तिब्बती-संस्कृत-शब्दकोशः(जीत सैन नेगी-कृतः)/भाग-४

sga

१. = {bca' sga} शुण्ठी — तालीसचव्यमरिचं सदृशं द्विरंशां मूलानुगां मगधजां त्रिगुणां च शुण्ठीम् । कृत्वा गुडं त्रिगुणितं त्रिसुगन्धयुक्तं कासाग्निमान्द्यगुदजज्वररुक्षु दद्यात् यो.श.२१; शुण्ठी महौषधम् । स्त्रीनपुंसकयोर्विश्वं नागरं विश्वभेषजम् अ.को.२.९.३८; नागरम् यो.श.४५ २. भाण्डम्, अश्वभूषा; द्र.— {rta'i sga} छो.को.१५४.

sga skam po

= {bca' sga/}

sga pi pho gsum

= {sga dang pi pi ling dang pho ba ris gsum} मि.को.५६क; द्र.— {tsha ba gsum/} {drod gsum/}

sga rlon pa

= {sge'u gsher} आर्द्रकम् मि.को.४०ख ।

sgang

१. = {mtho ba} उन्नतम् — परिमार्गन् समन्तदिग्विदिक्षु देशप्रदेशोपचारेषु निम्नोन्नतसमविषमेषु ग.व्यू.१९ख/११७ २. पुलिनम् — {chu bos nyer bzhag de ni sgang} तोयोत्थितं तत्पुलिनम् अ.को.१.१२.९.

sgang dang gshong

निम्नोन्नतम् — परिमार्गन् समन्तदिग्विदिक्षु देशप्रदेशोपचारेषु निम्नोन्नतसमविषमेषु ग.व्यू.१९ख/११७.

sgang pa

=(?)= {smrargang pa} औदरीयकम् म.व्यु.४०२८.

sgang bu

= {sran ma sogs kyi gong bu} सिम्बा, शमी मि.को.३६क ।

sgang gshong

= {sgang dang gshong /}

sgab

= {'gab/}

sgab khung

= {sgyid khung /}

sgam

पेटकः, पिटकः श्री.को.१६८क; = {snod sgam} छो.को.१८३.

sgal tshigs

पृष्ठवंशः, पृष्ठास्थि — बोधिसत्त्व एवं काये स्मृतिमुपस्थापयति, अयं कायः पादपादाङ्घुलिजङ्घोरुत्रिकोदरनाभिपृष्ठवंशकपालमात्रसमूहः शि.स.१२८क/१२४; पृष्ठीवंशः — तत्र देह शंकलिका श्रोणीकटाहमुपादाय । पृष्ठीवंशो यावत्, यत्र शिरस्कपालं प्रतिष्ठितम् श्रा.भू.१४३ख/३७२.

sgal tshigs la dga'

= {sgal tshigs la dga' ba/}

sgal tshigs la dga' ba

पृष्ठवंशचरः, नारकीयपक्षिभेदः — एवमर्थानुरूपसंज्ञा दन्तोत्पाटका नाम …पृष्ठवंशचरा नाम, मर्मगुह्यका नाम पक्षिणः शि.स.४५क/४३.

sgu

= {sgu ba/} {sgu bo/}

sgu can

वि. कुटिलम्, अनृजु छो.को.१५५/रा.को.२.१३७.

sgu ba

प्राग्भारः — तस्मिन् मार्गे पुरुषो जीर्णः…खरखरावसक्तकण्ठः प्राग्भारेण कायेन दण्डमवष्टभ्य ल.वि.९५ख/१३६; भग्नता — कायस्य जीर्णता भग्नता कुब्जता शि.स.४९क/४६.

sgu bo

वि. कुटिलः — किंचित्संकोचकुटिलः प्रयाति स्थविरः शनैः । हारितं यौवनमणिं वीक्षमाण इवावनौ अ.क.७९.८.

sgug

= {sgug pa/}

sgug mkhan

वि. प्रतीक्षकः; प्रतीक्षी द.को.१६६/मो.को.६७४.

sgug pa

• क्रि. (वर्त.; सक.; भवि. {bsgug pa/} भूत. {bsgugs pa/} विधौ {sgugs}) प्रतीक्षते; प्रतीक्षति द.को.१६६/मो.को.६७३ • सं. प्रतीक्षा, प्रतीक्षणम् बो.को.१.५८९/रा.को.२.२६८; द्र. {bsgugs pa/}

sgug pa po

= {sgug mkhan/}

sgug byed

क्रि. तिष्ठति — {lam sgug byed} परिपन्थं च तिष्ठति बो.अ.८.१२२.

sgugs

क्रि. = {sgug pa} इत्यस्याः विधौ ।

sgud po

= {chung ma'i pha} श्वशुरः, पत्न्याः पिता बो.को. १.५८९/रा.को.५.१७७; {chung ma'i pha ni mag pa'i sgud po yin} द.को.१६६.

sgud mo

= {chung ma'i ma} श्वश्रूः, पत्न्याः माता बो.को.१.५८९/रा.को.५.१७७; {chung ma'i ma ni mag pa'i sgud mo yin} द.को.१६६.

sgur

वि. = {sgur po} कुब्जः — खञ्जः काण्डरिकः काणः कुणिः कुब्जोऽथ वामनः वि.सू.४ख/४; = {sgur ba/}

sgur po

वि. = {sgur ba} कुब्जः — अपनीयन्ताम् अमङ्गल्याः काणकुब्जबधिरान्धमूकविसंस्थितविरूपरूपा अपरिपूर्णेन्द्रियाः ल.वि.६३क/८३; एवं शिक्षमाणः सुभूते बोधिसत्त्वो महासत्त्वो नान्धो भवति …न कुब्जो भवति अ.सा.३७२ख/२११; अन्तःकुब्जः म.व्यु.८९०२; अन्तर्बहिर्विकुब्जः वि.सू.१२क/१३.

sgur ba

• वि. [1] = {sgur po} कुब्जः — तस्मिन् मार्गे पुरुषो जीर्णः…पलितकेशः कुब्जः ल.वि.९५ख/१३६; विभुग्नः म.व्यु.४१०० [2] = {gug pa} नतम् — अरालं वृजिनं जिह्ममूर्मिमत्कुञ्चितं नतम् । आविद्धं कुटिलं भुग्नं वेल्लितं वक्रम् इत्यपि अ.को.३.१.६९ • सं. कुब्जता — कायस्य जीर्णता भग्नता कुब्जता शि.स.४९क/४६.

sgul

= {sgul ba/}

sgul bskyod

वि. = ग्. {yo 'gul} चञ्चलम् मि.को.१४६ख ।

sgul ba

• क्रि. (वर्त.; सक.; भवि., भूत. {bsgul ba/} विधौ {sgul}) कम्पयति स्म — काश्चित् कदल्य इव वायुविधूता उरू कम्पयन्ति स्म ल.वि.१५७क/२३४ • सं. संप्रवेधनम्, ओ नता — चक्रवालसमचित्तेन सर्वदुःखासंप्रवेधनतया बो.प.७७ • वि. क्षोभ्यम् — {mi sgul ba} अक्षोभ्यम् ग.व्यू.३९ख/१३४; कम्प्यम्, द्र.— {sgul ba} कम्पयति स्म ल.वि.१५७क/२३४; प्रकम्प्यम् — {mi sgul ba} अप्रकम्प्यः म.व्यु.३०३१.

sgeg

= {sgeg pa/}

sgeg 'chos

हेला मि.को.४२क ।

sgeg ldan

वि. शृङ्गारिणी — तारुण्येन निपीतशैशवतया सानङ्गशृङ्गारिणी तन्वङ्ग्याः सकलाङ्गसंगमसखीभङ्गिर्नवाङ्गीकृता अ.क.६४.११७.

sgeg pa

• सं. १. विलासः — अभ्रूविलासमस्पृष्टमदरागम् मृगेक्षणम् । इदन्तु नयनद्वन्द्वं तव तद्गुणभूषितम् का.आ.२.१८२ २. लास्यम्, भावाश्रयं नृत्यम् — {sgeg dang rol dang stabs la sogs lta ba'i don yin} लास्यच्छलितशाम्यादि प्रेक्ष्यार्थम् का.आ.१.३९; तन्व्या लास्यविलासशिष्यकलनां भ्रूयुग्ममासेवते अ.क.६६.८७; ३. पा. शृङ्गारः, रसभेदः — शृङ्गारवीरकरुणाद्भुतहास्यभयानकाः । वीभत्सरौद्रौ च रसाः अ.को.१.७.१७; म.व्यु.५०३६ ४. पा. लास्या, मुद्राभेदः — लास्यादयो मुद्राऽनन्ताः…तद्यथा लास्या योगेन लास्या भवति वि.प्र.१७९क/३.१९२ ५. मण्डनम् — स तथा संवृतेन्द्रियः प्रतिसंख्यायाहारमाहरति । न दर्पार्थं…न मण्डनार्थम् श्रा.भू.५ख/१०; तत्र यत् स्नानप्रसाधनानुलेपनमिदमुच्यते तेषां मण्डनम् श्रा.भू.३६ख/८८ ६. पा. विडम्बितम्, कलाविशेषः — एवं लङ्घिते प्राग्वल्लिपिमुद्रागणनासंख्यसालम्भधनुर्वेदे…हास्ये लास्ये नाट्ये विडम्बिते…इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८ • वि. लासकः — यावज्जीवं मानुष्यकेभ्यो रतिक्रीडाभ्य आवरणकिया नटनर्तनकहासकलासकादिसंदर्शनप्रतिविरमणतया बो.भू.१०४ख/१३४.

sgeg pa nyid

शृङ्गारता — प्राक्प्रीतिर्दर्शिता सेयं रतिः शृंगारतां गता । रूपबाहुल्ययोगेन तदिदं रसवद्वचः का.आ.२.२७८.

sgeg pa rdo rje

ना. १. ललितवज्रः, आचार्यः ब.अ.३६७ २. लीलावज्रः, ऋषिः ब.अ.२०४.

sgeg ma

= {sgeg ldan ma} मानिनी, मानवती स्त्री अ.को.२.६.३.

sgeg mo

ना. लास्या, पूजादेवी — द्वादशपूजादेवीनां बीजाक्षराणि…बीजाक्षरर्निष्पन्ना यथासंख्यं नृत्या वाद्या गन्धा माला धूपा दीपा नैवेद्या अक्षता लास्या हास्या गीता कामा वि.प्र.३१क/४.४.

sgeg mo'i phyag rgya

पा. लास्यामुद्रा — ततो लास्यामुद्रां बद्ध्वैवं वदेत् स.दु.१४३/१४२; द्र.— {sgeg pa/}

sgeg rdzas

• सं. शौटीर्यम् — {sgeg rdzas su 'gyur ba} शौटीर्यमुद्वहन्तीम् वि.सू.७४ख/९१ • वि. शौटीरः, गर्वान्वितः म.व्यु.९३३७.

sgeg rdzas su 'gyur ba

वि. शौटीर्यमुद्वहन्ती — न सुवर्णरूप्यखचिताम्…अन्यद् वा शौटीर्यम् उद्वहन्तीम् वि.सू.७४ख/९१.

sge'u

१. = {btsong} सुकन्दकः, पलाण्डुः — पलाण्डुस्तु सुकन्दकः अ.को.२.४.१४७ २. = {me mo} लतार्कः, हरितपलाण्डुः म.व्यु.५७३२; लतार्कद्रुर्द्रुमौ तत्र हरिते अ.को.२.४.१४७.

sge'u chung bsrung ba

वि. *छण्डिकवारिकः — लोकप्रवेशसकल्पिकतयोः भोजने छण्डिकवारिकम् वि.सू.९३ख/१११; द्र.— {sgo'u chung bsrung ba} छण्डिकावारिकः म.व्यु.९०७५.

sge'u gsher

= {sga rlon pa} आर्द्रकम् — तद्यथा मुस्तं वचा हरिद्रार्द्रकमतिविषा वि.सू.७५ख/९३; आर्द्रकं शृङ्गवेरं स्यात् अ.को.२.९.३७; यो.श.६६.

sgo

१. द्वारम् — निवेशनद्वारमूलेऽवस्थितः अ.सा.४३८क/२४७; {grong khyer sgo} नगरद्वारम् अ.क.२४.१२५; स्त्री द्वार्द्वारं प्रतीहारः अ.को.२.२.१६; कपाटम् — चौरनिष्कासनकपाटपिधानवत् अभि.स्फु.१७८क/९२९; नास्फालयेत्कपाटम् बो.अ.५.७२; निःसरणम् श्री.को.१८५क २. = {thabs} द्वारम्, उपायः — संख्याप्रदर्शनद्वारेण च व्यक्तिभेदो दर्शितो भवति न्या.टी.३९ख/३५; द्वारम् उपायः ध.प्र.३६; मुखम् — अन्वयो मुखम् उपायोऽभिधेयत्वाद् यस्य तद् अन्वयमुखं वाक्यम् न्या.टी.६७ख/१७१ ३. पुटम् — {zhal gyi sgo} आस्यपुटम् सू.अ.१८१क/७६; द्वारम् — {zhal gyi sgo} मुखद्वारम् अ.सा.३९९क/२२६ ४. मुखम्, अग्रभागः — {rma'i sgo} व्रणमुखम् वि.सू.२०क/२४ ५. पा. वक्त्रम्, छन्दोविशेषः — वक्त्रञ्चापरवक्त्रञ्च साश्वासत्वञ्च भेदकम् । चिह्नम् आख्यायिकायाश्चेत्प्रसङ्गेन कथास्वपि का.आ.१.२६ ६. मुखम्, प्रारम्भः — सर्गबन्धो महाकाव्यमुच्यते तस्य लक्षणम् । आशीर्नमस्क्रिया वस्तुनिर्देशो वापि तन्मुखम् का.आ.१.१४.।०. प्रमुखम् — सर्वधर्मधातुतलप्रमुखप्रवेशेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०७क/३०.

sgo sgor

द्वारे द्वारे — द्वारे द्वारे तथैवेह लिखेद् द्वारिं सुक्रोधनम् स.दु.२०९/२०८.

sgo nas

द्वारेण — {ba men 'dzin pa'i sgo nas ba lang dran pa} गवयग्रहणद्वारेण गोः स्मरणम् त.प.२७३क/१०१३; मुखेन — {sgrub pa'i sgo nas} विधिमुखेन त.प.२५५क/९८३; {dpe'i sgo nas} उदाहरणेन त.प.१७४क/८०६; {bsal ba'i sgo nas} निराकरणेन त.प.१क/४४८; {sbyor ba'i sgo nas} प्रयोगतः त.स.११९ख/१०३४; {las kyi sgo nas} * कर्मतः अभि.भा./१८२; {rjes su dpag pa'i sgo nas} अनुमानतः हे.बि.१३७-३/५३; {rung ba tsam gyi sgo nas} योग्यतया न्या.टी.५२क/१११.

sgo kun 'gro

= {chu} सर्वतोमुखम्, जलम् ङ.को.९४/रा.को.५.३०६.

sgo kun tu lta ba'i sgron ma

समन्तनेत्रद्वारप्रदीपः, सूत्रान्तविशेषः — सूर्यगात्रप्रवरस्तथागतः तेजोधिपते राजकुमारस्य अध्याशयं विदित्वा समन्तनेत्रद्वारप्रदीपं नाम सूत्रान्तं संप्रकाशयामास ग.व्यू.२४३ख/३२६.

sgo kun tu snang

= {sgo kun tu snang ba/}

sgo kun tu snang ba

पा. समन्तमुखावभासः, बोधिसत्त्वविमोक्षविशेषः — बोधिसत्त्व एवमिमां बोधिसत्त्वभूमिमनुगतोऽचिन्त्यं च नाम बोधिसत्त्वविमोक्षं प्रतिलभते…समन्तमुखावभासं च नाम द.भू.२६७क/५९.

sgo kun nas mkhyen pa'i ri bzang po

ना. समन्तमुखज्ञानभद्रमेरुः, तथागतः — तस्यानन्तरं समन्तमुखज्ञानभद्रमेरुर्नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५३ख/२३७.

sgo kun nas chos ston pa'i ri bo'i 'od

ना. समन्तधर्मद्वारवह(द)नशिखराभः, तथागतः — तस्यानन्तरं समन्तधर्मद्वारवह(द)नशिखराभो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५४क/२३७.

sgo kun nas rnam par dag pa'i rgyan

पा. समन्तमुखविशुद्धिव्यूहः, समाधिविशेषः — समन्तचक्षुरुपेक्षाप्रतिलब्धप्रज्ञापारमितालोकनिर्जातस्य समन्तमुखविशुद्धिव्यूहस्य समाधेः सुभावितत्वात्समन्तमुखविशुद्धिव्यूहपूर्वंगमानि परिपूर्णानि दश समाध्यसंख्येयशतसहस्राण्याजायन्ते ग.व्यू.३६२ख/७७.

sgo kun nas ye shes rnam par snang ba'i dbyangs

ना. समन्तमुखज्ञानविरोचनघोषः, तथागतः — दक्षिणपश्चिमायां दिशि सूर्यकेसरनिर्भासायां लोकधातौ समन्तमुखज्ञानविरोचनघोषो नाम तथागतः…चक्षुष आभासमागच्छति ग.व्यू.३४७क/६६.

sgo skyes

द्वारशाखा — शनैः संप्रजानन् प्रविशन्निष्क्रामञ्चासङ्घर्षयन् द्वारशाखे (?) वि.सू.९ख/१०; मि.को.१४०ख; द्र.— द्वारशाखा मो.को.५०४; द्वारशाखी म.व्यु.५५६९.

sgo skyong

= {sgo srung ba} द्वारपालः, द्वाररक्षकः — मारीची नीलदण्डो बाह्यकायमण्डले द्वारपालः पूर्वे समरसः वि.प्र.५१क/४.५८; प्रतीहारो द्वारपालद्वाःस्थद्वाःस्थितदर्शकाः अ.को.२.८.६; कक्षावेक्षकः श्री.को.१७१ख ।

sgo skyobs

=(?) द्वारशाखी म.व्यु.५५६९; द्र.— {sgo skyes/}

sgo khang

द्वारकोष्ठकः — न द्वारकोष्ठके योगो भावयितव्यः वि.व.१८५क/२.१०९; निर्यूहः — विहारः कारितः अविद्धप्राकारतोरणो गवाक्षनिर्यूहजालार्धचन्द्रवेदिकाप्रतिमण्डितः अ.श.४६क/४०; म.व्यु.५५२५; मि.को.१४०क; प्रतोली — उभौ पाणिगृहीतं प्राकारं प्रतोली अट्टालाश्च प्रपतन्ते म.मू.२८२क/४४०.

sgo khang steng gi bsil khang

वाताग्रवेदिका म.व्यु.५५५०; मि.को.१४०क ।

sgo khyams

मण्डपः — कालचक्रमण्डलगृहपूर्वद्वारावसाने रत्नमण्डपे रत्नसिंहासनस्थो मञ्जुश्रीर्भगवान् वि.प्र.२९क/४.१.

sgo khyud

निर्यूहः — शून्यता षोडशस्तम्भाः कूटागारन्तु धातुभिः । निर्यूहाष्टविमोक्षैश्च वि.प्र.३४क/४.९; चतुष्कोणेषु सर्वेषु द्वारनिर्यूहसन्धिषु स.दु.१६१/१६०.

sgo glegs

१. कपाटम् — धर्मोदयगृहे…प्रवेशद्वारेषु…धर्मकपाटं दत्वा वि.प्र.११७ख/पृ.१५; कवाटः — {sgor sgo glegs} द्वारे कवाटः वि.सू.६क/६; कवाटिका — त्र्यम्बुकत्रैलाटाः प्रविशन्ति । भगवानाह, कवाटिका दातव्या वि.व.१८६ख/२.११०; द्र.— {sgo glegs can} कवाटिका; द्वारकपाटम् म.व्यु.५५६७; मि.को.१४०ख २. अर्गटका — {sgo glegs la brdabs pas}…{go bar bya'o} अर्गटकाकोटनेन…बोधयेत् वि.सू.९ख/१०; अर्गडका वि.सू.३३क/४१ ३. कक्षः वि.प्र.९३ख/३.५.

sgo glegs can

कवाटिका — जालवातायनकवाटिकाचक्रिकाघटिकासूचीनाञ्च विनिवेशनम् वि.सू.६क/६.

sgo glegs med pa nyid

अकपाटकत्वम् — न यस्मिन्नभिक्षुकत्वमकपाटकत्वञ्च सहितम् वि.सू.६३क/७९.

sgo glegs gzhug

कवाटदानम् — लयनानां द्वारकरणम् । कवाटदानम् वि.सू.९४क/११३; कवाटस्य दानम् वि.सू.८१क/९८.

sgo rgyab

द्वारकोष्ठः — द्वारकोष्ठे च मुक्तापटकलापप्रलम्बितानि का.व्यू.२३ख/२६१.

sgo nga

= {sgong} अण्डम् — एते ह्यण्डजाः पक्षिणो विरता मन्दघोषकाः अ.श.२५६क/२३५; पेशी कोषो द्विहीनेऽण्डम् अ.को.२.५.३७.

sgo nga skyes

= {sgo nga las skyes pa/}

sgo nga las skye

= {sgo nga las skye ba/}

sgo nga las skye ba

= {sgong skyes} अण्डजाः, योनिभेदः म.व्यु.२२८०; द्र.— {sgong las skye ba/}

sgo nga las skyes

= {sgo nga las skyes pa/}

sgo nga las skyes pa

= {sgong skyes} 1. पा. अण्डजाः, योनिभेदः — चतस्रो योनयस्तत्र सत्त्वानाम् अण्डजादयः अभि.को.३.८; अण्डजा वा जरायुजा वा संस्वेदजा वा औपपादुका वा स.पु.१२९ख/२०५ २. अण्डजः [1] = {bya} पक्षी — एते ह्यण्डजाः पक्षिणो विरता मन्दघोषकाः अ.श.२५६क/२३५ [2] उत्पत्तिक्रमभेदः — उत्पत्तिक्रमो द्विधा । एको जरायुजः, द्वितीयोऽण्डजः वि.प्र.४९क/४.५१.

sgo nga'i sbubs

अण्डकोषः — अर्हन् संवृत्तः त्रैधातुकवीतरागः…विद्याविदारिताण्डकोषः अ.श.५१क/४४; अण्डकोशः — मोहाण्डकोशसंछन्नम् र.वि.१.१३६.

sgo nga'i mdzod

= {sgo nga'i sbubs} मुष्कः, अण्डकोशः श्री.को.१६४ख ।

sgo can

उ.प. द्वारः — {gzugs brnyan skye ba'i sgo can} प्रतिबिम्बोदयद्वारा त.स.१२ख/१४५; द्वारकम् — {don gyi sgo can} अर्थद्वारकम् त.प.३३२ख/३८०; मुखी — आत्मदृष्टिरेवासौ द्विमुखीति । आत्मात्मीयमुखी एका द्रव्यतोऽस्तीति अ.श.९९ख/७७८.

sgo gcod

= {sgo gcod pa/}

sgo gcod pa

• क्रि. कपाटः पिधीयते — द्वितीयेन तदप्रवेशाय कपाटः पिधीयते अभि.स्फु.१७८ख/९२९ • सं. कपाटपिधानम् — द्वाभ्यां चौरनिष्कासनकपाटपिधानवत् अभि.भा.१८क/९२९.

sgo gcod par byed

क्रि. कपाटं पिधीयते — विमुक्तिमार्गेण च विसंयोगप्राप्तिकपाटं पिधीयते अभि.स्फु.१७८ख/९२९.

sgo bcad

१. द्वारं पिहितम् — प्रविष्टमात्रस्य चास्य द्वारं पिहितम् अ.श.१०१ख/९१ २. बद्धद्वारम् — बद्धद्वारपरिवृतस्थत्वमारक्षितत्वं भिक्षूणां ग्रथितत्वमधोनिवसनस्य वि.सू.१२ख/१४.

sgo bcad pa

= {sgo bcad/}

sgo lcags

तालकम् — तत्तार(ल)ककुञ्चिकेन पुरतः स्थित्वा रोचनोपक्रमं ‘स्थविरामुकविहारः सलाभः सचीवरिको गृहाण’ इति यथागुणम् वि.सू.६१ख/७८; म.व्यु.५९०५.

sgo cha

द्वारकोशः (ओ ष्ठः ?) — औपरिष्टस्य वा द्वारकोशस्य वि.सू.३३क/४२; {go cha gzhug par bya} द्वारकोशदानं संपादयेत् वि.सू.३३क/४१.

sgo cha gzhug par bya

क्रि. द्वारकोशदानं संपादयेत् — द्वारकोश(ष्ठ ?)दानं संपादयेत् । अर्गडकानाञ्च । वातायनानां मोक्षम् । विहारस्य कर्तृत्वम् वि.सू.३३क/४१.

sgo gnyis can

वि. द्विमुखी, मुखद्वयवती — आत्मदृष्टिरेवासौ द्विमुखीति । आत्मात्मीयमुखी एका द्रव्यतोऽस्तीति अहङ्कारममकारमुखद्वयवती इत्यर्थः अभि.स्फु.९९ख/७७८; = {sgo gnyis pa/}

sgo gnyis pa

वि. द्विमुखी, मुखद्वयवती — आत्मानमेव तत्र वासिनं पश्यन्नात्मीयं पश्यतीति आत्मदृष्टिरेवासौ द्विमुखी अभि.भा.२२४-२/७७८; = {sgo gnyis can/}

sgo gtan

अर्गडम्, अर्गलम् — द्वारे कवाटार्गडकटकायामपट्टसमायोजनम् वि.सू.६क/६; अर्गलम् लो.को.५४४.

sgo gtan bsdams pa

वि. स्पर्शितार्गलः — {sgo gtan bsdams pa yi khang pa brtsegs par} कूटागारे स्पर्शितार्गले लो.को.५४४.

sgo gtan zung can

चक्रिका म.व्यु.९३४४.

sgo stegs

= {sgo'i them pa} देहलिः, ओ ली, = {sgo them 'og gi rdo shing bsgrig pa} मि.को.१४१क ।

sgo bstan pa

=(?) कीलः — तत्कीलोपविचारान्तोऽतदादिः । एवं राजकुलनगरयोः वि.सू.४७क/६०.

sgo tha dad pa nas bsags pa

नानामुखोपचितम् लो.को.५४४.

sgo them

= {sgo'i them pa/}

sgo them nang

= {sgo mdo} अजिरम्, अङ्गनम् मि.को.१४१क ।

sgo mtha' yas pa

अनन्तमुखः — {'phags pa sgo mtha' yas pa sgrub pa zhes bya ba'i gzungs} आर्यानन्तमुखसाधकनामधारणी क.त.१४०.

sgo dang sgo can gyi dngos po

द्वारद्वारिभावः ।

sgo dang ldan pa

ना. द्वारवती, नगरम् — दक्षिणापथे द्वारवती नाम नगरी । तत्र महादेवो देवः प्रतिवसति ग.व्यू.७५क/१६६.

sgo dod pa

=( {gdod pa} ?) शोधनमुखम् — खुद्दलिका द्विलयनिका मध्ये सुरुङ्गा…शोधनमुखं कर्तव्यम् वि.व.१८६क/२.११०.

sgo drug

षण्मुखः — {'phags pa sgo drug pa zhes bya ba'i gzungs} आर्यषण्मुखनामधारणी क.त.१४१.

sgo drung

प्रघाणः — प्रघाणप्रघणालिन्दा बहिर्द्वारप्रकोष्ठके अ.को.२.१.१२.

sgo gdan zung can

= {sgo gtan zung can/}

sgo gdod

= {sgo gdod pa/}

sgo gdod pa

द्वारकरणम् — {gnas khang gi sgo gdod do} लयनानां द्वारकरणम् वि.सू.९४क/११३; वातायनमोक्षेष्टकास्तरदानोदकभ्रममोक्षद्वारकरणकवाटकटकदानम् वि.सू.३९ख/५०.

sgo mdun

१. मुखम्, गृहादिपुरोदेशः — मुखं निःसरणम् अ.को.२.३.१९ २. = {sgo drung} प्रघणः — प्रघाणप्रघणालिन्दा बहिर्द्वारप्रकोष्ठके अ.को.२.१.१२ ३. पुरद्वारम्, गोपुरम् — भ्रमेद् उन्मत्तव्रतमाश्रितः …चतुष्पथे पुरद्वारे राजद्वारे मठेऽपि वा स.उ. २१.१६.

sgo mdo

अङ्गनम् मि.को.१४१क; प्राङ्गणम् मि.को.१४१क ।

sgo na gnas pa

वि. द्वारस्थः — तस्या जपकाले …परमाणुरजोपमा बोधिसत्त्वाः सन्निपतन्ति, षट्पारमिता द्वारस्था भवन्ति का.व्यू.२३क/२९२; द्र.— {sgo gnas/} {sgo pa/}

sgo na gnas par 'gyur

क्रि. द्वारस्थो भवति — तस्या जपकाले.....परमाणुरजोपमा बोधिसत्त्वाः सन्निपतन्ति, षट्पारमिता द्वारस्था भवन्ति का.व्यू. २३०क/२९२.

sgo gnas

द्वास्थः, द्वारे स्थितः — जिनस्य द्वास्थम् आनन्दं स प्रवेशमयाचत अ.क.८०.४१; द्र.— {sgo gnas/} {sgo pa/}

sgo pa

= {sgo srung} द्वारपालः, द्वाररक्षकः ल.वि.६१ख/८०; द्वाःस्थः — बलात्प्रविशतां बाह्याङ्गणं श्रीमतां द्वाःस्थाघातवतां मुहुर्विचलताम् अ.क.४७.६२; द्वारपालपुरुषः — स च द्वारपालपुरुष उद्बद्धभिण्डिपालः कालकूटव्यग्रहस्तो लोहिताक्षः का.व्यू.२०६क/२६३; द्वारी — द्वारे द्वारे तथा द्वारीं लिखेत् स.दु.२०३/२०२; दौवारिकः — दौवारिकानुचरसाधर्म्यादिति । दौवारिकसधर्माणौ कामच्छन्दव्यापादौ अभि.स्फु.१३२क/८४०; द्र.— {sgo gnas/} {sgo pa/}

sgo dpon

= {sgo pa} दौवारिकः — अत्र चत्वारो महाराजानो दौवारिकाः स्थापिताः अ.श.२४०क/२२०; = {sgo srung /}

sgo phag

=(?) कवाटसन्धिः — {sgo phag tu yib nas 'dug go} कवाटसन्धौ च निलीयावस्थितः वि.व.२८३क/१.१००.

sgo phye shig

क्रि. द्वारं प्रयच्छ — अम्ब द्वारं प्रयच्छ वि.व.१६९क/२.१००.

sgo 'phar

कपाटम् — ततो राजा मङ्गलद्वारस्य महान्ति कपाटानि कारयति स्म ल.वि.९५क/१३५; कपाटपुटम् म.व्यु.५५६८; मि.को.१४०ख; द्वारकपाटम् — निर्वाणनगरद्वारकपाटपुरभेदि च त.स.१३२क/११२०.

sgo ba

१. विनियोजनम्, द्र.— {sgo bar byed} विनियोजयति बो.भू.१४२ख/१८३ २. = {sgo pa} दौवारिकः म.व्यु.३७३८.

sgo ba nyan pa

सुमुखी त.प. ।

sgo bar byed

क्रि. विनियोजयति — {las la zho shas 'tsho ba dag sgo bar byed} कर्मणि…पौरुषेयान्नियोजयति बो.भू.१४२ख/१८३.

sgo bye ba

भू.का.कृ. प्रावृतः — दूष्यगञ्जाश्च विविधरत्नगञ्जाश्च प्रावृताः संदृश्यन्ते स्म ल.वि.४२ख/५७.

sgo dbye

= {sgo dbye ba/}

sgo dbye ba

• क्रि. द्वारम् उद्घाटयेत् — द्वारोद्घाटनमन्त्रमुद्रया द्वारम् उद्घाटयेत् स.दु.१७३/१७२ • सं. द्वारमोक्षः — काल्यम् उत्थाय द्वारमोक्षो दीपस्थालकोद्धरण…अनुप्रदानानि वि.सू.८७ख/१०५; द्वारोद्घाटनम् — द्वारोद्घाटनमन्त्रमुद्रया द्वारम् उद्घाटयेत् स.दु.१७३/१७२.

sgo dbye ba'i sngags

द्वारोद्घाटनमन्त्रः — {sgo dbye ba'i sngags dang phyag rgyas sgo dbye'o} द्वारोद्घाटनमन्त्रमुद्रया द्वारम् उद्घाटयेत् स.दु.१७३/१७२.

sgo dbye bar bya

क्रि. द्वारं दद्युः — नाप्रत्यभिज्ञाताय सभयतायां द्वारं दद्युः वि.सू.९२ख/१११.

sgo mo

= {sgo} द्वारम् — द्वारं हि परमार्थस्य विज्ञप्तिर्द्वयवर्जिता ल.अ.८१क/२८; मुखम् — मोक्षद्वारत्वादिति । द्वारार्थो मुखार्थ इति दर्शयति अभि.स्फु.३०२क/११६५; प्रतीहारः मि.को.१४०ख ।

sgo mo che

गोपुरम्, पुरद्वारम् — पुरद्वारं तु गोपुरम् अ.को.२.२.१६; = {grong khyer sogs kyi rgyal sgo chen po la} मि.को.१४०ख ।

sgo rtsa

= {sgo drung} आलिन्दः — प्रघाणप्रघणालिन्दा बहिर्द्वारप्रकोष्ठके अ.को.२.१.१२.

sgo zhe

=(?) द्वारम् — अस्मिन् काये चक्षुः सुषिरमिति वा यावन्मुखं वा मुखद्वारं वा शि.स.१३७ख/१३३.

sgo bzhi pa

वि. चतुर्द्वारम् — मण्डलम्…चतुष्कोणं चतुर्द्वारं वज्रसूत्रैरलङ्कृतम् हे.त.२३ख/७८.

sgo bzang po

ना. १. सुमुखम्, नगरम् — दक्षिणापथे श्रमणमण्डले जनपदे सुमुखं नाम नगरम् । तत्र इन्द्रियेश्वरो नाम दारकः प्रतिवसति ग.व्यू.३९६क/१०१ २. सुमुखा, राजधानी — अत्युच्चगामिनस्तथागतस्य सत्त्वानामनुकम्पार्थं सुमुखां नाम राजधानीं प्रविशतः ग.व्यू.६५क/१५६ ३. सुमुखः — {'phags pa sgo bzang po zhes bya ba'i gzungs} आर्यसुमुखनामधारणी क.त.६१४.

sgo yab

=*चैरकः — तोरणस्योत्स्रयणम् । चैरकस्य करणं वेदिकयास्य परिक्षेपः वि.सू.९९ख/१२०.

sgo lam

= {sgo'i bu ga} निःसरणम्, द्वारमुखम्; मि.को.१४१क ।

sgo sham pa

विधिः म.व्यु.७५४१.

sgo srung

= {sgo pa} द्वारपालः — सुनेत्रो नाम राक्षसेन्द्रो बोधिसत्त्वसङ्गीतिप्रासादद्वारपालो दशानां राक्षससहस्राणां प्रमुखः ग.व्यू.२९०क/३४१; द्वारस्थः — क्षितिपतेर्द्वारस्थैर्वारिताश्चिरम् अ.क.७९.४१; प्रतिहारः — प्रतीहारो द्वारपालद्वाःस्थद्वाःस्थितदर्शकाः अ.को.२.८; द्र.— {sgo srungs/}

sgo srung ba

= {sgo srung /}

sgo srungs

= {sgo srung} द्वारपालकः — यदि द्वारेण यास्यामि राजा द्वारपालकान् रक्षकांश्च दण्डेन उत्सादयिष्यति वि.व.२१५क/१.९०; दौवारिकः — कुशः कुमारोऽन्तःपुरं प्रवेशितुमारब्धः । दौवारिकेण पुरुषेण निवार्यते वि.व.१९२क/१.६६; = {sgo pa/}

sgo srungs ma

द्वारपालिका, द्वाररक्षिका — निःसृत्य दक्षिणे द्वारे चौरी सा द्वारपालिका हे.त.२४क/७८.

sgo gseb

कुञ्चिका — {sgo gseb kyi bu ga} कुञ्चिकाविवरम् प्र.अ.२०४ख/२०८.

sgo bsrungs pa

= {sgo srung} द्वारपालः, द्वाररक्षकः म.व्यु.३७३७.

sgog skya

१. लशुनम् — गृञ्जनं लशुनं चैव योगी नित्यं विवर्जयेत् शि.स.७५ख/७४; लशुनं गृञ्जनकं तथा । पलाशशाखोटकं चैव पलाण्डुं ससुरासवा म.मू.२७७क/४३५ २. पलाण्डुः — न लशुनं पलाण्डुं गृञ्जनकं वा परिभुञ्जीत वि.सू.७७ख/९५; — पलाण्डुना खण्डितकण्डलेन संस्पृष्टमात्रः प्रलयं जगाम अ.क.५९.८५.

sgog pa

१. लशुनम् — नोद्वात्यसह्यं लशुनः स्वगन्धम् अ.क.५३.४६; लशुनं प्रथमं गन्धम् हे.त.२०क/६४; महौषधम् । लशुनं गृञ्जनारिष्टमहाकन्दरसोनकाः अ.को.२.४.१४८; अरिष्टम् मि.को.८७क; गृञ्जनम् मि.को.५९ख २. पलाण्डुः — हिङ्घुगन्धः पलाण्डुश्च गर्भिण्या गर्भदर्शनम् ल.अ.१८९ख/१६२.

sgog tsong

= {sgog btsong /}

sgog btsong

पलाण्डुः — अपलाण्डुभक्षाणां पलाण्डुसंमिश्रं पलाण्डुसंसृष्टम्…इत्येवंभागीयम् अप्रतिरूपं दानं न ददाति बो.भू.७२ख/८५.

sgong

१. = {sgo nga} अण्डम् — अण्डकललादिगतः पृथग्जनः कायेन समन्वागतः, न कायकर्मणा इति शास्त्रे वचनात् अभि.स्फु.१७२ख/९१७ २. = {gong bu} गोलकः, अण्डाकारवस्तु — भ्रान्तेः अपश्यतो भेदं मायागोलकभेदवत् प्र.वा.२.१०४; {sa sgong} लेष्टुः अ.को.२.९.१२.

sgong skye

= {sgong las skye ba}

sgong skyes

१. अण्डजः [1] = {nya} मत्स्यः — पृथुरोमा झषो मत्स्यो मीनो वैसारिणोऽण्डजः अ.को.१.१२.१७ [2] = {bya} पक्षी अ.को.२.५.३३ [3] = {sbrul} सर्पः श्री.को.१७६ [4] = {rtsangs pa} कृकलासः श्री.को.१७६क २. = {gla rtsi} अण्डजा, कस्तूरी श्री.को.१७६क ३. पा. अण्डजाः — हंसक्रोञ्चमयूराश्च शुकसार्यादयोऽण्डजाः स.उ.२.३; पृथिवीजातिः तर्वादयः स्थावराः…वायुजातिः अण्डजाः......एवमष्टधा जातिः वि.प्र.४५ख/४.४७; द्र.— {sgo nga las skyes pa/}

sgong gi 'khrul pa'i shes pa

मायागोलकविज्ञानम् — अभेदाध्यवसायेन भिन्नरूपेऽपि वृत्तितः । मायागोलकविज्ञानमिव भ्रान्तमिदं स्थितम् त.स.१८क/१९८.

sgong phug

= {ro thab} चित्या, चिता — चिता चित्या चितिः स्त्रियाम् अ.को.२.८.११७; चितिः मि.को.१४२क ।

sgong las skye ba

वि. अण्डजः — {sgong las skye ba'i skye gnas} अण्डजयोनिः अभि.स्फु.१७३ख/९१९; = {sgo nga las skye ba/} {sgong skyes/}

sgong las skye ba'i skye gnas

पा. अण्डजयोनिः, सत्त्वानां योनिभेदः — अधिमात्रायामण्डजसंस्वेदजयोन्योः अभि.स्फु.१७३ख/९१९.

sgom

= {sgom pa/}

sgom pa

• क्रि. (वर्त.; सक.; भवि. {bsgom pa/} भूत. {bsgoms pa/} विधौ {sgoms}) भावयति — कथं च बोधिसत्त्वोऽपकारिषु सत्त्वेषु सुहृत्संज्ञां भावयति बो.भू.१०२ख/१३१; शीलयति — यत्तत्रैवालम्बने विकल्पस्याप्रवृत्तिं शीलयन्ति, तच्छीलं पारमिता च सा ल.अ.१५०क/९६; भावयते — भावयते सद लौकिकध्यानम् रा.प.२३७क/१३२; भाव्यते — स्मृत्युपस्थानदोषाणां प्रतिपक्षेण भाव्यते सू.अ.२२६क/१३६ • सं. १. भावनम् — श्रवणं हि औदारिकं चिन्तनभावनं सूक्ष्मम् सू.अ.२१३क/११७; भावना — भावना हि द्विधा, शब्दभावना अर्थभावना च प्र.अ.८-३/१५; विभावना — कथं महामते बोधिसत्त्वो महासत्त्वः स्वचित्तदृश्यविभावनाकुशलो भवति ल.अ.८७क/३४ २. पा. भावना, दशधर्मचर्यासु एका — लेखना पूजना दानं श्रवणं वाचनम् उद्ग्रहणं प्रकाशना स्वाध्यायनं चिन्तना भावना म.व्यु.९१२ • वि. = {sgom pa po} भावनः पद्ममण्डलसंकाशं भावयेत्पद्मभावनैः गु.सि.८६क/१२; ध्यायी — य आस्वादनासम्प्रयुक्तध्यानध्यायी अभि.स्फु.१०९ख/७९६.

sgom pa po

वि. भावकः — नास्ति भावको न भावोऽस्ति, मन्त्रं नास्ति न देवता हे.त.६क/१६.

sgom pa ma

पा. भावकी, नाडीभेदः — अभेद्या सूक्ष्मरूपा…भावकी सेका…ललनावधूती रसना हे.त.२ख/४.

sgom pa med

= {sgom pa med pa/}

sgom pa med pa

अभावना — भावनेऽभावने चैव तद्विपर्यय एव च । अयथार्थश्च विज्ञेयो विकल्पो भावनापथे अभि.अ.५.२९.

sgom pa la dga' ba

पा. भावनारामता म.व्यु.१६४५; = {sems rtse gcig par gnas pa'i yon tan} मि.को.१२०क ।

sgom pa las byung ba

= {sgom byung /}

sgom pa'i rnam pa la 'jug pa

पा. भावनाकारप्रविष्टः, मनस्कारभेदः — भावनाकारप्रविष्टश्चतुराकारभावनः सप्तत्रिंशदाकारभावनश्च सू.अ.१६६ख/५८.

sgom pa'i sbyor ba

पा. भावनायोगः — साधको दृढनिश्चयः…भावनायोगतत्परः गु.सि.८.१९.

sgom pa'i rab

भावनाप्रकर्षः — तदिह स्फुटाभत्वारम्भावस्था भावनाप्रकर्षः । अभ्रकव्यवहितमिव यदा भाव्यमानं वस्तु पश्यति सा प्रकर्षपर्यन्तावस्था न्या.टी.४४क/६८.

sgom pa'i lam

पा. भावनापथः, भावनामार्गः — चिन्तातुलनानिध्यानानि अभीक्ष्णं भावनापथः । निर्वेधाङ्गेषु दृङ्मार्गे भावनामार्ग एव च अभि.अ. ४.५३.

sgom par byed

= {sgom par byed pa/}

sgom par byed pa

• क्रि. भावयति — निरोधं साक्षात् करोति, मार्गं भावयति अभि.भा.१७ख/९२७; भाव्यते — यद्यद् भूतमभूतं वा भाव्यते त.प.३११क/१०८४ • सं. भावना — यथोद्गृहीतानां धर्माणां कायेन वाचा मनसा चानुवर्तना सम्यक्चिन्तना भावना च बो.भू.६४ख/७६.

sgom par byed pa yin

क्रि. भावयति — स प्रज्ञापारमितां भावयति अ.प्र.१०ख/६; द्र.— {sgom par byed pa/}

sgom pas spang bar bya ba

वि. = {bsgom pas spang bar bya ba} भावनाहेयम् म.व्यु.७२५३; मि.को.२३ख; भावनाप्रहातव्यम् मि.को.२३ख ।

sgom po

वि. = {sgom pa po} भावकः — खधातौ भगं ध्यात्वा मध्ये कुर्वीत भावनाम्…देवतानां महावायुर्भावकश्च यथोदयम् हे.त.८ख/२४.

sgom byung

वि. = {sgom pa las byung ba} भावनामयम् — द्वे भावनामयं क्षान्तिध्याने वीर्यं तु सर्वगम् र.वि.५.१२.

sgom byung ba

= {sgom byung /}

sgom bzhin

व.का.कृ. भाव्यमानः — अनेन यथोक्ततन्त्रानुसारानुक्रमेण विधानेन प्रत्यहं प्रभातकाल उत्पत्तिक्रमेण भाव्यमानो भावयेत् स.दु.१३१/१३०.

sgoms

= {sgoms shig}

sgoms shig

क्रि. भावय — एवमेव सम्यक्संबोधिछन्दं श्रद्धां च प्रणिधिं च गच्छन्नपि तिष्ठन्नपि ......सततसमितमनुस्मर, मनसि कुरु, भावय शि.स. ८क/९.

sgo'i them pa

इन्द्रकीलः — {zhabs sgo'i them pa la bzhag pa} इन्द्रकीले पादो न्यस्तः अ.श.५७ख/४९; राजधानीं प्रविशतः इन्द्रकीलमाक्रमतः सर्वं तन्नगरं प्राकम्पत ग.व्यू.६५क/१५६.

sgo'i bu ga'i gseb

कुञ्चिकाविवरम् — यथा कुञ्चिकाविवरदेशस्थायां मणिप्रभायां मणिग्राहि ज्ञानं नापवरकस्थे मणौ न्या.टी.३८ख/२५.

sgo'i me long

= {sgo 'phar} कपाटपुटम्, द्वारकवाटम् मि.को.१४०ख ।

sgor gnas

= {sgo srung} द्वाःस्थः, द्वारपालः — प्रतीहारो द्वारपालद्वाःस्थद्वाःस्थितदर्शकाः अ.को.२.८.६; = {sgo pa/} {sgo na gnas pa/}

sgor phyin pa

वि. द्वारीभूतः — ब्रह्मोत्तरं नाम प्रासादम् । स तत्र द्वारीभूतः…ताः कथयन्ति — एहि मैत्रकन्यक, स्वागतं ते अ.श.१०१क/९१.

sgying

= {sgying ba/}

sgying ba

क्रि. (वर्त.; सक.; भवि. {bsgying ba/} भूत. {bsgyings pa/} विधौ {sgyings}) द्र.— {bsgyings pa/}

sgyings

क्रि. = {sgying ba} इत्यस्याः विधौ ।

sgyings 'gro

= {brgya byin gyi rdo rje} दम्भोलिः, इन्द्रस्य वज्रम् छो.को.१८७/रा.को.२.६८६.

sgyid

= {sgyid pa/}

sgyid thag

= {rkang thag} दामनी, पशुबन्धनरज्जुः मि.को.३६ख ।

sgyid pa

जङ्घा, शरीरावयवविशेषः — कट्यूरुपादजङ्घासु जङ्घान्तरे च मोचने मौलम् वि.सू.१९क/२२; {sgyid pa la 'khyud pas phyag 'tshal ba} जङ्घाप्रपीडनिकया वन्दनम् वि.सू.९३ख/११२.

sgyid pa la 'khyud pas phyag 'tshal ba

जङ्घाप्रपीडनिकया वन्दनम् — वन्दने पञ्चमण्डलकेन जङ्घाप्रपीडनिकया च वि.सू.९३ख/११२.

sgyid lug

= {sgyid lug pa/}

sgyid lug 'gyur

क्रि. विषीदेत् — एवं सुखात्सुखं गच्छन् को विषीदेत्सचेतनः बो.प.७.

sgyid lug pa

• क्रि. सीदामि — {rmongs pas phyis kyang sgyid lug na} यदि…पुनः सीदामि मोहितः बो.अ.४.२४ • सं. अवसादः, विषादः — नैवावसादः कर्तव्यः कुतो मे बोधिरित्यतः बो.अ.७.१७; अवसादनम् — नास्त्यावरणं वा…अवसादनं वा अज्ञानं वा अनभिसमयो वा ग.व्यू.२७६क/३५४; विषादः — किं वीर्यं…विपक्षः क उच्यते । आलस्यं कुत्सितासक्तिर्विषादात्मावमन्यना बो.अ.७.२; विषादो विषण्णता । दुष्करे कर्मणि चित्तस्य विनिवृत्तिः, अनध्यवसानमित्यर्थः बो.प.७.२; {yi chad sgyid lug} विषादैदन्यम् बो.अ.४.३८ • वि. विहतोत्साहः — क्षुत्तर्षपरिश्रमविहतोत्साहा नापयानप्रयत्नपरा बभूवुः जा.मा.३५८/२०९; शैथिलिकः — आचारविपन्ना भवन्ति…तद्धेतोः शैथिलिका भवन्ति, बाहुलिका भवन्ति शि.स.४१ख/३९; विषण्णमानसः म.व्यु.७२७२.

sgyid lug med

= {sgyid lug med pa/}

sgyid lug med pa

अविषादः — अविषादबलव्यूहतात्पर्यात्मविधेयता । परात्मसमता चैव परात्मपरिवर्तनम् बो.अ.७.१६; विषादविपरीतोऽविषादः बो.प.११९.

sgyu

१. = ग्. {yo sgyu} कपटः — स्फुटमपि कपटं कारयेदिति स एव बोधिचित्तविष्णुः कार्ष्ण्ये भावे मायां कारयेत् वि.प्र.२२४ख/२.८; कूटम् — {sgyu tshong} कूटवाणिज्यम् बो.भू.७५क/८७; व्याजः मि.को.१२८क; शाठ्यम् अभि.स्फु.१३६ख/८४८; निकृतिः — अर्थो यतो निकृतिचित्तमतो विरुद्धम् सू.अ.१८९क/८६ २. माया [1] परीत्तक्लेशभूमिकः धर्मः — क्रोधोपनाहशाठ्येर्ष्याप्रदासम्रक्षमत्सराः । मायामदविहिंसाश्च परीत्तक्लेशभूमिकाः अभि.को. २.२७ [2] षट्क्लेशमलेषु एकः — माया शाठ्यं मदस्तथा । प्रदाश उपनाहश्च विहिंसा चेति अभि. को.५.४९; {sgyu ni gzhan 'drid pa'o} परवञ्चना माया अभि.भा.२३३-४/८४५.

sgyu mkhan

वि. = {sgyu ma mkhan} मायाकारः म.व्यु.३७४९.

sgyu can

वि. = ग्. {yo sgyu can} शठः — पिशुनाः परुषाः शठाश्च ये भगवंस्तैः सह सङ्गतं न ते वि.व.१२७क/१.१६; धूर्तः म.व्यु.२४८८; मायावी — के पुनरह्रीकास्ते एवंविधाः ? इत्याह— शठाः । धूर्ताः, मायाविनः । परसम्पत्तावीर्ष्यालव इति यावत् वा.टी.५१ख/४.

sgyu thabs

= ग्. {yo sgyu} व्याजः — स भवांस्तथागतप्रवचनव्याख्यानव्याजेन इदानीं तामेव शून्यतां प्रतिक्षेप्तुम् आरब्धवान् प्र.प.९८.४०.२/१०८; प्ररोहस्य परिव्यञ्जनमज्ञातो वर्षाग्रस्योपसंपद्यङ्गीकरणं व्याजेन अस्य प्रत्यवेक्षणम् वि.सू.८क/८; कूटः, ओ टम् — विषचूर्णगर्तदारुनष्टप्रकृतिप्रेषणोरस्कन्दपत्रकूटवेताडयन्त्रप्रयोगानां पातनस्य वि.सू.१७क/१९; छलम् मि.को.४५ख ।

sgyu 'dra

= {sgyu ma dang 'dra ba/}

sgyu ldan

= ग्. {yo sgyu can} धूर्तः — मुखमाधुर्यधूर्तस्य वृत्तिर्वल्कलिनस्तव । अहो नु मोहजननी वने विषतरोरिव अ.क.२९.५९.

sgyu 'phrul

माया — {dkyil 'khor gyi lha la bstod pa rin po che sgyu 'phrul sbyin pa zhes bya ba} मण्डलदेवस्तोत्ररत्नमायादाननाम क.त.१४४१.

sgyu 'phrul che

ना. महामाया, गोतमबुद्धस्य माता — महामायाभिधा देवी…सापश्यद्दन्तिनं श्वेतं स्वप्ने कुक्षौ विहायसा । गतम् अ.क.२४.६; = {sgyu 'phrul chen mo/}

sgyu 'phrul chen po

महामाया — द्वादशभूमीश्वरो महामायाधरो विद्वान् महामायेन्द्रजालिकः वि.प्र.१२६क/५.

sgyu 'phrul chen po 'chang ba

वि. महामायाधरः — द्वादशभूमीश्वरो महामायाधरो विद्वान् महामायेन्द्रजालिकः वि.प्र.१२६क/५०.

sgyu 'phrul chen ma

ना. १. महामाया, गोतमबुद्धस्य माता — न चानया पुण्यमहेशाख्यसंवर्त्तनीयानि कर्माणि कृतानि यथा महामायया येनाहम् अनया पश्चिमे गर्भवासेन धारितः वि.व.१३३क/१.२२; अ.श.२०९ख/१९३ २. महामाया — बाह्ये पुनः सत्त्वार्थं प्रति महामायामहारौद्राभूत् संहारकारिणी वि.प्र.६९क/४.१२४.

sgyu 'phrul dra ba

ना. मायाजालम्, तन्त्रशास्त्रम् — मायाजाले महातन्त्रे या चास्मिन् संप्रगीयते । महावज्रधरैः वि.प्र.१२१क/पृ.१८.

sgyu 'phrul dra bas mngon rdzogs pa'i byang chub

पा. मायाजालाभिसम्बोधिः — मद्धिताय ममार्थाय अनुकम्पाय मे विभो । मायाजालाभिसम्बोधिं यथा लाभी भवाम्यहम् ना.स.७.

sgyu 'phrul sna tshogs 'chang

वि. विश्वमायाधरः — अनेकवर्णोऽनेकसंस्थानो विश्वमायाधरो राजा बुद्ध विद्याधरो महान् वि.प्र.७२क/४.१३३.

sgyu 'phrul ma

ना. माया, योगिनी — इदानीं भीमादीनां चतुःषष्टियोगिनीनां बीजानि कमलदलेषु उच्यन्ते…मायायाः या वि.प्र.१३२क/३.६३.

sgyu byed

= {sgyu byed pa/}

sgyu byed pa

• वि. मायावी म.व्यु.२४९०; मि.को.१२८क • सं. शाठ्यम् — अस्य तापसनेपथ्यावच्छादितं मायाशाठ्यसंभृतं कुहकस्वभावं प्रकाशयामि जा.मा.३३३/१९४.

sgyu bral

वि. शाठ्यरहितः — सा शाठ्यरहिता हृद्या सुभगा प्रियवादिनी गु.सि.८.२६.

sgyu ma

१. माया [1] इन्द्रजालम् — स तस्मै प्रददौ मायाविद्याः सह महर्द्धिभिः अ.क.६६.७८ [2] ऐन्द्रजालिकनिर्मितहस्त्यादिः — मायातः को विशेषोऽस्य यन्मूढः सत्यतः कृतम् बो.अ.९.१४३ [3] ना. पत्रदेवी — वैष्णव्याः प्रथमपत्रादौ श्रीः माया कीर्तिः लक्ष्मीः विजया श्रीजया श्रीजयन्ती श्रीचक्री चाष्टमा वि.प्र.४१क/४.३० [4] ना. देवी — विविधरत्नव्यूहमहामणिराजपद्मगर्भासननिषण्णा बोधिसत्त्वजनेत्री माया नाम देवी ग.व्यू.२५३ख/३३४ २. कृत्रिमः — स सर्वधर्मेषु सर्वक्लेशेषु च कृत्रिमसंज्ञां प्रतिलभते शि.स.१३२क/१२७.

sgyu ma mkhan

वि. = {sgyu ma mkhan po} मायावी — कल्पशतस्य अत्ययादेवंविधो मायावी लोके प्रादुर्भूय मायया लोकं भक्षयति अभि.भा.१६९-५/४३; मायाकारः — मायाकार इव ज्ञेये प्रज्ञया प्रतिपद्यते सू.अ.१८९ख/८७; मायाविधिज्ञः — मायाविधिज्ञाश्च महासमाजे जनस्य चक्षूंषि विमोहयन्ति जा.मा.२३८/४०७.

sgyu ma mkhan po

वि. = {sgyu ma mkhan} मायावी — बोधिसत्त्वः शठेषु मायाविषु सत्त्वेषु…अनाघातचित्तोऽप्रतिघचित्तः बो.भू.११६ख/१५०.

sgyu ma nges par bstan pa

मायानिरुक्तिः — {sgyu ma nges par bstan pa zhes bya ba} मायानिरुक्तिनाम क.त.२२३४.

sgyu ma can

वि. मायावी मि.को.८२ख; मायिकः मि.को.८२क ।

sgyu ma chen po

ना. महामायः, मण्डलनायको देवः मि.को.६क ।

sgyu ma mchis pa

=( {sgyu + ma mchis pa}) वि. अमायावी — बोधिसत्त्वानां महासत्त्वानाम् आशयशुद्धानाम् अशठानाम् अमायाविनाम् सु.प.२२क/२.

sgyu ma lta bu

वि. = {sgyu ma 'dra ba} मायोपमः — सोऽवबुध्य त्रैधातुकं दशसु दिक्षु शून्यं निर्मितोपमं मायोपमं स्वप्नमरीचिप्रतिश्रुत्कोपमं लोकं पश्यति स.पु.५३क/९३; मायावत् — प्रथमं मेघवद् भाति, सिद्धे तु मायावद् भवेत् हे.त.१२क/३६; = {sgyu ma bzhin/}

sgyu ma lta bu'i ting nge 'dzin

पा. मायोपमसमाधिः, समाधिविशेषः — महाकरुणोपायकौशल्यानाभोगगतेन महामते प्रयोगेन सर्वसत्त्वमायाप्रतिबिम्बसमतया अनारब्धप्रत्ययतया…अधिमुक्तितः प्रतिविभावयमाना मायोपमसमाधिं प्रतिलभन्ते ल.अ.७१ख/१९.

sgyu ma ltar

= {sgyu ma lta bu/}

sgyu ma mthong ba

वि. मायादर्शी — तद्यथापि नाम सुविक्रान्तविक्रामिन् मायादर्शी पुरुषो मायास्वभावनिर्देशं च निर्दिशति, न च मायायाः स्वभावनिर्देशः कश्चित्संविद्यते सु.प.४७ख/२५.

sgyu ma bde mchog

ना. मायासंवरः, मण्डलनायको देवः मि.को.६क ।

sgyu ma 'dra

= {sgyu ma 'dra ba/}

sgyu ma 'dra ba

वि. = {sgyu ma lta bu} मायोपमः — {sgyu ma 'dra sogs dpe rnams kyis/} {chos rnams thams cad rab rtogs te} मायोपमादिदृष्टान्तैः सर्वधर्मान् प्रबुद्ध्य ज्ञा.सि.४.६; = {sgyu ma bzhin/}

sgyu ma rnam par spangs pa

पा. मायाविवर्जितः, समाधिविशेषः — तद्यथा सर्वधर्मस्वभावव्यवलोकनो नाम समाधिः......मायाविवर्जितो नाम समाधिः अ.सा.४२९ख/२४२.

sgyu ma byed

= {sgyu ma byed pa/}

sgyu ma byed pa

वि. = {sgyu ma mkhan} मायाकारः — पिशाचमायाकारादिनाऽधिष्ठितो भवति यदायं भावः, तदा विद्यमानोऽपि नोपलभ्यते वा.टी.६६क/२०.

sgyu ma med pa

= {sgyu med pa/}

sgyu ma med pa'i tshig

पा. अमायापदम्, अष्टोत्तरपदशतान्तर्गतपदविशेषः — कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह— उत्पादपदम् अनुत्पादपदम्…मायापदम् अमायापदम् ल.अ.६८ख/१७.

sgyu ma bzhin

वि. = {sgyu ma lta bu} मायोपमः — {chos rnams thams cad sgyu ma bzhin} मायोपमाः सर्वधर्माः ल.अ.६४क/१०; = {sgyu ma 'dra ba/}

sgyu ma'i skyes bu

मायापुरुषः, मायाकारनिर्मितपुरुषः — तद्यथा तृणकाष्ठगुल्मलताश्रयान् मायाविद्यापुरुषसंयोगात् सर्वसत्त्वरूपधारिणं मायापुरुषविग्रहम् अभिनिष्पन्नैकसत्त्वशरीरं विविधकल्पविकल्पितं ख्यायते ल.अ.७७क/२५.

sgyu ma'i sngags

पा. = {sgyu ma'i rig pa} मायाविद्या — तद्यथा तृणकाष्ठगुल्मलताश्रयान् मायाविद्यापुरुषसंयोगात् सर्वसत्त्वरूपधारिणं मायापुरुषविग्रहम् अभिनिष्पन्नैकसत्त्वशरीरं विविधकल्पविकल्पितं ख्यायते ल.अ.७७क/२५.

sgyu ma'i dra ba

पा. मायाजालम् — मायाजालं न पर्णानि न काष्ठं न च शर्करा । मायैव दृश्यते बालैर्मायाकारेण ल.अ.१८१ख/१४८.

sgyu ma'i rnam pa

१. पा. मायागतः, बोधिसत्त्वविमोक्षविशेष — अहं कुलपुत्र मायागतस्य बोधिसत्त्वविमोक्षस्य लाभी ग.व्यू.२६क/१२२ २. मायाकारः ।

sgyu ma'i spyod yul gyis mngon par grub pa

वि. मायाविषयाभिनिवृत्तः — येन परिकल्पितस्वभावगतिप्रभेदेन…मायाविषयाभिनिवृत्तं सर्वबुद्धक्षेत्रतुषितभवनाकनिष्ठालयोपगं तथागतकायं प्रतिलभेरन् ल.अ.७५क/२३.

sgyu ma'i bud med

मायास्त्री, मायाकारनिर्मितस्त्री — यदा मायास्त्रियां रागस्तत्कर्तुरपि जायते बो.अ.९.३१.

sgyu ma'i tshig

पा. मायापदम्, अष्टोत्तरपदशतान्तर्गतपदविशेषः — कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह— उत्पादपदम् अनुत्पादपदम्…मायापदम् अमायापदम् ल.अ.६८ख/१७.

sgyu ma'i gzugs

• सं. मायारूपम् • वि. = {sgyu ma'i gzugs can} मायारूपी — {dngos po kun gyi rang bzhin 'di/sgyu} {ma'i gzugs kyi yang dag gnas} सर्वभावस्वभावोऽसौ मायारूपी च संस्थितः हे.त.१२क/३६.

sgyu ma'i gzugs can

वि. मायारूपी — एतदेव महाज्ञानं सर्वदेहे व्यवस्थितम्…मायारूपि च भाति हे.त.१७ख/५४.

sgyu ma'i rang bzhin bstan pa

मायास्वभावनिर्देशः — तद्यथापि नाम सुविक्रान्तविक्रामिन् मायादर्शी पुरुषो मायास्वभावनिर्देशं च निर्दिशति, न च मायायाः स्वभावनिर्देशः कश्चित्संविद्यते सु.प.४७ख/२५.

sgyu ma'i rang bzhin dang spyod yul gyis yongs su grub pa

वि. मायास्वभावगोचरपरिनिष्पन्नम् — यस्मिन् समनन्तराभिमुखीभूते दशत्रिसाहस्रशतसहस्रपर्यन्तप्रमाणं महारत्नराजपद्मं प्रादुर्भवति…मायास्वभावगोचरपरिनिष्पन्नम् द.भू.२६२क/५५.

sgyu ma'i rig pa

पा. मायाविद्या, इन्द्रजालादिः — स तस्मै प्रददौ मायाविद्याः सह महर्द्धिभिः अ.क.६६.७८; द्र.— {sgyu ma'i sngags/}

sgyu med

= {sgyu med pa/}

sgyu med pa

• वि. निर्मायः — स खलु पुनः आशयोऽकृत्रिमः अकृतकत्वात्… निर्मायः शुद्धत्वात् शि.स.१५७क/१५०; अमायावी — न च पुनः प्रबन्धं स्थापयत्यशठश्च भवत्यमायावी श्रा.भू.१४ख/३१; अशठः — अशठा ऋजवश्च ये नराः वि.व.१२७क/१.१७; उदारः मि.को.१२३ख • सं. अमायाविता — यथा…कुशलमूलानि विवर्धन्ते, तथा…चित्ताशाठ्यतां च चित्तामायावितां च…परिगृह्णीते अ.सा.२८८ख/१६३.

sgyu rtsal

पा. १. कला — {sgyu rtsal drug cu rtsa bzhi 'i tshul shes pa} चतुःषष्टिकलाविधिज्ञानि ग.व्यू.३०ख/१२६; {sgyu rtsal rig pa} कलाविद्या ल.अ.६८ख/१७; {gar dang glu sogs sgyu rtsal} नृत्यगीतप्रभृतयः कलाः का.आ.३. १६२; {bzo dang sgyu rtsal thams cad la} सर्वशिल्पकलासु ज्ञा.सि.१.७ २. = {bzo} शिल्पम् — राजकुमारेण सप्तभिर्दिवसैः सर्वशिल्पानि अधिगतानि रा.प.२४४क/१४२; {sgyu rtsal shes pa} शिल्पज्ञः ल.वि.७४क/१००.

sgyu rtsal dang rig pa dang bzo med pa'i tshig

पा. अशिल्पकलाविद्यापदम्, अष्टोत्तरपदशतान्तर्गतपदविशेषः — कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह— उत्पादपदम् अनुत्पादपदम्…शिल्पकलाविद्यापदम् अशिल्पकलाविद्यापदम् ल.अ.६८क/१७.

sgyu rtsal dang rig pa dang bzo'i tshig

पा. शिल्पकलाविद्यापदम्, अष्टोत्तरपदशतान्तर्गतपदविशेषः — कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह— उत्पादपदम् अनुत्पादपदम् शिल्पकलाविद्यापदम् अशिल्पकलाविद्यापदम् ल.अ.६८क/१७.

sgyu rtsal drug cu rtsa bzhi

पा. चतुःषष्टिकलाः — {sgyu rtsal drug cu rtsa bzhi'i tshul shes pa} चतुःषष्टिकलाविधिज्ञः ग.व्यू.३०ख/१२६.

sgyu rtsal rig pa med pa'i tshig

पा. अकलाविद्यापदम्, अष्टोत्तरपदशतान्तर्गतपदविशेषः — कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह— उत्पादपदम् अनुत्पादपदम्…कलाविद्यापदम् अकलाविद्यापदम् ल.अ.६८ख/१७.

sgyu rtsal rig pa'i tshig

पा. कलाविद्यापदम्, अष्टोत्तरपदशतान्तर्गतपदविशेषः — कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह— उत्पादपदम् अनुत्पादपदम्…कलाविद्यापदम् अकलाविद्यापदम् ल.अ.६८ख/१७.

sgyu rtsal shes

= {sgyu rtsal shes pa/}

sgyu rtsal shes kyi bu ring 'phur

ना. आराडः कालापः, बुद्धकालीनतीर्थिकाचार्यः — इति हि भिक्षव आराडः कालापः परमया पूजया मां पूजयति स्म ल.वि.११७ख/१७४; द्र.— {sgyu rtsal shes byed kyi bu ring du 'phur/}

sgyu rtsal shes kyi bu'i mdo

ना. कामसूत्रम्, ग्रन्थः — तद्यथा कामसूत्रादिषु बो.भू.१९९ख/२६८.

sgyu rtsal shes pa

वि. शिल्पज्ञः — अस्माकं चायं कुलधर्मः शिल्पज्ञस्य कन्या दातव्या नाशिल्पज्ञस्य ल.वि.७४क/१००.

sgyu rtsal shes byed kyi bu ring du 'phur

ना. आराडकालामः, बुद्धकालीनतीर्थिकाचार्यः म.व्यु.३५१५; = {sgyu rtsal shes kyi bu ring 'phur/}

sgyu las

कूटकर्म — यस्तु मूर्खशूद्रेभ्यः कृतं तैरुपदेशनम् । ज्ञायते तेन दुष्टं तत् सांवृतं कूटकर्मवत् त.स.११७ख/१०१५.

sgyu lus

पा. = {sgyu ma'i lus} मायागात्रम् मि.को.१०ख ।

sgyug mo

श्वश्रूः — तस्य श्वश्रूर्दुहितरमवलोकयितुं तद्गृहमभिजगाम जा.मा.२०८/१२१; *स्वसा — {skyed ma dang ni sgyug mo dang /rang} {gi bu mo sring mo dang} जनयित्रीं स्वसारं च स्वपुत्रीं भागिनेयिकाम् प्र.वि.५.२३/२५; म.व्यु.३८९४; *श्वसृका हे.त.२५ख/८४.

sgyung nyes

=(?) दुर्लङ्घितम् म.व्यु.४३८१.

sgyu'i byams pa

पा. मायामैत्री, दशमी मूलापत्तिः — मायामैत्री च मुखतोऽन्यत् वाक्यमिष्टम्, हृदये अन्या चिन्ता वि.प्र.१५४ख/३.१०३.

sgyur

= {sgyur ba/} {sgyur te} निर्वर्त्य — यथा मनुष्यो दीनारोत्थोऽनेन सहस्रं निर्वर्त्याह — एकेन दीनारेणाहमेतदैश्वर्यं प्राप्तः अभि.भा.२१६-२/७२१.

sgyur ba

• सं. १. व्यावर्तनम् — अधोभूमिसमतिक्रान्तस्याधोभूमिकशुक्लधर्मोपसंहारो ध्यानव्यावर्तनकुशलस्य च बोधिसत्त्वस्य बो.भू.१४ख/१६ २. परिणतिः — परिग्रहदृष्टिः परिणतिदृष्टिश्च अनैर्याणिकदृष्टिः, अनुपायप्रयुक्तस्य तत्फलानवाप्तेः अभि.स.भा.८३क/११३ ३. विकारः — गाने । यत्र तत्र तदभिप्रायेण स्वरविकारे वि.सू.५३क/६८ ४. = {brje ba} निमयः, विनिमयः — परिदानं परीवर्तो नैमेयनिमयौ अपि अ.को.२.९.८० • उ.प. वर्ती — {'khor los sgyur ba'i rgyal po} राजा चक्रवर्ती का.व्यू.२०४ख/२६२.

sgyur ba las byung ba

वि. पारिणामिकः म.व्यु.७५७२.

sgyur ba'i byed rgyu

पा. परिणतिकारणम्, दशकारणेषु एकम् — दश कारणानि, उत्पत्तिकारणम् …स्थितिकारणम्… परिणतिकारणम्, तद्यथा सुवर्णकारादयः सुवर्णादीनां कटकादिभावेन परिणतौ म.भा.२.९.

sgyur bar byed pa

• क्रि. उपनयति — {dge ba'i rtsa ba chung ngu yang 'bras bu tshad med par sgyur bar byed pa} परीत्तानि कुशलमूलानि अप्रमाणफलतायाम् उपनयति बो.भू.१३८ख/१७८ • वि. वेधकारी — अत्युच्चवेधकारित्वादतीव वेधनीयम् । कर्तरि अनीयर् करणे वा बो.प.८.

sgyur byung

= {sgyur ba las byung ba/}

sgye

मूटः — सः…शकटः भारः मूटः पिटकैः उष्ट्रैः गोभिः गर्दभैः पण्यं समुदानीय संप्रस्थितः अ.श.१००क/९०.

sgyed bu

= {thab} चुल्लिका वि.प्र.२.१४१; चुल्लिः मि.को.३८क; उद्धानम् — अश्मन्तमुद्धानमधिश्रयणी चुल्लिरन्तिका अ.को.२.९.२९.

sgye'u

गोणिका, पात्रविशेषः — {mig sman ri lu'i ni sgye'u 'o} गोणिका गुडिकाञ्जनस्य वि.सू.७६ख/९३; {snod chung chung} छो.को.१८८.

sgyel

क्रि. (वर्त., विधौ च; सक.; भवि., भूत. {bsgyel ba}) पातयति — {ljon pa rengs pa rlung gis sgyel} द्रुमं पातयति स्तब्धं मारुतः अ.क.२७.२७.

sgyel ba

= {sgyel/}

sgyel bar 'gyur

क्रि. प्रपातिष्यसे — प्रपातिष्यसे त्वमद्य पापीयं बोधिसत्त्वेन महासाल इव मूलच्छिन्नम् ल.वि.१६२क/२४३.

sgyogs kyi rdo ba

यन्त्रोपलः — अकालयन्त्रोपलदुःसहानि दुःखान्यलं दुष्कृतिनः पतन्ति अ.क.३८. १२२.

sgra

१. शब्दः [1] श्रोत्रग्राह्यार्थः — {sgra ni yi ge'i rang bzhin} शब्दो वर्णस्वभावः त.प.२११ख/८९३; {gling bu dang glu la sogs pa'i sgra} वेणुगीतादिशब्दः त.प.२४९क/९७१; तत्पर्यायाः : श्रुतिः — तत्कार्यहेतुविश्लेषात् क्वचित् श्रुतिरिहोच्यते त.स.३९क/४०२; पदम् — {'dir sogs pa'i sgras bsdus pa} अत्रादिपदाक्षिप्ते त.स.१२२ख/१०६७; रुतम् — यथारुतार्थग्राही ल.अ.११६ख/६३; विरुतम् — {bung ba rnams kyi sgra yis} चञ्चरीकविरुतैः अ.क.१०८.५५; रवः — शान्ते ज्ञानधातौ रवस्येति शब्दोत्पादः वि.प्र.२२८क/२.२०; रावः — {sgra dbyangs gcig gis} एकस्वररावेण अ.क.३६.६०; आरावः — {rgyud mang 'khrul sgra yis dga' bar 'os} वीणाविभ्रमारावरम्यः अ.क.१४.१२४; स्वनः — {rnga sgra} तूर्यस्वनः जा.मा.१७५/१०१; निस्वनः — {khu byug}…{sgra} कोकिलनिस्वनः का.आ.३.११; स्वानः जा.मा.१७८/१०२; ध्वनिः — {glu sgra} गीतध्वनिः प्र.अ.१८४ख/१९९; {pi wang gi sgra} वीणाध्वनिः त.प.२४९क/९७१; ध्वानः — ध्वान इति शब्दः त.प.३४६क/४०९; नादः — शृण्वन्नादांश्च नारकान् बो.अ.७.१०; निनादः — {rol mo'i sgra} तूर्यनिनादः वि.व.२१०ख/१.८५; घोषः — घनानिलनिर्मितोर्मिसंपूरिताखिलदिगन्तरघोरघोषः अ.क.८९.१; निर्घोषः — भीष्मगर्जितनिर्घोषस्वरस्य अ.सा.४२२ख/२३८; व्यपदेशः — न च सर्वे बुद्धिव्यपदेशास्तद्भेदाभेदौ वा वस्तुसत्तां…साधयन्ति वा.टी.७०क/२५; आख्या — यथाचोदनमाख्याश्च सोऽसति भ्रान्तिकारणे प्र.वा.२.१०९; आख्यानम् — {bde ba'i sgra la} सुखाख्याने अ.क.४.९३; आलापः — {snyan pa'i sgra} मधुरालापा अ.क.३१.५५; स्वरः — {sgra snyan pa} चारुस्वरः रा.प. २४७ख/१४६; व्याहारः — {ne tso la sogs pa'i sgra la} शुकादिव्याहारे त.प.१७६ख/८१२; व्यहृतम् — {ri skegs kyi sgra} सारिकाया व्यहृतम् त.प.१७६ख/८१२; गीः — {ngang pa'i sgra ni dbyar mnyan 'os} श्रव्यहंसगिरो वर्षाः का.आ.३.१६८; कठिः श्री.को.१७९ख; उक्तिः — {sgra snyan} आनन्दोक्तिः अभि.अ.१.२१; शब्दनम् — {sgra mi 'dod na} अनिष्टौ शब्दनस्य वि.सू.६१क/७७ [2] प्रकरणशरीरभेदः — द्विविधं हि प्रकरणशरीरम् — शब्दः, अर्थश्च न्या.टी.३६ख/७; [3] • पा. षडिन्द्रियविषयेषु एकः — रूपशब्दस्तथा गन्धो रसस्पर्शस्तथैव च । धर्मधातुस्वभावश्च षड् एते विषया मताः हे.त.१८क/५६ [4] पा. पञ्चार्थेषु एकः — पञ्चेन्द्रियाणि चक्षुःश्रोत्रघ्राणजिह्वाकायेन्द्रियाणि । पञ्चार्थास्तेषामेव चक्षुरादीनामिन्द्रियाणां यथास्वं ये पञ्च विषयाः रूपशब्दगन्धरसस्प्रष्टव्याख्याः अभि.भा.१२८-४/३० [5] पा. पञ्चमहाभूतेषु एकम् — रूपशब्दगन्धरसस्पर्शाः पञ्चमहाभूतानि । तत्समुदाये पृथिव्यादिसंज्ञा प्र.अ.४७ख/५४ [6] पा. अष्टादशविद्यास्थानेषु एकम् म.व्यु.४९५८; मि.को.२८ख [7] पा. तीर्थिकानां मते प्रमाणविशेषः — नापि शब्दाख्यं प्रमाणं सर्वविदो बाधकमस्ति त.प.२८२क/१०२९; •२. ना. = {dbyangs can ma} गीः, सरस्वती — ब्राह्मी तु भारती भाषा गीर्वाग्वाणी सरस्वती अ.को.१.६.१.

sgra bkod pa

शब्दसन्दर्भः — सम्यग्ज्ञानमस्य शब्दसन्दर्भस्याभिधेयम् न्या.टी.३६ख/१०.

sgra skad

१. = {sgra} शब्दः — मनोज्ञशब्दश्रवणम् अ.श.९क/८; घोषः — अष्टमं घोषनिर्दिष्टः जपशब्दो नवमः म.मू.२४६क/२७७; निर्घोषः — नद्याः …निर्घोषः श्रा.भू.१८८क/४६५; रुतम् — निमित्तज्ञानचरिता रुता चैव शुभाशुभा म.मू.२४१क/२६८; निःस्वनः — ब्रह्मस्वरो महावीर्यपर्जन्यो घोषनिःस्वनः म.मू.१९०ख/१२६ २. = {sgra dang skad} स्वरशब्दः — {glang po che'i sgra skad} नागस्वरशब्दाः सू.अ.१८३क/७८; घोषरुतम् — {sgra skad sna tshogs rnam pa tha dad pa} नानाघोषरुतविमात्रता द.भू.२५६ख/५२.

sgra skad sna tshogs rnam pa tha dad pa

नानाघोषरुतविमात्रता — स धर्मासने निषण्ण आकाङ्क्षन् एकघोषोदाहारेण सर्वपर्षदं नानाघोषरुतविमात्रतया संज्ञापयति द.भू.२५६ख/५२.

sgra skyung ba

= {sgra bskyung ba/}

sgra bskyung

= {sgra bskyung ba/}

sgra bskyung ba

वि. अल्पशब्दः — सुसंवृतोऽन्तर्गृहं गच्छेत् । सुप्रतिच्छन्नोऽल्पशब्दोऽनुत्क्षिप्तचक्षुः युगमात्रदर्शी वि.सू.४९क/६२; *न्यशब्दः — प्राकृते प्रदेशे न्यशब्दः वि.सू.७१क/८८.

sgra bskyungs

• वि. अल्पशब्दः — {sgra bskyungs te zan gyi ched du 'gro bar bya'o} अल्पशब्दोऽभ्यवहाराग्रं (र्थं) गच्छेत् वि.सू.७९क/९६ • क्रि.वि. शनकैः — {de dag gis ni sgra bskyungs shis brjod bsgrubs} ते स्वस्तिवादं शनकैर्विधाय अ.क.३/१५०.

sgra mkhan

= {brda sprod mkhan} शाब्दिकः, वैयाकरणः मि.को.६२ख ।

sgra grag

= {sgra grag pa/}

sgra grag gi bu

ना. खारनाडिः, महर्षिः म.व्यु.३४६०; द्र.— {sgra sgrogs kyi bu/}

sgra grag pa

• सं. [1] शब्दः — {sgra grag par 'phog pa} शब्दवेदित्वम् ल.वि.८०ख/१०८; ध्वनिः — केकायितं मयूरध्वनिः न्या.टी.७४क/१९३; निर्घोषः — {'jigs su rung ba'i sgra grag pa} सप्रतिभयनिर्घोषम् जा.मा.३७/२० [2] केकायितम्, मयूरध्वनिः — मयूर इति साध्यम् । केकायिताद् इति हेतुः । केकायितं मयूरध्वनिः न्या.टी.७४क/१९३; • वि. प्रतिनादितम् — सुतप्रलापप्रतिनादितं वनम् जा.मा.११३/६६.

sgra grag par phog pa

= {sgra grag par 'phog pa/}

sgra grag par 'phog pa

पा. शब्दवेधः, कलाविशेषः म.व्यु.४९९२; शब्दवेधित्वम् — लिपिमुद्रागणनासंख्यसालम्भधनुर्वेदे जविते…शब्दवेधित्वे …नृत्ये…गन्धयुक्तौ । इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८.

sgra grags

विघुष्टशब्दः लो.को.५५२.

sgra grags pa

= {sgra gags/}

sgra dgod pa

शब्दसन्दर्भः — अभिधेयं तु यदि निष्प्रयोजनं स्यात्, तदा तत्प्रतिपत्तये शब्दसन्दर्भोऽपि नारम्भणीयः स्यात् न्या.टी.३६ख/७; द्र.— {sgra bkod pa/}

sgra 'gyed

= {glog} ह्रादिनी, विद्युत् — शंपा शतह्रदाह्रादिन्यैरावत्यः क्षणप्रभा । तडित्सौदामनी विद्युच्चञ्चला चपला अपि अ.को.१.३.९; मि.को.१४४ख ।

sgra rgya mtsho rab tu zhi ba dang ldan pa

ना. प्रशान्तरुतसागरवती, रात्रिदेवता — इयं प्रशान्तरुतसागरवती नाम रात्रिदेवता ग.व्यू.२२९क/२१५.

sgra rgyan

पा. शब्दालङ्कारः, काव्यालङ्कारभेदः मि.को.९२ख ।

sgra sgre can

वि. गुल्मः — एकनखसमुद्रकलेखपक्षहतलिङ्गशिरो गुल्मकेशान्तर्बहिविकुब्ज…वि.सू.१२क/१३.

sgra sgrog

• सं. [1] निगर्जनम् — सर्वरोमविवराशेषबुद्धगुणसमुद्रमेघनिगर्जनवर्णा ग.व्यू.१८६क/२७० [2] ना. रोरुकः (ओ कम् ?) नगरम् — कर्मपाशसमाकृष्टः स ययौ रोरुकं पुरम् अ.क.४०.१००; द्र.— {sgra sgrogs} रौरुकः अ.क.४०.४ • वि. निनादी — पर्वतकन्दरधीरनिनादी त्रासयतीह मृगान् भुवि सिंहः रा.प.२२८ख/१२१.

sgra sgrog pa

= {sgra sgrog}

sgra sgrog byed

क्रि. उत्कठियति — {sprin gyi phreng ba dag gis ni/} {rma bya'i tshogs rnams sgra sgrog byed} उत्कठियति मेघानां मालावर्गङ्कलापिनाम् का.आ.२.११७.

sgra sgrogs

= {sgra sgrogs pa/}

sgra sgrogs kyi bu

ना. १. रावणः [1] यक्षेन्द्रः म.व्यु.३३७८ [2] नागराजः म.व्यु.३२४५ २. खारनाडिः, महर्षिः म.व्यु.३४६०; द्र.— {sgra grag gi bu/}

sgra sgrogs pa

• क्रि. उद्घोषयति — ताः…देवान् गत्वा अनित्यं दुःखं शून्यमनात्मेति उद्घोषयन्ति अ.श.४क/३; परिरारटीति — {gang la bya rog sgra sgrogs pa} यत्र काकः परिरारटीति प्र.अ.२६५ ४/५७९ • सं. १. विरावः — चलोपलप्रस्खलितोदकानां कला विरावाश्च सरिद्वधूनाम् जा.मा.१०२/६०; रणः — परम्पराया बलवा रणानां धूलीस्थलीर्व्योम्नि विधाय रुन्धन् । परम्पराया बलवारणानां परम्परायाबलवारणानाम् का.आ.३.६४; गर्जनम् — रसस्रवणादिति गर्जनलक्षणात् वि.प्र.२३४क/२.३४; शब्दोच्चारणम् — नैर्याणिकत्वमनित्यदुःखशून्यानात्मशब्दोच्चारणतया र.वि.१२४क/१०३ २. = {sprin} स्तनयित्नुः, मेघः अ.को.१.३.६ ३. रुरुः, मृगविशेषः अ.को.२.५.१० ४. = {rdo rje} ह्रादिनी, वज्रम् — ह्रादिनी वज्रमस्त्री स्यात् कुलिशं भिदुरं पविः । शतकोटिः स्वरुः शम्बोदम्भोलिरशनिर्द्वयोः अ.को.१.१.४८ ५. ना. रौरुकः (ओ कम् ?), नगरम् — बभूव समये तस्मिन् रौरुकाख्ये पुरे नृपः । श्रीमानुद्रायणो नाम अ.क.४०.४; द्र.— {sgra sgrog} रोरुकः अ.क.४०.१०० ६. = {sa gzhi} क्षोणी, पृथिवी मि.को.१४६क; द्र. {sgra sgrogs ma} 7. = {mda'} बाणः, अस्त्रविशेषः मि.को.४६ख ८. = {nam mkha'} अम्बरम्, आकाशम् — द्योदिवो द्वे स्त्रियामभ्रं व्योमपुष्करमम्बरम् अ.को.२.२.१ • वि. प्रणदितम् — तूर्यमुकुन्दवेणुभेरीप्रभृतिप्रणदिते स.दु.१२१/१२०; स्तनितम् — स्तनितविमुखो याममात्रं सहस्व मे.दू.३४९ख/२.३६; उपगीतम् — निषेव्य मत्तभ्रमरोपगीतं यस्याननं दानसुगन्धि वायुः जा.मा.५७/९५; रवणः श्री.को.१८४क; शिञ्जानः — प्रययौ मञ्जुशिञ्जानभ्रमराम्भोजखण्डताम् अ.क.८.३४ • कृ. गर्जत् — सोऽवतीर्णः शिलास्फालगर्जद्गिरिनदीतटम् अ.क.३२.२९; क्वनत् — {nor bu'i dril chung sgra sgrogs} क्वनन्मणिकिङ्किणी अ.क.५७. १६; कूजत् — शीतार्तकूजद्भ्रमरा हिमम्लानेव पद्मिनी अ.क.३२.२५; रणत् — {sgra sgrogs pa'i khar rnga} रणत्कन्सिका वि.प्र.३७ख/४.१८.

sgra sgrogs par byed

= {sgra sgrogs byed/}

sgra sgrogs byed

क्रि. शब्दं कुरुते — तत्पुरे द्वाररक्षायै यक्षस्थानावलम्बिनी । परप्रवेशे कुरुते शब्दं घण्टी पटीयसी अ.क.२०.३९.

sgra sgrogs ma

= {sa gzhi} क्षोणिः, पृथिवी अ.को.२.१.२.

sgra brgya pa

= {glog} शतह्रदा, तडित् — शंपा शतह्रदाह्रादिन्यैरावत्यः क्षणप्रभा । तडित्सौदामनी विद्युच्चञ्चला चपला अपि अ.को.१.३.९.

sgra bsgrags

= {sgra bsgrags pa/}

sgra bsgrags pa

• क्रि. शब्दयेत् — न बाहूत्क्षेपकं कंचिच्छब्दयेदल्पसंभ्रमे बो.अ.५.९५ • सं. घोषणा — सरः कस्मिंश्चिदरण्यप्रदेशे कारयितुमर्हति देवः, प्रत्यहं च सर्वपक्षिणामभयप्रदानघोषणाम् जा.मा.२३२/१३६ • भू.का.कृ. शब्दो विस्तृतः — तैः सामन्तकैः शब्दो विस्तृतः वि.व.१४०ख/१.३०; निर्नादितम् — निर्नादिततूर्यश्च का.व्यू.२०१क/२५८.

sgra ngan

कुरुः — {sgra ngan rnyed} कुरुविन्दः मि.को.५८ख; {sgra ngan 'bul zho} कुरुविस्तः मि.को.२२क ।

sgra ngan rnyed

= {mon lug} कुरुविन्दः, मुस्तकम् मि.को.५८ख ।

sgra ngan 'bul zho

= {gser srang} कुरुविस्तः, स्वर्णपलम् मि.को.२२क ।

sgra ngar ngar po

खरखरः — {mgul pa sgra ngar ngar pos 'gags pa} खरखरावसक्तकण्ठः म.व्यु.४०९२.

sgra nges par brjod pa

ना. निघण्टुः, वैदिकनामसंग्रहग्रन्थः म.व्यु.५०५१; = {sgra nges par sbyor ba} निर्घण्टः ल.वि.८०ख/१०८.

sgra nges par sbyor ba

ना. निर्घण्टः, वैदिकनामसंग्रहशास्त्रम् — एवं लङ्घिते…निर्घण्टे निगमे पुराणे…गन्धयुक्तौ । इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८; निघण्टुः म.व्यु.५०५१; = {sgra nges par brjod pa/}

sgra mngon par gsal bar smra ba

पा. शब्दाभिव्यक्तिवादी — कृतकत्वादिति शब्दाभिव्यक्तिवादिनं प्रति अन्यतरासिद्धः न्या.प्र., सू.२५.

sgra ca co ci'ang med

वि. निष्कूजः — अथ बोधिसत्त्वः…पश्यति स्म धनधान्यपरिच्छदपरिजनविभवशून्यं निष्कूजदीनं स्वभवनम् जा.मा.४४/२५; = {sgra ci yang mi grag}

sgra ca co zer

वि. किलकिलायमानम् — ततो राक्षसीनां पञ्च शतानि निष्क्रान्तानि किलकिलायमानानि का.व्यू.२२२ख/२८५.

sgra can

• सं. [1] = {'brug sgra} रसितम्, मेघनिर्घोषः — स्तनितं गर्जितं मेघनिर्घोषो रसितादि च अ.को.१.३.८ [2] = {rdo rje} स्वरुः, वज्रम् — ह्रादिनी वज्रमस्त्री स्यात् कुलिशं भिदुरं पविः । शतकोटिः स्वरुः शम्बोदम्भोलिरशनिर्द्वयोः अ.को.१.१.४८ [3] ना. कूजकः, पर्वतः — हिमवान् पर्वतराजः । तस्योत्तरेण उत्कीलकपर्वतः । ततः कूजको जलपथः खदिरकः वि.व.२१३क/१.८८ • वि. शाब्दी — विधिरूपावसायेन मतिः शाब्दी प्रवर्त्तते त.स.३४ख/३५९.

sgra ci yang mi grag

वि. निष्कूजम् — निष्कूजम् इवाश्रमपदं तनयशून्यम् अभिवीक्ष्य जा.मा.११२/६५; = {sgra ca co ci'ang med/}

sgra gcan

राहुः १. ना. असुरेन्द्रः — तद्यथापि नाम सूर्यो देवपुत्र उदयमानो न तिष्ठति जात्यन्धदोषेण…न तिष्ठति राह्वसुरेन्द्रदोषेण शि.स.१५३क/१४८; ग.व्यू.१०४क/१९३ २. ना. नवग्रहेषु एकः — कान्तं यशोधरासूत राहुग्रस्ते निशाकरे अ.क.२५.७२ ३. पा. धूमादिदशनिमित्तेषु एकम् — स च निमित्तभेदेन दशविधो धूममरीचिखद्योतदीपज्वालाचन्द्रादित्यराहुकलाबिन्दुदर्शनभेदेन वि.प्र.६५ख/४.११५ ४. पा. नाडीभेदः — {srog gi dbu ma'i sgra gcan gyi rtsa ni rdo rje'i rigs} प्राणे मध्ये राहुनाडी वज्रकुलम् वि.प्र.२३१ख/२.२८.

sgra gcan gyi dkyil 'khor

पा. राहुमण्डलम् — हृदये राहुमण्डलं नीलवर्णं विभाव्य बिन्दुपरिणतम् वि.प्र.५७क/४.१००.

sgra gcan gyi skye ba

पा. राहुजातिः, अष्टविधजातिषु एका — पृथिवीजातिस्तर्वादयः स्थावराः… राहुजातिररूपाः । कालाग्निजातिर्नारकाः । एवमष्टधा जातिः वि.प्र.४५ख/४.४७.

sgra gcan nyi ma'i snying

= {sgra gcan nyi ma'i snying po/}

sgra gcan nyi ma'i snying po

राहुसूर्यगर्भः लो.को.५५३.

sgra gcan snying

= {sgra gcan snying po/}

sgra gcan snying po

राहुगर्भः लो.को.५५३.

sgra gcan sbed pa

राहुगुप्तः लो.को.५५३; राहुगुह्यः लो.को.५५३.

sgra gcan 'dzin

ना. राहुलः १. सिद्धार्थपुत्रः — {sgra gcan 'dzin ni bcom ldan sras} राहुलो भगवत्सूनुः अ.क.२६.२६; कान्तं यशोधरासूत राहुग्रस्ते निशाकरे । राहुलाख्यः सः अ.क.२५.७३; राहुलकः — {ston pa'i sras po sgra gcan 'dzin zhes brjod} शास्तुः सुतो राहुलकाभिधानः अ.क.९३.७३ ( २. ) भिक्षुः — भिक्षुसङ्घेन सार्धम्…तद्यथा आयुष्मता च ज्ञानकौण्डिन्येन आयुष्मता च राहुलेन ल.वि.२क/१; महाश्रावकः — स्थविरेण च शारिपुत्रेण…आनन्देन च, राहुलेन च सु.व्यू.१९५ख/२५४; महास्थविरः, = {bcom ldan sras} भगवत्सूनुः मि.को.१०९क ३. चक्रवर्ती नृपः म.व्यु.३६११.

sgra gcan zin

= {sgra gcan zin bzang po} राहुलः, महाश्रावकः ( राहुलभद्रः) — अयं ममा राहुल ज्येष्ठपुत्रः स.पु.८२ख/१३९; राहुलभद्रः — भविष्यसि त्वं राहुलभद्र अनागतेऽध्वनि सप्तरत्नपद्मविक्रान्तगामी नाम तथागतः स.पु.८२क/१३९.

sgra gcan zin bzang po

ना. राहुलभद्रः, सिद्धार्थपुत्रः — अस्य....शुद्धोदनः पिता, महामाया माता, कपिलवस्तु नगरम्, राहुलभद्रः कुमारः वि.व.१६८क/१.५७; द्र.— {sgra gcan zin/}

sgra gcan zla

= {sgra gcan zla ba/}

sgra gcan zla ba

राहुचन्द्रः लो.को.५५४.

sgra gcan bzang po

ना. राहुलभद्रः, उपासकः — तत्र महाप्रज्ञोपासकः सुदत्तेन चोपासकेन सार्धं …राहुलभद्रेण च ग.व्यू.३१८ख/३९.

sgra gcan gsang ba'i rdo rje

ना. राहुलगुह्यवज्र:, योगी ब.अ.२४२.

sgra gcan lha

राहुदेवः लो.को.५५४.

sgra bcas

क्रि.वि. सशब्दम्, सुकसुनिकादिशब्देन — {sgra bcas ni bza' mi bya} न भुञ्जीत सशब्दम् बो.अ.५.९२.

sgra cha phra ba

काकली श.को.११९५.

sgra chen

१. घोषः — शिबिघोषायां राजधान्याम् अ.श.९४क/८४; आटोपः — {drag po'i sgra chen sgrog pa} विकटाटोपं रटन्तः अ.क.३९.९५ २. = {'brug sgra} गर्जितम्, मेघनिर्घोषः — स्तनितं गर्जितं मेघनिर्घोषो रसितादि च अ.को.१.३.९.

sgra chen sgrogs pa

वि. उच्चैः प्रलापी — ध्यानकालान्तरायाणां बाल्यादुच्चैः प्रलापिनाम् अ.क.२६.१६.

sgra chen po

१. महाशब्दः — भिक्षामटन्त्या स उच्चशब्दो महाशब्दः श्रुतः वि.व.१६८क/१.५७; महाघोषः म.व्यु.६८४ २. ना. महाप्रणादः, राजकुमारः — महारथो नाम राजाभूत् । तस्य…त्रयः पुत्रा बभूवुः । महाप्रणादो महादेवो महासत्त्वाश्चेति सु.प्र.५४ख/१०७ ३. महारणः — {'phags pa sgra chen po zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यमहारणनाममहायानसूत्रम् क.त.२०८.

sgra chen po byung ba

भू.का.कृ. उच्चैर्नादो मुक्तः लो.को.५५४.

sgra chen po'i rjes su 'jug ma

महाघोषानुगा म.व्यु.४३२३.

sgra chen po'i dbang phyug

ना. महाघोषेश्वरः, यक्षः म.व्यु.३३६८.

sgra chen po'i dbyangs kyi rgyal po

ना. महाघोषस्वरराजः, बोधिसत्त्वः म.व्यु.६८४.

sgra ji bzhin

पा. यथारुतम् — न चास्य यथारुतमर्थः, तस्मान्न यथारुतार्थानुसारेण इदमबुद्धवचनम् सू.अ.१३१क/३.

sgra ji bzhin gyi don

यथारुतार्थः — न महामते यथारुतार्थग्रहणं कर्तव्यम् ल.अ.१४६ख/९३.

sgra ji bzhin gyi don du 'dzin pa

वि. यथारुतार्थग्राही — कथं च भगवन् बोधिसत्त्वो महासत्त्वो यथारुतार्थग्राही न भवति ल.अ.११६ख/६३.

sgra ji bzhin gyi don la mngon par chags pa

वि. यथारुतार्थाभिनिविष्टः — अतो विपरीता ये यथारुतार्थाभिनिविष्टास्ते वर्जनीयाः तत्त्वान्वेषिणा ल.अ.१३४क/८०.

sgra ji bzhin gyi don la chags pa

यथारुतार्थाभिनिवेशः — बोधिसत्त्वा महासत्त्वाः सर्वसंध्यसंध्युपायकुशला यथारुतार्थाभिनिवेशसन्धौ न प्रपतेयुः ल.अ.११८ख/६५.

sgra ji bzhin du mngon par chags pa'i mtshams sbyor ba

पा. यथारुतार्थाभिनिवेशसन्धिः, बालपृथग्जनानां स्वविकल्पसन्धिभेदः — अपरिमितो महामते सर्वधर्माणां यथारुतार्थाभिनिवेशसन्धिः, लक्षणाभिनिवेशसन्धिः… एते चान्ये च महामते बालपृथग्जनानां स्वविकल्पसन्धयः ल.अ.११९क/६६.

sgra ji bzhin du mngon par zhen pa

• सं. यथारुतमभिनिवेशः लो.को.५५५ • वि. यथारुतार्थाभिनिविष्टः — यथारुतार्थाभिनिविष्टानां सर्वश्रावकप्रत्येकबुद्धतीर्थ्ययोगबलाभिनिविष्टानां तथागता अपि भगवन्तो विनिवृत्तविज्ञानविषया महाहासं हसन्ति ल. अ.६०ख/६.

sgra ji bzhin pa

वि. यथारुतः — एवं च महामते वक्ष्यन्ति ते मोहपुरुषाः— यथारुत एवार्थः, नान्योऽर्थो रुतादिति ल.अ.१३२ख/७८.

sgra ji bzhin ma yin pa

वि. अयथारुतः — अर्थान्तराभिप्रायो यदाह, निःस्वभावाः सर्वधर्मा अनुत्पन्ना इत्येवमादि अयथारुतार्थत्वात् सू.अ.१८५क/८०.

sgra brjod

= {sgra brjod pa/}

sgra brjod pa

शब्दोच्चारणम् — शब्दोच्चारणम्, सम्बन्धकरणम्, लोकव्यवहारश्च इत्येतास्तिस्रः क्रियाः स्वभावत एव क्रमवत्यः, ता युगपत् कर्तुम् अशक्याः त.प.१५२क/७५६.

sgra nyams

अपभाषणम् — इत्यादिशास्त्रमाहात्म्यदर्शनालसचेतसाम् । अपभाषणवद्भाति न च सौभाग्यमुज्झति का.आ.३.१५१; अपभ्रंशः — एवं साधौ प्रयोक्तव्ये योऽपभ्रंशः प्रयुज्यते । तेन साधुव्यवहितः कश्चिदर्थोऽनुमीयते त.प.२००क/८६६; अपशब्दः — अपभ्रंशोऽपशब्दः स्यात् अ.को.१.६.२.

sgra nyams pa

= {sgra nyams/}

sgra nyams su myong ba goms pa sngon du 'gro ba can

वि. शब्दानुभवाभ्यासपूर्वकः — यो यो विकल्पः स शब्दानुभवाभ्यासपूर्वकः, विकल्पत्वात्; यौवनाद्यवस्थाभाविविकल्पवत् त.प.१०६ख/६६३.

sgra snyan

• सं. १. माधुर्यम् — विश्लिष्टात्यन्तकृष्टा वा तन्त्री भवति विस्वरा । समा माधुर्यमायाति तस्मात् साम्यं समाश्रयेत् अ.क.२७.५०; {sgra snyan phun sum tshogs pa} माधुर्यस्वरसम्पत् ल.अ.१८६ख/१५७; आनन्दोक्तिः — भूहेमचन्द्रज्वलनैः… आनन्दोक्तिनदीमेघैर्द्वाविंशतिविधः स च अभि.अ.१.२१ २. ना. सुघोषः, तथागतः — भगवता पद्मोत्तरेण च… सुघोषेण च… कनकमुनिना च काश्यपेन च तथागतेन ल.वि.४क/४ ३. सुघोषकः (कम् ?) — इदं चार्यपुत्र अन्तःपुरं तुणवपणववीणावेणुसंपताडावचर …सुघोषकमृपटहनृत्यगीतवादित्रसङ्गीतिसंप्रयोगसुशिक्षितम् ल.वि.१०५ख/१५२ • वि. चारुस्वरः — रत्नासनानि च वराणि वरास्तृतानि चारुस्वरा कनककङ्कणतालपङ्क्तयः रा.प.२४७ख/१४६; कलस्वरः म.व्यु.२७९१; मधुरस्वरः म.व्यु.२८१०; कलकण्ठः श्री.को.१८०क ।

sgra snyan pa

= {sgra snyan/}

sgra brnyan

प्रतिश्रुतिः — यः शक्रवद्दुन्दुभिवत् पयोदवद्… प्रतिश्रुतिव्योममहीवद् र.वि.४.८५; प्रतिश्रुत् — प्रतिश्रुत्प्रतिध्वाने अ.को.१.६.२६; प्रतिश्रुत्का — सर्वधर्मा हि निःसत्त्वाः… मायोपमाः स्वप्नोपमाः प्रतिश्रुत्कोपमाः प्रतिभासोपमाः अ.सा.४२४क/२३९; प्रतिशब्दः — यत्र च देशे मृदङ्गादिप्रतिशब्दश्रवणात् प्रवृत्तस्य तदर्थाधिगतिर्न भवति, तत्र विसंवादादप्रामाण्यं प्रत्येति त.प.२४९क/९७२; प्रतिशब्दकः — किं नु बुद्धप्रणीताः स्युः… क्रीडद्भिरुपदिष्टाः स्युः दूरस्थप्रतिशब्दकैः त.स.११८क/१०२०; प्रतिस्वनः — कुर्वन् मुहुर्गिरिगुहाः सप्रलापाः प्रतिस्वनैः अ.क.१०८.१५८.

sgra brnyan lta bu

वि. प्रतिश्रुत्कोपमम् — सप्तमे पुरे प्रतिश्रुत्कोपमक्षान्तिप्रतिलब्धानाम्… बोधिसत्त्वानां संनिपातमद्राक्षीत् ग.व्यू.१७ख/११५.

sgra thams cad kun tu sdud pa

सर्वरुतसंग्रहणी, लिपिविशेषः — ब्राह्मीखरोष्टिपुष्करसारिं… सर्वरुतसंग्रहणीलिपिं… सर्वभूतरुतग्रहणीम् । आसां भो उपाध्याय चतुषष्टिलिपीनां कतमां त्वं शिष्यापयिष्यसि ल.वि.६६ख/८८.

sgra thams cad kyi rjes su zhugs pa

पा. सर्वशब्दानुप्रविष्टा, षष्ट्याकारवाग्भेदः म.व्यु.४८८.

sgra thams cad rdzogs par byed pa

पा. सर्वस्वरपूरणी, षष्ट्याकारवाग्भेदः म.व्यु.४९८.

sgra thams cad la mkhas pa

पा. सर्वरुतकौशल्यः, समाधिविशेषः — बहुसमाधिप्रतिलब्धश्च स गद्गद्स्वरो बोधिसत्त्वो महासत्त्वः । तद्यथा ध्वजाग्रकेयूरसमाधिप्रतिलब्धः… सर्वरुतकौशल्यसमाधिप्रतिलब्धः स.पु.१५८ख/२४४.

sgra thos pa

शब्दश्रवणम् — {pi wang la sogs pa'i sgra thos pa las} वीणादिशब्दश्रवणात् त.प.२४९क/९७१.

sgra mthon po

उच्चशब्दः — भवन्तः किमेष उच्चशब्दो महाशब्द इति वि.व.१६८क/१.५७.

sgra dang bcas

= {sgra dang bcas pa/}

sgra dang bcas pa

वि. सशब्दः — धारणं सशब्दस्य सरीसृपादिप्रतिक्रियार्थं दण्डस्य वि.सू.९७ख/११७; सरवः — तस्याः प्रथमकरे दक्षिणे कर्तृका । द्वितीयेऽङ्कुशः । तृतीये सरवडमरुकः वि.प्र.३६ख/४.१५; रणत् — इदानीमस्त्रवृन्दमुच्यते… तृतीये रणत् डमरुकः वि.प्र.३६ख/४.१३.

sgra dang don

= {sgra don/}

sgra dang don gyi 'brel pa

पा. शब्दार्थसम्बन्धः — शब्दार्थसम्बन्धस्य अनित्यत्वप्रसङ्गात्, नित्यस्य च आगमस्य परैरभ्युपगमात् त.प.२७२ख/१०१२.

sgra dang 'drer rung ba

वि. शब्दसंसर्गयोग्यम् — विकल्पविज्ञानं हि सङ्केतकालदृष्टत्वेन वस्तु गृह्णत् शब्दसंसर्गयोग्यं गृह्णीयात् न्या.टी.४४क/६९.

sgra dang dbyangs

= {sgra dbyangs/}

sgra dang dbyangs kun gyis khyab pa

पा. सर्वरुतरवितकृत्स्नम्, समाधिविशेषः — तद्यथापि नाम भिक्षुर्महतो जनकायस्य मध्ये पृथिवीकृत्स्नं समाधिं समापद्येत, अप्कृत्स्नं वा… सर्वरुतरवितकृत्स्नं वा ग.व्यू.२९५क/१६.

sgra dang tshig dang yig 'bru sna tshogs mngon par sgrub pa

पा. नानारुतपदव्यञ्जनाभिनिर्हारः, समाधिविशेषः — तद्यथा सर्वधर्मस्वभावव्यवलोकनो नाम समाधिः … नानारुतपदव्यञ्जनाभिनिर्हारो नाम समाधिः अ.सा.४३०क/२४२.

sgra dang shes pa'i spyod yul can

वि. शब्दप्रत्ययगोचरम् — गुणद्रव्यक्रियाजातिसमवायाद्युपाधिभिः । शून्यम् आरोपिताकारशब्दप्रत्ययगोचरम् त.स.१क/१.

sgra don

= {sgra dang don} शब्दार्थः — शब्दार्थस्त्रिविधो धर्मी भावाभावोभयाश्रयः प्र.वा.३.२०६; न चोत्पाद्यकथारूपनाटकाख्यायिकादिषु । नित्यः शब्दार्थसम्बन्धो वास्तवोऽस्ति विवक्षितः त.स.१०१क/८९०.

sgra don gyi rgyu mtshan can

नैमित्तिकशब्दार्थः — वैधर्म्येण नीलादिज्ञानम्, तदेव वा कार्यादिलिङ्गम् । नैमित्तिकशब्दार्थानुपपत्तिर्बाधिका वा.टी.५४ख/७.

sgra don 'drer rung

= {sgra don 'drer rung ba/}

sgra don 'drer rung ba

वि. शब्दार्थघटनायोग्यः — कल्पना… शब्दार्थघटनायोग्या वृक्ष इत्यादिरूपतः । या वाचामप्रयोगेऽपि साभिलापेव जायते त.स.४५क/४४९.

sgra don rnam par gzhag pa

शब्दार्थव्यवस्था — यतः तात्त्विकी शब्दार्थव्यवस्था पूर्वं निषिद्धा, भ्रान्तेति च व्यवस्थापिता त.प.३क/४५०.

sgra don byang ba

शब्दार्थाभ्यासः — अतीतो भवः अतीतं जन्म, तत्र नामार्थभावना शब्दार्थाभ्यासः, तेनाहिता या वासना सामर्थ्यम्, तस्या अन्वयः अनुगमो यतो बालस्याप्यस्ति त.प.२ख/४५०.

sgra don sbyor ba

शब्दार्थघटना — यदि वा, पूर्वेण शब्दार्थघटनायोग्या वृक्ष इत्यादिरूपत इति सम्बन्धः । अनेन प्रत्यक्षत एव कल्पनायाः सिद्धिमादर्शयति त.प.२ख/४४९.

sgra drag gi bu

=(ना.) खारनाडिः, महर्षिः म.व्यु.३४६०; = {sgra grag gi bu/sgra} {sgrogs kyi bu/}

sgra drag po

रसितम्, घोरध्वनिः — संत्रासयन् पटहरसितैः वन्यगजमृगान् जा.मा.३१५/१८३; निर्घातः म.व्यु.४३८९.

sgra drag po sgrogs pa

=( व.का.कृ.) गर्जन् — भीमकायं प्रहसितवदनं… गर्जन्तं… वज्रवेगं प्रेषयेत् वि.प्र.४९ख/४.५२.

sgra bdag

= {sgra'i bdag nyid/}

sgra bdag nyid

= {sgra'i bdag nyid/}

sgra bdag min las ldog pa

अशब्दात्मपरावृत्तिः — नीलपीतादिभावानां न त्वेवमुपलभ्यते । अशब्दात्मपरावृत्तिरबीजा कल्पनाऽपि तत् त.स.७क/९१.

sgra 'don pa

शब्दः — {ngud mo'i sgra 'don pa} आरोदनशब्दः वि.व.१५५क/१.४३.

sgra rdo rje ma

=(ना.) शब्दवज्रा, विषयदेवी — वज्रपाण्यादिबोधिसत्त्वानां शब्दवज्रादिविषयदेवीनाम् वि.प्र.२९ख/४.१.

sgra ldan

• सं. १. = {gzhu rgyud} शिञ्जिनी, धनुर्गुणः मि.को.४७क २. = {chu klung} ह्रादिनी, नदी — तरङ्गिणी शैवलिनी तटनी ह्रादिनी धुनी अ.को.१.१२. ३० ३. कासारः, सरः — कासारः सरसी सरः अ.को.१.१२.२८ ४. मणिकः, जलपात्रविशेषः मि.को.३८क ५. अजगवम्, शिवधनुः अ.को.१.१.३६ • वि. सशब्दः — सशब्दजाम्बूनदकिङ्किणीकैः अ.क.२२.१४; रावी — तेषामशेषत्रिदशस्तवैः शरणराविणाम् अ.क.१०२.१२ ( व.का.कृ.) रटत् — {'dab ma ni dril bu gsal ba'i sgra ldan} घण्टापटुरटत् पत्रम् अ.क.२५.६३; रणन्ती — {mkhar ba'i snod bzhin sgra ldan} रणन्ती कांस्यपात्रीव अ.क.२५.३०.

sgra ldan pa

= {sgra ldan/}

sgra ldan 'od ma

कीचकः श्री.को.१६६क ।

sgra rnam pa tha dad pa tshad med pa

पा. अप्रमाणरुतविमात्रता — एकैकश्च तेषामप्रमाणरुतविमात्रतया परिपृच्छेत्, यं चैकः सत्त्वः परिपृच्छेन्न तं द्वितीयः द.भू.२५७क/५३.

sgra rnam par grags pa

=(ना.) विघुष्टशब्दः, बोधिसत्त्वः — यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा सिंहस्य… विघुष्टशब्दस्य ग.व्यू.२६७ख/३४७.

sgra rnams sbyong ba

पा. शब्दविशोधनी, रश्मिविशेषः — शब्दविशोधनि मुञ्चति रश्मीन् शब्द अशब्दत शून्य विजानी शि.स.१८२क/१८१.

sgra pa

शाब्दिकः, वैयाकरणः — अत्र शाब्दिकाः चोदयन्ति— यद्येको नास्ति स्फोटाख्यः शब्दात्मा, तत्कथं गौरिति एकाकारा गोशब्दे बुद्धिर्भवति त.प.२०६ख/८८१.

sgra phyung

= {sgra phyung ba/}

sgra phyung ba

• क्रि. स्वरम् उवाच — {shin tu mi bzad pa'i sgra phyung} आर्तस्वरम् उवाच सु.प्र.५६ख/११२; स्वरं मुमोच — {nyam thag pa'i sgra phyung} आर्तस्वरं मुमुचतुः सु.प्र.५६क/१११ • भू.का.कृ. निनादितम् — अप्सरोभि तुरियैर्निनादितं राजगेहि मधुरं श्रुणिष्यति ल.वि.३१ख/४१; शब्दः कृतः — कोऽयं पिशाच आगतः । तया शब्दः कृतः ‘पिशाच पिशाच’ इति निष्कासितः वि.व.१९१क/६५; नादो मुक्तः लो.को.५५५.

sgra bung bung du phyung

=( व.का.कृ.) घुणघुणायमाणः — ततोऽवलोकितेश्वरः… तानि प्राणिशतसहस्राणि दृष्ट्वा आत्मानं भ्रमररूपमभिनिर्माय घुणघुणायमाणम् का.व्यू.२१९ख/२८१.

sgra bya

शब्दनम् — {'jug par 'dod pas sgra bya'o} शब्दनं प्रविविक्षता वि.सू.८१क/९८.

sgra byas

भू.का.कृ. स्वनितम् — स्वनितं ध्वनितं समे अ.को.३.१.९२.

sgra byas pa

= {sgra byas/}

sgra byung

क्रि. १. शब्दो निश्चरति — तदा तस्य सकाशात् कारण्डव्यूहमहायानसूत्ररत्नराजशब्दो निश्चरति का.व्यू.२०६ख/२६४ २. = {sgra las byung ba/}

sgra byung ba

= {sgra byung/}

sgra byed

= {sgra byed pa/}

sgra byed pa

वि. शब्दनेता — {sgra byed pa ni pa Ni ni} पाणिनिं शब्दनेतारम् ल.अ.१८९क/१६०; क्वणन्ती — धन्येयं नखसंपातैः क्वणन्ती रागिणी मुहुः । यातास्य वल्लकी पुण्यैरङ्कारोहणयोग्यताम् अ.क.३१.३०.

sgra dbyangs

१. = {dbyangs} स्वरः — क्रमेण तन्त्रीच्छेदेऽपि तौ सर्वस्वरमूर्छनाः । दर्शयन्तौ प्रभावेण निर्विशेषौ बभूवतुः अ.क.८०.२५; घोषः — स ततः स्निग्धजीमूतघोषगम्भीरया गिरा । उवाच अ.क.५५.२१; निर्घोषः — निरुक्तिप्रतिसंविदा सर्वजगदभिगमनीयसुमधुरगिरिनिर्घोषाक्षरैर्निर्दिशति द.भू.२५५क/५१ २. = {sgra dang dbyangs} स्वरनिर्घोषः — तस्य च मे सहदर्शनेन सर्वसत्त्वमन्त्रसमुद्रनिगर्जनस्वरनिर्घोषो नाम समाधिः प्रतिलब्धः ग.व्यू.१४३ख/२२७; स्वरघोषः — {'brug gi sgra dbyangs} मेघस्वरघोषः सू.अ.१८३क/७८; रुतरवितम् — {sgra dang dbyangs kun gyis khyab pa} सर्वरुतरवितकृत्स्नम् ग.व्यू.२९५क/१६.

sgra dbyangs kyi yi ge dang bral ba

पा. निर्घोषाक्षरविमुक्तः, समाधिविशेषः — {sgra dbyangs kyi yi ge dang bral ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} निर्घोषाक्षरविमुक्तो नाम समाधिः म.व्यु.५९८.

sgra dbyangs skul ba

स्वरचोदकः लो.को.५५६.

sgra dbyangs rgyal po

=(ना.) स्वरघोषराजः लो.को.५५६.

sgra dbyangs rnam par dag pa

पा. विशुद्धस्वरनिर्घोषा, बोधिसत्त्वधारणीविशेषः म.व्यु.७४९.

sgra dbyangs yid du 'ong ba

=(ना.) मनोज्ञनिर्नादस्वरः, किन्नरः म.व्यु.३४१८.

sgra 'byin

= {sgra 'byin pa/}

sgra 'byin pa

• क्रि. नदति — गृहगतानि विविधवाद्यभाण्डानि स्वयं नदन्ति अ.श.५७ख/४९; रणति — तत्र भगवंश्चक्षू रूपेषु न रणति, श्रोत्रं शब्देषु । यावन्मनो धर्मेषु न रणति शि.स.१४५ख/१४०; शब्दं करोति — वंशाश्च दारूणि च अग्रितापिताः करोन्ति शब्दं गुरुकं सुभैरवम् स.पु.३४ख/५८; शब्दम् उदीरयति — इति भौमा यक्षाः शब्दम् उदीरयन्ति घोषम् अनुश्रावयन्ति अभि.स्फु.२१०ख/९८४; प्रवाद्यते — तृणगुल्मवृक्षपर्वता अपि महामते विविधानि च वाद्यभाण्डानि… प्रवाद्यन्ते ल.अ.९६क/४२ • सं. १. रणः — अद्वितीयस्य भगवन् धर्मस्य रणं नास्ति अद्वितीयाश्च भगवन् सर्वधर्माः । परस्परं न जानन्ति न विजानन्ति शि.स.१४६क/१४०; विरुतम् — {bya rnams sna tshogs sgra 'byin pa} नानाविहंगविरुतानि जा.मा.१०१/६०; वादनम् — {rnga bo che dang rdza rnga kha gcig pa'i sgra 'byin pa} भेरिकामण्डूकवादनम् वि.सू.४४ख/५६ २. = {shing} कुठः, वृक्षः मि.को.१४८क ३. ना. नर्दनः, नागराजः म.व्यु.३२४३ • वि. नादी — विदार्यमानं भृशमार्तिनादिनं परत्र कस्त्वर्हति याचितुं धनम् जा.मा.३५२/२०६; निकूजितः — सर्वाश्च ताः पुष्करिण्यो हंससारसकारण्डवक्रौञ्चचक्रवाकोपनिकूजिताः अ.सा.४२६ख/२४१; रटितः — इमे श्रमणाः काश्यपीया मण्डूका इव कृत्स्नां रात्रिं रटिताः वि.व.१५१क/३९; अभिनादितः — तमपि प्रदेशं समतिक्रान्तो ददर्शापरं कोकिलाभिनादितम् वि.व.२१५ख/१.९१; गर्जितम् — {glang po sgra 'byin pa} करिगर्जितम् मि.को.४९ख ।

sgra 'byung

क्रि. शब्दो निश्चरति — तासां च वातेन ईरितानां वातसंघट्टितानां शब्दो निश्चरति तद्यथापि नाम तूर्यशतसहस्रस्य संप्रवादितस्य रा.प. २४६क/१४४.

sgra sbyong ba

= {sgra rnams sbyong ba/}

sgra sbyor ba

शब्दयोजना — अत एव च दण्डयुक्तं पुरुषं पश्यन्नपि न तावद् दण्डीति योजयति, यावन्न नामभेदं स्मरति; यत एव शब्दयोजनया सर्वा योजना व्याप्ता त.प.५ख/४५५.

sgra sbrengs

कृ. आस्फालनं कृतवान् — ततो राजा मान्धाता अष्टादशभिर्भटबलाग्रकोटीभिरुपरि विहायसमभ्युद्गम्य गुणास्फालनं कृतवान् वि.व.१७९क/१.६०.

sgra ma smos pa

वि. अशब्दोपात्तः — सर्वत्रैव तु दृश्यानुपलब्धिरशब्दोपात्तापि गम्यत इति न्या.टी./१२४.

sgra ma yin

= {sgra ma yin pa/}

sgra ma yin pa

अघोषः — तद्यथा महामते प्रतिश्रुत्का … सा च न भावा नाभावा घोषाघोषश्रवणतः ल.अ.९२ख/३९.

sgra mi grag pa

वि. नीरवः — अरण्यवनप्रदेशे निर्मानुषसंपातनीरवे विविधमृगकुलाधिवासे जा.मा.२९०/१६९; नोच्चवचनम् — {sgra mi grag pa'i tshig} नोच्चवचनशब्दः ल.वि.५७ख/७५.

sgra mi grag pa'i tshig

नोच्चावचनशब्दः — अशीत्यनुव्यञ्जनानि । तद्यथा— तुङ्गनखः… बिम्बोष्ठश्च नोच्चवचनशब्दश्च ल.वि.५७ख/७५.

sgra mi snyan

=(ना.) १. कुरुः, चतुर्षु द्वीपेषु एकः (= {byang gi sgra mi snyan} उत्तरकुरुः) — कुरुषु तावदुभयं नास्ति अभि.स्फु.१७४ख/९२२; उत्तरकुरुः — {sgra mi snyan pa'i mi} उत्तरकुरौ नराः बो.अ.१०.१७ २. कुरवः, अष्टसु अन्तरद्वीपेषु एकः — देहा विदेहाः कुरवः कौरवाश्चामरावराः । अष्टौ तदन्तरद्वीपा गाठा उत्तरमन्त्रिणः अभि.को.३.५६; तत्र देहविदेहौ पूर्वविदेहपरिवारौ । कुरुकौरवौ उत्तरकुरोः अभि.भा.३.५६ ३. कौरव्यः, नृपः — स्थूलकोष्ठके कौरव्यो नाम राजा राज्यं कारयति अ.श.२४७क/२२७.

sgra mi snyan gyi rgyal po

=(ना.) कौरवराजा, चक्रवर्ती नृपः म.व्यु.३५९१.

sgra mi snyan gyi zla

=(ना.) कौरवः, अष्टसु अन्तरद्वीपेषु एकः — देहा विदेहाः कुरवः कौरवाश्चामरावराः । अष्टौ तदन्तरद्वीपा गाठा उत्तरमन्त्रिणः अभि.को.३. ५६; तत्र देहविदेहौ पूर्वविदेहपरिवारौ । कुरुकौरवौ उत्तरकुरोः अभि.भा.३.५६.

sgra mi snyan gyi zla ba

= {sgra mi snyan gyi zla/}

sgra mi snyan pa

उत्तरकुरवः — {sgra mi snyan pa'i mi} उत्तरकुरौ नराः बो.अ.१०.१७.

sgra mi snyan ma yin pa

= {sgra mi snyan min/}

sgra mi snyan min

= {sgra mi snyan ma yin pa} अकुरुः — चित्तक्षेपो मनश्चित्ते स च कर्मविपाकजः । भयोपघातवैषम्यशोकैश्च अकुरुकामिनाम् अभि.को.४.५८; कतमेषां पुनः सत्त्वानां चित्तं क्षिप्यते ? अकुरुकामिनाम् । अकुरूणां कामिनाम् अभि.भा.४.५८.

sgra med

वि. अशब्दः — कामेऽष्टद्रव्यकोऽशब्दः परमाणुः अभि.को.२.२२; निःशब्दः — बको विडालश्चौरश्च निःशब्दो निभृतश्चरन् । प्राप्नोति अभिमतं कार्यम् बो.अ.५.७३; अरुतः — गम्भीरो बतायं मया धर्मोऽधिगतोऽभिसंबुद्धः शान्तः… अरुतोऽघोषोऽनुदाहारः ल.वि.१८७ख/२८६.

sgra med pa

= {sgra med/}

sgra smra ba po

वि. शब्दवादी — इहार्यविषये शब्दवादिनां तीर्थिकानां पण्डितानामभिमानं दृष्ट्वा वि.प्र.१३५क/१, पृ.३४.

sgra tsam

ध्वनिः — अथ वा प्रतीतपदार्थको लोके ध्वनिः शब्दः त.प.१६०ख/७७५; नादः — नादैः आहितबीजायाम् अन्त्येन ध्वनिना सह । आवृत्तिपरिपाकायां बुद्धौ शब्दोऽवधार्यते त.प.१६०ख/७७५.

sgra tshangs rang bzhin

वि. शब्दब्रह्ममयम् — अथापि कार्यरूपेण शब्दब्रह्ममयं जगत् । तथाऽपि निर्विकारत्वात् ततो नैव क्रमोदयः त.स.६ख/९०.

sgra 'dzin

• सं. = {rna ba} शब्दग्रहः, कर्णः — कर्णशब्दग्रहौ श्रोत्रं श्रुतिः स्त्री श्रवणं श्रवः अ.को.२.६.९४ • वि. शब्दग्राहिणी — चक्रनाड्यः षट्, द्वे शब्दग्राहिण्यौ, द्वे स्पर्शग्राहिण्यौ… एता दशनाड्यः वि.प्र.२४४ख/२.५७.

sgra 'dzin pa

= {sgra 'dzin/}

sgra zur chag pa

अपशब्दः, अपभ्रंशः — येऽपि शब्दापशब्दप्रविभागकुशलाः, तेऽपि अविद्यमानत्वादेव भावयन्ति वा.टी.१५७-५/९९.

sgra yid du 'ong ba dang rnam par 'phrul ba zab mo la 'jug pa

पा. मनोज्ञरुतगम्भीरविकुर्वितप्रवेशः, बोधिसत्त्वविमोक्षविशेषः — अहं कुलपुत्र मनोज्ञरुतगम्भीरविकुर्वितप्रवेशस्य बोधिसत्त्वविमोक्षस्य लाभिनी ग.व्यू.१४८ख/२३३.

sgra yid la byed pa

पा. शब्दमनसिकरणम्, दिव्यश्रोत्रस्य प्रयोगः — ऋद्ध्यादीनां तु लघुत्वशब्दालोकमनसिकरणं प्रयोगः अभि.भा.६१ख/१११०; ऋद्धिदिव्यश्रोत्रदिव्यचक्षुरभिज्ञानां तिसृणां यथाक्रमं लघुत्वमनसिकरणम् ऋद्धेः प्रयोगः । शब्दमनसिकरणं दिव्यश्रोत्रस्य । आलोकमनसिकरणं दिव्यचक्षुषः अभि.स्फु./१११०.

sgra yis brjod bya min

अशब्दवाच्यत्वम् — यदा च अशब्दवाच्यत्वान्न व्यक्तीनाम् अपोह्यता । तदाऽपोह्येत सामान्यं तस्यापोहाच्च वस्तुता त.स.३६क/३७४.

sgra rab

प्रणाद लो.को.५५७.

sgra rig

= {sgra rig pa/}

sgra rig pa

पा. शब्दविद्या, पञ्चविद्यास्थानेषु एकम् — पञ्चविधं विद्यास्थानम् । अध्यात्मविद्या हेतुविद्या शब्दविद्या चिकित्साविद्या शिल्पकर्मस्थानविद्या च सू.अ.१७६क/७०.

sgra ring

= {sgra ring ba/}

sgra ring ba

दीर्घनादः — अयुतजापस्पष्टेन दीर्घनादेन चारुणा । हेवज्रयोगयुक्तेन कृष्यन्ते सर्वयोषिताः हे.त.२५क/८२.

sgra la mkhas

= {sgra la mkhas pa/}

sgra la mkhas pa

१. शाब्दिकः, वैयाकरणः म.व्यु.६७२०; मि.को.६२ख २. पा. रुतकौशल्यम् — बाहुश्रुत्यं च नाम महामते यदुत अर्थकौशल्यं न रुतकौशल्यम् ल.अ.१३४क/८०.

sgra la dga' ba

शब्दारामः लो.को.५५७.

sgra la dmigs pa

वि. शब्दालम्बना — तथा हि, कार्यं तस्याः प्रतीतिरेव, सा च शब्दालम्बना वा स्यात्, अर्थालम्बना वा त.प.१५४क/७६१.

sgra las skyes

= {sgra las skyes pa/}

sgra las skyes pa

वि. शब्दजम् — तथा च सति बाह्यवस्तुनान्तरीयकं शब्दं दर्शयता शब्दजं विज्ञानं सत्यार्थं दर्शयितव्यम् न्या.टी.७१ख/१८५.

sgra las byung

= {sgra las byung ba/}

sgra las byung ba

= {sgra byung} ।। • पा. १. शाब्दम् [1] शब्दविषयं ज्ञानम् — शब्दविषयं ज्ञानं शाब्दम् प्र.अ.३क/४ [2] तीर्थिकाभिमतप्रमाणविशेषः — आद्यार्थविषयं तावन्नेदं शाब्दोपमादिकम् । प्रत्यक्षेऽन्तर्गतिप्राप्तेः वैफल्यं वा स्मृतेरिव त.स.६२क/५९२; शाब्दप्रमाणम् — शब्दस्वलक्षणग्रहणादुत्तरकालं ज्ञानं तत् शब्दादागतमिति कृत्वा शाब्दप्रमाणम् त.प.४१क/५३१ २. घोषाचारः, अधिमुक्तिभेदः — जाता अतीतप्रत्युत्पन्ना, अजाता अनागता… घोषाचारा श्रुतमयी सू.अ.१६२ख/५२ • वि. शाब्दी — स्वसमाय तथा सर्वा शाब्दी व्यवहृतिर्मता त.स.४४ख/४४८; शब्दनिर्मितः — मिथ्यावभासिनो ह्येते प्रत्ययाः शब्दनिर्मिताः त.स.९३ख/८५२.

sgra las byung ba rnam pa gnyis

शाब्दं द्विविधम् : १. {skyes bus ma byas pa'i sgra las bskyed pa dang /} अपौ- रुषेयशब्दजन्तिम् २. {yid ches pa'i skyes bu'i tshig gis bskyed pa'o//} प्रत्ययितपुरुषवाक्यजं च त.प.४१क/५३१.

sgra las byung ba'i shes pa'i tshad ma rnam pa gnyis

द्विविधं शाब्दं ज्ञानं प्रमाणम् : १. {rtag pa'i ngag gis bskyed pa dang} नित्यवाक्यजनितम् २. {yid la gnas pa'i ngag gi rgyu la yod pa'o//} आप्तप्रणीतवाक्यहेतुकं च त.प.२२७क/९२४.

sgra las byung ba sngon du 'gro ba can

वि. शाब्दप्रमाणपूर्विका — तत्र शाब्दप्रमाणपूर्विकार्थापत्तिर्यथा, ‘पीनो देवदत्तोऽकृतरसायनो दिवा न भुङ्क्ते’ इत्येवमादिवचनश्रवणाद् ‘अर्वाग्रात्रौ भुङ्क्ते’ इत्येवमाद्यर्थकल्पना त.प.५४क/५५९.

sgra las byung ba'i tshad ma

पा. शाब्दप्रमाणम्, तीर्थिकमते प्रमाणभेदः — दृष्टः शाब्दव्यतिरिक्तप्रमाणपञ्चकाधिगतः, श्रुतः शाब्दप्रमाणावगतः त.प.५३ख/५५८.

sgra las byung ba'i shes pa

शब्दज्ञानम् — शब्दज्ञानात् परोक्षार्थज्ञानं शाब्दं परे जगुः त.स.५४ख/५३०; शाब्दप्रत्ययः — वाक्यं हि एतत् प्रयुज्यमानं वक्तुः शाब्दप्रत्ययस्य सदर्थत्वमिष्टं सूचयति न्या.टी.७१क/१८५.

sgra sil sil mchi

=( व.का.कृ.) रणरणायमानम् — सौवर्णघण्टिकारूप्यनिबद्धानि रणरणायमानानि का.व्यू. २१३ख/२७३.

sgra gsal ba

स्फोटः म.व्यु.२७८९.

sgrags pa

=(?) नदति म.व्यु.६९६५.

sgra'i skye mched

पा. शब्दायतनम्, आयतनभेदः — द्वादशायतनानि— चक्षुरायतनम्, रूपायतनम्, श्रोत्रायतनम्, शब्दायतनम्, घ्राणायतनम्, गन्धायतनम्, जिह्वायतनम्, रसायतनम्, कायायतनम्, स्प्रष्टव्यायतनम्, मन आयतनम्, धर्मायतनं च श्रा.भू.९७क/२४६.

sgra'i khams

पा. शब्दधातुः, अष्टादशधातुषु एकः — अष्टादशधातवः । चक्षुर्धातुः, रूपधातुः, चक्षुर्विज्ञानधातुः । शब्दधातुः, श्रोत्रविज्ञानधातुः, घ्राणधातुः श्रा.भू.९७क/३४५.@२४५

sgra'i rgyu las byung

= {sgra'i rgyu las byung ba/}

sgra'i rgyu las byung ba

घोषान्वयः — {gzhan gyi sgra'i rgyu las byung ba} परतो घोषान्वयः म.व्यु.७६९२.

sgra'i ngo bo

वि. शब्दमयम् — येन शब्दमयं सर्वं मुख्यवृत्त्या व्यवस्थितम् । शब्दरूपापरित्यागे परिणामाभिधानतः त.स.६ख/८७; शब्दरूपम् — येन शब्दमयं सर्वं मुख्यवृत्त्या व्यवस्थितम् । शब्दरूपापरित्यागे परिणामाभिधानतः त.स.६ख/८७.

sgra'i brjod bya

शब्दवाच्यम् — परिणतिदर्शनेऽपि यदवस्थाभेदसम्बद्धं वस्तु तत् शब्दवाच्यतया प्रतिज्ञातम् त.प.४ख/४५३.

sgra'i bstan bcos

पा. शब्दशास्त्रम् , शास्त्रभेदः — बाह्यकानि पुनः शास्त्राणि समासतः त्रीणि, हेतुशास्त्रं शब्दशास्त्रं चिकित्साशास्त्रञ्च बो.भू.५७क/६८; म.मू.२४१क/२६९; शब्दानुशासनम् — अथ वा, जडशाब्दिकाभिनिवेशनिवारणाय इदमेवमुक्तम् । तथा च व्यर्थतां शब्दानुशासनस्य प्रतिपादयिष्यति वा.टी.१०४क/६५; व्याकरणशास्त्रम् — {smra ba kun la 'jug pa'i sgra'i bstan bcos} सर्वभाषाप्रवर्तनव्याकरणशास्त्रम् क.त.४२९०.

sgra'i tha snyad

शाब्दव्यवहारः — शाब्दव्यवहारान्यथानुपपत्त्या तु प्रमाणेन पूर्वपूर्वेषां वृद्धानामभिज्ञत्वम् अस्त्येवेति ? नैतदेवम् त.प.१९९ख/८६५; शाब्दो व्यवहारः — नैष दोषः, यदा सर्व एवायं शाब्दो व्यवहारः स्वप्रतिभासानुरोधेन एवेष्यते भ्रान्तत्वात् त.प.१९५क/८५४.

sgra'i don

= {sgra don/}

sgra'i don la mkhas pa

वि. रुतार्थकुशलः — रुतार्थकुशलो बोधिसत्त्वो महासत्त्वो रुतमर्थादन्यन्नान्यदिति समनुपश्यति, अर्थं च रुतात् ल.अ.११६ख/६३.

sgra'i bdag nyid

वि. शब्दात्मकम् — परार्थानुमानं शब्दात्मकम्, स्वार्थानुमानं तु ज्ञानात्मकम् न्या.टी. ४६ख/८७; नादात्मा — वर्णादन्योऽथ नादात्मा वायुरूपमवाचकम् । पदवाक्यात्मकः स्फोटः सारूप्यन्यनिवर्त्तने त.स.८४क/७७५.

sgra'i rnam pa dang 'drer rung ba

वि. शब्दाकारसंसर्गयोग्यम् — यद् विकल्पविज्ञानग्राह्यं तत् शब्दाकारसंसर्गयोग्यम् न्या.टी.७१क/१८४.

sgra'i tshangs pa

शब्दब्रह्म — {sgra'i tshangs par smra ba} शब्दब्रह्मवादः त.प.१९०क/९५; शब्दब्रह्मा म.व्यु.४५०४.

sgra'i tshangs pa smra ba

= {sgra'i tshangs par smra ba/}

sgra'i tshangs par smra ba

१. शब्दब्रह्मवादः — तस्मात् मिथ्याप्रवादोऽयं शब्दब्रह्मवादो भवताम् त.प.१९०क/९५ २. शब्दब्रह्मवादी — तत्र शब्दब्रह्मवादिनो ब्रुवते, पूर्वापरादिविभागरहितम् अनुत्पन्नम् अविनाशि यत् शब्दमयं ब्रह्म तस्यायं रूपादिः भावग्रामः परिणाम इति प्रतीयते त.प.१८४क/८५.

sgra'i rang gi mtshan nyid

शब्दस्वलक्षणम् — श्रोत्रज्ञानं तर्हि शब्दस्वलक्षणग्राहि, शब्दस्वलक्षणं च किञ्चिद् वाच्यं किञ्चिद् वाचकम् न्या.टी.४२क/५२.

sgra'i rang gi mtshan nyid la 'dzin pa

वि. शब्दस्वलक्षणग्राहि — श्रोत्रज्ञानं तर्हि शब्दस्वलक्षणग्राहि, शब्दस्वलक्षणं च किञ्चिद् वाच्यं किञ्चिद् वाचकम् न्या.टी.४२क/५२.

sgra'i rang bzhin

वि. शब्दमयम् — नाशोत्पादसमालीढं ब्रह्म शब्दमयं परम् । यत्तस्य परिणामोऽयं भावग्रामः प्रतीयते त.स.६ख/८५.

sgra'i rig pa

पा. शब्दविद्या, पञ्चविद्यास्थानेषु एकम् — अध्यात्मविद्या हेतुविद्या शब्दविद्या व्याधिचिकित्साविद्या शिल्पकर्मस्थानविद्या च । इतीमानि पञ्च विद्यास्थानानि बो.भू.५७क/६८.

sgrar byed pa

शब्दसङ्केतः — व्यवहारकालाप्रत्युपस्थायीति यावत् । व्यवहारार्थत्वात् समयस्य इति नात्र शब्दसङ्केतः त.प.८ख/४६३.

sgras

= {sgra yis/}

sgras brjod du med pa

वि. अनुदाहारः — गम्भीरो बतायं मया धर्मोऽधिगतोऽभिसंबुद्धः शान्तः… अरुतोऽघोषोऽनुदाहारः ल.वि.१८७ख/२८६.

sgrin

= {sgrin pa/} {sgrin po} वि. तीक्ष्णः — {pha rol bslu la mchog tu sgrin} तीक्ष्णाः परं परवञ्चने अ.क.३२.४९.

sgrin gyur

= {sgrin gyur pa/}

sgrin gyur pa

वि. दक्षः — पूजाधिक्षेपदक्षाभूद् दासी अ.क.७.८४.

sgrin pa

• वि. = {mkhas pa} पटुः — दक्षः सर्वत्र पटुप्रचारः बो.प.६९ • सं. = {sgrim pa} आभोगः म.व्यु.२०९२; मि.को.१२४ख ।

sgrin pa po

= {sgrin po/}

sgrin po

वि. १. पटुः — सद्योजातोऽपि यद्योगाद् इतिकर्त्तव्यतापटुः त.प.२ख/४५०; दक्षे तु चतुरपेशलपटवः सूत्थान उष्णश्च अ.को.२.१०.१९ २. धूर्तः — के पुनरह्रीकास्ते एवंविधाः ? इत्याह— ‘शठाः’ । धूर्ताः, मायाविनः; परसम्पत्तावीर्ष्यालव इति यावत् वा.टी.५१ख/४.

sgrib

= {sgrib pa/}

sgrib pa

• क्रि. (वर्त.; सक.; भवि.. {bsgrib pa/} भूत. {bsgribs pa/} विधौ {sgribs}) आच्छादयति — दोषमाच्छादयत्येव रागशेषः शरीरिणाम् अ.क.१४. १४३; छाद्यते — अहो मोहानुबन्धेन दूरस्थैरपि देहिनाम् । आलोकश्छाद्यते मूर्खैः मेघैरिव विकारिभिः अ.क.९.२४ • सं. १. छादनम् — छादनाद् अविद्यया यथाभूतदर्शनावबन्धनात् म.भा.३ख/१.११; आच्छादनम् — द्वितीयकाण्डेऽप्युक्तक्रमेण तम आच्छादनक्रिया वि.प्र.१६०क/८१.८; प्रच्छादनम् — सर्वोऽयं दुर्मतीनामसामर्थ्यप्रच्छादनोपायः वा.टी.१५२-४-८/६६; छदः — {so sgrib} दशनच्छदः का.आ.३.१३४; वरणम् — ये च प्रकृत्या जडमतयस्तेषां वरणमुपजायते त.प.१६३क/४७; प्रवारणम् श्री.को.१८५क; आरम्बणम् — न हि क्वचिद् बोधिसत्त्वानां महासत्त्वानां सङ्गो वा आरम्बणं वा संविद्यते अ.सा.४२४क/२३९; अपिधानम् — अन्तर्धा व्यवधा पुंसि त्वन्तर्धिरपवारणम् । अपिधानतिरोधानपिधानाच्छादनानि च अ.को.१.३.१३; पटलम् — क्लेशज्ञेयघनाभ्रजालपटलच्छन्नं रविव्योमवत् र.वि.११६क/८०; तिमिरः — {mi shes sgrib pas ldongs gyur pa'i} अज्ञानतिमिरान्धानाम् गु.सि.९.३४ २. पा. [1] आवरणम् — {nyon mongs pa'i sgrib pa} क्लेशावरणम् त.प.१२५क/६९९; आवृतिः — क्लेशज्ञेयावृतितमः प्रतिपक्षो हि शून्यता बो.अ.९.५५ [2] निवरणम् — {sgrib pa lnga} पञ्चनिवरणानि अभि.स्फु.१३७ख/८५१; निवारणम् — {sgrib pa lnga} पञ्चनिवारणम् सू.अ.२२६क/१३६; नीवरणम् — नीवरणानां विष्कम्भनता शि.स.१०७ख/१०६ ३. नीवरणम्, संख्याविशेषः म.व्यु.६५११; *निरवद्यम् — {bgrang rtogs phrag brgya na sgrib pa zhes bya'o} शतं गणनागतीनां निरवद्यं नामोच्यते ल.वि.७६ख/१०३.

sgrib pa lnga

पञ्च निवरणानि : १. कामच्छन्दः २. व्यापादः ३. स्त्यानमिद्धम् ४. औद्धत्यकौकृत्यम् ५. विचिकित्सा म.टी.२६२ख/११४.

sgrib pa gnyis

द्वे आवरणे : १. {nyon mongs pa'i sgrib pa} क्लेशावरणम् २. {shes bya'i sgrib pa} ज्ञेयावरणम् ।

sgrib pa gsum

त्रीणि आवरणानि : १. {las kyi sgrib pa} कर्मावरणम् २. {nyon mongs pa'i sgrib pa} क्लेशावरणम् ३. {rnam par smin pa'i sgrib pa} विपाकावरणम् अभि.भा.२१६-३/७२२.

sgrib pa can

वि. आवरणवत् — उपघातावरणवत् मितकालं प्रदेशि च । सुलभातिशयं सर्वमुपमावस्तु लौकिकम् श.बु.३३; उपगूढः — सम्यग्दृष्ट्युपगूढास्ते बलवन्तो भवन्त्यलम् त.स.१२७ख/१०९६.

sgrib pa chung ngu

पा. प्रतन्वावरणम्, आवरणभेदः — महदावरणं यद् व्यापि । प्रतन्वावरणं यत् प्रादेशिकम् म.भा.१०क/२.१७.

sgrib pa chen po

पा. महदावरणम्, आवरणभेदः — महदावरणं यद् व्यापि । प्रतन्वावरणं यत् प्रादेशिकम् म.भा.१०क/२.१७.

sgrib pa thams cad dri ma med cing rnam par dag pa'i rdo rje

पा. सर्वावरणविमलविशुद्धिवज्रः, समाधिविशेषः — अथ खलु भगवान् पुनरपि सर्वावरणविमलविशुद्धिवज्रं नाम समाधिं समापद्य स.दु.१८९/१८८.

sgrib pa thams cad rnam par sbyong ba'i rdo rje

पा. सर्वावरणविशोधनवज्रः, समाधिविशेषः — सर्वावरणविशोधनवज्रं नाम समाधिं समापद्य स.दु.१८१/१८०.

sgrib pa thams cad rnam par sel ba

=(ना.) सर्वनीवरणविष्कम्भी, बोधिसत्त्वः — वज्रपाणिना च बोधिसत्त्वेन… सर्वनीवरणविष्कम्भिना च बोधिसत्त्वेन का.व्यू.२००क/२५८.

sgrib pa thams cad rnam sel

= {sgrib pa thams can rnam par sel ba/}

sgrib pa thams cad las grol

सर्वावरणमुक्तिः — सर्वज्ञत्वमतः सिद्धं सर्वावरणमुक्तितः त.स.१२१ख/१०६०.

sgrib pa dang rnam par bral ba

वि. विनीवरणः म.व्यु.४२२.

sgrib pa dang bral

= {sgrib pa dang bral ba/}

sgrib pa dang bral ba

• वि. निरावरणम् — वक्ष्यमाणक्रमेण सर्वसत्त्वानां निरावरणपदप्राप्तये वि.प्र.१५६ख/१.३ • सं. विनिवरणत्वम् — सुविज्ञो बहुश्रुतत्वात् । कल्प(ल्य)चित्तो विनिवरणत्वात् सू.अ.१९०क/८८.

sgrib pa rnam par dag pa

आवरणविशुद्धिः — {'phags pa sgrib pa rnam par dag pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यकर्मावरणविशुद्धिनाममहायानसूत्रम् क.त.२१८.

sgrib pa rnam par sel ba

आवरणविष्कम्भी — {'phags pa sgrib pa rnam par sel ba zhes bya ba'i gzungs} आर्यावरणविष्कम्भिनामधारणी क.त.८९१.

sgrib pa spangs pa

वि. प्रहीणावरणः — {sgrib pa ma spangs pa} अप्रहीणावरणः त.प.१२५क/७००.

sgrib pa ma spangs pa

वि. अप्रहीणावरणः — ततश्च भ्रान्तिबीजस्यादौष्ठुल्यस्य अप्रहाणाद् अप्रहीणावरण एव भगवान् स्यात् त.प.१२५क/७००.

sgrib pa mi mnga' ba

वि. अनावृतम् — ज्ञानं दशबलस्य विदितं हि अनावृतं वर्तते सततमध्वसु त्रिषु रा.प.२३०क/१२३; अनावरणम् — {sgrib pa mi mnga' ba'i rtogs par khong du chud pa} अनावरणगतिं गतः म.व्यु.३५६.

sgrib pa mi mnga' ba'i rtogs par khong du chud pa

अनावरणगतिं गतः म.व्यु.३५६.

sgrib pa med

= {sgrib pa med pa/}

sgrib pa med pa

• वि. अनावरणम् — ज्ञेयावरणप्रहाणाच्च यत्सर्वस्मिन् ज्ञेयेऽप्रतिहतम् अनावरणं ज्ञानम् बो.भू.५२ख/६२; गगनं विस्तीर्णम् अनावरणम् शि.स.१४९क/१४४; निरावरणम् — इह शरीरे निरावरणे जाते सति सर्वज्ञस्य द्वादशभूमीनां यद् ग्रहणं योगिनः वि.प्र.६९ख/४.१२४; विनिवरणम् — स एभ्यो निवरणेभ्यश्चित्तं विशोध्य विनिवरणं समाधिकल्पतायाम् अवस्थापयति श्रा.भू.६ख/१३; अनावृतम् — अनावृतबोधिसत्त्वमेघान् बो.अ.१०. १५; विगतनीवरणः — श्रुत्वा च तं धर्मं विगतनीवरणा भवन्ति स.पु.४७ख/८५; अपगतनीवरणः — तिष्ठन्नपि निषण्णोऽपि शयानोऽपि स्वप्नान्तरगतोऽपि अपगतनीवरणः द.भू.२३०क/३७ • पा. अनावरणिकः, चित्तोत्पादभेदः — चतुर्विधो बोधिसत्त्वानां चित्तोत्पादः । आधिमोक्षिकोऽधिमुक्तिचर्याभूमौ… शुद्धाध्याशयिकः… वैपाकिकः… अनावरणिको बुद्धभूमौ सू.अ.१३९क/१५.

sgrib pa med pa nyid

निरावरणता — चन्द्रादित्यनिरावरणतेति व्रताभिषेको रूपादिविषयचक्षुरादीन्द्रियविशुद्धिः वि.प्र.१५२ख/३.९९.

sgrib pa med pa'i chos kyi sku

पा. अनावरणधर्मकायः — या सवासनक्लेशज्ञेयावरणविमोक्षाद् अनावरणधर्मकायप्राप्तिः, इयमुच्यते स्वार्थसम्पत्तिः र.वि.११६ख/८२.

sgrib pa med pa'i rtogs par thugs su chud pa

अनावरणगतिं गतः लो.को.५५९.

sgrib pa med pa'i rnam par thar pa

पा. अनावरणविमोक्षः — {sgrib pa med pa'i rnam par thar pa brnyes pa} अनावरणविमोक्षप्रतिलब्धः ल.वि.२११ख/३१३; {sgrib pa med pa'i rnam par thar pa thob pa} अनावरणविमोक्षप्राप्तः अ.सा.४३०क/२४२.

sgrib pa med pa'i rnam par thar pa brnyes pa

वि. अनावरणविमोक्षप्रतिलब्धः — अनावरणविमोक्षप्रतिलब्धत्वाद् अनावरणविमोक्षप्राप्त इत्युच्यते ल.वि.२११ख/३१३; द्र.— {sgrib pa med pa'i rnam par thar pa thob pa/}

sgrib pa med pa'i rnam par thar pa thob pa

पा. अनावरणविमोक्षप्राप्तः, समाधिविशेषः — {sgrib pa med pa'i rnam par thar pa thob pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} अनावरणविमोक्षप्राप्तो नाम समाधिः अ.सा.४३०क/२४२; द्र.— {sgrib pa med pa'i rnam par thar pa brnyes pa/}

sgrib pa med pa'i phung po

पा. निरावरणस्कन्धः — निरावरणस्कन्धानां जनको जिनजनकः, तस्यामन्त्रणं ‘हे जिनजनक’ वि.प्र.२२२ख/२.१.

sgrib pa med pa'i ye shes

पा. अनावरणज्ञानम् — {sgrib pa med pa'i ye shes dang rnam par thar pa la gnas pa} अनावरणज्ञानविमोक्षविहारी ल.वि.२०४क/३०७.

sgrib pa med pa'i ye shes dang rnam par thar pa la gnas pa

वि. अनावरणज्ञानविमोक्षविहारी, बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… अनावरणज्ञानविमोक्षविहारी इत्युच्यते ल.वि.२०४क/३०७.

sgrib pa med pa'i so so yang dag par rig pa

पा. अनावरणप्रतिसंवित् — {sgrib pa med pa'i so so yang dag par rig pa brnyes pa} अनावरणप्रतिसंवित्प्राप्तः ल.वि.२०५क/३०८.

sgrib pa med pa'i so so yang dag par rig pa brnyes pa

वि. अनावरणप्रतिसंवित्प्राप्तः, बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… अनावरणप्रतिसंवित्प्राप्त इत्युच्यते ल.वि.२०५क/३०८.

sgrib pa yin

क्रि. संवृणोति — यत्नेऽप्यात्मीयवैराग्यं गुणलेशसमाश्रयात् । वृत्तिमान् प्रतिबध्नाति तद्दोषान् संवृणोति च प्र.अ.१४३क/१५३.

sgrib pa yongs su dag pa

वि. परिशुद्धावरणः लो.को.५५९.

sgrib pa'i phung po ma spangs pa

वि. अक्षीणावृतिराशिः — अक्षीणावृतिराशिस्तु कीदृगाप्तो भविष्यति त.स.११०ख/९६०.

sgrib par 'gyur

क्रि. छादयिष्यति — ततश्च परवद् आत्मानमपि छादयिष्यति प्र.प./६३.

sgrib par byed

= {sgrib par byed pa/}

sgrib par byed pa

= {sgrib byed} ।। • क्रि. छादयति — गम्या चेद्, वृक्षश्छादयति तां… अगम्या चेन्न छादयति अभि.भा.२१४-२/७०९; आच्छादयति — वातविलोलपल्लवकरैः आच्छादयन्ति इव अ.क.२४. ११०; आवृणोति — आवृणोति इत्येतावति वक्तव्ये आव्रियते चेति वचनं प्रभादिरूपस्य सप्रतिघत्वव्यवस्थापनार्थम् अभि.स.भा.१७ख/२३; संव्रियते — पररूपं हि स्वप्रतिभासेन यया संव्रियते बुद्ध्या यथार्थमप्रकाशनात्, सा कल्पिका बुद्धिः संवृतिः त.प.१९४क/८५२ • सं. छादनम् — शरीरच्छादनं शास्तुर्न तु दृष्टिनिवारणम् अ.क.९७.६; आवरणम् — एतेनावरणादीनामभावश्च निराकृतः प्र.वा.१.८९; विहतिः — अन्योन्यावरणात् तेषां स्यात् तेजोविहतिः प्र.वा.२.४१४; अपह्नवः — पापापह्नववैचित्र्यप्रत्युत्पन्नगिरः परम् । मायामये विनिमये बृहस्पतिधियः स्त्रियः अ.क.८८.६८ • वि. आवारकः — न हि भावस्य स्वभावातिशयम् अखण्डयन् अनुत्पादयन् वा तस्य आवारकः प्रतिबन्धको वा युक्तः, अतिप्रसङ्गात् त.प.२२७ख/१७०; आच्छादकः — पञ्चदशकलात्मा सूर्यः कृष्णपक्षे विसर्गभूषितः पञ्चदशकलाच्छादकः वि.प्र.१६०क/१.८.

sgrib par mdzod

क्रि. छाद्यताम् — छाद्यतामुत्तरीयेण नवं नखपदं सखि का.आ.२.२८६.

sgrib spangs can

वि. प्रहीणावरणः — शक्तिरेवंविधा तस्य प्रहीणाच(व)रणो ह्यसौ त.स.१३२ख/११२६.

sgrib byed

१. = {slob ma} छात्रः, शिष्यः — छात्रान्तेवासिनौ शिष्ये अ.को.२.७.११ २. = {sgo} द्वारम् मि.को.१४०ख ३. = {yol ba} यवनिका, प्रतिसीरा, जवनिका मि.को.१४१ख; द्र.— {sgrib g}.{yogs/}

sgrib bral

वि. निरामयम् — तदेवं संस्थितं दिव्यं खधात्वाख्ये निरामयम् गु.सि.२.२०.

sgrib mi mnga' ba

वि. अपावृतम् — मुनिपुंगव सर्वधातुभिः विपुलं ज्ञानम् अपावृतं तव वि.व.१२५ख/१.१४.

sgrib med

= {sgrib pa med pa/}

sgrib sel

= {sgrib pa thams cad rnam par sel ba/}

sgribs

क्रि. {sgrib pa} इत्यस्याः विधौ ।

sgrim

= {sgrim pa/}

sgrim pa

• सं. आभोगः — {sgrim pa med pa} अनाभोगः शि.स.१४८क/१४३; यत्नः — {sgrim mi dgos par} अयत्नतः अभि.स.भा.६ख/७; आदरः — को नाम लोके शिथिलादरः स्यात् कर्तुं धनेनार्थिजनप्रियाणि जा.मा.२७/१४; औत्सुक्यम् — {sgrim par byed pa} औत्सुक्यमापद्यते बो.भू.७७ख/९९ • वि. = {mkhas pa} चतुरः मि.को.११९ख ।

sgrim pa med pa

अनाभोगः — न शनैर्मन्दं मन्दं क्रमानुत्क्षिपति, न निक्षिपति, युगमात्रप्रेक्षिकया सविश्वस्तप्रेक्षिकया अनाभोगप्रेक्षिकया शि.स.१४८क/१४३.

sgrim par byed pa

क्रि. औत्सुक्यम् आपद्यते — पूर्वमेव चापत्तेः बोधिसत्त्वः तीव्रम् औत्सुक्यमापद्यते बो.भू.७७ख/९९.

sgrim po

= {mkhas pa} पेशलः मि.को.११९ख ।

sgrim mi dgos pa

अयत्नः — {sgrim mi dgos par} अयत्नतः अभि.स.भा.६ख/७.

sgrim mi dgos par

अयत्नतः — अथैवंविधमात्मानं कश्चित् परिकल्पयेत् तथापि नोपपद्यतेऽरूपादिक आत्मा, अयत्नतो मोक्षदोषात् अभि.स.भा.६ख/७.

sgrims

क्रि. {sgrim pa} इत्यस्याः विधौ ।

sgril

निगडः, पशुबन्धनोपकरणम् — सत्त्वान् नानाहडिनिगडकटककुण्डलशृङ्खलाखलीनबन्धनबद्धान् ग.व्यू.१९१ख/२७३.

sgril ma

= {thag pa} वराटकः, रज्जुः — शुल्बं वराटकः स्त्री तु रज्जुस्त्रिषु वटी गुणः अ.को.२.१०.२७.

sgrung

आख्यायिका — {zlos gar gyi sgrung} नाटकाख्यायिका त.प.१६४क/७८२; इतिहासः — {gtam dang sgrung la dga' ba} आख्यायिकेतिहासरतः ल.अ.५९क/५; द्र.— {sgrung rgyud/} {sgrung gtam/}

sgrung rgyud

आख्यायिका — सैव रूपम् स्वभावो येषां नाटकाख्यायिकादीनां ते तथोक्ताः त.प.२१०क/८९०; द्र.— {sgrung/}

sgrung gtam

इतिहासः — काव्यनाटकाख्यानगान्धर्वेतिहाससंप्रहर्षणानि द.भू.२१४ख/२९; द्र.— {sgrung/}

sgrub

= {sgrub pa/}

sgrub dka'

= {sgrub par dka' ba/}

sgrub gla

= {gla/} {rngan pa} विधा, भृतिः — कर्मण्या तु विधाभृत्याभृतयो भर्म वेतनम् । भरण्यं भरणं मूल्यं निर्वेशः पण इत्यपि अ.को.२.१०.३८.

sgrub tu med pa

क्रि. असाध्यम् — येषां तु शून्यता दृष्टिस्तान् असाध्यान् बभाषिरे म.का.१३.८.

sgrub thabs

१. साधनम् — {lha'i sgrub thabs} देवतासाधनम् वि.प्र.६५क/४.११४; {sbyor ba yan lag drug gi sgrub thabs} षडङ्गयोगसाधनम् वि.प्र.६६ख/४.११७ २. साधना — ततः साधनापटले प्रथमम्… ततो ज्ञानपटले प्रथमम् वि.प्र.११६क/१, पृ.१४.

sgrub pa

• क्रि. (वर्त.; सक.; भवि. {bsgrub pa/} भूत. {bsgrubs pa/} विधौ {sgrubs}) सिध्यति — एवं हि… तत् कार्यं सिध्यति वा.टी.१४८-५-४/१८; उपार्जयति — {rnyed pa sgrub} लाभम् उपार्जयति शि.स. १४८ख/१४३; विदधति — विदधति नृणामास्थाम् अ.क.६७.२२; आनयति म.व्यु.७६५२; {yang dag par sgrub} समुदानयति शि.स.१७१क/१६८; साध्यते — यदि तावत् कारणमात्रस्यास्तित्वं साध्यते, तदा सिद्धसाध्यता त.प.१६५क/५०; प्रतिपद्यते — प्रतिपद्यते निर्वाणमनयेति प्रतिपत् अभि.स्फु.२५२क/१०५८; विधीयते — न तु तत्र किञ्चिद् विधीयते त.प.२४०ख/१९५ • सं. १. साधनम् — कुरुष्व तस्माद् गुणसाधनं धनं शिवां च लोके जा.मा.३५४/२०७; प्रसाधनम् — अनेकानित्यविज्ञानपूर्वकत्वप्रसाधनात् त.स.४ख/६३; सिद्धिः — तस्य सिद्धिः प्रतिपत्तिः, साधनम् वा.टी.५२ख/५; प्रसिद्धिः — संस्थानमात्रार्थक्रियाप्रसिद्धावन्यदेव ज्ञानं प्रमाणमनुमानम् प्र.अ.३ख/५; प्रतिपत्तिः — {gzhan gyi don sgrub pa} परार्थप्रतिपत्तिः सू.अ.१४३ख/२१; संप्रपत्तिः — अधिमुक्तिर्भवति सुविपुला संप्रपत्तिक्षमा च सू.अ.१३८ख/१३; प्रतिपत् — मार्ग एव च न्यायः, प्रतिपत्, नैर्याणिकः अभि.स्फु.२५१ख/१०५७; संपादनम् — अबन्ध्यः सर्वथा अष्टम्यादिषु भूमिषु सत्त्वार्थस्य अवश्यं संपादनात् सू.अ.२१०ख/११४; निष्पादनम् — स्वरूपनिष्पादनं तु परिनिष्पन्नस्येति व्याहतम् प्र.अ.७ख/९; निर्वर्तनम् — कार्यनिर्वर्तनयोग्यस्य स्वभावस्य सदा सत्त्वात् वा.टी.५६क/९; समर्थनम् — तस्य समर्थनं साध्येन व्याप्तिं प्रसाध्य धर्मिणि भावसाधनम् वा.टी.५४ख/७; अनुष्ठानम् — {bya ba sgrub pa'i ye shes} कृत्यानुष्ठानज्ञानम् सू.अ.१६०क/४८; अनुष्ठा — नियोज्यधर्मिभावो हि तस्यानुष्ठेयता कुतः । सिद्धोऽपि यद्यनुष्ठेयो नानुष्ठाविरतिर्भवेत् प्र.अ.७क/९; निर्हारः — विविधे शुभनिर्हारे रत्या विहरणात् सदा । सर्वत्र बोधिसत्त्वानां विहारभूमयो मताः सू.अ.२५५ख/१७५; अभिनिर्हारः — विविधकुशलाभिनिर्हारनिमित्तं सदा सर्वत्र रत्या विहरणाद् बोधिसत्त्वानां भूमयो विहारा इत्युच्यन्ते सू.अ.२५५ख/१७५; निर्हृतिः — दर्शनस्याववादस्य स्थितिविक्रीडितस्य च । प्रणिधेर्वशितायाश्च धर्मप्राप्तेश्च निर्हृतिः सू.अ.२२७क/१३७; समुदायनम् म.व्यु.७२११; आधानम् — {nor sgrub pa} धनाधानम् अ.क.३५.४; अर्जनम् — {nor sgrub pa} धनार्जनम् जा.मा.१३९/८१; उपसंहारः — अधोभूमिसमतिक्रान्तस्य अधोभूमिकशुक्लधर्मोपसंहारः बो.भू.१४ख/१६; ढौकनम् — उपसंहारो ढौकनम् न्या.टी.८३ख/२२७; विधानम् — तत्सन्निधानविधानाधीनं सुतरामवभासवत् प्र.अ.१६ख/१९; उत्थापनम् — न खलु स्ववधाय कृत्योत्थापनं प्रेक्षावतः युक्तम् प्र.अ.१३१क/१४०; भावनम् — {mi phyed sku gsum sgrub pa} त्रिकायाभेद्यभावनम् गु.स.१०३ख/२९; रचना — {sna tshogs sgrub pa'i khyad par la} विचित्ररचनाभेदे त.स.१२ख/१४६ २. पा. साधनम् — आनन्दाद्यैः त्रिवज्राब्जसमरसगता भावना साधनं स्यात् का.त. ४.११३ ३. पा. प्रतिपत्तिः — प्रतिपत्तिलक्षणे श्लोकः, महाश्रयारम्भफलोदयात्मिका जिनात्मजानां प्रतिपत्तिरिष्यते । सदा महादानमहाधिवासना महार्थसंपादनकृत्यकारिका सू.अ.१४३क/२१ ४. पा. विधिः — {gcig la sgrub pa dang 'gag pa dag 'gal ba'i phyir ro} एकत्र विधिप्रतिषेधयोः विरोधात् त.प.२१९क/९०७; • वि. साधकः — अस्तित्वसाधका नास्ति अस्ति नास्तित्वसाधकम् ल.अ.१७५क/१३६; अभिषिक्तस्तु साधको दृढनिश्चयः गु.सि.५.४५/४४; कारकः — चित्राप्रमेयाचिन्त्यैश्च सत्त्वार्थकारकम् सू.अ.१६०ख/४९; आहारकः — {bde ba sgrub pa'i dge ba la} सुखाहारके कुशले बो.भू.१०३ख/१३२; साधनी — क्षणसंपदियं सुदुर्लभा प्रतिलब्धा पुरुषार्थसाधनी बो.अ.१.४; निर्वर्तिका — योऽस्याः… जनिकाया निर्वर्तिकाया अशेषो विरागो निरोधः, अयं दुःखनिरोधः ल.वि.२००क/३०३; आवहः — {zhi sgrub pa} शान्त्यावहः र.वि.१२३ख/१०२.

sgrub pa rnam drug

षड्विधा प्रतिपत्तिः : १. परमा प्रतिपत्तिः २. मनस्कारप्रतिपत्तिः ३. अनुधर्मप्रतिपत्तिः ४. अन्तद्वयवर्जिता प्रतिपत्तिः ५. विशिष्टा प्रतिपत्तिः ६. अविशिष्टा प्रतिपत्तिः म.भा.२०क/५.१.

sgrub par

साधयितुम् — ततस्ते नाभेदं साधयितुं क्षमाः वा.टी.७०ख/२५; निर्वर्तयितुम् — अक्षणिकः पदार्थः क्रमेण युगपद्वा न काञ्चिदपि अर्थक्रियामात्राम् अंशतोऽपि क्षमो निर्वर्तयितुम् वा.टी.५६ख/९; विधातुम् — {tshangs pa'i yang /} {dka' thub gzhom pa sgrub par nus} तपोभङ्गं विधातुं वेधसोऽप्यलम् का.आ.२. ३२२.

sgrub pa sgra'i don

पा. विधिशब्दार्थः — {sgrub pa sgra'i don yin par smra ba} विधिशब्दार्थवादी त.प.३५०क/४१९.

sgrub pa sgra'i don yin par smra ba

पा. विधिशब्दार्थवादी — विधिशब्दार्थवादिपक्षे नीलादिशब्देनैव एकेन उत्पलादिस्वलक्षणेऽभिहिते ‘किम् उत्पलम्, आहोस्विद् अञ्जनम्’ इत्येवमज्ञानं विशेषान्तरे न प्राप्नोति, सर्वात्मना तस्य वस्तुनः प्रतिपादितत्वात् त.प.३५०क/४१९.

sgrub pa chen po

पा. महासाधनम् — उपसाधनम् … साधनम्… ततो महासाधनं प्रज्ञासङ्गेऽच्युतं सुखं सम्भवति यदा तदा खलु महासाधनम् । सूक्ष्मयोगाद् इति सुषुष्मनानाडिकोर्ध्वं शुक्रसंयोगात् महासाधनम् इत्युच्यते नीतार्थेन वि.प्र.६५क/४.११३.

sgrub pa chen po'i yan lag

पा. महासाधनाङ्गम् — इह सौख्येनानष्टेन बोधिचित्तं य एकक्षणः, स शान्त इत्युच्यते । ‘सहज इह महासाधने ज्ञानयोग’ इति चित्तस्याक्षरसुखेन सह एकत्वम्, इति महासाधनाङ्गं चतुर्थम् वि.प्र.६७ख/४.१२०.

sgrub pa nyid

साधनत्वम् — स्वरूपेणैवेति साध्यत्वेन एवेष्टो न साधनत्वेनापि न्या.बि.३.४०.

sgrub pa ltar snang

= {sgrub pa ltar snang ba/}

sgrub pa ltar snang ba

पा. साधनाभासः, षड्पदार्थेषु एकः — सर्वोऽतिशयः समस्तसाध्यनिश्चयाभिव्यक्तलक्षणः सर्वस्मादन्यसाधनात् साधनाभासाद् वोत्पद्येत इति तुल्यः प्रसङ्गः वा.टी.९६क/५६.

sgrub pa dang dgag pa

पा. विधिप्रतिषेधः — विधिप्रतिषेधयोरेकत्रायोगात् त.प./५९८; विधानप्रतिषेधः — विधानप्रतिषेधौ हि परस्परविरोधिनौ त.स.६३क/५९८.

sgrub pa po

वि. साधकः — द्विजन्मा हि विजने सिद्धिसाधकः । प्राप्तः अ.क.५.४९; प्रसाधकः — मुद्राप्रसाधकाभेद्यवज्रयोगसमुद्भवः हे.त.१७क/५४; प्रतिपत्ता — इति निर्विकल्पेन धर्मनैरात्म्यज्ञानेन प्रतिपत्तुः प्रतिपत्तव्यस्य प्रतिपत्तेश्चाविकल्पना त्रिमण्डलपरिशुद्धिः वेदितव्या सू.अ.१८९ख/८७.

sgrub pa po la dga'

वि. साधकप्रिया — स्वभिषिक्तां तु हेवज्रे सुकेशां साधकप्रियाम् हे.त.२०ख/६६.

sgrub pa bla na med pa nyid

पा. प्रतिपत्त्यानुत्तर्यम्, त्रिविधानुत्तर्येषु एकम् — त्रिविधमानुत्तर्यं महायाने, येनैतदुत्तरं यानम्— प्रतिपत्त्यानुत्तर्यम्, आलम्बनानुत्तर्यम्, समुदागमानुत्तर्यं च म.भा.२०क/५.१.

sgrub pa ma yin pa

असमर्थनम् — किं पुनरस्य त्रिविधस्य साधनाङ्गस्य समर्थनम्, यद्विपर्ययादसमर्थनं भविष्यति वा.टी.५४ख/७.

sgrub pa dman pa rgol ba'i lan

पा. वितण्डा, तीर्थिकमते वादभेदः — एतेनैव वितण्डा प्रत्युक्ता वा.न्या.१६०-५/१२०; स्वपक्षस्थापनाहीनो वाक्यसमूहो वितण्डा (न्या.सू.१/२/३) वा.टी./१२०.

sgrub pa smra ba

पा. विधिवादी, विधिशब्दार्थवादी — तत्र विधिवादिनः चोदयन्ति, ‘यदि भवतां द्रव्यगुणकर्मसामान्यविशेषसमवायलक्षणा उपाधयो विशेषणानि शब्दप्रत्ययं प्रति निमित्तानि परमार्थतो न सन्ति, तत्कथं लोके ‘दण्डी’ इत्यभिधानप्रत्ययाः प्रवर्त्तन्ते द्रव्याद्युपाधिनिमित्ताः’ त.प.३११ख/३३८.

sgrub pa gzhan las skyes pa

वि. साधनान्तरजन्यम् — साधनान्तरजन्या तु बुद्धिः नास्ति द्वयोरपि त.स.१०६क/९२८.

sgrub pa bzang ba

पा. प्रतिपत्तिकल्याणः, पञ्चकल्याणेषु एकः — पञ्चकल्याणश्चायम्, नामकल्याणो रूपकल्याणो वर्णकल्याणः प्रतिभानकल्याणः प्रतिपत्तिकल्याणश्च वि.व.१४२क/३१.

sgrub pa yin

क्रि. निष्पादयति — सा पुनरेषा द्विविधापि ऋद्धिः बुद्धबोधिसत्त्वानां समासतो द्वे कार्ये निष्पादयति बो.भू.४०क/४६; प्रसाध्यते — भगवान् एव हि प्रमाणभूतोऽस्मिन् प्रसाध्यते प्र.अ.१क/३; विधीयते — तत्र प्रत्यक्षमनूद्य कल्पनापोढत्वम्, अभ्रान्तत्वं च विधीयते न्या.टी.४०क/४०.

sgrub pa las ldog pa la the tshom za ba

पा. सन्दिग्धसाधनव्यतिरेकः, दृष्टान्तदोषः — सन्दिग्धसाधनव्यतिरेको यथा न त्रयीविदा ब्राह्मणेन ग्राह्यवचनः कश्चिद् विवक्षितः पुरुषो रागादिमत्त्वादिति न्या.बि. ३.१३१.

sgrub pa'i skyon

पा. साधनदोषः — त्रयाणां रूपाणां न्यूनता नाम साधनदोषः न्या.टी.३.५५.

sgrub pa'i grogs mchog

पा. अनुसाधकः — मण्डलाचार्यस्यानुसाधकेन आत्मरक्षाविधानं मूलमन्त्रेण कृत्वा सर्वभूतिका बलिः देया म.मू.११८क/२७; उत्तरसाधकः म.व्यु.४२७४; मि.को.११ख ।

sgrub pa'i rgyal po

=(ना.) अवरोपणराजः, बोधिसत्त्वः — यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा सिंहस्य… अवरोपणराजस्य ग.व्यू.२६८क/३४७.

sgrub pa'i ngag

पा. साधनवाक्यम् — न चात्र चोदनाजनितेत्यादौ साधनवाक्ये नञः प्रयोगोऽस्ति त.प.२३३ख/९३८.

sgrub pa'i ngo bo

वि. विधिरूपम् — विधिप्रतिषेधरूपतया द्विधा साध्यं व्यवस्थितम् । विधिरूपं च सद्भावरूपं कारणरूपं वा वा.टी.५३ख/६; {sgra'i don sgrub pa'i ngo bo} विधिरूपश्च शब्दार्थः त.स.३६क/३७८.

sgrub pa'i chos

पा. साधनधर्मः — सर्व एते साधनधर्मा यथास्वं प्रमाणैः सिद्धसाधनधर्ममात्रानुबन्ध एव साध्यधर्मेऽवगन्तव्याः न्या.बि.३.१५.

sgrub pa'i mchod pa

पा. प्रतिपत्तिपूजा — पूजायां च दानेन लाभसत्कारपूजया । शेषाभिश्च प्रतिपत्तिपूजया सू.अ.१७७ख/७१.

sgrub pa'i gter

पा. प्रतिपत्तिनिधानम्, अष्टनिधानेषु एकम् — स्मृतिनिधानम्… मतिनिधानम् … गतिनिधानम्… धारणीनिधानम्… प्रतिभाननिधानम्… धर्मनिधानम्… बोधिचित्तनिधानम्… प्रतिपत्तिनिधानं च अनुत्पत्तिकधर्मक्षान्तिप्रतिलम्भतया । इमान्यष्टौ निधानानि ल.वि.२१४ख/३१७; साधननिधिः मि.को.११९क ।

sgrub pa'i thabs

= {sgrub thabs/}

sgrub pa'i spyod pa

पा. सिद्धिचर्या — {sgrub pa'i spyod pa la 'jug pa} सिद्धिचर्यावतारः क.त.१८२७.

sgrub pa'i dbang po

साधकेन्द्रः — {de phyir sgrub pa'i dbang po la/} {mi las byung ba'i bu mo bsten} अतोर्ध्वं (ऽर्थं ) साधकेन्द्रस्य उक्तकल्पां नरोद्भवाम् गु.सि.७.९.

sgrub pa'i dmigs pa

पा. साधनालम्बनम्, द्वादशविधालम्बनेषु एकम् — द्वादशविधालम्बनं यदुत धर्मप्रज्ञप्तिव्यवस्थानालम्बनम्, धर्मधात्वालम्बनम्, साध्यालम्बनम्, साधनालम्बनम्, धारणालम्बनम्, अवधारणालम्बनम्, प्रधारणालम्बनम्, प्रतिवेधालम्बनम्, प्रतानतालम्बनम्, प्रगमालम्बनम्, प्रशठत्वालम्बनम्, प्रकर्षालम्बनं च म.भा.२६क/५.२८.

sgrub pa'i yan lag

साधनाङ्गम् — किं पुनरस्य त्रिविधस्य साधनाङ्गस्य समर्थनम् वा.टी.५४ख/७; साधनाङ्गत्वम् — यथा चानुपलम्भमात्रस्य समर्थितसाधनाङ्गत्वं न सम्भवति, तथोत्तरत्र प्रतिपादयिष्यति वा.टी.५४ख/७; द्र.— {sgrub par byed pa'i yan lag}

sgrub pa'i yan lag ma brjod pa

पा. असाधनाङ्गवचनम् — कदा पुनरेतद् असाधनाङ्गवचनं यथोक्तं निग्रहस्थानमिति वा.टी.१०४ख/६७; असाधनाङ्गवचनमदोषोद्भावनं द्वयोः । निग्रहस्थानम् वा.न्या./४; द्र.— {sgrub par byed pa'i yan lag ma brjod pa/}

sgrub par dka'

= {sgrub par dka' ba/}

sgrub par dka' ba

= {sgrub dka'} वि. दुःसंपादः — तथागतकर्म… दुःसंपादं परेभ्यः र.वि.८७क/२४; सुदुरासदः — {sgrub dka'i yul dang} विषयैः सुदुरासदैः गु.सि.९.४५/४४; दुःसाध्यम् म.व्यु.२६६१; मि.को.१८ख ।

sgrub par gyur

= {sgrub par gyur pa/}

sgrub par gyur pa

वि. विधिभूतः — तथात्रापि अप्रत्यक्षे सद्व्यवहारप्रतिषेधान्न विधिभूतासद्व्यवहारानुषङ्गः वा.टी.६९ख/२४.

sgrub par 'gyur

क्रि. १. (वर्त.) साध्यते — ग्राह्ये सति हि वै ग्राहस्तरङ्गैः सह साध्यते ल.अ.७३ख/२१ २. (भवि.) निष्पादयिष्यति — अन्योन्यवर्णभाषणतया लाभं निष्पादयिष्यति रा.प.२४२क/१४०; समुदानयिष्यति — तत्र च ब्रह्मचर्यं चरिष्यति, बोधिं च समुदानयिष्यति स.पु.५६क/९९; निष्पत्स्यते — कदाचित् ममायमर्थविशेषो निष्पत्स्यते त.प.१३७क/६; द्र.— {sgrub pa/} {sgrub par 'gyur ba yin/}

sgrub par 'gyur ba

= {sgrub par 'gyur/}

sgrub par 'gyur ba yin

क्रि. साधयिष्यति — एवंविधं फलं साधयिष्यति त.प.१३५क/४; द्र.— {sgrub par 'gyur/}

sgrub par 'dod pa

वि. साधयितुकामः, साधयितुमिष्टः प्र.वृ.१६८-५/१२; सिसाधयिषितः — सिसाधयिषितो योऽर्थः सोऽनया नाभिधीयते त.स.११७ख/१०१७.

sgrub par bya ba

कृ. साध्यम् म.व्यु.६५६२.

sgrub par byas

= {sgrub par byas pa/}

sgrub par byas pa

भू.का.कृ. प्रसाधितः — तत्सम्भव्यपि सर्वज्ञः सामान्येन प्रसाधितः त.स.१२१ख/१०५२.

sgrub par byed

= {sgrub par byed pa/}

sgrub par byed pa

= {sgrub byed} ।। • क्रि. १. सिध्यति — यत् सत् कृतकं वा तदनित्यमेवेति सिध्यति वा.टी.५८ख/१४; साधयति — आभ्यां श्लोकाभ्यां… करुणादीनां मूलादिभावं साधयति सू.अ.२१६ख/१२२; प्रतिपादयति — प्रत्यक्षतो धियः कल्पनाविरहं प्रतिपाद्य साम्प्रतमनुमानतः प्रतिपादयति त.प.८क/४६१; सम्पादयति — एषा तु युक्ती रागहेतुत्वमपि देहस्य सम्पादयति प्र.अ.१२६ख/१३५; समुदानयति — धर्मेणासाहसेन च भोगान् समुदानयति नाधर्मेण बो.भू.६क/४; आपादयति — क्लेशो हि प्रवर्तमानो दश कृत्यानि करोति, मूलं दृढीकरोति… क्षेत्रमापादयति अभि.स्फु.८८क/७६०; आसादयति — यतः प्रागनभिव्यक्तौऽसौ पश्चात्तेभ्यः साधनेभ्योऽभिव्यक्तिमासादयति त.प.१५६ख/३६; साध्यते — तत्राकाशाख्यं तावद् द्रव्यं परेण साध्यते त.प.२६९ख/२५५; प्रसाध्यते — यदि वेदस्य अपौरुषेयत्वमेवं प्रसाध्य प्रामाण्यं प्रसाध्यते त.प.१३३क/७१७; प्रतिपद्यते — तेषां संवराय प्रतिपद्यते श्रा.भू.३१क/७२; सम्पद्यते — संयोगविभागोत्पत्तौ येन कर्मणाऽवयवी ऋजुः सम्पद्यते तत्प्रसारणम् त.प.२८७ख/२८७; प्रपद्यते — वैश्वासिको वानिष्पन्ने अधिचित्ते प्रपद्यते सू.अ.१८९ख/८७; आपद्यते — तेनोच्यते यावन्मन इन्द्रियेण सम्वरमापद्यते श्रा.भू.३०ख/७१; समर्थयते — तेन इत्यादिना सूचितमेव कारणमुपदर्शयन् बुद्धेः भङ्गिनीत्वं समर्थयते त.प.२०६क/१२८; उपचीयते — प्रवेशायानिमित्ताय अनाभोगाय संभृतिः । अभिषेकाय निष्ठायै धीराणाम् उपचीयते सू.अ.२२५क/१३५; निर्वर्त्यते — महता संरम्भेण… कामाः संह्रियन्ते, निर्वर्त्यन्ते, उपचीयन्ते श्रा.भू.१७७ख/४४२; क्रियते — श्रूयते स्मर्यते धर्मः क्रियते च सुखाद् गृहे अ.क.२९.२७; विदधाति — निहन्ति मानं विदधाति लज्जाम् अ.क.५९.१३३ २. (भवि.) साधयिष्यति — अग्निवत् साधयिष्यन्ति सदृशासदृशैः नयैः ल.अ.१८६क/१५६ ३. (विध्यादौ) साधयेत् — येन स निवर्त्तमानो वस्तूनामभावं साधयेत् त.प.२८३क/१०३१ • सं. १. साधनम् — {sde gsum sgrub byed rgyal srid} त्रिवर्गसाधनं… राज्यम् अ.क.६४.१७८; प्रसाधनम् — न सकृद्भावप्रसाधनमत्र प्रकृतम् त.प.७क/४५९; प्रतिपादनम् — वस्तुप्रतिपादनद्वारेण शब्दः साध्यसिद्धौ उपयोगी न तु साक्षात् प्र.अ.४१ख/४७; विधिः न्या.बि.; विधानम् — आदिशब्देन विधानाभ्यनुज्ञानाभ्यर्थनादीनां ग्रहणम् त.प.१९४ख/८५३; संविधानम् — गौर्याः समाराधनसंविधानबद्धस्थितिं… विलोक्य अ.क.१०८.२४; संपादनम् — स्थूलं मृत्युरेवं मे भवतीति ब्रुवाणस्याप्रतियता तथात्वसंपादने वि.सू.१७ख/२०; विहितिः — क्षितिविजितिस्थितिविहितिव्रतरतयः परगतयः का.आ.३.८५ २. पा. साधनम्, हेतुः — {'dis sgrub par byed pas na sgrub byed de gtan tshigs so} साध्यतेऽनेनेति साधनं हेतुः त.प.१७२क/८०१ ३. विधिः, भाग्यम् — {sgrub byed 'khrugs par gyur pa na/} {bde ba sdug bsngal nyid 'gyur} सुखं दुःखत्वमायाति… विधौ विधुरतां याते अ.क.१०५.९; पञ्चानां पाण्डुपुत्राणां पत्नी पाञ्चालकन्यका । सतीनामग्रणीश्चासीद् दैवो हि विधिरीदृशः का.आ.३.१८५ • वि. साधकः — न तु… प्रयोजनादिसाधकं तद्बाधकं वा प्रमाणमस्ति त.प.१३४ख/३; अनयोः श्लोकयोरेकस्य द्वितीयः साधकः सू.अ.१८८ख/८५; साधिका हे.बि.१४३-२/६०; साधनी — उपलब्धिलक्षणप्राप्तानुपलब्धिरेवाभावव्यवहारसाधनी वा.टी.६७क/२१; प्रसाधकः — अनुमानं विना अध्यक्षं न स्वार्थस्य प्रसाधकम् प्र.अ.१५८क/१७२; प्रसाधिका — साऽभावस्य प्रसाधिका प्र.वा.२.८९; संसाधकः — तथाभूतपुरुषसंसाधकं प्रमाणं तथाविधं नास्तीत्येवं मन्यमानैः त.प.२९१क/१०४५; विधायकः — सिद्धान्तो हि न सर्वस्य विरोधस्य विधायकः प्र.अ.५५ख/६३; विधायी — पूजाविधायिनः अ.क.४०.३६; विधायिनी— संसारविषवृक्षस्य मूलबन्धविधायिनी अ.क.७५.४; आवर्जकः — क्लिष्टधर्मविवर्जकं शुक्लधर्मावर्जकम् बो.भू.१०८ख/१३९; निर्वर्तकः — किं तद् ? इत्याह ‘निर्वर्तकम्’ जनकम् वा.टी.५२ख/५; अभिनिर्वर्त्तकः — द्रव्यादिवैशेषिकगुणाभिनिर्वर्त्तकम् इत्येव परमं पुरुषार्थोपयोगितत्त्वं यदि कवयोऽधिगच्छन्ति त.प.२९३क/१०४९; अभिनिर्हारकः — सर्वगुणाभिनिर्हारको यो मार्गः शमथविपश्यना अभि.स.भा.६१ख/८४; वाहकः — स्वर्गापवर्गफलवाहकम् एतद् भगवतो वचनम् त.प.३२५ख/१११९; आहारिका — इयं प्रज्ञापारमिता बोधिसत्त्वानां महासत्त्वानां सर्वज्ञताया आहारिका अनुपरिग्राहिका च अ.सा.४३ख/२४; प्रतिपत्ता — धातारस्तस्य वक्तारः प्रतिपत्तार एव च अभि.स्फु.३११क/११८६; समुदानेता — नास्ति धर्माणां समुदानेता शि.स.१३२ख/१२७; समर्थयमानः — इति अनैकान्तिकतामेव समर्थयमान आह त.प.१७०क/७९७; प्रसाधनः — भवतु नाम नामानुषङ्गोऽभ्यासपूर्वकः, तथाऽप्यसौ नेष्टप्रसाधनः त.प.१०६ख/६६४; आवहः — यत्नस्थानशरीरचित्तरहितः शब्दः स शान्त्यावहः र.वि.१२३ख/१०२.

sgrub par byed pa ltar snang ba

पा. साधनाभासः, साधनदोषः — एषां पक्षहेतुदृष्टान्ताभासानां वचनानि साधनाभासम् न्या.प्र./७.

sgrub par byed pa dam pa

पा. साधकतमम् — सर्वेषामुपयोगेऽपि कारकाणां क्रियां प्रति । यदन्त्यं भेदकं तस्यास्तत् साधकतमं मतम् प्र.वा.२.३११; साधकतमं च करणम् प्र.अ.२०क/२३.

sgrub par byed pa ldog pa

१. पा. साधनव्यतिरेकः — {sgrub par byed pa ldog pa la the tshom za ba} संदिग्धसाधनव्यतिरेकः लो.को.५६३ २. साधनव्यावृत्तः — {sgrub par byed pa ldog pa med pa} साधनाव्यावृत्तः न्या.प्र./६.

sgrub par byed pa ldog pa med pa

पा. साधनाव्यावृत्तः, दृष्टान्ताभासप्रभेदः — वैधर्म्येणापि दृष्टान्ताभासः पञ्चप्रकारः, तद्यथा साध्याव्यावृत्तः साधनाव्यावृत्तः उभयाव्यावृत्तः अव्यतिरेकः विपरीतव्यतिरेकश्च… साधनाव्यावृत्तो यथा कर्मवदिति । कर्मणः साध्यं नित्यत्वं व्यावृत्तम्, अनित्यत्वात् कर्मणः । साधनधर्मोऽमूर्तत्वं न व्यावृत्तम्, अमूर्तत्वात् कर्मणः न्या.प्र./६.

sgrub par byed pa ldog pa la the tshom za ba

पा. संदिग्धसाधनव्यतिरेकः लो.को.५६३.

sgrub par byed pa rnam par gcod pa

साधनव्यवच्छेदः — न च भावाभावव्यतिरिक्तं तृतीयमस्ति, यत्र साध्यव्यवच्छेदपूर्वकः साधनव्यवच्छेदो निर्दिश्येत त.प.२५ख/४९८.

sgrub par byed pa po

वि. निष्पादकः — यस्तान् उपादाय प्रज्ञप्यते, स उपादाता ग्रहीता निष्पादक आत्मा इत्युच्यते प्र.प./९१.

sgrub par byed pa ma tshang ba

वि. साधनविकलः — {sgrub par byed pa ma tshang ba nyid} साधनविकलता त.प.२२९क/९२८; = {sgrub par byed pa med pa/}

sgrub par byed pa ma tshang ba nyid

साधनविकलता — {dpe sgrub par byed pa ma tshang ba nyid ma yin no} न साधनविकलता दृष्टान्तस्य त.प.२२९क/९२८.

sgrub par byed pa ma tshang ba med pa

वि. साधनाविकलः — {sgrub par byed pa ma tshang ba med pa nyid} साधनविकलता त.प.२२९क/९२८.

sgrub par byed pa ma tshang ba med pa nyid

साधनाविकलता — {dpe sgrub par byed pa ma tshang ba med pa nyid} दृष्टान्तस्य साधनाविकलता त.प.२२९क/९२८.

sgrub par byed pa ma yin pa

= {sgrub byed min/}

sgrub par byed pa med pa

वि. साधनविकलः — शब्दस्य नित्यत्वे साध्येऽमूर्तत्वादिति हेतुः… साधनविकलः परमाणुः, मूर्त्तत्वात् परमाणूनाम् न्या.टी. ८७क/२४०; द्र.— {sgrub par byed pa ma tshang ba/}

sgrub par byed pa smra ba

पा. साधनवादी — यद्यपि बौद्धादेः साधनवादिनो न जातिः विपक्षत्वेन सिद्धा त.प.१६२क/७७७.

sgrub par byed pa yin

क्रि. निर्वर्त्तयति — करोति यागम्, स्वव्यापारं निष्पादयति, यागनिष्पत्तिं निर्वर्त्तयति प्र.अ.१५क/१७.

sgrub par byed pa log pa

साधननिवृत्तिः — उपलब्धिलक्षणप्राप्त इति दृश्यः इत्येषा साध्यनिवृत्तिः । स उपलभ्यत एवेति साधननिवृत्तिः न्या.टी.६८क/१७५.

sgrub par byed pa'i skyon

पा. साधनदोषः — साधनदोषोद्भावनानि दूषणानि । साधनदोषो न्यूनत्वम् न्या. प्र./८.

sgrub par byed pa'i chos

पा. साधनधर्मः — तेन साध्यधर्मेण साधनधर्ममात्रस्य अनपेक्षितहेत्वन्तरव्यापारस्य अन्वयः सिध्यति वा.टी.५८क/१४.

sgrub par byed pa'i chos ma grub pa

पा. साधनधर्मासिद्धः, दृष्टान्ताभासभेदः — तत्र साधर्म्येण… दृष्टान्ताभासः पञ्चप्रकारः तद्यथा साधनधर्मासिद्धः, साध्यधर्मासिद्धः, उभयधर्मासिद्धः, अनन्वयः, विपरीतान्वयश्च । तत्र साधनधर्मासिद्धो यथा, ‘नित्यः शब्दोऽमूर्त्तत्वात्, परमाणुवत्’ न्या.प्र./६.

sgrub par byed pa'i chos la the tshom za ba

पा. संदिग्धसाधनधर्मः — संदिग्धसाधनधर्मः… मरणधर्मत्वं साध्यम्, अयं पुरुष इति धर्मी, रागादिमत्त्वाद् इति हेतुः । रथ्यापुरुषे दृष्टान्ते सन्दिग्धं साधनम् । साध्यं तु निश्चितं मरणधर्मत्वम् न्या.टी.८७क/२४०.

sgrub par byed pa'i sbyor ba

पा. साधनप्रयोगः — इदानीं भवतु नाम अप्रामाण्याशङ्कानिवृत्तये साधनप्रयोगः त.प.२३३ख/९३८.

sgrub par byed pa'i tshad ma

पा. साधकप्रमाणम् — तत्साधकप्रमाणाभावात् तदाकारं तद्विज्ञानम् इत्येतदेव न सिद्ध्येत् त.प.१८१ख/८२५.

sgrub par byed pa'i yan lag

पा. साधनाङ्गम् — कथं पुनः साधनाङ्गस्य अनुच्चारणं भवति, निग्रहस्थानं च वा.टी.५२ख/५; साधनावयवः — निगमनं न साधनावयवः त.प.३३ख/५१५.

sgrub par byed pa'i yan lag gi sgrub pa

साधनाङ्गसमर्थनम् — एवं स्वभावानुपलब्धौ साधनाङ्गसमर्थनं प्रपञ्चेनाभिधाय वा.टी.९७ख/५७.

sgrub par byed pa'i yan lag brjod pa med pa

= {sgrub par byed pa'i yan lag ma brjod pa/}

sgrub par byed pa'i yan lag nyid

पा. साधनाङ्गत्वम् — कथं पुनः प्रतिज्ञादीनाम् असाधनाङ्गत्वम् वा.टी.९९क/५९.

sgrub par byed pa'i yan lag nyid ma yin pa

असाधनाङ्गत्वम् — कथं पुनः प्रतिज्ञादीनाम् असाधनाङ्गत्वम् वा.टी.९९क/५९.

sgrub par byed pa'i yan lag ma brjod pa

पा. असाधनाङ्गवचनम्, वादिनो निग्रहस्थानम् — अस्य साधनाङ्गस्य वचनं त्रिरूपलिङ्गाख्यानम् । तस्य साधनाङ्गस्य अवचनम् अनुच्चारणम्, अनभिधानं यत् तदसाधनाङ्गवचनम्… वादिनो निग्रहस्थानम् वा.टी.५३क/५.

sgrub par byed pa'i yan lag mi brjod pa

= {sgrub par byed pa'i yan lag ma brjod pa/}

sgrub par byed par 'gyur

क्रि. साधयिष्यति — यदि नाम बुद्ध्यादयः सत्ता भेदाभेदौ वा न साधयन्ति, अर्थक्रिया तु तान् साधयिष्यति वा.टी.८२क/३८.

sgrub par mdzad

= {sgrub par mdzad pa/}

sgrub par mdzad pa

क्रि. साधयति — किं पुनः अदर्शनेऽपि अनिवृत्तिः आशङ्कायाः, यावता तद् अदर्शनम् अभावं साधयति वा.टी.५७ख/१३; सम्पादयति — तथागतः… यथाकामं सर्वं सम्पादयति बो.भू.३८क/४३.

sgrub par mdzod

क्रि. विधीयताम् — विचार्य कार्यतात्पर्यं यद् युक्तं तद् विधीयताम् अ.क.४०.९७.

sgrub par sla ba

= {sgrub sla ba/}

sgrub po

वि. = {sgrub pa po} साधकः — मातृभगिनीपुत्रींश्च कामयेद्यस्तु साधकः । स सिद्धिं विपुलां गच्छेत् गु.स.८७ख/१५; {sgrub po mchog} साधकोत्तमः गु.सि.३.२८/२७.

sgrub po mchog

वि. साधकोत्तमः — खधातुभवने दिव्ये प्राप्यते साधकोत्तमैः गु.सि.३.२८/२७.

sgrub por dga'

वि. साधकप्रिया — रूपयौवनसौभाग्यां सुपुष्पां साधकप्रियाम् हे.त.२६ख/८६.

sgrub phod

= {sgrub phod pa/}

sgrub phod pa

वि. उत्थानसम्पन्नः — दृष्टधर्महितार्थं वा भोगप्रतिसंयुक्तमारभ्य उत्थानसंपन्नो भवति आरक्षासंपन्नः समजीवी बो.भू.१३५ख/१७४.

sgrub byed

१. = {tshangs pa} विधाता, ब्रह्मा — आज्ञालेख्यलिपिं विधातृनृपतेः संसक्तकर्मावलीं चित्रं तेऽपि न लङ्घयन्ति कुटिलां वेलामिवाम्भोधयः अ.क.५०.१ २. = {rtswa} अर्जुनम्, तृणम् — तृणमर्जुनम् अ.को.२.४.१६७ ३. = {rgyu skar sa ga} राधा, विशाखानक्षत्रम् — राधा विशाखा अ.को.१.३.२२ ४. कर्परी, क्वाथोद्भवरसाञ्जनभेदः, ‘ {skyer shun dang spang ma bskol ba las byung khu ba'i mig sman gyi bye brag zhig}’ mi.ko.60kha 5. = {ka ku b+ha} ककुभः, वृक्षविशेषः — ककुभपादपस्य अधस्तात् ल.वि.१३१क/१९५ ६. = {sgrub par byed pa/}

sgrub byed dam pa

= {sgrub par byed pa dam pa/}

sgrub byed pa

= {sgrub byed/} {sgrub par byed pa/}

sgrub byed ma

पा. = {rgyu skar sa ga} राधा, विशाखानक्षत्रम् मि.को.३२ख; द्र.— {sgrub byed/}

sgrub byed min

= {sgrub par byed pa ma yin pa} ।। • क्रि. न साधयिष्यति — को न तं साधयिष्यति त.स.१२५ख/१०८५ • सं. असाधनम् लो.को.५६३.

sgrub byed yan lag

= {sgrub par byed pa'i yan lag}

sgrub byed yan lag mi brjod pa

= {sgrub par byed pa'i yan lag ma brjod pa/}

sgrub ma

=(वि.स्त्री.) साधनी — {don thams cad sgrub ma} सर्वार्थसाधनी ब.वि.१७०क ।

sgrub mdzad

= {sgrub par mdzad pa/}

sgrub zin

भू.का.कृ. साधितम् — अर्थक्रियाज्ञाने भ्रान्तिः नास्ति इति साधितम् त.स.११२ख/९७४.

sgrub shes

वि. विधिज्ञः — क्षितीशस्तस्मै मृगाक्षीं विधिना विधिज्ञः… ददौ सुताम् अ.क.६५.७०.

sgrub sla

= {sgrub sla ba/}

sgrub sla ba

कृ. सुसाध्यम् म.व्यु.२६६०; मि.को.१८ख ।

sgrubs

क्रि. {sgrub pa} इत्यस्याः विधौ ; = {sgrubs shig}

sgrubs shig

क्रि. सम्पादयेत् — अप्रमादेन भगिन्यः सम्पादयेत् वि.सू.३३ख/४२; प्रतिपद्यस्व — यद् युष्माकम् ईदृशं प्रतिभानं संजातम्, तत् साधु प्रतिपद्यध्वं देशयामि स.दु.१८७/१८६.

sgre

= {sgre bo/}

sgre bo

=(?) विटः — यत्र तु ब्राह्मणादौ संस्थानादिसांकर्यम्, तत्र विटसमयमात्रं शरणं सदाचारमात्रमद्यपादीनाम् प्र.अ.२५१-२/५४७.

sgre bo'i brda

=(?) विटसमयः — यत्र तु ब्राह्मणादौ संस्थानादिसांकर्यम्, तत्र विटसमयमात्रं शरणं सदाचारमात्रमद्यपादीनाम् प्र.अ.२५१-२/५४७.

sgregs pa

उद्गारः — {log par lta ba'i dug gi sgregs pa dang 'dra ba} मिथ्यादृष्टिविषोद्गारभूतम् जा.मा.३४८/२०३.

sgreng

= {sgreng ba/}

sgreng ba

वि. ऊर्ध्वम् — {gang dag lag pa sgreng} ये ऊर्ध्वहस्तकाः वि.व.१२४क/१.१२.

sgren po

वि. नग्नः, विवस्त्रः; {gos med gcer bu} छो. को.१६९; द्र.— {sgren mo/}

sgren mo

वि. नग्नः — रिक्तहस्तश्च नग्नश्च यास्यामि मुषितो यथा बो.अ.६.५९; विनग्नः — मम नक्षत्ररात्रेरन्तरायं करिष्यतीति विदित्वा भगवतः पुरस्ताद् विनग्नोऽस्थात् वि.व.१२७ख/१.१७.

sgro

१. पक्षः [1] = {gshog pa} पक्षिणामवयवविशेषः — {rma bya'i sgro} मायूरपक्षः अ.क.५३.३४; पत्त्रम् — गरुत्पक्षच्छदाः पत्रं पतत्त्रं तनूरुहम् अ.को.२.५.३६ [2] शरपक्षः — पक्षो वाजः अ.को.२.८.८७ २. द्र.— {sgro btags pa/} {sgro 'dogs pa/}

sgro gu

ग्रन्थिका — पाशकस्य अनपगमाय चीवरे दानं व(फ)लकं दत्त्वा ग्रन्थिकायाश्च वि.सू.६९ख/८६; द्र.— {sgrog gu'i rten ma} फलकः म.व्यु.९१९२; {lham sgro gu can} पूला वि.सू.६९क/८६; वि.सू.२६क/३२.

sgro can

= {bya} पत्त्री, पक्षी — पतत्त्रिपत्त्रिपतगपतत्पत्त्ररथाण्डजाः अ.को.२.५.३३.

sgro btags

= {sgro btags pa/} {sgro btags nas} आरोप्य — अभूतान् षोडशाकारान् आरोप्य परितृष्यति प्र.वा.१.२७३; समारोप्य — बुद्धिगते एव तीव्रमन्दत्वे शब्दे समारोप्य भ्राम्यति त.प.१५०क/७५२.

sgro btags dang bral ba

वि. अनारोपितः — अध्यारोपितमेवातो वाच्यवाचकमिष्यते । अनारोपितम् अर्थं च प्रत्यक्षं प्रतिपद्यते त.स.४६ख/४६२.

sgro btags rnam can

वि. आरोपिताकारः — गुणद्रव्यक्रियाजातिसमवायाद्युपाधिभिः । शून्यम् आरोपिताकारशब्दप्रत्ययगोचरम् त.स.१/१.

sgro btags pa

• पा. आरोपः — कथं विधिप्रतिषेधलक्षणं व्यवहारम् आरोपवशेन शब्दाः सम्पादयन्ति त.प.१९४क/८५३; अध्यारोपः — न खलु अध्यारोपेण सत्यार्थविषयेण भवितव्यं प्रतिबन्धम् अन्तरेणेति व्यवस्थितम् प्र.अ.११-१/२१; समारोपः — तदत्र यदि समारोपविषयव्यवच्छेदेन गृहीतमिति हेत्वर्थः, तदा हेतोरसिद्धता त.प.१४ख/४७५; व्यारोपः — बुद्ध्या व्यारोप उपचारः प्र.अ.२५७-४/५६२ • भू.का.कृ. आरोपितः — आरोपिताकारः शब्दप्रत्यययोः गोचरः विषयो यत्र प्रतीत्यसमुत्पादे स तथोक्तः त.प.१४२ख/१५; समारोपितम् — सर्वबोधिसत्त्वाशयसमारोपितेन प्रेम्णा ग.व्यू.२८९ख/३६८; अध्यारोपितः — आरोपितः बाह्यत्वेनाध्यारोपितः त.प.१४२ख/१५; अध्यारोपित एष पाठः अभि.स्फु.२९२ख/११४३ • वि. आरोपकः — {sgro btags pa'i rnam par rtog pa} आरोपकं विकल्पम् त.प.३०५क/१०६८.

sgro btags pa zhugs pa

प्रवृत्तसमारोपः — {sgro btags pa zhugs pa rnam par gcod pa} प्रवृत्तसमारोपव्यवच्छेदः त.प.१६क/४७८.

sgro btags pa zhugs pa gcod pa

पा. प्रवृत्तसमारोपव्यवच्छेदः — तत्रानुमानस्य प्रवृत्तसमारोपव्यवच्छेदाय प्रवर्त्तमानस्य प्रामाण्यं भवति, न पुनः प्रत्यक्षानन्तरभाविविकल्पस्य; तस्य प्रवृत्तसमारोपव्यवच्छेदाभावात् त.प.१६क/४७८; = {sgro btags pa zhugs pa rnam par gcod pa/}

sgro btags pa zhugs pa rnam par gcod pa

पा. प्रवृत्तसमारोपव्यवच्छेदः — तत्रानुमानस्य प्रवृत्तसमारोपव्यवच्छेदाय प्रवर्त्तमानस्य प्रामाण्यं भवति, न पुनः प्रत्यक्षानन्तरभाविविकल्पस्य; तस्य प्रवृत्तसमारोपव्यवच्छेदाभावात् त.प.१६क/४७८; = {sgro btags pa zhugs pa gcod pa/}

sgro btags pa yin

क्रि. आरोप्यते — अथैकं पूर्वरूपतया दृष्टम् आरोप्यते । अपरं तु द्रक्ष्यमाणतया पररूपतया च प्र.अ.२४ख/२८.

sgro btags pa'i mtha'

पा. समारोपान्तः, अन्यतरोऽन्तः — अनेन तावत् समारोपान्तं परिहृत्य अपवादान्तं परिजिहीर्षया आह त्रि.भा.१६४ख/८०.

sgro btags pa'i rnam pa can

= {sgro btags rnam can/}

sgro btags med

= {sgro btags med pa/}

sgro btags med pa

वि. अनारोपितम् — अनारोपितरूपा च स्वसंवित्तिरियं स्थिता त.स.१२५क/१०८३.

sgro btags med pa'i ngo bo can

वि. अनारोपितरूपम् — अनारोपितरूपा च स्वसंवित्तिरियं स्थिता त.स.१२५क/१०८३.

sgro brtags pa

• भू.का.कृ. आरोपितम् — तदर्थग्रहणं शब्दकल्पनारोपितात्मनाम् । अलिङ्गत्वप्रसिद्ध्यर्थम् अर्थादर्थस्य सिद्धितः प्र.वा.४.१३; समारोपितम् — विकल्पवासनोद्भूताः समारोपितगोचराः प्र.वा.३.२८७ • वि. आरोपकः — यतो नान्यम् आरोपकविकल्पव्यतिरेकेण शब्दस्य समुत्थापकं पश्यति त.प.३०४ख/१०६८.

sgro gdags par bya ba

कृ. आरोप्यम् — शब्दप्रवृत्त्युपायम् आरोपकं विकल्पम् आरोप्यं च त.प.३०५क/१०६८; समारोप्यम् — स तत्र अविद्यमानोऽपि दृश्यः समारोप्यः न्या.टी.५०क/१०१.

sgro 'dogs

= {sgro 'dogs pa/}

sgro 'dogs skur

= {sgro 'dogs pa dang skur ba/}

sgro 'dogs skur ba 'debs

= {sgro 'dogs pa dang skur ba 'debs pa/}

sgro 'dogs pa

• क्रि. समारोपयति — येन… चित्तविकल्पलक्षणग्राहाभिनिवेशेन… महाभूतान्… असद्भूतसमारोपेण समारोपयति ल.अ.१०४क/५०; आरोप्यते — यत्र ह्यंशे भ्रान्तिनिमित्तेन न गुणान्तरम् आरोप्यते, तत्रैव निश्चयः त.प.२२०क/९०९; समारोपेति — {chos nyid la yang sgro 'dogs} समारोपेन्ति धर्मताम् ल.अ.११७क/६३ • सं. आरोपः — यावता स्नेहेन तदेव दोषदर्शनमपाक्रियते सद्गुणारोपविधायिना प्र.अ.१४६क/१५५; अध्यारोपः — मिथ्याध्यारोपहानार्थं यत्नोऽसत्यपि मोक्तरि प्र.अ. १२८क/१३७; समारोपः — तदत्र यदि समारोपविषयव्यवच्छेदेन गृहीतमिति हेत्वर्थः, तदा हेतोः असिद्धता त.प.१४ख/४७५; समारोपणम् — एकान्तविपर्यस्तत्वादालम्बने नितीरकत्वात्, समारोपणाच्च अभि.भा.२३१क/७७९; अध्याहारः प्र.वृ.१७५-४/२८ • वि. आरोपकः — विद्यते हि निरालम्बमारोपकम् (ज्ञानम्) त.स.४३ख/४४०; समारोपकः — कुदृष्टावग्रतासमारोपको दृष्टिपरामर्शः अभि.स.भा.६क/६; समारोपिका — पञ्चस्कन्धात्मके ज्ञेये आत्मात्मीयस्वभावसमारोपिका सत्कायदृष्टिः अभि.स.भा.६क/६; आस्कन्दिः — तस्मादनर्थास्कन्दिन्योऽभिन्नार्थाभिमतेष्वपि । शब्देषु वाच्यभेदिन्यो व्यतिरेकास्पदं धियः प्र.वा.२.११७ • भू.का.कृ. आरोपितम् — बुद्धेरस्खलिता वृत्तिः मुख्यारोपितयोः सदा प्र.वा.२.३६; अध्यारोपितम् प्र.प. ।

sgro 'dogs pa dang skur ba

पा. समारोपापवादः — समारोपापवादो हि चित्तमात्रे न विद्यते ल.अ.८३क/३०.

sgro 'dogs pa dang skur ba 'debs pa

समारोपापवादी — कल्पितं यत्र नाशेन्ति समारोपापवादिनः ल.अ.१७८क/१४२.

sgro 'dogs pa dang skur ba'i lta ba

पा. समारोपापवाददृष्टिः — {sgro 'dogs pa dang skur ba'i lta ba ngan pa} समारोपापवादकुदृष्टिः ल.अ.८२ख/३०.

sgro 'dogs pa dang skur ba'i lta ba ngan pa

समारोपापवादकुदृष्टिः — {sgro 'dogs pa dang skur ba'i lta ba ngan pa rnam par spangs pa'i blo can} समारोपापवादकुदृष्टिवर्जितमतिः ल.अ.८२ख/३०.

sgro 'dogs pa dang skur ba'i mtha'

पा. समारोपापवादान्तः — गम्भीरो भावनामार्गो गाम्भीर्यं शून्यतादिकम् । समारोपापवादान्तमुक्तता सा गभीरता अभि.अ.४.४२.

sgro 'dogs pa rnam par gcod pa'i yul can

पा. समारोपव्यवच्छेदविषयः — तथा हि, भवतामत्र अविवादः, ‘समारोपव्यवच्छेदविषयो निश्चयः’ इति त.प.१४ख/४७५; द्र.— {sgro 'dogs pa rnam par bcad pa'i yul can/}

sgro 'dogs pa rnam par bcad pa'i yul can

पा. समारोपविच्छेदविषयः — न समारोपविच्छेदविषयत्वेन मानता । अनुमायाः प्रमाणत्वप्रसङ्गेन स्मृतेरपि त.स.४८क/४७५; द्र.— {sgro 'dogs pa rnam par gcod pa'i yul can/}

sgro 'dogs pa'i lta ba ngan pa

कुदृष्टिसमारोपः — अस्यैव कुदृष्टिसमारोपस्यानुपलब्धिप्रविचयाभावाद् अपवादो भवति ल.अ.८३क/३०.

sgro 'dogs pa'i mtha'

समारोपान्तः, अन्यतरोऽन्तः — अस्ति भिक्षवः रूपे आस्वाद इत्येवमादिनाऽपवादान्तं समारोपान्तं च वर्जयित्वा तत्त्वार्थनयोऽभिद्योतितः अभि.स.भा.१०७क/१४४.

sgro 'dogs pa'i rnam par rtog pa

पा. अध्यारोपविकल्पः, दशविधविकल्पेषु एकः — दशविधविकल्पो बोधिसत्त्वेन परिवर्जनीयः । अभावविकल्पः … भावविकल्पः… अध्यारोपविकल्पो यस्य प्रतिपक्षेणाह, ‘रूपं शारिपुत्र स्वभावेन शून्यमिति… अपवादविकल्पः… एकत्वविकल्पः… नानात्वविकल्पः… स्वलक्षणविकल्पः… विशेषविकल्पः… यथानामार्थाभिनिवेशविकल्पः… यथार्थनामाभिनिवेशविकल्पः सू.अ.१८०क/७४.

sgro 'dogs par byed

= {sgro 'dogs par byed pa/}

sgro 'dogs par byed pa

• क्रि. [1] (वर्त.) आरोपयति — यदि अविपर्यस्तः, कथमारोपयति विकल्पावस्थायाम् त.प.३०४ख/१०६८; अध्यारोपयति — आत्मदृष्टिर्हि रूपादिके वस्तुनि कारकवेदकवशवर्तित्वेन आत्मत्वम् अभूतम् अध्यारोपयति अभि.भा.३३क/९९५; समारोपयति — न हि चक्षुर्विज्ञानं रससारूप्यं समारोपयति त.प.१८५ख/८३२ [2] (विध्यादौ) समारोपयेत् — तत् कथमगृहीत्वा व्यञ्जकस्थं महत्त्वादि शब्दे समारोपयेत् त.प.१३९क/७३०; सं. समारोपणम् • वि. समारोपकः, ओ पिका — कथम् उच्छेददृष्टिः समारोपिका अभि.स्फु.९५ख/७७३; आरोपकारी — ननु हस्त्यादिशून्यायां भूमावारोपकारिणः । प्रत्यया ये प्रवर्त्तन्ते भेदस्तत्र किमाश्रयः त.स.१०ख/१२८.

sgro 'dogs byed pa

= {sgro 'dogs par byed pa/}

sgro ldan

= {mda'} पत्त्री, बाणः — अपह्नुतिरपह्नुत्य किञ्चदन्यार्थदर्शनम् । न पञ्चेषु स्मरस्तस्य सहस्रं पत्रिणामिति का.आ.२.३०१.

sgro ba

= {rlig pa} मेढ्रः, शिश्नः — शिश्नो मेढ्रो मेहनशेफसी अ.को.२.६.७६.

sgro ma btags pa

भू.का.कृ. असमारोपितम् प्र.वृ.१७१-१/१८.

sgro gshog

= {gshog pa} पक्षः, पक्षिणामवयवविशेषः — पत्रगुप्तशुकसारिकाकोकिलहंसक्रोञ्चमयूरचक्रवाककुणालकलविङ्कजीवंजीवकादयो विचित्ररुचिरपक्षाः ल.वि.२४ख/२८.

sgrog

१. = {lcags thag} निगडः, शृङ्खला — अथ शृङ्खला । अन्दुको निगडोऽस्त्री अ.को.२.८.४१; द्र. {lcags sgrog shing sgrog} 2. (?) करण्डकम् — {chos gos kyi sgrog} चीवरकरण्डकम् म.व्यु.९३७९ ३. = {sgrog pa/}

sgrog gu'i rten ma

फलकः म.व्यु.९१९२; द्र.— {sgrog rten/}

sgrog rten

फलकः — {mi 'phyil bar bya ba'i phyir chos gos la sgrog rten byas te sgrog thungs gdags so} पाशकस्य अनपगमाय चीवरे दानं व(फ)लकं दत्त्वा वि.सू.६९ख/८६; द्र.— {sgrog gu'i rten ma} फलकः म.व्यु.९१९२.

sgrog thungs

पाशकः — {mi 'phyil bar bya ba'i phyir chos gos la sgrog rten byas te sgrog thungs gdags so} पाशकस्य अनपगमाय चीवरे दानं व(फ)लकं दत्त्वा वि.सू.६९ख/८६.

sgrog pa

• क्रि. (वर्त.; सक.; भवि. {bsgrag pa/} भूत. {bsgrags pa/} विधौ {sgrogs}) नदति — सिंहनादं नदति, ‘क्षीणा मे जातिः, उषितं ब्रह्मचर्यम्’ ल.अ.८०क/२७; सम्यक्सङ्कल्पेन समुत्थापितवाचा सिंहनादं नदति म.टी.२७९क/१३८ • सं. निर्घोषः — {de bzhin gshegs pa thams cad kyi chos kyi 'khor lo sgrog pa'i gtsug phud} सर्वतथागतधर्मचक्रनिर्घोषचूडः ग.व्यू.२७५ख/२; स्तनितम् — प्रसक्तमन्दस्तनिताः प्रहासिनस्तडित्पिनद्धाश्च घनाः समन्ततः जा.मा.५४/३२.

sgrog pa'i rnga

डिण्डिमः, वाद्यभेदः — {grags pa min pa sgrog pa'i rnga} यशःखण्डनडिण्डिमः अ.क.३९.३३.

sgrog pa'i brda nyid

= {sgrog pa'i rnga nyid} डिण्डिमत्वम् — यस्याययौ विजयमण्डनडिण्डिमत्वं दानेन कुञ्जरपतेः इव अ.क.५५.६.

sgrog par byed

क्रि. कथयति — उद्गीतैरङ्गनानां … उद्वाहस्नानवेलां कथयति भवतः ना.ना.२७५क/९१.

sgrog byas

भू.का.कृ. स्वनितम्, ध्वनितम् — स्वनितं ध्वनितं समे अ.को.३.१.९२.

sgrog byed

वि. वाचालः — {khu byug ca cor sgrog byed cing /} {ma la ya rlung bdag la 'ong} कोकिलालापवाचालो मामेति मलयानिलः का.आ.१.४८.

sgrogs

१ {sgrog pa} इत्यस्याः विधौ २. = {sgrogs pa/}

sgrogs ldan

झरः, निर्झरः मि.को.१४८क ।

sgrogs pa

• क्रि. गर्जति — {'khu dang mi mthun sgrogs pa dang} द्रुह्यति प्रतिगर्जति का.आ.२.६१; रौति — कारणं कर्तृभूतमिति कृत्वा तद्यथा नादस्य कारणं घण्टेति ‘घण्टा रौति’ इत्युच्यते, तद्वत् अभि.स्फु.३२५ख/१२१९; गायति — {tshigs su bcad pa sgrogs} गाथा गायन्ति अ.क.७१.६; {da lta'ang gang gis grags pa sgrogs} गायत्यद्यापि यत्कीर्तिः अ.क.३५.३; घोषयति — यस्मादयं जातमात्र एव संसार इति घोषयति, तस्माद्भवतु दारकस्य संसार इति नाम अ.श.२६७ख/२४५; श्रावयति — आनन्दवचनं सत्त्वानां श्रावयति शि.स.१५१क/१४६; विज्ञपयति — अतस्ते ईर्ष्याहेतुना चोत्तरिमनुष्यधर्मैरात्मानं विज्ञपयन्ति शि.स.४०क/३८; गीयसे — चिन्तामणिर्गीयसे त्वं श्लाघ्यो जगति जङ्गमः अ.क.२३.२१; व्याह्रियते — शुकसारिकादिभिः व्याह्रियते शब्दः त.प.१७६ख/८११ • सं. [1] = {sgra} ध्वानः, शब्दः — शब्दे निनादनिनदध्वनिध्वानरवस्वनाः अ.को.१.७.१; नादः — {dril bu ni sgrogs pa'i rgyu yin pas dril bus sgrogs so} नादस्य कारणं घण्टेति घण्टा रौति अभि.स्फु.३२५ख/१२१९; रावः — तानार्तरावमुखरान् भविलः सार्थनायकः । उवाच अ.क.३६.५५; आलापः — {khu byug sgrogs pa'i skal bzang} कोकिलालापसुभगाः का.आ.२.३५१; प्रव्याहरणम् — या च दशबलपारमिता … यच्च धर्मचक्रप्रवर्तनम्… धर्मशङ्खप्रव्याहरणम् अ.सा.१२१क/६९; उच्चारणम् — नैर्याणिकत्वम् अनित्यदुःखशून्यानात्मशब्दोच्चारणतया र.वि.१२४क/१०३; कूजितम् — आकर्ण्य करुणाक्रन्दं कुररीकूजितोपमम् अ.क.३.१२८; गीतिः — मण्डलीकृत्य वर्हाणि कण्ठैर्मधुरगीतिभिः का.आ.१.७० [2] अवघोषणा, प्रतिज्ञा — अवघोषणेति प्रतिज्ञा त.प.२४४ख/२०४ • वि. नादी — {seng ge'i sgra sgrogs} सिंहनादनादी म.व्यु.६८५; निर्नादी — {cher sgrogs} महानिर्नादी म.व्यु.३३३९; कथिकः — {chos sgrogs pa} धर्मकथिकः म.व्यु.२७६३.

mu cor sgrogs pa

तारमुखरम् — तं तारमुखरं वृक्षं मारं च सबलायुधम् । चक्रवाटे समुत्क्षिप्य चिक्षिपुः व्योमदेवताः अ.क.२५.६४.

sgrogs pa yin

क्रि. नदति — बुद्धास्तु… पर्षदि सिंहनादं सम्यगेव नदन्ति त.प.३२३ख/१११४.

sgrogs par byed

क्रि. अनुश्रावयति — भौमा यक्षाः शब्दमुदीरयन्ति, घोषमनुश्रावयन्ति अ.श.२१०ख/९८४; कीर्तयति — ऋद्धोऽपि च परेषां न मर्माणि कीर्तयति बो.भू.१३५ख/१७४.

sgrogs par byed pa

= {sgrogs par byed/}

sgrogs par mdzad

क्रि. नदति — {seng ge'i sgra sgrogs par mdzad} सिंहनादं नदति अभि.स्फु.२६५ख/१०८३; द्र.— {sgrogs pa yin/} {sgrogs par byed/}

sgrogs byed

१. = {brjod pa} आख्यानम् — पुण्यं यत् समुपार्जितं जिनगुणाख्यानप्रबन्धान्मया अ.क.१०८. ७ २. = {sems} स्वान्तम् — चित्तं तु चेतो हृदयं स्वान्तं हृन्मानसं मनः अ.को.१.४.३१ ३. = {ba sha ka} वाशिका, वासकः मि.को.५७ख ।

sgrogs byed pa

= {sgrogs byed/}

sgrogs ma

=(वि.स्त्री.) भाषिणी — स्मरेणाकाण्डवैरिणा… हन्यते मञ्जुभाषिणी का.आ.३.१३८.

sgrogs zhum

= {rdo rje} दम्भोलिः, वज्रम् — शतकोटिः स्वरुः शम्बोदम्भोलिरशनिः अ.को.१.१.४८.

sgrogs su chug

क्रि. अवघोषणं कारय — भवन्तः सर्वविजिते घण्टावघोषणं कारयत वि.व.१५५ख/१.४३.

sgron

१. = {sgron ma} प्रदीपः — हा वत्स पातालमणिप्रदीपसमीपमाप्तोऽसि कथं क्षयस्य र.वि.५.१७; प्रदीपविद्युन्मणिचन्द्रभास्करान् प्रतीत्य पश्यन्ति यथा सचक्षुषः र.वि.५.१७ २. = {'od} त्विट्, किरणः — किरणोस्रमयूखांशुगभस्तिघृणिघृष्णयः । भानुः करो मरीचिः स्त्रीपुंसयोः दीधितिः स्त्रीयाम् अ.को.१.३.३४.

sgron rgyal

प्रदीपराजः लो.को.५६६.

sgron chen

= {sgron ma chen po/} {sgron ma chen mo/}

sgron pa

= {sgron ma} उल्का — सर्वसत्त्वानामुल्का भवेयम् अविद्यातमोन्धकारविनिवर्तनतया बो.प.३९.

sgron bu kha sbyar

=(?) चकोरकम् म.व्यु.८९५३.

sgron ma

१. = {sgron me} दीपः — धर्मादन्यस्तमसि विषमे देहिनां नास्ति दीपः अ.क.६७.५८; उल्का — {rtswa'i sgron ma lta bu} तृणोल्कोपमाः श्रा.भू.१७६ख/४४०; प्रदीपः — जिनपुरमणिचैत्यच्छत्ररत्नप्रदीपप्रकटितविविधश्रीर्लक्षणाभ्यस्तबोधिः अ.क.३.१९० २. = {'od} दीप्तिः, प्रभा मि.को.१४४ख; प्रद्योतः — त्वं लोकप्रद्योत तत्त्वं देशेसि बालिशान् ल.अ.७३ख/२२; आलोकः — {sgron ma bzhi'i T+'i kA zhes bya ba} आलोकचतुष्टयटीका क.त.१५४०.

sgron ma che

= {sgron ma chen po/}

sgron ma chen po

= {sgron ma che} महोल्का — {sgron ma chen po 'dzin pa} महोल्काधारी ग.व्यू.२६७ख/३४७; महाप्रदीपः — {sgron ma che dang yang dag ldan} महाप्रदीपसंयुक्तैः ज्ञा.सि.१.७९.

sgron ma chen po 'dzin pa

=(ना.) महोल्काधारी, बोधिसत्त्वः — यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा सिंहस्य… महोल्काधारिणः ग.व्यू.२६७ख/३४७.

sgron ma chen mo

=(ना.) महाप्रदीपः, तथागतः — नमो महाप्रदीपस्य तथागतस्य सु.प्र.३२ख/६३.

sgron ma 'bar ba

पा. ज्वलनोल्कः, समाधिविशेषः— {sgron ma 'bar ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} ज्वलनोल्कः नाम समाधिः म.व्यु.५९९.

sgron ma sbyin pa

प्रदीपदानम् लो.को.५६६.

sgron ma 'dzin

= {sgron ma 'dzin pa/}

sgron ma 'dzin pa

उल्काधारी • वि. बुद्धस्य नामपर्यायः — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… उल्काधारी इत्युच्यते ल.वि.२०३ख/३०७; मया सारथिना मया परिणायकेन मयोल्काधारिणा शि.स. १५५क/१४९ • ना. बोधिसत्त्वः — यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा सिंहस्य यो मैत्रेयस्य अनन्तरम्… अभिसंभोत्स्यते, तथा प्रद्योतस्य… उल्काधारिणः ग.व्यू.२६८ख/३४७.

sgron ma gsal ba

प्रदीपोद्योतनम् — {sgron ma gsal ba zhes bya ba'i 'grel bshad} प्रदीपोद्योतननामटीका क.त.१७९४.

sgron ma gsal bar byed pa

प्रदीपोद्योतनम् — {sgron ma gsal bar byed pa zhes bya ba'i rgya cher bshad pa} प्रदीपोद्योतननामटीका क.त.१७८४.

sgron ma'i rgyal po

प्रदीपराजः लो.को.५६७.

sgron mar gyur

= {sgron mar gyur pa/}

sgron mar gyur pa

वि. दीपभूतः — अवलोकितेश्वरो बोधिसत्त्वो महासत्त्वोऽन्धभूतानां दीपभूतः, सूर्यतापदग्धानां छत्रीभूतः का.व्यू.२२०ख/२८२.

sgron me

= {sgron ma} दीपः — दीपः श्रुतं मोहतमःप्रमाथी जा.मा.३८०/२२३; प्रदीपः — मणिप्रदीपप्रभयोः मणिबुद्ध्याभिधावतोः । मिथ्याज्ञानाविशेषेऽपि विशेषोऽर्थक्रियां प्रति प्र.वा.२.५७.

sgron me mdzod cig

क्रि. दीपभूतो भव — तमोऽभिभूतानां सत्त्वानां प्रनष्टमार्गाणां दीपभूतो भव का.व्यू.२१२क/२७०.

sgron shing

देवदारुः, वृक्षविशेषः लो.को.५६७; {thang shing 'dra ba'i shing sdong} छो.को.१९४.

sgron gsal

= {sgron ma gsal ba/}

sgrom

= {sgrom bu} पेटा — विदित इव सुलेखो रत्नपेटेव मुक्ता विवृत इह स धर्मः प्रीतिमग्र्यां दधाति सू.अ.१३०क/२; पेडा — चतुर्णां रत्नानां पेडा कृता, यत्र प्रज्ञापारमिता प्रक्षिप्ता अ.सा.४४३क/२५०; पिटकः — पिटकः पेटकः पेटा मञ्जूषा अ.को.२.१०.२९; द्रोणी — आयसीं च तदा द्रोणीं भित्त्वा पादौ विनिर्गतौ म.मू.२९८क/४६३.।०. जघनम् — {ma yi sgrom la chags gyur pa} जननीजघनासक्तिः अ.क.१०.७९.

sgrom bu

= {sgrom} मञ्जूषा — धृत्वा तौ वस्त्रपिहिते मञ्जूषे गूढमुद्रिते । गङ्गाजले… कुमारौ चिक्षिपुः अ.क.६८.६१.

sgrol

१. क्रि. ( {sgrol ba} इत्यस्याः विधौ) तारय {sdug bsngal las sgrol} दुःखात् तारय ब.वि.१७१ख; = {sgrol cig} 2. = {sgrol ba/}

sgrol dkar

= {sgrol ma dkar mo/}

sgrol 'gyur

= {sgrol bar 'gyur/}

sgrol 'gyur ba

= {sgrol bar 'gyur/}

sgrol rgyu

= {shing sgrol rgyu} तारायणः, वृक्षविशेषः — सप्तमे सप्ताहे तथागतो तारायणमूले विहरति स्म ल.वि.१८२क/२७६.

sgrol cig

क्रि. उत्तारयतु — उत्तारयन्तु भवन्तो मामिमां नदीम् अ.श.७७ख/६८.

sgrol ljang

=(ना.) श्यामतारा, देवी लो.को.५६९.

sgrol ba

• क्रि. (वर्त.; सक.; भवि., भूत. {bsgral ba/} विधौ {sgrol}) उत्तरति — तत्पुनः हेतुभावेन सत् फलभावेनासत् गुणोत्तारणार्थेन गोत्रं वेदितव्यम्, गुणा उत्तरन्ति अस्माद् उद्भवन्तीति कृत्वा सू.अ.१३७ख/११; उत्तारयति — सर्वसत्त्वभारांश्च सहते उत्तारयति वा शि.स.१०४क/१०३; तारयसि — तीर्ण तारयसि सत्त्वकोटियो मुक्त मोचयसि बन्धनाज्जगत् रा.प.२३०ख/१२३; तारयते — सा तारा तारयते जन्तूम् म.मू.२७३क/४२८ • सं. १. तरणम् — सुकृतसचिवः सत्त्वोत्साहः प्रवाससखी धृतिः विषमतरणे वीर्यं सेतुर्विपद्यधिका कृपा अ.क.१९. १४०; तारणम् — परार्थसम्पत् जगत्तारणात् तायित्वम् प्र.अ.३.२/१; उत्तारणम् — तत्पुनः हेतुभावेन सत् फलभावेनासत् गुणोत्तारणार्थेन गोत्रं वेदितव्यम् सू.अ.१३७ख/१२; सन्तारणम् — सर्वसत्त्वसन्तारणोद्यतः अ.क.४.११५; निष्कृतिः — तुल्यं पितुश्च अर्हतस्य वधे का मम निष्कृतिः अ.क.४०.१०८ • पा. प्रतारणि, रश्मिविशेषः — {des na sgrol ba'i 'od zer grub par 'gyur} तेन प्रतारणि रश्मि निवृत्ता शि.स. १७९क/१७७ • वि. तारयिता — {sems can ma rgal ba rnams sgrol ba} अतीर्णानां सत्त्वानां तारयिता अ.श.३क/२; तारकः मि.को.८४ख; सन्तारकः — कुशलसन्तारकविरहिता अनाथा द.भू.१९१ख/१७; तारिणी — तारिणी सर्वभूतानां नौकेव क्षेमगामिनी प्र.वि.५.३; तारणी — {'phags pa 'jigs pa chen po brgyad las sgrol ba zhes bya ba'i gzungs} आर्याष्टमहाभयतारणीनामधारणी क.त.९३१.

sgrol ba po

वि. तारकः म.व्यु.४१६.

sgrol ba mo

पा. उत्तरणम्, शरणपर्यायः म.व्यु.१७५१.

sgrol bar bgyid pa

उत्तारणम् — उत्तारणं च तिर्यग्योनिगतानाम् का.व्यू.२३०ख/२९३.

sgrol bar 'gyur

= {sgrol 'gyur} क्रि. १. (वर्त.) तरति — ताम्… तरति पुण्यवान् अ.क.६.७७; उत्तरति — कृत्वापि पापानि… सुदारुणानि… बोधिचित्तस्य आश्रयाद्… उत्तरति निस्तरति बो.प.१० २. (भवि.) तरिष्यसि — तरिष्यसि भवाम्बोधिम् अ.क.२४.४९; समुत्तरिष्यति — कः पुनर्वादो यो लोकान् समुत्तरिष्यति लोकोत्तरया प्रज्ञया सु.प.२४क/४; तारयिष्यसि — अन्यां सत्त्वां महोघेन… तारयिष्यसि ल.वि.१७१ख/२५९; प्रतारयिष्यसि — प्रतारयिष्यसि त्वं… महाभयसमुद्रात् सु.प्र.२३ख/४६.

sgrol bar 'gyur ba

= {sgrol bar 'gyur/}

sgrol bar byed

= {sgrol bar byed pa/}

sgrol bar byed pa

• क्रि. तार्यते — यत्र वायुभिः । मज्जनोन्मज्जनैः जन्तुः सप्तावर्तेषु तार्यते अ.क.६. ७०; उत्तारयति — उत्तारयति संसारदुःखमहार्णवात् बो.प.६; सन्तारयति — सन्तारयन्ति जनतां भवसागरौघात् रा.प.२३३ख/१२७ • सं. तरणम् — नृणां भूभृत्सेवा जलधितरणं हेमकरणं… अखिलं भोजनफलम् अ.क.९१.१६; उत्तरणम् — दुर्गत्युत्तरणे सेतुः बो.अ.३.३० ३. = {sgrol byed/}

sgrol bar mdzad

= {sgrol bar mdzad pa/}

sgrol bar mdzad pa

= {sgrol mdzad} ।। • क्रि. तारयसि — तीर्ण तारयसि अन्यप्राणिनो दाशभूत सुगता नमोऽस्तु ते ल.वि.३१क/४१ • वि. मोचकः — {dbul ba'i sdug bsngal sgrol bar mdzad} दारिद्रदुःखमोचकः स.दु.१६९/१६८.

sgrol byed

१. तारकः [1] पा. शरणपर्यायः म.व्यु.१७५० [2] = {gru} पोतः — उत्पाट्य गाढबद्धस्य स तस्य नयनाम्बुजम् । तं तारकं भयाम्भोधौ चकार गततारकम् अ.क.३१.२०; प्लवः — उडुपं तु प्लवः कोलः अ.को.१.१२.११ [3] ना. असुरः — {sgrol byed 'dul} तारकजित् अ.को.१.१.४१ २. = {nyi ma} तरणिः, सूर्यः — द्युमणिस्तरणिमित्रश्चित्रभानुर्विरोचनः अ.को.१.३.३० ३. = {rgyu skar} तारका, नक्षत्रम् मि.को.३२ख ।

sgrol byed 'dul

= {gdong drug} तारकजित्, कार्तिकेयः अ.को.१.१.४१; तारकासुरं जयतीति तारकजित् अ.वि.१.१.४१.

sgrol byed pa

= {sgrol byed/}

sgrol ma

• ना. तारा, विद्या — विद्या तारापाण्डरामामकीलोचना इति वि.प्र.५५ख/४.९५; विद्याराज्ञी — तारा सुतारा… चन्द्रा सुचन्द्रा चन्द्रावती चेति । एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञीभिः म.मू.९६क/७; तारणी — एकारेण लोचनादेवी वंकारेण मामकी स्मृता । मकारेण पाण्डुरा च याकारेण तारणी स्मृता हे.त.२ख/४ • वि. उत्तारिणी — {ngan song las sgrol ma'i sgrub thabs} दुर्गत्युत्तारिणीसाधनम् क.त.३५०२.

sgrol ma dkar mo

= {sgrol dkar} ( ना.) सिततारा, देवी — {sgrol ma dkar mo'i sgrub thabs} सिततारासाधनम् क.त.३२०४.

sgrol ma khro gnyer can

=(ना.) भृकुटितारा, देवी श.को.४९५; द्र.— {khro gnyer can/}

sgrol ma khro mo

=(ना.) उग्रतारा, देवी — {sgrol ma khro mo la rtsa ba'i sngags kyis bstod pa} उग्रतारामूलमन्त्रस्तोत्रनाम क.त.१७२५.

sgrol ma che

= {sgrol ma chen mo/}

sgrol ma chen mo

=(ना.) महातारा, देवी — {sgrol ma chen mo'i sgrub thabs} महातारासाधनम् क.त.३४८३.

sgrol ma dug sel ba

=(ना.) जाङ्घुलीतारा, देवी — {sgrol ma dug sel ba'i sgrub thabs} जाङ्गुलीतारासाधनम् क.त.३२०६.

sgrol ma dug sel ma

= {sgrol ma dug sel ba/}

sgrol ma drag mo

=(ना.) उग्रतारा, देवी — {'phags ma sgrol ma drag mo'i sgrub thabs zhes bya ba} आर्योग्रतारासाधननाम क.त.१७२७.

sgrol ma nor sbyin ma

=(ना.) = {nor sbyin ma} धनदतारा, देवी — {sgrol ma nor sbyin ma'i sgrub thabs} धनदतारासाधनम् क.त.३२०७.

sgrol ma rab tu dang ba

=(ना.) प्रसन्नतारा, देवी — {sgrol ma rab tu dang ba'i sgrub thabs} प्रसन्नतारासाधनम् क.त.३२६१.

sgrol mdzad

= {sgrol bar mdzad pa/}

sgrol mdzad pa

= {sgrol bar mdzad pa/}

sgros

= {mchu} ओष्ठः, दशनच्छदः — {sgros bim ba ltar dmar ba} बिम्बोष्ठः ल.वि.५७ख/७५.

sgros bim ba ltar dmar ba

पा. बिम्बोष्ठः, ओ ठता, अनुव्यञ्जनभेदः — अशीत्यनुव्यञ्जनानि… तुङ्गनखश्च महाराज सर्वार्थसिद्धः कुमारः… बिम्बोष्ठः च ल.वि.५७ख/७५.

brgyad

= {brgyad pa/} {brgyad nas} प्रहस्य — स गोपालकः प्रहस्यैनानुवाच जा.मा.७५/४४.

brgyad pa

= {bgad pa} हासः — {rab tu brgyad pa} अट्टहासः मे.दू.३४६ख/१.६२.

brgal

= {brgal ba/} {brgal te/} {o nas} विलङ्घ्य — स्थानान्तरं विलङ्घ्य अकनिष्ठान् प्रविशति अभि.भा./९५२; समुत्तीर्य — निर्जलं घोरकान्तारं समुत्तीर्य क्रमेण तौ अ.क.३२.१३; अतिक्रम्य — हिमवन्तमतिक्रम्य कुकूलाद्रिमवाप सः अ.क.६४. २६२; व्यतीत्य — एवं महत्कान्तारं च व्यतीत्य जा.मा.३५६/२०९.

brgal dka'

= {brgal dka' ba/}

brgal dka' ba

वि. दुर्गः — संसाराटवीकान्तारदुर्गाद् अतिक्रम्य द.भू.१८४ख/१४; सुदुस्तरः — तारितोऽहं त्वया नाथ क्लेशपङ्कात् सुदुस्तरात् प्र.वि.३.३१; दुर्जयः — तत्रासन्मार्गबाहुल्याद् विचिकित्सा च दुर्जया बो.अ.९.१६२; दुर्योधनम् — चित्तनगरदुर्योधनदुरासदताभिनिर्हारप्रयुक्तेन ग.व्यू.२५६ख/३३९.

brgal brtag

= {brgal zhing brtag pa/}

brgal brtags

= {brgal zhing brtags pa/}

brgal 'dod

= {brgal bar 'dod pa} वि. पारेप्सुः — पारेप्सूनां च नौभूतः सेतुः संक्रम एव च बो.अ.३.१७.

brgal 'dod pa

= {brgal 'dod/}

brgal ba

• क्रि. ( {rgyal ba} इत्यस्याः भवि., भूत.) अतार्षीत् — {mig gi rgya mtsho las brgal ba} अतार्षीत् चक्षुःसमुद्रम् म.व्यु.७०३५ • सं. १. लङ्घनम् — {chu klung brgal ba} नदीलङ्घनम् वि.सू.५१क/६४; सन्तरणम् — {chu klung gi pha rol du brgal ba la'o} नदीपारसन्तरणे वि.सू.५१क/६४; सन्तारणम् — {chu klung brgal ba'i phyir} नदीसन्तारणार्थम् वि.सू.३७क/४६; अवतारणम् — प्रह्लादनच्छन्देनावतारणादावनापत्तिः वि.सू.४४ख/५६; सञ्चारः — {ngogs gzhan du brgal ba} तीरान्तरसञ्चारः वि.सू.४४ख/५६ २. = {brgal zhing brtag pa} पर्यनुयोगः — तत्र अचित्ततायाम् अस्तिता वा नास्तिता वा न विद्यते वा नोपलभ्यते वा, अपि नु ते युक्त एष पर्यनुयोगो भवति अ.सा.४ख/३; चोद्यम् — व्याख्यासंग्रहमुखम् यत्र सूत्रस्योत्पत्तिप्रयोजनं पदार्थोऽनुसन्धिरभिप्रायश्चोद्यपरिहारश्च वर्ण्यते अभि.स.भा.१०५क/१४२; आक्षेपः • भू.का.कृ. तीर्णः — तीर्णः पारग इत्युच्यते, क्षेमप्राप्त इत्युच्यते, अभयप्राप्त इत्युच्यते प्र.प./५७; निगृहीतः — तदेवं परिप्रश्ने निगृहीतस्य अवश्यमिदं वक्तव्यं जायते अभि.स्फु.२९१क/११३८; आक्षिप्तः — परेणाक्षिप्तस्य अपरुषवचनात् सू.अ.१८१ख/७७; अनुयुक्तः म.व्यु.७६६५.

brgal ba'i lan

पा. चोद्यपरिहारः — तेषामपि व्याख्याने इमावेव चोद्यपरिहारौ वक्तव्यौ अभि.स्फु.९२क/७६७.

brgal bar dka' ba

= {brgal dka' ba/}

brgal bar gyur

= {brgal bar gyur pa/}

brgal bar gyur pa

भू.का.कृ. अतिक्रान्तः प्र.प.; तीर्णः लो.को.५७८.

brgal bar 'dod pa

= {brgal 'dod/}

brgal bar bya

क्रि. प्रहरामि — अत्रापि तावदस्य प्रहरामि इति विदित्वा वि.व.१४१क/१.३०.

brgal zhing brtag

= {brgal zhing brtag pa/}

brgal zhing brtag pa

= {brgal brtag} ।। • क्रि. अनुयुज्यते — नित्यं कार्यानुमेया च शक्तिः किम् अनुयुज्यते । तद्भावभावितामात्रं प्रमाणं तत्र गम्यते त.स.७९क/७३६; पर्यनुयुञ्जते — कुमारिलप्रभृतयो व्यर्थमेवास्य आलम्बनं पर्यनुयुञ्जते त.प.२११ख/१४० • सं. अनुयोगः — तस्मात् सा नानुयोगमर्हति त.प.१४२क/७३६;पर्यनुयोगः — तत्र प्रतीतिर्भाव एव कथं प्रतीयत इति कोयं पर्यनुयोगः प्र.अ.८क/९; त.प.१९७ख/८६०; चोद्यम् — तुल्यं रूपधियामेतत् चोद्यं बाह्यार्थवादिनाम् त.स.९२क/८३१ ३. ***(८) परिचोदितः — अथ तेन दर्शनादुपयोगः, न तु तदेवेदं परिचोदितं कथं तेनेति प्र.अ.२८ख/३३; पर्यनुयुक्तः — पुरुषो पर्यनुयुक्तः कथं भवतेदमज्ञायीति प्र.अ.९ख/११.

brgal zhing brtag pa ma yin

क्रि. नैव पर्यनुयुज्यते — प्रकाशकत्वं बाह्येऽर्थे शक्त्यभावात्तु नात्मनि । शक्तिश्च सर्वभावानां नैव पर्यनुयुज्यते त.स.७३ख/६८६.

brgal zhing brtag pa mtshungs pa

तुल्यपर्यनुयोगः — तस्यापि तुल्यपर्यनुयोगेन परतःप्रामाण्याशंसायाम् अनवस्थाप्रसङ्गात् त.प.२१७क/९०४.

brgal zhing brtag pa la ltos pa

पा. पर्यनुयोज्यापेक्षणम्, तीर्थिकमते निग्रहस्थानभेदः — यदुक्तम् अक्षपादेन द्वाविंशतिविधं निग्रहस्थानम्, ‘प्रतिज्ञाहानिः, प्रतिज्ञान्तरम्, प्रतिज्ञाविरोधः, प्रतिज्ञासन्न्यासः, हेत्वन्तरम्, अर्थान्तरम्, निरर्थकम्, अविज्ञातार्थम्, अपार्थकम्, अप्राप्तकालम्, न्यूनम्, अधिकम्, पुनरुक्तम्, अननुभाषणम्, अज्ञानम्, अप्रतिभा, विक्षेपः, मतानुज्ञा, पर्यनुयोज्यापेक्षणम्, निरनुयोज्यानुयोगः, अपसिद्धान्तः, हेत्वाभासाश्च वा.टी.१०७क/७३.

brgal zhing brtag pa'i gzhi

पर्यनुयोगभाक् — वक्तव्यं न च निर्दिष्टमित्थमर्थस्य वेदनम् । परिच्छेदः स कस्येति न च पर्यनुयोगभाक् त.स.७३ख/६८५.

brgal zhing brtag par bya

कृ. पर्यनुयोज्यम् — अपि चैवं भवान् पर्यनुयोज्यः, ’किम्… आहोस्विन्न’ त.प.१८३ख/८३.

brgal zhing brtag par byed

क्रि. पर्यनुयुञ्जते — त एव जडिम्नः पदमुद्वहन्तः पुनरपि पर्यनुयुञ्जते वा.टी.७२ख/२७; पर्यनुयोज्यते — यथा प्रत्यक्षेण उपलब्धो वह्निः… न पर्यनुयोज्यते कथं दहतीति प्र.अ.३०ख/३५.

brgal zhing brtag par byed pa

= {brgal zhing brtag par byed/}

brgal zhing brtags

= {brgal zhing brtags pa/}

brgal zhing brtags pa

= {brgal brtags} पर्यनुयोगः — कल्पना च सैव कर्तव्या या पुनर्न पर्यनुयोगमर्हति वा.टी.७२क/२७; ननु पर्यनुयोगोऽयं कृतकेऽप्यागमे समः त.स.१०१क/८९१.

brgal lan

= {brgal ba'i lan/}

brgod yas

विचारः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७३२.

brgya

शतम्, संख्याविशेषः म.व्यु.७६९८; अ.सा.६९क/३८; {lnga bcu rtsa drug lhag pa'i brgya} षट्पञ्चाशदधिकशतम् वि.प्र.२४५क/२.५८.

brgya rtsa brgyad

अष्टोत्तरशतम्, संख्याविशेषः — अष्टोत्तरशताभिमन्त्रितेन ल.अ.१५८ख/१०६; तेन अष्टोत्तरशतं जुहुयात् वि.प्र.१३९ख/३.७६.

brgya zhig la

कदाचित् — स्थाणोरपि कदाचिदस्ति व्यापारः प्र.अ.४२ख/४९; अथ कदाचित् प्रमादतः ततोऽपगच्छेत् बो.प.५८; = {brgya la/}

brgya la

कदाचित् — परार्थे कदाचिदुत्पद्येत बो.प. १५; {brgya la brgya lam na} कदाचित् कर्हिचित् शि.स. ३७क/३६; {brgya la res 'ga' zhig} कदाचित् कर्हिचित् स.पु.१६ख/२७.

brgya la zhig na

कथंचित् — स कथंचिदपि तस्मात् मुक्तः… श्वभ्रप्रपातो नाम द्वितीयः प्रदेशः, तत्र गच्छति शि.स.४५क/४३.

brgya'i

शततमः, तमी — {brgya'i cha} शततमी कला अ.सा.६५क/३६.

brgya sgrib

= {nye shing} शतावरी, = {rtsa ba brgya pa} शतमूली मि.को.५८क ।

brgya stong

शतसहस्रम्, संख्याविशेषः — समाधिमुखशतसहस्राणि च प्रतिलभन्ते ल.अ.८४क/३१; = {brgya stong phrag brgya phrag stong /}

brgya stong gi

शतसहस्रतमः, ओ तमी — {brgya stong gi cha} शतसहस्रतमी कला अ.सा.६५क/३६.

brgya stong phrag

शतसहस्रम्, संख्याविशेषः — बहूनि देवपुत्रसहस्राणि, बहूनि देवपुत्रशतसहस्राणि धर्मश्रवणाय उपसंक्रमिष्यन्ति अ.सा.७५क/४२; = {brgya stong /} {brgya phrag stong /}

brgya tham pa

शततमः, ओ तमी मि.को.८४ख ।

brgya pa

शतकम् — {go bar byed pa snying po brgya pa} प्रतिपत्तिसारशतकम् क.त.२३३४; शतिकम् — बोधिसत्त्वो महासत्त्वो योजनशतिकेषु अटवीकान्तारेषु विहरेत् अ.सा.३४५ख/१९५.

brgya phrag

= {brgya} शतम्, संख्याविशेषः — बहूनि देवपुत्रशतानि उपसंक्रमिष्यन्ति अ.सा.७५क/४१; {dge slong brgya phrag phyed dang bcu gsum} अर्धत्रयोदशभिः भिक्षुशतैः का.व्यू.२००क/२५८.

brgya phrag bcu

दशशतम्, संख्याविशेषः — {brgya phrag bcu pa la dbang byed pa} दशशतवशवर्ती अ.श.१०क/९.

brgya phrag stong

शतसहस्रम्, संख्याविशेषः — न सत्त्वशतस्यार्थाय, न सत्त्वसहस्रस्य, न सत्त्वशतसहस्रस्य ग.व्यू.३६ख/८३; = {brgya stong phrag}

brgya phrag bcu pa la dbang byed pa

वि. दशशतवशवर्ती — दशबलबलिनां दशदिक्समापूर्णयशसां दशशतवशवर्तिप्रतिविशिष्टानाम् अ.श.१०क/९.

brgya phrag bcu pa la dbang byed pa bas ches khyad par du 'phags pa

वि. दशशतवशवर्तिप्रतिविशिष्टः, बुद्धस्य — दशबलबलिनां दशदिक्समापूर्णयशसां दशशतवशवर्तिप्रतिविशिष्टानाम् अ.श.१३५ख/१२५.

brgya byin

=(ना.) १. = {kau shi ka} शक्रः, देवेन्द्रः — {brgya byin lha'i dbang po} शक्रो देवानामिन्द्रः का.व्यू.२००ख/२५८; {brgya byin sum cu rtsa gsum pa'i lha'i tshogs kyis bskor ba lta bu} शक्र इव त्रिदशगणपरिवृतः अ.श.५७ख/४९; शक्रो देवेन्द्रो भगवन्तमिदमवोचत् अ.श.४७ख/४१; शतक्रतुः — शतक्रतुरिव श्रीमान् विजयन्ताभिधो नृपः अ.क.८०.८८; आखण्डलः— काम्पिल्ये नगरे राजा ब्रह्मदत्तः पुराभवत् । भूतलाखण्डलः श्रीमान् अ.क.६८.९; पाकशासनः — पाकशासनतुल्यश्रीः मान्धाता पृथिवीपतिः अ.क.४.५६; मघवा — इदं मघोनः कुलिशं धारासंनिहितानलम् का.आ.२.२८८; पुरन्दरः म.व्यु.३१४४; महेन्द्रः — महेन्द्रगुग्गुलूलूकव्यालग्राहिषु कौशिकः अ.को.३.३.१०; घनाघनः — शक्रो घातुकमत्तेभो वर्षुकाब्दो घनाघनः अ.को.३.३.११०; सहस्राक्षः — साक्षात्सहस्राक्ष इव प्रजानाम् जा.मा.६/२; वासवः — देवतासहस्राणि आयाचन्ते… शिववरुणकुबेरवासवादीनि अ.श.३८क/३३; शतयज्वा — त्यागैस्ते शतयज्वनोऽपि अपहृतः कीर्त्याश्रयो विस्मयः जा.मा.१३०/७५; इन्द्रः — {brgya byin mtshon cha} इन्द्रायुधम् श.बु.७४; कौशिकः म.व्यु.३१४२; अर्कः श्री.को.१६४क; हरिः मि.को.८७ख २. शक्रः, दिक्पालः — इदानीं दिक्पालस्थानम् उच्यते… ‘पूर्वे शक्रः’ इति पूर्वे शक्रो मेरोः मूर्ध्नि वि.प्र.१७१क/१.२१ ३. कौशिकः, नृपः ब.अ.४.

brgya byin rkang 'thung

शक्रपादपः, देवदारुवृक्षः — शक्रपादपः पारिभद्रकः । भद्रदारु द्रुकिलिमं पीतदारु च दारु च । पूतिकाष्ठं च सप्त स्युः देवदारुणि अ.को.२.४.५३.

brgya byin gyi spyi bo

= {grog mkhar} शक्रमूर्द्धा, वल्मीकः — अतश्चानग्नितो धूमो यदि धूमस्य सम्भवः । शक्रमूर्ध्नस्तथा तस्य केन वार्येत सम्भवः वा.टी.६२ख/१६; शक्रमस्तकः — अथ शक्रमस्तकस्य अग्निरूपमप्यस्ति तद्विलक्षणमप्यस्ति प्र.अ.२८५.५/६२६; शक्रशिरः — न हि तदग्निरूपतायाम् अपरं शक्रशिरः प्र.अ.२८५.५/६२६.

brgya byin bdag

वि. शक्राधिपः, बुद्धस्य — जायते लक्षणैः एतैः विश्वविश्रान्तशासनः । शक्राधिपश्चक्रवर्ती भगवान् स तथागतः अ.क.२४.२८.

brgya byin sdong po

=(ना.) इन्द्रनालः, टीकाकारः ब.अ. १०३.

brgya byin gnas

= {mtho ris} शक्रालयः, स्वर्गः — आरोहन्ति गिरीश्वरानभिसरन्ति आक्रम्य शक्रालयम् अ.क.५०.३२.

brgya byin spyi bo

= {brgya byin gyi spyi bo/}

brgya byin ma

शची, इन्द्रपत्नी श्री.को.१७५क ।

brgya byin mtshon cha

= {'ja' tshon} इन्द्रायुधम्, इन्द्रधनुः — {brgya byin mtshon cha 'dra ba lags} शक्रायुधायते श.बु. ७४.

brgya byin mtshon cha 'dra ba

क्रि. शक्रायुधायते — {nga rgyal ri bo mngon 'joms pas/} {brgya byin mtshon cha 'dra ba lags} शक्रायुधायते मानगिरीन् अभिविदारयत् श.बु.७४.

brgya byin gzhu

= {'ja' tshon} शक्रधनुः, इन्द्रधनुः — इन्द्रायुधं शक्रधनुः, तदेव ऋजु रोहितम् अ.को.१.३.१०.

brgya byin shing

= {dug mo nyung} शक्रः, कुटजवृक्षः — कुटजः शक्रो वत्सको गिरिमल्लिका अ.को.२.४. ६६.

brgya tsha 'gyur

सर्जिकाक्षारः, सर्जिकादिकृतः क्षारः — सर्जिकाक्षारः कापोतः सुखवर्चकः । सौवर्चलं स्याद् रुचकम् अ.को.२.९.१०९.

brgya tsha 'gyur ba

= {brgya tsha 'gyur/}

brgya lam

= {lan 'ga'/} {nam zhig} कदाचित् — {brgya lam brgya lam na} कदाचित्कर्हिचित् अ.श.११२क/१०२.

brgya lam na

कदाचित् — {brgya lam na lan gcig na} कदाचित्कर्हिचित् अ.श.९ख/८; पाठः सिद्धः कदाचित् वि.प्र.८०क/४.१६७.

brgya las pha rol

= {brgya las lhag pa} परश्शतता, शताद् अधिका संख्या मि.को.२०ख ।

brgya las lhag pa

= {brgya las pha rol} परश्शतता, शताद् अधिका संख्या मि.को.२०ख ।

brgyags

= {rgyags} पथ्योदनम् — कुशलः सार्थवाहः … आदावेव मार्गगुणांश्च… मार्गक्रियापथ्योदनकार्यतां च परिमार्गयति परिगवेषते द.भू.१८४क/१३.

brgyags pa

= {brgyags/}

brgyang

= {brgyang ba/}

brgyang ba

• क्रि. ( {rgyong ba} इत्यस्याः भवि.) चीरयेत् — नानिष्टावुपायपर्येषणम्, नार्पयेत्, न चीरयेत् वि.सू.६५क/८२ • सं. [1] प्रसारणम् म.व्यु.४६२३ [2] विलम्बः — भुक्त्यर्थसन्निपातार्थमुभयोः कटिकागण्ड्योर्दानम् । अन्तरितयोः विलम्बेन वि.सू.५६ख/७१; द्र.— {brgyangs pa} * [3] परिभाषा (= {brgyad pa} ?) म.व्यु.२६४४.

brgyangs

= {brgyangs pa/} {brgyangs shing} आतत्य — ततः समालम्ब्य दृढं स शाखामातत्य तां वेत्रलतां च यत्नात् जा.मा.३१७/१८४.

brgyangs pa

सं. १. वितानम् — {ras brgyangs pa bzed la} पटवितानं वितत्य जा.मा.३१८/१८५ २. धन्धम् — तैः बोधिसत्त्वो लूहैः स्तोकैः असत्कृत्य धन्धञ्च लब्धैः नोत्कण्ठ्यते बो.भू.१०४क/१३३ ३. विलम्बितम् — न च विलम्बितम्, त्वरितं त्वरितं दानं ददाति बो.भू.७३ख/८६.

brgyad

१. अष्ट, संख्याविशेषः — स्वप्नान्तरगत एकं वा तथागतं पश्येत्, द्वौ वा त्रीन् वा… अष्टौ वा नव वा अ.सा.४४८ख/२५३ २. = {brgyad pa/}

spyos brgyad

कृ. परिभाषितवान् — वयं भगवतः श्रावकान् वचनैः तर्जितवन्तः परिभाषितवन्तः शि.स.४४क/४२.

brgyad khri bzhi stong

चतुरशीतिसहस्राणि, संख्याविश्षः लो.को.५८१.

brgyad bkag

= {brgyad bkag pa/} {brgyad bkag nas} परिभाष्य — ततः सङ्घस्थविरेण प्रवारणायां वर्तमानायां सुबहु परिभाष्य गणमध्यात् निष्कासितः अ.श.२५५ख/२३४.

brgyad bkag pa

• कृ. परिभाषितवान् — स स्वचित्तं परिभाषितवान्, ‘नैतन्मम प्रतिरूपं स्यात्’ अ.श.१३ख/१२ • सं. परिभाषणम् — कुतः पुनः पापिकां वाचं निश्चारयिष्यति प्रतिहनिष्यति वा प्रागेव पुनः आक्रोशरोषणपरिभाषणैः तनुकदुःखस्पर्शजैः अपकारैः बो.भू.७७क/९९.

brgyad cu

अशीतिः, संख्याविशेषः — शेषा अशीतिः अनुशयाः सर्वालम्बनाः अभि.स्फु.१०७क/७९१; {dpe byad bzang po brgyad cu} अशीत्यनुव्यञ्जनानि अभि.स्फु.२७४क/१०९८.

brgyad cu rtsa dgu

= {gya dgu} एकोननवतिः, संख्याविशेषः म.व्यु.८१५७.

brgyad cu rtsa brgyad

= {gya brgyad} अष्टाशीतिः, संख्याविशेषः म.व्यु.८१५६.

brgyad cu rtsa lnga

= {gya lnga} पञ्चाशीतिः, संख्याविशेषः म.व्यु.८१५३.

brgyad cu rtsa gcig

= {gya gcig} एकाशीतिः, संख्याविशेषः — गोत्रतः पञ्च प्रत्येकम्, वैराग्यत एकाशीतिः अभि.स्फु.२२६क/१०१०.

brgyad cu rtsa gnyis

= {gya gnyis} द्व्यशीतिः, संख्याविशेषः म.व्यु.८१५०.

brgyad cu rtsa drug

= {gya drug} षडशीतिः, संख्याविशेषः म.व्यु.८१५४.

brgyad cu rtsa bdun

= {gya bdun} सप्ताशीतिः, संख्याविशेषः म.व्यु.८१५५.

brgyad cu rtsa bzhi

= {gya bzhi} चतुरशीतिः, संख्याविशेषः म.व्यु.८१५२.

brgyad cu rtsa gsum

= {gya gsum} त्र्यशीतिः, संख्याविशेषः म.व्यु.८१५१.

brgyad bcu

= {brgyad cu/}

brgyad gnyis lo'i tshul

वि. द्विरष्टवर्षाकृतिः — क्रुद्धदृष्टिः… द्विरष्टवर्षाकृतिः । वामे वज्रकपालम् हे.त.५क/१२.

brgyad stong

अष्टसहस्रम्, संख्याविशेषः — {brgyad stong pa} अष्टसाहस्रिका क.त.१२.

brgyad stong pa

अष्टसाहस्रिका — {'phags pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa brgyad stong pa} आर्याष्टसाहस्रिका प्रज्ञापारमिता क.त.१२.

brgyad ston

अष्टमिकम् म.व्यु.५७५८; आष्टमिकम् मि.को.४०ख ।

brgyad pa

• सं. = {smod pa} निर्भर्त्सना — स तत्र रक्तः समानः स्त्रीपरिभाषितानि सहते, तर्जनावलोकननिर्भर्त्सनामपि सहते शि.स.५१ख/४९; निन्दा — अवर्णाक्षेपनिर्वादपरिवादापवादवत् । उपक्रोशो जुगुप्सा च कुत्सा निन्दा च गर्हणे अ.को.१.६.१३; परिभाषा मि.को.१२९क; आक्रोशः — सर्वदुरुक्तदुरागतवचनपथाक्रोशपरिभाषणकुत्सनताडनतर्जनवधबन्धनावरोधनपरिक्लेशालुडितचित्तः ल.वि.९२ख/१३१ • भू.का.कृ. निर्भर्त्सितः म.व्यु.७१८३ • वि. अष्टमम् म.व्यु.८१८६; अष्टमकः — कस्मात् स एव स्रोतापन्न उच्यते, नाष्टमकः अभि.स्फु.१८४क/९३९; {brgyad pa'i sa} अष्टमकभूमिः म.व्यु.११४२ • सं. अष्टमी, तिथिविशेषः — चतुर्दश्याम् अष्टम्यां वा प्रभातकाले कलशादिकं संस्थाप्य हे.त.४ख/१०.

brgyad pa'i sa

पा. अष्टमकभूमिः, श्रावकभूमिभेदः म.व्यु.११४३.

brgyad po

वि. अष्टमः, ओ मी — {dang po ba ni brgyad po yin} प्रथमी चाष्टमी भवेत् ल.अ.१६६ख/१२१.

brgyan

= {brgyan pa/} {brgyan nas} अलंकृत्य — तानि च पञ्च रथशतानि अलंकृत्य सर्वाणि च तानि धर्मोद्गताय… निर्यातयति स्म अ.श.४५३ख/२५६.

brgyan gyur

= {brgyan par gyur/}

brgyan pa

• क्रि. [1] ( {rgyan pa} इत्यस्याः भवि.) अलङ्करिष्यति [2] ( {rgyan pa} इत्यस्याः भूत.) अलङ्करोति स्म; {rgyan gyis brgyan pa} मण्डयति स्म ल.वि.६३क/८३ • भू.का.कृ. विभूषितम् — {rgyan sna tshogs kyis brgyan pa} नानालङ्कारविभूषिता का.व्यू. २३३ख/२९६; भूषितम् — ह्रीभूषितः सू.अ.२२१ख/१३०; अलंकृतम् — {yon tan gyis brgyan} गुणालङ्कृतम् गु.सि.३.११; अभ्यलंकृतम् — त्वया कुलं सममलमभ्यलंकृतम् जा.मा.१४२/८३; मण्डितम् — बलाभिज्ञावशिताकृपाकरुणोपायमण्डितम् ल.अ.७१ख/१९; प्रतिमण्डितम् — लङ्कापुरे… नानारत्नगोत्रपुष्पप्रतिमण्डिते ल.अ.५६क/१; शोभितम् — {ut+pal rgyas pa'i mig gis gdong brgyan pa} विबुद्धनयनोत्पलशोभितास्यः जा.मा.१९/९; उपशोभितम् — नानातरुगहनोपशोभिते घनप्रच्छाये जा.मा.२२१/१२९; खचितम् — शिखरे रत्नखचिते पुरमध्ये प्रकाशितम् ल.अ.५७क/२; विराजितम् — {lus do shal dang se mo dos brgyan pa} हारार्धहारविराजितगात्राः अ.श.१२५क/११५; प्रसाधितम् — {bu mo brgyan pa mthong gyur nas} दृष्ट्वा प्रसाधितां कन्याम् अ.क.१०८. ८४; संस्कृतम् — रूपविज्ञानसंपत्तिः क्रियासौष्ठवसंस्कृता जा.मा.२९९/१७४; आचितम् — क्षितिभुजा क्षिप्तोऽयं जाह्नवीजले । तिष्ठत्यद्यापि पाताले रत्नैः सूर्यैः इवाचितः अ.क.१६.११; उपचितम् — कूटागाराः सुवर्णोपचिता दृश्यन्ते स्म का.व्यू.२०३ख/२६१ • वि. शीभरः — {bkur stis brgyan pa} सत्कारशीभरम् जा.मा.१००/५९ • कृ. विभूषणीयम् — उत्तमछत्रैश्च सम्यग् विभूषणीयम् स.दु.२४५/२४४ • ना. माण्डव्यः, ऋषिः — वि.स्त.१०७.

brgyan par gyur

= {brgyan gyur} भू.का.कृ. भूषितम् — भवता भूषिता भूमिः द्यौश्च देवेन भास्वता अ.क.४.९१; अलंकृतम् — {brgyan par gyur cing mdor bsdus min} अलंकृतमसंक्षिप्तम् का.आ.१.१८.

brgyan par gyur pa

= {brgyan par gyur/}

brgyan par bgyi

कृ. विभूषितेन भवितव्यम् — {rgyan sna tshogs kyis brgyan par bgyi'o} नानालंकारविभूषितेन भवितव्यम् लो.को.५८२.

brgyan par 'gyur

क्रि. अलंकृतो भविष्यति लो.को.५८२.

brgyan par bya

= {brgyan par bya ba/}

brgyan par bya ba

• कृ. अलङ्कर्तव्यम् — त्यागशौर्येणालंकर्तव्य एवात्मा सत्पुरुषेण जा.मा.७२/४२ • सं. मण्डनम् — {gtsug lag khang brgyan par bya'o} विहारस्य मण्डनम् वि.सू.६४क/८०; अलङ्करणम् — वृक्षे निर्यातितस्य अलङ्कारश्चेत् तस्यैवोत्सवेऽलंकरणोपस्थापनम् वि.सू.७२क/८८.

brgyan par byas

= {brgyan par byas pa/} {brgyan par byas nas} भूषयित्वा — वस्त्रालङ्कारभोगाद्यैः भूषयित्वा समर्पयेत् गु.सि.९.१३.

brgyan par byas pa

भू.का.कृ. भूषितम्; द्र.— {brgyan par byas nas} भूषयित्वा गु.सि.९.१३.

brgyan par byed

क्रि. अलङ्करोति — कमलङ्कारम् अलङ्करोति सू.अ.१२९ख/१.

brgyan par byed par 'gyur

क्रि. अलङ्करिष्यति — {legs par brgyan par byed par 'gyur} समलंकरिष्यति लो.को.५८२.

brgyan par mdzad gyur cig

क्रि. मण्डयतु — {rang gi legs pas sa steng dag brgyan par mdzad pas bzhugs gyur cig} निषीदन्तु स्वशोभाभिः मण्डयन्तु महीतलम् बो.अ.१०.३६.

brgyan po

= {rgyan} मण्डनम्, आभरणम् म.व्यु.६००४.

brgyan bya

= {brgyan par bya ba/}

brgyan byas

= {brgyan par byas pa/}

brgyab

= {brgyab pa/}

brgyab pa

सं. अभिघातः — {ral gri la sogs pa'i sos brgyab pa na} खड्गादिधाराभिघाते त.प.११६ख/६८४ *२. हन्यमानः — {lcags kyi tho bas brgyab pa rnams kyi} अयोघनेन हन्यमानानाम् अभि.स्फु.१९२ख/९५४.

brgyar

= {brgya ru} शतैः — {brgyar goms byas kyang} अभ्यासशतैरपि त.स.११५ख/१०००.

brgyar gyes

=(ना.) शतद्रुः, नदी — शतद्रुस्तु शुतुद्रिः अ.को.१.१२.३४; सतलजनदी आ.को.१०००; मो.को.१०४९; सीतानदी (?) {chu bo si tA} छो.को. १९६; बो.को.६३०.

brgyal

= {brgyal ba/}

brgyal gyur

= {brgyal bar gyur pa/}

brgyal ba

• सं. मूर्च्छा — विषादेः… फलं मूर्च्छादि त.प.२२०क/९१०; मूर्च्छा तु कश्मलं मोहोऽपि अ.को.२.८.१०९; मोहः — सपरिदेवितं सस्वरं रुदती मोहमुपजगाम बाला जा.मा.२१०/१२२ • भू.का.कृ. मूर्च्छितः — मूर्च्छितं पतितं भूमौ तं दृष्ट्वा अ.क.५२.५७; संमूर्च्छितः — स संमूर्च्छितः पृथिव्यां निपतितो महता जलपरिषेकेण प्रत्यागतप्राणः वि.व.१४२ख/१.३१; मूर्च्छापरिगतः — विषवेगमूर्च्छापरिगत इव जा.मा.११२/६५ • वि. मूर्च्छालः — मूर्च्छाले मूर्तमूर्च्छितौ अ.को.२.६.६१.

brgyal bar gyur

= {brgyal bar gyur pa/}

brgyal bar gyur pa

= {brgyal gyur} भू.का.कृ. मूर्च्छितः — मुखाश्मपाततुल्येन मूर्च्छितानामिवार्थिनाम् अ.क.५२.४६; विमूर्च्छितः — तान् दृष्ट्वा वज्रसत्त्वस्तु सर्वबुद्धान् विमूर्च्छितान् गु.सि.२.१४; मूर्च्छागतम् — {rnam par shes pa brgyal bar gyur pa} मूर्च्छागतं विज्ञानम् वि.प्र.४८ख/४.५०; मूर्च्छान्वितः — मूर्च्छान्वितः शोकपरायणो वा कष्टं बत क्लेशमयं प्रपन्नः जा.मा.२९३/१७०.

brgyal bar 'gyur

क्रि. सम्मूर्छेत् — विज्ञानं चेद् आनन्द, मातुः कुक्षिं नावक्रमेत्; अपि तु तन्नामरूपं कललत्वाय सम्मूर्छेत् अभि.स्फु.२८८ख/११३४.

brgyu

= {brgyu ba/}

brgyu ba

• क्रि. ग्रन्थेत् तं ग्रन्थेन्मन्त्रतत्त्वज्ञो फलां सूक्ष्मां सुवर्तुलाम् म.मू.१६८क/८७; ग्रथेत् — ग्रथेन्मन्त्री सदोद्युक्तो अक्षमालां तु यत्नतः म.मू.१६८क/८८ • सं. ग्रन्थनम् — ग्रन्थनं च रत्नार्थं मालागुणानाम् वि.सू.९९क/११९; वानम् — {gsor gyis btsugs pas brgyu'o} अरामथैन वाननम् (?) वि.सू.९४क/११३.

brgyu bar bya

ग्रथ्नीयात् — नावतंसकं ग्रथ्नीयात् वि.सू.४४क/५५.

brgyug

= {brgyug pa/}

brgyug pa

• क्रि. ( {rgyug pa} इत्यस्याः भवि.) *धावति — ततः स नारकः तेनैव धावति येन द्रव्यम् शि.स. ४७क/४५ • सं. आधावनम् — तत्र कायक्षतिः यदुत लाभहेतोः लाभनिदानम् आधावनपरिधावनं दौःशील्यसमुदाचरणं च शि.स.१४८ख/१४३.

brgyug par

धावितुम् — धनुर्बाणपाणयश्चाग्रतो धावितुमारब्धाः वि.व.१७५ख/१.६०; प्रधावितुम् — उच्चैः शब्दं कुर्वाणः प्रधावितुमारब्धः वि.व.१४८क/१.३६.

brgyugs

= {brgyugs pa/}

brgyugs pa

• क्रि. ( {rgyug pa} इत्यस्याः भूत.) धावति स्म — जलवाहनः श्रेष्ठिदारकः चतुर्दिशं धावति स्म सु.प्र.४९ख/९९; अनुधावति (स्म) — स एवं मोहितः पापकारी प्रज्वलिताङ्गारकर्षूः लङ्घयित्वा तद् द्रविणम् अनुधावति शि.स.४६क/४३ • भू.का.कृ. प्रधावितः — ततः कोट्टमल्लकाः प्रधाविताः वि.व.१६६क/१.५५; सम्भ्रान्तः — यं श्रुत्वा परिशिष्टः किन्नरीगणः इतश्चामुतश्च संभ्रान्तः वि.व.२०८ख/१.८३.

brgyud

१. वंशः — वंशेऽस्माकं तु कन्यानां शुल्कम् आदीयते महत् अ.क.२१.१०; अन्वयः — इक्ष्वाकुः अन्वये तस्य तस्य चाभूद् विरूढकः अ.क.२६.१४ २ वंश्यः — इक्ष्वाकुराजवंश्येन तेन गर्भस्थितेन सा । भूर्निधानवतीवाभूद् भव्यलक्षणलक्षिता अ.क.२४. १० ३. पद्धतिः— अनादिगोत्रपद्धत्यां स्यान्न स्खलनं स्त्रिया प्र.अ.१०क/११ ४. तन्त्रम्, कुटुम्बकृत्यम् — गृहतन्त्रसम्यक्प्रणयनाय कुलोदयाय प्रज्ञा बो.भू.११४ख/१४७ ५. = {rgyud} तन्त्रम् — मन्त्रतन्त्रादिसामर्थ्याद् गुडादौ विषशक्त्या प्र.अ.२५-३/५६.

brgyud nas

पारम्पर्यम् — पारम्पर्यार्पितं सन्तम् अवाग्वृत्त्यावबुद्ध्यताम् त.स.९६क/८४५; पारम्पर्येण — पारम्पर्येणापि उपादीयमानम् अनैकान्तिकमेव त.प.१७ख/४८१.

brgyud dang ldan pa

वि. पारम्परः — भोगद्वेष्टुः दातुः भोगा बहुशुभतरोपसर्पन्ति । न हि तत्सुखं मतं मे दाने पारंपरोऽस्मि सू.अ.२१८क/१२५.

brgyud de bskor

क्रि. अन्वाहिण्ड्यते — स सर्वलोकप्रह्लादनकरत्वाद् ब्राह्मणगृहपतिभिः कृत्स्नं नगरम् अन्वाहिण्ड्यते अ.श.१४१ख/१३१.

brgyud ldan

= {brgyud dang ldan pa/}

brgyud pa

• सं. [1] परम्परा — {slob dpon slob ma'i brgyud pa} शिष्याचार्यपरम्परा त.प.१६८क/७९२; न च बोधिसत्त्व एवंरूपां दानपरम्परां क्षणमात्रमपि हापयति सू.अ.१९९क/१००; पारम्पर्यम् — दर्शनमार्गान्तरालवति ज्ञानं दर्शनमार्गः पारम्पर्यमभिसन्धाय अभि.स्फु.१७९क/९३० [2] सम्प्रदायः — न हि प्रतिदेशं भाषाणां किञ्चिल्लक्षणमस्ति । अथ च सम्प्रदायसाम्याल्लोकस्तथैव प्रतिपद्यते, तासां च प्रयोगभ्रंशम् वा.न्या.१५८-२-३/१०३ [3] परिवर्तः — भगवता तेषु जन्मपरिवर्तेषु करचरणशिरश्छेदादीनि दानानि दत्त्वा वि.व.१४०ख/१.२९ • वि. [1] सनातनः — सुखं सनातनं पुण्यभोग्यत्वं प्रणिधानतः । शास्तुस्ततः परेणायं सम्यक्संबोधिमापितः अ.क.४६.४६ [2] सञ्चारकः — {snod brgyud pas zas kyi bya ba mi bya'o} न भाजनं सञ्चारकेनाभ्यवहृतं कुर्यात् वि.सू.४४क/५५.

brgyud pa rnam pa lnga

पञ्चविधं तन्त्रम् : १. {'dul ba'i rgyud} विनयतन्त्रम् २. {gsang sngags kyi rgyud} गुह्यतन्त्रम् ३. {rgya chen spyod rgyud} वैपुल्यतन्त्रम् ४. {zab mo lta rgyud} गम्भीरतन्त्रम् ५. {snying po don rgyud} सारतन्त्रम् श.को.३४२; बो.को.६३१.

brgyud pa'i sgo nas

परम्परया — तस्मादनुमानस्य परम्परया त्रिरूपलिङ्गाभिधानं कारणम् न्या.टी.६१क/१५०; पारम्पर्येण — तदनेन सर्वेण दृश्यानुपलब्धावन्तर्भावो दशानाम् अनुपलब्धिप्रयोगाणां पारम्पर्येण दर्शितः न्या.टी.६०ख/१४७; = {brgyud pas/}

brgyud pas

पारम्पर्येण — {dngos sam brgyud pas} साक्षात् पारम्पर्येण वा वा.टी.९९क/५९; {dngos su 'am brgyud pas} साक्षात् इतरथा वा त.स.१२२क/१०६५; = {brgyud pa'i sgo nas/}

brgyud ma

परम्परा — तथा च घटज्ञाने पटप्राप्तौ शुक्तिकायां च रजतज्ञानपरम्परायामपि न प्रमाणता प्र.अ.४क/६; केयं युष्माकमौत्सुक्यादारोहणपरम्परा । तुङ्गतरङ्गशृङ्गोऽयं न गृहाङ्गणम् अ.क.८९.५; प्रबन्धः लो.को.५८३.

brgyud mar

प्रसक्तम् — {'brug sgra 'jigs su rung ba brgyud mar grag} प्रसक्तभीमस्तनितानुनादाः जा.मा.१६१/९३.

brgyud yas

विस्रोतः, संख्याविशेषः — न सत्त्वशतस्यार्थाय, न सत्त्वसहस्रस्य… न सत्त्वविस्रोतसः ग.व्यू.३७०क/८२; विसोतः म.व्यु.७७२१; *विवाहम् — {sang sang sang sang na brgyud yas so} विशोधं विशोधानां विवाहम् ग.व्यू.३क/१०३.

brgyus

= {brgyus pa/}

brgyus pa

• क्रि. ग्रथ्नाति — {des me tog phreng legs par brgyus pa} स शोभनां मालां ग्रथ्नाति वि.व.१९०ख/१.६५ • भू.का.कृ. ग्रथितः — यासौ वागाज्ञापनी विज्ञापनी… धर्मशतसहस्रसुग्रथिता ल.वि.१४१क/२०८; न त्वं कदाचिदीदृशी मालां ग्रथितपूर्वः । किमत्र कारणम् । ममान्तेवासिना ग्रथितम् वि.व.१९०ख/१.६५; निबद्धः — {gser gyi dril bu dag ni dngul gyis brgyus} सौवर्णघण्टिकारूप्यनिबद्धानि का. व्यू.२१३ख/२७३; उपनिबद्धः — {rin po che'i chun po'i lda ldi la brgyus pa} रत्नसूत्रदामोपनिबद्धः ग.व्यू.१७०ख/२५३; प्रोतः — {smyig ma'i thur ma skud pa la brgyus pa} सूत्रप्रोतवंशशलाका वि.सू.६०क/७६.

bsgug pa

क्रि. ( {sgug pa} इत्यस्याः भवि.) ।

bsgugs

= {bsgugs pa/}

bsgugs pa

• क्रि. ( {sgug pa} इत्यस्याः भूत.) • सं. प्रतीक्षा — सद्यःक्रयपरित्यागा दूरवर्त्तिप्रतीक्षया । माला इवाशु शुष्यन्ति वेश्याः पण्यप्रसारके अ.क.५०.९४.

bsgul

= {bsgul ba/}

bsgul ba

• सं. ईरणम् — चीवरकर्णकेरणं तत्पर्यन्तः वि.सू.४४क/५५ • भू.का.कृ. ईरितः — वातेरितादिव तरोः यथा हि न निवर्तते वह्निः शि. स.१४५क/१३९; क्षुभितः — अस्यां भाषितमात्रायां … लोकधातुः कम्पितः… क्षुभितः प्रक्षुभितः संप्रक्षुभितः स.दु.१९१/१९० • कृ. प्रकम्प्यम् मि.को.३४क ।

bsgo

= {bsgo ba/} {bsgo nas} सन्दिश्य — स एवं मातारं सन्दिश्याभिवाद्य च… संप्रस्थितः वि.व.२१०ख/१.८५.

bsgo ba

• क्रि. १. (वर्त.) आज्ञापयति — स… अमात्यान् आज्ञापयति, ‘सुभाषितेन मे ग्रामण्यः प्रयोजनम् । गवेषत मे सुभाषितम्’ अ.श.१०८क/९८; कथयति — ततो राजा कुमारमाहूय कथयति, ‘गच्छ कुमार दण्डसहीयः कार्वटिकं सन्नामय’ वि.व.२१०क/१.८५; आरोचयति — एतत्प्रकरणं भगवतो विस्तरेण आरोचयति वि.व.१३५ख/१.२५; आमंत्रयते — दौवारिकपुरुषम् आमंत्रयते, ‘न तावद् भोः पुरुषान्यतीर्थ्यकानां प्रवेशो देयो यावद् बुद्धप्रमुखेन भिक्षुसङ्घेन न भुक्तम्’ वि.व.१६३क/१.५१ २. (विध्यादौ) समादिदेश — पुरुषान् समादिदेश, ‘गच्छतैतां प्रव्रजितामन्तःपुरं प्रवेशयत’ जा.मा.२२४/१३०; अन्वादिदेश — अथ बोधिसत्त्वः … स्वं पुरुषमन्वादिदेश, ‘ज्ञायतां किमेतद्’ जा.मा.२११/१२२; घोषणाः कारयामास — इति घोषणाः कारयामास, ‘अभयमभयदो ददाति राजा स्थिरशुचिशीलधनाय सज्जनाय’ जा.मा.१२५/७३ • सं. १. आज्ञा — कृतज्ञतया च लघुलघ्वेव आज्ञाम् अनुवर्तन्ते बो.भू.१९ख/२१; आज्ञापनम् — पराज्ञापने च सेवायाम् वि.सू.१३ख/१५; आज्ञप्तिः — पराज्ञप्तिसंचेतनीयता यथा कश्चिदनिच्छन्नपि परैः बलाद् आज्ञाप्यमानोऽभिसन्धाय अकुशलमाचरति अभि.स. भा.४६ख/६४; उक्तिः — {bsgo ba de las 'da' bar mi bya'o} नैनामुक्तिमतिलङ्घयेत् वि.सू.५९क/७५ २. ज्ञप्तिः — अकालप्रेषणम् अकालज्ञप्तिं ददाति शि.स.३७क/३५; विज्ञप्तिः — तुल्येन तत्तुष्टिकृता वा प्रतिग्रहे । विज्ञप्त्या चीवरस्य । अनापत्तिः वि.सू.२४क/२९ ३. नियोगः — {ston pas bsgo na'o} नियोगोपदेशः वि.सू.१७ख/२०; उद्योजनम् — {bsgo na nyes byas so} दुष्कृतमुद्योजनस्य वि.सू.१६क/१८; उद्योजनं च परिवेषणेऽतिपत्तौ कालस्य वि.सू.४६क/५८; समादापनम् — अभेदः कायतत्संबद्धमुक्तपरसमादापनानाम् वि.सू.१७क/१९ ४. स्थापनम् — द्वारपालस्य एतदर्थं स्थापनम् । अप्रवेशार्थं च भिक्षोः वि.सू.६ख/६ ५. वासनम् — अहं कुलपुत्र सर्वगन्धधूपवासनानुलेपनयुक्तीः प्रजानामि यदुत अतुलगन्धराजप्रमुखाः ग.व्यू.२१क/११८; भावनम् — {dri zhim pos bsgo'o} भावनं सुगन्धिना वि.सू.७७क/९४ • भू.का.कृ. आज्ञप्तम् — {gal te bdag gis bsgo ba bzhin du byed na} मदीयमाज्ञप्तं यदि कुरुते का.व्यू. २१९ख/२८१; आज्ञा दत्ता — मागधकानां च पौराणामाज्ञा दत्ता, ‘भगवतो नगरप्रवेशे पुष्पगन्धमाल्यविलेपनैः पूजा कर्तव्या’ अ.श.५७क/४९; तेन पौरुषेयाणामाज्ञा दत्ता वि.व.१४३ख/१.३२; आज्ञा अनुप्रदत्ता — तेन स्वपौरुषेयाणाम् आज्ञा अनुप्रदत्ता, ‘गच्छन्तु भवन्तः, अवलोकयन्तु केनायं पटकः क्षिप्तः’ अ.श.१५०ख/१४०; ज्ञप्तः — ज्ञप्तस्तु ज्ञपिते अ.को.३.१.९६; समादिष्टम् — {rgyal pos bsgo ba/yang} {bgos shig} राज्ञा समादिष्टम् । पुनर्भाजयत वि.व.१५८क/१.४६; {rgyal pos bsgo ba'i mi} राजसमादिष्टाः पुरुषाः जा.मा.२२५/१३१; समनुज्ञातः — राज्ञा एवमस्तु इति समनुज्ञातः अ.श.२०७ख/१९१; उक्तः — राज्ञा उक्तः, ‘परीक्ष्यतामेतत् पद्मम्’ अ.श.६३ख/५५; नियुक्तः — यावन्ति केचिन्मन्त्रा वै… सर्वे ते क्रोधराजस्य नियुक्ता ते प्रकाशिता म.मू.२८९ख/४४८ वि. उद्देशकः — {gnas khang bsgo ba} विहारोद्देशकः म.व्यु.९०५६; {zas la bsgo ba} भक्तोद्देशकः म.व्यु.९०५७.

bsgo bar

निर्देष्टुम् — {bsgo bar mi nus so} न शक्नोन्ति निर्देष्टुम् लो.को.५८४.

bsgo ba bcag pa

पा. आज्ञाविहेठनम् म.व्यु.८४३३; द्र.— {bsgo ba rna la gzon pa'i ltung byed} आज्ञाविहेठने प्रायश्चित्तिकम् वि.सू.३१क/३९.

bsgo ba nyid

आज्ञप्तता — ततोऽत्राज्ञप्ततायां व्यवस्थापनम् वि.सू.४८ख/६१.

bsgo ba rna la gzon pa

पा. आज्ञाविहेठनम् — {bsgo ba rna la gzon pa'i ltung byed} आज्ञाविहेठने प्रायश्चित्तिकम् वि.सू.३१क/३९.

bsgo ba rna la gzon pa'i ltung byed

पा. आज्ञाविहेठने प्रायश्चित्तिकम्, प्रायश्चित्तिकभेदः वि.सू.३१क/३९.

bsgo ba rnar gzon pa

= {bsgo ba rna la gzon pa/}

bsgo ba bzhin nyan pa

=( व.का.कृ.) अनुविधीयमानः म.व्यु.२४२५.

bsgo ba bzhin mi byed pa

न करोति प्रोक्तम् लो.को.५८४.

bsgo ba las byung

= {bsgo ba las byung ba/}

bsgo ba las byung ba

वि. आज्ञापनजम् — सङ्घे सर्वत्राज्ञापनजानाम् वि.सू.८५क/१०२.

bsgo bar bya

• क्रि. आज्ञापयेत् — न प्रहरणमुक्तावाज्ञापयेत् वि.सू.१८क/२०; वक्तव्यो भवेत् — {de la mkhas pas bsgo bar bya} स वक्तव्यो भवेद् विज्ञः ल.अ.१८७क/१५७ • सं. परिभावनम् — समद्ये भाण्डे लम्बनस्थापनेन परिभावनम् वि.सू.७७ख/९४.

bsgo bar byed

क्रि. ज्ञप्तिं ददाति — यो हि… अकालप्रेषणमकालज्ञप्तिं ददाति । स तेनाकुशलेन कर्मणा बहुशङ्कुर्नाम प्रत्येकनरकस्तत्रास्योपपत्तिर्भवति शि.स.३७क/३५.

bsgo bar byed pa

= {bsgo bar byed/}

bsgo bar mi bya ba

कृ. अनाज्ञाप्यम् — {bsgo bar mi bya ba nyid} अनाज्ञाप्यत्वम् वि.सू.२२क/२६.

bsgo bar mi bya ba nyid

अनाज्ञाप्यत्वम् — तस्याः कृतप्रवासनीयचोदनस्मारणस्य । अनाज्ञाप्यत्वमस्य… कर्मणा वि.सू.२२क/२६.

bsgo bya ba

कृ. वास्यम् — यत् पुनः ‘स्थिरमव्याकृतं वास्यम्’ इत्युक्तं शास्त्रे, तत् प्रबन्धस्थिरताम् अभिप्रेत्य त.प.२५५ख/२२७.

bsgo byung

= {bsgo ba las byung ba/}

bsgo blag

आज्ञा {rgyal po ltar bsgo blag mang ba} राजवदाज्ञाबहुलः शि.स.१२९क/१२५.

bsgo bzhin mi byed

= {bsgo ba bzhin mi byed pa/}

bsgo yas

= {bsko yas/}

bsgongs

= {gong bu} पिण्डः — {'jim pa bsgongs} मृत्पिण्डः ल.अ.१७९क/१४३.

bsgom

= {bsgom pa/}

bsgom 'gyur

= {bsgom par 'gyur/}

bsgom dang ldan

= {bsgom pa dang ldan pa/}

bsgom 'dod

= {bsgom par 'dod pa/}

bsgom ldan

= {bsgom pa dang ldan pa/}

bsgom pa

• क्रि. ( {sgom pa} इत्यस्याः भवि.) [1] भावयेत् — अकारेण चन्द्रमण्डलं भावयेत् स.दु.१४९/१४८; भावयेत् कर्ममुद्रां वा सिध्यते नात्र संशयः गु.सि.३.२३/२२; विभावयेत् — ग्रहणं तस्य तत्त्वस्य… यत्नतः । ज्ञात्वा विभावयेद् धीमान् गु.सि.३.२२/२१; ध्यायेत् — ध्यायेत् सङ्गव्यपेतो विषयसुखकरं वज्रिणं तत्त्वरत्नम् गु.सि.४.६०/५६ *[2] भावयति — स सर्वसत्त्ववेदितप्रहाणाय वेदनासु वेदनास्मृत्युपस्थानं भावयति शि.स.१३०क/१२५ • सं. भावनम् — {lam la bsgom pa} मार्गस्य भावनम् अभि.स्फु.१७५क/९२५; भावना — {rnal 'byor pa rnams kyi bsgom pa} योगिनां भावना सू.अ.१८१क/७६; भावः — बुद्धालम्बनभावेन निशि निद्रां समाययौ अ.क.२१.३४ • वि. भावनः — भावनाकारप्रविष्टश्चतुराकारभावनः सप्तत्रिंशदाकारभावनश्च सू.अ.१६६ख/५८; ध्यायी म.व्यु.२४३६ • कृ. भाव्यम् — भाव्यं विभावनाध्याता मार्गः सत्या च दर्शनम् । एतत्त्रयं विभावेन्तो मुच्यन्ते ल.अ.१९०क/१६२.

bsgom par

भावयितुम् — न तु मार्गः शक्यते कृत्स्नो भावयितुम् अभि.भा.५२ख/१०७०.

bsgom pa mngon par bsgrub pa

भावनाभिनिर्हारः — {bsgom pa mngon par bsgrub pa la mkhas pa} भावनाभिनिर्हारकुशलता द.भू.२१४क/२८.

bsgom pa mngon par bsgrub pa la mkhas pa

भावनाभिनिर्हारकुशलः, ओ लता — अभिज्ञानिर्हारप्राप्तश्च भवति भावनाभिनिर्हारकुशलतया द.भू.२१४क/२८.

bsgom pa dang ldan

= {bsgom pa dang ldan pa/}

bsgom pa dang ldan gyur pa

= {bsgom dang ldan gyur pa} वि. भावनासक्तः — {rtag tu bsgom dang ldan gyur pa} सततं भावनासक्तः गु.सि. ६.१४; द्र.— {bsgom pa dang ldan pa/}

bsgom pa dang ldan pa

वि. भावनायुक्तः — तन्निष्ठभावनायुक्तः साधयेत् परमं पदम् गु.सि.३.९५/८७; भावनासक्तः — तन्निष्ठभावनासक्तां वज्रयानकृतश्रमाम् गु.सि.८.४३/४२; द्र.— {bsgom pa dang ldan gyur pa/}

bsgom pa dang ldan par gyur pa

= {bsgom pa dang ldan gyur pa/}

bsgom pa yongs su rdzogs pa

भावनापरिपूरिः, भावनया परिपूरिः — {bsgom pa yongs su rdzogs par 'gyur} भावनापरिपूरिं गच्छति अभि.भा.४०क/१०२२; भावनया परिपूरिः भावनापरिपूरिः अभि.स्फु./१०२२.

bsgom pa yongs su rdzogs par 'gyur

क्रि. भावनापरिपूरिं गच्छति — आर्याष्टाङ्गे खलु मार्गे भावनापरिपूरिं गच्छति अभि.भा.४०क/१०२२.

bsgom pa la sbyor ba

भावनताप्रयोगः — {bsgom pa la sbyor ba dang mtshan ma'i 'du shes} भावनताप्रयोगनिमित्तसंज्ञा रा.प.२३६ख/१३२.

bsgom pa la sbyor ba dang mtshan ma'i 'du shes

पा. भावनताप्रयोगनिमित्तसंज्ञा — लौकिकेनोपायेन भावनताप्रयोगनिमित्तसंज्ञा बोधिसत्त्वानां बन्धनम् रा.प.२३६ख/१३२.

bsgom pa las byung

= {bsgom pa las byung ba/}

bsgom pa las byung ba

वि. भावनामयम् — त्रिविधानि स्मृत्युपस्थानानि श्रुतचिन्ताभावनामयानि अभि.भा.१२क/९०३; भावनामयी — तस्य श्रुतमयीं प्रज्ञां निश्रित्य चिन्तामयी जायते, चिन्तामयीं निश्रित्य भावनामयी जायते अभि.भा.८क/८९१.

bsgom pa las byung ba'i shes rab

पा. भावनामयी प्रज्ञा म.व्यु.१५५३; तस्य श्रुतमयीं प्रज्ञां निश्रित्य चिन्तामयी जायते, चिन्तामयीं निश्रित्य भावनामयी जायते अभि.भा.८क/८९१.

bsgom pa las byung ba'i bsod nams bya ba'i dngos po

पा. भावनामयं पुण्यक्रियावस्तु, चतुर्षु पुण्यक्रियावस्तुषु एकम् : {sbyin pa las byung ba'i bsod nams bya ba'i dngos po} दानमयं पुण्यक्रियावस्तु, {tshul khrims las byung ba'i bsod nams bya ba'i dngos po} शीलमयं पुण्यक्रियावस्तु, {bsgom pa las byung ba'i bsod nams bya ba'i dngos po} भावनामयं पुण्यक्रियावस्तु, {rdzas las byung ba'i bsod nams bya ba'i dngos po} औपधिकं पुण्यक्रियावस्तु मि.को.१२०ख; द्र.— {bsgoms pa las byung ba'i bsod nams bya ba'i dngos po/}

bsgom pa'i chos

=(ना.) भावनाधर्मः, वैश्वानरप्रणीतकाव्यग्रन्थः — व्यासकाव्यं भारतम्, वैश्वानरकाव्यं भावनाधर्मः । आदिशब्देन वाल्मीककाव्यं रामायणम् वि.प्र.२७२क/२.९६.

bsgom pa'i mchog

अग्रभावना — प्रज्ञापारमिता चैषा सर्वपारमितामयी । समता चेयमेवोक्ता सर्वबुद्धाग्रभावना प्र.वि.४.१८.

bsgom pa'i stobs

भावनाबलम् — तद्ग्राहकं च विज्ञानं भावनाबलभावि यत् । योगीशानामभिव्यक्तं तत् स्वलक्षणगोचरम् त.स.१३२ख/११२७.

bsgom pa'i stobs las byung ba

वि. भावनाबलभावि — तद्ग्राहकं च विज्ञानं भावनाबलभावि यत् । योगीशानामभिव्यक्तं तत् स्वलक्षणगोचरम् त.स.१३२ख/११२७.

bsgom pa'i rnam pa

भावनाकारः — न हि भो जिनपुत्र शक्यम् अन्यत्र बोधिसत्त्वेन अयं सर्वाकारसर्वज्ञज्ञानगुणसंचयो धर्ममुखपरिवर्तः श्रोतुं वा प्रत्येतुं वा … कः पुनर्वादो भावनाकारप्रयोगोद्योगनिष्पादनेषु द.भू.२७९क/६७.

bsgom pa'i rnal 'byor

पा. भावनायोगः लो.को.५८५.

bsgom pa'i sbyor ba

भावनायोगः — सिद्ध्यते निर्विकारेण यत्किञ्चित् कल्पचोदितम् । भावनायोगसामर्थ्यात् स्वयमेवोपतिष्ठते गु.सि.६.४९/४८.

bsgom pa'i rim pa

=(ना.) भावनाक्रमः, ग्रन्थः क.त.३९०८.

bsgom pa'i lam

= {bsgom lam} पा. भावनामार्गः — लौकिकश्चेत् भावनामार्गः, संवृतिज्ञानं प्रत्युत्पन्नम् । लोकोत्तरश्चेत्, चतुर्णां धर्मज्ञानानामन्यतमत् अभि.भा.२६४-४/१०७३; {'phags pa'i bden pa rnams bzlas pa gnyis pa ste bsgom pa'i lam} आर्यसत्यानां द्वितीयपरिवर्तो भावनामार्गः म.व्यु.१३१५; भावनामार्गो लौकिको मार्गः । तत्र लौकिको मार्गो ध्यानारूप्याश्च । ते पुनर्ध्यानारूप्याः संक्लेशतो व्यवदानतो व्यवस्थानतो विशुद्धितश्च वेदितव्याः अभि.स.भा.५७क/७८; भावनापथः — दृग्भावनाऽशैक्षपथे नव त्रीणि अभि. को.२.९.

bsgom pa'i lam rnam gnyis

द्विविधो भावनामार्गः : १. {'jig rten pa} लौकिकः २. {'jig rten las 'das pa} लोकोत्तरः अभि.भा.२४१-१/८७१.

bsgom par 'gyur

= {bsgom 'gyur} क्रि. १. (भवि.) भावयिष्यति — बोधिसत्त्वाः… सर्वतथागतचर्यावज्रं सर्वतथागतगुह्यसमयं श्रद्धास्यन्ति भावयिष्यन्ति च गु.सि.१४५ख/११५ २. (विध्यादौ) भावयेत — लोलीभूतं तया सार्धमात्मानं तत्त्ववित् सदा । भावयेत दिवारात्रौ सिध्यते नात्र संशयः गु.सि.३.४६/४०; भाव्यं भवेत् — भावं भाव्यं भवेत् प्राज्ञ अभावं च परिज्ञया हे.त.२क/२.

bsgom par 'gyur ba

= {bsgom par 'gyur/}

bsgom par 'dod pa

वि. भावयितुकामः — अशुभां भावयितुकाम आदितो योगाचारः स्वाङ्गावयवे चित्तं निबध्नाति अभि.भा.९ख/८९६.

bsgom par bya

= {bsgom bya} क्रि. १. [1] भावयेत् — एवं देवतासाधनेऽपि कल्पनात्मकं भावयेद् आदिकर्मिकः वि.प्र.६५क/४.११४; ततस्तु भावयेद् धीमान् एकचित्तः सुनिश्चयात् गु.सि.१.८७/६५; विभावयेत् — ततो दशाकुशलपरित्यागं विभावयेत् वि.प्र.३२क/४.५; भावनां कुर्यात् — निष्पन्नशमथः कुर्यात् स्मृत्युपस्थानभावनाम् अभि.भा.११ख/९०२; ध्यायेत् — न समाधेः व्युत्थापयेत् । नानववादकं ध्यायेत् वि.सू.५९क/७५ [2] भाव्यते — भाव्यते हि जगत् सर्वं मनसा यस्मान्न भाव्यते हे.त.१०क/३० २. = {bsgom par bya ba/}

bsgom par bya ba

= {bsgom bya} ।। • कृ. भाव्यम् — भावको भावना भाव्यं नैवास्ति परमार्थतः गु.सि.३. ५५/४७; भावनीयम् — अभिज्ञातमभिज्ञेयं भावनीयं च भावितम् त.प.३२६क/११२१; तेनायं षडङ्गयोगो भावनीयः वि.प्र.६४क/४.११२; भावयितव्यम् — परिज्ञातव्यं प्रहातव्यं साक्षात्कर्तव्यं भावयितव्यमिति कर्तव्यरूपां परिज्ञानक्रियां प्रति द्वितीय आकरणप्रकारश्चतुराकारः अ.श.२१२क/९८६; ध्यातव्यम् — इह शान्तौ ध्यानं शान्तं शशधरधवलं देवता शान्तरूपा ध्यातव्या वि.प्र.७३ख/४.१३८ • सं. भावनम् — प्रथमं त्वक्षरन्यासमुत्पत्तिक्रमसंस्थितम् । भावनं साधकेन्द्राणां द्वितीयं तु स्वरूपतः गु.सि.४.३; अक्षरन्यासयोगेन भावनं यदुदाहृतम् गु.सि.४.६.

bsgom par bya ba yin

क्रि. भाव्यते — {chos thams cad kyang bsgom par bya ba yin} सर्वधर्माश्च भाव्यन्ते त.प.३११ख/१०८५.

bsgom par bya ba'i don

भाव्यमानार्थः — भूतस्य भावना पुनः पुनश्चेतसि विनिवेशनम् । भावनायाः प्रकर्षो भाव्यमानार्थाभासस्य ज्ञानस्य स्फुटाभत्वारम्भः न्या.टी.४३ख/६७.

bsgom par byas pa

= {bsgom byas/}

bsgom pas spang ba

वि. = {bsgom pas spang bar bya ba} भावनाहेयः — सर्वानुशयसन्दोहः दृग्भावनाहेयक्लेशौघः त.प.३२६क/११२०.

bsgom pas spang bar bya

= {bsgom pas spang bar bya ba/}

bsgom pas spang bar bya ba

वि. भावनाप्रहातव्यः — समासतो ह्येतेऽनुशयाः त्रैधातुका दर्शनप्रहातव्या भावनाप्रहातव्याश्च अभि.भा.२२८क/७६५; भावनाहेयः — दर्शनहेया भावनाहेयाश्च क्लेशा इति विस्तरेणोक्तम् अभि.भा.१क/८७१.

bsgom pas spang bar bya ba ma zad pa

वि. अक्षीणभावनाहेयः — एवं तावद् अक्षीणभावनाहेयः फलस्थः सप्तकृत्वः परमो भवति अभि.भा.२१क/९४४.

bsgom pas spang bya

= {bsgom pas spang bar bya ba/}

bsgom spang bya

= {bsgom pas spang bar bya ba/}

bsgom bya

= {bsgom par bya/} {bsgom par bya ba/}

bsgom byas

= {bsgom par byas pa} कृताभ्यासः — अहर्निशं कृताभ्यासः सिध्यते नात्र संशयः गु.सि.१.८७/६५.

bsgom par byas nas

भावयित्वा — निःस्वभावं तु धर्माणां भावयित्वा तु चेतसा स.दु.२२१/२२०.

bsgom byung

= {bsgom pa las byung ba/}

bsgom bzhin pa

कृ. भाव्यमानः — एवं भाव्यमानां वै मण्डलम् आदियोगतः । आदियोगनामसमाधिः स.दु.१६१/१६०; विभाव्यमानः — तथा विभाव्यमानत्वाद् अङ्गनात्मजचोरवत् । इच्छामात्रमुखीभावा भावनापि न दुर्लभा त.स.१२५ख/१०८५.

bsgom bzhin pa nyid

विभाव्यमानत्वम् — तथा विभाव्यमानत्वाद् अङ्गनात्मजचोरवत् । इच्छामात्रमुखीभावा भावनापि न दुर्लभा त.स.१२५ख/१०८५.

bsgom rim

= {bsgom pa'i rim pa/}

bsgom la gnas

= {bsgom la gnas pa/}

bsgom la gnas pa

वि. भावनास्थः, भावनामार्गस्थः — भावनास्थः पुनः षड्भिरेकया वा द्वयेन वा अभि.को.५.६९; भावनामार्गस्थः पुनरार्यपुद्गलो मार्गान्वयज्ञाने षड्भिः परिज्ञाभिः समन्वागतः अभि.भा./८६७.

bsgom lam

= {bsgom pa'i lam/}

bsgoms

= {bsgoms pa/} {bsgoms te/} {o nas} भावयित्वा — तां हि ध्यानान्तरिकां भावयित्वा महाब्रह्मा भवति अभि.भा.७६क/११६३; ध्यात्वा — अधिष्ठानपदं ध्यात्वा ततः पूजां प्रकल्पयेत् गु.सि.४.४१/४०.

bsgoms gyur

= {bsgoms par gyur pa} ।। • क्रि. विभाव्यते — एषा परा समाख्याता प्रज्ञादेवी ह्यनुत्तरा । मुक्तिदा सर्वसत्त्वानां यदि ज्ञात्वा विभाव्यते गु.सि.३.७४/६६ • भू.का.कृ. ध्यातः — इह स एव वज्रवेगः क्रोधेन्द्रो ध्यातः सन् साधयेत् मेघवृन्दम् वि.प्र.७३क/४.१३६.

bsgoms pa

• क्रि. *[1] भावयेत् — भावयेद् यस्तु शुद्धात्मा पूर्वोदितविधिक्रमात् गु.सि.३.७५/६७; विभावयेत् — एवं विभावयेद् भ्रान्तिं तथतां चापि अनुस्मरेत् ल.अ.१६७क/१२१ *[2] भाव्यते — किं च ये येऽतिभाव्यन्ते ते ते भ्रान्तिपरिस्फुटम् । भावनापरिनिष्पत्तौ कामादिविषया इव त.स.१२५ख/१०८४ • सं. भावना — {bsgoms pa'i 'bras bu} भावनाफलम् अभि.भा.६४ख/११२१; {bsgoms pa yongs su rdzogs pa} भावनापरिनिष्पत्तिः त.स.१२५ख/१०८४ • भू.का.कृ. = {goms par byas pa} भावितम् — पूर्वभावितानामिति पूर्वाभ्यस्तानाम्, पूर्वं समुदाचरितानाम् इत्यर्थः अभि.स.भा.२७क/३७; परिभावितम् — पूर्वपरिभावितप्रतिलब्धमार्गाभ्यासाकारभावनः सू.अ.१६७ख/५८; ध्यातः — इह स एव वज्रवेगः क्रोधेन्द्रो ध्यातः सन् साधयेत् मेघवृन्दम् वि.प्र.७३क/४.१३६.

bsgoms pa yongs su rdzogs pa

भावनापरिनिष्पत्तिः — किं च ये येऽतिभाव्यन्ते ते ते भ्रान्तिपरिस्फुटम् । भावनापरिनिष्पत्तौ कामादिविषया इव त.स.१२५ख/१०८४.

bsgoms pa las skyes pa

= {bsgoms las skyes pa/}

bsgoms pa las byung

= {bsgoms pa las byung ba/}

bsgoms pa las byung ba

= {bsgoms byung} वि. भावनामयम् — {bsgoms pa las byung ba'i bsod nams bya ba'i dngos po} भावनामयं पुण्यक्रियावस्तु अ.सा.११९ख/६९; भावनामयी — या हि नामालम्बना श्रुतमयी प्राप्नोति, याऽर्थालम्बना भावनामयी अभि.भा.२४४ .१/८९२; भावनाजम् — तद् भावनाजं प्रत्यक्षम् इष्टम् प्र.वा.२.२८६.

bsgoms pa las byung ba'i shes rab

पा. भावनामयी प्रज्ञा — यापि च श्रुतचिन्ताभावनामयी सास्रवा प्रज्ञा, उपपत्तिप्रतिलम्भिका च सानुचरा अभि.भा.१२७-४/१२; भावनाप्रयोगजा भावनामयी अभि.स्फु./१२.

bsgoms pa las byung ba'i bsod nams bya ba'i dngos po

पा. भावनामयं पुण्यक्रियावस्तु, चतुर्विधपुण्यक्रियावस्तुषु एकम् — {sbyin pa las byung ba'i bsod nams bya ba'i dngos po} दानमयं पुण्यक्रियावस्तु, {tshul khrims las byung ba'i bsod nams bya ba'i dngos po} शीलमयं पुण्यक्रियावस्तु, {bsgoms pa las byung ba'i bsod nams bya ba'i dngos po} भावनामयं पुण्यक्रियावस्तु, {rdzas las byung ba'i bsod nams bya ba'i dngos po} औपधिकं पुण्यक्रियावस्तु म.व्यु.१७०० १७०३.

bsgoms pa'i stobs

भावनाबलम् — ततस्तु भक्तिसामर्थ्याद् भावनाबलनिर्मितम् । तस्मिन्नुत्पद्यते रूपं किमप्यानन्दजं परम् गु.सि.३.८१/७३.

bsgoms pa'i bdag nyid

वि. भावितात्मा — हृदयदृष्ट्या भावितात्मेति वदति । तथा भुजयुगलालोकने अहं प्रचण्डेति वदति वि.प्र.१८०क/३.१९६.

bsgoms pa'i bdag nyid can

= {bsgoms pa'i bdag nyid/}

bsgoms pa'i 'bras bu

पा. भावनाफलम् १. भावनाजम् — यद् भावनाफलं तदवश्यमव्याकृतं भवति अभि.भा.६४क/११२० २. ऋद्धिभेदः — समासतः पञ्चविधामृद्धिं वर्णयन्ति, ‘भावनाफलम्, उपपत्तिलाभिकम्, मन्त्रजाम्, औषधजाम्, कर्मजां च’ अभि.भा.६५क/११२४ ३. पूर्वनिवासानुस्मृतिभेदः — त्रिविधा हि पूर्वनिवासानुस्मृतिः, ‘भावनाफलम्, उपपत्तिप्रतिलब्धा, कर्मजा चेति’ अभि.भा.६४ख/११२१.

bsgoms par gyur pa

= {bsgoms gyur/}

bsgoms par byas

= {bsgoms par byas pa/}

bsgoms par byas pa

भू.का.कृ. भावितम् — अस्ति समाधिभावना आसेविता भाविता बहुलीकृता दृष्टधर्मसुखविहाराय संवर्तते अभि.भा.७७क/११६८.

bsgoms byas

= {bsgoms par byas pa/}

bsgoms byung

= {bsgoms pa las byung ba/}

bsgoms las skyes

= {bsgoms las skyes pa/}

bsgoms las skyes pa

पा. भावनाजम् — अव्याकृतं भावनाजम् अभि.को.७.५३; यद्भावनाफलं तद् अवश्यमव्याकृतं भवति अभि.भा./११२०.

bsgos

= {bsgos pa/} {bsgos te} समादिश्य — इति उक्त्वा तं समादिश्य तस्य प्रेतचतुष्टयम् । सुप्तस्यैव मुहूर्तेन स्वदेशाप्तिमकारयत् अ.क.१९.१०८.

bsgos pa

• सं. [1] अधिवासनम् — सन्ततेः बलवत्कुशलमूलाधिवासनात् अ.श.१८६ख/९४३; *भावना — अथ पुनः पर्यायेण स्त्रीचित्ताद् बहुविधं चित्तमुत्पन्नं बहुतरमासन्नतरं वा तदेवोत्पद्यते, तद्भावनाया बलीयस्त्वात् अभि.भा.९२ख/१२२१ [2] वासितता — यथाकर्मक्लेशाभ्यासवासिततां च (प्रजानाति) द.भू.२५३ख/५०; अधिवासितता — पुनर्भवगमनाधिवासिततां च, अनुपूर्वाधिवासिततां च (प्रजानाति) द.भू.२५३ख/५० • भू.का.कृ. [1] वासितम् — सुगन्धिषु कृष्णागुरुचन्दनादिधूपितवासितेषु बो.प.२५; अधिवासितम् — कथं च पुनः बलवत्कुशलमूलाधिवासिता ? प्रयोगाशयशुद्धितः अभि.स्फु.१८६ख/९४३; परिभावितम् — {dris bsgos pa} गन्धपरिभावितम् वि.सू.५ख/५; आहितम् — आशुगमननौयानभ्रमणैः आहितविभ्रमाः पर्वतादीन् गच्छतो भ्रमतश्च पश्यन्ति त.प.१३९ख/७३०; अक्तम् — यदक्तनेत्राङ्कन्दर्पः प्रहन्तुं मां न पश्यति का.आ.२.१५०; अभ्यक्तम् — सुगन्धचन्दनकुङ्कुमाभ्यक्तेन पटेन म.मू.१२५ख/३४; दिग्धम् — धनोपभोगः सुखलेशदिग्धः पदे पदे दुःखशतानि सूते अ.क.७९.२९; श्लिष्टः — भूयो जात्यन्तरैः स प्रभवति बहुशो वासनाश्लिष्टचित्तात् वि.प्र.११३क/१०; आसक्तम् — {khrag gis bsgos pa yi sder mo} शोणितासक्तनखः अ.क.६६.६१ [2] समादिष्टम्, द्र— {bsgos te} समादिश्य अ.क.१९.१०८.

bsgos pa can

लग्नः लो.को.५८६.

bsgyang ba

क्रि. ( {sgyang ba} इत्यस्याः भवि.).

bsgyangs

= {bsgyangs pa/}

bsgyangs pa

• क्रि. ( {sgyang ba} इत्यस्याः भूत.) • भू.का.कृ. विक्षेपः कृतः — ततो राज्ञा प्रसेनजिता तस्य विक्षेपः कृतः अ.श.४९ख/४३.

bsgying ba

क्रि. ( {sgying ba} इत्यस्याः भवि.).

bsgyings

= {bsgyings pa/}

bsgyings pa

• क्रि. ( {sgying ba} इत्यस्याः भूत.) • सं. गर्वः — वज्रगर्वप्रयोगेण नमेद् आशयकम्पितैः स.दु.१५५/१५४; आटोपः — {ral pa gcig bsgyings pa} एकजटाटोपः ना.स.६९ • वि. [1] गर्वितः — वामे दीर्घबाहुः गर्वित आह, ‘आलयं चन्द्रसूर्याणां नक्षत्राणां च सर्वशः । पाणिनाहं प्रमर्दामि तवेह भवने स्थितः ल.वि.१५२ख/२२६ [2] = {glal ba} विजृम्भणः म.व्यु.७१८४.

bsgyur

= {bsgyur ba/} {bsgyur te} अभिनिर्माय — {bram ze'i gzugs su bsgyur te} ब्राह्मणवर्णमभिनिर्माय जा.मा.७४/४४; विनिधाय — {'du shes bsgyur te} विनिधाय संज्ञाम् वि.सू.१८क/२०; विवर्त्य — सेयम् आनन्द गङ्गदेवा भगिनी स्त्रीभावं विवर्त्य पुरुषभावं प्रतिलभ्य अ.सा.३२१ख/१८१.

bsgyur du mi rung

= {bsgyur du mi rung ba/}

bsgyur du mi rung ba

अनाधेयातिशयः म.व्यु.४४५४; मि.को.९६ख ।

bsgyur du med

क्रि. न विकारोऽस्ति — {bye ba brgya phrag rgyu yis kyang /} {dngos po med pa bsgyur du med} नाभावस्य विकारोऽस्ति हेतुकोटिशतैरपि बो.अ.९.१४७.

bsgyur du rung

= {bsgyur du rung ba/}

bsgyur du rung ba

आधेयातिशयः म.व्यु.४४५३; मि.को.९६ख ।

bsgyur ldan

उपरागः — अर्थाकारोपरागेणेत्यादि । अर्थाकारः अर्थसदृशश्चासावुपरागो निर्भासश्चेति अर्थाकारोपरागः त.प.७४क/६९६.

bsgyur ldan pa

वि. उपरागवान् — येन त्विष्टं न विज्ञानमर्थाकारोपरागवत् । तस्यायमपि नैवास्ति प्रकारो बाह्यवेदने त.स.७३क/६८३.

bsgyur ba

• क्रि. ( {sgyur ba} इत्यस्याः भवि., भूत.) [1] रजेत् — कम्बला नीलरक्ताश्च काषायो गोमयेन च । कर्दमैः फलपत्रैश्च शुक्लान् योगी रजेत् सदा ल.अ.१७१क/१२९; कुरु — {sems can rnams don bsgrub pa'i phyir/} {yid bzhin gyi ni lus su bsgyur} यथाकामंगमं कायं कुरु सत्त्वार्थसिद्धये बो.अ.५.७० [2] करोति — {rgyal ba'i sku/} {rin chen rin thang med par bsgyur bas na} जिनरत्नप्रतिमां करोत्यनर्घाम् बो.अ.१.१०; {gser du bsgyur ro} सुवर्णीकरोति बो.प.८; वर्तयति — {dbang bsgyur} वशं वर्तयति द.भू.१९९क/२१ • सं. १. विकारः — {bzhin bsgyur ba} मुखविकारः ल.वि.१४९ख/२२१; क्षेपः — {smin ma bsgyur ba} भ्रूक्षेपः जा.मा.३३१/१९३; विक्षेपः — {yan lag bsgyur ba} अङ्गविक्षेपः हे.त.८ख/२४ २. = {yongs su bsgyur ba} परिणामनम् — तौ च दृष्टार्थौ लब्धस्य आर्यमार्गस्य भवेषु परिणामनात्, अचिन्त्यपरिणामिक्या उपपत्त्या समन्वागतौ सू.अ.१७५ख/६९; परिणमनम् — पुद्गलेऽन्यत्र सङ्घे वा संकल्पितस्य अन्येन चीवरस्य जानतात्मनि परिणामतो लब्धौ । परिणमने दुष्कृतम् वि.सू.२८ख/३५; परिवर्तनम् म.व्यु.६८६९ ३. पा. परिणामः — अचिन्त्यो हि तस्यार्यमार्गस्य परिणाम उपपत्तौ, तस्मादचिन्त्यपरिणामिकी सू.अ.१७५ख/६९ ४. पा. परिणतिः [1] चतुर्विधाभिसन्धिभेदः— अवतारणसन्धिश्च सन्धिः लक्षणतोऽपरः । प्रतिपक्षाभिसन्धिश्च सन्धिः परिणतावपि सू.अ.१८४ख/८०; परिणामना — चतुर्विधोऽभिसन्धिः… अवतारणाभिसन्धिः, लक्षणाभिसन्धिः, प्रतिपक्षाभिसन्धिः, परिणामनाभिसन्धिश्च सू.अ.१८४ख/८० [2] कारणहेतुप्रभेदः — परिणतिकारणं तदवयवानां देशान्तरसञ्चरणात् अभि.स.भा.२६ख/३६ [3] कर्मप्रभेदः — परिणतिकर्म सुवर्णकारादीनाम् अलङ्कारादि अभि.स.भा.४५ख/६३ ५. पा. विपरिणामः — इति विभक्तिविपरिणामेन सम्बन्धः त.प.१४३ख/७३८; इति विभक्तिविपरिणामेन योजनीयम् बो.प.१४ ६. पा. = {rnam par bsgyur ba} विवर्त्तः — षट्कारणयुक्ता चैषा ( आनापानस्मृतिः) परिपूर्णा भवति, गणनया, अनुगमेन, स्थापनया, उपलक्षणया, विवर्त्तेन, परिशुद्ध्या च… विवर्त्तो नाम वाय्वालम्बनां बुद्धिं विवर्त्त्योत्तरोत्तरेषु कुशलमूलेषु सन्नियोजनम् अभि.भा.१०ख/८९९; विवर्तना म.व्यु.११७१ ७. आवर्तनम् — यानावर्तनं यानपरिवर्तनं यानसंस्थापनं यानसंप्रेषणं प्रजानामि ग.व्यू.५०ख/१४४ ८. गुणः — {gnyis su bsgyur ba} द्विगुणः अभि.स्फु.२६९ख/१०३० ९. पा. आदेशः — {ya Nar bsgyur ba} यणादेशः वि.प्र.३४ख/४.१०; ततो विसर्गे सूर्यरजसि उत्वम् आपन्ने सति परमार्थसत्ये गुणाभावः, गुणाभावाद् यणादेशः स्यात् वि.प्र.१३६ख/३५ १०. = {brje ba} निमयः, विनिमयः मि.को.४२क • वि. १. परिणामिकः, ओ की — सर्वाकारवरोपेता सर्वलौकिकार्थदृष्टान्तधर्मपरिणामिकत्वात् सू.अ.१८३ख/७९; अचिन्त्यो हि तस्यार्यमार्गस्य परिणाम उपपत्तौ, तस्मादचिन्त्यपरिणामिकी सू.अ.१७५ख/६९ २. प्रचालकम् — {mgo mi bsgyur bar ro} न शीर्षप्रचालकम् वि.सू.४९क/६२; {lus mi bsgyur bar ro} न कायप्रचालकम् वि.सू.४९क/६२ • भू.का.कृ. १. गुणितम् — दिनकरगुणितमिति द्वादशगुणितम् वि.प्र.२३३क/२.३१; हतम् — अधिकमासग्रहणार्थं युगहतं चतुर्गुणितं भवति वि.प्र.१७६क/१.२७; आहतम् — सूर्यमण्डलभोगेन लब्धा नाड्यो दिनं प्रति । भूयः षष्ट्याहता लिप्ताः श्वासः षड्भिः हतो भवेत् वि.प्र.१८२क/१.३८ २. परिणामितम् — तेन यद् वार्षिकं लाभं तद् हैमन्तिकं परिणामितम्, यद् हैमन्तिकं तद् वार्षिकम् वि.व.१६२क/२.९६; परावृत्तम् — अचिन्त्यशक्तिभैषज्योपयोगेन परावृत्तदेहवत् त.प.१०६क/६६२; रञ्जितम् — {rab tu byung bas lus bsgyur cing} प्रव्रज्यारञ्जितः कायः अ.क.१०५.१५ • कृ. गुण्यम् — प्राग् विशुद्धं सकलदिनगणं शतेन गुण्यम् वि.प्र.१८४क/१.४५; वेधनीयम् — अत्युच्चवेधकारित्वाद् अतीव वेधनीयम् बो.प.८ (उ.प.) = {sgyur ba} वर्ती — {'khor los bsgyur ba} चक्रवर्ती र.वि.१.१२८; {yul du bsgyur} देशवर्ती अ.क.२५.१.

bsgyur ba nyid

उपरागिता — {phyi rol gyi don gyi bsgyur ba nyid kyis} बाह्यार्थोपरागितया त.प.९९क/६४७.

bsgyur ba dang ldan pa

= {bsgyur ldan/}

bsgyur ba la ldem por dgongs pa

पा. परिणामनाभिसन्धिः — चतुर्विधोऽभिसन्धिः… अवतारणाभिसन्धिः, लक्षणाभिसन्धिः, प्रतिपक्षाभिसन्धिः, परिणामनाभिसन्धिश्च… परिणामनाभिसन्धिरभिधानगाम्भीर्ये द्रष्टव्यः सू.अ.१८४ख/८०.

bsgyur ba las byung ba

वि. पारिणामिकः म.व्यु.७५७२.

bsgyur ba'i byed rgyu

पा. परिणतिकारणम्, कारणहेतुप्रभेदः — परिणतिकारणं तदवयवानां देशान्तरसञ्चरणात् अभि.स.भा.२६ख/३६.

bsgyur ba'i las

पा. परिणतिकर्म, कर्मप्रभेदः — परिणतिकर्म सुवर्णकारादीनाम् अलङ्कारादि अभि.स. भा.४५ख/६३.

bsgyur bar 'gyur

क्रि. संपरिवर्तयिष्यति — यच्छलाका मे पातयिष्यन्ति फलकं संपरिवर्तयिष्यन्ति खोरं निकुब्जयिष्यन्ति सब्रह्मचारिमध्यादुद्धरिष्यन्ति वि.व.१६७ख/२.९९.

bsgyur bar bya

संपरिवर्त्तनम् — अनेकपार्श्वकतापैः अङ्गस्य संपरिवर्त्तनं पुनः पुनः वि.सू.७०क/८७.

bsgyur bar byed

= {bsgyur bar byed pa/}

bsgyur bar byed pa

क्रि. परिणमयति — परिणमयत्येनमेव योगिना यदा तच्चित्तम् अभिध्यादिमलकषाये विमुखीभावेन उद्वेजितं च भवति श्रा.भू. १६०ख/४१०.

bsgyur bzlog bya

परिवर्त्तनम् — अन्यदा कालेन कालं प्रत्यवेक्षणं परिवर्त्तनं च वि.सू.३२ख/४१.

bsgyur yas

विगवम्, संख्याविशेषः म.व्यु.७७१६; म.व्यु.७८४२.

bsgyur la ldem por dgongs pa

= {bsgyur ba la ldem por dgongs pa/}

bsgyel

= {bsgyel ba/} {bsgyel nas} पातयित्वा — जयविजयौ हरितनीलौ नागराजानौ पातयित्वार्कमूर्ध्नि अर्कमण्डले वि.प्र.७३क/४.१३६; निपत्य — {rkang pa gnyis kyi drung du bsgyel nas} पादयोर्निपत्य लो.को.५८७.

bsgyel ba

• क्रि. ( {sgyel ba} इत्यस्याः भवि., भूत.) सं. स्खलनम् — ग्. {yon dang g}.{yas pa'i lam bsgyel ba} वामदक्षिणमार्गस्खलनम् वि.प्र.६६ख/४.११६ • भू.का.कृ. पतितः — क्लेशमारक्षयाल्लवमात्रं क्लेशावरणं न निर्दग्धं यत्तत् प्रेतं तस्यांघ्रितले पतितम् वि.प्र.७१ख/४.१३१; निपातितः लो.को.५८७ • वि. *पाती — क्लेशारिष्टांघ्रिपातीति क्लेशमारक्षयाल्लवमात्रं क्लेशावरणं न निर्दग्धं यत्तत् प्रेतं तस्यांघ्रितले पतितम् वि.प्र.७१क/४.१३१.

bsgyel bar gyur

= {bsgyel bar gyur pa/}

bsgyel bar gyur pa

भू.का.कृ. पातितः — भूतादीनां यो नायकः स तया मूर्त्त्या पादतले पातितः सन् सपरिवारः सिद्धिं गच्छति वि.प्र.७२ख/४.१३५.

bsgrag

= {bsgrag pa/}

bsgrag pa

• क्रि. ( {sgrog pa} इत्यस्याः भवि.) • सं. उद्घोषणम् — {bsgrag tu yang rung ngo} कल्पते उद्घोषणम् वि.सू.७२क/८९; श्रावणम् — {rin chen dam pa bsgrag pa'i dus la bab} काल एष वररत्नश्रावणे रा.प.२३१ख/१२४; प्रसिद्धिः — {mu stegs kun las bsgrags pa'i phyir} सर्वतीर्थ्यप्रसिद्धये ल.अ.१२२क/६८.

bsgrag par bya

१. श्रावयेयम् — रत्नशिखिनः तथागतस्य अर्हतः सम्यक्संबुद्धस्य नामधेयं श्रावयेयम् सु.प्र.५०ख/१०१ २. उद्घोषणम् — उद्घोषणं रथ्यावीथिचत्वरशृङ्गाटकेषु वि.सू.९९ख/१२०.

bsgrags

= {bsgrags pa/} {bsgrags nas} उद्घोष्य — स श्रावस्त्यां घण्टावघोषणं सार्थवाहमात्मानमुद्घोष्य षड्वारान् महासमुद्रमवतीर्णः अ.श.११क/९.

bsgrags sgra

गर्जितस्वरः लो.को.५८७.

bsgrags pa

• क्रि. ( {sgrog pa} इत्यस्याः भूत.) कीर्त्त्यते — तत्र येऽनुवृत्तिबुद्धिग्राह्याः, तेऽनुवृत्ततया ‘सामान्यम्’ इति कीर्त्त्यन्ते त.प.७२क/५९६ • सं. घोषणम्— केवलं परव्यामोहनाय स्वप्रक्रियाघोषणमिदं क्रियते भवद्भिः त.प.१७८ख/७३; अवघोषणम् — {dril sgra las bsgrags pa} घण्टावघोषणम् म.व्यु.९२६३; श्रावणम् — भाषणेनैव निदानोद्देशस्य उच्चारणेन संपादनीयत्वं ज्ञप्तैश्च । श्रुतश्रावणेनापि शिष्टस्य वि.सू.५८क/७२; कीर्त्तनम् — विवक्षितगुणोत्कृष्टैः यत्समीकृत्य कस्यचित् । कीर्त्तनं स्तुतिनिन्दार्थं सा स्मृता तुल्ययोगिता का.आ.२.३२७; उदीरणम्— {rang gi yon tan bsgrags pa} स्वगुणोदीरणम् अ.क.२५.५०; आविष्क्रिया — स्वगुणाविष्क्रियादोषो नात्र भूतार्थशंसिनः का.आ.१.२४; प्रसिद्धिः ल.अ. • भू.का.कृ. घुष्टम् — शृणोति मन्त्राक्षरपदं स्ववज्रैः घुष्टमण्डलम् । क्रोधसमयज्ञानेन क्रोधजापः स उच्यते गु.स.११२ख/४९; विघुष्टम् — {sil snyan dga' ba bsgrags pa} तूर्यरतिविघुष्टा रा.प.२४९ख/१५१; कीर्तितम् — स्फुरणं सर्वमन्त्राणां द्विधा भेदेन कीर्तितम् गु.स.११३क/५०; प्रकीर्तितम् — {de nyid thabs zhes bya bar bsgrags} स एव उपायः प्रकीर्तितः प्र.वि.१.१६; शब्दितम् — स्वप्नोऽयमथ वा मायानगरं गन्धर्वशब्दितम् ल.अ.५८ख/४; संशब्दितम् — बाह्यविचित्रार्थोपलम्भाभिनिवेशाच्चित्तचैत्तकलापो विकल्पसंशब्दितः प्रवर्तमानः प्रवर्तते आत्मात्मीयाभिनिवेशात् ल.अ.११५क/६१; अभिशब्दितम् — चित्तेन सह चैकत्वमन्यत्वं वै मनादिभिः । निर्धार्यते यदादानं चित्तं चैत्ताभिशब्दितम् ल.अ.१८६क/१५६; गर्जितम् — भीष्मगर्जितस्वरराजो नाम तथागतः स.पु.१४०क/२२४; ख्यातम् — चकाराद्यो यतिः ख्यातः रकाराद्यमतः परे म.मू.३२५ख/५११; प्रगीतम् — {yon tan gyis bsgrags pa} गुणैः प्रगीतः अ.क.९३.६३; प्रकीर्णम् — {phongs pa'i tshig gi rlung gis bsgrags pa dag} अर्थिनां वागनिलप्रकीर्णः जा.मा.१५/८; वादितम् — {rgyud mangs bsgrags pas} वीणावादितेन ना.ना.२६६ख/२६; संप्रवादितम् लो.को.५८७; निनादितम् — {sil snyan bsgrags pa} तूर्यनिनादितम् शि.स.१८१ख/१८१; कूजितम् — {mgrin nas bsgrags pa} कण्ठकूजितम् अ.क.८.४७; गमितम् — आबालेभ्यः प्रसिद्धास्ते मतिस्मृतिविशुद्धयः । गमिता भावपिशुनैः सुव्याहृतसुचेष्टितैः श.बु.५१; अवघोषणं कारितम् — बलसेनेन गृहपतिना वासवग्रामके घण्टावघोषणं कारितम् वि.व.३५५क/२.१५६; अनुश्रावितम् — {bsgrags pa nyid} अनुश्रावितत्वम् वि.सू.२१क/२४.

bsgrags par

प्रकाशम् — रहस्यमेवं च न कीर्त्यते क्वचित् प्रकाशम् जा.मा.३०/१७.

bsgrags pa nyid

अनुश्रावितत्वम् — आचारप्रतिनिःसृष्टत्वाभार्यानुश्रावितत्वघण्टा च घुष्टत्वानां दुष्कृतकृत्त्वम् वि.सू.२१क/२४; घुष्टत्वम् — घण्टा च घुष्टत्वानां दुष्कृतकृत्त्वम् वि.सू.२१क/२४.

bsgrags pa'i gnas

श्रावणामुखम् — ततो वध्यघातैः… रथ्यावीथीचत्वरशृङ्गाटकेषु श्रावणामुखेषु अनुश्राव्य दक्षिणेन नगरद्वारेण निष्कास्य शीतवनं श्मशानं नीयते अ.श.२७६ख/२५४.

bsgrags pa'i gsung

गर्जितघोषः लो.को.५८७.

bsgrags par bya

क्रि. श्रावयेत् — असम्पत्तौ दातारं श्रावयेत् वि.सू.२५क/३१.

bsgrang ba

क्रि. ( {sgrang ba} इत्यस्याः भवि.).

bsgrangs pa

क्रि. ( {sgrang ba} इत्यस्याः भूत.).

bsgrad pa

= {bgrad pa/}

bsgral

= {bsgral ba/} {bsgral te/} {o nas} उत्तार्य — मृगशावकं पृष्ठमधिरोह्य नदीमुत्तार्य कूले स्थापयित्वा अ.श.११४ख/१०४.

bsgral dka'

= {bsgral bar dka' ba} वि. दुस्तरः — दुस्तरो मारमार्गः प्रेमान्धानां भवति अ.क.१०.६५; गम्भीरेऽम्भसि दुस्तरे अ.क.३९.३.

bsgral dka' ba

= {bsgral dka'/}

bsgral bgyi

= {bsgral bar bgyi/}

bsgral du gsol

क्रि. संतार — संतार मां शोकमहौघपारम् अष्टाङ्गमार्गेण महापथेन रा.प.२५२क/१५३.

bsgral ba

• क्रि. ( {sgrol ba} इत्यस्याः भवि., भूत.) [1] (भवि.) उत्तारयिष्यामि— लोकान् उत्तारयिष्यामि हे.त.१७ख/५६ [2] तारयामि — तथागतोऽस्मि … तीर्णः तारयामि, मुक्तो मोचयामि स.पु.४७ख/८४ • सं. उत्तारणम् — एषां दुःखपरीतानाम् आपदुत्तारणप्लवम् जा.मा.३६०/२११; मि.को.११७क; निस्तारणम् — तस्य जनकायस्य निस्तारणापेक्षया जा.मा.३६२/२१२; सन्तारणम् — तथागतोऽहं भगवान्नाभिभूः संतारणार्थं इह लोकि जातः स.पु.४९क/८७; विमोक्षणम् — दशदिग्व्योमपर्यन्तजगत्क्लेशविमोक्षणे । प्रतिज्ञाय मदात्मापि न क्लेशेभ्यो विमोचितः बो.अ.४.४१ • भू.का.कृ. तारितः — मया हि रागनदीपतितो नन्दः तारितः, द्वेषार्णवपतितोऽङ्गुलिमालः अ.श.७८क/६८; उत्तारितः — नाविकैः भगवान् महता सत्कारेण नौसंक्रमेणोत्तारितः अ.श.३५क/३०; सन्तारितम् — कल्याणकारिसार्थेन पथः संतारितं शनैः । पितरि त्रिदिवं याते शुश्राव भ्रातरं नृपम् अ.क.३१.४८; उद्धृतः — {bdag gis nad las bsgral ba} रोगान्मयोद्धृताः अ.क.४१. १२; समुद्धृतः — समुद्धृता ये कपयः त्वया जा.मा.३१९/१८५; तीर्णः — तीर्णो भवः अ.क.७.७६; लङ्घितः — {rus pa'i ri la bsgral ba} लङ्घिताः अस्थिपर्वताः अ.श.१४०क/१२९; *उत्तरितः — येन निश्चललक्ष्येण प्रभोः प्रज्ञापताकया । राज्याब्धिकर्णधारेण पारमुत्तरितं यशः अ.क.५.१६.

bsgral bar

तारयितुम् — तथाप्युच्यमाना न प्रतिपाद्यन्ते तारयितुम् अ.श.७८क/६८.

bsgral bar dka'

= {bsgral dka'/}

bsgral bar dka' ba

= {bsgral dka'/}

bsgral bar bgyi

क्रि. १. तारयिष्यामि — {ma bsgral ba rnams bsgral bar bgyi} अतीर्णान् तारयिष्यामि स.दु.१४७/१४६ २. तरेयम् — तरेयं भवसागरात् सु.प्र.८ख/१४.

bsgral bar bya

कृ. उद्धर्तव्यम् — सर्वसत्त्वा ह्येते मया सर्वज्ञताचित्तप्लवेन संसारदुर्गाद् उद्धर्तव्याः शि.स.१५४क/१४८; प्रतारयितव्यम् — संसारस्रोतसः प्रतारयितव्याः शि.स.१५४क/१४८; तारयितव्यम् लो.को.५८८.

bsgral bar bya ba

= {bsgral bar bya/}

bsgral bar byas pa

= {bsgral byas pa/}

bsgral bar 'tshal

क्रि. तारयिष्यामि — प्रथमतरमेव भगवन्तं तारयिष्यामि अ.श.३५ख/३१; उत्तारयिष्यामि — अहं भगवन्तं सश्रावकसङ्घम् उत्तारयिष्यामि अ.श.७८क/६८.

bsgral bya

१. = {gru kha} नाव्यम्, नौकागम्यदेशादि मि.को.५१क २. = {bsgral bar bya/}

bsgral byas pa

भू.का.कृ. तारितः — गङ्गतरङ्गजलैः ह्रियमाणः तारित मे यद आसि मृगत्वे रा.प. २३९क/१३६.

bsgral yas

अतरः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७७७; अतरुः म.व्यु.७९०६.

bsgrig pa

क्रि. ( {sgrig pa} इत्यस्याः भवि.).

bsgrigs

= {bsgrigs pa/}

bsgrigs pa

• क्रि. ( {sgrig pa} इत्यस्याः भूत.) • सं. प्रस्तरः, पल्लवादिरचितशय्या — संस्तरौ प्रस्तराध्वरौ अ.को.३.३.१६१.

bsgrin pa

क्रि. ( {sgrin pa} इत्यस्याः भवि., भूत.).

bsgrib

= {bsgrib pa/}

bsgrib pa

• क्रि. ( {sgrib pa} इत्यस्याः भवि.) • सं. आवरणम् — एकदेशावरणे सर्वावरणप्रसङ्गश्च बाधकं प्रमाणम् । न ह्येकस्य आवृतत्वमनावृतत्वं चेति युगपद्विरुद्धधर्मसंसर्गो युक्तः त.प.७३ख/६००; अपिधानम् मि.को.१४४क ३. निवृतम् — {bsgrib pa'i lung du mi ston pa} निवृताव्याकृताः म.व्यु.६८८९; आवृतम् — {bsgrib pa mi mnga'} अनावृतम् स.दु.१७७/१७६; संवृतम् प्र.वृ.१७४-१/२४.

bsgrib pa mi mnga'

वि. अनावृतम् — सकलत्रिलोकवरसिद्धिदायिका । सुगता त्र्यध्वगतिता अनावृता स.दु.१७७/१७६.

bsgrib pa'i lung du mi ston pa

= {bsgribs pa'i lung du mi ston pa/}

bsgribs

= {bsgribs pa/} {bsgribs nas} पिधाय — सा तं पिधाय अंशुकपल्लवेन चुक्रोश तारं करुणस्वरेण अ.क.१०८.११५; संच्छाद्य — तत्त्वं संच्छाद्य बालानामतत्त्वं ख्याति सर्वतः सू.अ.२४६ख/१६३.

bsgribs gyur

= {bsgribs par gyur pa/}

bsgribs gyur pa

= {bsgribs par gyur pa/}

bsgribs can

निवृतः, क्लिष्टधर्मपर्यायः — सावद्या निवृता हीनाः क्लिष्टा धर्माः अभि.को.४.१२७; क्लिष्टानां धर्माणां सावद्या निवृता हीना इति पर्यायाः अभि.भा./७५४.

bsgribs pa

• क्रि. ( {sgrib pa} इत्यस्याः भूत.) • सं. १. आवरणम् — एकदेशावरणे सर्वावरणप्रसङ्गश्च बाधकं प्रमाणम् । न ह्येकस्य आवृतत्वम् अनावृतत्वं चेति युगपद्विरुद्धधर्मसंसर्गो युक्तः त.प.७३ख/६००; आवृतिः — एकस्य चावृतौ सर्वस्य आवृतिः स्यात् प्र.वा.१.८७; पिधानम् — {phyogs gcig bsgribs pa na thams cad bsgribs pa} एकदेशपिधाने सर्वस्य पिधानम् त.प.२६५क/२४६; संरोधः — त्वत्संरोधापगमविशदैः चन्द्रपादैः मे.दू.३४७ख/२.९ २. प्रच्छादनम् — तस्मात् प्रच्छादनायासं कुमारस्य प्रयत्नतः । भङ्क्त्वा प्रसभसंभोगे प्रदिशामि प्रगल्भताम् अ.क.८९.१५४; तिरस्करणम् — आत्मनि आत्मीये च स्नेहवान् सकलदोषतिरस्करणेन सर्वत्र आवृत्तिमानिति संसारसङ्गम एवास्य अविरतः प्र.अ.१३८क/१४८ ३. आवृतत्वम् — {bsgribs pa dang ma bsgribs pa} आवृतत्वमनावृतत्वं च त.प.७३ख/६०० ४. पा. आवृता, अधिमुक्तिप्रभेदः — आवृता सावरणा विशेषगमनाय सू.अ.१६२ख/५२ ५. पा. निवृता, प्रहेलिकाविशेषः — {tshig ni chos mtshungs la reg pas/} {don gzhan bsgribs pa bsgribs pa 'o} निवृता निवृतान्यार्था तुल्यधर्मस्पृशा गिरा का.आ.३.१०२ ६. अन्धकारः — शरीरान्तर्गतत्वे च केवलस्य कथं गतिः । अन्धकारस्थितस्य अन्यविषयस्य विकल्पने प्र.अ.११९क/१२७ • भू.का.कृ. वृतम् — {mun pas bsgribs pa} तमोवृतः सू.अ.२१५क/१२०; आवृतम् — {sgrib pa chen pos bsgribs pa} महावरणावृतानाम् वि.व.१५३क/१.४१; समावृतम् — शक्रप्रभावाच्च समावृतज्ञानगतिविषयाः कुत इदमिति न निश्चयमुपजग्मुः जा.मा.२०१/११६; विवृतम् — सोऽभवत् सहसैवान्धश्चापलाद् विवृतेक्षणः अ.क.१४.११२; संवृतम् — संवृतास्ये शनैः तस्मिन् प्रतिवेगौघविप्लवात् । कालवक्त्रात् प्रवहणं मुक्तम् अ.क.८९.२४; निवृतम् — रागद्वेषमलादिकोशनिवृतं संबुद्धगर्भम् र.वि.१.१०१; निवृतेऽष्टादश अन्यत्र द्वादशाव्याकृते मताः अभि.को.२.३०; छन्नम् — {'dod bsgribs pa} छन्नकामः अ.क.५०.८१; जानाति च्छन्नपापानां कः कूटव्रतशान्तताम् अ.क.१०५.१५; संच्छन्नम् — तुषारराशिसंच्छन्नः शैलकूट इव अ.क.८९.३१; प्रच्छन्नम् — प्रीत्या प्रच्छन्नरूपेण भिक्षुं लेभे न दुर्गतः अ.क.४१.८१; प्रच्छन्नवृत्तान्तम् अ.क.६४.२९६; अवच्छन्नम् — शाल्यादीनां यथा सारमवच्छन्नं बहिस्तुषैः र.वि.१.१३६; छादितम् — इति च्छत्रछलादस्य छादितं खमिवेन्दुना अ.क.५.८; आच्छादितम् — आच्छादितगुणः पद्मः प्रियस्तीक्ष्णरुचेरपि अ.क.२७.२६; संच्छादितम् — आकृष्य नीता घनसंनिभेन संच्छादिता वा शशिनः कलेव अ.क.६४.२४७; परिच्छादितम् — अनादिकोशैः बहिर्वृतो न दृश्यते सुवर्णबिम्बं परिच्छादितं यथा र.वि.९४ख/३७; पिहितम् — तत् कथं सर्वशब्दप्रयोगो येनोच्यते सर्वं पिहितमासज्यत इति त.प.२६५क/२४६; व्यवहितम् — सूक्ष्मव्यवहितादीनां स्वोपपत्त्यानुरूप्यतः त.स.१२४क/१०७६; तिरोभूतम् — किं तर्हि, तिरोभूताभिव्यक्तयः सन्त्येव ? त.प.२०६क/८८१; तिरस्कृतम् — तथा हि वीक्ष्यते रूपं गृध्रैः दूरतरस्थितम् । तिरस्कृतं निधानादि तथा सिद्धाञ्जनादिकैः त.स.१२४क/१०७६; तिरोहितम् — बाधसामान्येन च द्वयोरपि तिरोहितभेदत्वात् त.प.२१६ख/९०३; अन्तरितम् — वसुधान्तरितं यद्वद् अज्ञानान्नाप्नुयुः निधिम् र.वि.१.१३८; समुपगूढः — छायाद्रुमसमुपगूढासु… पर्णशालासु जा.मा.१९८/११५.

bsgribs pa thams cad rnam par 'thor ba'i ye shes kyis rnam par non pa

=(ना.) सर्वावरणविकिरणज्ञानविक्रामी, बोधिसत्त्वः — लोकधातुसमुद्राणां परेण सर्वतथागतप्रभामण्डलवैरोचनाया लोकधातोः असङ्गज्ञानकेतुध्वजराजस्य तथागतस्य बुद्धक्षेत्रात् सर्वावरणविकिरणज्ञानविक्रामी नाम बोधिसत्त्वः ग.व्यू.२८७क/१०.

bsgribs pa med

= {bsgribs pa med pa/}

bsgribs pa med pa

• वि. अनावरणम् — {ye shes bsgribs pa med pa} अनावरणज्ञानम् द.भू.१६७ख/१ • पा. अनावरणः, बोधिसत्त्वविमोक्षविशेषः — इमां ( धर्ममेघां) बोधिसत्त्वभूमिमनुगतोऽचिन्त्यं च नाम बोधिसत्त्वविमोक्षं प्रतिलभते । अनावरणं च नाम… अशेषविषयगमं च नाम बोधिसत्त्वविमोक्षं प्रतिलभते द.भू.२६७क/५९.

bsgribs pa med pa'i ye shes

पा. अनावरणज्ञानम् — {bsgribs pa med pa'i ye shes rnam par dag pa'i dpal gyi snying po} अनावरणज्ञानविशुद्धि(श्री)गर्भः द.भू.१६७क/१.

bsgribs pa med pa'i ye shes rnam par thar pa

पा. अनावरणज्ञानविमोक्षः— {bsgribs pa med pa'i ye shes rnam par thar pa'i gnas} अनावरणज्ञानविमोक्षस्थानम् द.भू.१९६ख/१९.

bsgribs pa med pa'i ye shes rnam par thar pa'i gnas

पा. अनावरणज्ञानविमोक्षस्थानम् — तच्च अनावरणज्ञानविमोक्षस्थानं नान्यत्र सर्वधर्मयथावद् अवबोधात् द.भू.१९६ख/१९.

bsgribs pa med pa'i ye shes rnam par dag pa

पा. अनावरणज्ञानविशुद्धिः — {bsgribs pa med pa'i ye shes rnam par dag pa'i dpal gyi snying po} अनावरणज्ञानविशुद्धि(श्री)गर्भः द.भू.१६७क/१.

bsgribs pa med pa'i ye shes rnam par dag pa'i dpal gyi snying po

=(ना.) अनावरणज्ञानविशुद्धिश्रीगर्भः, बोधिसत्त्वः — वज्रगर्भेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन… अनावरणज्ञानविशुद्धि(श्री)गर्भेण च द.भू.१६७क/१.

bsgribs pa med par gzigs pa

=(ना.) अनावरणदर्शी, बोधिसत्त्वः — यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा सिंहस्य यो मैत्रेयस्यानन्तरम् अनुत्तरां सम्यक्संबोधिम् अभिसंभोत्स्यते, तथा प्रद्योतस्य केतोः… अनावरणदर्शिनः ग.व्यू.२६९क/३४७.

bsgribs pa yin

क्रि. संवृणोति — {de yi skyon yang bsgribs pa yin} तद्दोषान् संवृणोति च प्र.वा.१.२३९.

bsgribs pa la lung du ma bstan pa

= {bsgribs pa'i lung du ma bstan pa/}

bsgribs pa'i lung du ma bstan pa

वि. निवृताव्याकृतम् — नैःसर्गिकस्तु यो दुश्चरितसमुत्थापकः सोऽकुशलः । तदन्यो निवृताव्याकृतो वेदितव्यः अभि. स.भा.२०ख/२७.

bsgribs pa'i lung du mi ston pa

निवृताव्याकृताः म.व्यु.६८८९; द्र— {bsgribs pa'i lung du ma bstan pa/}

bsgribs par gyur pa

= {bsgribs gyur} भू.का.कृ. आवृतम् — {bsgribs par gyur pa med} अनावृतम् ग.व्यू.२१०ख/२९२; छन्नम् — क्लेशज्ञेयघनाभ्रजालपटलच्छन्नं रविव्योमवत् र.वि.११६क/८०; तिरोहितः— {nyi zla dag kyang bsgribs gyur pa} चन्द्रार्कौ च तिरोहितौ अ.क.२४.१४०.

bsgribs par gyur pa med

भू.का.कृ. अनावृतम् — सर्वरोमविवरविसृताश्च मायादेव्याः प्रभावभासाः तदन्याभिः प्रभाभिः अनुपहता अनावृता अप्रव्याहृता असङ्गाः ग.व्यू.२१०ख/२९२.

bsgrim

= {bsgrim pa/}

bsgrim pa

• क्रि. ( {sgrim pa} इत्यस्याः भवि.) तत्परः स्यात् — तैलपात्रधरो यद्वद् असिहस्तैः अधिष्ठितः । स्खलिते मरणत्रासात् तत्परः स्यात्तथा व्रती बो.अ.७. ७० • सं. आभोगः — {bsgrim mi dgos pa} अनाभोगः अभि.स्फु.१३०क/८३५; प्रयत्नः — {bsgrim mi dgos pa} अप्रयत्नः त्रि.भा.१५७क/५९; बलम् — बलादवष्टभ्य तच्चित्तमेकाग्रतायाम् अवस्थापयति । तेनोच्यते बलवाहन इति श्रा.भू.१०९क/२७८.

bsgrim mi dgos

= {bsgrim mi dgos pa/}

bsgrim mi dgos pa

अनाभोगः — अप्रयोगेण अनाभोगेन अभि.स्फु.१३०क/८३५; अप्रयत्नः — ततोऽनभिसंस्कारेण अप्रयत्नेन समाहितचेतसो यथाभियोगं समस्येव या प्रवृत्तिः सा चित्तप्रशठता त्रि.भा. १५७क/५९.

bsgrims

= {bsgrims pa/} {bsgrims te} यत्नतः — {bsgrims te yongs su spong} यत्नतः परिहरति बो.भू.८०क/१०२; यत्नात् — गुरुनिन्दापराणां यत्नात् घातयेद् विचक्षणः स.दु.२१९/२१८.

bsgrims te 'jug pa

पा. बलवाहनः, मनस्कारभेदः — {bsgrims te 'jug pa'i yid la byed pa} बलवाहनो मनस्कारः श्रा.भू.१०९क/२७८.

bsgrims te 'jug pa'i yid la byed pa

पा. बलवाहनो मनस्कारः, मनस्कारभेदः — चत्वारो मनस्काराः… बलवाहनो मनस्कारः… तद्यथा आदिकर्मिकस्याध्यात्ममेव चित्तं स्थापयतः, संस्थापयतश्च । धर्मान् प्रविचिन्वतः यावन्मनस्कारं न प्राप्नोति, तावदस्य बलवाहनो मनस्कारो भवति श्रा.भू.१०९क/२७८.

bsgrims te brjod

क्रि. प्रणयः क्रियते — इति असंख्येयविषयान् अवेत्यापि गुणान् मुनेः । तदेकदेशप्रणयः क्रियते स्वार्थगौरवात् श.बु.७.

bsgrims te bya

क्रि. यत्नं करोमि — {bdag gis ni/} {bsod nams dag la bsgrims te bya} पुण्येषु… यत्नं करोमि अहम् बो.अ.६.६९.

bsgrims pa

• क्रि. ( {sgrim pa} इत्यस्याः भूत.) • सं. यत्नः — तस्य यत्नानुरोधेन पपाताम्बु कमण्डलोः । पद्मपत्राभिताम्राभ्यां नेत्राभ्यां स्वयमेव तु जा.मा.११०/६४; {rab tu bsgrims nas sems bsrung} चित्तं रक्ष्यं प्रयत्नतः बो.अ.५.१; निर्बन्धः — {gang zhig bsgrims te khro 'joms pa/} {de ni 'di dang gzhan du bde} यः क्रोधं हन्ति निर्बन्धात् स सुखीह परत्र च बो.अ.६.६; आदरः — {bsgrims te rma yi bag byed bzhin} यथा … रक्षति व्रणमादरात् बो.अ.५.१९; प्रणयः — {phyogs gcig bsgrims te brjod} एकदेशप्रणयः क्रियते श.बु.७ ३. व्यायच्छमानः — {nan tan gyi mchog gis bsgrims pa} परमेणापि प्रयत्नेन व्यायच्छमानाः ल.वि.७९ख/१०७ • भू.का.कृ. कर्तितम् — तत्सूत्रं सुकर्तितं शुक्लं पूर्वशिक्षापितकन्यया संहृत्य म.मू.१३०ख/३९.

bsgril

= {bsgril ba/}

bsgril du bya

क्रि. वृत्तं कारयेत् — कन्याकर्तितसूत्रैः त्रिगुणात्मकैः अनेकैः सूत्रं वर्तयित्वा ततः त्रिवृत्तं कारयेत् वि.प्र.९८ख/३.१९; द्र.— {bsgril bar bya/}

bsgril ba

• क्रि. ( {sgril ba} इत्यस्याः भवि., भूत.) • भू.का.कृ. वलयितम्, द्र.— {srad bu phan tshun bsgril bar bya} वलयेत् सूत्रम् अन्योन्यम् स.उ.१७.१९; वृत्तं कृतम्, द्र.— {gsum bsgril du bya} त्रिवृत्तं कारयेत् वि.प्र.९८ख/३.१९; {srad bu}… {gsum bsgril gyi bdag nyid} सूत्रैः… त्रिगुणात्मकैः वि.प्र.९८ख/३.१९.

bsgril bar bya

क्रि. वलयेत् — {chos kun ngo bo nyid kyis ni/} {srad bu phan tshun bsgril bar bya} वलयेत् सूत्रम् अन्योन्यं सर्वधर्मस्वभावतः स.उ.१७.१९; द्र.— {bsgril du bya/}

bsgrung ba

क्रि. ( {sgrung ba} इत्यस्याः भवि.).

bsgrungs skyes pa

= {sbungs skyes pa} ऊर्जा म.व्यु.७५७५.

bsgrungs pa

क्रि. ( {sgrung ba} इत्यस्याः भूत.).

bsgrun

= {bsgrun pa/}

bsgrun ldom

साम्यम् {rin chen chos gang brnyes nas khyod/} {mchog tu gyur pa de nyid dang /} {khyod du bsgrun zhing de dang ni/} {khyod dang bsgrun ldom kho nar bas} यस्यैव धर्मरत्नस्य प्राप्त्या प्राप्तस्त्वमग्रताम् । तेनैव केवलं साधो साम्यं ते तस्य च त्वया श.बु.४०.

bsgrun pa

• क्रि. ( {sgrun pa} इत्यस्याः भवि., भूत.) • सं. औपम्यम् — {bsgrun pa tsam gyi bar du 'ang mi chog go} औपम्यमपि न क्षमते लो.को.५८९; ग्. {yon pas bsgrun 'dod} वामपादाभिलाषी मे.दू.३४८क/२.१७; {'gran zla 'gras pa'i ming} छो.को.१९९.

bsgrun zla

= {'gran zla/}

bsgrub

= {bsgrub pa/}

bsgrub dka'

= {bsgrub par dka' ba/}

bsgrub dka' ba

= {bsgrub par dka' ba/}

bsgrub 'gyur

= {bsgrub par 'gyur/}

bsgrub tu med

= {bsgrub tu med pa/}

bsgrub tu med pa

= {bsgrub med} ।। • कृ. असाध्यम् — {bsgrub tu med pa'i nad} असाध्यव्याधिः प्र.अ.६८ख/७६ • वि. असमासादितम् — {khyad par gyi rang bzhin bsgrub tu med pa} असमासादितविशेषरूपम् त.प.१५०क/२५.

bsgrub pa

• क्रि. ( {sgrub pa} इत्यस्याः भवि.) १. साधयामि — अहमेतत् साधयामि वा.टी.५३क/५ २. साधयेत्— {mkhas pas cho ga ji bzhin du/} {rdo rje gsum dbyer med par bsgrub} त्रिवज्राभेदरूपिण्यां साधयेद् विधिवद् बुधः गु.सि.७.१६ ३. साध्यते — नीलादिप्रतिभासस्य संवादित्वेन साध्यते त.स.७५क/७०१; प्रसाध्यते — यदि वेदस्यापौरुषेयत्वमेवं प्रसाध्य प्रामाण्यं प्रसाध्यते, हन्त तर्हि परतः प्रामाण्यं प्रयुक्तं वेदस्य त.प.१३३क/७१७; संयुनक्ति — {gang zhig skyes bu la legs par bsgrub pa} यः पुरुषं निःश्रेयसेन संयुनक्ति त.प.१३०ख/७१२; • सं. १. सम्पादनम् — अस्तु समीहितसम्पादनसमर्थः प्र.अ.४४ख/५१; प्रतिपादनम् — सम्यक्प्रतिपादनार्थेन प्रतिपत् अभि.भा.४९क/१०५८; अनुष्ठानम् — तथा च निर्विवादं स्याद् यथेष्टं संप्रवर्त्तताम् । न हि किञ्चिदनुष्ठानं निष्फलं कस्यचित् क्वचित् प्र.अ.६क/७; विधानम् — अन्यथा सर्ववेदी स्याद् रसायनविधानतः प्र.अ.७५ख/८३; संसिद्धिः — स्वार्थसंसिद्धये तेषामुपदेशः त.स.१३०क/११११; निष्पत्तिः — वासनाबलभावेऽपि प्रपञ्चः सुरतादिकः । नासत्यः स्वार्थनिष्पत्तेः प्र.अ.६३क/७१; उपसम्पत्तिः — {bsam pa bsgrub pa} आशयोपसंपत्तिः वि.सू.८३क/१००; निर्हारः — {bsod snyoms bsgrub pa} पिण्डपातनिर्हारः श्रा.भू./३८; सर्वभूमिपरिशोधनं साङ्गोपाङ्गनिर्हारम् शि.स.१६०ख/१५३; साधनम् — {bsgrub dka'} दुःसाधनः अ.क.४०.६१; समुदानयनम् म.व्यु.७२११; समर्थनम् — तस्याङ्गस्यानुच्चारणं वादिनो निग्रहाधिकरणम्… साधनाङ्गस्यासमर्थनाद् वा वा.न्या./५ २. उपार्जनम् — परिग्रहोपार्जनरक्षणाकुलः… कदा गृहस्थः शममार्गमेष्यति जा.मा.४०९/२३९; अर्जनम् — तत्कालार्थमपरार्जनम् वि.सू.८१क/९८ ३. रचना — अन्यकर्मपरतन्त्रतयाऽसावीश्वरः कथमीश्वर एव । तत्कृपाक्रमतोऽथ विशेषो नारकादिरचनादकृपः किम् प्र.अ.४२ख/४८ ४. पा. = {sgrub pa} विधिः — {bsgrub pa dang dgag pa} विधिप्रतिषेधः त.प.१८३ख/८२८; {bsgrub pa sgra'i don du smra ba} विधिशब्दार्थवादी त.प.३११ख/३३८ ५. पा. प्रतिपत्तिः, परमताभेदः — {bsgrub pa dam pa} प्रतिपत्तिपरमता बो.भू.५३ख/६३ ६. समुदागमः — सर्वबुद्धबोधिसत्त्वसमुदागमे प्रयोक्तव्यम् ग.व्यू.२४०ख/३२१ • वि. आधायी — अथ यथा पितुर्मातुर्वा संस्काराधायिपाठकादिसहकारिणी तत्स्वभावता तथापत्यस्यापि स्यात् प्र.अ.७८ख/८६; घटमानः — तेन युज्यमानेन घटमानेन व्यायच्छमानेन सर्वक्लेशप्रहाणाद् अर्हत्त्वं साक्षात्कृतम् अ.श.२४ख/२१ * = {bsgrubs pa} निर्वृत्तम्— व्यञ्जननिर्वृत्तेन नाम्नार्थमाकर्षति ‘अयम् अस्य नाम्नोऽर्थः’ इति अभि.स्फु.१६१क/८९१; अभिनिर्हृतम् — रूपदर्शनमुखेनाभिनिर्हृतत्वान्नित्यं विज्ञानसहितम् इति सभागमेव अभि.स्फु.२८२ख/११२२; समर्थितम् — समन्तरप्रत्यये आलयाख्ये या शक्तिः तथाविधार्थप्रतिभासप्रत्ययसमर्थिता त.प./७११; समुदागतम् — पुरुषस्य जीवितेन्द्रियस्य आश्वासाः प्रश्वासाः पूर्वंगमाः, एवमेव भदन्त शारद्वतीपुत्र बोधिसत्त्वस्य महायानसमुदागतस्य महाकरुणापूर्वंगमा शि.स.१५८क/१५१.

bsgrub par

साधयितुम् — अपौरुषेयत्वमस्य साधयितुमिष्टम्, तच्च न सिध्यति त.प.२१४क/८९८; सम्पादयितुम् — न खलु सिद्धमपरनिरपेक्षं कथञ्चित् सम्पादयितुं शक्यम् प्र.अ.१०ख/१२; आपादयितुम् — न तु पुनः सावयवत्वप्रसङ्गेन शक्यते अणूनां प्रज्ञप्तिसत्त्वमापादयितुम् त.प./६८०.

bsgrub pa dka'

= {bsgrub par dka' ba/}

bsgrub pa sgra'i don du smra ba

पा. विधिशब्दार्थवादी — वस्त्वेव हि परमार्थतः शब्दप्रत्ययग्राह्यम्, अतः शब्दैः साक्षाद् विधिनिषेधाभ्यां वस्तुस्वभावप्रतिपादनाद् विधिरेव शब्दार्थ इति विधिशब्दार्थवादिनां दर्शनम् त.प.३११ख/३३८.

bsgrub pa dam pa

पा. प्रतिपत्तिपरमता, परमताभेदः — सप्त परमताः… आश्रयपरमता, प्रतिपत्तिपरमता, सम्पत्तिपरमता, ज्ञानपरमता, प्रभावपरमता, प्रहाणपरमता, विहारपरमता च… यत्तथागत आत्महिताय परहिताय बहुजनहिताय लोकानुकम्पायै अर्थाय हिताय सुखाय देवमनुष्याणां प्रतिपन्नः । इयमस्य प्रतिपत्तिपरमता इत्युच्यते बो.भू.५३ख/६३.

bsgrub pa 'dod pa

= {bsgrub par 'dod pa/}

bsgrub pa phun sum tshogs pa

पा. प्रतिपत्तिसंपत् म.व्यु.७४१८.

bsgrub pa med pa

असमर्थनम् — तस्याङ्गस्यानुच्चारणं वादिनो निग्रहाधिकरणम्… साधनाङ्गस्यासमर्थनाद् वा वा.न्या./५.

bsgrub pa smra ba

= {bsgrub par smra ba/}

bsgrub pa gzhan las skyes pa

वि. साधनान्तरजन्यम् — साधनान्तरजन्या तु बुद्धिरेषा विनिश्चिता । हेत्वन्तरकृतज्ञानसंवादः तेन वाञ्छ्यते त.स.११२क/९७२.

bsgrub pa'i ngo bo

विधिरूपः — {bsgrub pa'i ngo bo sgra'i don} विधिरूपश्च शब्दार्थः त.स.४०ख/४१६.

bsgrub par dka'

= {bsgrub par dka' ba/}

bsgrub par dka' ba

वि. दुःसाधम् — दुःसाधोऽसौ सू.अ.१३४ख/९; नित्यत्वं तस्य दुःसाधम् त.स.१२ख/१४८; दुःसाधनम् — किं साम्राज्यमहौजसा सरजसा दुःसाधनैः साधनैः अ.क.४०.६१; दुरासदः — विकल्पवर्जितश्चित्तभूमिविगतो दुरासदः द.भू.१७१क/४; दुरभिसंभवः — दुरभिसंभवा हि कौशिक अनुत्तरा सम्यक्संबोधिः हीनवीर्यैः… हीनप्रज्ञैः अ.सा.५४ख/३१; दुर्घटः — स्थैर्ये तु वस्तुनः सर्वे दुर्घटा गमनादयः त.स.२६ख/२८९; अतिदुर्घटः — परपक्षे तु सर्वेषां तद्व्यवस्थाऽतिदुर्घटा त.स.४१क/४१८; कृच्छ्रसाध्यः — नवविधः । तथागतविनेयः, श्रावकप्रत्येकबुद्धविनेयः, बोधिसत्त्वविनेयः, कृच्छ्रसाध्यः… दूरे विनेयः, अन्तिके च विनेयः बो.भू.१५५क/२००; कृच्छ्रः — {don bsgrub par dka' ba'ang} कृच्छेरऽप्यर्थाः जा.मा.२५५/१४८.

bsgrub par bgyi

• क्रि. [1] निष्पादयिष्यामि — अहं… कुलपुत्रस्य कुलदुहितुर्वा सर्वदा सर्वार्थं निष्पादयिष्यामि स.दु.२०३/२०२; उपसंहरिष्यामि — धर्मभाणकस्य भिक्षोः वाक्परिभूषणार्थाय प्रतिभाणकम् उपसंहरिष्यामि सु.प्र.२८ख/५५ [2] साधयामि — {bla med byang chub} …......{bdag gis bsgrub par bgyi} अनुत्तरां बोधिं… साधयामि अहम् प्र.वि.३.३७ • कृ. प्रतिपत्तव्यम् लो.को.५९०.

bsgrub par 'gyur

क्रि. १. सम्पादयिष्यति — सांवृतं शब्दार्थयोः वाच्यवाचकभावं सम्पादयिष्यन्ति त.प.१९४क/८५२ २. साध्यते — ग्राह्ये सति हि वै ग्राहः तरङ्गैः सह साध्यते ल.अ.१७३ख/१३३.

bsgrub par 'gyur ba

= {bsgrub par 'gyur/}

bsgrub par 'dod pa

सिसाधयिषितम् — न चापि भवता गत्वमात्रं सिसाधयिषितम् त.प.१७९क/८१८; नित्यवादिना शब्दस्य वस्तुभूतं नित्यत्वं सिसाधयिषता त.प.१७४क/८०६.

bsgrub par bya

क्रि. १. [1] साधयेत् — बोधिचित्तबिन्दुनिरोधादक्षरक्षणं साधयेन्निस्पन्देन वि.प्र.६७क/४.११९; संपादयेत् — न पुरः पश्चाच्छ्रमण उपगच्छेत् । न तिष्ठेत् । उक्तो ब्रूयात् संपादयेद् वा वि.सू.१०ख/११; समर्थयेत् — सङ्घे निवेदनम्, ‘साधु प्रवारितं सुष्ठु प्रवारितम्’ इति । सर्वे समर्थयेयुः वि.सू.६४ख/८१; अभिनिर्हरेत् — अनिपातं कालम् अभिनिर्हरेत् वि.सू.७९ख/९६; निर्हरेत् — अभिनिर्हृतम् । निर्हरेदेनत् वि.सू.७८ख/९५; प्रतिपद्येत — सर्वत्रापत्तिमुखभूते प्रस्थाने स्मृतः प्रतिपद्येत वि.सू.११क/११ [2] करोमि अर्जनम् — तस्मात् करोमि यत्नेन निःसंख्यद्रविणार्जनम् अ.क.६.४७ [3] साध्यते — अर्थान्तरविधावपि कार्यकारणम्, अनुभवं वा साध्यते वा.टी.५३ख/६ २. = {bsgrub par bya ba/}

bsgrub par bya dgos

कृ. साधनीयम् — तथापि हेत्वन्तरेणैव परमाणुकृतं जगत् साधनीयम् त.प.१३३ख/७१८.

bsgrub par bya ba

= {bsgrub bya} ।। • पा. साध्यम् — {bsgrub bya'i chos} साध्यधर्मः त.स.७०क/६५७; स्वभावकारणभूतसाध्यभेदात् द्विधैव विधिरूपं साध्यम् वा.टी.५३ख/६; {bsgrub par bya ba dang sgrub par byed pa'i dngos po} साध्यसाधनभावः न्या.टी.४६ख/८२ • कृ. प्रसाध्यम् — साध्यरूपतया येन ममेदमिति गम्यते । तत् प्रसाध्येन रूपेण भोग्यं स्वं व्यपदिश्यते प्र.अ.१२क/१४; संसाध्यम् — धीमात्रत्वेन संसाध्ये यत् ज्ञानत्वादिसाधनम् त.प.१३०क/७१०; निष्पाद्यम् — तदेव तावन्निष्पाद्यं तद्गतेनान्तरात्मना बो.अ.५.४३; सम्पाद्यम् — सम्पाद्यो न नियोगः स्यात् प्र.अ.१०ख/१२; प्रतिपाद्यम् म.व्यु.६५६२; साधनीयम् — सा … अवस्तुत्वात् साधनीया न साधनैः त.स.७६ख/७१७; अनुष्ठेयम् — वरं ताताज्ञैव अनुष्ठेया ना.ना.२६४ख/१३; निर्वर्त्त्यम् — सोऽपि निर्वर्त्त्य एव प्र.अ.१४ख/१७; प्रतिपत्तव्यम् — धर्मनैरात्म्यज्ञानेन प्रतिपत्तुः प्रतिपत्तव्यस्य प्रतिपत्तेश्चाविकल्पना सू.अ.१८९ख/८७; विधेयम् — गुरुत्वद्रवत्वस्नेहानां तु रूपादिवत् प्रतिषेधो विधेयः त.प.२८५क/२८२; कार्यम् — विशोध्य रत्नेन कुरुष्व कार्यम् र.वि.१.१०९ • सं. [1] सम्पादनम् — विपश्यनायाः सम्पादनार्थम् अभि.भा.११ख/९०२; वि.सू.६६क/८२; समर्थनम् त.प. [2] = {bsgrub par bya ba nyid} साध्यता — तदेव कार्यमिति चेत्, सिद्धत्वान्नास्य साध्यता प्र.अ.१२ख/१४; साध्यत्वम् — सामान्येनैषु साध्यत्वं न च हेतोः विरुद्धता त.स.७१ख/६७० [3] पा. = {bsgrub bya} साध्यः, योगभेदः — विष्कम्भः प्रीतिः आयुष्मान् सौभाग्यः… साध्यः शुभः शुक्लः ब्रह्मा ऐन्द्रः वैधृतिरिति सप्तविंशति योगाः वि.प्र.१७९ख/१.३६ = {bsgrub par bya/}

bsgrub par bya ba nyid

= {bsgrub bya nyid} साध्यता — {bsgrub bya nyid med pa} असाध्यता त.स.५४क/५२४; अनुष्ठेयता — नियोज्यधर्मिभावो हि तस्यानुष्ठेयता कुतः प्र.अ.७ख/९..

bsgrub par bya ba nyid med pa

असाध्यता — अतो विरुद्धता हेतोः दृष्टान्ते चाप्यसाध्यता त.स.५४क/५२४.

bsgrub par bya ba ston pa

साध्यनिर्देशः — न पौनरुक्त्यमत्र, यस्मात् साध्यनिर्देशः प्रतिज्ञा, निगमनं तु सिद्धनिर्देशः त.प.३३ख/५१५.

bsgrub par bya ba dang sgrub par byed pa

पा. साध्यसाधनम् — {bsgrub par bya ba dang sgrub par byed pa'i dngos po} साध्यसाधनभावः न्या.टी.४६ख/८२; {bsgrub par bya ba dang sgrub par byed pa'i 'brel pa} साध्यसाधनसम्बन्धः न्या.टी.४०क/३९.

bsgrub par bya ba dang sgrub par byed pa'i ngo bo

पा. साध्यसाधनभावः — तथा हि, सम्प्रदर्श्यमानः शास्त्रप्रयोजनयोः साध्यसाधनभावलक्षणो दर्शनीयः त.प.१४०ख/१२; = {bsgrub par bya ba dang sgrub par byed pa'i dngos po/}

bsgrub par bya ba dang sgrub par byed pa'i dngos po

पा. साध्यसाधनभावः — न चात्र जन्यजनकभावनिबन्धनः साध्यसाधनभावः येन एकस्मिन् वस्तुनि विरोधः स्यात् न्या.टी.४६ख/८२; = {bsgrub par bya ba dang sgrub par byed pa'i ngo bo/}

bsgrub par bya ba dang sgrub par byed pa'i 'brel pa

पा. साध्यसाधनसम्बन्धः — गृहीते पक्षधर्मे स्मृते च साध्यसाधनसम्बन्धेऽनुमानं प्रवर्त्तत इति पश्चात्कालभाव्युच्यते न्या.टी.४०क/३९.

bsgrub par bya ba dang sgrub par byed pa'i mtshan nyid

पा. साध्यसाधनलक्षणम् — तथा च, प्रयोजनप्रकरणयोः साध्यसाधनलक्षणः सम्बन्धः इति सूचितम् वा.टी.५२क/४.

bsgrub par bya ba dang mtshungs pa

पा. साध्यसमः — न च बीजाद् वृक्षस्यान्यत्वम् अतः साध्यसममेतत् प्र.प.९६.

bsgrub par bya ba ldog pa med pa

पा. साध्याव्यावृत्तः, दृष्टान्ताभासभेदः — वैधर्म्येणापि दृष्टान्ताभासः पञ्चप्रकारः, तद्यथा साध्याव्यावृत्तः, साधनाव्यावृत्तः, उभयाव्यावृत्तः, अव्यतिरेकः, विपरीतव्यतिरेकश्च न्या.प्र./६.

bsgrub par bya ba ldog pa la the tshom za ba

पा. संदिग्धसाध्यव्यतिरेकः, दृष्टान्तदोषः — साध्यस्य व्यतिरेकः साध्यव्यतिरेकः । संदिग्धः साध्यव्यतिरेको यस्मिन् स संदिग्धसाध्यव्यतिरेकः न्या.टी.८८ख/२४५.

bsgrub par bya ba rnam par bcad pa

साध्यव्यवच्छेदः — न च भावाभावव्यतिरिक्तं तृतीयमस्ति, यत्र साध्यव्यवच्छेदपूर्वकः साधनव्यवच्छेदो निर्दिश्येत त.प.२५ख/४९८.

bsgrub par bya ba phyin ci log tu sgrub par byed pa

साध्यविपर्ययसाधनम् — यस्माद् अयमिष्टविघातकृदाभ्यां हेतुभ्यां साध्यविपर्ययस्य साधनत्वेन न भिद्यते । यथा तौ साध्यविपर्ययसाधनौ तथाऽयमपीति न्या.टी.८०क/२१३.

bsgrub par bya ba ma tshang ba

• वि. साध्यविकलः • पा. साध्यविकलता, दृष्टान्तदोषः — रूपशब्दादीत्यादिना ‘रूपादिज्ञानवत्’ इत्यस्य दृष्टान्तस्य साध्यविकलतामाह त.प.१६ख/४७९; = {bsgrub par bya ba ma tshang ba nyid/}

bsgrub par bya ba ma tshang ba nyid

पा. साध्यविकलता, दृष्टान्तदोषः — तच्च अनित्यमेवेति साध्यविकलता दृष्टान्तस्य त.प.१७७ख/८१४; साध्यहीनता — तत्रापि प्रदीप उदाहरणं साध्यान्वितम् अस्त्येवेति कुतः साध्यहीनता दृष्टान्तस्य त.प.२०९क/८८७.

bsgrub par bya ba ma yin pa

असाध्यम् — साध्यासाध्यविप्रतिपत्तिनिराकरणार्थं पक्षलक्षणमुक्तम् न्या.टी. ६८ख/१७६.

bsgrub par bya ba mi tshang ba

= {bsgrub par bya ba ma tshang ba/}

bsgrub par bya ba min pa

वि. = {bsgrub par bya ba ma yin pa} असाध्यम् — असाध्यं नारीणां न हि भवति किंचित् त्रिभुवने अ.क.४०.१२८.

bsgrub par bya ba med

= {bsgrub par bya ba med pa/}

bsgrub par bya ba med na mi 'byung ba

= {bsgrub par bya ba med na mi 'byung ba nyid} साध्याविनाभाविता — तदा हेतुरपि न सिद्ध एव, यस्मात् साध्यधर्मिणि साध्याविनाभाविता हेतुलक्षणम् त.प.२६ख/५००.

bsgrub par bya ba med na mi 'byung ba nyid

साध्याविनाभावित्वम् — अथ साध्यधर्मिण्येव साध्याविनाभावित्वं हेतोः यत्, तदेव हेतुलक्षणम् त.प.२६ख/५००; द्र— {bsgrub par bya ba med na mi 'byung ba/}

bsgrub par bya ba med pa

पा. साध्यविकलः, ओ लता, दृष्टान्तदोषः — नित्यास्तु वैशेषिकैरिष्यन्ते । ततो न साध्यविकलः न्या.टी.८७क/२४०; असाध्यः, ओ यता — नास्य साध्यमस्तीति असाध्यः त.प.१५४ख/३३; साध्यहीनता — दृष्टान्तस्य साध्यहीनताम् आशङ्कते त.प.२०९क/८८७.

bsgrub par bya ba las ldog pa la the tshom za ba

= {bsgrub par bya ba ldog pa la the tshom za ba/}

bsgrub par bya ba las bzlog pa

साध्यविपर्ययः — {bsgrub par bya ba las bzlog pa ldog pa} साध्यविपर्यये व्यतिरेकः त.प.२१४ख/८९९.

bsgrub par bya ba log pa

साध्यनिवृत्तिः — अनेन च साध्यनिवृत्तिः साधननिवृत्त्या व्याप्ता दर्शिता न्या.टी.६८क/१७५..

bsgrub par bya ba'i chos

पा. साध्यधर्मः — तान् प्रत्ययमसिद्धश्च साध्यधर्मसमन्वितः । दृष्टान्तः त.स.७०क/६५७; त.प.१०२क/६५३.

bsgrub par bya ba'i chos can

पा. साध्यधर्मी — साध्यधर्मिणि न विवक्षितां सिद्धिं भजेदित्यर्थः त.प.२६क/४९९.

bsgrub par bya ba'i chos rjes su 'gro ba med pa

साध्यधर्मानन्वयः — अनेन साध्यधर्मानन्वयो दर्शितः त.प.१६४ख/४९.

bsgrub par bya ba'i chos dang ldan pa

वि. साध्यधर्मसमन्वितः — तान् प्रत्ययमसिद्धश्च साध्यधर्मसमन्वितः । दृष्टान्तः त.स.७०क/६५७.

bsgrub par bya ba'i chos ma grub pa

पा. साध्यधर्मासिद्धः, दृष्टान्ताभासभेदः — तत्र साधर्म्येण तावद् दृष्टान्ताभासः पञ्चप्रकारः, तद्यथा साधनधर्मासिद्ध, साध्यधर्मासिद्धः, उभयधर्मासिद्धः, अनन्वयः, विपरीतान्वयश्च न्या.प्र./५.

bsgrub par bya ba'i chos la the tshom za ba

पा. सन्दिग्धसाध्यधर्मः, दृष्टान्ताभासभेदः — सन्दिग्धः साध्यधर्मो यस्मिन् स सन्दिग्धसाध्यधर्मः न्या.टी.८७क/२४०.

bsgrub par bya ba'i don gyi yul can

वि. साध्यार्थविषयम् — तस्मात् सहेतवोऽन्येऽपि भावा नियतजन्मतः । साध्यार्थविषयं यद्वज्ज्ञानं साधनभावि ते त.स.६ख/८५.

bsgrub par bya ba'i dmigs pa

= {bsgrub bya'i dmigs pa} पा. साध्यालम्बनम्, आलम्बनानुत्तर्यभेदः — द्वादशविधमालम्बनम् यदुत धर्मप्रज्ञप्तिव्यवस्थानालम्बनम्, धर्मधात्वालम्बनम्, साध्यालम्बनम्, साधनालम्बनम्, धारणालम्बनम्, अवधारणालम्बनम्, प्रधारणालम्बनम्, प्रतिवेधालम्बनम्, प्रतानतालम्बनम्, प्रगमालम्बनम्, प्रशठत्वालम्बनम्, प्रकर्षालम्बनं च म.भा.२६क/५.२८.

bsgrub par bya ba'i yan lag

साध्याङ्गम् — हेतुः साध्यसिद्ध्यर्थत्वात् साध्याङ्गम्, साध्यं प्रधानम् न्या. टी.५१ख/१०९.

bsgrub par bya ba'i shes byed

साध्यज्ञापकम् — तथा हि ज्ञापको हेतुः वचो वा तत्प्रकाशकम् । सिद्धेः निमित्ततां गच्छन् साध्यज्ञापकमुच्यते त.स.६क/८४.

bsgrub par bya bar gyur pa

भू.का.कृ. अनुष्ठेयगतम् — तस्माद् अनुष्ठेयगतं ज्ञानमस्य विचार्यताम् प्र.वा.१.३३.

bsgrub par bya bas stong ba

= {bsgrub byas stong pa/}

bsgrub par byas

= {bsgrub byas/}

bsgrub par byas pa

= {bsgrub byas/}

bsgrub par byed

क्रि. समुदानयति — सः… समाधिसंनिश्रयपर्यवसानान् समुदानयति श्रा.भू.६ख/१५.

bsgrub par byed pa

= {bsgrub par byed/}

bsgrub par mi nus pa

अशक्यानुष्ठानम् — अशक्यानुष्ठानं वा ज्वरहरतक्षकचूडारत्नालङ्कारोपदेशवत् न्या.टी.३७ख/१४.

bsgrub par smra ba

पा. १. विधिवादी, विधिशब्दार्थवादी — भवतो विधिवादिनस्तुल्यं चोद्यम्, परप्रतिपत्तेरप्रत्यक्षत्वात् कथं वक्तृश्रोत्रोरेकार्थप्रतिपत्तिनिश्चय इति त.प.१९५क/८५५ २. साधनवादी — तत्र यद्यप्यसिद्धा स्याज्जातिः साधनवादिनः । तावत् तथाप्यहेतुत्वं यावत् सा न निराकृता त.स.८४क/७७७.

bsgrub par mdzod

क्रि. विधीयताम् — उपायः चिन्त्यतां तावत्तस्य दर्पप्रशान्तये । समृद्धिकारणं यच्च तद्विघातो विधीयताम् अ.क.६४.३१.

bsgrub par mdzad pa

सिद्धिः — {gzhan don bsgrub par mdzad slad du} परेषाम् अर्थसिद्ध्यर्थम् श.बु.६५.

bsgrub par 'os pa

वि. भावनीयः — प्रियोऽसौ मनापो गुरुः भावनीयः पूज्यः प्रशस्यः प्रेताग्रहणेन वि.सू.१५क/१७.

bsgrub par sems

क्रि. प्रार्थयसे — भोः शश, तेन दुष्करेण व्यवसायेन कारुण्यभावाच्च किं प्रार्थयसे अ.श.१०५क/९५.

bsgrub par sla ba

= {bsgrub sla ba/}

bsgrub bya

= {bsgrub par bya ba/}

bsgrub bya'i ming

साध्यनाम — तत्र चतुर्दलमध्ये साध्यनाम वि.प्र.८४ख/४.१८५..

bsgrub bya'i ming gi yi ge

साध्यनामाक्षरम् — दिशि यमाद्यक्षरं गतम् । विदिशि पत्रे साध्यनामाक्षरं गतम् वि.प्र.८५ख/४.१८८.

bsgrub bya'i dmigs pa

= {bsgrub par bya ba'i dmigs pa/}

bsgrub byar gyur pa

= {bsgrub par bya bar gyur pa/}

bsgrub byas

• क्रि. साध्यते — प्रमाणानां प्रमाणत्वं येन चान्येन साध्यते त.स.१०६क/९२९ • भू.का.कृ. उपपादितम् — एवं च पौरुषेयत्वे वेदानामुपपादिते त.स.१०२ख/९०३ = {bsgrub par bya bas/}

bsgrub byas stong

= {bsgrub byas stong pa/}

bsgrub byas stong pa

= {bsgrub par bya bas stong pa} ।। • वि. साध्यविकलः — {dpe bsgrub byas stong pa} साध्यविकलो दृष्टान्तः त.प.८क/४६१; साध्यशून्यम् — {dpe bsgrub byas stong pa} साध्यशून्यं निदर्शनम् त.प.२१४ख/८९९ • सं. = {bsgrub byas stong pa nyid} साध्यविकलता — {dpe bsgrub byas stong pa} दृष्टान्तस्य च साध्यविकलता त.प.२१४ख/८९९; साध्यविकलत्वम् — अतः पूर्वस्मिन् प्रमाणे साध्यविकलत्वं दृष्टान्तस्य वा.टी.८७क/४४; साध्यहीनता — अनित्यता विकल्प्यैवं नाशश्चेत् साध्यहीनता त.स.८५क/७८१; द्र— {bsgrub byas stong pa nyid/}

bsgrub byas stong pa nyid

साध्यशून्यता — नित्यैकबुद्धिपूर्वत्वसाधने साध्यशून्यता त.स.४ख/६५; द्र— {bsgrub byas stong pa/}

bsgrub byas zin

भू.का.कृ. साधितम् — जात्याद्यन्यदपि प्रोक्तं बाधितं तत्र साधितम् त.स.८८ख/८०८.

bsgrub smra ba

= {bsgrub par smra ba/}

bsgrub sla

= {bsgrub sla ba/}

bsgrub sla ba

वि. सुसाध्यम् म.व्यु.२६६०.

bsgrubs

= {bsgrubs pa/} {bsgrubs te/} {o nas} उपसंपद्य — सवितर्कं सविचारं विवेकजं प्रीतिसुखं प्रथमं ध्यानम् उपसंपद्य विहरति श्रा.भू.६ख/१४; प्रसाध्य — यदि वेदस्यापौरुषेयत्वमेवं प्रसाध्य प्रामाण्यं प्रसाध्यते त.प.१३३क/७१७; समर्थ्य — एवं प्रतिज्ञार्थाविरोधं समर्थ्य… व्याप्तिं प्रसाधयन्नाह त.प.२२४ख/९१७; साधयित्वा — यथा गारुडिकः स्तम्भं साधयित्वा विनश्यति बो.अ.९.३७.

bsgrubs pa

• क्रि. [1] समुदानीयते — यादृशाः समुदानीयन्ते, तादृशाः समुदागच्छन्ति कुशला वा अकुशला वा आनिञ्ज्या वा शि.स.१३२ख/१२७; विचिन्त्यते — {gal te 'di la phan pa ma bsgrubs na} यदि नात्र विचिन्त्यते हितम् बो.अ.१.४ [2] विधीयताम् — तदुद्धृत्य परित्यक्तपापवृत्ति विधीयताम् अ.क.१९.६२ • भू.का.कृ. साधितम् — न खलु स्वव्यापारसाधनं विना नियोगः साधित इति भवति प्र.अ.१०ख/१२; वि.प्र.७६क/४.१४४; प्रसाधितम् — सर्वमेव हि वस्तूदयानन्तरापवर्गीति प्रसाधितं यदा त.प.२५६ख/२३०; सम्पादितम् — ध्यानं बुद्धसुतैः समाधिबहुलं संपादितं सर्वथा सू.अ.२०४क/१०६; निष्पादितम् — कीदृशी त्वया अवलोकितेश्वर कर्मभूमिः निष्पादिता सदा प्रेतेषु अवीचावुपपन्नेषु का.व्यू.२०८ख/२६६; प्रतिपादितम् — स्वप्रतिपादितस्यापरिवेषेण स्वयं ग्रामस्थेन प्रतिगृह्य खादनीयभोजनीयस्याभ्यवहारे वि.सू.४८क/६१; विहितम् — {skye ba snga mar bsgrubs pa'i las} प्राग्जन्मविहितं कर्म अ.क.२८.४७; न कस्यचिज्जात्यजातिवशात् ते विहिताः प्रतिषेधिताः तथागतेन वि.प्र.१४२क/४१; समुदानीतम् — तदेवं दुष्करशतसमुदानीतोऽयम् जा.मा.२८/१५; उपपादितम् — प्रकृत्या भेदवत्त्वेऽपि नान्य इत्युपपादितम् त.स.३९क/४०४; आहितम् — तथा सम्भृत्य सम्भृत्य त्वयात्मन्याहिता गुणाः श.बु.३२; उपात्तम् — मया चानेन चोपात्तं तस्मादेतत् क्षमाफलम् बो.अ.६.१०८; समर्थितम् — एवं स्वभावहेतुप्रयोगेषु समर्थितं साधनाङ्गं भवति वा.न्या. १४८.४/१४; घटितम् — यथा चैक उत्सहितो घटितो व्यायच्छितश्च तथा सर्वे बो.भू.५५क/६५; उपसंहृतम् — तदेवंरूपैः दुःखपर्येषितैः भोगैः स्वजीविकार्थमुपसंहृतैः शि.स.५१क/४९; कलितम् — स एष भुक्तोज्झितभोगिकायकङ्कालमालाकलितोऽस्थिकूटः अ.क.१०८.११३; अर्जितम् — श्रोणस्य श्रूयतां श्रेयःकर्म जन्मान्तरार्जितम् अ.क.२७.५३; उपार्जितम् — स्वबाहुबलोपार्जितैः भोगैः बो.भू.१२५ख/१६१; उत्तप्तम् — अच्छिन्नोत्तप्तकुशलं धर्तुं न क्षमते क्षितिः अ.क.२५.२७; सन्नद्धम् — व्योम्ना समाधिसन्नद्धः प्राप प्रवहणं क्षणात् अ.क.३६.६१; उपसंभारः कृतः — {zhe sdang gi rkyen bsgrubs pa} द्वेषप्रत्ययोपसंभारः कृतः अ.श.२५२ख/२३२ • सं. समर्थनम् — एतच्च ‘कारणाभात्’ इत्येतस्य हेतोः समर्थनम् त.प.१५५ख/३५; ‘उपादानपरिग्रहात्’ इत्यादिहेतुचतुष्टयसमर्थनार्थमाह त.प.१५५ख/३४; साधनम् — {bsgrubs pa'i 'bras bu} साधनफलम् वा.टी.८२ख/३८.

bsgrubs par

सम्पादयितुम् — तच्चाभिधेयशून्येन शास्त्रेणाशक्यं सम्पादयितुमिति शास्त्रस्य प्रयोजनोपायतासन्दर्शनार्थम् अभिधेयकथनम् त.प.१३४क/२.

bsgrubs pa med pa

असमर्थनम् — साधनाङ्गस्य असमर्थनं त्रिष्वपि रूपेषु निश्चयाप्रदर्शनम् वा.टी.५३क/५.

bsgrubs pa'i mtha'

= {grub mtha'} राद्धान्तः, सिद्धान्तः मि.को.११७ख ।

bsgrubs pa'i 'bras bu

साधनफलम् — तदनेन साधनफलं सङ्कीर्तितम् वा.टी.८२ख/३८.

bsgrubs par byas pa

= {bsgrubs byas pa/}

bsgrubs byas

= {bsgrubs byas pa/}

bsgrubs byas pa

भू.का.कृ. साधितम् — स्वभ्यस्तधर्मनैरात्म्या यस्येयं देशनाऽमला । साधिता सर्वशास्त्रेण सर्वमानैरबाधिता त.स.१३३क/११२९.

bsgrubs byas zin

भू.का.कृ. उपपादितम् — ननु चाव्यतिरेकिणी । शक्तिः सर्वपदार्थानां पुरस्तादुपपादिता त.स.१०२ख/९०५.

bsgrubs zin

भू.का.कृ. साधितम् — तच्च जात्यादि यथा प्रमाणबाधितम्, तथा षट्पदार्थपरीक्षायां साधितम् त.प.१७५क/८०८; प्रसाधितम् — हिमाचलादयो येऽपि देशकालाद्यभेदिनः । इष्टास्ते त्वणुशो भिन्नाः क्षणिकाश्च प्रसाधिताः त.स.३३क/३४३; उपपादितम् — तेषां विपर्यस्तं ज्ञानमात्मादिदर्शनात् । बुद्धानां त्वविपर्यस्तं विस्तरेणोपपादितम् त.स.१२९ख/११०८.

bsgre

= {bsgre ba/}

bsgre ba

• क्रि. अतिदिशति — तत्रापि सावयवस्य नभसो यदि नित्यत्वमभ्युपगम्यते, तदा यद् अनवयवनित्यनभःपक्षे दूषणं तत् सर्वं समानमिति अतिदिशति त.प.१८८क/८३८; आदिशति — साम्प्रतं सम्बन्धकथनान्यथानुपपत्त्या नित्य एव शब्द इति दर्शयन् सम्बन्धकरणे यो दोषः स एव तत्कथनेऽपीति आदिशति त.प.१५२क/७५७ • सं. [1] अतिदेशः — ‘गौरिव गवयः’ इति अतिदेशवाक्यम् आगमः, तेनाहितो यः संस्काराख्यो गुणः, ततो याऽतिदेशवाक्यार्थस्मृतिः उपजायतेऽरण्ये गवयदर्शनात्, तामपेक्षते यत् साधर्म्यज्ञानं तत्तथोक्तम् त.प.५०ख/५५२ [2] वृद्धिः — {gong du bcur bsgre ba'i lugs} दशोत्तरवृद्धिनागः (?) अभि.स्फु.२६९क/१०९० [3] परिवर्तः — इमे पुनः पञ्च धर्माः पञ्चपरिवर्तेन वेदितव्याः, स्वभावतोऽधिष्ठानतः फलानुसंशतः अनुक्रमतः संग्रहतश्च बो.भू.१५७ख/२०७.

bsgre ba'i ngag

पा. अतिदेशवाक्यम् — ‘गौरिव गवयः’ इति अतिदेशवाक्यमागमः, तेनाहितो यः संस्काराख्यो गुणः, ततो याऽतिदेशवाक्यार्थस्मृतिः उपजायतेऽरण्ये गवयदर्शनात्, तामपेक्षते यत् साधर्म्यज्ञानं तत्तथोक्तम् त.प.५०ख/५५२.

bsgre bar byed

क्रि. अतिदिशति — प्रधानेत्यादिना पूर्वोक्तं दूषणमार्गमिहापि अतिदिशति त.प.१९०क/९६; द्र— {bsgre ba/}

bsgreng

= {bsgreng ba/}

bsgreng ba

• सं. आरोपणम् — {rgyal mtshan bsgreng ba} ध्वजारोपणम् वि.सू.६३क/७९ • वि. उच्छ्रितम् — {rgyal mtshan bsgreng ba} उच्छ्रितध्वजः जा.मा.१३३/७७; मि.को.१८क; समुच्छ्रितम् — समुच्छ्रितानीति उद्दण्डितानि बो.प.२७; {gdugs dang rgyal mtshan dang ba dan bsgreng ba} समुच्छ्रितछत्रध्वजपताका मि.को.८ख; म.व्यु.७२२१; म.व्यु.६०६४; उच्छेरपितम् — {chos kyi rgyal mtshan ni bsgreng ba} उच्छेरपितो धर्मध्वजः ल.वि.१६९क/२५३.

bsgreng bar 'gyur

क्रि. उच्छ्रयिष्यसि — उच्छ्रयिष्यसि त्वं सत्पुरुष महाधर्मध्वजम् सु.प्र.२३ख/४६.

bsgreng bar bya

उत्स्रयणम् — {rta babs bsgreng bar bya'o} तोरणस्योत्स्रयणम् वि.सू.९९ख/१२०.

bsgreng bar mdzad du gsol

क्रि. उच्छेरपयस्व — उच्छ्रेपयस्व महधर्मयूपं प्रज्वालयस्व महधर्मदीपम् ल.वि.१८८ख/२८८.

bsgrengs

= {bsgrengs pa/}

bsgrengs pa

• क्रि. ( {sgreng ba} इत्यस्याः भूत.) • भू.का.कृ. उच्छ्रितः — द्वे नडकलाप्यावाकाशे उच्छ्रिते स्याताम् । ते अन्योन्यनिश्रिते, अन्योन्यं निश्रित्य तिष्ठेयाताम् अभि.स्फु.२८७ख/११३३; अभ्युच्छ्रितः — निवारणार्थमीषदभिप्रसारितमभ्युच्छ्रितप्रतनुदीर्घाङ्गुलिम् जा.मा.३३८/१९७; उच्छ्रापिता — यदासौ कुमारो जातस्तदा देवताभिः दिव्याः पताकाः समन्तत उच्छ्रापिताः, दिव्यानि वाद्यभाण्डानि पराहतानि अ.श.१८७क/१७२.

bsgres

= {bsgres pa/}

bsgres pa

• क्रि. ( {sgre ba} इत्यस्याः भूत.) • सं. [1] परिवर्तः — न सत्त्वासंख्येयस्य, न सत्त्वासंख्येयपरिवर्तस्य ग.व्यू.३७१ख/८३ [2] विस्तरः — इति नव पुद्गला व्यवस्थापिताः, तं न्यायं दर्शयन्नाह, ‘यो ह्यधरे ध्याने’ इति विस्तरः अभि.स्फु.१८९क/९६५ • भू.का.कृ. [1] गुणितम् — साहस्रश्चूलिको मतः । स एव सहस्रगुणिते द्विसाहस्रः बो.प.२६ [2] = {bsgos pa} परिभावितम् म.व्यु.६७१४.

bsgrogs

बन्धनम् — तेषां चारकावरुद्धानां सत्त्वानां विविधगाढबन्धनबद्धानां भैरवमुत्क्रोशशब्दमश्रौषीत् ग.व्यू.१९१ख/२७३.

nga

१. व्यञ्जनचतुर्थवर्णः २. स.ना. = {bdag} अहम् — यैवाऽहमिति धीः सैव सहजं सत्त्वदर्शनम् । न ह्यपश्यन्नहमिति कश्चिदात्मनि स्निह्यति प्र.वा. १.२०३; • सं. = {nga rgyal} मानः — {nga bcom} ( = {nga rgyal bcom pa}) हतमानः सू.अ.२५०क/१६७; {nga med} (= {nga rgyal med pa}) निर्मानः बो.अ.५.५७ ४. = {nga ba} दुर् — {dri nga} (= {dri nga ba}) दुर्गन्धः बो.अ.८.५०; पूतिः — {dri nga} (= {dri nga ba}) पूतिगन्धः अ.क.१०.९३ ५. पदांशः ( {ming cha}) — {sgo nga} अण्डम् अ.श.२५६क/२३५; • नि. पञ्चाशत्संख्याबोधकनिपातः — {nga gcig} (= {lnga bcu nga gcig}, {lnga bcu rtsa gcig}) एकपञ्चाशत् म.व्यु.८११९ ७. ङ (नागरीवर्णः) — यदा अकारं परिकीर्तयन्ति, तदा अनित्यः सर्वसंस्कारशब्दो निश्चरति स्म… ङकारेऽङ्गविशुद्धिशब्दः… निश्चरति स्म ल.वि.६७ख/८९ ८. सं. ङः [1] = {yul} विषयः श्री.को.१७४ख [2] = {'jigs byed} भैरवः श्री.को.१७४ख ।

nga ngan no

असदस्मि — अस्मीति भिक्षवः सति इत्थमस्मीति भवति, एवमस्मीति भवति, अन्यथाऽस्मीति, सदस्मीति, असदस्मीति अभि.भा.४९ख/१०६१.

nga de lta ma yin no

अन्यथाऽस्मि, छन्दप्रभेदः — तृष्णाविचरितानां द्वौ पञ्चकौ, द्वौ चतुष्कौ, चत्वारश्छन्दाः । अस्मीति भिक्षवः सति इत्थमस्मीति भवति, एवमस्मीति भवति, अन्यथाऽस्मीति, सदस्मीति, असद् अस्मीति अभि.भा.४९ख/१०६०.

nga 'di lta bu'o

इत्थमस्मि, छन्दप्रभेदः — तृष्णाविचरितानां द्वौ पञ्चकौ, द्वौ चतुष्कौ, चत्वारश्छन्दाः । अस्मीति भिक्षवः सति इत्थमस्मीति भवति, एवम् अस्मीति भवति, अन्यथाऽस्मीति, सदस्मीति, असद् अस्मीति अभि.भा.४९ख/१०६०.

nga ni 'di 'dra'o

एवमस्मि, छन्दप्रभेदः — तृष्णाविचरितानां द्वौ पञ्चकौ, द्वौ चतुष्कौ, चत्वारश्छन्दाः । अस्मीति भिक्षवः सति इत्थमस्मीति भवति, एवम् अस्मीति भवति, अन्यथाऽस्मीति, सदस्मीति, असद् अस्मीति अभि.भा.४९ख/१०६०.

nga bzang ngo

सदस्मि — अस्मीति भिक्षवः सति इत्थमस्मीति भवति, एवमस्मीति भवति, अन्यथाऽस्मीति, सदस्मीति, असदस्मीति अभि.भा.४९ख/१०६१.

nga ya

= {nga'i} = {nga'i/}

nga la

नः — चैतन्ये चात्मशब्दस्य निवेशेऽपि न नः क्षतिः त.स.१२ख/१४८.

nga'i

= {nga yi} 1. मम — ममेदं भोग्यम्… ममेदं कार्यम् प्र.अ.१२क/१४; मदीयम् — न मदीयम् । त्वदीयमेतद् ब्राह्मण लोकायतम् ल.अ.१२६क/७२; मामकम् — {nga'i ston mo yang} मामकं च भोजनम् अ.श.३२क/२८ २. ममत्वम् — ममत्वेन च विज्ञानं भोक्तर्येव व्यवस्थितम् प्र.अ.१२क/१४.

nga dgu

= {lnga bcu nga dgu} एकोनषष्टिः, संख्याविशेषः म.व्यु.८१२७.

nga rgyal

• सं. मानः — मानश्चित्तस्योन्नतिः बो.प.६२; अहंकारः — अहंकार इवात्युच्चशिराः सोऽद्रिर्व्यगीर्यत अ.क.२५.२४; अहंकृतिः — तदा सर्वा अहंकृतयः अहंकारा युगपद्भवेयुः त.प.२११ख/१३९; अभिमानः — शममात्राभिमानश्च तथाऽपरिजयो मतः सू.अ.१६२ख/५३; मदः — विद्वानपि ज्ञानमदानभिज्ञः जा.मा.९२/५५; गर्वः मि.को.१२क; टङ्कः श्री.को.१६४क; • पा. १. मानः [1] चैतसिकभेदः म.व्यु.१९४६ [2] अनुशयभेदः — मूलं भवस्यानुशयाः षड्रागः प्रतिघस्तथा । मानोऽविद्या च दृष्टिश्च विचिकित्सा च ते पुनः ।। षड्रागभेदा सप्तोक्ताः अभि.को.५.१ [3] मानभेदः — सप्त मानाः; मानः, अतिमानः, मानातिमानः, अस्मिमानः, अभिमानः, ऊनमानः, मिथ्यामानश्च अभि.भा.२३२क/७८२ [4] बोधिपरिपन्थकारकधर्मः — चत्वार इमे राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वानां बोधिपरिपन्थकारका धर्माः…अश्रद्दधानता…कौसीद्यम्…मानः… ईर्ष्यामात्सर्यचित्तं राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वानां बोधिपरिपन्थकारको धर्मः रा.प.२३५ख/१३० ३. (सां.द.) अहंकारः, तत्त्वभेदः — प्रकृतेर्महांस्ततोऽहंकारस्तस्माद् गणश्च षोडशकः । तस्मादपि षोडशकात् पञ्चभ्यः पञ्चभूतानि त.प.१४७क/२१.

nga rgyal bdun

सप्त मानाः — १ {nga rgyal} मानः, २ {lhag pa'i nga rgyal} अतिमानः, ३ {nga rgyal las kyang nga rgyal} मानातिमानः, ४ {nga'o snyam pa'i nga rgyal} अस्मिमानः, ५ {mngon pa'i nga rgyal} अभिमानः, ६ {cung zad snyam pa'i nga rgyal} ऊनमानः, ७ {log pa'i nga rgyal} मिथ्यामानः अभि.भा.२३२क/७८२.

nga rgyal khengs pa

= {nga rgyal gyis khengs pa/}

nga rgyal gyi rgya mtsho

मानार्णवः — {nga rgyal gyi rgya mtshor lhung ba} मानार्णवपतितः अ.श.७८क/६८.

nga rgyal gyi rgya mtshor lhung ba

वि. मानार्णवपतितः — मया हि…मानार्णवपतितो मानस्तब्धो माणवः…तारितः अ.श.७८क/६८.

nga rgyal gyi rgyal mtshan

मानध्वजः — {nga rgyal gyi rgyal mtshan bsnyal ba} पातितमानध्वजः ल.वि.२०६ख/३१०.

nga rgyal gyi rgyal mtshan bsnyal ba

पातितमानध्वजः, बुद्धस्य नामपर्यायः — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते… कामधातुसमतिक्रान्तत्वात् पातितमानध्वज इत्युच्यते ल.वि.२०६ख/३१०.

nga rgyal gyi phra rgyas

पा. मानानुशयः, अनुशयभेदः — त एते षडनुशयाः सूत्रे रागस्य द्विधा भेदं कृत्वा सप्तोक्ताः । कामरागानुशयः, प्रतिघानुशयः, भवरागानुशयः, मानानुशयः, अविद्यानुशयः, दृष्ट्यनुशयः, विचिकित्सानुशय इति अभि.भा.२२६ख/७६१.

nga rgyal gyis khengs

= {nga rgyal gyis khengs pa/}

nga rgyal gyis khengs pa

वि. मानस्तब्धः— {bram ze'i bu nga rgyal gyis khengs pa ni nga rgyal gyi rgya mtshor lhung ba las bsgral} मानार्णवपतितो मानस्तब्धो माणवः… तारितः अ.श.७८क/६८; इन्द्रियोपशमो नन्दे मानस्तब्धे च सन्नतिः क्षमित्वं चाङ्गुलीमाले कं न विस्मयमानयेत् श.बु.१२५.

nga rgyal gyis bcom pa

वि. मानहतः — तत्तेऽनभियुक्ता लाभसत्कारश्लोकगुरुका ज्ञात्यध्यवसिता मानहता लाभहतास्तपस्विनो विहन्यन्ते रा.प.२५६क/१५९.

nga rgyal dgra

मानरिपुः, मानवैरी — ये तं स्फुरन्तमपि मानरिपुं निहत्य कामं जने जयफलं प्रतिपादयन्ति बो.अ.७.५९; मानशत्रुः — ये सत्त्वा मानविजिता वराकास्ते न मानिनः । मानी शत्रुवशं नैति मानशत्रुवशाश्च ते बो.अ.७.

nga rgyal can

वि. अभिमानी — ते चैवमभिमानिनो भवन्ति अभि.स.भा.८३क/११३; आभिमानिकः — अपरिशुद्धसमाधयोऽपरे आभिमानिका भवन्ति अभि.स्फु.११९ख/८१६; अधिमानिकः — अधिमानिकः स भैषज्यराज श्रावकयानिकः पुद्गलो वेदितव्यः स.पु.८७ख/१४६; गर्वितः — देवदत्तः कुमारो गर्वितश्च मानी च ल.वि.७८ख/१०६; अभिमानप्राप्तः — अभिमानप्राप्ताश्च भिक्षवो महाप्रपातं प्रपतिष्यन्ति स.पु.१५ख/२५; मानी — ये सत्त्वा मानविजिता वराकास्ते न मानिनः । मानी शत्रुवशं नैति मानशत्रुवशाश्च ते बो.अ.७.५६; मानिनी — त्यक्ता न पुनरायान्ति मानिन्यो नृपसम्पदः अ.क.२९.३४; अहंकारवान् — अहंकारवानहंयुः अ.को.३.१.४८; अहंयुः मि.को. १२७ख ।

nga rgyal bcom

= {nga rgyal bcom pa/}

nga rgyal bcom pa

• वि. निहतमानः — बोधिसत्त्वः… निहतमानश्च भवति शि.स.३५क/३४; • पा. निहतमानता, धर्मालोकमुखविशेषः — निहतमानता धर्मालोकमुखं ज्ञानतापरिपूर्त्यै संवर्तते ल.वि.२०ख/२३; द्र— {nga rgyal bcom pa/}?

nga rgyal nyid

मानिता — {bdag nyid gcig pus bya 'o zhes/} {'di ni las kyi nga rgyal nyid} मयैवैकेन कर्तव्यमित्येषा कर्ममानिता बो.अ.७.४९.

nga rgyal dang ldan

= {nga rgyal dang ldan pa/}

nga rgyal dang ldan pa

वि. मानी — मानोऽस्यास्तीति मानी वि.प्र.९०क/३.३; मानवान् — न च मानवान् अपि च स्तब्ध आसि कपिंजलो विचरमाणः रा.प. २३८ख/१३५.

nga rgyal bdo

वि. मानोननतः — स्वल्पेऽपि तावद् अपकारिणि बद्धरोषा मानोन्नतास्तमनिहत्य न यान्ति निद्राम् बो.अ.४.३६.

nga rgyal ldan

= {nga rgyal dang ldan pa/}

nga rgyal spong

मानजहः लो.को.५९३.

nga rgyal spyad pa

पा. मानचरितः, पुद्गलभेदः — तत्र चरितप्रभेदेन सप्तानां पुद्गलानां व्यवस्थानम्… यो मानोन्मदः स मानचरितः श्रा.भू./१८४; द्र— {nga rgyal spyod pa/}

nga rgyal spyod

= {nga rgyal spyod pa/}

nga rgyal spyod pa

पा. मानचरितः, विनेयसत्त्वभेदः — स्यादेकविधो विनेयः सर्वसत्त्वा विनेया इति कृत्वा… पञ्चविधः, रागचरितो द्वेषचरितो मोहचरितो मानचरितो वितर्कचरितश्च बो.भू.१५५क/२००; द्र— {nga rgyal spyad pa/}

nga rgyal phra

= {nga rgyal phra ba/}

nga rgyal phra ba

पा. सूक्ष्ममाना, धर्मपर्येष्टिभेदः — त्रयोदशविधा पर्येष्टिः… बहुमानाधिमुक्तिचर्याभूमौ । सूक्ष्ममाना सप्तसु । निर्माणा शेषासु सू.अ.१७९ख/७४.

nga rgyal ma

ना. मानिनी, जम्भकस्य मुद्रा — इदानीं क्रोधराजानां समरसत्वमुच्यते । पूर्वद्वारे प्रचण्डस्तु असिधृगतिबलः स्तम्भकी तस्य मुद्रा । सव्यद्वारे जम्भकश्च मा(नि)नी मुद्रा वि.प्र.५०ख/४.५७; अपि च भुवितले क्रोधजानां तथेच्छा । अत्र सन्तापेच्छा अतिनीलाजन्या… मृदुवचनेच्छा मानिनीजन्या वि.प्र.४५ख/४.४५.

nga rgyal ma mchis pa

वि. निहतमानः — निहतमानानां वयं भगवंश्छिन्नविषाणवृषभोपमानां बोधिसत्त्वानाम् सु.प.२२क/२.

nga rgyal mang

= {nga rgyal mang ba/}

nga rgyal mang ba

पा. बहुमाना, धर्मपर्येष्टिभेदः — त्रयोदशविधा पर्येष्टिः… बहुमानाधिमुक्तिचर्याभूमौ । सूक्ष्ममाना सप्तसु । निर्माणा शेषासु सू.अ.१७९ख/७४.

nga rgyal mi gcags

नाभिमन्तव्यम् — {skye bo rnal 'byor mthar phyin pas/} {nga rgyal mi gcag tho mi brtsams} जन्तवो नाभिमन्तव्या न विहेठ्या योगपारगैः हे.त.२९ख/९८.

nga rgyal med

= {nga rgyal med pa/}

nga rgyal med pa

• वि. १. निर्मानः — यथा यथा समुच्छ्रयविशेषमधिगच्छति तथा तथा निर्मानतरो भवति सत्त्वानामन्तिके बो.भू.२६ख/२८; विगतमानः — विगतमानं तेन वीर्यारम्भेणानुन्नमनात् बो.भू.१०८क/१३९ २. निर्माणा, धर्मपर्येष्टिभेदः — त्रयोदशविधा पर्येष्टिः… बहुमानाधिमुक्तिचर्याभूमौ । सूक्ष्ममाना सप्तसु । निर्माणा शेषासु सू.अ.१७९ख/७४; • सं. = {nga rgyal med pa nyid} निर्मानता — तत्र कतमा मुदिता ? यावद्धर्मानुस्मरणात् प्रीतिः प्रसादः… निर्मानता शि.स.१०३क/१०२.

nga rgyal med pa nyid

पा. निर्मानता — सेवावस्तु… त्रिविधं निमित्तम्, आज्ञातुकामता कालज्ञता निर्मानता च सू.अ.२१२ख/११७.

nga rgyal med pa'i snang ba'i de kho na

पा. निरमिमानदृश्यतत्त्वम्, दृश्यतत्त्वभेदः— समासतो द्विविधं तत्त्वम् । आदर्शतत्त्वम्, दृश्यतत्त्वञ्च… दृश्यतत्त्वं नवविधम् । निरभिमानदृश्यतत्त्वम्, अविपर्यासदृश्यतत्त्वम्… आत्मग्राहवस्तुसर्वाऽभिसन्धिप्रवेशदृश्यतत्त्वञ्च म.भा. १५ख/३.२२.

nga rgyal 'dzin pa

वि. मानग्राही लो.को.५९४.

nga rgyal las kyang nga rgyal

मानातिमानः, सप्तविधमानेषु एकः — श्रेयसः कुलविज्ञानवित्तैरहमेव श्रेयान् कुलविज्ञानवित्तैरिति या चित्तस्योन्नतिरयं मानातिमानः त्रि.भा.१५८क/६२.

nga rgyal shas che

= {nga rgyal shas che ba/}

nga rgyal shas che ba

पा. उन्मदमानः, पुद्गलभेदः — पुद्गलाः अष्टाविंशतिः… मृद्विन्द्रियः, तीक्ष्णेन्द्रियः, उन्मदरागः, उन्मदद्वेषः, उन्मदमोहः, उन्मदमानः… उभयतोभागविमुक्तश्चेति श्रा.भू./१६९; मानोन्मदः श्रा.भू.१७१.

nga rgyal shas che ba'i bsam gtan pa

पा. मानोत्तरध्यायी, ध्यायिभेदः — त्रयो ध्यायिनः । तृष्णादृष्टिमानोत्तरध्यायिनः अभि.स्फु.१०९क/७९६.

nga sgrogs pa

अहमहमिका मि.को.४९क ।

nga brgyad

= {lnga bcu nga brgyad} अष्टापञ्चाशत्, संख्याविशेषः म.व्यु.८१२६.

nga lnga

= {lnga bcu rtsa lnga} पञ्चपञ्चाशत्, संख्याविशेषः म.व्यु.८१२३.

nga can

वि. = {nga rgyal can} मानी — लाभी ह्यलाभी धीसंस्थितश्च बोद्धानुबोद्धा प्रतिदेशकश्च । निर्जल्पबुद्धिर्हतमानमानी ह्यपक्वसम्पक्वमतिश्च धीमान् सू.अ.२५०क/१६७.

nga gcig

= {lnga bcu nga gcig} एकपञ्चाशत्, संख्याविशेषः म.व्यु.८११९.

nga bcom

वि. हतमानः— लाभी ह्यलाभी धीसंस्थितश्च बोद्धानुबोद्धा प्रतिदेशकश्च । निर्जल्पबुद्धिर्हतमानमानी ह्यपक्वसम्पक्वमतिश्च धीमान् सू.अ.२५०क/१६७; हतमानी — मानी हतमानीति हीनप्रणीतम् सू.अ.२५०क/१६७; द्र— {nga rgyal bcom pa/}

nga bcom pa

= {nga bcom/}

nga nyid

स्वयम् — स्थापयिष्याम्यहं धर्मे स्वयमेत्य शिखण्डिनम् अ.क.४०.८१; अहं स्वयमेव — गृहपते अहं स्वयमेव तं भगवन्तमभ्यर्चयिष्ये अ.श.२२क/१८.

nga gnyis

= {lnga bcu nga gnyis} द्वापञ्चाशत्, संख्याविशेषः म.व्यु.८१२०.

nga snyam shes

अहम्प्रत्ययः — नाहम्प्रत्ययो भ्रान्तिः इष्टश्चेत् त.स.१२क/१४०.

nga drug

= {lnga bcu nga drug} षट्पञ्चाशत्, संख्याविशेषः म.व्यु.८१२४.

nga bdun

= {lnga bcu nga bdun} सप्तपञ्चाशत्, संख्याविशेषः म.व्यु.८१२५.

nga ba

१. [1] उ.स. दुर् — {dri nga ba} दुर्गन्धः शि.स. ५१क/४९; दौर्गन्ध्यम् बो.अ.८.६६; • वि. पूतिः — {dri nga ba} पूतिगन्धः अ.क.१०.९३; आमः — {dri nga ba med pa} निरामगन्धः म.व्यु.६७८४; {dri nga can} आमगन्धिकः शि.स.५१क/४८ २. वैषम्यादिबोधकः — {lta ba ngan pa'i dra ba nyam nga bar zhugs pa} कुदृष्टिविषमजालानुप्राप्ताः शि.स.१५८ख/१५१; {'brog dgon nyam nga ba} कृच्छ्रकान्तारः अ.क.३५.२६; {nyam nga ba'i yid} दौर्मनस्यम् द.भू.१९८ख/२०; द्र— {nyam nga ba/} {ya nga ba/}

nga med

•वि. = {nga rgyal med pa} निर्मानः, विगतमानः — निर्माणमिव निर्मानं धारयाम्येष मानसम् बो. अ.५.५७ २. अममम्, संख्याविशेषः म.व्यु.७९२४; अममः म.व्यु.७७९५.

nga med pa

= {nga med/}

nga 'dzin

ना. = {nga las nu} मान्धाता, नृपः — अहम् एव च तेन कालेन तेन समयेन राजा मान्धाता ल.अ.१११क/५७.

nga zhes pa

अहंकृतिः — व्यतीताहंकृतिर्ग्राह्यो ज्ञाताऽद्याप्यनुवर्त्तते त.स.१०ख/१२५.

nga bzhi

= {lnga bcu nga bzhi} चतुःपञ्चाशत्, संख्याविशेषः म.व्यु.८१२२.

nga yi

= {nga'i/}

nga yi ba med pa

= {nga'i ba med pa/}

nga yig

ङकारः, ङवर्णः — वामकनिष्ठाधः पर्वसन्धौ ह्रस्वाकाशादिमात्राभिन्नो ङकारः वि.प्र.२५६ख/२. ६७.

nga yir bya ba med pa

वि. अममः — यथेमे धूपवृक्षा वा गन्धवृक्षा वा रत्नवृक्षा वा कल्पवृक्षा वा अममा अपरिग्रहास्तानपि… बुद्धबोधिसत्त्वेभ्यो निर्यातयति शि.स.१५९ख/१५३.

nga yir 'dzin pa

ममकारः — अहंकारममकाराभिनिविष्टाः र.वि.११२ख/७४; अभि.स्फु.९९ख/७७८.

nga ru 'dzin

= {ngar 'dzin pa/}

nga ro

नादः — तद्यथा कुलपुत्र सिंहस्य मृगराजस्य नादेन अचिरजाताः सिंहपोताः पुष्यन्ति, सर्वमृगाश्च विलयं गच्छन्ति ग.व्यू.३१८क/४०२; निर्नादः — {glu blangs pa'i nga ro} सङ्गीतिनिर्नादः ग.व्यू.३८४क/९२; {nga ro 'byin pa} निर्नादी ग.व्यू.३०९ख/३१; निर्घोषः — अनावरणस्वरमण्डलमधुरनिर्घोषगर्भेण द.भू.१६७ख/१; स्वरः — {snying rje'i nga ro} करुणस्वरः अ.क.१०८. ११५; रवः — {nyam thag nga ro} आर्तरवम् बो.अ.२.५१; गर्जितम् — {glang po che'i nga ro dang 'brug gi sgra dang ldan pa} गजगर्जितजीमूतघोषः म.व्यु.३१९.

nga ro sgyur ba

निगमः, शास्त्रभेदः — एवं लङ्घिते… निर्घण्टे निगमे पुराणे… गन्धयुक्तौ । इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८.

nga ro sgrogs pa

क्ष्वेडा, परसैन्यत्रासार्थं कृतः सिंहनादः मि.को.४५ख ।

nga ro bde ba

सुवचाः लो.को.५९५.

nga ro 'don

= {nga ro 'don pa/}

nga ro 'don pa

निनादितम् — श्वभिः शृगालैश्च निनादितं च स.पु.३४क/५६.

nga ro dpag med

अमितस्वरः लो.को.५९५.

nga ro 'byin

= {nga ro 'byin pa/}

nga ro 'byin pa

वि. निर्नादी — सर्वबुद्धक्षेत्रघोषस्वरशब्दनिर्नादिनाम् ग.व्यू.३०९ख/३१.

nga ro rtsub

= {nga ro rtsub pa/}

nga ro rtsub pa

घर्घरः, शब्दविशेषः — उदात्तघर्घरादिभेदो हि इकारादिष्वपि तदनन्ततानिबन्धनमस्त्येव प्र.अ.१९५ख/२१०; घर्घरत्वम् — प्रत्यभिज्ञानादेकत्वं घर्घरत्वादिभेदेऽपि विद्यत इति समानं कर्कादिषु प्र.अ.१९५ख/२१०.

nga la nu

= {nga las nu/}

nga las nu

१. मां धायतु — {nga las nu/} {nga las nu zhes smras pas nga las nu zhes bya bar grags so} मां धायतु मां धायत्विति… मान्धातेति च संज्ञा संवृत्ता वि.व.१५६ख/१.४५; • ना. मान्धाता, संस्वेदजः नृपः — उपोषधस्य किल राज्ञो मूर्ध्नि पिटको जातः, तस्य … परिपाकान्वयात् दारको जातः । सोऽयं मान्धाता इति संस्वेदजो भवति अभि.स्फु.१६९.४/४०२; {rgyal po nga las nu} राजा मान्धाता वि.व.१७९क/१.६०; {'khor lo sgyur skye gnas skyes min nga las nu}… {byung} चक्रवर्त्ती… मान्धाताऽभूदयोनिजः अ.क.२६.१२.

nga las gzhon nu

ना. = {nga las nu} मान्धाता, संस्वेदजः नृपः— यथा मान्धातुरन्तराभविकानां चेति कर्मजाया ऋद्धेरेतदुदाहरणमुच्यते अभि.स्फु.२८२ख/११२१.

nga shes

अहम्प्रत्ययः — निरालम्बनता चैवमहङ्कारे यदा स्थिता । तन्नाहम्प्रत्ययग्राह्ये ज्ञाता कश्चन विद्यते त.स.१२क/१४१.

nga gsum

= {lnga bcu nga gsum} त्रिपञ्चाशत्, संख्याविशेषः म.व्यु.८१२१.

ngag

१. वाक् — रत्नत्रयेऽपकारो यो मातापितृषु वा मया… कायवाग्बुद्धिभिः कृतः बो.अ.२.३०; वाक्यम् — {ngag gi don} वाक्यार्थः त.प.५४क/५५९; न्यायवादिनमित्यादि वाक्यमुपन्यस्तवान् वा.टी.५१क/३; वचनम् — यदि विपर्यासान्नियोगपरादपि वचनान्न प्रवर्त्तते प्र.अ.५-३/८; भारती— सभा भवद्भिर्भात्येषा भारतीव सुभाषितैः अ.क.५३.९; वाणी; गौः मि.को. ८६ख; गौर्गौः कामदुघा सम्यक् प्रयुक्ता स्मर्यते बुधैः का.आ.१.६; उपदेशः — वैद्योपदेशाच्चलतः कुतोऽस्ति भैषज्यसाध्यस्य निरामयत्वम् बो.अ.४.४८; आलापः — {ngag kyal pa} सम्भिन्नालापः त.प.३२५ख/११२०; प्रलापः — {ngag kyal pa} सम्भिन्नप्रलापः त.प.३१४ख/१०९६; • पा. वाक् [1] कर्मेन्द्रियभेदः — पञ्च कर्मेन्द्रियाणि वाक्पाणिपादपायूपस्थाः त.प.१४७क/२१ [2] कर्मभेदः — {ngag gi las} वाक्कर्म अ.श.१३७ख/१२७ [3] विज्ञप्तिभेदः — {lus dang ngag gi rnam par rig byed} कायवाग्विज्ञप्तिः प्र.अ. २१६-२/४६७ {iv} संवरभेदः — कथं तदभावे तत्संवरौ कायवाक्संवरौ भविष्यतः अभि.स्फु.२८६ख/११३१ [5] बिन्दुभेदः— {gsang bar ngag gi thig le} गुह्ये वाग्बिन्दुः वि.प्र.२७७क/२.१०६ ३. वद्यता — {ngag snyan pa} प्रियवद्यता द.भू.१९३क/१८.

ngag kyal

= {ngag kyal pa/}

ngag kyal pa

पा. = {ngag 'akyal ba} सम्भिन्नप्रलापः, अकुशलकर्मभेदः— प्राणातिपातादत्तादानकाममिथ्याचारमृषावादपैशुन्यपारुष्यासम्भिन्नप्रलापाभिध्याव्यापादमिथ्यादृष्ट्यो दशाकुशलाः त.प.३१४ख/१०९६; सम्भिन्नालापः — सम्भिन्नालापः गीताद्युपदेशः त.प.३२५ख/११२०.

ngag 'akyal

= {ngag 'akyal ba/}

ngag 'akyal ba

पा. = {ngag kyal pa} सम्भिन्नालापः, दशाकुशलकर्मेषु एकम् — सम्भिन्नालापहिंसादिकुत्सितार्थविवर्जिताः त.स.१३१ख/१११९; सम्भिन्नप्रलापः — {ngag 'khyal ba spong ba} सम्भिन्नप्रलापात् प्रतिविरतिः म.व्यु.१६९४.

ngag 'khyal ba spong ba

पा. सम्भिन्नप्रलापात् प्रतिविरतिः, दशकुशलकर्मेषु एकम् म.व्यु.१६९४.

ngag gi skyon rnam par 'jig pas nam mkha' ltar gyur pa

पा. वाक्कलिविध्वंसनगगनकल्पः, समाधिविशेषः — {ngag gi skyon rnam par 'jig pas nam mkha' ltar gyur pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} वाक्कलिविध्वंसनगगनकल्पो नाम समाधिः म.व्यु.६२२.।ना. = {'jam dpal} वाग्राजः, मञ्जुश्रीः — {'phags pa 'jam dpal ngag gi rgyal po} आर्यवाग्राजमञ्जुश्रीः क.त.३४४२; {ngag gi rgyal po'i sgrub thabs} वाग्राजसाधनम् क.त.३४४८.

ngag gi nyes pa spyod pa

पा. वाग्दुश्चरितम् — {ngag gi nyes pa spyod pa bzhi} चत्वारि वाग्दुश्चरितानि म.व्यु.१६८३; द्र— {ngag gi nyes par spyod pa/} {ngag gis ngan du spyod pa/}

ngag gi nyes par spyod pa

पा. वाग्दुश्चरितम् — इमे चान्ये च आदीनवा मात्सर्ये वाग्दुश्चरिते चेति ज्ञात्वा मात्सर्यस्य वाग्दुश्चरितस्य च प्रहाणाय व्यायन्तव्यम् अ.श.१२९ख/११९; द्र— {ngag gi nyes pa spyod pa/} {ngag gis ngan du spyod pa/}

ngag gi thig le

पा. वाग्बिन्दुः, बिन्दुभेदः — नाभौ कायबिन्दुधर्मम्… गुह्ये वाग्बिन्दुधर्मं… मणौ चित्तबिन्दुधर्मं त्यजति वि.प्र.२७७क/२.१०६.

ngag gi don

= {ngag don/}

ngag gi bdag po

= {ngag dbang} वाक्पतिः, वागीशः — {ngag dbang ngag gi bdag po mtshungs} वागीशो वाक्पतिः समौ अ.को.३.१.३३.

ngag gi 'dab ma

= {lce} रसना, जिह्वा श.को.३४७; छो.को.२०२.

ngag gi sdom

पा. वाक्संवरः — कथं तदभावे तत्संवरौ कायवाक्संवरौ भविष्यतः अभि.स्फु.२८६ख/११३१.

ngag gi gnas ngan len

वाग्वैगुण्यम् — कायवाग्बुद्धिवैगुण्यं मार्गोक्त्यपटुतापि वा प्र.वा.१.१४४; वाग्वैगुण्यं मानाभावेऽपि वृषलीवादादि म.वृ.५२.

ngag gi rnam par rig byed

पा. वाग्विज्ञप्तिः, वाग्ध्वनिः — वाग्विज्ञप्तिस्तु वाग्ध्वनिः अभि.को.४.३; वाक्स्वभावो यः शब्दः सैव वाग्विज्ञप्तिः अभि.भा./५७८.

ngag gi spyod yul

वाग्गोचरः — {ngag gi lam 'das spyod yul} वाक्पथातीतगोचरम् हे.त.१०ख/३०.

ngag gi dbang po

१. = {ngag dbang} वागीशः, वाक्पतिः — {ngag gi dbang pos mchod gyur pa/} {phul byung zhes bya brjod pa 'di} वागीशमहितामुक्तिमिमामतिशयाह्वयाम् का.आ. २.२१७; • पा. वागिन्द्रियम्, कर्मेन्द्रियभेदः — इह वागिन्द्रियं वायुधातोर्भवति, पाणीन्द्रियं तेजोधातोः वि.प्र.२२९ख/२.२३.

ngag gi dbang phyug

ना. १. वागीशः, स्थविरः — स्थविरानन्देनार्यवागीशमधिकृत्योक्तम् अभि.भा.२२४ -४/७८१; अभि.स्फु.१०१क/७८१; द्र— {ngag dbang} 2. = {'jam pa'i dbyangs} वागीश्वरः, मञ्जुश्रीः — {'phags pa ngag gi dbang phyug la bstod pa} आर्यवागीश्वरस्तोत्रम् क.त.२७०८.

ngag gi dbang phyug grags pa

ना. वागीश्वरकीर्तिः, आचार्यः बु.अ.२०६.

ngag gi dbang phyug ma

ना. वागीश्वरी, पत्रदेवी — ततो ब्राह्मण्याः पूर्वपत्रादौ सावित्री, पद्मनेत्रा, जलजवती, वृद्धिः, वागीश्वरी, गायत्री, विद्युत्, स्मृतिः वि.प्र.४१ख/४.३२; योगिनी वि.प्र.१३२ख/३.६४.

ngag gi tshig

= {ngag gam tshig} वाक् म.व्यु.४५७०.

ngag gi mtshon cha

= {lha} गीर्बाणः, देवता छो.को.२०२/रा.को.२.३३२.

ngag gi rang bzhin

पा. वाङ्मयम् — {ngag gi rang bzhin de dag khyang /} {legs sbyar de bzhin rang bzhin dang /} {zur chag 'dres pa zhes bya ba/} {rnam pa bzhi ru mkhas pas gsungs} तदेतद्वाङ्मयम्भूयः संस्कृतम्प्राकृतन्तथा । अपभ्रंशश्च मिश्रञ्चेत्याहुराप्ताश्चतुर्विधम् का.आ. १.३२.

ngag gi lam

वाक्पथः — {ngag gi lam 'das spyod yul} वाक्पथातीतगोचरम् हे.त.१०ख/३०.

ngag gi lam 'das spyod yul

वि. वाक्पथातीतगोचरम् — इदं ज्ञानं वाक्पथातीतगोचरम् हे.त.१०ख/३०.

ngag gi las

वाक्कर्म — तेन प्रदुष्टचित्तेन खरं वाक्कर्म निश्चारितम् अ.श.१३७ख/१२७; {ngag gi las yongs su dag pa} वाक्कर्मपरिशुद्धिः ल.वि.२१४क/३१६.

ngag gi las kyi mtha'

वाक्कर्मान्तः — यथा समात्तेषु शिक्षापदेषु अविपन्नकायकर्मान्तश्च भवत्यविपन्नवाक्कर्मान्तश्च श्रा.भू./३७.

ngag gi las thams cad ye shes kyi sngon du 'gro zhing ye shes kyi rjes su 'brang ba

सर्ववाक्कर्मज्ञानपूर्वंगमंज्ञानानुपरिवर्ति म.व्यु.१४९.

ngag gi las yongs su dag pa

पा. वाक्(कर्म)परिशुद्धिः — सोऽष्टौ वाक्(कर्म)परिशुद्धीः प्रतिलप्स्यते … तद्यथा, यथावादितथाकारितां सत्यानुपरिवर्तिवाक्कर्मपरिशुद्ध्या… बुद्धस्वरतां सर्वसत्त्वेन्द्रियपरितोषणतया ल.वि.२१४क/३१६.

ngag gi legs par spyod pa

= {ngag gis legs par spyod pa/}

ngag gi longs spyod la ltos pa med pa

पा. वाग्भोगनिरपेक्षता, वाक्संयमः — कायभोगनिरपेक्षता वाग्भोगनिरपेक्षता चित्तभोगनिरपेक्षता च्यवनसुखभोगनिरपेक्षता वि.प्र.६४ख/४.११३.

ngag gi gsal ba

= {ngag gsal ba/}

ngag gi lha

१. = {dbyangs can ma} वाग्देवता, सरस्वती छो.को.२०२/रा.को.४.३१९ २. = {'jam pa'i dbyangs} छो.को.२०२.

ngag gi lha mo

= {ngag gi lha/}

ngag gis ngan du spyod pa

पा. वाग्दुश्चरितम्, अकुशलकर्मभेदः — ये भवन्तः सत्त्वाः कायदुश्चरितेन समन्वागता वाग्दुश्चरितेन समन्वागता मनोदुश्चरितेन समन्वागताः द.भू.२००क/२२; द्र— {ngag gi nyes par spyod pa/}

ngag gis ngan du spyod pa dang ldan pa

वि. वाग्दुश्चरितेन समन्वागतः — ये भवन्तः सत्त्वाः कायदुश्चरितेन समन्वागता वाग्दुश्चरितेन समन्वागता मनोदुश्चरितेन समन्वागताः द.भू.२००क/२२.

ngag gis legs par spyod pa

पा. वाक्सुचरितम्, कुशलकर्मभेदः — कायसुचरितेन समन्वागता वाक्सुचरितेन समन्वागता मनःसुचरितेन समन्वागताः द.भू.२००क/२२; {ngag gi legs par spyod pa bzhi} चत्वारि वाक्सुचरितानि म.व्यु.१६९०.

ngag gis legs par spyod pa dang ldan pa

वि. वाक्सुचरितेन समन्वागतः — कायसुचरितेन समन्वागता वाक्सुचरितेन समन्वागता मनःसुचरितेन समन्वागताः द.भू.२००क/२२.

ngag sgra

वाग्ध्वनिः — वाग्विज्ञप्तिस्तु वाग्ध्वनिः अभि.को. ४.३.

ngag sgrub pa'i thabs

वाक्साधनम् क.त.३१८२.

ngag ngan pa

वि. वाचालः मि.को.८२ख ।

ngag bcad pa

मौनव्रतम् श.को.३४७.

ngag 'chal

= {ngag 'khyal ba/}

ngag 'jug par byed

क्रि. वाचं प्रवर्तयन्ति — निर्माणमधिष्ठायावस्थानकामतया अन्येन चित्तेन वाचं प्रवर्तयन्ति अभि.भा.६४क/१११९.

ngag snyan

= {ngag snyan pa/}

ngag snyan pa

पा. प्रियवद्यता, संग्रहवस्तुभेदः — तस्य चतुर्भ्यः संग्रहवस्तुभ्यः प्रियवद्यता अतिरिक्ततमा भवति द.भू.१९३क/१८.

ngag don

= {ngag gi don} वाक्यार्थः — {ngag don dpe} वाक्यार्थोपमा का.आ.२.४३; द्विविधो हि वाक्यार्थः … यदुत संसर्गः भेदश्च त.प.५४क/५५९.

ngag don dpe

पा. वाक्यार्थोपमा, उपमाभेदः — वाक्यार्थेनैव वाक्यार्थः कोपि यद्युपमीयते । एकानेकेवशब्दत्वात् सा वाक्यार्थोपमा द्विधा का.आ. २.४३.

ngag 'dab

= {ngag gi 'dab ma/}

ngag ldan

वाग्मी, वक्ता श.को.३४७.

ngag sdom

= {ngag gi sdom pa/}

ngag rnam par dag pa

वाग्विशुद्धिः लो.को.५९६.

ngag rnam rig byed

= {ngag gi rnam par rig byed/}

ngag dbang

वागीशः १. = {ngag gi bdag po} वाक्पतिः — {ngag dbang ngag gi bdag po mtshungs} वागीशो वाक्पतिः समौ अ.को.३.१.३३; • ना. स्थविरः — अथ स्थविरस्थविरा भिक्षवः आयुष्मन्तं वागीशमिदमवोचन् … वागीशः स्थविरोऽप्येवं भिक्षुसङ्घाग्रतः स्थितः । व्याकरोति स्वकं कर्म वि.व.२८९क/१.११०.

ngag dbang grags

= {ngag gi dbang phyug grags pa/}

ngag dbang lha mo

= {dbyangs can ma} वागीश्वरी, सरस्वती छो.को.२०२/रा.को.४.३१९.

ngag mi ldan

मूकः श्री.को.१६४ख ।

ngag mi ldan pa

= {ngag mi ldan/}

ngag smad pa

वि. वाचाटः मि.को.८२ख ।

ngag tsam

वाङ्मात्रम् — इतीदमपि वाङ्मात्रमहेतुकम् उदाहृतम् त.स.१२६ख/१०८९.

ngag rtsub po

पा. पारुष्यम्, वाग्दोषः — तत्रानार्याः शब्दाः । ये सत्त्वानां मृषावादपैशुन्यपारुष्यसम्भिन्नप्रलापशब्दाः बो.भू.४१क/४८; द्र— {ngag rtsub mo/}

ngag rtsub mo

पा. पारुष्यम्, वाग्दोषः — प्रियवादी बोधिसत्त्वो दृष्टे धर्मे चतुर्विधं वाग्दोषं विजहाति मृषावादं पैशुन्यं पारुष्यं सम्भिन्नप्रलापञ्च बो.भू.१५९क/२०९; द्र— {ngag rtsub po/}

ngag rdzogs

= {ngag rdzogs pa/}

ngag rdzogs pa

वाग्निष्पत्तिः — एवं जातकस्य वाग्निष्पत्तिः द्वितीया वि.प्र.६२क/४.१०९.

ngag yongs su dag pa

वाक्परिशुद्धिः — नाहं राष्ट्रपाल वचनप्रतिज्ञस्य बोधिमिति वदामि… न कुलाध्यवसितस्य वाक्परिशुद्धिं वदामि रा.प.२४३क/१४१.

ngag rig

वाग्वित् — इत्येवमादि सौभाग्यं न जहात्येव जातुचित् । अस्ति च क्वचिदुद्वेगः प्रयोगे वाग्विदां यथा का.आ.२.५४.

ngag gsal ba

पा. = {ngag gi gsal ba} वाक्यस्फोटः — शब्दः… पदस्फोटात्मको वाक्यस्फोटात्मकश्च वैयाकरणैरिष्टः त.प.१६०ख/७७५; वैभाषिका हि केचित् पदकार्याभिधानेन वाक्यस्फोटमनित्यत्वात् जन्यं प्रतिपन्नाः त.प.२०४ख/८७७.

ngag gsal ba'i bdag nyid

वि. वाक्यस्फोटात्मकः — शब्दः… पदस्फोटात्मको वाक्यस्फोटात्मकश्च वैयाकरणैरिष्टः त.प.१६०ख/७७५.

ngang

१. = {rang bzhin} स्वभावः — {gzi brjid che yang bzod cing des pa'i ngang} तेजस्व्यपि क्षान्तिसुखस्वभावः जा.मा.९२/५५; भावः — {rang gi ngang du gyur} स्वभावभूतः जा.मा.३२४/१८९ २. रसः — {rang gi ngang gis 'bad pa med par} स्वरसेन अयत्नेन त.प.१०९क/६६८; {rang gi ngang gis 'jug pa} स्वरसवाही प्र.अ. ८९क/१०६; स्वरसः — {ngang gi btang snyoms} स्वरसाध्युपेक्षणम् र.वि.३.१४ ३. = {ngang pa/}

ngang skya

धार्तराष्ट्रः, पक्षिविशेषः म.व्यु.४८८२; कृष्णवर्णचञ्चुचरणयुते श्वेतवर्णे हंसभेदे वा.को.३८८९; रा.को.२.७९६.

ngang khyu

= {ngang pa'i tshogs pa} हंसमाला, हंससमूहः छो.को. २०२/रा.को.५.५००.

ngang gi btang snyoms

स्वरसाध्युपेक्षणम् — संज्ञा न स्वरसाध्युपेक्षणमृषेर्हानिर्न च च्छन्दतः । वीर्याच्च स्मृतितो विशुद्धविमलप्रज्ञाविमुक्तेः सदा र.वि.३.१४.

ngang gis 'byung

= {ngang gis 'byung ba/}

ngang gis 'byung ba

वि. वाही — {lam ngang gis 'byung ba} वाहिमार्गः अभि.स्फु.१८९ख/९४९; द्र— {ngang gis 'byung ba ma yin pa/}

ngang gis 'byung ba ma yin pa

वि. अवाही — अभियुक्तावाहिमार्गत्वात् अभि.भा.२२ख/९४९; अभियुक्तावाहिमार्गत्वादिति अभियुक्तत्वात्, अवाहिमार्गत्वाच्च तस्य योगिनः अभि.स्फु.१८९ख/९४९.

ngang gyur

सात्म्यम् — {dben pa'i bde ba ngang gyur} विवेकसुखसात्म्यः श.बु.६०.

ngang can

= {ngang pa can/}

ngang 'jam

= {'jam pa'i rang bzhin} सौरत्यम् — {rtsub pa ngang 'jam bgyis pa}… {gang} यत्सौरत्यं गतास्तीक्ष्णाः श.बु.१२४.

ngang brtan

दृढत्वम् — {de ni sems kyi ngang brtan dang /} {sdar ma'i tshul las gyur pa yin} तच्चित्तस्य दृढत्वेन कातरत्वेन चागतम् बो.अ.६.१८.

ngang pa

१. हंसः, पक्षिविशेषः — एवं भावितसन्तानाः परदुःखसमप्रियाः । अवीचिमवगाहन्ते हंसाः पद्मवनं यथा बो.अ.८.१०७; हंसास्तु श्वेतगरुतश्चक्राङ्गा मानसौकसः अ.को.२.५.२३; कलकण्ठः श्री.को. १८०क २. कर्कः, शुक्लाश्वः — {ngang pa ni rta dkar po'o} कर्कः शुक्लोऽश्वः त.प.८क/४६१; प्र.अ.१९५ख/२०९; द्र. {rta ngang pa/} 3. = {dkar ser mi gsal ba} पाण्डुः, वर्णभेदः मि.को.१४क; {mdog li hang} बो.को.६४४.

ngang pa rgyus pa

हंसपंक्तिः — एवं प्रव्याहृतमात्रे तानि पुष्पाणि हंसपंक्तिरिवाकाशे जेतवनाभिमुखं संप्रस्थितानि अ.श.२७ख/२३.

ngang pa can

= {rkang rgyan} हंसकः, पादकटकः — हंसकः पादकटकः अ.को.२.६.११०.

ngang pa nyid

कर्कता — न खलु कर्कताऽश्वस्य गोः युक्ता प्र.अ.१०५ख/११३.

ngang pa'i rkang pa

= {dngul chu} हंसपादम्, पारदः छो.को. २०३/मो.को.१२८६.

ngang pa'i khyu

= {ngang khyu/}

ngang pa'i rgyal po

राजहंसः, पक्षिविशेषः — कूजितं राजहंसानां वर्द्धते मदमञ्जुलं । क्षीयते च मयूराणां रुतमुत्क्रान्तसौष्ठवम् का.आ.२.३३१; {ngang pa'i rgyal po'i phrug gu} राजहंसशिशुः त.स.१२५क/१०८१; हंसराजः — ततः सुप्रभा दारिका तैरुपक्रम्यमाणा विततपक्ष इव हंसराजो गगनतलमभ्युद्गम्य विचित्राणि प्रातिहार्याणि दशर्यितुमारब्धा अ.श.१९०ख/१७६; हंसः (?) — {ngang pa'i rgyal po ngang pa'i tshogs kyis bskor ba lta bu} हंस (?) इव हंसगणपरिवृतः अ.श.५७क/४९.

ngang pa'i rgyal po'i stabs

पा. हंसराजगतिः, महापुरुषाणां गतिविशेषः — यासौ महापुरुषाणां गतिः अनुच्चलितगतिः… हंसराजगतिः… शिवविरजामलाभयनिर्वाणपुरगमनगतिः ल.वि.१३४क/१९९.

ngang pa'i rgyal mo

राजहंसी, राजहंसस्त्री — सा कामपद्माकरराजहंसी सपक्षपाता नवदर्शनेऽपि अ.क. १०८.२७.

ngang pa'i stabs lta bu'i 'gros

पा. हंसविक्रान्तगतिः, अनुव्यञ्जनभेदः — तुङ्गनखश्च महाराज सर्वार्थसिद्धः कुमारः… हंसविक्रान्तगतिश्च… श्रीवत्सस्वस्तिकनन्द्यावर्तवर्धमानसंस्थानकेशश्च महाराज सर्वार्थसिद्धः कुमारः । इमानि तानि महाराज सर्वार्थसिद्धस्य कुमारस्याशीत्यनुव्यञ्जनानि ल.वि .५८क/७५; द्र— {ngang pa'i stabs su gshegs pa/}

ngang pa'i stabs su gshegs pa

पा. हंसविक्रान्तगामी, अनुव्यञ्जनभेदः म.व्यु.२८१; द्र— {ngang pa'i stabs lta bu'i 'gros/}

ngang pa'i mdog ma

ना. हंसवर्णा, पत्रदेवी — ततो लक्ष्म्याः पूर्वपत्रादौ श्रीश्वेता, चन्द्रलेखा, शशधरवदना, हंसवर्णा, धृतिः, पद्मेशा, तारनेत्रा, विमलशशधरा वि.प्र.४१ख/४.३३; योगिनी — भीमादीनां चतुःषष्टियोगिनीनां बीजानि… हंसवर्णाया वु वि.प्र.१३२ख/३.६४.

ngang pa'i tshogs

हंसगणः, हंससमूहः — {ngang pa'i rgyal po ngang pa'i tshogs kyis bskor ba lta bu} हंस (?) इव हंसगणपरिवृतः अ.श.५७क/४९; हंसयूथम् — हंसयूथस्याधिपतिः धृतराष्ट्रो नाम हंसराजो बभूव जा.मा. २३०/१३५.

ngang pa'i tshogs kyis bskor ba

वि. हंसगणपरिवृतः — {ngang pa'i rgyal po ngang pa'i tshogs kyis bskor ba lta bu} हंस (?) इव हंसगणपरिवृतः अ.श.५७क/४९.

ngang pa'i bzhon pa

= {tshangs pa} हंसवाहनः, ब्रह्मा छो.को. २०३/रा.को.५.५००.

ngang mo

१. हंसी, हंसस्त्री — {ngang mo bzhin du zla ba dkar} हंसीव धवलश्चन्द्रः का.आ.२.५५; हंसा — हंसांसविक्षोभितपङ्कजानि जा.मा.१०५/६२; राजहंसी — सलिलनिधिगता रराज सा नौर्गतजलदे नभसीव राजहंसी जा.मा.१६९/९८; वरटा — हंसस्य योषिद् वरटा अ.को.२.५.२५ २. चक्रवाकी, चक्रवाकस्त्री — दूरीभूते मयि सहचरे चक्रवाकीमिवैकाम् मे.दू. ३४८क/२.२२.

ngang tshul

१. शीलम् [1] = {rang bzhin} स्वभावः — तेषु विप्रवासो विप्रवसनमेव शीलं स्वभावो येषां ते तथोक्ताः बो.प.८ [2] = {tshul khrims} सद्वृत्तम् — {ngang tshul nyams pa'i bud med bzhin} शीलभ्रष्टेव वनिता अ.क.२४.५८; वृत्तम् — तैश्च सह तुल्यवृत्तसमाचारो भवति बो.भू.१८८क/२५०; • ना. शीलः, नृपः — शीलाह्वो नाम नृपतिः बुद्धानां शासने रतः । पुरीं वलभ्य संप्राप्तो धर्मराजा भविष्यति म.मू.३१२ख/४८८.

ngang tshul ngan

= {ngang tshul ngan pa/}

ngang tshul ngan pa

वि. दुःशीलः — अमी श्रमणाः शाक्यपुत्रीयाः सुरताः सुखसंवासा मम सब्रह्मचारिणो दुःशीला दुःखसंवासाः वि.व.१६७ख/२.९९; कुशीलः — {ngang tshul ngan pa'i lta ba} कुशीलदृष्टिः द.भू.१८९क/१६.

ngang tshul ngan pa'i lta ba

कुशीलदृष्टिः — सम्यग्दृष्टिः खलु पुनर्भवति सम्यक्पथगतः कौतुकमङ्गलनानाप्रकारकुशीलदृष्टिविगत ऋजुदृष्टिरशठोऽमायावी द.भू.१८९क/१६.

ngang tshul can

• उ.प. [1] शीलः — {rab zhi ngang tshul can} प्रशमशीलः अ.क.३.१०५ [2] जातीयः — अल्पाबाधता अरोगजातीयता महोत्साहता च प्रकृत्या बलसम्पत् द.भू.१९८क/२०; • ना. शीलवती, काचित् स्त्री — धनिको नाम… गृहपतिः… पत्नी धर्मसखी तस्य शीलवत्यभिधाभवत् अ.क.९०.४.

ngang tshul bzang

= {ngang tshul bzang ba/}

ngang tshul bzang po

ना. १. शीलभद्रः, आचार्यः म.व्यु.३५०६ २. स्वाचारः, श्रेष्ठिदारकः — तत्र सुधनः श्रेष्ठिदारकः सुव्रतेन च श्रेष्ठिदारकेण सार्धं सुशीलेन च स्वाचारेण च… एतत्प्रमुखैः पञ्चभिः श्रेष्ठिदारकशतैः परिवृतः ग.व्यू.३१८ख/३९.

ngang tshul bzang ba

सौशील्यम् — महद्यशः ख्यातिश्चास्य लोके प्रथिता भवति यदुत शौर्यं वा वीर्यं वा … सौशील्यं वा विचित्रशिल्पकर्मस्थानातिरेकतरतमकौशल्यं वा आरभ्य बो.भू.१८क/१९.

ngad

गन्धः — माल्यासवस्नानविलेपनानां सम्मोदगन्धाकुलितैर्द्विरेफैः जा.मा.३२६/१९०; {ngad ldang} गन्धो वाति श्रा.भू.२२क/५२.

ngad ngad

समुलः, संख्याविशेषः — {phun yol phun yol na ngad ngad do} मालुदुः मालुदूनां समुलः ग.व्यू.३ख/१०३.

ngad ldang

क्रि. गन्धमुद्वहति — अपूर्वं वा गन्धम् उद्वहति स.दु.१९५/१९४; गन्धो वाति — अस्ति तद्दानं यद्गन्धजातं यस्यानुवातमपि गन्धो वाति प्रतिवातमपि श्रा.भू.२२क/५२.

ngad bzang

= {dri zhim po} सुगन्धः छो.को.२०३/रा.को. ५.३६५.

ngad bsung

सुरभिः, सुगन्धः — पुष्पधूपचूर्णवासमाल्यासवस्नानानुलेपनामोदप्रसृतसुरभिगन्धि जा.मा.१४७/८५.

ngan

= {ngan pa/}

ngan kyog

= ग्. {yo sgyu} शाठ्यम् मि.को.१२८क ।

ngan skyugs

उच्चारः — यदपि कदाचित्कर्हिचिद् भोजनं लब्धं भवति, तदुच्चारं भवति, पूयशोणितं च शि.स.३७ख/३६; मीढः — {ngan skyugs snod} मीढघटः ल.वि.१०६क/१५३; आस्वादसंज्ञिनो गृद्धा मीढस्थाने यथा क्रिमिः शि.स.५०ख/४८.

ngan skyugs snod

मीढघटः — विवर्जिता सर्पशिरो यथा बुधैः विगर्हिता मीढघटो यथाशुचिः ल.वि.१०६क/१५३; = {ngan skyugs rdza ba/}

ngan skyugs rdza ba

मीढघटः — तान् वर्जयेन्मीढघटां यथैव य इच्छते बुध्यितुमग्रबोधिम् रा.प.२३६क/१३१; = {ngan skyugs snod/}

ngan khyab

= {yi dwags} प्रेतः छो.को.२०३/रा.को.३.३६९; बो.को.६४५.

ngan 'gro

• वि. [1] दुर्गः — {ngan 'gro 'i lam} दुर्गमार्गः अ.क.२४.१६३; दुर्गमः — {ngan 'gro'i grong khyer de las} दुर्गमात् तस्मात् पुरात् अ.क.१९.३२ [2] = {dbul po} दुर्गतः, दरिद्रः — निःस्वस्तु दुर्विधो दीनो दरिद्रो दुर्गतोऽपि सः अ.को.३.१.४७; • सं. दुर्गतिः — दुर्गत्युत्तरणे सेतुः सामान्यः सर्वयायिनाम् बो.अ.३.३०; {dmyal ba dang dud 'gro dang yi dwags ni ngan 'gro} श.बु.,टी.१४; अपायः — {ngan 'gro'i gnod pa} आपायिकीं व्यथाम् बो.अ.५.२९; अपायगतिः — सत्त्वमपायगतिसंस्थितम् स.दु.१७९/१७८.

ngan 'gro'i

वि. आपायिकी — {ngan 'gro'i gnod pa} आपायिकीं व्यथाम् बो.अ.५.२९.

ngan 'gror 'gro

याति दुर्गतिम् — उपचित्यापि पुण्यानि मुषिता यान्ति दुर्गतिम् बो.अ.५.२७.

ngan 'gro las sgrol ma

वि. दुर्गोत्तारिणी ब.वि. १६५ख ।

ngan 'gro'i 'jigs pa

पा. दुर्गतिभयम्, भयप्रभेदः — पञ्च च भयान्यसमतिक्रान्तो भवति । अजीविकाभयमश्लोकभयं मरणभयं दुर्गतिभयं परिषद्शारद्यभयं च बो.भू.१६७क/२२१.

ngan 'gro'i mthil

= {dmyal ba} नरकः, अपायगतिभेदः मि.को.१३६ख ।

ngan ngon

वि. अवरः — {ngan ngon tsam} अवरमात्रकम् श्रा.भू.७ख/१७; अवरकः — न ते भगवन् सत्त्वा अवरकेन कुशलमूलेन समन्वागता भविष्यन्ति अ.सा. ७१ख/३९; कुत्सितम् — {zas ngan ngon} कुत्सितमशनम् बो.प.१७; कृच्छ्रः — {ngan ngon ma yin par thob pa} अकृच्छ्रलाभी म.व्यु.२४३३; इतरेतरः — {ngan ngon gyis chog mi shes pa} नेतरेतरेण सन्तुष्टिः म.व्यु.२२१६; द्र— {ngan ngon tsam/}

ngan ngon gyis chog mi shes pa

नेतरेतरेण सन्तुष्टिः म.व्यु.२२१६; मि.को.१२६क ।

ngan ngon ma yin pa

अकृच्छ्रम् — {ngan ngon ma yin par thob pa} अकृच्छ्रलाभी म.व्यु.२४३३.

ngan ngon ma yin par thob pa

अकृच्छ्रलाभी — म.व्यु.२४३३; मि.को.१२५क ।

ngan ngon tsam

अवरमात्रकम् — वर्तमानमध्वानमुपादाय परीत्तकल्पमात्रकमवरमात्रकम् श्रा.भू.७ख/१७; इत्वरम् — {bsnyen bkur ngan ngon tsam mthong nas} सत्कारमित्वरं दृष्ट्वा बो.अ.६.८१.

ngan ngon tsam gyi dad pa

अवरमात्रकप्रसादः म.व्यु.६८२२.

ngan sngags byad

मारमन्त्रः — {'phags pa 'jam dpal gyi mtshan yang dag par brjod pa'i ngan sngags byad kyi 'khor los bsad pa} आर्यमञ्जुश्रीनामसङ्गीतिमारमन्त्रमारचक्रम् (?) क.त.२५७४.

ngan can

ना. कुटिला, किन्नरकन्या — अनेकानि च किन्नरकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा मनसा नाम किन्नरकन्या… कुटिला नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०२ख/२६०.

ngan brjod

१. अभ्याख्यानम्, मिथ्याभियोगः — मिथ्याभियोगोऽभ्याख्यानम् अ.को.१.६.१० २. = {ngan du brjod pa/}

ngan brjod pa

= {ngan brjod/}

ngan rtog

१. = {rtog ge ngan} असद्वितर्कः — {ngan rtog rlung dmar 'tshubs pas dkrugs pa yi/} {'gro ba'i sems} असद्वितर्काकुलमारुतेरितं… चित्तं जगताम् श.बु. १५३ २. = {ngan pa'i rtog ge pa} कुतार्किकः — अदृष्टतत्त्वैः निरवग्रहैः कृतं कुतार्किकैः शासनमेतदाकुलम् अभि.को.८.४१.

ngan lta

= {ngan lta ba/}

ngan lta ba

दुर्दृष्टिः — उत्पादवाददुर्दृष्ट्या नास्त्यस्तीति विकल्पयेत् ल.अ.१६६ख/१२०; द्र— {lta ba ngan pa/}

ngan thabs

बलात्कारः, हठः — ग्. {yo sgyu ngan thabs ha Tha'o} प्रसभं तु बलात्कारो हठः अ.को.२.८.१०८; छद्मः अ.को.१.८.३०; मि.को.१२८क; स्खलितम् मि.को. ४५ख ।

ngan du brjod

= {ngan du brjod pa/}

ngan du brjod pa

वि. दुरुक्तम् — परतो दुरुक्तानां दुरागतानां वचनपथानाम्, शारीरिकाणां वेदनानां… क्षमो भवति श्रा.भू.६९क/१६३; अपवादितम् — तेन सद्धर्मप्रतिक्षेप्त्रा तथागतोऽभ्याख्यातो भवति, सङ्घोऽपवादितो भवति बो.प.७३.

ngan pa

= {ngan} ।। • सं. [1] कुहना म.व्यु.२४९३ [2] नीचता — दुर्गतिर्नीचता मौर्ख्यं ययैवात्मोन्नतीच्छया । तामेवान्यत्र संक्राम्य सुगतिः सत्कृतिर्मतिः बो.अ.८. १२७; क्षुद्रता — क्व क्षुद्रतैषा क्व वनान्तवासः अ.क. ५३.४३; • ना. विरूपः, सिद्धाचार्यः मि.को.६ख; • वि. दुर्जनः — नोपकारैर्न वा प्रीत्या निजतां याति दुर्जनः अ.क.५०.६५; दुष्टः — {tshig ngan} दुष्टवाक्यः जा.मा.२६७/१५५; नीचः — {lam ngan pa} नीचमार्गः जा.मा.१४३/८४; जा.मा.४९/२८; जघन्यः — {ngan pa'i las} जघन्यकर्म अ.क.१०.७७; अधमः — {longs spyod ngan pa} अधमभोगः शि.स.८१क/८०; {mi ngan} नराधमः जा.मा.३०८/१७९; खलः — {mdza' bo ngan pa} खलः कान्तः का.आ.१.५९; {ngan pa'i gnod pa} खलापकारः अ.क.२८.१; हीनम् — हीनं क्लिष्टम्, प्रणीतमक्लिष्टम् अभि.भा.१३१-२/५७; निहीनः — {mi ngan pa} निहीनपुरुषः बो.भू.७६क/९८; जाल्मः — विध्वंसयत विनाशयत सर्वान् वानरजाल्मान् जा.मा. ३१६/१८३; अनार्यः — निवारयंश्चाविनयादनार्यान् जा.मा.४१७/२४५; विकृतम् — {srin po bas kyang spyod tshul ngan} रक्षोविकृतवृत्तस्य जा.मा.३८५/२२५; लूहम् — {chos gos ngan pa zhig gyon} लूहचीवरः वि.व.१६३क/१.५२; कुत्सितम् — {ngan pa'i las} कुत्सितकर्म अ.क. १९.८२; विरूपम् — {bstan ngan na yang} विरूपेऽपि… शासने श.बु.८४; विवर्णः — {gos ngan} विवर्णवासः जा.मा.१४२/८२; विषमः — {spyod pa ngan pa} विषमचर्या श्रा.भू.१७७क/४४१; विरसम् — {bslang ba'i tshig 'bru ngan pa} याच्ञाविरसाक्षरम् जा.मा.२४६/४१९; कुपूयः — निकृष्टप्रतिकृष्टाऽर्वारेफयाप्याऽवमाऽधमाः । कुपूयकुत्सिताऽवद्यखेटगर्ह्याऽणकाः समाः अ.को.३.१.५२; क्षुद्रः — {sdig la chags pa'i ngan pa 'di} क्षुद्रोऽयं सङ्घ(? ङ्ग)पातकः अ.क.३०.३७; {gcan gzan ngan pas} क्षुद्रमृगैः जा.मा.५०/३०; प्राकृतः — विवर्णः पामरो नीचः प्राकृतश्च पृथग्जनः । निहीनोऽपसदो जाल्मः क्षुल्लकश्चेतरश्च सः अ.को.२.१०.१६; काकः श्री.को.१६४क; अभिषक्तः म.व्यु.२९६५; असाध्वी — असाध्वी युक्तिः त.प.३०६क/१०७१; अवरम् — {rdzas ngan} द्रविणेऽवरे सू.अ.२०७क/११०; दुर्भगः — युक्तिः साध्व्यपि दुर्भगा त.स.१२३क/१०७१; अकुशलम् — {lta ba ngan pa} अकुशलदृष्टिः ल.अ.२७-५/५; अशुभम् — {lta ba bzang ngam ngan} दृष्टिः… शुभाशुभा जा.मा.२७४/१५९; अशिवम् — चिन्तामशिवमापेदे जा.मा.२८४/१६५; असत् — {lta ba ngan pa} असद्दृष्टिः जा.मा.२७४/१५९; {ngan pa'i gtam} असत्संकथा बो.भू.७६ख/९८; अशोभनम् — यो हि कश्चिन्मञ्जुश्रीः तथागतभाषिते धर्मे कस्मिंश्चित् शोभनसंज्ञां करोति, क्वचिदशोभनसंज्ञाम्, स सद्धर्मं प्रतिक्षिपति बो.प.७३; कलुषम् — यावतः क्षणांस्तत्सन्ताने कलुषचित्तमुत्पद्यते, तावतः कल्पान् … नरकेषु तिष्ठति बो.प.१८; अज्ञः — नानाधिमुक्तिकाः सत्त्वा जिनैरपि न तोषिताः । किं पुनर्मादृशैरज्ञैः बो.अ.८.२२; जडः — {blo ngan} जडा मतिः जा.मा.३४६/२०१; मूर्खः — {ngan pa rnams la gdams ngag ni} उपदेशश्च मूर्खेषु अ.क.३०.३९; • उ.स. अप — {dpe ngan} अपदृष्टान्तः अभि.स्फु.३२३क/१२१४; {bshad pa 'di ni ngan to} अपव्याख्यानमेतत् अभि.स्फु.१८४ख/९४०; वि — {mdog ngan pa} विवर्णः र.वि.१०६ख/६०; {gzugs ngan} विरूपः र.वि.१०८क/६५; दुर् — {skye bo ngan pa} दुर्जनः जा.मा.३३१/१९३; {kha dog ngan pa} दुर्वणः अभि.स्फु.२६६ख/१०८४; दुस् — {ngan pa spyod pa} दुश्चरितम् जा.मा.१८६/१०८; • अव्य. कु — {gzugs ngan} कुरूपः अ.क.१७.३१; {lta ba ngan pa} कुदृष्टिः जा.मा.२७४/१६०; का — {lam ngan} कापथः जा.मा.१२३/७१; धिक् — {'dod pa ngan pa} धिक् कामाः म.व्यु.५३८१ ०. उहात्रिमा (उहोडिमा) — {ngan pa'i mi rnams} उहात्रिमा नराः ल.अ.६५ख/१२.

ngan pa brjod pa

= {ngad brjod/}

ngan pa spyod pa

दुश्चरितम् — निषेव्य यद्दुश्चरितप्रसक्ताः पतन्ति भीमान्नरकप्रपातान् जा.मा.१८६/१०८.

ngan pa byas pa

कुकृतम् — कुकृतभावः कौकृत्यम् अभि.स्फु.१३५ख/८४४.

ngan pa ma yin

= {ngan pa ma yin pa/}

ngan pa ma yin pa

अदीनम् — बोधिसत्त्वस्य विशुद्धं दानम् । तद्दशाकारं वेदितव्यम् । असक्तमपरामृष्टमसंभृतमनुन्नतमनिश्रितमलीनमदीनमविमुखं प्रतीकारानपेक्षं विपाकानपेक्षञ्च बो.भू.१००ख/९३.

ngan pa'i 'khrul 'khor

कूटयन्त्रम् — उन्माथः कूटयन्त्रम् अ.को.२.१०.२६.

ngan pa'i rtog ge

= {ngan pa'i rtog pa} कुतर्कः — {ngan pa'i rtog ge can} कुतार्किकः ल.अ.१९०ख/१६३; {ngan pa'i rtog ge pa} कुतार्किकः ल.अ.१६२ख/११३.

ngan pa'i rtog ge can

कुतार्किकः ल.अ.१९०ख/१६३; = {ngan pa'i rtog ge pa/}

ngan pa'i rtog ge pa

वि. कुतार्किकः — न स्वभावो न विज्ञप्तिर्न वस्तु न च आलयः । बालैर्विकल्पिता ह्येते शवभूतैः कुतार्किकैः ल.अ.१६२ख/११३; = {ngan pa'i rtog ge can/}

ngan pa'i rtog pa

कुतर्कः — कुतर्कहेतुदृष्टिप्रणीतत्वात् ल.अ.१२४ख/७१.

ngan pa'i bdag

वि. दुरात्मा — भिक्षया रक्तवस्त्रेण लज्जा यस्य दुरात्मनः वि.प्र.९२ख/३.३; = {ngan pa'i bdag nyid/} {ngan pa'i bdag nyid can/}

ngan pa'i bdag nyid

वि. दुरात्मा — स्वयं नष्टा दुरात्मानो नाशयन्ति परानपि त.स.३७ख/३९०; = {ngan pa'i bdag/} {ngan pa'i bdag nyid can/}

ngan pa'i bdag nyid can

वि. दुरात्मा — श्रूयते हि पुराकाले पिष्टमयः पशुर्येनायजन्त यज्वान इति, अन्यैस्तु दुरात्मभिर्निष्कृपैः प्राणिविशेष एव पशुरिति वर्णितम् त.प.२४९ख/९७३; = {ngan pa'i bdag/} {ngan pa'i bdag nyid/}

ngan pa'i gnod pa

खलापकारः — दौर्जन्यदुःसहविशालखलापकारैर्नैवाशये विकृतिरस्ति महाशयानाम् अ.क.२८.१.

ngan pa'i spyod pa

= {ngan spyod} दुष्कृतम्, दुश्चरितम् — प्रत्यक्षसंलक्षितदुष्कृतानाम् अ.क.५३.४२.

ngan pa'i bya ba

कुकृतम्, दुष्कृतम् — अहो वराकैर्विहगैः किमेतैः कुकृतं कृतम् । यदेते पक्षविकलाः कृच्छ्रचरणचारिणः अ.क.४.२८.

ngan pa'i blo gros can

वि. दुर्मतिः — ये चास्मान् कुत्सयिष्यन्ति तस्मिन् कालस्मि दुर्मती(?) स.पु.१०३क/१६४.

ngan pa'i mi sdug pa nyid

पा. अवराशुभता, अशुभताभेदः — षड्विधा अशुभा । तद्यथा प्रत्यशुभता, दुःखाशुभता, अवराशुभता, आपेक्षिकी अशुभता, क्लेशाशुभता, प्रभंगुराशुभता च श्रा.भू./२०२.

ngan pa'i gtsug lag

आख्यायिका लो.को.६००.

ngan pa'i tshogs can gyi tshogs phas kyi rgol ba chos dang 'thun pas tshar gcad pa'i stabs

पा. कुगणिगणपरप्रवादिसहधर्मनिग्रहणगतिः, महापुरुषाणां गतिभेदः — याऽसौ महापुरुषाणां गतिरनुच्चलितगतिरिन्द्रियेष्टिगतिः… कुगणिगणपरप्रवादिसहधर्मनिग्रहणगतिः ल.वि.१३४ख/१९९.

ngan pa'i zhing

कुक्षेत्रम् — कुक्षेत्रेऽपीष्टफलता फलबीजाविपर्ययात् अभि.को.४.१२१.

ngan pa'i lam

कापथः — धर्मव्यवस्थासु पुरःसरः सन् स्वयं व्रजेयं यदि कापथेन… भवेदवस्था मम का प्रजानाम् जा.मा.८२/४८; कुवर्त्म — मया ह्यसद्दर्शननष्टचेतसा कुवर्त्मना यातमदीर्घदर्शिना जा.मा.३५२/२०७.

ngan pa'i las

कुकर्म, कुत्सितं कर्म — कुकर्मकूणितधियः अ.क.५५.३९.

ngan par 'gro

= {ngan 'gro} ।। • सं. दुर्गतिः — उपादानं भवो जातिर्जरामरणदुर्गतिः । एष दुःखमयः स्कन्धः सुमहान् परिवर्धते अ.क.६७.५४; • वि. दुर्गमः — ग्. {yang sa ngan par 'gro} आपातदुर्गमः अ.क.२०.७७.

ngan par bsnyad

क्रि. विवर्णयेयम् — यत्त्वहमेनं विवर्णयेयमिति विदित्वा कथयति वि.व.१३५क/१.२४.

ngan par lta ba

= {lta ba ngan pa} कुदृष्टिः — समारोपापवादान्तद्वयकुदृष्टिविवर्जितं नामनिमित्तार्थयोरप्रवृत्तिविज्ञानम् ल.अ.१४५ख/९२; द्र. {ngan par mthong ba/}

ngan par ston par byed

= {ngan par ston par byed pa/}

ngan par ston par byed pa

वि. दुष्टोपदेष्टा — लोके दुष्टोपदेष्टृणामुपदेशः प्रवर्त्तते त.स.११७ख/१०१५.

ngan par mthong

= {ngan par mthong ba/}

ngan par mthong ba

= {lta ba ngan pa} दुर्दृष्टिः — युक्त्यागमाभ्यां दुर्दृष्ट्या तर्कदृष्ट्या मलीकृतम् ल.अ.१९०क/१६२; द्र. {ngan par lta ba/}

ngan par gnas

= {ngan par gnas pa/}

ngan par gnas pa

वि. दुःसंस्थितः — {ngan par gnas pa nyid} दुःसंस्थितता सू.अ.१४५क/२४.

ngan par gnas pa nyid

दुःसंस्थितता — न चात्मदृष्टिः स्वयमात्मलक्षणा न चापि दुःसंस्थितता विलक्षणा सू.अ.१४५क/२४.

ngan par spyod

= {ngan spyod/}

ngan par spyod pa

= {ngan spyod/}

ngan par smra ba

= {ngan smra/}

ngan par brtsi ba

कुत्सनम् म.व्यु.२६३५; मि.को. १२८ख ।

ngan par zhugs

= {ngan par zhugs pa/}

ngan par zhugs pa

• वि. कुपन्नः; • सं. = {ngan par zhugs pa nyid} कुपन्नता — मिथ्याप्रतिपत्तिः कुपन्नता म.भा.१३क/३.१४.

ngan par zhen pa

वि. दुर्व्यसनी — एष दुर्व्यसनी नित्यमसत्यामात्यसम्मतः । अस्मान्निपीड्य पुष्णाति विटचेटकगायनान् अ.क.६४.१९.

ngan spong

ना. भृगुः १. महर्षिः म.व्यु.३४५१ २. चक्रवर्ती नृपः म.व्यु.३५७३.

ngan spong gi bu

= {ngan spong bu/}

ngan spong bu

ना. = {gza' pa sangs} भार्गवः — अवदातो महासत्त्वो भार्गवैर्ग्रहचिह्निते । आर्द्रः पुनर्वसुश्चैव आश्लेषस्यांश उच्यते म.मू.१९६क/२०९.

ngan spyod

= {ngan par spyod pa} दुष्कृतम् — संशीर्यन्ते यत्र मांसानि तेषां नो तु प्राणा दुष्कृतैर्धार्यमाणाः जा.मा. ३५०/२०५; कुकार्यम् — प्रत्यादिदेशेव कुकार्यसङ्गाद्विश्लिष्टशिष्टोपशमं नृलोकम् जा.मा.६/२; दुष्टाचारः — जातौ गृहपती रूढदुष्टाचारनिवारणात् । पुरोपतापान्निर्मुक्तौ हिरुको भिरुकश्च तौ अ.क. ४०.१९९; असत्यव्यवहारः — असत्यव्यवहारोऽयमिति चेत् नास्त्यसत्यता प्र.अ.१३८क/१४७.

ngan ma

=( वि.स्त्री.) जघन्या — {bud med ngan ma} जघन्यनारी र.वि.१०६ख/६०.

ngan smra

= {ngan par smra ba} अपवादः — यशःशुभ्रे विलोपाय तिलके तस्य चक्रिरे । अपवादा इव नवाः पदं स्वेदोदबिन्दवः अ.क.७८.४; धिग्वादः — गत्वा धिग्वादलक्षत्वं हता विश्वसनीयता जा.मा.२८७/१६६; कलङ्कः — कलङ्कोऽङ्कापवादयोः अ.को.३.३.४.

ngan 'tshe

= {gra ma} किंशारुः, शस्यशूकम् मि.को. ३६क ।

ngan sems

कलुषम्, पापचित्तम् — कलुषं स्वे हृदये करोति यश्च बो.अ.१.३४; कलुषचित्तम् बो.प.१८; दुष्टचित्तम् बो.प.१९; दुष्टाशयः — योऽभीक्ष्णं प्रतिसेव्य पापसुहृदः स्याद्बुद्धदुष्टाशयः र.वि.५.२४.

ngan sems dang ldan

= {ngan sems dang ldan pa/}

ngan sems dang ldan pa

वि. व्यापन्नचित्तः — व्यापन्नचित्तानां सत्त्वानां मैत्रीं संवर्णयामि ग.व्यू.१६०क/२४३.

ngan sel

= {dge ba} कुशलम्, कल्याणम् — श्वःश्रेयसं शिवं भद्रं कल्याणं मङ्गलं शुभम् । भावुकं भविकं भव्यं कुशलं क्षेममस्त्रियाम् । शस्तं च अ.को. १.४.२६.

ngan song

पा. = {ngan 'gro} अपायः — {dmyal ba la sogs pa ngan song gsum} नरकादि अपायत्रयम् अभि.स्फु.२७३ख/१०९७; तत्रापायेषु दुःखा वेदना अभि.भा.१६८-५/३९६; अपायगतिका नरकप्रेततिर्यक्प्रत्युपपन्ना वा स.दु.२२१/२२०; दुर्गतिः — {ngan song gis 'jigs pa} दुर्गतिभयम् द.भू.१७६क/९.

ngan song gi 'gro ba

पा. अपायगतिः — स प्रतिलभ्य प्रमुदितां बोधिसत्त्वभूमिं व्यावृत्तः सर्वतीर्थ्यापायगतिभ्यो भवति लोकोत्तरधर्मगतिसमवसृतः ल.अ.१४५ख/९२.

ngan song gi rgyud dang ldan pa

वि. अपायगतिकः — सत्त्वाः… अपायगतिका नरकप्रेततिर्यक्प्रत्युपपन्ना वा स.दु.२२१/२२०.

ngan song gi sgo

अपायद्वारम् — {ngan song gi sgo rnams bcad pa} पिहितान्यपायद्वाराणि अ.श.७८क/६९.

ngan song gi sdug bsngal

अपायदुःखम् — सर्वापायदुःखानि प्रतिप्रस्रभ्य सर्वमारभवनानि ध्यामीकृत्य द.भू.१७३क/६.

ngan song gi lam du phyin pa

वि. दुर्गतः — नानागत्युपपन्नाश्च्यवत उपपद्यमानान् हीनान् प्रणीतान् सुगतान् दुर्गतान् ग.व्यू.१९७क/२७८.

ngan song gis 'jigs pa

दुर्गतिभयम् — प्रमुदिताया बोधिसत्त्वभूमेः सहप्रतिलम्भेन… यदिदमाजीविकाभयं वा अश्लोकभयं वा मरणभयं वा दुर्गतिभयं वा पर्षच्छारद्यभयं वा, तानि सर्वाणि व्यपगतानि भवन्ति द.भू.१७६क/९.

ngan song ngan 'gro thams cad gcod pa'i stabs

पा. सर्वापायदुर्गतिपिथितगतिः, महापुरुषाणां गतिभेदः — यासौ महापुरुषाणां गतिरनुच्चलितगतिरिन्द्रियेष्टिगतिः… सर्वापायदुर्गतिपिथितगतिः ल.वि.१३४ख/१९९.

ngan song chen po

महापायः — तत्रापि मारो यतते महापायप्रपातने बो.अ.९.१६२.

ngan song ltung ba

= {ngan song du ltung ba} अपायपातः — अपायपातरक्षार्थं प्रवृत्ता ननु ते मम बो.अ.६.९९; आपद् — {ngan song ltung ba mi bzad 'ong} आयास्यन्त्यापदो घोराः बो.अ.९.१६६.

ngan song thams cad yongs su sbyong ba

पा. सर्वदुर्गतिपरिशोधनः, समाधिविशेषः — सर्वदुर्गतिपरिशोधननामसमाधिं समापन्नः स.दु.१२१/१२०.

ngan song thams cad yongs su sbyong ba'i rgyal po

ना. सर्वदुर्गतिपरिशोधनराजः, तथागतः — दक्षिणे सर्वदुर्गतिपरिशोधनराजं तथागतम्… लिखेत् स.दु.२४१/२४०; स.दु.१८५/१८४.

ngan song thams cad yongs su sbyong ba'i snying po

पा. सर्वदुर्गतिपरिशोधनहृदयम् — पुनरपरं देवेन्द्र सर्वदुर्गतिपरिशोधनहृदयम् । हुं स.दु.१२७/१२६.

ngan song thams cad yongs su sbyong ba'i gzi brjid kyi rgyal po

ना. सर्वदुर्गतिपरिशोधनतेजोराजः, तथागतः — सर्वदुर्गतिपरिशोधनतेजोराजस्य तथागतस्य गुह्यहृदयमिदम् स.दु.१३१/१३०.

ngan song thams cad yongs su sbyong ba'i ye shes rdo rje

पा. सर्वदुर्गतिपरिशोधनज्ञानवज्रः, समाधिविशेषः — अथ खलु भगवान् शाक्यमुनिः सर्वदुर्गतिपरिशोधनज्ञानवज्रनामसमाधिं समापद्य स.दु.१३३/१३२.

ngan song du skye ba

पा. अपायोपपत्तिः — अपायोपपत्तिः दरिद्रकुलोपपत्तिः… विषमापरिहारेण कालक्रिया । इमान् राष्ट्रपाल अष्टौ धर्मान् बोधेः परिपन्थकरान् वदामि रा.प.२४२ख/१४१.

ngan song du 'gro

= {ngan song du 'gro ba/}

ngan song du 'gro ba

अपायं याति — विहीनायामपि क्षान्तौ न पुनरपायान् याति, तद्भूमिककर्मक्लेशदूरीकरणात् अभि.भा.१५क/९१९; अपायमवगाहते — बोधिसत्त्वाश्च परहितक्रियापारतन्त्र्यादपायानप्यवगाहन्ते अभि.भा.१५ख/९२०.

ngan song du ltung ba

= {ngan song ltung ba/}

ngan song du bab

= {ngan song du bab pa/}

ngan song du bab pa

वि. अपायप्राग्भारः — कोऽपायप्रवणः कोऽपायप्राग्भारः अ.श.१०क/९.

ngan song du 'bab

वि. अपायप्रवणः — कोऽपायप्रवणः कोऽपायप्राग्भारः अ.श.१०क/९.

ngan song du mi 'gro

= {ngan song du mi 'gro ba/}

ngan song du mi 'gro ba

१. नापायं याति — विहीनायामपि क्षान्तौ न पुनरपायान् याति, तद्भूमिककर्मक्लेशदूरीकरणात् अभि.भा.१५क/९१९; • वि. अनपायगः — क्षान्तिलाभ्यनपायगः अभि.को.६.२३.

ngan song du gzhol

= {ngan song du gzhol ba/}

ngan song du gzhol ba

वि. अपायनिम्नः — कोऽपायनिम्नः कोऽपायप्रवणः कोऽपायप्राग्भारः अ.श. १०क/९; रा.प.२३५ख/१३१.

ngan song du song

= {ngan song du song ba/}

ngan song du song ba

वि. दुर्गतः — स दिव्येन चक्षुषा… सत्त्वान् पश्यति च्यवमानानुपपद्यमानान् सुवर्णान् दुर्वर्णान् सुगतान् दुर्गतान् प्रणीतान् हीनान् द.भू.२००क/२२.

ngan song sdug bsngal

= {ngan song gi sdug bsngal/}

ngan song rnam par sbyong ba

ना. अपायजहः, बोधिसत्त्वः — बोधिसत्त्वाः… तद्यथा समन्तभद्रः, क्षितिगर्भः… अपायजहः, मैत्रेयः म.मू.११९क/२८; द्र. {ngan song spong 'joms pa/}

ngan song spong 'joms pa

ना. अपायजहः, बोधिसत्त्वः — तृतीयो बोधिसत्त्वश्च नाम्नापायजहस्य च स.दु.१६८/१६९; द्र. {ngan song rnam par sbyong ba/}

ngan song ba

वि. आपायिकः — ये दुःखितसन्ततय आपायिकाः सत्त्वाः त.प.१९०ख/९८; आपायिकान् स्वर्गगतान् करोति सू.अ.१४७ख/२८.

ngan song sbyong ba

दुर्गतिपरिशोधनम् — {ngan song sbyong ba'i don gyi 'bru 'grel zhes bya ba} दुर्गतिपरिशोधनार्थवार्त्तिकनाम क.त.२६२४.

ngan song mi 'gro

= {ngan song du mi 'gro ba/}

ngan song mi 'gro ba

= {ngan song du mi 'gro ba/}

ngan song gzhol

= {ngan song du gzhol ba/}

ngan song rab tu 'joms pa

ना. अपायप्रमथनः, बोधिसत्त्वः — यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा प्रद्योतस्य… अपायप्रमथनस्य ग.व्यू.२६८ख/३४७.

ngan song lam

अपायमार्गः — तवानुभावात् पिहितः सुघोरो ह्यपायमार्गो बहुदोषयुक्तः अ.श.७८क/६९; अपायपथः — तेन अपायपथं प्रविहाय बोधिपथः सततं हि निषेव्यः रा.प.२३६ख/१३२.

ngan song las sgrol ma

ना. दुर्गत्युत्तारिणी — {ngan song las sgrol ma'i sgrub thabs} दुर्गत्युत्तारिणीसाधनम् क.त.३५०२.

ngan song sa

अपायभूमिः — अपायभूमिं गतिमक्षणेषु दरिद्रतां… अल्पस्थामतां गृह्णन्ति ते मानवशेन मूढाः रा.प.२४३क/१४१.

ngan song gsum

अपायत्रयः, नरकप्रेततिर्यञ्च — अपायत्रयमहाभयात् सत्त्वानां मोक्षणाय स.दु.२४३/२४२; त्रिरपायः — रागदोष जहि मोहसंभवं येन सत्त्व त्रिरपायगामिनः रा.प.२३०क/१२२.

ngan song gsum gyi rgyud rnam par grol bar byed pa

पा. अपायत्रयसन्ततिविमोक्षका, रश्मिविशेषः — सर्वदुर्गतिपरिशोधननामसमाधिं समापन्नः समनन्तरमेवापायत्रयसन्ततिविमोक्षकनाममहाबोधिसत्त्वरश्मिस्फरणसंहरणानेकमाला स्वोर्णाकोषान्निश्चचार स.दु.१२१/१२०.

ngan song gsum gyi sdug bsngal las gtan du thar bar mdzad pa phun sum tshogs pa

पा. अपायत्रयदुःखात्यन्तनिर्मोक्षसम्पत्, उपकारसम्पद्भेदः — चतुर्विधोपकारसम्पत् । अपायत्रयसंसार(?)दुःखात्यन्तनिर्मोक्षसम्पत्, यानत्रयसुगतिप्रतिष्ठापनसम्पद्वा अभि.भा.५८क/१०९७.

ngan song gsum phyogs pa

वि. त्रिरपायमुखः — मानोन्नत यश्च हि नित्यं नो नमते गुरुआर्यजनेषु अधिमुक्ति न विद्यति बुद्धे धर्मगणे च न तस्य… पापमतेस्त्रिरपायमुखस्य रा.प.२३६ख/१३२.

ngam

=( नि. ) १. वा, विकल्पबोधकशब्दः — {mtho ris 'byung ngam mi 'byung} भवति वा स्वर्गो न वा भवति त.प.४२क/५३३; स्वित् मि.को.६५क २. प्रश्नवाचकशब्दः — {khyod kyis mtsho 'di mthong ngam} दृष्टस्ते अयं ह्रदः वि.व.२०८क/१.८२ ३. = {ngam pa/}

ngam grog

१. = ग्. {yang sa} प्राग्भारः — बहिर्नदीप्राग्भारोदयानावष्टब्धत्वमिति यथासंख्यमेतानि वि.सू.२१ख/२५; श्वभ्रम् — लुम्बिनीवनं समं संस्थितमपगतनिम्नोन्नतविषममपगतश्वभ्रप्रपातम् ग.व्यू.२०८ख/२९० २. = {ri sul} कन्दरः — दरी तु कन्दरो वा स्त्री अ.को.२.३.६ ३. अपायः — माता हि पुत्रस्य पञ्चविधमुपकारं करोति । गर्भेण धारयति… अपायाद्रक्षते सू.अ.२४१क/१५५.

ngam grog chung ngu

कुश्वभ्रम् म.व्यु.५२६२; मि.को. १४२ख ।

ngam grog chen po

महाश्वभ्रम् म.व्यु.५२६३; मि.को. १४२ख ।

ngam grog rab lhung

ना. श्वभ्रप्रपातः, अवीचिनरकप्रदेशः — स कथंचिदपि तस्मान्मुक्तः सर्वस्माद्दुःखजालपरिवृतः श्वभ्रप्रपातो नाम द्वितीयः प्रदेशस्तत्र गच्छति शि.स.४५ख/४३.

ngam gnag

अन्धकारम् — दंष्ट्राकरालवदनानि… ज्वलदनलकपिलकेशश्मश्रूणि सजलजलधरान्धकाराणि जा.मा.७८/४६.

ngam pa

तटः — ईक्षन् व्रजस्यपि युगं भगवन् संकम्पयन् धरणिशैलतटान् शि.स.१७२क/१६९.

nga'i ba med pa

= {nga yi ba med pa} वि. अममः — अयं कायो न पूर्वान्तादागतो न परान्ते संक्रान्तः… अस्वामिकः, अममः, अपरिग्रहः शि.स.१२८ख/१२४; आदर्शज्ञानमममा(म)परिच्छिन्नं सदानुगम् सू.अ.१६०क/४८.

nga'i med

= {nga'i ba med pa/}

nga'o

क्रि. अस्मि — {dge slong dag nga'o snyam pa yod na} अस्मीति भिक्षवः सति अभि.भा.४९ख/१०६०.

nga'o snyam pa

१. अहङ्कारः — निरालम्बनता चैवमहङ्कारे यदा स्थिता त.स.१२क/१४१; अहंकृतिः — नित्यालम्बनपक्षे तु सर्वाहंकृतयस्ततः । सकृदेव प्रसूयेरन् शक्तहेतुव्यवस्थितेः त.स.११ख/१३९ २. अस्मीति — {dge slong dag nga'o snyam pa yod na} अस्मीति भिक्षवः सति अभि.भा.४९ख/१०६०.

nga'o snyam pa ni bye brag med par lus la 'dun pa

पा. अस्मीत्यभेदेनात्मभावच्छन्दः, चतुर्विधेषु छन्दःसु एकः — चतुर्विधो हि च्छन्दः । अस्मीत्यभेदेनात्मभावच्छन्दः, स्यामित्यभेदेन पुनर्भवच्छन्दः, इत्थं स्यामिति भेदेन पुनर्भवच्छन्दः, प्रतिसन्धिबन्धच्छन्दश्चतुर्थः अभि.भा.४९ख/१०५९.

nga'o snyam pa'i nga rgyal

पा. अस्मिमानः, मानभेदः — सप्त मानाः । मानः, अतिमानः, मानातिमानः, अस्मिमानः, अभिमानः, ऊनमानः, मिथ्यामानश्च अभि.भा.२३२क/७८२; आत्मदर्शनाद्या चित्तस्योन्नतिः सोऽस्मिमानः त्रि.भा.१५३ख/४७.

nga'o snyam pa'i nga rgyal gyis nyams pa

पा. अस्मिमानोपहतः, तृष्णाचरितस्य भेदः — तृष्णाचरितोऽपि द्विविधः । अस्मिमानोपहतः, कौसीद्याधिकश्च अभि.स्फु.१६९क/९११.

ngar ngar po

वि. खुरु खुरु — {lus dbugs ngar ngar pos brdzangs pa} खुरु खुरु प्रश्वासकायः श्रा.भू.५१क/१२३.

ngar snabs

= {snabs} खेटः — प्रेतशतानि प्रतिवसन्ति वान्ताशान्युज्झिताशानि खेटमूत्रोपजीवीनि अ.श.१३४क/१२३; सिङ्घाणकः — सन्त्यस्मिन् काये केशा रोमाणि… खेटः सिङ्घाणकः शि.स.११८ख/११६.

ngar snabs gcin gyis 'tsho ba

वि. खेटमूत्रोपजीवी — वान्ताशा उज्झिताशाश्च खेटमूत्रोपजीविनः । पूयशोणितविष्ठाशा घोराः प्रकृतिदुःखिताः अ.श. १३४क/१२४.

ngar pa

नालम् — नाली नालं च काण्डोऽस्य अ.को.२.९.२२; नालिका — अस्य तु नालिका । कडम्बश्च कलम्बश्च अ.को.२.९.३४; विसम् — {ngar pa skyes} विसप्रसूनम् अ.को.१.१२.४१.

ngar pa skyes

= {pad+ma} विसप्रसूनम्, पद्मम् अ.को.१. १२.४१.

ngar 'dzin

= {ngar 'dzin pa/}

ngar 'dzin pa

पा. अहङ्कारः — साहङ्कारे मनसि न शमं याति जन्मप्रबन्धः अभि.स्फु.३१२क/११८९; अहंकारममकाराभिनिविष्टाः र.वि.११२ख/७४; यदुत अहंकारविशुद्धं तद्दानं ददाति शि.स.१४९क/१४४.

ngar 'dzin pa'i sa bon

= {ma rig pa} अहङ्कारबीजम्, अविद्या — अहंकारबीजस्य अविद्यायाः सर्वथा प्रहाणात् सुगताः बो.प.१.

ngar 'dzin med

निर्ममः लो.को.६०३.

ngar sems

पा. मनः, क्लिष्टमनः — मनोनाम विज्ञानमिति । मन इति नाम आख्या यस्य विज्ञानस्य, तदालयविज्ञानमाश्रित्य प्रवर्तते तदालम्बनं च त्रि.भा. १५३क/४५.

ngar sems pa

मनना — अविद्यया चात्मदृष्ट्या चास्मिमानेन तृष्णया । एभिश्चतुर्भिः संक्लिष्टं मननालक्षणं मनः त्रि.भा.१५३ख/४७; मन्यना — मनः सहितमात्मात्मीयग्राहाभिनिवेशमन्यनाकारेणानुप्रवर्तते ल.अ.१०६क/५२.

ngal

= {ngal ba/}

ngal skyen ba

= {shu ba} किलासः, ओ सम् मि.को.५२ख ।

ngal gyur

= {ngal bar gyur pa/}

ngal gyur pa

= {ngal bar gyur pa/}

ngal dub

श्रमः — स्वापश्रमविह्वलानाम् अ.क.१९. ८१; श्रमक्लमः — {ngal dub pa'i sdug bsngal} श्रमक्लमदुःखम् बो.भू.७८ख/१०१; प्रयासः — पृथुप्रयासविरसा दीपिता श्रीरिवायता । तृष्णां तनोति नितरामियं मरुमहीतले अ.क.१९.१६; आयासः — परित्यक्तायासे विजनवनवासे अ.क.९.७८; व्यायामः — ततः कदाचिद्भूपालसूनोर्व्यायामशीलनात् । पार्श्वशोकक्षयाशंसी प्रादुरासीद्धितैषिणः अ.क.८५.१६; क्लेशः — परार्थे विपुलः क्लेशः कृतः सुकृतिना त्वया अ.क.६.१५१.

ngal dub pa

वि. श्रमसन्तप्तः — दूराध्वश्रमसंतप्तः स पयःपूर्णमापपौ अ.क.४.९.

ngal dub bskyed

= {ngal dub bskyed pa/}

ngal dub bskyed pa

वि. आयासितः — आयासिताहं भवता गर्भभारेण केवलम् अ.क.३९.८५.

ngal dub med

= {ngal dub med pa/}

ngal dub med pa

अनायासम् — {ngal dub med par bde ba sbyin} अनायाससुखदम् अ.क.२५.३५; सोऽपश्यद् … लक्ष्मीं लावण्यदुग्धाब्धेरनायासोद्गतामिव अ.क. १९.८८.

ngal ba

• सं. श्रमः — दीर्घदुष्करव्यायामश्रमेण सू.अ.१८५क/८०; परिश्रमः — न ज्ञातं येन हेवज्रं व्यर्थस्तस्य परिश्रमः हे.त.१०ख/३०; प्रयासः — किमपरेणाकाशचर्वणप्रयासेन प्र.अ.२१९-१/४७३; आयासः — प्रविरतभवाभ्यासायासः अ.क.५.७४; क्लमः — व्यायामक्लमस्य नाशाय बो.भू.३४ख/३८; उत्संगशयनं सख्याः स्तननं गौरक्लमः । इतीह गर्भिणीधर्माः का.आ.१.९९; कल्मथः — तस्य कुलपुत्रस्य वा कुलदुहितुर्वा न कायक्लमथो न चित्तक्लमथ उत्पत्स्यते अ.सा.८१ख/४५; क्लान्तिः — क्षेत्रकर्मणि संसक्तः क्षुत्क्षामः क्लान्तिमाययौ अ.क. १७.१४; क्लेशः — तत्रासतोऽपि भावत्वमिति क्लेशो महान् भवेत् त.स.३६क/३७५; खेदः — प्रीत्युद्गमेन विनिवर्तितखेददुःखम् जा.मा.३०१/१७५; • वि. श्रान्तः — एवं श्रान्तस्येर्यापथविकल्पेषु वेदितव्यम् अभि.भा.६ख/८८६; क्लान्तः — {ngal ba med pa} अक्लान्तः स.पु.७५ख/१२८; आक्लान्तः — गुरुगर्भभराक्लान्ताः का.आ.१.९८.

ngal ba med

= {ngal ba med pa/}

ngal ba med pa

वि. अक्लान्तः — चतसृणां पर्षदां संहर्षकः समादापकः समुत्तेजकः संप्रहर्षकोऽक्लान्तो धर्मदेशनया स.पु.७५ख/१२८.

ngal bar gyur

= {ngal bar gyur pa/}

ngal bar gyur pa

वि. श्रान्तः — यदा ते तस्कराः श्रान्ताः प्रक्रान्ताः, तदा स प्रत्येकबुद्धः क्रमेण समाधिव्युत्थितः अ.श.२७७ख/२५५; परिश्रान्तः — {lam gyis ngal bar gyur pa rnams la} अध्वपरिश्रान्तानाम् बो.भू.७८ख/१०१; श्रमातुरः — तेनाथ राजा विजने श्रमातुरः शीतोपचारैरपनीततापः अ.क. २२.८७.

ngal bar byed pa

आयासः — तत्केवलमायासफलमेव त.प.२२५ख/१६६.

ngal med

१. = {rtag tu} अश्रान्तम्, नित्यम् — सततानारताश्रान्तसन्तताविरतानिशम् । नित्यानवरताजस्रमपि अ.को.१.१.६७ २. = {ngal ba med pa/}

ngal so shig

क्रि. विश्रामय — क्षितितलगतया तिष्ठ विश्रामय त्वमिति कथयति वि.प्र.१७९ख/३.१९४.

ngal sor bcug

= {ngal sor bcug pa/}

ngal sor bcug pa

भू.का.कृ. विश्रामितः — दूरतो दृष्ट्वाभिहिताः स्वागतं स्वागतमायुष्मन्तः । विश्रामिताः वि.व.३३७क/२.१४२.

ngal sor 'jug

= {ngal sor 'jug pa/}

ngal sor 'jug pa

वि. प्रतिशामकः — एहि स्वागतवादी सम्यक् प्रतिशामकश्च सम्यग्धर्मामिषाभ्यां यथाशक्त्या संग्राहकश्च बो.भू.१३५क/१७४.

ngal sos

= {ngal sos pa/} {ngal sos nas} मार्गश्रमं प्रतिविनोद्य — ततः कुमारो मार्गश्रमं प्रतिविनोद्य पितुः सकाशं गतः वि.व.२१३ख/१.८९.

ngal sos pa

विश्रमः म.व्यु.७५७७; मि.को.१५क ।

ngal gso

= {ngal gso ba/}

ngal gso ba

१. विश्रान्तिः — विश्रान्तिं भेजिरे देवा भुजच्छायोपजीविनः अ.क.४.९९; स तया सह रागस्य मदस्य मदनस्य च । संसारमिव विश्रान्तिपदपुष्पवनं ययौ अ.क.१४.११८; • पा. यतिः — गोपुच्छप्रमुखाः क्रमेण यतयस्तिस्रोऽपि संवादिताः ना.ना.२६६क/२५; द्र. {ngal bso ba/} {ngal gso med pa} वि. अविश्रान्तः — अविश्रान्तस्य संसारपथपान्थस्य दुर्वहः । कायोऽस्य यत्सदापायः किं पुनः पृथिवीभरः अ.क.२९.१९.

ngal gsor gzhug

= {ngal gsor gzhug pa/}

ngal gsor gzhug pa

विश्रामणम् — न श्रान्तं क्षिपेद् भिक्षुम् । सनाथ्यस्याप्यकरणम् । विश्रामणम् वि.सू.१७ख/२०.

ngal gsos

= {ngal gsos pa/}

ngal gsos pa

विश्रान्तिः — अवाप गतसंतापः श्रान्तिं विश्रान्तिशीतलाम् अ.क.२१.३८; अ.क.८९.६०; द्र. {ngal bsos pa/}

ngal bso

= {ngal bso ba/} {ngal bso nas} मार्गश्रमं प्रतिविनोद्य — स मार्गश्रमं प्रतिविनोद्य भाण्डं प्रत्यवेक्षितुमारब्धः अ.श.१३क/१२.

ngal bso po

ना. = {rnam thos sras} वैश्रवणः, कुबेरः — तस्यानन्तरं तस्मिन्नेव कल्पे वैश्रवणभूतेन देवेन्द्रचूडो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१९८क/२७८; वैश्रवणभूतं सर्वदारिद्र्यसमुच्छेदनतया ग.व्यू.३१०क/३९७; = {ngal bso bo/}

ngal bso ba

= {ngal bso} ।। • क्रि. [1] विश्रमति — तदा विश्रमति योगी आनिमित्तप्रतिष्ठितः ल.अ.१६१ख/११२ [2] विश्राम्यति — परिश्रान्ताः… विश्राम्यन्ति कियत्कालम् बो.प.३७; • सं. [1] विश्रामः — भवाध्वभ्रमणश्रान्तजगद्विश्रामपादपः बो.अ.३.२९; विश्रान्तिः; प्रतिशान्तिः — आकृत्यान्तरारम्भप्रतिशान्तिभ्यां तत्त्वम् वि.सू.७८क/९५; विश्रामणम् — नगरमभिनिर्मिमीते तेषां सत्त्वानां विश्रामणार्थम् स.पु.७२ख/१२१; • पा. यतिः — श्लोकेषु नियतस्थानं पदच्छेदं यतिं विदुः का.आ.३.१५२; {ngal bso nyams pa} यतिभ्रष्टम् का.आ.३.१२५; • वि. विश्रान्तः — जायते लक्षणैरेतैर्विश्वविश्रान्तशासनः अ.क.२४.२८; द्र. {ngal gso ba/}

ngal bso ba'i gnas

विश्रामस्थानम् — विश्रामस्थाने गाथां भाषेताम् वि.सू.७१क/८७.

ngal bso bo

ना. = {rnam thos sras} वैश्रवणः, महायक्षराजः — वैश्रवणमहायक्षराजयक्षपुत्रयक्षकन्यासदृशात्मभावमेघनिश्चारितान् सत्त्वान् परिपाचयमानानपश्यत् ग.व्यू.१०४क/१९३; = {ngal bso po/}

ngal bsos

= {ngal bsos pa/} {ngal bsos nas} विश्रमित्वा — विश्रमित्वा परस्परं सांकथ्यं कर्तुमारब्धाः का.व्यू.२२३क/२८५; विश्रम्य — विश्रम्यागन्तुको द्वितीये तृतीये वाह्नि निःश्रयं गृह्णीत वि.सू.८क/९.

ngal bsos pa

• वि. विश्रान्तः — विश्रान्तानां शमहिमवने किं सुखस्योपमानम् अ.क.२५.७८; कृतश्रमः — हेवज्रेषु कृतश्रमः हे.त.२२क/७०; • सं. विश्रमः म.व्यु.७५७७; द्र. {ngal bsos pa/}

ngas

= {nga yis} मया — {ngas bshad do} देशितं मया ल.अ.१६६ख/१२०.

ngu

= {ngu ba/}

ngu ba

• क्रि. रोदिति — कलभीव नष्टशावका करुणकरुणं रोदिति सु.प्र.५७क/११३; क्रन्दति — यावत्स वेदनातः स्तनति क्रन्दति विक्रोशति शि.स. ४६ख/४४; रुद्यते — किमर्थं देवते रुद्यते अ.श.११५ख/१०५; • सं. रोदनम् — वेश्यारोदननिःसारे संसारे नास्ति सत्यता अ.क.२९.६; प्ररोदनम् म.व्यु.६९२६; क्रन्दनम् — क्रन्दने रोदनाऽऽह्वाने अ.को. ३.३.१२३; आक्रन्दः — ययौ पौरजनाक्रन्दमौनी मुनितपोवनम् अ.क.२९.३८; रुदितम् — {ngu ba'i sgra} रुदितशब्दः स.पु.१३२ख/२१०; इतिकर्त्तव्यतायां स्मितरुदितस्तनपानप्रहर्षादिलक्षणायाम् त.प.२ख/४५०; • वि. रुदन्ती — अथाशोक ऊर्ध्वमुखस्तां देवतां रुदन्तीमाह अ.श.११५ख/१०५; रोदितुं प्रवृत्तः — तत्र ये उपासका दृष्टसत्यास्ते रोदितुं प्रवृत्ताः अ.श.४७क/४०; रुदितम् — अनियतरुदितस्थितविहसितवाक् जा.मा.१८५/१०७.

ngu ba'i bzhin

वि. रुदनमुखः — ततो राजा अजातशत्रुः कदम्बपुष्पवदाहृष्टरोमकूपः साश्रुकण्ठो रुदन्मुख उदानमुदानयति अ.श.२७६ख/२५४.

ngu bar 'gyur

क्रि. रुदति — कया नु बुद्ध्या वनवासकामं मामेव जीवन्तममी रुदन्ति जा.मा.२१५/१२५.

ngu bar byed

= {ngu bar byed pa/}

ngu bar byed pa

• क्रि. रोदिति — सा रोदिति प्रसृतदुश्चरितापवादा स्थूलास्रबिन्दुभिरमन्दविषादकन्दैः अ.क.८९.१४०; रुद्यते लो.को.६०४; • सं. आक्रन्दनम् — पुनः प्रज्ञोपायात्मकेन चित्तकायवाग्धर्मेण मण्डलोत्सर्जनं कुर्याज्जातस्य बालकस्य प्रबोधाक्रन्दनादिति वि.प्र.४७ख/४.४९.

ngu byed

१. = {gze ma} रोदनी मि.को.५८क २. = {ngu bar byed pa/}

ngu 'bod

ना. रौरवः, नरकः — या अधस्ताद् गच्छन्ति, ताः संजीवं कालसूत्रं संघातं रौरवं महारौरवं तपनं… पद्मं महापद्मं नरकान् गत्वा अ.श. ३ख/२.

ngu 'bod che

= {ngu 'bod chen po/}

ngu 'bod chen po

ना. महारौरवः, नरकः — या अधस्ताद् गच्छन्ति, ताः संजीवं कालसूत्रं संघातं रौरवं महारौरवं तपनं… पद्मं महापद्मं नरकान् गत्वा अ.श.३ख/२; म.व्यु.४९२४; {mu ge'i ngu 'bod chen po dag 'byung ba'i tshe} दुर्भिक्षेषु महारौरवेषु प्रत्युपस्थितेषु बो.भू.११२ख/१४४.

ngu zhing

कृ. रोदमानः — मोहप्रत्यागताश्च करुणार्तस्वरं रोदमानास्तं देशमभिजग्मुः सु.प्र.५७क/११२.

ngu zhing 'dug

= {ngu zhing 'dug pa/}

ngu zhing 'dug pa

वि. रोदितुं प्रवृत्तः — सोऽपि करुणकरुणं रोदितुं प्रवृत्तः अ.श.११५ख/१०५.

ngu zhing 'bod pa

वि. आक्रन्दितम् — करुणेनाक्रन्दितशब्देन जा.मा.३००/१७४.

ngu bzhin pa

कृ. क्रन्दमानः — ये सर्वाणि मर्मविवराणि भित्त्वा मर्माणि कृन्तयित्वा विवराणि प्रविश्य मज्जामण्डं पिबन्ति क्रन्दमानानाम् शि.स. ४५क/४३.

ngu bzhin phyung

वि. बाष्पदुर्दिनमुखः — ततः स ऋषिर्जातसंवेगो बाष्पदुर्दिनमुखः प्रियैकपुत्रकमिवोपगुह्योवाच अ.श.१०५क/९४.

ngud mo

१. = {cho nge} आक्रन्दः — {ngud mo'i sgra chen po} तुमुल आक्रन्दशब्दः जा.मा.१०२/६१; आरोदनम् — {ngud mo'i sgra 'don pa} आरोदनशब्दः वि.व.१५५क/१. ४३; क्रन्दितम् — क्रन्दितं रुदितं क्रुष्टम् अ.को.१.७.३५; रुदितम् — रुदिताक्रोशितशब्दं च नारकाणां शृणुयात् ग.व्यू.३३७ख/४१४ २. क्रन्दनम् — क्रन्दनं योधसंरावः अ.को.२.८.१०७; • ना. रुदनी, नदी — नद्यश्च… नङ्गा पतङ्गा तपनी चित्रा रुदनी हसनी आशीविषा वेत्रवती च वि.व.२१३ख/१.८८.

ngud mo 'thon par gyur

उत्क्रुष्टमभूत् — तदा एकीभूताभिः कुररीभिरिवोत्क्रुष्टमभूत् ल.वि.११२ख/१६४.

ngur ka

= {ngur kha/}

ngur kha

कषायः — निर्यासेऽपि कषायोऽस्त्री अ.को. ३.३.१५३; पाण्डुः — वैडूर्यमुसार(गल्व)प्रत्युप्तां वीणां प्रियङ्गुपाण्डुना अनर्घ्येण वस्त्रेण पार्श्वावलम्बितां कृत्वा ल.अ.५६ख/१; कद्रुः — कडारः कपिलः पिङ्गपिशङ्गौ कद्रुपिङ्गलौ अ.को.१.५.१६; पिशङ्गः मि.को.१४क ।

ngur pa

चक्रवाकः, पक्षिविशेषः — कोकश्चक्रश्चक्रवाको रथाङ्गाह्वयनामकः अ.को.२.५.२२; ह्रद उत्पलपद्मकुमुदपुण्डरीकसंछन्नो हंसकारण्डवचक्रवाकोपशोभितः वि.व.२०३क/१.७७.। {srog chags ngur pa} उत्क्रुशप्राणी — पञ्चेमे रात्र्यामल्पं स्वपन्ति बहु जाग्रति । कतमे पञ्च । पुरुषाः स्त्रियमपेक्षमाणाः, प्रतिबद्धचित्तः स्त्रीपुरुषः, उत्क्रुशप्राणी, चौरसेनापतिः, भिक्षुश्चालब्धवीर्य इति वि.व.२१४ख/१.९०.

ngur pa mo

चक्रवाकी, चक्रवाकस्त्री — स तयानुगम्यमानश्चक्रवाक इव चक्रवाक्या ग्रामनगरनिगमाननुविचरन् जा.मा.२२०/१२९.

ngur smrig

• सं. कषायः, वर्णविशेषः — कषायकुङ्कुमादिरक्ते वाससि तद्रूपस्य संसर्पिरूपेणाभिभूतस्यानुपलम्भेऽपि वस्त्रधीर्भवत्येव त.प.२५९क/२३५; • वि. काषायम्, कषायवर्णयुक्तः — {ngur smrig gos} काषायवस्त्रम् वि.व.२क/१.७४.

ngur smrig gi rgyal mtshan

ना. काषायध्वजा, लोकधातुः — उत्तरायां दिशि काषायध्वजायां लोकधातौ वज्रप्रमर्दनो नाम तथागतः ग.व्यू.३४६ख/६५.

ngur smrig gi rgyal mtshan thogs pa

वि. काषायध्वजधारी — भविष्यन्ति तु पुनर्महामते अनागतेऽध्वनि ममैव शासने प्रव्रजित्वा शाक्यपुत्रीयत्वं प्रतिजानानाः काषायध्वजधारिणो मोहपुरुषाः ल.अ.१५६क/१०३.

ngur smrig blangs pa

ना. काषायग्रहणम्, चैत्यम् — तत्रापि चैत्यं स्थापितम् । अद्यापि तच्चैत्यं काषायग्रहणमित्येवं ज्ञायते ल.वि.११२क/१६४.

ngur smrig 'dzin

= {ngur smrig 'dzin pa/}

ngur smrig 'dzin

वि. काषायधारी — इह त्रिकालं भिक्षुभिः काषायधारिभिर्वज्राचार्यो वन्द्यते वि.प्र.९२ख/३.३.

ngus

= {ngus pa/} {ngus nas} विलाप्य — अथ तौ राजकुमारौ बहुविविधकरुणं विलाप्य प्रचक्रमतुः सु.प्र.५६क/१११.

ngus pa

• क्रि. प्रारोदीत् — {mchi ma blags te ngus so} प्रारोदीदश्रूणि वर्षयन् वि.व.१६९ख/१.५८; • वि. रोदितुं प्रवृत्तः — सोऽपि करुणकरुणं रोदितुं प्रवृत्तः अ.श.११५ख/१०५.

ngus byung

= {mchi ma} रोदनम्, अश्रु — अस्रुनेत्राम्बु रोदनं चास्रमश्रु च अ.को.२.६.९३.

nged

=(स.ना.) अहम् — तथा सति विज्ञानादेव विज्ञानं देहस्तु सहकारीत्यस्मत्पक्ष एव समर्थितः स्यात् प्र.अ.९५ख/१०३.

nged kyi

मम — {nged kyi bu} अस्माकं पुत्रः सु.प्र.३९ख/७५; मत् — तथा सति विज्ञानादेव विज्ञानं देहस्तु सहकारीत्यस्मत्पक्ष एव समर्थितः स्यात् प्र.अ.९५ख/१०३; नः — अस्मद्व्यसनसंकृष्टाः समायान्ति च नो द्विषः जा.मा.१७३/१००.

nged dag

मामकम् मि.को.८१ख; मामकीनः मि.को. ८१ख ।

nged la

मम — गोशब्देऽवस्थितेऽस्माकं तदशक्तिजकारितात् । गाव्यादेरपि गोबुद्धिर्मूलशब्दानुसारिणी त.प.२००क/८६६; नः — सत्त्वाद्यनुगतं व्यक्तं न सिद्धं नः कथञ्चन त.स.३क/४४.

nged cag

वयम् — न बान्धवा नैव वयं सहाया न ते नटा नापि विडम्बकाः स्मः जा.मा.२०६/१२०.

nged cag la

अस्माकम् — यत्तत् भवतामस्माकं चार्थेषु साक्षात्कारिज्ञानं प्रसिद्धं तत् कल्पनाऽपोढाभ्रान्तत्वयुक्तं द्रष्टव्यम् न्या.टी.४०क/४०.

nged cag lta bu

अस्मद्विधः — नास्मद्विधा हि वितथां गिरमुद्गिरन्ति जा.मा.३७८/२२२.

nges

= {nges pa/} {nges par/} {nges nas} निश्चित्य — एकदा सन्निकृष्टविषयाद् विज्ञानार्थक्रियासंवादतो गुणवत्तां निश्चित्य त.प.२४०ख/९५१.

nges skyed 'gyur

क्रि. अध्यवसीयते — विशिष्टसंस्कृतेर्जन्म ध्वनिभ्योऽध्यवसीयते त.स.८०ख/७४५.

nges 'khyogs

निष्कुटिः मि.को.५४क ।

nges gyur

= {nges par gyur pa/}

nges gyur pa

= {nges par gyur pa/}

nges grub

निष्पत्तिः — तस्यार्थं गुणनिष्पत्तिर्लोकाधानं शुभाशुभम् म.मू.१८९ख/१२३.

nges grub pa

= {nges grub/}

nges grol

• सं. निर्मोक्षः — सर्गः स्वभावनिर्मोक्षनिश्चयाध्यायसृष्टिषु अ.को.३.३.२२ ; • वि. निर्मुक्तः — परिच्छदोपकरणत्यागनिर्मुक्तबन्धनाः अ.क.३७.१४; विनिर्मुक्तः — विमुक्तिमार्गः, यस्तत् प्रहेयावरणविनिर्मुक्तः प्रथमत उत्पद्यते अभि.भा.३७ख/१०१२; निःसृतः — क्लेशज्ञेयसमापत्तित्रयावरणनिःसृतम् र.वि.२.४५.

nges grol 'gyur

क्रि. तारयिष्यति — {'khor ba'i rgya mtsho 'jigs pa las/} {sems can rnams ni nges grol 'gyur} तारयिष्यन्ति ते सत्त्वान् घोरात् संसारसागरात् गु.सि. ९.३३/३२.

nges grol nyid

निर्मुक्तता — अत्र विमोक्षविशेषं भगवतः सर्वक्लेशज्ञेयावरणनिर्मुक्ततया दर्शयति सू.अ.२५६ख/१७६.

nges grol ba

= {nges grol/}

nges mgrin

ना. निकण्ठः (नीलकण्ठः इत्यपि पाठः), गन्धर्वः — चित्रसेनश्च गन्धर्वो जिनराजो जिनर्षभः । मणिकण्ठो नि(नील)कण्ठश्च सु.प्र. ४३ख/८६.

nges 'god

= {nges 'god pa/}

nges 'god pa

भू.का.कृ. निवेशितः — जायन्ते कल्पनास्तत्र यत्र शब्दो निवेशितः प्र.वा.२.१७६.

nges 'gyur

= {nges par 'gyur ba/}

nges 'gyur min

= {nges 'gyur min pa/}

nges 'gyur min pa

• क्रि. नावधार्यते — तदत्र न निमित्तं वो द्वेषं मुक्त्वाऽवधार्यते त.स.१२८क/११००; नैवावसीयते — तदा चार्थतया भावोऽप्यस्मान्नैवावसीयते त.स.११३क/९७६; • सं. न विनिश्चयः — {tshad ma nyid ni nges 'gyur min pa} न प्रमाणविनिश्चयः त.स.११२क/९७०.

nges 'grel

= {nges par 'grel pa/}

nges 'grel pa

= {nges par 'grel pa/}

nges 'gro

१. = {tshong dpon} नैगमः, वणिक् — वैदेहकः सार्थवाहो नैगमो वाणिजो वणिक् । पण्याजीवो ह्यापणिकः क्रयविक्रयिकश्च सः अ.को.२.९.७८; • ना. न्यङ्कुः, नृपः म.व्यु.३५७५ ३. = {nges par 'gro ba/}

nges 'gro can

नैगमः मि.को.४१ख; द्र. {nges 'gro/}

nges 'gro ba

= {nges 'gro/}

nges rgol

= {nges par rgol ba/}

nges sgra

= {nges pa'i sgra} 1. = {sgra} निर्ह्वादः, शब्दः — शब्दे निनादनिनदध्वनिध्वानरवस्वनाः । स्वाननिर्घोषनिर्ह्रादनादनिस्वाननिस्वनाः अ.को.१.७.१ २. = {nges brjod} निरुक्तिः — पदपर्यायनिरुक्तिगतिंगताः ल.अ.१३३क/७९.

nges sgrogs

= {sgra} निनादः, शब्दः — शब्दे निनादनिनदध्वनिध्वानरवस्वनाः । स्वाननिर्घोषनिर्ह्रादनादनिस्वाननिस्वनाः अ.को.१.७.१.

nges sgrol

• क्रि. निस्तरति — {nyon mongs mtsho chen las/} {rgyal bas ji ltar nges sgrol ba'i} महाक्लेशार्णवं … निस्तरन्ति यथा जिनाः गु.सि.२.३४; • सं. निस्तरणम्, निस्तारः श्री.को.१८५क ।

nges sgrol 'gyur

= {nges par sgrol bar 'gyur ba/}

nges bcas

= {nges pa dang bcas pa/}

nges bcas pa

= {nges pa dang bcas pa/}

nges 'ching

= {nges par 'ching ba/}

nges 'ching byed

निबन्धनम् — निबन्धनं तनुगुणैः कुर्वाणामप्यचेतसाम् अ.क.१४.१०६.

nges 'joms

• क्रि. निहन्ति — ते सर्वे द्वादशसंक्रान्तिभेदैः पञ्चसप्तत्यधिकपुटशतं भूत्वा प्रतिदिनसमये नाडीयुग्मं निहन्तीत्यागमपाठः वि.प्र.२६२क/२.७१; • सं. निर्घातनम् — चतुर्थः सर्वशोकतमनिर्घातनमतिस्तथा स.दु.१६७/१६६; निवर्हणम् मि.को.५०ख; • भू.का.कृ. विदारितः — विदारितान्तःकरणं प्रजानां वियोगदुःखोद्भवमार्तनादम् अ.क.३.१५५.

nges 'joms pa

= {nges 'joms/}

nges brjod

१. ऋक्, ऋग्वेदः — वेदाः ऋग्यजुःसामसंज्ञकाः त.प.२६२क/९९४; द्र. {nges brjod kyi rig byed} ऋग्वेदः २. = {nges par brjod pa/}

nges brjod kyi yal ga

पा. ऋक्शाखा; ब्राह्मणीभेदः — सप्तधा ब्राह्मणी द्विजधर्मतः । ऋक्शाखा यजुःशाखा सामशाखा अथर्वणशाखा वानप्रस्थपत्नी यतिपत्नी मुक्तपत्नीति वि.प्र.१६३ख/३.१३१.

nges brjod kyi rig byed

ऋग्वेदः, चतुर्षु वेदेष्वेकः — स संख्यायां… ऋग्वेदे यजुर्वेदे अथर्ववेदे सामवेदे… षट्कर्मनिरतो ब्राह्मणः संवृत्तः वि.व.१३ख/८१; मि.को.२८ख ।

nges brjod pa

= {nges brjod/}

nges btang

= {nges par btang ba/}

nges rtog

= {nges par rtog pa/}

nges rtogs

= {nges par rtogs pa/}

nges ston

= {nges par ston pa/}

nges brtan

= {sra ba} निष्ठुरम्, कक्खटम् मि.को. १४६क ।

nges bstan

= {nges par bstan pa/}

nges thar

• क्रि. [1] निःसरामि — {ji ltar 'di las nges thar ba} कथं च निःसराम्यस्मात् बो.अ.२.३२ [2] निःसरेयम् — अशुभान्नियतं दुःखं निःसरेयं ततः कथम् बो.अ.२.६३ २. = {nges par thar pa/}

nges thar 'gyur

क्रि. निःसरिष्यामि — {bdag la mi 'jigs su yis byin/} {'di las ji ltar nges thar 'gyur} अभयं केन मे दत्तं निःसरिष्यामि वा कथम् बो.अ. २.६० {nges thar ba}= {nges thar/} {nges par thar pa/}

nges thung

निखर्वम्, संख्याविशेषः मि.को.२०क ।

nges 'thon

= {nges par 'thon pa/}

nges 'thon pa

= {nges par 'thon pa/}

nges dang ma nges

= {nges pa dang ma nges pa/}

nges don

= {nges pa'i don} ।। • पा. नीतार्थः — नीतार्थं च सूत्रं प्रतिशरणमुक्त भगवता अभि.भा.२७९-३/१२०२; {nges pa'i don gyi mdo} नीतार्थसूत्रम् अभि.स्फु.३१८क/१२०२ २. नियतार्थः — नियतार्थं चेदम् शि.स. ५७ख/५६.

nges bdag nyid can

वि. = {nges pa'i bdag nyid can} निश्चितात्मकः — दोषाभावः प्रमाभावात् प्रमाणान्निश्चितात्मकः त.स.११०ख/९६२.

nges bsdams

= {nges bsdams pa/}

nges bsdams pa

नियन्त्रितः — नैकस्मिन् विस्मयभुवां सस्मितानां नियन्त्रिते । शुचिशीलविरामाणां रामाणां रमणे मतिः अ.क.१४.७५.

nges gnas

= {nges gnas pa/}

nges gnas pa

वि. १. नियतिस्थः, नियतिपतितः बोधिसत्त्वः — दूषणं मातुरर्हन्त्या नियतिस्थस्य मारणम् अभि.को.४.१०६ २. निविष्टः — अन्तर्मात्रानिविष्टं तु बीजमेषां निबन्धनम् त.स.३३क/३३९.

nges mnar

= {rnam par 'tshe ba} निहननम्, विशारणम् मि.को.५०ख ।

nges bsnun

= {rnam par 'tshe ba} निहननम्, विशारणम् मि.को.५०ख ।

nges pa

• क्रि. [1] निश्चिनोति — ‘इदं सुखसाधनम्’, ‘इदं दुःखस्य’ इति यदि निश्चिनोति त.प.१५ख/४७७ [2] अध्यवसीयते — यदि ज्ञेयमपि सर्वं ज्ञेयत्वेनापोह्यमस्य कल्प्यते, तदा वरं वस्त्वेव विधिरूपमेव शब्दार्थत्वेन विकल्पितं भवेद्, यदध्यवसीयते लोकेन त.प.३३५क/३८५; अवसीयते — य एवांशो वस्तुनः शाब्देन लैङ्गिकेन वा प्रत्ययेनावसीयते, स एव तस्य विषयः त.प.३२९क/३७३; व्यवसीयते — अत्यन्तभिन्नावात्मानौ ताविति व्यवसीयते त.स.२७क/२९०; निश्चीयते — स्वातन्त्र्येण तु मर्त्त्यत्वं त्वया निश्चीयते कथम् त.स.१२९ख/११०७; संप्रधार्यते — तृष्णा तावदुपादानं नास्ति चेत्संप्रधार्यते बो.अ.९.४७; द्र. {nges pa yin/} {nges par 'gyur ba/} {nges par 'gyur ba yin/} {nges par byed pa/} ।। • सं. १. निश्चयः — स्थिरीकृतस्त्वयैवायं सुकृताप्तविभूतिना । कर्मणां फलवादस्य निश्चयश्छिन्नसंशयः अ.क.४.९४; {nges pa yang tshad ma nyid las yin la} निश्चयश्च प्रमाणादेव त.प.१३४क/२; विनिश्चयः — नन्वेवमपि क्षणिकत्वात् सर्वभावानां पूर्वज्ञानपरिगृहीतरूपाविनाभाविस्पर्शे नैवोत्तरज्ञानप्रवृत्त्या विषयीकृत इति कथं ततो विनिश्चयः त.प.२४८ख/९७१; परिनिश्चयः — अश्रुतानुमितं सत्यं तत्परस्वार्थमुक्तवान् । अतीन्द्रियं पराज्ञातसामर्थ्यं परिनिश्चयात् त.स.१२६क/१०८८; निश्चितिः — {don nges pa} अर्थनिश्चितिः त.प.२२४ख/९१७; विनिश्चिति — प्रामाण्यं चार्थश्च प्रमेय इति प्रामाण्यार्थौ, तयोर्विनिश्चितिः त.प.२२४ख/९१७; अवसायः — ‘इदं दृष्टं श्रुतं वेदम्’ इति यत्रावसायधीः प्र.वा.२.३२४; व्यवसायः — तत्र व्यवसायः निश्चयः त.प.२६४क/२४४; यस्मादादौ दुष्कर एष व्यवसायः सू.अ.१३४ख/९; व्यवसितिः — यदा प्रत्यात्मं सा कथमसति तस्मिन्व्यवसितिः सू.अ.१३३क/६; निर्णयः — प्रज्ञाप्रबोधस्तत्रैव शास्त्रे तस्येति निर्णयः प्र.अ.७५ख/८३; {nges pa'i dpe} निर्णयोपमा का.आ.२.२७; असंशयः — असंशयं त्वद्गुणरक्तसंकथैः प्रकीर्यमाणेषु यशस्सु दिक्षु ते जा.मा.११८/६९; प्रत्ययः — तदाद्ये प्रत्ययाभावे को विशेषस्तदन्ययोः त.स.११०क/९५९; सम्प्रतिपत्तिः — समर्थस्य एव हेतुभावसम्प्रतिपत्तेः त.प.२४७ख/२१०; प्रत्यवगतिः — {nges pa dang bral ba} अप्रत्यवगतिः वि.सू.९१ख/१०९; एकान्तः — एकोऽन्त एकान्तो निश्चयः न्या.टी.७४ख/१९५; निश्चयनम् — इयमेव हि निश्चयानां स्वार्थप्रतिपत्तिर्यत्तन्निश्चयनं नाम त.प.१६३क/४६; अवधारणम् — तत् कथं न स्वरूपसंवेदनमात्रावधारणम् प्र.अ.२ख/४; रूपनिग्रहः रूपावधारणम् त.प.७४ख/६०२; निरूपणम् — किम् इदानीं पक्षधर्मत्वादिनिरूपणप्रयासेन त.प.४१ख/५३१; प्रत्यायनम् — युक्तिरनुमानम् । अनुमानागोचरे चागमः, अतीन्द्रियार्थप्रत्यायनहेतुः प्र.अ.१०१क/१०९ २. नियमः — {brtul zhugs la sogs nges pa} व्रतादिनियमः अ.क.९२.६; मासत्रयं दर्शनेऽस्य नियमः शासनेन यः । स कथं भवता भग्नः… न मया कश्चित् कृतः समयविप्लवः अ.क.३७.१२ ३. नियामः — तत्र नियमो नियाम इति । तत्र सम्यक्त्वे नियम एकान्तीभावो नियाम इति घञि रूपम् अभि.स्फु.१७४ख/९२३ ४. नियतिः, भवितव्यता — भगवन्तौ जगन्नेत्रे सूर्यचन्द्रमसावपि । पश्य गच्छत एवास्तं नियतिः केन लङ्घ्यते का.आ.२.१६९ ५. समयः — संहताः समयं चक्रुस्तत्र वैशालिका द्विजाः । निमन्त्रणीयो भगवान् सर्वैः संभूय नान्यथा अ.क. ९०.५ ६. अवधिः — अवधीनां कार्यभूतानामनिष्पत्तेः । न ह्यवधिमन्तरेणावधिमतोऽस्ति सद्भावः त.प.१५९क/४० ७. पा. ध्रुवः, योगभेदः — विष्कम्भः प्रीतिः आयुष्मान् सौभाग्यः शोभनः अतिगण्डः सुकर्मा धृतिः शूलः गण्डः वृद्धिः ध्रुवः शङ्कुः व्याघातः हर्षणः वज्रः सिद्धिः व्यतिपातः वरीयान् परिघः शिवः साध्यः शुभः शुक्लः ब्रह्मा ऐन्द्रः वैधृतिरिति सप्तविंशति योगाः वि.प्र.१७९ख/२२१; ध्रुवक:— इदानीं मासध्रुवकमुच्यते वि.प्र.१७६क/२०३ ८. नियतता — स सत्त्वराशीनां सम्यक्त्वनियततां च प्रजानाति मिथ्यात्वनियततां च द.भू.२५३ख/५०; इयत्ता — प्रत्ययाभिधानान्वयव्यापारकार्योन्नीयमानरूपा हि जातयः, न हि तासामियत्तता काचित् त.प.३५४क/४२७; नैयम्यम् — विपाकनैयम्येनात्र उत्तिष्ठन्ते अभि.स्फु.८७ख/७५९; *नैष्क्रम्यम् — {nges pa'i lam dam pa} नैष्क्रम्यसत्पथः जा.मा.७/३; • वि. अध्यवसायी — {don nges pa'i rnam par rtog pa} अर्थाध्यवसायी विकल्पः त.प.१९४ख/८५४; व्यवसायी — यत एवं गवादिष्वपि यथासङ्केतमभिन्नाकारव्यवसायिनः प्रत्ययाः शब्दाश्च प्रवर्तिष्यन्ते विनापि सामान्यमित्यनैकान्तिकता हेतोः त.प.२९८क/३०८; अध्यवसायिनी — विजातीयस्य व्यवच्छिन्नवस्तुमात्राध्यवसायिनी त.प.२९७ख/३०८; अवसायिनी — या चेयं सान्तरे बुद्धिर्नैरन्तर्यावसायिनी त.स.२५ख/२७१; निश्चायकः — व्यतिरेकनिश्चायकस्य व्यापकानुपलब्धिसंज्ञकस्यानिषेधात् वा.टी.५९क/१२; नियामकः — न ह्यनायत्तस्य प्रतिनियतपदार्थयोगितायां किञ्चित् कारणं नियामकं पश्यामः त.प.२२४क/९१६; एकान्तिकः — एकोऽन्त एकान्तो निश्चयः । स प्रयोजनमस्येत्यैकान्तिकः । नैकान्तिकोऽनैकान्तिकः न्या.टी.७४ख/१९५ {IV}. भू.का.कृ. = {gtan la phab pa} निश्चितम् — प्रसन्नस्येत्यधिमुक्तस्य निश्चितस्य सू.अ.१६५ख/५७; निश्चितमिति अध्यवसितम् त.प.३३७ख/३९१; विनिश्चितम् — विनिश्चितानां सद्धर्मसंभोगो भवति अनवद्यो प्रीतिरसः सू.अ.२४७क/१६४; परिनिश्चितम् — न हि ज्वलज्ज्वलनज्वालाकलापपरिगते परिनिश्चितात्मनि भूतले शैत्याशङ्का कर्तुं युक्ता स्वस्थचेतसः त.प.३४क/५१५; त.प.३९क/५२६; सुपरिनिश्चितम् — यदाऽऽभोगचित्तसमनन्तरं स्मरणमुत्पद्यमानं सुपरिनिश्चितम्, तदा शुभादिचित्ताद्रागः त.प.१०२क/६५३; नियतम् — नियतानियतं गोत्रमहार्यं हार्यमेव च सू.अ.१३७ख/१२; अवसितम् — चक्षुरादीनामपि सर्वदा परोक्षत्वात् सर्वविज्ञानेष्वविशिष्टत्वं कथमवसितम् त.प.१८२क/८२५; व्यवसितम् — अदृश्यमानः सोप्यस्तीत्येतद् व्यवसितं कथम् प्र.अ.१०-५/२०; अध्यस्तम् — प्रतिबिम्बं तदध्यस्तं स्वसंवित्त्याऽवगम्यते त.स.३९ख/४०७; अवधृतम् — यत् पुनः स्वाकारेण प्रतिभासतेऽन्वयव्यतिरेकाभ्यामवधृतसामर्थ्यन्तत् परमार्थसत् प्र.अ.१९७क/२११; अध्यवसितम् — अध्यवसितबहिर्भावत्वलक्षणम् त.प.३३८ख/३९२; अवधारितम् — भेदबुद्ध्यावधारितम् त.प.१३५ख/७२२; निर्णीतम् — निर्णीतः निश्चितः त.प.५५क/५६१; नीतम् — {nges pa'i don gyi mdo} नीतार्थसूत्रम् अभि.स्फु.३१८क/१२०२ V. उ.स. नि — {nges sbyor} नियोगः; कोऽयन्नियोगो नाम । निशब्दो निःशेषार्थो योगार्थो युक्तिः । निरवशेषो योगो नियोगः प्र.अ.६ख/८; निर् — {nges pa'i tshig} निरुक्तिः अभि.भा.२६७-३/११०२; निस् — {nges par legs pa} निःश्रेयसम् त.प.३१३ख/१०९३; अव — {nges par dud pa} अवनम्रः अ.क.५३.३१; सम् — {nges par btang ba} संत्यक्तः अ.क.३२.३०

nges par

• क्रि.वि. = {gdon mi za bar} निश्चितम् — निश्चितोक्तानुमानेन प्रत्यक्षस्यापि मानता त.स. ११२ख/९७३; विनिश्चितम् — न च विनिश्चितमवगम्यमानमिदं मिथ्या स्यात् त.प.१६९क/७९५; नियतम् — बालैः सभागचरितो नियतं याति दुर्गतिम् बो.अ.८.९; अवश्यम् — {khyod kyi mig dregs nges par bdag gis 'phrog} हराम्यवश्यं तव नेत्रदर्पम् अ.क. ५९.५८; असंशयम् — असंशयं प्रीतमनाः स राजा … दास्यति… धनानि जा.मा.२४६/१४२; व्यक्तम् — {de bas na nges par sang ni tshes bco lnga ste} तद्व्यक्तं श्वः पञ्चदशी जा.मा.५२/३१; ध्रुवम् — {des ni re zhig nges 'grub 'gyur} स तावत् सिद्ध्यते ध्रुवम् हे.त.१४ख/४६; ध्रुवं विनिश्वासपरोऽद्य मन्मथः जा.मा. १२/६; दृढम् — कथं नु तद्दृढमसदेव भाषसे जा.मा.२६८/१५५; भूतम् — अत एव जगन्नाथ नेहान्योऽन्यस्य कारकः । इति त्वमुक्तवान् भूतं जगत्संज्ञपयन्निव श.बु.१४१; कामम् — वपूंषि कामं कुशलोचितानि सौजन्यसंवादसुखप्रदानि अ.क. १०८.१०८; नियमतः — स्वतः स्वभावात्, भावे जन्मनि सति, अहेतुकत्वं नियमतो भवेत् त.प.१८०ख/७७; नियमेन — पापं च कर्म परिवर्जयितुं यतेथा दुःखो हि तस्य नियमेन विपाककालः जा.मा.२८७/१६७; नैयम्येन — अवन्ध्यफलं फलदाननैयम्येनावस्थानात् अभि.स्फु.२७४ख/१०९९; नूनम् — यक्षोऽयं ब्राह्मणच्छद्मा नूनं हरति खादितुम् जा.मा.१११/६५; खलु — खलु निश्चितम् वि.प्र.६५क/४.११४; {sa bdag rnams kyi 'byor pa 'di ni nges par bde ba'i grogs ma yin} विभूतिर्भूपानां भवति खलु नेयं सुखसखी अ.क. ३७.५७; अलम् — दीर्घा कर्मलता नवेव सततं व्याप्ता पुराणैः फलैः साश्चर्या सहचारिणी तनु भृतां तत्राप्यलं निश्चला अ.क.५०.३३; किल — {yid bzhin nor bu nges par rnam bsams dngos po ster byed} चिन्तामणिः किल विचिन्ततवस्तुदाता अ.क.५५.१; तदा कृतयुगं लोके यदा राजा प्रजाहितः । तदा किल कलिर्लोके यदा राजा प्रजाहितः अ.क.४२. १२; एव — {bkres pas yongs su nyen pa 'dis/} {bu ni nges par za bar 'gyur} तदियं क्षुत्परिक्षामा भक्षयत्येव दारकम् अ.क.५१.९; {nges par bzod pas dgra ni nye bar zhi 'gyur} वैरं हि क्षमयैव यात्युपशमं अ.क.६८.८७; वै — {'di dag nges par 'chi ba ster byed} एता वै मृत्युदाः वि.प्र.२४५क/२.५८; एकान्तम् — इह दिव्यावेशो यः स मन्त्रिणामाचार्याणां वै एकान्तं भवति भावनाया बलेन वि.प्र.१४६ख/३.९१; अद्धा — दृष्ट्वा त्वित्थंगतावेतौ शिबिराजः पितामहः । अद्धा दद्याद्यदिष्टं ते धनं निष्क्रयमेतयोः जा.मा.१०९/६४ २. (तुमुन्प्रत्ययान्तः) निश्चेतुम् — तदा साङ्कर्यात् सा भूतार्थद्योतनशक्तिर्निश्चेतुं न शक्यते त.प.४३ख/५३६; विनिश्चेतुम् — यत्र ह्यनुभूतमपि प्रामाण्यं भ्रान्तिकारणसद्भावाद् विनिश्चेतुं न शक्यते त.प.२३७ख/९४६; अवसातुम् — न चोपादानकार्यप्रत्ययाऽप्रतिभासि रूपं शक्यं तद्विषयत्वेनावसातुम् प्र.वृ.१९३-१/७०; व्यवसातुम् — न च ते प्रमाणत्रयनिवृत्तावपि न सन्तीति शक्यते व्यवसातुम् प्र.वृ. ६८/१९१-५.

nges pa can

वि. नियमवान्, ओ वती — विरुद्धकर्मा वास्त्यन्यः श्लेषो नियमवानपि का.आ.२.३११; स्वभावेन प्रतिबन्धो यस्तस्मिन्नसत्येकस्य साध्यस्य निवृत्त्या नापरस्य साधनस्य नियमेन युक्ता नियमवती निवृत्तिः न्या.टी.६७क/१६९; नियामकः — समवायादतश्चैतन्न युक्तं तन्नियामकम् त.स.३२क/३३३; नियतः — शान्तिश्च नियता भवति स.दु.१३३/१३२; त.स.९६ख/८६०.

nges pa nyid

निश्चितत्वम् — विहारप्रतिषेधश्च धर्मस्याणोरलब्धता । निश्चितत्वं स्वभूमौ च भूमित्रितयसंस्थितिः अभि.अ.४.५०.

nges pa nyid du

वै — {me la nges pa nyid du tshor ba} वह्नौ वै वेदना वि.प्र.२२८ख/२.२१.

nges pa nyid kyi dpe

पा. नियमोपमा, उपमाभेदः — त्वन्मुखं कमलेनैव तुल्यं नान्येन केनचित् । इत्यन्यसाम्यव्यावृत्तेरियं सा नियमोपमा का.आ.२.१८.

nges pa nyid du gnas

वि. नैयमिकः — मर्तव्यमिति भूतानामयं नैयमिको विधिः जा.मा.३३८/१९७.

nges pa bstan pa

निरुक्तिः — {dbang bskur ba'i nges pa bstan pa} अभिषेकनिरुक्तिः क.त.२४७६.

nges pa dang bcas

= {nges pa dang bcas pa/}

nges pa dang bcas pa

वि. = {nges bcas} सनियमः — तस्यापि सनियमा स्वभार्येव तु सा न गम्या अभि.भा.२११-२/६८८; सुनिश्चयः — नैमित्तिकास्ततोऽभ्येत्य नृपमूचुः सुनिश्चयाः अ.क.२४.६४.

nges pa dang ldan

= {nges pa dang ldan pa/}

nges pa dang ldan pa

वि. नियमवान् — अन्वयो व्यतिरेको वा (प्रयुज्यमानः) नियमवानेव प्रयोक्तव्यः न्या.टी.४८ख/९५; अवसायाक्रान्तः — यत्तु प्रतिभासमानपदार्थविरुद्धाकारावसायाक्रान्तमुदेति, तन्न प्रमाणम् त.प.२३८क/९४६.

nges pa dang bral ba

अप्रत्यवगतिः — अप्रत्यवगतिरवज्ञानम् वि.सू.९१ख/१०९.

nges pa dang ma nges pa

• वि. नियतानियतम् — सोऽस्यां साधुमत्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितः कुशलाकुशलाव्याकृतधर्माभिसंस्कारं च यथाभूतं प्रजानाति … नियतानियतधर्माभिसंस्कारं च द.भू.२५१ख/४९; • सं. नियतानियतता — स एवंज्ञानानुगतया बुद्ध्या सत्त्वचित्तगहनोपचारं च यथाभूतं प्रजानाति … यानायाननियतानियततां च द.भू.२५२ख/४९.

nges pa dang ma nges pa'i chos mngon par 'du bya ba

पा. नियतानियतधर्माभिसंस्कारः — सोऽस्यां साधुमत्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितः कुशलाकुशलाव्याकृतधर्माभिसंस्कारं च यथाभूतं प्रजानाति … नियतानियतधर्माभिसंस्कारं च द.भू.२५१ख/४९.

nges pa dang ma nges par 'gro ba'i phyag rgya la 'jug pa

ना. नियतानियतगतिमुद्रावतारः, सूत्रग्रन्थः — {'phags pa nges pa dang ma nges par 'gro ba'i phyag rgya la 'jug pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यनियतानियतगतिमुद्रावतारनाममहायानसूत्रम् क.त.२०२.

nges pa ma yin

= {nges pa ma yin pa/}

nges pa ma yin pa

वि. अनिश्चयः लो.को.६०७; अप्रज्ञातम् — आसीदिदं तमोभूतमप्रज्ञातमलक्षणम् । अप्रवर्त्त्यमविज्ञेयं सुषुप्तमिव सर्वतः त.प.२५३क/९८०.

nges pa min

क्रि. नैव व्यवस्यति — अतीन्द्रियं तं योगं नैव कश्चिद् व्यवस्यति त.स.८७क/७९३.

nges pa med

= {nges pa med pa/}

nges pa med pa

= {nges med} ।। • सं. अनियमः — एक उत्तरासंगान्तर्वासनः । द्विगुणमृतुहतात् । अनियमः पांसुमयेषु वि.सू.२३ख/२८; अनिश्चयः — कामार्त्ता घर्मसन्तप्तेत्यनिश्चयकरं वचः का.आ.३.१४३; • वि. अनियतः — न सर्वेषामनेकान्तान्न चाप्यनियतो भवेत् प्र.वा.१.१५७; अनिश्चितः — अतश्च सर्वादृष्टिरनिश्चिता त.स.१२०क/१०३९; निश्चित्यसद्भावः — आद्यान्निश्चित्यसद्भावे नैव स्यात् परतोऽप्यसौ त.स.११०क/९५९; प्रत्ययाभावः — तदाद्ये प्रत्ययाभावे को विशेषस्तदन्ययोः त.स.११०क/९५९.

nges pa 'dzin pa

= {nges par 'dzin pa/} {nges pa 'dzin par} अवधारितुम् — मुद्रायाः प्रतिमुद्रायां कः समर्थोऽवधारितुम् वि.प्र.१७९ख/३.१९३.

nges pa yin

क्रि. १. अध्यवस्यति — इति उत्प्रेक्षात्मकं विकल्पव्यापारमनुभवादध्यवस्यन्ति न्या.टी.४६ख/८६; तस्माद् भिन्नेऽपि शब्दादावेकत्वं सोऽध्यवस्यति त.स.९६क/८५८ २. निश्चीयते — तस्मिन् धर्मिणि अनवधृते अनिश्चिते कथं तद्धर्मत्वं निश्चीयते त.प.४१ख/५३१; अवसीयते — तथा हि विकल्पविषयोऽपि वह्निर्दृश्यात्मक एवावसीयते न्या.टी.४४ख/७५; व्यवसीयते — कथं तर्हि… ‘स एवायम्’ इति च स्थिरेण स्वभावेनानुगता व्यवसीयन्ते भावाः त.प.१६४क/४८; द्र. {nges pa/} {nges par 'gyurab/}

nges pa la gnas

= {nges pa la gnas pa/}

nges pa la gnas pa

वि. निश्चयारूढः — ततो निश्चयारूढरूपापेक्ष एव तयोर्भेदो युक्तः वास्तवस्त्वभेदः न्या.टी.५२ख/११३.

nges pa la gnas pa'i rang bzhin la ltos pa

वि. निश्चयारूढरूपापेक्षः, निश्चयविषयीकृतरूपापेक्षः न्या.टी.५२ख/११३.

nges pa las 'gal ba

नियमविरोधः — प्रतिज्ञाहानिर्नियमविरोधश्च महामते प्रसज्यते ल.अ.७१क/१९.

nges pa'i rgyal mtshan tog

पा. नियतध्वजकेतुः, समाधिविशेषः — {nges pa'i rgyal mtshan tog ces bya ba'i ting nge 'dzin} नियतध्वजकेतुर्नाम समाधिः म.व्यु.५१५.

nges pa'i sgra

= {nges sgra/}

nges pa'i mtha'

= {grub mtha'} सिद्धान्तः, कृतान्तः — {grub pa'i mtha' ni nges pa'i mtha' la brjod do} कृतान्तः सिद्धान्त उच्यते त.प.८७ख/६२७.

nges pa'i don

= {nges don/}

nges pa'i don gyi mdo

नीतार्थसूत्रम् — नीतार्थसूत्रं प्रतिशरणम्, न नेयार्थम् अभि.स्फु.३१८क/१२०२; = {nges pa'i don gyi mdo sde/}

nges pa'i don gyi mdo sde

नीतार्थसूत्रान्तः — घोषाचाराया अल्पश्रुतत्वम्, नीतार्थसूत्रान्ताश्रवणात् सू.अ.१६२ख/५३; = {nges pa'i don gyi mdo/}

nges pa'i bdag nyid

वि. निश्चयात्मकः — निश्चयात्मक एवायं सामान्यप्रत्ययः परैः । इष्टः त.स.२८ख/३०१.

nges pa'i rnam pa can

वि. नियताकारम् — यच्च तदभाववन्नियताकारं रूपं तदपि दृश्यं व्यवच्छिद्यते न्या.टी.७८क/२०६.

nges pa'i dpe

पा. निर्णयोपमा, उपमाभेदः — न पद्मस्येन्दुनिग्राह्यस्येन्दुलज्जाकरी द्युतिः । अतस्त्वं मुखमेवेदमित्यसौ निर्णयोपमा का.आ.२.२७.

nges pa'i tshig

= {nges tshig}

nges pa'i tshig tha dad pa yang dag par shes pa

पा. निरुक्तिप्रतिसंवित्, प्रतिसंविद्भेदः — चतस्रो बोधिसत्त्वप्रतिसंविदः… यदुत धर्मप्रतिसंवित् अर्थप्रतिसंवित् निरुक्तिप्रतिसंवित् प्रतिभानप्रतिसंवित् द.भू.२५४ख/५१; = {nges pa'i tshig so so yang dag par rig pa/}

nges pa'i tshig dang tha snyad rnam par spangs pa

वि. निरुक्तिव्यवहारविवर्जितः — सर्वधर्मान् शून्यान् व्यवलोकयति… आकाशस्वभावान्निरुक्तिव्यवहारविवर्जितान् स.पु.१०४ख/१६७.

nges pa'i tshig la gdon mi za bar 'jug pa

पा. निरुक्तिनियतप्रवेशः, समाधिविशेषः — {nges pa'i tshig la gdon mi za bar 'jug pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} निरुक्तिनियतप्रवेशो नाम समाधिः म.व्यु.५२२.

nges pa'i tshig so so yang dag par rig pa

पा. निरुक्तिप्रतिसंवित्, प्रतिसंविद्भेदः — कतमाश्चतस्रः ? यदुत धर्मप्रतिसंवित्, अर्थप्रतिसंवित्, निरुक्तिप्रतिसंवित्, प्रतिभानप्रतिसंवित् द.भू.२५४ख/५१; धर्माणां निर्वचनज्ञानमारभ्य निरुक्तिप्रतिसंवित् बो.भू.११४ख/१४७; द्र. {nges pa'i tshig tha dad pa yang dag par shes pa/}

nges pa'i yan lag dang bral ba

वि. निश्चयाङ्गवियुक्तम् — अग्निहोत्राद् भवेत् स्वर्ग इतीत्थं श्रूयते समम् । निश्चयाङ्गवियुक्तं हि शब्ददर्दुरमात्रकम् त.स.११२ख/९७२.

nges pa'i sa

पा. नियता भूमिः, सप्तबोधिसत्त्वभूमिषु एका — गोत्रभूमिः, अधिमुक्तिचर्याभूमिः, शुद्धाध्याशयभूमिः, चर्याप्रतिपत्तिभूमिः, नियता भूमिः, नियतचर्याभूमिः, निष्ठागमनभूमिश्च । इतीमाः सप्त बोधिसत्त्वभूमयः बो.भू.१८९ख/२५३.

nges pa'i sa la gnas pa

वि. नियतभूमिस्थितः — {byang chub sems dpa' nges pa'i sa la gnas pa bsad pa} नियतभूमिस्थितस्य बोधिसत्त्वस्य मारणम् म.व्यु.२३३१.

nges pa'i sa la gnas pa'i byang chub sems dpa' bsad pa

पा. नियतभूमिस्थितस्य बोधिसत्त्वस्य मारणम्, पञ्चोपानन्तर्येषु एकम् म.व्यु.२३३१.

nges pa'i bsam pa

नियताशयता — अभिमुख्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितस्य बोधिसत्त्वस्याभेद्याशयता च परिपूर्यते । नियताशयता… कल्याणाशयता… द.भू.२२४क/३४.

nges par bkod

= {nges par bkod pa/}

nges par bkod pa

भू.का.कृ. निक्षिप्तः — त्वद्व्यायामशिलोत्सङ्गे निक्षिप्तेऽथ तया शिशौ अ.क. ६८.६.

nges par bkrongs par gyur

भू.का.कृ. निपातितः — अथ कालेन भूपालः पुत्रेणाजातशत्रुणा छद्मना राज्यलुब्धेन धर्मशीलो निपातितः अ.क.९.५३.

nges par skyes pa

भू.का.कृ. निर्जातः — {chos zab mo'i tshul las nges par skyes pa} गम्भीरधर्मनयनिर्जातः सु.प.३४ख/१३.

nges par bskol

= {nges par bskol ba/}

nges par bskol ba

निष्क्वाथः — फलत्रिकं दारुनिशां विशालां मुस्तां च निष्क्वाथ्य यो.श.१४.

nges par bkrongs

= {nges par bkrongs pa/}

nges par bkrongs pa

भू.का.कृ. निसृतः — तदेव हस्तौ निसृत्य मुष्टिं बध्वा उभौ पुनः म.मू.२५१ख/२८६.

nges par bskrad

= {nges par bskrad pa/}

nges par bskrad pa

भू.का.कृ. निष्कासितः — स राज्यभ्रंशभीतेन कुपितेन महीभुजा । निष्कासितः कुमारः अ.क.२३.२७; निरस्तः — वाराणस्यां पुरा राज्ञा ब्रह्मदत्तेन मन्त्रिणाम् । शतानि पञ्च भिन्नानां निरस्तानि कृतागसाम् अ.क.९६.९.

nges par gegs byed pa

विचेष्टितम् — अथ बोधिसत्त्वो नूनमस्यैतद्दुरात्मनो मम दानविघ्नाय विचेष्टितमित्यवगम्य जा.मा.२२/३९/२२.

nges par gyur pa

भू.का.कृ. निश्चितम् — किञ्च सर्वप्रमाणानां प्रामाण्यं निश्चितं यदि । स्वत एव त.स.१०७ख/९३८; परिनिश्चितम् — सिद्धपर्यायभिन्नत्वे यच्चैवं परिनिश्चितम् त.स.८ख/१०५; नियतम् — ये च तत्र धर्मदेशनासु… विनीताः शिक्षिता अधिमुक्ता नियताः संबोधिपरायणाः अ.सा. १२१ख/७०; अवधृतम् — {nges par ma gyur pa} अनवधृतम् त.स.५५क/५३१.

nges par grub pa

= {nges grub/}

nges par grol

= {nges grol/}

nges par grol ba

= {nges grol/}

nges par 'god pa

= {nges 'god pa/}

nges par 'gyur

= {nges par 'gyur ba/}

nges par 'gyur ba

• क्रि. [1] नियतीभवति — विपाकनैयम्येनात्र उत्तिष्ठन्ते । विपाकदानाय नियतीभवन्तीत्यर्थः अभि.स्फु.८७ख/७५९ [2] निश्चीयते — अश्रुते प्रकरणे कथितान्यपि न निश्चीयन्ते न्या.टी.३७क/१३; निश्चीयते च तन्मात्रभाव्यामर्शनचेतसा त.स.१०८क/९४२; अवसीयते — सोऽसदर्थोपरागेण तुल्य एवावसीयते त.स.७०ख/६६०; तेनायं बाधाभावोऽवसीयते त.स.१०२ख/९०१; अध्यवसीयते — दृश्यस्यादृष्टितश्चास्य नास्तिताऽध्यवसीयते त.स. ९८ख/८७५; अवधार्यते — यथोदितान्तरादेव विशेषोऽप्यवधार्यते त.स.१२२क/१०६४ [3] निश्चयो भवेत् — तत् कथं तत्र बाधकान्तरापेक्षा निवृत्ता, येनास्याऽबाध्यमानतानिश्चयो भवेत् त.प.२२५ख/९२०; स्यान्निश्चयः — अनुमानतोऽन्यतो वापि स्यादेवं निश्चयोऽन्यतः त.स.१११ख/९६८; नियम्येत — {gang zhig nges par 'gyur} केन नियम्येत त.प.१९८ख/८६३; अध्यवस्येत् — सर्वत्र देशे प्रत्यभिज्ञानाद्विभुत्वं च सिद्धमिति को विपर्ययं नित्यविभुत्वयोरध्यवस्येत् त.प.१३५ख/७२२; अवधार्यताम् — तुल्यहेतुषु सर्वेषु को नामैकोऽवधार्यताम् त.स.११४ख/९९५; • वि. अवश्यम्भावी — भूतस्य जातस्यापि विनश्वरः स्वभावो नावश्यम्भावी न्या.टी.५६ख/१३२; ध्रुवभावी — ध्रुवमवश्यं भवतीति ध्रुवभावी न्या.टी.५६ख/१३१; नियतिपतितः — {nges par 'gyur ba'i sbyor ba} नियतिपतितप्रयोगः बो.भू.१५१क/१९५; • सं. [1] पा. नियतिपातः — {pha rol tu phyin pa drug gi dbang du byas nas nges par 'gyur ba rnam pa drug} षट्पारमिताधिकारेण षड्विधो नियतिपातः सू.अ.२४४/१५९; नैयम्यपातः — संपत्त्युत्पत्तिनैयम्यपातोऽखेदे च धीमताम् । भावनायाश्च सातत्ये समाधानाच्युतावपि । कृत्यसिद्धावनाभोगे क्षान्तिलाभे च सर्वथा सू.अ.४४क/१५९ [2] नियामः म.व्यु.६५०१ [3] ध्रुवभावित्वम् — ध्रुवभावित्वविरुद्धाध्रुवभावित्वव्याप्तस्य सापेक्षत्वस्य विधानाद् ध्रुवभावित्वनिषेधः त.प.२८४ख/१०३३.

nges par 'gyur ba nyid

ध्रुवभावित्वम् — ध्रुवमवश्यं भवतीति ध्रुवभावी नेति ध्रुवभावित्वनिषेधः न्या.टी.५६ख/१३१.

nges par 'gyur ba med

= {nges par 'gyur ba med pa/}

nges par 'gyur ba med pa

• वि. अध्रुवभावी; • सं. = {nges par 'gyur ba med pa nyid} अध्रुवभावित्वम् — ध्रुवभावित्वविरुद्धाध्रुवभावित्वव्याप्तस्य सापेक्षत्वस्य विधानाद् ध्रुवभावित्वनिषेधः त.प.२८४ख/१०३३.

nges par 'gyur ba med pa nyid

अध्रुवभावित्वम् — हेत्वन्तरापेक्षणं नामाध्रुवभावित्वेन व्याप्तं यथा वाससि रागस्य रञ्जनादिहेत्वन्तरापेक्षणमध्रुवभावित्वेन व्याप्तम् न्या.टी.५६ख/१३२.

nges par 'gyur ba yin

क्रि. व्यवसीयते — बलिभुग्धूमहेतूत्थदोषादिप्रत्ययैर्यथा । स्थाणुतेजोऽप्रमाणादि परेभ्यो व्यवसीयते त.स.१०७क/९३७; द्र. {nges pa/} {nges par 'gyur ba/} {nges par byed pa/}

nges par 'gyur ba'i sbyor ba

पा. नियतिपतितप्रयोगः, बोधिसत्त्वस्य सम्यक्प्रयोगभेदः — पञ्चभिः प्रयोगैर्बोधिसत्त्वस्य सर्वसम्यक्प्रयोगसंग्रहो वेदितव्यः … अनुरक्षणाप्रयोगेण, अनवद्यप्रयोगेण, प्रतिसंख्यानबलप्रयोगेण, अध्याशयशुद्धिप्रयोगेण, नियतिपतितप्रयोगेण च बो.भू.१५१क/१९५.

nges par 'gyel

क्रि. न्यपतत् — दूराध्वधावनश्रान्ता मूर्च्छिता न्यपतद्भुवि अ.क.३२.१०.

nges par 'grel pa

निर्मोक्षः — {dgongs pa zab mo nges 'grel pa} गम्भीरसन्धिनिर्मोक्षः सू.अ.२५०क/१६८; निर्मोक्षणम् — गम्भीरसन्धिनिर्मोक्षणम् सू.अ.२५०क/१६८; निर्मोचनम् — {dgongs pa nges par 'grel pa} सन्धिनिर्मोचनम् क.त.३९८१.

nges par 'gro

= {nges par 'gro ba/}

nges par 'gro ba

• क्रि. प्रयाति — निबद्धावधयः प्राणाः प्रयान्त्येव शरीरिणाम् अ.क.६.१११; • सं. निस्तरणम्, निर्गमः श्री.को.१८५क ।

nges par rgol

= {nges par rgol ba/}

nges par rgol ba

= {smod pa} निर्वादः, निन्दा — अवर्णाक्षेपनिर्वादपरिवादापवादवत् । उपक्रोशो जुगुप्सा च कुत्सा निन्दा च गर्हणे अ.को.१.६.१३.

nges par rgyal

= {nges par rgyal ba/}

nges par rgyal gyur pa

भू.का.कृ. निर्जितः — हर्षस्मितप्रसरनिर्जिततारहाराः अ.क.५६.१९; द्र. {nges par rgyal ba/}

nges par rgyal ba

• भू.का.कृ. निर्जितः — यदा निर्जितविपक्षसमुदाचाराणि अभि.स्फु.२३३ख/१०२२ २. = {byang chub sems dpa'} निर्जितः, बोधिसत्त्वः मि.को. ५क ।

nges par rgyu

क्रि. निश्चरति — रोमकूपात् स्फरन्ति पञ्चरश्मयो निश्चरन्ति ज्ञानबिम्बात् वि.प्र.६७क/४.११९.

nges par sgrub pa

वि. निर्वोढा — उत्पादितायामपि च प्रत्ययवशेनाधिमुक्तौ प्रतिपत्तिभेद उपलभ्यते कश्चिन्निर्वोढा भवति कश्चिन्नेति सोऽन्तरेण गोत्रप्रभेदं न स्यात् सू.अ.१३७क/११.

nges par sgrol ba

= {nges sgrol/}

nges par sgrol bar 'gyur ba

क्रि. निस्तरति — बोधिचित्तग्रहणात्पूर्वं कृत्वापि पापानि… बोधिचित्तस्याश्रयादाश्रयणात् तदुत्पादनरक्षणवर्धनसेवनलक्षणात् उत्तरति निस्तरति बो.प.१०.

nges par brgal ba

निस्तरः म.व्यु.७२०९.

nges par bsgrags

= {nges par bsgrags pa/}

nges par bsgrags pa

भू.का.कृ. कीर्त्तितः, ख्यातः — अनन्वयससंदेहावुपमास्वेव दर्शितौ । उपमा रूपकं चापि रूपकेष्वेव कीर्त्तितम् का.आ.२.३५५.

nges par bsgrubs

= {nges par bsgrubs pa/} {nges par bsgrubs te} निष्पाद्य — कृत्स्नं निष्पाद्य यानं प्रवरगुणगणज्ञानरत्नस्वगर्भम् र.वि.४.२.

nges par bsgrubs pa

भू.का.कृ. निष्पादितम्, द्र. {nges par bsgrubs te} निष्पाद्य र.वि.४.२.

nges par bcad

= {nges par bcad pa/}

nges par bcad pa

भू.का.कृ. निर्लूनः — संसारचरिताश्चर्यविचारेष्वपि कर्कशम् । कृपाकृपाणीनिर्लूनमिवासीद्भूपतेर्मनः अ.क.३.१३२.

nges par bcings

= {nges par bcings pa/}

nges par bcings pa

भू.का.कृ. निबद्धः — {las kyi zhags pas nges par bcings pa} कर्मपाशैर्निबद्धः वि.प्र.२७१ख/२.९४.

nges par bcom

= {nges par bcom pa/}

nges par bcom pa

भू.का.कृ. निहतः — प्राप्तानुत्तरवशित्वेन ध्यानेन निरामिषेण च निहतसर्वावमानाभिलाषेण परिपाचयति सू.अ.१५२क/३५.

nges par chog pa

= {chog} निकामम्, पर्याप्तम् मि.को. ४१क ।

nges par mchis

क्रि. विपद्यते — स्वजनरहितः शेते गर्भे तथैव विपद्यते विचरति सहासक्तैर्जन्तुः शुभाशुभकर्मभिः अ.क.६७.२२.

nges par 'ching

= {nges par 'ching ba/}

nges par 'ching ba

निबन्धनम् — अथ भगवान् सर्वतथागतकायवाक्चित्तनिबन्धनवज्रं नाम समाधिं समापद्य गु.स.१२४क/७३.

nges par 'jug

= {nges par 'jug pa/}

nges par 'jug pa

• क्रि. नियाममवक्रामति — यो हि चतुर्थध्यानलाभी षण्णां भूमीनामन्यतमां भूमिं निश्रित्य नियाममवक्रामति अभि.स्फु.१८२ख/९३७; • पा. नियामावक्रान्तिः — तत्र नियमो नियाम एकान्तीभावः, तस्याभिगमनमवक्रमणम् अभि.भा.१६क/९२३; तत्र नियमो नियाम इति । तत्र सम्यक्त्वे नियम एकान्तीभावो नियाम इति घञि रूपम् । अपि तु नियम इति; ‘यमः समुपनिविषु च’ इत्यप्प्रत्ययस्य विभाषितत्वात् । तस्याभिगमनमवक्रमणमिति । तस्य एकान्तीभावस्याभिगमनं प्राप्तिः । तदेव विपर्यासस्य अपक्रमान्नियामावक्रान्तिरित्युच्यते अभि.स्फु./९२३.

nges par 'jug par byed pa

वि. निवेशिका — सा खलु पुनरियं सुभूते प्रज्ञापारमिता न कस्यचिद्धर्मस्यावेशिका वा निवेशिका वा संदर्शिका वा निदर्शिका वा आवाहिका वा निर्वाहिका वा अ.सा. १८०क/१०१.

nges par 'jog par byed

क्रि. अवस्थापयति — चित्तं स्थापयति संस्थापयति अवस्थापयति उपस्थापयति दमयति शमयति व्युपशमयत्येकोतीकरोति चित्तं समादधातीति नवाकाराः सू.अ.१९१क/९०.

nges par 'joms

= {nges 'joms/}

nges par 'joms pa

= {nges 'joms/}

nges par brjod

= {nges par brjod pa/}

nges par brjod pa

• क्रि. [1] निरुच्यते — सत्यज्ञानाद्यतो धीमान् लोकज्ञो हि निरुच्यते सू.अ.२२३ख/१३२; तदभावस्य भावं च विमुक्तं दृष्टिहायिभिः । लब्ध्वा दर्शनमार्गो हि तदा तेन निरुच्यते सू.अ.१९३क/९२; निरूप्यते — मानिनां बोधिसत्त्वानां दूरे बोधिर्निरूप्यते सू.अ.१६१ख/५०; फलभेदोपलब्धेश्च गोत्रास्तित्वं निरूप्यते सू.अ.१३७क/११ [2] उदाहरेत् — {sngags 'di nges par brjod do} इदं मन्त्रमुदाहरेत् स.दु.१६३/१६२; निर्णयं ब्रूयात् — ततस्तु निर्णयं ब्रूयुः स्वामिसाक्षिसभासदः त.स.१०५क/९२३; • सं. निरुक्तिः, निर्वचनम् — {dbang gi don nges par brjod pa zhes bya ba} अभिषेकार्थनिरुक्तिनाम क.त. २४७७.

nges par gtan la dbab pa

निर्णयः — {chos dang zang zing nges par gtan la dbab pa} धर्मामिषनिर्णयः ल.अ.१२७क/७३; विनिश्चयः — सर्वधर्मविनिश्चयकौशल्यज्ञानपरमपारमिताप्राप्तः स.पु.४७क/८४.

nges par gtugs

= {nges par gtugs pa/}

nges par gtugs pa

भू.का.कृ. निर्दारितः — निर्घातघोरतरघोषमुखाभिघातनिर्दारितेऽप्यचलसत्त्वदृढेऽथ तस्मिन् अ.क.३८.१४१.

nges par btang

= {nges par btang ba/}

nges par btang ba

भू.का.कृ. संत्यक्तः — भेषजादानसंसक्तः संत्यक्तालम्बनस्तया । स पपात महाश्वभ्रे स्त्रीचित्तचपलाम्भसि अ.क.३२.३०.

nges par rtog

= {nges par rtog pa/}

nges par rtog pa

=(द्र. {nges par rtogs pa}) ।। • सं. १. अवकल्पना म.व्यु.७२८९ २. नितीरणम् — दृष्टित्रयाद् विपर्यासचतुष्कं विपरीततः । नितीरणात् समारोपात् अभि.को.५.९; विपरीतनितीरणसमारोपैः विपर्यासानां व्यवस्थापनम् अभि.स्फु.१००क/७७९; म.व्यु.७४७१ ३. निरूपणम्, विकल्पभेदः — निरूपणानुस्मरणविकल्पेनाविकल्पकाः अभि.को.१.३३; निरूपणा म.व्यु.७४५० ४. परिध्यानम् — आर्यस्यात्र परिध्यानान्मुहूर्तं सुखशुचिभ्रान्तिः सत्त्वभ्रान्तिर्वा, न त्वसौ विपर्यासः अभि.स्फु.१०१क/७८०; • वि. नितीरकः — एकान्तविपर्यस्तत्वादालम्बने नितीरकत्वात्, समारोपणाच्च अभि.भा.२३१क/७७९.

nges par rtog par byed

= {nges par rtog par byed pa/}

nges par rtog par byed pa

• क्रि. नितीरयति — यस्माच्छीलव्रतमात्रेण शुद्धिरित्यालम्बते नितीरयति, तस्मान्नैकान्तविपर्यस्तः शीलव्रतपरामर्शः अभि.स्फु.१००क/७७९; • सं. अवधारणम् — {yon tan dang skyon nges par rtog par byed pa} गुणदोषावधारणम् श्रा.भू./१९४; • वि. सन्तीरकः — अन्ये क्लेशा न सन्तीरकाः, अतो न विपर्यासः अभि.भा.२३१क/७७९; सन्तीरिका — न हि संज्ञा सन्तीरिका, नापि चित्तम् अभि.स्फु.१००क/७७९.

nges par rtog par mi byed pa

वि. असन्तीरकः — यद्यसन्तीरको न विपर्यासः, यत्तर्हि सूत्र उक्तं तत् कथम् अभि.स्फु.१००क/७७९.

nges par rtogs pa

=(द्र. {nges par rtog pa}) ।। • क्रि. १. निर्विध्यति — निर्विध्यतीति नात्र किंचिद्विध्यति नाविध्यति, नात्र किंचिद्विध्यते नाविध्यते, तेनोच्यते निर्विध्यतीति सु.प.२४ख/४ २. निध्यायति — सत्त्वसमुद्रान् दशभूमावावर्तमानान् सुधनः श्रेष्ठिदारकः पश्यति स्म, शृणोति व्यवचारयति अवचरति प्रतिविध्यति निध्यायति ग.व्यू.१०६ख/१९५ ३. निरूप्यते — निरूप्यत इति निश्चीयते त.प.४१ख/५३१; • सं. १. निर्वेधः — {nges par rtogs par 'gro ba} निर्वेधगामिनी सु.प.२५ख/५ २. निध्यप्तिः — धर्मस्वभावनिध्यप्तौ सत्त्वान् प्रतिष्ठापयामि ग.व्यू.३१ख/१२७; निध्यानम् — {chos la nges par rtogs pa'i bzod pa} धर्मनिध्यानक्षान्तिः सू.अ.१९२क/९; निध्यापनम् — धर्मतैव युक्तिश्चित्तनिध्यापनाय चित्तसंज्ञापनाय र.वि. ११२क/७३ ३. निष्पत्तिः — धर्मस्वभावप्रकृतिनिष्पत्तिचेतसः ग.व्यू.३१५क/३७; परामर्शः — व्यवहारपरामर्शाच्छास्त्रं मोहनिवर्त्तनम् प्र.अ.१४-३/२९; निरूपणम् — प्रतिनियतं देशादिसंसर्गतत्कार्यस्वभावयोरवान्तरस्वभावनिरूपणे प्र.अ.१०३क/१११; • वि. १. निर्वेधिका — {nges par rtogs pa'i shes rab} निर्वेधिका प्रज्ञा सु.प.२४ख/४; नैर्वेधिकी — {nges par rtogs pa'i shes rab dang ldan pa} नैर्वेधिक्या प्रज्ञया समन्वागतः सु.प.२५क/५ २. निरूपकः — ततः स्वयं वा निरूप्य प्रवर्त्तितव्यं निरूपकप्रेरणया गत्यन्तराभावात् प्र.अ.३१ख/३६ {IV}. भू.का.कृ. निर्विद्धः — येनैवं त्रैधातुकं निर्विद्धम्, अयमुच्यते नैर्वेधिक्या प्रज्ञया समन्वागत इति सु.प.२५क/५; विनिश्चितः — विनिश्चिता इमे सर्वे बोधिसत्त्वा महायशः । कस्मादुदीर्य भूमीश्च(स्त्वं) प्रविभागं न भाषसे द.भू.१७०ख/४.

nges par rtogs par 'gro ba

वि. निर्वेधगामिनी — इयमुच्यते सुविक्रान्तविक्रामिन् लोकोत्तरा प्रज्ञा निर्वेधगामिनीति सु.प.२५ख/५.

nges par rtogs par bya

= {nges par rtogs par bya ba/}

nges par rtogs par bya ba

कृ. निर्वेद्धव्यम् — या निर्वेधिका प्रज्ञा, किं सा प्रज्ञा निर्विध्यति ? नात्र किंचिन्निर्वेद्धव्यम् सु.प.२४ख/४.

nges par rtogs par byed

क्रि. विबुद्ध्यते — यथा त्वाभासमात्रेण पूर्वं ज्ञात्वा स्वरूपतः । पश्चात् तत्र विबुद्ध्यन्ते तथा जात्यादिधर्मतः त.स.४७ख/४७२.

nges par lta bzhin

वि. निरीक्षमाणः — इमामेव मुखे न्यस्य निरीक्षमाणोऽष्टौ वारान् वज्रचक्रं जपेत् स.दु.१३९/१३८.

nges par ston

= {nges par ston pa/}

nges par ston pa

निदर्शनम् — यथा मणेर्विना यत्नं स्वप्रभासनिदर्शनम् । बुद्धेष्वपि विनाभोगं तथा कृत्यनिदर्शनम् सू.अ.१५५क/४०.

nges par ston par byed pa

वि. निदर्शिका — प्रज्ञापारमिता न कस्यचिद्धर्मस्यावेशिका वा निवेशिका वा संदर्शिका वा निदर्शिका वा आवाहिका वा निर्वाहिका वा अ.सा.१८०क/१०१; द्र. {nges par ston par mdzad pa/}

nges par ston par mdzad pa

वि. निदर्शकः — महामैत्रीकरुणाभ्यां सर्वकालानुगं यथाधिमोक्षं च सत्त्वानां बुद्धविम्बनिदर्शकम् सू.अ.१६०ख/४९; द्र. {nges par ston par byed pa/}

nges par brtag pa

निरूपणम् — वस्तुव्यभिचारेतरनिरूपणं तु पश्चाद् भविष्यति प्र.अ.४२क/४८.

nges par brtags

= {nges par brtags pa/} {nges par brtags nas} निरूप्य — इदं तदिति निरूप्य प्रवृत्तिदर्शनात् प्र.अ.३१क/३६.

nges par brtags pa

• सं. [1] निरूपणम् — रूपणं रूपो निरूपणमित्यर्थः । अर्थनिरूपणेन समानता प्र.अ.१७६ख/१९१; परामर्शः — प्रतीत्य परामर्शात् तु तदेकमिति व्यवह्रियते प्र.अ.२६ख/३० [2] निध्यानम्, नितीरणम् — युक्तिनिध्यानजा इति । युक्त्या निध्यानं नितीरणम्, ततो जात इति अभि.स्फु.१६१क/८९१; • भू.का.कृ. निरूपितम्, निर्णीतम् — सुष्ठु निरूपितं सम्यङ् निर्णीतमित्यर्थः बो.प.९.

nges par brtags pa las skyes pa

वि. निध्यानजा — युक्तिनिध्यानजा चिन्तामयी अभि.भा.८क/८९२.

nges par bstan

= {nges par bstan pa/}

nges par bstan du gsol

क्रि. निदर्शय — निदर्शय त्वं खलु शान्तिमार्गं क्षेमं शिवं निर्जरतामशोकम् ल.वि.१८८ख/२८८.

nges par bstan pa

• सं. १. निर्देशः [1] कथनम् — {dngos po ni/} {nges par bstan pa} वस्तुनिर्देशः का.आ. १.१४; {rang bzhin gsum nges par bstan pa} त्रिस्वभावनिर्देशः क.त.४०५८; निरूपणम् — क्रियते परिवृत्तेश्च किञ्चिद्रूपनिरूपणम् का.आ.२.३५२ [2] = {bka' lung} आज्ञा — अववादस्तु निर्देशो निदेशः शासनं च सः । शिष्टिश्चाज्ञा च अ.को.२.८.२५ [3] संख्याविशेषः म.व्यु.७७९२; ७९२१; • पा. निदर्शनम्, अलङ्कारभेदः — अर्थान्तरप्रवृत्तेन किञ्चित्तत्सदृशं फलं । सदसद्वा निदर्श्येत यदि स्यात्तन्निदर्शनम् का.आ.२. ३४५; • भू.का.कृ. निर्दिष्टः — भगवता द्विधा तन्त्रतन्त्रान्तरेष्वर्थो निर्दिष्टः वि.प्र.१४८ख/१०९; अ.क.९६.१३; निदर्शितः — छन्दोविचित्यां सकलस्तत्प्रपञ्चो निदर्शितः का.आ.१.१२; निगदितम् — कालचक्रलघुतन्त्रमिदं कलापे मञ्जुश्रिया निगदितम् वि.प्र.१०८ख/३.

nges par bstan pa chen po

पा. महानिर्देशः — तेन खलु पुनः समयेन भगवान्… महानिर्देशं नाम धर्मपर्यायं सूत्रान्तं महावैपुल्यं बोधिसत्त्वाववादं सर्वबुद्धपरिग्रहं भाषित्वा स.पु.३ख/२.

nges par thar

= {nges par thar pa/}

nges par thar pa

पा. निर्मोक्षः — अशैक्षस्तु सर्वक्लेशबन्धनात्यन्तनिर्मोक्षाद् विमुक्तितत्प्रत्यात्मज्ञानाभ्यां प्रभावितः अभि.भा.४१क/१०२७; निःसरणम् — निःसरणोपायः बो.प.३५.

nges par thob par byed pa

वि. निर्वाहिका — प्रज्ञापारमिता न कस्यचिद्धर्मस्यावेशिका वा निवेशिका वा संदर्शिका वा निदर्शिका वा आवाहिका वा निर्वाहिका वा अ.सा.१८०क/१०१.

nges par mthong ba

निदर्शनम् — सङ्केतकाले विज्ञातो विद्यतेऽर्थो निदर्शनम् त.स.६२क/५८९.

nges par 'thag pa

निस्तर्हणम् मि.को.५०ख ।

nges par 'thon

= {nges par 'thon pa/} {nges par 'thon nas} निर्गत्य — तूर्णं निर्गत्य मार्जारौ चक्रतुस्तौ प्रदक्षिणम् अ.क.४०.१४१.

nges par 'thon pa

• क्रि. निर्ययौ — बुद्धोत्पादितदृग्भूमेः शब्दमाकर्ण्य निर्ययौ अ.क.२५.३२; • भू.का.कृ. उद्भूतः — अदृश्यवृक्षनिलयादुद्भूतम् अ.क.३५.३१.

nges par dud

= {nges par dud pa/}

nges par dud pa

वि. अवनम्रः — स तत्र बालानिलकीर्णपुष्पैः वृक्षैः कृतातिथ्य इवावनम्रैः अ.क. ५३.३१.

nges par gdab

= {nges par gdab pa/}

nges par gdab pa

निपातनम् — अन्योन्यवेष्टनाकारमङ्गुष्ठपदमीलनम् । वैरोचनपदाक्रान्तं वज्रकीलनिपातनम् गु.स.१२४ख/७४.

nges par gdams

= {nges par gdams pa/}

nges par gdams pa

भू.का.कृ. नियन्त्रितः — इति वाक्याद् भगवतः शासनेन नियन्त्रितः अ.क. १०.८३.

mngon par 'du

क्रि. अभिपतति — यत्र धारणीमण्डले दश धर्ममुखासंख्येयशतसहस्राण्यावर्तन्ते समवसरन्ति आमुखीभवन्ति अभिपतन्ति परिवर्तन्ते ग.व्यू.३९०क/९७.

mngon par 'du ba

= {nges par 'du/}

nges par 'debs

= {nges par 'debs pa/}

nges par 'debs pa

= {gsod pa} निर्वापणम्, मारणम् अ.को.२.८.११४.

nges par 'don

क्रि. निर्विध्यति — स एवं नैर्वेधिक्या प्रज्ञया समन्वागतो यत्किंचित्पश्यति शृणोति जिघ्रति आस्वादयति स्पृशति विजानीते वा, तत्सर्वं निर्विध्यति सु.प.२५क/५.

nges par 'dor bar byed

क्रि. निक्षेप्स्यति — सर्वभूतानि लोकेऽस्मिन्निक्षेप्स्यन्ति समुच्छ्रयम् अ.श. २८४क/२६०.

nges par ldog pa

विनिवृत्तिः — अस्माभिः संशयस्त्वत्र प्रमाभावेऽपि वर्ण्यते । भावेऽभावे च वस्तूनां प्रमाणविनिवृत्तितः त.स.१२०क/१०४१.

nges par sdom pa

नियमः — कालदेशनियमजपहोममौनतपविलम्बितगतिमतिस्मृतिप्रज्ञाधृतिअधिवासवतः म.मू.१०७ख/१६.

nges par brdar

= {nges par brdar ba/}

nges par brdar ba

भू.का.कृ. निर्घृष्टः — निर्घृष्टा कणशः कृतापि कुशलैर्नैव प्रयाति क्षयम् अ.क.५०.३३.

nges par bsdams

= {nges par bsdams pa/}

nges par bsdams pa

= {nges bsdams} ।। • भू.का.कृ. निपीडितः — षड्भिर्वर्षैरयं जातः शिशुः कुक्षिनिपीडितः अ.क.८३.६; • सं. नियमः — कामं नियमवामस्य स्वाधीनानभिलाषिणः । प्रायेण वर्धते जन्तोर्निषेधेनाधिकादरः अ.क.९२.३०.

nges par bsdu ba

निक्षेपः — {snying po nges par bsdu ba zhes bya ba} हृदयनिक्षेपनाम क.त.३९५०; द्र. {nges par bsdus pa/}

nges par bsdus pa

निक्षेपः — {snying po nges par bsdus pa zhes bya ba} हृदयनिक्षेपनाम क.त.४४७०; द्र. {nges par bsdu ba/}

nges par gnas 'cha'

वि. निवसन् — इति संततदीर्घवैरिषु व्यसनौघप्रसवैकहेतुषु । हृदये निवसत्सु निर्भयं मम संसाररतिः कथं भवेत् बो.अ. ४.३४.

nges par gnod mdzes

ना. निसुम्भः, महाक्रोधः म.व्यु.४३२९; मि.को.७ख ।

nges par dpyad pa

• क्रि. निरूप्यते — अतस्तेषु जातिस्वभावा धर्मा नित्यत्वादयः प्रतिनियतशब्दाभिव्यक्तिहेतवो निरूप्यन्ते, निश्चीयन्त इति यावत् त.प.१५९क/७७१ ; • सं. नितीरणम् — युक्त्या निध्यानं नितीरणम् अभि.स्फु.१६१क/८९१.

nges par spangs pa

प्रतिनिःसर्गः — तत्र प्रतिनिःसर्गः पर्यवस्थानप्रहाणमधिकृत्य, उत्पन्नस्य परिवर्जनात् अभि.स.भा.५३ख/७४.

nges par spyod pa

पा. नियतचर्या — नियतचर्याप्रतिपत्तिभूमिस्थितो बोधिसत्त्वो नियतचर्याप्रतिपन्नः बो.भू.५१क/६०.

nges par spyod pa sgrub pa'i sa

पा. नियतचर्याप्रतिपत्तिभूमिः — नियतचर्याप्रतिपत्तिभूमिस्थितो बोधिसत्त्वो नियतचर्याप्रतिपन्नः बो.भू.५१क/६०.

nges par sprul pa

= {nges sprul pa/}

nges par phigs

=* क्रि. निर्विध्यति — निर्विध्यतीति नात्र किंचिद्विध्यति नाविध्यति, नात्र किंचिद्विध्यते नाविध्यते, तेनोच्यते निर्विध्यतीति सु.प.२५ख/५.

nges par phan pa

निहितः लो.को.६०९.

nges par phye

= {nges par phye ba/} {nges par phye ste} निर्भिद्य — त्रयोऽनागामिन इति निर्भिद्य नोक्ता इत्यनवबुध्यमान इतरः पृच्छति अभि.स्फु.१९१क/९५३.

nges par phye ba

भू.का.कृ. निर्भिन्नः, द्र. {nges par phye ste} निर्भिद्य अभि.स्फु.१९१क/९५३. {nges par phrad pa} समागमः, सम्प्राप्तिः — करिष्यामि तवावश्यं दारकाभ्यां समागमम् अ.क.२३.४७.

nges par 'phangs pa

निक्षेपः — इति क्षेमेन्द्रविरचितायां बोधिसत्त्वावदानकल्पलतायां शिलानिक्षेपावदानं पञ्चदशः पल्लवः अ.क.१५.३१.

nges par 'phel ba

= {nges 'phel ba/}

nges par bya

• क्रि. अवसीयते — सर्वस्य च संस्कृतस्यानित्यत्वाभ्युपगमात् संस्कृतत्वं नित्ये न सम्भवतीति स्पष्टमेवावसीयते त.प.८३ख/६१८; निश्चीयते — अतस्तेषु जातिस्वभावा धर्मा नित्यत्वादयः प्रतिनियतशब्दाभिव्यक्तिहेतवो निरूप्यन्ते, निश्चीयन्त इति यावत् त.प.१५९क/७७१ २. = {nges par bya ba/}

nges par bya ba

• कृ. निश्चेतव्यम् लो.को.६०९; अवसेयम् त.प. २. = {nges par bya/}

nges par byas

= {nges par byas pa/} {nges par byas te/} {o nas} निश्चित्य — निश्चित्य पुनरभूतिं वर्द्धनस्य पातनम् वि.सू.७२क/८९; विनिश्चित्य — तन्नायं विलम्बितुं मे काल इति विनिश्चित्य स दुरात्मा जा.मा.२८५/१६५; नियम्य — न नियम्य कालं पौनःपुन्येऽन्यत्र वा वि.सू.८२ख/१००.

nges par byas pa

• भू.का.कृ. निश्चितः — कार्यकारणभावश्च समयाद् येन निश्चितः त.स. ९४क/८५४; त.स.१२६ख/१०८९; विनिश्चितः — असर्वदर्शिभिर्विप्रैः कुत एतद् विनिश्चितम् त.स. ११२ख/९७३; व्यवसितः — तया व्यवसितं चार्थं पुरुषः प्रतिपद्यते त.स.१२ख/१४५; अवधारितः — तत्र न प्रत्यभिज्ञानं भेदबुद्ध्यावधारितम् त.स.८९ख/८१३; उपनियतः — कल्पनाविभागोपनियतनिशितज्वलितविविधायुधविराजितोभयपार्श्वम् जा.मा.१३३/७७; नीतः — प्रामाणिकश्च नीतार्थः सू.अ.२२३ख/१३३; नियमितः — अवस्थानियमे दृष्टधर्मवेदनीयादिभिरवस्थापि नियमिता भवति अभि.स.भा.४७क/६४; उपोद्धृतः — व्यतिरेकश्चान्वयव्यतिरेकाभ्यामपोद्धृतः प्र.अ.९०क/९७; • सं. विनिश्चयः — {nges par byas pa'i phyir} विनिश्चयात् त.स.१०८क/९४२; नियमनम् — निस्सृष्टत्वं प्रव्रज्यापेक्षार्थतायां नियमने वि.सू.२७क/३३; तत्त्वं प्रव्रज्यापेक्षार्थतायां नियमनस्य वि.सू.२२ख/२७.

nges par byas pa ma yin pa

= {nges byas ma yin/}

nges par byas pa yin

क्रि. निश्चयः क्रियते — स्थिते हि तस्य मानत्वे निश्चयः क्रियतेऽनया त.स. ११२क/९७०; व्यवसीयते — रूपमर्थगतेरन्यदप्यस्य व्यवसीयते त.स.७०क/६५८.

nges par byings

= {nges par byings pa/}

nges par byings pa

भू.का.कृ. निमग्नः — {yul gyi grong du nges par byings} निमग्ना विषयग्रामे अ.क.१९. ७७.

nges par byung

= {nges par byung ba/}

nges par byung ba

भू.का.कृ. निष्क्रान्तः — गोत्र एव स्थितो, नावतीर्णो न निष्क्रान्तः श्रा.भू.८ख/१९; विनिःसृतः — निष्पन्नपरमार्थोऽसि सर्वभूमिविनिःसृतः सू.अ.२६०क/१८०; निर्यातः मि.को.१३१ख; निर्गतः वि.प्र.१२९ख/.

nges par byed

= {nges par byed pa/}

nges par byed pa

• क्रि. १. व्यवस्यति — व्यवस्यन्तीक्षणादेव सर्वाकारान् महाधियः प्र.वा.२.१०७; अध्यवस्यति — यद्येवम्, कथं तर्हि लोकोऽङ्कुशादि बाह्यमेव तद्धेतुत्वेनाध्यवस्यति त.प.२९३ख/२९९; निश्चयं कुरुते — स्वतःप्रामाण्यपक्षे तु निश्चयं कुरुते स्वतः त.स.११३ख/९८० २. निश्चीयते — सर्वशब्दविवेकश्च क्वचिन्निश्चीयते कथम् त.स. ६१ख/५८६; अवसीयते — तयोराधारभूता तु व्यक्तिरेवावसीयते त.स.४७ख/४७१; व्यवसीयते — तत्सामर्थ्याद्विज्ञानप्रतिभासरूपा एवामी क्षित्यादय इति व्यवसीयन्ते त.प.२२०क/१५६; निरूप्यते — विज्ञानव्यक्तिभेदेन भवेच्चेदविरुद्धता । तथाप्यन्यानपेक्षत्वे किं क्व नेति निरूप्यते त.प.२१७क/९०४; विनियम्यते — यद् यथा वाचकत्वेन वक्तृभिर्विनियम्यते वा.टी. ७४क/२९; अवधारयति — ततः पश्चादनुमानेन चेष्टालक्षणेन लिङ्गेन श्रोतुः प्रतिपन्नत्वं पश्यति, अवधारयतीत्यर्थः त.प.१९७ख/८६१; द्र. {nges pa/} {nges par byed pa yin/} {nges par byed par 'gyur} 3. अध्यवस्येत् — विभुत्वं च स्थितं तस्य कोऽध्यवस्येद् विपर्ययम् त.स.७७क/७२१; • सं. १. निश्चयः — नीलसदृशमनुभूय तद्विज्ञानं यतो नीलस्य ग्राहकमवस्थाप्यते निश्चयप्रत्ययेन न्या.टी.४६क/८३; विनिश्चयः — परतस्तस्य प्रामाण्यस्य विनिश्चये । प्रसज्यते प्रमेयत्वम् त.स.१०८ख/९४९; निश्चितिः — {nges par byed pa'i rgyu} निश्चितिकारणम् त.स.११०क/९५९; निश्चयकरणम् — दृश्यानुपलम्भनिश्चयकरणसामर्थ्यादेव पूर्वोक्तया नीत्या प्रत्यक्षेणैवाभावो निश्चितः न्या.टी.५४ख/१२३; नियतीकरणम् — बलपारमितायास्तस्यैव कुशलस्य नियतीकरणावरणम् म.भा.९क/२.१३ २. निष्कृतिः — निष्कृतिः शिक्षा पूजनं सम्प्रधारणम् । उपायः कर्म चेष्टा च चिकित्सा च नव क्रिया अ.को.३.३.१५६ ३.. = {bden 'jug} सत्याकृतिः, सत्यापनम् मि.को.४२क ४. नियतकारिता — तत्र कतमा बोधिसत्त्वस्य सुकृतकर्मान्तता । या पारमितासु नियतकारिता निपुणकारिता नित्यकारिता अनवद्यकारिता च बो.भू.१६०क/२११; • वि. निश्चायकः — प्रमाणं हि निश्चायकं न सन्देहकृत् प्र.अ.२३ख/२७; न हि धूमो वाष्पादिरूपेण सन्दिह्यमानो वह्नेर्निश्चायको भवति त.प.३८ख/५२६; नियामकः — सर्वः स्यात् सर्वसंवेद्यो न हेतुश्च नियामकः त.स.७४ख/६९७; त.प.१०१ख/६५२; नियतकारी — प्रमुदितविहारे बोधिसत्त्वस्तस्यामेव बोधिसत्त्वभावनायां विपुलकारी भवत्यच्छिद्रकारी नियतकारी यथाप्रतिलब्धापरिहाणितः बो.भू.१६६ख/२२०.

nges par byed par

विनिश्चेतुम् — तस्मिन् सदपि मानत्वं विनिश्चेतुं न शक्यते त.स.१०८क/९४६.

nges par byed pa ma yin pa

= {nges byed min pa/}

nges par byed pa yin

क्रि. निश्चीयते — यावता यतोऽर्थप्रत्ययो भवति स एव स्वभावतोऽर्थस्य बोधक इति स्पष्टमेव निश्चीयते त.प.१५०ख/७५४; अवसीयते — वर्णा एव हि यथानुभवं पश्चात् सङ्कलनाप्रत्ययेन स्मार्त्तेनावसीयन्त इत्यभिप्रायः त.प.२०४क/८७६; नियम्यते — तेन सोऽवश्यं फलविशिष्टं मार्गं सम्मुखीकरोतीति नियम्यते अभि.स्फु.१८२ख/९३६; द्र. {nges pa/} {nges par byed pa/} {nges par byed par 'gyur/}

nges par byed pa'i rgyu

निश्चितिकारणम् — त्रिसत्यताऽपि देवानां नैव निश्चितिकारणम् त.स.११०क/९५९.

nges par byed pa'i shes pa

निश्चयप्रत्ययः — निश्चयप्रत्ययेन च तज्ज्ञानं नीलसंवेदनमवस्थाप्यमानं व्यवस्थाप्यम् न्या.टी.४६क/८३.

nges par byed par 'gyur

क्रि. निर्णयः क्रियते — प्रतिबिम्बोदयग्रस्तैर्निर्णयः क्रियते कथम् त.स.११५क/९९६; द्र. {nges pa/} {nges par byed pa/} {nges par byed pa yin/}

nges par byed par 'gyur ba

= {nges par byed par 'gyur/}

nges par bran pa

= {nges bran/}

nges par 'byin

= {nges par 'byin pa/}

nges par 'byin pa

• सं. १. निष्कासनम् — मातर्निष्कासनायैव त्वं मे केनापि निर्मिता अ.क.६७. ४५ २. निर्याणम् — भूमयो दश निर्याणं तद्धेतुः संभृतिद्वयम् र.वि.४.६; • वि. नैर्याणिकः १. शीलभेदः — {nges par 'byin pa'i tshul khrims} नैर्याणिकं शीलम् श्रा.भू.१८ख/४४ २. बोधिसत्त्वस्य प्रथमचित्तोत्पादभेदः — स च बोधिसत्त्वस्य प्रथमचित्तोत्पादः समासेन द्विविधः । नैर्याणिकश्चानैर्याणिकश्च । तत्र नैर्याणिको य उत्पन्नोऽत्यन्तमनुवर्तते न पुनर्व्यावर्तते बो.भू.९ख/९.

nges par 'byin pa ma yin pa

वि. अनैर्याणिकः — बोधिसत्त्वस्य प्रथमचित्तोत्पादभेदः — स च बोधिसत्त्वस्य प्रथमचित्तोत्पादः समासेन द्विविधः । नैर्याणिकश्चानैर्याणिकश्च । तत्र नैर्याणिको य उत्पन्नोऽत्यन्तमनुवर्तते न पुनर्व्यावर्तते । अनैर्याणिकः पुनर्य उत्पन्नो नात्यन्तमनुवर्तते पुनरेव व्यावर्तते बो.भू.९ख/९.

nges par 'byin pa'i lam

पा. नैर्याणिकप्रतिपत् — नैर्याणिकप्रतिपत्सुदेशकत्वान्निर्जितमारक्लेशप्रत्यर्थिक इत्युच्यते ल.वि.२०६ख/३०९.

nges par 'byin par 'gyur

क्रि. निष्कासयति — निष्कासयति मामेष तद्व्यतिक्रमकारिणम् अ.क. ६७.४६.

nges par 'byin par byed

= {nges par 'byin par byed pa/}

nges par 'byin par byed pa

• क्रि. निष्कास्यते — तदा शुक्लवस्त्रं दत्त्वा काषायं गृहीत्वा विहारान् निष्काश्यते (निर्धार्यते इत्यपि पाठः) वि.प्र.९२ख/३.३; • वि. नैर्याणिकः — अत्यन्तं निर्याणाय प्रभवतीति नैर्याणिकः अभि.भा.४९क/१०५८.

nges par 'byung

= {nges par 'byung ba/}

nges par 'byung bcas

= {nges 'byung bcas/}

nges par 'byung ba

= {nges 'byung} ।। • क्रि. १. निर्याति — श्रावको हि चतुरार्यसत्यप्रतिवेधभावनाभ्यां निर्याति म.टी.२४२ख/८३; श्रद्धा हि परमं यानं येन निर्यान्ति नायकाः शि.स.५क/६ २. निर्यास्यति म.व्यु.६४२६; • सं. १. निर्याणम् — {rtag tu pha rol tu phyin pa la goms pa ni nges par 'byung ba'o} सदापारमिताभ्यासनिर्याणः सू.अ.१३९ख/१६; निःसरणम् — सर्वापक्षालवियुक्तत्वान्निःसरणम् अभि.भा.४९क/१०५८; श्रा.भू.३४ख/८२; निःसारः — निःसरणं निःसारः सर्वस्य संस्कृतस्य निर्वाणम् अभि.भा.१२८-३/२७; निःसृतिः — ततो विमुच्यते तेभ्यस्तेनैषां निःसृतिस्ततः सू.अ.१८८क/८५; सू.अ.१६५क/५६ २. नैष्क्रम्यम् [1] बुद्धकृत्यम् — अन्तःपुररतिक्रीडां नैष्क्रम्यं दुःखचारिकाम् । बोधिमण्डोपसंक्रान्तिं मारसैन्यप्रमर्दनम् । संबोधिं धर्मचक्रं च र.वि.२.५५ [2] भूमिविशेषः — {nges par 'byung ba'i sa} नैष्क्रम्यभूमिः श्रा.भू.१५क/३५ ३. नैर्याण्यम् — नैर्याण्यात् प्रदक्षिणैर्निर्वाणाधिकारतया सू.अ.१८२क/७८; • भू.का.कृ. निर्यातः — कल्पासंख्येयनिर्यातो ह्यधिमुक्तिं विवर्धयन् सू.अ.१९०क/८८; निर्गतः — धर्मधातुनिर्गतो नाम समाधिः अ.सा.४३०ख/२४२; निष्क्रान्तः — अस्त्यवतीर्णः पुद्गलः । अवतीर्ण एव, न परिपच्यमानो, न परिपक्वो, न निष्क्रान्तः श्रा.भू.१४ख/३२; निःसृतः — न तावदहमस्मात् सदेवकाल्लोकात्… मुक्तो निःसृतो विसंयुक्तो विप्रयुक्तः अभि.स्फु.२१०क/९८४; निर्जातः वि.प्र.१५५क {IV}. वि. १. निर्यायी, पुद्गलस्य अवस्थाविशेषः — स्रोतापन्नः… निर्यायी, व्याकृतः, धार्मकथिकः, अभिषिक्तः, बोधिप्राप्तः, भोगी, परार्थकृदिति म.टी.२८३ख/१४४ २. नैर्याणिकः — यद्यसौ धर्मः क्लिष्टो भवति, तस्य मिथ्याविमुक्तिः … यदि नैर्याणिको भवति, तस्य नैर्याणिकता प्र.प.६०.

nges par 'byung ba nyid

नैर्याणिकता — यद्यसौ धर्मः क्लिष्टो भवति, तस्य मिथ्याविमुक्तिः… यदि नैर्याणिको भवति, तस्य नैर्याणिकता प्र.प.६०.

nges par 'byung ba dang bcas pa

= {nges 'byung bcas/}

nges par 'byung ba ma yin pa

• सं. १. अनिर्याणम् — न खलु पुनरियं सुविक्रान्तविक्रामिन् प्रज्ञापारमिता कस्यचिद्धर्मस्य हानाय वा विवृद्धये वा प्रत्युपस्थिता, नापि… निर्याणाय वा अनिर्याणाय वा सु.प.४७क/२४ २. अनैर्याणिकता — या चानैर्याणिकता, यश्च समादानभ्रंशः तदन्यैश्च कारणैः शीलविपत्तिरेव वेदितव्या श्रा.भू.२१ख/५१; • वि. अनैर्याणिकः — कतमैर्दशभिः कारणैर्विपन्नो भवति । आदित एव दुर्गृहीतो भवति… अनैर्याणिको भवति श्रा.भू./४५.

nges par 'byung ba med pa

= {nges 'byung med/}

nges par 'byung ba rdzogs pa'i byang chub tu 'gro bar byed pa

नैर्याणिकः सम्बोधिगामी, धर्मपर्यायः — म.व्यु.१२९९.

nges par 'byung ba la brten pa

वि. नैष्क्रम्याश्रितः म.व्यु.६७५५.

nges par 'byung ba'i rnam pa

निःसरणाकारः — ‘पुनः पुनः परिहाणितो नात्यन्तिको मोक्षः’ इति दृष्टिचरितानां निःसरणाकारः अभि.भा.५०क/१०६२.

nges par 'byung ba'i shes rab

निःसरणप्रज्ञा — {nges par 'byung ba'i shes rab can} निःसरणप्रज्ञः म.व्यु.११०५.

nges par 'byung ba'i shes rab can

वि. निःसरणप्रज्ञः, श्रावकगुणः म.व्यु.११०५; द्र. {nges par 'byed pa'i shes rab can/}

nges par 'byung ba'i sa

पा. नैष्क्रम्यभूमिः — नैष्क्रम्यभूमिः कतमा ? आह । यच्च लौकिकेन मार्गेण वैराग्यगमनम्, यच्च लोकोत्तरेण मार्गेण वैराग्यगमनम्, यश्च तयोस्सम्भारः तदेकत्यमभिसंक्षिप्य नैष्क्रम्यभूमिरित्युच्यते श्रा.भू.१५क/३५.

nges par 'byung bar 'gyur

क्रि. निर्यास्यति — ये प्रत्येकबुद्धयाने नियता भविष्यन्ति, ते क्षिप्रं प्रत्येकबुद्धयानेन निर्यास्यन्ति सु.प.२१क/२; अ.सा.९ख/६.

nges par 'byung bar byed pa

निर्याणम् — अत्यन्तनिर्याणान्नैर्याणिकः अभि.भा.५०क/१०६१; निर्याणीकारः — {'khor ba las yid nges par 'byung bar byed pa} संसारमनोनिर्याणीकारः क.त.२३१३.

nges par 'byed pa

पा. निर्वेधः — {nges par 'byed pas na nges par 'byed pa ste/} {'phags pa'i lam mo} निश्चितो वेधो निर्वेधः आर्यमार्गः अभि.भा.१४क/९१४; {nges par 'byed pa'i cha dang mthun pa} निर्वेधभागीयम् अभि.भा.७३ख/११५६.

nges par 'byed pa'i cha dang mthun pa

पा. निर्वेधभागीयम्, शुद्धकभेदः —हानभागीयम्, विशेषभागीयम्, स्थितिभागीयम्, निर्वेधभागीयमिति चतुर्विधं शुद्धकम् अभि.भा.७३ख/११५६; निश्चितो वेधो निर्वेधः आर्यमार्गः … तस्य भागो दर्शनमार्गैकदेशः । तस्यावाहकत्वेन हितत्वान्निर्वेधभागीयानि अभि.भा.१४क/९१४; {nges par 'byed pa'i cha dang 'thun pa'i dge ba'i rtsa ba dang ldan pa} निर्वेधभागीयैः कुशलमूलैः समन्वागतः अ.श.२७६क/२५३.

nges par 'byed pa'i cha dang mthun pa rnam pa drug

निर्वेधभागीयं षड्विधम् : आनुलोमिकम्, प्राकर्षिकम्, प्रातिवेधिकम्, अन्यपारिणामिकम्, एकजन्मिकम्, एकासनिकं च अभि.स.भा.८६ख/११८.

nges par 'byed pa'i cha dang mthun pa'i dag pa pa

पा. निर्वेधभागीयं शुद्धकम् — शुद्धकेन प्रयोगतो निर्वेधभागीयं शुद्धकं प्रतिलभते अभि.भा.७२ख/११५२.

nges par 'byed pa'i shes rab

नैर्वेधिकप्रज्ञा — {nges par 'byed pa'i shes rab can} नैर्वेधिकप्रज्ञः म.व्यु.११०६.

nges par 'byed pa'i shes rab can

वि. नैर्वेधिकप्रज्ञः, श्रावकगुणः म.व्यु.११०६; द्र. {nges par 'byung ba'i shes rab can/}

nges par 'brel

= {nges par 'brel ba/}

nges par 'brel ba

भू.का.कृ. निबद्धः — सर्वेषां मन्त्रतन्त्रास्त्रनिबद्धास्ते इह शासने म.मू.२९०क/४४८.

nges par sbyar

= {nges par sbyar ba/}

nges par sbyar ba

• क्रि. १. नियुज्यते — समीक्ष्य गमकत्वं हि व्यपदेशो नियुज्यते प्र.वा.२.१९२ २. निबबन्ध — वाचां विचित्रमार्गाणां निबबन्धुः क्रियाविधिम् का.आ.१.९; • सं. विनियोगः — असम्पत्तौ साङ्घिकस्य यावच्छक्तिविनियोगः वि.सू.९२ख/१११; • कृ. १. नियोजितः — यो येषां विधिराख्यातः तेनैवायं नियोजितः म.मू.२९०क/४४८; अवनद्धः — {zangs kyi glegs bu nges sbyar ba'i} ताम्रपट्टावनद्धयोः अ.क.६.८५ २. नियोज्यम् — नियोगः प्रेरणारूपो विना न विषयं क्वचित् । नियोज्योऽपि नियोज्यत्वमात्मनः सोऽवगच्छति प्र.अ.१०ख/१२.

nges par sbyar bar bya

• क्रि. नियुञ्जीत — सम्पन्नतां सम्यक्तया च प्रेप्सितस्योद्ग्राह्य शीलसामान्यगततारागणे नियुञ्जीत वि.सू.३क/२ २. = {nges par sbyar bar bya ba/}

nges par sbyar bar bya ba

• कृ. नियोज्यम् — नियोज्यः पुरुषं यागो विषयः सकलमिदं प्रतीयते प्र.अ.८क/९; • सं. विनियोजनम् — संस्थायां विनियोजनम् वि.सू.९३क/१११; विनिर्युक्तिः — {de la yo byad ches bzang po nges par sbyar bar bya'o} अत्र साधुतरस्य विनिर्युक्तिरुपकरणस्य वि.सू.२७ख/३४.

nges par sbyar bya

= {nges par sbyar bar bya ba/}

nges par sbyor

= {nges par sbyor ba/}

nges par sbyor ba

= {nges sbyor} ।। • क्रि. नियुज्यते — तत्र पुरुषैरेव ते यथेष्टं नियुज्यन्ते वा.टी.७७क/३२; • सं. १. नियोगः [1] नियोजनम् — बहवोऽपि हि एकार्थकारिणो भवेयुः, चक्षुरादिवत् । तत्सामर्थ्यख्यापनाय तत्रैकशब्दनियोगोऽपि स्यादिति युक्तं पश्यामः वा.न्या.१४९-३/३०; वि.सू.९१ख/१०९; नियोजनम् — तत्र पुरुषैरेव ते यथेष्टं नियुज्यन्ते, अन्यथातीताजातयोर्दर्शनान्तरभेदिष्वन्यत्र वा नियोजनं न भवेदिति भावः वा.टी.७७क/३२; • पा. मीमांसकमते — कोऽयं नियोगो नाम । निशब्दो निःशेषार्थो योगार्थो युक्तिः । निरवशेषो योगो नियोगः प्र.अ.६ख/८; {nges par sbyor ba'i tshad ma can} नियोगप्रामाणिकाः प्र.अ.६ख/८ २. निरुक्तम् — मीमांसकोपरचितात् समयान्निरुक्तकाराद्युपरचितः समयः समयान्तरम् त.प.४३ख/५३६ {III}. * नियुक्तः — ननु नियोगो वाक्यार्थः । नियुक्तोऽहमिति प्रतीतेः प्र.अ.६ख/८.

nges par sbyor ba po

वि. नियोजकः — कार्यव्यापृतामवस्थां प्रतिपद्य नियोजको निर्युक्ते प्र.अ.१३क/१५; नियोक्ता — अथ नियोक्तृधर्मता नियोगस्य प्र.अ.१०ख/१२; = {nges par sbyor ba byed pa po/}

nges par sbyor ba byed pa po

वि. नियोजकः, नियोक्ता — अथ नियोजकधर्मत्वेऽपि नियोज्यविषयापेक्षया नियोगस्तथात्वं प्रतिलभते प्र.अ.१०ख/१२; = {nges par sbyor ba po/}

nges par sbyor ba yin

क्रि. १. नियुज्यते — तत्र पुरुषैरेव ते यथेष्टं नियुज्यन्ते वा.टी.७७क/३२; द्र. {nges par sbyor bar 'gyur ba/} {nges par sbyor bar byed pa} 2. निर्युक्ते — कार्यव्यापृतामवस्थां प्रतिपद्य नियोजको निर्युक्ते प्र.अ.१३क/१५.

nges par sbyor ba'i tshad ma

नियोगप्रमाणम् — {nges par sbyor ba'i tshad ma can} नियोगप्रामाणिकः प्र.अ.६ख/८.

nges par sbyor ba'i tshad ma can

वि. नियोगप्रामाणिकः — नियोगप्रामाणिका हि नियोगप्रतिपत्तिमात्रतः प्रवर्त्तन्ते प्र.अ.६ख/८.

nges par sbyor bar 'gyur

क्रि. नियुञ्जते — स्यान्मतम्, किमित्येकं शब्दमनेकत्र नियुञ्जते वा.टी.७७क/३३; द्र. {nges par sbyor ba yin/} {nges par sbyor bar byed pa/}

nges par sbyor bar byed

= {nges par sbyor bar byed pa/}

nges par sbyor bar byed pa

• क्रि. नियोजयति — तमेनं योगी यत्र यत्र नियोजयति श्रा.भू.१६१क/४११; विनियुज्यते — तत्र कथमादिकर्मिकः तत्प्रथमकर्मिको मनस्कारभावनायां विनियुज्यते श्रा.भू.१६१क/४११; द्र. {nges par sbyor bar 'gyur ba/} {nges par sbyor ba yin/} ।। • वि. १. नियोजकः, नियोक्ता — कार्यव्यापृतामवस्थां प्रतिपद्य नियोजको निर्युक्ते प्र.अ.८-३/१५ २. निरुक्तकारः — मीमांसकोपरचितात् समयान्निरुक्तकाराद्युपरचितः समयः समयान्तरम् त.प.४३ख/५३६.

nges par sbyor bar byed pa po

वि. नियोक्ता — नियुज्यमानविषयनियोक्तृणां यदीष्यते । धर्मे नियोगः सर्वत्र न शब्दार्थोऽवतिष्ठते प्र.अ.८क/९; नियोजकः — अथ नियोजकधर्मत्वेऽपि नियोज्यविषयापेक्षया नियोगस्तथात्वं प्रतिलभते प्र.अ.७-२/१२.

nges par ma gyur

= {nges par ma gyur pa/}

nges par ma gyur pa

भू.का.कृ. अनवधृतम् — न चानवधृते तस्मिंस्तद्धर्मत्वावधारणा त.स.५५क/५३१.

nges par ma byas

= {nges par ma byas pa/}

nges par ma byas pa

• भू.का.कृ. अनिश्चितः — अनिश्चितेऽपि सास्त्येव निश्चयोऽप्युदितक्रमात् त.स.११२क/९७०; अविनिश्चितः — मा भूद् वा साधनं तत्र बाधके त्वविनिश्चिते त.स.१२०ख/१०४५; • सं. अनिश्चयः — दयाद्यनिश्चये तेषामसत्त्वं हि कथं गतम् त.स.१११क/९६३; अविनिश्चयः — {nges par ma byas pa'i phyir} अविनिश्चयात् त.स.१२३ख/१०७४.

nges par ma 'dzin

= {nges par ma 'dzin pa/}

nges par ma 'dzin pa

अनवधारणम् — एवं शब्देऽपि व्यामोहादनवधारणं देशस्य त.प.१९२क/८४८.

nges par ma bzung

= {nges par ma bzung ba/}

nges par ma bzung ba

वि. अनवधारितः — तथा ह्यसति सम्बन्धे सति चानवधारिते । गम्यमानमिदं वाक्यं प्रसज्येताप्रमाणकम् त.स.५९ख/५६८; अनवधृतः — पूर्वस्य ज्ञानस्यानवधृतार्थत्वादप्रामाण्यमेवेति भावः त.प.२२८ख/९२७.

nges par mi 'gyur

= {nges mi 'gyur/}

nges par mi rtog pa

अनुपनिध्यानम्, असन्तीरणम् — अपि खल्वार्यस्यानुपनिध्यायतः स्मृतिसंप्रमोषात् क्लेश उत्पद्यते नोपनिध्यायतः, रज्ज्वामिव सर्पसंज्ञा अभि.भा.३३क/९९६.

nges par mi byed pa

वि. अनियतकारी — तत्राधिमुक्तिचर्याविहारे (बोधिसत्त्वो) बोधिसत्त्वभावनायां परीत्तकारी भवति च्छिद्रकारी अनियतकारी पुनर्लाभपरिहाणितः बो.भू.१६६ख/२२०.

nges par mi 'byung

= {nges par mi 'byung ba/}

nges par mi 'byung ba

अनिःसरणम् — भवेन भवस्यानिःसरणवचनं तु तेनैव तस्यानिःसरणाद्, आस्रवानत्यन्तनिःसरणाच्च अभि.भा.६८क/११३७.

nges par mi 'dzin

क्रि. न व्यवस्यति — नहि ते स्कन्धसन्तान एवात्मप्रज्ञप्तिं व्यवस्यन्ति अभि.भा.८२क/११८९.

nges par mi shes

= {nges par mi shes pa/}

nges par mi shes pa

अनिर्ज्ञानम् — शोधिते वस्तुनि सा(?)षानुष्ठानमनिर्ज्ञाने प्रतिच्छादकालस्यासंव्यमान(?)न्यूनत्वस्य संश्रयणम् वि.सू.८६ख/१०४.

nges par myong bya

भवितव्यता — शोकाभिभूता भवितव्यताया जगौ स्वभावं भ्रमरावलीव अ.क.५९. १२३; अ.क.१०५.१९.

nges par 'tshe ba

निकारणम् मि.को.५०ख ।

nges par mdzad

= {nges par mdzad pa/}

nges par mdzad pa

वि. विनिश्चितम् — यैः पुनः स्वोक्तिषु स्पष्टं युक्तार्थत्वं विनिश्चितम् त.स.१३०ख/१११४; नीतम् — सूत्रे च भगवता नीतमेतत् । ‘स्कन्धेष्वेव पुद्गलाख्या’ इति मानुष्यकसूत्रम् अभि.भा.८५ख/१२०१; कृतनिश्चयः — यथा त्रैयध्विकनाथाः सम्बोधौ कृतनिश्चयाः स.दु.१४७/१४६.

nges par 'dzin

= {nges par 'dzin pa/}

nges par 'dzin pa

• क्रि. १. अवधारयति — अवधारणाचित्तं येन यथानुचरितं विचारितं वा तन्निमित्तमवधारयति सू.अ.१९०ख/८९ २. अवधार्यताम् — एकोऽत्र सर्वज्ञत्वेनावधार्यताम् निश्चीयताम् त.प.२६३क/९९५; • सं. अवधारणम् — {bdag nyid mchog tu nges par 'dzin pa yid la byed pa} अग्रत्वात्मावधारणमनस्कारः सू.अ.१७९ख/७३; अवधारणा — षट् चित्तान्युपदिष्टानि । मूलचित्तमनुचरचित्तं विचारणाचित्तमवधारणाचित्तं संकलनचित्तमाशास्तिचित्तं च सू.अ.१९०क/८८; निर्धारणम् — विनिश्चयतश्च तत्रापत्तिः कथं भवत्यनापत्तिर्वेति निर्धारणात् सू.अ.१६५क/५६; परामर्शः — द्वितीयं व्यतिरिच्येत न परामर्शचेतसा प्र.वा.२.३८५.

nges par 'dzin pa'i dmigs pa

पा. अवधारणालम्बनम्, आलम्बनानुत्तर्यभेदः — द्वादशविधमालम्बनम् । यदुत धर्मप्रज्ञप्तिव्यवस्थानालम्बनम्, धर्मधात्वालम्बनम्, साध्यालम्बनम्, साधनालम्बनम्, धारणालम्बनम्, अवधारणालम्बनम्, प्रधारणालम्बनम्, प्रतिषेधालम्बनम्, प्रतानतालम्बनम्, प्रगमालम्बनम्, प्रशठत्वालम्बनम्, प्रकर्षालम्बनञ्च म.भा. २६क/४.२८.

nges par 'dzin pa'i sems

पा. अवधारणाचित्तम्, चित्तभेदः — षट् चित्तान्युपदिष्टानि । मूलचित्तमनुचरचित्तं विचारणाचित्तमवधारणाचित्तं संकलनचित्तमाशास्तिचित्तं च सू.अ.१९०क/८८.

nges par 'dzin par 'gyur

क्रि. अवधारयेत् — तत्र यदि वस्तुभूतः सम्बन्धो न स्यात्, तदा सर्व एव पुरुषो व्युत्पन्नव(?)हारो नार्थमवधारयेत् त.प.१५४ख /७६२.

nges par 'dzin par byed

= {nges par 'dzin par byed pa/}

nges par 'dzin par byed pa

• क्रि. अवधारयति — तस्मिन् सति प्रेक्षावान् क्रियाप्रवृत्तेः प्रागेवावबुध्यते अवधारयति त.प.२४७क/२०९; निर्धारयति — को हि सत्पुरुषो गन्धादिभ्योऽन्यां पृथिवीं निर्धारयति अभि.भा.९३क/१२२५ अवधार्यते — कामधातौ सत्कायदृष्ट्यादिशेषाः क्लेशा अकुशला एवेत्यवधार्यते अभि.स्फु.१०८ख/७९५; • वि. नैर्याणिकः — विजानीयाद् आत्मत आत्मीयतः… नैर्याणिकतः काङ्क्षातो विमतितो विचिकित्सातः अभि.भा.४८ख/१०५७.

nges par rdzogs pa

निष्पादनम् — भावा भव्यतरस्वभावरचना वैचित्र्यचारुक्रमैः । आस्वाद्यस्य रसस्य संगततया निष्पादनायोद्यताः अ.क.६६.८६.

nges par zhi ba

नियमनम् — श्रुतवति शमनयमुनिपरिनिवहे विषधरनियमनगुणनुतिरुदभूत् अ.क.३३. २६.

nges par zhugs

= {nges par zhugs pa/}

nges par zhugs gyur

= {nges par zhugs gyur pa/}

nges par zhugs gyur pa

भू.का.कृ. निविष्टः — इह भूमिगर्भे शल्यादिकं निविष्टं शुभकर्मणि विघ्नकरं भवति वि.प्र.१०७क/३.२८.

nges par zhugs pa

• सं. १. नियामावक्रमणम् — सैव च नियामावक्रान्तिरित्युच्यते, सम्यक्त्वनियामावक्रमणात् अभि.भा.१६क/९२३; • पा. नियतिपातः — एते त्रयो नियतिपाता भवन्ति । गोत्रस्थनियतिपातः, चित्तोत्पादनियतिपातः, अवन्ध्यचर्यानियतिपातश्च बो.भू.१५२क/१९७; • भू.का.कृ. १. निविष्टः — तोये पयो निविष्टं पिबन्ति हंसाः वि.प्र.१०९ख/५ २. नियतिपतितः — गोत्रस्थ एव बोधिसत्त्वो नियतिपतित इत्युच्यते बो.भू.१५२क/१९७.

nges par zhugs pa ma yin pa

वि. अनियतिपतितः — ते समासतो दश वेदितव्याः । गोत्रस्थः, अवतीर्णः … अनियतिपतितः, नियतिपतितः, एकजातिप्रतिबद्धः, चरमभविकश्चेति बो.भू.१५६ख/२०२.

nges par gzhag pa

निध्यप्तिः — सुचलितरतिप्रभासश्रीश्च दारिका दुर्योधनज्ञानसागरगर्भं च नाम चित्तनिध्यप्तिं प्रत्यलभत ग.व्यू.२४४क/३२७.

nges par za ba

निघसः मि.को.४१क ।

nges par zlog par dka' ba

वि. दुर्निवारः — न सर्वत्र विकाराय निकारः प्रेमदुःसहः । दुर्निवारो भवत्येव स्नेहलीनो रजःकणः अ.क.१०.४९.

nges par gzir ba

भू.का.कृ. निपीडितः — अहो स राजा सहते कथं नु देवोपघातेन निपीडितानाम् अ.क.३/१५५.

nges par gzung

= {nges par gzung ba/}

nges par gzung du med

क्रि. नावधार्यते — गणिताद्येकदेशे तु सर्वेषां सत्यवादिता । जिनबुद्धादिसत्त्वानां विशेषो नावधार्यते त.स.११४ख/९९५.

nges par gzung ba

• क्रि. अवधार्यते — लोकोत्तरेणैव सकृत्प्रहाणमित्यवधार्यते अभि.स्फु.१५०ख/८७२; • सं. अवधारणम् — षडनास्रवगोचराः इति । षडेवेत्यवधारणम् अभि.स्फु.१०५ख/७८९; त.स.१०४ख/९२०; • कृ. १. निष्कृष्टम् — {ba lang gi sgra las nges par gzung ba'i ba lang nyid} गौशब्दान्निष्कृष्टस्य गोत्वस्य त.प.१३७क/७२५ २. अवधार्यः — स चानुमानपरिच्छेदादवधार्यः प्र.अ.४८क/५५.

nges par gzung bar

अवधारयितुम् — यदा भेदमवधारयितुमिच्छति तदा तमवधारयति त.प.७४ख/६०२.

nges par gzung bar dka' ba

वि. दुरवधारः, दुःपरिच्छेदः — रूपिणीनामपि तावदोषधीनां बहुरसानां कासाञ्चिद् इन्द्रियग्राह्या रसविशेषा दुरवधारा भवन्ति अभि.भा./१८८.

nges par gzung bar bya ba yin

क्रि. अवधार्यते — सुगत एकोऽवधार्यत इति चेद् त.प.२६३क/९९५.

nges par bzung

= {nges par bzung ba/}

nges par bzung ba

• सं. अवधारणम् — प्रधानादेवेत्यवधारणं कालपुरुषादिव्यवच्छेदार्थम् त.प.१४७क/२१; त.स.९८क/८७०; • भू.का.कृ. अवधारितः — को हि ज्येष्ठप्रमाणेन दृढेनार्थेऽवधारिते दुर्बलैरितरैः पश्चादध्यवस्येद् विपर्ययम् त.स. १८क/२००; त.प.१६०ख/७७४; अवधृतः — नूनं तत्रापि पूर्वेण नार्थः सोऽवधृतः स्फुटम् त.स.१०५ख/९२७.

nges par bzung ba ma yin pa

= {nges bzung min/}

nges par bzung ba yin

क्रि. अवधार्यते — नित्यमाप्तप्रणीतं वा वाक्यं यच्चावधार्यते त.स.१०५क/९२४.

nges par yid 'phrog

वि. निर्हारिणी — निर्हारिण्या विपञ्च्या मिलितमलिरुतेनेव तन्त्रीस्वनेन ना.ना.२६५ख/२१.

nges par yod pa'i nges pa

अवश्यंभावनियमः — अवश्यंभावनियमः कः परस्याऽन्यथा परैः । अर्थान्तरनिमित्ते वा धर्मे वाससि रागवत् प्र.वृ१६९-१/१३.

nges par legs pa

= {nges legs} निःश्रेयसम्, निर्वाणम् — {skyes bu'i don mngon par mtho ba dang nges par legs pa'i mtshan nyid} पुरुषस्यार्थः अभ्युदयनिःश्रेयसलक्षणः बो.प.४; तत्र अभ्युदयः सुखम्, मोक्षः निःश्रेयसम् त.प.३१३ख/१०९३; म.व्यु.१७२९.

nges par legs pa'i lam

निःश्रेयसमार्गः — त्रिविधो निःश्रेयसमार्गः । क्लेशमभिभूय कुशलपक्षप्रयोगोपायः, सत्त्वपरिपाचनोपायः, बुद्धधर्मसमुदानयनोपायश्च अभि.स.भा.७३ख/१०२.

nges par log

= {nges par log pa/}

nges par log pa

• सं. निवर्त्तनम् — सर्वेषामपि तीर्थ्यानामहङ्कारनिवर्त्तनात् । मुक्तिरिष्टाऽऽत्मसत्त्वे च नाहङ्कारो निवर्त्तते त.स.१२७ख/१०९४; • वि. निर्गतः — दशाकुशलमार्गेभ्यो निर्गतानां निसर्गतः । एते कुशलवर्गस्य मार्गाः स्वर्गे निरर्गलाः अ.क.६. १७६.

nges par shes

= {nges par shes pa/} {nges par shes nas} निर्ज्ञाय — निर्ज्ञाय भुक्तिवतां सर्वेषाम् वि.सू.८०ख/९७.

nges par shes pa

१. निर्ज्ञानम् — मध्यपातेन प्रत्युपतिष्ठमानमज्ञातमत्रैत्(व?) गतो निर्ज्ञानार्थं पृच्छेत् वि.सू.६क/६; विज्ञानम् — यत्नः सम्बन्धविज्ञानहेतुः कोऽपि कृतो यदि । क्रमलङ्घनमप्याहुर्न दोषं सूरयो यथा का.आ.३.१४६ २. निश्चयज्ञा मि.को.९६क ।

nges par shes par byas

= {nges par shes par byas pa/} {nges par shes par byas nas} निर्ज्ञाय — निर्ज्ञाय निःश्रयाद्यर्पयेत् वि.सू.९ख/१०.

nges par shes par byas pa

भू.का.कृ. निर्ज्ञातम्, द्र. {nges par shes par byas nas} निर्ज्ञाय वि.सू.९ख/१०.

nges par sems pa

निध्यप्तिः — {zhi gnas nges par sems pa} शमथस्य च निध्यप्तिः अभि.अ.१.६५; या अनागतानां कुशलमूलानां निध्यप्तिर्बोधेरामुखीकर्मसमन्वाहारः बो.प.३९; निध्यानम् — दृष्टधर्मसुखविहारश्च बोधिसत्त्वस्य सत्त्वार्थनिध्यानविरहितः केवलः स्वार्थो वेदितव्यः बो.भू.१४ख/१६.

nges par sems par byed

क्रि. निध्यायति म.व्यु.७४६२.

nges par sems par byed cing

संचिन्तयन् — इति संचिन्तयन्नेव नदीवेगेन भूयसा । प्रापितः सुकृतेनेव स पुरीं पुष्करवतीम् अ.क.३२.३४.

nges par sems byed

= {nges par sems par byed/}

nges par soms shig

क्रि. निध्यापयेत् म.व्यु.७४६५.

nges par sreg

= {sos ka} निदाघः, ग्रीष्मः — ग्रीष्म ऊष्मकः । निदाघ उष्णोपगम उष्ण ऊष्मागमस्तपः अ.को.१.४.१९.

nges par gsal

= {nges par gsal ba/}

nges par gsal ba

वि. नीकाशः — तुल्यसंकाशनीकाशप्रकाशप्रतिरूपकाः प्रतिपक्षप्रतिद्वन्द्विप्रत्यनीकविरोधिनः का.आ.२.५७.

nges par gsod

= {nges par gsod pa/}

nges par gsod pa

= {gsod pa} निहननम्, मारणम् — प्रमापणं निबर्हणं निकारणं निशारणम् । प्रवासनं परासनं निषूदनं निहिंसनम् । निर्वासनं संज्ञपनं निर्ग्रन्थनमपासनम् । निस्तर्हणं निहननं क्षणनं परिवर्जनम् । निर्वापणं विशसनं मारणं प्रतिघातनम् । उद्वासनप्रमथनक्रथनोज्जासनानि च । आलम्भपिञ्जविशरघातोन्माथवधा अपि अ.को.२.८.११४.

nges par bsams

= {nges par bsams pa/} {nges par bsams nas} विनिश्चित्य — इति विनिश्चित्य स महासत्त्वः परममिव लाभमधिगम्य परमप्रीतमनास्तत्रावतस्थे जा.मा.५४/३२.

nges par bsreg

क्रि. निर्दहिष्यामि — निर्दहिष्यामि नो अद्य क्रूरमन्त्रैः सुदारुणैः म.मू.२७२ख/४२७.

nges par bsreg par bya

क्रि. निर्दहेत् — वज्रनिर्गतैर्वज्रज्वालाभिर्दशदिक्स्थितमपि सकलं मारवृन्दं सत्त्वविहेठकं निर्दहेत् वि.प्र.१०२ख/३.२३.

nges par lhan cig skye ba

सहोत्पादनियमः — उक्तो रूपिणां सहोत्पादनियमः अभि.भा./१८५.

nges par lhung

= {nges par lhung ba/}

nges par lhung ba

भू.का.कृ. १. निपतितः — व्यसननिपतितानां लीलया पुण्यशीला निखिलमतुलममूलं क्लेशमुन्मूलयन्ति अ.क.३९.१०७ २. नियतिपतितः — मोक्षमार्गप्रतिहताशा अपरिनिर्वाणगोत्रकाः सत्त्वा ये संसारमेवेच्छन्ति न निर्वाणं तन्नियतिपतिताश्चेहधार्मिका एव र.वि.८९क/२८.

nges par lhung byed pa

निपातनम् — अधुनैव तवासन्नप्रवेशविषमस्थितेः । आद्यं मतं न्यायविदां राजपुत्र निपातनम् अ.क.४०.९३.

nges sprul

= {nges sprul pa/}

nges sprul pa

भू.का.कृ. निर्मितः, रचितः — मिथ्यावभासिनो वैते प्रत्ययाः शब्दनिर्मिताः प्र.वा.२. १७०.

nges 'phel

= {nges 'phel ba/}

nges 'phel ba

अभिवृद्धिः — नष्टाजातेऽपि विषये विपर्यासाभिवृद्धितः त.स.७१क/६६६.

nges byas

= {nges par byas pa/}

nges byas pa

= {nges par byas pa/}

nges byas ma yin pa

भू.का.कृ. अविनिश्चितम् — ननु तस्य प्रमाणत्वे विज्ञानस्याविनिश्चिते । कथं तत्र प्रवर्त्तेत प्रेक्षावानीप्सितागतेः त.स.१०८ख/९४७.

nges byed

= {nges par byed pa/}

nges byed pa

= {nges par byed pa/}

nges byed min

= {nges byed min pa/}

nges byed min pa

भू.का.कृ. अनिश्चयकरम् — अनिश्चयकरं प्रोक्तमीदृक् क्वानुपलम्भनम् । तन्नात्यन्तपरोक्षेषु सदसत्ताविनिश्चयौ प्र.वा.२.९४; द्र. {nges med byed pa/}

nges bran

भू.का.कृ. अवसिक्तम् — समुद्धृते रक्तवसावसिक्ते तस्मिन्मणौ निश्चलतालुमूलात् अ.क.३.१६४.

nges 'byin

= {nges par 'byin pa/}

nges 'byung

= {nges par 'byung ba/}

nges 'byung bcas

पा. सनिःसाराः, संस्कृतधर्माः — ते पुनः संस्कृता धर्मा रूपादिस्कन्धपञ्चकम् । त एवाध्वा कथावस्तु सनिःसाराः सवस्तुकाः अभि.को. १.७; निःसरणं निःसारः सर्वस्य संस्कृतस्य निर्वाणम्, तदेषामस्तीति सनिःसाराः अभि.भा.१२८.३/२६;

nges 'byung sna tshogs las byung ba

वि. नानानिर्याणनिर्यातः — अवैवर्तिको ह्यनागामी खड्गः प्रत्येकनायकः । नानानिर्याणनिर्यातो महाभूतैककारणः वि.प्र.१५६क/३.१०५.

nges 'byung ba

= {nges par 'byung ba/}

nges 'byung med

अनिर्याणम् — रूपादेरस्वभावत्वं तदभावस्वभावता । तदजातिरनिर्याणं शुद्धिस्तदनिमित्तता अभि.अ.१.३२.

nges 'byung med pa

= {nges 'byung med/}

nges 'byed

= {nges par 'byed pa/}

nges 'byed cha mthun

= {nges par 'byed pa'i cha dang mthun pa/}

nges 'byed yan lag

पा. निर्वेधाङ्गम् — निर्वेधाङ्गान्युपादाय दर्शनाभ्यासमार्गयोः । ये बोधिसत्त्वा वर्तन्ते सोऽत्रावैवर्तिको गणः अभि.अ.४.३८; चित्तोत्पादोऽववादश्च निर्वेधाङ्गं चतुर्विधम्… संभाराश्च सनिर्याणाः सर्वाकारज्ञता मुनेः अभि.अ.१.६.

nges sbyar ba

= {nges par sbyar ba/}

nges sbyor

= {nges par sbyor ba/}

nges sbyor nyid

नियोगता — तथा नियोगविषयं विना नास्ति नियोगता प्र.अ.१०ख/१२.

nges sbyor du smra

= {nges sbyor du smra ba/}

nges sbyor du smra ba

• सं. नियोगवादः, वादविशेषः — शुद्धप्रेरणानियोगवादः प्र.अ.११ख/१३; • वि. नियोगवादी — शुद्धकार्यनियोगवादिनां मतम् प्र.अ. ११ख/१३.

nges sbyor byed po

= {nges par sbyor bar byed pa po/}

nges ma mchis

= {nges ma mchis pa/}

nges ma mchis pa

वि. नैकान्तिकः — नैकान्तिको मृत्युरिह स्थितस्य न गच्छतः स्यादजरामरत्वम् जा.मा.२४१/१३९.

nges ma byas

= {nges par ma byas pa/}

nges mi 'gyur

क्रि. १. नावस्यति — न च तस्य विकल्पस्य सोऽर्थवत्तामवस्यति त.स.१३१क/१११७ २. निश्चयो न स्यात् — अप्रमाणद्वयाशङ्का यदि वर्त्तेत तत्र तु । प्रामाण्यनिश्चयो न स्याद् भ्रान्त्या तद्विषयीकृतेः त.स.१०७क/९३७.

nges med

= {nges pa med pa/}

nges med pa

= {nges pa med pa/}

nges med dpe

पा. अनियमोपमा, उपमाभेदः — पद्मन्तावत्तवान्वेति मुखमन्यच्च तादृशम् । अस्ति चेदस्तु तत्कारीत्यसावनियमोपमा का.आ.२.२०.

nges med byed

= {nges med byed pa/}

nges med byed pa

वि. अनिश्चयकरः — कामार्त्ता घर्मसन्तप्तेत्यनिश्चयकरं वचः का.आ.३.१४३; द्र. {nges byed min pa/}

nges tshig

= {nges pa'i tshig} 1. निरुक्तिः, निर्वचनम् — ‘वाहितपापधर्मत्वाद् ब्राह्मणाः’ इति निरुक्तिः त.प.३२३ख/१११५; आसयन्त्यास्रवन्त्येते हरन्ति श्लेषयन्त्यथ । उपगृह्णन्ति चेत्येषामास्रवादिनिरुक्तयः अभि.को.५.४०; निरुक्तिपदम् — केषुचि मानुषमन्त्रपदेभिः सर्वप्रवेशनिरुक्तिपदेषु शि.स.१७८ख/१७६; निर्वचनम् — एतेन प्रतिसंविदां निर्वचनं कर्म च दर्शितम् सू.अ.२२४ख/१३४ २. निरुक्तम्, वेदाङ्गम् — अङ्गानि वेदानां षट् । शिक्षा कल्पो व्याकरणं छन्दो निरुक्तं ज्योतिषमिति त.प.२६२क/९९४; वेदः साङ्ग षड्भिरङ्गैः सह, अङ्गानि च सूत्रं गेयं व्याकरणं छन्दो निरुक्तं ज्योतिश्चेति वि.प्र.२७२क/२.९६ ३. = {nges tshig byed pa} निरुक्तकारः — {spyod pa pa dang nges tshig la sogs pas} मीमांसकनिरुक्तकारादयः त.प.२००ख/८६८.

nges tshig dang ldan pa

वि. व्युत्पादितम् — {mtshan nyid yod tsam nges tshig dang /} {ldan pa'i tshig ni rtsub mo 'o} परुषा लक्षणास्तित्वमात्रव्युत्पादितश्रुतिः का.आ.३. १००.

nges tshig ldan

= {nges tshig dang ldan pa/}

nges tshig byed pa

निरुक्तकारः, यास्कः — मनुष्यातिशायिपुरुषविशेषनिकेतः सुमेरुगिरिशिखरादिदेशविशेषोऽधिमानुषसुखाधिष्ठानो नानोपकरणसमृद्धः स्वर्ग इति निरुक्तकारादयो वर्णयन्ति त.प.२४९ख/९७३.

nges tshig yod

= {nges tshig yod pa/}

nges tshig yod pa

वि. व्युत्पननम् — {nges tshig yod phyir go+o Da ba/} {shin tu grags pa min yang 'dod} व्युत्पन्नमिति गौडीयैर्नातिरूढमपीष्यते का.आ.१.४६.

nges mdzad

= {nges par mdzad pa/}

nges mdzad pa

= {nges par mdzad pa/}

nges 'dzin

= {nges par 'dzin pa/}

nges gzung

= {nges par gzung ba/}

nges gzung ba

= {nges par gzung ba/}

nges gzung min

= {nges par gzung ba ma yin pa} क्रि. नावधार्यते — समुत्पन्नेऽपि विज्ञाने न तावदवर्धायते त.स.१०९क/९५०.

nges bzung

= {nges par bzung ba/}

nges bzung ba

= {nges par bzung ba/}

nges bzung ma byas

• सं. अनवधारणम् — {nges bzung ma byas phyir} अनवधारणात् त.स.११८ख/१०२२; • भू.का.कृ. अनवधारितम् ।

nges bzung min

= {nges par bzung ba ma yin pa} ।। • क्रि. नावधार्यते — ततः परं तु यद् याति तत् सौक्ष्म्यान् नावधार्यते त.स.१००ख/८८७; • भू.का.कृ. न अवधृतः — नूनं तत्रापि पूर्वेण नार्थः सोऽवधृतः स्फुटम् त.स.१०५ख/९२७.

nges yin

= {nges pa yin/}

nges legs

= {nges par legs pa/}

nges shes

= {nges par shes pa/}

nges bsreg

= {nges par bsreg}

ngo

१. = {gdong} मुखम्, आस्यम् — {bu'i ngo mthong bar 'ong ngo} अप्येव… पुत्रमुखं पश्येयम् वि.व.२०७क/१.८१; अ.श.९क/८ २. अनुरोधः — चक्रे तदनुरोधेन रत्नपात्रपरिग्रहम् अ.क.९.४८; {tshigs su bcad pa sbyar ba'i ngor} श्लोकबन्धानुरोधात् सू.अ.२३५ख/१४७; {'dod pa'i 'dod pa nor ngor min} न कामकामस्य धनेऽनुरोधः अ.क.३/१७४; उपरोधः — {bdag la byams ngor khyod kyis gsan par bya} श्रोतव्यमेव प्रणयोपरोधात् अ.क.२२.२५; अनुवृत्तिः — स च परानुवृत्त्या मुहूर्तमुपस्थितस्मृतिः शृणुयात् बो.भू.९२ख/११८; ग्रहः — {rje yi thugs ngor 'khrugs pa yis} प्रभुचित्तग्रहव्यग्राः अ.क.२४.१३५; सौह्रदम् — {nor rnams ngo ni mi rtag par/} {bdag gis snga nas shes zin na} चलं सौह्रदमर्थानां विदितं पूर्वमेव मे जा.मा.४४/२५ ३. {ngo bo/}

gzhan gyi ngor

परान् प्रति — चन्दनं चन्द्रिका मन्दो गन्धवाही च दक्षिणः । सेयमग्निमयी सृष्टिश्शीता किल परान्प्रति का.आ.२.३०२; पराधीनः — तिष्ठन्त्येव पराधीनाः येषां तु महती कृपा प्र.अ.१३०क/१३९.

ngo bstod

वि. चाटुकारः — औचित्यचतुरालापः कर्कशोऽपि नृणां प्रियः । कृपणश्चाटुकारोऽपि कर्णशूलाय केवलः अ.क.४८.५४.

ngo bstod pa

= {ngo bstod/}

ngo thon

प्रसह्यम् — कामं प्रसह्यापि धनानि हर्तुं शक्तिर्भवेदेव भवद्विधानाम् जा.मा.१३९/८१; {mi bden pa yang bden pa bzhin du ngo thon smra} ब्रूयादसत्यमपि सत्यमिव प्रतीतः जा.मा.१८६/१०७; द्र. {ngo mthon/} {ngo 'thon/}

ngo mthon

प्रसह्यम् — निधीयमानः स नु धर्महेतुश्चौरैः प्रसह्याथ विलुप्यमानः जा.मा.४०/२२; द्र. {ngo thon/} {ngo 'thon/}

ngo 'thon

प्रसभम् म.व्यु.६८५८; द्र. {ngo thon/} {ngo mthon/}

ngo nag

वि. कृष्णमुखः म.व्यु.३५३६; मि.को. ९८ख; द्र. {ngo gnag}

ngo gnag

वि. कृष्णमुखः म.व्यु.३५३६; द्र. {ngo nag}

ngo bo

१. = {rang bzhin} स्वभावः — तदवश्यं ततो जातं तत्स्वभावोऽपि वा भवेत् प्र.वा.२.७०; कल्पनाया अपोढम् अपेतं कल्पनापोढम् । कल्पनास्वभावेन रहितमित्यर्थः न्या.टी.४०ख/४१; स्वरूपम् — भवतु नाम स्वरूपमात्रग्रहणम्, महत्त्वादिविशेषग्रहणं तु कथं भवति त.प.१३९ख/७३०; रूपम् — तत्… रूपं स्वभावो यस्य तत्तथोक्तम् त.प.३३८ख/३९२ २. भावः — कोऽयं सम्बन्धव्यतिरेकेन विषयीभावः नाम त.प.१८४ख/८३०; {rgyu dang 'bras bu'i ngo bo} कार्यकारणभावः हे.बि.१३७-५/५४; {rnam pa gnyis kyi ngo bo ni rnam pa gnyis nyid do} द्विधाभावो द्वैधम् अभि.स्फु.१०९क/७९६; {bdag nyid gtso bo'i ngo bor yang dag par mthong ba'i phyir} आत्मनः प्रधानभावसंदर्शनात् सू.अ.१७९ख/७३; {ngo bo'i rkyen} भावप्रत्ययः अभि.स्फु.१३८क/८५२ ३. = {nges par brtags pa} रूपम्, निरूपणम् — {dpyad pas na ngo bo ste nges par brtags pa zhes bya'o} रूपणं रूपो निरूपणमित्यर्थः प्र.अ.१७६ख/१९१ ४. = {ngo bo nyid} रूपता — {shes pa'i ngo bo} बोधरूपता त.स. ७३क/६८३ ५. भावार्थे उत्तरपदः — {grogs kyi ngo bo} साहाय्यम् सू.अ.२४१ख/१५६; {rtogs ldan ngo bo} वैचक्षण्यम् त.स.१०८ख/९४७; {'og rol gyi ngo bo} पश्चात्तनत्वम् प्र.अ.१५८क/१७२ ६. *मौलः — {ngo bo'i de bzhin gshegs pa rnams kyis} मौलैस्तथागतैः ल.अ.६२क/७.

ngo bo khyad par

रूपातिशयः — अजातोऽनष्टश्च रूपातिशयो यस्येति विग्रहः वा.टी.८६क/४३.

ngo bo can

वि. रूपी — अर्था ज्ञाननिविष्टास्ते यथा व्यावृत्तिरूपिणः । तेनाभिन्न इवाभान्ति व्यावृत्ताः पुनरन्यतः प्र.वृ.१७६-१/२८; रूपिणी — अर्थरूपतया तत्त्वेनाभावाच्च न रूपिणी प्र.वा.२.३२.

ngo bo gcig

एकरूपम् — {ngo bo gcig rjes su 'gro ba med pa} एकरूपासमन्वयम् त.प.२१९क/९०८.

ngo bo gcig nyid

एकरूपता — निष्कृष्टगोत्ववाचित्वं चिरेण प्रतिपद्यताम् । एकरूपतया भ्रान्तैर्जनैरध्यवसायतः त.स.९०क/८१७.

ngo bo gcig pu

ऐकरूप्यम् — अपृथग्वेदनात् पूर्वं तदत्र प्रतिपादितात् । ऐकरूप्यापरिज्ञानपर्यन्तेषु न सिद्धता त.स.७५ख/७०५.

ngo bo nyid

१. = {rang bzhin} स्वभावः — सर्वसत्त्वेष्वकारणपरमवत्सलस्वभावः जा.मा.४/१; पञ्च धर्माः स्वभावश्च विज्ञानान्यष्ट एव च । द्वे नैरात्म्ये भवेत् कृत्स्नो महायानपरिग्रहः ल.अ.१४६ख/९३; प्रकृतिः — उपलम्भान्तरङ्गेषु प्रकृत्यैवानुरज्यते प्र.वा.१. २५१; निसर्गः — निसर्गसिद्धेष्विच्छावशात् प्रतिपादनायोगात् प्र.वृ.१९५-१/७५ २. = {rang bzhin nyid} स्वभावता — प्रकृतिः । स्वभावतेत्यर्थः अभि.स्फु.३१०ख/११८५; स्वरूपत्वम् — एकवस्तुस्वरूपत्वादुदन्वत्यपि वर्त्तते त.स.१२३क/१०७२; रूपत्वम् — तत्परिच्छेदरूपत्वं विज्ञानस्योपपद्यते त.स.७३ख/६८४; रूपता — ननु च वैभाषिकस्य निरुद्धोऽप्यसावस्तीति ? सत्यमस्ति, न तु प्रदीपरूपतामेव बिभ्राणः सोऽस्ति अभि.स्फु.११७क/८१२; स्वाभाव्यम् — एते सर्वत्रगस्य स्वाभाव्यात् अभि.स्फु.१०५ख/७८८ ३. = {ngo bo nyid kyi/}

ngo bo nyid kyi

स्वाभाविकः — {ngo bo nyid kyi sku} स्वाभाविककायः वि.प्र.१६१ख/३.१२६; प्रकृतौ भवं प्राकृतम्, स्वाभाविकमित्यर्थः त.प.१७०क/७९७; ईश्वरादीश्वरत्वस्य प्राप्तिस्तस्यापि सान्यतः । तदन्यस्यापि सान्यस्मान्न स्वाभाविक ईश्वरः प्र.अ.३५क/४०.

ngo bo nyid kyis

स्वभावतः — वस्तुस्वलक्षणे नैताः प्रवर्त्तन्ते स्वभावतः त.स.४८ख/४८१.

ngo bo nyid kyi sku

पा. स्वाभाविककायः, कायभेदः — तत्र स्वाभाविकः कायो बुद्धानां पञ्चलक्षणः । पञ्चाकारगुणोपेतो वेदितव्यः समासतः र.वि.२. ४४; स्वाभाविककायधर्मिणी सेति नियमः वि.प्र.१६१ख/३.१२६.

ngo bo nyid kyi rigs

पा. स्वाभाविककुलम्, कुलभेदः — तथागतीयाश्वासतः पञ्चकुलैर्मुद्रणम् । स्वाभाविककुलस्य प्रतिषेधः, बुद्धानां जनकत्वादिति वि.प्र.५१ख/४.६८.

ngo bo nyid kyis stong pa nyid

पा. स्वभावशून्यता, शून्यताभेदः — त्रिविधा शून्यता । अभावशून्यता, अतद्भावशून्यता, स्वभावशून्यता च म.भा.११ख/३.८.

ngo bo nyid sku

= {ngo bo nyid kyi sku/}

ngo bo nyid stong pa

वि. स्वभावशून्यः — स्वभावशून्यं प्रशमाद्वयक्षयं गत्या विमुक्तं समताप्तिनिर्वृतम् द.भू.१७४क/७.

ngo bo nyid stong pa nyid

पा. स्वभावशून्यता, शून्यताभेदः म.व्यु.९५०; द्र. {ngo bo nyid kyis stong pa nyid/}

ngo bo nyid du btags pa

स्वभावप्रज्ञप्तिः — {ngo bo nyid du btags pa yongs su tshol ba} स्वभावप्रज्ञप्तिपर्येषणा बो.भू.३३क/३६; द्र. {ngo bo nyid du 'dogs pa/} {ngo bo nyid du gdags pa/}

ngo bo nyid du btags pa yongs su tshol ba

पा. स्वभावप्रज्ञप्तिपर्येषणा, पर्येषणाभेदः — चतस्रः पर्येषणा कतमाः ? नामपर्येषणा, वस्तुपर्येषणा, स्वभावप्रज्ञप्तिपर्येषणा, विशेषप्रज्ञप्तिपर्येषणा च… स्वभावप्रज्ञप्तौ स्वभावप्रज्ञप्तिमात्रदर्शनं स्वभावप्रज्ञप्तिपर्येषणा बो.भू.३३क/३६; द्र. {ngo bo nyid du gdags pa yongs su tshol ba/} {ngo bo nyid du 'dogs pa kun tu tshol ba/}

ngo bo nyid du gdags pa

स्वभावप्रज्ञप्तिः — {ngo bo nyid du gdags pa yongs su tshol ba} स्वभावप्रज्ञप्तिपर्येषणा बो.भू.१५४क/१९९; सू.अ.२४५क/१६१; द्र. {ngo bo nyid du 'dogs pa/} {ngo bo nyid du btags pa/}

ngo bo nyid du gdags pa yongs su tshol ba

पा. स्वभावप्रज्ञप्तिपर्येषणा, पर्येषणावस्तुभेदः — चत्वारीमानि बोधिसत्त्वानां सर्वधर्माणां यथाभूतपरिज्ञायै पर्येषणावस्तूनि । कतमानि चत्वारि ? नामपर्येषणा, वस्तुपर्येषणा, स्वभावप्रज्ञप्तिपर्येषणा, विशेषप्रज्ञप्तिपर्येषणा च बो.भू.१५४क/१९९; सू.अ.२४५क/१६१; द्र. {ngo bo nyid du btags pa yongs su tshol ba/} {ngo bo nyid du 'dogs pa kun tu tshol ba/}

ngo bo nyid du 'dogs pa

स्वभावप्रज्ञप्तिः — {ngo bo nyid du 'dogs pa kun tu tshol ba} स्वभावप्रज्ञप्तिपर्येषणा अभि.स.भा.७१ख/९९; द्र. {ngo bo nyid du btags pa/} {ngo bo nyid du gdags pa/}

ngo bo nyid du 'dogs pa kun tu tshol ba

पा. स्वभावप्रज्ञप्तिपर्येषणा, पर्येषणावस्तुभेदः — नामपर्येषणा… वस्तुपर्येषणा… स्वभावप्रज्ञप्तिपर्येषणा याऽभिधानाभिधेयसम्बन्धे स्वभावप्रज्ञप्तिमात्रस्य व्यवहारनिमित्तत्वेन संतीरणा ।… विशेषप्रज्ञप्तिपर्येषणा अभि.स.भा.७१ख/९९; द्र. {ngo bo nyid du gdags pa yongs su tshol ba/} {ngo bo nyid du btags pa yongs su tshol ba/}

ngo bo nyid du rnam par rtog pa

पा. स्वभावविकल्पः, विकल्पभेदः — तत्र स्वभावविकल्पः कतमः ? रूपादिसंज्ञके वस्तुनि रूपमित्येवमादिर्यो विकल्पः । अयमुच्यते स्वभावविकल्पः बो.भू.३१ख/३५.

ngo bo nyid gdags pa

= {ngo bo nyid du gdags pa/}

ngo bo nyid 'dogs pa

= {ngo bo nyid du 'dogs pa/}

ngo bo nyid med

= {ngo bo nyid med pa/}

ngo bo nyid med pa

= {ngo bo med pa} ।। • वि. = {rang bzhin med pa} निःस्वभावः — शून्याश्च निःस्वभावाश्च मायोपमा अजातकाः । सदसन्तो न विद्यन्ते भावाः स्वप्नोपमा इमे ल.अ.१६०क/१०९; अस्वभावः — एवं शून्या अस्वभावाः सर्वधर्मा इति महामते बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन प्रतिज्ञा न करणीया ल.अ.१२१ख/६८; • सं. = {rang bzhin med pa nyid} निःस्वभावता — त्रिविधा निःस्वभावता लक्षणनिःस्वभावता, उत्पत्तिनिःस्वभावता, परमार्थनिःस्वभावता च त्रि.भा.१६९क/९३; नीरूपता — अभावस्य च वस्तुत्वे पूर्वमङ्गीकृते सति । नीरूपता पुनस्तस्य किमर्थमुपवर्ण्यते त.स.६१ख/५८३; नैःस्वाभाव्यम् — विद्यते चेद्विपर्यासो नैःस्वाभाव्यं न विद्यते ल.अ.१६३ख/११५.

ngo bo nyid med par yongs su shes pa

अस्वभावपरिज्ञा — नहि… रूपं रूपस्वभावं जहाति । न वेदना, न संज्ञा, न संस्काराः । न विज्ञानं विज्ञानस्वभावं जहाति । या च अस्वभावपरिज्ञा, इयमुच्यते प्रज्ञापारमिता सु.प.३८क/१७.=

ngo bo nyid mtshungs

= {ngo bo nyid mtshungs pa/}

ngo bo nyid mtshungs pa

वि. समस्वभावः — स्वप्नं च लोकं च समस्वभावं रूपाणि चित्राणि हि तत्र चापि ल.अ.१६०क/१०९; द्र. {ngo bo mtshungs pa/}

ngo bo gnyis

• वि. = {ngo bo gnyis can} द्विरूपः — तुल्यातुल्यस्वरूपत्वाद् द्विरूपा अणवः स्मृताः त.स. ७२ख/६७५; • सं. = {ngo bo gnyis nyid} द्वैरूप्यम् — परस्परात्मतायां तु तद् द्वैरूप्यं विरुध्यते त.स.७२ख/६७६.

ngo bo gnyis can

वि. द्विरूपः — भेदाभेदविकल्पस्य प्रत्येकं प्रतिषेधनात् । द्विरूपोऽतिशयस्तस्य व्यस्तो भवति वस्तुनः त.स.१६ख/१८५; द्र. {ngo bo gnyis/}

ngo bo gnyis nyid

द्वयरूपत्वम् — तुल्यं रूपं यदा ग्राह्यमतुल्यं नैव गृह्यते । अणूनां द्वयरूपत्वे तदा किं नोपपद्यते त.स.७२क/६७५; द्विरूपता — एकस्यार्थस्वभावस्य परिक्षिप्ताद् द्विरूपता त.स.१००ख/८८७; द्र. {ngo bo gnyis/}

ngo bo sna tshogs

वैश्वरूप्यम् — वैश्वरूप्यं हीत्यादि । वैश्वरूप्यं सत्त्वभाजनलोकस्य वैचित्र्यम् त.प.१७३ख/६५.

ngo bo med

= {ngo bo med pa/}

ngo bo med pa

= {ngo bo nyid med pa} ।। • वि. = {rang bzhin med pa} अस्वभावः — ये सम्यक् प्रतिविध्य सर्वजगतो नैरात्म्यकोटिं शिवां तच्चित्तप्रकृतिप्रभास्वरतया क्लेशास्वभावेक्षणात् र.वि.१.१३; नीरूपः — यदसत् तन्नीरूपं निःस्वभावम् त.प.१५०क/२५; • सं. = {rang bzhin med pa nyid} नैरूप्यम् — यदि त्वसद् भवेत्कार्यं कारणात्मनि शक्तितः । कर्तुं तन्नैव शक्येत नैरूप्याद् वियदब्जवत् त.स.२क/२३; नैःस्वाभाव्यम् — धर्मैश्वर्यान्मृत्युमारावभङ्गान् नैःस्वाभाव्याच्छाश्वतो लोकनाथः र.वि.२.६२.

ngo bo mtshungs

= {ngo bo mtshungs pa/}

ngo bo mtshungs pa

वि. समरूपः — अर्थरूपत्वेन समानता । सर्वत्र समरूपत्वात् तद्व्यावृत्तिसमाश्रयात् प्र.वा.२.१०; द्र. {ngo bo nyid mtshungs pa/}

ngo bo mtshungs pa nyid

समरूपता — सर्वत्र हि तीक्ष्णमन्दतीव्रचान्दनादौ समरूपता । समत्वेन तस्य प्रतिपत्तेरेकाध्यवसायेन दृश्यविकल्प्यार्थैकीकरणतः प्र.अ.१७७क/१९१.

ngo bo gzhan

रूपान्तरम् हे.बि.१४४-१/७०.

ngo bo shes pa

प्रत्यभिज्ञा — {ngo bo shes pa'i shes pa} प्रत्यभिज्ञाप्रत्ययः त.प.२३क/४९३.

ngo bo shes pa'i shes pa

प्रत्यभिज्ञाप्रत्ययः — घटोत्क्षेपणसामान्यसङ्ख्यादिज्ञानस्य प्रत्यभिज्ञाप्रत्ययस्य त.प.२३क/४९३.

ngo bo'i rkyen

पा. भावप्रत्ययः — एकविपक्षाहारकृत्यतः इति… अन्तरेणापि हि भावप्रत्ययं भावप्रधाने निर्देशो भवेत् अभि.स्फु.१३८क/८५२.

ngo mi chod pa

वि. उपरोधशीलः म.व्यु.२४४०; मि.को.१२५क; = {ngo mi bzlog pa/}

ngo mi rtogs pa

वि. अपरिचितः — {mi rnams ni ngo mi rtogs pa} ({ngo mi rtag pa} इति पाठः) {yin gyis} अपरिचिता मानुषाः वि.व.२१८ख/१.९६; द्र. {ngo mi shes pa/}

ngo mi tsha

= {ngo mi tsha ba/}

ngo mi tsha ba

• वि. अलज्जः — नाशङ्कत कथं नाम धिगलज्जो बत द्विजः जा.मा.११२/६५; • सं. नैर्लज्ज्यम् — खादते यदि नैर्लज्ज्यादुन्मत्तो जायते सदा ल.अ.१५७ख/१०५.

ngo mi bzlog pa

वि. उपरोधशीलः मि.को.१२५क; = {ngo mi chod pa/}

ngo mi shes pa

वि. अविदितम् — {ngo mi shes par gnas par gyur to} अविदितस्थितोऽभूत् त.प.२६६क/१००१.

ngo dman pa

= {ngo tsha ba} त्रपा मि.को.१२९क ।

ngo tsha

= {ngo tsha ba/}

ngo tsha skyes

वि. लज्जितः मि.को.८३ख ।

ngo tsha dang bcas

= {ngo tsha dang bcas pa/}

ngo tsha dang bcas pa

वि. सलज्जः — एतत्सांख्यपशोः कोऽन्यः सलज्जो वक्तुमीहते प्र.अ.१२०क/१२८; द्र. {ngo tshar bcas pa/}

ngo tsha dang ldan

= {ngo tsha dang ldan pa/}

ngo tsha dang ldan pa

वि. लज्जावान् — यदुत प्राणातिपातात्प्रतिविरतो भवति निहतदण्डो निहतशस्त्रो निहतवैरो लज्जावान् द.भू.१८८क/१५; ह्रीमान् — ह्रीमांश्च भवत्यवद्यसमुदाचारेषु बो.भू.१३५ख/१७४; लज्जमानः — ततः प्रच्छन्नवृत्तान्तं लज्जमाना मनोहरा । निवेद्यादर्शयत्पित्रोः पतिं भूमिमनोभवम् अ.क.६४.२९६; सत्रपः — मानेन मानेन सखि प्रणयोऽभूत्प्रिये जने । खण्डिता कण्ठमाश्लिष्य तमेव कुरु सत्रपम् का.आ.३.४; अपत्राप्यपरिगतः — लज्जायमानरूपोऽपत्राप्यपरिगतहृदयः अ.श.१०७क/९७.

ngo tsha ba

• क्रि. लज्जते — तेन च बोधिसत्त्वो लज्जते सू.अ.२२०ख/१२८; निजगुणगणने धीर्लज्जते सज्जनानाम् अ.क.३९.३१; • सं. लज्जा — ह्रीधर्ममारभ्य लज्जामनस्कारः सू.अ.१७७ख/७२; जा.मा.१४२/८३; व्रीडा — व्रीडावनतवदनस्तु बोधिसत्त्वो मृदु विनिश्वस्य तूष्णीमभूत् जा.मा.१४०/८१; ह्रीः — त्रीणि कुशलमूलानि ह्रीश्चापत्राप्यं च स्वभावेन कुशलानि अभि.भा.१९६.२/५९७; त्रपा — इति ध्यात्वा तथा तिष्ठेत् त्रपादरभयान्वितः बो.अ.५.३२; • वि. लज्जमानः — वस्त्राण्यवारयद् भृत्यैर्लज्जमान इव क्षितौ अ.क.२७. ४०; ह्रीतः — स्थाप्यो नववधूवृत्तौ ह्रीतो भीतोऽथ संवृतः बो.अ.८.१६६; ह्रीणह्रीतौ तु लज्जिते अ.को. ३.१.८९; ह्रेपणः म.व्यु.६८१४; मि.को.१२९क ।

ngo tsha ba dang bcas pa

= {ngo tsha dang bcas pa/}

ngo tsha ba dang ldan pa

= {ngo tsha dang ldan pa/}

ngo tsha bar bya ba

कृ. ह्रेतव्यम् — ह्रेतव्येषु स्थानेष्वाह्रीक्यपर्यवस्थानपर्यवस्थितानां सत्त्वानामाह्रीक्यपर्यवस्थानं विनोदयत्यपनयति बो.भू.११९क/१५३.

ngo tsha mi shes pa

वि. अह्रीकः — ते… अह्रीका अनपत्रपा अचारित्रा असद्धर्मप्रसृता गोचरविरहिता बुद्धगोचराद्दूरीभूताः रा.प.२५६क/१५९.

ngo tsha med

= {ngo tsha med pa/}

ngo tsha med mkha' gos can

ना. = {rnam mkha'i gos can} अह्रीकः, दिगम्बरः — यदयमह्रीकः स्यादुष्ट्रो दधि स्यान्नेति किमप्यश्लीलमयुक्तमहेयोपादेयमपरिनिष्ठानादाकुलं प्रलपति, तदप्यनेन निरस्तम् प्र.वृ.१८८-३/५९; द्र. {ngo tsha med pa/} {ngo tsha med pa pa/}

ngo tsha med pa

• सं. १. अनपत्राप्यम् — रूपावचरोऽप्यन्तराभवः सम्पूर्णप्रमाणः सवस्त्रश्च प्रादुर्भवति, अपत्राप्योत्सदत्वात् बोधिसत्त्वस्य सवस्त्रः ।… अन्यो नग्नः, कामधातोरनपत्राप्योत्सदत्वात् अभि.भा.१७१-४/४२२; • पा. आह्रीक्यम् [1] पर्यवस्थानभेदः — आह्रीक्यमनपत्राप्यमीर्ष्यामात्सर्यमुद्धवः । कौकृत्यं स्त्यानमिद्धं च पर्यवस्थानमष्टधा अभि.को.५.४७ [2] उपक्लेशभेदः — आह्रीक्यं स्वयमवद्येनालज्जा त्रि.भा.१६०ख/६८ ३. = {rnam mkha'i gos can} अह्रीकः, दिगम्बरः — न वाऽह्रीकवादो युज्यते, तत्त्वान्यत्वयोः परस्परपरिहारस्थितिलक्षणतया तृतीयराशिव्यतिरेचकत्वात् वा.टी.८८क/४५; द्र. {ngo tsha med mkha' gos can/} {ngo tsha med pa pa/} ।। • वि. निर्लज्जः — सा तेन सह निर्लज्जा व्रजन्ती दिनसंक्षये अ.क.१४.१३२; लज्जारहितः — लज्जारहितो धीमान् क्लेशानधिवासयत्ययोनिशतः सू.अ.२२०ख/१२८; अलज्जः — न श्रद्दधे वाचमलज्ज मिथ्या भवद्विधानामसमाहितानाम् का.आ.३. ६५; अलज्जितः — ते वेदगुणदोषोक्तीः कथं जल्पन्त्यलज्जिताः त.स.७७क/७२१; अनपत्रपः — य आगमैकशरणोऽनपत्रपः । सलज्जस्तु, नैवं अदृष्टपूर्वं हि तृणाग्रे करिणां शतम् प्र.अ.१२०क/१२८; अह्रीकः — सुजीवितमह्रीकेण ध्वाङ्क्षेणाशुचिकर्मणा जा.मा.१७८/१०२; दुर्वृत्तः — नर्तयत्येष दुर्वृत्तः शिखण्डिक्रीडया जगत् अ.क.२५.४८.

ngo tsha med pa pa

= {rnam mkha'i gos can} अह्रीकः, दिगम्बरः — तदत्राह्रीकादयश्चोदयन्ति । सर्वमेव वस्तु सामान्यविशेषात्मकत्वेनानेकात्मकम् त.प.७०ख/५९३; द्र. {ngo tsha med mkha' gos can/} {ngo tsha med pa/}

ngo tsha shes

= {ngo tsha shes pa/}

ngo tsha shes pa

• सं. १. अपत्राप्यम् — रूपावचरोऽप्यन्तराभवः सम्पूर्णप्रमाणः सवस्त्रश्च प्रादुर्भवति, अपत्राप्योत्सदत्वात् बोधिसत्त्वस्य सवस्त्रः… अन्यो नग्नः, कामधातोरनपत्राप्योत्सदत्वात् अभि.भा.१७१-४/४२२; व्यपत्राप्यम् — एवमयं बोधिसत्त्वः समादानमाशयविशुद्धिञ्च निश्रित्य ह्रीव्यपत्राप्यमुत्पादयति बो.भू.७४क/९५; ह्रीः — तदेवमात्मलज्जयैव सत्पुरुषा नाचारवेलां लङ्घयन्तीति ह्रीबलेनार्येण भवितव्यम् जा.मा.१४३/८३; • पा. ह्रीः, कुशलमहाभूमिकधर्मभेदः — श्रद्धाऽप्रमादः प्रश्रब्धिरुपेक्षा ह्रीरपत्रपा । मूलद्वयमहिंसा च वीर्यं च कुशले सदा अभि.को.२.२५; चैतसिकधर्मभेदः — ह्रीरात्मानं धर्मं वाधिपतिं कृत्वावद्येन लज्जा… या चित्तस्यावलीनता लज्जा सा ह्रीः त्रि.भा.१५६क/५६; • वि. ह्रीमान् — ह्रीमता त्विह दुर्जीवं नित्यं शुचिगवेषिणा । संलीनेनाप्रगल्भेन शुद्धाजीवेन जीवता जा.मा.१७८/१०२; सलज्जः — सुनिश्चितं सुप्रसन्नं धीरं सादरगौरवम् । सलज्जं सभयं शान्तं पराराधनतत्परम् बो.अ.५.५५; अपत्रपिष्णुः — विपुलधृतिगुणोऽप्यपत्रपिष्णुः परयुवतीक्षणविक्लवेक्षणोऽपि जा.मा.१४८/८६; सव्यपत्रपः — यमेव पश्यन्ति तु सव्यपत्रपं शमाभिजातं व्यवहारनैपुणम् जा.मा.३४८/२०३; लज्जी — लज्जिनः शिक्षाकामस्य वि.सू.९०क/१०८.

ngo tsha shes pa rnams bde bar gnas par bya ba'i phyir

लज्जिनां स्पर्श(? सुख)विहाराय म.व्यु.८३५१.

ngo tsha shes pa dang khrel yod pa'i rgyan

ह्यपत्राप्यालङ्कारता — स श्रद्धाधिपतेयतया प्रसादबहुलतया… ह्र्यपत्राप्यालङ्कारतया द.भू.१७६क/९.

ngo tsha shes pa'i nor

पा. ह्रीधनम्, सप्तार्यधनेषु एकम् म.व्यु.१५६८.

ngo tsha shes pa'i dpal gyi dog pa'i 'od

ना. ह्रीश्रीमञ्जरिप्रभा, शरीरकायिकदेवता — तत्र धर्मपद्मश्रीकुशला शरीरकायिकदेवता ह्रीश्रीमञ्जरिप्रभा वा(?) अपरिमाणदेवतागणपरिवृता मायाया देव्या वर्णमुदीरयमाणा बोधिमण्डान्निष्क्रम्य सुधनस्य श्रेष्ठिदारकस्याभिमुखं गगनतले स्थित्वा… रश्मि जालानि प्रामुञ्चत् ग.व्यू.२५८क/३४०.

ngo tshar gyur

= {ngo tshar gyur pa/}

ngo tshar gyur pa

वि. लज्जितः — कदाचिद् दर्शनायातं भगवान् पुरतः स्थितम् । तं स्वल्पदाननाम्नैव लज्जितं दययावदत् अ.क.३४.१४.

ngo tshar 'gyur

क्रि. लज्जा भवति — षण्णां पारमितानां निषेवणालस्यतो भवति लज्जा । क्लेशानुकूलधर्मप्रयोगतश्चैव धीराणाम् सू.अ.२२०ख/१२८.

ngo tshar bcas

= {ngo tshar bcas pa/}

ngo tshar bcas pa

वि. सलज्जः — एतत् साङ्ख्यपशोः कोऽन्यः सलज्जो वक्तुमीहते । अदृष्टपूर्वमस्तीति तृणाग्रे करिणां शतम् वा.टी.८४क/४०; द्र. {ngo tsha dang bcas pa/}

ngo tshar bar 'gyur

क्रि. जिह्रेति — यावदसौ पिण्डपातप्रविष्टो महाजनकायेनोद्वीक्ष्यमाणो जिह्रेति अ.श.१७९क/१६५.

ngo mtshar

१. = {rmad byung} आश्चर्यम् — आश्चर्यमद्भुतमहो बत किंस्विदेतत्सत्यं न वेति समुदीर्णविचारहर्षाः जा.मा.८६/५१; यथा पारसीकादिभिर्मातृविवाहादेरिति न किञ्चिदाश्चर्यम् त.प.१७६क/८११; अद्भुतम् — तद्देशिनं च व्याप्नोति किमप्येतन्महाद्भुतम् प्र.वृ.१८५-२/५०; कौतूहलम् — तेषां कौतूहलविनिवृत्त्यर्थं भगवन्तं परिपृच्छति स्म ल.अ.६०ख/६; विस्मयः — अतः परार्थं कृत्वापि न मदो न च विस्मयः बो.अ.८.१०९; चित्रम् — षट्चक्रे वायुनाड्यो मरणभयहरा योगिनां नात्र चित्रम् वि.प्र.२४५क/२.५८; चित्रमेतद् विरक्तत्वं बन्धुजीवोपमस्य ते अ.क.२४.१५९; चमत्कारः — अहो परार्थोज्झितजीवितोऽयं परां चमत्कारदशां प्रयातः अ.क.३.१७३ २. = {ngo mtshar ltad mo} कौतूहलम् — कौतूहलं कौतुकं च कुतुकं च कुतूहलम् अ.को.१.८.३१; कुतुकम् मि.को.४२क ।

ngo mtshar skyed

= {ngo mtshar skyed pa/}

ngo mtshar skyed pa

विस्मापनम् — अन्यत्तु स्त्रीशूद्रविस्मापनं सुगतवचसि नासम्भवि प्र.अ.२३-५/५२; द्र. {ngo mtshar bskyed pa/}

ngo mtshar skyed mi bgyid

क्रि. न विस्मयमानयेत् — इन्द्रियोपशमो नन्दे मानस्तब्धे च सन्नतिः । क्षमित्वं चाङ्गुलिमाले कं न विस्मयमानयेत् श.बु. १२५.

ngo mtshar skyes

= {ngo mtshar skyes pa/}

ngo mtshar skyes pa

वि. कुतूहलजातः — तथैव राजा कुतूहलजातः स्वयमेव गतः पश्यति वि.व.१५८क/१.४६.

ngo mtshar bskyed

= {ngo mtshar bskyed pa/}

ngo mtshar bskyed pa

• सं. विस्मापनम् — श्रद्धापनं यानवराश्रितानां विस्मापनं त्यागकृतस्मयानाम् जा.मा.१०/५; • वि. आश्चर्यकारिणी — स सम्बन्धिगृहं प्राप्य ददर्शाश्चर्यकारिणीम् । शिखराकारराजार्हभक्ष्यसंभारसंपदम् अ.क.२१.२२.

ngo mtshar gyur

= {ngo mtshar gyur pa/}

ngo mtshar gyur pa

वि. विस्मितः, विस्मयान्वितः — तत्कर्मविस्मितमुखैरथ तस्य शिष्यैर्गन्धर्वयक्षभुजगैः जा.मा.१२/६; आश्चर्यप्राप्तः — ते सर्वे सपरिवारा भगवन्तं व्यवलोकयन्ति स्म आश्चर्यप्राप्ता अद्भुतप्राप्ता औद्बिल्यप्राप्ताः स.पु.४क/३.

ngo mtshar can

वि. विस्मयान्वितः, विलक्षः — विलक्षौ विस्मयान्विते अ.को.३.१.२४.

ngo mtshar che

= {ngo mtshar che ba/}

ngo mtshar che ba

= {ngo mtshar chen po} ।। • सं. महाद्भुतम् — भावरूपातिरेकेन विकल्पेऽपि न भासते । निजाभासविविक्तस्य व्यवस्थेति महाद्भुतम् प्र.अ.२२६-१/४८९; आश्चर्यम् — भगवन् केन कारणेन बुद्धरश्मिसमन्तावभासेन दुर्गतिसमन्तान् मोचयित्वा विमुक्तिमार्गे प्रतिष्ठापिता आश्चर्यं सुगत स.दु.१२३/१२२; चित्रम् — न चात्र चित्रं परदुःखदुःखिनः कृपावशाल्लोकहितैषिणस्तव जा.मा.४९/२९; विस्मयः — स एवान्यश्रुतीनां स्यादर्थवानिति विस्मयः त.स. ८१ख/७५५; • वि. आश्चर्यः — तन्नायमाश्चर्यसत्त्वश्चिरमिमं परिक्लेशमनुभवितुमर्हति जा.मा.२३/१२; अतिशयिकः — सा यं यमातिशयिकं स्वप्नं ददर्श, स तथैवाभवत् जा.मा.३०२/१७६.

ngo mtshar chen

= {ngo mtshar chen po/}

ngo mtshar chen po

महाद्भुतम् — किमप्येतन्महाद्भुतं नित्यत्वादनुभवन्तीति चेत् त.प.२२४क/९१६; विस्मयः — शक्रस्तु विस्मयमवाप परां च तुष्टिं संबोधये नृपमकम्प्यमतिं समीक्ष्य जा.मा.२२/१२; द्र. {ngo mtshar che ba/}

ngo mtshar mchog brnyes pa

वि. परमाश्चर्यप्राप्तः — अलं शारिपुत्र एतावदेव भाषितुं भवतु परमाश्चर्यप्राप्ताः शारिपुत्र तथागता अर्हन्तः सम्यक्संबुद्धाः स.पु.१३क/२१.

ngo mtshar ltad mo

कौतूहलम् — नानाविधप्रलापेषु वर्तमानेष्वनेकधा । कौतूहलेषु सर्वेषु हन्यादौत्सुक्यमागतम् बो.अ.५.४५.

ngo mtshar du gyur

= {ngo mtshar du gyur pa/}

ngo mtshar du gyur pa

• वि. विस्मयभूतम् — चूडामणिं ददाति सर्वलोकाश्रद्धेयं विस्मयभूतम् स.पु.१०९क/१७४; कुतूहलमुत्पन्नम् — सुवर्णाभस्य बुद्ध इत्यश्रुतपूर्वं नाम श्रुत्वा सर्वरोमकूपाण्याहृष्टानि, परमं च कुतूहलमुत्पन्नम् अ.श.१६७ख/१५५; • भू.का.कृ. विस्मापितः — तत्र मञ्जुश्रीर्यथा स राजा बलचक्रवर्ती तेषां योधानां युध्यतां महता पुरुषकारेण विस्मापितः स.पु.१०९क/१७४.

ngo mtshar du mi 'dzin

क्रि. न विस्मयति — एवमेव पुण्यरश्मी राजकुमारः तां प्रमदां दृष्ट्वा न विस्मयति रा.प.२४७क/१४५.

ngo mtshar ldan ma

=( वि.स्त्री.) लज्जावती — शून्ये वेश्मनि निर्दीपे रात्रौ मौनावलम्बिनी । लज्जावती सा सुतरां त्वया संगममिच्छति अ.क.८९.१४९.

ngo mtshar ba

• सं. अत्यद्भुतम् — {ngo mtshar ba'i mig 'phrul} अत्यद्भुतमिन्द्रजालम् त.प.२२४क/९१६; चमत्कारः — चमत्कारो वाचं जयति जितजातीपरिमलः क्षणं चेत्तत्त्वज्ञाः प्रगुणमवधानं विदधति अ.क.५३.१६; • वि. आश्चर्यम् — आश्चर्यवस्तुषु च समस्तेषु बो.प.६१.

ngo mtshar byed

वि. आश्चर्यकारी — राज्ञस्तस्य गृहे दृष्ट्वा लक्ष्मीमाश्चर्यकारिणः । आर्यानन्देन भगवान् पृष्टस्तत्पुण्यमभ्यधात् अ.क.१७.१३.

ngo mtshar ma yin pa

अनाश्चर्यम् — आश्चर्यं चाप्यनाश्चर्यं समचित्तोपकारिता । प्रतिकारस्तथा शास्ति स्यादवन्ध्यप्रयोगता बो.भू.१५०क/१९३; द्र. {ngo mtshar mi che ba/}

ngo mtshar mi che

= {ngo mtshar mi che ba/}

ngo mtshar mi che ba

अनाश्चर्यम्; न आश्चर्यम् — नेदं देवेन्द्राश्चर्यं बुद्धानां भगवतां सूपचिताप्रमाणपुण्यसंभाराणाम् स.दु.१२३/१२२; अनद्भुतम् — नामेध्यमयमन्यस्य कायं वेत्सीत्यनद्भुतम् बो.अ.८.५६; द्र. {ngo mtshar ma yin pa/}

ngo mtshar mdzad gyur

वि. आश्चर्यभूतः — आश्चर्यभूतं रुचिरप्रभावमुदायिना सूचितमाकलय्य अ.क.२२.१८.

ngo 'dzum 'gyur

वि. विक्लवमुखी — {'jigs shing bag tsha bas ngo 'dzum ni 'gyur} भयविषादविक्लवमुखी जा.मा.२२४/१३०.

ngo zum gnag

वि. दुर्दिनवदनः — अथ बलिरसुरेन्द्रः… साश्रुदुर्दिनवदनो गद्गदकण्ठः बाष्पपरिपूर्णः उच्छ्वसन् अवलोकितेश्वरं बोधिसत्त्वं महासत्त्वमेतदवोचत् का.व्यू.२१३क/२७२; क्लिष्टः — {ngo zum mi gnag bzhin bzang mthong bas dga'} हर्षादक्लिष्टशोभानि मुखानि पश्यन् जा.मा.१४/७.

ngo zum mi gnag

वि. अक्लिष्टः — {ngo zum mi gnag bzhin bzang mthong bas dga'} हर्षादक्लिष्टशोभानि मुखानि पश्यन् जा.मा.१४/७.

ngo bzlog phod pa

प्रत्याख्यानम्, भर्त्सनम् — विनयानुवृत्त्या चैनान् प्रत्याख्यानरूक्षाक्षरमनुक्त्वा प्रस्तावान्तरेणैषां तां कथां तिरश्चकार जा.मा.१२१/७०.

ngo shes

= {ngo shes pa/}

ngo shes 'gyur

क्रि. प्रत्यभिज्ञायते — न हि देवदत्तेन दृष्टमर्थं विष्णुमित्रः प्रत्यभिजानीते । अन्यतरग्रहणमुपलक्षणम् । नाप्यन्योऽर्थः प्रत्यभिज्ञायत इत्यपि द्रष्टव्यम् त.स.१९ख/२१२; द्र. {ngo shes pa/} {ngo shes pa yin/} {ngo shes par byed/}

ngo shes pa

• क्रि. प्रत्यभिजानीते — न हि देवदत्तेन दृष्टमर्थं विष्णुमित्रः प्रत्यभिजानीते त.प.२४८ख/२१२; द्र. {ngo shes pa yin/} {ngo shes 'gyur/} {ngo shes par byed pa/} ।। • सं. १. प्रत्यवमर्शः — ‘अहं ज्ञातवान्, अहमेव च साम्प्रतं वेद्मि’ इति योऽयमेककर्तृप्रत्यवमर्शेनाहम्बुद्धिरुपजायते त.प.२०४क/१२४; • पा. प्रत्यभिज्ञा, प्रमाणभेदः — तस्माद् भ्रान्तेः सविकल्पकत्वाच्च प्रत्यभिज्ञा न प्रत्यक्षत्वेन सिद्धेति प्रागेव स्थिरभावपरीक्षायां प्रतिपादितम् त.प.१७६ख/८११; प्रत्यभिज्ञानम् — {ngo shes pa'i shes pa} प्रत्यभिज्ञानप्रत्ययः त.प.२०४क/१२३; न च प्रत्यभिज्ञानं कल्पनापोढम्, स एवायमिति शब्दाकारोल्लेखेन प्रवृत्तेः त.प.१७६क/८११; प्र.वा.२.११८; • वि. परिचितः — अथ सः… अनभ्यस्तयाच्ञाक्रमत्वात् परान् याचितुं परिचितानपि न प्रसेहे जा.मा.४४/२५; आत्मीयः — अन्तर्मार्गे आत्मीयैः पञ्चभिर्गोपालकशतैर्दृष्टः वि.व.१४८क/१.३६; अभिलक्षितः म.व्यु.२८८७; मि.को.११८क ।

ngo shes pa yin

क्रि. प्रत्यभिज्ञानं भवति — स्मरणादेव च प्रत्यभिज्ञानं भवति अभि.भा.९१क/१२१७; द्र. {ngo shes pa/} {ngo shes 'gyur/} {ngo shes par byed/}

ngo shes pa'i mngon sum

प्रत्यक्षप्रत्यभिज्ञानम् — तस्माद् या सर्वकालेषु सर्वदेशेषु चैकता । प्रत्यक्षप्रत्यभिज्ञानप्रसिद्धा साऽस्य बाधिका त.स.७७क/७२२.

ngo shes pa'i shes pa

प्रत्यभिज्ञानप्रत्ययः — कथं पुनः प्रत्यभिज्ञानप्रत्ययत एतद् द्वयं प्रसिध्यति त.प.२०४क/१२३.

ngo shes par 'gyur

= {ngo shes 'gyur/}

ngo shes par 'gyur ba

= {ngo shes 'gyur/}

ngo shes par bya

= {ngo shes par bya ba/}

ngo shes par bya ba

कृ. प्रत्यभिज्ञेयम् — नहि च तत्र प्रत्यभिज्ञानम् । सर्वमेव तर्हि प्रत्यभिज्ञेयं पूर्वमेव दृश्यते नेदानीन्तनदर्शनमिति प्र.अ.१८१ख/१९६.

ngo shes par byed

क्रि. प्रत्यभिज्ञायते — तत्र बोधात्मकत्वेन प्रत्यभिज्ञायते मतिः । घटहस्त्यादिबुद्धित्वं तद्भेदाल्लोकसम्मतम् त.स.१०ख/१२८; त.प.१३५ख/७२२; द्र. {ngo shes pa/} {ngo shes 'gyur/} {ngo shes pa yin/}

ngo shes par byed pa

= {ngo shes par byed/}

ngo shes med

= {ngo shes med pa/}

ngo shes med pa

अप्रत्यभिज्ञानम् — सैवेति नोच्यते बुद्धिरर्थभेदानुसारिभिः । न चास्त्यप्रत्यभिज्ञानमर्थभेदेऽनुपाश्रिते त.स.१०ख/१२८.

ngo so las byung ba

लालाटिका — {ngo so las byung ba sbyin par mi bya'o} न लालाटिकामनुप्रयच्छेत् वि.सू.४४क/५५.

ngogs

१. = {'gram} तटम् — {klung gi ngogs} नदीतटम् अ.क.३२.१३; कूलम् — {chu gter ngogs} अम्भोधिकूलं अ.क.१०.११२; तीरम् — {'bab chu'i ngogs} नदीतीरम् जा.मा.३०५/१७७; पुलिनम् — श्रुतं मया जह्नुसुताप्रवाहपुण्यावदाते पुलिनोपकण्ठे । साहञ्जनीनाम्नि तपोवनान्ते राजर्षिरास्ते किल काश्यपाख्यः अ.क.६५.१६; परिसरः — {nar ma dA yi ngogs} नर्मदापरिसरः अ.क.६४.१०९; वेला — {rgyu 'o chu gter bzhi ngogs kyi/} {skyed mos tshal du so can te} चरन्ति चतुरम्भोधिवेलोद्यानेषु दन्तिनः का.आ.२.९८; रोधः — नीत्वा नीलं सलिलवसनं मुक्तरोधोनितम्बम् मे.दू.३४५क/१.४५ २. = {logs} पार्श्वः — {rgya mo bres pa'i ngogs la chags shing 'dug pa} जालकरण्डकपार्श्ववतो विलग्नम् जा.मा.३१४/१८३.

ngogs can

= {chu klung} तटिनी, नदी — अथ नदी सरित् । तरङ्गिणी शैवलिनी तटनी हृदिनी धुनी । स्रोतस्वती द्वीपवती स्रवन्ती निम्नगापगा । कूलङ्कषा निर्झरिणी रोधोवक्रा सरस्वती अ.को.१.१२.३०.

ngogs 'thob

तिटिलम्भम्, संख्याविशेषः — {glang po'i stobs phrag brgya na ngogs 'thob ces bya'o} शतं नागबलानां तिटिलम्भं नामोच्यते ल.वि.७६ख/१०३; टिटिलम् — {glang po'i stobs phrag brgya na ngogs 'thob ces bya'o} शतं नागबलानां टिटिलं नामोच्यते म.व्यु.७९६४.

ngogs ldan

= {ngogs can/}

ngogs na gnas pa

वि. तीरीयकः — {rgya mtsho'i ngogs na gnas pa rnams kyi} समुद्रतीरीयकानाम् म.व्यु.७१४९. {ngogs gnas}= {ngogs na gnas pa/}

ngogs sa

तीरभूमिः, तटप्रदेशः — चोलाः कालागुरुश्यामः कावेरीतीरभूमयः । इति देशविरोधिन्या वाचः प्रस्थानमीदृशम् का.आ.३.१६६.

ngom

= {ngom pa/} {ngom du gzhug par} विकत्थयितुम् — कोऽयमस्मान् विकत्थयितुमत्रभवतो निर्बन्धः जा.मा.२४/१३.

ngom pa

विकत्थनम्; आत्मश्लाघा, द्र. {ngom du gzhug par} विकत्थयितुम् जा.मा.२४/१३.

ngoms

= {ngoms pa/}

ngoms gyur

= {ngoms par gyur pa/}

ngoms gyur pa

= {ngoms par gyur pa/}

ngoms 'gyur

= {ngoms par 'gyur ba/}

ngoms 'gyur ba

= {ngoms par 'gyur ba/}

ngoms nyid

तृप्तता — अतृप्तता श्रुते दानं धर्मस्य च निरामिषम् अभि.अ.१.५३.

ngoms pa

• क्रि. संतर्पयति — सर्वाश्च तृणगुल्मौषधिवनस्पतीन् वारिणा संतर्पयति स.पु.४८क/८५; • सं. तृप्तिः — {'dod pa dag la ngoms pa med} न तृप्तिः कामेषु विद्यते वि.व.१८०क/१.६१; अनल्पसुकृतप्राप्यमिदं तद्दर्शनामृतम् । पीत्वा न तृप्तिमायान्ति अ.क.१९.१२६; तर्पणम् — सौहित्यं तर्पणं तृप्तिः अ.को.२.९.५६; • भू.का.कृ. तृप्तः — ध्यानसुखप्रीणितमनास्तत्रामृततृप्त इव विजहार जा.मा.६३/३७ {IV}. क्रि.वि. = {chog pa} कामम्, पर्याप्तम् मि.को.४१क ।

ngoms pa nyid

= {ngoms nyid/}

ngoms pa med

= {ngoms pa med pa/}

ngoms pa med pa

• सं. अतृप्तिः — त्रिविधेन दानेन पाचयति । सर्वस्वशरीरभोगदानेन अविषमदानेन अतृप्तिदानेन च सू.अ.१५१क/३४; • भू.का.कृ. अतृप्तः — अतृप्त एव बोधिसत्त्वस्य दानाशयः सू.अ.१९८ख/१००.

ngoms par gyur

= {ngoms par gyur pa/}

ngoms par gyur pa

= {ngoms gyur} ।। • क्रि. विगतपिपासा भवति स्म म.व्यु.६३०७; • भू.का.कृ. आतृप्तः — चारुतच्चरितातृप्तास्तिस्रस्ताः कामकन्यकाः । सरागं पादनलिनीन्यासैश्चक्रुस्तपोवनम् अ.क.२५.५३.

ngoms par bgyis

= {ngoms par bgyis pa/}

ngoms par bgyis pa

भू.का.कृ. संतर्पितः — अमृतवर्षं खल्विदम् । अहो संतर्पिताः स्मः जा.मा. ३९२/२२९.

ngoms par 'gyur

= {ngoms par 'gyur ba/}

ngoms par 'gyur ba

• क्रि. तृप्यते — तृप्यते न हि निरीक्षको जनो वन्दमो सुवदनं नरोत्तमम् रा.प.२३०ख/१२३; वितृप्यते लो.को.६१५; • वि. तृप्तः — न च कामगुणरतीभिः तृप्तिर्लवणोदकं यथा पीत्वा । ते तृप्त येष प्रज्ञा आर्या लोकोत्तरा विरजा ल.वि.२३क/२६.

ngoms par byed

= {ngoms par byed pa/}

ngoms par byed pa

• क्रि. तृप्तिं करोति लो.को. ६१५; द्र. {ngoms par mdzad pa}; ।। • सं. आप्यायनम् — अनेकश इति अनेकैर्दुःखशतैर्बहुधा बाधितानां तृप्तिमाप्यायनं सर्वसुखैः कुर्यात् कायिकचैतसिकैः बो.प.१६.

ngoms par mi 'gyur

= {ngoms mi 'gyur/}

ngoms par mi 'gyur ba

= {ngoms mi 'gyur/}

ngoms par mi nus

= {ngoms par mi nus pa/}

ngoms par mi nus pa

वि. अतृप्तिकरः — स्वप्नोपमा विषया अतर्षका अतृप्तिकराः शि.स. १४२क/१३६.

ngoms par mi shes pa

= {ngoms mi shes pa/}

ngoms par mdzad

= {ngoms par mdzad pa/}

ngoms par mdzad pa

क्रि. तर्पिष्यते — वर्षिष्यते धर्ममनन्तवर्षं तर्पिष्यते ये स्थिता बोधिहेतोः स.पु.१२ख/२०; द्र. {ngoms par byed pa/}

ngoms byed

१. = {rgyal mo ka ra'am li kha ra} सिता, शर्करा मि.को.६१ख २. = {ngoms par byed pa/}

ngoms mi 'gyur

क्रि. न तृप्यते — अनुग्रहेण द्विविधेन पाचयन् परं समैर्दानगुणैर्न तृप्यते सू.अ.१५१क/३४.

ngoms mi 'gyur ba

= {ngoms mi 'gyur/}

ngoms mi nus

= {ngoms par mi nus pa/}

ngoms mi nus pa

= {ngoms par mi nus pa/}

ngoms mi shes

= {ngoms mi shes pa/}

ngoms mi shes pa

वि. अतृप्तः — {bsod nams kyis ngoms mi shes pa} पुण्यैरतृप्तः वि.व.१६८क/१.५७; {ngoms mi shes pa'i bsam pa} अतृप्ताशयः सू.अ.१९८ख/१००; अवितृप्तः — {ngoms mi shes pa yi sems} अवितृप्तचित्तम् ग.व्यू.३९ख/१३४.

ngoms mi shes pa'i bsam pa

पा. अतृप्ताशयः — आशयसंनिश्रिता पारमिताभावना षडाकारा । अतृप्ताशयेन विपुलाशयेन मुदिताशयेन उपकाराशयेन निर्लेपाशयेन कल्याणाशयेन च सू.अ.१९८ख/१००.

ngor

= {ngo ru/}

ngor byed

वि. अनुरोधि — विज्ञानोत्पत्तियोग्यत्वायात्मन्यन्यानुरोधि यत् । तद् व्यङ्ग्यम् प्र.वा.३. १४६.

ngor mi lta

क्रि. न मुखमुल्लोकयति — अविनिवर्तनीयो बोधिसत्त्वो महासत्त्वो नान्येषां श्रमणानां ब्राह्मणानां वा मुखमुल्लोकयति अ.सा.२८६क/१६१.

ngor mi lta ba

= {ngor mi lta/}

ngos

१. तटः — यातेषु स्वपदं तेषु हिमवत्तटकाननम् । संप्राप्य पृथिवीपालः प्रयतप्रशमोऽभवत् अ.क.३.११०; निजकण्ठसमुत्कीर्णा ललाटतटवर्तिनी । शिलाशकललेखेव निश्चला नियतिर्नृणाम् अ.क.४४.३९; इदमम्लानमालाया लग्नं स्तनतटे तव । छाद्यतामुत्तरीयेण नवन्नखपदं सखि का.आ.२. २८६; तटान्तः — गुहाप्रविष्टं हिमवत्तटान्ते लब्ध्वा मृगाणां शतपञ्चकं सः अ.क.५९.१६६; तटी — अत्रान्तरे विन्ध्यतटीं मृगयाकेलिकौतुकी । प्रस्थितः सुधनो धन्वी शनैस्तं देशमाययौ अ.क.६४.९९; अस्रः — द्वादशहस्तं प्रकुर्वीत चित्तमण्डलमुत्तमम् । चतुरस्रं चतुर्द्वारं चतुष्कोणं प्रकल्पयेत् गु.स.८६ख/१३ २. = {logs} पार्श्वम् — इति संचिन्त्य मुनयः पार्श्वं कनकभूभृतः … ययुः अ.क.४.४५; {sgo ngos} द्वारपार्श्वम् वि.सू.४१क/५२; पक्षकः श्री.को.१६७ख ३. = {ri ngos} सानु — क्षतजोपममग्रचन्दनं सुरभूमन्दरसानुसम्भवम् वि.व.१२७क/१.१६; कटकः — {bya rgod phung po'i ngos la} कटके गृध्रकूटस्य अ.क.४४. २; परिषण्डा — {ri rab lhun pa'i ngos la ni 'dug nas} सुमेरुपरिषण्डायां स्थित्वा अ.क.३३.३ ४. = {phyogs} दिक् — {ngos bzhi thams cad nas} समन्तेन चतुर्दिशम् स.पु.३४ख/५८ ५. = {mthil} तलम् — {sa'i ngos} धरणीतलम् सु.प्र.५३ख/१०६; {nam mkha'i ngos} नभस्तलम् जा.मा.१३३/७७; {me long gi ngos} दर्पणतलम् त.प.२०८क/१३२; भित्तिः — {'gram pa'i ngos} गण्डभित्तिः ना.ना.२६५क/१६.

ngos kyi sgo

= {ngos sgo/}

ngos kyi gzhi

पार्श्वाधारः — च्युतिरपकाशने पार्श्वाधारस्य पार्श्वान्तरेण सीम्नः वि.सू.१४ख/१६.

ngos khung

मालकः — मालकस्यैतदर्थं करणम् वि.सू.७क/८.

ngos sgo

पक्षकः, पक्षद्वारम् मि.को.१४०ख; द्र. {sgo ngos} द्वारपार्श्वम् वि.सू.४१क/५२.

ngos ldan

= {ri bo} सानुमान्, पर्वतः — त्वामासारप्रशमितवनोपप्लवं साधु मूर्ध्ना वक्ष्यत्यध्वश्रमपरिगतं सानुमानाम्रकूटः मे.दू.१४२ख/१.१७.

ngos phyal ba

समतलम् — यदुत निरवशेषसर्वलोकधातुविपुलसंक्षिप्तमहद्गताप्रमाणसूक्ष्मौदारिकव्यत्यस्तावमूर्धसमतलप्रवेशसमवसरणानुगतैन्द्रजालविभागदशदिगशेषवैमात्र्यप्रवेशविभागज्ञानानुगमप्रत्यक्षतायै शि.स.१६१क/१५४.

ngos bzhi

चतुःपार्श्वम्, संस्थानरूपभेदः म.व्यु.२०९१.

ngos bzang

सुपार्श्वः; सुन्दरपार्श्वः; सुपक्षः लो.को. ६१५. {ngos yangs} ना. विपुलपार्श्वः, पर्वतः म.व्यु.४१५७; मि.को.१४७ख ।

ngos logs

अभिमुखम् — तेन द्वाराभिमुखमात्मप्रतिबिम्बकमुद्बन्धकं लिखितम् वि.व.२८३क/१.१००.

dngags

= {ngag dngang} = {dngang ba/}

dngang 'gyur

= {dngang bar 'gyur ba/}

dngang 'gyur ba

= {dngang bar 'gyur ba/}

dngang ba

= {skrag pa} ।। • क्रि. १. संत्रसति — {mi dngang} न संत्रसति म.व्यु.१८२५; उत्त्रस्यति — बोधिसत्त्वस्य चित्तं नावलीयते, न संलीयते… नोत्त्रस्यति, न संत्रस्यति अ.सा.४क/३ २. संत्रसिष्यति — न ते क्वचिद् उत्त्रसिष्यन्ति न संत्रसिष्यन्ति न संत्रासमापत्स्यन्ते सु.प.३३क/१२; • सं. उत्त्रासः — तत्र तथागतो महाकारुणिको लोकस्योत्त्रासपदपरिहारार्थ व्यवहारवशादुक्तवान् शि.स.१४५ख/१४०; भयम् — न च कस्यचित् सत्त्वस्य तस्मिन् क्षणे विहेठा वा त्रासो वा भयं वा स्तम्भितत्वं वाभूत् ल.वि.३०ख/३९.

dngang bar 'gyur

= {dngang par 'gyur ba/}

dngang bar 'gyur ba

= {dngang 'gyur} ।। • क्रि. संत्रासमापत्स्यते — न ते क्वचिद् उत्त्रसिष्यन्ति न संत्रसिष्यन्ति न संत्रासमापत्स्यन्ते सु.प.३३क/१२; उत्त्रासमापत्स्यते — न ते क्वचिदुत्त्रसिष्यन्ति, नापि क्वचिदुत्त्रासमापत्स्यन्ते सु.प.३३क/१२; • वि. उद्वेजनकरः — तस्मान्न भक्षयेन्मांसमुद्वेजनकरं नृणाम् ल.अ.१५८क/१०५; उत्त्रासकरः — तस्मिन् समये… अनुत्त्रासकराः शब्दाः श्रूयन्ते स्म ल.वि. ३१ख/३९; • कृ. उद्वेजनीयम् — स्वाजन्याद् व्यभिचाराच्च सुक्रशोणितसंभवात् । उद्वेजनीयं भूतानां योगी मांसं विवर्जयेत् ल.अ.१५७क/१०४.

dngang bar 'gyur ba med pa

वि. अनुत्त्रासकरः — तस्मिन् समये हर्षणीयास्तोषणीयाः प्रेमणीयाः… अनुत्त्रासकराः शब्दाः श्रूयन्ते स्म ल.वि.३१ख/३९.

dngang bar byed

= {dngang bar byed pa/}

dngang bar byed pa

वि. उत्त्रासकरः — अरण्यगतो वा वृक्षमूलगतो वा शून्यागारगतो वा महान्तं भयभैरवं पश्यत्युत्त्रासकरं रोमहर्षणम् श्रा.भू.१३४क/३४६; उद्वेजनकरः — उद्वेजनकरत्वादपि महामते भूतानां मैत्रीमिच्छतो योगिनो मांसं सर्वमभक्ष्यं बोधिसत्त्वस्य ल.अ.१५३ख/१००.

dngang byed

= {dngang bar byed pa/}

dngang byed pa

= {dngang bar byed pa/}

dngangs

= {dngangs pa/}

dngangs 'gyur

= {dngangs par 'gyur/}

dngangs pa

= {skrag pa} ।। • सं. त्रासः — मीनारिभिर्विस्मरणोज्झिता वा त्रासोत्प्लुता वा स्थलमभ्युपेताः जा.मा.५६/३३; दरः — दरस्त्रासो भीतिर्भीः साध्वसं भयम् अ.को.१.८.२१; मि.को.१२८ख; • वि. त्रस्तः — समनन्तरभाषिते महाक्रोधराजे भगवतः समीपं सर्वसत्त्वा उपसंक्रमन्ते आर्ता भीतास्त्रस्ता उद्विग्नमनसो भिन्नहृदयाः म.मू.१०१ख/११; उत्त्रस्तः — अथ देवी भूमिकम्पादुत्त्रस्तहृदया सहसा प्रतिविबुध्य चिन्तापरा बभूव सु.प्र.५६क/१११.

dngangs par 'gyur

क्रि. उत्त्रसिष्यति — उत्त्रसिष्यति शारिपुत्र अयं सदेवको लोकोऽस्मिन्नर्थे व्याक्रियमाणे स.पु.१५ख/२५; सन्त्रासमापद्यते — {dngangs par mi 'gyur} न सन्त्रासमापद्यते म.व्यु.१८२६.

dngangs par mi 'gyur

क्रि. न सन्त्रासमापद्यते म.व्यु.१८२६.

dngan dus

निर्बन्धः — तदलमनेनास्मन्मनस्तापिना स्वार्थनिरपेक्षेण ते निर्बन्धेन जा.मा.३८२/२२४.

dngar

= {dngar ba/}

dngar po

= {mngar ba/}

dngar ba

• क्रि. अकार्षीत् — {mar me'i phreng ba dngar to} दीपमालामकार्षीत् अ.श.१४७ख/१३७; • भू.का.कृ. कृतः — {mar me'i phreng ba dngar ba} दीपमाला कृता अ.श.१४७ख/१३७; निविष्टः — {gser gyi pad+ma tshar du dngar ba yi/} {rin chen sgron me rnams khyang dbul bar bgyi} रत्नप्रदीपांश्च निवेदयामि सुवर्णपद्मेषु निविष्टपङ्क्तीन् बो.अ.२.१७; कृतवती — {mar me'i phreng ba dngar} दीपमालां कृतवती अ.श.१४९क/१३९.

dngar mo

= {mngar ba/}

dngul

रजतम् — तथा च घटज्ञाने पटप्राप्तौ शुक्तिकायां च रजतज्ञानपरम्परायामपि न प्रमाणता, अभिप्रायाविसंवादाभावात् प्र.अ.४-२/६; रूप्यम् — यथैकस्मिन् पर्वते बहून्ययस्ताम्ररूप्यसुवर्णादिगोत्राणि धातव उच्यन्ते अभि.भा.१३१-३/५९; तारम् — बद्धा त्रिलोहैरितीह कायवाक्चित्तशुद्ध्या चन्द्रार्कराहुभेदेन तारं ताम्रं कान्तलोहम् वि.प्र.८२ख/४.१६९.

dngul gyi

रूप्यमयः — {dngul gyi rtse mo} रूप्यमयाः शृङ्गाः का.व्यू.२२५ख/२८८; रूप्यमयी — {dngul gyi sa la} रूप्यमय्यां भूम्याम् का.व्यू.२११ख/२७०; रौप्यम् — {dngul gyi pad+ma} रौप्यं कमलम् वि.प्र.८३ख/४.१७०; राजतम् — {dngul gyi lhung bzed} राजतं पात्रम् ल.अ.१७१क/१२९.

dngul gyi 'khor lo can

रूप्यचक्री, चतुर्विधचक्रवर्त्तिषु एकः — चक्रवर्त्तिसमुत्पत्तिर्नाधोऽशीतिसहस्रकात् । सुवर्णरूप्यताम्रायश्चक्रिणः अभि.को. ३.९५; सुवर्णरूप्यताम्रायश्चक्राणि येषां सन्ति । प्रथम एषामुत्तमः, द्वितीय उपोत्तमः, तृतीयो मध्यमः, चतुर्थोऽधमः अभि.भा./५५०.

dngul gyi tog

ना. रूप्यकेतुः, दारकः — भगवतः सुवर्णरत्नाकरच्छत्रकूटस्य… परिनिर्वृतस्य सद्धर्मान्तर्हिते… अयं रूप्यकेतुर्नाम दारकः सु.प्र.४५क/९०.

dngul gyi 'od

ना. रूप्यप्रभः, दारकः — सुवर्णध्वजकाञ्चनावभासस्य तथागतस्य… परिनिर्वृतस्य … अयं रूप्यप्रभो दारकः सु.प्र.४५क/९०.

dngul chu

पारदः — यथा हि पारदः शुद्ध उपक्लेशैर्न लिप्यते । आलयं हि तथा शुद्धमाश्रयः सर्वदेहिनाम् ल.अ.१८९ख/१६१; रसः — हाटकप्रभासं नाम रसजातम् । तस्यैकं पलं लोहपलसहस्रं सुवर्णीकरोति शि.स.९९ख/९८; सूतः — प्रभावत् स्फटिकादौ हेम्नि सूतवत् प्र.अ.८२क/८९; सूतकः श्री.को.१६९ख ।

dngul chu grub pa

रससिद्धिः — {dngul chu grub pa'i bstan bcos zhes bya ba} रससिद्धिशास्त्रनाम क.त.४३१३.

dngul chu grub pa'i bstan bcos

ना. रससिद्धिशास्त्रम्, ग्रन्थः — {dngul chu grub pa'i bstan bcos zhes bya ba} रससिद्धिशास्त्रनाम क.त.४३१३.

dngul gnyer pa

= {dngul mdzod pa} नैष्किकः, रूप्याध्यक्षः रूप्याध्यक्षस्तु नैष्किकः अ.को.२.८.७.

dngul mdzod pa

= {dngul gnyer pa} रूप्याध्यक्षः, नैष्किकः — रूप्याध्यक्षस्तु नैष्किकः अ.को.२.८.७.

dngul las bgyis

= {dngul las bgyis pa/}

dngul las bgyis pa

वि. रूप्यम् — कपिलासहस्राणि रूप्यपादानि सौवर्णशृङ्गानि मुक्ताजालप्रलम्बितानि का.व्यू.२१३ख/२७३.

dngul las byas

= {dngul las byas pa/}

dngul las byas pa

वि. रूप्यमयम् — {dngul las byas pa'i sgo dag} रूप्यमयानि द्वाराणि का.व्यू.२०३ख/२६१.

dngo

१. = {'gram} तीरम्, द्र. {chu'i dngo} छो.को.१८१ २. = {gri'i so} धारा, द्र. {gri'i dngo} छो.को.१८१ ३. त्सरुः, खड्गमुष्टिः — रत्नप्रभोद्भासुररुचिरत्सरुं निशितं निस्त्रिंशमादाय जा.मा.८५/५०.

dngos

१. मुख्यः — यत्र रूढ्याऽसदर्थोऽपि जनैः शब्दो निवेशितः । स मुख्यस्तत्र तत्साम्याद् गौणोऽन्यत्र स्खलद्गतिः प्र.वा.२.३७; बुद्धेरेवास्खलिता वृत्तिर्मुख्यारोपितयोर्निबन्धनं भवति प्र.अ.१८९ख/२०४; मुख्यवृत्तिः — किमयं दिव्यशब्दो मुख्यवृत्तिः, आहोस्वित् औपचारिकः अभि.स्फु.२८२ख/११२१ २. = {dngos gzhi} मूलम् — अत्रापि धूमत्वमग्न्यविनाभावीति कार्यकारणभावस्य ग्रहणेनानुमा भवेत् । तथा च सुतरामीशो न सिद्धिमधिगच्छतीति लाभमिच्छतो मूलस्यापि नाशः प्र.अ.३७ख/४३; मौलः — मौलेभ्यः सर्वकालेभ्यो ध्यानानास्रवसंवरौ अभि.को. ४.३५ ३. = {rang bzhin} रूपम्, स्वभावः — भ्रान्तं च प्रत्यभिज्ञानं प्रत्यक्षं तद्विलक्षणम् । अभेदाध्यवसायेन भिन्नरूपेऽपि वृत्तितः त.स.१८क/१९७; निसर्गः — संसिद्धिप्रकृती त्विमे । स्वरूपं च स्वभावश्च निसर्गश्च अ.को.१.८.३८; मयम् — {de'i dngos las byung} तन्मयसम्भूतम् त.प.१५१ख/२८ ४. = {btsos ma ma yin pa} भूतम् — {de nas ri dwags dngos byin pa} भूतान् दद्यात्ततो मृगान् ल.अ.९०क/३७ ५. = {brgyud pa ma yin pa} साक्षात् — {dngos sam brgyud pas} साक्षात् पारम्पर्येण वा प्र.अ.२६ख/३०; {dngos kyi rgyu} साक्षात्कारणम् न्या.टी.३८ख/२७; द्र. {dngos su} 6. ( व्या.) भावः मि.को.६३क ७. = {dngos po/}

dngos su

साक्षात् — अत्र यदि साक्षात्तद्भावभावित्वं हेतुः, तदाऽन्यतरासिद्धता हेतोः त.प.१७ख/४८०; वस्तुतः — वस्तुतस्त्वनुपलभ्यमानो न सन्नासन् प्र.वृ.१९१-४/६७; तत्त्वतः — निर्भासिज्ञानपक्षे तु तयोर्भेदेऽपि तत्त्वतः । प्रतिबिम्बस्य ताद्रूप्याद् भाक्तं स्यादपि वेदनम् त.स.७३क/६८३; परमार्थतः — परमार्थतस्तु अभिधेयस्वरूपव्युत्पत्तिरेव तत्प्रयोजनम् बो.प.२; मुख्यतः — कारणे हि कार्योपचाराद् ‘आयुर्घृतम्’ इत्युच्यते, न मुख्यतः त.प.१६१क/४३; मुख्यवृत्त्या — {phra rgyas zhes bya ba'i sgra dngos su ni kun nas dkris pa la 'jug go} मुख्यवृत्त्या पर्यवस्थानेऽनुशयशब्दो वर्तते अभि.स्फु.८९ख/७६२; वास्तवम् — स्ववचनस्य च कार्यहेतुत्वं कल्पितमिष्टम्, न वास्तवम् । अभिप्रायकार्यत्वं च वास्तवमेव शब्दस्य न्या.टी.७१ख/१८७.

dngos su na

वस्तुतस्तु — वस्तुतस्तु निरालम्बो विकल्पः सम्प्रवर्त्तते त.स.४८क/४७९; वस्तुतः — वस्तुत इत्यादि न्या.टी.५२ख/११३.

dngos su ni

वस्तुतस्तु — वस्तुतस्त्वनुपलभ्यमानो न सन्नासन् प्र.वृ.१९१-३/६७.

dngos kun

= {dngos po kun} सर्वभावः — {dngos po kun gyi rang bzhin} सर्वभावस्वभावः हे.त.७ख/२०; सर्वपदार्थः — सम्यक् सर्वपदार्थानां तत्त्वज्ञानाच्च सर्ववित् त.स.१२१ख/१०५०; सर्ववस्तु — {dngos po kun la gnas pa} सर्ववस्तुगतम् त.स.१२१ख/१०५१.

dngos po kun gyis

सर्वभावेन — {dngos po kun gyis phyag 'tshal te} प्रणिपत्य सर्वभावेन वि.प्र.२९क/४.१.

dngos kun gcig tu smra

= {dngos kun gcig tu smra ba/}

dngos kun gcig tu smra ba

= {dngos kun gcig par smra ba} पा. सर्वभावानामैक्यवादः, साङ्ख्यीयमतम् — सर्वभावानामैक्यवादः साङ्ख्यीयो यस्मिन् वादे स्थितः तैरेव साङ्ख्यैः केनचिदात्मना स्वभावेन तदात्मत्वं सम्प्रकाश्यत एव त.प.२७ख/५०२.

dngos kun gcig par smra ba

पा. सर्वभावैक्यवादः, साङ्ख्यीयमतम् — सर्वभावैक्यवादेऽपि विकारात्मादिभेदतः । केनचिद् विशदात्मत्वमात्मना सम्प्रकाश्यते त.स.५१क/५०२; द्र. {dngos kun gcig tu smra ba/}

dngos kyi rgyu

साक्षात्कारणम् — कारणशब्दोपादाने तु पुरुषार्थसिद्धेः साक्षात्कारणं गम्येत न्या.टी.३८ख/३७.

dngos kyi rgyu ma yin

= {dngos kyi rgyu ma yin pa/}

dngos kyi rgyu ma yin pa

असाक्षात्कारणम् — तस्मात् परीक्षार्हमसाक्षात् कारणं सम्यग्ज्ञानमादर्शयितुं कारणशब्दं परित्यज्य पूर्वग्रहणं कृतम् न्या.टी.३९क/२९.

dngos grub

सिद्धिः — {'jig rten dang 'jig rten las 'das pa'i dngos grub} लौकिकलोकोत्तरसिद्धिः वि.प्र.११४क/१, पृ.१३; गम्यते येन सिद्धान्तं हेवज्रे सिद्धिहेतुना हे.त.६ख/१८; प्रसिद्धिः — एवं कर्ममुद्राप्रसिद्धयर्थं डोम्ब्याद्याः स्त्रियो नावमन्येत वि.प्र.१५२ख/३.९७.

dngos grub can

सिद्धः — तानि चतुरशीतिनगरकोटीसहस्राणि… सिद्धगणविचरितानि ग.व्यू.२३ख/३०९.

dngos grub chen po

पा. महासिद्धिः — {dngos grub chen po brgyad} अष्टमहासिद्धिः वि.प्र.३०ख/४.३.

dngos grub rnyed

= {dngos grub rnyed pa/}

dngos grub rnyed pa

वि. सिद्धिलब्धः — सिद्धिलब्धोऽपि यः शिष्यः सम्यग्ज्ञानावभासकः हे.त.७ख/२०.

dngos grub gtan la phab pa

सिद्धिनिर्णयः — हेवज्रे डाकिनीजालसंवरे सिद्धिनिर्णयो नाम द्वितीयः पटलः हे.त.१६ख/५२.

dngos grub rtags

सिद्धिनिमित्तम् — लक्षत्रयं षट्लक्षाणि वा जपेद् यावत् सिद्धिनिमित्तं भूतम् स.दु.२४१/२४०.

dngos grub 'thob 'gyur

क्रि. सिद्धिर्भवति — {dngos grub myur du des 'thob 'gyur} तेन सिद्धिर्भवत्याशु गु.सि.१.७२/५३.

dngos grub 'dod

= {dngos grub 'dod pa/}

dngos grub 'dod pa

वि. सिद्धिकाङ्क्षकः — क्षणमप्यन्यचित्तः सन्न तिष्ठेत् सिद्धिकाङ्क्षकः हे.त.१४क/४४.

dngos grub byed pa

वि. सिद्धिकरः — स्तोष्यामि तां वाक्यगुणैर्विशिष्टैः सिद्धिकरायै प्रवरोत्तमायै सु.प्र. ३०ख/५८.

dngos grub sbyin

= {dngos grub sbyin pa/}

dngos grub sbyin pa

वि. सिद्धिदः — चर्यापटले यदाख्यातं गीतं नाट्यञ्च सिद्धिदम् हे.त.१९ख/६२; सुसिद्धिदः — रजकी कर्मकुली चैवैता मुद्राः सुसिद्धिदाः हे.त.१९क/६०; द्र. {dngos grub sbyin pa po/}

dngos grub sbyin pa po

वि. सिद्धिदायकः — रहस्यं परमं वक्ष्ये शृणु देवी वरानने । भवस्य शोधनं रम्यमविकल्पसिद्धिदायकम् हे.त.२७ख/९२; द्र. {dngos grub sbyin pa/}

dngos grub stsol ba

वि. सिद्धिदायिका — न निरोधतां करुणाचारिकाचरा । व्रजते त्रिलोकवरसिद्धिदायिका स.दु.१७५/१७४; द्र. {dngos grub sbyin pa/} {dngos grub sbyin pa po/}

dngos grub stsol ma

=( वि.स्त्री.) सिद्धिदा ब.वि.१७२क ।

dngos sgrub

= {dngos grub/}

dngos gcig

१. एकवस्तु — {dngos gcig ngo bo nyid} एकवस्तुस्वरूपत्वम् त.स.१२३क/१०७२ २. एकरूपम्, एकस्वभावः — अन्यथा हि न नित्या स्याद् एकरूपासमन्वयात् त.स.१०३क/९०८; प्र.वा.२.२४.

dngos gcig ngo bo nyid

एकवस्तुस्वरूपत्वम् — एकवस्तुस्वरूपत्वादुदन्वत्यपि वर्त्तते । तत्राप्यनलसद्भावे व्यतिरेकः किमाश्रयः त.स.१२३क/१०७२.

dngos gcig can

वि. एकरूपी — सुखदुःखादिभोगश्च नैव स्यादेकरूपिणः त.स.१०क/१२२.

dngos bcas

सोपाख्यत्वम् — वस्त्वित्यध्यवसायाच्चेत् सोपाख्यत्वेन भात्यसौ त.स.४२ख/४३२.

dngos nyid

भावत्वम् — भावेषु भावत्वं दृश्यते न च विद्यते ल.अ.१६१क/१११; भावता — भावानां भावता नास्ति चित्तमात्रं च दृश्यते ल.अ.१७७ख/१४०; वस्तुत्वम् — वस्तुत्वे सति कार्यत्वाद्रूपवत् स च नः पुमान् त.स.८क/१०४; वस्तुता — हेतुमत्त्वेऽपि नाशस्य यस्मान्नैवास्ति वस्तुता त.स.८क/१०४; स्वभावत्वम् — ननु चैकस्वभावत्वात् सर्वशब्दोऽत्र किंकृतः त.स.२३क/२४६; पदार्थत्वम् — स्मृत्यादीनां गुणपदार्थत्वात् अभि.भा.९३क/१२२६; रूपत्वम् — तेषां विकल्परूपत्वाद् विकल्प इव सम्प्रति त.स. ७१क/६६४; स्वभावः — {chos kyi dngos nyid phyag rgya} धर्मस्वभावमुद्राम् स.पु.१२ख/२०.

dngos nyid can

भाविकत्वम् — शून्यानात्मादिरूपस्य भाविकत्वं च साधितम् त.स.१२५ख/१०८४.

dngos nyid ma yin pa

= {dngos nyid min/}

dngos nyid min

अवस्तुत्वम् — वस्त्वित्यध्यवसायत्वान्नावस्तुत्वमपोहयोः त.स.४०ख/४१४; अवस्तुता — तद् गम्यगमकत्वं चेत् सांवृतं प्रतिषिध्यते । तात्त्विकीं समुपाश्रित्य विनिवृत्त्योरवस्तुताम् त.स. ४०ख/४१५.

dngos nyid min pa

= {dngos nyid min/}

dngos dang dngos po med pa

= {dngos po dang dngos po med pa/}

dngos dang dngos po med pas spangs

वि. भावाभावविवर्जितम् — यथा न भावो नाभावो गगनं कथ्यते मया । आलयं हि तथा काये भावाभावविवर्जितम् ल.अ.१६८क/१२३.

dngos dang dngos med

= {dngos po dang dngos po med pa/}

dngos dang dngos med bdag nyid

वि. भावाभावात्मकम् — खसमं वज्रं शून्यं भावाभावात्मकं परम् हे.त.११ख/३६.

dngos dang dngos med rnam grol ba

वि. भावाभावविनिर्मुक्तम् — एषा हि मुद्रा मुक्तानां पुत्राणां मम शासने । भावाभावविनिर्मुक्ता गत्यगतिविवर्जिता ल.अ.१७८क/१४१; ल.अ.१७८ख/१४२.

dngos dang dngos med rnam rtog

भावाभावविकल्पः — भावाभावविकल्पस्य शिरसा पद्मभाजनम् हे.त.९ख/२६.

dngos de'i bdag nyid min pa

अतद्वस्त्वात्मकत्वम् — अतद्वस्त्वात्मकत्वं तु तदश्लेषेण युज्यते । नाविशेषमवस्तुत्वं वस्तुलक्षणभावतः त.स.६४क/६०४.

dngos bdag nyid

= {dngos po'i bdag nyid/}

dngos sdig

पापः — {dngos sdig dang bral lags so} अपगतपापः वि.व.२१२ख/१.८७.

dngos po

१. वस्तु — {dngos po rnam pa gnyis 'dus byas dang 'dus ma byas} द्विविधं वस्तु संस्कृतमसंस्कृतं च बो.भू.५३क/६२; {dngos po ni don byed par rung ba'i mtshan nyid can nyid yin pa'i phyir ro} अर्थक्रियायोग्यलक्षणं हि वस्तु इति हे.बि.१३७-४/५३; {'dir dngos po ni rdul phra rab kyi rdzas} अत्र वस्तु परमाणुद्रव्यम् वि.प्र.४५ख/४.४७; वनादिग्रहणमुपभोज्या स्थिरास्थिरवस्तुनिदर्शनार्थम् सू.अ.१९५ख/९६; तत्र सकलमाध्यात्मिकबाह्यवस्तुदानात् सू.अ.२१९क/१२६; भावः — क्षणिकत्वेनाभिमतस्य भावस्य क्रमेण तावदर्थक्रिया न युज्यते वा.टी.५६क/९; पदार्थः — न ह्यनायत्तस्य प्रतिनियतपदार्थयोगितायां किञ्चित् कारणं नियामकं पश्यामः त.प.२२४क/९१६; द्रव्यम् — ये केचित्… अभूत्वा श्रद्धाहेतुफलाभिव्यक्तिद्रव्यं च कालावस्थितं … चेच्छन्ति ल.अ.७०ख/१९ २. वस्तु, विषयवस्तु — व्यक्तिरुक्तिक्रमबलाद्गम्भीरस्यापि वस्तुनः । भावायत्तमिदं सर्वमिति तं भाविकं विदुः का.आ.२.३६२; वक्तुं वस्तु न मादृशा जडधियोऽपूर्वं कदाचित्क्षमाः त.प.१३३ख/१ ३. भावः — {mi'i dngos po} मनुष्यभावः बो.प.५; {bud med kyi dngos po} स्त्रीभावः अ.सा.२८६क/१६१; {gnyen gyi dngos po} बन्धुभावः अ.क.३.१७७; {rgyu'i dngos por yod} हेतुभावेन सत् सू.अ.१३७ख/१२ ४. भावः, प्रत्ययविशेषः — {bsgom pas na dngos po ste/} {bskul ba'i rkyen to} भावनं भावो ण्यन्तस्य प्रत्ययः प्र.अ.१५क/१७; {dngos po'i rkyen} भावप्रत्ययः म.टी.२१२क/३७ ५. = {dngos gzhi} मुख्यम् — बुद्धेरेवास्खलिता वृत्तिर्मुख्यारोपितयोर्निबन्धनं भवति… अन्यत्र सिंह एव तथेति मुख्यं तत् प्र.अ.१८९क/२०३ ६. = {rang bzhin} स्वभावः — {chu srang gi dngos pos} लिप्तास्वभावेन वि.प्र.२५४क/२.६६; रूपम् — क्षणिकत्वाद् वाससः पूर्वशुक्लादिरूपविनाशे सत्यपूर्वमेव रूपादि सामग्र्यन्तरबलादुपजायते त.प.२६१ख/२३८; जा.मा.१४/७; ओ मयम् — {bde ba la sogs pa'i dngos po} सुखादिमयम् त.प.१५१ख/२८ ७. = {nor} विभवः, धनम् — द्रव्यं वित्तं स्वापतेयं रिक्थमृक्थं धनं वसु । हिरण्यं द्रविणं द्युम्नमर्थरैविभवा अपि अ.को.२.९.९० ८. = {gnas lugs} प्रकृतिः, वृत्तम् — ततश्च ते सर्वे सन्निपत्य कुमारस्यैनां प्रकृतिमारोचयन्ति स्म ल.वि.७१ख/९६ ९. भा — {dngos po rnam par 'byed pa} भाविविक्तः त.प.२९१क/२९४ ०. उपधिः — {dngos po la brten pa} उपधिसंनिश्रिता सू.अ.१९८क/१००; उपाख्यम् — {dngos po med pa} निरुपाख्यम् त.स.४७ख/४६९.

dngos po la

वस्तुतः — वस्तुतः समर्थस्य हेतोरुपादानेऽपि सामर्थ्याप्रतिपादनात् वा.न्या.१४८-४-७/१४. {dngos po'i} वास्तवः — न चान्यो वास्तवः सम्बन्धोऽस्ति त.प.२२७ख/१७०. {dngos por} वस्तुतः — वस्तु चेत्सा कथं नान्यानन्या चेन्नास्ति वस्तुतः बो.अ.९.२७.

dngos po kun

= {dngos kun/}

dngos po kun gyi rang bzhin

सर्वभावस्वभावः — सर्वभावस्वभावेन (वि)चरेद् योगी महाकृपः हे.त.७ख/२०.

dngos po kun tu tshol ba

पा. वस्तुपर्येषणा, चतुर्विधपर्येषणासु एका — वस्तुपर्येषणा स्कन्धादीनां तथाऽपरिनिष्पत्तिर्यथा नामकायादिभिरभिलप्यन्त इति या संतीरणा परीक्षणेत्यर्थः अभि.स.भा.७१ख/९९.

dngos po kun la gnas

= {dngos po kun la gnas pa/}

dngos po kun la gnas pa

वि. सर्ववस्तुगतम् — प्रतिपादितरूपस्य सर्ववस्तुगतस्य च । साक्षात् तत्त्वस्य विज्ञानात् सुगताः सर्वदर्शिनः त.स.१२१ख/१०५१.

dngos po 'gyur ba

पा. भावपरिणामः, परिणामदृष्टिभेदः — नवविधा परिणामवादिनां तीर्थकराणां परिणामदृष्टिर्भवति यदुत संस्थानपरिणामो लक्षणपरिणामो हेतुपरिणामो युक्तिपरिणामो दृष्टिपरिणाम उत्पादपरिणामो भावपरिणामः प्रत्ययाभिव्यक्तिपरिणामः क्रियाभिव्यक्तिपरिणामः ल.अ.११८क/६५.

dngos po rgyu

साक्षात्कारणम् — तच्च पूर्वमात्रम् । न तु साक्षात्कारणम् न्या.टी.३८ख/२८.

dngos po bsgrub pa

वि. वस्तुसाधनः — त्रिषु हेतुषु मध्ये द्वौ हेतू वस्तुसाधनौ विधेः साधनौ गमकौ । एकः प्रतिषेधस्य हेतुर्गमकः न्या.टी.५१क/१०८.

dngos po gcig pu

एकवस्तु — तद्भावश्चाप्यतद्भावः परस्परविरोधतः । एकवस्तुनि नैवायं कथञ्चिदवकल्प्यते त.स.६३क/५९८.

dngos po gcig pu'i bdag nyid

• वि. एकवस्त्वात्मकम् ; • सं. एकवस्त्वात्मकत्वम् — एकवस्त्वात्मकत्वे हि न भेदोऽत्रापि युक्तिमान् त.स. ६३क/५९८.

dngos po ji lta ba gzhin du gnas par 'dug pa

वि. यथावस्थितवस्तुस्थितिः — अवस्थितं परमार्थसद्वस्तु तदनतिक्रान्ता यथावस्थिता वस्तुस्थितिर्व्यवस्था येषां ते यथावस्थितवस्तुस्थितयः न्या.टी.८४क/२२७.

dngos po nyid

= {dngos nyid/}

dngos po nye ba'i stobs kyis 'byung ba

वि. वस्तुसन्निधानबलभावि — घटना क्रियमाणा स्मृत्यैव क्रियते, नेन्द्रियज्ञानेन; तस्य वस्तुसन्निधानबलभाविनोऽतीतार्थग्रहणासामर्थ्यात् त.प.७ख/४६१.

dngos po thams cad dang ldan pa

वि. सर्ववस्तुकम् — अपि चैतदालम्बनं शमथपक्ष्यं विपश्यनापक्ष्यं सर्ववस्तुकं भूतवस्तुकं हेतुफलवस्तुकं च श्रा.भू./१९७.

dngos po thams cad yongs su shes pa

सकलवस्तुपरिज्ञानम् — सर्वपदार्थज्ञानात् सर्वज्ञ इष्यते, तच्च सकलवस्तुपरिज्ञानं कदाचिदिन्द्रियज्ञानेन वा भवेत्, मनोज्ञानेन वा त.प.२६४क/९९७; सर्वपदार्थज्ञानम् — सर्वपदार्थज्ञानात् सर्वज्ञ इष्यते त.प.२६४क/९९७; द्र. {dngos po ma lus rnam shes/}

dngos po thams cad la khyab pa

वि. सर्वपदार्थव्यापी — {dngos po thams cad la khyab pa'i skad cig ma 'jig pa bsgrub pa na} सर्वपदार्थव्यापिनि क्षणभङ्गे प्रसादिते सति त.प.२१४ख/९००; द्र. {dngos po thams cad la khyab par byed pa/}

dngos po thams cad la khyab par byed pa

वि. सर्ववस्तुव्यापी — वस्तुधर्मे हि सर्ववस्तुव्यापिनोः प्रकारयोरेकत्र नियतसद्भावो निश्चितः प्रकारान्तरान्निवर्त्तेत न्या.टी.८१ख/२१८; द्र. {dngos po thams cad la khyab pa/}

dngos po dang dngos po med pa

भावाभावः — यस्य हि यदात्मव्यवच्छेदमन्तरेण न स्वभावः परिच्छिद्यते, स तत्परिहारेण स्थितः; यथा भावाभावयोरन्यतरः त.प.१८३ख/८२८.

dngos po dang dngos po med pa la mngon par chags pa'i mtshams sbyor ba

पा. भावाभावाभिनिवेशसन्धिः, पृथग्जनानां स्वविकल्पसन्धिप्रभेदः — अपरिमितो महामते सर्वधर्माणां यथारुतार्थाभिनिवेशसन्धिः, लक्षणाभिनिवेशसन्धिः, प्रत्ययाभिनिवेशसन्धिः, भावाभावाभिनिवेशसन्धिः… एते चान्ये च महामते बालपृथग्जनानां स्वविकल्पसन्धयः ल.अ.११९क/६६.

dngos po dang ldan pa

वि. वस्तुकः — वस्तुपर्यन्ततेति इदमत्र सर्ववस्तुकताया भूतवस्तुकतायाश्च श्रा.भू./१९७.

dngos po dang bral

= {dngos po dang bral ba/}

dngos po dang bral ba

वि. भावरहितः — तदा तद्विशेषमात्रं गृह्यमाणं भावरहितं सत्ताख्यस्वभावविकलं निःस्वभावं प्राप्तमिति नेन्द्रियज्ञानग्राह्यं स्यात् त.प.१०क/४६५; विगतभावः — विभावत्वात् विगतभावत्वात्, वियत्पुष्पवदिति त.प.१०क/४६५.

dngos po dang 'brel ba

वि. वस्तुनिबद्धः — कार्यावभासिविज्ञाने जाते त्वेतन्न विद्यते । साक्षाद् वस्तुनिबद्धायाः क्रियायाः प्रतिवेदनात् त.स.१०८क/९४४.

dngos po de kho na nyid dang 'brel ba

वि. वस्तुतत्त्वनिबन्धनः — किञ्च इदमतिविकलैर्मिथ्यादर्शनसंरागपिशाचाविष्टबुद्धिभिः किमिन्दीवरस्य गन्धादय इत्येते शब्दाः पुरुषाभिप्रायव्यापारनिरपेक्षा एव वस्तुतत्त्वनिबन्धनाः प्रवर्त्तन्ते, किं वा वा.टी.७३ख/२९.

dngos po bsdu ba'i sgo

पा. वस्तुसंग्रहमुखम् — अपि खलु चतुर्दश मुखानि व्याख्यायाः । व्याख्यासंग्रहमुखम्… वस्तुसंग्रहमुखम्, यत्र सूत्रमुखं शिक्षार्यसत्यवस्त्वादिषु प्रतिपाद्यते अभि.स.भा.१०५क/१४२.

dngos po gnas pa

वस्तुस्थितिः — तथा हि, वस्तुस्थित्या प्रमाणचिन्ता, नायं छलव्यवहारः प्रस्तुतो येन कतिपयप्रत्ययमात्रं निरूप्यते त.प.२४२ख/९५७; त.प.३७ख/५२४.

dngos po rnam par rtog pa

भावविकल्पः — {dngos po rnam par rtog pa'i rang bzhin la mngon par zhen pa} भावविकल्पस्वभावाभिनिवेशः ल.अ.७८क/२६.

dngos po rnam par rtog pa'i rang bzhin la mngon par zhen pa

भावविकल्पस्वभावाभिनिवेशः — भावविकल्पस्वभावाभिनिवेशः पुनर्महामते श्रावकाणां कतमः ल.अ.७८क/२६.

dngos po rnam par 'byed pa

ना. भाविविक्तः, आचार्यः — तत्र भाविविक्तः प्राह त.प.२९१क/२९४.

dngos po pa

= {dngos po ba/}

dngos po ba

वि. मुख्यः — अनिष्टापत्तिर्हि दूषणमुच्यते, न च बौद्धेन समयः शब्दार्थयोर्मुख्यः सम्बन्ध इष्टः; तस्य पुरुषधर्मत्वात् त.प.१९६क/८५६; वास्तवः — {'brel pa dngos po ba} वास्तवः सम्बन्धः त.प.१९४ख/८५३; वास्तवी — तयोरिति अनीलानुत्पलव्युदासयोः । नैव काचिद् वास्तवी तयोराधेयता सम्भवतीति त.प.३३३क/३८१.

dngos po ma mchis

= {dngos po ma mchis pa/}

dngos po ma mchis pa

वि. अवस्तुकः — यस्य च धर्मस्य स्वभावो न विद्यते, सोऽवस्तुकः । योऽवस्तुकः, सोऽपरिनिष्पन्नः । योऽपरिनिष्पन्नः, स नोत्पद्यते न निरुध्यते शि.स.१४५क/१३९.

dngos po ma mthong ba'i stobs kyis zhugs pa

वि. अवस्तुदर्शनबलप्रवृत्तम् — अवस्तुदर्शनबलप्रवृत्तमिति । अवस्तुनो दर्शनं विकल्पमात्रम्, तस्य बलं सामर्थ्यम् । ततः प्रवृत्तम् न्या.टी.८३ख/२२६.

dngos po ma yin

= {dngos min/}

dngos po ma yin pa

= {dngos min/}

dngos po ma lus rnam shes

समस्तवस्तुविज्ञानम् — एवं सर्वज्ञवाक्यं स्याद्धेतुभेदात् तु भिद्यते । समस्तवस्तुविज्ञानमस्य कारणतां गतम् त.स.१३१क/१११६; द्र. {dngos po thams cad yongs su shes pa/}

dngos po med

= {dngos po med pa/}

dngos po med pa

= {dngos med} ।। • सं. १. अभावः — एवमेतेषां गम्भीराणां धर्माणां धर्मतां प्रत्यवेक्षमाणः शून्यतातो वा… अभावतो वा अ.सा.३३२क/१८७; भावाभावाभिनिवेशसन्धिः ल.अ.११९क/६६; विभावः — {dngos po med pa'i phyir} विभावत्वात् त.स.४७क/४६५; विभावत्वात् विगतभावत्वात्, वियत्पुष्पवदिति त.प.१०क/४६५; वस्त्वभावः — एवमपि नातो वस्त्वभावसिद्धिः, व्यभिचारात् त.प.२८०ख/१०२८; • पा. अभावः, मीमांसकादीनां मते प्रमाणभेदः — अभावेन प्रमाणेन नास्तीत्येवं गम्यते, तस्य प्रतिषेधविषयत्वात् त.प.१३३क/७१६; त.प.५०क/५५० ३. निःस्वभावता — निःस्वभावतया तस्य तत्त्वतोऽम्बरपद्मवत् त.स.२६क/२८०; नैरूप्यम् — अतश्च शक्यते वक्तुं स्वतः एव न वर्तते । पश्चात् प्रमा स्वकार्येषु नैरूप्याद् गगनाब्जवत् त.स.१०६ख/९३४; नीरूपत्वम् — सर्वशक्तिवियोगेन नीरूपत्वं हि साधितम् त.स.१२९ख/११०८ ; • वि. १. अवस्तु — यदवस्तु न तत् कस्यचित् कार्यम्, यथा शशविषाणम् । त.प.१९६क/१०९; अवस्तु चैतत् सादृश्यम् शि.स.१४७ख/१४२; अवस्तुकम् — सत्त्व इति । आगन्तुकमेतन्नामधेयं प्रक्षिप्तम् । अवस्तुकमेतन्नामधेयं प्रक्षिप्तम् अ.सा.४२क/२४; निर्वस्तुकम् — समासतो निर्वस्तुकं निर्माणम् बो.भू.३८ख/४४ २. नीरूपम्, निःस्वभावः — यत्तु नीरूपमविकारि च त.स.२क/२५; यदसत् तन्नीरूपं निःस्वभावम् त.प./२५; अभेदो ह्येकरूपत्वं नीरूपेषु च तत्कुतः त.स.३८ख/३९८ ३. निरुपाख्यम् — निरुपाख्याच्च सामान्यं विशिष्टं सम्प्रतीयते त.स.४७ख/४६९.

dngos po med pa sngon du 'gro ba

वि. अभावपूर्विका — अभावपूर्विकामर्थापत्तिमाह त.प.५५क/५६१.

dngos po med pa stong pa nyid

= {dngos po med pa'i stong pa nyid/}

dngos po med pa yang dag par 'phags pa'i rgyal po

ना. अभावसमुद्गतराजः, तथागतः — तद्यथा सुबाहुः सुरत्नः… अभावसमुद्गतराजः… शाक्यमुनिश्चेति म.मू.९३ख/५.

dngos po med pa'i ngo bo nyid

अभावस्वभावः — {chos thams cad ni dngos po med pa'i ngo bo nyid} अभावस्वभावाः सर्वधर्माः स.दु.१४५/१४४.

dngos po med pa'i ngo bo nyid stong pa nyid

पा. अभावस्वभावशून्यता, षोडशविधशून्यतासु एका — षोडशविधा शून्यता । अध्यात्मशून्यता, बहिर्धाशून्यता … अभावशून्यता, अभावस्वभावशून्यता च म.भा. १.१७; म.व्यु.९५१.

dngos po med pa'i ngo bo nyid yang dag par 'phags pa'i rgyal po

ना. अभावस्वभावसमुद्गतराजः, तथागतः — तद्यथा सुबाहुः, सुरत्नः… अभावस्वभावसमुद्गतराजः… शाक्यमुनिश्चेति म.मू.९३ख/५.

dngos po med pa'i gtan tshigs

अभावहेतुः — यद्येकः प्रतिषेधहेतुरुक्तः कथमेकादशाऽभावहेतव इत्याह न्या.टी.५८ख/१४०.

dngos po med pa'i stong pa nyid

पा. अभावशून्यता, षोडशविधशून्यतासु एका — षोडशविधा शून्यता । अध्यात्मशून्यता, बहिर्धाशून्यता… अभावशून्यता, अभावस्वभावशून्यता च म.भा.१.१७; म.व्यु.९४९; द्र. {dngos po med pas stong pa nyid/}

dngos po med pa'i tshad ma

अभावप्रमाणम् — प्रमाणाभावबाधनादिति । प्रमाणानामभावः निवृत्तिः, अभावप्रमाणमिति यावत्; तेन बाधनात् त.प.१३३क/७१६.

dngos po med pa'i rang bzhin

अभावस्वभावता — स सर्वधर्माणामाद्यनुत्पन्नतां च यथाभूतमवतरति… अभावस्वभावतां च द.भू.२३९ख/४२.

dngos po med pas stong pa nyid

पा. अभावशून्यता, शून्यताभेदः — त्रिविधा शून्यता । अभावशून्यता, अतद्भावशून्यता, स्वभावशून्यता च म.भा.११ख/३.८; तत्राऽभावशून्यता परिकल्पितस्य स्वभावस्य म.टी. ३.८; द्र. {dngos po med pa'i stong pa nyid/}

dngos po gzhan

= {dngos gzhan} भावान्तरम् — रूपादिवद् भावान्तरं चेत्, द्रव्यतः । क्षीरादिवत् समुदायश्चेत्, प्रज्ञप्तितः अभि.भा.८२क/११९२; त.स.१०३क/९०८; पदार्थान्तरम् — {dngos po'i khyad par gzhan shes pa} पदार्थान्तरविशेषज्ञानम् त.प.६२ख/५७७.

dngos po gzhan du 'gyur

= {dngos po gzhan du 'gyur ba/}

dngos po gzhan du 'gyur ba

• क्रि. भावान्यथात्वं भवति — धर्मस्याध्वसु प्रवर्तमानस्य भावान्यथात्वं भवति, न द्रव्यान्यथात्वम् अभि.भा.२३९ख/८०५; • सं. भावान्यथा — {dngos po gzhan du 'gyur bar smra ba} भावान्यथावादी त.प.८०ख/६१४.

dngos po gzhan du 'gyur ba pa

भावान्यथिकः — भावान्यथिको भदन्तधर्मत्रातः । स किलाह । धर्मस्याध्वसु प्रवर्तमानस्य भावान्यथात्वं भवति, न द्रव्यान्यथात्वम् अभि.भा.२३९ख/८०५; द्र. {dngos po gzhan du 'gyur bar smra ba/}

dngos po gzhan du 'gyur bar smra ba

भावान्यथावादी — तत्र भावान्यथावादी भदन्तधर्मत्रातः । स किलाह । धर्मस्याध्वसु वर्त्तमानस्य भावान्यथात्वमेव केवलम्, न तु द्रव्यस्य इति त.प.८०ख/६१४; द्र. {dngos po gzhan du 'gyur ba pa/}

dngos po yongs su bsgyur ba

वस्तुपरिणामः — अरणादिगुणाभिनिर्हाराय आर्यायाश्च ऋद्धेः । सा पुनर्यया वस्तुपरिणामाधिष्ठानायुरुत्सर्गादीनि क्रियन्ते अभि.भा.८०क/११७९.

dngos po yongs su rtog pa'i mtshan nyid du mngon par zhen pa'i bag chags

वस्तुपरिकल्पलक्षणाभिनिवेशवासना — वस्तुपरिकल्पलक्षणाभिनिवेशवासनातः परिकल्पयन् महामते परिकल्पितस्वभावलक्षणं भवति ल.अ.७७ख/२५.

dngos po yongs su tshol ba

पा. वस्तुपर्येषणा, पर्येषणावस्तुभेदः — चत्वारीमानि बोधिसत्त्वानां सर्वधर्माणां यथाभूतपरिज्ञायै पर्येषणावस्तूनि… नामपर्येषणा, वस्तुपर्येषणा, स्वभावप्रज्ञप्तिपर्येषणा, विशेषप्रज्ञप्तिपर्येषणा च बो.भू.१५४क/१९९.

dngos po yod

= {dngos po yod pa/}

dngos po yod pa

सद्भावः — न तु व्यापारसद्भावे भवत् किञ्चित् समीक्ष्यते त.स.२०ख/२२१; वस्तुसत्ता — नाप्यनुपलब्धस्य सत्ताव्यवस्थानिबन्धनमस्ति, ज्ञाननिबन्धनत्वाद् वस्तुसत्ताव्यवस्थायाः त.प.३०३ख/१०६६; वस्तुसत्त्वम् — विमतेरास्पदं वस्तु प्रत्यक्षं कस्यचित् स्फुटम् । वस्तुसत्त्वादिहेतुभ्यः सुखदुःखादिभेदवत् त.स.३ख/५६.

dngos po la brten pa

• पा. उपधिसंनिश्रिता, पञ्चविधपारमिताभावनासु एका — पञ्चविधा पारमिताभावना । उपधिसंनिश्रिता । तत्रोपधिसंनिश्रिता चतुराकारा हेतुसंनिश्रिता… विपाकसंनिश्रिता … प्रणिधानसंनिश्रिता… प्रतिसंख्यानसंनिश्रिता सू.अ.१९८ख/१००; • वि. वस्त्वधिष्ठानः — सनिबन्धनेति वस्त्वधिष्ठाना त.प.२३१क/९३२.

dngos po la yongs su rtog pa'i lam

पा. वस्तुपरीक्षामार्गः, मार्गप्रभेदः — पुनर्बोधिपक्ष्यादिभेदेनैकादशविधो मार्गो व्यवस्थाप्यते । तद्यथा वस्तुपरीक्षामार्गः स्मृत्युपस्थानानि, आदितस्तेनाशुभादिभिराकारैः कायवेदनाचित्तधर्मवस्तुपरीक्षणात् अभि.स. भा.६१क/८३.

dngos po so so

प्रतिभावम् — प्रतिभावं च यद्येकः शब्दात्माऽभिन्न इष्यते । सर्वेषामेकदेशत्वमेकाकारा च विद्भवेत् त.स.६ख/८९.

dngos po so sor rnam par rtog pa'i rnam par shes pa

पा. वस्तुप्रतिविकल्पविज्ञानम्, विज्ञानभेदः — द्विविधं महामते विज्ञानं संक्षेपेण अष्टलक्षणोक्तं ख्यातिविज्ञानं वस्तुप्रतिविकल्पविज्ञानं च ल.अ.६९ख/१८.

dngos po'i rkyen

पा. भावप्रत्ययः — तस्य च द्वयाभावस्य यो भाव एतच्छून्यताया लक्षणम् । कारिकानुगुण्याच्चात्र भावप्रत्ययलुप्तनिर्देशो द्रष्टव्यः म.टी.२१२क/३७.

dngos po'i skye ba

वस्तुजातिः — {khams drug gi bdag nyid can skyes bu chen po'i gang zag ni dngos po'i skye ba'o} षड्धात्वात्मको महापुरुषपुद्गलो वस्तुजातिः वि.प्र.४५ख/४.४७.

dngos po'i khyad par gzhan shes pa

पा. पदार्थान्तरविशेषज्ञानम्, अभावभेदः — कुमारिलेन त्रिविधोऽभावो वर्णितः । आत्मनोऽपरिणाम एकः, पदार्थान्तरविशेषज्ञानं द्वितीयः… प्रमाणनिवृत्तिमात्रात्मकस्तृतीयः त.प.६२ख/५७७.

dngos po'i grong

भावग्रामः — नाशोत्पादासमालीढं ब्रह्म शब्दमयं परम् । यत्तस्य परिणामोऽयं भावग्रामः प्रतीयते त.स.६ख/८५.

dngos po'i sgra

भावशब्दः — सर्वं पृथक् नाना, नास्त्येको भाव इति यावत् । समूहे भावशब्दप्रयोगात् वा.टी.१०९ख/७७.

dngos po'i ngo bo

वस्तुरूपम् — अर्थक्रियाक्षमं च वस्तुरूपं सन्निवेशोपाधिवर्णात्मकम् न्या.टी.४०ख/४२; भावरूपम् — तद् भावरूपं साधनमङ्गं धर्मो विषयित्वेन यस्यार्थस्य प्रस्तुतस्य स साधनाङ्गः वा.टी.१०३ख/६५.

dngos po'i dngos

वस्तुभावः — उत्पादो वस्तुभावस्तु सोऽसता न सता तथा । सम्बध्यते कल्पिकया केवलं त्वसता धिया त.स.३क/४१.

dngos po'i dngos po med pa mi rtag pa nyid

पा. भावाभावानित्यता, अनित्यताभेदः — अष्टप्रकारा हि महामते सर्वतीर्थकरैरनित्यता कल्प्यते… प्रारम्भविनिवृत्तिरनित्यता… भावाभावानित्यता नाम यदुत भूतभौतिकस्वलक्षणविनाशानुपलब्धिरप्रवृत्तिर्भूतस्वभावस्य ल.अ.१३७क/८३.

dngos po'i chos

१. वस्तुधर्मः — ताभ्यां यस्मान् नान्यो राशिरस्ति । किंभूतः? यत्रायं वस्तुधर्मः प्राणादिर्वर्त्तेत न्या.टी.८१क/२१६ २. वस्तुधर्मता — वस्तुधर्मतया तयोर्द्वयोरेकत्र वा वर्त्तत इत्यवसितः प्राणादिः न्या.टी.८१ख/२१९; वस्तुधर्मत्वम् — {dngos po'i chos yin pa'i phyir} वस्तुधर्मत्वात् न्या.टी.८१क/२१७.

dngos po'i 'ching ba

भावबन्धः — {dngos po'i 'ching bas 'ching bar 'gyur/} {de yongs shes pas grol ba yin} बध्यन्ते भावबन्धेन मुच्यन्ते तत्परिज्ञया हे.त.२क/२.

dngos po'i stobs kyis zhugs pa

वि. वस्तुबलप्रवृत्तम् — {dngos po'i stobs kyis zhugs pa'i rtags} वस्तुबलप्रवृत्तं लिङ्गम् त.प.२८क/५०३.

dngos po'i stobs las 'ongs pa

वस्तुबलायातत्वम् — पक्षसपक्षापेक्षयान्तर्व्याप्तिः, बहिर्व्याप्तिश्च प्रदर्श्यते इत्येके विप्रतिपन्नाः, तच्च न युक्तम्; वस्तुबलायातत्वाद् व्याप्तेः वा.टी.५५क/८.

dngos po'i mtha'

पा. वस्तुपर्यन्तता, व्याप्यालम्बनभेदः — तत्र व्याप्यालम्बनं… चतुर्विधम् । तद्यथा सविकल्पं प्रतिबिम्बम्, निर्विकल्पं प्रतिबिम्बम्, वस्तुपर्यन्तता, कार्यपरिनिष्पत्तिश्च श्रा.भू./१९३; या चालम्बनस्य यावद्भाविकता, या च यथावद्भाविकता तदेकत्यमभिसंक्षिप्य वस्तुपर्यन्ततेत्युच्यते श्रा.भू./१९६.

dngos po'i de nyid

वस्तुतत्त्वम् — विरोधेन ह्यनेन वस्तुतत्त्वं विभक्तं व्यवस्थाप्यते न्या.टी.७७ख/२०६.

dngos po'i don

भावार्थः — अथ सर्वधर्मभूमिस्वलक्षणकुशला भवन्ति पदपर्यायनिरुक्तिगतिंगता भावार्थयुक्तिकुशलाः ल.अ.१३३क/७९.

dngos po'i bdag nyid

= {dngos bdag nyid} ।। • वि. वस्त्वात्मा — श्रुतेः स्वतन्त्रतैषा हि पुंव्यापारानपेक्षणात् । सा च वस्तुगतो धर्मो वस्त्वात्मा वा तथाविधः त.स.८८ख/८०५; • सं. भावात्मता — इष्टकार्यसमर्थं हि स्वरूपं शक्तिरुच्यते । तस्य भावात्मताभावे भावो न स्यात् स कारकः त.स.१०२ख/९०५; भावात्मकत्वम् — पर्युदासात्मकाभ्यां चेत् नाभ्यां नित्यत्वमिष्यते । तौ यद्भावात्मकत्वेन व्यपेक्षेते स्वसाधनम् त.स.८८ख/८०७.

dngos po'i bden pa

वस्तुसत्यम् — {dngos po'i bden pa la mkhas pa} वस्तुसत्यकुशलः द.भू.२१२ख/२७.

dngos po'i bden pa la mkhas pa

वि. वस्तुसत्यकुशलः — स संवृतिसत्यकुशलश्च भवति… वस्तुसत्यकुशलश्च भवति द.भू.२१२ख/२७.

dngos po'i gnas pa

वस्तुस्थितिः — वस्तुस्थित्या प्रमाणं तु व्यवस्थाप्यं छलान्न तु । प्रकृताप्रतिरूपोऽतो व्यवहार उदाहृतः त.स.११०क/९५९.

dngos po'i gnas lugs

वस्तुवृत्तम् — अथ वस्तुवृत्तमेतन्न रागादियोगितामैश्वर्यसम्भवस्ततस्तत्प्रतिपक्षदेशनेति प्र.अ.३०क/३४.

dngos po'i rnam rtog

भावविकल्पः — कर्णे तोयं यथा विष्टं प्रतितोयेन कृष्यते । तथा भावविकल्पोऽप्याकारैः शोध्यते खलु हे.त.१६क/५०.

dngos po'i dpe

पा. वस्तूपमा, उपमाभेदः — राजीवमिव ते वक्त्रं नेत्रे नीलोत्पले इव । इति प्रतीयमानैकधर्मा वस्तूपमैव सा का.आ.२.१६.

dngos po'i spyi

भावसामान्यः — ‘मानसी च भ्रान्तिर्विचारान्निवर्तते’ इत्यत्राप्यनैकान्तिकत्वं भावसामान्यबुद्धिभिः त.प.१७ख/४८१.

dngos po'i phyogs

भावपक्षः — भावपक्षप्रसिद्ध्यर्थमित्यादि त.प.१७४क/८०५.

dngos po'i bag chags

भाववासना — शून्यतावासनाधानाद्धीयते भाववासना बो.अ.९.३३; भाववासना अनवराग्रसंसाराभ्यस्तवस्तुसद्ग्राहाध्यवसानवासना बो.प./१९७.

dngos po'i dbye ba

= {dngos dbye/}

dngos po'i mi slu ba

वस्तुसंवादः — वस्तुसंवादः प्रामाण्यमभिधीयते त.स.१०८क/९४२.

dngos po'i mtshan nyid

भावलक्षणम् — एवं ज्ञानचक्रं साध्यं कृत्वा व्रजति पुनः स्वस्थानं चालयित्वा समस्तं भावलक्षणं विश्वचक्रमिति वि.प्र.४९ख/४.५३.

dngos po'i mtshan ma la mngon par zhen pa'i mtshan nyid

वस्तुनिमित्ताभिनिवेशलक्षणम् — परिकल्पितस्वभावं व्यवस्थापयन्ति तथागता अर्हन्तः सम्यक्संबुद्धा नामाभिनिवेशलक्षणेन च वस्तुनिमित्ताभिनिवेशलक्षणेन च ल.अ.८१ख/२९.

dngos po'i mtshan ma'i mtshan nyid la mngon par zhen pa

पा. वस्तुनिमित्तलक्षणाभिनिवेशः — वस्तुनिमित्तलक्षणाभिनिवेशः पुनर्द्विप्रकारः । परिकल्पितस्वभावं व्यवस्थापयन्ति तथागता अर्हन्तः सम्यक्संबुद्धा नामाभिनिवेशलक्षणेन च वस्तुनिमित्ताभिनिवेशलक्षणेन च ल.अ.८१ख/२९.

dngos po'i rang bzhin

१. भावस्वभावः — भावस्वभावानभ्युपगमे वा शक्तेर्भावस्याकारकत्वप्रसङ्ग इत्युक्तम् त.प.२१९ख/९०८; वस्तुस्वभावः — आर्यवस्तुस्वभावानवबोधात्सदसतोर्लक्षणस्य वृत्तिदर्शनात् ल.अ.१२१क/६७ ; • पा. भावस्वभावः — सप्तविधो भावस्वभावो भवति यदुत समुदयस्वभावः, भावस्वभावः, लक्षणस्वभावः, महाभूतस्वभावः, हेतुस्वभावः, प्रत्ययस्वभावः, निष्पत्तिस्वभावश्च ल.अ.७०क/१८.

dngos po'i rang bzhin gyi dngos po

पा. भावस्वभावः, सप्तविधभावस्वभावेषु एकः — सप्तविधो भावस्वभावो भवति यदुत समुदयस्वभावः, भावस्वभावः, लक्षणस्वभावः, महाभूतस्वभावः, हेतुस्वभावः, प्रत्ययस्वभावः, निष्पत्तिस्वभावश्च ल.अ.७०क/१८.

dngos po'i rang bzhin gyi mtshan nyid la mngon par chags pa

वि. भावस्वभावलक्षणाभिनिविष्टः — मया अनादिकालभावस्वभावलक्षणाभिनिविष्टानामार्यज्ञानवस्तुस्वभावाभिनिवेशलक्षणदृष्ट्या विविक्तधर्मोपदेशः क्रियते ल.अ.१२१क/६७.

dngos po'i rang bzhin stong pa nyid

पा. भावस्वभावशून्यता, शून्यताभेदः — सप्तविधा शून्यता । यदुत लक्षणशून्यता, भावस्वभावशून्यता, अप्रचरितशून्यता, प्रचरितशून्यता, सर्वधर्मनिरभिलाप्यशून्यता, परमार्थार्यज्ञानमहाशून्यता, इतरेतरशून्यता च ल.अ.८४ख/३१.

dngos po'i rang bzhin med pa'i mya ngan las 'das pa

पा. भावस्वभावाभावनिर्वाणम्, निर्वाणभेदः — चतुर्विधं निर्वाणम्… भावस्वभावाभावनिर्वाणम्, लक्षणविचित्रभावाभावनिर्वाणम्, स्वलक्षणभावाभावावबोधनिर्वाणम्, स्कन्धानां स्वसामान्यलक्षणसन्ततिप्रबन्धव्युच्छेदनिर्वाणम् ल.अ.१०५ख/५१.

dngos po'i rang bzhin la mngon par chags pa

वस्तुस्वभावाभिनिवेशः — उत्त्रासपदविवर्जनार्थं… मया अनादिकालभावस्वभावलक्षणाभिनिविष्टानामार्यज्ञानवस्तुस्वभावाभिनिवेशलक्षणदृष्ट्या विविक्तधर्मोपदेशः क्रियते ल.अ.१२१क/६७; द्र. {dngos po'i rang bzhin la mngon par zhen pa/}

dngos po'i rang bzhin la mngon par zhen pa

वस्तुस्वभावाभिनिवेशः — तत्र वस्तुस्वभावाभिनिवेशः पुनर्महामते स्वचित्तदृश्यमात्रानवबोधात् प्रवर्तते ल.अ.९५क/४२; द्र. {dngos po'i rang bzhin la mngon par chags pa/}

dngos por gyur

= {dngos por gyur pa/}

dngos por gyur pa

वि. वस्तुभूतः — सन्तु नाम वस्तुभूता जात्यादयः, तथाऽपि नासिद्धता त.प.८क/४६१; द्रव्यभूतः — स एवंज्ञानानुगतया बुद्ध्या सत्त्वचित्तगहनोपचारं च यथाभूतं प्रजानाति… द्रव्यभूताद्रव्यभूतवासिततां च द.भू.२५३ख/५०.

dngos por gyur pa dang dngos por ma gyur pas bsgos pa

द्रव्यभूताद्रव्यभूतवासितता — स एवंज्ञानानुगतया बुद्ध्या सत्त्वचित्तगहनोपचारं च यथाभूतं प्रजानाति… द्रव्यभूताद्रव्यभूतवासिततां च द.भू.२५३ख/५०.

dngos por rtog pa

भावविकल्पः — केशोण्डुकं यथा मिथ्या गृह्यते तैमिरैर्जनैः । तथा भावविकल्पोऽयं मिथ्या बालैर्विकल्प्यते ल.अ.१६२क/११२; द्र. {dngos por rnam par rtog pa/}

dngos por rnam rtog

= {dngos por rnam par rtog pa/}

dngos por rnam par rtog pa

भावविकल्पः — केशोण्डुकं यथा मिथ्या गृह्यते तैमिरैर्जनैः । तथा भावविकल्पोऽयं मिथ्या बालैर्विकल्प्यते ल.अ.१२२क/६८; {dngos por rnam par rtog pa'i rang bzhin la mngon par zhen pa'i mtshan nyid} भावविकल्पस्वभावाभिनिवेशलक्षणम् ल.अ.७७ख/२५; द्र. {dngos por rtog pa/}

dngos por rnam par rtog pa'i rang bzhin la mngon par zhen pa'i mtshan nyid

पा. भावविकल्पस्वभावाभिनिवेशलक्षणम्, श्रावकयाननयप्रभेदलक्षणभेदः — द्विविधं श्रावकयाननयप्रभेदलक्षणं यदुत प्रत्यात्मार्याधिगमविशेषलक्षणं च भावविकल्पस्वभावाभिनिवेशलक्षणं च ल.अ.७७ख/२५.

dngos por snang ba

भावाभासः — वासनैर्भावितं चित्तं भावाभासं प्रवर्तते ल.अ.१६७क/१२१.

dngos por byas pa

वि. वस्तुकृतः म.व्यु.२४१९.

dngos por ma gyur pa

वि. अद्रव्यभूतः — स एवंज्ञानानुगतया बुद्ध्या सत्त्वचित्तगहनोपचारं च यथाभूतं प्रजानाति… द्रव्यभूताद्रव्यभूतवासिततां च द.भू.२५३ख/५०.

dngos por mi 'gyur ba

अद्रव्यभूतता — स एवंज्ञानानुगतया बुद्ध्या सत्त्वचित्तगहनोपचारं च यथाभूतं प्रजानाति… प्रतिपक्षालाभाद्रव्यभूततां च द.भू.२५३क/५०.

dngos por 'dzin pa

= {dngos 'dzin/}

dngos por yod

= {dngos por yod pa/}

dngos por yod pa

• वि. वस्तुसत् — भवतु नाम प्रतिबिम्बं वस्तुसत्, तथापि तस्य समानबुद्धिगम्यत्वमसिद्धम् त.प.१९१ख/८४७; वास्तवः — ये त्वाहुर्न विरोधो वास्तव इति त इदं वक्तव्याः न्या.टी.७७क/२०२; • सं. वस्तुसत्ता — प्रमाणपञ्चकं यत्र वस्तुरूपे न जायते । वस्तुसत्तावबोधार्थं तत्राभावप्रमाणता त.स.६०क/५७३; वस्तुसत्त्वम् — नेत्रादीनां हि वैकल्ये वस्तुसत्त्वेऽपि न प्रमा त.स.१२०ख/१०४२; सद्भावः — {de las bzlog pa'i dngos yod pa} तद्विपर्ययसद्भावः त.स.६०ख/५७८.

dngos dbye

वस्तुभेदः — तद्रूपकार्यविज्ञप्तिः किं वा तत्रापि नो भवेत् । विलक्षणात्मभावे वा वस्तुभेदोऽस्तु तात्त्विकः त.स.१२३क/१०७२.

dngos ma yin

= {dngos min/}

dngos ma yin pa

= {dngos min/}

dngos min

= {dngos po ma yin pa} वि. १. अवस्तु — तदवस्त्वभिधेयत्वात् साफल्यादक्षसंहतेः प्र.अ.१७७ख/१९२; अवस्तुकम् — ग्राह्यं ग्राहो ग्रहीता च नास्ति नाम ह्यवस्तुकम् । निर्हेतुकं विकल्पं ये मन्यन्ति हि न ते बुधाः ल.अ.१६९क/१२४; निर्वस्तुकः — तदयं निर्वस्तुको नियमः क्रियमाणः स्वातन्त्र्यमिच्छायाः शब्दप्रयोगे ख्यापयति प्र.वृ.१७३-३/२३; न भावः — नानित्यो नापि नित्यो यो नैको नानेकलक्षणः । न भावो नाप्यभावोऽसौ धर्मकायो निराश्रयः वि.प्र.२९क/४.१ २. अमुख्यम्, गौणम् — चैतन्याद्यन्वितत्वेऽपि नैकपूर्वत्वमिष्यते । पुरुषाणाममुख्यं चेत् तदिहापि समं न किम् त.स.३ख/४९; भाक्तमिति अमुख्यम् त.प.११६ख/६८३.

dngos min pa

= {dngos min}

dngos med

= {dngos po med pa/}

dngos med dngos rang bzhin

वि. भावाभावस्वरूपम् — भावाभावस्वरूपं वा जगत् सर्वं यदोच्यते । तत् संक्षेपेण सर्वज्ञः पुरुषः केन नेष्यते त.स.११४क/९९०.

dngos med nyid

= {dngos po med pa nyid} 1. अभावत्वम्; निःस्वभावत्वम् — जात्यादेर्निस्वभावत्वमयुक्तं प्राक् प्रकाशितम् त.स. २१ख/२३१ २. अभाव एव — {dngos med nyid kyis} अभावेनैव त.स.७६ख/७१६.

dngos med bdag nyid

अभावात्मकत्वम् — अकृतत्वाविनाशाभ्यां नित्यत्वं हि विवक्षितम् । तौ चाभावात्मकत्वेन नापेक्षेते स्वसाधनम् त.स.७६ख/७१९.

dngos med pa

= {dngos po med pa/}

dngos med yul can

वि. अवस्तुविषयः — आद्ये ह्यवस्तुविषये वस्तुसंवादलक्षणम् । द्वितीयं न प्रवर्तेत त.स.१०८क/९४३.

dngos 'dzin

= {dngos por 'dzin pa} भावग्राहः — अनादिग(व)तिसंसारे भावग्राहोपगूहितम् । बालः कीले यथा कीलं प्रलोभ्य विनिवर्तयेत् ल.अ.९३क/४०.

dngos gzhan

= {dngos po gzhan/}

dngos gzhi

• वि. मौलम् — {bsam gtan gyi dngos gzhi thob pa} मौलध्यानलाभी श्रा.भू./१९०; {nyer bsdogs dang dngos gzhi'i ting nge 'dzin} समन्तकमौलसमाधिः सू.अ.१६६ख/५८; मौली — वृद्धिदूरङ्गमत्वेन मौलीं स लभते स्थितिम् सू.अ.१९१ख/९०; • सं. मूलत्वम् — {dngos gzhi dang nye ba} उपमूलत्वम् वि.सू.२४क/२९.

dngos gzhi dang nye ba

उपमूलत्वम् — उपमूलत्वमयथार्थत्वे संज्ञानाद् विमतिः वि.सू.२४क/२९.

dngos gzhi'i dus kyi dgag dbye

मौलकालप्रवारणम् — मौलकालप्रवारणपर्यन्तवर्षानिमित्तकास्तारकादिपर्यन्तसम्बन्धी चीवरलाभसंख्यं च त्रिचीवरम् वि.सू.६५ख/८२.

dngos gzhi'i tshad med pa

मौलाप्रमाणम् — कामधात्वनागम्यभूमिकानि हि मैत्र्यादीनि मौलाप्रमाणसदृशानि संविद्यन्ते अभि.भा.७८ख/११७३.

dngos yod

= {dngos por yod pa/}

dngos yod pa

= {dngos por yod pa/}

dngos su byas

= {dngos su byas pa/}

dngos su byas pa

• भू.का.कृ. साक्षात्कृतम्; • सं. साक्षात्कृतिः, साक्षात्करणम् — साक्षात्कृतिविशेषाच्च दोषो नास्ति सवासनः । सर्वज्ञत्वमतः सिद्धं सर्वावरणमुक्तितः त.स.१२१ख/१०६०.

dngos su byed pa

प्रत्यक्षीकरणम् — तथा वेदेतिहासादिज्ञानातिशयवानपि । न स्वर्गदेवताऽपूर्वप्रत्यक्षीकरणक्षमः त.स.११५ख/१०००.

dngos su byed par nus pa

वि. प्रत्यक्षीकरणक्षमः — तथा वेदेतिहासादिज्ञानातिशयवानपि । न स्वर्गदेवताऽपूर्वप्रत्यक्षीकरणक्षमः त.स.११५ख/१०००.

dngos su ma yin pa

= {dngos su min pa/}

dngos su min

= {dngos su min pa/}

dngos su min pa

वि. न वास्तवम् — तासां हि बाह्यरूपत्वं कल्पितं तन्न वास्तवम् त.स.३९क/४०३.

dngos su med

= {dngos su med pa/}

dngos su med pa

अभावः — अर्थरूपतया तत्त्वेनाभावाच्च न रूपिणी प्र.वा.२.३२.

mngag

= {mngag pa/}

mngag pa

१. दूतः — सम्पन्नत्वं ज्ञप्तिश्रुतावस्य नाविधिर्भव्यरूपे प्रतिनिधिना दूतेन प्रव्राजनम् वि.सू.८४क/१०१; प्रेष्यः — {gzhan gyis mngag par 'gyur} परप्रेष्य सो भोति स.पु.३८क/६८ २. प्रेषणम् — अकालप्रेषणमकालज्ञप्तिं ददाति शि.स.३७क/३५; सम्प्रेषणम् — कथं च विनियोक्तव्यम् ? उत्पादनतः, आहोस्वित् सम्प्रेषणतः अभि.स्फु.३२५क/१२१८.

mngag pa'i tshogs

प्रेष्यवर्गः — दासी च दासा बहु प्रेष्यवर्गः स.पु.४४क/७६.

mngag gzhug

= ग्. {yog po} किङ्करः — राजादीनां प्राक् किङ्कराः पश्चाद् गुरवो भविष्यन्ति वि.प्र.१५३क/१. २; भृत्ये दासेयदासेरदासगोप्यकचेटकाः । नियोज्यकिङ्करप्रेष्यभुजिष्यपरिचारकाः अ.को.२.१०.१७; प्रेष्यः — बोधिसत्त्वः… दासवत्प्रेष्यवद्वश्यपुत्रवच्चण्डालदारकवन्निहितचित्तः… (सत्त्वा)नामर्थमाचरति बो.भू.१२०क/१५४; चेटकः मि.को.८क; द्र. {mngag gzhug pa/}

mngag gzhug pa

१. = ग्. {yog po} किङ्करः — वयम्… भृत्या भवामः, चेटत्वेनोपतिष्ठामः, किङ्करत्वेनोपतिष्ठामः स.दु.२२७/२२६; द्र.

mngag gzhug

२. प्रेषकः — उपधिवारिकप्रेषकौ वि.सू.९३क/१११; म.व्यु.९०६८ ३. किङ्करः, भूतयोनिविशेषः — सर्वकामावाप्तिसंकुलयक्षयक्षिणीकिङ्करपिशाचसर्वभूताकर्षणबालवृद्धतरुणयथास्थितिस्थापकः म.मू.९२क/४.

mngag gzhug ma

१. = ग्. {yog mo} प्रेष्या — {mngag gzhug ma bu mo} प्रेष्यदारिका वि.व.३१६क/१.१२९ २. किङ्करी, किङ्करस्त्री — किङ्करकिङ्करी यक्षयक्षी राक्षसराक्षसी पिशाचपिशाची म.मू.९६ख/७.

mngag gzhug ma bu mo

प्रेष्यदारिका — यावत्तस्य गृहपतेः प्रेष्यदारिका तं विहारमागत्यागत्य कर्म करोति वि.व.३१६क/१.१२९; अ.श.१९४क/१७९.

mngags

= {mngags pa/}

mngags pa

१. प्रेषणम् — प्रैषः प्रेषणमर्दने अ.को. ३.३.२१९ २. दूतः — हरणहारणयोः । दूतेनापि । अदत्तस्य वि.सू.१४क/१५.

mngan

= {skyon/}

mngan bdag

खम्भीरपतिः म.व्यु.३७०२.

mnga'

= {mnga' ba/}

mnga' thob

= {mnga' thob pa/}

mnga' thob pa

वि. वशिप्राप्तः — स वशिप्राप्तः सर्वबोधिसत्त्ववशितासु ग.व्यू.३०५ख/३९३.

mnga' bdag

१. प्रभुः — अथ तेभ्यः प्रभू राजा प्रयच्छेद् दूष्यम् र.वि.१०५क/५७; विभुः — यथा यूयं महात्मानो ममापि कुरु तद् विभो हे.त.१७क/५४; ईश्वरः — ज्ञानोदधिं शुद्धमहानुभावं धर्मेश्वरं सर्वविदं मुनीशम् ल.वि.३क/२; राट् — {gsung gi mnga' bdag gi sgrub thabs} वादिराट्साधनम् क.त. ३१७१; अधिपतिः — {dpal phyag rgya chen po'i thig le zhes bya ba rnal 'byor ma chen mo'i rgyud kyi rgyal po'i mnga' bdag} श्रीमहामुद्रातिलकनाममहायोगिनीतन्त्रराजाधिपतिः क.त.४२० २. प्रभुः, तथागतपर्यायः म.व्यु.८० ३. = {mnga' bdag nyid} प्रभुत्वम् — एतद्धि सर्वचित्तप्रकारेषु दिङ्मात्रम् । निरन्तरकारणज्ञाने तु बुद्धानां प्रभुत्वम् अभि.भा.९२ख/१२२२.

mnga' phun sum tshogs

= {mnga' phun sum tshogs pa/}

mnga' phun sum tshogs pa

वशित्वसम्पत् — चतुर्विधा प्रभावसम्पत् । बाह्यविषयनिर्माणपरिणामाधिष्ठानवशित्वसम्पत्, आयुरुत्सर्गाधिष्ठानवशित्वसम्पत्, आवृताकाशसुदूरक्षिप्रगमनाल्पबहुत्वप्रवेशवशित्वसम्पत्, विविधनिजाश्चर्यधर्मसम्पच्च अभि.भा.५८क/१०९८.

mnga' ba

= {mnga'} ।। • क्रि. = {yod pa} अस्ति — {sangs rgyas 'di la b+ha ga mnga'/} {bcom ldan 'das shes brjod par bya} भगोऽस्यास्तीति बुद्धस्य भगवानिति कथ्यते हे.त.६ख/१६; • सं. १. = {yod pa} भावः — {mi mnga' ba} अभावः सू.अ.२५८ख/१७८; स्वन्तफलं निर्वाणफलत्वात् । तद्भावात् । अनुत्तरं पुण्यक्षेत्रमुच्यते तथागतः अभि.स्फु.२७४ख/१०९९ २. वशः — अभिभ्वायतनविशेषं सर्वलोकाभिभुत्वेन स्वचित्तवशवर्तनाद्यथेष्टालम्बननिर्माणपरिणामनताधिष्ठानतः सू.अ.२५६ख/१७६; • पा. वशिता — अत्र भगवतश्चतुर्विधया वशितया सर्वाकारश्चतस्रः परिशुद्धयः परिदीपिताः सू.अ.२५७ख/१७७ ४. = {mnga' ba nyid} वशित्वम् — बाह्यविषयनिर्माणपरिणामाधिष्ठानवशित्वसम्पत् अभि.स्फु.२७४क/१०९७; प्रभुत्वम् — प्रभुत्वमपि ते नाथ सदा नात्मनि विद्यते श.बु.११७; • वि. वशी — धर्मस्वामी काश्यप तथागतः, सर्वधर्माणां राजा प्रभुर्वशी स.पु.४६ख/८४ {IV}. उ.प. १. = {ldan pa} मान् — {'od 'phro mnga' ba} अर्चिष्मान् ग.व्यू.२७८क/३४७; धारी — {shugs mnga' ba} वेगधारी ग.व्यू.१९८क/२७८ २. = {gtogs pa} पतितम् — यदुक्तम् ‘संवृतिज्ञानं तावत्’ इति विस्तरेण, तदार्यसन्तानपतितमेव गृह्यते अभि.स्फु.२६४क/१०८१.

mnga' ba ma yin

क्रि. नास्ति — {'jig rten pa'i shes pa yang mnga' ba ma yin} लौकिकमपि ज्ञानं नास्ति त.प.९०क/६३०; द्र. {mi mnga' ba/}

mnga' ba ma yin pa

= {mnga' ba ma yin pa/}

mnga' dbang

वशः — {mnga' dbang mdzad} वशी ल.वि. ३क/२.

mnga' dbang mdzad

वि. वशी, बुद्धस्य — देवातिदेवं नरदेवपूज्यं धर्मे स्वयंभुवं वशिनं श्रयध्वम् ल.वि.३क/२.

mnga' mdzad

= {mnga' mdzad pa/}

mnga' mdzad pa

वि. वशवर्ती — यन्न्वहं पुनरपि भगवन्तं सर्वयोगवशवर्तिनं तीर्थ्ययोगव्यावर्तकम् ल.अ.५९ख/५.

mnga' ris

१. = {skye bo'i gnas} नीवृत्, जनपदः — नीवृज्जनपदः अ.को.२१.८; मि.को.१३८ख २. राष्ट्रियः — राजश्यालस्तु राष्ट्रियः अ.को.१.८.१४.

mngar

= {mngar ba/} {mngar po/}

mngar chang

माध्वीकम्, मधूकपुष्पकृतमद्यम् मि.को. ४०क ।

mngar ldan

१. = {sbrang rtsi} क्षौद्रम्, मधु — मधु क्षौद्रं माक्षिकादि अ.को.२.९.१०७ २. मधुरिका; मिसिः — शालेयः स्याच्छीतशिवश्छत्रा मधुरिका मिसिः । मिश्रेयोऽपि अ.को.२.४.१०५.

mngar po

मधु — यथा क्षीरं प्रतीत्य दधि, मधु प्रतीत्य शुक्तम् अभि.भा.८३क/११९४; मधुरम् — {mngar por gyur pa} मधुरीकृतम् वि.व.२०१क/१.७५.

mngar por gyur

= {mngar por gyur pa/}

mngar por gyur pa

वि. मधुरीकृतम् — वृक्षस्योपरिष्टान्मधुबिन्द्या निपतंत्या तृणशाद्वलानि मधुरीकृतानि तानि त्वया भक्षितानि वि.व.२०१क/१.७५.

mngar ba

• सं. १. पा. मधुरः, रसभेदः — रसः षोढा । मधुराम्ललवणकटुकतिक्तकषायभेदात् अभि.भा.१२९-२/३५; म.व्यु.१८९८ २. = {mngar ba nyid} मधुरता — यथा मद्यक्षीरादीनां तादृशः पश्चात् परिणामविशेषो भवति यत्पूर्वं मधुरतावस्थायां माधुर्यस्याविद्यमाना शुक्तता अम्लता अन्ते उत्पद्यते अभि.स्फु.१५८ख/८८६; माधुर्यम् — अथ वा यथा मद्यादीनां परिणामविशेषान् माधुर्यमेषामादौ भवति अभि.स्फु.१५८ख/८८६ ३. *गोरसः — अर्थानर्थक्रियाशक्तो गुडगोरसकारकः । सर्वज्ञोऽपि न सेव्यत्वं प्रयात्यनुपकारतः प्र.अ.३२ख/३७; • वि. मधुरः — ननु चान्यत्र समवेतादप्यन्यत्र प्रत्ययो दृष्टः, तद्यथा मधुरो रसः स्निग्धः शीतो गुरुश्चेति त.प.२९९ख/३१२; स्वादुः — शीतं स्वादु प्रसन्नं मृदु लघु च पयस्तत्पयोदाद्विमुक्तं क्षारादिस्थानयोगादतिबहुरसतामेति यद्वत् पृथिव्याम् र.वि.१२४ख/१०५.

mngar ba nyid

मधुरता — कथमसतो वृक्षस्य फलानामम्लतां मधुरतां वा व्याकरोमि अभि.भा.८९क/१२१०; माधुर्यम् — {bur sogs kyi mngar ba nyid} गुडादीनां माधुर्यम् का.आ.१.१०२.

mngar gsum

त्रिमधुरम् — नागां वशीकर्तुकामः त्रिमधुरं जुहुयात् म.मू.२०५ख/२२४; त्रिमधु — {mngar gsum ste sbrang rtsi dang mar dang 'o ma} त्रिमधुनि मधुघृतदुग्ध(सम्मिश्रे) वि.प्र.१००ख/३.२२.

mngal

१. = {bu snod} गर्भः, गर्भाशयः — अत्र मातृगर्भे यावत् तिष्ठति तावत् पञ्चाभिज्ञो संशुद्धकायो भवति शरीरिणः वि.प्र.२२६क/२.१४; गर्भाशयः — ततो गर्भाशये प्रसवनसमयं करोति वि.प्र.२६७क/२. ८२; जरायुः — जरायुजा योनिः कतमा ? ये सत्त्वा जरायोर्जायन्ते । तद्यथा हस्त्यश्वगोमहिषखरवराहादयः अभि.भा.१६९-३/४०१; कुक्षिः — विज्ञानं चेद् आनन्द, मातुः कुक्षिं नावक्रमेत्, अपि तु तन्नामरूपं कललत्वाय संमूर्छेत् अभि.स्फु.२८८ख/११३४; योनिः — {mngal gyi sgo} योनिद्वारम् वि.सू.५२ख/६७; {mngal nas skye ba} योनिजः ल.अ.१७१क/१२८ २. गर्भः, भ्रूणः — राजपुत्रादथ प्राप्तगर्भा देवी यशोधरा । बभाषे शारदीव द्यौः प्रत्यासन्नेन्दुपाण्डुरा अ.क.२४. १२४; भ्रूणः — गर्भो भ्रूण इमौ समौ अ.को.२.६.३९; सत्त्वः — {mngal chags ma} आपन्नसत्त्वा अ.को.२.६. २२ ३. = {mngal na gnas pa} गर्भवासः — किं च कर्म कृतं येन दरिद्रा दासी च संवृत्ता भगवांश्च पश्चिमे(मेन) गर्भवासे(न) न धारितः वि.व.१३२ख/१.२१.

mngal skye

= {mngal nas skye ba/}

mngal skyes

= {mngal nas skyes pa} ।। • वि. गर्भजः — ततो जन्मस्थानात् सप्तमस्थानं पौष्णं गर्भजानामाधानमासो मकरः वि.प्र.२४८ख/२.६२; गर्भजातः — {mngal skyes lus la} गर्भजातस्य शरीरे वि.प्र.२२६क/२.१४; गर्भोत्पादः — {mngal skyes byis pa'i} गर्भोत्पादस्य बालकस्य वि.प्र.२४९क/२.६३; • पा. १. जरायुजाः, योनिभेदः — चतस्रो योनयस्तत्र सत्त्वानामण्डजादयः अभि.को.३.८; अण्डजा योनिर्जरायुजा संस्वेदजा उपपादुका योनिः । योनिर्नाम जातिः अभि.भा.१६९-३/४०१; तेजोजातिर्जरायुजाः वि.प्र.४५ख/४.४७; इह लोकधातौ चतुर्धा भूतयोनिः । इह पृथिवीयोनिः स्थावरा बाह्ये, अध्यात्मनि लोमानि … बाह्ये जरायुजाः शुक्रसम्भूता, अध्यात्मनि शुक्रमेव वि.प्र.२३४ख/२.३४ २. जरायुजः, उत्पत्तिक्रमभेदः — उत्पत्तिक्रमो द्विधा । एको जरायुजः, द्वितीयोऽण्डजः वि.प्र.४९क/४.५१.

mngal gyi sgo

योनिद्वारम् — न योनिद्वारे शुक्रं प्रतिक्षिपेत् वि.सू.५२ख/६७.

mngal gyi dri ma

गर्भमलः — दारिका जाता… शुक्लैर्वस्त्रैः प्रावृता अनुपलिप्तैव गर्भमलेन अ.श. १९५ख/१८१.

mngal gyi phru ma

जरायुः, गर्भवेष्टनम् — नग्नो जरायुचर्माम्बरधरो बाल इति विशुद्ध्या देवतायाः समयमण्डलनिष्पत्तिः वि.प्र.४९क/४.५१.

mngal gyi phru ma'i gos 'dzin pa

वि. जरायुचर्माम्बरधरः — नग्नो जरायुचर्माम्बरधरो बाल इति विशुद्ध्या देवतायाः समयमण्डलनिष्पत्तिः वि.प्र.४९क/४.५१.

mngal gi bu tsha

जरायुः, गर्भवेष्टनम् उ.वृ.३६ख; द्र. {mngal gyi phru ma/}

mngal grol ba

गर्भमोचनम्, प्रसवः — प्रसवो गर्भमोचने अ.को.३.३.२०८.

mngal bcas

= {mngal dang bcas pa/}

mngal chags ma

= {sbrum ma} आपन्नसत्त्वा, गर्भिणी — आपन्नसत्त्वा स्याद्गुर्विण्यन्तर्वत्नी च गर्भिणी अ.को.२.६.२२.

mngal thob ma

प्रष्ठौही, बालगर्भिणी — प्रष्ठौही बालगर्भिणी अ.को.२.९.७०.

mngal dang bcas

= {mngal dang bcas pa/}

mngal dang bcas pa

वि. सगर्भा — अत्रान्तरे समानीता सगर्भा हस्तिनी वनात् अ.क.१४.५५.

mngal dang ldan

= {mngal dang ldan pa/}

mngal dang ldan pa

= {mngal ldan} गर्भिणी — पुनर्भूमिभुजा पृष्टा दोहदं शुभगर्भिणी । सरस्वतीव सा चक्रे स्वयं सद्धर्मदेशनाम् अ.क.३.१८; अन्तर्वती — अनाथशालेव भवोपपत्तिरन्तर्वतीस्त्रीवदशुद्धसत्त्वाः र.वि.१०८क/६५; द्र. {mngal ldan ma/}

mngal du 'gro

क्रि. कुक्षिमेति — अन्तराभवसन्तत्या कुक्षिमेति प्रदीपवत् अभि.को.३.१८.

mngal du 'jug pa

गर्भावक्रमणम् — इहाधानकाले गर्भावक्रमणे शुक्रच्यवनावस्था तुर्या, सा च संवृत्या महासुखमित्युक्तम् वि.प्र.६१क/४.१०७; गर्भावक्रान्तिः — गर्भावक्रान्तयस्तिस्रश्चक्रवर्त्तिस्वयम्भुवाम् अभि.को.३.१७.

mngal du gnas pa

गर्भशय्या — {nams khyang mngal du gnas pa nyams su myong bar ma gyur cig} मा कदाचिद् गर्भशय्यां प्रत्यनुभवेयम् अ.श.२३६क/२१७; द्र. {mngal na gnas pa/}

mngal ldan

= {mngal dang ldan pa/}

mngal ldan ma

गर्भिणी — उत्सङ्गशयनं सख्याः स्तननं गौरवक्लमः । इतीह गर्भिणीधर्मा बहवोऽन्यत्र दर्शिता का.आ.१.९९; द्र. {mngal dang ldan pa/}

mngal na sdug

= {nyi ma} मार्तण्डः, सूर्यः अ.को.१.३. २९.

mngal na gnas

= {mngal na gnas pa/}

mngal na gnas pa

• सं. १. गर्भः, गर्भस्थसत्त्वः — परिपाकेन यो गर्भबालकुमारयुवमध्यमवृद्धावस्थासु सू.अ.२३३ख/१४५ २. गर्भवासः — किं भदन्त कचङ्गलया कर्म कृतं येन वृद्धा प्रव्रजिता, किं कर्म कृतं येन भगवान् पश्चिमगर्भवासे न धारितः अ.श.२०९ख/१९३; गर्भावासः — {mngal na gnas pa'i sdug bsngal} गर्भावासदुःखम् का.व्यू.२०९ख/२६८; • वि. गर्भस्थः — तं कदाचिद्गृहायाते शारिपुत्रे पिताब्रवीत् । त्वमुपस्थायकः पुत्रो गर्भस्थोऽस्य प्रतिश्रुतः अ.क.६७.५.

mngal nas skye

= {mngal nas skye ba/}

mngal nas skye ba

• पा. जरायुजाः, चतुर्योनिषु एका — चतुर्धा नरतिर्यञ्चः नारका उपपादुकाः । अन्तराभवदेवाश्च प्रेता अपि जरायुजाः अभि.को.३. ९; म.व्यु.२२७९; • वि. योनिजः — गर्भश्चक्रं तथा जातिर्नैष्क्रम्यं तुषितालयम् । सर्वक्षेत्रगताश्चापि दृश्यन्ते न च योनिजाः ल.अ.१७१क/१२८; द्र. {mngal skyes/}

mngal nas skyes

= {mngal skyes/}

mngal nas skyes pa

= {mngal skyes/}

mngal gnas

१. गर्भस्थानम्, गर्भाशयः — बीजं येषामग्रयानाधिमुक्तिर्माता प्रज्ञा बुद्धधर्मप्रसूत्यै । गर्भस्थानं ध्यानसौख्यं कृपोक्ता धात्री पुत्रास्तेऽनुजाता मुनीनाम् र.वि.१.३४ २. = {mngal na gnas pa/}

mngal gnas byis

भ्रूणार्भकः, गर्भः — कुक्षिभ्रूणार्भका गर्भाः अ.को.३.३.१३५.

mngal 'byung

= {mngal 'byung ba/}

mngal 'byung ba

गर्भोत्पत्तिः — चतसृभिः सम्बोधिभिः गर्भोत्पत्तिस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११५क/२२; गर्भोत्पादः — प्रत्येकैकमासेन गर्भोत्पादस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११५क/१, पृ.१३.

mngal sbyang ba

गर्भशोधना — इति गर्भशोधनाविधिर्भगवतो गर्भावक्रमणकाले वि.प्र.३४ख/४.९.

mngal 'dzin pa

गर्भाधानम् — ततोऽध्यात्मपटले प्रथमं गर्भाधानसंग्रहस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११५क/१, पृ.१३; गर्भाधानमिदं करोति महतां यः पाचनार्थं नृणां निर्मुक्तो भवबन्धनैरपि वि.प्र.२२२क/२.१; आधानम् — इहाधानकाले रजस्त्रिंशद्व्यञ्जनात्मकम्, शुक्रं त्रिंशत्स्वरात्मकम् वि.प्र.२७५क/२.१०३.

mngal rdzogs pa

गर्भनिष्पत्तिः — ततः शुक्रादिग्रहणात् तस्माद् बिम्बोत्पत्तिर्नाम सप्तमासैर्गर्भनिष्पत्तिः, कायनिष्पत्तिरित्यर्थः वि.प्र.६५क/४.११४.

mngal bzang mo

ना. सुकुक्षिः, गन्धर्वकन्या — अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या… सुकुक्षिर्नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२क/२५९.

mngal rlug pa

गर्भशातनम् — गर्भशातनं द्रव्यं दत्तं येन पीतमात्रेणैव तस्यास्तपस्विन्याः स्रस्तो गर्भः अ.श.१३३ख/१२३.

mngal lhung ba

गर्भपातः — इदं मघोनः कुलिशं धारासंनिहितानलम् । स्मरणं यस्य दैत्यस्त्रीगर्भपाताय कल्पते का.आ.२.२८८.

mngon

१. = {mdun} समक्षम् — {mngon 'jug pa} समक्षवृत्तिः सू.अ.१४५ख/२४; अग्रम् — {mngon 'dug pa} अग्रवर्ती अ.क.२९.२; द्र. {mngon du} *2. = {sngon} पूर्वम् — तेनाद्यहेतौ न द्वेषो न दोषोऽतः कृपा मता । नामुक्तिः पूर्वसंस्कारक्षयेऽन्याप्रतिसन्धितः प्र.वा.१. १९९; अभि.को.७.४२ ३. = {mngon pa/} {mngon par/}

mngon du

= {mngon sum du} साक्षात् — {mngon sum ni mngon du rtogs pa'o} साक्षाद् गतिर्हि प्रत्यक्षम् प्र.अ.२१ख/२५; प्रत्यक्षम् — {mngon du ngan pa'i spyod pa mtshon gyur pa} प्रत्यक्षसंलक्षितदुष्कृतानाम् अ.क.५३.४२; सम्मुखम् — यदि तेषां सम्मुखं दर्शनं न ददाति शि.स.४२क/४०; अभिमुखम् — बोधिसत्त्वानाम्… सर्वज्ञज्ञानाभिमुखानाम् ग.व्यू.३०७ख/३०; आमुखम् — {mngon du byed pa} आमुखीकरोति बो.भू.७५ख/८७.

mngon bkram

= {mngon par bkram pa/}

mngon bkrus

= {mngon bkrus pa/}

mngon bkrus pa

वि. अभिषिक्तः — ग्. {yul gyi khrag gis mngon bkrus pa'i} रणरक्ताभिषिक्तानाम् अ.क. ३.९९.

mngon skyes

१. = {bram ze} अग्रजः, ब्राह्मणः छो.को. २१४/रा.को.१.११ २. = {mngon par skyes pa} अभिजातः — स चकाराशयं हर्षपीयूषोच्छलितं पितुः । अभिजातः सुतो जातः पारिजात इवोदधेः अ.क.३.३०.

mngon khengs

= {mngon par khengs pa} ।। • सं. अभिमानः, अहङ्कारः — प्रव्रज्यया मोहमहानुबन्धी संत्यज्यते जातिमयोऽभिमानः अ.क.२२.७७; • वि. अभिमानी — शक्रप्रणयमात्रेण ते प्रभावाभिमानिनः । बभूवुरञ्जलिव्यग्रास्तत्प्रणामनताननाः अ.क.७८.१२.

mngon khengs pa

= {mngon khengs/}

mngon khyab

= {mngon par khyab pa} अभिव्याप्तिः, सर्वतोवृत्तिः मि.को.१४६ख ; आङीषदर्थेऽभिव्याप्तौ सीमार्थे धातुयोगजे अ.को.३.३.२३९.

mngon mkhyen

= {mngon mkhyen pa/}

mngon mkhyen pa

= {mngon par shes pa} ।। • वि. अभिज्ञः सं. १. अभिज्ञा; अभिज्ञानम् २. अभिज्ञता — सर्वाभिज्ञतया स्वस्थो विहरत्यकुतोभयः र.वि.१२१ख/९७.

mngon 'khyud

अभिष्वङ्गः — अभिष्वङ्गे स्पृहायां च गभस्तौ च रुचिः स्त्रियाम् अ.को.३.३.२९.

mngon 'khrud

अभिषुतम्, काञ्जिकम् मि.को.६०क ।

mngon gyur

= {mngon gyur pa/}

mngon gyur pa

• वि. अभिमुखीभूतः — न तदाऽभिमुखीभूतभावानामनुषङ्गवान् । विकल्पो विद्यते त.स.४६क/४५९; वर्तमानः — स वर्तमानाक्षेपोऽयं कुर्वत्येवासितोत्पलम् । कर्णे काचित्प्रियेणैवं चाटुकारेण रुध्यते का.आ.२.१२३; • सं. सम्मुखीभावः — एषां प्राणातिपातव्यापादपारुष्याणां द्वेषेण समाप्तिः, परित्यागपरुषचित्तसम्मुखीभावात् अभि.भा.२१०ख/६८३

mngon dga'

= {mngon par dga' ba/}

mngon dga' ba

= {mngon par dga' ba/}

mngon dgongs

अभिसन्धिः, द्र. {mngon dgongs nas} अभिसन्धाय का.आ.१.९. {mngon dgongs nas} अभिसन्धाय — अतः प्रजानां व्युत्पत्तिमभिसन्धाय सूरयः । वाचां विचित्रमार्गाणां निबबन्धुः क्रियाविधिम् का.आ.१.९.

mngon dgyes

= {mngon par dgyes pa/}

mngon bgrod

= {mngon par bgrod pa} ।। • क्रि. अभिगच्छति — अथवा पुत्रस्य भार्यां स्वयमाचार्योऽभिगच्छति वि.प्र.१५९क/३.१२०; • सं. १. अभिगमनम् — रत्नद्वीपाभिगमने अ.क.६.१९३ २. अभिगमनम् — कुलग्र(गृ)हविनाशायान्नपानं च सर्वदा । अकुलाभिगमनं प्रोक्तं वज्रिणा तत्त्वदर्शिना वि.प्र.११८ख/१, पृ.१६; • पा. अभिसारिका, नायिकाभेदः — अन्यवक्त्रावलोकिन्यो जायाश्चक्षुष्मतामपि । वधूः किं पुनरन्धस्य दिनेऽप्यन्याभिसारिका अ.क.३१.५८; द्र. {mngon 'gro/} {mngon 'gro ma/}

mngon bgrod pa

= {mngon bgrod/}

mngon 'gro

= {mngon par 'gro ba} ।। • सं. १. अभिगमनम्, अवक्रमणम् — तत्र नियमो नियाम एकान्तीभावः, तस्याभिगमनमवक्रमणम् अभि.भा.१६क/९२३; अभिनिर्याणम् मि.को.५०क २. अभिगमनम् — स्फुटजलजकुले पद्मकुले स्थितः, वर्णावर्णाभिगमने स्फुटं पद्मसंपर्के संवरं ब्रह्मचर्यं पालयामि वि.प्र.१४५क/३.८६; • पा. अभिसारिका — विलोकयन्ती भयसंभ्रमेण मुहुर्दिगन्तानभिसारिकेव अ.क.१०८.९७; द्र. {mngon bgrod/} {mngon 'gro ma/} ।। • वि. अभिगामी — परदाराभिगामी स्यात् कृष्णाभः श्याम एव वा । वर्णतो जायते धूम्रो उग्रो वै मैथुनप्रियः म.मू.१९६ख/२०९.

mngon par 'gro 'os

अभिगम्यः — स चाभिगम्यो भूपालस्त्वां यदि स्वयमेष्यति अ.क.२७.२८.

mngon 'gro ba

= {mngon 'gro/}

mngon 'gro ma

पा. अभिसारिका, नायिकाभेदः — मल्लिकामालभारिण्यः सर्वाङ्गीनार्द्रचन्दनाः । क्षोमवत्यो न लक्ष्यन्ते ज्योत्स्नायामभिसारिकाः का.आ.२. २१२; द्र. {mngon 'gro/} {mngon bgrod/}

mngon rgyug

= {mngon par rgyug pa/}

mngon rgyug pa

= {mngon par rgyug pa/}

mngon bsgrubs

= {mngon par bsgrubs pa/}

mngon bcom

• सं. अभिघातः — निर्घातघोरतरघोषमुखाभिघातनिर्दारितेऽप्यचलसत्त्वदृढेऽथ तस्मिन् अ.क.१०८.१४१; • वि. अभिहतः — संमोहवेगाभिहता पपात क्षणं क्षितौ बाललतेव लूना अ.क.३.१६९.

mngon bcom pa

= {mngon bcom/}

mngon chags

= {mngon par chags pa/}

mngon chags pa

= {mngon par chags pa/}

mngon mchod

= {mngon par mchod pa/}

mngon mchod pa

= {mngon par mchod pa/}

mngon 'jug

= {mngon par 'jug pa} ।। • क्रि. अभिप्रवर्तते — तस्यैव हि परिज्ञानाद्यथाभूतार्थदर्शनात् । आर्यगोत्रानुकूलं च चित्तं नाभिप्रवर्तते ल.अ.१८४ख/१५३; अभिसरति — गाहन्ते गहनानि दिक्षु विचरन्त्युल्लङ्घयन्त्यम्बुधिम् आरोहन्ति गिरीश्वरानभिसरन्त्याक्रम्य शक्रालयम् अ.क.५०.३२; • सं. १. अभिनिवेशः — मैत्रेयः प्रणयात्करिष्यति तथा बोधौ विशुद्धां धियं कल्याणाभिनिवेशपुण्यतरणिराद्या हि सत्संगमः अ.क.१६.२९ २. समक्षवृत्तिः — प्रतीत्यभावप्रभवे कथं जनः समक्षवृत्तिः श्रयते सू.अ.१४५ख/२४.

mngon 'jug pa

= {mngon 'jug/}

mngon 'joms

= {mngon par 'joms pa} ।। • सं. अभिघातः — तस्य व्याघ्रवधूनिपातविषमक्रूराभिघातोल्बणं सेहे मूर्तिरचञ्चलैव दयया सा सत्त्वभूमिर्भरम् अ.क.५१.४४; अ.क.१०५.११; प्रतिघः मि.को. १२७क; • कृ. अभिविदारयत् — {nga rgyal ri bo mngon 'joms pas/} {brgya byin mtshon cha 'dra bar lags} शक्रायुधायते मानगिरीनभिविदारयत् श.बु.७४.

mngon 'joms pa

= {mngon 'joms/}

mngon rjod byed

= {mngon par rjod par byed pa/}

mngon brjod

= {mngon par brjod pa} ।। • क्रि. १. अभिधीयते — द्रव्यत्वादि तु सामान्यं सद्विशेषोऽभिधीयते । स्वाश्रयेष्वनुवृत्तस्य चेतसो हेतुभावतः त.स. २७क/२९२; त.स.८क/१०२ २. अभिवदति — {mngon par brjod pas mngon par brjod pa} अभिवदमाना अभिवदन्ति म.व्यु.१२९०; • सं. १. अभिधानम् — कान्तं सर्वजगत्कान्तं लौकिकार्थानतिक्रमात् । तच्च वार्ताभिधानेषु वर्णनास्वपि विद्यते का.आ.१. ८५; प्रमाणभूतत्वेन स्तोत्राभिधानं शास्त्रादौ प्र.अ.१क/३; अभिलापः — सर्वरुतरवितघोषवाक्पदनिरुक्तिसंकेतव्यवहाराभिलापैरनभिलाप्यत्वात् र.वि.८०क/११; अभिव्याहारः — उद्गृह्य चैकरुताभिव्याहारेण तेषां सर्वसत्त्वानां चित्ताशयान् परितोषयेत् द.भू.२५७क/५३; अभिलपनम् — यथादृष्टस्याभिलपनादिति । यस्माद् यथादृष्टोऽर्थः प्रज्ञया तथैवाभिलप्यते । स्मृत्योद्गृह्यत इत्यर्थः अभि.स्फु.१६५ख/९०; अभिद्योतनम् — महायानाऽभिद्योतनदृश्यतत्त्वम् म.भा.१५ख/३.२२; • पा. अभिलापः — {mngon par brjod pa ni smra bar byed pa'i sgra'o} अभिलापः वाचकः शब्दः त.प.२ख/४४९; • पा. अभिजल्पः — सोऽयमित्यभिसम्बन्धाद् रूपमेकीकृतं यदा । शब्दस्यार्थेन तं शब्दमभिजल्पं प्रचक्षते त.स.३३ख/३५१; अभिजल्पना — पर्येषणाकारा मनसोऽभिजल्पना वितर्कः, प्रत्यवेक्षणाकारा मनसोऽभिजल्पनाऽनुविचारः अभि.स.भा.८क/९ ४. = {ming} अभिधानम्, नाम मि.को.६३क ५. अभिवादनम्, पादग्रहणम् — समे तु पादग्रहणमभिवादनमित्युभे अ.को.२.७.४१ ६. = {mngon brjod nyid} अभिलपनता म.व्यु.२७९५; • वि. १. अभिधानकम् — देशयतु भगवान् महातन्त्रराजं सर्वतन्त्रनिरुत्तरम् । सर्वबुद्धानां श्रीसमाजं सर्वबुद्धाभिधानकम् वि.प्र.१३४ख/१.१ २. अभिवदमानः — {mngon par brjod pas mngon par brjod pa} अभिवदमाना अभिवदन्ति म.व्यु.१२९०.

mngon par brjod pas mngon par brjod pa

अभिवदमाना अभिवदन्ति म.व्यु.१२९०.

mngon brjod can

= {mngon par brjod pa can/}

mngon brjod pa

= {mngon brjod/}

mngon brjod bya

= {mngon par brjod par bya/}

mngon brjod byed

= {mngon par brjod par byed/}

mngon brjod min

क्रि. नाभिधीयते — सिसाधयिषितो योऽर्थः सोऽनया नाभिधीयते । यत् तूच्यते न तत्सिद्धौ किञ्चिदस्ति प्रयोजनम् त.स.११७ख/१०१७.

mngon nyed

= ग्. {yul} अभिमर्दः, संग्रामः मि.को. ४४ख ।

mngon gtor

= {mngon par gtor ba/}

mngon btud

= {mngon par btud pa/}

mngon rtags

अनुव्यञ्जनम् — स चक्षुषा रूपाणि दृष्ट्वा न निमित्तग्राही भवति, नानुव्यञ्जनग्राही श्रा.भू.५ख/९; श्रा.भू./६७.

mngon rtags su 'dzin pa

अनुव्यञ्जनग्राहः — एवं तावन्निमित्तग्राहेणानुव्यञ्जनग्राहेण च य उत्पद्यते संक्लेशश्चक्षुर्विज्ञेयेषु रूपेषु यावन्मनोविज्ञेयेषु धर्मेषु सोऽस्य नोत्पद्यते श्रा.भू.३०/७०.

mngon rtog

= {mngon par rtog pa/}

mngon rtogs

= {mngon par rtogs pa/}

mngon rtogs spyod pa

अभिसमयचर्या — जिनाभिसमयचर्यां च जिनपुत्राविनाशतः ल.अ.१५३ख/१५२.

mngon lta

अभिमुखम् — दर्पणाभिमुखं बिम्बं नैवं तु प्रतिबिम्बकम् । जलाद्यन्तर्गतं चेदं बिम्बं त्वारादवस्थितम् त.स.९२ख/८४६.

mngon mtho

= {mngon par mtho ba} ।। • पा. अभ्युदयः, पुरुषार्थभेदः — पुरुषार्थः अभ्युदयनिःश्रेयसलक्षणः त.प.३०२क/१०६२; अभ्युदयं नित्यारोग्यैश्वर्यादिलक्षणम् त.प.३२२क/१११०; तत्र चतसृभिः पारमिताभिश्चतुर्विधोऽभ्युदयः सू.अ.१९६क/९७ २. उन्नतिः — तस्माद्वित्तं समन्विष्य ज्ञात्वा तद्विभवोन्नतिम् । दास्यामः सत्कुले कन्या धनाधीना हि सद्गुणाः अ.क.६३.२६ ३. आभिजात्यम्, कौलिन्यम् — लज्जावशेन सुन्दर्यामाभिजात्येन भूपतौ । आबद्धमौनयोः क्षिप्रं गोपस्तां सस्मितोऽवदत् अ.क.२०.८४.

mngon mtho ba

= {mngon mtho/}

mngon mtho'i 'grub pa

अभ्युदयनिष्पत्तिः — यतोऽभ्युदयनिष्पत्तिर्यतो निःश्रेयसस्य च । स धर्म उच्यते तादृक्सर्वैरेव विचक्षणैः त.स.१२७क/१०९३.

mngon 'thor

= {mngon par 'thor ba} ।। • क्रि. अभ्यवकिरति — कुसुमैः परमसुगन्धिभिः परममनोरमैः तांस्तथागतानभ्यवकिरति बो.भू.१२५ख/१६२; क्षिपति — एकैकेन च पाणिना गङ्गानदीवालिकासमान् पुष्पपुटांस्तेषां बुद्धानां भगवतां क्षिपति द.भू.२७०ख/६१; • सं. अभिषेकः — लक्ष्मीर्दानजलाभिषेकविमला सत्योपयुक्तं वचः नित्यं यस्य स एक एव हि भवान् जातो जगद्बान्धवः अ.क. ५.५०.

mngon 'thor ba

= {mngon 'thor/}

mngon du gyur

= {mngon du gyur pa/} {mngon du gyur te} आमुखीकृत्य — तेन विनोपदेशेन सप्तत्रिंशद्बोधिपक्षान् धर्मानामुखीकृत्य प्रत्येका बोधिः साक्षात्कृता अ.श.७१ख/६२.

mngon du gyur pa

= {mngon sum du gyur pa} ।। • सं. १. पा. अभिमुखी, षष्टी बोधिसत्त्वभूमिः — आभिमुख्याद् द्व्यस्येह संसारस्यापि निर्वृतेः । उक्ता ह्यभिमुखी भूमिः प्रज्ञापारमिताश्रयात् सू.अ.२५५क/१७४; म.व्यु.८९१ २. सम्मुखीभावः, समन्वागमः — शुभास्त्रयस्तु सर्वत्र सम्मुखीभावलाभतः अभि.को.४.८३; समुदाचारः — पुरुषस्त्वर्थान्तरभूतरागसमुदाचाराद्रक्त उच्यतेऽविरक्तश्च समन्वागममात्रेण, न तु धर्मस्य लक्षणसमुदाचारो लक्षणसमन्वागमो वा प्राप्तिलक्षणोऽस्ति त.प.८१ख/६१५ ३. आभिमुख्यम् — आभिमुख्याद् द्व्यस्येह संसारस्यापि निर्वृतेः । उक्ता ह्यभिमुखी भूमिः प्रज्ञापारमिताश्रयात् सू.अ.२५५क/१७४; • वि. १. सम्मुखीभूतम् — स न तदेव ज्ञेयं वस्तु समाहितं सम्मुखीभूतं पश्यत्यपि तु तत्प्रतिरूपकमस्योत्पद्यते श्रा.भू./१९९; अभिमुखीभूतम् — तस्याभिमुखीभूतस्य नाम तन्नाम, तस्य घटना योजना, तस्या आप्तिः प्राप्तिः त.प.६ख/४५८; साक्षिभूतम् — वज्रधरज्ञानकायसाक्षिभूतया नामसङ्गीत्यालिङ्गितम् वि.प्र.११४क/१, पृ.१२ २. वर्तमानः — वर्तमाने सखे तस्मिन् निःसंख्यवसुवर्षिणि । रक्षोरूपः समुत्तस्थौ वह्निमध्यात् सुरेश्वरः अ.क.३.५८.

mngon du grub

= {mngon du grub pa/}

mngon du grub pa

भू.का.कृ. अभिनिर्वृत्तम् — सा सर्वावती बोधिसत्त्वपर्षत्… तत्र च बुद्धक्षेत्रमभिनिर्वृत्तं संजानीते स्म द.भू.२७१ख/६२; द्र. {mngon par grub pa/}

mngon du 'gyur

= {mngon du 'gyur ba/}

mngon du 'gyur ba

• क्रि. आमुखीभवति — विमलो नाम समाधिरामुखीभवति द.भू.२६१ख/५५; अविनिवर्तनीयस्य बोधिसत्त्वस्य महासत्त्वस्य स्वप्नान्तरगतस्यापि दशकुशलाः कर्मपथा आमुखीभवन्ति अ.सा.२८७क/१६२ ; • सं. सम्मुखीभावः — प्रतिनिवारयतोऽपि निषेधयतोऽपि पुद्गलस्य पुनः पुनः सम्मुखीभावादनुबध्नन्तीत्यतोऽनुशयाः अभि.स्फु.१३०क/८३५.

mngon du 'grub pa

अभिनिर्वृत्तिः — {mngon du 'grub par gtogs pa bstan pa} अभिनिर्वृत्तिपर्यापन्ननिर्देशः सु.प.४४ख/२२.

mngon du 'grub par gtogs pa bstan pa

अभिनिर्वृत्तिपर्यापन्ननिर्देशः — न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् यो धात्वायतनप्रतीत्यसमुत्पादाभिनिर्वृत्तिपर्यापन्ननिर्देशः, सा प्रज्ञापारमिता सु.प.४४ख/२२.

mngon du 'gro

क्रि. अभिक्रमति म.व्यु.५०९८; द्र. {mngon 'gro/}

mngon du 'gro ba

= {mngon 'gro/}

mngon du 'gro bar 'gyur ba

अभिगमनीयता — क्षान्तिपारमिताया महापक्षता फलम्, क्षान्त्या सर्वजनाभिगमनीयताप्रतिलम्भात् अभि.स.भा.७३ख/१०२.

mngon du rgol nus

= {dgra la rgol nus pa} अभ्यमित्रीणः मि.को.४८ख ।

mngon du mnyen par byed pa

क्रि. अभिष्यन्दयति म.व्यु.१६४६.

mngon du rtogs pa

साक्षात्करणम् — साक्षाद् गतिर्हि प्रत्यक्षं साक्षात्करणं च स्वरूपस्य न पररूपस्य प्राप्तिकालविशेषणस्य प्र.अ.२१ख/२५; द्र. {mngon par rtogs pa/}

mngon du bltas

= {mngon du bltas pa/}

mngon du bltas pa

वि. अभिमुखः — ग्. {yang sa la mngon du bltas pa} प्रपाताभिमुखाः द.भू.१९१ख/१७.

mngon du bstan

= {mngon du bstan pa/}

mngon du bstan pa

१. प्रत्यक्षीकरणम् — {nyid kyi bsod nams kyi stobs mngon du bstan pa'i phyir} स्वपुण्यबलप्रत्यक्षीकरणार्थम् अ.श.४७ख/४१ २. = {sbyin pa} प्रादेशनम्, दानम् अ.को.२.७.३०.

mngon du drangs pa

वि. पूर्वंगमः — या पुनरत्र श्रद्धा, तेन पूर्वंगमेनाधिपत्येन स आयतनगतः प्रसादः श्रा.भू.४क/६; द्र. {mngon par drangs pa/}

mngon du ldang ba

प्रत्युत्थानम्, माननापर्यायः — गुरूणां चाभिवादनवन्दनप्रत्युत्थानाञ्जलिसामीचीकर्म कृत्वा बो.भू.१९४ख/२६१; म.व्यु.१७६७.

mngon du spyod pa

पा. अभिचारः — {mngon du spyod par byed pa} आभिचारिकः म.मू.९२क/४; द्र. {mngon par spyod pa/}

mngon du spyod par byed pa

वि. आभिचारिकः — स्वागतं ते मञ्जुश्रीः ।… आकर्षणपातालप्रवेशन आभिचारिकः म.मू.९२क/४.

mngon du phyag 'tshal

= {mngon du phyag 'tshal ba/} {mngon du phyag 'tshal nas} अभिवन्द्य — महासत्त्वस्य पादौ शिरसाभिवन्द्य एकान्ते… प्राञ्जलीन् कृत्वातिष्ठन् अ.सा.४४५ख/२५१.

mngon du phyag 'tshal ba

अभिवन्दनम्, द्र. {mngon du phyag 'tshal nas} अभिवन्द्य अ.सा.४४५ख/२५१; द्र. {mngon par phyag 'tshal ba/}

mngon du phyogs

= {mngon du phyogs pa/} {mngon du phyogs te} समेत्य — त्रैलोक्यस्पृशि साश्चर्ये तस्या यशसि विश्रुते । विप्ररूपेण शक्रेण ततः पृष्टा समेत्य सा अ.क.५१.१३.

mngon du phyogs pa

= {mngon par phyogs pa} ।। • सं. १. अभिमुखीभावः — अभिमुखीभाव मृगदर्शन इति नियोगवचनमेतत् । अभिमुखीभावश्च यथा मम तथा तवापि प्र.अ.२१६-३/४६७; समाधानम् — मनस एव समाधानसङ्गतादक्षविज्ञानमपि साक्षात्कारि प्र.अ.१०३ख/१११ २. = {mngon du phyogs pa nyid} अभिमुखता — सर्वबुद्धक्षेत्रप्रसरानुगतां सर्वसत्त्वाभिमुखतां च तथागतकायस्यावतरन् रा.प.२२९क/१२२; उन्मुखता — विषयसदृशता विषयोन्मुखता च प्र.अ.१९ख/२२; आभिमुख्यम् — यावद् यावद् गुणोघोऽस्यामाभिमुख्येन वर्त्तते । प्रभास्वरतरा तावत् सुतरामेव वर्त्तते त.स.१२५क/१०८२; • वि. अभिमुखः — वैष्णवी संस्कारकुलिनी । तस्या अभिमुखो रूपकुली उपायः वि.प्र.५४क/४.८३; प्रत्यभिमुखः — प्रत्यभिमुखो धर्म इत्यभिधर्मः अभि.भा.१२७-४/१२; उन्मुखः — भवतु वा प्रवर्त्तकत्वम् । तथापि तदुन्मुखत्वाभावान्न तत्र प्रमाणम् प्र.अ.१५-१/३१; आमुखः — आदर्शज्ञानम्… सर्वज्ञेयेष्वसंमूढं सदावरणविगमात्, न च तेष्वामुखमनाकारत्वात् सू.अ.१६०क/४८; आमुखी — या अनागतानां कुशलमूलानां निध्यप्तिर्बोधेरामुखीकर्मसमन्वाहारः बो.प.३९.

mngon du phyogs par 'gyur

क्रि. अभिमुखीभवति — तस्य ध्यानाभिज्ञापरिकर्मकृतचित्तस्यास्रवक्षयोऽभिमुखीभवति र.वि.१०१ख/५०.

mngon du phyogs par byas pa

भू.का.कृ. अभिमुखीकृतः — इत्युक्ते तेन सा तस्थौ भूपालन्यस्तलोचना । सहसैवाभिलाषेण नवीनाभिमुखीकृता अ.क.२०.६९.

mngon du phyogs par byed pa

क्रि. अभिमुखीक्रियते — आभुजनमाभोगः । आलम्बने येन चित्तमभिमुखीक्रियते त्रि.भा.१५१क/४०.

mngon du phyogs byas

= {mngon du phyogs par byas pa/}

mngon du phyogs byas pa

= {mngon du phyogs par byas pa/}

mngon du ba

वि. अभिमुखः — निर्वाणाभिमुखो धर्मोऽभिधर्मः सू.अ.१६४ख/५६.

mngon du bya

= {mngon du bya ba/}

mngon du bya ba

• सं. १. = {mngon sum du 'gyur ba} साक्षात्क्रिया, सम्मुखीभावः — ऋद्धिः समाधिः, ऋद्धिविषयो निर्माणं गमनं च ऋद्धिविषये ज्ञानम्, तस्य साक्षात्क्रिया सम्मुखीभावः अभि.स्फु.२७७ख/११०७; साक्षीक्रिया — ऋद्धिश्रोत्रमनःपूर्वजन्मच्युत्युदयक्षये । ज्ञानसाक्षीक्रियाभिज्ञा षड्विधा अभि. को.७.४२; आमुखीभावः — करणं नीलादिकृत्स्ननिमित्तामुखीभावाय नीलादिचतुर्विधस्य लयनभित्तीनाम् वि.सू.९५क/११४ २. = {mngon du bya ba nyid} अभिमुखता — एकान्तिकश्च भवति बुद्धज्ञानाभिमुखतायाम् द.भू.२२४क/३४; • कृ. साक्षात्कर्तव्यम् — ततः सर्वमेव साक्षात्कर्तव्यम् @प्र.अ.१०१क/१८८; इमे धर्माः प्रहातव्याः, इमे धर्माः साक्षात्कर्तव्याः म.प्र./२२५.

mngon du bya bar

साक्षात्कर्तुम् — कृत्स्नं हि दुःखं शक्यते परिज्ञातुम्, समुदयः प्रहातुम्, निरोधः साक्षात्कर्तुम् अभि.भा.५२ख/१०७०; प्रत्यक्षीकर्तुम् त.प.।

mngon du byas

= {mngon du byas pa/} {mngon du byas te} साक्षात्कृत्वा — चेतःसमाधिं कायेन साक्षात्कृत्वोपसम्पद्य विहरति अभि.भा.१९४-३/५८५; आमुखीकृत्य — बोधिचित्तग्रहणार्थं बुद्धबोधिसत्त्वानामुखीकृत्य वन्दनपूजन… बोधिपरिणामनां च कुर्वन्नाह बो.प.२२.

mngon du byas pa

भू.का.कृ. साक्षात्कृतम् — तैः… सर्वक्लेशप्रहाणादर्हत्त्वं साक्षात्कृतम् वि.व.१६०क/२.९५.

mngon du byas pa yin

क्रि. साक्षात्कृतं भवति — एवमनेन तस्याः शान्तत्वं कायेन साक्षात्कृतं भवति अभि.भा.२५ख/९६२.

mngon du byung

= {mngon du byung ba/}

mngon du byung ba

वि. सम्मुखीभूतः — इह बोधिसत्त्वस्तीव्रे निरन्तरे चित्रे दीर्घकालिकेऽपि परापकारजे दुःखे सम्मुखीभूते इदं प्रतिसंशिक्षते बो.भू.१०२क/१३०.

mngon du byed

= {mngon du byed pa/}

mngon du byed pa

• क्रि. साक्षात्करोति — कथं पुनः कायेन साक्षात्करोति अभि.स्फु.१८६ख/९६२; सम्मुखीकरोति — तेन सोऽवश्यं फलविशिष्टं मार्गं सम्मुखीकरोति अभि.स्फु.१८२ख/९३६; प्रणिधिज्ञानं सम्मुखीकुर्वन्ति सू.अ.२५७क/१७६; आमुखीकरोति — स तद्रूपं शिल्पकर्मस्थानमामुखीकरोति बो.भू.७५ख/८७; सम्मुखीभवति — ऐर्यापथिकं नैर्माणिकं च चित्तमधरभूमिकं सम्मुखीभवति अभि.स्फु.१६४क/९०२; • सं. साक्षात्करणम् — सा पुनर्विषयस्याह्लादकपरितापकतदुभयाकारविविक्तस्वरूपसाक्षात्करणभेदात् त्रिधा भवति त्रि.भा.१५१क/४०; साक्षात्क्रिया — प्राप्तिज्ञानसाक्षात्क्रियाभ्यां प्रत्यक्षीकारो हि साक्षात्क्रिया अभि.भा.२५ख/९६२; सम्मुखीभावः — प्रतिलम्भनिषेवणभावनाभ्यामिति । अलब्धपूर्वस्य प्राप्तिः प्रतिलम्भः, सम्मुखीभावः निषेवणम् अभि.स्फु.२४६ख/१०४९; • वि. साक्षी — {lus kyi mngon du byed pa} कायसाक्षी श्रा.भू./१७०.

mngon du ma gyur pa

असम्मुखीभावः — विवक्षासम्मुखीभावे न हि शब्दः प्रयुज्यते त.स.५२क/५०७.

mngon du smra bar bya ba

कृ. अभिवाद्यः — भगवता तेषां धर्मो देशितः । यावन्मान्याश्चाभिवाद्याश्च संवृत्ताः वि.व.१२९ख/१.१९.

mngon du 'ong

= {mngon du 'ong ba/}

mngon du 'ong ba

क्रि. अभिक्रमति म.व्यु.५०९८.

mngon du gsal bar byed pa

अभिव्यञ्जनम्, व्यक्तीकरणम् — अवदानं सदृष्टान्तकं भाषितम्, तेनार्थव्यवदानाद् अभिव्यञ्जनादित्यर्थः अभि.स.भा.६९क/९६.

mngon 'du byed

= {mngon par 'du byed pa/}

mngon 'dus byas

= {mngon par 'dus byas pa/}

mngon 'ded pa

अभिद्रुतम् — यातस्तं रथमारुह्य घण्टाशब्दादभिद्रुतम् अ.क.२०.४१.

mngon 'dod

= {mngon par 'dod pa/}

mngon 'dod pa

= {mngon par 'dod pa/}

mngon 'dod pa min

= {mngon par 'dod pa ma yin pa} वि. अनभीष्टम् — अनभीष्टव्युदासोऽतः सामर्थ्येनैव सिद्ध्यति त.स.४२ख/४३१.

mngon pa

• क्रि. १. ख्याति — तथा दृश्यं नृणां ख्याति चित्ते अज्ञानवासिते ल.अ.१६३ख/११५; प्रतिभाति — अत्यन्ताभ्यासात्तु नानुमानप्रपञ्चनम् इति लोकस्यान्यथा प्रतिभाति प्र.अ.२१६-४/४६८; आभासते — पक्षवदाभासन्त इति पक्षाभासाः न्या.टी.७२क/१८७; अवेहि — ब्राह्मं लोकं येऽभिगता भूमिप तेषां देवर्षीणामन्यतमं मां त्वमवेहि जा.मा.३४६/२०१ २. लक्ष्यते — स तु न स्थापनापक्षो लक्ष्यते अभि.स्फु.१८२ख/९३७; आलक्ष्यते — न हि क्वचिदनवयवमणुरूपं भासमानमालक्ष्यते ज्ञाने त.प.१२३ख/६९७; ज्ञायते — कुत एतज्ज्ञायते प्र.अ.१०८क/११६; प्रज्ञायते — रूपधातौ तु यद्यपि कायोऽस्ति, न तु कायनिदानं प्रज्ञायते अभि.स्फु.२८८क/११३३; ख्यायते — पञ्चानां ख्यायते दृश्यं क्रमो नास्ति समाहिते ल.अ.७३ख/२२; गम्यते — सादृश्यात्तद्बुद्धिर्न तद्भावादिति । कथं गम्यते ? निरोधतः सू.अ.२३२ख/१४४; दृश्यते — जाते न दृश्यते यस्मिन्नजाते साधु दृश्यते जा.मा.२२६/१३२ ३. प्रज्ञायते स्म म.व्यु.६३०३; • सं. १. आविर्भावः — सदसतोश्च तिरोभावाविर्भावावन्तरेण न कस्यचिद् प्रवृत्त्युपरमः वा.न्या.१६१-५-२/१२६ २. लक्षम् — लोके हि द्विविध एवोदार उच्यते, यः स्थूललक्षः प्रत्युपकाराप्रार्थनश्च म.टी.२८९क/१५२; लक्षणम् — अहेतुवादादिविरूक्षवाशितं शृगालवत्तत्र विशेषलक्षणम् जा.मा.२७५/१६०; प्रज्ञानम् — कथं पुनरेकं द्रव्यमुभयथा विद्यते ? अस्त्युभयस्य तत्र प्रज्ञानात् अभि.भा.१२९-१/३३; वि.सू.१३क/१४; दर्शनम् — सर्वं भो गौतम एकत्वं सर्वमन्यत्वं सर्वमुभयत्वं सर्वं कारणाधीनं विचित्रहेतूपपत्तिदर्शनात् ल.अ.१२६ख/७२; अवभासः — {snang ba ni mngon pa'i bya ba byed do} आलोकोऽवभासकृत्यं करोति म.प्र./२४७; प्रकटम् — भिक्षुणीं वर्जयेन्नित्यं हास्यसंलापगोचराम् । उपासिकाश्च वर्जेत प्रकटमनवस्थिताः शि.स.३२क/३१; • पा. अभिव्यक्तिः, सांख्यमते म.व्यु.४५६५; ये केचिन्महामते श्रमणा वा ब्राह्मणा वा अभूत्वा श्रद्धाहेतुफलाभिव्यक्तिद्रव्यं च कालावस्थितं प्रत्ययेषु च स्कन्धधात्वायतनानामुत्पादस्थितिं चेच्छन्ति, भूत्वा च व्ययम्, ते महामते सन्ततिक्रियोत्पादभङ्गभवनिर्वाणमार्गकर्मफलसत्यविनाशोच्छेदवादिनो भवन्ति ल.अ.७०ख/१९ ४. = {chos mngon pa} अभिधर्मः, अभिधर्मपिटकम् — ग्रथनं सूत्रभेदेन विनये वाभिधर्मतः म.मू.३०२ख/४७१; • उ.स. अभि — {mngon pa'i nga rgyal} अभिमानः त.स.४६क/४५९; {mngon pa'i chos} अभिधर्मः सू.अ.१६४ख/५५.

mngon par

१. अभिज्ञातुम् — {mngon par nus pa} अभिज्ञातुं समर्थः अभि.भा.२११-३/६८८ २. = {mdun na} अभितः, पुरतः — अभितः पुरतः साक्षादिव स्थितम् म.टी.१९१क/५; • उ.स. अभि — {mngon par dga' ba} अभिरतिः अ.सा.३२१ख/१८१; {mngon par 'grub pa} अभिनिर्वृत्तिः त्रि.भा.१४९ख/३५.

mngon pa'i nga rgyal

अभिमानः • पा. मानभेदः — सप्त मानाः । मानः, अतिमानः, मानातिमानः, अस्मिमानः, अभिमानः, ऊनमानः, मिथ्यामानश्च ।… अप्राप्ते विशेषाधिगमे प्राप्तो मयेत्यभिमानः अभि.भा.२३२क/७८२ २. बोधः — सकृद्भावाभिमानस्तु शीघ्रवृत्तेरलातवत् त.स.४६क/४५९.

mngon pa'i nga rgyal can

वि. अभिमानी — नाभिमानिनः प्रज्ञापरिशुद्धिं वदामि रा.प.२४२ख/१४१; आभिमानिकः — शून्यतादृष्टयश्चाभिमानिका येषामिह तद्विमोक्षमुखेऽपि शून्यतायां माद्यमानानां शून्यतैव दृष्टिर्भवति र.वि.८९क/२८; यः पुनराभिमानिकः श्रुतमात्रकेण जानीयाद् अहं विज्ञप्तिमात्रतायां शुद्धायां स्थित इति त्रि.भा.१७०क/९७; अभिमानिकः म.व्यु.२४४६; द्र. {mngon pa'i nga rgyal dang ldan pa/} {mngon pa'i nga rgyal las byung ba/}

mngon pa'i nga rgyal dang ldan

= {mngon pa'i nga rgyal dang ldan pa/}

mngon pa'i nga rgyal dang ldan pa

वि. अभिमानी — पाण्डित्येनाभिमानी जिनपतिवचनाज्ञानशीलः सदान्धः वि.प्र.१०९क/१, पृ.४; अभिमानिनी — नभसा नरदेवोऽयं सह सैन्यैः प्रसर्पति । यस्य कीर्तनधन्येयं वाणी पुण्याभिमानिनी अ.क.४.५७; द्र. {mngon pa'i nga rgyal can/} {mngon pa'i nga rgyal las byung ba/}

mngon pa'i nga rgyal ldan

= {mngon pa'i nga rgyal dang ldan pa/}

mngon pa'i nga rgyal las byung ba

वि. आभिमानिकः — आभिमानिकज्ञानप्रतिषेधार्थं विद्येति अभि.स्फु.२११क/९८५; द्र. {mngon pa'i nga rgyal can/} {mngon pa'i nga rgyal dang ldan pa/}

mngon pa'i chos

= {chos mngon pa} अभिधर्मः, अभिधर्मपिटकम् — पिटकत्रयं सूत्रविनयाभिधर्माः सू.अ.१६४ख/५५.

mngon par bkram pa

भू.का.कृ. अभिकीर्णः — {me tog mngon par bkram pa} पुष्पाभिकीर्णः म.व्यु.६०५९.

mngon par bkrus pa

= {mngon bkrus pa/}

mngon par skabs

अभ्यवकाशः — अभ्यवकाशं प्रव्रज्य यन्न्वहं सर्वं कलत्रवर्गं धनधान्यहिरण्यं चोत्सृज्य स्वाख्याते धर्मविनये सम्यगेवागारादनागारिकां प्रव्रजेयम् श्रा.भू.५क/८; द्र. {mngon par skabs yod pa/}

mngon par skabs yod pa

१. अभ्यवकाशः — तत्राभ्यवकाशस्तदन्यप्रतिवारकस्प्रष्टव्यरहितो यो देशः अभि.स.भा.३ख/३; • पा. आभ्यवकाशिकम् — आभ्यवकाशिकं तदेव यथोक्तं तदन्यप्रतिवारकस्प्रष्टव्यरहितम् अभि.स.भा.४क/४; मि.को.१५क; अभ्यवकाशिकम् म.व्यु.७४७७.

mngon par skyed par byed

क्रि. अभिष्पन्दयति — यत्पुनर्धर्मा एव धर्मानभिष्पन्दयन्ति, धर्मा एव धर्मान् परिष्पन्दयन्ति श्रा.भू.९८क/२४८.

mngon par skyes

= {mngon skyes/}

mngon par skyes pa

= {mngon skyes/}

mngon par bskyed par byas pa

भू.का.कृ. उत्पादितम्, द्र. {mngon par bskyed byas te} उत्पादयित्वा स.पु.२७ख/४९.

mngon par bskyed byas

= {mngon par bskyed par byas pa/} {mngon par bskyed byas te} उत्पादयित्वा — उत्पादयित्वा च दशो बलानि स्पृशिष्यसे उत्तममग्रबोधिम् स.पु.२७ख/४९.

mngon par khengs pa

= {mngon khengs/}

mngon par khyab

= {mngon khyab/}

mngon par khyab pa

= {mngon khyab/}

mngon par khrus pa

अभिषवः, यज्ञस्नानम् — सुत्वा त्वभिषवे कृते अ.को.२.७.१०.

mngon par mkhyen pa

= {mngon mkhyen/}

mngon par go ba

वि. अभिज्ञः — अन्यसंज्ञोदितं वाक्यमर्थाभिज्ञे मृषावचः अभि.को.४.७४.

mngon par go bar byed

क्रि. अभिविज्ञापयति म.व्यु.२७८५; आज्ञापयति — आकाङ्क्षन् नानाघोषनानास्वराङ्गविभक्तिभिराज्ञापयति द.भू.२५६ख/५२.

mngon par go bar byed pa

= {mngon par go bar byed/}

mngon par gyur pa

= {mngon gyur pa/}

mngon par grub pa

• क्रि. अभिनिष्पत्तिर्भवति — तद्यथा मृत्पिण्डदण्डचक्रसूत्रोदकसमवायात् घटाभिनिष्पत्तिर्भवति अभि.भा.४९क/१०५८; द्र. {mngon par grub pa yin/} {mngon par grub par 'gyur}; ।। • सं. अभिनिर्वृत्तिः — तत्र दुःखमूलं समासतो या काचिद् भवेषु नामरूपाभिनिर्वृत्तिः र.वि.७८क/८; • भू.का.कृ. अभिनिर्वृत्तः — गृहम्… विभक्तद्वारमसंख्येयापरिमाणरत्नव्यूहमचिन्त्यपुण्यविपाकाभिनिर्वृत्तम् ग.व्यू.६क/१०५; अभिनिष्पन्नः — अभिनिष्पन्नायामभिज्ञायां रूपनिरपेक्षो जानाति अभि.भा.६१क/१११०; द्र. {mngon du grub pa/}

mngon par grub pa yin

क्रि. अभिनिष्पन्ना भवति — तदा विसभागतृतीयद्रव्यगमनादभिनिष्पन्ना भवति अभि.भा.७४ख/११५७.

mngon par grub pa'i rgyu

अभिनिर्वृत्तिहेतुः — तृष्णा अभिनिर्वृत्तिहेतुरिति कात्र युक्तिः अभि.भा.७क/८८९.

mngon par grub par 'gyur

क्रि. अभिनिर्वर्तते — एवमयं केवलो दुःखस्कन्धो दुःखवृक्षोऽभिनिर्वर्तते कारकवेदकविरहितः द.भू.२२०ख/३२.

mngon par grol

= {mngon par grol ba/}

mngon par grol ba

भू.का.कृ. अभिमुक्तः — जयन्ति ते जन्मभयप्रमुक्ता भवप्रभावाभिभवाभियु(मु)क्ताः अ.क.२५.१.

mngon par dga'

= {mngon par dga' ba/} {mngon par dga' nas} अभिनन्द्य — अभिनन्द्य तमानन्दात् सामात्यः सपुरोहितः । हेमसिंहासनोत्सङ्गे स प्रसार्य न्यवेशयत् अ.क.४०.२९.

mngon par dga' ba

= {mngon dga'} ।। • क्रि. १. अभिनन्दति — विजितान्नभवद्वेषिगुरुपादहतो जनः । हिमापहामित्रधरैर्व्याप्तं व्योमाभिनन्दति का.आ.३. १२०; अभिरमते — अभिरमत एष एतया कथया ना.ना.२७१ख/६७ २. अभिनन्दयति — स्पृष्टं तु शुद्धाध्याशयभूमावभिनन्दयत्येवेत्यर्थः सू.अ.२१७ख/१२३; अभिप्रीयते — संज्ञामान्द्यमभिप्रीयते अभि.स्फु.२९१क/११३८; • सं. १. = {dga' ba} अभिरतिः — विषयासक्तचित्तानां कुशलाभिरतिः कुतः अ.क. ८०.७; श्रावकेण निर्वाणाभिरतिरासेवितव्या बो.भू.९१ख/११६; अभिरामः — संसारवामः सुकृताभिरामो मनोमलैर्वैररजोविरामः अ.क.१६.१; आरामः — अभिरतिमाहात्म्यं सदा परहितक्रियैकारामत्वात् सू.अ.२४८ख/२९; अभिनन्दनम् — अभिनन्दमनसिकारोऽहो बत दानादिप्रतिपत्त्या सम्यक् सम्पादयेयमित्यभिनन्दनात् सू.अ.१७७क/७१; अभिप्रमोदनम् — सर्वसत्त्वाभिप्रमोदनो नाम समाधिः अ.सा.४३०क/२४२; अभिप्रमोदना — या च सहधार्मिकस्य दर्शनेनाभिप्रमोदना बो.भू.१९क/२०; अभिलाषः — अभिभवति स सर्वसत्त्वपुण्यप्रसवमचिन्त्यगुणाभिलाषयोगात् र.वि.५.२; • पा. अभिरतिः, माहात्म्यभेदः — त्रिविधं माहात्म्यं दर्शयति । वशितामाहात्म्यम्… अभिरतिमाहात्म्यं सदा परहितक्रियैकारामत्वात् । भवनिर्भयतामाहात्म्यं च सू.अ.२४८ख/२९; • ना. अभिरतिः, लोकधातुः — पूर्वस्यां दिशि भिक्षवोऽभिरत्यां लोकधातावक्षोभ्यो नाम तथागतः स.पु.७०ख/११९; गङ्गदेवा… अक्षोभ्यस्य तथागतस्य… बुद्धक्षेत्रे अभिरत्यां लोकधातावुपपत्स्यते अ.सा. ३२१ख/१८१; • ना. अभिरतिः, नागकन्या — अत्रान्तरे नागराजपुत्राः सागरवासिनः । चत्वारः सुगतोदीर्णं सद्धर्मं परमामृतम् । अभिरत्याख्यया स्वस्रा प्रेरिताः श्रोतुमागताः अ.क.४५.६; • पा. अभिनन्दः, मनसिकारभेदः — अभिनन्दमनसिकारोऽहो बत दानादिप्रतिपत्त्या सम्यक् सम्पादयेयमित्यभिनन्दनात् सू.अ.१७७क/७१; अभिनन्दना — अभिनन्दनामनस्कारेणात्मनः सत्त्वानां चानागतं पारमिताविशेषमभिनन्दमानस्य सू.अ.१९८ख/१००; • पा. अभिनन्दना, तृष्णाभेदः — एकादशविधा तृष्णा । अपेक्षातृष्णा, अभिनन्दनातृष्णा, अध्यवसानतृष्णा, आमतृष्णा, विषयतृष्णा, कामतृष्णा, समापत्तितृष्णा, दुश्चरितदुःखतृष्णा, सुचरितसुखतृष्णा, विप्रकृष्टतृष्णा, सन्निकृष्टतृष्णा च अभि.स.भा.१४ख/१९ ७. = {mngon par dga' ba nyid} अभिनन्दनता — अग्रे मनोरमे च वस्तुनि गृद्धिः आयत्याञ्च भोगसम्पत्तिफलदर्शनाभिनन्दनता बो.भू.७७ख/९०; अभिरामता — प्रतिपक्षभावनायां निरन्तरायत्वं कुशलाभिरामता च कर्म सू.अ.१४९क/३१; • वि. अभिनन्दी — मारभवनपर्यापन्नेष्वपि कामेषु बोधिसत्त्वो नाभिनन्दी भवति बो.भू.७६क/९८; अभिनन्दिनी — येयं तृष्णा पौनर्भविकी नन्दीरागसहगता तत्र तत्राभिनन्दिनी अयमुच्यते दुःखसमुदयः ल.वि.२००क/३०३; अभिनिवेशी — विघ्नैर्नाकृष्यते चेतः कल्याणाभिनिवेशिनाम् अ.क.१०.६४; अभिप्रसन्नः — बोधिसत्त्वः… एकान्तिको वचस्यभिप्रसन्नस्तथागतनीतार्थं सूत्रं प्रतिसरति न नेयार्थम् बो.भू.१३६ख/१७५; अभिरतः — प्रव्रज्याभिरतः साधो भविष्यति सुतस्तव अ.क.६२.४१; प्रविवेकाभिरतश्च भवति बो.भू.७६ख/९८.

mngon par dga' ba can

वि. अभिनन्दिनी — येयं तृष्णा पौनर्भविकी नन्दीरागसहगता तत्र तत्राभिनन्दिनी प्र.अ.१२६क/१३५; द्र. {mngon par dga' ba/}

mngon par dga' ba med pa

अनभिनन्दनम् — अनभिनन्दनायानुपादानाय अनध्यवसानाय संवर्तते अ.श.२७९ख/२५६.

mngon par dga' ba med par 'gyur

अनभिनन्दनाय संवर्तते — अनभिनन्दनायानुपादानाय अनध्यवसानाय संवर्तते अ.श.२७९ख/२५६.

mngon par dga' ba med par mi 'gyur

क्रि. नाभ्यनन्दिष्यत् — अनागतं चेद्रूपं नाभविष्यत्, न श्रुतवानार्यश्रावकोऽनागतं रूपं नाभ्यनन्दिष्यत् अभि.भा.२३९क/८०४.

mngon par dga' ba'i che ba'i bdag nyid

पा. अभिरतिमाहात्म्यम्, माहात्म्यभेदः — त्रिविधं माहात्म्यं दर्शयति । वशितामाहात्म्यम्… अभिरतिमाहात्म्यं सदा परहितक्रियैकारामत्वात् । भवनिर्भयतामाहात्म्यं च सू.अ.२४८ख/२९.

mngon par dga' ba'i sred pa

पा. अभिनन्दनातृष्णा, तृष्णाभेदः — एकादशविधा तृष्णा । अपेक्षातृष्णा, अभिनन्दनातृष्णा, अध्यवसानतृष्णा, आमतृष्णा, विषयतृष्णा, कामतृष्णा, समापत्तितृष्णा, दुश्चरितदुःखतृष्णा, सुचरितसुखतृष्णा, विप्रकृष्टतृष्णा, सन्निकृष्टतृष्णा च अभि.स.भा.१४ख/१९.

mngon par dga' bar gyur

= {mngon par dga' bar gyur pa/} {mngon par dga' bar gyur nas} अभिप्रसाद्य — ते निर्मिते चित्तमभिप्रसाद्य तन्नरकवेदनीयं कर्म क्षपयित्वा देवमनुष्येषु प्रतिसन्धिं गृह्णन्ति अ.श. ३ख/२.

mngon par dga' bar gyur pa

भू.का.कृ. अभिप्रसाधितम्, द्र. {mngon par dga' bar gyur nas} अभिप्रसाद्य अ.श.३ख/२. {mngon par dga' bar 'gyur} क्रि. १. अभिनन्दयिष्यति म.व्यु.२९४५ २. अभिनन्दनाय संवर्तते — अनभिनन्दनायानुपादानाय अनध्यवसानाय संवर्तते अ.श.२७९क/२५६;

mngon par dga' bar byas

= {mngon par dga' bar byas pa/}

mngon par dga' bar byas pa

भू.का.कृ. अभिप्रमोदितम् — क्लिष्टदौर्मनस्यविमुखीभावेन चाभिप्रमोदितं भवति श्रा.भू.१६१क/४१०.

mngon par dga' bar byed

= {mngon par dga' bar byed pa/}

mngon par dga' bar byed pa

क्रि. अभिप्रमोदयति — येनायं प्रसदनीयेन मनस्कारेण चित्तमभिप्रमोदयत्ययं चित्ताभिष्यन्दनो मनस्कारः श्रा.भू.१५८ख/४०६.

mngon par dgyes pa

= {mngon dgyes} ।। • सं. १. अभिरतिः — {mngon par dgyes par mdzad pa} अभिरतिकरः का.व्यू.२०५ख/२६३ २. = {mngon par zhen pa} अभिनिवेशः — {khyod ni yon tan rgyu rnams la/} {mngon dgyes 'bras bu rnams la min} हेतुष्वभिनिवेशोऽभूद् गुणानां न फलेषु ते श.बु.२८ {II} वि. अभिरतः — सर्वलोकानभिभूताः… नित्यत्यागाभिरताः…यावदसेकदर्शना बुद्धा भगवन्तः शि.स.१७३ख/१७१.

mngon par dgyes par mdzad pa

वि. अभिरतिकरः, अवलोकितेश्वरस्य — नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय, महेश्वराय… अभिरतिकराय का.व्यू.२०५ख/२६३.

mngon par bgrod

= {mngon bgrod/}

mngon par bgrod pa

= {mngon bgrod/}

mngon par 'grub

= {mngon par 'grub pa/}

mngon par 'grub pa

• क्रि. १. (वर्त.) [1] अभिनिर्वर्तते — किं पुनः कारणमेषां कर्मपथानामेतत् त्रिविधफलमभिनिर्वर्तते अभि.भा.२१४-५/७१२; समुदागच्छति — तथागतानामनास्रवे धातौ गुणसर्वता समुदागच्छति र.वि.१०५ख/५८; द्र. {mngon par 'grub par byed pa} [2] अभिनिर्वर्तयति — अथ चेत्पुनर्मनुष्येषु उपपद्यते, द्वौ विपाकावभिनिर्वर्तयति अल्पायुष्कतां च बहुग्लान्यतां च द.भू.१९०क/१७; नाभिनिर्वर्तयत्येनं कर्मक्लेशाम्बुसञ्चयः र.वि.१.६४; द्र. {mngon par 'grub par 'gyur/} {mngon par 'grub par byed pa} 2. ( भवि.) अभिनिर्वर्तयिष्यति — अस्थानमनवकाशो यद् दृष्टिसम्पन्नः पुद्गलोऽष्टमं भवमभिनिर्वर्तयिष्यति अभि.भा.२०ख/९४०; • सं. १. = {bskyed pa} अभिनिर्वर्तनम्, उत्पादनम् — विनानुशयैर्भवस्य जन्मनोऽभिनिर्वर्तने उत्पादने न समर्थानि भवन्ति कुशलान्यकुशलानि वा कर्माणि अभि.स्फु.८७ख/७५९ २. = {skye ba} अभिनिर्वृत्तिः, उत्पत्तिः — फलपरिणामः पुनर्विपाकवासनावृत्तिलाभाद् आलयविज्ञानस्य पूर्वकर्माक्षेपपरिसमाप्तौ या निकायसभागान्तरेष्वभिनिर्वृत्तिः त्रि.भा.१४९ख/३५ ३. = {rdzogs pa} अभिनिष्पत्तिः, निष्पत्तिः — अपि तु खलु पुनर्येषां प्रत्ययानां सतां कायाभिनिष्पत्तिर्भवति, तेषां प्रत्ययानामसतां कायाभिनिष्पत्तिर्न प्रज्ञायते अ.सा.४५०क/२५४; नास्ति… पूर्वनिवासस्मृतिरप्यनुपूर्वावस्थान्तरस्मरणाभिनिष्पत्तेः अभि.भा.६१क/११०९; • पा. अभिनिर्वृत्तिः, दशविधहेतुषु एकः — तद्बीजं तस्याङ्कुरस्याभिनिर्वृत्तिहेतुः बो.भू.५९क/७०; निर्वृत्तिः — तदेव बीजं स्वफलस्य निर्वृत्तिहेतुः बो.भू.५८क/६९.

mngon par 'grub pa'i rgyu

पा. अभिनिर्वृत्तिहेतुः, हेतुभेदः — दश हेतवः । कतमे । अनुव्यवहारहेतुः, अपेक्षाहेतुः, आक्षेपहेतुः, परिग्रहहेतुः, अभिनिर्वृत्तिहेतुः, आवाहकहेतुः, प्रतिनियमहेतुः, सहकारिहेतुः, विरोधहेतुः, अविरोधहेतुश्च बो.भू.५८क/६९; तद्बीजं तस्याङ्कुरस्याभिनिर्वृत्तिहेतुः बो.भू.५९क/७०.

mngon par 'grub pa'i byed rgyu

पा. आभिनिर्वृत्तिकारणम्, कारणहेतुप्रभेदः — कारणहेतुप्रभेदे… उत्पत्तिकारणम्… आभिनिर्वृत्तिकारणमनन्तरभाविनो जनकत्वात् अभि.स.भा.२६ख/३६.

mngon par 'grub par 'gyur

क्रि. १. अभिनिष्पन्ना भवति — एवं परेषामप्याभुजतश्चित्तज्ञानादभिनिष्पन्ना भवति अभि.भा.६१क/१११० २. अभिनिर्वर्तयति — इह बोधिसत्त्वः प्रकृत्यैवौपपद्यमानः सर्वलोकप्रतिविशिष्टमायुर्वर्णकुलैश्वर्यादिविपाकमभिनिर्वर्तयति बो.भू.१६६ख/२४८; द्र. {mngon par 'grub pa/}

mngon par 'grub par byed

= {mngon par 'grub par byed pa/}

mngon par 'grub par byed pa

• क्रि. [1] अभिनिर्हरति — एवं हि बोधिसत्त्वोऽल्पकृच्छ्रेण विपुलान्यप्रमेयफलानि कुशलमूलान्यभिनिर्हरति समुदानयति बो.भू.१४०क/१७९ [2] अभिनिर्वर्तयति — योऽयं कायस्य संश्लेषतः कठिनभावमभिनिर्वर्तयति, अयमुच्यते पृथिवीधातुः शि.स.१२४क/१२०; द्र. {mngon par 'grub pa}; ।। • वि. अभिनिर्वर्तकः — तत्र फलस्य शुभाशुभस्य यो भूतप्रवृत्तः अविषमो हेतुः तदस्य स्थानं प्रतिष्ठा निश्रयोऽभिनिर्वर्तक इत्युच्यते बो.भू.१९७ख/२६५.

mngon par 'grub par mi byed

क्रि. नाभिनिर्वर्तयति — न च कदाचिदनागामी तत्रैवोत्पत्त्यायतने द्वितीयं जन्माभिनिर्वर्तयति अभि.भा.२३क/९५२.

mngon par 'gro

= {mngon 'gro/}

mngon par 'gro ba

= {mngon 'gro/}

mngon par 'grogs

= {mngon par 'grogs pa/}

mngon par 'grogs pa

अभिसरणम् — वाग्भिः कृताभिसरणो मदिरेक्षणाभिर्धन्यो युवेव रमते लभते च कीर्त्तिम् का.आ.३.१८७.

mngon par rgyal

= {mngon par rgyal ba/}

mngon par rgyal ba

वि. अभिनिर्जितः म.व्यु.५२४७.

mngon par rgyug

= {mngon par rgyug pa/}

mngon par rgyug pa

• क्रि. अभिधावति — दुःखमेवाभिधावन्ति दुःखनिःसरणाशया । सुखेच्छयैव सम्मोहात् स्वसुखं घ्नन्ति शत्रुवत् बो.अ.१.२८; गृहजालविमुक्तस्त्वं किं तत्रैवाभिधावसि अ.क.१०.८२; • कृ. अभिधावन् — मणिप्रदीपप्रभयोर्मणिबुद्ध्याभिधावतो । मिथ्याज्ञानाविशेषेऽपि विशेषोऽर्थक्रियां प्रति प्र.वा.२.५७.

mngon par rgyug par byed pa

अभिधावनम् — न च सुखकामस्याभिधावनं विनात्मस्नेहेन प्र.अ.१३०ख/१४०.

mngon par sgrub

= {mngon par sgrub pa/}

mngon par sgrub pa

• क्रि. १. अभिनिर्हरति — बोधिसत्त्वो ध्यानं निश्रित्य… बोधिसत्त्वसमाधीनभिनिर्हरति बो.भू.१११ख/१४४ २. अभिनिर्वर्तयति — तीर्थकराणां हि भगवन् कारणमप्रतीत्यसमुत्पन्नं कार्यमभिनिर्वर्तयति ल.अ.९६ख/४३ ३. अभिनिर्ह्रियते — वैशेषिकगुणा आर्यश्रावकैर्भावनामार्गे वाऽभिनिर्ह्रियन्तेऽशैक्षमार्गे वेत्यत एषां पृष्ठनिष्ठाभिसमयाभ्यां संग्रहो वेदितव्यः अभि.स.भा.९१ख/१२४; • सं. १. अभिनिष्पादनम् — अभिनिष्पादनार्थेन प्रत्ययः । तद्यथा मृत्पिण्डदण्डचक्रसूत्रोदकसमवायात् घटाभिनिष्पत्तिर्भवति, तद्वत् अ.श.२५२क/१०५८; • पा. अभिनिर्हारः — अभिनिर्हारः षड्विधः सू.अ.२२७क/१३७; एवमचिन्त्योऽसौ विषयः यदेकेनाभिनिर्हारकौशलेनाभिनिर्हृतश्चर्याभूमौ स्थितः ल.अ.६१क/७.

mngon par sgrub pa po

वि. अभिनिर्हारकः — तेषां पुनरभिनिर्हारो निश्रयतोऽभिनिर्हारकपुद्गलतोऽभिनिर्हारोपायतश्च परिदीपितः अभि.स.भा.९९क/१३३.

mngon par sgrub par byed

= {mngon par sgrub par byed pa/}

mngon par sgrub par byed pa

• क्रि. अभिनिर्हरति — कर्मभवमभिनिर्हरतीति । कर्म एव भवः कर्मभवः, तं पुनर्भवाभिनिर्वृत्तये जनयतीत्यर्थः अभि.भा.स.८८ख/७६०; • सं. अभिनिर्वर्तनम् — तानि च कर्माण्यनुशयवशादुपचयं गच्छन्ति, अन्तरेण चानुशयान् भवाभिनिर्वर्त्तने न समर्थानि भवन्ति अभि.भा.२२६ख/७५९; अभिनिष्पत्तिः — अत्रापि बोधिसत्त्वस्य चतुर्विधस्याप्यस्य सत्त्वार्थस्याभिनिष्पत्तये समासतः षड्विध एवोपायो वेदितव्यः बो.भू.१४०क/१८०.

mngon par sgrogs pa

अभिगर्जितम् — {seng ge mngon par sgrogs pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सिंहाभिगर्जितो नाम समाधिः अ.सा.४३०ख/२४२.

mngon par brgyugs

= {mngon par brgyugs pa/}

mngon par brgyugs pa

भू.का.कृ. अभिद्रुतः — मन्दरोपद्रवे तस्मिन् द्रुमद्रोहिण्यभिद्रुते । विद्रुते सहसा लोके हाहाकारो महानभूत् अ.क.२८.१९.

mngon par bsgrub

= {mngon par bsgrub pa/}

mngon par bsgrub pa

• क्रि. अभिनिर्हरति — महापूजोपस्थानाय प्रथमं महाप्रणिधानमभिनिर्हरति शि.स.१६०ख/१५३ • सं. १. अभिनिर्हारः — अभिनिर्हारः प्रयत्नः कृत्यं वा म.टी.२३८ख/७७; अभिनिर्हरणम् — उत्तरोत्तरनिर्हारमुखं यत्रोत्तरस्योत्तरस्याभिनिर्हरणाश्रयत्वादेते धर्मा एवं देशिता इति प्रदर्श्यते अभि.स.भा.१०५ख/१४२; निर्हारः — उत्तरोत्तरनिर्हारमुखम् अभि.स.भा.१०५ख/१४२ २. अभिनिष्पीडनम् — तानि चावस्थान्तराणि आत्मनः कामावचराण्यभिनिष्पीडनकाले तस्यालम्बनमिति एतस्मात् कारणात् तद्भूमिका नास्ति अभि.स्फु.२७९क/११०९; • वि. अभिनिर्हृतः — उपायकौशलपरिग्रहाभिनिर्हाराभिनिर्हृते तमचिन्त्यविषयमनुप्राप्स्यसि, बहुरूपविकारतां च तथागतभूमिम् ल.अ.६१क/७; वि.सू.७८ख/९५; स्वभिनिर्हृतः — {mngon par bsgrub pa'i yid dang ldan pa} स्वभिनिर्हृतमनसिकारानुगतः द.भू.२१४क/२८; {mngon par bsgrub pa'i ye shes kyi snang ba dang ldan pa} स्वभिनिर्हृतज्ञानालोकः द.भू.२४३क/४४.

mngon par bsgrub pa chen po

पा. महाभिनिर्हारः — सोऽस्यां प्रमुदितायां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितः सन् इमान्येवंरूपाणि महाप्रणिधानानि महाव्यवसायान् महाभिनिर्हारानभिनिर्हरति द.भू.१७६ख/९.

mngon par bsgrub pa stong pa nyid

पा. अभिनिर्हारशून्यता, समाधिविशेषः — अभिमुख्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितस्य बोधिसत्त्वस्य अवतारशून्यता च नाम समाधिराजायते ।… अभिनिर्हारशून्यता… विनिर्भागाविनिर्भागशून्यता नाम समाधिराजायते द.भू.२२४क/३४.

mngon par bsgrub pa'i yid dang ldan pa

वि. स्वभिनिर्हृतमनसिकारानुगतः — स्वभिनिर्हृतमनसिकारानुगतश्च भवति बुद्धक्षेत्रविठपनालंकाराभिनिर्हृततया द.भू.२१४क/२८.

mngon par bsgrub pa'i ye shes kyi snang ba dang ldan pa

वि. स्वभिनिर्हृतज्ञानालोकः — त्रैधातुकविचारज्ञानानुगमे स्वभिनिर्हृतज्ञानालोकः सत्त्वकायप्रभेदज्ञानकुशलः क्षेत्रकायविभागज्ञानकुशलश्च सत्त्वोपपत्त्यायतनाभिनिर्हारे बुद्धिं चारयति द.भू.२४३क/४४.

mngon par bsgrub par gyur

= {mngon par bsgrub par gyur pa/}

mngon par bsgrub par gyur pa

क्रि. अभिनिर्हारोऽभूत् — तथा हि भो जिनपुत्र पूर्वमेककायाभिनिर्हारतया चर्याभिनिर्हारोऽभूत् द.भू.२४१ख/४३.

mngon par bsgrub par bgyi

कृ. अभिनिर्हर्तव्यम् — कथं भगवन् बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन प्रज्ञापारमिता अभिनिर्हर्तव्या अ.सा.१५४क/८७; द्र. {mngon par bsgrub par bya/}

mngon par bsgrub par bgyi ba

= {mngon par bsgrub par bgyi/}

mngon par bsgrub par bya

कृ. अभिनिर्हर्तव्यम् — तेनैवं चित्तमभिनिर्हर्तव्यम्, दीर्घरात्रममी सत्त्वाः सत्त्वसंज्ञया उपलम्भे चरन्ति अ.सा.३३०क/१८६; अभिनिष्पाद्यम् — कथं परचित्तज्ञानं रूपतीर्थाभिनिष्पाद्यम् अभि.स्फु.२७९क/११०९; द्र. {mngon par bsgrub par bgyi/}

mngon par bsgrub par bya ba

= {mngon par bsgrub par bya/}

mngon par bsgrubs

= {mngon par bsgrubs pa/}

mngon par bsgrubs pa

• भू.का.कृ. अभिनिर्वृत्तम् — पूर्वजन्मोपचितेन कर्मणा य इह विपाकोऽभिनिर्वृत्तस्तस्मिन् क्षीणे त्रि.भा.१६५ख/८३; अभिनिर्हृतम् — अयं साभोगो निर्निमित्तो विहारः उपायप्रज्ञाभिनिर्हृतमार्गान्तरारम्भविशेषनिष्पत्तिप्रवेशतश्च… उपपत्तितः प्रभावतश्च समासनिर्देशतो वेदितव्यः बो.भू.१८१क/२३८; निर्हृतम् — अस्मिन् खलु धर्मपर्याये भाष्यमाणे सर्वैस्तैः सह सत्याभिसमयाद् अनागामिफलमनुप्राप्तम् ऋद्धिश्चापि निर्हृता वि.व.१५७क/२.९४; अभिनिर्वर्तितम् — गुणाभिनिर्वर्तितचारुसंज्ञा क्षमेति लोकार्थकरी कृपाज्ञा जा.मा. ३३०/१९३; • सं. अभिनिर्हारः — यथा उपायकौशल्यज्ञानाभिनिर्हारैस्तथागत एकमेव महायानं देशयति स.पु.३३ख/५६.

mngon par nges par myong ba

अभिनिर्भोगः — अभिनिर्भोगसुखप्रत्यनुभावोपसंस्पर्शतः वि.सू.१८ख/२२.

mngon par bsngags

= {mngon par bsngags pa/} {mngon par bsngags te/} {o nas} अभिमन्त्र्य — ततः ॐ आः हूँ त्र्यक्षरैः पुष्पमभिमन्त्र्य शिरसि दातव्यम् वि.प्र.१४७क/३.९२; अष्टोत्तरशतेनाभिमन्त्र्य पुष्पधूपदीपानां पञ्चोपचारेण सम्पूज्य निमन्त्रयेत् हे.त.४ख/१०.

mngon par bsngags pa

• क्रि. अभिमन्त्रयेत् — ततोऽभिमन्त्रयेत् तोयं चन्दनेन विमिश्रितम् स.दु.२३३/२३२; • वि. अभिमन्त्रितम् — ततोऽभिषिञ्चेत् तोयेन कलशादभिमन्त्रितम्(? तात्) स.दु.२११/२१०.

mngon par bsngags pa byas te

अभिमन्त्रितं कृत्वा — एभिः सप्ताभिमन्त्रितं कृत्वा वि.प्र.१४५क/३.८७.

mngon par bcom pa

= {mngon bcom/}

mngon par cha ba

अभिसारः — {thams cad mngon par cha ba} सर्वाभिसारः मि.को.४९ख ।

mngon par chags

= {mngon par chags pa/}

mngon par chags ldan

वि. साभिषङ्गः — अस्ति काचिदवस्था सा साभिषङ्गस्य चेतसः । यस्यां भवेदभिमता विरुद्धार्थापि भारती का.आ.३.१३३.

mngon par chags pa

= {mngon chags} ।। • क्रि. अभिनिविशते — बालपृथग्जना अनादिकालप्रपञ्चदौष्ठुल्यस्वप्रतिविकल्पना नाटके नृत्यन्तः स्वसिद्धान्तनयदेशनायामकुशलाः स्वचित्तदृश्यबाह्यभावलक्षणाभिनिविष्टा उपायदेशनापाठमभिनिविशन्ते ल.अ.१२३क/७०; • सं. अभिनिवेशः — स्वचित्ताभिनिवेशेन चित्तं वै संप्रवर्तते । बहिर्धा नास्ति वै दृश्यमतो वै चित्तमात्रकम् ल.अ.१६२ख/११४; कारकाभिनिवेशतः क्रियाः प्रज्ञायन्ते द.भू.२२०ख/३२; अभिषङ्गः — यथा भवद्भिर्दृष्टमात्रसुखाभिषङ्गादेतावतीन्द्रियगोचर एवान्यदेशादिः परलोकादित्वेन कल्प्यते त.प.९२क/६३७; अभिष्वङ्गः — नास्य भवत्यधिमात्रः कामेषु कामाभिष्वङ्गो वा अभिप्रायो वा अ.सा.२९३ख/१६६; अभिकामः — अवाप्तसम्मानविधिर्नृपादपि श्रिया परिष्वक्त इवाभिकामया जा.मा.४७/२७; • भू.का.कृ. अभिनिविष्टः — ये केचित्तथागतरूपेण वा घोषेण वा अभिनिविष्टाः, ते तथागतस्यागमनं च गमनं च कल्पयन्ति अ.सा. ४४८ख/२५३; ल.अ.५९क/५; अभिगृद्धः — ते क्षुद्रजन्तवः… गन्धरसाभिगृद्धाः… क्रिमिषूपजायन्ते अभि.भा.१७२-१/४२५; अभिरतः — तच्चेष्टाभिरतानां हि तादृक् सम्भाव्यते वचः त.स.१३२क/११२१; • वि. अभिलाषी — अभिलाषि मनस्तस्यां जातं मे सह चक्षुषा । तद्गुणश्रुतिधन्याय श्रोत्राय स्पृहाम्यहम् अ.क.२०.७५.

mngon par chags pa dang ldan pa

= {mngon par chags ldan/}

mngon par chags par byed

क्रि. अभिनिविशते — अनुसरन्तो विविधलक्षणोपचारेण आत्मात्मीय।दृष्टिपतिताशयावर्णपुष्कलतामभिनिविशन्ते ल.अ.१४५क/९२.

mngon par chags par byed pa

= {mngon par chags par byed/}

mngon par chas par byed pa

= {mngon par chas byed/}

mngon par chas byed

अभिषेणनम्, शत्रुं प्रति सेनासहितगमनम् मि.को.४९ख ।

mngon par mchod

= {mngon par mchod pa/} {mngon par mchod de/} {o nas} अभ्यर्च्य — अभ्यर्च्यानेकशतसहस्रवारम् स.दु.१२५/१२४; पूजयित्वा — नानापूजामेघैः पूजयित्वा शतसहस्रं प्रदक्षिणीकृत्य स.दु.१२३/१२२.

mngon par mchod pa

= {mngon mchod} भू.का.कृ. अभ्यर्चितः, पूजितः — अभ्यर्चितस्तत्र बहुप्रकारैः पूर्णोपचारैः प्रणिपत्य सर्वैः अ.क.९३.७९; अभ्यर्हितः म.व्यु.६१३२.

mngon par 'chad

= {mngon par 'chad pa/}

mngon par 'chad pa

क्रि. उपदर्शयति — उपायकौशल्य प्रकाशयन्ति विविधानि यानान्युपदर्शयन्ति स.पु.२२ख/३८; द्र. {mngon par 'chad par 'gyur/}

mngon par 'chad par 'gyur

क्रि. अभिधास्यते — प्रमाणं साधकं त्वस्य विस्तरेणाभिधास्यते त.स. १२०ख/१०४४; द्र. {mngon par 'chad pa/}

mngon par 'char

= {mngon par 'char ba/}

mngon par 'char ba

अभ्युदयः — पद्माकरस्य तस्याभूद् देवी कान्तिमती प्रिया । प्रभातश्रीरिव सदा निर्दोषाभ्युदयोत्सवा अ.क.३.१२; उदयः — अहो उदयः श्लाघ्यस्ते तेजसा तेजसां निधे अ.क.४.९१.

mngon par 'jug

= {mngon 'jug/}

mngon par 'jug pa

= {mngon 'jug/}

mngon par 'joms pa

= {mngon 'joms/}

mngon par rjes su mthong

क्रि. समनुपश्यति — प्रथमषष्ठ्यां भूमौ चित्तमनोमनोविज्ञानमात्रं त्रैधातुकं समनुपश्यति आत्मात्मीयविगतं स्वचित्तविकल्पोद्भवम् ल.अ.१३९ख/८६.

mngon par rjes su yi rang

क्रि. अभ्यनुमोदते — प्रसादसहगतेनाध्याशयेन स्फरित्वा सर्वां त्रिरत्नपूजामभ्यनुमोदते परांश्चाभ्यनुमोदयति बो.भू.१३९ख/१७९.

mngon par rjes su yi rang ba

= {mngon par rjes su yi rang /}

mngon par rjod par byed

= {mngon par rjod par byed pa/}

mngon par rjod par byed pa

= {mngon rjod byed} ।। • क्रि. १. अभिधत्ते — अर्थान्तरव्यवच्छेदं कुर्वती श्रुतिरुच्यते । अभिधत्त इति स्वार्थमित्येतदविरोधि तत् त.स.३८क/३९४ २. अभिलप्यते — यथादृष्टस्याभिलपनादिति । यस्माद् यथादृष्टोऽर्थः प्रज्ञया तथैवाभिलप्यते । स्मृत्योद्गृह्यत इत्यर्थः अभि.स्फु.१६५ख/९०५; • वि. अभिधानकम् — समाजं मीलनं प्रोक्तं सर्वबुद्धाभिधानकमिति वचनात् वि.प्र.१८७ख/५.९.

mngon par rjod byed pa

= {mngon par rjod par byed pa/}

mngon par brjod

= {mngon brjod/}

mngon par brjod can

= {mngon par brjod pa can/}

mngon par brjod pa

= {mngon brjod/}

mngon par brjod pa can

वि. अभिलापः — तत्त्वतोऽविषयैरिति आविष्टाभिलापैर्ज्ञानैः, स्वलक्षणस्याविषयीकरणात् त.प.८९ख/६३२; अभिलापिनी — अभिलापिनी प्रतीतिः कल्पना त.प.२क/४४९; त.प.२ख/४५०.

mngon par brjod pa 'jug pa

वि. आविष्टाभिलापः — तत् पुनराविष्टाभिलापा प्रतीतिः । सा च वस्तुद्वयानुसन्धानाकारोत्पत्तितस्तथा योजनेति व्यपदिश्यते त.प.३ख/४५२.

mngon par brjod pa dang 'drer rung ba

वि. अभिलापसंसर्गयोग्यः — {mngon par brjod pa dang 'drer rung bar snang ba} अभिलापसंसर्गयोग्यप्रतिभासम् न्या.टी.४१ख/५२.

mngon par brjod pa dang 'drer rung bar snang ba

वि. अभिलापसंसर्गयोग्यप्रतिभासः — न चेन्द्रियविज्ञानमर्थेन नियमितप्रतिभासत्वादभिलापसंसर्गयोग्यप्रतिभासं भवतीति निर्विकल्पकम् न्या.टी.४१ख/५२; अभिलापसंसर्गयोग्याभासः — काचित्त्वभिलापेनासंसृष्टापि अभिलापसंसर्गयोग्याभासा भवति, यथा बालकस्याव्युत्पन्नसङ्केतस्य कल्पना न्या.टी.४१क/४८.

mngon par brjod pa dang 'dres pa

वि. अभिलापसंसृष्टः — {mngon par brjod pa dang 'dres pa'i don gyi rnam par shes pa} अभिलापसंसृष्टार्थविज्ञानम् न्या.टी.४१ख/५२.

mngon par brjod pa dang 'dres pa'i don gyi rnam par shes pa

अभिलापसंसृष्टार्थविज्ञानम् — यद्यपि हि स्वलक्षणमेव वाच्यं वाचकं च भवेत् तथापि अभिलापसंसृष्टार्थविज्ञानं सविकल्पकम् न्या.टी.४१ख/५२.

mngon par brjod pa'i gnas ngan len

पा. अभिलापदौष्ठुल्यम् — सर्वत्रगमभिलापदौष्ठुल्यं या चक्षुरादिसर्वधर्मनामाभिनिवेशवासनाऽऽलयविज्ञाने संनिविष्टाऽऽनादिकालानुसृता अभि.स.भा.६६ख/९२.

mngon par brjod par bya

क्रि. अभिधीयते — अत्राभिधीयते सर्वकार्यकारणतास्थितौ । सत्यामव्याहता एते सिध्यन्त्येवं निरात्मसु त.स.२०क/२१४.

mngon par brjod par bya ba

= {mngon par brjod par bya/}

mngon par brjod par byed

क्रि. अभिलपति — यथास्य सुप्तस्यापि त एव धर्मा जाग्रतो वा अभिलपन्ति श्रा.भू.४४ख/१०७.

mngon par brjod par byed pa

= {mngon par brjod par byed/}

mngon par nye bar 'ong ba

= {mngon par nyer 'ong ba/}

mngon par nyer 'ong ba

वि. अभ्युपेतः — {mngon par nyer 'ong mi 'di su yin} क एष नरोऽभ्युपेतः ।

mngon par gtor

= {mngon par gtor ba/}

mngon par gtor ba

= {mngon gtor} ।। • क्रि. १. अभिप्रकिरति स्म — स वैहायसे स्थित्वा पुष्पाण्यभिनिर्माय तं तथागतमभ्यवकिरति स्म, अभिप्रकिरति स्म रा.प.२५२क/१५३; अभ्यवकिरति स्म — दिव्यैश्च मान्दारवैर्महामान्दारवैश्च पुष्पैरभ्यवकिरन्ति स्म स.पु.२८ख/५०; अभ्यवाकिरत् — अथ खलु शक्रो देवानामिन्द्रस्तस्यां वेलायां पुष्पाण्यभिनिर्माय आयुष्मन्तं सुभूतिमभ्यवाकिरत् अ.सा.५६ख/२१ २. अभ्यवकिरेयम् — यन्न्वहं पुष्पाण्यभिनिर्माय आर्यं सुभूतिमभ्यवकिरेयम् अ.सा.५६ख/२१ • भू.का.कृ. १. अभ्यवकीर्णः — यानीमानि शक्रेण देवानामिन्द्रेण अभ्यवकीर्णानि । निर्मितान्येतानि पुष्पाणि अ.सा.३७क/२१ २. अभिषिक्तः —

khrag gi rgyun gyis mngon gtor lus can

रक्तपूरैरभिषिक्तकायः अ.क.३.१६०.

mngon par btud

= {mngon par btud pa/}

mngon par btud de

अभिसृत्य — अभिसृत्य गजेन्द्रोऽपि जिनस्य चरणाब्जयोः । कृत्वा करेण संस्पर्शं वपुस्तत्याज कौञ्जरम् अ.क.२८.३५.

mngon par btud pa

= {mngon btud} ।। • भू.का.कृ. अभिनतः — {lus mngon par btud pa} अभिनतकायाः स.पु.३९क/७१; स च भगवान्… देवेन्द्रगणपरिवृतो नागेन्द्रगणपरिवृतो नागेन्द्रसम्पूजितो यक्षेन्द्रकायाभिनतः ग.व्यू.१९३क/२७५; अभिनमितः का.व्यू.२०२क/२५९ ; • ना. अभिनमिता, गन्धर्वकन्या — अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या… अभिनमिता नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२क/२५९.

mngon par rtog

= {mngon par rtog pa/}

mngon par rtog pa

अभिनिरूपणा म.व्यु.७४५७; अभ्यूहना — प्रविवेके धर्मनिध्यानाभिरतस्य अर्थाभ्यूहनासंलक्षणानिश्चयः बो.भू.५०क/५८; द्र. {mngon par rtogs pa/}

mngon par rtogs

= {mngon par rtogs pa/}

mngon par rtogs pa

• क्रि. अभिसमेति — व्यवस्थानं पुनर्भूमिभिः प्रमुदितायां दर्शनमार्गोत्पत्तित्वाद् बोधिसत्त्वो धर्ममभिसमेति म.टी.२३६ख/७५ • सं. १. अधिगमः — न च त्वया श्रावकप्रत्येकबुद्धतीर्थाधिगमपदार्थगोचरपतितदृष्टिसमाधिना भवितव्यम् ल.अ.५९क/५; प्राप्तिविनिश्चयोऽधिगन्तृपुद्गलव्यवस्थानतोऽधिगमव्यवस्थानतश्च द्रष्टव्यः अभि.स.भा.८५ख/११७; अभिसंबोधः — उदयोऽत्राभिसंबोधोऽभिप्रेतोत्पादः र.वि.७८क/७८; • पा. = {mngon par yang dag par rtogs pa} अभिसमयः, अभिसंबोधः — अभिसमय इति कोऽर्थः ? अभिसंबोधः । इणो बोधनार्थत्वात्… स हि निर्वाणाभिमुखः सम्यग्बोधः अभि.भा.२ख/८७४; षोडशचित्तोऽयं सत्याभिसमय इति अभि.स्फु.१७५क/९२५; अधिमात्रायां धर्माभिसमयः, हीनायां स्वार्थप्राप्तिः, उदारायां परार्थप्राप्तिः परमा सू.अ.१६३क/५३; द्र. {mngon par rtog pa} 3. अभ्यूहः — चेतनां वा निश्रित्य प्रज्ञां वेत्यनभ्यूहाभ्यूहावस्थायां यथाक्रमम् अभि.स.भा.८क/८; अभ्यूहनम् — अभिनिरूपणाविकल्पो योऽतीतानागतप्रत्युत्पन्नेषु विपरोक्षेष्वभ्यूहनाकारो विकल्पः अभि. स.भा.१३क/१६; • भू.का.कृ. अभिसमितः — अभिसमितधर्मो विमलायां स्वरसवाहिनमधिशीलं शिक्षाविशेषं निष्पादयति म.टी.२३६ख/७५; तदन्यबोधिसत्त्वसमतया च यथा तैरभिसमितं तथाभिसमयात् सू.अ.१९३क/९२; अभिलक्षितः म.व्यु.२८८७.

mngon par rtogs pa rnam par gzhag pa rnam pa bcu

अभिसमयव्यवस्थानं दशविधम् — १ {chos mngon par rtogs pa} धर्माभिसमयः २ {don mngon par rtogs pa} अर्थाभिसमयः ३ {de kho na mngon par rtogs pa} तत्त्वाभिसमयः ४ {rjes la mngon par rtogs pa} पृष्ठाभिसमयः ५ {dkon mchog mngon par rtogs pa} रत्नाभिसमयः ६ {kun tu mi 'byung ba mngon par rtogs pa} असमुदाचाराभिसमयः ७ {mthar thug pa mngon par rtogs pa} निष्ठाभिसमयः ८ {nyan thos kyi mngon par rtogs pa} श्रावकाभिसमयः ९ {rang sangs rgyas kyi mngon par rtogs pa} प्रत्येकबुद्धाभिसमयः १० {byang chub sems dpa'i mngon par rtogs pa} बोधिसत्त्वाभिसमयः अभि.स.भा.८९ख/१२२.

mngon par rtogs pa thugs su chud pa

अभिसमयाधिगमः — {mngon par rtogs pa thugs su chud pa'i ye shes} अभिसमयाधिगमज्ञानम् ल.अ.१४१ख/८८.

mngon par rtogs pa thugs su chud pa'i ye shes

पा. अभिसमयाधिगमज्ञानम् — अभिसमयाधिगमज्ञानं हि महामते नित्यं तथागतानामर्हतां सम्यग्संबुद्धानाम् ल.अ.१४१ख/८८.

mngon par rtogs pa mtha'

= {mngon par rtogs pa'i mtha'/}

mngon par rtogs pa dang mthun pa

वि. अभिसमयानुकूलः — सत्यानां त्वभिसमयानुकूला देशना अभि.भा.२ख/६.२.

mngon par rtogs pa dang 'dres pa

वि. अभिसमयश्लिष्टः — {mngon par rtogs pa dang 'dres pa'i lam} अभिसमयश्लिष्टो मार्गः अभि.स.भा.६१क/८४.

mngon par rtogs pa dang 'dres pa'i lam

पा. अभिसमयश्लिष्टो मार्गः, मार्गभेदः — बोधिपक्ष्यादिभेदेनैकादशविधो मार्गो व्यवस्थाप्यते । तद्यथा वस्तुपरीक्षामार्गः… अभिसमयश्लिष्टो मार्गः अभि.स.भा.६१क/८४.

mngon par rtogs pa dang ldan

= {mngon par rtogs pa dang ldan pa/}

mngon par rtogs pa dang ldan pa

वि. अभिसमितवान् — न च तथा दुःखसत्यमभिसमितवत आर्यश्रावकस्य निष्ठागतस्य दूरीभूता निर्वित्सहगता चित्तसन्ततिः प्रवर्तते यथा बोधिसत्त्वस्य बो.भू.१३२क/१७०; अभिसमितावी म.व्यु.२८८४; मि.को. ११८क ।

mngon par rtogs pa ma yin pa

अनभिसमयः — न खलु पुनरियं सुविक्रान्तविक्रामिन् प्रज्ञापारमिता कस्यचिद्धर्मस्य हानाय वा विवृद्धये वा प्रत्युपस्थिता … अभिसमयाय वा अनभिसमयाय वा सु.प.४७ख/२४.

mngon par rtogs pa'i chos can

वि. अभिसमितधर्मः — एतानि महामते आध्यात्मिकानि पञ्चानन्तर्याणि यान्यध्यापद्य कुलपुत्रो वा कुलदुहिता वा आनन्तर्यकारी भवत्यभिसमितधर्मः ल.अ.११०ख/५७.

mngon par rtogs pa min pa

= {mngon par rtogs pa ma yin pa/}

mngon par rtogs pa'i mtha'

• सं. अभिसमयान्तः — अत एव तदाभिसमयान्तिकं संवृतिज्ञानमाख्यायते, एकैकसत्याभिसमयान्ते भावनात् अभि.भा.५२ख/१०७०; • वि. अभिसमयान्तिकम् — अभिसमयान्तिकं ज्ञानं निरुपादिगतिस्तथा ल.अ.१५२क/९९; द्र {mngon par rtogs pa'i mtha' las byung ba/}

mngon par rtogs pa'i mtha' las byung ba

वि. अभिसमयान्तिकम् — अत एव तदाभिसमयान्तिकं संवृतिज्ञानमाख्यायते, एकैकसत्याभिसमयान्ते भावनात् अभि.भा.५२ख/१०७०.

mngon par rtogs pa'i gnas skabs

अभिसमयावस्था — यथा च व्यवचारणावस्थायां सत्यपरीक्षा तथाभिसमयावस्थायां सत्याभिसमयः अभि.भा.२ख/८७४.

mngon par rtogs pa'i spyod pa

= {mngon rtogs spyod pa/}

mngon par rtogs pa'i rim pa

अभिसमयक्रमः — अभिसमयक्रमस्तु वक्तुमारब्धः अभि.भा.१६क/९२२.

mngon par rtogs pa'i lam

पा. अभिसमयमार्गः, मार्गभेदः — बोधिपक्ष्यादिभेदेनैकादशविधो मार्गो व्यवस्थाप्यते । तद्यथा वस्तुपरीक्षामार्गः… अभिसमयमार्गः अभि.स.भा.६१क/८४.

mngon par rtogs par gyur

= {mngon par rtogs par gyur pa/}

mngon par rtogs par gyur pa

भू.का.कृ. अभिसमागतम् — इत्येतानि चत्वार्यार्यसत्यानि प्रविचिन्वतोऽभिसमागच्छतोऽभिसमागतेषु च तज्ज्ञानमुत्पद्यते बो.भू.२३ख/२६.

mngon par rtogs par 'gyur ba'i rigs

पा. अभिसमयगोत्रम् — पञ्चाभिसमयगोत्राणि… यदुत श्रावकयानाभिसमयगोत्रं प्रत्येकबुद्धयानाभिसमयगोत्रं तथागतयानाभिसमयगोत्रं अनियतैकतरगोत्रम् अगोत्रं च ल.अ.७९ख/२७.

mngon par rtogs par bya

क्रि. अभिसमेष्यामि — अहं दुःखमार्यसत्यमनभिसमेत्य समुदयमार्यसत्यमभिसमेष्यामि अभि.स्फु.१७७क/९२७.

mngon par rtogs par bya ba

= {mngon par rtogs par bya/}

mngon par rtogs par bya ba'i sbyor ba'i lam

पा. अभिसमयप्रायोगिको मार्गः, मार्गभेदः — बोधिपक्ष्यादिभेदेनैकादशविधो मार्गो व्यवस्थाप्यते । तद्यथा वस्तुपरीक्षामार्गः… अभिसमयप्रायोगिको मार्गः अभि.स.भा.६१क/८४.

mngon par lta ba

= {mngon lta/}

mngon par ston pa

अभिद्योतनम् — सर्वसत्त्वप्रियदर्शनविविधदानादिपारमिताचर्याभिद्योतनमेघान्निश्चरमाणान् ग.व्यू.९७क/१८८; अभिसन्दर्शनम् — कर्ममहत्त्वं यावत् संसारस्तावद् बोध्यभिसन्दर्शनेन बुद्धकार्यानुष्ठानात् म.टी.२८८ख/१५०.

mngon par brtags

= {mngon par brtags pa/} {mngon par brtags te} अभिनिरूप्य — पृथग्भावरुचिमभिनिरूप्य कर्मणः कृतौ स्थूलात्ययः वि.सू.५७ख/७२.

mngon par brtags pa

भू.का.कृ. अभ्यूहितम् — मतं यत्स्वयमभ्यूहितम्, एवं चैवं च भवितव्यमिति अभि.स.भा.३क/२.

mngon par bstan

क्रि. उपदर्शयामासुः — दशसु दिक्षु… दशबुद्धक्षेत्रकोटिपरमाणुरजःसमास्तथागता मुखान्युपदर्शयामासुः द.भू.१६८क/२; द्र. {mngon du bstan pa/}

mngon par bstan pa

= {mngon par bstan/}

mngon par bstod

= {mngon par bstod pa/}

mngon par bstod pa

• क्रि. अभ्यनन्दत् — आत्तमनसस्ते भिक्षवो भगवतो भाषितमभ्यनन्दन् अ.श.५क/४; अभ्यष्टावीत् — उत्थायासनात्कृतकरपुटो भगवन्तमाभिर्गाथाभिरभ्यष्टावीत् रा.प. २२८क/१२०; तं सुवर्णरत्नाकरच्छत्रकूटं तथागतमभिष्टवित्सुः सु.प्र.६०ख/१२३; अभ्यस्तावीत् — एतेन कमलाकरेण सर्वतथागतस्तवेनातीतानागतप्रत्युत्पन्नान् बुद्धान् भगवतोऽभ्यस्तावीत् सु.प्र.११ख/२४; • भू.का.कृ. अभिसंस्तुतः — प्रवर्तयिष्यसि त्वं… सर्वजनाभिसंस्तुतं परमगम्भीरं द्वादशाकारमनुत्तरधर्मचक्रम् सु.प्र.२३ख/४६; अभिष्टुतः — यासौ वागाज्ञापनी विज्ञापनी विस्पष्टा… देवेन्द्रासुरेन्द्राभिष्टुता ल.वि.१४१क/२०८; अभिनन्दितः — {mngon par bstod pa'i grags pa} अभिनन्दितयशाः म.व्यु.२६२०.

mngon par mtho

= {mngon mtho/}

mngon par mtho ba

= {mngon mtho/}

mngon par mthong ba

प्रेक्षणम् — {gshin rje gshed nag po'i rgyud kyi rgyal po mngon par mthong ba lam gyi sgron ma zhes bya ba'i rgya cher bshad pa} कृष्णयमारितन्त्रराजप्रेक्षणपथप्रदीपनामटीका क.त.१९२०.

mngon par 'thon pa

वि. उद्वेलम् — मार्गविक्रमव्यूहांश्च सर्वदिग्मण्डलाभिमुखान् वर्तमानान् पुण्यसम्यग्व्यूहांश्च वामदक्षिणेन महानिधानान्युद्वेलानि भवन्ति ग.व्यू.३१५क/३७.

mngon par 'thor

= {mngon 'thor/}

mngon par 'thor ba

= {mngon 'thor/}

mngon par dad

= {mngon par dad pa/}

mngon par dad pa

• क्रि. १. अभिश्रद्दधाति — सर्वबुद्धधर्मानभिश्रद्दधाति बो.भू.१७०ख/२२५ २. अभिश्रद्धयति — केचिन्महायानमभिश्रद्धयन्ति केचित् क्लेशयन्ति सु.प्र.५१क/१०१; • भू.का.कृ. अभिप्रसन्नः — सततकालं बुद्धधर्मसङ्घाभिप्रसन्नाः एकाग्रधर्ममैत्रीविहारिकाः का.व्यू.२२८ख/२९१.

mngon par dad pa med pa

वि. अनभिप्रसन्नः — श्रृणु मञ्जुश्रीः त्वदीयमुद्रातन्त्रं सरहस्यं परमगुह्यतममप्रकाश्यमश्राद्धसत्त्वं तथागतशासनेऽनभिप्रसन्नम् म.मू.२४३क/२७२.

mngon par dad par gyis

क्रि. अभिप्रसादयत — ममान्तिके चित्तमभिप्रसादयत वि.व.१५१ख/१.४०.

mngon par dad par gyur

= {mngon par dad par gyur pa/}

mngon par dad par gyur pa

भू.का.कृ. अभिप्रसन्नः — दृष्ट्वा च यूनः सर्वजनकायोऽभिप्रसन्नः वि.व.३१६ख/१.१३०.

mngon par dad par 'gyur

क्रि. अभिप्रसादयिष्यति — दृष्ट्वा भिक्षवश्चित्तमभिप्रसादयिष्यन्ति वि.व.१६०ख/१.४९.

mngon par dad par 'gyur ba

= {mngon par dad par 'gyur/}

mngon par dad par byas

= {mngon par dad par byas pa/}

mngon par dad par byas pa

भू.का.कृ. अभिप्रसादितम् — {sems mngon par dad par byas pa} चित्तमभिप्रसादितम् वि.व.१५२ख/१.४०; प्रसादितम् — {sems mngon par dad par byas pa} चित्तं प्रसादितम् वि.व.१५२ख/१.४०

mngon par drangs pa

अभिनीतम् मि.को.४३ख; द्र. {mngon du drangs pa/}

mngon par gdungs

= {mngon par gdungs pa/}

mngon par gdungs pa

भू.का.कृ. अभितप्तः — {tsha bas mngon par gdungs pa} घर्माभितप्तः श्रा.भू./५४; स्त्रीदुःखज्वलनाभितप्तपृथिवीधातुप्रकाशा मलाः र.वि.१०६ख/६०.

mngon par gdon pa

अभ्युद्धरणम् — एवममार्गे पतितानामभ्युद्धरणाय मृषावाक्यं वक्तव्यं न स्वार्थतः वि.प्र.१५१ख/३.९७.

mngon par gdon par

अभ्युद्धर्तुम् — कतमेन खलु उपायमार्गेण शक्या इमे सत्त्वा एवं बहुदुःखोपक्लेशप्रपतिता अभ्युद्धर्तुम् द.भू.१९६ख/१९.

mngon par 'du bya ba

अभिसंस्कारः — खकारं परिकीर्तयतोऽभिसंस्कारहेतुभूमिज्ञानगर्भं नाम प्रज्ञापारमितामुखमवक्रान्तम् ग.व्यू.२७४ख/३५३.

mngon par 'du bya ba chen po

महाभिसंस्कारः — प्रमादपदं चैनां पश्यन्ति महाभिसंस्कारसाध्यां च विपरिणामिनीं चानित्यां च, येनानभिप्रेता भवति अभि.भा.४ख/८८१.

mngon par 'du bya ba dang bcas

= {mngon par 'du bya ba dang bcas pa/}

mngon par 'du bya ba dang bcas pa

वि. साभिसंस्कारः — न प्रीतिसंप्रयुक्तम्, साभिसंस्कारवाहित्वात् अभि.भा.७५ख/११६३.

mngon par 'du bya ba dang bcas pas drang ba

वि. साभिसंस्कारवाही — न प्रीतिसंप्रयुक्तम्, साभिसंस्कारवाहित्वात् अभि.भा.७५ख/११६३.

mngon par 'du bya ba med pa

अनभिसंस्कारः — अनुगमो नाम अनभिसंस्कारेणाश्वासप्रश्वासानां गतिमनुगच्छति अभि.भा.१०ख/८९९.

mngon par 'du bya ba mdzad

भू.का.कृ. अभिसंस्कारमभिसंस्कृतवान् — अथ भगवांस्तद्रूपमृद्ध्यभिसंस्कारमभिसंस्कृतवान् अ.श.१३ख/१२.

mngon par 'du bya ba mdzad pa

= {mngon par 'du bya ba mdzad/}

mngon par 'du bya ba'i rgyu dang sa'i ye shes kyi snying po

पा. अभिसंस्कारहेतुभूमिज्ञानगर्भम्, प्रज्ञापारमितामुखविशेषः — खकारं परिकीर्तयतोऽनभिसंस्कारहेतुभूमिज्ञानगर्भं नाम प्रज्ञापारमितामुखमवक्रान्तम् ग.व्यू.२७४ख/३५३.

mngon par 'du bya bar 'gyur

कृ. अभिसंस्कारेण भवितव्यम् — अवश्यमेवात्राभिसंस्कारेण भवितव्यम्, न चात्मानमङ्गुल्यग्रग्रहणार्थदर्शनवत् ल.अ.१३३ख/७९.

mngon par 'du byas

= {mngon par 'du byas pa/}

mngon par 'du byas pa

• भू.का.कृ. अभिसंस्कृतम् — तच्च कर्म अभिसंस्कृतमादित एव क्षीणं निरुद्धं विगतं विपरिणतम् शि.स.१४०क/१३५; • सं. अभिसंस्कारः — इत्युक्त्वा तमृद्ध्याभिसंस्कारं प्रतिसंहृत्य परया च मात्रयाभिप्रसादितमानसं राजानं सपर्षत्कमवेत्योवाच जा.मा.२७३/१५९.

mngon par 'du byed

= {mngon par 'du byed pa/}

mngon par 'du byed pa

• क्रि. १. अभिसंस्करोति — एवं चित्तमभिसंस्करोति बो.भू.९क/८; यथा यथा ह्यक्षविचित्रगोचरे प्रवर्तते चारगतो जिनात्मजः । तथा तथा युक्तसमानतापदैर्हिताय सत्त्वेष्वभिसंस्करोति तत् सू.अ.१४४ख/२३ २. अभिसंस्क्रियते — प्रत्ययाभिसंस्करणादिति प्रत्ययैरभिसंस्क्रियते यस्मात् अभि.स्फु.१५३क/८७६; • सं. अभिसंस्कारः — विचित्रेण वा पुनः ऋद्ध्यभिसंस्कारेण तद्यथा एको भूत्वा बहुधा भवन् बहुधा भूत्वा एको भवन् बो.भू.८२क/१०४; अभिसंस्करणम् — रचनाच्छन्दमनस्कारः पारमिताप्रतिसंयुक्तशास्त्ररचनाभिसंस्करणात् सू.अ.१७७ख/७२.

mngon par 'du byed pa can

वि. आभिसंस्कारिकी — तेषां हि श्रावकप्रत्येकबुद्धानामाभिसंस्कारिकी ग्राह्यग्राहकलक्षणपतिता च निरोधसमापत्तिः ल.अ.१३९क/८६.

mngon par 'du byed pa chen po

महाभिसंस्कारः — इदं महाभिसंस्कारं यत्नसाध्यं मार्गेण सहाधरं स्थानम् अभि.स्फु.२०७क/९७८.

mngon par 'du byed pa dang bcas

= {mngon par 'du byed pa dang bcas pa/}

mngon par 'du byed pa dang bcas pa

वि. साभिसंस्कारः — {mngon par 'du byed pa dang bcas pas yongs su mya ngan las 'da' ba} साभिसंस्कारपरिनिर्वायी अभि.भा.२२क/९४९.

mngon par 'du byed pa dang bcas pas yongs su mya ngan las 'da' ba

पा. साभिसंस्कारपरिनिर्वायी १. अनागामीभेदः — अनागामी पुनः पञ्चधा भवति अन्तरापरिनिर्वायी… उपपद्यपरिनिर्वायी… साभिसंस्कारपरिनिर्वायी… अनभिसंस्कारपरिनिर्वायी … ऊर्ध्वस्रोता अभि.भा.२२क/९४९ २. पुद्गलभेदः — पुद्गलाः अष्टाविंशतिः… मृद्विन्द्रियः, तीक्ष्णेन्द्रियः, उन्मदरागः… साभिसंस्कारपरिनिर्वायी… उभयतोभागविमुक्तश्च श्रा.भू./१७०.

mngon par 'du byed pa med

= {mngon par 'du byed pa med pa/}

mngon par 'du byed pa med pa

अनभिसंस्कारः — {mngon par 'du byed pa med par yongs su mya ngan las 'da' ba} अनभिसंस्कारपरिनिर्वायी अभि.भा.२२ख/९४९; द्र. {mngon par 'du mi byed pa/}

mngon par 'du byed pa med par spyod pa can

वि. अनभिसंस्कारचारी — अनभिसंस्कारचारी शेषासु भूमिषु, वैपाकिकनिर्विकल्पज्ञानप्रतिलम्भादिति अभि. स.भा.८९क/१२१.

mngon par 'du byed pa med par yongs su mya ngan las 'da' ba

पा. अनभिसंस्कारपरिनिर्वायी १. अनागामीभेदः — अनागामी पुनः पञ्चधा भवति अन्तरापरिनिर्वायी… उपपद्यपरिनिर्वायी… साभिसंस्कारपरिनिर्वायी… अनभिसंस्कारपरिनिर्वायी… ऊर्ध्वस्रोता अभि.भा.२२क/९४९ २. पुद्गलभेदः — पुद्गलाः अष्टाविंशतिः… मृद्विन्द्रियः, तीक्ष्णेन्द्रियः, उन्मदरागः… अनभिसंस्कारपरिनिर्वायी… उभयतोभागविमुक्तश्च श्रा.भू./१७०.

mngon par 'du byed pa las byung ba

वि. आभिसंस्कारिकम् — न खलु सत्कायदर्शनप्रहाणमाभिसंस्कारिकस्यैव प्रहाणात् प्र.अ.१३०क/१३९.

mngon par 'du byed pa shin tu che ba

वि. महाभिसंस्कारतरः — आनन्तर्यमार्गा अधरां भूमिमौदारिकतो दुःखिलतः स्थूलभित्तिकतश्च । अशान्तत्वादौदारिकतः, महाभिसंस्कारतरत्वात् अभि.भा.२९क/९७८.

mngon par 'du mi byed pa

अनभिसंस्कारः — न खलु पुनरियं सुविक्रान्तविक्रामिन् प्रज्ञापारमिता कस्यचिद्धर्मस्य हानाय वा विवृद्धये वा प्रत्युपस्थिता … अभिसंस्काराय वा अनभिसंस्काराय वा सु.प.४७क/२४; द्र. {mngon par 'du byed pa med pa/}

mngon par 'du mdzad pa mi mnga' ba

वि. अनभिसंस्कारगोचरः (?), बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितं यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते… सर्वप्रस्थानालिप्तत्वादनभिसंस्कारगोचर इत्युच्यते ल.वि.२०६ख/३०९.

mngon par 'dud

= {mngon par 'dud pa/}

mngon par 'dud pa

• क्रि. अभिनमति — निर्मानता महाराज विशेषगामितायै संवर्तते, यया निर्मानतया आर्याणामभिनमति, प्रणमति, नमस्यति शि.स.१७०ख/१६८; • सं. १. अभिनमनम्, माननापर्यायः म.व्यु.१७७०; • पा. अभिनमितः, समाधिविशेषः — आकारकरो नाम समाधिः… अभिनमितो नाम समाधिः… एभिः कुलपुत्र अवलोकितेश्वरो बोधिसत्त्वो महासत्त्वः समाधिभिः समन्वागतः का.व्यू.२२२क/२८४.

mngon par 'dus byas

= {mngon par 'dus byas pa/}

mngon par 'dus byas pa

• भू.का.कृ. १. अभिसंस्कृतम् — षडिमानि स्पर्शायतनानि पूर्वमभिसंस्कृतानि अभिसञ्चेतितानि पौराणं कर्म वेदितव्यम् अभि.स्फु.१४३क/८६१ २. अतिसंस्कृतम् — युक्तेऽतिसंस्कृते मर्षिण्यभिनीतः अ.को.३.३.८१; • सं. अभिसंस्कारः — {mngon par 'dus ma byas pa} अनभिसंस्कारः वि.प्र.३२क/४.५.

mngon par 'dus ma byas

= {mngon par 'dus ma byas pa/}

mngon par 'dus ma byas pa

• भू.का.कृ. अनभिसंस्कृतम् — तद्यथा महामते अन्नं भोज्यं बालानां च कश्चिदनभिसंस्कृतं परिभोक्तुम् ल.अ.१३३ख/७९; • पा. अनभिसंस्कारः, विमोक्षभेदः — चतुर्विमोक्षं विभावयेत्, शून्यतामनिमित्तमप्रणिहितमनभिसंस्कारमिति वि.प्र.३२क/४.५.

mngon par 'dod

= {mngon par 'dod pa/}

mngon par 'dod ldan

वि. अभिलाषी — चीवरोद्विग्नगात्रस्य वरवस्त्राभिलाषिणः अ.क.४०. ९०; साभिलाषः — इति तस्याः वचः श्रुत्वा साभिलाषो वणिक्सुतः । सदा गुप्तगृहे भेजे जनन्या रतिसंगमम् अ.क.८९.१५०.

mngon par 'dod pa

= {mngon 'dod} ।। • क्रि. अभिरोचते — प्रभूतं मे धनं शक्रशक्तिमच्च महद्बलम् । अन्धभावात्त्विदानीं मृत्युरेवाभिरोचते जा.मा. २४/१२; • सं. १. = {'dod pa} अभिलाषः — स्वयमेव फलाभिलाषात् प्रवर्त्तिष्यते प्र.अ.५-३/९; इच्छा काङ्क्षा स्पृहेहा तृड् वाञ्छा लिप्सा मनोरथः । कामोऽभिलाषस्तर्षश्च अ.को.१.८.२८; अभिरुचिः — स्वसन्तानपूर्वविज्ञानस्यैवाभिरुचिविशेषात्तदभावेऽन्यत्रादृष्टेरसावपि स्वसन्तानादेव पारम्पर्यादुत्पन्नः प्र.अ.७९क/८६; काङ्क्षा मि.को.१२६ख; उत्कण्ठा — {mngon 'dod gsar pa la brten} नवोत्कण्ठाश्रयः अ.क.३८.४४; श्लाघा श्री.को.१७४ख ; कौतुकम् श्री.को.१६६क २. = {bsam pa} अभिप्रायः — शाब्देऽप्यभिप्रायनिवेदनाद् । अविसंवादनम् प्र.अ.३क/४; • भू.का.कृ. अभिप्रेतम् — इह तु न किञ्चिद् भ्रान्तिकारणं विद्यते, यतः विशेषणो हेतुरसति भ्रान्तिकारणे इत्यत्राभिप्रेतः त.प.१४७ख/७४७; अभिप्रेते निवेशार्थं बुद्धेः शब्दः प्रयुज्यते त.स.४२ख/४३१; अभिमतम् — न चात्र शब्दः परस्पराभिमते विषये प्रसिद्धः प्र.अ.४१ख/४७; त.प.२११क/८९२; अभिवाञ्छितम् — फलमभिवाञ्छितम् त.प.२३६क/९४२; न व्यावृत्तस्ततो धर्मः साध्यत्वेनाभिवाञ्छितः त.स.४ख/६५; वाञ्छितम् — ददौ सर्वार्थिसार्थेभ्यो वाञ्छिताभ्यधिकं वसु अ.क.३.१७; अभिरुचितम् — ततो यथाभिरुचितकाले वर्षापयति वि.प्र.७३क/४. १३६; अभिलषितम् — आशीर्नामाभिलषिते वस्तुन्याशंसनम् का.आ.२.३५४; अभीप्सितम् — दारान् मनोभिलषितांस्तनयान् प्रभुत्वमर्थानभीप्सितविशालतरांश्च लब्ध्वा जा.मा.६६/३९; समीहितम् — अस्तु समीहितसम्पादनसमर्थः प्र.अ.४४ख/५१; अभिरतम् — विपर्यासाभिरताः र.वि.११२ख/७४ {IV}. वि. अभिकाङ्क्षी — कालक्षपणाभिकाङ्क्षी शनैरगायत् कलयन् विपञ्चीम् अ.क.५९.१३४; तार्क्ष्यागमनाभिकाङ्क्षी अ.क.१०८.१३६; अभिनन्दी — सोऽपुत्रः पुत्राभिनन्दी शिववरुणकुवेरशक्रब्रह्मादीनन्यांश्च देवताविशेषानायाचते वि.व.२०६ख/१.८०; वि.व.२१क/२.८६; अभिकाङ्क्षकः — महामुद्राभिकाङ्क्षकः हे.त.१०क/३०; अभिलषमाणः — अनावरणं च बुद्धविमोक्षमभिलषमाणः रा.प.२२९क/१२२; अभिकामः — असंगमो नाम विशुद्धिधामो श्रेयांसि सूते कुशलाभिकामः अ.क.१६.१.

mngon par 'dod pa dang ldan pa

= {mngon par 'dod ldan/}

mngon par 'dod pa'i don

समीहितार्थः — अन्यथा सकलसमीहितार्थसिद्धेर्न्न कश्चिदनुष्ठानार्थी भवेत् प्र.अ.६क/८; अभिमतार्थः — यत्र प्रत्यक्षानुमानाभ्यामभिमतस्यार्थस्य तथाभावो न विरुध्यते त.प.२११क/८९२; समीहितम् — शास्त्रं तु नैवमिति तत एव समीहितसिद्धिः प्र.अ.५ख/७.

mngon par sdud pa

अभिसंक्षेपः — चित्ताभिसंक्षेपो मिद्धम् अभि.स्फु.१३५/८४४; चित्ताभिसंक्षेपविक्षेपभयान्नाल्पबहुतरा अभि.भा.२४५-२/८९९; द्र. {mngon par bsdus pa/}

mngon par bsdu ba

अभिनिर्हारः; अभिनिर्हारता — अथ खलु ते बुद्धा भगवन्तो वज्रगर्भस्य बोधिसत्त्वस्य अनभिभूतात्मभावतां चोपसंहरन्ति स्म… सर्वतथागतसुविभक्तकायवाक्चित्तालङ्काराभिनिर्हारतां चोपसंहरन्ति स्म द.भू.१६९ख/२.

mngon par bsdus

= {mngon par bsdus pa/} {mngon par bsdus te} अभिसंक्षिप्य — तत्सर्वं कुशलमूलं निरवशेषानिरवशेषमनवशेषमैकध्यमभिसंक्षिप्य पिण्डयित्वा तुलयित्वा अग्रया अनुमोदनया अनुमोदेत अ.सा. १२२क/७०.

mngon par bsdus pa

अभिसंक्षेपः — तस्य चित्तस्यैवमादित उपनिबद्धस्य चलस्यौदारिकस्य तस्मिन्नेवालम्बने संततियोगेन सूक्ष्मीकरणेन चाभिसंक्षेपः संस्थापना अभि.स.भा.६५ख/९०; चित्ताभिसंक्षेपः श्रा.भू.१०४ख/२६९; द्र. {mngon par sdud pa/}

mngon par non

= {mngon par non pa/}

mngon par non pa

वि. अभिभूतः — तेन अदत्तादायिनां पुरुषाणां… विषमलोभाभिभूतानाम् ग.व्यू.१९१क/२७३.

mngon par snang ba

अभिलक्षितः {a b+hi la k+Shi taHmngon par rig pa 'am mngon par snang ba'am ngo shes pa} म.व्यु.२८८७; मि.को.११८क ।

mngon par bsnun pa

वि. अभिहन्यमानः — यथा कोमलाङ्गुलितलाभिहन्यमाना नातिस्फुटं क्वणन्ति तन्त्र्यः ना.ना.२६६क/२३.

mngon par dpyad

= {mngon par dpyad pa/} {mngon par dpyad nas} अभिसमीक्ष्य — अन्यथाऽनुपपत्तिसहितां सजातीयसिद्धतां विजातीयव्यावृत्तिं चाभिसमीक्ष्य द्विलक्षणः त.प.२४ख/४९६.

mngon par dpyad pa

अभिसमीक्षा — {mngon par dpyad nas} अभिसमीक्ष्य त.प.२४ख/४९६.

mngon par spel

= {mngon par spel ba/}

mngon par spel ba

• सं. अभिवृद्धिः — पुण्याभिवृद्धिचिरतायै दात्रः (तुः ?) वि.सू.९६क/११५; • भू.का.कृ. अभिवर्धितः — स्वहेतुपरम्परयाध्यापिता अभिवर्धिताः अभि.स्फु.१८३क/९३८.

mngon par spyangs pa

भू.का.कृ. अभिप्रलम्बितम् — महाच्छत्रमण्डलं प्रादुर्बभूव विचित्रोद्विद्धमणिरत्नदण्डं… विविधमुक्ताहाराभिप्रलम्बितम् ग.व्यू.१७०ख/२५३.

mngon par spyod pa

= {mngon spyod} ।। • पा. अभिचारः, कर्मभेदः — मातृगृहे श्मशाने शून्यवेश्मनि चतुष्पथे । एकलिङ्गैकवृक्षे वा अभिचारं समारभेत् गु.स.१२४क/७३; आभिचारिकम् — {mngon spyod kyi las} आभिचारिककर्म म.मू.९७ख/८; अभिचारुकम् — अभिचारुकम् । ऊँ बुं स्वाहा हे.त.३ख/६ २. अभिनिरूपणा — {mngon par spyod pa'i rnam par rtog pa} अभिनिरूपणाविकल्पः अभि.स.भा.१२ख/१६; द्र. {mngon par rtog pa/}

mngon par spyod pa'i rnam par rtog pa

पा. अभिनिरूपणाविकल्पः, विकल्पप्रभेदः — त्रयो विकल्पाः स्वभावविकल्पोऽनुस्मरणविकल्पोऽभिनिरूपणाविकल्पश्च… अभिनिरूपणाविकल्पो योऽतीतानागतप्रत्युत्पन्नेषु विपरोक्षेष्वभ्यूहनाकारो विकल्पः अभि.स.भा.१२ख/१६.

mngon par sprul

= {mngon par sprul ba/} {mngon par sprul te/} {o nas} अभिनिर्माय — यन्न्वहं पुष्पाण्यभिनिर्माय आर्यं सुभूतिमभ्यवकिरेयम् अ.सा.३६ख/२१; ब्राह्मं वपुरभिनिर्माय जा.मा.१८२/१०४.

mngon par sprul ba

• क्रि. अभिनिर्मिमीयात् — तस्या अटव्या मध्ये योजनशतं वा द्वियोजनशतं वा त्रियोजनशतं वा अतिक्रम्य ऋद्धिमयं नगरमभिनिर्मिमीयात् स.पु.७२क/१२०; • भू.का.कृ. अभिनिर्मितः — तत्प्रतिस्पर्धिनी लङ्का जिनेन अभिनिर्मिता ल.अ.२७-३/४.

mngon par spro ba

अभ्युत्साहः — यो बोधिसत्त्वस्य चित्ताभ्युत्साहोऽप्रमेयकुशलधर्मसंग्रहाय सत्त्वार्थक्रियायै बो.भू.१०७क/१३८.

mngon par phab

क्रि. अभिप्रवर्षयामास — अथ ब्रह्मकायिका देवपुत्रा दिव्यं पुष्पवर्षमभिप्रवर्षयामासुः स.पु.६०क/१०५.

mngon par phab pa

= {mngon par phab/}

mngon par phyag 'tshal

= {mngon par phyag 'tshal ba/}

mngon par phyag 'tshal ba

• क्रि. अभिवन्दयति — अभिवन्दयति गुरुम् हे.त.७ख/२०; • सं. अभिवन्दनम् — क्रियते किं शरण्यस्य न बुद्धस्याभिवन्दनम् अ.क.३३.१४; अभिवन्दना — तेऽथ कृत्वा भगवतः पादपद्माभिवन्दनाम् अ.क.३३.४.

mngon par phyogs

= {mngon par phyogs pa/}

mngon par phyogs pa

= {mngon phyogs/} {mngon du phyogs pa} ।। • वि. अभिमुखः — {grong khyer mngon phyogs lam} नगराभिमुखं मार्गम् अ.क.१०.६८; अभिमुखी — {gnyid la mngon phyogs} निद्राभिमुखी अ.क.२४.१४४; {byang du mngon par phyogs pa} उत्तराभिमुखी वि.प्र.१८२ख/३. २०२; उन्मुखः — तद्वधोन्मुखः अ.क.६६.६६; {rab zhir mngon phyogs} प्रशमोन्मुखः अ.क.६२.५९; उन्मुखी — तिमिरोन्मुखी अ.क.३२.१; अन्धसंदर्शनोद्विग्ना सुरूपालोकनोन्मुखी अ.क.४०.४१; सम्मुखः — {spyi rnams du ma mngon phyogs pa'i yul can} सम्मुखानेकसामान्यविषयः त.स.७८क/७२६; आमुखः — सर्वज्ञेयेष्वसंमूढं न च तेष्वामुखं सदा सू.अ.१६०क/४८; मुखः — {nub tu mngon par phyogs pa} पश्चिममुखः वि.प्र.२०१ख/२. सं. आभिमुख्यम् — नाभिमुख्येन तद्दृष्टेः स्वमुखादेस्तथेक्षणम् त.स.७६क/७०९ ३. अभ्येत्य — {dge slong ma ni ri ma la mngon phyogs} अभ्येत्य भिक्षुकीं शैलाम् अ.क.४०.१६५.

mngon par 'phags

= {mngon par 'phags pa/} {mngon par 'phags te} अभ्युद्गम्य — ततः सुप्रभा दारिका तैरुपक्रम्यमाणा विततपक्ष इव हंसराजो गगनतलमभ्युद्गम्य विचित्राणि प्रातिहार्याणि दर्शयितुमारब्धा अ.श.१९०ख/१७६.

mngon par 'phags pa

वि. अभ्युद्गतः — सर्वधर्माभ्युद्गतो नाम समाधिः अ.सा.४३०ख/२४३; तस्य तानि कुशलमूलानि सर्वलोकाभ्युद्गतानि भवन्ति अ.सा.२८८क/१६२; अथ खलु भगवान् श्रीगर्भसिंहासने संनिषण्णो मेरुरिवाभ्युद्गतः रा.प. २२८क/१२०; उद्गतः — सर्वलोकधातूद्गतमुकुटेन ग.व्यू.२७५ख/२.

mngon par 'phel

= {mngon par 'phel ba/}

mngon par 'phel ba

• सं. अभिवृद्धिः — बह्वयोऽमराणां दिवि तूर्यकोट्यो नदन्ति कामज्वलनाभिवृद्धौ र.वि.१२४क/१०३; • भू.का.कृ. अभिविवर्धितम् — सर्वबुद्धधर्माध्याशयविशुद्धिबलमभिविवर्धितम् ग.व्यू.१७२क/२५४.

mngon par 'phel bar 'gyur

क्रि. अभिवर्धते — तञ्च पुण्यमस्य नित्यकालं तद्बहुलमनस्कारस्य सर्वकालानुगतमभिवर्धते बो.भू.७७क/८९.

mngon par bab

क्रि. अभिप्रावर्षत् — समनन्तरसमापन्नस्य खलु पुनस्तस्य भगवतो मान्दारवमहामान्दारवाणां मञ्जूषकमहामञ्जूषकाणां च दिव्यानां पुष्पाणां महत्पुष्पवर्षमभिप्रावर्षत् स.पु.९क/१३.

mngon par bab pa

= {mngon par bab/}

mngon par bya

क्रि. १. अभिव्यज्यते — यस्य महामते नित्याचिन्त्यं न हेतुस्वलक्षणयुक्तम्, तत्कथं केनाभिव्यज्यते नित्यमचिन्त्यमिति ल.अ.७८ख/२६ २. व्यक्तीकरिष्यामि — सर्वज्ञज्ञानदर्शनं व्यक्तीकरिष्यामि अ.श.११४ख/११४.

mngon par byang chub

= {mngon par byang chub pa/}

mngon par byang chub pa

१. अभिबोधिः — {mngon par byang chub pa'i rim pa'i man ngag} अभिबोधिक्रमोपदेशः क.त.१८०६; अभिबोधनम् — {phag mo mngon par brjod pa bshad pa'i rgyud phyi ma las phag mo mngon par byang chub pa zhes bya ba} आख्याततन्त्रोत्तरवज्रवाराह्यभिधानाद् वाराह्यभिबोधननाम क.त.३७७ २. = {mngon par rdzogs par byang chub pa} अभिसंबोधिः — बुद्धक्षेत्रकायाभिसंबोध्यवतारज्ञानम् द.भू.२६७क/५९.

mngon par byang chub pa phra ba la 'jug pa'i ye shes

पा. अभिसंबोधिसूक्ष्मप्रवेशज्ञानम्, सूक्ष्मप्रवेशज्ञानभेदः — यानीमानि तथागतानामर्हतां सम्यक्संबुद्धानां सूक्ष्मप्रवेशज्ञानानि यदुत चर्यासूक्ष्मप्रवेशज्ञानं वा…अभिसंबोधिसूक्ष्मप्रवेशज्ञानं वा द.भू.२६६क/५८.

mngon par byas

= {mngon par byas pa/}

mngon par byas pa

भू.का.कृ. अभिसंस्कृतम् — इति हि भिक्षवो बोधिसत्त्वैश्चेम एवंरूपा व्यूहा बोधिसत्त्वस्य पूजाकर्मणे बोधिमण्डेऽभिसंस्कृता अभूवन् ल.वि.१४७क/२१८.

mngon par byugs

भू.का.कृ. अभ्यक्तः — भित्त्वा गुहां तदभ्यक्तशिरःपादकरोदरः । व्रजन्मन्त्रबलोपेतः क्रूरसर्पैर्न बाध्यते अ.क.६.९०.

mngon par byugs pa

= {mngon par byugs/}

mngon par byung

= {mngon byung /}

mngon par byung ba

= {mngon byung /}

mngon par byed

= {mngon par byed pa/} {mngon par byed cing} प्रकटयन् — यो हि नाम भवांस्तथागतप्रवचनव्याख्यानव्याजेन दूषणमात्रकौशलमेवात्मनः प्रकटयन् प्र.प./६५.

mngon par byed pa

• क्रि. प्रकाशयति — तद्यथा महामते सोमादित्यमण्डलं युगपत्सर्वरूपावभासान् किरणैः प्रकाशयति ल.अ.७६ख/२५; • सं. अभिमुखीकरणम् — आभिमुख्याद् भवेन कृतस्य कर्मणः पुनर्भवे विपाकदानायाभिमुखीकरणात् म.भा.३ख/१.११; द्र. {mngon du byed pa/}

mngon par dbab pa

अभिप्रवर्षणम् — महाधर्मवृष्ट्यभिप्रवर्षणम् स.पु.७ख/११; द्र. {mngon par 'bab pa/}

mngon par dbang bskur

= {mngon par dbang bskur ba/}

mngon par dbang bskur ba

• क्रि. १. अभिषिञ्चति — सौवर्णं भृङ्गारं गृहीत्वा तेन वारिणा तं कुमारं मूर्धन्यभिषिञ्चति द.भू.२६५क/५७ २. अभिषिच्यते — जिनपुत्रैः परिवृतः सर्वबुद्धक्षेत्रागतैर्बुद्धपाण्यभिषेकैश्चक्रवर्तिपुत्रवदभिषिच्यते ल.अ.८२ख/३० ३. अभिषिञ्चेत् — मन्त्री परहिते रतः कृपयाभिषिञ्चेत् दु.प.२४३/२४२; • सं. १. पा. अभिषेकः — लौकिकदशलोकोत्तरेकादशाभिषेकप्रकाशकम् वि.प्र.११४क/१, पृ.१२ २. अभिषेचनम् — चक्रे शमविवेकस्य भगवानभिषेचनम् अ.क.२७.४४; • भू.का.कृ. अभिषिक्तः — इह सप्ताभिषेकैरभिषिक्तः सन् महामण्डले व्रजति शुभवशात् सप्तभूमीश्वरत्वम् वि.प्र.१५३क/३.१००; {rgyal srid rgyas la mngon dbang bskur} स्फीतराज्याभिषिक्तः अ.क.९३.९३; द्र. {mngon par dbang bskur bar gyur pa/}

mngon par dbang bskur bar gyur

= {mngon par dbang bskur bar gyur pa/}

mngon par dbang bskur bar gyur pa

भू.का.कृ. अभिषिक्तः — पुण्यसंभारेण भूयोऽवैवर्तिकाद्यां प्रविशति नियतं कुम्भगुह्याभिषिक्तः वि.प्र.१५३क/३.१००.

mngon par dbang bskur bar bya

क्रि. अभिषेचयेत् — गृहस्थं तासां नवानां मध्ये एकया स्वभार्यया, एकेन विजयघटेनाभिषेचयेत् वि.प्र.१५९क/३.११९.

mngon par 'bab

= {mngon par 'bab pa/}

mngon par 'bab pa

• क्रि. अभिप्रवर्षति — सप्ताहं सूक्ष्मगन्धोदकधारावर्षमभिप्रवर्षति ग.व्यू.४७क/१४१; • सं. अभिप्रवर्षणम् — सर्वमाल्यदामहारव्यूहमेघाच्छन्नधाराभिप्रवर्षणालंकाराः ग.व्यू.२८१क/६.

mngon par 'byung

= {mngon par 'byung ba/}

mngon par 'byung ba

• क्रि. संभवति — तेनैव च नामरूपेण विवर्धितेन एषां षडायतनग्रामः संभवति द.भू.१८१क/११; • सं. १. अभ्युदयः, उत्पत्तिः — हेवज्राभ्युदयः पञ्चमः पटलः हे.त.२६क/८६; • पा. अभिनिष्क्रमणम्, बुद्धकृत्यम् — तुषितभवनवासमादिं कृत्वा च्यवनसं(चं)क्रमणगर्भस्थितिजन्मकुमारक्रीडान्तःपुरवासाभिनिष्क्रमणदुष्करचर्याबोधिमण्डोपसंक्रमणमारधर्षणाभिसंबोध्यध्येषणमहाधर्मचक्रप्रवर्तनमहापरिनिर्वाणोपसंक्रमणाय द.भू.१७७क/१०; अभिनिर्याणम् — अत्र च तुषितभवनावस्थानं योनिप्रवेशो जातिः कामभोगोऽभिनिर्याणं दुष्करचरणं धर्मचक्रप्रवर्तनं महापरिनिर्वाणादयश्च प्रदर्श्यन्ते म.टी.३१७क/१९०; • पा. आविर्भावः, सांख्यमते म.व्यु.४५६६; मि.को.१०१क ४. निष्क्रमः — यत्र न निष्क्रमणं न च धर्मो ज्ञायति रण्यगतो न च मोक्षः । तत्र तु राज्यसमृद्धिसहाय निष्क्रम शान्तमना अनिकेताः शि.स.१७७ख/१७५; नैष्क्रम्यम् — सुखापि नैष्क्रम्याश्रिता दुःखाप्यदुःखासुखापि नैष्क्रम्याश्रिता म.व्यु.७५५४.

mngon par 'byung ba phra ba la 'jug pa'i ye shes

पा. अभिनिष्क्रमणसूक्ष्मप्रवेशज्ञानम्, सूक्ष्मप्रवेशज्ञानभेदः — यानीमानि तथागतानामर्हतां सम्यक्संबुद्धानां सूक्ष्मप्रवेशज्ञानानि यदुत चर्यासूक्ष्मप्रवेशज्ञानं वा… अभिनिष्क्रमणसूक्ष्मप्रवेशज्ञानं वा द.भू.२६६क/५८.

mngon par 'byung ba la brten pa

वि. नैष्क्रम्याश्रितम् — सुखापि नैष्क्रम्याश्रिता दुःखाप्यदुःखासुखापि नैष्क्रम्याश्रिता म.व्यु.७५५४.

mngon par 'byor pa

अभ्युदयः — {snga mar bsam pa'i bdag nyid che/} {'dir ni mngon par 'byor pas brling} पूर्वत्राशयमाहात्म्यमत्राभ्युदयगौरवम् का.आ.२.३००.

mngon par 'bras bu 'grub pa

क्रि. अभिनिर्वर्तयति — यदिष्टानिष्टमादीनवानुशंसयुक्तं फलमभिनिर्वर्तयन्ति तत्तेषां विपाक इत्युच्यते बो.भू.१९८ख/२६७.

mngon par 'brel

= {mngon par 'brel ba/}

mngon par 'brel pa

= {mngon par 'brel ba/}

mngon par 'brel pa can

वि. अभिसम्बध्यमानः — {mngon par 'brel pa can nyid} अभिसम्बध्यमानत्वम् न्या.टी.८४क/२२८.

mngon par 'brel pa can nyid

अभिसम्बध्यमानत्वम् — तेन युगपदभिसम्बध्यमानत्वं सर्वगतत्वे नियतम् न्या.टी.८४क/२२८.

mngon par 'brel ba

• क्रि. अभिसम्बध्यते — यत् सर्वस्मिन् देशेऽवस्थितैः स्वसम्बन्धिभिर्युगपदभिसम्बध्यते न्या.टी.८४क/२२८; • सं. अभिसम्बन्धः — अनेकार्थाभिसम्बन्धे विरुद्धव्यक्तिसम्भवः त.प.४४क/५३६; भावनानियोगधात्वर्थानां परस्परसम्बन्धः फलाभिसम्बन्धो वा विधिर्वाक्यार्थः प्र.अ.१०-५/२१; • वि. अभिसम्बध्यमानः — आकाशमपि हि सर्वदेशावस्थितैर्वृक्षादिभिः स्वसंयोगिभिर्युगपदभिसम्बध्यमानं सर्वगतं च न्या.टी.८४क/२२९.

mngon par sbags

= {mngon par sbags pa/}

mngon par sbags pa

भू.का.कृ. अभिषिक्तम् — {khrag gis mngon par sbags pa'i bzhin ras} रक्ताभिषिक्तं वदनम् अ.क.३.१८०.

mngon par sbyar

= {mngon sbyar/}

mngon par sbyar ba

= {mngon sbyar/}

mngon par sbyor

= {mngon sbyor/}

mngon par sbyor ba

= {mngon sbyor/}

mngon par sbyor ba yin

क्रि. अभियुज्यते — ततः स्वदुःखक्षयसाक्षात्करणे सर्वभावसाक्षात्करणे चाभियुज्यते प्र.अ.१०१क/१०८.

mngon par sbyor bar mdzad

= {mngon sbyor mdzad/}

mngon par ma grub pa

• सं. अनभिनिर्वृत्तिः — एवमेतेषां सर्वधर्माणां या अस्वभावता, सा अनभिनिर्वृत्तिः अ.सा.२२ख/१३; • वि. अनभिनिर्वृत्तम् — कतमत्तद्विज्ञानं यदग्राह्यमनभिनिर्वृत्तम् अ.सा.२२ख/१३; अजाता अनभिनिर्वृत्ता हि बोधिः सु.प.२७ख/७.

mngon par ma bsgrubs

= {mngon par ma bsgrubs pa/}

mngon par ma bsgrubs pa

वि. अनभिनिर्हृतम् — न हि शक्यम्… अनभिनिर्हृतसर्वज्ञताज्ञानैः…तत्तथागतसमाधिविकुर्वितमवतर्तुं वा प्रतिपत्तुं वा द्रष्टुमधिगन्तुं वा ग.व्यू.२९२क/१४.

mngon par ma chags par bya

कृ. अनभिनिविष्टेन भवितव्यम् — अत एतस्मात्कारणान्महामते बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन देशनापाठरुतानभिनिविष्टेन भवितव्यम् ल.अ.१३३क/७९.

mngon par ma rtogs pa

भू.का.कृ. अनभिसमितः — मार्गस्य पूर्वं लौकिकेन मार्गेणानभिसमितत्वात् अभि.भा.५२ख/१०७०.

mngon par ma dad pa

वि. अनभिप्रसन्नः — {mngon par ma dad pa rnams mngon par dad par bya ba'i phyir} अनभिप्रसन्नानामभिप्रसादाय म.व्यु.८३५२.

mngon par ma byung ba

वि. अनभिनिष्क्रान्तः — {khab na bzhugs pa las mngon par ma byung ba} अनभिनिष्क्रान्तगृहावासः स.पु.८ख/१२.

mngon par ma dmigs pa

पा. अनभिलक्षितः, समाधिविशेषः — {mngon par ma dmigs pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} अनभिलक्षितो नाम समाधिः म.व्यु.६०१.

mngon par mi dga'

= {mngon par mi dga' ba/}

mngon par mi dga' ba

• सं. अनभिरतिः — भोगेषु चानभिरतिः सू.अ.१९६ख/९८; {mngon par mi dga' ba'i 'du shes} अनभिरतिसंज्ञा म.व्यु.७००७; • वि. अनभिरतः — {dben pa la mngon par mi dga' ba} विवेकानभिरतः श्रा.भू./१८९.

mngon par mi dga' ba'i 'du shes

अनभिरतिसंज्ञा — {'jig rten thams cad la mngon par mi dga' ba'i 'du shes} सर्वलोकेऽनभिरतिसंज्ञा म.व्यु.७००७.

mngon par mi 'gyur

= {mngon par mi 'gyur ba/}

mngon par mi 'gyur ba

अदर्शनम् — मिथ्यानुरागेण हि विद्यमानस्यापि दोषस्यादर्शनात् त.प.१७६क/८११.

mngon par mi 'grub

क्रि. नाभिनिर्वर्तयति — किं पुनः कारणमष्टमं भवं नाभिनिर्वर्तयति अभि.भा.२०ख/९४२.

mngon par mi rtogs pa

अनभिसंबोधः — स्वयं च सूक्ष्मधर्मानभिसम्बोधात् अभि.भा.१०ख/८९९.

mngon par mi 'dod

= {mngon par mi 'dod pa/}

mngon par mi 'dod pa

वि. अनभिलाषी — भवाभिलाषिणो विभवाभिलाषिणस्तदुभयानभिलाषिणश्च र.वि.८९क/२७; असम्मतः — परमगुह्यतमे मण्डले अदृष्टसमये तथागतकुले असम्मते जने अप्रकाश्य सर्वभूतानां त्वन्मन्त्रानुवर्तिनाम् म.मू.२४२ख/२७२.

mngon par mi shes

= {mngon par mi shes pa/}

mngon par mi shes pa

• सं. १. अनभिज्ञानम् — सत्येष्वनभिज्ञानं परमार्थतोऽविद्या द.भू.२२०क/३१ २. अनभिज्ञता — केवलं तदुपन्यासो भवत उत्सर्गापवादविषयानभिज्ञतामेव प्रकटयति त.प.२४१ख/९५४; • वि. अनभिज्ञः — अविज्ञाय संचेतनीयता यथा कश्चिद्गुणदोषानभिज्ञोऽनभिनिविष्टः यदृच्छयाभिसन्धायकुशलमाचरति अभि.स.भा.४६ख/६४; वि.सू.८२ख/१००.

mngon par mi gsal

= {mngon par mi gsal ba/}

mngon par mi gsal ba

• सं. अनभिव्यक्तिः — न खलु सत एवानभिव्यक्तिरनित्यता बौद्धस्य प्रसिद्धा प्र.अ.४०क/४६; • वि. अनभिव्यक्तः — यतः प्रागनभिव्यक्तोऽसौ पश्चात्तेभ्यः साधनेभ्योऽभिव्यक्तिमासादयति त.प.१५६ख/३६; कदाचिच्चानभिव्यक्तक्षीरादिवेलायाम् वा.टी.८६ख/४३.

mngon par mos

= {mngon par mos pa/}

mngon par mos pa

• क्रि. अभिलषते — अनादिकालप्रपञ्चदौष्ठुल्यविचित्रविपाकविकल्पवासनाभिनिवेशहेतुकाः सर्वभावस्वभावा इति संपश्यन् प्रत्यात्मार्यज्ञानगतिविषयमभिलषते ल.अ.८७ख/३४; • सं. अभिलाषः — तस्यैवं शून्यतानिमित्तमवतीर्णस्य न कश्चिदभिलाष उत्पद्यते द.भू.२२४क/३४; • वि. अभिलाषी — {gzugs rnam pa sna tshogs kyi yul la mngon par mos pa} विचित्ररूपविषयाभिलाषिणः ल.अ.९१क/३८; ग.व्यू.३१५क/३७.

mngon par mos par byed

= {mngon par mos par byed pa/}

mngon par mos par byed pa

क्रि. अभिलषते — ईदृश्या कायजीवितनिरपेक्षतया सर्वज्ञतामभिलषन्ते ग.व्यू.३०८ख/३९६.

mngon par dmar ba

वि. अभिताम्रम् — एतन् मुखं प्रियायाः शशिनं जित्वा कपोलयोः कान्त्या । तापाभिताम्रमधुना कमलं ध्रुवमीहते जेतुम् ना.ना. २७९क/१२०.

mngon par smon pa

कृ. अभिगमनीयम् — निरुक्तिप्रतिसंविदा सर्वजगदभिगमनीयसुमधुरगिरिनिर्घोषाक्षरैर्निर्दिशति द.भू.२५५क/५१.

mngon par smra ba

अभिवादनम् — पारिवासिकमानास्यचारिभ्यामभिवादनवन्दनप्रत्युत्थानाञ्जलिसामीचीकर्मणां प्रकृतिस्थाद् भिक्षोरस्वीकरणम् वि.सू.८७क/१०४.

mngon par gtses par gyur pa

वि. अभिद्रुतः — न अभिद्रुतस्य लुब्धकैर्मृगस्याश्रमं प्रविष्टस्यादाने वि.सू.१७क/१९.

mngon par brtson

= {mngon par brtson pa/}

mngon par brtson pa

• सं. = {brtson 'grus} अभियोगः, वीर्यम् — अभियोगस्य वीर्यस्याभावात् अभि.स्फु.१८९ख/९४९; सूत्रादीनां धर्माणां श्रवणोद्ग्रहणधारणस्वाध्यायाभियोगः बो.भू.५०क/५८; मन्त्रतन्त्राभियोगेन म.मू.३२६क/५११; • वि. = {brtson 'grus dang ldan pa} अभियुक्तः, वीर्यवान् — अभियुक्तो वीर्यवानारब्धवीर्य इत्यर्थः अभि.स्फु.१८९ख/९४८; अभियुक्तकः — आशयेन हि सदाभियुक्तका रा.प.२३२क/१२५; उद्यतः — सुदुष्करैः कर्मभिरुद्यतात्मनाम् सू.अ.१९५ख/९६.

mngon par mtshon pa

वि. अभिलक्षितम् — चारित्रगुणविशुद्ध्यभिलक्षितं क्षितितलतिलकभूतमन्यतमं महद्ब्राह्मणकुलम् जा.मा.६०/३६.

mngon par 'tshang rgya

= {mngon par 'tshang rgya ba/}

mngon par 'tshang rgya ba

• क्रि. अभिसंबुध्येत — अहं च अन्ये च बोधिसत्त्वाः समारोपापवादकुदृष्टिवर्जितमतयः क्षिप्रमनुत्तरां सम्यक्संबोधिमभिसंबुध्येरन् ल.अ.८२ख/३०; • पा. अभिसंबोधिः, बुद्धकृत्यम् — तुषितवरभवनवासमुपादाय च्यवनचंक्रमणगर्भस्थितिजन्माभिनिष्क्रमणाभिसंबोध्यध्येषणमहाधर्मचक्रप्रवर्तनमहापरिनिर्वाणभूमिरिति सर्वतथागतकार्यमधितिष्ठति द.भू.२६९ख/६१; सर्वबुद्धक्षेत्रभिसंबोध्याकारेणाभिनिर्हारेण बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०५क/२८.

mngon par 'tshang rgya ba'i rnam par 'phrul pa rnam par sgrub pa

पा. अभिसंबोधिविकुर्वितविठपनः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — अभिसंबोधिविकुर्वितविठपनेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०६ख/२९.

mngon par 'tshang rgya ba'i lus

अभिसंबोधिकायता — तथागतकायानामभिसंबोधिकायतां च प्रजानाति द.भू.२४४क/४५.

mngon par 'tshang rgya bar byed pa

क्रि. अभिसंबुध्यते — सर्वधर्मसमुद्रनानारम्बणानेकविचित्रनानापरम्परानिर्देशानन्तधर्मपरम्परास्रोतोऽभिसंबुध्यन्ते ग.व्यू.२०७क/२८८.

mngon par 'tshang rgya bar shog

= {mngon par 'tshang rgya shog}

mngon par 'tshang rgya shog

क्रि. अभिबुध्यताम् — पुण्यमत्र यदुपार्जितं मया तेन बोधिमभिबुध्यतां जगत् रा.प.२३०ख/१२३.

mngon par mdzes pa

= {mngon mdzes/}

mngon par 'dzin pa

अभिग्रहणम् — विज्ञानानामेकलक्षणानां विषयाभिग्रहणप्रवृत्तानां दृष्टो हीनोत्कृष्टमध्यमविशेषो व्यवदानाव्यवदानतश्च कुशलाकुशलतश्च ल.अ.६२ख/८.

mngon par 'dzeg pa

अभिरोहणम् — प्लवनं लङ्घनं चैव तरूणां चाभिरोहणम् म.मू.१८२क/१११.

mngon par 'dzegs pa

= {mngon 'dzegs pa/}

mngon par rdzogs par byang chub

= {mngon par rdzogs par byang chub pa/}

mngon par rdzogs par byang chub pa

१. अभिसंबोधिः — अभिसंबोधिपरिनिर्वाणदर्शनवृत्त्या द्वया वृत्तिः सू.अ.१५४ख/३९; अभिसंबोधः — स्वयञ्चानाचार्यकमेकाकिन एव च त्रिसाहस्रमहासाहस्रे महाबोधेरभिसंबोधः बो.भू.४५ख/५२; अभिसम्बोधनम् — अनुपदिष्टज्ञानमिति स्वयमभिसम्बोधनार्थेन अभि.स्फु.२७३ख/१०९७; • पा. अभिसंबोधिः, बुद्धकृत्यम् — तुषितभवनवासमादिं कृत्वा च्यवनचंक्रमणगर्भस्थितिजन्मकुमारक्रीडान्तःपुरवासाभिनिष्क्रमणदुष्करचर्याबोधिमण्डोपसंक्रमणमारधर्षणाभिसंबोध्यध्येषणमहाधर्मचक्रप्रवर्तनमहापरिनिर्वाणोपसंक्रमणाय शि. स. १६०क/१५३.

mngon par rdzogs par 'tshang rgya

= {mngon par rdzogs par 'tshang rgya ba/}

mngon par rdzogs par 'tshang rgya ba

• क्रि. १. अभिसंबुध्यति म.व्यु.६९०७; अभिसंबुध्यते — अपि तु खलु पुनस्तथा विसर्जयति यथा बुद्धज्ञानमभिसंबुध्यते स.पु.१०६क/१७० २. अभिसंभोत्स्यते — अयं रुचिरकेतुः सत्पुरुषोऽनागतेऽध्वनि… सुवर्णप्रभासितायां लोकधातावनुत्तरां सम्यक्संबोधिमभिसंभोत्स्यते सु.प्र.४५क/९०; • सं. अभिसंबोधनम् — बोधिमण्डोपसंक्रमणमारधर्षणबोध्यभिसंबोधनधर्मचक्रप्रवर्तनम् ल.वि.२६ख/३२.

mngon par rdzogs par 'tshang rgya bar 'gyur

= {mngon par rdzogs par 'tshang rgya bar 'gyur ba/}

mngon par rdzogs par 'tshang rgya bar 'gyur ba

क्रि. १. अभिसंबुध्यते — आशुरेवानुत्तरसम्यक्संबोधिमभिसंबुध्यन्ते दु.प.२१५/२१४ २. अभिसंभोत्स्यते — यथा बुद्धैर्भगवद्भिः पारमिता अभिसंबुद्धा अभिसंभोत्स्यन्तेऽभिसंबुध्यन्ते च तथाऽहमधिमुच्ये इत्यभिसंस्करणात् सू.अ.१७६ख/७०.

mngon par rdzogs par 'tshang rgya bar bya

• क्रि. अभिसंबुध्यते — तत्कथमनुत्पादोऽनुत्पादमभिसंबुध्यते शि.स.१४३क/१३७ २. = {mngon par rdzogs par 'tshang rgya bar bya ba/}

mngon par rdzogs par 'tshang rgya bar bya ba

• कृ. अभिसंबोद्धव्यम् — न सन्त्यपरे धर्मा अभिसंबोद्धव्याः स.पु.५३क/९३; नैतेन कश्चिन्निर्यास्यति । यश्चाभिसंबुध्येत, यच्चाभिसंबोद्धव्यम् अ.सा.२९२ख/१६५; • क्रि. अभिसंबोधयेयम् — तानहं सर्वान् बोधिमण्डे निषीद्य अनुत्तरां सम्यक्संबोधिमभिसंबोधयेयम् शि.स.१५६क/१५०.

mngon par rdzogs par 'tshang rgya bar byed

= {mngon par rdzogs par 'tshang rgya bar byed pa/}

mngon par rdzogs par 'tshang rgya bar byed pa

क्रि. अभिसंबुध्यते — बोधिसत्त्वो ध्यानं निश्रित्यानुत्तरां सम्यक्संबोधिमभिसंबुध्यते बो.भू.११२क/१४४.

mngon par rdzogs par sangs rgyas

= {mngon par rdzogs par sangs rgyas pa/} {mngon par rdzogs par sangs rgyas nas} अभिसंबुध्य — यदा भगवता अनुत्तरां सम्यक्संबोधिमभिसंबुध्य श्रावका नियुक्तास्तेषु तेषु जनपदेषु विनेयजनानुग्रहार्थम् अ.श.२५१ख/२३१.

mngon par rdzogs par sangs rgyas pa

• क्रि. अभिसंबुध्यते — यथा बुद्धैर्भगवद्भिः पारमिता अभिसंबुद्धा अभिसंभोत्स्यन्तेऽभिसंबुध्यन्ते च तथाऽहमधिमुच्ये इत्यभिसंस्करणात् सू.अ.१७६ख/७०; • भू.का.कृ. अभिसंबुद्धः — यथा बुद्धैर्भगवद्भिः पारमिता अभिसंबुद्धा अभिसंभोत्स्यन्तेऽभिसंबुध्यन्ते च सू.अ.१७६ख/७०.

mngon par rdzogs par sangs rgyas par

अभिसंबोद्धुम् — न शक्यं सुगतिपन्थानमपि विशोधयितुं कुतः पुनरनुत्तरां सम्यक्संबोधिमभिसंबोद्धुम् रा.प.२५०ख/१५२.

mngon par zhu ba

अभ्यर्थना ।

mngon par zhugs

= {mngon par zhugs pa/}

mngon par zhugs pa

भू.का.कृ. अभिनिविष्टः — {yon tan la mngon par zhugs pa} गुणाभिनिविष्टः श्रा.भू.१४ख/३१; द्र. {mngon par zhen pa/}

mngon par zhus

= {mngon par zhus pa/}

mngon par zhus pa

भू.का.कृ. अभिचोदितम् — स पर्यन्तोपदेशाय नारदेनाभिचोदितः अ.क.२४.४८.

mngon par zhen

= {mngon par zhen pa/} {mngon par zhen nas} अभिनिविश्य — यो हि कश्चिदीश्वरं प्रजापतिमन्यं वा कारणं पश्यति स तन्नित्यमेकं चात्मानं कर्तारमभिनिविश्य अभि.भा.२३०क/७७३.

mngon par zhen pa

= {mngon zhen} ।। • क्रि. अभिनिविशते — तत्र चासद्विकल्पे बाला अभिनिविशन्ते गमनागमनतः ल.अ.९३क/३९; अभिनिवेशते — तस्मिन्नेवाभिधेये मृगतृष्णाख्ये लक्षणवैचित्र्याभिनिवेशेनाभिनिवेशते ल.अ.१०६ख/५२; • सं. १. अभिनिवेशः — भावाभिनिवेशव्याकुलितम् प्र.प.४०-३/१०८; {rtag par mngon zhen gyis bslangs pa} सातत्याभिनिवेशोत्थम् बो.अ.५.८१ २. = {chags pa} अभिष्वङ्गः, आसक्तिः — नित्यसुखात्मात्मीयदर्शनाक्षिप्तं साश्रय(स्रव)धर्मविषयं चेतसोऽभिष्वङ्गं रागमाहुः प्र.वृ.१६६ -१/६; नापि ममेत्यगृह्णत आत्मसुखोत्पादानुकूलत्वेन अगृहीते वस्तुन्यात्मीयत्वेनाभिष्वङ्गः समुद्भवति त.प.२९५क/१०५३; अभिसंसक्तिः — सत्पापकोपपातकहत्याद्रोहेन्द्रियाभिसंसक्तिः वि.प्र.११०ख/१, पृ. ७ ३. = {'dod pa} अभिलाषः, इच्छा — सङ्गादय इति । सङ्गः अभिलाषः त.प.१६२क/४५; अ.को.१.८.२८ ४. = {nges pa} अध्यवसायः, निश्चयः — अभेदाध्यवसायाच्च सन्तानगतमेकत्वं द्रष्टव्यम् न्या.टी.३८ख/२६; अभिनिवेशः — एकैकेनाभिसम्बन्धे प्रतिसन्धिर्न युज्यते । एकार्थाभिनिवेशात्मा प्रवक्तृश्रोतृचेतसोः प्र.वा.२.३७७ ५. = {'god pa} निवेशनम् — न ह्यस्माभिरवाच्यशब्दनिवेशनं पुद्गले प्रतिषिध्यते, स्वतन्त्रेच्छामात्राधीनस्य केनचित् प्रतिषेद्धुमशक्यत्वात् त.प.२२३ख/१६३ ०. निर्बन्धः — अथ निर्बन्धस्तदप्युच्यते प्र.अ.५१ख/५९; आक्रोशः — न ह्याक्रोशमात्रेणैव विना प्रमाणं प्रेक्षावतामाशङ्कानिवृत्तिर्युक्ता त.प.२४२ख/९५७; • भू.का.कृ. अभिनिविष्टः — अभिनिविष्टेनेति आसक्तेन बो.प.३५; धर्मपुद्गलाभिनिविष्टाश्चित्तमात्रं यथाभूतं न जानन्ति त्रि. भा.१४६ख/२७; {tshul min dag la mngon zhen pa'i} अन्यायाभिनिविष्टानाम् अ.क.६२.२५; निविष्टः — {phrag dog la mngon par zhen pa'i blo} ईर्ष्यानिविष्टबुद्धिः वि.व.११७क/१.१३०; अभिनिवेशितः — त्रैधातुके प्रतिष्ठानं सक्तिरालीनचित्तता । रत्नत्रितयशीलेषु तद्दृष्ट्यभिनिवेशिता अभि.अ.१.६१; विनिवेशितः — काकः पद्मवने प्रीतिं प्राप्नोति नहि तादृशीं । यादृशीमशुचिस्थानविनिवेशितसङ्गमः प्र.अ.१४४ख/१५४ {IV}. वि. अभिनिवेशी — अहो बत महासत्त्व सत्तत्त्वाभिनिवेशिना । परार्थे विपुलः क्लेशः कृतः सुकृतिना त्वया अ.क.६.१५१; अभिनिवेशिनी — अयं घट इत्येकाभिनिवेशिनी मतिः प्र.अ.१७२ख/१८७.

mngon par zhen pa na

कृ. अभिनिविशमानः — अभिनिविशमानाऽभिनिविशते अभि.भा.९क/८९४. {mngon par zhen pa can} वि. = {mngon zhen can} निवेशी — वस्तुविपरीताकाराभिनिवेशिष्वपि तीर्थान्तरीयप्रत्ययेषु भावात् प्र.वृ.१९३-१/७०; निविष्टः — नात्मदृष्टिनिविष्टस्य शमुद्वेगकारणम् प्र.अ.१४४ख/१५४.

mngon par zhen par 'gyur

क्रि. अभिनिविशते — बालोऽश्रुतवान् पृथग्जनश्चक्षुषा रूपाणि दृष्ट्वा दौर्मनस्यस्थानीयान्यभिनिविशते शि.स.१४१क/१३५.

mngon par zhen par byas

= {mngon par zhen par byas pa/}

mngon par zhen par byas pa

भू.का.कृ. अभिनिविष्टः — तथैव च दीर्घकालमभिनिविष्टो लोकेन बो.भू.२४क/२६.

mngon par zhen par byed

= {mngon par zhen par byed pa/}

mngon par zhen par byed pa

क्रि. अभिनिवेश्यते — तद्यथा महामते मृगतृष्णिका मृगोल्लापिनी उदकभावाभिनिवेशेनाभिनिवेश्यते ल.अ.८५ख/३३.

mngon par zhen par mi bya

कृ. नाभिनिवेष्टव्यम् — काश्यपीयाः पठन्ति, ‘सप्तकृत्वो देवान् सप्तकृत्वो मनुष्यान्’ इति । नात्राभिनिवेष्टव्यम् अभि.भा.२०ख/९४१.

mngon par zhon

= {mngon par zhon pa/}

mngon par zhon pa

वि. अभिरूढः — अथाभिरूढः स नरेण तेन भाराभियोगेन विहन्यमानः जा.मा. २८३/१६४.

mngon par bzhed

= {mngon par bzhed pa/}

mngon par bzhed pa

वि. अभिलाषी — भोगाभिलाषी अ.क.३.१०४; अभीप्सितम् — तथापि यदि निर्बन्धः क्रियतां यदभीप्सितम् । प्रत्यहं मत्पुरोद्याने निर्जने सा निधीयताम् अ.क.१४.७६.

mngon par gzigs

= {mngon par gzigs pa/} {mngon par gzigs nas} अभिसंवीक्ष्य — एतान्येवाभिधेयलक्षणान्यभिसंवीक्ष्य वि.प्र.११७क/१, पृ.१५.

mngon par gzigs pa

अभिसंवीक्षा {mngon par gzigs nas} अभिसंवीक्ष्य वि.प्र.११७क/१, पृ.१५.

mngon par gzir ba

= {mngon gzir/}

mngon par bzlas pa

= {mngon bzlas pa/}

mngon par 'ongs pa

= {mngon 'ongs pa/}

mngon par yang dag par rtogs pa

अभिसंबोधः — या बोधिसत्त्वानामनभिलाप्यं धर्मनैरात्म्यमारभ्य सत्यावबोधाय वा सत्यावबोधकाले वा सत्याभिसंबोधाद्वा बो.भू.११३ख/१४६; द्र. {mngon par 'tshang rgya ba/} {mngon par byang chub pa/}

mngon par yid ches

= {mngon par yid ches pa/}

mngon par yid ches pa

= {yid ches pa} ।। • क्रि. प्रत्येति — तस्याप्ययमकारणं कारणतः प्रत्येतीति दुःखदर्शनप्रहातव्यः शीलव्रतपरामर्श इति पठ्यते अभि.भा.२३०ख/७७४; • सं. अभिसंप्रत्ययः — तत्र श्रद्धा कर्मफलसत्यरत्नेष्वभिसंप्रत्ययः प्रसादश्चेतसोऽभिलाषः त्रि.भा.१५५ख/५५; प्रमाणसिद्ध एवार्थेऽभिसंप्रत्ययस्य युज्यमानत्वात् त.प.२१०ख/८९२.

mngon par yid ma ches pa

= {yid mi ches pa} अनभिसंप्रत्ययः — आश्रद्ध्यं कर्मफलसत्यरत्नेष्वनभिसंप्रत्ययः श्रद्धाविपक्षः त्रि.भा.१६१क/७०.

mngon par rab tu 'chang

=(?) अभिप्रलम्बते म.व्यु.६१३०; द्र. {mngon par rab tu 'phyang /}

mngon par rab tu gtor

क्रि. अभिप्रकिरति स्म — येन भगवांस्तेन तानि दिव्यानि मान्दारवपुष्पाण्यभिप्रकिरन्ति स्म अ.सा.७१क/३९.

mngon par rab tu gtor ba

= {mngon par rab tu gtor/}

mngon par rab tu 'thor

क्रि. अभिप्रकिरति — दिव्यैर्मान्दारवमहामान्दारवैः पुष्पैस्तं रत्नस्तूपमवकिरन्ति अध्यवकिरन्ति अभिप्रकिरन्ति स.पु.८९क/१४९.

mngon par rab tu 'thor ba

= {mngon par rab tu 'thor/}

mngon par rab tu dang ba

भू.का.कृ. अभिप्रसन्नः — यावज्जीवं प्राणापेतं शरणागतमभिप्रसन्नम् अभि.भा.२००-५/६२६.

mngon par rab tu dang bar 'gyur

क्रि. अभिप्रपद्यते — पण्डितास्तु पुनर्मज्जाभिरपि तं भगवन्तमभिप्रपद्यन्ते अभि.भा.५८ख/१०९९.

mngon par rab tu 'phyang

क्रि. अभिप्रलम्बते म.व्यु.६१३०.

mngon par rig pa

अभिलक्षितः — {ab+hi la k+Shi taHmngon par rig pa 'am mngon par snang ba'am ngo shes pa} म.व्यु.२८८७; मि.को.११८क ।

mngon par rengs byed

कृ. अभ्युल्लसत् — अभ्युल्लसद्विमलमानसहर्षबन्धुस्तापं हरिष्यति स मे वसुधासुधांशुः अ.क.५२.४२.

mngon par rlom

= {mngon par rlom pa/}

mngon par rlom pa

= {mngon rlom} ।। • क्रि. अभिमन्यते — यथा विशुद्धमाकाशं तिमिरोपप्लुतो जनः । सङ्कीर्णमिव मात्राभिश्चित्राभिरभिमन्यते त.प.१८७ख/९२; • सं. अभिमानः — अत्यन्तनष्टो यो ग्रन्थः प्रतिभात्येव कस्यचित् । मया कृत इति प्राप्ताभिमानस्य क्षतस्मृतेः प्र.अ.१३ख/१६; एवं भाविभूतयोरपि तदेकसन्तानपतितत्वेन समानार्थक्रियातश्चैकत्वाभिमानः प्र.अ.१३-१/२६; • वि. अभिमानोन्नतः — त्वं राजा वयमप्युपासितगुरुप्रज्ञाभिमानोन्नताः वा.टी.१०४क/६६.

mngon par rlom pa can

वि. अभिमानी — एवंभूतानादिवासनासम्भवादेते प्रत्यया व्यवहारिणामुपजायन्ते केन विशेषेण तदव्यवहितेन जाग्रदात्माभिमानिनोपलम्भाभावेन प्र.अ.८३क/९१.

mngon par rlom sems su byed pa

अभिमन्यनता — ज्ञानेनाभिमन्यनता राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वानां दुःखविपाको धर्मः रा.प.२३६क/१३२.

mngon par brlan

= {mngon par brlan pa/}

mngon par brlan pa

• सं. अभिनिष्यन्दनम् — चित्तनगराभिनिष्यन्दनप्रयुक्तेन ते कुलपुत्र भवितव्यं सर्वतथागतधर्ममेघसंप्रतीच्छनतया ग.व्यू.२५७क/३३९; • भू.का.कृ. अभिष्यन्दितम् — अथ खलु सुधनः श्रेष्ठिदारकः… अनन्तबोधिसत्त्वधर्मनयाभिष्यन्दितनिश्चितचित्तः ग.व्यू.१९ख/११७.

mngon par brlan par 'gyur ba

वि. अभिष्यन्दनः — तत्र कतमश्चित्ताभिष्यन्दनो मनस्कारः श्रा.भू.१५८ख/४०६.

mngon par shar

= {mngon par shar ba/}

mngon par shar ba

भू.का.कृ. अभ्युदितः — यश्च दशसु दिक्षु बोधिसत्त्वानां प्रथमचित्तोत्पादावभासः, स इदं लुम्बिनीवनमवभास्य अभ्युदितः ग.व्यू.२१०क/२९१.

mngon par shes

= {mngon par shes pa/}

mngon par shes thob

= {mngon par shes pa thob pa/}

mngon par shes pa

= {mngon shes} ।। • क्रि. जानाति — अभिनिष्पन्नायामभिज्ञायां रूपनिरपेक्षो जानाति अभि.भा.६१क/१११०; • सं. १. अभिज्ञानम् — इयं भो जिनपुत्रा बोधिसत्त्वभूमिः प्रायोगिकचर्यापरिपूरणी च ज्ञानाभिज्ञानचर्याक्रमणी च द.भू.२३१ख/३७; • पा. अभिज्ञा — ऋद्धिश्रोत्रमनःपूर्वजन्मच्युत्युदयक्षये । ज्ञानसाक्षीक्रियाभिज्ञा षड्विधा अभि.को.७.४२; विमोक्षा वशिताभिज्ञा बला ध्याना समाधयः ल.अ.६६क/१४; अभिज्ञानम् — पञ्चसु चाभिज्ञास्विति आस्रवक्षयाभिज्ञानमपास्य अभि.स्फु.२५९ख/१०७४ ३. अभिज्ञता — या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानां न ध्यानविमोक्षसमाधिसमापत्तिता नाप्यभिज्ञता नाप्यनभिज्ञता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.४३ख/२१ ४. प्रत्यभिज्ञानम् — एवं शिंशपादयोऽपि भेदाः परस्पराऽनन्वयेऽपि प्रकृत्यैवैकमेकाकारं प्रत्यभिज्ञानं जनयन्ति प्र.वृ.१७४-५/२६; • वि. १. अभिज्ञः — {lnga mngon shes pa} पञ्चाभिज्ञः शि.स.१७५ख/१७३ २. अभिज्ञातम् — अभिज्ञातं च तत् कुलं भवति ल.वि.१५क/१६.

mngon par shes pa lnga

पञ्चाभिज्ञा — १ {lha'i mig} दिव्यचक्षुः २ {lha'i rna ba} दिव्यश्रोत्रम् ३ {gzhan sems shes pa} परचित्तज्ञानम् ४ {sngon gyi gnas rjes su dran pa} पूर्वनिवासानुस्मृतिः ५ {rdzu 'phrul} ऋद्धिः ध.स.२०; द्र. {mngon par shes pa drug}

mngon par shes pa drug

षडभिज्ञा — १ {lha'i mig} दिव्यचक्षुः २ {lha'i rna ba} दिव्यश्रोत्रम् ३ {sngon gyi gnas rjes su dran pa} पूर्वनिवासानुस्मृतिः ४ {gzhan sems shes pa} परचित्तज्ञानम् ५ {zag pa zad pa mkhyen pa} आस्रवक्षयज्ञानम् ६ {rdzu 'phrul} ऋद्धिः अ.वि.१.१.१४; द्र. अभि.को.७.४२; म.व्यु.२०१.

mngon par shes pa rgya chen

= {mngon par shes pa rgya chen po/}

mngon par shes pa rgya chen po

अभिज्ञावैपुल्यम् — अभिज्ञावैपुल्यं चाभिनिर्हरन् द.भू.२५१क/४९.

mngon par shes pa bsgrub ba

पा. अभिज्ञानिर्हारः — {mngon par shes pa bsgrub pa thob pa} अभिज्ञानिर्हारप्राप्तः द.भू.२१४क/२८.

mngon par shes pa bsgrub pa thob pa

वि. अभिज्ञानिर्हारप्राप्तः — सुदुर्जयायां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितो बोधिसत्त्वः… अभिज्ञानिर्हारप्राप्तश्च भवति द.भू.२१४क/२८.

mngon par shes pa mngon par bsgrub pa

पा. अभिज्ञाभिनिर्हारः {mngon par shes pa mngon par bsgrub pa'i stobs dang shugs tshad med pa} अप्रमाणाभिज्ञाबलाधानाभिनिर्हारः द.भू.२४१ख/४४. {mngon par shes pa mngon par bsgrub pa'i stobs dang shugs tshad med pa} अप्रमाणाभिज्ञाबलाधानाभिनिर्हारः — इमां पुनर्भूमिं समारूढस्य बोधिसत्त्वस्य अप्रमाणकायविभक्तितो बोधिसत्त्वचर्याबलं समुदागच्छति… अप्रमाणाभिज्ञाबलाधानाभिनिर्हारतः द.भू.२४१ख/४४.

mngon par shes pa lnga

पञ्चाभिज्ञाः, द्र. {mngon par shes pa/}

mngon par shes pa lnga can

वि. पञ्चाभिज्ञः — यावन्ति च नानाविधैः पञ्चाभिज्ञैः ऋषिभिर्लौकिकलोकोत्तराणि च सत्त्वानामर्थाय शास्त्राण्युपदर्शितानि सु.प्र.२५ख/४९.

mngon par shes pa lnga thob pa

वि. पञ्चाभिज्ञानलाभी — पञ्चाभिज्ञानलाभी भवति नरपते ध्यानयोगेन शुद्धः वि.प्र.६६ख/४.११८.

mngon par shes pa lnga dang ldan pa

वि. पञ्चाभिज्ञः — भूतपूर्वं भिक्षवोऽतीतेऽध्वन्यन्यतमस्मिन् समुद्रतीरे पञ्चाभिज्ञ ऋषिः प्रतिवसति अ.श.२१९ख/२०३.

mngon par shes pa lnga pa

वि. पञ्चाभिज्ञः — तत्रानेकानि ऋषिकोटिनियुतशतसहस्राणि प्रतिवसन्ति । केचिदेकाभिज्ञाः… केचित्पञ्चाभिज्ञाः का.व्यू. २२५ख/२८८; अ.क.५०.७१.

mngon par shes pa lnga yod pa

वि. पञ्चाभिज्ञः — तेन च समयेन पञ्च ऋषयो बाह्याः पञ्चाभिज्ञाः ऋद्धिमन्तः ल.वि.६८क/९०.

mngon par shes pa gcig pa

वि. एकाभिज्ञः — तत्रानेकानि ऋषिकोटिनियुतशतसहस्राणि प्रतिवसन्ति । केचिदेकाभिज्ञाः… केचित्षडभिज्ञाः का.व्यू.२२५ख/२८८.

mngon par shes pa chen po

पा. महाभिज्ञा — {mngon par shes pa chen po yongs su sbyangs pa las skyes pa} महाभिज्ञापरिकर्मनिर्जाताः स.पु.२७क/४८.

mngon par shes pa chen po thob pa

वि. महाभिज्ञाप्राप्तः — सर्वेषां च महाभिज्ञाप्राप्तानां प्रतिसंविद्गतिंगतानां सत्त्वाववादकुशलानाम् स.पु.७६ख/१२९.

mngon par shes pa chen po dang yongs su sbyang ba bgyis pa

वि. महाभिज्ञाकृतपरिकर्मा — इमे च बोधिसत्त्वाः … महाभिज्ञापरिकर्मनिर्याताः महाभिज्ञाकृतपरिकर्माणः स.पु.११६ख/१८६.

mngon par shes pa chen po rnam par smin pa yongs su rdzogs pa

वि. महाभिज्ञाविपाकपरिनिष्पन्नः — बोधिसत्त्वः… महाभिज्ञाविपाकपरिनिष्पन्नः… भवति द.भू.२४६ख/४७.

mngon par shes pa chen po yongs su sbyangs pa las skyes pa

वि. महाभिज्ञापरिकर्मनिर्जातः — अनादिकर्मिकाश्च ते बोधिसत्त्वा भविष्यन्ति… महाभिज्ञापरिकर्मनिर्जाताः स.पु.२७क/४८.

mngon par shes pa chen pos rnam par brtse ba

वि. महाभिज्ञाविक्रीडितः मि.को.१०६क; द्र. {mngon par shes pa chen pos rnam par rol pa/}

mngon par shes pa chen pos rnam par rol pa

वि. महाभिज्ञाविक्रीडितः म.व्यु.८१३.

mngon par shes pa nyid

अभिज्ञाता — अभिज्ञातायाम् । आख्यातुः । शिक्षायाम् वि.सू.४६क/५८.

mngon par shes pa gnyis pa

वि. द्व्यभिज्ञः — तत्रानेकानि ऋषिकोटिनियुतशतसहस्राणि प्रतिवसन्ति । केचिदेकाभिज्ञाः, केचिद् द्व्यभिज्ञाः… केचित्षडभिज्ञाः का.व्यू.२२५ख/२८८.

mngon par shes pa thob pa

वि. अभिज्ञालाभी — तस्मात् तन्त्रोक्तनियमेन निरपेक्षकेणाचार्येण परोपकारार्थं कर्तव्यमभिज्ञालाभिना वि.प्र.१०१ख/३.२२; अभिज्ञप्राप्तः — नामेन सो सागरबुद्धिधारी अभिज्ञप्राप्तो इति तत्र विश्रुतः स.पु.८१ख/१३८.

mngon par shes pa dang stobs dang mi 'jigs pa thob pa

पा. अभिज्ञाबलवैशारद्यप्राप्तः, समाधिविशेषः — अभिज्ञाबलवैशारद्यप्राप्तो नाम समाधिः अ.सा.४३०ख/२४३.

mngon par shes pa dang ye shes chen po'i sgo

पा. महाभिज्ञाज्ञानमुखम् — स एवंप्रमुखानि महाभिज्ञाज्ञानमुखानि परिपूर्णानि दश समाधिशतसहस्राणि भूमिपरिशोधिकानि समापद्यते द.भू.२३३ख/३९.

mngon par shes pa drug

षडभिज्ञाः, द्र. {mngon par shes pa/}

mngon par shes pa drug dang ldan

= {mngon shes drug ldan/}

mngon par shes pa drug pa

वि. षडभिज्ञः — तत्रानेकानि ऋषिकोटिनियुतशतसहस्राणि प्रतिवसन्ति । केचिदेकाभिज्ञाः… केचित्षडभिज्ञाः का.व्यू.२२५ख/२८८.

mngon par shes pa bul ba

पा. धन्धाभिज्ञा, प्रतिपद्भेदः — सा पुनर्द्विविधापि प्रतिपत्… मृद्विन्द्रियस्य सुखा दुःखा वा प्रतिपद्धन्धाभिज्ञा, तीक्ष्णेन्द्रियस्य क्षिप्राभिज्ञा अभि.भा.३८क/१०१५.

mngon par shes pa bul ba dka' ba

पा. दुःखा धन्धाभिज्ञा, प्रतिपद्भेदः — पुद्गलानां चतसृभिः प्रतिपद्भिर्निर्याणं भवति… दुःखा धन्धाभिज्ञा… दुःखा क्षिप्राभिज्ञा… सुखा धन्धाभिज्ञा… सुखा क्षिप्राभिज्ञा श्रा.भू./१९०.

mngon par shes pa bul ba la dka' ba

= {mngon par shes pa bul ba dka' ba/}

mngon par shes pa bul ba la dka' ba'i lam

पा. दुःखा प्रतिपद् धन्धाभिज्ञा, प्रतिपद्भेदः — चतस्रः प्रतिपदः । दुःखा प्रतिपद् धन्धाभिज्ञा, सुखा प्रतिपद् धन्धाभिज्ञा, दुःखा प्रतिपत् क्षिप्राभिज्ञा, सुखा प्रतिपत् क्षिप्राभिज्ञा म.व्यु.१२४४.

mngon par shes pa bul ba la sla ba

= {mngon par shes pa bul ba sla ba/}

mngon par shes pa bul ba la sla ba'i lam

पा. सुखा प्रतिपद् धन्धाभिज्ञा, प्रतिपद्भेदः — चतस्रः प्रतिपदः । दुःखा प्रतिपद् धन्धाभिज्ञा, सुखा प्रतिपद् धन्धाभिज्ञा, दुःखा प्रतिपत् क्षिप्राभिज्ञा, सुखा प्रतिपत् क्षिप्राभिज्ञा म.व्यु.१२४४.

mngon par shes pa bul ba sla ba

पा. सुखा धन्धाभिज्ञा, प्रतिपद्भेदः — पुद्गलानां चतसृभिः प्रतिपद्भिर्निर्याणं भवति… दुःखा धन्धाभिज्ञा… दुःखा क्षिप्राभिज्ञा… सुखा धन्धाभिज्ञा… सुखा क्षिप्राभिज्ञा श्रा.भू./१९०.

mngon par shes pa ma nyams pa

वि. अच्युताभिज्ञः, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.८४१.

mngon par shes pa med pa

अनभिज्ञा — {mngon par shes pa med pa'i tshig} अनभिज्ञापदम् ल.अ.६८क/१७.

mngon par shes pa med pa'i tshig

पा. अनभिज्ञापदम्, अष्टोत्तरपदशतान्तर्गतपदविशेषः ल.अ.६८क/१७.

mngon par shes pa myur ba

पा. क्षिप्राभिज्ञा, प्रतिपद्भेदः — सा पुनर्द्विविधापि प्रतिपत्… मृद्विन्द्रियस्य सुखा दुःखा वा प्रतिपद्धन्धाभिज्ञा, तीक्ष्णेन्द्रियस्य क्षिप्राभिज्ञा अभि.भा.३८क/१०१५.

mngon par shes pa myur ba dka' ba

पा. दुःखा क्षिप्राभिज्ञा, प्रतिपद्भेदः — पुद्गलानां चतसृभिः प्रतिपद्भिर्निर्याणं भवति… दुःखा धन्धाभिज्ञा… दुःखा क्षिप्राभिज्ञा… सुखा धन्धाभिज्ञा… सुखा क्षिप्राभिज्ञा श्रा.भू./१९०.

mngon par shes pa myur ba la dka' ba

= {mngon par shes pa myur ba dka' ba/}

mngon par shes pa myur ba la dka' ba'i lam

पा. दुःखा प्रतिपत् क्षिप्राभिज्ञा, प्रतिपद्भेदः — चतस्रः प्रतिपदः । दुःखा प्रतिपद् धन्धाभिज्ञा, सुखा प्रतिपद् धन्धाभिज्ञा, दुःखा प्रतिपत् क्षिप्राभिज्ञा, सुखा प्रतिपत् क्षिप्राभिज्ञा म.व्यु.१२४४.

mngon par shes pa myur ba la sla ba

= {mngon par shes pa myur ba sla ba/}

mngon par shes pa myur ba la sla ba'i lam

पा. सुखा प्रतिपत् क्षिप्राभिज्ञा, प्रतिपद्भेदः — चतस्रः प्रतिपदः । दुःखा प्रतिपद् धन्धाभिज्ञा, सुखा प्रतिपद् धन्धाभिज्ञा, दुःखा प्रतिपत् क्षिप्राभिज्ञा, सुखा प्रतिपत् क्षिप्राभिज्ञा म.व्यु.१२४४.

mngon par shes pa myur ba sla ba

पा. सुखा क्षिप्राभिज्ञा, प्रतिपद्भेदः — पुद्गलानां चतसृभिः प्रतिपद्भिर्निर्याणं भवति… दुःखा धन्धाभिज्ञा… दुःखा क्षिप्राभिज्ञा… सुखा धन्धाभिज्ञा… सुखा क्षिप्राभिज्ञा श्रा.भू./१९०.

mngon par shes pa bzhi pa

वि. चतुरभिज्ञः — तत्रानेकानि ऋषिकोटिनियुतशतसहस्राणि प्रतिवसन्ति । केचिदेकाभिज्ञाः… केचिच्चतुरभिज्ञाः… केचित् षडभिज्ञाः का.व्यू.२२५ख/२८८.

mngon par shes pa shes pa

पा. अभिज्ञाज्ञानम्, प्रज्ञाभेदः — इयं तावत् षड्विधा प्रज्ञा । सप्तविधा पुनः धर्मज्ञानमन्वयज्ञानं संवृतिज्ञानमभिज्ञाज्ञानं लक्षणज्ञानं दशबलपूर्वंगमं ज्ञानं चतसृषु च युक्तिषु युक्तिज्ञानम् बो.भू.११४क/१४७.

mngon par shes pa gsum pa

वि. त्र्यभिज्ञः — तत्रानेकानि ऋषिकोटिनियुतशतसहस्राणि प्रतिवसन्ति । केचिदेकाभिज्ञाः… केचित् त्र्यभिज्ञाः… केचित् षडभिज्ञाः का.व्यू.२२५ख/२८८.

mngon par shes pa'i 'khor

अभिज्ञापरिवारः — {mngon par shes pa'i 'khor du gyur pa'i shes pa} अभिज्ञापरिवारज्ञानम् अभि.भा.६२क/१११२.

mngon par shes pa'i 'khor du gyur pa'i shes pa

पा. अभिज्ञापरिवारज्ञानम् — अभिज्ञापरिवारज्ञानं तु तदन्यदार्याणामुत्पद्यते येनैवं जानन्ति अभि.भा.६२क/१११२.

mngon par shes pa'i tog

ना. अभिज्ञाकेतुः, बोधिसत्त्वः — भगवान्… सार्धं पञ्चमात्रैर्बोधिसत्त्वसहस्रैः समन्तभद्रमञ्जुश्रीबोधिसत्त्वपूर्वंगमैः । यदुत ज्ञानोत्तरज्ञानिना च… अभिज्ञाकेतुना च… बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन ग.व्यू.२७६क/२.

mngon par shes pa'i stobs

पा. अभिज्ञाबलम् — {mngon par shes pa'i stobs shin tu brtan pa} अभिज्ञाबलसुप्रतिष्ठितः द.भू.२४६क/४६.

mngon par shes pa'i stobs shin tu brtan pa

वि. अभिज्ञाबलसुप्रतिष्ठितः — अभिज्ञाबलसुप्रतिष्ठितश्च भवति अपर्यन्तलोकधातुचर्याविभागकुशलत्वात् द.भू.२४६क/४६.

mngon par shes pa'i spyod pa

पा. अभिज्ञाचर्या, चर्याविशेषः — अभिज्ञाचर्या द्वयोरपि महायानहीनयानाधिमुक्तयोः प्रभावेणावर्जनार्थम् सू.अ.२५६क/१७५.

mngon par shes pa'i blo gros thams cad kyi rgyal po

=. सर्वाभिज्ञामतिराजः, तथागतः — तत्र सर्वाभिज्ञामतिराजं नाम तथागतं बोधिमण्डवरगतं समपश्यत् द.भू.२७२क/६२.

mngon par shes pa'i 'bras bu

पा. अभिज्ञाफलम् — किं खल्वभिज्ञयैव निर्माणं निर्मीयते ? नेत्युच्यते । किं तर्हि ? अभिज्ञाफलैः अभि.भा.६३क/१११७.

mngon par shes pa'i mig

पा. अभिज्ञाचक्षुः — अभिज्ञाचक्षुषैव ह्यन्तराभवो दृश्यते, नोपपत्तिप्रतिलब्धेन अभि.भा.६५क/११२३.

mngon par shes pa'i tshig

पा. अभिज्ञापदम्, अष्टोत्तरपदशतान्तर्गतपदविशेषः ल.अ.६८क/१७.

mngon par shes pa'i ye shes

पा. अभिज्ञाज्ञानम् म.व्यु.७६५३.

mngon par shes pa'i ye shes chen po

महाभिज्ञाज्ञानम् — महाभिज्ञाज्ञानाभिभूर्नाम तथागतोऽर्हन् स.पु.५९क/१०४.

mngon par shes pa'i ye shes chen pos zil gyis gnon pa

ना. महाभिज्ञाज्ञानाभिभूः, तथागतः — तेन कालेन तेन समयेन महाभिज्ञाज्ञानाभिभूर्नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धो लोक उदपादि स.पु.५९क/१०४.

mngon par shes par bya ba

कृ. अभिज्ञेयम् — सर्वाभिज्ञेयं वो भिक्षवो धर्मपर्यायं देशयिष्यामि अभि.भा.८५ख/१२०१; अभिज्ञेयं षण्णामभिज्ञानां विषयः अभि.स.भा.१६ख/२१.

mngon par sangs rgyas

• क्रि. बुध्यते — कामधातौ कथं केन न विबुद्धो वदाहि मे । अकनिष्ठे किमर्थं तु वीतरागेषु बुध्यसे ल.अ.६५ख/१३ २. = {mngon par rdzogs par sangs rgyas pa/}

mngon par sangs rgyas nas

अभिसंबुध्य — अनुत्तरां सम्यक्संबोधिमभिसंबुध्येरन् । अभिसंबुध्य शाश्वतसमारोपापवादोच्छेददृष्टिविवर्जितास्तव बुद्धनेत्रीं नापवदिष्यन्ते ल.अ.८३क/३०.

mngon par sems

= {mngon par sems pa/}

mngon par sems pa

= {mngon sems} ।। • क्रि. अभिमम्यते — अविद्योपप्लवाल्लोको विचित्रं त्वभिमन्यते त.स.७क/९१; • सं. अभिमानः — अहीनसत्त्वदृष्टीनां क्षणभेदविकल्पना । सन्तानैक्याभिमानेन न कथञ्चित् प्रवर्त्तते त.स.२१क/२२८.

mngon par sred pa

= {mngon sred/}

mngon par slong ba

= {slong ba} अभिशस्तिः, याच्ञा — याच्ञाऽभिशस्तिर्याचनार्थना अ.को.२.७.३२.

mngon par gsar

= {mngon par gsar pa/}

mngon par gsar pa

वि. अभिनवः — अभिनवकृतस्तूपोत्सङ्गक्वणन्मणिकिङ्किणीकुलकलकलक्रीडालोला बभूव च मेदिनी अ.क.५७.१६; राजन्नभिनवश्लोकस्तवैव भुवनत्रये । गीयते अ.क.५३.१८.

mngon par gsal

= {mngon par gsal ba/}

mngon par gsal ba

= {mngon gsal} ।। • सं. अभिव्यक्तिः — कार्यत्वं नाम किमभिव्यक्तिगतमुपादीयते किं वोत्पत्तिगतम् प्र.अ.२०-३/४४; त.प.६९क/५९०; आविर्भावः — यावतास्य निरन्वयोपजननविनाशोपगमः, मम तु आविर्भावतिरोर्भावमात्रम् वा.टी.८७ख/४४; • भू.का.कृ. अभिव्यक्तः — सङ्केताभिव्यक्त एवासावर्थप्रतीतिहेतुरिष्टः, न सत्तामात्रेण त.प.२०४क/८७६.

mngon par gsal ba yin

क्रि. अभिव्यज्यते — अन्ये अभिव्यज्यत इत्याहुः । अतः पक्षद्वयमाह, जायते व्यज्यतेऽथ चेति त.प.९०ख/६३४.

mngon par gsal bar 'gyur

= {mngon gsal 'gyur/}

mngon par gsal bar byas pa

= {mngon gsal byas/}

mngon par gsal bar byed

= {mngon par gsal bar byed pa/}

mngon par gsal bar byed pa

• क्रि. १. अभिव्यञ्जति — यस्याप्यभिव्यञ्जन्ति तस्याप्येष न दोषः त.प.१४१ख/७३५ २. व्यज्यते — समानशक्तिकैर्वणैर्भूयोऽपि व्यज्यते परैः त.स.९९क/८७८; अभिव्यक्तिः क्रियते — अभिव्यक्तिः क्रियत इति चेत् ? न, ज्ञानपर्यायत्वात् त.प.२५०ख/९७५; • सं. अभिव्यक्तिकरणम् — अष्टौ गुणाः कतमे । अचिन्त्यत्वमद्वयता निर्विकल्पता शुद्धिरभिव्यक्तिकरणं प्रतिपक्षता विरागो विरागहेतुरिति र.वि.८०क/११; • वि. अभिव्यञ्जकः — यथा हि दीपादिश्चक्षुषोऽनुग्रहेण घटादेरभिव्यञ्जको भवति, तथा ध्वनिरपि श्रोत्रसंस्कृतेः… शब्दस्याभिव्यञ्जको भविष्यति त.प.१४२क/७३५.

mngon par bsad

= {mngon par bsad pa/}

mngon par bsad pa

भू.का.कृ. अभिघातितः — अत्रान्तरे गृहपतिः सुदत्तस्यात्मजो युवा । मिथ्यादोषादृद्धिबलो नाम राज्ञाभिघातितः अ.क.३४.१०; अभिहतः — मृगयाभिहतं सांसमस्माकं जीवितायते अ.क.५५.३१.

mngon par bsams

= {mngon par bsams pa/}

mngon par bsams pa

= {mngon bsams} भू.का.कृ. अभिप्रेतम् — येन न कदाचिद् व्यभिचार उपलब्धः स यथाभिप्रेते विसंवादाद् विसंवाद्यत एव प्र.अ.३ख/५; अभिमुखीकृतम् — {khyod kyi brtan pa mngon bsams na} त्वत्स्थैर्येऽभिमुखीकृते श.बु.३६.

mngon par lhag pa

= {mngon lhag} वि. अभ्यधिकः — प्रयच्छामि मुने तुभ्यमीप्सितां गुरुदक्षिणाम् । सहितां युवराजेन जीविताभ्यधिकां प्रियाम् अ.क.३.८९; ददौ सर्वार्थिसार्थेभ्यो वाञ्छिताभ्यधिकं वसु अ.क.३.१७.

mngon spyod

= {mngon par spyod pa/}

mngon phyag 'tshal

= {mngon par phyag 'tshal ba/}

mngon phyogs

= {mngon par phyogs pa/} {mngon phyogs te} अभ्येत्य — लक्षणज्ञैरथाभ्येत्य प्रवरैर्वृद्धमन्त्रिभिः अ.क.५१.१८; उपेत्य — स्वमाश्रमपदं प्राप्तं भगवन्तमुपेत्य सः अ.क.२८.३७; समभ्येत्य — भगवन्तं समभ्येत्य सर्वभोगैरपूजयत् अ.क.१६.२५.

mngon phyogs mchi

= {mngon phyogs mchi ba/}

mngon phyogs mchi ba

क्रि. अभिद्रवति — चिरस्य लब्धप्रसरा सुरेष्वसावभिद्रवत्येव तु नो द्विषच्चमूः जा.मा.१३५/७८.

mngon phyogs pa

= {mngon par phyogs pa/}

mngon 'phags

= {mngon par 'phags pa/}

mngon 'phel

= {mngon par 'phel ba/}

mngon 'phel ba

= {mngon par 'phel ba/}

mngon byang

= {mngon par byang chub pa/}

mngon byung

भू.का.कृ. अभ्युदितः — आहारकालेऽतिक्रान्ते विहारेऽभ्युदिते पुनः । स्वस्थास्ते भिक्षवस्तस्थुस्तथैव प्रशमान्विताः अ.क.६७.२९.

mngon byung ba

= {mngon byung /}

mngon dbang bskur

= {mngon par dbang bskur ba/}

mngon dbang bskur ba

= {mngon par dbang bskur ba/}

mngon 'byung

= {mngon par 'byung ba/}

mngon 'brel

= {mngon par 'brel ba/}

mngon sbyar

= {mngon sbyar ba/}

mngon sbyar ba

भू.का.कृ. अभियुक्तः — मातेति मोहात्कलहेऽभियुक्तां नान्तेऽपि जन्तुः स्पृशति स्वकान्ताम् अ.क.५९.५७.

mngon sbyor

= {mngon par sbyor ba} ।। • सं. अभियोगः, उद्योगः — {yon tan mngon sbyor} गुणाभियोगः अ.क. ५३.४३; {mngon par sbyor ba mi dman pa/} {snyan ngag phun sum tshogs pa'i rgyu} अमन्दश्चाभियोगोऽस्याः कारणं काव्यसम्पदः का.आ.१.१०३; नियोगः — स्वेच्छया रचिते वास्मिन् कल्पितेष्विव वस्तुषु । न कारणनियोगोऽयं परं प्रत्युपपद्यते त.स.३१ख/३२८; • वि. अभियोगी — धारणाध्ययनव्याख्याकर्मनित्याभियोगिभिः त.स.७७क/७२१; अभियुक्तः — दुरात्मभिः स्वार्थलवाभियुक्तैः छायातरुः कष्टमयं निकृत्तः अ.क.३.१७२; व्यभियुक्तः — तत्रैको व्यभियुक्तानामन्यदेशगतो भवेत् र.वि.१०५क/५७; अभ्युद्यतः — {sems can don la mngon sbyor} सत्त्वार्थमभ्युद्यतः ना.ना. २७२ख/७३.

mngon sbyor ldan

वि. अभियोगवान् — तच्चाभियोगवान् वक्तुं यतस्तस्मात् प्रमाणता प्र.वा.१.२८५.

mngon sbyor ldan pa

= {mngon sbyor ldan/}

mngon sbyor ba

= {mngon sbyor/}

mngon sbyor mdzad

क्रि. अभियुज्यते — ततः स्वदुःखक्षयसाक्षात्करणे सर्वभावसाक्षात्करणे चाभियुज्यते प्र.अ.१००ख/१०८.

mngon sbyor mdzad pa

= {mngon sbyor mdzad/}

mngon smra

= {mngon par smra ba/}

mngon brtson

= {mngon par brtson pa/}

mngon brtson pa

= {mngon par brtson pa/}

mngon tshul

अभिनयः, {gra byed tshu lag pas mtshon cha sogs mtshon par byed pa'i ming} मि.को.३०क ।

mngon mtshan can gyi spyod pa'i spang ba

पा. रूपिकव्यवहारनैःसर्गिकः, नैःसर्गिकभेदः वि.सू.२६ख/३३.

mngon mdzes

क्रि. अभिरराज — ब्रह्मविहारगतः स च ब्रह्मा ब्रह्मपुरस्थ इवाभिरराज रा.प.२२८ख/१२१.

mngon 'dzegs

= {mngon 'dzugs pa/}

mngon 'dzegs pa

वि. अभिरूढः — सुमते मा कृथाः शोकं शरीरोच्छोषणं वृथा । सत्संकल्पाभिरूढस्य भविष्यति तवेप्सितम् अ.क.६.५८.

mngon rdzogs rgyal po

ना. अभिसंराजः मि.को.६ख ।

mngon zhing gsal bar byed pa

अभिव्यक्तिता — आकाशकायानामप्रमाणतां च… सर्वत्रानुगततां च रूपकायाभिव्यक्तितां च प्रजानाति द.भू.२४५क/४६.

mngon zhen

= {mngon par zhen pa/}

mngon zhen can

= {mngon par zhen pa can/}

mngon zhen pa

= {mngon par zhen pa/}

mngon gzir

भू.का.कृ. अभिभूतः — {skom pas mngon gzir} पिपासाभिभूताः शि.स.५२ख/५०.

mngon gzir ba

= {mngon gzir/}

mngon gzugs

वि. अभिरूपम् — {gser gyi mchod sdong ltar mngon gzugs} हेमयूपाभिरूपाणि अ.क. १७.३४.

mngon bzlas

= {mngon bzlas pa/}

mngon bzlas pa

भू.का.कृ. अभिजप्तः — {khro bo mngon bzlas pa'i chu yis} क्रोधाभिजप्तेन वारिणा दु.प.२३५/२३४.

mngon 'ongs

= {mngon 'ongs pa/}

mngon 'ongs pa

भू.का.कृ. अभियातः — देवि याच्ञाभियातोऽसौ प्रविशत्वनिवारितः अ.क.५.४१.

mngon rlom

= {mngon par rlom pa/}

mngon rlom pa

= {mngon par rlom pa/}

mngon shes

= {mngon par shes pa/}

mngon shes lnga

पञ्चाभिज्ञाः, द्र. {mngon par shes pa/}

mngon shes lnga pa

= {mngon par shes pa lnga pa/}

mngon shes mchog la mkhas

वि. वराभिज्ञकोविदः — ऋद्धिपादवर(रा)भिज्ञकोविदम् इन्द्रियैर्बलविमोक्षशिक्षितम् । सर्वसत्त्वचरिते गतिंगतं वन्दमो असमज्ञानपारगम् रा.प.२३०क/१२२.

mngon shes tog

= {mngon par shes pa'i tog mngon shes drug ldan} = {sangs rgyas} षडभिज्ञः, बुद्धः अ.को.१.१.१४; म.व्यु.४६; मि.को.२क ।

mngon shes bul ba

= {mngon par shes pa bul ba/}

mngon shes myur ba

= {mngon par shes pa myur ba/}

mngon sangs rgyas

= {mngon par sangs rgyas/}

mngon sum

• सं. १. पा. प्रत्यक्षम्, प्रमाणभेदः — प्रत्यक्षं कल्पनापोढं प्रत्यक्षेणैव सिध्यति प्र.वा.२.१२३; अध्यक्षः — अत्राप्यध्यक्षबाधायां नानारूपतया ध्वनौ । प्रसिद्धस्य श्रुतौ प्र.वा.४.१३१ २. = {mngon sum nyid} अध्यक्षता — अध्यक्षताया अबाधा अध्यक्षताऽबाधेति समासः त.प.२६३ख/२४३; • पा. प्रत्यक्षः, अन्यतरोऽर्थः — द्विविध एव ह्यर्थः । प्रत्यक्षः परोक्षश्च त.प.६९ख/५९१; न प्रत्यक्षपरोक्षाभ्यां मेयस्यान्यस्य सम्भवः प्र.वा.२.६३; • वि. १. प्रत्यक्षः — {chos thams cad bdag la mngon sum mo} सर्वधर्मेष्वहं प्रत्यक्षः सु.प्र.३६क/६८; समक्षः — {mngon sum dang sngon tu gyur pa'i sangs rgyas rnams} समक्षपरोक्षा बुद्धाः सू.अ.२११क/११५; सम्मुखः — {mngon sum mngon sum min pa} संमुखं विमुखम् सू.अ.२११क/११५; अभिमुखः — राजमार्गं प्रविशतः स तस्य व्यालकुञ्जरः । उत्सृज्यतामभिमुखः अ.क.२८. १० २. साक्षी — {nga'i chos mdzod 'di la khyod mngon sum} त्वं ह्यत्र साक्षी मम धर्मकोशे स.पु.११ख/१७ {III}. = {mngon sum du} साक्षात् — {gang zhig mngon sum don bstan yang} या साक्षान्निर्दिष्टार्थापि का.आ.३. १०३.

mngon sum du

साक्षात् — अर्थक्रियानिर्भासं तु यद्यपि साक्षात् प्राप्तिः, तथापि तन्न परीक्षणीयम् न्या.टी.३९क/२९; समक्षम् — पुत्राभिधाने हृदये समक्षं प्रहरन्मम जा.मा.११२/६५; सम्मुखम् — स्थविरनाम्ना भिक्षुणा सार्धं संमुखं संमोदनीं संरञ्जनीं विविधां कथां व्यतिसार्य अ.श.२५७क/२३६; अभिमुखम् — अग्रत इत्यभिमुखम् त्रि.भा.१७०ख/९७; प्रसह्यम् — तानमात्यान् प्रसह्याभिभूय जा.मा.२७३/१५९.

mngon sum gyi rgyu

साक्षाद्धेतुः — सम्यग्ज्ञाने हि सति पूर्वदृष्टस्मरणम्, स्मरणादभिलाषः, अभिलाषात् प्रवृत्तिः, प्रवृत्तेश्च प्राप्तिः । ततो न साक्षाद्धेतुः न्या.टी.३९क/२८.

mngon sum gyi rjes las byung

= {mngon sum gyi rjes las byung ba/}

mngon sum gyi rjes las byung ba

वि. प्रत्यक्षपृष्ठभावी — गृहीतग्राही च प्रत्यक्षपृष्ठभावी विकल्पः त.प.१४ख/४७५.

mngon sum gyi stobs kyis bskyed pa

वि. प्रत्यक्षबलोत्पन्नः — अध्यवसेयस्तु प्रत्यक्षबलोत्पन्नेन निश्चयेन सन्तान एव न्या.टी.४४ख/७१; द्र. {mngon sum gyi stobs kyis byung ba/}

mngon sum gyi stobs kyis byung ba

वि. प्रत्यक्षबलोत्पन्नः — यस्मात् प्रत्यक्षबलोत्पन्नेनाध्यवसायेन दृश्यत्वेनार्थोऽवसीयते न्या.टी.४६ख/८५; द्र. {mngon sum gyi stobs kyis bskyed pa/}

mngon sum gyi byed pa

प्रत्यक्षव्यापारः — इदं प्रत्यक्षव्यापारसङ्कीर्तनम् वा.टी.६३ख/१७.

mngon sum gyi blo

अध्यक्षबुद्धिः — अग्निहोत्रादिवचसो निष्कम्प्याध्यक्षबुद्धिवत् त.स.८७क/७९५.

mngon sum gyi tshad ma

पा. प्रत्यक्षप्रमाणम्, प्रमाणभेदः — {mngon sum gyi tshad ma'i byed pa} प्रत्यक्षप्रमाणव्यापारः वा.टी.६१ख/१४.

mngon sum gyi tshad ma'i byed pa

प्रत्यक्षप्रमाणव्यापारः — अनेन च प्रत्यक्षप्रमाणव्यापार उक्तः वा.टी.६१क/१४.

mngon sum gyi mtshan nyid

प्रत्यक्षलक्षणम् — कल्पनापोढत्वाभ्रान्तत्वे परस्परसापेक्षे प्रत्यक्षलक्षणम् न्या.टी.४२क/५४.

mngon sum gyis grub pa

वि. प्रत्यक्षसिद्धः — {mngon sum gyis grub pa nyid} प्रत्यक्षसिद्धत्वम् त.स.९ख/११५.

mngon sum gyis grub pa nyid

प्रत्यक्षसिद्धत्वम् — अन्यैः प्रत्यक्षसिद्धत्वमात्मनः परिकल्पितम् त.स.९ख/११५.

mngon sum gyis mthong

= {mngon sum gyis mthong ba/}

mngon sum gyis mthong ba

• वि. प्रत्यक्षदर्शी — सर्वप्रत्यक्षदर्शित्वप्रतिज्ञाऽप्यफला त.स.११४ख/९९२; प्रत्यक्षदृष्टः — प्रत्यक्षदृष्टनीरादिः त.स.१२६क/१०८८; • सं. = {mngon sum gyis mthong ba nyid} प्रत्यक्षदर्शित्वम् — साक्षात् प्रत्यक्षदर्शित्वाद् यस्याशुचिरसादयः त.स.११४ख/९९४.

mngon sum gyis mthong ba nyid

प्रत्यक्षदर्शित्वम् — यथा च चक्षुषा सर्वान् वेत्तीति निष्फलम् । सर्वप्रत्यक्षदर्शित्वप्रतिज्ञाऽप्यफला तथा त.स.११४ख/९९२.

mngon sum gyis 'dul ba

सम्मुखविनयः — संमुखविनयो द्वितीयस्मात् वि.सू.९१ख/१०९.

mngon sum gyis gnod pa

पा. प्रत्यक्षबाधा — ततः प्रत्यक्षबाधेयं दुर्वारा सर्वहेतुषु त.स.१८क/१९७.

mngon sum gyis gzung bar bya ba

= {mngon sum gyis gzung bya/}

mngon sum gyis gzung bya

प्रत्यक्षग्राह्यता — सामान्यस्य च वस्तुत्वं प्रत्यक्षग्राह्यताऽपि च त.स. ५६ख/५४७.

mngon sum gyis rang gi ngo bo log par rtogs pa

पा. प्रत्यक्षस्वरूपविप्रतिपत्तिः, विप्रतिपत्तिभेदः — तत्र प्रमाणे स्वरूपफलगोचरसङ्ख्यासु परेषां विप्रतिपत्तिश्चतुर्विधा… तत्र सविकल्पकमज्ञानस्वभावं वा चक्षुरादिकं प्रत्यक्षं प्रमाणमिति प्रत्यक्षस्वरूपविप्रतिपत्तिः त.प.१क/४४९.

mngon sum gyis shes gyur

वि. प्रत्यक्षगम्यः — यदि प्रत्यक्षगम्यश्च सत्यतः पुरुषो भवेत् त.स.९ख/११६.

mngon sum gyis shes par gyur pa

= {mngon sum gyis shes gyur/}

mngon sum gyis bsal ba

पा. प्रत्यक्षनिराकृतः, पक्षाभासभेदः — तत्र प्रत्यक्षनिराकृतो यथा अश्रावणः शब्दः न्या.टी.७०ख/१८२.

mngon sum gyur

= {mngon sum gyur pa/}

mngon sum gyur pa

प्रत्यक्षः — {khyod thugs rtag tu dang ba dag mngon sum gyur pa bzhin du gda'} मनो नित्यप्रसन्नं ते प्रत्यक्षमिव दृश्यते श.बु.५०; द्र. {mngon sum du gyur pa/}

mngon sum 'gyur

क्रि. अध्यक्षता भवेत् — न चैकदेशविज्ञानात् सर्वज्ञानास्तितोच्यते । येन वेदादिविज्ञानात् स्वर्गाद्यध्यक्षता भवेत् त.स.१२४ख/१०७७; द्र. {mngon sum du 'gyur ba/}

mngon sum rgyu

= {mngon sum gyi rgyu/}

mngon sum nges pa'i bdag nyid du smra ba

पा. निश्चयात्मकप्रत्यक्षवादी — विशेषतश्च निश्चयात्मकप्रत्यक्षवादिनो न गृहीतमित्येवं न युक्तं वक्तुम् त.प.४९ख/५४९.

mngon sum sngon du 'gro ba can

वि. प्रत्यक्षपूर्विका — {mngon sum sngon du 'gro ba can gyi don gyis go ba} प्रत्यक्षपूर्विकाऽर्थापत्तिः त.प.५३ख/५५८.

mngon sum sngon du 'gro ba can gyi don gyis go ba

पा. प्रत्यक्षपूर्विकाऽर्थापत्तिः, अर्थापत्तिभेदः — तत्र प्रत्यक्षपूर्विकाऽर्थापत्तिर्यथा प्रत्यक्षेण दाहमनुभूय वह्नेर्दाहशक्तिकल्पना त.प.५३ख/५५८.

mngon sum rjes byung

= {mngon sum gyi rjes las byung ba/}

mngon sum ltar snang

पा. प्रत्यक्षाभासः — ‘भ्रान्तिः संवृतिः सा ज्ञानमनुमानम्’ इत्यादिना प्रत्यक्षाभासनिर्देशात् त.प.१८क/४८३; प्रत्यक्षाभः — त्रिविधं कल्पनाज्ञानमाश्रयोपप्लवोद्भवम् । अविकल्पकमेकं च प्रत्याक्षाभं चतुर्विधम् प्र.वा.२.२८८.

mngon sum dang 'gal

= {mngon sum dang 'gal ba/}

mngon sum dang 'gal ba

प्रत्यक्षविरोधः — अनेन यथाक्रमं प्रत्यक्षविरोधम् अभ्युपगमविरोधं च सकृद्विकल्पद्वयप्रतिज्ञायामाह त.प.६ख/४५८; प्रत्यक्षविरुद्धता — अनेन प्रतिज्ञायाः प्रत्यक्षविरुद्धतामाह त.प.१९क/४८४.

mngon sum dang ldan

= {mngon sum dang ldan pa/}

mngon sum dang ldan pa

वि. प्रत्यक्षवान् — एवं स्वरूपतः पूर्वं ज्ञात्वा पश्चाज्जात्यादिधर्मतः प्रत्यक्षवान् भविष्यतीत्यदोषः त.प.१३क/४७२.

mngon sum du gyur

= {mngon sum du gyur pa/}

mngon sum du gyur pa

= {mngon du gyur pa} ।। • सं. प्रत्यक्षीकारः — प्राप्तिज्ञानसाक्षात्क्रियाभ्यां प्रत्यक्षीकारो हि साक्षात्क्रिया अभि.भा.२५ख/९६२; सम्मुखीभावः — विनापि चार्थेनायोनिशोविकल्पसम्मुखीभावे सत्युत्पद्यन्ते त.प.२९५क/१०५३; • वि. प्रत्यक्षीभूतम् — तज्ज्ञेयम्वस्तु प्रत्यक्षीभूतं भवति श्रा.भू./१९४; संमुखीभूतम् — समवहितं संमुखीभूतं न पुनरन्यत्तज्जातीयं द्रव्यमपि त्वधिमोक्षानुभवः श्रा.भू./१९४; साक्षादुपगतम् — तमहं द्रष्टुमिच्छामि साक्षादुपगतं मृगम् अ.क.३०.२२.

mngon sum du bgyid par 'gyur

क्रि. साक्षात्करिष्यति — ये सत्त्वा नियताः श्रावकयाने भविष्यन्ति, ते क्षिप्रमनास्रवां भूमिं साक्षात्करिष्यन्ति सु.प.२१क/२.

mngon sum du bgyis

= {mngon sum du bgyis pa/}

mngon sum du bgyis pa

भू.का.कृ. साक्षात्कृतम् — {dgra bcom pa nyid mngon sum du bgyis} अर्हत्त्वं साक्षात्कृतम् अ.श.२८२ख/२५९.

mngon sum du 'gyur

= {mngon sum du 'gyur ba/}

mngon sum du 'gyur ba

• क्रि. अभिमुखीभवति — तथागताधिष्ठानं चाभिमुखीभवति द.भू.२०८क/२५; आमुखीभवति — दृष्टधर्मसुखसमापत्तिसुखविहार आमुखीभवति ल.अ.१४४ख/९१; सम्मुखीभवति — प्रतिप्रस्रब्धपूर्वस्त्वयत्नेन सम्मुखीभवति अभि.स्फु.१६४क/१०८१; • सं. सम्मुखीभावः — मौलो हि ध्यानसमाधिः समये सम्मुखीभावात् सामयिकी विमुक्तिरित्युच्यते अभि.भा.३३ख/९९७.

mngon sum du 'gyur bar nus pa

वि. सम्मुखीभावसमर्थः — एष एव च तस्य लाभो यः तत्संमुखीभावसमर्थाश्रयलाभः अभि.भा.५३क/१०७१.

mngon sum du 'jug pa

प्रत्यक्षवृत्तिः — प्रत्यक्षा वृत्तिरस्य ज्ञानद्वयस्य तदियं प्रत्यक्षवृत्तिः अभि.स्फु.२४१ख/१०४०.

mngon sum du mthong ba

• वि. प्रत्यक्षी — तत्प्रत्यक्षिणां देवनागयक्षविद्याधरतपस्विनां परं विस्मयमुपजह्रतुः जा.मा.२३०/१३५ २. साक्षात् — साक्षाद्धर्ममिव मङ्गल्यं पुण्यदर्शनं वृक्षमूले बद्धासनमासीनम् जा.मा.३२८/१९१.

mngon sum du mthong ba nyid

प्रत्यक्षदर्शित्वम् — स्वयं सर्वार्थप्रत्यक्षदर्शित्वेन तद्वचनादप्रवृत्तेः त.प.२४४ख/९६१.

mngon sum du phyogs

= {mngon sum du phyogs pa/}

mngon sum du phyogs pa

• सं. आभिमुख्यम् — न स्वमुखादेस्तथेक्षणम्, आभिमुख्येन तस्य स्वमुखादेर्दर्शनात् त.प.१२९ख/७०९; • वि. सम्मुखः — येयं सम्मुखेऽनेकस्मिन्नेकस्यामपि गोव्यक्तौ सामान्यस्थिते सति गौशब्दान्निष्कृष्टस्य गोत्वस्यैव प्रतिपत्तिः, सा शब्दमन्तरेणानुपपन्ना त.प.१३७क/७२५.

mngon sum du bya

= {mngon sum du bya ba/}

mngon sum du bya ba

• कृ. साक्षात्कर्तव्यम् — एको धर्मः साक्षात्कर्तव्यः अभि.स्फु.२२०ख/१०००; परिज्ञातव्यं प्रहातव्यं साक्षात्कर्तव्यं भावयितव्यमिति कर्तव्यरूपां परिज्ञानक्रियां प्रति द्वितीय आकरणप्रकारश्चतुराकारः अभि.स्फु.२१२क/९८६; • सं. साक्षात्क्रिया — परिजयस्यायं कालः, नायं कालः साक्षात्क्रियाया इति प्रत्यवेक्षते अ.सा.३२५क/१८३; साक्षात्करणम् — दुःखस्य परिज्ञानम्, समुदयस्य प्रहाणम्, निरोधस्य साक्षात्करणम्, मार्गस्य भावनम् अभि.स्फु.१७५क/९२५.

mngon sum du bya bar

प्रत्यक्षीकर्तुम् — न च योग्यतामर्वाग्दर्शनः प्रत्यक्षीकर्तुमीशः त.प.१३१क/७१३; साक्षात्कर्तुम् — सामान्यं पुनरशेषविशेषनिरपेक्षं साक्षात्कर्तुं शक्यते त.प.११ख/४६८.

mngon sum du bya ba ma yin pa

असाक्षात्क्रिया — न खलु पुनरियं सुविक्रान्तविक्रामिन् प्रज्ञापारमिता कस्यचिद्धर्मस्य हानाय वा विवृद्धये वा प्रत्युपस्थिता … साक्षात्क्रियायै वा असाक्षात्क्रियायै वा सु.प.४७ख/२४.

mngon sum du bya ba min

= {mngon sum du bya ba ma yin pa/}

mngon sum du bya ba min pa

= {mngon sum du bya ba ma yin pa/}

mngon sum du byas

= {mngon sum du byas pa/} {mngon sum du byas te/} {o nas/} {o shing} साक्षात्कृत्य — यस्मिन् समये आर्यश्रावकः प्रविवेकजां प्रीतिं कायेन साक्षात्कृत्योपसम्पद्य विहरति अभि.भा.७०क/११४४; तां धर्मतां साक्षात्कृत्य धारयित्वा यद्यदेव देशयन्ति अ.सा. ३ख/२; प्रत्यक्षीकृत्य — अत्र साक्षात्कृत्वेति प्रत्यक्षीकृत्येत्यर्थः अभि.स्फु.३०८क/११७९; साक्षात्कृत्वा — शुभं विमोक्षं कायेन साक्षात्कृत्वोपसम्पद्य विहरति अभि.स्फु.३०६क/११७५.

mngon sum du byas pa

• भू.का.कृ. साक्षात्कृतम् — परिज्ञातं प्रहीणं साक्षात्कृतं भावितमिति परिनिष्ठितां परिज्ञानादिक्रियां प्रति तृतीय आकरणप्रकारश्चतुराकारः अभि.स्फु.२१२क/९८६; प्रत्यक्षीकृतः — ऋषिपतननिवासिभिश्च द्वादशभिरृषिसहस्रैः सप्तत्रिंशद्बोधिपक्ष्या धर्माः प्रत्यक्षीकृताः अ.श.१६४क/१५२; • सं. १. प्रत्यक्षीकरणम् — समस्तनरधर्माणां प्रत्यक्षीकरणे सति । स्यादेव निश्चयोऽयं च सर्वज्ञस्योपपद्यते त.स.१०१ख/८९५; साक्षात्कृतिः — साक्षात्कृतिः साक्षात्करणम् त.प.३००ख/१०६० २. साम्मुख्यम् — अनास्रवस्य आकिञ्चन्यायतनस्य साम्मुख्यात् सम्मुखीभावात् अभि.स्फु.२९९क/११५८.

mngon sum du byed

= {mngon sum du byed pa/}

mngon sum du byed pa

• क्रि. १. साक्षात्करोति — तदा तां परमां भूतकोटिं साक्षात्करोति अ.सा. ३२८ख/१८५; अभिमुखीकरोति — नैष्क्रम्यप्रविवेकजेषु धर्मेषु सस्नेहं चित्तमभिमुखीकरोति श्रा.भू. १६०ख/४०९; सम्मुखीकरोति — तत एकमनात्माकारं द्विः संमुखीकरोति अभि.स्फु.१६९क/९११; साक्षीकरोति — यस्मिन् समये श्रामण्यभावमधिगच्छति स्पृशति साक्षीकरोति श्रा.भू.१७६ २. साक्षात्क्रियते — सत्तादिसामान्यस्वभावानुविद्ध एव विशेषः साक्षात्क्रियते नान्यथा त.प.११ख/४६८; सम्मुखीक्रियते — कामरूपधात्वोश्च तत् परचित्तज्ञानं सम्मुखीक्रियते अभि.भा.५१क/१०६३; • सं. साक्षात्करणम् — साक्षात्कृतिः साक्षात्करणम् त.प.३००ख/१०६०; साक्षात्क्रिया — प्राप्तिज्ञानसाक्षात्क्रियाभ्यां प्रत्यक्षीकारो हि साक्षात्क्रिया अभि.भा.२५ख/९६२; सम्मुखीभावः — देवेषु सम्मुखीभाव इति कामावचरेषु अभि.स्फु.१७१ख/९१६; • वि. प्रत्यक्षकारी — भिक्षुः क्षीणास्रवो… धर्मतायां प्रत्यक्षकारी अ.सा.२९०क/१६४; साक्षात्कारी — ततश्च यत्किञ्चिदर्थस्य साक्षात्कारि ज्ञानं तत् प्रत्यक्षमुच्यते न्या.टी.४०क/३८; साक्षी — {lus kyi mngon sum du byed pa} कायसाक्षी श्रा.भू./१७७.

mngon sum du byed paRa

साक्षात्कर्तुम् — सा च तस्य भाविन्यवस्था न स्वरूपेण साक्षात्कर्तुं शक्या प्र.अ.८ -४/१५.

mngon sum du byed pa nyid

साक्षात्कारित्वम् — अनेन त्वक्षाश्रितत्वेनैकार्थसमवेतमर्थसाक्षात्कारित्वं लक्ष्यते न्या.टी.४०क/३८.

mngon sum du byed pa'i shes pa

साक्षात्कारिज्ञानम् — यस्मादिन्द्रियान्वयव्यतिरेकानुविधाय्यर्थेषु साक्षात्कारिज्ञानं प्रत्यक्षशब्दवाच्यं सर्वेषां प्रसिद्धम् न्या.टी.४०ख/४१.

mngon sum du byed par 'gyur

क्रि. सम्मुखीकरोति — सत्यालम्बनं विशिष्टतरं लौकिकं ज्ञानं सम्मुखीकरोति अभि.भा.५३क/१०७१.

mngon sum du byed par 'gyur ba

= {mngon sum du byed par 'gyur/}

mngon sum du ma gyur

= {mngon sum du ma gyur pa/}

mngon sum du ma gyur pa

वि. असम्मुखीभूतम् — असंमुखीभूतस्य विहारो उन्मत्तकावन्दनानालापनासंभोगसंवृतयः वि.सू.८२ख/९९.

mngon sum du ma byas

= {mngon sum du ma byas pa/}

mngon sum du ma byas pa

वि. असाक्षात्कृतः — असाक्षात्कृतस्य साक्षात्क्रियायै श्रा.भू.१७क/४१; न साक्षात्कृतम् — यन्न प्राप्तं वा न ज्ञातं वा न साक्षात्कृतं वा स्यात् अ.सा.४९क/२८.

mngon sum du mi 'gyur ba

असम्मुखीभावः — मार्गस्याजितत्वादसम्मुखीभावतः अभि.भा.२४ख/९५९.

mngon sum du mi byed

= {mngon sum du mi byed pa/}

mngon sum du mi byed pa

• क्रि. न सम्मुखीकरोति — उपभोगपरिहाणिः, यदि प्राप्तगुणं न सम्मुखीकरोति अभि.भा.३५ख/१००३; • सं. असम्मुखीभावः — विवर्धयतः पूर्वप्रतिलब्धानामसम्मुखीभावः, अबहुमानात् अभि.भा.१३क/९०८.

mngon sum du bzhugs

= {mngon sum du bzhugs pa/}

mngon sum du bzhugs pa

वि. सम्मुखावस्थितः — प्रत्युत्पन्नसर्वबुद्धसंमुखावस्थितश्च नाम बोधिसत्त्वसमाधिः द.भू.२६२क/५५; सन्निहितः — क्व भिनत्ति ? यत्र भगवान् सन्निहितः अभि.भा.२१७-२/७२७; सम्मुखीभूतः — {ston pa yang mngon sum du bzhugs pa} शास्ता च संमुखीभूतः अ.श.२४२क/२२२.

mngon sum du gzigs

= {mngon sum du gzigs pa/}

mngon sum du gzigs pa

वि. प्रत्यक्षदर्शी — तथागत एव काश्यप तत्र प्रत्यक्षः प्रत्यक्षदर्शी स.पु.४८क/८५.

mngon sum du yod pa'i lha

वि. प्रत्यक्षदेवतः — {mngon sum du yod pa'i lha sangs rgyas bcom ldan 'das la} बुद्धं भगवन्तं प्रत्यक्षदेवतम् अ.श.२१८क/२०२.

mngon sum ldan

= {mngon sum dang ldan pa/}

mngon sum ldan pa

= {mngon sum dang ldan pa/}

mngon sum pa

• पा. अभिमुखी, षष्ठी बोधिसत्त्वभूमिः — दश बोधिसत्त्वभूमयः… प्रमुदिता च नाम … अभिमुखी च नाम… धर्ममेघा च नाम बोधिसत्त्वभूमिः द.भू.१७०क/३; • पा. आमुखा, अधिमुक्तिभेदः — आमुखा अन्तिके समवहितप्रत्ययत्वात् सू.अ.१६२क/५२; • वि. प्रत्यक्षः — ततः प्रच्युतानां तत्समापत्तिलाभिनां च तदुभयं प्रत्यक्षम् अभि.स्फु.२७५ख/११०१; द्र. {mngon sum/}

mngon sum par gsal ba

अभिव्यक्तिः — {mngon sum par gsal ba'i dus su} अभिव्यक्तिवेलायाम् वा.टी.८६ख/४३; द्र. {mngon par gsal ba/}

mngon sum spyan

वि. प्रत्यक्षचक्षुः — {sangs rgyas rnams ni mngon sum spyan} प्रत्यक्षचक्षुषो बुद्धाः सू.अ.१३१क/३.

mngon sum spyod yul

अध्यक्षगोचरः — स्वव्यापारबलेनैव प्रत्यक्षं जनयेद् यदि । न परामर्शविज्ञानं कथं तेऽध्यक्षगोचराः त.स.७२क/६७३.

mngon sum byas

= {mngon sum du byas pa/}

mngon sum byas pa

= {mngon sum du byas pa/}

mngon sum byed

= {mngon sum du byed pa/}

mngon sum byed pa

= {mngon sum du byed pa/}

mngon sum ma yin

= {mngon sum ma yin pa/}

mngon sum ma yin pa

• वि. अप्रत्यक्षः — वायवीयाः संयोगविभागा अप्रत्यक्षस्य वायोः कर्णशष्कुलीप्रदेशात् प्रादुर्भवन्तो नोपलभ्यन्ते त.प.१८६ख/८३४; विमुखः — शरीरपूजा चैत्यपूजा सम्मुखपूजा विमुखपूजा बो.भू.१२३क/१५९; सम्मुखं विमुखं पूजा बुद्धानां चीवरादिभिः सू.अ.२११क/११५; • पा. अनामुखा, अधिमुक्तिभेदः — अनामुखा दूरे विपर्ययात् सू.अ.१६२क/५२

mngon sum mi byed

= {mngon sum du mi byed pa/}

mngon sum min

= {mngon sum ma yin pa/}

mngon sum min pa

= {mngon sum ma yin pa/}

mngon sum tshad ma

= {mngon sum gyi tshad ma/}

mngon sum mdzad

वि. अक्षगः — सर्वत्र वृत्तिमज्ज्ञानमदृष्टस्य च दर्शकम् । लोकस्य शून्यताकारसूचकज्ञापकाक्षगम् अभि.अ.४.२१.

mngon sum log pa

प्रत्यक्षनिवृत्तिः — एकज्ञानसंसर्गि दृश्यमानं तज्ज्ञानं च प्रत्यक्षनिवृत्तिनिश्चयहेतुत्वात् प्रत्यक्षनिवृत्तिरुक्तं द्रष्टव्यम् न्या.टी.५४क/११९.

mngon sems

= {mngon par sems pa/}

mngon sems pa

= {mngon par sems pa/}

mngon sred

अभिलाषः — दर्पः प्रमादः परवित्तवाञ्छा पापानुबन्धी विषयाभिलाषः । एतानि जन्तोर्विनिपातकाले द्वाराण्यपायस्य निरर्गलानि अ.क.५९. ३९.

mngon sred pa

= {mngon sred/}

mngon gsar

= {mngon par gsar pa/}

mngon gsal

= {mngon par gsal ba/}

mngon gsal 'gyur

क्रि. अभिव्यज्यते — यदा विलक्षणो हेतुः पतेत् सदृशसन्ततौ । विलक्षणेन कार्येण स्थूलोऽभिव्यज्यते तदा त.स.८५क/७७९.

mngon gsal ba

= {mngon par gsal ba/}

mngon gsal byas

भू.का.कृ. अभिव्यक्तम् — तदभिव्यक्तरूपत्वात् तदीयं च तदुच्यते त.स.१०१ख/८९७.

mngon gsal byas pa

= {mngon gsal byas/}

mngon gsal byed

= {mngon par gsal bar byed pa/}

mngon gsal gzhan nyid

अभिव्यक्त्यनयथात्वम् — अभिव्यक्त्यन्यथात्वं चेन्नित्ये सा न त्वपाकृता । अतो रक्षामपि प्राज्ञा निष्फलामस्य कुर्वते त.स. ११३ख/९८१.

mngon bsams

= {mngon par bsams pa/}

mngon bsams pa

= {mngon par bsams pa/}

mngon lhag

= {mngon par lhag pa/}

rnga

१. वाद्ययन्त्रभेदः [1] = {'jigs byed rnga} दुन्दुभिः, भेरी — शक्रदुन्दुभिवन् मेघब्रह्मार्कमणिरत्नवत्… तथागतः र.वि.४.१३; भेरी — वीणाश‘एऽथ भेर्यां च माधुर्यस्वरसंपदा । मृगयेद्ध्यकोविदः कश्चित्तथा स्कन्धेषु पुद्गलम् ल.अ.१८६ख/१५७; आनकः — भेरीपटहमानकौ अ.को.३.३.३ [2] = {rdza rnga} मृङ्ः — {rnga ba} मार्दङ्गिकाः अ.को.२.१०.१३; मुरजः — {rnga brdung ba} मौरजिकाः अ.को.२.१०.१३ [3] = {rnga pa Ta ha} आनकः, पटहः — आनकः पटहोऽस्त्री स्यात् अ.को.१.८.६; श्री.को.१६५क [4] = {sil snyan} तूर्यः — पयोदतूर्यस्वनलब्धहर्षा विद्युल्लता जा.मा.१७५/१०१; तूर्यतालावचरैः प्रवाद्यद्भिः ल.अ.५६ख/१ [5] = {'khar rnga} पणवः — वीणापणवसंस्थाना नानापुष्पफलोपमाः । आदित्यचन्द्रविरजाः कथं केन वदाहि मे ल.अ.६५ख/१३ ०. ढक्का — पीतदीप्तायाः सव्ये प्रथमकरे शङ्खः… वामे प्रथमे वीणा, द्वितीये ढक्का वि.प्र.३७ख/४.१८ २. पटहादिबोधकपूर्वपदम् — {rnga pa Ta ha} पटहः बो.भू.४१ख/४८; {rnga mu kun da} मुकुन्दः स.दु.१२१/१२०; {rnga b+he ri} भेरी स.दु.१२१/१२०; • ना. दुन्दुभिः, गन्धर्वकन्या — अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या… दुन्दुभिर्नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू. २०२क/२५९ ४. = {rnga ma} 5. = {rnga mo/}

rnga khang

=*माडाः; *माटा म.व्यु.५५४८; मि.को. १४०क ।

rnga sgra

१. = {rnga'i sgra} दुन्दुभिस्वरः — {rnga sgra'i rgyal po} दुन्दुभिस्वरराजः स.पु.१४१ख/२२६; दुन्दुभिशब्दः — {rnga'i sgra 'byung bar 'gyur} दुन्दुभिशब्द उच्चलति हे.त.५ख/१४; तूर्यरवः — आडम्बरस्तूर्यरवे गजेन्द्राणां च गर्जिते अ.को.३.३.१६८; • ना. दुन्दुभिस्वरः, तथागतः — अक्षोभ्यराजः पूर्वस्मिन् दक्षिणे रत्नकेतुना । पश्चिमायाममिताभ उत्तरे दुन्दुभिस्वरः सु.प्र. २क/२; द्र. {rnga sgra'i rgyal po}; ।। • ना. दुन्दुभिः, शाक्यदारकः — सुवर्णाभः सुगन्धिश्च वपुष्मान् बलवान् प्रियः । पद्माक्षो दुन्दुभिः पुत्राः सूर्यो मल्लपताकया अ.श.१६६ख/१५५; दुन्दुभिस्वरः अ.श.१८०ख/१६७.

rnga sgra lta bu'i gdangs dang ldan pa

वि. दुन्दुभिस्वरः — यस्मादयं दारको दुन्दुभिस्वरः, तस्मादस्य भवतु दुन्दुभिस्वर इति नाम अ.श.१८०ख/१६७.

rnga sgra lta bu'i gdangs ldan

= {rnga sgra lta bu'i gdangs dang ldan pa/}

rnga sgra ltar gdangs snyan pa

वि. दुन्दुभिस्वरनिर्घोषः — पुत्रो जातोऽभिरूपो दर्शनीयः… दुन्दुभिस्वरनिर्घोषः अ.श.१८०ख/१६७.

rnga sgra'i rgyal po

ना. दुन्दुभिस्वरराजः, तथागतः — सोऽनुपूर्वेण… दुन्दुभिस्वरराजसहनाम्नां तथागतानामर्हतां सम्यक्संबुद्धानां… आरागितवान् स.पु.१४१ख/२२६; द्र. {rnga sgra/}

rnga rngog

= {ze rngog} केशः — अपि च दशसहस्र जाता हयाः कण्ठकस्य सखा तुरगवरप्रधान हेमप्रभा मञ्जुकेशा वराः ल.वि.५१क/६८; द्र. {rngog ma/}

rnga chen

१. = {'jigs byed rnga} दुन्दुभिः, वाद्ययन्त्रविशेषः — तथा हि दिक्षु प्रसृतप्रतिस्वनैः समन्ततो दैवतदुन्दुभिस्वनैः जा.मा.११६/६८; भेरी म.मू.२५३क/२८९; आनकः — भेरीपटहमानकौ अ.को.३.३.३; • पा. भेरी, हस्तमुद्राविशेषः — तदेव उच्छ्रितौ हस्तौ अङ्गुल्याग्रौ सुकुञ्चितौ । सर्वैरङ्गुलिभिर्मुक्ता विरला केशसंभवा । भेरी तं विदुः म.मू.२५३क/२८९ ३. पटहः — डमरुकं पटहं डोम्ब्या वज्रधात्वीश्वरीकुलजायाः वि.प्र.१६९ख/३.१५९; द्र. {rnga pa ha/}

rnga brdung ba

= {rnga ba} मौरजिकः, मुरजवादकः — मार्दङ्गिका मौरजिकाः अ.को.२.१०.१३.

rnga pa Ta ha

= {pa Ta ha} पटहः, वाद्ययन्त्रविशेषः — मेघस्तनितशब्दा वा शङ्खभेरीपटहशब्दा वा बो.भू.४१ख/४८.

rnga ba

= {rnga brdung ba} मार्दङ्गिकः, मृदङ्गवादकः — मार्दङ्गिका मौरजिकाः अ.को.२.१०.१३.

rnga bal gyi la ba

औष्ट्रकम्बलः — फलमुञ्जासनवल्कलदर्भबल्बजोष्ट्रकम्बलाजकम्बलकेशकम्बलचर्मनिवेशनैश्च ल.वि.१२२ख/१८३.

rnga bo che

१. = {'jigs byed rnga} दुन्दुभिः, वाद्ययन्त्रविशेषः — महात्यागदुन्दुभिनिर्घोषं च अकारयत् ग.व्यू.१६८ख/२५१; भेरी स्त्री दुन्दुभिः पुमान् अ.को. १.८.६; भेरी — मेघस्तनितशब्दा वा शङ्खभेरीपटहशब्दा वा बो.भू.४१ख/४८; भेरिः — पञ्चाशद् भेरिमित्युक्ता धर्मभेरिं तु साधिका म.मू.२४६क/२७७; • ना. दुन्दुभिः, प्रत्येकबुद्धः — प्रत्येकबुद्धाः… तद्यथा गन्धमादनः… दुन्दुभिः… वसुश्चेति म.मू. ९९क/९.

rnga bo che dang klu dbyangs kyi sgra skad lta bu

पा. दुन्दुभिसंगीतिरुतस्वरः, तथागतपर्यायः — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… दुन्दुभिसंगीतिरुतस्वर इत्युच्यते ल.वि.२११ख/३१३.

rnga bo che a na ka

ना. आनकदुन्दुभिः, विष्णुपिता — वसुदेवोऽस्य जनकः स एवानकदुन्दुभिः अ.को. १.१.२३.

rnga bong

= {rnga mo} उष्ट्रः, पशुविशेषः छो.को.२१६/रा.को.१.२७६.

rnga byed

= {zor ba} लवित्रम्, दात्रम् — दात्रं लवित्रम् अ.को.२.९.१३; मि.को.३५ख ।

rnga byed pa

= {rnga byed/}

rnga b+he ri

= {'jigs byed rnga} भेरी, वाद्ययन्त्रविशेषः — तूर्यमुकुन्दवेणुभेरीप्रभृतिप्रणदिते स.दु.१२१/१२०.

rnga ma

१. पुच्छम्, लाङ्गुलम् — वातायनेन निर्गच्छन् रुद्धपुच्छो मया गजः । तृषितस्य तथा पश्चात्कूपो धावन् विलोकितः अ.क.९३.९०; लाङ्गूलम् — दुष्टमहिषो भगवन्तं दूरत एव दृष्ट्वा लाङ्गूलमुन्नाम्य येन भगवांस्तेन प्रधावितः अ.श.१५९ख/१४८; बालः — {rnga ma'i bsil yab} बालव्यजनम् वि.सू.७१ख/८८ २. चमरम्, बालव्यजनम् — दक्षिणहस्ते सितोद्धूयमानचमरः म.मू.१४१ख/५२; चामरम् — आर्यसमन्तभद्रं सितचामरोद्धूयमानम् म.मू.१४१ख/५२.

rnga ma brdungs pa'i sgra

अघटिततूर्यशब्दः — आभ्यां श्लोकाभ्यामनाभोगेन बुद्धकार्यं साधयत्यघटिततूर्यशब्दमणिप्रभावसाधर्म्येण सू.अ.१५५क/४०.

rnga ma'i bsil yab

बालव्यजनम् — चैत्ये मणिबालव्यजनस्योत्पन्नस्य दानम् वि.सू.७१ख/८८.

rnga mu kun da

मुकुन्दः, वाद्ययन्त्रविशेषः — तूर्यमुकुन्दवेणुभेरीप्रभृतिप्रणदिते स.दु.१२१/१२०; म.व्यु.५०२०; द्र. {mu kun da/}

rnga mo

१. उष्ट्रः, पशुविशेषः — शकटैर्भारैर्भेडैर्घोटकैरुष्टंऐर्गोभिर्गर्दभैः प्रभूतं पण्यमारोप्य वि.व.१४३क/२.८८; अलब्धात्मका धर्माः कतमे । यदुत शशखरोष्ट्रवाजिविषाणवन्ध्यापुत्रप्रभृतयो धर्माः ल.अ.६३क/८; उष्टंए क्रमेलकमयमहाङ्गाः अ.को.२.९.७५ २. कलभी, उष्ट्री — देवी परमशोकाभिभूता मर्महन्तेव कलभी आर्तस्वरमुवाच सु.प्र.५६ख/११२.

rnga mong

= {rnga mo} उष्ट्रः, पशुविशेषः छो.को.२१६/रा.को.१.२७६.

rnga mo'i khyu

= {rnga mo'i tshogs} औष्ट्रकम्, उष्ट्रवृन्दः — उष्ट्रोरभ्राजवृन्दे अ.को.२.९.७७.

rnga mo'i sgra

उष्ट्रशब्दः — विविधाः शब्दा निश्चरन्ति … तद्यथा हस्तिशब्दा वा अश्वशब्दा वा उष्ट्रशब्दा वा स.पु.१३२ख/२१०.

rnga mo'i tshogs

= {rnga mo'i khyu/}

rnga zlum

१. = {rdza rnga} मुरजः, वाद्ययन्त्रविशेषः — यदैव नर्त्तकीरूपं पश्यति तदैव मुरजादिशब्दं शृणोति त.प.१९७क/११०; मे.दू.३४६क/६३; मृदङ्गः — {rnga zlum ma} मृदङ्गी मि.को.८ख; आनकः श्री.को.१६५क २. मुकुन्दः म.व्यु.५०२०.

rnga zlum can

= {khyab 'jug} मुकुन्दः, विष्णुः छो.को.२१६/रा.को.३.७२९.

rnga zlum ma

मृङी मि.को.८ख ।

rnga yab

१. चमरम्, बालव्यजनम् — चतस्रोऽहिचमरधरा अष्टभुजैरष्टचमरधराः वि.प्र.३७क/४.१६; चामरम् — चामरं तु प्रकीर्णकम् अ.को.२.८.३१; बालव्यजनम् — बालव्यजनेन वीज्यमानः स.पु.४०ख/७२; प्रकीर्णकम् श्री.को.१७०ख ; • ना. चामरः, अष्टान्तरद्वीपेष्वेकम् — देहा विदेहाः कुरवः कौरवाश्चामरावराः । अष्टौ तदन्तरद्वीपा गाठा उत्तरमन्त्रिणः अभि.को.३.५६; म.व्यु.३०५२.

rnga yab can

चमरिकः, कोविदारवृक्षः — कोविदारे चमरिकः कुद्दालो युगपत्रकः अ.को.२.४.२२.

rnga yab thogs

= {rnga yab thogs pa/}

rnga yab thogs pa

चामरिकः म.व्यु.३७२८.

rnga yab 'dzin

= {rnga yab 'dzin pa/}

rnga yab 'dzin pa

वि. चमरधरः — चतस्रोऽहिचमरधरा अष्टभुजैरष्टचमरधराः वि.प्र.३७क/४.१६.

rnga yab gzhan

ना. अपरचामरः, अष्टान्तरद्वीपेषु एकम् म.व्यु.३०५३; मि.को.१३५ख; अवरः — देहा विदेहाः कुरवः कौरवाश्चामरावराः । अष्टौ तदन्तरद्वीपा गाठा उत्तरमन्त्रिणः अभि.को.३.५६.

rnga ring

= {rnga rings/}

rnga rings

१. हुडुक्कः, वाद्ययन्त्रविशेषः — ढक्कहुडुक्कादिभिर्घोषैर्नानावाद्यमनोहरैः स.उ.८.३५ २. = {rnga pa Ta ha} आनकः, पटहः — भेरीपटहमानकौ अ.को.३.३.३.

rnga gsum

तौर्यत्रिकम् — तौर्यत्रिकं नृत्यगीतवाद्यं नाट्यमिदं त्रयम् अ.को.१.८.१०.

rngan

= {rngan pa/}

rngan can byed par 'gyur

क्रि. उच्चग्घयिष्यति — अभिमानमुत्पाद्य मानाभिभूतः… बोधिसत्त्वान् महासत्त्वानवमंस्यते उच्चग्घयिष्यति उल्लापयिष्यति कुत्सयिष्यति पंसयिष्यति अभि.स्फु.३४१ख/१९२.

rngan chen

अवमतिः — {dma' la rngan chen mi mdzad la} हीनाननवमत्य च श.बु.२७.

rngan 'then bgyid

= {rngan 'then bgyid pa/}

rngan 'then bgyid pa

वि. स्थायी — {khyod ni rngan 'then bgyid la skul} स्थायिनां त्वं परिक्षेप्ता श.बु.१०२.

rngan bdag

खम्भीरपतिः म.व्यु.३७०२.

rngan pa

= {gla} भृत्या — कर्मण्या तु विधाभृत्याभृतयौ भर्म वेतनम् । भरण्यं भरणं मूल्यं निर्वेशः पण इत्यपि अ.को.२.१०.३८; पणः — ततः प्रभूतकनकप्रदानपणघोषणाम् । कृत्वा अ.क.६४.३८; तोषणम् — देवदत्तः… प्राह हस्तिमहामात्रं हारं दत्त्वास्य तोषणम् अ.क.२८.१२; अभिसारः — तस्य तावभिसारं दत्त्वा प्रत्युद्गतौ न पश्यतः वि.व.३५७क/२.१५७;

rngan 'phyar

= {smad pa} गर्हणम्, निन्दा — अवर्णाक्षेपनिर्वादपरिवादापवादवत् । उपक्रोशो जुगुप्सा च कुत्सा निन्दा च गर्हणे अ.को.१.६.१३.

rngam

= {rngam pa/}

rngam pa

• सं. १. आश्चर्यम् — {ye shes rngam pa glog gi 'khor lo} ज्ञानाश्चर्यद्युतिचक्रम् क.त.८३०; • पा. अद्भुतः, रसभेदः — श्रृङ्गारवीरकरुणाद्भुतहास्यभयानकाः । वीभत्सरौद्रौ च रसाः अ.को.१.८. १७; म.व्यु.५०४३ ३. संरम्भः — {khros shing rngam pas yid rtsub par gyur pa} क्रोधसंरम्भकर्कशहृदयः जा.मा. ३३५/१९५; अयत्नसंरम्भपराक्रमेण पाप्मानमस्य प्रसभं निहन्मि जा.मा.३७४/२१९; • वि. ससंरम्भः — सोऽग्निः ससंरम्भ इवाभिपत्य स्फुरत् स्फुलिङ्गप्रकरो ददाह जा.मा.१७८/१०२; संरम्भिता — तं महासत्त्वमासाद्यमानमप्यवेक्ष्य संरम्भितरमेनम् उवाच जा.मा.३३६/१९५; आविष्टः — {khros te rngam pa} क्रोधाविष्टः; {snying rje chen pos rngam pa} महाकरुणाविष्टः ग.व्यू.३१९क/४०३.

rngam pa ro

= {'khrug rnga} आडम्बरः, पटहः — पटहाडम्बरौ समौ अ.को.२.८.१०८.

rngam par gyur pa

भू.का.कृ. संरब्धः — {rngam par ma gyur pa} असंरब्धः जा.मा.४२२/२४८.

rngam par ma gyur

= {rngam par ma gyur pa/}

rngam par ma gyur pa

भू.का.कृ. असंरब्धः — यस्मिन् साधूपचीर्णेऽपि मित्रधर्मो न लक्ष्यते । अनिष्ठुरमसंरब्धमपयायाच्छनैस्ततः जा.मा.४२२/२४८.

rngams

१. उद्वेधः — अपामेकादशोद्वेधं सहस्राणि च विंशतिः । अष्टलक्षोच्छ्रयं पश्चाच्छेषं भवति काञ्चनम् अभि.को.३.४६ २. = {rngams pa/}

rngams su

= {'phang du} उद्वेधेन — {rngams su dpag tshad brgyad khri bzhi stong} चतुरशीतिर्योजनसहस्राण्युद्वेधेन शि.स.१३५ख/१३२; उच्छ्रयम् — अपामेकादशोद्वेधं सहस्राणि च विंशतिः । अष्टलक्षोच्छ्रयं पश्चाच्छेषं भवति काञ्चनम् अभि.को.३.४६.

rngams pa

= {'jigs rung} भयानकम् मि.को.३१क; मि.को.२८ख ।

rngams la gtug pa

महामर्यादाबन्धः — यदि तावदनुप्रयच्छथ इत्येवं कुशलम् । नो चेदनुप्रयच्छथ महामर्यादाबन्धं करिष्यामि वि.व.१९१ख/१.६६.

rnga'i sgra

= {rnga sgra/}

rnga'i sgra 'byung bar 'gyur

क्रि. दुन्दुभिशब्द उच्चलति — अभिषिच्यमाने पुष्पवृष्टिर्भवति, दुन्दुभिशब्द उच्चलति हे.त.५ख/१४.

rnga'i dbyangs

दुन्दुभिस्वरः — {rnga'i dbyangs kyi rgyal po} दुन्दुभिस्वरराजः का.व्यू.२००ख/२५८.

rnga'i dbyangs kyi rgyal po

ना. दुन्दुभिस्वरराजः, गन्धर्वराजः — अनेकानि च गन्धर्वराजशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा दुन्दुभिस्वर(राज)श्च गन्धर्वराजः का.व्यू.२००ख/२५८.

rngu ma

= {mig gi dri ma} गूथम्, अक्षिमलम् — सन्ति अस्मिन् काये केशा रोमाणि नखा यावन्मस्तकं मस्तकलुङ्गमक्षिगूथं कर्णगूथम् शि.स.११९क/११६.

rngub

= {rngub pa/}

rngub pa

१. = {dbugs rngub pa} प्राणः, आश्वासः — {'byung ba dang rngub pa} प्राणापानौ प्र.अ.३१-५/७०; • पा. कुम्भकः — पातना रेचकेनैव कुम्भकेन वशीकरेत् । पूरकेणैव त्वाकृष्टिः हे.त.१३क/४०.

rngul

= {rngul chu} स्वेदः — इति तद्वदनाम्भोजन्यस्तनेत्रस्य भूपतेः । उद्ययौ वदनस्वेदसिक्तो मदनपादपः अ.क.६६.८८; प्रस्वेदः — शरीरे सप्त समुद्राः । तेषु क्षारसमुद्रो मूत्रम्, मद्यसमुद्रः प्रस्वेदः वि.प्र.२३५क/२.३५; घर्मः — अकस्मादेव ते चण्डि स्फुरिताधरपल्लवम् । मुखं मुक्तारुचो धत्ते घर्माम्भःकणमञ्जरीः का.आ.२.७०; स्वजः श्री.को.१७६क ।

rngul cing dri ma chags chags su bsgrubs pa

वि. स्वेदमलावक्षिप्तः म.व्यु.७०५५.

rngul chu

= {rngul/}

rngal nag

= {rngul/}

rngul gzan

संकक्षिका म.व्यु.८९३६; {nang gos shig} छो.को.२१८; {'tsho ba'i yo byad bcu gsum gyi nang gses} बो.को.६९९.

rngul gzan gyi gzan

प्रतिसंकक्षिका म.व्यु.८९३७.

rnge can

= {'dod can} 1. कम्रः, कामुकः — कामुके कमिताऽनुकः । कम्रः कामयिताऽभीकः कमनः कामनोऽभिकः अ.को.३.१.२२ २. गर्धनः, लुब्धः — गृध्नुस्तु गर्धनः । लुब्धोऽभिलाषुकस्तृष्णक् अ.को. ३.१.२०.

rnge'u

१. = {rnga mong gi phrug gu} करभः, उष्ट्रशिशुः म.व्यु.४८१८; छो.को.२१८; शावकः — {rnga mo rnge'u stor ba bzhin} कलभीव नष्टशावका सु.प्र.५७क/११३ २. = {rnga chung /}

rnge'u chung

१. = {rnge'u} 2. = {rnga chung/}

rngo

= {rngo nad} पाम, चर्मरोगविशेषः — {rngo 'joms} पामघ्नः मि.को.६०ख ।

rngo 'joms

पामघ्नः, = {mu zi} गन्धकः, {dri can rdo} गन्धाश्मा, {dri ngad can} सौगन्धिकः मि.को.६०ख ।

rngo thog

= {rngo thog pa/}

rngo thog pa

• क्रि. १. शक्नोमि — आर्य अहं वृद्धा न शक्नोमि वि.व.१३७क/१.२६ २. शक्यते — न हि वक्तुं च कर्तुं च बहु साधु च शक्यते श.बु.१३२; • वि. शक्तः — न तव गुणमहार्णवस्य पारं जगति पुमानधिगन्तुमार्य शक्तः वि.व.१२७ख/१.१७.

rngo thogs pa

= {rngo thog pa/}

rngo nad

= {rngo/}

rngo mi thog

= {rngo mi thog pa/}

rngo mi thog pa

• क्रि. १. न शक्नोमि — आर्य अहं वृद्धा न शक्नोमि वि.व.१३७क/१.२६ २. न शक्ष्यामि — न शक्ष्याम्यहमाशीविषदुरासदं विप्रियोपायनेन राजानमभिगन्तुम् जा.मा.१०९/६४; • कृ. न शक्यः — देव नैवमसौ शक्यः सन्नामयितुम् वि.व.२१०क/१.८५.

rngog

= {rngog ma/}

rngog pa

=*= {skyon} आविलम् म.व्यु.७१९१.

rngog ma

= {rta rngog} केशः — अश्वरत्नम्… सर्वनीलं कृष्णशिरसं मुञ्जकेशम् ल.वि.११क/१२; केसरः — {rngog ma can} केसरी छो.को.२१९/रा.को.२.१९७; द्र. {rnga rngog}

rngog ma can

= {rta} केसरी, घोटकः छो.को.२१९/रा.को.२.१९७.

rngod

= {rngod pa/}

rngod pa

क्रि. काम्येत — {gang du bud med kyis rngod pa der 'gro bar mi bya'o} न यत्र स्त्रिया काम्येत तत्रोपसंक्रामेत वि.सू.१३क/१४.

rngod pa'i gzhi

= {rngod gzhi/}

rngod rdza

१. = {ther po} भ्राष्ट्रः, अम्बरीषम् मि.को.३८क २. = {rngod gzhi} स्वेदिनी, कन्दुः — कन्दुर्ना स्वेदनी स्त्रियाम् अ.को.२.९.३०.

rngod gzhi

= {rngod rdza} कन्दुः, स्वेदिनी — कन्दुर्ना स्वेदनी स्त्रियाम् अ.को.२.९.३०.

rngod slang

= {ther po} अम्बरीषम्, भर्जनपात्रम् मि.को. ३८क ।

rngon

= {rngon pa/}

rngon pa

१. किरातः, नृजातिविशेषः — मुक्तकलापोज्झिताः… किराताङ्गनाः अ.क.२९.४१; अ.क.८४. ३७; निषादः — बोधिसत्त्वः… न निषादधीवरौरभ्रिककुलेषूपपद्यते अ.सा.३७२ख/२११; नैषादः — इति संजल्पतोस्तयोः । प्रत्यदृश्यत नैषादः साक्षात् मृत्युरिवापतन् जा.मा.२४३/१४०; पुलिन्दः — त्यक्ते प्राणवधे… पुलिन्दैः अ.क.२९.४१ २. लुब्धकः — मुमोच लुब्धकः प्रीत्या हरिणं हरिणीसखम् अ.क. २८.६७; अ.श.११४ख/१०४; व्याधः — व्याधाभिकीर्णे सभये वनेऽस्मिन् जा.मा.२९६/१७२; लुब्धः — पालयन् पितुराचारं सोऽपि लुब्धकुमारकः अ.क. ६४.६६; मृगारिः — हे त्वं कुरङ्गि तृणवारिपलाशभक्षे स्वस्त्यस्तु ते चर सुखं न मृगारिरस्मि वि.व.२१५क/१.९१ ३. मृगया, आखेटः — अत्रान्तरे श्रान्ततरः क्षितीशः प्राप्तो वनान्तं मृगयारसेन अ.क. २२.८२; आखेटः — आच्छोदनं मृगव्यं स्यादाखेटो मृगया स्त्रियाम् अ.को.२.१०.२३ ०. जाल्मः — एवं ह्यमीषां जाल्मानां पक्षिणां व्यसनोदये । प्रहर्षाकुलिता बुद्धिरापतत्येव कल्मषम् जा.मा.२५०/१४४.

rngon pa byed

लुब्धकः, नृजातिविशेषः — वैशिष्ट्यमन्यथा नैव लुब्धकद्विजजातिवत् त.स.१३०ख/१११२.

rngon pa mo

ना. शवरी, योगिनी — ऐशान्यां पुक्कसी ख्याता अग्नौ शवरी कीर्तिता हे.त.११क/३२.

rngon pa'i gnas

शबरालयः मि.को.१३९क ।

rngon pa'i 'phrin las

व्याधव्रतम् — चिकीर्षितं ते यदि मत्प्रियं तु व्याधव्रतं वीर विमुञ्च तस्मात् जा.मा.२९६/१७३.

rngon pa'i bud med

किरातस्त्री — असंप्राप्तोपहाराभिः किरातस्त्रीभिः अ.क.८४.३७.

rngom brjid che ba

ऊर्जितम् — उपशान्तं च कान्तं च दीप्तमप्रतिघाति च । निभृतं चोर्जितं चेदं रूपं कमिव नाक्षिपेत् श.बु.५२.

lnga

पञ्च, संख्याविशेषः — {mngon par shes pa lnga yod pa} पञ्चाभिज्ञः ल.वि.६८क/९०; अ.सा.६८क/३७.

lnga skyes

१. = {skyes bu} पञ्चजनः, पुरुषः — स्युः पुमांसः पञ्चजनाः पुरुषाः पूरुषा नरः अ.को.२.६.१; • २. ना. पाञ्चजन्यः, विष्णुशङ्खः — शङ्खो लक्ष्मीपतेः पाञ्चजन्यः अ.को.१.१.२९.

lnga skyes 'dzin

= {khyab 'jug} पाञ्चजन्यधरः, विष्णुः छो.को.२१९/रा.को.३.९८.

lnga skyes 'dzin pa

= {lnga skyes 'dzin/}

lnga skyes las byung

= {lnga skyes las byung ba/}

lnga skyes las byung ba

पाञ्चजन्यः, विष्णुशङ्खः छो.को. १८८/रा.को.३.९८; द्र. {lnga skyes/}

lnga brgya

पञ्चशतम्, संख्याविशेषः — {tshong pa lnga brgya tsam} पञ्चमात्राणि वणिक्शतानि अ.श.३८क/३३; पञ्चशती ।

lnga brgya'i

पाञ्चशतिकम् — {lnga brgya'i tshogs la} पाञ्चशतिकं गणम् वि.व.१४५ख/१.३३.

lnga brgya pa

वि. पञ्चशतम् — {khang pa brtsegs pa lnga brgya pa} पञ्चशतं कूटागारम् वि.सू.७२ख/८९; पञ्चशती — {phyi ma lnga brgya pa tha ma la} पश्चिमायां पञ्चशत्याम् शि.स.६२ख/६१; पञ्चशतिका — {'phags pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa lnga brgya pa} आर्यपञ्चशतिका प्रज्ञापारमिता क.त.१५.

lnga mngon shes pa

वि. पञ्चाभिज्ञः — पञ्चाभिज्ञाश्च ते भूत्वा ऋषयो ब्रह्मचारिणः । शीले सत्त्वान् नियोजेन्ति शि.स.१७५ख/१७३.

lnga bcu

पञ्चाशत्, संख्याविशेषः — पुरुषः सुप्तः स्वप्नान्तरगत एकं वा तथागतं पश्येत्, द्वौ वा… पञ्चाशद्वा शतं वा अ.सा.४४९क/२५३.

lnga bcu rtsa gcig

एकपञ्चाशत् म.व्यु.८११९.

lnga bcu rtsa gnyis

द्वापञ्चाशत् — श्रीकालचक्रं चतुरधिकशतं तस्य चार्द्धं द्वापञ्चाशद्देवतात्मकम् वि.प्र.२४३ख/२.५४.

lnga bcu tham pa

पञ्चाशत्, संख्याविशेषः म.व्यु.८११८; = {lnga bcu/}

lnga bcu pa

वि. पञ्चाशतिका — {lnga bcu pa'i bshad pa} पञ्चाशतिकाटिप्पणी क.त.२१३४.

lnga cha

पञ्चमंशः म.व्यु.८१७८; पञ्चमभागः म.व्यु.८१७७.

lnga nyid

पञ्चता — पञ्चता स्कन्धविघातविचिकित्सनात् अभि.को.५.५९.

lnga ston

पाञ्चमिकम् म.व्यु.५७५७; मि.को.४०ख ।

lnga sde

वि. पञ्चकः — {lnga sde bzang po} पञ्चका भद्रवर्गीयाः ल.वि.१२१क/१८१; तद्यथा मैत्रीबलजातके पञ्चकानधिकृत्योक्तम् बो.प.२०; द्र. {lnga sde po/}

lnga sde po

वि. पञ्चकः — तत्र भगवान् पञ्चकान् भिक्षूनामन्त्रयते स्म अभि.स्फु.०९ख/९८३; द्र. {lnga sde/}

lnga sde bzang po

पञ्चका भद्रवर्गीयाः — तेन खलु पुनः समयेन पञ्चका भद्रवर्गीया रुद्रके रामपुत्रे ब्रह्मचर्यं चरन्ति स्म ल.वि.१२१क/१८१.

lnga pa

• वि. पञ्चमः — महीधराभिधश्चासौ बभूवामात्यकुञ्जरः । भूमिभारसहस्तस्य दिङ्गनाग इव पञ्चमः अ.क.५.१७; •२. पा. पञ्चमः, स्वरभेदः — षडजृषभगान्धारपञ्चमादिप्रभेदतः त.स.९०क/८१७ ३. = {'chi ba} पञ्चता, मृत्युः — स्यात्पञ्चता कालधर्मो दिष्टान्तः प्रलयोऽत्ययः । अन्तो नाशो द्वयोर्मृत्युर्मरणं निधनोऽस्त्रियाम् अ.को.२.८.११७; = {lnga pa nyid}; ।। •४. पा. = {'byung khungs} पञ्चमी, अपादानम् — तस्मादेव पञ्चमी उत्पादादिति चोच्यते प्र.अ.५९क/६७.

lnga pa nyid

= {'chi ba} पञ्चत्वम्, मृत्युः — नागराजस्य पुत्रः कमललोचनः । ज्येष्ठः सर्वार्थसिद्धाख्यः प्रियः पञ्चत्वमागतः अ.क.४७.३४; पञ्चता — {de yi bu rnams skyes tsam na/} {lnga pa nyid ni thob pa'i tshe} जातमात्रेषु पुत्रेषु तस्या प्राप्तेषु पञ्चताम् अ.क.९२.११.

lnga pa'i bu

पञ्चकः — भोः कौत्सा वात्साः शाण्डिल्या भारद्वाजाः पञ्चकाः उपपञ्चकाः । को वः कस्माद्देशादिति वि.व.१०क/२.७८.

lnga po

वि. पञ्च — अनेन योगेन अन्तर्गताः पञ्च पारमिताः प्रज्ञापारमितायामेव अ.सा.७२ख/४०; पञ्चकः — पञ्चकपञ्चभिरेभिश्चौरैः रत्नं सदा ह्रियते वि.प्र.११०ख/१, पृ. ७; पञ्चमी — द्वितीया तु तृतीया स्याच्चतुर्थी पञ्चमी भवेत् । तृतीया तु भवेत्षष्ठी निराभासे क्रमः कुतः ल.अ.१६६ख/१२१.

lnga po rnyed

= {tshe 'das} प्राप्तपञ्चत्वः, मृतः — परासुप्राप्तपञ्चत्वपरेतप्रेतसंस्थिताः । मृतप्रमीतौ त्रिष्वेते अ.को.२.८.११७.

lnga rtsen

= {lngas rtsen/}

lnga tshigs

= {mel tshe'i dus gsum pa} तृतीयप्रहरः म.व्यु.८२४२; मि.को.१३३क ।

lnga 'dzin gyi rgyal po

पाञ्चालराजा म.व्यु.३५८८.

lnga ru 'gro bar 'gyur

क्रि. पञ्चतां याति — एक एव महानन्दः पञ्चतां यान्ति भेदनैः हे.त.१६क/५०.

lnga len

ना. १. पञ्चालाः, देशः — पञ्चालेषु महीपालः काम्पिल्ये नगरे पुरा । अभूत्सत्यरतो नाम अ.क.६६.४ २. पञ्चालः, नागराजः म.व्यु.३२५७ ३. = {lngas rtsen} पाञ्चिकः, यक्षसेनापतिः — पाञ्चिकेन च महायक्षसेनापतिना तदुदपानं प्लावीकृतम् वि.व.१३३ख/१.२२.

lnga len pa

पञ्चालः, पञ्चालराजः — भूतपूर्वं महाराज पञ्चालविषये द्वौ राजानौ बभूवतुः । उत्तरपञ्चालो दक्षिणपञ्चालश्च वि.व.२०२ख/१.७७.

lnga len bu mo

ना. पाञ्चालकन्यका, द्रौपदी — पञ्चानां पाण्डुपुत्राणां पत्नी पाञ्चालकन्यका । सतीनामग्रणीश्चासीद्दैवो हि विधिरीदृशः का.आ. ३.१८५.

lnga'i bdag nyid

वि. पञ्चात्मकः — कालचक्रो भगवानेकवीरो वा प्रज्ञोपायात्मको वा पञ्चात्मको वा वक्त्रादिभेदैः वि.प्र.७०ख/४.१३०.

lngas

= {lnga yis/}

lngas rtsen

= {lnga rtsen} ना. १. पाञ्चिकः, यक्षसेनापतिः — यक्षेण पाञ्चिकाख्येन अ.क.२४.१४७; अष्टाविंशतिमहायक्षसेनापतयः पाञ्चिकयक्षसेनापतिपूर्वंगमानि ल.वि.१००ख/१४६ २. पञ्चिकः, श्रावकाचार्यः — महाश्रावकसङ्घेन च सार्धमनेकश्रावकशतसहस्रकोटीपरिवारैः । तद्यथा महाकाश्यपः … पञ्चिक उपपञ्चिकः म.मू.९९ख/९.

snga

= {snga ma/}

snga rgol

पूर्ववादी श.को.३७१.

snga chad

= {sngon chad/}

snga ltas

पूर्वनिमित्तम्, प्रथमनिमित्तम् — इति द्वितीयं पूर्वनिमित्तं प्रादुरभूत् ल.वि.२५क/२९; पूर्वरूपम् — पूर्वरूपत्वादिति प्रथमनिमित्तत्वात्, पूर्वस्वभावत्वाद्वा अभि.स्फु.१६७क/९०७.

snga thun

प्राह्णः मि.को.१३३क ।

snga dus

= {snga ba'i dus} 1. पूर्वम् — अभविष्यदिदं कर्म कृतं पूर्वं यदि त्वया । बौद्धं सम्पत्सुखं मुक्त्वा नाभविष्यदियं दशा बो.अ.८.१५७ २. प्रभातकालः — प्रभातकाले कलशादिकं संस्थाप्य हे.त.४ख/१०.

snga de

वि. ह्यस्तनः — ह्यस्तनोच्चारणो वाऽपि गोशब्दोऽद्यापि विद्यते त.स.७७ख/७२३; ह्यस्तनी — गोशब्दबुद्ध्या ह्यस्तन्या गोशब्दोऽयं प्रकाशितः त.स. ७७ख/७२३.

snga de phyi de

ह्यस्तनाद्यतनम् — ह्यस्तनाद्यतनाद्याश्च गवर्णप्रत्यया इमे त.स.९०ख/८१९.

snga dro

१. प्रातः — रूप्यलक्षद्वयं तस्य प्रातः प्रातः करद्वये प्रादुरासीत् अ.क.४३.४; प्रभातः — शिलां प्रभाते चिक्षेप अ.क.६६.१००; कालास्त्रयः प्रभातो मध्याह्नो विकाल इति वि.प्र.१८४क/१.६१; पूर्वाह्नः — पूर्वाह्नेऽपि मध्याह्नेऽपि सायाह्नेऽपि रात्रौ च दिवा वा बो.भू.१०६क/१३५; प्राह्णः — प्राह्णापराह्णमध्याह्नास्त्रिसन्ध्यम् अ.को.१.४.४ २. = {shar phyogs} प्राची, पूर्वदिशा — प्राच्यपाचीप्रतीच्यस्ताः पूर्वदक्षिणपश्चिमाः अ.को.१.३.१ ०. प्राग्भक्तम् — तिष्ठतु आनन्द एकदिवसः, अन्तशः प्राग्भक्तमपि शि.स. १८९ख/१८८; द्र. {snga dro ba'i zas} पूर्वभक्तम् वि.सू.३६क/४५.

snga dro ba

वि. पूर्वम् — {snga dro ba'i zas} पूर्वभक्तम् वि.सू.३६क/४५.

snga dro sad

= {me} उषर्बुधः, अग्निः अ.को.१.१.५५; मि.को.१४५ख ।

snga dro'i nyi ma

तरुणतरणिः — तरुणतरणिकरनिकरप्रसङ्गावरुद्धाशेषदिग्विभागे त.प.१८७क/८३५.

snga dro'i thun mtshams

पूर्वसन्ध्या — अत्रार्द्धरात्रे पूर्वसन्ध्यायां वाग्ज्ञानाधिष्ठानं भवति बौद्धानाम् वि.प्र.२७३क/२.९८.

snga na med

= {snga na med pa/}

snga na med pa

• १. वि. अपूर्वः, अनुपलब्धपूर्वः — सत्त्वरत्नविशेषोऽयमपूर्वो जायते कथम् बो.अ. १.२५; अपूर्वोऽर्थः त.प.४३ख/५३५; प्रागसत् — तद्यदि प्रागसदेव कारणे कार्यं भवेत् वा.न्या.१५१४-१/५३; २. • पा. प्रागभावः, अभावभेदः — {zho sogs 'o ma la med gang /} {de ni snga na med par brjod} क्षीरे दध्यादि यन्नास्ति प्रागभावः स कथ्यते त.प.३२३क/३६१.

snga nas gnas

= {snga nas gnas pa/}

snga nas gnas pa

पूर्वोपगतम् — निष्कासने भिक्षुणीवर्षकात् । यथा तथा भिक्षुण्याः । पूर्वोपगतायाश्चान्तर्गृहात् वि.सू.५३ख/६९.

snga nas sprul pa

वि. पूर्वनिर्मितम् — निर्माय त्रिभवं किञ्चित्किञ्चिद्वै पूर्वनिर्मितम् ल.अ.१४१क/८७.

snga phyi

= {snga ma dang phyi ma/}

snga phyi 'gal

= {snga phyi 'gal ba/}

snga phyi 'gal ba

वि. पूर्वापरव्याहतम् — पूर्वापरव्याहतं गवाश्वादय एव तस्य कारणं न दहन इति वा.टी.६२क/१६.

snga phyi 'gal bar 'gyur

क्रि. पौर्वापर्यं विरुध्यते — एकानुगामिकार्यत्वे पौर्वापर्यं विरुध्यते त.स.९क/११०.

snga phyi 'gal bar 'gyur ba

= {snga phyi 'gal bar 'gyur/}

snga phyi med

= {snga phyi med pa/}

snga phyi med pa

= {snga ma dang phyi ma med pa} अपूर्वाचरमः — ते सर्वे अपूर्वाचरमं मानुष्यकमात्मभावं प्रतिलभेरन् अ.सा.६१ख/३४.

snga ba

• सं. प्रभातम् — {snga ba'i dus su} प्रभातकाले हे.त.४ख/१०; द्र. {snga ma'i dus} प्रभातकालः; • वि. = {thog ma/} {dang po} पौरस्त्यः मि.को.१३४ख ।

snga ba'i dus

= {snga dus/}

snga ma

• वि. पूर्वम् — पूर्वस्य च हीनत्वात्, उत्तरस्योत्कर्षस्थानत्वात् सू.अ.१९८क/९९; पूर्वकम् — यद्यर्थक्रियाधिगमे पूर्वकं प्रमाणम् प्र.अ.३.३/४; प्राक् — {skye ba snga ma} प्राग्जन्म अ.क.१६.१८; पौर्वकम् — तस्य पौर्वकस्य काण्डस्य काण्डपरम्परया भूमौ पतनं न दद्यात् अ.सा.३२८ख/१८५; प्राच्यम् — एकसन्ततिसम्बद्धं प्राच्यज्ञानं प्रबन्धवत् त.स.७०ख/६६३; प्राक्तनम् — प्राक्तनस्य पूर्वोक्तस्य स्वलक्षणस्य त.प.१४क/४७४; पुरातनम् — भवेदभावश्च नवस्य कर्मणस्तदप्रसिद्धौ च पुरातनं कुतः जा.मा.२७१/१५७; • सं. प्रभातम् — {snga ma'i dus} प्रभातकालः स.दु.१३१/१३०.

snga ma snga ma

पूर्वः पूर्वः — {rigs mthun pa'i skad cig snga ma snga ma} पूर्वः पूर्वः सजातीयः क्षणः त.प.२३५ख/९४१.

snga ma na

= {snga na} प्राक् — प्रागासीद्यद्यसावेवं न किञ्चिद् दत्तमुत्तरम् त.स.२ख/३४.

snga ma nas

= {snga nas} प्रागेव — {snga nas gcig tu nyams pa yi} प्रागेवात्यन्तनष्टानाम् श.बु.१३४.

snga ma bzhin

पूर्ववत् — तथापि विमतिर्न स्यात् पूर्ववत् तत्र वक्तरि त.स.१११क/९६४.

snga ma la

पूर्वत्र — {snga ma la ni sgra ldan mtshungs} पूर्वत्र शब्दवत्साम्यम् का.आ.२.१९३.

snga mar

पूर्वत्र — {snga mar bsam pa'i bdag nyid che/} {'dir ni mngon par 'byor pas brling} पूर्वत्राशयमाहात्म्यमत्राभ्युदयगौरवम् का.आ.२.३००.

snga ma dang phyi ma

= {snga phyi} पूर्वापरम् — पूर्वापराव्याहतं … वाक्यम् त.प.३१२क/१०८७; पूर्वापरपरामर्शशून्ये तच्चाक्षुषे कथम् प्र.वा.२.१७४; पूर्वोत्तरम् — {snga ma dang phyi ma'i dngos po} पूर्वोत्तरभावः प्र.अ.१७ख/२०; पूर्वोत्तराद्यवस्था त.स.६५क/६१३; पूर्वपश्चिमः — {snga ma dang phyi ma'i skad cig ma} पूर्वपश्चिमौ क्षणौ त.प.; प्रागूर्ध्वम् — अन्यत्वे वर्त्तमानानां प्रागूर्ध्वं वाऽस्वभावता त.स.६५ख/६१८; पौर्वापर्यम् — न चासता सह पौर्वापर्यं भाविकं युक्तम् त.प.११४ख/६७९.

snga ma dang phyi mar

= {snga phyir} क्रमशः — यावत्तस्याः क्रमशो दश पुत्रा जाताः अ.श.२५४ख/२३३.

snga ma dang phyi ma 'gal ba

= {snga phyi 'gal ba/}

snga ma dang phyi ma med pa

= {snga phyi med pa/}

snga ma dang phyi ma'i ngo bo

पूर्वापररूपः — अप्रच्युतानुत्पन्नपूर्वापररूपः पुमाननुक्रमेण कर्ता कर्मफलानां च भोक्ता वेदे पठ्यते त.प.२११क/८९२.

snga ma dang phyi ma'i dngos po

पूर्वापरभावः — नहि तदन्वयव्यतिरेकानुविधानमात्रमत्रोपदर्शितम् । पूर्वापरभावोपदर्शनस्य परिस्फुटत्वात् प्र.अ.६०क/६८; पूर्वापरीभावः — यदि पूर्वापरीभावः केन तस्य प्रतीयताम् प्र.अ.१३२ख/१४२.

snga ma dang phyi ma'i mtha'

पूर्वापरकोटिः — पूर्वापरव्यवच्छिन्नं पूर्वापरकोटिशून्यम्, मध्यमात्रकं च तत्सत्त्वं चेति विग्रहः त.प.८३ख/६१९.

snga ma dang phyi mar gyur

= {snga ma dang phyi mar gyur pa/}

snga ma dang phyi mar gyur pa

वि. पूर्वापरीभूतम् — द्रव्यमेव पूर्वापरीभूतमन्वयव्यतिरेकेण कल्पितव्यतिरेकिस्वभावमभेदेऽपि भेदवदुपचर्य प्र.अ.१७ख/२०.

snga ma dang phyi mar 'jug pa

वि. पूर्वोत्तरकालभावी — ‘पूर्वोत्तरकालभावित्वाद्’ इत्यादि तत्साधनमपहस्तितं वेदितव्यम् वा.टी.८२ख/३९.

snga ma dang phyi mar 'jug pa nyid

पूर्वोत्तरकालभावित्वम् — ‘पूर्वोत्तरकालभावित्वाद्’ इत्यादि तत्साधनम् अपहस्तितं वेदितव्यम् वा.टी.८२ख/३९.

snga ma phyi ma

= {snga ma dang phyi ma/}

snga ma phyi ma'i dngos po

= {snga ma dang phyi ma'i dngos po/}

snga ma med

= {snga ma med pa/}

snga ma med pa

प्रागभावः — यथाऽस्ति दीपस्य प्रागभावोऽस्ति पश्चादभाव इति वक्तारो भवन्ति अभि.भा.२४१ख/८११.

snga ma'i dngos

= {snga ma'i dngos po/}

snga ma'i dngos po

पूर्वभावः — न खलु सप्तम्या पूर्वभावस्योपदर्शनं पञ्चम्या वा प्र.अ.६०क/६८; पूर्वरूपम् — {snga ma'i dngos ni ma spangs shing} अत्यक्तपूर्वरूपम् त.स.९४ख/८३७.

snga ma'i cha

पूर्वभागः — तदेतेन श्लोकस्य पूर्वभागं विवृणोति वा.टी.५३क/५.

snga ma'i dus

प्रभातकालः — प्रत्यहं प्रभातकाल उत्पत्तिक्रमेण भावयमानो भावयेत् स.दु.१३१/१३०.

snga ma'i phyogs

पूर्वपक्षः — स्वयं भवति तत्सिद्धिः पूर्वपक्षद्वये हते त.स.७६ख/७१८.

snga ma'i shes pa

पूर्वज्ञानम् — अनपेक्षप्रमाणत्वं बाधकप्रत्यये यतः । न सिद्धं तेन नैवायं पूर्वज्ञानमपोहते त.स.१०९ख/९५५; प्राच्यं ज्ञानम् — तथा हि देशकालादौ बाधाभावात् सुनिश्चितौ । प्रमाणान्तरतः प्राच्ये ज्ञाने प्रामाण्यनिश्चयः त.स.११०क/९५८.

snga med

= {snga ma med pa/}

snga tshoms

१. नासीरः — नासीरः {snga tshoms/} {snga tshoms tshogs} म.व्यु.३७४५ २. *सात्रकालः (द्र. {snga 'tshogs} सानुकालः) — कालं ज्ञात्वा प्रविशेयुः, न सात्रकालम् वि.सू.३४ख/४३.

snga tshoms tshogs

नासीरः — नासीरः {snga tshoms/} {snga tshoms tshogs} म.व्यु.३७४५.

snga 'tshogs

सानुकालः — {de snga 'tshogs su song nas} सा सानुकालं गत्वा वि.व.१६७क/१.५६; द्र. {snga tshoms/} {snga tshoms tshogs/}

snga rab

पूर्वः — पूर्वैः पात्रे गृहीतोऽयं न पाणी पात्रवर्जिते अ.क.२५.८१.

snga rol

पूर्वम् — {brda 'dzin pa las snga rol du} सङ्केतग्रहणात् पूर्वम् त.प.१९७ख/८६०; प्राक् — {nom pa'i snga rol} प्रागामर्शात् वि.सू.१४क/१६; तस्य चेश्वरता स्याद्धर्मतः परतो वा । धर्मतो यदि न प्रागीश्वरः स ततोऽभूत् जा.मा.२७०/१५६; प्रथमम् — प्रथमेभ्यश्च तन्तुभ्यः पटस्य यदि साध्यते त.स.२२ख/२४१.

snga rol gyi

वि. प्राक्तनः; प्राक्तनी — {snga rol gyi gnas skabs} प्राक्तन्यवस्था न्या.टी.४४क/६८.

sngags

१. मन्त्रः — अत्र मे चेतना नास्ति मन्त्रैरिव विमोहितः बो.अ.४.२७; {sngags dang rgyud} मन्त्रतन्त्रम् प्र.अ.४४क/५०; २. • पा. मन्त्रम् — मन्त्रमिति ज्ञानम्, मनस्त्राणभूतत्वात् वि.प्र.८९क/३.१; {sngags kyi de kho na nyid} मन्त्रतत्त्वम् वि.प्र.८९क/३.१; {sngags kyi theg pa} मन्त्रयानम् वि.प्र.११७ख/२९; {sngags kyi rig pa} मन्त्रविद्या गु.सि.११३क/७१; विद्या — {sgyu ma'i sngags} मायाविद्या ल.अ.७७क/२५ ३. मन्द्रः, गम्भीरध्वनिः — काकली तु कले सूक्ष्मे ध्वनौ तु मधुरास्फुटे । कलो मन्द्रस्तु गम्भीरे अ.को.१.८.२ ०. *यन्त्रम् — तेन वज्रेण… सर्वे प्राणिनः स्तम्भयति, मोहयति, पातयति । यन्त्राणि चूर्णयति म.मू.२१३क/२३२.

sngags kyi sku

वि. मन्त्रमूर्त्तिः — पर्यङ्कस्थः प्रशान्तस्त्वचपलहृदयो मन्त्रविन्मन्त्रमूर्तिराचार्यः कर्मवज्री च वि.प्र.१४०क/३.७६.

sngags kyi skye gnas

पा. मन्त्रयोनिः — एवमुक्तैः सध्यानैर्जापहोमैर्व्रतनियमयुतैर्मन्त्रयोनिश्च साध्या वि.प्र.८०ख/४.१६८.

sngags kyi rgyud

तन्त्रम् म.व्यु.४२३५; द्र. {sngags rgyud/}

sngags kyi theg pa

पा. मन्त्रयानम्, यानभेदः — अथास्मिन् मन्त्रयाने बुद्धभगवतोक्तम् वि.प्र.११७ख/१, पृ.१५.

sngags kyi mthu

मन्त्रशक्तिः — विशस्यमानः किल मन्त्रशक्तिभिः पशुर्दिवं गच्छति तेन तद्वधः जा.मा. १२३/७१.

sngags kyi de kho na

= {sngags kyi de kho na nyid/}

sngags kyi de kho na nyid

पा. मन्त्रतत्त्वम्, तत्त्वभेदः — चत्वारि तत्त्वानि । आत्मतत्त्वम्, मन्त्रतत्त्वम्, देवतातत्त्वम्, ज्ञानतत्त्वं चेति हे.त.३क/४; मन्त्रमिति ज्ञानम्, मनस्त्राणभूतत्वात् । तेन मन्त्रतत्त्वेन यदि महामुद्रासिद्ध्यर्थं सूत्रपातनादिकं करोति वज्राचार्यः वि.प्र.८९क/३.१.

sngags kyi de nyid

= {sngags kyi de kho na nyid/}

sngags kyi brda

पा. मन्त्रसंकेतकम्, संकेतकभेदः — संकेतकं द्विधा । एकं मन्त्रसंकेतकम्, द्वितीयं तथतासंकेतकम् । तत्र मन्त्रसंकेतकं प्रव्याहारो लौकिकम्, तथता पारमार्थिकं वागुदाहारवर्जितम् वि.प्र.१५४ख/१.३.

sngags kyi rnal 'byor

पा. मन्त्रयोगः — प्रज्ञोपायात्मको मन्त्रयोगः वि.प्र.१४६ख/१०२.

sngags kyi spyod pa

पा. मन्त्रचर्या, चर्याभेदः — चण्डालवेणुकाराद्याः पञ्चानन्तर्यकारिणः । जन्मनीहैव बुद्धाः स्युर्मन्त्रचर्यानुचारिणः वि.प्र.११७ख/१, पृ. १५.

sngags kyi pha rol tu son pa

= {sngags kyi pha rol son pa/}

sngags kyi pha rol son

= {sngags kyi pha rol son pa/}

sngags kyi pha rol son pa

वि. मन्त्रपारगः — गगनस्थान् सर्वबुद्धान् प्रतिमाहृदि वेषयेत् । स्वेष्टदेवतासंयोगी प्रत्यक्षमन्त्रपारगः हे.त.१३ख/४२.

sngags kyi tshig

मन्त्रपदम् — तुट्टे तुट्टे वुट्टे वुट्टे… स्वाहा । इमानि महामते मन्त्रपदानि लङ्कावतारे महायानसूत्रे ल.अ.१५८क/१०६; अत्र देवताहङ्काराय मन्त्रपदम् ऊँ सुविशुद्धधर्मधात्वात्मकोऽहमित्युच्चार्य वि.प्र.४७ख/४.४९.

sngags kyi tshul

पा. मन्त्रनयः — वज्रमभेद्यमच्छेद्यम्… तदेव यानं मन्त्रनयं पारमितानयं फलहेत्वात्मकम् वि.प्र.२२६क/२-१३.

sngags kyi bzlas

= {sngags bzlas pa/}

sngags kyi bzlas brjod

पा. जप्यमन्त्रः — ॐकारवषट्कारस्वधाकारस्वाहाकाराशीर्वचनस्तुतिचयनावाहनजप्यमन्त्राध्ययनधारणकरणैश्च शुद्धिं प्रत्यवगच्छन्ति ल.वि.१२३क/१८३.

sngags kyi bzlas pa

= {sngags bzlas pa/}

sngags kyi rig pa

पा. मन्त्रविद्या — अनया मन्त्रविद्यया सर्वे आकृष्यन्ति(यन्ते) पन्नगाः गु.सि.११३क/७१.

sngags kyi rigs

पा. मन्त्रजातिः — इह प्रत्येकं मन्त्रजातेः कायवज्रस्य कोटिजापो भवति प्रसिद्धः वि.प्र.८०क/४.१६८.

sngags kyi lugs

मन्त्रनीतिः ।

sngags kyi sa bon

पा. मन्त्रबीजम् — तत्र मन्त्रबीजानि नानाव्यञ्जनसंयुक्तानि स्वरसहितानि वि.प्र.४६ख/४.४९.

sngags kyi sa bon dgod pa

पा. मन्त्रबीजन्यासः — सर्वत्र रजोमण्डले त्रिविधो न्यासः, चन्द्रसूर्यासनेषु स्थूलसूक्ष्मपरभेदेन । तत्र परभेदो मन्त्रबीजन्यासः, सूक्ष्मभेदो मन्त्रबीजपरिणतो वज्रादिचिह्नन्यासः, स्थूलभेदो वज्रादिचिह्नपरिणतो देवतारूपन्यासः वि.प्र.१२८ख/३.५७.

sngags kyi lha

पा. मन्त्रदेवता — प्राणोऽपि मन्त्रदेवता… तथाऽऽकुञ्चनं दक्षिणे यत् प्रत्यालीढं पदं तदुच्यते मन्त्रदेवतायाः वि.प्र.६१ख/४.१०९.

sngags kyis gab pa'i tshig

पा. मन्त्रार्थवादः — गौणत्वेनैव वक्तव्यः सोऽपि मन्त्रार्थवादवित् । इत्ययं नियमः सिध्येत् सर्वज्ञे तु निराकृते त.स.१२८ख/११०३; अन्याभिप्रायदेशना ह्यर्थवादः त.प./११०३.

sngags kyis btab

= {sngags kyis btab pa/} {sngags kyis btab nas} अभिमन्त्र्य — तदभिमन्त्र्य फूः स्वाहा, फूः स्वाहा इति अभि.स्फु.३२८क/१२२४.

sngags kyis btab pa

भू.का.कृ. अभिमन्त्रितः — मन्त्रप्रतिसंयुक्तं तदभिमन्त्रितानामदाहादि अभि.स.भा.५२ख/७३; पञ्चाष्टौ कलशाः स्थाप्याश्चक्रवर्त्यभिमन्त्रिताः स.दु.२१७/२१६.

sngags sku

= {sngags kyi sku/}

sngags skud

सूत्रकम् — न ब्रह्मसूत्रप्रावृतिं भजेत । न सूत्रकस्य वि.सू.४३ख/५५.

sngags mkhan

= {sngags pa} मन्त्री — चिन्तयेत्पुरतो मन्त्री रिपुं बुद्धापकारिणम् गु.स.१२९क/८४; द्र. {sngags rig sngags shes pa/}

sngags dgod pa

पा. मन्त्रन्यासः — साधनविधिना षडङ्गादिमन्त्रन्यासं कृत्वा वि.प्र.११४क/३.३५.

sngags rgyud

= {sngags dang rgyud} मन्त्रतन्त्रम् — {sngags rgyud shes pa} मन्त्रतन्त्रज्ञः म.मू.२३६ख/२६१.

sngags rgyud shes

= {sngags rgyud shes pa/}

sngags rgyud shes pa

मन्त्रतन्त्रज्ञः — तस्मिन् काले प्रयोगेन विधिदृष्टेन कर्मणा । साधयेन्मन्त्रतन्त्रज्ञः शासनेऽस्मिन् म.मू.२३६ख/२६१.

sngags brgya phrag du ma dang ldan pa

वि. अनेकमन्त्रशतावकीर्णः, अवलोकितेश्वरस्य — नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय… अनेकमन्त्रशतावकीर्णाय का.व्यू. २०५ख/२६३.

sngags bsgrub pa

= {sngags pa} मन्त्रसाधकः — तं दृष्ट्वा मन्त्रसाधकम् । कम्पमानः फणिपतिर्बन्धत्रासाद् अचिन्तयत् अ.क.६४.४४; द्र. {sngags mkhan/} {sngags rig sngags shes pa/}

sngags brjod pa

मन्त्रोक्तिः — प्रतिनिःसृष्टि…प्रणिधिकर्माबर्हणेषु त्रिर्वाचना स्वार्थातिरिक्तमन्त्रोक्तिः वि.सू.८३क/१००.

sngags btu ba

मन्त्रोद्धारः — मन्त्रोद्धारं भवेत् कीदृक् कथयस्व महासुख हे.त.२८क/९२.

sngags thams cad kyi rkang pa

सर्वमन्त्रपदाः — सर्वमन्त्रपदाः ऊँकारादिस्वाहान्ता हूंफट्कारविदर्भिताः हे.त.३क/६.

sngags dang rgyud

= {sngags rgyud/}

sngags dang rgyud kyi sbyor ba

मन्त्रतन्त्रप्रयोगः — {sngags dang rgyud kyi sbyor ba shes} मन्त्रतन्त्रप्रयोगज्ञः वि.प्र.९१क/३.३.

sngags dang rgyud kyi sbyor ba shes

= {sngags dang rgyud kyi sbyor ba shes pa/}

sngags dang rgyud kyi sbyor ba shes pa

वि. मन्त्रतन्त्रप्रयोगज्ञः — धीरो विनीतो मतिमान् क्षमावानार्जवोऽशठः । मन्त्रतन्त्रप्रयोगज्ञः कृपालुः शास्त्रकोविदः… आचार्यः वि.प्र.९१क/३.३.

sngags dang slobs pa sna tshogs can

वि. विचित्रमन्त्रप्रतिभानः — लोकायतिको विचित्रमन्त्रप्रतिभानो न सेवितव्यो न भक्तव्यो न पर्युपासितव्यः ल.अ.१२४क/७०.

sngags dang bsam gtan rnam par spangs pa

वि. मन्त्रध्यानविवर्जितः — सर्वभावस्वभावेन विचरेद् योगी महाकृपः । होमत्यागतपोऽतीतो मन्त्रध्यानविवर्जितः हे.त.७ख/२०.

sngags 'don

वि. ध्वननमन्त्रः — जातो भिक्षुर्ध्वननमन्त्रो नग्नः शिरस्तुण्डमुण्डितः हे.त.२१ख/७०.

sngags pa

मन्त्री — तं दृष्ट्वा भीतमन्त्री व्रजति यमपुरम् वि.प्र.७९ख/४.१६३; चिकित्सायामसिद्धायां व्याधौ पुंसः स्वकर्मणा । गृह्यन्ते नैव गणका न वैद्या न च मन्त्रिणः अ.क.६२.२४; द्र. {sngags rig sngags shes pa/} {sngags mkhan/}

sngags pa dpa' bo

वि. मन्त्रधीरः — साधकस्य वधायैव नागराजेन सोऽर्थितः । धन्वी तं देशमभ्येत्य मन्त्रधीरं व्यलोकयत् अ.क.६४.५०.

sngags pa'i gtsug lag khang

मन्त्रिविहारः — यदा भिक्षुश्चेल्लको वा पाराजिकमापद्यते, तदा… विहारान्निष्काश्यते । वज्राचार्योऽपि मन्त्रिविहाराद् राज्ञो नियमेन वि.प्र.९२ख/३.३.

sngags spyod

= {sngags spyod pa/}

sngags spyod pa

मन्त्रविचारकः — पञ्चकषायकाले… नानाविधैश्चातापनपरितापनैः कायशुद्धिं पर्येषन्ते, प्रज्ञापयन्ति च संमूढाः । तद्यथा मन्त्रविचारकैर्हस्तप्रलेहकैर्नयाचनकैरनामन्त्रणकैः ल.वि. १२२ख/१८२; मन्त्रधरः — संमूढास्तु ततो बाला पतन्ते कष्टतमां गतिम् । ततस्ते मन्त्रधरास्तस्माद् उज्जहार म.मू.२३६क/२६०.

sngags tshig

= {sngags kyi tshig}

sngags tshul

= {sngags kyi tshul/}

sngags zlo ba

मन्त्रवादः — वैनतेयादीत्यादि शब्देन बौद्धादिमन्त्रवादपरिग्रहः त.प.२१३ख/८९७.

sngags bzlas

= {sngags bzlas pa/}

sngags bzlas pa

• सं. १. = {sngags kyi bzlas pa} मन्त्रजापः — {'dir sngags kyi bzlas pa zhes pa ni srog sdom pa} इह मन्त्रजापो नाम प्राणसंयमः वि.प्र.६४ख/४. ११३; यदा वक्ष्यमाणा मूलापत्तिर्भवति, तदा सप्ताभिषेके स्थितस्य मन्त्रजापैः षट्त्रिंशद्भिः सहस्रैः शुद्धिर्भवति वि.प्र.१५३क/३.१०१; २. • पा. मन्त्रः, शक्तिभेदः — शक्तयस्तिस्रः प्रभावोत्साहमन्त्रजाः अ.को.२.८.१९; • भू.का.कृ. मन्त्रितः — अभिषिञ्चयेत् कलशैश्च दिक्पालादिमन्त्रितैः स.दु.१९९/१९८.

sngags rig

१. = {sngags pa} मन्त्रवित्, मन्त्री — एकलिङ्गे तथा प्रान्ते सर्वे मन्त्रं तु मन्त्रवित् । आत्मरक्षां सखायां च कृत्वा म.मू.१५०क/६३; द्र. {sngags shes pa/} {sngags mkhan} 2. = {sngags kyi rig pa/}

sngags rigs

= {sngags kyi rigs/}

sngags shes

= {sngags shes pa/}

sngags shes pa

= {sngags pa} मन्त्रज्ञः, मन्त्री — रेखां ददाति ध्यात्वा तु मन्त्रज्ञो यस्य कस्यचित् । शत्रोः प्रतिकृतिं कृत्वा म्रियते नात्र संशयः गु.स.१२६क/७८; द्र. {sngags rig sngags mkhan/}

sngags lha

= {sngags kyi lha/}

sngangs sgra

= {sngangs pa'i sgra/}

sngangs

= {sngangs pa/}

sngangs pa

• क्रि. उत्त्रस्यति — उत्त्रस्यन्त्यपि, कदाचित्संत्रस्यन्त्यपि, संत्रासमकस्माच्चापद्यन्ते ल.अ.१५४ख/१०१; • सं. भयम् — अहं कुलपुत्र सर्वसत्त्वानां व्याधीन् प्रजानामि वातसमुत्थानपि… विविधभयसंत्राससंभवानपि ग.व्यू.२०क/११७; • वि. भीतः — स पुरुषः… भीतस्त्रस्तः उद्विग्नचित्तो भवेत् स.पु.२९ख/५१; ससाध्वसः — प्रेतमिव… दुर्दर्शनमभिवीक्ष्य ससाध्वसकौतूहलः पप्रच्छ जा.मा. २८८/१६७.

sngangs pa'i sgra

आर्तस्वरः — अथ खलु दरिद्रपुरुषः तस्यां वेलायां भीतस्त्रस्तः… दारुणमार्तस्वरं मुञ्चेद् आरवेद् विरवेत् स.पु.४१क/७२.

sngangs par byas par 'gyur

क्रि. वित्रासिष्यसे — वित्रासिष्यसे त्वमद्य पापीयं बोधिसत्त्वेन केसरिणेव शृगालः ल.वि.१६२क/२४३.

sngangs byed

= {'jigs rung} भीष्मम्, भयानकरसः — भैरवम् । दारुणं भीषणं भीष्मं घोरं भीमं भयानकम् । भयंकरं प्रतिभयम् अ.को.१.८.२०; मि.को.३१क ।

sngan

= {sngon/}

sngan chad

= {sngon chad/}

sngar

पूर्वम् — समूहस्याप्यवस्तुत्वाद्यथा पूर्वं विचारितम् बो.अ.९.९७; प्राक् — आद्ये पक्षे श्रोत्रसंस्कारात् प्रागप्युपलब्धिप्रसङ्गः त.प.१८०क/८२२; पुरा — शक्ताः शब्दास्तदर्थाश्चेत्यसकृच्चर्चितं पुरा त.स.९३ख/८५२; पुरः — तच्च मानं पुरः प्रोक्तं पश्चादन्यच्च वक्ष्यते त.स.१२०ख/१०४५; पुरस्तात् — भेदेऽपि शक्तिनियमः पुरस्तात् प्रतिपादितः त.स. ९०क/८१५; {sngar song} पुरस्ताद् गच्छति वि.व.३५६ख/२.१५७; आदौ — कस्मादादौ भगवता न व्याकृतमनागतभयवत् सू.अ.१३०ख/३; अर्वाक् — अस्ति चास्यार्वागुपरतिः श्रा.भू.३४क/८१; समक्षम् — {skye bo mang po sngar} महाजनसमक्षम् बो.भू.१०६क/१३५; अर्वाचीनः — मुषितकार्थतायामर्वाचीनोऽपि वि.सू.६६ख/८३; पूर्वंगमः — {sngar 'dzum pa} स्मितपूर्वंगमः अ.श.११८क/१०८.

sngar gyi

प्राक्तनम् — वासनानियमे रूपादीनां रूपाद्यपेक्षिता नास्तीति न प्राक्तनदोषावकाशः प्र.अ. ११६क/१२४; पूर्वकम् प्र.प.९८-८८-४/२५०.

sngar bzhin

पूर्ववत् — पूर्ववदिति वेदाध्ययनवाच्यत्वसाधनवत् त.प.२१४ख/८९९.

sngar skyes

वि. अग्रजः — सभागहेतुः सदृशाः स्वनिकायभुवोऽग्रजाः अभि.को.२.५२; द्र. {sngon skyes/}

sngar gyur

वि. प्राग्भूतम् — तदन्यस्य तदाभावे हेतुत्वं नोपपद्यते । प्राग्भूतं भूतनिर्भासं ज्ञानं तु जनयेत् परम् त.स.६९क/६५०.

sngar gyur pa

= {sngar gyur/}

sngar 'jug 'gyur ba

वि. प्राक्प्रवृत्तम् — सर्वज्ञत्वं न चाप्येतत् क्वचित् सम्पूर्णकारणम् । सत्त्वादिसम्भवे पश्चात् प्राक्प्रवृत्तं निवर्त्तते त.स.१२२ख/१०६६.

sngar gtong

= {sngar gtong ba/}

sngar gtong ba

पूर्वंगमः — {'dzum pa sngar gtong ba} स्मितपूर्वंगमः श्रा.भू./१८५.

sngar btang

= {sngar btang ba/}

sngar btang ba

पूर्वकम् — {phyag bya ba sngar btang ba'i spyod lam brten par bya'o} सामीचीकरणपूर्वकं… ईर्यापथभजनम् वि.सू.९३क/१११.

sngar thal

= {sngar thal ba/}

sngar thal ba

वि. प्रक्रान्तः — बहुषु चोद्येषु प्रक्रान्तेषु परिहारसमुच्चयार्थश्चकारो हेत्वर्थो भवति न्या.टी.५९ख/१४५.

sngar mthong

= {sngar mthong ba/}

sngar mthong ba

वि. पूर्वदृष्टः — अर्थवान् पूर्वदृष्टश्चेत् तस्यैतावान् क्षणः कुतः त.स.८१ख/७५५.

sngar drangs

= {sngar drangs pa/}

sngar drangs pa

वि. पूर्वकम् — {shin tu gyur pas sngar drangs pa} परावृत्तिपूर्वकम् ल.अ.१३५क/८१; पूर्विका म.व्यु.६५४९.

sngar gnas

= {sngar gnas pa/}

sngar gnas pa

वि. प्रागवस्थम् — प्रागवस्थमपि ज्ञानं प्रतिक्षणविनश्वरे । देहवृत्तं करोत्येव प्रतिसन्धिं निरन्तरम् त.स.७०क/६५६.

sngar bya ba

पुरःसरः — ततः स ऋषिः सुधनं कुमारं स्वागतवचनासनदानक्रियादिपुरःसरः प्रतिसम्मोद्योवाच वि.व.२१५ख/१.९२.

sngar byas

= {sngar byas pa/} {sngar byas nas} पुरस्कृत्य — गणाध्यक्षं पुरस्कृत्य तत्र घ्राणन्तु लक्षयेत् हे.त.२०क/६४.

sngar byas pa

वि. पुरस्कृतः — {sngar byas nas} पुरस्कृत्य हे.त.२०क/६४; पूर्विका म.व्यु.६५४९.

sngar byung

• सं. प्राग्भावः — {sngar ma byung ba} प्रागभावः म.व्यु.४५८८; • वि. आद्यः मि.को. १३४ख ।

sngar byung ba

= {sngar byung /}

sngar dbang bskur ba

पा. पूर्वाभिषेकः — अत्र पूर्वाभिषेके तावत् ‘त्रस्ता विभ्रान्तचित्ता’ आदिदोषरहिता द्वादशाब्दादिसुकन्या परिया(पा)चिता शिष्येण गुरोः समर्पणीया वि.प्र.१५८ख/३.११९.

sngar ma mthong

= {sngar ma mthong ba/}

sngar ma mthong ba

प्रागदृष्टिः — न ह्यसाधारणः शब्दो वाचकः प्रागदृष्टितः त.स.३६क/३७७.

sngar ma byung

= {sngar ma byung ba/}

sngar ma byung ba

प्रागभावः म.व्यु.४५८८.

sngar med

= {sngar med pa/}

sngar med pa

• १. वि. अपूर्वः — शक्तयः सर्वभावानां कार्यार्थापत्तिसाधनाः । अपूर्वास्ताश्च गम्यन्ते सम्बन्धग्रहणादृते त.स.५८क/५५८ ; •२. पा. प्रागभावः, अभावभेदः त.प.; द्र. {snga ma med pa/}

sngar smos

= {sngar smos pa/}

sngar smos pa

पा. पूर्वनिपातः — अस्माच्चाभ्यर्हितत्वाद् धूमस्य पूर्वनिपातः, वासुदेवार्जुनवत् अभि.स्फु.२८५ख/११२९.

sngar smras

भू.का.कृ. उक्तम्, पूर्वोक्तम् — उक्तप्रयोजनमिदं चापलं मम निर्मम । पितेवाचार्य इव च क्षन्तुमर्हति तद्भवान् जा.मा.२०६/१२०; द्र. {sngar bshad pa}

sngar smras pa

= {sngar smras/}

sngar 'dzin

= {sngar 'dzin pa/}

sngar 'dzin pa

पूर्वग्रहः — पूर्वग्रहान्निवर्त्यैतान् प्रज्ञोपायपरिग्रहात् । परिपाच्योत्तमे याने व्याकरोत्यग्रबोधये र.वि.२.५९.

sngar 'dzum pa

वि. स्मितपूर्वंगमः — ततो बुद्धा भगवन्तः पूर्वालापिनः प्रियालापिनः एहीति स्वागतवादिनः स्मितपूर्वंगमाश्च अ.श.११८क/१०८.

sngar yod

= {sngar yod pa/}

sngar yod pa

• सं. प्राग्भावः त.प. वि. पूर्वभावी — निर्ह्रासातिशयौ दृष्टौ बुद्धीनां पूर्वभाविनः । बुद्ध्यध्यासविशेषस्य समुत्कर्षापकर्षतः त.स.६९ख/६५४; पौरस्त्यम् — यद्याद्यः पक्षः संश्रीयते तदा । अक्षरत्ववियोगः स्यात् पौरस्त्यात्मविनाशतः त.स.६ख/८७;

sngar bshad

= {sngar bshad pa/}

sngar bshad pa

वि. पूर्वोक्तम् — अत एव च स पूर्वोक्तस्त्रिविधालम्बनलाभो धर्मालम्बनलाभसंनिश्रितो वेदितव्यः सू.अ.१६५ख/५७; उदितम् — {sngar bshad rim pa} उदितक्रमः त.स.११२क/९७०; प्रागुक्तम् त.प.।

sngar bshad rim pa

उदितक्रमः — सकृज्जातविनष्टे च स्यादेवार्थे प्रमाणता । अनिश्चितेऽपि सास्त्येव निश्चयोऽप्युदितक्रमात् त.स.११२क/९७०.

sngar gsol ba lags

भू.का.कृ. विज्ञापितम् — धनधान्यरत्नानि देवो दातुमर्हति न स्वचक्षुरिति विज्ञापितमस्माभिः जा.मा.२१/११.

sngas

उपधानम्, शिरोधानम् — तूलगर्भैर्मृदुस्पर्शै रमन्ते नोपधानकैः… कामिनः बो.अ.८.५०; {lhun po mgo'i sngas su byas} मेरूपधानशिरसा अ.क.२४.१४२; शिरोपधानम् — कुशपिण्डकशिरोपधानः म.मू. १८०ख/१०८; उपधानीयम् — पूर्णः कुम्भोपधानीयः स्थविरः अ.क.९३.४८; विम्बोपधानम् — मञ्चपीठवृशिकोचकविम्बोपधानचतुरस्रकमिति शय्यासनम् वि.सू.३१क/३९.

sngas nang tshangs can

उपधानकम्, शिरोधानम् — दुष्कृतं चिलिमिनिकागृहचोडोपधानकविकल्पितनिःसृष्टसांधिकानाम् वि.सू.२४ख/२९; विम्बोपधानम् — धारयेद् वृषिविम्बोपधानचतुरस्रकानि वि.सू.७१ख/८८; विम्बोपधानकम् — चिलिमिनिकविम्बोपधानकमञ्चपीठवृशिपीठान्तरे वि.सू.१९क/२२; गण्डोपधानिका — ग्रीवायां चात्र गण्डोपधानिकाम् वि.सू.६ख/७.

sngas 'bol chung du

गेन्दुकः, कन्दुकः — गेन्दुकः कन्दुकः अ.को.२.६.१३८.

sngo

• वि. = {sngo ba/} {sngo bsangs} श्यामः — विरहविचिन्ताशोकनिश्वासमूर्च्छन्मदनदहनधूमश्यामसक्तैकवेणी अ.क.६४.२५०; नीलः — नीलादिरूपेण धियं भासमानाम् प्र.वा.२.३८६; कृष्णः — कृष्णे निशापक्षे चतुर्दश्याष्टमौ तिथौ म.मू.२७५क/४३१; हरितः — {sngo chung ngu} अल्पहरितता वि.सू.९ख/१० २. शाकपत्रम् — यः कश्चिद्येन केनचिच्छाकपत्रेण जीवति बो.भू.७८क/९०.

sngo chung ngu

अल्पहरितता — कल्पिकीकरणाल्पहरिततापादनपुष्पफलोच्चयदन्तकाष्ठोपसंहाराद्यपि भ्रमणोद्देशे वि.सू.९ख/१०; द्र. {sngo bsrab pa/}

sngo nyid

नीलत्वम् — इन्द्रनीलोत्पलादीनां नीलत्वं न तु केवलम् । प्रत्यक्षेण तथादृष्टेर्ध्वनैर्वृत्तिः प्र.अ.८९ख/९७.

sngo ba

वि. = {sngo /} {sngo bsangs} नीलम् — तृणानि लूनाति स्म नीलानि मृदुकानि सुकुमाराणि ल.वि.१४०ख/२०७; हरितः — मरकतहरितप्रभैर्जलैर्वहति नवामिव शाद्वलश्रियम् जा.मा.१६५/९६.

sngo min

वि. अनीलः — नीलोत्पलादिशब्देभ्य एक एवावसीयते । अनीलानुत्पलादिभ्यो व्यावृत्तं प्रतिबिम्बकम् त.स.४१क/४१७.

sngo tshod

= {tshod ma/}

sngo zhing sngo ba

वि. नीलनीलम् — अद्राक्षीद् भगवान् दूरादेव नीलनीलां वनराजिम् वि.व.१२०क/१.८.

sngo sangs

= {sngo bsangs/}

sngo sangs ma

= {sngo bsangs ma/}

sngo bsangs

• सं. १. ना. श्यामकः, नृपः — हिरुकः श्यामकं पुत्रं तस्योपस्थापकं व्यधात् । भिरुकश्च सुतां श्यामावतीमादाय पाणिना… अपुत्रे महीपतौ । स कृतः श्यामको राजा अ.क.४०.१६४; २. • ना. श्यामकः, मुनिः — वनकन्दरि श्यामकु(कः) नाम आसि मुनिर्भरतो गुरुजीर्णः । दृढबाणहतेन नृपेण नैव मनः परिदूषितमासीत् रा.प.२३७क/१३३; ३. • ना. श्यामा, काचित् स्त्री — प्रियाम् उवाह सततं श्यामां प्रव्रजितोऽपि सः अ.क.१०.३५; अ.क.१०८.७२ ४. = {dur byid nag po} श्यामा, कृष्णत्रिवृता मि.को.५९ख; अरुणा श्री.को.१८३क; • वि. १. श्यामः — तथा च सति स श्यामः तत्पुत्रत्वात् दृश्यमानपुत्रवदिति तत्पुत्रत्वं हेतुः स्यात् न्या.टी.४८ख/९५; श्यामकः — श्यामको बत भोः श्रमणो गौतमः ल.वि.१२६क/१८६; श्यामलः — हृद्यगन्धवहास्तुङ्गास्तमालश्यामलत्विषः का.आ.२.११२ २. = {sngo bsangs ma} श्यामा — श्यामां धीरां कुलीनां तु सिह्लकर्पूरसम्भवाम् हे.त.२०ख/६६.

sngo bsangs can

= {sngo bsangs can ma/}

sngo bsangs can ma

ना. श्यामावती, घोषिलस्य कन्या — भिरुकश्च सुतां श्यामावतीमादाय पाणिना । अभ्येत्य भिक्षुकीं शैलां प्रणयादिदमब्रवीत्… कन्या घोषिलस्य गृहप्रभोः अ.क.४०.१६५.

sngo bsangs che

वि. महाश्यामः — यो हि योगी महाश्यामोऽमोघस्तस्य देवता हे.त.२९ख/९८.

sngo bsangs che ba

= {sngo bsangs che/}

sngo bsangs nyid

श्यामता — न ह्यसति वन्ध्यातनये तच्छ्यमतोपपद्यत इति प्र.प.९८-३९-४/१०५.

sngo bsangs ma

• वि. श्यामा — कृष्णवर्णा भवेद् गौरी… चण्डाली च नभःश्यामा हे.त.२४ख/८०; • सं. = {mtshan mo} श्यामा, रात्रिः — प्रत्यग्रचन्द्रतिलका तारानिकरवाहिनी । कामं जगाम सा श्यामा मुनिसंयमवामताम् अ.क.१०८.७४.

sngo bsrab pa

अल्पहरितता — कल्पकारोऽल्पहरिततां कारयेत् वि.सू.९८क/११८; द्र. {sngo chung ngu /}

sngogs

= {sngogs shig}

sngogs shig

क्रि. समुदानयतु — यो युष्माकम् उत्सहते… महासमुद्रमवतर्तुं स महासमुद्रगमनीयं पण्यं समुदानयतु वि.व.३५५क/१५६.

sngon

• १. वि. पूर्वम् — तत्र यदि पूर्वं कारणं पश्चात्कार्यं स्यात् प्र.प.३६-४/९८; प्राक् — प्राग् विज्ञानम् ल.अ.८३ख/३०; पुरा — पुरा कलिङ्गनृपतिः खण्डद्वीपाभिधावनीम् । ददाह मृगसङ्घानां संक्षेपे स समुद्यतः अ.क.८.२७; पुरः मि.को.१७ख; परः — {sngon ni pha'o phyi ma ni bu'o} परः पिता, अपरः पुत्रः त.प.२७०क/२५६; प्राक्तनम् — तत्तेन सत्येन ममास्तु तावन्नेत्रद्वयं प्राक्तनमेव सद्यः अ.क.५९. १६१; अग्रः — मञ्जुश्रीलोकेश्वरपृष्ठाग्रतो देशकस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११५क/१, पृ. १३; २. • अव्य. भूतपूर्वम् — भूतपूर्वं कुलपुत्र… प्रलम्बबाहुर्नाम तथागतो लोके उदपादि ग.व्यू.३९क/१३३ ३. = {sngon po/}

sngon gyi

वि. प्राक्तनः — {sngon gyi las} प्राक्तनकर्म अ.क.६६.७२; पुरातनः — यथा गृहीतं सुगतैर्बोधिचित्तं पुरातनैः बो.अ.३.२२; पुराणः — {sngon gyi blon po gnyis} पुराणौ सचिवौ अ.क.४०.११२; पौराणः — पौराणा महर्षयः त.प.१४५ख/१८; पौराणं कर्म अभि.भा.१३५-२/९७; पौर्वकः — पौर्वकाणां हि भगवंस्तथागतानाम् अ.सा.३०क/१७; पौर्विकः — पौर्विकाणां च बोधिसत्त्वानाम् ल.वि.९१क/१३०.

sngon du

पूर्वम् — सङ्केतग्रहणात् पूर्वम् त.स.९६ख/८६०; पुरः — {sdod na sngon du sdod par byed} पुरस्तिष्ठन्ति तिष्ठतः अ.क.५०.३१; पुरा — यदि नाम गृहीतं नो नाम्ना तेनैव तत् पुरा त.स.५७क/५४९; पुरतः — रेफेन सूर्यं पुरतो विभाव्य हे.त.४ख/१२; प्रतिमुखी — {dran pa sngon du byas nas} कृत्वा प्रतिमुखी स्मृतिम् अ.क.४१.५८; आदिः — आदिप्रयोगत एव कारुण्यं सत्त्वेषु सू.अ.१३७ख/१२.

sngon la

अग्रे — {bzang po sngon la khyed song} भद्र त्वमग्रे व्रज अ.क.१०८.१३३.

sngon skyes

• वि. १. = {phu bo} पूर्वजः, अग्रजः — पूर्वजस्त्वग्रियोऽग्रजः अ.को.२.६.४३ २. = {snying pa/} {dang po pa} प्रतनम् — पुराणे प्रतनप्रत्नपुरातनचिरंतनाः अ.को.३.१.५; • सं. १. = {bram ze} अग्रजन्मा, ब्राह्मणः — द्विजात्यग्रजन्मभूदेववाडवाः । विप्रश्च ब्राह्मणः अ.को.२.७.४ २. = {tshangs pa} अग्रजन्मा, ब्रह्मा छो.को.२२३/रा.को.१.११.

sngon skyes pa

= {sngon skyes/}

sngon bskyed

= {sngon bskyed pa/}

sngon bskyed pa

वि. उत्पादितपूर्वः — उत्पादितपूर्वाणां तु देवेषु सम्मुखीभावः अभि.भा.१४ख/९१६.

sngon goms

= {sngon goms pa/}

sngon goms pa

वि. पूर्वाहितम् — {sngon goms pa'i 'du byed} पूर्वाहितसंस्कारः त.प.२ख/४५०.

sngon goms pa'i 'du byed

पूर्वाहितसंस्कारः — इतिकर्त्तव्यता लोके सर्वा शब्दव्यपाश्रया । यां पूर्वाहितसंस्कारो बालोऽपि प्रतिपद्यते त.प.२ख/४५०.

sngon gyi skye ba

पूर्वजन्म — वणिगुत्करिको नाम सोऽभवत् पूर्वजन्मनि अ.क.४.११४.

sngon gyi skyes bu

= {khyab 'jug} पुराणपुरुषः, विष्णुः छो.को.२२३/रा.को.३.१९०.

sngon gyi bskal pa

पुराकालः — श्रूयते हि पुराकाले पिष्टमयः पशुर्येनायजन्त यज्वान इति त.प.२४९ख/९७३.

sngon gyi mkhan po

पूर्वोपाध्यायः म.व्यु.३४७३.

sngon gyi gang gA

पूर्वगङ्गा, नर्मदानदी छो.को.२२३/रा.को.३.२२२.

sngon gyi rgyal ba

पूर्वजिनः १. पूर्वबुद्धः — पूर्वजिनकृताधिकाराणामवरोपितकुशलमूलानां… बोधिसत्त्वानाम् ल.अ.१५५क/१०२ २. = {'jam pa'i dbyangs} मञ्जुश्रीः छो.को.२२३/रा.को.३.२२२.

sngon gyi rgyal bas zhugs pa

पूर्वजिनाध्युषितम् म.व्यु.५४९७.

sngon gyi rgyu phun sum tshogs pa

पा. पूर्वहेतुसम्पत्तिः, सम्पत्तिभेदः — बोधिसत्त्वस्तिसृभिः सम्पत्तिभिः समन्वागतः सुखं स्पर्शं विहरति प्रयोगसम्पत्त्या, आशयसम्पत्त्या, पूर्वहेतुसम्पत्त्या च बो.भू.९८ख/१२५; पूर्वहेतुसम्पत् — पूर्वहेतुसम्पत् कतमा बो.भू.९८ख/१२६.

sngon gyi chung ma

पुराणद्वितीया म.व्यु.९२६२.

sngon gyi cho ga

पुराकल्पः — सर्वस्मिन् सन्निपतिते सङ्घे… प्रव्रज्योपसम्पदावुपनयेयुरिति पुराकल्पः वि.सू.१क/१.

sngon gyi chos kyi lugs

पूर्वधर्मस्थितिता — पूर्वधर्मस्थितितां सन्धाय… तथागतो न वितर्क्य न विचार्य धर्मं देशयति ल.अ.१५१ख/९८.

sngon gyi chos lugs

= {sngon gyi chos kyi lugs/}

sngon gyi mtha'

पा. पूर्वान्तः, = {skye ba gcig nas gcig tu brgyud pa'i cha snga ma} पूर्वो हि जन्मपरम्परांशः प्र.प.८८-१/२४९; एता हि पूर्वापरान्तमध्यसम्मोहं व्यावर्तयन्ति यथाक्रमम् अभि.स्फु.२८०ख/१११३; पूर्वकोटिः मि.को.१३४क ।

sngon gyi mtha' kun nas ma byung ba

पूर्वान्तासम्भवता — बोधिसत्त्वस्तृतीयायां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितौऽनित्यतां च सर्वसंस्कारगतस्य यथाभूतं प्रत्यवेक्षते… पूर्वान्तासम्भवतां च द.भू.१९५ख/१९.

sngon gyi mtha' dang phyi ma'i mtha'

पूर्वान्तापरान्तम् — पूर्वान्तापरान्तसुविचितज्ञानः द.भू.२४७क/४७.

sngon gyi mtha' dang phyi ma'i mtha' rnam par bsgom pa

पा. पूर्वान्तापरान्ताशयता, ज्ञानपरिपाचकधर्मभेदः — दशभिर्ज्ञानपरिपाचकैर्धर्मैः… यदुत अप्रत्युदावर्त्याशयतया च… पूर्वान्तापरान्ताशयतया च द.भू.२०४ख/२४.

sngon gyi mtha' dang phyi ma'i mtha' shin tu rtogs pa'i ye shes can

वि. पूर्वान्तापरान्तसुविचितज्ञानः — स एवं ज्ञानभूम्यनुगतो महायानमण्डलानुप्रविष्टः… पूर्वान्तापरान्तसुविचितज्ञानः द.भू.२४७क/४७.

sngon gyi mtha' dang phyi ma'i mthar tha dad pa dang tha mi dad pa

पूर्वान्तापरान्तसंभेदासंभेदता — स इन्द्रियाणां मृदुमध्याधिमात्रतां च… पूर्वान्तापरान्तसंभेदासंभेदतां च… प्रजानाति द.भू.२५२ख/५०.

sngon gyi mtha' pa

वि. पौर्वान्तिकः — {rten 'brel yan lag bdun ni sngon gyi mtha' pa'o} सप्ताङ्गानि पौर्वान्तिकः अभि.भा.१७४-१/४३६.

sngon gyi mtha'i spyod pa

पूर्वान्तचर्या — सोऽभिश्रद्दधाति तथागतानामर्हतां सम्यक्संबुद्धानां पूर्वान्तचर्याभिनिर्हारप्रवेशम् द.भू.१८०क/११.

sngon gyi dus

= {sngon dus} पूर्वकालः — एकाक्षेपादसावैष्यत्पूर्वकालभवाकृतिः अभि.को.३.१३; मि.को. १३४क ।

sngon gyi gnas

= {sngon gnas} पूर्वनिवासः — {sngon gyi gnas rjes su dran pa} पूर्वनिवासानुस्मृतिः अभि.भा.५६क/१०८७; प्राङ्निवासः — प्राङ्निवासच्युतोत्पादबलध्यानेषु अभि.को.७.३०.

sngon gyi gnas mngon par shes pa

पा. पूर्वनिवासाभिज्ञा, पूर्वनिवासानुस्मृतिज्ञानाभिज्ञा — ।पूर्वशुभाशुभाधानेज्ञानं पूर्वनिवासाभिज्ञा सू.अ.१४७क/२७.

sngon gyi gnas rjes su dran

= {sngon gyi gnas rjes su dran pa/}

sngon gyi gnas rjes su dran pa

• १. क्रि. पूर्वनिवासम् अनुस्मरति — सोऽनेकविधं पूर्वनिवासमनुस्मरति द.भू.१९९ख/२१; २. • पा. पूर्वनिवासानुस्मृतिः, अभिज्ञाभेदः — ऋद्धिविषया ज्ञानसाक्षात्क्रिया अभिज्ञा । दिव्यश्रोत्रचेतःपर्यायपूर्वनिवासानुस्मृतिच्युत्युपपादास्रवक्षयज्ञानसाक्षात्क्रियाभिज्ञाः अभि.भा.६१क/११०७.

sngon gyi gnas rjes su dran pa rnam pa gsum

त्रिविधा पूर्वनिवासानुस्मृतिः — १ भावनाफलम् २ उपपत्तिप्रतिलब्धा ३ कर्मजा अभि.भा.६५क/११२४.

sngon gyi gnas rjes su dran pa mkhyen pa

पा. पूर्वनिवासानुस्मृतिज्ञानम् — {sngon gyi gnas rjes su dran pa mkhyen pa'i stobs} पूर्वनिवासानुस्मृतिज्ञानबलम् बो.भू.१९७ख/२६५; = {sngon gyi gnas rjes su dran pa'i shes pa/}

sngon gyi gnas rjes su dran pa mkhyen pa'i stobs

पा. पूर्वनिवासानुस्मृतिज्ञानबलम्, बलभेदः — दश तथागतबलानि… स्थानास्थानज्ञानबलम्, कर्मस्वकज्ञानबलम्, ध्यानविमोक्षसमाधिसमापत्तिज्ञानबलम्, इन्द्रियपरापरज्ञानबलम्, नानाधातुज्ञानबलम्, नानाधिमुक्तिज्ञानबलम्, सर्वत्रगामिनीप्रतिपज्ज्ञानबलम्, पूर्वनिवासानुस्मृतिज्ञानबलम्, च्युत्युपपत्तिज्ञानबलम्, आस्रवक्षयज्ञानबलं च बो.भू.१९७ख/२६५; पूर्वनिवासानुस्मृतिज्ञानबलं च्युत्युपपत्तिज्ञानबलं च संवृतिज्ञानम् अभि.भा.६१क/११०७.

sngon gyi gnas rjes su dran pa shes pa

= {sngon gyi gnas rjes su dran pa'i shes pa/}

sngon gyi gnas rjes su dran pa shes pa'i stobs

= {sngon gyi gnas rjes su dran pa mkhyen pa'i stobs/}

sngon gyi gnas rjes su dran pa'i shes pa

पा. पूर्वनिवासानुस्मृतिज्ञानम्, अभिज्ञाभेदः — तेन च समयेन पञ्चाभिज्ञा ऋषयो भवेयुर्दिव्यचक्षुर्दिव्यश्रोत्रपरचित्तज्ञानपूर्वनिवासानुस्मृतिज्ञानर्द्धिविमोक्षक्रियाकुशलाः स.पु.५१ख/९२.

sngon gyi gnas rnam pa du ma dran pa mkhyen pa chags pa mi mnga' ba'i stobs dang ldan pa

वि. अनेकविधपूर्वनिवासानुस्मृत्यसङ्गज्ञानबलोपेतः, बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… अनेकविधपूर्वनिवासानुस्मृत्या(य)सङ्गज्ञानबलोपेतत्वादनेकविधपूर्वनिवासानुस्मृत्या(य)सङ्गज्ञानबलोपेत इत्युच्यते ल.वि.२१०ख/३१२.

sngon gyi gnod sbyin

= {dzam byahUM la} पूर्वयक्षः, जम्भलः छो.को.२२३/रा.को.३.२२३.

sngon gyi sbyor ba

पूर्वप्रयोगः — आसां च किल प्रतिसंविदां गणितं बुद्धवचनं शब्दविद्या हेतुविद्या च पूर्वप्रयोगो यथाक्रमम् अभि.भा.६०क/११०५; पूर्वयोगः — {sngon gyi sbyor ba'i spyod pa} पूर्वयोगचर्या स.पु.७५ख/१२८; {sngon gyi sbyor ba'i le'u} पूर्वयोगपरिवर्तः स.पु.७५क/१२७.

sngon gyi sbyor ba'i spyod pa

पा. पूर्वयोगचर्या — तथागत एवास्माकं जानीते आशयं पूर्वयोगचर्यां च स.पु.७५ख/१२८.

sngon gyi sbyor ba'i le'u

पूर्वयोगपरिवर्तः — इत्यार्यसद्धर्मपुण्डरीके धर्मपर्याये पूर्वयोगपरिवर्तो नाम सप्तमः स.पु.७५क/१२७.

sngon gyi mu

पा. = {sngon gyi mtha'} पूर्वकोटिः, पूर्वान्तः म.व्यु.८३०६; मि.को.१३४क; पूर्वान्तः म.व्यु.८३०५; मि.को.१३४क।

sngon gyi smon lam

पा. पूर्वप्रणिधानम् — बोधिसत्त्वाः पुनर्महामते निरोधसमाधिसुखमुखं दृष्ट्वा पूर्वप्रणिधानकृपाकरुणोपेता निष्ठपदगतिविभागज्ञा न परिनिर्वान्ति ल.अ.१४०क/८७; पूर्वप्रणिधिः — तस्यानन्तरं पूर्वप्रणिधिनिर्माणचन्द्रो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.२५०ख/३३१.

sngon gyi smon lam gyi 'phrul pa'i zla ba

ना. पूर्वप्रणिधिनिर्माणचन्द्रः, तथागतः — तस्यानन्तरं पूर्वप्रणिधिनिर्माणचन्द्रो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.२५०ख/३३१.

sngon gyi smon lam mngon par bsgrubs par nye bar brten pa

पूर्वप्रणिधानाभिनिर्हारोपस्तब्धता — तच्च सर्वसत्त्वसापेक्षतया च पूर्वप्रणिधानाभिनिर्हारोपस्तब्धतया च महाकरुणापूर्वंगमतया च द.भू.२०९क/२४.

sngon gyi smon lam yongs su bskul ba'i sgra

ना. पूर्वप्रणिधानसंचोदनस्वरः, बोधिसत्त्वः — भगवान् … सार्धं पञ्चमात्रैर्बोधिसत्त्वसहस्रैः समन्तभद्रमञ्जुश्रीबोधिसत्त्वपूर्वंगमैः । यदुत ज्ञानोत्तरज्ञानिना च… पूर्वप्रणिधानसंचोदनस्वरेण च ग.व्यू.२७६ख/३.

sngon gyi tshe

= {sngon tshe/}

sngon gyi tshe rabs

पूर्वजन्म — सिंहसंवासान्वयात् कल्माषपादप्रभृतयो नृपपुत्राः पूर्वजन्ममांसाददोषवासनतया मनुष्येन्द्रभूता अपि सन्तो मांसादा अभूवन् ल.अ.१५५ख/१०२.

sngon gyi mtshun

पूर्वप्रेतः — इदमस्माकं भदन्त न मात्रा कृतम्, न पित्रा, न राज्ञा, न देवताभिः, नेष्टेन स्वजनबन्धुवर्गेण, न पूर्वप्रेतैः, न श्रमणब्राह्मणैः, यद्भगवतास्माकं कृतम् अ.श.१४०क/१२९.

sngon gyi rabs

• १.पा. पुराणम्, अष्टादशविद्यास्थानेषु एकम् म.व्यु.४९७०; शास्त्रे नीतिपुराणं च वेदव्याकरणं तथा । छन्दं च ज्योतिषश्चैव गणितं कल्पसम्मतम् म.मू.१९५क/२०६; एवं लङ्घिते प्राग्वल्लिपिमुद्रागणनासंख्यसालम्भधनुर्वेदे… निगमे पुराणे इतिहासे … गन्धयुक्तौ । इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८ २. = {sngon du byung ba} इतिहासः, पुरावृत्तम् — इतिहासः पुरावृत्तम् अ.को. १.६.४.

sngon gyi las

१. पूर्वकर्म, पूर्वकृतकर्म — पूर्वक्लेशा दशाऽविद्या संस्काराः पूर्वकर्मणः अभि.को. ३.२१; {sngon gyi las kyi nongs pas chab kyang mi rnyed lags} पूर्वकर्मापबाधेन पानीयं नासादयामः वि.व.१५३क/१.४१ २. = {skal ba} विधिः, भाग्यम् — दैवं दिष्टं भागधेयं भाग्यं स्त्री नियतिर्विधिः अ.को.१.४.२८; दैवम् — दैवं विपदित्यनयाः अ.को.३.३.१४९.

sngon gyi las kyis byas pa

पूर्वकर्मकृतम् — {sngon gyi las kyis byas par smra ba} पूर्वकर्मकृतवादी जा.मा.२७०/१५७.

sngon gyi las kyis byas par smra ba

पूर्वकर्मकृतवादी — तं पूर्वकर्मकृतवादिनमामन्त्रणासौष्ठवेनाभिमुखीकृत्योवाच जा.मा.२७०/१५७.

sngon gyi lugs

पौराणस्थितिः — {sngon gyi lugs kyi chos nyid} पौराणस्थितिधर्मता ल.अ.११२क/५८.

sngon gyi lugs kyi chos nyid

पा. पौराणस्थितिधर्मता — पौराणस्थितिधर्मता कतमा ? यदुत पौराणमिदं महामते धर्मतावन्मे हिरण्यरजतमुक्ताकरवन्महामते धर्मधातुस्थितिता उत्पादाद्वा तथागतानामनुत्पादाद्वा तथागतानां स्थितै(रे)वैषां धर्माणां धर्मता धर्मस्थितिता धर्मनियामता ल.अ.११२क/५८.

sngon gyi slob dpon

पूर्वाचार्यः — यथाऽन्येन तथा संवृतिसत्यमिति पूर्वाचार्याः अभि.भा.७ख/८९०.

sngon gyi bsod nams

पूर्वपुण्यम् — पूर्वपुण्यज्ञानसम्भारसमुदागमतः अभि.भा.५७ख/१०९६.

sngon gyi lha

= {lha ma yin} पूर्वदेवः, असुरः — यस्या दोषात्पूर्वदेवाः प्रमत्ता लक्ष्मीमोषं देवराजादवाप्य जा.मा.१८६/१०७.

sngon gyur

ना. नीलभूतिः, ब्राह्मणः — मथुरायां नीलभूतिर्नाम ब्राह्मणो वेदवेदाङ्गपारगः स्ववादोद्द्योतकः परवादनिग्रहसमर्थः वि.व.१२५क/१.१३.

sngon 'gro

= {sngon du 'gro ba} वि. १. पूर्वकः — तत्पूर्वको ह्यसौ त.स.३६क/३७९; पूर्विका — सम्यग्ज्ञानपूर्विका सर्वपुरुषार्थसिद्धिः न्या.टी.३६ख/८; पूर्वी — भावनामार्गेऽपि वीतरागपूर्वी दर्शनमार्गान्तेऽवरभागीयप्रहाणपरिज्ञामेकां लभते अभि.स्फु.१५०क/८७०; पूर्वंगमः — ज्ञानपूर्वंगमं कर्म र.वि.३.१३ २. अग्रगः — सेनाग्रगाः अ.क.४.७४; पुरोगः — पुरोगाग्रेसरप्रष्टाग्रतःसरपुरःसराः पुरोगमः पुरोगामी अ.को.२.८.७२; अग्रेसरः — करदण्डीति विख्यातः संग्रामाग्रेसरः प्रियः अ.क.२८.५९; अग्र्यः — स सेनाग्र्यानचोदयत् अ.क.६६.३२; पुरोजवः — सर्वज्ञानपुरोजवानुपरिवर्त्यर्थेषु कर्मत्रयम् र.वि.३.१५.

sngon 'gro can

= {sngon du 'gro ba can} ।। •१. वि. पूर्वकः — भावधर्मत्वहानिश्चेत् भावग्रहणपूर्वकम् । तज्ज्ञानमित्यदोषोऽयम् प्र.वा.२.५३; त.प.३०५क/१०६९; पुरःसरः — परलोकोपयोगी योऽर्थः स एव शास्त्राभ्युपगमपुरःसरो नान्यः प्र.अ.२३३-१/५०५ २. = {sngon 'gro can nyid} पूर्वकत्वम् — बुद्धिमत्पूर्वकत्वं च सामान्येन यदीष्यते त.स.४ख/६५.

sngon 'gro can nyid

पूर्वकत्वम् — अनेकानित्यविज्ञानपूर्वकत्वप्रसाधनात् त.स.४ख/६३.

sngon 'gro ba

= {sngon 'gro/}

sngon ngang par gyur pa

वि. हंसपूर्वी — अथ भगवान् हंसपूर्विणां देवपुत्राणामाशयानुशयं धातुं प्रकृतिं च ज्ञात्वा अ.श.१६४ख/१५३.

sngon chad

= {sngan chad} वि. १. पूर्वम् — {sngon chad ma mthong ba} अदृष्टपूर्वम् वा.टी.८४क/४०; पुरा — असत्यास्तिमिरज्ञानगम्याः केशादयः पुरा । एवमेवोपलब्धत्वात् प्र.अ.१७५ख/१९० २. पूर्वम्, जन्मान्तरे — मयापि पूर्वं सत्त्वानामीदृश्येव व्यथा कृता बो.प. ६.४२; यत्तु पापं कृतं पूर्वं मया कल्पशतेषु सु.प्र. ८ख/१५; पुरा — {sngon chad byung ba} पुरावृत्तम् ल.अ.१८८ख/१५९.

sngon chad byung ba

पुरावृत्तम् — एवं मया श्रुतादिभ्यः शाक्यसिंहस्य देशना । इतिहासं पुरावृत्तं व्यासस्यैतद् भविष्यति ल.अ.१८८ख/१५९.

sngon chad ma mthong

= {sngon chad ma mthong ba/}

sngon chad ma mthong ba

वि. अदृष्टपूर्वम् — एतत् साङ्ख्यपशोः कोऽन्यः सलज्जो वक्तुमीहते । अदृष्टपूर्वमस्तीति तृणाग्रे करिणां शतम् वा.टी.८४क/४०; द्र. {sngon chad ma byung ba/}

sngon chad ma 'dris

= {sngon chad ma 'dris pa/}

sngon chad ma 'dris pa

वि. असंस्तुतः — अस्मन्निस्तारणापेक्षी स ह्यसंस्तुतबान्धवः जा.मा.३६७/२१५.

sngon chad ma byung

= {sngon chad ma byung ba/}

sngon chad ma byung ba

वि. अदृष्टपूर्वम् — अभिप्रथन्ते ह्यभिलक्षितात्मनामदृष्टपूर्वाश्चरितेष्वतिक्रमाः जा.मा.३३७/१९६; द्र. {sngon chad ma mthong ba/}

sngon chad ma btsas

= {sngon chad ma btsas pa/}

sngon chad ma btsas pa

वि. अप्रसूता — द्वात्रिंशता मार्षा गुणाकारैः समन्वागता सा स्त्री भवति यस्याः स्त्रियाश्चरमभविको बोधिसत्त्वः कुक्षाववक्रामति… यदुत अभिज्ञातायाः… अप्रसूतायाः ल.वि.१६क/१७.

sngon chos kyis rjes su 'brang ba

वि. धर्मानुसारिपूर्वी — यस्तीक्ष्णेन्द्रियो धर्मानुसारिपूर्वी स दृष्टिप्राप्त इत्युच्यते अभि.भा.१९क/९३५.

sngon rjes

= {rim pa} आनुपूर्वी, अनुक्रमः — आनुपूर्वी स्त्रियां वावृत् परिपाटी अनुक्रमः अ.को.२.७.३६.

sngon nyams su myong ba

वि. अनुभूतपूर्वम् — अनुभूतपूर्वस्यैव स्मरणम् अभि.भा.६१ख/१११०.

sngon rnyed zin

= {sngon rnyed zin pa/}

sngon rnyed zin pa

वि. लब्धपूर्वम् — लब्धपूर्वं न भाव्यते अभि.को.७.२६; यद्विहीनं पुनर्लभ्यते न तद् भाव्यते, भावितोत्सृष्टत्वात् अभि.भा./१०८०.

sngon bsnyen

= {sngon du bsnyen pa} पा. पूर्वसेवा — पूर्वसेवां स्वचक्रस्थं प्रथमं देवतात्मकम् । बलिं च दापयेत् तत्र पूर्वसेवाधिकारकम् स.उ.१७.२; कृतजापी विवेकज्ञो पूर्वसेवानुसेविनः म.मू.१५४क/६७; एवं षड्लक्षजापेन पूर्वसेवा निगद्यते वि.प्र.८१ख/४.१६८.

sngon gtong

= {sngon du gtong ba/}

sngon btang

= {sngon du btang ba/}

sngon mtha'

= {sngon gyi mtha'/}

sngon mthong ba

पूर्वदृष्टम् लो.को.६४८.

sngon dang phyi ma

• वि. पूर्वापरम् — कारित्रादव्यतिरिक्तत्वाद् धर्मोऽपि पूर्वापरकोटिशून्यसत्तायोगी प्राप्नोति कारित्रवत् त.प.८३ख/६१९; पृष्ठाग्रम् — {sngon dang phyi mar} पृष्ठाग्रतः वि.प्र.११५क/२१; • सं. पौर्वापर्यम् — पौर्वापर्ये प्रत्यक्षस्यावृत्तेः प्र.अ.११क/१२.

sngon dang phyi mar

पृष्ठाग्रतः — मञ्जुश्रीलोकेश्वरपृष्ठाग्रतो देशकस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११५क/२१.

sngon dad pas rjes su 'brang ba

वि. श्रद्धानुसारिपूर्वी — तस्मिन् काले यो मृद्विन्द्रियः श्रद्धानुसारिपूर्वी स श्रद्धाधिमुक्त इत्युच्यते अभि.भा.१९क/९३५.

sngon du 'gro

= {sngon 'gro/}

sngon du 'gro ba

= {sngon 'gro/}

sngon du 'gro ba can

= {sngon 'gro can/}

sngon du 'gro ba po

वि. अग्रगामिनी — यथायं काश्यपस्याग्रे सुकृती परिनिर्वृतः । तथाहमपि भूयासं गुरोरग्रेऽग्रगामिनी अ.क.८०.७१.

sngon du 'gro ba la sogs pa

पूर्वंगमः म.व्यु.६२७०.

sngon du rgyu

= {sngon du rgyu ba/}

sngon du rgyu ba

वि. पुरःसरः — पुरोगाग्रेसरप्रष्ठाग्रतःसरपुरःसराः पुरोगमः पुरोगामी अ.को. २.८.७२.

sngon du bsnyen pa

= {sngon bsnyen/}

sngon du gtong

= {sngon du gtong ba/}

sngon du gtong ba

वि. पूर्वकम् — तथा लौकिकलोकोत्तरेष्वर्थेषु धर्मदेशनापूर्वक उपायोपदेशपूर्वकश्च न्यायोपदेशः बो.भू.७५ख/९७; पुरःसरः — अनभ्युपगते शास्त्रे यदि तस्य विनिश्चयः । प्रमाणतस्तदा शास्त्रं क्वोपयोगि पुरःसरम् प्र.अ.२३३.१/५०५.

sngon du btang

= {sngon du btang ba/} {sngon du btang ste} पुरस्कृत्य — स्थूलं दत्ततो तामसमाधानेन । धर्मोपाधिं पुरस्कृत्य शब्देन वि.सू.२१क/२५.

sngon du btang ba

पुरःसरम् — बोधिचित्तं निश्रित्य करुणापुरःसरेण चेतसा सर्वास्तिपरित्यागे अभि.स.भा.७४क/१०३; पूर्वीकृत्य — तदुपादायेति पूर्वीकृत्य । तत्पुरस्कृत्येत्यर्थः अभि.स्फु.२४१क/१०४०.

sngon du 'dren pa

पुरःसरः म.व्यु.७५०१.

sngon du ldang ba

वि. पूर्वोत्थायिनी — दश चास्य स्त्रीकोटीपरिवारमद्राक्षीत् अभिरूपाणां दर्शनीयानां … पूर्वोत्थायिनीनां पश्चान्निपातिनीनाम् ग.व्यू.२६क/१२२.

sngon du bya ba byas

= {sngon du bya ba byas pa/}

sngon du bya ba byas pa

वि. कृतपुरश्चरणः — आदौ तावद् दृष्टसमयः कृतपुरश्चरणः लब्धाभिषेकः… मन्त्रं गृहीत्वा… त्रिंशल्लक्षाणि जपेत् म.मू.१४३ख/५५.

sngon du byas pa

= {sngon byas/}

sngon du byung

= {sngon byung /}

sngon du byung ba

= {sngon byung /}

sngon du byed pa

आमुखीकरणम् — चित्तशुद्धिकालभावितानां व्यवसायादीनां प्रयोगारम्भे पुनरामुखीकरणेन दृढतापादनार्थः श्लोकः शि.स.१५२क/१४७.

sngon du sbyor ba

= {sngon sbyor/}

sngon du ma thob pa

= {sngon ma thob pa/}

sngon du ma thos pa

= {sngon ma thos pa/}

sngon du ma mthong ba

= {sngon ma mthong ba/}

sngon du ma byung ba

= {sngon ma byung ba/}

sngon du ma song

= {sngon du ma song ba/}

sngon du ma song ba

वि. अपुरःसरम् — सतिरस्कारं नमस्कारापुरःसरम् बो.प.१७; अपूर्वकम् — {blo ni sngon du ma song ba} अबुद्धिपूर्वकः त.स.८४ख/७७९.

sngon du med pa

= {sngon med/}

sngon du langs par byas pa

= {sngon du langs byas/}

sngon du langs byas

भू.का.कृ. प्रत्युद्गतः — स कदाचिन्महीपतिम् । द्रष्टुं ययौ समादाय मुक्ताहारमुपायनम् । प्रत्युद्गतेन प्रणयान्मानितः स महीभुजा अ.क.१०७.६.

sngon du song

= {sngon du song ba/}

sngon du song ba

• वि. पूर्वम् — तच्च पूर्वमात्रम् । न तु साक्षात्कारणम् । सम्यग्ज्ञाने हि सति पूर्वदृष्टस्मरणम् न्या.टी.३८ख/२८; पूर्वकम् — तत्पूर्वकश्च सर्वः पुरुषार्थः वा.टी.५१ख/४; पुरःसरम् — पूर्वकमनस्कारपुरःसरमेव यतः प्रभृति संवरग्रहणपूर्वकं संभारेषु प्रवर्तते बो.प.११; आमुखम् — यत्प्राप्य न निवर्तन्ते मृत्योर्मुखमिवामुखम् जा.मा.१६७/९६; • सं. = {sngon du song ba nyid} पूर्वत्वम् — इहत्याभ्यासपूर्वत्वे साध्ये दृष्टेष्टबाधनम् त.स.७१ख/६६९.

sngon du song ba nyid

= {sngon song nyid} पूर्वत्वम् — {shes pa sngon song nyid} ज्ञानपूर्वत्वम् त.स.११७ख/१०१४.

sngon du srid 'byung sha tshugs can

वि. पूर्वकालभवाकृतिः — एकाक्षेपादसावैष्यत्पूर्वकालभवाकृतिः अभि.को.३.१३; यां गतिं गन्ता भवति, तस्यां गतौ य आगमिष्यत्पूर्वकालभवस्तस्यैवास्याकृतिर्भवति अभि.भा./४२०.

sngon du gsong por smra ba

पूर्वाभिलापिता — सदा स्मितमुखता, भृकुटिविगतता, पूर्वाभिलापिता, अकुहनता शि.स.१०३क/१०२.

sngon dus

= {sngon gyi dus/}

sngon ldang

= {sngon du ldang ba/}

sngon ne tsor gyur pa

वि. शुकपूर्वी — अथ शुकंपूर्वी देवपुत्रश्चलविमलकुण्डलधरः… भगवतः पुरस्तान्निषण्णो धर्मश्रवणाय अ.श.१५४क/१४३; शुकपूर्वकः — कानि भदन्त शुकपूर्वकेण देवपुत्रेण कर्माणि कृतानि येन शुकेषूपपन्नः अ.श.१५५क/१४४.

sngon gnas

= {sngon gyi gnas/}

sngon po

• सं. १. पा. नीलः, वर्णरूपभेदः — अस्ति रूपायतनम्, वर्णतो विद्यते न संस्थानतः, नीलपीतलोहितावदातच्छायातपालोकान्धकाराख्यम् अभि.भा.१२८-५/३२; •२. ना. नीलः, पर्वतः — गङ्गाद्वारे कुशावर्त्ते बिल्वके नीलपर्वते । स्नात्वा कणखले तीर्थे प्र.अ.२४२-२/५२७; ३. • ना. नीलः, यक्षः — नीलो नाम समभ्येत्य यक्षः प्राह… पूर्वेण योजनं गत्वा अ.क.६.१३१; •४. ना. नीला, नदी — नीलनद्युत्तरे रुह्मविषयभाषया वि.प्र.१४२ख/१, पृ. ४१ ५. नीलः, निधिभेदः अ.टी.१.१.७३ ६. = {sngon po nyid} श्यामता — श्यामतादि रूपं हि वर्णादिकमवभासते प्र.अ.१०-२/१९; • वि. नीलः — वाराणसेयं वा वस्त्रं नीलं नीलवर्णं नीलनिदर्शनं नीलनिर्भासम् अभि.स्फु.३०८ख/११८०; कालः — कण्ठे कालः करस्थेन कपालेनेन्दुशेखरः । जटाभिः स्निग्धताम्राभिराविरासीद् वृषध्वजः का.आ.२.१२; श्यामः — {sngon por byas pa} श्यामीकृतम् अ.क.२४. ९८; हरितः — {rtswa sngon po} हरिततृणम् जा.मा.७८/४६; हरिते तृणे वि.सू.५४ख/७०; नीलिका — नीलिका वात्या, मण्डलिका वात्या अभि.भा.१२९-५/४३.

sngon po chu skyes

= {ut+pal sngon po} नीलाम्बुजन्म, नीलोत्पलम् — नीलाम्बुजन्म च । इन्दीवरं च नीलेऽस्मिन् सिते कुमुदकैरवे अ.को.१.१२.३७.

sngon po lta bur ston pa

वि. नीलनिदर्शनम् — तासु च पुष्करिणीषु सन्ति पद्मानि जातानि नीलानि नीलवर्णानि नीलनिर्भासानि नीलनिदर्शनानि सु.व्यू.१९६ख/२५४.

sngon po ltar ston pa

= {sngon po lta bur ston pa/}

sngon po ma yin pa

वि. अनीलः लो.को.६४९.

sngon po'i mdog can

वि. नीलवर्णकः — चतुर्थो ज्ञानकेतुश्च सर्वाशापरिपूरकः । नीलवर्णकसंकाशश्चिन्तामणिध्वजधरः स.दु.१६९/१६८.

sngon po'i ris

पा. नीलकायिकाः — इमानि खलु पुनर्माषाश्चत्वारि शैलपात्राणि नीलकायिकैर्देवपुत्रैः अस्मभ्यं दत्तानि ल.वि.१८३क/२७७.

sngon por 'gyur du mi btub pa

वि. अभव्यो हरित्त्वाय म.व्यु.९१३५; द्र. {sngon por 'gyur du mi rung ba/}

sngon por 'gyur du mi rung ba

वि. अभव्यो हरित्त्वाय म.व्यु.९१३५; द्र. {sngon por 'gyur du mi btub pa/}

sngon por rtogs

= {sngon por rtogs pa/}

sngon por rtogs pa

नीलबोधः — अनीलबोधव्यावृत्त्या च नीलबोधरूपत्वं व्यवस्थाप्यम् न्या.टी.४६क/८३.

sngon por byas

= {sngon por byas pa/}

sngon por byas pa

भू.का.कृ. श्यामीकृतम् — स ददर्श विषश्वासैरिव श्यामीकृतोदकम् अ.क.५६. ९; रथघोषोन्मुखशिखिश्यामीकृतदिगन्तरः स्वेदवारिकणाकीर्णः प्रभास्निग्धवनस्थलीम् अ.क.२४.९८.

sngon por ma rtogs pa

अनीलबोधः — अनीलबोधव्यावृत्त्या च नीलबोधरूपत्वं व्यवस्थाप्यम् न्या.टी.४६क/८३.

sngon pos khyab

= {sngon pos khyab pa/}

sngon pos khyab pa

पा. नीलकृत्स्नम्, समाधिविशेषः — पृथिवीकृत्स्नं समाधिं समापद्येत, अप्कृत्स्नं वा … नीलकृत्स्नं वा ग.व्यू.२९५क/१६.

sngon pho nyar gyur pa

वि. दूतपूर्वी — अथ दूतपूर्वी देवपुत्रश्चलविमलकुण्डलधरो… भगवतः पुरस्तात् निषण्णो धर्मश्रवणाय अ.श.१५७क/१४६.

sngon byas

• सं. = {skal ba} नियतिः, भाग्यम् — दैवं दिष्टं भागधेयं भाग्यं स्त्री नियतिर्विधिः अ.को. १.४.२८; • वि. कृतपूर्वः — न च त्वया भोः पुरुष अत्र कर्म कुर्वता शाठ्यं वा वक्रता वा… म्रक्षो वा कृतपूर्वः, करोषि वा स.पु.४२क/७४.

sngon byas pa

= {sngon byas/}

sngon byung

= {sngon du byung ba} ।। • पा. इतिहासः, अष्टादशविद्यास्थानेषु एकम् म.व्यु.४९७१; निगमे पुराणे इतिहासे वेदे व्याकरणे निरुक्ते … गन्धयुक्तौ । इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८; {sngon byung gtam las gyur pa} इतिहासकथोद्भूतम् का.आ.१. १५ २. = {sngon gyi rabs} पुरावृत्तम्, इतिहासः — इतिहासः पुरावृत्तम् अ.को.१.६.४ ३. प्राग्वृत्तम् — प्राग्वृत्तस्मरणस्मेरवदनः स्मितकारणम् । स तत्र पृष्टः शक्रेण अ.क.५५.२; शारिपुत्रस्य प्रभावमथ भिक्षुभिः । पृष्टो बभाषे भगवान् प्राग्वृत्तम् अ.क.५०.१७ ४. भूतपूर्वम् — भूतपूर्वं भिक्षवोऽतीतेऽध्वनि भागीरथो नाम सम्यक्संबुद्धो लोक उदपादि अ.श.३५क/३१.

sngon byung nyid

= {sngon byung ba nyid/}

sngon byung mtha'

प्राक्तनवृत्तान्तः — कथिते वृत्तान्ते प्राक्तने अ.क.५०.२३.

sngon byung ba

= {sngon byung /}

sngon byung ba nyid

भूतपूर्वत्वम् — किं ते तस्य तस्य कर्मणो भूतपूर्वत्वं नेच्छन्ति स्म अभि.भा.२४१ख/८१२; भूतपूर्वता — तस्मात् भूतपूर्वस्य च हेतोर्भाविनश्च फलस्य भूतपूर्वतां भावितां च ज्ञापयितुम् अभि.भा.२४१क/८११.

sngon byung ma yin

= {sngon byung ma yin pa/}

sngon byung ma yin pa

वि. अपूर्वः, पूर्वोत्पन्नादन्यः — अपूर्वः संस्कृतस्यैव संस्कृतोऽधिपतेः फलम् अभि.को.२.५८.

sngon byed

= {sngon du byed pa/}

sngon bram zer gyur pa

वि. ब्राह्मणपूर्वकः — अथ ब्राह्मणपूर्वको देवपुत्रश्चलविमलकुण्डलधरः… भगवतः पुरस्तान्निषण्णो धर्मश्रवणाय अ.श.१४२क/१३१.

sngon 'byung ba

पा. इतिहासः, शास्त्रविशेषः — एवं लङ्घिते प्राग्वल्लिपिमुद्रागणनासंख्यसालम्भधनुर्वेदे… निगमे पुराणे इतिहासे… गन्धयुक्तौ । इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८; द्र. {sngon byung /}

sngon sbyor

अभियोगः — वक्रा परं क्रूरतरक्रियासु प्रवर्तनायैव दृढाभियोगा अ.क.५०.४९.

sngon sbrul gdug par gyur pa

वि. आशीविषपूर्वकः — आशीविषपूर्वको देवपुत्रश्चलविमलकुण्डलधरः … भगवतः पुरस्तान्निषण्णो धर्मश्रवणाय अ.श. १४०क/१२९.

sngon ma

प्रष्ठः मि.को.५०क ।

sngon ma thob

= {sngon ma thob pa/}

sngon ma thob pa

वि. अप्रतिलब्धपूर्वम् — स हि तस्माद् व्युत्थायाप्रतिलब्धपूर्वां सविज्ञानकां कायशान्तिं प्रतिलभते अभि.भा.२५ख/९६२.

sngon ma thos

= {sngon ma thos pa/}

sngon ma thos pa

वि. अश्रुतपूर्वम् — {sngon ma thos pa'i ming thos nas} अश्रुतपूर्वं नाम श्रुत्वा अ.श.१६७ख/१५५.

sngon ma mthong

= {sngon ma mthong ba/}

sngon ma mthong dang 'brel ba

अदृष्टपूर्वसम्बन्धः — अदृष्टपूर्वसम्बन्धः सम्प्रत्यज्ञानहेतुकः त.स.७६क/७१५; अदृष्टपूर्वेण कर्त्रा सम्बन्धो जन्यजनकभावलक्षणः त.प./७१५.

sngon ma mthong ba

वि. अदृष्टपूर्वम् — यददृष्टपूर्वं श्रावकप्रत्येकबुद्धतीर्थ्यब्रह्मेन्द्रोपेन्द्रादिभिस्तं प्राप्स्यति ल.अ.६१ख/७.

sngon ma spyad

= {sngon ma spyad pa/}

sngon ma spyad pa

वि. अप्रचरितपूर्वम् — छिन्नभिन्नखण्डदग्धाप्रचरितपूर्वानाहतिलक्षणप्रतिरूपकम् एतत् वि.सू.२६ख/३३.

sngon ma byung

= {sngon ma byung ba/}

sngon ma byung ba

वि. अपूर्वम् — अपूर्वैषा वाचोयुक्तिः अभि.स्फु.११६क/८१०; अभूतपूर्वम् — अभूतपूर्वमुद्भूतं भूतं किमिदमद्भुतम् । उदितं मूर्ध्नि चण्डांशुयुगलं यत्र दृश्यते अ.क.८९.१३.

sngon ma yin pa

= {sngon min/}

sngon ma song ba

= {sngon du ma song ba/}

sngon ma her gyur pa

वि. महिषपूर्वी — भगवान् महिषपूर्विणो देवपुत्रस्याशयानुशयं धातुं प्रकृतिं च ज्ञात्वा अ.श.१६०क/१४८; महिषपूर्वकः — कानि भदन्त महिषपूर्वकेण देवपुत्रेण कर्माणि कृतानि येन महिषेषूपपन्नः अ.श.१६१क/१४९.

sngon ma'i ri

= {shar gyi ri} पूर्वपर्वतः, उदयगिरिः — उदयः पूर्वपर्वतः अ.को.२.३.२.

sngon min

वि. अपूर्वः — व्यक्तेरन्याऽथवाऽनन्या येषां जातिस्तु विद्यते । तेषां व्यक्तिष्वपूर्वासु कथं सामान्यबुद्धयः प्र.वृ.१८४-२/४८.

sngon min pa

= {sngon min/}

sngon med

• सं. प्रागभावः — प्रागभावादिरूपस्य हेतुत्वमिह वस्तुनः । भावाभावस्वरूपस्य कार्यस्योत्पादनम्प्रति का.आ.२.२४९; • वि. अपूर्वम् — वक्तुं वस्तु न मादृशा जडधियोऽपूर्वं कदाचित्क्षमाः त.प.१३३ख/१; प्रतिक्षणमपूर्वस्य पूर्वः पूर्वः क्षणो भवेत् प्र.वा.१.४६.

sngon med skye ba

= {sngon med pa las skye ba/}

sngon med ngo bo

वि. अपूर्वरूपम् — सर्वथापूर्वरूपस्य रुचकस्य तदात्मनः । जन्मन्युत्पद्यते प्रीतिः, नावस्थानं तु कस्यचित् त.स.६५क/६१२.

sngon med pa

= {sngon med/}

sngon med pa las skye ba

अपूर्वोत्पत्तिः — कं… दृष्टान्तं करोति? पुद्गलं यदि । सोऽसिद्धः । अथ चित्तचैत्ताः ? न, तेषां प्रतिक्षणमपूर्वोत्पत्तिरेव अभि.भा.८८ख/१२०८; तत्सामर्थ्यस्य तत्स्वभावत्वेऽपूर्वोत्पत्तिरेव सा हे.बि.१३९-५/५९.

sngon med pa las skyes pa

अपूर्वोत्पादः — यदि च स्कन्धानामपूर्वोत्पादो न पुद्गलस्येष्यते सोऽन्यश्च तेभ्यो नित्यश्च स्फुटं दीपितो भवति अभि.भा.८८ख/१२०९.

sngon med pa las byung ba

अपूर्वप्रादुर्भावः — न स एवमुत्पद्यते यथा स्कन्धाः, अपूर्वप्रादुर्भावात् अभि.भा.८८क/१२०७.

sngon med pa'i lam thob pa

पा. अपूर्वमार्गाप्तिः, प्रहाणमार्गावस्थायां कारणभेदः — प्रहाणमार्गावस्थायां पञ्च कारणानि सम्भवन्ति… पूर्वमार्गत्यागः, अपूर्वमार्गाप्तिः… षोडशाकारभावना अभि.भा.२९ख/९८०; अपूर्वमार्गलाभः — अन्यत्रापूर्वमार्गलाभे संवृतिज्ञानमेवानागतं भाव्यते अभि.भा.५४ख/१०७८.

sngon med byung ba

= {sngon med pa las byung ba/}

sngon med lam thob pa

= {sngon med pa'i lam thob pa/}

sngon mo

नीला — {sngon mo'i shing rta} नीलारथः वि.प्र.४४क/४.४१.

sngon mo'i shing rta

नीलारथः — वज्राक्ष्या अष्टपादः पातालरथगतः । व्योम्नि नीलारथस्य वि.प्र.४४क/४.४१.

sngon dmar can

= {lha chen} नीललोहितः, शिवः — शम्भुरीशः पशुपतिः शिवः शूली महेश्वरः… नीललोहितः अ.को.१.१.३४.

sngon tshe

१. पूर्वम् — अदृष्टपूर्वमस्तीति तृणाग्रे करिणां शतम् प्र.वा.१.१६८; पुरा — पुरा बहुतरं दत्तं वेलमेन द्विजन्मना अ.क.३४.१६ २. पूर्वजन्म — ऋद्धिश्रोत्रमनःपूर्वजन्मच्युत्युदयक्षये । ज्ञानसाक्षीक्रियाभिज्ञा षड्विधा अभि.को.७.४२.

sngon yang bsod nams byas pa

पा. पूर्वकृतपुण्यता, चक्रभेदः {lha dang mi'i 'khor lo bzhi'i ming la} चत्वारि देवमनुष्याणां चक्राणि : {'thun pa'i yul na gnas pa} प्रतिरूपदेशवासः, {skyes bu dam pa la brten pa} सत्पुरुषापाश्रयम्, {bdag nyid kyis yang dag pa'i smon lam btab pa} आत्मनः सम्यक्प्रणिधानम्, {sngon yang bsod nams byas pa} पूर्वकृतपुण्यता म.व्यु.१६०७.

sngon yi dgas su gyur pa

वि. प्रेतपूर्वी — प्रेतपूर्विणो देवपुत्राश्चलविमलकुण्डलधरा भगवतः पुरस्तान्निषण्णा धर्मश्रवणाय अ.श.१३५क/१२४.

sngon rabs

= {sngon gyi rabs/}

sngon rabs kyi chos

ना. पुराणधर्मः, ग्रन्थः — आदिशब्देन वाल्मीक(कि)काव्यं रामायणम्, मार्कण्डेयकाव्यं पुराणधर्मादयः संगृहीताः वि.प्र.२७२क/२.९६; पूर्वकाले वेदगीतासिद्धान्तपुराणधर्मा न पुस्तके लिखिताः सन्ति वि.प्र.१४१क/१, पृ.४०.

sngon rol

• १. अव्य. पूर्वम् — लघुं कुर्यात्तथात्मानमप्रमादकथां स्मरन् । कर्मागमाद्यथा पूर्वं सज्जः सर्वत्र वर्तते बो.अ.७.७४; प्राक् — यदा हि कायः कारणं स्वभावो रागादीनां तदा देहविकारात् प्राक् तुल्यरूपमेव मनो भवेत् प्र.अ.११९क/१२७; पुरः — प्राप्तिकाले च यो बाधः तस्याभावः पुरः कुतः प्र.अ. २१ख/२४; २. • वि. आदिः — आदिप्रयोगत एव कारुण्यं सत्त्वेषु सू.अ.१३७ख/१२; आद्यः — आद्या हि या गर्भगतस्य बुद्धिः जा.मा.३४६/२०१.

sngon rol du

=(अव्य.) पूर्वम् — प्रमाणं ग्रहणात् पूर्वं स्वरूपेण प्रतिष्ठितम् त.स.१०६क/९२९; प्राक् — ननु च प्रकरणश्रवणात् प्राग् उक्तान्यपि अभिधेयादीनि प्रमाणाभावात् प्रेक्षावद्भिर्न गृह्यन्ते न्या.टी.३७क/१३.

sngon lam btang

= {sngon lam btang ba/}

sngon lam btang ba

पा. = {lam snga ma btang ba} पूर्वमार्गत्यागः, प्रहाणमार्गावस्थायां कारणभेदः — प्रहाणमार्गावस्थायां पञ्च कारणानि सम्भवन्ति…पूर्वमार्गत्यागः, अपूर्वमार्गाप्तिः… षोडशाकारभावना अभि.भा.२९ख/९८०.

sngon las

= {sngon gyi las/}

sngon logs kyi srid pa

पूर्वकालभवः म.व्यु.७६८२.

sngon song

= {sngon du song ba/}

sngon song nyid

= {sngon du song ba nyid/}

sngon song ba

= {sngon du song ba/}

sngos shig

क्रि. परिणामय — ततः सर्वसत्त्वानां… अनुत्तरायां सम्यक्संबोधौ परिणामय शि.स.८क/९.

brnga

= {brnga ba/}

brnga ba

लवः — {la baHzhing sogs brnga ba} मि.को. ३६क; छेदः — {brnga bar bya ba} छेद्यम् म.भा./६४.

brnga bar bya ba

कृ. छेद्यम् — विश्लेषकारणम्, तद्यथा दात्रादयः छेद्यादीनाम् म.भा./६४.

brngas

= {brngas pa/}

brngas pa

भू.का.कृ. १. लूनः — {bdag cag gis zhing brngas so} लूनमस्माभिः केदारम् अभि.स्फु.७९ख/९३१; म.व्यु.६९६९; अवलूनः — {brngas par yang mi mngon} अवलव(लून)श्च न प्रज्ञायते म.व्यु.५३१४ २. मुक्तम् — निर्दोषं भाजनत्वोपयोगे पत्राणामप्रतिग्राहितत्वम् । अविशेषोऽत्र मुक्तामुक्तयोः वि.सू.३७ख/४७.

brngub par bya

पानम् — पानं विचिकित्सायै धूपवर्त्तेः नेत्रिकयास्य सम्पत्तिः वि.सू.७७क/९४.

brngos

= {brngos pa/}

brngos pa

भू.का.कृ. भर्जितः — {nas brngos pas btab} प्रक्षिप्तभर्जितयवस्य वि.सू.७७ख/९४; भृष्टः — {nas brngos pa} भृष्टयवः अ.को.२.९.४७.

bsngags

= {bsngags pa/}

bsngags ldan

ना. कण्ठकः, अश्वः — देहि मे छन्दका कण्ठकालंकृतं अश्वराजोत्तमम् ल.वि. १०६ख/१५४.

bsngags pa

• क्रि. १. शंसति — अनर्हदेशनां ये च सत्त्वानां गूहयन्ति हि । शिक्षाविपत्तिं निन्दन्ति शंसन्त्येव च संपदम् सू.अ.२४१ख/१५६; प्रशंसति — सन्तो दानं प्रशंसन्ति वि.व.१९७ख/१.७१; प्रशंसते — पुद्गलाशयाभिप्रायो यत्तदेव कुशलमूलं कस्यचित्प्रशंसते कस्यचिद्विगर्हते सू.अ.१८५ख/८१; २. शस्यते — शस्यते पद्महस्तस्य मण्डलानां क्रियाविधिः स.दु.२३१/२३०; प्रशस्यते — सेयमप्रस्तुतैवात्र मृगवृत्तिः प्रशस्यते का.आ.२.३३९; वर्णयति — अत्र भगवान् बुद्धक्षेत्रविभूतिं वर्णयति सू.अ.१८६क/८१; संवर्णयति स.पु.१४ख/२४; • सं. १. वर्णः — रत्नानां वर्णस्य तीर्थ्यानामवर्णस्य वि.सू.३ख/३; प्रशंसा — एवं कल्याणी वागुभयहितावहा भवतीति कल्याणवचनप्रशंसायामप्युपनेयम् जा.मा.२५५/१४८; श्लाघा — यज्ञदानतपःश्लाघां नात्मनः कर्तुम् उत्सहे अ.क.२५.५०; अनुशंसा — {yon tan bsngags pa} गुणानुशंसा क.त.६७९; नुतिः मि.को.१२५क; वर्णनम् — नगरार्णवशैलर्तुचन्द्रार्कोदयवर्णनैः का.आ. १.१६; वर्णना — ततः कुमारस्य संभोगसुखवर्णनाम् । स्वैरं विधाय अ.क.८९.१४७; प्रशंसनम् — शिक्षाविपत्तिसम्पत्त्योर्यथाक्रमं निन्दनात्प्रशंसनाच्च सू.अ.२४१ख/१५६; अपचितिः — {yon tan bsngags pa} गुणापचितिः श.बु.८६; वर्णवादः — स्वयं पापान्निवृतस्य दानाद्येषु स्थितस्य च । तयोर्नियोजनान्येषां वर्णवादानुकूलते अभि.अ.४.३६; २. • पा. प्रशंसा, उपमाभेदः — ब्रह्मणोप्युद्भवः पद्मश्चन्द्रः शम्भुशिरोधृतः । तौ तुल्यौ त्वन्मुखेनेति सा प्रशंसोपमेष्यते का.आ.२. ३१ ३. नान्दी — {bsngags pa brjod pa} नांदीकरः अ.को. ३.१.३६; • भू.का.कृ. प्रशस्तम् — भिक्षुसङ्घस्य पुरस्तात्स्तुतः प्रशस्तश्च अ.श.२२१क/२०५; शस्तम् — ईलितशस्तपणायितपनायितप्रणुतपणितपनितानि । अपि गीर्णवर्णिताभिष्टुतेडितानि स्तुतार्थानि अ.को.३.१.१०७; प्रशंसितम् — सदा प्रशंसितो भवति नागैः शि.स.८३क/८२; वर्णितम् — यानि पुनस्तथागतवर्णितानि तानि सर्वाण्यनुवर्तन्ते बो.भू.१७६क/२३२; संवर्णितम् — संवर्णितः सम्यक्त्वनियतो राशिः, विवर्णितो मिथ्यात्वनियतो राशिः ल.वि. १६९क/२५४; अनुवर्णितम् — {bde bar gshegs pas bsngags pa} सुगतानुवर्णितः स.पु.१३ख/२२; अभिमतम् — लोकाभिमतानां विद्यास्थानानाम् जा.मा.२५६/१४९; सम्मतम् — सत्सम्मतम् वा.न्या.१५३-२-३/६८; अनुभावितम् — ये चेमे दश कुशलाः कर्मपथाः सम्यक्संबुद्धानुभाविताः द.भू.२३३क/३८ {IV}. वि. शंसी — स्वगुणाविष्क्रिया दोषो नात्र भूतार्थशंसिनः का.आ.१.१४.

bsngags pa brjod

= {bsngags pa brjod pa/}

bsngags pa brjod pa

• क्रि. वर्णं भाषते — बुद्धस्य वर्णं भाषते अ.श.२४७ख/२२७; • सं. १. संवर्णनम् — अत्र दानमात्सर्ययोः संवर्णनविवर्णनं कुर्यात् वि.सू.३०क/३८; वर्णभाषणम् — द्वितीया कोटिः, दानपारमितां यां समादापनवर्णभाषणसुमनोज्ञताभिः अभि.स.भा.८२क/११२ २. प्रलोभनम् — आगारिकत्वे भिक्षुण्याः प्रलोभनं स्थूलम् वि.सू.५०ख/६४ ३. नान्दीकरः — नान्दीवादी नान्दीकरः समौ अ.को.३.१.३६ ४. वर्णवादिता — तत्र यो दीर्घकालाभ्यासो निरन्तरकारिता… कुशले समादापनाय वर्णवादिता, समात्ते वा पुनः संहर्षणाय वर्णवादिता बो.भू.१९क/२० ; • वि. प्रशंसकः — नापि तेषां पुरस्तात्प्रियविगर्हको भवति, नाप्यप्रियप्रशंसकः बो.भू.८१क/१०३ {IV}. भू.का.कृ. वर्णो भाषितः — तया देवतया… बुद्धस्य वर्णो भाषितो धर्मस्य च सङ्घस्य च अ.श.२५२क/२३१; वर्णं भाषयितुं प्रवृत्तः — बुद्धस्य वर्णं भाषयितुं प्रवृत्ता धर्मस्य सङ्घस्य च अ.श.२ख/१.

bsngags pa dang ldan

= {bsngags pa dang ldan pa/}

bsngags pa dang ldan pa

पा. प्रशंसायोगः, योगभेदः — त्रिविधं योगं प्रदर्शयति । सत्त्वपरिपाचनशक्तियोगम्, प्रशंसायोगम्, आदेयवाक्ययोगं च सू.अ.१४८क/२९.

bsngags pa ma yin pa

अवर्णः — रत्नानां वर्णस्य तीर्थ्यानामवर्णस्य भूतस्योक्तावकुप्यत्वमाराधितचित्तता वि.सू.४क/३.

bsngags pa ma yin pa brjod pa

विवर्णनम् — अत्र दानमात्सर्ययोः संवर्णनविवर्णनं कुर्यात् वि.सू.३०क/३८.

bsngags pa smra

= {bsngags pa smra ba/}

bsngags pa smra ba

• सं. स्तुतिः — स्तवः स्तोत्रं स्तुतिर्नुतिः अ.को.१.६.११; वर्णवादः ; • वि. वर्णवादी म.व्यु.२७४१; मि.को.१३१क; द्र. {bsngags pa gsungs pa/}

bsngags pa gsungs pa

वि. वर्णवादी — {pha ma la sri zhu che ba'i bsngags pa gsungs pa} मातापितृगुरुशुश्रूषावर्णवादी अ.श.९८क/८८.

bsngags pa'i dpe

पा. प्रशंसोपमा, उपमाभेदः — ब्रह्मणोप्युद्भवः पद्मश्चन्द्रः शम्भुशिरोधृतः । तौ तुल्यौ त्वन्मुखेनेति सा प्रशंसोपमेष्यते का.आ.२.३१.

bsngags pa'i sa

मृत्सा, प्रशस्तमृत्तिका मि.को. १४२क ।

bsngags par bya ba

कृ. प्रशस्यम् — स देवादिभ्योऽप्यसाधारणगुणत्वात् प्रशस्यः बो.प.१४.

bsngags par byas pa

= {bsngags byas/}

bsngags par byed

क्रि. १. प्रशंसति — कुचेष्टितं विगर्हन्ति, सुचेष्टितं प्रशंसन्ति सू.अ.२४१ख/१५६ २. प्रशंसयति — बुद्धमार्गं प्रशंसयति वि.प्र.२२५ख/२.१०; प्रशंस्यते — तदा प्राणायामेन शुद्धः सन् पूज्यते बोधिसत्त्वैः, प्रशंस्यत इत्यर्थः वि.प्र.६७क/४.११८.

bsngags par byed pa

= {bsngags par byed/}

bsngags par 'os

= {bsngags par 'os pa/}

bsngags par 'os pa

= {bsngags 'os} ।। • वि. १. धन्यः — परिकीर्तनमात्रमेव येषां भवमोहापहतेस्त एव धन्याः अ.क.७.१; निर्वर्णनीयः — तस्मिन् समये हर्षणीयास्तोषणीयाः… निर्वर्णनीयाः… अनुत्त्रासकराः शब्दाः श्रूयन्ते स्म ल.वि.३०ख/३९; श्लाघ्यः — सदाचारादपि श्लाघ्यं महतां किल दर्शनम् अ.क.१०.१३ २. प्रशस्यः — वृद्धप्रशस्योर्ज्यायान् अ.को. ३.३.२३५; • सं. = {dge ba} श्वःश्रेयसम्, कल्याणम् — श्वःश्रेयसं शिवं भद्रं कल्याणं मङ्गलं शुभम् । भावुकं भविकं भव्यं कुशलं क्षेममस्त्रियाम् अ.को. १.४.२६.

bsngags bya

= {bsngags par bya ba/}

bsngags byas

भू.का.कृ. वर्णितम् — {bsngags byas nas} वर्णयित्वा का.आ.१.२२.

bsngags byas nas

वर्णयित्वा —वंशवीर्यश्रुतादीनि वर्णयित्वा रिपोरपि का.आ.१.२२.

bsngags byed

१. वंदी, स्तुतिपाठकः मि.को.४९क २. = {bsngags par byed/}

bsngags min

= {bsngags pa ma yin pa/}

bsngags 'os

= {bsngags par 'os pa/}

bsngags 'os pa

= {bsngags par 'os pa/}

bsngags 'os ye shes ldan pa

प्रशस्तज्ञानयोगित्वम् — तेषां चैवंविधे ज्ञाने सुगतत्वं न भिद्यते । प्रशस्तज्ञानयोगित्वादेतावत् तस्य लक्षणम् त.स.१२१ख/१०५१.

bsngags shing bstod pa

भू.का.कृ. संवर्णितः — संवर्णितो मञ्जुश्रीः कुमारभूतः सर्वतथागतैः ग.व्यू.३४३ख/४१८.

bsngags su smra ba

वर्णवादी म.व्यु.२७४१.

bsngo

= {bsngo ba/}

bsngo ba

• क्रि. १. नामति — सर्वान्नामन्ति बोधये शि.स.१७५क/१७२ २. नामयेत् — सत्त्वानामेव चार्थाय सर्वं बोधाय नामयेत् बो.अ.५.१०१; • सं. १. परिणामः — कारित्रमधिमुक्तिश्च स्तुतस्तोभितशंसिताः । परिणामेऽनुमोदे च मनस्कारावनुत्तमौ अभि.अ.१.९; परिणामनम् — स्वयं स्थितस्य सत्त्वानां स्थापनं परिणामनम् । दानादीनां च संबोधाविति मार्गज्ञताक्षणाः अभि.अ.२.१६; परिणामना — {byang chub tu bsngo ba} बोधौ परिणामना सू.अ.१७७क/७१ २. देशना — {yon bsngo ba} दक्षिणादेशना वि.व.१३१क/१.२०.

bsngo ba mdzad

= {bsngo ba mdzad pa/}

bsngo ba mdzad du gsol

क्रि. आदिशतु — {yon bsngo ba mdzad du gsol} दक्षिणामादिशतु वि.व.१६५ख/१.५४.

bsngo ba mdzad pa

• १. क्रि. आदिशति — {yon bsngo ba mdzad pa} दक्षिणामादिशति वि.व.१६६क/१.५५; • भू.का.कृ. आदिष्टः — {yon bsngo ba mdzad} दक्षिणा आदिष्टा वि.व.१६६क/१.५४.

bsngo bar bya

परिणमनम् — प्रणीतस्य तस्मै परिणमनम् वि.सू.९क/१०.

bsngo bar byed par 'gyur

क्रि. आदेक्ष्यति — अस्माकं नाम्ना दक्षिणामादेक्ष्यति वि.व.३५३ख/२. १५५.

bsngo yas

अभ्युद्गतम्, संख्याविशेषः — {bgrod yas bgrod yas na bsngo yas so} व्यत्यस्तं व्यत्यस्तानाम् अभ्युद्गतम् ग.व्यू.३क/१०३.

bsngogs

= {bsngogs pa/} {bsngogs nas} आक्षिप्य — कायेनैवमवस्थेयमित्याक्षिप्य क्रियां पुनः । कथं कायः स्थित इति द्रष्टव्यं पुनरन्तरा बो.अ.५.३९.

bsngogs pa

भू.का.कृ. सज्जीकृतः — {zas bsngogs pa na} सज्जीकृतावा(?)हारस्य वि.सू.७४क/९१.

bsngos

= {bsngos pa/}

bsngos pa

• भू.का.कृ. उद्दिष्टम् — सज्जीकृताहारस्योद्दिष्टेभ्योऽपरेषामागतौ तदावेदनम् वि.सू.७४क/९१; परिणामितम् — यथा गगनं विस्तीर्णमनावरणम्, एवं बोधिपरिणामितं तद्दानं ददाति शि.स. १४९क/१४४; संकल्पितम् — पुद्गलेऽन्यत्र सङ्घे वा संकल्पितस्य… चीवरस्य वि.सू.२८ख/३५; निर्यातितम् — {bsngos pa nyid} निर्यातितत्वम् वि.सू.२२क/२७; *व्याख्यातम् — अनेन सर्वं व्याख्यातं यत्किञ्चित् साधु लौकिकम् श.बु.३९; • वि. उद्देशिकम् — {skye bo mang po la bsngos pa'i byin gyis rlob pa} महाजनोद्देशिकाधिष्ठानम् वि.सू.५१ख/६६; • सं. विकल्पः — उपाध्यायाय वा चीवरं विकल्पयेत् । स एवं विकल्पहेतोः… आर्यवंशविहारी बोधिसत्त्व इत्युच्यते बो.भू.७७क/८९; संकल्पः — {bsngos pa mi sbyin na} संकल्प्यादाने वि.सू.२८ख/३५.

bsngos pa nyid

निर्यातितत्वम् — अपेतत्वमस्य निर्यातितत्वे वि.सू.२२क/२७.

bsngos pa las bsgyur ba

परिणमनम् — जातरूपरजतरूपिकक्रयविक्रयं नहनतन्त्रवायद्वयाछेद(?)परिणमनसन्निधिगतं च वि.सू.५१ख/६५.

bsngos pa las bsgyur ba'i spang ba

पा. परिणामननैःसर्गिकः, नैःसर्गिकभेदः वि.सू.२८ख/३६.

bsngos zin

भू.का.कृ. विकल्पितम् — सर्वपरिष्काराः… बुद्धबोधिसत्त्वानां विसृष्टा भवन्ति विकल्पिताः