तिब्बती-संस्कृत-शब्दकोशः(जीत सैन नेगी-कृतः)/भाग-३

gra

१. मण्डलकम् — {gras mi bya'o} न मण्डलकेन (, नार्धमण्डलकेन, न द्वावेके, वृद्धान्ते) वि.सू.५९ख/७५; {gra phyed} अर्धमण्डलकम् वि.सू.५९ख/७५. २. = {grwa}

gra phyed

अर्धमण्डलकम् — न मण्डलकेन, नार्धमण्डलकेन, न द्वावेके, वृद्धान्ते वि.सू.५९ख/७५.

gra ma

= {snye rtse} शूकः, शुङ्गः — {gra ma'i 'bru} शूकधान्यम् मि.को.३६क; म.व्यु.५७४४; किंशारुः म.व्यु.५७४३; *शाखा — नालाङ्कुरगण्डपर्वपत्रपलाशपुष्पफलशाखाविशेषाः ल.अ.६२ख/८.

gra ma can

=*खाडी — यद्वत् कङ्घुकशालिकोद्रवयवव्रीहिष्वमुक्तं तुषात् सारं खाड्यसुसंस्कृतं न भवति स्वादूपभोज्यं नृणाम् र.वि.१.१०७; द्र. {shing tsher ma can la'ang} छो.को.१२८; {gra ma yod pa'i rigs/} {'bru gra ma can gyis rtsam pa 'thag mi nyan} बो.को.३८८.

gra ma'i 'bru

शूकधान्यम्, शुङ्गायुक्तशस्यमात्रम्; {nas gro sogs gra ma can gyi 'bru'i spyi ming} मि.को.३६क ।

grag

अव्य. १. किल — {grag ces bya ba'i sgra ni mi srid pa'i don to} किलशब्दोऽसम्भावनायाम् त.प.१७९ख/७६; {grag ces bya ba'i sgra ni gzhan gyi gzhung lugs ston par byed pa yin} किलशब्दः परमतद्योतकः अभि.स्फु.१२८ख/८३२. २. = {grag pa}

grag 'gyur

= {grag par 'gyur/}

grag pa

• क्रि. (अक.; अवि.; भूतकाले {grags pa} इत्यपि) श्रूयते — {sgra 'di rgyang ring nas kyang grag} ध्वनिरयं दूरादपि श्रूयते जा.मा.१६६/९६; अनुश्रूयते — एवमनुश्रूयते राजा प्रसेनजिद् गान्धर्वेऽतीव कुशलः अ.श.४९ख/४३. • भू.का.कृ. = {grags pa} अनुरवितः — सर्वपर्षदनुरविता दूरान्तिकपर्षत्तुल्यश्रवणत्वात् सू.अ.१८३ख/७९; संप्रकीर्तितः — {sgra grag pa} शब्दाः संप्रकीर्तिताः गु.स.१११क/४५; उत्क्रुष्टः — {rnga brdungs sgra ni grag pa yis} पटहध्वनिनोत्क्रुष्टैः जा.मा.१३३/७७; जातः — {ca co'i sgra chen po grag pa} महाकोलाहलो जातः वि.व.१६८क/१.५७. • सं. श्रवणम् — {sgra dang sgra ma yin par grag pa'i phyir} घोषाघोषश्रवणतः ल.अ.९२ख/३९; अनुरवणम् — {grag par 'gyur} अनुरवणं भवति द.भू.२६२ख/५५; अनुनादः — {'brug sgra 'jigs su rung ba brgyud mar grag} प्रसक्तभीमस्तनितानुनादाः जा.मा.१६१/९३.

grag par 'gyur

क्रि. अनुरवणं भवति — सर्वबुद्धक्षेत्रनामधेयरुताननुरवणं च… भवति द.भू.२६२ख/५५.

grags

= {grags pa/}

grags gyur

= {grags par gyur/}

grags 'gyur

= {grags par 'gyur/}

grags can

= {grags pa can/}

grags chen

= {byang chub sems dpa'} महायशाः, बोधिसत्त्वः — बोधिसत्त्वानामभेदेनेमानि… नामानि वेदितव्यानि । तद्यथा बोधिसत्त्वो महासत्त्वः… महायशाः बो.भू.१५७क/२०३; विनिश्चिता इमे सर्वे बोधिसत्त्वा महायशाः द.भू.१७०ख/४; महौजाः — {sangs rgyas grags chen thams cad kyang} सर्वबुद्धमहौजसः गु.सि.२.१२.

grags mchog

ना. १. यशोत्तरः, तथागतः — एतम्… समाधिं समापन्नस्य… यशोत्तरपद्मोत्तरप्रमुखाः सर्वतथागता अभिमुखा भवन्ति ग.व्यू.६६ख/१५७. २. = {byang chub sems dpa'} महायशाः, बोधिसत्त्वः — बोधिसत्त्वसामान्यनाम… बोधिसत्त्वो महासत्त्वो धीमांश्चैवोत्तमद्युतिः । सार्थवाहो महायशाः सू.अ.२४९क/१६६; = {grags chen/}

grags snyan

= {grags pa} यशः, कीर्तिः — यस्यां सितयशःपुष्पाः सफलाः सर्वसम्पदः अ.क.५.३; {grags snyan ldan pa} यशस्वी अ.क.३५.२५.

grags snyan ldan

= {grags snyan ldan pa/}

grags snyan ldan pa

वि. = {grags ldan} यशस्वी, कीर्तिमान् — सर्वत्र विश्रुते तस्य दानसत्रे यशस्विनः अ.क.३५.२५.

grags dang ldan pa

= {grags ldan/}

grags 'dod

• वि. = {grags pa 'dod pa} यशस्कामः, ख्यातिप्राप्तुकामः — तेषां च…एको बोधिसत्त्वोऽधिमात्रं लाभगुरुकोऽभूत् सत्कारगुरुको ज्ञातगुरुको यशस्कामः स.पु.१०ख/१४. • ना. यशस्कामः, बोधिसत्त्वः — तेषां च…एको बोधिसत्त्वोऽधिमात्रं लाभगुरुकोऽभूत् सत्कारगुरुको ज्ञातगुरुको यशस्कामः ।…तस्य यशस्काम इत्येव संज्ञाभूत् स.पु.१०ख/१४.

grags ldan

• वि. = {grags pa dang ldan pa/} {grags dang ldan pa} यशस्वी, कीर्तिमान् — वर्णादिसम्पदा वस्तु सुरूपत्वं यशस्वि वा अभि.को.४.११६; विश्रुतः अनाथपिण्डदो नाम श्रावस्त्यामस्ति विश्रुतः अ.क.२१.९. • सं. १. ना. यशस्वी, राजकुमारः — यशस्वी नाम तनयस्तृतीयस्तस्य भूपतेः अ.क.६२.१०३ २. पृथ्वी = {shing kun 'dab} हिङ्घुपत्री मि.को.५६ख = {zi ra nag po} कृष्णजीरकः मि.को.५७क ३. = {ka ko la} पृथ्वीका, बृहदेला मि.को.५४क ४. = {nyi ma} रविः, सूर्यः मि.को.३१ख ।

grags ldan ma

ना. १. यशोमती [1] सिंहस्य सेनापतेः स्नुषा — वैशालीम्… सिंहस्य सेनापतेर्निवेशनम्… अथ सिंहस्य सेनापतेः स्नुषा यशोमती नाम अभिरूपा दर्शनीया प्रासादिका अ.श.५ख/४ [2] देवकुमारिका — दक्षिणेऽस्मिन् दिशो भागे अष्टौ देवकुमारिकाः । श्रियामती यशोमती यशप्राप्ता यशोधरा ।। सुउत्थिता सुप्रथमा सुप्रबुद्धा सुखावहा ल.वि.१८६क/२८३ २. यशोवती, विद्याराज्ञी — तारा सुतारा… यशोवती भोगवती… चन्द्रावती चेति । एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञीभिः म.मू.९६क/७.

grags pa

• क्रि. ( {grag pa} इत्यस्य भूत.) १. उद्घोषयामास — तस्याश्च पिता… दमयन्त्याः स्वयंवरमुद्घोषयामास त.प.२६६क/१००१; पप्रथे — बिम्बिसारस्य पुत्रोऽयमिति लोकेषु पप्रथे अ.क.२०.९४ २. श्रूयते — ज्ञानं वैराग्यमैश्वर्यमिति योऽपि दशाव्ययः । शङ्करः श्रूयते सोऽपि ज्ञानवानात्मवित्तया त.स.११६ख/१०११; अनुश्रूयते — {'di skad kyang grags te} एवमनुश्रूयते श्रा.भू.***/१९७; प्रतीयते — असमीक्षिततत्त्वार्थो यथा लोके प्रतीयते प्र.वा.३.८५. • सं. १. = {snyan grags} कीर्तिः, सुख्यातिः — कीर्त्यास्पदान्यनवगीतमनोहराणि । पूर्वप्रजन्मसु मुनेश्चरिताद्भुतानि जा.मा.२/१; ख्यातिः — स नृपः ख्यातिमायातः स्वजनेषु परेषु च अ.क.१४.५४; यशः — {grags pa mtha' yas} अनन्तयशाः शि.स.१४२क/१३६; अ.श.२क/१; वर्णः मि.को.८८क; श्लोकः श्री.को.१६५; भगः — {grags pa bzang po} सुभगः ग.व्यू.२७२क/३५०.; संभावना जा.मा.२१३/१२४ २. प्रसिद्धिः, रूढिः — {'jig rten gyi grags pa} लोकप्रसिद्धिः त.प.; गतानुगतिकत्वेन प्रसिद्धिशरणो जनः अ.क.६२.३०; श्रुतिः — {chos kyang grags pa tsam du zad pa lta} धर्मोऽपि मन्ये श्रुतिमात्रमेव जा.मा.२२४/१३०; ‘शृण्वन्ति चक्षुषा सर्पाः’ इत्येषापि श्रुतिः त.स.१२३ख/१०७४; प्रवादः — {mig ni rab tu btang dka' zhes grags pa'i} सुदुस्त्यजं चक्षुरिति प्रवादः जा.मा.१८/९; तत्रानिर्दिष्टवक्तृकं प्रवादपारम्पर्यम् ऐतिह्यम् त.प.६९ख/५९०; रूढिः — {'jig rten la grags pa} लोकरूढिः वि.प्र.१८९ख/; प्रतीतिः — {'jig rten gyi grags pa ni ma brtags na nyams dga' ba yin} अविचारितरमणीया लोकप्रतीतिः; कीर्तनम् — शब्देऽपि ग्राम्यतास्त्येव सा सभ्येतरकीर्तनात् का.आ.१.६५; आख्या — अल्पेशाख्योऽल्पभोगश्च अभि.स्फु.१३१ख/८३९; प्रातीत्यम् — प्रातीत्यादौपयिकैः प्रतीतार्थतया चार्थोपगमनात् सू.अ.१८२क/७७ ३. = {khengs pa} मदः, अभिमानम् — {rgyal po gzhan gyi grags pa med byas pa} मदं जहारान्यनराधिपानाम् जा.मा.१५/८; विग्रहविवादमदवैरस्य प्राचुर्याद् जा.मा.२१८/१२८ ४. (ना.) यशाः [1] तथागतः — एवं विद्युत्प्रदीपो नाम तथागतो यत्र यशसा तथागतेन प्रथमं बोधिचित्तमुत्पादितं दशिकां दत्त्वा तन्तुवायभूतेन शि.स.७ख/८ [2] बोधिसत्त्वः — यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा सिंहस्य…यशसो वज्रशुद्धस्य ग.व्यू.२६७ख/३४७ [3] नृपः — कलापग्रामदक्षिणमलयोद्याने…रत्नसिंहासनस्थो मञ्जुश्रीर्भगवान् निर्मितकायो यशो नरेन्द्रः वि.प्र.२९क/४.१ [4] स्थविरः — अथ स्थविरस्थविरा भिक्षव आयुष्मन्तं यशसमिदमवोचन्…अथायुष्मान् यशाः वि.व.२९१ख/१.११४ ५. कीर्तिः, आजानेयः बलीवर्दः — तयोः सुजातः कीर्तिश्च नामाजानेयौ द्वौ बलीवर्दावास्ताम् ल.वि.१८२क/२७६ ६. {zi ra nag po} पृथुः, कृष्णजीरकः • भू.का.कृ. १. ख्यातः — ख्याता रुक्मवती नाम अ.क.५१.६; वि.प्र.२९क/४.१; विख्यातः — त्रिशङ्कुरिति विख्यातो देवेषु मनुजेषु च वि.व.१९४क/१.६९; जा.मा.३७८/२२२; प्रख्यातः — प्रासादो वैजयन्ताख्यः प्रख्यातो यत्र राजते अ.क.४.७७; आख्यातः — अरूपि ज्ञानमाख्यातमाकारा रूपिणः स्मृताः ज्ञा.सि.३.४; विश्रुतः — भविलो भवभद्रश्च भवनन्दी च विश्रुताः । केतक्यां तस्य जायायां बभूवुस्तनयास्त्रयः अ.क.३६.४; प्रथितः — स एष भिक्षुः प्रथितोऽनिरुद्धः अ.क.९३.६५; {yon tan grags pa} गुणप्रथितः जा.मा.३३५/१९५; विघुष्टः — विघुष्टशब्द इति सकलजगत्प्रख्यातकीर्तिः त.प.३१६क/१०९९; वित्तः मि.को.१२५क; सिद्धः — ननु कुविन्दादयः पटादीनामेव कारणत्वेन सिद्धाः, नाणूनाम् त.प.२५८ख/२३३; प्रसिद्धः — यथाप्रसिद्धमाश्रित्य विचारः सर्व उच्यते बो.अ.९.१०९; रूढः {de der ji ltar grags pa bzhin} तेषु तेषु यथारूढम् का.आ.३.१६४; निरूढः —इत्येवंभागीयः प्रज्ञप्तिवादनिरूढः स्वभावो धर्माणां लोकस्य भाव इत्युच्यते बो.भू.२४ख/२६; प्रतीतः — {zhes bya bar grags so} इति प्रतीतम् अभि.स्फु.१३८क/८५२; इत्यतिप्रतीतमेतद् त.प.९०ख/६३४; कीर्तितः द्वितीयं भावनं ह्येतत् स्वरूपमिति कीर्तितम् गु.सि.४.४२/४१; प्रकीर्तितः — षट्स्पर्शानुभवो यश्च वेदना सा प्रकीर्तिता अ.क.७५.७; दिनस्तु भगवान्वज्री नक्तं प्रज्ञा प्रकीर्तिता वि.प्र.३०क/४.२; समाज्ञातः — समाज्ञातमौपवाह्यं द्विरदवरमभिरुह्य जा.मा.९३/५६; संज्ञा संवृत्ता {nor bu can zhes bya bar grags so} मणिवतीति संज्ञा संवृत्ता वि.व.१५६क/१.१४४ २. संशब्दितः — येन नाम्ना संशब्दितं भवति बुद्धक्षेत्रम् । तत्र च बुद्धक्षेत्रे बो.भू.३६ख/४१; विसृतः {kun du sgra grags so} सामन्तकेन शब्दो विसृतः वि.व.१६५क/१.५४; स्तनितम् — {'brug sgra grags pa} मेघस्तनितशब्दाः बो.भू.४१ख/४ • वि. प्रकाशः, प्रसिद्धः — एवं प्रकाशो नृपतिप्रभावः कथं नु वः श्रोत्रपथं न यातः जा.मा.७५/४५; ललामः म.व्यु.६८६३ • अव्य. किल — {bdag dman yon tan med par grags} नीचोऽहं किल निर्गुणः बो.अ.८.१४१; {nyon mongs 'di yang bdag dang ni/} {lhan cig tu ni 'gran zhes grags} अस्यापि हि वराकस्य स्पर्धा किल मया सह बो.अ.८.१५१.

grags pa rgya chen

ना. विशालकीर्तिः, तथागतः लो.को.३७९.

grags pa rgyal mtshan

ना. कीर्तिध्वजः, आचार्यः — {mkhas pa chen po grags pa rgyal mtshan la bstod pa} महापण्डितकीर्तिध्वजस्तोत्रम् क.त.११७१.

grags pa ngan pa

वि. यशस्वलः मि.को.८२ख ।

grags pa can

वि. यशस्वी — यशोमित्र इति ख्यातः प्रतिमानं यशस्विनाम् अ.क.९४.२; प्रख्यातः — श्रीमानभूदशोकाख्यः प्रख्यातासंख्यविक्रमः अ.क.३२.३.

grags pa chen po

= {grags chen/}

grags pa chos kyis 'phags pa

ना. धर्मोद्गतकीर्तिः, तथागतः — तस्यानन्तरं तस्मिन्नेव कल्पे गन्धर्वराजभूतेन धर्मोद्गतकीर्तिर्नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१९८क/२७८.

grags pa mtha' yas

ना. १. अनन्तयशाः, नृपः —अथ राजा प्रियंकरो राजानमनन्तयशसम्… एतदवोचत् शि.स.१४२क/१३६ २. अमितयशाः लो.को.३८०.

grags pa 'thob

ना. यशप्राप्ता, देवकुमारिका दक्षिणेऽस्मिन् दिशो भागे अष्टौ देवकुमारिकाः । श्रियामती यशोमती यशप्राप्ता यशोधरा ।। सुउत्थिता सुप्रथमा सुप्रबुद्धा सुखावहा ल.वि.१८६क/२८३.

grags pa dag pas byung ba

ना. यशःशुद्धोदितः, बोधिसत्त्वः — यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा सिंहस्य… यशःशुद्धोदितस्य ग.व्यू.२६७ख/३४७.

grags pa dang ldan pa

= {grags ldan/}

grags pa 'dod pa

= {grags 'dod/}

grags pa byin pa

यशोदत्तः लो.को.३८०.

grags pa rmad byung ba

अद्भुतयशाः लो.को.३८०.

grags pa 'dzin

= {grags 'dzin/}

grags pa rdzogs pa

सम्पन्नकीर्तिः लो.को.३८०.

grags pa bzang po

सुभगः, कल्पविशेषः — सुभगो नाम कल्पोऽभूत्तत्र मे बुद्धक्षेत्रपरमाणुरजःसमास्तथागता आरागिताः ग.व्यू.२७२क/३५०.

grags pa yid du 'ong bas bzang ba

ना. रुचिरभद्रयशाः, बोधिसत्त्वः ग.व्यू.२६८क/३४७.

grags pa yin

क्रि. श्रूयते — {de ltar grags pa yin} तथा च श्रूयते त.स.१२५क/१०८०.

grags pa las byung ba

= {grags byung /}

grags pa'i mchog

= {grags mchog}

grags pa'i de kho na

पा. प्रसिद्धतत्त्वम्, दशविधतत्त्वेषु एकम् — इत्येतद्दशविधं तत्त्वम् । यदुत मूलतत्त्वम्, लक्षणतत्त्वम्, अविपर्यासतत्त्वम्, फलहेतुतत्त्वम्, औदारिकसूक्ष्मतत्त्वम्, प्रसिद्धतत्त्वम्, विशुद्धिगोचरतत्त्वम्, संग्रहतत्त्वम्, प्रभेदतत्त्वम्, कौशल्यतत्त्वञ्च म.भा.१०ख/३.२.

grags pa'i dpal

यशःश्रीः लो.को.३८०.

grags pa'i bla ma

यशोत्तरः लो.को.३८०.

grags pa'i 'od

ना. यशःप्रभः, तथागतः — एवं दक्षिणस्यां दिशि चन्द्रसूर्यप्रदीपो नाम तथागतो यशःप्रभो नाम तथागतः सु.व्यू.१९८क/२५६.

grags pa'i ri bo dpal gyi sprin

ना. यशःपर्वतश्रीमेघः, तथागतः — तस्यानन्तरं यशःपर्वतश्रीमेघो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५४ख/२३७.

grags pa'i bshes gnyen

ना. यशोमित्रः १. आचार्यः आचार्ययशोमित्रकृतायामभिधर्मकोशव्याख्यायाम् अनुशयनिर्देशो नाम पञ्चमं कोशस्थानम् अभि.स्फु.१५०क/८७० २. गृहपतिपुत्रः —श्रावस्त्यां पुण्यमित्रस्य सूनुर्गृहपतेरभूत् । यशोमित्र इति ख्यातः प्रतिमानं यशस्विनाम् अ.क.९४.२; द्र. {grags bshes/}

grags pa'i lha

ना. यशोदेवः, उपासकः — मञ्जुश्रीः कुमारभूत इदं धन्याकरं नगरमनुप्राप्तः… तत्र महाप्रज्ञोपासकः सुदत्तेन… यशोदेवेन… भद्रश्रिया चोपासकेन सार्धम् ग.व्यू.३१८ख/३९.

grags par gyur

= {grags gyur} भू.का.कृ. ख्यातः ख्यातावदाने हि बभूव तस्मिन् विस्रम्भधृष्टप्रणयोऽर्थिवर्गः जा.मा.३६/२०; विश्रुतः य एष विश्रुतो दिक्षु देशेऽस्मिन् पौरपूजितः अ.क.६२.७.

grags par gyur pa

= {grags par gyur/}

grags par 'gyur

१. क्रि. आख्यायते — कष्टसत्त्वधातुसमुत्पन्न आदिदेव आख्यायसे स्रष्टारं कर्तारम् का.व्यू.२०७क/२६५; प्रतीयेत लो.को.३८०; आगमिष्यति — {rna lam du grags par mi 'gyur} न श्रवणपथम् आगमिष्यति म.व्यु.६४५९ २. = {grags par 'gyur ba/}

grags par 'gyur ba

वि. १. यशस्यम् — विनीय तस्मादतिचापलान्मतिं यशस्यमेवार्हसि कर्म सेवितुम् जा.मा.३३७/१९६; यशस्करः — इति प्रजानां हितमात्मनश्च यशस्करं यज्ञविधिं जुषस्व जा.मा.१२२/७१ २. = {grags par 'gyur/}

grags pas khyab pa

वि. विघुष्टशब्दः — विघुष्टशब्दः सर्वज्ञः कृपात्मा स भविष्यति त.स.१२८क/१०९९.

grags pas gnod pa

पा. १. प्रतीतिबाधा, पक्षाभासभेदः — अतः प्रतीतिबाधाप्रसङ्गः प्रतिज्ञायाः त.प.३३३ख/३८२ २. प्रतीतिबाधितः — ऐहलौकिकाभ्यासः सद्योजातानां प्रमाणप्रतीतिबाधितः त.प.१०६ख/६६४.

grags pas 'phags pa

ना. यशोद्गतः, बोधिसत्त्वः — पञ्चमात्रैर्बोधिसत्त्वसहस्रैः समन्तभद्रमञ्जुश्रीबोधिसत्त्वपूर्वंगमैः । यदुत ज्ञानोत्तरज्ञानिना च… यशोद्गतेन च ग.व्यू.२७६क/३.

grags pas bsal ba

पा. प्रतीतिनिराकृतः, पक्षाभासभेदः — प्रतीतिनिराकृतो यथा ‘अचन्द्रः शशी’ इति न्या.बि.७०ख/१८३; प्रसिद्धिनिराकृतः प्र.अ.२४२–३/५२०.

grags byin

= {grags pa byin pa/}

grags byung

= {grags pa las byung ba} भू.का.कृ. श्रुतः — तत्राभूद् भूपतिः… हेमचूड इति श्रुतः अ.क.३.५.

grags byed

= ग्. {yul} संख्यम्, युद्धम् मि.को.४ख ।

grags bla

= {grags pa'i bla ma/}

grags sbyin

ना. यशोधः, सुप्रबुद्धस्य गृहपतेः पुत्रः, माता तु ललिता — शास्ता यशोददयया स्वयम्… यशोदोऽपि दिनापायतुलया कलयन् मुहुः । संसारासारतामेव शय्याभवनमाविशत् अ.क.६२.६४.

grags sbyin ma

ना. यशोदा, महाश्राविका — यशोधरा यशोदा… उत्पलवर्णा चेति । एताश्चान्याश्च महास्थविष्ठा महाश्राविका भगवतः पादमूलं वन्दनाय उपसंक्रान्ताः म.मू.१००क/१०.

grags ma

ना. कीर्तिः, योगिनी — एवं याद्या । मायायाः या, कीर्त्याः यी वि.प्र.१३२क/३.६३; द्र. {grags mo/}

grags min

अकीर्तिः — यदर्थं दूतदूतीनां कृताञ्जलिरनेकधा । न च पापमकीर्तिर्वा यदर्थं गणिता पुरा बो.अ.८.४१.

grags mo

ना. कीर्तिः, पत्रदेवी — वैष्णव्याः प्रथमपत्रादौ श्रीः माया कीर्तिः लक्ष्मी विजया श्रीजया श्रीजयन्ती श्रीचक्री वि.प्र.४१क/४.३०; द्र. {grags ma/}

grags 'dzin

= {grags 'dzin ma/}

grags 'dzin ma

ना. यशोधरा १. सिद्धार्थस्य पत्नी, राहुलस्य माता — ततस्तुल्यगुणां पत्नीं राजसूनुर्यशोधराम् अ.क.२४.५६; यशोधरया च भिक्षुण्या राहुलमात्रा सपरिवारया स.पु.२क/१ २. देवकुमारिका — दक्षिणेऽस्मिन् दिशो भागे अष्टौ देवकुमारिकाः । श्रियामती यशोमती यशप्राप्ता यशोधरा ।। सुउत्थिता सुप्रथमा सुप्रबुद्धा सुखावहा ल.वि.१८६क/२८३.

grags rdzogs

सम्पन्नकीर्तिः लो.को.३८०.

grags 'od

ना. यशःप्रभासः, तथागतः — एवमधस्तायां दिशि सिंहो नाम तथागतो यशो नाम तथागतो यशःप्रभासो नाम तथागतः सु.व्यू. १९९क/२५७.

grags yas

विख्यातः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७२४; विखतम् (विख्यातम् ?) म.व्यु.७८५०.

grags bshes

ना. यशोमित्रः, सार्थवाहपुत्रः — ज्ञातय ऊचुः, यस्मादस्य समन्ताद्यशो विसृतम्, तस्माद्भवतु दारकस्य यशोमित्र इति नाम अ.श.२२८ख/२११; द्र. {grags pa'i bshes gnyen/}

grang

= {grang ba/}

grang ngar

वि. = {bsil ba} शीतलः, शीतः मि.को.१४४क ।

grang dro

= {grang ba dang dro ba} शीतोष्णः — य एव हि केचित् पानभोजनशीतोष्णादय इष्यन्ते सुखहेतवः अभि.भा.४क/८८०; अभि.स्फु.१५५क/८८०; = {grang ba dang tsha ba/}

grang ba

• वि. = {grang mo} शीतः, शीतलः — {chu grang ba} शीतोदकः का.व्यू.२०८ख/२६६; शीतलः — {grang ba dang tsha ba} शीतलोष्णः सू.अ.२०८ख/११२. • सं. शीतम् — {grang ba'i tshe grang ba'i yo byad rnams} शीते शीतोपकरणैः अ.श.९क/८; वि.व.३५३ख/२.१५५; शैत्यम् — न हि ज्वलज्ज्वलनज्वालाकलापपरिगते परिनिश्चितात्मनि भूतले शैत्याशङ्का कर्तुं युक्ता स्वस्थचेतसः त.प.३४क/५१५. • पा. शीतम्, स्प्रष्टव्यविशेषः — स्प्रष्टव्यमेकादशद्रव्यस्वभावम् । चत्वारि महाभूतानि, श्लक्ष्णत्वम्, कर्कशत्वम्, गुरुत्वम्, लघुत्वम्, शीतम्, जिघत्सा, पिपासा च अभि.भा.१२९–२/३५.

grang ba dang dro ba

= {grang dro/}

grang ba dang tsha ba

= {grang dro} शीतलोष्णः, शीतोष्णः — अक्षोभ्यवीर्यं शीतलोष्णादिभिर्दुःखैरविकोपनतः सू.अ.२०८ख/११२.

grang ba'i dus

शीतकः, शीतकालः श्री.को.१६९ख ।

grang ba'i yo byad

शीतोपकरणम् — {grang ba'i tshe grang ba'i yo byad rnams} शीते शीतोपकरणैः अ.श.९क/८; वि.व.३५३ख/२.१५५.

grang ba'i reg pa

शीतस्पर्शः — शीतस्पर्शं प्रति हिमादेः कृतकस्य कस्यचित् कारणत्वोपलम्भात् त.प.१७१क/७९९.

grang ba'i sems can dmyal ba

शीतनरकाः, नरकभेदः — या अधस्ताद्गच्छन्ति, ताः संजीवम् … महापद्मं नरकान् गत्वा ये उष्णनरकास्तेषु शीतीभूता निपतन्ति, ये शीतनरकास्तेषूष्णीभूता निपतन्ति अ.श.३ख/२; म.व्यु.४९२८.

grang bas gzir ba

वि. जडः, शीतग्रस्तः श्री.को.१८०ख ।

grang mo

वि. शीतः, शीतलः जा.मा.११५/६७; शीतलः {lus kyi smad nas chu rgyun grang mo 'bab} अधःकायाच्छीतला वारिधाराः स्यन्दन्ते बो.भू.३६क/४१; म.व्यु.२१४; हिमः मि.को.१४४क ।

grang dmyal

= {grang ba'i sems can dmyal ba} शीतनरकाः, नरकभेदः; द्र. {grang dmyal brgyad/}

grang dmyal brgyad

अष्ट शीतनरकाः — {chu bur can} अर्बुदः, {chu bur rdol} निरर्बुदः, {so tham tham pa} अटटः, {kyi hud zer} हहवः, {a chu zer} हुहुवः, {ut+pal ltar gas pa} उत्पलः, {pad+ma ltar gas pa} पद्मः, {pad+ma ltar gas pa chen po} महापद्मः मि.को.१३७क ।

grang gzhi

अग्निमान्द्यम्, रोगविशेषः — तालीसचव्यमरिचं सदृशं द्विरंशां मूलानुगां मगधजां त्रिगुणां च शुण्ठीम् । कृत्वा गुडं त्रिगुणितं त्रिसुगन्धयुक्तं कासाग्निमान्द्यगुदजज्वररुक्षु दद्यात् यो.श.३२.

grangs

१. संख्या — {dus dang grangs ni yongs spangs nas/} {de nyid rig pas 'grub par 'gyur} कालसंख्यां परित्यज्य तत्त्ववेदी प्रसिद्ध्यति प्र.वि.५.४१/४३; गणना — {skyon gyi grangs las rab 'das nas/} {yon tan lam ni rnam par 'dzin} उत्क्रम्य दोषगणनां गुणवीथिं विगाहते का.आ.३.१७९; संख्यानम् — {grangs dang rim pa bzhin ces pa/} {grangs bzhin ces par rab tu brjod} यथासंख्यमिति प्रोक्तं संख्यानं क्रम इत्यपि का.आ.२.२७०; {grangs la ni de'i'o} तस्य संख्याने वि.सू.१५ख/१७. २. पा. संख्या [1] वैशेषिकदर्शने गुणपदार्थः म.व्यु.४६०८; मि.को.१०१ख [2] कलाविशेषः — एवं लङ्घिते प्रागवल्लिपिमुद्रागणनासंख्यासालम्भधनुर्वेदे… इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०क/१०८; म.व्यु.४९७६ ३. गणितम्, संख्यातम् — संख्याते गणितम् अ.को.३.१.६२ ४. *सांख्यम् — {grangs dang de yi mtshan nyid go rims dang} सांख्याथ तल्लक्षणमानुपूर्वी सू.अ.१९५ख/९७.

grangs kyi rim pa bzhin

संख्यानुपूर्वी — {grangs kyi rim pa bzhin du bya ba} संख्यानुपूर्वीविधानम् अभि.भा.३९ख/१०२१.

grangs su 'gro

संख्यां गच्छति — {de'i phyir mkhas pa mkhas zhes bya ba'i grangs su 'gro} अत एव पण्डितः पण्डित इति संख्यां गच्छति अभि.स.भा.६८ख/९५.

grangs su yang

संख्यामपि म.व्यु.५०८३.

grangs kyi yi ge

संख्यालिपिः, लिपिविशेषः — ब्राह्मीखरोष्टीपुष्करसारिम् अङ्गलिपिम्… संख्यालिपिम्… सर्वभूतरुतग्रहणीम् । आसां भो उपाध्याय चतुष्षष्टीलिपीनां कतमां त्वं शिष्यापयिष्यसि ल.वि.६६ख/८८.

grangs mkhan

गणकः, दैवज्ञः श्री.को.१६६ख ।

grangs can

१. = {mkhas pa} संख्यावान्, विद्वान् अ.को.२.७.५ २. = {grangs can pa} सांख्यः, कापिलः सांख्याः प्रधानमिच्छन्ति नित्यं लोकस्य कारणम् बो.अ.९.१२७ ३. = {gshin rje} कालः, यमः अ.को.१.१.५९ ४. संख्या (‘सांख्या’ इत्यपि) [1] अष्टादशविद्यास्थानेषु एकम् म.व्यु.४९५७; मि.को.२८ख [2] कलाविशेषः म.व्यु.४९७६; मि.को.२७ख ५. संख्यम्, संख्याविशेषः — संख्यम् {grangs can te gnas nyi shu bshad} मि.को.२०क ।

grangs can gyi 'dod pa

साङ्ख्यीयमतम् — साङ्ख्यीयमतमाशङ्कते वा.टी.८८क/४६.

grangs can gyi smra ba

= {grangs can smra ba} सांख्यवादः, सांख्यदर्शनम् — द्विविधं सांख्यवादश्च प्रधानात् परिणामिकम् । प्रधाने विद्यते कार्यं कार्यं स्वात्मप्रसाधितम् ल.अ.१८९ख/१६१; न परमाणुभूतेषु विनाशाद्भूतानां संस्थानविनिवृत्तिदर्शनात्सांख्यवादे प्रपतन्ति ल.अ.१३८क/८४.

grangs can gyi lugs

सांख्यम्, सांख्यदर्शनम् — एवं लङ्घिते प्रागवल्लिपिमुद्रागणनासंख्यसालम्भधनुर्वेदे… ज्योतिषे सांख्ये योगे… इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०क/१०८.

grangs can lta ba

सांख्यदर्शनम्, कपिलमुनिप्रणीतदर्शनशास्त्रम् प्र.अ.३७क/४२.

grangs can smra ba

= {grangs can gyi smra ba/}

grangs can pa

सांख्यः, कापिलः म.व्यु.३५१९.

grangs gcig pa brjod pas 'dod pa can nyid

पा. विवक्षितैकसंख्यत्वम्, नैयायिकादिसम्मतहेतुभेदः हे.बि.१४३-३/६८.

grangs bcad pa

परिसंख्यानम् — एकस्य परिसंख्यानात् सिद्धं भवति शेषं चत्वारीति अभि.स्फु.२५९क/१०७२.

grangs nyid

पा. संख्याता, प्रहेलिकाभेदः — {gang du grangs kyis kun rmongs par/} {byed pa grangs nyid ces bya ste} संख्याता नाम संख्यानं यत्र व्यामोहकारणम् का.आ.३.१०१.

grangs nye bar rtog pa sbyor ba pa

पा. संख्योपलक्षणप्रायोगिकः, प्रायोगिकमनस्कारप्रभेदः — प्रायोगिकमनस्कारः पञ्चविधः समाधिगोचरे । संख्योपलक्षणप्रायोगिको येन सूत्रादिषु नामपदव्यञ्जनसंख्यामुपलक्षयते सू.अ.१६७ख/५८.

grangs snyed

संख्यातः — {ri rab rdul phran grangs snyed kyi/} {mtha' med bskal pa bye ba ru} सुमेरुरेणुसंख्याता अनन्ताः कल्पकोटयः गु.सि.२.५६; द्र. {grangs su gtogs pa/}

grangs gtogs

= {grangs su gtogs pa/}

grangs mtha'

=*कमरः (ओ रम् ?), संख्याविशेषः — न सत्त्वशतस्यार्थाय, न सत्त्वसहस्रस्य…न सत्त्वकमरस्य ग.व्यू.३७०ख/८३.

grangs dang rtsis kyi tshig

पा. संख्यागणितपदम्, अष्टोत्तरपदशतान्तर्गतपदविशेषः ल.अ.६८क/१७.

grangs dang rtsis med pa'i tshig

पा. असंख्यागणितपदम्, अष्टोत्तरपदशतान्तर्गतपदविशेषः ल.अ.६८क/१७.

grangs phyos

वि. असंख्येयः — न सत्त्वशतस्यार्थाय, न सत्त्वसहस्रस्य… न सत्त्वासंख्येयस्य ग.व्यू.३७१क/८३.

grangs phyos la bsgres pa

वि. असंख्येयपरिवर्तः — न सत्त्वशतस्यार्थाय, न सत्त्वसहस्रस्य…न सत्त्वासंख्येयस्य न सत्त्वासंख्येयपरिवर्तस्य ग.व्यू.३७१क/८३.

grangs 'byam

संख्यम्, संख्याविशेषः म.व्यु.७९२८; संख्या म.व्यु.७७९९.

grangs ma mchis pa

वि. असंख्येयम् — अप्रमेयमसंख्येयमचिन्त्यमनिदर्शनम् । स्वयमेवात्मनात्मानं त्वमेव ज्ञातुमर्हसि श.बु.१५१.

grangs med

वि. असंख्यः — {mtshar ba'i rgyu rnams grangs med do} असंख्याश्चित्रहेतवः का.आ.२. २५०; असंख्येयः — अनल्पकल्पासंख्येयसात्मीभूतमहोदयः त.प.२५८क/९८७; गु.सि.३.६५/५८; अनन्तः — कल्पाननन्तान् बो.अ.३.५; अप्रमेयः — अप्रमेया गता बुद्धाः सर्वसत्त्वगवेषकाः बो.अ.४.१३; निःसंख्यः — मखे तस्मिन् निःसंख्यवसुवर्षिणि अ.क.३.५८.

grangs med pa

= {grangs med/}

grangs med pa'i bskal pa la bskal pa gcig tu yang dag par 'jug pa

पा. असंख्येयकल्पैककल्पसमवसरणता — स यानीमानि तथागतानां कल्पप्रवेशसमवसरणज्ञानानि यदुत एककल्पासंख्येयकल्पसमवसरणता असंख्येयकल्पैककल्पसमवसरणता… द.भू.२६६ख/५९.

grangs bzhin

यथासंख्यम् — {grangs dang rim pa bzhin ces pa/} {grangs bzhin ces par rab tu brjod} यथासंख्यमिति प्रोक्तं संख्यानं क्रम इत्यपि का.आ.२. २६०; यथाक्रमम् — गाम्भीर्यौदार्यमाहात्म्येषु ज्ञेयं यथाक्रमम् र.वि.२.६०.

grangs las log par rtogs pa

पा. संख्याविप्रतिपत्तिः, प्रमाणे विप्रतिपत्तिभेदः — चतुर्विधा चात्र विप्रतिपत्तिः संख्यालक्षणगोचरफलविषया । तत्र संख्याविप्रतिपत्तिं निराकर्तुमाह । द्विविधं सम्यग्ज्ञानम् न्या.टी.३९ख/३५.

grangs su gtogs pa

संख्यातम् — {sems can gyi grangs su gtogs pa} सत्त्वसंख्यातम् अभि.स.भा.४६क/६३; द्र. {grangs snyed/}

gran+thi pa r+Na

ग्रन्थिपर्णः, ओ र्णम्, वृक्षविशेषः; शुकः, ओ कम् (?) श्री.को.१६४ख ।

grabs bsham pa

परिकरबन्धः — पुण्यवृद्धिः सर्ववृद्धीनां मूलमिति तदर्थं परिकरबन्धः शि.स. १५२क/१४७.

gram pa

१. वालिका — रत्नपरिखाभिः समन्तादनुपरिक्षिप्तं गम्भीराभिजातोदकाभिः सुवर्णवालिकासंस्तीर्णतलाभिः ग.व्यू.२८क/१२४ २. = {gram sa} उच्छर्करः म.व्यु.९३३८; द्र. {gram sa che ba} उच्छर्करः वि.सू.६क/६.

gram sa

= {gram pa} उच्छर्करः म.व्यु.९३३८; द्र. {gram sa che ba} उच्छर्करः वि.सू.६क/६; उज्जङ्गलः — बहुतरकास्ते… पृथिवीप्रदेशाः, य ऊषरा उज्जङ्गला विविधतृणकाण्डकटिकाधानाः अ.सा.३७४क/२१२.

gram sa che ba

उच्छर्करः — {bsro khang gi bya ba ni gram sa che bar bzang ngo} करण्डस्य करणमुच्छर्करे साधु वि.सू.६क/६.

gral

= {phreng ba/} {gral rim} आवलिः, पंक्तिः — वीथ्यालिरावलिः पंक्तिः श्रेणी अ.को.२.४.४; आलिः मि.को.८९क; पंक्तिः — न्यायमत्रांशसः पंक्तौ व्यापारणम् वि.सू.६४क/८१; म.व्यु.६०६३; उपवेशः — {gral der de'i stan gzhag par bya'o} उपवेशेऽस्यासनं मुञ्चेरन् वि.सू.१०क/११; आस्तारः मि.को.१८क ।

gral gyi tshar

=*पाटिका — करणं प्राभूत्ये पाटिकानेकत्वस्य वि.सू.७९क/९६.

gral dpon

वृद्धान्तः — {gral dpon gyi mdun du 'dug tu bcug nas} वृद्धान्ते निषादयित्वा अ.श.२३०क/२१२.

gral rim

= {phreng ba} श्रेणी, पंक्तिः — वीथ्यालिरावलिः पंक्तिः श्रेणी अ.को.२.४.४; पंक्तिः — पंक्तिवैषम्यवादानवारितत्वे भुक्तिद्वितीयं प्रातिदेशनीयम् वि.सू.४८ख/६१.

gral rim bzhin du

अनुपरिपाटिकया — ततः सुप्रियया अनुपरिपाटिकया सर्वस्य भिक्षुसङ्घस्य पात्राणि पूरितानि अ.श.१९३ख/१७९.

gral ris

राजिलः, डुण्डुभसर्पः — समौ राजिलडुण्डुभौ अ.को.१.८.५.

gras

= {phreng ba} पंक्तिः म.व्यु.६०६३; द्र. {sde tshan gras dang rim pa'i gras lan kan zhes snang} छो.को.१३०; {rigs sam sde tshan} बो.को.३९७.

gri

शस्त्रम् — चतुरङ्घुलं भवेच्छस्त्रं कुब्जं वै वस्तुच्छेदनः ल.अ.१७१क/१२९; शस्त्रकम् — शस्त्रकेन पाटकम् । धारयेदेनम् । काकचञ्चुकाकारं कुक्कुटपक्षकाकारं वा… न षडङ्घुलातिरिक्तस्य प्रमाणम् वि.सू.६९ख/८६; द्र. {gri gu/} {gri chung /} {gri thung /} {gri ring /}

gri gu

= {gri'u/} {chu gri} शस्त्रकम् — यष्टीनाञ्च तद्योग्यानाम् । अन्यासान्नायुधानां सङ्घे । खक्खवरकसूची शस्त्रकं कृत्वेषां शरणम् वि.सू.६९क/८६; असिपुत्री — {asi pu trI dang /} {asi d+he nu kA/} {dang /} {shasatrI/} {gri gu'am gri chung ngo} मि.को.४७ख; शस्त्री मि.को.४७ख; असिधेनुका मि.को.४७ख ।

gri gug

कर्त्री, हस्तचिह्नम् — सव्यहस्तद्वये चिह्नानि… नैर्त्यस्य प्रथमे खड्गः । द्वितीये कर्त्री वि.प्र.४२क/४.३४; कर्तृका — {gcod phyir gri gug rnam par gnas} कर्तितुं कर्तृका स्थिता हे.त.९ख/२६; कर्त्रिका — इदानीमस्त्रवृन्दमुच्यते… प्रथमे वज्रम्… चतुर्थे कर्त्रिकेति वि.प्र.३६क/४.१३; कर्तिः — दक्षिणद्वितीयभुजे कर्तिः हे.त.५ख/१४; कर्तृ — {gri gug gi phyag rgya} कर्तृमुद्रा वि.प्र.१११ख/३.३५.

gri gug gi phyag rgya

पा. कर्त्रिकामुद्रा, मुद्राविशेषः — तथा श्रीकर्त्र्यां मुष्टिबन्धो भवति… कर्त्रिकामुद्रा वि.प्र.१७५ख/३.१७७; कर्तृमुद्रा वि.प्र.१११ख/३.३५.

gri gug gi rigs

पा. कर्तृकाकुलम् — {ye shes kyi pad+ma la gri gug gi rigs} ज्ञानकमले कर्तृकाकुलम् वि.प्र.२३१क/२.२८.

gri gug 'dzin

वि. कर्तृधारिका — ग्. {yas pa na ni gri gug 'dzin} दक्षिणे कर्तृधारिकाः हे.त.९ख/२६.

gri chung

= {chu gri} असिपुत्री — {asi pu trI/} {dang /} {asi d+he nu kA/} {dang /} {shasatrI/} {gri gu'am gri chung ngo} मि.को.४७ख; शस्त्री मि.को.४७ख; असिधेनुका मि.को.४७ख ।

gri thung

= {chu gri/} {gri chung} छुरिका, शस्त्री — स्याच्छस्त्री चासिपुत्री च छुरिका चासिधेनुका अ.को.२.८.९२.

gri pa

= {ral gri'i mtshon cha can} नैस्त्रिंशिकः, असिहेतिः — नैस्त्रिंशिकोऽसिहेतिः अ.को.२.८.७०.

gri ring

= {ral gri} कृपाणः, खड्गः मि.को.४६ख ।

grib khang

अपवरकः, अन्तर्गृहम् — द्विविधश्च सहकारार्थः । परस्परोपकारो वा, यथा ‘प्रभावश्च दूरादपवरकप्रतिष्ठस्य’ त.प.१८४ख/८३०.

grib gnon

छाया, प्रेतयोनिगतसत्त्वजातिविशेषः म.व्यु.४७६३; अथ ते नागा महानागा यक्षा महायक्षा… छाया महाच्छाया… एतैश्चान्यैश्च महायक्षसेनापतिभिः म.मू.१०२ख/११.

grib pa'i sgyu

छायामाया — दृश्यते परमेकेन समाधौ ज्ञानचक्षुषा । छायामायोपमं दिव्या(व्यं) सर्वसंसा(स्का)रसंयुक्तम् (सुसंस्कारसमायुक्तम् ?) गु.सि.३.८६/७८.

grib byed

= {'dab ma} छदनम्, पत्रम् — पत्रं पलाशं छदनं दलं पर्णं छदः पुमान् अ.को.२.४.१४.

grib ma

छाया १. = {shing gi grib ma} वृक्षादीनां छाया — {grib ma snum pa'i ljon pa che} सान्द्रच्छायो महावृक्षः का.आ.२.२०६; तत्र बोधिसत्त्वश्छायायां पर्यङ्केन निषीदति स्म ल.वि.६८क/९०. २. (पा.) वर्णरूपम् — {grib ma ni gang na gzugs rnams snang ba'o} छाया यत्र रूपाणां दर्शनम् अभि.भा.१२९-१/३२; म.व्यु.१८७३.

grib ma gnyis pa dang bcas pa

वि. छायाद्वितीयः — हारं समादाय सुभाषितार्थी छायाद्वितीयः स ययौ वनान्तम् अ.क.५३.३०.

grib ma ma yin pa

अच्छाया — जलान्तर्गता वृक्षच्छाया ख्यायते । सा च न च्छाया नाच्छाया वृक्षसंस्थानासंस्थानतः ल.अ.९२ख/३९.

grib ma med pa

वि. अप्रच्छायम्, छायारहितस्थानम् — निरुदकमप्रच्छायमनेकयोजनायामं कान्तारम् जा.मा.३६०/२११.

grib ma'i skyes bu

छायापुरुषः, छायारूपपुरुषः — यत् किञ्चित् विपरीतं दृश्यते शरीरे बाह्ये वा छायापुरुषादिकं तत् सर्वं मरणलक्षणम् वि.प्र.२६६ख/२.८१.

grib ma'i ljon shing

छायाद्रुमः, छायाप्रदवृक्षः — छायाद्रुमेष्विव नरेषु कृताश्रयेषु जा.मा.२६४/१५३; = {grib shing /} {grib bsil shing /} {grib bsil ljon pa/}

grib ma'i bu

= {gza' spen pa} छायासुतः, शनिग्रहः मि.को.३२क ।

grib tshod

छाया म.व्यु.८६६७; छायः मि.को.३३ख; छाय(यां) वेदयेतानन्तरं मिताम् वि.सू.२ख/२; द्र. {nyin dgung grib tshod} छो.को.१३१; {nyi grib las dus tshod lta byed} बो.को.४००.

grib shing

छायातरुः, छायाप्रदवृक्षः — छायातरोः स्वादुफलप्रदस्य जा.मा.१०२/६१; = {grib ma'i ljon shing /} {grib bsil shing /} {grib bsil ljon pa/}

grib so mngon par rab tu babs pa

क्रि. अभिप्रलम्बते म.व्यु.६९२३; द्र. {grib so cher babs pa/} {grib so babs pa/} {grib so bab/}

grib so cher babs pa

क्रि. अध्यालम्बते म.व्यु.६९२२; मि.को.१३३क; द्र. {grib so mngon par rab tu babs pa/} {grib so babs pa/} {grib so bab/}

grib so bab

क्रि. आलम्बते म.व्यु.६९२१; द्र. {grib so babs pa/} {grib so cher babs pa/} {grib so mngon par rab tu babs pa/}

grib so babs pa

क्रि. आलम्बते म.व्यु.६९२१; मि.को.१३३क; द्र. {grib so bab/} {grib so cher babs pa/} {grib so mngon par rab tu babs pa/}

grib bsil

छाया — {de la des gdugs dag bzung nas grib bsil byas} छत्रमादाय च्छायां तस्य चकार सः अ.क.६२.९६; सच्छायः स्थैर्यवान् दैवादेष लब्धो मया द्रुमः का.आ.२.२०७; {grib bsil ljon pa} छायातरुः अ.क.२१.३८.

grib bsil dang ldan pa

= {grib bsil ldan pa/}

grib bsil ldan pa

वि. सच्छायः — स्निग्धसच्छायं ददृशुः पादपं परम् अ.क.३५.३५; अशोकं लोकसच्छायमुपकारोद्यतं द्रुमम् अ.क.२३.१८.

grib bsil ljon pa

छायातरुः, छायाप्रदवृक्षः — तं दृष्ट्वा सादरं दूरात् छायातरुमिवाध्वगः । अवाप गतसन्तापः अ.क.२१.३८; = {grib bsil shing /} {grib ma'i ljon shing /} {grib shing /}

grib bsil shing

छायातरुः, छायाप्रदवृक्षः — स्वार्थलवाभियुक्तैः छायातरुः कष्टमयं निकृत्तः अ.क.३.१७२; = {grib bsil ljon pa/} {grib ma'i ljon shing /} {grib shing /}

grim po

वि. = {sgrim po/} {mkhas pa} पेशलः, चतुरः मि.को.११९ख ।

grims

= {grims pa/}

grims pa

वि. दक्षः, पटुः — {de'i bya ba la grims par bya ba} दक्षोऽस्य कृत्ये स्यात् वि.सू.९ख/१०; म.मू.१५४क/६७; निपुणः — {grims par byed pa} निपुणकारिता बो.भू.१९क/२०; चतुरः — कर्तव्यतायाम्… पटुः चतुरो भवति त.प.२ख/४५०.

gri'u

= {gri gu} शस्त्रकम्, छुरिका वि.सू.७२ख/८९; म.व्यु.८९७५.

gru

१. = {gzings} नौः — अनाथानामहं नाथः… पारेप्सूनां च नौभूतः बो.अ.३.१७; नौका अ.को.१. १०.१३; पोतः — महासमुद्रे पोतारोपितमनर्घ्येयमणिरत्नम् ग.व्यू.३१५क/४००; वहनम् अ.श.१००ख/९०; प्लवः म.मू.१८१क/१०९; जलयानम् — भिक्षुणीकजलयानोढौ वाहयेयुः पाथेयम् वि.सू.३४क/९३; यानपात्रम् — यानपात्रयन्त्रक्रियादृढताम् ग.व्यू.५०ख/१४४; यानम् — यानपरिहारं यानवाहनम्… प्रजानामि ग.व्यू.५०ख/१४४; द्र. {gru bo che/} {gru gzings/} {gru chen} 2. = {zur} कोणः — चतुर्षु कूटागारकोणेषु मणिरत्नानि स्थापितानि अ.सा.४४२ख/२४९; अस्रः — {gru bzhi} चतुरस्रकम् वि.सू.९४ख/११३.

gru la reg pa

नावः यष्टिः — न कीलान्मोक्षो नावः यष्टिः वि.सू.१४क/१६.

gru skas

सोपानम् — एकैकस्य च प्रासादस्य सोपानानि पञ्च पञ्च पुरुषशतान्युत्क्षिपन्ति स्म, निक्षिपन्ति स्म ल.वि.९५क/१३५.

gru skul dbyug pa

नौकादण्डः, क्षेपणी — नौकादण्डः क्षेपणी अ.को.१.१०.१३; = {gru'i dbyug pa/}

gru skya

अरित्रम्, केनिपातकः — अरित्रं केनिपातकः अ.को.१.१०.१३.

gru kha

नाव्यम्, नौकागम्यनद्यादि मि.को.५१क; द्र. {gru rab/}

gru mkhan

= {mnyan pa} नाविकः, कर्णधारः ङ.को.१०६/रा.को.२.८७१.

gru gu

सूत्रवेष्टनम् मि.को.२७क; {skud pa'i gong bu gru gu} छो.को.११३.

gru chen

= {gru chen po} महायानपात्रम् — {gru chen por zhugs} महायानपात्राभिरूढः द.भू.२३४ख/४०; यानपात्रम् — {gru dang gru chen zhugs pa rnams} नौयानपात्रारूढाः बो.अ.१०.२४; द्र. {gru bo che/} {gru gzings/} {gru/}

gru chen po

= {gru chen/}

gru 'dren

नियामकः, पोतवाहः श्री.को.१७०ख ।

gru pa

नाविकः, कर्णधारः — कर्णधारस्तु नाविकः अ.को.१.१०.१२; म.व्यु.३८५०.

gru bub

भग्नयानपात्रम् — स द्विरपि त्रिरपि स्वदेवतायाचनं कृत्वा महासमुद्रमवतीर्णो भग्नयानपात्र एवागतः अ.श.१३क/११.

gru bo

= {gru bo che/}

gru bo che

पोतः — समुद्रोत्तरणपोतभूतु भविस्सम् सु.प्र.५५क/१०९; यानपात्रम् — तद्यानपात्रमारुह्य सिंहलद्वीपं संप्रस्थितः का.व्यू.२२२ख/२८५; वहनम् — तेषां महासमुद्रमध्यगतानां नागैर्वहनं विधारितम् वि.व.१४३क/२.८८; द्र. {gru chen/} {gru gzings/} {gru/}

gru mo

अरत्निः, कोणिः अङ्घुलिमुष्ट्यरत्निस्कन्धशीर्ष…जङ्घाजानुपादाङ्घुष्ठादिभिः प्रतोदनतः स्पृष्टौ विकरणचित्तेन वि.सू.४४ख/५६; कूर्परः — कोणिस्तु कूर्परः अ.को.२.६.८०; कूर्परकम् (ओ कः ?) म.व्यु.३९७३.

gru mo'i mtshams

बाहुसन्धिः — तत्राह प्रथमा तिथिः । प्रथमा अङ्घुलीपर्वे… एकादशी बाहुसन्धौ वि.प्र.७०क/४.१२५.

gru btsas

= {mnyan pa'i gla} आतरः, तरपण्यम् — आतरस्तरपण्यं स्यात् अ.को.१.१०.११; मि.को.५१क; तरः — चकार सर्ववणिजां तरशुल्काद्यनुग्रहम् अ.क.३६.३१; तरपण्यम् वि.व.३५५क/२.१५६.

gru btsas gcod pa

तरपण्यिकः (‘तारपण्यिकः’ इति पाठः) म.व्यु.३८०४.

gru btsas mi dgos pa

अतरपण्यम् — ये युष्माकमुत्सहन्ते मैत्रकन्यकेन सार्थवाहेन सार्धमशुल्केनागुल्मेनातरपण्येन महासमुद्रमवतर्तुम् अ.श.१००क/९०.

gru tshugs

तरपुटः म.व्यु.९३७१; तरपुटकः — तरपुटकातिक्रमः प्रतिस्रोतः निष्पत्तिः स्वकर्मान्तस्य वि.सू.१४ख/१६.

gru 'dzin

ना. १. पोतलकः, पर्वतः — इहैव दक्षिणापथे पोतलको नाम पर्वतः । तत्र अवलोकितेश्वरो नाम बोधिसत्त्वः प्रतिवसति ग.व्यू.६८क/१५८ २. पोतलः [1] नृपः — श्रीमानभूद्भूमिपतिश्चम्पायां पोतलाभिधः अ.क.२७.३ [2] गृहपतिः — अवाप्य पाटलग्रामं सानुगः सुगतस्ततः । धर्म्यां गृहपतेश्चक्रे पोतलाख्यस्य सत्कथाम् अ.क.५७.१३ ३. मुद्गलः, पुरोहितः — काष्ठवाटग्रामके मुद्गलो नाम पुरोहितः प्रतिवसति वि.व.२१क/२.८६.

gru bzhi

१. चतुष्कोणम्, चतुर्भुजाकारं वस्तु — मण्डलम्… चतुष्कोणं समुज्ज्वलम् हे.त.१२क/३६; चतुरस्रकम् — सिंहासनस्य करणञ्चतुरस्रकस्य वि.सू.९४ख/११३. • (पा.) चतुरस्रम्, संस्थानरूपविशेषः म.व्यु.१८८६; एकदिङ्मुखे हि भूयसि वर्ण उत्पन्ने दीर्घं रूपमिति प्रज्ञप्यते… चतुर्दिशं भूयसि चतुरस्रमिति अभि.भा.१९३-१/५७३.

gru bzhi pa

वि. चतुरस्र: — {ri rab gru bzhi pa} सुमेरुं चतुरस्रम् स.दु.१६१/१६०.

gru zam

नौसंक्रमः — प्रभूतं च पुष्पसंग्रहं कृत्वा नौसंक्रमं पुष्पमण्डपैरलंकारयामासुः अ.श.३४ख/३०.

gru gzings

प्रवहणम्, जलयानम् — स मङ्गलप्रवहणं सुप्रियेण सहादधे । ततः प्रवहणारूढौ तौ अ.क.६.११४; द्र. {gru/} {gru bo che/} {gru chen/}

gru rab

नाव्यम्, नौकागम्यनद्यादि अ.को.१.१०.१०; द्र. {gru kha/}

gru gsum

त्रिकोणम्, त्रिभुजाकारवस्तु — त्रिकोणे तु जुहेत् प्राज्ञोऽष्टसहस्रं विधानतः गु.स. १२६क/७७; धर्मोदयोद्भवं चक्रं द्विपुटं (हि) निरामयम् । किञ्जल्केन भवेदेकं त्रिकोणेनापरं श्रुतम् हे.त.८ख/२६; खल्लकम्, संस्थानरूपभेदः मि.को.१४ख ।

grugs

= {grugs pa/}

grugs gyur

= {grugs par gyur pa/}

grugs pa

वि. खण्डम् — बीजजातान्यखण्डानि अच्छिद्राणि… तानि बीजानि वृद्धिं विरूढिं विपुलतामापद्यन्ते अभि.स्फु.१५८ख/८८७; चटितकम् — चटितकानां च पृथिवीपर्पटककूलकन्थातल्लेपानाम् वि.सू.४६क/५८; द्र. {grugs par gyur pa/}

grugs par gyur pa

भू.का.कृ. = {grugs gyur/} {grugs par gyur} अभिरुग्णः — {ltung ba'i shugs kyis yan lag grugs par gyur} निपातवेगादभिरुग्णगात्रः जा.मा.२९३/१७०; शकलितः — यत्संपातावहेलाशकलितसकलानोकह(?)भ्रष्टभूभृत् अ.क.१०८.१३८.

grung po

वि. १. = {mkhas pa/} {spyang po} सूत्थानः, दक्षः — दक्षे तु चतुरपेशलपटवः सूत्थान उष्णश्च अ.को.२.१०.१९; पटुः मि.को.८३क; उष्णः मि.को.११९ख; कः मि.को.८६ख २. सारम् — {sa bon grung po} सारबीजम् अभि.भा./३११; {bzang ba'i don te sa bon grung po zhes pa lta bu} द.को.१२४.

grung ba

= {grung po} पटुः, दक्षः मि.को.८३क ।

grungs par ma byas pa

वि. अप्रसादितः — अप्रसादितसूक्ष्माम्बु जगदासीन्मनोहरम् का.आ.२. १९७.

grub

= {grub pa/}

grub gyur

= {grub par gyur pa/}

grub gyur cig

= {grub par gyur cig}

grub 'gyur

= {grub par 'gyur/}

grub 'gyur min

क्रि. न सिध्यति — इति ये सुधियः प्राहुस्तान् प्रत्यपि न सिध्यति त.स.१२२ख/१०७०.

grub chen

= {grub pa chen po/}

grub mchog

= {bla na med pa'i byang chub} परा सिद्धिः, अनुत्तरा संबोधिः श.बु.३०; वरसिद्धिः — {sems can khams la grub mchog stsol ba rnams la} सत्त्वधातुवरसिद्धिदायिषु स.दु.१७५/१७४.

grub mchog ma

ना. सिद्धोत्तमा म.व्यु.४२९६; मि.को.७क ।

grub tu zin

= {grub zin pa/}

grub thabs

सिद्ध्युपायः — तेन तत्सिद्ध्युपायोऽपि स्वोक्त्यैवास्य विनश्यति त.स.१०२ख/९०५.

grub thob

सिद्धः — {grub thob brgyad cu rtsa bzhi'i rtogs pa'i snying po zhes bya ba} चतुरशीतिसिद्धसंबोधिहृदयनाम क.त.२२९२.

grub mtha'

= {grub pa'i mtha'/}

grub bdag

= {grub pa'i bdag po/}

grub bde

= {grub pa dang bde ba/}

grub pa

• क्रि. ( {'grub pa} इत्यस्य भूत.) सिध्यति — यदि न साध्यते, कथं तर्हि स्वयं सिध्यति त.प.१३३ख/७१७; ऋध्यति — {bsam pa grub} ऋध्यति प्रार्थना शि.स.८९क/८९; • सं. १. सिद्धिः अनेन प्रत्यक्षत एव कल्पनायाः सिद्धिमादर्शयति त.प.२ख/४५०; प्रसिद्धिः — तस्यामवस्थायामात्मनोऽपि निष्पन्नरूपाव्यतिरेकित्वेन प्रसिद्धेः त.स.५ख/७८; संसिद्धिः — तद्वदवगच्छ युक्त्या कारित्रेणाऽध्वसंसिद्धिम् त.प.८४ख/६२१; निष्पत्तिः — भूमीनां भावना च निष्पत्तिश्चोभयमचिन्त्यं सर्वभूमिषु सू.अ.२५३क/१७२; प्रतिपत्तिः — मानुष्यं दुर्लभं लोके… ततोऽपि श्रद्धाप्रव्रज्याप्रतिपत्तिः सुदुर्लभा बो.प.५; सम्पत्तिः — उत्सृज्याकामसम्पत्तिम् वि.सू.२९ख/३७; आप्तिः — {yid la bsam grub} मनोरथाप्तिः सू.अ.१४९ख/३२; निर्वृत्तिः र.वि.७६क/४; योगः — {grub pa dang bde ba} योगक्षेमम् म.व्यु.६४०१; साधनम् — {dngos po med pa grub pa} अभावसाधनः प्र.अ.५ख/७; सम्पादनम् प्र.अ.७–२/१२; निष्पादनम् प्र.अ.५–४/८ २. सिद्धिः [1] अणिमादिः — {de yi rmad byung grub pa de mthong nas} तस्य तामद्भुतां सिद्धिं विलोक्य अ.क.२७.५२; गु.सि.१.८०/५८. [2] पा. (ज्यो.) योगविशेषः — विष्कम्भः … सिद्धिः… वैधृतिरिति सप्तविंशति योगाः वि.प्र.१७९ख/१.३६ ३. सिद्धः [1] = {grub pa'i skyes bu} सिद्धपुरुषः — नूनमयं सिद्धपुरुषः अ.श.१३४ख/१२४; प्र.अ.१०क/११ [2] देवयोनिविशेषः — {grub pa'i 'jig rten} सिद्धलोकः ना.ना.२७५क/९१; अद्रेः शृङ्गं हरति पवनः किंस्विदित्युन्मुखीभिर्दृष्टोत्साहश्चकितचकितं मुग्धसिद्धाङ्गनाभिः मे.दू.१४२ख/१.१४. {iii} ( ना.) प्रत्येकबुद्धः — भगवतः शाक्यमुनेः पार्श्वे अपरौ द्वौ प्रत्येकबुद्धौ चन्दनः सिद्धश्चेति आलेख्यौ म.मू.११९क/२८ ४. सिद्धा, सिद्धकन्या — तथा जानुदृष्ट्या सिद्धाऽहमिति कथयति वि.प्र.१८०क/३.१९७ ५. = {rgyu skar rgyal} सिध्यः, पुष्यनक्षत्रम् — पुष्ये तु सिध्यतिष्यौ अ.को.१.३.२२; मि.को.३२ख. ६. (ना.) साध्यः, गणदेवता — आदित्यविश्ववसवस्तुषिताऽऽभास्वरानिलाः । महाराजिकसाध्याश्च रुद्राश्च गणदेवताः अ.को.१.१.५. • भू.का.कृ. सिद्धः — सिद्धं च परचैतन्यप्रतिपत्तेः प्रमाद्वयम् प्र.वा.२.६८; प्रसिद्धः — एतच्च सर्ववादिनां प्रसिद्धम्, न मयैव कल्पितम् त.प.२०५ख/८८०; संसिद्धः — इदं च महाभूतचतुष्टयं प्रत्यक्षसंसिद्धम् त.प.९०ख/६३४; निष्पन्नः — न च निष्पन्नस्य कारणं युक्तम् त.प.२२७क/१६९; परिनिष्पन्नः प्र.अ.५–४/९; संपन्नः र.वि.७९ख/१०; वृत्तः — {don grub na} वृत्तेऽर्थे वि.सू.२क/१; निर्वृत्तः — बीजनिर्वृत्तं फलम् बो.भू.५८क/६९; अभिनिर्वृत्तः — सत्त्वानां पूर्वकर्मविपाकेनाभिनिर्वृत्ताः अ.सा.४२६क/२४०; प्रतीतः त.प.; जातः — {gnas thams cad grub pa'am byas pa'am zin pa la'o} सर्वजातकृतनिष्ठितं वस्तु वि.सू.५७क/७१.

grub pa sgrub pa

= {grub pa la sgrub pa/}

grub pa chen po

महासिद्धिः — {grub pa chen po brgyad} अष्टमहासिद्धिः वि.प्र.११६क/३.३५.

grub pa nyid

सिद्धता — सर्वाभिश्च परीक्षाभिर्विज्ञेया हेतुसिद्धता त.स.१२१ख/१०५०.

grub pa thams can sbyin

वि. सर्वसिद्धिप्रदा — महामुद्राम्… उपायसहितां दिव्यां सर्वसिद्धिप्रदां शिवाम् गु.सि.४.४९.

grub pa dang bde ba

= {grub bde} योगक्षेमम् — शक्या न नारिगणमध्यगतेन बोधिः प्राप्तुं शिवं पदमनुत्तरयोगक्षेमम् रा.प.२४९क/१४९; म.व्यु.६४०१; द्र. {grub pa dang bde ba gcig pa/} {grub pa dang bde ba tha dad pa/} {grub pa dang bde ba tha mi dad pa/}

grub pa dang bde ba gcig pa

पा. = {grub pa dang bde ba tha mi dad pa} एकयोगक्षेमम्, अभिन्नयोगक्षेमम् — तस्य पुनर्यदुपादानम् उपगमनम् एकयोगक्षेमत्वेन तदुपादिः त्रि.भा.१५०क/३८; एकयोगक्षेमता — न तावदुत्पन्नम्, तदात्मनोऽप्येकयोगक्षेमतयोत्पन्नत्वात् त.प.२५१क/९७५; = {grub pa dang bde ba tha mi dad pa/}

grub pa dang bde ba tha dad pa

भिन्नयोगक्षेमः — ततश्च कथं ता अभूत्वा भवन्त्यो विनश्यन्त्यश्च तदात्मिका युक्ताः ? नैवम्, भिन्नयोगक्षेमत्वात् त.प.८५ख/६२३.

grub pa dang bde ba tha mi dad pa

= {grub pa dang bde ba gcig pa} अभिन्नयोगक्षेमम्, एकयोगक्षेमम् — तस्मात् स्वभावभूता विज्ञानस्य शक्तिरभिन्नयोगक्षेमत्वाद् विज्ञानस्वभाववत् प्राग्विज्ञानोत्पत्तेरसत्येव क्रियत इत्यविरुद्धम् त.प.२२२ख/९१४.

grub pa dam pa'i lam

सिद्धसन्मार्गः — {grub pa dam pa'i lam nges pa} सिद्धसन्मार्गनिर्णयः क.त.२४६७.

grub pa po

वि. कारकः — {kun mkhyen thams cad gzigs pa dang /} {sems can kun don grub pa po} सर्वज्ञः सर्वदर्शी च सर्वलोकार्थकारकः ज्ञा.सि.५.८

grub pa ma yin pa

= {grub min/}

grub pa min

= {grub min/}

grub pa med

= {grub pa med pa/}

grub pa med pa

असिद्धिः — {rang bzhin grub pa med pa'i gzhi'i man ngag ces bya ba} स्वभावासिद्ध्युपदेशनाम क.त.२३८२; अविधानम् — विरुद्धं तच्च सोपायमविधायापिधाय च । प्रमाणोक्तिर्निषेधे या न साम्नायानुसारिणी प्र.वा.२.९१.

grub pa yin

• क्रि. सिद्धं भवति — एकस्य परिसंख्यानात् सिद्धं भवति शेषं चत्वारि स्मृत्युपस्थानानि अभि.भा.५३क/१०७२; निष्पन्नं भवति — कायं परमाणुशः क्षणिकतश्च पश्यतः कायस्मृत्युपस्थानं निष्पन्नं भवति अभि.भा.१२क/९०२. • भू.का.कृ. सिद्धम् — सिद्धं च मानसं ज्ञानं रूपाद्यनुभवात्मकम् त.स.१२३क/१०७२.

grub pa la sgrub pa

पा. = {grub pa sgrub pa} सिद्धसाधनम् — शरीरादीनां चोपचारादात्मवाच्यत्वात् सिद्धसाधनम् त.प.२०१ख/११८; गादीनामेकतापत्तौ जात्येष्टं सिद्धसाधनम् त.प.१३७ख/७२७; सिद्धप्रसाधनम् त.स.९क/१११; सिद्धसाधनता — तत्र न तावदयमाद्यः प्रकारः… सिद्धसाधनतादोषानुषङ्गात् वा.टी.७३क/२८; सिद्धसाध्यता — तदत्र प्रथमे तावत् साधने सिद्धसाध्यता त.स.८ख/१०६; अथ… ‘नैरूप्यात्’ इति हेतुः क्रियते । तदा सिद्धसाध्यता त.प.१५८क/३८.

grub pa la sgrub pa nyid

सिद्धसाध्यता, ओ त्वम् — प्रथमे सिद्धसाध्यत्वं द्वितीये हेत्वसिद्धता वा.टी.७३क/२८.

grub pa la sgrub pa'i skyon

सिद्धसाधनदोषः — तस्मान्नायं विधिर्बाधकः परस्य, नाप्यस्माकं सिद्धसाधनदोषः प्र.प./४४.

grub pa'i skyes bu

सिद्धपुरुषः — सोऽमेध्यस्थानेष्वेवाभिरमते… काश्यपेन दृष्टः । तस्यैतदभवत्, यादृशेषु स्थानेष्वयमभिरमते, नूनमयं सिद्धपुरुषः अ.श.१३४ख/१२४.

grub pa'i rgyal po

ना. सिद्धराजः, मण्डलेशः मि.को.६ख ।

grub pa'i bcud

सिद्धरसः — अथ देवतानियमेन सिद्धरसवत् सप्तावर्तं मिलति, तदा साधनं विना खेचराः सिद्धयो भवन्ति वि.प्र.८३ख/४.१७०.

grub pa'i chang

सिद्धासवः — शर्करासह संयोगमालोड्यैकत्र बुद्धिमान् । त्वचमेलानलदञ्चक्रं तमालं चारुपादिकम् । सप्तमादित्यतेजोभिस्तप्ते सद्या(सिद्धा)सवोत्तमम् स.त.२६.४२.

grub pa'i 'jig rten

सिद्धलोकः, सिद्धानां लोकः ना.ना.२७५क/९१.

grub pa'i mtha'

= {grub mtha'} सिद्धान्तः १. राद्धान्तः — ‘निःसामान्यानि सामान्यानि’ इति सिद्धान्तात् । एतच्च वैशेषिकसिद्धान्ताश्रयेणोक्तम् त.प.३५४क/४२७; कृतान्तः — कृतान्तः सिद्धान्त उच्यते त.प.८७ख/६२७; राद्धान्तः — स्वराद्धान्तोपवर्णनमात्रमेव केवलम्, न त्वत्र काचिद्युक्तिः त.प.१०८ख/६६७; समयः मि.को.८८ख; प्रक्रिया — केवलं परव्यामोहनाय स्वप्रक्रियाघोषणमिदं क्रियते भवद्भिः त.प.१७८ख/७३; उपगमः — कथं स्वोपगमस्तेषामेवं सति न बाध्यते त.स.६९क/६३९; २. (पा.) प्रमाणादिषोडशपदार्थेषु एकः म.व्यु.४५३१ ३. नवविधज्योतिर्ग्रन्थाः वि.प्र.१४१क/४०.

grub pa'i mtha' can

सिद्धान्तः — येऽपि तावत् स्वप्रतिभारचितसङ्केताः सिद्धान्ताः, तेषामपि त.प.२१४क/८९९.

grub pa'i mtha' nyams pa

सिद्धान्तभेदः — तेन तर्हि संस्कृतमप्यवक्तव्यं भवतीति सिद्धान्तभेदः अभि.भा.८४ख/११९८.

grub pa'i mtha' dang 'gal ba

सिद्धान्तविरोधः — स्कन्धायतनव्यतिरिक्तस्य कारित्रस्योपवर्णने सिद्धान्तविरोधः त.प.८३ख/६१८; कृतान्तविरोधः — अथाक्षणिका इति पक्षः, एवं सति कृतान्तविरोधः त.प.८७ख/६२७.

grub pa'i mtha' las grags pa

सिद्धान्तप्रसिद्धः — एतच्च सिद्धान्तप्रसिद्धं मानसं प्रत्यक्षम् न्या.टी. ४३क/६३.

grub pa'i mtha' shes pa

ज्ञातसिद्धान्तः, ज्ञातशैवादिसिद्धान्तः — तान्त्रिको ज्ञातसिद्धान्तः अ.को.२.८.१५.

grub pa'i mtha' so sor gzhag pa'i tshul

पा. सिद्धान्तप्रत्यवस्थाननयः, धर्मनयभेदः — द्विप्रकारः… सम्यक्संबुद्धानां धर्मनयो यदुत देशनानयश्च सिद्धान्तप्रत्यवस्थाननयश्च ल.अ.१२३ख/७०.

grub pa'i mtha'i tshul

पा. सिद्धान्तनयः, सिद्धान्तनयलक्षणभेदः — द्विविधं महामते सिद्धान्तनयलक्षणम्… यदुत सिद्धान्तनयश्च देशनानयश्च ल.अ.११४क/६०.

grub pa'i mtha'i tshul gyi mtshan nyid

पा. सिद्धान्तनयलक्षणम् — द्विविधं महामते सिद्धान्तनयलक्षणं सर्वश्रावकप्रत्येकबुद्धबोधिसत्त्वानां यदुत सिद्धान्तनयश्च देशनानयश्च ल.अ.११४क/६०.

grub pa'i bdag po

= {grub bdag} सिद्धपतिः, सिद्धानामधिपः — {bu mo 'di ni grub bdag sna tshogs nor gyi ste} विश्वावसोः सिद्धपतेः सुतेयम् अ.क.१०८. ३८; अ.क.१०८.६४; सिद्धाधिपः अ.क.१०८.४०; सिद्धाधिनाथः अ.क.१०८.८३.

grub pa'i rnal 'byor ma

सिद्धयोगिनी — प्राप्य मुद्राम्… सुरीं नागीं तथा यक्षीमसुरीं वाथ किन्नरीम्… सिद्धयोगिनीम् गु.सि.७.२.

grub pa'i bud med

सिद्धाङ्गना, सिद्धानां देवयोनिविशेषाणामङ्गना ना.ना.२६५क/१६.

grub pa'i dbang phyug

सिद्धेश्वरः लो.को.३८९.

grub pa'i mig sman

सिद्धाञ्जनम्, सिद्धं च तदञ्जनं च, सिद्धस्य वा अञ्जनम् — सिद्धाञ्जनविधेर्दृष्टो घटः बो.अ.९.२५; वीक्ष्यते… तिरस्कृतं निधानादि तथा सिद्धाञ्जनादिकैः त.स.१२४क/१०७६.

grub pa'i ro

सिद्धरसः — {grub pa'i ro'i snod} सिद्धरसपात्रम् वि.प्र.३७ख/४.१८.

grub par gyur

= {grub par gyur pa/}

grub par gyur cig

क्रि. सिध्यतु — {gsang sngags kyi tshig rnams grub par gyur cig} सिध्यन्तु मन्त्रपदाः ब.वि.१६९ख; = {grub par shog}

grub par gyur pa

= {grub gyur/} {grub par gyur} भू.का.कृ. सिद्धः प्र.अ.१२क/१४; निष्पन्नः — तत्र निष्पन्नबोधो बुद्धत्वम् सू.अ.२४९ख/१६७; प्राप्तः — {yun ring bsam pa grub par gyur pa} चिराभिलषितः प्राप्तः जा.मा.२५०/१४४.

grub par 'gyur

क्रि. = {grub 'gyur} सिध्यति — तथाप्याकृतिद्वारेणैवार्थक्रियासामर्थ्यं सर्वस्यां व्यक्तौ सिध्यति त.प.१५३ख/७६०; प्रसिध्यति — कथं पुनः प्रत्यभिज्ञानप्रत्ययत एतद् द्वयं प्रसिध्यति त.प.२०४क/१२३; रिध्यति — {gang dag la yon grub 'gyur ba} यत्र रिध्यन्ति दक्षिणाः वि.व.१८६क/१.६१; समृध्यति — तत्तथैव सर्वं समृध्यति अ.श.४३ख/३७; सिद्ध्यते — कुण्डासनादिविधिना सिद्ध्यते वि.प्र.८०क/४.१६८; अनुसिध्यते — तेषां सत्त्वानामभिप्राया अनुसिध्यन्ते का.व्यू.२२०क/२८२; सिद्धिर्भवति — {ngan song yongs su sbyong bar grub par 'gyur ro} दुर्गतिपरिशोधनसिद्धिर्भवति स.दु.१३१/१३०; सिद्ध्येत् — तदा वेदपाठादेरन्यथात्वकरणाशक्तिः पुंसां सिद्ध्येत् त.प.२००ख/८६८; सेत्स्यति — यो हि नाम स्वानुभवकाले न सिद्धः, स कथमस्वानुभवकाले सेत्स्यति त.प.११९क/६८९.

grub par 'gyur ba

= {grub par 'gyur/}

grub par 'dod pa

साधयितुकामः • सं. सिसाधयिषा • वि. सिसाधयिषु — विद्याधराणां विद्यां साधयितुकामानाम् ल.अ.१५४क/१०१.

grub par bya ba

सिद्धिः; प्रसिद्धिः लो.को.३९०.

grub par byed

= {grub par byed pa/}

grub par byed pa

= {grub par byed/} {grub byed/} {grub byed pa} ।। • क्रि. विधीयते — तत्र ज्ञानस्य कल्पनापोढत्वमभ्रान्तत्वं चानूद्य प्रत्यक्षत्वं विधीयते त.प.२क/४४९ • वि. साधकः — {grub byed grub dang bsgrub bya} साधनं साधकं साध्यम् ल.अ.१८५क/१५४; प्रसाधकः प्र.अ.६.३/१०; साधिका प्र.अ. ८क/१०; प्रसाधिका प्र.अ.६.१/१०; साधनी — {don rnams thams cad grub byed pa} सर्वार्थसाधनी गु.सि. १.१०; सिद्धकरः — {bdag gi don grub par byed pa} आत्मार्थसिद्धकरः क.त.१८७८.

grub par mi 'gyur

= {grub mi 'gyur} क्रि. न सिद्ध्यति — प्रामाण्यादि न सिद्ध्यति त.स.७६ख/७१६; न प्रसिद्ध्यति — अव्यक्तव्यक्तिकत्वेन व्यक्तोऽर्थो न प्रसिद्ध्यति त.स.११२ख/९७४.

grub par shog

क्रि. सिध्यतु — मन्त्राः सिध्यन्तु जापिनाम् बो.अ.१०.४०; = {grub par gyur cig}

grub pas btags pa

वि. सिद्धोपनीतः म.व्यु.७५७१; = {grub pas bstan pa/} {grub pas brtags pa/}

grub pas brtags pa

वि. सिद्धोपनीतः मि.को.११क; = {grub pas bstan pa/} {grub pas btags pa/}

grub pas bstan pa

• सं. = {rnal 'byor pa'i shes pa} सिद्धदर्शनम्, योगिज्ञानम् — सिद्धदर्शनं योगिविज्ञानम् त.प.२४४क/२०३; द्र. {grub pas mthong ba} ।। • वि. सिद्धोपनीतः म.व्यु.७५७१; मि.को.११क; = {grub pas btags pa/} {grub pas brtags pa/}

grub pas mthong ba

पा. (न्या.द.) सिद्धदर्शनम् — सिद्धदर्शनं ज्योतिःशास्त्राद्युपनिबद्धम् । तद्धि सिद्धानां दर्शनं सिद्धं वा दर्शनमिति कृत्वा सिद्धदर्शनमुच्यते त.प.१९३ख/१०३; द्र. {grub pas bstan pa/}

grub byed

= {grub par byed pa/}

grub byed pa

= {grub par byed pa/}

grub dbang

= {grub pa'i dbang phyug}

grub ma

१. सिद्धा, नाडीभेदः — अभेद्या सूक्ष्मरूपा च… सिद्धा… एता द्वात्रिंशन्नाड्यः हे.त.२ख/४. २. (ना.) राधा, दासी — तेन… समयेन सुजाताया ग्रामिकदुहितुर्दासी राधा नाम कालगताभूत् ल.वि.१३१क/१९४.

grub ma yin

= {grub min/}

grub mi 'gyur

= {grub par mi 'gyur/}

grub min

= {grub pa ma yin/} {grub ma yin/} {grub pa min} ।। • क्रि. न सिद्ध्यति — दोषाभावेऽपि सत्यत्वं न सिद्ध्यत्यन्यभावतः त.स.८६क/७८८; त.स.६३क/५९७; न प्रसिद्ध्यति — न चाप्यदृष्टिमात्रेण तदभावः प्रसिद्ध्यति त.स.१२५क/१०८०; न घटते — तस्मान्न जात्याख्यो नित्योऽत्र घटते घटे त.स.१००ख/८८७. • वि. असिद्धम् — तदसिद्धं यतः सोऽपि कर्त्तारं समपेक्षते त.स.११२क/९६९; त.स.७०क/६५७. • सं. न सिद्धिः — न चानुमानतः सिद्धिरन्यथाभावशङ्कया त.स.१२३ख/१०७४.

grub med

= {grub pa med pa/}

grub zin

= {grub zin pa/}

grub zin pa

= {grub zin/} {grub tu zin pa} भू.का.कृ. सिद्धः — अर्थक्रियानिर्भासे च ज्ञाते सति सिद्धः पुरुषार्थः न्या.टी.३९क/२९; निष्पन्नः प्र.अ.७ख/९; परिनिष्पन्नः प्र.अ.९/५४; निर्वृत्तः प्र.अ.२१३–५/५३१; निष्पादितः — न हि निष्पादितक्रिये कर्मणां विशेषाधायि साधु साधनं भवति वा.टी.९७ख/५८.

grub rigs

सिद्धान्वयः — सिद्धान्वयाम्भोधिसुधाधिकस्य विश्वावसोः सिद्धपतेः सुतेयम् अ.क.१०८.३८; {grub rigs las skyes} सिद्धान्वयजा ना.ना.२६६ख/२९.

grub rigs las skyes

वि. सिद्धान्वयजः, ओ जा ना.ना.२६६ख/२९.

grub shog

= {grub par shog}

grum

= {grum pa/} {grum po/}

grum pa

वि. खण्डः — {brag chen po ma grum pa} महाशैलः… अखण्डः अभि.स.भा.६७ख/९३; {gnam grum pa'i sgra drag po} निर्घातः मि.को.३३ख; {khang pa ral zhing grum pa} खण्डल्लः म.व्यु.९४२७.

grum po

वि. = {zha bo} पङ्घुः — तत्किं ममानेनेदृग्जातीयेन पुत्रेण, यो नाम स्वस्थशरीरो भूत्वा पङ्घुरिव संतिष्ठति अ.श.९ख/८; श्रोणः पङ्गौ अ.को.२.६.४८.

gru'i kha lo sgyur ba

= {gru'i kha lo ba} नौसारथिः, पोतवाहः — बोधिसत्त्वभूतः किल महासत्त्वः परमनिपुणमतिर्नौसारथिर्बभूव जा.मा.१५७/९२.

gru'i kha lo pa

= {gru'i kha lo ba/}

gru'i kha lo ba

= {mnyan pa} नौसारथिः ङ.को.१०६; = {gru'i kha lo sgyur ba/}

gru'i gla

वहनभृतिः — {kAr ShA pa Na lnga brgyas gru'i gla byas te} पञ्चभिः पुराणशतैवर्हनं भृत्वा अ.श.२१७ख/२०१.

gru'i gla byas te

वहनं भृत्वा अ.श.२१७ख/२०१.

gru'i don grub

= {gru'i don grub pa/}

gru'i don grub pa

वि. = {gru'i don legs par grub pa} सिद्धयानपात्रः — {rgya mtsho chen po'i gru'i don grub ste phyir 'ongs} महासमुद्रात् सिद्धयानपात्रोऽभ्यागतः अ.श.१७९ख/१६६; षड्वारान् महासमुद्रमवतीर्णः । ततः सिद्धयानपात्रेण महारत्नसंग्रहं कृत्वा अ.श.११क/९; संसिद्धयानपात्रः — असौ सार्थवाहः स्वस्तिक्षेमाभ्यां संसिद्धयानपात्रो महासमुद्रात् प्रत्यागतः अ.श.२१७ख/२०१.

gru'i don legs par grub pa

वि. = {gru'i don grub pa} सिद्धयानपात्रः — तस्यैतदभवत्… सिद्धयानपात्रस्त्वागच्छेयं चेद् उपार्धेन धनेनास्य पूजां कुर्याम् अ.श.१३क/११.

gru'i dbyug pa

क्षेपणिः, ओ णी, नौकादण्डः श्री.को.१८४; = {gru skul dbyug pa/}

gru'i tshong pa

पोतवणिक्, नौवाणिज्यकरः मि.को.५१क ।

grur zhugs pa

• सं. नौयानम् — आशुगमननौयानभ्रमणैराहितविभ्रमाः पर्वतादीन् गच्छतो भ्रमतश्च पश्यन्ति त.प.१३९ख/७३०. • वि. नावमभिरूढः — ततो भिक्षवो नावमभिरूढाः अ.श.७८क/६८.

grul bum

१. कुम्भाण्डाः, प्रेतयोनिगतसत्त्वजातिविशेषः — विरूढककुम्भाण्डराजकुम्भाण्डपुत्रकुम्भाण्डकन्यासदृशात्मभावमेघनिश्चरितान् सत्त्वान् ग.व्यू.१०४क/१९३ २. कुम्भाण्डः, कुम्भाण्डयोनिगतसत्त्वः — {'phags skyes po grul bum gyi tshogs kyis bskor ba lta bu} विरूढ इव कुम्भाण्डगणपरिवृतः अ.श.५७ख/४९; न यक्षराक्षसप्रेतपिशाचकटपूतनकुम्भाण्डकथायोगानुयोगमनुयुक्ता विहरन्ति अ.सा.२८५ख/१६७.

grul bum gyi bdag po

कुम्भाण्डाधिपतिः, रुद्रः — अथ रुद्रः कुम्भाण्डाधिपतिः ल.वि.६९क/९१; = {grul bum gyi dbang po/}

grul bum gyi dbang po

कुम्भाण्डेन्द्रः, रुद्रः — तस्मिन्नेव कल्पे कुम्भाण्डेन्द्रभूतेन अवभासमकुटी नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१९८ख/२७८; = {grul bum gyi bdag po/}

grul bum gyi tshogs kyis bskor ba

वि. कुम्भाण्डगणपरिवृतः — {'phags skyes po grul bum gyi tshogs kyis bskor ba lta bu} विरूढ इव कुम्भाण्डगणपरिवृतः अ.श.५७ख/४९.

grul bum ma

= {grul bum mo} कुम्भाण्डी, कुम्भाण्डस्त्री ब.वि.१६९ख ।

grul bum mo

कुम्भाण्डी, कुम्भाण्डस्त्री — देवो वा देवी वा… कुम्भाण्डो वा कुम्भाण्डी वा… अमनुष्यो वा अमनुष्यी वा, सर्वे तेऽवतारं न लप्स्यन्ते ल.अ.१५८ख/१०६.

grus 'gro ba

नावा गमनम्, नौयानम् — नावा गमनं नौयानम् न्या.टी.४२क/५५.

gre

१. ना. पूर्वफल्गुनी, नक्षत्रम् वि.प्र.१७९ख/; म.व्यु.३१९५ २. = {gre ba/}

gre skyes

= {gza' phur bu} पूर्वफल्गुनीभवः, वृहस्पतिः छो.को.१३३/रा.को.३.२२३.

gre ba

= {mgrin pa} कण्ठः — कठिमपि तालुमपि हृदयमपि यन्त्रवत्कला निगडायमाना सर्वं तं कायं दह्यन्ते का.व्यू.२१६ख/२७६; गलः — इदं त्वस्थिशकलं गलान्तरे विलग्नं शल्यमिव मां भृशं दुनोति जा.मा.४१८/२४६.

gre mdzer

वैस्वर्यम् — चव्याम्लवेतसकटुत्रयतिन्तिडीकतालीसजीरकतुगा दहनैः समांशैः । चूर्णं गुडप्रमुदितं त्रिसुगन्धयुक्तं वैस्वर्यपीनसकफारुचिषु प्रशस्तम् यो.श.२५.

gre'u

माषः श.को.२४८; = {mon sran gre'u} छो.को. १३४; {mon gyi sran ma'i bye brag cig} बो.को.४०७.

gres ma

= {rtswa gres ma} वल्वजः ( बल्बजः), तृणभेदः — पञ्च बाणाः । मुञ्जशाणवल्वजकौशेयवंशजाः वि.व.१८७क/२.११०.

gro

गोधूमः, सस्यभेदः — विविधानि सस्यानि… तेषां तावद्यदिदं नाम… यवशालिगोधूमतिलमुद्गमाषकुलत्थादिकः बो.भू.५९क/७०; म.व्यु.५६६०.

gro ga

१. भूर्जः, वृक्षविशेषः; = {shing stag pa} बो.को.४०७ २. = {gro ga'i 'dab ma} भूर्जम्, भूर्जपत्रम् स कुलपुत्र भूर्जराशिर्भवेत् । महासमुद्रो मेलन्दुकपरिमण्डलं भवेत्… सर्वे लेखका भवेयुः का.व्यू.२१३क/२७२; भूर्जपत्रम् — भूर्जपत्रादिषु चक्रम्… समालिखेत् गु.स.१४५क/११५; मन्त्रम्… भूर्जपत्रे गोरोचनया लिखितव्यम् म.मू.१२६ख/३५; पत्राङ्गम् श्री.को.१७२ख; = {shing stag pa'i shun pa} छो.को.११५; बो.को.४०७.

gro ga'i 'dab ma

भूर्जपत्रम् — वश्याकृष्टौ भूर्जपत्रे कुङ्कुमगोरोचनेन सुवर्णलेखन्या वि.प्र.१००ख/३.२१.

gro phub

बुसम् ( बुषम्), तुच्छधान्यम् — कोपादुवाच मां कस्माद् विशिखः श्रमणः शठः । अपूजितेषु पूज्येषु बुसार्हः पूजितस्त्वया अ.क.२९.१००.

gro ma

कशेरु, तृणविशेषः — कशेरुहेम्नोर्गाङ्गेयम् अ.को.३.१५५.

gro mo

= {grog ma/}

gro zhun

= {gro bzhin} श्रावणिकः, श्रावणमासः — श्रावणे तु स्यान्नभाः श्रावणिकश्च सः अ.को.१.४.१७.

gro bzhin

१. = {rgyu skar gro bzhin} श्रवणा, नक्षत्रविशेषः — नक्षत्राः… अश्विनी भरणी कृत्तिका… श्रवणा म.मू.१०४ख/१३; श्रवणः — जातः श्रवणेषु च नक्षत्रेषु वि.व.३५४क/२.१५५ २. = {gro bzhin zla ba} श्रावणः, श्रावणमासः — एवं चैत्रतिथयो नैर्त्यस्य कमलदले… श्रावणतिथयः समुद्रस्य वि.प्र.४२ख/४.३६; नभाः — श्रावणो नभाः अ.को.३.३.२३२. (३.) ना. श्रोणः, = {gro bzhin skyes bye ba nyi shu pa} श्रोणकोटीविंशः अ.क.२७.१२.

gro bzhin skyes rna ba bye ba

= {gro bzhin bye ba rna} ना. श्रोणकोटीकर्णः, बलसेनस्य गृहपतेः पुत्रः — अयं दारकः कोटिमूल्यया रत्नप्रत्युप्तिकया जातः श्रवणेषु च नक्षत्रेषु । भवतु दारकस्य ‘श्रोणकोटीकर्णः’ इति नाम वि.व.३५४क/२.१५५; श्रावकः म.व्यु.१०५८; द्र. श्रोणकोटिकर्णावदानम् अ.क.१९.०.

gro bzhin skyes bye ba nyi shu pa

= {gro bzhin bye ba nyi shu} ना. श्रोणकोटीविंशः, पोतलस्य भूमिपतेः पुत्रः — श्रवणर्क्षेण जातस्य स सूनोस्तस्य जन्मनि । प्रीत्या ददौ दरिद्रस्य कोटीनां विंशतिं तदा ।। स श्रोणकोटीविंशाख्यः शिशुः ख्यातस्तदाभवत् अ.क.२७.६; श्रावकाचार्यः म.व्यु.१०५५; द्र. श्रोणकोटीविंशावदानम् अ.क.२७.०.

gro bzhin gyi zla ba

श्रावणः, श्रावणमासः — पवर्गः श्रावणभाद्रयोः वि.प्र.५४ख/४.८५.

gro bzhin bye ba nyi shu

= {gro bzhin skyes bye ba nyi shu pa/}

gro bzhin bye ba rna

= {gro bzhin skyes rna ba bye ba/}

grog

= {grog ma/}

grog sked

१. = {srog chags grog ma'i sked pa} बो.को. ४०९ *२. = {pi pi ling} पिप्पली, वृक्षविशेषः; = {nag po} कृष्णा, {tshan de} उषणा, {dbus spyod} मागधी, {phag 'dra} कोला, {nyer tshogs} उपकुल्या, {lus 'phags skyes} वैदेही, {tshang tshang spyod} शौण्डी मि.को.५६क ।

grog mkhar

= {grog ma'i mkhar} 1. वल्मीकः, ओ कम् — तादृशः प्रोच्यमानस्तु सन्दिग्धव्यतिरेकताम् । आसादयति वल्मीके कुम्भकारकृतादिषु त.स.४क/६१; नाकुः श्री.को.१६४ख; उ.वृ.३८क; कारुजः श्री.को.१७६ख; वामलूरः — वामलूरश्च नाकुश्च वल्मीकं पुंनपुंसकम् अ.को.२.१.१४. २. (ना.) = {grog mkhar skyes} वाल्मीकः, ऋषिः — {grog mkhar gyi snyan ngag rA mA ya na} वाल्मीककाव्यं रामायणम् वि.प्र.२७२क/२.९६; वाल्मीको मसुराक्षश्च कौटिल्य आश्वलायनः । ऋषभश्च महाभागा भविष्यन्ति अनागते ल.अ.१८९क/१६०.

grog mkhar skyes

ना. वाल्मीकः, ऋषिः — येऽपि ते ऋषयो महाऋषयः, तद्यथा आत्रेय वशिष्ठः… वाल्मीकः मार्कण्डश्चेति म.मू.१०३ख/१२; द्र. {grog mkhar/}

grog mkhar pa

= {grog mkhar skyes/}

grog mkhar ba

= {grog mkhar skyes/}

grog po

श्वभ्रम् — पपात महति श्वभ्रे जा.मा.२९१/१६९; प्रपातः — नियतमत्र प्रपाते निपतितः स राजा जा.मा.२९२/१६९.

grog sbur

= {grog ma} पिपीलकः — व्युप्तं तिलाढकम् । एकीकृतं समुच्चित्य शक्रसृष्टैः पिपीलकैः अ.क.६४.३२१; नाहं पिपीलकस्यापि कायक्लेशलवं सहे अ.क.३.६६; पिपीलिका — {pi pI li kA/} {gro mo'am grog sbur/} {grog ma'am grog sbur} म.व्यु.४८५२; कृमिः वि.प्र.१५६क/; कीटिका — स्पृष्टस्य च मक्षिकाकीटिकादिभिः वि.सू.३७ख/४७.

grog ma

= {grog sbur/} {grog mo} पिपीलिका — अथ कदाचित्तस्यां शाखायां पिपीलिकाभिः पर्णपुटावच्छादितम्… फलं न ते वानरा ददृशुः जा.मा.१८२/३१२; आदिशब्देन पिपीलिकादिपंक्तिग्रहणम् त.प.५०क/५५०; त.प.१५८ख/७७०; वल्मी — {grog ma'i mkhar} वाल्मीकः ल.अ.१८९क/१६०.

grog ma gyen du 'dzegs pa

पिपीलिकोत्सरणम् म.व्यु.४४८५; मि.को.९७ख ।

grog ma'i mkhar

= {grog mkhar/}

grog mo

१. = {grog ma} पिपीलिका — आदिशब्दात् पिपीलिकादीनां ग्रहणम्, तेषां क्रमानुवृत्तिर्यथा भागजात्यादिना लक्षिता व्यवहाराङ्गम् त.प.१५८ख/७७०; वल्मी — {grog mo'i khyim} वल्मीकम् अ.को.२.१.१४ २. = {grog po/}

grog mo'i khyim

= {grog mkhar} वल्मीकम्, वामलूरः — वामलूरश्च नाकुश्च वल्मीकं पुंनपुंसकम् अ.को.२.१.१४.

grog tshang

= {grog mkhar} नाकुः, वल्मीकम् — वामलूरश्च नाकुश्च वल्मीकं पुंनपुंसकम् अ.को.२.१.१४; मि.को.१४१ख ।

grogs

१. सङ्गः — सर्वे विलासाः क्षणभङ्गसङ्गाः अ.क.२२.४५; सङ्गमः — {legs pa'i grogs} साधुसङ्गमः अ.क.२७.३४; सङ्गतिः — सत्सङ्गतिः अ.क.८१.४; सौहार्दम् — देवदत्तोऽपि निर्गत्य राजसौहार्ददुर्मदः अ.क.२८.१२ २. सहायता — {grogs med pa rnams la grogs so} सहायता असहायेषु शि.स.१५७क/१५१; सहायीभावः — स कृत्येष्वस्यायाचितोऽपि सहायीभावं गच्छति बो.भू.७९क/१०१; साचिव्यम् — यथा दाने न सर्वस्मिन् साचिव्यं धर्मसाधनम् जा.मा.१५२/८८ ३. = {grogs byed pa} सहायः — सिद्ध्यतेऽनुत्तरं तत्त्वम्… सुगुप्तेन सहायेन गु.सि.६.१००/९६; सहायकः — भवन्ति चास्य धर्मसंगीत्यां सहायकाः स.पु.१०७क/१७२; सचिवः अ.क.२४.१३१; मन्त्री — सम्मोहशत्रुव्यथनाय शस्त्रं नयोपदेष्टा परमश्च मन्त्री जा.मा.३८०/२२३ ४. = {tshong grogs} सार्थः — पुत्र न त्वया सार्थस्य पुरस्ताद् गन्तव्यं नापि पृष्ठतः… त्वया सार्थस्य मध्ये गन्तव्यम् वि.व.३५५ख/२.१५६ ५. = {grogs po} मित्रम् — मिथ्योपचाररहितः सुखनिर्यन्त्रतन्त्रयोः । मिथो मनोरथत्राणान्मित्रशब्दः प्रवर्तते अ.क.२८.६; सुहृद् — अकारणरिपुश्चन्द्रो निर्निमित्तसुहृत्स्मरः का.आ.२. २००; बान्धवः — मदनानन्दबान्धवैः अ.क.१०. ११४ ६. = {grogs mo} सखी — विभूतिर्भूपानां भवति खलु नेयं सुखसखी अ.क.३७.५७; अ.क.६६.८७; सहायिका — रतिक्रीडासहायिका शि.स. ४९ख/४७; दयिता — विवेकदयितां दयाम् अ.क.२९.३९.

grogs kyi phul

= {grogs bzang ba} सन्मित्रम् — {srog chags kun la phan mdzad phyir/} {grogs kyi phul} सन्मित्रं हितकारित्वात् सर्वप्राणभृताम् श.बु.९९.

grogs gyur

= {grogs su gyur pa/}

grogs gyur pa

= {grogs su gyur pa/}

grogs ngan

• वि. असन्मित्रः — अगोत्रोऽसन्मित्रोऽकृतमतिरपूर्वाऽचितशुभः सू.अ.१३२ख/५; कुमित्रः — कुमित्रदुःखगम्भीरश्रवाद्वीरो न कम्पते सू.अ.२२२ख/१३१; कुसहायः म.व्यु.२७३६. • सं. कुमित्रत्वम् — क्लेशाभ्यासः कुमित्रत्वं विघातः परतन्त्रता । गोत्रस्यादीनवो ज्ञेयः समासेन चतुर्विधः सू.अ.१३७ख/१२.

grogs ngan pa

= {grogs ngan/}

grogs mchog

१. सचिवः — न च देहव्ययोत्साहं सचिवास्तस्य सेहिरे अ.क.३.६९. २. सुमित्रता — सुमित्रतादित्रयं सत्पुरुषसंसेवा सद्धर्मश्रवणं योनिशोमनसिकारश्च सू.अ.२४८ख/३०.

grogs nyams

वि. सङ्गनष्टः — {gdug pa rnams kyi grogs nyams} दुष्टानां सङ्गनष्टः वि.प्र.९३क/३.४.

grogs brtan

स्थितमित्रः लो.को.३९२.

grogs na bde

= {grogs na bde ba/}

grogs na bde ba

सुखसंवासः म.व्यु.२३५९.

grogs po

१. मित्रम् — तव हीदं नामधेयम्… इदं ते मित्रामात्यज्ञातिसालोहितानां नामधेयम् अ.सा.३४०क/१९१; सुहृद् का.आ.२.३४६; सखा रा.प. २४५क/१४३; वयस्यः — वयस्यपुत्रोऽयम् अ.श.३१ख/२७; वयस्यकः बो.भू.१३५ख/१७४. २. = {grogs byed pa} सहायः — हीनैरेव सहायैः समानाधिमुक्तिधातुकैर्यः परिवारितः सू.अ.१३३ख/७. ३. सङ्गः — सङ्गे सभायां समितिः अ.को.३.३.७०; सङ्गतम् — पञ्च चास्य शतान्यासन् सङ्गतानि विहारिणाम् अ.क.६७.७३. ४. मैत्रम् — पात्रं पवित्राणि समाप्लुतानि पीयूषमैत्राण्यशनानि सूते अ.क.२७.४०. ५. अङ्ग, आमन्त्रणे — {grogs po zhes bya ba ni bod pa'o} अङ्गेत्यामन्त्रणे त.प.३२९ख/११२७; मार्षः — {kye grogs po rnams ltos shig} पश्यन्तु भो मार्षाः ल.अ.९१ख/३८. ६. = {grogs mo} सखी — करोति मे यद्व्रतशासनेन दृशोः पदं मोहसखी न निद्रा अ.क.६५.५३; अ.क.४३.७.

grogs po chu lha'i bu

मैत्रावरुणिः, अगस्त्यः — अगस्त्यः कुम्भसंभवः । मैत्रावरुणिरस्यैव लोपामुद्रा सधर्मिणी अ.को.१.३.२०.

grogs po mchog

= {grogs mchog}

grogs po bzang po

= {grogs bzang /}

grogs po la 'khu ba

= {grogs la 'khu ba} ।। • सं. मित्रद्रोहः — तथा मित्रद्रोहम्, प्रभुद्रोहम्, बुद्धद्रोहम्, सङ्घद्रोहम्, विश्वस्तद्रोहमिति पञ्च न कुर्यात् वि.प्र.१४८ख/३.९४. • वि. मित्रद्रोही — अयं कायो अनुपूर्वसमुदागतः… मर्कटवन्मित्रद्रोही शि.स.१२९क/१२४.

grogs po las blangs pa

पा. मित्रादात्ता, अधिमुक्तिप्रभेदः — जाताजाता ग्राहिका ग्राह्यभूता मित्रादात्ता… युक्ताऽयुक्ता संभृताऽसंभृता च गाढं विष्टा दूरगा चाधिमुक्तिः सू.अ.१६२क/५२.

grogs por gyur

= {grogs por gyur pa/}

grogs por gyur pa

वि. सखित्वमभ्युपगतः — स पूर्वकर्मविपाकसम्बन्धात्तां नगरपरिखामवतीर्य तैः सार्धं संगम्य समागम्य सम्मोदते, सखित्वं चाभ्युपगतः अ.श.१३४ख/१२४.

grogs bya

साहाय्यम् — गच्छ गच्छैव सुमुख क्षमं नेह विलम्बितुम् । साहाय्यस्यावकाशो हि कस्तवेत्थंगते मयि जा.मा.२४१/१३९.

grogs byas

= {grogs byas pa/}

grogs byas pa

कृतसाहायकः — कृतसाहायकः सुरैः । विहारं त्रिदिवाकारं चकारानाथपिण्डदः अ.क.२१.५६.

grogs byed pa

• सं. १. उपस्थानम् — उपस्थायकभूतः सङ्घो निर्वाणारोग्यप्राप्तये परस्परोपस्थानात् अभि.स्फु.२३५क/१०२६ २. = {grogs byed pa'i dngos po} सहायीभावः — व्याध्यादिदुःखेषु ग्लानोपस्थानादिकः सहायीभावः बो.भू.७५ख/९७. • वि. सहायकः — उत्पन्नोत्पन्नेषु चाधिकरणेषु सहायकाः श्रा.भू.६४क/१५१; सहकारी — {grogs byed pa'i rkyen} सहकारिप्रत्ययः म.व्यु.७०६८; सहितः — {grogs byed pa nyid} सहितता प्र.वृ.१७३-४/२३.

grogs byed pa nyid

सहितता प्र.वृ.१७३-४/२३.

grogs byed pa'i rkyen

पा. सहकारिप्रत्ययः, प्रत्ययभेदः म.व्यु.७०६८.

grogs byed pa'i dngos po

सहायीभावः प्र.वृ.१७३-४/२३.

grogs blangs

= {grogs po las blangs pa/}

grogs med

= {grogs med pa/}

grogs med pa

वि. असहायः — एको बोधिसत्त्वोऽद्वितीयोऽसहायोऽनुत्तरायां सम्यक्संबोधौ सन्नाहं सन्नह्यति शि.स.१५३क/१४७; अभि.स्फु.१२८ख/८३२; असत्सहायः — असत्सहायमेकं हि चित्तमापद्यते तव बो.अ.९.२९; असन्नेव अभावः सहायोऽस्येति असत्सहायम् बो.प./१९५; निःसहायः शि.स.४५क/४३; निःसङ्गः — श्रुतं संसारचरितं निःसङ्गव्रतमास्थितम् अ.क.१०.४१.

grogs mo

सखी — तस्य… सख्युर्भार्या सखी मम जा.मा.१५२/८८; आलिः सखी वयस्या अ.को.२.६.१२.

grogs mdzod cig

सहायो मे भव — सहायो मे भव, इच्छामि भगवतः पूजां कर्तुम् अ.श.५९ख/५१.

grogs bzang

= {grogs po bzang po} सुसहायकः — सुसहायकः सभागशीलदृष्टिसहायकत्वात् सू.अ.१८७क/८४; सन्मित्रः — दानं नैकसुखोपधानसुमुखं सन्मित्रमात्यन्तिकम् जा.मा.३४/१९; भद्रबान्धवः श.बु.१३७.

grogs la 'khu ba

= {grogs po la 'khu ba/}

grogs la bde zhing des pa'i bsam pa

साखिल्यमाधुर्याशयता — तस्य भूयस्या मात्रया क्षान्तिसौरत्याशयता च परिशुद्ध्यति, साखिल्यमाधुर्याशयता च… अगहनाशयता च परिशुद्ध्यति द.भू.२०१ख/२३.

grogs bshes

= {grogs bshes po/}

grogs bshes po

= {grogs bshes} सप्रियकः — आलप्तकसंलप्तकसंस्तुतकसप्रियकाणाम्… प्रातिमोक्षसूत्रोद्देशतः श्रा.भू.१७ख/४२; सप्रेमकः म.व्यु.२७१४.

grogs su gyur

= {grogs su gyur pa/}

grogs su gyur pa

= {grogs gyur} सहायभूतः — योऽधिगततत्त्वो भगवतः साक्षिजनः सहायभूतः अभि.स्फु.३११ख/११८७.

grogs su 'gyur

क्रि. सहायीभावं गच्छति म.व्यु.२७१८; = {grogs su 'gro}

grogs su 'gyur ba

= {grogs su 'gyur/}

grogs su 'gro

क्रि. सहायीभावं गच्छति — स कृत्येष्वस्यायाचितोऽपि सहायीभावं गच्छति प्रागेव याचितः बो.भू.७९क/१०१; = {grogs su 'gyur/}

grong

१. = {grong chung} ग्रामः — पर्यटेद् ग्रामरथ्यासु नगरोद्यानभूमिषु गु.सि.६.१५; कुड्यपरिक्षिप्ते ग्रामे वि.सू.२३क/२८ २. = {grong rdal/} {grong khyer} पुरम्, निगमः — वणिक्पथः पुरं वेदो निगमः अ.को.३.३.१४०; {mya ngan las 'das pa'i grong} निर्वाणपुरम् अभि.भा.४९क/१०५९; पुरी — अस्ति… पुरी वाराणसी नाम कौशलोत्कर्षहर्षभूः अ.क.६.३१; नगरम् — बुद्धानां नगरप्रवेशसमये र.वि.४.६६; अधिष्ठानम् — अधिष्ठानं चक्रपुरप्रभावाध्यासनेष्वपि अ.को.३.३.१२६; खम् — {kha ni dbang po grong dang zhing} मि.को.८९क ३. कुलम् — {grong rgyu ba'i ltung byed} कुलचर्या प्रायश्चित्तिकम् वि.सू.४७क/५९; म.व्यु.८५०८, ८४२१.

grong skyes

= {sga/} {bca' ska} नागरम्, शुण्ठी — शुण्ठी महौषधम् । स्त्रीनपुंसकयोर्विश्वं नागरं विश्वभेषजम् अ.को.२.९.३८.

grong khyer

नगरम् जात्यन्धानाम्… अभव्यं ग्रामं वा नगरं वा निगमं वा गन्तुम् अ.सा.१५३ख/८७; ल.अ.९१क/३८; नगरी — सर्वावती च सा नगरी सौवर्णेन किङ्किणीजालेन प्रतिच्छन्ना अ.सा.४२५ख/२४०; अ.क.५५.४; पुरम् — {mya ngan las 'das pa'i grong khyer du 'gro ba'i lam} निर्वाणपुरगामिमार्गः ल.अ.११६ख/६३; निष्कासयितारः संसारपुरात् बो.प.७७; पुरी का.आ.११४; पूः — पूः स्त्री पुरीनगर्यौ वा अ.को.२.२.१.

grong khyer gyi skye bo

नागरकः जनः — सर्वं नागरकं जनं श्वोभक्तेनोपनिमन्त्र्य शि.स.९ख/१०; पौरः ।

grong khyer du gshegs pa

पुरप्रवेशः — {bcom ldan 'das grong khyer du gshegs pa'i tshe} भगवतः पुरप्रवेशे अ.श.५७ख/४९.

grong khyer ku shi

ना. = {ku sha'i grong khyer} कुशिनगरी — कुशिनगर्यां विहरति स्म मल्लानामुपवर्तने अ.श.१११क/१०१.

grong khyer ku shi na 'khod pa

कौशिनागराः — {grong khyer ku shi na 'khod pa'i gyad yul pa rnams kyis} कौशिनागराणां मल्लानाम् अ.श.१११ख/१०१; = {grong khyer ku shi'i/}

grong khyer ku shi'i

कौशीनागराः — {grong khyer ku shi'i gyad yul ba} कौशीनागरा मल्लाः अ.श.११४क/१०३; = {grong khyer ku shi na 'khod pa/}

grong khyer dkrug pa

पुरक्षोभः — {grong khyer dkrug pa'i sngags} पुरक्षोभमन्त्रः हे.त.३क/६; पुरक्षोभनम् — {grong khyer dkrug pa'i sngags} पुरक्षोभनमन्त्रः हे.त.२८ख/९६.

grong khyer kha lo sgyur

ना. सारथिपुरम्, ग्रामः ल.वि.।

grong khyer gyi sprang po

नगरावलम्बकः, नगराश्रितयाचनकः — अनन्तप्रभो नाम तथागतो यत्रार्चिष्मता तथागतेन प्रथमं बोधिचित्तमुत्पादितं तृणप्रदीपं दत्वा नगरावलम्बकभूतेन शि.स.७ख/८; = {grong khyer gyis 'tsho ba/}

grong khyer gyi bla

नगरपतिः म.व्यु.३७१०.

grong khyer gyi 'bangs

पौरजानपदः, पौरजनः — इत प्रतिगृहीतवचनः पौरजानपदैः स राजा जा.मा.१२५/७३; = {grong khyer gyi mi/}

grong khyer gyi mi

नागरः — ततो राज्ञा नागरैश्च अ.श.४८ख/४२; पौरगणः — {grong khyer gyi mis bskor ba} पौरगणपरिवृतः अ.श.५७ख/४९; पौरजानपदः — अथ स राजा पौरजानपदान् सन्निपात्याब्रवीत् जा.मा.१२४/७२; = {grong khyer gyi 'bangs/}

grong khyer gyi mis bskor ba

वि. पौरगणपरिवृतः — {tshong dpon grong khyer gyi mis bskor ba lta bu} श्रेष्ठीव पौरगणपरिवृतः अ.श.५७ख/४९.

grong khyer gyi gtso bo

पौरमुख्यः, पौराग्रगण्यः — शिबयो ब्राह्मणवृद्धा मन्त्रिणो योधाः पौरमुख्याश्च जा.मा.९५/५७.

grong khyer gyis 'tsho ba

वि. नागरावलम्बकः, ओ लम्बिका — {'phags pa grong khyer gyis 'tsho ba zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यनागरावलम्बिकानाम् महायानसूत्रम् क.त.२०५; = {grong khyer gyi sprang po/}

grong khyer chen po

महानगरम् — बोधिसत्त्वस्य जन्मकालसमये चतुर्महानगरेषु चत्वारो महाराजा अभूवन् वि.व.४ख/२.७५; अ.श.४९ख/४२.

grong khyer 'jig

ना. = {brgya byin} पुरन्दरः, इन्द्रः — इन्द्रः शक्रः पुरंदरः… पर्यायवाचकाः शब्दा भवन्ति ल.अ.१३२क/७८.

grong khyer 'joms pa

वि. नगरघातकः म.व्यु.३८४७; द्र. {grong 'joms pa/}

grong khyer rnying pa'i lam

पौराणनगरपथः — एषां धर्माणां धर्मता धर्मस्थितिता धर्मनियामता । पौराणनगरपथवन्महामते…ल.अ.११२क/५८.

grong khyer thams cad bsrung ba 'byung ba'i gzi brjid dpal

ना. सर्वनगररक्षासंभवतेजश्रीः, रात्रिदेवता — इहव बोधिमण्डे भगवतो वैरोचनस्य पर्षन्मण्डले सर्वनगररक्षासंभवतेजश्रीर्नाम रात्रिदेवता ग.व्यू.१४७क/२३०.

grong khyer drug

= {grong drug} षण्णगरी — सत्यप्यनेकत्वे षण्णगरी षट्पूली वनमित्यादिनैकवचनान्तानां वृत्तिः वा.टी.७७क/३२; प्र.व.१७३-३/२३.

grong khyer pa

= {grong khyer ba/}

grong khyer ba

= {grong khyer pa} नागरः — कृताञ्जली तस्य भवन्ती नागराः स.पु.४४क/७६; पौरः — {grong khyer ba'i tshogs} पौरवर्गः अ.क.४८.४०; पौरजनः अ.क.२९.३८; पौरी — अदीना पौरी पर्षत्पूरणात् सू.अ.१८२क/७७; पुरवासी अ.क.४१.७०.

grong khyer ba'i

नागरम् — {grong khyer ba'i skad smra ba} नागरलपितम् वि.सू.३३क/४२.

grong khyer ba nyid

नागरकभावः — इत्येवमादिभिराकारैः सत्त्वान् प्रतिसम्मोदयति लोकयात्रां नागरकभावमनुवर्तमानः बो.भू.११६क/१४९.

grong khyer ma yin pa

अनगरम् — {grong khyer ma yin par}… {grong khyer gyi 'du shes} अनगरे नगरसंज्ञा ल.अ.९१क/३८.

grong khyer gtso bo

पौरमुख्यः, पौराग्रगण्यः — रुक्मवती नाम पौरमुख्याङ्गनाभवत् अ.क.५१.६; = {grong gi bdag po/}

grong khyer rin po che

=*अन्तःपुरम् — पुरुषः शयितः स्वप्नान्तरे… जनपदमन्तःपुरं प्रविश्य प्रतिविबुध्येत । स प्रतिविबुद्धः संस्तदेव जनपदमन्तःपुरं समनुस्मरेत् ल.अ.९१ख/३८.

grong khyer gsum dgra

ना. = {dbang phyug chen po} त्रिपुरारिः, शिवः — मुरारिशक्रत्रिपुरारिवित्तदब्रह्मादिकाभ्यर्चितपादपङ्कजाः प्र.वि.५.६; द्र. {grong khyer gsum rgyal/} {grong khyer gsum mthar byed/} {grong khyer gsum brtsegs 'jig byed/}

grong khyer gsum rgyal

ना. = {dbang phyug chen po} त्रिपुरजित्, शिवः — यत्र त्रिपुरजिन्नेत्रशिखित्रस्तो मनोभवः अ.क.५.४; द्र. {grong khyer gsum mthar byed/} {grong khyer gsum brtsegs 'jig byed/} {grong khyer gsum dgra/}

grong khyer gsum mthar byed

ना. = {dbang phyug chen po} त्रिपुरान्तकः, शिवः अ.को.१.१.२८; द्र. {grong khyer gsum rgyal/} {grong khyer gsum dgra/} {grong khyer gsum brtsegs 'jig byed/}

grong khyer gsum rtsegs

= {grong khyer gsum brtsegs/}

grong khyer gsum brtsegs

त्रिपुरम् — प्रविश्य चान्त्यजादीनां मध्ये ये त्रिपुरान्तके (ओ न्तिके भो.) गु.सि.८.९; {grong khyer gsum rtsegs 'jig byed} त्रिपुरविध्वंसकः म.व्यु.३१२२.

grong khyer gsum brtsegs 'jig byed

ना. = {dbang phyug chen po} त्रिपुरविध्वंसकः, शिवः म.व्यु.३१२२; द्र. {grong khyer gsum mthar byed/} {grong khyer gsum rgyal/} {grong khyer gsum dgra/}

grong khyer lha

पुरदेवता तस्मिन् प्रविष्टे नगरं रूपिणी पुरदेवता । उवाचाभ्येत्य भूपालं सन्त्रासतरलेक्षणा अ.क.५.३७.

grong gi chos

= {grong chos/}

grong gi nye 'khor

ग्रामोपविचारः म.व्यु.५५०५; मि.को.१३९क ।

grong gi mtha'

= {grong mtha'/}

grong gi mthar gnas pa

वि. ग्रामान्तस्थः — पीलवं च ग्रामान्तस्थं पीलवं नगरस्य च हे.त.८क/२४.

grong gi bdag

= {grong gi bdag po/}

grong gi bdag po

= {grong bdag} ग्रामराट्, ग्रामाधिपः — त्वमासीर्ग्रामराट् वि.व.२०१क/१.७५; ग्रामाधिपः — ग्रामणीर्नापिते पुंसि श्रेष्ठे ग्रामाधिपे त्रिषु अ.को.३.३.४९; = {grong khyer gtso bo/}

grong gi phag mo

गर्तसूकरी, ग्रामसूकरी प्र.अ.१३८क/१४७.

grong gi bla

पौरव्यवहारिकः म.व्यु.३७१२.

grong gi shing mkhan

ग्रामतक्षः मि.को.२६ख ।

grong rgyu ba'i ltung byed

पा. (विन.) कुलचर्या प्रायश्चित्तिकम्, प्रायश्चित्तिकभेदः वि.सू.४७क/५९.

grong sgo

पुरद्वारम् मि.को.१४०ख ।

grong chung

पूः मि.को.१३९क; ग्रामः मि.को.१३९क ।

grong chos

= {'khrig pa} ग्राम्यधर्मः, मैथुनम् — व्यवायो ग्राम्यधर्मो मैथुनं निधुवनं रतम् अ.को.२.७.५७; अवितथग्राम्यधर्मकुमारीब्राह्मणकुलक्षत्रियकुलप्रसूतम् म.मू.१२९ख/३८.

grong 'jig

= {grong khyer 'jig}

grong 'joms

= {brgya byin} पुरन्दरः, इन्द्रः अ.को.१.१.४२; = {grong khyer 'jig}

grong 'joms pa

ग्रामघातकः म.व्यु.३८४८; द्र. {grong khyer 'joms pa/}

grong nyid

ग्राम्यत्वम् — न वर्षकस्य ग्राम्यत्वम् वि.सू.४८क/६१.

grong nyug ma

नगरावलम्बिका, नगराश्रिता याचकी — अन्यतमा नगरावलम्बिका अतीव दुःखिता । तया खण्डमल्लकेन भिक्षामटन्त्या वि.व.१६८क/१.५७; = {grong phyi nyug ma/}

grong mtha'

= {grong gi mtha'} ग्रामान्तः, ग्रामप्रान्तभागः — ग्रामान्तमुपशल्यं स्यात् अ.को.२.२.२०; {grong gi mthar gnas pa} ग्रामान्तस्थः हे.त.८क/२४; पुरोपान्तः — स शनकैः प्राप्य पुरोपान्ततपोवनम् अ.क.५२.३६; = {grong 'dab/}

grong mtha' ba

वि. ग्रामान्तिकः — नैतद् अर्वाक्त्वाद् ग्रामान्तिकः वि.सू.५क/५.

grong drug

= {grong khyer drug}

grong bdag

= {grong gi bdag po/}

grong 'dab

ग्रामान्तः, ग्रामप्रान्तभागः — त्वां ग्रामान्तपद्धतिमनुप्रतिपादयामि जा.मा.२८७/१६७; जनान्तः — प्राप्नोतु रम्याच्च वनाज्जनान्तम् जा.मा.२०४/११८; = {grong mtha'/}

grong rdal

निगमः — जात्यन्धानाम्… अभव्यं ग्रामं वा नगरं वा निगमं वा गन्तुम् अ.सा.१५४क/८७; ल.अ.९१क/३८; नगरम् — धन्याकरं नाम महानगरम् ग.व्यू.३१८ख/३९; पुरम् — {lang ka'i grong rdal} लङ्कापुरम् ल.अ.५६क/१; पुरी — {lang ka'i grong rdal} लङ्कापुरी ल.अ.५६क/१; जनपदः — अथ स महात्मा… अनुविचरन् ग्रामनगरनिगमजनपदराष्ट्रराजधानीः जा.मा.२५७/१४९; ग्रामः — पश्यति ग्रामनगराणि शून्यानि वि.व.२०३क/१.७७; संवसथः मि.को.१३९क ।

grong rdal khang khyim can

ना. कुटिग्रामकः, ग्रामः — अहमस्मिन् कुलपुत्र आगच्छामि जन्मभूमेर्मालदेभ्यो जनपदेभ्यः कुटिग्रामकात् ग.व्यू.३४०ख/४१६.

grong rdal gyi mi

नैगमः — तद्यथा राज्ञा(ज्ञां) राज्या(राजमहा)मात्राणां नैगमानां जानपदानाम्वा श्रा.भू.४७क/११३; बो.भू.७३क/८५; द्र. {grong rdal pa/} {grong pa/} {grong mi/}

grong rdal chen po

महानगरम् — धन्याकरं नाम महानगरम् ग.व्यू.३१७ख/३९.

grong rdal gnas pa

पुरवासी, पौरजनः — कुम्भकर्णपुरोगाश्च राक्षसाः पुरवासिनः ल.अ.५७ख/३; = {grong rdal pa/} {grong rdal gyi mi/}

grong rdal pa

नैगमः — पूजाम्… नैगमैर्जानपदैः … चण्डालैरपि कारयति बो.भू.१२४ख/१६०; द्र. {grong pa/} {grong mi/} {grong rdal gyi mi/} {grong rdal gnas pa/}

grong brdal

= {grong rdal/}

grong na 'dug

= {grong na 'dug pa/}

grong na 'dug pa

ग्रामस्थः, ग्रामवासी — ग्रामस्थेन प्रतिगृह्य खादनीयभोजनीयस्याभ्यवहारे वि.सू.४८क/६१.

grong pa

ग्रामिकः, ग्रामवासी — ग्रामिक नायक सारथि भोन्ति सार्थिक श्रेष्ठिक गृहपति भोन्ति शि.स.१७७ख/१७६; ग्रामी — ग्रामेषु ये चापि वसन्ति ग्रामिणः स.पु.४४क/७६; ग्राम्यः — {ces 'di grong pa'i don bdag nyid} इति ग्राम्योऽयमर्थात्मा का.आ.१.६३; नैगमः — नैगमजानपदानामप्युपसंक्रामताम् शि.स.११०क/१०९; नागरकः — कीदृग् गवय इत्येवं पृष्टो नागरकैर्यदा त.स.५६क/५४३; पौरः — दिवानिशं शोचति पौरलोकः अ.क.४०. ७८; {grong pa'i bud med} पौराङ्गना अ.क.३६.७०; द्र. {grong mi/} {grong rdal gyi mi/} {grong rdal pa/}

grong pa nyid

ग्राम्यता — {sgra la'ang grong pa nyid yod de/} {de ni legs pa'i cig shos grags} शब्देऽपि ग्राम्यता अस्त्येव सा सभ्येतरकीर्तनात् का.आ.१.६५.

grong pa'i cha

वि. ग्राम्यः — यश्च कामेषु कामसुखल्लिका योगो हीनो ग्राम्यः पार्थग्जनिकः ल.वि.१९९ख/३०३.

grong dpon

ग्रामणीः, ग्रामाधिपः — स ग्रामणीः अस्तु सहायमध्ये जा.मा.२०३/११८; ग्रामपतिः म.व्यु.३७११; नायकः — ग्रामिक नायक सारथि भोन्ति सार्थिक श्रेष्ठिक गृहपति भोन्ति शि.स. १७७ख/१७६.

grong phyi nyug ma

नगरावलम्बिका — यावदन्यतरा नगरावलम्बिका… भिक्षामटति वि.व.१६३ख/१.५२; = {grong nyug ma/}

grong bar

अन्तरापणः म.व्यु.५६१५; मि.को.१४१क ।

grong ma'i tshig

वि. ग्राम्या — परुषवचनात् प्रतिविरतः खलु पुनर्भवति । स येयं वागदेशा कर्कशा… ग्राम्या पार्थग्जनकी द.भू.१८८ख/१५.

grong mi

ग्रामिकः — ग्रामिकाश्च सदा भोन्ति सार्थवाहाः पुरोहिताः शि.स.१७५ख/१७३; नन्दिकग्रामिकदुहितुः सुजातायाः ल.वि.१३१ख/१९५; नैगमः — सार्धमन्तःपुरकुमारैरमात्यैर्भटबलाग्रेण नैगमजानपदैश्च संप्रस्थितः वि.व.१६०ख/१.४९; द्र. {grong pa/} {grong rdal gyi mi/} {grong rdal pa/}

grong tshig

ग्रामवाक् मि.को.९१क ।

grong mtshams

सीमा मि.को.१३९क ।

grong gsum mthar byed

= {grong khyer gsum mthar byed/}

grod che

= {lto che} घस्मरः, भक्षकः — भक्षको घस्मरोऽद्मरः अ.को.३.१.१८.

grol

= {grol ba/}

grol gyur

= {grol bar gyur/}

grol 'gyur

= {grol bar 'gyur/}

grol ster

वि. मुक्तिदः, ओ दा — एषा परा समाख्याता प्रज्ञादेवी ह्यनुत्तरा । मुक्तिदा सर्वसत्त्वानाम् गु.सि.३.७४/६६; मुक्तिप्रदः, ओ दा — मुक्तिप्रदं दिव्यं निर्वाणाख्यं परं पदम् गु.सि.३.५७/४९.

grol ster ba

= {grol ster/}

grol bdag

वि. विनिर्मुक्तः — गम्यागम्यविनिर्मुक्तो भवेद् योगी समाहितः ज्ञा.सि.१.१८.

grol po

= {grol ba po/}

grol ba

= {grol} ।। • क्रि. (अक.; अवि.) मुञ्चेत् — {'ching ba las grol} बन्धनं मुञ्चेत् हे.त.११ख/३४. • सं. १. शथिल्यम् — {sbyor ba rtsub pa dang /} {grol ba yang ni ster bar byed} बन्धपारुष्यं शैथिल्यञ्च नियच्छति का.आ.१.६०. २. = {myang 'das} मुक्तिः, निर्वाणम् — मुक्त्यर्थिनश्चायुक्तं मे लाभसत्कारबन्धनम् बो.अ.६.१००; निर्मुक्तिः — अविद्यादीनां तत्त्वज्ञानाद् विगतौ सत्यां या निर्मलता धियः सा निर्मुक्तिरित्युच्यते त.प.२५६ख/२३०; विमोक्षः — तदत्यन्तविमोक्षोऽपवर्गः त.प.३१४क/१०९४; निःसरणम् श्री.को.१८५क; विसर्गः श्री.को.१७४क; भगः श्री.को.१७३क ३. (पा.) मुक्तकम्, पद्यविशेषः — मुक्तकं कुलकङ्कोषः संघात इति तादृशः । सर्गबन्धांशरूपत्वादनुक्तः पद्यविस्तरः का.आ.१.१३. ४. = {shing shAl+ma la} मोचनी, शाल्मलिवृक्षः ङ.को.१६२/रा.को.५.६६. • भू.का.कृ. मुक्तः — मुक्तस्य गमनं कुत्र बद्धः कः केन मुच्यते ल.अ.६४ख/११; निर्मुक्तः — सर्वप्रपञ्चनिर्मुक्तं रूपं यत् परमं शिवम् गु.सि.४.१२; विमुक्तः — निर्वृत्तिव्युपरमरुग्जराविमुक्ता र.वि.१.६६; विनिर्मुक्तः — सर्वक्लेशकोशविनिर्मुक्तः र.वि.८०ख/१२; परिमुक्तः — अत्यन्तपरिमुक्तः सर्वबन्धनेभ्यः र.वि.१००ख/४८; अवमुक्तः — यो मारपाशैरवमुक्तमानसः ल.वि.३क/३; प्रमुक्तः — द्वेषराहुप्रमुक्तत्वात् र.वि.२.१३.

grol ba grol ba'i 'khor dang ldan pa

वि. मुक्तो मुक्तपरिवारः, बुद्धस्य म.व्यु.४१२.

grol ba can

= {shing shi gru} मोचकः, शिग्रुवृक्षः मि.को.५६क ।

grol ba ster

= {grol ster/}

grol ba nyid

मुक्तता — समारोपापवादान्तमुक्तता अभि.अ.४.५२.

grol ba dang rigs pa'i spobs pa can

वि. युक्तमुक्तप्रतिभानः — महायानसंप्रस्थितान् पुद्गलान् शीलवतो गुणाढ्यान् युक्तमुक्तप्रतिभानान् शि.स. ५४क/५२.

grol ba po

वि. = {grol po} मोक्ता, मुक्तिदाता प्र.अ.१२८क/१३७; नैरर्थक्यादतो द्रष्टा यावन्मोक्ता न युज्यते सू.अ.२३६ख/१४८.

grol ba yin

क्रि. मुच्यते — बध्यन्ते भावबन्धेन मुच्यन्ते तत्परिज्ञया हे.त.२क/२.

grol ba'i sku

पा. मुक्तिकायः, विमुक्तिकायः — कर्म ज्ञानद्वयस्यैतद्वेदितव्यं समासतः । पूरणं मुक्तिकायस्य धर्मकायस्य शोधनम् र.वि.२.२१.

grol ba'i chung ma

मुक्तपत्नी — सप्तधा ब्राह्मणी द्विजकर्मतः । ऋक्शाखा, यजुःशाखा, सामशाखा, अथर्वणःशाखा, वाणप्रस्थपत्नी, पतिपत्नी, मुक्तपत्नीति सप्तधा वि.प्र.१६३ख/३.१३१.

grol ba'i thig le

मुक्तितिलकम् — {grol ba'i thig le zhes bya ba'i rnam par bshad pa} मुक्तितिलकनामव्याख्यानम् क.त.१८७०.

grol ba'i gnas

मुक्तिस्थानम् — दिव्यं समन्तभद्राख्यं विरमान्ते व्यवस्थितम् । साधकानां परं ह्येतन्मुक्तिस्थानं प्रकीर्तितम् गु.सि.३.८.

grol ba'i phung po

मुक्तिस्कन्धः लो.को.३९५.

grol ba'i lam

= {rnam par grol ba'i lam} मुक्तिमार्गः, विमुक्तिमार्गः — आनन्तर्यपथेषूर्ध्वं मुक्तिमार्गाष्टकेऽपि च अभि.को.७.२३; अभि.को.६.५१.

grol bar gyur

क्रि. विमुच्यते — {bcings pa rnams kyang grol bar gyur to} बन्धनबद्धा विमुच्यन्ते अ.श.५८क/४९.

grol bar 'gyur

= {grol 'gyur} क्रि. मुच्यते — बुद्धिबोद्धव्यरहितं संस्कृतं मुच्यते तदा ल.अ.१८२क/१४९; पञ्चविंशतितत्त्वज्ञो यत्र कुत्राश्रमे रतः । जटी मुण्डी शिखी वापि मुच्यते नात्र संशयः त.प.१४७ख/२१; विमुच्यते — स्वविकल्पदोषैर्विमुच्यते ल.अ.११०ख/५७; अधिमुच्यते — बुद्धवंशमविच्छिन्नं भाषिष्यत्यधिमुच्यते म.मू.१८९क/१२३; मुक्तो भवति — नरकाद् मुक्ता भवन्ति स.दु.२४५/२४४; मुक्तिर्भवति — नारकदुःखेभ्यः … मुक्तिर्भवति स.दु.२४३/२४२; मुक्तिमेष्यति — प्रव्रज्यया शासने मे संयुक्तो मुक्तिमेष्यति अ.क.९.७; उत्पतेत् — {sdig pa ma lus sbyangs nas ni/} {rig ma dang bcas grol bar 'gyur} विधूतकल्मषो भूत्वा विद्यया सह उत्पतेत् गु.सि.८.५०/४९.

grol bar 'gyur ba

= {grol bar 'gyur/}

grol bar 'gro 'gyur ba

वि. मोक्षपरायणः — {sems ni grol bar 'gro 'gyur ba} चित्तं मोक्षपरायणम् अ.श.२०९ख/१९२.

grol bar 'dod pa

वि. मुक्तिकाङ्क्षी — सेवितव्या प्रयत्नेन साधकैर्मुक्तिकाङ्क्षिभिः गु.सि. ९.४२/४१.

grol bar bya ba

मोचनम् — {grol bar bya ba'i phyir} मोचनार्थम् वि.प्र.६९ख/४.१२४.

grol bar byed

= {grol bar byed pa/}

grol bar byed pa

= {grol bar byed/} {grol byed} ।। • क्रि. मोचयति — सत्त्वकृत्यार्थमुद्युक्ताः संभारान् पूरयन्ति ये । संभृतान्मोचयन्त्याशु सू.अ.२४२क/१५७; विमोचयति — विमोचयत्यावरणादनावृतोऽपरान्तकोटिस्थितकः कृपात्मकः र.वि.१०६ख/६०. • वि. मोचकः — अनन्तज्ञानसम्पन्ना अनन्तप्राणिमोचकाः शि.स.१७५ख/१७४.

grol bar mdzad

क्रि. विमोचयति — विमोचयत्यावरणादनावृतोऽपरान्तकोटिस्थितकः कृपात्मकः र.वि.१.१००; मुच्यते — विबन्धा मुच्यन्ते शाक्यसिंहकृपात्मनः स.दु.१६३/१६२; = {grol bar byed pa/}

grol bar mdzad pa

= {grol bar mdzad/}

grol byed 'joms

= {brgya byin} नमुचिसूदनः, इन्द्रः अ.को.१.१.४४.

grol mdzad

= {grol bar mdzad/}

grol lam

= {grol ba'i lam/}

gros

मन्त्रणा — मन्त्रणाभिन्नमन्त्रस्य यस्य नीतिबृहस्पतेः अ.क.५.१८; मन्त्रः — गृहे बबन्ध श्रीगुप्तः शङ्कितो मन्त्रविश्रवात् अ.क.८.१४; मन्त्रदूतप्रयाणाजिनायकाभ्युदयैरपि का.आ.१.१७; मतम् — आनन्तर्यमिदं कर्म… युष्मन्मतादुपनतं राज्ञः पूर्वकृतेन वा अ.क.४०.१२१; सञ्जल्पः — {gros bya bar} सञ्जल्पं कर्तुम् वि.व.१२३ख/१.१२; वि.व.१८२क/२.१०७; आलोचनम् — विमर्दमालोचनं प्रोक्तम् हे.त.१७क/५४; संविदा अ.क.३१.१७; संविद् — {chad pa'i gros kyis} दण्डसम्विदा अ.क.३४.९.

gros grogs

अमात्यः — मित्रामात्यज्ञातिसालोहितमरणेऽपि बो.भू.७९ख/१०१; = {gros 'grogs/}

gros 'grogs

अमात्यः — देयवस्तु… मित्रामात्यज्ञातिसालोहितेष्वनुप्रयच्छति बो.भू.७९ख/९२; = {gros grogs/}

gros nyid

साचिव्यम् — {gros nyid kyis 'gog pa} साचिव्याक्षेपः का.आ.२.१४५.

gros nyid kyis 'gog pa

पा. साचिव्याक्षेपः, आक्षेपभेदः — साचिव्याक्षेप एवैष यदत्र प्रतिषिध्यते । प्रियप्रयाणं साचिव्यं कुर्वत्येकान्तरक्तया का.आ.२.१४५.

gros btab pa

अनुसंज्ञा — {gros btab ste} अनुसंज्ञाय वि.सू.१०ख/११.

gros mthun pa

एकमतम् — वैद्या विचार्य गुणदोषानेकमतेनाहुः अ.श.८८क/७९.

gros gdab par bya

क्रि. संज्ञपयेत् — अस्मै चेच्छक्तौ समुच्छिद्यैनां धर्म्यामुत्पाद्य तया संज्ञपयेत् वि.सू.११क/१२.

gros 'debs

सम्प्रदायव्यवस्थानम् — {sems la gros 'debs pa zhes bya ba} चित्तसम्प्रदायव्यवस्थाननाम क.त.२३८७.

gros 'don

= {mna'} शपथः, शपनम् — शपनं शपथः पुमान् अ.को.१.६.९.

gros pa

मन्त्री — ततः प्रभूतकनकप्रदानपणघोषणाम् । कृत्वा ते मन्त्रिणः प्रापुर्नागबन्धनमन्त्रिणम् अ.क.६४.३८.

gros byas

= {gros byas pa/} {gros byas nas/} {o te} आलोच्य वि.प्र.१७४ख/.

gros byas pa

भू.का.कृ. आलोचितम् — {gros byas nas} आलोच्य वि.प्र.१७४ख/.

gros byed pa

संप्रधारणम् — भिक्षोरधिकरणसंप्रधारणस्य भिक्षुभिरुपश्रुत्यर्थमुत्सृज्योपशमनच्छन्देनावधाने वि.सू.४६क/५८; संप्रधारणा — {de las gros byed pa tha dad pa nyid ma yin no} न संप्रधारणाऽस्यातः पृथक्त्वम् वि.सू.१६ख/१८; वि.सू.१६ख/१९.

grwa

१. = {ra ba/} {khang pa} शाला — {yi ge'i grwa} लिपिशाला ल.वि.६५ख/८७; कुलम् — {bla'i gra} राजकुलम् वि.सू.८४ख/१०१; जयो विवादेन राजकुले चेत् वि.सू.१४ख/१६ २. = {zur} कोणः — कोणस्तम्भपार्श्वे विहारस्य वि.सू.८१क/९८; पुरुषः स्त्रीरूपधरो भूत्वा दक्षिणकोणे निषीदयामास गु.स. ८३क/४; दिक् — {grwa bzhir} चतसृषु दिक्षु वि.व.२०५क/१.७९; {spyan gyi grwa} शङ्खः बो.भू.१९३ख/२६० ३. कर्णकः — {chos gos kyi grwa} चीवरकर्णकम् अ.श.२७७ख/२५५; कर्णिकः — {chos gos kyi gra nas zung zhig} गृह्णीध्वं चीवरकर्णिकम् वि.व.१५८ख/२.९४.

grwa khang

सत्त्रशाला — {sa tru t+t+ra shA lA grwa khang}*{ngam dgra khang} (?) मि.को.१३९ख ।

gla

= {rngan pa} वेतनम् — कथं रथ्याङ्गनेवाहमन्यस्मादात्तवेतना अ.क.५०.८३; वेतनकम् — तं शोधनार्थाय करोहि कर्म द्विगुणं च ते वेतनकं प्रदास्ये स.पु.४४ख/७८; भृतिः वि.व.१७८ख/२. १०४; कर्मण्या तु विधाभृत्याभृतयो भर्म वेतनम् । भरण्यं भरणं मूल्यं निर्वेशः पण इत्यपि अ.को.२.१०.३८; = {gla rngan/}

gla gor zho sha

= {bse yab} पूगफलम् म.व्यु.५८०५; मि.को.५५ख; *पेफलम् मि.को.५५ख; *पोप्फलम् म.व्यु.५८०४; *पोहलम् म.व्यु.५८०४.

gla sgang

मुस्तः — औषधयः… तुरुष्कं च कुङ्कुमं मुस्तसर्षपाः सु.प्र.२९क/५६; मुस्ता यो.श.१८; मुस्तकम् मि.को.५८ख; मेघः यो.श.६; अब्दः यो.श.९; अम्बुदः यो.श.६८.

gla rngan

= {gla/} {rngan pa} वेतनम्, कर्ममूल्यम् — दत्वास्मै वेतनम् बो.अ.५.६९; भृतिः — भृतिदानादिविरतेः बो.अ.६.७८; भृतिका — पुण्यबुद्ध्या च । न भृतिकया वि.सू.१५क/१७.

gla rngan sbyin pa

भृतिदानम्, कर्ममूल्यदानम् बो.अ.६.७८.

gla thang

मुद्रा — निर्वाणमात्रं च वयं भगवन् दिवसमुद्रामिव पर्येषमाणा मार्गामः स.पु.४३क/७५.

gla ma

= {kla ma} स्थूलकम्बलः म.व्यु.५८६०.

gla mi

= {gla zan/} {gla yis 'tsho ba} भृतकः, वैतनिकः — इहैव नगरे भृतकोऽहमासम् जा.मा.३१/१७; भृतको भृतिभुक् कर्मकरो वैतनिकोऽपि सः अ.को.२.१०. १५; भृत्यः म.व्यु.३८३४.

gla rtsi

कस्तूरी, मृगनाभिजातगन्धद्रव्यम् — हरिचन्दनकस्तूरीकर्पूरागुरुविक्रयी अ.क.७२.५; मृगनाभिर्मृगमदः कस्तूरी अ.को.२.६.१२९; कस्तूरिका — नापैति… कस्तूरिकामोद इवांशुकस्य अ.क.२७.१; कस्तुरिका हे.त.२९क/९६; मृगमदः म.व्यु.५८३३; कस्तूरिकाण्डम् म.व्यु.५८३२.

gla zan

= {gla mi/} भृतिभुक्, भृतकः — भृतको भृतिभुक् कर्मकरो वैतनिकोऽपि सः अ.को.२.१०. १५.

glags

= {skyon} अवतारः, दोषः, छिद्रमिति यावत् — न तस्य मारो वा मारकायिका वा देवता अवतारप्रेक्षिण्योऽवतारगवेषिण्योऽवतारं लप्स्यन्ते अ.सा.४४क/२५; छिद्रम् — विषं रुधिरमासाद्य प्रसर्पति यथा तनौ । तथैव च्छिद्रमासाद्य दोषश्चित्ते प्रसर्पति बो.अ.७.६९; रन्ध्रम् — {glags tshol ba} रन्ध्रप्रेक्षी बो.भू.८८क/११२; अन्तरम् — न… लभते कश्चिद्भगवतोऽन्तरम् श.बु.४; प्रसरः — {glags zhig thob nas} लब्धप्रसरया श.बु.६०; अपचयः त.प.।

glags skabs

अवतारः, दोषावसरः — {glags skabs 'tshol bar byed pa} अवतारगवेषकः बो.अ.५.२८; {glags skabs tshol bar mi byed} नावतारगवेषकाः ज्ञा.सि. ८.२९.

glags skabs 'tshol bar byed pa

वि. अवतारगवेषकः, छिद्रान्वेषणतत्परः — क्लेशतस्करसङ्घोऽयमवतारगवेषकः बो.अ.५.२८.

glags lta

= {glags lta ba/}

glags lta ba

अवतारप्रेक्षी • वि. छिद्रान्वेषी — {dgra ltar glags lta} शत्रुवदवतारप्रेक्षी शि.स.१२९क/१२५; सदा कठिनचित्तश्छिद्रान्वेषी । अवतारप्रेक्षी । मारकर्म शि.स.८६क/८४. • ना. मारपुत्रः — वामेऽवतारप्रेक्ष्याह ल.वि.१५३क/२२६; द्र. {glags tshol ba/} {glags lta byed/} {glags bltas/} {glags btsal/}

glags lta ba nyid

दुर्भणत्वम्, दुरभिधानम् — दुर्भणत्वं दुरभिधानम् त.प.२१२ख/८९६.

glags lta bar byed pa

= {glags lta byed/}

glags lta byed

वि. = {glags lta ba} अवतारप्रेक्षी, छिद्रान्वेषी — अवतारप्रेक्षी स्खलितां गवेषी रा.प. २३५ख/१३१; द्र. {glags tshol ba/} {glags bltas/} {glags btsal/}

glags bltas

वि. अवतारप्रेक्षी, रन्ध्रप्रेक्षी — मारश्च भिक्षवः पापीयान्… अवतारप्रेक्षी अवतारगवेषी ल.वि.१२८ख/१९१; द्र. {glags tshol ba/} {glags lta ba/} {glags lta byed/} {glags btsal/}

glags pa

वि. विनिबद्धः — {sred pa'i zhags pas glags pa} तृष्णापाशविनिबद्धः ग.व्यू.१९२क/२७४; संबाधः — अथ स महात्मा कुकार्यव्यासङ्गदोषसंबाधम्… गार्हस्थ्यमवेत्य जा.मा.६१/३६.

glags ma btsal ba

वि. अद्रुग्धः — {glags ma btsal bar ni glags tshol bar bgyid} अद्रुग्धानां द्रोग्धा वि.व.१२९क/१.१८.

glags mi rnyed

अवतारं न लभते — मारः पापीयानवतारं न लभते सु.प.२०ख/१; अवतारं न लप्स्यते — सर्वे तेऽवतारं न लप्स्यते ल.अ.१५८ख/१०६; न हि लभते अन्तरम् — न हि प्रतिनिविष्टोऽपि मनोवाक्कायकर्मसु । सहधर्मेण लभते कश्चिद्भगवतोऽन्तरम् श.बु.४.

glags btsal

वि. अवतारगवेषी, छिद्रान्वेषी — अवतारगवेषिणोऽपि मारस्यालब्धावतारता बो.भू.४५ख/५३; द्र. {glags tshol ba/} {glags lta ba/} {glags lta byed/} {glags bltas/}

glags tshol ba

• सं. छिद्रगवेषणम् — ते च परस्परमेव च द्विष्टा छिद्रगवेषणनित्यप्रयुक्ताः रा.प.२३५क/१३०. • वि. अवतारप्रेक्षी — तदात्र मे दशरथपुत्रेणावतारप्रेक्षिणा का.व्यू.२१४क/२७३; रन्ध्रप्रेक्षी — अनापत्तिस्तीर्थिकः स्यात् रन्ध्रप्रेक्षी बो.भू.८८क/११२; रन्ध्रापेक्षः — {glags tshol 'chi ba yis} रन्ध्रापेक्षेण मृत्युना का.आ.२.१४२; द्र. {glags lta ba/} {glags lta byed/} {glags bltas/} {glags btsal/}

glags tshol bar bgyid pa

वि. द्रोग्धा — {glags ma btsal bar ni glags tshol bar bgyid} अद्रुग्धानां द्रोग्धा वि.व.१२९क/१.१८.

glang

१. = {khyu mchog} बलीवर्दः, वृषः वि.व.१३१क/१.२०; प्र.वृ.१७६-३/३०; ऋषभः — उक्षा भद्रो बलीवर्द ऋषभो वृषभो वृषः । अनड्वान् सौरभेयो गौः अ.को.२.९.५९; गौः मि.को.८६ख; श्री.को.१७२ख २. = {glang khyim} वृषः, मेषादिद्वादशराश्यन्तर्गतद्वितीयराशिः वि.प्र.१९०क/ ३. वृषभः, लग्नभेदः — वृषभादिसमलग्ने पृथिवीमण्डलादिभोगः वि.प्र.२३७ख/२.४० ४. = {glang po che} इभः — श्वेतेभहंससिंहाद्रिशिखरारोहणं तथा अ.क.८९.९०; अ.को.३.३.५२; कुञ्जरः — हस्तिनो यत्र उह्यन्ते कुञ्जराः षष्टिहायनाः वि.व.१९१ख/१.६६; गजः — {glang sde'i bdag} गजसैन्यपः अ.क.८८.२.

glang khyim

वृषराशिः, मेषादिद्वादशराश्यन्तर्गतद्वितीयराशिः; द्र. बो.को.४२०.

glang khyu

= {glang po che'i khyu/}

glang khyu tshogs pa

= {glang po'i khyu} हास्तिकम्, हस्तिसमूहः — हास्तिकं गजता वृन्दे अ.को.२.८. ३६.

glang gi shing rta

गोरथकम् — क्रीडनकानि… तद्यथा गोरथकान्यजरथकानि मृगरथकानि स.पु.३०क/५२.

glang mgo

ना. गोशीर्षः, नागराजः — अनेकानि च नागराजशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा… गोशीर्षश्च नागराजः का.व्यू.२००ख/२५८.

glang 'gram

इभगण्डः — काकेभगण्डौ करटौ अ.को.३.३.३४; गजगण्डः — गजगण्डकटी कटौ अ.को.३.३.३४.

glang bcud

= {gi wang} 1. गोरोचना, पीतवर्णौषधद्रव्यम् मि.को.५३ख २. गोरोचनः, अष्टमङ्गल्यवस्तुषु एकम् मि.को.८ख ।

glang lcags

तोत्त्रम् — ज्वलनकपिलयोक्त्रतोत्र(त्त्र)वश्याश्चिरमपरे ज्वलतो रथान् वहन्ति जा.मा.३४९/२०४.

glang chen

= {glang po che} 1. हस्ती — हस्तिगन्धहस्तिमहानग्नप्रस्कन्दिवराङ्गचाणूरनारायणानां सप्तकं तस्य बलं दशभिरधिकम् अभि.स्फु.२६९क/१०८९; मातङ्गः — अदान्ता मत्तमातङ्गा न कुर्वन्तीह तां व्यथाम् । करोति यामवीच्यादौ मुक्तश्चित्तमतङ्गजः बो.अ.५.२; गजः बो.अ.५.४; इभः वि.प्र.७१क/४.१३१; बो.अ.८.२२; कुञ्जरः अ.श.४क/३; दन्ती जा.मा.९४/५६; द्विपः त.स.१२८क/१०९९; द्विरदः जा.मा.४२२/२४८; नागः अभि.भा.१९७-१/६०४; मतङ्गजः का.आ.२.११२; वारणः अ.क.६८.६९; करी प्र.अ.११९ख/१२८ २. = {glang po che chen po} महागजः — बालाः सजन्ति दुर्मेधा यथा पङ्के महागजाः ल.अ.१७५ख/१३७ *३. हस्तिपकः, यन्ता — {yan+ta glang chen kha lo sgyur} यन्ता हस्तिपके सूते अ.को.३.३.५९; द्र. {glang chen bdag po/} {glang po che 'chor ba/} {glang po che la zhon pa/} {glang po pa/}

glang chen kos 'dra

वि. हस्तिजोडः — ये नराः…हस्तिजोडा अश्वजोडा गोणमर्कटजोडकाः वि.सू.५क/५.

glang chen dkar po

श्वेतनागः १. शुक्लवर्णगजः २. ऐरावतः — आरूढां श्वेतनागमिति ऐरावतमारूढाम् वि.प्र.७६ख/४.१४४.

glang chen skra 'dra

वि. नागकेशः — हरिद्रकेशाः… अवदातकेशाश्च ये नरा नागकेशा अकेशकाः वि.सू.४ख/५.

glang chen khyu

= {glang po che'i khyu/}

glang chen khyu mchog

= {glang po che'i khyu mchog}

glang chen gyi sna chen

हस्तिमहामात्रः — अथ हस्तिमहामात्रपदं राज्ञार्पितं पुनः अ.क.८८.३३.

glang chen 'gram

= {glang 'gram/}

glang chen sgra

= {glang po'i sgra/} {glang po che'i sgra} 1. बृंहितम्, करिगर्जितम् — बृंहितं करिगर्जितम् अ.को.२.८.१०७. २. हस्तिशब्दः — विविधाः शब्दा निश्चरन्ति… तद्यथा हस्तिशब्दा वा अश्वशब्दा वा… तथागतशब्दा वा स.पु.१३२ख/२१०. ३. (ना.) = {krung krung sgra can} क्रौंचानम्, प्रदेशः — क्रौंचानमनुप्राप्तः ।… अस्मिन्नानन्द क्रौंचाने उपोषधस्य राज्ञो हस्तिनागेन क्रौंचयता शब्दः कृतः क्रौंचानं क्रौंचानमिति संज्ञा संवृत्ता वि.व.१५५ख/१.४४.

glang chen bdag po

हस्तिपकः, हस्त्यारोहः अ.क.२८.१६; द्र. {glang po che 'chor ba/} {glang po che la zhon pa/} {glang po pa/}

glang chen rna 'dra

वि. हस्तिकर्णः — ये नराः … हस्तिकर्णा अश्वकर्णा गोणमर्कटकर्णकाः वि.सू.५क/५.

glang chen rna ba

ना. हस्तिकर्णः, नागः म.व्यु.३३१३; द्र. {glang po'i rna ba/}

glang chen sna

पुष्करम्, हस्तिशुण्डाग्रम् मि.को.८८ख; द्र. {glang po'i sna/} {glang po che'i sna/}

glang chen sna 'dra

वि. हस्तिनासः — ये नराः … हस्तिनासा अश्वनासा गोणमर्कटनासकाः वि.सू.५क/५; द्र. {glang po'i sna 'dra/}

glang chen pags pa

= {glang po che'i pags pa/}

glang chen ma

हस्तिनी, योगिनीजातिभेदः — यथासंख्यं श्रीभद्रा पद्मिनी शंखिनी चित्रिणी हस्तिनीति । आसां कस्तूरिकादिगन्धो यथाक्रमेण भवति वि.प्र.१६५क/३.१४०.

glang chen mo

१. = {glang mo} गणिका, हस्तिनी श्री.को.१६६ख २. हस्तिनी — इदानीं षट्त्रिंशत् समया उच्यन्ते । योगिनां रूपपरिवर्तेनेति । श्वाऽश्वेत्यादिना । इह श्वा तारा… हस्ती (हस्तिनी) लोचना वि.प्र.१६६ख/३.१४९.

glang chen smyos pa

मत्तमातङ्गः — कुतीर्थ्यमत्तमातङ्गमदग्लानिविधायिनम् त.स.१३०ख/१११४; द्र. {glang myos/}

glang chen so 'dra

वि. हस्तिदन्तः — ये नराः …हस्तिदन्ता अश्वदन्ता गोणमर्कटदन्तकाः वि.सू.५क/५.

glang brtul zhugs can

गोव्रती म.व्यु.३५३५.

glang sde'i bdag

गजसैन्यपः — बिम्बिसारस्य… चित्राख्यो हस्तिशय्यातिपुत्रोऽभूद्गजसैन्यपः अ.क.८८.२.

glang rdul

गोरजः, मानभेदः — {lug rdul bdun la ni glang rdul gcig} सप्तैडकरजांस्येकं गोरजः ल.वि.७७क/१०४; म.व्यु.८१९६; मि.को.२१ख ।

glang sna

गोनसः, सर्पविशेषः — गोनसे तिलित्सः अ.को.१.१०.१.

glang po

= {glang /} {glang chen/} {glang po che} 1. हस्ती, पशुविशेषः — यद् दशानां प्राकृतहस्तिनाम्… बलं तदेकस्य गन्धहस्तिनो बलम् अभि.स्फु.२६९क/१०८९; गजः — सरसीं गाहते गजः का.आ.२. २१९; इभः अ.क.६७.५०; कुञ्जरः — {glang po'i bdag po} कुञ्जरपतिः अ.क.५५.६; मातङ्गः का.आ.२.३२४; द्विपः जा.मा.४१७/२४५; नागः जा.मा.२०७/१२०; दन्ती त.स.७३क/६८३; मतङ्गजः — मुक्तश्चित्तमतङ्गजः बो.अ.५.२; कालिङ्गकः श्री.को.१७३ख २. (उ.प.) नागः, श्रेष्ठः — {skyes bu glang po} पुरुषनागः ल.वि.१६९ख/२५३; कुञ्जरः — महीधराभिधश्चासौ बभूवामात्यकुञ्जरः अ.क.५.१७. ३. नागः, बुद्धस्य पर्यायः — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितं यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… नाग इत्युच्यते ल.वि.२०५क/३०८ ४. गजः, हस्तमुद्रा — तदेव हस्ततलम् ऊर्ध्वं दक्षिणं वामतोच्छ्र(च्छ्रि)तम् । अधस्तात् कारयित्वा तु गजाकारं सुयोजितम् ।। दक्षिणं मध्यमाङ्घुल्यां कराकारं तु कारयेत् । एतद् गजमुद्रं तु निर्दिष्टं संसारपारगैः म.मू.२५३क/२८९. ५. (ना.) मातङ्गः, प्रत्येकबुद्धः — राजगृहे महानगरे गोलाङ्घुलपरिवर्तने पर्वते मातङ्गो नाम प्रत्येकबुद्धो विहरति स्म ल.वि.१२ख/१३. ६. = {glang po'i} कौञ्जरः — {glang pos lus ni btang bar gyur} वपुस्तत्याज कौञ्जरम् अ.क.२८.३५.

glang po skyes

= {glang po} मतङ्गजः, गजः अ.को.२.८.३४.

glang po sgra 'byin pa

करिगर्जितम् मि.को.४९ख ।

glang po can

ना. हस्तकः, गृहपतिपुत्रः — अभवत्सुप्रबुद्धाख्यः श्रीमान् गृहपतिः पुरा । बभूव हस्तको नाम तस्यातिदयितः सुतः अ.क.६८.३, ६.९६.

glang po che

= {glang /} {glang po/} {glang chen} 1. हस्ती, पशुविशेषः — {glang po che skad 'byin} हस्तिनः क्रोशन्ति अ.श.५७ख/४९; गजः — {glang po che glang po che'i phru gu'i tshogs kyis bskor ba lta bu} गज इव कलभगणपरिवृतः अ.श.५७क/४९; नागः अभि.स्फु.२८१क/१११६; इभः वि.प्र.७१क/४.१३१; दन्ती वि.प्र.५२क/४.७१; मातङ्गः त.प.२९१ख/२९४; वारणः बो.प. ५०; द्विरदः — द्विरदवरमभिरुह्य जा.मा.९३/५६; करी अ.को.३.३.१८६. २. (पा.) कुञ्जरः, योगिजातिभेदः — एवं योग्यपि पञ्चधा । सिंहो मृगोऽश्वो वृषभः कुञ्जरो जातिभेदात् वि.प्र.१६५क/३.१४०. ३. (ना.) मातङ्गः, नागराजः म.व्यु.३२६२.

glang po che dkar po

= {glang chen dkar po/}

glang po che skyong

= {glang po che skyong ba/}

glang po che skyong ba

ना. हस्तिपालः, ग्रामः — तत्र हस्तिपालग्रामके उदयनो नाम गृहपतिः प्रतिवसति वि.व.३३६ख/२.१४२.

glang po che cang shes

हस्त्याजानेयः म.व्यु.४७७१.

glang po che 'chor ba

नागबन्धकः, हस्तिपकः — तत्रेमे आसंवरिकाः । तद्यथा औरभ्रिकाः… नागबन्धकाः, श्वपाकाः, वागुरिकाश्च अभि.भा.२०३-१/६४१; द्र. {glang po che la zhon pa/} {glang po pa/} {glang chen bdag po/}

glang po che ltar 'gyin zhing bzhud pa

ना. सलीलगजगामी, तथागतः म.व्यु.१००.

glang po che tha mal ba

= {glang po che phal pa/}

glang po che tha mal ba'i stobs

= {glang po che phal pa'i stobs} प्राकृतहस्तिबलम्, सामान्यहस्तिबलम् म.व्यु.८२०८; यद् दशानां प्राकृतहस्तिनां सामान्यहस्तिनां बलं तदेकस्य गन्धहस्तिनो बलम् अभि.स्फु.२६९क/१०८९.

glang po che dam pa

हस्तिनागः, हस्तिवरः — उपोषधस्य राज्ञो हस्तिनागेन क्रौंचयता शब्दः कृतः क्रौंचानम् वि.व.१५६क/१.४४.

glang po che pa'i tshogs

हस्तिकायः, चतुरङ्गबलकायस्याङ्गम् — यदा अङ्गराजस्य बलकायो महान् संवृत्तो हस्तिकायोऽश्वकायो रथकायः पत्तिकाय इति चतुरङ्गसमन्वितः वि.व.३क/२.७४.

glang po che phal pa

= {glang po che tha mal ba} प्राकृतहस्ती, सामान्यहस्ती — यद् दशानां प्राकृतहस्तिनां सामान्यहस्तिनां बलं तदेकस्य गन्धहस्तिनो बलम् अभि.भा.५६ख/१०८९.

glang po che mo

= {glang mo/}

glang po che myos pa

= {glang myos/}

glang po che 'tsho ba

हस्त्यारोहः, हस्तिपकः — राज्ञो हस्त्यारोहा भविष्यन्त्यश्वारोहाः वि.व.३२२क/२.१३३; द्र. {glang po che 'chor ba/} {glang po che la zhon pa/} {glang po pa/} {glang chen bdag po/}

glang po che 'dzin pa

नागबन्धकः — नागबन्धका अरण्यात् हस्तिनो बद्ध्वा दमयन्ति अभि.स.भा.४९ख/६९; म.व्यु.३७६४; द्र. {glang po che 'chor ba/} {glang po che la zhon pa/} {glang po pa/} {glang chen bdag po/}

glang po che zhon pa

= {glang po che la zhon pa/}

glang po che bzhon pa

हस्तियानम् — हस्तियानादयो बाह्याश्रयस्थाः… विभ्रमहेतवो गृह्यन्ते न्या.टी.४२ख/५५; द्र. {glang po che la zhon pa/}

glang po che la zhon

= {glang po che la zhon pa/}

glang po che la zhon pa

= {glang po zhon pa/} {glang po che zhon pa} 1. गजारोहः, हस्त्यारोहः — पाण्डरा क्षत्रिणी चतुर्धा क्षत्रधर्मेण; पदातिः, अश्वारोहः, गजारोहः, रथारोहश्चेति वि.प्र.१६३ख/३.१३१; हस्तिपकः मि.को.४५क; द्र. {glang po pa/} {glang chen bdag po/} {glang po che 'chor ba} 2. हस्त्यारूढः — {glang po che la zhon pa la chos mi bshad} न हस्त्यारूढाय धर्मं देशयिष्यामः म.व्यु.८६१५; हस्तिस्कन्धाभिरूढः — अनाथपिण्डदो गृहपतिर्हस्तिस्कन्धाभिरूढः अ.श.१४९ख/१३९.

glang po chen po

पा. महानागः, श्रावकगुणः म.व्यु.१०८१; मि.को.१११ख; सर्वैरर्हद्भिः क्षीणास्रवैः… महानागैः अ.सा.२/१; बुद्धस्य पर्यायः — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितं यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… महानाग इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८.

glang po che'i skad

हस्तिक्रञ्चितम् — न हस्तिक्रुञ्चिताश्वहेषितर्षभगर्जितमयूरकोकिलरुतानि कुर्यात् वि.सू.४४क/५५.

glang po che'i khyu

हस्तियूथम् प्र.अ.१८०ख/१९५.

glang po che'i khyu mchog

= {glang chen khyu mchog} हस्तियूथपः, वन्यहस्तिनां समूहस्य प्रधानम् प्र.अ.१८०ख/१९५; गजयूथपः अ.क.८६.८.

glang po che'i rgyal po

गजपतिः — {glang po che'i rgyal po rgyags pa med pa lta bu} विमद इव गजपतिः अ.श.५७ख/४९; नागराजः — अहो बताहमैरावणो नागराजः स्याम् अभि.स्फु.१०३क/७८४.

glang po che'i sgra

= {glang chen sgra/}

glang po che'i sgra skad

वि. नागस्वरशब्दा, षष्ट्याकारवागन्तर्गतवागाकारविशेषः — तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति स्निग्धा च… नागस्वरशब्दा… सर्वाकारवरोपेता सू.अ.१८३क/७८.

glang po che'i nga ro dang 'brug gi sgra dang ldan pa

पा. गजगर्जितजीमूतघोषः, ओ षता, अनुव्यञ्जनविशेषः म.व्यु.३१९.

glang po che'i chang

हस्तिमदः — हस्तिमदेन शिरो लेपयेत् हे.त.३ख/६.

glang po che'i mchan

ना. हस्तिकच्छः, नागराजः म.व्यु.३२७०.

glang po che'i gnyar zhon pa

पा. हस्तिग्रीवा, कलाविशेषः — एवं लङ्घिते प्राग्वल्लिपिमुद्रागणनासंख्यासालम्भधनुर्वेदे… हस्तिग्रीवायामश्वपृष्ठे… इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०क/१०८; म.व्यु.५००२.

glang po che'i lta stangs

नागविलोकितम् — {glang po che'i lta stangs kyis bltas nas} नागविलोकितेनावलोक्य म.व्यु.६३७१; नागावलोकितम् — {glang po che'i lta stangs kyis g}.{yas phyogs nas chu bo gang gA la gzigs pa} दक्षिणेन नागावलोकितेन नदीं गङ्गां निरीक्षते वि.व.१५४क/१.४२.

glang po che'i stabs su gshegs pa

पा. नागविक्रान्तगामी, ओ गामिता, अनुव्यञ्जनभेदः म.व्यु.२८०.

glang po che'i stobs

= {glang po'i stobs/}

glang po che'i sna

१. करः, हस्तिशुण्डः — उच्छ्रितेन भुजगवरभोगपीवरेण करेणोवाच जा.मा.३६२/२१२; हस्तितुण्डम् — {glang po che'i sna ltar bdar ba ma yin pa} न हस्तितुण्डावलम्बितम् म.व्यु.८५२८; गजभुजः — गजभुजसदृशं सुवर्णवर्णं बाहुमभिप्रसार्य गृहीतवान् अ.श.८२ख/७३. २. पुष्करम्, हस्तिशुण्डाग्रम् — समुच्छ्रितेन स्निग्धाभिताम्रपृथुपुष्करेण करेण समाश्वासयन् जा.मा.३५८/२०९; गजपुष्करम् स.उ.१५५/१५४.

glang po che'i sna lta bu

गजभुजसदृशः — {glang po che'i sna lta bu'i phyag brkyang nas} गजभुजसदृशबाहुमभि।प्रसार्य अ.श.९३क/८४; द्र. {glang chen sna 'dra/} {glang po'i sna 'dra/}

glang po che'i pags pa

= {glang po'i pags pa/} {glang chen pags pa} गजचर्म १. गजस्य चर्म — {glang po che'i pags pa rlon pa'i gos 'dzin pa} गजचर्मपटार्द्रधृक् वि.प्र.७१क/४.१३१; दन्तिचर्म वि.प्र.५२क/४.७१ २. हस्तचिह्नम् — {phyag mtshan ni/} {badzra/} {rdo rje/} {ga dza tsarma/} {glang po'i pags pa} मि.को.१०क ।

glang po che'i pags pa 'dzin pa

वि. गजचर्मधृतः वि.प्र.७२ख/४.१३५; द्र. {glang po che'i pags pa'i gos 'dzin pa/}

glang po che'i pags pa rlon pa'i gos 'dzin pa

गजचर्मपटार्द्रधृक् — इदानीं दुर्दान्तदमनाय गजचर्मपटार्द्रधृग् भावनोच्यते वि.प्र.७१क/४.१३१.

glang po che'i pags pa'i gos 'dzin pa

वि. गजचर्माम्बरधरः वि.प्र.४९ख/४.५२; गजचर्मपटधारी वि.प्र.७२ख/४.१३४.

glang po che'i pags pa'i phyag rgya

गजचर्ममुद्रा, मुद्राभेदः — ततो वक्ष्यमाणगजचर्ममुद्रया सहापरचतुर्मुद्रामन्त्रपदानि वि.प्र.११५क/३.३५.

glang po che'i phru gu

= {glang po'i phru gu/} {glang po'i phrug gu} कलभः — {glang po che glang po che'i phru gu'i tshogs kyis bskor ba lta bu} गज इव कलभगणपरिवृतः अ.श.५७क/४९; वा.टी.९३क/५२; द्विपकलभः — द्विपकलभदशनपाण्डुकोमलानि… बिसानि जा.मा.२००/११६; गजपोतः म.व्यु.४८२१.

glang po che'i bres

हस्तिशाला म.व्यु.५६०९; मि.को.१४१क; द्र. {glang po che'i ra ba/} {glang po che'i lhas/} {glang po'i gnas/}

glang po che'i bla

गजपतिः म.व्यु.३७००; पीलुपतिः म.व्यु.३७००.

glang po che'i rmig mthil lta bu

वि. हस्तिपदबुध्नम् — पात्रमस्य हस्तिपदबुध्नं साधारकस्य वि.सू.८०ख/९८.

glang po che'i gtso bo

हस्तिनागः — राजा प्रसेनजित्कौशल एकपुण्डरीकं हस्तिनागमभिरुह्य दीर्घेण चारायणेन सारथिना भगवतो दर्शनाय संप्रस्थितः अ.श.२४५क/२२५.

glang po che'i tshogs

हस्तिकायः, चतुरङ्गबलकायस्याङ्गम् — राजा अजातशत्रुश्चतुरङ्गबलकायं सन्नह्य हस्तिकायमश्वकायं रथकायं पत्तिकायं च अभिनिर्यातो युद्धाय अ.श.३०ख/२६.

glang po che'i mtshan

हस्तिलक्षणम्, कलाविशेषः — एवं लङ्घिते प्राग्वल्लिपिमुद्रागणनासंख्यासालम्भधनुर्वेदे… अश्वलक्षणे हस्तिलक्षणे… इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८.

glang po che'i rdzi bo

नागशौण्डिकः — विंशतिगजान् गृहीत्वा नागशौण्डिकानां सकाशात् सु.प्र. ५०क/१००.

glang po che'i ra ba

हस्तिशाला — अधितिष्ठेन्न वृक्षमूलहस्तिशाला… प्रासादजेन्ताकोपस्थानशालाम् वि.सू.७८क/९५; = {glang po che'i lhas/} {glang po che'i bres/} {glang po'i gnas/}

glang po che'i lag rtse

= {glang chen sna} करिहस्ताग्रम्, पुष्करम् — पुष्करं करिहस्ताग्रे अ.को.३.३.१८६.

glang po che'i shing rta

गजरथः — या गजरथे वज्रशृंखला… ला शूकरस्यन्दने मारीची वि.प्र.५३क/४.८०.

glang po che'i so

इभदन्तः, विषाणम् — विषाणं स्यात् पशुशृङ्गेभदन्तयोः अ.को.३.३.५६.

glang po che'i lhas

हस्तिशाला — उपसंक्रम महासत्त्व येन हस्तिशाला उपगृह्णीष्वं विंशतिगजान् सु.प्र.५०क/१००; = {glang po che'i bres/} {glang po che'i ra ba/} {glang po'i gnas/}

glang po ches 'dul ba

ना. *हस्तिनियंसः म.व्यु.३६६४.

glang po ltar dal ba'i 'gros

पा. नागविलम्बितगतिः, अनुव्यञ्जनभेदः — अशीत्यनुव्यञ्जनानि । तद्यथा तुङ्गनखश्च महाराज सर्वार्थसिद्धः कुमारः । ताम्रनखश्च… नागविलम्बितगतिश्च ल.वि.५८क/७५.

glang po gdong

= {tshogs bdag} गजाननः, गणेशः — विनायको विघ्नराजद्वैमातुरगणाधिपाः । अप्येकदन्तहेरम्बलम्बोदरगजाननाः अ.को.१.१.३९.

glang po 'dul sbyong mkhan

हस्तिदमकः — राजा चक्रवर्ती संख्यातं हस्तिदमकं दूतेन प्रक्रोष्येदमवोचत् ‘इदं त्वया सौम्य संख्यातं हस्तिरत्नं क्षिप्रमेव सुदान्तं कृत्वास्माकमुपनयितव्यम्’ वि.व.१३८ख/१.२७.

glang po 'dus pa

= {glang po'i khyu} गजता, हास्तिकम् — हास्तिकं गजता वृन्दे अ.को.२.८.३६.

glang po pa

हस्तिपकः, हस्त्यारोहः — आधोरणा हस्तिपका हस्त्यारोहा निषादिनः अ.को.२.८.५९; द्र. {glang po che 'chor ba/} {glang po che la zhon pa/}

glang po mo

= {glang mo} कचा, हस्तिनी श्री.को.१७५क ।

glang po myos ma

मत्तमातङ्गी ब.वि.१७०क ।

glang po rtsal

= {glang po'i rtsal/}

glang po 'dzin pa

नागभृत्, हस्तिपकः — क्लैब्यक्षयान्नागभृतो विनिद्रा निद्रायमानं जगदुः कुमारम् अ.क.५९.१२९.

glang po zhon pa

= {glang po che la zhon pa/}

glang po rin po che

हस्तिरत्नम् — किमानन्द दरिद्रसत्त्वानां चक्ररत्नेन वा हस्तिरत्नेन वा अश्वरत्नेन वा मणिरत्नेन वा स्त्रीरत्नेन वा गृहपतिरत्नेन वा परिणायकरत्नेन वा सु.प.३५क/१४; म.व्यु.३६२३.

glang po'i khyim

ना. हस्तिनापुरम्, नगरम् — तत्रोत्तरपंचालो धनो नाम्ना हस्तिनापुरे नगरे राज्यं कारयति वि.व.२०२ख/१.७७.

glang po'i khyu

= {glang po 'dus pa} हास्तिकम्, गजता — हास्तिकं गजता वृन्दे अ.को.२.८.३६.

glang po'i mgo

कुम्भः, गजशिरोऽवयवभूतमांसपिण्डनाम — कुम्भौ तु पिण्डौ शिरसः अ.को.२.८.३७.

glang po'i 'gram

= {glang 'gram/}

glang po'i 'gros

नागक्रमः लो.को.३९८.

glang po'i sgra

= {glang chen sgra/}

glang po'i mjug ma'i rtsa

पेचकः, करिपुच्छमूलोपान्तः श्री.को.१६८क ।

glang po'i snying po

हस्तिगर्भः, गन्धद्रव्यम् — अस्ति कुलपुत्र मनुष्यलोके नागसंक्षोभसंभवहस्तिगर्भो नाम गन्धः, यस्य तिलमात्रा गुलिका सकलं पृथुराष्ट्रं जनपदं महागन्धघनाभ्रजालसंछन्नं कृत्वा सप्ताहं सूक्ष्मगन्धोदकधारावर्षमभिप्रवर्षति ग.व्यू.४७क/१४१; हस्तिगर्भम् — तद्यथा कुलपुत्र राज्ञश्चक्रवर्तिनो हस्तिगर्भं नाम कालागरुरत्नम् । तेन सह धूपितमात्रः सर्वराज्ञश्चतुरङ्गबलकायो विहायसे तिष्ठति ग.व्यू.३२२ख/४०५.

glang po'i stobs

नागबलम्, हस्तितुल्यबलम् — {mang 'dzin phrag brgya na glang po'i stobs zhes bya'o} शतं बहुलानां नागबलं नामोच्यते ल.वि.७६क/१०३; म.व्यु.७९६३.

glang po'i gdong

= {glang po gdong /}

glang po'i bdag po

= {glang chen bdag po} 1. गजपतिः — इह यदा गजपतेर्भयं भवति वि.प्र.७७ख/४.१५८ २. हस्तिपकः, हस्त्यारोहः — अथ हस्तिपकोत्सृष्टः कृष्टप्रासादपादपः अ.क.२८. १६ ३. कुञ्जरपतिः, ऐरावतः — यस्याययौ विजयमण्डनडिण्डिमत्वं दानेन कुञ्जरपतेरिव साधुवादः अ.क.५५.६.

glang po'i 'dogs pa

गजबन्धनी — वारी तु गजबन्धनी अ.को.२.८.४३.

glang po'i gnas

= {glang po che'i bres} हस्तिशाला — निःसंश्रयः संश्रयमीहमानः स हस्तिशालां नृपतेर्विवेश अ.क.५९.११७; = {glang po che'i ra ba/} {glang po che'i lhas/}

glang po'i rna ba

ना. कुञ्जरकर्णः, नृपः — ततः पुरीं तक्षशिलाभिधानां महीपतेः कुञ्जरकर्णनाम्नः । सेनारजःपुञ्जविनिर्जितार्कं जेतुं कुमारं विससर्ज राजा अ.क.५९.५९; द्र. {glang chen rna ba/}

glang po'i rna ba'i rtsa ba

चूलिका, हस्तिकर्णमूलम् — कर्णमूलं तु चूलिका अ.को.२.८.३८.

glang po'i sna

करः, हस्तिशुण्डः — दक्षिणं मध्यमाङ्घुल्यां कराकारं तु कारयेत् । एतद् गजमुद्रं तु निर्दिष्टम् म.मू.२५३क/२८९; द्र. {glang chen sna/} {glang po che'i sna/}

glang po'i sna 'dra

वि. गजकरः — {glang po'i sna 'dra 'i brla} उरु गजकरः रा.प.२५०क/१५१; द्र. {glang chen sna 'dra/} {glang po che'i sna lta bu/}

glang po'i pags pa

= {glang po che'i pags pa/}

glang po'i pi pi li

करिपिप्पली, गजपिप्पली — करिपिप्पली । कपिवल्ली कोलवल्ली श्रेयसी वसि(शि)रः पुमान् अ.को.२.४.९७.

glang po'i pi ling

= {glang po'i pi pi li/}

glang po'i dpral pa

अवग्रहः, हस्तिललाटम् — अवग्रहो ललाटं स्यात् अ.को.२.८.३८.

glang po'i phru gu

= {glang po che'i phru gu/}

glang po'i phrug gu

= {glang po che'i phru gu/}

glang po'i dbang po

= {glang dbang} गजपतिः — {glang po'i dbang po'i 'gros stabs} गजपतिगतिगामी रा.प. २५०क/१५१; गजेन्द्रः — अङ्कुशमुक्तका इव गजेन्द्राः रा.प.२४१क/१३८; अ.क.६८.५; नागेन्द्रः; द्र. {glang po'i bdag po/}

glang po'i dbang po'i 'gros stabs

वि. गजपतिगतिगामी, बुद्धस्य — गजपतिगतिगामी सिंहविक्रान्तगामी वृषभललितगामी रा.प.२५०क/क/१५१.

glang po'i mig gi zur

निर्याणम्, गजापाङ्गदेशः — अपाङ्गदेशो निर्याणम् अ.को.२.८.३८.

glang po'i mig 'bras

ईषिका, गजचक्षुर्गोलकः — ईषिका त्वक्षिकूटकम् अ.को.२.८.३८.

glang po'i rtsal

ना. हस्तिकक्ष्यम्, ग्रन्थः — हस्तिकक्ष्ये महामेघे निर्वाणाङ्घुलिमालिके । लङ्कावतारसूत्रे च मया मांसं विवर्जितम् ल.अ.१५७ख/१०५; शि.स.७६क/७४; {glang po'i rtsal zhes bya ba theg pa chen pa'i mdo} हस्तिकक्ष्यनाममहायानसूत्रम् क.त.२०७.

glang po'i tshogs

= {glang po che'i tshogs} 1. हास्तिकम्, हस्तिसमूहः — हास्तिकं गजता वृन्दे अ.को.२.८.३६; मि.को.४४ख २. हस्तिकायः, चतुरङ्गबलकायान्तर्गतबलकायविशेषः म.व्यु.३६३८.

glang po'i zas

= {byang chub ljon shing} कुञ्जराशनः, बोधिवृक्षः — बोधिद्रुमश्चलदलः पिप्पलः कुञ्जराशनः ।। अश्वत्थे अ.को.२.४.२०.

glang po'i rus pa

• सं. गजास्थि, गजस्य अस्थि • वि. गजास्थिकम् — जापविषयं प्रकाशते ।। स्फटिकेन स्तम्भनं जाप्यम्… वर्षार्पणं गजास्थिकैः हे.त.२९क/९६.

glang po'i lag pa

शुण्डः, करिकरः श्री.को.१८०ख; द्र. {glang po che'i sna/} {glang po'i sna/}

glang pos byin

ना. नागदत्तः, नृपः ब.अ.४, १४; द्र. मो.को.५३३.

glang spu can

= {'byung po'i skra} गोलोमी, भूतकेशः मि.को.६१ख ।

glang phrug

= {glang po'i phru gu glang po che'i phru gu} कलभः, करिशावकः — कलभेन महाहस्ती समाहूतः अ.क.४७.९२; {glang po che glang po che'i phru gu'i tshogs kyis bskor ba lta bu} गज इव कलभगणपरिवृतः अ.श.५७क/४९; कलभः करिशावकः अ.को.२.८.३५; द्विपकलभः — द्विपकलभदशनपाण्डुकोमलानि… बिसानि जा.मा.२००/११६; गजपोतः म.व्यु.४८२१; कारुजः श्री.को.१७६ख ।

glang bu

बलीवर्दः, वृषः — दाम्नेव बलीवर्दाः कीलके अभि.स्फु.११२क/८०२; वृषः — विधाय दयया तेषां द्रविणैरदरिद्रताम् । स वृषाणां वृषरतः क्लेशमुक्तिमकारयत् अ.क.२४.९६.

glang bres

१. = {ba lang gnas} गोशाला म.व्यु.५६१२; मि.को.१४१क २. = {glang po che'i bres/}

glang dbang

= {glang po'i dbang po/}

glang mo

१. = {glang chen mo/} {glang po che mo} हस्तिनी अत्रान्तरे समानीता सगर्भा हस्तिनी वनात् अ.क.१४.५५; करिणी अ.क.२५.५४; बन्धकी — सा बन्धकी करोति न कुञ्जरस्य… विमोहदीक्षाम् अ.क.६६.९३; इभा — करेणुरिभ्यां स्त्री नेभे अ.को.३.३.५२; करेणुः — धेनुका तु करेण्वाञ्च अ.को.३.३.१५ २. = {rdzing /} {rdzing bu} पुष्करिणी, जलाशयः — चत्वारि सप्तरात्राणि ततः पुष्करिणीजलैः । गत्वा… ददर्श फणिनः पुरः अ.क.६७.२४.

glang mo skyes

= {glang po} मतङ्गजः, गजः अ.को.२.८.३४.

glang myos

= {glang po che myos pa} मत्तेभः, मत्तहस्ती — शक्रो घातुकमत्तेभो वर्षुकाब्दो घनाघनः अ.को.३.३. ११०; मत्तमातङ्गः — कुतीर्थ्या एव मत्तमातङ्गाः त.प.३२३ख/१११४; प्रभिन्नः — प्रभिन्नो गर्जितो मत्तः अ.को.२.८.३६; द्र. {glang chen smyos pa/}

glang rdzi

१. = {ba lang skyong ba} गोपः, गोपालः — बर्हेणेव स्फुरितरुचिना गोपवेषस्य विष्णोः मे.दू. १४२ख/१.१५; गोविन्दः श.को.२५७; द्र. {glang rdzir grags} 2. = {glang po che'i rdzi bo/}

glang rdzir grags

= {khyab 'jug} गोविन्दः, विष्णुः अ.को.१.१.१४.

glang zas

गजभक्ष्या, सल्लकी — गजभक्ष्या तु सुवहा सुरभी रसा । महेरणा कुन्दुरुकी सल्लकी ह्लादिनीति च अ.को.२.४.१२४.

glang bzi

= {glang myos} मत्तः, मत्तहस्ती — प्रभिन्नो गर्जितो मत्तः अ.को.२.८.३६.

glang ru

१. = {ba lang gi rwa co} गोशृङ्गम् बो.को. ४२२/मो.को.३६७; २. (ना.) गोशृङ्गः, पर्वतः — {'phags pa glang ru lung bstan pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यगोशृङ्गव्याकरणनाम महायानसूत्रम् क.त.३५७.

glang ru'i brtul zhugs can

वि. गोशृङ्गव्रती, गोशृङ्गव्रतधारी तीर्थिकः म.व्यु.३५४२.

glang shu

मण्डलम्, रोगविशेषः — गण्डीरकाचित्रकमार्कवार्ककुष्ठद्रुमत्वक्लवणैः समूत्रैः । तैलं पचेन्मण्डलदद्रुकुष्ठे एतद् व्रणारुकिटिभापहारि यो.श.३७.

glang sen

हस्तिनखः, दुर्गद्वारावरणार्थः निम्नोन्नतः खातोद्धृतमृत्कूटः मि.को.१४०ख ।

glang ser skya

कपिला, गोविशेषः — कपिलासहस्राणि रूप्यपादानि सौवर्णशृङ्गानि का.व्यू.२१३ख/२७३.

glan pa

• सं. १. = {byug pa} लेपनम् — गोमयमृदा स्तम्भसुषिरे… लेपनम् वि.सू.९६क/११५ २. = {lhan pa rgyab pa} आस्यां दानम् — {phyogs der gos glan par bya'o} तत्र प्रदेशे वस्त्रस्यास्यां दानम् वि.सू.७०ख/८७; {gal te 'dir gser gyi lhan pas glan par mdzad na} यदि सुवर्णपट्टो दातव्यः लो.को.३९९; {de la lhan thabs su glan no} आसेवकानामत्र दानम् वि.सू.६७क/८४ ३. परिहारः — {lan glan pa} आनृण्यम् जा.मा.१३९/८१; {lan glan pa} निराकृतम् लो.को.२२९६ ४. *बन्धनम् — {lhung bzed glan pa la nan tan bya'o} अनुतिष्ठेत् पात्रबन्धनम् वि.सू.७ख/८; • भू.का.कृ. १. = {byugs pa} अनुलिप्तः — {shas glan pa} मांसेनानुलिप्तः शि.स. ४९क/४६ २. दत्तम् — {ma glan pa} अदत्तम् वि.सू.२५ख/३२.

glan par bya

१. प्रतिहरेत् — अवगम्याशु विक्षेपं तस्मिन् प्रतिहरेत्पुनः सू.अ.१९१क/८९ २. लेपनम् — गोमयमृदा स्तम्भसुषिरे… लेपनम् वि.सू.९६क/११५ ३. गडकदानम् — {bu gu glan par bya'o} छिद्रेर्गडकदानम् वि.सू.९६ख/११६ ४. आस्यां दानम् — {phyogs der gos glan par bya'o} तत्र प्रदेशे वस्त्रस्यास्यां दानम् वि.सू.७०ख/८७.

glam pa

= {klam/}

glal

= {glal ba/}

glal ba

जृम्भः — जाड्यं सजृम्भं जनयत्यजस्रम् अ.क.२२.४३; जृम्भा — उच्छ्वसिनीनामभिलाषदीक्षां जृम्भाजुषाम् अ.क.१०८.१४; विजृम्भा म.व्यु.४०६०; जृम्भिका — जृम्भिकां देवदत्तः करोति वि.प्र.२३८ख/२.४४; विजृम्भणम् जा.मा.१५०/८७; विजृम्भितम् — क्वचिन्महामते बुद्धक्षेत्रेऽनिमिषप्रेक्षया धर्मो देश्यते… क्वचिद्विजृम्भितेन ल.अ.९७क/४३.

glal bar byed

= {glal bar byed pa/}

glal bar byed pa

• क्रि. जृम्भते — सोत्कण्ठा इव जृम्भन्ते मञ्जर्यः श्वसनाकुलाः अ.क.६४.१०५ • सं. विजृम्भिका — तद्यथा अरतिः, विजृम्भिका, चेतसो लीनत्वम्, तन्द्री… अभि.स्फु.१३५क/८४४.

glal byed pa

= {glal bar byed pa/}

gling

१. द्वीपः, ओ पम् [1] जलवेष्टितभूमिः — न सागरनदीद्वीपकथायोगानुयोगमनुयुक्ता विहरन्ति अ.सा.२९६क/१६७; {'dzam bu'i gling} जम्बूद्वीपः अ.श.२३२ख/२१४ [2] शरणस्थानम् — {khyod ni chu bos bdas pa'i gling} त्वमोघैरुह्यमानानां द्वीपः श.बु.९८; म.व्यु.१७४९; द्वीपता — {gling med pa rnams la gling} द्वीपता अद्वीपेषु शि.स.१५७क/१५१ २. = {gling ma} पुलिनः, ओ नम्, तोयोत्थितद्वीपनाम — नद्युत्तीर्णश्च बोधिसत्त्वः पुलिनं निरीक्षते स्म उपवेष्टुकामः ल.वि.१३३क/१९६; द्वीपोऽस्त्रियामन्तरीपं यदन्तर्वारिणस्तटम् ।। तोयोत्थितं तत्पुलिनम् अ.को.१.१२.९.

gling chen

= {gling chen po/}

gling chen po

= {gling chen} महाद्वीपः १. महान् द्वीपः बो.को.४२३; श.को.२५८ २. समाधिविशेषः — आकारकरो नाम समाधिः… महाद्वीपो नाम समाधिः… एभिः कुलपुत्र अवलोकितेश्वरो बोधिसत्त्वो महासत्त्वः समाधिभिः समन्वागतः का.व्यू. २२२क/२८४.

gling bdag mchog

द्वीपाग्राधिपः — द्वीपाग्राधिपरत्नबिम्बविमलप्रख्यः स धातुः परः र.वि.१.९८.

gling ldan

= {chu klung} द्वीपवती, नदी — नदी सरित् । तरङ्गिणी शैवलिनी तटिनी ह्रदिनी धुनी ।। स्रोतस्विनी द्वीपवती स्रवन्ती निम्नगाऽपगा अ.को.१.१२.३१.

gling ldan ma

= {gling ldan/}

gling phra mo

अन्तर्द्वीपः — चतुर्णां च द्वीपकोटीशतसहस्राणां मध्ये पृथिवीप्रदेशे अश्वत्थयष्टिः प्रादुरभूदन्तर्द्वीपे च चन्दनवनम् ल.वि.५१ख/६९.

gling bu

वंशः, वाद्यभेदः — इमांश्च वेणून् पणवां सुघोषकां मृदङ्गवंशांश्च सङ्गीतवादिताम् ल.वि.१०६ख/१५४; वेणुः — वेणुवीणामृदङ्गादिविनोदैर्मदनिर्भराः अ.क.६२.६५.

gling bu ba

= {gling bu 'bud} वेणुध्मः, वांशिकः — {gling bu ba dang gling bu 'bud} वेणुध्माः स्युर्वैणविकाः अ.को.२.१०.१३.

gling bu 'bud

= {gling bu ba} वैणविकः, वांशिकः — {gling bu ba dang gling bu 'bud} वेणुध्माः स्युर्वैणविकाः अ.को.२.१०.१३.

gling ma

पुलिनम्, तोयोत्थितद्वीपनाम — द्वीपोऽस्त्रियामन्तरीपं यदन्तर्वारिणस्तटम् ।। तोयोत्थितं तत्पुलिनम् अ.को.१.१२.९; म.व्यु.७१०९; पुलिनः मि.को.१४२क ।

gling med

= {gling med pa/}

gling med pa

वि. अद्वीपः — {gling med pa rnams la gling} द्वीपता अद्वीपेषु शि.स.१५७क/१५१.

gling gzhan rgyu

= {gru'i tshong pa} सांयात्रिकः, पोतवणिक् मि.को.५१क ।

gling gzhan nas skyes pa

वि. द्वीपान्तरजः — {gling gzhan nas skyes pa'i tshul byed mi 'dra ba} भिन्नकल्पद्वीपान्तरजः म.व्यु.८८९५.

gling bzhi

चत्वारो द्वीपाः, सुमेरुपर्वतस्य परितः स्थिताः चत्वारो द्वीपाः; तद्यथा — {shar lus 'phags po} पूर्वविदेहः, {lho 'dzam bu gling} दक्षिणजम्बूद्वीपः, {nub ba glang spyod} अपरगोदानीयः, {byang sgra mi snyan} उत्तरकुरुः म.व्यु.३०४५.

gling bzhi pa

चतुर्द्वीपकः — चतुर्द्वीपकसाहस्रद्वित्रिसाहस्रकोपमः । कृत्वा पुण्यबहुत्वेन समाधिः परिकीर्तितः अभि.अ.५.४; चतुर्द्वीपिका — {gling bzhi pa'i 'jig rten gyi khams nas} चतुर्द्वीपिकाया लोकधातोः द.भू.२७३क/६३; चातुर्द्वीपकः — चातुर्द्वीपकानां च सत्त्वानामाभरणविकृतैः द.भू.२५७ख/५३; चातुर्द्वीपिका — {gling bzhi pa dbu ma} मध्यमा चातुर्द्वीपिका ग.व्यू.२१५ख/२९५.

gling bzhi pa chen po

चतुर्महाद्वीपकः — {gling bzhi pa chen po'i 'jig rten gyi khams} चतुर्महाद्वीपको लोकधातुः लो.को.४००.

gling bzhi po'i bdag po

चतुर्द्वीपपतिः, चतुर्णां द्वीपानामधिपतिः — जम्बुद्वीपपतिश्श्रीमान् चतुर्द्वीपपतिर्वरः स.दु.१९७/१९६; = {gling bzhi la dbang ba/} {gling bzhi'i dbang phyug/}

gling bzhi la dbang ba

चतुर्द्वीपाधिपतिः — राजा भवति चक्रवर्ती चतुर्द्वीपाधिपतिः द.भू.१९३क/१८; चतुर्द्वीपेश्वरः — {rgyal po 'di ni gling bzhi la dbang ba yin} अयं राजा चतुर्द्वीपेश्वरः वि.व.१७१क/१.५९; ग.व्यू.११९ख/२०७; = {gling bzhi'i dbang phyug gling bzhi po'i bdag po/}

gling bzhi sa'i bdag po

= {gling bzhi po'i bdag po} चतुर्द्वीपमहीपतिः, चतुर्णां द्वीपानामधिपतिः — सुखं विहरतस्तस्य मेरोः कनकसानुषु । बहुशक्रो ययौ कालश्चतुर्द्वीपमहीपतेः अ.क.४.५१; = {gling bzhi la dbang ba/} {gling bzhi'i dbang phyug/}

gling bzhi'i 'khor los sgyur pa

चतुर्द्वीपकचक्रवर्ती — राजानश्च मण्डलिनो बलचक्रवर्तिनश्चतुर्द्वीपकचक्रवर्तिनश्च स.पु.३ख/३.

gling bzhi'i 'jig rten gyi khams

चातुर्द्वीपको लोकधातुः म.व्यु.३०४६.

gling bzhi'i dbang phyug

चतुर्द्वीपेश्वरः — राजा भवेद्धार्मिकोऽसौ चतुर्द्वीपेश्वरः प्रभुः शि.स.१६३क/१५६; = {gling bzhi la dbang ba/} {gling bzhi po'i bdag po/}

gling la rnam par blta ba

पा. द्वीपविलोकितम्, महाविलोकितप्रभेदः — बोधिसत्त्वस्तुषितवरभवनस्थितश्चत्वारि महाविलोकितानि विलोकयति स्म… तद्यथा कालविलोकितं द्वीपविलोकितं देशविलोकितं कुलविलोकितं च ल.वि.१२ख/१४.

glu

१. गीतम्, गानम् — न गीतनृत्याख्यायिकानटनर्तकचारणकथायोगानुयोगमनुयुक्ता विहरन्ति अ.सा.२९६क/१६७; गेयम् — वधूजनमुखोद्गतम्… गेयम् का.आ.३.१८२; गीतिः — गीतिं नवीनां वितनोषि कांचित् अ.क.५९.१३०; गीतिका वि.प्र.४८ख/४.५१; गम् श्री.को.१७२ख. २. (ना.) गीता [1] ग्रन्थः — गीतासिद्धान्तपुराणादयो धर्माः पुस्तके लिखिताः वि.प्र.१४१क/१.४० [2] = {glu ma} देवी — लास्या माला तथा गीता नृत्या देव्यश्चतुष्टयाः स.दु.१६१/१६०.

glu mkhan

गायनः, गायकः एष दुर्व्यसनी… पुष्णाति विटचेटकगायनान् अ.क.६४.१९.

glu mkhas pa

वि. गीतकुशलः — सर्वेषु च वीथीमुखेषु पञ्च पञ्च कन्याशतानि स्थापितानि अभूवन् गीतकुशलानि नृत्तकुशलानि रा.प.२४५ख/१४४.

glu gar

१. = {glu dang gar} नृत्यगीतम् — {glu gar de bzhin rol mo dang} नृत्यगीतैस्तथा वाद्यैः ज्ञा.सि.१.६९; नृत्तगीतम् — प्रवृत्तनृत्तगीतहास्यलास्यवादित्रम् जा.मा.१४७/८५ २. संगीतम् — वनेषु कृतसंगीतं हर्षयिष्यति ते मनः जा.मा.१०१/६०.

glu rta

=( {p+lu ta} इत्यस्य भ्र.पा.) प्लुतः — आदिशब्देन पदविच्छेदप्लुतोदात्तादिपरिग्रहः त.प.२१३क/८९६.

glu blang

क्रि. गीयते — {legs par glu blang gar kyang bya} गीयते नृत्यते परम् हे.त.१९ख/६२.

glu blang ba

= {glu blang /}

glu blang bar bya

क्रि. १. गीयते — {spyan la sogs pa rnams kyis glu blang bar bya'o} लोचनादिभिर्गीयते हे.त.५ख/१४ २. गेयं कारयेत् — {la lar glu yang blang bar bya} क्वचिद्गेयं तु कारयेत् गु.सि.६.१८.

glu blangs

= {glu blangs pa/} {glu blangs nas} अनुगाय्य — लङ्काधिपतिः तोटकवृत्तेनानुगाय्य पुनरपि ल.अ.५६ख/२.

glu blangs pa

= {glu blangs} क्रि. अगायत् — सहसैव विकारेण रागाद्विस्मृतसंवृतिः । अगायत् अ.क.१४.१२२; अनुगायति स्म — गाथाभिगीतैरनुगायति स्म ल.अ.५६ख/१.

glu dbyangs

= {glu'i dbyangs} सङ्गीतिः — अप्सरसःकोटीनियुतशतसहस्रसंगीतिसंप्रचलिते ल.वि.८क/८; स्तुतिसंगीतिसंचोदितः ग.व्यू.१९३क/२७५; सङ्गीतिघोषः — किन्नरसंगीतिघोषा मधुरत्वात् सू.अ.१८३क/७८; गीतम् — मया संप्रति वीणायां योजिता गीतसारणा अ.क.८०.६; गीतस्वरः — षड्जर्षभगान्धारधैवतनिषादमध्यमकैशिकगीतस्वरग्राममूर्छनादियुक्तेन ल.अ.५६ख/१; गीतिः — स दृष्ट्वा गीतिकुशलं गान्धर्विकगणोत्तमम् अ.क.८०.८५; गेयम् — {glu dbyangs kyi rgyal po} गेयराजा म.व्यु.३५९३; गानम् — गीतं गानमिमे समे अ.को.१.७.१४; गीता — {ye shes chen po'i glu dbyangs} महाज्ञानगीता म.व्यु.४३२२.

glu dbyangs kyi khang pa

सङ्गीतिप्रासादः म.व्यु.५५६३; मि.को.१४०ख; = {glu dbyangs len pa'i khang bzangs/}

glu dbyangs kyi rgyal po

ना. गेयराजा, नृपः म.व्यु.३५९३.

glu dbyangs khang

= {glu dbyangs kyi khang pa/}

glu dbyangs mkhan

= {sad byed} वैतालिकः, बोधकरः मि.को.४९क ।

glu dbyangs zla ba

आश्वयुजः, आश्विनमासः — आश्विन इषोऽप्याश्वयुजोऽपि अ.को.१.४.१८.

glu dbyangs len pa

उपगीतम् — भृङ्गोपगीतकुसुमानि अ.क.५६.१९; सङ्गीतिः — {glu dbyangs len pa'i khang bzangs} सङ्गीतिप्रासादः ल.वि.१०४क/१५१.

glu dbyangs len pa'i khang bzangs

सङ्गीतिप्रासादः — सङ्गीतिप्रासादे पूर्वाभिमुखः स्थित्वा ल.वि.१०४क/१५१; = {glu dbyangs kyi khang pa/}

glu ma

ना. गीता, पूजादेवी — द्वादशपूजादेवीनाम्… नृत्या वाद्या गन्धा माला धूपा दीपा नैवेद्या अक्षता लास्या हास्या गीता कामा वि.प्र.३१क/४.४.

glu ma'i phyag rgya

गीतामुद्रा — गीतामुद्रां बद्ध्वैवं वदेत् स.दु.१४३/१४२.

glu len

= {glu len pa/}

glu len pa

• क्रि. = {glu len} गायति — पुरस्तात्स्थित्वा नृत्यति गायति वादयते अ.श.२००ख/१८५; गीयते — गीतनाट्याभ्यां गीयते नृत्यते परम् हे.त.१९ख/६२ • सं. गीतम् — माधुर्यानवगीतं च गीतं मधुपयोषिताम् जा.मा.१०१/६०; गानम् वि.सू.५३क/६८; उपगीतम् — अथाययौ भृङ्गगणोपगीतः सिन्दूरपूरायितकिंशुकश्रीः अ.क.५९.१८; • वि. गायन्ती — जनपदकल्याण्या गायन्त्या मधुरं गीतस्वरम् शि.स.१४१ख/१३६.

glu len par byed

= {glu len byed} क्रि. गायति ना.ना.२१६क/२२; गीयते — अस्मत्पुरे सिद्धविलासिनीभिर्यद्गीयसे अ.क.१०८.३५.

glu len byed

= {glu len par byed/}

glu len ma

= {seng ldeng} गायत्री, खदिरवृक्षः — गायत्री बालतनयः खदिरो दन्तधावनः अ.को.२.४. ४९.

glum

गोलकः — कुन्दं धर्मोदयाख्यातं गोलकोऽमृतं गीयते । या सुरा वज्रयोगिन्यो यो मदः स च हेरुकः स.उ.२६.१२; = {chang gi sbang ma'i glum} छो.को.१४१.

glu'i sgra

गीतशब्दः — विविधाः शब्दा निश्चरन्ति … हस्तिशब्दा वा… गीतशब्दा वा स.पु.१३३क/२१०.

glu'i mchod pa

गीतोपहारः — चोदयन्ति ततो देव्यो नानागीतोपहारतः हे.त.२४क/७८.

glu'i de kho na nyid

गीतितत्त्वम् — {glu'i de kho na nyid ces bya ba} गीतितत्त्वनाम क.त.१२०७.

glu'i mdun sa

गीतगोष्टी, सङ्गीतगोष्टी — {glu yi mdun sar khyod la mig/} {gtad pas}… {der} त्वदर्पितदृशस्तस्यां गीतगोष्ट्याम् का.आ.२.२६०.

glu'i dbyangs

= {glu dbyangs/}

glur blangs

= {glur blangs pa/}

glur blangs pa

= {glu ru blangs pa} 1. गीतम् — अहो नु राजपुत्र्या तद्गीतं साधु सुभाषितम् अ.क.१०७.११ २. = {do ha} दोहा — {thugs kyi gsang ba glur blangs pa zhes bya ba} चित्तगुह्यदोहनाम क.त.२४४३.

gle gdams pa

= {sle 'dams pa} संभिन्नव्यञ्जनम्, व्याधिविशेषः म.व्यु.९५१४; = {gle 'dams pa/}

gle 'dams pa

= {sle 'dams pa} ।। • सं. संभिन्नव्यञ्जनम्, व्याधिविशेषः मि.को.५२ख; = {gle gdams pa} ।। • वि. संभिन्नव्यञ्जना — नास्त्यस्याः प्ररोहणधर्मतेति च । उभयव्यञ्जना संभिन्नव्यञ्जना… निमित्तमात्रभूतव्यञ्जना वि.सू.११ख/१२; म.व्यु.८९२७.

glegs

= {glegs bu/}

glegs pa

= {glegs bu} पट्टः — {yid kyi glegs la bris pa} मनःपट्टे लिखितम् अ.क.२८.५८.

glegs bam

१. पुस्तकम् [1] = {dpe cha} ग्रन्थः — लिखित्वा पुस्तकगतां कृत्वा पूजापूर्वंगमं स्थापयित्वा अ.सा.४९क/२८; धर्मं मुखोद्देशतो वा पुस्तकगतं वा ददाति बो.भू.७६क/८८ [2] हस्तचिह्नविशेषः — ग्. {yon na glegs bam bsnams pa} वामे पुस्तकधारिणः स.दु.१६७/१६६ २. = {glegs bu} पट्टः — चतुर्णां रत्नानां पेडा कृता, यत्र प्रज्ञापारमिता प्रक्षिप्ता सुवर्णपट्टेषु लिखिता अ.सा.४४३क/२५०; पत्रम् — {gser gyi glegs bam la bris te} सुवर्णपत्रेष्वभिलिख्य अ.श.१०९क/९९.

glegs bam klag pa

पुस्तकपाठः — {glegs bam klag pa'i thabs} पुस्तकपाठोपायः क.त.४२५२.

glegs bam du gyur

= {glegs bam du gyur pa/}

glegs bam du gyur pa

वि. = {glegs bam du byas pa} पुस्तकगतम् — धर्ममुखान्यनन्तानि पुस्तकगतानि करतलगतानि भवन्ति शि.स.१०६ख/१०५.

glegs bam du byas

= {glegs bam du byas pa/}

glegs bam du byas pa

वि. = {glegs bam du gyur pa} पुस्तकगतम् — धर्मं भाषते कायगतं वा पुस्तकगतं वा स.पु.१०६क/१६९.

glegs bu

= {glegs} 1. पट्टः — {rdo'i glegs bu} शिलापट्टः अ.क.१०.५१; पट्टिका — पुंसां ललाटविपुलोपलपट्टिकासु अ.क.७.४४; {zangs glegs kyis mtshan rkang pa yis} ताम्रपट्टाङ्कपादेन अ.क.६.८३; {sgo glegs} कपाटम् अ.क.६.१४३ २. पत्रम् — {smyig ma'i glegs bu} वंशपत्रम् वि.सू.७४ख/९१; {gser gyi glegs bu la bris} सुवर्णपत्रलिखितम् अ.क.४७.२६ ३. मण्डलम् — मण्डलार्धमण्डलमेषु कुर्वीत वि.सू.६९क/८६; मण्डलकम् — प्रथम एषां त्रिकैः द्वितृतीयमण्डलकत्वम् । अर्धचतुर्थमण्डलकं द्वितीये । तृतीये पञ्चममण्डलकत्वम् वि.सू.२३ख/२८ ४. खण्डः — {glegs bu gcig pa byin gyis brlab par mi bya'o} नैकखण्डमधितिष्ठेत् वि.सू.६७क/८४.

glegs bu phyed

अर्धमण्डलम् — मण्डलार्धमण्डलमेषु कुर्वीत वि.सू.६९क/८६.

glegs bu'i 'phro

=(?) पत्रमुखम् — पत्रमुखमस्य ( प्रत्यास्तरणस्य) कुर्वीत वि.सू.६७क/८४.

glegs 'bu mkhan

पत्रच्छेदिकः म.व्यु.३७९२.

gleng

= {gleng ba/} {gleng nas} समामन्त्र्य — प्रयातस्ते समामन्त्र्य विश्रान्त्यै काननान्तरम् अ.क.२५.२२.

gleng gyur

= {gleng gyur pa/}

gleng gyur pa

=( {gleng 'gyur ba} ?) वि. कथ्यमानः — श्रुतमेतन्मया देव कथ्यमानं वनेचरः अ.क.४.३०.

gleng ba

= {gleng} ।। • क्रि. (सक.; वर्त., भवि; भूत., विधौ {glengs}) चोदयति — {ltung bas gleng} आपत्त्या चोदयति शि.स.५६क/५४ • सं. चोदनम् — चोदनगताज्ञा वि.सू.३१क/३९; चोदना — आत्मगतां संक्लेशारक्षां संविधाय स्खलितचोदना मृदौ व्यतिक्रमे । मध्ये व्यतिक्रमेऽवसादना बो.भू.५०क/५९; संचोदना — {gleng zhing sma dbab pa'i snyan par smra ba} संचोदनावसादनी प्रियवादिता बो.भू.११७क/१५७; चोदितम् — {gleng bas khas blangs na mthar thug pa yin no} प्रतिज्ञानं चोदितेन निष्ठा वि.सू.९१ख/१०९; उक्तिः मि.को.६२ख; {gang yang bud med rang nyid ni/} {gleng ba skal bzang nyams pa'i rgyu} स्त्रीणां यद्यपि सौभाग्यभङ्गाय प्रणयः स्वयम् अ.क.६.१६४.

gleng ba po

वि. चोदकः, चोदनकर्ता — चोदकः पृच्छति अभि.स्फु.३१२क/११८९.

gleng bar gyur pa

= {gleng gyur pa/}

gleng bar bya

क्रि. चोदयेत् — नाकाममत्रैनं चोदयेत् वि.सू.५८क/७४.

gleng bar byed

= {gleng bar byed pa/}

gleng bar byed pa

• क्रि. = {gleng bar byed} चोदयति — पुद्गलञ्चोदयति स्मारयति बो.भू.७५ख/८७. • वि. चोदकः — बोधिसत्त्वः… चोदको भवति । स्मारको भवति बो.भू.१२७ख/१६४.

gleng bar mi bya

अचोदनम् — अचोदनं विपत्त्या भिक्षोः वि.सू.८७क/१०५.

gleng gzhi

१. निदानम् [1] प्रस्तावना — {gleng gzhi'i le'u} निदानपरिवर्तः स.पु.१२ख/२०; र.वि.७५ख/३; भाषणेनैव निदानोद्देशस्योच्चारणेन संपादनीयत्वं ज्ञप्तेश्च वि.सू.५८क/७२; {tir+tha gleng gzhi lung dang ni/} {drang srong mu stegs lci ba'o} निपा(दा)नागमयोस्तीर्थमृषिजुष्टे जले गुरौ अ.को.३.३.८६; मि.को.८८क; उपोद्घातः — {dang po gleng gzhi'i le'u las} प्रथमम् उपोद्घातपटले गु.सि.२३/१६ [2] = {gleng gzhi'i sde} द्वादशविधप्रवचनेषु एकम् — इतिवृत्तकं जातकम् अद्भुतं च । निदान औपम्यशतैश्च स.पु.१९ख/३०; निदानं सोत्पत्तिकशिक्षाप्रज्ञप्तिभाषितसंगृहीतं विनयपिटकम्, अवदानादिकं तस्य परिवारः अभि.स.भा.६९६९ख/९६; द्र. {gleng gzhi'i sde} 3. उत्पत्तिः — {dge slong dag khyed cag chu bo gang gA'i gleng gzhi nyan par 'dod dam} इच्छथ भिक्षवो नद्या गङ्गाया उत्पत्तिं श्रोतुम् वि.व.१५४क/१.४२.

gleng gzhi'i sde

पा. निदानम्, द्वादशविधप्रवचनेषु एकम् — निदानं यत्किंचिदेव पुद्गलम् उद्दिश्य भाषितं सोत्पत्तिकशिक्षाप्रज्ञप्तिकभाषितं वा अभि.स.भा.६९क/९५; द्र. {gleng gzhi/}

gleng gzhi'i le'u

निदानपरिवर्तः — सद्धर्मपुण्डरीके धर्मपर्याये निदानपरिवर्तो नाम प्रथमः स.पु.१२ख/२०; निदानपरिवर्तः प्रथमः रा.प.२४२क/१४०.

gleng langs

समुदाहारः — एवंरूपान्तराकथासमुदाहारोऽभूत् अभि.स्फु.२५६क/१०६६.

gleng bslang

= {gleng bslang ba/}

gleng bslang ba

प्रस्तावः, प्रस्तावना — {gtam gleng bslang ba} कथाप्रस्तावः जा.मा.२१०/१२२; उपोद्घातः — संवरावतारकथां ग्राहयितुमुपोद्घातं रचयन्नाह बो.प.४; प्रस्तुतम् — {yul dang phyogs rnams kyi gtam gleng bslang ba'i tshe} प्रस्तुतासु दिग्देशकथासु जा.मा.२३७/१३७; प्रस्तावागतम् — {gtam gleng bslang ba} संकथाप्रस्तावागतम् जा.मा.२०८/१२१.

glengs

१ {gleng} इत्यस्य विधौ २. {gleng} इत्यस्य भूत.; = {glengs pa/} {glengs nas} उपनिक्षिप्य — तदधिकरणं सङ्घमध्ये उपनिक्षिप्य न एकान्तीकृतम् वि.व.१५०ख/१.३८.

glengs pa

• क्रि. पर्यनुयुङ्क्ते — अव्याकृतसम्बन्धेन पर्यनुयुङ्क्ते अभि.स्फु.११०क/७९७. • भू.का.कृ. चोदितम् — ‘किं वेदं द्रव्यत इति किं वा प्रज्ञप्तितः’ इति चोदिते, आचार्य आह अभि.स्फु.३१३ख/११९२; अधिकृतम् — पूर्वाधिकृते सर्वत्रगार्थे श्लोकः सू.अ.१३४ख/९.

glen

= {glen pa/}

glen lkugs

वि. एडमूकः — एडमूकस्तु वक्तुं श्रोतुमशिक्षिते अ.को.३.१.३६.

glen pa

• वि. = {mi shes/} {rmongs pa} मूढः, विवेकशून्यः — मानार्थं दासतां यान्ति मूढाः कामविडम्बिताः बो.अ.८.७७; मूर्खः — परपिण्डाशिनो दासा मूर्खाः बो.अ.७.५७; अज्ञः — अज्ञे मूढयथाजातमूर्खवैधेयबालिशाः अ.को.३.१.४६; जडः म.व्यु.८८८८; विसंज्ञः — जात्यन्धभावा बधिरा विसंज्ञाः शि.स.५०ख/४८; तौतः — {glen pa'i gtam} तौताख्यानम् प्र.अ.४८ख/५५. • सं. [1] मोहः — {glen pa'i dra ba} मोहजाला का.व्यू.२२३क/२८५; {skyes bu glen pa} मोहपुरुषः ल.अ.१५६क/१०३ [2] = {glen pa nyid} जडत्वम्, जाड्यम् — मनुष्यभावत्वम् उपेत्य चापि अन्धत्वबधिरत्वजडत्वमेति स.पु.३८क/६८; मौर्ख्यम् — दुर्गतिर्नीचता मौर्ख्यं ययैव आत्मोन्नतीच्छया बो.अ.८.१२७.

glen pa nyid

जाड्यम् लो.को.४०१.

glen pa'i gtam

तौताख्यानम् प्र.अ.१५८क/१७१; तौतोपाख्यानम् प्र.अ.४८ख/५५.

glen pa'i dra ba

मोहजाला — {glen pa'i dra ba zhes bya ba'i gnyid kyis non par byas so} मोहजाला नाम निद्राति का.व्यू.२२३क/२८५.

glebs

= {glebs pa/}

glebs pa

चिपिटीकृतः; = {leb par byas zin pa} छो.को. १४१; {mnan nas leb mor byas pa} द.को.१३२; द्र. {lus glebs 'dra} श्लिपाटकः (?) वि.सू.५क/५; {lus glebs pa 'dra ba} विपाटकः (?) म.व्यु.८८१८.

glo

१. = {rtsib logs} पार्श्वम्, कक्षाधोभागः — {glo g}.{yas pa} दक्षिणेन पार्श्वेन श्रा.भू.६क/११ २. कासः, रोगविशेषः यो.श.३२; कासस्तु क्षवथुः अ.को.२.६.५२ ३. = {glo ba/}

glo dkar khra ma

= {glo skar khra ma/}

glo skar

= {skar khung} गवाक्षः, वातायनम् मि.को.१४१क; = {skar khung dra ba can/} {glo skar khra ma/}

glo skar khra ma

= {skar khung} वातायनम्, गवाक्षः अ.को.२.२.९.

glo skyes

आगन्तुकः म.व्यु.६९३७.

glo 'grams pa

क्षतः, व्याधिविशेषः म.व्यु.९५१३; मि.को.५२ख ।

glo sgo

= {logs sgo} पक्षद्वारम् मि.को.१४०ख; {khang pa'i logs zur du yod pa'i sgo} बो.को.४२९.

glo bcing ba

पार्श्वबन्धनम् — न चर्मपट्टेन पार्श्वबन्धनं कुर्वीत वि.सू.५२ख/६७.

glo 'dogs

= {ral gri} कौक्षेयकः, खड्गः मि.को.४६ख ।

glo rdol

वि. सच्छिद्रः — {glo rdol bum pa'i chu bzhin du/} {dran pa la ni de mi gnas} सच्छिद्रकुम्भजलवन्न स्मृताववतिष्ठते बो.अ.५.२५.

glo ba

१. क्लोमम्, फुप्फुसः — तत्राध्यात्ममुपादाय । तद्यथा — केशा रोमाणि… हृदयं प्लीहकं क्लोमम् श्रा.भू./२०३; क्लोमकः — सन्ति अस्मिन् काये केशा रोमाणि… हृदयं प्लीहा क्लोमक अन्त्राणि वि.व.१८४ख/२.१०९; वृक्काहृदयं क्लोमकं तथा । खाद्यमानं कृमिशतैः वि.व.२९१ख/१.११४; फुप्फुसः — अयं कायो विष्ठाद्यशुचिभाजनम् । अत्यान्त्राकुलं ह्युदरं सयकृत् फुप्फुसाकुलम् शि.स.५१क/४८ २. = {yid} हृत् — {bdag ni mchog tu glo ba dga' zhing mchis} परा च नस्तुष्टिरवस्थिता हृदि श.बु.१५२; द्र. {glo ba nye ba/} {glo ba re/} {glo bar chud pa/}

glo ba nye

= {glo ba nye ba/}

glo ba nye ba

• सं. अनुरागः, प्रीतिः — अभिवर्धयसे स्वकीर्तिशोभामनुरागं जगतो हितोदयं च जा.मा.२४९/१४४; भक्तिः — भक्तिर्मयि च दर्शिता जा.मा.२४२/१४०. • वि. अनुरक्तः — {'bangs glo ba nye ba rnams la} अनुरक्तानां प्रजानाम् जा.मा.८१/४८.

glo ba mi ches pa

वि. = {yid mi ches pa} साशङ्कः — अतः साशङ्कान्यत्र नो हृदयानि जा.मा.२५९/१५०.

glo ba ring ba

वि. अपराधी — तेन अदत्तादायिनां पुरुषाणां चौराणाम्… अपराधिनाम् ग.व्यू.१९२क/२७३.

glo ba re

मनोरथः — {bdag gi yul 'dir dgung char dbab tu glo ba re lags so} मे विजिते देवो वर्षेत् अ.श.४०क/३५.

glo ba la gnas

= {glo ba la gnas pa/}

glo ba la gnas pa

क्लोमकाशी, नारकीयपक्षिभेदः — एवमर्थानुरूपसंज्ञा दन्तोत्पाटका नाम, कण्ठनाड्यपकर्षका नाम । क्लोमकाशिनः शि.स. ४५क/४२.

glo ba'i glog pa

= {mgo'i glog pa/}

glo bar chud pa

क्रि. जानाति — तस्य मम भगवन्नत्ययं जानतोऽत्ययं पश्यतः अत्ययम् अत्ययतः वि.व.१४३क/१.१.३२.

glo bug

= {bu ga} सुषिरम्, विवरम् — अथ कुहरं सुषिरं विवरं बिलम् । छिद्रं निर्व्यथनं रोकं रन्ध्रं श्वभ्रं वपा सुषिः अ.को.१.९.१.

glo bur

• क्रि.वि. = {glo bur du} अकस्मात् — अकस्मान्मृत्युरायातो हा हतोऽस्मि बो.अ.७.८; अकाण्डम्; अकाण्डे — {glo bur du bdag ci la gdung} किमकाण्डे रुजन्ति माम् का.आ.२.१२६. • वि. = {glo bur ba} आकस्मिकः, अचिन्तितः — आकस्मिकमहाशनिः बो.अ.२.३४; अकाण्डः — न ह्यसौ केवलोऽकाण्ड इति ।… अकाण्ड इति प्रस्तावमन्तरेण त.प.३५८क/४३६; आगन्तुः — यस्मान् मलास्त्वागन्तवो मताः त.स.१२५क/१०८२; आगन्तुकः, ओ की — एवमागन्तुकोऽस्मीति न मया प्रत्यवेक्षितम् बो.अ.२.३९; म.टी.३००क/१६७. • सं. = {glo bur ba nyid} आगन्तुकता — दोषागन्तुकतायोगाद् गुणप्रकृतियोगतः र.वि.१.५१.

glo bur gyi dri ma

= {glo bur dri ma/}

glo bur du

= {glo bur/}

glo bur du byung

= {glo bur du byung ba/}

glo bur du byung ba

वि. आगन्तुकः — आगन्तुकधातूनां षडंशं देयं योगिन्यादिपूजार्थम् वि.प्र.१८१क/३.१९८.

glo bur du 'ong

= {glo bur du 'ong ba/}

glo bur du 'ong ba

वि. आगन्तुकः — अस्ति ते महाराज विजिते कश्चिद्विहारो यत्रागन्तुका गमिकाश्च भिक्षवो वासं कल्पयिष्यन्ति अ.श.४६क/३९; = {glo bur du lhags pa/}

glo bur du 'ongs

= {glo bur du 'ongs pa/}

glo bur du 'ongs pa

आगन्तुकः — आगन्तुकं प्रत्यवेक्ष्यावासिकानामारोचयेच्छयनासनार्थम् वि.सू.१०ख/११; अतिथिः — अतिथिजनोपयुक्तशेषेण जा.मा.६२/३७; = {glo bur du lhags pa/}

glo bur du lhags

= {glo bur du lhags pa/}

glo bur du lhags pa

अतिथिः, आगन्तुकः — कालोपनतमतिथिजनम् जा.मा.६२/३७; = {glo bur du 'ongs pa/}

glo bur dri ma

= {glo bur gyi dri ma} आगन्तुकमलः — तृतीयं विशोध्यं चागन्तुकमलाद्विशुद्धं च प्रकृत्या सू.अ.१६८क/५९; हे.त.२२क/७०.

glo bur dri mas bsgribs pa

वि. आगन्तुकमलावृतः — सत्त्वा बुद्धा एव किन्तु आगन्तुकमलावृताः हे.त.२२क/७०.

glo bur ba

• वि. १. आकस्मिकः — हेतुप्रतिबद्धो हि भावानां स्वभावप्रतिनियमः, नाकस्मिकः त.प.२६४ख/९९८; आगन्तुकः अभि.स्फु.२८ख/१११७. २. अतिथिः — कालोपनतमतिथिजनं प्रतिपूज्य जा.मा.५२/३१. • अव्य. अकस्मात् प्र.अ.१०७क/११४.

glo bur ba nyid

आगन्तुकत्वम् — आगन्तुकत्वप्रतिवेधतः सू.अ.१६७ख/५९.

glo bur ba nyid rtogs pa

पा. आगन्तुकत्वप्रतिवेधः, प्रतिवेधप्रायोगिकभेदः — स ( प्रतिवेधप्रायोगिकः) पुनरेकादशविधो वेदितव्यः, आगन्तुकत्वप्रतिवेधतः… व्यवस्थापितधर्मप्रतिवेधतश्च सू.अ.१६७ख/५९.

glo bur du byung

= {glo bur du byung ba/}

glo bur du byung ba

वि. आगन्तुकः — आगन्तुकमेतन्नामधेयं प्रक्षिप्तम् अ.सा.४२क/२४.

glo 'bur

=*अवच्छादनकः — {rtsig ngos kyi phyogs 'khor bar glo 'bur dag bya'o} करणम्… अवच्छादनकानाञ्च कण्ठादेशपरिक्षिप्तानाम् वि.सू.५९क/११४.

glo langs pa

=*बहिरायामः, रोगभेदः म.व्यु.९५४८; {ba hi rA yA maH dang kAs+sha/} {glo langs pa} मि.को.५२ख ।

glog

विद्युत् १. तडित् — प्रदीपविद्युन्मणिचन्द्रभास्करान् प्रतीत्य पश्यन्ति यथा सचक्षुषः र.वि.५.१७; तडित् — {glog gi thag pa g}.{yo ba yang} चलञ्च तडितान्दाम का.आ.२.१०४; स्तनितं गर्जितं मेघनिर्घोषो रसितादि च ।। शम्पा शतह्रदाह्रादिन्यैरावत्यः क्षणप्रभा । तडित् सौदामिनी विद्युच्चञ्चला चपला अ.को.१.३.८९; शतह्रदा — शतह्रदोन्मेषसमृद्धदीप्ते जा.मा.३४५/२०१; विद्युल्लता — विद्युल्लताभङ्घुरलोलमायुः जा.मा.५२/३१. २. पा. समाधिविशेषः — विद्युन्नाम समाधिः का.व्यू.२२२क/२८४.

glog 'khyug pa

तडिल्लता — इमा मुहूर्तनर्तक्यः कालमेघतडिल्लताः अ.क.३.१४५.

glog gi sgron ma

ना. १. विद्युत्प्रदीपः, तथागतः — विद्युत्प्रदीपो नाम तथागतो यत्र यशसा तथागतेन प्रथमं बोधिचित्तमुत्पादितं दशिकां दत्त्वा तन्त्र(न्तु)वायभूतेन शि.स.७ख/८ २. समाधिविशेषः — {glog gi sgron ma zhes bya ba'i ting nge 'dzin} विद्युत्प्रदीपो नाम समाधिः म.व्यु.५४६.

glog gi lce

विद्युज्जिह्वः — क्रोधाग्निधूमनिवहरिव तस्य घनोद्गमैः । विद्युज्जिह्रैरकम्पन्त दिशः संत्रासिता इव अ.क.५६.१५.

glog gi tog

विद्युत्केतुः लो.को.४०२.

glog gi spyan

विद्युल्लोचनः, समाधिविशेषः — अवलोकितेश्वरः अनेकैः समाधिशतैः समन्वागतः । तद्यथा… विद्युल्लोचनो नाम समाधिः का.व्यू. २४४क/३०५; द्र. {glog gi mig}

glog gi phreng

= {glog gi phreng ba/}

glog gi phreng ldan ma

ना. विद्युन्मालिनी ब.वि.१६९ख ।

glog gi phreng ba

विद्युन्माला — {glog gi phreng bar bcas} विद्युन्माली स.पु.४८ख/८६; विद्युल्लता — विद्युल्लताकलापा इव गगनतले लम्बमानाः ग.व्यू.७७ख/१६९.

glog gi phreng bar bcas

वि. विद्युन्माली — सो च वारिस्य संपूर्णो विद्युन्माली महाम्बुदः स.पु.४८ख/८६.

glog gi mig

ना. विद्युल्लोचना, नागकन्या — अनेकानि च नागकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा… विद्युल्लोचना नाम नागकन्या का.व्यू. २०१ख/२५९; द्र. {glog gi spyan/}

glog gi me

विद्युदग्निः, दक्षिणाग्निः — इह शरीरे दक्षिणाग्निर्गार्हपत्यमाहवनीयोऽग्नित्रयम् । यथासंख्यं हृत्पद्मे धन्वाकारे पविः विद्युदग्निः वि.प्र.२३५ख/२.३६.

glog gi 'od

१. सौदामनी, विद्युत् — सौदामन्या कनकनिकषस्निग्धया दर्शयोर्वीम् मे.दू. ३४४ख/१.४१. २. विद्युत्प्रभः, समाधिविशेषः — {glog gi 'od ces bya ba'i ting nge 'dzin} विद्युत्प्रभो नाम समाधिः म.व्यु.६१२. ३. (ना.) विद्युत्प्रभा, नागकन्या — अनेकानि च नागकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा… विद्युत्प्रभा नाम नागकन्या का.व्यू.२०१ख/२५९.

glog gi 'od chen

ना. महाविद्युत्प्रभः, नागः म.व्यु.३३१७.

glog gis byin pa

ना. विद्युद्दत्तः, नृपः — अतीतेऽध्वनि विमलप्रभे कल्पे प्रलम्बबाहुर्नाम तथागतो लोके उदपादि । अहं च राज्ञो विद्युद्दत्तस्यैका दुहिता अभूवम् ग.व्यू.३९क/१३३.

glog 'gyu

= {glog 'gyu ba/}

glog 'gyu ba

१. विद्युत् — रात्रौ यथा मेघघनान्धकारे विद्युत् क्षणं दर्शयति प्रकाशम् बो.अ.१.५; सौदामनी बो.प.५; विद्युल्लता — तद्यथा महामते विद्युल्लता क्षणभङ्गदृष्टनष्टदर्शनं पुनर्बालानां ख्यायते ल.अ.९९क/४६; विद्युदुन्मेषः — विद्युदुन्मेषप्रायत्वात् अतिकृशम् बो.प.६. २. • वि. शातह्रदः — {sprin gyi nang na glog 'gyu me 'bar bzhin} शातह्रदं वह्निमिवाभ्रकक्षे जा.मा.३०६/१७८.

glog can

= {sprin} तडित्वान्, मेघः अ.को.१.३.७; मि.को.१४३ख ।

glog gtong ba

= {glog 'byin pa} विद्योतनम् — ये ज्वलनतपनविद्योतनवर्षणप्रातिहार्याणि कुर्वन्ति का.व्यू.२४०क/३०२.

glog ldan

= {sprin} तडित्वान्, मेघः ङ.को.५३; = {glog can/}

glog pa

१. रजतम्, व्याधिविशेषः म.व्यु.९५४०; अरूषिका लो.को.४०३; {pags nad kyi rigs shig} द.को.१३३; {pags nad cig} बो.को.४३३. २. रजः — तत्राध्यात्ममुपादाय । तद्यथा — केशा रोमाणि नखा दन्ता रजो मलम्… श्रा.भू./२०३.

glog phran 'gyu ba

विद्युल्लता — विद्युल्लतोद्भासुरलोलजिह्वा जा.मा.१६१/९३; द्र. {glog 'gyu ba/}

glog 'bar

ना. विद्युज्ज्वालः, नागः म.व्यु.३३१६.

glog 'byin

= {glog 'byin pa/}

glog 'byin pa

• क्रि. विद्योतते त.प. • सं. विद्योतनम् — ततस्ते ज्वलनतपनवर्षणविद्योतनप्रातिहार्याणि कृत्वा निरुपधिशेषे निर्वाणधातौ परिनिर्वृताः वि.व.१२३ख/१.१२; द्र. {glog gtong ba/}

glog 'byung

क्रि. विद्योतते — {sprin las glog 'byung ngo} बलाहको विद्योतते त.प.७२ख/५९७.

glog sbyin pa

= {glog gis byin pa/}

glog ma

ना. विद्युत्, पत्रदेवी — ब्राह्मण्याः पूर्वपत्रादौ सावित्री, पद्मनेत्रा, जलजवती, बुद्धिः, वागीश्वरी, गायत्री, विद्युत्, स्मृतिः वि.प्र.४१ख/४.३२.

glog 'od

= {glog gi 'od/}

glog 'od ma

ना. विद्युत्प्रभा, पत्रदेवी वि.प्र.१३२ख/३.६४; = {glog ma} विद्युत् ।

glong

१. = {glong ba} 2. = {klong /}

glong ba

क्षोभः; द्र. — {glong ba med pa'i bsam pa} अक्षुभिताशयता द.भू.२०१ख/२३; {glongs pa/}

glong ba med pa

वि. अक्षुभितः — {glong ba med pa'i bsam pa} अक्षुभिताशयता द.भू.२०१ख/२३.

glongs

= {glongs pa/}

glongs 'gyur

वि. संकुलः — लौहीषु दुर्जनकलेवरसंकुलासु कुम्भीष्वभिज्वलितवह्निदुरासदासु जा.मा.३५१/२०६.

glongs pa

= {dkrugs pa} अवधूतः — गम्भीरोऽपि उदधिरिवानिलावधूतस्तच्छोकव्यथितमनाः समाचकम्पे जा.मा.४०४/२३५; लुडितः म.व्यु.६८१९.

glongs par 'gyur ba

= {glongs 'gyur/}

glod pa

• सं. विश्रामः — एष बोधिसत्त्वसंग्रहो यत्र बोधिसत्त्वानामभ्यासविश्रामेऽपि आपत्तयो व्यवस्थाप्यन्ते बो.प.४८. • वि. मुक्तः — {bsdams pa glod pa} मुक्तप्रग्रहः जा.मा.१३९/८१.

glon pa

द्र. — {yongs su glon} व्यावर्तयति ग.व्यू.२३क/१२०.

glos

= {glo yis/} {glos phab te} पार्श्वं दत्त्वा — नागुप्तो दिवा पार्श्वं दत्त्वा मिद्धमवक्रमेत वि.सू.१२ख/१४.

glos 'bebs pa'i bde ba

पार्श्वसुखम् — बोधिसत्त्व उत्पन्नमालस्यकौसीद्यं निद्रासुखं शयनसुखं पार्श्वसुखञ्चाकाले अमात्रया स्वीकरोति, सापत्तिको भवति बो.भू.९२ख/११८; शयनासनरागश्चतुर्विधः । तद्यथा — संस्पर्शरागः, प्रतिश्रयरागः, पार्श्वसुखशयनसुखरागः, आस्तरणप्रत्यास्तरणोपच्छादनरागः श्रा.भू.६८क/१६१.

glos 'bebs par byed

पार्श्वमनुप्रयच्छति — न त्वकाले पार्श्वमनुप्रयच्छति मञ्चे वा पीठे वा तृणसंस्तरे वा पर्णसंस्तरे वा बो.भू.१०४क/१३३.

g+ha

१. घ (नागरीवर्णः) — {g+ha yig} घकारः वि.प्र.२५६ख/२.६७; घकारे घनपटलाविद्यामोहान्धकारविधमनशब्दः… निश्चरति स्म ल.वि.६७ख/८९. २. घः, घण्टा श्री.को.१७४ख ।

g+ha Na

घणम् हे.त.१९ख/६२; घणं निरन्तरम् यो.र. १४६.

g+ha sma ri

= {g+ha sma rI/}

g+ha sma rI

ना. घस्मरी, देवी — {g+ha sma ri ni sman 'dzin cing} भैषज्यधर्त्री घस्मरी हे.त.५क/१२.

g+ha yig

घकारः, घवर्णः — अनामिकासन्धौ घकारः वि.प्र.२५६ख/२.६७.

g+har g+har

घर्घरः — {g+har g+har sgra dag gis} घर्घरारावैः अ.क.६६.६४.

dgag

= {dgag pa/}

dgag dka'

= {dgag par dka' ba/}

dgag pa

• क्रि. ( {'gog pa} इत्यस्य भवि.) प्रतिषिध्यते — समाहितस्य तु क्लिष्टत्वं प्रतिषिध्यते अभि.भा.७५ख/११६२; निषिध्यते — अतो भेदे सुविस्पष्टे तच्चिह्नं किं निषिध्यते त.स.९७ख/८६९. • सं. १. प्रतिषेधः — अन्यथा हि सत्कृत्प्रतिषेधमात्रकृतमभविष्यत् सू.अ.१३३क/६; निषेधः — निषेधोऽप्युपलम्भेन न युज्यते, विरोधात् वा.टी.५४क/७; निराकृतिः — अतीतेऽपि तन्निराकृत्ययोगतः त.स.१२७ख/१०९७; निवृत्तिः — तदभावं तद्ग्राहकप्रमाणपञ्चकनिवृत्त्या प्रतिपादयति त.प.१३२ख/७१५; प्रतिषेधनम् — न तस्य विधिः, नापि प्रतिषेधनम् वा.टी.१०६क/७०; निषेधनम् — {byed pa dag ni dgag pa} कारणस्य निषेधनम् ल.अ.१८०ख/१४६; निराकरणम् — तन्निराकरणमात्रेणैव वेदापौरुषेयत्वस्य… सिद्धौ त.प.१३४क/७१८; रोधः म.व्यु.५१७८; निरोधनम् — हेतुप्रत्ययव्यावृत्तिं कारणस्य निरोधनम् ल.अ.१३५ख/८१; वारणम् श्री.को.१८४क; निवारणम् — अस्थानातिव्ययनिवारणोद्यतमतिः जा.मा.३७९/२२२; प्रतिविधानम् — तस्य प्रतिविधानमाह त.प.१५५ख/७६४; *विधूनम् म.व्यु.६९८३. • अव्य. नञ् — {dgag pa la yang dgag yod na} नञश्चापि नञा युक्तौ त.स.३६ख/३८३; त.प.३०२ख/३१७. • पा. प्रतिषेधः — {gcig la sgrub pa dang dgag pa dag 'gal ba'i phyir ro} एके विधिप्रतिषेधयोर्विरोधात् त.प.२१९क/९०७. • वि. प्रतिषेध्यम् — प्रतिषेध्यस्य साध्यस्यानुपलब्धिस्त्रिरूपा न्या.टी. ४९ख/१००; निषेध्यम् — नैवमित्यादि प्रसज्यरूपं निषेध्यं भवति त.प.३३५ख/३८५; अस्तः — {dgag pa zhes bya ba ni sun phyung ba'o} अस्त इति दूषिते त.प.१७४ख/८०७; वारकः श्री.को.१६८ख ।

dgag par

प्रतिषेद्धुम् — स्वतन्त्रेच्छामात्राधीनस्य केनचित् प्रतिषेद्धुमशक्यत्वात् त.प.२२३ख/१६३; निषेद्धुम् — सा निषेद्धुं न शक्यते त.स.४९ख/४९०; प्रतिबद्धुम् — प्रतिबद्धुं ते शक्यन्ते नैव केनचित् त.स.८६ख/७९०; प्रतिरोद्धुम् प्र.अ.२४५–१/५३३.

dgag pa byas pa

= {dgag byas} भू.का.कृ. प्रतिषिद्धः — तेनापि चैष प्रतिषिद्धो बुद्धवचः रा.प.२४०क/१३७.

dgag pa med pa

वि. अनावृतम् — सर्वपक्षिगणस्य चानावृतसुखोपभोग्यमेतद्दत्त्वा जा.मा.२३४/१३७.

dgag pa yin

क्रि. प्रतिषिध्यते — तेनारोपितम् एतद्धि केनचित् प्रतिषिध्यते त.स.४३ख/४३८; द्र. {dgag pa/dgag} {par bya ba yin/}

dgag pa'i gtan tshigs

पा. (न्या.) प्रतिषेधहेतुः, अनुपलब्धिहेतुः — त्रिरूपाणि च त्रीण्येव लिङ्गानि । अनुपलब्धिः स्वभावः कार्यं चेति… अत्र द्वौ वस्तुसाधनौ एकः प्रतिषेधहेतुः न्या.बि. २.१० १८; प्र.अ.१९७ख/२१२.

dgag pa'i bsdu ba

नञ्समासः — असर्वदर्शिन इति । सर्वं द्रष्टुं शीलमस्य, ततो नञा समासः वा.टी.५७ख/१३.

dgag pa'i dpe

पा. प्रतिषेधोपमा, उपमाभेदः — न जातु शक्तिरिन्दोस्ते मुखेन प्रतिगर्जितुम् । कलङ्किनो जडस्येति प्रतिषेधोपमैव सा का.आ.२.३४.

dgag pa'i bya spyod

निषिद्धकार्याचरणम् — अहो नु संस्कारवतोऽस्य कामं निषिद्धकार्याचरणाभियोगः अ.क.५३.४१.

dgag pa'i sbyor ba

नञः प्रयोगः — यत्रैव वाक्ये नञः प्रयोगस्तत्रैवान्यव्यवच्छेदः प्रतीयते, अन्यत्र तु विधिरेव त.प.२३३ख/९३८.

dgag pa'i tshig

= {dgag tshig} अकारः — {ma bcom zhes dgag pa'i tshig gdon par bya'o} अहत इत्यकारप्रश्लेषो द्रष्टव्यः त.प.२९१ख/१०४६; एकस्मिन् पक्षेऽकारप्रश्लेषात् त.प.२७३क/२६०.

dgag pa'i yan lag

निषेधाङ्गम् — तन्निराकरणेऽशक्ता निषेधाङ्गं न चापरम् त.स.११९ख/१०३६.

dgag par dka'

= {dgag par dka' ba/}

dgag par dka' ba

वि. दुर्निषेधः, दुर्निवारः — दुःखेन निवार्यत इति दुर्निवारः, दुर्निषेध इत्यर्थः वा.टी.५९ख/१३.

dgag par 'grub pa

प्रतिषेधसिद्धिः, प्रतिषेधव्यवहारस्य सिद्धिः — अथ प्रतिषेधसिद्धिरदृश्यानुपलम्भादपि कस्मान्नेष्टेत्याह, ‘प्रतिषेधसिद्धिरपि यथोक्ताया एवानुपलब्धेः’ न्या.टी.५३क/११६.

dgag par bya

= {dgag par bya ba/}

dgag par bya dgos

निषेधः कार्यः लो.को.४०३.

dgag par bya ba

= {dgag par bya/} {dgag bya/} {dgag bya ba} 1. प्रतिषेध्यम् — तस्मिन् प्रतिषेध्ये वस्तुनि न्या.टी.५३क/११६; प्रतिषेद्धव्यम् — एवं सति यत्प्रतिषेद्धव्यं तदभ्यनुज्ञातं भवति त.प.२०१ख/११८; त.स.९९क/८७९; निषेध्यम् — मा भूत् पर्युदासरूपं निषेध्यम्, न पचतीत्येवमादि प्रसज्यरूपं पचतीत्यादेर्निषेध्यं भविष्यति त.प.३३४क/३८३; त.स.३६ख/३८३; आक्षेप्यम् — {dgag bya yi/} {dbye ba mtha' yas phyir} आक्षेप्यभेदानन्त्याद् का.आ.२.११९. २. प्रतिप्रश्रम्भणम् — {gnas dgag par bya ba} निःश्रयप्रतिप्रश्रम्भणम् वि.सू.८ख/९.

dgag par bya ba yin

क्रि. निषिध्यते प्र.अ. ४५ख/५२; द्र. {dgag pa/} {dgag pa yin/}

dgag par byed pa

= {dgag byed pa/}

dgag par dbye

= {dgag dbye/}

dgag phye

प्रवारणम् म.व्यु.८६८२; द्र. {dgag dbye/}

dgag phyed

प्रवारितम् म.व्यु.८६८४; द्र. {dgag dbye byas pa/}

dgag bya

= {dgag par bya ba/}

dgag bya ba

= {dgag par bya ba/}

dgag bya'i dbye ba

आक्षेप्यभेदः — प्रतिषेधोक्तिराक्षेपस्त्रैकाल्यापेक्षया त्रिधा । अथास्य पुनराक्षेप्यभेदानन्त्यादनन्तता का.आ.२.११९.

dgag byas

= {dgag pa byas pa/}

dgag byed

= {dgag byed pa/}

dgag byed pa

= {dgag par byed pa} क्रि. निषिध्यते — विध्यादावर्थराशौ च नास्तितादि निषिध्यते त.स.४२ख/४३३.

dgag dbye

पा. (विन.) प्रवारणा — {dgag dbye'i gzhi} प्रवारणावस्तु वि.सू.८५क/८१; ज्ञप्तिवाचनाप्रतिमोक्षोद्देशप्रवारणास्तत् वि.सू.८१ख/९९; वि.सू.२८क/३५; प्रवारणम् म.व्यु.८६८२.

dgag dbye bco lnga pa

प्रवारणा पांचदशिका — अद्य सङ्घस्य प्रवारणा पांचदशिका वि.व.३२२क/१३३.

dgag dbye lan gsum bzlas pa

त्रिवाचिका प्रवारणा — कस्मिन्नर्थे त्रिवाचिका प्रवारणा ? समावस्थायाः वि.सू.३२५ख/१३५.

dgag dbye gyis shig

क्रि. प्रवारय — धर्मविशुद्ध्यर्थं प्रवारणा, चेदाकांक्षसि प्रवारय वि.सू.६४ख/८१.

dgag dbye bya

क्रि. प्रवारयेत् — दृष्टि(ष्ट)श्रुतपरिशङ्काभिः वर्षोषितः सङ्घं प्रवारयेत् वि.सू.६४क/८०.

dgag dbye byas

= {dgag dbye byas pa/}

dgag dbye byas pa

भू.का.कृ. प्रवारितम् — साधु प्रवारितं सुष्ठु प्रवारितम् वि.सू.६४ख/८१; = {dgag dbye mdzad pa/}

dgag dbye byed

= {dgag dbye byed pa}

dgag dbye byed pa

• क्रि. प्रवारयति — ते कल्पार्थिनः कल्पपरिष्कारा ज्ञप्तिं कृत्वा प्रवारयन्ति वि.व.३३०क/२.१३८. • सं. प्रवारणम् — {dgag dbye mi byed pa} अप्रवारणम् वि.सू.५४क/७०. • वि. प्रवारकः — तत्र प्रवारकस्य भिक्षोरेवं भवति वि.व.३२२क/१३३; प्रवारिकः म.व्यु.८६८३; प्रवारणकः — प्रवारणकं संमन्येरन् भिक्षुम् वि.सू.६४क/८१.

dgag dbye mi byed pa

अप्रवारणम् — सङ्घद्वये वर्षोषितायास्त्रिभिः स्थानैरप्रवारणे वि.सू.५४क/७०.

dgag dbye mdzad pa

भू.का.कृ. प्रवारितम् — {legs par dgag dbye mdzad do} साधु प्रवारितम् वि.सू.६४ख/८१; = {dgag dbye byas pa/}

dgag dbye mdzad par 'gyur

क्रि. प्रवारणा भविष्यति — यतः प्रभृति केलायनमियद्भिः दिवसैः सङ्घस्य प्रवारणा भविष्यति युष्माकमारोचितम्भवतु वि.सू.६४क/८०.

dgag dbye'i gzhi

पा. (विन.) प्रवारणावस्तु, सप्तदशविधविनयवस्तुषु एकम् वि.सू.८५क/८१; वि.व.३११क/२.१३३; प्रवारणवस्तु म.व्यु.९१०३.

dgag 'byed pa

प्रवारिकः म.व्यु.८६८३.

dgag mi bya

क्रि. न वार्यते — तेन सर्वेण सर्वज्ञस्तथाप्यस्तु न वार्यते त.स.११४क/९९०.

dgag med

= {dgag pa med pa/}

dgag tshig

= {dgag pa'i tshig}

dgang

= {dgang ba/}

dgang dka'

= {dgang dka' ba/}

dgang dka' ba

• वि. दुर्भरः — स चेद् हस्तिभिर्हस्तिनः सुकुमारा दुर्भराश्च । अश्वा अपि सुकुमारा दुर्भराश्च वि.व.३५५ख/२.१५६; दुष्पूरः — अनेन ध्यानवज्रेण दुष्पूरोऽपि प्रपूर्यते गु.स. ११५क/५४. • सं. दुर्भरता म.व्यु.२४७३; मि.को.१२७ख ।

dgang ba

• क्रि. ( {'geng ba} इत्यस्य भवि.) पूरयेत् — {ba nag ma'i 'o mas dgang} कृष्णगोक्षीरेण पूरयेत् हे.त.३ख/६. • सं. भरः — {dgang ba sla ba} सुभरः श्रा.भू.६६ख/१५७; {dgang dka' ba} दुर्भरः वि.व.३५५ख/२.१५६. • पा. पूरकः, त्रिविधप्राणायामेषु एकः — रेचकं पूरकं योगं शोधयेद् देहमण्डलम्… पूरकेन तु पूरयेत् ।। कुम्भकेन स्तम्भयेद्… रेचकेन रेचयेद् स.उ. १९.२८-- ३०; रेचकपूरककुम्भकयोगः वि.प्र.६४ख/४.११३.

dgang bar

पूरयितुम् ल.वि.७९ख/१०७.

dgang ba sla ba

= {dgang sla ba/}

dgang bar bya

• क्रि. पूरयेत् — पादधावनिकां रिक्तामुल्लोच्य पूरयेत् वि.सू.३९ख/४९. • सं. पूरणम् — {chu snod dgang bar bya'o} उदकस्थालकपूरणम् वि.सू.९क/१०.

dgang blug

= {dgang blugs/}

dgang blugs

पूर्णाहुतिः म.व्यु.४३४७; मि.को.११क ।

dgang gzar

पात्रम् — {blugs gzar la sogs pa dgang gzar} पात्रं स्रुवादिकम् अ.को.२.७.२४; पात्री — {sbyin sreg gi don du sreg blugs kyi dgang gzar} आहुती होमार्थं पात्री वि.प्र.९८क/३.१७.

dgang gzar shing

स्रुवावृक्षः, विकङ्कतवृक्षः — अथ स्यात् स्वादुकण्टकः । विकङ्कतः स्रुवावृक्षो ग्रन्थिलो व्याघ्रपादपि अ.को.२.४.३७.

dgang lugs

= {mar} आज्यम्, घृतम् — {dgang lugs ni mar ro} आज्यं घृतम् त.प.३१७क/११०१.

dgang sla

= {dgang sla ba/}

dgang sla ba

• वि. सुभरः — कथं सुभरो भवति ? अल्पेनापि यापयति । लूहेनापि यापयति एवं सुभरो भवति श्रा.भू.६६ख/१५७. • सं. सुभरता म.व्यु.२३७७; मि.को.१२४क ।

dgab

= {dgab pa/}

dgab pa

• क्रि. ( {'gebs pa} इत्यस्य भवि.)प्रतिच्छादयिष्यामः — {'bras chan gyis tshod ma'am tshod mas 'bras chan mi dgab pa} न ओदनेन सूपिकं प्रतिच्छादयिष्यामः सूपिकेन वा ओदनम् म.व्यु.८५७०. • सं. १. प्रतिच्छादनम्, छादनम् — कण्डूप्रतिच्छादनस्य षट्कं हस्तानां त्रयम् वि.सू.४८क/६१; ग्. {yan pa dgab pa las gyur pa} कण्डुप्रतिच्छादनगतम् म.व्यु.८५१६; प्रतिच्छदनम् — ग्. {yan pa dgab pa} कण्डूप्रतिच्छदनम् म.व्यु.८९४३; उपच्छादनम् — आस्तरणप्रत्यास्तरणोपच्छादनरागः श्रा.भू.६८क/१६१; प्रत्यास्तरणम् — तदन्येषु जनपदेषु इदमेवंरूपमास्तरणं प्रत्यास्तरणं तद्यथा एरको मेरको जन्दुरको मन्दुरकः वि.व.३६८ख/२.१६७; आच्छादः — तेजोधिपतेः कुमारस्य तद्राज्यं धर्माच्छादं प्रादात् ग.व्यू.२४५क/३२७. २. पिधानम् — {ras kyis mig gnyis dgab bo} पिधानमक्ष्णोः पट्टकेन वि.सू.७७क/९४; ओ दानम् — ग्. {yogs mas dgab bo} अवच्छादनदानम् वि.सू.९८क/११८.

dgab pa med pa

वि. निर्वसनः, नग्नः — निर्वसनोऽपि जिनसुतो ह्रीवसनः सू.अ.२२१ख/१२९.

dgab par bya

= {dgab bya/}

dgab bya

१. = {gos} आच्छादनम्, वस्त्रम् — वस्त्रमाच्छादनं वासश्चेलं वसनमंशुकम् अ.को.२.६.११५ २. = {dgab par bya} अपावृतम्, न कुर्यादित्यर्थः — दन्तकाष्ठस्य खेटस्य विसर्जनम् अपावृतम् बो.अ.५.९१.

dgab byas

भू.का.कृ. अवगुण्ठितम् — {phrag pa gnyis ni dgab byas nas/mthar} {skyes khyim du 'jug par bya} कक्षावगुण्ठनं कृत्वा प्रविशेदन्त्यजालयम् गु.सि.८.७.

dga'

= {dga' ba/}

dga' rkyang

= {dga' brkyang} कमलम्, संख्याविशेषः — न खलु कुलपुत्र एकसत्त्वारम्बणतया बोधिसत्त्वानां बोधाय चित्तमुत्पद्यते यदुत परिपाकविनयाय… न सत्त्वकमलस्य ग.व्यू.३७०ख/८३; म.व्यु.७७७५, ७९०४; *अगवम् — {zab bgrang zab bgrang na dga' rkyang ngo} कमलं कमलानामगवम् ग.व्यू.३ख/१०३.

dga' skyed

= {dga' ba skyed pa/}

dga' brkyang

= {dga' rkyang /}

dga' bskyed

= {dga' ba bskyed pa/}

dga' bskyed pa

= {dga' ba bskyed pa/}

dga' 'khyil

= {dga' ba 'khyil ba/}

dga' gyur

= {dga' bar gyur pa/}

dga' gyur pa

= {dga' bar gyur pa/}

dga' grogs

वि. वल्लभः, ओ भा — {snying gi dga' grogs} हृदयवल्लभा ना.ना.२७४क/८५.

dga' dga' ba

वि. रमितम् — काश्चित्पूर्वहसितरमितक्रीडिता अन्योन्यं स्मारयन्ति स्म ल.वि.१५७क/२३४.

dga' mgu

• सं. प्रहर्षः — एतदाकर्ण्य नृपतिः प्रहर्षोत्फुल्ललोचनः अ.क.९१.२३; रतिः — {dga' mgur 'grogs pa} रतिसङ्गमम् अ.क.८९.१५०; प्रमोदः — {dga' mgu ldan pa} प्रमोदिनी अ.क.९३. ३१; प्रकामः — प्राप्तप्रकामवशित्वात् तु सन्तो विलङ्घ्यापि समापद्यन्ते अभि.भा./२४४; कामकारः — कामकारतश्च विनोपक्रमं च्युतौ बो.भू.३४ख/३८. • वि. सुस्थितः — मच्चित्तावस्थिता एव घ्नन्ति मामेव सुस्थिताः बो.अ.४.२९; स्वैरी — {der yang dga' mgur rab tu mchi} प्रयाति तत्र तु स्वैरी श.बु.८९.

dga' mgur

क्रि.वि. स्वैरम्, यथेच्छम् — निरङ्कुशं स्वैरमिहाद्य चर्यते अभि.को.८.४२.

dga' mgu ldan pa

वि. प्रमोदिनी — सद्यः प्रसादविशदा तां जगाद प्रमोदिनी अ.क.९३.३१.

dga' mgur ldan pa

=(सा.द.) यत्रकामावसायित्वम् मि.को.१००ख; = {dga' mgur gnas pa/}

dga' mgur gnas pa

=(सा.द.) यत्रकामावसायित्वम् म.व्यु.४५६४; = {dga' mgur ldan pa/}

dga' mgur spyad pa

• सं. = {'khrig pa} भोगः, मैथुनम् — परिचितैर्भोगाभ्यासैः स्मरः परिवर्धते अ.क.८९.१७८. • भू.का.कृ. परिचारितः लो.को.४०५.

dga' mgur spyod

= {dga' mgur spyod pa/}

dga' mgur spyod cig

क्रि. परिचारय — वस निमे रमस्व निमे इहैव पञ्चभिः कामगुणैः समन्वितः समन्वङ्गीभूतः क्रीड रम परिचारय वि.व.१९७ख/१.७०; शि.स.९३क/९३.

dga' mgur spyod pa

• क्रि. परिचारयति — स तया सार्धं क्रीडति रमते परिचारयति अ.श.८क/७. • सं. = {'khrig pa} परिचर्या, मैथुनम् — {skyes pa dang bud med kyis dga' mgur spyod pa} स्त्रीपुरुषपरिचर्या बो.भू.२३क/२५; परिभोगः — {dga' zhing rtse la dga' mgur spyod pa} रतिक्रीडापरिभोगम् शि.स.१५५क/१४९; रतिः — सततं सेवमानायाः प्रच्छन्नभवने रतिम् अ.क.८९.१५०; सुरतम् — न चुम्बने न सुरते कश्चिदस्ति सुखोत्सवः अ.क.८९.१५३; रतिभोगः — {dga' mgur spyod pa la chags pa'i} रतिभोगप्रणयिना अ.क.९२.२८; परिचारितम् — मित्रसुहृद्वयस्यैश्च सह हसितक्रीडितरमितपरिचारितप्रतिविरमणतया बो.भू.१०४ख/१३४.

dga' mgur spyod par byed

क्रि. परिचारयति — स तया सार्धं क्रीडति रमते परिचारयति वि.व.१६६ख/१.५५.

dga' 'gyur

= {dga' bar 'gyur ba/}

dga' 'gyur ba

= {dga' bar 'gyur ba/}

dga' brgyang

= {dga' brkyang /}

dga' can ma

ना. नन्दिनी, देवकुमारिका — पूर्वस्मिन् वै दिशो भागे अष्टौ देवकुमारिकाः । जयन्ती विजयन्ती च सिद्धार्था अपराजिता ।। नन्दोत्तरा नन्दिसेना नन्दिनी नन्दवर्धनी ल.वि.१८५ख/२८२.

dga' che

= {dga' ba chen po/}

dga' chen

= {dga' ba chen po/}

dga' mchog

ना. १. रतिप्रधानम्, नगरम् — अथ खलु राष्ट्रपाल राज्ञार्चिष्मता अन्यतरस्मिन् पृथिवीप्रदेशे रतिप्रधानं नाम नगरं मापितम् अभूत् कुमारस्य परिभोगार्थम् रा.प.२४५क/१४४ २. नन्दोत्तमा, पुष्करिणी — एकैकस्मिंश्चोद्यानेऽष्टावष्टौ पुष्करिण्यो यदुत भद्रा च नाम, भद्रोत्तमा च नाम, नन्दा च नाम, नन्दोत्तमा च नाम अ.सा.४२७क/२४१.

dga' mchog ma

ना. नन्दोत्तरा, देवकुमारिका — पूर्वस्मिन् वै दिशो भागे अष्टौ देवकुमारिकाः । जयन्ती विजयन्ती च सिद्धार्था अपराजिता ।। नन्दोत्तरा नन्दिसेना नन्दिनी नन्दवर्धनी ल.वि.१८५ख/२८२.

dga' tog

प्रियकेतुः लो.को.४०६.

dga' ster

ना. नन्दनम्, उद्यानम् — साकेतं नाम नगरम्… यत्र… रमन्ते सुकृतोद्याने नन्दने पुरवासिनः । तत्राभूद् भूपतिः… हेमचूड इति श्रुतः अ.क.३.४.

dga' ston

उत्सवः ग्. {yul gyi dga' ston} रणोत्सवः अ.क.६४.१५३; अथ क्षण उद्धर्षो मह उद्धव उत्सवः अ.को.१.८.३८; महः — उक्त्वेति सिद्धपतिरादरहर्षपूर्णः कन्याविवाहमहतत्परतामवाप्तः अ.क.१०८.६४; कौतुकम् श्री.को.१६६क ।

dga' ston che

= {dga' ston chen po/}

dga' ston chen po

= {dga' ston che} महोत्सवः — न प्राप्तं भगवत्पूजामहोत्सवसुखं मया बो.अ.७. ३७; {dam chos dga' ston cher bcas pa'i/} {mi nyid bdag gis thob nas ni} सोऽहं प्राप्य मनुष्यत्वं ससद्धर्ममहोत्सवम् श.बु.५.

dga' stobs

ना. नन्दबला, काचित् स्त्री — तत्र सेनाभिधानस्य कन्ये गृहपतेः सुते । नन्दा नन्दबलाख्या च चारुवृत्ते बभूवतुः अ.क.२५.४.

dga' thob

= {dga' ba thob pa/}

dga' dang bcas

= {dga' dang bcas pa/}

dga' dang bcas pa

सहर्षम् — तस्यामिषाहरणशोणितपानमत्तां व्याघ्रीं सहर्षमवलोकयतश्चकार अ.क.५१.४६.

dga' dang ldan

= {dga' ba dang ldan pa/}

dga' dang bral

= {dga' dang bral ba/}

dga' dang bral ba

विरतिः — जातविरतिर्भवबीभत्सकुत्सया अ.क.२४.११२; विरामः — ययुः विरामं न नृशंसवृत्तेर्विप्राः क्षणं राक्षसतामवाप्ताः अ.क.३.१६१.

dga' bde

= {dga' ba'i bde ba/}

dga' ldan

= {dga' ba dang ldan pa/} {dga' bar ldan pa} ।। • ना. १. तुषिताः (तुषा तुष्ट्या इताः, तुषो वा विद्यन्ते एषामिति तुषिताः अभि.स्फु./३८०), देवनिकायः — षड् देवनिकायाः, तद्यथा — चातुर्महाराजिकाः, त्रयस्त्रिंशाः, यामाः, तुषिताः, निर्माणरतयः, परनिर्मितवशवर्त्तिनश्च । इत्येष कामधातुः अभि.भा./३८०; बोधिसत्त्वस्तुषिताद्देवनिकायाच्च्युत्वा उच्चे वा सम्मते वा कुले उपपद्यते बो.भू.१४३क/१८४ २. रतिव्यूहा, राजधानी — जम्बुद्वीपे रतिव्यूहायां राजधान्याम् ग.व्यू.१९७क/२७८ ३. रामः, आचार्यः — {btsun pa dga' ldan} भदन्तरामः अभि.स्फु.२१९क/९९८. • वि. स्पृहावान् — बोधौ स्पृहावान् खलु बोधिसत्त्वः सू.अ.२४८क/१६५; धृतिमान् — सुदुर्जयायां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितो बोधिसत्त्वः… धृतिमांश्च भवति द.भू.२१४क/२८; मुदितासहगतम् — स मैत्रीसहगतेन चित्तेन… करुणासहगतेन चित्तेन । मुदितासहगतेन चित्तेन । उपेक्षासहगतेन चित्तेन विहरति द.भू.१९८ख/२१; प्रियान्वितः — अबुधा विपरीतदर्शनाश्चपलाः साहसिकाः प्रियान्विताः… शठाश्च ये वि.व.१२७क/१.१६; आनन्दितः — पुरुषः स्त्रीकमले बोधिचित्तम् आनन्दितं क्षिपेत् वि.प्र.७५क/४.१४२; सानन्दः — जिनं विलोक्य सानन्दश्चक्रे तत्पादवन्दनम् अ.क.४०.१८१; हृष्टः — हृष्टः सुन्दरीदर्शनोत्सुकः अ.क.१०.६७; रममाणः — तासां मध्ये वराकारं रममाणं व्यलोकयत् अ.क.१९.४१; आमोदिनी — {rgyud mang sgra yis dga' ldan pa} वीणास्वनामोदिनी अ.क.६६.८७.

dga' ldan gyi gnas

तुषितभवनम्, तुषितालयम् — उपायकौशल्यसहगतो मेघोपमः सर्वसत्त्वार्थक्रियातदधीनत्वात्तुषितभवनवासादिसंदर्शनतः सू.अ.१४१ख/१८; तुषितालयम् ल.अ.१७१क/१२८.

dga' ldan gyi gnas na bzhugs pa

पा. तुषितभवनवासः, बुद्धकृत्यम् वि.सू.९९क/१२०; तुषितवरभवनवासः — धर्ममेघायां बोधिसत्त्व एकस्यामपि लोकधातौ तुषितवरभवनवासमुपादाय च्यवनाचंक्रमणगर्भस्थितिजनमाभिनिष्क्रमणाभिसंबोध्यध्येषणमहाधर्मचक्रप्रवर्तनमहापरिनिर्वाणभूमिरिति सर्वतथागतकार्यमधितिष्ठति द.भू.२६९ख/६१.

dga' ldan gyi pho brang

तुषितभवनम् ल.अ.७५क/२३; = {dga' ldan gyi gnas/}

dga' ldan gyi ris

वि. तुषितकायिकः — अथ ते तुषितकायिका देवपुत्राः ल.वि.२४क/२८.

dga' ldan gnas

= {dga' ldan gyi gnas/}

dga' ldan pa

= {dga' ldan/}

dga' sde

ना. नन्दिसेना, देवकुमारिका — पूर्वस्मिन् वै दिशो भागे अष्टौ देवकुमारिकाः । जयन्ती विजयन्ती च सिद्धार्था अपराजिता ।। नन्दोत्तरा नन्दिसेना नन्दिनी नन्दवर्धनी ल.वि.१८५ख/२८२.

dga' 'phel

ना. नन्दिवर्धनः, देशः — नन्दिवर्धने भवदेवो राजा सपरिवारः सत्येषु प्रतिष्ठापितः वि.व.१२०ख/१.९.

dga' 'phel ma

ना. नन्दवर्धनी, देवकुमारिका — पूर्वस्मिन् वै दिशो भागे अष्टौ देवकुमारिकाः । जयन्ती विजयन्ती च सिद्धार्था अपराजिता ।। नन्दोत्तरा नन्दिसेना नन्दिनी नन्दवर्धनी ल.वि.१८५ख/२८२.

dga' ba

• क्रि. (अक.; अवि.) रमति — तैः सार्धं रमति क्रीडति परिपृच्छति शि.स.५४क/५२; रमते — {chags pas khyod blo dga' 'am ci} प्रीत्या ते रमते मतिः अ.क.१०.११८; अभिरमते प्र.अ.१३५क/१४४; नन्दति — {bdag gi yid dga' 'o} मे नन्दति मानसम् का.आ.२.२४६; मोदते — तत्रासौ मोदते नारी काश्यपस्याचामदायिका वि.व.१६४क/१.५३; रोचते म.व्यु.२२२२; रुच्यति — न चास्य रुच्यन्ति कदाचिदन्ये स.पु.३९क/७०; नन्दयति — {'phel bas skye dgu rnams kyang dga'} वृद्धिर्नन्दयति प्रजाः श.बु.९३; हृष्यति — कस्मादेवं न हृष्यसि बो.अ.६.७६; संहृष्यति — न स लाभेन संहृष्यति शि.स.१४६ख/१४०; अनुनीयते — अनियतगोत्रकः पुनर्महामते त्रिष्वप्येतेषु देश्यमानेषु यत्रानुनीयते तत्रानुयोज्यः स्यात् ल.अ.८०ख/२८. • सं. १. = {dgyes pa/} {bde ba} आनन्दः — {bdag la dga' ba'i mchi ma byung} आनन्दाश्रु प्रवृत्तं मे का.आ.२.२६४; हर्षः — परस्पराश्लेषविवृद्धहर्षम् जा.मा.३९९/२३३; प्रहर्षः — प्रहर्षोत्फुल्लनयनाम्भोरुहः अ.क.५५.३२; संप्रहर्षणम् — चित्तस्य प्रामोद्यं कायस्यौद्बिल्यं बुद्धेः संप्रहर्षणं मनस उत्प्लवः शि.स.१०३क/१०२; उल्लासः — आययौ भगवान् सर्वमानसोल्लासबान्धवः अ.क.१५.७; मुद् — स मुनिर्महर्षीन् संतर्पयन् मुदमुदारतरामवाप जा.मा.७१/४२; मुत्प्रीतिः प्रमदो हर्षः प्रमोदामोदसंमोदाः स्यादानन्दथुरानन्दः शर्मसातसुखानि च अ.को.१.४.२५; मोदः — आम्नायानामाहान्त्या वाग्गीतीरीतीर्भीतीः प्रीतीः । भोगो रोगो मोदो मोहो ध्येये धेच्छे देशे क्षेमे का.आ.३.८४; मोदना — सत्त्वानामेवार्थे सत्त्वार्थसंपादकेन दुःखेन मोदना बो.भू.४५क/५२; आमोदः — रतोत्सवामोदविशेषमत्तया का.आ.३.४१; प्रमोदः — प्रमोदमनस्कारो दानादिभिर्वर्धमानेषु सत्त्वेषु सू.अ.१७९क/७३; संमोदनम् — {dga' ba'i gtam} संमोदनकथा जा.मा.२२२/१२९; प्रमोदना — तद्धानिवृद्ध्या सत्त्वेषु अनामोदः प्रमोदना सू.अ.१७९क/७३; प्रामोद्यम् — मुच्यमानेषु सत्त्वेषु ये ते प्रामोद्यसागराः बो.अ.८.१०८; कौतुकम् श्री.को.१६६क; नन्दी — नन्दीसमुदय इति नान्द्येव यस्य समुदयस्तद्रूपि, न तु यथा वेदनादीनां पूर्विका च नन्दी समुदयः अभि.स.भा.१७क/२२; नन्दनम् — {skye bo dga' bas zla ba} ऐन्दवं जननन्दनात् अ.क.४.६०; सुखम् — ते तत्र रात्रिपर्यन्ते विश्रान्तिसुखमाजगुः अ.क.७.५१; आरामः — न संगणिकारामकथायोगानुयोगमनुयुक्ता विहरन्ति अ.सा.२८५ख/१६६; अभिरामः — प्रविवेकाभिरामतया जा.मा.६१/३६; रतिः — {rtse dga' ba} क्रीडारतिः सू.अ.१४२ख/१९; अभिरतिः — स्वाङ्गावयवे चित्तं निबध्नाति पादाङ्घुष्ठे ललाटे यत्र चास्याभिरतिः अभि.भा.९ख/८९६; औद्बिल्यम् — तस्या अतीवौद्बिल्यमुत्पन्नम् वि.व.१६४क/१.५२; सौख्यम् — आनन्दे स्त्रीपुरुषेन्द्रियकृतं हि तत् सौख्यम् अभि.भा./१४४; स्वास्थ्यम् — {sems ni rab tu dga' bar gyur} मनः परस्वास्थ्यम् उपागतं जा.मा.३२१/१८७ २. = {mos pa} प्रेमा, स्नेहः — प्रेमा ना प्रियता हार्दं प्रेम स्नेहः अ.को.१.८.२७; प्रेम — {yon tan dga' ba} गुणप्रेम जा.मा.३५३/२०७; अनुरागः — {bden pa la dga' ba} सत्यानुरागः जा.मा.३७९/२२२; प्रसादः — भगवतो गुणसंकीर्तनं प्रतिश्रुत्य महान्तं प्रसादं प्रतिलब्धवान् अ.श.२ख/१; रुचिः — {dga' ba ni theg pa chen po bshad pa'i chos la} रुचिर्महायानदेशनाधर्मे सू.अ.२४८ख/३०; रोचना — बोधिसत्त्वपिटकापवादः सद्धर्मप्रतिरूपकाणाञ्च रोचना दीपना व्यवस्थापना बो.भू.८५ख/१०८; स्पृहणम् — {theg pa dman pa la dga' ba'i phyir} हीनयानस्पृहणात् सू.अ.२०३क/१०५; स्पृहा — {dga' ba yid la byed pa} स्पृहामनस्कारः सू.अ.१७९क/७३; प्रीतिः — {dga' ba'i ston mo} प्रीतिभोजनम् सू.अ.१४२ख/१९; प्रीयणा — अनुभावप्रीयणामनसिकारश्चतुर्विधानुभावदर्शनप्रीयणा सू.अ.१७६ख/७१; संरागः — यस्यास्ति नात्मन्यपि प्रभुत्वमकार्यसंरागपराजितस्य जा.मा.३९२/२३०; प्रियता — {chos la dga' ba} धर्मप्रियता जा.मा.३७९/२२२; या सत्त्वेषु बोधिसत्त्वस्य प्रियता सू.अ.१९४क/९३ ३. = {tshim pa} तोषः — तोषस्थाने प्रकुप्यन्ति बो.अ.८.१०; तुष्टिः — {byin nas dga' ba slong ba bas kyang lhag} दत्त्वा च तुष्ट्यार्थिजनं जिगाय जा.मा.१५/८; वि.सू.२४ख/२९; सन्तोषणम् — {me dga' ba'i sngags} अग्निसन्तोषणमन्त्रः हे.त.१४क/४४; निर्वृतिः — दिव्योद्यानोपभोगेषु न सा निर्वृतिमाययौ अ.क.६४.२०१; धृतिः — इत्याह युक्तं विदुरो नान्यतस्तादृशी धृतिः । भक्तिमात्रसमाराध्यः सुप्रीतश्च ततो हरिः का.आ.२.२७४ ४. = {spro ba} अध्यवसायः, उत्साहः — {spro ba dang ni dga' ba'o} उत्साहोऽध्यवसायः स्यात् अ.को.१.८. २९; प्रोत्साहनम् — तत्प्रोत्साहनेनैव तद्विदूषणम् अभिलषन् तदप्रतिसंख्यानिरोधमेवालम्बते अभि.स्फु.३०२ख/११६६ ५. = {dga' ston} उत्सवः — {myos byed dga' ba} मदनोत्सवः अ.क.२३.१६ ६. = {'khrig pa} सुरतम्, मैथुनम् — तथा विवाहितभर्त्रा च सह सुरतोपभोगाभावेऽपि… परपुरुषसङ्गत्या सुताख्यं कार्यमुपलभ्यते त.प.२८७क/१०३७ ७. = {rtse dga'} विनोदनम् — इति बोधिसत्त्व उद्यानगत इव पादचारविनोदनसुखम् अनुभवन् जा.मा.१०६/६३ ८. = {skal bzang} दिष्टिः, सौभाग्यम् — दिष्ट्या सखे तुल्यगुणानुभावात् स्थाने तवायं प्रसृतोऽभिलाषः अ.क.१०८. ६० ९. मैत्री — निमीलिता यशोलक्ष्मीर्गुणमैत्री विरोधिता जा.मा.२८७/१६६ १०. पा. [1] मुदिता, ब्रह्मविहारः — ब्राह्म्या विहाराश्चत्वारि अप्रमाणानि । मैत्री करुणा मुदितोपेक्षा च… मुदिता सुखावियोगाकारा सू.अ.२१३क/११८; ततो ब्रह्मविहारान् स्मरेत् । मैत्रीकरुणामुदितोपेक्षामिति वि.प्र.३१ख/४.५ [2] प्रीतिः, ध्यानाङ्गभेदः — वितर्कः, विचारः, प्रीतिः, सुखम्, चित्तैकाग्रता चेत्येतानि पञ्चाङ्गानि अभि.भा.६९क/११४० [3] आनन्दः, आनन्दभेदः — चत्वार आनन्दाः । आनन्दः परमानन्दो विरमानन्दः सहजानन्दश्चेति हे.त.३क/४ [4] हर्षणः, योगभेदः — विष्कम्भः प्रीतिः आयुष्मान् सौभाग्यः शोभनः अतिगण्डः सुकर्मा धृतिः शूलः गण्डः वृद्धिः ध्रुवः शङ्कुः व्याघातः हर्षणः वज्रः सिद्धिः व्यतिपातः वरीयान् परिघः शिवः साध्यः शुभः शुक्लः ब्रह्मा ऐन्द्रः वैधृतिरिति सप्तविंशति योगाः वि.प्र.१७९ख/१.३६ [5] नन्दा — {dga' ba rnam pa gsum} त्रिधा नन्दा वि.प्र.१५९क/; इह बाह्ये प्रतिपदादयः पञ्चपञ्चतिथयो नन्दादय उच्यन्ते वि.प्र.२३४ख/२.३४ ११. ना. [1] नन्दः, नागराजः म.व्यु.३२४१ [2] नन्दनम्, देवोद्यानम् — बहिः पुनः । तच्चैत्ररथपारुष्यमिश्रनन्दनभूषितम् अभि.को.३.६७; तस्य हि नगरस्य बहिश्चतुर्षु पार्श्वेषु चत्वार्युद्यानादीनि देवानां क्रीडाभूमयः । चैत्ररथमुद्यानम्, पारुष्यकम्, मिश्रकावणम्, नन्दनवनं च अभि.भा./५२२. • वि. प्रियः — {khyim gyi bde ba la dga' ba} गृहसुखप्रियः अ.क.२४.१६२; स्वादुप्रियौ तु मधुरौ अ.को.३.३.१९१; प्रेयः — {dga' ba mchog tu dga' bar brjod} प्रेयः प्रियतराख्यानम् का.आ.२.२७२; वत्सलः — {chos la dga' ba} धर्मवत्सलाः जा.मा.२५७/१४९; ललितः — स तस्य ललितो लोके यो यस्य दयितो जनः अ.क.१०.९९; वल्लभः — एतानि मोहहतवल्लभानि संसक्तमुक्तांशुसितस्मितानि अ.क.२२.३८; नन्दी — {'dod pa la dga' ba} कामनन्दी अभि.भा.२३२-१/८३४; {'phags pa dga' ba'i bshes gnyen gyi rtogs pa brjod pa zhes bya ba} आर्यनन्दिमित्रावदाननाम क.त.४१४६; रम्यम् — {dga' ba'i gnas der} तस्मिन्… रम्ये देशे अ.क.५४.१८; रसिकः म.व्यु.७६८७. • भू.का.कृ. हृष्टः — {sems dga' ba} हृष्टचित्तः अ.सा.४३५ख/२४५; प्रहृष्टः — सिंहासनस्थश्च भवेत् प्रहृष्टः स.पु.४४ख/७८; प्रहर्षितः — किं यूयमतीव प्रहर्षिताः वि.व.२१२क/१.८७; नन्दितः — तद्वार्तानन्दिताः अ.क.९.१९; रमितम् — मित्रसुहृद्वयस्यैश्च सह हसितक्रीडितरमितपरिचारितप्रतिविरमणतया बो.भू.१०४ख/१३४; प्रीतः — प्रीतः प्रायात् पतिस्त्रिदिवौकसाम् अ.क.३८.२१; प्रीणितः — {legs byas phun tshogs la dga'} सुकृतसम्पत्प्रीणितः अ.क.४२.२३; मुदितः — मुदितम् अप्रतिसंख्याय प्रहृष्टदानात् सू.अ.२१९क/१२६; प्रमुदितः — प्रमुदितचित्तः बो.प.३९; अभिप्रसन्नः — स तीर्थिकाभिप्रसन्नः पुरुषः अ.श.२२क/१८; तुष्टः अभि.स्फु.२२३ख/१००५; उत्कण्ठितः — {dga' bas yang dang yang du brjod} पपाठोत्कण्ठितो मुहुः अ.क.१०७.१८; निर्वृतः — तस्योपदेशकथया सत्यदर्शननिर्वृताः अ.क.७२.७१; रतः — {byang chub sems la dga' zhing mkhas} बोधिचित्तरतां दक्षाम् गु.सि.७.१६; {mi khrag la dga'} नररुधिररतः वि.प्र.११२क/१३; निरतः — {dgon pa na gnas pa la dga' ba'i blo dang ldan pa} अरण्यवासनिरतमतिः जा.मा.२९०/१६९; अभिरतः — {'khor ba la dga' ba'i sems can rnams} संसाराभिरतान् सत्त्वान् र.वि.७६ख/६; रक्तः — {sems can gyi don la dga' ba} सत्त्वार्थरक्तः प्र.अ.१०७ख/१६५; दयितः — {dga' ba'i rab byung blangs nas ni} प्रव्रज्यामादाय दयिताम् अ.क.४१.४६; इष्टः — अदृष्टमेवाथ तवैतदिष्टम् जा.मा.२७३/१५९.

dga' ba bkod pa

रतिव्यूह (ओ हा?) लो.को.४०८; द्र. {dga' bas brgyan pa} रतिव्यूहा; {dga' ldan} रतिव्यूहा ।

dga' ba skyed pa

= {dga' skyed} ।। • क्रि. आह्लादयति — {mtshan mor byed 'di dri ma dang /} {ldan yang 'gro ba dga' ba skyed} जगदाह्लादयत्येष मलिनोऽपि निशाकरः का.आ.२.१७२. • सं. ह्लादनम् — न कान्त्यैव मुखन्तव । ह्लादनाख्येन चान्वेति का.आ.२.२१.

dga' ba skyed par mdzad

क्रि. प्रीतिं विदधाति — ते वपुः । दर्शने दर्शने प्रीतिं विदधाति नवां नवाम् श.बु.५४.

dga' ba skyong ba

ना. रामपालः, आचार्यः ब.अ.८४२; सेकनिर्देशपञ्जिकायाः कर्ता; द्र. क.त.२२५३.

dga' ba bskyed

= {dga' ba bskyed pa/}

dga' ba bskyed pa

= {dga' ba bskyed} ।। • क्रि. प्रीणाति — प्रीणाति लोचने यस्य सुधापरिचिता रुचिः अ.क.२०.६५; प्रीतिरुत्पद्यते — सर्वथापूर्वरूपस्य रुचकस्य तदात्मनः । जन्मन्युत्पद्यते प्रीतिः त.स.६५क/६१२. • सं. प्रीतिजननम् — {mkhas pa rnams kyi dga' ba bskyed} विदुषां प्रीतिजननम् श.बु.७८; संहर्षणम् — संहर्षणं त्यागविशारदानाम् जा.मा.१०/४; संप्रहर्षणम् — काव्यनाटकाख्यानगान्धर्वेतिहाससंप्रहर्षणानि द.भू.२१४ख/२९. • वि. वल्लभः, प्रियः — विविक्तकाननोद्देशाः शमिनामेव वल्लभाः अ.क.३.१०८. • भू.का.कृ. संहर्षितः — संहर्षितो बुद्धस्वरेण चाहम् स.पु.२६क/४७.

dga' ba 'khyil ba

नन्द्यावर्तः, सद्मविशेषः मि.को.१३९ख ।

dga' ba rgya mtsho rnam par 'phel ba'i shugs

ना. प्रीतिसागरविवर्धनवेगः, सूत्रान्तः — तस्यानन्तरं गम्भीरधर्मश्रीसमुद्रप्रभो नाम तथागत उत्पन्नः… तेन च मे प्रीतिसागरविवर्धनवेगो नाम सूत्रान्तः संप्रकाशितो दशसूत्रान्तकोटीशतसहस्रपरिवारः ग.व्यू.१३०क/२१६.

dga' ba brgya pa

= {khyab 'jug} शतानन्दः, विष्णुः ङ.को.२५/मो.को.१०५०.

dga' ba can

१. मुकुन्दः, निधिभेदः — महापद्मश्च पद्मश्च शङ्खो मकरकच्छपौ । मुकुन्दकुन्दनीलाश्च चर्चाश्च (खर्वश्च) निधयो नव अ.को.१.१.७४. २. (ना.) नन्दिकः — {'phags pa dga' ba can gyi mdo} आर्यनन्दिकसूत्रम् क.त.३३४.

dga' ba chags

= {dga' ba chags pa/}

dga' ba chags pa

ना. रतिलोलः, मारपुत्रः — वामे रतिलोलो नामाह ल.वि.१५३ख/२२८.

dga' ba chen po

= {dga' che/} {dga' chen} ।। • सं. १. महान् प्रसादः — तस्य तदत्यद्भुतं देवमनुष्यावर्जनकरं प्रातिहार्यं दृष्ट्वा महान् प्रसाद उत्पन्नः अ.श.१३ख/१२; महोत्सवः — मया निमन्त्रितः सङ्घे सोऽयं मम महोत्सवः अ.क.२१. २४; महाप्रीतिः — {dga' ba chen pos tshim pa} महाप्रीतिहर्षा म.व्यु.४३२१ २. महानन्दः — एक एव महानन्दः पञ्चतां यान्ति भेदनैः हे.त.१६क/५० ३. महामुदिता — महामैत्रीं च महाकरुणां च महामुदितां च महोपेक्षां च अ.सा.४३६ख/२४६ ४. हठः — {gzhan la phan pa dga' che rab zhugs pa} परोपकारेषु हठप्रवृत्ताः अ.क.८०.१. • वि. महारतिः, महारागमयः — {dga' chen he ru ka yi} हेरुकस्य महारतेः हे.त.१५क/४८; बहुमानः — न्यूनत्वेनाबहुमानाद् अभि.स्फु.१६७ख/९०९; हर्षोत्कण्ठजातः — ततो भगवच्छ्रावकेन हर्षोत्कण्ठजातेन अ.श.२७ख/२३.

dga' ba chen po la gnas pa

वि. महामुदिताविहारी, बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितं यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते… महामुदिताविहारीत्युच्यते ल.वि.२०५क/३०८.

dga' ba chen po'i snyoms 'jug

महाद्वन्द्वसमापत्तिः — महाद्वन्द्वसमापत्तौ निःसृता घस्मरी पुनः । निःसृत्य उत्तरे द्वारे निषण्णा घोररूपिणी हे.त.२४क/७८.

dga' ba nyid

आरामता — {bsgom pa la dga' ba nyid} भावनारामता अभि.भा.८ख/८९३.

dga' ba thob

= {dga' ba thob pa/}

dga' ba thob pa

वि. = {dga' thob} औद्बिल्यप्राप्तः — आश्चर्याद्भुतप्राप्तोऽस्मि भगवन् औद्बिल्यप्राप्त इदमेवंरूपं भगवतोऽन्तिकाद् घोषं श्रुत्वा स.पु.२४ख/४४; प्रीतिलाभी — भीताश्च निर्भयाः सन्तु शोकार्ताः प्रीतिलाभिनः बो.अ.१०.२०.

dga' ba mtha' yas grags pa

अनन्तरतिकीर्तिः लो.को.४०८.

dga' ba 'thob pa

१. प्रीतिलाभः २. रतिलम्भा, ओषधिविशेषः — अस्ति रतिलम्भा नामौषधिः । सा यस्य शरीरगता भवति, तस्य कायचित्तकल्यता जायते ग.व्यू.३१३क/३९९.

dga' ba dang mgu ba

= {dga' mgu/}

dga' ba dang bcas pa

= {dga' dang bcas pa/}

dga' ba dang mchog tu dga' ba

प्रीतिप्रामोद्यम् — {dga' ba dang mchog tu dga' bar mdzad pa'i 'od} प्रीतिप्रामोद्यकरप्रभः ल.वि.२०५ख/३०९; {dga' ba dang mchog tu dga' ba skyes te} प्रीतिप्रामोद्यजातः लो.को.४०९.

dga' ba dang mchog tu dga' bar mdzad pa'i 'od

वि. प्रीतिप्रामोद्यकरप्रभः, बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितं यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… प्रीतिप्रामोद्यकरप्रभ इत्युच्यते ल.वि.२०५ख/३०९.

dga' ba dang bde ba bskyed pa

पा. प्रीतिसुखजननी, षष्ट्याकारवागन्तर्गतवागाकारविशेषः म.व्यु.४६४.

dga' ba dang ldan

= {dga' ldan/}

dga' ba dang ldan pa

= {dga' ldan/}

dga' ba dang rtse ba

रतिक्रीडा — {dga' ba dang rtse ba'i gnas} रतिक्रीडास्थानम् स.पु.१०४क/१६६.

dga' ba dang rtse ba'i gnas

रतिक्रीडास्थानम् — परेषां रतिक्रीडास्थानानि तानि नोपसंक्रामति स.पु.१०४क/१६६.

dga' ba dang mtshungs par ldan pa

वि. प्रीतिसम्प्रयुक्तम् — न प्रीतिसम्प्रयुक्तम्, साभिसंस्कारवाहित्वात् अभि.भा.७५ख/११६३.

dga' ba dang yid bde ba skyes pa

वि. प्रीतिसौमनस्यजातः — यदा अनवतप्तो नागराजः प्रमुदितो भवति प्रीतिसौमनस्यजातः, तदा सु.प. ३४क/१३; म.व्यु.२९३३.

dga' ba ldan

= {dga' ldan/}

dga' ba sdud pa

पा. रतिसंग्राहकः, मनस्कारभेदः — स योगी तदूर्ध्वं प्रहाणारामो भवति प्रहाणेऽनुशंसदर्शी परीत्तप्रविवेकप्रीतिसुखसंस्पृष्टः कालेन कालं प्रसदनीयेन मनस्कारेण संप्रहर्षयति यावदेव स्त्यानमिद्धौद्धत्योपशमाय । अयं रतिसंग्राहकः ।… रतिसंग्राहकेण मध्यं क्लेशप्रकारं जहाति अभि.स.भा.५८क/८०.

dga' ba rnam par 'phel ba

वि. विवर्धितप्रीतिः — गौरवजातविवर्धितप्रीतिः पादतले पतितोऽस्मि जिनाय रा.प.२२९क/१२१.

dga' ba spong ba

पा. रतिजहः, समाधिविशेषः — {dga' ba spong ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} रतिजहो नाम समाधिः म.व्यु.५६७.

dga' ba sbyin pa po

वि. रुचिदायकः — {phug pas dga' ba sbyin pa po} विद्धः सन् रुचिदायकः हे.त.२७ख/९२.

dga' ba med

= {dga' ba med pa/}

dga' ba med pa

वि. अप्रियः — {bdag 'di ltar/} {dga' ba med par cis ma mnar} मामित्थमप्रियं किन्न बाधते का.आ.२.३०९; अरम्यम् — तत् पद्मम्… अरम्यमभवत् पश्चात् र.वि.११०क/६८; निष्प्रीतिकम् — सुखविहारी निष्प्रीतिकं तृतीयं ध्यानमुपसंपद्य विहरति द.भू.१९८ख/२०.

dga' ba stsol

= {dga' ba stsol ba/}

dga' ba stsol ba

वि. प्रियंददः, अवलोकितेश्वरस्य — नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय, महेश्वराय … प्रियंददाय का.व्यू.२०५क/२६२.

dga' ba 'dzin

= {dga' ba 'dzin pa/}

dga' ba 'dzin pa

ना. तोसलम्, नगरम् — दक्षिणापथेऽमिततोसले जनपदे तोसलं नाम नगरम् ग.व्यू.४२ख/१३६.

dga' ba bzhi

चत्वार आनन्दाः, तद्यथा — {dga' ba} आनन्दः, {mchog tu dga' ba} परमानन्दः, {dga' bral gyi dga' ba} विरमानन्दः, {lhan cig skyes pa'i dga' ba} सहजानन्दः हे.त.३क/४.

dga' ba yang dag byang chub kyi yan lag

पा. प्रीतिसंबोध्यङ्गम्, सप्तबोध्यङ्गेषु एकम् — तथा प्रीतिसंबोध्यङ्गं गन्धवज्रा वि.प्र.१७२क/३.१६७; म.व्यु.९९२.

dga' ba yangs pa'i shugs 'byung bas sems kyi skad cig rnam par rgyan pa

पा. विपुलप्रीतिवेगसंभवचित्तक्षणव्यूहः, बोधिसत्त्वविमोक्षः — मया एष विपुलप्रीतिवेगसंभवचित्तक्षणव्यूहो बोधिसत्त्वविमोक्षः प्रतिलब्धः, यस्य सहप्रतिलम्भाद्दशबुद्धक्षेत्रानभिलाप्यानभिलाप्यपरमाणुरजःसमान् सर्वधर्मधातुनयसमुद्रानवतीर्णा ग.व्यू.१४३ख/२२७.

dga' ba rab tu thob pa

वि. सुलब्धहर्षः — पर्षाश्च चत्वार सुलब्धहर्षाः स.पु.५क/४.

dga' ba la gnas pa

वि. मुदिताविहारी, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.८७८.

dga' ba'i kun 'byung

= {dga' ba'i kun 'byung ba/}

dga' ba'i kun 'byung ba

पा. नान्दीसमुदयः — नान्दीसमुदय इति नान्द्येव यस्य समुदयस्तद्रूपि, न तु यथा वेदनादीनां पूर्विका च नान्दी समुदयः अभि.स.भा.१७क/२२.

dga' ba'i skra can

ना. = {khyab 'jug} हृषीकेशः (हृषीकाणाम् ईशः), विष्णुः छो.को.१४४/रा.को.५. ५४६; द्र. {dga' ba'i dbang po/}

dga' ba'i grags pa

ना. रामयशाः, ब्राह्मणः; नन्दकीर्तिः श.को.२६५.

dga' ba'i dga' ston

रत्युत्सवः — {des kyang chags mdangs chags mdangs kyis/} {na chung dga' ba'i dga' ston dpal} स च रागस्य रागोऽपि यूनां रत्युत्सवश्रियः का.आ.२.१०६.

dga' ba'i sgrub pa'i thabs

प्रियसाधनम् — {dga' ba'i sgrub pa'i thabs zhes bya ba} प्रियसाधननाम क.त.१८८३.

dga' ba'i tog

प्रियकेतुः लो.को.४०९.

dga' ba'i ston mo

प्रीतिभोजनम् — परहितात् प्रीतिभोजनम् सू.अ.१४२ख/१९.

dga' ba'i stobs

रतिबलः लो.को.४०९; द्र. {dga' stobs/}

dga' ba'i bde

= {dga' ba'i bde ba/}

dga' ba'i bde ba

१. प्रीतिसुखम् — यदि प्रीतिसुखं प्राप्तमन्यैः स्तुत्वा गुणोर्जितम् बो.अ.६. ७६; हृष्टिसुखम् — इदं च ते हृष्टिसुखं निरवद्यं सुखोदयम् बो.अ.६.७७ २. सुरतम् — दौर्भाग्यं सर्वकालं सुरतविरहितं सर्वनारीवियोगात् वि.प्र.११२ख/१.१, पृ.१०.

dga' ba'i 'dod chags

नन्दीरागः — नन्दीरागान्धाश्च नावबुध्यन्ते शि.स.१५८क/१५२; {dga' ba'i 'dod chags dang ldan pa} नन्दीरागसहगता ल.वि.२००क/३०३; म.व्यु.२२१७.

dga' ba'i 'dod chags kyi mod las skyes pa

नन्दीरागसहगता म.व्यु.६३८४; द्र. {dga' ba'i 'dod chags dang ldan pa/}

dga' ba'i 'dod chags dang ldan pa

वि. नन्दीरागसहगता — येयं तृष्णा पौनर्भविकी नन्दीरागसहगता तत्रतत्राभिनन्दिनी अयमुच्यते दुःखसमुदयः ल.वि.२००क/३०३.

dga' ba'i 'dod chags ma

ना. रतिरागा म.व्यु.४२९०; मि.को.७क ।

dga' ba'i rdo rje

ना. आनन्दवज्रः, सिद्धाचार्यः ब.अ.५५२; नन्दवज्रः ब.अ.३६२.

dga' ba'i sde

ना. प्रियसेनः, सार्थवाहः — प्रियसेनाभिधानोऽभूत् तत्र वैश्रवणोपमः सार्थवाहः अ.क.६.३५.

dga' ba'i dpal

ना. श्रीहर्षः, नृपः — न ह्यसतां विभागोऽस्ति यस्मादतीतानागता भावाः श्रीहर्षादयो न द्रव्यप्रतिषेधरूपाः त.प.८२क/६१६.

dga' ba'i phreng ba

ना. नन्दिहारम्, नगरम् — दक्षिणापथे नन्दिहारं नाम नगरम् । तत्र जयोत्तमो नाम श्रेष्ठी प्रतिवसति ग.व्यू.५१क/१४४.

dga' ba'i bu ga

= {mo mtshan} रतिकुहरम्, योनिः श.को.२६५; रा.को.४.८७.

dga' ba'i dbang po

= {khyab 'jug} हृषीकेशः (हृषीकाणाम् ईशः), विष्णुः श.को.२६५; रा.को.५. ५४६.

dga' ba'i dbang phyug

नन्देश्वरः लो.को.४०९.

dga' ba'i dbyangs

नन्दघोषः लो.को.४०९.

dga' ba'i sbyin byed

ना. प्रियंददा, गन्धर्वकन्या — अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा… प्रियंददा नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०१ख/२५९.

dga' ba'i me tog gi phreng ba

आनन्दपुष्पमाला — {dpal dga' ba'i me tog gi phreng ba} श्री-आनन्दपुष्पमाला क.त.१३३६.

dga' ba'i tshal

ना. नन्दनवनम्, इन्द्रवनम् — अप्सरसमिव नन्दनवनविचारिणीम् अ.श.९क/८; एकस्मिन् समये भगवान् सर्वदेवोत्तमनन्द(न)वने विहरति स्म स.दु.१२१/१२०; नन्दनम् — तद्वनं नन्दनरम्यशोभमाकीर्णमन्तःपुरसुन्दरीभिः जा.मा.३२५/१८९.

dga' ba'i tshig brjod

उदानमुदानयति — दक्षिणं बाहुमभिप्रसार्य उदानमुदानयति — अप्येवाहं चिरकालाभिलषितं पुत्रमुखं पश्येयम् अ.श.९क/८.

dga' ba'i bzhin

१. सौमुख्यम् — अनापत्तिः परेषां बोधिसत्त्वे मन्युसंभावनाजातानामाघातवैमुख्यसंभावनाजातानां सौमुख्यान्तर्भावशुद्ध्युपदर्शनार्थम् बो.भू.९१क/११६. २. (ना.) प्रियमुखा, गन्धर्वकन्या — अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा — प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या… का.व्यू.२०१ख/२५९.

dga' ba'i zas

प्रीत्याहारः — यदयं लोकः संवर्तते, संवर्तमाने लोके यद्भूयसा सत्त्वा आभास्वरे देवनिकाये उत्पद्यन्ते । तत्र भवन्ति रूपिणो मनोमया अविकला अहीनेन्द्रियाः… प्रीतिभक्षाः प्रीत्याहाराः अभि.भा.६७ख/११३५.

dga' ba'i zas bkod pa

पा. प्रीत्याहारव्यूहः, समाधिविशेषः — प्रीत्याहारव्यूहो नाम देवपुत्र अयं समाधिर्येन समाधिना समन्वागतस्तथागतः सप्तरात्रं व्याहार्षीदभिन्नपर्यङ्कः ल.वि.१७७क/२६९.

dga' ba'i 'od

१. रतिप्रभासः — {dga' ba'i 'od kyi dpal shin tu sbyangs pa} सुचलितरतिप्रभासश्रीः ग.व्यू.२३६क/३१२; प्रीत्यवभासः — {dga' ba'i 'od spro ba yangs pa yang dag par 'byung ba} विपुलप्रीतिसंभवसंतुष्ट्यवभासः ग.व्यू.१६०क/२४३ २. प्रियाभ (ओ भः ?); रतिप्रभ (ओ भः ?) लो.को.४०९.

dga' ba'i 'od kyi dpal shin tu sbyangs pa

ना. सुचलितरतिप्रभासश्रीः, गणिकायाः दारिका — द्रुममेरुश्रियां राजधान्यां सुदर्शना नाम अग्रगणिका अभूद्राजपरिभोग्या । तस्याः सुचलितरतिप्रभासश्रीः नाम दारिकाभूत् ग.व्यू.२३६क/३१२.

dga' ba'i 'od spro ba yangs pa yang dag par 'byung ba

विपुलप्रीतिसंभवसंतुष्ट्यवभासः, बोधिसत्त्वविमोक्षविशेषः — क एतस्य देवते विपुलप्रीतिसंभवतुष्ट्यवभासस्य बोधिसत्त्वविमोक्षस्य विषयः ? आह — तथागतपुण्यसत्त्वसंग्रहज्ञानोपायावभास एष कुलपुत्र विमोक्षः ग.व्यू.१६०क/२४३.

dga' ba'i yid

मुदिता — {bdag gis ni/} {dga' ba'i yid ni dkrugs mi bya} न क्षोभ्या मुदिता मया बो.अ.६.९.

dga' ba'i ro

रतिरसः, सुरतसौख्यम् श.को. २६५; मो.को.८६७.

dga' ba'i rlung

पा. आनन्दवायुः, शरीरस्थवायुविशेषः — षोडशवर्षान्ते आकाशधातोरानन्दवायुः, ज्ञानधातोः सहजानन्दवायुः वि.प्र.२२९क/२.२४.

dga' ba'i shugs chen po

महाप्रीतिवेगः — {dga' ba'i shugs chen po 'byung ba'i ye shes kyi phyag rgya} महाप्रीतिवेगसंभवज्ञानमुद्रा म.व्यु.४३०३.

dga' ba'i shugs chen po 'byung ba'i ye shes kyi phyag rgya

पा. महाप्रीतिवेगसंभवज्ञानमुद्रा म.व्यु.४३०३.

dga' ba'i bshes gnyen

ना. नन्दिमित्रः — {'phags pa dga' ba'i bshes gnyen gyi rtogs pa brjod pa zhes bya ba} आर्यनन्दिमित्रावदाननाम क.त.४१४६.

dga' ba'i bsam pa

मुदिताशयः, आशयभेदः — मुदिततरश्च बोधिसत्त्वो भवति तान्सत्त्वान्दानेन तथानुगृह्णन्… अयं बोधिसत्त्वस्य दाने मुदिताशयः सू.अ.१९८ख/१००.

dga' ba'i lha

ना. १. रन्तिदेवः, नृपः — स्रोतोमूर्त्या भुवि परिणतां रन्तिदेवस्य कीर्तिम् मे.दू.३४५ख/१.४९ २. हर्षदेवः लो.को.४१०.

dga' bar gyis

= {dga' bar gyis shig}

dga' bar gyis shig

= {dga' bar gyis} क्रि. रमस्व — एहि त्वं भोः पुरुष अनिर्वापितेनात्मभावेन पञ्चभिः कामगुणैः समर्पितः समन्वङ्गीभूतः क्रीडस्व रमस्व परिचारयस्व शि.स.९३क/९३; अभिनन्दन्तु — पुरतः खलु सर्वतायिनामभिनन्दन्तु सुरासुरादयः बो.अ.३.३३.

dga' bar gyur

= {dga' bar gyur pa/}

dga' bar gyur pa

= {dga' bar gyur} ।। • क्रि. प्रसादयामास — स कायिकं प्रस्रब्धिसुखं लब्ध्वा भगवतोऽन्तिके चित्तं प्रसादयामास अ.श.१९ख/१६. • भू.का.कृ. नन्दितः — जन्मनि चास्य तत्कुलं नन्दितम् अ.श.९ख/८; प्रमुदितः — अथ तस्य राज्ञः प्रदानौदार्यश्रवणाद्विस्मितप्रमुदितहृदया जा.मा.१५/७; प्रतीतः — उद्धृत्य चैनं परमप्रतीतः जा.मा.२८३/१६४; प्रसन्नः — प्रसन्नचित्तः अ.श.१९ख/१६; जातहर्षः अ.श.१४५ख/१३५; प्रसादजातः — ततः प्रातिहार्यदर्शनात्पूर्णः प्रसादजातः… प्रणिधिं कर्तुमारब्धः अ.श.३क/२; प्रसादमापन्नः — दृष्ट्वा च पुनः परं प्रसादमापन्नः अ.श.१०ख/९; लब्धप्रसादः — ततः स महाजनकायो लब्धप्रसादः अ.श.२७ख/२४; समभिप्रसादितः — समभिप्रसादितमनसम् जा.मा.१४२/८२; आनन्दितः — गाथास्त्वदेता मधुरा निशम्य । आनन्दितः जा.मा.३९२/२३०.

dga' bar bgyi

प्रहर्षयितव्यम् लो.को.४१०.

dga' bar bgyid pa

वि. रमणीयम् — {skyed mos tshal dga' bar bgyid pa} उद्यानरमणीयानि का.व्यू. २२३क/२८५.

dga' bar 'gyur

= {dga' bar 'gyur ba/}

dga' bar 'gyur ba

= {dga' 'gyur/} {dga' bar 'gyur} ।। • क्रि. प्रीणाति — {sems dga' bar 'gyur} चित्तं प्रीणाति अभि.स्फु.२३४क/१०२४; प्रसीदति — आत्मनश्चित्तं प्रसीदति अ.श.१०६ख/९६; नन्दति — येन जातेन नन्दन्ति नराणामहितैषिणः जा.मा.२२६/१३२; मोदते — कृतपुण्या हि मोदन्ते लोके वि.व.१८०ख/१.६१; प्रीयते {sems dga' bar 'gyur} चित्तं प्रीयते अभि.स्फु.२३४क/१०२४; हर्षयिष्यति — हर्षयिष्यन्ति देवेन्द्राः सु.प्र.३९ख/७५; ह्लादयति — वचनं ह्लादयति ते श.बु.९२; तुष्यति — तुष्यन्ति जगत्सुभूतयः हे.त.२३क/७४; संहृष्यते — संहृष्यते सत्कृत अल्पस्थामः शि.स. ६४ख/६३; अनुनीयते — अनियतगोत्रकः… त्रिष्वप्येतेषु देश्यमानेषु यत्रानुनीयते तत्रानुयोज्यः स्यात् ल.अ.८०ख/२८. • वि. हर्षणीयः — तस्मिन् समये हर्षणीयास्तोषणीयाः… शब्दाः श्रूयन्ते स्म ल.वि.३०क/३९; प्रेमणीया — वाक् … बोधनी प्रेमणीया रा.प.२४९ख/१५१; प्रीणितः — अतीव प्रीणितश्चास्मि युष्मत्संदर्शनोत्सवात् जा.मा.२५७/१४५; नन्दितः — यथा सुहृन्नन्दन नन्दितोऽस्मि त्वयाद्य हंसाधिपतेर्विमोक्षात् जा.मा.२४६/१४२; उत्साहप्राप्तः — अथ उत्साहप्राप्ताः सर्वा देव्यः हे.त.१८क/५८.

dga' bar ldan pa

= {dga' ldan/}

dga' bar gnas pa

वि. अभिरतः लो.को.४१०.

dga' bar spyod cig

क्रि. रमस्व — {'di nyid du} … {dga' bar spyod cig} रमस्व… इहैव वि.व.१९७ख/१.७०.

dga' bar bya

क्रि. १. रमते — {dogs pa med pa'i sems kyis ni/} {btsun mo thams cad dga' bar bya} रमते सर्वयोषिता निर्विशङ्केन चेतसा हे.त.१८ख/५८ २. = {dga' bar bya ba/}

dga' bar bya dka' ba

वि. दुरभिरमम् — {gcig tu 'dug pa ni dga' bar bya dka'o} दुरभिरममेकत्वम् अ.श.२४८क/२२७.

dga' bar bya ba

= {dga' bya/} {dga' bar bya} ।। • सं. संप्रहर्षणम् — भूतैर्गुणैः संप्रहर्षणे बो.भू.७९क/१०१; सन्तोषणम् — पर्षत्संतोषणार्थं हि भाषते स्म जिनात्मजः द.भू.१७१क/४ • वि. रम्यम् — न नाम रमते रम्ये अ.क.१४.७०; स्पृहणीयम् — तेषामशोच्यं स्पृहणीयमेव जन्मप्रशमोचितम् उन्नतानाम् अ.क.६७.५७; अभिनन्दनीया अननुप्राप्तस्वकार्थानां स्पृहणीयत्वात् सू.अ.१८३क/७८; रमणीयम् लो.को.४१०.

dga' bar byas

= {dga' bar byas pa/} {dga' bar byas te/} {o nas} अभिप्रसाद्य — महाश्रावकाणामन्तिके चित्तमभिप्रसाद्य कालगतः अ.श.२५१ख/२३१; अभिनन्द्य — अथ सा पर्षत्तस्य राज्ञस्तद्ग्राहकं वचनं सबहुमानमभिनन्द्य प्रदानादिप्रतिपत्त्यभिमुखी बभूव जा.मा.३४/१९.

dga' bar byas pa

भू.का.कृ. अभिनन्दितः — भूभुजा विश्रुतगुणः प्रसादेनाभिनन्दितः अ.क.४८.३६; रमापितः — इमे खलु सत्त्वाः सर्वे मया क्रीडापिता रमापिताः सुखं जीवापिताः स.पु.१२९ख/२०५.

dga' bar byed

= {dga' byed/}

dga' bar byed 'dod pa

आनन्दं कर्तुकामः — {de phyir 'gro ba gsum po dag dga' bar byed 'dod} अतस्त्रिजगदानन्दं कर्तुकामैः प्र.वि.१.७.

dga' bar byed pa

= {dga' byed/}

dga' bar smra ba

वि. प्रियभाणी, प्रियभाषी — न बोधिसत्त्वो लाभहेतोर्लाभनिदानं मन्दभाणी मृदुभाणी न प्रियभाणी भवति शि.स.१४८क/१४३.

dga' bar smra byed pa

प्रियंवदः, प्रियभाषी — शक्लः प्रियंवदे अ.को.३.१.३४.

dga' bar rtse ba

रतिक्रीडा — सर्वे नरनारीगणाश्चोद्यानगता रतिक्रीडाप्रयुक्ता गृहगमनाय मतिम् उत्पादयन्ति ग.व्यू.१५९ख/२४३.

dga' bar mdzad

= {dga' bar mdzad pa/}

dga' bar mdzad pa

• वि. १. = {dga' byed} रम्यः — {sku gsung bzang bas dga' bar mdzad} रम्यो वाग्रूपसौष्ठवात् श.बु.१०१; आनन्दकारकः — {sangs rgyas 'gro rnams dga' mdzad pas} संबुद्धैर्जगदानन्दकारकैः प्र.वि.२.४. २. तोषण (ओ णः ?) लो.को.४१०.

dga' bar 'os

= {dga' bar 'os pa/}

dga' bar 'os pa

वि. रम्यः — भ्रमरसरणिवीणाविभ्रमारावरम्यः अ.क.१४.१२४.

dga' bar shog

क्रि. मोदन्ताम् — {de dag tu ni lus can rnams}… {dga' bar shog} मोदन्तां तेषु देहिनः बो.अ.१०.४; रमन्ताम् — {gnyen dang lhan cig dga' bar shog} रमन्तां सह बन्धुभिः बो.अ.१०.२४; नन्द — एवं सुहृज्ज्ञातिगणेन भद्र शरत्सहस्राणि बहूनि नन्द जा.मा.२४६/१४२.

dga' bar sems pa

क्रि. अनुलीयते — {bstod pas dga' bar sems pa yang med} प्रशंसया नानुलीयते शि.स.१४६ख/१४०.

dga' bas gang

= {dga' bas gang ba/}

dga' bas gang ba

रतिप्रपूर्णः, कल्पविशेषः — रतिप्रपूर्णश्च नाम स कल्पो भविष्यति स.पु.५८क/१०२.

dga' bas 'gro ba kun tu dbyangs

ना. रतिचरणसमन्तस्वरः, गन्धर्वः म.व्यु.३३८५.

dga' bas brgyan

= {dga' bas brgyan pa/}

dga' bas brgyan pa

ना. रतिव्यूहा, राजधानी — सः… मध्ये चातुर्द्वीपकस्य रतिव्यूहाया राजधान्या नातिदूरे उपपन्नः । तस्याः… पूर्वेण सुप्रभं नाम वनषण्डमभूत् ग.व्यू.१९०ख/२७३.

dga' bas tshim ma

ना. १. प्रीतिहर्षा मि.को.७क; द्र. {dga' ba chen pos tshim pa} महाप्रीतिहर्षा म.व्यु.४३२१. २. रतिप्रिया — {dga' bas tshim ma'i sgrub pa'i thabs zhes bya ba} रतिप्रियासाधननाम क.त.२०५२.

dga' bo

• ना. १. नन्दः [1] महाश्रावकः — प्रत्येकबुद्धानां चोत्तरतः अष्टौ महाश्रावका अभिलेख्याः… तद्यथा — स्थविरशारिपुत्रः… नन्दः म.मू.१३५क/४४ [2] देवपुत्रः — ईश्वरश्च नाम शुद्धावासकायिको देवपुत्रो महेश्वरो नाम नन्दश्च सुनन्दश्च ल.वि.३ख/३ [3] नागराजः — दश च नागसहस्राणि ऐरावतनन्दोपनन्दनागराजप्रमुखानि ग.व्यू.३८४क/९२ [4] शाक्यकुमारः — द्वात्रिंशच्छाक्यकुमाराः सालम्भाय स्थिताः । तदा नन्दश्चानन्दश्च बोधिसत्त्वमभिगतौ सालम्भाय ल.वि.७८ख/१०६ [5] नृपः — पुरा नन्दस्य नृपतेश्चत्वारः पिशुनाः सुताः बभूवुः अ.क.१७.३९ [6] गोपालकः — तेन खलु समयेन नन्दो गोपालको भगवतो नातिदूरे स्थितोऽभूत् वि.व.१४७ख/१.३६ [7] आचार्यः मि.को.११३क २. (ना.) = {dga' byed} रामः, नृपः — मयि निर्वृते वर्षशते व्यासो वै भारतस्तथा । पाण्डवाः कौरवा रामः पश्चान्मौरी भविष्यति ल.अ.१८७ख/१५८. • वि. रम्यः — {skad cig lang tsho dga' bo yis} क्षणयौवनरम्याणि अ.क.१०.१२५.

dga' bya

= {dga' bar bya/} {dga' bar bya ba/}

dga' bya ba

= {dga' bar bya ba/}

dga' byas

= {dga' bar byas pa/}

dga' byed

= {dga' bar byed pa/} {dga' byed pa} ।। • क्रि. रमते — सर्वे रमन्ते कुशलस्थलीषु अ.क.२२.२३; रमयति — धर्मेषु सस्नेहं चित्तमभिमुखीकरोत्युपश्लेषयति रमयति श्रा.भू.१६०ख/४०९; प्रीणयति — ततः प्रीतिः सर्वं कार्यं(यं) सदा प्रीणयति सू.अ.२२७ख/१३८; हर्षयति — भूतैर्गुणैर्हर्षयति बो.भू.१११ख/१४३; माद्यति — {gang gis blo ldan dga' byed pa'o} येन माद्यन्ति धीमन्तः का.आ.१. ५१; स्पृहयति श्रा.भू./४७; प्रीयते — पशुशिशुषु मनुष्यः प्रीयते अ.क.३९. ५१; हर्षयेत् — निर्नादयन्त शब्देन हर्षयेत् सर्वदेहिनः स.पु.४८ख/८६ • सं. १. ना. नन्दकः [1] श्रावकः — तत्र भगवानायुष्मन्तं नन्दकमिदमवोचत् अ.श.१२८क/११८; म.व्यु.१०४२ [2] विष्णुखड्गः — खड्गो नन्दकः कौस्तुभो मणिः अ.को.१.१.२९. २. ना. नन्दिकः [1] भिक्षुः — एकस्मिन्समये भगवान् श्रावस्त्यां विहरति स्म जेतवनेऽनाथपिण्डदस्यारामे महता भिक्षुसङ्घेन सार्धम्… आयुष्मता च नन्दिकेन ल.वि.२क/१ [2] सुजातायाः पिता — तत्र देवताभिरुरुबिल्वासेनापतिग्रामके नन्दिकग्रामिकदुहिताया आरोचितम् ल.वि.१३१ख/१९५. ३. ना. प्रियंकरः [1] राजा — अथ राजा प्रियंकरो राजानमनन्तयशसम्… अवोचत् शि.स.१४२क/१३६ [2] बोधिसत्त्वः — यथोक्तमुपायकौशल्यसूत्रे प्रियंकरे बोधिसत्त्वे शि.स.९४क/९४. ४. ना. रामः [1] राजा — न हि रामभरतादय इदानीं न सन्तीत्यतीतेऽपि काले नाभूवन्निति शक्यमनुमातुम् त.प.३१५ख/१०९८ [2] = {stobs bzang} बलभद्रः अ.को.१.१.२४. ५. ना. नन्दः, श्रेष्ठीपुत्रः — यस्मादस्य जन्मनि सर्वकुलं नन्दितं तस्माद् भवतु दारकस्य नन्द इति नाम अ.श.९ख/८. ६. ना. नन्दनम् [1] इन्द्रवनम् — सूतो मातलिर्नन्दनं वनम् अ.को.१.१.४६ [2] नगरम् — यावत्पुनरपि दक्षिणेन पथा गच्छन् पश्यति नन्दनं नाम नगरम् अ.श.१०१क/९१. ७. ना. रतिकरा, अप्सरसा — अनेकाश्चाप्सरसःशतसहस्राः सन्निपतिताः । तद्यथा — तिलोत्तमा नामाप्सरसा… रतिकरा नामाप्सरसा का.व्यू.२०१क/२५९. ८. पा. रतिकरः, समाधिविशेषः म.व्यु.५४५. ९. पा. प्रीतिकरी, रश्मिविशेषः — प्रीतिकरी यद रश्मि प्रमुञ्ची ताय प्रभासय चोदित सत्त्वाः शि.स.१७९क/१७८. १०. = {bdag po} प्रियः, पतिः — धवः प्रियः पतिर्भर्ता अ.को.२.६.३५. ११. = {dbang po} हृषीकम्, इन्द्रियम् मि.को.१३ख १२. = {chang} मदिरा, सुरा मि.को.३९ख १३. प्रियकः [1] = {shing ka dam pa} कदम्बवृक्षः — नीपप्रियककदम्बास्तु हलिप्रिये अ.को.२.४.४२ [2] = {pri yang gu} प्रियङ्घुवृक्षः अ.को.२.४. ५६ [3] पीतसालकः — पीतसालके सर्जकासनबन्धूकपुष्पप्रियकजीवकाः अ.को.२.४.४४ १४. = {dur byid dkar po} रोचनी, श्वेतत्रिवृता मि.को.५९ख १५. = {sprin} मुदिरः, मेघः अ.को.१.३.७. • वि. प्रीतिकरः, ओ करी — मनोज्ञप्रीतिकरभोजनपानयानवस्त्रालङ्कारादिकायपरिष्कारम् बो.भू.१९५क/२६२; {dga' bar byed pa'i 'od zer} प्रीतिकरी रश्मिः शि.स.१७९क/१७८; आनन्दकारिणी — {'gro kun dga' bar byed pa yi}… {tshig} वाणीं जगदानन्दकारिणीम् प्र.वि.३.२९; प्रीतिकरणः — चत्वार इमे राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वानां संसारप्राप्तानां प्रीतिकरणा धर्माः रा.प.२३२ख/१२६; संतुष्टिकरः, ओ करी — {snying dga' bar byed pa} हृदयसंतुष्टिकरी सू.अ.१८३क/७८; नन्दनः — {dam pa dga' byed} सन्नन्दनः अ.क.१०८.१२; आवर्जनः — ऋद्ध्यादिप्रभावावर्जनैः सुभाषितसुलपितैश्च संशयच्छेदनात् सू.अ.१९६ख/९७; वल्लभः — वल्लभोऽभूत् प्रजानाम् अ.क.३.७; रञ्जिकः — कला रञ्जिकत्वात् सू.अ.१८२ख/७८; नन्दिः — {lha min dga' byed bcom pa na/} {sgra yis mtho ris 'khrugs par gyur} दिवं दुदाव नादेन दाने दानवनन्दिनः का.आ.३.९३; विनोदिनी — शोकरुजां शान्त्यै सदा चेतोविनोदिनीम् अ.क.३१.२५; प्रेमणी — यासौ वागाज्ञापनी विज्ञापनी… प्रेमणी ल.वि.१४१क/२०८; रमणीयः — तथागताध्युषिता सा भूमी रमणीया का.व्यू.२१९क/२८०.

dga' byed dgra sta can

ना. परशुरामः श.को. २६५.

dga' byed sgra

ना. नन्दिघोषः, अर्जुनस्य रथः — {shing rta dga' byed sgra lta bu dag} नन्दिघोषसदृशा रथाः अ.श.२४०क/२२०.

dga' byed nyid

= {dga' bar byed pa nyid} रमणीयता, रमणीयस्य भावः ना.ना.२६५ख/१९.

dga' byed snyan pa

नन्दिप्रियः लो.को.४११.

dga' byed pa

= {dga' byed/}

dga' byed dbang phyug

ना. नन्दिकेश्वरः, शिवानुचरः — महागणपतिनन्दिकेश्वरमहाकालौ मातरः सप्त… अभिलेख्याः म.मू.१२२क/३१.

dga' byed ma

= {mdzes ma} रमणी, उत्कृष्टस्त्रीविशेषः अ.को.२.६.४; द्र. {dga' ma/}

dga' byed shing

= {dga' shing /}

dga' bral

• सं. विरामः — {de zad nas ni dga' bral te/} {gang gi mtha' na dga' bral can} तत्क्षयाच्च विरामस्तु विरामं तच्च यत्परम् गु.सि.३.६; विरमः — {dga' bral gyi dga' ba} विरमानन्दः हे.त.३क/४; गु.सि.२६९. • वि. विरतः — संसारविरतस्येव तीव्रवैराग्यवासना अ.क.२४.१०२.

dga' bral gyi dga' ba

पा. विरमानन्दः, आनन्दभेदः — {dga' ba bzhi ni/} {dga' ba dang /} {mchog tu dga' ba dang /} {dga' bral gyi dga' ba dang /} {lhan cig skyes pa'i dga' ba'o} चत्वार आनन्दाः । आनन्दः परमानन्दो विरमानन्दः सहजानन्दश्चेति हे.त.३क/४; {dga' bral dga' bas chags bral yin} विरमानन्दो विरागः स्यात् हे.त.९ख/२८.

dga' bral dga' ba

= {dga' bral gyi dga' ba/}

dga' bral dga' ba la smod pa

विरमानन्ददूषकी — सप्तावर्ते भवेत् सिद्धिर्विरमानन्ददूषकी हे.त.१३ख/४०; विरमानन्ददूषकीति सहजानन्दलक्षणा सिद्धिः यो.र.१३६.

dga' bral can

वि. विरामम् — {de zad nas ni dga' bral te/} {gang gi mtha' na dga' bral can} तत्क्षयाच्च विरामस्तु विरामं तच्च यत्परम् गु.सि.३.६.

dga' bral ba

= {dga' bral/}

dga' 'byam

प्रमादः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७८९, ७९१८.

dga' 'byams

= {dga' 'byam/}

dga' sbyin

वि. रतिदा — {lha mo dga' sbyin gnas sbyin ma} रतिदां सिद्धिदां देवीम् हे.त.२९ख/१००.

dga' ma

१. = {chung ma dang mdzes ma} प्रिया, पत्नी प्रियस्त्री च — {dam pa'i spyod la bag med khyod kyi dga' ma gang} तव प्रिया सच्चरितप्रमत्तया का.आ.३.४१; ना.ना.२६५क/१५; रमणी — {bdag gi dga' ma dga' bar bya} रमणी रमणीया मे का.आ.३.१८; रामा — {dga' ma bzhin gyi chu skyes dang mtshungs pa} रामामुखाम्भोजसदृशः का.आ.१.५८; वल्लभा — किन्नरीणां स्थितां मध्ये गृहाण निजवल्लभाम् अ.क.६४.३२७. २. ना. रतिः [1] कामदेवस्य पत्नी — {'dod pa'i dga' ma} रतिः स्मरस्य अ.क.५९.१०; प्रियां पद्मावतीं राजा रतिं प्राप्येव मन्मथः अ.क.३.५२ [2] मारदुहिता — अथ खलु तास्तिस्रो मारदुहितरो रतिश्चारतिश्च तृष्णा च ल.वि.१८०ख/२७५. ३. ना. नन्दा [1] महाश्राविका — यशोधरा… नन्दा… उत्पलवर्णा चेति । एताश्चान्याश्च महास्थविष्ठा महाश्राविका भगवतः पादमूलं वन्दनाय उपसंक्रान्ताः म.मू.१००क/१० [2] गृहपतेः कन्या — तत्र सेनाभिधानस्य कन्ये गृहपतेः सुते । नन्दा नन्दबलाख्या च चारुवृत्ते बभूवतुः अ.क.२५.४.

dga' ma'i mchog

प्रियतमा ना.ना.२७१क/६०.

dga' ma'i bdag

= {dga' ma'i bdag po/}

dga' ma'i bdag po

ना. = {'dod lha} रतिपतिः, कामदेवः — ददर्श बिम्बिसारस्य रूपं रतिपतेरिव अ.क.२०.६३; अ.को.१.१.२७; रतिवल्लभः — सा वैजयन्ती रतिवल्लभस्य अ.क.३८.६१.

dga' mi byed

क्रि. न रोचते — {ci ste dga' mi byed} किं न रोचते बो.अ.९.८९; न हृष्यति — {ci'i phyir de ltar dga' mi byed} कस्मादेवं न हृष्यसि बो.अ.६.७६.

dga' med

= {dga' ba med pa} ।। • सं. [1] = {spos dkar} अरालः मि.को.५५क [2] निस्पृहता, निस्पृहस्य भावः प्र.अ.७१क/७९. • वि. अरम्यम् — तत्पद्मम्… अरम्यमभवत् पश्चात् र.वि.१.१३४; निस्पृहः — सुधार्पणेऽप्यसौ भिक्षुर्निस्पृहस्तृणलीलया अ.क.१७.१०.

dga' med pa

= {dga' med/} {dga' ba med pa/}

dga' mo

ना. नन्दा, गृहपतेः पत्नी — काश्यपाख्यस्य शासने । मित्रनामा गृहपतिः… तस्य नन्दा सुनन्दा च भार्ये अ.क.८७.३२.

dga' tshal

• सं. = {skyed mos tshal} आरामः, उद्यानम् — {me tog dga' tshal} कुसुमारामः अ.क.८०.४१; उद्यानम् मि.को.१४३ख • ना. नन्दनम्, इन्द्रवनम् — रत्नपद्मलताकान्तं द्वितीयमिव नन्दनम् अ.क.१९.६४; नन्दनवनम् — असिपत्रवनं तेषां स्यान्नन्दनवनद्युति बो.अ.१०.६; लीलोद्यानम् — अदर्शयच्च तत्रास्य लीलोद्याने शतक्रतोः अ.क.१०.१११.

dga' mdzad

= {dga' bar mdzad pa/}

dga' mdzad pa

= {dga' bar mdzad pa/}

dga' 'dzin

= {dga' ba 'dzin pa/}

dga' 'dzin tshad med pa

ना. अमिततोसलः, जनपदः — दक्षिणापथेऽमिततोसले जनपदे तोसलं नाम नगरम् । तत्र सर्वगामी नाम परिव्राजकः प्रतिवसति ग.व्यू.४२ख/१३६.

dga' zhing mgu la rab tu dga'

वि. हृष्टतुष्टप्रमुदितः — राजगृहनिवासिनः पौराः सपरिवारा हृष्टतुष्टप्रमुदिता उदग्रप्रीतिसौमनस्यजाताः… भगवन्तं दर्शनायोपसंक्रान्ताः अ.श.४८क/४१.

dga' zhing mdangs phyung ba

वि. हर्षविकसितम् — {dga' zhing mdangs phyung ba'i mig dang ldan pas} हर्षविकसिताभ्यां नयनाभ्याम् अ.श.१०ख/९.

dga' zhing rtse ba

रतिक्रीडा — बोधिसत्त्वेन स्वभार्याया अन्तिके तिस्रः संज्ञा उत्पादयितव्याः… रतिक्रीडासहायिकैषा नैषा परलोकसहायिका… शि.स.४९ख/४७.

dga' bzang ma

ना. रम्भा, अप्सरसा — स्वाहान्तं कार्षयेत् सदा रम्भादीन्तिलोत्तमाम् हे.त.२८क/९४.

dga' 'od

प्रियाभः लो.को.४१२.

dga' yal yal

उत्प्लवः म.व्यु.७६९३.

dga' yas

विमदम्, संख्याविशेषः म.व्यु.७८७८; विमुदः म.व्यु.७७४९.

dga' yod

ना. नन्दिकः, श्रावकः — अथ स्थविरस्थविरा भिक्षव आयुष्मन्तं नन्दिकमिदम् अवोचन् वि.व.२९१क/१.११३; म.व्यु.१०४३.

dga' rab rdo rje

ना. प्रहेवज्रः, मण्डलनायको देवः मि.को.६क ।

dga' shing

= {dga' byed shing} नन्दिवृक्षः, तुन्नवृक्षः — तुन्नः कुबेरकः कुणिः कच्छः कान्तलको नन्दिवृक्षः अ.को.२.४.१२८.

dga' gshegs

प्रियंगमः लो.को.४१२.

dgar

१. = {dga' bar} 2. = {dgar ba/}

dgar gyur

= {dga' bar gyur pa/}

dgar gyur pa

= {dga' bar gyur pa/}

dgar 'gyur

= {dga' bar 'gyur ba/}

dgar 'gyur ba

= {dga' bar 'gyur ba/}

dgar ba

१. उच्चाटनम् म.व्यु.४२६२; मि.को.१२क; अपकर्षणम्; द्र. {dgar mdzad} अपकर्षति श.बु.७९ २. अवधारणम्; निर्धारणम् ।

dgar bar mdzad pa

= {dgar mdzad/}

dgar mi 'gyu

= {dga' bar mi 'gyur} क्रि. अरतिं याति — {ma mthong na ni dgar mi 'gyur} अपश्यन्नरतिं याति बो.अ.८.६; न हृष्यति — {gnyen gyis 'tsho ba rnyed gyur na/} {dgar mi 'gyur bar slar khro'am} कुटुम्बजीविनं लब्ध्वा न हृष्यसि प्रकुप्यसि बो.अ.६.८२.

dgar mdzad

• क्रि. = {ring du mdzad pa} अपकर्षति — {lta ba dag las dgar mdzad cing /} {mya ngan 'das par nye bar 'dren} अपकर्षति दृष्टिभ्यो निर्वाणमुपकर्षति श.बु.७९ २. = {dga' bar mdzad pa/}

dgal

= {dgal ba/}

dgal ba

१. वाहः — आदिशब्देन भावधर्माः सर्वे वाहदोहादयो गृह्यन्ते त.प.३३६क/३८७ २. *उत्थानम् — {mi dgal bar bya ba'i phyir} अनुत्थानाय वि.सू.७७क/९४.

dgas

= {dgas pa/}

dgas pa

स्फाटनम् — {lha dgas pa'i cho ga'o} देवतास्फाटनविधिः हे.त.४क/८.

dgas par 'dod pa

स्फाटयितुकामः — {lha rnams dgas par 'dod pas thig le sgrub} देवान् स्फाटयितुकामेन तिलकं साधनीयम् हे.त.४क/८.

dgu

१. नव, संख्याविशेषः — तद्यथापि नाम कुलपुत्र पुरुषः सुप्तः स्वप्नान्तरगत एकं वा तथागतं पश्येत्… अष्टौ वा नव वा दश वा अ.सा.४४८ख/२५३ २. विपुलार्थे — {yo byad mkho dgu sna tshogs su/} {mdun na nye bar gnas gyur cig} नानोपकरणाकाररुपतिष्ठेयमग्रतः बो.अ.३.९; = {thams cad} छो.को.१४५; = {mang po} बो.को.४४३.

dgu bcu

नवतिः, संख्याविशेषः — दक्षिणनाड्यां पञ्चनाडीप्रवाहेण वर्षशतमायुः, षष्ठना(षण्णा)डीप्रवाहेण नवतिवर्षाण्यायुः वि.प्र.२५०ख/२.६४.

dgu bcu brgyad

= {dgu bcu rtsa brgyad} अष्टानवतिः, संख्याविशेषः — इत्यष्टानवतिर्मताः अभि.को.५.५.

dgu bcu rtsa dgu

एकोनशतम्, संख्याविशेषः म.व्यु.८१६७.

dgu bcu rtsa brgyad

अष्टानवतिः, संख्याविशेषः — पुनरेते दशानुशया अभिधर्मेऽष्टानवतिः क्रियन्ते अभि.भा.२२२-५/७६५.

dgu bcu rtsa lnga

पञ्चनवतिः, संख्याविशेषः म.व्यु.८१६३.

dgu bcu rtsa gcig

एकनवतिः, संख्याविशेषः म.व्यु.८१५९.

dgu bcu rtsa gnyis

द्विनवतिः, संख्याविशेषः म.व्यु.८१६०.

dgu bcu rtsa drug

षण्णवतिः, संख्याविशेषः म.व्यु.८१६४.

dgu bcu rtsa bdun

सप्तनवतिः, संख्याविशेषः म.व्यु.८१६५.

dgu bcu rtsa bzhi

चतुर्नवतिः, संख्याविशेषः म.व्यु.८१६२.

dgu bcu rtsa gsum

त्रिनवतिः, संख्याविशेषः म.व्यु.८१६१.

dgu pa

• वि. [1] नवमः, नवानां पूरणः म.व्यु.८१८७ [2] = {dgu ba/} {dgu po} नवमी, तिथिविशेषः — अत्र सूक्ष्मलोमबृहल्लोम प्रतिपत् द्वितीया… नाड्यो नवमी दशमी वि.प्र.२३४क/२.३४. • ना. नवमिका, देवकुमारिका — पश्चिमेऽस्मिन् दिशो भागे अष्टौ देवकुमारिकाः । अलम्बुशा मिश्रकेशी पुण्डरीका तथारुणा ।। एकादशा नवमिका शीता कृष्णा च द्रौपदी (?) ल.वि.१८३ख/२८४.

dgu po

वि. १. नवमी, नवानां पूरणः — {dgu po yang ni bdun pa ste} नवमी सप्तमी चापि ल.अ.१६६ख/१२१ २. = {dbyibs gug pa} कुब्जः — चतुरङ्घुलं भवेच्छस्त्रं कुब्जं वै वस्तुच्छेदनः ल.अ.१७१क/१२९; द्र. {dgu ba} 3. शूर्पकः म.व्यु.९४४२.

dgu ba

वि. वक्रः — पुरुषो वृद्धः… कुब्जो गोपानसीवक्रः ल.वि.९५ख/१३६; प्राग्भारः — {lus dgu bas 'khar ba la brten pa} प्राग्भारेण कायेन दण्डावष्टम्भः म.व्यु.४०९३; द्र. {dgu po/}

dgug

= {dgug pa/}

dgug tu gsol

क्रि. आहूयताम् — यावत् कश्चिदेव विजिते शस्त्रबलोपजीवी सर्वोऽसौ आहूयताम् वि.व.२१०क/१.८५.

dgug 'dod ma

ना. आकृष्टीच्छा, इच्छादेवी — अपि च भुवितले क्रोधजानां तथेच्छा… आकृष्टीच्छा भृकुटीजन्या वि.प्र.४५क/४.४५.

dgug pa

• क्रि. १. आनयेत् — {bsdus nas snying khar dgug pa na} संहार्यानयेद् हृदये हे.त.५क/१२; द्र. {dgug tu gsol} 2. आह्वयेयम् — यन्न्वहं शक्रं देवेन्द्रं मरुद्गणपरिवृतमाह्वयेयम् अ.श.३६क/३१. • सं. १. आकर्षणम् — तत्रेदं सर्वविषाकर्षणहृदयम् गु.स.१२९ख/८५; ग्रहणम् — {mthus kyang dgug go} ग्रहणञ्च बलेन वि.सू.७३ख/९० २. हरणम् — {dgug pa'i mngon sbyor la} हरणाभियोगे अ.क.६५.४४ ३. आवाहनम्; द्र. {dgug par 'dod pa} आवाहयितुकामः सु.प्र.३२क/६१; {dgug par bya} आवाहयामि सु.प्र.३०क/५८ ४. संक्षेपः; द्र. {rkang pa mi dgug par ro} न संक्षिप्य पादौ वि.सू.४९क/६२. ५. (पा.) आकर्षणम्, कर्मभेदः — वश्याकर्षणे यथा शिल्पिना घटिता वि.प्र.९७क/३.१३; {dgug pa'i sngags} आकर्षणमन्त्रः वि.प्र.११४क/३.३५; आकृष्टिः — रक्त आकृष्टिं वश्यं च करोति वाग्वज्रनायकः सूर्यमण्डले कण्ठस्थो मनसि ध्यातः सन् वि.प्र.७०ख/४.१३०; वि.प्र.७७क/४.१५६. • वि. आकृष्टम् — एवं पञ्चप्रकारम् । जःकारेणाकृष्टम्, हूँकारेण प्रविष्टम्, वंकारेण बद्धम्, होकारेण तोषितम् वि.प्र.५०क/४.५३.

dgug pa'i sngags

आकर्षणमन्त्रः — {mkha' 'gro ma rnams dgug pa'i sngags} डाकिन्याकर्षणमन्त्रः वि.प्र.११४क/३.३५.

dgug par bgyi

क्रि. आनयामि — {mchis la de dgug par bgyi} गच्छामि तामानयामि वि.व.१९०क/१.६४; नयामहे — रागपाशेन तं बद्ध्वा कुञ्जरं वा नयामहे ल.वि.१८१क/२७५.

dgug par 'dod

= {dgug par 'dod pa/}

dgug par 'dod pa

आवाहयितुकामः — तेन श्रीर्महादेवीमावाहयितुकामेनेमे विद्यामन्त्राः स्मरयितव्याः सु.प्र.३२क/६१.

dgug par bya

क्रि. १. [1] आकर्षयेत् — ततो वज्रडाकिनीमाकर्षयेत् वि.प्र.११४क/३.३५; {dang por se gol la sogs sgras sdig pa'i phung po dgug bya zhing} आदौ (अच्)छटादिशब्देनाकर्षयेत् पापराशयः स.दु.१७७/१७६; कर्षयेत् — अङ्कुशमुद्रया कर्षयेत् वि.प्र.१३८ख/३.७५ [2] आवाहयामि — सत्यवचेन(वचनेन) आवाहयामि महादेवीम् सु.प्र.३०क/५८ २. = {dgug par bya ba/}

dgug par bya ba

आकर्षणीयम् — त्रैधातुकम् एकदाकर्षणीयम् वि.प्र.६३ख/४.१११.

dgug bya

= {dgug par bya/} {dgug par bya ba/}

dgung

१. दिवसः,ओ सम् — तान् कुमार उवाच सप्तमे दिवसे प्रतिवचनं श्रोष्यथेति ल.वि.७१ख/९६ २. रात्रम् — ध्यानप्रीत्याहारः सुखप्रतिसंवेदी सप्तरात्रं बोधिवृक्षमूलेऽभिनामयति स्म ल.वि.१७७क/२६९ ३. मध्यः — {nyi ma dgung} मध्याह्नकालः अ.सा.४४८क/२५३ ४. {zla ba/} {lo} इत्यादीनाम् आदरसूचकः — {dgung zla} मासः वि.व.१३४ख/१.२३; {dgung zla phyed} अर्धमासः ग.व्यू.१९३क/२७४; {dgung lo} वर्षम् अ.श.४७ख/४१.

dgung mo

सायम् मि.को.१३३क; सायाह्नः मि.को.१३३क ।

dgung zla

= {zla ba} मासः — अधिवासयतु मे भगवान् गौतमस्त्रैमासीं चीवरपिण्डपातशयानासनग्लानप्रत्ययभैषज्यपरिष्कारः सार्धं भिक्षुसङ्घेन इति वि.व.१३४ख/१.२३.

dgung zla phyed

= {zla ba phyed} अर्धमासः — अर्धमासं कुमारो दानं ददातु यस्य येनार्थः ग.व्यू.१९३क/२७४.

dgung lo

१. = {lo} वर्षम् — शक्रः प्राह — अधिवासयतु मे भगवान् पञ्चवर्षाणि अ.श.४७ख/४१ २. वर्षा — {dgung lo slad ma la} व्यतीतासु वर्षासु जा.मा.२३७/१३८.

dgun

= {dgun kha} हेमन्तः, ओ तम्, ऋतुविशेषः — अकालोपयुक्ताश्चेति । तद्यथा शीता हेमन्ते, उष्णा ग्रीष्मे अभि.स्फु.१५५क/८८०; शिशिरः — {dgun stod nyi ma dri ma med/} {dgun ni tsan dan bsngags par 'os} हेमन्तो निर्मलादित्यः शिशिरः श्लाघ्यचन्दनः का.आ.३.१६८; द्र. {dgun stod/} {dgun smad/}

dgun gyi

वि. हैमन्तिकम् — {dgun gyi gnas pa'i khang pa} वासगृहम्… हैमन्तिकम् वि.व.२०७ख/१.८२; यो वार्षिकः स हैमन्तिकः परिणामितः । यस्तु हैमन्तिकः स वार्षिकः परिणामितः शि.स. ३८ख/३६.

dgun ka

= {dgun/}

dgun kha

= {dgun/}

dgun dka'

= {dgun/}

dgun gyi dus

• सं. हेमन्तः — हेमन्तदुर्दिनसमागमदूषितो हि सौभाग्यहानिमुपयाति निशाकरोऽपि जा.मा.२७५/१६०; शिशिरसमयः — यथा शिशिरसमये हिमनिचयव्यासङ्गवाहिनः पवनस्य त.प.१८७क/८३५; • वि. हैमन्तिकः — समयश्च पञ्चैते । हैमन्तिको ग्रैष्मिको वार्षिको मितवार्षिको दैर्घवार्षिक इति वि.सू.२ख/२.

dgun stod

हेमन्तः, ऋतुविशेषः — {dgun stod nyi ma dri ma med/} {dgun ni tsan dan bsngags par 'os} हेमन्तो निर्मलादित्यः शिशिरः श्लाघ्यचन्दनः का.आ.३. १६८; द्र. {dgun/} {dgun smad/}

dgun tha chung

=( {sa}) = {mchu zla} माघः, माघमासः मि.को.१३३ख ।

dgun dung gze ma

= {gze ma} धन्वयासः, गोक्षुरकः मि.को.५८क ।

dgun dus

= {dgun gyi dus/}

dgun 'bring

= {rgyal zla} पौषः, पौषमासः मि.को.१३३ख ।

dgun smad

शिशिरः, ऋतुविशेषः — एवं वामे सृष्टिक्रमेण त्रिंशन्मात्रांश्चरति सूर्यः शिशिरृतौ वि.प्र.२६०क/२.६८; {dgun smad kyi dus} शिशिरृतुः वि.प्र.२६०क/२.६८.

dgun zla tha chung

= {dgun tha chung /}

dgun zla 'bring po

= {dgun 'bring /}

dgun zla ra ba

= {dgun ra ba/}

dgun ra ba

= {dgun zla ra ba} मार्गशीर्षः, मासविशेषः मि.को.१३३ख ।

dgun sa

हैमन्तिकः — ततो राज्ञा शुद्धोदनेन कुमारस्य परिभोगार्थं त्रयो यथर्तुकाः प्रासादाः कारिता अभूवन् ग्रैष्मिको वार्षिको हैमन्तिकश्च ल.वि.९५क/१३५; हैमन्तिकावासः म.व्यु.५६२८.

dgum

= {dgum pa/}

dgum pa

निधनम् — निधने राजपुत्रस्य अ.क.६४.१४२; वधः — वधार्हा ह्येते । वध एवैषां दण्डः ग.व्यू.१९२क/२७३; वैशसम् — {phyugs dgum pa'i skyon ma mchis par} पशुवैशसदोषविरहितेन जा.मा.१२९/७५; घातः; द्र. {dgum par mdzod} घातय वि.व.२१२क/१.८७.

dgum par mdzod

क्रि. घातय — घातयैनां मनोहराम् वि.व.२१२क/१.८७.

dge

= {dge ba/}

dge skos

उपधिवारिकः — तेनोपधिवारिकः पृष्टः । कुत्र बुद्धप्रमुखो भिक्षुसङ्घ इति वि.व.१६३क/१.५२; म.व्यु.९०६७; वारिकः वि.सू.२६ख/३३.

dge bskyed

शुभोदयः — {de yang ji ltar dge bskyed yin} कथं तैस्तु शुभोदयः ज्ञा.सि.९.३.

dge goms

कुशलाभ्यासः — कदा तथागतोत्पादं श्रद्धां मानुष्यमेव च । कुशलाभ्यासयोग्यत्वमेवं लप्स्येऽतिदुर्लभम् बो.अ.४.१५.

dge gyur

अव्य. स्वस्ति — {rgyal po dge gyur} स्वस्ति राजन् अ.क.५.४९.

dge grogs

= {dge ba'i grogs po/}

dge dgyes

क्षेमप्रियः लो.को.४१५.

dge rgyas

शुभकृत्स्नाः (शुभं कृत्स्नमेषामिति शुभकृत्स्नाः अभि.स्फु./३८२), रूपधातौ तृतीयध्यानस्य तृतीयभूमिः — प्रथमद्वितीयतृतीयध्यानानि प्रत्येकं त्रिभूमिकानि । तत्र प्रथमध्यानम्… तृतीयम् — परीत्तशुभाः, अप्रमाणशुभाः, शुभकृत्स्नाः अभि.भा.१६६-४/३८२; या उपरिष्टाद्गच्छति, ताश्चातुर्महाराजिकान्… शुभकृत्स्नान्… अकनिष्ठान् देवान् गत्वा अ.श.४क/३; म.व्यु.३०९६.

dge rgyas kyi lha

देवः शुभकृत्स्नः — {lus gcig la 'du shes gcig pa dag dper na dge rgyas kyi lha rnams so} एकत्वकाया एकत्वसंज्ञिनस्तद्यथा देवाः शुभकृत्स्नाः म.व्यु.२२९२.

dge bcas

वि. कुशलः — जगद्धितानुकूलस्तु कुशलः त.स.१३१क/१११७; अलोभादिसम्प्रयोगसमुत्थानतया कुशलः त.प./१११७.

dge bcu

= {dge ba bcu/}

dge chung

परीत्तशुभाः (मनोभूमिकं सुखं शुभम् इत्युच्यते, तदेव स्वभूमिमपेक्ष्य परीत्तमिति परीत्तशुभाः अभि.स्फु./३८२), रूपधातौ तृतीयध्यानस्य प्रथमभूमिः — प्रथमद्वितीयतृतीयध्यानानि प्रत्येकं त्रिभूमिकानि । तत्र प्रथमध्यानम्… तृतीयम् — परीत्तशुभाः, अप्रमाणशुभाः, शुभकृत्स्नाः अभि.भा.१६६-४/३८२; या उपरिष्टाद्गच्छति, ताश्चातुर्महाराजिकान्… परीत्तशुभान्… अकनिष्ठान् देवान् गत्वा अ.श.४क/३; म.व्यु.३०९४.

dge chen

महच्छुभम् — {yon tan dang ni phan 'dogs zhing /} {sdug bsngal ba la dge chen 'gyur} गुणोपकारिक्षेत्रे च दुःखिते च महच्छुभम् बो.अ.५.८१.

dge chos

= {dge ba'i chos/}

dge mchog

ना. १. वरकल्याणः, चक्रवर्ती नृपः म.व्यु.३५५५ २. क्षेमोत्तमः, नृपः लो.को.४१५.

dge bsnyen

उपासकः — पञ्च… विरतिग्रहणात् । उपासकः अभि.को.४.१५; पञ्चभ्यो वर्जनीयेभ्यो धर्मेभ्यो विरतिसमादानादुपासकसंवरस्थो भवति — प्राणातिपाताद्, अदत्तादानात्, काममिथ्याचारात्, मृषावादात्, सुरामैरेयमद्यपानाच्च अभि.भा./६०८.

dge bsnyen gyi sdom pa

उपासकसंवरः — {dge bsnyen gyi sdom pa brgyad pa} उपासकसंवराष्टकम् क.त.४१४१.

dge bsnyen gyi bslab pa

उपासकशिक्षा — अष्टाङ्गसमन्वागत उपवासो लब्धः । सह पञ्च चोपासकशिक्षापदानि अ.श.१६४क/१५२.

dge bsnyen gyi bslab pa'i gzhi

उपासकशिक्षापदम् अ.श.१६४क/१५२.

dge bsnyen nyid

उपासकत्वम् — नानुपसम्पन्नस्य पूर्वमुपासकत्वश्रामणेरत्वभिक्षुत्वानामुत्तरम् वि.सू.१क/१; उपासकता वि.सू.२क/१.

dge bsnyen pha

उपासकः — लिङ्गतो हि भिक्षुभिक्षुण्यादीनां नामसञ्चारो भवति… उपासक उपासिकेत्युच्यते, उपासिका च पुनरुपासक इति का.व्यू.२०३क/२६०; द्र. {dge bsnyen/}

dge bsnyen byang chub

ना. उपासकबोधिः, आचार्यः ब.अ.७५८.

dge bsnyen ma

वि. उपासिका — लिङ्गतो हि भिक्षुभिक्षुण्यादीनां नामसञ्चारो भवति… उपासक उपासिकेत्युच्यते, उपासिका च पुनरुपासक इति का.व्यू.२०३क/२६०; श्रा.भू./१८४.

dge ltas

= {dge ba'i ltas} 1. शकुनम्, शुभशंसिनिमित्तम् बो.को.४४८/रा.को.५.२; मङ्गलम् मि.को.१३१क २. शकुनः, राशिविशेषः — षट्त्रिंशद् राशयः तद्यथा मेषवृषभमिथुन… देवमनुष्यशकुनगन्धर्व… म.मू.१०५क/१४.

dge dang ldan

= {dge ldan/}

dge dang ldan pa

= {dge ldan/}

dge dang mi dge

= {dge ba dang mi dge ba/}

dge dang mi dge ba

= {dge ba dang mi dge ba/}

dge 'dun

१. सङ्घः — {dge slong gi dge 'dun} भिक्षुसङ्घः अभि.स्फु.९५क/७७२; {nyan thos kyi dge 'dun} श्रावकसङ्घः अ.सा.३२२ख/१८१; {dge 'dun dkon mchog} सङ्घरत्नम् अभि.स्फु.२३४ख/१०२५ २. गोष्ठी म.व्यु.६८६०.

dge 'dun gyi

वि. साङ्घिकम् — {dge 'dun gyi nor} साङ्घिकं वित्तम् रा.प.२४०ख/१३८; स्तौपिकं वस्तु अपहरति साङ्घिकं वा बो.प.७८.

dge 'dun kun dga'

= {dge 'dun gyi kun dga' ra ba/}

dge 'dun dkon mchog

सङ्घरत्नम् — अथ वा बुद्धरत्नं सङ्घरत्नं चेदमुच्यते, तस्मादिदमपि धर्मरत्नमिहाभिप्रेतं भवेत्, रत्नत्रयस्य ह्ययं स्वभाव उक्तः अभि.स्फु.२३४ख/१०२५.

dge 'dun gyi kun dga' ra ba

= {dge 'dun kun dga'} सङ्घारामः — बहिरेषां सङ्घारामात् कर्तव्यत्वम् वि.सू.९९क/१२०; सङ्घाराममहं गत्वापश्यं चोक्षमथाङ्गनम् वि.व.२८७ख/१.१०७.

dge 'dun gyi nyid

साङ्घिकता — साङ्घिकता स्तौपिकत्वे चास्य वि.सू.३४ख/४४.

dge 'dun gyi 'du ba'i sgo 'phrog pa

पा. सङ्घायद्वारहरणम्, उपानन्तर्यविशेषः म.व्यु.२३३३; सङ्घायद्वारहारिका — दूषणं मातुरर्हन्त्या नियतिस्थस्य मारणम् । बोधिसत्त्वस्य शैक्षस्य सङ्घायद्वारहारिका ।। आनन्तर्यसभागानि पञ्चमं स्तूपभेदनम् अभि.को.४.१०६.

dge 'dun gyi nor

साङ्घिकं वित्तम् — स्तौपिकं साङ्घिकं ह्यपि च वित्तं पौद्गलिकं च रा.प.२४०ख/१३८.

dge 'dun gyi gnas

मठः मि.को.१४०क ।

dge 'dun gyi gnas brtan

सङ्घस्थविरः — तत्र सङ्घस्थविरेण क्रियाकारं कारितः । न केनचित् पृथग्जनेन प्रवारयितव्यमिति अ.श.२५५ख/२३४; वि.व.३३४क/१४०.

dge 'dun gyi byin gyi rlabs

सङ्घाधिष्ठानम् — धर्ममेघायां बोधिसत्त्वभूमौ प्रतिष्ठितो बोधिसत्त्वो धर्मधातुसमुदागमं च यथाभूतं प्रजानाति… सङ्घाधिष्ठानं च… द.भू.२६६क/५८.

dge 'dun gyi dbyen

सङ्घभेदः, पञ्चानन्तर्येषु एकम् — सङ्घभेदेऽस्य रूढिः वि.सू.८२ख/१००; = {dge 'dun gyi 'byen byed pa/}

dge 'dun gyi dbyen byas pa

पा. सङ्घभेदः, पञ्चानन्तर्येषु एकम् म.व्यु.२३२७; सङ्घभेदकः — मातृघातकः, पितृघातकः, अर्हद्घातकः, सङ्घभेदकः, तथागतस्यान्तिके दुष्टचित्तरुधिरोत्पादकः वि.सू.४ख/४; = {dge 'dun gyi 'byen byed pa/}

dge 'dun gyi dbyen byed pa

पा. सङ्घभेदः — {dge 'dun gyi dbyen byed pa'i dge 'dun lhag ma} सङ्घभेदसङ्घावशेषः वि.सू.२२क/२६; = {dge 'dun dbye ba/} {dge 'dun dbyen pa/}

dge 'dun gyi dbyen byed pa'i dge 'dun lhag ma

पा. सङ्घभेदसङ्घावशेषः, सङ्घावशेषभेदः वि.सू.२२क/२६.

dge 'dun gyi yid brtan pa

वि. सङ्घवैश्वासिकः — कर्मकारकभिक्षुण्यववादकसङ्घवैश्वासिकसम्मतेः वि.सू.८७क/१०५.

dge 'dun che

महासङ्घी, निकायभेदः — {gang phyir bde chen mgor gnas pas/} {bde ba'i 'khor lor dge 'dun che} महासङ्घी महासुखचक्रे च महासुखं के स्थितं यतः हे.त.२१ख/७०; = {dge 'dun phal chen/}

dge 'dun mchog tu gdags pa

पा. सङ्घे अग्रप्रज्ञप्तिः, अग्रप्रज्ञप्तिभेदः — तिस्र इमा ब्राह्मणगृहपतयोऽग्रप्रज्ञप्तयः । कतमास्तिस्रः ? बुद्धे अग्रप्रज्ञप्तिः, धर्मे, सङ्घे अग्रप्रज्ञप्तिः अ.श.२७ख/२४.

dge 'dun rjes su dran pa

पा. सङ्घानुस्मृतिः, षड्विधानुस्मृतिषु एका म.व्यु.११५१; क.त.२८१.

dge 'dun brtan

दृढसङ्घः लो.को.४१७.

dge 'dun mthun pa

सङ्घसामग्री — {rtag tu dge 'dun mthun pa dang /} {dge 'dun don yang 'grub par shog} नित्यं स्यात्सङ्घसामग्री सङ्घकार्यं च सिध्यतु बो.अ.१०.४२.

dge 'dun du byed pa

= {dge 'dun byed pa/}

dge 'dun du ma gyur pa nyid

असङ्घभूतत्वम् — दुष्कृतमसङ्घभूतत्वे वि.सू.८४क/१०१.

dge 'dun bde bar gnas pa

सङ्घस्य स्पर्शविहारः {dge 'dun bde bar gnas par bya ba'i phyir} सङ्घस्य स्पर्शविहाराय म.व्यु.८३४९.

dge 'dun bsdu ba

सङ्घसंग्रहः — {dge 'dun bsdu ba'i phyir} सङ्घसंग्रहाय म.व्यु.८३४७.

dge 'dun bsdu ba'i gaN D+'i

पा. सार्वसङ्घिकगण्डी — तत्र पञ्च गण्डी । सार्वसङ्घिकगण्डी कर्मगण्डी अन्तगण्डी प्रहाणगण्डी आपद्गण्डी च वि.व.१९०क/२.११२.

dge 'dun spyan drang ba

सङ्घोपनिमन्त्रणम् क.त.४१९८.

dge 'dun phal chen

महासङ्घी, निकायभेदः — {sde pa bzhi ni/} {gnas brtan pa dang /} {thams cad yod par smra ba dang /} {kun gyis bkur ba dang /} {dge 'dun phal chen no} चत्वारो निकायाः । स्थावरी सर्वास्तिवादः संविदी महासङ्घी चेति हे.त.३क/६; = {dge 'dun che/dge} {'dun phal chen sde pa/}

dge 'dun phal chen sde pa

महासाङ्घिकाः, निकायभेदः — भदन्तमहासाङ्घिकाः सूत्रं पठन्ति अभि.भा.२३८क/८००; = {dge 'dun phal chen/} {dge 'dun che/}

dge 'dun phal chen pa

= {dge 'dun phal chen/}

dge 'dun phal chen pa po

= {dge 'dun phal chen/}

dge 'dun phun tshogs

सङ्घसम्पत् — यादृशः संबुद्धो भगवान्, यादृशी चास्य सङ्घसम्पत्, यादृशश्च तेन धर्मः साक्षात्कृतः रा.प.२५०क/१५१.

dge 'dun phye ba

सङ्घभेदः — सङ्घभेदः कतमः ? यदुत भिन्नान्योन्यलक्षणस्य स्कन्धसंघातस्य अत्यन्तमूलोपघातात्सङ्घभेद इत्युच्यते ल.अ.११०क/५७; द्र. {dge 'dun dbye ba/} {dge 'dun dbyen pa/}

dge 'dun byed pa

= {dge 'dun du byed pa} वि. सङ्घकरः — {sangs rgyas dge 'dun byed pa'i chos} बुद्धसङ्घकरान् धर्मान् अभि.को.४.३२; सङ्घकरकः — यो हि तयोः प्रसादः सोऽशैक्षेषु बुद्धकरकेषु धर्मेषु शैक्षाशैक्षेषु च सङ्घकरकेषु प्रसादः अभि.भा.४०ख/१०२५.

dge 'dun dbye

= {dge 'dun dbye ba/}

dge 'dun dbye ba

सङ्घभेदः — सङ्घभेदे मृषावादो महावद्यतमो मतः अभि.को.४.१०५; द्र. {dge 'dun dbyen pa/} {dge 'dun phye ba/}

dge 'dun dbyen

= {dge 'dun dbyen pa/}

dge 'dun dbyen pa

सङ्घभेदः, पञ्चानन्तर्येषु एकम् — सङ्घस्ते स्यात्कतिविधः सङ्घभेदः कथं भवेत् ल.अ.११०क/५६; द्र. {dge 'dun dbye ba/} {dge 'dun phye ba/} {dge 'dun gyi dbyen byed pa/}

dge 'dun btsun pa

भदन्तसङ्घः — {dge 'dun btsun pa rnams gsan du gsol} शृणोतु भदन्तसङ्घः मि.को.१२२ख ।

dge 'dun tshogs

सङ्घः — प्रविवेकाभिरतश्च भवति एकाकी सङ्घमध्ये वा सर्वकालं चित्तव्यपकृष्टविहारी बो.भू.७६ख/९८; भिक्षुसङ्घः — श्रुत्वाद्भुतं संसदि भिक्षुसङ्घः पुण्यप्रशंसाभिरतो बभूव अ.क.३६.८३.

dge 'dun tshogs pa

सङ्घसन्निपातः वि.सू.७०ख/८७.

dge 'dun 'tsho

ना. सङ्घरक्षितः, गृहपतिपुत्रः — श्रावस्त्यां बुद्धरक्षितो नाम गृहपतिः प्रतिवसति … अयं दारको बुद्धरक्षितस्य गृहपतेः पुत्रः । भवतु दारकस्य सङ्घरक्षितो नाम वि.व.१४१क/८७; = {dge 'dun srung /} {dge 'dun bsrungs/}

dge 'dun la bsngos pa byin gyis rlob pa'i spang ba

सङ्घोद्देशिकाधिष्ठाने नैःसर्गिकः, नैःसर्गिकभेदः वि.सू.५१ख/६६.

dge 'dun la mchod ston

सङ्घभोज्यम् — सङ्घभोज्यं गणचक्रं च दातव्यम् अर्घदानकाले वि.प्र.८७ख/४.२३३.

dge 'dun la bab pa

वि. सङ्घप्राग्भारः — सर्वा च सा पर्षद् बुद्धनिम्ना धर्मप्रवणा सङ्घप्राग्भारा व्यवस्थिता अ.श.३५क/३०.

dge 'dun la dbyen pa

= {dge 'dun dbyen pa/}

dge 'dun la rag lus pa

वि. सङ्घाधीनः म.व्यु.९२८०.

dge 'dun la rung ba

वि. सङ्घकल्पः श.को. २७१.

dge 'dun las ltung ba byung ba

पा. सङ्घापत्तिः — पञ्चानन्तर्यसमन्वागतापत्तिर्बोधिसत्त्वेन स्त्र्यापत्तिर्दारिकापत्तिर्हस्तापत्तिः स्तूपापत्तिः सङ्घापत्तिः शि.स. ९४ख/९४.

dge 'dun srung

= {dge 'dun bsrungs/}

dge 'dun bsrung

= {dge 'dun bsrungs/}

dge 'dun bsrungs

= {dge 'dun} ({ba}){srung} ना. सङ्घरक्षितः, गृहपतिपुत्रः — पुराभवद्गृहपतिः श्रावस्त्यां बुद्धरक्षितः… संघरक्षितनामाभूत्संपूर्णगुणलक्षणः । पुत्रस्तस्य अ.क.६७.४; संघरक्षितावदानेऽप्यनर्थ उक्तः — यांस्त्वं संघरक्षित सत्त्वानद्राक्षीः कुड्याकारांस्ते भिक्षव आसन् शि.स.३७ख/३६; = {dge 'dun 'tsho/}

dge 'dun lhag ma

पा. (विन.) सङ्घावशेषः वि.सू.२१ख/२५; द्र. {dge 'dun lhag ma bcu gsum/}

dge 'dun lhag ma bcu gsum

त्रयोदशसङ्घावशेषः; तद्यथा १. {khu ba 'byin pa} शुक्रविसृष्टिः २. {lus kyis reg pa} कायसंसर्गः ३. {'khrig pa dang ldan par smra ba} मैथुनाभाषणम् ४. {bsnyen bkur bsngags pa} परिचर्यासंवर्णनम् ५. {smyan byed pa} संचरित्रम् ६. {khang pa} कुटिका ७. {khang chen} महल्लकः ८. {rtsa ba med pa} अमूलकम् ९. {bag tsam pa} लैशिकम् १०. {dge 'dun gyi dbyen byed pa} सङ्घभेदः ११. {de'i rjes su phyogs pa} तदनुवर्तकः १२. {khyim sun 'byin pa} कुलदूषकः १३. {bka' blo mi bde ba} दौर्वचस्यम् म.व्यु.८३६८.

dge 'dun lhag mar 'gyur ba

सङ्घावशेषः — आभ्यां पाराजिकसङ्घावशेषाभ्यां चान्यस्मिन् मृषावादे वि.सू.२९क/३६.

dge ldan

• वि. = {dge ba dang ldan pa} कुशली स्त्रीभिर्महामोहपिशाचिकाभिः संस्पृश्यमानः कुशली न लोकः अ.क.६५.६१; कल्याणी — अकृथाः किं नु कल्याणि कर्मातिमधुरोदयम् जा.मा.३३/१८; शुभा — पर्षद्धि विप्रसन्नेयं कौसीद्यापगता शुभा द.भू.१७०ख/४; शुभी — सुखेन दुःखेन च मोदते सदा शुभी कृपालुश्च सू.अ.१४२क/१९. • ना. कुशली, काचित् स्त्री — सोऽयं राजा विहितविनतिर्भद्रको ब्रह्मदत्तो पश्योपाली स किल कुशली कल्पको गङ्गपालः अ.क.२२.१००.

dge ldan ma

वि.स्त्री. कल्याणी — ततः कालेन कल्याणी प्रतिबिम्बोपमं पितुः । अजीजनत्सा तनयम् अ.क.२०.९३.

dge spyad skal ldan

वि. कुशलयोग्यः — {gang tshe dge spyad skal ldan yang /} {dge ba bdag gis ma byas na} यदा कुशलयोग्योऽपि कुशलं न करोम्यहम् बो.अ.४.१८.

dge phyogs

= {dge ba'i phyogs/}

dge 'phel

ना. वैशाल्यः, राजकुमारः ब.अ. १२.

dge ba

• सं. १. = {dge legs} कुशलम् — मम तावदनेन याति वृद्धिं कुशलं भावयितुं प्रसादवेगः बो.अ.१.३; कल्याणम् — {thog ma dang bar dang tha mar dge ba} आदिमध्यान्ते कल्याणम् त.प.३२६क/११२०; शुभम् — {dge ba ni legs par byas pa} शुभं सुकृतम् बो.प.३८; {dge ba ni bsod nams} शुभं पुण्यम् बो.प.६; पुण्यम् — यत् पुण्यमाप्तं मया र.वि.५.२५; क्षेमम् का.आ.३.८४; श्रेयः — अनिमित्तदर्शनमेव श्रेयो न निमित्तदर्शनम् ल.अ.१३५क/८१; सुखम् — {dge ba thams cad 'byung ba'i rgyud/'dus} {pa zhes bya'i} समाजाख्ये तन्त्रे सर्वसुखोदये गु.सि.५.८/७; अरिष्टम् मि.को.८७क; शिवम् — {gnyis dang gnyis med zhi ba dang /} {thams cad la gnas dge ba ste} न द्वयं नाद्वयं शान्तं शिवं सर्वत्र संस्थितम् प्र.वि.१.२२/२०; शुभता — सुवर्णगोत्रवत् ज्ञेयममेयशुभताश्रयः सू.अ.१३८क/१२; कल्यता — चित्तकल्यता प्रादुर्भवति शि.स.१२०ख/११७ २. = {bde legs} स्वस्ति म.व्यु.२७४७; स्वस्तिकः — न विवेद परित्राणं विफलस्वस्तिकक्रियः अ.क.३.११९. ३. (पा.) कुशलम् — {dge ba bcu'i las} दशकुशलकर्म सू.अ.१५१क/३४. ४. (पा.) (ज्यो.) शुभः, योगभेदः — विष्कम्भः प्रीतिः आयुष्मान् सौभाग्यः शोभनः अतिगण्डः सुकर्मा धृतिः शूलः गण्डः वृद्धिः ध्रुवः शङ्कुः व्याघातः हर्षणः वज्रः सिद्धिः व्यतिपातः वरीयान् परिघः शिवः साध्यः शुभः शुक्लः ब्रह्मा ऐन्द्रः वैधृतिरिति सप्तविंशति योगाः वि.प्र.१७९ख/१.३६. • ना. [1] शुभः, नृपः — मे आसि यदा शुभो नृपति पूर्वे रा.प.२३८क/१३४ [2] क्षेमः, नृपः — पूर्वस्मिन् भगवान् कल्पे क्षेमनाम्नि महीपतौ । क्षेमंकराख्यः सुगतः क्षेमवत्यामभूत्पुरि अ.क.८९.६२ [3] कल्याणः, चक्रवर्ती राजा म.व्यु.३५५४. • वि. कुशलः — विपाकहेतुरशुभाः कुशलाश्चैव सास्रवाः अभि.को.२.५४; कल्याणकः — {so so'i skye bo dge ba gang yin pa dag} पृथग्जनाः कल्याणका ये बो.भू.१५८क/२०८; भद्रः — स च श्राद्धो भद्रः कल्याणाशयः अ.श.२क/१; भव्यः — {dge ba'i mtshan nyid kyis mtshon gyur} भव्यलक्षणलक्षिता अ.क.२४.१०; साधुः — {dge ba rnams la gso sbyong gi/} {spro ba zla ba 'di ston no} निवेदयति साधूनां चन्द्रमाः पोषधोत्सवम् जा.मा.५२/३१; सत् मि.को.८८क; सुकृतः — अरंस्त रुचिरोद्याने सुकृते पुण्यवानिव अ.क.३.५२; शुद्धः — {dge ba'i bdag nyid} शुद्धात्मनाम् अ.क.६.१; शुक्लः — {dge ba'i tshogs kyi nang na brtson 'grus mchog} वीर्यं परं शुक्लगणस्य मध्ये सू.अ.२०७ख/१११; शिवा — {dngos grug dge ba} सिद्धिम्… शिवाम् सु.प्र.३०ख/५९.

dge ba bkod pa

ना. शुभव्यूहः, नृपः — प्रियदर्शने कल्पे वैरोचनरश्मिप्रतिमण्डितायां लोकधातौ … जलधरगर्जितघोषसुस्वरनक्षत्रराजसंकुसुमिताभिज्ञस्य तथागतस्य प्रवचने शुभव्यूहो नाम राजाभूत् । तस्य… विमलदत्ता नाम भार्याभूत् स.पु.१६९ख/२५८.

dge ba bskyed pa

= {dge bskyed/}

dge ba gang yin zhes tshol ba can

वि. किंकुशलगवेषी — किंकुशलगवेषी विक्रियामापद्यमानं निवारयेत् वि.सू.९ख/१०.

dge ba dgyes pa

क्षेमप्रियः लो.को.४१८.

dge ba can

• वि. साधुः, सज्जनः — परदुःखमेव दुःखं साधूनाम् जा.मा.२९८/१७४. • ना. क्षेमवती, नगरम् — पूर्वस्मिन् भगवान् कल्पे क्षेमनाम्नि महीपतौ । क्षेमंकराख्यः सुगतः क्षेमवत्यामभूत्पुरि अ.क.८९.६२.

dge ba bcu

दश कुशलानि; तद्यथा १. {srog gcod pa spong ba} प्राणातिपाताद् विरतिः २. {ma byin par len pa spong ba} अदत्तादानाद् विरतिः ३. {'dod pas log par g}.{yem pa spong ba} काममिथ्याचाराद् विरतिः ४. {rdzun du smra ba spong ba} मृषावादात् प्रतिविरतिः ५. {tshig rtsub mo smra ba spong ba} पारुष्यात् प्रतिविरतिः ६. {phra mar smra ba spong ba} पैशुन्यात् प्रतिविरतिः ७. {ngag 'khyal ba spong ba} सम्भिन्नप्रलापात् प्रतिविरतिः ८. {brnab sems spong ba} अभिध्याः प्रतिविरतिः ९. {gnod sems spong ba} व्यापादात् प्रतिविरतिः १०. {log par lta ba spong ba} मिथ्यादृष्टेः प्रतिविरतिः म.व्यु.१६८५.

dge ba bcu la goms pa

वि. दशकुशलाभ्यासी — {dge ba bcu la goms pa dang /} {bla ma la gus dbang po dul} दशकुशलाभ्यासी च गुरुभक्तो जितेन्द्रियः हे.त.१४ख/४६.

dge ba bcu'i las kyi lam

दशकुशलकर्मपथः — दशकुशलकर्मपथपरिपूरितः सू.अ.१५१क/३४; {dge ba bcu'i las kyi lam bstan pa} दशकुशलकर्मपथनिर्देशः क.त.४१७६.

dge ba bcu'i las kyi lam la gnas

वि. दशकुशलकर्मपथप्रतिष्ठितः — स इमान् दशाकुशलान् कर्मपथान् प्रहाय दशकुशलकर्मपथप्रतिष्ठितः परांस्तेष्वेव प्रतिष्ठापयति द.भू.१९०ख/१७.

dge ba mtha' yas pa'i mig gi seng ge

ना. अनन्तशुभनयनकेसरी, कुम्भाण्डाधिपतिः म.व्यु.३४४५.

dge ba dang bcas pa

= {dge bcas/}

dge ba dang ldan

= {dge ldan/}

dge ba dang ldan pa

= {dge ldan/}

dge ba dang mi dge ba

= {dge dang mi dge} कुशलाकुशलम् — वर्तमानं हि विज्ञानं कुशलाकुशलं हि तत् ल.अ.१६३क/११४; शुभाशुभम् — शुभाशुभं च कर्मास्ति त.स.१२क/१४३; प्र.अ.३४ख/४०.

dge ba dang mi dge ba dang lung du ma bstan pa

• वि. कुशलाकुशलाव्याकृतः — सोऽस्यां साधुमत्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितः कुशलाकुशलाव्याकृतधर्माभिसंस्कारं च यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५२क/४९. • सं. कुशलाकुशलाव्याकृतता — स कर्मणां कुशलाकुशलाव्याकृततां च … यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५२क/४९.

dge ba dang mi dge ba dang lung du ma bstan pa'i chos mngon par 'du bya ba

कुशलाकुशलाव्याकृतधर्माभिसंस्कारः — सोऽस्यां साधुमत्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितः कुशलाकुशलाव्याकृतधर्माभिसंस्कारं च यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५१ख/४९.

dge ba dang mi dge ba dang lung du ma bstan pa'i las la goms pas bsgos pa

कुशलाकुशलाव्याकृतकर्माभ्यासवासितता — कुशलाकुशलाव्याकृतकर्माभ्यासवासिततां च… प्रजानाति द.भू.२५३ख/५०.

dge ba dri ma med pa'i snying po

ना. शुभविमलगर्भः, बोधिसत्त्वः म.व्यु.६६८.

dge ba rnam pa sna tshogs la brtson pa

वि. विचित्रकुशलक्रियाभियुक्तः — सुदुर्जयायां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितो बोधिसत्त्वः स्मृतिमांश्च भवति… विचित्रकुशलक्रियाभियुक्तश्च भवति लक्षणानुव्यञ्जनसमुदानयनतया द.भू.२१४क/२८.

dge ba byed

= {dge byed/}

dge ba byed pa

= {dge byed/}

dge ba bla na med pa la sgrib pa

पा. शुभानुत्तर्यावरणम्, आवरणभेदः — आवरणानां पिण्डार्थः । महदावरणं यद्व्यापि… शुभानुत्तर्यावरणं यत्पारमितासु म.भा.१०क/२.१७.

dge ba dbang po

= {dge ba'i dbang po/}

dge ba sbyang ba'i gnas

आश्रमपदम् — तेन च समयेन भीष्मोत्तरनिर्घोषर्षिरन्यतमस्मिन्नाश्रमपदे विहरति स्म ग.व्यू.३७६क/८७.

dge ba ma yin pa

= {dge ba min pa/}

dge ba mi choms pa

वि. प्रतिच्छन्नकल्याणः मि.को.१२३ख; = {dge ba mi spyoms pa/}

dge ba mi spyoms pa

वि. प्रतिच्छन्नकल्याणः — संवरशीलव्यवस्थितो बोधिसत्त्वः प्रतिच्छन्नकल्याणो भवति विवृतपापः अल्पेच्छः बो.भू.७७ख/९९; म.व्यु.२३६७.

dge ba min

= {dge ba min pa/}

dge ba min

= {dge min} अशिवम् — प्रदिशन्त्यशिवं मार्गे जिह्वया दूषयन्ति च अ.क.२९.६५.

dge ba tshus bzangs

ना. सुचेष्टरूपः, तथागतः — भगवता पद्मोत्तरेण च… सुचेष्टरूपेण च… कनकमुनिना च काश्यपेन च तथागतेनार्हता सम्यक्संबुद्धेन भाषितपूर्वः ल.वि.४क/४.

dge ba mdzad pa

क्षेमंकरः लो.को.४१८.

dge ba bzang po

ना. कुशलभद्रः, पण्डितः ब.अ.८४७.

dge ba bzang mo

ना. सुभद्रा, दारिका — तत्र सुभद्रा दारिका महाप्रज्ञस्य गृहपतेर्दुहिता भद्रया च दारिकया सार्धम्… सुप्रभया दारिकया सार्धमेतत् प्रमुखैः पञ्चभिर्दारिकाशतैः परिवृता ग.व्यू.३१९क/४०.

dge ba yongs su rdzogs pa

ना. परिपूर्णशुभः, बोधिसत्त्वः — यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा सिंहस्य… परिपूर्णशुभस्य ग.व्यू.२६८ख/३४७; द्र. {dge ba bzang mo/}

dge ba yod pa

ना. सुभद्रा, उपासिका — तत्र महाप्रज्ञा नामोपासिका सुप्रभया चोपासिकया सार्धं सुगात्रया च सुभद्रया च… सुलोचनया चोपासिकया सार्धमेतत्प्रमुखैः पञ्चभिरुपासिकाशतैः परिवृता ग.व्यू.३१८ख/३९.

dge ba la 'jug pa'i tshul khrims

कुशलप्रवर्तकशीलम् लो.को.४१८; द्र. {'jug pa'i tshul khrims} प्रवृत्तिशीलम् बो.भू.१००क/१२७.

dge ba la 'dun pa

• सं. कुशलच्छन्दः; कुशलच्छन्दिकता लो.को.४१८; • वि. कुशलच्छन्दिकः ।

dge ba la sbyor ba'i brtson 'grus

कुशलप्रयोगवीर्यम् लो.को.४१९; द्र. {sbyor ba'i brtson 'grus} प्रयोगवीर्यम् सू.अ.२०४क/१०६.

dge ba'i grogs

= {dge ba'i grogs po/}

dge ba'i grogs po

= {dge ba'i bshes gnyen} 1. कल्याणमित्रम् — कल्याणमित्रसंपर्कः सर्वथा कुशलावहः अ.क.१०.९४; कल्याणसहायः — एवं शिक्षितव्यं यत्कल्याणमित्रा विहरिष्यामः कल्याणसहायाः कल्याणसंपर्काः न पापमित्रा न पापसहाया न पापसंपर्काः अ.श.११६क/१०५ २. कल्याणसहायता — उपार्धमिदं ब्रह्मचर्यस्य यदुत कल्याणमित्रता कल्याणसहायता कल्याणसंपर्कः, न पापमित्रता न पापसहायता न पापसंपर्कः अ.श.१०५ख/९५.

dge ba'i mgon

कुशलपरिणायकः — महासंसाराटवीकान्तारमार्गप्रपन्ना बतेमे सत्त्वाः… कुशलपरिणायकविरहिताः द.भू.१९१ख/१७.

dge ba'i mgon med pa

वि. कुशलपरिणायकविकलः — महासंसाराटवीकान्तारमार्गप्रपन्ना बतेमे सत्त्वाः… परिणायकविकलाः द.भू.१९१ख/१७.

dge ba'i sgron ma

कुशलप्रदीपः लो.को.४१९.

dge ba'i sgrol ba

वि. कुशलसंतारकः — बतेमे सत्त्वाः…कुशलसंतारकविरहिता अनाथाः द.भू.१९१ख/१७.

dge ba'i sgrol ba med pa

वि. कुशलसंतारकविरहितः — बतेमे सत्त्वाः… कुशलसंतारकविरहिता अनाथाः द.भू.१९१ख/१७.

dge ba'i chos

कुशलधर्मः — {dge ba'i chos sdud pa'i tshul khrims} कुशलधर्मसंग्राहकशीलम् सू.अ.२०४क/१०६; कल्याणधर्मः — बहुश्रुतः कल्याणधर्मः रा.प.२४२क/१४०; शुभधर्मः — {dge ba'i chos kyi 'byung gnas} शुभधर्माकरः म.व्यु.६६.

dge ba'i chos skyes pa rnams gnas pa dang phyir zhing 'byung ba dang nyams par mi 'gyur ba dang yongs su rdzogs par bya ba'i phyir 'dun pa bskyed do

पा. उत्पन्नानां कुशलानां धर्माणां स्थितये भूयो भावतायै असंप्रमोषाय परिपूरणाय च्छन्दं जनयति, चतुर्विधप्रहाणेषु एकम् म.व्यु.९६१.

dge ba'i chos kyi 'byung gnas

वि. = {de bzhin gshegs pa} शुभधर्माकरः, तथागतः म.व्यु.६६.

dge ba'i chos can

वि. कल्याणधर्मः — कल्याणधर्मः सुखसंवासः क्षान्तश्च भवेत्, दान्तश्च भवेत् स.पु.१२८क/२०२.

dge ba'i chos sdud pa

वि. कुशलधर्मसंग्राहकम् — {dge ba'i chos sdud pa'i brtson 'grus} कुशलधर्मसंग्राहकं वीर्यम् बो.भू.१०७ख/१३८.

dge ba'i chos sdud pa'i brtson 'grus

पा. कुशलधर्मसंग्राहकवीर्यम्, त्रिविधसर्ववीर्येषु एकम् — बोधिसत्त्वस्य सर्ववीर्यम्… द्विविधं वेदितव्यम् । गृहिपक्षाश्रितं प्रव्रजितपक्षाश्रितञ्च । तत्पुनः… त्रिविधं वेदितव्यम् । सन्नाहवीर्यं कुशलधर्मसंग्राहकं सत्त्वार्थक्रियायै (ओ क्रियावीर्यं) च बो.भू.१०७ख/१३८.

dge ba'i chos sdud pa'i tshul khrims

पा. कुशलधर्मसंग्राहकशीलम्, त्रिविधशीलेषु एकम् — त्रिविधं शीलम् । संवरशीलं कुशलधर्मसंग्राहकशीलं सत्त्वार्थक्रियाशीलं च सू.अ.२०४क/१०६.

dge ba'i chos ma skyes pa rnams bskyed pa

पा. अनुत्पन्नानां कुशलानां धर्माणामुत्पादः — {dge ba'i chos ma skyes pa rnams bskyed pa'i phyir 'dun pa bskyed do} अनुत्पन्नानां कुशलानां धर्माणामुत्पादाय च्छन्दं जनयति म.व्यु.९६०.

dge ba'i chos yongs su nyams par byed pa

वि. कुशलधर्मपरिमोषकः — महानमित्रसङ्घो बतायं मम प्रादुर्भूतः कुशलधर्मपरिमोषकः रा.प.२४७क/१४५.

dge ba'i chos la 'dun pa

कुशलधर्मच्छन्दः — कुशलधर्मच्छन्दवत् अभि.भा.२३५क/७९१; यथा कुशलो धर्मच्छन्दोऽभिलाषरूपः सम्यग्दृष्टिरिति न प्राप्तिच्छेदेन प्रहेयः, तद्वदयं स्यात् अभि.स्फु./७९१; द्र. {dge ba'i chos la mos pa/}

dge ba'i chos la mos pa

कुशलधर्मच्छन्दः — बोधिसत्त्वस्तृतीयायां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितः… सत्त्वानामन्तिके दश चित्ताशयानुपस्थापयति… कुशलधर्मच्छन्दरहित(प्रतिशरण)चित्ताशयतां च द.भू.१९६ख/१९; द्र. {dge ba'i chos la 'dun pa/}

dge ba'i chos la mos pa med pa

वि. कुशलधर्मच्छन्दरहितः — {dge ba'i chos la mos pa med pa'i sems kyi bsam pa} कुशलधर्मच्छन्दरहित(प्रतिशरण)चित्ताशयता द.भू.१९६ख/१९.

dge ba'i chos la mos pa med pa'i sems kyi bsam pa

पा. कुशलधर्मच्छन्दरहितचित्ताशयता, दशविधचित्ताशयेषु एकः — सत्त्वानामन्तिके दश चित्ताशयानुपस्थापयति… अनाथात्राणाप्रतिशरणचित्ताशयतां च… कुशलधर्मच्छन्दरहित(प्रतिशरण)चित्ताशयतां च द.भू.१९६ख/१९.

dge ba'i snying po

ना. शुभगर्भः, बोधिसत्त्वः म.व्यु.६६७.

dge ba'i rten

कल्याणसंपर्कः — उपार्धमिदं ब्रह्मचर्यस्य यदुत कल्याणमित्रता कल्याणसहायता कल्याणसंपर्कः, न पापमित्रता न पापसहायता न पापसंपर्कः अ.श.१०५ख/९५.

dge ba'i ltas

= {dge ltas/}

dge ba'i stabs

पा. शुभगतिः, महापुरुषाणां गतिभेदः — यासौ महापुरुषाणां गतिरनुच्चलितगतिः… शुभगतिः ल.वि.१३४क/१९९.

dge ba'i bdud rtsi'i rgyun gyi char chen po

महामृतकुशलधाराभिप्रवर्षणम् — धर्ममेघायां बोधिसत्त्वभूमौ प्रतिष्ठितो बोधिसत्त्वः…महामृतकुशलधाराभिप्रवर्षणेन यथाशयतः सत्त्वानामज्ञानसमुत्थिताः सर्वक्लेशरजोज्वालाः प्रशमयति द.भू.२६९ख/६१.

dge ba'i 'dod 'jo

ना. कल्याणकामधेनुः, ग्रन्थः क.त.३०६७.

dge ba'i sdong po

कल्याणकाण्डः — {dge ba'i sdong po zhes bya ba'i rab tu byed pa} कल्याणकाण्डनाम प्रकरणम् क.त.४०८०.

dge ba'i gnas

वि. = {dbyangs can ma} शुभाश्रया, सरस्वती — सिद्धिकरायै प्रवरोत्तमायै… शुभाश्रयायै सु.प्र.३०ख/५८.

dge ba'i dpal

ना. १. भद्रश्रीः, उपासिका — महाप्रज्ञा नामोपासिका सुप्रभया चोपासिकया सार्धं सुगात्रया च सुभद्रया च भद्रश्रिया च… सुलोचनया चोपासिकया सार्धमेतत्प्रमुखैः पञ्चभिः उपासिकाशतैः परिवृता ग.व्यू.३१८ख/३९ २. कल्याणश्रीः, आचार्यः ब.अ.२४१.

dge ba'i spyod pa

कुशलचर्या लो.को.४१९.

dge ba'i pha rol tu phyin pa

ना. शुभपारंगमम्, नगरम् — दक्षिणापथे शुभपारंगमं नाम नगरम् । तत्र वेष्ठिलो नाम गृहपतिश्चन्दनपीठं तथागतचैत्यं पूजयति ग.व्यू.६५ख/१५६.

dge ba'i phyogs

कुशलपक्षः — क्लेशो हि प्रवर्तमानो दश कृत्यानि करोति मूलं दृढीकरोति…कुशलपक्षाद्व्युत्क्राम्यति अभि.भा.२२६ख/७६०; कुशलः — {dge ba'i phyogs ni thams cad kyis/} {rtsa ba mos par thub pas gsungs} कुशलानां च सर्वेषां छन्दं मूलं मुनिर्जगौ बो.अ.७.४०.

dge ba'i phyogs la sbyor bar byed

कुशलपक्षेषु प्रयुञ्जते लो.को.४१९.

dge ba'i phyogs brtsams pa rgyun bcad pa

पा. प्रारब्धकुशलपक्षसमुच्छेदः, अवसादनाभेदः — पञ्चावसादनाः । अनालापोऽनववाद उपस्थानधर्मामिषैरसंभोगः प्रारब्धकुशलपक्षसमुच्छेदो निःश्रयप्रतिप्रश्रम्भणञ्च वि.सू.८ख/९.

dge ba'i blo

ना. कल्याणमतिः, आचार्यः ब.अ. ८०३.

dge ba'i blo gros

पा. साधुमती, नवमी बोधिसत्त्वभूमिः — श्रावकप्रत्येकबुद्धसमाधिपक्षान् अतिक्रम्य अचलासाधुमतीधर्ममेघाभूमिव्यवस्थितः ल.अ.६१क/७.

dge ba'i dbang po

= {dge dbang} ना. क्षेमेन्द्रः, कविः — इति क्षेमेन्द्रविरचितायां बोधिसत्त्वावदानकल्पलतायां मणिचूडावदानं नाम तृतीयः पल्लवः अ.क.३.१९२.

dge ba'i 'byung gnas sbas pa

ना. पुण्याकरगुप्तः, आचार्यः ब.अ.१०४८.

dge ba'i me tog rgyas shing dag pa

पा. शुभपुष्पितशुद्धिः, समाधिविशेषः — {dge ba'i me tog rgyas shing dag pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} शुभपुष्पितशुद्धिर्नाम समाधिः म.व्यु.५८४.

dge ba'i gtsug

कल्याणचूडः लो.को.४२०.

dge ba'i rtsa ba

= {dge rtsa} कुशलमूलम्, कुशलकर्म, तज्जनकधर्मश्च — {dge ba'i rtsa ba kun tu chad pa} समुच्छिन्नकुशलमूलः सू.अ.१३८क/१३.

dge ba'i rtsa ba kun tu chad pa

पा. समुच्छिन्नकुशलमूलः, अगोत्रस्थसत्त्वस्य अवान्तरभेदः — अपरिनिर्वाणधर्मक एतस्मिन्नगोत्रस्थोऽभिप्रेतः । स च समासतो द्विविधः । तत्कालापरिनिर्वाणधर्मा अत्यन्तं च । तत्कालापरिनिर्वाणधर्मा चतुर्विधः । दुश्चरितैकान्तिकः, समुच्छिन्नकुशलमूलः, अमोक्षभागीयकुशलमूलः, हीनकुशलमूलश्चापरिपूर्णसंभारः सू.अ.१३८ख/१३.

dge ba'i rtsa ba skye

= {dge ba'i rtsa ba skye ba/}

dge ba'i rtsa ba skye ba

• क्रि. कुशलमूलमुत्पद्यते — धर्मस्मृत्युपस्थानादेवमभ्यस्तात् क्रमेणोष्मगतं नाम कुशलमूलमुत्पद्यते अभि.भा.१३क/९०७. {dge ba'i rtsa ba skyed par byed pa} ।। • वि. = {dge ba'i rtsa ba bskyed pa} अवरोपितकुशलमूलः म.व्यु.७४१७; = {dge ba'i rtsa ba bskrun pa/}

dge ba'i rtsa ba bskyed pa

वि. अवरोपितकुशलमूलः — पूर्वजिनकृताधिकाराणामवरोपितकुशलमूलानाम्… बोधिसत्त्वानाम् ल.अ.१५५क/१०२; {sngon sangs rgyas la dge ba'i rtsa ba bskyed pa} पूर्वबुद्धावरोपितकुशलमुलः अ.श.६४क/५६; म.व्यु.७४१७; = {dge ba'i rtsa ba bskrun pa/}

dge ba'i rtsa ba bskrun pa

वि. अवरोपितकुशलमूलः म.व्यु.७४१७; = {dge ba'i rtsa ba bskyed pa/}

dge ba'i rtsa ba chung ba

वि. परीत्तकुशलमूलः — सत्त्वाः… परीत्तकुशलमूला अधिमानिका लाभसत्कारसन्निश्रिताः स.पु.८१क/१६२.

dge ba'i rtsa ba phyir mi ldog pa

अप्रत्युदावर्तनीयकुशलमूलम् — {dge ba'i rtsa ba phyir mi ldog pa'i sbyor ba dang ldan pa} अप्रत्युदावर्तनीयकुशलमूलप्रयोगः द.भू.२१४ख/२९.

dge ba'i rtsa ba phyir mi ldog pa'i sbyor ba dang ldan pa

वि. अप्रत्युदावर्तनीयकुशलमूलप्रयोगः — स एवं सत्त्वपरिपाचनाभियुक्तो बुद्धज्ञानानुगतचित्तसन्तानोऽप्रत्युदावर्तनीयकुशलमूलप्रयोगः द.भू.२१४ख/२९.

dge ba'i rtsa ba byas pa

वि. कृतकुशलमूलः — ये च तथागतस्य ज्येष्ठपुत्रा बोधिसत्त्वा महासत्त्वाः कृतकुशलमूलाः सु.प.३४ख/१३.

dge ba'i rtsa ba sbyangs pa

वि. उत्तप्तकुशलमूलः लो.को.४२०.

dge ba'i rtsa ba ma bskyed pa

वि. अनवरोपितकुशलमूलः — अयम्… धर्ममुखपरिवर्तो नानवरोपितकुशलमूलानां सत्त्वानां श्रवणावभासमागमिष्यति द.भू.२७८ख/६७.

dge ba'i rtsa ba ma byas pa

वि. अकृतकुशलमूलः — अकृतकुशलमूलाः सत्त्वाः स.पु.१२०क/१९१.

dge ba'i rtsa ba dman pa yod pa tshogs yongs su ma rdzogs pa

पा. हीनकुशलमूलश्चापरिपूर्णसंभारः, अगोत्रस्थसत्त्वस्य अवान्तरभेदः — अपरिनिर्वाणधर्मक एतस्मिन्नगोत्रस्थोऽभिप्रेतः । स च समासतो द्विविधः । तत्कालापरिनिर्वाणधर्मा अत्यन्तं च । तत्कालापरिनिर्वाणधर्मा चतुर्विधः । दुश्चरितैकान्तिकः, समुच्छिन्नकुशलमूलः, अमोक्षभागीयकुशलमूलः, हीनकुशलमूलश्चापरिपूर्णसंभारः सू.अ.१३८ख/१३.

dge ba'i rtsa ba yun ring po nas spyad pa

वि. चिरचरितकुशलमूलः — अनादिकर्मिकाश्च ते बोधिसत्त्वा भविष्यन्ति । चिरचरितकुशलमूलाः स.पु.२७क/४८.

dge ba'i rtsa ba yongs su bsngo ba

कुशलमूलपरिणामना — {dge ba'i rtsa ba yongs su bsngo ba'i sbyor ba'i sgra skad} कुशलमूलपरिणामनाप्रयोगनिर्हाररुतरवितः लो.को.४२०.

dge ba'i rtsa ba yongs su 'dzin pa

कुशलमूलसंपरिग्रहः — {'phags pa dge ba'i rtsa ba yongs su 'dzin pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यकुशलमूलसंपरिग्रहनाम महायानसूत्रम् क.त.१०१.

dge ba'i rtsa ba shin tu bstsags pa

वि. सूपचितकुशलमूलः — तत्र भवन्तो जिनपुत्राः सूपचितकुशलमूलानाम्… सत्त्वानां बोधाय चित्तम् उत्पाद्यते द.भू.१७४ख/८.

dge ba'i tshogs

शुक्लगणः — {dge ba'i tshogs kyi nang na brtson 'grus mchog} वीर्यं परं शुक्लगणस्य मध्ये सू.अ.२०७ख/१११.

dge ba'i mtshan

= {dge mtshan/}

dge ba'i 'od

१. शुभप्रभः, कल्पविशेषः — अतीतेऽध्वनि अचिन्त्यानां चित्तविषयसमतिक्रान्तानामभिजातबोधिसत्त्वचक्षुष्पथविज्ञप्तानां विज्ञानगणनासमतिक्रान्तानां परेण शुभप्रभो नाम कल्पोऽभूत् । तस्मिन्… मेरूद्गतश्रीर्नाम लोकधातुरभूद् ग.व्यू.२७९ख/३४८ २. कुशलप्रभः लो.को.४२०.

dge ba'i las

कुशलकर्म श.को.२७२; शुभकर्म — कामधातौ शुभं कर्म पुण्यमानिञ्ज्यमूर्ध्वजम् अभि.को.४.४६.

dge ba'i bshes

= {dge ba'i bshes gnyen/}

dge ba'i bshes gnyen

कल्याणमित्रम् — पापमित्राणि च त्वया कुलपुत्र परिवर्जयितव्यानि कल्याणमित्राणि च त्वया सेवितव्यानि भक्तव्यानि पर्युपासितव्यानि अ.सा.४२३क/२३८; कल्याणमित्रं वन्देऽहम् बो.अ.१०.५८; कल्याणमित्रता — उपार्धमिदं ब्रह्मचर्यस्य यदुत कल्याणमित्रता कल्याणसहायता कल्याणसंपर्कः, न पापमित्रता न पापसहायता न पापसंपर्कः अ.श.१०५ख/९५.

dge ba'i bshes gnyen gyis bstan pa

वि. कल्याणमित्रोपस्तब्धः — दृष्टसत्यम्… कल्याणमित्रोपस्तब्धं गम्भीरधर्माधिमुक्तम् सु.प.३३ख/१२.

dge ba'i bshes gnyen gyis yongs su ma zin pa

वि. कल्याणमित्रापरिगृहीतः — ये… निमित्तचारिणः कल्याणमित्रापरिगृहीताः पापमित्रहस्तगताः सु.प.३३ख/१२.

dge ba'i bshes gnyen gyis yongs su zin pa

वि. कल्याणमित्रपरिगृहीतः म.व्यु.२३८०; मि.को.१२४क ।

dge ba'i bshes gnyen gyis shin tu bzung ba

वि. सुपरिगृहीतकल्याणमित्रः — जिनपुत्राः सूपचितकुशलमूलानाम्… सुपरिगृहीतकल्याणमित्राणाम्… सत्त्वानां बोधाय चित्तमुत्पाद्यते द.भू.१७४ख/८.

dge ba'i bshes gnyen mgu bar bya ba

= {dge ba'i bshes gnyen la mgu bar bya ba/}

dge ba'i bshes gnyen rnyed pa

पा. कल्याणमित्रप्रतिलाभः, आश्वासप्रतिलाभधर्मभेदः — चत्वार इमे राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वानामाश्वासप्रतिलाभा धर्माः… धारणीप्रतिलाभः कल्याणमित्रप्रतिलाभः गम्भीरधर्मक्षान्तिप्रतिलाभः परिशुद्धशीलसमाचारता रा.प.२३२ख/१२५.

dge ba'i bshes gnyen bsten pa

= {dge ba'i bshes gnyen la bsten pa/}

dge ba'i bshes gnyen la mgu bar bya ba

कल्याणमित्रारागणम् म.व्यु.६८२८.

dge ba'i bshes gnyen la bsten pa

कल्याणमित्रसेवनम् — {'phags pa dge ba'i bshes gnyen bsten pa'i mdo} आर्यकल्याणमित्रसेवनसूत्रम् क.त.३००; कल्याणमित्रनिषेवणम्, ओ णता — स श्रद्धाधिपतेयतया प्रसादबहुलतया… कल्याणमित्रनिषेवणतया द.भू.१७६ख/९.

dge ba'i sa mang po pa

पा. कुशलमहाभूमिकाः, श्रद्धादिदशधर्माः — कुशला महाभूमिरेषां त इमे कुशलमहाभूमिका ये सर्वदा कुशले चेतसि भवन्ति । के पुनस्त इति । श्रद्धाऽप्रमादः प्रश्रब्धिरुपेक्षा ह्रीरपत्रपा । मूलद्वयमहिंसा च वीर्यं च कुशले सदा अभि.भा./१८८.

dge ba'i bsam pa

पा. कल्याणाशयः, आशयभेदः — आशयसन्निश्रिता पारमिताभावना षडाकारा । अतृप्ताशयेन विपुलाशयेन मुदिताशयेन उपकाराशयेन निर्लेपाशयेन कल्याणाशयेन च सू.अ.१९८ख/१००; कल्याणाशयता — बोधिसत्त्वः प्रथमायां बोधिसत्त्वभूमौ सुपरिकर्मकृतो द्वितीयां बोधिसत्त्वभूमिमभिलषति, तस्य दश चित्ताशयाः प्रवर्तन्ते… यदुत ऋज्वाशयता च मृद्वाशयता च कर्मण्याशयता च दमाशयता च शमाशयता च कल्याणाशयता च असंसृष्टाशयता च अनपेक्षाशयता च उदाराशयता च माहात्म्याशयता च द.भू.१८७ख/१५; अभिमुख्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितस्य बोधिसत्त्वस्याभेद्याशयता च परिपूर्यते । नियताशयता… कल्याणाशयता… उपायप्रज्ञासंप्रयोगाशयता च परिपूर्यते द.भू.२२४क/३४.

dge ba'i bsam pa can

वि. = {byang chub sems dpa'} कल्याणाशयः, बोधिसत्त्वः — सप्ताकारं बोधिसत्त्वानां सत्त्वेषु वात्सल्यं प्रवर्तते येन वात्सल्येनोपेता बोधिसत्त्वाः कल्याणाशयाः परमकल्याणाशया इत्युच्यन्ते बो.भू.१६२क/२१४.

dge ba'i lha

ना. क्षेमदेवः, उपाध्यायः ब.अ. ८६८.

dge bar gyur cig

क्रि. शुभमस्तु — {skye 'gro thams cad dge bar gyur cig} शुभमस्तु सर्वजगताम् म.व्यु.९५६६; श.को.२७२.

dge bar gsungs pa

साधुकारः — {legs par smras pa thams cad la/dge} {bar gsungs zhes brjod par bya} सुभाषितेषु सर्वेषु साधुकारमुदीरयेत् बो.अ.५.७५; परकीयगुणवर्धनवचनेषु तत्परितोषणाय साधु साधु, भद्रकमिदम्, इति शब्दमध्याशयेनोच्चारयेत् बो.प./६७.

dge byas pa

वि. शुभकृत्, पुण्यकारी — {yid la bsams pa'i dge byas pas/gang} {dang gang du 'gro 'gyur ba} मनोरथः शुभकृतां यत्र यत्रैव गच्छति बो.अ.७.४२.

dge byed

• वि. = {dge ba byed pa} [1] कल्याणकारी — कल्याणकारिसार्थेन पथः संतारितं शनैः अ.क.३१.४८; कुशलकारी — चन्द्रसूर्यप्रभा सर्वलोकमवभासयति कुशलकारिणमकुशलकारिणं च स.पु.५०ख/९०; कृतकुशलः — कृतपुण्यः सत्त्वः कृतकुशलः अ.श.१०१क/९१; कुशलकृत् बो.अ.१.३२ [2] = {dkar po} शुभ्रः, शुक्लः मि.को.१४क. • ना. कल्याणकारी, राजकुमारः — कल्याणकारी सुभगः स एवाहं नृपात्मजः यस्मै पुरा त्वं गुरुणा वचसा प्रतिपादिता अ.क.३१. ६५.

dge byed pa

= {dge byed/}

dge dbang

= {dge ba'i dbang po/}

dge 'byung

= {dge ba 'byung ba} वि. शुभोदयः — {gsang ba'i spyod pa dge 'byung zhing /} {sangs rgyas thams cad skyed byed la} गुह्यचर्यां शुभोदयाम् । जननीं सर्वबुद्धानाम् गु.सि.६.१.

dge sbyin

= {zla ba gang ba} राका, पौर्णमासी मि.को.१३४ख; = {'dzin byed/}

dge sbyong

१. श्रमणः [1] बौद्धसन्न्यासी — {dge sbyong go ta ma} श्रमणगोतमः अ.श.२७८ख/२५५; {dge sbyong dang bram ze} श्रमणब्राह्मणाः जा.मा.२९/१६; श्रमणकः — कस्मात् स मुण्डकः श्रमणकोऽयोगुडं न भक्षयति वि.व.३६३क/२.१६३ [2] = {de bzhin gshegs pa} तथागतः — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितं यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते … श्रमण इत्युच्यते ल.वि.२०५क/३०८ [3] ना. नागः म.व्यु.३३२९ २. = {dge sbyong gi} श्रामणकम् — {dge sbyong las} श्रामणकं कर्म श्रा.भू./५७.

dge sbyong gi

वि. श्रामणकम् — श्रामणकभाषितम् श्रा.भू.२०ख/४८.

dge sbyong gi kha dog dang gzugs can la gnod pa byed pa

ना. श्रमणवर्णप्रतिरूपकम्, प्रत्येकनरकम् — तत्र काश्यप श्रमणवर्णप्रतिरूपकं नाम प्रत्येकनरकम् । तत्र… श्रमणरूपप्रतिरूपेण ताः कारणाः कार्यन्ते आदीप्तचैला आदीप्तशीर्षा आदीप्तपात्रा आदीप्तासना आदीप्तशयनाः शि.स. ७७क/७६.

dge sbyong gi cha lugs can

वि. श्रमणवेषधारी — दारको जातः काषायवस्त्रं प्रावृत्य श्रमणवेषधारी जातिस्मरश्च अ.श.२२६क/२०८.

dge sbyong gi chos

श्रमणधर्मः — {rtsod pa med pa lhur len pa ni dge sbyong gi chos so} अविवादपरमो हि श्रमणधर्मः लो.को.४२१.

dge sbyong gi tshul

श्रामण्यम् — अनास्रवो मार्गः श्रामण्यम् । तेन हि श्रमणो भवति, क्लेशसंशमनात् अभि.भा.२९क/९७९; श्रामण्ययोगाच्छ्रमणो भवति अभि.स्फु.२०७ख/९७९; द्र. {dge sbyong nyid/} {dge sbyong du bya ba/} {dge sbyong du 'dzin pa/}

dge sbyong gi tshul gyi 'bras bu

पा. श्रामण्यफलम् — श्रामण्यममलो मार्गः संस्कृतासंस्कृतं फलम् अभि.को.६.५१; अभि.भा.२४ख/९५९; द्र. {dge sbyong gi tshul gyi 'bras bu tha ma/}

dge sbyong gi tshul gyi 'bras bu tha ma

= {dgra bcom pa nyid} अन्त्यं श्रामण्यफलम्, अर्हत्त्वम् — अन्त्यं श्रामण्यफलम् अर्हत्त्वम् अभि.भा.३१क/९८७.

dge sbyong go ta ma

= {dge sbyong gau ta ma/}

dge sbyong gau ta ma

= {sangs rgyas} श्रमणगौतमः, बुद्धः — श्रमणगौतमस्य शिष्यत्वमभ्युपगतः अ.श.२७८ख/२५५; न केनचिच्छ्रमणगौतमं दर्शनायोपसंक्रमितव्यम् अ.श.४४क/३८.

dge sbyong che

= {dge sbyong chen po/}

dge sbyong chen po

= {sangs rgyas} महाश्रमणः, बुद्धः — {'di skad gsung ba dge sbyong che} एवंवादी महाश्रमणः म.व्यु.९५६६; श.को.२७२.

dge sbyong nyid

= {dge sbyong gi tshul} श्रामण्यम् — निहतमेषां श्रामण्यम्, ध्वस्तमेषां ब्राह्मण्यम्, नास्त्येषां धर्मो न विनयः ल.अ.१५४क/१०१; द्र. {dge sbyong du bya ba/} {dge sbyong du 'dzin pa/}

dge sbyong nyid kyi 'bras bu

= {dge sbyong gi tshul gyi 'bras bu/}

dge sbyong ltar bcos pa

वि. श्रमणप्रतिरूपकः म.व्यु.६६८९.

dge sbyong du khas 'che ba

वि. श्रमणप्रतिज्ञः — {dge sbyong ma yin par dge sbyong du khas 'che ba} अश्रमणः श्रमणप्रतिज्ञः म.व्यु.९१४३.

dge sbyong du 'gyur

क्रि. श्रमणो भवति — अनास्रवो मार्गः श्रामण्यम् । तेन हि श्रमणो भवति, क्लेशसंशमनात् अभि.भा.२९क/९७९.

dge sbyong du bya ba

श्रामण्यम् — {dge sbyong du bya ba med pa} अश्रामण्यः ग.व्यू.१९१क/२७३.

dge sbyong du bya ba med pa

वि. अश्रामण्यः — तेन अदत्तादायिनां चौराणाम्… अश्रामण्यानाम् अब्राह्मण्यानाम् ग.व्यू.१९१क/२७३.

dge sbyong du byed pa

श्रमणकारकः {dge sbyong du byed pa'i chos bzhi} चत्वारः श्रमणकारकधर्माः म.व्यु.८७०८.

dge sbyong du byed pa'i chos bzhi

पा. चत्वारः श्रमणकारकधर्माः; तद्यथा १. {gshe yang slar mi gshe bar bya} आक्रुष्टेन न प्रत्याक्रोष्टव्यम् २. {khros kyang slar mi khro bar bya} रोषितेन न प्रतिरोषितव्यम् ३. {mtshang brus kyang slar mtshang mi 'bru bar bya} भण्डितेन न प्रतिभण्डितव्यम् ४. {brdegs kyang slar brdeg par mi bya} ताडितेन न प्रतिताडितव्यम् म.व्यु.८७०८.

dge sbyong du mi 'dzin pa

अश्रामण्यम् म.व्यु.२४६०; मि.को.१२७ख ।

dge sbyong du mi rung ba

वि. = {dge sbyong ma yin pa} अश्रमणः म.व्यु.९१२५.

dge sbyong du 'dzin pa

श्रामण्यम् — चतुष्षष्ट्याकारैर्मार्षाः संपन्नकुलं भवति यत्र चरमभविको बोधिसत्त्वः प्रत्याजायते… तद्यथा अभिज्ञातं च तत्कुलं भवति… श्रामण्यं च तत्कुलं भवति ल.वि.१५ख/१७; द्र. {dge sbyong gi tshul/} {dge sbyong nyid/} {dge sbyong du bya ba/}

dge sbyong byed pa

= {dge sbyong du byed pa/}

dge sbyong ma

श्रमणा — एतेनैव प्रतिज्ञाविरोधोऽप्युक्तः । यत्र प्रतिज्ञा वचनेन विरुध्यते । यथा, श्रमणा गर्भिणी, नास्त्यात्मेति वा वा.न्या.१०९ख/७७.

dge sbyong ma yin pa

अश्रमणः — {dge sbyong ma yin par dge sbyong du khas 'che ba} अश्रमणः श्रमणप्रतिज्ञः म.व्यु.९१४३, ९१२५; = {dge sbyong du mi rung ba/}

dge sbyong sun par byed pa

वि. श्रमणदूषकः — लाभहेतोः शासनाद्दूरीभवन्ति, निरर्थकं प्रव्रजिताः श्रमणदूषकाः रा.प.२५६क/१५९.

dge ma

• वि.स्त्री, कल्याणी — समाश्वासिहि कल्याणि न शोकं कर्तुमर्हसि अ.क.२३.४०. • ना. श्रेयसी, बोधिवृक्षदेवता — अथ खलु भिक्षवस्तस्मिन् समयेऽष्टौ बोधिवृक्षदेवताः । तद्यथा श्रीः वृद्धिः तपा श्रेयसी विदुः ओजोबला सत्यवादिनी समङ्गिनी च ल.वि.१६१क/२४२.

dge mi dge

= {dge ba dang mi dge ba/}

dge min

= {dge ba min pa/}

dge med

= {dge ba med pa} वि. निःशुभः, समुच्छिन्नकुशलमूलः — सर्वाल्पैर्निःशुभोऽष्टाभिर्विन्मनःकायजीवितैः । युक्तः अभि.को.२.२०; समुच्छिन्नकुशलमूलो निःशुभः अभि.भा./१७८.

dge rtsa

= {dge ba'i rtsa ba/}

dge rtsa sbyangs pa

= {dge ba'i rtsa ba sbyangs pa/}

dge tshul

१. [1] श्रमणः — पञ्चाष्टदशसर्वेभ्यो वर्ज्येभ्यो विरतिग्रहात् । उपासकोपवासस्थश्रमणोद्देशभिक्षुता अभि.को.४.१५; श्रामणेरः — अष्टाभ्यो विरतिसमादानादुपवासस्थः । प्राणातिपाताद्, अदत्तादानाब्रह्मचर्यमृषावादमद्यपानेभ्यः, गन्धमाल्यविलेपननृत्यगीतवादित्राद्, उच्चशयनमहाशयनाद्, अकालभोजनाच्च । दशभ्यो विरतिसमादानाद् श्रामणेरो भवति । एभ्य एव, जातरूपरजतप्रतिग्रहणाच्च । नृत्यगीतवादित्रगन्धमाल्यविलेपनं चात्र द्वयीकृत्य दश भवन्ति अभि.भा./६०८; अभि.भा.१९७-३/६०६; श्रामणेरकः — किं श्रामणेरकस्य करणीयम् वि.व.३४०ख/२.१४५ [2] चेल्लकः — इह लोकावध्यानं यत् गृहस्थचेल्लकानां तत्कौशीद्यत्वेनोत्तरलिङ्गाग्रहणात् प्रातिमोक्षाश्रुतपरिज्ञानेन वि.प्र.९२क/३.३ २. = {dge ba'i tshul} साधुवृत्तम् — प्रयोजनं प्राप्य न चेदवेक्ष्यं स्निग्धेषु बन्धुष्वपि साधुवृत्तम् जा.मा.२७३/१५८.

dge tshul gyi dang po'i lo dri ba

श्रामणेरवर्षाग्रपृच्छा क.त.४१३२.

dge tshul gyi bya ba

श्रामणेरकस्य करणीयम् वि.व.३४१ख/२.१४५.

dge tshul gyi sdom pa

पा. (विन.) श्रामणेरसंवरः, प्रातिमोक्षसंवरभेदः — भिक्षुसंवरः, भिक्षुणीसंवरः, शिक्षमाणासंवरः, श्रामणेरसंवरः, श्रामणेरीसंवरः, उपासकसंवरः, उपासिकासंवरः, उपवाससंवरश्च । एषोऽष्टविधसंवरः प्रातिमोक्षसंवर इत्याख्यायते । नामत एषोऽष्टविधः, द्रव्यतस्तु चतुर्विधः । भिक्षुसंवरः, श्रामणेरसंवरः, उपासकसंवरः, उपवाससंवरश्च अभि.भा.१९७-३/६०६.

dge tshul gyi bslab pa'i gzhi

श्रामणेरशिक्षापदम् — {dge tshul gyi bslab pa'i gzhi'i mdo} श्रामणेरशिक्षापदसूत्रम् क.त.४१३०.

dge tshul nyid

श्रामणेरत्वम् — नानुपसम्पन्नस्य पूर्वमुपासकत्वश्रामणेरत्वभिक्षुत्वानामुत्तरम् वि.सू.१क/१.

dge tshul pa

= {dge tshul ba/}

dge tshul ba

श्रमणोद्देशः — ततः सुमनाः श्रमणोद्देशो घटमादायाजिरवतीमवतीर्णः… अग्रतो घटो गच्छति, ततः सुमनाः श्रमणोद्देशः अ.श.२२१क/२०४.

dge tshul ma

श्रामणेरी, श्रामणेरसंवरप्राप्ता स्त्री वि.सू.४७क/५९; श्रामणेरिका वि.सू.६३क/७९; महिल्ला (महिला ?) — एवं भिक्षुणीपंक्तिः । महिल्लाया पंक्तिः । उपासिकापंक्तिः पृथक् वि.प्र.१८२ख/३. २०२; द्र. {dge tshul ma'i sdom pa/}

dge tshul ma'i bya ba

श्रामणेरिकायाः करणीयम् वि.व.३४२क/२.१४५.

dge tshul ma'i sdom pa

पा. विन. श्रामणेरीसंवरः, प्रातिमोक्षसंवरभेदः — भिक्षुसंवरः, भिक्षुणीसंवरः, शिक्षमाणासंवरः, श्रामणेरसंवरः, श्रामणेरीसंवरः, उपासकसंवरः, उपासिकासंवरः, उपवाससंवरश्च । एषोऽष्टविधसंवरः प्रातिमोक्षसंवर इत्याख्यायते । नामत एषोऽष्टविधः, द्रव्यतस्तु चतुर्विधः । भिक्षुसंवरः, श्रामणेरसंवरः, उपासकसंवरः, उपवाससंवरश्च अभि.भा.१९७-३/६०६.

dge tshogs

= {dge ba'i tshogs/}

dge mtshan

= {dge ba'i mtshan} ।। • सं. १. कुतूहलम् — इति संचिन्त्य सुचिरं स संजातकुतूहलः अ.क.४८.७९; कौतुकम् — दर्शयामि तमत्रैव द्रष्टुं वः कौतुकं यदि अ.क.१६.३; नापि कौतुकमङ्गलप्रतिसंयुक्तं दानं ददाति बो.भू.७२क/८४ २. विनोदनम् — मनो विनोदने तस्मिन् यदि देव प्रसीदति । कुर्वन्तु काञ्चनमृगम् अ.क.३०.२७ ३. शुभनिमित्तम् — ततो मारनिग्रहणं कृत्वा पुनः पुनः शय्यासनं कुर्याद् यावत् शुभनिमित्तं लभते वि.प्र.११७ख/३.३५. • वि. = {dge mtshan ldan pa} कौतुकी — कुमारः… ग्रामालोकनकौतुकी । व्रजन् पथि निधानानि विवृतानि व्यलोकयत् अ.क.२४.९२; मृगयाकेलिकौतुकी । प्रस्थितः सुधनो धन्वी अ.क.६४.९९.

dge mtshan ldan

= {dge mtshan ldan pa/}

dge mtshan ldan pa

वि. सकौतुकः — वृत्तान्ते विश्रुते तस्मिन्नाम्रपाल्याः सकौतुकैः । भिक्षुभिर्भगवान् पृष्ठः अ.क.२०.९८.

dge mdzad

ना. क्षेमङ्करः, तथागतः — पूर्वस्मिन् भगवान् कल्पे क्षेमनाम्नि महीपतौ । क्षेमंकराख्यः सुगतः क्षेमवत्यामभूत्पुरि अ.क.८९.६२.

dge 'od

कुशलप्रभः लो.को.४२२.

dge la mos

= {dge ba la mos pa} शुभच्छन्दः — {de bas dge la mos bya} तस्मात्कार्यः शुभच्छन्दः बो.अ.७.४६.

dge legs

१. = {dge ba} शुभम् — कुशलं शुभमनस्कारम् बो.प.४; कुशलम् — शुभाशुभ इति कुशलाकुशलः अभि.भा.१२९-३/३८; श्रेयः — खलप्रेरणया त्वया । प्रत्यासन्नामृतश्रेयः स्वहस्तेन तिरस्कृतम् अ.क.४४.४०; कल्याणम् — सर्वसत्त्वेषु कल्याणं हिताध्याशयमुत्पाद्य श्रा.भू.४क/७; रिष्टम् मि.को.८७क २. स्वागतम् — {bung ba'i sgra yis dge legs brjod pa yi} भृङ्गस्वनैः स्वागतवादिनीभिः अ.क.६८.९४ ३. श्रेयसी [1] = {glang po'i pi ling} करिपिप्पली मि.को.५६क [2] = {ma nu} पाठा मि.को.५७ख [3] = {dge legs can/}

dge legs can

श्रेयसी, हरीतकी — अभया त्वव्यथा पथ्या कायस्था पूतनामृता । हरीतकी हैमवती रेचकी श्रेयसी शिवा अ.को.२.४.५९.

dge legs ma yin pa

= {mi dge ba} अकुशलम् — शुभाशुभ इति कुशलाकुशलः अभि.भा.१२९-३/३८.

dge legs min

= {dge legs ma yin pa/}

dge legs su 'gyur ba

स्वस्त्ययनम् म.व्यु.२७४८.

dge shis

वि. प्रशस्तः म.व्यु.२७४६.

dge srungs

ना. शुभगुप्तः, आचार्यः — {btsun pa dge srungs} भदन्तशुभगुप्तः त.प./६७३.

dge slong

भिक्षुः १. भिक्षुसंवरप्राप्तः पुरुषः — विवेकलाभिनः सन्तु शिक्षाकामाश्च भिक्षवः । कर्मण्यचित्ता ध्यायन्तु सर्वविक्षेपवर्जिताः बो.अ.१०. ४३; भिक्षुकः — न कलिकृद्भिक्षुकं सद्वृत्तभिक्षुकाद् गच्छेत् वि.सू.५८ख/७५ २. सन्न्यासी — भिक्षुः परिव्राट् कर्मन्दी पाराशर्यपि मस्करी अ.को.२.७.४१ ३. = {de bzhin gshegs pa} तथागतः — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितं यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… भिक्षुरित्युच्यते ल.वि.२०५क/३०८ ४. हस्तचिह्नविशेषः — {ri khrod ma g}.{yas dge slong ste/} ग्. {yon pas gsil byed de bzhin no} शवर्या दक्षिणे भिक्षुर्वामे खिङ्खिरिका तथा हे.त.२४ख/८०.

dge slong gi bya ba

भिक्षोः करणीयम् वि.व.३४१क/२.१४४.

dge slong gi dang po'i lo dri ba

भिक्षुवर्षाग्रपृच्छा क.त.४१३३.

dge slong dag nga'i chos ni legs par gsungs pa

स्वाख्यातो मे भिक्षवो धर्मः म.व्यु.१३०३.

dge slong gi dge 'dun

भिक्षुसङ्घः — तेन श्रेष्ठिना बुद्धप्रमुखो भिक्षुसङ्घः सप्ताहं भक्तेनोपनिमन्त्रितः अ.श.३१ख/२७; {dge slong gi dge 'dun gyis mdun du bdar} भिक्षुसङ्घपुरस्कृतः अ.श.६८क/५९.

dge slong gi dngos

= {dge slong gi dngos po/}

dge slong gi dngos po

= {dge slong dngos} भिक्षुभावः — यद्वयं लभेमहि स्वाख्याते धर्मविनये प्रव्रज्याम् उपसंपदं भिक्षुभावम् अ.श.११३ख/१०३; भिक्षुभावासंचेतनं प्रकृतिनाशः वि.सू.१३ख/१५; विनयो भिक्षुभावश्च कथं केन वदाहि मे ल.अ.६६क/१३.

dge slong gi dngos po las nyams par 'gyur ba

ध्वस्यते भिक्षुभावात् म.व्यु.९१२७.

dge slong gi sde

= {dge slong sde/}

dge slong gi sdom pa

पा. (विन.) भिक्षुसंवरः, प्रातिमोक्षसंवरभेदः — भिक्षुसंवरः, भिक्षुणीसंवरः, शिक्षमाणासंवरः, श्रामणेरसंवरः, श्रामणेरीसंवरः, उपासकसंवरः, उपासिकासंवरः, उपवाससंवरश्च । एषोऽष्टविधसंवरः प्रातिमोक्षसंवर इत्याख्यायते । नामत एषोऽष्टविधः, द्रव्यतस्तु चतुर्विधः । भिक्षुसंवरः, श्रामणेरसंवरः, उपासकसंवरः, उपवाससंवरश्च अभि.भा.१९७-३/६०६.

dge slong gi tshig

पा. भिक्षुपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः ल.अ.६९क/१७.

dge slong gi tshogs

भिक्षुगणः — {dge slong gi tshogs kyis zhabs 'bring byas} भिक्षुगणपरिवृतः अ.श.३९क/३४.

dge slong gi tshogs kyis zhabs 'bring byas pa

वि. भिक्षुगणपरिवृतः — ततश्चक्षुःसंप्रेषणमात्रेण जेतवनेऽन्तर्हितो भिक्षुगणपरिवृतस्तं प्रदेशमनुप्राप्तः अ.श.३९क/३४.

dge slong gi mtshan ma

भिक्षुलिङ्गम् — धर्मताप्रतिलम्भिकं तु भिक्षुलिङ्गं प्रतिलभते अभि.भा.२१क/९४२.

dge slong gi las

भिक्षुकर्म — नैरात्म्यवादिनोऽभाष्या भिक्षुकर्माणि वर्जय । बाधका बुद्धधर्माणां सदसत्पक्षदृष्टयः ल.अ.१८७क/१५७.

dge slong dngos

= {dge slong gi dngos po/}

dge slong nyid

भिक्षुत्वम् — नानुपसम्पन्नस्य पूर्वमुपासकत्वश्रामणेरत्वभिक्षुत्वानामुत्तरम् वि.सू.१क/१; भिक्षुता — {bstan rtsa dge slong nyid yin na/} {dge slong nyid kyang dka' bar gnas} शासनं भिक्षुतामूलं भिक्षुतैव च दुःस्थिता बो.अ.९.४४.

dge slong du mi rung ba

वि. = {dge slong ma yin pa} अभिक्षुः म.व्यु.९१२४.

dge slong sde

भिक्षुवर्गः — क्षणे क्षणे त्वया यन्मरणमुपपत्तिं च । देश्यते भिक्षुवर्गस्याभिप्रायं वदाहि मे ल.अ.१८३क/१५१.

dge slong pa

= {dge slong ba/}

dge slong ba

भैक्षवः — अर्थापत्तेश्च शाबर्या भैक्षवाश्चानुमानतः । अन्यदेवानुमानं नो नरसिंहवदिष्यते त.प.२६ख/५००.

dge slong ma

भिक्षुणी, भिक्षुसंवरप्राप्ता स्त्री — सन्तु भिक्षुण्यः कलहायासवर्जिताः बो.अ.१०.४४; भिक्षुकी — स्वाख्याते धर्मविनये भिक्षुक्या… देहं दिने तत्याज सप्तमे अ.क.४०.४३.

dge slong ma'i bya ba

भिक्षुण्या करणीयम् — इदं भिक्षोः करणीयम् । किं भिक्षुण्या करणीयम् । स्थापयित्वा प्रणिधिकर्माणि वि.व.३४१ख/२.१४५.

dge slong ma dang lhan cig grur 'jug pa

भिक्षुणीकजलयानौढिः वि.सू.३४क/४३.

dge slong ma dang lhan cig grur 'jug pa'i ltung byed

पा. (विन.) भिक्षुणीकजलयानौढौ प्रायश्चित्तिकम्, प्रायश्चित्तिकभेदः वि.सू.३४क/४३.

dge slong ma yin pa

वि. = {dge slong du mi rung ba} अभिक्षुः म.व्यु.९१२४.

dge slong ma las zas lag tu len pa

पा. भिक्षुणीपिण्डकग्रहणम्, चतुर्विधप्रतिदेशनीयधर्मेषु एकः म.व्यु.८५१९.

dge slong ma sun phyung ba

वि. भिक्षुणीदूषकः वि.सू.४ख/४.

dge slong ma'i mgron po mang po dang thabs cig tu 'gro ba

= {dge slong ma'i mgron po mang po dang lhan cig 'gro ba/}

dge slong ma'i mgron po mang po dang lhan cig 'gro ba

पा. (विन.) भिक्षुणीसार्थेन सह गमनम्, प्रायश्चित्तिकधर्मभेदः म.व्यू.८४४७.

dge slong ma'i ston pa

भिक्षुण्यववादकः — कर्मकारकभिक्षुण्यववादकसङ्घवैश्वासिकसम्मतेः वि.सू.८७क/१०५.

dge slong ma'i sdom pa

पा. (विन.) भिक्षुणीसंवरः, प्रातिमोक्षसंवरभेदः — भिक्षुसंवरः, भिक्षुणीसंवरः, शिक्षमाणासंवरः, श्रामणेरसंवरः, श्रामणेरीसंवरः, उपासकसंवरः, उपासिकासंवरः, उपवाससंवरश्च । एषोऽष्टविधसंवरः प्रातिमोक्षसंवर इत्याख्यायते । नामत एषोऽष्टविधः, द्रव्यतस्तु चतुर्विधः । भिक्षुसंवरः, श्रामणेरसंवरः, उपासकसंवरः, उपवाससंवरश्च अभि.भा.१९७-३/६०६.

dge slong ma'i rnam par 'byed pa

भिक्षुणीविभङ्गः — भिक्षुणीविभङ्गसूत्राणि समाप्तानि वि.सू.५४ख/७०; द्र. {dge slong ma'i 'dul ba rnam par 'byed pa} भिक्षुणीविनयविभङ्गः क.त.५.

dge slong ma'i gtsug lag khang

भिक्षुणीवर्षकः — तस्या अर्थं ज्ञातिभिर्भिक्षुणीवर्षकः कारितः अ.श.१२९क/११९.

dge slong ma'i tshogs

भिक्षुणीगणः — {dge slong ma'i tshogs kyi gos la bdag gir byed pa} स्वीकारे भिक्षुणीगणचीरस्य वि.सू.५३ख/६८.

dge slong ma'i tshogs kyi gos la bdag gir byed pa'i ltung byed

पा. (विन.) स्वीकारे भिक्षुणीगणचीरस्य प्रायश्चित्तिकम्, प्रायश्चित्तिकभेदः वि.सू.५३ख/६८.

dge slong med pa'i tshig

पा. अभिक्षुपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः ल.अ.६९क/१७.

dge slong las

= {dge slong gi las/}

dge slob ma

शिक्षमाणा, श्रामणेरसंवरप्राप्ता स्त्री — श्रामणेरसंवराच्च शिक्षमाणाश्रामणेरीसंवरौ । उपासकसंवरादुपासिकासंवरो नान्यः अभि.भा.१९७-३/६०६; वि.सू.४७क/५९.

dge slob ma'i bya ba

शिक्षमाणायाः करणीयम् वि.व.३४१ख/२.१४५.

dge slob ma'i sdom pa

पा. (विन.) शिक्षमाणासंवरः, प्रातिमोक्षसंवरभेदः — भिक्षुसंवरः, भिक्षुणीसंवरः, शिक्षमाणासंवरः, श्रामणेरसंवरः, श्रामणेरीसंवरः, उपासकसंवरः, उपासिकासंवरः, उपवाससंवरश्च । एषोऽष्टविधसंवरः प्रातिमोक्षसंवर इत्याख्यायते । नामत एषोऽष्टविधः, द्रव्यतस्तु चतुर्विधः । भिक्षुसंवरः, श्रामणेरसंवरः, उपासकसंवरः, उपवाससंवरश्च अभि.भा.१९७-३/६०६.

dge bsrungs

= {dge srungs/}

dger

= {dge bar/}

dges

= {dges pa/}

dges 'gyur

क्रि. तुष्यति — सन्तस्तुष्यन्ति येनैव तेन कुप्यन्ति दुर्जनाः अ.क.८.२०.

dges pa

= {dgyes pa} ।। • सं. प्रीतिः — इत्याह भगवान् बुद्धः प्रीत्या दानफलश्रियम् अ.क.४.१२०; विनोदः — {rig pa dag la dges pa 'dir} विद्याविनोदेऽस्मिन् अ.क.५३.१९; तुष्टिः; द्र. {dges 'gyur} तुष्यति अ.क.८.२० • भू.का.कृ. रतः — {sems can phan dges pa} सत्त्वहिते रतः अ.क.६.६; निरतः — त्वं दानशीलनिरतः सततम् शि.स.१७२क/१७०.

dges par 'gyur

= {dges 'gyur/}

dges par gshegs pa

= {dges gshegs/}

dges gshegs

प्रियंगमः लो.को.४२४.

dgo ba

हरिणः, मृगविशेषः — विटपे रुरु… महिषहरिणन्यङ्कु…सिंहर्क्षादिमृगविचरिते जा.मा.२९८/१७४; मृगः — {dgo ba mo} मृगी जा.मा.२२४/१३०.

dgo ba mo

मृगी, मृगस्त्री — {nags tshal gyi dgo ba mo} वनमृगी जा.मा.२२४/१३०; द्र. {dgo ba/}

dgog

= {dgog pa/}

dgog tu phyin pa

= {dgog phyin} 1. वि. वयोऽनुप्राप्तः म.व्यु.७६५९; = {lo rga bar gyur pa} बो.को. ४५७; श.को.२७४ २. = {phug tu phyin pa/} {lkog tu phyin pa/}

dgog pa

= {'gog pa} इत्यस्य भवि. ।

dgog phyin

= {dgog tu phyin pa/}

dgongs

= {dgongs pa/} {dgongs te/} {o nas} सन्धाय — तमवस्थात्रयस्थं सन्धायोक्तं भगवता सू.अ.१७६क/७०; अभिसन्धाय — इदमभिसन्धाय उक्तं भवेद् अभि.भा.१९४-३/५८५; संचिन्त्य — इति संचिन्त्य भगवान् अ.क.४१.६४; मत्वा — संस्कारदुःखतां मत्वा कथिता दुःखभावना प्र.वा.१.२५४; अपेक्षया — अनियतविपाकापेक्षया सर्वम् एतदुच्यते बो.प.११; अभिसन्धिना — यदि वा निरुपायाभिसंधिना तदुक्तम् बो.प.१०.

dgongs ka

= {dgongs mo} सायः, ओ यम् — मध्याह्ने भुक्त्वा सायं पुनराहारान्वेषणात् बो.प.१७; प्रदोषः वि.सू.९८क/११८.

dgongs ka za ba

वि. उच्चन्द्रभक्तः — पञ्चेमे भिक्षव आदीनवा मथुरायाम्… उत्कूलनिकूलाः स्थाणुकटिकप्रधाना बहुपाषाणशर्करकठल्ला उच्चन्द्रभक्ताः प्रचुरमातृग्रामा इति वि.व.१२८क/१.१७.

dgongs gyur

= {dgongs par gyur pa/}

dgongs 'gyur

= {dgongs par 'gyur/}

dgongs 'grel

= {dgongs pa'i 'grel pa} मतिटीका, टीकाभेदः — {rim pa lnga pa'i dgongs 'grel zla ba'i 'od zer zhes bya ba} पञ्चक्रममतिटीका चन्द्रप्रभा नामा क.त.१८३१.

dgongs chen

१. = {dgongs pa chen po} महाभिसन्धिः — {dgongs chen don} महाभिसन्ध्यर्थः सू.अ.१४१ख/१८ २. = {bdag nyid chen po} महाशयः, महात्मा — पुरा मनोज्ञे सर्वज्ञः… अनाथपिण्डदारामे विजहार महाशयः अ.क.१७.२.

dgongs chen don

महाभिसन्ध्यर्थः — परार्थचित्तात्तदुपायलाभतो महाभिसन्ध्यर्थसुतत्त्वदर्शनात् सू.अ.१४१ख/१८.

dgongs te bshad pa

सन्धाभाष्यम् — संधाभाष्येण देशेन्तो बुद्धबोधिमनुत्तराम् स.पु.२८ख/५०; द्र. {dgongs te gsungs pa/}

dgongs te gsungs pa

अभिसन्धिवचनम् — इति चेत् ? न, असमुदाचारावश्यम्प्रहाणाभिसन्धिवचनात् अभि.भा.१७ख/९२८; द्र. {dgongs te bshad pa/}

dgongs don

= {dgongs pa'i don} भावार्थः, अभिप्रायार्थः — स तत्त्वभावार्थनये सुनिश्चितः करोति सत्त्वान् सू.अ.१३५क/३६; अभिप्रायार्थः सू.अ.१५२क/३६; अर्थसन्धिः — स्वभावहेत्वोः फलकर्मयोगवृत्तिष्ववस्थास्वथ सर्वगत्वे । सदाविकारित्वगुणेष्वभेदे ज्ञेयोऽर्थसंधिः परमार्थधातोः र.वि.८८ख/२६.

dgongs pa

• क्रि. मन्यते — दूतेन कालमारोचयति । समयो भदन्त, सज्जं भक्तं यस्येदानीं भगवान् कालं मन्यत इति अ.श.६क/५; संलक्षयति {bcom ldan 'das kyis dgongs pa} भगवान् संलक्षयति वि.व.१४०क/२.८६; • सं. १. = {bsam pa} अभिप्रायः {dgongs pa'i don} अभिप्रायार्थः सू.अ.१५२क/३६; किमर्थं पुनस्तेन तेनाभिप्रायेणैकयानता बुद्धैर्देशिता सू.अ.१७५क/६९; सन्धिः — सन्धिरभिप्रायः यो.र./१४५; गम्भीरसन्धिनिर्मोक्षणं च द्वयेन संग्रहार्थमामिषेण धर्मेण च यथाक्रमम् सू.अ.२५०क/१६८; अभिसन्धिः — तत्राभिसन्धिं दर्शयति सू.अ.१८८क/८५; अनुसन्धिः — आश्रयलक्षणधर्मार्थसूचनात् सूत्रम्… अर्थोऽनुसन्धिः सू.अ.१६४ख/५६; तात्पर्यम् — {dgongs pa'i 'grel pa} तात्पर्यपञ्जिका क.त.३८८०; आशयः — आश्रयेणाशयेनापि कर्मणा ते समा मताः सू.अ.१५९ख/४८; {dgongs pa gcig pa'i sbyor ba} एकाशयप्रयोगः स.दु.१४५/१४४; भावः — विमध्यभावाद् अपि हीनशोभे यायां न सत्कारविधौ स्वयं चेत् जा.मा.२६०/१५१; {dgongs pa gcig pa} एकीभावः अ.क.७.६४; मतम् — {thub pa'i dgongs pa'i rgyan} मुनिमतालंकारः क.त.३९०३ २. = {sems/} {yid} चित्तम् — {dgongs pa bskyed pa'i mod la} सहचित्तोत्पादात् अ.श.३६क/३२; मनः — ते चास्य सर्वे पुत्रस्यैव भ्रातुरिव कल्याणैर्मनोभिः प्रत्यनुकम्पन्ते बो.भू.८४क/१०६ ३. = {blo/} {blo gros} बुद्धिः — {gang tshe khyod kyi dgongs pa'i dkyel/} {gting dang pha rol med brtags na} यदा ते बुद्धिगाम्भीर्यमगाधापारमीक्ष्यते श.बु.३५ ४. आशयः, चित्तचैतसिकसमुदायः — {dgongs pa dag pa} आशयशुद्धिः श.बु.१४; = {sems dang sems las byung ba'i tshogs} श.टी.१४ ५. सन्ध्या — {dgongs pa'i skad} सन्ध्याभाषा वि.प्र.११०क/३.३५; हे.त.१८ख/६०; सन्धिः — {dgongs pa'i skad kyi 'grel pa} सन्धिभाषाटीका क.त.१२०६. ६. (पा.) अभिप्रायः — {dgongs pa bzhi} चत्वारोऽभिप्रायाः अभि.स.भा.८४ख/११४ ७. = {'dod pa} मनोरथः — {dgongs pa rdzogs pa} पूर्णमनोरथः ल.वि.१७१ख/२५९; सद्यः प्रशान्तेन्द्रिय एव तस्थावेवं स्थितो बुद्धमनोरथेन अ.श.१३६ख/२६ ८. = {dgos pa} प्रयोजनम् — {sangs rgyas spyan la sogs pa yis/} {de bas dgongs pa yod ma yin} बुद्धानां चक्षुरादिभिरतो नैव प्रयोजनम् ज्ञा.सि.२.३४; प्रयोजनमनुत्पादमनुत्पादार्थमेव च । ये वै जानन्ति युक्तिज्ञास्तेऽभिबुध्यन्ति मन्नयम् ।। प्रयोजनं दृष्टिसंकोचमनुत्पादमनालयम् ल.अ.१८४क/१५२ ९. आभोगः — तत्रासङ्गज्ञानं यदाभोगमात्रादेव सर्वत्राधिष्ठितं त्वरितमसक्तं ज्ञानं प्रवर्तते बो.भू.५३क/६२ १०. स्मृतिः — सर्वतथागतस्मृतिप्रदीपेन च धारणीमण्डलेन ग.व्यू.१५०क/२३४; {khyod kyi blo gros dgongs pa dag rnam dag byis pa'i bar la grags} आबालेभ्यः प्रसिद्धास्ते मतिस्मृतिविशुद्धयः श.बु.५१, ८०; {dgongs pa ni yul la 'dod pa'o} श.टी.८०. • भू.का.कृ. अभिप्रेतम् — यत्सत्त्वेषु बोधिसत्त्वस्य प्रेम सोऽत्र रागोऽभिप्रेतः सू.अ.१८९क/८६; चिन्तितम् — आश्चर्यं भदन्त यद्भगवता सर्वं चिन्तितमात्रं समृध्यतीति अ.श.५५ख/४७; आकूतम् — नैव किञ्चित्तस्य तादृशस्य नीलादिव्यतिरेकेणानुपलक्षणादित्याकूतमस्य वा.टी.७२ख/२८; समन्वाहृतम् — सदा समन्वाहृतश्च भवति बुद्धः शि.स.८३ख/८२.

lta ba dgongs

दृष्टिसंकोचः ल.अ.१८४क/१५२.

thugs la dgongs pa'i dgyes pa

हृदयगतां मुदम् जा.मा.३०/१६.

dgongs pa'i

वि. आभिप्रायिकः म.व्यु.६७१८.

dgongs pa bskyed

= {dgongs pa bskyed pa/}

dgongs pa bskyed pa

• क्रि. चित्तमुत्पादयति — ततो भगवांल्लौकिकं चित्तमुत्पादयति अ.श.३६क/३२. • सं. चित्तोत्पादः — {dgongs pa bskyed pa'i mod la} सहचित्तोत्पादात् अ.श.३६क/३२.

dgongs pa nges 'grel

= {dgongs pa nges par 'grel ba/}

dgongs pa nges par 'grel ba

सन्धिनिर्मोचनम् — {dgongs pa nges par 'grel ba'i mdo} सन्धिनिर्मोचनसूत्रम् म.भा.१३क/३.१३.

dgongs pa can

• वि. आभिप्रायिकः — {dgongs pa can gyi don} आभिप्रायिकार्थः सू.अ.१४२क/१९; द्वितीयेन स्वयमाभिप्रायिकार्थविचारणात् सू.अ.२२३ख/१३३. • पा. भाविकम्, अलङ्कारविशेषः — {snyan ngag mkhan bsam dgongs pa ste/} {snyan ngag grub par gang gnas pa/} {rab sbyor yul gyi yon tan can/de} {ni dgongs pa can zhes brjod} भाविकत्वमिति प्राहुः प्रबन्धविषयं गुणः । भावः कवेरभिप्रायः काव्येषु आसिद्धि यः स्थितः का.आ.२.३६०.

dgongs pa gcig

= {dgongs pa gcig pa/}

dgongs pa gcig pa

एकाशयः — {dgongs pa gcig pa'i sbyor ba nyid} एकाशयप्रयोगता स.दु.१४५/१४४; एकीभावः — जनस्तन्मयताध्यानादेकीभावमिवाययौ अ.क.७.६४.

dgongs pa gcig pa'i sbyor ba

एकाशयप्रयोगः — {byang chub sems dpa' thams cad dgongs pa gcig pa'i sbyor ba nyid kyis chos mnyam pa nyid du lhag par mos par bya ste} सर्वबोधिसत्त्वैकाशयप्रयोगतया धर्मसमतामधिमुच्य स.दु.१४५/१४४.

dgongs pa che

= {dgongs chen/}

dgongs pa chen po

= {dgongs chen/}

dgongs pa dag pa

आशयशुद्धिः — {dgongs pa dag pa 'ba' zhig gis/} {khyod kyis tshul khrims goms par mdzad} केवलाशयशुद्ध्यैव शीलं सात्मीकृतं त्वया श.बु.१४.

dgongs pa rnam dag

विशुद्धभावः लो.को.४२५.

dgongs pa rdzogs

= {dgongs pa rdzogs pa/}

dgongs pa rdzogs pa

• वि. पूर्णमनोरथः — भवान् विजितसंग्रामः पुण्यैः पूर्णमनोरथः ल.वि.१७१ख/२५९; पूर्णाभिप्रायः. • सं. = {de bzhin gshegs pa} पूर्णाभिप्रायः, तथागतः — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितं यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… पूर्णाभिप्राय इत्युच्यते ल.वि.२०३ख/३०७.

dgongs pa bzhi

चत्वारोऽभिप्रायाः ; तद्यथा १. समताभिप्रायः २. कालान्तराभिप्रायः ३. अर्थान्तराभिप्रायः ४. पुद्गलाशयाभिप्रायः अभि.स.भा.८४ख/११४.

dgongs pa yin

क्रि. समन्वाह्रियते — {bcom ldan 'das rnams kyis dgongs pa yin} भगवद्भिः समन्वाह्रियते शि.स.१८९क/१८७.

dgongs pa yongs su rdzogs pa

ना. परिपूर्णमनोरथः, बोधिसत्त्वः — यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा सिंहस्य… परिपूर्णमनोरथस्य ग.व्यू.२६८क/३४७.

dgongs pa'i skad

पा. सन्ध्याभाषा — पुनः सन्ध्याभाषान्तरेण हृदयं नाभिः वि.प्र.११०क/३.३५; सन्ध्याभाषणम् — {dgongs pa'i skad ni ci zhes bgyi} संध्याभाषं किमुच्येत हे.तं.१८ख/६०; सन्धिरभिप्रायः । अभिप्रायप्रधानं भाषणम् ( सन्ध्याभाषणम्) यो.र./१४५; सन्धिभाषा — {dgongs pa'i skad kyi 'grel pa} सन्धिभाषाटीका क.त.१२०६.

dgongs pa'i don

= {dgongs don/}

dgongs pa'i don gyi tshul

अभिप्रायार्थनयः — स बोधिसत्त्वस्तत्त्वार्थनये चाभिप्रायार्थनये च सुविनिश्चितया प्रज्ञया परिपाचयति सू.अ.१५२क/३६.

dgongs par gyur

= {dgongs par gyur pa/}

dgongs par gyur pa

भू.का.कृ. अभिप्रेतम् — यदि युष्मन्नीत्या सूत्रे लीनमेवोद्धतं भगवता अभिप्रेतं स्यात् अभि.स्फु.२४७क/१०५१.

dgongs par 'gyur

= {dgongs 'gyur/} {dgongs par 'gyur ba} क्रि. समन्वाहरिष्यति — तथागतास्तं च धर्मभाणकं समन्वाहरिष्यन्ति सु.प्र.२३क/४५; समन्वाह्रियते — {sangs rgyas rnams kyis dgongs par 'gyur ba} बुद्धः समन्वाह्रियते बो.भू.१०१क/१२९.

dgongs par 'gyur ba

= {dgongs par 'gyur/}

dgongs par mdzod

= {dgongs par mdzod cig}

dgongs par mdzod cig

क्रि. स्मर — स्मर विपुलपुण्यनिचय स्मृतिमतिगतिमनन्तप्रज्ञाप्रभाकरिन् ल.वि.८ख/९.

dgongs mo

= {nyi ma'i mtha'} सायः, ओ यम्, दिनान्तः — दिनान्ते तु सायः अ.को.१.४.३; = {dgongs ka}

dgongs su gsol

क्रि. समन्वाहरतु — समन्वाहरन्तु मां बुद्धाः कृपाकारुण्यचेतसः सु.प्र. ७ख/१३; {slob dpon dgongs su gsol} समन्वाहर आचार्य म.व्यु.८७०१; विमृश्यताम् — विमृश्यतामपि च तावन्महाराज जा.मा.२०/१०.

dgod

= {dgod pa/}

dgod sgra

= {dgod pa'i sgra} हासनादः — संसक्तगीतद्रवहासनादं परस्पराश्लेषविवृद्धहर्षम् जा.मा.३९९/२३३.

dgod pa

• क्रि. १. (वर्त., सक.; भवि., भूत. {bgad pa/} विधौ {dgod}) हसति — हसत्यसौ अ.क.२४.७०; हसते — किं कारणं त्वं हससे का.व्यू.२२३क/२८५ २. ( {'god pa} इत्यस्य भवि.) [1] स्थापयामि — {sems can mya ngan 'das la dgod} सत्त्वान् स्थापयामि निर्वृत्तौ स.दु.१४७क/१४६ [2] निपात्यते — आर्यज्ञानगोचरविषयाभिनिवेशात् नास्तित्वदृष्टिः पुनर्निपात्यते ल.अ.१२१क/६७ [3] न्यसेत् — {de nas rnal 'byor ma rnams dgod} योगिनीनां ततो न्यसेत् हे.त.२६ख/८८; विन्यसेत् — कायवाक्चित्तरागांश्च ललाटादिषु विन्यसेत् वि.प्र.६२ख/४.११०; स्थापयेत् लो.को.४२६; पातयेत् — गन्धकक्षपुटे राजन्नौषधीः पातयेत् क्रमात् वि.प्र.१४८ख/३.९६ • सं. १. हासः — हासभूतेन नभसः शरद्विकचरश्मिना जा.मा.४००/२३४; परिहासः — एतमेव प्रत्ययं कृत्वा परिहसन्नपि परः सह युक्तपरिहासो भवति नायुक्तपरिहासः बो.भू.१३५ख/१७४; हास्यम् — अत्र शरीरे स एवोदानो मुखेन गीतादिकं हास्यालापादिकं करोति वि.प्र.२३८ख/२.४३; अट्टहासः — {drag cing mi bzad dgod} घोराट्टहासः स.उ.९.२६; प्रहासः — प्रसक्तमन्द्रस्तनिता विरेजुर्धीरप्रहासादिव ते घनौघाः जा.मा.१७४/१००; हसितम् — तास्तमूचुः समुन्मीलद् विलासहसितत्विषः अ.क.६.१६१; विहसितम् — अनियतरुदितस्थितविहसितवाक्… परिभवभवनं भवति च नियतम् जा.मा.१८५/१०७ २. (पा.) हास्यः,ओ यम्, रसविशेषः — शृङ्गारवीरकरुणाद्भुतहास्यभयानकाः । बीभत्सरौद्रौ च रसाः अ.को.१.८.१७; शृङ्गारो वीरः करुणा अद्भुतः हास्यं भयानकः बीभत्सः रौद्रः चकारात् शान्तश्च । एते शृङ्गारादयो नव रसा भवन्ति अ.वि.१.८.१७ ३. (पा.) हसितम्, प्रज्ञोपाययोरनुरागसूचकः — {dgod pa dag pa slob dpon nyid} हसितशुद्ध्या त्वाचार्यः हे.त.१७क/५४ ४. (ना.) हसनी, नदी — नद्यः … नङ्गा पतङ्गा तपनी चित्रा रुदनी हसनी आशीविषा वेत्रवती च… हसन्यां किन्नरीस्नुषा वि.व.२१३ख/१.८८ ५. = {nye bar 'god pa} उपन्यासः, वाक्योपक्रमः — उपन्यासं करिष्यामि पदानां शृणु मे सुत ल.अ.६७ख/१६; उपक्रमः — {rgol ba dgod pa} चोद्योपक्रमः त.प.७०ख/५९३ ६. = {'jog pa} निवेशनम्, स्थापनम् — व्यतिभेदापरिज्ञाने निर्वाणे च निवेशनम् अभि.अ.८.४०; स्थापनम्; द्र. {dgod par bgyi} स्थापयिष्यामि प्र.वि.३.३७; प्रतिष्ठापनम्; द्र. {dgod par} प्रतिष्ठापयितुम् द.भू.११२ख/१९ ७. विन्यासः, रचनम् — {dkyil 'khor dgod pa} मण्डलविन्यासः स.दु.२३३/२३२; न्यासः — {yi ge dgod pa} अक्षरन्यासः वि.प्र.६५क/४.११४; {'khrul 'khor dgod pa} यन्त्रन्यासः वि.प्र.११५ख/; {khyim gyi 'khor lo dgod pa} राशिचक्रन्यासः वि.प्र.२४७ख/२.६१; रचना — {phyi rol du 'byung po'i shing gi 'dab ma dgod do} बाह्ये भूतवृक्षपत्ररचना वि.प्र.१३७क/३.७३; {sbyor ba dgod pa} प्रयोगरचना त.प.१९९ख/८६६ ८. = {rtsom pa} रचना, प्रणयनम् — {gzhung dgod pa} ग्रन्थरचना त.प.२६१ख/९९३ ९. = {dbyibs} सन्निवेशः — {kha dog dang dgod pa la sogs pa} वर्णसन्निवेशादि अभि.स्फु.३२६ख/१२२२ १०. प्रतिक्षेपः प्र.अ.४७ख/५४; • वि. हासिनी — इतीव श्रीः क्षितीशानां हारचामरहासिनी अ.क.२४.१६.

dgod par

प्रतिष्ठापयितुम् — अत्यन्तसुखे च निर्वाणे प्रतिष्ठापयितुम् द.भू.११२ख/१९.

dgod pa dag pa

हसितशुद्धिः — {dgod pa dag pa slob dpon nyid} हसितशुद्ध्या त्वाचार्यः हे.त.१७क/५४.

dgod pa yin

क्रि. हास उपजायते — हासः परस्य स्खलिते दुःस्थस्याप्युपजायते अ.क.१४.१३८

dgod pa'i sgra

= {dgod sgra/}

dgod par bgyi

• क्रि. स्थापयिष्यामि — {sems can rnams/} {de nyid la ni dgod par bgyi} तत्रैव स्थापयिष्यामि सत्त्वान् प्र.वि.३.३७. • कृ. प्रतिष्ठापयितव्यम् — सर्वे चानुत्तरायां सम्यक्संबोधौ प्रतिष्ठापयितव्याः का.व्यू.२०८ख/२६६.

dgod par bya

• क्रि. निवेशयेत् — {sangs rgyas thams cad dgod par bya} सर्वबुद्धान् निवेशयेत् स.दु.२३१/२३०; विन्यसेत् — क्रोधान् दशदिग्विभागे विन्यसेत् वि.प्र.१०७क/३.२७; न्यसेत् — कीलकानां रक्षार्थं दशक्रोधराजान् पूर्वोक्तविधिना न्यसेत् वि.प्र.१०९ख/३.३५; स्थापयेत् वि.प्र.१५७क/; प्रतिष्ठापयेत् — अनुद्धतान्… नवकान् प्रतिष्ठापयेत् वि.सू.१०ख/११; विरचयेत् — योगिनीचक्रं… कर्त्रिकाकपालहस्तं विरचयेत् वि.प्र.१५८ख/३.११९; रचनां कुर्यात् — {ku sha dgod par bya} कुशरचनां कुर्यात् वि.प्र.१३६क/३.७२. • सं. न्यासः — {dang po yi ge dgod par bya/} {bskyed pa'i rim pa la gnas pa} प्रथमं त्वक्षरन्यासमुत्पत्तिक्रमसंस्थितम् गु.सि.४.३. ३. = {dgod par bya ba/}

dgod par bya ba

= {dgod par bya} कृ. स्थापनीयम् — राशिचक्रम्… भूम्यां लिखित्वा प्रथमदलेऽरिष्टदिनं षट्त्रिंशदायुर्मासाः स्थापनीयाः वि.प्र.२४६ख/२. ६१; प्रतिष्ठापयितव्यम् — एतेऽस्माभिः सत्त्वाः… अत्यन्तसुखे च निर्वाणे प्रतिष्ठापयितव्याः द.भू.१८१ख/१२; निवेशनीयम् प्र.वृ.१८१-५/४४.

dgod par byed

= {dgod byed/}

dgod par byed pa

= {dgod byed/}

dgod par mdzad pa yin

क्रि. आरचयति — शब्दप्रवृत्त्युपायज्ञः… शब्दप्रवृत्त्युपायमारोपकं विकल्पमारोप्यं च शब्दाभिधेयमारचयति त.प.३०५क/१०६८.

dgod par shog

क्रि. स्थापयिष्ये लो.को.४२७.

dgod bya

= {dgod par bya/} {dgod par bya ba/}

dgod byed

• क्रि. = {dgod par byed pa} निवेश्यते प्र.वृ.१८१-५/४४. • ना. हसनी, नदी — रुदन्यां किन्नरीचेट्यो हसन्यां किन्नरीस्नुषा… रुदन्यां सौमनस्येन समुत्तारः । हसन्यां तूष्णींभावयोगेन वि.व.२१३ख/१.८९; द्र. {dgod pa/} ।। • वि. हासिनी — व्यक्तमौक्तिकहासिन्यः करवाललता इव अ.क.२९.३४; द्र. {dgod pa/}

dgod byed pa

= {dgod byed/}

dgod yas

= {rgod yas/}

dgon

= {dgon pa/}

dgon dung

जङ्गलः (ओ लम्, ओ ला), निर्वारिदेशः — पारुष्येणोषरज(जा)ङ्गलाः प्रतिक्रुष्टाः पापभूमयः अभि.भा.२१४-५/७११; जङ्गला, {lo tog mi skye ba'i sa ngan ming} मि.को.३४ख; जाङ्गलः म.व्यु.५२९९; धन्वा मि.को.१४२ख ।

dgon sde

मठः मि.को.१४०क ।

dgon gnas

= {dgon pa'i gnas/} {dgon par gnas pa/}

dgon pa

१. अरण्यम् — अरण्यगतस्य वा वृक्षमूलगतस्य वा अ.सा.४४ख/२५; अटवी — यच्च दुःखं दुर्भिक्षोपघाताद्वा… अटवीदुर्गप्रवेशसम्बाधसंकटोपघाताद्वा उत्पद्यते बो.भू.१३१क/१६८; कान्तारः, ओ रम् — {mya ngam gyi dgon pa} मरुकान्तारः अ.क.१९.२४; {srid pa'i dgon pa} भवकान्तारः म.व्यु.६६२६; द्र. {'brog dgon} 2. विविक्तः, विजनप्रदेशः — विविक्तविजनच्छन्ननिःशलाकास्तथा रहः अ.को.२.८.२२.

dgon pa'i

वि. आरण्यकः — {dgon pa'i ri dwags} आरण्यको मृगः श्रा.भू.४४ख/१०७.

dgon pa chen po

महारण्यम्, महदरण्यम् — महारण्यमरण्यानी अ.को.२.४.१; महाटवी — {dgon pa chen po'i sa phyogs} महाटवीप्रदेशः गु.सि.८.१७.

dgon pa stong pa

= {dgon pa} विपिनम्, वनम् — अटव्यरण्यं विपिनं गहनं काननं वनम् अ.को.२.४.१.

dgon pa na 'dug

= {dgon pa na 'dug pa/}

dgon pa na 'dug pa

वि. अरण्यवासी — अरण्यवासी क्रोशे चेत् प्रत्यहम् वि.सू.८ख/९; = {dgon pa la gnas pa/}

dgon pa na gnas

= {dgon par gnas pa/}

dgon pa na gnas pa

= {dgon par gnas pa/}

dgon pa na yod

= {dgon pa na yod pa/}

dgon pa na yod pa

ना. अटवीसंभवा, पुष्करिणी — अमुष्मिन्स्थानेऽटवीसंभवा नाम पुष्करिणी । तत्र दशमत्स्यसहस्राणि प्रतिवसन्ति सु.प्र.५०क/१००.

dgon pa pa

= {dgon pa ba/}

dgon pa ba

पा. आरण्यकः, द्वादशधूतगुणेषु एकः म.व्यु.११३४; मि.को.१२२ख; {dge slong dgon pa pa} आरण्यकस्य… भिक्षोः अ.क.३७.१३; आरण्यः — स शासनाज्जिनस्याभूदारण्यपिण्डपात्रिकः अ.क.१०.३४.

dgon pa dben pa

अरण्यगुप्तिः — रौद्रचित्ताश्च दुष्टाश्च गृहवित्तविचिन्तकाः । अरण्यगुप्तिं प्रविशित्वा अस्माकं परिवादकाः स.पु.१०३क/१६४.

dgon pa la mngon par phyogs shing yid la byed pa

पा. अरण्याभिमुखमनस्कारता, धर्मसंभारयोगभेदः — यश्च धर्मसंभारयोगः स एवास्य ज्ञानसंभारो भवति । तत्र कतमो धर्मसंभारयोगः ? येयमल्पार्थता… अरण्याभिमुखमनस्कारता… शि.स. १०७ख/१०६.

dgon pa la gnas pa

= {dgon par gnas pa/}

dgon pa la gnas pa mi gtong ba

पा. अरण्यवासाकुत्स्यजनता, बोधिसत्त्वानामननुतापकरणधर्मभेदः — चत्वार इमे राष्ट्रपाल बोधिसत्वानामननुतापकरणा धर्माः… शीलाखण्डनता… अरण्यवासाकुत्स्यजनता चतुर्णामार्यवंशानामनुवर्तनता बाहुश्रुत्यप्रतिलाभः रा.प.२३३ख/१२७.

dgon pa la phyogs shing yid la byed pa

पा. अरण्यमुखमनसिकारता, शमथाक्षयताप्रभेदः — कतमा शमथाक्षयता ? या चित्तस्य शान्तिरुपशान्तिरविक्षेपकेन्द्रियसंयमः, अनुद्धतता… अरण्यमुखमनसिकारता… शि.स.६८ख/६७.

dgon pa'i gnas

१. अरण्यायतनम् — अन्यतरस्मिन् ग्रामकेऽरण्यायतने पञ्च भिक्षवो वर्षा उपगताः अ.श.२३५ख/२१६; दुरभिसंभवानि ह्यरण्यायतनानि जा.मा.२२०/१२८; अरण्यायतनप्रदेशः — कस्मिंश्चिदरण्यायतनप्रदेशे… बोधिसत्त्वः शशो बभूव जा.मा.५०/३०; प्रतिश्रयः मि.को.१४०क २. अरण्यवासः — {dgon pa'i gnas ni yon tan phun sum tshogs pa dang ldan pa} अनेकगुणसम्पन्नश्चारण्यवासः अ.श.१०४ख/९४.

dgon pa'i phyogs

अरण्यप्रदेशः लो.को.४२७.

dgon pa'i me

दावानलः — व्यापाददावानलवारिधारा प्रेत्येह च क्षान्तिरनर्थशान्तिः जा.मा.३३१/१९३; दवाग्निः — दग्धे हि पूर्वकृतकर्मदवाग्निना अस्मिन् जा.मा.२७०/१५७.

dgon pa'i ri dwags

आरण्यको मृगः — सुप्रतिबुद्धिकया सुहृष्टचित्तस्तद्यथा आरण्यको मृगः श्रा.भू.४४ख/१०७.

dgon pa'i lam

कान्तारमार्गः — {dgon pa'i lam du zhugs pa} कान्तारमार्गप्रतिपन्नः अ.श.३८क/३३.

dgon pa'i lam du zhugs pa

वि. कान्तारमार्गप्रतिपन्नः — तेन खलु समयेन श्रावस्त्यां पञ्चमात्राणि वणिक्शतानि कान्तारमार्गप्रतिपन्नानि अ.श.३८क/३३.

dgon par dgyes pa

वि. अरण्यनिरतः — प्राप्ता ह्यरण्यनिरतेन जिनेन बोधिः रा.प.२४९क/१४९.

dgon par gnas

= {dgon par gnas pa/}

dgon par gnas pa

= {dgon gnas/dgon} {pa na gnas pa/} {dgon pa la gnas pa} ।। • सं. अरण्यवासः — कुहनलपननिष्पेषणपरिवर्जितस्यारण्यवासः रा.प.१३४ख/१२८; अरण्यवासो नाम गृहपते उच्यते सर्वधर्मेष्वसंभववासः सर्वधर्मेष्वसङ्गवासः शि.स.१११ख/११०; वनवासः — वनवासे प्रणता मतिः जा.मा.२०९/१२१ • वि. अरण्यगतः — अयं महाराज भद्रिकोऽरण्यगतो वा वृक्षमूलगतो वा शून्यागारगतो वा त्रिरुदानयति अ.श.२४५ख/२२५; वनवासमाश्रितः लो.को.४२७.

dgon par gnas pa mi gtong ba

= {dgon pa la gnas pa mi gtong ba/}

dgos

= {dgos pa/}

dgos can

= {dgos pa can/}

dgos bcas

= {dgos pa dang bcas pa/}

dgos don

= {dgos pa'i don/}

dgos ldan

= {dgos pa dang ldan pa/}

dgos pa

• सं. १. प्रयोजनम् — {bstan bcos kyi dgos pa} प्रयोजनं शास्त्रस्य त.प.१३९क/१०; कार्यम् — चतुर्विधकार्यसम्पादनाय अभि.भा.३९ख/१०२२; कृत्यम् — कृत्ये तु यज्ञ इव ते पशवो नियोज्याः जा.मा.२६४/१५३; अर्थः — {ci tsam dgos pa blang bar bya'o} यावदर्थं प्रतिगृहीतव्यानि बो.भू.८९क/११३; उपयोगः — व्यतिरिक्ते तु कार्येषु तस्या एवोपयोगतः । भावोऽकारण एव स्यादुपयोगे न भेदिनी त.स.५९क/५६३; उपभोगः — उपभोगनयेन तेषां कृत्ये तु… ते पशवो नियोज्याः जा.मा.२६४/१५३; समायोगः श्री.को.१७४ख. २. पा. (न्या.द.) प्रयोजनम्, पदार्थभेदः म.व्यु.४५२९ • वि. उपयोगी प्र.अ.४७ख/५४; उपयोज्यम् — {der dgos pa'i 'bru mar la sogs pa} तदुपयोज्यस्य तैलादेः वि.सू.९३ख/११२ • प्र. = {bya dgos} 1. तव्यत्प्रत्ययः — {'dod dgos} एष्टव्यम् प्र.अ.१४१ख/१५१; {'dod par bya dgos} एष्टव्यम् अभि.भा.४०क/१०२३; {btang dgos} दातव्यम् बो.अ.७.२०; {brjod par bya dgos} वक्तव्यम् अभि.स्फु.१४०ख/८५७; {brjod dgos par 'gyur} वक्तव्यं जायते अभि.भा.६८ख/११३८ २. अनीयर्प्रत्ययः — {'gro dgos pa} गमनीयम् अभि.स्फु.११०क/७९८; {brjod dgos} वचनीयम् त.स.८४क/७७५ ३. ण्यत्प्रत्ययः — {bshad dgos} व्याख्येयम् न्या.टी.६१क/१५१.

dgos pa sgrug pa

अनुष्ठानम् लो.को.४२८.

dgos pa can

वि. प्रयोजनम् — {de dang 'brel pa'i dgos pa can} तन्निबद्धप्रयोजनः त.स.७७क/७२१.

dgos pa dang bcas

= {dgos pa dang bcas pa/}

dgos pa dang bcas pa

वि. = {dgos bcas} सप्रयोजनम् — किमिदम् अस्मदधिगतप्रयोजनेन सप्रयोजनम् । आहोस्विदन्येन । किं वा निष्प्रयोजनम् त.प.१३६क/६; सार्थकः सप्रयोजनोऽयम् बो.प.४.

dgos pa dang ldan

= {dgos pa dang ldan pa/}

dgos pa dang ldan pa

वि. प्रयोजनवत् — ग्राह्यं वा प्रयोजनवत्त्वात्, सम्बन्धवत्त्वाच्च, तदन्यशास्त्रवदिति स्वभावहेतुः वा.टी.५२ख/४.

dgos pa dang bral

= {dgos pa dang bral ba/}

dgos pa dang bral ba

वि. प्रयोजनरहितम् — यत् प्रयोजनरहितं तत् प्रेक्षापूर्वकारिभिर्नारभ्यते वा.टी.५१क/३; निष्प्रयोजनम्; द्र. {dgos pa med pa/}

dgos pa byed

= {dgos pa byed pa/}

dgos pa byed pa

क्रि. कार्यं करोति — अथ च तस्याः पत्रैः कार्यं करोति सु.प.४८ख/२६.

dgos pa med

= {dgos pa med pa/}

dgos pa med pa

= {dgos med} निष्प्रयोजनम्, प्रयोजनरहितम् — किमिदम् अस्मदधिगतप्रयोजनेन सप्रयोजनम् । आहोस्विदन्येन । किं वा निष्प्रयोजनम् त.प.१३६क/६; न प्रयोजनम् — {sdug bsngal rnams kyis dgos med de} दुःखेन न प्रयोजनम् ज्ञा.सि. ४.२७; अप्रयोजनम् — अप्रयोजनं चेदं प्रकरणम् इत्याशङ्कावतः वा.टी.५१क/३; अनुपयोगः — पश्चादपि कार्ये समुत्पन्ने हेतोरनुपयोगात् त.प./६७९; अनिमित्तम् — अनिमित्तं च पूर्वत्रापि वि.सू.४०ख/५०; द्र. {dgos pa dang bral ba/}

dgos pa med pa nyid

निष्प्रयोजनत्वम्, प्रयोजनरहितता — अतः तीर्थिकदृष्टिप्रसङ्गो निष्प्रयोजनत्वं च अभि.भा.८२ख/११९२.

dgos pa yongs su grub pa

१. पा. कार्यपरिनिष्पत्तिः, व्याप्यालम्बनभेदः — तत्र आलम्बनं कतमत्… व्याप्यालम्बनं चरितविशोधमालम्बनं कौशल्यालम्बनं क्लेशविशोधनं चालम्बनं … तत्र व्याप्यालम्बनम्… चतुर्विधम् । तद्यथा सविकल्पं प्रतिबिम्बम्, निर्विकल्पं प्रतिबिम्बम्, वस्तुपरीत्तता, कार्यपरिनिष्पत्तिश्च श्रा.भू./१९३ २. कृत्यानुष्ठानम् लो.को.४२८.

dgos pa'i don

वि. आभिप्रायिकम् — आभिप्रायिकमेतेषां स्याद्वादादिवचो यदि त.स.१२१ख/१०५०.

dgos par mi byed

क्रि. न प्रयोजनं विधीयते — न हि तस्याधरेण समापत्तिद्रव्येण किञ्चित् प्रयोजनं विधीयते अभि.भा.७४ख/११५८.

dgos byed

= {dgos pa byed pa/}

dgos bral

= {dgos pa dang bral ba/}

dgos med

= {dgos pa med pa/}

dgye

= {dgye ba/}

dgye dgu can

= {'khyog po} वेल्लितम् — अरालं वृजिनं जिह्ममूर्मिमत्कुञ्चितं नतम् । आविद्धं कुटिलं भुग्नं वेल्लितं वक्रमित्यपि अ.को.३.१.६९; मि.को.१८क ।

dgye sgur gyur

= {dgye sgur gyur pa/}

dgye sgur gyur pa

वि. = {dgye bo} विकुब्जः — गुल्मकेशान्तर्बहिविकुब्जः वि.सू.१२क/१३.

dgye ba

• क्रि. १. (अक., अवि.) = {lus rgyab phyogs su gug pa} 2. ({'gyed pa} इत्यस्य भवि.) = {gtang ba} संप्रेषयिष्यामि — निर्मित्तांश्च भिक्षुभिक्षुण्युपासकोपासिकाः संप्रेषयिष्यामि धर्मश्रवणाय स.पु.८७ख/१४७. • सं. १. = {tshon dgye ba} पातः, रजःपातः वि.प्र.१५२ख/; निपातनम् — पातनं वज्रसूत्रस्य रजस्यापि निपातनम् गु.स.१३३ख/९२ २. = {'od spro ba} प्रमुञ्चनम् — सर्वधर्मरश्मिप्रमुञ्चनतायै प्रतिपन्नः ग.व्यू.३८२क/९१ ३. = {gtong ba} प्रेषणम् लो.को.४२८; द्र. {dgye bar gsol} प्रेष्यताम् वि.व.२१०क/१.८५.

dgye bar gsol

= {dgyer gsol} क्रि. १. परिमुञ्च — {btson rar stsal ba dgye bar gsol} बन्धनगताः परिमुञ्च ल.वि.२६क/३० २. प्रेष्यताम् — अयं सुधनः कुमारो बलदर्पयुक्तः । एष दण्डसहीयः प्रेष्यताम् वि.व.२१०क/१.८५.

dgye bo

= {dgye sgur gyur pa/}

dgyed pa

= {bgyed pa/}

dgyer

= {dgye bar/}

dgyer bar bya

नेयम् — गजस्कन्धे स्थाप्य मण्डलगृहमानयेत् । गजाभावे सुखासने… नेयम् वि.प्र.१८२क/३.२०२.

dgyer gsol

= {dgye bar gsol/}

dgyes

= {dgyes pa/}

dgyes gyur

क्रि. प्रीतिरभवत् — {khyod kyis gzhan gyi don slad du/sku} {srog btang nas dgyes gyur gang} परार्थे त्यजतः प्राणान् या प्रीतिरभवत् तव श.बु.१७.

dgyes dgu

= {'dod dgu} कामः, इच्छा — {dgyes dgur spyod} कामचारी सू.अ.१६८ख/६०.

dgyes dgur spyod pa

वि. = {'dod dgur spyod pa} कामचारी — तथाऽऽश्रयपरावृत्तावपर्यस्त आर्यः कामचारी भवति स्वतन्त्रः सू.अ.१६८ख/६०.

dgyes dgur mi spyod

क्रि. न परिचारयति — ताः कन्यकाः राज्ञोऽर्चिष्मत आरोचयन्ति स्म । न देव कुमारः क्रीडति, न रमते, न परिचारयति रा.प.२४७क/१४५.

dgyes 'gyur

= {dgyes par 'gyur/}

dgyes chen

= {dgyes pa chen po/}

dgyes rdo rje

= {dgyes pa'i rdo rje/}

dgyes rdor

= {dgyes pa'i rdo rje/}

dgyes pa

• क्रि. (अक.; अवि.) प्रसीदति — मनो विनोदने तस्मिन् यदि देव प्रसीदति अ.क.३०.२७ • सं. १. = {dga' ba/} {bde ba} आनन्दः — विदधे तस्य सानन्दः पादपद्माभिवन्दनम् अ.क.२१.४४; हर्षः — स तं जगाद… सोत्कर्षहर्षाकुलितं कुमारम् अ.क.२२.२२; मुद् — {gang dag bde bas thub rnams dgyes 'gyur} येषां सुखे यान्ति मुदं मुनीन्द्राः बो.अ.६.१२२; आमोदः — मुत्प्रीतिः प्रमदो हर्षः प्रमोदामोदसंमोदाः ।। स्याद् आनन्दथुरानन्दशर्मशातसुखानि च अ.को.१.४.२४, २५; धृतिः — {mi dgyes pa} अधृतिः जा.मा.२९४/१७१; प्रसादः लो.को.४२८; प्रीतिः, सौमनस्यम् — सत्त्वव्यथायामपि तद्वदेव न प्रीत्युपायोऽस्ति दयामयानाम् बो.अ.६.१२३; ततस्तयोक्तम् । आर्यपुत्र प्रीतिं जनय, प्रसादमुत्पादय अ.श.२०७ख/१९१; प्रणयः — अयं नियमप्रणयविनयी अ.क.१८. २५; तुष्टिः — {de dag dga' bas thub pa kun dgyes shing} तत्तोषणात्सर्वमुनीन्द्रतुष्टिः बो.अ.६.१२२; दिष्टिः — {lha dgyes pa bskyed du gsol/} {khyod kyi sras po zhig bltam mo} देव दिष्टया वर्धसे पुत्रस्ते जात इति वि.व.२०७ख/१.८१ २. रतिः, कामः — तत्र स्त्रीगणपरिवृतो रतिं वेत्स्यति, नाभिनिष्क्रमिष्यति ल.वि.७१ख/९६; {dgyes pa'i cho ga mkhyen pa} रतिविधिज्ञा ल.वि.१०६क/१५३; {dgyes rol} रतिक्रीडा र.वि.११८ख/८८ ३. प्रियता — {yon tan la dgyes pa} गुणप्रियता जा.मा.२५८/१५०; कामता — {phan par dgyes pa} अर्थकामता श.बु.१०४ ४. = {kye} हे — {dgyes pa'i rdo rje} हेवज्रः क.त.३६३८ ५. (ना.) नन्दः, शाक्याधिपः — {shA kya'i bdag po dgyes pa/thub} {pa'i dbang phyug la phyag 'tshal nas} शाक्याधिपं नन्दं मुनीश्वरं प्रणम्य स.दु.१८१/१८० • वि. कान्तः — {'phags pa dgyes pa'i tshul la zhugs pa'i rnam pa bsgom pa} आर्यकान्तशीलप्रविष्टाकारभावनः सू.अ.१६७ख/५८; प्रियः — {chos la dgyes pa} धर्मप्रियः का.व्यू.२०५क/२६२; मोदि — मोदिप्राप्त परमा उपेक्षका ब्र्रह्मभूत सुगता नमोऽस्तु ते ल.वि.३१क/४०; ईप्सितम् — {dgyes par mdzod cig} क्रियताम् ईप्सितम् अ.क.३.१०७ • भू.का.कृ. तुष्टः — {lha rnams rtag tu dgyes pa yis/} {dngos grub 'bras bu de la stsol} देवता नित्यं तुष्टाः सिद्धिफलं तस्य ददति स.दु.२४३/२४२; वि.प्र.१६४ख/३.१३७; हृष्टः — {dgyes pa'i thugs} हृष्टचित्तः हे.त.२५क/८२; मुदितः — {rab tu dgyes pa} प्रमुदितः लो.को.४२८; रतः — {'byung po kun phan la dgyes pa} सर्वभूतहिते रतः अ.क.९.३३; निरतः — {dgon par dgyes pas} अरण्यनिरतेन रा.प.२४९क/१४९; अनुमोदितः — मार इत्यवबोधश्च चर्या बुद्धानुमोदिता अभि.अ. ४.४४.

dgyes pa skyed cig

= {dgyes pa bskyed du gsol/}

dgyes pa bskyed du gsol

क्रि. दिष्ट्या वर्धसे — {lha dgyes pa bskyed du gsol/} {khyod kyi sras po zhig bltam mo} देव दिष्टया वर्धसे पुत्रस्ते जात इति वि.व.२०७ख/१.८१.

dgyes pa chen po

= {dgyes chen} 1. महातुष्टिः — {dgyes pa chen po'i ye shes kyi phyag rgya} महातुष्टिज्ञानमुद्रा म.व्यु.४२९९ २. महाप्रियः लो.को.४२८.

dgyes pa chen po'i ye shes kyi phyag rgya

पा. महातुष्टिज्ञानमुद्रा म.व्यु.४२९९.

dgyes pa mchog

सुरतम् — {dgyes pa mchog gi bde ba spyan 'dren ma} सुरतसुखाकर्षणी मि.को.७क ।

dgyes pa mchog gi bde ba spyan 'dren ma

ना. सुरतसुखाकर्षणी, देवी मि.को.७क ।

dgyes pa rdo rje

= {dgyes pa'i rdo rje/}

dgyes pa gsal ba

प्रियप्रसन्नः लो.को.४३९.

dgyes pa'i cho ga

रतिविधिः — {dgyes pa'i cho ga mkhyen pa} रतिविधिज्ञा ल.वि.१०६क/१५३.

dgyes pa'i cho ga mkhyen pa

वि. रतिविधिज्ञा, कामकलाविन्नारी — रमतां च रतिविधिज्ञाममराधिपतिर्यथा त्रिदशलोके ल.वि.१०६क/१५३.

dgyes pa'i thugs

वि. हृष्टचित्तः — {dgyes pa'i thugs kyis mnyam gzhag pas/} {nyid kyi dkyil 'khor bri bar mdzad} मण्डलं लिखति स्वयम्… हृष्टचित्तः समाहितः हे.त.२५क/८२.

dgyes pa'i rdo rje

= {dgyes pa rdo rje/} {kye'i rdo rje} 1. ना. हेवज्रः, मण्डलनायको देवः मि.को.६क २. हेवज्रम्, हेवज्रतन्त्रम् — {dgyes pa rdo rje'i dka' 'grel rnal 'byor rin po che'i phreng ba zhes bya ba} योगरत्नमालानामहेवज्रपञ्जिका क.त.११८३.

dgyes pa'i rdo rje phyag gnyis pa

ना. द्विभुजहेवज्रः — {dgyes pa'i rdo rje phyag gnyis pa'i sgrub thabs} द्विभुजहेवज्रसाधनम् क.त.३६३८.

dgyes pa'i 'od

प्रियाभः लो.को.४२९.

dgyes par gyur

= {dgyes gyur/}

dgyes par bgyi ba

आराधनम्, अभिप्रेतसंपादनम् {de bzhin gshegs rnams dgyes par bgyi slad du} आराधनाय… तथागतानाम् बो.अ.६.१२५.

dgyes par 'gyur

= {dgyes 'gyur} क्रि. तुष्यति — मुकुटे वैरोचनपदं ध्यात्वा तुष्यन्ति वज्रिणः गु.स.११८क/६०; रमयिष्यति — वने त्वां रमयिष्यन्ति सरित्कुञ्जाश्च सोदकाः जा.मा.१०१/६०; यान्ति मुदम् — {gang dag bde bas thub rnams dgyes 'gyur} येषां सुखे यान्ति मुदं मुनीन्द्राः बो.अ.६. १२२.

dgyes par bya ba

= {dgyes bya ba} स्पृहणीयम् — वैराग्यलक्ष्म्या युक्तोऽभून्मुनीनां स्पृहणीयया अ.क.३६.४९.

dgyes par byas

= {dgyes par byas pa/}

dgyes par byas pa

= {dgyes byas} भू.का.कृ. आराधितः — सुजीवितं ते जीवलोकेषु । आराधितश्च ते बुद्धोत्पादः ग.व्यू.३०९क/३९६.

dgyes par byed

क्रि. प्रतिसंमोदते — भगवन्तं सत्कुर्वन्ति… भगवन्तं च प्रतिसंमोदन्ते स.पु.११३ख/१८१; द्र. {dgyes par mdzad/}

dgyes par byed pa

= {dgyes par byed/}

dgyes par mi mdzad

क्रि. न रमते — न देव कुमारः क्रीडति, न रमते, न परिचारयति रा.प.२४७क/१४५.

dgyes par mdzad

क्रि. रमते — {dgyes par mi mdzad} न रमते रा.प.२४७क/१४५; द्र. {dgyes par byed/}

dgyes par mdzod

= {dgyes par mdzod cig}

dgyes par mdzod cig

= {dgyes mdzod} क्रि. रम — वस आर्य रम आर्य । दुहितरं ते दास्यामि वि.व.३४३क/२.१४६; तुष्यतु — {'jig rten mgon dgyes mdzod} तुष्यतु लोकनाथः बो.अ.६.१२५.

dgyes par rol

= {dgyes par rol ba/}

dgyes par rol ba

= {dgyes rol/} {dgyes par rol} ।। • क्रि. रमताम् — रमतां च रतिविधिज्ञाम् अमराधिपतिर्यथा त्रिदशलोके ल.वि.१०६क/१५३. • सं. रतिक्रीडा, कामक्रीडा — अन्तःपुररतिक्रीडां नैष्क्रम्यं दुःखचारिकाम् र.वि.११८ख/८८.

dgyes par gshegs pa

= {dgyes gshegs/}

dgyes bya ba

= {dgyes par bya ba/}

dgyes byas

= {dgyes par byas pa/}

dgyes byed

= {dgyes par byed/}

dgyes byed ma

ना. सन्तोषणी, देवी मि.को.७क; द्र. {de bzhin gshegs pa thams cad dgyes byed ma} सर्वतथागतसंतोषणी म.व्यु.४३१७.

dgyes mdzod

= {dgyes par mdzod cig}

dgyes rol

= {dgyes par rol ba/}

dgyes rol ba

= {dgyes par rol ba/}

dgyes gshegs

प्रियंगमः लो.को.४२९.

dgyes gsal

प्रियप्रसन्नः लो.को.४२९.

dgra

= {dgra bo} 1. शत्रुः — शत्रुर्नैव विभुः पराभवविधौ नैवोपकारे सुहृत् अ.क.६८.८७; अरिः — कुर्युर्जीवितविप्रयोगमनलव्यालारिवज्राग्नयः र.वि.५.२३; रिपुः — बोधिचर्यासहायत्वात् स्पृहणीयो रिपुर्मम बो.अ.६.१०७; अरातिः — प्रजज्वाल प्रतापाग्निर्यस्यारातितमःप्रदः अ.क.६८.१०; वैरिः (वैरी)— {rnam pa kun tu nyon mongs pa'i/} {dgra la 'dud par mi bya'o} न त्वेवावनतिं यामि सर्वथा क्लेशवैरिणाम् बो.अ.४.४४; प्रत्यर्थी — बोधिसत्त्वो वधकेषु प्रत्यर्थिषु प्रत्यमित्रेषु सुविशुद्धेन… चेतसा… उपकरां वाचमुदीरयति बो.भू.११६क/१४९; प्रत्यर्थिकः — बह्वन्तरायो महाराज बहूपद्रवप्रत्यर्थिकत्वाल्लोकसन्निवेशस्य जा.मा.२६२/१५२; सपत्नः — असिम् आदाय… तमृषिवरं सपत्नवदभिजगाम जा.मा.३३३/१९४; प्रत्यनीकः — परस्परप्रत्यनीकभूतानि साधनदूषणानि त.प.२६३ख/९९६; द्विट् — {khyod kyi dgra yi rdzing nyid du} त्वद्द्विषां दीर्घिकास्वेव का.आ.२.१५४; द्विषत् — {dgra yi rigs ni nyams par byas} ध्वस्तञ्च द्विषतां कुलम् का.आ.२.३२३; द्विषः; विद्विषः — जित्वाहवे विद्विषतः सदर्पान् गात्रेष्वलङ्कारवदुद्वहन्ति । वीरा यथा विक्रमचिह्नशोभाम् जा.मा.३२१/१८७; द्वेषी — विजितान्नभवद्वेषिगुरुपादहतो जनः का.आ.३.१२०; शात्रवः — जित्वा दृप्तौ शात्रवमुख्याविव संख्ये जा.मा.३४४/२००; अहितः — {rkang thang shing rta glang po dang /} {rta dang bral ba khyod kyi dgra} पदातिरथनागाश्वरहितैरहितैस्तव का.आ.३.७; अमित्रम् — राजचौरामित्राण्युदकादिभयभीतानाञ्च सत्त्वानाम् बो.भू.५क/३; प्रतिद्वन्द्वः — सांख्ययोगज्ञानादिभिः मोक्षप्राप्तिदर्शनान्मार्गप्रतिद्वन्द्वभूतं शीलव्रतोपादानम् अभि.स्फु.१२९क/८३३ २. = {khon} वैरम् — वैरं हि क्षमयैव यात्युपशमं वैरेण तद्वर्धते अ.क.६८.८७; {khon med par byas na dgra zhi bar 'gyur ba'i dpe} अवैरेण वैरप्रशमननिदर्शनम् जा.मा.२९७/१७३.

dgra yis rma srol btod pa

रिपुक्षतम् — {don med dgra yis rma srol btod pa yang} अकारणेनैव रिपुक्षतानि बो.अ.४.३९.

dgra khang

१. = {grwa khang} * सत्रशाला (‘शत्रुशाला’ इति पाठः) — {sa tru shA lA grwa khang /} {dgra khang} मि.को.१३९ख; अट्टालः म.व्यु.५५२३ २. = {dgra bo'i khang pa} शत्रुनिलयः बो.को.४६४/मो.को.१०५१ ३. शत्रुगृहम् ( शत्रुः), ज्योतिषोक्ते लग्नावधिकषष्ठस्थाने वा.को.५०८२; मो.को.१०५१.

dgra gyur

= {dgra bor gyur pa/}

dgra bgyid pa

सपत्नः — अयं हि भदन्त राजा अजातशत्रुदीर्घरात्रमवैरस्य मे वैरी, असपत्नस्य सपत्नः अ.श.३१ख/२७.

dgra rgyal

जितशत्रुः लो.को.४३०.

dgra ngan

ना. दुर्योधनः, धृतराष्ट्रज्येष्ठपुत्रः श.को.२७७.

dgra bcom

= {dgra bcom pa/}

dgra bcom grags pa

१. अर्हत्कीर्तिः लो.को.४३० २. अर्हद्यशः लो.को.४३०; द्र. {dgra bcom snyan grags/}

dgra bcom nyid

= {dgra bcom pa nyid/}

dgra bcom snyan grags

अर्हद्यशः लो.को.४३०; द्र. {dgra bcom grags pa/}

dgra bcom pa

पा. १. अर्हत् — अर्हन् पुनर्महामते ध्यानध्येयसमाधिविमोक्षबलाभिज्ञाक्लेशदुःखविकल्पाभावादर्हन्नित्युच्यते । महामतिराह । त्रयः पुनर्भगवता अर्हन्तोऽभिहिताः । तत्कतमस्य अयं भगवन्नर्हच्छब्दो निपात्यते… भगवानाह । शमैकायनमार्गप्रतिलम्भिकस्य महामते श्रावकस्य, न त्वन्येषाम् ल.अ.१०३क/४९ २. = {dgra bcom ma} अर्हन्ती, अर्हत्त्वप्राप्ता स्त्री — तया… सर्वक्लेशप्रहाणादर्हत्त्वं साक्षात्कृतम् । अर्हन्ती संवृत्ता अ.श.१९०ख/१७६ ३. = {dgra bcom pa nyid/}

dgra bcom pa dge 'dun 'phel

ना. अर्हत्सङ्घवर्धनः क.त.४२०१.

dgra bcom pa nyid

पा. अर्हत्त्वम् — {nyon mongs pa thams cad spangs nas dgra bcom pa nyid mngon sum du byas so} सर्वक्लेशप्रहाणादर्हत्त्वं साक्षात्कृतम् अ.श.५५ख/४७; स्रोतापत्तिफलं चैव सकृदागामिनस्तथा । अनागामिफलं चैव अर्हत्त्वम् ल.अ.८१क/२८.

dgra bcom pa nyid kyi rnam par grol ba

पा. अर्हत्त्वविमुक्तिः — अर्हत्त्वविमुक्तिस्तु नित्यानुगत्वान्न युज्यते सामयिकी, अपुनःप्रार्थनीयत्वान्न कान्तेति अभि.भा.३३ख/९९८; अर्हत्त्वमेव विमुक्तिरर्हत्त्वविमुक्तिः अभि.स्फु./९९८.

dgra bcom pa nyid kyi phyir zhugs pa

पा. अर्हत्त्वफलप्रतिपन्नकः, प्रतिपन्नकपुद्गलभेदः — प्रतिपन्नकाः पुद्गलाश्चत्वारः । तद्यथा स्रोतापत्तिफलप्रतिपन्नकः, सकृदागामिफलप्रतिपन्नकः, अनागामिफलप्रतिपन्नकः, अर्हत्त्वफलप्रतिपन्नकः श्रा.भू./१७२; {dgra bcom pa nyid la zhugs pa/}

dgra bcom pa nyid kyi 'bras bu

अर्हत्त्वफलम् — {dgra bcom pa nyid kyi 'bras bu thob pa} अर्हत्त्वफलप्राप्तः अभि.भा.१७क/९७१.

dgra bcom pa nyid kyi 'bras bu thob pa

वि. अर्हत्त्वफलप्राप्तः अभि.सू.३१.

dgra bcom pa nyid kyi 'bras bu la gnas pa

पा. अर्हन्, फलस्थपुद्गलभेदः — फलस्थपुद्गलः कतमः । आह । स्रोतापन्नः, सकृदागामी, अनागामी, अर्हन् श्रा.भू./१७४.

dgra bcom pa nyid kyi 'bras bu las langs pa

वि. अर्हत्फलव्युत्थितः, अर्हत्त्वफलाद् व्युत्थितः अभि.सू.३१.

dgra bcom pa nyid thob pa

वि. अर्हत्त्वप्राप्तः — सोऽर्हत्त्वप्राप्तोऽपि लूहेनाभिरमते अ.श.१३६ख/१२६.

dgra bcom pa nyid la zhugs pa

पा. अर्हत्वप्रतिपन्नकः — नवमस्यापि भावाग्रिकस्य प्रकारस्य प्रहाणायानन्तर्यमार्गे सोऽर्हत्त्वप्रतिपन्नक एव अभि.भा.१६क/९६६; {dgra bcom pa nyid kyi phyir zhugs pa/}

dgra bcom pa drug

षडर्हन्तः — सूत्र उक्तम् । षडर्हन्तः परिहाणधर्मा, चेतनाधर्मा, अनुरक्षणाधर्मा, स्थिताकम्प्यः, प्रतिवेधनाभव्यः, अकोप्यधर्मा चेति अभि.भा.३१क/९८८.

dgra bcom pa drug khri nyis stong gi zhabs 'bring byas pa

वि. द्वाषष्ट्यर्हत्सहस्रपरिवृतः — स द्वाषष्ट्यर्हत्सहस्रपरिवृतो जनपदचारिकां चरन् गङ्गातीरमनुप्राप्तः अ.श.३५ख/३१.

dgra bcom pa rnams kyi bla ma

= {chos} अर्हतां गुरुः, धर्मः — {dgra bcom pa rnams kyi bla ma ni chos} धर्मो ह्यर्हतां गुरुः अ.श.१०७क/९७.

dgra bcom pa la 'jug pa

अर्हत्त्वप्रतिपन्नः म.व्यु.५१३७; द्र. {dgra bcom pa nyid la zhugs pa/}

dgra bcom pa la yongs su rgyu ba

अर्हत्समुदाचारः — बोधिसत्त्वोऽचलायां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितः सर्वचित्तमनोविज्ञानसमुदाचारान्न समुदाचरति… अर्हत्समुदाचारमपि… द.भू.२४०ख/४२.

dgra bcom pa gsod pa

अर्हद्वधः, पञ्चानन्तर्येषु एकम् — पञ्चानन्तर्याणि… यदुत मातृपित्रर्हद्वधसङ्घभेदास्तथागतकाये दुष्टचित्तरुधिरोत्पादश्च ल.अ.११०क/५६.

dgra bcom pa gsod du bcug pa

अर्हद्वधं कारितः लो.को.४३१.

dgra bcom pa bsad pa

वि. अर्हद्घातकः — मातृघातकः, पितृघातकः, अर्हद्घातकः, सङ्घभेदकः, तथागतस्यान्तिके दुष्चचित्तरुधिरोत्पादकः, भिक्षुणीदूषकः वि.सू.४ख/४; द्र. {dgra bcom pa gsod pa/}

dgra bcom pa'i thur ma

अर्हत्कटिका — ते ते चतुरङ्घुलमात्रां कटिकां तस्यां गुहायां प्रक्षेप्स्यन्ते । यदा सा गुहा पूर्णा भविष्यति अर्हत्कटिकाभिस्तदा उपगुप्तः परिनिर्वास्यति व.व.१२४क/१.११.

dgra bcom pa'i 'bras bu

अर्हत्फलम् — योऽर्हत्फलात् परिहीयते किमसौ पुनर्जायते ? नास्त्येतत् अभि.भा.३५ख/१००४; अभि.को.४.५६.

dgra bcom pa'i tshogs

अर्हद्गणः — {dgra bcom pa'i tshogs mang pos bsten pa} अहर्ग(र्हद्ग)णसेवितः ल.वि.२१२क/३१३.

dgra bcom pa'i tshogs mang pos bsten pa

= {sangs rgyas} अर्हत्गणसेवितः, तथागतः — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितं यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… अहर्ग(र्हद्ग)णसेवित इत्युच्यते ल.वि.२१२क/३१३.

dgra bcom par gyur pa

अर्हत् — अथ भगवान् दान्तो दान्तपरिवारः… अर्हन्नर्हत्परिवारः अ.श.५७क/४९.

dgra bcom par 'dzin pa

अर्हन् सम्मतः — स विंशतिशतवयस्कः कौशिनागराणां मल्लानां सत्कृतो गुरुकृतो मानितः पूजितोऽर्हन् संमतः अ.श.१११ख/१०१.

dgra bcom 'bras

= {dgra bcom pa'i 'bras bu/}

dgra bcom ma

अर्हन्ती, अर्हत्त्वप्राप्ता स्त्री — इदमग्रं काममिथ्याचाराणां यदुत माता स्यादर्हन्ती च शि.स.९६क/९६; अर्हन्तिनी — तया… सर्वक्लेशप्रहाणादर्हत्त्वं साक्षात्कृतम् । अर्हन्तिनी च बभूव वि.व.१३२ख/१.२१.

dgra bcom bsad pa

= {dgra bcom pa bsad pa/}

dgra cha

= {mtshon cha} आयुधः, अस्त्रम् — नोत्थितो निषण्णाय धर्मं देशयेत्… न छत्रदण्डशस्त्रखड्गायुधपाणये वि.सू.५०क/६३.

dgra 'joms

वि.१. शत्रुमर्दनः — दत्तो रथः कुमारेण स जैत्रः शत्रुमर्दनः अ.क.२३.११.

dgra 'joms pa

= {dgra 'joms/}

dgra nyid

शत्रुता — अनुकूलमित्रं मे… मातङ्गलोभमोहेन सहसा शत्रुतां गतः अ.क.३ख/९५.

dgra sta

= {sta re} परशुः १. कुठारः — गोपालकम् … दक्षिणतो विन्यस्तदण्डपरशुम् जा.मा.७४/४४; कुठारः — कुठारः स्वधितिः परशुश्च परश्वधः अ.को.२.८.९२; मि.को.४७ख; कुठारी मि.को.४७ख २. हस्तचिह्नम् — पुक्कस्या… वामे परशुः हे.त.२४ख/८०.

dgra sta can

= {dgra sta thogs pa} सं. १. पारश्वधिकः, कुठारधारी मि.को.४५क २. ना. = {tshogs bdag} पर्शुपाणिः, गणेशः छो.को.१२९/रा.को.३.७८.

dgra sta thogs

= {dgra sta thogs pa/}

dgra sta thogs pa

= {dgra sta can} 1. पारश्वधिकः, परशुहेतिकः म.व्यु.३७३३ २. = {tshogs bdag} पर्शुपाणिः, गणेशः छो.को.१२९/रा.को.३.७८.

dgra sta ba

= {dgra sta thogs pa/}

dgra sta 'dzin

= {tshogs bdag} पर्शुपाणिः, गणेशः ङ.को.३५/रा.को.३.७८.

dgra sta rA ma

ना. परशुरामः, विष्णोरवतारः — दन्तोत्थानाद् दन्तपातं यावत् परशुरामावस्था वि.प्र.२२४क/२.६.

dgra sta'i dum

= {dgra sta'i dum bu/}

dgra sta'i dum bu

= {lha chen} खण्डपरशुः, शिवः अ.को.१.१.३२; = {dbang phyug chen po} छो.को.१२९.

dgra sta'i phyag rgya

पा. कुठारमुद्रा, हस्तमुद्राविशेषः — तथा सुसमकरतले ऊर्ध्वमङ्घुष्ठप्रसारः तिर्यग्विभागेन तर्जन्याद्याश्चतस्रः श्लिष्टा एवं कुठारमुद्रा भवति वि.प्र.१७५ख/३.१७८.

dgra sta'i mtshon cha can

पारश्वधिकः, कुठारधारी — याष्टीकपारश्वधिकौ यष्टिपर्श्वधहेतिकौ अ.को.२.८.७०; द्र. {dgra sta can/} {dgra sta thogs pa/}

dgra thabs la mkhas

= {dgra thabs la mkhas pa/}

dgra thabs la mkhas pa

वि. कृतास्त्रः, अस्त्रविद्यासु पारंगतः — त्वद्विमोक्षणार्थं समुद्युक्तम्… कृतास्त्रशूरपुरुषम् जा.मा.३८३/२२४.

dgra thul

वि. जितारिः — {rgyal ba dgra thul rnams} जिना जितारयः अ.श.४ख/३, १४५ख/१३५; द्र. {dgra las rgyal/}

dgra thul byed

= {dgra thul/}

dgra mtha'

ना. वैरंभ्यः — अथ भगवाञ्छूरसेनेषु जनपदेषु चारिकां चरन् वैरंभ्यमनुप्राप्तः । वैरंभ्ये विहरति… तेन खलु समयेन वैरंभ्येष्वग्निदत्तो नाम ब्राह्मणराजो राज्यं कारयति वि.व.१३३ख/१.२२, २३.

dgra 'dul

= {dgra bo 'dul ba po} अरिन्दमः, शत्रुदमनकारकः छो.को.१५१/रा.को.१.९५.

dgra bo

= {dgra} शत्रुः — अनर्थकरं शत्रुं को ह्युपेक्षितुमर्हति जा.मा.२२८/१३३; रिपुः — जीवन्तं नय बद्ध्वा वा तस्य ममान्तिकं रिपोः अ.क.५२. ६८; अरातिः — समस्तदुरितारातिवर्गभङ्गविधायिनी त.प.३३०ख/११२९; अमित्रः — अमित्रसंज्ञाखेदे च सू.अ.१७७ख/७१; द्विषः — येनाभिभूता द्विषतेव सत्त्वाः स द्वेषवह्निर्मम दूरतः स्यात् जा.मा.६७/३९; प्रत्यमित्रः म.व्यु.२७२८; प्रत्यनीकः — स्वदृष्ट्यध्यवसितस्य तत्प्रत्यनीकभूतायां परदृष्टौ द्वेषः प्रवर्तते अभि.भा.२३१.२/८२९; विरुद्धः — {dgra bo rnams la'ang byams} विरुद्धेष्वपि वात्सल्यम् श.बु.१०; वैरी प्र.अ.१११क/११९; सपत्नः अ.को.२.८.१०; प्रतिहतः — उपश्रुत्य वाक्यानि… त्वयि प्रतिहतस्यापि सर्वज्ञः श.बु.६८.

dgra bo'i phyogs

शत्रुपक्षः — शत्रुपक्षं त्रिधा भित्त्वा मृदौ तत् सुखमधिमुच्यते अभि.भा.७८ख/११७४.

dgra bo'i phrag pa la zhon

= {dgra bo'i phrag pa la zhon pa/}

dgra bo'i phrag pa la zhon pa

शत्रुस्कन्धारूढः — {dgra bo'i phrag pa la zhon nas de la 'tshog pa bzhin} शत्रुस्कन्धारूढतद्घातनवत् अभि.भा.१६ख/९२३.

dgra bo'i tshogs

अरातिवर्गः, शत्रूणां समूहः — समस्तदुरितारातिवर्गभङ्गविधायिनी त.स.१३३क/११२९.

dgra bor gyur

= {dgra bor gyur pa/}

dgra bor gyur pa

वि. सपत्नभूतम् — प्रत्यूह्य योऽयं शतानि पुंसां मात्सर्यमाक्रम्य सपत्नभूतम् । ददाति दानम् वि.व.२०२क/१.७६.

dgra ma mchis pa

वि. अकण्टकः लो.को.४३३.

dgra med pa

= {dgra ma mchis pa/}

dgra za

= {dpung tshogs} चमूः, सेना मि.को.४४ख ।

dgra zla

वि. प्रतिद्वन्द्विः — {bsil zer can gyi dgra zla}… {khyod kyi gdong} शिशिरांशुप्रतिद्वन्द्वि… ते वक्त्रम् का.आ.२.२८, ५६; प्रतिशत्रुः — तस्य… पूजयितुः अन्यः सामन्तकः प्रतिशत्रुराजा भवेत् सु.प्र.१७ख/३९; सपत्नः — {dgra zla ma lags par dgra bgyid pa} असपत्नस्य सपत्नः अ.श.३१ख/२७.

dgra zla ma lags

= {dgra zla ma lags pa/}

dgra zla ma lags pa

वि. असपत्नः — {dgra zla ma lags par dgra bgyid pa} असपत्नस्य सपत्नः अ.श.३१ख/२७.

dgra la rgol nus pa

अभ्यमित्रीयः, युद्धस्थले शत्रुसम्मुखगामी मि.को.४८ख; = {dgra la gtad nas 'gro ba/}

dgra la gtad nas 'gro ba

अभ्यमित्र्यः, युद्धस्थले शत्रुसम्मुखगामी मि.को.४८ख; = {dgra la rgol nus pa/}

dgra las rgyal

• वि. जितारिः — काय अपि च जीवितेऽनपेक्षो विहरति सिंह इवोत्त्रसन् जितारिम् रा.प.२३४ख/१२९. • ना. जितशत्रुः, तथागतः — भगवता पद्मोत्तरेण च… जितशत्रुणा च… काश्यपेन च तथागतेनार्हता सम्यक्संबुद्धेन भाषितपूर्वः ल.वि.४क/४.

dgra las rgyal ba

= {dgra las rgyal/}

dgra las dben

= {dgra las dben pa/}

dgra las dben pa

ना. अरिगुप्तः, बोधिसत्त्वः — यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा सिंहस्य … अरिगुप्तस्य ग.व्यू.२६८क/३४७.

dgrad

= {dgrad pa/}

dgrad pa

= {bgrad pa} वि. फुल्लः — {ya mtshan che ba'i mig dgrad} विस्मयफुल्ललोचना जा.मा.२५/१३.

dgram

= {dgram pa/}

dgram pa

प्रसारणम्; द्र. {bkram pa} प्रसारितम् जा.मा.१४७/८५; दानम् — {bcal dgram pa} आस्तरदानम् वि.सू.३९ख/४९.

dgram par bgyi

क्रि. १. किरामि — {me tog yid 'ong sil ma dgram par bya} किरामि पुष्पप्रकरान् मनोज्ञान् बो.अ.२.१७ २. स्थापयेत् — {me tog sil ma dgram par bgyi} मुक्तपुष्पाणि स्थापयेत् सु.प्र. २९क/५६.

dgram par bya

क्रि. आस्तरणं कुर्यात् — {d+'ur ba dgram par bya} दूर्वास्तरणं कुर्यात् वि.प्र.१३६ख/३.७३.

dgra'i 'dul

= {dgra 'dul/}

dgra'i sde

रिपुसैन्यम् — {dgra'i sde 'jig pa} रिपुसैन्यनाशनम् हे.त.२३क/७४.

dgra'i rigs

अरिकुलम् — {ku ru pas g}.{yul du rang gi dgra yi rigs rnams ni/} {che bar bkag} दुधुवुः स्वमरिकुलं युधि कुरवः का.आ.३.८५.

dgrar

= {dgra bor/}

dgrar gyur pa

= {dgra bor gyur pa/}

dgrol

= {dgrol ba/}

dgrol du gsol

क्रि. मोचय — मम विधिवदपायान्मोचय त्वं हि नाथः अ.श.२११ख/१९५.

dgrol ba

• क्रि. ( {'grol ba} इत्यस्य भवि.) १. मोचयामि — सर्वमेतदपि मोचयाम्यहम् एवमाशय तथाग्रपुद्गलाः रा.प.२३२क/१२५ २. मोचयिष्यामि — {ma grol ba rnams bdag gis dgrol} अमुक्तान् मोचयिष्याम्यहम् स.दु.१४७/१४६ ३. मुञ्चेत् — {gdong pa bcings pa yang 'dis dgrol lo} मुखबन्धं च अनेन मुञ्चेत् स.दु.१५१/१५० • सं. १. मोक्षः — सीम्नोरेकेन वचसा बन्धो मोक्षो वा वि.सू.५७क/७२; मोक्षणम् — {gtsug phud dgrol ba} शिखामोक्षणम् वि.प्र.१७९क/३.१९१; मोक्षकारणम् — {sems can dgrol ba'i phyir} सत्त्वमोक्षकारणात् रा.प. २३३क/१२६ २. विवरणम् — {don dgrol ba'i phyir} अर्थविवरणे म.टी.१९१क/५.

dgrol bar

मोक्तुम् — स्वयं मोक्तुमशक्तोऽसौ अ.क.७२.४९.

dgrol bar bya

• क्रि. मुञ्चेयुः — मुञ्चेयुः सीमानम् वि.सू.५७क/७१; छोटयेत् — प्राक् पुष्पमोक्षं कृत्वा पश्चात् छोटयेत् वि.प्र.१४८ख/३.९५; मोचयिष्ये लो.को.४३३ • कृ. मोचयेयम् — मुक्तो मोचयेयम् । आश्वस्त आश्वासयेयम् शि.स.१४२क/१३६.

dgrol bar bya ba yin

क्रि. मोचयितव्यो भवति लो.को.४३३.

dgrol mdzod

क्रि. मोक्षं कुरु — बद्धस्य मोक्षं कुरु मेऽद्य नाथ रा.प.२५१क/१५२.

bgag

= {bgag pa/}

bgag pa

पर्यवरोधः — पर्यवरोधः {yongs su 'dzin pa'am 'gag pa/bgag} {pa} म.व्यु.७३८१.

bgags

= {bgags pa/}

bgags pa

• भू.का.कृ. रुद्धः — बलिना कुरुराजेन रुद्धेषु पुरवर्त्मसु अ.क.३.९४; निरुद्धः — निरुद्धो नगरद्वारि स मया अ.क.५.३९; संरुद्धः — {lag 'gros longs spyod bgags pa bzhin} भुजङ्गभोगसंरुद्धाम्… इव अ.क.२०.५९ • सं. विबन्धः म.व्यु.६५०५.

bgags par gyur

= {bgags par gyur pa/}

bgags par gyur pa

भू.का.कृ. निषिद्धः — निषिद्धावपि धार्ष्ट्येन प्रविश्य नृपतेः सभाम् अ.क.४०.१३१.

bgad

= {bgad pa/}

bgad pa

• सं. = {gad mo} हास्यम् — क्वचिन् महामते बुद्धक्षेत्रेऽनिमिषप्रेक्षया धर्मो देश्यते… क्वचिद्धास्येन ल.अ.९७क/४३; हसितम् — मित्रसुहृद्वयस्यैश्च सह हसितक्रीडितरमितपरिचारितप्रतिविरमणतया बो.भू.१०४ख/१३४ • भू.का.कृ. हसितम् ।

bgam

= {bgam pa/}

bgam pa

जिज्ञासा म.व्यु.६९६०; मि.को.९७क; मीमांसा; द्र. {bgam par bya} मीमांसेय अ.श.९५ख/८६.

bgam par 'dod pa

वि. जिज्ञासां कर्तुकामः — ततः तस्य जिज्ञासां कर्तुकामेन सौवर्णस्तम्भा उच्छ्रिताः वि.व.२१७ख/१.९५.

bgam par bya

= {bgam bya} क्रि. १. भुज्यते — {bgam bya min} भुज्यते न अ.क.५.६२ २. जिज्ञासेय — यन्न्वहमेनं जिज्ञासेय अ.श.९४ख/८४; मीमांसेय — यन्न्वहं सुरूपं राजानं मीमांसेय अ.श.९५ख/८६.

bgam par bya ba ma yin pa

= {bgam bya min/}

bgam bya

= {bgam par bya/}

bgam bya min

क्रि. न भुज्यते — चिन्तामणिर्विनिष्प्रेक्ष्यो भुज्यते न बुभुक्षितैः अ.क.५.६२.

bgegs

विघ्नः — इह योगिनीपूजा बाह्यविघ्नोपशमनार्थम् वि.प्र.९४ख/३.५; {gang yang sems can thams cad la/bdud} {dang bgegs su gnas pa rnams} ये चापि सर्वलोकेषु मारविघ्नाः प्रतिष्ठिताः ज्ञा.सि.१.४२; विबन्धः — कथं निर्वाणं करोति ? तत्प्राप्तिविबन्धापनयनात् अभि.भा.२१क/९४४; विनायकः — पुण्य उपचिते समारम्भाद् विघ्नविनायकैरनुपहतानल्पेन प्रयासेन समापयन्ति म.टी. १८९ख/३.

bgegs bya bar

विघ्नयितुम् — न हि… सकृदागामिफलं विघ्नयितुं समर्थः अभि.स्फु.१८७ख/९४५.

bgegs kyi rgyal po

= {tshogs bdag} विघ्नराजः, गणेशः अ.को.१.१.३३; = {bgegs byed pa'i bdag po/}

bgegs bskrad pa

ना. = {bgegs mthar byed pa} विघ्नान्तकः, क्रोधराजः — {bgegs bskrad pa'i sgrub pa'i thabs} विघ्नान्तकसाधनम् क.त.३३६३.

bgegs gyur

= {bgegs su gyur pa/}

bgegs mthar byed pa

ना. विघ्नान्तकः, क्रोधेन्द्रः — ततो बाह्यपुटे चित्तमण्डलद्वारेषु क्रोधेन्द्राः । विघ्नान्तकः, प्रज्ञान्तकः, पद्मान्तकः, यमान्तकः, उष्णीषः वि.प्र.५५ख/४.९५; {bgegs mthar byed kyi sgrub thabs} विघ्नान्तकसाधनम् क.त.३२८७, ३६३३; विघ्नान्तकृत्, दशमहाक्रोधेषु एकः मि.को.७ख ।

bgegs dang bral

= {bgegs dang bral ba/}

bgegs dang bral ba

वि. निर्विघ्नः, विघ्नरहितः — {bgegs dang bral te ci bde bar}… {spyod} निर्विघ्नः चरते सुखम् स.दु.२२५/२२४; = {bgegs med pa/}

bgegs rnam par zlog byed pa

विघ्नविनायकः — {bgegs kun rnam par zlog byed pas} सर्वविघ्नविनायकैः ज्ञा.सि.१.३०; द्र. {bgegs sel ba/}

bgegs byas

भू.का.कृ. विघ्नः कृतः — परेषामपि दानप्रदानेषु दीयमानेषु विघ्नाः कृताः अ.श.११४क/११४.

bgegs byed

= {bgegs byed pa/}

bgegs byed pa

= {bgegs su byed pa} ।। • सं. अवबन्धनम् — तत्र छादनादविद्यया यथाभूतदर्शनावबन्धनात् म.भा.३ख/१.११; विबन्धकरणम् — गतेर्विबन्धकरणाद् विशेषोत्पादनेन वा त.स.८ख/१०८; विघ्नः — असत्युपलब्धिविघ्नेऽतिसन्निकर्षातिविप्रकर्षादिके अभि.स्फु.३१२ख/११९०; किं विघ्नमिति । नपुंसकलिङ्गमेतच्छब्दरूपम् । को विबन्ध इत्यर्थः अभि.स्फु.११५ख/८०९; विबन्धः अभि.स्फु.११५ख/८०९; प्रतिबन्धः — दानप्रतिबन्धप्रतिपक्षः बो.भू.७७ख/९०; प्रतिघातः — ज्ञेये ज्ञानस्य प्रतिघात आवरणमित्युच्यते बो.भू.२४क/२६; • वि. विघ्नकरः — इह भूमिगर्भे शल्यादिकं निविष्टं शुभकर्मणि विघ्नकरं भवति वि.प्र.१०७क/३.२८; विघ्नकारकः — निर्याणविघ्नकारकः सू.अ.२५८क/१७८; परिपन्थकारकः — {byang chub la bgegs byed pa'i chos} बोधिपरिपन्थकारका धर्माः रा.प.२३५ख/१३०.

bgegs byed pa'i phyir

विघ्नाय — अवस्थात्रये हि कर्माणि विघ्नायोपतिष्ठन्ते अभि.भा.२१ख/९४७.

bgegs byed par nus

विघ्नयितुं शक्नोति — कथमस्यैकः प्रकारः फलं विघ्नयितुं शक्नोति अभि.भा.२१ख/९४७.

bgegs byed pa'i bdag po

ना. = {tshogs bdag} विघ्नपतिः, गणेशः — विघ्नपतिवैनेयानां सत्त्वानां विघ्नपतिरूपेण धर्मं देशयति का.व्यू.२१०ख/२६८; = {bgegs kyi rgyal po/}

bgegs ma mchis pa

= {bgegs ma mchis} अविघ्नः — {sgrub pa thams cad la bgegs ma mchis par dngos grub thams cad kyang stsol bar bgyi'o} साध्यतोऽविघ्नेन सर्वसिद्धिं च दास्यामि स.दु.२०१/२००.

bgegs med

= {bgegs med pa} ।। • सं. अविघ्नः; न विघ्नः — {'dir ni bgegs med bdud kyang med} नात्र विघ्ना न माराश्च ज्ञा.सि.१.७५ • वि. निर्विघ्नः, विघ्नरहितः — निर्विघ्नस्ते क्रतुः सिद्धः अ.क.६४.१९६; = {bgegs dang bral ba/}

bgegs med pa

= {bgegs med/}

bgegs su gyur

= {bgegs su gyur pa/}

bgegs su gyur pa

= {bgegs gyur} भू.का.कृ. विघ्नभूतः — अहो मया दर्शनविघ्नभूतम्… कृतघ्नव्रतमेतदात्तम् अ.क.१०.४३; प्रतिबद्धः म.व्यु.६५०४.

bgegs su 'gyur ba

वि. उपरोधः — यदुत रात्र्यां प्रशान्तायां रतिप्रमत्तानां सत्त्वानामशुभसंज्ञां संजनयामि … उपरोधसंज्ञाम् ग.व्यू.९३ख/१८४.

bgegs su byed pa

= {bgegs byed pa/}

bgegs sel ba

१. विबन्धापनयनम्, द्र. {bgegs bsal ba} 2. विघ्नविनायकः — {'phags pa bgegs sel ba'i gzungs} आर्यविघ्नविनायकनामधारणी क.त.६५५, ९५९; द्र. {bgegs rnam par zlog byed pa/}

bgegs bsal

विबन्धापनयनम् — कथं निर्वाणं करोति ? तत्प्राप्तिविबन्धापनयनात् अभि.भा.२१क/९४४.

bgo

= {bgo ba/}

bgo skal

= {bgo ba'i skal ba} 1. दायः, पैतृकसम्पत्तौ पुत्रादीनां भागः — {bgo skal la spyod pa} दायादः बो.भू.७९ख/१०१; {bgo skal la dbang ba} दायादः जा.मा.२१९/१२८; {bgo skal ba} दायादः वि.सू.७२क/८९; {las kyi bgo skal la spyod pa} कर्मदायादः म.व्यु.२३१४; भागः — {bgo skal ldan pa} भागी अ.क.३६.१६; श्री.को.१७३क; प्रत्यङ्गम् — लब्धात् पिण्डपातात्… एकं प्रत्यङ्गं विनिपातिनाम् । द्वितीयमनाथानाम् बो.प.७०; प्रत्यंशः म.व्यु.६५०९ २. दायाद्यम्, दायादस्य भावः — {bgo skal 'dzin pa} दायाद्यधरः स.पु.८२ख/१३९; {bgo skal la spyod pa} दायाद्यं प्रतिपद्येत वि.व.२०७क/१.८१.

bgo skal gcig pa

दायादः, सहभागी — {bgo skal gcig pa la mi 'drid pa yin} दायादस्य च न परिवञ्चयिता भवति बो.भू.१३६क/१७५.

bgo skal ldan

= {bgo skal ldan pa/}

bgo skal ldan pa

वि. = {bgo skal 'dzin pa} भागी, दायाद्यधरः — भवन्ति स्वगृहे धन्याः सुधियो धर्मभागिनः । गत्वा रत्नाकरं चान्ये लभन्ते प्राणसंशयम् अ.क.३६.१६.

bgo skal spyod pa

= {bgo skal la spyod pa/}

bgo skal ba

= {bgo skal 'dzin pa} दायादः, दायस्याधिकारी — दशाद्यल्लाभिप्रभूत्ये दायादानां भाजनम् वि.सू.७२क/८९.

bgo skal 'dzin pa

= {bgo skal la dbang ba} दायाद्यधरः, दायस्याधिकारी — {chos kyi bgo skal 'dzin} धर्मस्य दायाद्यधरः स.पु.८२ख/१३९.

bgo skal la spyod

= {bgo skal la spyod pa/}

bgo skal la spyod pa

१. = {bgo skal la dbang ba} दायादः, दायाद्यधरः — भोगा राज्ञा वा परेषामपहृता भवन्ति… अप्रियैर्वा दायादैरधिगता भवन्ति बो.भू.७९ख/१०१ २. दायादता, दायादस्य भावः — {zang zing gi bgo skal la spyod pa} आमिषदायादता सू.अ.२१२ख/११७; {chos kyi bgo skal la spyod pa la brten nas} धर्मदायादतां निश्रित्य सू.अ.२१२ख/११७.

bgo skal la dbang ba

= {bgo skal 'dzin pa} दायादः, दायाद्यधरः — स कामान् विग्रहविवादमदवैरस्यप्राचुर्याद्… विप्रियदायादसाधारणत्वाद् जा.मा.२१९/१२८; = {bgo skal la spyod pa/}

bgo nyes

दुर्लङ्घितम् — दुर्लङ्घितम् {bgo nye}({sa} ) {'am} ({sam} ) {sgyung nyes} म.व्यु.४३८१; {bgo bsha' rgyag stangs nor ba} बो.को.४६८.

bgo ba

• क्रि. १. (वर्त., भवि. च; सक.; भूत. {bgos pa/} विधौ {bgos}) निवासयिष्यामि — {sbrul mgo'i gdengs ka ltar smad g}.{yogs mi bgo bar bslab par bya} न नागशीर्षकं निवासनं निवासयिष्यामीति शिक्षा करणीया म.व्यु.८५३१; द्र. {go cha bgo} सन्नत्स्यामि शि.स.१५५ख/१४९ २. ( {bgod pa} इत्यस्य भवि.) भाजयामि — द्वौ भ्रातरौ । तत्र एकः कथयति स्वापतेयं भाजयावः । द्वितीयेन मात्सर्याभिभूतेन न भाजितम् वि.व.२०१क/१.७५ • सं. १. = {gos} वस्त्रम्, चेलम् — चेलादिति वस्त्रात् अभि.स्फु.१८३क/९३८; पटम् — मोक्षार्थेषु नानापटेषु दीक्षन्ते । तद्यथा इन्द्रपटं श्वेतपटं ध्युषितपटम् का.व्यू.२३७क/२९९; वासः — वस्त्रमाच्छादनं वासश्चेलं वसनमंशुकम् अ.को.२.६.११५; परिधानम् — परिधानं यथासंख्यं रक्तवस्त्रं बौद्धानाम्, श्वेतं म्लेच्छानां तपस्विनाम् वि.प्र.२७४क/२.९९; हे.त.६ख/१८; आच्छादनम् — {chos gos bgo ba} चीवराच्छादनम् श्रा.भू.१६क/३८; प्रावरणम् — कायबन्धनानां प्रावरणादौ परिभोगे वि.सू.४२क/५३; प्रावृत्तिः — {bla gos bgo ba} उत्तरासंगप्रावृत्तिम् वि.सू.७०ख/८७; अवगुण्ठनम् — दाने श्रवणचीवरस्यागारिकाय अवगुण्ठनार्थम् वि.सू.५३ख/६९; निबन्धनम् — वस्त्रनिबन्धनहारविचित्रं दत्त्वा शि.स.१८१ख/१८१ २. = {rnam par dbye ba} भाजनम् — यथार्हमन्यस्य साङ्घिकस्य निक्षेपभाजनं भोजनानि वि.सू.६९क/८६ ३. उद्धरणम् — {pags pa bgo ba'i cho ga} चर्मोद्धरणविधिः वि.प्र.११५ख/३.३५ • भू.का.कृ. = {rnam par dbye ba} भक्तम् — षट्षष्ट्यधिकसप्तशतदशसहस्रैः मण्डलदिनैर्भक्तः वि.प्र.१८७क/१.४८; हृतम् — शैलाद् रन्ध्रादिनागैर्हृतमिति… हृतं विभञ्जितम् वि.प्र.१८६/१.४५ वि. भाजकः — {shi ba'i nor bgo ba} मृतवैभवभाजकः (‘मृतवैभवद्गुकः’ इति पाठः) म.व्यु.९२७२.

bgo bar gyis

क्रि. निवस्यताम् — पटार्घेणैव कर्पासबीजं क्रीत्वा निवस्यताम् बो.अ.९.१३६.

bgo bar bya

क्रि. १. [1] निवसीत — {sham thabs bgo bar bya'o} निवसनं निवसीत वि.सू.४८ख/६२; प्रावृण्वीत — {chos gos}… {bgo bar bya'o} चीवरं प्रावृण्वीत वि.सू.४९क/६२; {chos gos bgo bar mi bya'o} न… चीवराणि प्रावृण्वीत वि.सू.६क/६; आरोहेत् — {shing gi mchil lham bgo bar mi bya} न काष्ठपादुकाम् आरोहेत् वि.सू.७४ख/९१ [2] भाजयेत — न अनुद्धृते सर्वेषां तात्कालिकं लाभं भाजयेत वि.सू.६६ख/८३; संविभागिनः कुर्यात् — ततो लब्धात् पिण्डपातात् चतुर्थभागविभक्तात् विनिपातगताननाथव्रतस्थान् संविभागिनः कुर्यात् बो.प.७० २. = {bgo bar bya ba/}

bgo bar bya zhing

संविभज्य — विनिपातगतानाथव्रतस्थान् संविभज्य च बो.अ.५.८५.

bgo bar bya ba

कृ. १. प्रावरितव्यम् — चीवरम् … तेन कुलपुत्रेण वा कुलदुहित्रा वा प्रावरितव्यम् स.पु.८७ख/१४६; सन्नद्धव्यः — {go cha bgo bar bya} सन्नाहः सन्नद्धव्यः बो.प.१९ २. विभज्यम् — {bgo bar bya ba'i phung po} विभज्यराशिः वि.प्र.१७५क/१.२७; भाजयितव्यम् — {bgo bar bya ba nyid} भाजयितव्यता वि.सू.७२ख/८९ ३. *प्रविचरितव्यम् — येन यथा गन्तव्यं स्थातव्यं भोक्तव्यं प्रविचरितव्यमित्येवमादि अभि.भा.२१६-२/७२०.

bgo bar bya ba nyid

भाजयितव्यता — पात्र… पचनिकासरकानामयोभाण्डेभ्यो भाजयितव्यता वि.सू.७२ख/८९.

bgo bar bya ba'i phung po

विभज्यराशिः — इति न्यायात् विभज्यराशिश्चतुर्गुणी भवति । तस्माद् विभज्यराशेर्भागराशिना लब्धं फलं भवति वि.प्र.१७५क/१.२७.

bgo bya

= {bgo bar bya/} {bgo bar bya ba/}

bgo bsha'

संविभागः — {sbyin pa'i bgo bsha' des} तेन… दानसंविभागेन वि.व.१८६ख/१.६२; बोधिसत्त्वः… सत्सु च संविद्यमानेषु देयधर्मेषु सततसमितं परेषां संविभागशीलो भवति… अल्पादपि च संविभागस्य कर्त्ता भवति बो.भू.४ख/३.

bgo bsha' gyis shig

क्रि. संविभजस्व — संविभागं कुर्विति मां संविभजस्वेति मया सार्धं स्वपिहि समागमं वा कुर्विति वि.सू.२०क/२४; संविभागं कुर्विति वि.सू.२०क/२४.

bgo bsha' bya

= {bgo bshar bya} क्रि. [1] संविभजेत — ग्राह्यात् प्रभूतं चेद्भिक्षुं संविभजेत वि.सू.३५क/४४ [2] संविभज्यः — अन्ये चान्विष्य कृच्छ्रार्ताः संविभज्यास्त्वया पुरे अ.क.४१.२२ = {bgo bsha' bya ba/}

bgo bsha' bya ba

= {bgo bshar bya ba} वि. वैभाज्यम् — उभयसन्निपाते चाविभज्याप्रतिपाति(दि)तस्य सङ्घे वैभाज्यस्य वि.सू.८९ख/१०७.

bgo bsha' byas pa

भू.का.कृ. संविभाजितः, द्र. {bgo bsha' byas te} संविभज्य शि.स.१६८क/१६६.

bgo bsha' byed

= {bgo bsha' byed pa/}

bgo bsha' byed pa

• क्रि. संविभागं करोति — ततः सा दारिका कृपणवनीपकान् दृष्ट्वा भागसंविभागं करोति अ.श.२०६क/१९० • सं. संविभागः — {bgo bsha' byed pa'i ngang tshul can} संविभागशीलः बो.भू.१८७ख/२४९; पञ्चमे परेभ्यस्तत्संविभागः सू.अ.२२३क/१३२.

bgo bsha' byed pa'i ngang tshul can

वि. संविभागशीलः — बोधिसत्त्वः… संविभागशीलश्च भवति परसत्त्वानामपि प्रागेव स्वभृत्यानाम् बो.भू.१८७ख/२४९.

bgo bshar bya

= {bgo bsha' bya/} {bgo bsha' bya ba/}

bgod

= {bgod pa/}

bgod pa

क्रि. (वर्त.; सक.; भवि. {bgo ba/} भूत. {bgos pa/} विधौ {bgos}) भाजयति, द्र. {bgo ba} प्रा. प्रतिच्छिन्नम् मि.को.३३क; = {zad pa} बो.को.४६९.

bgod yas

विचारः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७३२.

bgom

= {bgom pa/}

bgom pa

• क्रि. ( {'gom pa} इत्यस्य भवि.) [1] आक्रमिष्यति, द्र. {bgom par bya} आक्रमेत् स.दु.२१७/२१६ [2] आक्रामामि • सं. आक्रमणम्; लङ्घनम्; द्र. {bgom par mi bya'o} न लङ्घयेत् स.दु.२१७/२१६.

bgom par bya

क्रि. आक्रमेत् — {gom pas bgom par mi bya'o} पादाभ्यां चापि नाक्रमेत् स.दु.२१७/२१६; लङ्घयेत् — {grib ma'ang bgom par mi bya'o} नापि छायां तु लङ्घयेत् स.दु.२१७/२१६ = {bgom par bya ba/}

bgom par bya ba

कृ. लङ्घ्यम् — {bgom par bya ba min pa} अलङ्घ्यम् अ.क.६६.१०४.

bgom par bya ba ma yin pa

= {bgom par bya ba min pa/}

bgom par bya ba min pa

कृ. अलङ्घ्यम् — अलङ्घ्यां मेनिरे सर्वे भिक्षवः कर्मसंततिम् अ.क.६६.१०४.

bgom par mi bya

क्रि. नाक्रमेत् — {gom pas bgom par mi bya'o} पादाभ्यां चापि नाक्रमेत् स.दु.२१७/२१६; न लङ्घयेत् — {grib ma'ang bgom par mi bya'o} नापि छायां तु लङ्घयेत् स.दु.२१७/२१६.

bgom bya

= {bgom par bya/} {bgom par bya ba/}

bgom bya min

= {bgom par bya ba min pa/}

bgoms pa

क्रि. {'gom pa} इत्यस्य भूत. ।

bgos

१ {bgod pa} इत्यस्य विधौ; = {bgos shig} 2. {bgo ba} इत्यस्य विधौ ३. = {bgos pa/}

bgos pa

• क्रि. १. ( {bgod pa} इत्यस्य भूत.) अभाजयत्, द्र. {bgo ba} भाजयामि वि.व.२०१क/१.७५ २. ( {bgo ba} इत्यस्य भूत.) [1] न्यवासयत्, द्र. {smad g}.{yogs mi bgo ba} न… निवासनं निवासयिष्यामि म.व्यु.८५३१ [2] सन्नह्यति — वेदितनिरोधाय च सत्त्वानां सन्नाहं सन्नह्यति शि.स. १३०क/१२५ • भू.का.कृ. १. भाजितः — {bram zes phung por byas te bgos pa} ब्राह्मणेन राशीकृत्वा भाजिताः वि.व.१५८क/१.४६; {lan bdun gyi bar du bgos} यावत् सप्तकृत्वो भाजितम् वि.व.१५८क/१.४६; भक्तः वि.प्र.२००ख/; विभक्तः — {bgos pa min pa'i nor} अविभक्तधनम् अ.क.५०.३९; संविभक्तः — रत्नगञ्जं समं संविभजेत्… ते खलु एवं संविभक्ताः सु.प.३४ख/१३; विभञ्जितम् — {drug cu rtsa lngas bgos thob pa} पञ्चषष्ट्या विभञ्जितं लब्धं वि.प्र.१८२क; २. प्रावृतः — वस्त्रप्रावृतः शि.स.१५९क/१५२; अंशुकप्रावृताः ल.वि.१५७क/२३४; आमुक्तः — {dngul gyi go cha bgos} आमुक्तरूप्यकवचाः जा.मा.१६२/९४; सन्नद्धः — {go cha bgos pa} सन्नाहसन्नद्धः शि.स.१५३क/१४७.

bgos pa min pa

वि. अविभक्तम् — {bgos pa min pa pha yi rdzas} अविभक्तं पितुर्द्रव्यम् अ.क.४५. १६.

bgos min

= {bgos pa min pa/}

bgos shig

= {bgos} क्रि. भाजय — {yang bgos shig} पुनर्भाजयत वि.व.१५८क/१.४६.

bgyang ba

= {bsgyang ba/}

bgyangs pa

= {bsgyangs pa/}

bgyi

= {bgyi ba/}

bgyi ba

= {bgyi} ।। • क्रि. ( {bgyid pa} इत्यस्य भवि.) १. [1] करिष्यामि — यदि यद्ब्रवीमि तन्मे करिष्यसि, एवमहमपि यदाज्ञापयिष्यसि, तत्करिष्यामि अ.श.१०८ख/९८ [2] करोमि — {sa skyong khyod ni nad med bdag gis bgyi} अहं महीपाल निरामयं त्वां करोमि अ.क.५९.७८; भवामि — ग्. {yog bgyi'o} भृत्या भवामः स.दु.२२७/२२६ [3] क्रियते — न मया महामते भावस्वभावोपदेशः क्रियते ल.अ.१२१क/६७ [4] उच्यते — {zhes bgyi'o} इत्युच्यते अभि.स्फु.१७७क/१०० २. सहायकक्रिया — {mchi bar bgyi'o} उपसंक्रमिष्यति सु.प्र.३३क/६४; {nye bar bsgrub par bgyi'o} उपसंहरिष्यामि सु.प्र.३६ख/६९; {bsgrub par bgyi} साधयामि प्र.वि.३.३७/३६; {rig par bgyi} वेदितव्यम् अ.सा.४क/३ • सं. , कृ. कार्यम् — कार्याणि राज्ञां नियतानि यानि जा.मा.१२२/७०; करणीयम् — यद्वा मयान्यत् करणीयं तत्संदेशादर्हत्यत्रभवान् भूयोऽपि ममानुग्रहीतुम् जा.मा.१८७/१०८; कृत्यम् — {bgyi ba chen po} महाकृत्यम् सु.प.२२क/२; कर्तव्यम् — यत्कर्तव्यं सुपुत्रेण मातानुग्रहकारिणा । तत्कृतं भवता वि.व.१३२क/१.२१; {byas pa gzo bar bgyi'o} कृतज्ञता कर्तव्या सु.प्र.३४क/६५.

bgyi bar

कर्तुम् — प्रणयान्मम सङ्कल्पं सफलं कर्तुमर्हसि अ.क.३१.३४.

bgyi ba bgyis

= {bgyi ba bgyis pa/}

bgyi ba bgyis pa

वि. कृताधिकारः — {sangs rgyas rnams la bgyi ba bgyis} कृताधिकारा बुद्धेषु ल.अ.५७ख/३.

bgyi ba chen po

महाकृत्यम् — {bgyi ba chen pos so sor nye bar gnas pa} महाकृत्येन प्रत्युपस्थितानाम् सु.प्र.२२क/२.

bgyi 'tshal ba

कृ. करणीयम् — {bgyi 'tshal ba} … {gzhan go ci zhig mchis lags} किमन्यद्… करणीयं भवेद् श.बु.१३९.

bgyid

= {bgyid pa/}

bgyid du stsal

= {bgyid du stsal ba/} {bgyid du stsal nas} कारयित्वा — स्तूपान् कारयेत्, कारयित्वा च तान् प्रतिष्ठाप्य अ.सा.६३क/३५.

bgyid du stsal pa

= {bgyid du stsal ba/}

bgyid du stsal ba

भू.का.कृ. कारितम् — {bsod nams ni bgyis sam bgyid du stsal ba'am} पुण्यं कृतं कारितमेव वा ज्ञा.सि.८.१५; जातिसंसारे संसरता पापकं कर्म कृतं स्यात्कारितं वा क्रियमाणं वा शि.स.९५क/९४.

bgyid du stsal bar 'tshal

क्रि. कारयिष्यामि — अहं विहारं कारयिष्यामि, यत्रागन्तुका गमिकाश्च भिक्षवो वासं कल्पयिष्यन्ति अ.श.४६क/३९.

bgyid du stsol

क्रि. करोतु — कुर्वन्तु काञ्चनमृगं कुशलाः केऽपि शिल्पिनः अ.क.३०.२७.

bgyid du stsol bar 'tshal

क्रि. १. कारयिष्यामि — अस्मिन्नगरमध्ये पुष्करिणीं गन्धोदकपरिपूर्णां कारयिष्यामि अ.श.४०क/३५ २. कारयितुकामः लो.को.४३८.

bgyid pa

• क्रि. (वर्त.; सक.; भवि. {bgyi ba/} भूत. {bgyis pa/} विधौ {gyis}) [1] करोति — {zhi bar bgyid} करोति शान्तिम् अ.क.३.१५२ [2] सहायकक्रिया — {nye bar gtod par bgyid pa} उपनिबध्नाति श्रा.भू./१९८; {kun chub par bgyid pa} पर्यवाप्नोति अ.सा.२८७क/१६२ • सं. करणम् — {skyengs par bgyid pa} वैलक्षकरणाः अ.क.४.४७; कलना — {dge ba ru bgyid pa} कल्याणकलना अ.क.३.५५ • व.का.कृ. क्रियमाणः — जातिसंसारे संसरता पापकं कर्म कृतं स्यात्कारितं वा क्रियमाणं वा शि.स.९५क/९४.

bgyid par 'gyur

क्रि. करिष्यति — अनेकानि नानाकार्यशतसहस्राणि करिष्यन्ति सु.प्र.३३ख/६४; करिष्यते — कथं देवमनुष्येषु राजत्वं करिष्यते सु.प्र.३७ख/७१.

bgyis

= {bgyis pa/} {bgyis te/} {o nas} कृत्वा — {brtan par bgyis te rab tu rtogs} धैर्यं कृत्वा प्रतीक्षताम् बो.अ.८.१९; गोमयमण्डलं कृत्वा मुक्तपुष्पाणि स्थापयेत् सु.प्र.२९क/५६.

bgyis pa

• भू.का.कृ. कृतम् — {bsod nams ni bgyis sam bgyid du stsal ba'am} पुण्यं कृतं कारितमेव वा ज्ञा.सि.८.१५; यच्च मे पापकं कर्म कृतं पूर्वं सुदारुणम् शि.स.९०ख/९०; सम्पादितम् — प्रजानामुभयलोकहितं सम्पादितम् जा.मा.१२९/७५; विचेष्टितम् — न चाप्यबहुमानविचेष्टितम् असमवधानकाम्यता वा भवति भवताम् जा.मा.७१/४२; आचितम् — {sdig pa}… {gang yang rung ba bgyis pa rnams} यत्किंचित्पापमाचितम् बो.अ.२.६४ • प्र. वृत्तिः — अस्ति देव किंचिदहमपि पूर्वजन्मवृत्तिं समनुस्मरामि जा.मा.३३/१८ • प्र. ओ मयः, ओ मयी — {shing las bgyis pa} दारुमयी अ.सा.३८७ख/३१९.

bgyis pa mi gzo ba

वि. अकृतज्ञः, कृतघ्नः — न च वयं भगवन् हीनाधिमुक्तिकानां सत्त्वानां कृतशस्तथागतं परिपृच्छामः… नाकृतज्ञानाम् सु.प. २१ख/२.

bgrang

= {bgrang ba/}

bgrang rtogs

गणनागतिः, संख्याविशेषः — {rdzogs thob phrag brgya na bgrang rtogs zhes bya'o} शतं समाप्तलम्भानां गणनागतिर्नामोच्यते ल.वि.७६ख/१०३; म.व्यु.७९७०.

bgrang du med

= {bgrang du med pa/}

bgrang du med pa

वि. असंख्येयः — विरजायां लोकधातौ बहवो बोधिसत्त्वा भविष्यन्त्यप्रमेया असंख्येयाः स.पु.२७क/४८.

bgrang phreng

= {bgrang 'phreng} अक्षसूत्रम् — अक्षसूत्रादिना जापादिकं कर्तव्यम् वि.प्र.६४ख/४.११३; विनिक्षिप्तसिताक्षसूत्रम् अ.क.६५.३३; अक्षमाला — ग्. {yas kyi bgrang phreng mi 'jigs byin} दक्षिणेऽक्षमालाभयन्तथा(ददा) स.उ.२३.२१; संख्यामाला मि.को.११क ।

bgrang 'phreng

= {bgrang phreng /}

bgrang ba

• क्रि. (वर्त., भवि. च; सक.; भूत. {bgrangs pa/} विधौ {bgrongs}) गण्यते — यथैते श्रद्धानुसारिणो गण्यन्ते, तथा यथाग्रन्थं प्रदर्शयिष्यामः अभि.स्फु.२२४ख/१००८ • सं. [1] गणनम् — तद्वद् वर्गान्तरे गणनम् वि.सू.१५ख/१७; गणना — तत्रार्थं चतुर्भिराकारैर्विचारयति गणनया तुलनया मीमांसया प्रत्यवेक्षणया च । तत्र गणना संग्रहणं तद्यथा रूपं दशायतनानि सू.अ.१९०ख/८८; संख्या — लिपिगणनान्यसनसंख्यामुद्रया सस्यादिकं लाभादिकञ्च फलमभिनिर्वर्तयति बो.भू.६०ख/७२; संख्यम् — चीवरलाभसंख्यं च त्रिचीवरम् वि.सू.६५ख/८२; *भावना — {dbugs phyi nang du rgyu ba bgrang ba'i rim pa} आनापानभावना(गणना)विधिः म.व्यु.११६५ [2] = {dpyod pa} संख्या, विचारणा मि.को.११८क; रा.को.५.२१६; • वि. गणितम् — प्रत्यवेक्षणा गणिततुलितमीमांसितस्यार्थस्यावलोकनम् सू.अ.१९०ख/८९; संख्यातम् — {mkhas par bgrang ba dag} पण्डितसंख्याताः अ.श.१९८क/१८३; सन्ति माणव मध्यदेशे पण्डितसंख्याताः वि.व.१०ख/२.७९; {rku bar bgrang ba} स्तेये संख्यातः म.व्यु.५३५२.

bgrang bar

गणयितुम् — जलार्णवेषु सर्वेषु शक्यन्ते बिन्दुभिर्गणयितुम् । न तु शाक्यमुनेरायुः शक्यं गणयितुं क्वचित् सु.प्र.४क/५.

bgrang bar gyur na

क्रि. गण्येरन् — यदि अन्तराभवैः सह सप्तभवा गण्येरन्, जन्मचतुष्टयमेवास्य स्यात् अभि.स्फु.१८५क/९४१.

bgrang bar yang

गणनामपि म.व्यु.५०८५.

bgrang ba ma yin pa

वि. असंख्यातम् — असत्त्वसंख्यातस्य अभि.स्फु.२८९क/११३५.

bgrang ba yang 'thob par 'gyur

क्रि. संख्यां गच्छति लो.को.४३९.

bgrang ba las 'das

= {bgrang ba las 'das pa/}

bgrang ba las 'das pa

वि. गणनासमतिक्रान्तः, असंख्यः — गणनासमतिक्रान्ताश्चास्य श्रावका भविष्यन्ति स.पु.७६ख/१२९.

bgrang ba'i grangs

पा. गणनासंख्या, अन्यतरा संख्या — तत्र संख्या द्विविधा, गणनासंख्या तन्मात्रसंख्या च । षट् पारमिता इति गणनासंख्या अभि. स.भा.७३क/१०२.

bgrang bar gyis shig

क्रि. अनुगणय — प्रेक्षस्व तावद्दशसु दिक्षु अप्रमाणक्षेत्रतां च अप्रमाणसत्त्वतां च अप्रमाणधर्मविभक्तितां च । तत्सर्वमनुगणय द.भू.२४१क/४३.

bgrang bar bya

= {bgrang bya/}

bgrang bar bya ba

= {bgrang bya/}

bgrang bar byed

क्रि. गणयति — तत्र च गणना नाम आश्वासप्रश्वासेषु चित्तं दत्त्वाऽनभिसंस्कारेण कायं चित्तं चाध्युपेक्ष्य स्मृतिमात्रेण गणयति अभि.भा.१०ख/८९९; माता मे गणयत्येव वासरान् अ.क.६६.२४.

bgrang bar byed pa

= {bgrang bar byed/}

bgrang bas yongs su sbyang ba

पा. गणनापरिचयः, आनापानस्मृतेः पञ्चविधपरिचयेषु एकः — आनापानस्मृतेः पञ्चविधः परिचयो वेदितव्यः । तद्यथा — गणनापरिचयः, स्कन्धावतारपरिचयः, प्रतीत्यसमुत्पादावतारपरिचयः, सत्यावतारपरिचयः, षोडशाकारपरिचयश्च श्रा.भू./२२३.

bgrang bya

= {bgrang bar bya/} {bgrang bar bya ba} ।। • क्रि. गण्यते — {rigs dang bgrang bya 'di yis ni rigs} कुल्यते गण्यतेऽनेन कुलम् • सं. [1] गणनम् — {nyi ma bgrang bar bya'o} दिवसस्य गणनम् वि.सू.६०क/७६ [2] = {dus} कालः — कालो दिष्टोऽप्यनेहापि समयोऽपि अ.को.१.४.१; मि.को.१३१ख [3] वत्सरः, संवत्सरः — अयने द्वे गतिरुदग्दक्षिणार्कस्य वत्सरः अ.को.१.४.१४ • कृ. संख्येयम् — विंशत्याद्याः सदैकत्वे सर्वाः संख्येयसंख्ययोः अ.को.२.९.८३; गणनीयम् — गणनीये तु गणेयम् अ.को.३.१.६२; अ.क.४०.६; गणयितव्यम् — अन्तरविक्षेपे पुनरादितो गणयितव्यम् अभि.भा.११क/८९९.

bgrang brtsi

अथवम्, संख्याविशेषः — {ngad ngad ngad ngad na bgrang brtsi'o} समुलः समुलानामथवम् ग.व्यू.३ख/१०३.

bgrang zhing rtsi bar bgyid

क्रि. संगणनां करोति — सर्वं च सो संगणनां करोति अर्थम् स.पु.४५क/७९.

bgrang yal

हववः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७८१, ७९०९; द्र. {bgrang yas/}

bgrang yas

प्रमदम्, संख्याविशेषः — {gcal yas gcal yas na bgrang yas so} धमनं धमनानां प्रमदम् ग.व्यू.३ख/१०३; क्षेमुः — {yal yal yal yal na bgrang yas so} दुमेलं दुमेलानां क्षेमुः ग.व्यू.३ख/१०३; हवः — न सत्त्वहवस्य न सत्त्वहवलस्य ग.व्यू.३७१क/८३; हववः म.व्यु.७९०९.

bgrang yol

वि. अगणेयम् — न सत्त्वागणेयस्य, न सत्त्वागणेयपरिवर्तस्य ग.व्यू.३७१क/८३; अमेयम् म.व्यु.७८१६.

bgrang yol la bsgres pa

अगणेयपरिवर्तः — न सत्त्वागणेयस्य, न सत्त्वागणेयपरिवर्तस्य ग.व्यू.३७१क/८३; अमेयपरिवर्तः म.व्यु.७८१७.

bgrangs

= {bgrangs pa/} {bgrangs te/} {o nas} परिगण्य — एवमिन्द्रियगोत्राश्रयतः परिगण्य गणयितव्यः अभि.स्फु.२२६ख/१०११; गणयित्वा — गणयित्वा प्रवेदनम् इयद्भिर्भिक्षुभिरस्मिन्नावासे शलाका गृहीतेति वि.सू.६१ख/७८.

bgrangs pa

• क्रि. ( {bgrang ba} इत्यस्य भूत.) [1] अगण्यत [2] गण्यते — अन्तराभवास्तु न गण्यन्ते अभि.स्फु.१८५क/९४१ • सं. संख्या — सर्वकल्पसंख्याबुद्धोत्पादसंख्याप्रतिप्रस्रब्धम् शि.स. १६०ख/१५३ • वि. गणितम् — सुगणितावधौ अ.क.३९.४९; संख्यातम् मि.को.३३क ।

bgrangs par byed pa

यापनम् — {brnyas bcas nyin phyed 'grangs par byed pa yang} सपरिभवं दिवसार्धयापनात् बो.अ.१.३२.

bgrad

= {bgrad pa/}

bgrad pa

वि. उत्फुल्लम् — {mig bgrad pa rnams las} उत्फुल्लनयनेभ्यः जा.मा.११७/६८; {ngo mtshar che bas mig bgrad} विस्मयोत्फुल्लतरेक्षणा जा.मा.३०३/१७६; विजृम्भितम् — {mig bgrad pa} विजृम्भिताक्षः जा.मा.१५/८.

bgru

= {bgru ba/}

bgru ba

शौचः — {mes bgru ba'i gos} अग्निशौचवस्त्राणि का.व्यू.२३६क/२९८.

bgrung

= {bgrung ba/}

bgrung ba

प्रसादनम्, = {chu dwangs par byed pa} बो.को. ४७०/आ.को.६७९.

bgrungs

= {bgrungs pa/}

bgrungs pa

प्रसादितम्, = {chu dwangs par byas pa} छो.को.१५३/आ.को.६८०.

bgrus pa

= {bgru ba} इत्यस्य भूत. ।

bgres

= {bgres pa/}

bgres pa

• वि. [1] वृद्धः, गतयौवनः लो.को.४४०; द्र. {bgres po/} [2] मलिनम्, मलदूषितम् — मलीमसं तु मलिनं कच्चरं मलदूषितम् अ.को.३.१.५३. • भू.का.कृ. वृद्धीभूतः — {slad kyis bgres nas} ततः पश्चाद् वृद्धीभूता ल.वि.१०५ख/१५३.

bgres po

= {rgan po} वृद्धः, गतयौवनः बो.को. ४७०/रा.को.४.४८०.

bgres mo

= {rgan mo} महल्लिका, वृद्धा — {'phags pa bgres mos zhus pa} आर्यमहल्लिकापरिपृच्छा क.त.१७१.

bgro

= {bgro ba/}

bgro khang

= {bgro ba'i khang pa/}

bgro ba

१. सङ्गीतिः — द्रक्ष्यति इमामेव प्रज्ञापारमितां संगायमानान् प्रज्ञापारमितासंगीतिरतान् अ.सा.८१ख/४६; {'phags pa sangs rgyas bgro ba} आर्यबुद्धसङ्गीतिः क.त.२२८ २. = {gros} संविद् — मासत्रयमुपस्थानं कर्तव्यं येन केनचित् । अदर्शनाय भिक्षूणामकरोदिति संविदम् अ.क.३७. ७; संविदा — अथाभ्येत्य स शक्रेण स्मारितः पूर्वसंविदा अ.क.६२.४७ ३. = {nges par byed pa} समर्थनम्, संप्रधारणा मि.को.४३ख ।

bgro ba byed pa

= {bgro bar byed pa/}

bgro ba'i khang pa

सङ्गीतिप्रासादः म.व्यु.५५६३; मि.को.१४०ख ।

bgro bar byed

= {bgro bar byed pa/}

bgro bar byed pa

• क्रि. सङ्गीतिं करोति — ते त्रिष्कृत्वो रात्रौ त्रिष्कृत्वो दिवसे सन्निपत्य सङ्गीतिं कुर्वन्ति स्म सु.व्यू.१९७क/२५५ • सं. सङ्गायनम्, ओ नता — {phan tshun mi mthun pa'i chos bgro ba byed pa} अन्योन्यभिन्नधर्मसंगायनतया रा.प.२४२ख/१४०.

bgrod

= {bgrod pa}

bgrod dka'

= {bgrod par dka' ba} ।। • वि. दुर्गमः — {bgrod dka'i lam} दुर्गमपथः अ.क.५९. १३८; {lam yang bgrod par dka' ste} पन्थानो दुर्गमाः वि.व.२१२ख/१.८८; दुर्गः — {bgrod dka'i lam} दुर्गमार्गः सू.अ.२१५क/१२०; कान्तारे दुर्गेऽस्मिञ्जनसंपातरहिते जा.मा.२८१/१६३; निरवग्रहः — अष्टादशवक्राख्यः पर्वतो निरवग्रहः अ.क.६.८७ • ना. दुर्गः, जनपदः — दक्षिणापथे दुर्गे जनपदे रत्नव्यूहं नाम नगरम् । तत्र वसुमित्रा नाम भागवती प्रतिवसति ग.व्यू.६१ख/१५३.

bgrod dka' ba

= {bgrod bka'/}

bgrod dka' ma

ना. = {lha mo u mA} दुर्गा, देवी रा.को.२.७२७; दाक्षायणी श्री.को.१८५क ।

bgrod 'gyur

क्रि. यास्यति — प्रसन्नमानसः काले यास्यसि त्रिदशालयम् अ.क.३९.१९.

bgrod gcig pa

= {bgrod pa gcig pa/}

bgrod nyid

गतिता — {dus gsum bgrod nyid} त्र्यध्वगतिता स.दु.१७७/१७६.

bgrod dang bgrod min

गम्यागम्यम् — {bgrod dang bgrod min sngags pa yis/} {rnam rtog nyid du mi bya'o} गम्यागम्यन्तथा मन्त्री विकल्पन्नैव कारयेत् हे.त.७ख/२०; {bgrod dang bgrod min rnam grol bdag} गम्यागम्यविनिर्मुक्तः ज्ञा.सि.१.१८.

bgrod gnas

= {bgrod pa la gnas pa} गतिगतः — त्रिविधगतिगत इति । वामे गतिगतः प्राणः कायवज्रजाप इत्युच्यते । दक्षिणे गतिगतः… मध्यमायां गतिगतः प्राणश्चित्तजाप इत्युच्यते वि.प्र.६४क/४.११२.

bgrod pa

• क्रि. (अक.; अवि.) गच्छति — क्लेशाः… गच्छन्ति नाम न विना प्रशमम् अ.क.७९.१; व्रजति — {rdzas bral mi ni btang byas nas/} {nor ldan rnams kyi bgrod pa gang} हृतद्रव्यं जनं त्यक्त्वा धनवन्तं व्रजन्ति काः का.आ.३.११७; याति वि.प्र.११२ख/; सर्पति — महर्षीणां शापात् सैन्यं न सर्पति अ.क.४.६६ • सं. १. गतिः — {dbugs 'byung ba dag gis bgrod pa ni gyen du'o} प्रश्वासयोः ऊर्ध्वगतिः श्रा.भू./२२१; क्रान्तिः — {nyi ma thad kar bgrod pa} तिर्यक् क्रान्तिः सूर्यस्य वि.प्र.१९३क/२७७; गमः — {bgrod par dka'} दुर्गमः वि.व.२१२ख/१.८८; गमनम् प्र.अ.१८४ख/१९९; प्रयाणम् — {mdza' bo'i bgrod pa 'gog byed cing} प्रियप्रयाणं रुन्धत्या का.आ.२.१३९; प्रस्थानम् — {mdza' bo'i bgrod pa 'gog byed pa} कान्तस्याक्षिप्यते… प्रस्थानम् का.आ.२.१४३; यात्रा — {rgya mtshor bgrod pa} समुद्रयात्रा अ.क.८९.६३; {phyogs las rgyal ba'i bgrod pa} दिग्जययात्रा अ.क.८.५९; सङ्गमः — {yan lag gtsor bgrod rab zhugs tshe} प्रवृत्ते मुख्याङ्गसङ्गमे अ.क.१०.९१. २. पा. (ज्यो.) अयनम् [1] सूर्यस्य उत्तरदक्षिणदिग्गमनम् — {lhor bgrod pa} दक्षिणायनम् वि.प्र.१५९क/क/; {byang bgrod} उत्तरायनम् मि.को.१३५क; {nyi ma'i bgrod pa} सूर्यायनम् वि.प्र.१५२ख/ [2] सूर्यस्य उत्तरदक्षिणदिग्गमनकालः मि.को.१३३ख; मि.को.१३५क ३. = {dga' mgur spyod pa} गमनम्, रतिक्रिया — {gzhan gyi bud med bgrod pa las} परस्त्रीगमनात् अ.क.१९.८४ ४. = {lam} अयनम्, पन्थाः बो.को.४७१/रा.को.१.९१ • वि. गामी — {lam min nas bgrod pa} उन्मार्गगामी अ.क.३७.११; गन्ता गु.सि.३.५५/४७; ओ गः — {ring bgrod pa} दूरगः अ.क.६६.३३; {thur bgrod pa} निम्नगः अ.क.३१.५९; क्षेपकः — {nyin zhag so so la gza' rnams kyi longs spyod bgrod pa} ग्रहाणां प्रतिदिनभोगक्षेपकाः वि.प्र.१७४ख/*** • भू.का.कृ. गतः — पुनः परमैरीहिता इताश्चेति पारमिताः, बुद्धबोधिसत्त्वैश्चेष्टिता गताश्चेत्यर्थः अभि.स.भा.७६ख/१०५; यातः — यातानुयातता च, परिमर्दितस्थाणुकण्टकादित्वात् येन सुखं गच्छति अभि.स्फु.३३२ख/१२३३; प्रयातः — रत्नाकरं स षट्कृत्वः प्रयातः अ.क.३६.३१; वाहितः — आर्याणां सहस्रैर्वाहितेति आर्यसहस्रवाहिता अभि.स्फु.३३२ख/१२३३.

bgrod pa dang bgrod pa ma yin pa

= {bgrod dang bgrod min/}

bgrod pa gcig pa

वि. = {bgrod gcig pa} एकायनः — एकायनोऽयं भिक्षवो मार्गो यदुत स्मृत्युपस्थानानि अभि.स्फु.१६४क/९०२; {bgrod pa gcig dang thabs bde dang}… {khyod kyi bstan} एकायतनं सुखोपायम्… तव शासनम् श.बु.८२; एकपदी; एकपादः मि.को.१४३क ।

bgrod pa gcig pa'i lam

एकायनमार्गः — एकायनमार्गसहगतो नदीस्रोतः समः स्वरसवाहित्वात् सू.अ.१४१ख/१८; एकायनपथः — एकायनपथश्लेषाद्भूमिर्दूरंगमा मता सू.अ.२५५क/१७४.

bgrod pa gcig par byed pa

एकायनीकरणम् — हीनयानपरित्राणत्वमनियतगोत्राणां महायानैकायनीकरणात् सू.अ.१५३ख/३८.

bgrod pa ma yin pa

= {bgrod min/}

bgrod pa mi bya ba

कृ. अगम्यम् — {bgrod pa mi bya ba la bgrod pa} अगम्यगमनम् प्र.अ.१८४ख/१९९; द्र. {bgrod min/} {bgrod par bya ba ma yin pa/}

bgrod pa la gnas

= {bgrod gnas/}

bgrod pa la gnas pa

= {bgrod gnas/}

bgrod pa'i 'gro ba

अयनगतिः — अयनगतिवशात् षष्टिसंवत्सरैश्चेति । ततः सप्तवर्षादूर्ध्वम् अपरषष्टिवर्षाणि यावत् एकान्तरितायने नैकादिना विषमपाणीपलानि आरोहते वि.प्र.२५४क/२.६६.

bgrod pa'i yul

गम्यदेशः — गम्यदेशानुपेतत्वान्नोपपन्नोऽन्तराभवः अभि.को.३.१०.

bgrod pa'i ri mo

पा. (ज्यो.) अयनरेखा — ग्रहभोगो यदाऽशुद्धस्तदा चन्द्रकलोदये । ज्ञातव्यश्चन्द्रभोगेनायनरेखास्थितस्य वै वि.प्र.१८२क/१.३८.

bgrod par dka'

= {bgrod dka'/}

bgrod par dka' ba

= {bgrod dka'/}

bgrod par 'gyur

= {bgrod 'gyur/}

bgrod par bya ba

= {bgrod bya/}

bgrod par bya ba ma yin pa

कृ. अगम्यम् — {bgrod par bya ba ma yin pa la bgrod pa} अगम्यगमनम् त.प.३२५ख/१११९; द्र. {bgrod min/} {bgrod pa mi bya ba/}

bgrod par bya ba ma yin pa la bgrod pa

अगम्यगमनम् — यदि हि नृत्यगीतहिंसागम्यगमनादेः तत्कर्तव्यतया तत्रोपदेशः स्यात् त.प.३२५ख/१११९.

bgrod par bya ba'i mchog

वि. परायणः — ते हि… दैवीं मानुषीं च श्रियमभिभूय निर्वाणपरायणाः संवर्तन्ते अभि.भा.५८ख/१०९९.

bgrod par bya ba'i mchog mya ngan las 'das par 'gyur

क्रि. निर्वाणपरायणः संवर्तते — ते हि… दैवीं मानुषीं च श्रियमभिभूय निर्वाणपरायणाः संवर्तन्ते अभि.भा.५८ख/१०९९.

bgrod par byas

= {bgrod par byas pa/}

bgrod par byas pa

कृ. १. भू.का.कृ. = {lam du byas pa} यानीकृतः म.व्यु.२४१८ २. गम्या — तस्यापि सनियमा स्वभार्येव तु सा न गम्या अभि.भा.२११-२/६८८.

bgrod par byed

= {bgrod byed/}

bgrod par byed pa

= {bgrod byed/}

bgrod bya

= {bgrod par bya ba} ।। • सं. [1] = {lam} मार्गः, पन्थाः मि.को.१४३क [2] = {gnas khang} शाला मि.को.१३९ख • कृ. [1] गम्यः — {rnal 'byor rnams kyis bgrod bya} योगगम्यः वि.प्र.२९ख/४.१ [2] गन्तव्यम् — न नद्यन्तरे तद्वे(ग)गन्तव्यस्य वि.सू.२२ख/२७ [3] गम्या, सम्भोगार्हा स्त्री, द्र. छो.को.१५४; रा.को.२.३०७.

bgrod bya min

= {bgrod par bya ba ma yin pa/}

bgrod byas

= {bgrod par byas pa/}

bgrod byed

• क्रि. = {bgrod par byed} याति — तत्र तत्रैव खण्डं प्रकर्षेण याति प्रयाति वि.प्र.१७१ख/१.२२; पलायते — प्रार्थ्यमानाः पलायन्ते स्वयमायान्त्यनर्थिताः अ.क.५२.२७ • सं. = {bzhon pa} धोरणम्, यानम् — सर्वं स्याद् वाहनं यानं युग्यं पत्रं च धोरणम् अ.को.२.८.५८.

bgrod min

कृ. अगम्यम् — {bgrod dang bgrod min} गम्यागम्यम् हे.त.७ख/२०; {bgrod min 'gro ba} अगम्यगमनम् अ.क.८६.१४; अगम्ये किन्नरपुरे अ.क.६४.२५६.

bgrod min 'gro ba

अगम्यगमनम् — अगम्यगमनं काममिथ्याचारश्चतुर्विधः अभि.को.४.७४; चतुष्प्रकारमगम्यगमनं काममिथ्याचारः । अगम्यां गच्छति… अनङ्गे वा गच्छति… अदेशे वा गच्छति … अकाले वा गच्छति अभि.भा./६८७.

bgrod yas

व्यत्यस्तम्, संख्याविशेषः — {brang breng brang breng na bgrod yas so} विचारं विचाराणां व्यत्यस्तम् ग.व्यू.३क/१०३; विचारम् म.व्यु.७८६०.

bgros

१ {bgro ba} इत्यस्य विधौ २. {bgro ba} इत्यस्य भूत. ३. = {bgros pa/}

bgros pa

भू.का.कृ. आलोचितः — तैरिदमालोचितम् । अयमेव अस्माकं स्वामी… अस्यैव आत्मदुःखं निवेदयामः बो.प.३४; मन्त्रितः — स एव ब्रह्मदत्तोऽयमिति मन्त्रितः अ.क.१४.५४; सम्मतः — पूर्णोऽथ सम्मते भ्रातुः… चक्रे चन्दनमालाख्यं प्रासादम् अ.क.३६.६५.

bgros pa min pa

वि. अनालोचितः — अनालोचितपर्यन्ताः प्रत्यग्रसरसादराः अ.क.६८.६३.

bgros byas

सम्मन्त्रितः, आलोचितः; द्र. {bgros byas nas} सम्मन्त्र्य अ.क.८९.१७४.

bgros byas nas

संमन्त्र्य — स मात्रा सह संमन्त्र्य मन्त्रभेदभयाकुलः अ.क.८९.१७४.

bgros byas pa

= {bgros byas/}

mgar

= {mgra ba/}

mgar pa

= {mgra ba/}

mgar spyad

कर्मारभाण्डिका — उपस्थापयेत् सङ्घः कर्मारभाण्डिकाम् वि.सू.७ख/८; = {lcags bzo ba'i lag cha} छो.को.१५४.

mgar ba

कर्मारः — तद्यथा जातरूपरजतं दक्षेण कर्मारेण वा कर्मा(रा)न्तेवासिना वा कालेन कालं यदा सन्तापितं च भवति श्रा.भू.१६०ख/४१०; कर्मकारः — यन्न शक्यं सुशिक्षितेन कर्मकारेण कर्मा(रा)न्तेवासिना वा कर्तुम् अ.श.६क/५; लोहकारः प्र.अ.१२५क/१३३.

mgar ba'i slob ma

कर्मारान्तेवासी, कर्मारशिष्यः — यन्न शक्यं सुशिक्षितेन कर्मकारेण कर्मा(रा)न्तेवासिना वा कर्तुम् अ.श.६क/५; तद्यथा जातरूपरजतं दक्षेण कर्मारेण वा कर्मा(रा)न्तेवासिना वा कालेन कालं यदा सन्तापितं च भवति श्रा.भू. १६०ख/४१०.

mgal dum

उल्मुकम्, अर्धदग्धकाष्ठखण्डकम् — दूरात्तमस्युल्मुकमर्द्धदग्धकाष्ठखण्डकं दृष्ट्वा त.प.३०ख/५०९; अलातम् — अलातमस्मिन् प्रक्षिप्तेति च वि.सू.२०ख/२४; = {mgal dum tshig}

mgal dum tshig

= {mgal dum} उल्मुकम्, अर्धदग्धकाष्ठखण्डकम् — तमस्युल्मुकदृष्टौ च धूम आरात् प्रतीयते त.स.५२क/५०९; उल्मुकमर्द्धदग्धकाष्ठखण्डकम् त.प.३०ख/५०९.

mgal me

अलातम्, विदग्धकाष्ठम् — मन्दं हि भ्राम्यमाणेऽलातादौ न चक्रभ्रान्तिरुत्पद्यते न्या.टी. ४२क/५५; अलातं विदग्धकाष्ठम् ध.प्र./५५.

mgal me bzhin

अलातवत् — यश्चायमलातवदिति दृष्टान्तः त.प.७ख/४६०.

mgal me bskor

= {mgal me bskor ba/}

mgal me bskor ba

अलातचक्रम् — स एष दुष्कृतकर्मान्तचारी अलातचक्रनिर्माणगन्धर्वनगरमृगतृष्णिकासदृशं महदर्थजातं पश्यति रत्नवस्त्रधनधान्यनिकरभूतम् शि.स.४५ख/४३; द्र. {mgal me'i 'khor lo/}

mgal me'i 'khor lo

अलातचक्रम् — न चालातचक्रदर्शनवत्तद्दृष्टिराशुसञ्चारादिति युक्तं वक्तुम् त.प.१९७क/११०; अलात:, ओ तम् — यथा अलात आशु भ्राम्यमाणे तत्कालमात्रं चक्रमिति भ्रान्तिरुत्पद्यते, न पश्चात् अभि.स्फु.१०१क/७८०; सकृद्भावाभिमानस्तु शीघ्रवृत्तेरलातवत् त.स.४६क/४५९.

mgal shing

दग्धस्थूणा — {mgal shing lta bu} दग्धस्थूणाकृतिः का.व्यू.२०६क/२६३.

mgal shing lta bu

वि. दग्धस्थूणाकृतिः — तत्र अनेकानि प्रेतशतसहस्राणि पुरस्ताद्धावन्ति स्म दग्धस्थूणाकृतिभिरस्थियन्त्रवदुच्छ्रितैः का.व्यू.२०६क/२६३.

mgu

= {mgu ba/}

mgu dka'

= {mgu bar dka' ba/}

mgu gyur

= {mgu bar gyur pa/}

mgu 'gyur

= {mgu bar 'gyur ba/}

mgu 'gyur ba

= {mgu bar 'gyur ba/}

mgu ba

= {mgu} ।। • सं. १. = {dga' ba/} {bde ba} प्रीतिः, सुखम् — मुत्प्रीतिः प्रमदो हर्षः प्रमोदामोदसम्मोदाः। स्यादानन्दथुरानन्दः शर्मसातसुखानि च अ.को.१.२.२५; ते… आत्तमनस्काः प्रमुदिताः प्रीतिसौमनस्यजाता भविष्यन्ति अ.सा.८१क/४५; हर्षः — अत्रान्तरे महीहर्षे ब्रह्मदत्ते दिवं गते अ.क.२९.४२; धृतिः — धृतिमारभ्य रतिमनस्कारो दानाद्यालम्बनेऽविक्षेपतश्चित्तस्य धारणात् सू.अ.१७७ख/७२; प्रामोद्यम् — सा प्रीतिः तत्प्रामोद्यम् अ.सा.२५४क/१४३ २. = {tshim pa} परितोषः — एवं सति त्रये कस्मात् परितोषस्त्वया कृतः त.स.१०९ख/९५६; तुष्टिः, द्र. {mgu ba} तुष्टः रा.प.२२८क/१२०; सन्तोषः, द्र. योगीव संतुष्टमतिः जा.मा.२९१/१६९ ३. = {mgu bar byed pa} आराधनम् — {sems can mgu las byung ba yi/} {ma 'ongs sangs rgyas} भविष्यद्बुद्धत्वं सत्त्वाराधनसंभवम् बो.अ.६.१३३; आवर्जनम् — स्वगुणातिशयोदितैर्यशोभिर्जगदावर्जनदृष्टशक्तियोगः जा.मा.२५७/१५० • वि. प्रियः — {gang zhig gzhan gyi spro bas mgu} परोत्साहः प्रियो यस्य अ.क.४७.४८; उदग्रः — देवपुत्राः… तुष्टा उदग्रा आत्तमनसः प्रमुदिताः प्रीतिसौमनस्यजाताः ल.वि.५क/४; विकुर्वणः — {bi kurba Na dang /} {u da gra dang /} {mat+ta mgu ba} मि.को.१३०ख • भू.का.कृ. हृष्टः — हृष्टचित्तः परिणमयति बो.प.३९; तुष्टः — स भगवन्तम्… दृष्ट्वा हृष्टतुष्टः प्रसादावर्जितहृदयः रा.प.२२८क/१२०; संतुष्टः — योगीव संतुष्टमतिस्तृणाग्रैः जा.मा.२९१/१६९; परितुष्टः — शमैककार्यः परितुष्टमानसः जा.मा.४०९/२३९.

mgu bar dka'

= {mgu bar dka' ba/}

mgu bar dka' ba

वि. दुराराधः, दुःखेन आराधयितुं शक्यः — दुराराधाः पृथग्जनाः बो.अ.८.१०.

mgu bar gyur

= {mgu bar gyur pa/}

mgu bar gyur pa

वि. प्रसन्नः — तथा प्रसन्नोऽस्मि यथास्य भर्ता जा.मा.२४८/१४३.

mgu bar 'gyur

= {mgu bar 'gyur ba/}

mgu bar 'gyur ba

= {mgu 'gyur} ।। • क्रि. = {mgu bar 'gyur} तोषयति — धर्मस्तथायमबुधं विपर्ययात्तोषयति तद्वत् सू.अ.१३०ख/२; सन्तुष्यति प्र.वृ.१७३-५/२४; हर्षयति — {khyod kyi sras kyis mgu bar 'gyur} प्रसूतिर्हर्षयति ते श.बु.९३ • सं. तोषः — {gang zhig bstod pas mgu 'gyur ba} तोषो यस्य च पूजया बो.अ.८.१८२ • कृ. प्रेमणीयः तस्मिन् समये हर्षणीयास्तोषणीयाः प्रेमणीयाः… शब्दाः श्रूयन्ते स्म ल.वि.३०क/३९.

mgu bar bya

= {mgu bar bya ba/}

mgu bar bya ba

• कृ. आराधनीयः — गुरुवच्च देवतेव च तस्मादाराधनीयास्ते शि.स. ८७ख/८६; आराध्यः — आराध्यब्रह्मचारिसन्निधौ वा बो.प.५८; संतोषणीयः — संतोषणीया मे सब्रह्मचारिणो यदुत तेन तेनाचारगोचरसमुदाचारेणेति निहतमानो भवति शि.स.८५क/८३ • सं. तोषणम् — तत्तोषणात्सर्वमुनीन्द्रतुष्टिस्तत्रापकारेऽपकृतं मुनीनाम् शि.स.८७ख/८६; संतोषणम् — एवमेव महामते सर्वसूत्रान्तदेशना धर्मा बालानां स्वविकल्पसंतोषणम् ल.अ.८५ख/३३; आराधनम् — तस्मात् सत्त्वाराधनमेव बोधिसत्त्वस्य कर्म बो.प.६९; आरागणम् म.व्यु.६८२८; रञ्जनम् — नाट्ये च नटाः परेषां रञ्जनार्थं प्रलपन्ति अभि.भा.२१२-२/६९३.

mgu bar bya ba spyod pa

वि. मानाप्यचारी — पारिवासिकमानास्य(प्य)चारिभ्यामभिवादनवन्दनप्रत्युत्थानाञ्जलिसामीचीकर्मणां प्रकृतिस्थाद्भिक्षोरस्वीकरणम् वि.सू.८७क/१०४.

mgu bar byas

= {mgu bar byas pa/}

mgu bar byas pa

चीर्णमानाप्यम् म.व्यु.८६५५.

mgu bar byed

= {mgu bar byed pa/}

mgu bar byed pa

• क्रि. प्रीयते — तेन च प्रीयते । तेन च रमते । तत्रैव गुणदर्शी भवति बो.भू.८५ख/१०९; आराधयति — सांकथ्यविनिश्चयेन सतां चित्तमाराधयति अभि.स.भा.६८ख/९५; आवर्जयति — द्विषतामपि मानसान्यावर्जयन्ति सद्वृत्तानुवर्तिनः जा.मा.३११/१८२ • सं. १. सन्तोषणम् — यया सत्त्वविज्ञापनसन्तोषणकृत्यसंनियोजनशक्त्या समन्वागतस्य बो.भू.१८३क/२४१; आराधनम् — सत्त्वाराधनयत्नवत् बो.प.६४; सम्माननम् — स्वजनमित्रातिथिप्रणयिजनसंमाननपरेण सुखान्यनुभवता जा.मा.३०४/१७७ २. रतिंकरा, रश्मिविशेषः — रश्मि प्रमुञ्चि रतिंकरनामा ताय प्रभासय बोधित सत्त्वा शि.स.१७९क/१७८ • पा. आवर्जनता, त्रयोदशविधेषु परार्थेषु एकः — सुदेशनावर्जनताऽवतारणा… परार्थ एष त्र्यधिको दशात्मकः सू.अ.१४३ख/२१; आवर्जना — आवर्जना ऋद्धिप्रातिहार्येण सू.अ.१४३ख/२२.

mgu bar mdzad

क्रि. प्रीणाति — {khyod kyi sku de mig ni mgu bar mdzad} रूपं प्रीणाति ते चक्षुः श.बु.५३.

mgu bar sla ba

= {mgu sla ba/}

mgu bya

= {mgu bar bya ba/}

mgu byas

= {mgu bar byas pa/}

mgu byed

१. ना. राधा, दासी — राधाभिधा तदा दासी विहारपरिचारिका अ.क.३५.५५ २. = {mgu bar byed pa/}

mgu byed sbas pa

ना. राधगुप्तः, मन्त्री — धीमतः सम्मतेनाथ राधगुप्तस्य मन्त्रिणः । ददौ सङ्घाय निखिलां पृथिवीं पृथिवीपतिः अ.क.७४.१०.

mgu sla ba

= {mgu bar sla ba} ।। • वि. सुभरः • सं. सुभरता — तत्र कतमा शमथाक्षयता ? या चित्तस्य शान्तिरुपशान्तिः… सुभरता सुपोषता इत्यादि शि.स.६८ख/६७.१२.

mgur

१. = {glu} गीतिः — {dpal rdo rje mkha' 'gro ma'i mgur zhes bya ba} श्रीवज्रडाकिनीगीतिनाम क.त.२४४१ २. = {mgrin pa} कण्ठः — {mgur nas 'khyud pa} कण्ठाश्लेषः वि.व.१३२क/१.२०; ग्रीवा — उरः हृदयं ग्रीवा पृष्ठम् बो.भू.१९३ख/२६० ३. {mgu bar/}

mgur nas 'khyud pa

कण्ठाश्लेषः — भगवता तस्याः कण्ठाश्लेषो दत्तः वि.व.१३२क/१.२०.

mgur sgra ngar pos 'gags pa

= {mgul pa sgra ngar ngar pos 'gags pa/}

mgur pa

= {mgul pa/}

mgur bsal ba

= {mgul bstsal ba} उत्कासनम् — {mgur bsal ba'i sgra chen po} महोत्कासनशब्दः स.पु.१४४ख/२३०.

mgul

= {mgrin pa} कण्ठः — बभूव कान्तारूपेण कालः कण्ठग्रहोन्मुखः अ.क.६६.९५; ग्रीवा — सप्तोत्सदकायः… द्वौ हस्तयोर्द्वौ पादयोर्द्वावंसयोः एको ग्रीवायाम् बो.भू.१९३क/२५९.

mgul gyi phreng ba

पा. कण्ठमाला, कण्ठिकामुद्रा — {mgul gyi phreng ba rin chen bdag} रत्नेशः कण्ठमालायाम् हे.त.७क/१८; द्र. {mgul rgyan/}

mgul gyi se mo do

= {se mo do} हारः — केचिद्धारं प्रयच्छन्ति, केचित्कटकम्, केचित्केयूरम्, केचिज्जातरूपमालाम् अ.श.१५०क/१३९.

mgul rgyan

= {mgul pa'i rgyan} 1. कण्ठाभरणम् — हस्ताभरणानि पादाभरणानि कण्ठाभरणानि कर्णाभरणानि… ददाति स.पु.१०८ख/१७४; ग्रैवेयम् मि.को.९ख; = {mgul chings} ग्रैवेयकम् अ.को.२.६. १०४; रुचकम् श्री.को.१६९क; कण्ठिका — कण्ठिका चरणस्थेव जघन्याश्रयसंस्थितेः त.स.१२३क/१०७१; हर्षः — हर्षकटककेयूरहारार्द्धहारत्वविनिवेशे च वि.सू.४२ख/५४; द्र. {mgul gdub} हर्षः ल.वि.६४ख/८५ २. कण्ठमणिः — अथ स दारको दारिकाया हारार्धहारमालां बध्नन् कण्ठेमणीन् प्रेषयति अ.श.२११क/१९४ ३. पा. कण्ठिका — {mgul rgyan gyi phyag rgya} कण्ठिकामुद्रा वि.प्र.१७६ख/३.१८२; विधाय कण्ठिकां कण्ठे अधोभागेऽवलम्बिनीम् गु.सि.८.४; द्र. {mgul rgyan gyi phyag rgya/}

mgul rgyan gyi phyag rgya

पा. कण्ठिकामुद्रा, मुद्राविशेषः — तथा पाणौ पृष्ठेऽङ्घुलिनां क्रमपरिरचितपरस्परं बन्धनं कण्ठिकायामेवं कण्ठिकामुद्रा वि.प्र.१७६ख/३.१८२.

mgul sngon

ना. नीलकण्ठः, विद्याराजः — अब्जकुले च विद्याराज्ञः । तद्यथा… नीलकण्ठः… दमकश्चेति म.मू.९५ख/७.

mgul chings

ग्रैवेयकम्, कण्ठाभरणम् — ग्रैवेयकं कण्ठभूषा अ.को.२.६.१०४.

mgul ta la'i lta bu

वि. तालकण्ठः — दीर्घवहशीर्षतालकठिशूलेर्यापथच्छिन्नेभ्यश्चानाबाधिकानां ग्लानेन चेतरेषाम् वि.सू.१२क/१३.

mgul gdub

= {mgul rgyan} हर्षः, कण्ठाभरणम् — नानारत्नसमलंकृता हाराः कटका हर्षा मुकुटानि ल.वि.६४ख/८५; म.व्यु.६०१९; द्र. {mgul chings/}

mgul na nor bu

ना. मणिकण्ठः, नागः म.व्यु.३३५०.

mgul nag

= {lha chen} शितिकण्ठः, महादेवः — शंभुरीशः पशुपतिः शिवः शूली महेश्वरः… शितिकण्ठः कपालभृत् अ.को.१.१.३३.

mgul nas 'khyud

= {mgul nas 'khyud pa/} {mgul nas 'khyud de} संपरिष्वज्य — अथ स राजा… संपरिष्वज्य शरभमुवाच जा.मा.२९६/१७२.

mgul nas 'khyud pa

कण्ठसमागमः — {chung ma yi/} {mgul nas 'khyud dang bcas pa bri} लेख्याः सभार्याः कण्ठसमागमाः स.दु.२०५/२०४.

mgul pa

१. = {mgrin pa} कण्ठः — जिह्वां दग्ध्वा कण्ठं दहति । कण्ठं दग्ध्वा हृदयं दहति शि.स. ४७क/४४; ग्रीवा — {dpung pa'am/} {mgul par btags te 'ching bar byed} बाहौ ग्रीवायां वा बद्ध्वा धारयति स.दु.१३१/१३०; गलः — गच्छत, धर्मपालस्य गलं छित्त्वा रुधिरं पाययतैनाम् अ.श.९२ख/८३ २. = {sdong bu} नालम् — आदिग्रहणान्नालदलकर्णिकादीनाम् … च ग्रहणम् त.प.१८१क/७९; नाडी — {sdong bu'i ming /} {nA DI mgul pa} मि.को.३६क ३. वल्ली — {zla ba'i mgul pa} सोमवल्ली अ.को.२.४.८३.

mgul pa sgra ngar ngar pos 'gags pa

वि. खरुखरावसक्तकण्ठः म.व्यु.४०९२; द्र. {lus dbugs ngar ngar pos brdzangs pa} खुरुखुरुप्रश्वासकायः श्रा.भू. ५१क/१२३.

mgul pa bstsal ba

= {mgul bstsal ba/}

mgul pa'i rgyan

= {mgul rgyan/}

mgul pa'i do shal

हारः — यदा सुगन्धिर्दारकः केयूरहारकटकालंकृतो वीथीमवतरति अ.श.१७०क/१५७.

mgul pa'i mid pa

कण्ठनाडी — {mgul pa'i mid pa 'dren} कण्ठनाड्यपकर्षकः शि.स.४५क/४२.

mgul pa'i mid pa 'dren

कण्ठनाड्यपकर्षकः, नारकीयपक्षिभेदः — एवमर्थानुरूपसंज्ञा दन्तोत्पाटका नाम, कण्ठनाड्यपकर्षका नाम… पक्षिणः शि.स.४५क/४२.

mgul phreng

= {mgul gyi phreng ba/}

mgul bstsal ba

= {mgur bsal ba} उत्कासनम् — {mgul bstsal ba'i sgra} उत्कासनशब्दः ल.अ.९७क/४३.

mgul bstsal ba'i sgra

उत्कासनशब्दः — क्वचिन्महामते बुद्धक्षेत्रेऽनिमिषप्रेक्षया धर्मो देश्यते… क्वचिद्विजृम्भितेन क्वचिदुत्कासनशब्देन ल.अ.९७क/४३.

mgul mdzes

रुचिरग्रीवा — {mgul mdzes dung dang 'dra} कम्बुरुचिरग्रीवा रा.प.२५०क/१५१.

mgul rings ches pa

वि. अतिग्रीवः — अतिग्रीवा अग्रीवाश्च स्कन्धाक्षा अपि कुब्जकाः वि.सू.५क/५.

mgul legs pa

ना. सुग्रीवः, पर्वतः — दक्षिणापथे रामावरान्तो नाम जनपदः । तत्र सुग्रीवो नाम पर्वतः । तत्र मेघश्रीर्नाम भिक्षुः प्रतिवसति ग.व्यू.३२४क/४७.

mgul bsal ba

= {mgur bsal ba/}

mgo

१. = {mgo bo} शीर्षम्, मस्तकम् — नीला भुजंगा इव नैकशीर्षाः जा.मा.१६१/९३; शिरः — {gang zhig dman pa rnams ni khyod la mgos 'dud} य एव दीनाः शिरसा नतेन ते का.आ.३.४२; मस्तकः, ओ कम् — तेन कर्मविपाकेन चक्रं वहति मस्तके अ.श.१०२क/९२; उत्तमाङ्गम् वि.व.१५४ख/१.४२; वराङ्गम् श्री.को.१७४क; कम् हे.त.२१ख/७०; मूर्धा अ.क.६.२५; मुण्डम् स.दु.२२५/२२४; मौलिः — एष निःशेषभूपालमौलिविश्रान्तशासनः अ.क.४.५६; वदनम् — {ngo tsha bas mgo ni smad} व्रीडावनतवदना जा.मा.३३५/१९५; मुखम् — {mgo smad} अवाङ्मुखः जा.मा.२६६/१५४ २. = {rtse mo} शिरः, शिखरम् — शिरोऽग्रं शिखरं वा अ.को.२.४.१२; मस्तकः, ओ कम् — {nub kyi ri mgo} अस्तमस्तकः का.आ.१.८२; कूटः, ओ टम् — {sprin chen po'i mgo ltar} महदभ्रकूटवत् अ.श.१३ख/१२ ३. = {thog ma} आदिः, प्रारम्भः — ‘रूपं चेद् भिक्षवः’ इत्यस्य सूत्रस्य अयमादितः पाठः ‘रूपमनित्यमनागतम्…’ अभि.स्फु.११३क/८०४; ४. (ना.) मृगशिरा, नक्षत्रम् — अष्टाविंशत् ऋक्षाणि भवन्ति… प्रथमशलाकायां रोहिणी, द्वितीयायां मृगशिरा वि.प्र.२३६क/२.३७ ५. मार्गः, मार्गशीर्षमासः — मार्गशीर्षे सहा मार्ग आग्रहायणिकश्च सः अ.को.१.४.१५; मार्गशीर्षः वि.प्र.१९३ख/.

mgo nas

आदितः — अन्तरविक्षेपे पुनरादितो गणयितव्यम् अभि.भा.११क/८९९.

mgo dkar

वि. = {mgo dkar po} श्वेतशिरः — पुरुषः… श्वेतशिरो विरलदन्त कृशाङ्गरूपः ल.वि.९५ख/१३६.

mgo dkar po

= {mgo dkar/}

dgo dkri

= {dgo dkri ba/}

mgo dkri ba

शिरोवेष्टनम् — शिरोवेष्टनरजोहरणसीमन्तोन्नयनजटापहरणकुण्डलबन्धनेषु गृहिगृहिण्योः वि.सू.६३क/७९; द्र. {mgo dkris pa/}

mgo dkri

= {mgo dkris pa/}

mgo dkris pa

• सं. शिरोवेष्टनम् — केशलुञ्चन…कंचुकोष्णीषशिरोवेष्टन…तीर्थिकध्वजञ्च वि.सू.६७ख/८४; शिरोवेष्टः — उष्णीषः शिरोवेष्टकिरीटयोः अ.को.३.३.२२० • वि. शिरोवेष्टितः — {ma gus pa la chos mi bshad/} {mi na bzhin du mgo dkris dang} धर्मं निर्गौरवे स्वस्थे न शिरोवेष्टिते वदेत् बो.अ.५.८८.

mgo skya

१. पलिक्नी, वृद्धा — वृद्धा पलिक्नी अ.को.२.६.१२ २. = {mgo skya ba/}

mgo skya ba

• वि. पलितशिराः — सत्त्वा वलिनः पलितशिरसः स.पु.१२९ख/२०५; पलितशिरस्कः — जीर्णा वृद्धा पलितशिरस्का अ.श.२००ख/१८५; पलितोत्तमाङ्गः — पुरुषो वलीपलितोत्तमाङ्गः वि.व.१५४ख/१.४२ • सं. पालित्यम् म.व्यु.४०८८.

mgo skyes

=( {mgo la skyes pa/} {mgor skyes}) = {skra} मूर्धजः, केशः — {mgo skyes legs par bcing bar bya} बन्धयेन् मूर्द्धजं वरम् हे.त.१८ख/५८; शिरोरुहः — विवर्णं जराजीर्णं कीर्णशीर्णशिरोरुहम् अ.क.२४.६८; वि.प्र.२३५क/२.३५.

mgo skyob

= {rmog} शिरस्त्रम्, शीर्षण्यम् — अथ शीर्षकम् । शीर्षण्यं च शिरस्त्रे अ.को.२.८.६४; मि.को.४६क; = {mgo khebs/}

mgo khebs

= {rmog} शीर्षकम्, शीर्षण्यम् — अथ शीर्षकम् । शीर्षण्यं च शिरस्त्रे अ.को.२.८.६३; = {mgo skyob/}

mgo khyi'i lta bu

वि. श्वशीर्षः म.व्यु.८८२१.

mgo 'khor

१. भ्रमः, रोगभेदः — {brgyal ba dang mgo 'khor tsha skam skom dad ldan rnams la} मूर्च्छाभ्रमदाहशोषतृष्णान्विते यो.श.९, १११ २. उद्भ्रमः, द्र. {mgo 'khor bar byed par 'gyur} उद्भ्रामिष्यते ल.वि.१६२क/२४३.

mgo 'khor ba

= {mgo 'khor/}

mgo 'khor bar byed par 'gyur

क्रि. उद्भ्रामिष्यते — उद्भ्रामिष्यसे त्वमद्य पापीयं बोधिसत्त्वेन अग्निदाहेनेव मधुकरवृन्दम् ल.वि.१६२क/२४३.

mgo glengs pas shes pa

वि. उद्घटितज्ञः — स्यादेकविधो विनेयः सर्वसत्त्वा विनेया इति कृत्वा । स्याद् द्विविधः… सप्तविधः । प्रतिहतो मध्यस्थः विपञ्चितज्ञः उद्घटितज्ञः तदात्वविनेयः आपत्तिविनेयः प्रत्ययहार्यश्च विनेयः बो.भू.१५५क/२००.

mgo glog

= {mgo'i glog pa/}

mgo rgyan

= {mgo'i rgyan/}

mgo brgya pa

ना. शतशीर्षः, नागराजः — अनेकानि च नागराजशतसहस्राणि संनिपतितानि । तद्यथा उत्पलश्च नागराजः… शतशीर्षश्च नागराजः का.व्यू.२००ख/२५८.

mgo can

ना. उरुमुण्डः, पर्वतः — अवाप्य मथुरापुरीम् । उरुमुण्डाभिधं शैलमारुरोह महोद्यमः अ.क.७१.१३.

mgo cod pan can

वि. मौलिशिराः — {mgo cod pan can la chos mi bshad} न मौलिशिरसे धर्मं देशयिष्यामः म.व्यु.८६१३.

mgo gcig

एकांशः — {mgo gcig tu lung bstan pa} एकांशव्याकरणम् अभि.स्फु.११०क/७९७; {mgo gcig tu lung bstan par bya} एकांशेन व्याकर्तव्यम् अभि.भा.२३७क/७९७.

mgo gcig tu lung bstan pa

पा. एकांशव्याकरणम्, चतुर्विधव्याकरणेषु एकम् — मरणवत्, उत्पत्तिवत्, विशिष्टवत्, आत्मान्यतादिवदिति यथासङ्ख्यमेकांशव्याकरणादिषूदाहरणानि अभि.स्फु.११०क/७९७; द्र. {mgo gcig tu lung bstan par bya ba/}

mgo gcig tu lung bstan par bya

एकांशेन व्याकर्तव्यम् — ‘किं सर्वसत्त्वा मरिष्यन्ति’ इति एकांशेन व्याकर्तव्यम् ‘मरिष्यन्ति’ इति अभि.भा.२३७क/७९७.

mgo gcig tu lung bstan par bya ba

वि. एकांशव्याकरणीयः, चतुर्विधप्रश्नेषु एकः — चतुर्विधो हि प्रश्नः। एकांशव्याकरणीयः विभज्यव्याकरणीयः परिपृच्छ्य व्याकरणीयः स्थापनीयश्च … ‘किं सर्वसत्त्वा मरिष्यन्ति’ इति एकांशेन व्याकर्त्तव्यम् ‘मरिष्यन्ति’ इति अभि.भा.२३६ख/७९७.

mgo gcig tu lung bstan par bya ba'i 'dri ba

एकांशव्याकरणीयः प्रश्नः — अस्ति भिक्षव एकांशव्याकरणीयः प्रश्नः अभि.भा.२३८क/८००.

mgo gcig tu lung du bstan pa

= {mgo gcig tu lung bstan pa/}

mgo gcig ma

ना. एकशीर्षा, नागकन्या — अनेकानि च नागकन्याशतसहस्राणि संनिपतितानि । तद्यथा विभूषणधरा नाम नागकन्या… एकशीर्षा नाम नागकन्या का.व्यू.२०१ख/२५९.

mgo bcad

= {mgo bcad pa/}

mgo bcad pa

वि. शिरश्छिन्नः — शिरश्छिन्ने मुखस्य वि.सू.१३क/१४.

mgo bcu gcig pa

वि. एकादशशीर्षः — कोटिशतसहस्रनेत्रो विश्वरूपी एकादशशीर्षः महायोगी का.व्यू.२२७क/२९०.

mgo bcu pa

ना. दशशिराः, प्रत्येकबुद्धः — कस्यैष भदन्त स्तूप इति । भगवानाह, ‘दशशिरसः प्रत्येकबुद्धस्य’ इति अ.श.७०क/६१.

mgo lcogs

स्तवकः लो.को.४४३; {me tog gi mgo lcogs} कुसुमस्तवकः ।

mgo chung

= {mgo chung ba/}

mgo chung ba

वि. अशीर्षकः — खरशूकरशीर्षाश्च द्विशीर्षा अप्यशीर्षकाः वि.सू.५ख/५.

mgo 'jug

= {mgo 'jug pa/}

mgo 'jug pa

विधानम्, उपायः — विधानं विधा, उपाय इत्यर्थः अभि.स्फु.२१२ख/९८८.

mgo gnyis pa

वि. द्विशीर्षः — खरशूकरशीर्षाश्च द्विशीर्षा अप्यशीर्षकाः वि.सू.५क/५.

mgo snyung

= {mgo smyung /}

mgo snyoms byed par 'gyur

क्रि. तुलयिष्यामि — {gzhan dag gi rus gong dag dang bdag gi lus}… {nam zhig mgo snyoms byed par 'gyur} कङ्कालैः अपरैः सह । स्वकायं तुलयिष्यामि कदा बो.अ.८.३०.

mgo bsnyung

= {mgo smyung /}

mgo rten

= {mgo stegs/}

mgo stegs

= {ske} ग्रीवा, कंधरा — ग्रीवायां शिरोधिः कंधरेत्यपि अ.को.२.६.८८; = {mgo 'dzin/}

mgo thod

= {mgo'i thod pa/} {mgo bo'i thod pa} कपालम्, शिरोऽस्थि — {mgo thod mgo yi dum bu dang} कपालं मुण्डखण्डम् स.दु.२०९/२०८; शिरःकपालम् श्रा.भू./२०६; शिरस्करोटम् — वर्चःप्रस्रावकुट्योः शिवपथिकायाः शिरस्करोटेर्वा वि.सू.९५ख/११४.

mgo thon pa

= {rang thub pa} छो.को.१५६; द्र. {las mgo thon} कर्मशूरः अ.को.३.१.१६.

mgo 'thu ba

= {cha 'dzin} सभिकः, द्यूतकारकः — सभिका द्यूतकारकाः अ.को.२.१०.४४.

mgo dang gos la me 'bar ba lta bu

आदीप्तशिरश्चेलोपमः म.व्यु.१८०२; आदीप्तशिरश्चैलोपमता — पराक्रमसंपन्नता आदीप्तशिरश्चैलोपमता ज्ञानपर्येष्ट्या शि.स.१०७ख/१०६; = {mgo dang gos la me 'bar ba bzhin/}

mgo dang gos la me 'bar ba bzhin

आदीप्तशिरश्चैलोपमः — बोधिश्चादीप्तशिरश्चैलोपमेन बहून् कल्पान् बहूनि कल्पशतानि बहूनि कल्पसहस्राणि समुदानेतव्या शि.स.३५ख/३४; = {mgo dang gos la me 'bar ba lta bu/}

mgo gdugs ltar 'dug

= {mgo gdugs ltar 'dug pa/}

mgo gdugs ltar 'dug pa

वि. छत्राकारशिराः — अभिरूपो दर्शनीयः… कनकवर्णश्छत्राकारशिराः वि.व.१७०क/१.५९.

mgo 'dren

= {kha lo pa} यन्ता, सारथिः — नियन्ता प्राजिता यन्ता सूतः क्षत्ता च सारथिः । सव्येष्ठ(ष्ठृ)दक्षिणस्थौ च संज्ञा रथकुटुम्बिनः अ.को.२.८.५९.

mgo rdum

वि. = {skra med} मुण्डः, मुण्डितः — मुण्डस्तु मुण्डिते अ.को.२.६.४८.

mgo na

= {mgo bo na ba/}

mgo nad

शिरःशूलम् — एवंविधं मे कन्यायाः शिरःशूलं पुराभवत् अ.क.३२.२६; शिरोव्याधिः मि.को.५२क; द्र. {mgo bo na ba/}

mgo phag gi lta bu

वि. सूकरशीर्षः म.व्यु.८८२०.

mgo phreng

= {mgo bo'i phreng ba} मुण्डमाला — शतशिरोभिर्मुण्डमालावलम्बिनीम् वि.प्र.११६ख/३.३५; मि.को.१०क; {mgo bo dang thod pa'i phreng ba 'dzin pa} मुण्डकपालमालाधरः वि.प्र.७१ख/४.१३१; द्र. {mgo 'phreng /}

mgo 'phreng

वि. मौलिमाल्यः — तत्पादपद्मच्युतमौलिमाल्यः अ.क.२२.९६; द्र. {mgo phreng /}

mgo bo

= {mgo} शिरः — शिलामुद्यम्य तस्य महाकपेः शिरसि मुमोच जा.मा.२८५/१६५; शीर्षम् बो.प.७२; मस्तकः, ओ कम् — धर्मम्… न शिरोवेष्टिते वदेत्… नावगुण्ठितमस्तके बो.अ.५.८८; मुण्डम् वि.प्र.७१ख/४.१३१; मूर्धा जा.मा.२८५/१६५; मौलिः — अनन्तसामन्तमौलिविश्रान्तशासनः अ.क.४०.५२; करङ्कः श्री.को.१६५ख; वक्त्रम् — उत्पलं वकारेण । वक्त्रं रकारेण वि.प्र.५२क/४.७१.

mgo bo dang thod pa'i phreng ba 'dzin pa

वि. मुण्डकपालमालाधरः — शेषभुजे कालचक्रवत् प्रहरणः मुण्डकपालमालाधरः वि.प्र.७१ख/४.१३१.

mgo bo gdugs ltar 'dug pa

वि. छत्राकारशिराः — अभिरूपः… कनकवर्णश्छत्राकारशिराः अ.श.६४क/५६.

mgo bo na ba

शिरोव्यथा — यो प्राणायामो योगिना कर्तव्यः, स यावत्… शिरोव्यथां न करोति वि.प्र.६८क/४.१२१; द्र. {mgo nad/}

mgo bong bu'i lta bu

वि. खरशीर्षः म.व्यु.८८१९.

mgo bo'i skra

शिरोरुहः, केशः — रेणुपरुषप्रलम्बव्याकुलशिरोरुहम् जा.मा.३७४/२१९.

mgo bo'i thod pa

= {mgo thod/}

mgo bo'i phyag rgya

पा. शिरोमुद्रा, मुद्राविशेषः — ब्रह्मशिरसि अङ्घुष्ठाद्याश्चतस्रः सममुखा द्वन्द्वयोगेनाधोमुखा कनिष्ठा कुञ्चितेति शिरोमुद्रा वि.प्र.१७६ख/३.१८.

mgo bo'i phreng ba

= {mgo phreng /}

mgo bo'i phreng bas do shal mdzad

वि. मुण्डमालाकृतहारः — मुण्डमालाकृतहारं सूर्यस्थं ताण्डवान्वितम् हे.त.२३ख/७८.

mgo bregs

= {mgo bregs pa/}

mgo bregs pa

वि. = {mgo reg} मुण्डः — {'phags pa khyod ci'i phyir mgo bregs} कस्मात्त्वमार्य मुण्डः वि.व.३४४ख/२.१४७; मुण्डशिराः लो.को.४४४; मुण्डितः — व्रती वा मुण्डितो वाऽथ गृही वा ज्ञा.सि.१.७१; मुण्डितशीर्षः — दृष्ट्वान्यतरं पुरुषं मुण्डितशीर्षं च सु.प्र.५८ख/११९.

mgo 'bar 'bur can

वि. घाटाशिराः — ये नराः… घा(?घं)टाशिरा बहुशिरा वि.सू.४ख/५; घटाशिराः म.व्यु.८८०७.

mgo mi bsgyur

न शीर्षप्रचालकम् म.व्यु.८५५२.

mgo mi brdze

= {mgo mi g}.{yog} नोत्कृष्टिकया म.व्यु.८५४१.

mgo mi zar

= {mgo mi gzar} नोत्सक्तिकया म.व्यु.८५४२.

mgo mi gzar

= {mgo mi zar} नोत्सक्तिकया म.व्यु.८५४२.

mgo med

= {mgo med pa/}

mgo med pa

वि. अशीर्षः — केचिदेकशीर्षाः … केचिदशीर्षाः ल.वि.१५०क/२२२; शिरोहीनः — {mgo med par 'gyur} शिरोहीनो भवति हे.त.४क/८.

mgo med par 'gyur

क्रि. शिरोहीनो भवति — {dgra thams cad kyi mgo med par 'gyur ro} सर्वे शत्रवः शिरोहीना भवन्ति हे.त.४क/८.

mgo med ro

कबन्धः, क्रियायुक्तमपमूर्धकलेवरम् अ.को.२.८.११८; कौणपाः सह नृत्यन्ति कबन्धैः अन्त्रभूषणाः का.आ.२.२८५.

mgo rmongs

= {mgo rmongs pa/}

mgo rmongs pa

• सं. संमोहः — तत्त्वानुगमज्ञानेषु नास्त्यावरणं वा विमर्शो वा… संमोहो वा ग.व्यू.२७६क/३५४; व्यामोहः — {mgo rmongs par byed pa} व्यामोहनम् त्रि.भा.१६०क/६७ • वि. संमूढः — {mgo rmongs pa med pa'i sems} असंमूढचित्तम् ग.व्यू.३९ख/१३४; आकुलः — {mgo rmongs su bcug pa} आकुलीकृतः वि.व.३५७क/२.१५७.

mgo rmongs pa med

= {mgo rmongs pa med pa/}

mgo rmongs pa med pa

वि. असंमूढम् — {mgo rmongs pa med pa yi sems} असंमूढचित्तम् ग.व्यू.३९ख/१३४.

mgo rmongs par byed pa

व्यामोहनम् — स्वदोषप्रच्छादनोपायः परव्यामोहनम् त्रि.भा.१६०क/६७.

mgo rmongs su bcug pa

भू.का.कृ. आकुलीकृतः — तैस्तावदाकुलीकृतौ यावद्भाण्डं प्रतिशामितम् वि.व.३५७क/२.१५७.

mgo smad

वि. अधोमुखः — मारः… दुःखी दुर्मना विप्रतिसारी अधोमुखः ल.वि.१८०ख/२७५; अवाङ्मुखः — सव्रीडहृदयस्तु किंचिदवाङ्मुखो बभूव जा.मा.२६६/१५४; अवनतवदनः — {ngo tsha bas mgo smad} व्रीडावनतवदना जा.मा.२०८/१२१.

mgo smad pa

= {mgo smad/}

mgo smos

= {mgo smos pa/}

mgo smos pa

भू.का.कृ. उद्घटितम् — {mgo smos pas go ba} उद्घटितज्ञः सू.अ.१८३ख/७९.

mgo smos pas go ba

वि. उद्घटितज्ञः, प्राज्ञः — इत्यतस्तेषां सुमेधसाम् उद्घटितज्ञानां प्राज्ञानाम् इदमुपदिष्टं मया अभि.स्फु.३३३क/१२३४.

mgo smyung

= {mgo snyung} वि. लिङ्गशिराः — एकनखसमुद्रकलेखपक्षहतलिङ्गशिरः(राः) वि.सू.१२क/१३; म.व्यु.८९००.

mgo gtsang ma

वि. निःस्वामिका — सस्वामिकासु निःस्वामिकासु वा कुलधर्मध्वजरक्षितासु काममिथ्याचारो न स्यात् शि.स.९३क/९३.

mgo 'dzin

= {ske} शिरोधिः, कंधरा — ग्रीवायां शिरोधिः कंधरेत्यपि अ.को.२.६.८८; = {mgo stegs/}

mgo zla ba

= {mgo'i zla ba/}

mgo zlum

वि. मुण्डी — जटी मुण्डी शिखी वापि मुच्यते नात्र संशयः त.प.१४७ख/२१; मौण्डी — महाव्रतधरो मौञ्जी(ण्डी) ब्रह्मचारी व्रतोत्तमः वि.प्र.१५६क/३.१०५.

mgo gzugs

= {pi pi ling rtsa} शिरः, पिप्पलीमूलम् मि.को.६१ख ।

mgo yung bslang

भ्रमणीकृतम् — {bag chags kyis ni mgo yung bslang} वासनैर्भ्रमणीकृतम् ल.अ.१८१ख/१४८.

mgo reg

वि. = {mgo bregs} मुण्डः — {dge sbyong mgo reg} मुण्डः… भिक्षुः अ.क.४०.१४८; मुण्डकः — {dge sbyong mgo reg 'di dag} इमे मुण्डकाः श्रमणकाः वि.व.१४५ख/१.३४; मौण्डी ना.स.९३.

mgo la skyes

= {mgo skyes/}

mgo la skyes pa

= {mgo skyes/}

mgo la me 'bar ba

= {mgo la zhugs 'bar ba/}

mgo la zhugs 'bar ba

वि. = {mgo la me 'bar ba} आदीप्तशिराः — {mgo la zhugs ni 'bar bas kyang /} {ci yi slad du bsgrub mi bgyid} कथं न नाम कार्यं स्याद् आदीप्तशिरसापि ते श.बु.८५.

mgo ling can

= {shing} विटपी, वृक्षः श.को. २८५.

mgo srung

= {a ga ru} शिंशपा, वृक्षभेदः मि.को.५५क ।

mgo gsig pa

वि. केशांसि धुन्वन् — केचित् पाशान् भ्रामयन्तः… उरांसि ताडयन्तः केशांसि धुन्वन्तः ल.वि.१५१क/२२२.

mgon

= {mgon po} नाथः १. = {bdag po} स्वामी — {khyu'i mgon} यूथनाथः अ.क.३०.११; नायकः — {mgon med} अनायकः रा.प.२३२क/१२५; विनायकः — अनायकस्य लोकस्य धर्मनयविनायकप्रतिलाभसंज्ञी ग.व्यू.२४४ख/३२७; नेता — अहं हि नेता वृषवत्प्रजानाम् जा.मा.१५६/९१; बन्धुः — {bdag cag mgon med khyod mgon lags} त्वं नो बन्धुरबन्धूनाम् जा.मा.३६१/२११ २ = {sangs rgyas} बुद्धः — अतो ममार्थाय परार्थचित्ता गृह्णन्तु नाथा इदमात्मशक्त्या बो.अ.२.७ ३. = {skyabs} त्राणम्, शरणम् — सः … त्राणान्वेषी शरणान्वेषी परित्राणान्वेषी शि.स.४५क/४३; परायणम् — परायणं त्वं शरणं च मे मुने जा.मा.३५३/२०७; परायणता — {mgon med pa rnams la mgon no} परायणता अपरायणेषु शि.स.१५७क/१५१.

mgon skyabs

सानाथ्यम् — {mgon skyabs kyi khyad par} सानाथ्यविशेषात् जा.मा.५/२.

mgon bcas

= {mgon dang bcas pa} वि. सनाथः — अनाथशालेव भवोपपत्तिरन्तर्वतीस्त्रीवदशुद्धसत्त्वाः । तद्गर्भवत्तेष्वमलः स धातुर्भवन्ति यस्मिन् सति ते सनाथाः र.वि.१.१२२.

mgon bcas pa

= {mgon bcas/}

mgon po

= {mgon} नाथः १. = {bdag po} स्वामी — {mgon po 'bral ba bzod par bgyi} सहिष्ये विरहं नाथ का.आ.२.१५० २. = {sangs rgyas} बुद्धः — नाकस्मात्… स्मितमुपदर्शयन्ति नाथाः अ.श.४ख/३; नायकः — {chos tshul mgon po 'dir yang bshad du gsol} देशेहि नायक इह धर्मनयम् ल.अ.५६ख/१.

mgon po 'jam dbyangs

ना. = {'jam dbyangs} मञ्जुनाथः, बोधिसत्त्वः, मञ्जुश्रीः — यदा च द्रष्टुकामः स्याम्… पश्येयं मञ्जुनाथम् बो.अ.१०. ५३.

mgon po nag po

ना. महाकालः — {mgon po nag po'i sgrub thabs} महाकालसाधनम् क.त.३३०४.

mgon po shAkya thub pa

ना. शाक्यनाथः, बुद्धः — {mgon po shAkya thub pa nyid kyis gsungs pa ni} शाक्यनाथेन भाषितम् स.दु.१३३क/१३२.

mgon ma mchis pa

वि. = {mgon med} अनाथः; अनाथगतः — मूढा अदेशिक अनाथगताः रा.प.२५२ख/१५४.

mgon med

= {mgon med pa} वि. अनाथः — अनाथानां च दुःखितानां कृपणानामप्रतिशरणानां सनाथक्रियया बो.भू.१५०ख/१९४; अनायकः — अनायकस्य लोकस्य धर्मनयविनायकप्रतिलाभसंज्ञी ग.व्यू.२४४ख/३२७; दुःखिताननायकान् जातिव्याधिजरामृत्युमर्दितान् रा.प.२३२क/१२५; अपरायणः — परायणता अपरायणेषु शि.स.१५७क/१५१.

mgon med khyim

= {mgon med gnas khang} अनाथशाला — नारी यथा काचिदनाथभूता वसेदनाथावसथे विरूपा… अनाथशालेव भवोपपत्तिः र.वि.१०८क/६५.

mgon med gnas khang

= {mgon med khyim} अनाथशाला — अयं कायः… आगन्तुकागारवत्सर्वदुःखनिवासः, अनाथशालावदपरिगृहीतः शि.स.१२९ख/१२५.

mgon med pa

= {mgon med/}

mgon med pa dang skyabs med pa dang rten med pa'i sems kyi bsam pa

पा. अनाथात्राणाप्रतिशरणचित्ताशयता, दशचित्ताशयेषु एकः — दश चित्ताशयानुपस्थापयति । कतमान् दश ? यदुत अनाथात्राणाप्रतिशरणचित्ताशयतां च… मोक्षोपायप्रणष्टप्रतिशरणचित्ताशयतां च द.भू.१९६क/१९.

mgon med pa la zas sbyin pa

= {mgon med zas sbyin/}

mgon med par gyur

= {mgon med par gyur pa/}

mgon med par gyur pa

वि. अनाथीभूतः — ते रोदितुं प्रवृत्ताः, ‘हा कष्टमनाथीभूतं राजगृहनगरम्’ अ.श.४७क/४०.

mgon med zas sbyin

ना. अनाथपिण्डदः, गृहपतिः — अनाथपिण्डदेन गृहपतिना श्रुतम् वि.व.१४१क/१.३०; भगवान् श्रावस्त्यां विहरति स्म जेतवनेऽनाथपिण्डदस्यारामे का.व्यू.२००क/२५८.

mgon med zas sbyin gyi kun dga' ra ba

ना. अनाथपिण्डदस्यारामः, आरामः — भगवान् श्रावस्त्यां विहरति स्म जेतवनेऽनाथपिण्डदस्यारामे का.व्यू.२००क/२५८; म.व्यु.४१११.

mgon yod

= {mgon yod pa/}

mgon yod pa

वि. सनाथः — सनाथश्चायं जनकाय ईदृशेन प्रजापालकेन अ.श.९१क/८२.

mgo'i glog pa

= {mgo glog} * उत्पिका, रोगभेदः — {ut+pi kA dang u pya d+ha}: {mgo'i glog pa} मि.को.५२ख; {ut+pi ka glo ba'i glog pa/} {mgo'i glog pa} म.व्यु.९५४१; *उप्यधः मि.को.५२ख; *उव्यधः म.व्यु.९५४३; *उत्फका म.व्यु.९५४२.

mgo'i rgyan

= {mgo rgyan} मूर्धाभरणम् म.व्यु.६०४१.

mgo'i thod

= {mgo thod/}

mgo'i thod pa

= {mgo thod/}

mgo'i thod la me 'bar ba lta bu

• वि. दीप्तशिरश्चैलोपमः • सं. दीप्तशिरश्चैलोपमता — एष मार्षाः श्रेष्ठिदारकः अनेन वीर्यारम्भेण… एतया दीप्तशिरश्चैलोपमतया… कल्याणमित्राणि परिमार्गमाणः ग.व्यू.३०६ख/३९४.

mgo'i dum bu

मुण्डखण्डम् — {mgo thod mgo yi dum bu dang} कपालं मुण्डखण्डम् स.दु.२०९/२०८.

mgo'i gdengs ka

= {gdengs ka} फणः — अथ खलु मुचिलिन्दनागराजः स्वभवनान्निष्क्रम्य तथागतस्य काये सप्तकृद्भोगेन परिवेष्ट्य फणैश्छादयति स्म ल.वि.१८१ख/२७६.

mgo'i nad

= {mgo nad/}

mgo'i zla ba

मार्गशीर्षः, मार्गशीर्षमासः — सवर्गः मार्गशीर्षपुष्ययोः वि.प्र.५४ख/४.८५.

mgo'u chung

= {mgo chung ba/}

mgor

= {mgo ru} आदौ — {bzhugs zhes bya ba'i tshig gi mgor/} /{e waM tshig gis rnam brgyan pa} विजहारपदमादौ एवंपदविभूषितम् गु.सि.२.३५.

mgor thog ltung ba

शिरसि विद्युत्पातः वि.प्र.१२९ख/.

mgor skyes

= {mgo skyes/}

mgos

= {mgo yis/}

mgos btud

वि. नतशिराः — {drang srong mgos btud phyag 'tshal} वन्दे ऋषे नतशिराः वि.व.२१५ख/१.९२.

mgyogs

= {mgyogs pa/}

mgyogs 'gro

• वि. = {mgyogs par 'gro ba} वि. शीघ्रगामी — मनोवदप्रतिहतशीघ्रगामित्वान्मनोमय इत्युच्यते ल.अ.८७ख/३४; रंहः — {shin tu mgyogs 'gro rta yis} अश्वेनातिरंहसा अ.क.६८.११; जवनः मि.को.५०क • सं. १. = {rta} तुरङ्गः, अश्वः — बालाहाख्यं विजितपवनं तं प्रकृष्टं तुरङ्गम् अ.क.६.१८९; घोटके पीतितुरगतुरंगाश्वतुरंगमाः । वाजिवाहार्वगन्धर्वहयसैन्धवसप्तयः अ.को.२.८.४३ २. स्यदः, वेगः — रंहस्तरसी तु रयः स्यदः । जवोऽथ शीघ्रं त्वरितं लघु क्षिप्रमरं द्रुतम् ।। सत्वरं चपलं तूर्णमविलम्बितमाशु च अ.को.१.१.६६.

mgyogs 'gro dang ldan

= {mgyogs 'gro dang ldan pa/}

mgyogs 'gro dang ldan pa

वि. शीघ्रगामी — सारङ्गः शीघ्रगामिक्षरलघुविषयस्त्रस्तचित्तोऽतिभीतः वि.प्र.१६५ख/३.१४२.

mgyogs 'gro ma

ना. वेगगामिनी, काचित् स्त्री — शीघ्रगाय ददौ वीणां तत्सखी वेगगामिनी अ.क.१४.९७.

mgyogs pa

• सं. १. = {myur ba} जवः — {mgyogs pas myur du 'gro ba la} जवेन व्रजतोस्तूर्णम् अ.क.१४. ९८; वेगः — {rlung gi mgyogs pa} पवनस्य वेगः अ.क.९६.१; {ri dwags ltar mgyogs} मृगवेगः अ.क.६६.३३; शीघ्रम् — {mgyogs pa nyid} शीघ्रता अभि.भा.३.१४; लाघवम् — भवतु नाम क्रमभावेऽपि लाघवकृतो यौगपद्यविभ्रमः त.प.१८६क/८३४; त्वरितम् — रंहस्तरसी तु रयः स्यदः । जवोऽथ शीघ्रं त्वरितं लघु क्षिप्रमरं द्रुतम् ।। सत्वरं चपलं तूर्णमविलम्बितमाशु च अ.को.१.१.६६ २. वेगः, प्रवाहः — {chu bo mgyogs pa khyer bzhin du} नदीवेगेनोह्यमानः अ.क.३२.१४ • वि. द्रुतः — अथ द्रुताश्ववेगोपरमात्पपात जा.मा.२९२/१६९; उपद्रुतः — यदुपद्रुतप्रद्रुतानवस्थितप्रचारस्य वानरमारुतसदृशस्य शि.स.१३१ख/१२७; जवनः — जवनान् पुरुषान् संप्रेषयेत् स.पु.४१क/७२; तरस्वी — तरस्वी त्वरितो वेगी प्रजवी जवनो जवः अ.को.२.८.७३; मि.को.५०क • क्रि.वि. = {mgyogs par} स्राक् मि.को.६८क; द्र. {mgyogs par/}

mgyogs par

क्रि.वि. = {myur du} आशु — {mgyogs par 'jug pa} आशुवृत्तिः त.प.७ख/४६०; क्षिप्रम् — अरम् (= {myur du}) इति क्षिप्रम्, झगिति (= {skad cig gis}) इति यावत् त.प.१७०क/७९७; जवात् — {bdag ni mgyogs par 'gro bar bya} जवादपसराम्यहम् अ.क.८९.४१; जवेन — {mgyogs par 'gro ba dang 'ong ba} जवेन गच्छति चागच्छति च बो.भू.३७क/४२; तूर्णम् — {dga' bo mgyogs par gang du 'gro} नन्द तूर्णं क्व गम्यते अ.क.१०.६९; अ.क.५०.९; द्रुतम् — तमायान्तं द्रुतं दृष्ट्वा अ.क.३०.४४; त्वरितम् — {mgyogs par song} त्वरितं ययौ अ.क.८९.९८.

mgyogs pas

तरसा — तरसा {shugs kyis sam mgyogs pas} म.व्यु.६८५२.

mgyogs su

क्रि.वि. सत्वरम् — रोहिके गच्छ मे हारं गृहात् सत्वरमाहर अ.क.७.३.

mgyogs pa nyid

शीघ्रता — कर्मणा ऋद्धिः कर्मर्द्धिः, तस्या वेगः कर्मर्द्धिवेगः शीघ्रता अभि.भा.३. १४.

mgyogs pa'i mchog

जवतरः लो.को.४५८.

mgyogs pa'i shugs

ना. वेगजवा, किन्नरकन्या — अनेकानि च किन्नरकन्याशतसहस्राणि संनिपतितानि । तद्यथा… वेगजवा नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०२ख/२६०.

mgyogs pa'i shes rab

वि. जवनप्रज्ञः, श्रावकस्य म.व्यु.११०३.

mgyogs par 'gro

= {mgyogs 'gro/}

mgyogs par 'gro ba

= {mgyogs 'gro/}

mgyogs par 'jug pa

आशुवृत्तिः — {mgyogs par 'jug pas cig car 'khrul pa} आशुवृत्त्या सकृद्भ्रान्तिः त.प.१९क/४८५; शीघ्रवृत्तिः — नानाविधार्थचिन्तारूपे विकल्पे समुत्पद्यमाने शीघ्रवृत्तिरस्तीति न क्रमव्यवसायः प्राप्नोति त.प.७ख/४६०.

mgyogs par bya

क्रि. जवेत — {mgyogs par mi bya} न जवेत वि.सू.५७ख/७२.

mgyogs par 'byung ba

आशूत्पत्तिः — {mgyogs par 'byung ba'i stobs kyis} आशूत्पत्तिबलात् त.प.७ख/४६०; उत्पत्तिलाघवम् — यदि नाम विज्ञानस्योत्पत्तिलाघवाद् यौगपद्यविभ्रमो भवति इति त.प.१८६क/८३४.

mgyogs me

उल्का — {khyogs}….... {mgyogs mes ni sna drangs} शिविकाम्… उल्कां च पुरस्तान्नीयमानाम् वि.व.१५५क/१.४३.

mgrin

= {mgrin pa/}

mgrin sgyur

स्वरविकारः — गाने । यत्र तत्र तदभिप्रायेण स्वरविकारे । वादने वादित्रस्य वि.सू.५३क/६८.

mgrin sngon

१. नीलकण्ठः [1] = {rma bya} मयूरः — तालैः शिञ्जावलयसुभगैर्नर्तितः कान्तया मे यामध्यास्ते दिवसविगमे नीलकण्ठः सुहृद्वः मे.दू.३४८क/२.१८; ना.ना.२७८ख/११६ [2] = {dbang phyug chen po} शिवः अ.को.१.१.३१ २. नीलग्रीवः, विद्याराजः — अब्जकुले च विद्याराजः । तद्यथा भगवान् द्वादशभुजः… नीलग्रीवः म.मू.९५ख/७; द्र. {mgrin pa sngon po/} {mgrin pa sngon po can/}

mgrin sngon can

= {mgrin sngon/}

mgrin bcu

= {'bod 'grogs} दशग्रीवः, रावणः — अथ रावणो लङ्काधिपतिः तोटकवृत्तेनानुगाय्य ल.अ.५७क/२; दशमुखः — गत्वा चोर्ध्वं दशमुखभुजोच्छ्वासितप्रस्थसन्धेः कैलासस्य त्रिदशवनितादर्पणस्यातिथिः स्याः मे.दू.३४६ख/१.६२.

mgrin nye

उपकण्ठः, निकटः — {u pa kaN+ThaH mgrin nye ste/} {kha thug la khad zer ba lta bu} मि.को.१७ख ।

mgrin snyan

= {khu byug} कलकण्ठः, कोकिलः छो.को. १५८/रा.को.२.५५.

mgrin nag

१. = {dbang phyug chen po} कालकण्ठः, शिवः छो.को.१५८/रा.को.२.१९ २. कालकण्ठकः, दात्यूहपक्षी — दात्यूहः कालकण्ठकः अ.को.२.५.२१.

mgrin gnas

वि. कण्ठस्थः ब.वि.१६१ख/२.

mgrin pa

१. कण्ठः — ततश्चतुर्लग्नात्मकं वामदक्षिणमध्यकण्ठं शिखिगलमिति त्रिकण्ठम् वि.प्र.३०क/४.२; {mgrin pa'i bug pa} कण्ठरन्ध्रम् वि.प्र.९६ख/३.१३; गलः — {de bzhin rna ba mgrin dpung pa/} {rus pa'i dum bus rnam par brgyan} कर्णे गले तथा बाहौ अस्थिखण्डैर्विभूषितम् गु.सि.७.२०; ग्रीवा — मानुष्यमतिदुर्लभम् । महार्णवयुगच्छिद्रकूर्मग्रीवार्पणोपमम् बो.अ.४.२; कन्धरा — न कन्धरा कायः । न शिरः कायः बो.प.२३२ २. = {bum pa'i} ग्रीवा — इह कलशाः गर्भवृत्तेन द्व्यष्टाङ्घुला उक्ताः… षडङ्घुलग्रीवाः वि.प्र.९६ख/३.१३.

mgrin pa'i bar

आकण्ठः — पुण्यरसायनं पिब हठादाकण्ठमुत्कण्ठितः अ.क.६०.२७.

mgrin pa 'gags

= {mgrin pa 'gags pa/}

mgrin pa 'gags pa

वि. दीनकण्ठः — मार्गप्रनष्ट इव क्षुत्तर्षश्रमविषाददीनकण्ठः सस्वरं प्ररुदन् जा.मा.५५/३३.

mgrin pa sngon po

ना. नीलग्रीवः, क्षपाचरः — अथ नीलोदनामाद्रिर्नीलग्रीवः क्षपाचरः । प्रदीप्तनेत्रो यत्रास्ते रक्षसां पञ्चभिः शतैः अ.क.६.७४; द्र. {mgrin sngon/} {mgrin pa sngon po can/}

mgrin pa sngon po can

वि. नीलकण्ठः — {'phags pa spyan ras gzigs dbang phyug mgrin pa sngon po can} नीलकण्ठार्यावलोकितेश्वरः क.त.३४३१; द्र. {mgrin pa sngon po/} {mgrin sngon/}

mgrin pa cung zad bskyogs pa

वि. ईषद्वलितकन्धरः — एते ईषद्वलितकन्धराः… हरिणाः ना.ना.२६५ख/२१.

mgrin pa do shal bcas

हारिकण्ठः वि. १. हारान्वितकण्ठः श्री.को.१८०क; रा.को.५.५३२ २. = {khu byug} कोकिलः रा.को.५.५३२.

mgrin pa nas bzung ba

कण्ठग्रहः — प्रथमसङ्गमोत्कण्ठितप्रियाकण्ठग्रह इव ना.ना.२६५क/१५.

mgrin pa zlum pa

वि. वर्तुलकण्ठकम्, सास्नारहितम् — गां दृष्ट्वाऽयमरण्यान्यां गवयं वीक्षते यदा । भूयोऽवयवसामान्यभाजं वर्तुलकण्ठकम् ।। तदा त.स.५६क/५४३.

mgrin pa yangs pa

वि. विपुलकण्ठः — यदा च ते प्रेतसत्त्वास्तदुदकमास्वादयन्ति, तदा ते विपुलकण्ठा भवन्ति का.व्यू.२०६क/२६३.

mgrin pa'i 'khor lo

पा. (तं.) कण्ठचक्रम्, देहस्थचक्रभेदः — प्रकटशिखिनः कण्ठचक्रम्… द्वादश चक्राणि वक्ष्यमाणे वक्तव्यानीति अष्टादशचक्रनियमः वि.प्र.२३०क/२.२५.

mgrin pa'i rgyan

= {mgul rgyan} कण्ठभूषा, कण्ठाभरणम् — ग्रैवेयकं कण्ठभूषा अ.को.२.६.१०४.

mgrin pa'i chu skyes

पा. (तं.) कण्ठाब्जम् — हृदये धर्मकायः, कण्ठाब्जे सम्भोगकायोऽधिदेवता कायभेदेन वि.प्र.२३१क/२.२७.

mgrin pa'i bug pa

कण्ठरन्ध्रम्, घटादेः — अष्टाङ्घुलं भागत्रयं कृत्वा भागद्वयेन कण्ठरन्ध्रम् वि.प्र.९६ख/३.१३.

mgrin par srog phyin pa

वि. कण्ठगतप्राणः — आर्तं कण्ठगतप्राणं परित्यक्तं स्वबान्धवैः ना.ना.२८४क/१५८.

mgrin byung

वि. = {mgrin pa las byung ba} कण्ठ्यः, कण्ठोद्भवशब्दादिः — {aku ha ka mgrin byung gang} अकुहकाश्च ये कण्ठ्याः वि.प्र.८०ख/४.१६८.

mgrin dmar

रक्तग्रीवः १. पक्षिविशेषः श.को. २८७; मो.को.८६१ २. राक्षसः छो.को.१५८; मो.को. ८६१; = {mgrin dmar can} बो.को.४८५.

mgrin mdzes

= {mgrin bzang /}

mgrin bzang

ना. सुग्रीवः, विद्याराजः — अब्जकुले च विद्याराज्ञः । तद्यथा भगवान् द्वादशभुजः … सुग्रीवः म.मू.९५ख/७.

mgrin ring

१. दीर्घग्रीवः [1] = {rnga mong} उष्ट्रः छो.को.१५८/रा.को.२.७२१ [2] नीलक्रौञ्चः रा.को. २.७२१; = {khrung khrung} बो.को.४८५; = {khrung khrung cang shes} छो.को.१५८ २. दीर्घकण्ठकः, वकपक्षी रा.को. २.७२० ३. = {shing rta mo} छो.को.१५८ ४. = {bzhad} बो.को.४८५.

mgron

१. आतिथ्यम् — इति स महात्मा तासां धर्मातिथ्यं चकार जा.मा.३३१/१९३; = {mgron gces/} {mgron cha} 2. = {mgron po/}

mgron khang

अतिथिशाला श.को.२८८.

mgron gyi bsnyen bkur

अतिथिसपर्या — कथमतिथिसपर्यां शिक्षिताः शाखिनोऽपि ना.ना.२६५ख/२०.

mgron gces

आतिथ्यम् — ताः संपूज्य स्मरोदारं सुप्रियं प्रियदर्शनाः । तस्याभिलाषप्रणयैरातिथ्यमिव चक्रिरे अ.क.६.१५९; द्र. {mgron/} {mgron cha/}

mgron cha

आतिथ्यम् — सोऽब्रवीद्विहितातिथ्यं नृपतिं प्रणतं मुनिः अ.क.२४.४२; द्र. {mgron/} {mgron gces/}

mgron cha byas pa

विहितातिथ्यम् — सोऽब्रवीद्विहितातिथ्यं नृपतिं प्रणतं मुनिः अ.क.२४.४२.

mgron gnyer

= {mgron du gnyer ba/}

mgron gnyer ba

= {mgron du gnyer ba/}

mgron du gnyer

= {mgron du gnyer ba/}

mgron du gnyer ba

= {mgron gnyer} ।। • क्रि. न्यमन्त्रयत् — तमादराद्गृहपतिर्भोजनाय न्यमन्त्रयत् अ.क.२१.१३ सं. निमन्त्रणम् — {zas ni mgron gnyer ba'i} भोजननिमन्त्रणे अ.क.६.१५; उपनिमन्त्रणम्, द्र. {mgron du gnyer bar bya} वि.सू.७१क/८८ • भू.का.कृ. = {mgron du bos pa} निमन्त्रितः — {zas la mgron gnyer} भोक्तुं निमन्त्रितः अ.क.९.५२; पूर्वनिमन्त्रितं चित्तमनुपालयमानः शि.स.१७क/१७; उपनिमन्त्रितः अ.क.९.८८; अधिवासितः — स तया भर्तुरादेशाद् गृहिभक्त्याधिवासितः अ.क.१८.८; प्रवारितः — {mgron du gnyer ba dang ldan pa} प्रवारितवान् वि.सू.४६क/५८; कृतातिथ्यः — प्रीत्या तेन कृतातिथ्यः स्वादुपानाशनादिभिः अ.क.१९.४४.

mgron du gnyer ba dang ldan pa

वि. प्रवारितवान् — विना मर्यादास्थापनेन प्रवारितवतोऽन्यथा… वि.सू.४६क/५८.

mgron du gnyer ba las ring du 'dug pa'i ltung byed

पा. (विन.) प्रवारितार्थातिसेवायां प्रायश्चित्तिकम्, प्रायश्चित्तिकभेदः वि.सू.४६क/५८.

mgron du gnyer bar bya

उपनिमन्त्रणम् — पादधावनेनोपनिमन्त्रणम् वि.सू.७१क/८८.

mgron du bod pa

१. = {mgron du gnyer ba} उपनिमन्त्रणम् म.व्यु.९३५७ २. नैमित्तिकम् — भगवतः काश्यपस्य प्रवचने दशवर्षसहस्राणि वैयावृत्यं कृतं भक्तैस्तर्पणैर्यवागूपानैर्नित्यकैर्नैमित्तिकैर्दीपमालाभिः अ.श.१९४ख/१८०.

mgron du bos

= {mgron du bos pa/}

mgron du bos pa

• सं. [1] निमन्त्रणम् — अधिवासयेद् भक्तोपनिमन्त्रणमन्तर्गृहेऽपि वि.सू.३४ख/४३; गु.सि.६.८५/८१; उपनिमन्त्रणम् जा.मा.५६/३३; वि.सू.७९ख/९६ [2] प्रवारणा — {so sor mgron du bos pa bdag gir bya'o} स्वीकुर्यात् प्रत्येकप्रवारणाम् वि.सू.४६क/५८ [3] निमन्त्रणकम् — ग्रहणेऽप्यन्यस्य स्वीकरणं दुःभिक्षो यावत् संपत्तिनिमन्त्रणकानाम् वि.सू.३४ख/४४; म.व्यु.५७६३; मि.को.४०ख • भू.का.कृ. = {mgron du bos zin} निमन्त्रितः — जगदद्य निमन्त्रितं मया सुगतत्वेन सुखेन च बो.अ.३.३३; उपनिमन्त्रितः — अन्वाक्रामेदुपनिमन्त्रितः पुण्यकामेन नवमाच्छिन्नदशात् पराहत्यानित्यतामनसिकारेण वि.सू.४२क/५३.

mgron du bos zin

= {mgron du bos pa/}

mgron du bya ba'i bkur sti

अतिथिसत्कारः — अथ स राजा तम्… कृतातिथिसत्कारम् जा.मा.३१०/१८०.

mgron du ma bos pa

वि. अनिमन्त्रितः — दुष्कृतमनिमन्त्रितभोजने वि.सू.१६ख/१८.

mgron pa

सार्थः, वणिक्समूहः — त्वया सार्थस्य मध्ये गन्तव्यम् वि.व.३५५ख/२.१५६.

mgron po

= {mgron} 1. = {glo bur du 'ongs pa} अतिथिः, आगन्तुकः — स्वयमेत्य करोमि त्वां प्रत्यस्तशरणातिथिम् अ.क.४३.१४; अभ्यागतः — सुखसत्त्रमिदं ह्युपस्थितं सकलाभ्यागतसत्त्वतर्पणम् बो.अ.३.३२ २. = {lam bgrod} पथिकः, पथगन्ता — पथिकयानवाहनचरणैरविन्यस्तमार्गसीमान्तलेखे जा.मा.२९०/१६९; पान्थः — मोहमार्गे संसरतां नृणाम् । क्षणप्रतिश्रये काये पान्थानां निजवासना अ.क.८९. ५०.

mgron bu

= {'gron bu} कपर्दकः म.व्यु.९३७४; कपर्दिका म.व्यु.५९९४; {'bu 'gron bu'am de'i rus la'ang} छो.को.१५८.

mgron bos

= {mgron du bos pa/}

mgron bya

आतिथेयम् — त्वद्योग्यमस्ति न च किंचिदिहातिथेयमस्मान्निवर्तितुमतस्तव युक्तमग्रे जा.मा.१७९/१०३.

mgron bya'i tshig

निमन्त्रणा — स चानुपश्यन्नपि तं दुरात्मा निमन्त्रणामप्यकरोन्न तस्य जा.मा.४२०/२४७.

mgron byar rung ba

वि. आतिथेयः — समधिगतमिदं मयातिथेयम् जा.मा.५४/३२.

'gag

= {'gag pa/}

'gag 'gyur

= {'gag par 'gyur ba/}

'gag pa

• क्रि. निरुध्यते — स्कन्धधात्वायतनभावा निरुद्धा निरुध्यन्ते निरोत्स्यन्ते ल.अ.७१क/१९; सत्त्वः… निरुद्धो वा निरोत्स्यते वा निरुध्यते वा अ.सा.४२ख/२४ • सं. निरोधः — {'gag pa dang skye ba} निरोधोत्पादः सू.अ.२१६ख/१२२; लयः — अविद्यादिक्रमेणैव… एकैकस्य निरोधेन लयं याति परः परः अ.क.६७.५५; त्यागः — {brjod pa 'gag pa} अभिधात्यागात् त.प.६ख/४५८ • कृ. [1] भू.का.कृ. निरुद्धः — सत्त्वः… निरुद्धो वा निरोत्स्यते वा निरुध्यते वा अ.सा.४२ख/२४; निरोधितः — {srog 'gag pa na} प्राणे निरोधिते वि.प्र.६३क/४.११० [2] व.का.कृ. = {'gag pa na} निरुध्यमानम् — निरुध्यमाने कारित्रं द्वौ हेतू कुरुतः अभि. को.२.६३.

'gag pa na

व.का.कृ. निरुध्यमानम् — चक्षुरुत्पद्यमानं न कुतश्चिदागच्छति निरुध्यमानं न क्वचित् संनिचयं गच्छति अभि.भा.२४१ख/८१३.

'gag par

निवारयितुम् — प्रत्यक्षादेरदर्शनमात्रेण निवारयितुमशक्यत्वात् त.प.२९१ख/१०४६.

'gag pa med

= {'gag pa med pa/}

'gag pa med pa

अनिरोध: — {'gag pa med pa'i chos nyid} अनिरोधधर्मता स.दु.१७५/१७४.

'gag pa med pa'i chos nyid can

अनिरोधधर्मता — प्रणिधानसिद्धिरनिरोधधर्मता स.दु.१७५/१७४.

'gag par 'gyur

= {'gag par 'gyur ba/}

'gag par 'gyur ba

• क्रि. = {'gag par 'gyur/} {'gag 'gyur} [1] (वर्त.) निरुध्यते — न ह्यत्रोत्पद्यते किंचित्प्रत्ययैर्न निरुध्यते ल.अ..८८ख/३५; शीर्यते — शीर्यते दृष्टमात्रेण न चेन्नाशं समाप्नुयात् गु.स.१२६ख/७८; निरोधयति — निरोधयत्युपरमन्नारूप्ये जीवितं मनः अभि.को.२.१५ [2] (भवि.) निरोत्स्यते — ये स्कन्धधात्वायतनभावा निरुद्धा निरुध्यन्ते निरोत्स्यन्ते ल.अ.७१क/१९ • व.का.कृ. निरुध्यमानः — निरुध्यमानो मार्गस्तु प्रजहाति तदावृतिम् अभि.को.६.७७; अभि.भा.४२क/१३०.

'gag par byed

क्रि. निरोधयति — विमोक्षमुखानि भावयित्वा सत्त्वा अविद्यां निरोधयन्ति स.पु.५३क/९३.

'gag par byed pa

= {'gag par byed/}

'gag med

ना. १. अनिरुद्धः, महाश्रावकः — महाश्रावकाः शारिपुत्रमौद्गल्यायनमहाकाश्यपरेवतसुभूत्यनिरुद्ध…प्रमुखाः ग.व्यू.२९०क/१२ २. = {'gag pa med pa/}

'gag bzhin pa

व.का.कृ. निरुध्यमानम् — इहायमुत्पादः परिकल्प्यमानः निरुध्यमानस्य अनित्यतानुगतस्य वर्तमानस्य वा परिकल्प्यते प्र.प.६७.

'gags

= {'gags pa/}

'gags gyur

= {'gags par gyur pa/}

'gags 'gyur

= {'gags par 'gyur/}

'gags pa

• क्रि. निरस्यते — साम्प्रतं स्वभाववादिनो निरस्यन्ते त.प.१८१क/७९ • सं. निरोधः — तन्निरोधमत्यन्तसुखपारमितां नाधिगच्छन्ति र.वि.९२ख/३३; न्या.टी.७३क/१९१; उपरोधः — {dbang po 'gags pa} इन्द्रियोपरोधः र.वि.९९क/४६; प्रतिक्षेपः — एवंविधानामपि तं प्रतिक्षेपं प्रधारयेत् वि.सू.५क/५; त्यागः — {rjod par byed pa 'gags pas} अभिधानत्यागेन त.प.६ख/४५८; रोधः — {chu 'gags pa} मूत्ररोधः मि.को.५२ख • भू.का.कृ. = {'gags zin} रुद्धः — {'gro ba dang 'ong ba rnams ni 'gags par byas} अकारयत्… रुद्धगमागमाम् अ.क.२४. १२२; निरुद्धम् — यानि कर्माणि कृतान्युपचितानि निरुद्धानि तान्यतीतानीत्युच्यन्ते बो.भू.१९८ख/२६६; संरुद्धः — {mig ni mchi mas 'gags pa} बाष्पसंरुद्धलोचनः अ.क.२३.४९.

'gags pa med pa

वि. अनिरोधः — सर्वधर्मानिरोधत्वात् प्रज्ञापारमिता अनिरोधा कौ.प्र.१४२ख/९५.

'gags pa'i bdag nyid

वि. निरोधात्मकः — तस्य च विज्ञानादिनिरोधात्मकस्य तरुष्वसम्भवात् न्या.टी.७३क/१९१.

'gags par gyur

= {'gags par gyur pa/}

'gags par gyur pa

भू.का.कृ. निरुद्धः — उदकपृथ्वीधातुभिर्निरुद्धैरन्ये धातवो विशुद्धा भवन्ति वि.प्र.५९ख/४.१०४.

'gags par 'gyur

क्रि. निरुध्यते — तेषामुत्पद्यते भ्रान्तिः प्रत्ययैश्च निरुध्यते ल.अ.१६१क/१११.

'gags med

= {'gags pa med pa/}

'gags zin

भू.का.कृ. निरुद्धः त.प.; द्र. {'gags pa/}

'gam pa

भक्षणम्, द्र. {'gam par gyur} भक्षयति वि.व.३६३क/२.१६३.

'gam par gyur

क्रि. भक्षयति — {phub ma 'gam par gyur to} वुसप्लावी भक्षयति वि.व.३६३क/२.१६३.

'ga'

१. = {'ga' yang} कश्चित् — {mgon med skye bo 'ga'} अनाथो जनः कश्चित् ज्ञा.सि.२.८; काचित् र.वि.१.१२१; किंचन — अस्तु भयं यद्यहं नाम किंचन बो.अ.९.५७; कतिपयः — {nyin 'ga'} कतिपयदिनम् अ.क.५४.१४ २. = {'ga' tshe} कदाचित् — {khyad par 'phags par bgyi ba la/khyod} {la thang lhod 'ga' ma byung} विशेषोत्कर्षनियमो न कदाचिदभूत्तव श.बु. २१.

'ga' kho na zhig

कस्यचिदेव — अरणाविहारिणः सत्त्वानां कस्यचिदेव तदालम्बनस्य क्लेशस्योत्पत्तिप्रत्ययमात्रं प्रतिहरन्ति सू.अ.२५६ख/१७६.

'ga' kho nar

क्वचिदेव — न हि किंचिदनुष्ठानं निष्फलं कस्यचित् क्वचिदेव प्र.अ.५ख/७.

'ga' tsam

यः कश्चित् — {man ngag ldan pa 'ga' tsam ste} साम्नायाः सन्ति ये केचित् प्र.वि.२.८; एकः — {zas 'ga' tsam byin nas} एकभिक्षामपि दत्त्वा अभि.स्फु.१७४क/९२२.

'ga' tshe

= {'ga' zhig gi tshe} कदाचित् — यतः कदाचित् सिद्धाऽस्य प्रतीतिर्वस्तुनः क्वचित् प्र.वा.२.७०.

'ga' yang

१. कश्चित् — न हि कश्चिदज्ञातोऽर्थः प्रकाश्यते प्र.अ.१४.३/३०; किञ्चित् — अहमेव न किंचिच्चेद्भयं कस्य भविष्यति बो.अ.९.५७; कश्चन — विशेषोऽस्पष्टसामान्यो न च कश्चन विद्यते त.प.९ख/४६५; यस्य कस्यचित् — {'ga' yang bkur ba la sbyar bar mi bya'o} नानयने यस्य कस्यचिन्नियुञ्जीत वि.सू.७०ख/८७ २. = {'gar yang} क्वचित् — {der mi bgrod dang bgrod bya med/} {bgrod par 'gyur ba 'ga' yang med} न तत्र गन्ता गमनं गम्यते यत्र वा क्वचित् गु.सि.३.५५/४७.

'ga' la

= {'gar yang} क्वचित् — अनिष्पन्नात्मतत्त्वस्तु नैव व्याप्रियते क्वचित् त.स.५ख/७८; कुत्रचित् — {'bras bu 'ga' la} कुत्रचित् फले त.प.२१९ख/९०९; कस्यचित् — अत्यन्तनष्टो यो ग्रन्थः प्रतिभात्येव कस्यचित् । मया कृत इति प्राप्ताभिमानस्य क्षतस्मृतेः प्र.अ.८.५/१६.

'ga' la yang

= {'gar yang /} {'ga' zhig na} क्वचित् — कर्त्ता कश्चित् क्वचिद् ग्रन्थे स्वां कृतिं कथयन्नपि त.स.१०२क/८९८.

'ga' las

कुतश्चित् — तस्मान्न प्रेक्षावद्भिः क्वचित् प्रवर्त्तितव्यं न निवर्त्तितव्यं वा कुतश्चित् प्र.अ.१२.५/२५.

'ga'i yang

कस्यचित् — तस्मादर्थ एवायम्भूतो नास्य ग्रहणे व्यापारः कस्यचिदिति कथं प्रमाणम् प्र.अ.१५.५/३३.

'ga' da

= {ga dA} गदा, अस्त्रविशेषः — यमपालपुरुषा असिमुसलभिन्दिपालतोमरगदाचक्रत्रिशूलादीन् उपसंगृह्य का.व्यू.२०४ख/२६२.

'ga' zhig

१. कश्चित् — {'ga' zhig de ltar shes pa ni} एवं जानाति चेत् कश्चित् ज्ञा.सि.२.५; किञ्चित् — सुभाषितानि… कुसुमानीव कानिचित् अ.क.५३.१०; काचित् प्र.वा.२.१९९; किमपि — भो वयस्य प्रियं किमपि आसन्नं निवेदयति ना.ना.२६५क/१७; कतिपयः — सभायां तस्योत्कर्षं कतिपयपदं प्रत्ययं दर्शयामः अ.क.३९.३०; विरलः — विशेषार्तः परस्यार्तौ विरलो जायते जनः अ.क.५१. ३८ २. = {'ba' zhig} एकः — यथैको राजपुरुषः प्रमथ्नाति महाजनम् शि.स.८८क/८७; केवलः — अन्यथा केवलं ‘तदभावे न भवति’ इत्युपदर्शनेऽन्यस्यापि तत्राभावे सन्दिग्धमस्य सामर्थ्यम् वा. न्या.१४८.५.२/१६.

'ga' zhig gi

कस्यचित् हे.बि.५९/१३९.४; एकेषाम् — धर्मः… प्रयात्येकेषां तु श्रवणपथमक्लिष्टमनसाम् र.वि.४.४१.

'ga' zhig gi tshe

= {'ga' tshe/} {'ga' zhig tshe} कदाचित् — कुतः… पुरुषस्य कदाचित् प्रत्यक्षः, अप्रत्यक्षश्च; येन कदाचिदस्यानुमानमुपलब्धिः, कदाचित् प्रत्यक्षम्, कदाचिदागमः , वा.न्या.१५०.३.५/४३; कथञ्चित् — रागादयो हि यदा वासनाबलाद् भवति तदा यस्य यत्र जन्मान्तरसङ्गता वासना तत्रैव तस्य प्रबोधः कथञ्चित् कदाचित् केनचित् हेतुनेति प्र.अ.११६क/१२४.

'ga' zhig gi yang

कस्यचित् त.प.।

'ga' zhig gis

केनचित् — ज्ञाता धर्मादयो वै ते केनचिद् वचनाद् ऋते त.स.१२५ख/१०८५.

'ga' zhig tu

= {'ga' zhig na} क्वचित् — पूर्वं कश्चित् क्वचित् प्रदेशविशेषे वह्निधूमविशेषौ प्रत्यक्षेण गृहीत्वा त.प.३४क/५१६; कदाचित् वा.न्या. १५०.३.५/४३; = {'ga' zhig gi tshe/}

'ga' zhig tu yang

= {'ga' zhig tu/}

'ga' zhig na

= {'ga' zhig tu} क्वचित् — प्रतिपत्तृप्रत्यक्षे क्वचिदेव प्रदेश इति धर्मी न्या.टी.४९ख/१०१.

'ga' zhig tshe

= {'ga' zhig gi tshe} कदाचन — तस्मात्सर्वस्य भावस्य न विनाशः कदाचन प्र.अ.७४ख/८२.

'ga' zhig la

= {'ga' zhig na/} {'ga' zhig tu} क्वचित् — यदपि सत्त्वादिकं क्वचिदसर्वज्ञे दृष्टम् त.प.२८२ख/१०२९; कुत्रचित् — कुत्रचित् फल इति अर्थनिश्चयादौ त.स.१०३क/९०९; कस्मिंश्चित् — क्वचित् कदाचित् कस्मिंश्चिद्भवन्तो नियताः त.स.६क/८१; केषाञ्चित् — केषांचिन्नीचचित्तानामात्मावज्ञानदोषतः र.वि.१.१६१; कंचित् प्रति — ज्ञानोत्पादनयोग्यश्च कांश्चित् प्रति भवत्ययम् त.स.९५क/८४१.

'ga' zhig las

कुतश्चित् — यत्त्वहमपि कुतश्चित्समुपानीय भगवतः प्रदीपं दद्याम् वि.व.१६८क/१.५७; प्र.वा.२.३२.

'ga' zhig las kyang

कुतश्चित् — मया… सूक्तरत्नं तु न कुतश्चिदुपार्जितम् अ.क.१०७.१२.

'gar

= {'ga' la/}

'gar yang

= {'ga' la yang} क्वचित् वि.प्र.१२७क/.

'gar 'gar

वि. गद्गदः — {mchi mas 'gar 'gar} अश्रुगद्गदः अ.क.६४.२२९.

'gal

= {'gal ba/}

'gal 'gyur

= {'gal bar 'gyur ba/}

'gal bcas

वि. विरोधी — युगपच्छुच्यशुच्यादिस्वभावानां विरोधिनाम् । ज्ञानमेकधिया दृष्टं न विरुद्धा विधा हि ते त.स.१३२क/११२१.

'gal brjod

= {'gal ba brjod pa/}

'gal nyid

= {'gal ba nyid/}

'gal ba

• क्रि. (अक.; अवि.) १. (वर्त.) विरुध्यते — तच्चैतत् क्षणिकपक्ष विरुध्यते त.प.२४६ख/२०८; बाध्यते लो.को.४६१; बाधते — इति शरावादिदृष्टान्त एकप्रकृतिकत्वं बाधते वा.टी.११०ख/७८ २. (विधौ) व्याहन्येत — ‘बुद्धिभेदान्न चैकत्वं रूपादीनां प्रसज्यते’ इति, तद्व्याहन्येत त.प.४५क/५३९ • सं. १. विरोधः — {khas blangs pa dang 'gal ba} अभ्युपगमविरोधः; {mngon sum dang 'gal ba} प्रत्यक्षविरोधः त.प.२३६क/१८७; {bdag nyid la byed pa 'gal ba'i phyir ro} स्वात्मनि कारित्रविरोधात् त्रि.भा.१६६ख/८६; अतिक्रमः — {bka' dang 'gal ba} आज्ञातिक्रमः जा.मा.२२०/१२९; {chos dang 'gal ba} धर्मातिक्रमः जा.मा.१५१/८८; व्यतिक्रमः — {chos dang 'gal ba} धर्मव्यतिक्रमः जा.मा.१५३/८९; समतिक्रमः लो.को.४६२; व्याघातः — {phan tshun 'gal ba} परस्परव्याघातः प्र.अ.४९ख/५६; व्याहतिः — {rang gi tshig dang 'gal ba} स्ववचनव्याहतिः त.प.७१ख/५९५; अतिसारः — {'gal ba dang bcas pa} सातिसारः बो.भू.८६ख/११०; व्यलीकम् — {tshul dang 'gal bas} नीतिव्यलीकेन जा.मा.९५/५६; उपरोधः प्र.वृ.१९४.१/७३; बाधनम् — भ्रान्तिश्च वस्तुवित्तिश्चेत्येतदन्योन्यबाधनम् प्र.अ.१७८क/१९३; प्रतिरोधः म.व्यु.६०८ २. (पा.) विरोधः [1] पदार्थानां विरोधः — द्विविधो हि पदार्थानां विरोधः । अविकलकारणस्य भवतोऽन्यभावेऽभावाद् विरोधगतिः; शीतोष्णस्पर्शवत् । परस्परपरिहारस्थितलक्षणतया वा भावाभाववत् न्या.बि.३.७२ ७५; एकत्वानेकत्वयोश्च परस्परपरिहारस्थितिलक्षणो विरोधः त.प.६०३ [2] अलङ्कारभेदः — {'gal zla sgrub byed slad du ni/} {gang du dngos po 'gal ba rnams/} {yang dag 'grogs par rab bstan pa/} {de ni 'gal ba bshad} विरुद्धानाम् पदार्थानां यत्र संसर्गदर्शनम् । विरोधसाधनायैव स विरोधः स्मृतः का.आ.२.३३०. ३. (पा.) विरुद्धः, त्रिविधहेत्वाभासेषु एकः — द्वयो रूपयोर्विपर्ययसिद्धौ विरुद्धः । कयोर्द्वयोः ? सपक्षे सत्त्वस्य, असपक्षे चासत्त्वस्य । यथा कृतकत्वं प्रयत्नानन्तरीयकत्वं च नित्यत्वे साध्ये विरुद्धो हेत्वाभासः न्या.बि.३.८१ ८३. ४. (पा.) विरुद्धम्, रूपकभेदः — {pad+ma rnams ni mi zum zhing /} {nam mkha' la yang mi 'gro/} {khyod gdong zla bas bdag gi ni/} {srog rnams 'phrog pa nyid du blta/} {zla ba'i bya ba bya min dang /} {gzhan gyi bya ba'i bya ba 'dir/} {yang dag bstan te de yi phyir/} {'gal ba zhes bya'i gzugs can no} न मीलयति पद्मानि न नभोऽप्यवगाहते । त्वन्मुखेन्दुर्ममासूनां हरणायैव पश्यति ।। अक्रिया चन्द्रकार्याणामन्यकार्यस्य च क्रिया । अत्र सन्दर्श्यते तस्माद्विरुद्धन्नाम रूपकम् का.आ.२.८२, ८३ ५. संकुलम्, परस्परपराहतवाक्यम् — अथ संकुलक्लिष्टे परस्परपराहते अ.को.१.६.१९ ६. अवमाननम् — सर्वाः क्रियास्तव हितप्रवणाः प्रजानां तत्रावमाननविधेर्नरदेव कोऽर्थः जा.मा.१२५/७३ ७. विरुद्धता — अन्यथा परस्परविरुद्धता शास्त्राणां न स्यात् प्र.अ.६क/७; विरोधिता — विरोधितापि दृश्ययोरेव वस्तुनोः सिद्ध्यति, नादृश्ययोः त.प.२८६क/१०३५ • वि. विरोधी — तदाऽनलादयः शीतादीनां कथं विरोधिनो भवेयुः त.प.२३९क/१९३; उपरोधी — {bde dang 'gal ba'i dka' thub nags} सुखोपरोधीनि तपोवनानि जा.मा.६५/३८; विपरीतः — वेदार्थविपरीता हि तेष्वर्थाः प्रतिपादिताः त.स.१०२क/८९८; विधुरः — धर्मकायप्राप्तिविधुरमार्गाभिरतत्वादगोचरः र.वि.११३क/७४; अतिसारिणी — {'dul ba dang 'gal ba} विनयातिसारिणी बो.भू.९७ख/१२४ • भू.का.कृ. विरुद्धः — {grang ba dang 'gal ba me} शीतस्याग्निर्विरुद्धः त.प.२४०ख/१९६; {'gal ba dag ni spyod byed pa} आचरन्ति विरुद्धानि गु.सि.९.२; बाधितम् लो.को.४६२; पराहतम् — {phan tshun 'gal ba} परस्परपराहतः त.प.८६क/६२४; व्याहतम् — {phan tshun 'gal ba} परस्परव्याहतम् प्र.अ.४७ख/५४.

'gal bar

निर्वोढुम् हे.बि.१४४.१३/७१.

'gal ba bsgrub par ma byas pa

अविरुद्धविधानम् — {'gal ba bsgrub par ma byas par/} {gzhan ni ldog par rigs ma yin} नाविरुद्धविधाने च युक्तमन्यनिवर्त्तनम् त.स.१२२ख/१०६६.

'gal ba can

वि. विरोधी — युगपच्छुच्यशुच्यादिस्वभावानां विरोधिनाम् त.स.११८ख/१०२१; विरोधिनी — परिणामविरोधिन्यः सर्वाः संसारवृत्तयः अ.क.४७.२२.

'gal ba brjod

= {'gal ba brjod pa/}

'gal ba brjod pa

= {rtsod pa} विवादः — सापवादविवादेन चक्रुर्द्वेषाकुलाः कलिम् अ.क.२१.५८; वर्षावर्षविवादेन संघर्षोऽभूत्तयोर्मिथः अ.क.५०.१८.

'gal ba nyid

= {'gal nyid} विरुद्धता — तद्विरुद्धतया दीप्रे प्रदीपे तिमिरं यथा त.स.१२१ख/१०५२; विरुद्धत्वम् — प्रत्यक्षेण विरुद्धत्वं प्रागेव प्रतिपादितम् त.स.८४क/७७४; विरोधिता — स्वरूपेण ह्यवस्थानामन्योन्यस्य विरोधिता त.स.११ख/१३५; विरोधित्वम् — तुल्यं विरोधित्वं ज्ञानाज्ञानत्वयोः त.स.८२ख/७६२.

'gal ba rtogs pa

विरोधगतिः, विरोधव्यवसायः त.स.१७ख/१९६.

'gal ba dang 'gog pa thams cad yang dag par zhi bar byed

पा. सर्वनिरोधविरोधसंप्रशमनः, समाधिविशेषः म.व्यु.६०६.

'gal ba dang bcas pa

= {'gal bcas/}

'gal ba ma yin pa

क्रि. = {'gal ba min/} {'gal min} न विरुध्यते — ज्ञानं हि पुरुषाधारं तद्भेदान्न विरुध्यते त.स.८२ख/७६२; स.दु.२३१/२३०.

'gal ba mi 'khrul ba

= {'gal ba mi 'khrul ba can/}

'gal ba mi 'khrul ba can

पा. विरुद्धाव्यभिचारी, हेत्वाभासभेदः — विरुद्धाव्यभिचार्यपि संशयहेतुरुक्तः । स इह कस्मान्नोक्तः ? अनुमानविषयेऽसम्भवात् न्या.बि.३.११० १११; न्या.टी.८३क/२२४; ‘अनित्यः शब्दः, कृतकत्वाद्, घटवद्’ इति कृते कश्चिद् विरुद्धाव्यभिचारिणमाह, ‘नित्यः शब्दः श्रावणत्वाच्छब्दत्ववद्’ इति त.प.३६ख/५२१.

'gal ba min

= {'gal ba ma yin pa/}

'gal ba med

= {'gal ba med pa/}

'gal ba med pa

• क्रि. = {'gal ba med} न विरुध्यते — सामान्यभेदवाच्यत्वमप्येषां न विरुध्यते त.स.३९क/४०२; न दुष्यति — निष्प्रदेशोऽपि चात्मा … शरीर एव गृह्णातीत्येवमुक्तं न दुष्यति त.स.८०क/७४१ • सं. [1] अविरोधः — अस्ति पर्यायोऽवस्था शक्तिरिति, तेनाविरोध इति चेत् वा.टी.८८क/४६; अप्रतिरोधः — {'thun pa dang 'gal ba med pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} अनुरोधाप्रतिरोधो नाम समाधिः म.व्यु.६०८; अनुपरोधः प्र.वृ.१९४.१/७३ [2] अविरोधिता — शक्त्यशक्त्योर्नराणां तु भेदात्तत्राविरोधिता त.प.१५५क/७६३ • वि. अविरोधी — बुद्धिमत्त्वात् प्रधानस्य सर्वमस्याविरोधि चेत् त.प.२१५क/१४७; अविरोधिनी — केवलाऽपि मनोबुद्धिर्यदेवमविरोधिनी त.स.७०ख/६६२; अविरुद्धः — मित्रे भवमविरुद्धं सत्त्वेषु यच्चेतः, तन्मैत्रं चेतः म.प्र.१३२; अतिर्यक् — {gtam sna tshogs dang 'gal ba med par bya'o} अनानातिर्यक्कथस्स्यात् वि.सू.१०ख/११.

'gal ba med pa can

वि. अविरोधी; अविरोधिनी — तद्देहस्य विनाशेऽपि मनोधीरतदाश्रया । स्वोपादानबलेनैव वर्त्तमानाऽविरोधिनी त.स.७०ख/६६१.

'gal ba dmigs pa

पा. विरुद्धोपलब्धिः — यत्र यद्विरुद्धवस्तुसमवधानम्, न तत्र तदपरमवस्थितिमासादयति, यथा दीप्रप्रदीपप्रभाप्रसरसंसर्गिणि धरणितले तिमिरम् । अस्ति च दोषगणविरुद्धनैरात्म्यदर्शनसमवधानं प्रत्यक्षीकृतनैरात्म्यदर्शने पुंसीति विरुद्धोपलब्धिः त.प.२९५ख/१०५४.

'gal ba zhes bya'i gzugs can

पा. विरुद्धरूपकम्, रूपकभेदः का.आ.२.८२--- ८३; द्र. {'gal ba/}

'gal ba yin

क्रि. = {'gal ba/'gal} {yin} 1. विरुध्यते — ह्रस्वादिभेदस्तु नित्यत्वादेर्विरुध्यते त.स.७८ख/७३१; नानात्मना हि वैचित्र्यमेकत्वेन विरुध्यते त.स.६३ख/६००; दुष्यति — एवमुक्तेऽपि दुष्यति त.स.९२ख/८३६ २. विरुद्ध्येत — ‘अर्थोऽनर्थश्च’ इति, तदपि विरुद्ध्येत त.प.२१५क/९०१.

'gal ba yod pa ma yin pa

वि. अविरोधी; अविरोधिनी — यदि प्रत्यक्षतो जातिर्न प्रतीयेत केवलात् । वचनादपि नैवास्याः प्रतीतिरविरोधिनी प्र.अ.९ख/११.

'gal ba la mi 'khrul ba

= {'gal ba mi 'khrul ba can/}

'gal ba'i chos dang 'dre ba

= {'gal ba'i chos dang ldan pa} विरुद्धधर्मसङ्गः, विरुद्धधर्मसंसर्गः — विरुद्धधर्मसङ्गश्च वस्तूनां भेदलक्षणम् त.स.६३ख/६०१; = {'gal ba'i chos dang 'brel ba/}

'gal ba'i chos dang ldan pa

• सं. विरुद्धधर्मसंसर्गः — न ह्येकस्यावृतत्वमनावृतत्वं चेति युगपद्विरुद्धधर्मसंसर्गो युक्तः त.प.७३ख/६००; विरुद्धधर्मसङ्गः त.प.२१९ख/९०८; विरुद्धधर्माध्यासः त.प.२२३क/१६२ • वि. विरुद्धधर्माध्यासितम् — यत् परस्परविरुद्धधर्माध्यासितं न तदेकं भवति, यथा गोमहिषम् त.प.२६५क/२४६; = {'gal ba'i chos dang 'dre ba/} {'gal ba'i chos dang 'brel ba/}

'gal ba'i chos dang 'brel ba

विरुद्धधर्मसङ्गः — विरुद्धधर्मसङ्गो हि बहूनां भेदलक्षणम् त.स.६ख/८८; = {'gal ba'i chos dang ldan pa/} {'gal ba'i chos dang 'dre ba/}

'gal ba'i chos 'dre ba

= {'gal ba'i chos dang 'dre ba/}

'gal ba'i chos ldan

= {'gal ba'i chos dang ldan pa/}

'gal ba'i gtan tshigs

विरुद्धो हेतुः — विरुद्धहेतुसंसूचनाद्विरुद्धः । तत्र विरुद्धो हेतुः त.प.३८क/५२४; {'gal ba'i gtan tshigs ltar snang ba} विरुद्धो हेत्वाभासः लो.को.४६२.

'gal ba'i don

विरुद्धार्थः — तद्विरुद्धार्थसाधनप्रवृत्तत्वात् वा.टी.५१ख/३; {'gal ba'i don gyi gsal byed} विरुद्धार्थदीपकम् का.आ.२.१०९.

'gal ba'i don gyi gsal byed

पा. विरुद्धार्थदीपकम्, दीपकभेदः — {rlung gis gtsubs pa'i chu thigs can/} {sprin gyis lus med dag gi ni/} {a ba le pa 'phel bar byed/} {rngul gyi dag ni sel bar byed/} {'dir ni sprin gyi tshig dag dang /} {a ba le pa'i tshig dag gis/} {bya ba 'gal bar ldan pa de/} {'gal ba'i don gyi gsal byed do} अवलेपमनङ्गस्य वर्धयन्ति बलाहकाः । कर्शयन्ति तु घर्मस्य मारुतोद्भूतशीकराः ।। अवलेपपदेनात्र बलाहकपदेन च । क्रिये विरुद्धे संयुक्तं तद्विरुद्धार्थदीपकम् का.आ.२.१०९.

'gal ba'i dpe

पा. विरोधोपमा, उपमाभेदः — {'dab brgya pa dang ston zla dang /} {khyod kyi gdong dang gsum po ni/phan} {tshun rnam par 'gal zhes pa/} {de ni 'gal ba'i dper brjod do} शतपत्रं शरच्चन्द्रस्त्वदाननमिति त्रयम् । परस्परविरोधीति सा विरोधोपमोदिता का.आ.२.३३.

'gal ba'i 'bras bu dmigs pa

पा. विरुद्धकार्योपलब्धिः, अनुपलब्धिभेदः — साक्षात् त्रिविधा स्वभावकारणव्यापकानुपलब्धिर्निदिष्टा… अदृष्टेः शेषानुपलब्धयः पारम्पर्येण सूचिका… विरुद्धकार्योपलब्धिः त.प.२८५ख/१०३५; विरुद्धकार्योपलम्भः वा.टी.६२ख/१६.

'gal ba'i gzugs can

पा. विरुद्धरूपकम्, रूपकभेदः का.आ.२.८३; द्र. {'gal ba/}

'gal ba'i lam

उन्मार्गः — {'dul dang 'gal ba'i lam} विनयोन्मार्गः जा.मा.९९/५९; विपथः मि.को.१४३क ।

'gal bar 'gyur

= {'gal bar 'gyur ba/}

'gal bar 'gyur ba

• क्रि. = {'gal bar 'gyur/} {'gal 'gyur} विरुध्यते — सत्त्वेषु हितकारित्वात्… द्वेषो विरुध्यते त्वस्य सर्वसत्त्वेषु सू.अ.१८९क/८६; त.स.६७क/६२७; बाधितं भवति — इदं च सूत्रपदं बाधितं भवति ‘यानीमानि ब्राह्मण पञ्चेन्द्रियाणि…’ अभि.भा.८५क/११९९; व्याहतिः स्यात् — तज्ज्ञेयः शब्द इत्येवं परा स्याद् व्याहतिस्तव त.स.९१क/८२३ • वि. सपत्नः — यशःसपत्नैरपि कर्मभिर्जनः समृद्धिमन्विच्छति नीचदारुणैः जा.मा.४९/२८.

'gal bar brjod

= {'gal bar brjod pa/}

'gal bar brjod pa

विवादः — एकार्थयोगे हि सदा विवादः द्वयोर्हि भोगैः कलिरेव मूर्तः अ.क.२२.९०.

'gal bar spyod pa

व्युत्थानम्, विरोधाचरणम् — व्युत्थानं प्रतिरोधे च विरोधाचरणेऽपि च अ.को.३.३.११८.

'gal bar bya ba

कृ. विरोधयितव्यम् — ततः शास्त्रमभ्युपगम्य न विरोधयितव्यम् प्र.अ.२३४.२/५०८.

'gal bar byas

= {'gal bar byas pa/}

'gal bar byas pa

भू.का.कृ. विरोधितम् — कथं पुनरिदं सूत्रम्… विरोधितं भवति अभि.स्फु.११८ख/८१४; लङ्घितम् — येषु मेऽभिनिविष्टेन गुरूणां लङ्घितं वचः बो.अ.२.६१.

'gal bar byed

= {'gal bar byed pa/}

'gal bar byed 'dod pa

वि. विरोधयितुकामः — तेषां विग्रहीतुकामानां विवदितुकामानां विरोधयितुकामानाम् अ.सा.४५ख/२६.

'gal bar byed pa

• क्रि. = {'gal byed} अवज्ञास्यति — यः… नृपस्याज्ञामवज्ञास्यति जा.मा.१२६/७३ • सं. विरोधः — तेषां… विग्रहा विवादा विरोधाः पुनरेवान्तर्धास्यन्ति अ.सा.४५ख/२६ • वि. अतिवर्ती — {tshul dang bka' khrims las 'gal bar byed} शीलमर्यादातिवर्तिनाम् जा.मा.१२५/७२.

'gal bar sems pa

वि. विरुद्धचित्तकः ब.वि.१६५क ।

'gal bas khyab pa dmigs pa

= {'gal bas khyab par dmigs pa/}

'gal bas khyab par dmigs pa

= {'gal bas khyab pa dmigs pa} पा. विरुद्धव्याप्तोपलब्धिः, अनुपलब्धिभेदः — एतेनैव प्रकारेणार्थक्रियोपयोगानुपयोगनिवृत्त्यनिवृत्त्यादिषु स्वभावहेतुविरुद्धव्याप्तोपलब्धयो योज्याः वा.टी.८८क/४५; ये सङ्केतापेक्षार्थप्रकाशना न ते नित्यसम्बन्धयोगिनः, यथा गाव्यादिशब्दाः । सङ्केतापेक्षार्थप्रकाशनाश्च गवादयो लौकिकवैदिकाः शब्दा इति विरुद्धव्याप्तोपलब्धिः त.प.१९८क/८६२.

'gal bya

= {'gal bar bya ba/}

'gal byed

= {'gal bar byed pa/}

'gal 'bras

= {'gal ba'i 'bras bu} विरुद्धकार्यम् — इष्टं विरुद्धकार्येऽपि देशकालाद्यपेक्षणम् वा.टी.६२ख/१६.

'gal mi 'gyur

क्रि. न विरुध्यते — {de dag ji ltar 'gal mi 'gyur} कथं तन्न विरुध्यते ज्ञा.सि.९.२.

'gal me

=‘ {mgal me}’ ityasyāśuddhapāṭhaḥ, dra. ma.vyu.2832.

'gal med

= {'gal ba med pa/}

'gal tshabs can

वि. सातिसारः — {'gal tshabs can du 'gyur ro} सातिसारो भवति वि.व.१४४क/१.३३; भिक्षुरनधीष्टो धर्मं देशयति सातिसारो भवति वि.व.१४०ख/२.८६.

'gal tshabs can du 'gyur

क्रि. सातिसारो भवति — न भिक्षुणा… मुखाभ्यवहार्यं पादेनाक्रमितव्यम् । आक्रामति सातिसारो भवति वि.व.१४४क/१.३३; भिक्षुरनधीष्टो धर्मं देशयति सातिसारो भवति वि.व.१४०ख/२.८६.

'gal zla

• सं. विरोधः — {'gal zla sgrub byed slad du ni/} {gang du dngos po 'gal ba rnams/} {yang dag 'grogs par rab bstan pa/} {de ni 'gal ba bshad} विरुद्धानाम् पदार्थानां यत्र संसर्गदर्शनम् । विरोधसाधनायैव स विरोधः स्मृतः का.आ.२.३३० • वि. प्रतिद्वन्द्विः — प्रतिद्वन्द्वित्वात्प्रदीपवत् तमोऽपि स्वपरात्मगतं व्यापारं करिष्यति म.प्र.६३.

'gal yin

= {'gal ba yin/}

'gas

१. = {'gas pa} 2. = {'ga' yis/}

'gas kyang

= {'ga' yis kyang} केनचित् — समुदायात् परस्त्वेको नैव केनचिदीक्ष्यते प्र.अ.१९क/२२.

'gas pa

• क्रि. (वर्त.; सक.; भवि. {dgas pa/} भूत. {bags pa/} विधौ {khos}) स्फुटति — {de'i tshe mgo}… {'gas so} तदा मूर्धा स्फुटति हे.त.४क/८ • भू.का.कृ. भिन्नः — आर्ता भीतास्त्रस्ता उद्विग्नमनसो भिन्नहृदयाः म.मू.१०१ख/११; निरुद्धः — {gang gi tshe dbugs rngub pa 'gas pa} यदा आश्वासे निरुद्धे श्रा.भू., पृ.२२३.

'gas par 'gyur

क्रि. [1] स्फुटति — अथ न वा गच्छति, मूर्धानमस्य स्फुटति म.मू.२०९ख/२२९ [2] स्फुटेत् — अस्य हृदयं स्फुटेत् ल.वि.१८१क/२७५.

'gas par byed pa

क्षुरकः, देहस्थवायुभेदः — अस्मिन् काये वायुः… तद्यथा ऊर्ध्वंगमा वायवोऽधोगमाः… क्षुरकाः शि.स.१३७ख/१३३.

'gi wang

= {gi wang /}

'gi hang

= {gi wang /}

'gi'u wang

= {gi wang /}

'gu ga

वागुरा — {'khor ba'i 'gu ga las bkrol nas} संसारवागुराया मोचयित्वा अ.श.११४क/१०३; {'di rnams}…{'khor ba'i 'gu ga las thar bar byed par gyur cig} एतान् संसारवागुराया मोचयेयम् अ.श.११५क/१०४.

'gug pa

= {'gugs pa/}

'gug par byed pa

कुब्जीकरणम् — स्वभावालम्बनाकारपरिच्छेदि हि प्रत्यक्षं तृणस्यापि न कुब्जीकरणे समर्थम् प्र.अ.१२.२/२४.

'gugs

= {'gugs pa/}

'gugs 'gyur

= {'gugs par 'gyur/}

'gugs pa

• क्रि. (वर्त., भवि. {dgug/} भूत. {bkug/} विधौ {khug}) कर्षति — अहो नाट्यं मनः कर्षति अ.क.६६.८६; {pho nya mos kyang mdza' bo 'gugs} दूत्यश्च कर्षन्ति… प्रियान् का.आ.२.३१३; आकृष्यते — द्वित्रीन् वारान् समुच्चार्य ध्रुवमाकृष्यते क्षणात् गु.स.१२०ख/६६ • सं. १. आकर्षणम् — अङ्कुशाकर्षणम् म.मू.२४९ख/२८३; कर्षणम् — {legs 'gugs} संकर्षणः अ.को.१.१.१९; कृष्टिः श्री.को.१७७क; आकर्षः — द्यूतेऽक्षे शारिफलकेऽप्याकर्षः अ.को.३.३.२२१; आक्षेपः — {'bras 'gugs pa'i nus} फलाक्षेपशक्तिः त.स.६६क/६२२; आहरणम् — ततः कुमाराहरणे पुनस्तां विलासवल्लीं विससर्ज राजा अ.क.६५.४५; निलयनम् — {bya gag spar nas 'gugs pa'i} कुक्कुटस्योत्पात्य निलयने वि.सू.२३क/२८ • भू.का.कृ. ( {'gug} इत्यस्याः भूत. म.को.) आकृष्टः — {sna tshogs kyog brgyas 'jig rten 'gugs/} {gzung dka' smad 'tshong ma yin no} नानाभङ्गिशताकृष्टलोका वेश्या न दुर्धराः का.आ.३. ११७; अ.क.३०.२६; आकुञ्चितः — न कस्य कुरुते कान्तिः कौतुकाकुञ्चितं मनः अ.क.६८. २४; आक्षिप्तम् — {'gugs pa min} अनाक्षिप्तम् त.स.६६क/६२०; उपयाचितः — {'gugs pa dgag par mi bya'o} न उपयाचितो विधारयेत् वि.सू.१०क/११.

'gugs pa min pa

भू.का.कृ. अनाक्षिप्तम् — अनाक्षिप्तान्यभेदेन भाव एव तथोच्यते त.स.६६क/६२०.

'gugs par bgyid

क्रि. विकर्षति — सुखाशा देव भूतानि विकर्षति ततस्ततः जा.मा.२३२/१३६.

'gugs par 'gyur

क्रि. आकृष्यति — अनेन क्रोधमन्त्रेण महादेवादयः सुराः… आकृष्यन्ति गु.स. १२२क/६९; आकृष्यते — पाशवज्राङ्कुशधरः… वज्रसत्त्वो महाराजो ध्रुवमाकृष्यते गु.स.१२२ख/७०.

'gugs par byed

= {'gugs par byed pa/}

'gugs par byed pa

• क्रि. कर्षति — {bung ba yis/} {mig nas bzung ste 'gugs par byod} निगृह्य नेत्रे कर्षन्ति… अलिनः का.आ.३.१३; कृष्यते — {ji ltar rna bar chu zhugs pa/} {chu gzhan dag gis 'gugs par byed} कर्णे तोयं यथा विष्टं प्रतितोयेन कृष्यते हे.त.१६क/५०; आनयति — महाक्रोधराजा यमान्तको नाम यमराजानमपि घातयति, आनयति म.मू.१०१ख/११ • सं. [1] आकर्षणम् — o~ {M h+'u}~ {M swA hA} आकर्षणम् ओम् हूं स्वाहा हे.त.३ख/६ [2] कुब्जीकरणम् — स्वभावालम्बनाकारपरिच्छेदि हि प्रत्यक्षं तृणस्यापि न कुब्जीकरणे समर्थम् प्र.अ.२१क/२४ • व.का.कृ. आनयत् — न चार्थदेशं पुरुषमुपसर्पयदर्थं वा पुरुषदेशमानयत् तत्प्रापकं भवति त.प.२३७ख/९४६.

'gugs byed

= {'gugs par byed pa/}

'gugs byed ma

ना. आकर्षणी, विद्याराज्ञी — तारा सुतारा… आकर्षणी… चन्द्रावती चेति । एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञीभिः म.मू.९६क/७.

'gud pa

=(?) = {rdzongs} यौतकम् — यौतकम् {khud pa'am rdzongs/} {'gud pa'am rdzangs pa} म.व्यु.५३२३.

'gum

= {'gum pa/}

'gum du stsal ba

क्रि. प्रघात्यते लो.को.४६३.

'gum du stsal bar bgyi

कृ. प्रघातयितव्यम् लो.को.४६३.

'gum pa

• क्रि. मरणं भवति लो.को.४६३ • सं. = {'chi ba} मृत्युः — {'di na mchis pa 'gum par nges ma mchis} नैकान्तिको मृत्युरिह स्थितस्य जा.मा.२४१/१३९; प्राणवियोगः — अयं चूडामणिः… न कथंचिन्मनोहराया देयोऽन्यत्र प्राणवियोगात् वि.व.२१०ख/१.८५; जीविताद् व्यपरोपः — न चेच्छाम्येनं जीविताद् व्यपरोपयितुम् अ.श.३१ख/२७ नष्टः — {'gum pa las bsos pa} नष्टोपलब्धः श.बु.१७.

'gum par

जीविताद् व्यपरोपयितुम् — न चेच्छाम्येनं जीविताद् व्यपरोपयितुम् अ.श.३१ख/२७.

'gum pa las bsos pa

वि. नष्टोपलब्धः — {srog chags 'gum pa las bsos pa rnams la} नष्टोपलब्धेषु प्राणेषु श.बु.१७.

'gums

क्रि. *विहन्तु — {'gro mang rdog pas bdag gi spyir 'tshog gam/} {'gums kyang mi bsdo} कुर्वन्तु मे मूर्ध्नि पदं जनौघा विघ्नन्तु वा बो.अ.६.१२५.

'gums pa

= {'gums/}

'gul

= {'gul ba/}

'gul ba

• क्रि. १. (वर्त.) कम्पते — महान् भूमिचालोऽभूत्… षड्विकारमष्टादशमहानिमित्तं कम्पते प्रकम्पते संप्रकम्पते अ.सा.४५१क/२५५; प्रकम्पति — भूः प्रकम्पति म.मू.२१०क/२२९; चलयति — अरघट्टं यथैकापि पदिका पुरुषेरिता । सकृत्सर्वं चलयति ज्ञानमेकक्षणे तथा अभि.अ. ७.२ २. (भूत.) अकम्पत् — अयं च त्रिसाहस्रमहासाहस्रो लोकधातुः षड्विकारमष्टादशमहानिमित्तमभूत् । अकम्पत् प्राकम्पत् संप्राकम्पत् ल.वि.३०क/३९; चलति स्म — यदा शरीरं प्रछोडयति तदा सिंहलद्वीपं चलति स्म का.सू.२२५क/२८७ • सं. कम्पः — यदा कम्पो महाभयो लोको तत्र शङ्का प्रजायते म.मू.१९९क/२१३; कम्पनम् — {yal ga 'gul ba} शाखाकम्पनम् वि.सू.३०क/३८; विकम्पनम् — द्रुमाश्च पुष्पं ससृजुर्विकम्पनात् जा.मा.८९/५३; चलः — निश्चलादपि ते त्रासः कङ्कालादेवमीक्षितात् बो.अ.८.४८; चलनम् — नक्षत्रेष्वेव दृश्यन्ते चलनं वसुधातले म.मू.१९९क/२१४; स्पन्दः — ननु चापलादिकमचापलत्वात् तदभ्यासतो भवति अस्पन्दमन्दतादिलक्षणात् प्र.अ.४९क/५६; प्रस्पन्दः — क्षणमप्येकं नैव प्रस्पन्दवद् भवेत् त.स.२७क/२९० • भू.का.कृ. १. कम्पितः, भूकम्पभेदः म.व्यु.३००१; मि.को.३३ख २. आकम्पितः — क्षितितलचलनादाकम्पिते जा.मा.११६/६८; संचलितः — कदलीपत्रेव संचलिताः का.सू.२३४ख/२९७; आधूतः — वेल्लितप्रेङ्खिताधूतचलिताकम्पिता धुते अ.को.३.१.८५.

'gul bar gyur pa

भू.का.कृ. चलितः — {'gul bar gyur pa'i so} दन्तश्चलितः लो.को.४६४.

'gul ma yin

अचलः लो.को.४६४.

'geg

उद्बन्धनम्, ऊर्ध्वलम्बनम् — उद्बन्धनप्रपातैश्च विषापथ्यादिभक्षणैः । निघ्नन्ति केचिदात्मानम् बो.अ.६.३६; ततो रज्जुं गृहीत्वा अवरकं प्रविष्टा उद्बन्धनहेतोः अ.श.२१४ख/१९८.

'geg thag

पाशः — अपरे कथयन्ति पाशश्छेत्तव्यम् वि.व.२८३ख/१.१००.

'geg par

उद्बन्धितुम् — {bdag nyid 'geg par brtsams pa} आत्मानमुद्बन्धितुमारब्धः वि.व.१९१ख/१.६६.

'gegs

१. विघ्नः — {'gegs med} निर्विघ्नः अ.क.२१.४०; विबन्धः लो.को.४६४; प्रतिबन्धः लो.को.४६४ २. उद्बन्धः; द्र. {'gegs te shi ba} उद्बध्य मृतम् वि.व.२८३ख/१.१०० ३. = {'gegs pa/}

'gegs te

उद्बध्य — {'gegs te shi ba} उद्बध्य मृतम् वि.व.२८३ख/१.१००.

'gegs pa

• क्रि. = {'gegs} निषिध्यते — तत् किमिति निषिध्यते ‘न चान्यच्चिह्नमस्ति वः’ इत्यनेन त.प.२०१क/८६९; प्रतिषिध्यते — तत्र गौरेव वक्तव्यो नञा यः प्रतिषिध्यते त.स.३५ख/३७०; द्र. {'gegs pa yin/} {'gegs par 'gyur/} {'gegs par byed pa} ({o yin}) ।। • सं. निषेधः — न तु सम्यग्ज्ञानस्य कृतकहेतुकत्वनिषेधः त.प.१७१क/७९९; निषेधनम् त.स.३६ख; प्रतिषेधः, द्र. {'gegs par byed pa} प्रतिषेधयति त.प.२५७क/२३०; बाधा, द्र. {'gegs pa yin} बाध्यते त.प.१३४ख/७१९; अपनयः — {'gegs par byed} अपनयः क्रियते त.प.१४१क/७३४ • वि. उद्बन्धकः — {rang gi gzugs brnyan 'gegs pa zhig bris} आत्मप्रतिबिम्बकमुद्बन्धकं लिखितम् वि.व.२८३क/१.१०० • भू.का.कृ. [1] रुद्धः — {rlung tshub kyi/} {rdul gyis nam mkha' 'gegs pa bzhin} वातालीरजोरुद्धमिवाम्बरम् अ.क.३९.८९ [2] उद्बद्धः — तेन प्रभिन्नेनात्मा उद्बद्धः वि.व.२८३ख/१.१००.

'gegs pa yin

क्रि. बाध्यते — सोऽप्यनेन प्रत्यक्षेण विरुध्यमानो बाध्यते त.प.१३४ख/७१९; द्र. {'gegs pa/} {'gegs par 'gyur/} {'gegs par byed pa} ({o yin}) ।

'gegs par 'gyur

क्रि. निषेत्स्यते — तदपि प्रमाणलक्षणपरीक्षायां निषेत्स्यते त.प.२८५क/२८२; निषिध्येत — {gang gis de 'gegs par 'gyur} येन सा निषिध्येत त.प.२५५ख/९८४; द्र. {'gegs pa/} {'gegs pa yin/} {'gegs par byed pa} ({o yin}) ।

'gegs par 'gyur ba

= {'gegs par 'gyur/}

'gegs par byed

= {'gegs par byed pa/}

'gegs par byed pa

• क्रि. = {'gegs par byed} प्रतिषेधति — यदि पराभ्युपगतं स्वधर्माधर्ममात्रज्ञं प्रतिषेधति तदा त.प.२६१ख/९९३; प्रतिषेधयति — तदेवं स्वपक्षं व्यवस्थाप्य सर्वथेत्यादिना परपक्षं प्रतिषेधयति त.प.२५७क/२३०; निरस्यति — अपोहत इति प्रतिक्षिपति, प्रमाणत्वेन निरस्यतीत्यर्थः त.प.२२५ख/९२०; निषिध्यते — हेतोः प्रामाण्यं निषिध्यते त.प.३७ख/५२३; निषेधः क्रियते त.प.; प्रतिषिध्यते — ननु केनैतदुक्तम् ‘अशक्यं कुर्वन्तीति’ येनैतत् प्रतिषिध्यते भवता त.प.१४९ख/२५; अपनयः क्रियते — तैश्च संयोगविभागैस्तस्य स्थिरस्य वायोरपनयः क्रियते त.प.१४१क/७३४; द्र. {'gegs pa/} {'gegs pa yin/} {'gegs par 'gyur} ।। • सं. निषेधनम्, ओ ना नैवमिति निर्देशे निषेधस्य निषेधनम् त.प.३३५ख/३८६ • वि. निषेधकम् — {'gegs par byed pa'i tshad ma} निषेधकं प्रमाणम् त.प.१२५क/७००.

'gegs par byed pa'i tshad ma

निषेधकं प्रमाणम् — एवं बाह्यार्थनिषेधकं प्रमाणमभिधाय त.प.१२५क/७००.

'gegs par byed pa yin

क्रि. निषेधं करोति — न दृश्यते इत्यनुपलम्भेन सद्व्यवहारनिषेधं करोति त.प.१८४क/८२९; द्र. {'gegs par byed pa/}

'gegs par byed yin

= {'gegs par byed pa yin/}

'gegs med

वि. निर्विघ्नः — भवन्ति यत्प्रसादेन निर्विघ्नाश्चित्तवृत्तयः अ.क.२१.४०.

'gegs med pa

= {'gegs med/}

'gengs

= {'gengs pa/}

'gengs pa

• क्रि. पूरयति — {lhung bzed 'gengs} पात्रं पूरयति वि.व.१६५क/१.५४ • वि. भरः — {kun 'gengs} विश्वंभरः अ.को.१.१.१६; भरिः — {lto 'gengs} कुक्षिंभरिः अ.को.३.१.१९; पूर्णि — {rnal 'byor yan lag drug gi brjed byang yon tan gyis 'gengs pa zhes bya ba} गुणपूर्णिनामषडङ्गयोगटिप्पणी क.त.१३८८ • भू.का.कृ. पूरितः — {phyogs ni dri bzang gis 'gengs pa} सौरभपूरिताशः अ.क.९३.६५.

'gengs par byed

= {'gengs par byed pa/}

'gengs par byed pa

• क्रि. = {'gengs par byed} पूरयति — यदि भगवान् आकाशे पात्रं प्रसारयति तदपि देवास्त्रयस्त्रिंशा दिव्यायाः सुधायाः पूरयन्ति वि.व.१४१क/१.३० • व.का.कृ. आपूर्यमाणः — तापसकुमारिकापूर्यमाणबालवृक्षकालवालस्य… तपोवनस्य ना.ना.२६५ख/१९.

'ged

= {'ged pa/}

'ged pa

• क्रि. = {'ged} विभजते म.व्यु.२८४९; द्र. {'ged par 'gyur}; ।। • वि. भाजकः — वर्षाशाट्याः कठिनस्य चीवराणां भाजकश्च वि.सू.९३क/१११; {snod spyad 'ged pa} भाण्डभाजकः म.व्यु.९०६३; {gos 'ged pa} चीवरभाजकः म.व्यु.९०६६.

'ged par 'gyur

क्रि. संविभक्ष्यति — यच्चैष साक्षात्करिष्यति, तदस्मभ्यं संविभक्ष्यतीति ल.वि.१२१क/१८१; द्र. {'ged pa/}

'geb

चालः (चालमिति पाठः), गृहाच्छादनम्, पटलम्, छदिः, पिटम् मि.को.१४१क ।

'gebs pa

आच्छादनम् — {chos gos gsum ni 'gebs pa yis} त्रिचीवराच्छादनेन अ.क.६९.३; संपिधानम् — आच्छादने संपिधानमपवारणमित्युभे अ.को.३.३.१२५.

'gebs pas rgyas par 'gengs pa

ना. मिलस्फरणम्, जम्बूद्वीपशीर्षम् — इहैव दक्षिणापथे मिलस्फरणं नाम जम्बूद्वीपशीर्षम् ग.व्यू.३४९क/६७.

'gems pa

उत्पाटनम् — {spyi bo 'gems pa} शिरस्तटोत्पाटनम् अ.क.३.१५७.

'gel

= {'gel ba/}

'gel ba

व.का.कृ. लर्दयन् — {tshong pa rnams khal 'gel ba mthong} पश्यति स्थोरां लर्दयन्तं सार्थम् वि.व.३५६ख/२.१५७.

'gel bar

लर्दयितुम् — सोऽपि स्थोरां लर्दयितुमारब्धः वि.व.३५६ख/२.१५७.

'gel byed

गुल्मः, सैन्यसमुदायः मि.को.४८ख ।

'go

= {'go ba/}

'go nad

= {'go ba'i nad/}

'go ba

सङ्गः — अस्य दन्ताः… यैरस्याहारं परिभुञ्जानस्य नाभूत्सङ्गो वा… अतिसर्जनं वा ग.व्यू.२३३क/३१०.

'go ba'i nad

उपसर्गः, रोगः — इतीमे कामाः सादीनवा बहूपद्रवा बह्वीतिका बहूपसर्गा इति श्रा.भू.१७६क/४३९; सञ्चरव्याधिः मि.को.५२क ।

'go ma

= {thog ma/} {dang po/}

'go la

पा. गोलः — इदानीं नक्षत्रगोल उच्यते … अत्र कर्मभूमौ… बहुविधं गोलमतं कक्षादिभेदान्तरेणोक्तम् । अत्र किल गोले अष्टग्रहाणां शीघ्रमन्दगमनभेदेन राशिभोगतुल्य इति वि.प्र.१८९क/१.५३.

'go la'i ri mo

पा. गोलरेखा — अश्विन्याद्यर्द्धचित्रं निशिदिवससमा मध्यतो गोलरेखा वि.प्र.१८९क/१.५३.

'gog

= {'gog pa/}

'gog tu med pa

वि. निर्वार्यः मि.को.४५ख ।

'gog thob

= {'gog pa thob pa/}

'gog mthong spang bya

= {'gog pa mthong bas spang bar bya ba/}

'gog mthong spang bya ba

= {'gog pa mthong bas spang bar bya ba/}

'gog bden

= {'gog pa'i bden pa/}

'gog pa

• क्रि. निषेधति — {de yi ngang tshul de 'gog dang} तच्छीलन्तन्निषेधति का.आ.२.६४; वारयति, — {su zhig 'gog} को… वारयति वि.व.१४२क/१.३१; प्रतिषिध्यते — यच्च यत्र प्रतिषिध्यते तत् तस्मादन्यत्रास्ति वा.टी.१०६क/७०; का.आ.२.१४५; निरुघ्यते त.प.१४३.३/; संरुन्धे का.आ.२.६२; द्र. {'gog pa yin/} {'gog par 'gyur ba/'gog} {par byed pa} ।। • सं. १. निरोधः — {'dis 'gog par 'gyur bas 'gog pa} निरुध्यतेऽनेनेति निरोधः त्रि.भा.१६३ख/७७; प्रतिषेधः — यस्तस्य प्रतिषेधः सोऽस्यापि त.प.८१क/६१५; प्र.वा.४.१२७; निषेधः प्र.वृ.१९१.५/६८; उपरमः — ‘स्वभूम्युपरमः’ स्वभूमिनिरोधः अभि.स्फु.१०५ख/७८९; व्यावृत्तिः का.आ.२.१५७; वारणम् — प्रेरणेन वारणे वा वि.सू.१४ख/१६; प्रवारणम् श्री.को.१८५क; प्रतिबन्धः म.व्यु.६५०६ २. रोधः — एषु षण्णाड्यः षट् चक्ररोधा भवन्ति वि.प्र.२४५क/२.५८; अवरोधः — {lam 'gog pa} मार्गावरोधः अ.क.५०.३२; विघ्नः — {nga'i lus 'di la 'gog pa su yang med kyis} न मेऽत्र विघ्नः कश्चिदस्तीति अ.श.९४ख/८५; विरोधः — विरोधेऽपि समुच्छ्रयः अ.को.३.३.१५२ • पा. निरोधः [1] आर्यसत्यभेदः — चतुरार्यसत्यानि दुःखसमुदयनिरोधमार्गाश्चेति हे.त.३क/४ [2] = {'gog pa'i snyoms par 'jug pa} निरोधसमापत्तिः — {'gog pa thob pa} निरोधलाभी अभि.भा.२५ख/९६२ • पा. आक्षेपः, अलङ्कारभेदः — {dgag pa brjod pa 'gog pa ste} प्रतिषेधोक्तिराक्षेपः का.आ.२.११९; का.आ.२.४ {III}. रुद्धम् — वेष्टितं स्याद्वलयितं संवीतं रुद्धमावृतम् अ.को.३.१.८८; {bdag gi brtan 'gog dga' ma ni/} {mchog gi kha yi rlung dang 'gran} स्पर्द्धते रुद्धमद्धैर्यो वररामाननानिलैः का.आ.१.४९; निरुद्धम् — यथा चास्ति निरुद्धः स प्रदीपो न तु मया निरोधितः अभि.भा.१४१ख/८१२.

'gog pa thob

= {'gog pa thob pa/}

'gog pa thob pa

= {'gog thob} वि. निरोधलाभी, निरोधसमापत्तिलाभी — निरोधलाभोऽस्यास्तीति निरोधलाभी । यो हि कश्चिदनागामी निरोधसमापत्तिलाभी स कायसाक्षीत्युच्यते अभि.भा.२५ख/९६२.

'gog pa thob pa'i phyir mi 'ong

= {'gog pa thob pa'i phyir mi 'ong ba/}

'gog pa thob pa'i phyir mi 'ong ba

वि. निरोधलाभ्यनागामी — निरोधलाभ्यनागामी कायसाक्षी पुनर्मतः अभि.को.६.४३; निरोधलाभोऽस्य अस्तीति निरोधलाभी । यो हि कश्चिदनागामी निरोधसमापत्तिलाभी स कायसाक्षीत्युच्यते, निर्वाणसदृशस्य धर्मस्य कायेन साक्षात्करणात् अभि.भा.२५ख/९६२.

'gog pa mthong ba

निरोधदर्शनम् — य एते दशानुशया उक्ता… सप्त निरोधदर्शनहेयाः अभि.भा.२२८ख/७६६.

'gog pa mthong bas spang bar bya ba

= {'gog mthong spang bya} वि. निरोधदर्शनहेयः — य एते दशानुशया उक्ता… सप्त निरोधदर्शनहेयाः अभि.भा.२२८ख/७६६; निरोधदर्शनप्रहातव्यः — समुदयनिरोधदर्शनप्रहातव्यालम्बनया मिथ्यादृष्ट्या अभि.भा.२३०ख/७७५; निरोधदृग्घेयः — निरोधमार्गदृग्घेयाः षडनास्रवगोचराः अभि.को.५.१४.

'gog pa mthong bas spang bar bya ba la dmigs pa

वि. निरोधदर्शनप्रहातव्यालम्बना — समुदयनिरोधदर्शनप्रहातव्यालम्बनया मिथ्यादृष्ट्या अभि.भा.२३०ख/७७५.

'gog pa dang 'gog pa med pa la mngon par chags pas so so rnam par rtog pa'i mtshams sbyor ba

पा. निरोधानिरोधाभिनिवेशप्रतिविकल्पसन्धिः, सन्धिभेदः ल.अ.११९क/६६.

'gog pa gdags pa

निरोधप्रज्ञप्तिः — दुःखप्रज्ञप्तिर्यावन्मार्गप्रज्ञप्तिरेकांशेन व्याकर्तव्यम् अभि.भा.२३७ख/७९९.

'gog pa med

= {'gog pa med pa/}

'gog pa med pa

अनिरोधः — {'gog pa med pa'i tshig} अनिरोधपदम् ल.अ.६९क/१७; अप्रतिरोधः हे.टी.१३९.३/५८; = {'gog med/}

'gog pa med pa'i tshig

अनिरोधपदम्, अष्टोत्तरपदशतान्तर्गतपदविशेषः — कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्… उत्पादपदम्… अनिरोधपदम् ल.अ.६८ख/१७.

'gog pa yin

क्रि. प्रतिक्षिप्यते वा.टी.५९क/१३; अपोद्यते — तदप्यपवादेन बाधकज्ञानेनाबाधितत्वलक्षणमपोद्यते प्र.अ.२०ख/२३; द्र. {'gog pa/}

'gog pa la chos shes pa

पा. निरोधे धर्मज्ञानम्, षोडशचित्तक्षणेषु एकः म.व्यु.१२२६; अभि.भा.१७क/९२४.

'gog pa la chos shes pa'i bzod pa

पा. निरोधे धर्मज्ञानक्षान्तिः, षोडशचित्तक्षणेषु एकः म.व्यु.१२२५; अभि.भा.१७क/९२४.

'gog pa la rjes su rtogs pa'i shes pa

पा. निरोधेऽन्वयज्ञानम्, षोडशचित्तक्षणेषु एकः म.व्यु.१२२८.

'gog pa la rjes su rtogs par shes pa'i bzod pa

पा. निरोधेऽन्वयज्ञानक्षान्तिः, षोडशचित्तक्षणेषु एकः म.व्यु.१२२७.

'gog pa la rjes su shes pa

पा. निरोधेऽन्वयज्ञानम्, षोडशचित्तक्षणेषु एकः म.व्यु.१२२८; अभि.भा.१७क/९२४.

'gog pa la rjes su shes pa'i bzod pa

पा. निरोधेऽन्वयज्ञानक्षान्तिः, षोडशचित्तक्षणेषु एकः म.व्यु.१२२७; अभि.भा.१७क/९२४.

'gog pa la snyoms par 'jug pa

पा. निरोधसमापत्तिः — तेषां हि श्रावकप्रत्येकबुद्धानामाभिसंस्कारिकी ग्राह्यग्राहकलक्षणपतिता च निरोधसमापत्तिः ल.अ.१३९क/८६.

'gog pa la gnas pa

वि. निरोधनिश्रितः — छन्दसमाधिप्रहाणसंस्कारसमन्वागतं ऋद्धिपादं भावयति विवेकनिश्रितं विरागनिश्रितं निरोधनिश्रितम् द.भू.२०५ख/२४.

'gog pa la dmigs pa

वि. निरोधालम्बनः — निरोधालम्बनानां मिथ्यादृष्ट्यादीनाम् अभि.भा.२३४ख/७९०.

'gog pa las ldang ba med pa'i tshig

अनिरोधव्युत्थानपदम्, अष्टोत्तरपदशतान्तर्गतपदविशेषः — कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्… उत्पादपदम्… अनिरोधव्युत्थानपदम् ल.अ.६८ख/१७.

'gog pa las ldang ba'i tshig

निरोधव्युत्थानपदम्, अष्टोत्तरपदशतान्तर्गतपदविशेषः — कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्… उत्पादपदम्… निरोधव्युत्थानपदम् ल.अ.६८ख/१७.

'gog pa shes pa

पा. निरोधज्ञानम्, दशज्ञानेषु एकम् — इत्येतानि दश ज्ञानानि भवन्ति यदुत धर्मज्ञानम्, अन्वयज्ञानम्, संवृतिज्ञानम्, दुःखज्ञानम्, समुदयज्ञानम्, निरोधज्ञानम्, मार्गज्ञानम्, परचित्तज्ञानम्, क्षयज्ञानम्, अनुत्पादज्ञानञ्च अभि.भा.४४ख/१०४०; बो.भू.११४क/१४७.

'gog pa'i khams

पा. निरोधधातुः, धातुभेदः — यश्चायुष्मान्नानन्द प्रहाणधातुः, यश्च विरागधातुः, यश्च निरोधधातुः अ.श.२५७ख/२३६.

'gog pa'i go rims kyi mtshams sbyor ba'i mtshan nyid la mkhas pa

निरोधक्रमानुसन्धिलक्षणकौशल्यम् — सर्वबोधिसत्त्वश्रावकप्रत्येकबुद्धनिरोधक्रमानुसन्धिलक्षणकौशल्यम् ल.अ.१३९क/८६.

'gog pa'i sgo'i bde ba

निरोध(मुख)सुखम् — बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन निरोध(मुख)सुखं समापत्तिसुखं च… न साक्षात्करणीयम् ल.अ.७८क/२६; द्र. {'gog pa'i bde ba/}

'gog pa'i chos can

वि. निरोधधर्मि — न विज्ञानं समुदयधर्मि न निरोधधर्मि स.प.३९क/१८; निरोधधर्मिणी — सुखापि च वेदना अनित्या निरोधधर्मिणी अ.श.२८०ख/२५७.

'gog pa'i chos nyid ma yin pa

अनिरोधधर्मता — या च रूपवेदनासंस्कारविज्ञानानामसमुदयधर्मता अनिरोधधर्मता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.३९ख/१८.

'gog pa'i snyoms par 'jug pa

पा. निरोधसमापत्तिः — संज्ञावेदितनिरोधसमापत्तिश्च महामते स्वचित्तदृश्यगतिव्यतिक्रमस्तस्य न युज्यते चित्तमात्रत्वात् ल.अ.१०३ख/५०.

'gog pa'i snyoms par 'jug pa thob pa

वि. निरोधसमापत्तिलाभी — यो निरोधसमापत्तिलाभी स उभयतोभागविमुक्तः अभि.भा.३७क/१०११.

'gog pa'i snyoms par zhugs pa

वि. निरोधसमापत्तिं समापन्नः — अन्यतमस्मिन् श्मशाने प्रत्येकबुद्धो निरोधसमापत्तिं समापन्नः अ.श.२७७ख/२५४.

'gog pa'i ting nge 'dzin gyi bde ba'i sgo

निरोधसमाधिसुखमुखम् — बोधिसत्त्वाः पुनर्महामते निरोधसमाधिसुखमुखं दृष्ट्वा पूर्वप्रणिधानकृपाकरुणोपेता निष्ठपदगतिविभागज्ञा न परिनिर्वान्ति ल.अ.१४०क/८७.

'gog pa'i thob pa

निरोधलाभः — निरोधलाभोऽस्यास्तीति निरोधलाभी अभि.भा.२५ख/९६२.

'gog pa'i bde ba

निरोधसुखम् — {'gog pa'i bde ba la snyoms par 'jug pa} निरोधसुखसमापत्तिः ल.अ.१३९क/८६.

'gog pa'i bde ba la snyoms par 'jug pa'i sgo

निरोधसुखसमापत्तिमुखम् — बोधिसत्त्वा महासत्त्वा निरोधसुखसमापत्तिमुखेन न प्रतिमुह्येम ल.अ.१३९क/८६.

'gog pa'i bden pa

= {'gog bden} पा. निरोधसत्यम्, चतुरार्यसत्येषु एकम् — सत्यान्युक्तानि चत्वारि दुःखं समुदयस्तथा । निरोधमार्ग इति अभि.को.६.२; स.पु.३६ख/६४.

'gog pa'i rnam pa

निरोधाकारः — ‘नास्ति मोक्षः’ इति दृष्टिचरितानां निरोधाकारः अभि.भा.५०क/१०६२.

'gog pa'i rnam par thar pa

निरोधविमोक्षः — सर्वाणि चैतानि निमोक्षादीनि पृथग्जनार्यसान्तानिकानि, स्थापयित्वा निरोधविमोक्षम् अभि.भा.८१क/११८३.

'gog pa'i tshad ma

प्रतिप्रमाणम् — प्रतिप्रमाणद्वयं वा अनेन सूचितम् वा.टी.५२क/४.

'gog pa'i tshig

निरोधपदम्, अष्टोत्तरपदशतान्तर्गतपदविशेषः — कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् … उत्पादपदम्… निरोधपदम् ल.अ.६८ख/१७.

'gog par 'gyur

= {'gog par 'gyur ba/}

'gog par 'gyur ba

• क्रि. = {'gog par 'gyur} निरुध्यते — निरुध्यतेऽनेनेति निरोधः त्रि.भा.१६३ख/७७; द्र. {'gog pa/} {'gog pa yin} ।। • कृ. [1] निषेत्स्यमानः — {'gog par 'gyur ba'i phyir} निषेत्स्यमानत्वात् त.प.२७६क/२६६ [2] रुद्धम् — अहमद्यैव रुद्धास्मि रन्ध्रापेक्षेण मृत्युना का.आ.२.१४२.

'gog par 'gro ba

वि. निरोधगामिनी — {'gog par 'gro ba'i lam} निरोधगामिनी प्रतिपद् वि.व.१२६क/१.१५.

'gog par 'gro ba'i lam

निरोधगामिनी प्रतिपत्, आर्याष्टाङ्गिकमार्गः — भवदुःखनिरोधगामिनी प्रतिपत् वि.व.१२६क/१.१५.

'gog par rjes su lta ba

वि. निरोधानुदर्शी — यन्न्वहं तेषां तेषां धर्माणां प्रहाणानुदर्शी विहरेयम्, विरागानुदर्शी निरोधानुदर्शी विहरेयम् अ.श.२८१क/२५८.

'gog par byed

= {'gog par byed pa/}

'gog par byed pa

= {'gog byed} ।। • क्रि. = {'gog par byed} आक्षिपति — आक्षिपन्त्यरविन्दानि तव मुग्धे मुखश्रियम् का.आ.२.३५८; वारयति — मां पापप्रसङ्गादिव वारयन्ति जा.मा.२१५/१२५; वार्यते — एकेन विरोधेन शीतोष्णस्पर्शयोरेकत्वं वार्यते न्या.टी.७८क/२०७; आक्षिप्यते — कान्तस्याक्षिप्यते… प्रस्थानम् का.आ.२.१४३; निषिध्यते — अथानिर्वचनीयत्वं समूहादेर्निषिध्यते त.स.२६क/२७९; प्रतिषेधयति — त्रासं प्रतिषेधयति सू.अ.१८८ख/८६; पिधीयते — यस्य पापकृतं कर्म कुशलेन पिधीयते वि.व.१६९ख/२.१०१; द्र. {'gog par byed pa yin} ।। • सं. [1] प्रतिषेधनम् — सर्वधर्माभिसंबोधे विबन्धप्रतिषेधने र.वि.१२०ख/९२; त.स.४०क/४०९ [2] (ना.) निषधः, पर्वतः अ.को.२.३.३ • वि. प्रतिषेधकः — सुभटं … प्रतिषेधकवारणम् अ.क.८९.६७; बाधकः — {'gog par byed pa'ang ci yang med} न चात्र बाधकः कश्चित् प्र.वि.४.१४; रोधकरः — {lang tsho las byung na chung gi/} {mun pas lta ba 'gog par byen} दृष्टिरोधकरं यूनां यौवनप्रभवन्तमः का.आ.२.१९४; उपरोधिनी — जीवितं वरमस्तु न मृद्दृष्टिः जीवितस्योपरोधिनी प्र.अ.१४१ख/१५१; प्र.वि.४.१४.

'gog par byed pa yin

क्रि. प्रतिषिध्यते — यदि त्वदृष्टिमात्रेण सर्ववित् प्रतिषिध्यते त.स.११९ख/१०३६; द्र. {'gog par byed pa/}

'gog par byed yin

= {'gog par byed pa yin/}

'gog par gzhol

= {'gog par gzhol ba/}

'gog par gzhol ba

ना. निरोधनिम्नः, बोधिसत्त्वः — यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा सिंहस्य… निरोधनिम्नस्य ग.व्यू.२६८क/३४७.

'gog byed

= {'gog par byed pa/}

'gog byed pa

= {'gog par byed pa/}

'gog med

वि. अबाधम् — अबाधं तु निरर्गलम् अ.को.३.१.८१; = {'gog pa med pa/}

'gog med pa

= {'gog med/}

'gogs pa

• सं. [1] उत्पाटनम् — {lci ba 'gogs pa} गोमयोत्पाटनम् वि.सू.४६क/५८ [2] प्रतिबन्धः २.म.व्यु.९२७४ • भू.का.कृ. चलितम् — {dbyar gyi zhal zhal ji ltar 'gogs pa bzhin} वर्षकालि चलितं व लेपनम् शि.स.१३२ख/१२८.

'gogs par byed

क्रि. अवतारयति — {'khor lo las 'gogs par byed} चक्रादवतारयति वि.व.१२०क/१.९.

'gong

= {'gong ba/}

'gong ba

• क्रि. अवलीयते — बोधिसत्त्वस्य चित्तं नावलीयते न संलीयते अ.सा.४क/३; संलीयते म.व्यु.१८२८; द्र. {'gong bar byed} ।। • सं. [1] = {zhum pa} अवलीनम् — चित्तानवलीनत्वादि नैःस्वाभाव्यादिदेशकः अभि.अ.१.३७; सङ्कोचः — {zhum zhing 'gong bar mi 'gyur te} लयः सङ्कोचो वा न भवति बो.भू.७६ख/९८ [2] = {smad pa} विगर्हा मि.को.१२८ख; विगर्हः (?) म.व्यु.२६३४.

'gong bar

आरोढुम् — अलमंशुमतः कक्षामारोढुं तेजसा नृपः का.आ.२.५३.

'gong bar byed

= {'gong byed} क्रि. उल्लङ्घयति — {chu gter 'gong bar byed} उल्लङ्घयन्त्यम्बुधिम् अ.क.५०.३२; लङ्घयति — यदि मोहवशादेव लङ्घयन्ति विमोहिताः ज्ञा.सि.१.४४; द्र. {'gong ba/}

'gong byed

= {'gong bar byed/}

'gongs

= {'gongs pa/}

'gongs gyur pa

= {'gongs par gyur pa/}

'gongs pa

• क्रि. [1] (वर्त.) लङ्घ्यते — {bde blag 'gongs par mi nus te} सुखेन न लङ्घ्यते अ.क.४६.३९ [2] (भूत.) अलङ्घयत् — वायुवेगाख्यमारुह्य स तं शैलमलङ्घयत् अ.क.६९.२६३ • सं. लङ्घनम् — {bka' la 'gongs pas} आज्ञालङ्घने वि.प्र.१५४क/३.१०२; {yongs 'joms 'gongs pa las} परिघलङ्घनात् वि.प्र.१०९क/३.३४; लङ्घना — अनङ्गलङ्घनालग्ननानातङ्का सदङ्गना का.आ.३.९०; विलङ्घनम्, द्र. {'gongs par gyur pa} विलङ्घिनी का.आ.१.७५; आलङ्घनम्, द्र. {'gongs par gyur pa/}

'gongs par gyur

= {'gongs par gyur pa/}

'gongs par gyur pa

• सं. आलङ्घनम् — {yongs 'joms 'gongs par gyur na} परिघालंघने वि.प्र.१०८ख/३.३३ • वि. विलङ्घिनी — {sgra'i tshul las 'gongs par gyur pa} शब्दन्यायविलङ्घिनी का.आ.१.७५.

'god

= {'god pa/}

'god ldan

वि. व्ययी, व्यययुक्तः — एकोऽपि बहुपुत्रस्य व्ययिनस्तव निर्व्ययः अ.क.५०.३९.

'god pa

• क्रि. प्रतिष्ठापयति — क्षेमे शिवे विरजि आर्यपथे प्रतिष्ठापयसि जगद्भगवन् शि.स. १७२ख/१७०; स्थापयति — रागाङ्कुरं च संलोभ्य बुद्धज्ञाने स्थापयन्ति शि.स.१७५ख/१७३; निवेश्यते — दोषगह्वरात् निकृष्य बोधौ स बलान्निवेश्यते सू.अ.१९४ख/९४; निक्षिपति म.व्यु.५१७६; द्र. {'god par byed pa} ।। • सं. १. = {gtod par byed pa} विन्यसनम्, उपनिपातनम् — सत्येष्वाकाराणां प्रथमतो विन्यसनमिति सत्येष्वनित्याद्याकाराणामादित उपनिपातनम् अभि.स्फु.१६७क/९०८; विनिवेशः — यतोऽनेन शास्त्रेण तेषां तत्त्वानामितस्ततो विप्रकीर्णानामेकत्र बुद्धौ विनिवेशलक्षणः संग्रहः क्रियते त.प.१३९ख/११; न्यासः — {dngos po gzhan dag 'god pa de} न्यासो योन्यस्य वस्तुनः का.आ.२.१६६; निवेशनम् प्र.वृ.१७९.४/३८; समावेशनम् प्र.वृ.१७९.३/३७ २. उपन्यासः, वाक्योपक्रमः — कुतः पुनस्तत्राजिज्ञासितविशेषप्रसङ्गोपन्यासः वा.टी.१५२.४.४/६६; उपादानम् — असत्यपि प्रतिज्ञावचने यथोक्तात् साधनवाक्याद् भवत्येवेष्टार्थसिद्धिरित्यपार्थकं तस्योपादानम् वा.टी.१५२.१.८/६३ ३. = {'jog pa} नियोजनम् — स्वयं पापान्निवृत्तस्य दानाद्येषु स्थितस्य च । तयोर्नियोजनान्येषां वर्णवादानुकूलते अभि.अ.४.३६; स्थापनम् — स्वयं परमज्ञानवशित्वप्राप्त्या क्लेशास्ववशस्य जगतः स्ववशे स्थापनात् सू.अ.२४८क/२९; प्रतिष्ठापनम् — {dge ba la 'god pa'i phyir} कुशलप्रतिष्ठापनात् सू.अ.१५१क/३४; प्रतिष्ठापना — धर्मानुधर्मप्रतिचर्यायां कारुण्यचित्तमुपस्थाप्य निरामिषेण चेतसा समादापना विनयना निवेशना प्रतिष्ठापना बो.भू.११८क/१५२; रोपणम् — {tshul khrims dag la 'god pa} शीलेषु एव च रोपणम् सू.अ.२४०ख/१५५; संनिवेशनम् — {tshul khrims la 'god pas} शीले संनिवेशनात् सू.अ.१५१ख/३५ ४. रचना [1] ग्रन्थनम् — {bstan bcos la 'god pa} शास्त्ररचना सू.अ.१७७ख/७२ [2] सृष्टिः — किमर्थमयं पुरुषो जगद्रचनाव्यापारमीदृशं करोतीति वक्तव्यम् त.प.१९०ख/९७ ५. व्ययः, अर्थव्ययः — {'du ba dang 'god pa} आयं व्ययं च वि.व.३५६ख/२.१५७; अ.सा.६क/४ ६. वण्टनम् {gzhan gyi don du byin pa 'god pa yang ngo} वण्टने चान्यार्थं दत्तस्य वि.सू.१६ख/१८.

'god par 'dod pa

वि. नियोक्तुकामः — लोकं श्रेयसि नियोक्तुकामः जा.मा.२९/१६.

'god par byed

= {'god par byed pa/}

'god par byed pa

• क्रि. उपक्षिपति — अन्य इत्यादिना वेदवादिमतमुपक्षिपति त.प.१९०क/९६; निवेशयति — अश्रद्धं श्रद्धासंपदि निवेशयति बो.भू.८२क/१०५; प्रतिष्ठापयति — अकुशलात् स्थानाद् व्युत्थाप्य कुशले स्थाने प्रतिष्ठापयति बो.भू.९०ख/११५; द्र. {'god pa} ।। • सं. प्रतिष्ठापना — कुशलमूले सन्निवेशना प्रतिष्ठापना बो.भू.१९क/२०.

'god par mdzad pa

प्रतिष्ठापनम् — यानत्रये च श्रावकयानादौ सुगतौ च प्रतिष्ठापनम् अभि.स्फु.२७३ख/१०९७; अभि.भा.५८क/१०९७.

'god bral

वि. निर्व्ययः — एकोऽपि बहुपुत्रस्य व्ययिनस्तव निर्व्ययः अ.क.५०.३९.

'god med

पा. अव्ययः, शब्दविशेषः — स्वरव्ययं स्वर्गनाकत्रिदिवत्रिदशालयाः । सुरलोको द्योदिवौ द्वे स्त्रियां क्लीबे त्रिविष्टपम् अ.को.१.१.१.

'gom

= {'gom pa/}

'gom pa

लङ्घनम् — रत्नार्थं संमृष्टामृष्टयोर्गन्धकुटिप्रतिमाचैत्ययष्टिच्छयानां चार्यां गाथां पठता लङ्घनम् वि.सू.९६क/११५.

'gom par bya ba

= {'gom bya/}

'gom par bya ba ma yin pa

= {'gom bya min pa/}

'gom bya

कृ. लङ्घ्यः, अतिक्रमणीयः — लङ्घ्याश्चाशुचयश्चैव क्ष्मादयो न स ईश्वरः बो.अ.९.१२०.

'gom bya min

= {'gom bya min pa/}

'gom bya min pa

कृ. अविलङ्घ्यः — सर्वज्ञः कर्मतन्त्रस्य दर्शयन्नविलङ्घ्यताम् अ.क.५०.५.

'gor ba

१. = {sdod pa} क्षेपः, परिविलम्बः — क्षेप इति परिविलम्बः त.प.२३४क/१८३; विलम्बः — {'gor bas 'jigs pa yis} विलम्बभीत्या अ.क.५०.८; २. • क्रि.वि. चिरम् — येयं क्वचित् कदाचित् कासाञ्चिद्धात्र्यादीनां चिरक्षिप्ररोगाद्युपशमनसामर्थ्योपलब्धिः त.प.२९२क/२९७.

'gol ba

रहः, निर्जनप्रदेशः — {ra haH gsang ba'am 'gol ba'ang zer} मि.को.१४२ख ।

'gol bar byed pa

वि. उद्धुरः म.व्यु.७३५७.

'gyang

क्रि. वर्त., भवि.; अक.; भूत. {'gyangs pa/}

'gyangs

= {'gyangs pa/}

'gyangs pa

= {ring ba} विप्रकृष्टकम्, दूरम् स्याद् दूरं विप्रकृष्टकम् अ.को.३.१.६६; {ches 'gyangs pa} दवीयः मि.को.१७ख; {khyad 'gyangs pa} विप्रकृष्टम् मि.को.१७ख ।

'gyig

= {gyig}

'gying

= {'gying ba/}

'gying bcas

वि. सगर्वितः — {de yi dbus su mgon po ni/} {phyag na rdo rje 'gying bcas bri} तस्य मध्ये लिखेन्नाथं वज्रपाणिं सगर्वितम् स.दु.१९७/१९६.

'gying ba

= {'gying} ।। • सं. [1] विभ्रमः — विलोचनेन हरिणी करिणी गतिविभ्रमैः अ.क.२५. ५४ [2] स्तब्धता — अगौरवं गुरुषु गुणवत्सु च पुद्गलेषु स्तब्धता कायवाचोरपशृतता त्रि.भा. १५८क/६१ • वि. लीलः — वारणमत्तलीलगजगामि ल.वि.१०४ख/१५१; सलीलम् — केचिज् ज्वलितान् पर्वतान् परिगृह्य सलीलमपरेषु पर्वतेषु अभिरूढा आगच्छन्ति स्म ल.वि.१५०क/२२२ • भू.का.कृ. स्तब्धः — यो बोधिसत्त्वो मानोन्नतो भवति मानस्तब्धः शि.स.८५ख/८४; उन्नतः — {'gying ba med pa} अनुन्नता सू.अ.१४४क/२२; मत्तः — {glang po 'gying ba} मत्तनागः जा.मा.३०/१६; ललितः — {gzi ldan 'gying ba} श्रीललितान् जा.मा.१९/१०; विलसितः — {'gying zhing 'gro ba} विलसितगतिम् वि.व.२०९ख/१.८४.

'gying ba dang bcas pa

= {'gying bcas/}

'gying ba med

= {'gying ba med pa/}

'gying ba med pa

= {'gying med} वि. अनुन्नतः — गोत्रस्थजनानुरूपाऽविपरीता च देशना भवति । अनुन्नता चावर्जना सू.अ.१४४क/२२.

'gying bag

लीला, विलासः — वन्ध्यादुहितृलीलेव कथ्यमानापि सा मुधा बो.अ.९.२३.

'gying med

= {'gying ba med pa/}

'gyings

= {'gyings pa/}

'gyings 'gro

दम्भोलिः, इन्द्रस्य वज्रम् ङ.को.१७/रा.को.२.६८६.

'gyings pa

= {'gyings} व.का.कृ. विजृम्भितम् — हे मूढ, मोहविजृम्भितमेतद् भवतः बो.प.६५.

'gyu

= {'gyu ba/}

'gyu ba

= {'gyu} ।। • वि. लोलः — {glog ltar 'gyu ba} विद्युल्लोलः जा.मा.१३३/७८ • भू.का.कृ. विस्फुरितः — {glog 'gyu ba ni mtshon cha 'debs pa 'dra} विद्युद्विस्फुरितशस्त्रविक्षेपेषु जा.मा.२३६/१३७.

'gyu bar byed pa

= {'gyu byed/}

'gyu byed

क्षारः — {dri bzhon dal bu 'gyu byed de/} {zla ba dag kyang me ru 'gyur} मन्दो गन्धवहः क्षारो वह्निरिन्दुश्च जायते का.आ.२.१०३.

'gyur

= {'gyur ba/'gyur} {nas} भूत्वा — एको भूत्वा बहुधा भवति, बहुधा भूत्वा एको भवति अभि.स्फु.२७७क/११०७; {'gyur na yang} सम्भवेऽपि त.प.।

'gyur nyid

विकारित्वम् — {de dag gyur pas 'gyur nyid phyir} तद्विकारविकारित्वात् अभि.को.१.४५.

'gyur du mi rung ba

वि. अभव्यः — {sngon por 'gyur du mi rung ba} अभव्यो हरित्वा(तत्वा)य म.व्यु.९१३५.

'gyur du zin

क्रि. अभविष्यत् — {gal te de ltar 'gyur du zin} यद्येवमभविष्यत् वि.व.२०६ख/१.८१.

'gyur du zin pa

= {'gyur du zin/}

'gyur ldan

वि. विक्रियावान् — स्वरूपविक्रियावत्त्वाद् व्युच्छेदस्तस्य विद्यते त.स.११ख/१३८.

'gyur ldan pa

= {'gyur ldan/}

'gyur ba

= {'gyur} ।। • क्रि. १. [1] (वर्त.) भवति — {bde bar gshegs pa'i dngos grub 'gyur} सिद्धिर्भवति सौगती गु.सि.१.८८/६६; {nyan thos su gyur nas rang sangs rgyas su 'gyur ro} श्रावको भूत्वा प्रत्येकबुद्धो भवति सू.अ.१७६क/७०; {ldog par 'gyur} व्यावृत्तिर्भवति सू.अ.१४२ख/२०; एति — {'jam dbyangs nyid du 'gyur} मञ्जुघोषत्वमेति वि.प्र.१५३क/३.१००; उपैति — {tshad mar 'gyur} प्रामाण्यमुपैति त.प.१६८क/७९३; गच्छति — {de nas 'chi bar 'gyur} ततो मरणं गच्छति वि.प्र.२४६ख/२.६१; व्रजति — {sa bdun gyi dbang phyug nyid du 'gyur ro} सप्तभूमीश्वरत्वं व्रजति वि.प्र.१५३क/३.१००; याति — {lus 'di 'jig par 'gyur} अयं कायः क्षयं याति अ.क.२४.१६२; {gnyid du 'gyur} निद्रां याति वि.प्र.६१ख/४.१०८; प्रयाति — {mi mthun phyogs nyid du 'gyur ro} प्रयाति हि .विपक्षताम् त.स.५१ख/५०६; अनुयाति — {de rnams gsum du 'gyur} तदनुयाति त्रैविध्यम् हे.त.२३क/७६; प्राप्नोति — {don med par 'gyur} व्यर्था प्राप्नोति त.प.१६७क/७९०; वर्तते म.व्यु.५३४१; संवर्तते — {kun tu 'dod chags par 'gyur} संरागाय संवर्तते अ.श.२७९क/२५६; संपद्यते — {de ni tshig tsam du 'gyur} तद्वाङ्मात्रं संपद्यते ल.अ.१३१क/७७; आपद्यते — {rlung sgrar 'gyur ro} वायुरापद्यते शब्दताम् त.प.१८६ख/८३४; प्रसज्यते — {'di lta bu'i nyes par 'gyur} एष दोषः प्रसज्यते ल.अ.९७क/४३; विक्रियते — {gang 'gyur na yang gang mi 'gyur} यस्य विकारेऽपि यन्न विक्रियते त.प.९५क/६४२ [2] (भवि.) भविष्यति — {skye bar 'gyur} उत्पत्तिर्भविष्यति त.प.२५५क/९८३; {rig par 'gyur} संवित्तिर्भविष्यति त.प.११६क/६८२; {khyod ni rgyal por 'gyur} भविष्यसि त्वं राजा वि.व.१४१ख/१.३१; करिष्यति — {'pho bar 'gyur ro} संक्रान्तिं करिष्यति अ.श.४६ख/४० [3] (विध्यादौ) भवतु — सम्बन्धोऽपि तर्ह्याकृतिद्वारेणानादिर्भवत्विति चेत् त.प.१५३ख/७६०; भवेत् — तस्याम्…को व्यापारोऽपरो भवेत् त.स.७३ख/६८६; {rnal 'byor pa ni sangs rgyas 'gyur} बुद्धो भवेदसौ योगी ज्ञा.सि.२.६; स्यात् हे.टी.६३/१४१.२; व्रजेत् — {nyams par 'gyur} क्षयं व्रजेत् त.स.१०४ख/९२१; आपतेत् — {phyogs ni ma tshang nyid du 'gyur} पक्षन्यूनत्वमापतेत् त.स.११८क/१०१८; ईयात् — {rab tu dga' bar 'gyur} रमणीयतरत्वमीयुः जा.मा.३/१ २. (स.क्रि.) [1] (वर्त.) : {'gro bar 'gyur} गच्छति बो.भू.३७ख/४३; {sdod par 'gyur} तिष्ठति बो.भू.३७ख/४३; {phyag 'tshal bar 'gyur} वन्द्यते वि.प्र.९२क/३.३ [2] (भवि.) : {'gro bar 'gyur} गमिष्यति — {ngan 'gro dag tu 'gro bar 'gyur} अपायं च गमिष्यन्ति गु.सि.९.२९/२८; {sangs rgyas 'gyur} संभोत्स्यते — {'gro la phan phyir sangs rgyas 'gyur} संभोत्स्यन्ते जगद्धिताः प्र.वि.१.२६; {byed par 'gyur} करिष्यन्ति अ.क.९७.९८; {'jig par 'gyur} नङ्क्ष्यति त.स.७८क/७२७; {'khor bar 'gyur} भ्रमिष्यति अ.श.१०२क/९२; {rtogs par 'gyur} प्रपत्स्यते त.स.१२०क/१०४० [3] (विध्यादौ) : {rtogs par 'gyur} प्रबोधयेत् त.प.१४०ख/७३३; {snang bar 'gyur} दृश्येत् त.स.११क/१३२; {chags par 'gyur} रज्येत अभि.भा.४८ख/१०५७; {snang bar 'gyur} भासेरन् त.प.२०६क/८८१; {skye bar 'gyur} उत्पद्येरन् त.प.२९५क/३०२; {'jug par 'gyur} वर्त्तेरन् त.प.३०४क/३२२ • सं. १. = {gzhan nyid du 'gyur ba} परिणामः, सन्ततेः अन्यथात्वम् — कोऽयं परिणामो नाम ? सन्ततेरन्यथात्वम् अभि.भा.२.३६; ल.अ.१०८ख/५५; विपरिणामः — विपरिणामः पुनरन्यथात्वम् अभि.स्फु.१५६क/८८२; विपरिणतिः — सुखाया वेदनायास्तद्वेदनीयानां च धर्माणां विपरिणामेन दौर्मनस्य उत्पादात् तद्विपरिणतिर्विपरिणामदुःखता अभि.स.भा.३२क/४४; विपरिणमनम् — अनुनयेन चित्तस्य विपरिणमनं विपरिणामदुःखता अभि.स.भा.३२क/४४ २. (पा.) परावृत्तिः — चित्तमात्रं न दृश्योऽस्ति भूमीनां नास्ति वै क्रमः । निराभासपरावृत्तिशतं केन ब्रवीषि मे ल.अ.६६ख/१४ ३. विकारः — {yid kyi 'gyur ba} मनसो विकारः त.प.९६क/६४४; {'dod chags la sogs pas 'gyur ba} रागादिभिर्विकारः सू.अ.२३४क/१४६; यदुत रूपस्यान्यथाभूतदर्शनं न भूतानां सुवर्णसंस्थानभूषणविकारदर्शनवत् ल.अ.१३८क/८४; विक्रिया — चित्तस्य यासौ प्रकृतिः प्रभास्वरा न जातु सा द्यौरिव याति विक्रियाम् र.वि.१.६३; अक्षवद् रूपरसवदर्थद्वारेण विक्रिया प्र.वा.१.५०; विकृतिः — सर्पादिभ्रान्तिवच्चास्याः स्यादक्षविकृतावपि प्र.वा.२.२९७; विप्रकारः — {lus 'gyur ba} कायविप्रकारः वि.सू.१६ख/१८; भङ्गः — भङ्गेऽस्यास्तेषां भङ्गश्च दृश्यते प्र.वा.१.४१; मनोमतेर्हि भङ्गे भयशोकहर्षक्रोधादिना चक्षुरादिविकारदर्शनात् प्र.अ.५१क/५८ ४. भावः [1] (पा.) स्थायिभावादिः — {nyams dang 'gyur ba dag gis gtam} रसभावनिरन्तरम् का.आ.१.१८ [2] वस्तुसत्ता — यथा चाभिजायते तिष्ठति रूपमित्यत्र भवितुर्भावादनर्थान्तरत्वम्, एवं विज्ञानेऽपि स्यात् अभि.भा.९२क/१२२० ५. = {'gro ba} क्षरणम्, गमनम् — अतः पर्यायाक्षरणादक्षराणि । क्षरणं पुनर्गमनं वेदितव्यम् अभि.स.भा.९क/१० ६. पा. (वेदा.) विवर्त्तः — तत्र आदिः उत्पादः, निधनं नाशः, तदभावादनादिनिधनम् । अक्षरमिति अकाराद्यक्षरस्य निमित्तत्वात् । एतेनाभिधारूपेण विवर्त्तो दर्शितः । अर्थभावेनेत्यादिना पुनरभिधेयविवर्त्तः त.प.१८४ख/८५ ७. गुणः — {rang lus rab chod la/} {bya yi nyis 'gyur sbyin par mdzod} स्वदेहसमुत्कृत्तं खगद्विगुणमर्प्यताम् अ.क.५५.३१; शत गुणम् सू.अ.१४३क/२०; द्विगुणं त्रिगुणं दानमानसत्कारं कृत्वा बो.भू.७७क/८९; गुण्यः — {slar gnyis 'gyur} भूयो द्विगुण्याः वि.प्र.२४५क/२.५८ ८. आपत्तिः — {gcig tu 'gyur ba} एकतापत्तिः त.प.१३८क/७२७; उद्भवः — {dbyen du 'gyur ba'i bzod pas mi bya'o} न भेदोद्भवक्षान्त्या वि.सू.९१क/१०९; गमनम् — {'dod chags dang bral bar 'gyur ba} वैराग्यगमनम् श्रा.भू.१५क/३५ • वि. १. भावी — {'byung ba'am 'gyur ba} म.व्यु.७४२२; भाविनी — {shAkya thub pa nyid du ni 'gyur ba/} {kun mkhyen gyis bka' stsal} भाविनीं शाक्यमुनितां सर्वज्ञोऽस्याः समभ्यधात् अ.क.१७.२१; परिवर्ति — चित्तस्य लघुपरिवर्तित्वात् अभि.स्फु.१६६क/९०६; परिणामिकम् — {gtso bo las ni 'gyur ba} प्रधानात्परिणामिकम् ल.अ.१८९ख/१६१; चञ्चलः — {dbang po 'gyur ba} चञ्चलेन्द्रियः श्रा.भू./१८९ २. (उ.प.) करः — {grags par 'gyur ba} यशस्करः जा.मा.१२२/७१; प्राग्भारः — {thams cad mkhyen pa nyid du 'gyur ba} सर्वज्ञताप्राग्भारः म.व्यु.८१० • कृ. भवितव्यम् — न खल्वध्यारोपेण सत्यार्थविषयेण भवितव्यं प्रतिबन्धमन्तरेणेति व्यवस्थितमेतत् प्र.अ. ११.१/२१ • प्र. (अनीयर्) : {myong bar 'gyur ba} वेदनीयः अभि.स्फु.११२क/८०१.।०. क्षरः — क्षराक्षरासङ्गनभस्तलस्थः र.वि.४.४५; परिणतम् — समुदागमसादृश्यपरिणतप्रत्यर्थिकत्वनिष्यन्दं प्रतीत्य वि.सू.८०क/९७.। {'gyur ba na} व.का.कृ. परिणमत् — {zho nyid du 'gyur ba na} दधित्वेन परिणमत् अ.भा.२३९ख/८०६.। {'gyur bar} भवितुम् — न ताभ्यामुन्नतिर्भवितुमर्हति अभि.भा.२२६.२/७९२.

'gyur ba can

वि. परिणामि — न विशेषोऽस्ति तस्येति परिणामि न तद्भवेत् त.स.१३क/१५०; विनाशी — {'jig pa ste 'gyur ba can} ध्वंसी विनाशी त.प.१६३क/७८१; विकृतः — {dman las skyes dang 'gyur ba can/} {de nyid rnal 'byor bas mchod bya} हीनजां विकृतां वापि पूज्यन्ते तत्त्वयोगतः गु.सि.६.७५/७१.

'gyur ba nyid

= {'gyur nyid/}

'gyur ba dang ldan pa

= {'gyur ldan/}

'gyur ba po

वि. भविता — {'gyur ba po dang 'gyur ba don gzhan ma yin pa} भवितुर्भावादनर्थान्तरत्वम् अभि.भा.९२क/१२२०.

'gyur ba 'byung ba

विकारोत्पत्तिः — देशान्तरविकारोत्पत्तौ कारणभावं चेतसि कृत्वा अभि.भा.९१ख/१२१७.

'gyur ba min

= {'gyur ba min pa/}

'gyur ba min pa

= {'gyur min} ।। • क्रि. नैव स्यात् — {gzhan las kyang ni de 'gyur min} नैव स्यात् परतोऽप्यसौ त.स.११०क/९५९ • सं. अविकृतिः — {rtsa ba'i rang bzhin 'gyur ba min} मूलप्रकृतिः अविकृतिः त.प.१५२क/२९.

'gyur ba med

= {'gyur ba med pa/}

'gyur ba med pa

= {'gyur med} ।। • सं. १. पा. अविकारः, समाधिविशेषः — {'gyur ba med pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} अविकारो नाम समाधिः म.व्यु.५७५ २. (पा.) अवैवर्तः, समाधिविशेषः — {'gyur ba med pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} अवैवर्तो नाम समाधिः म.व्यु.५५३ ३. अक्षरः, ज्ञानानन्दः — अक्षर इति संज्ञया ज्ञानानन्दः वि.प्र.१६०ख/३.१२४ ४. = {yi ge} अक्षरम्, वर्णः मि.को.१६ख ५. = {sa gzhi} स्थिरा, पृथिवी अ.को.२.१.१ ६. = {'gyur ba med pa nyid} निर्विकारता — न युक्ता कल्पनाऽऽद्यस्य निर्विकारतया तयोः त.स.५क/७५ • वि. अविकारी — अकार्यातिशयं यत्तु नीरूपमविकारि च त.स.२क/२५; अविकारः — धर्मतां प्रतिविच्येमामविकारां जिनात्मजः र.वि.१०२क/५१; निर्विकारः — निर्विकारस्य का क्रिया बो.अ.६. २९; लाभेऽलाभे च समो निर्विकारः शि.स.११४क/११२; अक्षरः — {'gyur ba med pa'i skad cig ma} अक्षरक्षणः वि.प्र.६७क/४.११९; निश्चलः — {blo gros 'gyur ba med pa} निश्चलमतिः सु.प्र.५५ख/१०९; अनाकुलम् — भावाभावविनिर्मुक्तं नित्योदितमनाकुलम् गु.सि.३.५३/४५.

'gyur ba med pa'i skad cig ma

अक्षरक्षणः — नादाभ्यासाद् वक्ष्यमाणाद् हठेन प्राणं मध्यमायां वाहयित्वा प्रज्ञाब्जगतकुलिशमणौ बोधिचित्तबिन्दुनिरोधादक्षरक्षणं साधयेन्निस्पन्देनेति हठयोगः वि.प्र.६७क/४.११९.

'gyur ba med pa'i bde ba

अक्षरसुखम् — इह ग्राह्यग्राहकचित्तयोरेकत्वेन यदक्षरसुखं भवति तत् सुखं समाधिरुच्यते वि.प्र.६७क/४.११९; अक्षरसुखम् — प्रज्ञोपायात्मकेनेति ज्ञेयज्ञानैकलोलीभूतेनाक्षरसुखवशाज्ज्ञानबिम्बे समाधिश्चेति वि.प्र.६६ख/४.११७.

'gyur ba smra ba

= {'gyur smra} पा. स्याद्वादः, जैनदर्शनम् त.स.१२१क/१०४९; त.प.२९३ख/१०५०.

'gyur ba yin

• क्रि. [1] (वर्त.) प्रतिपद्यते — {rgyu mtshan du 'gyur ba yin} निमित्ततां प्रतिपद्यते त.प.१६क/४७७ [2] (भवि.) भविष्यति — तथात्रापि भविष्यति त.स.७३ख/६८६ [3] (विध्यादौ) भवेत् — {bdag nyid thob par 'gyur ba yin} आत्मलाभो भवेत् त.प.१५७क/७६८; स्यात् — ते स्यातां सर्वथैव हि त.स.९९क/८७७ • भू.का.कृ. आपन्नम् — {da lta ni tha dad pa'i tha snyad tsam zhig bsgrub byar 'gyur ba yin no} भेदव्यवहारमात्रकमेवेदानीं साध्यमापन्नम् प्र.अ.१५७ख/१७१.

'gyur ba las gyur pa

वि. वैकारिकः — {'gyur ba las gyur pa'i ldan pa} वैकारिको योगः अभि.स.भा.१०४ख/१४१.

'gyur bag

भावः — भावा भव्यतरस्वभावरचना वैचित्र्यचारुक्रमैः आस्वाद्यस्य रसस्य संगततया निष्पादनायोद्यताः अ.क.६६.८५.

'gyur ba'i chos can

वि. विपरिणामधर्मि — न हि ... रूपं विपरिणामधर्मि न अविपरिणामधर्मि सु.प.३९ख/१८; विपरिणामधर्मा — इमे भोगाः जलचन्द्रस्वभावाः…विपरिणामधर्माणः अ.श.७३क/६३.

'gyur ba'i chos nyid

विपरिणामधर्मता — या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानां न विपरिणामधर्मता न अविपरिणामधर्मता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.३९ख/१८.

'gyur ba'i bdag nyid

वि. विकारात्मा, विकारस्वभावः — सर्वभावैक्यवादेऽपि विकारात्मादिभेदतः । केनचिद् विशदात्मत्वमात्मना सम्प्रकाश्यते त.स.५१क/५०२.

'gyur ba'i sdug bsngal

पा. विपरिणामदुःखता, दुःखताभेदः म.व्यु.२२३१; द्र. {'gyur ba'i sdug bsngal nyid/}

'gyur ba'i sdug bsngal can

वि. परिणामदुःखः — अनित्याः खल्वेते कामाः…परिणामदुःखाः ल.वि.१०६क/१५३.

'gyur ba'i sdug bsngal nyid

पा. विपरिणामदुःखता, दुःखताभेदः — तिस्रो हि दुःखता, दुःखदुःखता विपरिणामदुःखता संस्कारदुःखता च अभि.भा.३क/८७५; सुखाया वेदनायास्तद्वेदनीयानां च धर्माणां विपरिणामेन दौर्मनस्योत्पादात् तद्विपरिणतिर्विपरिणामदुःखता अभि.स.भा.३२क/४४.

'gyur ba'i byed rgyu

पा. विकारकारणम्, कारणहेतुप्रभेदः — विकारकारणं तत्संतानस्यान्यथात्वापादनात् अभि.स.भा.२६ख/३६.

'gyur ba'i mi rtag pa

पा. विकारानित्यता, अनित्यताभेदः — तत्र विकारानित्यता नाम यदुत रूपस्यान्यथाभूतदर्शनं न भूतानां सुवर्णसंस्थानभूषणविकारदर्शनवत् । न सुवर्णं भावाद्विनश्यति किं तु भूषणसंस्थानविनाशो भवति ल.अ.१३८क/८४.

'gyur bar 'jug pa ma yin

क्रि. नैव विक्रियां प्रतिपद्यते — तापाच्छेदान्निकषाद्वा कलधौतमिवामलम् । परीक्ष्यमाणं यन्नैव विक्रियां प्रतिपद्यते त.स.१२२क/१०६३.

'gyur bar lta ba

पा. परिणामदृष्टिः — नवविधा परिणामवादिनां तीर्थकराणां परिणामदृष्टिर्भवति यदुत संस्थानपरिणामो लक्षणपरिणामो हेतुपरिणामो युक्तिपरिणामो दृष्टिपरिणाम उत्पादपरिणामो भावपरिणामः प्रत्ययाभिव्यक्तिपरिणामः क्रियाभिव्यक्तिपरिणामः ल.अ.११८क/६५.

'gyur bar byed

= {'gyur bar byed pa/}

'gyur bar byed pa

• क्रि. = {'gyur bar byed} विकार्यते — यत् पुनर्वस्त्वधिकृत्यैव यद्विकार्यते न तत्तदुपादानम् त.प.९५ख/६४३; विकारयति — एतेन सन्निपातादेः स्मृतिभ्रंशादयो गताः । विकारयति धीरेवाभ्यन्तरर्थविशेषजा प्र.अ.७६ख/८४ • सं. विकारापादनम् — कार्यस्यापि कारणविकारापादनवत् साक्षाद् विकारापादनं स्यात् त.प.९५ख/६४३ • वि. वैकारिकम्, अन्यतरं वेदितम् — वेदितं द्विविधम्, वैकारिकमवैकारिकं च अभि.स.भा.१२क/१५; विकारकम् त.प. ।

'gyur bar mi byed pa

अवैकारिकम्, अन्यतरं वेदितम् — वेदितं द्विविधम्, वैकारिकमवैकारिकं च अभि.स.भा.१२क/१५.

'gyur bar smra

= {'gyur bar smra ba/}

'gyur bar smra

• पा. परिणामवादः, सांख्यसिद्धान्तः — तच्च नाप्रतिषिद्धो हि साङ्ख्येयः परिणामवादः अभि.स्फु.३२१क/१२०९ • वि. परिणामवादी — नव परिणामदृष्टयः, याः संधाय सर्वतीर्थकराः सदसत्पक्षोत्पादपरिणामवादिनो भवन्ति ल.अ.११८क/६५.

'gyur bar shog

क्रि. भवतु — भवन्तु तेन संसारे निःसंसाराः शरीरिणः अ.क.५.७२; भवेत् — कृपावान् गुरुभक्तश्च भवेयं जन्मजन्मनि हे.त.२७क/९०.

'gyur byed

• सं. क्षारः, रसविशेषः — क्षारः तद्यथा तिलपलाशसर्जिकायवशूकवासकानाम् वि.सू.७६क/९३; = {snye nag 'gyur byed} सर्जिकाक्षारः मि.को.६१क; सप्त क्षारतरङ्गिणीः । उत्तीर्यासाद्यते प्राङ्घुस्त्रिशङ्कुर्नाम पर्वतः अ.क.६.८४ • वि. क्षरः — सिंहश्चैकान्तवासी विषयविरहितः…शारङ्गशीघ्रगामी क्षरलघुविषयः वि.प्र.१६५ख/३.१४२.

'gyur byed chu klung

क्षारतरङ्गिणी — सप्त क्षारतरङ्गिणीः । उत्तीर्यासाद्यते प्राङ्घुस्त्रिशङ्कुर्नाम पर्वतः अ.क.६.८४.

'gyur ma yin

= {'gyur ba min pa/}

'gyur min

= {'gyur ba min pa/}

'gyur med

= {'gyur ba med pa/}

'gyur med bde

= {'gyur ba med pa'i bde ba/}

'gyur med bde ba

= {'gyur ba med pa'i bde ba/}

'gyur smra

= {'gyur ba smra ba/}

'gyur zhing 'pho bar 'gyur

क्रि. परिवर्तते स्म — {dus dang skar ma dag kyang dus bzhin du 'gyur zhing 'pho bar 'gyur to} कालेन ऋतवो नक्षत्राणि च परिवर्तन्ते स्म ल.वि.४०ख/५३.

'gyegs pa'i chos can

=(?) विध्वंसनधर्मा — {'gyegs pa'am 'jig pa'i chos can} म.व्यु.७३९३.

'gyed

= {'gyed pa/}

'gyed stobs

बाहुव्यायामः, कलाविशेषः — एवं लङ्घिते प्राग्वल्लिपिमुद्रागणनासंख्यसालम्भधनुर्वेदे जविते…बाहुव्यायामे…गन्धयुक्तौ इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०क/१०८; म.व्यु.५००६; मि.को.२८क ।

'gyed dang bcas

वि. ससंरभ्भम् — यदात्मोत्कर्षणाभासं परपंसनमेव वा । साधिक्षेपं ससंरम्भं स्थातव्यं काष्ठवत्तदा बो.अ.५.५०.

'gyed dang bcas pa

= {'gyed dang bcas/}

'gyed pa

• क्रि. सृजति — सृजति च सहस्रं वै रश्मिकोटीरनन्तान् रा.प.२४९ख/१५०; क्षिपते — बुद्धनाम संश्रावणात्तान्क्षिपतेऽन्यधातौ सू.अ.१४७ख/२८; विभजते म.व्यु.२८४९; परिहरेत् — {mchod rten la 'dom gang tsam gyis 'gyed do} आव्यामान्ताच्चैत्यं परिहरेत् वि.सू.७१ख/८८ • सं. १. भाजनम् — {gos 'gyed pa'i phyir yang ngo} चीवरभाजनार्थञ्च वि.सू.५४क/७०; संविभागः — {sbyin pa la 'gyed par dga' ba} दानसंविभागरतः म.व्यु.२८४८ २. विश्लेषः म.व्यु.२५६९ ३. विवादः — कलहभण्डनविग्रहविवादाद् भिक्षुणीभिः सार्द्धं विचारणम् वि.सू.५१क/६५; श्रा.भू.१८२क/४५०; विग्रहः — कलहभण्डनविग्रहविवादप्रेक्षिणः बो.भू.९७क/१२३ ३. = ग्. {yul/} {'khrug pa} आयोधनम्, युद्धम् अ.को.२.८. १०३; समितिः अ.को.२.८.१०६; संरम्भः — ग्. {yul chen 'gyed pa 'dra} युद्धसंरम्भमिव जा.मा.९२/५५; बो.अ.५.५०; समीकम् मि.को.४४ख ४. पिञ्जलः, अत्यन्तव्याकुलसैन्यादिः — समुत्पिञ्जपिञ्जलौ भृशमाकुले अ.को.२.८.९९ • वि. १. भाजकः, भागकर्त्ता — {snod spyad 'gyed pas} भाण्डभाजकेन वि.सू.७२क/८९ २. विवदिता — विवदितृगतत्वात् तद्गतायाः प्रत्यवगतेः वि.सू.९०ख/१०८.

'gyed pa dang bcas

= {'gyed pa dang bcas pa/}

'gyed pa dang bcas pa

वि. सविग्रहा — स तां सविग्रहां सविवादां सविहिंसां च समनुपश्यन् इमां च दृष्टिं प्रतिनिसृजति अ.श.२८०क/२५६.

'gyed par 'gyur

क्रि. योजयिष्यति — वधकान् योजयिष्यन्ति धर्मेषु शि.स.३२क/३०.

'gyed par bya

क्रि. वादमारोचयेयम् — यन्नु अहमनेन सह वादमारोचयेयम् अ.श.४९ख/४३.

'gyed par byed

= {'gyed par byed pa/}

'gyed par byed pa

क्रि. वादं करोति — अपरेण समयेन तिष्यो ब्राह्मण्या सार्धं वादं करोति वि.व.१९क/२.८५.

'gyed par mdzad

क्रि. मुञ्चति — कृपसागरमध्यगतोऽसौ मुञ्चति रश्मिसहस्रशतानि रा.प.२२८ख/१२१; विसर्जयति — तेषां प्रसादसंजननार्थं भगवान्निर्मितं विसर्जयति अ.श.३ख/२.

'gyed par mdzad pa

= {'gyed par mdzad/}

'gyel

= {'gyel ba/}

'gyel ba

• क्रि. पतति — न पतन्तमाश्रित्य पतत् स्थिरीभवति क्वचित् । तथाऽसिद्धमसिद्धेन न तेनैव प्रसाध्यते प्र.अ.२२४.३/४८६ • सं. पातः — स्त्रिया प्रस्खल्योपरिपाते वि.सू.२०क/२३; निपातः — अनापत्तिरभिद्रुतस्य स्त्र्युपरिनिपाते वि.सू.१३ख/१५; पतनम् — विपन्निपातो महतां द्विपेन्द्रपतनोपमः अ.क.५०.४१; स्खलनम् — अन्तःपुराणां विहितव्यवस्थः पदे पदेऽहं स्खलनानि रक्षन् ना.ना.२८१ख/१३५ • भू.का.कृ. पतितः — {sa la 'gyel ba} पतितं पृथिव्याम् अ.क.३/१७१; प्रपतितः — {kha bub tu 'gyel} अधोमुखं प्रपतितः का. व्यू.२१५क/२७४; निपतितः — {de brgyal nas sa la 'gyel ba} स संमूर्छितः पृथिव्यां निपतितः वि.व.१४२ख/१.३१.

'gyel bar gyur

= {'gyel bar gyur pa/}

'gyel bar gyur pa

• क्रि. न्यपतत् — ध्यात्वेति न्यपतद् व्याघ्र्याः स पुरः करुणानिधिः अ.क.५१.४१; पपात — बन्धुमोक्षणनैराश्यात्स पपात महीतले अ.क.५२.५६; निपपात — इत्युक्त्वा नरपतिर्निपपात महीतले अ.क.६८.७६ • भू.का.कृ. पतितः — अपश्यन्ती पुरः पत्युः पतितापन्नमूर्च्छिता अ.क.२३.३४.

'gyel bar 'gyur

क्रि. पतति — कूलद्रुमाः …सद्यः पतन्ति जलसंगतिभिन्नमूलाः अ.क.३९.१.

'gyel bar 'gyur ba

= {'gyel bar 'gyur/}

'gyel bar byed

क्रि. पातयति — मारवृन्दं धर्मविहेठकं तं भूम्यां पातयति वि.प्र.१४५ख/३.८८.

'gyel bar byed pa

= {'gyel bar byod/}

'gyes par 'gyur

क्रि. अपक्रामति — गोमहिष्यजाक्षीरपूर्णमहासमुद्रे एकसिंहदुग्धबिन्दुप्रक्षेपेण सर्वक्षीराण्यपक्रामन्ति ग.व्यू.३१८ख/४०२.

'gyes par 'gyur ba

= {'gyes par 'gyur/}

'gyogs pa

= {dpung 'degs pa} गमः, जिगीषोः प्रयाणम् मि.को.५०क; गमनम् मि.को.५०क ।

'gyod

= {'gyod pa/}

'gyod du gzhug

क्रि. संवेजयेत् — असत्कृत्य प्रातिमोक्षोद्देशश्रुतिमुपनयन्तं संवेजयेयुः वि.सू.४७ख/६०.

'gyod pa

• क्रि. शोचति — गतं शोचति किं राजा यत्कृतं कृतमेव तत् अ.क.४०.११९ • सं. १. पश्चात्तापः — पश्चात्तापानलश्चित्तं चिरं धक्ष्यति बो.अ.४.२५; तापः — आह तापेन महता निन्दन्तं निजदुष्कृतम् अ.क.१०८.१७६; मनस्तापः — मनस्तापकरीमवस्थामिमामुपेतस्त्वम् जा.मा.४५/२५; अनुतापः — क इदानीं दत्त्वानुतापं करिष्यति जा.मा.११२/६५; विप्रतिसारः — कृत्वापि च पापकं कर्म लघु लघ्वेव विप्रतिसारं प्रतिलभते बो.भू.५ख/४; अनुशयः — निर्दोषां दयितां ज्ञात्वा…शुशोचानुशयाकुलः अ.क.६८.७४ २. (पा.) कौकृत्यम् [1] उपक्लेशभेदः — क्रोधोपनहने पुनः । म्रक्षः प्रदाश ईर्ष्याथ मात्सर्यं सह मायया ।। शाठ्यं मदो विहिंसाऽह्रीरत्रपा स्त्यानमुद्धवः । आश्रद्ध्यमथ कौसीद्यं प्रमादो मुषितास्मृतिः ।। विक्षेपोऽसंप्रजन्यं च कौकृत्यं मिद्धमेव च । वितर्कश्च विचारश्चेत्युपक्लेशाः त्रि.वि.१२ --१४; कौकृत्यं चेतसो विप्रतिसारः । कुत्सितं कृतमिति कुकृतम् । तद्भावः कौकृत्यम् त्रि.भा.१६१ख/७१ [2] पर्यवस्थानभेदः — आह्रीक्यमनपत्राप्यमीर्ष्यामात्सर्यमुद्धवः । कौकृत्यं स्त्यानमिद्धं च पर्यवस्थानमष्टधा ।। क्रोधम्रक्षौ च अभि.को.५.४७ [3] पञ्चावरणेषु एकम् — कौकृत्यस्त्यानमिद्धौद्धत्यविचिकित्सेति पञ्चावरणानि वि.प्र.३२क/४.५.।०. आलेख्यः म.व्यु.५२३४; विलेख्यः म.व्यु.५२३५.

'gyod pa skyes

= {'gyod pa skyes pa/}

'gyod pa skyes pa

वि. विप्रतिसारजातः — एवंविधां पूजाम्…दृष्ट्वा च पुनर्विप्रतिसारजातो महान्तं प्रसादं प्रवेदितवान् अ.श.४८क/४१; विप्रतिसारो जातः — अर्हतोऽन्तिके त्वया चित्तं प्रदूषितमिति श्रुत्वा चास्य विप्रतिसारो जातः अ.श.१३७ख/१२७; विप्रतिसारः समुत्पन्नः — ततोऽस्य भूयसा विप्रतिसारः समुत्पन्नः अ.श.१३७ख/१२७.

'gyod pa bskyed pa

कौकृत्योपसंहारः — {'gyod pa bskyed pa'i ltung byed} कौकृत्योपसंहारे प्रायश्चित्तिकम् वि.सू.४४ख/५६; म.व्यु.८४८७.

'gyod pa bskyed pa'i ltung byed

पा. कौकृत्योपसंहारे प्रायश्चित्तिकम्, प्रायश्चित्तिकभेदः वि.सू.४४ख/५६.

'gyod pa med

= {'gyod pa med pa/}

'gyod pa med pa

• सं. [1] अकौकृत्यम् — अतीतायामकौकृत्यमविप्रतिसारात् सू.अ.१६३क/५३; अविप्रतिसारः — निःपरिदाहा प्रतिपत्तावविप्रतिसारत्वात् सू.अ.१८३क/७८ [2] अकौकृत्यता — कतमो धर्मसंभारयोगः ? येयमल्पार्थता…अकौकृत्यता शि.स.१०७ख/१०६ • वि. निष्कौकृत्यः — शिक्षापदानां व्यतिक्रमप्रत्यापत्त्या आदरजातस्य चादित एवाव्यतिक्रमाद् बोधिसत्त्वो द्वाभ्यामाकाराभ्यां निष्कौकृत्यो भवति बो.भू.७४क/९५.

'gyod pa bsal ba

कौकृत्यप्रतिविनोदनम् — ग्लानोपस्थानकौकृत्यप्रतिविनोदनपापकदृष्टिगतप्रतिनिःसर्गानभिरतिस्थानप्रमीलनानां करणकारणे सीमार्थम् वि.सू.३क/३.

'gyod par 'gyur

क्रि. विप्रतिसारं भविष्यति — किमुपायं वयं कुर्याम ? अथ नारायणेन विचिन्त्य अवश्यं दानस्य विप्रतिसारं भविष्यति का.व्यू.२१५क/२७४.

'gyod par 'gyur ba

= {'gyod par 'gyur/}

'gyod par byed

क्रि. कौकृत्यायते — लज्जायमानश्च प्रवृत्तिनिवृत्त्यर्थमनानुषङ्गिकं कौकृत्यायते सू.अ.१७७ख/७२.

'gyod par byed pa

= {'gyod par byed/}

'gyod pas 'gog pa

पा. अनुशयाक्षेपः, आक्षेपभेदः — {don ni 'ga' yang tshogs ma byas/} {rig pa 'ga' yang ma bsgrubs shing /} {dka' thub 'ga' yang ma bsags par/} {na tshod mtha' dag song bar gyur/} {gang phyir 'dir ni tshe song bas/} {don sgrub la sogs 'gog pa ni/} {'gyod pa gtso bor ston byed pa/} {'di ni 'gyod pas 'gog pa'o} अर्थो न संभृतः कश्चिन्न विद्या काचिदर्जिता । न तपः संचितं किंचिद् गतञ्च सकलं वयः ।। असावनुशयाक्षेपो यस्मादनुशयोत्तरम् । अर्थाऽर्जनादेर्व्यावृत्तिर्दर्शितेह गतायुषा का.आ.२.१५६ १५७.

'gyod med

= {'gyod pa med pa/}

'grang

क्रि. (वर्त., भवि.; भूत. {'grangs pa}) गणयति — धनं हिरण्यं च गणेन्ति केचित् । केचित्तु लेखनापि लेखयन्ति स.पु.४४क/७७.

'grangs

= {'grangs pa/}

'grangs pa

• सं. = {tshim pa} तृप्तिः — यदपि क्षुदादि दुःखं तदपि तृप्तिसुखस्य महतो हेतुः प्र.अ.१११क/११९; सौहित्यम् — सौहित्यं तर्पणं तृप्तिः अ.को.२.९.५६ • भू.का.कृ. तृप्तः — अतृप्तोऽस्मि भोः पार्थिव, भूयो मे प्रयच्छ अ.श.९६क/८६.

'grangs par 'gyur

क्रि. तृप्तिमुपयास्यामि — स्वशरीरं मे प्रयच्छ । अनेन तृप्तिमुपयास्यामि अ.श.९६ख/८६.

'grangs par 'gyur ba

= {'grangs par 'gyur/}

'grangs par byed

= {'grangs par byed pa/}

'grangs par byed pa

यापनम् — दिवसार्धयापनात् प्रहरद्वयोपस्तम्भनात् । मध्याह्ने भुक्त्वा सायं पुनराहारान्वेषणात् बो.प.१७.

'gran

= {'gran pa/}

'gran pa

• क्रि. [1] स्पर्द्धते — {bdag gi brtan 'gog dga' ma ni/} {mchog gi kha yi rlung dang 'gran} स्पर्द्धते रुद्धमद्धैर्यो वररामाननानिलैः का.आ.१.४९; स्पर्धते का.आ.२.६१ [2] स्पर्धा कुर्यात् — को हि तैमिरिकैः स्पर्धा कुर्यात् स्वस्थेक्षणे नरे त.स.१२९ख/११०८ • सं. स्पर्धा — न परसमादापनिकया नापि परस्पर्धया धीरो बोधिसत्त्वो वेदितव्यः बो.भू.८५क/१०८; प्रतिस्पर्धा श.को.२९६; सङ्घर्षः — तयोर्विभवसंघर्षो भूतो वैराग्नितप्तयोः अ.क.१६.२०; द्वन्द्वः — {mtho la phrag dog mnyam dang 'gran} ईर्ष्योत्कृष्टात्समाद्द्वन्द्वः बो.अ.८.१२ • वि. प्रतिस्पर्धी; प्रतिस्पर्धिनी — तत्प्रतिस्पर्धिनी लङ्का जिनेन अभिनिर्मिता ल.अ.५८क/४; विस्पर्धिनी — शक्रर्द्धिविस्पर्धिनी जा.मा.२१/११; प्रतिद्वन्द्वी — राक्षस उत्पन्न एष महारावणप्रतिद्वन्द्वी का.व्यू.२०५क/२६२; स्पर्धमानः — प्रत्यहं क्षीयते तोयं स्पर्धमानमिवायुषा जा.मा.१७३/१००; स्पर्धितः — रत्नार्जनोद्यतं यान्तं तं द्वेषस्पर्धितादरः अ.क.४५.१९.

'gran pa'i 'thab mo

द्वन्द्वयुद्धम् — संग्रामे सैन्यनाशो भवति भुवितले परिघलङ्घनात् । द्वन्द्वयुद्धे प्रहारो भवति वि.प्र.१०९क/३.३४.

'gran par byed

क्रि. स्पर्धते — चक्षुस्तामरसानुकारि हरिणा वक्षःस्थलं स्पर्धते ना.ना.२६८क/३८.

'gran zla

१. प्रतिद्वन्द्वः — शास्तरि परिनिर्वृते प्रतिद्वन्द्वाभावात् अभि.भा.२१७.४/७२९; संघर्षः — संघर्षामर्षशून्येन दैन्यात् सर्वप्रणामिना…क्रियते पुरुषेण किम् अ.क.३९.८६; कक्षा — स्थितिमानपि धीरोपि रत्नानामाकरोपि सन् । तव कक्षां न यात्येव मलिनो मकरालयः का.आ.२.१८४; सापत्न्यम् — मन्ये मन्मथसंगमोचिततनोः सापत्न्यभीतिप्रदा अ.क.४८.१३ २. सपत्नः — समृद्धिमाकृष्य शुभेन कर्मणा सपत्नतेजांस्यभिभूय भानुवत् जा.मा.४७/२७; प्रतिद्वन्द्विः मि.को.९१ख ३. सपत्नीः म.व्यु.७०७७.

'gran zla bgyid

= {'gran zla bgyid pa/}

'gran zla bgyid pa

सपत्नः — अयं....यक्षोऽस्माकं दीर्घरात्रमवैरिणां वैरी । असपत्नानां सपत्नः वि.व.१२८ख/१.१८.

'gran zla dang bcas

= {'gran zla dang bcas pa/}

'gran zla dang bcas pa

वि. ससपत्नम् — निःसपत्नेन च कर्मणा तत्राधिपत्यम् । अतः ससपत्नं न भवति अभि.स्फु.१९०ख/९५२.

'gran zla ma

ना. तिमिसिका, यक्षिणी — भगवता ऋद्ध्या मथुरां प्रविश्य तिमिसिका यक्षिणी पञ्चशतपरिवारा विनीता वि.व.१२९क/१.१८.

'gran zla ma lags

= {'gran zla ma lags pa/}

'gran zla ma lags pa

असपत्नः — अयं......यक्षोऽस्माकं दीर्घरात्रमवैरिणां वैरी । असपत्नानां सपत्नः वि.व.१२८ख/१.१८; = {'gran zla med pa/}

'gran zla med

= {'gran zla med pa/}

'gran zla med pa

निःसपत्नः — निःसपत्नेन च कर्मणा तत्राधिपत्यम् । अतः ससपत्नं न भवति अभि.स्फु.१९०ख/९५२; असपत्नः म.व्यु.१५०८; असमर्थः — तत्राप्रत्यनीकभावस्थानार्थेनासमर्थता श्रा.भू./२०८; = {'gran zla ma lags pa/}

'gram

१. तटम् — विमलसलिले सरसि तटान्तस्थितशाखिशिखरिणाम् त.प./७१; तीरम् — {chu klung gi 'gram} नद्यास्तीरम् प्र.अ.१७५क/१८९; {rgya mtsho'i 'gram} समुद्रतीरम् जा.मा.१३३/७७; {rdzing bu'i 'gram} वापिकातीरम् हे.त.८ख/२४; कूलम् — {chu gter 'gram} उदधिकूलम् अ.क.१०.५३; जा.मा.३०१/१७५; तीर्थम् — {mtsho 'gram dang nye bar} ह्रदतीर्थसमीपे वि.व.२०८ख/१.८३; तीरान्तः — {mtsho'i 'gram dag rab tu brgyan} अभ्यालंकृततीरान्तम् जा.मा.२३४/१३६; पुलिनम् — मातामहपुरं प्राप गङ्गापुलिनसंश्रयम् अ.क.१०३.१६; कच्छः — समुद्रकच्छो नाम दिग्मुखप्रत्युद्देशः ग.व्यू.२७९ख/३६०; तटप्रदेशः — अधिरुह्य च गिरेरुच्चतरं तटप्रदेशम् जा.मा.३१७/१८४ २. द्रोणी — अत्र पुष्करिणीतीरे द्रोण्यां दिव्यान्नभोजनम् । संपूर्णमस्ति तद्गत्वा भुज्यतां यदभीप्सितम् अ.क.३५.३७ ३. = {'gram pa/}

'gram can

गाण्डीवः, अर्जुनस्य धनुः मि.को.४७क; = {'gram ldan/}

'gram stegs

तीर्थम्, पुण्यस्थानम् — {'gram stegs chab} तीर्थाम्बु ।

'gram ldan

गाण्डिवः, अर्जुनस्य धनुः मि.को.४७क; = {'gram can/}

'gram pa

१. कपोलः — कृशतरशरीरं परिक्षामकपोलनयनम् जा.मा.२०१/११६; कपोले स्वेदबिन्दवः अ.क.६८.१२; हनुः — अयं कायः पादपादाङ्घुलि हनुललाटशिरःकपालमात्रसमूहः शि.स.१२८क/१२४; मृगेन्द्रहनुता र.वि.३.२०; गण्डस्थलम् — गण्डस्थलात् कुण्डलरत्नकान्ति अ.क.२२.२८ २. कटः, गजगण्डस्थलम् — गण्डः कटः अ.को.२.८.३७ ३. तटी — तदेकस्मिंस्तटाख्ये वस्तुनि तटी, तटः, तटमिति लिङ्गत्रययोगिशब्दप्रवृत्तेः त.प.३५३क/४२४.

'gram pa seng ge 'dra ba

पा. सिंहहनुः, ओ नुता, द्वात्रिंशन्महापुरुषलक्षणेषु एकम् — कुमारो द्वात्रिंशता महापुरुषलक्षणैः समन्वागतः…सिंहहनुः सुसंवृत्तस्कन्धः ल.वि.५७क/७४; म.व्यु.२४६.

'gram pa'i dkyil 'khor

गण्डमण्डलम् — {bud med 'gram pa'i dkyil 'khor la} अङ्गनागण्डमण्डले का.आ.३.१६०.

'grams

पारम् — {klung 'grams pha rol tu} नद्याः परं पारं अ.क.६२.६३.

'gras

१. वैरम् — वैरं विरोधो विद्वेषः अ.को.१.८.२५ २. वक्रः (?) — वक्रः {ya yo'am 'gras sam ya yo ma 'dom na yon po} म.व्यु.७३२३.

'gras 'grus

= {gya gyu can} जिह्मः — जिह्मः {gya gyu'am ya yo'am g}.{yo can/} {'gras 'grus sam g}.{yon can gya gyu can} म.व्यु.७३२४.

'gras pa

वि. द्विष्टः — द्विष्टः {sdang ba'am 'gras pa} म.व्यु.५३६७.

'grig chags

पा. लयः, गीतवाद्यपादन्यासानां क्रियाकालयोः परस्परं समता मि.को.३०क ।

'grig pa

= {ri mo} राजिः, रेखा — {de} ({skyed tshal}) {bar med par bsgril ba la/} {le khA khrigs chags/} {re khA ri mo/} {rA dzi dang dza ya 'grig pa} मि.को.१४३ख ।

'grigs yol

विवर्णम्, संख्याविशेषः — न खलु कुलपुत्र एकसत्त्वारम्बणतया बोधिसत्त्वानां बोधाय चित्तमुत्पद्यते यदुत परिपाकविनयाय । न सत्त्वशतस्यार्थाय......न सत्त्वविवर्णस्य ग.व्यू.३७०क/८२.

'grib

= {'grib pa/}

'grib pa

• क्रि. परिहीयते — प्रज्ञापारमिता …या देश्यमानापि न परिहीयते, अदेश्यमानापि न परिहीयते अ.प्र.१७४क/९७ • सं. हानिः — {'phel dang 'grib las rnam grol ba'i/} {bla med byang chub skye 'gyur ba'o} हानिवृद्धिविनिर्मुक्ता जाता बोधिर्निरुत्तरा प्र.वि.४.३; {mtshan mo dang nyin mo 'phel ba dang 'grib pa} रात्रिदिनवृद्धिहानिः वि.प्र.१५९क/; अपचयः — श्लेष्माद्युपचयापचयाभ्यां न रागादीनामुपचयापचयौ भवतः त.प.१०९क/६६९; अपकर्षः — केचिद्धि भावाः केषाञ्चिन्मन्दतरतमक्षणोत्पत्तिक्रमेण यो ह्रासस्तत्र हेतवो भवन्ति अपरे न तथाविधाः नापकर्षहेतवः त.प.२४०ख/१९६; ह्रासः — द्विविधाः क्षणिका भावाः केचिद्ध्रासस्य हेतवः …अपरे न तथाविधाः त.स.१७ख/१९६; निर्ह्रासः — प्राणापाननिर्ह्रासातिशयाभ्याञ्च चेतसो निर्ह्रासातिशयौ प्राप्नुतः प्र.अ.६२क/७०; परिहाणिः — न तस्य वृद्धिर्न परिहाणिः शि.स.१४५क/१३९; ऊनत्वम् म.व्यु.२५६५; मि.को.१२९ख ।

'phel ba dang 'grib pa

उपचयापचयौ त.प.१०९क/६६९; हानिवृद्धी प्र.वि.४.३; {phul byung 'grib pa} निर्ह्रासातिशयौ प्र.अ.६२क/७०.

'grib pa med

= {'grib pa med pa/}

'grib pa med pa

वि. अनपचयः — यो दृढोऽचलोऽनुपचयोऽनपचयोऽनुत्पन्नोऽनिरुद्धः स्थितः स्वरसयोगेन र.वि.९८क/४४; अव्ययम् — {'grib med btung ba mchog nam mkha' nyid} अव्ययं पीवरं खगम् हे.त.२०ख/६६.

'grib pa'i chos dang ldan pa

वि. अपचयधर्मा — ये चापचयधर्माणः प्रतिपक्षस्य सन्निधौ । अत्यन्तापचयस्तेषां कलधौतमलादिवत् त.स.१२४ख/१०७८.

'grib pa'i mthar thug pa

वि. लब्धापचयपर्यन्तम् — लब्धापचयपर्यन्तं रूपं तेषां समस्ति चेत् त.स.७२क/६७२.

'grib par 'gyur ba

वि. अपचयो जातः — तस्य चापचये जाते ज्ञानमव्याहतं महत् त.स.१२४ख/१०७९.

'grib byed

= {zla ba} ग्लौः, चन्द्रमाः अ.को.१.३.१४.

'grib med

= {'grib pa med pa/}

'gribs pa

नाशः — {nor 'gribs pa sa} अर्थनाशैः सु.प्र.२क/२.

'grim pa

चारकः — {thug pa 'grim pa} यवागूचारकः म.व्यु.९०५८; {shing tog 'grim pa} फलचारकः म.व्यु.९०६०; द्र. {'grim byed/}

'grim byed

प्रचारकः — चतुरः परिचर्यायां दधिकुम्भप्रचारकः अ.क.३५.४०; द्र. {'grim pa/}

'gru skyong

= {'grus skyong /}

'gru skyong gi yan lag gi tshogs

= {'grus skyong gi yan lag gi tshogs/}

'grub

= {'grub pa/}

'grub 'gyur

= {'grub par 'gyur/}

'grub pa

• क्रि. सिध्यति — तत्पुनः कथं सिध्यति सू.अ.२३१ख/१४३; अत एवैषामनित्यत्वं सिद्ध्यति अभि.स्फु.८८क/७५९; प्रसिद्ध्यति — तेभ्यः समानकालस्तु पटो नैव प्रसिद्ध्यति त.स.२२ख/२४२; समृध्यति — सर्वप्रणिधानानि चास्य यथाकामं समृध्यन्ति बो.भू.१८२ख/२४०; समुदागच्छति — यादृशाः समुदानीयन्ते तादृशाः समुदागच्छन्ति शि.स.१३२ख/१२७; साध्यते — प्रतिषेधस्तु सर्वत्र साध्यतेऽनुपलम्भतः प्र.वा.२.८५; सम्पद्यते — सम्पद्यते छन्ददानतस्तेन सामग्र्यम् वि.सू.५७क/७२; उपैति — क्रमादुपैति द्रुमराजभावम् र.वि.१.११५; जायते — {rgyud nas gsungs pa'i dngos grub 'grub} सिद्धिर्जायते तन्त्रचोदिता गु.सि.९. १४; घटते — क्षीरोदकादिवच्चार्थे घटना घटते कथम् त.स.४५क/४५१; द्र. {'grub par 'gyur} ।। • सं. सिद्धिः — यस्मात् सम्यग्ज्ञानपूर्विका सर्वपुरुषार्थसिद्धिः न्या.टी.३६ख/८; संसिद्धिः — अग्निहोत्रादेः स्वर्गादिसंसिद्धिनिश्चयः त.प.१६५क/७८५; निष्पत्तिः — अर्थस्य प्रयोजनस्य क्रिया निष्पत्तिः । तस्यां सामर्थ्यं शक्तिः न्या.टी.४५क/७६; संपत्तिः — {las kyi mtha' thams cad 'grub pa'i phyir} सर्वकर्मान्तसंपत्तितः सू.अ.१९६क/९७; निर्वृत्तिः — इह पुष्ट्यर्थमाश्रयाश्रितयोर्द्वयम् । द्वयमन्यभवाक्षेपनिर्वृत्त्यर्थं यथाक्रमम् अभि.को.३.४१; साधनम् — येषामनुत्तरज्ञाननिधानसाधनं फलम् अ.क.२५. ३१; संपादनम् — अबन्ध्यः सर्वथा अष्टम्यादिषु भूमिषु सत्त्वार्थस्यावश्यं संपादनात् सू.अ.२१०ख/११४; उपार्जनम् — अत एवास्थाऽभावात् नापरजन्मोपार्जनम् प्र.अ.१२९क/१३८; समुदागमः — गुणैर्विशिष्टः समुदागमस्तथा कुलोदयो व्याकरणाभिषिक्तता सू.अ.१९३ख/२१.।०. गोपकः — {snod spyad 'grub pas} भाण्डगोपकेन वि.सू.७२क/८९; भाण्डगोपकम् वि.सू.९३क/१११.

'grub pa dam pa

पा. निष्पत्तिपरमता, परमाप्रतिपत्तिभेदः — द्वादशविधा परमता मता यदुत औदार्यपरमता…निष्पत्तिपरमता च म.भा.२०क/५.४.

'grub pa yin

क्रि. सिद्ध्यति — अर्थस्य प्रतीतिरूपं प्रत्यक्षं विज्ञानं सारूप्यवशात् सिद्ध्यति प्रतीतं भवतीत्यर्थः न्या.टी.४६क/८२; निष्पन्नं भवति — एवं सास्रवस्य क्षणस्यानास्रवाभ्यां मिश्रणात् व्यवकिरणं निष्पन्नं भवति अभि.भा.२५क/९६०.

'grub pa las bsgrub nyid

सिद्धसाध्यत्वम् — अभावो वा प्रमाणेन स्वानुरूपेण मीयते । इत्यत्र सिद्धसाध्यत्वम् त.स.६१ख/५८७.

'grub pa'i rgyu

पा. सिद्धिहेतुः, हेतुभेदः — हेत्वर्थस्त्रयो हेतवः । उत्पत्तिहेतुः…प्रवृत्तिहेतुः…सिद्धिहेतुः प्रत्यक्षोपलम्भानुपलम्भसमाख्यानसंगृहीतः, तेन साध्यस्याप्रतीतस्यार्थस्य साधनात् अभि.स.भा.१०४ख/१४१.

'grub pa'i dngos po'i rang bzhin

पा. निष्पत्तिस्वभावः, सप्तविधभावस्वभावेषु एकः — सप्तविधो भावस्वभावो भवति यदुत समुदयस्वभावो भावस्वभावो लक्षणस्वभावो महाभूतस्वभावो हेतुस्वभावः प्रत्ययस्वभावो निष्पत्तिस्वभावश्च ल.अ.७०क/१८.

'grub par 'gyur

क्रि. १. = {'grub 'gyur} सिध्यति — सारूप्यवशाद्धि तन्नीलप्रतीतिरूपं सिध्यति न्या.टी.४७ख/९१; {de ni 'grub 'gyur the tshom med} स सिद्ध्यति न संदेहः गु.सि.३.७७/६९; सिद्धं भवति — एवमपि किं सिद्धं भवति वा.टी.५८ख/१४; संसिध्यति — एवं कल्याणमित्रवतां कृच्छ्रेऽप्यर्थाः संसिध्यन्ति जा.मा.२९५/१४८; सम्प्रसिद्ध्यति — तथाऽपि न पक्षस्ते सम्प्रसिद्ध्यति त.स.६क/८३; अनुसिध्यति — तदा तेषामभिप्रायोऽनुसिध्यति का.व्यू.२२५ख/२८८; ऋध्यति — तस्य च तथाभूतस्य ऋध्यत्येव बो.भू.१७२क/२२६; समृध्यति — किं कर्म कृत्वा यच्चिन्तयति यत् प्रार्थयते तदस्य सर्वं समृध्यति अ.श.१६३क/१५१; आरागयति — न क्षिप्रं बोधिमारागयति तास्वपि विपर्ययात् क्षिप्रमारागयतीति वेदितव्यम् बो.भू.३ख/२; सिध्यते — सिद्ध्यते तस्य बुद्धत्वम् गु.स. ८७ख/१५; {nyin dang mtshan du bsgom byas na/} {'grub 'gyur 'di la the tshom med} अहर्निशं कृताभ्यासः सिध्यते नात्र संशयः गु.सि.१.८७/६५; निष्पद्यते — एकैकश्चात्र विहारोऽनेकैर्महाकल्पकोटीशतसहस्रैः…निष्पद्यते बो.भू.१८४क/२४२; निष्पत्तिर्जायते — सत्त्वपाकस्य निष्पत्तिर्जायते सू.अ.१५१ख/१७०; परिनिष्पद्यते — सर्वज्ञक्षेत्रे भस्ममुष्टिमुपक्षिप्तमपि अमृतं परिनिष्पद्यते का.व्यू.२१३क/२७२; सम्पद्यते — तथागतः सम्पद्यते शीलवतो यदीच्छति वि.व.२८६क/१.१०४ २. संसिध्येत् — मृदादाविव संसिध्येत् परिणामस्तु नाक्रमे त.स.६ख/९०; त.स.४ख/६२; सिद्धिर्भवेत् — {lan bdun pas ni 'grub par 'gyur} सप्तावर्ते भवेत् सिद्धिः हे.त.१३ख/४०.

'grub par 'gyur ba

= {'grub par 'gyur/}

'grub par bya

• सं. गोपनम् — {rnyed pa 'grub par bya'o} लाभस्य गोपनम् वि.सू.७२क/८९ • कृ. निर्वर्त्त्यम् — {'grub par bya dang rnam 'gyur la/de} {nyid la ltos rgyu nyid de} निर्वर्त्त्ये च विकार्ये च हेतुत्वन्तदपेक्षया का.आ.२.२३७.

'grub par bya ba

= {'grub par bya/}

'grub par byed

= {'grub par byed pa/}

'grub par byed pa

• क्रि. निर्वर्तयति — यो हि तत्र भूतप्रकाराङ्कुरं निर्वर्तयति स तस्य बीजम् अभि.भा.९५क/१२३१; द्र. {'grub/} {'grub par 'gyur} ।। • सं. निर्वर्तनम् — सहकारिकारणं स्वकार्यनिर्वर्तने कारणान्तरापेक्षणात् अभि.स.भा.२७क/३७ • वि. निर्वर्तकः — योऽसावष्टविधो मिथ्याविकल्पो बालानां त्रिवस्तुजनको लोकनिर्वर्तकः सः बो.भू.३३ख/३७; संवर्तकः — लौकिकसम्पत्तिसंवर्तकं पुण्यपरिग्रहमारभ्य बो.भू.१७९ख/२३६; संवर्त्तनीयम् — {'grub par byed pa'i las} संवर्त्तनीयं कर्म त.प.७४क/६००.

'grub par byed pa'i las

संवर्त्तनीयं कर्म — तत्र विशिष्टः प्रत्ययो गतिविशेषसंवर्त्तनीयं कर्म त.प.७४क/६००.

'grub par mi 'gyur

क्रि. १. न सिध्यति — विभिन्नदेहवृत्तित्वमत एव न सिध्यति त.स .६९ख/६५४; नैव सिध्यति — {de nyid rin chen la rab sbyar/} {gzhan du 'grub par mi 'gyur ro} तत्त्वरत्नप्रयोगेण अन्यथा नैव सिद्ध्यति गु.सि.६.७८/७४ २. न सिद्धिं प्रयास्यति — नातोऽनुमानतस्तस्य सत्ता सिद्धिं प्रयास्यति त.स.१२०ख/१०४३ ३. न सिध्येत् — अन्यथा हि स्वेन भावेन विद्यमानमतीतं न सिध्येत् अभि.भा.२४१ख/८१२; सिद्धिर्नैव सम्भवेत् — केवलं यदि कल्प्येत तत्सिद्धिर्नैव सम्भवेत् त.स.१११ख/९६६.

'grub par shog

= {'grub shog} क्रि. सिध्यतु — {'gro don}…{'grub shog} सिध्यन्तु…जगदर्थम् बो.अ.१०.४९.

'grub mi 'gyur

= {'grub par mi 'gyur/}

'grub shog

= {'grub par shog}

'grums

= {'grums pa/}

'grums pa

वि. जीर्णम् — महच्चास्य निवेशनं भवेदुच्छ्रितं च…चिरकृतं च जीर्णं च स.पु.२९क/५१; फुल्लम् — खण्डफुल्लमुपगतो वासवस्तुनः प्रतिसंस्कुर्वीत वि.सू.६२क/७८; विगलितम् — {khyams rnams kyang 'grums pa} विगलितप्रासादम् स.पु.२९ख/५१.

'grul ba

गमनागमनम् — {skye bo 'grul ba yod med pa} जनसंपातरहितः जा.मा.२८१/१६३.

'grus

= {'grus pa/}

'grus skyong

निपकः — {'grus skyong gi yan lag gi tshogs} ({rnams kyis}) निपकस्याङ्गसंभारैः सू.अ.१८२ख/७८; धर्मं देशयति युक्तैः पदव्यञ्जनैः…प्रतिरूपैः प्रदक्षिणैः निपकस्याङ्गसंभारैः बो.भू.७८ख/१०१; म.व्यु.७०२३.

'grus skyong gi yan lag gi tshogs

निपकस्याङ्गसंभारैः — धर्मं देशयति युक्तैः पदव्यञ्जनैः…प्रतिरूपैः प्रदक्षिणैः निपकस्याङ्गसंभारः बो.भू.७८ख/१०१; सू.अ.१८२ख/७८; म.व्यु.७०२३.

'grus pa

= {brtson pa} ।। • सं. उत्सुकता — {sems can gyi bya ba ci yod pa la 'grus pa} सत्त्वकिंकरणीयोत्सुकता र.वि.९९ख/४७; द्रविणम् — {ta ras shugs can/} {dra bi Na 'grus pa rnams dang /} {nus pa'i ming shak+ti sogs kyis brjod pa yin no} मि.को.४५ख • वि. उद्यतः — विनयश्लाघिभिर्नित्यं स्वाध्यायाध्ययनोद्यतैः जा.मा.१९६/११४; *वैरी — ततश्च स्वतन्त्रेच्छाभावी समयोऽपि स्वैरी वैरी च किमिति विरुद्धमर्थं परिहरेत् त.प.१९८ख/८६३.

'gre

= {'gre ba/}

'gre ldog

= {'gre ldog pa/}

'gre ldog pa

• क्रि. [1] आवर्तते — ते घर्मश्रमपरिपीडिताः…जलोद्धृता इव मत्स्याः पृथिव्यामावर्तन्ते अ.श.३८क/३३ [2] परिवर्तते स्म — {sa la 'gre ldog} महीतले परिवर्तते स्म ल.वि.११३क/१६५ • सं. परिवर्तनम् — तथा मातुरामाशयपक्वाशययोरन्तराले परिवर्तनात्क्लिश्यते म.टी. २०८ख/३१; विचेष्टा, द्र. {'gre ldog byed pa} विचेष्टमानः अ.क.४१.१९ • व.का.कृ. परिवर्तमाना — {sa'i steng na 'gre ldog pa} धरण्यास्तले परिवर्तमाना सु.प्र.५७क/११३; स.पु.३७ख/६७; द्र. {'gre ldog byed pa/} {'gre zhing 'dug pa/}

'gre ldog byed pa

व.का.कृ. विचेष्टमानः — तं…विचेष्टमानं तटिनीतटान्ते दृष्ट्वा अ.क.१०१.१९; द्र. {'gre ldog pa/} {'gre zhing 'dug pa/}

'gre ba

वि. संम्रक्षितम् — {lus thams cad phyag dar dang rdul gyi nang na 'gre ba} पांशुरजःसंम्रक्षितशरीरान् ग.व्यू.१९१ख/२७३.

'gre zhing 'dug

= {'gre zhing 'dug pa/}

'gre zhing 'dug pa

व.का.कृ. विचेष्टमानः — ददर्श चैनं तत्र रेणुसंसर्गान्मृदितवारबाणशोभं…विचेष्टमानम् जा.मा.२९३/१७०; द्र. {'gre ldog pa/} {'gre ldog byed pa/}

'gre zhing ldog

= {'gre ldog pa/}

'gre zhing ldog pa

= {'gre ldog pa/}

'greng

= {'greng ba/} {'greng ste} स्थित्वा — राज्ञः शिवेः पुरस्तात् स्थित्वा कथयति अ.श.९४ख/८५.

'greng yang

तिष्ठन्नपि — गच्छन्नपि तिष्ठन्नपि …सततसमितमनुस्मर बो.प.१२.

'greng ba

• क्रि. तिष्ठति — {'greng ba na 'greng ba'i'o} स्थानस्य तिष्ठति वि.सू.९३क/१११ • सं. स्थानम्, ईर्यापथभेदः — यथा चंक्रम एवं स्थानं निषद्या शय्या वेदितव्या श्रा.भू.१६क/३८; अ.सा.४५४क/२५७ • वि. स्थितः — संघे स्थितस्य वि.सू.८३क/१००; उत्थितः — {'dug pa la 'greng ste chos mi bshad par ro} नोत्थितो निषण्णाय धर्मं देशयेत् वि.सू.४९ख/६३.

'greng ba dang mi smra ba dang dpa' bo'i tshul du 'dug pa

स्थानमौनवीरासनः — नानाविधैश्चातापनपरितापनैः कायशुद्धिं पर्येषन्ते…स्थानमौनवीरासनैश्च ल.वि.१२२ख/१८२.

'greng bzhin

वि. उत्थितः — नोत्थितः पात्रं कर्षेत् वि.सू.७क/७.

'gred

= {'gred pa/}

'gred pa

• सं. प्रस्खलनम् — यथा शूरस्य प्रस्खलने अपतनं भवति, शक्तित आत्मधारणात् अभि.स्फु.२२३ख/१००५ • वि. पिच्छिलिका — {tshig 'gred pa} वादपिच्छिलिका वि.व.१६ख/२.८३; पिच्छिलम् — शुक्रशोणितलसिकामलसंक्लिन्नक्वथितपिच्छिले परमबीभत्सदर्शने अभि.भा.१७३.४/४३४ • व.का.कृ. प्रस्खलत् — {mnyam pa la yang 'gred} प्रस्खलतः समेऽपि अ.क.६४.२३९.

'gred par 'gyur ba

वि. पिच्छिलितपतितः — पिच्छिलितपतितस्त्र्युत्थापने वि.सू.२०क/२३.

'grems

= {'grems pa/}

'grems pa

• क्रि. विस्तृण्वन्ति म.व्यु.५१७७ • सं. किरणम्; विकिरणम् ।

'grems par byed

क्रि. संस्तरः क्रियते — {me tog 'grems par byed} पुष्पसंस्तरः क्रियते रा.प.२४६क/१४५.

'grems par byed pa

= {'grems par byed/}

'grel pa

वृत्तिः, टीकाविशेषः — {dmigs pa brtag pa'i 'grel pa} आलम्बनपरीक्षावृत्तिः क.त.४२०६; {tshad ma rnam 'grel gyi 'grel pa} प्रमाणवार्त्तिकवृत्तिः क.त.४२२४; वृत्तौ स्वयं श्रुतेनाह प्र.वा.४.३०; टीका — {rtsod pa'i rigs pa'i 'grel pa} वादन्यायटीका क.त.४२४०; क.त.१३९८; निबन्धः — {rdo rje sems pa'i sgrub thabs kyi 'grel pa} वज्रसत्त्वसाधननिबन्धः क.त.१८१५; भाष्यम् — वक्ता पुनरत्राचार्यासङ्गः तस्मात् श्रुत्वाचार्यभदन्तवसुबन्धुः तद्भाष्यमकरोत् म.टी. १९०क/४; वार्त्तिकम् — आख्यायिकेतिहासाद्यैर्गद्यचूर्णिकवात्तिकैः ल.अ.१८८क/१५९; विवरणम् — {byang chub sems kyi 'grel pa} बोधिचित्तविवरणम् क.त.१८००; अस्य पदस्य विवरणम् अभि.स्फु.८९ख/७६३.

'grel pa'i gzhung

वृत्तिग्रन्थः — यद्येवम्, कथम् अयमाचार्यीयो वृत्तिग्रन्थो नीयते त.प.३ख/४५२.

'grel pa mkhan

वृत्तिकारः — सत्यमुक्तो दोषः, स खलु नाचार्येण । किं तर्हि वृत्तिकारेण प्र.प.६०; = {'grel pa byed pa/}

'grel pa mkhan po

= {'grel pa mkhan/}

'grel pa byed pa

वृत्तिकारः — तत्र केचिद् वृत्तिकारा व्याचक्षते त.प.९०क/६३३; भाष्यकारः — इत्यत्र भाष्यकारमतं दूषयित्वा वार्त्तिककारोऽयं स्थितपक्षमाह वा.न्या.१५३.५.१/७३; = {'grel pa mdzad pa/}

'grel pa mdzad pa

वृत्तिकारः — अत एव वृत्तिकार आह म.टी.१९९ख/१८; = {'grel pa byed pa/}

'grel bshad

व्याख्या, टीकाविशेषः — आचार्ययशोमित्रकृतायाम् अभिधर्मकोशव्याख्यायाम् अनुशयनिर्देशो नाम पञ्चमं कोशस्थानम् अभि.स्फु.१५०क/८७०; टीका — एवमादिस्तत्त्वटीकायाम् उदाहरणप्रपञ्चो द्रष्टव्यः त.प.३६ख/५२१; {sgron ma gsal ba zhes bya ba'i 'grel bshad} प्रदीपोद्योतननामटीका क.त.१७९४; वृत्तिभाष्यम् — {mdo sde rgyan gyi 'grel bshad} सूत्रालंकारवृत्तिभाष्यम् क.त.४०३४.

'grel bshad kyi 'grel bshad

टीकाटीका, टीकाविशेषः म.व्यु.१४५८.

'grel bshad byed pa

टीकाकारः — टीकाकारस्त्वमेवात्र सत्त्वानां परिपाचकः । लघुतन्त्रे मञ्जुघोषः टीकाकारोऽब्जधृक् स्वयम् वि.प्र.१२७क/.

'gres pa

भू.का.कृ. ( {'gre ba} इत्यस्या भूत.) १. संम्रक्षितम् २. *अभ्युपेतः — मीनारिभिर्विस्मरणोज्झिता वा त्रासोत्प्लुता वा स्थलमभ्युपेताः जा.मा.५६/३३.

'gro

= {'gro ba/}

'gro kun phra ba'i dbye ba mkhyen pa

वि. सर्वजगत्सूक्ष्मभेदज्ञः — सर्वजगत्सूक्ष्मभेदज्ञत्वप्रसाधने त.स.११४ख/९९३.

'gro kun phra ba'i dbye ba mkhyen pa nyid

सर्वजगत्सूक्ष्मभेदज्ञत्वम् — तत्र सर्वजगत्सूक्ष्मभेदज्ञत्वप्रसाधने । अस्थाने क्लिश्यते लोकः संरम्भाद् ग्रन्थवादयोः त.स.११४ख/९९३.

'gro skyabs

= {'gro ba'i skyabs} वि. जगच्छरण्यः — अनन्यथात्माक्षयधर्मयोगतो जगच्छरण्यः र.वि.१.७९.

'gro dgos pa

कृ. गमनीयः — अल्पकं भिक्षवे मनुष्याणां जीवितम्, गमनीयः सम्परायः अभि.स्फु.११०क/७९८.

'gro mgon

= {'gro ba'i mgon po/}

'gro mgyogs

१. = {rta} तुरगः, अश्वः — घोटके पीतितुरगतुरंगाश्वतुरंगमाः । वाजिवाहार्वगन्धर्वहयसैन्धवसप्तयः अ.को.२.८.४३ २. मयुः, कुवेरस्य दूतः — स्यात् किन्नरः किंपुरुषस्तुरंगवदनो मयुः अ.को.१.१.७३ ३. (ना.) अश्वकः, नागः — तत्राश्वकपुनर्वसुकौ नागयोनावुपपन्नौ वि.व.१२०ख/१.९.

'gro 'gog

= {ljon pa} अनोकहः, वृक्षः — वृक्षो महीरुहः शाखी विटपी पादपस्तरुः । अनोकहः कुटः सालः पलासी द्रुद्रुमागमाः अ.को.२.४.५.

'gro 'gyur

= {'gro bar 'gyur/}

'gro 'gro bas dub

= {'gro 'gro bas dub pa/}

'gro 'gro bas dub pa

वि. अध्वपरिश्रान्तः — शास्तृवियोगाच्छोकार्तोऽध्वपरिश्रान्तो रजसावचूर्णितगात्रः अ.श.२८६क/२६३.

'gro ngan

= {'gro ba ngan pa/}

'gro lnga

= {'gro ba lnga/}

'gro mchog

= {'gro ba'i mchog}

'gro 'ching

= {srub ma'i kya ba} कुठरः, दण्डविष्कम्भः मि.को.३७क ।

'gro nyid

= {'gro ba nyid/}

'gro don

= {'gro ba'i don/}

'gro don byed pa

= {'gro ba'i don byed pa/}

'gro mdo

ना. गतिसूत्रम्, सूत्रग्रन्थः — कण्ठोक्तेश्चास्ति गन्धर्वात् पञ्चोक्तैः गतिसूत्रतः अभि. को.३.१२.

'gro 'dod

= {'gro bar 'dod pa} गन्तुकामः — गन्तुकामस्य गन्तुश्च यथा भेदः प्रतीयते बो.अ.१.१६.

'gro ldan

१. = {'jig rten} जगती, भुवनम् मि.को.१३८क २. = {chu snod} आलुः, जलपात्रम्, कर्करी मि.को.१३८क ३. अररम्, कवाटम् ( {sgo'i me long gi ming}) मि.को.१४०ख ४. इल्वलाः — मृगशीर्षं मृगशिरः…इल्वलास्तच्छिरोदेशे तारका निवसन्ति याः अ.को.१.३.२३ ५. = {nya} मीनः, मत्स्यः — पृथुरोमा झषो मत्स्यो मीनो वैसारिणोऽण्डजः । विसारः शकली च अ.को.१.१२.१७ ६. = {'gro ba dang ldan pa/}

'gro ldan ma

वि. गामिनी — रूपयौवनगामिन्यां तस्यामपि न मे धृतिः अ.क.१४.६४.

'gro lding

= {'gro lding ba/}

'gro lding ba

१. द्रमिडः — {'gro lding ba'i rig sngags kyi rgyal po} द्रमिडविद्याराजः क.त.६१० २. (ना.) द्रमिडः, नागराजः म.व्यु.३२९९ ३. = {'gro lding ba'i} द्रामिडः — अव्यक्ताः शब्दाः । येषामर्थो न विज्ञायते । तद्यथा द्रामिडानां मन्त्राणाम् बो.भू.४१ख/४८; {'gro lding ba yi sngags kyi gzhi} द्रामिडमन्त्रपदम् शि.स.१७८क/१७७; द्राविडः — {'gro lding ba'i yi ge} द्राविडलिपिः ल.वि.६६ख/८८.

'gro lding ba'i yi ge

द्राविडलिपिः, लिपिविशेषः — कतमां मे भो उपाध्याय लिपिं शिक्षापयसि । ब्राह्मीखरोष्टीपुष्करसारिम् अङ्गलिपिं बङ्गलिपिं…द्राविडलिपिम् ल.वि.६६ख/८८.

'gro snang

= {'od zer} गभस्तिः, किरणम् मि.को.१४४क ।

'gro po

= {'gro ba po} वि. गन्ता, गमनकर्ता — यदि गन्त्रादिरूपं हि तत्प्रकृत्या गमनादयः त.स.२७क/२८९.

'gro ba

= {'gro} ।। • क्रि. १. (वर्त.) गच्छति — गच्छन्त्यनेनेति मार्गः अभि.स्फु.२३३क/१०२१; {ma ning 'di 'gro bud med bzhin} स्त्रीव गच्छति षण्डोऽयम् का.आ.२.५२; अभिगच्छति — न स…आकाशमभिगच्छति त.प.१४३क/७३७; निगच्छति — उच्चारभस्त्रां यो गृह्य बालो वासं निगच्छति शि.स.५१क/४९; एति — {de yi rjes 'gro} तमन्वेति का.आ.२.६४; उपैति — अभूतवादी नरकानुपैति वि.व.२८१क/१.९७; व्रजति — कल्पमात्रां व्रजति गुणार्णवपारम् सू.अ.१४६ख/२६; {rkang pas 'gro} पद्भयां व्रजामि अ.क.३७.४२; याति — किं न याति तपोवनम् अ.क.२४.७२; प्रयाति — योजनानां शतं तूर्णं एकेनाह्ना प्रयाति यः अ.क.३.८१; क्रमति — चतुर्दिशं च क्रमति सु.प्र.५०क/१००; आक्रमति — क्षेत्रशतं चाक्रमति द.भू.१८५क/१४; अवक्रमति म.व्यु.६९१५; उपक्रमति — तत्त्वं पश्यामि मा पश्यन्ति… उपक्रमामि मामु(मा उ)पसंक्रामन्ति वि.सू.१८क/२०; प्रतिक्रामति — सोऽभिक्रामन् वा प्रतिक्रामन् वा न भ्रान्तचित्तोऽभिक्रामति वा प्रतिक्रामति वा अ.सा.२८७ख/१६२; अनुचङ्क्रमति — येन येन जलवाहनोऽनुचङ्क्रमति तेन तेन दशमत्स्यसहस्राण्यनुधावन्ति सु.प्र.५०क/१००; चलति — गौः शुक्लश्चलति त.प.१४ख/४७६; विसर्पति — कस्मात् सर्वे न विसर्पन्ति त.प.२०९क/८८८; प्रधावति — विचारोऽयं कोपेनैव प्रधावति त.स.२३ख/२५२; गम्यते — {gang nas 'gro ba de lam yin no} येन गम्यते स मार्गः अभि.स्फु.२२८क/१०१३; अवगम्यते — पादाभ्यामवगम्यते यदि अ.क.५२. ६१; यायते — {thar par 'dis 'gro ba'i phyir} ({theg pa}) मोक्षो यायतेऽनेनेति (यानम्) वि.प्र.८९ख/३.२ २. (भवि.) यास्यते — आसाद्य भूमिं मुदितां यास्यते असौ सुखावतीम् ल.अ.१६५ख/११८; {gang du 'gro} क यास्यसि वि.व.१९९ख/१.७३ ३. (विध्यादौ) गच्छतु — यद्यत आगतं तत्तत्र गच्छतु त.प.१४६क/७४३; सरेत् — {'gro 'am yang na 'ong} सरेद् अपसरेद्वापि बो.अ.५.३८; गमयतु, गमयतात् — सूर्यमस्य चक्षुर्गमयतात् त.प.१४६क/७४३; गच्छेयम् — यन्न्वहमरक्षितेन पथा गच्छेयम् वि.व.२१५क/१.९० • सं. १. गमनम् — {'gro ba dang 'ong ba} गमनागमनम् वि.सू.९३ख/११२; {skyabs su 'gro ba} शरणगमनम् क.त.३९५३; गमः — अकारयत् पुरद्वारगुप्तिं रुद्धगमागमाम् अ.क.२४.१२२; शरणगमनव्यवसायस्य सू.अ.१३४क/९; निर्गमः — नैवास्यागमो दृश्यते, नैवास्य निर्गमो दृश्यते अ.सा.२१क/१२; अभिगमः — तपांसि तीर्थाभिगमश्रमांश्च जा.मा.३८७/२२७; अधिगमनम् — तस्योत्तरोत्तरविशेषाधिगमनात् सू.अ.१४१क/१८; प्रक्रमणम् — आगारिकशयनासनमुत्सृज्यानवलोक्य गृहिणे प्रक्रमणे वि.सू.५३ख/६८; उपसंक्रमणम् — {khyim du 'gror rung ngo} युक्तम्…गृहोपसंक्रमणम् वि.सू.४६क/५८; आक्रमणम् म.व्यु.८५०३; अभिक्रमः — {'gro ba dang ldog pa} अभिक्रमप्रतिक्रमः अभि.स.भा.७क/८; अतिक्रमः — यया संविदिता कायवाक्चित्तचर्या अतिक्रमप्रक्रमादिषु वर्तते त्रि.भा.१६१ख/७१; क्रान्तिः वि.प्र.१९२ख/; संक्रान्तिः — संक्रान्तावपि नैतेषां तृणादौ वृत्तिसंभवः त.स.१००ख/८८८; ज्ञा.सि. ६.८; अपक्रान्तिः — विनार्थेन युक्तेनार्थेनापक्रान्तौ वि.सू.४६ख/५९; प्रक्रान्तिः — वर्षकमननुपरिन्द्य(?) प्रक्रान्तौ वि.सू.५४क/७०; चरणम् — जनपदचर्याचरणे वि.सू.५४ख/७०; प्रचरणम् — {'gro ba dang mi 'gro ba las gyur pa'i ltung byed} प्रचरणाप्रचरणगतं प्रायश्चित्तिकम् वि.सू.५४ख/७०; प्रचारः — जिह्मं शुभं वा वृषभप्रचारम् जा.मा.१५६/९०; सञ्चारः — सन्तानान्तरसञ्चारे भवेदेवानवस्थितिः प्र.अ. १६२क/१७६; संसृतिः — संसारोऽनवराग्रजातिमरणस्तत्संसृतौ पञ्चधा र.वि.४.५०; यानम् — वह्नेरनुमितात् सूर्ये यानात् तच्छक्तियोगिता त.स.५८क/५५८; पर्यटनम् — अतिपानमतिभोजनम् अतिपर्यटनम्…च वर्जयेत् म.मू.२२२ख/२४२; परिसर्पणम् — तत्स्थाने त्रिकरणीयपरिसर्पणातिना वि.सू.२३क/२८; विहरणम् — वचनादानविहरणोत्सर्गानन्देष्वाधिपत्यात् अभि.भा./१४२; ऊढिः — {rig pa'i skyes pa med pa'i bud med dang lhan cig lam du 'gro ba la'o} अध्वन्यविज्ञपुरुषया सार्द्धमूढौ वि.सू.१९ख/२२; प्रवेशः — {grong du 'gro ba} ग्रामप्रवेशः वि.सू.६५ख/८२; अवतारः — {der 'gror gzhug par bya} तत्रावतारे नियुञ्जीत वि.सू.५९क/७५; स्रवणम् — {gong du 'gro ba'i chos} ऊर्ध्वं स्रवणधर्मा ( ऊर्ध्वस्रोताः) अभि.भा.२४क/९५६; प्रस्कन्दः म.व्यु.६८१५; लिङ्गम् — लिङ्गं च व्यक्तम्, लयं गच्छतीति कृत्वा त.प.१४८ख/२३ २. गतिः [1] = {yul gzhan du 'pho ba} देशान्तरसंक्रान्तिः — न हि संस्काराणां देशान्तरसंक्रान्तिलक्षणा गतिर्नाम काचित् क्रिया युज्यते सू.अ.२३४ख/१४६; {bgrod pa'i 'gro ba} अयनगतिः वि.प्र.२५४क/२.६६ [2] दशा — वित्तभ्रंशेऽस्ति मे वृत्तिर्वृत्तभ्रंशे तु का गतिः अ.क.५०.४६ [3] नरकादिपञ्चगतयः — नरकादिस्वनामोक्ता गतयः पञ्च तेषु अभि.को. ३.४; नरकाः तिर्यञ्चः प्रेताः देवाः मनुष्याः इति स्वैरेव नामभिस्तेषु पञ्च गतयः प्रोक्ताः अभि.भा.३.४; द्र. {'gro ba lnga/} देवादिषड्गतयः — {'gro ba drug gi 'khor ba 'dir} इह षड्गतिसंसारे वि.प्र.२७१ख/२.९५; {dud 'gro'i 'gro ba} तिर्यग्गतिः सु.प्र.१२क/२५; {mi'i 'gro ba} मनुष्यगतिः सु.प्र.१२क/२५; शरीरवाहिन्यादित्रिविधगतयः — गतिस्त्रिधा । शास्तुर्मनोजवा अन्येषां वाहिन्यप्याधिमोक्षिकी अभि.को.७.४८; शरीरवाहिनी आधिमोक्षिकी मनोजवा च तत्र गतिः अभि.भा.७.४८; द्र. {'gro ba rnam pa gsum} [4] = {skye ba} उपपत्तिः — {srid pa bar ma'i rgyun gyis yang 'jig rten 'di nas 'jig rten pha rol du skye ba ni 'gro ba} अन्तराभवसन्तत्या पुनरस्माल्लोकात् परलोक उपपत्तिः गतिः अभि.स्फु.२८९क/११३४ ३. जगत् [1] चराचरजगत् — ईश्वरो जगतो हेतुः बो.अ.९. ११९; लोकः — सांख्याः प्रधानमिच्छन्ति नित्यं लोकस्य कारणम् बो.अ.९.१२७; विश्वम् — {'gro ba'i tog} विश्वकेतुः अ.को.१.१.२७; जगती — {'gro ba 'dzin} जगतींधरः म.व्यु.७२८ [2] = {sems can} चरजगत् — {'gro ba'i don slad} जगद्धितार्थम् श.बु.११४; जगदत्राणमनुकम्पमानः अभि.भा.१२७.३/८; अद्यैव शरणं यामि जगन्नाथान् बो.अ.२.४८; भूतम् — {'gro mgon} भूतनाथः गु.सि.२.४२; गु.सि. २.२९; जङ्गमः म.व्यु.७११२; जन्तुः — {'gro ba shin tu phra ba} सूक्ष्मजन्तवः ल.अ.१५३ख/१०१ ४. = {skye bo} जनः — {'gro ba med pa} निर्जनम् जा.मा.७४/४४; दुःखितजने कारुण्यतः सू.अ.१२९ख/१; जनता — तेनेयं जनतामितायुषमृषिं पश्येदनन्तद्युतिम् र.वि.५.२५; प्रजा — आर्याष्टाङ्गाम्बुवर्षं…प्रजासु र.वि.४.४६ ५. (पा.) चंक्रमः, ईर्यापथभेदः — त्रिभिरीर्यापथैर्विहरति स्थानेन चंक्रमेण निषद्यया रा.प.२४९क/१४९ ६. यात्रा — यात्रा व्रज्याऽभिनिर्याणं प्रस्थानं गमनं गमः अ.को.२.८. ९५; {rgya mtshor 'gro ba} समुद्रयात्रा अ.क.७३.६; उद्यानयात्रा सू.अ.१४२क/१९; प्रस्थानम् — तदतिक्रमाय विस्मृत्यापि प्रस्थानम् वि.सू.३१क/३९ ७. पा. (वै.द.) गमनम्, कर्मपदार्थभेदः — उत्क्षेपणमवक्षेपणमाकुञ्चनं प्रसारणं गमनमिति कर्माणि त.प.२८७ख/२८६ ८. = {dpung 'degs pa} गमः, जिगीषोः प्रयाणम् मि.को.५०क; गमनम् मि.को.५०क ९. अभिगमनम्, मैथुनम् — {gzhan gyi bud med la 'gro ba} परदाराभिगमनम् म.मू.२८१क/४३९ १०. प्रयाणम् — रवाः । आर्त्तबन्धुमुखोद्गीर्णाः प्रयाणप्रतिबन्धिनः का.आ.२.१४४ • वि. १. गन्ता — गन्तुकामस्य गन्तुश्च यथा भेदः प्रतीयते बो.अ.१.१६; गमिकः — यत्रागन्तुका गमिकाश्च भिक्षवो वासं कल्पयिष्यन्ति अ.श.४६क/३९; गमिका — देशनाग्रसत्त्वानाम् । स्फुटचित्रयुक्तगमिका निरामिषा सर्वगा चैव सू.अ.१८२क/७७; गामिकः — तद्गाम्येव तद्गामिकम् अभि.स्फु.१८६ख/९४३; यातुकः — शान्त निरोध समाधिमुखेन यातुक चर्यमुखा जगतीये शि.स.१७६ख/१७५; यानी, ओ यी — {theg pa med cing 'gro ba'ang med} न यानं न च यानिनः ल.अ.१०९क/५५; चित्ते तु वै परावृत्ते न यानं न च यायिनः ल.अ.१७५ख/१३७; जङ्गमम् — {rin po che'i ri bo 'gro ba ltar} जङ्गममिव रत्नपर्वतम् वि.व.१२५क/१.१४; यात्रागतः — द्वीपयात्रागतस्यासीदन्यस्मिन्नपि जन्मनि अ.क.६. ३० २. (उ.प.) गामी — {yul thag ring por 'gro ba} दूरतरदेशगामी त.प.३०९ख/१०८१; र.वि.८९क/२८; गामिनी — {lhar 'gro ba'i lam} देवगामिनी प्रतिपत् अभि.स्फु.२६८क/१०८६; चारी — {rkang pas 'gro} पादचारिन् अ.क.४.२६; परायणः — {rdzogs pa'i byang chub tu 'gro ba} सम्बोधिपरायणः अभि.स्फु.१३३ख/८४१; यातः — शबरर्मृगयायातैर्दृष्टां कष्टदशां श्रिता अ.क.३.१२७ व.का.कृ. गच्छत् — {song ba dang 'gro ba dang 'gro bar 'gyur ba} गतगच्छद् अगमिष्यत् अभि.भा.१२८.३/२६.

yul gyi 'gro ba

जानपदः — मित्रामात्यज्ञातिबन्धुवर्गेणापि परित्यक्तः, प्रागेव पौरजानपदैः ल.अ.१५५क/१०२.

'gro ba lnga

पञ्च गतयः : १. {dmyal ba} नरकाः २. {dud 'gro} तिर्यञ्चः ३. {yi dwags} प्रेताः ४. {lha} देवाः ५. {mi} मनुष्याः; द्र. — नरकादिस्वनामोक्ता गतयः पञ्च तेषु अभि.को.३.४; नरकाः तिर्यञ्चः प्रेताः देवाः मनुष्याः इति स्वैरेव नामभिस्तेषु पञ्च गतयः प्रोक्ताः अभि.भा.३.४; गतिपञ्चकम् ल.अ.१२०क/६६.

'gro ba drug

षड् गतयः : १. {lha} देवाः २. {lha ma yin} असुराः ३. {mi} मनुष्याः ४. {dud 'gro} तिर्यञ्चः ५. {yi dwags} प्रेताः ६. {dmyal ba} नरकाः ।

'gro ba rnam pa gsum

गतिस्त्रिधा : १. {lus phyin byed pa} शरीरवाहिनी २. {mos pa las byung ba} आधिमोक्षिकी ३. {yid mgyogs pa} मनोजवा; द्र. — गतिस्त्रिधा । शास्तुर्मनोजवा अन्येषां वाहिन्यप्याधिमोक्षिकी अभि.को.७.४८; शरीरवाहिनी आधिमोक्षिकी मनोजवा च तत्र गतिः अभि.भा.७.४८.

'gro ba bzhi

चतस्रो गतयः : १. {dmyal ba} नरकाः २. {yi dwags} प्रेताः ३. {dud 'gro} तिर्यञ्चः ४. {mi} मनुष्याः; द्र. — चतस्रो गतय इति नरकप्रेततिर्यग्मनुष्यगतयः अभि.स्फु.३.१.१.

'gro ba gsum

त्रिजगत्, त्रैधातुकजगत् — {'gro ba gsum po dag dga' bar byed 'dod} त्रिजगदानन्दं कर्तुकामैः प्र.वि.१.७.

'gro ba sgrol bar byed pa

वि. जगदुत्तारणः — धर्मभाणकस्तथागतसमो द्रष्टव्यः… जगदुत्तारण इव द्रष्टव्यः का.व्यू.२३५ख/२९८.

'gro ba ngan

= {'gro ba ngan pa/}

'gro ba ngan pa

• सं. कुगतिः, दुर्गतिः — धर्मशब्दोऽयं प्रवचने त्रिधा व्यवस्थापितः । स्वलक्षणधारणार्थेन कुगतिगमनविधारणार्थेन पाञ्चगतिकसंसारविधारणार्थेन म.प्र.१३२ • वि. दुर्जनः — लौहीषु दुर्जनकलेवरसंकुलासु जा.मा.३५१/२०६.

'gro ba ngan zhugs

= {'gro ba ngan pa la zhugs pa} वि. कुगतिप्रपन्नः — संप्रेक्षसे जगदिदं कुगतिप्रपन्नम् रा.प.२४८ख/१४८.

'gro ba lnga las yang dag par 'das pa

वि. पञ्चगतिसमतिक्रान्तः, बुद्धस्य — धर्मता खलु बुद्धानां…पञ्चगतिसमतिक्रान्तानाम् अ.श.१०क/८.

'gro ba lnga'i 'khor ba

पाञ्चगतिकसंसारः — पाञ्चगतिकसंसारगमनविधारणार्थे — निर्वाणे धर्म इति उच्यते म.प्र.१३२.

'gro ba lnga'i bdag nyid

वि. पञ्चगत्यात्मा — पञ्चगत्यात्मसंसारबहिर्भावान्न मर्त्यता । बुद्धानामिष्यते त.स.१२९ख/११०७.

'gro ba can

वि. गतिमान् — ननु यथा गुणः समवेतो गतिमत्त्वाभावेऽपि तथा चेतसोऽपि समवेतत्वम् प्र.अ.७४ख/८२; गन्ता — पश्चिमाग्रिमदेशाभ्यां विश्लेषाऽऽश्लेषसम्भवे । गन्ता त.स.२६ख/२८८.

'gro ba 'joms

= {khyab 'jug} जनार्दनः, विष्णुः अ.को.१.१.१९.

'gro ba nyid

= {'gro nyid} गामिता — छन्दादिगामितानुयुक्ते भिक्षुणीनाम् वि.सू.५१क/६५; गामित्वम् — तच्च प्रकृतिगामित्ववचनं चक्षुरादिवत् त.स.८०क/७४४.

'gro ba thams cad kyi sems kyi sgron ma

पा. सर्वजगच्चित्तप्रदीपः, रश्मिविशेषः — तस्यां वेलायामूर्णाकोशात्सर्वजगच्चित्तप्रदीपं नाम रश्मिं प्रामुञ्चत् ग.व्यू.२४५क/३२७.

'gro ba thams cad kyi sems dang bsam pa'i snod ji lta ba bzhin du snang ba brnyes pa

वि. सर्वजगच्चित्ताशयभाजनप्रतिभासप्राप्तः, बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितं यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…सर्वजगच्चित्ताशयभाजनप्रतिभासप्राप्त इत्युच्यते ल.वि.२०५ख/३०९.

'gro ba thams cad kyis blta ba la mi ngoms pa

वि. सर्वजगदतृप्तदर्शनः, बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितं यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…सर्वजगदतृप्तदर्शन इत्युच्यते ल.वि.२०५ख/३०९.

'gro ba thams cad rgya mtsho'i rjes su song ba

पा. सर्वजगत्सागरानुगमम्, प्रज्ञापारमितामुखविशेषः — इमानि प्रज्ञापारमितामुखानि संगायताम् यदुत शान्तिगर्भं नाम प्रज्ञापारमितामुखम्…सर्वजगत्सागरानुगमं च नाम प्रज्ञापारमितामुखम् ग.व्यू.१७ख/११४.

'gro ba thams cad mngon par dga' bar ston pa

सर्वजगदभिरुचितसन्दर्शकाः, बोधिसत्त्वानामावेणिको धर्मः मि.को.१०७ख ।

'gro ba thams cad du khyad par chen po dang ldan pa'i ye shes mngon par shes pa

पा. सर्वजगद्भूरिविशेषज्ञानाभिज्ञः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — तान् बुद्धविकुर्वितसमुद्रानवतरन्ति नानासमाध्यवतारैः यदुत समन्तधर्मधातुव्यूहेन…सर्वजगद्भूरिविशेषज्ञानाभिज्ञेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०७ख/३०.

'gro ba thams cad du khyad par 'phags pa'i dkyil 'khor chags pa med pa'i rnam par spyod pa

पा. सर्वजगद्विशेषासङ्गमण्डलविवरणः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — तान् बुद्धविकुर्वितसमुद्रानवतरन्ति नानासमाध्यवतारैः यदुत समन्तधर्मधातुव्यूहेन…सर्वजगद्विशेषासङ्गमण्डलविवरणेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०५क/२८.

'gro ba thams cad du dbang po'i kha dog gis rnam par spyod pa

पा. सर्वजगदिन्द्र्रबलविवरणः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — तान् बुद्धविकुर्वितसमुद्रानवतरन्ति नानासमाध्यवतारैः यदुत समन्तधर्मधातुव्यूहेन…सर्वजगदिन्द्रबल(वर्ण)विवरणेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०५क/२८.

'gro ba thams cad du ye shes rnam par phye ba

पा. सर्वजगज्ज्ञानसुविभक्तम्, प्रज्ञापारमितामुखविशेषः — इमानि प्रज्ञापारमितामुखानि संगायताम्, यदुत शान्तिगर्भं नाम प्रज्ञापारमितामुखम्....सर्वजगज्ज्ञानसुविभक्तं च नाम प्रज्ञापारमितामुखम् ग.व्यू.१७क/११४.

'gro ba thams cad du yongs su ston pa'i mnyam pa nyid kyi 'od kyi yul

पा. सर्वजगत्संदर्शनसमतावभासविषयः, समाधिविशेषः — तस्य भगवतो धर्मद्रुमपर्वततेजस्तथागतस्य धर्मचक्रप्रवर्तनविकुर्वितं दृष्ट्वा सर्वजगत्संदर्शनसमतावभासविषयो नाम समाधिः प्रतिलब्धः ग.व्यू.१४२क/२२६.

'gro ba thams cad sdug bsngal rab tu zhi bar bya ba'i dbugs 'byin pa'i dbyangs

ना. सर्वजगद्दुःखप्रशान्त्याश्वासनघोषः, बोधिसत्त्वः — बोधिसत्त्वसहस्रैः समन्तभद्रमञ्जुश्रीबोधिसत्त्वपूर्वंगमैः यदुत ज्ञानोत्तरज्ञानिना च......सर्वजगद्दुःखप्रशान्त्याश्वासनघोषेण ग.व्यू.२७६क/३.

'gro ba thams cad na rgyan gyi dam pa phul

ना. सर्वजगद्वरव्यूहगर्भम्, महाब्रह्मणो विमानम् — सर्वजगद्वरव्यूहगर्भं नाम महाब्रह्मणो विमानम् ग.व्यू.३३८ख/४१५.

'gro ba thams cad yongs su bskyab pa'i ye shes kyi sprin

पा. सर्वजगत्परित्राणज्ञानमेघम्, समाधिमुखविशेषः — समन्तनेत्रद्वारप्रदीपं नाम सूत्रान्तं…श्रुत्वा सर्वधर्मनयेषु दश समाधिमुखसमुद्रान् प्रत्यलभत यदुत सर्वजगत्परित्राणज्ञानमेघं च नाम समाधिमुखम् ग.व्यू.२४४क/३२७.

'gro ba thams cad yongs su bskyab pa'i sems dang ldan pa

वि. सर्वजगत्परित्राणचित्तः — सः …सर्वजगत्परित्राणचित्तश्च गुरुगौरवानुकूलचित्तश्च यथाश्रुतधर्मप्रतिपत्तिचित्तश्च भवति द.भू.२०७ख/२५.

'gro ba thams cad yongs su smin par bya ba

सर्वजगत्परिपाचनम् — सर्वजगत्परिपाचनविनययथाकालक्षणाधिष्ठानसर्वक्रियासंदर्शनकुशलैः द.भू.१६६क/१; सर्वसत्त्वजगत्परिपाकः — सर्वसत्त्वजगत्परिपाकविनयाभिमुखप्रदीपं च नाम समाधिमुखम् ग.व्यू.२४४क/३२७.

'gro ba thams cad yongs su smin par bya ba dang gdul ba la mngon du gyur pa'i sgron ma

पा. सर्वसत्त्वजगत्परिपाकविनयाभिमुखप्रदीपम्, समाधिमुखविशेषः — समन्तनेत्रद्वारप्रदीपं नाम सूत्रान्तं …श्रुत्वा सर्वधर्मनयेषु दश समाधिमुखसमुद्रान् प्रत्यलभत यदुत…सर्वसत्त्वजगत्परिपाकविनयाभिमुखप्रदीपं च नाम समाधिमुखम् ग.व्यू.२४४क/३२७.

'gro ba thams cad la phan pa'i smon lam zla ba

ना. सर्वजगद्धितप्रणिधानचन्द्रः, तथागतः — रत्नप्रभायां…लोकधातौ द्वितीयः सर्वजगद्धितप्रणिधानचन्द्रो नाम तथागत उत्पत्स्यते ग.व्यू.१९६क/२७६.

'gro ba thams cad bsrung ba'i smon lam la brtson pa'i 'od

ना. सर्वजगद्रक्षाप्रणिधानवीर्यप्रभा, रात्रिदेवता — इयमिहव बोधिमण्डे सर्वजगद्रक्षाप्रणिधानवीर्यप्रभा नाम रात्रिदेवता ग.व्यू.१७९क/२६४.

'gro ba dang ldan

= {'gro ba dang ldan pa/}

'gro ba dang ldan pa

वि. गतिमान् — यो हि गतिमान् स सन्निकृष्टमाशु प्राप्नोति त.प.१८४क/८३०; क्षणभङ्गित्वान्नान्यथा गतिमान् भवेत् त.स.९३ख/८५१.

'gro ba dang mi 'gro ba las gyur pa'i ltung byed

पा. प्रचरणाप्रचरणगतं प्रायश्चित्तिकम्, प्रायश्चित्तिकभेदः वि.सू.५४ख/७०.

'gro ba dang 'ong ba

गमनागमनम् — {'gro ba dang 'ong ba dang ldan pa'i gzhi} गमनागमनसंपन्नवस्तु वि.सू.९३ख/११२; गमागमः — रुद्धगमागमाम् अ.क.२४. १२२.

'gro ba dang 'ong ba dang ldan pa'i gzhi

गमनागमनसंपन्नवस्तु — गमनागमनसंपन्नवस्तुनि नवकर्मिको विहारं प्रति स्थापयेत् वि.सू.९३ख/११२.

'gro ba dang 'ong ba dang bral ba

वि. गमनागमनरहितः — उभयगतिहत इति गमनागमनरहितः वि.प्र.६६ख/४.११६.

'gro ba drug

वि. षड्गतिकः — {khams gsum gyi 'gro ba drug las} षड्गतिकात् त्रैधातुकात् स.पु.५३क/९३; द्र. {'gro ba/}

'gro ba 'dul zhing sangs rgyas mthong bar byed pa

पा. जगद्विनयबुद्धदर्शनप्रभवः, समाधिविशेषः — जगद्विनयबुद्धदर्शनप्रभवो नाम समाधिः प्रतिलब्धः ग.व्यू.८९क/१७९.

'gro ba 'don pa'i bsam pa

वि. जगदुद्धरणाशयः — यथाभूतार्थसंवेत्ता जगदुद्धरणाशयः प्र.सि. ५.९/११.

'gro ba pa

१. = {rlung} वातः, वायुः अ.को.१.१.६४ २. गतिकः — {mi ma yin pa'i 'gro ba pa} अमनुष्यगतिकः वि.सू.११ख/१२; गतिः — {mi'i 'gro ba par gtogs pa} मनुष्यगतिगतः वि.सू.२४ख/३०.

'gro ba po

वि. गन्ता — गन्ताऽपरो वा सर्वश्च कर्माधारः प्रकल्पितः त.प.२८८ख/२८८; गामी — द्वीपगामिनः अ.क.७३.३.

'gro ba phan pa skyed par dgyes pa

वि. जगद्धितोदयपरः — तन्निःशेषजगद्धितोदयपरं नत्वाऽऽर्यमञ्जुश्रियम् वा.टी.५१क/३.

'gro ba 'phya ba

जनवादः, लोकापवादः — जनवादभयादथाशुभं परिवर्ज्यम् जा.मा.२७१/१५८.

'gro ba mang po

बहुजनः — {'gro ba mang po yongs su skyob pa} बहुजनपरित्राणता द.भू.१९६क/१९.

'gro ba mang po yongs su skyob pa

बहुजनपरित्राणता — स तथागतज्ञानस्याचिन्त्यतां च समनुपश्यति…बहुजनपरित्राणतां च समनुपश्यति द.भू.१९६क/१९.

'gro ba med

= {'gro ba med pa/}

'gro ba med pa

• सं. अगतिः; गत्यभावः — अकनिष्ठभवाग्रपरमत्वं तु परेण गत्यभावाद् अभि.भा.२३क/९५३; न गतिः — गतिर्न चात्र स.पु.३७क/६५ • वि. [1] निर्जनम् — एवं विविक्ते निर्जनसंपातेऽस्मिन्नरण्ये जा.मा.७४/४४ [2] अगतिः — चेतसामगतीनां च किमाधारः प्रयोजनम् त.स.६९ख/६५४; अगतिकः — {chos thams cad ni 'gro ba med pa} अगतिकाः सर्वधर्माः म.व्यु.१७२.

'gro ba 'dzin

ना. जगतींधरः, बोधिसत्त्वः — समन्तभद्रेण च नाम बोधिसत्त्वेन जगतींधरेण च रा.प.२२७ख/१२०; म.व्यु.७२८.

'gro ba gzhan na gnas pa

वि. अन्यगतिस्थः — यावन्न दुःखवेदनाभ्याहता भवन्ति, अन्यगतिस्था नित्यं जानते अभि.भा.६५क/११२३.

'gro ba yin

क्रि. गच्छति — दशहस्तान्तरव्योम्नस्तद् यदुत्प्लुत्य गच्छति त.स.१२५क/१०८१.

'gro ba rigs drug

द्र. — {'gro ba/}

'gro ba'i dkyil 'khor

जगन्मण्डलम् — योऽपि अयं परिभ्रमति जगन्मण्डले का.व्यू.२३०क/२९२.

'gro ba'i 'khor ba rnam par dag pa la 'jug pa

पा. जगत्संसारविशुद्धिविगाहनम्, प्रज्ञापारमितामुखविशेषः — जकारं परिकीर्तयतो जगत्संसारविशुद्धिविगाहनं नाम प्रज्ञापारमितामुखमवक्रान्तम् ग.व्यू.२७४ख/३५३.

'gro ba'i 'khor lo

गतिचक्रम् — ते संसारगतिचक्रे पुनर्महामते चंक्रम्यन्ते ल.अ.७९ख/२७.

'gro ba'i mgon

= {'gro ba'i mgon po/}

'gro ba'i mgon po

= {'gro mgon} जगन्नाथः, बुद्धः — अद्यैव शरणं यामि जगन्नाथान् महाबलान् बो.अ.२.४८; श.बु.१४१; भूतनाथः — यदुक्तं भूतनाथेन श्रीसमाजे गु.सि.४.२; {dpal ldan 'gro mgon gyi/} {phyag rgya} श्रीभूतनाथस्य मुद्रा गु.सि.२.४२.

'gro ba'i 'gron po

जनसार्थः — सुखभोगबुभुक्षितस्य वा जनसार्थस्य भवाध्वचारिणः बो.अ.३.३२.

'gro ba'i rgyan dam pa

जगद्व्यूहगर्भम्, महामणिरत्नविशेषः — जगद्व्यूहगर्भं नाम महामणिरत्नं सर्वसत्त्वाभिप्रायपरिपूरणतया न कदाचित्क्षयमुपैति ग.व्यू.३१४क/४००.

'gro ba'i mchog

गतिप्रवरः, कल्पविशेषः — अभयंकरा नाम लोकधातुरभूत् । तस्यां खलु लोकधातौ गतिप्रवरो नाम कल्पोऽभूत् ग.व्यू.२३१क/३०९.

'gro ba'i mchog tu gyur pa

जगदग्रभूतता — अधिगमं प्रत्याश्रययोग्यता तत्परिपाकस्वभावः । मनोरथसंपत्तिर्जगदग्रभूतता च कर्म सू.अ.१५०क/३२.

'gro ba'i tog

= {'dod lha} विश्वकेतुः, कामदेवः अ.को.१.१.२७.

'gro ba'i ded dpon gcig pa

वि. जगदेकसार्थवाहः — सुपरीक्षितमप्रमेयधीभिर्बहुमूल्यं जगदेकसार्थवाहः बो.अ.१.११.

'gro ba'i don

जगदर्थः — {'gro ba'i don spyod pa} जगदर्थचर्या अभि.स्फु.२७३क/१०९६; {'gro ba'i don byed pa} जगदर्थकरः ना.स.४; जगद्धितम् — {'gro ba'i don slad} जगद्धितार्थम् श.बु.११४.

'gro ba'i don spyod pa

= {'gro don spyod pa} जगदर्थचर्या — उपकारसम्पदं जगदर्थचर्यालक्षणाम् अभि.स्फु.२७३क/१०९६.

'gro ba'i don byed pa

वि. जगदर्थकरः ना.स.४.

'gro ba'i bdag

= {'gro ba'i bdag po/}

'gro ba'i bdag nyid

वि. जगन्मयः — स एवासौ महाप्राणः स एवासौ जगन्मयः हे.त.१२क/३६.

'gro ba'i bdag po

= {'gro ba'i bdag} वि. १. जगत्पतिः, बुद्धस्य — सर्वज्ञ सर्वभूमीश सर्वेश्वर जगत्पते गु.सि.५.१५/१४ २. = {rgyal po} जगतीपतिः, नृपः — निसर्गसिद्धमेतन्मे भोजनं जगतीपते अ.क.५५.१५; अ.क.६८.८३.

'gro ba'i bdud rtsi'i cha

पा. जगदमृतकला वि.प्र.१५७ख/.

'gro ba'i sdug bsngal

जगद्दुःखम् — यत्किंचिज् जगतो दुःखं तत्सर्वं मयि पच्यताम् बो.अ.१.५६.

'gro ba'i gnas

१. गतिः — गतिर्भवेत्तस्य च नाम कान्या ज्वालाकुलेभ्यो नरकानलेभ्यः जा.मा.३२१/१८७ २. गतिपत्तनम् — गतिपत्तनविप्रवासशीलाः सुदृढं गृह्णत बोधिचित्तरत्नम् बो.अ.१.११.

'gro ba'i dpa' bo

वि. जगद्वीरः, बुद्धस्य — तस्मात् प्रसीद बुद्धाग्र जगद्वीर महामुने गु.सि.५.२६/२५.

'gro ba'i bya ba

१. गमनक्रिया — ‘गच्छतीति गौः’ इति गमनक्रियायां व्युत्पादितोऽपि गोशब्दो गमनक्रियोपलक्षितमेकार्थसमवेतं गोत्वं प्रवृत्तिनिमित्तीकरोति न्या.टी.४०क/३९ २. जगत्कृत्यम् — शिक्षापदं जगत्कृत्यं मन्त्रजापमहन्तथा हे.त.२१ख/७०.

'gro ba'i bla

= {'gro ba'i bla ma/}

'gro ba'i bla ma

वि. जगद्गुरुः, बुद्धस्य — पूजामेघैरनन्तैश्च पूजयन्तु जगद्गुरुम् बो.अ.१०.३८; देशयन्तु यथान्यायं भगवान् शास्ता जगद्गुरुः हे.त.१६ख/५२; ज्ञा.सि.८.९/८.

'gro ba'i blo gros

जगन्मतिः लो.को.४८७.

'gro ba'i dbang

= {'gro ba'i dbang po} 1. = {rgyal po} जनेशः, नृपः — राजार्हभोगैरथ पूजयित्वा जिनं जनेशः शुचिसंप्रणीतैः अ.क.२२.६२; जगेश्वरः — रत्नलक्षणसंपन्नो देवजन्मजगेश्वरः ल.अ.१८८क/१५९ २. जगदिन्द्रः — {'gro ba'i dbang po'i rgyal po} जगदिन्द्रराजः ग.व्यू.२७६क/५३.

'gro ba'i dbang po

= {'gro ba'i dbang /}

'gro ba'i dbang po'i rgyal po

ना. जगदिन्द्रराजः, बोधिसत्त्वः — समन्तभद्रमञ्जुश्रीबोधिसत्त्वपूर्वंगमैः यदुत ज्ञानोत्तरज्ञानिना च.....जगदिन्द्रराजेन च ग.व्यू.२७६क/३.

'gro ba'i dbang phyug

जगदीश्वरः लो.को.४८७.

'gro ba'i ma

= {lha mo u mA} अम्बिका, उमा — उमा कात्यायनी…चण्डिकाम्बिका अ.को.१.१.३८.

'gro ba'i mi shes gcod pa po

वि. जगदज्ञानविच्छेदी — जगदज्ञानविच्छेदिशुद्धतत्त्वार्थदेशक…वज्रसत्त्व नमोऽस्तु ते प्र.वि.३.१३/१०.

'gro ba'i gtso bo

वि. जगत्प्रभुः — मुद्रायुक्तं ततः शिष्यमभिषिञ्चेत् जगत्प्रभुः प्र.वि.३.२२/२१.

'gro ba'i tshogs

जनता, जनसमूहः — पदार्थद्वयं प्रति मीमांसा प्रवृत्ता अनागतां जनतां समालोक्य ल.अ.१२७ख/७३; जनसङ्घः — चन्दनमालाख्यं प्रासादं…जनसंघभरक्षमम् अ.क.३६.७२.

'gro ba'i tshong rdal

गतिपत्तनम् — गतय एव पत्तनानि पण्यद्रव्यक्रयविक्रयनगराणि इह पत्तनानि । तद्वत् शुभाशुभकर्मपण्यद्रव्यक्रयविक्रयस्थानानि गतिपत्तनानि बो.प.८.

'gro ba'i mtshams

गतिसन्धिः — मूर्तिमान् गतिसंधौ वै तार्किकाणामगोचरम् । अतिक्रान्तमानुष्यगतिमहं नान्ये कुतार्किकाः ल.अ.१९०ख/१६३.

'gro ba'i gzhi tha dad pa thams cad khong du chud pas mngon par shes pa

पा. सर्वजगत्तलभेदज्ञानाभिज्ञः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — सर्वजगत्तलभेदज्ञानाभिज्ञेन बोधिसत्त्वसमाधिना.......भगवतो वैरोचनस्य बुद्धविकुर्वितसमुद्रानवतरन्ति ग.व्यू.३०७ख/३०.

'gro ba'i 'od zer

जगद्रश्मिः लो.को.४८७.

'gro ba'i yum

जगन्माता — {spyan ma bdag ni 'gro ba'i yum} लोचनाऽहं जगन्माता वि.प्र.४८ख/४.५०.

'gro ba'i yul

गतिदेशः — विपर्यस्तमतिर्याति गतिदेशं रिरंसया अभि.को.३.१५.

'gro ba'i bshes gnyen

ना. जगन्मित्रः, बोधिसत्त्वः — यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा सिंहस्य…जगन्मित्रस्य ग.व्यू.२६८ख/३४७.

'gro ba'i srog

= {rlung} जगत्प्राणः, वायुः — समीरमारुतमरुज्जगत्प्राणसमीरणाः अ.को.१.१.६३.

'gro bar gyur cig

क्रि. गच्छतु — सर्वसत्त्वा महापुरुषगत्या गच्छन्तु शि.स.१८७ख/१८६.

'gro bar 'gyur

= {'gro 'gyur} क्रि. १. (वर्त.) गच्छति — स चेदस्यैवं भवति गच्छतु गच्छति बो.भू.३७ख/४३; गच्छत्यनुत्तरां बोधिम् गु.सि.६.९४/९०; एति — सौन्दर्यं कथमेति चित्रपदवीमाश्चर्यसारं वपुः अ.क.१०.५३; याति — सातत्यं तु ततो याति महामुद्राभिकाङ्क्षकः हे.त.१०क/३०; प्रयाति — {tha mar mtho ris 'gro bar 'gyur} प्रयात्यन्ते च द्याम् जा.मा.३३०/१९३; व्रजति — तं दृष्ट्वा भीतमन्त्री व्रजति यमपुरं नष्टचित्तः क्षणेन वि.प्र.७९ख/४.१६३ २. (भवि.) गमिष्यति — {zhi bar 'gro bar 'gyur} शमं गमिष्यन्ति सू.अ.१४१ख/१८; यास्यति — कं (एकां) दिशं दृष्ट्वा यास्यति ल.अ.१५८ख/१०६; गृहीत्वा पुरतो भर्तुस्तदा यास्यसि रौरवम् वि.प्र.१५९ख/३. १२०; प्रक्रमिष्यति — स सुखमेव शय्यां कल्पयिष्यति, सुखं च प्रक्रमिष्यति अ.सा.८१ख/४५ ३. (विध्यादौ) यातु — हेमरत्नशिरः प्राप्य यात्वेष शिरसास्य किम् अ.क.५.६२ ४. गमिष्यत् — {song ba dang 'gro ba dang 'gro bar 'gyur ba} गतगच्छद्गमिष्यत् अभि.भा.२८.३/२६.

'gro bar 'gyur ba

= {'gro bar 'gyur/}

'gro bar 'gyur ba nyid

गमिष्यत्ता — अवलोक्य श्वो गमिष्यत्तायाम् वि.सू.७०ख/८७.

'gro bar chas pa

वि. गमिकः — न गमिकागन्तुकग्लानतदुपस्थायकोपधिवारिकादन्यो…भुञ्जीत वि.सू.३५ख/४५; म.व्यु.८७४७.

'gro bar 'dod pa

गन्तुकामः, गमनाभिप्रायः — गन्तुकामस्य गन्तुश्च यथा भेदः प्रतीयते बो.अ.१.१६.

'gro bar phyin pa

वि. गत्यागतः — {'gro bar phyin pa'i sems can gyi} गत्यागतानां सत्त्वानाम् ल.अ.६५ख/१३.

'gro bar bya

क्रि. १. गच्छेत् — न तत्रासनं गृहीत्वा गच्छेत् वि.सू.३२क/४०; चरेत् — न जनपदचारिकां चरेत् वि.सू.७क/७; अवतरेत् — {dge 'dun gyi nang du 'gro bar mi bya} न संघमध्येऽवतरेत् वि.सू.७८क/९५; पर्यटेत — दिगम्बरोऽथवा भूत्वा पर्यटेत यथेच्छया गु.सि.६.३५; प्रक्रामेत — सर्वाभावे चतुर्दिशं व्यवलोक्यापावरणीं गोपयित्वा प्रक्रामेत वि.सू.३१ख/४० २. = {'gro bar bya ba/}

'gro bar bya ba

• कृ. = {'gro bya} गन्तव्यम् — प्रातर्गन्तव्यमस्माभिर्नगरं पुण्ड्रवर्धनम् अ.क.९३.४४; {gang du 'gro bya} क्व गन्तव्यम् अ.क.३०.३६ • सं. गमनम् — प्रथमतरं भुक्त्वा तैर्गमनम् वि.सू.९८ख/११८; प्रक्रमणम् — अन्येनाशक्तौ प्रक्रमणम् वि.सू.८०ख/९८; द्र. — {'gro bya/}

'gro bar byed

= {'gro bar byed pa/}

'gro bar byed pa

क्रि. १. [1] (वर्त.) गच्छति — भवाग्राद् यावदवीचिं गच्छन्ति अभि.स्फु.१३०क/८३५; {'gro na phyi nas 'gro bar byed} गच्छन्ति गच्छतः पश्चात् अ.क.५०.३१; निर्गच्छति — कोष्ठभवो वायुर्नाभिप्रदेशादुत्थित उरसि विस्तीर्णः कण्ठे वर्त्तितो मूर्द्धानमाहत्य वक्त्रे सञ्चरन्निर्गच्छति त.प.१४३क/७३७; याति — {byin nas rgod cing 'gro bar byed} दत्त्वा विहसन् याति स.दु.२११/२१०; व्रजति — पर्यायेण च यः कश्चिद्भिन्नाद् देशाद् व्रजत्यसौ त.स.९३ख/८५१; अभिक्रमति — कालेन चाभिक्रमति नाकालेन श्रा.भू.४६ख/११३; आक्रामते — कायेनाक्रामते बो.भू.१७२क/२२७ [2] (भवि.) गमिष्यति — आहारमैथुनकथायां रात्रिदिवानि तेषु गमिष्यन्ति रा.प.२४०ख/१३८ २. उ.प. गामी — {rdzogs pa'i byang chub tu 'gro bar byed pa} संबोधिगामी अ.श.२४२क/२२२ ३. द्र. — {'gro byed/}

'gro bar mi 'gyur

क्रि. न गच्छति — {ngan song du 'gro bar mi 'gyur ro} न दुर्गतिं गच्छन्ति स.दु.१३३/१३२; न याति — उत्तरावयवैः रुद्धे मार्गे पूर्वे न यान्ति च त.स.१००ख/८८८.

'gro bar mdzod

क्रि. गम्यताम् — तन्मन्त्रितं निवेद्यास्मै गम्यतामित्युवाच तम् अ.क.६६.३०.

'gro bar shog

क्रि. यातु — {de dang lhan cig 'gro bar shog} यान्तु तेनैव सार्धम् बो.अ.१.११; व्रज — शीघ्रमेतेन सत्येन पदं व्रज मनोहरे वि.व.२१८क/१.९६.

'gro bas rab tu phye ba

वि. गमनप्रभावितः — गमनप्रभावितत्वाद् दर्शनमार्गे मार्गाङ्गानि, तस्याशुगामित्वात् अभि.भा.३९ख/१०२१.

'gro bya

१. गम्यम्, प्राप्यम् — प्राप्यं गम्यं समासाद्यम् अ.को.३.१.९० २. = {lam} वर्त्म, मार्गः अ.को.२.१.१५ ३. = {'gro bar bya ba/}

'gro byed

१. = {rgyu skar} ऋक्षम्, नक्षत्रम् — नक्षत्रमृक्षं भं तारा तारकाप्युडु वा स्त्रियाम् अ.को.१.३.२१ २. = {rlung} समीरः, वायुः — समीरमारुतमरुज्जगत्प्राणसमीरणाः अ.को.१.१.६३ ३. = {rta} गन्धर्वः, अश्वः — घोटके पीतितुरगतुरंगाश्वतुरंगमाः । वाजिवाहार्वगन्धर्वहयसैन्धवसप्तयः अ.को.२.८४४ ४. = {rkang pa} पादः, चरणः — पादः पदंघ्रिश्चरणोऽस्त्रियाम् अ.को.२.६.७१ ५. (ना.) अङ्गिराः, ऋषिः मि.को.३३क ६. = {rgya mtsho'i wu ba} हिण्डीरः मि.को.५७ख; हिण्डिरः मि.को.५७ख ७. = {btsod} जिङ्गी, मञ्जिष्ठा मि.को.५८क ८. = {'gro bar byed pa/}

'gro byed rgyud

= {gza' phur bu} आङ्गिरसः, वृहस्पतिः मि.को.३२क ।

'gro mang

जनौघः, जनसमूहः — {'gro mang rdog pas bdag gi spyir 'tshog gam} कुर्वन्तु मे मूर्ध्नि पदं जनौघाः बो.अ.६.१२५.

'gro mi 'dod

पा. अगन्तुकामता, देशान्तरगमने अन्तरायविशेषः — अगन्तुकामता मार्गविभ्रमो मार्गसंशयः । इत्यन्तरायाः अभि.को.५.४४; त्रयोऽन्तराया देशान्तरगमने भवन्ति । अगन्तुकामता, मार्गविभ्रमोऽन्यमार्गसंश्रयणात्, मार्गसंशयश्च । एवं मोक्षगमनेऽपि…तत्र सत्कायदृष्टया मोक्षादुत्त्रासमापन्नस्यागन्तुकामता भवति अभि.भा.५.४४.

'gro mi 'dod pa

= {'gro mi 'dod/}

'gro mig

= {nyi ma} जगच्चक्षुः, सूर्यः; लो.को.४८८.

'gro min

१. अगन्ता — अथागन्त्रादिरूपं तत् प्रकृत्याऽगमनादयः त.स.२७क/२८९ २. अगः, पर्वतः — वृक्षे शाखाः शिलाश्चाग इत्येषा लौकिकी मतिः त.स.३१ख/३२८.

'gro med

१. वि. अनिर्गमः, प्रतीत्यसमुत्पादस्य — अनिरोधमनुत्पादम्…अनागममनिर्गमम् कौ.प्र.१४३ख/९६; अगः श्री.को.१७२ख; नागः श्री.को.१७२ख २. अगः [1] = {ri bo} पर्वतः ड.को./रा.को.१.७ [2] = {ljon shing} वृक्षः; तत्पर्यायः : अगमः — वृक्षो महीरुहः......द्रुद्रुमागमाः अ.को.२.४.५ ३. = {nam mkha'} अभ्रम्, आकाशम् अ.को.१.२.१; मि.को.१४५क ४. = {nye shing} अहेरुः, शतावरी मि.को.५८ख ।

'gro tshogs

प्रजा, जनसमूहः — शुशुचुर्मोहतिमिरप्राप्तशोकप्रजाः प्रजाः अ.क.३.११२.

'gro 'dzin

= {srin po} यातुधानः, राक्षसः — राक्षसः कौणपः क्रव्यात्क्रव्यादोऽस्रप आशरः…यातुधानः अ.को.१.१.६१.

'gro bzhin

कृ. गच्छत् — करणमनवस्थाने सार्थेऽस्य गच्छद्भिः वि.सू.६१क/७७.

'gro 'ong

१. गमनागमनम् — यथैव तूलकं वायोर्गमनागमने वशम् बो.अ.७.७५; गत्यागतिः — यद्यपि गत्यागती न दृष्टे तथापि तयोर्नाभावः प्र.अ.८१ख/८९ २. गतागतिः — {'gro 'ong dag las rnam grol} गतागतिविनिर्मुक्तान् ज्ञा.सि.१.१९/१९; {'gro 'ong las rnam grol} गतागतिविनिर्मुक्तः ज्ञा.सि.४५/४५; गत्यागतम् — ध्यानानि चाप्रमाणानि स्कन्धा गत्यागतानि च ल.अ.६६ख/१४ ३. गतागतम् — रागानन्तजले…गतागतधनश्रीलोभवेलातटे वि.प्र.१०९क/पृ.४ ४. = {lo} अब्दः, संवत्सरः — संवत्सरो वत्सरोऽब्दो हायनोऽस्त्री शरत्समाः अ.को.१.४.२१.

'gro la phan

= {'gro la phan pa/}

'gro la phan bgyid pa

वि. जगद्धितकरः — आढ्यो महाधन महाविभवो भवते जगद्धितकरो नृपतिः रा.प.२५२ख/१५४; = {'gro la phan mdzad/}

'gro la phan pa

जगद्धितम् — {'gro la phan pa rjes mthun pa} जगद्धितानुकूलः त.स.१३१क/१११७; {'gro la phan phyir sangs rgyas 'gyur} संभोत्स्यन्ते जगद्धिताः प्र.वि.१.२६; {'gro la phan bgyid pa} जगद्धितकरः रा.प. २५२ख/१५४.

'gro la phan pa rjes mthun pa

वि. जगद्धितानुकूलः — जगद्धितानुकूलस्तु कुशलः केन वार्यते त.स.१३१क/१११७.

'gro la phan pa mdzad bzhed pa

जगद्धितविधित्सा — स्वतन्त्रश्रुतिनिस्सङ्गो जगद्धितविधित्सया त.स.१/३.

'gro la phan par mdzad pa

= {'gro la phan mdzad/}

'gro la phan mdzad

वि. जगद्धितकरः — ये जगद्धितकरा अतीतकाः सांप्रतं च नरदेवपूजिताः रा.प.२३०क/१२२; = {'gro la phan bgyid pa/}

'gro shes

पत्तिः, सेनाविशेषः; {glang po gcig shing rta gcig rta gsum rkang thang lnga bcas kyi ming} मि.को.४८ख; द्र. {'gro shes pa/}

'gro shes pa

जङ्गमम् — {skyed mos tshal chen po me tog dang 'bras bu phun sum tshogs pa dang ldan pa 'gro shes pa} पुष्पसंपन्नं च महदुद्यानं जङ्गमं च अ.श.२८५क/२६२; द्र. {'gro shes/}

'gro sa

गतिः — {dngos las gzhan du 'gro sa med} न चान्या वस्तुनो गतिः त.स.९६ख/८५९.

'gro gsum

त्रिजगत् — प्राप्तः पुण्यप्रभावेण त्रिजगत्पूज्यतां जिनः अ.क.४५.३; द्र. — {'gro ba/}

'grog pa

समागमः — तदिच्छामि स्वप्नानुभूतदयितासमागमरम्येऽस्मिन्नेव प्रदेशे दिवसमतिवाहयितुम् ना.ना.२७१क/६०.

'grogs

= {'grogs pa/} {'grogs nas/} {o te} सार्धम् — महासत्त्वः सार्धं तया श्रेष्ठदारिकया अ.सा.४३८ख/२४७.

'grogs dka'

वि. दुःखसंवासः — प्रकृत्या दुःखसंवासैः कथं तैर्जायते रतिः बो.अ.८.२३.

'grogs dka' ba

= {'grogs dka'/}

'grogs dga'

संसर्गरतः — {'phags pa rnams dang 'grogs dga'} आर्येषु संसर्गरतान् स.पु.६ख/८.

'grogs ldan

वि. आसङ्गिनी — कार्णाटीनयनच्छटापरिचिता कर्णान्तरासङ्गिनी अ.क.१०८.५.

'grogs na bde

= {'grogs na bde ba/}

'grogs na bde ba

• सं. सुरतम् — प्रियस्त्वमुपकारित्वात् सुरतत्वान्मनोहरः श.बु.१००; सुखसंवासः — कल्याणधर्मः सुखसंवासः क्षान्तश्च भवेत् स.पु.१२८क/२०२ • वि. सूपास्यः — सुभरः सुपोषः सूपास्यकल्याणाचारगोचरः शि.स. ११४क/११२.

'grogs pa

• सं. १. सङ्गः, संपर्कः — विषयास्वादसङ्गेन पापमित्रैरिवेन्द्रियैः अ.क.१०.९२; सङ्गमः — {snying sdug 'grogs pa} प्रियसंगमः अ.क.२३.४०; सङ्गतिः — {zhes pa me tog bung ba dag 'grogs pas ldan pa'i gzugs can no} इति पुष्पद्विरेफाणां सङ्गत्या युक्तरूपकम् का.आ.२.७६; समागमः — दोषस्य दुर्जनसमागम एव हेतुः अ.क.३९.१; सम्पर्कः — क्लिष्टसत्त्वसंपर्कविगर्हाम् जा.मा.६७/३९; संसर्गः — निद्रयोपद्रवैर्बालसंसर्गैः बो.अ.९.१६०; समवधानम् — प्रणिधानमनसिकारस्तत्परिपूरिप्राप्तये(प्रत्यये) समवधानार्थम् सू.अ.१७७ख/७१; संहतिः — रक्षणीयो भवद्भिश्च भेदः सततसंहतेः अ.क.३६.१८ २. प्रणयः — {grogs mo 'di dang 'grogs ma byed} मानेन…सखि प्रणयोभूत् का.आ.३.४; मैत्री — व्योममार्गेण निष्कोशखड्गपाणिः समाययौ । नभोनिस्त्रिंशयोर्मैत्रीमेकरूपां प्रदर्शयन् अ.क.६६.७६ ३. निवासः — न च तेन निवासखेददुःखं समुपेयाम् जा.मा.६८/३९; संवासः — समाधिसन्निश्रयेण वा संवासान्वयाद्वा बो.भू.६६क/७८; {skye bo bzang po dang 'grogs bde ba ster} सौजन्यसंवाद(स)सुखप्रदानि अ.क.१०८. १०८; संवसनम् — सर्वलोकानुस्मृतिसंवसनवर्णा ग.व्यू.१८६ख/२७० ४. प्रसङ्गः — भृङ्गः प्रसङ्गसंचारी मञ्जर्याः केन वार्यते अ.क.१०६.७; {bud med 'grogs} स्त्रीप्रसङ्गः वि.प्र.११३क/पृ.१० ५. मैथुनम्, सुरतम् — मैथुनं सङ्गतौ रते अ.को.३.३.१२२ ६. = {lhan cig} सजूः, सार्धम् मि.को.६८क • भू.का.कृ. सहितम् — नारदेनाथ सहितस्तत्त्वदर्शी तपोवनात् अ.क.२४.४०; सङ्गतः — त्रिदशाङ्गनाः । दिशश्चन्द्रोदयानन्दविहारायेव सङ्गताः अ.क.१९. ४०; संसक्तः — अजायतास्य सहजश्चूडालंकरणं मणिः । प्राग्जन्मान्तरसंसक्तो विवेक इव निर्मलः अ.क.३.२४.।०. संवसन् — आचार्योपाध्यायसंनिधौ तदन्यतमाराध्यब्रह्मचारिसंनिधौ वा संवसताम् बो.प.५८.

'grogs pa dang ldan pa

= {'grogs ldan/}

'grogs par dka' ba

= {'grogs dka'/}

'grogs par gyur pa

भू.का.कृ. सङ्गीकृतः — सिंहैर्वारणदारणव्युपरमे सर्वाङ्गसङ्गीकृते अ.क.२९.४१.

'grogs par dga' ba

= {'grogs dga'/}

'grogs par 'gyur ba yin

क्रि. समागमो भवति — केषाञ्चिदेव मन्ये समागमो भवति पुण्यवताम् ना.ना.२७५ख/९२.

'grogs par shog

क्रि. यातु — प्रामोद्यवेगाद्व्यपगतदुरिता यान्तु तेनैव सार्धम् बो.अ.१०.११.

'grogs bshes

सप्रेमकः — {khyod kyi pha'i khyim na 'grogs bshes shig gnas} तव पैतृके गृहे सप्रेमकः तिष्ठति वि.व.२०१ख/१.७५; म.व्यु.२७१४.

'grongs pa

मृत्युः — तस्मादस्त्यकालमृत्युः अभि.भा./२५१; वधः — यदा देवदत्तेन मोहपुरुषेण भगवतो वधार्थेन धनपालको हस्तिनाग उत्सृष्टः अ.श.९१ख/८२.

'grongs par 'gyur

क्रि. म्रियते — ग्रहज्वरविषादिभिः म्रियतेऽसौ हे.त.१९क/६२.

'gron

१. = {'gron po} सार्थः — करणमनवस्थाने सार्थेऽस्य गच्छद्भिः वि.सू.६१क/७७ २. (उ.प.) गः — {lam 'gron} अध्वगः अ.क.२१.३८; {lam 'gron} पान्थः अ.क.२५.७८.

'gron mchog

=(?) आहवनीयः — त्वत्तः परं चाहवनीयमन्यं लोके न पश्यामि महीमहेन्द्र जा.मा.८९/१५९.

'gron du gnyer ba las ring du 'dug pa

प्रवारितार्थतिसेवा म.व्यु.८५००.

'gron du 'bod pa

उपनिमन्त्रणम् म.व्यु.९३५७.

'gron gnas

मठः लो.को.४९०.

'gron pa

= {'gron po} अध्वगः — स मार्गप्रनष्ट इवाध्वगस्त्वरितत्वरितं तेषां सकाशमुपसंक्रान्तः वि.व.१२४क/१.१२; सार्थः — गमिको दिक्सार्थावासशयनासनं सहायकांश्च ग्लान्येन सहायित्वेन तोलयित्वा प्रक्रामेत् वि.सू.१०ख/११.

'gron po

१. = {'gron lam pa} सार्थः — सुखभोगबुभुक्षितस्य वा जनसार्थस्य भवाध्वचारिणः बो.अ.३.३२; सार्थिकः — दूराद्दृष्टं त्रासजडः सार्थिकनेत्रैः जा.मा.३७५/२२०; अध्वगः — घर्मक्लमापीतोत्साहेष्वध्वगेषु जा.मा.५५/३३; अध्वन्यः — तस्याध्वन्यवधूनव्यवैधव्यविधिवेधसः अ.क.६६.६४; अध्वनीनोऽध्वगोऽध्वन्यः पान्थः पथिक इत्यपि अ.को.२.८.१७; पथिकः — पथिकानामभावाय पवनोऽयमुपस्थितः का.आ.२.२३५; पथिकजनः जा.मा.१५/७; पान्थः — तेन पान्थान् हत्वा भाण्डमासादितम् अ.श.२७७ख/२५४; पथिवर्ती — शिवाः सन्तु सर्वेषां पथिवर्तिनाम् बो.अ.१०.२३ २. = {mgron po} अतिथिः — स्युरावेशिक आगन्तुरतिथिर्ना गृहागते अ.को.२.७.३४.

'gron po mang po

सार्थः — {dge slong ma'i 'gron po mang po dang thabs cig tu 'gro ba} भिक्षुणीसार्थेन सह गमनम् म.व्यु.८४४७.

'gron po'i tshogs

अध्वगगणः — {'gron po'i tshogs kyis bskor ba} अध्वगगणपरिवृतः अ.श.५७ख/४९.

'gron po'i tshogs kyis bskor ba

वि. अध्वगगणपरिवृतः — {sa mkhan 'gron po'i tshogs kyis bskor ba lta bu} देशिक इवाध्वगगणपरिवृतः अ.श.५७ख/४९.

'gron bu

कपर्दकः म.व्यु.९३७४; {'gron bu'i phung po} कपर्दकपुञ्ज वि.प्र.१६२क/३.१२६; कपर्दिका म.व्यु.५९९४; हिरण्यम् — {'gron bu dang gser dang} हिरण्येन वा सुवर्णेन वा सु.प्र.३२क/६२; हिरण्यसुवर्णमणि…रूपरजतादिभिः सु.प्र.३१क/६०.

'gron bu mo

कपर्दिका — कपर्दिका वैष्णवी वि.प्र.१६७क/३.१४९.

'gron bu'i phung po

कपर्दकपुञ्जः — आसामासनानि कुम्भीरचर्म कपर्दकपुञ्ज वि.प्र.१६२क/३.१२६.

'gron 'ongs pa

अतिथिजनः — तासां स्वागतादिप्रियवचनपुरःसरमतिथिजनमनोहरमुपचारविधिं प्रवर्त्य जा.मा.३२८/१९१; अभ्यागमनः — {'gron 'ongs pa'i bkur sti bya ba byas} कृताभ्यागमनसत्कारः जा.मा.२०८/१२१.

'gron lam pa

= {'gron po} पथिकः, पान्थः — अध्वनीनोऽध्वगोऽध्वन्यः पान्थः पथिक इत्यपि अ.को.२.८.१७.

'gror mi ster

= {'gror mi ster ba/}

'gror mi ster ba

• क्रि. निवार्यते — स यतो दक्षिणायाः पद्धतेर्निवार्यते, ततः सुष्ठुतरमुत्कण्ठितो गन्तुम् अ.श.१००ख/९०; वारयति — दक्षिणपद्धतिगमनाच्चैनं वारयन्ति अ.श.१००ख/९० • भू.का.कृ. विधारितः — किल भगवान् राजमार्गेऽन्यतमेन ब्राह्मणेन पञ्चानां पुराणशतानामर्थे विधारितः अ.श.१०९ख/१००.

'grol

= {'grol ba/}

'grol 'gyur

= {'grol bar 'gyur/}

'grol 'gyur ba

= {'grol bar 'gyur/}

'grol du 'jug pa

मोचनम् — वचनस्वीकारार्थं बद्धस्यार्थस्य मोचने वि.सू.५१ख/६६.

'grol ba

• क्रि. (वर्त.; सक.; भवि. {dgrol/} भूत. {bkrol/} विधौ {khrol}) मोचयति — मुक्त मोचयसि बन्धनाज्जगत् रा.प.२३०ख/१२३; मुच्यति — कल्पनामात्रमेवेदं यो बुध्यति स मुच्यति ल.अ.१५९क/१०७; मुच्यते — मुक्तस्य गमनं कुत्र बद्धः कः केन मुच्यते ल.अ.६४ख/११; विमुच्यते — यस्मान्महामते…उपदेशेन विमुच्यन्ते न स्वयम् ल.अ.१०८ख/५५; द्र. {'grol bar 'gyur/} ।। • वि. मोचयिता — {ma grol ba rnams 'grol ba} अमुक्तानां मोचयिता अ.श.३क/२; मोचकः — {mdud pa 'grol ba} ग्रन्थिमोचकः म.व्यु.५३६२; द्र. {'grol bar mdzad pa/}

'grol ba po

= {'grol bar mdzad pa/}

'grol bar 'gyur

= {'grol 'gyur} क्रि. १. (वर्त.) मुच्यते — मूढस्य संगतिर्भवति जायते न च मुच्यते ल.अ.१५७क/१०४; विमुच्यते — त्रिभवं स्वप्नमायाभं विभावेन्तो विमुच्यते ल.अ.१६४क/११६; द्र. {'grol ba} 2. ( भवि.) मोचयिष्यति — अयं तं प्राप्स्यते धर्मं यज्जगन्मोचयिष्यति ल.वि.६९ख/९१.

'grol bar 'gyur ba

= {'grol bar 'gyur/}

'grol bar mdzad pa

वि. प्रमोचकः — क्लेशबन्धनबद्धानां प्रादुर्भूतः प्रमोचकः ल.वि.६९ख/९१; द्र. {'grol ba/}

'grol mdzad

= {'grol bar mdzad pa/}

'gros

१. गतिः — {thogs pa med pa'i 'gros} अप्रतिहतगतिः ल.अ.८७ख/३४ २. गमनम् — {'gros can} गमकः ना.ना.२६५ख/२१; चरणम् श्री.को.१८३ख; व्रजः — {glang po rta 'gros kyis bslangs pa'i rdul} गजवाजिव्रजोदीर्णरेणुः अ.क.३०.३३ ३. = {'gro bas/} {'gro ba yis/} द्र. — {'gros mchod} जगत्पूजितः लो.को.४९०.।०. गच्छामः — उषिताः स्मो महाराज तव विजिते अवलोकितो भव । गच्छाम इति । एवं भदन्त इति वि.व.१४२क/१.३१; च्युतः — च्युतः स तस्मादाज्ञप्तस्तत्पत्न्याः कुक्षिमाविशत् अ.क.६२.४०.

'gros can

वि. गमकः — स्थानप्राप्त्या दधानं प्रकटितगमकां मन्द्रतारव्यवस्थाम् ना.ना.२६५ख/२१.

'gros mchod

= {'gro bas mchod pa} जगत्पूजितः लो.को.४९०.

'gros par byed

= {'gros par byed pa/}

'gros par byed pa

• क्रि. पलायते — न रमन्ते पलायन्ते पर्यन्ते सुखरागिणः अ.क.१४.९२ • कृ. पलायमानः — पलायमानव्यालोलव्यालजालतुलां ययौ अ.क.५६.१३.

'gros bul ba

वि. = {dal 'gros pa} मन्थरः, मन्दगामी मि.को.५०क ।

rga

= {rga ba/}

rga 'chi

= {rga ba dang 'chi ba/}

rga dang 'chi

= {rga ba dang 'chi ba/}

rga dang 'chi med pa

वि. अजरामरः — अजरामरलीलानामेवं विहरतां सताम् बो.अ.९.१६६.

rga gnas

= {sa gzhi} ज्या, पृथिवी मि.को.१४६क ।

rga ba

सं. जरा [1] वार्द्धक्यम् — जरारुजामृत्युमहोर्मिसंकुलात्समुद्धरेयं भवसागराज्जगत् जा.मा.५२/८८; जीर्णम् — जीर्णं तं शरीरान्तरमेव अभि.स्फु.३२१क/१२०९ [2] पा. स्कन्धपरिपाकः — स्कन्धपरिपाको जरा । जीर्णस्य स्कन्धभेदो मरणम् द.भू.२२०ख/३२ [3] पा. जरा, संस्कृतलक्षणम् — {skye ba dang rga ba dang gnas pa dang mi rtag pa zhes bya ba bzhi po 'di dag ni 'dus byas kyi mtshan nyid dag yin no/} /…{rgas pas rgas par byed do//} जातिः जरा स्थितिः अनित्यता चेति चत्वारीमानि संस्कृतलक्षणानि…जरा जरयति त.प.८६ख/६२५.

rga ba dang 'chi ba

= {rga 'chi} जरामरणम् — {rga ba dang 'chi ba rab tu zhi bar byed pa'i stabs} जरामरणप्रशमनगतिः ल.वि.१३४ख/१९९.

rga ba dang 'chi ba rab tu zhi bar byed pa'i stabs

पा. जरामरणप्रशमनगतिः, महापुरूषाणां गतिविशेषः — यासौ महापुरुषाणां गतिरनुच्चलितगतिः …जरामरणप्रशमनगतिः ल.वि.१३४ख/१९९.

rga ba dang shi ba

= {rga shi/}

rga ba med pa

= {rga med/}

rga ba'i dra ba grol ba

वि. जरपञ्जरमुक्तः — सर्वगुणैश्च सदा समुपेता बुद्ध भवेज्जरपञ्जरमुक्तः रा.प.२३७क/१३२.

rga ba'i sdug bsngal

जरादुःखम्, अष्टदुःखतासु एका म.व्यु.२२३४.

rga bas 'khogs pa

वि. जराजर्जरः — भूयश्च ता जराजर्जरा अध्यतिष्ठन् ल.वि.१८१क/२७५; द्र. {rgan po 'khogs pa/}

rga med

= {rga ba med pa} वि. अजरः — अजरामरलीलानामेवं विहरतां सताम् बो.अ.९.१६६; न विद्यते जरा जीर्णता येषां ते अजराः बो.प.९.१६६.

rga med pa

= {rga med/}

rga shi

= {rga ba dang shi ba} जरामरणम् — {skye ba'i rkyen gyis rga shi dang mya ngan dang smre sngags 'don pa dang sdug bsngal ba dang yid mi bde ba dang 'khrug pa rnams 'byung bar 'gyur} जातिप्रत्यया जरामरणशोकपरिदेवदुःखदौर्मनस्योपायासा भवति सु.प्र.५१क/१०२; जरामृत्युः — जरामृत्युर्न बाधेत रक्षाभूतः सदा भवेत् हे.त.७क/२०.

rga shi 'gyur ba

वि. जरामरणीयः — अनेकविधाः पापका अकुशला धर्मा विस्तरेण यावज्जरामरणीयाः अभि.भा.२९क/९७९.

rga shi med

= {rga shi med pa/}

rga shi med pa

अजरामरत्वम् — नैकान्तिको मृत्युरिह स्थितस्य न गच्छतः स्यादजरामरत्वम् जा.मा.२४१/१३९.

rga shi mya ngan gyis non pa

वि. मृत्युशोकजराग्रस्तः — मृत्युशोकजराग्रस्तां वर्जयेन्मानुषीं सदा गु.सि.७.१०.

rgad po

= {rgan po} महल्लकः, वृद्धः म.व्यु.४०९७.

rgan

= {rgan po/}

rgan rgon

• सं. [1] वृद्धः — त्वमेतयोर्जीवन्मृतयोर्वृद्धयोः कृते ना.ना.२६४क/९ [2] = {rgan po dang rgan mo} स्थविरौ — तावेकपुत्रौ स्थविरौ विलोक्य तदन्तिकं नैव शशाक गन्तुम् अ.क.१०१.२७ • वि. जीर्णः — जीर्णगुरुद्वयपोषणहेतोः शालि हरामि रा.प.२३९ख/१३६.

rgan ches pa

अतिवृद्धः — अनोष्टकाश्च चित्राङ्गा अतिवृद्धा अतिबालकाः वि.सू.४ख/४; ज्यायान् — वर्षीयान् दशमी ज्यायान् अ.को.२.६.४३.

rgan pa

= {rgan po/}

rgan pa'i tha snyad

वृद्धव्यवहारः — तस्माद्…वृद्धव्यवहारादेव नित्यत्वमवसेयम् त.प.१५७क/७६७; = {rgan po'i tha snyad/}

rgan pa'i mtha'

वृद्धान्तः — {rgan pa'i mthar stan gzhag go} आसनस्यवृद्धान्ते…मुक्तिः वि.सू.७४क/९१; द्र. {rgan rims/}

rgan po

= {rgan/} {rgan pa} ।। • सं. १. वृद्धः — ब्राह्मणवृद्धाः पौरमुख्याश्च जा.मा.३०/१६; स्थविरः — दृष्ट्वा दरिद्रं स्थविरं कारुण्यादिदमब्रवीत् अ.क.१८.१७; स्थविरकः — स्थविरकोऽहं भगवन् अ.श.२५५ख/२३४; शतानीकः श्री.को.१७१क २. = {rgan po nyid} वृद्धत्वम्, स्थाविरम् — स्यात्स्थाविरं तु वृद्धत्वं अ.को.२.६.४० ३. प्रौढम् — प्रवृद्धं प्रौढमेधितम् अ.को.३.१.७४ ४. = {brag skyes} वृद्धम्, शैलेयम् — कालानुसार्यवृद्धाश्मपुष्पशीतशिवानि तु । शैलेयम् अ.को.२.४.१२२; ५. (ना.) स्थविरकः, श्रेष्ठिपुत्रः — स्थविरक इति संज्ञा जाता । ततो भगवता तदधिष्ठाना तथाविधा धर्मदेशना कृता अ.श.२५५ख/२३४ • वि. ज्येष्ठः — ज्येष्ठपूजाप्रसङ्गेन भिक्षुभिः…यथावृद्धविधिं पृष्टः अ.क.८६.१; {yu las re zhig rgan pa su} ज्येष्ठः कस्तावदस्माकम् अ.क.८६.८; जीर्णः — ध्वस्तस्त्वं पापीयं जीर्णक्रोञ्च इव ध्यायसे ल.वि.१६१ख/२४२; जरठः — त्यक्ते तस्मिञ्जरठभुजगम्लाननिर्मोकयुक्त्या अ.क.६७.७५; जरती — वाहिता योजनं सार्धं जननी जरती कृशा अ.क.८३.३२.

rgan po 'khogs pa

जीर्णो वृद्धः म.व्यु.७६५६; महल्लकः म.व्यु.७६५७; द्र. {rga bas 'khogs pa/}

rgan po nyid

वार्धकम् श्री.को.१६८; वृद्धत्वम्, द्र. {rgan po/}

rgan po mthe bo

= {rgan po'i mthe bo/}

rgan po'i dngos po

स्थविरभावः — यतस्तातोऽज्जुका च स्थविरभावजातनिर्वेदौ…तपोवनं गतौ ना.ना.२६३ख/६.

rgan po'i tha snyad

वृद्धव्यवहारः — यः शब्दार्थसम्बन्धः स वृद्धव्यवहारपूर्वकः, सम्बन्धत्वात्, इदानीन्तनसम्बन्धवत् त.प.१५५ख/७६४; = {rgan pa'i tha snyad/}

rgan po'i mthe bo

वृद्धाङ्घुष्ठः — दक्षिणकराङ्घुलीपर्वाणि…वृद्धाङ्घुष्ठादिपर्वभेदेन पञ्चदश वि.प्र.२३४ख/२.३४; इह मुद्राबन्धार्थं वृद्धाङ्घुष्ठकादिपञ्चाङ्घुलीनां संज्ञा इति वृद्धाङ्घुष्ठः…तर्जनी वि.प्र.१७३ख/३.१७०.

rgan po'i tshogs

= {rgan po'i tshogs pa/}

rgan po'i tshogs pa

वृद्धसङ्घः — वृद्धसंघेऽपि वार्धकम् अ.को.२.६.४०; वार्धकम् श्री.को.१६८क; द्र. {rgan rims/}

rgan pos sbyar ba

ना. जरासन्धः, नृपः वि.स्त. १२७.

rgan byad ma

ना. चामुण्डा, महामाता — येऽपि ते मातरा महामातरा…तद्यथा ब्रह्माणी माहेश्वरी वैष्णवी कौमारी चामुण्डा म.मू.१०६क/१४.

rgan blun

महल्लः — महल्लेन भूत्वा पञ्च सार्धविहारिणां शतानि उपस्थापितानि अ.श.२५७क/२३६; द्र. {rgan zhugs/}

rgan mo

• सं. वृद्धा — {bdag la ni/} {rgan mo rjes su mi brtse} वृद्धे मां नानुकम्पसे का.आ.३.११५ • वि.स्त्री. जीर्णा — जीर्णाः स्त्रियश्च रुदन्त्यः ल.वि.१५१क/२२२.

rgan rtsi

= {le brgan} कुसुम्भः म.व्यु.५९१९.

rgan zhugs

१. महल्लः — अन्यतमेन महल्लेन …कोटरयवाः परिभुक्ताः वि.व.१४५ख/१.३२; पश्यते तत्र संघरामनिवासिनम् । महल्लम् म.मू.२९७ख/४६२, महल्लकः — प्रपलानो महल्लकस्तत्र तूष्णींभूतो ह्यतो गतः म.मू.२९८क/४६३; द्र. {rgan blun} 2. = {rgan rabs} सालोहितः म.व्यु.३९१०.

rgan rabs

१. ज्येष्ठः — {rigs kyi nang na rgan rabs la ri mor byed pa} कुलज्येष्ठोपचायकः म.व्यु.२४३४; म.व्यु.२५१७; वृद्धः — तत्र ते वृद्धवृद्धाः शाक्याः संनिपत्यैवं मतं चारयन्ति स्म ल.वि.५४क/७२ २. सालोहितः — मित्रामात्यज्ञातिसालोहितमरणेऽपि…शोकं प्रतिविनोदयति बो.भू.७९ख/१०१.

rgan rims

१. वृद्धान्तः — {rgan rims su 'dug pas} वृद्धान्तेऽवस्थितेन वि.सू.६६क/८२; द्र. {rgan pa'i mtha'} यथावृद्धिका — {rgan rims su 'khod du gzhug pa'i phyir} यथावृद्धिकया विषादनाय वि.सू.७८क/९६ २. = {rgan po'i tshogs pa} वार्धकम्, वृद्धसंघः — वृद्धसंघेऽपि वार्धकम् अ.को.२.६.४०.

rgan rims kyis

यथावृद्धकया — चैत्यवन्दने यथावृद्धिकया वि.सू.९३क/१११.

rgan las nyan

= {brgya byin} वृद्धश्रवाः, इन्द्रः — इन्द्रो मरुत्वान्मघवा बिडौजाः पाकशासनः । वृद्धश्रवाः अ.को.१.१.४२.

rgan las thos

= {rgan las nyan/}

rgan shar gyur

= {rgan shar gyur pa/}

rgan shar gyur pa

भू.का.कृ. परिजीर्णः — {lus kyi phyogs cha rnams rgan shar gyur pa} परिजीर्णशरीरावयवः अ.श.२५५क/२३४.

rgal

= {rgal ba/} {rgal nas o te} लङ्घयित्वा — कथं तां लङ्घयित्वा देवताधिष्ठानं विना कुलदिक्षु पुष्पं पतिष्यति वि.प्र.१४१ख/३.७८; उत्क्रम्य — एकलङ्घिता इति एकामेकामुत्क्रम्य अभि.भा.७४क/११५७; व्यतिक्रम्य — एकं जन्म द्वे वा विलङ्घ्यापि व्यतिक्रम्यापि स्मरणम् अभि.स्फु.२७९क/१११०; विलङ्घ्य — स्थानान्तरं विलङ्घ्याकनिष्ठान् प्रविशति अभि.भा.२३क/९५२.

rgal

= {'di la rgal du ci zhig yod} कोऽत्र पर्यनुयुज्यताम् त.प.११८क/६८६.

rgal dka'

• वि. दुरुत्तरः — संसारो हि जगदासङ्गस्थानत्वाद् दुरुत्तरत्वाच्च पङ्कभूतः अभि.भा.१२७.३/८; दुस्तरः हे.बि.१४२.५/६७ • ना. वैतरणी, नदी — केचित्क्लान्ता वह्निसंस्पर्शतीक्ष्णं क्षारं तोयं वैतरण्यां विशन्ति जा.मा.३५०/२०५.

rgal dka' ba

= {rgal dka'/}

rgal 'dod

वि. पारेप्सुः — पारेप्सूनामिति नद्यादीनां पारिमकूलं गन्तुकामानाम् बो.प.४१.

rgal ba

• क्रि. (वर्त.; अक.; भवि., भूत. {brgal ba/} विधौ {rgol}) 1. ( वर्त.) तरति — सुशिक्षितः प्लवन् निरपेक्षस्तरति अभि.भा..८क/८९१ २. (?) उत्तारयेत् — महौघादात्मानमुत्तारयेत् ल.अ.१४०ख/८७ • सं. १. लङ्घनम् — द्रुतलङ्घनाय वि.प्र.१०९ख/पृ.४; उत्तरणम् — {chu bo las rgal ba bzhin} ओघोत्तरणवत् ल.अ.१४०ख/८७; प्लवः — याननदीप्लवारूढानाम् सू.अ.२३४ख/१४६; प्लवनम् — प्लवनं लङ्घनं चैव तरूणां चाभिरोहणम् म.मू.१८२क/१११ २. तरणम्, कलाविशेषः म.व्यु.५००१; मि.को.२८क • वि. उत्तरः — ओकारे ओघोत्तरशब्दः…निश्चरति स्म ल.वि.६७क/८९ (?) तीर्णः — तीर्ण तारयसि अन्यप्राणिनः ल.वि.३१क/४१; उत्तीर्णः — {chu bo gang gA rgal ba} नदीं गङ्गामुत्तीर्णः वि.व.१५२ख/१.४०; उत्तीर्णपङ्कः अ.सा.३२२ख/१८१; अवतीर्णः — {chu bo gang gA rgal ba} गङ्गामवतीर्णः वि.व.१५१ख/४०; निस्तीर्णः — निस्तीर्णसंज्ञिनश्च भवेयुः स.पु.७२क/१२०; लङ्घितः — ततः सर्वेषु लङ्घितेषु पृष्ठतोऽवलोकयितुं प्रवृत्तः अ.श.११४ख/१०४.

rgal bar

तर्तुम् — भवोदधिं कर्मतृष्णाज्ञानहेतुकं तर्तुम् ल.अ.७३क/२१; लङ्घयितुम् — तृतीयात्परेण लङ्घयितुं नोत्सहन्ते अभि.भा.७३क/११५४.

rgal bar dka' ba

= {rgal dka'/}

rgal bar bgyi

कृ. अतिक्रमणीयः — एते ते पर्वताः समतिक्रमणीयाः वि.व.२१३क/१.८८.

rgal bar 'dod pa

= {rgal 'dod/}

rgal bar bya

क्रि. तरेत् — न यत्राङ्गजातादानभयं तां नग्नो नदीं तरेत् वि.सू.१३ख/१५.

rgal bar mi nus

क्रि. लङ्घयितुं नोत्सहते — तृतीयात् परेण लङ्घयितुं नोत्सहन्ते अभि.भा.७३क/११५४.

rgal mi nus

= {rgal bar mi nus/}

rgal tshigs

पृष्ठीवंशः — यान्येव शिवपथिकास्थानानि पृष्ठीवंशो, हनुनक्रं दन्तमाला शिरःकपालम् श्रा.भू./२०६.

rgal mdzod cig

कृ. तार्यः — {chu bo}…{rgal mdzod cig} नद्यश्च…तार्याः वि.व.२१३ख/१.८८.

rgal zhing brtag pa

पर्यनुयोगः — न हि स्वभावाः पर्यनुयोगमर्हन्ति त.प.७६ख/६०६.

rgas

= {rgas pa/}

rgas 'khogs

= {rgas 'khogs pa/}

rgas 'khogs pa

वि. जराजीर्णः — वयं च जराजीर्णाः स.पु.३९ख/७१; जराजीर्णीभूतः — वयं हि भगवन् अस्मिन् भिक्षुसंघे स्थविरसंमता जराजीर्णीभूताः स.पु.३९क/७१.

rgas pa

• सं. [1] जरा, वृद्धावस्था — स तया जरया तेन च व्याधिना क्षपितः अ.सा.२५७क/१४५; विस्रसा जरा अ.को.२.६.४१ [2] = {rgan po} जीर्णः, वृद्धः — प्रवयाः स्थविरो वृद्धो जीनो जीर्णो जरन्नपि अ.को.२.६.४२ • वि. जीर्णः — न जीर्णग्लानाभ्यामन्यः वि.सू.४३क/५४; परिपाकोत्पन्नं जीर्णावस्थम् अभि.स.भा.१९क/२५; जरती — इत्येषामपि क्रिया न किमर्द्धजरतीयमालम्बते प्र.अ.३८क/४३; महल्लकः — तेषां पुरुषाणां मध्ये जीर्णो वृद्धो महल्लकः…अनेकवर्षशतसहस्रायुषिकः का.व्यू.२२०क/२८२.

rgas pa nyid

जीर्णता — जीर्णताभावाज्जीर्णो जीर्यत इति न युज्यते प्र.प.९८.३९.५/१०६.

rgas pa gso ba'i dpyad

जीर्णचिकित्सा, अष्टविधचिकित्साविद्यासु एका मि.को.५ख ।

rgas pa'i gnas skabs

जरावस्था — अप्राप्तजरावस्थस्य युवेति व्यपदेशात् प्र.प.३९.५/१०६.

rgas par gyur pa

वि. प्रवयः — प्रवयसोऽपि यदाकुलचेतनाः स्वहितमार्गसमाश्रयकातराः जा.मा.१०७/१८५.

rgas par byed

क्रि. जरयति — {rga bas rgas par byed} जरा जरयति त.प.।

rgas byed

= {rgas par byed/}

rgas med

= {lha} निर्जरः, देवः — अमरा निर्जरा देवास्त्रिदशा विबुधाः सुराः अ.को.१.१.७.

rgu ba

= {dgu ba} प्राग्भारः — {lus rgu bas 'khar ba la brten pa} प्राग्भारेण कायेन दण्डावष्टम्भः म.व्यु.४०९३.

rgu bo

=(?) शूर्पकः — शूर्पकः {rgu bo/zhab} {ma'am slo ma/} {dgu po/} {zhib ma'am blo ma} म.व्यु.९४४२.

rgud

= {rgud pa/}

rgud ldan

वि. आपन्नः, आपद्ग्रस्तः — स्वम् अर्थिने यः प्रददाति देहमापन्नदुःखप्रशमैकहेतुः अ.क.३.१८८.

rgud pa

• क्रि. (अक.; अवि.) हीयते — को हीयते, को वर्धते, कः कृच्छ्रप्राप्तः अ.श.१०क/९; सं. विपत्तिः — विपत्तिदुष्करचर्यादुःखैः प्रयोगानिर्वर्तिता सू.अ.२५४ख/१७३; विपद् — {rgud pa dag ni bde ba'i mtha'} विपदः सुखपर्यन्ताः अ.क.९२.२७; आपद् — स विचिन्त्यानुतापार्त्तस्तीव्रां जनपदापदम् अ.क.३.११९; व्यसनम् — मृग्यतां श्रमणः कश्चिद् व्यसने रक्षणक्षमः अ.क.७८.९ • भू.का.कृ. आपन्नः — इदमापन्नजनतारक्षारत्नमरक्षता अ.क.१०८.१७१; पतितः — ग्लानोऽपि स्वस्थोऽपि पतितोऽप्युत्थितोऽपि बो.भू.१०६क/१३५; परिणतम् — {dbang po rgud pa} परिणतेन्द्रियः वि.व.१५४ख/१.४२.

rgud par gyur

= {rgud par gyur pa/}

rgud par gyur pa

आपद् — आपदपि महात्मनामैश्वर्यसंपद्वा सत्त्वेष्वनुकम्पां न शिथिलीकरोति जा.मा.१३७/७७.

rgud par 'gyur

क्रि. उपहन्ति — {ldog pa na ni rgud par 'gyur} निवृत्तिरुपहन्ति श.बु.९३.

rgun

= {rgun 'brum/}

rgun gyi khu ba

द्राक्षारसः — मद्यत्वे क्वाथेन द्राक्षारसस्य वि.सू.७७ख/९४.

rgun gyi zhing

मृद्वीकाक्षेत्रम् लो.को.४९२.

rgun chang

मृद्वीका म.व्यु.५७१८; मार्द्वीकम् मि.को.४०क ।

rgun chu

द्राक्षापानकम् म.व्यु.५७११; मि.को.४०ख ।

rgun 'brum

द्राक्षा, फलविशेषः — द्राक्षामृतपर्पटकाब्दतिक्ताक्वाथं सशम्याकफलं विदध्यात् यो.श. ६; मृद्वीका — मृद्वीक(का)खर्जूरपानानाम् वि.सू.७५क/९२; मृद्वीका गोस्तनी द्राक्षा स्वाद्वी मधुरसेति च अ.को.२.४.१७.

rgur po

= {sgur po/}

rgur ba

= {sgur ba/}

rgongs

= {dgong mo} सायाह्नः — {rgongs kyi dus su} सायाह्नसमये श्रा.भू.३६ख/८८.

rgod

१. आरण्यः — {phag rgod} आरण्यवराहः म.व्यु.४७९५ २. = {dgod pa} 3. = {rgod pa/}

rgod mkhas pa

वि. हसितकुशला — ताश्च सर्वा अभिरूपाः प्रासादिकाः हसितकुशलाः रा.प. २४६ख/१४५.

rgod rgod pa

हसितम् — काश्चित्पूर्वहसितरमितक्रीडिता अन्योन्यं स्मारयन्ति स्म ल.वि.१५७क/२३४.

rgod pa

• क्रि. = {dgod pa} हसति — विडम्बयति संरुन्धे हसतीर्ष्यत्यसूयति का.आ.२.६२ • सं. १. उद्धतिः — {sems kyi rgod pa} चित्तोद्धतिः र.वि.४.३९ २. (पा.) उद्धवः [1] षट्क्लेशमहाभूमिषु एका — मोहः प्रमादः कौशीद्यमाश्रद्ध्यं स्त्यानमुद्धवः । क्लिष्टे सदेव अभि.को.२.२६; तत्पर्यायः : औद्धत्यम् — औद्धत्यं चेतसोऽव्युपशमः अभि.भा.२.२६ [2] पर्यवस्थानभेदः — आह्रीक्यमनपत्राप्यमीर्ष्यामात्सर्यमुद्धवः । कौकृत्यं स्त्यानमिद्धं च पर्यवस्थानमष्टधा । क्रोधम्रक्षौ च अभि.को.५.४७; तत्पर्यायः : औद्धत्यम् — औद्धत्यं चेतसोऽव्युपशमः अभि.भा.५.४७ [3] पञ्चसु आवरणेषु एकम् — कौकृत्यस्त्यानमिद्धौद्धत्यविचिकित्सेति पञ्चावरणानि वि.प्र.३२क/४.५ ३. = {dgod pa} हास्यम् — पूर्वा रम्याणि भावानि क्रीडाहास्यरतीनि च सु.प्र.३८ख/७३; हासः — स्वर्गीयगङ्गास्फुटफेनकूटविलासहासाङ्ग इवामराद्रिः अ.क.२२.१३; हसितम् — पौराणस्य च हसितक्रीडितरमितपरिभावितस्यानुस्मर्ता भवति अभि.भा./८५२ • वि. १. उद्धतम् — उद्धतं सोपहासं वा यदा मानमदान्वितम् बो.अ.५.४९; उद्धतमिति सद्धर्मादिश्रवणप्रमादादपि उद्धतम् । विक्षेपबहुलमित्यर्थः बो.प.६२; उद्धतं क्लिष्टमौद्धत्यसम्प्रयोगात् अभि.भा.४६ख/१०४९; उत्कटः — उत्प्रासः कायिकी विहेठना, तेन सहोत्कटम् बो.प. ६२; शौण्डः — मत्ते शौण्डोत्कटक्षीबाः अ.को.३.१.२१; चापलः — {de bas rab tu rgod pa'i blo btul nas} विनीय तस्मादतिचापलान्मतिम् जा.मा.३३७/१९६; चञ्चलः — {gzhon nu 'di dag ni g}.{yo zhing rgod} कुमारकाश्चपलाश्चञ्चलाः स.पु.२९ख/५२ २. प्रहासी — प्रसक्तमन्दस्तनिताः प्रहासिनः जा.मा.५४/३२.

rgod pa can

हासिनी • ना. नदी — रोदिनीं च नदीं तीरे यस्याः किन्नरचेटिकाः । कुर्वन्ति रोदनरवैर्निघ्नं तद्गतचेतसाम् । तद्विधां हासिनीं नाम हासापहृतचेतसाम् अ.क.६४.२७७ • वि. हासयुक्ता — संपूर्णचन्द्ररुचिरां व्यक्तमौक्तिकहासिनीम् अ.क.३७.५०.

rgod pa ma yin pa

वि. अनुद्धतम् — उद्धतं क्लिष्टमौद्धत्यसम्प्रयोगात् । अनुद्धतं कुशलं तत्प्रतिपक्षत्वात् अभि.भा.४६ख/१०४९; द्र. {rgod pa med pa/}

rgud pa med

= {rgud pa med pa/}

rgod pa med pa

वि. अनुद्धतः — संवरशीलव्यवस्थितो बोधिसत्त्वः प्रतिच्छन्नकल्याणो भवति …अनुद्धतश्च अचपलश्च बो.भू.७७ख/९९; द्र. {rgod pa ma yin pa/}

rgod pa la mkhas pa

= {rgod mkhas pa/}

rgod pa'i gnyen po ting nge 'dzin gyi rnam pa bsgom pa

पा. औद्धत्यप्रातिपक्षिकसमाध्याकारभावनः — भावनाकारप्रविष्टश्चतुराकारभावनः सप्तत्रिंशदाकारभावनश्च…तत्र सप्तत्रिंशदाकारभावनः अशुभाकारभावनः औद्धत्यप्रातिपक्षिकसमाध्याकारभावनो यदा चित्तं प्रदधाति(प्रगृह्णाति) सू.अ.१६९क/५८.

rgod pa'i mig

लोलनयनम् लो.को.४९२.

rgod par dogs pa

वि. औद्धत्याभिशङ्की — यस्मिन् समये उद्धतं चित्तं भवति औद्धत्याभिशङ्कि वा अभि.भा.४७क/१०५१.

rgod par gnas par byed pa

वि. औद्धत्यविहारी लो.को.४९२.

rgod par byed

क्रि. हसति — असुरेन्द्र इत्थंभूतः स्थित्वा कुण्डान्तराले हसति कहकहम् वि.प्र.७९ख/४.१६३.

rgod bag can

वि. चञ्चलः — {rgod bag can ma yin pa} अचञ्चलः अ.श.२२क/१८.

rgod bag can ma yin pa

वि. अचञ्चलः — अयमनाथपिण्डदो गृहपतिरचञ्चलः स्थिरसत्त्वः अ.श.२२क/१८.

rgod byed

१. उद्धाननम् म.व्यु.५१९३ २. = {rgod par byed/}

rgod bral

वि. विगतौद्धत्यम् लो.को.४९२.

rgod ma

= {rta mo} वडवा — गोयुगार्थे गृहस्थेन मृतेन वडवाहतेः अ.क.१७.४७; अश्वा — प्रसूरश्वापि अ.को.३.३.२२९; वामी — वाम्यश्वा वडवा अ.को.२.८.४६.

rgod ma skyes

१. = {rta gdong me} वाडवः, वडवानलः — वाडवो वडवानलः अ.को.१.१.५७; = {rgod ma'i me} 2. ना. आश्विनेयौ, अश्विनीकुमारौ ङ.को.२१/रा.को.१.१९५.

rgod ma can

= {tha skar} अश्विनी, नक्षत्रविशेषः — अश्वयुगश्विनी अ.को.१.३.२१.

rgod ma'i me

= {rta gdong me} वडवानलः मि.को.१४६क; द्र. {rgod ma skyes/}

rgod ma'i bzhin lta bu'i mthar phyin pa

वि. वडवामुखपर्यन्तः, अवलोकितेश्वरस्य — नमोऽस्तु अवलोकितेश्वराय महेश्वराय वडवामुखपर्यन्ताय का.व्यू.२०५क/२६२.

rgod min

= {rgod pa ma yin pa/}

rgod med

= {rgod pa med pa/}

rgod yas

चमरः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७८७; थवनम् म.व्यु.७८५५.

rgol

= {rgol ba/}

rgol cig

कृ. समतिक्रमणीयः — एते ते पर्वताः समतिक्रमणीयाः वि.व.२१३क/१.८८.

rgol dang phyir rgol

वादिप्रतिवादी — धर्मनिर्णयकार्येषु यं वादिप्रतिवादिनः । विलोक्यैव स्वयं तस्थुर्न्यायैर्जयपराजये अ.क.१७.४५.

rgol 'dod

= {rgol bar 'dod pa/}

rgol ba

• क्रि. (सक.; अवि.) चोदयति — अन्ये तु चोदयन्त्यत्र प्रतिबिम्बोदयैषिणः त.स.८१क/७४९; चोद्यते — क्षणभेदविकल्पेन कृतनाशादि चोद्यते त.स.२१क/२२७ • सं. १. चोद्यम् — {rgol ba dgod pa} चोद्योपक्रमः त.प.७०ख/५३९; {rgol ba'i dogs pa bsu nas} चोद्यमाशङ्क्य त.प.३ख/४५१; चोदना प्र.वृ.१६५.१/३; पर्यालोचनम् — {zhes gzhan gyi rgol ba'i dogs pa bsu nas} इति पर्यालोचनं परस्याशङ्क्याह प्र.अ.९०ख/९१ २. वादः — अस्त्येष एकेषां वादः अभि.भा.७०ख/११४७ ३. विवादः — तत्र विरुद्धा वादाः विवादाः वा.टी.५१ख/३ ४. प्रवादः — अभिभवतीत्यभिधर्मः परप्रवादाभिभवनाद् विवादाधिकरणादिभिः । अभिगम्यते सूत्रार्थ एतेनेत्यभिधर्मः सू.अ.१६५क/५६ ५. वादी, सिद्धान्तवादी — वादी साधनमाह त.प.३२ख/५१३ • वि. १. अन्तर्नीतम् — तदिदम् अन्तर्नीतमभिसमीक्ष्य पुनराह अभि.स्फु.१८०क/९३१ २. = {rgal ba} उत्तीर्णः — {ma rgol ba} अनुत्तीर्णः ल.अ.१४०ख/८७.

rgol ba thams cad

सर्ववादी — {'di yang rgol ba thams cad la grug pa yin gyi} एतच्च सर्ववादिनं प्रसिद्धम् त.प.२०५ख/८८०.

rgol ba dgod pa

पा. चोद्योपक्रमः — चोद्योपक्रमपूर्वकमाह नन्वित्यादि त.प.७०ख/५३९.

rgol ba dang phyir rgol ba

= {rgol dang phyir rgol/}

rgol ba bdag nyid la ma grub pa

पा. स्वयं वाद्यसिद्धः म.व्यु.४४९९.

rgol ba pa

प्रवादी — तस्मात् समस्तसिद्धान्तसंस्थितानां प्रवादिनाम् । अविवादादयत्नेन साध्येयं कल्पना मया त.स.४५ख/४५५.

rgol ba gzhan

परवादी, प्रतिवादी — नयस्यापि कृतकत्वादेरसाधनमेव परवाद्यपेक्षया प्र.अ.४१क/४६.

rgol ba'i gnas su gyur pa

वि. विवादास्पदीभूतः — कथं यो हि वस्तुनो धर्मो वादिना विवादास्पदीभूतधर्मिविशिष्टतया साधयितुमिष्टः स पक्षः वा.टी.१००ख/६१.

rgol ba'i longs spyod

वादिभोगः — मयि कालगते वादिभोगो विनश्यति वि.व.१४क/२.८१.

rgol bar 'dod pa

वि. विवदितुकामः — तेषां विग्रहीतुकामानां विवदितुकामानां विरोधयितुकामानामुत्पन्नोत्पन्ना विग्रहा विवादा विरोधाः पुनरेवान्तर्धास्यन्ति न स्थास्यन्ति अ.सा.४५ख/२६.

rgol zhing rtog byed

क्रि. पर्यनुयुज्यते — स्वभावेऽध्यक्षतः सिद्धे परः पर्यनुयुज्यते प्र.अ.३०ख/३५.

rgya

१. = {rnyi} जालम् — {bya bshor ba'i rgya} द्विजानां बन्धनाय जालम् शि.स.४९क/४६; वागुरा — क्लेशवागुरिकाघ्रातः प्रविष्टो जन्मवागुराम् बो.अ.७.४; बबन्ध लुब्धकत्यक्तां रागवागुरया स्मरः अ.क.६४.१२४ २. = {phyag rgya} मुद्रा — लौकिकानि लिपिशास्त्रमुद्रागणनादीनि बो.भू.१७७क/२३३; मुद्रिका — कृत्वा त्रिपुण्ड्रकं यत्नात् तर्जन्यां ताम्रमुद्रिकाम् गु.सि.८.५ ३. आयामः वि.प्र.१२८क/; विस्तारः — {rgya che bar 'gyur ba} महाविस्ताराः श्रा.भू.३४ख/८२; प्रमाणम् — श्रीफलकाष्ठसमिधानां वितस्तिमात्रप्रमाणानां सार्द्राम् म.मू.११८क/२७; ४. (ना.) = {rgya nag} चीनः, देशः — चीने चैव महाचीने मञ्जुघोषोऽस्य त्रस्यति म.मू.२३१क/२५१ ५. (ना.) = {rgya gar} भारतम्, देशः द.को.१५५.।०. सूत्रम् — तस्य तेन जितस्याशु विजिताशेषवादिनः । मौनसूत्रं ( {smra bcad rgya}) समापेदे लज्जितेव सरस्वती अ.क.३९.३९.

rgya dkar

ना. = {rgya gar} भारतम्, देशः छो.को. १४४.

rgya skar

वातायनम् — वातायनेन निर्गच्छन् रुद्धपुच्छो मया गजः अ.क.९३.९०.

rgya skegs kyi rna ba can

=(?) स्तवकर्णिकः — यदा भगवता स्तवकर्णिकनिमन्त्रितेन सौपारके नगरे महाजनविनेयाकर्षणं कृतम् अ.श.२६९ख/२४७.

rgya skegs rna

ना. जातूकर्णः, महर्षिः म.व्यु.३४५३.

rgya skyegs

= {rgya tshos} लाक्षा — यथा लाक्षारसरक्तमातुलुङ्गपुष्पफलाद् रक्तकेशरान्न रक्तं केशरान्तरं पुनर्भवति अभि.स्फु.३३१क/१२३१; भित्तिः (? त्तेः) लाक्षया चित्रणम् वि.सू.९९ख/१२०; राक्षा लाक्षा जतु क्लीबे यावोऽलक्तो द्रुमामयः अ.को.२.६.१२५; जतु — स्वयं सेव्ये जतुलोठकस्यान्तरा धारणे वि.सू.५२ख/६७; अलक्तः — अलक्तरसेन वापि यो.श.४०.

rgya skyegs kyi 'khrul 'khor

=(?) जलयन्त्रम् — कलाविशेषः — एवं लङ्घिते प्राग्वल्लिपिमुद्रागणनासंख्यसालम्भधनुर्वेदे…हेतुविद्यायां जलयन्त्रे…गन्धयुक्तौ इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८.

rgya skyegs kyi tshigs ma

जतु — छिद्रस्यैतदसाधु गुडजतुसित्थत्रपुशीसैः वि.सू.७ख/८; वि.सू.४३क/५४.

rgya skyegs kyi shing

पलाशः, किंशुकवृक्षः — क्षारः तद्यथा तिलपलाशसर्जिकायवशूकवासकानाम् वि.सू.७६क/९३.

rgya skyegs khu ba

लाक्षारसः — {rgya skyegs khu ba lta bu'i 'od} लाक्षारससमप्रभा स.उ.२६.४.

rgya skyegs mkhan ma

ना. लाक्षाकारी, योगिनी — चतुर्थपरिमण्डले कायस्थाने पूर्वे लोहकारी, दक्षिणे लाक्षाकारी, पश्चिमे कोषकारी, उत्तरे तैलिनी, आग्नेयां वेणुकारी, र्नैऋत्ये काष्ठकारी, वायव्ये चर्मकारी, ईशाने नापितीत्यष्टकम् वि.प्र.१६२क/३.१२६.

rgya skyegs dang byed

= {zhu mkhan} लाक्षाप्रसादनः, क्रमुकः मि.को.५७क; = {rgya skyegs dwangs byed/}

rgya skyegs dwangs byed

= {zhu mkhan} लाक्षाप्रसादनः, क्रमुकः — क्रमुकः पट्टिकाख्यः स्यात् पट्टी लाक्षाप्रसादनः अ.को.२.४.४१; = {rgya skyegs dang byed/}

rgya skyegs shing

= {rgya skyegs kyi shing /}

rgya skyed pa

विस्तरः, विस्तारः — {shin tu rgya skyed pas chog go} अलमतिविस्तरेण प्र.अ.१३९ख/१३८.

rgya khyon

परिणाहः, विस्तारः — न्यग्रोधपरिमण्डलः । दक्षिणावर्तरोमाङ्कः परिणाहसमोन्नतिः अ.क.२४.३१.

rgya gar

ना. १. भारतम्, देशः छोको.१४४/रा.को.३.४९९ २. नालिकेरः, प्रदेशः — {rgya gar gyi gling} नालिकेरद्वीपः त.प.१५०ख/७५३.

rgya gar gyi gling

नालिकेरद्वीपः — {rgya gar gyi gling na gnas pa'i} नालिकेरद्वीपनिवासिनाम् त.प.१५०ख/७५३.

rgya cang

अष्कुञ्चकम् (? अष्कञ्चुकम्) — अष्कुञ्चकपरट्टिकिलोठकमुरूचिकानाञ्च वि.सू.३३ख/४२; {zhwa dang lham sgro gu can dang stod kor nang tshangs can rgya cang dang} खोलापूलालेप्यकायष्कुञ्चक वि.सू.२६क/३२; आकञ्चुकम् (अष्टुञ्चकम्) म.व्यु.८९९६; {ska rags shig} छो.को.१७; {khug ma'i go chod pa'i ska rags sbubs stong zhig gi ming} बो.को.५३.

rgya lcag

दण्डः, दमनम् — {tshig gi rgya lcag gis spyo bar gsol} वाग्दण्डैराक्रोशय वि.व.१२५क/१.१३; सोऽध्वप्रतिपन्नो माथुर्यैर्ब्राह्मणैः संचम्परीकृतः (= {tshig gi rgya lcag gis pags pa las thal ba tsam du brgyad}) वि.व.१२७ख/१.१७.

rgya lcang

= {rgya cang /}

rgya chang

= {rgya cang /}

rgya chung

= {rgya chung ba/}

rgya chung ngu

वि. अनौदारिकम् — अनौदारिकं चित्तमनौदारिकं चित्तमिति यथाभूतं प्रजानाति द.भू.१९९ख/२१; = {rgya chung ba/}

rgya chung ba

वि. अनुदारम् — {sems rgya chung ba} अनुदारचित्तः सू.अ.२१३ख/११८; = {rgya chung ngu /}

rgya che

= {rgya che ba/}

rgya che nyid

= {rgya che ba nyid/}

rgya che ba

= {rgya che} ।। • सं. १. = {rab 'byams} विस्तारः — आकाशधातोः प्रसरोऽवकाशः विस्तारो वा बो.प.२३; विस्तरः — तत्पूर्वपुण्यवृत्तान्तं महाविभवविस्तरम् । भिक्षुभिर्भगवान् पृष्टः अ.क.९०. १९; वितानः, ओ नम् — अथ देशवितानेन स्थितरूपं तथोदितम् त.स.७२क/६७४; प्रयामः — लब्धप्रयामः कलासु जा.मा.३२४/१८९ २. = {rgya che ba nyid} औदार्यम् — गाम्भीर्यौदार्यमाहात्म्यं यावत्कालं यथा च तत् र.वि.२.१; माहात्म्यम् — {yon tan rgya che ba} गुणमाहात्म्यम् जा.मा.२५६/१४९; वैपुल्यम् — इति कारित्रवैपुल्यात् बुद्धो व्यापी निरुच्यते अभि. अ.८.११; वैशद्यम् — वैशद्यमयात्रावसत्त्वं च पटप्रदानादौ तन्त्रम् वि.सू.२४ख/३० ३. (पा.) विस्तीर्णम्, वात्सल्याकारप्रभेदः — सप्ताकारं बोधिसत्त्वानां सत्त्वेषु वात्सल्यं प्रवर्तते…कतमत् । अभयं युक्तमखेदमयाचितमनामिषं विस्तीर्णं समञ्चेति बो.भू.१६२क/२१४ ४. (पा.) उदात्तम्, अलङ्कारभेदः — {bsam pa 'am ni 'byor pa yi/} {chen po nyid ni bla med gang /} {de ni rgya che zhes pa yi/} {rgyan du mkhas pa rnams kyis brjod} आशयस्य विभूतेर्वा यन्महत्त्वमनुत्तरम् । उदात्तं नाम तम्प्राहुरलंकारं मनीषिणः का.आ.२.२९७. ५. (पा.) विशदम् — कतमद् बोधिसत्त्वस्य सर्वाकारं शीलम् । तत् षड्विधं सप्तविधं चैकध्यमभिसंक्षिप्य त्रयोदशविधं…विस्तीर्णशिक्षापदपरिगृहीतत्वाद् विशदम् बो.भू.९९ख/१२७ ६. (पा.) उदारः, काव्यालङ्कारगुणः मि.को.९०ख; द्र. {rgya che ba nyid} 7. ना. महाचीनः, देशः — चीने चैव महाचीने मञ्जुघोषोऽस्य त्रस्यति म.मू.२३१क/२५१ • वि. विस्तीर्णः — यथा गगनं विस्तीर्णमनावरणम् शि.स.१४९क/१४४; उदात्तः — पूर्वत्राशयमाहात्म्यमत्राभ्युदयगौरवम्…उदात्तद्वयमप्यदः का.आ.२.३००; उदारः — {zab pa dang rgya che ba'i chos} गम्भीरोदारधर्मः वि.प्र.१३०क/; विपुलम् — विपुलञ्च तद्बोधिसत्त्वस्य वात्सल्यं भवति सत्त्वेषु बो.भू.१६२ख/२१४; विशालम् — विशालकीर्त्युज्ज्वलशङ्खपालकुलाङ्कुरे अ.क.१०८.१११; बृहत् — {rgya che'i gtam} बृहत्कथा का.आ.१.३८; विशदम् — {rgya che ba'i tshig bsdus pa} विशदपदसंग्रहः क.त.१९०६; विततम् — नित्यत्वं हि विततकालकला(व्या)पित्वम् प्र.अ.२६०-३/५६८; पृथु — दानोद्यतानां पृथुवीर्यभाजाम् अ.क.६.१; विकटः मि.को.८४ख; महावैस्तारः — तेषां च ते काराः कृताः…महावैस्ताराः अ.श.२४२क/२२२; महान् — {rgya che ba'i/} {las kyi tshogs} महत्कर्मकदम्बकम् प्र.सि.१.४; आयतः म.व्यु.६९१६; ततिः — {rgya che 'bras bu gsal ba'i chos} स्फुटफलततिधर्मः अ.क.४६.३९; द्र. {rgya chen/} {rgya chen po/}

rgya che ba nyid

पा. उदारत्वम्, काव्यालङ्कारगुणः — श्लेषः प्रसादः समता माधुर्यं सुकुमारता । अर्थव्यक्तिरुदारत्वमोजकान्तिसमाधयः । इति वैदर्भमार्गस्य प्राणा दशगुणाः का.आ.१.४१-४२; द्र. {rgya che ba/}

rgya che ba dam pa

पा. औदार्यपरमता, परमाप्रतिपत्तिप्रभेदः — इत्येषा द्वादशविधा परमा मता यदुत औदार्यपरमता आयतत्वपरमता…निष्पत्तिपरमता च म.भा.२०क/४.३.

rgya chen

• सं. १. विस्तारः, वितानम् — क्रतुविस्तारयोरस्त्री वितानम् अ.को.३.३.११३; विस्तरः — स्फुरज्ज्ञानोर्मिविस्तरः गु.सि.६.६३/६१; प्रविस्तरः — गन्धमाल्यप्रविस्तरः गु.सि.६.५६/५४; कीर्तिः श्री.को.१८६क २. = {rgya chen nyid} औदार्यम् — {gtong ba rgya chen} त्यागौदार्यम् जा.मा.५९/३५ ३. पृथुः [1] = {hingagu'i lo ma} हिङ्घुपत्री — तत्पत्री कारवी पृथ्वी बाष्पिका कबरी पृथुः अ.को.२.९.४० [2] = {zi ra nag po} कृष्णजीरकः — कृष्णे तु जीरके । सुषवी कारवी पृथ्वी पृथुः कालोपकुञ्चिका अ.को.२.९.३७ ४. (ना.) नृपः — त्रेतायुगे सूर्यवंशीयपञ्चमनृपः । वेणनृपस्य दक्षिणकरमथनाज्जातः रा.को.३.२२८ ५. = {sa gzhi} पृथिवी, क्षितिः मि.को.१४६क • वि. विशालम् — विशङ्कटं पृथु बृहद्विशालं पृथुलं महत् । वड्रोरुविपुलं अ.को.३.१.५८; विपुलः — विपुलपुण्यसंभवः रा.प. २३०क/१२३; सुविपुलः — सुविपुलज्ञानप्रवृत्तिः र.वि.३.१५; विशदम् — {yal ga rgya chen 'phel ba} शाखावृद्धिर्विशदा सू.अ.२१६ख/१२२; उदारः — उदारं च बुद्धानां भगवतामभिसंबोधिशब्दं श्रोष्यति अ.सा.८२क/४६; औदारिकम् — सूक्ष्मौदारिकयुक्त्युपायविधिभिः र.वि.४.४९; प्रततः — प्रततदशशतांशुः सप्तसप्तिः क्रमेण र.वि.४.६४; प्रविस्तृतः अभि.अ. ४.१५; गाढम् — {rgya chen 'dod chags 'dzin pa} गाढरागगृहीतस्य अ.क.१०.७७; सुविस्तरम् — यदि वाऽथ न शक्नोति त्यक्तुं वेश्म सुविस्तरम् गु.सि. ६.९६/९२; द्र. {rgya che ba/} {rgya chen po/}।0. बृहत् — बृहदित्यवघुष्यते कथं जगतः कारणम् ईश्वरस्त्वया जा.मा.१५६/२६९.

rgya chen snying po

उदारगर्भः लो.को.४९४.

rgya chen po

• सं. १. विस्तरः — श्रुतगुणविस्तरप्रभावस्तु जा.मा.२५७/१४९ २. = {rgya chen po nyid} औदार्यम् — {mthu rgya chen po} प्रभावौदार्यम् सू.अ.१३२ख/५ ३. पा. उदारा, अधिमुक्तिप्रभेदः — हीनाऽन्ययाने । उदारा महायाने सू.अ.१६२ख/५२ • वि. विस्तीर्णः — {theg pa chen po'i chos rgya chen po la} विस्तीर्णे महायानधर्मे सू.अ.१३८ख/१३; विपुलम् — अधिमुक्तिर्विपुला भवति सू.अ.१३८ख/१३; उदारः — {rgya chen po la mos pa} उदाराधिमुक्तिकः शि.स.३६क/३४; विषदम् — {ston pa rgya chen po} विषदा देशना सू.अ.१८१ख/७७; औदारिकः — स एवमौदारिकप्रसाददर्शनतया बो.भू.१७२क/२२६; महान् — {rgya chen po'i 'od} महाप्रभः ग.व्यू.२७५ख/२; महावितानः — {rgya chen po'i chos} महावितानधर्मः ग.व्यू.१४१क/२२५; उत्तरः म.व्यु.१८६; द्र. {rgya che ba/} {rgya chen/}

rgya chen po yid la byed pa

पा. विपुलमनस्कारः, मनस्कारभेदः — अष्टादशविधो मनस्कारः । धातुनियतः कृत्यकर आश्रयविभक्तोऽधिमुक्तिनिवेशकश्च्छन्दजनकः…विपुलमनस्कारश्च सू.अ.१६६क/५७.

rgya chen po la mos pa

वि. उदाराधिमुक्तिकः — उदाराधिमुक्तिकेषु सत्त्वेषु हीनयानसंप्रकाशनाद् बोधिसत्त्वस्य स्खलितम् शि.स.३६क/३४; उदाराधिमुक्तः — उदाराधिमुक्ता बतेयं दारिका अ.श.५ख/४.

rgya chen po'i chos

पा. महावितानधर्माः — दशेमे कुलपुत्र बोधिसत्त्वानां महासंभारा महावितानधर्माः…यदुत दानं बोधिसत्त्वस्य यथाशयसर्वसत्त्वसमुद्रसंतोषणप्रसृतं महावितानधर्मः ग.व्यू.१४१क/२२५.

rgya chen po'i 'od

ना. महाप्रभः, बोधिसत्त्वः — समन्तभद्रमञ्जुश्रीबोधिसत्त्वपूर्वंगमैः यदुत ज्ञानोत्तरज्ञानिना च…महाप्रभेण च ग.व्यू.२७५ख/२.

rgya chen po'i bsam pa

पा. विपुलाशयः — आशयसंनिश्रिता पारमिताभावना षडाकारा । अतृप्ताशयेन विपुलाशयेन मुदिताशयेन उपकाराशयेन निर्लेपाशयेन कल्याणाशयेन च सू.अ.१९८ख/१००.

rgya chen ma

= {sa gzhi} विपुला, पृथिवी बो.को.५३१/रा.को.४.४०७.

rgya chen shun pa

= {shing lo ma bdun pa} विशालत्वक्, सप्तपर्णवृक्षः ङ.को.१५०/रा.को.४.४३५.

rgya cher

क्रि.वि. उच्चैः — {rgya cher smras} उच्चैः …अवदत् अ.क.४५.१०; प्रपञ्चेन — एवं स्वभावानुपलब्धौ साधनाङ्गसमर्थनं प्रपञ्चेनाभिधाय वा.टी.९७ख/५७; विस्तरेण — विस्तरेण सदाचारो यस्मात्तत्र प्रदर्शितः बो.अ.४.१०५.

rgya cher yang dag par stan par 'gyur

विस्तरेण संप्रकाशयिष्यति म.व्यु.६३७६.

rgya cher rab tu bstan

विस्तरेण संप्रकाशितम् म.व्यु.६३७५.

rgya cher gyur

= {rgya cher gyur pa/}

rgya cher gyur pa

वि. पृथुभूतम् — अथ कदाचित्स महात्मा परिनिष्पन्नभूयिष्ठे पृथुभूते शिष्यगणे प्रतिष्ठापिते जा.मा.७/३.

rgya cher 'grel pa

टीका, विवरणग्रन्थः — {rigs pa'i thigs pa'i rgya cher 'grel pa} न्यायबिन्दुटीका न्या.टी.३६ख/१; = {rgya cher bshad pa/}

rgya cher byas

= {rgya cher byas pa/}

rgya cher byas pa

भू.का.कृ. विपुलीकृतम् — एषा च मे कुलपुत्र महामैत्रीध्वजा बोधिसत्त्वचर्या …बुद्धानां भगवतामन्तिकात् परिपृष्टा परिप्रश्नीकृता…विपुलीकृता ग.व्यू.३१क/१२७.

rgya cher byed pa

वि. विपुलकारी — प्रमुदितविहारे बोधिसत्त्वस्तस्यामेव बोधिसत्त्वभावनायां विपुलकारी भवत्यच्छिद्रकारी नियतकारी बो.भू.१६६ख/२२०.

rgya cher rol pa

ना. ललितविस्तरः, ग्रन्थः — अस्ति भगवन् ललितविस्तरो नाम धर्मपर्यायः सूत्रान्तो महावैपुल्यनिचयो बोधिसत्त्वकुशलमूलसमुद्भावनः ल.वि.३ख/३; {'phags pa rgya cher rol pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यललितविस्तरनाममहायानसूत्रम् क.त.९५.

rgya cher bshad pa

= {rgya cher 'grel pa} टीका, विवरणग्रन्थः — {'phags pa 'jam dpal gyi mtshan yang dag par brjod pa'i rgya cher bshad pa} आर्यमञ्जुश्रीनामसङ्गीतिटीका क.त.२५३४.

rgya rta gtsang gi mchod sbyin

अश्वमेधयज्ञः, यज्ञविशेषः; = {rtas bsang gi mchod sbyin/} {rta gtsang gi mchod sbyin} म.व्यु.५०६१.

rgya rtags

मुद्रा, संख्याविशेषः म.व्यु.८०३०; मि.को.२१क ।

rgya rtags chen po

महामुद्रा, संख्याविशेषः म.व्यु.८०३१; मि.को.२१क ।

rgya stobs

मुद्राबलम्, संख्याविशेषः — {sgrib pa phrag brgya na rgya stobs zhes bya'o} शतं नीवरणानां मुद्राबलं नामोच्यते ल.वि.७६ख/१०३; {rgya stobs phrag brgya na kun stobs zhes bya'o} शतं मुद्राबलानां सर्वबलं नामोच्यते म.व्यु.७९७३.

rgya 'debs pa

= {yi ge ba} मौद्रिकः, लिपिकः म.व्यु.३८१०.

rgya ldan

वि. समुद्रम्, मुद्रायुक्तम् — सा प्राहिणोत्तक्षशिलेश्वराय लेखं समुद्रं सह चारुरत्नैः अ.क.५९.८९.

rgya nag

ना. चीनः, देशः — यानत्रयं पुस्तके लिखितम् चीने चीनभाषया वि.प्र.१४२क/पृ.४१; {rgya nag rim pa'i 'phags ma sgrol ma'i sgrub thabs} चीनक्रमार्यतारासाधनम् क.त.३४९३; = {rgya nag po/} {rgya yul/}

rgya nag gi skad

चीनभाषा, चीनदेशीया भाषा — यानत्रयं पुस्तके लिखितं चीने चीनभाषया वि.प्र.१४२क/पृ.४१.

rgya nag chen po

ना. महाचीनः, देशः — यानत्रयं पुस्तके लिखितम्…महाचीने महाचीनभाषया वि.प्र.१४२क/.

rgya nag po

ना. = {rgya nag chen po} महाचीनः, देशः — {rgya nag po'i rim pa'i sgrol ma'i sgrub thabs} महाचीनक्रमतारासाधनम् क.त.३३७३.

rgya pa

वागुरिकः, कैवर्तादिः — क्लेशवागुरिकाघ्रातः बो.अ.७.४; वागुरिका मत्स्यादिवधिका जालिका उच्यन्ते कैवर्तादयः बो.प.११७.

rgya spos

१. तगरम्, गन्धद्रव्यम् — अरण्ये उपवनेऽभ्यवकाशे वा अगरुं वा तगरं वा कालानुसारि वा धूपयितव्यम् शि.स.४२ख/४०; सु.प्र.२९क/५५; यो.श.७२; नतम् यो.श.८५; *वयनम् म.व्यु.६२४८.

rgya phubs

भवनवलभी, गृहाच्छादनोपरिभागः — तां कस्याञ्चिद्भवनवलभौ सुप्तपारावतायाम् मे.दू. ३४४ख/१.४२.

rgya ba

द्र. — {'tshang rgya ba/}

rgya mi bskyed

क्रि. न प्रतायते — इत्यादिनाऽवयविनिषेधे प्रतानितमिति नेह पुनः प्रतायते त.प.२८२क/२७७.

rgya mo

जालम् — तेनाकर्षितं महत्त्वसत्त्वविनयोपायजालम् ग.व्यू.३०६क/३९४; पाशः — व्याधजनविरचितानि यन्त्रकूटवागुरापाशावपातलेपकाष्ठनिवापभोजनानि जा.मा.२९९/१७४.

rgya mo bres pa

जालकरण्डकः — परिपक्वतालफलाधिकतरप्रमाणं जालकरण्डकपार्श्वतो जा.मा.३१४/१८३.

rgya tsha

= {rgya tshwa/}

rgya tshwa

क्षारः — {rma la rgya tshwa 'debs pa} क्षतक्षारनिक्षेपः प्र.अ.२२-२/४०; तद्दुःखं ध्रुवमग्निशस्त्रशिशिरक्षारादिसंस्पर्शजम् र.वि.४.५०; रोमकम् मि.को.५७क ।

rgya tshom can

=(?) कीटकः श्री.को.१६६क ।

rgya tshos

= {rgya skyegs} यावः, लाक्षा — राक्षा लाक्षा जतु क्लीबे यावोऽलक्तो द्रुमामयः अ.को.२.६.१२५; अलक्तः मि.को.५६ख ।

rgya mtsho

१. = {chu gter} समुद्रः — गाम्भीर्येण समुद्रोऽसि गौरवेणासि पर्वतः का.आ.२.८४; सागरः — न सागरनदीद्वीपकथायोगानुयोगमनुयुक्ता विहरन्ति अ.सा.२८६क/१६७; अर्णवः — नगरार्णवशैलर्तुचन्द्रार्कोदयवर्णनैः का.आ.१.१६; महार्णवः — {rgya mtshor gnya' shing bu ga ru/} {rus sbal mgrin pa chud pa ltar} महार्णवयुगच्छिद्रकूर्मग्रीवार्पणोपमम् श.बु.५; सिन्धुः — यद्वा गोष्पदलीलया जलभरक्षोभोद्धताः सिन्धवः अ.क.६.२; जलधिः त.प.३०९ख/१०८१; उदधिः — पात्ररत्नाम्बुभिः साम्यमुदधेरस्य दर्शितम् र.वि.१.४३; महोदधिः — स्थानानि वेदितव्यानि षडेतानि यथाक्रमम् । महोदधिरविव्योमनिधानाम्बुदवायुवत् र.वि.४.८; लवणाम्भः श.बु.३५; लवणजलः — नाकस्माल्लवणजलाद्रिराजधैर्याः संबुद्धाः स्मितमुपदर्शयन्ति अ.श.४ख/३; जलनिधिः — {rgya mtsho ltar ltem me 'dug pa} स्तिमित इव जलनिधिः अ.श.५७ख/४९; अम्भःपतिः त.स.१२५क/१०८१; मकराकरः — नमस्ते घोरसंसारमकराकरसेतवे अ.क.४४.१०; उदन्वान् — धैर्यमाहात्म्यलावण्यप्रमुखैस्त्वमुदन्वतः का.आ.२.१७८ २. समुद्रः, संख्याविशेषः मि.को.२०क ३. सामुद्रिकम्, शास्त्रविशेषः — {mi'i mtshan nyid brtag pa rgya mtsho zhes bya ba} सामुद्रिकनामतनुलक्षणपरीक्षा क.त.४३३८ ४. (ना.) सागरः, नागराजः — अष्टाभिश्च नागराजैः सार्धं बहुनागकोटीशतसहस्रपरिवारः तद्यथा नन्देन च नागराजेन …सागरेण च वासुकिना च स.पु.३क/२ ५. (ना.) समुद्रः, सार्थवाहपुत्रः — यस्मात्समुद्रमध्ये जातस्तस्मात्समुद्र इति नाम अ.श.२१७ख/२०१.

rgya mtsho bdun

सप्तसमुद्राः — १. {ba tshwa'i rgya mtsho} क्षारसमुद्रः २. {chang gi rgya mtsho} मद्यसमुद्रः ३. {chu'i rgya mtsho} उदकसमुद्रः ४. {'o ma'i rgya mtsho} दुग्धसमुद्रः ५. {zho'i rgya mtsho} दधिसमुद्रः ६. {mar gyi rgya mtsho} घृतसमुद्रः ७. {sbrang rtsi'i rgya mtsho} मधुसमुद्रः; शरीरे सप्त समुद्राः । तेषु क्षारसमुद्रो मूत्रम्, मद्यसमुद्रः प्रस्वेदः, उदकसमुद्रः स्तुकः, दुग्धसमुद्रः स्त्रीणां दुग्धो नराणां श्लेष्मधातुः, दधिसमुद्रः शिरोमस्तिष्कम्, घृतसमुद्रो वसाः, मधुसमुद्रः शुक्रमिति वि.प्र.२३५क/२.३५.

rgya mtsho'i

वि. सामुद्रिकम् — सामुद्रिकां नावं सुबद्धां बन्धयित्वा अ.सा.२५५क/१४४; सामुद्रम् — सामुद्रं यानपात्रं प्रतिपद्य वि.व.३५६क/२.१५७.

rgya mtsho skyes

१. = {zla ba} सिन्धुजन्मा, चन्द्रः ङ.को.६२/रा.को.५.३५३; अब्जः — अब्जो जैवातृकः सोमो ग्लौर्मृगाङ्कः कलानिधिः अ.को.१.३.१४ २. पारिजातकः, देवतरुः — पञ्चैते देवतरवो मन्दारः पारिजातकः । सन्तानः कल्पवृक्षश्च पुंसि वा हरिचन्दनम् अ.को.१.१.५१ ३. ऐरावतः, इन्द्रहस्ती बो.को.५३६/रा.को.१.३०१.

rgya mtsho che

= {rgya mtsho chen po} महार्णवः — मानुष्यम् अतिदुर्लभम् । महार्णवयुगच्छिद्रकूर्मग्रीवार्पणोपमम् बो.अ.४.२; महोदधिः — भजन्ते तं महासत्त्वं महोदधिमिवापगाः अभि.अ.५.३६; = {rgya mtsho chen po/}

rgya mtsho che ba

= {rgya mtsho che/}

rgya mtsho chen po

महासमुद्रः — अरण्यगतस्य वा वृक्षमूलगतस्य वा…महासमुद्रगतस्य वा अ.सा.४४ख/२५; सुपर्णिपक्षिराजेन महासमुद्रान्नागपोतलक उद्धृतः अ.श.२५१ख/२३१; महार्णवः — क्लेशाश्च लोकं भ्रमयन्ति संसारमहार्णवेऽस्मिन् अभि.भा.१२७. ५/१५; = {rgya mtsho che/}

rgya mtsho chen po bzhi

चत्वारो महासमुद्राः — समन्ताच्चत्वारो महासमुद्रान् लिखेत् स.दु.२०३/२०२.

rgya mtsho chen po'i gnya' shing gi bu gar rus sbal gyi mgrin pa chud pa lta bu

महार्णवयुगच्छिद्रकूर्मग्रीवार्पणोपमा — अष्टक्षणविनिर्मुक्तस्य क्षणस्य संपत्तिः समग्रता । इयं सुदुर्लभा…महार्णवयुगच्छिद्रकूर्मग्रीवार्पणोपमा बो.प.४.

rgya mtsho chen po lta bu'i 'od zab mo 'chang ba

ना. महासागरप्रभागम्भीरधर्मः, गरुडेन्द्रः म.व्यु.३४०८.

rgya mtsho chen po'i tshong pa byed pa

महासमुद्रवणिक् — यद्यहमस्मै वक्ष्यामि महासमुद्रवणिगासीदिति अ.श.९९ख/८९.

rgya mtsho chen por 'gro ba

वि. महासमुद्रगामी — तद्यथापि नाम भो जिनपुत्र महासमुद्रगामी पोतोऽप्राप्तो महासमुद्रं साभोगवाहनो भवति । स एव समनन्तरमनुप्राप्तो महासमुद्रमनाभोगवाहनः द.भू.२४२क/४४.

rgya mtsho mching rnam

१. सागरः — {rgya mtsho mching rnam mngal} सागरकुक्षिः का.व्यू.२०१ख/२५९; {rgya mtsho mching rnam ltar zab pa} सागरगम्भीरा का.व्यू.२०१ख/२५९ २. ना. = {rgya mtsho} सागरः, नागराजः ।

rgya mtsho mching rnam gyi glong bzhin du zab pa

वि. सागरकुक्षिगम्भीरधर्मः, अवलोकितेश्वरस्य — नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय, महेश्वराय…सागरकुक्षिगम्भीरधर्माय का.व्यू.२०५ख/२६३.

rgya mtsho mching rnam mngal

ना. सागरकुक्षिः, नागकन्या — अनेकानि च नागकन्याशतसहस्राणि संनिपतितानि । तद्यथा विभूषणधरा नाम नागकन्या …सागरकुक्षिर्नाम नागकन्या का.व्यू.२०१ख/२५९.

rgya mtsho mching rnam ltar zab pa

ना. सागरगम्भीरा, नागकन्या — अनेकानि च नागकन्याशतसहस्राणि संनिपतितानि । तद्यथा विभूषणधरा नाम नागकन्या… सागरगम्भीरा नाम नागकन्या का.व्यू.२०१ख/२५९.

rgya mtsho mchog 'chang blo rnam par rol ba'i mngon par shes pa

ना. सागरवरधरबुद्धिविक्रीडिताभिज्ञः, तथागतः — भविष्यसि त्वमानन्द अनागतेऽध्वनि सागरवरधरबुद्धिविक्रीडिताभिज्ञो नाम तथागतः स.पु.८१क/१३७.

rgya mtsho ltar zab pa

पा. सागरगम्भीरः, समाधिविशेषः — अवलोकितेश्वरः अनेकैः समाधिशतैः समन्वागतः । तद्यथा प्रभंजनो नाम समाधिः…सागरगम्भीरो नाम समाधिः का.व्यू.२४४क/३०५.

rgya mtsho brtan pa

ना. समुद्रप्रतिष्ठानम्, नगरम् — दक्षिणापथे समुद्रप्रतिष्ठानं नाम नगरम् । तत्र प्रभूता नामोपासिका प्रतिवसति ग.व्यू.५क/१०४.

rgya mtsho dang mtshungs pa

वि. समुद्रकल्पः, बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितं यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…समुद्रकल्प इत्युच्यते ल.वि.२०३ख/३०७.

rgya mtsho rnam rgyal

ना. समुद्रविजयः, नृपः — कल्किगोत्रे भविष्यन्ति त्रयोदशान्ये क्रमेण ते । यशः कल्की च…अर्ककीर्तिः सुभद्रश्च समुद्रविजयोऽजः । कल्की द्वादशतमः सूर्यः वि.प्र.१२७ख/२५.

rgya mtsho rnam par rlob pa

समुद्रवेताडी, प्रत्युद्देशः — दक्षिणापथे समुद्रवेताडी नाम प्रत्युद्देशः । तत्र समन्तव्यूहं नामोद्यानं महाप्रभस्य नगरस्य पूर्वेण ग.व्यू.३६३ख/७८; समुद्रवेताली — दक्षिणापथे समुद्रवेताल्यां नालयुर्नाम जनपदः । तत्र भीष्मोत्तरनिर्घोषो नाम ऋषिः प्रतिवसति ग.व्यू.३७५क/८५.

rgya mtsho pa shes shing cho ga shes pa

वि. सामुद्रज्ञानविधिज्ञः, समुद्रशास्त्रस्य ज्ञाता — सामुद्रज्ञानविधिज्ञश्च नैमित्तिकस्तं प्रदेशं प्राप्तोऽभूत् । सोऽपि तथैवामृताधिगमनमेव व्याकृतवान् ल.वि.१३२क/१९५.

rgya mtsho bye ma'i grangs snyed

समुद्रसिकतासंख्या — समुद्रसिकतासंख्याविज्ञानं क्वोपयुज्यते त.स.१२८ख/११०३.

rgya mtsho blo 'dzin

ना. सागरबुद्धिधारी, तथागतः — अनागतेऽध्वनि जिनो भविष्यति…नामेन सो सागरबुद्धिधारी स.पु.८१ख/१३८.

rgya mtsho lbu ba

= {rgya mtsho'i lbu ba/}

rgya mtsho'i klu'i rgyal po

ना. = {rgya mtsho} सागरनागराजः, नागराजः — {rgya mtsho'i klu'i rgyal po'i sprin las rnam par bkye ba} सागरनागराजमेघविसृष्टः द.भू.२६७ख/६०; {rgya mtsho'i klu'i rgyal pos zhus pa} सागरनागराजपरिपृच्छा म.व्यु.१३५७.

rgya mtsho'i klong

वडवामुखः, समुद्रवह्निः — ते वाणिजका वडवामुखमुपेता वयमिति त्यक्तजीविताशाः जा.मा.१६७/९६.

rgya mtsho'i klong grong gi sgo

=(?) वडवामुखः म.व्यु.६७९६; = {rgya mtsho'i klong /}

rgya mtsho'i ska rags can

= {sa gzhi} अब्धिमेखला, पृथिवी मि.को.१४६क; = {rgya mtsho'i ske rags dang ldan/} {rgya mtsho'i gos can/}

rgya mtsho'i ske rags dang ldan

= {sa gzhi} सागरमेखला, पृथिवी — पाकोत्तीर्णसुवर्णसुन्दरपदप्राप्तप्रबन्धस्थितेः मूल्यं सागरमेखला वसुमती पादांशकेऽप्यल्पकम् अ.क.१०७.२५.

rgya mtsho'i gos can

= {sa gzhi} जलनिधिवसना, पृथिवी — किमेषा भूतधात्री जलनिधिवसना कम्पति भृशम् सु.प्र.५६क/१११; सागराम्बरा मि.को.१४६क ।

rgya mtsho'i gru bo che

सामुद्रिकनावः म.व्यु.५३१७; मि.को.५१क ।

rgya mtsho'i grong gi kha

=(?) वडवामुखः म.व्यु.६७९६; = {rgya mtsho'i klong /}

rgya mtsho'i gling ldan

= {sa gzhi} अब्धिद्वीपा, पृथिवी मि.को.१४६क ।

rgya mtsho'i 'gram

१. समुद्रतीरम् — समुद्रतीरे पञ्चाभिज्ञ ऋषिः प्रतिवसति अ.श.२१९क/२०३; उदधेस्तटम् — श्मशानं चोदधेस्तटम् हे.त.८ख/२४ २. (ना.) समुद्रकच्छः, दिग्मुखप्रत्युद्देशः — दक्षिणापथे समुद्रकच्छो नाम दिग्मुखप्रत्युद्देशः । तत्र महाव्यूहं नामोद्यानम् । तत्र वैरोचनव्यूहालंकारगर्भो नाम महाकूटागारः ग.व्यू.२७९ख/३६०.

rgya mtsho'i rgya

पा. सागरसमृद्धिः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — अभिषेकभूमिसमापन्नस्य विमलो नाम समाधिरामुखीभवति…सागरसमृद्धिश्च नाम द.भू.२६१ख/५५.

rgya mtsho'i rgyan gyi snying po

ना. सागरव्यूहगर्भः, बोधिसत्त्वः — वज्रगर्भेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन रत्नगर्भेण च…सागरव्यूहगर्भेण च द.भू.१६७ख/१.

rgya mtsho'i rgyan gyi dam pa

ना. सागरव्यूहगर्भम्, महामणिरत्नम् — अस्ति सागरव्यूहगर्भं नाम महामणिरत्नं यत्सर्वमहासागरव्यूहान् संदर्शयति ग.व्यू.३१५ख/४००.

rgya mtsho'i rgyal mtshan

ना. सागरध्वजः, भिक्षुः — दक्षिणापथे मिलस्फरणं नाम जम्बूद्वीपशीर्षम् । तत्र सा(ग)रध्वजो नाम भिक्षुः प्रतिवसति ग.व्यू.३४९क/६७.

rgya mtsho'i sgo

ना. सागरमुखः, दिक्प्रत्युद्देशः — दक्षिणापथे सागरमुखो नाम दिक्प्रत्युद्देशः । तत्र सागरमेघो नाम भिक्षुः प्रतिवसति ग.व्यू.३२७ख/५०.

rgya mtsho'i ngogs na gnas pa

समुद्रतीरीयकः — {rgya mtsho'i ngogs na gnas pa rnams kyi} समुद्रतीरीयकाणाम् म.व्यु.७१४९.

rgya mtsho'i snying po

१. पा. सागरगर्भः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — अभिषेकभूमिसमापन्नस्य विमलो नाम समाधिरामुखीभवति…सागरगर्भश्च नाम द.भू.२६१ख/५५ २. पा. सागरगर्भम्, प्रज्ञापारमितामुखविशेषः — इमानि प्रज्ञापारमितामुखानि संगायताम् यदुत शान्तिगर्भं नाम प्रज्ञापारमितामुखम् …सागरगर्भं च नाम प्रज्ञापारमितामुखम् ग.व्यू.१७ख/११४ ३. सागरगर्भा, गन्धजातिविशेषः — अस्ति कुलपुत्र राक्षसलोकसंभवा सागरगर्भा नाम गन्धजातिः यया धूपितमात्रया चतुरङ्गो बलकायो राज्ञश्चक्रवर्तिनो गगनतले प्रतिष्ठते ग.व्यू.४८क/१४१.

rgya mtsho'i mtha' klas pa

वि. समुद्रपर्यन्तः — इति चतुष्कोटिकम्, जिताजितमनस्कारयोरजितजितमनस्कारयोश्च स्वकायसमुद्रपर्यन्तालम्बनात् अभि.भा.१०क/८९७; द्र. {rgya mtsho'i mthas klas pa'i bar/}

rgya mtsho'i mtha' can

= {gze ma} समुद्रान्ता, यासः; = {gze ma ra mgo} यवासः, {reg dka'} दुःस्पर्शः, {mtha' med} अनन्ता मि.को.५८क ।

rgya mtsho'i mthar thug

सागरान्तः लो.को.४९७.

rgya mtsho'i mthas klas pa'i bar

वि. समुद्रपर्यन्तः — समुद्रपर्यन्तां पृथिवीमस्थिसंकलां पूर्णाम् अधिमुच्यते अभि.भा.९ख/८९६; द्र. {rgya mtsho'i mtha' klas pa/}

rgya mtsho'i sde

ना. समुद्रसेनः, नृपः ब.अ.५; मो.को.११६७.

rgya mtsho'i dpyad kyi mtshan nyid

समुद्रलक्षणम् म.व्यु.५०६०; = {rgya mtsho'i mtshan gyi dpyad/}

rgya mtsho'i sprin

ना. सागरमेघः, भिक्षुः — दक्षिणापथे सागरमुखो नाम दिक्प्रत्युद्देशः । तत्र सागरमेघो नाम भिक्षुः प्रतिवसति ग.व्यू.३२७ख/५०.

rgya mtsho'i phyag rgya

सागरमुद्रा, बेधिसत्त्वधारणीविशेषः म.व्यु.७५२.

rgya mtsho'i bar

वि. = {rgya mtsho'i mthas klas pa'i bar} आसमुद्रः, समुद्रपर्यन्तः — आसमुद्रास्थिविस्तारसंक्षेपादादिकर्मिकः अभि.को.६.१; समुद्रपर्यन्तां पृथिवीमस्थिसंकलां पूर्णाम् अभि.भा.९ख/८९६.

rgya mtsho'i be snabs

= {rgya mtsho'i lbu ba} अब्धिकफः, समुद्रफेनः मि.को.५७ख ।

rgya mtsho'i blo

ना. सागरबुद्धिः, भिक्षुः — अथ खलु आयुष्मान् शारिपुत्रो गच्छन्नेव मार्गं सर्वांस्तान् भिक्षूनवलोक्य सागरबुद्धिं भिक्षुमामन्त्रयामास ग.व्यू.३१४ख/३६.

rgya mtsho'i blo gros

ना. सागरमतिः, बोधिसत्त्वः — सागरमतिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन का.व्यू.२००ख/२५८.

rgya mtsho'i dbang po

ना. सागरेन्द्रः — सागरान् मकरालयात् । सागरेन्द्रस्य भवनात् समुत्तीर्य तटे स्थितः । स्थितमात्रस्य बुद्धस्य रावणो ह्यप्सरैः सह ल.अ.५६क/२.

rgya mtsho'i dba' rlabs

समुद्रवेला — एषा समुद्रवेला रत्नद्युतिरञ्जिता भाति ना.ना.२८२क/१४०.

rgya mtsho'i dbyangs

ना. सागरघोषः, बोधिसत्त्वः — समन्तभद्रमञ्जुश्रीबोधिसत्त्वपूर्वंगमैः यदुत ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…सागरघोषेण च ग.व्यू.२७६क/३.

rgya mtsho'i 'brug gi sgra

ना. सागरनिगर्जितस्वरः, बोधिसत्त्वः — समन्तभद्रमञ्जुश्रीबोधिसत्त्वपूर्वंगमैः यदुत ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन …सागरनिगर्जितस्वरेण च ग.व्यू.२७६ख/३.

rgya mtsho'i wu ba

= {rgya mtsho'i be snabs} अब्धिकफः, समुद्रफेनः — हिण्डीरोऽब्धिकफः फेनः अ.को.२.९.१०५; अब्धिफेनः मि.को.५७ख; उदधिफेनः यो.श. ५८; समुद्रफेनः मि.को.५७ख; उदधिमलः यो.श. ६०.

rgya mtsho'i tshwa

सामुद्रम्, लवणविशेषः — लवणम् । तद्यथा सैन्धवं सौवर्चलं विटं सामुद्रं रोमकम् वि.सू.७६क/९३; = {rgya mtsho'i lan tshwa/}

rgya mtsho'i mtshan gyi dpyad

समुद्रलक्षणम्, सामुद्रिकशास्त्रम् म.व्यु.५०६०; = {rgya mtsho'i mtshan nyid kyi dpyad/}

rgya mtsho'i mtshan nyid kyi dpyad

समुद्रलक्षणम्, सामुद्रिकशास्त्रम् मि.को.२९ख; = {rgya mtsho'i mtshan gyi dpyad/}

rgya mtsho'i yi ge

सागरलिपिः, लिपिविशेषः — कतमां मे भो उपाध्याय लिपिं शिक्षापयसि । ब्राह्मीखरोष्टीपुष्करसारिं…सागरलिपिम्…आसां भो उपाध्याय चतुषष्टीलिपीनां कतमां त्वं शिष्यापयिष्यति ल.वि.६६/८८.

rgya mtsho'i rlabs

उदधितरंगः — उदधितरंगा इव महामते स्वचित्तदृश्यविषयपवनेरिताः प्रवर्तन्ते निवर्तन्ते च ल.अ.१०६क/५२.

rgya mtsho'i lan tshwa

कटकः, ओ कम्, सामुद्रलवणम् श्री.को.१६५ख; = {rgya mtsho'i tshwa/}

rgya mtsho'i lha

ना. समुद्रदेवः, नृपः ब.अ.५.

rgya mtshor 'gro ba

वि. समुद्रगामिनी — शुद्धनद्यां समुद्रगामिन्याम् वि.प्र.१८२क/३.२०२.

rgya mtshor 'jug

पा. समुद्रावगाहनः, समाधिविशेषः — अप्रमेयैरसंख्येयैः समाधिकोटिनियुतशतसहस्रैः समापन्नोऽवलोकितेश्वरः…तद्यथापि नाम कुलपुत्र आकारकरो नाम समाधिः…समुद्रावगाहनो नाम समाधिः का.व्यू.२२२क/२८४.

rgya mtshor thug pa

समुद्रपर्यन्तः — {rgya mtshor thug pa'i sa} समुद्रपर्यन्तमही लो.को.४९८; द्र. {rgya mtsho'i mtha' klas pa/}

rgya mtshor 'dong ba'i tshong pa

सांयात्रिकः, पोतवणिक् — सोऽपि…सांयात्रिकैर्यात्रासिद्धिकामैर्वहनमभ्यर्थनसत्कारपुरःसरमारोप्यते स्म जा.मा.१५८/९२.

rgya mtshos bstan pa'i mtshan

ना. सामुद्रिकव्यञ्जनवर्णनम्, ग्रन्थः क.त.४३३६.

rgya mtshos byin pa

समुद्रदत्तः लो.को.४९८.

rgya zla gam

= {zla gam can} चन्द्रकः, ओ कम्, आभरणविशेषः म.व्यु.६०२३.

rgya yis btab

भू.का.कृ. मुद्रितम् — अनर्थितेन रत्नानि विबुधेभ्यः प्रयच्छता । तदुन्निद्रं समुद्रस्य मुद्रितं भवता यशः अ.क.६८.४६; = {rgya yis thebs/}

rgya yis thebs

भू.का.कृ. मुद्रितः — म्लानपुष्पं सदालोक्य सुभद्रः शोकमुद्रितः । अचिन्तयदपुण्यानां नूतनोद्भवमात्मनः अ.क.८०.३०; = {rgya yis btab/}

rgya yis gdab pa

मुद्रणम् — कायमुद्रणं ॐ, वाङ्मुद्रणं आः, चित्तमुद्रणं हूँ वि.प्र.१८७ख/५.१०.

rgya yis 'tsho

= {rgya yis 'tsho ba/}

rgya yis 'tsho ba

जालजीवी, धीवरः — अथ गङ्गाप्रवाहाप्तं मञ्जूषं जालजीविनः । आदाय राजमुद्राङ्कमाययुर्धीवराः सभाम् अ.क.६८.७७.

rgya yul

ना. = {rgya nag} चीनदेशः — कश्मीरे चीनदेशे च नेपाले काविशे तथा । महाचीने तु वै सिद्धिः सिद्धिक्षेत्राण्यशेषतः म.मू.१४९ख/६२; चीनः म.मू.३११ख/४८६.

rgya yul che

ना. = {rgya nag chen po} महाचीनः, देशः — कश्मीरे चीनदेशे च नेपाले काविशे तथा । महाचीने तु वै सिद्धिः सिद्धिक्षेत्राण्यशेषतः म.मू.१४९ख/६२.

rgya lam

राजमार्गः, राजपथः — व्रजन्तं राजमार्गेण भुजंगसुभटाङ्गना । ददर्श सुन्दरी नाम तम् अ.क.८२.६.

rgya lam du

= {brgya lam na} कथञ्चित् — दन्तकाष्ठं भवेत् क्षिप्तं कथंचिद्यदाधोमुखम् स.दु.२३७/२३६.

rgya lam na

= {brgya lam du} कदाचित् — वर्षावधेः कदाचित् सुरतरतिं मृगयति मृगाहारी । पाषाणकणाहारी नित्यं पारावतः कुरुते वि.प्र.११०क/पृ.५.

rgya shug

१. = {rgya shug gi 'bras bu} कोलम्, बदरीफलम् — यदि त्वं तिलतण्डुलकोलकुलत्थन्यायेन रत्नानि परिभोक्ष्यसे वि.व.३५५क/२.१५६; बदरम् — यथा कुड्ये चित्रम् आधार्यम्, बदरं च कुण्डे अभि.स्फु.३२८ख/१२२४; कोलं कुवलफेनिले । सौवीरं बदरं घोण्टापि अ.को.२.४.३७ २. बदरी, कोलिवृक्षः — न खलु बदरीकटिकानां वक्रत्वतीक्ष्णत्वे बदरीकटिकमन्तरेण स्तः प्र.अ.१२५क/१३४ ३. बदरा — विष्वक्सेनप्रिया गृष्टिर्वाराही बदरेत्यपि अ.को.२.४.१५१.

rgya shug gi 'dab ma

= {rgya shug 'dab/}

rgya shug gi bu

= {rgya shug bu} ना. दरिद्रः (बादरः ?), ब्राह्मणः — क्षुद्रकेऽपि चागमे दरिद्र(बादरः ?)ब्राह्मणमधिकृत्योक्तम्, ‘श्रृणु त्वं स्वादरे (बादर ?) धर्मं सर्वग्रन्थिप्रमोचनम्’ अभि.भा.८६क/१२०२; स्वादरः (बादरः ?) अभि.भा.८६ख/१२०२.

rgya shug gi 'bras bu

बदरम्, बदरीफलम् — आश्रयो बदरादीनां कुण्डादिरुपपद्यते त.स.८ख/१०८; बदरास्थि — गुग्गुलुगुलिकानां बदरास्थिप्रमाणानां रात्रावेकयामं जुहुयात् म.मू.२१०क/२२९; द्र. {rgya shug gi tshig gu rgya shug}

rgya shug gi 'bru

बदरफलम् म.व्यु.५८०९; मि.को.५९क; बदरम् मि.को.५९क; द्र. {rgya shug rgya shug gi 'bras bu/}

rgya shug gi tshig gu

कोलास्थि — कोलास्थिमात्रान् पाषाणान् गृहीत्वा द.भू.२७३क/६३; बदरास्थि — गुग्गुलुगुलिकानां बदरास्थिप्रमाणानां घृताक्तानां शतसहस्रं जुहुयात् म.मू.२३०क/२५०; द्र. — {rgya shug gi 'bras bu/}

rgya shug gling

ना. बदरद्वीपः, देशः — कृत मानुषा बदरद्वीपे सिंहल सार्थवाह यद आसीत् रा.प.२३८क/१३४.

rgya shug 'dab

= {na kha} कोलदलम्, गन्धद्रव्यविशेषः मि.को.५९क ।

rgya shug bu

= {rgya shug gi bu/}

rgya shug 'bras bu

= {rgya shug gi 'bras bu/}

rgya shug tshig gu

= {rgya shug gi tshig gu}

rgya sran

कुलत्थः, शस्यभेदः — यानीमानि विविधानि सस्यानि…यथा यवशालिगोधूमतिलमुद्गमाषकुलत्थादिकम् बो.भू.५९क/७०.

rgyags

१. = {lam rgyags} पथ्यदनम् — अटवीम् अनुप्राप्तः । गण्डीदेशकालो जातः, पथ्यदनं च नास्ति अ.श.१९३ख/१७९; पाथेयम् — ततो हन्ति शोभनगतये जीवितप्रतिलम्भं कुशलपाथेयाभावात् बो.प.५७ २. = {rgyags pa/}

rgyags dang chos shig

संबलं कर्तव्यम् — तृतीये दिवसेऽवश्यं गन्तव्यम् । पुरुषेण संबलं कर्तव्यम् का.व्यू.२२४ख/२८७; द्र. {rgyags bzang du gyis shig}

rgyags pa

• सं. मदः [1] दर्पः — विभवप्रभवो मदः अ.क.४.५८; उद्धर्षः — {rgyags pa las gyur pa'i ltung byed} उद्धर्षगतं प्रायश्चित्तिकम् वि.सू.५३क/६८; मादः मि.को.१२७ख [2] परीत्तक्लेशभूमिकचैतसिकः — क्रोधोपनाहशाठ्येर्ष्याप्रदासम्रक्षमत्सराः । मायामदविहिंसाश्च परीत्तक्लेशभूमिकाः अभि.को.२.२७ [3] क्लेशमलः — षट्क्लेशमलाः माया शाठ्यं मदस्तथा । प्रदाश उपनाहश्च विहिंसा चेति अभि.को.५.५० • वि. मत्तः — तारुण्यमत्ताः अ.क.३२.५; मत्ते शौण्डोत्कटक्षीबाः अ.को.३.१.२१; प्रमत्तः — यत्र नाम देवाः प्रमत्ताः सन्तः प्रमादविहारिणो दिव्यान् विषयानपहाय भगवन्तं पूजयन्ति अ.श.४८क/४१; दर्पितः म.व्यु.७३४३; उत्कटः मि.को.४०क; उत्सिक्तः — दर्पोत्सिक्तो न युक्तस्ते विरक्तानामिदं पदम् अ.क.७.१६; प्रौढः — ततस्तस्याः प्रवादेन चिक्षिपुर्वरणाप्त्ये । मूर्ध्नि प्रत्येकबुद्धस्य रजांसि प्रौढकन्यकाः अ.क.४०.१९५.

rgyags pa med

= {rgyags pa med pa/}

rgyags pa med pa

वि. विमदः — अथ भगवान् दान्तो दान्तपरिवारः…विमद इव गजपतिः अ.श.५७ख/४९.

rgyags pa med par gyur

= {rgyags pa med par gyur pa/}

rgyags pa med par gyur pa

वि. अपगतमदः — ततः कुवलया अपगतमदा भगवतः पादौ शिरसा वन्दित्वा अ.श.२००ख/१८५.

rgyags pa las gyur pa

उद्धर्षगतम् — {rgyags pa las gyur pa'i ltung byed} उद्धर्षगतं प्रायश्चित्तिकम् वि.सू.५३क/६८.

rgyags pa las gyur pa'i ltung byed

पा. उद्धर्षगतं प्रायश्चित्तिकम्, प्रायश्चित्तिकभेदः वि.सू.५३क/६८.

rgyags pa bsal ba

मदापनयनम् — रागबहुलानां भिक्षूणां विनयनार्थं कुवलयायाश्च रूपयौवनमदापनयनार्थम् अ.श.२००ख/१८५.

rgyags pa'i ri ma

ना. मदलेखा, काचित् स्त्री — नन्दनाम्नो गृहपतेर्मदलेखाभिधा सुता । बभूव अ.क.४०.१९१.

rgyags par gyur

= {rgyags par gyur pa/}

rgyags par gyur pa

वि. मदमत्तः — प्रमत्तेनेति यौवनरूपधनाधिपत्यादिमदमत्तेन बो.प.३२.

rgyags par 'gyur ba

कृ. मदनीयः — येषां निकूजितानि नदतां नन्दने देवानामिव मदनीयः शब्दो निश्चरति रा.प.२४६ख/१४५.

rgyags pas khengs

= {rgyags pas khengs pa/}

rgyags pas khengs pa

वि. मदोद्धतः — असद्भूतजातिमदोद्धतेन चेतसा त.प.३२२क/१११२; = {rgyags pas dregs pa/}

rgyags pas dregs

= {rgyags pas dregs pa/}

rgyags pas dregs pa

वि. मदमत्तः — {lang 'tsho'i rgyags pas dregs} यौवनमदमत्ताः अ.श.१८३क/१६९; = {rgyags pas myos pa/}

rgyags pas myos

= {rgyags pas myos pa/}

rgyags pas myos pa

वि. मदमत्तः — {byad gzugs kyi rgyags pas myos pa} रूपमदमत्तः अ.श.१६७ख/१५५; = {rgyags pas dregs pa/}

rgyags zad

वि. क्षीणपथ्यादनः — ते घर्मश्रमपरिपीडिताः क्षीणपथ्यादनाश्च अ.श.३८क/३३.

rgyags bzang du gyis shig

कृ. संबलं कर्तव्यम् — तृतीये दिवसे गमिष्यामीत्यतः संबलं कर्तव्यम् का.व्यू.२२४ख/२८७; द्र. {rgyags dang chos shig}

rgyang

= {rgyang ring po/} {rgyang gyis} दूरात् — रक्षःप्रेतानर्तनबीभत्समशान्तं दूराद्दृष्टं त्रासजडैः सार्थिकनेत्रैः जा.मा.३७५/२२०; {rgyang nas} दूरतः — तया दूरत एवागच्छन्…अवलोकितः अ.श.१५०क/१४०; = {rgyang ma nas/} {rgyang ring po nas/}

rgyang grag

= {rgyang grags/}

rgyang grags

पा. क्रोशः, मानभेदः — चतुर्विंशतिरंगुल्यो हस्तो हस्तचतुष्टयम् । धनुः पञ्चशतान्येषां क्रोशः अभि.को.३.८७; धनुषां पञ्चशतानि क्रोशः अभि.भा.३.८७; चतुर्विंशत्यङ्घुलैः पंक्त्या स्थितैर्हस्तमानं भवति, तैश्चतुर्भिः धनुर्भवति । इह धनुषा स्यात् सहस्रद्वयेन क्रोशो भवति वि.प्र.१६७ख/पृ.६९; चतुर्हस्तकं धनुस्तत् शतपञ्चकं क्रोशः वि.सू.२६क/३२; चत्वारो हस्ता धनुः, धनुःसहस्रं मार्ग(मागध)ध्वजाक्रोशः ल.वि.७७क/१०४; सहस्रधनुः, चतुःसहस्रहस्तपरिमाणम् रा.को.२.२२०.

rgyang grags kyi bzhi cha med pa

पादोनक्रोशः म.व्यु.६७३२.

rgyang nas phog pa

धनुर्वेदः, कलाविशेषः — एवं लङ्घिते प्राग्वल्लिपिमुद्रागणनासंख्यसालम्भधनुर्वेदे…गन्धयुक्तौ इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०क/१०८; दूरवेधः मि.को.२८क ; म.व्यु.४९९१.

rgyang nas 'phog pa

= {rgyang nas phog pa/}

rgyang phan pa

द्र. — {'jig rten rgyang phan pa/}

rgyang 'phen pa

द्र. — {'jig rten rgyang 'phen pa/}

rgyang ma

= {rgyang ring po/} {rgyang ma nas} आरात् — सर्षिनरनारीगणा आरात्प्राञ्जलीभूता नमस्यन्ति अ.सा.३९०क/२२१; दूरतः — पिशिताशिनः सत्त्वान् दूरत एव दृष्ट्वा ल.अ.१५३ख/१०१; = {rgyang nas/} {rgyang ring po nas/}

rgyang ring

= {rgyang ring po/}

rgyang ring du gyur pa

वि. दूरम् — सर्वे ते प्रज्ञापारमिताया दूरे । सर्वे ते बुद्धधर्माणां दूरे अ.सा.४४९ख/२५४.

rgyang ring du 'chags pa

दीर्घचंक्रमः — {rgyang ring du 'chags pas 'chag go} दीर्घचंक्रमं चंक्रम्यते स्म ल.वि.१८०क/२७४.

rgyang ring du byed pa

क्रि. दूरीकरिष्यति — अस्त्येष सुभूते पर्यायो येन पर्यायेण दूरीकरिष्यति इमां प्रज्ञापारमिताम् अ.प्र.१५५ख/८८.

rgyang ring po

वि. अतिदूरम् — अथ कुड्यकटवप्रप्राकारभूजलपवनाग्निव्यवहितातिदूरसामीप्यान्नोपलभते ज्ञानं ज्ञेयम् ल.अ.१२२ख/६९; दूरम् — {yul rgyang ring po} दूरदेशः प्र.अ.१८४ख/१९९; {ches rgyang ring po} दूरतरम् अभि.भा.१.२३.

rgyang ring po nas

दूरात् — दूरादपसृतहस्त्यश्वरथपदातिकायस्तं प्रदेशमुपजगाम जा.मा.२९१/१६९; दूरतः — तस्यागमनं दूरत एवोपलभ्य जा.मा.१४९/२५७; = {rgyang nas/} {rgyang ma nas/}

rgyang ring po na 'dug

= {rgyang ring po na 'dug pa/}

rgyang ring po na 'dug pa

वि. दूरस्थः — वह्निस्तु रूपविशेषाद् दूरस्थोऽपि प्रत्यक्षः न्या.टी.५७ख/१३५; दूरवर्त्ती — दूरवर्त्तिनश्च प्रतिपत्तुः न्या.टी. ५७ख/१३५.

rgyang ring ba

वि. विप्रकृष्टः म.व्यु.५१०२.

rgyang sring

क्रि. दूरीकरोति — {gnod sems dang ni rgyang sring ngo} व्यापादाद् दूरीकरोति ग.व्यू.२३क/१२०.

rgyad yas

हेवरः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७३१.

rgyan

१. अलङ्कारः, आभरणम् — अलंकारवरश्च विभूषणप्रधानैः । तैस्तैरिति मुकुटकटककेयूरहारनूपुरादिभिः बो.अ.२.१३; अलंकारस्त्वाभरणं परिष्कारो विभूषणम् । मण्डनं च अ.को.२.६.१०१; भूषणम् — रूपस्यान्यथाभूतदर्शनं न भूतानां सुवर्णसंस्थानभूषणविकारदर्शनवत् ल.अ.१३८क/८४; भूषा — सुव्यक्तकीर्तितिलका गुणरत्नभूषा अ.क.५९.१; विभूषणम् — क्षमा हि शक्तस्य परं विभूषणम् जा.मा.३३७/१९६; आभरणम् — नान्नपानवस्त्राभरणगन्धमाल्यविलेपनकथायोगानुयोगमनुयुक्ता विहरन्ति अ.सा.२९६क/१६७; मण्डनम् — अपि च स्वगुणा मण्डनं बोधिसत्त्वानाम् सू.अ.१४२क/१९; अलङ्करणम् — अजायतास्य सहजश्चूडालंकरणं मणिः अ.क.३.२४; अलंक्रिया — अलंक्रिया शक्तिसमन्वितानां तपोधनानां बलसंपदग्र्या जा.मा.३३१/१९३; मण्डनकम् — स्वैः स्वैर्मण्डनकोपभोगैर्जनाः सलिले क्रीडेयुः र.वि.११३क/७४; अलम् म.व्यु.६५१८; अङ्गदम् — यथा लीलाम्बुजक्रीडासरोहेमाङ्गदादयः का.आ.१.७९; प्रसाधनम् — विससर्ज मृणालाय पुनरात्तप्रसाधना । सा सखीम् अ.क.५०.१००; उत्तंसः — {zla ba 'di ni mkha'i rgyan} चन्द्रोऽयमम्बरोत्तंसः का.आ.२.१९१ २. अवतंसः — {nyi ma'i rigs kyi rgyan gyur} सौर्यकुलावतंसः अ.क.५९.२; तिलकम् — {sa'i steng na rgyan gyur pa} क्षितितलतिलकभूतम् जा.मा.६०/३६; श्रीः म.व्यु.२७४२ ३. (पा.) अलङ्कारः [1] काव्यालङ्कारः — {snyan ngag mdzes par byed pa yi/} {chos rnams rgyan zhes rab tu brjod} काव्यशोभाकरान्धर्मानलंकारान्प्रचक्षते का.आ.२.१; तत्पर्यायौ : अलङ्कृतिः — {de ni rang bzhin brjod pa dang /} {rigs zhes dang po'i rgyan yin dper} स्वभावोक्तिश्च जातिश्चेत्याद्या सालङ्कृतिर्यथा का.आ.२.८; अलंक्रिया — काश्चिन्मार्गविभागार्थमुक्ताः प्रागप्यलंक्रियाः का.आ.२.३ [2] समाधिविशेषः — अप्रमेयैरसंख्येयैः समाधिकोटिनियुतशतसहस्रैः समापन्नोऽवलोकितेश्वरः तद्यथापि नाम कुलपुत्र आकारकरो नाम समाधिः…अलंकारो नाम समाधिः का.व्यू.२२१ख/२८४ ४. व्यूहः — आकाङ्क्षन् एकवालपथे एकं सर्वबुद्धविषयव्यूहमादर्शयति । आकाङ्क्षन् यावदनभिलाप्यान् सर्वाकारबुद्धविषयव्यूहानादर्शयति द.भू.२७०ख/६१ ५. = {rgyan mo} द्यूतम् — मद्यद्यूतादि सेव्यं स्यान्मानसं सुखमिच्छता बो.अ.६.९१; वि.सू.१५ख/१७; द्र. {rgyan po} 6. = {brgyan pa} भूषितः — प्रसिद्धौ ख्यातभूषितौ अ.को.३.३.१०४ ७. = {rgyan phreng} हारः — {mu tig rin chen rgyan 'phyang mdzes 'bar ba} प्रलम्बमुक्तामणिहारशोभानाभास्वरान् बो.अ.२.१८.।०. उपहारः जा.मा.२००/११६.

rgyan gyi dbang po'i 'od

ना. भूषणेन्द्रप्रभः, किन्नरः म.व्यु.३४२१.

rgyan gyi rdzing

ना. आभरणपुष्करिणी, पुष्करिणी — ततो महाप्रजापती गौतमी तान्याभरणानि पुष्करिण्यां प्रक्षिपति स्म । अद्यापि सा आभरणपुष्करिणीत्येवं संज्ञायते ल.वि.११३ख/१६६.

rgyan gyis bklubs pa

वि. विभूषिता — {rgyan gyis bklubs pa'i lus} विभूषितगात्रीम् वि.व.२०७क/१.८१.

rgyan gyis brgyan

= {rgyan gyis brgyan pa/}

rgyan gyis brgyan pa

• क्रि. मण्डयति स्म — महाप्रजापती गौतमी कुमारं मण्डयति स्म ल.वि.६३क/८३ • सं. १. ना. अलंकारभूषितः, गन्धर्वराजः — अनेकानि च गन्धर्वराजशतसहस्राणि संनिपतितानि । तद्यथा दुन्दुभिस्वरश्च गन्धर्वराजः …अलंकारभूषितश्च गन्धर्वराजः का.व्यू.२०१क/२५८ २. (ना.) विभूषितालङ्कारा [1] गन्धर्वकन्या — अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि संनिपतितानि । तद्यथा प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या …विभूषितालंकारा नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू. २०२क/२५९ [2] किन्नरकन्या — अनेकानि च किन्नरकन्याशतसहस्राणि संनिपतितानि । तद्यथा मनसा नाम किन्नरकन्या…विभूषितालंकारा नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०३क/२६०.

rgyan gyis legs par sbud cig

क्रि. समलङ्क्रियताम् — समलंक्रियन्तां पुरवरद्वाराणि ल.वि.६३क/८३.

rgyan 'gyed

अक्षवती, द्यूतः — द्यूतोऽस्त्रियाम् अक्षवती कैतवं पण इत्यपि अ.को.२.१.४४; पणः मि.को.४२ख ।

rgyan 'gyed pa

= {cho lo mkhan} कितवः, अक्षदेवी म.व्यु.७२०३; मि.को.४२ख ।

rgyan can

= {btsod} भण्डी, मञ्जिष्ठा मि.को.५८क; द्र. {rgyan byed/}

rgyan cha

१. आभरणम् ब.वि.१६५क; मण्डनम् — {rgyan cha 'dod} मण्डनः अ.को.३.१.२७; *ध्वजः — {rgyan cha bzang po'i rgyan rnams dang} चित्रध्वजभूषणेन जा.मा.१७०/२९२ *२. = {mtshon cha} अस्त्रम्, आयुधम् — आयुधं तु प्रहरणं शस्त्रमस्त्रम् अ.को.२.८.८२; {brgyan cha} इति पाठोऽपि ।

rgyan cha 'dod

= {rgyan 'dod} मण्डनः, अलङ्करिष्णुः — अलंकरिष्णुस्तु मण्डनः अ.को.३.१.२७.

rgyan chen po

ना. महाव्यूहम्, उद्यानम् — दक्षिणापथे समुद्रकच्छो नाम दिग्मुखप्रत्युद्देशः । तत्र महाव्यूहं नामोद्यानम् । तत्र वैरोचनव्यूहालंकारगर्भो नाम महाकूटागारः ग.व्यू.२७९ख/३६०.

rgyan ta la 'dab

तालकम् म.व्यु.६०२९.

rgyan stug po bkod pa

ना. घनव्यूहः, ग्रन्थः — {'phags pa rgyan stug po bkod pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यघनव्यूहनाममहायानसूत्रम् क.त.११०.

rgyan thams cad kyis brgyan pa

वि. सर्वाभरणमण्डितः — वज्रायुर्भगवान्…सर्वाभरणमण्डितः स.दु.१९५/१९४.

rgyan thams cad dang ldan pa

वि. सर्वालंकारयुक्ता — दशभिः कन्यकाभिः सुरूपाभिस्सर्वालंकारयुक्ताभिः वि.प्र.१५५क/३.१०४.

rgyan thams cad du nam mkha'i rgyan mngon par sgrub pa

पा. सर्वव्यूहगगनालङ्काराभिनिर्हारः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — सर्वव्यूहगगनालंकाराभिनिर्हारेण बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०६ख/२९.

rgyan dang bcas

= {rgyan dang bcas pa/}

rgyan dang bcas pa

पा. सालङ्कारः, पुद्गलावस्थाप्रभेदः — अयं गोत्रस्थोऽयमवतीर्ण इत्येवमादि । आदिग्रहणादयं प्रयुक्तः — स्रोतापन्नः…अर्हन्, सालङ्कारः, बोधिसत्त्वः…परार्थकृदिति म.टी.२८३ख/१४४.

rgyan dang gdugs kyi dbyangs kyi rgyal po

ना. आभरणच्छत्रनिर्घोषराजः, तथागतः — तस्य अनन्तरमाभरणच्छत्रनिर्घोषो(षराजः भो.को.) नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.२४९ख/३३१.

rgyan dang ldan pa

= {rgyan ldan/}

rgyan dang bral ba

वि. निराभरणः लो.को.५००; = {rgyan med/}

rgyan du byas

= {rgyan du byas pa/}

rgyan du byas pa

वि. आभरणीकृतम् — तद्यथापि नाम भो जिनपुत्रास्तदेव जातरूपमाभरणीकृतं सुपरिनिष्ठतं कुशलेन कर्मकारेण द.भू.२५७ख/५३.

rgyan gdags pa'i go rims nges par byas pa

वि. कल्पनाविभागोपनियतः — कल्पनाविभागोपनियतनिशितज्वलितविविधायुधविराजितोभयपार्श्वम् जा.मा.१३९/७७.

rgyan 'dod

वि. अलङ्करिष्णुः — अलंकरिष्णुस्तु मण्डनः अ.को.३.१.२७.

rgyan 'dod ma

ना. भूषणेच्छा, इच्छादेवी — एवं शब्दजन्या वाद्येच्छा । भूषणेच्छा रूपजन्या वि.प्र.४४ख/४.४४.

rgyan ldan

वि. साभरणः लो.को.५००; भूषणः — {rgyan ldan ma} भूषणा का.आ.२.३४९.

rgyan ldan ma

वि.स्त्री. भूषणा — {zla ba'i rgyan ldan ma rnams} चन्द्रभूषणाः का.आ.२.३४९.

rgyan ne'u can

नकुलकः, ओ कम्, आभरणविशेषः म.व्यु.६०२४; = {rgyan ne'u le can/}

rgyan ne'u le can

नकुलकः, ओ कम्, आभरणविशेषः म.व्यु.६०२४; = {rgyan ne'u can/}

rgyan gnas

= {dpral ba} अलिकम्, ललाटम् — ललाटमलिकं गोधिः अ.को.२.६.९२.

rgyan rnam par bkod pa thams cad rab tu snang bar ston pa'i snying po

ना. सर्वव्यूहालंकारप्रतिभाससंदर्शनगर्भः, बोधिसत्त्वः — वज्रगर्भेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन सर्वव्यूहालंकारप्रतिभाससंदर्शनगर्भेण च द.भू.१६७क/१.

rgyan rnams thams cad 'dzin pa

वि. सर्वालङ्कारधारी — पूजयेदष्टदेवीभिः सर्वालंकारधारिभिः हे.त.५क/१२.

rgyan sna tshogs kyi 'od

ना. विचित्रव्यूहप्रभा, मध्यमा चातुर्द्वीपिका — समन्तरत्नायां लोकधातौ विचित्रव्यूहप्रभा नाम मध्यमा चातुर्द्वीपिकाऽभूत् ग.व्यू.२१५ख/२९५.

rgyan sna tshogs kyis brgyan pa

वि. नानालंकारविभूषिता — षडक्षरी महाविद्या कर्तव्या चतुर्भुजा शरत्काण्डगौरवर्णा नानालंकारविभूषिता का.व्यू.२३३ख/२९६.

rgyan sna tshogs kyis brgyan par bgyi

नानालंकारविभूषितेन भवितव्यम् लो.को.५००.

rgyan sna tshogs can

ना. विचित्रभूषणः, किन्नरः म.व्यु.३४१७.

rgyan pa

१. ना. विभूषिता, अप्सरसा — अनेकाश्चाप्सरसःशतसहस्राः संनिपतिताः । तद्यथा तिलोत्तमा नामाप्सरसा…विभूषिता नामाप्सरसा का.व्यू.२०१क/२५९ २. = {brgyan pa/}

rgyan par bgyi

= {brgyan par bgyi/}

rgyan par byed

= {rgyan par byed pa/}

rgyan par byed pa

पा. विभूषणकरः, समाधिविशेषः — अवलोकितेश्वरः अनेकैः समाधिशतैः समन्वागतः । तद्यथा प्रभंजनो नाम समाधिः…विभूषणकरो नाम समाधिः का.व्यू.२४४क/३०५.

rgyan par mi byed

= {rgyan par mi byed pa/}

rgyan par mi byed pa

पा. अभूषणकरः, समाधिविशेषः — अवलोकितेश्वरः अनेकैः समाधिशतैः समन्वागतः । तद्यथा प्रभंजनो नाम समाधिः…अभूषणकरो नाम समाधिः का.व्यू.२४४क/३०५.

rgyan po

१. द्यूतम्, पणः — किं परिक्रीतोऽस्यनेन दुष्टकपिना । अथ द्यूते पराजितः जा.मा.४१३/२४२ २. मण्डनम् — न क्रीडारतिमण्डनयोगम् अनुयुक्तेषु श्रा.भू.५०ख/१२२.

rgyan po mkhan

= {cho lo mkhan} अक्षदेवी, द्यूतक्रीडाकारकः मि.को.४२ख ।

rgyan po 'gyed pa

क्रि. दीव्यति — तस्मात् पचतीत्येतस्यौदासीन्यमन्यच्च भुङ्क्ते दीव्यति च इत्यादिक्रियान्तरपर्युदासात्मकमपोह्यमस्ति त.प.३५६क/४३१.

rgyan po pa

= {cho lo mkhan} द्यूतकरः, द्यूतकारकः — योऽसौ तेन कालेन तेन समयेन द्यूतकर आसीत् अ.श.२२५क/२०८; द्यूतकृत् मि.को.४२ख ।

rgyan po byed ba

= {rgyan po'i rtsa ba} द्यूतकारकः, द्यूतकरः मि.को.४२ख ।

rgyan po la dor ba

अक्षधूर्तः, द्यूतक्रीडकः म.व्यु.२४८२; मि.को.१२८क ।

rgyan po'i cho lo

= {'ching byed} मण्डलम्, पाशकः मि.को.४२ख ।

rgyan po'i rtsa ba

= {rgyan po byed pa} सभिकः, द्यूतकारकः मि.को.४२ख ।

rgyan phreng

= {do shal} हारः, आभूषणविशेषः — वस्त्रनिबन्धनाहारविचित्रं दत्त्व विभूषण रश्मि निवृत्ता शि.स.१८१ख/१८१.

rgyan phreng thogs

वि. हारकः — काव्यकराः कविराज भवन्ती ते नटनर्तकझल्लकमल्लाः । उत्कुटशोभिकहारकनृत्या मायकराः पृथुरूपनिदर्शी शि.स.१७७ख/१७६.

rgyan 'phreng

= {rgyan phreng /}

rgyan byas

भू.का.कृ. = {brgyan pa} मण्डितः, अलङ्कृतः — मण्डितः । प्रसाधितोऽलंकृतश्च भूषितश्च परिष्कृतः अ.को.२.६.१००.

rgyan byed

१. = {ba bla} अलम्, हरितालम् मि.को.६१क; आलम् मि.को.६१क २. = {btsod} भण्डीरी, मञ्जिष्ठा मि.को.५८क; = {rgyan can} 3. = {rgyan byed pa/}

rgyan byed pa

१. = {rgyan 'gyed pa} कितवः, अक्षदेवी म.व्यु.७२०३ २. मण्डनम्, भूषणम् — तत्र प्रथमे पक्षे केवलमाकाशकुशेशयमण्डनमेतद् भवताम् त.प.३२२ख/१११२.

rgyan med

वि. निर्भूषणः — प्रलम्बनिर्भूषणकर्णपाशम्…संसक्तसन्ध्याभ्रमिवामराद्रिम् अ.क.७.७१; = {rgyan dang bral ba/}

rgyan mo

द्यूतम् — सन्ति चेमानि लोके व्यसनानि तद्यथा स्त्रीव्यसनम्…द्यूतव्यसनम् बो.भू.५ख/३.

rgyan rtse gsum pa

त्रैकुन्तकम्, आभरणविशेषः म.व्यु.६०४५.

rgyan 'dzin

ना. विभूषणधरा, नागकन्या — अनेकानि च नागकन्याशतसहस्राणि संनिपतितानि । तद्यथा विभूषणधरा नाम नागकन्या का.व्यू.२०१ख/२५९.

rgyan rab brgyan pa

ना. सुभूषणभूषिता, किन्नरकन्या — अनेकानि च किन्नरकन्याशतसहस्राणि संनिपतितानि । तद्यथा मनसा नाम किन्नरकन्या…सुभूषणभूषिता नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०२ख/२६०.

rgyan la rtseg pa

= {skug 'jog pa} कैतवम् म.व्यु.७२०४.

rgyab

१. = {lus kyi rgyab} पृष्ठम् — उरः हृदयं ग्रीवा पृष्ठम् बो.भू.१९३ख/२६० २. = {rgyab phyogs} अपरम् — पूर्वापरं (= {mdun dang rgyab}) वायुपृथिवीस्वभावं वामदक्षिणं शरीरे तोयाग्निस्वभावम् वि.प्र.१७०क/पृ.७२ *३. पीठः — अयं विहारस्तव कण्ठपीठः (= {mgrin pa rgyab}) सोत्कण्ठकान्ताभुजबन्धनार्हः अ.क.२२.३०.

rgyab tu

पृष्ठतः, पश्चात् — {rgyab tu mi blta zhing /} {chags pa med par 'gyur zhig gu} अनपेक्षो यास्यामि पृष्ठतोऽनवलोकयन् बो.अ.८.२७; पश्चात् — सरेदपसरेद्वापि पुरः पश्चान्निरूप्य च बो.अ.५.३८.

rgyab nas

पृष्ठतः मि.को.७२क ।

rgyab kyi phyogs

पृष्ठम्, पृष्ठभागः — मेरोः पृष्ठेषु दिक्षु भ्रमति भुवितले दुर्जयः वि.प्र.१७१क/पृ.७४.

rgyab kyi tshigs pa'i rus pa

पृष्ठास्थिदण्डः — दृढास्थि पृष्ठास्थिदण्डः कटिमारभ्य स्कन्धपर्यन्तम् वि.प्र.२३३ख/२.३३.

rgyab kyis lta ba

• वि. विमुखः, विरतः — कृत्येषु वैमुख्यमुपदर्शयति हितकामतया । न च आशयतो विमुखो भवति बो.भू.१४२ख/१८३ • सं. वैमुख्यम् — कृत्येषु वैमुख्यमुपदर्शयति हितकामतया । न चाशयतो विमुखो भवति बो.भू.१४२ख/१८३.

rgyab kyis bltas pa

• वि. पराङ्मुखः — बोधिसत्त्वः…संसारपराङ्मुखस्तथागतगोचराभिरतः ल.वि.९१ख/१३१; द्र. {rgyab kyis phyogs pa} ।। • सं. पृष्ठीभावः — तत्र निर्वाणपृष्ठीभावादाशयप्रयोगाभ्यां संसारमुपादत्ते म.टी.२२१क/५३.

rgyab kyis phyogs

= {rgyab kyis phyogs pa/}

rgyab kyis phyogs pa

= {rgyab phyogs} ।। • वि. विमुखः — {longs spyod la rgyab kyis phyogs pa} भोगविमुखः सू.अ.२१८ख/१२५; पराङ्मुखः — भवलाभलोभसत्कारपराङ्मुखः अ.श.५१क/४४; बहिर्मुखः — {'du 'dzi kun la rgyab phyogs} सर्वासङ्गबहिर्मुखः प्र.सि.५.८/१०; {rang gi don la rgyab phyogs} स्वार्थसंपद्बहिर्मुखाः प्र.सि.२. २२; = {rgyab kyis bltas pa} ।। • सं. = {ma chags pa} वैमुख्यम्, अलोभः — भवरागवैमुख्यात्, कामरागवैमुख्याच्च । वैमुख्यं चालोभ इति अभि.स्फु.१६१ख/८९३; विमुखता — सत्त्वार्थविमुखता सत्त्वार्थनिरपेक्षता प्रत्येकबुद्धयानिकानामावरणम् र.वि.९०क/२९.

rgyab kyis phyogs pa med pa

वि. अविमुखम् — बोधिसत्त्वस्य विशुद्धं दानम् । तद्दशाकारं वेदितव्यम् । असक्तमपरामृष्टमसंभृतमनुन्नतमनिश्रितमलीनमदीनमविमुखं प्रतीकारानपेक्षं विपाकानपेक्षञ्च बो.भू.१००ख/९३.

rgyab kyis phyogs pa med pa'i sbyin pa

पा. अविमुखं दानम्, विशुद्धदानभेदः — अविमुखं दानं कतमत् । समचित्तो बोधिसत्त्वः अपक्षपतितो मित्रामित्रोदासीनेषु समकारुण्यो दानं ददाति बो.भू.१००ख/९४; द्र. {rgyab kyis phyogs pa med pa/}

rgyab kyis phyogs par gyur pa

भू.का.कृ. परापृष्ठीकृतः — राजा प्रसेनजित्कौशलः…पराजितः परापृष्ठीकृत एकरथेन श्रावस्तीं प्रविष्टः अ.श.३०ख/२६.

rgyab kyis phyogs par bgyi ba

पृष्ठीकरणम् — {ngan song thams cad la rgyab kyis phyogs par bgyi ba'i slad du} सर्वदुर्गतिपृष्ठीकरणाय स.दु.१३३/१३२.

rgyab kyis phyogs par 'gyur

क्रि. पराङ्मुखो भवति — संसारभयभीताश्च सत्त्वाः सुखोपायेन संसारपराङ्मुखा भवन्ति स.दु.२१५/२१४; पृष्ठीभवति मि.को.१२९ख ।

rgyab kyis phyogs par byed pa

पृष्ठीकरणम् — सर्वबोधिसत्त्वसंनाहसंनद्धः सर्वमारबलाभिभवनपरापृष्ठीकरणम् म.मू.१२९क/३८.

rgyab sgur

वि. गडुलः, कुब्जः — कुब्जे गडुलः अ.को.२.६.४८.

rgyab tu bltas pa

पृष्टाभिमुखः त.प.; द्र. {rgyab kyis bltas pa/}

rgyab rten

उपधानम् — गोरथकान्…दूष्यपटप्रत्यास्तीर्णानुभयतो लोहितोपधानान् स.पु.३०ख/५३; उपाश्रयः — यानं यानार्थिकेभ्यो यावद्वस्त्रगन्धमाल्यविलेपनशय्योपाश्रयजीवितपरिष्कारम् रा.प.१४५ख/१४४; अपाश्रयः म.व्यु.६९३१.

rgyab rten bzhag pa

कृतोपधानम् म.व्यु.७६१.

rgyab brten

= {rgyab rten/}

rgyab bstan

वि. पराङ्मुखः; बहिर्मुखः — {chags pa kun la rgyab bstan te} सर्वासङ्गपराङ्मुखः (बहिर्मुखः इति पाठोऽपि) प्र.सि.५.१४/१६.

rgyab na gnas pa

वि. पृष्ठाश्रयः — अस्मिन् काये वायुः…तद्यथा ऊर्ध्वंगमा वायवोऽधोगमाः पार्श्वाश्रयाः पृष्ठाश्रयाः शि.स.१३७ख/१३३.

rgyab nag

= {rna can gyi gzhu} कालपृष्ठम्, कर्णधनुः मि.को.४७क ।

rgyab phyogs

= {rgyab phyogs/} {rgyab kyis phyogs pa/}

rgyab ma

वि. पश्चिमः — {rgyab ma mdun pa'i yul dag las} पश्चिमाग्रिमदेशाभ्याम् त.स.२६ख/२८८.

rgyab gzhung

१. पृष्ठवंशः — पृष्ठवंशादसंख्येयबुद्धक्षेत्रपरमाणुरजःसमान् श्रावकप्रत्येकबुद्धकायान् निश्चरित्वा ग.व्यू.३५२ख/७० २. त्रिकम्, पृष्ठवंशाधरः — पृष्ठवंशाधरे त्रिकम् अ.को.२.६.७६.

rgyab rings

= {sbrul} दीर्घपृष्ठः, सर्पः — सर्पः…दर्वीकरो दीर्घपृष्ठो दन्दशूको बिलेशयः अ.को.१.१०.५.

rgyab rus

कशेरुका, पृष्ठास्थि — पृष्ठास्थ्नि तु कशेरुका अ.को.२.६.६९.

rgyab logs su

पृष्ठतः — पुरस्तात्पृष्ठतश्च सर्वबलौघमवलोक्य अ.श.२३९ख/२२०; दिव्यं चक्षुः पृष्ठतोऽपि पश्यति, पार्श्वतोऽपि पश्यति अ.सा.२८३क/११२२.

rgyab gshul

= {rgyab gzhung} वंशः, पृष्ठवंशः — वंशः स एव च धनुर्मधुरानतोऽयम् जा.मा.३६५/२१४.

rgyam tshwa

सैन्धवम् — लवणम् । तद्यथा सैन्धवं सौवर्चलं विटं सामुद्रं रोमकम् वि.सू.७६क/९३; अक्षिशूले सैन्धवं चूर्णयित्वा सप्तवारानभिमन्त्र्य अक्षि पूरयेत् म.मू.१४५क/५७; वशिरम् मि.को.५७क ।

rgya'i 'bur

प्रतिमुद्रा — मुद्रात्प्रतिमुद्र दृश्यते मुद्रसंक्रान्ति न चोपलभ्यते शि.स.१३३क/१२८.

rgya'i zhags pa

कूटपाशः — कूटपाशनिबद्धस्य मृगयूथपतेः पुरा । लुब्धकागमने एव जग्मुस्तदनुगा मृगाः अ.क.२८.६४.

rgya'i yul

ना. = {rgya nag} चीनः, देशः — विप्रकृष्टेषु देशकालस्वभावविप्रकर्षैः पदार्थेषु चीनदाशरथिपिशाचप्रभृतिषु वा.टी.५७ख/१३.

rgyar

= {rgya ru} विस्तारेण — {rgyar stong phrag bcu drug} विस्तारेण षोडशसहस्रम् वि.प्र.३३क/४.८; विस्तारः म.व्यु.२६८२; विस्तारम् मि.को.१८ख ।

rgyal

१. पुष्यः [1] नक्षत्रविशेषः — पञ्चदश्यां पूर्णमास्यां पोषधगृहीताया मातुः पुष्यनक्षत्रयोगेन बोधिसत्त्वस्तुषितवरभवनाच्च्युत्वा ल.वि.३१ख/४३ [2] = {rgyal zla} पौषमासः — मेरोर्दक्षिणखण्डे मेषस्थोऽर्को वसन्तृतुर्वैशाखमासं करोति…वायव्यापरार्द्धे कोणे खण्डे नवमे पुष्यं करोति वि.प्र.१९३ख/पृ.१०४; पौषः — पौषतिथयो यक्षस्य । माघतिथयो विष्णोः वि.प्र.४२ख/४.३६; [3] • ना. बुद्धतीतेऽध्वनि पुष्यो नाम सम्यक्संबुद्धो लोक उदपादि विद्याचरणसंपन्नः अ.श.२७३ख/२५१ [4] ना. बोधिसत्त्वः — यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा सिंहस्य तिष्यस्य पुष्यस्य ग.व्यू.२७७ख/३४७ [5] ना. गृहपतिः — तस्मिन् गृहपती ख्यातौ तिष्यपुष्याभिधौ पुरे । शान्त्यै प्रव्रज्य सत्याग्रे परिनिर्वृतिमापतुः अ.क.६०.३८; अ.क.२१.८०; •२. ना. तिष्यः [1] तथागतः — कनकमुनिक्रकुच्छन्दविश्वभुक्शिखिविपश्यितिष्यपुष्ययशोत्तरपद्मोत्तरप्रमुखाः सर्वतथागता अभिमुखा भवन्ति ग.व्यू.६६ख/१५७ [2] महाश्रावकः — महाश्रावकसङ्घेन च सार्धमनेकश्रावकशतसहस्रकोटीपरिवारैः तद्यथा महाकाश्यपः…तिष्यः म.मू.९९ख/९ [3] नृपः म.व्यु.३६०५ [4] ब्राह्मणः — नालदग्रामके तिष्यो नाम ब्राह्मणः । तेन शारी नाम दारिका माठरसकाशाल्लब्धा । यदा शारिपुत्रः शारीकुक्षिमवक्रान्तः अ.श.२७८क/२५५ ३. पूषा, शरीरस्थनाडिविशेषः — पूषा षष्ठी…एतत् श्रीनाडिचक्रं भवति बहुविधं सन्धिभेदैरनेकैरिति । अत्र शरीरे सन्धिभेदाः षष्ट्युत्तरत्रिशतसंख्याः वि.प्र.२३८ख/२.४५; ४. • ना. जयन्ती, देवकुमारिका — पूर्वस्मिन् वै दिशो भागे अष्टौ देवकुमारिकाः । जयन्ती विजयन्ती च सिद्धार्था अपराजिता । नन्दोत्तरा नन्दिसेना नन्दिनी नन्दवर्धनी ल.वि.१८५ख/२८२ ५. = {khe} लाभः — {pham rgyal} लाभहानये जा.मा.१४१/२४५ ६. = {skug} पणः, ग्लहः मि.को.४२ख ७. = {rgyal po} 8. = {rgyal ba/}

rgyal nas

जित्वा — {kun las rgyal nas} जित्वा विश्वम् का.आ.२.११८.

rgyal dka'

१. ना. अजः — म्लेच्छकालात् द्व्यशीत्यधिकशतेन हीनो अजकल्की ( {rigs ldan rgyal dka'}) कालो येनाजेन लघुकरणं विशोधितम् वि.प्र.१७५क/पृ.७८ २. दुर्जयः लो.को.५०२ ३. = {rgyal bar dka' ba/}

rgyal khang

= {rgyal po'i pho brang} उपकारिका, राजगृहम् मि.को.१३९क; = {rgyal khab/}

rgyal khab

= {rgyal po'i pho brang} उपकारिका, राजगृहम् मि.को.१३९ख; = {rgyal khang /}

rgyal gyi zla ba

= {rgyal zla} 1. पुष्यः, पौषमासः — सवर्गः मार्गशीर्षपुष्ययोः वि.प्र.५४ख/४.८५; तैषः — पौषे तैषसहस्यौ द्वौ अ.को.१.४.१५ २. पौषी, पुष्ययुक्ता पौर्णमासी — पुष्ययुक्ता पौर्णमासी पौषी अ.को.१.४.१५.

rgyal gyi yi ge

पुष्यलिपिः, लिपिविशेषः — ब्राह्मीखरोष्टीपुष्करसारिं…पुष्प(य)लिपिं…आसां भो उपाध्याय चतुषष्टीलिपीनां कतमां त्वं शिष्यापयिष्यति ल.वि.६६ख/८८.

rgyal gyur

= {rgyal por gyur pa} राजभूतः — राजभूतेन आनन्द रत्नशैलो महाद्युतिः । अधीष्टः शान्तिकामेन अकार्षीत्पञ्चवार्षिकम् अ.श.४९क/४२.

rgyal can

विजितावी लो.को.५०३.

rgyal chen sde bzhi

= {rgyal chen rigs bzhi/}

rgyal chen bzhi

ना. चातुर्महाराजिकाः, षड्देवनिकायेषु एकः — षड् देवनिकायाः तद्यथा चातुर्महाराजिकाः, त्रयस्त्रिंशाः, यामाः, तुषिताः, निर्माणरतयः, परनिर्मितवशवर्त्तिनश्च अभि.भा.३.१; चत्वारो महाराजानो लोकपालाः — विरुढकः, विरूपाक्षः, धृतराष्ट्रः, वैश्रवणश्च, तेषु भवाः चातुर्महाराजिकाः अभि.स्फु.३.१.

rgyal chen bzhi pa

= {rgyal chen bzhi/}

rgyal chen bzhi pa'i lha

ना. महाराजिकदेवाः, चातुर्महाराजकायिकाः देवाः अभि.को.३.६४; चतुर्थ्यां (परिषण्डायां) चत्वारो महाराजाः स्वयं प्रतिवसन्ति, तत्परिचाराश्च । अतस्तस्यां चातुर्महाराजकायिकाः देवा इत्युक्तम् अभि.भा.३.६४.

rgyal chen bzhi ris

= {rgyal chen bzhi'i ris/}

rgyal chen bzhi'i ris

चातुर्महाराजकायिकाः, कामावचरा देवाः — परनिर्मितवशवर्त्तिनः निर्माणरतयः तुषिताः यामाः त्रायस्त्रिंशाः चातुर्महाराजकायिका इति षट् कामावचरा देवाः वि.प्र.१६८ख/पृ.७०.

rgyal chen bzhi'i ris kyi lha

ना. चातुर्महाराजकायिकदेवाः — छत्रावली चास्य यावच्चातुर्महाराजकायिकदेवभवनानि समुच्छ्रिताभूत् स.पु.८९क/१४९.

rgyal chen rigs bzhi

= {rgyal chen rigs bzhi pa/}

rgyal chen rigs bzhi pa

चातुर्महाराजकायिकाः, कामावचरा देवाः — यथास्वमुपपत्त्या आनुरूप्येण ज्ञानं भवच्चातुर्महाराजकायिकादीनां देवानां केन वार्यते त.प.३०७ख/१०७६; अभि.स्फु.१८८क/९४६.

rgyal chos

=(= {rgyal ba'i chos}) = {dam chos} जिनधर्मः, सद्धर्मः — निदानतस्त्रीणि पदानि विद्याच्चत्वारि धीमज्जिनधर्मभेदात् र.वि.१.२.

rgyal mchog

= {rgyal ba mchog}

rgyal gtum

=(= {rgyal po gtum po}) चण्डनृपः — तस्मादाराधयेत्सत्त्वान् भृत्यश्चण्डनृपं यथा बो.अ.६.१३०.

rgyal thabs

राज्यम् — मातृवत् सर्वाशां परिपूरयते । राज्यं ददाति म.मू.२८८ख/४४७.

rgyal dang pham pa

जयपराजयः — उपशान्तः सुखं शेते हित्वा जयपराजयम् अ.श.३१ख/२७.

rgyal 'dod

= {rgyal bar 'dod pa/}

rgyal 'dod pa

= {rgyal bar 'dod pa/}

rgyal ldan ma

ना. जयन्ती, योगिनी — जयन्त्या य्Ḷ वि.प्र.१३२क/३.६३.

rgyal sde

ना. १. जयसेनः, नृपतिः ब.अ.५, १४ २. जयसेना, काचित् स्त्री — बभूव वासवग्रामे बलसेनाभिधो गृही…जायायां जयसेनायां काले कमललोचनः । अजायत सुतः अ.क.१९.४.

rgyal nus

जय्यः, जयकरणयोग्यः मि.को.५०ख ।

rgyal po

१. = {sa skyong} राजा — राजानो वा राजपुत्रा वा राजमन्त्रिणो वा राजमहामात्रा वा अ.सा.६८ख/३८; नृपः — नृपगञ्जमहामार्गयानप्रस्रवणोदकैः अभि.अ.१.२१; पार्थिवः अ.श.९४ख/८५; क्षितीशः जा.मा.१६/८; अधिराजः — दूराद्ददर्श नृपतिः स वनस्पतीन्द्रमुल्लोक्यमानमधिराजमिवान्यवृक्षैः जा.मा.३१५/१८३; भूभुज् अ.क.४१.८४; भूपः — तदा विलक्ष्यः सर्वोऽभूत् भूपस्यान्तःपुरे जनः अ.क.१४. ५८; भूपतिः अ.क.२७.३१; भूमिपतिः — लोकस्य नामार्तिपराजितस्य परायणं भूमिपतिः पितेव जा.मा.२२४/१३०; भूमिपः जा.मा.३०६/१७८; भूभृत् — भूभृद्भूमिधरे नृपे अ.को.३.३.६१; क्षितिपः जा.मा.१७/९; अधिनाथः — {rdo 'jog rgyal po} तक्षशिलाधिनाथः अ.क.५९.६१; नराधिपः — मदं जहारान्यनराधिपानां गन्धद्विपस्येव परद्विपानाम् जा.मा.१५/८; नराधिपतिः — वाराणस्यां ब्रह्मदत्तो नाम नराधिपतिः जा.मा.२३७/१३७; महीपतिः रा.प.२३७ख/१३३; मनुजाधिपतिः जा.मा.२२/१२; राजवर्यः — उदारभावात्करुणागुणाच्च वित्ताधिपत्याच्च स राजवर्यः जा.मा.१४/७; राजिकः — {rgyal po dang bcas pa'i 'khor gyis yongs su bskor} सराजिकया पर्षदा परिवृतम् जा.मा.३०३/१७६ २. = {rgyal srid} राज्यम् — {yang rgyal po byed na yang chos bzhin du byed kyi} राज्यं वा पुनः कारयन् धर्मेण कारयति बो.भू.१३६क/१७५; {rgyal po byed} राज्यं कारयति अ.श.६३ख/५५ ३. अधिपत्वम् — {rgyal po'i khur} अधिपत्वभारः जा.मा.३१९/१८५ ४. = {ske tshe} राजिका — क्षवः क्षुधाभिजननो राजिका कृष्णिकासुरी अ.को.२.९.१९ ५. = {bdag po} पतिः, स्वामी — {glang po che'i rgyal po} द्विरदपतिः जा.मा.९५/५७ ६. = {gtso bo} वर्यः, श्रेष्ठः — {mi'i rgyal po} मनुष्यवर्यः जा.मा.१७१/२९४.

rgyal po rgyal rigs kyi spyi bo nas dbang bskur ba

राजा क्षत्रियो मूर्धाभिषिक्तः म.व्यु.३६७२.

rgyal po lnga len

ना. पञ्चालराजः, नृपः — पञ्चालराजस्य च पञ्च पुत्रशतानि अभि.भा.१६९. ४/४०२.

rgyal po chen po

महाराजः — अथ खलु चत्वारो महाराजानो भगवन्तमेतदवोचत् अ.सा.४४ख/२५; वि.प्र.१२९ख/५८; महीनाथः जा.मा.१९६/३३७.

rgyal po chen po mchog gi rgyal po

महाराजाधिराजः — सूर्यरथो यशो नरेन्द्रं विज्ञापयति, ‘हे महाराजाधिराज वि.प्र.१२९ख/५८.

rgyal po chen po bzhi

= {rgyal chen bzhi/}

rgyal po chen po'i gnas

महाराजधानी — महाराजधान्यां पुनरष्टदिक्षु शवदहनादिश्मशानाष्टकम् । तेन शान्तिकं पौष्टिकं न सिध्यति वि.प्र.९५ख/३.९.

rgyal po nyid

राजत्वम् लो.को.५०६.

rgyal po dus 'dab

ना. ऋतुपर्णः, नृपः — यच्च ऋतुपर्णेनोक्तम्, ‘सर्व सर्वं न जानाति’ इत्यादि तदपि प्रतिज्ञामात्रमेव त.प.३१३क/१०८९.

rgyal po drang srong

= {rgyal po'i drang srong /}

rgyal po sdig can

वि. कलिराजः — अनेन कलिराजेन घण्टावघोषणं कारितम् । नान्येन केनचित् त्रैमासीमुपनिमन्त्र्य बुद्धप्रमुखो भिक्षुसङ्घो भोजयितव्यः वि.व.१३६क/१.२५.

rgyal po byed

क्रि. राज्यं कारयति — वाराणस्यां नगर्यां ब्रह्मदत्तो नाम राजा राज्यं कारयति ऋद्धं च स्फीतं च अ.श.६३ख/५५.

rgyal po dbang bgyid pa

वि. राजाधीनः — देव केचिद्देशा गणाधीनाः केचिद्राजाधीना इति अ.श.२४०क/२२०.

rgyal po dbang bar 'gyur

क्रि. राजविधेयं भविष्यति — ममात्ययात्सर्वस्वापतेयमपुत्रकमिति कृत्वा राजविधेयं भविष्यति अ.श.८ख/७.

rgyal po gzhon nu

राजकुमारः, राजपुत्रः — अथ खलु विजितावी राजकुमारः ग.व्यू.१९२ख/२७४.

rgyal po bzhugs pa

राजकुलम् म.व्यु.७६११; मि.को.९७क ।

rgyal po zla

प्रतिराजा* — ततोऽस्य प्रत्यर्थिकाः प्रत्यमित्राः प्रतिराजानस्तेन सार्धं विग्रहमापन्ना भवन्ति स.पु.१०८क/१७३.

rgyal po zla ba

चन्द्रराजः — {rgyal po zla ba la springs pa'i spring yig} चन्द्रराजलेखः क.त.४१८९.

rgyal po bzang ldan

ना. राजभद्रिकः, राजकुमारः ब.अ.१२.

rgyal po yang rgyal po

राजाधिराजः — आधिराज्ये प्राप्तौ कस्यचिद् राजाधिराजस्य प्राभृतेन…प्रत्युद्गमनम् अभि.स्फु.२६३ख/१०८०.

rgyal po yang dag par 'phags pa

ना. समुद्गतराजः, तथागतः — तद्यथा सुबाहुः…समुद्गतराजः…विश्वभुक् विपश्यि शाक्यमुनिश्चेति म.मू.९२ख/५.

rgyal po ri pa

राजगिरिकाः, निकायविशेषः ब.अ. २८.

rgyal po la gdams pa

ना. राजाववादकम्, ग्रन्थः म.व्यु.१४२९; राजादेशः — {rgyal po la gdams pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} राजादेशनाममहायानसूत्रम् क.त.२१५.

rgyal po la zho shas 'tsho ba

राजपौरुष्यम् — मया प्रभूतानि तीव्राणि दुःखानि अनुभूतानि कृषिवणिज्या राजपौरुष्यप्रयुक्तेन बो.भू.१०३ख/१३२.

rgyal po lugs

राजवृत्तिः — सर्वलक्षणयुक्तोऽपि राजवृत्तेरभाजनम् । स मूकपङ्घुर्नामाभूद् बन्धूनां दुःखवर्धनः अ.क.३७.३२.

rgyal po'i bka'

राजाज्ञा, राजशासनम् — साध्यवद्धेतुरपि मया एव साधयितव्य इति किमियं राजाज्ञा प्र.अ.२१८.१/४७१; नृपाज्ञा — सम्बद्धस्य प्रमाणत्वं स्थितं नो चेन्नृपाज्ञया त.स.५९ख/५६८; राजशासनम् — किमर्थं राजशासनमतिक्रमसि अ.श.१४७ख/१३७.

rgyal po'i skal ba

राजभागः — देव मया यवाः प्रकीर्णास्ते सौवर्णाः संवृत्ताः…ब्राह्मणेन राशीकृत्वा भाजिताः । राजभागः स्वाभाविका यवाः संवृत्ताः वि.व.१५८क/१.४६.

rgyal po'i khab

१. राजगृहम् [1] राजभवनम् — अलब्धान्तःप्रवेशोऽथ गृहे राजगृहोपमे अ.क.६.१००; राजसदनम् — सौधोऽस्त्री राजसदनम् अ.को.२.२.१० [2] (ना.) नगरम् — पुरा राजगृहाभिख्ये बिम्बिसारस्य भूपतेः अ.क.९.२ २. राजधानी, प्रधाननगरी — तेषां दिक्षु प्रथितविदिशालक्षणां राजधानीं गत्वा मे.दू.३४३ख/१.२५.

rgyal po'i khab na gnas pa

राजगृहनिवासी — राजगृहनिवासिनः पौराः सपरिवारा हृष्टतुष्टप्रमुदिताः …भगवन्तं दर्शनायोपसंक्रान्ताः अ.श.४८क/४१.

rgyal po'i 'khor

राजपरिवारः — यथा राजपरिवारकृतस्य कस्यचिदर्थस्य राजकृत इति व्यपदेशो भवति अभि.स्फु.१७९क/९३०; राजकुलम् — व्याकुले राजकुले तस्य राज्ञोऽमात्याः जा.मा.३४०/१९८; अ.क.९०.२६.

rgyal po'i gyad

राजमल्लः, राज्ञां मल्लः — राजमल्लेन राजमल्लो निहतः अ.श.१८८ख/१७४.

rgyal po'i rgyal po

राजराजः १. राजाधिराजः — राजराजस्य राजपुत्रं परित्यज अ.क.६६.३९ २. = {lus ngan} कुबेरः — कुबेरस्त्र्यम्बकसखो यक्षराड् गुह्यकेश्वरः । मनुष्यधर्मा धनदो राजराजो धनाधिपः अ.को.१.१.७०.

rgyal po'i rgyud

राजवंश्यः, राजकुलोत्पन्नः — राजवीजी राजवंश्यः अ.को.२.७.२.

rgyal po'i ngag

= {rgyal po'i bka'} राजशासनम्, राजाज्ञा — अयुक्तस्य प्रतिषेधे युक्तस्यापि प्रतिषेध इति राजशासनमेतत् प्र.अ.२३४.१/५०८.

rgyal po'i chad pa

राजदण्डः — पूयते पावकेनेव राजदण्डेन किल्बिषम् अ.क.८३.२३.

rgyal po'i chos

राजधर्मः — क्षत्रविद्यापरिदृष्टेषु नीतिकौटिल्यप्रसङ्गेषु नैर्घृण्यमलिनेषु धर्मविरोधिष्वपि राजधर्मोऽयमिति समनुशशास जा.मा.२६४/१५३.

rgyal po'i rtags

राजलिङ्गम्, राजचिह्नम् — प्राधान्ये राजलिङ्गे च वृषाङ्गे ककुदोऽस्त्रियाम् अ.को.३.३.९२.

rgyal po'i bstan bcos

राजशास्त्रम्, राजनीतिशास्त्रम् — अनेन देवेन्द्रसमयेन राजशास्त्रेण राजत्वं कारयेत् सु.प्र.१७क/३८; द्र. {rgyal po'i gtsug lag}

rgyal po'i tha shal

वि. नृपाधमः — {kla klo rgyal po'i tha shal rnams} म्लेच्छा नृपाधमाः ल.अ.१८८क/१५८.

rgyal po'i thabs

= {rgyal srid} राज्यम् म.व्यु.६५३८; मि.को.४३क; = {rgyal thabs/}

rgyal po'i mthu

राजानुभावः, राजप्रभावः — श्रुत्वा च पुनर्महत्या राजर्द्ध्या महता राजानुभावेन समन्वागतो येन चन्द्रः सम्यक्संबुद्धस्तेनोपसंक्रान्तः अ.श.४२ख/३७; द्र. {rgyal po'i mthu stobs/}

rgyal po'i mthu stobs

राजबलम्, राज्ञो बलम् — यस्मान्नैव स एकाकी तस्य राजबलं बलम् बो.अ.६.१२९; द्र. {rgyal po'i mthu/}

rgyal po'i drang srong

राजर्षिः — साहञ्जनीनाम्नि तपोवनान्ते राजर्षिरास्ते किल काश्यपाख्यः अ.क.६५.१६.

rgyal po'i gnas

राजधानी — अहं स राजा संत्यक्तराज्यः काननमाश्रितः राजधानीमितो गत्वा अ.क.५२.४९; द्र. {rgyal po'i pho brang /} {rgyal po'i pho brang gi gnas/} {rgyal sa/} {rgyal po'i khab/}

rgyal po'i sna chen po

राजमहामात्रः — पूजितः.......राज्ञां राजपुत्राणां राजामात्यानां राजमहामात्राणाम् स.पु.१०८ख/१७३.

rgyal po'i dpal

१. राजलक्ष्मीः, राजश्रीः — संक्रान्तनानानृपरत्नरागां कुर्वन्नलक्षामिव राजलक्ष्मीम् अ.क.२२.३३; राजश्रीः — कोशसंपदपेक्षिणी च राजश्रीः जा.मा.३८०/२२२; = {rgyal po'i dpal 'byor} 2. ( ना.) राजश्रीः, गन्धर्वकन्या — अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि संनिपतितानि तद्यथा प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या…राजश्रीर्नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२क/२५९.

rgyal po'i dpal 'byor

राजलक्ष्मीः, राजश्रीः — स्वभावलोलाः किल राजलक्ष्म्यः सर्वे विलासाः क्षणभङ्गसङ्गाः अ.क.२२.४५; = {rgyal po'i dpal/}

rgyal po'i dpung

राजबलम्, राज्ञः सैन्यम् — दृष्ट्वैव च.....सौदासं विद्रवदनुपतन्तं राजबलम् जा.मा.३७५/२१९.

rgyal po'i pho nya

राजदूतः — नार्हति देवो बोधिपरिव्राजके विश्वासमुपगन्तुम्…प्रियसंस्तवश्चान्यराजदूतैः जा.मा.२५९/१५०.

rgyal po'i pho brang

१. राजकुलम् [1] राजसदनम् — तस्य राजकुलस्य च नगरस्य च विषयस्य च रक्षां करिष्यामः सु.प्र.२४क/४७; सौधम् — सौधोत्सङ्गप्रणयविमुखो मा स्म भूरुज्जयिन्याः मे.दू. ३४३ख/१.२८ [2] भिक्षोः पञ्चागोचरेषु एकः — पञ्च भिक्षोरगोचराः घोषो वेशः पानागारं राजकुलं चण्डालकठिनमेव पञ्चमम् अभि.स.भा.५१ख/७१ [3] पञ्चसु वादाधिकरणेषु एकम् — (वादाधिकरणम्) अत्र वादः क्रियत इति कृत्वा । राजकुलं यत्र राजा स्वयं सन्निहितः अभि.स.भा.११२ख/१५१ ४. राजधानी, राज्ञां प्रधाननगरी — यावदसौ ग्रामनिगमराष्ट्रराजधानीपट्टनान्यवलोकयन् समुद्रतीरमनुप्राप्तः अ.श.१००ख/९०; दीपवत्यां राजधान्याम् अ.सा.४३क/२४; कटकः, ओ कम्, श्री.को.१६५ख; द्र. {rgyal po'i pho brang 'khor/} {rgyal po'i pho brang gi gnas/} {rgyal sa/} {rgyal po'i khab/} {rgyal po'i gnas/}

rgyal po'i pho brang 'khor

१. राजकुलम्, राजसदनम् — तेषां च राजकुलानां तेषां च राष्ट्राणां तेषां च विषयाणामारक्षां करिष्यामः सु.प्र.१७ख/३९ २. राजधानी, राज्ञां प्रधाननगरी — जनपदचारिकां चरन्नन्यतमां राजधानीमनुप्राप्तः अ.श.३७क/३२; द्र. {rgyal po'i pho brang /} {rgyal po'i pho brang gi gnas/} {rgyal sa/} {rgyal po'i khab/} {rgyal po'i gnas/}

rgyal po'i pho brang 'khor gyi nang na 'dug

वि. राजकुलमध्यगतः — {rgyal po'i pho brang 'khor gyi nang na 'dug kyang rung} राजकुलमध्यगतो वा म.व्यु.६४३४.

rgyal po'i pho brang gi 'khor

= {rgyal po'i pho brang 'khor/}

rgyal po'i pho brang gi gnas

राजधानी, राज्ञां प्रधाननगरी — सर्वनगरनिगमजनपदराष्ट्रराजधानीं च प्रतिपालयामः स.दु.२०५/२०४; द्र. {rgyal po'i pho brang /} {rgyal po'i pho brang 'khor/} {rgyal sa/} {rgyal po'i khab/} {rgyal po'i gnas/}

rgyal po'i pho brang du nub mo 'gro ba

= {rgyal po'i pho brang du nub mo 'jug pa/}

rgyal po'i pho brang du nub mo 'jug pa

पा. राजकुलरात्रिचर्या — {rgyal po'i pho brang du nub mo 'jug pa'i ltung byed} राजकुलरात्रिचर्यायां प्रायश्चित्तिकम् वि.सू.४७क/६०.

rgyal po'i pho brang du nub mo 'jug pa'i ltung byed

पा. (विन.) राजकुलरात्रिचर्यायां प्रायश्चित्तिकम्, प्रायश्चित्तिकभेदः वि.सू.४७क/६०.

rgyal po'i pho brang sa

राजकुलवस्तु — अधितिष्ठेन्न वृक्षमूलहस्तिशालतीर्थिकावस्थराजकुलवस्तु भिक्षुणीवर्षकविहारमेधी(? ढी)द्वारकोष्ठकप्रासादजेन्ताकोपस्थानशालाम् वि.सू.७८क/९५.

rgyal po'i bu

= {rgyal bu} 1. राजपुत्रः, राज्ञः पुत्रः — राजानो राजपुत्राश्च अमात्याः श्रेष्ठिनस्तथा । पिण्डार्थे नोपदेशेत योगी योगपरायणः ल.अ.१७१ख/१२९; नृपपुत्रः — कल्माषपादप्रभृतयो नृपपुत्राः ल.अ.१५५ख/१०२; नृपात्मजः — पूजा कृता दशबलानाम् आसि नृपात्मजो विमलतेजाः रा.प.२३७ख/१३४ २. = {rgyal rigs} राजन्यः, क्षत्रियः — मूर्धाभिषिक्तो राजन्यो बाहुजः क्षत्रियो विराट् अ.को.२.८.१ ३. राजानकः — सप्ताहं राजानकस्य राजसर्षपतैलाक्तानां अष्टशतं जुहुयात् म.मू.२१२ख/२३१.

rgyal po'i bu mo

राजपुत्री, राज्ञः पुत्री — अये इयमपि राजपुत्री ना.ना.२६८क/३८ऽ; राजदुहिता — राजदुहिता श्राद्धा भद्रा कल्याणाशया आत्महितपरहितप्रतिपन्ना अ.श.२०५ख/१८९; नृपपुत्री — दत्तं स्वमांसरुधिरं मे ज्ञानवती यदासि नृपपुत्री रा.प.२३८ख/१३५.

rgyal po'i bya ba

राजकार्यम् — कृतं प्रीत्यै राजकार्यममात्ययोः अ.क.४०.१०२.

rgyal po'i blon po

राजामात्यः, राज्ञः मन्त्री — राज्ञो राजपुत्रस्य राजामात्यस्य ब्राह्मणस्य…रक्षावरणगुप्तिं संविधास्यामि स.दु.२०३/२०२.

rgyal po'i blon po chen po

राजमहामात्रः, राज्ञः अमात्यसेनापतिप्रभृतिप्रधानाधिकारी — न राजानं संसेवते, न राजपुत्रान् न राजमहामात्रान् न राजपुरुषान् स.पु.१०४क/१६६; राजमात्रः — राजा वा राजमात्रो वा शि.स.९ख/१०.

rgyal po'i dbang po

पा. राजेन्द्रः, समाधिः — अवलोकितेश्वरः अनेकैः समाधिशतैः समन्वागतः । तद्यथा प्रभंजनो नाम समाधिः…राजेन्द्रो नाम समाधिः का.व्यू.२४४क/३०५.

rgyal po'i dbang po thams cad

पा. सर्वराजेन्द्रा, हस्तमुद्राविशेषः — द्वौ हस्तौ संप्रयुक्तौ सर्वराजेन्द्रा नाम मुद्रा कर्तव्या का.व्यू.२३३ख/२९६.

rgyal po'i 'byor pa

राजर्द्धिः, राज्ञः समृद्धिः — महत्या राजर्द्ध्या महता राजानुभावेन समन्वागतः अ.श.४२ख/३७.

rgyal po'i mi

राजपुरुषः — स राजपुरुषैर्गृहीत्वा राज्ञ उपनामितः अ.श.५४क/४६; पापजनोपग्रहावहितांश्च राजपुरुषान् जा.मा.१२६/७३; द्र. {rgyal po'i zhabs 'bring ba/}

rgyal po'i gtsug lag

राजशास्त्रम्, राजनीतिशास्त्रम् — न चायमविदितवृत्तान्तो राजशास्त्राणाम् जा.मा.२५९/१५०; द्र. {rgyal po'i bstan bcos/}

rgyal po'i gtso bo

नृपतिपतिः, सम्राट् — नृपतिपतिकुलोदितः शाक्यराजात्मजो…लोकज्येष्ठो विदुः ल.वि.६८ख/९०.

rgyal po'i tshul

राजनीतिः, राज्ञां नयः — राजनीतिलौकिकव्यवहारनीतिषु च बोधिसत्त्वस्य या निश्चिता प्रज्ञा बो.भू.११४ख/१४७; द्र. {rgyal po'i gzhung lugs/}

rgyal po'i tshogs pa

राजकम्, नृपतीनां समूहः — राजकम् । राजन्यकं च नृपतिक्षत्रियाणां गणे क्रमात् अ.को.२.८.३.

rgyal po'i mtshan

राजलक्षणम् — भवन्तो जिनपुत्रा राजकुलप्रसूतो राजपुत्रो राजलक्षणसमन्वागतः द.भू.२३४क/३९.

rgyal po'i mtshan dang ldan pa

वि. राजलक्षणसमन्वागतः — भवन्तो जिनपुत्रा राजकुलप्रसूतो राजपुत्रो राजलक्षणसमन्वागतः द.भू.२३४क/३९.

rgyal po'i zhabs 'bring

= {rgyal po'i zhabs 'bring ba/}

rgyal po'i zhabs 'bring ba

राजपुरुषः — ततो राज्ञा पौरुषेयाणामाज्ञा दत्ता, ‘अयं स्तम्भ उत्पाट्यताम्’ इति । ततो राजपुरुषैः स्तम्भ उत्पाटितः अ.श.१६३ख/१५२; द्र. {rgyal po'i mi/}

rgyal po'i gzhung lugs

राजनीतिः, राज्ञां नयः — बोधिसत्त्व उवाच, ‘काममेवं प्रवृत्ता महाराज राजनीतिः’ जा.मा.३२०/१८६; द्र. {rgyal po'i tshul/}

rgyal po'i zas

= {'o ma'i shing} राजादनी, क्षीरवृक्षः ड.को.१६४/रा.को.४.१२९.

rgyal po'i yang rgyal po

राजाधिराजः १. सम्राट् — तैर्दूतस्य निवेदितम् । अस्त्यस्माकं राजाधिराजः, तं तावत्पश्येति अ.श.२४०क/२२० २. = {sangs rgyas} बुद्धः — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितं यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…राजाति(धि)राज इत्युच्यते ल.वि.२०५क/३०८.

rgyal po'i rigs

राजकुलम्, राजवंशः — {rgyal po'i rigs su skyes pa} राजकुलप्रसूतः द.भू.२३४क/३९.

rgyal po'i rigs su skyes pa

वि. राजकुलप्रसूतः — भवन्तो जिनपुत्रा राजकुलप्रसूतो राजपुत्रो राजलक्षणसमन्वागतः द.भू.२३४क/३९.

rgyal po'i lam

राजमार्गः, राजपथः — प्रासादशृङ्गस्था राजमार्गं व्यलोकयत् अ.क.८९.१२५.

rgyal po'i lam chen po

महाराजमार्गः — {rgyal po'i lam chen po dang 'dra ba} महाराजमार्गप्रख्यः शि.स.१७३ख/१७१.

rgyal po'i lam chen po dang 'dra ba

वि. महाराजमार्गप्रख्यः, बुद्धस्य — बुद्धा भगवन्तो महत्पुण्यज्ञानसंभाराः…महाराजमार्गप्रख्याः शि.स.१७३ख/१७१.

rgyal po'i las

राज्यम्, राज्ञः कर्म मि.को.८१ख; द्र. {rgyal srid/}

rgyal po'i longs spyod

राज्यपरिभोगः — सर्वराज्यपरिभोगानुत्सृज्य तं भगवन्तमनु प्रव्रजिताः स.पु.८ख/१२.

rgyal po'i shing

= {dong ka'i shing} राजवृक्षः, आरग्वधवृक्षः — आरग्वधे राजवृक्षसम्पाकचतुरङ्गुलाः । आरेवतव्याधिघातकृतमालसुवर्णकाः अ.को.२.४.२३.

rgyal po'i sa bon

= {rgyal po'i rgyud} राजवीजी, राजवंश्यः — राजवीजी राजवंश्यः अ.को.२.७.२.

rgyal po'i srid

= {rgyal srid/}

rgyal po'i srid kyi dbang phyug

= {rgyal srid kyi dbang phyug}

rgyal po'i srid kyi tshig

राज्यपदम्, अष्टोत्तरपदशतान्तर्गतपदविशेषः — कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह, ‘उत्पादपदम् अनुत्पादपदम्…राज्यपदम् अराज्यपदम् ल.अ.६८ख/१७.

rgyal po'i srid ma yin pa'i tshig

अराज्यपदम्, अष्टोत्तरपदशतान्तर्गतपदविशेषः — कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह, ‘उत्पादपदम् अनुत्पादपदम्…राज्यपदम् अराज्यपदम् ल.अ.६८ख/१७.

rgyal por gyur pa

= {rgyal gyur/}

rgyal por bcug pa

राज्ये प्रतिष्ठितः — तस्य अत्ययात्कप्फिणः कुमारो राज्ये प्रतिष्ठितः अ.श.२३९ख/२२०; राज्ये प्रतिष्ठापितः — स पितुरत्ययाद्राज्ये प्रतिष्ठापितः अ.श.१६३क/१५१; द्र. {rgyal por zhugs pa/}

rgyal por zhugs pa

राज्ये प्रतिष्ठितः — पिता धार्मिको धर्मराजो जीविताद् व्यपरोपितः, स्वयमेव ।च राज्ये प्रतिष्ठितः अ.श.४४क/३८; राज्यं प्रतिपन्नः — पिता धार्मिको धर्मराजो जीविताद् व्यवरोपितः, स्वयं च राज्यं प्रतिपन्नः अ.श.१४७क/१३६; द्र. {rgyal por bcug pa/}

rgyal por 'os

= {a ga ru} राजार्हम्, अगुरु मि.को.५५क ।

rgyal pos bkrabs pa

राजभटः — कृद्राजभटः । अनुज्ञातं राज्ञा दूरदेशकम् वि.सू.४ख/४; म.व्यु.८७९८.

rgyal pos nye bar 'tsho ba

राजोपजीवी — {rgyal pos nye bar 'tsho ba'i mi} राजोपजीवी लोकः लो.को.५०७.

rgyal dpog pa

१. ना. जैमिनिः, मुनिः ( वेदव्यासशिष्यः उत्तरमीमांसाकर्त्ता रा.को.२.५४६) — ‘जैमिनिप्रतिज्ञाततत्त्वनित्यताधिकरणशब्दघटान्यतरसद्वितीयो घटः’ इति प्रतिज्ञामुपरचय्य वा.न्या. १५२.४/६६ २. जैमिनीयाः, जैमिनिमतानुयायिनः मीमांसकाः — यथाहुर्जैमिनीयाः त.प.१४५क/१८.

rgyal phran

कोट्टराजः — {blon po'i tshogs kyis bskor ba lta bu} कोट्टराज इव मन्त्रिगणपरिवृतः अ.श.५७ख/४९; {mtha'i rgyal phran rnams} प्रतिसीमानां कोट्टराजानाम् वि.व.१३४क/१.२३; सामन्तः — आनतसर्वसामन्तां …पृथिवीं पालयामास जा.मा.१२०/७०; सामन्तनृपः — नयविक्रमसंहृतप्रतापैरपि सामन्तनृपैः प्रयाच्यमानः जा.मा.२४९/१४४; मण्डली — राजानश्च मण्डलिनो बलचक्रवर्तिनश्चतुर्द्वीपकचक्रवर्तिनश्च स.पु.३ख/३; मण्डलेश्वरः — चक्रवर्ती सार्वभौमो नृपोऽन्यो मण्डलेश्वरः अ.को.२.८.२; माण्डलिकराजा म.व्यु.३९७४.

rgyal ba

• क्रि. (अक.; अवि.) १. (वर्त.) जयति — स्पर्धते जयति द्वेष्टि द्रुह्यति प्रतिगर्जति का.आ.२.६१; जीयते — {'gro ba gsum po las rgyal} जीयते जगतां त्रयम् का.आ.२.३२४ २. (भवि.) जेष्यति — स हि जेष्यति मारसेनाम् ल.वि.१५३क/२२७ • सं. १. जयः — {rgyal ba dang tshe spel ba dag byas te} जयेनायुषा च वर्धयित्वा वि.व.१५५क/१.४३; {rgyal ba'i bum pa} जयघटः वि.प्र.५९ख/४.१०३; विजयः — तस्मात् परानुग्रहाय तत्त्वख्यापनं वादिनो विजयः वा.न्या.१५३.३/६९ २. जिनः [1] = {sangs rgyas} बुद्धः — {rgyal ba'i bstan} जिनशासनम् सू.अ.१५२क/३६; काञ्चनवर्णनिभो जिनकायो भासति सर्वजगत्यभिभूय रा.प.२२८ख/१२१ [2] तीर्थंकरः — अयमेव च दिगम्बराणां जिनसर्वज्ञसाधनाय हेतुरुपतिष्ठते त.प.२६३ख/९९६ [3] चतुर्विंशतिसंख्या — द्व्यधिकजिनकरं षड्विंशति भुजम् वि.प्र.४९ख/४.५२ ३. = {rgyal ba pa} जैनः, आर्हतः — जैनसाङ्ख्यनिषेधतः जैनैः आर्हतैः साङ्ख्यैश्च निरवयवस्य व्योम्नो निषिद्धत्वात् त.प.१४३ख/७३९ ४. जया [1] नाडीविशेषः — कूर्मो वारुण्यदले जयानाड्याम् वि.प्र.२३८क/क/२.४२ [2] तिथिविशेषः (स तु तृतीयाष्टमीत्रयोदश्यः रा.को.२.५१६) — एवं प्रतिपदादिपञ्चपञ्चकलाभिराकाशवायुतेज उदकपृथिवीस्वरूपाभिर्नन्दाभद्राजयारिक्तापूर्णानामभिः वि.प्र.१६०क/३.१२१ ५. (ना.) जयः, नागराजः — जयादिनागराजानाम् वि.प्र.२९ख/४.१ ६. (ना.) पुष्यः, श्रेष्ठी — श्रावस्त्यां पुष्यो नाम श्रेष्ठी आढ्यो महाधनो महाभोगः…वैश्रवणधनप्रतिस्पर्धी अ.श.२०६क/१९० ७. ना. जयन्तः, इन्द्रपुत्रः — पौलोमीव जयन्तेन जननी पूज्यजन्मना अ.क.३.३१ • वि. जयी — {kun las rgyal bas} विश्वजयिना अ.क.१०६.२४; दिग्द्वीपजयिना त्वया अ.क.३९.६२; विजयी — इत्थं तथोत्तरं स्याद् विजयी समस्तः प्र.अ.१६.४/३५; विजेता — {mtha' bzhir rgyal ba} चतुरन्तो विजेता म.व्यु.३६१७; जितः — अजितानि ग्रामनिगमादीनि जयति, जितानि च अध्यावसति अभि.स्फु.२०९क/९८३; जितवरः मि.को.४५ख; जैत्रः — जैत्रस्तु जेता अ.को.२.८.७४.

rgyal ba skyed mdzad

= {rdo rje sems dpa'} जिनजनकः, वज्रसत्त्वः — जिनजनक इति वज्रसत्त्वः शाक्यमुनिः, निरावरणस्कन्धानां जनको जिनजनकः वि.प्र.२२२ख/२.१.

rgyal ba skyed mdzad rigs

जिनजनककुलम्, तथागतकुलम् — प्रणिधानं करोमि सत्त्वानां मोक्षहेतोर्जिनजनककुले वि.प्र.१४५क/३.८६.

rgyal ba khyu mchog

= {sangs rgyas} जिनपुंगवः, बुद्धः — समाध्यते कथं चित्तं ब्रूहि मे जिनपुङ्गव ल.अ.६४ख/११; = {rgyal ba mchog}

rgyal ba rgya mtsho

जिनसागरः — {spyan ras gzigs rgyal ba rgya mtsho} जिनसागर अवलोकितेश्वरः लो.को.१४९६.

rgyal ba bsgrags pa

जयघोषणा — {rgyal ba bsgrags pa byas} विदधे जयघोषणाम् अ.क.१०६.१९.

rgyal ba can

ना. जयवती, धारणी — {'phags pa rgyal ba can zhes bya ba'i gzungs} आर्यज्ञानवतीनामधारणी क.त.५६८.

rgyal ba mchog

= {rgyal mchog rgyal ba'i mchog} जिनवरः, वज्रसत्त्वः — ज्ञानज्ञेयैकभूतं जिनवरसमयम् वि.प्र.१०७ख/१; वि.प्र.१४५क/३.८६; = {rgyal ba khyu mchog}

rgyal ba mchog gi skyed mdzad

वि. जिनवरजनकम्, अनाहतं कालचक्रम् वि.प्र.८८क/४.२३४.

rgyal ba mchog dang bcas pa

वि. जिनवरसहितम् — जिनवरसहितं साधनं विश्वभर्त्तुः वि.प्र.२९ख/४.१.

rgyal ba thob pa

पा. जयलव्धः, समाधिविशेषः — तद्यथा सर्वधर्मस्वभावव्यवलोकनो नाम समाधिः …जयलब्धो नाम समाधिः अ.सा.४३०ख/२४२.

rgyal ba dang ldan

वि. जयिनी — परं राजत्येका जगति जयिनी पूर्णरजनी अ.क.१०८.६१.

rgyal ba dam pa

ना. जयोत्तमः, श्रेष्ठी — दक्षिणापथे नन्दिहारं नाम नगरम् । तत्र जयोत्तमो नाम श्रेष्ठी प्रतिवसति ग.व्यू.५१क/१४४.

rgyal ba dam pa mchog

= {sangs rgyas} जिनवरप्रवरः, बुद्धः — जिनवरप्रवरस्य तस्य दंष्ट्राश्चतस्रः रा.प.२४९ख/१५०.

rgyal ba rnal du dgod pa

जिताध्यावसनम् — अजितजयजिताध्यावसनात् अभि.भा.३०क/९८२.

rgyal ba pa

= {mchod 'os pa} जैनाः, आर्हताः — जैनसाङ्ख्यनिषेधतः जैनैः आर्हतैः साङ्ख्यैश्च निरवयवस्य व्योम्नो निषिद्धत्वात् त.प.१४३ख/७३९; जैना इति दिगम्बराः (= {nam mkha'i gos can}) त.प.२१६ख/१५०.

rgyal ba 'phags pa

वि. जयोद्गतः — बोधिमण्डनिषण्णं तथागतं…शूरं जयोद्गतं पुरुषं महापुरुषम् ल.वि.१७०क/२५५.

rgyal ba ma

ना. जया, यक्षिणी — जयाया मन्त्रः ॐ जये सुजये । जापयति सर्वकार्याणि कुरु मे स्वाहा म.मू.२८८ख/४४७.

rgyal ba'i sku

जिनकायः, बुद्धस्य शरीरम् — {rgyal ba'i sku ni gser gyi mdog 'dra ba} काञ्चनवर्णनिभो जिनकायः रा.प.२२८ख/१२१; जिनबिम्बः बो.अ.९. ३६; जिनात्मभावः र.वि.१.९६; जिनतनुः — एवं भूयो द्विभेदो भवति जिनतनुर्बाह्यतोऽभ्यन्तरे च वि.प्र.५५ख/४.९६.

rgyal ba'i dkyil 'khor

जिनमण्डलम् — शुद्धेर्दूरान्तिकस्थानां लोकेऽथ जिनमण्डले । द्विधा तद्दर्शनं शुद्धं वारिव्योमेन्दुबिम्बवत् र.वि.३.३९.

rgyal ba'i khyu mchog

ना. जिनर्षभः, वैश्रवणात्मजः — बिम्बिसारोऽपि देहान्ते तस्मिन्नेव क्षणे दिवि । अभूज्जिनर्षभो नाम श्रीमान् वैश्रवणात्मजः अ.क.४४.२४.

rgyal ba'i glang po

जयकुञ्जरः — श्रुत्वैव नृपतिः दत्तं विश्रुतं जयकुञ्जरम् । रक्षाप्राकाररहितां राजलक्ष्मीममन्यत अ.क.२३.२६.

rgyal ba'i dgyes

जयनन्दिः लो.को.५२१.

rgyal ba'i dgra

= {bdud kyi nyon mongs} जिनरिपुः, मारक्लेशः — अष्टांघ्रिस्यन्दनस्थमिति शब्दस्पर्शरसरूपगन्धसत्त्वरजस्तमोगुणस्थं जिनरिपुमथनं मारक्लेशमथनम् वि.प्र.४९ख/४.५२.

rgyal ba'i dgra 'joms par byed pa

वि. जिनरिपुमथनः, मारक्लेशमथनः — अष्टांघ्रिस्यन्दनस्थमिति शब्दस्पर्शरसरूपगन्धसत्त्वरजस्तमोगुणस्थं जिनरिपुमथनं मारक्लेशमथनम् वि.प्र.४९ख/४.५२.

rgyal ba'i mchog

= {rgyal ba mchog}

rgyal ba'i mchod sdong

जिनस्तम्भः — बोधिचर्यानुरूप्येण जिनस्तम्भोऽपि साधितः बो.अ.९.३८; द्र. {mchod sdong /}

rgyal ba'i snyan

ना. *= {gsang ba'i bdag po} जयश्रोत्रः, गुह्यकाधिपतिः, = {gnod sbyin gyi sde dpon chen po} महायक्षसेनापतिः मि.को.१०५क ।

rgyal ba'i snying po

= {de bzhin gshegs pa'i snying po} जिनगर्भः, तथागतगर्भः — जिनगर्भव्यवस्थानमित्येवं दशधोदितम् र.वि.१०६क/५९.

rgyal ba'i gter

=(?) जयकु(ग)ञ्जः — लक्ष्मीः सुखनिषण्णा मे याता निश्चलतां तया । रथे सौर्यपथे तस्मिन् जयकु(ग)ञ्जे च कुञ्जरे अ.क.२३.१२.

rgyal ba'i bstan

जिनशासनम्, बुद्धशासनम् — स तत्त्वभावार्थनये सुनिश्चितः करोति सत्त्वान् सुविनीतसंशयान् । ततश्च ते तज्जिनशासनादराद् विवर्धयन्ते स्वपरं गुणैः शुभैः सू.अ.१५२क/३६.

rgyal ba'i thugs kyi sras

= {byang chub sems dpa'} जिनौरसः, बोधिसत्त्वः म.व्यु.६४१; द्र. {rgyal sras/}

rgyal ba'i theg pa

पा. जयवाहनः, समाधिविशेषः — समाधयः यैरवलोकितेश्वरः समापन्नः....तद्यथापि नाम कुलपुत्र आकारकरो नाम समाधिः…जयवाहनो नाम समाधिः का.व्यू.२२२ख/२८४.

rgyal ba'i drod kyi skye mched

ना. जयोष्मायतनः, ब्राह्मणः — दक्षिणापथे ईषाणो नाम जनपदः । तत्र जयोष्मायतनो नाम ब्राह्मणः प्रतिवसति ग.व्यू.३७९ख/८९.

rgyal ba'i bdag po

जिनपतिः १. = {rdo rje sems dpa'} वज्रसत्त्वः — अर्कनेत्रा द्वादशनेत्रा जिनपतिमुकुटा वज्रसत्त्वमुकुटा वि.प्र.३७क/४.१५ २. = {mi 'khrugs pa} अक्षोभ्यबुद्धः — तेन वज्रालङ्कारयुक्तो जिनपतिमुकुटोऽक्षोभ्यमुकुटः प्रज्ञालिङ्गितः…प्रज्ञोपायेन वि.प्र.४८ख/४.५१.

rgyal ba'i bdag po'i cod pan can

वि. जिनपतिमुकुटः, अक्षोभ्यमुकुटः — तेन वज्रालङ्कारयुक्तो जिनपतिमुकुटोऽक्षोभ्यमुकुटः प्रज्ञालिङ्गितः…प्रज्ञोपायेन वि.प्र.४८ख/४.५१.

rgyal ba'i bdag po'i pad+ma

= {snying ga'i pad+ma} जिनपतिकमलम्, हृत्कमलम् — श्रीमत्य्ॐकारजाते जिनपतिकमले हृत्कमले वि.प्र.३५ख/४.११.

rgyal ba'i sde

= {rgyal sde/}

rgyal ba'i dpal

जयश्रीः १. विजयलक्ष्मीः — अभिज्वलच्चारुवपुर्जयश्रिया समुत्सुकान्तःपुरमागमत् पुरम् जा.मा.१३६/७९ २ (ना.) नागकन्या — अनेकानि च नागकन्याशतसहस्राणि संनिपतितानि । तद्यथा विभूषणधरा नाम नागकन्या…जयश्रीर्नाम नागकन्या का.व्यू.२०१ख/२५९.

rgyal ba'i bu

= {byang chub sems dpa'} जिनौरसः, बोधिसत्त्वः — गर्भा नैया(का)यिकाः केन पृच्छसे मां जिनौरसाः ल.अ.६७क/१६; = {rgyal sras/}

rgyal ba'i bum pa

जयघटः, अष्टघटेषु एकः — एवं जयघटः शुक्रास्रावेण । विजयघटो रजोऽऽस्रावेण इत्यष्टौ घटाः शुद्धाः वि.प्र.५९ख/४.१०३.

rgyal ba'i blo gros

ना. जयमतिः, बोधिसत्त्वः — सर्वधर्माप्रवृत्तिनिर्देशेऽपि कथितम्, ‘जयमतेश्च बोधिसत्त्वस्य पृथिवी विदारमदात् । स कालगतो महानिरयं प्रापतद्’ शि.स.५ख/७; म.व्यु.६८२.

rgyal ba'i dbang po

= {sangs rgyas} जिनेन्द्रः, बुद्धः — अवतीर्य पौष्पकाद्यानाद्वन्द्य पूज्य तथागतम् । नाम संश्रावयंस्तस्मै जिनेन्द्रेण अधिष्ठितः ल.अ.५७क/२; = {rdo rje sems dpa'} वज्रसत्त्वः — इह जिनेन्द्रो वज्रसत्त्वः वि.प्र.९८ख/३.१८.

rgyal ba'i 'bras bu

जयफलम्, विजयफलम् — ये तं स्फुरन्तमपि मानरिपुं निहत्य कामं जने जयफलं प्रतिपादयन्ति बो.अ.७.५९.

rgyal ba'i myu gu

= {byang chub sems dpa'} जिनाङ्कुरः, बोधिसत्त्वः — सर्वेषामेव बोधिसत्त्वानाम् अभेदेन इमानि एवंभागीयानि गौणानि नामानि वेदितव्यानि तद्यथा बोधिसत्त्वो महासत्त्वः…जिनाङ्कुरः बो.भू.१५७क/२०३.

rgyal ba'i gtsug tor

ना. जयोष्णीषः — नाभौ शाक्याधिपेन्द्रमुनिं संलिखेत्…दक्षिणे जयोष्णीषं च वामतो विजयं लिखेत् स.त.१८३/१८२.

rgyal ba'i gtsug tor gyi phyag rgya

जयोष्णीषमुद्रा — वज्रबन्धे मध्यमे वज्राकारेण तर्जन्यो रत्नाकारो कृत्वा शेषाः प्रभाकारा जयोष्णीषमुद्रा स.दु.१८७/१८६.

rgyal ba'i tshul

वि. जिष्णुः, जयशीलः मि.को.४८ख; जेता मि.को.४८ख ।

rgyal ba'i mdzes ma

ना. जयसुन्दरी — {dpal rgyal ba'i mdzes ma'i sgrub thabs} श्रीजयसुन्दरीसाधनम् क.त.२०६८.

rgyal ba'i zhing

जिनक्षेत्रम्, बुद्धशरीरम् — सत्त्वक्षेत्रं जिनक्षेत्रमित्यतो मुनिनोदितम् बो.अ.६.११२; संभारप्रसूतिप्रवृत्तिहेतुत्वात् सत्वाः क्षेत्रम् । बुद्धाः भगवन्तस्तथैव क्षेत्रम् बो.प.६.११२.

rgyal ba'i gzhi

= {byang chub sems dpa'} जिनाधारः, बोधिसत्त्वः — बोधिसत्त्वो महासत्त्वो धीमांश्चैव उत्तमद्युतिः । जिनपुत्रो जिनाधारो विजेताथ जिनाङ्कुरः सू.अ.२४९क/१६६; म.व्यु.६३०.

rgyal ba'i 'od

ना. जयप्रभः, नृपः — रतिव्यूहायां राजधान्यां जयप्रभो नाम राजा अभूत्…जयप्रभस्य विजितावी नाम पुत्रोऽभूत् ग.व्यू.१९१क/२७३.

rgyal ba'i yum

पा. जिनजननी, प्रज्ञापारमिता; द्र. ब.अ.६७.

rgyal ba'i ye shes

पा. जिनज्ञानम्, बुद्धज्ञानम् — धर्मकायजिनज्ञानकरुणाधातुसंग्रहात् । पात्ररत्नाम्बुभिः साम्यमुदधेरस्य दर्शितम् र.वि.१.४३; रा.प. २३४क/१२८.

rgyal ba'i rigs

पा. जिनकुलम्, तथागतकुलम् — एकवीरः स्वजिनकुलवशाद् वैरोचनादिकुलवशात् कर्मभेदैः समस्तैः साधनं भवति वि.प्र.७३क/४.१३७.

rgyal ba'i ring bsrel

जिनधातुः — श्रीधान्यकटके चैत्ये जिनधातुधरे म.मू.४४९ख/६२; पुनरपरं महामते समधारणं कल्पस्थिताः सुवर्णवज्रजिनधातुप्राप्तिविशेषा अभङ्गिनः ल.अ.१४९ख/९६.

rgyal ba'i ring bsrel mchod rten

जिनधातुस्तूपः, अतीतबुद्धशरीरधातुधरः स्तूपः — जिनधातुस्तूपपुरतो मे ज्वलित आश्रयः परमभक्त्या रा.प.२३७ख/१३४; द्र. श्रीधान्यकटके चैत्ये जिनधातुधरे म.मू.४४९ख/६२.

rgyal ba'i ru mtshon

जयपताका, विजयपताका — गोपा नाम शाक्यकन्या जयपताका स्थापिताभूत्, यो वा अत्र असिधनुष्कलापयुद्धसालम्भेषु जेष्यति, तस्यैषा भविष्यतीति ल.वि.७४ख/१०१.

rgyal ba'i lam

जिनमार्गः — {rgyal ba'i lam la 'jug pa} जिनमार्गावतारः क.त.३९६४.

rgyal ba'i shing rta

वि. जयरथः — याञ्चाकल्पतरुर्जगज्जयरथः…स्थिरसुहृद्धर्मः सतां बान्धवः अ.क.३/२१.

rgyal ba'i sras

= {rgyal sras/}

rgyal ba'i sras po

= {rgyal sras/}

rgyal bar dka'

= {rgyal bar dka' ba/}

rgyal bar dka' ba

= {rgyal dka'} ।। • वि. दुर्जयः — मेरोः पृष्ठेषु दिक्षु भ्रमति भुवितले दुर्जयो दानवानां यस्मिन् धर्मो विनष्टः वि.प्र.१७१क/१८८ • पा. सुदुर्जया, पञ्चमी बोधिसत्त्वभूमिः — दश बोधिसत्त्वभूमयः यदुत प्रमुदिता च नाम बोधिसत्त्वभूमिः, विमला च नाम, प्रभाकरी च नाम, अर्चिष्मती च नाम, सुदुर्जया च नाम…धर्ममेघा च नाम बोधिसत्त्वभूमिः द.भू.१७०क/३.

rgyal bar gyur

= {rgyal bar gyur pa/}

rgyal bar gyur cig

क्रि. जयतु लो.को.५२२; {rgyal bar gyur cig sku tshe ring bar shog cig ces bstod nas} जयेन आयुषा च वर्धयित्वा अ.श.१६३ख/१५२.

rgyal bar gyur pa

१. वि. जितः — स महात्मा जितपर्षत्कान् …अमात्यान् प्रसह्याभिभूय जा.मा.२७३/१५९ २. जयङ्गमः, कल्पविशेषः — सुरेन्द्राभा नाम देवकन्या सुधनं श्रेष्ठिदारकमेतद् अवोचत्…जयङ्गमो नाम कल्पोऽभूत् । तत्र मे षष्टिगङ्गानदीबालुकासमास्तथागता आरागिताः ग.व्यू.२७२ख/३५०.

rgyal bar 'gyur

= {rgyal 'gyur} क्रि. १. [1] (वर्त.) जीयते — तत् तादृशं महासामर्थ्यं जीयते अभिभूयते बो.प.६ [2] (भवि.) जयो भविष्यति — न ज्ञायते कस्य जयो भविष्यति वि.व.१९१क/१.६६ २. निष्पत्स्यते सर्वसस्यानि (= {'bru rnams}) निष्पत्स्यन्ते अ.श.९१क/८२ ३. = {rgyal bar 'gyur ba} वि. विजयी — इत्थं तथोत्तरं स्याद् विजयी समस्तः प्र.अ.३०ख/३५.

rgyal bar 'gyur ba

= {rgyal bar 'gyur/}

rgyal bar 'dod

= {rgyal bar 'dod pa/}

rgyal bar 'dod pa

= {rgyal 'dod} ।। • सं. जिगीषा — ततः मानी शत्रुजिगीषया अ.क.६६.७९; विजिगीषा — तमाययौ ब्रह्मदत्तः क्ष्मापतिर्विजिगीषया अ.क.५२.६ • वि. विजिगीषुः — विजिगीषव इव तरसा दुःसहसंसाररिपुबलं हत्वा । आसादयन्ति धीराः प्राज्यं सद्धर्मसाम्राज्यम् अ.क.१०६.१.

rgyal bar 'dod pa'i rgol ba

विजिगीषुवादः — तस्मान्न योगविहितो न्याय्यः कश्चिद् विजिगीषुवादो नाम वा.टी.१०५ख/६८.

rgyal bar byed

= {rgyal bar byed pa/}

rgyal bar byed pa

• क्रि. जयति — अजितानि ग्रामनिगमादीनि जयति अभि.स्फु.२०९क/९८३ • सं. जयः — अजितजयजिताध्यावसनात् अभि.स्फु.२०९क/९८३ • वि. जैत्रः — दत्तो रथः कुमारेण स जैत्रः शत्रुमर्दनः अ.क.२३.११; जिष्णुः मि.को.५०ख; जयकरः म.व्यु.७५०८.

rgyal bar byed par 'gyur

क्रि. जेष्यते — भवतु नाम महत् सामर्थ्यमस्य, तथापि तदपरेण बलवता पुण्येन जेष्यते बो.प.६.

rgyal bar mdzad pa

विजयः — {dpa' bo khyod kyis mu stegs las/} {rgyal bar mdzad pa ci zhig mtshar} वीर विस्मयमागच्छेत् स तीर्थ्यविजये तव श.बु.४५.

rgyal bas byin

ना. जयदत्तः, बोधिसत्त्वः म.व्यु.७२४.

rgyal bu

= {rgyal po'i bu/} {rgyal ba'i bu/}

rgyal bu rgyal byed kyi tshal

ना. जेतवनम्, स्थानम् — श्रावस्त्यां विहरति जेतवनेऽनाथपिण्डदस्यारामे अ.श.१३क/११.

rgyal bu gzhon nu

राजकुमारः — अथ ते राजकुमाराः परमसंदीप्ता एषा व्याघ्रीति द्रुतम्…प्रचङ्क्रमुः सु.प्र.५४ख/१०८.

rgyal bya

कृ. जेतव्यम्; जेयः — मया हि सर्वं जेतव्यमहं जेयो न केनचित् बो.अ.७.५५; = {rgyal nus} जय्यः, {rgyal byed} जैत्रः, {rgyal byed can} जेता मि.को.५०ख ।

rgyal byin

= {'o ma shing} राजादनः, क्षीरिकावृक्षः — राजादनः फलाध्यक्षः क्षीरिकायमथ द्वयोः अ.को.२.४.४५.

rgyal byed

• सं. १. = {rgyal ba} जयनम्, जयः (= {rnam par rgyal ba} विजयः) मि.को.५०ख २. = {byang chub sems dpa'} विजेता, बोधिसत्त्वः — बोधिसत्त्वः…जिनपुत्रो जिनाधारो विजेताथ जिनाङ्कुरः सू.अ.२४९क/१६६ ३. (ना.) = {brgya byin} जिष्णुः, इन्द्रः — जिष्णुर्लेखर्षभः शक्रः शतमन्युर्दिवस्पतिः अ.को.१.१.४३ ४. (ना.) = {brgya byin bu} जयन्तः, इन्द्रपुत्रः — स्यात्प्रासादो वैजयन्तो जयन्तः पाकशासनिः अ.को.१.१.४७ ५. = {rnam rgyal shing} जया, जयन्तीवृक्षः — जया जयन्ती तर्कारी नादेयी वैजयन्तिका अ.को.२.४.५ ६. = {sa gzhi} ज्या, पृथिवी — धरा धरित्री धरणीः क्षोणिर्ज्या काश्यपी क्षितिः अ.को.२.१.२ ७. = {sman} जायुः, औषधम् मि.को.५३क ८. = {gla rtsi} कस्तूरिका, कस्तूरी (= {ri dwags lte ba} मृगनाभिः, {ri dwags chang} मृगमदः) मि.को.५३ख; • वि. = {rgyal bar byed pa} विजयी — प्राप्तोऽस्माभिर्विबुधविजयी कोऽपि विद्यांशलेशः अ.क.३९.३०; जैत्रः — त्वदपाङ्गाह्वयं जैत्रमङ्गजास्त्रं यदंगने का.आ.२.२५२.

rgyal byed kyi tshal

= {rgyal byed tshal/}

rgyal byed can

वि. = {rgyal byed} जेता मि.को.५०ख; द्र. {rgyal bya/}

rgyal byed pa

वि. = {rgyal byed} जिष्णुः, जेता — जेता जिष्णुश्च जित्वरः अ.को.२.८.७७; द्र. {rgyal byed can/}

rgyal byed tshal

= {rgyal byed kyi tshal} ना. जेतवनम्, प्रदेशः — श्रावस्त्यां वेणुगहने जिनं जेतवने स्थितम् अ.क.१९.१२३; जेतवनप्रतिग्रहावदानम् अ.क.२१.०; जेतकाननम् — पुरा मनोज्ञे सर्वज्ञः श्रावस्त्यां जेतकानने । अनाथपिण्डदारामे विजहार महाशयः अ.क.१७.२.

rgyal byed tshal gnas

जेतवनीयाः, निकायभेदः ब.अ.३०.

rgyal byed gzhon nu

ना. जेतकुमारः, कश्चित् पुरुषः — श्रावस्तीं स (अनाथपिण्डदः) पुरीं ययौ । तदादिष्टेन सहितः शारिपुत्रेण भिक्षुणा । तत्र जेतकुमारेण हिरण्यार्घेण भूयसा । दत्तं काञ्चनम् आदाय विहारं तमसूत्रयत् अ.क.२१.५५.

rgyal dbang

= {sangs rgyas} जिनेन्द्रः, बुद्धः — तत्कालं स्वयमधिगम्य वीर बुद्ध्या श्रोतृणां श्रमण जिनेन्द्र कांक्षितानाम् अ.श.४ख/३.

rgyal dbang rgyal po

= {sangs rgyas} जिनेन्द्रराजः, बुद्धः — अभिस्तवन्तीह हर्षं जनित्वा गाथासहस्रेहि जिनेन्द्रराजम् स.पु.६क/७.

rgyal dbang sras po

= {byang chub sems dpa'} जिनेन्द्रपुत्रः, बोधिसत्त्वः — परिभावितात्मान जिनेन्द्रपुत्रान् कांश्चिच्च पश्याम्यहु तत्र तत्र स.पु.६क/७.

rgyal 'bras

= {skyu ru ra} तिष्यफला, आमलकीवृक्षः मि.को.५३ख ।

rgyal ma

ना. जया, योगिनी — जयायाः षष्ठे पत्रे यू वि.प्र.१३२क/३.६३.

rgyal ma dmangs rigs skyes

क्षत्ता, क्षत्रियायां शूद्राज्जातः — क्षत्ता स्यात् सारथौ द्वाःस्थे क्षत्रियायां च शूद्रजे अ.को.३.३.६३.

rgyal mi bsngo

=(?) क्रि. जितं भवतु — दण्डिना जितं भवतु वि.व.२००ख/१.७४.

rgyal mi nus

वि. = {rgyal bar mi nus pa} अजयः — अजयाः श्रमणा लोके गूढार्थग्रन्थवादिनः । श्लोकमात्रं मया श्रुत्वा अ.क.३९.८२.

rgyal mi nus pa

= {rgyal mi nus/}

rgyal mo

राज्ञी, राजपत्नी — राज्ञीं वशीकर्तुकामः सौवर्चलां शतपुष्पां वाराहीं चैकतः कृत्वा जुहुयात् । सप्तरात्रं त्रिसंध्यं वश्यो भवति म.मू.२२४ख/२४४.

rgyal mo ka ra

= {li kha ra} शर्करा — {sharka rA rgyal mo ka ra'am li kha ra} मि.को.६१ख ।

rgyal mo ga gon

कर्कटिका म.व्यु.५७४९; मि.को.४०ख ।

rgyal mo che

महाराज्ञी, महाविद्याराज्ञी — खवज्रनेत्रीं महाराज्ञीं त्रिमुखां भावयेत्सदा…वाग्वज्रीं च महाराज्ञीं त्रिमुखां भावयेत्सदा गु.स.११६क/५७.

rgyal tshab

१. युवराजः — राज्ञः… विश्वंतरो नाम पुत्रो युवराजो बभूव जा.मा.९२/५५; युवराजस्तु कुमारो भर्तृदारकः अ.को.१.८.१२ २. यौवराज्यम् — अतश्चैनं स राजा लोकपरिपालनसामर्थ्याद् अक्षुद्रभद्रप्रकृतित्वाच्च यौवराज्यविभूत्या संयोजयामास जा.मा.३७०/२१७.

rgyal tshab kyi go 'phang

यौवराज्यम्, युवराजपदम् — यौवराज्यप्राप्तैरपि बोधिसत्त्वैः साधुमतीबोधिसत्त्वभूमौ प्रतिष्ठितैर्न सुकरः कायः कायकर्म वा ज्ञातुम् द.भू.२७२ख/६३.

rgyal tshab tu dbang bskur

= {rgyal tshab tu dbang bskur ba/}

rgyal tshab tu dbang bskur ba

• सं. यौवराज्याभिषेकः — यतो दशम्यां भूमौ अनुत्तरतथागतधर्मयौवराज्याभिषेकप्राप्त्यनन्तरम् अनाभोगबुद्धकार्याप्रतिप्रश्रब्धो भवति र.वि.७६क/४ • वि. यौवराज्येऽभिषिक्तः — यदा महान् संवृत्तस्तदा यौवराज्येऽभिषिक्तः अ.श.२०२क/१८६.

rgyal tshab byed pa

युवराजः — {de'i bu rab rgyal tshab byed pa} तस्य ज्येष्ठः कुमारो युवराजः अ.श.११०ख/१००.

rgyal mtshan

१. ध्वजः, पताका — {rgyal mtshan bsgreng ba} ध्वजारोपणम् वि.सू.६३क/७९; {rgyal mtshan thogs pa} ध्वजारोहः वि.व.३२२क/२.१३३; केतुः — अनेन यानेन यशःपताकिना दयानुयात्रेण शमोच्चकेतुना जा.मा.३८४/२०८; ललामः म.व्यु.६८६३ २. पा. (ज्यो.) ध्वजः, महाग्रहः — आदित्य सोम …तारध्वज घोरधूम्र…विरूपश्चेति । इत्येते महाग्रहाः म.मू.१०४ख/१३; योगः मो.को.५२२ ३. अष्टमङ्गलचिह्नेषु एकम् — {bkra shis rtags brgyad} : छत्रम् {gdugs/} सुवर्णमत्स्यः {gser nya/} कुम्भः {bum pa/} पद्मः {pad+ma/} शङ्खः {dung /} श्रीवत्सः {dpal be'u/} ध्वजः {rgyal mtshan/} चक्रम् {'khor lo} मि.को.८ख ४. ध्वजम्, हस्तमुद्राविशेषः — उभौ हस्तौ तथा कृत्वा वामतर्जनिमाश्रितम् । दक्षिणं तु करं कृत्वा तस्य मङ्घुलितस्थितम् । तर्जन्या मध्यमा चैव विसृते ध्वजमुच्यते । ध्वजमुद्रा इति ख्याता म.मू.२४८क/२८०.

rgyal mtshan dang ba dan ni bsgreng

वि. उच्छ्रितध्वजपताकम् — नगरम्…उच्छ्रितध्वजपताकम् अ.श.४०क/३५.

rgyal mtshan gyi rgyal po

ना. ध्वजाग्रः, रोमविवरः — तदा सर्वनीवरणविष्कम्भी ततो रोमविवरादवतीर्य सर्वपश्चिमोऽयं रोमविवरः ध्वजाग्रो नाम रोमविवरः । स रोमविवरोऽशीतियोजनसहस्राणि । तस्मिन् रोमविवरेऽशीतिपर्वतसहस्राणि अभूवन् का.व्यू.२४०ख/३०२.

rgyal mtshan gyi tog

ना. ध्वजकेतुः, तथागतः — तद्यथा सुबाहुः सुरत्नः…ध्वजकेतुः…विश्वभुक् विपश्यि शाक्यमुनिश्चेति म.मू.९३ख/५.

rgyal mtshan gyi dam pa dang ldan pa

ना. ध्वजाग्रवती, राजधानी — शुभप्रभो नाम कल्पोऽभूत् । तस्मिन्…मेरूद्गतश्रीर्नाम लोकधातुरभूत्…तेषां खलु अशीतीनां राजधानीकोटीशतानां मध्ये ध्वजाग्रवती नाम मध्यमराजधान्यभूत् । तस्यां महातेजःपराक्रमो नाम राजा ग.व्यू.२७०क/३४८.

rgyal mtshan gyi phyag rgya

पा. केतुमुद्रा, हस्तमुद्राविशेषः — तस्या एवाङ्घुलयः प्रभाकारस्तेजः । तामेवोष्णीषे स्थापयेत् केतुमुद्रा स.दु.१८७/१८६.

rgyal mtshan gyi rtse mo

ध्वजाग्रम् — {rgyal mtshan gyi rtse mo'i nor bu} ध्वजाग्रमणिः ल.वि.७६ख/१०३.

rgyal mtshan gyi rtse mo nges par sgrogs pa

ध्वजाग्रनिश्रावणी, गणनाविशेषः — {de'i yang gong du rgyal mtshan gyi rtse mo nges par sgrogs pa zhes bya ba'i grangs} अतोऽपि उत्तरि ध्वजाग्रनिश्रावणी नाम गणना ल.वि.७६ख/१०३; म.व्यु.७९८०.

rgyal mtshan gyi rtse mo'i nor bu

ध्वजाग्रमणिः, गणनाविशेषः — {de'i yang gong du rgyal mtshan gyi rtse mo'i nor bu zhes bya ba'i grangs yod do} अतोऽप्युत्तरि ध्वजाग्रमणिर्नाम गणना ल.वि.७६ख/१०३; म.व्यु.७९७९.

rgyal mtshan gyi rtse mo'i dpung rgyan

१. पा. ध्वजाग्रकेयूरः, समाधिः — बहुसमाधिप्रतिलब्धश्च स गद्गदस्वरो बोधिसत्त्वो महासत्त्वः । तद्यथा ध्वजाग्रकेयूरसमाधिप्रतिलब्धः स.पु.१५८क/२४४ २. ना. ध्वजाग्रकेयूरा, धारणी — {'phags pa rgyal mtshan gyi rtse mo'i dpung rgyan zhes bya ba'i gzungs} आर्यध्वजाग्रकेयूरनामधारणी क.त.६१२.

rgyal mtshan bsgreng ba

ध्वजारोपणम् — निर्यातनविहारप्रतिष्ठापनशयनासनदानध्रुवभिक्षाज्ञपनचैत्यप्रतिष्ठापनयष्टिध्वजारोपणग्लानप्रश्वसनेषु वि.सू.६३क/७९.

rgyal mtshan can

१. = {dmag tshogs} ध्वजिनी, सेना — {rgyal po de'i rgyal mtshan can} ध्वजिनी तस्य राज्ञः का.आ.३.१५५; मि.को.४४ख २. *अजवीथी — {'o ma sgron mar ldan pa des/rgyal} {mtshan can gyi gnas 'jug bya} क्षीरप्रदीपसम्पन्नोऽप्यजवीथीर्निषेवयेत् गु.सि.६.१७.

rgyal mtshan brje ba

ध्वजपरिवर्तनम् — {rgyal mtshan brje ba'i ltung byed} ध्वजपरिवर्तनगतं प्रायश्चित्तिकम् वि.सू.५३ख/६९.

rgyal mtshan brje ba'i ltung byed

पा. ध्वजपरिवर्तनगतं प्रायश्चित्तिकम्, प्रायश्चित्तिकभेदः वि.सू.५३ख/६९.

rgyal mtshan thogs pa

वि. ध्वजारोहः — राज्ञो हस्त्यारोहा अश्वारोहा इष्टकारोहा ध्वजारोहा पताकारोहाः वि.व.३२२क/२.१३३; पारिध्वजिकः म.व्यु.३७२५; वैजयन्तिकः मि.को.४५क ।

rgyal mtshan mthon po

ना. उच्चध्वजम्, महाविमानम् — उच्चध्वजं नाम तुषितालये महाविमानं चतुःषष्टियोजनानि आयामविस्तारेण यस्मिन् बोधिसत्त्वः संनिषद्य तुषितेभ्यो देवेभ्यो धर्मं देशयति स्म ल.वि.१८ख/२२.

rgyal mtshan dri ma med pa

ना. विमलध्वजः, बोधिसत्त्वः — तस्मिन् खलु पुनश्चित्रमञ्जरिप्रभासे बोधिमण्डे विमलध्वजो नाम बोधिसत्त्वो निषण्णो अभूत् ग.व्यू.२७०क/३४८.

rgyal mtshan ldan pa

ना. ध्वजवती, बोधिसत्त्वपरिचारका देवता — सन्ति खलु पुनश्चतस्रो बोधिसत्त्वपरिचारका देवताः उत्खली च नाम समुत्खली च नाम ध्वजवती च नाम प्रभावती च नाम ल.वि.३७ख/५०.

rgyal mtshan sna tshogs

ना. १. विचित्रध्वजा [1] राजधानी — विरजोवत्यां चातुर्द्वीपिकायां लोकधातौ विचित्रध्वजायां राजधान्यां विशुद्धनेत्राभा नाम रात्रिदेवता अभूत् ग.व्यू.८८ख/१७९ [2] अशोकवनिका — जयोत्तमं श्रेष्ठिनं…अद्राक्षीत् पूर्वेण नन्दिहारस्य नगरस्य पर्यन्ते विचित्रध्वजायामशोकवनिकायाम् ग.व्यू.५१ख/१४५ २. विचित्रध्वजम्, महाविमानम् — समुद्रवेतालीप्रदेशे समन्तव्यूहम् उद्यानम्…तस्य चोद्यानस्य मध्ये विचित्रध्वजं नाम महाविमानम् ग.व्यू.३६५ख/७९.

rgyal mtshan dpag med

ना. अमितध्वजः, तथागतः — एवं पश्चिमायां दिशि अमितायुर्नाम तथागतोऽमितस्कन्धो नाम तथागतोऽमितध्वजो नाम तथागतः सु.व्यू.१९८ख/२५६.

rgyal mtshan dbyug pa

यष्टिः, ध्वजदण्डः श्री.को.१७८क ।

rgyal mtshan rtse mo

= {rgyal mtshan gyi rtse mo/}

rgyal zin

भू.का.कृ. जितः — कामधातोर्जितत्वात् । धर्मज्ञानेनैव कामधातुः पूर्वतरजितो भवति अभि.स्फु.२४४क/१०४४.

rgyal zla

= {rgyal gyi zla ba/}

rgyal rigs

१. क्षत्रियः [1] वर्णविशेषः — क्षत्रियो वाऽसौ ब्राह्मणो वा वैश्यो वा शूद्रो वा अभि.भा.१७०.४/४११; राजन्यः — राजन्यानां शितशरशतैर्यत्र गाण्डीवधन्वा मे.दू.३४५ख/१.५२; क्षत्रः — क्षेत्रं क्षत्रप्रधनपिशुनं कौरवं तद् भजेथाः मे.दू. ३४५ख/१.५२; नाभिः मि.को.८८ख [2] = {sangs rgyas} बुद्धः — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितं यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…क्षत्रिय इत्युच्यते ल.वि.२०५क/३०८ २. राजकुलम्, राजवंशः — अथ तत्र महानामा शाक्यराजकुलोद्भवः अ.क.७.५; राजवंशः — यः विद्याधरराजवंशतिलकः प्राज्ञः सतां सम्मतः ना.ना.२७२ख/७२ ३. = {rgyal rigs mo} क्षत्रिणी वि.प्र.९५क/३.७.

rgyal rigs kyi khyim nas blangs pa'i me

क्षत्रियगृहाग्निः — अत्र कुण्डे क्षत्रियगृहाग्निं प्रज्ज्वाल्य वि.प्र.७९क/४.१६२.

rgyal rigs kyi chos

क्षत्रधर्मः, क्षत्रियस्य धर्मः — नार्हति देव…अर्थकामोपरोधिषु च क्षत्रधर्मबाह्येष्वासन्नापनयेषु धर्मसमादानेषु दयानुवृत्त्या च …प्रियसंस्तवश्चान्यराजदूतैः जा.मा.२५०/१५०.

rgyal rigs kyi bu

क्षत्रियकुमारः — अस्ति हि मे स्वभुजवीर्यप्रतापाद्वशीकृतं शतमात्रं क्षत्रियकुमाराणाम् जा.मा.३७९/२२२.

rgyal rigs nyid

क्षत्रियता, क्षत्रियस्य भावः — अन्यस्य क्षत्रियताब्राह्मण्यादेः दुष्कृतम् वि.सू.२९क/३६.

rgyal rigs phyug po

इभ्यः — बोधिसत्त्वः किल कस्मिंश्चिदिभ्यकुले श्लाघनीयवृत्तचारित्रसंपन्ने…जन्म प्रतिलेभे जा.मा.१८८/११०.

rgyal rigs mo

१. क्षत्रिया, क्षत्रियाणी — क्षत्रिया क्षत्रियाण्यपि अ.को.२.६.१४; क्षत्रिणी — ब्राह्मणी वा क्षत्रिणी वा वैश्या वा शूद्री वा वि.प्र.१६४ख/३.१३८ २. क्षत्रिणी, ओषधिविशेषः — {rgyal rigs mo zhes pa ni b+h+r}-{ing ga rA dzA} क्षत्रिणी भृङ्गराजः वि.प्र.१४९क/३.९६.

rgyal rigs lugs

राजकुलस्थितिः — यदि किञ्चित् क्वचिच्छास्त्रे न युक्तं प्रतिषिध्यते । ब्रुवाणो युक्तमप्यन्यदिति राजकुलस्थितिः प्र.वा.४.६४.

rgyal rigs shing saspa la chen po lta bu

क्षत्रियमहाशाल(साल)कुलम् म.व्यु.३८६२.

rgyal rigs su gyur pa

वि. क्षत्रियः, बुद्धस्य — बोधिमण्डनिषण्णं तथागतं…क्षत्रियम्…रत्नाकरमिव सर्वधर्मरत्नसंपूर्णं विदित्वा ल.वि.१७०क/२५५.

rgyal sa

राजधानी, राज्ञां प्रधाननगरी — गजाश्वरत्नैरभिपूज्य धीमान् स्वराजधानीं स्वयमानिनाय अ.क.५९.६१; द्र. {rgyal po'i pho brang gi gnas/} {rgyal po'i pho brang /} {rgyal po'i pho brang 'khor/}

rgyal sras

१. (= {rgyal ba'i sras}) = {byang chub sems dpa'} जिनपुत्रः, बोधिसत्त्वः — बोधिसत्त्वो महासत्त्वो धीमांश्चैवोत्तमद्युतिः । जिनपुत्रो जिनाधारः…ईश्वरो धार्मिकस्तथा सू.अ.२४९क/१६६; जिनसुतः र.वि.४.२८; जिनात्मजः — आज्ञाकरोऽहं बुद्धानां ये च तेषां जिनात्मजाः ल.अ.५७ख/३; जिनौरसः — बुद्धानां च जिनौरसाम् ल.अ.६६ख/१५ २. = {rgyal po'i sras} राजपुत्रः — राजपुत्रः स्वनगरान्निनाय नगरं परम् अ.क.१०६.११; नृपात्मजः — मान्धाता अभून्नृपात्मजः अ.क.४.१५; पार्थिवात्मजः — अ.क.६४.३१८; राजसूनुः — राजसूनुं स्वनगरे चक्रुः सैन्यसमुद्यमम् अ.क.३/११४; राजकुमारकः — राज्ञस्तथा राजकुमारकाणाम् अ.क.२२.७३; नृपसूनुः – {rgyal sras de las bdud rtsi ni/} /{rtogs nas nad dang bral ba khyod//} अधिगम्यामृतं तस्मान्नृपसूनोरनामयम् । अ.क.२१२क/२४.४९.

rgyal srid

१. = {rgyal po'i srid} राज्यम् — यन्मया राज्यं प्रतिलब्धम्, तदस्य श्रेष्ठिनः प्रसादात् अ.श.३१ख/२७; महद्राज्यं च अ.को.३.३.७९; राष्ट्रम् — {rgyal srid nyams pa} राष्ट्रभ्रष्टः ल.वि.१६२क/२४३ २. राजत्वम् — कं राजत्वे प्रतिष्ठापयामि वि.व.१९८क/१.७१; आधिपत्यम् — अवैमि तुल्यप्रसवावहीनं घुणक्षतं वृक्षमिवाधिपत्यम् अ.क.६५.११ ३. = {rgyal srid chen po} साम्राज्यम् — {rgol ba'i rgyal srid thob pa la} संप्राप्तं वादिसाम्राज्यं अ.क.३९.६१; का.आ.२.१३; = {rgyal srid rgyas pa/}।0. राजः — {rgyal srid longs spyod} राजभोगः अ.क.३७.३०; {rgyal srid kyi bde ba} राजसुखम् जा.मा.२९२/१७०.

rgyal srid kyi bde ba

राज्यसुखम् — गुरुजनशुश्रूषानिर्बन्धान्निवृत्तो राज्यसुखमनुभूयताम् ना.ना.२६४क/९; राज्यसौख्यम् — भो वयस्य न खलु अहं केवलं राज्यसौख्यम् उद्दिश्य एवं भणामि ना.ना.२६४ख/१०; राजसुखम् — देवेन्द्रवत्प्राञ्जलिभिः जनौघैरभ्यर्चितो राजसुखान्यवाप्य जा.मा.२९२/१७०.

rgyal srid kyi dpal

राज्यश्रीः, राज्यलक्ष्मीः — किं देव राज्यश्रीर्विलुप्यमानैवमुपेक्ष्यते जा.मा.९५/५७.

rgyal srid kyi dbang bskur ba

राज्याभिषेकः — {gzhon nu la rgyal srid kyi dbang bskur bas dbang skur cig} कुमारं राज्याभिषेकेणाभिषिंचत वि.व.१५६ख/१.४५.

rgyal srid kyi dbang phyug

राज्यैश्वर्याधिपत्यम् — किं ममानेनैवंविधेन जीवितेन राज्यैश्वर्याधिपत्येन वा ईदृशेन अ.श.८८क/७९.

rgyal srid kyi dbang phyug la dbang byed par 'gyur

क्रि. राज्यैश्वर्याधिपत्यं कारयति मि.को.४३क; (= {rgyal po'i srid kyi dbang phyug la dbang byed par 'gyur}) म.व्यु.६५३९.

rgyal srid bskyangs

क्रि. राज्यं कारयति — अतीतेऽध्वनि ब्रह्मदत्तो नाम राजा राज्यं कारयति ऋद्धं च स्फीतं च अ.श.९०क/८१.

rgyal srid dga'

राज्यनन्दिः ब.अ.९.

rgyal srid rgyas pa

साम्राज्यम् म.व्यु.६५४०; मि.को.४३ख ।

rgyal srid che

= {rgyal srid chen po/}

rgyal srid chen po

= {rgyal srid che} साम्राज्यम् — क्रमोपपन्नं साम्राज्यं निःशल्यमिदमस्तु ते अ.क.६४.१४८; आधिराज्यम् — स्वचित्ताधिराज्यप्राप्तस्य प्राप्तिभिः सर्वकुशलधर्मप्रत्युद्गमनात् अभि.भा.५५क/१०८०; सर्वेषां राज्ञामधिको राजा अधिराजः, तद्भावः आधिराज्यम् अभि.स्फु.२६३ख/१०८०; = {rgyal srid chen po nyid/}

rgyal srid chen po nyid

आधिराज्यम् — आधिराज्ये प्राप्तौ प्राभृतेन विषयप्रत्युद्गमनवत् अभि.भा.५५क/१०८०.

rgyal srid chen po nyid 'thob pa

वि. आधिराज्यप्राप्तः — स्वचित्ताधिराज्यप्राप्तस्य प्राप्तिभिः सर्वकुशलधर्मप्रत्युद्गमनात् अभि.भा.५५क/१०८०.

rgyal srid nyams pa

वि. राष्ट्रभ्रष्टः — रोषिष्यसे त्वमद्य पापीयं बोधिसत्त्वेन राष्ट्रभ्रष्ट इव धर्मराजः ल.वि.१६२क/२४३.

rgyal srid bde

= {rgyal srid gyi bde ba} राज्यसौख्यम् — राज्यसौख्यविभवांश्च सर्वशो विप्रहाय रा.प.२४४ख/१४३.

rgyal srid 'dod ma

ना. राज्येच्छा, इच्छादेवी — राज्येच्छा लक्ष्मीजन्या वि.प्र.४५क/४.४४.

rgyal srid byed

क्रि. राज्यं करिष्यति लो.को.५२७.

rgyal srid byed du 'jug pa

क्रि. राज्ये प्रतिष्ठापयति — कथमिदानीमयं राजा ज्येष्ठपुत्रानपास्य कनीयांसं राज्ये प्रतिष्ठापयति वि.व.१९८क/१.७१.

rgyal srid byed du gzhug

क्रि. राजत्वे प्रतिष्ठापयामि — {gang rgyal srid byed du gzhug} कं राजत्वे प्रतिष्ठापयामि वि.व.१९८क/१.७१.

rgyal srid dbang bskur ba

= {rgyal srid kyi dbang bskur ba/}

rgyal srid yan lag

पा. राज्याङ्गम्, राजकर्मणः अङ्गम्, प्रकृतिः — स्वाम्यमात्यसुहृत्कोशराष्ट्रदुर्गबलानि च । राज्याङ्गानि प्रकृतयः पौराणां श्रेणयोऽपि च अ.को.२.८.१८.

rgyal srid longs spyod

राजभोगः — इति संचिन्त्य स चिरं राजभोगपराङ्मुखः अ.क.३७.३०.

rgyas

१. = {rgyas pa} 2. = {rgya yis} : {rgyas btab pa} मुद्रितः वि.प्र.५१ख/४.६९.

rgyas gang

=(?) समयावृतम् — {de ltar rnam pa sna tshogs pa'i/} {rnam par rtog pas rgyas gang la} एवं नानाविधाकारैर्विकल्प्य समयावृतम् गु.सि.४.३८/३७.

rgyas gyur

= {rgyas par gyur pa/}

rgyas 'gyur

= {rgyas par 'gyur ba/}

rgyas 'grel

= {rgya cher 'grel pa} टीका, विवरणग्रन्थः — निगदितो मञ्जुश्रिया टीकया वि.प्र.४८क/४.५०.

rgyas btab

= {rgyas btab pa/} {rgyas btab nas} मुद्रयित्वा — महासत्त्वेन सप्तभिर्मुद्राभिर्मुद्रयित्वा स्थापिता अ.सा.४४३ख/२५०.

rgyas btab pa

भू.का.कृ. मुद्रितः — शुद्धस्कन्धैरुष्णीषचीवरधारिभिर्मुद्रिता वि.प्र.५१ख/४.६९; अभिमुद्रितः — क्षपायां क्षणशेषायां जने निद्राभिमुद्रिते अ.क.२४.१५७.

rgyas thebs

= {rgyas thebs pa/}

rgyas thebs pa

भू.का.कृ. मुद्रितः — निद्रामुद्रितनेत्रायाम् अ.क.६३.३९.

rgyas gdab

= {rgyas gdab pa/}

rgyas gdab pa

• क्रि. मुद्र्यते — हृन्मुद्रा मन्त्रमार्गेण मुद्र्यते स्वकुलक्रमैः गु.स.१५१ख/१२७ • सं. मुद्रणम् — इदानीं कुलमुद्रणं देवतानाम् उच्यते वि.प्र.५१ख/४.६८.

rgyas gdab par bya

कृ. मुद्रणीयम् — इह सर्वत्र हेतुना फलं मुद्रणीयम्, फलेन च हेतुर्मुद्रणीयः वि.प्र.२४३क/२.५२.

rgyas 'dal

अभ्युद्गतः, संख्याविशेषः — न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वाभ्युद्गतस्य ग.व्यू.३७०क/८२.

rgyas ldan

पा. तत्त्वम्, वाद्यप्रभेदः — {tat+t+wa zhes pa rgyas ldan te glu gar rol mo rnams dal ba'i ming} मि.को.३०क ।

rgyas pa

• क्रि. (अक.; अवि.) तनोति — इन्दोरिन्दीवरद्युति । लक्ष्म लक्ष्मीन्तनोतीति का.आ.१.४५; स्फुटति — पद्मिनी नक्तमुन्निद्रा स्फुटत्यह्नि कुमुद्वती का.आ.३.१६७ • सं. १. विस्तारः, विस्तीर्णता — {sngon gyi smon lam gyi khyad par rgyas pa zhes bya ba} पूर्वप्रणिधानविशेषविस्तारनाम क.त.५०४; विस्तरः — {spel ma zlos gar la sogs te/} {de dag rnams ni gzhan na rgyas} मिश्राणि नाटकादीनि तेषामन्यत्र विस्तरः का.आ.१.३१; व्यासः — {mdo dang rgyas par bstan pa} समासव्यासनिर्देशः; उदयः — प्राग्जन्मप्रणिधानेन शङ्खस्य कुशलोदयः अ.क.१६.१८ २. = {'phel ba} वृद्धिः — {ngo bo nyid rgyas pa} स्वभाववृद्ध्या सू.अ.२१८क/१२४; प्रबुद्धिः — {pad tshogs rgyas pa} पद्मगणप्रबुद्धिः र.वि.४.५८; विरूढिः — संस्कारमात्रं जगदेत्य बुद्ध्या निरात्मकं दुःखविरूढिमात्रम् सू.अ.१९३क/९३; चयः — चयेन य आहारस्वप्नब्रह्मचर्यासमापत्त्युपचयेन सू.अ.२३३क/१४५; प्रचयः — तदा चित्तचैत्तादिकलापस्येव प्रचयो न स्यात् त.प./६७७; उपचयः — कायोपचयेनापचयान्नौपचयिकौ (आनापानौ) अभि.स्फु.१६४क/९०१; विकासः — नैरात्म्यदर्शनेन सकलपर्याकुलताहेतुरागादिव्यपगमे प्रबोधविकासे च प्र.अ.१०२ख/११० ३. = {rtas pa} पुष्टिः — कुशलमूलपुष्टिरिति विशिष्टकुशलधर्मवासनापुष्टिः म.टी.२८४क/१४५; परिपुष्टिः — तत्र हेतुपरिणामो याऽऽलयविज्ञाने विपाकनिःष्यन्दवासनापरिपुष्टिः त्रि.भा.१४९क/३५; पोषणम् — आप्यायनं ततो मन्त्री पोषणं तोषणं ततः वि.प्र.८१ख/४.१६८ ४. स्फरणम्, ध्मापनम् — सुखवेदनीयेन सुखवेदनानुकूलेन वायुना कायस्फरणात् कायध्मापनात् अभि.स्फु.२९३ख/११४४ ५. = {rgyas pa nyid} विपुलता — अपि तु तन्नामरूपं वृद्धिं विपुलतामापद्येत अभि.स्फु.२८८ख/११३४; पुष्कलता — {kha dog rgyas pa} वर्णपुष्कलता बो.भू.३७ख/४३ ६. पा. (त.) पुष्टिः, कर्मभेदः — शुक्लध्यानमप्यंबुबीजात् शान्तौ पुष्टौ च भवति वि.प्र.७७क/४.१५६; पौष्टिकम् — राजगृहस्य ऐशान्यामुत्तरेण वा शान्तिकं पौष्टिकं कर्तव्यम् वि.प्र.९५ख/३.९ ७. ना. भरतः, नृपः — ऋषभस्य भरतः पुत्रः म.मू.३०५क/४७५ ८. ना. भारतम्, ग्रन्थः — अध्ययनमध्ययनान्तरपूर्वकमिति भारताध्ययनेनानेकान्तपरिचोदने वेदेन विशेषणादिति परिहार उक्तेः प्र.अ.२२७.४/४९३ ९. ना. व्यासः, महर्षिः म.व्यु.३४६७ १०. ना. तिष्यः, बोधिसत्त्वः — यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य तथा सिंहस्य तिष्यस्य पुष्यस्य ग.व्यू.२७७ख/३४७; • वि. विस्तीर्णः — कोष्ठभवो वायुर्नाभिप्रदेशादुत्थित उरसि विस्तीर्णः त.प.१४३क/७३७; आयतः — {pad+ma'i 'dab ma rgyas pa'i spyan} पद्मपत्रायताक्षः वि.प्र.१०७ख/पृ.१; वितानः — {shing dang shing gel pa dang lcug ma rgyas pa'i tshig} द्रुमगुल्मलतावितानपदम् ल.अ.६९क/१७; प्रततः — प्रततं सातत्यप्रयोगित्वात् बो.भू.१०८क/१३९; प्रसारितः म.व्यु.६८४०; स्फारः — स्फारविग्रहः अ.क.४२.९; विस्फारः — परस्परांशुप्रतिबद्धतारं विस्फारतारानिकराभिरामम् अ.क.५३.३०; विपुलः — {ut+pal rgyas pa'i mig} विपुलोत्पललोचनासु अ.क.१०.११७; वृद्धः — ब्राह्मणकुले…अतिवृद्धयशसि जा.मा.२१८/१२८; प्रवृद्धः — प्रवृद्धतृष्णोऽप्यनपेतजाड्यः अ.क.५४.७१; चितः — {thal gong rgyas pa} चितान्तरांसः बो.भू.१९३क/२५९; उपचितः — {zlum zhing rgyas pa'i lag pa can} वृत्तोपचितबाहुना का.आ.३.६८; निचितः — इयती जगती देव विचिता निचिताचलैः…न लभ्यस्तद्विधो मृगः अ.क.३०.२५; आचितः — रोमाञ्चचर्चाचितः…जनः अ.क.३०.१; फुल्लः — {ni tsu la yang rgyas par mthong} दृष्टाश्च फुल्ला निचुलाः का.आ.२.१३२; प्रफुल्लम् — {pad+ma rgyas pa lta bu} प्रफुल्लकमलोपमम् अ.क.३१.६३; उत्फुल्लः — {rab tu dga' ba'i mig rgyas pa} प्रहर्षोत्फुल्ललोचनः अ.क.३०.३१; फुल्लितम् म.व्यु.६२३३; उत्सिक्तः — पाकोत्सिक्तः समफलभरः अ.क.४७.१९; उत्सक्तः — {bsod nams rgyas pa} उत्सक्तपुण्याः अ.क.४६.१; पीनः — {phyag rgyas} पीनौ भुजौ अभि.अ.८.३०; पीवरम् — स्थिरपीवराणि…मानसानि जा.मा.७९/४७; परिपुष्टः — प्रकृत्या परिपुष्टं च सू.अ.१३७ख/११; गुरुः — {nu ma rgyas pa'i khur dag gis} गुरुणा स्तनभारेण अ.क.२०.६०; उन्नतः — {nu ma rgyas pa} उन्नतस्तनी अ.क.६८.८६; विकचः — {me tog rgyas pa'i char} विकचकुसुमवृष्टिः अ.क.१०८.१८९; निविडः — {me tog tshom bu'i nu rgyas can} निविडस्तवकस्तनीषु अ.क.१०.११७; विबुद्धः — {u t+pal rgyas pa'i mig} विबुद्धनयनोत्पलम् जा.मा.१९/९; प्रबुद्धः — {ku mu da rgyas pa'i mtsho 'dra} सरः प्रबुद्धः कुमुदैरिव जा.मा.३४८/२०३; संपुष्पितः — पुष्करिणी उत्पलपद्मकुमुदपुण्डरीकैः …संपुष्पिता रा.प.१४६क/१४४; मुकुलितम् — {mig kyang cung zhig rgyas pa} किञ्चिन्मुकुलितेक्षणाम् गु.सि. ८.४२/४१; आकुलः — {snying rje rgyas pa} करुणाकुलः अ.क.१७.६; आकुलितः — {ya mtshan dag gi rgyas pas smras} विस्मयाकुलितोऽवदत् अ.क.१४.८५; स्फुटम् — {nyi ma'i 'od zer reg pas pad+mo'i 'byung gnas rgyas pa bzhin} तरणिकिरणस्पर्शेनेव स्फुटः कमलाकरः अ.क.३८.२१; भरः — {rgyags pa rgyas pa las} मदभरात् अ.क.१९.२८; निर्भरः — {dga' ba rgyas pa} हर्षनिर्भरः अ.क.१९.१२४; उद्रिक्तम् — {snying rje rgyas pa} कारुण्यमुद्रिक्तम् का.आ.२.२८४; ऊर्जितः — {don rgyas nyid ma yin} अनूर्जित एवार्थः का.आ.१.६१; स्फीतम् — राज्यं कारयति ऋद्धं च स्फीतं च वि.व.१३४क/१.२३; प्राज्यम् — आसादयन्ति धीराः प्राज्यं सद्धर्मसाम्राज्यम् अ.क.१०६.१; उदितः — दानपुण्योदितादरः अ.क.१७.९; कलिलः — {mig ni mchi ma'i chu yi thigs kyis rgyas par mi 'gyur ro} बाष्पाम्बुबिन्दुकलिला न दृशो भवन्ति अ.क.६४.२१; प्रवरः — निर्दोषकामकुसुमप्रवरोज्ज्वलस्य अ.क.९.७०; प्रभूतः — {'byor ba rgyas pa'i khyim du} प्रभूतविभवे गृहे अ.क.८८.४; जृम्भितः — किं श्रीविभ्रमजृम्भितेन अ.क.५९.७४; प्रौढः — {mngal rgyas pa khur gyis gzir ba} प्रौढगर्भभरार्दिता अ.क.६८.५९; अधिकः — {chags pa rgyas} अधिको रागः का.आ.१. ५९; कृत्स्नम् — {dge rgyas} शुभकृत्स्नाः अभि.भा.१६६.४/३८२; पूर्णः — {zla ba rgyas pa} चन्द्रः पूर्णः का.आ.२.२३९; पुष्कलम् — वर्णपुष्कलसंयोगात् प्रपञ्चैः समुदानितम् ल.अ.१८४ख/१५३; विकासि — एकः कथं स्नासि विकासिपांशुसंतप्ततोयासु मरुस्थलीषु अ.क.२२.२७.

rgyas par

क्रि.वि. सविस्तरम् — पूर्वोक्तबाधकायोगे साधिते तु सविस्तरम् त.स.१२८ख/११०३; विस्तरेण — {rgyas par snga ma bzhin no} विस्तरेण पूर्ववत् बो.भू.९४क/१२०; वैस्तारिकम् — सर्वेषामेव चैकैकस्य वैस्तारिकं प्रवचनं भविष्यति अ.सा.४००क/२२६; व्यासतः — व्यासत इति विस्तरेण त.प.१७२क/८०१; भूयिष्ठतरम् लो.को.५२९; भूयस्या मात्रया म.व्यु.६४९७.

rgyas pa can

वि. विस्तारी — {rgyas pa can zhes bya ba gang /} {lha rdzas bud med dkyil 'khor ro} विस्ताव्य वचनाख्यायां (विस्तारी वचनाख्या या) दिव्यं श्रीपद्ममण्डलम् गु.सि.४.१९.

rgyas pa las byung

= {rgyas pa las byung ba/}

rgyas pa las byung ba

वि. औपचयिकम् — एकान्नविंशतिप्रकारं दुःखं कतमत् । सम्मोहविपाकं दुःखं औपचयिकं दुःखं दौष्ठुल्यदुःखञ्चेति बो.भू.१३२क/१६९; औपचयिका — आहारसंस्कारस्वप्नसमाधिविशेषैरुपचिता औपचयिकाः अभि.भा./९८.

rgyas pa'i skye mched

कृत्स्नायतनम् — {rgyas pa'i skye mched kyi snyoms par 'jug pa la rnam par spyod pa} कृत्स्नायतनसमापत्तिविहारी ग.व्यू.३३८ख/४१५.

rgyas pa'i skye mched kyi snyoms par 'jug pa la rnam par spyod pa

वि. कृत्स्नायतनसमापत्तिविहारी — कृत्स्नायतनसमापत्तिविहारी भिक्षुरेकोऽद्वितीयः शयने वा चंक्रमे वा…यथाकृत्स्नसमापत्तिविषयावतारेण सर्वलोकं संजानीते पश्यति अनुभवति ग.व्यू.३३८ख/४१५.

rgyas pa'i 'gram

ना. भरुकच्छम्, नगरम् — गच्छ कुलपुत्र दक्षिणापथे । तत्र भरुकच्छं नाम नगरम् । तत्र मुक्तासारो नाम हैरण्यकः प्रतिवसति ग.व्यू.२७६ख/३५५.

rgyas pa'i bdag nyid can

वि. विस्तरात्मकम् — सर्वसत्त्वाशयात् प्रोक्तं यदस्मिन् विस्तरात्मकम् गु.सि.९.५.

rgyas pa'i bu

शुकः श्री.को.१६४ख ।

rgyas pa'i las

पा. पौष्टिककर्म, कर्मभेदः — कुर्यात् पौष्टिककर्म पुष्ट्यर्थाय स.दु.२२५/२२४; द्र. {rgyas pa/}

rgyas par gyur pa

= {rgyas gyur} ।। • भू.का.कृ. पूरितः — केयूरमुकुटप्रभापल्लवपूरिताः अ.क.२८. ३८; आपूरितम् — तस्य जन्मनि सर्वं कपिलवस्तुनगरं यशसा आपूरितम् अ.श.१७६क/१६३; उदीर्णः — हरिणाक्षीणामुदीर्णो रागसागरः का.आ.२.२५४; आक्रान्तः — {snying rje rgyas par gyur pa} करुणाक्रान्ता अ.क.५१.८; विततम् — वितता इव दिक्षु कीर्तिसिद्ध्या जा.मा.२४९/१४४; प्रविततम् — प्रविततोत्सवशोभ इवाभवत् जा.मा.१२८/७४; स्फुटितम् — {lto rgyas par gyur to} उदराणि स्फुटितानि वि.व.१५३क/१.४१ • वि. संकुलः — चन्दनवनं दिव्यं भुजङ्गगणसंकुलम् अ.क.३६.५२; प्रोत्फुल्लः — प्रोत्फुल्लनयनो भूत्वा गु.सि.६.७२/६८; निष्यन्दी — अमन्दानन्दनिष्यन्दी न कस्येन्दुरिव अभवत् अ.क.१९.७; वैस्तारिकम् — {bstan pa rgyas par ma gyur pa} शासनं न वैस्तारिकम् वि.व.१५३ख/१.४१.

rgyas par dgang ba

स्फरणम् — {'jig rten gyi khams thams cad rgyas par dgang ba} सर्वलोकधातुस्फरणम् द.भू.२७४क/६४.

rgyas par 'gengs pa

स्फरणम् — बोधिसत्त्वदिग्जालस्फरणम् ग.व्यू.२९०ख/१३; स्फरणता — सर्वबुद्धक्षेत्रस्फरणतया ग.व्यू.२७६ख/३.

rgyas par 'gyur

= {rgyas par 'gyur ba/}

rgyas par 'gyur ba

= {rgyas 'gyur} ।। • क्रि. {rgyas par 'gyur} अनुशेते — स्वपरसान्तानिक्यां सुखायां वेदनायां यथायोगं रागोऽनुशेते अभि.स्फु.१३४क/८४३; अनुशेरते — सर्वत्रगा अनुशयाः सकलाम् अनुशेरते अभि.को..५.१७; पुष्णाति — अप्रवृत्तं न पुष्णाति न च विज्ञानकारणम् ल.अ.१८२ख/१४९; पुष्टिं गच्छति — पृथ्वीमूर्ध्नि स्थिता पुष्टिं जप्ता गच्छति देवता वि.प्र.८१ख/४.१६८; तनोति — विषोष्मपिशुनामनिशं तनोति अ.क.१०८.५७; पुष्यते — न च वै पुष्यते चित्तं त्रिभवं क्रियवर्जितम् ल.अ.१८०क/१४५; विपुलतामापद्यते — यथाबीजम् अन्वयं विवृद्धिं विरूढिं विपुलतामापद्यन्ते स.पु.४७क/८४ • सं. १. प्रचयः — प्रचयो भूधरादीनामेवं सति न युज्यते त.स.७२ख/६७८; विकाशः — ततस्तेषामभ्याससमागममहोत्सवसमये कृतो विकाशेतरता मन्दता प्र.अ.८९ख/१०७ २. अनुशयनम् — तस्यामेव भूमौ अनुशयनात्, तया सा भूमिः परिच्छिन्ना भवति अभि.स्फु.२९९क/११५९ • वि. १. अनुशायकः — द्विधा सानुशयं क्लिष्टम् अक्लिष्टमनुशायकैः अभि.को..५.३२; अनुशयिता — न च तत्र दृष्टिसम्प्रयुक्तेषु धर्मेषु दृष्ट्यनुशयो नानुशयिता अभि.स्फु.१३१क/८३७ २. पुष्टः — वधादिपर्यवस्थानं मिथ्यादृष्टिपुष्टम् अभि.स्फु.१०३क/७८५.

rgyas par 'gyur bar nus

क्रि. अनुगमयितुम् उत्सहते — यदि वस्त्वात्मदृष्टितृष्णाभ्यां स्वीकृतं भवति तत्रान्येऽप्यनुशया अनुगमयितुमुत्सहन्ते अभि.भा.२३५ख/७९३.

rgyas par bstan pa

• सं. निर्देशः — तस्य शुद्धस्वभावस्य निर्देशं कथयाम्यहम् गु.सि.३.१० • भू.का.कृ. प्रतानितम् — इत्यादिनाऽवयविनिषेधे प्रतानितमिति नेह पुनः प्रतायते त.प.२८२क/२७७.

rgyas par bstan par bya

क्रि. निर्देशं कथयामि — तस्य शुद्धस्वभावस्य निर्देशं कथयाम्यहम् गु.सि.३.१०.

rgyas par 'dod ma

ना. पौष्टिकेच्छा, इच्छादेवी — उत्तरे पौष्टिकेच्छा मामकीजन्या वि.प्र.४४ख/४.४३.

rgyas par bya

• क्रि. १. [1] वितनोमि — वितनोमि टीकया सर्वमुद्रादृष्ट्यङ्गछोमकम् वि.प्र.१७३क/३.१७० [2] वितन्यते — तदेव मया…महोद्देशटीकया वितन्यते वि.प्र.८८ख/३.१ २. बोधयेत् — एभिर्मन्त्रपदैर्यथाक्रमेण वामहस्तेन शोधयेत्, दक्षिणहस्तेन बोधयेत् वि.प्र.१११ख/३.३५ • कृ. बोधनीयम् — मांसैः सह वक्ष्यमाणक्रमेण शोधनीयं बोधनीयं प्रदीपनीयम् वि.प्र.१७४ख/३.१७४.

rgyas par bya ba'i phyir

पुष्ट्यर्थम् — पुनः पृष्टस्य पुष्ट्यर्थं चित्तमेवं प्रहर्षयेत् बो.अ.३.२४.

rgyas par bya ba

= {rgyas par bya/}

rgyas par byas

= {rgyas par byas pa/}

rgyas par byas pa

भू.का.कृ. १. अनुशयितम् — रणा हि क्लेशाः…तदनुशयितत्वात् सरणाः अभि.भा.१२८.४/२९ २. उपबृंहितम् — तदुपबृंहितत्वाद् वधादिपर्यवस्थानं मिथ्यादृष्टिपुष्टम् अभि.स्फु.१०३क/७८५; उपचितम् — आहारसंस्कारस्वप्नसमाधिविशेषैः उपचिता औपचयिकाः अभि.भा.१३५.२/९८; विस्तारितम् — पञ्चमपटले महामुद्राज्ञानं विस्तरेण वक्तव्यमिति । तेनात्र न विस्तारितम् वि.प्र.१६०ख/३.१२१.

rgyas par byed

= {rgyas par byed pa}

rgyas par byed pa

• क्रि. १. तनोति — {dge ba rgyas par byed} कुशलं तनोति अ.क.५४.१; {mun pa rgyas par byed} तमस्तनोति अ.क.२२.९४; विस्तृणोति — चित्तचैत्तानामायं तन्वन्तीति आयतनानि, विस्तृण्वन्तीत्यर्थः अभि.भा.१२९.४/५९; तनुते — तापं पल्लविता निहन्ति तनुते शुभ्रं यशः पुष्पिता अ.क.९८.६१; प्रतन्यते प्र.वि.१७६.१/२८; उपबृंहयति म.व्यु.७४४२ २. पुष्णाति — न च धर्माधर्मयोः प्रहाणेन चरन्ति विकल्पयन्ति पुष्णन्ति ल.अ.६३ख/९; प्रपुष्णाति — दृष्टिद्वयं प्रपुष्णन्ति न च जानन्ति प्रत्ययान् ल.अ.१७६क/१३८; पुष्यति — न च निष्पादितक्रिये दारुणि दात्रादयः कञ्चनार्थं पुष्यन्ति वा.टी.१०३क/६४; पोष्यते — किमकारणं सिद्धोपस्थायी नित्यसम्बन्धोऽपरः पोष्यते त.प.१९९क/८६४ ३. बोधयति — निर्विकल्पो यथादित्यः कमलानि स्वरश्मिभिः । बोधयति र.वि.४.५९ ४. स्फरति — स्फरतीति व्याप्नोति अभि.स्फु.३०५ख/११७४ • सं. १. प्रताननम् — तत्र आकुलं यदधिकारमुत्सृज्य विचित्रकथाप्रताननम् अभि.स.भा.११४ख/१५३ २. = {khyab par byed pa} स्फरणम्, व्यापनम् — निरन्तरं कृत्स्नानां पृथिव्यादीनां स्फरणाद् व्यापनात् अभि.स्फु.३०९ख/११८२ ३. पा. व्यूहनम्, वायुधातोः कर्म — धृतिसंग्रहपक्तिव्यूहनकर्मस्वेते यथाक्रमं संसिद्धाः पृथिव्यप्तेजोवायुधातवः अभि.भा.१२४.४/४२ ४. प्रसर्पणम् — व्यूहनं पुनः वृद्धिः प्रसर्पणं च वेदितव्यम् अभि.भा.१२९.४/४२; प्रसर्पणं शरीरादीनां प्रबन्धेन देशान्तरोत्पत्तिः अभि.स्फु./४२ ५. प्रथनम् — तत्र पारिणामिक्या ऋद्धेः प्रकारप्रभेदः कतमः । तद्यथा कम्पनं प्रथनं रश्मिप्रमोक्षश्च बो.भू.३५/४०; परार्थप्रतिपत्तिराशयतश्च करुणास्फुरणेन प्रयोगतश्च महायानधर्मप्रथनेन सू.अ.१३६ख/१० ६. आप्यायनम् — प्रतिष्ठापनं पुनः अत्र विज्ञानसन्ताने तत्प्रथमतस्तद्बीजस्याप्यायनम् म.टी.२०७क/२९ • वि. १. पोषकः — तत्पोषकाभावेन भग्नपृष्ठत्वादित्यर्थः अभि.स्फु.१०३क/७८५; पोषी — प्रथमचित्तोत्पादिकोऽपि बोधिसत्त्वो निरनुक्रोशमनन्यपोषिगण्यमनास्रवशीलसंवरविशुद्धिनिष्ठागतमार्यश्रावकमभिभवति र.वि.८३क/१७ २. वृंहयिता म.व्यु.२४३७.

rgyas par byed par 'gyur

क्रि. बृंहयिष्यति — मानं बृंहयिष्यति, मानमुपबृंहयिष्यति अ.सा.३३९क/१९१.

rgyas par 'byung ba

विस्तरः — {gang gi tshe zhes bya ba rgyas par 'byung ba ni} यदा किलेति विस्तरः अभि.स्फु.१६८क/९१०.

rgyas par sbyar

विस्तरः — {zhes bya ba rgyas par sbyar} इति विस्तरः वि.व.१२९क/१.१९.

rgyas par ma gyur pa

वि. अपुष्टम् — अपुष्टं हि कथं चित्तमर्थाभासं प्रवर्तते ल.अ.१७९ख/१४५.

rgyas par mi 'gyur

= {rgyas par mi 'gyur ba/}

rgyas par mi 'gyur ba

• क्रि. नानुशेरते — अनास्रवालम्बना अनुशया नैवालम्बनतोऽनुशेरते अभि.भा.२३५ख/७९३ • सं. अननुशयनम् — आनुगुण्यार्थोऽत्रानुशयार्थः । न च ते तदनुगुणा इत्यपरे । वातिकस्य रूक्षाननुशयनवत् अभि.भा.२३५/७९३.

rgyas par mdzod

क्रि. पुष्टिं कुरु ब.वि.१६४ख ।

rgyas par bshad

विस्तरः — {zhes rgyas par bshad do} इति विस्तरः अभि.भा.१२ख/९०५.

rgyas par bshad par bya

क्रि. निर्दिश्यते — इदानीं पूर्वोद्देशितानां शान्त्यादीनां लक्षणं निर्दिश्यते वि.प्र.१३६ख/३.७३.

rgyas byed

• सं. १. = {mchod pa} अपचितिः, पूजा — पूजा नमस्याऽपचितिः सपर्यार्चार्हणाः समाः अ.को.२.७.३४ २. = {nyi ma} पूषा, सूर्यः — विकर्तनार्कमार्तण्डमिहिरारुणपूषणः अ.को.१.३.२९ ३. पुष्करम् [1] = {nam mkha'} आकाशम् — द्योदिवौ द्वे स्त्रियामभ्रं व्योमपुष्करमम्बरम् अ.को.१.२.१ [2] = {chu} जलम् — कबन्धमुदकं पाथः पुष्करं सर्वतोमुखम् अ.को.१.१२.४ ४. = {pad+ma'i 'dab ma} पौष्करम्, पुष्करमूलम् मि.को.५८ख ५. = {rgyu skar rgyal} पुष्यः, नक्षत्रविशेषः मि.को.३२ख ६. ना. भरतः, राजा म.व्यु.३५८१ ७. ना. स्फोटनः, नागराजः म.व्यु.३२७७ • वि. भरणः — {kun gyi bsam pa rgyas byed} सर्वाशाभरणस्य अ.क.९३. २८; भरिः — {bdag nyid rgyas byed} आत्मम्भरिः र.वि.८३ख/१७.

rgyas byed rtsa ba

= {pad+ma'i 'dab ma} पुष्करमूलम्, पद्मपत्रम् मि.को.५८ख ।

rgyas 'tshong ba

वागुरिकः, व्याधः म.व्यु.३७६२.

rgyas yas

हेवरः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७३१; हेवरम् म.व्यु.७८५९.

rgyas las byung ba

वि. औपचयिकः — विपाकजौपचयिकाः पञ्चाध्यात्मम् अभि.को.१.३७; अध्यात्मं तावत् पञ्च धातवः चक्षुरादयो विपाकजाश्चौपचयिकाश्च अभि.भा.१.३७.

rgyu

१. कारणम् — {rang nyid 'ongs pa'i rgyu} स्वं च आगमनकारणम् अ.क.४७.३८; हेतुः प्रत्ययो निदानं कारणं निमित्तं लिङ्गमुपनिषदिति पर्यायाः अभि.स्फु./२७८; निमित्तम् — {'khrul pa'i rgyu dang 'khrul pa ni} भ्रान्तेर्निमित्तं भ्रान्तिश्च सू.अ.१६९ख/६१; निदानम् — अत्र रागादिरूपं तत्प्रभवं वा धर्ममुद्दिश्य तत्प्रहाणाय तन्निदानात्मदर्शनविरोधेन नैरात्म्यदर्शनमेव प्रतिपक्षो देशितः त.प.३०२क/१०६३; निबन्धनम् — अत्रापि व्यवहारनिरूढिः शक्तिभेदो वा निबन्धनमिति सर्वं सुस्थम् प्र.अ.९१क/९८; उपादानम् — किञ्चिदेवोपादानमुपादीयते, यदेव समर्थम् त.प.१४९ख/२५; योनिः — त्वक्फलकृमिरोमाणि वस्त्रयोनिः अ.को.२.६.११०; बीजम् — {'gro ba kun gyi dga' ba'i rgyu} जगदानन्दबीजस्य बो.अ.१.२६; *प्रकारणम् — असत्त्वं प्रमुषितस्य प्रकारणमृषावादित्वेऽर्थनत्वम् वि.सू.२१ख/२६ २. पा. कारणम् — {rgyu dang 'bras bu'i dngos po} कार्यकारणभावः त.प.१४२क/१४ ३. पा. हेतुः [1] कारणादयः — कारणं सहभूश्चैव सभागः सम्प्रयुक्तकः । सर्वत्रगो विपाकाख्यः षड्विधो हेतुरिष्यते अभि.को.२.४९ [2] अलङ्कारभेदः — समासातिशयोत्प्रेक्षा हेतुः सूक्ष्मो लवः क्रमः का.आ.२.५; हेतुश्च सूक्ष्मलेशौ च वाचामुत्तमभूषणम् । कारकज्ञापकौ हेतू तौ च नैकविधौ का.आ.२.२३२ ४. = {nor rdzas} विभवः — {bdag la bcom ldan 'das mchod pa'i rgyu ci yang ma mchis} नास्ति मे विभवो येन भगवन्तमभ्यर्चयेयम् अ.श.१५३क/१४२ ५. = {rtsa ba} मूलम् — यथा मूलद्रव्यप्रसूतस्य हिरण्यादेः फलप्रबन्धस्य समभावे विनष्टमपि मूलद्रव्यमविनष्टमित्युच्यते, तद्वत् कर्मापि त.प.८९क/६३१ ६. उपनिषत् — ज्ञानसंप्रयुक्तो यो योगोपनिषद्योगसहगतः सू.अ.१६६ख/५८; उपनिषत्संमता शमथविपश्यना बोधिसत्त्वानामधिमुक्तिचर्याभूमौ सू.अ.२२९क/१४० ७. = {thabs} उपायः — {brda'i rgyu dang bral ba'i phyir} संकेतोपायविगमात् प्र.वा.२.१४२; संकेतोपायस्य विचारस्य विगमात् बालानाम् म.वृ.१४३ ८. अन्वयः — हितान्वयः ( {phan pa'i rgyu}) स्वपरार्थो बोधिसत्त्वस्य कतमः ? समासतः पञ्चाकारो वेदितव्यः । अनवद्यलक्षणः अनुग्राहकलक्षणः ऐहिकः आमुत्रिकः औपशमिकश्च बो.भू.१५क/१६ ९. उपादानम् — अहं भवतां वृद्धयु(वृत्त्यु)पादानं ( {'tsho ba'i rgyu}) प्रज्ञपयिष्यामि वि.व.९क/२.७८ १०. वृत्तान्तः — {rgyal po des mchod sbyin las 'byung ba'i cho ga srog chags gsod pa'i rgyu shes nas} विदितवृत्तान्तस्तु स राजा यज्ञविहितानां प्राणिवैशसानाम् जा.मा.१२१/७०; ११. आतानम् म.व्यु.७५१९; मि.को.२७क; {snam bu sogs kyi gzhung ngam dkyus su gtong rgyu'i skud pa} बो.को. ५६० १२. = {rgyu ba} 13. = {rgyu ma/}।0. पिण्डः — {bres kyi rgyu} लाला(शाला)पिण्डः म.व्यु.५६०८; मि.को.१४१क; कन्दः — आद्यः कन्दः ( {dang po'i rgyu}) कुशलनलिनीमूलबन्धप्रसूतेर्नानासंपन्नवनवलतासंभवोद्यानभूमिः अ.क.१०७.२९.

rgyu rkyen

= {rgyu'i rkyen} 1. कारणम् — न अकारणं ।( {rgyu rkyen ma mchis pa}) शङ्खमृणालगौरं स्मितमुपदर्शयन्ति जिना जितारयः अ.श.४ख/३ २. पा. हेतुप्रत्ययः, प्रत्ययभेदः — चत्वारः प्रत्यया उक्ताः हेत्वाख्याः पञ्च हेतवः अभि.को.२.६१; कारणहेतुवर्ज्याः पञ्च हेतवो हेतुप्रत्ययः अभि.भा.२.१; तत्र यो जनको हेतुः सः हेतुप्रत्ययः बो.भू.५८ख/७०; हेतुप्रत्ययसंभूतं योगी लोकं न कल्पयेत् ल.अ.१७१ख/१३०; द्र. {rgyu dang rkyen/}

rgyu rkyen dang ldan pa

सामग्री — सामग्र्या संस्कृतं प्रवर्तते । विसामग्र्या न प्रवर्तते द.भू.२२३ख/३४.

rgyu rkyen dang mi ldan pa

विसामग्री — सामग्र्या संस्कृतं प्रवर्तते । विसामग्र्या न प्रवर्तते द.भू.२२३ख/३४.

rgyu rkyen ma mchis pa

अकारणम् — नाकारणं शङ्खमृणालगौरं स्मितमुपदर्शयन्ति जिना जितारयः अ.श.४ख/३.

rgyu rkyen las byung

= {rgyu rkyen las byung ba/}

rgyu rkyen las byung ba

वि. हेतुप्रत्ययसंभूतम् — हेतुप्रत्ययसंभूतं योगी लोकं न कल्पयेत् ल.अ.१७१ख/१३०.

rgyu skar

नक्षत्रम् — {gtso bo'i rgyu skar nyi shu rtsa brgyad} अष्टाविंशतिः प्रधाननक्षत्राणि वि.प्र.२३९क/२.४६; ऋक्षम् — द्वे चर्क्षे नक्षत्रस्थाने वि.प्र.१७७क/१.३०; तारा — {rgyu skar bdag po} तारापतिः अ.क.८०.९७; {rgyu skar bdag po} ताराधिपः अ.क.४९.८; तारकम् — कालं कालमनालक्ष्यतारतारकमीक्षितुम् का.आ.३.३५; तारका — स रश्मिसूत्रसंसक्ततारकानिकरोपमः अ.क.१०७.७; ज्योतिः — {rgyu skar shes pa} ज्योतिर्वित् त.प.२६५ख/९९९.

rgyu skar nyi shu rtsa brgyad

अष्टाविंशतिनक्षत्राणि : १. {smin drug} कृत्तिका २. {snar ma} रोहिणी ३. {mgo} मृगशिराः ४. {lag} आर्द्रा ५. {nabs so} पुनर्वसुः ६. {rgyal} पुष्यः ७. {skag} अश्लेषा ८. {mchu} मघा ९. {gre} पूर्वफाल्गुनी १०. {dbo} उत्तरफाल्गुनी ११. {me bzhi} हस्ता १२. {nag pa} चित्रा १३. {sa ri} स्वातिः १४. {sa ga} विशाखा १५. {lha mtshams} अनुराधा १६. {snron} ज्येष्ठा १७. {snrubs} मूलम् १८. {chu stod} पूर्वाषाढा १९. {chu smad} उत्तराषाढा २०. {gro bzhin} श्रवणा २१. {byi bzhin} अभिजित् २२. {mon gre} शतभिषा २३. {mon gru} धनिष्ठा २४. {khrums stod} पूर्वभद्रपदा २५. {khrums smad} उत्तरभद्रपदा २६. {nam gru} रेवती २७. {tha skar} अश्विनी २८. {bra nye} भरणी म.व्यु.३१८६.

rgyu skar dkyil 'khor

= {rgyu skar gyi dkyil 'khor/}

rgyu skar dkyil 'khor can

वि. = {'phags pa 'jam dpal} नक्षत्रमण्डलः, आर्यमञ्जुश्रीः ना.स. १०४.

rgyu skar gyi dkyil 'khor

नक्षत्रमण्डलम् — कथं नक्षत्रमण्डलमिति ज्ञायते ? उच्यते । इह चैत्यबाह्ये येनाष्टाविंशन्नक्षत्रविशुद्ध्या अष्टाविंशत् स्तम्भाश्चतुर्षु दिशासु वि.प्र.९३ख/३.५; {dpal ldan rgyu skar gyi dkyil 'khor gyi sgrub thabs yan lag bcu gcig pa zhes bya ba} श्रीनक्षत्रमण्डलसाधनैकादशाङ्गनाम क.त.१३५७.

rgyu skar gyi rkang pa

नक्षत्रचरणम् — मध्यनाडीश्वासेभ्यो ग्रहचरणजन्मनक्षत्रचरणस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११५क/पृ.१३.

rgyu skar gyi nub mo

नक्षत्ररात्रः — अथ भगवान् पूर्वाह्ने…मथुरां पिण्डाय प्राविक्षत् । तेन खलु समयेन मथुरायां नक्षत्ररात्रः प्रत्युपस्थितः वि.व.१२७ख/१.१७.

rgyu skar gyi tshogs

नक्षत्रगणः {zla ba rgyu skar gyi tshogs kyis bskor ba lta bu} चन्द्र इव नक्षत्रगणपरिवृतः अ.श.५७ख/४९.

rgyu skar gyi tshogs kyis bskor ba

वि. नक्षत्रगणपरिवृतः — भगवान् दान्तो दान्तपरिवारः…चन्द्र इव नक्षत्रगणपरिवृतः अ.श.५७ख/४९.

rgyu skar rgyal po

= {zla ba} तारराजः, चन्द्रः — भोः पूर्णचन्द्र रजनीकर तारराज त्वं रोहिणीनयनकान्त सुसार्थवाह वि.व.२१५क/१.९; नक्षत्रराजः लो.को.५३१.

rgyu skar dang skar ma dang nyi ma

पा. नक्षत्रराजा*(तारा)दित्यः, समाधिः — तौ च द्वौ दारकौ ऋद्धिमन्तौ चाभूताम्…विमलस्य समाधेः पारंगतौ नक्षत्रराजा(तारा)दित्यस्य समाधेः पारंगतौ स.पु.१७०क/२५८.

rgyu skar bdag

१. ना. ताराधवः, विश्वावसुः — विश्वावसोर्विमलसिद्धकुलाख्यवार्धिताराधवस्य तनयेति मया श्रुता अ.क.३८.५८ २. = {rgyu skar bdag po/}

rgyu skar bdag po

= {zla ba} तारापतिः, चन्द्रः — तस्य मेघविनिर्मुक्तं बिम्बं तारापतेरिव अ.क.८०.९७; ताराधिपः — ताराधिपोत्सङ्गमृगोपमस्य तस्यायतं नेत्रसरोजयुग्मम् अ.क.४९.८; नक्षत्रेशः — द्विजराजः शशधरो नक्षत्रेशः क्षपाकरः अ.को.१.३.१५.

rgyu skar gtso

= {zla ba} नक्षत्रेशः, चन्द्रः ड.को.६२/रा.को.२.८१६.

rgyu skar rtsa

नक्षत्रनाडी — कण्ठे नक्षत्रनाडीस्त्यजति दिनदिने मासमध्ये क्रमेणेति । कण्ठचक्रे अष्टाविंशन्नक्षत्राणां नाड्यस्तांस्त्यजन्ति अष्टाविंशतिदिनैः स्वरात्मकैः वि.प्र.२५६ख/२.६७.

rgyu skar bzang

सुनक्षत्रः लो.को.५३१.

rgyu skar lam

= {nam mkha'} तारापथः, आकाशम् — सर्वसामर्थ्यशून्यत्वात् तारापथसरोजवत् त.स.१७क/१८८; नक्षत्रपथः — दोषाकरेण सम्बद्धनक्षत्रपथवर्त्तिना का.आ.२.३०९.

rgyu skar lam gyi pad+ma

= {nam mkha'i me tog} तारापथसरोजम्, खपुष्पम् — सर्वसामर्थ्यशून्यत्वात् तारापथसरोजवत् त.स.१७क/१८८; = {rgyu skar lam gyi mtsho skyes/}

rgyu skar lam gyi mtsho skyes

= {nam mkha'i me tog} तारापथसरोजम्, खपुष्पम् — वस्तुनो हि निवृत्तस्य काऽन्या सम्भाविनी गतिः । लक्ष्यते नास्तितां मुक्त्वा तारापथसरोजवत् त.स.६२ख/५९४; = {rgyu skar lam gyi pad+ma/}

rgyu skar shes pa

= {rtsis shes} ज्योतिर्वित्, ज्योतिषशास्त्रस्य ज्ञाता — {skar ma'i bstan bcos shes pa'i phyir rgyu skar shes pa'o} ज्योतिर्वेत्तीति ज्योतिर्वित् त.प.२६५ख/९९९.

rgyu skyon bcas

= {rgyu skyon dang bcas pa/}

rgyu skyon dang bcas pa

दुष्टकारणम् — इदमिति अर्थान्यथाज्ञानम्, दुष्टकारणज्ञानं च त.प.२३०ख/९३१; कारणदुष्टत्वम् — {gnod dang rgyu skyon bcas shes pa} बाधकारणदुष्टत्वज्ञाने त.स.११३क/९७६; त.स.१०९क/९५३.

rgyu skyon dang bcas pa nyid

कारणदुष्टत्वम् — बाधकारणदुष्टत्वज्ञानाभ्यां तदपोद्यते त.स.१०९क/९५३.

rgyu skyon dang bcas pa nyid kyi shes pa

कारणदुष्टत्वज्ञानम् — बाधकारणदुष्टत्वज्ञानाभ्यां तद् अपोद्यते त.स.१०९क/९५३.

rgyu skyon dang bcas pa'i shes pa

दुष्टकारणज्ञानम् — इदमिति अर्थान्यथाज्ञानम्, दुष्टकारणज्ञानं च त.प.२३०ख/९३१; कारणदुष्टत्वज्ञानम् — बाधकारणदुष्टत्वज्ञानाभावात् प्रमाणता त.स.१०९क/९५३.

rgyu 'gal ba dmigs pa

पा. कारणविरुद्धोपलब्धिः, अनुपलब्धिभेदः — तद्विरुद्धगत्या स्वभावविरुद्धोपलब्धिः, व्यापकविरुद्धोपलब्धिः, कारणविरुद्धोपलब्धिश्च निर्दिष्टा त.प.२८५ख/१०३५.

rgyu 'gal ba'i khyab bya dmigs pa

पा. कारणविरुद्धव्याप्योपलब्धिः — किञ्चिन्मात्रप्रयोगभेदादेकादशानुपलब्धिव्यतिरिक्तास्वपि कारणविरुद्धव्याप्तोपलब्धिकार्यविरुद्धव्याप्तोपलब्धिव्यापकविरुद्धकार्योपलब्धिकार्यविरुद्धकार्योलब्ध्यादिषु साधनाङ्गसमर्थनमुक्तम् वा.टी.९८क/५८.

rgyu 'gal ba'i 'bras bu dmigs pa

पा. कारणविरुद्धकार्योपलब्धिः, अनुपलब्धिप्रभेदः — आदिशब्देन विरुद्धकार्योपलब्धिः, कारणविरुद्धकार्योपलब्धिः, विरुद्धव्याप्तोपलब्धिश्च संगृहीताः त.प.२८५ख/१०३५.

rgyu 'gog pa

पा. कारणाक्षेपः, आक्षेपभेदः — चक्षुषी तव रज्येते स्फुरत्यधरपल्लवः । भ्रुवौ च भुग्ने न तथाप्यदुष्टस्यास्ति मे भयम् ।। स एष कारणाक्षेपः प्रधानं कारणं भियः । स्वापराधो निषिद्धोऽत्र यत्प्रियेण पटीयसा का.आ.२.१३१.

rgyu 'gyur ba

पा. हेतुपरिणामः, परिणामदृष्टिभेदः — नवविधा परिणामवादिनां तीर्थकराणां परिणामदृष्टिः भवति यदुत संस्थानपरिणामो लक्षणपरिणामो हेतुपरिणामो युक्तिपरिणामो दृष्टिपरिणाम उत्पादपरिणामो भावपरिणामः प्रत्ययाभिव्यक्तिपरिणामः क्रियाभिव्यक्तिपरिणामः ल.अ.११८क/६५.

rgyu 'grub pa

हेतुसमुदागमः — अवशिष्टानि चत्वारि पदानि त्रिरत्नोत्पत्त्यनुरूपहेतुसमुदागमनिर्देशो वेदितव्यः र.वि.७५ख/३.

rgyu rgyas pa

हेतूपचयः — प्रथमतः हेतूपचयतोऽनुत्पादज्ञानं सर्वानास्रवहेतुकत्वादिति अभि.भा.४४ख/१०४३.

rgyu can

• वि. हेतुमत् — हेतुमत्त्वेऽपि नाशस्य यस्मान्नैवास्ति वस्तुता त.स.८क/१०४; हेतुकः — तदन्वयत्वादिति तद्धेतुकत्वाद् अभि.स्फु.१७५क/९२४; निबन्धनः — या काचित् पुरुषार्थसिद्धिः सा सम्यग्ज्ञाननिबन्धना न्या.टी.३९ख/३४; योनिः — द्वेषस्य दुःखयोनित्वात् स तावन्मात्रसंस्थितिः प्र.अ.१४७क/१५६ • सं. नैमित्तिकम्, कार्यम् — निमित्ताभावे नैमित्तिकस्याभावः इति न्यायात् विभज्य राशिश्चतुर्गुणीभवति वि.प्र.१७५क/पृ.७८.

rgyu can nyid

हेतुमत्त्वम् — हेतुमत्त्वेऽपि नाशस्य यस्मान्नैवास्ति वस्तुता त.स.८क/१०४.

rgyu gcig nas gcig tu brgyud pa

हेतुपरम्परा — अथ भगवान् पूर्णस्य ब्राह्मणमहाशालस्य हेतुपरम्परां कर्मपरम्परां च ज्ञात्वा अ.श.३ख/२.

rgyu gcig pu

एकहेतुः — एको हेतुः ईश्वरः प्रधानं चेति एकहेतुदृष्टिचरितानां समुदयाकाराः अभि.भा.५०क/१०६१.

rgyu bcas

= {rgyu dang bcas pa/}

rgyu bcas rgyu med

वि. = {rgyu ba dang bcas pa dang rgyu ba med pa} सचराचरम् — प्राणे निबोधिते तच्च सर्षपे सचराचरम् वि.प्र.६३क/४.११०.

rgyu nyid

कारणत्वम् — प्रधानकारणत्वस्य निराकृत्यापि साधनम् त.स.७६ख/७१७; हेतुत्वम् — न चान्य एतेभ्योऽव्यभिचारी त्रिभ्यः । अत एवैष्वेव हेतुत्वम् न्या.टी.८३ख/२२६; हेतुता — अथापि तेन सम्बन्धात् तस्याप्यस्त्येव हेतुता त.स.१६ख/१८४.

rgyu nyid med pa

अहेतुत्वम् — अन्यहेतुप्रतिक्षेपाद् अहेतुत्वे च संस्थिते त.स.६९क/६५२.

rgyu ltar snang ba

पा. हेत्वाभासः १. = {gtan tshigs ltar snang ba} हेतुदोषः म.व्यु.४४३२ २. नैयायिकानां मते पदार्थभेदः म.व्यु.४५३८.

rgyu lto

अन्त्रम् — नान्त्राणि चूषितव्यानि किं कायेन करिष्यसि बो.अ.५.६५.

rgyu mthun

= {rgyu mthun pa/}

rgyu mthun pa

पा. निष्यन्दः, निष्यन्दफलम् — सर्वेऽधिपतिनिष्यन्दविपाकफलदा मताः अभि.को.४.८५; तन्निष्यन्दश्च गाम्भीर्यवैचित्र्यनयदेशना र.वि.१.१४५; = {rgyu mthun pa'i 'bras bu/}

rgyu mthun pa dam pa

पा. निष्यन्दपरमता, परमाप्रतिपत्तिभेदः — द्वादशविधा परमा मता यदुत औदार्यपरमता…प्रतिलम्भपरमता, निष्यन्दपरमता, निष्पत्तिपरमता च.....प्रतिलम्भपरमता प्रथमायां भूमौ । निष्यन्दपरमता तदन्यासु अष्टासु भूमिषु म.भा.२०क/४.३.

rgyu mthun pa las byung ba

वि. नैःष्यन्दिकः — अध्यात्मं तावत् पञ्च धातवः चक्षुरादयो विपाकजाश्चौपचयिकाश्च । नैःष्यन्दिका न सन्ति, तद्व्यतिरिक्तनिष्यन्दाभावात् अभि.भा.१३५.२/९७; अप्रतिघा अष्टौ नैःष्यन्दिकविपाकजाः अभि.को.१.३७; नैःष्यन्दिकी — नैःष्यन्दिकी च सत्त्वाख्या निष्यन्दोपात्तभूतजा अभि.को.४.६.

rgyu mthun pa'i bag chags

पा. निष्यन्दवासना, वासनाभेदः — तत्र प्रवृत्तिविज्ञानं कुशलाकुशलम् आलयविज्ञाने विपाकवासनां निःष्यन्दवासनां चाधत्ते त्रि.भा.१४९क/३५.

rgyu mthun pa'i 'bras bu

पा. निष्यन्दफलम्, फलभेदः — समासतः पञ्च फलानि । विपाकफलं निष्यन्दफलं विसंयोगफलं पुरुषकारफलम् अधिपतिफलं च बो.भू.६०क/७२; निष्यन्दः द.भू.१८३ख/१३.

rgyu mthun pa'i brtson 'grus

पा. नैष्यन्दिकं वीर्यम्, सर्वाकारवीर्यभेदः — कतमद् बोधिसत्त्वानां सर्वाकारं वीर्यम् । तत्षडाकारं सप्ताकारञ्च ऐकध्यमभिसंक्षिप्य त्रयोदशाकारं वेदितव्यम् ।…नैष्यन्दिकं वीर्यं पूर्ववीर्यहेतुबलाधानतया बो.भू.१०९क/१४०.

rgyu mthun par sgrub par byed

क्रि. निःष्यन्दं निर्वर्तयति — क्लेशो हि प्रवर्तमानो दश कृत्यानि करोति । मूलं दृढीकरोति…निःष्यन्दं निर्वर्तयति अभि.भा.२२६ख/७६०.

rgyu mthun zin pa'i 'byung las skye

वि. निष्यन्दोपात्तभूतजा — नैष्यन्दिकी च सत्त्वाख्या निष्यन्दोपात्तभूतजा अभि.को.४.६; नैःष्यन्दिकान्येव भूतान्युपादाय चित्तचैत्तानि चोपादायाविज्ञप्तिर्भवति अभि.भा.४.६.

rgyu mthun las byung

= {rgyu mthun pa las byung ba/}

rgyu mthun las byung ba

= {rgyu mthun pa las byung ba/}

rgyu mthong spang bya ba

वि. हेतुदृग्घेयः, समुदयदर्शनप्रहातव्यः — सर्वत्रगा दुःखहेतुदृग्घेया दृष्टयः तथा अभि.को.४.१२.

rgyu dag pa

= {rgyu'i dag pa/}

rgyu dag pa'i shes pa

पा. कारणविशुद्धिज्ञानम् — यद्यर्थक्रियासंवादिज्ञानं कारणविशुद्धिज्ञानं च द्वयम् अप्येतत् प्रामाण्यनिश्चयकारणं वेदे नाङ्गीक्रियते, तदा निश्चयहेतुवैकल्याद् वेदे प्रामाण्यनिश्चयो न प्राप्नोति त.प.२४८क/९६९; कारणशुद्धिज्ञानम् — अनेन हि ग्रन्थेन भाष्यकृता कारणशुद्धिज्ञानात् प्रामाण्यनिश्चयः स्पष्टमाख्यातः त.प.२४१क/९५३.

rgyu dang rkyen

हेतुप्रत्ययः, हेतुप्रत्ययसामग्री — जन्यस्य जनिका जातिर्न हेतुप्रत्ययैर्विना अभि.को. २.४६; यद्येन हेतुप्रत्ययेन सदसतोर्विभज्यते हेतुलक्षणोत्पत्तितः स हेतुविकल्पः ल.अ.१०६ख/५२; द्र. {rgyu rkyen/}

rgyu dang rkyen gyis bskyed pa

वि. हेतुप्रत्ययजनितः — हेतुप्रत्ययजनितो योऽर्थः स वर्त्तमान उच्यते, यश्च कादाचित्कः सोऽवश्यं हेतुप्रत्ययनिमित्तः(निर्मितः) त.प.८६क/६२४; हेतुप्रत्ययनिर्मितः — तस्माद्यः कादाचित्कः सोऽवश्यं हेतुप्रत्ययनिर्मितसत्त्वः त.प.८६ख/६२५.

rgyu dang rkyen rnams 'dus pa

हेतुप्रत्ययसामग्री — हेतुप्रत्ययसामग्र्यां बालाः कल्पन्ति संभवम् । अजानाना नयमिदं भ्रमन्ति त्रिभवालये ल.अ.९७ख/४४; = {rgyu dang rkyen tshogs pa/}

rgyu dang rkyen tshogs pa

पा. हेतुप्रत्ययसामग्री — वीणायाः शब्द उत्पद्यमानो न कुतश्चिदागच्छति, निरुध्यमानोऽपि न क्वचिद् गच्छति, न क्वचित् संक्रामति, प्रतीत्य च हेतुप्रत्ययसामग्रीमुत्पद्यते हेत्वधीनः प्रत्ययाधीनः अ.सा.४५०/२५४; = {rgyu dang rkyen rnams 'dus pa/}

rgyu dang rgyu can gyi dngos po

निमित्तनैमित्तिकभावः — तदन्वयव्यतिरेकानुविधानादन्यत्रापि निमित्तनैमित्तिकभावगतिः प्र.अ.२३६.५/५१४.

rgyu dang rgyu min

चराचरम् — {rgyu dang rgyu min snang bar byed} द्योतयत् सचराचरम् गु.सि.३.८२/७४; द्र.— {rgyu dang mi rgyu/}

rgyu dang bcas

= {rgyu dang bcas pa/}

rgyu dang bcas pa

= {rgyu bcas} वि. सहेतुकः — उत्पादस्तु सहेतुकः त.स.१७ख/१९५; सनिदानम् — गुणाश्चैते चतुःषष्टिः सनिदानाः पृथक् पृथक् र.वि.३.२७; सहेतुः — तस्मात् सहेतवोऽन्येऽपि भावा नियतजन्मतः त.स.६ख/८५.

rgyu dang 'dra ba

= {rgyu mthun pa} निष्यन्दः — देशनाधर्मनिष्यन्दो यच्च निष्यन्दनिर्मितम् ल.अ.१७५क/१३६; तद्यथा महामते धर्मताबुद्धो युगपन्निष्यन्दनिर्माणकिरणैः विराजते ल.अ.७७क/२५; द्र.— {rgyu mthun pa/}

rgyu dang ldan

= {rgyu dang ldan pa/}

rgyu dang ldan pa

• वि. हेतुमान् — तत्र हि अयमर्थः, हेतुमत् कारणवत्…प्रधानेन हेतुमती बुद्धिः, अहङ्कारो बुद्ध्या हेतुमान् त.प.१४८क/२२; त.प.२८३क/१०३१; हेतुमती — प्रधानेन हेतुमती बुद्धिः त.प.१४८क/२२ • सं. = {rgyu dang ldan pa nyid} हेतुमत्ता — तदतिक्रमे वा हेतुमत्तां विलङ्घयेत् वा.टी.५४क/७.

rgyu dang 'bras

= {rgyu dang 'bras bu/}

rgyu dang 'bras nyid

= {rgyu dang 'bras bu nyid/}

rgyu dang 'bras bu

१. कार्यकारणम् — न चान्योः कार्यकारणभावः स्वयमतदात्मनोऽतत्कारणत्वात्, धर्मस्य द्रव्यादर्थान्तरभूतत्वात् वा.न्या.१५१२/५१; तस्य कार्यकारणभावेन समवस्थानं त्रिकसन्निपातः त्रि.भा.१५०ख/३९; हेतुफलम् — तद्विरुद्धस्यापि हेतुफलसन्ताने मृद्द्रव्याख्ये ‘पूर्वकान्मृत्पिण्डद्रव्यात् कारणादुत्तरस्य घटद्रव्यस्य कार्यस्योत्पत्तौ मृद्द्रव्यं परिणतम्’ इति व्यवहारस्योपगमात् वा.न्या. १५१-२/५१ २. = {rgyu dang 'bras bu nyid} कार्यकारणता — शक्तेर्भेदेन वैचित्र्यं कार्यकारणतादिकम् त.स.३ख/४९.

rgyu dang 'bras bu nyid

पा. कार्यकारणता — भिन्नस्य च सम्बन्धो भवन् कार्यकारणतालक्षण एव भवेदन्यत्रोपकाराभावात् त.प.१८८ख/८३९; हेतुफलता — तद्भावभावितां मुक्त्वा न हेतुफलताऽपरा त.स.६२क/५८९.

rgyu dang 'bras bu med pa'i tshig

अहेतुफलपदम्, अष्टोत्तरपदशतान्तर्गतपदविशेषः — कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह — उत्पादपदम् अनुत्पादपदम् हेतुफलपदम् अहेतुफलपदम् ल.अ.६९क/१७.

rgyu dang 'bras bu la skur pa

वि. हेतुफलापवादी — एते हेतुफलापवादिनो दुर्दर्शनोन्मूलितहेतुकुशलशुक्लपक्षाः ल.अ.९१ख/३८.

rgyu dang 'bras bu la skur pa 'debs pa'i lta ba

पा. हेतुफलापवाददृष्टिः — हेतुफलापवाददृष्टिप्रतिषेधार्थमुक्तं भगवता— ‘अस्ति अतीतम्, अस्ति अनागतम्’ इति अभि.भा.२४१क/८११.

rgyu dang 'bras bu'i ngo bo

पा. कार्यकारणभावः हे.बि.१३७-५/५४; हेतुफलभावः हे.बि.१३९-४/५९; = {rgyu dang 'bras bu'i dngos po/}

rgyu dang 'bras bu'i dngos po

पा. कार्यकारणभावः — तस्य कार्यकारणभावेन समवस्थानं त्रिकसन्निपातः त्रि.भा.१५०ख/३९; हेतुफलभावः — सम्बन्धश्च हेतुफलभावेन व्यवस्थितानां क्रमभाविनां न प्रतिभासगोचरः स्वरूपप्रतिभासस्य विद्यमानविषयत्वात् प्र.अ.७.३/१२; = {rgyu dang 'bras bu'i ngo bo/}

rgyu dang 'bras bu'i dngos po nges pa

पा. कार्यकारणभावनियमः — अतः कारणशक्तिप्रतिनियमात् कार्यकारणभावनियमो भविष्यति त.प.२२२क/९१४.

rgyu dang 'bras bu'i tha snyad

पा. कार्यकारणव्यवहारः — अथ कार्यकारणव्यवहारो विस्मृतं प्रति साध्यते, तथा सति त्रिरूपो हेतुः स्यात्; अग्निधूमादेः प्रसिद्धकार्यकारणस्य दृष्टान्तत्वेन विद्यमानत्वात् त.प.२८ख/५०४.

rgyu dang 'bras bu'i 'brel pa

पा. कार्यकारणसम्बन्धः — कारणे सति पश्चात् कार्यं भवति । तदनन्तरं तस्योपलब्धिक्रमेण स्वरूपप्रतिपत्तौ कार्यकारणसम्बन्धपरिग्रहः एवं भावे सत्यभावोऽभावे च सति भाव इति भवति सम्बन्धप्रतिपत्तिः प्र.अ. ४.३/६.

rgyu dang 'bras bu'i tshig

हेतुफलपदम्, अष्टोत्तरपदशतान्तर्गतपदविशेषः — कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह— उत्पादपदम् अनुत्पादपदम्…हेतुफलपदम् अहेतुफलपदम् ल.अ.६९क/१७.

rgyu dang 'bras bu'i mtshan nyid

वि. कार्यकारणतालक्षणः — भिन्नस्य च सम्बन्धो भवन् कार्यकारणलक्षण एव भवेदन्यत्रोपकाराभावात् त.प.१८८ख/८३९.

rgyu dang 'bras bur gyur pa

• वि. कार्यकारणभूतः — घटादयो हि कार्यकारणभूता अवयवावयविभूता लक्षणलक्ष्यभूता गुणगुणिभूता वा स्युः प्र.प.९२; हेतुफलभूतः • सं. कार्यकारणभावः — {rgyu dang 'bras bur ma gyur pa} अकार्यकारणभावः अभि.भा.९१क/१२१७; फलहेतुभावः — अत एव तयोः फलहेतुभावान्नामतो भेदः, न द्रव्यतः अभि.भा.२ख/८७४; हेतुफलभावः ।

rgyu dang 'bras bur ma gyur pa

अकार्यकारणभावः — भवत्सिद्धान्तेऽपि हि देवदत्तानुभवचित्तानुभूतमर्थं तत्स्मरणचित्तं स्मरति, अकार्यकारणभावाद् यथैकसन्तानिकयोः अभि.भा.९१क/१२१७.

rgyu dang mi rgyu

= {rgyu dang mi rgyu ba/}

rgyu dang mi rgyu ba

वि. चराचरम् — {'byung po rgyu dang mi rgyu ba'i} चराचराणां भूतानाम् का.आ.३.१६३.

rgyu don med par thal bar 'gyur ba

कारणवैयर्थ्यप्रसङ्गः — एतदयुक्तम्, कारणवैयर्थ्यप्रसङ्गात् असत् तावद् भवन्मते न किञ्चित् क्रियते । सतोऽपि सर्वनिरांशसत्वान्न किञ्चित् कर्त्तव्यमस्तीति किं हि कुर्वंस्तस्य तत्कारकं भवेत् त.प.२२१ख/९१३.

rgyu drug

षढेतवः : १. {byed pa'i rgyu} कारणहेतुः २. {lhan cig 'byung ba'i rgyu} सहभूहेतुः ३. {rnam par smin pa'i rgyu} विपाकहेतुः ४. {mtshungs par ldan pa'i rgyu} सम्प्रयुक्तहेतुः ५. {kun tu 'gro ba'i rgyu} सर्वत्रगहेतुः ६. {skal ba mnyam pa'i rgyu} सभागहेतुः म.व्यु.२२५९. {rgyu gdags pa} ना. कारणप्रज्ञप्तिः, ग्रन्थः क.त.४०८७.

rgyu bde ba

पा. हेतुसुखम् — पञ्चविधं सुखम् । हेतुसुखं वेदितसुखं दुःखप्रातिपक्षिकं सुखं वेदितोपच्छेदसुखम् अव्यबाध्यञ्च पञ्चमम् सुखम् बो.भू.१६क/१७.

rgyu 'dra ba

= {rgyu dang 'dra ba/}

rgyu 'dra ba'i sangs rgyas

पा. निष्यन्दबुद्धः — धर्मतानिष्यन्दबुद्धः स्वसामान्यलक्षणपतितात् सर्वधर्मात् स्वचित्तदृश्यवासनाहेतुलक्षणोपनिबद्धात् परिकल्पितस्वभावाभिनिवेशहेतुकाद् अतदात्मकविविधमायाङ्गपुरुषवैचित्र्याभिनिवेशानुपलब्धितो महामते देशयति ल.अ.७७क/२५.

rgyu ldan

= {rgyu dang ldan pa/}

rgyu pad mo

ना. हेतुपद्मः, तथागतः — तस्य अनन्तरं हेतुपद्मो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५४ख/२३७.

rgyu dpe

पा. हेतूपमा, उपमाभेदः — कान्त्या चन्द्रमसं धाम्ना सूर्यन्धैर्येण चार्णवम् । राजन्नानुकरोषीति सैषा हेतूपमा स्मृता का.आ.२.५०.

rgyu dpya 'bul ba

बलिप्रदः, करदाता — अपालयञ्जानपदान् बलिप्रदान् नृपो हि सर्वौषधिभिः विरुध्यते जा.मा.२७५/१६०.

rgyu spun

तन्तु — {tshig pa rgyu spun bzhin} तुरितन्तुवत् त.स.३ख/५४; रूपादिमत्त्वात् तन्त्वादि यथा दृष्टं स्वकार्यकृत् त.स.३ख/५४.

rgyu phun sum tshogs pa

हेतुसम्पत्, सम्पद्भेदः — त्रिविधां सम्पदं....यदुत हेतुसम्पदम्, फलसम्पदम्, उपकारसम्पदं च ।…तत्र चतुर्धा हेतुसम्पत् । सर्वगुण(पुण्य {bsod nams}) ज्ञानसम्भाराभ्यासः, दीर्घकालाभ्यासः, निरन्तराभ्यासः, सत्कृत्याभ्यासश्च अभि.भा.५७ख/१०९६.

rgyu ba

• क्रि. (अक.; अवि.) अटति — {slong mo la rgyu} भिक्षामटति वि.व.१६३ख/१.५२; चरति — दक्षिणकराङ्गुलीपर्वसन्धिचक्रेषु चरति, संहारक्रमेण वि.प्र.२५७क/२.६८; विचरति — विचरति सहासक्तैर्जन्तुः शुभाशुभकर्मभिः अ.क.६७.२२; प्रविचरति — भैषज्यराजो बोधिसत्त्वो महासत्त्वोऽस्यां सहायां लोकधातौ प्रविचरति स.पु.१४९ख/२३६; सञ्चरति म.व्यु.५१०३; विहरति — अनाथभूता विहरन्ति लोके स.पु.३८क/६७; भ्रमति — भ्रमत्यदभ्रं लोकेषु भुवनाभरणं यशः अ.क.४.६; क्रमति — तेभ्यो वर्गेभ्यः सस्वरेभ्यः क्रमति दिनकरः वि.प्र.२५७क/२.६८; धावति — क्षणेन स्वैरचरितं राजमार्गेषु धावति अ.क.८९.१३२; आरोहति — ततो मूलादारभ्य त्रयस्त्रिंशद् दिनानि आरोहति वि.प्र.२४८क/२.६२; पर्यटते — केचिद्दुष्टा वै पर्यटन्ते महीतले म.मू.२५१क/२८५; चङ्क्रमते — स्वचित्ते चङ्क्रमन्ते ते गगने शकुनिर्यथा ल.अ.१८१ख/१४८; हिण्डते — भिक्षार्थी हिण्डते तत्र लोकानुग्रहकाम्यया म.मू.३०१ख/४६८; रोहते — {khyim bcu pa la srog rgyu} दशमे राशौ रोहते प्राणः वि.प्र.२४८ख/२.६२; आरोहते — {rtsa la srog rgyu} नाड्यां प्राण आरोहते वि.प्र.२४८क/२.६२ • सं. १. = {'gro ba} चङ्क्रमणम् — चङ्क्रमणाच्चक्रम्, तत्साधर्म्याद् दर्शनमार्गो धर्मचक्रम् अभि.भा.३०क/९८२; अनुचरणम् — तथागतसंदर्शनसर्वबुद्धक्षेत्रानुचरणसर्वधर्मभाणकोपस्थानसर्वतथागतशासनसमन्वाहरणप्रयुक्तस्य शि.स.१५२ख/१४७; भ्रमणम् — अत्र धर्मैरभिन्नानामभ्राणां दन्तिनामपि । भ्रमणेनैव सम्बन्ध इति श्लिष्टार्थदीपकम् का.आ.२.११३; अटनम्, द्र. {rgyu} अटति वि.व.१६३ख/१.५२; पर्यटनम्, द्र. {rgyu} पर्यटते म.मू.२५१क/२८५; चर्या — {bsod snyoms la rgyu ba} पिण्डपातचर्या वि.सू.७०ख/८७; सञ्चारः — अन्यत्र सञ्चारेऽत्र दुष्कृतम् वि.सू.४७क/५९ २. रोहणम् — पूर्वादपरपत्ररोहणदिनैर्दशभिः सार्धं शरयुगशिखिनामिति पञ्चचत्वारिंशदधिकत्रिशतदिनगणं त्यजति द्वितीयपत्रे वि.प्र.२४९ख/२.६४; आरोहणम् — दक्षिणानाड्यामारोहणं सर्वसंक्रान्त्यभावः वि.प्र.२५३क/२.६५; हानिशेषैश्च तुल्यैरिति हानिरारोहणदिवसाः पञ्च दश पञ्चदश पञ्चविंशतिः षड्विंशतिः सप्तविंशतिरिति हानिः, शेषास्त्रिवर्षाः वि.प्र.२४९क/२.६३ ३. चारः — तदेव क्षेपकं कृत्वा ग्रहचारैः शोधयेद् ग्रहम् वि.प्र.१८२क/१.३८; इदानीं चन्द्रसूर्यचारक्षयेण कालवृद्धिरुच्यते वि.प्र.२६१ख/२.७०; चरणम् — एवं पञ्चमण्डलैः सर्वग्रहाः स्वस्वजन्मस्थाने शून्ये विशन्ति । ततः पुनरेवान्यचरणप्रवृत्त्या अपरपुरुषो मध्यमाया विनिर्गत इति वि.प्र.१७३/१.२५; गतिः — स महात्मा विदितज्योतिर्गतित्वाद् दिग्विभागेषु असंमूढमतिः जा.मा.१५८/९२; {nyi ma rgyu ba} आदित्यगतिः जा.मा.१५८/९२; ल.अ.७२ख/२०; वाहः — {zla ba'i rkang pa rgyu ba} चन्द्रपदवाहः वि.प्र.२३९क/२.४६; क्रमणम् — अतः शिशिरृतोरारभ्य चन्द्रस्य क्रमणाभावः वि.प्र.२६०क/२.६८ ४. = {'jug pa} प्रचारः, प्रवृत्तिः — सूक्ष्मप्रचारत्वादिति । सूक्ष्मप्रवृत्तित्वादित्यर्थः अभि.स्फु.१२९ख/८३४; अचिन्त्या मे भदन्त भगवञ्ज्ञानावभासाः । अचिन्त्यो ज्ञानालोकः । अचिन्त्यो ज्ञानप्रचारः सु.प्र.३६क/६८; स्थितो भवत्यनुद्धताचपलकायवाङ्मनःकर्मान्तप्रचारः बो.भू.१२७ख/१६४; प्रसरः — महासत्त्वा अष्टम्यां बोधिसत्त्वभूमौ विकल्पस्याप्रवृत्तिं दृष्ट्वा....सर्वधर्मौत्सुक्यग्राह्यग्राहकविकल्पोपरतं चित्तचैत्तसिकविकल्पप्रसरं दृष्ट्वा बुद्धधर्मेषु प्रयुज्यन्ते ल.अ.१४०ख/८७ ५. = {'pho ba} सञ्चारः — यथैव खलु देशान्तरसंचारः शरीरमन्तरेण तथा जन्मान्तरसंचारोऽपि यदि भवेद् विपरीतसाधनमायातम् प्र.अ.३३.२/७३ ६. = {sems can gyi 'jig rten} जङ्गमः, सत्त्वलोकः — वसन्तादीनां पर्यायेणाभिव्यक्तौ स्थावरजङ्गमविकारोत्पत्तिः स्वभावतः त.प.१९१क/९९; चरः — विभाव्य त्रैधातुकं सचराचरम् वि.प्र.३२क/४.५ ७. = {spyod pa/} {kun tu spyod pa} समुदाचारः — तस्य सर्वेण सर्वं द्वयसमुदाचारो वा निमित्तसमुदाचारो वा नाभासीभवति द.भू.२४०क/४२ ८. चारणः, स्तुतिपाठकः — श्रुतं तन्मया लोकालोकविचारिचारणगणैरुद्गीयमानं यशः ना.ना.२९१ख/२०९ ९. = {nye bar spyod pa} उपचारः — स एवंज्ञानानुगतया बुद्ध्या वासनानामुपचारानुपचारतां च (यथाभूतं प्रजानाति) द.भू.२५३ख/५० १०. प्लोतिः, परम्परा — {sngon gyi las kyi rgyu ba bstan pa} पूर्विका कर्मप्लोतिदेशना वि.व.२८१ख/१.९८; {rang gi las kyi rgyu ba lung ston par byed} स्वकां कर्मप्लोतिं व्याकरोति वि.व.२९०क/११२; {rgyu ba gcod pa} छिन्नप्लोतिकः अ.श.२४१ख/२२२ ११. चारिका — {dur khrod na rgyu ba shes nas} श्मशानचारिकां ज्ञात्वा अ.क.९.२७ • वि. चारी — {rkang pas rgyu ba} चरणचारिणः अ.क.४.३५; कुदृष्टिपतिता बतेमे सत्त्वाः …उत्पथगहनचारिणः द.भू.१९१क/१७; चारिणी — वसन्तश्रीस्त्वन्नः प्रत्यक्षचारिणी का.आ.२.६६; अनुचारी — {sangs rgyas kyi zhing thams cad du rgyu ba} सर्वबुद्धक्षेत्रानुचारी ल.अ.६३ख/१०; सञ्चारी — सुगतं समेत्य । संचारिणं नाकपतिः अ.क.३८.४; चञ्चुरः — {'khor zhing rgyu ba'i bung ba rnams kyi sgra yis} उदञ्चच्चञ्चुरचञ्चरीकविरुतैः अ.क.३७.५५; हिण्डीरः — तत्स्पृष्टमारुतविघट्टितपद्मखण्डडि(हि)ण्डीरमण्डनजलासु सरोजिनीषु अ.क.५४.२०; चरः — {nags na rgyu ba} वनचरः जा.मा.३५६/२०९; {mkha' la rgyu ba} नभश्चरः अ.क.३.१७०; विचरितम् — आश्रमपदं पश्यति पुष्पफलसंपन्नं नानापक्षिगणविचरितम् वि.व.२०८क/१.८२; इञ्जितम् — नवमं निरोधं समापन्नः सर्वेञ्जितमन्यनास्पन्दितविकल्पापगतो भवति द.भू.२४०क/४२; सञ्चरः — चित्तमव्याकृतं नित्यं मनो ह्युभयसञ्चरम् ल.अ.१६३क/११४; चरन् — मन्दानिलेन चरता अङ्गनागण्डमण्डले । लुप्तमुद्भेदि घर्माम्भो नभस्यस्मन्मनस्यपि का.आ.३.१६०.

rgyu zhing gshegs te

चारिकां चरित्वा — दक्षिणागिरिषु जनपदे चारिकां चरित्वा अ.श.२ख/२.

rgyu ba gcod pa

वि. छिन्नप्लोतिकः — स्वाख्यातो मे भिक्षवो धर्मः उत्तानो विवृतश्छिन्नप्लोतिको यावद्देवमनुष्येभ्यः सम्यक्सुप्रकाशितः अ.श.२४१ख/२२२.

rgyu ba dang mi rgyu ba

१. चराचरम् — विभाव्य त्रैधातुकं सचराचरम् वि.प्र.३२क/४.५; स्थावरजङ्गमम् — वसन्तादीनां पर्यायेणाभिव्यक्तौ स्थावरजङ्गमविकारोत्पत्तिः स्वभावतः त.प.१९१क/९९ २. उपचारानुपचारता — स एवंज्ञानानुगतया बुद्ध्या …वासनानामुपचारानुपचारतां च (यथाभूतं प्रजानाति) द.भू.२५३ख/५०.

rgyu ba pa

वि. = {rgyu ba} इङ्गम्, जङ्गमः मि.को.१३७ख ।

rgyu ba med

= {rgyu ba med pa/}

rgyu ba med pa

• सं. [1] अगतिः, गत्यभावः — यत्र विज्ञानस्यागतिर्गतिश्च्युतिरुपपत्तिः प्रार्थनाभिनिवेशाभिष्वङ्गो दर्शनं दृष्टिः ल.अ.१२६क/७२ [2] अप्रचारः, अप्रवृत्तिः — शमामृतपदप्राप्तौ मृत्युमाराप्रचारतः र.वि.२.६६; तत्र अधर्माः कतमे ? येऽलब्धात्मका लक्षणविकल्पाप्रचारा धर्मा अहेतुकाः तेषामप्रवृत्तिर्दृष्टा भूताभूततः ल.अ.६३क/८ [3] असमुदाचारः — असमुदाचारात्सर्वक्लेशानां न संक्लेश इति वक्तव्यः द.भू.२३२ख/३८ • वि. निःसञ्चारः — घोरान्धबन्धनागारं निःसंचारं प्रवेशितः अ.क.६४.४.

rgyu ba'i bu

= {rgyu ba'i bu ring po} ना. चारायणः, सारथिः — राजा प्रसेनजित्कौशल एकपुण्डरीकं हस्तिनागमभिरुह्य दीर्घेण चारायणेन सारथिना भगवतो दर्शनाय संप्रस्थितः…दृष्ट्वा च पुनर्दीर्घं चारायणं सारथिम् आमन्त्रयते अ.श.२४५क/२२५; *चारायणः — अयं चारायण भद्रिको भिक्षुः अ.श.२४५ख/२२५.

rgyu ba'i bu ring po

= {rgyu ba'i bu/}

rgyu ba'i tshul can

वि. चरिष्णुः, जङ्गमः मि.को.१३७ख ।

rgyu bar 'gyur

क्रि. वहति — सम्यग्वहन्ति नक्षत्रा चन्द्रसूर्यौ तथैव च सु.प्र.३९ख/७६.

rgyu bar bya

१. क्रि. चरेत् — {bsod snyoms la yang grong du rgyu bar bya'o} पिण्डाय च ग्रामं चरेत् वि.सू.१४क/१५; प्रचरेत् — प्रचरेत् पिण्डाय वि.सू.९७ख/११७; चारिकां चरेत् — न विनैतया दुर्लभकूपपानीये देशे चारिकां चरेत् वि.सू.७१क/८८ २. = {rgyu bar bya ba/}

rgyu bar bya ba

कृ. चरितव्यम् — पिण्डाय गोचरे चरता ग्रामप्रवेशे यथोक्तशिक्षायां स्मृतिमादाय चरितव्यम् बो.प.७०.

rgyu bar byed

= {rgyu bar byed pa/}

rgyu bar byed pa

= {rgyu byed} ।। • क्रि. अपसरति — पञ्चमण्डलवायुः क्रमतोऽपसरति वि.प्र.२६१ख/२.७०; भ्रमति — {sprin ni mkha' la rgyu byed} दिवि भ्रमन्ति जीमूताः का.आ.२.११२; विचरति — विचरामि महीं कृत्स्नामक्षतः क्लेशकण्टकैः अ.श.१५७क/१४६; प्रघरति — {myangs pa rnams thur du rgyu bar byed} स्वादितमधस्तात्प्रघरति शि.स.१३८क/१३३ • वि. चारी — अथ कालेन पर्यन्तचारी परिचितादरात् अ.क.८८.५; वाहिनी — {gza' brgyad rgyu bar byed pa rnams} वाराष्टकवाहिन्यः वि.प्र.२४५क/२.५७.

rgyu byung

= {rgyu las byung ba/}

rgyu byed

१. त्रसम्, जङ्गमः मि.को.१३७ख २. = {rgyu bar byed pa/}

rgyu blo

पा. = {kun 'byung ba shes pa} हेतुधीः, समुदयज्ञानम् — दुःखहेतुधियोर्द्वयम् अभि.को.७.१७; दुःखसमुदयज्ञानयोर्द्वे अभि.भा.७.१७.

rgyu dbang

हेत्विन्द्रियम्, संख्याविशेषः — {lag sbyin phrag brgya na rgyu dbang zhes bya'o} शतं करकूणां हेत्विन्द्रियं नामोच्यते ल.वि.७६ख/१०३.

rgyu 'bras

= {rgyu dang 'bras bu/}

rgyu 'bras kyi bdag nyid can

वि. कार्यकारणतात्मकः — विवक्षावर्तिनाऽर्थेन कार्यकारणतात्मकः । शब्दानामेष सम्बन्धः समये सति जायते त.स.९४क/८५५.

rgyu 'bras 'gyur ba

=(? {o gyur pa}) वि. कार्यकारणभूतः — कार्यकारणभूताश्च तत्राविद्यादयो मताः । बन्धस्तद्विगमादिष्टा मुक्तिर्निर्मलता धियः त.स.२१ख/२२९.

rgyu 'bras nyid

कार्यकारणता, कार्यकारणभावः — यथा च कारणस्य पूर्वं भावं विना न भवति कार्यं तथावश्यंभावि कार्यं कारणं कार्यस्य परभावं विना नेति समानं कार्यकारणभावनिबन्धनमिति द्वयोरपि परस्परं कार्यकारणभावः । समानत्वात् निमित्तस्य कार्यकारणता द्वयोः प्र.अ.२४ख/२८; कार्यकारणत्वम् — न कार्यकारणत्वे स्तस्तद्व्यापाराननुग्रहात् त.स.१९क/२१०.

rgyu 'bras bdag nyid can

वि. हेतुफलात्मकः — वाच्यवाचकभावोऽयं जातो हेतुफलात्मकः त.स.३८क/३९२.

rgyu 'brel

निबन्धनम् — न ह्यल्पसौहार्दनिबन्धनानामेवं मनांसि प्रतरन्ति कर्तुम् जा.मा.३१९/१८५.

rgyu sbyin ma

पा. हेतुदायिका, नाडीभेदः — अभेद्या ललनावधूती रसना हेतुदायिका एता द्वात्रिंशन्नाड्यः हे.त.२ख/४.

rgyu ma

अन्त्रम् — मदीयानि मांसानि पाथेयतामुपनीय दृतिभिरिव च ममान्त्रैः सलिलमादाय जा.मा.३६०/२११; अन्त्रं पुरीतत् अ.को.२.६.६६; *तन्त्रम् — दृष्ट्वा गृध्रविदार्यमाणमसकृत् कीर्णार्द्रतन्त्रं शवम् अ.क.२४.११०.

rgyu ma mchis pa

= {rgyu ma yin pa/} {rgyu ma mchis par} अकारणम् — न अकारणेन बुद्धा भगवन्तो बोधिसत्त्वा वा स्मितम् उत्सृजन्ति स.दु.२१५/२१४.

rgyu ma tshang

= {rgyu ma tshang ba/}

rgyu ma tshang ba

• वि. विकलकारणः — {rgyu ma tshang ba med pa} अविकलकारणः त.प.४२ख/५३४ • सं. कारणवैकल्यम् — कारणवैकल्याद् हि कार्याणामसत्त्वम् त.प.९३क/६३९.

rgyu ma tshang ba med pa

वि. अविकलकारणः — अथ वा यदविकलकारणम् तद्भवत्येव, यथा अविकलकारणोऽङ्कुरः । अविकलकारणं चापौरुषेयवाक्यभाविविज्ञानमिति स्वभावहेतुः त.प.४२ख/५३४.

rgyu ma yin

= {rgyu ma yin pa/}

rgyu ma yin pa

अकारणम् — अर्थान्तरस्य चाकारणस्य निवृत्तौ सहचारित्वदर्शनमात्रेण नान्यस्य वचनादेर्निवृत्तिः न्या.टी.७८ख/२०९; अहेतुः — अहेतौ हेतुदृष्टिरमार्गे च मार्गदृष्टिः शीलव्रतपरामर्शः अभि.भा.२३०क/७७३.

rgyu ma gsus pa

अन्तर्जठरम्, कोष्ठः — पुंसि कोष्ठोऽन्तर्जठरं कुसूलोऽन्तर्गृहं तथा अ.को.३.३.४०.

rgyu ma'i nang spri za ba

अन्त्रविवरखादी, नारकीयपक्षिभेदः — एवमर्थानुरूपसंज्ञा दन्तोत्पाटका नाम...अन्त्रविवरखादिनः....स एवमवीचीप्रदेशस्त्रीणि योजनशतसहस्राणि । पक्षिभैरवपक्षो नाम शि.स.४५क/४३.

rgyu ma'i zas

= {dri ma} किट्टम्, मलः — किट्टं मलोऽस्त्रियाम् अ.को.२.६.६५.

rgyu mi rgyu

= {rgyu ba dang mi rgyu ba/}

rgyu mi mthun pa

विसदृशहेतुकः लो.को.५३३.

rgyu mi dmigs pa

पा. कारणानुपलब्धिः, अनुपलब्धिभेदः — नास्ति च भोक्तृव्यवस्थानिबन्धनं पुरुषस्य दिदृक्षादीति कारणानुपलब्धेः त.प.२१३ख/१४३; द्र. {rgyu mtshan mi dmigs pa/}

rgyu min

= {rgyu ma yin pa/}

rgyu min pa

= {rgyu ma yin pa/}

rgyu med

= {rgyu med pa/}

rgyu med nyid

अहेतुता — यथैव कण्टकादीनां तैक्ष्ण्यादिकमहेतुकम् । कादाचित्कतया तद्वद् दुःखादीनामहेतुता त.स.६क/७९.

rgyu med pa

• वि. अकारणम् — तैक्ष्ण्यादीनां यथा नास्ति कारणं कण्टकादिषु । तथाऽकारणमेतत् स्यादिति केचित् प्रचक्षते प्र.अ.१२५क/१३३; स्मरणानुभवाद् एतत्स्मितं मे न त्वकारणम् अ.क.५१.५; अनिमित्तकम् — अभावप्रतिपत्तौ स्याद् बुद्धेर्जन्मानिमित्तकम् प्र.वा.२.७४; अहेतुकः — अणुभ्यो जगदुत्पन्नमणवश्चाप्यहेतुकाः ल.अ.१७९क/१४३; निर्हेतुकः — यश्च निर्हेतुकः स न किञ्चिदपेक्ष्यत इति त.प.९२ख/६३९ • सं. [1] अहेतुः — अहेत्वेकहेतुपरिणामबुद्धिपूर्वकृतदृष्टिचरितानां प्रतिपक्षेण हेतुसमुदयप्रभवप्रत्ययाकाराः अभि.भा.५०क/१०६१; निर्हेतुः ल.अ. [2] = {rgyu med pa nyid} अहेतुता — स्वाभाविक्यां हि शक्तौ स्यान्नित्याहेतुताथ वा । प्रमाणानां च तादात्म्यान् नित्यताहेतुते ध्रुवम् त.स.१०३क/९०६; निर्हेतुकत्वम् — तथा हि नाग्निजन्यो धूमो धूमाद्भवति, निर्हेतुकत्वप्रसङ्गात् वा.टी.६२ख/१६ ३. निष्कारणम् — {rgyu med pa gnyen} निष्कारणबन्धुः अ.क.३.१७७.

rgyu med pa can

• वि. अहेतुकम् — यथैव कण्टकादीनां तैक्ष्ण्यादिकमहेतुकम् त.स.५ख/७९; निर्हेतुकः — विनाशो यदि निर्हेतुकः स्यात् त.प.२३९क/१९३ • सं. निर्हेतुकत्वम् — यदि नाम प्रत्यक्षतो निर्हेतुकत्वं दुःखादीनां न सिद्धम्, तथाप्यनुमानतः सिद्धमेव त.प.१८१ख/७९.

rgyu med pa can nyid

अहेतुकत्वम् — अहेतुकत्वसिद्ध्यर्थं न चेद्धेतुः प्रयुज्यते त.स.६क/८३.

rgyu med pa nyid

= {rgyu med nyid/}

rgyu med pa las kun tu 'byung bar smra ba

वि. अहेतुसमुत्पत्तिकः — पूर्वान्तकल्पकानां च शाश्वतवादिनामेकत्यशाश्वतिकानाम् अहेतुसमुत्पत्तिकानां च वीतरागाणां च कामधात्वालम्बनानां दृष्टीनां समुदाचार उक्तः अभि.भा.२२९क/७७०.

rgyu med pa las byung ba

वि. आकस्मिकः — सोऽसावाकस्मिको विनाशो यदि भावस्योत्पन्नमात्रस्य न स्यात्, पश्चादपि न स्याद्; भावस्य तुल्यत्वात् अभि.भा.५६९/१९२.४; निर्हेतुसंभूतम् ।

rgyu med pa'i lta ba

अहेतुवादः, वादविशेषः — अहेतुवादं प्रति प्रचकर्ष । कः पद्मनालदलकेसरकर्णिकानां संस्थानवर्णरचनामृदुतादिहेतुः जा.मा.२६३/१५२; द्र. {rgyu med par smra ba/}

rgyu med pa'i tshig

अहेतुपदम्, अष्टोत्तरपदशतान्तर्गतपदविशेषः — कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह- उत्पादपदम्…हेतुपदम् अहेतुपदम् ल.अ.६७ख/१७.

rgyu med par mnyes gshin pa

वि. निष्कारणवत्सलः — निष्कारणवत्सलो भवति सत्त्वेषु बोधिसत्त्वः बो.भू.१६२ख/२१४; द्र. {rgyu med bzhin du byams/} {rgyu med par rab tu byams pa/}

rgyu med par smra

= {rgyu med par smra ba/}

rgyu med par smra ba

१. अहेतुवादः, वादविशेषः — अहेतुवादव्यपदेश एष भगवतानुवर्णितः, न स हेतुवादः ल.अ.९६ख/४३; उत्पादविनिवृत्त्यर्थम् अनुत्पादप्रसाधकम् । अहेतुवादं देशेमि न च बालैर्विभाव्यते ल.अ.१३५ख/८१ २. अहेतुवादी — यः पुनः क्षत्रियोऽहेतुवादी भवति परलोकोपेक्षकः शि.स.३९क/३७; अहेतुकवादी — अहेतुकवादिनः स्वभावेन महाभूतरूपं न क्रियते प्र.अ.१२५क/१३३; द्र. {rgyu med pa'i lta ba/}

rgyu med par rab tu byams pa

वि. अकारणपरमवत्सलः — सर्वसत्त्वेष्वकारणपरमवत्सलस्वभावः जा.मा.४/१; द्र. {rgyu med bzhin du byams/} {rgyu med par mnyes gshin pa/}

rgyu med smra

= {rgyu med par smra ba/}

rgyu med bzhin du byams

वि. अकारणवत्सलः — {khyod ni rgyu med bzhin du byams} त्वमकारणवत्सलः श.बु.११; द्र. {rgyu med par mnyes gshin pa/} {rgyu med par rab tu byams pa/}

rgyu tshang ba

वि. सम्पूर्णकारणम् — सर्वज्ञत्वं न चाप्येतत् क्वचित् सम्पूर्णकारणम् । सत्त्वादिसम्भवे पश्चात् प्राक्प्रवृत्तं निवर्त्तते त.स.१२२ख/१०६६.

rgyu mtshan

= {rgyu} निमित्तम्, कारणम् — अनन्तरम् अव्यवहितं निमित्तं यत्, तस्याः कारणम् त.प.३ख/४५२; कारणम् — {ring po nas 'ong ba yi ni rgyu mtshan dris} पप्रच्छ दूरागमनकारणम् अ.क.५२.३७; निबन्धः — न खलु व्यापितां व्यतिरेकस्य व्युदस्यापरमत्र जगति निबन्धमुपलभामहे प्र.अ.२५क/२८; निबन्धनम् — अनेकोऽप्यर्थ एकाकारपरामर्शादिकार्यस्यैकस्य निबन्धनं कारणम् त.प.१९६ख/११०; विनिबन्धनम् त.स.६७क/६२८; हेतुः — अनर्थान्तरहेतुत्वेऽप्यपर्यायः सितादिषु प्र.अ.८८ख/९६.

rgyu mtshan skyon dang bcas pa

• वि. दुष्टनिमित्तकम् — चोदनाप्रभवं ज्ञानमतो दुष्टनिमित्तकम् त.स.११३क/९७८ • सं. दुष्टनिमित्तता — पौरुषेयत्वसिद्धेश्च शङ्क्या दुष्टनिमित्तता । वह्नेरिव स्वतः शक्तिर्मिथ्याज्ञानेषु वा भवेत् त.स.११३क/९७७.

rgyu mtshan gyi rgyu

पा. (न्या.द.) निमित्तकारणम्, कारणभेदः — त्रिविधं कारणमिष्टम् । समवायिकारणम्, असमवायिकारणम्, निमित्तकारणं च त.प.२५८क/२३२.

rgyu mtshan gyi bdun pa

निमित्तसप्तमी — तत्र सर्वजगत्सूक्ष्मभेदज्ञत्वप्रसाधने । अस्थाने क्लिश्यते लोकः संरम्भाद् ग्रन्थवादयोः त.स.; सर्वजगत्सूक्ष्मभेदज्ञत्वप्रसाधन इति निमित्तसप्तमी ग्रन्थवादयोरित्यत्र तु संरम्भापेक्षाऽऽधारसप्तमी त.प.२६१ख/९९३.

rgyu mtshan can

• वि. [1] नैमित्तिकः, ओ की — नैमित्तिक्याः श्रुतेरर्थमर्थं वा पारमार्थिकम् । शब्दानां प्रतिरुन्धानोऽबाधनार्हो हि वर्णितः प्र.वा.४. १२८; निबन्धनः — येयं परमपरमिति संवित् सा घटादिव्यतिरिक्तार्थान्तरनिबन्धना, तत्प्रत्ययविलक्षणत्वात्; सुखादिबुद्धिवत् त.प.२८२क/२७७; उपाधिकः — येयं ह्रस्वमहत्त्वादिधीः शब्दे भवति सा परोपाधिका त.प.१३९ख/७३१; विनिबन्धनः — ननु द्वैरूप्यमित्येष नानार्थविनिबन्धनः । निर्देशो रूपशब्देन स्वभावस्याभिधानतः त.स.१३ख/१५५ [2] कारणिकः, परीक्षकः मि.को.९४क • सं. = {'bras bu} नैमित्तिकम्, कार्यम् — अतो निमित्ते नैमित्तिकोपचारादविज्ञप्तौ तदा व्याक्रियते अभि.भा.५८८/१९५.१.

rgyu mtshan can du byas te

निमित्तीकृत्य — अतीतानागतं कर्म निमित्तीकृत्य तेषु चेत् त.स.२८ख/३०५.

rgyu mtshan nyid

निमित्तता — तथा हि ज्ञापको हेतुर्वचो वा तत्प्रकाशकम् । सिद्धेर्निमित्ततां गच्छन् साध्यज्ञापकमुच्यते त.स.६क/८४.

rgyu mtshan nyid du 'gyu+ur

क्रि. याति निमित्तताम् — महाभूतादिकं…याति सर्वस्य लोकस्य सुखदुःखनिमित्तताम् त.स.३ख/५५.

rgyu mtshan nyid du byed

क्रि. निमित्तीकरोति — यथा ‘गच्छतीति गौः’ इति गमनक्रियायां व्युत्पादितोऽपि गोशब्दो गमनक्रियोपलक्षितमेकार्थसमवेतं गोत्वं प्रवृत्तिनिमित्तीकरोति न्या.टी.४०क/३९.

rgyu mtshan dang bcas pa

वि. सनिमित्तम् — सनिमित्तैव तेनेयमाशङ्का न तु मोहतः त.स.११०क/९५७; सनिबन्धनम् — {rgyu mtshan dang bcas pa zhes bya ba ni dngos po la brten pa} सनिबन्धनेति वस्त्वधिष्ठाना त.प.२३१क/९३२.

rgyu mtshan du gyur

= {rgyu mtshan du gyur pa/}

rgyu mtshan du gyur pa

वि. निमित्तभूतः — तद्यथा अविद्यमानगोप्रज्ञप्तिनिमित्तभूतककुदादिसमुदायः कर्को गोत्वेन त.प.८ख/४६१.

rgyu mtshan mi dmigs pa

पा. कारणानुपलब्धिः, अनुपलब्धिभेदः — अकारणत्वाच्च भाववद् एव नित्यः सिद्धः, अकारणत्वं च प्रमाणतः कारणानुपलब्धेः सिद्धम् त.स.३१ख/३२७; = {rgyu mi dmigs pa/}

rgyu mtshan med

= {rgyu mtshan med pa/}

rgyu mtshan med pa

• वि. अनिमित्तः — किञ्च, अनिमित्ताः स्वातन्त्र्येणैता भवन्त्यो न देशकालनियममपेक्षेरन् त.प.२२१क/९१२; निर्निबन्धनः — निर्निबन्धन एवायं प्रधानादिभ्यो महदाद्युत्पत्तिव्यवहारः त.प.१५२क/२९; निर्निमित्तः — न विनाशीति बुद्धिश्च निर्निमित्ता प्रसज्यते त.स.१५ख/१७४; निष्कारणः — निष्कारणोऽपि निर्निबन्धनोऽपि सन् त.प.१६४क/७८२; अहेतुकम् — इतीदमपि वाङ्मात्रमहेतुकमुदाहृतम् त.स.१२६ख/१०८९ • सं. अनिमित्तत्वम् — स्वभावहेतोर्भेदोऽस्वभावता प्राप्नोति, कार्यहेतोरनिमित्तत्वं निर्हेतुकत्वं प्राप्नोति त.प.३९क/५२७; अनिमित्तता — भेदानिमित्तताप्राप्तेः । भेदश्चानिमित्तता च तयोः प्राप्तिः त.प.३९क/५२७.

rgyu mtshan med pa can

वि. अनिमित्तकः — असत्त्वे सर्वभावानां नित्यत्वं स्यादनाशतः सर्वसंस्कारनाशित्वप्रत्ययश्चानिमित्तकः त.स.१५क/१७३.

rgyu mtshan med pa'i gnyen

अनिबन्धनबन्धुः — अनिबन्धनबन्धुत्वादाहुः सर्वेषु तत् पदम् त.स.१३०क/११११.

rgyu mtshan mtshungs pa

तुल्यहेतुः — तुल्यहेतुषु सर्वेषु को नामैकोऽवधार्यताम् त.स.११४ख/९९५.

rgyu mtshan las byung

= {rgyu mtshan las byung ba/}

rgyu mtshan las byung ba

नैमित्तिकम्, कार्यम् — निमित्ताभावे नैमित्तिकस्याप्यभाव इत्यसन्तं कथमेनं निर्मितं भाषयन्ति अभि.स्फु.२०२क/१११९.

rgyu mtshungs

तुल्यहेतुः; तुल्यहेतुता — न तुल्यहेतुताऽन्येषां विरुद्धार्थोपदेशिनाम् त.स.१२१ख/१०६२.

rgyu zhing 'gro ba

क्रि. चारिकां चरति लो.को.५३४.

rgyu gzhan

हेत्वन्तरम् — जनकाद्धेतोरन्यो हेतुः हेत्वन्तरं मुद्गरादि । तदपेक्षते विनश्वरः न्या.टी.५६ख/१३२; कारणान्तरम् — सति कारणे कारणान्तरस्याभावे कार्यस्याभावो दृष्टो भावे च पुनर्भावः अभि.भा.८२क/११९०.

rgyu gzhan gyis byas pa

वि. हेत्वन्तरकृतः — साधनान्तरजन्या तु बुद्धिरेषा विनिश्चिता । हेत्वन्तरकृतज्ञानसंवादस्तेन वाञ्छ्यते त.स.११२क/९७२; {rgyu gzhan gyis byas pa'i shes pa mi slu ba} हेत्वन्तरकृतज्ञानसंवादः त.स.१०६क/९२८.

rgyu gzhan la ltos pa

हेत्वन्तरापेक्षा — व्यक्तिश्च हेत्वन्तरापेक्षा चेति व्यक्तिहेत्वन्तरापेक्षे त.प.२१८ख/९०७; हेत्वन्तरापेक्षणम् — हेत्वन्तरापेक्षणं नाम अध्रुवभावित्वेन व्याप्तं यथा वाससि रागस्य न्या.टी. ५६ख/१३२.

rgyu gzer

अतिसारकी, सातिसारः — सातिसारोऽतिसारकी अ.को.२.६.५९.

rgyu yin

क्रि. कारणं भवति — यदि रूपाणि पुद्गलोपलब्धेः कारणं भवन्ति स च तेभ्योऽन्यो न वक्तव्यः अभि.भा.८४क/११९७.

rgyu yin par 'gyur

क्रि. उपादानं प्राप्नोति — पुद्गल एव हि तस्या (प्रज्ञप्तेः) उपादानं प्राप्नोति अभि.भा.८३ख/११९५.

rgyu yongs su dag pa

कारणशुद्धिः — प्रतिपादितम् एतद्यथा कारणशुद्धिसंवादज्ञानाभ्यां शङ्का निवर्त्तते त.प.२४३क/९५७.

rgyu yongs su dag pa'i shes pa

पा. कारणशुद्धिज्ञानम् — आद्यस्येति अर्थज्ञानस्य । तद्धि कारणशुद्धिज्ञानात् प्रथमभावित्वादाद्यम् त.प.२४१क/९५३.

rgyu yongs su ma tshang ba

वि. अपरिपूर्णकारणः — परिपूर्णकारणस्योत्पत्तिरेवमिति चेत् । कस्य वा अपरिपूर्णकारणस्योत्पत्तिः अभि.भा.३४ख/१००१.

rgyu yongs su tshang ba

वि. परिपूर्णकारणः — परिपूर्णकारणस्योत्पत्तिरेवमिति चेत् । कस्य वा अपरिपूर्णकारणस्योत्पत्तिः अभि.भा.३४ख/१००१.

rgyu rig

हेतुः, संख्याविशेषः म.व्यु.८०१८; मि.को.२०ख; *हेतुहिलम् — {rnam par gzhag pa gdags pa phrag brgya na rgyu rig ces bya'o} शतं व्यवस्थानप्रज्ञप्तीनां हेतुहिलं नामोच्यते ल.वि.७६ख/१०३.; द्र. {rgyu rig 'dzin/}

rgyu rig chen po

महाहेतुः, संख्याविशेषः म.व्यु.८०१९; मि.को.२०ख ।

rgyu rig 'dzin

हेतुहिलम्, संख्याविशेषः — {rnam par gzhag pa gdags pa phrag brgya na rgyu rig 'dzin ces bya'o} शतं व्यवस्थानप्रज्ञप्तीनां हेतुहिलं नामोच्यते म.व्यु.७९६६.

rgyu la sgrib pa

पा. हेत्वावरणम्, आवरणभेदः — आवरणानाम्पिण्डार्थः । महदावरणं…प्रतन्वावरणं प्रयोगावरणं प्राप्त्यावरणं प्राप्तिविशेषावरणं सम्यग्प्रयोगावरणं हेत्वावरणं यच्छुभादौ दशविधहेत्वर्थाधिकारात्…सङ्ग्रहावरणम् म.भा.१०क/२.१७.

rgyu la brten pa

पा. हेतुसंनिश्रिता, उपधिसंनिश्रितापारमिताभावनाभेदः — तत्रोपधिसंनिश्रिता चतुराकारा । हेतुसंनिश्रिता यो गोत्रबलेन पारमितासु प्रतिपत्त्यभ्यासः ।…विपाकसंनिश्रिता…प्रणिधानसंनिश्रिता…प्रतिसंख्यानसंनिश्रिता सू.अ.१९८ख/१००.

rgyu la rnam par rtog pa

पा. हेतुविकल्पः, परिकल्पितस्वभावप्रभेदः — कतमत्परिकल्पितस्वभावप्रभेदनयलक्षणम् ? यदुत अभिलापविकल्पोऽविधेयविकल्पो लक्षणविकल्पोऽर्थविकल्पः स्वभावविकल्पो हेतुविकल्पः…बन्धाबन्धविकल्पः ल.अ.१०६ख/५२.

rgyu la 'bras bu btags pa

कारणे कार्योपचारः म.व्यु.६९७७.

rgyu la 'bras bu yod par smra ba

पा. सत्कार्यवादः, वादविशेषः — सत्कार्यवादत्यागश्चैवं जायते अभिव्यक्तैः पूर्वमविद्यमानत्वात्पश्चाच्च भावात् । स्वरूपस्य चोत्पत्तिप्रत्ययनिरपेक्षत्वात्खपुष्पवदभिव्यक्तिप्रत्ययसापेक्षतापि न स्यात् प्र.प.९८-३५-२/९०.

rgyu la rag las

= {rgyu la rag las pa/}

rgyu la rag las pa

वि. हेतुनिबन्धनः — हेतुनिबन्धना हि सिद्धिरुत्पत्तिरुच्यते । ज्ञाननिबन्धना तु सिद्धिरनुष्ठानम् न्या.टी.३९क/३०.

rgyu las byung

= {rgyu las byung ba/}

rgyu las byung ba

• वि. हेतुकः — पिण्डितेषु बहुषु धर्मेषु पिण्डग्राहहेतुकः प्रवर्तते गृहसेनावनादिषु भोजनपानयानवस्त्रादिषु बो.भू.३१ख/३५; हेतुकी — {rnam par rtog pa'i rgyu las byung ba ma yin pa} अविकल्पहेतुकी ल.अ.८९ख/३६; हेतुजम् — सह तैरेव महामते पञ्चभिर्विज्ञानकायैर्हेतुविषयपरिच्छेदलक्षणावधारकं नाम मनोविज्ञानं तद्धेतुजशरीरं प्रवर्तते ल.अ.७२ख/२०; हेतूत्थः — {rgyu las byung ba'i yon tan gyi shes pa} हेतूत्थगुणज्ञानम् त.प.२३२ख/९३५; निमित्तकः — {dbyar gyi rgyu las byung ba} वर्षानिमित्तकः वि.सू.६५ख/८२; अन्वयः — {yongs su longs spyod pa'i rgyu las byung ba'i nyes dmigs} परिभोगान्वय आदीनवः श्रा.भू.३२क/७५ • सं. हेतूत्थभावः, हेतूत्थत्वम् — हेतूत्थभावः हेतूत्थत्वम् त.स.१०७क/९३५.

rgyu las byung ba'i yon tan gyi shes pa

हेतूत्थगुणज्ञानम्, कारणसमुत्थगुणज्ञानम् — हेतूत्थगुणज्ञानं च कारणसमुत्थगुणज्ञानम् त.प.२४२क/९५४.

rgyu las ma skyes pa

वि. अहेतुसमुत्पन्नम् — असद्धेतुसमारोपः पुनर्महामते यदुत अहेतुसमुत्पन्नं प्राग्विज्ञानं पश्चादभूत्वा मायावदनुत्पन्नं पूर्वं चक्षुरूपालोकस्मृतिपूर्वकं प्रवर्तते ल.अ.८३ख/३०.

rgyu gser

=(?) कुक्षिमूलम् — {rgyu gser dang ni zlos gar bzhin} कुक्षिमूलनटाविव त.स.६९ख/६५५; यथाकुक्षिमूलानुभवनटौ त.प.।

rgyug

= {rgyug pa/}

rgyug pa

• क्रि. (वर्त.; अक.; भवि. {brgyug pa/} भूत. {brgyugs pa/} विधौ {rgyugs}) धावति — स्नेहात् प्रमोदाद्गुणगौरवाच्च धीर्धावतीयं त्वयि मे प्रसह्य अ.क.२२.२४; अभिधावति — दृश्यविकल्पयोस्तु विवेकेनानभिज्ञतया जनो बाह्यमिव तमाकारं मन्यमानो बाह्यमेव वस्त्वभिधावति त.प.२९३ख/२९९; अनुधावति — समन्तत एकादशभिरर्चिस्कन्धैरावृतो निःसहायः श्वभ्रप्रपातं नाम प्रदेशमनुधावति शि.स.४५ख/४३; प्रधावति — {phug na sbrul}…{shugs kyis rgyug pa zhig mchis} गुहायां…अजगरो वेगेन प्रधावति वि.व.२१३क/१.८८; जा.मा.३४९/२०४; विधावति — तत्रैव च आदीप्तागारसदृशे त्रैधातुकेऽभिरमन्ति, तेन तेनैव विधावन्ति स.पु.३१ख/५४; संधावति — येन ताः स्त्रियस्तेन भूयः स संधावति शि.स.४६क/४३ • सं. [1] धावनम् — हस्तविक्षेपः पादविक्षेपोऽ(?)धावनं परिधावनं लङ्घनं प्लवनम्, इदमुच्यते कायदौष्ठुल्यम् शि.स.६७क/६६; प्रसरणम् — दृष्टभूमिनिःसङ्गाश्वप्रसरणवदिति । यथा भूमौ दृष्टायां निःसङ्गमश्वस्य प्रसरणम्, तद्वत् अ.श.१५१ख/८७४ [2] = {mgyogs pa} जवः, वेगः — वेगः प्रवाहजवयोरपि अ.को.३.३.२०; मि.को.५०क; द्र. {rgyug byed/}

rgyug par bgyid

क्रि. धावति — येन हि वर्चधानानि तेन धावति दुःखिता (प्रेती) अ.श.१२३क/११३.

rgyug par 'dod ma

ना. धावनेच्छा, इच्छादेवी — धावनेच्छा रौद्राक्षीजन्या वि.प्र.४५क/४.४५.

rgyug par bya

क्रि. धावेत् — {rgyug par mi bya} न धावेत् वि.सू.५७ख/७२.

rgyug par byed

= {rgyug par byed pa/}

rgyug par byed pa

• क्रि. धावति — {phyi bzhin rgyug par byed do} पृष्ठतोऽनुधावति अ.श.१५९क/१४८ • सं. गमनम् — शिरसा गमनं युक्तं तथा पाषाणभक्षणम् ज्ञा.सि.९.२२.

rgyug byed

१. = {mgyogs pa} रंहः, वेगः — रंहस्तरसी तु रयः स्यदः जवः अ.को.१.१.६६ २. = {rlung} मारुतः — समीरमारुतमरुज्जगत्प्राणसमीरणाः अ.को.१.१.६३ ३. = {dngul chu} चपलः, पारदः — चपलो रसः सूतश्च पारदे अ.को.२.९.९९.

rgyugs

क्रि. ( {rgyug pa} इत्यस्याः विधौ) ।

rgyugs te shog shig

क्रि. निर्धावतु — निर्धावन्तु अस्मान्निवेशनात् स.पु.३०क/५२.

rgyugs pa

=(?) १. धावनम् — दूराध्वधावनश्रान्ता मूर्च्छिता न्यपतद् भुवि अ.क.३२.१० २. अभिद्रुतः — सहसाभिद्रुतः कान्तां ददर्श नृपतिः निजाम् अ.क.३.१२९; प्रधावितः — प्रधाविते परिजने भयदिग्धः स विद्रुतः अ.क.८२.२७.

rgyungs pa

मज्जा म.व्यु.४०३४.

rgyud

१. सन्तानः, अविच्छिन्नक्षणप्रबन्धः — सन्तानः समुदायश्च पङ्क्तिसेनादिवन्मृषा बो.अ.८. १०१; सन्तानः…कार्यकारणभावप्रवृत्तक्षणपरम्पराप्रवाहरूप एवायम् बो.प.१५८; एवमेकस्मिन्नाश्रये सन्ताने वा अष्टादशगोत्राणि अष्टादश धातव उच्यन्ते अभि.भा.१३१-३/५९; सन्ततिः — {rnam par shes pa'i rgyud} विज्ञानसन्ततयः त.प.२७६ख/१०२१; {rgyud gsum chad par lta ba} त्रिसन्ततिव्यवच्छिन्नदर्शनस्य ल.अ.५८ख/५; धारा — न शक्यं स्वचित्तविकल्पदृश्यधाराद्रष्ट्र(।)नन्तक्षेत्रजिनाभिषेकवशिताबलाभिज्ञासमाधयः प्राप्तुम् ल.अ.७३क/२०; अनुप्रबन्धः — {'dra ba'i rgyud} सदृशानुप्रबन्धः शि.स.१२७ख/१२३; निबन्धः — {sems kyi rgyud} चित्तनिबन्धः द.भू.२५३क/५० २. = {rigs} वंशः — {bu ram shing pa'i rgyud} इक्ष्वाकुवंशः का.आ.२.३४२; अन्वयः — {rgyud kyis byung ba'i rgyal srid} अन्वयागतञ्च राज्यम् बो.भू.१८७ख/२४९ ३. = {rus} गोत्रम् — सर्वतथागतकुलगोत्रसंभवगर्भं नाम षष्ठं बोधिसत्त्वजन्म ग.व्यू.२०२ख/२८५ ४. तन्त्रम् [1] प्रबन्धः — {las kyi rgyud kyi bkra ba} कर्मतन्त्रवैचित्र्यम् अ.क.५०.२३ [2] = {sngags kyi rgyud} तन्त्रशास्त्रम् — {thabs dang shes rab bdag nyid rgyud} प्रज्ञोपायात्मकं तन्त्रम् हे.त.२क/२; {rnal 'byor gyi rgyud} योगतन्त्रम् वि.प्र.२४१ख/२.५१ [3] = {grub mtha'} सिद्धान्तः — {rgyud dang grub mtha' shes pa}…{mtshungs pa'o} तान्त्रिको ज्ञातसिद्धान्तः…समौ अ.को.२.८.१५; {rgyud thams cad pa} सर्वतन्त्रः प्र.अ.२५६-४/५५९ * {iv} राज्यम् — अन्योन्यक्षोभशीलस्तु गौडतन्त्रो भविष्यति म.मू.३१८ख/४९८ ५. = {pi wang gi rgyud} तन्त्री — {rgyud gcig las skad sna bdun} एकस्यां तन्त्र्यां सप्त स्वरान् अ.श.४९ख/४२; {rgyud mang rgyud stong} सहस्रतन्त्रीं वीणाम् अ.क.८०.२४ ६. = {gzhu rgyud} गुणः, धनुर्गुणः — {rgyud las 'phos pa'i mda' bzhin} शरा इव गुणच्युताः अ.क.२७.२३; शिञ्जिनी — मौर्वी ज्या शिञ्जिनी गुणः अ.को.२.८.८५ ७. = {chu rgyun} स्रोतः, जलधारा — दश चित्ताशयानुपस्थापयति…संसारस्रोतोनुवाहिप्रतिशरणचित्ताशयतां च द.भू.१९६ख/१९ ८. = {tshigs bcad} वृत्तम्, पद्यम् — {to Ta ka'i rgyud du glu blangs nas} तोटकवृत्तेनानुगाय्य ल.अ.५६ख/२ ९. परिवर्त्तः [1] घुमः — मृतस्यांसदानाय मुण्डिका । एकपरिवर्तः प्रहारश्चेत्यपरम् वि.सू.५६ख/७१; घुमः — {dge 'dun bsdu ba'i phyir ni rgyud gsum} सङ्घसन्निपातार्थं तिसो घुमाः वि.सू.५६ख/७१ [2] चित्तस्यावस्थाविशेषः— तेषां च सत्त्वानां च्युत्युपपत्तीरवतरति स्म । चित्तपरिवर्तान् चित्तचरितानि…अवतरति स्म ग.व्यू.१९७क/२७८ *[3] परिच्छेदः — अहं कुलपुत्र समन्तव्यूहस्य प्रज्ञापारमितामुखपरिवर्तस्य लाभिनी ग.व्यू.३८९ख/९७ १०. वर्तनी — तानि च महाप्रणिधानानि दशभिर्निष्ठापदैरभिनिर्हरति । कतमैः दशभिः ? यदुत सत्त्वधातुनिष्ठया…लोकवर्तनीधर्मवर्तनीज्ञानवर्तनीधातुनिष्ठया द.भू.१७९ख/११ ११. माला — {skyes pa'i rabs kyi rgyud} जातकमाला जा.मा.२/१; क.त.४१५० १२. गतिः — दशभिः अपरिखेदचित्तोत्पादैः समन्वागतः श्राद्धः कुलपुत्रः कुलदुहिता वा संवर्तते सर्वकुशलमूलेषु, विवर्तते सर्वसंसारगतिभ्यः ग.व्यू.३१६ख/३८; गतिकः — {mi'i rgyud kyis yongs su bzung ba'o} मनुष्यगतिकपरिगृहीतस्य वि.सू.१४क/१५.

rgyud nas

= {brgyud nas} पारम्पर्येण — या बुद्धिर्यद्विज्ञानान्तरमुद्भाविता सा तत्समुत्थिता पारम्पर्येण त.प.२०६ख/८८२.

rgyud kyi rgyal po chen po

महातन्त्रराजः — {rgyud kyi rgyal po chen po dgyes pa'i rdo rje zhes bya ba} हेवज्रनाममहातन्त्रराजः क.त.११८७.

rgyud kyi rgyun

सन्ततिप्रबन्धः — अप्रतिज्ञानाद् बाह्यभावान् नित्यदर्शनात् क्षणपरम्पराभेदभिन्नानि स्कन्धधात्वायतनानि सन्ततिप्रबन्धेन विनिवृत्य ल.अ.११३ख/६.

rgyud kyi sgra

१. ततम्, वीणादेः स्वनः — {pi wang la sogs pa rgyud kyi sgra} ततं वीणादिकम् अ.को.१.८.४ २. विस्फारः, धनुर्गुणशब्दः मि.को.४९ख ।

rgyud kyi spyod pa

तन्त्राचारः — {rgyud kyi spyod pa dang ldan pa/slob} {dpon la ni dbul bar bya} तन्त्राचारविधानज्ञाम् आचार्याय निवेदनम् गु.सि.५.११/१.

rgyud kyi rim pa

तन्त्रक्रमः — {de ltar rgyud kyi rim shes nas} एवं तन्त्रक्रमे ज्ञात्वा गु.सि.४.४७.

rgyud 'gyur bar byed pa

सन्ततिविकारापादानम् — प्रदीप्तमग्निर्दाहकश्च । यच्च भास्वरं चोष्णं च भृशं च, तेन हि तदिध्यते दह्यते च सन्ततिविकारापादानात् अभि.भा.८३क/११९३.

rgyud gcig tu gyur pa

• वि. एकसन्तानपतितः — न केवलम् अग्निज्वालाया एकसन्तानपतिताया दृष्टोऽर्चिषश्च प्रतिविभागः ल.अ.६२ख/८ • सं. एकोतीभावः — सः…चेतस एकोतीभावादवितर्कमविचारं समाधिजं प्रीतिसुखं द्वितीयं ध्यानमुपसंपद्य विहरति द.भू.१९८क/२०.

rgyud gcig tu gtogs pa

वि. एकसन्तानान्तर्भूतः — तथा च सति इन्द्रियज्ञानविषयक्षणादुत्तरक्षण एकसन्तानान्तर्भूतो गृहीतः । स सहकारी यस्य इन्द्रियज्ञानस्य तत् तथोक्तम् न्या.टी.४२ख/५८.

rgyud gcig tu byas pa

एकोतीकरणम् — प्रथमनिमित्तस्यैकोतीकरणेन व्युपशमनम् वि.सू.९०क/१०८.

rgyud gcig tu byed

= {rgyud gcig tu byed pa/}

rgyud gcig tu byed pa

क्रि. एकोतीकरोति — चित्तं स्थापयति संस्थापयति अवस्थापयति उपस्थापयति दमयति शमयति व्युपशमयति एकोतीकरोति सू.अ.१९१क/९०; बो.भू.६५ख/७७.

rgyud gcig dang 'brel ba

वि. एकसन्तानसम्बद्धम् — कथं तर्हि भिन्नाश्रयाणि ज्ञानान्येकसन्तानसम्बद्धान्युच्यन्ते त.प.१०६क/६६३.

rgyud gcig pa

• सं. [1] एकसन्तानः — तस्मादहमेव स इत्येकसन्तानतां दर्शयति अभि.भा.९०क/१२१४ [2] तूणवः — भेरीमृदङ्ग पणवतूणववीणावेणुवल्लकीसंपताडप्रभृतयस्तूर्यभाण्डाः ल.वि.२५क/२९; द्र. {pi wang rgyud gcig pa} तुणवः म.व्यु.५०१५; [3] (ना.) एकधारकः, पर्वतः — हिमवान् पर्वतराजः । तस्योत्तरेणोत्कीलकपर्वतः । ततः कूजको जलपथः खदिरकः एकधारकः वि.व.२१३क/१.८८ • वि. एकसन्तानिकम् — गर्भादौ प्रथमं विज्ञानं विवादगोचरापन्नैकसन्तानिकं न भवति त.प.१०६क/६६३.

rgyud gcig pa nyid

एकसन्तानता — तस्माद् अहमेव स इत्येकसन्तानतां दर्शयति अभि.भा.९०क/१२१४.

rgyud chags

तन्त्रः — {des rgyud chags lnga brgya bzlas so} तेन पञ्चशतिको तन्त्रः समुच्चारितः वि.व.१२ख/२.८०; दण्डकः — {des rgyud chags lnga brgya bzlas so} तेन पञ्चशतिको दण्डकः समुच्चारितः वि.व.१६ख/२. ८३; द्र. {rgyun chags/}

rgyud chad

भू.का.कृ. = {rgyun chad} विच्छिन्नः, न धारावाही — विकल्पव्यवधानेन विच्छिन्नं दर्शनं भवेत् प्र.वा.२.१३४.

rgyud chad pa

= {rgyud chad/}

rgyud chen

महातन्त्रम् — मायाजाले महातन्त्रे या चास्मिन् संप्रगीयते । महावज्रधरैः वि.प्र.१२१क/१, पृ.१८; यथोद्धृतं महातन्त्रात्स्वल्पतन्त्रेण वाग्मिना । वितनोमि टीकया वि.प्र.१७३क/३.१७०.

rgyud rten

कोणः, वीणाङ्गम् — तद्यथापि नाम द्रोणीं च प्रतीत्य चर्म च प्रतीत्य तन्त्रीश्च प्रतीत्य दण्डं च प्रतीत्य उपधानीश्च प्रतीत्य कोणं च प्रतीत्य पुरुषस्य च तज्जव्यायामं प्रतीत्य एवमयं वीणायाः शब्दो निश्चरति, हेत्वधीनः प्रत्ययाधीनः अ.सा.४५०ख/२५४.

rgyud thag

= {gzhu rgyud} गुणः, धनुर्गुणः मि.को.४७क ।

rgyud thams cad kyi gleng gzhi

सर्वतन्त्रनिदानम् — अथ वज्री सर्वतन्त्रनिदानं नामोपायं योगिनीनां कथयामास हे.त.१६ख/५२.

rgyud thams cad kyi snying po

सर्वतन्त्रहृदयम् — {rgyud thams cad kyi snying po phyi ma'i rta mgrin gyi sgrub thabs} सर्वतन्त्रहृदयोत्तरहयग्रीवसाधनम् क.त.३६२३.

rgyud thams cad pa

पा. सर्वतन्त्रः, चतुर्विधसिद्धान्तेषु एकः — तथा चतुर्विधं ‘सर्वतन्त्रप्रतितन्त्राधिकरणाभ्युपगमसिद्धान्त(न्यायसूत्रे)’प्रक्रमे लक्षणविधानादभ्युपगमसिद्धान्तलक्षणः साध्यनिर्देशः प्रतिज्ञेति प्रतीतेः प्र.अ.२५६.४/५५९.

rgyud dag pa

वि. शुद्धसन्तानः — होमयेच्छुद्धसन्तानः पापावरणशान्तये स.दु.२२३/२२२.

rgyud don bden pa

तन्त्रसद्भावः — {rgyal ba'i sras po thams cad kyis/} {rgyud don bden pa de thos nas} तं श्रुत्वा तन्त्रसद्भावं सर्वे चैव जिनात्मजाः गु.सि.२.९.

rgyud bdun pa

= {mchod sbyin} सप्ततन्तुः, यज्ञः — यज्ञः सवोऽध्वरो यागः सप्ततन्तुर्मखः क्रतुः अ.को.२.७.१३.

rgyud bden don

= {rgyud don bden pa/}

rgyud ldan

१. = {sle tres} तन्त्रिका, गुडूची — वत्सादनी छिन्नरुहा गुडूची तन्त्रिकाऽमृता । जीवन्तिका सोमवल्ली विशल्या मधुपर्ण्यपि अ.को.२.४.८२ २. तन्त्री, आसुरीणां चिह्नविशेषः — तथा आसुरीणां चिह्नम् । गोशृङ्गं श्वानास्यायाः…तन्त्री जम्बुकास्यायाः वि.प्र.१६९क/३.१५८.

rgyud brdung sgrib byed

= {lag gzan} ज्याघातवारणः, गोधा मि.को.४७क ।

rgyud gnas par byed

क्रि. सन्ततिमवस्थापयति — क्लेशो हि प्रवर्तमानो दश कृत्यानि करोति — मूलं दृढीकरोति, सन्ततिमवस्थापयति…बन्धनार्थं च स्फरति अभि.भा.२२६ख/७६०.

rgyud pa

१. = {brgyud pa} परम्परा, परिपाटी — ननु चानादिः बुद्धपरम्परा, तत्प्रणीतोऽपि सिद्धान्तोऽनादिः एव त.प.२६६ख/१००३; पुरुषस्य स्वाभिप्रायकथनेनाविपरीतसम्प्रदायसम्भवाच्छ्रोतृपरम्परया चाविच्छिन्नः सम्प्रदायः सम्यक् सम्भाव्यते त.प.२१०ख/८९२; पारम्पर्यम् — तत्रानिर्दिष्टवक्तृकं प्रवादपारम्पर्यम् ऐतिह्यम् त.प.६९ख/५९० २. सञ्चारः — पटाद्यवयवी नोत्पन्न एव केवलं तन्तौ तन्त्वन्तरसञ्चारमात्रम् प्र.अ.२५२.५/५५०.

rgyud phyi ma

पा. तन्त्रोत्तरः, तन्त्रशास्त्रभेदः — {dpal dus kyi 'khor lo'i rgyud phyi ma rgyud kyi snying po zhes bya ba} श्रीकालचक्रतन्त्रोत्तरतन्त्रहृदयनाम क.त.३६३.

rgyud phyi ma'i phyi ma

पा. उत्तरोत्तरतन्त्रम्, तन्त्रशास्त्रभेदः — {rtog pa thams cad 'dus pa zhes bya ba sangs rgyas thams cad dang mnyam par sbyor ba mkha' 'gro sgyu ma bde ba'i mchog gi rgyud phyi ma'i phyi ma} सर्वकल्पसमुच्चयनामसर्वबुद्धसमायोगडाकिनीजालसम्वरोत्तरोत्तरतन्त्रम् क.त.३६७.

rgyud byed

वि. ग्रथन्ती — ग्रथन्तीं तिमिराख्यानां पुष्पाणामुज्ज्वलस्रजम् अ.क.१४.१०६.

rgyud bla

= {rgyud bla ma/}

rgyud bla ma

पा. उत्तरतन्त्रम्, शास्त्रभेदः — इति रत्नगोत्रविभागे महायानोत्तरतन्त्रशास्त्रे तथागतगर्भाधिकारः प्रथमः परिच्छेदः र.वि.१.०.

rgyud ma

परम्परा — पृष्टोऽथ पित्रा मुनिपुत्रकस्तं प्रोवाच निश्वासपरम्पराभिः अ.क.६५.४७; अन्त्रस्थितप्रसवबीजपरम्पराणि भिन्नानि कालपरिपाकविचित्रितानि अ.क.२९.७५.

rgyud mang

वीणा, वाद्ययन्त्रविशेषः — {rgyud mang sbrengs pa mkhas pa} वीणाप्रवीणः अ.क.१४.१००; तन्त्री — करोऽतिताम्रो रामाणान्तन्त्रीताडनविभ्रमम् का.आ.३.२१; विपञ्ची — निःश्वस्य कालक्षपणाभिकाङ्क्षी शनैरगायत्कलयन् विपञ्चीम् अ.क.५९.१३४.

rgyud mang ba

सन्तानबाहुल्यम् म.व्यु.९४२९.

rgyud mang sbrengs pa mkhas pa

वि. वीणाप्रवीणः — सः । वीणाप्रवीणः सर्वत्र लाभपूजामवाप्तवान् अ.क.१४.१००.

rgyud mangs

= {rgyud mang /}

rgyud mangs sgra

तन्त्रीस्वनः — निर्हारिण्या विपञ्च्या मिलितमलिरुतेनेव तन्त्रीस्वनेन ना.ना.२६५ख/२२.

rgyud mangs nye ba'i yan lag

पा. वीणोपाङ्गम्, आसुरीणां चिह्नविशेषः — आसुरीणां चिह्नम् । गोशृङ्गं श्वानास्यायाः वीणोपाङ्गं गृध्रास्यायाः वि.प्र.१६९क/३.१५८.

rgyud mangs dang ldan pa'i glu len par byed

क्रि. उपवीणयति — अस्मिन्नायतने देवताम् आराधयन्ती काचिद् दिव्ययोषिद् उपवीणयति ना.ना.२६६क/२३.

rgyud mangs sbreng bar byed

क्रि. वीणां वादयति — चेटी प्रविश्य, भूमौ उपविश्य वीणां वादयति; नायिका गायति ना.ना.२६६क/२४.

rgyud mo

द्र.— {zo chun rgyud mo} अरघट्टः अभि.स्फु.२९२ख/११४२.

rgyud mdzad pa

तन्त्रस्य स्रष्टा — {rgyud mdzad pa ni thugs rdo rje/} {gsung ba po de brjod pa'ang de} स्रष्टा तन्त्रस्य हृद्वज्रो वक्ता स एव देशकः गु.सि.२.५.

rgyud gzhan

सन्तानान्तरम् — {rgyud gzhan gyi sems} सन्तानान्तरचित्तम् त.प.१००ख/६५०; अन्यसन्तानः — जन्मबुद्धयो धर्मिण्यः…ज्ञानत्वादिति सामान्यं हेतुः, अन्यसन्तानवर्त्तिन्यो बुद्धयो निदर्शनम् त.प.९०ख/६३४; परसन्तानः — तदनेन एकसन्तानान्तर्भूतयोरेव इन्द्रियज्ञानमनोविज्ञानयोः जन्यजनकभावे मनोविज्ञानं प्रत्यक्षमित्युक्तं भवति । ततो योगिज्ञानं परसन्तानवर्त्ति निरस्तम् न्या.टी.४३क/६०.

rgyud gzhan gyi rjes su 'brang ba

वि. परसन्तानवर्त्ती, ओ वर्त्तिनी — ततो योगिज्ञानं परसन्तानवर्त्ति निरस्तम् न्या.टी.४३क/६०.

rgyud gzhan gyi rnam shes

सन्तानान्तरविज्ञानम् — सन्तानान्तरविज्ञानं तस्य कारणमिष्यते । यदि, तत् किमुपादानं सहकारि अथ वा त.स.६९क/६५०.

rgyud gzhan dang 'brel pa

वि. अन्यसन्तानसम्बद्धम् — तवैव सर्ववित्ता स्याद् दूरव्यवहितेक्षणात् । अन्यसन्तानसम्बद्धज्ञानशक्तैश्च दृष्टितः त.प.१३०क/११०९.

rgyud gzhan pa

= {rgyud gzhan/}

rgyud gzhan la 'jug pa

वि. परसन्तानवर्त्ती, ओ वर्त्तिनी — एवं हि स्वसन्तानवर्तित्वं निमित्तं परसन्तानवर्त्तिभ्यश्च विशेषकं भवति त.प.२०क/४८६.

rgyud gzhol ba

सन्ततिनमनम् — सन्ततिनमनाच्च । यत्र च सतृष्णा चित्तसन्ततिः तत्राभीक्ष्णं चित्तसन्ततिं नमन्तीं पश्यामः अभि.भा.७क/८८९.

rgyud yas

विसोतः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७२१.

rgyud yongs su gyur pa

सन्तानविपरिणामः — ननु अविप्रकृष्टोऽपि घटादिरुपलम्भकारणान्तरसमवधानेऽपि च सन्तानविपरिणामापेक्षत्वान्नोपलभ्यते वा.टी.६६क/२०; द्र. {rgyud yongs su 'gyur ba/}

rgyud yongs su 'gyur ba

सन्ततिपरिणामः — नैव तु वयं विनष्टात् कर्मण आयत्यां फलोत्पत्तिं ब्रूमः । किं तर्हि ? तत्सन्ततिपरिणामविशेषाद्, बीजफलवत् अभि.भा.९४क/१२२९; सन्ततिपरिणतिः — तद्यथा स्त्रीचित्तादनन्तरं यदि तत्कायविदूषणाचित्तमुत्पन्नं भवति तत्पतिपुत्रादिचित्तं वा पुनश्च पश्चात् सन्ततिपरिणत्या स्त्रीचित्तमुत्पद्यते अभि.भा.९२ख/१२२१.

rgyud yongs su 'gyur ba'i khyad par las skyes pa

वि. सन्ततिपरिणामविशेषजः — यथा लाक्षारसरञ्जितात् मातुलुङ्गपुष्पात् सन्ततिपरिणामविशेषजः फले रक्त केशर उपजायते अभि.भा.९५क/१२३१.

rgyud yongs su dag pa

वि. शुद्धसन्तानः — पण्डिताः संस्कृताः सन्तु लाभिनः पैण्डपातिकाः । भवन्तु शुद्धसन्तानाः सर्वदिक्ख्यातकीर्तयः बो.अ.१०.४६.

rgyud yongs su smin pa

• सं. सन्ततिपरिपाकः — किं पुनः कारणमष्टमं भवं नाभिनिर्वर्तयति ? तावता कालेनावश्यं सन्ततिपरिपाकात् अभि.भा.२०ख/९४२ • वि. परिपक्वसन्ततिः — अथ पुष्यः सम्यक्संबुद्धः परिपक्वसन्ततिं शाक्यमुनिं बोधिसत्त्वं दृष्ट्वा साधुकारमदात् अ.श.२७४क/२५१.

rgyud la gnas pa

वि. सन्तानवर्त्ती, ओ वर्त्तिनी — या तु श्रावकादीनां सन्तानवर्त्तिनी सा न स्थिराश्रया त.प.३१०क/१०८२.

rgyud la yod pa

वि. सान्तानिकम् — सर्वाणि चैतानि विमोक्षादीनि पृथग्जनार्यसान्तानिकानि, स्थापयित्वा निरोधविमोक्षम् अभि.भा.८०ख/११८३; तत्र ये लौकिकवीतरागसान्तानिकाः क्लेशा आनिञ्ज्यसंस्कारोपचयहेतवः र.वि.१०९क/६७; सन्तानवर्ती म.व्यु.२१७४.

rgyud shes pa

तान्त्रिकः, ज्ञातसिद्धान्तः — तान्त्रिको ज्ञातसिद्धान्तः अ.को.२.८.१५.

rgyud gsum

त्रिसन्ततिः — त्रिसन्ततिव्यवच्छिन्नं जगत्पश्य(न्) विमुच्यते ल.अ.९३क/४०; {rgyud gsum chad par lta ba} त्रिसन्ततिव्यवच्छिन्नदर्शनः ल.अ.५८ख/५.

rgyud gsum chad par lta ba

वि. त्रिसन्ततिव्यवच्छिन्नदर्शनः — लङ्काधिपतेः पूर्वकुशलमूलसंचोदितस्य…त्रिसन्ततिव्यवच्छिन्नदर्शनस्य ल.अ.५८ख/५.

rgyud gsum pa

वल्लकी, वाद्ययन्त्रभेदः — भेरीमृदङ्गपणवतूणववीणावेणुवल्लकीसंपताडप्रभृतयस्तूर्यभाण्डाः ल.वि.२५क/२९.

rgyun

१. = {rgyud} सन्ततिः, प्रवाहः — {sems kyi rgyun} चित्तसन्ततिः प्र.अ.२९-५/६६; त.प.८४ख/६२१; सन्तानः — धर्मनैरन्तर्योत्पत्तिः सन्तान इत्युच्यते त.प.८४ख/६२१; प्रबन्धः — {rnam par shes pa'i rgyun} विज्ञानप्रबन्धस्य त.प.९१ख/६३६; प्रसरः — अन्यथा हि प्रत्यक्षं स्फुटत्स्फुलिङ्गप्रकरप्रसरोपरुद्धान्तरालम् अकृशकृशानुराशिमनुभवतोऽपि त.प.१६९क/७९५ २. = {chu rgyun} स्रोतः, जलधारा — अनुपूर्वेण वाह्यमानं नदीस्रोतसा जा.मा.३१२/१८२; प्रवाहः — {chu bo'i rgyun} सरित्प्रवाहः अ.क.६५.६८; धारा — {chu'i rgyun} वारिधारा अ.क.२१.७५; ओघः — प्रतिवेगौघविप्लवात् । कालवक्त्रात्प्रवहणं मुक्तम् अ.क.८९. २४; नयनामृतौघम् अ.क.२२.२१; वेगः — {chu'i rgyun} नदीवेगः अ.क.३२.३४; निर्झरः — संतोषामृतनिर्झरेण मनसि प्राप्ते शनैः शीतताम् अ.क.९.८२; पूरः — {khrag gi rgyun} रक्तपूरः अ.क.३.१६० ३. = {phreng ba} माला — हनुनक्रं दन्तमाला ( {so rgyun}) मध्यतः श्रा.भू.१४३ख/३७२ ४. सारणा — {da lta bdag gis rgyud mang la/glu} {dbyangs rgyun ni rab tu sbyar} मया सम्प्रति वीणायां योजिता गीतसारणा अ.क.८०.६.

rgyun tu

= {rgyun du/}

rgyun du

क्रि.वि. = {rtag tu} निरन्तरम् — अर्चिस्कन्धैः क्षुत्पिपासाग्निना च....निरन्तरं दह्यते शि.स. ४७ख/४५; अभीक्ष्णम् — एहि त्वं भगिनि जेतवनमभीक्ष्णं गच्छ वि.व.२८०ख/१.९७; अजस्रम् — अबुध्यमानानुभवत्यजस्रं दारिद्र्यदुःखम् र.वि.१.११३; अविरतम् — अर्थिनां यः करोत्यविरतं कृतार्थताम् अ.क.५२.१; प्रततम् — प्रततं सातत्यसत्कृत्यप्रयुक्तः बो.भू.६४ख/७६; प्रसक्तम् — अत्यन्तमन्दाग्निरपि प्रसक्तप्रदीप्तशोकानलदह्यमानः अ.क.५९.७१; समितम् — सारूप्यसहगतायाश्च स्मृतेः सततसमितं प्रत्युपस्थानता बो.भू.४५ख/५३; सन्ततम् — संततार्तोपकारे कृतपरिकरबन्धं पुण्यधाम्नि प्रयाति अ.क.१०८.१७५; असक्तम् — असक्तगतागतिः अ.क.४६.३९; अनारतम् — सततानारताश्रान्तसन्तताविरतानिशम् । नित्यानवरताजस्रमपि अ.को.१.१.६७.

rgyun skye ba

पा. प्रबन्धोत्पादः, विज्ञानोत्पादभेदः — द्विविध उत्पादो विज्ञानानाम्, प्रबन्धोत्पादो लक्षणोत्पादश्च ल.अ.६९क/१८.

rgyun 'khrid par byed

क्रि. स्रोतो नमयति — क्लेशो हि प्रवर्तमानो दश कृत्यानि करोति, मूलं दृढीकरोति…विज्ञानस्रोतो नमयति अभि.भा.२२६ख/७६०.

rgyun gyi 'jug pa

पा. प्रबन्धवृत्तिः, सन्तानानुवृत्तिः — प्रबन्धवृत्त्यपेक्षायां च पूर्वपूर्वः कलापः अन्यस्य उत्तरोत्तरस्य कारणं भवतीति साक्षाच्च कार्यकारणभावलक्षणोऽपि सम्बन्धोऽस्त्येव त.प.२४९क/९७१; द्र. {rgyun gyis 'jug pa/}

rgyun gyi rjes su 'gro ba

= {rgyun 'gro/}

rgyun gyi rjes su song ba

पा. स्रोतोऽनुगतः, समाधिविशेषः — {rgyun gyi rjes su song ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} स्रोतोऽनुगतो नाम समाधिः म.व्यु.५३२.

rgyun gyis 'jug pa

प्रबन्धवृत्तिः — प्रबन्धवृत्त्या गन्धादेरिष्टैव अन्योन्यहेतुता त.स.२१क/२२४; = {rgyun gyi 'jug pa/}

rgyun gyis zhugs pa

वि. सन्तानगतम् — अभेदाध्यवसायाच्च सन्तानगतमेकत्वं द्रष्टव्यम् न्या.टी.३८ख/२६.

rgyun 'gag pa

प्रबन्धनिरोधः, विज्ञानानामन्यतरो निरोधः — द्विविधो महामते विज्ञानानां…निरोधो भवति…यदुत प्रबन्धनिरोधो लक्षणनिरोधश्च…। प्रबन्धनिरोधः पुनर्महामते यस्माच्च प्रवर्तते । यस्मादिति महामते यदाश्रयेण यदालम्बनेन च ल.अ.६९क/१८.

rgyun 'gro

= {rgyun gyi rjes su 'gro ba} अनुस्रोतः — अनुस्रोत सर्वजगती प्रतिस्रोता सोऽहं वाचा न शक्यमिह पार्थिव बोधि प्राप्तुम् रा.प.२४८ख/१४९.

rgyun can

वि. सन्तानी — नैव सन्ततिशब्देन क्षणाः, सन्तानिनो हि ते । सामस्त्येन प्रकाश्यन्ते लाघवाय वनादिवत् त.स.६८ख/६३८.

rgyun gcad dka' ba

वि. दुःखसमुच्छेद्यः — भवे सति यथा दुःखसमुच्छेद्या च जातिः, यथा विकारकरी च जरा रा.प.२५ख/१५२.

rgyun gcig

एकसन्ततिः — भिन्नदेहाश्रितत्वेऽपि तद्विशेषानुकारतः । एकसन्तितिसम्बद्धं प्राच्यज्ञानं प्रबन्धवत् त.स.७ख/६६३; एकसन्तानः — एकसन्तानभावेन न चेत् तत्र विभिन्नता त.स.७०क/६५६.

rgyun gcig tu 'brel ba

वि. एकसन्ततिसम्बद्धम् — भिन्नदेहाश्रित्वेऽपि तद्विशेषानुकारतः । एकसन्तितिसम्बद्धं प्राच्यज्ञानं प्रबन्धवत् त.स.७ख/६६३.

rgyun gcod pa mdzad

क्रि. विरमयति — {zhe gcod pa'i ngag rgyun gcod pa mdzad} परुषवचनाद् विरमयति ग.व्यू.२३क/१२०.

rgyun gcod par byed

= {rgyun gcod par byed pa/}

rgyun gcod par byed pa

• क्रि. प्रतिप्रस्रम्भयति — रश्मीन् कायात्प्रमुञ्चति य एकत्या दशसु दिक्षु…गत्वा नारकाणां सत्त्वानां नारकाणि दुःखानि प्रतिप्रस्रम्भयति बो.भू.३८क/४४ • वि. समुच्छेदकः — इत्यलं भवता स्वर्गापवर्गमार्गसमुच्छेदकेन प्र.प.९८-४०-२/१०८.

rgyun bcad

= {rgyun bcad pa/}

rgyun bcad pa

• वि. प्रतिप्रस्रब्धः — अप्रतिप्रस्रब्धो हि मार्गो यत्नेनाभिमुखीक्रियते प्रतिप्रस्रब्धपूर्वस्त्वयत्नेन सम्मुखीभवति अभि.स्फु.२६४क/१०८१ • सं. समुच्छेदः — पञ्चावसादनाः । अनालापोऽनववादः उपस्थानधर्मामिषैरसंभोगः प्रारब्धकुशलपक्षसमुच्छेदो निःश्रयप्रतिप्रश्रम्भणञ्च वि.सू.८ख/९.

rgyun chags

= {rgyun chags pa/}

rgyun chags pa

• सं. [1] सन्ततिः — आत्मप्रभावस्य कीर्तिसन्ततिमनोहरं प्रदर्शयन्ति जा.मा.२८/१५; प्रबन्धः — न हि तत्सुखं मतं मे यद् भोगाः तथोपतिष्ठन्ते । यस्मादहं दाने पारंपरस्तत्प्रबन्धकामत्वान्नसुखे सू.अ.२१८ख/१२५; अनुबन्धः म.व्यु.२१७९; प्रवाहः — न सप्तदशाष्टादश इत्यादिकः क्षणः प्रवाहन्यायेनोत्पद्यते अभि.स्फु.१८०ख/९३२; [2] पा. दण्डकः, ओ कम्, छन्दोविशेषः — चतुःपादं पादार्धं तु गद्यपद्यं निगदितम् । श्लोकं दण्डकमात्रैस्तु गाधस्कन्धकपञ्चितम् म.मू.२३८ख/२६४; म.व्यु.१४६५; [3] पा. सरिता, वागाकारभेदः — तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति स्निग्धा च मृदुका च…सरिता प्रबन्धानुपच्छिन्नत्वात् सू.अ.१८३ख/७९; म.व्यु.४९६ • वि. अविच्छिन्नः — अविच्छिन्नाः पुण्यधाराः बो.प.१३; निरन्तरम् — अधिमात्रकुशलमूलस्थितस्याधिमात्राणि, निरन्तराणि, परिशुद्धानि श्रा.भू.१४ख/३१; प्रसक्तम् — प्रसक्तमन्दस्तनिताः जा.मा.३२/५४; निश्छिद्रः — निश्छिद्रनिरन्तरः सर्वधर्मेषु तथतानिर्विकल्पप्रज्ञाभावनासहगतो विहारः बो.भू.१६६क/२१९; असकृत् — ततः प्रजायतेऽशेषक्लेशराशिः सुदुःसहः । असकृद् प्रवि.१.४; समनुबद्धः — {mu ge rgyun chags kho nar byung ba} समनुबद्ध एव दुर्भिक्षः प्रादुर्भूतः वि.व.१९३ख/१.६८; प्राबन्धिकम् — न च दर्शनमार्गे क्षान्तिर्ज्ञानं वा किञ्चित् प्राबन्धिकमस्ति अभि.स्फु.१७९ख/९३१; प्राकर्षिकम् — प्राकर्षिकत्वादिति । प्राबन्धिकत्वादित्यर्थः अभि.स्फु.१६७क/९०७; प्राकर्षिकी — क्षणिका चासौ, न प्राकर्षिकी अभि.भा.१३ख/९११; अनिवर्ती — अद्वन्द्विनाम् अगम्यानां ध्रुवाणाम् अनिवर्तिनाम् । अनुत्तराणां का तर्हि गुणानामुपमा अस्तु ते श.बु.३४.

rgyun chags su

सातत्येन — तीव्रक्लेशप्रसादेन सातत्येन च यत्कृतम् अभि.को.४.५४.

rgyun chags par 'jug pa

सन्तानानुवृत्तिः म.व्यु.२१२४.

rgyun chags ma yin par byed pa

वि. छिद्रकारी — तत्राधिमुक्तिचर्याविहारे (बोधिसत्त्वो) बोधिसत्त्वभावनायां परीत्तकारी भवति छिद्रकारी अनियतकारी पुनर्लाभपरिहाणितः बो.भू.१६६क/२२०; द्र. {rgyun chags su byed pa/}

rgyun chags yin pa

प्राबन्धिकत्वम् — प्राबन्धिकत्वादिष्टोऽसौ नवधा च प्रकारतः अभि.अ.४.५४.

rgyun chags su byung ba

वि. प्राबन्धिकम् — तदेकक्षणिकमपि संवेगप्रसादसहगतं चित्तं विपुल(कुशलमूल)संग्रहे संख्यां गच्छति प्रागेव प्राबन्धिकम् बो.भू.१३९क/१७९.

rgyun chags su byed pa

वि. अच्छिद्रकारी — प्रमुदितविहारे बोधिसत्त्वस्तस्यामेव बोधिसत्त्वभावनायां विपुलकारी भवत्यच्छिद्रकारी नियतकारी यथाप्रतिलब्धापरिहाणितः बो.भू.१६६ख/२२०; द्र. {rgyun chags ma yin par byed pa/}

rgyun chags gsum pa

पा. त्रिदण्डकम् — तस्य मण्डलकगन्धपुष्पदीपधूपबलिदानत्रिदण्डकं भाषणदक्षिण(आ)देशनां कृत्वा वि.सू.३०क/३८; {rgyun chags gsum pa gdon pa} त्रिदण्डकदानम् वि.सू.४३ख/५५.

rgyun chags gsum pa gdon pa

त्रिदण्डकदानम् — कुर्यात् शास्तृगुणसंकीर्त्तने त्रिदण्डकदाने च स्वरगुप्तिम् वि.सू.४३ख/५५; त्रिदण्डकदानमन्ते वि.सू.६ख/७.

rgyun chad

= {rgyun chad pa/}

rgyun chad ngo bo

पा. सन्तानोच्छेदरूपः, अन्यतरो विनाशः — द्विविधो हि विनाशः । सन्तानोच्छेदरूपः, विसदृशसन्तानोत्पादलक्षणश्च त.प./१९५; सन्तानोच्छेदरूपस्तु विनाशो यो न हेतुमान् । तस्यान्तेऽपि न भावोऽस्ति तथा जन्म तु वार्यते त.स.१७ख/१९५.

rgyun chad pa

• सं. उच्छेदः — सर्वोच्छेदात्मकः परिकल्पितस्तु न वार्यत इत्यभिप्रायः त.प.१५५ख/७६४; समुच्छेदः — समुच्छेददुःखं निकायसभागनिक्षेपान्मरणाद्यदुत्पद्यते बो.भू.१२९ख/१६७; उपच्छेदः — अत्यन्तनिष्ठे योगक्षेमे सर्वदुःखोपच्छेदे सर्वज्ञतासुखे प्रतिष्ठापयामि ग.व्यू.२६ख/१२३; व्यवच्छेदः — अवरमिति अवसानम्, अन्तः, व्यवच्छेदः उच्यते प्र.प.३६-५/९५; उपरमः — सर्वभावविकल्पाभावाद् इन्द्रियाणामनागतविषयोपरमाच्च ल.अ.७९ख/२७; प्रबन्धव्युच्छेदः — चतुर्विधं निर्वाणम्....स्कन्धानां स्वसामान्यलक्षणसन्ततिप्रबन्धव्युच्छेदनिर्वाणम् ल.अ.१०५ख/५१; उपरतिः — युक्ता प्रतीत्यता यस्माद् दुःखस्योपरतिर्मता बो.अ.६.३२; विरतिः — सिद्धोऽपि यद्यनुष्ठेयो नानुष्ठानविरतिर्भवेत् प्र.अ.७क/९; प्रबन्धोपरमः म.व्यु.२०१२; प्रतिप्रस्रम्भणम् — सर्वकार्यप्रतिप्रस्रम्भणं च स्यात्, यदि न संधारयेत्, तथागतकुवंशोच्छेदश्च स्यात् ल.अ.१३९ख/८६ • भू.का.कृ. व्यवच्छिन्नः — व्यवच्छिन्नोऽस्मि सर्वापायदुर्गतिविनिपातात् द.भू.१७५ख/९; उच्छिन्नः — कृष्यादिकर्मण्युच्छिन्ने राज्ञः कोषक्षयोऽभवत् अ.क.१६.१०; निवृत्तम् — {mu ge rgyun chad} दुर्भिक्षं निवृत्तम् वि.व.१९४क/१.६९.

rgyun chad pa med pa

अविच्छेदनम् — निरुक्तिप्रतिसंविदा सर्वधर्मप्रज्ञप्त्यव(वि)च्छेदनधर्मं देशयति द.भू.२५४ख/५१.

rgyun chad par gyur pa

भू.का.कृ. प्रतिप्रस्रब्धः लो.को.५३९.

rgyun chad par 'gyur

= {rgyun chad par 'gyur ba/}

rgyun chad par 'gyur ba

• क्रि. उच्छिद्यते — सर्वसंशयविमतिसन्देहाश्चास्योच्छिद्यन्ते द.भू.२०८क/२५; विच्छेदयति — {rgyun mi chad par 'gyur} न विच्छेदयति स.दु.१२५/१२४ • सं. उच्छेदापत्तिः — {tha dad pa'i tha snyad rgyun chad par 'gyur ba'i phyir ro} भेदव्यवहारोच्छेदापत्तेः त.प.२१९क/९०८.

rgyun chad med

= {rgyun chad med pa/}

rgyun chad med pa

वि. अविच्छिन्नम् — दानसत्रमविच्छिन्नमकरोदखिलार्थिनाम् अ.क.३५.२४; अनवच्छिन्नम् — श्रूयतामनवच्छिन्नं वैचित्र्यं कर्मसन्ततेः अ.क.५०.३०; अच्छिन्नम् — अच्छिन्नोत्तप्तकुशलं धर्तुं न क्षमते क्षितिः अ.क.२५.२७.

rgyun 'chad

= {rgyun 'chad pa/}

rgyun 'chad pa

• सं. उच्छेदः — धर्मस्योत्तरकालमुच्छेदो विनाशः र.वि.११३क/७५ • वि. उपरतम् — अनुपरतमतिशयवत्सर्वसुखसंपदः प्राप्तुकामैः बो.प.९.

rgyun 'jig pa

= {'chi ba} प्रबन्धविनाशः, मरणम् — प्रबन्धविनाशो मरणं वेदितव्यम् अभि.स.भा.८ख/१०.

rgyun tha mi dad pa

वि. अभिन्नसन्तानः — क्षणिका हि संस्कारा अभिन्नसन्ताना देवदत्त इति बालैरेकसत्त्वपिण्डग्राहेणाधिमुक्ताः अभि.भा.९१ख/१२१८.

rgyun dang ldan pa

वि. प्रवाहयुक्तम् — अर्हन्ननागामी वा प्रवाहयुक्तमनास्रवं चतुर्थं ध्यानं समापद्यते अभि.भा.२५क/९६०.

rgyun du bcar ba

वि. = {shin tu nye ba} नेदिष्ठम्, अन्तिकतमम् मि.को.१७ख ।

rgyun du chags pa

= {rgyun chags pa/}

rgyun du chud pa'i 'bras bu

= {rgyun du zhugs pa'i 'bras bu} स्रोतापत्तिफलम् — त्रय इमे महामते स्रोतापन्नानां स्रोतापत्तिफलप्रभेदाः.....यदुत हीनमध्यविशिष्टाः ल.अ.१०२क/४८.

rgyun du 'jog pa

पा. संस्थापना — शमथः नवकारचित्तस्थितिः ।...स्थापना । तस्य चित्तस्य…तस्मिन्नेवालम्बने सन्ततियोगेन सूक्ष्मीकरणेन चाभिसंक्षेप संस्थापना…अवस्थापना…उपस्थापना…दमनम् शमनम् व्युपशमनम् एकोतीकरणम् …समाधानमिति अभि.स.भा.६५ख/९०.

rgyun du byed pa

वि. सातत्यकारी म.व्यु.१७९४; मि.को.१२३क ।

rgyun du 'bab pa

क्रि.वि. अनवरतम् — दुष्टैः मुक्ताग्नितैलैरनवरतमहावह्निवृष्टौ समन्तात् वि.प्र.११२क/१३.

rgyun du 'byung ba

वि. आजस्रिकः — न तु समूहोऽप्याजस्रिकः । आजस्रिके हि क्लेशे तन्निर्घाताय पराक्रमकालं न लभते अभि.भा.२१६-४/७२२.

rgyun du sbyor ba

• सं. सातत्यप्रयोगः — प्रथमौ द्वौ पूर्वमेव शैक्षावस्थायां सातत्यसत्कृत्यप्रयोगविकलौ अभि.भा.३२क/९९१ • वि. सातत्यप्रयोगी — तृतीयः सातत्यप्रयोगी चतुर्थः सत्कृत्यप्रयोगी अभि.भा.३२क/९९१.

rgyun du sbyor ba med pa

वि. सातत्यप्रयोगविकलः — प्रथमौ द्वौ पूर्वमेव शैक्षावस्थायां सातत्यसत्कृत्यप्रयोगविकलौ अभि.भा.३२क/९९१.

rgyun du zhugs pa

पा. स्रोतापन्नः, अवस्थाविशेषप्राप्तश्रावकपुद्गलः — त्रय इमे महामते स्रोतापन्नानां स्रोतापत्तिफलप्रभेदाः…यदुत हीनमध्यविशिष्टाः ल.अ.१०१ख/४८; स्रोतापन्नोऽपि मायोपमः स्वप्नोपमः अ.सा.३५ख/२०; द्र. {rgyun du zhugs pa'i 'bras bu la gnas pa/}

rgyun du zhugs pa la 'jug pa

स्रोतापन्नः म.व्यु.५१३२.

rgyun du zhugs pa la yongs su rgyu ba

स्रोतापन्नसमुदाचारः — बोधिसत्त्वोऽचलायां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितः…स्रोतापन्नसमुदाचारमपि न समुदाचरति द.भू.२४०ख/४२.

rgyun du zhugs pa'i 'bras bu

पा. स्रोतापत्तिफलम् — {rgyun du zhugs pa'i 'bras bu mngon sum du byas so} स्रोतापत्तिफलं साक्षात्कृतम् वि.व.१६२ख/१.५१; फलानामाद्यं स्रोतापत्तिफलम् अभि.भा.१८ख/९३३.

rgyun du zhugs pa'i 'bras bu la gnas pa

पा. स्रोतापन्नः, फलस्थपुद्गलभेदः — फलस्थपुद्गलः कतमः ? आह— स्रोतापन्नः, सकृदागामी, अनागामी, अर्हन् श्रा.भू./१७३.

rgyun du zhugs pa'i 'bras bu la zhugs pa

पा. स्रोतापत्तिफलप्रतिपन्नकः, प्रतिपन्नकपुद्गलभेदः — श्रद्धाधर्मानुसारिणौ…स्रोतापत्तिफलप्रतिपन्नकावुच्येते अभि.भा.१८ख/९३३; द्र. {rgyun du zhugs pa'i 'bras bu'i phyir zhugs pa/}

rgyun du zhugs pa'i 'bras bu'i phyir zhugs pa

पा. स्रोतापत्तिफलप्रतिपन्नकः, प्रतिपन्नकभेदः — प्रतिपन्नकाः पुद्गलाश्चत्वारः, तद्यथा स्रोतापत्तिफलप्रतिपन्नकः, सकृदागामिफलप्रतिपन्नकः, अनागामिफलप्रतिपन्नकः, अर्हत्त्वफलप्रतिपन्नकः श्रा.भू./१७२; द्र. {rgyun du zhugs pa'i 'bras bu la zhugs pa/}

rgyun du zhugs pa'i lam la 'jug pa

स्रोतापत्तिप्रतिपन्नः म.व्यु.५१३१.

rgyun du yang dag zhugs pa'i 'bras bu

स्रोतःसमापत्तिफलम् — स्रोतःसमापत्तिफलप्रकाशं सासाद्य तत्र क्षणलब्धबोधिः अ.क.७.७४.

rgyun du yid la byed pa

पा. निरन्तरमनस्कारः, मनस्कारप्रभेदः — निरन्तरमनस्कारो दानादिभिः अवध्य(न्ध्य)कालकरणाभिसंस्करणात् सू.अ.१७९क/७३.

rgyun gnas pa

पा. प्रबन्धस्थितिः, विज्ञानानां स्थितिभेदः — द्विविधा स्थितिः, प्रबन्धस्थितिर्लक्षणस्थितिश्च ल.अ.६९ख/१८.

rgyun rnam par 'chad pa

व्युच्छेदः, प्रबन्धविच्छेदः — तरंगा ह्युदधेर्यद्वत्पवनप्रत्ययेरिताः । नृत्यमानाः प्रवर्तन्ते व्युच्छेदश्च न विद्यते ल.अ.७३क/२१.

rgyun phyogs

अनुस्रोतः — नावः स्थलकुल्याप्रकीर्णोदकैः । अनुस्रोतश्च वि.सू.१४ख/१६; {rgyun phyogs dang rgyun las bzlog phyogs} अनुप्रतिस्रोतः वि.सू.४४ख/५६.

rgyun phyogs dang rgyun las bzlog phyogs

अनुप्रतिस्रोतः — जलविषयक्रियानुष्ठाने । अवतीर्णस्य निमञ्जनोन्मञ्जनतीरान्तरसंचारानुप्रतिस्रोतोव्यायामजलभेरिकामण्डूकवादन.....लेखाकर्षकानां मौलम् वि.सू.४४ख/५६.

rgyun 'bab

वि. प्रवाही — ज्वालावलयितं चक्रं तस्य मूर्ध्नि परिभ्रमत् । तीक्ष्णं ददर्श चक्रस्य सक्तं रक्तप्रवाहिणः अ.क.४८.४०.

rgyun 'bab par gyur pa

भू.का.कृ. अनुगतः — सुनिश्चिता ते बुद्धिः, अकम्प्यस्ते प्रणिधिः, अनुगता ते सत्त्वेषु महाकरुणा अ.श.९४ख/८५.

rgyun 'bab yongs lhung

= {drag char} धारासम्पातः — धारासम्पात आसारः अ.को.१.३.११.

rgyun 'byung ba

प्रबन्धप्रवृत्तिः — कारणतश्च महामते तीर्थकराः प्रबन्धप्रवृत्तिं वर्णयन्ति ल.अ.७क/१८.

rgyun 'brel ba

वि. = {rgyun chags pa} प्राबन्धिकः — प्राकर्षिकत्वादिति । प्राबन्धिकत्वादित्यर्थः अ.श.१६७क/९०७.

rgyun ma

= {brgyud pa} परम्परा — बहुभ्रमश्वभ्रशताहतानां भवत्यलं पातपरम्परैव अ.क.८९.१७६; प्लोतिः — {rgyun ma bcad pa} छिन्नप्लोतिकः म.व्यु.१३०६.

rgyun ma bcad pa

वि. १. अप्रतिप्रस्रब्धः — अप्रतिप्रस्रब्धो हि मार्गो यत्नेनाभिमुखीक्रियते अभि.स्फु.२६४क/१०८१; द्र. {rgyun ma chad pa} 2. = {rgyun ma bcad pa} छिन्नप्लोतिकः, धर्मपर्यायः म.व्यु.१३०६.

rgyun ma chad

= {rgyun ma chad pa/}

rgyun ma chad pa

• सं. अनुच्छेदः, अविनाशः— {rkyen rnams rgyun ni ma chad na} प्रत्ययानामनुच्छेदे बो.अ.९.१४ • वि. अविच्छिन्नः — श्रोतृपरम्परया चाविच्छिन्नः सम्प्रदायः सम्यक् सम्भाव्यते त.प.२१०ख/८९२; अव्युच्छिन्नः — अव्युच्छिन्नहेतुक्रियालक्षणा ल.अ.७२ख/२०; अप्रस्रब्धः — स …अप्रस्रब्धवीर्यश्च भवति अपरिक्लिष्टः द.भू.२०७ख/२५; अप्रतिप्रस्रब्धः — अप्रतिप्रस्रब्धसत्त्वार्थप्रयोगः द.भू.२४५ख/४६.

rgyun ma chad pa'i brtson 'grus dang ldan pa

वि. अप्रस्रब्धवीर्यः — स…अप्रस्रब्धवीर्यश्च भवति अपरिक्लिष्टः द.भू.२०७ख/२५.

rgyun mi gcod pa

• सं. अनुपच्छेदः — सर्वदुःखविनिवर्तनप्रणिध्यनुपच्छेदचित्ततायाम् ग.व्यू.३०ख/१२७; अस्रंसनम् म.व्यु.७६५१; सातत्यम् — भावनासातत्यनियतिपातो नित्यं भावनासातत्यात् सू.अ.२४४क/१६० • वि. अव्यवच्छिन्नः — बोधिसत्त्वचर्योपादानाव्यवच्छिन्नैः द.भू.१६६ख/१.

rgyun mi chad pa

= {rgyun ma chad pa/} {rgyun mi chad par} क्रि.वि. समितम्, निरन्तरम् — सततमभीक्ष्णम्, समितं निरन्तरम् अभि.स्फु.१९३-५/५८०; अभीक्ष्णम् — इयमेव प्रज्ञापारमिता अभीक्ष्णं श्रोतव्या अ.सा.१३३ख/७६.

rgyun mi chad par 'gyur

क्रि. न विच्छेदयति — दुःखदुःखपरम्परां न विच्छेदयति स.दु.१२५/१२४.

rgyun mi chad par 'byung ba

नैरन्तर्यप्रवृत्तिः — स्वचित्तदृश्यविकल्पदर्शनाहेतुत्वान्नास्ति नैरन्तर्यप्रवृत्तिः ल.अ.७१क/१९.

rgyun mi 'chad

= {rgyun mi 'chad pa/}

rgyun mi 'chad pa

• सं. अनुच्छित्तिः — अविनाशी वा अरेऽयमात्मानुच्छित्तिधर्मा त.प.१७५क/८०८; अनुच्छेदः — तामनुच्छेदार्थेन दृढीकरोति अभि.स्फु.८८क/७६०; अनुपच्छेदः — तदक्षयत्वहेतुश्चानुपधिशेषनिर्वाणेऽप्यनुपच्छेदात् सू.अ.१८०क/७४; अविच्छेदः — अस्रंसनेन सांभोगिकस्य धर्मसंभोगाविच्छेदात् सू.अ.१६०क/४८; अव्यवच्छेदः — तत्र अविद्या तृष्णोपादानं च क्लेशवर्त्मनोऽव्यवच्छेदः शि.स.१२७ख/१२३; अप्रश्रब्धिः — सा पुनरनाभोगतश्चाप्रश्रब्धितश्च…प्रवर्तते र.वि.१२२क/९८; अस्रंसनम् — अस्रंसनेन सांभोगिकस्य धर्मसंभोगाविच्छेदात् सू.अ.१६०क/४८; अनुपच्छेदता — त्रिविधकर्मणि दानानुपच्छेदतां च…यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५२क/४९ • वि. निरन्तरम् — तत्र महादुःखं यद् दीर्घकालिकं प्रगाढं चित्रं निरन्तरञ्च बो.भू.१३०ख/१६८; अनिशम् अ.को.१.१.६७; सततम् — विपुलसततपुण्यतद्विवृद्धिं व्रजति सू.अ.१६३ख/५४; अविरतम् — बोधिसत्त्वसुखं प्राप्तं भवत्यविरतं जगत् बो.अ.१०.३; अप्रतिप्रस्रब्धः — अप्रतिप्रस्रब्धाशयता द.भू.२२४क/३४; अविच्छिन्नः — अविच्छिन्नाः पुण्यधाराः प्रवर्तन्ते नभःसमाः बो.अ.१.१९; अव्युच्छिन्नः — {lus rgyun mi 'chad pa} अव्युच्छिन्नशरीरः ल.अ.१४२ख/९०.

rgyun mi 'chad par

क्रि.वि. अभीक्ष्णम् — कतमे धर्मा अभीक्ष्णं मनसि कर्तव्याः अ.श.२५७ख/२३६; आभीक्ष्णकम् — यमाभीक्ष्णकं विप्रतिसारमादीनवदर्शनम् बो.भू.७६ख/९८; अविश्रामम् — धर्मध्वनिरविश्रामं श्रूयतां सर्वदेहिभिः बो.अ.१०. ३७; अव्युच्छिन्नम् — पुष्पवर्षं तस्य भगवतः…अव्युच्छिन्नं प्रवर्षयन्ति स.पु.६०ख/१०५; निरन्तरम् — सदा सर्वसमयमिति नित्यं निरन्तरं च सू.अ.१५८क/४५; नैरन्तर्येण — अभावकारणत्वे तु नैरन्तर्येण सम्भवेत् त.स.१७क/१९१; समितम् — अभियुक्तश्च भवत्यारब्धवीर्यः सततसमितं कुशलपक्षे बो.भू.७५क/९७.

rgyun mi 'chad par bya ba'i phyir

प्रबन्धहेतोः — अनागतपञ्चवार्षिकप्रबन्धहेतोश्चाधिवासितवांस्तूष्णीभावेन अ.श.४७ख/४१.

rgyun mi 'chad pa dam pa

पा. नैरन्तर्यपरमता, परमाप्रतिपत्तिभेदः — द्वादशविधा परमा मता यदुत औदार्यपरमता…नैरन्तर्यपरमता…निष्पत्तिपरमता च ।....नैरन्तर्यपरमताऽऽत्मपरसमताऽधिमोक्षात् सर्वसत्त्वदानादिभिः पारमितापरिपूरणात् म.भा.२०क/५.३.

rgyun mi 'chad pa'i 'khor lo

अजस्रम् म.व्यु.२१८०.

rgyun mi 'chad pa'i bsam pa

पा. अप्रतिप्रस्रब्धाशयता — अभिमुख्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितस्य बोधिसत्त्वस्याभेद्याशयता च परिपूर्यते…अप्रतिप्रस्रब्धाशयता (च परिपूर्यते) द.भू.२२४क/३४.

rgyun mi 'chad par 'jig pa

निरन्वयविनाशः — तद्रूपतायां निरन्वयविनाशप्रसङ्ग इति भावः वा.टी.८६क/४३.

rgyun min

असन्तानः, न सन्तानः — असन्तानाद् द्वयोदयात् अभि.को.३.१२.

rgyun med

= {rgyun med pa/}

rgyun med pa

वि. असन्तानः — मञ्जुश्रीर्बोधिसत्त्वो महासत्त्वः सर्वधर्मान् शून्यान् व्यवलोकयति …असंस्कृतान् असन्तानान् स.पु.१०४ख/१६७.

rgyun 'dzin

१. = {chu bo} वाहिनी, नदी — पुरी वाराणसी नाम…यस्याममलकल्लोलवाहिनी सुरवाहिनी अ.क.६.३२ २. = {sprin} धाराधरः, मेघः — अभ्रं मेघो वारिवाहः स्तनयित्नुर्बलाहकः । धाराधरो जलधरस्तडित्वान्वारिदोऽम्बुभृत् अ.को.१.३.७.

rgyun zhugs kyi 'bras bu

= {rgyun du zhugs pa'i 'bras bu/}

rgyun zhugs 'bras bu

पा. = {rgyun du zhugs pa'i 'bras bu} स्रोतःप्राप्तिफलम् — स्रोतःप्राप्तिफलादूर्ध्वं सकृदागाम्यवाप्य सः । अनागामिफलं प्राप्य ततोऽर्हत्फलमाप्तवान् अ.क.४१.६६; अ.क.५९.१७१.

rgyun bzhin

वि. धारायितः — {mdzes sdug rgyun bzhin rab tu mtho ba'i shangs} लावण्यधारायिततुङ्गनासम् अ.क.७.७०.

rgyun zlog pa

वि. प्रतिस्रोता — अनुस्रोत सर्वजगती प्रतिस्रोता सोऽहं वाचा न शक्यमिह पार्थिव बोधि प्राप्तुम् रा.प.२४८ख/१४९; = {rgyun las bzlog pa/}

rgyun yang dag par bcad pa

समवसर्गः म.व्यु.७६०३.

rgyun rab

प्रबन्धः — जयन्ति जातिव्यसनप्रबन्धप्रसूतिहेतोर्जगतो विजेतुः न्या.बि.३६ख/१.

rgyun ring

दीर्घसन्तानः — दीर्घसन्तानमात्रेण कथं सत्त्वोऽस्ति सत्यतः बो.अ.९.१०.

rgyun las bzlog pa

प्रतिस्रोतः — तरपुटकातिक्रमः प्रतिस्रोतः निष्पत्तिः स्वकर्मान्तस्य तदर्थं व्यधिकेतरस्यात्तछन्देन परकर्मान्तेष्वम्भसः वि.सू.१४ख/१६.

rgyun las bzlog pa'i phyogs

प्रतिस्रोतः — प्रतिस्रोतो धारणकस्य वि.सू.१८ख/२२; जलविषयक्रियानुष्ठाने । अवतीर्णस्य निमञ्जनोन्मञ्जनतीरान्तरसञ्चारानुप्रतिस्रोतोव्यायामलेखाकर्षकानां मौलम् वि.सू.४४ख/५६.

rgyun las bzlog phyogs

= {rgyun las bzlog pa'i phyogs/}

rgyun lugs

सम्पातः — {mi'i rgyun lugs med pa} मनुष्यसंपातविरहिते जा.मा.२९९/१७४.

rgyun lugs med pa

वि. सम्पातविरहितः — {mi'i rgyun lugs med pa} मनुष्यसंपातविरहिते जा.मा.२९९/१७४; निःशलाकः — विविक्तविजनच्छन्ननिःशलाकास्तथा रहः अ.को.२.८.२२.

rgyun shes

ना. अत्रिः, ऋषिः मि.को.३३क; द्र. {rgyun shes kyi bu/}

rgyun shes kyi bu

ना. आत्रेयः १. ऋषिः — येऽपि ते ऋषयो महाऋषयः, तद्यथा आत्रेयः…वाल्मीकः मार्कण्डश्चेति म.मू.१०३ख/१२ २. बोधिसत्त्वः — बोधिसत्त्वगणाः तद्यथा रत्नपाणिः, वज्रपाणिः…आत्रेयः म.मू.९४ख/६ ३. वैद्यपुत्रः — स कथयति, कस्त्वम् ? वैद्यपुत्रः । किंनामा त्वम् ? आत्रेयो नाम वि.व.१९०ख/१.६५.

rgyun gsum pa

= {gang gA} त्रिस्रोताः, गङ्गा ड.को. ९५; = {rgyun gsum 'bab/}

rgyun gsum 'bab

= {gang gA} त्रिस्रोताः, गङ्गा — गङ्गा जह्नुतनया सुरनिम्नगा । भागीरथी त्रिपथगा त्रिस्रोता भीष्मसूरपि अ.को.१.१२.३२.

rgyu'i kun nas nyon mongs pa

पा. हेतुसंक्लेशः, संक्लेशभेदः — द्वेधा संक्लेशः, हेतुसंक्लेशः फलसंक्लेशश्च । तत्र हेतुसंक्लेशः क्लेशकर्मस्वभावैरङ्गैः म.भा.३ख/१.१२.

rgyu'i kun nas slong ba

पा. हेतुसमुत्थानम्, समुत्थानभेदः — द्विविधं समुत्थानम्, हेतुसमुत्थानं तत्क्षणसमुत्थानं च…हेतुसमुत्थानं प्रवर्तकम्, आक्षेपकत्वात् अभि.भा.१९६-४/६००.

rgyu'i dkyil 'khor rab tu snang ba

ना. हेतुमण्डलप्रभासः, सूत्रान्तः — हेतुमण्डलप्रभासं नाम सूत्रान्तं संप्रकाशयामास ग.व्यू.१९४ख/२७५.

rgyu'i rkyen

= {rgyu rkyen/}

rgyu'i rgyun

पा. कारणप्रबन्धः — यतः कारणप्रबन्धं कार्यप्रबन्धं चाश्रित्य हेतुफलभावश्चिन्त्यते भावानाम्, कारणप्रबन्धपूर्वः कार्यप्रबन्ध इति वा.टी.६२क/१६; कारणस्रोतः म.व्यु.६६९६.

rgyu'i sgo

ना. हेतुमुखम्, ग्रन्थः — ननु हेतुमुखे निर्दिष्टम्, अज्ञेयं कल्पितं कृत्वा तद्व्यवच्छेदेन ज्ञेयेऽनुमानमिति त.प.३३५क/३८५.

rgyu'i ngo bo

= {rgyu'i dngos po} हेतुभावः — सत्तामात्रेण तज्ज्ञानं हेतुभावव्यवस्थितेः । तस्य ज्ञापकतेष्टा चेन्नेत्रवत् सर्वदा भवेत् त.स.९८ख/८७६.

rgyu'i dngos po

= {rgyu'i ngo bo} हेतुभावः — जातानाम् उत्तरकालं स्वत एव कारणान्तरानपेक्षाणां वृत्तिः हेतुभाव इति यावत् त.प.२२४ख/९१७; कारणभावः — कार्यस्यैवमयोगाच्च किं कुर्वत्कारणं भवेत् । ततः कारणभावोऽपि बीजादेर्नावकल्पते त.स.२क/२६; कारणीभावः — कारणीभावो हि विषयीभाव उच्यते त.प.१८४ख/८३०.

rgyu'i rtags

कारणलिङ्गम् — कार्यं तु कारणलिङ्गं युक्तम्, तदविनाभावात् वा.टी.६४क/७.

rgyu'i stobs las byung ba can

वि. हेतुबलभाविनी — सा चानित्येदृशी शक्तिः स्वहेतुबलभाविनी त.स.१०२ख/९०६.

rgyu'i dag pa

कारणसंशुद्धिः — इत्थं कारणसंशुद्धौ प्रतीतायां तदेव या । शातकुम्भमये शङ्खे पीताकारमतिर्भवेत् । विशुद्धकारणोत्पादात् त्वस्याः प्रामाण्यनिश्चयः त.स.१०९क/९५२; हेतुशुद्धिः — एवं चार्थक्रियाज्ञानाद्धेतुशुद्धिविनिश्चितौ त.स.१०९क/९५३; हेतुविशुद्धता — यदि संवादिविज्ञानं न वा हेतुविशुद्धता । निश्चिता संशयोत्पत्तेस्तदा वेदे न मानता त.स.११२क/९६९.

rgyu'i dag pa nyid

कारणशुद्धत्वम् — समुत्पन्नेऽपि विज्ञाने न तावदवधार्यते । यावत् कारणशुद्धत्वं न प्रमाणान्तराद् गतम् त.स.१०९क/९५०.

rgyu'i nus pa

कारणशक्तिः — अतः कारणशक्तिप्रतिनियमात् कार्यकारणभावनियमो भविष्यति त.प.२२२क/९१४.

rgyu'i spyi

कारणसामान्यम् — कार्यप्रतिपादनेऽपि कारणसामान्यं वाऽमेघादिव्यावृत्तं वस्तुमात्रं लिङ्गत्वेनोच्यते, कारणविशेषो वा योऽप्रतिबद्धसामर्थ्यं मेघादिः वा.टी.५३ख/६.

rgyu'i bya ba

कारणव्यापारः — सदर्थविषये च कारणव्यापार इष्यमाणे कारणानां कार्यक्रियानुपरमप्रसङ्गः त.प.२२२क/९१३.

rgyu'i gtso bo

प्रधानहेतुः म.व्यु.७०६७.

rgyu'i tshig

हेतुपदम्, अष्टोत्तरपदशतान्तर्गतपदविशेषः — कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह, उत्पादपदम् अनुत्पादपदम्…हेतुपदम् अहेतुपदम् ल.अ.६७ख/१७.

rgyu'i tshogs pa

पा. कारणकलापः, कारणसामग्री — यो यत्करणोपायरहितः स न तं करोति, यथा अविद्यमानमृत्पिण्डदण्डचक्रसलिलसूत्रादिकारणकलापः कुलालो धटम् त.प.२११ख/८९३; कारणसामग्री; हेतुसामग्री — हेतुसामग्र्यभावाच्च भूतो नाम न सम्प्रति । रामादिवदतीते तु काले केन न सम्भवेत् त.स.१२८क/१०९८.

rgyu'i rdzas

मूलद्रव्यम्, आदिद्रव्यम् — यथा मूलद्रव्यप्रसूतस्य हिरण्यादेः फलप्रबन्धस्य समभावे विनष्टमपि मूलद्रव्यमविनष्टमित्युच्यते, तद्वत् कर्मापि त.प.८९क/६३१.

rgyu'i gzugs can

पा. हेतुरूपकम्, रूपकभेदः — गाम्भीर्यप्रमुखैरत्र हेतुभिः सागरो गिरिः । कल्पद्रुमश्च क्रियते तदिदं हेतुरूपकम् का.आ.२.८५.

rgyu'i yon tan yongs su shes pa

कारणगुणपरिज्ञानम् — परतः प्रामाण्यं कदाचिदर्थक्रियासंवादज्ञानाद्वा भवेत्, कारणगुणपरिज्ञानाद्वा त.प.२२४ख/९१८.

rgyu'i rang bzhin gyi dngos po

पा. हेतुस्वभावः, सप्तविधभावस्वभावेषु एकः — सप्तविधो भावस्वभावो भवति यदुत समुदयस्वभावो भावस्वभावो लक्षणस्वभावो महाभूतस्वभावो हेतुस्वभावः प्रत्ययस्वभावो निष्पत्तिस्वभावश्च ल.अ.७०क/१८.

rgyu'i bsam gtan

पा. कारणध्यानम्, ध्यानभेदः — ‘द्विधा ध्यानानि’ इति । कार्यध्यानानि कारणध्यानानि चेत्यर्थः अभि.स्फु.२८३क/११२५.

rgyur

= {rgyu ru} हेतोः — {yongs su dgrol ba'i rgyur} परिमोचनहेतोः शि.स.१७७ख/१७५.

rgyur gyur

= {rgyur gyur pa/}

rgyur gyur pa

वि. औपनिषदम् — यद्वा पुनरन्यदौपनिषदं कुशलमिति अविप्रतिसारादिकं वेदितव्यम् अभि.स.भा.५५क/७६; कारणगतः — {rgyur gyur pa'i byed pa} कारणगतः व्यापारः वा.टी.८४ख/४१; कारणभूतम् — पिण्डीकृतेभ्यस्तन्तुभ्य उपादानकारणभूतेभ्यः वा.टी.८२ख/३९; निदानभूतम् — यस्मादनर्घमिदं सर्वातिशायि लौकिकलोकोत्तरसम्पत्तिनिदानभूतत्वात् बो.प.९; हेतुभूतम् — {rtsod pa'i rgyur gyur pa} विग्रहहेतुभूतम् जा.मा.२१४/१२४.

rgyur gyur pa ma yin pa

वि. अकारणभूतम् — अन्यथानुपयोगिनी अकारणभूतेति व्याख्याने प्रतिज्ञार्थैकदेशः स्यात् त.प.३२क/५११.

rgyur 'gyur

= {rgyur 'gyur ba/}

rgyur 'gyur ba

• क्रि. कारणं भवेत् — असत्कार्यवादे सर्वथापि कार्यस्यायोगात् किं कुर्वद् बीजादि कारणं भवेत् त.स.२क/२६; हेतुः स्यात् — समुच्चयज्ञानमेवार्थप्रतीतिहेतुः स्यात् त.प.२६क/८८०; निबन्धनं स्यात् — अप्रापकं च कथम् अर्थसिद्धिनिबन्धनं स्यात् न्या.टी.३९क/३२ • वि. हेतुकः — {sdug bsngal skye ba'i rgyur 'gyur ba} दुःखजन्महेतुकः ल.अ.१०३क/४९; प्रतिष्ठम् — उन्मादविद्यां व्यसनप्रतिष्ठां साक्षादलक्ष्मीं जननीमघानाम् जा.मा.१८६/१०७.

rgyur 'gyur ba yin

क्रि. हेतुर्भवति — ततस्ते तथा मुखादिप्रतीतिहेतवो भवन्ति त.प.१२९ख/७०९.

rgyur mngon par zhen pa

कारणाभिनिवेशः — तस्मात् तत्कृतोऽपि कारणाभिनिवेशस्तत एव प्रहीयते अभि.भा.२३०क/७७३; ईश्वरादिषु नित्यात्मविपर्यासात् प्रवर्तते । कारणाभिनिवेशतोऽतो दुःखदृग्घेय एव सः अभि.को.५.८.

rgyur mngon par yid ches

क्रि. कारणतः प्रत्येति — अकारणं कारणतः प्रत्येति अभि.भा.२३०ख/७७४.

rgyur mngon zhen pa

= {rgyur mngon par zhen pa/}

rgyur lta

= {rgyur lta ba/}

rgyur lta ba

• क्रि. हेतुं पश्यति — अग्निजलप्रवेशादयश्च न हेतुः स्वर्गस्य, तांश्च हेतुं पश्यति अभि.भा.२३०क/७७३ • सं. कारणदृष्टिः — अकारणे कारणदृष्टिः शीलव्रतपरामर्शः अभि.भा.२३०क/७७३; हेतुदृष्टिः — अहेतौ हेतुदृष्टिरमार्गे च मार्गदृष्टिः शीलव्रतपरामर्शः अभि.भा.२३०क/७७३.

rgyur lta ba yang dag par 'joms pa

पा. हेतुदृष्टिसमुद्धातः, धर्मालोकमुखभेदः — अष्टोत्तरम् इदं मार्षा धर्मालोकमुखं शतं यदवश्यं बोधिसत्त्वेन च्यवनकालसमये देवपर्षदि संप्रकाशयितव्यम्…यदुत…हेतुदृष्टिसमुद्घातो धर्मालोकमुखं विद्याधिमुक्तिप्रतिलम्भाय संवर्तते ल.वि.२०ख/२४.

rgyur byas

= {rgyur byas pa/} {rgyur byas nas} 1. उपादाय — स्वमुपादानमुपादाय प्रज्ञप्यमानत्वात् अभि.स्फु.३१४ख/११९३ २. हेतुकृत्य — न्या.बि.

rgyur byas don

= {rgyur byas pa'i don/}

rgyur byas pa

उपादाय — {rgyasngar byas pa'i don} उपादायार्थः अभि.भा.८३क/११९४; {rgyur byas pa'i gzugs} उपादायरूपम् अभि.भा.११क/९००.

rgyur byas pa'i don

उपादायार्थः — यद्याश्रयार्थः उपादायार्थः, सहभावोऽर्थो वा । स्कन्धा अप्येवं पुद्गलस्याश्रयसहभूताः प्राप्नुवन्ति अभि.भा.८३क/११९४.

rgyur byas pa'i gzugs

पा. उपादायरूपम् — चत्वार्येतानि महाभूतानि महाभूताभिनिर्वृत्तमुपादायरूपं तदाश्रिताश्चित्तचैत्ता इति पञ्चस्कन्धानुपलक्षयति अभि.भा.११क/९००; म.व्यु.१८४६.

rgyur byas gzugs

= {rgyur byas pa'i gzugs/}

rgyur smra

= {rgyur smra ba/}

rgyur smra ba

१. हेतुवादः, वादविशेषः — अविद्याप्रत्ययाः संस्कारा यावज्जरामरणमिति अहेतुवादव्यपदेश एष भगवतानुवर्णितः, न स हेतुवादः ल.अ.९६ख/४३ २. हेतुवादी — अहं भो ब्राह्मण न हेतुवादी नाहेतुवादी अन्यत्र विकल्पमेव ग्राह्यग्राहकभावेन प्रज्ञाप्य प्रतीत्यसमुत्पादं देशयामि ल.अ.१२५ख/७२.

rgyur 'dzin pa

पा. हेतुत्वग्राहः, आत्मदृष्टिभेदः — एष दशविध आत्माऽसद्ग्राहः स्कन्धादिषु प्रवर्तते यदुत एकत्वग्राहः, हेतुत्वग्राहः, भोक्तृत्वग्राहः, कर्तृत्वग्राहः, स्वतन्त्रग्राहः, अधिपतित्वग्राहः, नित्यत्वग्राहः, सङ्क्लिष्टव्यवदानत्वग्राहः, योगित्वग्राहः, अमुक्तमुक्तत्वग्राहश्च म.वि.भा.१३क/३.१५.

rgyus

१. = {lo rgyus} वृत्तान्तः — {lam rgyus go bar byed pa la} प्रतिपद्वृत्तान्तनिवेदने वि.सू.१४ख/१६; न चायम् अविदितवृत्तान्तो राजशास्त्राणाम् जा.मा.२५८/१५०; प्रकृतम् — एतां प्रकृतं पितामहस्याग्र आरोचयामास विस्तरेण सु.प्र.५०ख/१०१; प्रकृतिः — इमां प्रकृतिमारोचयति स्म सु.प्र.५०क/१००; ज्ञानम् — {'phong gi rgyus} इष्वस्त्रज्ञानम् ग.व्यू.३१९क/४०३ २. = {rgyu yis} 3. = {rgyus pa/}

rgyus bskyed pa

वि. = {rgyu yis bskyed pa} हेतूत्थः — हेतूत्थदोषादयः त.प.२३३क/९३७.

rgyus 'gog pa

पा. हेत्वाक्षेपः, आक्षेपभेदः — न स्तूयसे नरेन्द्र त्वं ददासीति कदाचन । स्वमेव मत्वा गृह्णन्ति यतस्त्वद्धनमर्थिनः । इत्येवमादिराक्षेपो हेत्वाक्षेप इति स्मृतः का.आ.२.१६५.

rgyus pa

१. = {chu rgyus} स्नायुः — मांसकर्दमसंलिप्तं स्नायुबद्धास्थिपञ्जरम् बो.अ.८.५२; यन्त्रोपमो बोधिसत्त्वेन कायः प्रत्यवेक्षितव्यः, अस्थिस्नायुयन्त्रसङ्घातविनिबद्धः शि.स.१२९ख/१२५; वस्नसा — वस्नसा स्नायुः अ.को.२.६.६६; नाडी — शुक्रे मज्जा भवति, अस्थीनि भवन्ति, नाड्यश्च स्नायवो भवन्ति वि.प्र.२२४ख/२.८ २. = {brgyus pa} ग्रथिता — {'phreng ba rgyus pa bzhin} माला ग्रथिता इव जा.मा.८९/५३; {ngang pa rgyus pa bzhin du} हंसपंक्तिरिव अ.श.२७ख/२३.

rgyus pa 'don pa

स्नायुविशेषकः, नारकीयपक्षिभेदः — एवमर्थानुरूपसंज्ञा दन्तोत्पाटका नाम…स्नायुविशेषकाः, केशोण्डुका नाम पक्षिणो ये केशमूलान्युत्पाटयन्ति शि.स.४५क/४३.

rgyus byung

= {rgyus byung ba/}

rgyus byung ba

= {rgyu las byung ba} वि. हेतुकः — {brjod pa'i rgyus byung ba} अभिलापहेतुकः ल.अ.१६३ख/११५; अन्वयः — {pha rol phyin bcu'i rgyus byung ba/dge} {ba yid la byed 'di dag} एते शुभमनस्कारा दशपारमितान्वयाः सू.अ.१७९ख/७४.

rgyus mi shes

= {rgyus mi shes pa/}

rgyus mi shes pa

वि. अप्रकृतिज्ञः — अप्रकृतिज्ञोऽयं कुमारः । गच्छामो वयम् वि.व.६ख/२.७६; अनभिज्ञः, द्र. — {rgyus shes pa} अभिज्ञः अ.श.३८क/३३.

rgyus shes pa

वि. अभिज्ञः — {sangs rgyas kyi bstan pa'i rgyus shes pa} बुद्धशासनाभिज्ञः अ.श.३८क/३३; प्रकृतिज्ञः, द्र.— {rgyus mi shes pa} अप्रकृतिज्ञः वि.व.६ख/२.७६.

rgyus shes pa dang ldan pa

वि. सप्रभवः — {rgyus shes pa dang ldan pas bsu bar bya'o} सप्रभवेनास्य प्रतिशामनम् वि.सू.७१क/८८; द्र. {rgyus shes pa/} {rgyus mi shes pa/}

rgyob

क्रि. हत — हत हतैतान् । विध्वंसयत विनाशयत सर्वान् वानरजाल्मान् जा.मा.३१६/१८३.

lgang pa

औदर्यकम् — सन्ति अस्मिन् काये केशा रोमाणि…पक्वाशय औदर्यकं यकृत् वि.व.१८४ख/२.१०९; औदरीयकम् म.व्यु.४०२८.