 'di ni rkang pa dang rkang sor dang}… {mgo'i thod pa 'dus pa tsam ste} अयं कायः पादपादाङ्गुलि… शिरःकपालमात्रसमूहः शि.स.१२८क/१२४; {sor mo lag pa'i yal ga 'o//} अङ्गुल्यः करशाखाः स्युः अ.को.१७६क/२.६.८२; स्वयमङ्गितया अन्यमङ्गं लाति स्वीकरोतीति अङ्गुलिः । अङ्गुलीत्यप्यस्ति । ला आदाने अ.वि.२.६.८२; द्र.— {lag sor} अङ्गुलिः अ.क.३३ख/३.१६५ • पा. अङ्गुलः, ओ लम्, मानविशेषः — {de'i che tshad ni sor bzhi'o//} पर्यन्तोऽस्य प्रकर्षे चत्वार्यङ्गुलानि वि.सू.६९क/८६; अङ्गुलीपर्व — {yungs 'bru bdun la ni nas gcig go/} /{nas bdun la ni sor gcig go/} /{sor bcu gnyis la ni mtho gang ngo //} सप्तसर्षपाद्यवः, सप्तयवादङ्गुलीपर्व, द्वादशाङ्गुलीपर्वाणि वितस्तिः ल.वि.७७क/१०४; म.व्यु.८२०१ (११४क).
sor chung
= {sor mo chung ba/}
sor chud
= {sor chud pa/}
sor chud pa
प्रत्यापत्तिः— {bslab pa'i gzhi nyams pa rnams sor chud nas} शिक्षापदानां व्यतिक्रमप्रत्यापत्त्या बो.भू.७४क/९५.
sor chud par gyur
भू.का.कृ. प्रतिसंहृतम् — {de'i rgyud la yang dge ba'i rtsa ba rnams sor chud par gyur to//} तस्यापि सन्तानेऽकुशलमूलानि प्रतिसंहृतानि अ.श. २३०ख/२१२.
sor gdub
अङ्गुलीयम् — {sor gdub dag ni de la byin//} अङ्गुलीयं ददौ तस्मै अ.क.११०क/६४.२५८; अङ्गुलीयकम्— {bdag gi rtags mtshan sor gdub ni/} /{'di yang de la sbyin par bya//} इदं च तस्मै दातव्यं मदभिज्ञाङ्गुलीयकम् । अ.क.१०६क/६४.२१९; वालकः, ओ कम् — {bar gyi tshig mi mngon par byas pa'i phyir te/} {rdo rje'i sor gdub lta bu} मध्यपदलोपाद् वज्रवालकवत् अभि.भा.१०९ख/३८५; म.व्यु.६०२७ (८६ख); रुचकः, ओ कम् — {gser ni gdu bu dang sor gdub dang spen tog la sogs par 'gyur bas yongs su bsgyur na dbyibs sna tshogs su gyur par snang} सुवर्णं कटकरुचकस्वस्त्यादिपरिणामेन परिणाम्यमानं विचित्रसंस्थानपरिणतं दृश्यते ल.अ.११८क/६५; ऊर्मिका— {U rmi kA ni dba' rlabs dang /} /{sor gdub dang ni sbrang bu'i sgra/} /{gos zhig pa dang steng du 'khrug//} श्री.को.१६५क; मुद्रिका — {de ltar phyag gi pad+ma ri bong can so so la kha dog lnga ste de dag sor gdub rnams kyis 'phro ba'o//} एवं शशिकरकमले प्रत्येके पञ्चवर्णास्ता मुद्रिकाभिः स्फुरन्त्यः वि.प्र.३६क/४.१२.
sor gdub kyi rgyan
अङ्गुलिमुद्रा — {kha cig ni mgul gyi se mo do sbyin par byed}…{kha cig ni sor gdub kyi rgyan sbyin par byed} केचिद्धारं प्रयच्छन्ति… केचिदङ्गुलिमुद्राम् अ.श.१५०क/१४०.
sor gdub kyi rnam pa
अङ्गुष्ठविभेदिकम् — {chos smra ba de la mchod pa'i las bya ba'i phyir lha'i gdugs dang}…{sor gdub kyi rnam pa dang} तस्य धर्मभाणकस्य पूजाकर्मणे दिव्यानि छत्राणि… अङ्गुष्ठविभेदिकानि का.व्यू.२३६क/२९८.
अङ्गुलिमुद्रिका — {des sor gdub rgyan 'di byin nas smras pa} इयं च तयाऽङ्गुलिमुद्रिका दत्ता । कथयति च वि.व.२१५ख/१.९२; द्र. {sor gdub rgya ldan/}
sor sdud
= {so sor sdud pa/}
sor phreng
ना. १. अङ्गुलिमालः, पुरुषः — {ngas dga' bo ni 'dod chags kyi chu klung du lhung ba las bsgral/} {sor phreng ni zhe sdang gi rgya mtshor lhung ba las bsgral} मया हि रागनदीपतितो नन्दस्तारितः, द्वेषार्णवपतितो अङ्गुलिमालः अ.श.७८क/६८; अङ्गुलीमालः — {sor mo'i phreng ba'ang zhi bgyis na/} /{su zhig ngo mtshar bskyed mi bgyid//} क्षमित्वं चाङ्गुलीमाले कं न विस्मयमानयेत् ।। श.बु.११५क/१२५ । २. अङ्गुलिमालिकम्, ग्रन्थः — {glang po'i rtsal dang sprin chen dang /} /{mya ngan 'das dang sor phreng dang /} /{lang dkar gshegs pa'i mdo las kyang //} हस्तिकक्ष्ये महामेघे निर्वाणाङ्गुलिमालिके । लङ्कावतारसूत्रे च ल.अ.१५७ख/१०५; द्र. {sor mo'i phreng ba la phan pa/}
sor mo
• सं. अङ्गुलिः, ओ ली — {mdze mo de yi lag pa yi/} /{sor mo brul nas snod du lhung //} कुष्ठिन्या निपपातास्याः पात्रे शीर्णकराङ्गुलिः ।। अ.क.१५७ख/१७.७; {phyag gi sor mo bcu las chu bo bcu byung} हस्ताङ्गुलीभ्यो दश वैतरणीर्निष्क्रामयति का.व्यू.२०६क/२६३ • पा. अङ्गुरिः, ओ री, परिमाणविशेषः — {rdul phra rab bdun la ni rdul phran no/} /{nas bdun la ni sor mo'i tshigs so/} /{sor mo'i tshigs gsum la ni sor mo zhes bya bar grags pa} सप्त परमाणवोऽणुः…सप्त यवा अङ्गुलीपर्व । त्रीणि पर्वाण्यङ्गुरीति प्रसिद्धम् अभि. भा.१५५क/५३६.
sor mo rgyas pa
पा. चिताङ्गुलिः, ओ ता, अनुव्यञ्जनभेदः — {rgyal po chen po gzhon nu don thams cad grub pa ni sen mo mtho ba dang}…{sor mo rnams rgyas pa dang} तुङ्गनखश्च महाराज सर्वार्थसिद्धः कुमारः…चिताङ्गुलिश्च ल.वि.५७ख/७५; म.व्यु.२७४ (८क).
sor mo lta ba
वि. अङ्गुलिप्रेक्षकः — {sor mo lta ba lta bur mi bya'o//} न चाङ्गुलिप्रेक्षकेण भवितव्यम् ल.अ.१३३ख/७९.
sor mo dra bas 'brel
जालाङ्गुलिः— {sor mo dra bas 'brel cing sen mo zangs lta bu'i stabs dang} जालाङ्गुलिताम्रनखगतिः ल.वि.१३४क/१९९.
sor mo dra bas 'brel cing sen mo zangs lta bu'i stabs
पा. जालाङ्गुलिताम्रनखगतिः, महापुरुषाणां गतिविशेषः — {skyes bu chen po'i stabs gang yin pa}…{mi bskyod pa'i stabs dang}… {sor mo dra bas 'brel cing sen mo zangs lta bu'i stabs dang} याऽसौ महापुरुषाणां गतिरनुच्चलितगतिः… जालाङ्गुलिताम्रनखगतिः ल.वि.१३४क/१९९.
sor mo drug pa
वि. षडङ्गुलिः — {sor mo drug pa dang 'byar ba dang med pa dang} षर्प(षट्स भो.पा.)हितानङ्गुलि(–) वि.सू.१२क/१३.
sor mo ldan 'gyur
वि. युक्ताङ्गुली — {'phen phyir sor mo ldan 'gyur zhes/} /{chos can brjod par grags yin te//} युक्ताङ्गुलीति सर्वेषामाक्षेपाद्धर्मिवाचिनी । प्र.अ.८९ख/९७.
sor mo rnams rgyas
= {sor mo rgyas pa/}
sor mo rnams rgyas pa
= {sor mo rgyas pa/}
sor mo rnams zlum pa
= {sor mo zlum pa/}
sor mo pa'i yi ge
अङ्गुलीयलिपिः, लिपिविशेषः— {tshangs pa'i yi ge'am kha ro sti'i yi ge'am pad ma'i snying po'i yi ge'am}…{sor mo pa'i yi ge'am}…{yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi} ब्राह्मीखरोष्टीपुष्करसारिं…अङ्गुलीयलिपिं …चतुष्षष्टीलिपीनाम् ल.वि.६६ख/८८.
sor mo phreng
= {sor phreng /}
sor mo byin gyis phra ba
पा. अनुपूर्वाङ्गुलिः, ओ ता, अनुव्यञ्जनभेदः — {rgyal po chen po gzhon nu don thams cad grub pa ni sen mo mtho ba dang}…{sor mo byin gyis phra ba dang} तुङ्गनखश्च महाराज सर्वार्थसिद्धः कुमारः…अनुपूर्वाङ्गुलिश्च ल.वि.५७ख/७५; म.व्यु.२७३(८क).
sor mo 'byar ba
वि. सहिताङ्गुलिः — {sor mo drug pa dang 'byar ba dang med pa dang} षर्प(षट्स भो.पा.)हितानङ्गुलि(–) वि.सू.१२क/१३.
sor mo med pa
वि. अनङ्गुलिः — {sor mo drug pa dang 'byar ba dang med pa dang} षर्प(षट्स भो.पा.)हितानङ्गुलि(–) वि.सू.१२क/१३.
sor mo bzhi pa
= {dong kha'i shing} चतुरङ्गुलः, आरग्वधः — {dong ka dang ni rgyal po'i shing /} /{zhi byed sor mo bzhi pa dang //} आरग्वधे राजवृक्षशम्याकचतुरङ्गुलाः ।। अ.को.१५५ख/२.४.२३; चतुरङ्गुलपर्णपर्वकत्वात् चतुरङ्गुलः अ.वि.२.४.२३.
sor mo zlum pa
पा. वृत्ताङ्गुलिः, ओ ता, अनुव्यञ्जनभेदः — {rgyal po chen po gzhon nu don thams cad grub pa ni sen mo mtho ba dang}…{sor mo rnams zlum pa dang} तुङ्गनखश्च महाराज सर्वार्थसिद्धः कुमारः…वृत्ताङ्गुलिश्च ल.वि.५७ख/७५; {sor mo zlum pa dang sen mo zangs kyi mdog lta bu la sogs pa dpe byad bzang po brgyad cu phun sum tshogs pa'o//} वृत्ताङ्गुलिताम्रतुङ्गनखत्वादीनामशीतेरनुव्यञ्जनानां सम्पत् अभि.स्फु.२७४क/१०९८.
sor mo ring
= {sor mo ring ba/}
sor mo ring ba
पा. दीर्घाङ्गुलिकता, महापुरुषाणां लक्षणविशेषः — {sor mo ring dang phyag zhabs ring /} /{dra ba yis ni 'brel ba dang //} दीर्घाङ्गुलिकता जालपाणिपादावनद्धता ।। र.वि.१२०ख/९४; दीर्घाङ्गुलिः — {'di ltar rgyal po chen po gzhon nu don thams cad grub pa 'di ni skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis dang ldan pa ste}…{sor mo ring ba} तथा हि महाराज सर्वार्थसिद्धः कुमारो द्वात्रिंशता महापुरुषलक्षणैः समन्वागतः…दीर्घाङ्गुलिः ल.वि.५७क/७५.
sor mo'i thu bo
= {mthe bong /}
sor mo'i ldan pa
अङ्गुल्याः योगः — {la lar sor mo'i ldan pa zhes/} /{tha dad chos bzhin sgra rjod byed//} भिन्नं धर्ममिवाचष्टे योगोऽङ्गुल्या इति क्वचित् ।। प्र.अ.८९ख/९७.
sor mo'i phreng ba
= {sor phreng /}
sor mo'i phreng ba la phan pa
ना. अङ्गुलिमालीयम्, ग्रन्थः — {'phags pa sor mo'i phreng ba la phan pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यङ्गुलिमालीयनाममहायानसूत्रम् क.त.२१३; म.व्यु.१३९८ (३०क); द्र.— {sor phreng /}
sor mo'i rtse
= {sor mo'i rtse mo/}
sor mo'i rtse mo
अङ्गुल्यग्रम् — {de sor mo'i rtse mo nyid la lta zhing 'brang ba} स चाङ्गुल्यग्रमेव प्रतिसरेद्वीक्षितुम् ल.अ.१३३ख/७९; {ji ltar byis pa sor mo'i rtser/} /{'dzin cing zla ba mi lta ba//} अङ्गुल्यग्रं यथा बालो न गृह्णाति निशाकरम् । ल.अ.१४४क/९१.
sor mo'i rtse mo'i don mthong ba bzhin
अङ्गुल्यग्रग्रहणार्थदर्शनवत् — {'di la gdon mi za bar mngon par 'du bya bar 'gyur te/} {sor mo'i rtse mo'i don mthong ba bzhin du tshig tsam ni ma yin no//} अवश्यमेवात्राभिसंस्कारेण भवितव्यम्, न चात्मानमङ्गुल्यग्रग्रहणार्थदर्शनवत् ल.अ.१३३ख/७९.
sor mo'i tshad
= {sor tshad/}
sor mo'i tshigs
• सं. अङ्गुलीपर्व — {tshes dang po la ni sor mo'i tshigs dang por ro//} {gnyis pa la ni gnyis par ro//} प्रथमा तिथिः प्रथमाङ्गुलीपर्वे, द्वितीया द्वितीये वि.प्र.७०क/४.१२५ • पा. अङ्गुलीपर्व, परिमाणविशेषः — {phra rab rdul dang ni/} /{rdul phran dang ni de bzhin du/}…/{sor tshigs shes bya gong bdun bsgyur//} परमाणुरणुस्तथा…अङ्गुलीपर्व ज्ञेयं सप्तगुणोत्तरम् ।। अभि.को.१०क/३.८६; {rdul phra rab bdun la ni rdul phran no/} /{nas bdun la ni sor mo'i tshigs so/} /{sor mo'i tshigs gsum la ni sor mo zhes bya bar grags pa} सप्त परमाणवोऽणुः…सप्त यवा अङ्गुलीपर्व । त्रीणि पर्वाण्यङ्गुरीति प्रसिद्धम् अभि. भा.१५५क/५३६.
sor tshad
पा. अङ्गुलः, परिमाणविशेषः — {sor tshad rwa yis yang dag mtshan gyur pas/} /{byis pa rwa gcig pa zhes ming du grags//} नाम्ना प्रसिद्धः शिशुरेकशृङ्गः स लक्ष्यमाणाङ्गुलमात्रशृङ्गः ।। अ.क.११९क/६५.१८; द्र. {sor mo/}
sor tshigs
= {sor mo'i tshigs/}
sor bzhag
= {so sor bzhag pa/}
sor zlum
= {sor mo zlum pa/}
sol
१. = {sol ba/} 2. = {sol cig/}
sol cig
क्रि. अपनीयताम् — {bkra mi shis pa sgur po zhar ba dang 'on pa dang lkugs pa dang dbyibs mi mdzes pa dang dbang po ma tshang ba rnams ni sol cig} अपनीयन्ताममङ्गल्याः काणकुब्जबधिरान्धमूकविसंस्थितविरूपरूपा अपरिपूर्णेन्द्रियाः ल.वि.६३क/८३; प्रतिविनोदयताम् लो.को.२४५४.
sol phung
= {sol ba'i phung po/}
sol ba
अङ्गारः, ओ रम् — {rin chen tshogs de de dag la/} /{sol ba'i phung po nyid du gyur//} स रत्ननिकरस्तेषां जगामाङ्गारराशिताम् । अ.क.३२६ख/४१.२७; {rin chen phung po des byin pa/} /{skad cig nyid kyis sol phung gyur//} रत्नराशिः…तद्वितीर्णः क्षणेनैव जगामाङ्गारराशिताम् ।। अ.क.२००ख/८४.१८.
sol ba 'bar ba
दीप्ताङ्गारः — {sol ba 'bar ba'i tshogs kyis gang ba'i ngan 'gro'i lam du 'jug par byed//} दीप्ताङ्गारप्रकरगहनं गाहते दुर्गमार्गम् अ.क.२२२ख/२४.१६३.
sol ba'i phung po
१. अङ्गारराशिः — {rin chen tshogs de de dag la/} /{sol ba'i phung po nyid du gyur//} स रत्ननिकरस्तेषां जगामाङ्गारराशिताम् । अ.क.३२६ख/४१.२७ । २. अङ्गारराशिता— {rin chen phung po des byin pa/} /{skad cig nyid kyis sol phung gyur//} रत्नराशिः… तद्वितीर्णः क्षणेनैव जगामाङ्गारराशिताम् ।। अ.क.२००ख/८४.१८; द्र. {sol ba'i phung po lta bu/}
sol ba'i phung po nyid
अङ्गारराशिता — {rin chen tshogs de de dag la/} /{sol ba'i phung po nyid du gyur//} स रत्ननिकरस्तेषां जगामाङ्गारराशिताम् । अ.क.३२६ख/४१.२७.
sol ba'i phung po lta bu
• वि. अङ्गारकर्षूपमः — {'dis ni 'dod pa rnams sol ba'i phung po lta bur mthong ba yin te} अङ्गारकर्षूपमाश्चानेन कामा दृष्ट्वा अभि.स्फु.२२१ख/१००२; द्र. {sol ba'i phung po lta bu'i mdo/} {sol ba'i phung po lta bu'i mdo} ।।। • ना. अङ्गारकर्षूपमम्, सूत्रग्रन्थः — {'o na ni gang las 'di skad du}… {zhes gsungs pa sol ba'i phung po lta bu'i mdo'i lan gdab dgos so//} अङ्गारकर्षूपमं तर्हि परिहार्यम्, यत्रेदमुक्तम् अभि.भा.३४ख/१००१.
sol me
अङ्गारः, ओ रम् — {ang+gAr/} {sol ba/} {skabs 'dir sol me la'ang 'jug} मि.को.३८क ।
sol me'i snod
अङ्गारशकटी — {ha sa nI/} {me snod/} {de la ang+gA ra sha ka TI/} {sol me'i snod sogs kyang zer} मि.को.३८क ।
sol tshan
तप्ताङ्गारः — {sol tshan bdud rtsi'i char dag gis/} /{nyin dang mtshan ni gtams pa bzhin//} तप्ताङ्गारसुधावर्षैरिव कीर्णो दिवानिशम् ।। अ.क.१६८ख/१९.५९.
sos
१. = {sos pa/} 2. ({so + yis}) — {sbrul gyi ni/} /{sos btab mi 'tsho} सर्पदष्टो न जीवति वि.प्र.११०क/१, पृ.६.
sos ka
१. = {dpyid ka} वसन्तः, ऋतुविशेषः — {ba lang dag ni dbyar rnams su 'khrig pa mang la}…{rta rnams ni sos kar ro//} गवामूष्मसु मैथुनस्य प्राचुर्यम्…वसन्ते चाश्वानाम् अभि.भा.१२०ख/४२६; {rtag tu spro bas dga' ma dag/} /{'dod dang so ka'i bzhed pa bzhin}(? {sbyin})/ धत्ते नित्योत्सवं प्रेमिकामं कामवसन्तयोः ।। अ.क.४३ख/४.८२; {so ga'i dus la bab nas shing rnams kyi me tog kha 'bus shing} सम्प्राप्ते वसन्तकालसमये सम्पुष्पितेषु पादपेषु वि.व.१५४क/१.४२ । २. ग्रीष्मः, ऋतुविशेषः — {skyes bus sos ka'i zla ba tha ma sos ka'i tsha ba nyi ma dgung gi dus la bab pa'i tshe smig rgyu g}.{yo ba mthong ba la} पुरुषो ग्रीष्माभितप्तो ग्रीष्माणां पश्चिमे मासेऽभिगते मध्याह्नकालसमये मरीचिकां पश्येत् स्यन्दमानाम् अ.सा.४४८क/२५३; {so ga grib ma chu med par/} /{mi bzad skom pas lhung bar gyur//} ग्रीष्मे निरुदकच्छाये निपेतुस्तीव्रतृष्णया ।। अ.क.२६३ख/९६.१०; निदाघः — {dpyid ni ni tsu la rab rgyas/} /{sos ka dag ni sprin gyis gtibs//} मधुरुत्फुल्लनिचुलो निदाघो मेघदुर्दिनः ।। का.आ.३४०ख/३.१६७; {so ga'i tsA ta ka bzhin du/} /{'gar yang chu ni thob ma gyur//} निदाघे चातक इव न क्वचिज्जलमाप्तवान् ।। अ.क.२५९ख/९४.९.
sos ka tsha ba'i dus
निदाघः मि.को.१३३ख ।
sos ka'i dus
= {so ga'i dus/}
sos ka'i spos dri
ना. वसन्तगन्धी, तथागतः — {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang}…{sos ka'i spos dri dang}…{'od srung gis kyang} भगवता पद्मोत्तरेण च… वसन्तगन्धिना च…काश्यपेन च ल.वि.४क/४.
sos pa
• भू.का.कृ. संरूढः — {de nas rgyal po de'i rim gyis mig gi rma ni sos} अथ तस्य राज्ञः क्रमात्संरूढनयनव्रणस्य जा.मा.१२क/१२ • वि. स्वस्थः — {'bral bas gdungs pa bdag la ni/} /{'jig rten sems sos zhes par 'dzin//} वियोगतप्तां मां लोकः स्वस्थचित्तेति मन्यते । अ.क.२१६क/८८.२४; कल्यः मि.को.६२ख • सं. उन्नयनम् — {'dis kyang nyams pa sos nas nyi ma'i longs spyod gsal bar 'gyur ro//} अनेनापि नष्टोन्नयनेन सूर्यभोगः स्फुटो भवति वि.प्र.१८१क/१.३८ • द्र.— {yi chad rnams kyang yid sos shing //} उद्विग्नाश्च निरुद्वेगाः बो.अ.३८ख/१०.२१.
sos pa byed
= {sos par byed pa/}
sos par gyur pa
क्रि. स्वस्थीभवेत् — {gang gi tshe bdag sos par gyur pa} यदाऽहं स्वस्थीभवेयम् वि.व.१९१क/१.६५.
sos par byas
भू.का.कृ. परिमोचितः — {yo byad kyi khyad par dag gis nad de las sos par byas so//} उपकरणविशेषैस्तस्माद्व्याधेः परिमोचितः अ.श.२७१ख/२४९.
sos par byas pa
= {sos par byas/}
sos par byed pa
१. रोहणम् — {lha dang mi'i sman gyi khyad par rma sar pa sos par byed nus pa rnams kyis} सद्यःक्षतरोहणसमर्थैर्दिव्यैर्मानुष्यकैरोषधिविशेषैः जा.मा.४५ख/५४ । २. चिकित्सनता — {byang chub kyi sems ni}…{nyon mongs pa'i nad sos par byed pas sman lta bu'o//} बोधिचित्तं हि…भैषज्यभूतं क्लेशव्याधिचिकित्सनतया ग.व्यू.३१०क/३९७ । ३. सञ्जीवनी — {rdo rje'i dam tshig skul mdzad ma/} /{shi ba sos par byed par gsungs//} मृतसञ्जीवनी प्रोक्ता वज्रसमयचोदनी ।। गु.स.११९ख/६४.
sos par ma byas
क्रि. न स्वस्थीकरोति — {gal te 'ga' zhig smras na/} {sos par ma byas kyis} यदा किंचिद्वक्ष्यामि न मे स्वस्थीकरोति वि.व.१९१क/१.६५.
sos 'dzin pa
सन्दंशग्रहणम् — {sos 'dzin pa'i tshul gyis} सन्दंशग्रहणन्यायेन त.प.२५१ख/२१९; द्र.—। {sos 'dzin pa'i tshul} सन्दंशग्रहणन्यायः — {gal te sos 'dzin pa'i tshul gyis rgyus 'bras bu bskyed pa la bya ba yin pa'am 'bras bu yang chung ma la 'khyud pa bzhin du rang gi rgyu la 'byar bas rang skyed pa'i bya ba la sgrub par byed pa yin na} यदि हि सन्दंशग्रहणन्यायेन कारणं कार्योत्पत्तौ व्याप्रियेत, कार्यं वा वनितोपगूहनवत् स्वकारणाश्लेषात् स्वजन्मनि व्यापारं प्रतिपद्येत त.प.२५१ख/२१९.
sos zin
= {sos zin pa/}
sos zin pa
दंशः — {de yi sos zin bcad las kyang //} तद्दंशच्छेदतोऽपि वा प्र.अ.६८ख/७७; प्र.अ.६९क/७७.
sau ra se na
सौरसेनी, भाषाविशेषः — {sau ra se na gau Da dang /} /{lA Di gzhan yang de 'dra'i skad//} सौ(शौ इत्यपि पाठः)रसेनी च गौडी च लाटी चान्या च तादृशी । का.आ.३१९ख/१.३५.
sau rA Sh+Ta
ना. सौराष्ट्रम्, छन्दोहम् — {ts+tshan do ha ri ke la dang /} /{lan tshwa rgya mtsho'i nang skyes dang /}…{de bzhin sau rA Sh+Ta nyid do//} छन्दोहं हरिकेलं च लवणसागरमध्यजम् ।…सौराष्ट्रं च तथैव हे.त.८क/२२.
s+tha la
स्थालम्, पुष्पभेदः म.व्यु.६१८५ (८८क).
s+tha la chen po
महास्थालम्, पुष्पभेदः म.व्यु.६१८६ (८८क).
swA hA
स्वाहा — {oM badzra puSha pe AHhUM swA hA} ॐ वज्रपुष्पे आः हूँ स्वाहा हे.त.१३ख/४२; {pad me/} {pad ma de be}…{marde pramarde di na ka re swA hA} पद्मे पद्मदेवे… मर्दे प्रमर्दे दिनकरे स्वाहा ल.अ.१५८क/१०६.
sra
= {sra ba/}
sra rkyang
= {sra brkyang /}
sra brkyang
कठिनम् — {'di gsum ni sra brkyang bting ba la mi 'byung ngo //} नेदं त्रयमास्तीर्णकठिनस्य वि.सू.२२ख/२७; {dbul po sra brkyang sbyor du 'jug pa la'o//} दरिद्रस्य कठिनसमादापने वि.सू.५४क/७०; म.व्यु.१२१क ।
sra brkyang gi gzhi
पा. कठिनवस्तु मि.को.१२१ख ।
sra brkyang bting ba
• सं. १. आस्तीर्णकठिनम् — {'di gsum ni sra brkyang bting ba la mi 'byung ngo //} नेदं त्रयमास्तीर्णकठिनस्य वि.सू.२२ख/२७ २. कठिनास्तरणम् म.व्यु.८६८५ • वि. कठिनास्तरकः म.व्यु.८६८६.
sra brkyang 'ding ba
• सं. कठिनास्तारः म.व्यु.१२९क; कठिनास्तारणम् म.व्यु.९४०७ • वि. कठिनास्तरकः म.व्यु.८६८६ (१२१क).
sra brkyang phyung ba
उद्धृतकठिनम् म.व्यु.९४०६ (१२९क).
sra brkyang dbyung ba
कठिनोद्धारः — {sra brkyang dbyung ba'i phyir bag yongs su bya ba'i tshogs pa la mi sbyin pa la'o//} कठिनोद्धारार्थमदापने प्रस्रब्धौ सामग्र्याः वि.सू.५४क/७०; द्र. {sra brkyang 'byin pa/}
sra brkyang 'byin pa
पा. कठिनोद्धारः, नैःसर्गिकभेदः — {sra brkyang 'byin pa'i spang pa'o//} ( इति) कठिनोद्धारः(रे नैःसर्गिकः) वि.सू.५१ख/६५; {dpyid zla ra ba nya'i nyin mo'i mdun rol du sra brkyang 'byin pa la'o//} फल्गुनान्त्यदिवसादर्वाक् कठिनोद्धारे वि.सू.५१ख/६५.
sra brkyang ma bting ba
वि. अनास्तीर्णकठिनः — {sra brkyang ma bting bas snam sbyar med par gar yang 'gro bar mi bya'o//} अनास्तीर्णकठिनः सङ्घाटीं विना न क्वचिद् गच्छेत् वि.सू.२२ख/२७.
• वि. कर्कशः — {'khor ba'i spyod pa ngo mtshar can/} /{rnam par spyod la sra gyur kyang //} संसारचरिताश्चर्यविचारेष्वपि कर्कशम् । अ.क.३०ख/३.१३२ • सं. काठिन्यम् — {gang yang nu ma sra gyur pa/} /{de kun bud med snying la yod//} कुचयोर्यच्च काठिन्यं तत्सर्वं हृदि योषिताम् ।। अ.क.२६३ख/३१.४७.
sra gyur pa
= {sra gyur/}
sra ba
• वि. कक्खटः — {sra ba nyid} कक्खटत्वम् हे.त.२२ख/७२; खक्खटः — {nang gi so so'i lus zin pa dang zin par gyur pa la sra ba dang sra bar gyur pa yod pa gang yin pa'o//} यदस्मिन्काये अध्यात्मं प्रत्यात्मं खक्खटं खरतरमु(पगतमु)पादत्तम् श्रा.भू.८२क/२१२; मि.को.१४६क; कर्कशः — {sra mkhregs mi shigs ka Tho raM/}…{gor ma'o//} कर्कशं (कक्खटं पा.भे.) कठिनं क्रूरं कठोरं…मूर्तम् अ.को.२११ख/३.१.७६; कृणोति पीडयतीति कर्कशम्, क्रूरं च । कृञ् हिंसायाम् । कक्खट इति वा पाठः । तदा ‘कखे हसने’ इति धातुः अ.वि.३.१.७६; कठिनः — {mig g}.{yo mchu ni chags dang bcas/} /{smin ma 'khyog cing nu ma sra//} दृष्टिर्लोलाऽधरो रागी भ्रूर्वक्रा कठिनौ स्तनौ । अ.क.१४५क/१४.७३; सारः — {mi phyed pas na sra ba'o//} सारः अभेद्यत्वात् शि.स.१५७क/१५१; {'di'i sku gdung rdo rje lta bur sra bas na sku gdung rdo rje ltar sra ba'o//} वज्रसाराण्यस्थीन्यस्येति वज्रसारास्थि अभि.स्फु.२७४क/१०९८; संहननः, ओ ना — {rdo rje sra ba'ang ji lta bu//} वज्रसंहनना कथम् ल.अ.६६क/१४; {rdo rje lta bu'i sra ba'i sku//} वज्रसंहननकायः सु.प्र.६क/९; दृढः — {go cha sra ba mnabs pa} दृढसन्नाहसन्नद्धः ल.वि.१३५ख/२००; शि.स.१५३क/१४७; वाढम् म.व्यु.६७७६ (९६ख) • सं. = {sra ba nyid} कक्खटत्वम् — {gang ci yang rung ste/} {lus 'di la nang gi khong na sra ba dang mkhrang ba'i rnam pa dang nye bar gyur pa dang zin pa'o//} यत्किञ्चिदस्मिन् कायेऽध्यात्मं कक्खटत्वं खरगतमु(पगतमु भो.पा.)पात्तम् शि.स.१३४ख/१३१; कठोरता — {gtum po rnams ni sdig pa yis/} /{rdo rje las lhag sra bar 'gyur//} नृशंसाः पातकैर्यान्ति वज्रादपि कठोरताम् ।। अ.क.२३५ख/८९.१७५; काठिन्यम् — {de la sems pa can ni bdag go/} /{lus can ni sra ba'o//} तत्र चैतन्यम् आत्मा, मृर्त्तिः काठिन्यम् त.प.६२क/५७६ • पा. खरः, पृथिवीधातोः स्वभावः — {rang bzhin ni go rims bzhin du}…{sra ba ni sa'i khams so//} स्वभावस्तु यथाक्रमम्…खरः पृथिवीधातुः अभि.भा.३२क/४३.
sra ba nyid
कक्खटत्वम् — {gang phyir gti mug sra ba nyid/} /{sku ni rnam snang nyid gsungs pa//} मोहं यस्मात् कक्खटत्वं कायो वैरोचनो मतः । हे.त.२२ख/७२; मि.को.१३क; कठिनता — {phyi nas me med pa'i phyir 'dzin ma dag ni sra ba nyid spangs te lan tshwa bzhin du zhu bar gyur nas chur 'gyur te} पश्चादग्नेरभावाद् धरित्री कठिनतां त्यक्त्वा लवणवद् द्रवीभूता तोयं भवति वि.प्र.३२ख/४.७; खरत्वम् — {de ni slar yang 'byung 'gyur te/} /{gser gyi sra ba nyid bzhin no//} विकारः स्यात्पुनर्भावस्तस्य हेम्नि खरत्ववत् ।। प्र.अ.६६ख/७५.
sra ba dang ldan pa
वि. संहननवान् — {sha ra b+ha stobs dang mgyogs pa dang sems stobs phun sum tshogs shing lus sra ba dang ldan pa zhig tu gyur to//} बलजववर्णसत्त्वसम्पन्नः संहननवत्कायोपपन्नः शरभो मृगो बभूव जा.मा.१४५ख/१६९.
sra ba'i sku
वि. संहननकायः — {de bzhin gshegs pa ma skyes te/} /{rdo rje lta bu'i sra ba'i sku//} नोत्पन्नश्च तथागतः ।। वज्रसंहननकायः सु.प्र.६क/९.
sra ba'i chos
काठिन्यधर्मः — {reg pa sra ba'i chos kyis ni/} /{sa ni de la skye bar 'gyur//} स्पर्शात् काठिन्यधर्मेण पृथिवी तत्र जायते ।। हे.त.१३क/३८.
sra ba'i bag chags
काठिन्यवासना — {bo la ka k+ko la sbyor bas/} /{reg pa sra ba'i bag chags kyis/} /{sra ba gti mug chos kyi phyir/} /{gti mug rnam par snang mdzad brjod//} बोलकक्कोलयोगेन स्पर्शात् काठिन्यवासना । कठिनस्य मोहधर्मत्वान्मोहो वैरोचनो मतः ।। हे.त.१६क/५०.
sra ba'i me tog
बकपुष्पम् म.व्यु.६२१३ (८८ख).
sra bar gyur pa
= {sra gyur/}
sra bar byed
क्रि. गाढीकरिष्यति — {bdud kyi 'ching ba de nyid sra bar byed do//} तदेव मारबन्धनं गाढीकरिष्यति अ.सा.३३९क/१९१; आगाढीकरिष्यति म.व्यु.६९९७ (१००क).
sra bar byed pa
= {sra bar byed/}
sra mo
वि. कठोरम् मि.को.१४६क; द्र. {sra ba/}
sra rtsi
सर्जः — {spos dkar sra rtsi rna ba can/} /{sa s+ya dang ni sa m+ba ra//} साले तु सर्जकार्श्याश्वकर्णकाः सस्यसंवरः ।। अ.को.१५७क/२.४.४४; सृजति निर्यासमिति सर्जः । सृज विसर्गे अ.वि.२.४.४४; सर्जरसः — {shi ri be sta sra rtsi dang /} /{gu gul ra sa sh+la la ki//} नी(? श्री)वेष्टकं सर्जरसं सिह्लकं गुल्गुलूरसम् । सु.प्र.२९क/५५.
sra rtsi pog
सर्जरसः — {gu gul dang sra rtsi pog dang gan da ra sa dang ga pur rnams dpa' bo'i nyo tshong gis nyos nas gcig tu byas la/} {sbyin sreg byas te} वीरक्रयक्रीतां गुग्गुलुसर्जरसं गन्धरसं श्रीवासकं चैकतः कृत्वा जुहुयात् म.मू.२२४क/२४४; म.व्यु.६२६१ (८९क).
sra rtsi phog
= {sra rtsi pog/}
sra rtsi shing
सर्जकः, वृक्षविशेषः — {bzhur sra rtswi shing /} /{a sa na ban+d+hU ka'i me tog/} /{dga' byed dang ni 'tsho byed do//} अथो पीतसालके ।। सर्जकासनबन्धूकपुष्पप्रियकजीवकाः । अ.को.१५७क/२.४.४४; सृजति निर्यासमिति सर्जकः । सृज विसर्गे अ.वि.२.४.४४.
sra zhing brtan pa
दृढसारम् म.व्यु.१८१५ (३९क).
sra shing
= {sra rtsi shing /}
srang
• सं. १. = {'jal byed srang} तुला — {gal te 'di lci 'og 'gro 'gyur/} /{srang ni dma' ba dag tu 'gyur//} गुरुत्वाधोगती स्यातां यद्यसौ स्यात्तुलानतिः ।। प्र.अ.१९९ख/५५५; {byang chub sems dpa' srang la sgyu med pa dang}…{rnyed pa mi sgrub pa} बोधिसत्त्वो न तुलाकूटेन… लाभमुपार्जयति शि.स.१४८ख/१४३; {'jal byed srang dang sor dang bre//} मानं तुलाङ्गुलिप्रस्थैः अ.को.२००क/२.९.८५ । २. = {lam po che} रथ्या— {rab 'byor yang gal te mes tshig pa de khyim nas khyim/} {srang nas srang du thal te}…{song nas} सचेत्पुनः सुभूते सोऽग्निदाहोऽतिक्रम्य गृहाद्गृहं रथ्याया रथ्याम्…गच्छति अ.सा.३३६ख/१८९; {srang dang tshong khang rgya 'grems sa//} रथ्या प्रतोली विशिखा स्यात् अ.को.१५१ख/२.२.३; रथाय हिता रथ्या अ.वि.२.२.३; वीथी — {bkren pa'i srang du khyim shag shig tu 'dug pa} कृपणवीथ्यां गृहं निर्मितवान् वि.व.१६४ख/१.५३ • पा. १. तुला, राशिविशेषः — {khyim sum cu rtsa drug la 'di lta ste/} {lug dang}… {srang dang}… {tha ma ste} षट्त्रिंशद् राशयः; तद्यथा—मेषः… तुला… अधमश्चेति म.मू.१०५क/१४; वि.प्र.२३७ख/२.४० २. पलम्, परिमाणविशेषः — {srang gcig la yang zho du yod//} पलं वै कति कार्षिका ल.अ.६६ख/१५; {gser 'jal zho cha gser mig go/} /{ku ru bi sta de yi srang /} /{mnyam byed mo min srang brgya la/} /{khur yin nyi shu tham pa ni/} /{srang ngo} सुवर्णबिस्तौ हेम्नोऽक्षे कुरुबिस्तस्तु तत्पले ।। तुला स्त्रियां पलशतं भारः स्याद्विंशतिस्तुलाः । अ.को.२००ख/२.९.८७; पलति तुलाकोटिं गच्छतीति पलम् । पल गतौ अ.वि.२.९.८७; {kar+ShaHzhes zho tshad/} {de bzhi la/} {pa laM ste srang} मि.को.२२क ।
srang gi sa bon
पा. तुलाबीजम्, परिमाणविशेषः — {guny+dzaH ma ru ste/} {ming gzhan nag 'dzin dang srang gi sa bon kyang zer ba} मि.को.२१ख ।
srang mgo
तुलाशिरः — {srang mgo yang dma' bar 'gyur} तुलाशिरसोऽपि नतिः प्र.अ.१९९ख/५५५.
srang btod pa
सुरुङ्गा — {chung ngu ni gnas khang gnyis kyi bar du srang btod pa'o//} खुद्दलिका द्विलयनिका मध्ये सुरुङ्गा वि.व.१३३क/२.११०.
srang thag
तुलासूत्रम् — {srang thag rta la sogs pa'i srab/} /{pra grA ha dang pra gra ha'o//} तुलासूत्रेऽश्वादिरश्मौ प्रग्राहः प्रग्रहोऽपि च । अ.को.२३५ख/३.३.२३७.
तुलानतिः — {yan lag can ni yan lag dag las gzhan ma yin te/} {srang dma' ba'i khyad par 'dzin pa med pa'i phyir ro//} नान्योऽवयव्यवयवेभ्यस्तुलानतिविशेषाग्रहणात् प्र.अ.१९७ख/५५३; {gal te 'di lci 'og 'gro 'gyur/} /{srang ni dma' ba dag tu 'gyur//} गुरुत्वाधोगती स्यातां यद्यसौ स्यात्तुलानतिः ।। प्र.अ.१९९ख/५५५.
srang gzhal ba
तुलारोहः — {sa bdag gzugs can snying po yi/} /{rtul phod gzugs ni srang gzhal ba/} /{mtho ris 'dren pa'i lha su yis//} भूपतिर्बिम्बिसारोऽयं… शौर्यरूपतुलारोहे देवाः के नाकनायकाः । अ.क.१८१क/२०.६८.
srang la bcal ba'i zho
द्र.— {dper na/} {sman tri brid srang la bcal ba'i zho gcig gis rlung las gyur pa dang mkhris pa las gyur pa la sogs pa yun ring mo nas bsags pa'i skyon rnams sel ba} यथा त्रिवृत्कर्षेण धरणेन सुबहुकाले संवर्धितानां वातपित्तादीनां दोषाणां निष्कर्षणम् अभि.स्फु.१८३ख/९३८.
१. = {thag pa/} {snal ma} रज्जुः — {lcug ma'am srad bu las byas pa'o//} लतामयस्य रज्ज्वा वा वि.सू.७ख/८; गुणः — {zhags pa sgril ma mo dang thag/} /{gsum rnams yin te srad bu 'o//} शुल्बं वटारकः स्त्री तु रज्जुस्त्रिषु वटी गुणः । अ.को.२०४क/२.१०.२७; गुण्यतेऽभ्यस्यते बन्धनायेति गुणः । गुण अभ्यासे अ.वि.२.१०.२७; द्र. {yon tan srad bu/} तन्तुः — {zla ba chu shel srad bu'i dra ba 'phyang ba can} तन्तुजालावलम्बाः…चन्द्रकान्ताः मे.दू.३४७ख/२.९; सूत्रम् {'jim pa'i gong bu dang lag zungs dang 'khor lo dang srad bu dang chu dang mi'i nan tan la sogs pa'i rkyen rnams kyis rdza ma 'byung ngo //} मृत्पिण्डदण्डचक्रसूत्रोदकपुरुषप्रयत्नादिप्रत्ययैः…घट उत्पद्यते ल.अ.८८क/३५ । २. = {gzhu thag} ज्या, मौर्वी — {gzhu rgyud srad bu rgyud yon tan//} मौर्वी ज्या शिञ्जिनी गुणः अ.को.१९१ख/२.८.८५; जिनाति कालेन शिथिलीभवतीति ज्या । ज्या वयोहानौ अ.वि.२.८.८५.
srad bus dkris pa
सूत्रपरिवेष्टनम् — {dril bu dbul ba dang kAr ShA pa Na gtor ba dang srad bus dkris pa rnams kyis mchod pa byed pa} घण्टाप्रदानकार्षापणक्षेपसूत्रपरिवेष्टनैः पूजयति बो.भू.१२५क/१६१.
srad bus gdab
क्रि. सूत्रेण सूत्रयेत् — {rang 'dod lha yi gzugs kyis ni/}…/{srad bus shes rab can gyis gdab//} सूत्रेण सूत्रयेत् प्राज्ञः स्वेष्टदेवतारूपतः ।। हे.त.१२ख/३८.
sran
१. = {sra ba} जरठम् — {sra mkhregs mi shigs ka Tho raM/} …{sran dang} कर्कशं (कक्खटं पा.भे.) कठिनं क्रूरं कठोरं… जरठम् अ.को.२११ख/३.१.७६; जीर्यतेऽनेनेति जठरम् । जरठमिति वा पाठः । जॄष् वयोहानौ अ.वि.३.१.७६ २. = {sran ma/} ।।। • (द्र.— {rgya sran/} {mon sran/} {bal sran/}).
ना. सारकः, लुब्धकः — {mtsho de nas ha cang yang mi ring ba zhig na rngon pa sran can dang spang leb can gnyis gnas te} तस्य च ह्रदस्य नातिदूरे द्वौ लुब्धकौ प्रतिवसतः सारकः फलकश्च वि.व.२०४ख/१.७८.
sran chung
मसूरः, व्रीहिविशेषः — {mon sran gre'u'i phung po'i nang na mon sran sde'u dang sran chung dang sran ma la sogs pa yod bzhin du yang} माषराशौ मुद्गमसूरकलायादिसद्भावेऽपि अभि.स्फु.१५४क/८७८; {'dag pa'i chal sran chung gi phye ma'i lde gu bskams pas lus bzung ba bzhin du} शुष्कमसूरोपस्नानलेपाङ्गवत् अभि.भा.७क/८८९; मसूरिका— {rengs pa dang rmongs pa la sran chung} स्तम्भने मोहने मसूरिकाः वि.प्र.१००क/३.२०; मङ्गल्यकः — {bkra shis dang ni sran chung ngo //} मङ्गल्यको मसूरः अ.को.१९५ख/२.९.१७; मङ्गलमस्माद्भवतीति मङ्गल्यकः अ.वि.२.९.१७.
sran chung ka ru
मुद्गः, धान्यभेदः — {chu mang po mchis pa'i snod na sran chung ka ru'am na gu} बह्व्युदकायां स्थाल्यां मुद्गा वा माषा वा का.व्यू.२०४क/२६१.
sran chung 'dab lhag
= {dur byid nag po} मसूरविदला, कृष्णत्रिवृता मि.को.५९ख ।
sran chung mig
ना. मसुराक्षः, ऋषिः — {grog ma'i mkhar dang sran chung mig/} /{gya gyu can dang rta 'dzin bu/} /{khyu mchog dpal chen rnams dag kyang /} /{ma 'ongs dus na 'byung bar 'gyur//} वाल्मीको मसुराक्षश्च कौटिल्य आश्वलायनः । ऋषयश्च महाभागा भविष्यन्ति अनागते ।। ल.अ.१८९क/१६०.
१. धृतिः — {de la byang chub sems dpa'i snying stobs dang sran thub pa dang zhum pa med pa'i stobs dang ldan pa gang yin pa de ni brtan pa'i ngo bo nyid ces bya'o//} तत्र सत्त्वं धृतिरलीनत्वं च यद्बलं बोधिसत्त्वस्य अयं धैर्यस्वभाव इत्युच्यते बो.भू.१५७ख/२०७; स्थाम मि.को.४५ख । २. धैर्यम् — {brtson 'grus ting 'dzin shes rab ni/} /{snying stobs sran thub brtan bar 'dod//} वीर्यं समाधिः प्रज्ञा च सत्त्वं धैर्यं धृतिर्मता । सू.अ.२२२क/१३०; जा.मा.७२क/८४.
धृतिबलाधानता — {sbyor ba de dag nyid la phyir mi ldog pas sran thub pa'i stobs bskyed pa} तेष्वेव च प्रयोगेष्वप्रत्युदावर्तनतया धृतिबलाधानता बो.भू.१७०ख/२२५.
sran du med pa
वि. असह्यः लो.को.२४५६.
sran sde'u
मुद्गः, धान्यभेदः — {nags khung dag tu skyes pa'i ri bong la/} /{sran sde'u til dang 'bras rnams ci ma mchis//} न सन्ति मुद्गा न तिला न तण्डुला वने विवृद्धस्य शशस्य केचन । अ.श.१०५क/९४.
कुलत्थः, शस्यभेदः — कुलत्थिका {sran nag 'dra ba} मि.को.६०ख ।
sran nag 'dra ba
कुलत्थिका, अञ्जनविशेषः मि.को.६०ख ।
sran nus pa
वि. क्षमः मि.को.१२५क ।
sran ma
१. चणकः, शस्यविशेषः — {sran ma ha ri ma n+tha skyes//} चणको हरिमन्थकः अ.को.१९५ख/२.९.१८; चण्यते भक्षणार्थं दीयत इति चणकः । चण दाने अ.वि.२.९.१८ । २. कलायः, शमीधान्यविशेषः — {mon sran gre'u'i phung po'i nang na mon sran sde'u dang sran chung dang sran ma la sogs pa yod bzhin du yang} माषराशौ मुद्गमसूरकलायादिसद्भावेऽपि अभि.स्फु.१५४क/८७८; {sran ma sa tI na ka dang /} /{ha re Nu dang kha N+Di ka//} कलायस्तु सतीनकः । हरेणुखण्डिकौ च अ.को.१९५ख/२.९.१६; कं वातं लात्युपादत इति कलायः । ला आदाने अ.वि.२.९.१६; द्र.— {so ba la sogs pa 'bru'i tshogs rnams te so ba dang}… {dang po lnga'o//} {gnyis pa ni ko Ta pA dang mud ga dang sran ma dang til dkar po dang gro'o//} धान्यादिशस्यसमूहम् । धान्यं…प्रथमपञ्चकम् । द्वितीयम् कोद्रवाः, मुद्गाः, कलाः, शुक्लतिलाः, गोधूमाः वि.प्र.१४९ख/३.९६ । ३. = {mon sran sde'u} मुद्गः — {de yi snod du dang ba'i blos/} /{sran ma chang gang de yis 'phangs//} पात्रे तस्य च चिक्षेप मुद्गमुष्टिं प्रसन्नधीः । अ.क.४६क/४.११६; द्र.— {sran sde'u/} {sran ma sde'u/} 0. वर्तुलिः म.व्यु.५६५३ (८३क).
sran ma sde'u
मुद्गः, शमीधान्यभेदः — {'bras dang nas dang gro dang sran ma sde'u dang bal sran dang sran chung la sogs pa} शालियवगोधूममुद्गमाषमसूरादि ल.अ.१५४ख/१०२.
sran ma'i 'dab
माषपर्णी, काम्बोजी — {kaM bo dzI ni sran ma'i 'dab/} /{shing kun lo ma la yang 'dod//} श्री.को.१७६ख ।
sran btsugs pa
• सं. अवस्थानम् — {de nas blon po a b+hi pA ra ka rgyal pos sran btsugs pa des mgu nas} अथाभिपारगोऽमात्यस्तेन राज्ञोऽवस्थानेन प्रसादितमनाः जा.मा.७८ख/९१ • भू.का.कृ. = {mthu gsal mdzad} विवृतं तेजः — {nyon mongs rnams la sran btsugs nas/} /{skye bo nyon mongs can la brtse//} क्लेशेषु विवृतं तेजो जनः क्लिष्टोऽनुकम्पितः ।। श.बु.११०ख/१६.
sran tshad
= {sran khre'u/}
sran tshod
सूपः — {bu ram gyi khu ba 'dzag pa dang sran tshod dang 'u sha dang thang tsha ba nyid yod pa la yang ngo //} क्षोलसूपयूषमण्डे च सत्यामपि तप्ततायाम् । वि.सू.४४ख/५६; म.व्यु.५७०६ (८३ख); सूपव्यञ्जनम् — {sran tshod dang bcas pa} ससूपव्यञ्जनस्य वि.सू.७क/७; सूपिकः, ओ कम् (?) — {bza' ba dang sran tshod dang bca' ba long la/} {zo zhig} भोजनं प्रतिगृहाण सूपिकं भुङ्क्ष्व वि.सू.१८ख/२१; {bza' ba dang bca' ba sna bcwa brgyad dang /} {sran tshod sna tshogs dang /} {tshod ma ro dang ldan pa dang} …{chos shig} अष्टादशप्रकारं खाद्यकं पचत नानासूपिकरसव्यञ्जनोपेतं च वि.व.१३४ख/१.२३.
sran gzugs
वि. दृप्तः — {nyon mongs phyogs kyi khrod gnas na/} /{rnam pa stong du sran gzugs te/} /{wa la sogs pas seng ge bzhin/} /{nyon mongs tshogs kyis mi tshugs bya//} संक्लेशपक्षमध्यस्थो भवेद् दृप्तः सहस्रशः । दुर्योधनः क्लेशगणैः सिंहो मृगगणैरिव ।। बो.अ.२२ख/७.६०.
srab
१. = {rta'i srab skyogs} खलीनः — {kha cig 'bar ba'i srab kyis kha srabs} अपरे… ज्वलितपृथुखलीनपूर्णवक्त्राः जा.मा.१७६क/२०४; रश्मिः — {srang thag rta la sogs pa'i srab/} /{pra grA ha dang pra gra ha'o//} तुलासूत्रेऽश्वादिरश्मौ प्रग्राहः प्रग्रहोऽपि च । अ.को.२३५ख/३.३.२३७; प्रग्रहः — {a b+hI Shu ni srab 'od zer//} अभीषुः प्रग्रहे रश्मौ अ.को.२३४क/३.३.२२०; प्रग्रहो नाम रथादिवाहनद्वयनियमनार्थं सारथिना ध्रियमाणो रज्जुविशेषः अ.वि.३.३.२२० २. = {srab pa/} 3. = {srab mo/}
srab skyogs
प्रग्रहः म.व्यु.६७९९ (९७क); रथप्रग्रहः — {bdag nyid kyis srab skyogs bzung ste/} {ri bang ga gang na ba der song ngo //} स्वयमेव रथप्रग्रहान् प्रतिगृह्य येन वङ्कः (वङ्गः भो.पा.) पर्वतस्तेन प्रायात् जा.मा.५२क/६१; रश्मिः — {dbang po dul rta dran pa'i srab skyogs can//} यतेन्द्रियाश्वः स्मृतिरश्मिसम्पदा जा.मा.१७८ख/२०८; म.व्यु.६७९९ (९७क); संयमः — {de yi phyag gis srab skyogs nas/} /{bzung zhing spyi bor reg par byas//} स चक्रे संयमालीनं मूर्ध्नि संस्पृश्य पाणिना ।। अ.क.२२१क/२४.१४९.
srab pa
वि. तन्वी — {ljags mnyen pa dang srab pa dang /} /{dmar} मृद्वी तन्वी च रक्ता च जिह्वा अभि.अ.१२ख/८.२८; प्रतनुः — {ljags kyang ring zhing srab pa ste//} दीर्घप्रतनुजिह्वश्च अ.क.२११क/२४.३४; सूक्ष्मः — {gtsug tor dbu ldan dag cing srab pa dang /} /{pags pa gser gyi mdog 'dra sems can mchog//} उष्णीषशीर्षव्यवदातसूक्ष्मसुवर्णवर्णच्छविरग्रसत्त्वः ।। र.वि.१२१क/९५; श्लक्ष्णः — {pags pa srab ste/} {pags pa srab pa'i phyir de'i sku la rdul dang dri ma mi chags pa dang} श्लक्ष्णत्वक् । श्लक्ष्णत्वात् त्वचे रजो मलस्य काये नावतिष्ठते बो.भू.१९३क/२५९; द्र.— {srab mo/}
srab par byed pa yin
क्रि. तनूभवति — {gang zhig mi sdug pa'i bag chags dang 'brel ba de la ni/} {de nyid phyir la 'dod chags srab par byed pa yin no//} यस्य तु पुनरशुभवासनासमागमस्तस्य स एव प्रत्युत रागस्तनूभवति प्र.अ.७६क/८४.
srab bu
वि. सूक्ष्मः — {rin po che thams cad kyi shing gi phreng ba'i me tog srab bu yid du 'ong ba'i sprin rab tu 'brul bas gzhi rgyas pa} (?) सर्वरत्नपङ्क्तिरुचिरसूक्ष्मकुसुमरेणुप्रमुक्तम् ग.व्यू.३६४ख/७९; द्र. {srab mo/}
srab mo
वि. सूक्ष्मः — {de'i 'og tu sman chen po'i khu bas sbangs nas ras srab mo'i yongs su sbyong bas sbyong bar byed do//} ततः स पश्चान्महाभैषज्यरसेनोत्क्षाल्य सूक्ष्मवस्त्रपर्यवदापनेन पर्यवदापयति र.वि.७६ख/५; तनुः — {srab mor byed} तनूकरोति श्रा.भू.८२क/२१०; प्रतनुः — {srab mor byed} प्रतनु करोति श्रा.भू.८१ख/२१०; कृशः — {srab mo'i gos} कृशांशुकैः जा.मा.२७ख/३३; = {srab pa/}
srab mor byed
क्रि. तनूकरोति — {gti mug srab mor byed} मोहं… तनूकरोति श्रा.भू.८२क/२१०; प्रतनु करोति — {sems can rnams la byams pa sgom par byed na/} {gnod sems gang yin pa de srab mor byed} मैत्रीं भावयन् सत्त्वेषु यो व्यापादस्तं प्रतनु करोति श्रा.भू.८१ख/२१०.
उद्रचर्म — {'di rnams kyi gdan rnams ni bse'i pags pa dang}…{sram gyi pags pa dang} आसामासनानि गण्डचर्म…उद्रचर्म वि.प्र.१६२ख/३.१२६.
sram mo
उद्रः, चुन्दायाः समयः — {rnal 'byor ma rnams kyi gzugs yongs su bsgyur bas dam tshig sum cu rtsa drug gsungs te}…{sram mo ni 'od zer can ma dang} षट्त्रिंशत् समया उच्यन्ते योगिनीनां रूपपरिवर्तेन…उद्रः चुन्दा वि.प्र.१६७क/३.१४९.
sras
( {bu} इत्यस्य आद.) पुत्रः — {khye'u 'di rgyal po nor can gyi sras lags} अयं दारको धनस्य राज्ञः पुत्रः वि.व.२०७ख/१.८२; {rgyal po'i sras} राजपुत्रः अ.क.२१३क/२४.५९; {rgyal ba'i sras} जिनपुत्रः सू.अ.२२१ख/१२९; पुत्रकः — {ji ltar 'das pa'i sangs rgyas kyis/} /{byang chub sras rnams dbang bskur ba//} यथा बुद्धैरतीतैस्तु सिच्यन्ते बोधिपुत्रकाः । हे.त.२९ख/९८; सुतः — {sras ni dran nas 'dod dang bcas par gyur//} स्मृत्वा सुतं सोत्सुकतामवाप अ.क.१९२क/२२.२; {rgyal sras} राजसुतः अ.क.२६०क/३१.७; तनयः — {lha mo de la sras bltams} असूत तनयं देवी अ.क.२०९ख/२४.१२; {rgyal po'i sras} राजतनयः अ.क.२१८ख/२४.१२०; सूनुः — {rgyal po yi/} /{sras la ma tshang mthong ba med//} वैकल्यं… राजसूनोर्न दृश्यते ।। अ.क.२९०ख/३७.३४; वत्सः — {gdul bar bya ba'i sras rnams la/} /{sangs rgyas dus las yol ba med//} न तु वैनेयवत्सानां बुद्धो वेलामतिक्रमेत् ।। अ.श.१०ख/९; आत्मजः — {rgyal sras} नृपात्मजः अ.क.३८क/४.१५; {sangs rgyas sras} बुद्धात्मजः सू.अ.२५४क/१७३; औरसः — {rgyal ba'i sras} जिनौरसाः ल.अ.१७१क/१२८; प्रसूतिः — {khyod kyi sras kyis mgu bar 'gyur//} प्रसूतिर्हर्षयति ते श.बु.११३ख/९३. • (द्र.— {thugs kyi sras/} {rnam thos sras/} {shAkya'i sras/} {rje'i sras/}).
sras kyi mchog
= {sras mchog/}
sras kyi thu bo
= {sras thu bo/}
sras kyi sa las 'da' ba'i spyod yul
पा. सुतभूम्यनुक्रमणगोचरः, परमार्थभेदः — {don dam pa bdun te/} {'di ltar sems kyi spyod yul dang}…{sras kyi sa las 'da' ba'i spyod yul dang de bzhin gshegs pa'i so so rang gis rig pa'i spyod yul te} सप्तविधः परमार्थो यदुत चित्तगोचरः…सुतभूम्यनुक्रमणगोचरस्तथागतस्य प्रत्यात्मगतिगोचरः ल.अ.७०क/१८.
sras mchog
पुत्रवरः — {rgyal po khyod kyi sras mchog gcig mi gda'//} एकस्तव पुत्रवरो न दृश्यते नृप सु.प्र.५९क/११९.
वि. सपुत्रकः — {blo yis blangs nas thub pa skyes kyi mchog/} /{sras dang bcas pa rnams la legs 'bul na//} आदाय बुद्ध्या मुनिपुङ्गवेभ्यो निर्यातयाम्येष सपुत्रकेभ्यः । बो.अ.४क/२.६.
वि. बोधिसत्त्वमहासत्त्वपुत्रपरिवारः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{sras byang chub sems dpa' sems dpa' chen po'i 'khor can zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… बोधिसत्त्वमहासत्त्वपुत्रपरिवार इत्युच्यते ल.वि.२०५ख/३०९.
sras mi mnga' ba
वि. अपुत्रः — {yab tshur gshegs/} {bdag ni khyod sras mi mnga' ba'i sras lags so//} एहि तात, अहं तेऽपुत्रस्य पुत्र इति अ.श.६४क/५६.
sras med
वि. निष्पुत्रः — {gnas skabs de yi tshe na der/} /{mi bdag sras med nongs gyur pas//} तस्मिन्नवसरे तत्र निष्पुत्रे नृपतौ मृते । अ.क.२६८क/३२.३५.
sras mo
दारिका — {de'i phyir song nas rje'i sras mo nyid la sbran par bya'o//} तद् यावद् गत्वा भर्तृदारिकायै निवेदयामि ना.ना.२३०क/४५; दुहिता — {mi'am ci'i rgyal po ljon pa'i sras mo yid 'phrog ma zhes bgyi ba zhig mchis} अस्ति द्रुमस्य किन्नरराजस्य दुहिता मनोहरा नाम वि.व.२१७क/१.९४; द्र.— {ri'i sras mo/}
sri
= {sri ba/}
sri ba
१. परिहाणिका— {'chag pa na gom pa sri bas bcag pa'i'o//} चंक्रम्यमाणे पदपरिहाणिका चंक्रम्यस्य वि.सू.९३क/१११ २. कृच्छ्रः, ओ छ्रम् — {gcin sri ba} मूत्रकृच्छ्रम् म.व्यु.९५५७ (१३१क).
sri ba med pa
= {sri med/}
sri med
वि. वाढः — {de nas phul phyin}… {sri med nges 'bad} अथातिशयः… वाढनिर्भरम् अ.को.१३२ख/१.१.६८; निष्ठुरः म.व्यु.२९५५ (५३क).
sri zhu
शुश्रूषा — {btsun pa bcom ldan 'das pha ma la sri zhu che ba'i bsngags pa gsungs pa ni ngo mtshar lags so//} आश्चर्यं भदन्त यद्भगवान् मातापितृगुरुशुश्रूषावर्णवादीति अ.श.९८क/८८; {de skad ma yi srid zhu ni/} /{chos kyi mchog tu bcom ldan gsungs//} इत्यूचे भगवान् मातुः शुश्रूषाधर्ममुत्तमम् ।। अ.क.२४८क/९२.६४; गौरवम् — {gus dang sri zhu} प्रेमगौरवम् ल.वि.३१ख/४२; पूजा — {ji srid bram ze rnams la ma phul/} {gnyen bshes rnams la gnyen gyi sri zhu ma byas par je khyod kyis dge sbyong mgo reg de la bsod snyoms kyi phud sbyin nam} यावद् ब्राह्मणानां न दीयते ज्ञातीनां वा ज्ञातिपूजा न क्रियते तावत् त्वया तस्मै मुण्डकाय श्रमणकायाग्रपिण्डकं दत्तम् वि.व.२६०क/२.१६३; भक्तिः — {srid zhu 'di ni mi yi nang na'ang dkon//} दुर्लभ मानुष यस्यिमु भक्तिः रा.प.२३९ख/१३७; परिचर्या श.को.१२९०.
sri zhu bcas
वि. सगौरवः — {kun kyang byams pa'i sems kyis sri zhur bcas//} सर्व मैत्रमनसः सगौरवाः ल.वि.३१ख/४२.
sri zhu che ba
गुरुशुश्रूषा — {btsun pa bcom ldan 'das pha ma la sri zhu che ba'i bsngags pa gsungs pa ni ngo mtshar lags so//} आश्चर्यं भदन्त यद्भगवान् मातापितृगुरुशुश्रूषावर्णवादीति अ.श.९८क/८८; शुश्रूषा म.व्यु.१७७५ (गुरुशुश्रूषा {bla ma la srid zhu che ba} म.व्यु.३८ख).
sri zhu bya ba
शुश्रूषा लो.को.२४५८.
sri zhu byed pa
• सं. शुश्रूषणा — {bla ma la srid zhu byed pa} गुरुशुश्रूषणा रा.प.२३४क/१२८ • कृ. शुश्रूषमाणः — {pha ma'i sri zhu byed pa bdag gi ni/} /{lang tsho dbang po'i dbang du gyur pa 'di//} इदमिन्द्रियवशं…यौवनं…पितरौ शुश्रूषमाणस्य मे ना.ना.२२५ख/८.
sri zhu mi byed pa
क्रि. न शुश्रूषति लो.को.२४५८.
sri zhu med
= {sri zhu med pa/}
sri zhu med pa
• क्रि. न शुश्रूषते लो.को.२४५८; • सं. अपशृतता — {mi gus pa ni bla ma rnams dang gang zag yon tan can rnams la 'gying zhing lus dang ngag gi sri zhu med pa'o//} अगौरवं गुरुषु गुणवत्सु च पुद्गलेषु स्तब्धता कायवाचोरपशृतता त्रि.भा.१५८क/६१.
sri shing sna ma
जातिः, पुष्पवृक्षविशेषः म.व्यु.४२२७ (६६ख).
sring
= {sring mo} भगिनी— {ma sring la sogs pa bzhin du} मातृभगिन्यादिवत् शि.स.९३क/९३; द्र.— {mchog tu sdug pa'i bu sring dag/} /{de yis de la byin nas ni//} दारकौ दयितौ परम् । दत्वा स तस्मै अ.क.२०६क/२३.३२.
sring lkog
= {srin khog/}
sring nyid
पा. दूरत्वम्, दूरीभावप्रतिपक्षः — {gnyen po rnam gzhi spong ba dang /} /{gzhi dang sring nyid rnam par ni/} /{sun 'byin zhes bya} प्रहाणाधारदूरत्वदूषणाख्यश्चतुर्विधः । प्रतिपक्षः अभि.को.१८क/५.६१.
sring bar byed
क्रि. उन्नीयते — {de ma ma brgyad po dag gis 'o ma dang}… {dag gis sring bar byed skyed par byed} सोऽष्टाभिर्धात्रीभिरुन्नीयते वर्ध्यते क्षीरेण वि.व.२०७ख/१.८२; द्र. {thag sring bar byed/}
sring mo
भगिनी १. स्वसा — {pha'am ma'am spun nam sring mo'am}… {lta bur gang yang rung bar ma gyur pa'i sems can de ni rnyed par sla ba'i rnam pa gang yang med do//} नास्त्यसौ कश्चित्सत्त्वः सुलभरूपो यो न माताऽभूत् पिता वा भ्राता वा भगिनी वा ल.अ.१५३क/१००; स्वसा — {bdag gi pha ma sring mo dang /} /{spun zla bu mo bu dag kyang /} /{btson ra dag tu bcings gyur pa//} पिता माता स्वसा भ्राता दुहिता तनयश्च मे । रुद्धाः कारागृहे अ.क.२१ख/५२.२३ २. औषधिविशेषः — {bzhi pa dgod pa brjod par bya ste/} {ma zhes pa ni pu traM dzA ri ste/} {cha gcig dang /} {sring mo zhes pa ni sa ha de ba ste cha gsum dang} चतुर्थन्यास उच्यते—मातेति पुटञ्जारी भाग १, भगिनी सहदेवा भाग ३ वि.प्र.१४९क/३.९६.
sring mo che ba
ज्येष्ठा भगिनी — {sring mo che ba a t+ti kA} अत्तिका भगिनी ज्येष्ठा अ.को.१४३ख/१.८.१५.
sring mo'i bdag po
स्वसुः पतिः — {sring mo'i bdag po blon po'i bu/} /{rgyal sras kyis ni rgyal por byas//} नृपं राजसुतश्चक्रे मन्त्रिसूनुं स्वसुः पतिम् ।। अ.क.२८७क/१०६.२०.
sring mo'i bu
भागिनेयः — {swa sri ya ni sring mo'i bu//} स्वस्रीयो भागिनेयः स्यात् अ.को.१७२क/२.६.३२.
sring mo'i bu mo
भागिनेया — {sring mo'i bu mo bu mo dang /} /{sring mo de bzhin skyed byed ma/}…/{rang rigs las skyes rig ma bcu//} भागिनेया दुहित्री च भगिनी जननी तथा ।…दशविद्याः स्वगोत्रजाः वि.प्र.१५८क/३.११९.
srings
क्रि. ( {sring} इत्यस्य विधौ) = {srings shig/}
srings shig
क्रि. दीर्घं कुरु — {bdag gi tshe srings shig} दीर्घायुष्कं मे कुरु ब.मा.१७१क ।
srid
• क्रि. १. सम्भवति — {spong ba'i lam gyi gnas skabs gang la rgyu lnga srid pa} यस्यां हि प्रहाणमार्गावस्थायां पञ्च कारणानि सम्भवन्ति अभि.भा.२९ख/९८०; सम्भवोऽस्ति — {dro bar 'gyur ba dang rtse mor skyes pa nyan thos kyi rigs las bzlog nas yang sangs rgyas su 'gyur ba ni srid kyi} ऊष्मगतं मूर्धानं च श्रावकगोत्रादुत्पन्नं व्यावर्त्य पुनर्बुद्धः स्यादित्यस्ति सम्भवः अभि.भा.१५ख/९१९; सम्भाव्यते— {de dag la ni dbang 'das pa'i/} /{rig pa gsal ba ji ltar srid//} कथं सम्भाव्यते तेषामत्यक्षाधिगमः स्फुटः ।। त.स.१२१क/१०४९ २. सम्भवेत् — {de dag rang bzhin rim yod pa/} /{mtsho ro zhes bya nyid srid na/} /{phyi nas ro mtsho sogs mi 'gyur//} स्वाभाविके क्रमे चैषां सर इत्येव सम्भवेत् । न पुना रस इत्यादिः त.स.१००ख/८८९ • सं. १. = {dkyus} विस्तरः — {snam bu'i zheng dang srid du tshad ji tsam yod pa} पटस्यायामविस्तराभ्यां यावत् प्रमाणम् त.प.२५९ख/२३६; आरोहः म.व्यु.२६८५ (४९ख); दैर्घ्यम् — {'di'i tshad ni srid du khru gsum mo//} प्रमाणमस्य दैर्घ्यस्य हस्तत्रयम् वि.सू.४८क/६०; {srid du khru bcwa brgyad pa/} {zheng du bcu gnyis pa} दैर्घ्येणाष्टादशहस्ता, विस्तारेण द्वादश वि.व.१२३क/१.११; द्र. {srid du/} 2. अर्थः — {chos dang srid dar ba gnyis kyis}…{rab tu dar bar gyur to//} धर्मार्थविस्तराभ्यां परां वृद्धिमवाप जा.मा.११६क/१३५; {chos dang bde dang srid rnams mthun lags sam//} अपि धर्मसुखार्थनिर्विरोधाः जा.मा.१२५क/१४४; ऐश्वर्यम् — {srid chen po la dbang sgyur ba rab tu thob} महैश्वर्याधिपत्यप्रतिलब्धः द.भू.१८४ख/१४ ३. = {rgyal srid} राज्यम् — {bdag gi srid dang yul yongs su btang ba'i phyir rab tu nyon mongs par gyur to//} स्वराज्यविषयपरित्यागाच्च महद्व्यसनमासादितवान् ल.अ.१५५क/१०२ • = {srid pa/}।।। • (द्र.— {ji srid/} {de srid/} {rgyal srid/}).
srid du
दीर्घम् — {stan nang tshangs can dag gding bar bya'o//}…{srid du khru bzhi pa zheng du khru do yod pa} तूलिका संस्तरितव्या…दीर्घं चत्वारो हस्ताः तिर्यग् द्वे वि.व.१८७क/२.११०; दैर्घ्यम् म.व्यु.२६८३ (४९ख); दैर्घ्येण — {phug srid du khru bco brgyad pa/} {zheng du khru bcu gnyis pa} गुहा भविष्यति । दैर्घ्येणाष्टादशहस्ता । विस्तारेण द्वादश वि.व.१२३क/१.११; उच्छ्रयेण — {zlum po sor bcu gnyis pa srid du sor nyi shu rtsa bzhi pa} वृत्तेन द्वादशाङ्गुलाः उच्छ्रयेण चतुर्विंशत्यङ्गुलाः वि.प्र.९६ख/३.१३.
srid 'gro
= {srid pa'i 'gro ba/}
srid sgrub
• ना. अर्जुनः १. पाण्डुपुत्रः—ग्. {yul ngor brtan pa la ni chos kyi bu zhes zer}…{srid sgrub la ni dbang po'i bu zhes zer} युधिष्ठिरो धर्मस्य पुत्र इति कथयति…अर्जुन इन्द्रस्य ल.वि.१४ख/१६; {nor lha dang srid sgrub bzhin no//} वासुदेवार्जुनवत् अभि.स्फु.२८५ख/११२९; पार्थः — {srid sgrub 'phong skyen} पार्थो धनुर्धरः प्र.वा.१४८क/४.१९२ २. गणकमहामात्रः — {de na shAkya srid sgrub ces bya ba rtsis pa chen po byed pa bgrang ba dang rtsis kyi pha rol tu phyin pa zhig yod pa} तत्रार्जुनो नाम शाक्यगणको महामात्रः संख्यागणनासु पारंगतः ल.वि.७५ख/१०२ • सं. अर्जुनः, वृक्षविशेषः — {srid sgrub shing} अर्जुनवृक्षः श.को.१२८९.
srid sgrub gzhu
गाण्डीवः, ओ वम्, अर्जुनशरासनम् — {srid sgrub gzhu ni ga N+Di 'o/} /{skyes bu 'am ni ma ning ngo //} कपिध्वजस्य गाण्डीवगाण्डिवौ पुंनपुंसकौ । अ.को.१९१ख/२.८.८४.
srid gcig
अव्य. अलम् — {tsan dan sa mchog sa la ni/} /{rnyed dka' srid gcig byin ma gyur//} गोशीर्षचन्दनमलं न ददौ भुवि दुर्लभम् ।। अ.क.१९०ख/८१.१८.
srid chen po
महैश्वर्यम् — {srid chen po la dbang sgyur ba rab tu thob} महैश्वर्याधिपत्यप्रतिलब्धः द.भू.१८४ख/१४.
srid chen po la dbang sgyur ba
महैश्वर्याधिपत्यम् — {srid chen po la dbang sgyur ba rab tu thob} महैश्वर्याधिपत्यप्रतिलब्धः द.भू.१८४ख/१४.
srid chen po la dbang sgyur ba rab tu thob
वि. महैश्वर्याधिपत्यप्रतिलब्धः — {de la gnas pa'i byang chub sems dpa'}…{ni phal cher 'dzam bu'i gling gi rgyal por 'gyur te/} {srid chen po la dbang sgyur ba rab tu thob} अस्यां प्रतिष्ठितो बोधिसत्त्वो भूयस्त्वेन जम्बूद्वीपेश्वरो भवति महैश्वर्याधिपत्यप्रतिलब्धः द.भू.१८४ख/१४.
srid snyam pa
सम्भावना — {don med par srid snyam pa de dag las don med par srid snyam pa gcig yod na yang rtog pa dang ldan pa rnams 'jug par mi 'gyur ro//} एतासु चानर्थसम्भावनास्वेकस्यामप्यनर्थसम्भावनायां न प्रेक्षावन्तः प्रवर्तन्ते न्या.टी.३७ख/१५.
srid mtha'
१. भवान्तरम्, अन्यभवः — {srid pa dag 'gyur}({pa'i} पा.भे.) {dngos grub min/} /{yang ni srid mthar skye bar 'gyur//} सिद्धिर्न स्याद् भवेच्छुद्ध्या पुनर्जन्म भवान्तरे ।। हे.त.१०ख/३० २. भवचारकः, बन्धनागारः — {'gro ba drug gi srid pa'i mthar/} /{gang zhig rmongs pa 'khor bar 'gyur//} संसरन्ति च ते मूढाः षड्गतौ भवचारके ।। हे.त.२२क/७२.
srid mtha' nor bu'i spos
भवान्तमणिगन्धः लो.को.२४५९.
srid mtha' gzigs pa
भवान्तदर्शी लो.को.२४५९.
srid mthar phyin
वि. भवान्तकृत्, बुद्धस्य म.व्यु.४७; द्र. {srid mthar byed/}
srid mthar phyin pa
= {srid mthar phyin/}
srid mthar byed
वि. भवान्तकी, प्रज्ञायाः — {gang phyir thabs ni 'byung ba nyid/} /{'jig pa shes rab srid mthar byed//} उपायः सम्भवो यस्माल्लयं प्रज्ञा भवान्तकी ।। हे.त.१५क/४८; भवान्तकृत्, बुद्धस्य म.व्यु.२ख ।
srid mthar gzigs
= {srid mtha' gzigs pa/}
srid du ring
= {srid du ring ba/}
srid du ring ba
आयतम् — {dIr+g+haM/} {chur ring ba/} {A ya taM/} {srid du ring ba} मि.को.१७ख ।
srid 'dod chags
= {srid pa'i 'dod chags/}
srid pa
• सं. १. = {'khor ba} भवः, संसारः — {srid pa ni 'khor ba'o//} भवः संसारः त.प.२४९क/२१३; {mi yi srid pa thob na yang //} लब्ध्वा वै मानुषं भवम् वि.व.२९१क/१.११३; {srid gsum} त्रिभवम् ल.अ.१४१क/८७; {'dod pa'i srid pa dang gzugs kyi srid pa dang gzugs med pa'i srid par} कामभवे रूपभवे आरूप्यभवे अभि.भा.४७ख/१०५४; भुवनम् — {bdag ni srid par rdo rje'i sku ste dpa' mo gcig pu'o//} अहं भुवने वज्रकायैकवीरा वि.प्र.१८०क/३.१९७; {yongs su zil gnon srid pa 'di na 'di nyid bdag gi gnas//} परिभवभुवनेऽस्मिन्नेष नः सन्निवेशः अ.क.२२३क/२४.१७० २. जन्म— {de mchog tu thogs na srid pa lan bdun} सप्तकृत्वः परमं जन्म अभि.स्फु.१८३ख/९३९ ३. सम्भवः — {yul dang dus gzhan du dngos po 'jig pa srid pa'i phyir ro//} देशान्तरे कालान्तरे च भावस्य विनाशसम्भवाद् त.प.२२६ख/१६८; {srid pa ni gnas so//} {mi srid pa ni gnas ma yin pa'o//}… {sdug bsngal 'gog pa 'di ni gnas yin no//} सम्भवः स्थानम्, असम्भवोऽस्थानमिति…स्थानमेतद् यत् दुःखस्य निरोधः अभि.स्फु.२६७क/१०८५; सम्भावना — {mngon par 'dod pa'i 'bras bu mi 'thob pa'i srid pa} अभिमतफलाप्राप्तिसम्भावना त.प.१३६क/५; {rtog pa dang ldan pa rnams 'jug pa'i yan lag tu don yod par srid do snyam du bya ba'i phyir} प्रेक्षावतां प्रवृत्त्यङ्गमर्थसम्भावनां कर्तुम् न्या.टी.३७ख/१६; सद्भावः — {rnam pa mtshungs pa srid pa'i phyir/} /{de nyid du ni nges ma yin//} समानाकारसद्भावान्न तु तत्त्वेन निश्चयः । प्र.अ.२०ख/२४ ४. = {lus} भुवनम्, शरीरम् — {lo so so nas lo so sor bu lon dag gis de ni srid pa ste lus za'o//} प्रतिवर्षात् प्रतिवर्षे ऋणेन ग्रसति स भुवनं शरीरम् वि.प्र.२६६क/२.७८ • पा. १. भवः, प्रतीत्यसमुत्पादस्याङ्गविशेषः — {yan lag bcu gnyis ni/} {ma rig pa dang}…{srid pa dang skye ba dang rga shi} द्वादशाङ्गानि—अविद्या…भवः, जातिः, जरामरणं च अभि.भा.१२४क/४३५; {len pa las skye ba yang srid pa skye ba'i las ni srid pa'o//} उपादाननिर्जातं पुनर्भवजनकं कर्म भवः शि.स.१२५क/१२१ २. (ती.द.) सम्भवः, प्रमाणभेदः — {de la srid pa'i mtshan nyid tshogs pa yod par rtogs pa na tshogs pa can rtogs pa gang yin pa ste/} {dper na/} {stong yod par shes pa na brgya la sogs pa yod par rtogs pa lta bu'o//} तत्र सम्भवश्च लक्षणया समुदायः । (स्य लक्षणम्—या समुदायस्य भो.पा.) सम्भवप्रतिपत्तौ समुदायिप्रतिपत्तिः; यथा—सहस्रसद्भावे ज्ञाते शतादिसत्ताप्रतिपत्तिः त.प.६९क/५९० • वि. सम्भवी — {'das pa dang ma 'ongs pa dang da ltar byung ba'i dus na yod pa'i mi rnams dang 'ga' zhig tu phrad pa srid pa ma yin la} न ह्यतीतानागतवर्तमानकालवर्तिनां नृणां समागमः क्वचिदपि सम्भवी त.प.२७०क/१००८; सम्भावितः — {sems dpa' chen po de}…{srid pa'i yon tan dang rab tu zhi bas mtshan pa'i phyir} तं महासत्त्वं … सम्भावितगुणत्वात्प्रशमाभिलक्षितत्वाच्च जा.मा.३१क/३६ • कृ. सम्भाव्यम् — {zhes pa khyad par brjod pa yi/} /{legs sbyar de dag srid pa nyid//} इति सम्भाव्यमेवैतद्विशेषाख्यानसंस्कृतम् । का.आ.३२१ख/१.८८; जा.मा.६८क/७९ • = {srid/}
srid pa bdun
सप्त भवाः — १. {dmyal ba'i srid pa} नरकभवः, २. {dud 'gro'i srid pa} तिर्यग्भवः, ३. {yi dwags kyi srid pa} प्रेतभवः, ४. {lha'i srid pa} देवभवः, ५. {mi'i srid pa} मनुष्यभवः, ६. {las kyi srid pa} कर्मभवः, ७. {srid pa bar ma} अन्तराभवः अभि.भा.१११ख/३९०.। {srid pa rnam pa gsum} त्रिविधो भवः — १. {'dod pa'i srid pa} कामभवः, २. {gzugs kyi srid pa} रूपभवः, ३. {gzugs med pa'i srid pa} अरूपभवः वि.प्र.६३ख/४.१११.
srid pa sum cu rtsa gcig
एकत्रिंशद् भवाः ( {gzugs med pa bzhi} चत्वारोऽरूपाः) १. {'du shes med 'du shes med min skye mched du nye bar 'gro ba} नैवसंज्ञानासंज्ञायतनोपगाः, २. {ci yang med pa'i skye mched du nye bar 'gro ba} आकिञ्चन्यायतनोपगाः, ३. {rnam shes mtha' yas skye mched du nye bar 'gro ba} विज्ञानानन्त्यायतनोपगाः, ४. {nam mkha' mtha' yas skye mched du nye bar 'gro ba} आकाशानन्त्यायतनोपगाः; ( {gzugs bcu drug} षोडश रूपाः) ५. {'og min} अकनिष्ठाः, ६. {shin tu mthong} सुदर्शनाः, ७. {mi gdung ba} अतपाः, ८. {mi che ba} अबृहाः, ९. {'bras bu che ba} बृहत्फलाः, १०. {bsod nams skyes} पुण्यप्रसवाः, ११. {sprin med} अनभ्राः, १२. {dge rgyas} शुभकृत्स्नाः, १३. {tshad med dge ba} अप्रमाणशुभाः, १४. {dge chung} परीत्तशुभाः, १५. {'od gsal ba} आभास्वराः, १६. {tshad med 'od} अप्रमाणाभाः, १७. {'od chung} परीत्ताभाः, १८. {tshangs chen} महाब्रह्माणः, १९. {tshangs pa mdun na 'don} ब्रह्मपुरोहिताः, २०. {tshangs ris} ब्रह्मकायिकाः; ( {'dod pa bcu gcig} एकादश कामाः) ( {'dod pa na spyod pa'i lha drug} षट् कामावचरा देवाः) २१. {gzhan 'phrul dbang byed} परनिर्मितवशवर्तिनः, २२. {'phrul dga'} निर्माणरतयः, २३. {dga' ldan} तुषिताः, २४. {'thab bral} यामाः, २५. {sum cu rtsa gsum} । त्रायस्त्रिंशाः, २६. {rgyal chen bzhi'i ris} चातुर्महाराजकायिकाः; ( {'dod pa'i srid pa lnga} पञ्च कामभवाः) २७. {lha ma yin} असुराः, २८. {mi} मनुष्याः, २९. {dud 'gro} तिर्यञ्चः, ३०. {yi dwags} प्रेताः, ३१. {dmyal ba} नारकाः वि.प्र.१६८ख/१.१५.
srid pa kun tu sbyor ba
= {srid par kun tu sbyor ba/}
srid pa mngon par 'grub pa
भवाभिनिर्वर्तनम् — {phra rgyas med par ni srid pa mngon par 'grub par mi nus pa} अन्तरेण चानुशयान् भवाभिनिर्वर्तने न समर्थानि भवन्ति अभि.भा.२२६ख/७५९.
srid pa can
पा. विभावना, अलङ्कारविशेषः — {rab tu grags pa'i rgyu bzlog nas/} /{gang zhig rgyu gzhan cung zad dam/} /{gang du rang gi ngo bo nyid/} /{ston pa de ni srid pa can//} प्रसिद्धहेतुव्यावृत्त्या यत्किञ्चित्कारणान्तरम् । यत्र स्वाभाविकत्वं वा विभाव्यं सा विभावना ।। का.आ.३२८ख/२.१९६.
srid pa 'joms mdzad pa
वि. भवमर्दनः — {chos rgyal srid pa 'joms mdzad pa/} /{nga ni 'jig rten byung nas su//} धर्मराजा अहं लोके उत्पन्नो भवमर्दनः । स.पु.४८ख/८५.
srid pa stong pa nyid
पा. प्रचरितशून्यता, शून्यताभेद — {mdor na stong pa nyid rnam pa bdun te/} {'di ltar/} {mtshan nyid stong pa nyid dang dngos po'i rang bzhin stong pa nyid dang srid pa stong pa nyid dang mi srid pa stong pa nyid dang} संक्षेपेण सप्तविधा शून्यता; यदुत—लक्षणशून्यता भावस्वभावशून्यता अप्रचरितशून्यता प्रचरितशून्यता ल.अ.८४ख/३१.
srid pa tha ma
पा. = {sku tshe tha ma} चरमो भवः — {srid pa tha ma sku tshe tha ma la} चरमे च भवे पश्चिमे जन्मनि बो.भू.४१क/५२; पश्चिमो भवः — {bdag gi srid pa tha ma} ( मे) पश्चिमो भवः वि.व.२८७क/१.१०६.
srid pa tha ma pa
वि. चरमभविकः — {der sa bcu la zhugs pa'i byang chub sems dpa' srid pa tha ma pa kho na skye ba bzhes pa yin la} तत्र चरमभविका एव दशभूमिप्रतिष्ठिता बोधिसत्त्वा उत्पद्यन्ते त.प.३२०ख/११०७.
srid pa thams cad dang ma 'brel ba
वि. सर्वसत्त्वभवासंयुक्तः, अवलोकितेश्वरस्य — {sbyan ras gzigs kyi dbang po}…{srid pa thams cad dang ma 'brel ba}…{la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय… सर्वसत्त्वाभाव(सत्त्वभवा भो.पा.)संयुक्ताय का.व्यू.२०५ख/२६३.
srid pa mtha' dag gi thig mkhan gcig pu
वि. सकलभुवनैकसूत्रधारः — {srid pa mtha' dag gi thig mkhan gcig pu ste legs ldan dbang phyug chen po yin no//} भगवान्महेश्वरः सकलभुवनैकसूत्रधारः त.प.१७८क/७३.
srid pa dang bral ba
विभवः — {srid pa dang bral bar 'dod pa} विभवाभिलाषिणः र.वि.८९क/२७.
srid pa dang bral bar 'dod pa
पा. विभवाभिलाषी, सत्त्वभेदः — {sems can gyi rnam pa 'di gsum yod de/} {srid pa 'dod pa dang srid pa dang bral bar 'dod pa dang de gnyis ka mngon par mi 'dod pa'o//} इमे त्रिविधा सत्त्वाः…भवाभिलाषिणो विभवाभिलाषिणस्तदुभयानभिलाषिणश्च र.वि.८९क/२७; {srid pa dang bral bar 'dod pa ni rnam pa gnyis te/} {thabs ma yin pa la zhugs pa dang thabs la zhugs pa'o//} विभवाभिलाषिणो द्विविधाः—अनुपायपतिता उपायपतिताश्च र.व्या.८९क/२८.
srid pa 'dod pa
पा. भवाभिलाषी — {sems can gyi rnam pa 'di gsum yod de/} {srid pa 'dod pa dang srid pa dang bral bar 'dod pa dang de gnyis ka mngon par mi 'dod pa'o//} इमे त्रिविधा सत्त्वाः…भवाभिलाषिणो विभवाभिलाषिणस्तदुभयानभिलाषिणश्च र.वि.८९क/२७; {de la srid pa 'dod pa ni rnam pa gnyis su rig par bya ste} तत्र भवाभिलाषिणो द्विविधा वेदितव्याः र.व्या.८९क/२७.
srid pa 'pho ba
ना. भवसङ्क्रान्तिः, ग्रन्थः — {'phags pa srid pa 'pho ba zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यभवसङ्क्रान्तिनाममहायानसूत्रम् क.त.२२६; म.व्यु.१३७९ (२९ख).
srid pa bar do
= {srid pa bar ma/}
srid pa bar do'i sems can
अन्तराभवसत्त्वः — {srid pa bar do'i sems can ni/}…/{'gro ba drug tu rab tu skye//} अन्तराभवसत्त्वस्य… षड्गतिश्च प्रजायते ।। स.उ.२६६क/२.१३.
srid pa bar ma
• पा. अन्तराभवः, भवभेदः — {srid pa ni bdun te/} {dmyal ba'i srid pa dang dud 'gro'i srid pa dang yi dwags kyi srid pa dang lha'i srid pa dang mi'i srid pa dang las kyi srid pa dang srid pa bar ma'o//} सप्त भवाः—नरकभवस्तिर्यग्भवः प्रेतभवो देवभवो मनुष्यभवः कर्मभवोऽन्तराभवः अभि.भा.१११ख/३९०; {bar ma dor yongs su mya ngan las 'da' ba ni srid pa bar ma dor yongs su mya ngan las 'da' ba gang yin pa'o//} अन्तरापरिनिर्वायी योऽन्तराभवे परिनिर्वाति अभि.भा.२२क/९४८ • वि. अन्तराभविकः — {srid pa bar ma'i las} अन्तराभविकं कर्म अभि.भा.१९५क/६६०; {srid pa bar ma'i phung po rnams} अन्तराभविकाः स्कन्धाः ल.अ.१८५ख/१५५; {'chi ba'i de ma thag tu byung ba'i srid pa bar ma do'i lus la brten nas} मरणसमनन्तरसमुद्भूतमन्तराभविकं देहमाश्रित्य त.प.९१ख/६३६.
srid pa bar ma do
= {srid pa bar ma/}
srid pa bar ma do'i phung po
अन्तराभविकस्कन्धः — {ci ste srid pa snga phyi gnyis kyi bar na srid pa bar ma do'i phung po yod pas} अथ पूर्वोत्तरयोर्भवयोर्मध्ये अन्तराभविकस्कन्धसम्भवात् प्र.प.९६क/१२५.
srid pa bar ma pa
अन्तराभविकः — {rdzu 'phrul}… {rnam pa lnga'o zhes brjod de}…{las las skyes pa ste/} {dper na nga las nu dang srid pa bar ma pa rnams kyi lta bu'o//} पञ्चविधामृद्धिं वर्णयन्ति…कर्मजां च; यथा मान्धातुः, अन्तराभविकानां च अभि.भा.६४ख/११२१.
srid pa bar ma la gnas pa
वि. अन्तराभवस्थः — {de yang srid pa bar ma la gnas pas bya bar mi nus} तच्चान्तराभवस्थो न शक्तः कर्तुम् अभि.भा.२४ख/९५९.
srid pa ma
ना. = {lha mo u ma} भवानी, दुर्गा श.को.१२८९; = {dka' zlog ma/}
srid pa ma mo
ना. भुवनमाता मि.को.६ख ।
srid pa ma yin
= {srid min/}
srid pa ma yin pa
= {srid min/}
srid pa min
= {srid min/}
srid pa min pa
= {srid min/}
srid pa min pa'i dpe
पा. असम्भावितोपमा, उपमाविशेषः — {zla ba'i gzugs las dug bzhin dang /} /{tsan dan las ni me bzhin du/} /{zhal 'di las ni rtsub mo'i tshig/} /{ces pa srid pa min pa'i dpe//} इन्दुबिम्बादिव विषं चन्दनादिव पावकः । परुषा वागितो वक्त्रादित्यसम्भावितोपमा ।। का.आ.३२३क/२.३९.
srid pa med pa
= {srid med/}
srid pa myong bar 'gyur ba
वि. भववेदनीयम् — {de srid du srid pa myong bar 'gyur ba'i las kyi stobs bskyed pa'i phyir ro//} तावद् भववेदनीयस्य कर्मणो बलाधानात् अभि.भा.२०ख/९४२.
srid pa tshol ba
वि. सम्भवैषी — {zas bzhi ni sems can byung ba rnams gnas par byed pa dang srid pa tshol ba rnams la phan 'dogs par byed pa yin no//} चत्वार आहारा भूतानां सत्त्वानां स्थितये सम्भवैषिणां चानुग्रहाय अभि.स्फु.२८९क/११३५.
srid pa zhi byed
भवशमनः लो.को.२४६०.
srid pa gzhan
अन्यभवः — {de nyid srid pa gzhan grub pas/} /{des na med nyid log pa nyid//} स एवान्यभवः सिद्ध इति नास्तिकता हता ।। त.स.७१ख/६६९; भवान्तरीयम् — {'dir ni goms pa sngon song nas/} /{sgrub par byed na mthong 'dod gnod/} /{srid pa gzhan ni sngon song nyid/} /{sgrub byas stong pa'i dpe yin te//} इहत्याभ्यासपूर्वत्वे साध्ये दृष्टेष्टबाधनम् । भवान्तरीयहेतुत्वे साध्यशून्यं निदर्शनम् ।। त.स.७१ख/६६९.
srid pa zad
भवक्षयः लो.को.२४६०.
srid pa zad pa
= {srid pa zad/}
srid pa yin
क्रि. १. सम्भवति— {de dag 'dus byas 'phel ba yi/} /{dbye bas gsal bar rab kyi mthar/} /{'jug par 'gyur ba srid pa yin//} संस्कारोत्कर्षभेदेन काष्ठापर्यन्तवृत्तयः । ते सम्भवन्ति विस्पष्टम् त.स.१२४ख/१०७९; सम्भाव्यते — {zhes bya ba yang srid pa yin la} इत्यपि सम्भाव्यते त.प.३२३क/१११३; {gang phyir de la skyon yod phyir/} /{rnam pa gzhan du tshig srid yin//} तस्य सम्भाव्यते दोषादन्यथाऽपि वचो यतः ।। त.स.११०ख/९६० । २. सम्भवेत् — {gang tshe gzung bya'i yongs gcod ni/} /{shes pa'i ngo bor srid pa yin//} ज्ञानरूपः परिच्छेदो यदि ग्राह्यस्य सम्भवेत् ।। त.स.७३ख/६८४.
srid pa la gnas pa
वि. भवावस्थितः — {'chi ba'i srid pa la gnas pas de dag dor ba} मरणभवावस्थितो हि तानि त्यज्यति अभि.स्फु.१७३क/९१८.
srid pa la mi gnas pa'i gzhi shes
भवाप्रतिष्ठितवस्तुज्ञानम् लो.को.२४६०.
srid pa lan bdun pa
वि. सप्तकृद्भवपरमः — {gang zag ni nyi shu rtsa brgyad yod de}… {'di lta ste/} {dbang po rtul po dang}…{srid pa lan bdun pa dang}…{gnyi ga'i cha las rnam par grol ba'o//} पुद्गलाः अष्टाविंशतिः…तद्यथा—मृद्विन्द्रियः… स(प्त)कृद्भवपरमः… उभयतोभागविमुक्तश्चेति श्रा.भू.६७ख/१७०.
srid pa las sgrol bar byed pa
वि. भवोत्तारकः — ग्. {yo med pa}… {srid pa las sgrol bar byed pa} निरञ्जनः…भवोत्तारकः का.व्यू.२२७क/२९०.
srid pa las 'das
= {srid pa las 'das pa/}
srid pa las 'das pa
भवसंक्रान्तिः— {srid pa las 'das pa'i gtam} भवसंक्रान्तिपरिकथा क.त.४१६२.
srid pa lugs su 'thun par brtag pa
भावानुलोमपरीक्षा — {ma rig pa'i rkyen gyis 'du byed rnams shes bya ba ni srid pa lugs su 'thun par brtag pa ste} अविद्याप्रत्ययाः संस्कारा इति भावानुलोमपरीक्षा द.भू.२२३क/३३.
srid pa gsum
= {srid gsum/}
srid pa gsum du gtogs pa
वि. त्रिभवपर्यापन्नः — {gang dag srid pa gsum du gtogs pa'i sems can} ये त्रिभवपर्यापन्नाः सत्त्वाः शि.स.१६७ख/१६५.
srid pa gsum las rnam par rgyal ba
वि. त्रिभुवनविजयी — {'jam dpal te de dang 'jig rten mgon po srid pa gsum las rnam par rgyal ba} स मञ्जुश्रीर्लोकनाथस्त्रिभुवनविजयी वि.प्र.२४१क/२.५०.
srid pa'i rkyen
भवप्रत्ययः — {srid pa'i rkyen gyis rnam par shes pa 'jug pa'i tshul du ma 'ongs pa'i skye ba ni skye ba yin te/} {phung po lnga po yin no//} भवप्रत्ययं पुनर्विज्ञानाक्रान्तियोगेन । अनागतं जन्म जातिः पञ्चस्कन्धिका अभि.भा.१३१ख/४६२.
srid pa'i skyon mthong ba
वि. भवदोषदर्शी — {yon tan bsags pa srid pa'i skyon mthong des smras pa} सोऽथाब्रवीद् गुणचितो भवदोषदर्शी रा.प.२४७ख/१४७.
srid pa'i 'khor lo
भवचक्रम् — {'khor ba srid pa'i 'khor lo'i rjes su 'brang ba rnams skyo bar bya ba'i phyir} संसारभवचक्रानुसारिणामुद्वेजनार्थम् ल.अ.१४७क/९३; भवचक्रकम् — {de'i phyir/} /{de yang de sngon 'gro can phyir/} /{srid pa'i 'khor lo thog ma med//} ततस्तत्पूर्विका सापा(ऽपी)त्यनादिभवचक्रकम् ।। प्र.अ.४९क/५६.
srid pa'i 'khor lo thog ma med pa
अनादिभवचक्रकम्— {rnam pa des na las dang nyon mongs pa'i rgyu las byung ba'i skye ba dang /} {yang de las byung ba'i las dang nyon mongs pa rnams dang /} {yang de las skye ba rnams yin pas na srid pa'i 'khor lo thog ma med pa yin par rig par bya'o//} एतेन प्रकारेण क्लेशकर्महेतुकं जन्म, तद्धेतुकानि पुनः क्लेशकर्माणि, तेभ्यः पुनर्जन्मेत्यनादिभवचक्रकं वेदितव्यम् अभि.भा.१२३ख/४३५.
srid pa'i 'khrul pa
भवभ्रमः — {mgo yis ston pa'i zhabs dag la/} /{phyag 'tshal srid pa'i 'khrul pa la/} /{dgod pa bzhin du de rab song //} शिरसा चरणद्वयम् । स शास्तुः प्रययौ नत्वा हसन्निव भवभ्रमम् ।। अ.क.१४४ख/२८. ४३.
srid pa'i go cha
ना. भववर्मा, राजकुमारः — {mnyan yod du sngon khyim gi bdag/} /{thos pa'i go cha dag gi ni/} /{chung ma rgyal ba'i sde la bu/} /{srid pa'i go cha zhes pa byung //} पुराऽभवद् गृहपतेः श्रावस्त्यां श्रुतवर्मणः । जायायां जयसेनायां भववर्माऽभिधः सुतः ।। अ.क.१९२क/८२.२.
srid pa'i dgon
= {srid pa'i dgon pa/}
srid pa'i dgon pa
भवकान्तारः म.व्यु.६६२६ (९५क).
srid pa'i 'gro ba
भवगतिः — {ji ltar 'di dag srid pa'i 'gro ba srid pa'i 'khor lo nyam nga ba de las skyo bar gyur te} कथमेते उद्विग्ना भवगतिचक्रसङ्कटात् ल.अ.१४७क/९३.
srid pa'i rgya mtsho
भवसागरः — {bdag gis srid pa'i rgya mtsho rab tu 'jigs las 'jig rten gsum po bsgral bar bya} त्रैलोक्यं भवसागरात्प्रतिभयादुत्तारयेयमहम् सु.प्र.५५ख/१०९; भवोदधिः — {srid pa'i rgya mtsho las dang sred pa dang mi shes pa'i rgyu las byung ba las rgal bar nus so//} शक्यं… भवोदधिं कर्मतृष्णाज्ञानहेतुकं तर्तुम् ल.अ.७३क/२१.
srid pa'i rgyun
भवसन्ततिः लो.को.२४६०.
srid pa'i bcings pa
भवबन्धनम् — {srid pa'i bcings pa thams cad bsrabs par 'gyur ro//} सर्वाणि भवबन्धनानि…तनूनि भवन्ति द.भू.२०१क/२२.
srid pa'i mchog
भवप्रकर्षः — {srid pa'i mchog brjod par 'dod nas srid pa'i rtse mo'i bar du gong du 'pho ba smos pa yin no//} भवप्रकर्षविवक्षायां तु भवाग्रपरमग्रहणम् अभि.स्फु.१८५क/९४१.
srid pa'i 'ching ba
भवबन्धनम् — {thabs dang bcas na de nyid kyis/} /{srid pa'i 'ching ba las grol 'gyur//} सोपायेन तु तेनैव मुच्यन्ते भवबन्धनात् ।। हे.त.१६क/५०; {ji ltar byang chub spyod pa mchog spyad pa/} /{'gro ba srid pa'i 'ching las thar 'gyur ba//} यथा चरन्नुत्तमबोधिचारिकां प्रमोचयेयं भवबन्धनाज्जगत् ।। रा.प.२५१ख/१५३.
srid pa'i 'jigs 'joms
= {srid pa'i 'jigs pa 'joms pa/}
srid pa'i 'jigs pa
भवभयः — {srid pa'i 'jigs pas kun 'khrugs bsam pa dbugs 'byin pa} भवभयोद्भ्रान्ताशयाश्वासनम् अ.क.२१ख/३.२१.
srid pa'i 'jigs pa 'joms pa
वि. भवभयमथनः — {rnal 'byor pa de ni dpal ldan 'jam pa'i rdo rje srid pa'i 'jigs 'joms} स योगी श्रीमान् मञ्जुवज्रो भवभयमथनः वि.प्र.२४४क/२.५६; भवभयमथनी — {sna tshogs gtso bo'i bka' 'di srid pa'i 'jigs pa 'joms pa dag ste/khyod} {kyis kyang ni bskyang bar bya} एषाऽऽज्ञा विश्वभर्तुर्भवभयमथनी पालनीया त्वयाऽपि वि.प्र.१४७ख/३.९३.
srid pa'i 'jigs pas nyen pa
वि. भवभीरुः — {srid pa'i 'jigs pas nyen pa'i skyabs/} /{thar 'tshal rnams kyi 'dren pa lags//} शरणं भवभीरूणां मुमुक्षूणां परायणम् ।। श.बु.११४क/९८.
srid pa'i 'jigs 'phrog
वि. भवभयहरः — {khyod kyi zhabs kyi chu skyes nges par srid pa'i 'jigs 'phrog dag la} युष्मत्पादाब्जयोर्वै भवभयहरयोः वि.प्र.१४४ख/३.८५; भवभयहरणः — {sangs rgyas chos dang dge 'dun srid pa'i 'jigs 'phrog la yang byang chub bar du bdag ni skyabs su mchis} शरणं…बुद्धं धर्मं च सङ्घं भवभयहरणं बोधिसीम्नः प्रयामि वि.प्र.३१ख/४.५; {srid pa'i 'jigs 'phrog rgyal ba dran pa} भवभयहरणं जिनस्मरणम् अ.क.३३६ख/४४.१.
srid pa'i nying mtshams
भवप्रतिसन्धिः लो.को.२४६०.
srid pa'i rnyed pa
भवलाभः — {srid pa'i rnyed pa dang chags pa dang bkur sti la rgyab kyis phyogs pa} भवलाभलोभसत्कारपराङ्मुखः अ.श.५१क/४४.
srid pa'i rnyed pa dang chags pa dang bkur sti la rgyab kyis phyogs pa
वि. भवलाभलोभसत्कारपराङ्मुखः — {dgra bcom pa}…{srid pa'i rnyed pa dang chags pa dang bkur sti la rgyab kyis phyogs pa} अर्हन्…भवलाभलोभसत्कारपराङ्मुखः अ.श.५१क/४४.
वि. भवार्तिभिषक्, बुद्धस्य — {bcom ldan ji slad} …/{srid pa'i nad kyi sman pa khyod/} /{nad pa rnams la lhag par byams//} भगवन्… भवार्तिभिषजः कस्माद्रोगिणोऽप्यधिकं प्रियाः ।। अ.क.२०४ख/८५.३.
srid pa'i gnas
भवालयः — {rgyal sras rnams ni}…/{srid pa'i gnas na rgyal po'ang byed//} कुर्वन्ति जिनपुत्रा वै नृपत्वं च भवालये ।। ल.अ.१७४ख/१३५.
srid pa'i snod
भुवनभाजनम् — {dal gyis mun pa chung ngu gnag/} /{mtshan mos srid pa'i snod dag las/} /{thun mtshams dmar ba'i chang 'thungs nas/} /{myos pa bzhin du skad cig 'khyams//} शनैः स्तोकतमः श्यामा श्यामा भुवनभाजनात् । संध्यारागासवं पीत्वा क्षीबेवाघूर्णत क्षणम् ।। अ.क.३०१क/१०८.७०.
srid pa'i spyod tshul
भववृत्तम् — {bde ba'i dpal ni rlung bsnun mar me rtse/} /{srid pa'i spyod tshul 'di dag smyon pa'i gar//} वाताहता दीपशिखा सुखश्रीरुन्मत्तनृत्यं भववृत्तमेतत् ।। अ.क.३१ख/३.१४६.
srid pa'i sbyor ba
पा. भवयोगः, योगभेदः — {sbyor ba bzhi ste/}…{'dod pa'i sbyor ba dang srid pa'i sbyor ba dang lta ba'i sbyor ba dang ma rig pa'i sbyor ba'o//} चत्वारो योगाः…कामयोगः, भवयोगः, दृष्टियोगः, अविद्यायोगश्च अभि.स्फु.१२७ख/८३०.
srid pa'i mig
= {nyi ma} भुवनचक्षुः, सूर्यः — {nyi ma srid pa'i mig dag ni/} /{'jig rten pha rol gnas song tshe//} लोकोत्तरपदं याते भानौ भुवनचक्षुषि । अ.क.७९क/६२.६१.
भवचारकम् — {dus shin tu ring por gnod pa byed pa}…{srid pa'i btson ra'i srung mar} द्राघिष्ठकालापकारिषु…भवचारकपालकेषु शि.स.१०१ख/१०१; भववारकम् — {srid pa'i btson ra zhes bya ba la/} {srid pa ni 'khor ba'o/} /{de nyid btson ra ste/} {'ching ba ni btson dong ngo //} भववारक इति । भवः संसारः, स एव वारकं बन्धनागारम् त.प.२४९क/२१३.
srid pa'i btson ra'i srung ma
भवचारकपालकः — {dus shin tu ring por gnod pa byed pa}…{srid pa'i btson ra'i srung mar} द्राघिष्ठकालापकारिषु…भवचारकपालकेषु शि.स.१०१ख/१०१.
srid pa'i btson ras bzung ba'i sems kyi bsam pa
पा. भवचारकावरुद्धप्रतिशरणचित्ताशयता, चित्ताशयभेदः — {sems kyi bsam pa bcu nye bar gzhog ste}…{srid pa'i btson ras gzung ba'i sems kyi bsam pa dang} दश चित्ताशयानुपस्थापयति… भवचारकावरुद्धप्रतिशरणचित्ताशयतां च द.भू.१९६क/१९.
भवाग्रम् — {srid rtser 'phags pa ci yang med/} /{mngon sum byas nas zag pa zad//} आर्याकिञ्चन्यसाम्मुख्यात् भवाग्रे त्वास्रवक्षयः । अभि.को.२४ख/८.२०; {de bzhin du ci yang med pa'i skye mched las 'dod chags dang bral bas ni srid pa'i rtse mo 'thob pa'i bar du 'o//} एवं यावत् आकिञ्चन्यायतनवैराग्याद् भवाग्रं प्रतिलभते अभि.स्फु.२९७क/११५२.। {srid pa'i rtse mo'i} भावाग्रिकः — {de srid pa'i rtse mo'i rnam pa dgu pa} असौ भावाग्रिको नवमः प्रकारः अभि.भा.२६ख/९६६.। {srid pa'i rtse mo'i bar} आभवाग्रम् — {zag med mi lcogs med pa yis/} /{thams cad las ni 'dod chags bral/} /{srid pa'i rtse mo'i bar las so//} अनास्रवेण वैराग्यमनागम्येन सर्वतः ।। आभवाग्रात् अभि.भा.२८क/९७६.
srid pa'i rtse mo pa
वि. भावाग्रिकः — {de dag ni gdon mi za bar srid pa'i rtse mo pa'i phung po rnams la}…{dmigs so//} अवश्यं ते… भावाग्रिकान् स्कन्धानालम्बते अभि.स्फु.२३९क/१०३७.
srid pa'i rtse mo la thug pa
भवाग्रपरमः, ओ त्वम् — {'bras bu'i sgo nas ni 'og min dang srid pa'i rtse mo la thug pa'i phyir ro//} फलतोऽकनिष्ठभवाग्रपरमत्वात् अभि.भा.२२ख/९५१.
srid pa'i rtse mo las skyes pa
= {srid rtse skyes/}
srid pa'i rtse mo las 'dod chags dang bral ba
भवाग्रवैराग्यम् — {sa bdun las 'dod chags dang bral ba'i yang gong ma srid pa'i rtse mo las 'dod chags dang bral ba'i rnam par grol ba'i lam brgyad la yang} सप्तभूमिवैराग्यादपि चोर्ध्वं भवाग्रवैराग्ये विमुक्तिमार्गेष्वष्टासु अभि.भा.५३ख/१०७४.
srid pa'i rtse mo'i 'gog pa la dmigs pa
वि. भवाग्रनिरोधालम्बनः — {de bzhin du srid pa'i rtse mo'i 'gog pa la dmigs pa'i bar du bzhi dang} एवं यावद् भवाग्रनिरोधालम्बनाश्चत्वारः अभि.भा.२६ख/९६७.
srid pa'i rtse mo'i mthar thug pa
वि. भवाग्रनिष्ठः — {gong du 'pho ba bsam gtan ma spel ba ni srid pa'i rtse mo'i mthar thug pa yin te} अव्यवकीर्णध्यान ऊर्ध्वस्रोता भवाग्रनिष्ठो भवति अभि.भा.२३क/९५२; भवाग्रपरमः — {'og min dang srid pa'i rtse mo'i mthar thug pa nyid ni phan chad du 'gro ba med pa'i phyir te} अकनिष्ठभवाग्रपरमत्वं तु परेण गत्यभावाद् अभि.भा.२३क/९५३.
srid pa'i rtse mo'i mthar thug pa nyid
भवाग्रपरमत्वम् — {'og min dang srid pa'i rtse mo'i mthar thug pa nyid ni phan chad du 'gro ba med pa'i phyir te} अकनिष्ठभवाग्रपरमत्वं तु परेण गत्यभावाद् अभि.भा.२३क/९५३.
srid pa'i rtse mo'i sa pa
वि. भवाग्रभूमिकः — {'gog pa la dmigs pa log par lta ba la sogs pa'i dmigs pa ni rang gi sa pa'i 'gog pa kho na yin te}…{srid pa'i rtse mo'i sa pa rnams kyi bar du yang srid pa'i rtse mo'i kho na yin no//} निरोधालम्बनानां मिथ्यादृष्ट्यादीनां स्वभूमिनिरोध एवालम्बनं…यावद् भवाग्रभूमिकानां भवाग्रस्यैव अभि.भा.२३४ख/७९०.
srid pa'i rtse mo'i sa las skyes pa
वि. भवाग्रभूमिजः — {srid pa'i rtse mo'i sa las skyes pa'i phra rgyas gang dag rjes su shes pa'i bzod pas gzhom par bya ba de dag ni mthong bas spang bar bya ba kho na yin gyi} ये भवाग्रभूमिजा अन्वयज्ञानक्षान्तिहेया अनुशयास्ते दर्शनहेया एव अभि.भा.२२९क/७६९.
srid pa'i rtse mor 'gro
= {srid pa'i rtse mor 'gro ba/}
srid pa'i rtse mor 'gro ba
पा. भवाग्रगः, ऊर्ध्वस्रोतस्भेदः — {gong du 'pho ba ni rnam pa gnyis te/} {'og min du 'gro ba dang srid pa'i rtse mor 'gro ba'o//} ऊर्ध्वस्रोता द्विविधः —अकनिष्ठगो भवाग्रगश्च अभि.स.भा.८८ख/१२०.
srid pa'i tshad ma
सम्भवत्प्रमाणम् म.व्यु.४४५२ (७०क).
srid pa'i mtshams sbyor
= {srid pa'i mtshams sbyor ba/}
srid pa'i mtshams sbyor ba
पा. भवसन्धिः — {bar chad med par 'jug pa'i tshul du mngon par chags pas srid pa'i mtshams sbyor bar 'gyur ro//} नैरन्तर्यात्प्रवृत्तियोगेनाभिनिवेशतो भवसन्धिर्भवति ल.अ.१२०क/६६.
srid pa'i mtsho
= {srid mtsho/}
srid pa'i gzhi
भवतलम् — {rtogs pas srid pa'i gzhi thams cad khongs su chud pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} नैर्वेधिकसर्वभवतलोपगतो नाम समाधिः म.व्यु.५९६ (१४क).
srid pa'i zag
= {srid pa'i zag pa/}
srid pa'i zag pa
पा. भवास्रवः — {gzugs dang gzugs ni med pa na/} /{phra rgyas kho na srid pa'i zag//} अनुशया एव रूपारूप्ये भवास्रवः अभि.को.१७क/५.३५; {de bzhin du 'dod pa'i zag pa dang srid pa'i zag pa dang ma rig pa'i zag pa dang lta ba'i zag pa spang bar bya'o//} {de nas rnam par thar pa bzhi bsgom par bya} एवं कामास्रवं भवास्रवमविद्यास्रवं दृष्ट्यास्रवं त्यक्त्वा ततश्चतुर्विमोक्षं विभावयेत् वि.प्र.३२क/४.५.
srid pa'i yan lag
भवाङ्गम् — {srid pa'i yan lag 'byung ba 'di dag ni srid pa'o//} एषां भवाङ्गानां सम्भवो भवः द.भू.२२०ख/३२.
srid pa'i yan lag bcu gnyis
पा. द्वादश भवाङ्गानि — {yang 'di ltar srid pa'i yan lag bcu gnyis po 'di dag gi rgyus sdug bsngal gsum 'byung ste} अपि तु खलु पुनस्त्रिदुःखता द्वादश भवाङ्गान्युपादाय द.भू.२२२ख/३३.
srid pa'i yan lag rjes su 'brel ba
भवाङ्गानुसन्धिः — {zhes de ltar rten cing 'brel bar 'byung ba la lugs su 'thun pa dang mi 'thun pa'i tshul du rab tu rtog ste/} {'di ltar srid pa'i yan lag rjes su 'brel ba dang} स एवं द्वादशाकारं प्रतीत्यसमुत्पादं प्रत्यवेक्षतेऽनुलोमप्रतिलोमं यदुत भवाङ्गानुसन्धितश्च द.भू.२२३क/३३.
भवोपकरणम् — {ma chags pa ste/} {srid pa dang srid pa'i yo byad rnams la ma chags pa dang mi phyogs pa'o//} अलोभो भवे भवोपकरणेषु चानासक्तिः वैमुख्यं च त्रि.भा.१५६क/५६; भवभोगः — {srid pa'i yo byad rnams dang dkon mchog rnams la sred pa dang the tshom gyi sgo nas zhugs pas} भवभोगेषु रत्नेषु च तृष्णाविचिकित्सामुखेनानुप्रविश्य अभि.स.भा.४२ख/५९; = {srid pa'i longs spyod/}
srid pa'i lam
= {srid lam/}
srid pa'i lam rgyu
वि. भवाध्वचारी — {'gro ba'i mgron po srid pa'i lam rgyu zhing /} /{bde ba'i longs spyod spyad par 'dod pa la//} सुखभोगबुभुक्षितस्य वा जनसार्थस्य भवाध्वचारिणः । बो.अ.७ख/३.३२.
srid pa'i lam zhugs pa
वि. भवाध्वगः — {de bzhin srid pa'i lam zhugs pa'ang /} /{skye ba'i gnas ni yongs su 'dzin//} तथा भवाध्वगस्यापि जन्मावासपरिग्रहः ।। बो.अ.२४ख/८.३४.
srid pa'i longs spyod
भवभोगः — {srid pa'i longs spyod las phyir phyogs//} भवभोगपराङ्मुखः अ.क.२५९ख/९४.४; {'dis lha rnams mchog ster bar 'gyur gyi/} {srid pa'i longs spyod la zhen pas ni ma yin no//} अनया देवता वरदा भवन्ति, न भवभोगस्पृहया वि.प्र.६४ख/४.११३.
ना. भवदेवः, नृपः — {dga' 'phel du rgyal po srid pa'i lha 'khor dang bcas pa}…{bden pa dag la rab tu bkod do//} नन्दिवर्धने भवदेवो राजा सपरिवारः सत्येषु प्रति(ष्ठापितः) वि.व.१२०ख/१.९.
srid par kun tu sbyor ba
भवसंयोजनम् — {srid par kun du sbyor ba yongs su zad pa} परिक्षीणभवसंयोजनः ल.वि.२०४ख/३०८.
srid par kun tu sbyor ba yongs su zad pa
वि. परिक्षीणभवसंयोजनः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{srid par kun du sbyor ba yongs su zad pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…परिक्षीणभवसंयोजन इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८; {btsun pa dge slong rgan po ni dgra bcom pa/} {zag pa zad pa}…{srid par kun du sbyor ba yongs su zad pa} स्थविरको भदन्त भिक्षुरर्हन् क्षीणास्रवः… परिक्षीणभवसंयोजनः अ.श.२५९ख/२३७.
srid par skye ba
भवोपपत्तिः — {dge slong dag}…{srid par skye ba thams cad kyis chog par gyis shig/} /{srid par skye ba'i yo byad thams cad kyis chog par gyis shig} तृप्यत भिक्षवः सर्वभवोपपत्तिभ्यः, तृप्यत सर्वभवोपपत्युपकरणेभ्यः अ.श.२५५ख/२३४; भवजातिः — {srid par skye ba yongs zad par/} /{gang gis yang dag rab shes pa//} यया सम्यक् प्रजानाति भवजातिपरिक्षयम् ।। सु.प.२५ख/५.
srid par 'gyur
क्रि. १. सम्भवति लो.को.२४६१; सम्भावनां याति — {the tshom skye bar 'gyur ba des/} /{de ni srid par 'gyur ba na//} संशयो जायते येन याति सम्भावनामसौ ।। त.स.१२६ख/१०८९; सम्भाव्यते— {de'i phyir ji ltar 'di 'dra ba rtsed mo'i tshul can dang sha za la sogs pa srid par 'gyur} तदीदृशं कथं क्रीडनशीलस्य पिशाचादेः सम्भाव्यते त.प.३२५ख/१११९ २. सम्भवेत् — {de las 'di'i mngon par gsal ba srid par 'gyur te/} {mngon par gsal ba ni dmigs pa'i mthar thug pa'i phyir ro//} ततोऽस्याभिव्यक्तिः सम्भवेद्; व्यक्तेरुपलब्धिरूपत्वात् त.प.२०५ख/८७९; सम्भाव्येत — {de bzhin du rig byed la yang srid par 'gyur ro//} तथा वैदिका अपि सम्भाव्येरन् त.प.२१४क/८९८.
srid par 'gyur ba
= {srid par 'gyur/}
srid par mngon par 'grub pa
भवाभिनिर्वृत्तिः — {ji ltar srid par mngon par 'grub pa nyes dmigs mang ba} यथा बह्वादीनवा च भवाभिनिर्वृत्तिः रा.प.२५०ख/१५२.
srid par 'dren pa
वि. भवनेत्रीकः — {spros pa dang srid par 'dren pa chad pa} छिन्नप्रपञ्चभवनेत्रीकाणाम् अ.सा.१२०क/६९.
srid par gnas
वि. भवगतः — {sems can gang dag dbang ma bskur ba rnam gsum srid par gnas rnams} ये सत्त्वा अनभिषिक्तास्त्रिविधभवगताः वि.प्र.१८१क/३.१९९.
srid par bya ba
कृ. सम्भावनीयम् — {gzhan la yang de'i ye shes srid par bya ba yin no//} अन्यत्रापि तस्य ज्ञानं सम्भावनीयम् प्र.अ.४५क/५१.
srid par byed pa
भवीकरणम् — {nyon mongs pa kun tu 'byung bas yang srid pa'i sa bon srid par byed pa'i phyir} क्लेशसमुदाचारेण पुनर्भवबीजस्य भवीकरणात् म.टी.२०९क/३२.
srid par dmigs pa 'dzin pa
भवोपलम्भग्रहणम् — {khyod kyis ngan 'gro dag las bdag thar mdzod/} /{srid par dmigs pa 'dzin pa gcad du gsol//} विमोच्य मां दुर्गतिसङ्कटात्त्वं भवोपलम्भग्रहणं निकृन्त । रा.प.२५१ख/१५३.
srid par smon lam
भवप्रणिधानम् — {zhes srid par smon lam dang thabs sngon du btang bas de'i phyir mya ngan las mi 'da'o//} एवं भवप्रणिधानोपायपूर्वकत्वात्…ततो न परिनिर्वाति ल.अ.८१ख/२८.
srid pas 'jigs
वि. भवभीतः — {srid pas 'jigs kyang srid pa'i sred pa yis/} /{phyir zhing srid pa tshol bar byed pa yin//} भवभीतो भवं भूयो मार्गते भवतृष्णया ।। ल.वि.१८२क/२७६.
srid pas byin
ना. भवदत्तः, कश्चित्पुरुषः — {srid pas byin zhes gyur pa na/} /{'khor ba 'jig la rab tu phul//} भवदत्ताभिधो भूत्वा क(क्र लि.पा.)कुच्छन्दाय दत्तवान् । अ.क.१९१क/२१.८१.
srid pas mi 'jigs pa
भवनिर्भयता — {srid pas mi 'jigs pa'i che ba'i bdag nyid} भवनिर्भयतामाहात्म्यम् सू.व्या.१४८ख/२९.
srid pas mi 'jigs pa'i che ba'i bdag nyid
पा. भवनिर्भयतामाहात्म्यम्, माहात्म्यभेदः — {che ba'i bdag nyid rnam pa gsum ston te}…{dbang gi che ba'i bdag nyid dang}…{srid pas mi 'jigs pa'i che ba'i bdag nyid do//} त्रिविधं माहात्म्यं दर्शयति । वशितामाहात्म्यं…भवनिर्भयतामाहात्म्यं च सू.व्या.१४८ख/२९.
srid 'byor
ना. भवभूतिः, मुनिः— {b+h+r}-{i gu'i rigs 'khrungs thub pa ni/} /{srid 'byor yang dag 'ongs gyur te//} भवभूतिः समभ्यायाद् भृगुवंशभवो मुनिः ।। अ.क.२२ख/३.३५.
srid ma
ना. = {lha mo u ma} भवानी, पार्वती — {dka' zlog ka t+ya'i bu mo dang /} /{dkar mo nag mo gangs ldan ma/} /{dbang mo}…{srid ma} उमा कात्यायनी गौरी काली हैमवतीश्वरी ।।…भवानी अ.को.१३०क/१.१.३८; भवस्य स्त्री भवानी अ.वि.१.१.३८.
srid ma yin
= {srid min/}
srid min
• क्रि. १. न सम्भवति — {khyod kyi lugs kyis ngag ni srid pa ma yin no//} भवन्मतेन वाक्यमेव न सम्भवति त.प.२०९ख/८८८; न सम्भाव्यते — {de lta de lta bu las ni/} /{ci phyir lhag pa can srid min//} तादृशी तादृशादेव किं न सम्भाव्यतेऽधिका ।। त.स.१२५क/१०८१ २. न सम्भवेत् — {rang gi} (? {gang ga} ) {sgo nas ku sha 'khyil/} /{bil ba can dang sngon po'i ri/} /{ka na kha la'i 'jug ngogs su/} /{khrus byas yang 'byung srid ma yin//} गङ्गाद्वारे कुशावर्ते बिल्वके नीलपर्वते । स्नात्वा कणखले तीर्थे सम्भवेन्न पुनर्भवः ।। प्र.अ.१७५ख/५२७; • सं. १. असम्भवः — {de nyid la ni rnam dpyad byas/} /{de phyir thug med srid pa min//} तत्रैवेयं कृता चिन्ता नानिष्टासम्भवस्ततः ।। त.स.७२ख/६८०; न सम्भवः — {zhig dang med dang da ltar la/} /{brjod pa srid pa ma yin na//} नष्टासद्वर्तमानेषु नाख्यानस्य हि सम्भवः ।। त.स.८२क/७५७ २. अभवः लो.को.२४६१; • वि. असम्भावितः, ओ ता — {srid pa min pa'i dpe} असम्भावितोपमा का.आ.३२३क/२.३९; न सम्भवी — {thams cad bsdus pa'i khyab pa ni/} /{grub phyir}… {srid pa ma yin no//} सिद्धसर्वोपसंहारव्याप्तिकत्वान्न सम्भवि । त.स.१०१ख/८९४.
srid me tog
ना. भवपुष्पः लो.को.२४६१.
srid med
पा. अभवः, निर्वाणम् — {mya ngan las 'das par rtog go/} /{blo gros chen po kha cig ni srid pas so/} /{kha cig ni srid pa med pas so/} /{kha cig ni srid pa dang /} {srid pa med par yongs su shes pas so//} निर्वाणं कल्पयन्ति । अन्ये पुनर्महामते भवेन, अन्येऽभवेन, अन्ये भवाभवपरिज्ञया ल.अ.१२८ख/७५; विभवः — {nye bar len nas nyer len par/} /{'khor na srid pa med par 'gyur//} उपादानादुपादानं संसरन् विभवो भवेत् इति । प्र.प.९५ख/१२५.
srid med pa
= {srid med/}
srid rtse
= {srid pa'i rtse mo/}
srid rtse skyes
वि. भवाग्रजः, ओ जा — {'gog pa zhes pa'ang de bzhin nyid/} /{'di gnas don du srid rtse skyes//} निरोधाख्या तथैवेयं विहारार्थं भवाग्रजा । अभि.को.५ख/२.४३; {srid rtse las skyes bzod pa yis/} /{gzhom bya mthong bas spang bya nyid//} भवाग्रजाः क्षान्तिवध्या दृग्घेया एव अभि.को.१६क/५.६.
srid rtse mo
= {srid pa'i rtse mo/}
srid rtse mor 'gro
= {srid pa'i rtse mor 'gro ba/}
srid rtse las skyes
= {srid rtse skyes/}
srid rtse'i rnam rgyal
भवाग्रविजयः, भवाग्रवैराग्यम् — {bar chad med pa'i lam la drug/} /{de bzhin srid rtse rnam rgyal la'ang //} आनन्तर्यपथे षण्णां भवाग्रविजये तथा ।। अभि.को.२२ख/७.२४.
srid rtse'i phyed las rnam grol
वि. भवाग्रार्धविमुक्तः, भवाग्रादर्धप्रकारविमुक्तः — {srid rtse'i phyed las rnam grol dang /} /{gong du skyes pa bzhin mi ldan//} भवाग्रार्धविमुक्तोर्ध्वजातवत् त्वसमन्वयः । अभि.को.२०ख/६.४७.
srid rtse'i sems pa
भवाग्रचेतना — {'jig rten pa yi dge ba la/} /{srid rtse'i sems pa 'bras rab che//} भवाग्रचेतना लोके महाफलतमा शुभे ।। अभि.को.१५क/४.१०५.
srid tshol
वि. सम्भवैषी — {yid las byung dang srid tshol dang /} /{dri za srid pa bar ma dang /} /{'grub pa'o//} मनोमयः सम्भवैषी गन्धर्वश्चान्तराभवः ।। निर्वृत्तिश्च अभि.को.८ख/३.४०.
srid mtsho
भवसागरः— {skyes bu rnams lus srid mtsho'i sdug bsngal chu yi chu bur dang /}…/{'di la brtan pa nyid du mngon par khengs pa 'di ni ci//} उद्वेगवारिभवसागरबुद्बुदेऽस्मिन्…पुंसां क एष वपुषि स्थिरताभिमानः ।। अ.क.२१५क/२४.८६; भवसमुद्रः— {khyod ni srid pa'i mtsho la lus can rnams kyi bden pa'i zam stegs 'gyur//} भवसि भवसमुद्रे देहिनां सत्यसेतुः अ.क.२२७क/२५.३४; भवार्णवः — {srid pa nyid mtsho yin pas srid mtsho ste/} {srid pa rgya mtsho lta bu 'dir ro//} भव एवार्णवो भवार्णवः…समुद्रकल्पो भवः, एतस्मिन्भवार्णवे अभि.स्फु.८ख/१४.
srid zhi
= {srid pa dang zhi ba/}
srid zhi mnyam nyid
भवशान्तिसमता लो.को.२४६१.
srid zhu
= {sri zhu/}
srid gzhi
= {srid pa'i gzhi/}
srid gzugs pa'i gtsug lag
अर्थशास्त्रम् — {gal te srid gzugs pa'i gtsug lag las byung ba'i cho ga rigs par sems na} यदि न्याय्यमर्थशास्त्रपरिदृष्टं विधिं मन्यसे जा.मा.१३६ख/१५८.
srid yin
= {srid pa yin/}
srid la dmigs
वि. भवालम्बः — {sred bcas rang gi srid la dmigs//} सतृष्णाः स्वभवालम्बाः अभि.को.२४ख/८.२०.
आथर्वणः, पुरोहितः — {pha ma gnyis kyis srid srung las phyung ste/} {drang srong gi nang du rab tu phyung} मातापितृभ्यामाथर्वणाद्विनिवर्त्य ऋषिषु प्रव्राजितः अ.श.२५२क/२३१.
srid srung gi yal ga
पा. अथर्वणशाखा, ब्राह्मणीभेदः — {bram ze mo ste/} {gnyis skyes kyi chos las rnam pa bdun ni nges brjod kyi yal ga dang}…{srid srung gi yal ga dang}…{grol pa'i chung ma ste} सप्तधा ब्राह्मणी द्विजधर्मतः—ऋक्शाखा… अथर्वणशाखा… मुक्तपत्नीति वि.प्र.१६३ख/३.१३१.
त्रिभवः — {lus dang longs spyod gnas 'dra bar/} /{srid pa gsum la ma rtogs shig//} देहभोगप्रतिष्ठाभं त्रिभवं न विकल्पयेत् ।। ल.अ.१७१ख/१३०; त्रिभुवनम् — {srid gsum mtha' dag ni mtho ris dang mi yul dang sa 'og ste} त्रिभुवनसकलं स्वर्गमर्त्यपातालभुवनम् वि.प्र.१६७क/१७०; {srid gsum ni rnal 'byor ma'i 'khor lo'o//} त्रिभुवनं योगिनीचक्रम् ख.टी.१५६ख/२३७; भुवनत्रयम् — {rgyal po khyod kyi tshigs bcad nyid/} /{mngon par gsar pa srid gsum na/} /{sgrogs} राजन्नभिनवश्लोकस्तवैव भुवनत्रये । गीयते अ.क.२९क/५३.१८.
srid gsum skyed par mdzad ma
वि. त्रिभुवनजननी — {srid gsum skyed par mdzad ma stong pa nyid rnam pa thams cad pa nA da'i rang bzhin can} त्रिभुवनजननी शून्यता सर्वाकारा नादरूपिणी वि.प्र.१२७ख/३.५६.
srid gsum skyed ma
वि.स्त्री. त्रिभुवनजननी — {rdo rje dbyings kyi dbang phyug ma las skyes pa ni srid gsum skyed ma gsod par 'dod ma'o//} त्रिभुवनजननी मारणेच्छा वज्रधात्वीश्वरीजन्या वि.प्र.४४ख/४.४३.
srid gsum mthar byon
वि. त्रिभवपारगः — {srid gsum mthar byon thub la phyag 'tshal lo//} वन्दमो त्रिभवपारगं मुनिम् रा.प.२२९ख/१२२.
srid gsum nang na gnas pa
वि. त्रिभुवनान्तस्थः — {srid gsum nang na gnas pa yi/} /{srog chags thams cad} त्रिभुवनान्तस्थाः सर्वे प्राणभृतः त.स.८८क/८०३.
srid gsum gnas
त्रिभुवननिलयः — {srid pa gsum gyi gnas su sangs rgyas pa rnams kyi ye shes ni skyes bu nyid kyi las ston par byed do//} त्रिभुवननिलये पौरुषं कर्म बौद्धानां ज्ञानं देशयति वि.प्र.२७३ख/२.९८.
srid gsum gnas pa
वि. त्रिभववर्ती— {srid gsum gnas pa'i sems can rnams//} सत्त्वांस्त्रिभववर्तिनः प्र.सि.३२ख/७७.
srid gsum pha rol gshegs
वि. त्रिभवपारगतः — {khyod tshangs pa'i dbyangs ka la ping ka'i skad/} /{srid gsum pha rol gshegs la phyag 'tshal lo//} त्वं ब्रह्मघोषकलविङ्करुतो वन्दामि ते त्रिभवपारगतम् ।। शि.स.१७२क/१७०.
srid gsum dbang po
वि. त्रिभवेश्वरः, बुद्धस्य — {de yi tshig de gsan pa dang /} /{srid gsum dbang pos gsungs pa ni//} तस्य तद्वचनं श्रुत्वा उवाच त्रिभवेश्वरः । ल.अ.५७ख/३.
srid gsum dbang byed ma
ना. त्रैलोक्यवशंकरी, महादूती — {'di lta ste/} {'og pag ma dang}…{srid gsum dbang byed ma dang}…{'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} {de dag dang gzhan yang pho nya chen mo} तद्यथा—मेखला…त्रैलोक्यवशंकरी…सर्वभूतवशंकरी चेति । एताश्चान्याश्च महादूत्यः म.मू.९८क/८.
srid gsum yongs gyur
वि. त्रिभवपरिणतः — {srid gsum yongs gyur thams cad ni/} /{gzung dang 'dzin pa rnam par spangs//} त्रिभवपरिणताः सर्वा ग्राह्यग्राहकवर्जिताः । हे.त.२ख/४.
शतपदी, बहुपदयुक्तकीटविशेषः — {srin gyi me chen po zhig byung ste/} {des skyes pa de'i lus la lus kyis lan bdun du dkris nas} महती शतपदी प्रादुर्भूता । तया तस्य पुरुषस्य कायेन कायं सप्तकृत्वो वेष्टयित्वा वि.व.२५८ख/२.१६१.
srin po
• सं. १. राक्षसः, प्रेतयोनिगतसत्त्वजातिविशेषः — {gnod sbyin dang srin po dang yi dwags dang sha za dang lus srul po dang grul bum gyi gtam gyi sbyor ba dang rjes su sbyor ba la brtson par mi gnas} न यक्षराक्षसप्रेतपिशाचकटपूतनकुम्भाण्डकथायोगानुयोगमनुयुक्ता विहरन्ति अ.सा.२९५ख/१६७; {srin po ro zan sha rjen za/} /{sha za khrag 'thung kun du rgyu/} /{mtshan mo rgyu dang nam la spyod/} /{sna tshogs mdog can gsod bdag skyes//} राक्षसः कौणपः क्रव्यात् क्रव्यादोऽस्रप आशरः ।। रात्रिञ्चरो रात्रिचरः कर्बुरो निकषात्मजः । अ.को.१३२क/१.१.६१; रक्ष एव राक्षसः अ.वि.१.१.६१; रक्षः — {'di ni gnod sbyin srin po'am/} /{ci zhes bde gshegs sngon du dris//} कोऽसौ यक्षो नु रक्षो वेत्यपृच्छत्सुगतं पुरः ।। अ. क.२२५क/८९.४३; क्रव्यादः — {gsar pa'i khrag gis sbags pa ni/} /{srin po bzhin du longs spyod byed//} प्रत्यग्ररुधिरादिग्धं क्रव्याद इव भुञ्जते ।। अ.क.२४ख/५२.५४; कौणपः — {rgyu mas brgyan pa'i srin po rnams/} /{mgo med ro dang lhan cig tu/}…{gar byed do//} कौणपाः सह नृत्यन्ति कबन्धैरन्त्रभूषणाः ।। का.आ.३३१ख/२.२८५; पिशाचः — {srin pos zin pa la ni ba ru ra'i shing gi drung ngam e raN+Da'i shing gi drung du'o//} पिशाचगृहीतं बिभीतकवृक्षसमीपे एरण्डवृक्षसमीपे वा म.मू.१२८ख/३७ २. राक्षसबोधकपूर्वपदमात्रम् — {srin po nag po'i rlung gis} कालिकावातेन अ.श.२१७ख/२०१ • ना. दनुः, दिग्पालः — {shar phyogs su brgya byin no}…{bden bral du srin po'o//} पूर्वे दिशि शक्रः… दनुर्दैत्ये वि.प्र.१७१क/१.२१.
srin po nyid
राक्षसता — {skad cig srin po nyid ni thob pa bzhin/} /{gtum spyod bram ze dga' dang bral ma gyur//} ययुर्विरामं न नृशंसवृत्तेर्विप्राः क्षणं राक्षसतामवाप्ताः ।। अ.क.३३ख/३.१६१; राक्षसत्वम् — {brgya byin nyid dang gnod sbyin dbang /} /{srin po nyid dang rig 'dzin nyid//} शक्रत्वं यक्षैश्वर्यं राक्षसत्वं विद्याधरत्वम् । स.दु.१२१क/२१०.
srin po nag po'i rlung
कालिकावातः — {srin po nag po'i rlung gis gru de phu mdar bskor to//} कालिकावातेन तद्वहनमितश्चामुतश्च परिभ्रम्यते अ.श.२१७ख/२०१.
srin po'i rgyal po
राक्षसराजः — {srin po'i rgyal po chen po de dag} ते महाराक्षसराजानः म.मू.१०३क/१२.
srin po'i rgyal po chen po
महाराक्षसराजः — {gang yang srin po'i rgyal po chen po de dag}…{'di lta ste/} {sgra sgrogs dang}…{mgo mtha' yas pa} येऽपि ते महाराक्षसराजानः… तद्यथा—रावणः…अनन्तशिरश्चेति म.मू.१०३क/१२.
srin po'i gdon
राक्षसग्रहः श.को.६६३.
srin po'i dbang po
राक्षसेन्द्रः — {bdag ni 'bod 'grogs mgrin bcu ste/} /{srin po'i dbang po 'dir mchis so//} रावणोऽहं दशग्रीवो राक्षसेन्द्र इहागतः । ल.अ.५७क/२; {srin po'i dbang po srin po stong phrag bcu'i gtso bo mig bzangs zhes bya ba} सुनेत्रो नाम राक्षसेन्द्रः… दशानां राक्षससहस्राणां प्रमुखः ग.व्यू.२५९क/३४१.
srin po'i dbang pos dbang po dang bas mig mi 'dzums par bltas pa
वि. राक्षसेन्द्रप्रसन्नेन्द्रियानिमिषनयनसम्प्रेक्षितः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{srin po'i dbang pos dbang po dang bas mig mi 'dzums par bltas pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…राक्षसेन्द्रप्रसन्नेन्द्रियानिमिषनयनसम्प्रेक्षित इत्युच्यते ल.वि.२१२क/३१३.
srin po'i gzugs
वि. रक्षोरूपः — {me yi dbus nas lha yi dbang /} /{srin po'i gzugs su yang dag langs//} रक्षोरूपः समुत्तस्थौ वह्निमध्यात् सुरेश्वरः ।। अ.क.२४ख/३.५८.
srin po'i rang bzhin
रक्षभावः — {blo gros chen po srin po rnams kyang de bzhin gshegs pa rnams kyi chos kyi chos nyid bzang po 'di thos nas sha za ba las rnam par ldog cing srin po'i rang bzhin dang bral nas snying rje can du 'gyur} राक्षसस्यापि महामते तथागतानामिमां धर्मसुधर्मतामुपश्रुत्य उ(अ भो.पा.)पगतरक्षभावाः कृपालवा भवन्ति मांसभक्षणविनिवृत्ताः ल.अ.१५३ख/१००.
srin po'i ri
ना. रक्षगिरिः, पर्वतः मि.को.१४७ख ।
srin po'i shing rta
ना. रक्षःशकटः, पर्वतः — {de yis mig sman zur phud ni/} /{byas nas srin po'i shing rta ri/} /{'bras med bug pa phra mo can/} /{bsod nams ldan pas sgrol bar 'gyur//} तं रक्षःशकटं शैलं निष्फलश्लक्ष्णकन्दरम् । तामज्जने(ञ्जने लि.पा.) शिखायां च कृत्वा तरति पुण्यवान् ।। अ.क.५९ख/६.७७.
srin pos zin pa
वि. पिशाचगृहीतः — {srin pos zin pa la ni ba ru ra'i shing gi drung ngam e raN+Da'i shing gi drung du'o//} पिशाचगृहीतं बिभीतकवृक्षसमीपे एरण्डवृक्षसमीपे वा म.मू.१२८ख/३७.
srin bal
कौशेयम् — {stan bcang bar bya'o/} /{srin bal gyi} धारयेत् संस्तरम्…को(? कौ)शेयस्य वि.सू.२५क/३१; *कचः म.व्यु.५८७० (८५क).। {srin bal gyi} कौशेयम् — {srin bal gyi dang bal gyi dang sha na'i dang zar ma'i rung ngo //} कल्पते कौशेयमूर्णकं शाणकं क्षौमकं च वि.सू.६७क/८४.
srin bal mkhan ma
ना. कोषकारी, योगिनी — {zlum skor bzhi pa sku'i 'khor lo'i gnas la}…{lhor rgya skyegs mkhan ma dang /} {nub tu srin bal mkhan ma dang} चतुर्थपरिमण्डले कायस्थाने…दक्षिणे लाक्षाकारी, पश्चिमे कोषकारी वि.प्र.१६२क/३.१२६.
srin bal gyi stan
जन्दुरकः, आस्तरणप्रत्यास्तरणविशेषः — {yul gzhan dag na 'di lta bu'i gding ba dang 'gab pa 'di lta ste/} {bal stan dang shing shun gyi stan dang srin bal gyi stan dang ras bal gyi stan dag mchis pa} तदन्येषु जनपदेष्विदमेवंरूपमास्तरणं प्रत्यास्तरणम्; तद्यथा—एरको मेरको जन्दुरको मन्दुरकः वि.व.२६४ख/२.१६७.
पा. कौशेयनैःसर्गिके विभङ्गः — {srin bal gyi spang ba rnam par 'byed pa'o//} ( इति) कौशेयनैःसर्गिके विभङ्गः वि.सू.२५ख/३१.
srin bal gyi spang ba zhu ba
कौशेयनैःसर्गिके पृच्छा — {srin bal gyi spang ba zhu ba'o//} ( इति) कौशेयनैःसर्गिके पृच्छा वि.सू.२५ख/३१.
srin bu
• सं. १. = {'bu} कीटः — {srin bu khong stong byed pa rnams kyis dal gyis sdong po'i rgyun ni gzhigs gyur cing //} कीटैः कोटरकारिभिर्विघटितस्कन्धप्रबन्धः शनैः अ.क.१५२ख/६९.१६; कृमिः — {srin bu 'bu dang phye ma leb/} /{nya la sogs pa drod gsher skyes//} कृमिकीटपतङ्गश्च मत्स्यादिस्तु स्वेदजाः । स.उ.२६५ख/२.४; क्रिमिः — {dar gyi srin bu bzhin du} कौशेयक्रिमय इव ल.अ.११९ख/६६; घुणः — {srin bus zos pa'i shing bzhin} घुणक्षतं वृक्षमिव अ.क.११८क/६५.११ २. कीटद्योतकपूर्वपदमात्रम् — {srin bu pad pa} जलौका सु.प्र.५ख/८; {srin bu me khyer} खद्योतः ल.अ.१६०क/१०९ • ना. कृमिः, नागराजः — {klu'i rgyal po srin bu} कृमिर्नागराजा म.व्यु.३२४८ (५६क). • (द्र.— {dar gyi srin bu/}).
srin bu rkang brgya pa
शतापदी, कीटविशेषः — {srin bu rkang brgya pa dag bros pa la/} /{de la grul bum dag ni shin tu za//} शतापदीयो प्रपलायमानाः कुम्भाण्डकास्ताः परिभक्षयन्ति । स.पु.३५क/५९.
srin bu skyes
= {a ga ru} क्रिमिजम्, अगुरुः मि.को.५५क ।
srin bu 'jom
= {'od zer} मरीचिः, किरणः मि.को.१४४क ।
srin bu pad pa
जलौका — {nam zhig srin bu pad pa kun/} /{so ni dkar por skyes gyur te/} /{rno zhing chen por gyur pa na/} /{de tshe ring bsrel yod par 'gyur//} यदा तीक्ष्णा महान्तश्च दन्ता जायन्ति पाण्डुराः । जलौकानां हि सर्वेषां तदा धातुर्भविष्यति ।। सु.प्र.५ख/८; जलूका — {khrag 'thung srin bu pad pa 'o/} /{mo ni mang tshig pad pa 'o//} रक्तपा तु जलूकायां स्त्रियां भूम्नि जलौकसः । अ.को.१४८क/१.१२.२३; जलम् ओकः स्थानं यस्या जलूका अ.वि.१.१२.२३.
srin bu phre'u
कुन्तः म.व्यु.४८५१ (७४ख).
srin bu me khyer
= {me khyer} ।। • सं. खद्योतकः, कीटविशेषः — {'jig rten na yang gang zhig mchog tu gsal bar byed pa de la nyi ma zhes bya'i/} {srin bu me khyer la ni ma yin pa} लोके यः प्रकर्षेण भासं करोति स भास्कर उच्चते, न खद्योतकः अभि.स्फु.१८४क/९४० • ना. खद्योतः, बुद्धः — {lag bzang dang} …{srin bu me khyer dang}…{shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः…खद्योतः…शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५.
srin bu gsod
कृमिघ्नः, विडङ्गम् — {de nas byi dang ga don yod/} /{sna tshogs 'bras dang ta N+Du la/} /{srin bu gsod dang bi DaM ga/} /{skyes bu dang ni ma ning ngo //} अथो वेल्लममोघा चित्रतण्डुला । तण्डुलश्च कृमिघ्नश्च विडङ्गं पुंनपुंसकम् ।। अ.को.१६१ख/२.४.१०६; कृमीन् हन्तीति कृमिघ्नः । हन हिंसागत्योः अ.वि.२.४.१०६.
srin bu'i rjes yi ge
घुणाक्षरपदम् — {srin bu'i rjes ni yi ge bzhin/} /{gang yang thob bya thob pa na/} /{bya rog ta la ltar brjod pas/} /{skye bo de yis byin par sems//} प्राप्तव्यं प्राप्य यदि वा घुणाक्षरपदोपमम् । काकतालीयसंवादात् तद्दत्तं मन्यते जनः ।। अ.क.७५क/६२.१५; द्र. {srin bu'i yi ge/} {srin bus zos rjes yi ge/}
srin bu'i yi ge
घुणाक्षरम् — {mi slu ba nyid du ni srin bu'i yi ge bzhin du 'dod rgyal gyi byung ba yang srid do//} अविसंवादित्वं घुणाक्षरवद् यादृच्छिकमपि सम्भाव्यते त.प.३१२क/१०८७; {'dir ni srin bu'i yig 'drar yang /} /{de dag legs bshad cung zad med//} घुणाक्षरवदप्यत्र सूक्तं नैषां हि किञ्चन ।। त.स.८५ख/७८६; द्र. {srin bu'i rjes yi ge/}
srin bu'i yig
= {srin bu'i yi ge/}
srin bu'i rigs
कृमिकुलम् — {phyi rol du chu'i skye gnas srin bu'i rigs la sogs pa drod gsher las skyes pa} बाह्ये उदकयोनिः कृमिकुलादयः संस्वेदजाः वि.प्र.२३४ख/२.३४.
srin bur 'gyur
क्रि. कीटः स्यात् — {de ni 'khor ba'i sdug bsngal tshogs/} /{du mas gtses pa'i srin bur 'gyur//} स संसारस्य कीटः स्यान्नानादुःखैरुपद्रुतः ।। स.उ.२७१ख/५.६९.
srin bus zos
= {srin bus zos pa/}
srin bus zos rjes yi ge
घुणाक्षरम् — {srin bus zos rjes yi ge la/} /{rab zhugs yid ches kyis rmongs pa/} /{rtog dpyod med rnams 'gal ba yi/} /{dngos po la yang rab tu 'jug//} गुणाकार(घुणाक्षर लि.पा.) प्रवृत्तेन प्रत्ययेन विमोहिताः । निर्विचार्य प्रवर्तन्ते विरुद्धेष्वपि वस्तुषु ।। अ.क.३२३ख/४०.१९६; द्र.— {srin bu'i rjes yi ge/} {srin bu'i yi ge/}
srin bus zos pa
वि. घुणक्षतः — {mtshungs par skye bas dman pa'i rgyal srid ni/} /{srin bus zos pa'i shing bzhin bdag gis rig//} अवैमि तुल्यप्रसवावहीनं घुणक्षतं वृक्षमिवाधिपत्यम् ।। अ.क.११८क/६५.११.
srin mo
राक्षसी — {srin mo mi'i khrag la dga' zhing gsod pa'i sems ma} नररुधिररता राक्षसी मारचित्ता वि.प्र.१६६क/३.१४६; {srin mo 'phyang ma zhes bya ba} लम्बा च नाम राक्षसी स.पु.१४८क/२३४; यातुधानी — {nam zhig de yis dbul po yi/} /{bud med btsas shing ltogs pas gzir/} /{srin mo bzhin du bu tsha dag/} /{za bar 'dod pa mthong bar gyur//} सा कदाचित् क्षुधाक्रान्तां प्रसूतां दुर्गताङ्गनाम् । यातुधानीमिवापश्यद्बालकं भोक्तुमुत्सुकाम् ।। अ.क.१४ख/५१.७.
srin mo'i gling
ना. राक्षसद्वीपः, द्वीपः — {'on te srin mo'i gling du rlung btang ba dang} अथवा राक्षसद्वीपेषु वायवो वान्ति का.व्यू.२२२ख/२८५.
srin zas
= {a ga ru} कृमिजग्धम्, अगुरुः मि.को.५५क ।
srin lag
अनामिका — {mthe bong srin lag dag gis ni/} /{slob ma'i kha ru ltung bar bya//} ज्येष्ठानामिकाभ्यां च शिष्यवक्त्रे निपातयेत् ।। हे.त.१७क/५४.
srin lag rtsa ba
अनामिकामूलम् — {bud med dang ni skyes pa yi/} /{gang gi srin lag rtsa ba la/} /{rdo rje rtse dgu par gyur pa/} /{mi bskyod pa yi rigs mchog nyid//} अनामिकामूले यस्य स्त्रियो वा पुरुषस्य वा । नवशूकं भवेद् वज्रमक्षोभ्यकुलमुत्तमम् ।। हे.त.२९क/९८.
sril
द्वीपिकः म.व्यु.४९१८ (७५क); द्र. {mug pa/}
sru
= {sru mo/}
sru mo
मातृस्वसा — {skye dgu'i bdag mo chen mo gau ta mI gzhon nu'i sru mo} महाप्रजापती गौतमी कुमारस्य मातृस्वसा ल.वि.५४क/७२; मातृभगिनी — {de nas bcom ldan 'das kyi sru skye dgu'i bdag mo chen mo gau ta mI} अथ खलु महाप्रजापती गौतमी भगवतो मातृभगिनी स.पु.१०१ख/१६२; द्र.— {sru mo khyod ci 'dod pa bya'i/} {longs shig} उत्तिष्ठ भगिनि यथाकामकरणीयस्ते भवामि शि.स.९३ख/९३.
srung
• सं. = {sgrung} इतिहासः — {gtam dang srung la sogs pa dang /} /{rkyang pa rtogs byed 'grel pa dang //} आख्यायिकेतिहासाद्यैर्गद्यचूर्णिकवार्त्तिकैः । ल.अ.१८८क/१५९; आख्यायिका — {byed pa po mi shes pa'i srung brgyud la sogs pa gang dag yin pa de dag la de skad ces bya/} {de'i 'og tu srung la sogs pa las 'dzin pa'i bsdu ba'o//} अविज्ञातः कर्ता येषामाख्यायिकादीनां ते तथोक्ताः । पश्चादाख्यायिकादिशब्देन कर्मधारयः त.प.१७२ख/८०२ • = {srung ba/} ।।। • (द्र.— {'od srung /} {mdzod srung /} {yul 'khor srung /} {nye bar srung /}).
srung skud
= {srung ba'i skud pa/}
srung 'khor
= {srung ba'i 'khor lo/}
srung brgyud
= {sgrung brgyud} आख्यायिका — {byed pa po mi shes pa'i srung brgyud la sogs pa gang dag yin pa de dag la de skad ces bya} अविज्ञातः कर्ता येषामाख्यायिकादीनां ते तथोक्ताः त.प.१७२ख/८०२.
srung ba
• क्रि. (वर्त.; सक.; {bsrung} भवि., {bsrungs} भूत., {srungs} विधौ) १. रक्षति — {gcan gzan gyi gnod pa'i 'jigs pa las kyang sems can rnams srung ngo //} क्षुद्रमृगभयादपि सत्त्वान् रक्षति बो.भू.७९क/१०१; रक्ष्यते — {chos ni sems can rnams kyis srung ba ma yin gyi} न धर्मः सत्त्वै रक्ष्यते शि.स.१७४ख/१७२ २. पालयति — {gal te khyod srung bdag gi bu//} यदि पालयसि मे पुत्र वि.प्र.१५९ख/३.१२० • वि. रक्षकः — {mi mchog srung ba gang dag gnas pa rnams//} ये स्थिता नरवरस्य रक्षकाः ल.वि.३१ख/४२; {dam pa'i chos srung ba} सद्धर्मरक्षकाः शि.स.५५क/५३; रक्षी — {sa bdag mdun sar grong khyer srung ba'i skye bos khyer bar gyur//} क्ष्माभृत्सभां नगररक्षिजनेन नीतः अ.क.३३ख/५३.५५; रक्षितः, ओ ता — {sangs rgyas srung} बुद्धरक्षितः अ.क.१३४ख/६७.२; {mi'am ci'i bu mo}…{nam mkha' srung zhes bya ba} आकाशरक्षिता नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०३क/२६०; {skyabs dang skyob pa srung ba dang /} /{sbed pa sgrib pa sbas pa 'o//} त्रातं त्राणं रक्षितमवितं गोपायितं च गुप्तं च । अ.को.२१४क/३.१.१०६; रक्ष्यत इति रक्षितम् । रक्ष पालने अ.वि.३.१.१०६; गुप्तः — {sde pa gzhan zhes bya ba ni 'phags pa chos srung ba'i sde pa la sogs pa'o//} निकायान्तरीया आर्यधर्मगुप्तप्रभृतयः अभि.स्फु.१७५ख/९२५; पालकः — {'khor ba'i btson ra'i srung mas dmyal sogs su/} /{gsod byed gshed mar gyur pa 'di dag ni//} भवचारकपालका इमे नरकादिष्वपि वध्यघातकाः । बो.अ.९ख/४.३५ • सं. रक्षा — {chos kyi mchog sdud pa ni theg pa chen po'i chos srung ba} उत्तमधर्मसंग्रहो महायानधर्मरक्षा सू.व्या.१४८ख/३०; आरक्षा — {sangs rgyas bcom ldan 'das thugs rje chen po dang ldan pa}…{srung ba gcig dang} बुद्धानां भगवतां महाकारुणिकानां…एकारक्षाणाम् अ.श.१०क/८; गुप्तिः — {grong khyer sgo srung 'gro ba dang /} /{'ong ba rnams ni 'gags par byas//} अकारयत् पुरद्वारगुप्तिं रुद्धगमागमाम् ।। अ.क.२१८ख/२४.१२२; रक्षणम् — {de la zhugs pa rnams la 'tshe ba dag las srung ba'i phyir ro//} तत्प्रतिपन्नानामुपद्रवेभ्यो रक्षणात् सू.व्या.१४८ख/३०; {grong khyer sgo srung ba} नगरद्वाररक्षणे अ.क.२१९क/२४.१२५; आरक्षणम् — {bdag gi sems srung ba'i rnam pa} स्वचित्तारक्षणाकारम् शि.स.१०७क/१०६; पालनम् — {gal te thams cad bsdams yin na/} /{sna gcig spyod sogs ji lta bu/} /{de srung ba la gsungs zhes grag//} सर्वे चेत् संवृता एकदेशकार्यादयः कथम् । तत्पालनात् किल प्रोक्ताः अभि.को.१२क/४.३१; अनुपालनम् — {de bzhin gshegs pa'i bka' las mi 'da' bar srung zhing rnam par smin pa la gus par bya ba'i dran pa} तथागताज्ञानतिक्रमानुपालनविपाकगौरवस्मृतिः शि.स.६७ख/६६; वारणम् — {de'i steng du rtsa ba'i myos pa srung bzhin du myos pa srung ba ste} तदुपरि मूलमत्तवारणवद् मत्तवारणम् वि.प्र.१२१क/३.३९ • कृ. रक्षन् — {tshul khrims srung ba'i tshe 'chal pa'i tshul khrims can la smod cing gshe la} शीलं रक्षन्तो दुःशीलान् कुत्सयन्ति, परिभाषन्ति शि.स.५५ख/५३ • उ.प. पः — {ba lang srung dbang} गोपेन्द्रः म.मू.३१३ख/४९०; पालः — {sgo srung} द्वारपालः ग.व्यू.२५९क/३४१; {dmyal srung} नरकपालः अ.क.१९५क/८२.३७; {btson srung} चारकपालः शि.स.१२९ख/१२५ • द्र.— {kun dga' ra ba'i srung ma} आरामिकः अ.श.६५क/५७; {gnod sbyin dag/} /{sangs rgyas snga mas mdzad srung ba} यक्षाः पूर्वबुद्धैः कृतार्थिनः ल.अ.५७क/२. • (द्र.— {kun tu srung ba/} {yongs su srung ba/} {rjes su srung ba/} {sa srung /} {gnas srung /}).
srung ba gcig dang ldan pa
वि. एकारक्षः, बुद्धस्य — {sangs rgyas bcom ldan 'das thugs rje chen po dang ldan pa}…{srung ba gcig dang ldan pa} बुद्धानां भगवतां महाकारुणिकानां…एकारक्षाणाम् अ.श.१०क/८.
srung ba po
• वि. रक्षकः — {ster srung ba po rnams ngan 'gro las grol bar bya ba'i don du'o//} निधिरक्षकाणां दुर्गतिमोचनार्थम् वि.प्र.६९ख/४.१२४; • सं. रक्षकः — {rgyal po'i bu mo la chags bdag/} /{spu long rgyas pa srung ba pos/} /{rig par gyur la} राजकन्यानुरक्तं मां रोमोद्भेदेन रक्षकाः । अवगच्छेयुः का.आ.३३१क/२.२६३.
srung ba'i skud pa
सूत्रकम् — {srung ba'i skud pas ni nad thams cad las grol bar 'gyur ro//} सूत्रकेण सर्वज्वराम् म.मू.२१२क/२३१.
srung ba'i 'khor lo
पा. रक्षाचक्रम् — {de nas bdud dang bgegs kyi nye bar 'tshe ba zhi bar bya ba'i slad du srung ba'i 'khor lo sngon du 'gro ba can rdo rje 'jigs byed kyi rnal 'byor la dmigs par bya ste} ततो मारविघ्नोपद्रवशमनाय रक्षाचक्रपूर्वकं वज्रभैरवयोगमालम्ब्य वि.प्र.११४क/३.३५.
srung bar 'gyur
क्रि. रक्षति — {rgyal po chen po bzhi po dag kyang phyogs bzhi srung bar 'gyur ro//} चत्वारश्च महाराजानश्चतस्रो दिशो रक्षन्ति का.व्यू.२३०क/२९२.
srung bar byed
= {srung byed/}
srung bar byed pa
= {srung byed/}
srung bar byed par shog
क्रि. रक्षां करोतु — {byis pa rgan po mgon med pa/}… /{lha dag srung bar byed par shog//} अनाथबालवृद्धानां रक्षां कुर्वन्तु देवताः ।। बो.अ.३८ख/१०.२६.
srung bar shog
क्रि. रक्षतु — {mi la zhon pa lus ngan po/} /{gnod sbyin kun gyi bdag po ste/} /{nor bzangs lhan cig srung bar shog//} कुबेरो नरवाहनः । सर्वयक्षाणामधिपतिर्माणिभद्रेण सह रक्षतु ।। ल.वि.१८६ख/२८४.
srung byed
• क्रि. १. रक्षति — {ljon pa rengs pa rlung gis skyel/} /{rab tu dud pa srung bar byed//} द्रुमं पातयति स्तब्धं नम्रं रक्षति मारुतः ।। अ.क.२३७क/२७.२७; {rang 'don pa}…{srung byed} रक्षन्ति स्वाध्यायम् त.स.११३क/९७८; {tshul khrims srung bar byed} शीलं रक्षति अभि.भा.२३६क/७९४; रक्षते — {ngam grog las kyang srung bar byed} अपायाद् रक्षते सू.व्या.२४१क/१५५; पालयति — {tshul khrims srung bar byed} शीलं पालयति अभि.भा.७ख/८९१ २. रक्षां करिष्यति — {nyin dang mtshan mo mi g}.{yel bar/} /{de dag la ni srung bar byed//} तेषां रक्षां करिष्यन्ति दिवारात्रौ समाहिताः ।। सु.प्र.२ख/३ • वि. रक्षकः — {chos kun la ni srung byed pa//} रक्षकः सर्वधर्माणाम् ल.अ.१८९क/१६०; आरक्षकः — {byang chub sems dpa' ni sems can 'jigs pa rnams 'jigs pa dag las srung bar byed do//} बोधिसत्त्वो भीतानां सत्त्वानां भयेष्वारक्षकः बो.भू.७९क/१०१; परिपालकः — {sdom pa srung bar byed pa} संवरपरिपालकः वि.प्र.९३क/३.४; संरक्षितः — {rig byed 'di rtag tu srung bar byed pa'i phyir} सदैवायं संरक्षितो वेद इति त.प.२५२ख/९७९ • सं. १. = {sgo} द्वारम् — {sgo dang srung byed sgo mo dang //} स्त्री द्वार्द्वारं प्रतीहारः अ.को.१५२ख/२.२.१६; द्वार्यते जनोऽत्रेति द्वाः । रेफान्तस्त्रीलिङ्गः । द्वारं च । द्वृ संवरणे अ.वि.२.२.१६ २. = {dur byid nag po} पालिन्दी, कृष्णत्रिवृता मि.को.५९ख ३. = {sa gzhi} अवनिः, पृथिवी मि.को.१४६क ४. = {sle tres} गुडूची, सोमवल्ली मि.को.५८ख ५. = {pi pi ling} पिप्पली, कृष्णा मि.को.५६क ६. गुल्मः मि.को.४८क • ना. अवन्तिः, नगरम् मि.को.१३८ख ।
srung byed 'gyur
क्रि. रक्षां करोति — {gang zhig bdag nyid la 'dud pa/} /{de yis ji ltar srung byed 'gyur//} ते कुर्वन्ति कथं रक्षां मामेव प्रणमन्ति ये । अ.क.१७४क/७८.१३.
srung byed pa
= {srung byed/}
srung dbang
ना. पिलिन्द्रः, ब्राह्मणः, महास्थविराभेद्यस्य पिता मि.को.१११क ।
srung ma
• वि. / सं. / उ.प. आरक्षकः — {grong khyer gyi sgo dang ra ba'i khar} …{skyes bu srung ma dag bkod do//} नगरप्राकारशृङ्गाटकेष्वारक्षकाः पुरुषाः स्थापिताः वि.व.२१४ख/१.९०; पालः — {dmyal ba'i srung ma} नरकपालाः बो.अ.१८क/६.८९; पालकः — {srid pa'i btson ra'i srung mar} भवचारकपालकेषु शि.स.१०१ख/१०१; पालिका — {phyung nas lho yi sgo ru ni/} /{chom rkun ma ni sgo srungs ma//} निःसृत्य दक्षिणे द्वारे चौरी सा द्वारपालिका ।। हे.त.२४क/७८; रक्षी — {srung ma rnams kyis gson por bzung nas rgyal po ma skyes dgra la phul te} रक्षिभिर्जीवग्राहं गृहीत्वा राज्ञोऽजातशत्रोरुपनीतः अ.श.२७६ख/२५३; {srung ma'i mi} रक्षिणः पुरुषाः वि.व.२१५क/१.९०; द्र.— {kun dga' ra ba'i srung ma} आरामिकः अ.श.६५क/५७ • पा. गुप्तिः — {srung ma ni gsum ste} तिस्रो गुप्तयः वि.सू.१२ख/१४; द्र.—
srung ma gsum
तिस्रो गुप्तयः — १. {sgo bcad cing kun nas bskor ba na gnas pa nyid} बद्धद्वारपरिवृतस्थत्वम्, २. {dge slong gis kun nas bsrungs pa nyid} आरक्षितत्वं भिक्षूणाम्, ३. {sham thabs kyi mtha' bcings pa nyid} ग्रथितत्वमधोनिवसनस्य वि.सू.१२ख/१४.
srung ma can
अवरोधः, ओ नम्, राजस्त्रीगृहम् — {sa bdag pho brang tha mar ni/} /{btsun mo'i khang pa srung ma can/} /{dag pa'i mtha' can srung ma can//} स्त्र्यगारं भूभुजामन्तःपुरं स्यादवरोधनम् ।। शुद्धान्तश्चावरोधश्च अ.को.१५२ख/२.२.११; अवरुध्यन्ते राज्ञः स्त्रियोऽत्रेत्यवरोधनम् । रुधिर् आवरणे । अवरोधश्च अ.वि.२.२.११.
srung ma med pa
वि. अरक्षितः — {ci nas kyang ma la bdag srung ma med pa'i lam nas 'gro'o//} यन्न्वहमरक्षितेन पथा गच्छेयम् वि.व.२१५क/१.९०.
रक्षपालः — {stod kor dang ni gos zung dag so so'i sgo na gnas pa srung zhing skyong ba rnams la rab tu sbyin par bya} कञ्चुकं वस्त्रयुग्मं प्रत्येकं द्वारस्थेभ्यः प्रदेयं रक्षपालेभ्यः वि.प्र.१८१ख/३.२०१; रक्षपालिका — {de rnal 'byor ma bum pa srung zhing skyong ba rnams la sbyin par bya'o//} तद्योगिनीभ्यो घटरक्षपालिकाभ्यो देयम् वि.प्र.१८१ख/३.२०१.
srung 'os pa
वि. रक्षार्हः— {de yi pho brang srung 'os pa/} /{mtshon gyi sbyor ldan rgyal pos bskos//} तदन्तःपुररक्षार्हानादिदेशोद्यतायुधान् ।। अ.क.१२६ख/६६.१३.
srungs
• क्रि. = {srungs shig} रक्षतु — {'jig rten srungs} रक्ष लोकान् जा.मा.१३९क/१६१; {ma nyams grags pa'i zla ba mdzes par srungs} रुचिरं रक्षाक्षयेन्दुं यशः अ.क.५४क/५९.४१; पातु — {thub pa'i dbang pos khyed la srungs} वः पातु…मुनीन्द्रः ना.ना.२२५क/३ • द्र.— {de thos nas mdzod srungs na re/} {brtsis te lha la gsol bar 'tshal lo zhes byas so//} इति श्रुत्वा कोष्ठागारिक आह—परिगण्य देव सस्यानि आख्यास्यामीति अ.श.९०ख/८१.
मन्थमन्थानयोगः — {srub dang bsrub pa'i sbyor ba las/} /{chom rkun ma yang phyung nas ni//} मन्थमन्थानयोगेन चौरिका निःसृता पुनः । हे.त.२४क/७८.
srub snod
मन्थनी मि.को.३७क ।
srub pa
मन्थः — {srub dang bsrub pa'i sbyor ba las//} मन्थमन्थानयोगेन हे.त.२४क/७८; मथः — {yid srub dga' ma thob pa bzhin/} /{rgyal pos sdug ma pad ma ldan//} प्रियां पद्मावतीं राजा रतिं प्राप्येव मन्मथः । अ.क.२४क/३.५२; मन्थानम् — {de bzhin gshegs pa lnga'i rigs can gyi bud med rnams 'dzin pa ni bud med kyi spyod pa ste bud med kyi spyod pa de rnams la srub pa ni tshangs par spyod pa'o//} पञ्चतथागतकुलनारीणां ग्रहणं नारीचर्या, तासु नारीचर्यासु मन्थानं ब्रह्मचर्यम् वि.प्र.७०ख/४.१२५.
srub byed
कम्बिः मि.को.३८ख ।
srub dbyug
= {srub shing} मन्थदण्डः मि.को.३७क ।
srub ma
= {srub shing} मन्थः — {srub ma la sogs pa mi'i nan tan dang zho las mar 'byung ba} मन्थादिपुरुषप्रयत्नयोगाद्दध्नो नवनीत उत्पद्यते ल.अ.८८क/३५; वैशाखः — {srub ma srub shing ma n+thA na/} /{srub ma dang ni zho skya 'o//} वैशाखमन्थमन्थानमन्थानो मन्थदण्डके । अ.को.१९९ख/२.९.७४; विशाखा प्रयोजनमस्य वैशाखः । विशाखस्य काष्ठविशेषस्यायमिति वा अ.वि.२.९.७४; मन्थानः अ.को.१९९ख/२.९.७४; मथ्यते दध्यनेनेति मन्थः । मन्थ विलोडने । मन्थानश्च अ.वि.२.९.७४; मि.को.३७क ।
srub ma bcing ba
= {srub ma'i ka ba} दण्डविष्कम्भः मि.को.३७क ।
srub ma'i ka ba
दण्डविष्कम्भः, कुठरः — {srub ma'i ka ba ku Tha ra'o//} कुठरो दण्डविष्कम्भे अ.को.१९९ख/२.९.७४; दण्डं विष्कभ्नाति दण्डविष्कम्भः । स्कम्भु रोधने अ.वि.२.९.७४.
srub shing
१. अरणिः — {dag byed dag gis srub shing bzhin//} अरणिः पावकेनेव अ.क.२०ख/३.१६ । २. = {zho skya} मन्थः — {srub ma srub shing ma n+thA na/} /{srub ma dang ni zho skya 'o//} वैशाखमन्थमन्थानमन्थानो मन्थदण्डके । अ.को.१९९ख/२.९.७४; मथ्यते दध्यनेनेति मन्थः । मन्थ विलोडने अ.वि.२.९.७४.
srubs
• द्र.— {zin pa zhig grub na rang gis khab srubs gnyis sam gsum drub par bya'o//} निष्ठितं सम्पत्तौ द्वित्रा(? त्रया)णां स्वयं सूचीपदकानां दानम् वि.सू.६५ख/८२ • = {srubs pa/}
srubs pa
मथितम् म.व्यु.५६८८ ( {da ra} म.व्यु.८३ख).
srul po
पूतनः, प्रेतयोनिगतसत्त्वविशेषः — {khyod ni su yin yi dwags 'dre'am/} /{sdig gi gzugs sam srul po 'am//} कस्त्वं प्रेतः पिशाचो वा मूर्तः पाप्माऽथ पूतनः । जा.मा.१४४ख/१६७; द्र. {lus srul po/}
srul mo
ना. पूतना, महामाता — {gang yang ma mo dang ma mo chen mo dag}…{'di lta ste/} {tshangs pa ma dang}…{srul mo dang skem byed ma ste} येऽपि ते मातरा महामातरा…तद्यथा —ब्रह्माणी…पूतना…स्कन्दा चेति म.मू.१०६क/१४; द्र. {lus srul mo/}
srus
पौलिः, ओ ली — {pau li/} {srus zer/} {de la a b+h+yo ShaH me phur dang a b+h+yU ShaHlag phur kyang zer} मि.को.३८ख; द्र.— {nas kyi srus} तोक्मः मि.को.३६क ।
sre
१. श्येनः म.व्यु.४९०३ (७५क) २. = {sre ba/} 3. = {sre bo/} 4. = {sre mong /}
sre da
कारण्डवः म.व्यु.५६६९ (८३ख).
sre ba
सङ्कलनम् — {don sre ba dang 'brel ba can/} /{blo gnyis pas ni dmigs par 'gyur//} अर्थसंकलनाश्लेषां धीर्द्वितीयाऽवलम्बते । प्र.वा.१३३क/२.३८६; द्र. {bsre ba/}
sre bar byed
= {sre byed/}
sre bar byed pa
= {sre byed/}
sre bo
वि. शबलः — {gtor ma la ni bstar byas pa'i/} /{ma he sre bo rags pa yis//} बलिसज्जीकृतैः स्थूलशक(शब भो.पा.)लैर्माहिषैश्च अ.क.२०२क/८४.३३; मि.को.१४ख; श्यामशबलः — {khyi sre bo bzhi zhig byung} चत्वारः श्यामशबलाः कुक्कुराः प्रादुर्भूताः वि.व.२५७क/२.१६०; कल्माषकः — {de na de dag kha dog gnag par 'gyur/} /{sre bo rma can g}.{yan pa dag gis gang //} वर्णेन ते कालक तत्र भोन्ति कल्माषका व्राणिक कण्डुलाश्च । स.पु.३७ख/६६; द्र.— {chu skyar dang lha khang la sogs pa dkar po yin na yang sre bo'i ngo bor mthong ste} बलाकाबकुलादयोऽपि धवलाः सन्तः श्यामरूपा वीक्ष्यन्ते त.प.२६०क/२३६.
sre byed
• क्रि. मिश्रीक्रियते — {'dis 'khrul pas de ltar bsre bar byed do//} तथाऽनया विभ्रमात् मिश्रीक्रियते प्र.वृ.२९२ख/३६; व्यवकीर्यते — {spel bar byed ces bya ba ni sre bar yang byed cing 'dren mar byed pa} आकीर्यते इति व्यवकीर्यते व्यतिभिद्यते अभि.स्फु.१९६ख/९६०; संश्लेषयति — {phan tshun ldog pa'i lus can gyi dngos po sre bar byed pa gang yin pa de 'du bar brtags te} परस्परव्यावृत्तशरीरान् भावान् यः संश्लेषयति स समवायः कल्पितः त.प.३०३ख/३२० • सं. सङ्कलनम् — {brda dran pa yi rgyu can gyi/} /{mthong ba sre byed bdag nyid can//} सङ्केतस्मरणोपायं दृष्टसङ्कलनात्मकम् । प्र.वा.१२५क/२.१७४.
sre mo
= {sre mong /}
sre mong
= {ne'u le} नकुलः, जन्तुविशेषः — {sbrul dang sre mong gnyis dang /} {byi la dang byi ba gnyis dang /} {gcig la gcig phyir rgol zhing dgrar gyur pa gnyis lta bu yin no//} अहिनकुलयोर्मार्जारमूषिकयोरन्योन्यप्रत्यर्थिकयोश्च प्रत्यमित्रयोः बो.भू.५३क/६३; म.व्यु.४७९१ (७४क).
sre 'o
= {sre bo/}
sreg
= {sreg pa/}
sreg khang
चिता — {de nas sreg khang rab spras pa/} /{'os shing me tog gos kyis spras//} अथोचितां सुरचितां पुष्पांशुकचितां चिताम् । अ.क.३१२ख/१०८.१९६.
sreg bdag nyid
दाहकात्मता — {bsreg bya'i don nyid nye ba na/} /{de ni de sreg bdag nyid rigs//} दाह्यार्थसन्निधावेव तस्य तद्दाहकात्मता । युक्ता त.स.११क/१३१.
sreg ldan
ऊषवान्, भूमिविशेषः मि.को.३५क ।
sreg pa
• क्रि. (वर्त.; सक.; {bsreg} भवि., {bsregs} भूत., {sregs} विधौ) १. दहति — {me yi rang bzhin bzhin du de yis bdag yid mdza' bas phug pa ci slad sreg//} तत्किं वह्निमयीव सा दहति मे स्नेहानुविद्धं मनः अ.क.२९९ख/१०८.७१; निदहति— {gtum mo khyod gdong zla bas kyang /} /{brtse ba med par bdag sreg pa//} मुखेन्दुरपि ते चण्डि मां निदहति निर्दयम् । का.आ.३२५क/२.९१; दहते — {sems ni nags kyi me bzhin sreg} चित्तं दहते दवाग्निवत् बो.प.८९ख/५२; दह्यति — {'di na gang rnams sreg pa nga yi bu//} ये ह्यत्र दह्यन्ति ममैति पुत्राः स.पु.३६क/६२; दह्यते — {kha nas bkres pa dang skom pa'i me 'byung bas kyang rgyun du sreg go//} क्षुत्पिपासाग्निना च मुखनिर्गतेन निरन्तरं दह्यते शि.स.४७ख/४५ २. पच्येत — {thal bas g}.{yogs pa'i me bzhin du/} /{sems can dmyal la sogs par sreg//} भस्मच्छन्नो यथा वह्निः पच्येत नरकादिषु ।। शि.का.२क/१ • सं. १. दाहः — {ji ltar me ni ma btang na/} /{sreg pa spong bar mi nus bzhin//} यथाऽग्निमपरित्यज्य दाहं त्यक्तुं न शक्यते ।। बो.अ.२८ख/८.१३५; {sreg pa dang 'tshed pa la sogs pa'i 'bras bu la rung ba'i me la sogs pa'i dngos po gang yin pa} यत्तद्दाहपाकादिकार्ययोग्यमनलादिकं वस्तु त.प.८६क/६२४; उद्दाहः — {bskal pa sreg pa'i 'khor lo che/} /{bsgoms nas} कल्पोद्दाहमहाचक्रं ध्यात्वा गु.स.१२३क/७१; तापः — {sreg dang bcad dang bdar ba yis/} /{dri ma med pa'i gser bzhin du//} तापाच्छेदान्निकषाद्वा कलधौतमिवामलम् । त.स.१२२क/१०६३; ओषः मि.को.१४६ख; दहनम् — {me yis nags sreg pa na} अग्नेश्च दावदहने वि.व.२१७क/१.९४ २. हवनम् म.व्यु.४२५४ ( {bsreg pa} म.व्यु.६७क) ३. = {sreg pa nyid} निर्दहनता — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{nyes byas thams cad sreg pas bskal pa tshig pa'i me lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र… कल्पोद्दाहाग्निभूतं सर्वदुष्कृतनिर्दहनतया ग.व्यू.३१०क/३९७ ४. = {bya sreg pa} वर्तकः, पक्षिविशेषः — {sreg pa'i phru gu de rnams} ते वर्तकपोतकाः जा.मा.९०क/१०३; वर्तका — {de yang 'di ltar byang chub sems dpa' dgon pa'i gnas shig na bya sreg pa'i phrug gu zhig tu gyur to//} बोधिसत्त्वः किलान्यतमस्मिन्नरण्यायतने वर्तकापोतको भवति स्म जा.मा.८९क/१०२; तित्तिरिः — {gang du sreg pa de sreg pa'i skad 'byin pa'i phyogs de na gter med kyi} यत्र स तित्तिरि तित्तिरि वाशितं करोति स प्रदेशो निष्काञ्चनः वि.व.२०१क/१.७५; तित्तिरी — {b+ha ga ba tI zhes pa skyung ka dang sreg pa dang bzhad dang} भगवतीति पोतकी, तित्तिरी सारसा वि.प्र.१६७क/३.१५०; कपिञ्जलः — {bya sreg} कपिञ्जलः रा.प.२३८ख/१३५ • वि. दग्धा — {sreg dang gzhal la mi mthun smra//} विवादो दग्धृतुल्ययोः अभि.को.३ख/१.३६; तप्तः — {lcags sreg sa gzhi su yis byas//} तप्तायःकुट्टिमं केन बो.अ.१०ख/५.७ • कृ. दहत् — {ci ltar mngon sum du me bsreg bya sreg par dmigs pa la} यथा प्रत्यक्षेणोपलब्धो वह्निर्दाह्यं दहत् प्र.अ.३०ख/३५; • उ.प. भुक् — {rgyun gyis spyod pa'i phyir na dper/} /{me yis thams cad sreg 'dod lta//} सन्तानेन समर्थत्वाद् यथाऽग्निः सर्वभुङ्मतः । अभि.भा.८७ख/१२०५.। {sreg par} दग्धुम् — {de la yang bsregs par bya ba gang kho na sreg par nus pa de kho nas sreg gi} तत्रापि यदेव दाह्यं दग्धुं शक्यं तदेव दहति त.प.२०५ख/१२७.
sreg pa dkar po ma
ना. धवलतित्तिरी, महादूती — {'di lta ste/} {'og pag ma dang}…{sreg pa dkar po ma dang}…{'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} {de dag dang gzhan yang pho nya chen mo} तद्यथा—मेखला…धवलतित्तिरी…सर्वभूतवशङ्करी चेति । एताश्चान्याश्च महादूत्यः म.मू.९८क/८.
sreg pa po
वि. दग्धा — {sreg pa po dang bsreg par bya ba dag kyang gcig nyid du thal ba'i phyir ro//} दग्धृदाह्ययोरप्येकत्वप्रसङ्गात् प्र.प.१४८ख/१९८.
sreg pa ma
ना. तित्तिरी, महादूती — {'di lta ste/} {'og pag ma dang}…{sreg pa ma dang}…{'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} {de dag dang gzhan yang pho nya chen mo} तद्यथा—मेखला…तित्तिरी…सर्वभूतवशङ्करी चेति । एताश्चान्याश्च महादूत्यः म.मू.९८क/८.
sreg pa'i phru gu
तित्तिरिपोतकः — {dum bu'i gling du nags tshal spyod yul ba/} /{sreg pa'i phrug gu byams la gnas gyur tshe//} वनगोचरि खण्डकद्वीपे तित्तिरिपोतक मैत्रविहारी । रा.प.२३९क/१३६; वर्तकापोतकः — {sreg pa'i phru gu de rnams 'jigs shing skrag pas 'khrugs pa'i sgra mi snyan pa 'byin} ते वर्तकापोतका भयविरसव्याकुलविरावाः जा.मा.९०क/१०३.
sreg pa'i phrug gu
= {sreg pa'i phru gu/}
sreg pa'i me
चितानलः — {de 'og rab bzang chung ma ni/} /{sreg pa'i me la bcug pa dang //} ततः सुभद्रजायायां प्रक्षिप्तायां चितानले । अ.क.८८ख/९.२८.
sreg pa'i rang bzhin
वि. दहनात्मकः — {de la khro ba mi rigs te/} /{sreg pa'i rang bzhin me bkon 'dra//} तेषु कोपो न युक्तो मे यथाऽग्नौ दहनात्मके ।। बो.अ.१६क/६.३९.
sreg pa'i rims
दाहज्वरः — {'dir mA ma kIs byin gyis brlabs pa'i rnal 'byor pas gang zhig sreg pa'i rims kyis bzung ba la 'khyud} इह मामक्याऽधिष्ठितो योगी यं दाहज्वरेणापि ग्रस्तमालिङ्गयति वि.प्र.१४६ख/३.९०.
sreg pa'i rims nad
= {sreg pa'i rims/}
sreg pa'i shing
= {sreg shing /}
sreg par byed
= {sreg byed/}
sreg par byed pa
= {sreg byed/}
sreg par byed las can
वि. दहनकर्मकः, वह्नेः — {dper na me ni rang bzhin gyis/} /{rtag tu sreg par byed las can//} स्वरूपेण यथा वह्निर्नित्यं दहनधर्म(कर्म भो.पा.)कः । त.स.१०ख/१२७.
sreg byed
• क्रि. १. दहति — {mes bud shing sreg par byed la} वह्निर्दाह्यं दहति त.प.११६ख/६८३; दह्यते — {des de tshig pa dang sreg par byed} तेन हि तदिध्यते दह्यते च अभि.स्फु.३१४ख/११९३; दीप्यते — {me des bud shing de tshig par byed sreg par byed} तेन अग्निना तदिन्धनम् इध्यते दीप्यते अभि.स्फु.३१४ख/११९३ २. ध्मापयिष्यति — {de yongs su mya ngan las 'das nas dgra bcom pa'i thur ma de dag nyid spungs nas de rnams kyis sreg par byed do//} परिनिर्वृतं चैनं ताभिरेवार्हत्कटिकाभिः समेत्य ते ध्मापयिष्यन्ति वि.व.१२३क/१.११ • सं. १. = {me} दहनः, अग्निः — {nags tshal rab tu 'bar ba der/} /{byi 'u ti ti ri gcig pu/} /{byams pa'i byang chub la dmigs pas/} /{sreg byed rab tu zhi bar bsgrubs//} कानने ज्वलिते तस्मिन्नेकस्तित्तिरिशावकः । मैत्र्या बोधिं समालम्ब्य दहनप्रशमं व्यधात् ।। अ.क.८१ख/८.२८ २. दाहः — {ku mud ldan yang sreg byed na/} /{pad ma'i 'byung gnas cis mi byed//} कुमुदान्यपि दाहाय किमङ्ग कमलाकरः । का.आ.३२८क/२.१७६; प्लोषः — {des bskrun chen po'i dmod pa ni/} /{sreg byed gdung ba thams cad du/} /{gnod pa byas pa'i bya rnams kyi/} /{'dab gshog skad cig gis zags gyur//} तदुद्भूतमहाशापतापप्लोषेण सर्वतः । क्षणेन पक्षिणां पक्षा व्यशीर्यन्त कृतागसाम् ।। अ.क.३९ख/४.३४; दहनम् — {me'i 'od dang sreg par byed pa gcig tu 'dres par gyur pa bzhin no//} अग्निप्रभादहनैकलोलीभूतवत् वि.प्र.२७२ख/२.९६ ३. हवनम् — {nyin bzhin sreg byed chu gter zur gyi thab khung dag la} अनुदिनहवने चाब्धिकोणे च कुण्डे वि.प्र.२३५ख/२.३६ ४. = {sreg byed nyid} निर्दहनता — {nyes par byas pa thams cad sreg par byed pas sreg pa'i bskal pa'i me lta bu'o//} कल्पोद्दाहाग्निभूतं सर्वदुष्कृतनिर्दहनतया बो.प.५०क/१० • वि. दाहकः — {ji ltar bsreg bya nye med phyir/} /{me ni rtag tu sreg byed min//} न नित्यं दाहको वह्निर्दाह्यासन्निधिना यथा ।। त.स.१०ख/१२७; दाहिका — {de sreg byed pa'i nus med de//} शक्तिस्तद्दाहिका नास्ति प्र.अ.११७ख/१२५; दहनः — {nyon mongs pa'i bud shing sreg par byed pa 'phags pa'i lam gyi me'i snga ltas yin pa'i phyir ro//} क्लेशेन्धनदहनस्यार्यमार्गाग्नेः पूर्वरूपत्वात् अभि.भा.१३क/९०७.
sreg byed pa
= {sreg byed/}
sreg byed pa'i bdag nyid can
वि. दहनात्मकः — {me yang rtag tu sreg byed pa'i/} /{bdag nyid can min} न नित्यं दहनात्मकः । कृशानुरपि त.स.११क/१३१.
sreg byed bzhin du spyod
क्रि. दहनायते — {zhe sdang skyon gyis gzir ba la/} /{bdud rtsi dug nyid bzhin du spyod/} /{me tog rdo rje bzhin du spyod/} /{tsan dan sreg byed bzhin du spyod//} विषायते तु पीयूषं कुसुमं कुलिशायते । द्वेषदोषोत्तर(षातुर लि.पा.)स्यैव चन्दनं दहनायते ।। अ.क.८१ख/८.२५.
sreg blug
= {sreg blugs/}
sreg blugs
आहुतिः — {der ni ba yi mar gyis ni/} /{sreg blugs gsum ni nges sbyin bya//} आहुतित्रयं ततो दद्याद् आज्ये गव्ये तु तत्र वै ।। म.मू.१७०ख/९२; स.दु.१२७ख/२३२.
sreg blugs kyi dgang gzar
आहुती पात्री — {sreg blugs kyi bya ba la sreg blugs kyi dgang gzar ro//} आहुती कार्ये आहुती पात्री वि.प्र.९८क/३.१७.
sreg blugs kyi sbyin sreg
आहुती होमः— {de bzhin du sreg blugs kyi sbyin sreg gi don du dgang gzar dang blugs gzar gsungs te} तथा आहुती होमार्थं पात्री श्रुवकमुच्यते वि.प्र.९८क/३.१७.
sreg blugs kyi rdzas
आहुतिद्रव्यम् म.व्यु.४२५३ (६७क).
sreg rdzas
= {bsreg rdzas/}
sreg bzhin pa
कृ. दह्यमानम् — {bud shing mes sreg bzhin pa dmigs so//} अग्निना इन्धनं दह्यमानमुपलभ्यते प्र.प.७२ख/९०; द्र. {bsreg bzhin pa/}
sreg za
= {bsreg za/}
sreg za ldan pa
वि. हुताशनवती — {lus 'jam gang la pad ma yi/} /{mal stan dag kyang rtsub byed na/} /{lha mo de ni ro khang dag/} /{sreg za ldan par ji ltar nyal//} यस्याः कुसुमशय्याऽपि कोमलाङ्ग्या रुजाकरी । साऽधिशेते कथं देवी हुताशनवतीं चिताम् ।। का.आ.३३१ख/२.२८३.
sreg shing
१. = {bud shing} समित्, इन्धनम् — {me shing shing bu 'tshed shing pho/} /{yam shing hom shing sreg shing mo//} काष्ठं दार्विन्धनं त्वेध इध्ममेधः समित्स्त्रियाम् । अ.को.१५५क/२.४.१३; समिध्यतेऽग्निरनयेति समित् । स्त्रियाम् । ञिइन्धी दीप्तौ अ.वि.२.४.१३ २. चिता — {lus ni sreg pa'i shing la bzhag//} चितामरोपिते देहे म.मू.२९३क/४५५.
• द्र.— {sred} (? {tshod} ){dang ni ldam ldum dag dang drus ma 'bras za} शाकश्यामाकगर्दूलभक्षाः ल.वि.१०६ख/१५३; = {sred pa/}
sred 'gyur
क्रि. तृष्यति — {zhen pas bde la sred 'gyur te//} स्नेहात् सुखेषु तृष्यति प्र.अ.१३७क/१४६; लोलो भवति — {rta ni nges par 'dod la sred par 'gyur} अश्वो वै कामलोलो भवति वि.प्र.१६५ख/३.१४३.
sred can
वि. १. = {'dod ldan} तृष्णक्, लुब्धः — {'dod can rnge can zhen can dang /} /{mngon 'dod dang ni sred can dang //} गृध्नुस्तु गर्धनः । लुब्धोऽभिलाषुकस्तृष्णक् अ.को.२०७ख/३.१.२२; तृष्णातुल्या इच्छाऽस्यास्तीति तृष्णक् । जान्तः अ.वि.३.१.२२ । २. = {chags pa} अनुकः, कामुकः — {chags pa 'dod can sred pa can//} कामुके कमिताऽनुकः अ.को.२०७ख/३.१.२३; अनु कामयत इत्यनुकः अ.वि.३.१.२३.
sred bcas
वि. सतृष्णः — {ro myang mtshungs ldan sred bcas so//} आस्वादनासम्प्रयुक्तं सतृष्णम् अभि.को.२४क/८.६; {sred pa dang bcas pa dang sred pa dang bral ba gnyi ga yang 'chi ba} उभयेऽपि म्रियन्ते सतृष्णा वीततृष्णाश्च अभि.भा.७क/८८९; लोलः — {stug pos rgyas par bsams pa yis/} /{skye bo legs pa'i ngogs gcod pa'i/} / ग्. {yo ldan dpal ni sred bcas kyis/} /{yid kyi rdzing bu dri mar byed//} घनोदयसमुत्सिक्ता सौजन्यतटपातिनी । लोलं कलुषयत्येव मानसं श्रीतरङ्गिणी ।। अ.क.४५ख/४.१०७.
sred dang bcas
= {sred bcas/}
sred dang bcas pa
= {sred bcas/}
sred dang ldan
= {sred ldan/}
sred dang ldan pa
= {sred ldan/}
sred dang bral
= {sred bral/}
sred dang bral ba
= {sred bral/}
sred mdongs
वि. तृष्णान्धः — {shu ba mi yi gzugs 'dra ba/} /{reg tu mi bzod sdug bsngal can/} /{sred mdongs} ({ldongs} पा. भे.) {bdag gis bzung gyur na/} /{de la gnod pa su la khro//} गण्डोऽयं प्रतिमाकारो गृहीतो घट्टनासहः । तृष्णान्धेन मया तत्र व्यथायां कुत्र कुप्यते ।। बो.अ.१६क/६.४४.
sred ldan
• वि. तृष्णावान्— {zhen pas kyang de'i bde ba la sred pa dang ldan par 'gyur ro//} स्नेहाच्च तत्सुखेषु तृष्णावान् प्र.अ.१३७क/१४७; लुब्धः — {sred ldan mi nus don gnyer bas//} अशक्यार्थनया तेन लुब्धेन अ.क.३६३क/४८.६४; लोलुपात्मा — {slob ma sred dang ldan zhing le lo can//} शिष्यः कुसीदश्च स लोलुपात्मा स.पु.१२क/१९; सोत्कण्ठः, ओ ठा — {sred ldan mdzes ma'i lag pas bsdams 'os pa//} सोत्कण्ठकान्ताभुजबन्धनार्हः अ.क.१९५क/२२.३१; {sred ldan ma la ya can ma//} सोत्कण्ठा…मलयवती अ.क.३०१ख/१०८.९०; उत्कः — {de yis ding bdag mchog tu ni/} /{sred ldan byed do snyan sgrogs ma//} स मामद्य प्रभूतोत्कं करोति कलभाषिणि ।। का.आ.३३९क/३.११८; अभीकः — {chags pa 'dod can sred pa can//}… {sred ldan} कामुके कमिताऽनुकः ।… अभीकः अ.को.२०७ख/३.१.२४; अभिकामयते अभीकः, अभिकश्च अ.वि.३.१.२४; तृष्णासंयोजनः — {sred pa'i 'ching ba 'di la yod pas na sred ldan te} तृष्णा संयोजनमस्येति तृष्णासंयोजनः प्र.प.१०८ख/१४१ • सं. १. = {rngon pa} लुब्धकः, व्याधः — {de yi rjes 'brang ri dwags rnams/} /{sred ldan 'ongs pas skrag nas bros//} लुब्धकागमने एव जग्मुस्तदनुगा मृगाः ।। अ.क.२४६क/२८.६४ २. उत्कलिका — {sa hA kA ra'i me tog gsar/} /{bdag yid mchog tu sred ldan byed//} करोति सहकारस्य कलिकोत्कलिकोत्तरम् । का.आ.३३४ख/३.११.
sred ldan byed
क्रि. उत्सुकं करोति — {bsten bya ri bo ma la ya 'dis bdag gi sems ni ci yang sred ldan byed//} सेव्योऽयं मलयाचलः किमपि मे चेतः करोत्युत्सुकम् ।। ना.ना.२२६ख/१६.
sred ldan ma
वि.स्त्री. सोत्कण्ठा — {de nas mtshan de khang bzang du/} /{sred ldan ma la ya can ma/} /{gnyid med sprin gyi bzhon pa yi/} /{bsam gtan ldan pas rab bsams pa//} तस्यां निशायां सोत्कण्ठा हर्म्ये मलयवत्यथ । जीमूतवाहनध्याननिर्निद्रा समचिन्तयत् ।। अ.क.३०१ख/१०८.९०.
sred ldongs
वि. तृष्णान्धः — {shu ba mi yi gzugs 'dra ba/} /{reg tu mi bzod sdug bsngal can/} /{sred mdongs} ({ldongs} पा. भे.) {bdag gis bzung gyur na/} /{de la gnod pa su la khro//} गण्डोऽयं प्रतिमाकारो गृहीतो घट्टनासहः । तृष्णान्धेन मया तत्र व्यथायां कुत्र कुप्यते ।। बो.अ.१६क/६.४४.
sred pa
• क्रि. (अवि.; अक.) रोचते — {gang tshe ngang pa'i rgyal po ni/} /{rdzing bu gtsang ma dran pa na/} /{de tshe nor gyi blo gros ma/} /{ro ldan la yang nga mi sred//} यदैव राजहंसेन स्मर्यते शुचि मानसम् । तदैवास्मै वसुमती सरसीव न रोचते ।। अ.क.९३क/९.८१ • सं. १. तृष्णा [1] = {'dod pa} इच्छा — {sems can gzhan dag kyang 'dir bdag dang skal ba mnyam par skyes kyang ci ma rung du sred pa skyes so+o//} तृष्णोत्पन्ना…अहो बतान्येऽपि सत्त्वा इहोपपद्येरन् मम सभागतायाम् अभि.स्फु.९४क/७७०; इच्छा— {'jig sred} विभवेच्छा अभि.भा.२३३क/७८४; वाञ्छा — {de ltar 'dod pa la/} /{sred pa yod kyang ci yi phyir/} /{'grub par mi byed} एवमिष्टवाञ्छायां सत्यामपि न सिद्ध्यति । किम् त.स.१२ख/१४४; अभिलाषः — {gzhan gyi bud med la sred pa/} /{'phags pa dag gis ga la rigs//} परदाराभिलाषो मे कथमार्यस्य युज्यते । का.आ.३३९ख/३.१३४; स्पृहा — {rnyed la yang sred chog mi shes/} /{ma rnyed la 'dod 'dod chen can//} लब्धे भूयः स्पृहाऽतुष्टिरलब्धेच्छा महेच्छता ।। अभि.को.१९क/६.६; लालसा — {lA la sa ni slong dang sred//} लालसे प्रार्थनौत्सुक्ये अ.को.२३४ख/३.३.२२९; तर्षः — {log shes dang ni de las byung /} /{sred pa sems pa'i dbang dag gis/} /{dman gnas 'gro ba skye ba yin//} मिथ्याज्ञानतदुद्भूततर्षसञ्चेतनावशात् ।। हीनस्थानगतिर्जन्म प्र.वा.११७ख/१.२६३; तृषा — {mthong yang ngoms par mi 'gyur bas/} /{sngar bzhin sred pas gdung bar 'gyur//} न च तृप्यति दृष्ट्वाऽपि पूर्ववद्बाध्यते तृषा ।। बो.अ.२३ख/८.६; रुचिः — {gtong ba la sred pa} त्यागरुचिः अ.श.२क/१; {sbyin pa la sred pa} प्रदानरुचिः अ.श.३६क /३१; रुचा — {de dag mcho+og tu chur sred 'ba' zhig gis/} /{'jug ngogs kun tu song yang 'bras bu med//} ते परं जलरुचैव केवलं सर्वतीर्थगमनेऽपि निष्फलाः ।। अ.क.२४२ख/९२.५; रोचना— {dam pa'i chos ltar bcos pa rnams la sred cing ston la rnam par 'jog pa'o//} सद्धर्मप्रतिरूपकाणां च रोचना देशना व्यवस्थापना बो.भू.१५१ख/१९६ [2] = {chags pa} सक्तिः — {sred pa dang 'dod chags dang chags pa dang rnam par chags pa zhes bya ba'i sgra ni rnam grangs dag go//} तृष्णा रागः सक्तिर्विसक्तिश्चेति पर्यायाः प्र.प.१०८ख/१४१; {'dir 'dun pa ni sred pa'i rnam grangs yin no//} तृष्णापर्याय इह छन्दः अभि.स्फु.२५३क/१०५९; {sred pa ni rnam par sbyangs} विशोधिता तृष्णा ल.वि.१६९क/२५४; स्नेहः — {'di'i 'dod pa rnams la 'dod pa la 'dod chags pa dang}… {'dod pa la sred pa dang}… {'dod pa la lhag par chags pa yod pa gang yin pa} योऽस्य भवति कामेषु कामरागः…कामस्नेहः…कामाध्यवसानम् अभि.भा.२४७ख/८३४; तृट् मि.को.१२६ख [3] = {skom pa} पिपासा — {lhan skyes chu yi tshogs kyis mi bzad sred pa gtong bar byed//} सहजसलिलसारैस्तीव्रतृष्णां त्यजन्ति अ.क.२५९क/९४.१ २. दोहदः — {slar yang sa bdag gis sred dris/} /{dge ba'i mngal dang ldan pa de//} पुनर्भूमिभुजा पृष्टा दोहदं शुभगर्भिणी । अ.क.२१क/३.१८ ३. = {sred pa nyid} लौल्यम् — {de nas brtul zhugs ma rdzogs pas/} /{sred pas bdag gis mtshan mo zos//} असमाप्तव्रतेनाथ भुक्तं लौल्यान्मया निशि । अ.क.२७८क/३५.४३; औत्सुक्यम् — {rgyal pos kyang /} /{sred dang ma bral skyed mos tshal/} /{blta bar brtson pas} राजाऽप्यविरतौत्सुक्यादुद्यानं गन्तुमुद्यतः । अ.क.१४९क/१४.११७ • पा. तृष्णा, प्रतीत्यसमुत्पादस्याङ्गविशेषः — {de la yan lag bcu gnyis ni/} {ma rig pa dang}…{sred pa dang len pa dang srid pa dang skye ba dang rga shi} तत्र द्वादशाङ्गानि—अविद्या…तृष्णा, उपादानम्, भवः, जातिः, जरामरणं च अभि.भा.१२४क/४३५; {tshor ba la zhen pa ni sred pa'o//} वेदनाध्यवसानं तृष्णा शि.स.१२४ख/१२१; {tshor bas mi ngoms pa ni sred pa'o//} वेदयतोऽवितृप्तिस्तृष्णा द.भू.२२०ख/३२; {sred pa ni sa bon rnam par shes pa brlan par byed do//} तृष्णा विज्ञानबीजं स्नेहयति शि.स.१२६क/१२२ • वि. लालसः — {de ni blta bar sred pas 'di byon ces/} /{bdag gis gang gang rgyal byed tshal du btang //} एहीति तद्दर्शनलालसेन ये ये मया जेतवनं विसृष्टाः । अ.क.१९२क/२२.४; लुब्धः — {sred pas nor ni blangs byas te/} /{dgra bo dag la brten par gyur//} लुब्धा द्रविणमादाय बभूवुः शत्रुसंश्रयाः ।। अ.क.१७८ख/७९.३७; लोलः — {rta ni nges par 'dod la sred par 'gyur te} अश्वो वै कामलोलो भवति वि.प्र.१६५ख/३.१४३; छन्दिकः — {phyir zhing sred pa} भूयश्छन्दिकः म.व्यु.२२११ (४३ख); तृष्णक् मि.को.१२६ख; रोचनः मि.को.१२६ख • उ.प. परः — {dud 'gro'i skye gnas su skyes pa 'di dag ni sdug cing sogs pa la sred pas na} यस्मादिमे तिर्यग्योनिगताः प्राणिनः सञ्चयपरा इति अ.श.१०४ख/९४.
sred pa skems pa
वि. तृष्णाशोषणः — {bdud 'joms mdzad pa lta ngan sbyong ba po/} /{sred pa skems pa}…/{sems can rin chen spyod mchog bstan du gsol//} मारभञ्जन कुदृष्टिशोधना तृष्णशोषण… सत्त्वरत्न निगदोत्तमां चरिम् रा.प.२३१ख/१२४.
sred pa skye ba
तृष्णोत्पादः — {gsum gyis tshul bstan tha mas las/} /{sred pa skye ba'i gnyen po'i phyir//} कर्मान्तेन त्रिभिर्वृत्तिः तृष्णोत्पादविपक्षतः । अभि.को.१९क/६.८.। {sred pa skye ba bzhi} चत्वारस्तृष्णोत्पादाः — १. {chos gos kyi phyir} चीवरहेतोः, २. {bsod snyoms kyi phyir} पिण्डपातहेतोः, ३. {mal cha dang stan gyi phyir} शय्यासनहेतोः, ४. {'byung ba dang 'jig pa'i phyir} भवविभवहेतोः अभि.भा.९क/८९४.
sred pa skyes
भू.का.कृ. तृष्णोत्पन्ना — {de nas sems can de dus ring mo zhig 'das pa dang}… {sems can gzhan dag kyang 'dir bdag dang skal ba mnyam par skyes kyang ci ma rung du sred pa skyes so//} अथ तस्य सत्त्वस्य दीर्घस्याध्वनोऽत्ययात् तृष्णोत्पन्ना…अहो बतान्येऽपि सत्त्वा इहोपपद्येरन् मम सभागतायाम् अभि.स्फु.९४क/७७०.
sred pa can
= {sred can/}
sred pa nye bar len pa can
वि. तृष्णोपादानः — {sred pa nye bar len pa can sems can zhes bya ba phung po'i tshogs 'khor ro//} सत्त्वाख्यः स्कन्धसमुदायस्तृष्णोपादानः संसरति अभि.भा.९०ख/१२१४.
sred pa dang bcas
= {sred bcas/}
sred pa dang bcas pa
= {sred bcas/}
sred pa dang ldan
= {sred ldan/}
sred pa dang ldan pa
= {sred ldan/}
sred pa dang bral
= {sred bral/}
sred pa dang bral ba
= {sred bral/}
sred pa rnam par spyad pa
वि. तृष्णाविचरितः — {yang na sred pa rnam par spyad pa rnams kyi 'dun pa bzhi}… {lnga tshan gnyis dang bzhi tshan gnyis yin te} अथ वा — तृष्णाविचरितानां द्वौ पञ्चकौ, द्वौ चतुष्कौ, चत्वारश्छन्दाः अभि.भा.४९ख/१०६०.
sred pa rnam par sbyangs
भू.का.कृ. तृष्णा विशोधिता — {dge slong dag de ltar de bzhin gshegs pas mngon par rdzogs par sangs rgyas te/} {mun pa mun nag dang ni bral/} {sred pa ni rnam par sbyangs} इति हि भिक्षवस्तथागतेऽभिसंबुद्धे विगतं तमोऽन्धकारम्, विशोधिता तृष्णा ल.वि.१६९क/२५४.
sred pa spyad pa
वि. तृष्णाचरितः — {sred pa spyad pa yang rnam pa gnyis te/} {nga'o snyam pa'i nga rgyal gyis nyams pa dang le lo lhag pa can no//} तृष्णाचरितोऽपि द्विविधः—अस्मिमानोपहतः, कौसीद्याधिकश्च अभि.स्फु.१६९क/९११.
sred pa 'phel ba
• क्रि. तृष्णा वर्धते— {lan tshwa yis bzhin nor can rnams/} /{nor dag gis ni sred pa 'phel//} धनेन धनीनां तृष्णा लवणेनेव वर्धते ।। अ.क.२३१क/८९.१२३ • सं. तृष्णावैपुल्यम् — {sred pa 'phel ba ni len pa'o//} तृष्णावैपुल्यमुपादानम् शि.स.१२४ख/१२१.
sred pa 'phel bar byed pa
वि. तृष्णाविवर्धकः — {'dod pa de dag ni mi ngoms par byed pa dang}… {sred pa 'phel bar byed pa dang} कामा अतृप्तिकारकाः… तृष्णाविवर्धकाः श्रा.भू.१६५ख/४४१.
sred pa 'phos
भू.का.कृ. च्युता तृष्णा — {rmongs pa zad cing sred pa 'phos/} /{bsod nams gnas la yid dga' byas//} क्षतो मोहश्च्युता तृष्णा कृतं पुण्याश्रमे मनः ।। का.आ.३३०क/२.२४५.
sred pa bral ba
= {sred bral/}
sred pa med
= {sred med/}
sred pa med pa
= {sred med/}
sred pa med pa'i tshig
अतृष्णापदम् — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa}…{sred pa'i tshig dang sred pa med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह…तृष्णापदमतृष्णापदम् ल.अ.६७ख/१७.
sred pa la brten pa
वि. तृष्णाश्रितः — {zhen pa la brten pa zhes bya ba ni sred pa la brten pa zhes bya ba'i tha tshig go//} गर्धाश्रितानां तृष्णाश्रितानामित्यर्थः अभि.स्फु.२३३क/१०२२.
sred pa las yongs su grol ba
वि. परिमुक्तस्तृष्णया, तथागतस्य म.व्यु.४०२ (१०क).
sred pa shas che ba'i bsam gtan pa
वि. तृष्णोत्तरध्यायी — {gang zhig ro myong ba dang mtshungs par ldan pa'i bsam gtan sgom pa de ni sred pa shas che ba'i bsam gtan pa yin no//} य आस्वादनासम्प्रयुक्तध्यानध्यायी, स तृष्णोत्तरध्यायी अभि.स्फु.१०९ख/७९६.
sred pa'i kun tu sbyor ba can
वि. तृष्णासंयोजनः — {sems can ma rig pa'i sgrib pa dang ldan pa/} {sred pa'i kun tu sbyor ba can} अविद्यानीवरणानां सत्त्वानां तृष्णासंयोजनानाम् प्र.प.७५क/९५.
sred pa'i rkyen
तृष्णाप्रत्ययः लो.को.२४६७.
sred pa'i rgya mtsho
तृष्णासमुद्रः — {sred pa'i rgya mtsho yongs su skems par 'gyur ro//} तृष्णासमुद्रमुच्छोषयिष्यति ग.व्यू.३७७ख/८८; तृष्णार्णवः — {sred pa'i rgya mtsho mi skems} तृष्णार्णवं च नोच्छोषयन्ति शि.स.१५८ख/१५२.
sred pa'i rgyu mthun pa
वि. तृष्णानिःष्यन्दः — {kha cig na re sred pa'i rgyu mthun pa'o zhes zer ro//} {gzhan dag na re ma rig pa'i rgyu mthun pa'o zhes zer ro//} {gzhan dag na re de gnyi ga'i yin te} तृष्णानिःष्यन्द इत्येके । अविद्यानिःष्यन्द इत्यपरे । उभयोरित्यन्ये अभि.भा.२५०ख/८४५.
तृष्णास्नेहः — {las kyi zhing dang sred pa'i rlan dang ma rig pa'i mun pa dang rnam par shes pa'i sa bon gyis yang srid pa rab tu 'byung ba dang} कर्मक्षेत्रतृष्णास्नेहाविद्यान्धकारविज्ञानबीजपुनर्भवप्ररोहणतां च द.भू.२५३क/५०.
sred par 'gyur
= {sred 'gyur/}
sred par zhugs
वि. तृष्णाप्रसृतः — {srid pa'i sred par zhugs shing mun bsgribs pa'i/} /{'gro ba 'khrugs pa la ni rab gzigs nas//} प्रसमीक्ष्य जगत् समाकुलं…भवतृष्णाप्रसृतं तमोवृतम् ।। वि.व.१२६क/१.१५; तृष्णाप्रपन्नः — {sred pa'i klung du zhugs pa} तृष्णानदीप्रपन्नाः शि.स.१५८ख/१५२.
sred pas mnar
वि. तृष्णार्तः — {sred pas mnar te sdud cing mi gtong ba ni nye bar len pa'o//} तृष्णार्तस्य संग्रहोऽपरित्याग उपादानम् द.भू.२२०ख/३२.
sred pas gzir ba
वि. तृष्णार्तः — {sha'i ro la sred pas gzir ba rnams kyis} मांसरसतृष्णार्तैः ल.अ.१५६क/१०३.
sred spangs pa
वैतृष्ण्यम् — {rang don rnam smin sred spangs pas/} /{dge ba kun du bsrung bar 'gyur//} स्वार्थविपाकवैतृष्ण्याच्छुभं संरक्षितं भवेत् । शि.स.२ख/२.
sred bral
• वि. गतस्पृहः — {khyod kyi nyan thos sred bral zhing /}…{mchod//} गतस्पृहान् । उपासते…श्रावकानपि ते श.बु.११४ख/१११; वितृष्णः — {gang yang yul la sred pa dang bral ba de ni gdon mi za bar dbang po las kyang sred pa dang bral ba yin} यश्च विषयाद् वितृष्णः, स नियतमिन्द्रियादपि अभि.भा.४१ख/८५; वीततृष्णः — {sred pa dang bral ba skye ba med pa'i phyir te} वीततृष्णस्य जन्माभावात् अभि.भा.७क/८८९; म.व्यु.६३ (२ख) • सं. वितृष्णा — {skye ba kun tu nyer bsgrubs pa'i/} /{nor gyi tshogs pa rab rgyas kyang /} /{lan tshwa'i mtsho yi chu yis bzhin/} /{mi rnams sred bral nyid ma yin//} प्रवृद्धैरपि वित्तौघै राजन्यो(घैराजन्मो लि.पा.)पार्जितैर्नृणाम् । लवणाब्धेरिव जलैर्वितृष्णा नैव जायते ।। अ.क.९२ख/९.७५; तृष्णाव्युपरमः — {de yi sred pa bral ba yi/} /{bsod nams rgyu ni rab tu dris//} तृष्णाव्युपरमे तस्य पप्रच्छुः पुण्यकारणम् ।। अ.क.२५९ख/९४.७.
sred 'bral 'gyur
क्रि. तृष्णाऽपैति — {de'i tshe/} {kun 'byung gi mtshan nyid sred pa dang 'bral bar 'gyur ro//} तदाऽस्य समुदयलक्षणा तृष्णाऽपैति प्र.अ.१२९क/१३८.
sred 'bru
= {rgun 'brum} द्राक्षा, मृद्वीका मि.को.५६ख ।
sred ma
ना. तृष्णा, मारदुहिता — {de nas bdud kyi bu mo dga' ma dang mi dga' ma dang sred ma gsum gyis bdud sdig can la tshigs su bcad de smras pa} अथ खलु तास्तिस्रो मारदुहितरो रतिश्चारतिश्च तृष्णा च मारं पापीयांसं गाथयाऽध्यभाषन्त ल.वि.१८०ख/२७५.
sred med
• क्रि. निस्तृष्णो भवति — {longs spyod rnams dang lus la yang sred pa med} भोगेष्वात्मभावे च निस्तृष्णो भवति बो.भू.२४क/२९ • वि. अतृष्णः — {sred pa med na ni las kyis sbyar ba'i rgyal srid la sogs pa yang 'dor bar byed do//} कर्मोपात्तमपि राज्यादि परित्यजत्यतृष्णः प्र.अ.१२७ख/१३६ • सं. १. तृष्णाभावः — {mi 'dud pa ni 'dod pa dang gzugs dang gzugs med pa'i sred pa med pas srid par mi 'dud pa'i phyir ro//} अनतं कामरूपारूप्यतृष्णाभावेन भवेष्वनमनात् अभि.स.भा.५४क/७५; अपरितर्षणा — {sems ma gong zhing mi brdzi ba dang sred pa med pa} चित्तस्यानवलीनता अनवमृद्यता अपरितर्षणा शि.स.१०२ख/१०२ २. नारायणम्, बलविशेषः — {sred med ces bya ba 'di ni stobs kyi ming yin no//} {gang la stobs de yod pa de ming sred med kyi bu zhes bya ba ste} बलस्येयं संज्ञा ‘नारायणम्’ इति । यस्य च तद् बलम् असावपि ‘नारायणः’ इत्युच्यते अभि.स्फु.२६९क/१०८९; = {sred med bu'i stobs/} ।।। • ना. = {khyab 'jug} नारायणः, विष्णुः — {'gro ba rnams kyi gnas pa dang /} /{sprul dang 'jig rgyu ma skyes pa/} /{bde 'byung sred med chu skyes kyi/} /{skye gnas can gyis khyed rnams srungs//} स्थितिनिर्माणसंहारहेतवो जगतामजाः । शम्भुनारायणाम्भोजयोनयः पालयन्तु वः ।। का.आ.३३९ख/३.१४५.
sred med kyi bu
= {sred med bu/}
sred med pa
= {sred med/}
sred med bu
ना. नारायणः १. = {khyab 'jug} विष्णुः — {nga ni bcom ldan 'das sred med kyi bu'i phyir} अहं भगवतो नारायणस्यार्थे अ.श.२२क/१८; {khyab 'jug nag po sred med bu/} /{rtul mo'i bu dang rna ba legs/}…{pad ma'i lte ba} विष्णुर्नारायणः कृष्णो वैकुण्ठो विष्टरश्रवाः ।…पद्मनाभः अ.को.१२८ख/१.१.२०; नरस्य धर्माख्यस्य ऋषेरपत्यं नारायणः । नरस्येदं नारम् अयनम् वपुः अवतारेषु यस्येति वा नारायणः । नारं नरसमूहम् अयति स्वकर्मणेति वा । अय पय गतौ । नाराः आपः अयनं स्थानं यस्येति वा । राः शब्दाः आयान्ति निर्गच्छन्ति यस्मात् सः रायणः । रायणादन्यः अरायणः, न अरायणः नारायणः । अशब्दगम्य इत्यर्थः अ.वि.१.१.१८; केशवः — {sred med bu ni khyab 'jug go//} केशवः हरिः त.प.३१९ख/११०५ । २. तथागतः — {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas shAkya thub pa la phyag 'tshal lo//}…{sred med kyi bu la phyag 'tshal lo//} नमः शाक्यमुनये तथागतायार्हते सम्यक्संबुद्धाय… नमो नारायणाय शि.स.९५क/९४ ।०. ** — {gang sred med kyi bus zhus pa las}…{gsungs te} यदुक्तं नारायणपरिपृच्छायाम् बो.प.५६ख/१८.
sred med bu'i stabs
पा. नारायणगतिः, महापुरुषाणां गतिविशेषः — {skyes bu chen po'i stabs gang yin pa}…{mi bskyod pa'i stabs dang}… {sred med bu'i stabs dang} याऽसौ महापुरुषाणां गतिरनुच्चलितगतिः…नारायणगतिः ल.वि.१३४क/१९९.
sred med bu'i stobs
पा. नारायणबलम्, बलविशेषः — {sku'i tshigs thams cad kyi tshigs re re la yang sred med kyi bu'i stobs mnga' ba dang} सर्वपर्वसु चैकैकस्मिन् (पर्वणि )नारायणबलसन्निविष्टता बो.भू.४१क/५२; अभि.भा.५६ख/१०९०; म.व्यु.८२१४ (११४ख); नारायणं बलम् — {stobs phun sum tshogs pa ni sred med kyi bu'i stobs so//} बलसम्पत् नारायणं बलम् अभि.स्फु.२७४क/१०९८; {sred med kyi bu'i stobs kyi tshad ji tsam zhe na} किं पुनर्नारायणस्य बलस्य प्रमाणम् अभि.भा.५६ख/१०८९; नारायणस्थाम — {sred med bu yi stobs mnga' mkhregs pa'i sku//} नारायणस्थामदृढात्मभावः र.वि.१२१क/९५; द्र. {sred med/}
sred med bu'i mthu
= {sred med bu'i stobs/}
sred med bu'i mthu ldan pa
वि. नारायणस्थामवान् — {mtshan mchog ldan pa phan mdzad sred med bu yi mthu ldan pa} वरलक्षणो हितकरो नारायणस्थामवान् ल.वि.१४३ख/२१२.
sred med bus zhus pa
ना. नारायणपरिपृच्छा, ग्रन्थः — {gang sred med kyi bus zhus pa las}…{gsungs te} यदुक्तं नारायणपरिपृच्छायाम् बो.प.५६ख/१८.
sred med ma
नारायणी, ओषधिविशेषः — {'dir tshangs ma zhes pa ni brah+ma daN+Di ste cha gnyis dang /} {sred med ma ni biSh+Nu kAn+tA ste cha gcig dang}…{zhes pa dang po'i dgod pa 'o//} इह ब्राह्मीति ब्रह्मदण्डी भाग २, नारायणी विष्णुक्रान्ता भाग १…इति प्रथमपातः वि.प्र.१४९क/३.९६.
sred las byung
तृष्णासम्भवः लो.को.२४६८.
sred len
वि. लोलः — {lha yi bdag po'i sa srung ni/} /{sred len bung ba'i tshogs rgyas pa/} {mthong //} ऐरावणं सुरपतेर्लोलालिवलयाकुलम् । ददर्श अ.क.४३ख/४.८५.
sro bsnyad pa
समाख्यानम् — {'grub pa'i rgyu ni mngon sum du dmigs pa dang mi dmigs pa mtshungs pa sro bsnyad pas bsdus pas te} सिद्धिहेतुः प्रत्यक्षोपलम्भानुपलम्भसमाख्यानसंगृहीतः अभि.स.भा.१०४ख/१४१.
sro na'i pha rol 'gram
ना. श्रोणापरान्तकः, देशः — {sro na'i pha rol 'gram zhes yul/} /{ma rungs skye bo'i gnas su ni/} /{rang nyid bzod pa yongs rtog phyir/} /{skye bo dag dang lhan cig song //} श्रोणापरान्तकं नाम देशं क्रूरजनाश्रयम् । स्वयं परीक्षितुं क्षान्तिं जनेन स समाययौ ।। अ.क.२८४क/३६.४४.
sro ma
पा. लिक्षा, परिमाणविशेषः — {rdul phra rab bdun la ni rdul phran no//}…{de dag bdun la ni nyi zer rdul lo//} {de dag bdun la ni sro ma'o//} सप्त परमाणवोऽणुः…तानि सप्त वातायनच्छिद्ररजः, तानि सप्त लिक्षाः अभि.भा.१५५क/५३६; वि.सू.२६क/३२; लिक्षारजः — {glang rdul bdun la ni sro ma gcig go//} {sro ma bdun la ni yungs 'bru gcig go//} सप्त गोरजांस्येकं लिक्षारजः । सप्त लिक्षाः सर्षपः ल.वि.७७क/१०४.
sro shi
क्रि. विषीदति — {bud med kyis bsdigs pa'i mi de zhum zhing sro shi la} स मातृग्रामेण तर्जितः पुरुषः संसीदति, विषीदति शि.स.५१ख/४९; सङ्कुचति — {grags pas yi sos pa yang med/} {ma grags pas sro shi ba yang med} यशसा न विस्मयते, अयशसा न सङ्कुचति शि.स.१४६ख/१४०.
sro shi ba
= {sro shi/}
srog
• सं. १. प्राणः [1] श्वासादयः — {srog ni dbugs rgyu ba la sogs pa'o//} {sogs pa ni mig 'byed pa dang /} {'dzums pa la sogs pa srog chags kyi chos de ni srog la sogs pa'o//} प्राणाः श्वासादय आदिर्यस्योन्मेषनिमेषादेः प्राणिधर्मस्य स प्राणादिः न्या.टी.८०ख/२१४; {de ltar thub pa dag gi bstan pa ni/} /{lkog mar srog phyin 'dra}…{rig nas} एवं कण्ठगतप्राणं विदित्वा शासनं मुनेः । अभि.को.२५क/८.४३; असुः — {bdag gi lus dang khro ba phra/} /{'dod pa rtsub cing mdza' bo ngan/} /{khengs pa nyams shing chags pa rgyas/} /{rmongs pa skyes te srog rnams song //} स्मरः खरः खलः कान्तः कायः कोपश्च नः कृशः । च्युतो मानोऽधिको रागो मोहो जातोऽसवो गताः ।। का.आ.३२०ख/१.५९ [2] = {tshe} आयुः — {tshe zhes bya ba ni 'jig rten pa rnams srog zer ro//} आयुरिति लोके प्राणा उच्यन्ते न्या.टी.७३क/१९१; आयुः — {gsal bar bsams pa la chags shing /} /{ngal bsos srog song 'di ni 'phral la g}.{yo ba med nyid 'dzin par gyur//} व्यक्तमासक्तचिन्ताविश्रान्तोऽयं वहति सहसा निश्चलत्वं गतायुः अ.क.२१५ख/२४.८७ [3] बलम् — {lus la srog gis srog ste stobs byed do//} शरीरे प्राणः प्राणं बलं करोति वि.प्र.२३८क/२.४३ [4] आलङ्कारिकः प्रयोगः — {sbyar ba}… {ting nge 'dzin/} /{yon tan 'di bcu bai dar b+ha'i/} /{lam gyi srog tu bshad pa yin//} श्लेषः…समाधयः ।। इति वैदर्भमार्गस्य प्राणा दशगुणाः स्मृताः । का.आ.३१९ख/१.४१; {'di la gzhon nu'i srog 'dug gis} कुमारस्यात्र प्राणाः प्रतिष्ठिताः वि.व.२१२क/१.८७ २. जीवितम्, जीवनम् — {grong dang yul 'khor sa dang srog dang bu dang chung ma dang /} /{thams cad gtong zhing de yi sems ni gang du'ang g}.{yo ba med//} ग्रामराष्ट्रमेदिनीं च पुत्रदारजीवितं संत्यजन्ति सर्वं नास्य जायते च चित्तिञ्जना ।। रा.प.२३३क/१२६; {srog ni brtan pa med de rtag tu g}.{yo/} /{'jim pa'i bum pa lta bur 'jig pa can//} जीवितं चपलमध्रुवं सदा मृत्तिकाघटक एव भेदि च । रा.प.२४४ख/१४३ ३. = {sems can} जीवः, सत्त्वः — {de snyed cig la mi nyid ces bya'o/} /{'di la sems can dang /} {mi dang /} {shed las skyes dang /} {shed bu dang /} {gso ba dang /} {gang zag dang /} {srog dang /} {skye bo zhes bya ba 'di ni ming yin no//} एतावन्मनुष्यत्वमुच्यते । अत्रेयं संज्ञा—सत्त्वो नरो मनुष्यो मानवश्च पोषः पुरुषः पुद्गलो जीवो जन्तुरिति अभि.भा.८५ख/१२०२; {bdag dang srog dang skye ba po dang shed las skyes pa dang shed bu dang de dag la sogs pa dag ni bdag tu nye bar 'dogs pa'o//} आत्मा जीवो जन्तुर्मनुजो मानव इत्येवमादिक आत्मोपचारः त्रि.भा.१४७क/२८ • पा. १. प्राणः [1] प्राणवायुः — {byis pa mngal nas 'byung ba'i dus su srog la sogs pa'i rlung bcu skye'o//} बालस्य गर्भान्निर्गमकाले प्राणादिवायूनां दशानामुत्पादः वि.प्र.४९क/४.५१; {srog ni steng du 'bab bo//} प्राणः ऊर्ध्वं वहति वि.प्र.२३८क/२.४२; {dbu ma'i bgrod pa la gnas pa'i srog ni thugs kyi bzlas pa zhes brjod de} मध्यमा गतिंगतः प्राणश्चित्तजाप इत्युच्यते वि.प्र.६४क/४.११२ [2] कालमानविशेषः — {rlung gi sbyor ba la mkhas pas/} /{dbugs drug srog tu shes par bya//} षड्भिः श्वासैर्विदुः प्राणं वायुयोगविचक्षणाः ।। स.उ.२६९ख/५.१२ २. जीवितम्, चित्तविप्रयुक्तसंस्कारभेदः — {mi ldan pa yi 'du byed rnams/} /{thob dang ma thob skal mnyam dang /} /{'du shes med snyoms 'jug pa dang /} /{srog dang mtshan nyid rnams dang ni/} /{ming gi tshogs la sogs pa yang //} विप्रयुक्तास्तु संस्काराः प्राप्त्यप्राप्ती सभागता । आसंज्ञिकं समापत्ती जीवितं लक्षणानि च ।। नामकायादयश्चेति अभि.को.५क/२.३५.
= {srog gcod pa} प्राणस्यातिपातः, प्राणातिपातः — {'dir rang gi lus la srog bkag pa ni srog gcod pa ste/} {rdo rje'i rigs dag la ni zhes pa gtsug tor du dgag par bya'o//} इह स्वशरीरे प्राणस्यातिपातात् प्राणातिपातः कुलिशकुले उष्णीषे निरोधं कुर्यात् वि.प्र.१५२क/३.९७.
srog lkog mar phyin pa dang 'dra ba
वि. कण्ठगतप्राणः — {de bas na de ltar lkog mar srog phyin 'dra ste srog lkog mar phyin pa dang 'dra bar zhes bya ba'i tha tshig go//} ततश्च एवं कण्ठगतं प्राणम् । कण्ठगतप्राणमिवेत्यर्थः अभि.स्फु.३१२क/११८८.
srog gi skye ba
प्राणजन्म — {skyes pa thams cad dus sbyor gang du skyes par gyur pa'i khyim de ni karka Ta'i ming can du rig par bya ste/} {srog gi skye ba gnas par bya zhes pa'i rigs pas so//} सर्वजातकानां यस्मिन् लग्ने जन्म भवति, सा राशिः कर्कटसंज्ञा वेदितव्या ‘प्राणजन्मराशि स्थानीया’ इति न्यायात् वि.प्र.२३६ख/२.३८.
srog gi rten po
प्राणवर्तनम् — {bcom ldan bdag gi sha dag gis/} /{da ni srog gi rten po dag/} /{mdzod cig} भगवन् मम मांसानां सम्प्रति प्राणवर्तनम् । क्रियताम् अ.क.८२क/८.३२.
srog gi thigs pa
जीवितकणः — {lus kyi pad mar lang tsho gsar pa'i nyi 'od gzhon nu dmar ba g}.{yo/} /{srog gi thigs pa srid pa'i mya ngam thang la myur du 'jig par 'gyur//} शरीराब्जे बालातपचपलरागं नववयः क्षयं याति क्षिप्रं भवमरुतटे जीवितकणः ।। अ.क.२२०क/११.७६.
srog gi the tshom
प्राणसंशयः — {de ltar sems dpa' de yis ni/} /{mi bzad srog gi the tshom la//} इति चिन्तयतस्तस्य विषमे प्राणसंशये । अ.क.१३१क/६६.७४.
srog gi 'du shes
जीवसंज्ञा — {de dag bdag gi 'du shes srog gi 'du shes med//} नैवात्मसंज्ञ भवतेऽपि न जीवसंज्ञा । रा.प.२३३ख/१२७.
srog gi nus pa
प्राणशक्तिः — {lte ba'i chu skyes nyi ma'i 'dab ma dag la 'khor te mchog gi cha srog gi nus pa ni 'pho ba'i rim pas khyim bcu gnyis kyi 'dab ma rnams la} नाभ्यब्जे सूर्यपत्रे भ्रमति परकला प्राणशक्तिः संक्रमन्ती क्रमेण द्वादशराशिपत्रेषु वि.प्र.२३६ख/२.३८; {srog gi nus pas dbang po'i rang bzhin brten to//} प्राणशक्तिरिन्द्रयस्वभावं भजति वि.प्र.२३९क/२.४६.
srog gi bar chad
जीवितान्तरायः — {gzhan gyi gnod pa byed pas de srog gi bar chad du 'gyur ba 'di'ang gnas ma yin no//} परोपक्रमेण जीवितान्तरायं सोऽनुप्राप्नुयात्, नैतत्स्थानं विद्यते अ.सा.४८क/२७; जीवितस्यान्तरायः — {lha gdon ma 'tshal bar rgyal srid las nyams pa'am srog gi bar chad du 'gyur lags so//} नियतं देवस्य राज्यच्युतिर्भविष्यति जीवितस्य वाऽन्तरायः वि.व.१३५क/१.२४; प्राणात्ययः — {gang du srog gi bar chad 'byung ba'i dgon pa der gnas par mi bya'o//} न यत्र प्राणात्ययापातस्तत्रारण्ये प्रतिवसेत् वि.सू.१३ख/१५.
srog gi dbang po
पा. जीवितेन्द्रियम्, इन्द्रियविशेषः — {mdo las/} {mig gi dbang po dang}…{srog gi dbang po dang}…{kun shes pa dang ldan pa'i dbang po dang /} {dbang po nyi shu rtsa gnyis gsungs pa} द्वाविंशतिरिन्द्रियाण्युक्तानि सूत्रे—चक्षुरिन्द्रियम्…जीवितेन्द्रियम्…आज्ञातावीन्द्रियमिति अभि.भा.५२ख/१३२.
srog gi mi mthun phyogs gyur pa
वि. प्राणविपक्षभूतः — {mda'/} /{sgros mtshan srog gi mi mthun phyogs gyur pas/} /{gser gyi ltong can snying la 'dzin byed cing //} शरं…पक्षाङ्कितं प्राणविपक्षभूतं सुवर्णपुङ्खं हृदये वहन्तम् ।। अ.क.२७२ख/१०१.१८.
srog gi rdzas
जीवद्रव्यम् — {des ni nang gi byed pa'i skyes bu srog gi rdzas gcig po dris so//} स हि जीवद्रव्यमेकमन्तर्व्यापारपुरुषमधिकृत्य पृष्टवान् अभि.भा.८८ख/१२०९.
srog gi zungs
प्राणाधारः, प्राणस्याधारः — {srog gi zungs ni shin tu chung zhing ro dang bral ba'i zas kyis kyang //} प्राणाधारं तनुतरमपि स्वादनिर्मुक्तमन्नम् । अ.क.१५२ख/६९.१९; द्र. {srog gi gzungs/}
srog gi zong
प्राणपणः — {de ltar srog gi zong gis bdag/} /{legs bshad la ni dga' bar gyur//} इति प्राणपणेनाभूद्वल्लभं मे सुभाषितम् ।। अ.क.२४१ख/९१.३२.
srog gi gzungs
प्राणधारणम् — {da ta nyid du bdag gi shas/} /{re zhig srog gi gzungs thag mdzod//} मन्मांसैः क्रियतां तावत्सम्प्रति प्राणधारणम् ।। अ.क.४०क/५५.३५; द्र. {srog gi zungs/}
srog gi rlung
पा. प्राणवायुः, देहस्थवायुविशेषः — {srog gi rlung dang}… {khyab byed dang klu dang rus sbal dang rtsangs pa dang lha sbyin dang nor las rgyal ba ste rlung bcu'o//} प्राणवायुः…व्यानो नागः कूर्मः कृकरः देवदत्तो धनञ्जयश्चेति दशवायवः वि.प्र.१५८क/१.७; {de'i bgrod pa gnyis ni g}.{yon pa'i rtsa dang g}.{yas pa'i rtsa la dkyil 'khor lnga 'bab pa can gyi srog gi rlung 'bab bo//} तस्यायनद्वयं वामनाड्यां दक्षिणनाड्यां पञ्चमण्डलवाहकः प्राणवायुर्वहति वि.प्र.२५३ख/२.६६.
srog gi lhag ma
प्राणावशेषः लो.को.२४६८.
srog gyur
वि. जीवभूतः — {kyi hud}…/{ji ga gnyen gyi srog gyur khyod za 'gyur//} हा भक्ष्यसे बान्धवजीवभूत…पुत्र अ.क.३०५क/१०८.१२१.
srog 'gro
• सं. १. = {'chi ba} प्राणप्रवासः — {de yi srog ni 'gro dus su/} /{dbugs kyi rlung ni sreg byed dag/} /{rab tu 'bar bas seng ge dang /} /{glang po dag ni thal bar byas//} प्राणप्रवाससमये तस्य निःश्वासमारुतः । चकार दहनोद्गारी भस्मसात्सिंहकुञ्जरौ ।। अ.क.२७६क/१०२.१६ २. जीवगतिः— {bdag med sems can med cing srog 'gro med/} /{chos rnams smig rgyu chu zla 'dra bar mkhyen//} आत्मा न सत्त्व न च जीवगति धर्मा मरीचिदकचन्द्रसमाः ।। रा.प.२५२ख/१५४ • कृ. प्राणो व्रजन् — {ci ste rnal 'byor gyi stobs kyis gtsug tor phug nas srog 'gro na} अथ योगबलेनोष्णीषं भेदयित्वा प्राणो व्रजन् वि.प्र.६८क/४.१२१.
srog rgyu
क्रि. प्राणः रोहते — {khyim brgyad pa dang dgu pa dang bcu pa la srog rgyu'o//} अष्टमे नवमे दशमे राशौ रोहते प्राणः वि.प्र.२४८ख/२.६२.
srog sgrub
वि. प्राणसाधनः, ओ ना लोको.२४६८.
srog can
१. = {sems can} प्राणी, जन्तुः— {srog can sems can skye ldan dang /} /{skye bo skye dgu lus can no//} प्राणी तु चेतनो जन्मी जन्तुजन्युशरीरिणः । अ.को.१३८ख/१.४.३१; प्राणोऽस्यास्तीति प्राणी अ.वि.१.४.३१ । २. = {'byar rtsi} प्राणः, गन्धरसः मि.को.६१क ।
srog gcod
= {srog gcod pa/}
srog gcod pa
• सं. = {gsod pa} प्राणिवधः — {rig byed du bshad pa'i srog gcod pa la sogs pa mi dge ba'i las} वेदादिविहिताः…प्राणिवधादयोऽकुशलाः कर्मपथ्याः(थाः भो.पा.) त.प.२९२ख/१०४८; प्राणिघातः — {'gyod pa dang ni srog gcod la sogs mi dge'i lam} कौकृत्यप्राणिघाताद्यकुशलपथिनि वि.प्र.१०९क/१, पृ.४; जीवघातः — {srog gcod la sogs skyon} जीवघातादिदोषः वि.प्र.२७४क/२.१००; प्राणनिपातनम् — {kye ma 'byor pa la chags pas/} /{bdag gi yang dag sbyor ba 'di/}…/{gzhan gyi srog ni gcod pa la'o//} अहो विभवलोभेन…समुद्यमोऽयमस्माकं परप्राणनिपातने ।। अ.क.२७ख/३.९८; जीविताद् व्यपरोपणम् — {yan lag dang nying lag gcod pa dang srog gcod du mi gnang} नानुजानामि… अङ्गमङ्गं विकर्तनं वा कर्तुं जीविताद्वा व्यपरोपणं कर्तुम् शि.स.४४क/४१; हिंसा — {srog gcod khyed kyis dug bzhin spang bar byos//} हिंसा भवद्भिर्विषवद्विवर्ज्या जा.मा.४५क/५३; वधः मि.को.५०ख • पा. प्राणातिपातः, अकुशलकर्मविशेषः — {srog gcod pa dang}… {log par lta ba rnams ni mi dge ba bcu'o//} प्राणातिपात… मिथ्यादृष्टयो दशाकुशलाः त.प.३१४ख/१०९६; {srog gcod pa dang gnod sems dang tshig rtsub po dang 'di dag ni zhe sdang gis mthar phyin par byed de} एषां प्राणातिपातव्यापादपारुष्याणां द्वेषेण समाप्तिः अभि.भा.२०२ख/६८३ • वि. प्राणातिपाती — {srog gcod pa yi sems can gang /} /{brdzun du smra la dga' ba dang //} प्राणातिपातिनः सत्त्वा मृषावादरताश्च ये ।। गु.स.९७ख/१५.
srog gcod pa dang bral ba
वि. प्राणातिपातात्प्रतिविरतः — {srog gcod pa dang bral ba yin te}…{byams pa'i sems dang ldan pa yin te} प्राणातिपातात्प्रतिविरतो भवति…मैत्रचित्तः द.भू.१८७ख/१५.
srog gcod pa spang ba
प्राणातिपातवैरमण्यम् — {yun ring po nas sems can gzhan srog gcod pa spang ba yang dag par 'dzin du 'jug pa'i phyir phyag gi sor mo ring ba zhes bya'o//} दीर्घाङ्गुलीत्युच्यते, दीर्घरात्रं प्राणातिपातवैरमण्यं परसत्त्वसमादापनत्वात् ल.वि.२०७क/३१०.
srog gcod pa spangs
= {srog gcod pa spangs pa/}
srog gcod pa spangs pa
• क्रि. प्राणातिपातात्प्रतिविरतो भवति — {de bdag nyid kyang srog gcod pa spangs shing gzhan yang srog gcod pa spong ba la yang dag par 'god do//} स आत्मना च प्राणातिपातात्प्रतिविरतो भवति, परानपि च प्राणातिपातविरमणाय समादापयति अ.सा.२८६क/१६१; • वि. प्राणातिपातविरतः — {bcom ldan 'das shAkya thub pas}… {srog gcod pa spangs par gyur pa} भगवाञ्छाक्यमुनिः प्राणातिपातविरतो बभूव सु.प्र.३क/४.
srog gcod pa spangs par gyur pa
• क्रि. प्राणातिपातविरतो बभूव — {bcom ldan 'das shAkya thub pas}…{srog gcod pa spangs par gyur pa} भगवाञ्छाक्यमुनिः प्राणातिपातविरतो बभूव सु.प्र.३क/४ • वि. प्राणातिपातप्रतिविरतः लो.को.२४६८.
srog gcod pa spong ba
• पा. प्राणातिपाताद्विरतिः, कुशलकर्मभेदः — {gal te srog gcod pa las spong ba smros shig zer na/} {de la yang ma chags pa dang zhe sdang med pa dang gti mug med pa las skyes pa dang rnam pa gsum yod la} यद्याह—प्राणातिपाताद्विरतिमिति; साऽपि त्रिप्रकारा — अलोभजा, अद्वेषजा, अमोहजा अभि.भा.२३७ख/७९९; म.व्यु.१६८७ (प्राणातिघाताद्विरतिः म.व्यु.३७ख); प्राणातिपातविरमणम् — {de bdag nyid kyang srog gcod pa spangs shing gzhan yang srog gcod pa spong ba la yang dag par 'god do//} स आत्मना च प्राणातिपातात्प्रतिविरतो भवति, परानपि च प्राणातिपातविरमणाय समादापयति अ.सा.२८६क/१६१; प्राणातिघाताद्विरतिः — {srog gcod pa spong ba}… {gnod sems spong ba} प्राणातिघाताद्विरतिः…व्यापादात्प्रतिविरतिः म.व्यु.१६९७(३७ख) • वि. प्राणातिपातात् प्रतिविरतः — {kun dga' bo 'di na la la srog gcod pa spong ba nas log par lta ba spong ba'i bar du yin la} इहानन्द एकत्यः प्राणातिपातात् प्रतिविरतो भवति, यावन् मिथ्यादृष्टेः अभि.स्फु.९३क/ ७६९.
srog gcod pa byed pa
• क्रि. प्राणिनं जीविताद् व्यपरोपयति — {bdag gam mdza' bo yongs su bskyab pa'i phyir srog gcod par byed pa'o//} प्राणिनं जीविताद् व्यपरोपयति आत्मसुहृत्परित्राणाय अभि.भा.२०१क/६८०; • वि. प्राणातिपाती — {sems can 'di dag kyang phal cher srog gcod pa byed pa} इमे च… सत्त्वाः यद्भूयसा प्राणातिपातिनः ग.व्यू.२६क/१२३; प्राणोपरोधकः — {las kyi rnam smin gang zhig gis/} /{bdag gi srog ni gcod byed pa/}…/{'khor lo mgo la 'khor bar gyur//} तेन कर्मविपाकेन चक्रं वहति मस्तके ।…मम प्राणोपरोधकम् ।। अ.श.१०२क/९२ • कृ. प्राणातिपातं कुर्वन् — {re zhig srog gcod par byed pas ni gsad par bya ba sdug bsngal bskyed pa} प्राणातिपातं हि तावत् कुर्वता मार्यमाणस्य दुःखमुत्पादितम् अभि.भा.२१२क/७१२.
srog gcod pa la brtson pa
वि. प्राणातिपातोद्युक्तः — {srog gcod pa la brtson pa}…{rnams la skyabs mdzod cig} प्राणातिपातोद्युक्तानां…त्राता भव का.व्यू.२१२ख/२७१.
srog gcod pa las rnam par zlog
क्रि. प्राणिवधाद्विनिवर्तयति — {rgyal po me}…{rgyal po'i phrin las mdzad do//}…{srog gcod pa las ni rnam par zlog go//} अनलो राजा … राजकार्यं करोति… प्राणिवधाद्विनिवर्तयति ग.व्यू.२३क/१२०.
• सं. प्राणिवधः — {mchod sbyin srog bcad dang ldan pas//} यागात् प्राणिवधान्वितात् त.स.८७क/७९६ • भू.का.कृ. जीविताद्व्यवरोपितः — {khye'u dang bu mo gzhon nu dag srog bcad} कुमारकुमारिका जीविताद्व्यवरोपिताः का.व्यू.२१४क/२७३.
srog bcas
• वि. सजीवः — {lus de ni srog dang bcas pa'o/} /{lus kyang gzhan srog kyang gzhan no//} सजीवस्तच्छरीरम्, अन्यो जीवोऽन्यच्छरीरम् ल.अ.१०१क/४७; सजीवितः, ओ ता — {gus pa'i pho nya srog bcas bzhin/} /{nam mkha' las ni rab tu song //} सजीवितेव प्रययौ नभसा भक्तिदूतिका ।। अ.क.२५२क/९३.४०; जीवत् — {srog bcas khyim na med pa ni/} /{phyogs kyi chos su 'dir rtogs na//} जीवतश्च गृहाभावः पक्षधर्मोऽत्र कल्प्यते । त.स.५८ख/५६२; प्राणी — {rgyal po chen po bdag gis srog dang bcas pa'i spre'u bkum pa ni ma lags kyi} नैव च खल्वहं महाराज प्राणिनं वानरं हतवान् जा.मा.१३७क/१५९; चेतनः — {ljon shing ni srog dang bcas pa yin te/} {nyal ba'i phyir ro//} चेतनास्तरवः स्वापात् न्या.टी.४८क/९२ • सं. १. जीवनम् — {de ni srog bcas dang 'brel pa/} /{ji ltar rjes su 'jug pa yin//} तस्य जीवनसम्बन्धि कथञ्चिदपि वर्तते ।। त.स.६०क/५७२ २. = {srog bcas nyid} जीवत्ता — {ci ste sgra la sogs pas ste/} /{srog dang bcas par nges yin na//} अथ शब्दादिना तस्य जीवत्तानिश्चये सति । त.स.६०क/५७२.
srog chags
१. = {sems can} प्राणी, जन्तुः — {'jig pa'i dus na srog chags rnams kyi mig la sogs pa rang rang gi rang bzhin la thim par 'gyur ba} नाशकाले प्राणिनां चक्षुरादयः स्वस्यां प्रकृतौ लीयन्ते त.प.१४६क/७४३; {srog chags kyi khyad par nyid phyugs yin no//} प्राणिविशेष एव पशुः त.प.२४९ख/९७३; प्राणकः — {zag byed kyi sgor srog chags mi 'jug par bya ba'i phyir gos la sogs pas g}.{yogs so//} ददीत प्रस्रावकरणद्वारे प्राणकाप्रवेशाय वस्त्रप्रभृति वि.सू.९७ख/११७; प्राणभृत् — {srid gsum nang na gnas pa yi/} /{srog chags thams cad} त्रिभुवनान्तस्थाः सर्वे प्राणभृतः त.स.८८क/८०३; जन्तुः — {'jig rten lugs dang 'gal ba yi/} /{yul rnams la ni khyad par du/} /{srog chags yang dag 'dod gyur te/} /{gnod pa'i zas la nad can bzhin//} लोकस्थितिविरुद्धेषु विषयेषु विशेषतः । स्पृहा सञ्जायते जन्तोरपथ्येष्विव रोगिणः ।। अ.क.३१४ख/४०.८७; {srog chags phra mo rnams} क्षुद्रजन्तवः अ.श.९४क/८४ । २. = {'bu} कृमिः — {til mar bum par srog chags tshogs/} /{lhung zhing nyams pa mthong gyur nas//} तैलकुम्भेषु कृमिसञ्चयम् । च्युतं विलोक्य सीदन्तम् अ.क.८७क/६३.५१ । ३. प्राणिद्योतकपूर्वपदमात्रम् — {srog chags kar ka ta ka'i rtsib logs} कर्कटपार्शुका ल.वि.१२५ख/१८६; {srog chags ko ka} कोकः म.व्यु.४८६४ (७४ख).
srog chags ko ka
कोकः म.व्यु.४८६४ (७४ख).
srog chags kyi chos
प्राणिधर्मः, जीवधर्मः — {srog ni dbugs rgyu ba la sogs pa'o//} {sogs pa ni mig 'byed pa dang 'dzums pa la sogs pa srog chags kyi chos de ni srog la sogs pa'o//} प्राणाः श्वासादयः; आदिर्यस्योन्मेषनिमेषादेः प्राणिधर्मस्य स प्राणादिः न्या.टी.८०ख/२१४; {dbugs phyin pa ni srog chags kyi chos yin pa'i phyir lta bu zhes bya bar smos so//} उच्छ्वासस्य प्राणिधर्मत्वादौपमिकम् अभि.स्फु.२६३ख/१०८०.
srog chags kyi chos nyid
प्राणिधर्मत्वम् — {srog chags kyi chos nyid kyang ma yin te/} {chos can de nyid ma grub pa'i phyir ro//} नापि प्राणिधर्मत्वमेषाम्; तस्यैव धर्मिणोऽसिद्धेः त.प.२९७ख/१०५६; प्राणिधर्मता— {nyes pa rnams srog chags kyi chos nyid du rig nas 'bad pa mi byed pa} दोषाणां प्राणिधर्मतामवेत्य न प्रयतते त.प.२९६ख/१०५५.
प्राणिबन्धनम् — {de mthong nyid kyi 'phral la ni/} /{nya pa rnam par dud pa yis/} /{srog chags 'ching ba yangs pa'i rgya/} /{'khor ba lta bu btang bar gyur//} तं विलोक्यैव विनताः कैवर्ताः प्राणिबन्धनम् । विशालजालं सहसा संसारमिव तत्यजुः ।। अ.क.२९७ख/३९.१०.
srog chags nyid
प्राणिता — {mtshungs bdag las byung ba glang gi/} /{shes pa'am 'dir yang sa sogs la/} /{srog chags nyid sogs khyad par gyi/} /{rim pa la lar yod ma yin//} न हि गोप्रत्ययस्यास्ति समानात्मभुवः क्वचित् । तारतम्यं पृथिव्यादौ प्राणितादेरिहापि वा ।। प्र.वा.११४क/१.१७३.
ना. षट्प्राणकोपमम्, ग्रन्थः — {srog chags drug pa lta bu'i mdo las}…{zhes gsungs so//} इत्युक्तं षट्प्राणकोपमे अभि.भा.८५क/१२००.
srog chags phra
= {srog chags phra mo/}
srog chags phra mo
सूक्ष्मप्राणी — {nang du phra mo'i gzugs srog chags phra mo rnams} अध्यात्मन्यण्ड(णु भो.पा.)रूपा सूक्ष्मप्राणिनः वि.प्र.२३४ख/२.३४; सूक्ष्मप्राणकः — {srog chags phra dang ri sul song ba dag la ji ltar sprin ltos med//} सूक्ष्मप्राणकशैलदेशगमिकान्नापेक्षते तोयदः । र.वि.१२५क/१०६; क्षुद्रजन्तुः — {srog chags phra mos rab spros te/} /{so yi dug gis 'khrugs par byas/} क्षुद्रजन्तुभिरुत्सृष्टैश्चक्रे दंशविषाकुलम् ।। अ.क.२७४क/३४.२६; द्र.— {chur gnas srog chags phra mo'i nyer spyad 'gyur//} जलाश्रितप्राणितनूपभोग्या भवन्ति सू.अ.१६१ख/५१.
srog chags 'byung po
प्राणिभूतः म.व्यु.४९०८ (७५क).
srog chags sbrang ma
क्षुद्रप्राणकः — {nyon mongs pa ni srog chags sbrang ma dang 'dra la} क्षुद्रप्राणकसदृशाः क्लेशाः र.व्या.१०६ख/६१.
srog chags med
= {srog chags med pa/}
srog chags med pa
वि. निष्प्राणकः — {gal te srog chags med na rnying pa btsong bar bya'o//} पुराणं चिक्रीय निष्प्राणकं चेत् वि.सू.२७क/३३.
srog chags tshogs
प्राणिगणः — {de dang thabs kyis srog chags tshogs/} /{kun nas bral bar rab tu byed pa} समन्ततः प्राणिगणस्य तस्मादुपायतोऽपक्रमणं प्रकुर्यात् र.वि.१०७क/६१; द्र.— {de dag gis/} /{til mar bum par srog chags tshogs/} /{lhung zhing nyams pa mthong gyur nas//} ताः…तैलकुम्भेषु कृमिसञ्चयम् । च्युतं विलोक्य सीदन्तम् अ.क.८७क/६३.५१.
srog chags 'tshe ba
प्राणिहिंसा— {'dod pa log par g}.{yem pa dang /} /{srog chags 'tshe sogs mtshan nyid can//}…{bya ba} काममिथ्यासमाचारप्राणिहिंसादिलक्षणाः ।…क्रियाः त.स.१३२क/११२१; प्राणिविहिंसा— {de yid kyi yongs su rtog pa tsam gyis kyang srog chags la 'tshe ba mi byed} स सङ्कल्पैरपि प्राणिविहिंसां न करोति द.भू.१८८क/१५.
srog chags la 'tshe ba
= {srog chags 'tshe ba/}
srog chags su gyur
= {srog chags su gyur pa/}
srog chags su gyur pa
प्राणिजातिः — {gnad 'joms pa'i srog chags su gyur pa rnams kyis phyi dang nang rdul phra rab tsam yan chad kyang zos par 'gyur ro//} माक्कोटकैः प्राणिजातिभिः सान्तर्बहिः परमाणुशः प्रभक्ष्यते शि.स.४५ख/४३; प्राणकजातः, ओ तम् — {sbrul gdug pa des zas kyi phyir bza' bar 'dod nas srog chags su gyur pa de'i dri'i phyogs su 'brang zhing bsnyags pa dang} स आशीविषस्तं प्राणकजातं गन्धेनानुबध्नीयादनुगच्छेदाहारहेतोर्भक्षयितुकामः अ.सा.४६क/२६; म.व्यु.४९०८ (७५क); प्राणिभूतः, ओ तम् म.व्यु.७५क ।
srog chags gsod
= {srog chags gsod pa/}
srog chags gsod pa
प्राणिवधः, अकुशलकर्मविशेषः — {rta'i mchod sbyin la sogs par yang srog chags gsod pa nye bar bstan te} अश्वमेधादौ प्राणिवधोपदेशः त.प.२१३क/८९६; {'tshe ba ni srog chags gsod pa'o//} हिंसा प्राणिवधः त.प.३२६क/११२०; प्राणातिपातः — {rtag tu srog chags gsod las rnam par log} नित्यं प्राणातिपातात् प्रतिविरम ना.ना.२५०क/२२३.
srog chags gsod la dga' ba
वि. प्राणिवधरतः — {mtshams med lnga ni byed pa dang /} /{srog chags gsod la dga' ba dang //} पञ्चानन्तर्यकारिणः प्राणिवधरताश्च ये । हे.त.१४ख/४६.
srog chags bsad
= {srog chags bsad pa/}
srog chags bsad pa
• क्रि. जीविताद् व्यपरोपयति — {de lta bu'i bsam pas byang chub sems dpas}…{phyi ma la snying brtse ba'i sems kho nas srog chags de bsad na} एवमाशयो बोधिसत्त्वः…अनुकम्पाचित्तमेवायत्यामुपादाय जीविताद् व्यपरोपयति बो.भू.८९ख/११३ • सं. प्राणिवधः — {srog chags bsad las byung ba'i sha//} मांसं प्राणिवधोद्भवम् ।। अ.क.२५क/३.६७.
srog chags bsad las byung ba
वि. प्राणिवधोद्भवः — {srog chags bsad las byung ba'i sha/} /{'di la bdag gis ji ltar sbyin//} कथमस्मै प्रयच्छामि मांसं प्राणिवधोद्भवम् ।। अ.क.२५क/३.६७.
srog chung
पा. (व्या.) अल्पप्राणः — {sbyar ba srog chung yi ge mchog/} /{lhod pa nyid kyis ma reg pa'o//} श्लिष्टमस्पृष्टशैथिल्यमल्पप्राणाक्षरोत्तरम् । का.आ.३१९ख/१.४३.
srog chen po
पा. महाप्राणः — {srog chen po ste skye ba med/} /{tshig tu brjod pa spangs pa ste//} महाप्राणो ह्यनुत्पादो वागुदाहारवर्जितः । वि.प्र.१३८क/१, पृ.३७.
srog 'chad pa
मर्मच्छेदः — {srog 'chad pa yi tshor ba dag/} /{bdag nyid gcig pus myong bar 'gyur//} मयैवेकेन सोढव्या मर्मच्छेदादिवेदना ।। बो.अ.५ख/२.४१.
srog 'joms byed
(?) ना. शक्रघ्नः, विद्याराजः — {rig pa mchog dang}… {srog 'joms byed dang}… {de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः…शक्रघ्नः…एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७ख/८.
srog nyams pa
वि. नष्टप्राणः — {ro ldan na gnas pa ni/} {phyi rol du ro'i sgras srog nyams pa shi ba'i tshogs so//} अडकवतीनिवासी । बाह्ये अडकशब्देन नष्टप्राणो मृतकसमूहः वि.प्र.११९ख/१, पृ.१७.
srog rnyed pa
वि. जीवप्राप्तः, ओ ता — {bcom ldan 'das kyi gsung rmi lam lta bu nye bar thos nas de rnams thams cad srog rnyed par gyur to//} स्वप्नवद् भगवतो वचनं श्रुत्वा सर्वास्ता जीवप्राप्ता अभूवन् ।। हे.त.२२क/७०.
srog tu lta ba
पा. जीवदृष्टिः, दृष्टिविशेषः — {bdag tu lta ba dang sems can du lta ba dang srog tu lta ba dang} आत्मदृष्ट्याः सत्त्वदृष्ट्याः जीवदृष्ट्याः अ.सा.१६ख/९; {dpa' bo stong pa nyid dang ldan pa'i zab mo'i chos thos nas/} {de dag bdag dang sems can srog tu lta ba kun mi 'byung} गम्भीर धर्म श्रुत्व धीर शून्यतोपसंहितं न चात्मसत्त्वजीवदृष्टि तेषु भोन्ति सर्वशः । रा.प.२३२ख/१२६.
srog gtong
= {srog gtong ba/}
srog gtong ba
• वि. उज्झितजीवितः — {kye ma pha rol don du srog gtong 'di/} /{mchog tu ngo mtshar gnas skabs dag tu song //} अहो परार्थोज्झितजीवितोऽयं परां चमत्कारदशां प्रयातः । अ.क.३४ख/३.१७३ • सं. जीवितत्यागः — {chos kyi don du srog gtong ba//} धर्मार्थं जीवितत्यागः अभि.अ.८ख/४.५१.
srog btang gyur
क्रि. जीवितमत्यजत् — {rta de ni/} /{mchi ma nyil zhing srog btang gyur//} कीर्णाश्रुर्वाजी जीवितमत्यजत् अ.क.२२४क/२४.१७८; जीवितं तत्याज — {dal bu dal bus mya ngan gyi/} /{nad kyis bzung nas srog btang gyur//} शनैः शोकामयग्रस्ता त्रस्ता तत्याज जीवितम् ।। अ.क.८५क/८.७१.
वि. जीवितपर्यन्तिका — {srog dang dus mnyam pa'i tshor ba myong ba na srog dang dus mnyam pa'i tshor ba myong ngo snyam du yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes} जीवितपर्यन्तिकां वेदनां वेदयमानो जीवितपर्यन्तिकां वेदनां वेदय इति यथाभूतं प्रजानाति अ.श.२८१क/२५८.
srog dang ldan
= {srog ldan/}
srog dang ldan pa
= {srog ldan/}
srog dang ldan pa nyid
प्राणिवत्त्वम् — {gal te de dbang ba chung ma ma yin par bsgrags pa nyid kyang ngo //} {'thab pa nyid kyi mod la dang 'og tu}…{srog dang ldan pa nyid dag bzhin no//} तद्वशा चेदभार्यानुश्रावितत्वे प्राणिवत्त्वं तदन्तरसमनन्तरकलिहितत्वतिलिन्तिलिकात् (?) वि.सू.२१क /२४.
srog dang bsdo ba
वि. प्राणापेतः — {nam 'tsho'i bar du srog dang bsdo ba skyabs su song ba mngon par rab tu dang ba} यावज्जीवं प्राणापेतं शरणगतमभिप्रसन्नम् अभि.भा.१८३क/६२६.
srog dang bral
• क्रि. १. प्राणैर्वियुज्यते — {gzhan pa dag ni srog dang bral//} अन्यः प्राणैर्वियुज्यते प्र.अ.३२ख/३७ २. जीविताद् व्यपरोपयेत् म.व्यु.२५७८ (४८ख) • = {srog dang bral ba/}
srog dang bral ba
• वि. निर्जीवः — {yang dag pa'i shes rab kyis 'di ltar yang dag pa ji lta ba bzhin du rtag par rgyun du srog med pa dang srog dang bral ba dang}…{mthong ba} एवं यथाभूतं सम्यक्प्रज्ञया सततसमितमजीवं निर्जीवं…पश्यति शि.स.१२७ख/१२३; उद्गतप्राणः — {byang chub sems dpa' de'i lus srog dang bral ba stag mo des za zhing 'dug pa mthong ba} बोधिसत्त्वशरीरमुद्गतप्राणं तया व्याघ्रयुवत्या भक्ष्यमाणं ददर्श जा.मा.६क/५; गतजीवितः — {de nas srog dang bral ba de/} /{phyag dar khrod kyi phung por sbas//} निक्षिप्यावस्करचये ततस्तं गतजीवितम् । अ.क.१५८क/७२.१८; व्यसुः — {btsal bas/} /{tshong pa'i bu ni srog bral rnyed//} अन्विष्य व्यसुः प्राप्तो वणिक्सुतः ।। अ.क.१५८क/७२.१९ • सं. जीवितविप्रयोगः — {me sbrul dgra dang rdo rje'i mes ni srog dang bral ba tsam byed de//} कुर्युर्जीवितविप्रयोगमनलव्यालारिवज्राग्नयः र.व्या.१२९क/११८; प्राणात्ययः — {byams pa'i bcing bas yid ni bcings pa rnams/} /{rang gi srog dang bral bar mi sems so//} स्नेहावबद्धानि हि मानसानि प्राणात्ययं स्वं न विचिन्तयन्ति । जा.मा.१२१क/१३९; प्राणवियोगः लो.को.२४६९; जीवितेन वियोगः — {de'i rkyen gyis de dag dad pa'i gru zhig nas shes rab kyi srog dang bral bar 'gyur ro//} तत्प्रत्ययात्ते श्रद्धानावं भित्त्वा प्रज्ञाजीवितेन वियोगं प्राप्नुवन्ति शि.स.४०ख/३८ • = {srog dang bral/}
srog dang bral bar 'gyur
क्रि. जीवितेन वियोगं प्राप्नोति — {de'i rkyen gyis de dag dad pa'i gru zhig nas shes rab kyi srog dang bral bar 'gyur ro//} तत्प्रत्ययात्ते श्रद्धानावं भित्त्वा प्रज्ञाजीवितेन वियोगं प्राप्नुवन्ति शि.स.४०ख/३८.
क्रि. जीवितेन वियोजयति — {btson rar 'jug gam srog dang bral bar byed du 'jug pa} चारके वा प्रतिक्षिपति, जीवितेन वा वियोजयति शि.स.३८ख/३७.
srog dang bral bar byed pa
जीविताद्वपरोपणम् — {gnod pa'i mchog ni 'di lta ste/} {srog dang bral bar byed pa 'di yin} एष च परमः प्रत्यपकारो यदुत जीविताद्व्यपरोपणम् बो.भू.१०३क/१३१.
srog de lus de yin
पा. स जीवस्तच्छरीरम्, अव्याकृतवस्तुविशेषः म.व्यु.४६६५ (७२ख).
srog 'dor
• क्रि. प्राणान्मुञ्चते — {gsum pa'i mtshan mor srog 'dor zhing /} /{'jig rten pha rol 'gro bar 'gyur//} तृतीये मुञ्चते प्राणान् परलोकगतो भवेत् । म.मू. २७५क/४३१ • सं. = {rlung} मरुत्, वायुः मि.को.१४५क ।
srog ldan
वि. सजीवः — {spro ldan de/} /{srog ldan yang dag rgyal srid bzhin/} /{dung dang rgyal mtshan rnga yab bcas/} /{gnyis 'thung de dag rnams la byin//} सोत्साहः स तेभ्यस्तु ददौ द्विपम् । सजीवमिव साम्राज्यं सशङ्खध्वजचामरम् ।। अ.क.२०५क /२३.२४; जीवकः — {dzI ba ka ni shing bye brag/} /{srog ldan dang ni sbrul khas sdig//} श्री.को.१६७क; प्राणी — {mi'i 'gro bar gtogs pa khyim par gyur pa srog dang ldan pa nye du ma yin pa nyid ni ltung ba'i byed pa po yin no//} मनुष्यगतिगतो गृहीभूतः प्राण्यज्ञातिरापत्तिकृत् वि.सू.२४ख/३०.
srog sdom
= {srog sdom pa/}
srog sdom pa
प्राणसंयमः — {'dir sngags kyi bzlas pa zhes pa ni srog sdom pa ste} इह मन्त्रजापो नाम प्राणसंयमः वि.प्र.६४ख/४.११३.
srog phangs pa
• सं. इष्टं जीवितम् — {'di rab tu dbyung ba'i phyir srog phangs pa gtong bar 'bad pa} अयं प्रव्रज्याहेतोरिदमिष्टं जीवितं परित्यक्तुं व्यवसितः अ.श.२७६ख/२५४; अ.श.२१९क/२०२ • द्र.— {srog bas phangs pa/} {srog las phangs pa/}
srog 'phrog
= {srog 'phrog pa/}
srog 'phrog pa
• क्रि. जीवितं हरति — {skyes bu rnams srog 'phrog//} पुंसां हरन्ति च जीवितम् अ.क.२६९क/३२.४९ • वि. प्राणहरः — {de nas kun 'khor zhes pa'i ri/} /{gang na mtshan rgyu dung gi lte/} /{'jigs su rung zhing srog 'phrog pa/} /{skabs gsum pa yang skrag byed gnas//} आवर्ताख्यस्ततः शैलः शङ्खनाभो निशाचरः । घोरः प्राणहरो यत्र त्रिदशत्रासकृत् स्थितः ।। अ.क.५९ख/६.७१; प्राणहारी — {dam pa'i mdza' ba mdza' ba'i mtha'/} /{bar ma rnams kyis mdza' med mtha'/} /{ngan pa rnams kyi srog 'phrog pas/} /{shin tu 'jigs rung dgra mtha' yin//} स्नेहान्ताः सुजनैः स्नेहा निःस्नेहान्ताश्च मध्यमैः । दुर्जनैर्घोरवैरान्ता भवन्ति प्राणहारिणः ।। अ.क.२७ख/३.९७; प्राणहारिणी — {'khor ba chu srin 'byung gnas su/} /{rnam pa mang pos myos byed cing /} /{srog 'phrog nag po brtsegs pa yi/} /{ri mo bud med rnam par rgyu//} विविधोन्मादकारिण्यः संसारमकराकरे । चरन्ति प्राणहारिण्यः कालकूटच्छदाः स्त्रियः ।। अ.क.८४ख/८.६३.
srog 'phrog par byed
= {srog 'phrog byed/}
srog 'phrog par byed pa
= {srog 'phrog byed/}
srog 'phrog byed
• वि. प्राणापहारी — {bung ba rnams kyi srog 'phrog byed/} /{bdag po ngan pas g}.{yog gi bzhin//} प्राणापहारी भृङ्गाणां भृत्यानामिव दुष्पतिः ।। अ.क.२४१ख/२८.१८; {srog ni 'phrog par byed pa'i mda' 'di 'phangs//} प्राणापहारी प्रहितः शरोऽयम् अ.क.२७२क/१०१.१५; प्राणापहः — {zab mo nyid ni rab rib 'byung gnas su 'jug srog chags rnams kyi srog 'phrog byed//} गाम्भीर्यं तिमिराकरं प्रविशतां प्राणापहं प्राणिनाम् । अ.क.३२०ख/४०.१५८ • ना. प्राणहरः, विद्याराजः — {rig pa mchog dang}…{srog 'phrog byed dang}…{de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः …प्राणहरः… एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७ख/८.
srog 'phrog ma
वि.स्त्री. प्राणहरा — {gang yang ma mo dang ma mo chen mo dag}…{'di lta ste/} {tshangs pa ma dang}…{gzhan gyi srog 'phrog ma dang} येऽपि ते मातरा महामातरा…तद्यथा—ब्रह्माणी…परप्राणहरा म.मू.१०६क/१४.
srog bas phangs
= {srog bas phangs pa/}
srog bas phangs pa
वि. प्राणप्रियतरः — {khyod kyi srog bas phangs de la/} /{gnod par byed pa su zhig yod//} को हि प्राणप्रियतरे तवास्मिन् विप्रियं चरेत् ।। जा.मा.१२३ख/१४२; द्र. {srog las phangs/} {srog phangs pa/}
srog bas 'phangs pa
= {srog bas phangs pa/}
srog bor
क्रि. जीवितं परित्यक्ष्यामि — {gal te de lta na khyod snying du sdug pa}…{'i phyir 'di nyid du srog bor yang sla} यद्येवं तव प्रियतया काममिहैव जीवितं परित्यक्ष्यामि अ.श.१०५क/९५.
srog bor ba
= {srog bor/}
srog byed
= {rlung} अनिलः, वायुः मि.को.१४५क ।
srog bral
= {srog dang bral ba/}
srog 'byung ba
प्राणनिर्गमः — {lus rdzogs te srog 'byung ba'i dus nas phyi rol du slar yang rnam pa bzhir gsungs so//} कायनिष्पत्तेः प्राणनिर्गमकालाद्बाह्ये पुनरुक्तश्चतुर्धा वि.प्र.६१क/४.१०७.
srog dbang
= {srog gi dbang po/}
srog sbyin par mdzad pa
वि. प्राणंददः, अवलोकितेश्वरस्य — {spyan ras gzigs kyi dbang po chen po srog sbyin par mdzad pa}…{la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय महेश्वराय प्राणंददाय का.व्यू.२४२ख/३०४.
srog ma bcings pa nyid
अयन्त्रितप्राणता — {srog ma bcings pa nyid kyis}… {de'i tshe nA da goms pa 'chad par 'gyur bas btsan thabs su dbu mar 'bab par byas nas} अयन्त्रितप्राणतया, तदा नादाभ्यासाद् वक्ष्यमाणाद् हठेन प्राणं मध्यमायां वाहयित्वा वि.प्र.६७क/४.११९.
srog mi gcod pa
अप्राणिवधः — {srog mi gcod pa la sogs pa/} /{rnam pa kun mkhyen tshul la ni/} /{bdag nyid gnas te} अप्राणिवधमारभ्य सर्वाकारज्ञतानये ।। स्वयं स्थितस्य अभि.अ.५ख/२.१५.
srog med
= {srog med pa/}
srog med pa
• वि. अजीवः — {yang dag pa'i shes rab kyis 'di ltar yang dag pa ji lta ba bzhin du rtag par rgyun du srog med pa dang srog dang bral ba dang}…{mthong ba} एवं यथाभूतं सम्यक्प्रज्ञया सततसमितमजीवं निर्जीवं…पश्यति शि.स.१२७क/१२३; निर्जीवः — {sems can gyi khams sems can med pa dang srog med pa yongs su shes pas rab rib med pa} वितिमिरैर्निःसत्त्वनिर्जीवसत्त्वधातुपरिज्ञया ग.व्यू.२७७क/३ • सं. न जीवः — {gang la bdag yod ma yin srog med dang /} /{rnam pa cis kyang gang zag med bstan pa//} यत्रात्म नास्ति न च जीवो देशित पुद्गलोऽपि न कथञ्चित् रा.प.२४०क/१३७.
srog med pa nyid
निर्जीवता — {blo gros rgya mtsho chos rnams kyi snying po med pa nyid dang}…{srog med pa nyid dang}…{bdag med pa nyid la ltos} पश्य सागरमते धर्माणामसारताम् …निर्जीवतां…अस्वामिकताम् र.व्या.१००ख/४९.
srog rtsol
• पा. प्राणायामः, योगाङ्गविशेषः — {so sor sdud dang bsam gtan dang /} /{de bzhin srog rtsol 'dzin pa dang /} /{rjes su dran dang ting nge 'dzin/} /{sbyor ba yan lag drug tu 'dod//} प्रत्याहारस्तथा ध्यानं प्राणायामश्च धारणा । अनुस्मृतिः समाधिश्च षडङ्गो योग इष्यते ।। वि.प्र.६४क/४.११२; द्र. {srog 'dzin pa/} ।।। • सं. प्राणापानौ — {de phyir srog rtsol sogs byin rlabs/} /{lus nyid las ni shes pa ni/} /{skye bar 'gyur ba rigs so zhes/} /{la ba can dang rta mchog zer//} कायादेव ततो ज्ञानं प्राणापानाद्यधिष्ठितात् । युक्तं जायत इत्येतत् कम्बलाश्वतरोदितम् ।। त.स.६८क/६३५.
srog rtsol ba
= {srog rtsol/}
srog rtsol ba'i me
प्राणायामानलः — {'dir srog 'gog pas gtum mo 'bar ba gang yin pa de srog rtsol ba'i me zhes gsungs} इह प्राणनिरोधेन या चण्डाली ज्वलिता, सा प्राणायामानल इत्युच्यते वि.प्र.६९ख/४.१२५.
srog stsal du gsol
क्रि. जीवितं प्रयच्छ — {rgyal po chen po bdag cag nad 'di las yongs su bskyab cing srog stsal du gsol/} परित्रायस्व महाराज अस्मानस्मद्व्याधेः । प्रयच्छ जीवितम् अ.श.८८क/७९.
srog 'tsho
जीववृत्तिः — {gang na skyob byed mi yi bdag pos skye rgu rnams kyi srog 'tsho 'phrog//} यत्र त्राता हरति नृपतिर्जीववृत्तिं प्रजानाम् अ.क.३१४क/४०.७९.
srog 'dzin pa
पा. प्राणायामः, योगाङ्गविशेषः — {phyi rol pa rnams la srog 'dzin pa'i lung yod kyi/} {dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba dran pa'i lung ni med do//} बाह्यानां हि प्राणायामोपदेशोऽस्ति, नानापानस्मृत्युपदेश इति अभि.स्फु.१६३ख/८९९; द्र. {srog rtsol/}
srog 'dzin par byed pa
प्राणसन्धारणम् — {gzhan yang gang g}.{yos su byas shing zas kyi rnam par gyur pa'i bza' ba srog 'dzin par byed pa gang yin pa de ni 'chos pa zhes bya ste} यद्वा पुनरन्यतमाभिसंस्कारिकमन्नं विकृतं भोज्यं प्राणसन्धारणमिदमुच्यते खादितम् श्रा.भू.४६क/११७.
srog rdzogs pa
प्राणनिष्पत्तिः — {'dir bskul ba rnam pa gnyis te/} {gcig ni srog rdzogs pa'i slad du yin la/} {gnyis pa ni lo bcu drug gi mthar bde ba rdzogs pa'i slad du'o//} अत्र द्विधा चोदना—एका प्राणनिष्पत्तये, द्वितीया षोडशवर्षावधेः सुखनिष्पत्तये वि.प्र.४८क/४.५०.
srog zhig pa
प्राणक्षयः— {srog ni zhig pa'i dus na 'jigs pa bzhin du ring zhig 'dar//} प्राणक्षयक्षणभयेव चिरं चकम्पे अ.क.१९क/५१.४९.
srog bzung
प्राणतन्तुः — {bdag gi srog bzung tsam gyi phyir/} /{bya yi rgyal po khyod bor na/} /{gtam ngan char bzhin 'bab pa yi/} /{skyabs ni bdag la ci zhig mchis//} स्वप्राणतन्तुमात्रार्थं त्यजतस्त्वां खगाधिप । धिग्वादवृष्ट्यावरणं कतमन्मे भविष्यति ।। जा.मा.१२१क/१३९.
srog yang dag par rgyu
= {srog yang dag par rgyu ba/}
srog yang dag par rgyu ba
• क्रि. प्राणः सञ्चरति— {de nas zla ba nyi shu rtsa bdun bzung nas 'dab ma gsum pa la srog yang dag par rgyu'o//} ततः सप्तविंशन्मासान् गृहीत्वा तृतीये पत्रे प्राणः सञ्चरति वि.प्र.२४७क/२.६१ • सं. प्राणसञ्चारः — {srog yang dag par rgyu ba ste/} {srog 'byung ba'o//} प्राणसञ्चारः प्राणोत्पत्तिः वि.प्र.२२७ख/२.१७.
srog yang dag par sdom pa
प्राणसंयमः — {de ltar gnas drug po rnams su rigs drug gi dbang gis srog yang dag par sdom pa las 'grub par bcom ldan 'das kyis gsungs so//} एवं षट्स्थानेषु षट्कुलवशात् प्राणसंयमात् कर्मसिद्धिर्भगवतोक्ता वि.प्र.७७क/४.१५७.
srog yang dag par 'pho
क्रि. प्राणः संक्रमति — {'dab ma bcu la srog yang dag par 'pho'o//} दशपत्रेषु संक्रमति प्राणः वि.प्र.२४७क/२.६१.
srog yang dag par 'pho bar byed
क्रि. प्राणः संक्रमणं करोति — {'dab ma dgu la srog yang dag par 'pho bar byed do//} नवपत्रेषु संक्रमणं प्राणः करोति वि.प्र.२४७क/२.६१.
srog yongs su bsrung ba
प्राणपरिरक्षणम् — {'di'i srog yongs su bsrung ba'i phyir su zhig rang gi lus yongs su gtong bar byed cig gu} कोऽस्याः प्राणपरिरक्षणार्थमात्मपरित्यागं कुर्यात् सु.प्र.५४ख/१०८.
srog rab tu 'tsho ba
प्राणवर्तनम्— {gang gis char med kyis dag pa'i/} /{mu ge lo ni bcu gnyis la/} /{zas kyis sems can kun gyi srog /rab} {tu 'tsho ba nyid du bsgrubs//} अवृष्टिमृष्टे दुर्भिक्षे येन द्वादशवर्षके । विहितं सर्वसत्त्वानामशनप्राणवर्तनम् ।। अ.क.१६१क/१७.५०.
srog rab tu zhugs
• वि. प्राणप्रविष्टः — {'dir 'chi ba'i nyin zhag la dbu mar srog rab tu zhugs te dus kyi rlung gis dman par gyur pa na lte bar sa'i khams yon tan lnga'i rang bzhin 'dor te} इह मध्यमायां मरणदिने प्राणप्रविष्टः कालवाताक्रान्तः सन् नाभौ पृथ्वीधातुं पञ्चगुणस्वभावं त्यजति वि.प्र.२७७क/२.१०६ • सं. प्राणप्रवेशः — {dpral bar srog ni rab tu zhugs shing gnyis ka'i bgrod pa bcom pa zhes pa} ललाटे प्राणप्रवेशः । उभयगतिहत इति वि.प्र.६६ख/४.११६.
srog rlung
= {srog gi rlung /}
srog la chags pa
जीवितलोभः— {de ltar de yis sna tshogs kyi/} /{dpe yis dal gyis brid pa ni/} /{rgyal po srog la chags pa yi/} /{sdig la rigs par kha yis blangs//} इति जीवितलोभाय तेन नानानिदर्शनैः । शनैः प्रतारितः पापे राजा युक्तममन्यत ।। अ.क.१०३क/६४.१८१.
srog la lta ba dang bcas pa
वि. जीवितसापेक्षः — {lus dang srog la lta ba dang bcas pa la chos yongs su tshol ba zhes nga mi smra'o//} न कायजीवितसापेक्षस्य धर्मवेष्टिं वदामि रा.प.२४३क/१४१.
srog la thug
आप्राणैः — {srog la thug kyang tshul khrims kyi sdom pa yang dag par blangs pa de nyams par mi byed} समात्तशीलः आप्राणैः …न छिद्रीकरोति बो.भू.९९क/१२६.
srog la thug pa
= {srog la thug/}
srog la the tshom
प्राणसंशयः— {rlung ni chen por gyur pa des/} /{srog la the tshom thob gyur pa//} मरुता महता तेन प्रापिताः प्राणसंशयम् । अ.क.२८४ख/३६.५४; प्राणसन्देहः — {de thos srog la the tshom tshe/} /{de dag rnams la blo 'di byung //} श्रुत्वैतत्प्राणसन्देहे तेषामेकाऽभवन्मतिः । अ.क.१३५क/६७.१३; जीवितसंशयः — {gzings ni chags par gyur tshe sngon/} /{'di dag kA shi'i yul skyes pa'i/} /{tshong pas srog la the tshom thob//} एते समुद्रयात्रायां वणिजः काशिदेशजाः । भग्ने प्रवहणे प्रापुः पुरा जीवितसंशयम् ।। अ.क.२६५क/९७.१३.
srog la phan gdags pa
जीवितानुग्रहः लो.को.२४७०.
srog la 'phangs par 'dzin
वि. जीवितार्थिकः लो.को.२४७०.
srog la bab
वि. प्राणान्तिकः — {sdug bsngal srog la bab na yang /} /{dman zhing zhum par yongs mi 'gyur//} नैति सङ्कोचदीनत्वं दुःखैः प्राणान्तिकैरपि ।। जा.मा.३३क/३८.
srog la bab pa
= {srog la bab/}
srog la mi lta
= {srog la mi lta ba/}
srog la mi lta ba
वि. जीवितनिरपेक्षः — {lha mo de bzhin du theg pa chen po pa lus dang srog la mi lta ba} एवमेव देवि महायानिकस्य कायजीवितनिरपेक्षस्य शि.स.३०क/२७; जीवितेऽनपेक्षः — {gang tshe gzhan gyi don phyir lus dang ni/} /{srog la mi lta rab ngal khas len pa//} यदाऽनपेक्षः स्वशरीरजीविते परार्थमभ्येति परं परिश्रमम् । सू.अ.१४२क/१९.
srog la sogs pa dang ldan pa
• वि. प्राणादिमान् लो.को.२४७० • सं. प्राणादिमत्त्वम् लो.को.२४७०.
srog las phangs pa
वि. प्राणप्रियः, ओ या — {gang gis nor mchog srog las phangs pa'i nor ldan ma ni bde blag nyid du gtong //} येन प्राणमनःप्रिया वसुमती संत्यज्यते लीलया अ.क.३१२ख/४०.६२; द्र. {srog bas phangs/} {srog phangs pa/}
srog las lhag pa
वि. जीविताधिकः — ग्. {yul gyi sbyor ba mi pham zhing /} /{lha rnams kyang ni 'ching byed pa/} /{srog las lhag pa de de la/} /{gdengs can dbang po dga' bas byin//} अजय्यं समरोद्योगे सुराणामपि बन्धनम् । तं जीविताधिकं तस्मै ददौ प्रीत्या फणीश्वरः ।। अ.क.९३क/६४.६३.
srog shing
• सं. १. = {mchod rten gyi} यष्टिः, स्तूपस्यावयवविशेषः — {rnam pa ni bang rim bzhi dang 'dab ma dang bum pa dang pu shu dang srog shing dang gdugs bcu gsum dang char gab dag go//} जगतीचतुष्कं जङ्घाण्डक हर्मिका यष्टयस्त्रयोदश छत्राणि वर्षस्थालकानीत्याकाराः वि.सू.९९क/१२० । २. = {shing rta'i} अक्षः, रथस्यावयवविशेषः — {de steng gi nam mkha' la 'phags nas char pa shing rta'i srog shing tsam rgyun dbab par brtsams te} स उपरिविहायसमभ्युद्गम्य अक्षमात्राभिर्वारिधाराभिर्वर्षितुमारब्धः वि.व.१४१क/१.३०; म.व्यु.५६३२ (८३क) । ३. = {mchod sdong} यूपः, यागस्तम्भः — {srog shing rtse mo ta rma 'o//} यूपाग्रं तर्म अ.को.१८२क/२.७.१९ ४. वंशः, ध्वजाद्यर्थम् — {de'i srog shing dag ni rgyal mtshan gyi don du'o//} ध्वजार्थं तद्वंशानाम् वि.सू.६९क/८५; वि.सू.३४क/४३ • पा. यष्टिः, हस्तमुद्राविशेषः — {'di ni srog shing phyag rgya yin/} /{dgra rnams kun ni zlog byed cing //} एषा यष्टिरिति ख्याता मुद्रा शक्र(शत्रु भो.पा.)निवारणी ।। म.मू.२४८क/२८१.
srog shing rtse mo
यूपाग्रम्, यूपस्याग्रम् — {srog shing rtse mo ta rma 'o//} यूपाग्रं तर्म अ.को.१८२क/२.७.१९.
srog song
वि. गतासुः — {ring po'i nad ldan ma yin srog song bde//} सुखी गतासुर्न तु दीर्घरोगी अ.क.५७क/५९.७१.
srog slar yang byung ba
वि. प्रत्यागतप्राणः — {mi bdag blon po btsun mo dang /} /{bcas pas tshig de thos gyur nas/} /{bdud rtsis bran bzhin skad cig la/} /{srog ni slar yang byung bar gyur//} इति सान्तःपुरामात्यः श्रुत्वा नरपतिर्वचः । अभूत्प्रत्यागतप्राणः सुधासिक्त इव क्षणात् ।। अ.क.२३०ख/२५.७१.
srog bsrung
= {srog bsrung ba/}
srog bsrung ba
प्राणरक्षा — {bgegs dang log par 'dren pa las/} /{sems can rnams kyi srog bsrung phyir/} /{rdo rje sems dpas gtor ma bstan//} वज्रसत्त्वो दिशेद् बलिम् । सत्त्वानां प्राणरक्षाय विघ्नाद् विनायकादपि ।। हे.त.२२ख/७४; प्राणपरिरक्षा — {rang gi srog bsrung ba dang bla ma'i don du brdzun byas kyang sdig tu mi 'gyur bar rig byed la mkhas pa dag gis bshad pa'i phyir ro//} अपातकं हि स्वप्राणपरिरक्षानिमित्तं गुरुजनार्थं चानृतमार्गो वेदविहित इति जा.मा.१९२ख/२२४; प्राणत्राणम् — {gzhan srog bsrung la rab mang spu long gis brgyan lus can gzhon nu dag//} कुमारः…परप्राणत्राणप्रबलपुलकालंकृततनुः । अ.क.३०९क/१०८.१५५.
srongs pa po
वि. = {drang po} प्रगुणः, ऋजुः — {drang po thad ka srongs pa po//} ऋजावजिह्मप्रगुणौ अ.को.२११क/३.१.७२; प्रकृष्टोऽवक्रत्वगुणोऽस्येति प्रगुणः अ.वि.३.१.७२.
srod
• सं. प्रदोषः — {rgyu skar lam la rab gnas pa/} /{mtshan mor byed pa dang bsdongs nas/} /{srod la yis ni bdag 'di ltar/} /{dga' ba med par cis ma mnar//} दोषाकरेण सम्बध्नन्नक्षत्रपथवर्तिना । राज्ञा प्रदोषो मामित्थमप्रियं किं न बाधते ।। का.आ.३३२ख/२.३०९; पूर्वरात्रम् — {srod dang tho rangs la mi nyal zhing rnal 'byor la brtson pas} पूर्वरात्रापररात्रं जागरिकायोगमनुयुक्तस्य शि.स.१०७ख/१०६; रात्र्याः पूर्वः यामः — {de srod la 'dod pas myos shing dga' bar rtse rtse bas dub} सा रात्र्याः पूर्वे यामे मदनमत्ता रतिक्रीडापरिश्रान्ता ग.व्यू.८७ख/१७८; प्रथमप्रहरः मि.को.१३३क • वि. सायन्तनः — {srod la char dang 'jam pa'i rlung gi zil gyis mnan pa} सायन्तनतनुतरापारवाताभिभूता अ.क.१८३क/२०.९१.
srol
मार्गः — {chu'i srol dgag pa dang bsal ba dag kyang ngo //} बन्धमोक्षयोरुदकमार्गस्य वि.सू.३८ख/४८; वर्त्म — {srol 'dis gzhan yang khong du chud par bya'o//} अनेन वर्त्मना अन्यदपि बोद्धव्यम् अभि.स्फु.१२६क/८२६; पथः लो.को.२४७०; प्रवाहः — {shin tu che ba'i ljon pa ni/} /{chu bo'i srol ni 'gags par byas//} सरित्प्रवाहसंरोधं विदधे विपुलद्रुमः ।। अ.क.२१३क/२४.५७.
srol ka
= {lugs srol} मर्यादा मि.को.४३क ।
srol btod pa
भू.का.कृ. प्रवृत्तः — {dge ba'i lam nges pa srol btod pa de la brten nas} नियतं कल्याणं वर्त्म प्रवृत्तमागम्य वि.व.१९५ख/१.७०; द्र. {srol ma btod pa/}
srol mdud
कण्ठमणिः म.व्यु.३९६२ ( {ol 'dud} म.व्यु.६४ख).
srol ma btod pa
भू.का.कृ. अविन्यस्तः— {mgron po rnams kyi shing rta dang bzhon pa'i rkang pas lam gyi srol ma dod} ({btod} पा.भे.) {pa} पथिकयानवाहनचरणैरविन्यस्तमार्गसीमान्तलेखे जा.मा.१४५ख/१६९.
