तिब्बती-संस्कृत-शब्दकोशः(जीत सैन नेगी-कृतः)/भाग-६

ja

व्यञ्जनसप्तमवर्णः । अस्योच्चारणस्थानं तालु । {'di'i nga ro 'don tshul la skye gnas rkan dang /} {byed pa lce dbus/} {nang gi rtsol ba rkan lce gnyis phrad dang /} {phyi'i rtsol ba srog chung sgra ldan} बो.को.८६९.

ja kha

= {ser nag} सं., वि. श्यावः, कृष्णपीतमिश्रितवर्णः तद्युक्तश्च मि.को.१४क; {ser nag mdog gam ja'i mdog can} छो.को.२८६.

ja hong

सं., वि. माञ्जिष्ठम्, वर्णविशेषः तद्युक्तश्च — भगवतो मुखद्वारान्नानावर्णा अनेकरश्मयो निःसरन्ति स्म । तद्यथा नीलपीतलोहितावदातमाञ्जिष्ठस्फटिकरजतसुवर्णनानाविधरश्मयो निश्चरन्ति स्म का.व्यू.२०७ख/२६५; {ser smug gam dmar ser mdog} छो.को.२८६.

jag

= {jag pa/}

jag pa

= {chom rkun} तस्करः, चोरः — चोरैकागारिकस्तेनदस्युतस्करमोषकाः । प्रतिरोधिपरास्कन्दिपाटच्चरमलिम्लुचाः अ.को.२.१०.२४.

ji

वि. किम् {ji 'di bden nam/} {'on te brdzun} किमिदं सत्यमुत मिथ्या ल.अ.१४०ख/८७; द्र— {ji skad} यथा बो.भू.५६ख/६७; {ji snyed} कियत् अ.क.६. १२७; {ji ltar} कथम् त.प.२२६क/९२०; {ji 'dra ba} कीदृशम् वि.व.१४५ख/१.३४.

ji nas

येन येनैनं परे नैवमाह बो.भू.५०ख/५९; यथा म.व्यु.५४०३, मि.को.६४क ।

ji skad

= {ji skad du}।। •अव्य. १. यथा— {ji skad bshad pa} यथोक्तम् वा.टी.८५ख/४३; {ji skad du smras pa} यथोदितम् त.स.४८क/४७३; {ji skad bstan pa} यथानिर्दिष्टम् बो.भू.५६ख/६७ २. कथम् — अन्यत्रोक्तमिति सूत्रे । कथम् ? कति भदन्तार्हतो भिक्षोः क्षीणास्रवस्य बलानि…अभि.स्फु.२२१ख/१००२ •वि. किम् — {khye'u 'di'i ming ji skad gdags} किं भवतु दारकस्य नाम अ.श.२५१ख/२३१.

ji skad bstan pa

= {ji skad du bstan pa} वि. यथानिर्दिष्टम् — यथानिर्दिष्टे तत्त्वार्थे च…प्राप्तव्ये चार्थे समर्थोऽहं प्राप्तुम् बो.भू.५६ख/६७;यथोदितम् — इच्छारचितरूपेषु नष्टाजातेषु वा ततः । अनैकान्तिकता हेतोः सर्वैरेभिर्यथोदितैः त.स.२८ख/३०४.

ji skad thos pa

= {ji skad du thos pa} वि. यथाश्रुतम् — {ji skad du thos pa'i chos la nan tan du byed pa'i sems dang ldan pa} यथाश्रुतधर्मप्रतिपत्तिचित्तः द.भू.२०७ख/२५; {ji skad du thos pa'i chos la tshul bzhin du rtogs pa} यथाश्रुतधर्मयोनिशःप्रत्यवेक्षणता द.भू.१७६ख/९.

ji skad du bstan pa

= {ji skad bstan pa/}

ji skad du thos pa

= {ji skad thos pa/}

ji skad du smras pa

= {ji skad smras pa/}

ji skad du bshad pa

= {ji skad bshad pa/}

ji skad du gsungs pa

= {ji skad gsungs pa/}

ji skad smos pa

वि. यथोक्तम् लो.को.७७१.

ji skad smras

= {ji skad smras pa/}

ji skad smras pa

= {ji skad du smras pa} वि. यथोदितम् — विशेषणस्य नैतच्च परैरिष्टं यथोदितम् त.स.४८क/४७३; यथावादी — {ji skad du smras pa de bzhin du byed pa} यथावादी तथाकारी द.भू.१८८क/१५; {ji skad du smras pa de ltar byed pa} यथावादितथाकारिता द.भू. १७६ख/९.

ji skad smras pa de bzhin du bgyid pa

•वि. यथावादितथाकारी; •पा. यथावादितथाकारिता— कतमैः भगवन् धर्मैः समन्वागतो बोधिसत्त्वो महासत्त्वः सत्त्वधर्मगुणविशेषतामनुप्राप्नोति…यथावादितथाकारितां च रा.प.२३१क/१२४; द्र. {ji skad smras pa de bzhin byed pa/}

ji skad smras pa de bzhin byed pa

•वि. यथावादी तथाकारी — {ji skad du smras pa de bzhin du byed pa yang yin} यथावादी च भवति तथाकारी बो.भू.५०ख/५९; म.व्यु.२४०८; •पा. यथावादितथाकारिता १. वाक्परिशुद्धिभेदः — सोऽष्टौ वाक्परिशुद्धीः प्रतिलप्स्यते…तद्यथा यथावादितथाकारितां सत्यानुपरिवर्तिवाक्कर्मपरिशुद्ध्या ल.वि.२१४क/३१६ २. धर्मभेदः — चतुर्भी राष्ट्रपाल धर्मैः समन्वागतो बोधिसत्त्वो महासत्त्व एतां परिशुद्धिं प्रतिलभते…यदुत अरागाध्याशयप्रतिपत्त्या सर्वसत्त्वसमचित्ततया शून्यताभावनतया यथावादितथाकारितया रा.प.२३२क/१२५.

ji skad bshad

= {ji skad bshad pa/}

ji skad bshad pa

= {ji skad du bshad pa} वि. यथोक्तम् — {ji skad du bshad pa'i skyon} यथोक्तदोषः त.प.२२४क/९१६; यथोदितम् — कल्पनामात्रं सर्वमेतद्यथोदितम् सू.अ.१६१ख/५०; यथोपदिष्टम् — यथोपदिष्टधर्माणः त.स.१२४ख/१०७८; यथाभिहितम् — यथाभिहितधर्माणः त.स.१२४ख/१०७८; यथानिर्दिष्टम् — यथानिर्दिष्टधर्मेण त.स.८ख/१०५.

ji skad gsungs pa

= {ji skad du gsungs pa} वि. यथोक्तम् — यथोक्तम्, ‘एषा कुलपुत्र धर्माणां धर्मता’ र.वि.११२क/७३; द्र. {ji skad bshad pa/}

ji ga

अव्य. १. कच्चित्, इष्टपरिप्रश्ने — वन्दे आर्यानन्द बुद्धं भगवन्तम् । कच्चिदार्यानन्द भगवान् वैरंभ्येषु जनपदेषु सुखं वर्षोषितः । न च पिण्डकेन क्लान्तः वि.व.१४२ख/१.३१ २. किमुत, वितर्के — मनसा चिन्तयित्वापि यो न दद्यात्…स प्रेतो भवतीत्युक्तम्…किमुतानुत्तरं सौख्यमुच्चैरुद्घुष्य भावतः । जगत्सर्वं विसंवाद्य का गतिर्मे भविष्यति बो.अ.४.६.

ji gar

यथारुचि — व्याख्यां यथारुचि । कुर्वाणाः त.स.८६ख/७९०.

ji 'jigs

ना. कुम्भीरः, यक्षेन्द्रः — मणिभद्रश्च यक्षेन्द्रः…कुम्भीरः…एकैकश्चैव यक्षेन्द्रः पञ्चयक्षशतैर्वृतः सु.प्र.४३क/८६.

ji snyam

= {ji snyam du} वि. किम् — {ji snyam du sems} किं मन्यध्वे वि.व.१२४ख/१.१३; {de ji snyam du sems} तत् किं मन्यसे म.व्यु.६३२६.

ji snyed

= {ji snyed cig} ।। •वि. १. कियत् (पु. कियान्, स्त्री. कियती), कियत् परिमाणम् — {bsod nams ji snyed cig tu 'gyur} कियत्पुण्यं भविष्यति वि.व.१६१ख/१.४९; {ji snyed dus ni rab tu 'das} कियान् कालः प्रयातः अ.क.६.१२७; {nyon mongs spyod mtshams ji snyed dus} क्लेशभोगावधौ कालः कियान् अ.क.९२. ५२; कियती लङ्घिता क्षितिः अ.क.६४.१०३ २. यावत् (पुं. यावान्, स्त्री. यावती) — {'jig rten rin chen ji snyed yod pa dang} रत्नानि यावन्ति च सन्ति लोके बो.अ.२.२; •अव्य. कंचित् — {dus ni ji snyed cig} कंचित् कालम् अ.क.४१.७१.

ji snyed thams cad

ये केचित् — {nyes pa ji snyed thams cad dang /} {sdig pa rnam pa sna tshogs pa} ये केचिदपराधाश्च पापानि विविधानि च बो.अ.६.२५.

ji snyed cig

= {ji snyed/}

ji snyed pa

वि. यावत् (पुं. यावान्, स्त्री. यावती) — {chos thams cad ji snyed pa} यावन्तश्च सर्वधर्माः; यावदेव चक्षुः, यावन्त्येव रूपाणि अभि.स्फु.२९४ख/११४५; ये केचित्— {'jig rten sdug bsngal ji snyed pa} ये केचिद् दुःखिता लोके बो.अ.८.१२९; याः काश्चन — {'jig rten bud med ji snyed pa/} {de dag skyes pa nyid gyur cig} याः काश्चन स्त्रियो लोके पुरुषत्वं व्रजन्तु ताः बो.अ. १०.३०.

ji snyed pa yod pa

= {ji snyed yod pa} ।। •वि. यावद्भाविकम् — {ji snyed pa yod pa nyid} यावद्भाविकता श्रा.भू./१९५ •पा. यावद्भाविकता, वस्तुपर्यन्तताभेदः — तत्त्वार्थः कतमः । समासतो द्विविधः । यथावद्भाविकताञ्च धर्माणामारभ्य या धर्माणां भूतता यावद्भाविकताञ्चा आरभ्य या धर्माणां सर्वता बो.भू.२३क/२५; द्र. {ji snyed pa yod pa nyid/} {ji snyed pa yod pa nyid} पा. यावद्भाविकता वस्तुपर्यन्तताभेदः — वस्तुपर्यन्तता कतमा । यदालम्बनस्य य(आव)द्भाविकता यथावद्भाविकता ( च ) श्रा.भू./१९५; द्र. {ji snyed pa yod pa/} {ji lta ba bzhin du yod pa nyid/}

ji snyed yod pa

= {ji snyed pa yod pa/}

ji lta

• अव्य. १. = {ji lta bu} कथम्, किं प्रकारम् — कथम् ? इत्याह…अभि.स्फु.८८ख/७६०; कथं कृत्वा अभि.स्फु.१०५ख/७८९ २. = {ji lta ba} यथा — {de nyid ji lta} यथातत्त्वम् अ.क.४०.१६८; यथावत् — {ji lta ji snyed} यथावद्यावत् र.वि.१.१४; •वि. यत् — {ji lta'i rigs can tshad ma yin} यज्जातीयैः प्रमाणैः त.स.११५क/९९८.

ji lta ji snyed

यथावद्यावत् — यथावद्यावदध्यात्मज्ञानदर्शनशुद्धितः र.वि.१.१४.

ji lta ji ltar

यथा यथा — {ji lta ji ltar}…{de lta de ltar} यथा यथा…तथा तथा अ.सा.९ख/६; {ji lta ji ltar lus 'di ni/} {yongs su skyong bar byed gyur pa/} {de lta de ltar shin tu ni/} {bze re can gyur nyid du lhung} यथा यथास्य कायस्य क्रियते परिपालनम् । सुकुमारतरो भूत्वा पतत्येव तथा तथा बो.अ.८.१७४.

ji lta nyid

यथावत् — यथावत्तज्जगच्छान्तधर्मतावगमात् र.वि.१.१५; यथा च — यावत्कालं यथा च तत् र.वि.२.१; द्र. {ji lta ba nyid/} {ji ltas kyang} कथंचित् — {ji ltas kyang /} {'di na bdag dang mtshungs pa med} इह समो मम नास्ति कथंचित् रा.प.२३५क/१३०.

ji lta ba

•अव्य. यथा — {sngon ji lta ba} यथापूर्वम् अभि.स्फु.२५४क/१०६१; {chos thams cad ji lta ba} यथा च सर्वधर्माः सु.प्र.३६क/६८; {snod ji lta ba de ltar sems can gyi don mdzad pa} यथा भाजनं तथा सत्त्वार्थकरणम् स.दु.१२३/१२२; •वि. यादृशम् — उक्तं यादृशस्य क्रिया हे.बि.१४०-१/६०.

ji lta ba nyid

यथावत् — इमं प्रतीत्यसमुत्पादं…यथावदविपरीतम्…पश्यति शि.स.१२७ख/१२३; द्र. {ji lta nyid/}

ji lta ba'i rim gyis

यथाक्रमम् — असाधनाङ्गवचनम्, अदोषोद्भावनं च द्वयोर्वादिप्रतिवादिनोर्यथाक्रमं निग्रहस्थानम् वा.टी.५२ख/४.

ji lta ba bzhin gyi de bzhin nyid

पा. यावत्तथता — या पुनः पञ्चस्कन्धानामभिनिर्वृत्तिपर्यापन्ननिर्देशस्य तथता अवितथता अनन्यतथता यावत्तथता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.४४ख/२२.

ji lta ba bzhin du yod pa

वि. यथावद्भाविकम् — {ji lta ba bzhin du yod pa nyid} यथावद्भाविकता श्रा.भू./१९६.

ji lta ba bzhin du yod pa nyid

पा. यथावद्भाविकता, वस्तुपर्यन्तताभेदः — या चालम्बनस्य यावद्भाविकता, या च यथावद्भाविकता तदेकत्यमभिसंक्षिप्य वस्तुपर्यन्ततेत्युच्यते श्रा.भू./१९६.

ji lta bar gyur

= {ji lta bar gyur pa/}

ji lta bar gyur pa

वि. यथाभूतम् — त्रिभवस्य यथाभूतदर्शनं परिज्ञानम् वि.प्र.६१क/४.१०६.

ji lta bu

= {ji lta bu zhig} ।। •अव्य. कथम् — {ji lta bu yang 'byung ba lags} कथं वा संप्रवर्तते ल.अ.६४ख/११; •वि. कीदृशम्, ओ शी — अथ कीदृशं भोजनं युष्माकमुपशेते जा.मा.७८/४६; {sa de ji lta bu zhig} कीदृशी सा भूमिः का.व्यू.२१९क/२८०; किंभूतम् — ताभ्यां यस्मान्नान्यो राशिरस्ति । किंभूतः ? न्या.टी. ८१क/२१६; कतमम् — {ji lta bu'i ngag la ni} कतमस्य च वाक्यस्य त.स.१००ख/८८९; यथाभूतम् — उक्तमिदं यथाभूतस्य भावना सम्पद्यते अभि.भा.९क/८९४; यादृशम्, ओ शी— {ji lta bu}…{de lta bu} यादृशम्…तादृशम् लो.को.७७३.

ji lta bu zhig

= {ji lta bu/}

ji lta bur

कथम् — {ji lta bur na nor ba gda'} कथं हि दृश्यते भ्रान्तिः ल.अ.६४ख/११.

ji lta bur gyur

= {ji lta bur gyur pa/}

ji lta bur gyur pa

वि. किंभूतम् — {ji lta bur gyur pa zhig ce na} किंभूतान् बो.प.२.

ji lta bzhin

= {ji lta ba bzhin} अव्य. यथा — {ji lta bzhin mi gnas} अयथास्थितिः का.आ.३.१५६; यथावत् — यथावदविपर्यस्ता निष्प्रपञ्चास्तथागताः र.वि.१.४६.

ji ltar

•अव्य. १. कथम् — {ji ltar ldog} कथं निवर्त्तते त.प.२२६क/९२०; कथं नाम — एकरूपे च चैतन्ये…नानाविधार्थभोक्तृत्वं कथं नामोपपद्यते त.स.१२क/१४३; कथं कृत्वा — कथं कृत्वा शोभनः अभि.स्फु.११५क/८०८ २. यथा — {ji ltar re ba} यथेच्छा बो.अ.९.३६; {ji ltar 'byor ba} यथा विभवतः वि.प्र.९४ख/३.५; यथा हि — {ji ltar rtag par smra bas} यथा हि नित्यवादिना त.प.१७४क/८०६; यथैव — {gang zhig ji ltar dmigs 'gyur ba} यद् यथैवोपलभ्यते त.स.७२ख/६७६; यद्वत् — तरंगा ह्युदधेर्यद्वत्पवनप्रत्ययोदिताः ल.अ.१६१क/१११; •वि. किम् — {ji ltar bya} किं करिष्यामि बो.अ.२.४७.

ji ltar khong du chud pa

यथापर्याप्तम् लो.को.७७३.

ji ltar grags pa

यथाप्रसिद्धम् — {ji ltar grags pa la brten nas/} {rnam par dpyad pa thams cad brjod} यथाप्रसिद्धमाश्रित्य विचारः सर्व उच्यते बो.अ.९.१०९.

ji ltar ci zhig ltar

यथाकथंचित् — {ji ltar ci zhig ltar mtshungs pa} यथाकथंचित्सादृश्यम् का.आ. ९.१४.

ji ltar rnyed pa

यथाप्राप्तम् — भक्ष्यं भोज्यं तथा पानं यथाप्राप्तं तु भक्षयेत् हे.त.७ख/२०.

ji ltar mthun mthun du

यथायोगम् — एवमन्येष्वपि यथायोगं योजयितव्यम् अभि.स.भा.८क/९; यथासम्भवम् — तेषु यथासम्भवं विक्षेपः प्रज्ञप्यते त्रि.भा. १६१ख/७१.

ji ltar mthun pa bzhin

= {ji ltar mthun mthun du/}

ji ltar mthong ba bzhin

यथादर्शनम् — भावनामार्ग एवमिति चेत् ? न, यथादर्शनं भावनात् अभि.भा. १७ख/९२६.

ji ltar don shes

यथार्थज्ञानम् — {ji ltar don shes rgyu las byung} यथार्थज्ञानहेतूत्थम् त.स.१०९ख/९५४.

ji ltar drang

कथं नीयते — {ji ltar drang ngam ji ltar bshad} कथं नीयते म.व्यु.६५८२.

ji ltar bde

यथासुखम् — {ji ltar bde zhing phan pa ni/} {sbyin} हितं दास्यामो यथासुखम् स.दु.२१३/२१२.

ji ltar rnam pa 'ga' zhig ltar

= {ji ltar ci zhig ltar} यथाकथंचित् — यथाकथंचित् तस्यार्थरूपं मुक्त्वावभासिनः प्र.वा.२.३५२.

ji ltar byas pas she na

कथं कृत्वा — गुणा भूमौ भूमौ नवप्रकारा एव । कथं कृत्वा ? अभि.भा.१९ख/९३८.

ji ltar med

कथं नास्ति — कथं नास्तीति प्रतिपादयन्नाह त.प.४१ख/५३२.

ji ltar 'os par

यथार्हत् — सदा सर्वत्र विसृते धर्मधातुनभस्तले । बुद्धसूर्ये विनेयाद्रितन्निपातो यथार्हतः र.वि.१२६क/१०८.

ji ltar 'os 'os su

यथायथम्, यथायोग्यम् — तत्र सर्वेऽप्यनुशया यथायथं वेदनेन्द्रियेण सम्प्रयुक्ताः अभि.स्फु.१३७ख/८५०.

ji ltar yang

कथंचन — सम्बध्यते कल्पनया किमकार्यं कथंचन प्र.वा.२.२६; यदि च महामते मांसं न कथंचन केचन भक्षयेयुः ल.अ.१५५ख/१०३; कथंचित् — आत्मघटादयः कथंचिदसदात्मानः; कथंचिदनुपलभ्यमानत्वात्, खरविषाणवत् त.प.२५ख/४९८; कथंचिदपि — न शक्यमनुमानेन कथंचिदपि बाधितुम् त.स.७७क/७२०; कथमपि — तस्य कथमपि गमकत्वात् हे.बि.१३८-३/५६; अपि नाम — अपि नामातोऽनुष्ठेयं ज्ञात्वा प्रवृत्तोऽर्थवान् स्यामिति प्र.वृ.१९४.१/७३; यथापि नाम मि.को. ६४ख ।

ji ltar yang med

= {ji ltar yang med pa/} {ji ltar yang med pa} कथंचिदसत् — आत्मघटादयः कथंचिदसदात्मानः त.प.२५ख/४९८.

ji ltar yin

कथम् — एकज्ञानात्मके पुंसि बन्धमोक्षौ ततः कथम् त.स.१४क/१५८.

ji ltar bshad

कथं नीयते — {ji ltar drang ngam ji ltar bshad} कथं नीयते म.व्यु.६५८२.

ji ltar gyur

= {ji ltar gyur pa/}

ji ltar gyur pa

यथावृत्तम् — {ji ltar gyur pa rgyas par smras pa} यथावृत्तं विस्तरेणारोचितम् वि.व.१५५क/१.४३; वृत्तान्तः — अथ तौ कुमारौ विस्तरेण तं वृत्तान्तं निवेदयामास सु.प्र.५७क/११२.

ji ltar dgyes pa'i gzugs kyi gzugs mchog

वि. कामरूपः, अवलोकितेश्वरस्य — नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय…कामरूपाय का.व्यू.२०५ख/२६३.

ji ltar 'gyur

कथम् — अथोभावपि सर्वज्ञौ मतभेदस्तयोः कथम् त.स.११४ख/९९५; कथं भवेत् — सत्यवादी कथं भवेत् त.स.७६क/७१६; कथं स्यात् — प्राङ्मुखो दर्पणं पश्यन् स्याच्च प्रत्यङ्मुखः कथम् त.स.८१क/७४९.

ji ltar rtogs pa

•अव्य. यथाधिगमम् — {ji ltar rtogs pa'i chos rnam par gzhag pa} यथाधिगमधर्मव्यवस्थानम् सू.अ.१६८क/५९; •वि. यथागतम् — {ji ltar rtogs pa'i lam gyis} यथागतेन मार्गेण अभि.भा. ४०क/१०२३.

ji ltar rtogs pa'i chos rnam par gzhag pa

पा. यथाधिगमधर्मव्यवस्थानम् — {ji ltar rtogs pa'i chos rnam par gzhag pa rtogs pa} यथाधिगमधर्मव्यवस्थानप्रतिवेधः सू.अ.१६८क/५९.

ji ltar rtogs pa'i chos rnam par gzhag pa rtogs pa

पा. यथाधिगमधर्मव्यवस्थानप्रतिवेधः, प्रतिवेधप्रायोगिकभेदः — स (प्रतिवेधप्रायोगिकः) पुनरेकादशविधो वेदितव्यः । आगन्तुकत्वप्रतिवेधतः…यथाधिगमधर्मव्यवस्थानप्रतिवेधतः…व्यवस्थापितधर्मप्रतिवेधतश्च सू.अ.१६८क/५९.

ji ltar 'dod

= {ji ltar 'dod pa/}

ji ltar 'dod pa bzhin

= {ji ltar 'dod pa/}

ji ltar 'dod pa'i gzugs can

वि. कामरूपी — {skyes bu ji ltar 'dod pa'i gzugs can} कामरूपी पुरुषः का.व्यू.२०४ख/२६२.

ji ltar 'dod bzhin

= {ji ltar 'dod pa/}

ji ltar 'dod bzhin 'gro ba

= {ji 'dod 'gro} वि. कामङ्गामी, अनुकामीनः मि.को.४८ख ।

ji ltar nus bzhin

अव्य. यथासामर्थ्यम् — {ji ltar nus bzhin bdag gis ni/} {snyan ngag dag gi mtshan nyid bya} यथासामर्थ्यमस्माभिः क्रियते काव्यलक्षणम् का.आ.१.२.

ji ltar gnas

= {ji ltar gnas pa/}

ji ltar gnas bzhin

= {ji ltar gnas pa/}

ji ltar 'phangs bzhin

= {ji ltar 'phangs pa/}

ji ltar byang chub bzhin mos pa

पा. यथाबोधाधिमुच्यना — स्वपरार्थ प्रयुज्यमानोऽसंक्लेशोपायं तत्त्वार्थं प्रतिविध्यतीत्यतोऽनन्तरं यथाबोधाधिमुच्यनामनसिकारः सू.अ.१७६क/७०.

ji ltar 'byung ba

अव्य. यथोदयम्— {lha rnams ji ltar 'byung ba} देवतानां यथोदयम् हे.त.८ख/२४; यथायोगम् म.व्यु.६५६४; मि.को.११ख ।

ji ltar 'byor ba

= {ji ltar rigs pa} यथायोगम् म.व्यु.६५६४; मि.को.११ख ।

ji ltar bzhed pa bzhin

= {ji ltar bzhed pa/}

ji ltar yod

= {ji ltar yod pa/}

ji ltar yod pa

पा. यथावद्भाविकता — तत्त्वार्थः…द्विविधः । यथावद्भाविकताञ्च धर्माणामारभ्य या धर्माणां भूतता, यावद्भाविकताञ्चारभ्य या धर्माणां सर्वता बो.भू.२३क/२५.

ji ltar rigs

= {ji ltar rigs pa/}

ji ltar rigs pa

अव्य. यथायोगम्, यथोचितम् — तच्च यथायोगं यत्र कल्पयितव्यं…तत्र तथा कल्पयति श्रा.भू.१६ख/३८; यथार्हम् — धर्मं परेभ्यः प्रवदन् यथार्हम् जा.मा.४१६/२४५; यथान्यायम् — योगिनीनां यथान्यायमुत्पत्तिस्थितिकारणम् हे.त.२क/२; यथायुक्तम् — {ji ltar rigs pa de ltar bshad} यथायुक्तं तथोदितम् त.स.११०ख/९६२; यथाभव्यम् — हितानि च यथाभव्यं क्षिप्रमासादयन्ति ते त.स.११८क/१०१९.

ji ltar re ba

वि. यथेच्छा — {yid bzhin nor bu dpag bsam shing /} {ji ltar re ba yongs skong ba} चिन्तामणिः कल्पतरुर्यथेच्छापरिपूरणः बो.अ.९.३६.

ji ltar longs spyod pa

वि. यथापरिभुक्तम् — {ji ltar longs spyod pa'i gnas mal} यथापरिभुक्तं शयनासनम् लो.को.७७४.

ji ltar shes pa

वि. यथाज्ञातम् — {phyag rgya chen por dbang bskur bar/} {ji ltar shes pa'i bde chen po} महामुद्राभिषेकेषु यथाज्ञातं महत्सुखम् हे.त.१५ख/४८.

ji ltar bsams bzhin

अव्य. यथाकामम् — निश्चरन्ति यथाकामं कुट्यादिभ्योऽपि देशनाः त.स. ११८क/१०१९.

ji ste

•अव्य. अथ — अथापि स्यात् । सम्विद् रूपता न विनश्यत्येव प्र.अ.१४१क/१५१; यदि — सर्वे भूतमया भूता यदि रूपं हि भौतिकम् ल.अ. १७०ख/१२८; यदपि — यदपि कदाचित्कर्हिचिद् भोजनं लब्धं भवति, तदुच्चारं भवति शि.स.३७ख/३६; •वि. किम् — {bdag gi yab ni nongs na bdag der ji ste 'gro} यदि मम पिता कालगतः किं तत्र गच्छामि वि.व.१५६ख/१.४५; यदि स्वभावदौर्गन्ध्याद् रागो नात्र शिवं ननु । किमनर्थरुचिर्लोकस्तं गन्धेनानुलिम्पति बो.अ.८.६६.

ji ste na

कथंचित् — सा कथंचित्तस्य नारकस्य मुखे प्रविशति शि.स.४६ख/४४; स चेत् — स चेद् वस्तुं स्थापयेन्न पुद्गलम् वि.व.३२६क/२.१३५.

ji ste yang

अथ पुनः — अथ पुनरुभयधर्मं ब्रूयात् प्र.वृ.८९-५/६३; अथापि स्यात् — अथापि स्यात् । सम्विद्रूपता न विनश्यत्येव प्र.अ.१४१क/१५१.

ji 'dod 'gro

वि. = {ji ltar 'dod bzhin 'gro ba} अनुकामीनः, कामङ्गामी मि.को. ४८ख ।

ji 'dra

= {ji 'dra ba/}

ji 'dra ba

वि. यादृशम्, ओ शी — {ji 'dra}…{de 'dra} यादृशी…तादृशी प्र.वा.२.३९; कीदृशम्, ओ शी— {ji 'dra ba'i bsod snyoms zhig rnyed blta'o} पश्यामि कीदृशः पिण्डपातो लब्धः वि.व.१४५ख/१.३४.

ji mi snyam pa

•क्रि. मर्षयति — {ji ltar na byang chub sems dpa' gzhan gnod pa byed pa la ji mi snyam par bzod par byed} कथं बोधिसत्त्वः परापकारं मर्षयति क्षमते बो.भू.१०२क/१३०; •सं. मर्षणा — {gzhan gnod pa byed pa la ji mi snyam pa'i bzod pa} परापकारमर्षणाक्षान्तिः बो.भू.१०२क/१३०; अधिवासः — {sdug bsngal la ji mi snyam pa'i bzod pa} दुःखाधिवासक्षान्तिः सू.अ.२०१ख/१०३; •वि. सहिष्णुः — {sdug bsngal la ji mi snyam pa} दुःखसहिष्णुः बो.भू.७७ख/९९.

ji mi snyam par byed

क्रि. मर्षयति — {gnod pa ji mi snyam par byed} अपकारान् मर्षयति बो.भू.१०२ख/१३१.

ji tsam

वि. १. कियत् (पुं. कियान्, स्त्री. कियती), कियत् परिमाणम् — {chu che chung ji tsam} कियत्प्रभूतं पानीयम् अभि.स्फु.१३३ख/८४१; वि.व.१९९ख/१. ७३ २. यावत् (पुं. यावान्, स्त्री. यावती) — {ji tsam dus gzhan zhig na} यावदपरेण समयेन वि.व.१२३ख/१.१२; {ji tsam 'dod pa sbyin par bya'i} यावदर्थमनुप्रदास्यामि बो.भू.१४१ख/१८१ ३. काचित् — {gang ji tsam} या काचित् न्या.टी.३९क/३१.

ji zhig ltar

अव्य. कथंचित् — कथंचित्क्षुत्परिक्षामः स गत्वा श्रेष्ठिमन्दिरम् । यत्नेन प्राप मूल्यांशं दारुपाटनकर्मणा अ.क.४१.७८; कथम् — {dpa' mdzangs min yang ji zhig ltar/} {de dag gis bdag bran bzhin byas} न शूरा न च ते प्राज्ञाः कथं दासीकृतोऽस्मि तैः बो.अ.४.२८.

ji zhig ltar stes

कथंचित् — सिक्तौ ततः शीतजलेन राज्ञा तौ लब्धसंज्ञावयवौ कथंचित् अ.क.१०१.३२; कथंचिदपि — {shin tu rnyed dka' phan pa'i sa/} /{ji zhig ltar stes rnyed gyur nas} कथंचिदपि संप्राप्तो हितभूमिं सुदुर्लभाम् बो.अ.४.२६; दैवात्किंचित् — सुसूक्ष्ममपि यः कृत्वा दैवात्किंचिदसांप्रतम् । पश्चात्तापं वहत्यन्तस्तस्य सैव विशुद्धता अ.क.८३.२१.

ji zhig ltar yang

यथाकथंचित् — क्षीणार्थेनापि भवता जन्मान्तरशुभाप्तये । यथाकथंचिदेकोऽपि भिक्षुः किं न निमन्त्रितः अ.क.४१.७६.

ji bzhin

अव्य. यथा {ji bzhin don shes} यथार्थज्ञानम् त.प.२४२क/९५४; मायाहस्त्याकृतिग्राहभ्रान्तेर्द्वयमुदाहृतम् । द्वयं तत्र यथा नास्ति द्वयं चैवोपलभ्यते सू.अ.१६९ख/६१; यथावत् — {rigs lnga yi ni phyag rgya rnams/} {ji bzhin rang gi phyogs su bri} यथावत् पञ्चकुलमुद्राः स्वदिक्षु लिखेत् स.दु.२४५/२४४.

ji bzhin mngon zhen

यथाभिनिवेशः — {ji bzhin mngon zhen min pa} अयथाभिनिवेशः प्र.वा.२.५५.

ji bzhin mngon zhen min pa

अयथाभिनिवेशः — अयथाभिनिवेशेन द्वितीया भ्रान्तिरिष्यते प्र.वा.२.५५.

ji bzhin nyid

अनन्यथा अस्यैव प्रकृतिमनन्यथावगम्य र.वि.१.६६.

ji bzhin don

यथार्थः {ji bzhin don shes} यथार्थज्ञानम् त.प.२४२क/९५४; यथार्थबोधहेतुत्वात्प्रामाण्यं ह्यवकल्पते त.स.८६ख/७९२.

ji bzhin don min

अयथार्थः — भावनेऽभावने चैव तद्विपर्यय एव च । अयथार्थश्च विज्ञेयो विकल्पो भावनापथे अभि.अ.५.२९; द्र. {ji bzhin don med/}

ji bzhin don med

अयथार्थः — मिथ्याज्ञानाविशेषेऽपि विशेषोऽर्थक्रियां प्रति । यथा तथाऽयथार्थत्वेऽप्यनुमानतदाभयोः प्र.वा.२.५८; द्र. {ji bzhin don min/}

ji bzhin don shes

यथार्थज्ञानम्, अर्थसंवादज्ञानम् — यथार्थज्ञानं च अर्थसंवादज्ञानम् त.प.२४२क/९५४.

ji bzhin yang dag

यथाभूतम्— जन्ममृत्युजराव्याधीन् दर्शयन्ति कृपात्मकाः । जात्यादिविनिवृत्ताश्च यथाभूतस्य दर्शनात् र.वि.१.६८.

ji srid cig

कियत् (पुं. कियान्, स्त्री. कियती) — {thag ji srid cig} कियद् दूरम् अभि.भा.६४ख/११२२.

ji srid du

= {ji srid/}

ji srid de srid

= {ji srid}…{de'i srid/}

ji srid 'dod

क्वचिदिष्टकालम् — {gang du ji srid 'dod gnas shing} विहृत्य यत्र क्वचिदिष्टकालम् बो.अ.८.८७.

ji srid par

यथासम्भवम्, यथायोगम् — यथायोगमिति यथासम्भवम् अभि.स्फु.२७५क/१०९९.

ji srid bar

यावत् (पुं. यावान्, स्त्री. यावती) — हृदयाद् बाहूपबाहुनखान्तं यावत् वि.प्र.३३ख/४.९.

ji srid 'tsho ba

= {ji srid 'tsho/}

ji srid 'tsho'i bar

= {ji srid 'tsho/}

ji srid 'tsho'i bar du

= {ji srid 'tsho/}

je

•सं. = {thog ma} आदिः — {thog ma zhes bya ba ni/} {je dang sngon dang dang po la zhes bya'o} अग्रमिति आदिः, पूर्वम्, प्रथममुच्यते प्र.प.७६क/९६; •प्रत्य. ओ तरम् (तरप् ) — {sngar je} पूर्वतरम् शि.स.१०५ख/१०४; {je bas je che} तरतमम् सू.अ.२३३क/१४५.

sngar je

पूर्वतरम् — {byang chub kyi snying por sngar je 'dug par byas la} पूर्वतरं बोधिमण्डे निषादयितव्यः शि.स.१०५ख/१०४.

je che

प्रत्य. ओ तमम् (तमप् ) — {je bas je che} तरतमम् सू.अ.२३३क/१४५.

je snyed pa

= {ji snyed pa/}

je mtho

वि. संप्रवृद्धम् — {je thur} ({mthor} ) {khros nas} संप्रवृद्धक्रोधेन अ.श.९२ख/८३.

je mtho je mthor gyur pa

वि. उदितोदितम् — यत्र प्रसक्तानि कुलानि…लक्ष्मीनिकेतान्युदितोदितानि जा.मा.१८५/१०६; स्वधर्माभिरत्युपनतशुचिवृत्तिन्युदितोदिते महति ब्राह्मणकुले जन्मपरिग्रहं चकार जा.मा.५/१.

je mtho je mthor 'gyur ba

= {je mtho je mthor gyur pa/}

je mthor song

= {je mtho je mthor gyur pa/}

je dang por

अव्य. प्रथमम् — आगमः प्रथमं प्रबोधको भवति । ततो युक्तिरर्थप्रत्यायनफला प्रवर्तते प्र.अ.१०१/१०९; पूर्वम् — पूर्व तावदावासिकनैवासिकैर्भिक्षुभिर्महत्याः सीमायाश्चतुर्दिशं स्थावरनिमित्तानि संलक्षयितव्यानि वि.व.१९४क/२.११५.

je bas je

भूयस्या मात्रया — {je bas je 'phel du byed} भूयस्या मात्रया विवर्धयन्ति शि.स.१५८क/१५२.

je bas je che

= {je bas je che ba/}

je bas je che ba

१. तरतमम् — आद्यस्तरतमेनापि चयेनाश्रयभावतः । विकारपरिपाकाभ्यां तथा हीनविशिष्टतः सू.अ.२३३क/१४५ २. तारतम्यम्, तरतमयोर्भावः — तस्यापि क्षणिकत्वं वेदितव्यं तारतम्योपलब्धेः सू.अ.२३५ख/१४७.

je mang

वि. भूयस् (स्त्री. भूयसी) — {bde ba'i blo je mang skye bar 'gyur} भूयसी सुखबुद्धिः स्यात् अभि.भा. ६ख/८८६.

jo

= {jo bo/} {jo jo} आर्यपुत्रः — {jo jo'i nges pa ci 'dra ba zhig lags} कीदृश आर्यपुत्रस्य निश्चयः ल.वि.१०७ख/१५६; {jo jo phun sum tshogs pa de ni khyod kyis brnyes lags} सा च संपत्त्वयार्यपुत्र प्रतिलब्धा ल.वि.१०५क/१५२; तातः म.व्यु.३९२४.

jo bo

१. आर्यः, स्वामी — उत्सृज्य भवनं स्फीतमार्यः प्रव्रजितः किल । इति श्रुत्वा जा.मा.२११/१२२; स्वामी — तदर्हसि नः स्वामिन्निस्तारयितुम् जा.मा.३६२/२१२; प्रभुः — प्रभोर्विरक्तिलिङ्गानि विलोक्यामात्यपुंगवः अ.क.२०.१०; तत्र प्रजानां विततोपतापः कोऽपि प्रवृत्तः प्रभुशासनेन अ.क.४०.७८; विभुः — पर्यङ्काभरणाङ्गानि स्वप्ने भग्नानि मे विभो अ.क.२४.१४०; प्रभविष्णुः — इत्युक्तप्रतिषेधोऽपि स राज्ञा सचिवः कृतः । अतिक्रामति को नाम प्रभविष्णोः समीहितम् अ.क.३५.१९; भगवान् — {jo bo bzhugs bzhin lha yis ci zhig bya} किं वा सुरैर्मे भगवान् यदेवम् जा.मा.२२४/१३१; वल्लभः — सत्यं ब्रवीमि न त्वम्मान्द्रष्टुं वल्लभ लप्स्यसे का.आ.२.१२४ २. = {jo bo rje}

jo bo'i lugs

आर्यक्रमः लो.को.७७७.

jo bo rje

ना. = {a ti sha} आर्यः, दीपंकरश्रीज्ञाननामाचार्यः; अतीशः ब.अ.१.६८; {a ti sha'i zhe ming} बो.को.८७९.

jo mo

१. आर्ये, सम्बोधने — न खलु आर्ये अन्यः कश्चिद् दृश्यते ल.वि.१३२क/१९५; साध्वार्य इति प्रतिश्रुत्य उत्तरा पूर्वां दिशमगमत् ल.वि.१३२क/१९५; देवि — देवि कुमारपरिचारकाः कुमारमन्वेषन्ते सु.प्र.५६ख/१११ २. स्वामिनी — ततः सा आगत्वा स्वामिनीमेवमाह ल.वि.१३२क/१९५.

jo a ti sha

ना. आर्यातीशः, दीपंकरश्रीज्ञाननामाचार्यः लो.को.७७८.

jo'u

आर्यः म.व्यु.३७५०.

mjal

= {mjal ba/}

mjal 'gro

= {'od zer} मयूखः, किरणः मि.को. १४४क ।

mjal ba

समागमः — {yab dang sras mjal ba'i mdo} पितापुत्रसमागमः म.व्यु.१३३३; समागमनम् — {yab dang sras mjal ba} पितापुत्रसमागमनम् क.त.६०.

mjal bar bya

आरोचनम् — {tshogs pa'i dus su dge 'dun la mjal bar bya'o} आरोचनं सङ्घे सामग्रिवेलायाम् वि.सू.२७ख/३४.

mjing

= {mjing pa/}

mjing nub

वि. अग्रीवः— अतिग्रीवा अग्रीवाश्च स्कन्धाक्षा अपि कुब्जकाः वि.सू.५क/५; म.व्यु.८८६७.

mjing pa

= {ske} ग्रीवा, शिरोधिः — अयं कायः पाद…ग्रीवाहनुललाटशिरःकपालमात्रसमूहः शि.स. १२८क/१२४; शिरोधरः — बृहच्छिरोधरः जा.मा.३६५/२१४.

mjing tshigs

= {mjing pa'i tshigs} ग्रीवास्थि — अस्थीनि दिग्विदिक्षु क्षिप्तानि । यदुतान्येन पादास्थीनि…अन्येन ग्रीवास्थीनि शि.स.११९ख/११७.

mjug

१. = {mtha'} अन्तः — {mchod sbyin mjug tu} यज्ञान्ते अ.क.३.८०; पर्यन्तः — शङ्खो नाम महीपालश्चक्रवर्ती भविष्यसि । पर्यन्ते बोधियुक्तश्च कुशलं समवाप्स्यसि अ.क.१६.२८; अवसानम् — {nyin mo'i mjug tu} दिनावसाने अ.क.२२.८३ २. = {rjes} पृष्ठम् — {mjug nas 'ong} पृष्ठतः आगच्छति वि.व.३५६ख/२.१५७; विपर्ययेण पृष्ठानि अभि.को. ४.६८; सामन्तकेभ्यो विपर्ययेण कर्मपथानां पृष्ठानि वेदितव्यानि अभि.भा.२०९-२/६७७ ३. = {lhag ma} शेषः, ओ षम् — {nags sreg mjug gi mer} दावशेषाग्नौ अ.क.८.३३ ४. = {mjug ma/}

mjug tu

पश्चात् — एतच्च पश्चात् प्रवेदयिष्यामः अभि.भा.८९क/७६१; अनन्तरम् — स च नास्तीत्यस्यानन्तरं द्रष्टव्यः त.प.१७४ख/८०६; अन्तरे — {gtam gyi mjug tu} कथान्तरे अ.क.५३.८; अन्ते — सोऽन्ते पुनः स्थातुं न समर्थः सू.अ.२३२ख/१४४.

mjug tu smos pa ste

पश्चिमं कृत्वा — {bdug pa dang rgyal po mjug tu smos pa ste} धूप एव च । राजानं पश्चिमं कृत्वा अ.श.१क/१.

mjug nas

पृष्ठतः — {mjug nas 'ong} पृष्ठतः आगच्छति वि.व.३५६ख/२.१५७.

mjug sgro

= {mjug ma} 1. पिच्छम् — {bya rog gi mjug sgro} काकपिच्छम् वि.प्र.९५ख/३.८ २. कलापः, मयूरपिच्छम् — {mjug ma rab bslang ba'i mjug sgro ldan pa} कलापोल्लसनया कलापिन्या का.आ.३.२२.

mjug sgro can

= {rma bya} कलापी, मयूरः छो.को.२४४/रा.को.२.५९; = {mjug sgro ldan pa/}

mjug sgro ldan pa

= {rma bya} कलापी, कलापिनी {mjug ma rab bslang ba'i mjug sgro ldan pa} कलापोल्लसनया कलापिन्या का.आ.३.२२.

mjug thogs

वि., अव्य. अनन्तरम् — तदनन्तरसंभूतेरभिध्याद्यास्त्रिमूलजाः अभि.को.४.६९; निरन्तरम् {mjug thogs kyi rgyu} निरन्तरकारणम् अभि.भा.९२ख/१२२२.

mjug thogs nyid

अनन्तरता — फलानन्तरताभावात् त.प.२२०क/९१०.

mjug thogs su

अनन्तरम् — यतो ग्राहकविक्षेपो हीयते तदनन्तरम् सू.अ.१९२ख/९१; समनन्तरम् — एवं समनन्तरोत्पत्तिक्रमेण अभि.स्फु.१७५क/९२४; अन्तरे — {gtam gyi mjug thogs su} कथान्तरे अ.क.२३.२.

mjug thogs kyi rgyu

निरन्तरकारणम्— निरन्तरकारणज्ञाने तु बुद्धानां प्रभुत्वम् अभि.भा.९२ख/१२२२.

mjug thogs rgyu

= {mjug thogs kyi rgyu/}

mjug do

श्रोणी — तत्र देहशङ्कलिका श्रोणीकटाहमुपादाय श्रा.भू.१४४क/३७२; त्रिकम् म.व्यु.४००३.

mjug sdud

= {mjug sdud pa/}

mjug sdud pa

•क्रि. उपसंहरति — मन्दाभ्यासास्तु स्फुटतरमवधारयन्त्येव तदित्युपसंहरति त.प. २९२ख/२९८; निगमयति — उद्दिष्टो निर्दिष्टश्चेति निगमयति त्रि.भा.१५४क/५०; निगम्यते — निगम्यतेऽनेन प्रतिज्ञाहेतूदाहरणोपनया एकार्थतया समर्थ्यन्ते सम्बध्यन्त इति निगमनम् त.प.३३ख/५१५ •सं. १. उपसंहारः — साहसमेतद्भवतां प्रमाणबाधितमभ्युपगच्छतामित्युपसंहारः त.प.१०क/४६५; निगमनम् — {mjug sdud pa'i tshigs su bcad pa} निगमनश्लोकः सू.अ.१७३ख/७४ २. पा. निगमनम्, न्यायावयवः — ‘हेत्वपदेशात् प्रतिज्ञायाः पुनर्वचनं निगमनम्’’ इति निगमनलक्षणम्…निगम्यतेऽनेन प्रतिज्ञाहेतूदाहरणोपनया एकार्थतया समर्थ्यन्ते सम्बध्यन्त इति निगमनम् ।…आचार्यदिङ्नागपादैरुक्तम्—‘निगमनं पुनरुक्तात्वादेव न साधनम्’त.प.३३ख/५१५ ३. नैगमनः — नैगमन उच्यते अभि.स्फु.२२५ख/१००९; ये वेदस्याप्तप्रणीतत्वेन प्रामाण्यमिच्छन्ति पाशुपतादयस्ते न्या.को.४४५.

mjug sdud par byed

= {mjug sdud par byed pa/}

mjug sdud par byed pa

•क्रि. उपसंहरति — तस्मादित्यादिना कल्पनासिद्धिमुपसंहरति त.प.५ख/४५६; निगमयति — इति सप्तरत्नोपमत्वं बोध्यङ्गानां निगमयति सू.अ.२२८क/१३९ •सं. उपसंहारः — अन्यथेत्यादिना प्रकृतार्थोपसंहारः त.प.२९ख/५०७; निगमनम् — देशकालादिभिन्नानामिति निगमनम् त.प.१५२क/७५७.

mjug bsdu

= {mjug bsdu ba/}

mjug bsdu ba

•क्रि. उपसंहरति — प्रकृतमुपसंहरति वा.टी.८१ख/३७; निगमयति — मूलप्रकरणमपि निगमयति वा.टी.८१ख/३७ •सं. १. उपसंहारः — तस्मादक्षाणि बुद्धितो न त्वक्षेभ्यो बुद्धिरित्युपसंहारः प्र.अ.५२क/५९ २. पा. निगमनम्, न्यायावयवः — हेत्वपदेशात् प्रतिज्ञायाः पुनर्वचनं निगमनम् वा.टी. १००ख/६१.

mjug bsdus

( {mjug sdud pa} इत्यस्य भूत.) । {mjug bsdus nas} उपसंहृत्य — तस्मादित्युपसंहृत्य प्रमाणं दर्शयति त.प.४२क/५३२.

mjug phod

पा. विष्टिः, करणविशेषः — {tshes dang sbyor ba dang khyim dang dus sbyor dang mjug phod la sogs pa'i dkyil 'khor gyi lha rnams} तिथियोगराशिलग्नविष्टिमण्डलादिदेवताः स.दु.२०५/२०४; म.व्यु.४३९७.

mjug ma

१. = {rnga ma} लाङ्गूलम् — स तं हस्तिनागं लाङ्गूले गृहीत्वा नगरद्वारादपकर्षति स्म ल.वि.७४ख/१०१; पुच्छम् — ललामं पुच्छपुण्ड्राश्वभूषाप्राधान्यकेतुषु अ.को.३.३.१४३; पिच्छः श्री.को.१७५ख २. = {mjug sgro} पिच्छम् [1] मयूरपिच्छम् — शिखण्डश्च पिच्छबर्हे नपुंसके अ.को.२.५.३१; कलापः — {mjug ma rab bslang ba'i mjug sgro ldan pa} कलापोल्लसनया कलापिन्या का.आ.३.२२ [2] काकपिच्छम् — विद्वेषोच्चाटने काकपिच्छानि वि.प्र.९७ख/३.१४.

mjug ma nyid

लाङ्गूलता — सास्नालाङ्गूलतादि च त.स.७८क/७२६; लाङ्गगूलत्वम् — पार्थिवद्रव्यसत्त्वादिलाङ्गूलत्वादिसङ्करात् त.स.७७ख/७२५.

mjug ma sgyur

= {mjug ma sgyur ba/}

mjug ma sgyur ba

ना. गोलाङ्गुलपरिवर्तनः पर्वतः — राजगृहे महानगरे गोलाङ्गुलपरिवर्तने पर्वते मातङ्गो नाम प्रत्येकबुद्धो विहरति स्म ल.वि.१२ख/१३.

mjug rtse

= {mjug ma'i rtse mo} कलापशिखा — सुखयति शिखी स्निग्धालापं कलापशिखानिलैः अ.क.२५.३६.

mjug ring

= {skar ma mjug ring} केतुः, ग्रहविशेषः — वामकर्णरन्ध्रं केतुः वि.प्र.२३३ख/२.३३.

mjug rings

= {mjug ring /}

mje

= {pho mtshan} लिङ्गम्, शेफः छो.को.२८९/रा.को. ४.२१७.

mje nad

= {chu sri'i nad} अश्मरी, रोगभेदः — अश्मरी मूत्रकृच्छ्रं स्यात् अ.को.२.६.५६.

'jag

= {'jag ma/}

'jag skya

= {'jag ma'i rtsa} वीरणमूलम् श.को.४५२; {rtswa 'jag ma dkar po} बो.को.८८३.

'jag ma

१. = {rtswa 'jag ma} वीरणम्, तृणभेदः प्र.प. २. प्रबालः, ओ लम्; प्रवालः, ओ लम् {rtswa d+'ur ba'i 'jag ma} दूर्वाप्रवालः म.मू.२११ख/२३० ३. प्राजनः, ओ नम् — {bsal bya 'jag ma'i ming /} प्राजनम् {'jag ma/} तोदनम् {gzir byed/} तोत्रम् {snun byed} मि.को.३५क ।

'jan pho

= {khyo bo/}

'jan mo

= {chung ma/}

'jab

वि., अव्य. निभृतम् — {chu skyar byi la chom rkun dag sgra med 'jab cing 'gro ba yis} बको बिडालश्चौरश्च निःशब्दो निभृतश्चरन् बो.अ.५.७३.

'jab pa

= {'jab/}

'jab bu

१. = {rku ba} चौर्यम् — अदत्तादानमन्यस्वस्वीक्रिया बलचौर्यतः अभि.को.४.७३; स्तेयम् — {'jab bu ba} स्तेनः अ.को.२.१०.२४ २. = {rkun ma} चौरः बो.को.८८५.

'jab bu ba

= {rkun ma} स्तेनः, चौरः — चौरैकागारिकस्तेनदस्युतस्करमोषकाः अ.को.२.१०.२४.

'jam

= {'jam pa/} {'jam po/}

'jam mgon

ना. = {'jam pa'i dbyangs} मञ्जुनाथः, मञ्जुघोषः — पुनश्च मञ्जुघोषाय मञ्जुनाथाय बो.प.३३.

'jam snyan

ना. मधुरः, गन्धर्वः — चतुर्भिश्च गन्धर्वकायिकदेवपुत्रैः सार्धं बहुगन्धर्वशतसहस्रपरिवारैः । तद्यथा मनोज्ञेन च गन्धर्वेण मनोज्ञस्वरेण च मधुरेण च मधुरस्वरेण च गन्धर्वेण स.पु.३क/२.

'jam rdor

= {'jam pa'i rdo rje/}

'jam ldan

वि. स्निग्धः, स्नेहयुक्तः — स्निग्धश्यामाम्बुदत्विषा सुनीलमणिवेश्मसु अ.क.८.५८.

'jam pa

•वि. १. = {'jam po} मृदु — {tshig 'jam pa} मृदुवचनः अ.सा.४७क/२७; {reg bya 'jam pa} मृदुस्पर्शम् अ.क.४१.४५; मृदुकम् — तृणानि…मृदुकानि ल.वि.१४०ख/२०७; मञ्जु — {gsung 'jam} मञ्जुस्वरः बो.अ.८.२८; स्निग्धम् — {tshig 'jam pa} स्निग्धवचनम् अ.सा.२८७क/१६२; मधुरम् — मधुरा…वाक् सू.अ.१८१ख/७७; पेशलम् — वाक्येन सुपेशलेन जा.मा.२४८/१४३; कोमलम् — {lus 'jam} कोमलाङ्गी का.आ.२.२८३; कोमलनालशाखा…वनस्पतयः स.पु.४७क/८४; सुकुमारम् — {reg bya 'jam pa} सुकुमारस्पर्शः बो.प.२५; मन्दम् — {'jam pa ma la ya yi rlung} मन्दो मलयमारुतः का.आ.१.४९; अपरुषम् — मणिमयैरिवापरुषप्रभैः जा.मा.२९९/१७४; अखरम् — {dbang po 'jam pa} अखरेन्द्रियः श्रा.भू./१८५; श्लक्ष्णम् — वृत्तश्लक्ष्णानुन्नामबाहुता र.वि.३.१९ २. पा. मृदुका — तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति स्निग्धा च मृदुका च सू.अ.१८२ख/७८; •सं. १. साम, मदुवचनम् — आश्वासयन् स्पष्टपदेन साम्ना शिष्टोपचारेण मनोहरेण जा.मा.२९३/१७० २. = {'jam pa nyid} मार्दवम् — {bud med lus 'di 'jam pa dag} अङ्गनागात्रमार्दवम् का.आ.२.१२७; सुमार्दवम् — निशितान्यपि शस्त्राणि श्रयन्ते यत्सुमार्दवम् अ.क.९७.५; श्लक्ष्णत्वम् म. व्यु. १९०४.

'jam zhing shin tu 'jam pa

मृदुः सुमृदुः — तस्य अपरेण समयेन मूर्ध्नि पिटको जातो मृदुः सुमृदुः वि.व.१५६क/१.४४.

'jam pa nyid

१. मार्दवम् — {lus phra khyod kyi yan lag rnams/} {'jam pa nyid du gnas pa brdzun} तव तन्वङ्गि मिथ्यैव रूढमङ्गेषु मार्दवम् का.आ.२.१२६ २. पा. श्लक्ष्णत्वम् स्प्रष्टव्यभेदः — स्प्रष्टव्यमेकादशद्रव्यस्वभावम् । चत्वारि महाभूतानि, श्लक्ष्णत्वम्, कर्कशत्वम्, गुरुत्वम्, लघुत्वम्, शीतम्, जिघत्सा, पिपासा चेति अभि.भा.१२९-२/३५, {'jam pa nyid ni mnyen pa'o} श्लक्ष्णत्वं मृदुता अभि.भा.१२९-२/३५.

'jam pa'i mgon po

= {'jam mgon/}

'jam pa'i rgyal mtshan

ना. मञ्जुध्वजः, अनागतबुद्धः — मञ्जुध्वजोऽथ नामो वै बुद्धो लोके भविष्यसि म.मू.२९७क/४६१.

'jam pa'i stan

मृद्वासनम्, सुखासनम् — पूर्वाभिमुखो भूत्वा मृद्वासनोपविष्टः श्रीवज्रैरङ्गन्यासं करोति वि.प्र.१०१ख/३.२३.

'jam pa'i rdo rje

ना. = {'jam pa'i dbyangs} मञ्जुवज्रः, मञ्जुघोषः — {dpal ldan 'jam pa'i rdo rje} श्रीमान् मञ्जुवज्रः वि.प्र.२४४क/२.५६; = {ngag gi dbang phyug} वागीश्वरः ब.वि.१६७ख ।

'jam pa'i dpal

ना. मञ्जुश्रीः — मञ्जुश्रीर्भगवान् निर्मितकायो यशोनरेन्द्रः सूर्यरथाध्येषितः सन् वि.प्र.२९क/४.१.

'jam pa'i dbyangs

ना. मञ्जुघोषः, बोधिसत्त्वः — समन्तभद्राजितमञ्जुघोषलोकेश्वरादीन् बो.अ.२. १३; स.पु.५ख/५; मञ्जुश्रीः — यथा चरति मञ्जुश्रीः सैव चर्या भवेन्मम बो.अ.१०.५४; मञ्जुस्वरः — वदस्व मञ्जुस्वर एतमर्थं कौतूहलं ह्यपनय बुद्धपुत्र स.पु.७क/१०; मञ्जुनाथः बो.अ.१०.५३; = {'jam dpal/} {'jam dpal dbyangs/} {'jam dbyangs/} {'jam mgon/} {'jam pa'i rdo rje/} {'jam pa'i dbyangs kyi sgrub thabs} ना. मञ्जुघोषसाधनम्, ग्रन्थः क.त.३४४४.

'jam pa'i sems dang ldan

= {'jam pa'i sems dang ldan pa/}

'jam pa'i sems dang ldan pa

वि. मृदुचित्तः स एवं स्वभिनिर्हृतप्रणिधानः कर्मण्यचित्तो मृदुचित्तः द.भू.१८०क/११; स्निग्धचित्तः — यथा यथा…मार्गाङ्गानि भावयति, तथा तथा स्निग्धचित्तश्च भवति द.भू.२०७ख/२५.

'jam pa'i bsam pa

पा. मृद्वाशयता, चित्ताशयभेदः — यः…प्रथमायां बोधिसत्त्वभूमौ सुपरिकर्मकृतो द्वितीयां बोधिसत्त्वभूमिमभिलषति, तस्य दश चित्ताशयाः प्रवर्तन्ते…यदुत ऋज्वाशयता च मृद्वाशयता च द.भू.१८७ख/१५.

'jam par smra ba

मृदुवचनम् — {'jam par smra ba 'dod ma} मृदुवचनेच्छा वि.प्र.४५क/४.४५.

'jam par smra ba 'dod ma

ना. मृदुवचनेच्छा, इच्छादेवी — मृदुवचनेच्छा मानिनीजन्या वि.प्र.४५क/४.४५.

'jam par smra ba'i tshig

प्रागल्भ्यम्, प्रगल्भस्य भावः — तासां प्रणयप्रागल्भ्यमवभर्त्स्य सरोषमवेक्षमाणः जा.मा.३३४/१९४.

'jam par smra byed pa

वि. मृदुवादी, मृदुवादिनी — अहो गुणोचिताकारा प्रणयान्मृदुवादिनी । विद्वेषकलुषं कर्म कृत्वा त्वं न विलज्जसे अ.क.४७.४६.

'jam par gsung ba

वि. = {'jam por smra ba} मञ्जुवाणी, मृदुभाषी ब.वि.१६८क ।

'jam po

•वि. मृदु ( स्त्री. ओ दु, ओ द्वी) — {'jam por smra ba} मृदुनोदितेन का.आ.३.४३; मृद्वी च वैडूर्यमयी भूमिः बो.अ.१०.३५; स्निग्धम्— {tshig 'jam pos} स्निग्धेन वचसा जा.मा.२८३/१६३; प्रियम् — {tshig 'jam po} प्रियवचनम् जा.मा.१७२/९९; मधुरम् लो.को.७८१; श्लक्ष्णम् — सूत्रेण पूर्वस्य । उत्तरस्य श्लक्ष्णशृङ्खलिकया वि.सू.३८ख/४८; सूनृतम् — {'di yi tshig ni 'jam po yis} सूनृतैरस्य वचनैः जा.मा.२५०/१४५; •सं. मार्दवम् — ते यक्षाः…तद्गुणकथया नैव मार्दवमुपजग्मुः जा.मा.७७/४६.

'jam pos bzhabs te

समनुनेष्यन् — क्षणमभिवीक्ष्य करुणायमानः समनुनेष्यन्नियतमीदृशं किंचिद् उवाच जा.मा.३३६/१९५.

'jam por smra

= {'jam por smra ba/}

'jam por smra ba

वि. मृदुभाषी — सचेन्मृदुभाषी अल्पवाग् भविष्यति अ.सा.३४०ख/१९२; मृदुभाणी — न बोधिसत्त्वो लाभहेतोर्लाभनिदानं मन्दभाणी मृदुभाणी न प्रियभाणी भवति शि.स.१४८क/१४३.

'jam dpal

ना. = {'jam pa'i dbyangs} मञ्जुश्रीः, मञ्जुघोषः — न मञ्जुश्रीस्तथागतः कल्पयति न विकल्पयति र.वि.७५क/३; {'phags pa 'jam dpal gyi rtsa ba'i rgyud} आर्यमञ्जुश्रीमूलतन्त्रम् क.त.५४३; {'phags pa 'jam dpal la bstod pa} आर्यमञ्जुश्रीस्तोत्रम् क.त.२७०७.

'jam dpal grags pa

ना. मञ्जुश्रीकीर्तिः, आचार्यः श.को.४५३.

'jam dpal snying po

ना. मञ्जुश्रीगर्भः, बोधिसत्त्वः ब.अ.१०७९.

'jam dpal rdo rje

ना. मञ्जुश्रीवज्रः— {'jam dpal rdo rje'i sgrub thabs} मञ्जुश्रीवज्रसाधनम् क.त.३३१३.

'jam dpal gzhon nur gyur pa

ना. मञ्जुश्रीः कुमारभूतः, बोधिसत्त्वः — संबहुलैश्च बोधिसत्त्वैः महासत्त्वैः । तद्यथा मञ्जुश्रिया च कुमारभूतेन सु.व्यू. १९५ख/२५४.

'jam dpal dbyangs

ना. = {'jam pa'i dbyangs} मञ्जुघोषः, बोधिसत्त्वः — समन्तभद्राय…मञ्जुघोषाय ददाम्यात्मानमात्मना बो.अ.२.५०.

'jam dpal ye shes sems dpa'

ना. ज्ञानसत्त्वमञ्जुश्रीः — {'jam dpal ye shes sems dpa'i snying po grub pa zhes bya ba} ज्ञानसत्त्वमञ्जुश्रीसारसिद्धिनाम क.त.२१०५; मञ्जुश्रीज्ञानसत्त्वः— {'jam dpal ye shes sems dpa'i don dam pa'i mtshan yang dag par brjod pa} मञ्जुश्रीज्ञानसत्त्वस्य परमार्था नामसङ्गीतिः क.त.३६०.

'jam dpal bshes gnyen

ना. मञ्जुश्रीमित्रः मि.को. ६ख ।

'jam dbyangs

= {'jam pa'i dbyangs/}

'jam dbyangs dkar po

ना. सितमञ्जुघोषः लो.को. ७८८.

'jam dbyangs nag po

ना. कृष्णमञ्जुघोषः लो.को. ७८९.

'jam 'bras

करञ्जः, करञ्जवृक्षः यो.श., का.४९; करञ्जकः — चिरबिल्वो नक्तमालः करजश्च करञ्जके अ.को.२.४.४७; जलाख्या यो.श., का.८५; पूतीकः यो.श., का.२७.

'jam rtsi

पा. वस्तिः यो.श., का.१२०; वस्तिकर्मभेदः : अनुवासः, ओ नम् यो.श., का.१०४; निरूहः यो.श., का.११५.

'jams

= {'jam thug} पेया — {'jams gsol cig} पिब…पेयाम् वि.व.१५७ख/१.४५; {rtsam pa'i thug pa'i ming} मि.को.३९क ।

'ja'

इन्द्रधनुः — तेजसेन्द्रधनुरुदयभास्करोपमेन प्रभामण्डलेन देदीप्यमानः ल.अ.६०क/६; इन्द्रायुधम् — इन्द्रायुधं नानारङ्गविचित्रं च संदृश्यते सु.प.५३क/२८; इन्द्रचापम् म.व्यु.४३९१.

'ja' tshon

= {'ja'} इन्द्रधनुः, इन्द्रायुधम् वि.प्र.२३३ख/२.३३.

'ja'i gtsug phud can

ना. इन्द्रायुधशिखी, नागः म.व्यु.३३५६.

'jar ba

वि. सङ्गतम् — {smin ma 'jar ba} सङ्गतभ्रुः वि.व.१७०क/१.५९.

'jal

= {'jal ba/}

'jal dum

१. अनुनयः — मृत्युः पुनर्नानुनयादिसाध्यः जा.मा.४०६/२३७ २. पा. साम, उपायविशेषः — नृपाश्च सामादिभिरभ्युपायैः कृतापराधं वशमानयन्ति जा.मा.४०६/२३७.

'jal sdum

= {'jal dum/}

'jal ba

•क्रि. (व.; सक.; {gzhal ba} भवि., {bcal ba} भूत., {'jol} विधौ) तुलयति — एतेषां मन्त्रपदानामर्थं चिन्तयति तुलयत्युपपरीक्षते बो.भू.१४४क/१८५; तुल्यते — यद्यपि तत्र वस्त्राण्येकशो न तुल्यन्ते, सञ्चितानि पुनस्तुल्यन्ते अभि.भा.१२९-२/३६ •सं. १. तुलनम् — चिन्तातुलननिध्यानान्यभीक्ष्णं भावनापथः अभि.अ.४.५३; तुलना — तत्रार्थं चतुर्भिराकारैः विचारयति गणनया तुलनया मीमांसया प्रत्यवेक्षणया च सू.अ.१९०ख/८८ २. मानम् — समता मानमेययोः अभि.अ.२.३१ ३. = {nye bar 'jal ba} उपमा म. व्यु.२८४२ ४. = {mjal ba} समादानम् — पितापुत्रसमादानम् अ.क.२२.१०१.

'jal ba na

क्रीणत् — {rin chen snying po mkhyen khyod kyis/} {legs bshad srog gis 'jal ba na} क्रीणता रत्नसारज्ञ प्राणैरपि सुभाषितम्…त्वया श.बु., का.२५.

'jal bar byed

= {'jal byed/}

'jal bar byed pa

= {'jal byed/}

'jal bar byed po

= {'jal byed} प्रमाता — सर्वप्रमातृसम्बद्धप्रत्यक्षाद्यनिवारणात् त.स.११४ख/९९३. {'jal byed} ।। •क्रि. = {'jal bar byed/} {o pa yin} तुलयति — अर्थं चिन्तयति तुलयत्युपपरीक्षते श्रा.भू.४९ख/११९; तुल्यते — गुरुत्वं येन भावास्तुल्यन्ते अभि.भा. १२९-२/३५; मीयते — यथा वा केवलोऽभावो विना भावेन मीयते प्र.अ.५क/७; प्रमीयते — {tshad ma rnams kyis 'jal bar byed pa yin} प्रमाणैः प्रमीयते त.प. २३०क/९३०; •सं. १. मानम् — यथानुदर्शनं चेयं मेयमानफलस्थितिः प्र.वा.२.३५७ २. = {'jal bar byed pa/} {'jal bar byed po} प्रमाता — बुद्धिजन्मनि पुंसश्च विकृतिर्यद्यनित्यता । अथाविकृतिरात्माख्यः प्रमातेति न युज्यते त.प.२१०ख/१३७ ३. यौतवम् — यौतवं द्रुवयं पाथ्यमिति मानार्थकं त्रयम् अ.को. २.९.८५ ४. = {spang spos} मिसी मि.को.५९क ।

'jal byed pa

= {'jal byed/}

'jal byed rdzogs

= {zla ba nya pa} पूर्णिमा, पौर्णमासी — पौर्णमासी तु पूर्णिमा अ.को.१.४.८.

'jal zhing dgod pa

क्रि. मापयति — {zhing 'jal zhing dgod pa} क्षेत्राणि मापयन्ति म.व्यु.५३१५; मि.को. १४२ख.

'jas

= {'jas pa/} {'jas te} — {lag pa 'jas te} ({ba}){ltebs pa}) * सामुद्रकलेखकः म.व्यु.८८९८.

'jas pa

= {nyams pa} हतम्— {gshogs phyed 'jas pa} पक्षहतः म.व्यु.८८९९; {lag sor zlum por 'jas pa} अङ्गुलीफणहस्तकः वि.सू.४ख/४.

'ji ba

१. = {'jim pa} मृद् — अतद्रूपपरावृत्तमृद्रूपत्वोपलब्धितः । कुम्भकोशादिभेदेषु मृदात्मैकोऽत्र कल्पते त.स.७क/९१ २. = {'ji ba'i gong bu} मृत्पिण्डः — मृत्पिण्डदण्डचक्रसलिलसूत्रादिकारणकलापः त.प.२११ख/८९३ ३. = {lji ba} द्रवः — {gser gyi 'ji ba} सुवर्णद्रवः म.व्यु.५९३०.

'ji ba'i

मृन्मयम् — {'ji ba'i ri dwags sna tshogs kyis} विचित्रैर्मृन्मयैर्मृगैः ल.अ.९०क/३७.

'ji ba'i gong bu

१. = {'jim pa'i gong bu} मृत्पिण्डः — यथा मृत्पिण्डकुलालसूत्रादिभ्यो भवतो घटस्य हे.बि. १३९-२/५७ २. मृद्गुडिका, मृद्गुटिका — यथा मृद्गुडिका एकाङ्के प्रक्षिप्ता एकमित्युच्यते, शताङ्के शतम् त.प.८१क/६१४.

'ji ba'i dum bu

कपालम् —यथा कपालैरुपजन्यमाने घटे रूपादयः स्वगुणद्वारेणैव प्रारभ्यन्ते त.प. २२०ख/९१२.

'jig

= {'jig pa/}

'jig bskal

= {'jig pa'i bskal pa/}

'jig 'gyur

= {'jig par 'gyur ba/}

'jig 'gyur ba

= {'jig par 'gyur ba/}

'jig ngang tshul bdag

वि. विनश्वरात्मा — स्वयं विनश्वरात्मा चेत् तस्य कः स्थापकः परः प्र.वा. १.७४.

'jig can

= {'jig pa can/}

'jig nyid

= {'jig pa nyid/}

'jig rten

१. लोकः — तत्र द्वौ वा धातू लोकधातुः सत्त्वधातुश्च बो.भू.५३क/६२; त्रिष्वथो जगती लोको विष्टपं भुवनं जगत् अ.को.२.१.६ २. = {'jig rten pa} लोकः, जनः — बुद्धानुभावेन तथा कदाचिल्लोकस्य पुण्येषु मतिः क्षणं स्यात् बो.अ.१.५; भुवनम् — वहन्ती बोधिसत्त्वं सा गर्भे भुवननन्दनम् अ.क.२४.९ ३. पा. लोकः — ये सास्रवा उपादानस्कन्धास्ते सरणा अपि । दुःखं समुदयो लोको दृष्टिस्थानं भवश्च ते अभि.को.१.८; लुज्यत इति लोकः…इत्येते सास्रवाणां धर्माणामन्वर्थपर्यायाः अभि.भा.१२८-४/२९ ४. = {'jig rten gyi dbyibs} वर्षम्, लोकविशेषः — वर्षं लोकविशेषः, यथा भारतलोकः ‘भारतवर्षम्’ इत्युच्यते त.प.२६५ख/१०००.

'jig rten kun gyi yab tu gyur

वि. सर्वलोकपिता, बुद्धस्य — प्राप्तामृतपदः शुद्धः सर्वलोकपितेति च त.स.१२८क/१०९९; सर्वलोकपितेति । पिता शास्ता, सर्वस्य जगतो ज्ञानत्रयसुगतिप्रतिष्ठापनात् त.प. ३१६क/१०९९.

'jig rten kun rdzob

पा. लोकसंवृतिः, सत्यभेदः — सत्यद्वयं समाश्रित्य बुद्धानां धर्मदेशना । लोकसंवृतिसत्येन सत्येन परमार्थतः वि.प्र.६८क/४.१२०; इह प्रथमं लोकसंवृत्या विशुद्धकायादिकं गर्भजातस्य शरीरे संदृश्यते वि.प्र.२२६क/२.१४.

'jig rten skyong

= {'jig rten skyong ba/}

'jig rten skyong ba

लोकपालः, दिक्पालः — शक्रब्रह्मलोकपालैर्गगनतले निरीक्ष्यमाणः ल.अ.६०क/६; भ्रष्टाधिकारा बत लोकपाला न सन्ति वा मृत्युवशं गता वा जा.मा.२२४/१३०.

'jig rten khams

= {'jig rten gyi khams/}

'jig rten khams bzhugs

वि. लोकधातुस्थः — अभिषेकाग्रलब्धो हि वज्राचार्यस्तथागतैः । दशदिग्लोकधातुस्थैस्त्रैकाल्यमेत्य वन्द्यते वि.प्र.९२क/३.३.

'jig rten mkhyen pa

वि. लोकवित्, बुद्धस्य — तथागतोऽर्हन्सम्यक्संबुद्धो विद्याचरणसंपन्नः सुगतो लोकविदनुत्तरः पुरुषदम्यसारथिः शास्ता देवमनुष्यानां बुद्धो भगवान् बो.भू.५४ख/६४.

'jig rten mkhyen pa'i mchog

= {'jig rten mkhyen pa'i phul/}

'jig rten mkhyen pa'i phul

वि. लोकविदां वरः, बुद्धस्य — इदं श्रुत्वा महावीरो बुद्धो लोकविदां वरः ल.अ.६६क/१४.

'jig rten gyi kun rdzob

= {'jig rten kun rdzob/}

'jig rten gyi khams

पा. लोकधातुः, धातुभेदः — तत्र द्वौ वा धातू लोकधातुः सत्त्वधातुश्च बो.भू.५३क/६२; त्रिसाहस्रमहासाहस्रो लोकधातुः म.मू.१७२ख/९५.

'jig rten gyi khams kyi rgyud

पा. लोकधातुवंशः — एकैकस्मिंश्च लोकधातुवंशे लोकधातुपरमाणुरजःसमाः कल्पसंख्यानिर्देशाः ग.व्यू.१६६क/२४९.

'jig rten gyi khams kyi mthar thug pa

पा. लोकधातुनिष्ठा, निष्ठापदभेदः — तानि च महाप्रणिधानानि दशभिर्निष्ठापदैरभिनिर्हरति…यदुत सत्त्वधातुनिष्ठया च लोकधातुनिष्ठया च…लोकवर्तनीधर्मवर्तनीज्ञानवर्तनीधातुनिष्ठया च द.भू.१७९ख/११.

'jig rten gyi khams kyi sprul pa

पा. लोकधातुनिर्माणम्, निर्माणभेदः — स एवंज्ञानानुगतया बुद्ध्या उत्तरि सत्त्वकायनिर्माणं च यथाभूतं प्रजानाति…लोकधातुनिर्माणं च द.भू.२६५ख/५८.

'jig rten gyi khams kyi lam

लोकधातुपथः — {'jig rten gyi khams kyi lam rnam par dbye ba la mkhas pa} लोकधातुपथविभक्तिकोविदः द.भू.२४६ख/४७.

'jig rten gyi khams kyi lam rnam par dbye ba la mkhas pa

वि. लोकधातुपथविभक्तिकोविदः, बोधिसत्त्वस्य — स एवं ज्ञानभूम्यनुगतो महायानमण्डलानुप्रविष्टः…लोकधातुपथविभक्तिकोविदः द.भू.२४६ख/४७.

'jig rten gyi khams rgya mtsho

पा. लोकधातुसमुद्रः — तस्मिन् लोकधातुसमुद्रे पृथिवीपर्वतपरमाणुरजःसमलोकधातुप्रसरनिर्देशः ग.व्यू.१६५ख/२४९.

'jig rten gyi khams brgya stong mang por rnam par grags pa

वि. बहुलोकधातुशतसहस्रविश्रुतः, बोधिसत्त्वस्य बोधिसत्त्वसहस्रैः सार्धं सर्वैरवैवर्तिकैरेकजातिप्रतिबद्धैः…बहुलोकधातुशतसहस्रविश्रुतैः स.पु. २ख/१.

'jig rten gyi khams 'jug pa dang ldog pa yang dag par bsgrub pa

पा. लोकधातुप्रवृत्तिनिवृत्तिसमुदागमः, समुदागमविशेषः — धर्ममेघायां बोधिसत्त्वभूमौ प्रतिष्ठितो बोधिसत्त्वो धर्मधातुसमुदागमं च…लोकधातुप्रवृत्तिनिवृत्तिसमुदागमं च यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२६५ख/५८.

'jig rten gyi khams thams cad kyi gnod pa dang skyo ba las rab tu rgal ba

ना. सर्वलोकधातूपद्रवोद्वेगप्रत्युत्तीर्णः, तथागतः — सर्वलोकधातूपद्रवोद्वेगप्रत्युत्तीर्णश्च नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धः स.पु. ७१क/११९.

'jig rten gyi khams thams cad rgyas par dgang ba

पा. सर्वलोकधातुस्फरणम्, ज्ञानविशेषः — बोधिसत्त्व एवंज्ञानानुगतो बुद्धैर्भगवद्भिस्त्र्यध्वज्ञानं च संश्राव्यते…सर्वलोकधातुस्फरणं च द.भू.२७४क/६४.

'jig rten gyi khams thams cad du rnam par phye ba yang dag par rgyu

वि. अपर्यन्तलोकधातुविभक्तिगतः, बोधिसत्त्वस्य — स आसां दशानां बोधिसत्त्ववशितानां सहप्रतिलम्भेन अचिन्त्यज्ञानी च भवति…अपर्यन्तलोकधातुविभक्तिगतः द.भू.२४५ख/४६.

'jig rten gyi khams thams cad du snang bar byin gyis brlab pa

सर्वलोकधात्ववभासाधिष्ठानम्, ज्ञानभेदः — बोधिसत्त्व एवंज्ञानानुगतो बुद्धैर्भगवद्भिस्त्र्यध्वज्ञानं च संश्राव्यते…सर्वलोकधात्ववभासाधिष्ठानं च द.भू.२७४क/६४.

'jig rten gyi khams thams cad na yod pa

वि. सर्वलोकधातुपर्यापन्नः — आकाङ्क्षन् सर्वलोकधातुपर्यापन्नेभ्यो गीतवाद्यतूर्यशब्देभ्यो धर्मरुतं निश्चारयति द.भू.२५६ख/५३.

'jig rten gyi khams thams cad sangs rgyas kyi zhing gcig tu byin gyis rlob pa

पा. सर्वलोकधात्वेकबुद्धक्षेत्राधिष्ठानः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — बुद्धविकुर्वितसमुद्रानवतरन्ति नानासमाध्यवतारैः । यदुत समन्तधर्मधातुव्यूहेन बोधिसत्त्वसमाधिना अवतरन्ति…सर्वलोकधात्वेकबुद्धक्षेत्राधिष्ठानेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०५ख/२९.

'jig rten gyi khams rnam par dpyad pa snang ba la 'jug pa

पा. लोकधातुविचारणालोकप्रवेशः, धर्मालोकप्रवेशभेदः — चतुर्थीं बोधिसत्त्वभूमिं…स दशभिर्धर्मालोकप्रवेशैराक्रमति…यदुत सत्त्वधातुविचारणालोकप्रवेशेन च लोकधातुविचारणालोकप्रवेशेन च द.भू.२०४क/२४.

'jig rten gyi khams rnam par phye ba rnam pa tha dad pa la mkhas pa

वि. लोकधातुविभक्तिवैमात्र्यकोविदः, बोधिसत्त्वस्य — बोधिसत्त्वः…लोकधातुविभक्तिवैमात्र्यकोविदः…इत्युच्यते द.भू.२६१ख/५५.

'jig rten gyi khams rnam par dbye ba

लोकधातुविभक्तिः — लोकधातुविभक्तिं चानुगच्छन्…नवमीं बोधिसत्त्वभूमिमाक्रमति द.भू.२५१क/४९.

'jig rten gyi khams 'byams klas pa

पा. लोकधातुप्रसरः — स एकैकस्मिन् कल्पे एकैकस्मिन् लोकधातुप्रसरे अनेकान् बुद्धान्…सत्करोति द.भू. २४७क/४७.

'jig rten gyi khams yang dag par bsgrub pa

पा. लोकधातुसमुदागमः, समुदागमविशेषः — धर्ममेघायां बोधिसत्त्वभूमौ प्रतिष्ठितो बोधिसत्त्वो धर्मधातुसमुदागमं च यथाभूतं प्रजानाति…लोकधातुसमुदागमं च यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२६५क/५७.

'jig rten gyi khams rab 'byams

= {'jig rten gyi khams 'byams klas pa/}

'jig rten gyi mgon po

= {'jig rten mgon po/}

'jig rten gyi rgyud thams cad du tha mi dad pa'i lus snang ba'i rgyal mtshan

पा. सर्वलोकगत्यसंभेदकायप्रतिभासध्वजः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — बुद्धविकुर्वितसमुद्रानवतरन्ति नानासमाध्यवतारैः । यदुत समन्तधर्मधातुव्यूहेन बोधिसत्त्वसमाधिना अवतरन्ति…सर्वलोकगत्यसंभेदकायप्रतिभासध्वजेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०५क/२८.

'jig rten gyi rgyud dang chos kyi rgyud dang ye shes kyi rgyud kyi khams kyi mthar thug pa

पा. लोकवर्तनीधर्मवर्तनीज्ञानवर्तनीधातुनिष्ठा, निष्ठापदभेदः — तानि च महाप्रणिधानानि दशभिर्निष्ठापदैरभिनिर्हरति…यदुत सत्त्वधातुनिष्ठया च लोकधातुनिष्ठया च…लोकवर्तनीधर्मवर्तनीज्ञानवर्तनीधातुनिष्ठया च द.भू. १७९ख/११.

'jig rten gyi sgron ma

वि. लोकप्रदीपः, बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…लोकप्रदीप इत्युच्यते ल.वि.२०४क/३०८.

'jig rten gyi chos

पा. लोकधर्मः — {'jig rten gyi chos brgyad} अष्टौ लोकधर्माः म.व्यु.२३४१; नव लोकधर्माः । अलाभः अयशो निन्दा दुःखं नाशधर्मकस्य नाशः क्षयधर्मकस्य क्षयः जराधर्मकस्य जरा व्याधिधर्मकस्य व्याधिः मरणधर्मकस्य मरणम् बो.भू.१०४क/१३३.

'jig rten gyi chos brgyad

अष्टौ लोकधर्माः १ {rnyed pa} लाभः, २ {ma rnyed pa} अलाभः, ३ {snyan pa} यशः, ४ {mi snyan pa} अयशः, ५ {smad pa} निन्दा, ६ {bstod pa} प्रशंसा, ७ {bde ba} सुखम्, ८ {sdug bsngal} ({mi bde ba}) दुःखम् म.व्यु.२३४१.

'jig rten gyi chos kyis mi gos pa

वि. लोकधर्मानुपलिप्तः, बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…लोकधर्मानुपलिप्त इत्युच्यते ल.वि.२०४क/३०७.

'jig rten gyi chos lugs

लोकव्यवहारः प्र.प.; द्र. {'jig rten gyi tha snyad/}

'jig rten gyi mchod rten

वि. लोकचैत्यः, बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितं यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…लोकचैत्य इत्युच्यते ल.वि.२०४क/३०७.

'jig rten gyi rjes su mthun par 'jug pa

लोकानुवर्तनम् — {'phags pa 'jig rten gyi rjes su mthun par 'jug pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यलोकानुवर्तननाममहायानसूत्रम् क.त.२००; द्र. {'jig rten gyi rjes su 'brang ba/}

'jig rten gyi rjes su 'brang ba

लोकानुवर्तनता — उपायकुशलश्च भवति लोकानुवर्तनतया द.भू.२१४क/२८; द्र. {'jig rten gyi rjes su mthun par 'jug pa/}

'jig rten gyi tha snyad

लोकव्यवहारः — सर्वार्थपरिज्ञानन्तु लोकव्यवहारेण सांवृतमेव प्र.अ.१५-३/३२; र.वि.९९क/४५; लोकसंज्ञा — पृथिवी वर्णसंस्थानमुच्यते लोकसंज्ञया अभि.को.१.१३.

'jig rten gyi tha snyad dang ldan pa

वि. लोकव्यवहारिकः, ओ का — सा च बोधिचित्तस्थिरीकृतानाम्, नान्येषाम् । अन्येषां लोकव्यवहारिका स्त्री वि.प्र. १६१क/३.१२५.

'jig rten gyi tha snyad du btags pa

लोकसंज्ञा म.व्यु.६५५८.

'jig rten gyi don spyod pa

लोकार्थचर्या — लोकार्थचर्याप्रवणमतिरेवं पूर्वजन्मस्वपि भगवानिति तथागतवर्णेऽपि वाच्यम् जा.मा.१३१/७६.

'jig rten gyi don mdzad pa

वि. लोकार्थकरः, बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितं यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…लोकार्थकर इत्युच्यते ल.वि.२०४क/३०८.

'jig rten gyi dri ma'i rnyog pa

लोकमलकषायता — तस्य…बोधिसत्त्वस्य अस्यामर्चिष्मत्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितस्य…लोकमलकषायता चापगच्छति द.भू.२०८क/२५.

'jig rten gyi bdag po brnyes pa

वि. लोकाधिपतेयप्राप्तः, बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितं यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…लोकाधिपतेयप्राप्त इत्युच्यते ल.वि.२०४क/३०८.

'jig rten gyi dpung gnyen

वि. लोकपरायणः, बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितं यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…लोकपरायण इति उच्यते ल.वि.२०४क/३०७.

'jig rten gyi spyod pa

लोकसंव्यवहारः — अथ भूतानामनित्यता स्यात्, लोकसंव्यवहाराभावः स्यात् ल.अ. १३८क/८४; लोकयात्रा म.व्यु.६४८६.

'jig rten gyi pha rol tu byon pa

वि. लोकपारंगतः, बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितं यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…लोकपारंगत इति उच्यते ल.वि.२०४क/३०८.

'jig rten gyi phul

वि. लोकश्रेष्ठः, बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितं यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…लोकश्रेष्ठ इत्युच्यते ल.वि.२०४क/३०७.

'jig rten gyi phul las 'das pa

वि. लोकातिशयातिक्रान्तः — न च महामते तथागताः…लोकातिशयातिक्रान्तं दृष्टान्तं प्राविष्कुर्वन्ति ल.अ.१४७क/९३.

'jig rten gyi bar

लोकान्तरिकः, ओ का — लोकधातुषु या लोकान्तरिकाः स.पु.६२क/१०८; याऽपि ता लोकान्तरिका अघा अघस्फुटा अन्धकारा इति पूर्ववत् ल.वि.१६९ख/२५४.

'jig rten gyi bya ba

लोकक्रिया — सर्वलोकक्रियानभिलक्षणतया उत्सर्गलोकोत्तरपथोपेततया द.भू. १७६ख/९.

'jig rten gyi bla ma

वि. लोकगुरुः, बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितं यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…लोकगुरु इत्युच्यते ल.वि.२०४क/३०८.

'jig rten gyi dbang po dam pa'i 'od kyi dbyangs

ना. लोकेन्द्रप्रवरप्रभघोषः, तथागतः — तस्यानन्तरं लोकेन्द्रप्रवरप्रभघोषो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू. १५६क/२३९.

'jig rten gyi dbang po'i klong

पा. लोकेन्द्रियावर्तः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — तेषामनुग्रहाय महामैत्रीपूर्वगमं लोकेन्द्रियावर्त नाम बोधिसत्त्वसमाधिं समापद्ये ग.व्यू.३२ख/१२८.

'jig rten gyi dbang po'i rgyal po

ना. लोकेन्द्रराजः, तथागतः — लोकेन्द्रराजो नाम तथागतः म.मू.९२ख/५.

'jig rten gyi dbang phyug

वि. लोकेश्वरः, बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितं यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…लोकेश्वर इत्युच्यते ल.वि.२०४क/३०७.

'jig rten gyi dbyibs

वर्षम् {b+ha ra ta'i 'jig rten gyi dbyibs} भारतवर्षम् त.प.२६५ख/१००१.

'jig rten gyi ming du btags pa

लोकसंज्ञा म.व्यु.६५५८.

'jig rten gyi gtso bo

वि. लोकज्येष्ठः, तथागतस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितं यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…लोकज्येष्ठ इत्युच्यते ल.वि.२०४क/३०७.

'jig rten gyi tshul

लोकयात्रा म.व्यु.६४८६.

'jig rten gyi zang zing

लोकामिषम् — {'jig rten gyi zang zing lhur byed pa} लोकामिषगुरुकः शि.स.१५ख/१६; {'jig rten gyi zang zing kun bsdud} लोकामिषसंग्रहः लो.को.७९५.

'jig rten gyi zang zing lhur byed pa

वि. लोकामिषगुरुकः — कुहको बतायम्, लपको बतायम्…लोकामिषगुरुको बतायम् शि.स.१५ख/१६.

'jig rten gyi yul thams cad las yang dag par 'das pa

वि. सर्वलोकविषयसमतिक्रान्तः, बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितं यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…आरूप्यधातुसमतिक्रान्तत्वात्सर्वलोकविषयसमतिक्रान्त इत्युच्यते ल.वि.२०६ख/३१०.

'jig rten gyi slob dpon

वि. लोकाचार्यः, बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितं यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…लोकाचार्य इत्युच्यते ल.वि.२०४क/३०७.

'jig rten gyis mchod pa

वि. लोकमहितः १. बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितं यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…लोकमहित इत्युच्यते ल.वि.२०४क/३०७ २. बोधिसत्त्वस्य — लोकमहितः…बोधिसत्त्वस्तुषितवरभवनाच्च्युत्वा ल.वि.३१ख/४३.

'jig rten gyis gnod pa

पा. लोकविरुद्धः, पक्षाभासभेदः — साधयितुमिष्टोऽपि प्रत्यक्षादिविरुद्धः पक्षाभासः । तद्यथा प्रत्यक्षविरुद्धः…लोकविरुद्धः न्या.प्र./२; लोकबाधा — अन्यथा लोकबाधा स्यादशुचिस्त्रीनिरूपणे बो.अ.९.८.

'jig rten dga' ba

लोकप्रियः लो.को.७९५.

'jig rten bgyi ba

लोकयात्रा — एकेक्षणेनापि हि पङ्कजाक्ष गम्येत लोकाधिप लोकयात्रा जा.मा.१८/९; द्र. {'jig rten bgrod pa/}

'jig rten bgrod pa

लोकयात्रा — शुश्रूषया द्विजस्यास्य धर्मे ते रमतां मतिः । विलोललोकयात्रायां धर्मः स्थिरसुहृत् सताम् अ.क.२३.४१; द्र. {'jig rten bgyi ba/}

'jig rten mgon

= {'jig rten mgon po/}

'jig rten mgon mchog

वि. उत्तमलोकनाथः, बुद्धस्य — ते पी जिना उत्तमलोकनाथाः प्रकाशयिष्यन्ति उपायमेतम् स.पु.२२ख/३७.

'jig rten mgon po

लोकनाथः १. = {sangs rgyas} बुद्धः — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…लोकनाथ इत्युच्यते ल.वि.२०४क/३०७; धातुं पूजयित्वा तु लोकनाथस्य म.मू.३०१क/४६८ २. = {spyan ras gzigs} अवलोकितेश्वरः — {'jig rten mgon po}…{myal ba'i sems can ma lus 'don par dgongs pa lhur mdzad pa} लोकनाथः…अशेषनारकसत्त्वोद्धरणचिन्तातत्परः ब.वि.१७१ख ३. = {rgyal po} नृपः — आयातोऽहं हिरण्यार्थी…नृपतिं द्रष्टुम्…लोकनाथः स मे…संकल्पं पूरयिष्यति अ.क.५२.४०.

'jig rten mgon po mkha' spyod pa

ना. खसर्पणलोकनाथः — {dpal 'jig rten mgon po mkha' spyod pa'i sgrub thabs zhes bya ba} श्रीखसर्पणलोकनाथसाधननाम क.त.२७२७.

'jig rten rgyang phan

= {'jig rten rgyang 'phen/}

'jig rten rgyang phan pa

= {'jig rten rgyang 'phen pa/}

'jig rten rgyang 'phen

लोकायतम् — इदमपि ब्राह्मण लोकायतमेव भवति । यावद्ब्राह्मण मनोविस्पन्दितं बाह्यार्थाभिनिवेशविकल्पस्य तावल्लोकायतम् ल.अ. १२५क/७२.

'jig rten rgyang 'phen pa

लोकायतः, चार्वाकः — तथाभूतमेवेदं लोकायतमतम् प्र.अ.२५-१/५५; त.प. १०३ख/६५७; बोधिसत्त्वः…न च लोकायतमन्त्रधारकान्…सेवते स.पु.१०४क/१६६; लोकायतिकः — एतस्मात्कारणान्महामते लोकायतिको विचित्रमन्त्रप्रतिभानोऽपरिमुक्त एव ल.अ.१२४क/७०.

'jig rten rgyu zhing ldog pa rnam par bsgom pa

पा. लोकप्रवृत्तिनिवृत्त्याशयता, ज्ञानपरिपाचकधर्मभेदः — बोधिसत्त्वः संवृत्तो भवति…दशभिर्ज्ञानपरिपाचकैर्धमैः…यदुत अप्रत्युदावर्त्याशयतया च…लोकप्रवृत्तिनिवृत्त्याशयतया च द.भू.२०४ख/२४.

'jig rten sgron

= {'jig rten sgron ma/}

'jig rten sgron ma

वि. लोकप्रद्योतः, तथागतस्य — उदेति भास्करो यद्वत्समहीनोत्तमे जिने । तथा त्वं लोकप्रद्योत तत्त्वं देशेसि बालिशान् ल.अ.७३ख/२२; {'jig rten sgron ma mnyes byas nas} आराग्य लोकप्रद्योतम् शि.स.१६३क/१५६; लोकप्रदीपः — स्तुत्य मया…लोकप्रदीपम् । पुण्यमुपार्जितमत्र तेन सर्वजगत्स्पृशतां वरबोधिम् रा.प.२२९क/१२१.

'jig rten sgron ma mdzad pa

वि. लोकप्रदीपकरः, तथागतस्य — {'jig rten sgron ma mdzad pa'i rgyal bar 'gyur} लोकप्रदीपकरा जिन भोन्ति शि.स.१७८ख/१७७.

'jig rten mngon par smon

ना. लोकाभिलाषितः, तथागतः — भगवता पद्मोत्तरेण च…लोकाभिलाषितेन च ल.वि.४क/४.

'jig rten chos

= {'jig rten gyi chos/}

'jig rten mchog

वि. लोकप्रवरः, बुद्धस्य — स्तुत्य लोकप्रवरं महामुनिं सर्वधर्मवशिपारगं जिनम् रा.प. २३०ख/१२३; लोकोत्तमः — {'jig rten mchog gi spyod pa} लोकोत्तमस्य चरितम् जा.मा.३/१.

'jig rten 'jig rten 'das pa'i rigs

पा. लोकलोकोत्तरकुलम्, पद्मकुलम् — लोकलोकोत्तरकुलं लोकालोककुलं महत् महामुद्राकुलं चाग्र्यं महोष्णीषकुलं महत् ना.स., का.२४.

'jig rten 'jig pa

पा. लोकविभवः, कल्पविशेषः म.व्यु.६८४५; मि.को.१३३ख ।

'jig rten rtag

= {'jig rten rtag pa/}

'jig rten rtag kyang rtag la mi rtag kyang mi rtag pa

पा. शाश्वतश्चाशाश्वतश्च लोकः, चतुर्दशाव्याकृतमूलेष्वेकम् म.व्यु.४६५३; स्थापनीयः प्रश्नः — शाश्वतो लोकोऽशाश्वतः, शाश्वतश्चाशाश्वतश्च…यावदन्यो जीवोऽन्यच्छरीरमित्ययं भिक्षवः स्थापनीयः प्रश्नः अभि.भा.२३८क/८०१.

'jig rten rtag pa

पा. शाश्वतो लोकः, चतुर्दशाव्याकृतमूलेष्वेकम् म.व्यु.४६५३; स्थापनीयः प्रश्नः — शाश्वतो लोकोऽशाश्वतः…यावदन्यो जीवोऽन्यच्छरीरमित्ययं भिक्षवः स्थापनीयः प्रश्नः अभि.भा.२३८क/८०१.

'jig rten rtag pa yang ma yin mi rtag pa yang ma yin

पा. नैव शाश्वतो नाशाश्वतश्च लोकः, चतुर्दशाव्याकृतमूलेष्वेकम् म.व्यु.४६५७; स्थापनीयः प्रश्नः — शाश्वतो लोकोऽशाश्वतः…नैव शाश्वतो नाशाश्वतः…यावदन्यो जीवोऽन्यच्छरीरमित्ययं भिक्षवः स्थापनीयः प्रश्नः अभि.भा.२३८क/८०१.

'jig rten bstan pa

लोकनिर्देशः — अभिधर्मकोशभाष्ये लोकनिर्देशो नाम तृतीयं कोशस्थानं समाप्तम् अभि.भा./५६६.

'jig rten tha snyad

लोकयात्रा, लोकव्यवहारः — सामान्यविशेषयोरेकवस्तुस्वभावत्वेऽप्यसङ्कीर्णताया भेदेन लोकयात्रानुवर्तनमुपलभ्यत एव त.प.७२ख/५९७.

'jig rten tha snyad rjes 'jug

लोकयात्रानुवर्तनम् — न दृष्टेऽनुपपन्नं च तत्सामान्यविशेषयोः । ऐकात्म्येऽपीक्ष्यते भेदलोकयात्रानुवर्तनम् त.स.६३क/५९७.

'jig rten thams cad

सर्वलोकः — {'jig rten thams cad du grags pas yongs su gang ngo} यशसा च सर्वलोक आपूर्णः अ.श.२क/१.

'jig rten thams cad kyi rgyud kyi rjes su 'jug pa snying rje'i snying po can

पा. सर्वलोकावर्त्यनुप्रवर्तनकरुणागर्भः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — तान् बुद्धविकुर्वितसमुद्रानवतरन्ति नानासमाध्यवतारैः । यदुत समन्तधर्मधातुव्यूहेन बोधिसत्त्वसमाधिना अवतरन्ति…सर्वलोकावर्त्यनुप्रवर्तनकरुणागर्भेण च बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०५क/२८.

'jig rten thams cad kyi 'jigs pa dang pham pa dang bag tsha ba rnam par 'joms pa

ना. सर्वलोकभयच्छम्भितत्वविध्वंसनकरः, तथागतः — उत्तरपूर्वस्यां दिशि भिक्षवः सर्वलोकभयच्छम्भितत्वविध्वंसनकरश्च नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धः स.पु.७१क/११९.

'jig rten thams cad kyi dpal

वि. सर्वलोकश्रीः, बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितं यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…सर्वलोकश्री इत्युच्यते ल.वि.२०३ख/३०७.

'jig rten thams cad kyi spyod yul las 'das pa

वि. सर्वलोकविषयसमतिक्रान्तम् — दशत्रिसाहस्रशतसहस्रापर्यन्तप्रमाणं महारत्नराजपद्मं प्रादुर्भवति…सर्वलोकविषयसमतिक्रान्तम् द.भू.२६२क/५५.

'jig rten thams cad kyis mthong na dga' ba

ना. सर्वलोकप्रियदर्शनः, लिच्छविकुमारः — अथ बुद्धानुभावेन तस्यां पर्षदि सर्वसत्त्व(सर्वलोक)प्रियदर्शनो नाम लित्स(च्छ)विकुमारः सु.प्र.५क/६.

'jig rten thams cad dang mi 'thun pa

वि. सर्वलोकविप्रत्यनीकः — सर्वेषां च तेषां भैषज्यराज धर्मपर्यायाणामयमेव धर्मपर्यायः सर्वलोकविप्रत्यनीकः सर्वलोकाश्रद्दधनीयः स.पु.८६क/१४५.

'jig rten thams cad du 'byung ba'i ye shes kyi snang ba la zhugs pa

पा. सर्वलोकसमुदयज्ञानावभासप्रतिपन्नम्, समाधिमुखविशेषः — स तं श्रुत्वा सर्वधर्मनयेषु दशसमाधिमुखसमुद्रान् प्रत्यलभत । यदुत…सर्वलोकसमुदयज्ञानावभासप्रतिपन्नं च नाम समाधिमुखं प्रत्यलभत ग.व्यू.२४४क/३२७.

'jig rten thams cad yid ches par mi 'gyur ba

वि. सर्वलोकाश्रद्दधनीयः — सर्वेषां च तेषां भैषज्यराज धर्मपर्यायाणामयमेव धर्मपर्यायः सर्वलोकविप्रत्यनीकः सर्वलोकाश्रद्दधनीयः स.पु.८६क/१४५.

'jig rten thams cad la mngon par mi dga' ba'i 'du shes

सर्वलोकेऽनभिरतिसंज्ञा म.व्यु.७००७.

'jig rten thams cad la phan pa dang bde bas rjes su skyong ba

वि. सर्वलोकहितसुखानुपालकः, बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितं यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…सर्वलोकहितसुखानुपालक इत्युच्यते ल.वि.२०५ख/३०९.

'jig rten thams cad la phan par mdzad pa

ना. सर्वलोकहितैषी, तथागतः — तस्यामेव लोकधातौ…चतुर्थः सर्वलोकहितैषी नाम तथागत उत्पत्स्यते ग.व्यू.१९६क/२७७.

'jig rten thams cad las mngon par 'phags pa'i cod pan

ना. सर्वलोकधातूद्गतमुकुटः, बोधिसत्त्वः — समन्तभद्रमञ्जुश्रीबोधिसत्त्वपूर्वंगमैः । यदुत ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…सर्वलोकधातूद्गतमुकुटेन च ग.व्यू.२७५ख/२.

'jig rten mtha' dag gi gtsug gi nor bu

वि. सकललोकचूडामणिः, बुद्धस्य — यत इष्यत एवास्माभिर्भगवता संबुद्धेन सकललोकचूडामणिना सर्वमेव जगत् कारुण्यवशादधिष्ठितम् त.प.१७८क/७२.

'jig rten mtha' yod

= {'jig rten mtha' yod pa/}

'jig rten mtha' yod kyang yod la mtha' med kyang med

पा. अन्तवांश्चानन्तवांश्च लोकः, एकादशाव्याकृतमूलेष्वेकम् म.व्यु.४६५९.

'jig rten mtha' yod pa

पा. अन्तवान् लोकः, एकादशाव्याकृतमूलेष्वेकम् म.व्यु.४६५६; स्थापनीयः प्रश्नः — स्थापनीयस्तु यथा अन्तवान् लोकोऽनन्तवानित्येवमादि अभि.भा.२३८क/८००.

'jig rten mtha' yod pa ma yin

पा. अनन्तवान् लोकः, एकादशाव्याकृतमूलेष्वेकम् म.व्यु.४६५८.

'jig rten mtha' yod pa yang ma yin med pa yang ma yin

पा. नैवान्तवान् नानन्तवान् लोकः, एकादशाव्याकृतमूलेष्वेकम् म.व्यु.४६६०.

'jig rten mthun pa'i dbyangs

लोककल्पस्वरः लो.को.७९८.

'jig rten dag la dga' ba

लोकप्रियः लो.को. ७९८.

'jig rten dang 'jig rten las 'das pa'i chos mngon par 'du bya ba

पा. लौकिकलोकोत्तरधर्माभिसंस्कारः, धर्माभिसंस्कारभेदः — सोऽस्यां साधुमत्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितः कुशलाकुशलाव्याकृतधर्माभिसंस्कारं च यथाभूतं प्रजानाति…लौकिकलोकोत्तरधर्माभिसंकारं च द.भू.२५१ख/४९.

'jig rten dang mthun par mdzad pa

वि. लोकानुवर्तकः, बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…लोकानुवर्तक इत्युच्यते ल.वि.२०४क/३०८.

'jig rten du byung

= {'jig rten du byung ba/}

'jig rten du byung ba

लोक उदपादि — भूतपूर्व भिक्षवोऽतीतेऽध्वनि रत्नशैलो नाम सम्यक्संबुद्धो लोक उदपादि अ.श.४८ख/४२.

'jig rten bdag po

लोकपतिः — ब्रह्मापि शक्र अपि लोकपतिः भवते च संतुषित देवपतिः…त्वत् पूजया भवति चापि जिनः शि.स.१७२ख/१७०; लोकाधिपः — एकेक्षणेनापि हि पङ्कजाक्ष गम्येत लोकाधिप लोकयात्रा जा.मा.१८/९.

'jig rten 'das

= {'jig rten las 'das pa/}

'jig rten 'das pa

= {'jig rten las 'das pa/}

'jig rten 'di

इह लोकः — {'jig rten 'di dang pha rol tu'ang /} {'dod pa rnams ni phung khrol bskyed} कामा क्षनर्थजनका इह लोके परत्र च बो.अ.८.४०; न च तेन विना सिद्धिरिह लोके परत्र च हे.त.१०ख/३०; अयं लोकः — नायं लोकोऽस्ति कौन्तेय न परः संशयात्मनः त.स.१०४ख/९२१.

'jig rten 'di'i

ऐहिलौकिकम् — {'jig rten 'di'i goms pa} ऐहिलौकिकाभ्यासः त.प.१०६ख/६६४.

'jig rten 'dul

= {sangs rgyas} लोकजित्, बुद्धः — सर्वज्ञः सुगतो बुद्धो धर्मराजस्तथागतः । समन्तभद्रो भगवान् मारजिल्लोकजिज्जिनः अ.को.१.१.१३.

'jig rten 'dren

= {'jig rten 'dren pa/}

'jig rten 'dren pa

वि. लोकनायकः, बुद्धस्य — सिद्धिश्च सर्वमन्त्राणां निर्दिष्टा लोकनायकैः म.मू. २३७क/२६२; लोकविनायकः — अनुत्तरं ज्ञानमिहाधिगम्य । उपायकौशल्यु विचिन्तयन्तो अनुशिक्षसे लोकविनायकानाम् स.पु.२३ख/४०; द्र. {'jig rten rnam par 'dren pa/}

'jig rten 'dren dbang

= {'jig rten 'dren dbang po/}

'jig rten 'dren dbang po

वि. लोकविनायकेन्द्रः, बुद्धस्य — धर्मेश्वरः…लोकविनायकेन्द्रः । प्रतिपत्ति दर्शेति बहुप्रकारं सत्त्वान स.पु.४६ख/८३; विदित्व ते पूर्वनिमित्तमीदृशमुपसंक्रमी लोकविनायकेन्द्रम् स.पु. ७३क/१२२.

'jig rten na mngon par 'phags pa

वि. लोकाभ्युद्गतः, बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…लोकाभ्युद्गत इत्युच्यते ल.वि.२०४क/३०७.

'jig rten na grags pa

लोकप्रसिद्धिः — वेदनादयोऽपि कस्मान्नोक्ताः ? लोकप्रसिद्ध्या अभि.भा.२३१ख/७७९.

'jig rten gnas pa

लोकसन्निवेशः — निर्मितप्रतिमो हि लङ्काधिपते लोकसन्निवेशः ल.अ.६३ख/९.

'jig rten rnam par 'dren pa

वि. लोकविनायकः, बुद्धस्य— {'jig rten rnam par 'dren pa'i mchog} लोकविनायकाग्रः स.पु.२३ख/४०; द्र. {'jig rten 'dren pa/}

'jig rten rnam par 'dren pa'i mchog

वि. लोकविनायकाग्रः, बुद्धस्य — साधू मुने लोकविनायकाग्र अनुत्तरं ज्ञानमिहाधिगम्य…लोकविनायकानाम् स.पु.२३ख/४०.

'jig rten sna tshogs

लोकवैचित्र्यम् — {las las 'jig rten sna tshogs skyes} कर्मजं लोकवैचित्र्यम् अभि.को.४.१.

'jig rten snang ba

ना. लोकालोकः, चक्रवालः — लोकालोकश्चक्रवालः अ.को.२.३.२.

'jig rten snang byed rigs

पा. लोकालोकुलम्, चक्रकुलम् — लोकलोकोत्तरकुलं लोकालोककुलं महत् । महामुद्राकुलं चाग्र्यं महोष्णीषकुलं महत् ना.स., का.२४.

'jig rten pa

•वि. लौकिकम्, ओ की — ततो भगवता लौकिकं चित्तमुत्पादितम् अ.श.३९क/३४; {'jig rten pa'i thabs kyis} लौकिकेनोपायेन रा.प.२३६ख/१३२; संसारावचरीं लौकिकीं सम्यग्दृष्टिं श्रद्दधाति शि.स. १७०ख/१६८; •पा. १. लौकिकम्, ज्ञानभेदः त्रिप्रकारं ज्ञानं लौकिकं लोकोत्तरं च लोकोत्तरतमं च…तत्र लौकिकं ज्ञानं सदसत्पक्षाभिनिविष्टानां सर्वतीर्थकरबालपृथग्जनानां च ल.अ.११७क/६४ २. लौकिकः, भावनामार्गभेदः — द्विविधो हि भावनामार्ग उक्तः । लौकिकः, लोकोत्तरश्चेति अभि.भा. २७ख/९७४; •सं. = {skye bo} लोकः, जनः — न च निष्प्रयोजना लोकस्यार्थेषु शब्दयोजना वा.न्या.१४९-३-३/३१.

'jig rten pa'i

लौकिकम्, ओ की — {'jig rten pa'i tshig} लौकिकं वचनम् त.प.१७०क/७९८; एषा षड्विधा लौकिकी प्रज्ञा दृष्टिः, अन्या न दृष्टिः अभि.स्फु.२३९क/१०३५.

'jig rten pa ma yin pa

वि. अलौकिकम् — अलौकिकमपि व्याख्यातमनेनैव प्र.अ.१८१ख/१९६.

'jig rten pa las 'das pa

= {'jig rten las 'das pa/}

'jig rten pa'i dngos grub

पा. लौकिकसिद्धिः, सिद्धिभेदः — {'jig rten pa'i dngos grub sgrub pa} लौकिकसिद्धिसाधनम् वि.प्र.९२ख/३.४; सिद्धान्ता लौकिकसिद्धिसाधका मण्डलचक्रादिविकल्पभावनाधर्माः वि.प्र.२७२क/२. ९६.

'jig rten pa'i dngos grub sgrub pa don du gnyer ba

वि. लौकिकसिद्धिसाधनार्थी — इह मन्त्रनये शिष्यो द्विधा । एको महामुद्रासिद्धिसाधनार्थी, द्वितीयो लौकिकसिद्धिसाधनार्थी वि.प्र.९२ख/३.४.

'jig rten pa'i chos kyi mchog

पा. लौकिकाग्रधर्मः, लौकिकोऽग्रधर्मः — तेऽपि हि कामावचरदुःखालम्बनाः क्षणिकाश्च लौकिकाश्चैतेऽग्राश्च धर्माः सर्वलौकिकश्रेष्ठत्वादिति लौकिकाग्रधर्माः अभि.भा.१३ख/९१२; लौकिकोऽग्रधर्मो यदन्तरमादितो लोकोत्तरो मार्गः अभि.स.भा.५५क/७६.

'jig rten pa'i rtogs pa

पा. लौकिकाधिगमः, अधिगमभेदः — आलम्बनं सर्वधर्मास्ते पुनः कुशलादयः । लौकिकाधिगमाख्याश्च ये च लोकोत्तरा मताः अभि.अ.१.४१.

'jig rten pa'i tha snyad

लौकिकव्यवहारः — राजनीतिलौकिकव्यवहारनीतिषु च बोधिसत्त्वस्य या निश्चिता प्रज्ञा बो.भू.११४ख/१४७; लौकिकः व्यवहारः — स च अन्तोपदेशो लौकिक एव व्यवहारे स्थित्वा प्र.प.९८-३६-५/९५.

'jig rten pa'i thugs

लौकिकं चित्तम् — भगवता लौकिकं चित्तमुत्पादितम् वि.व.१६०ख/१.४९.

'jig rten pa'i don ma yin pa

अलौकिकार्थः — {'jig rten pa'i don ma yin pa byung ba} अलौकिकार्थोत्पत्तिः म.व्यु.४५११; मि.को.९६ख ।

'jig rten pa'i don ma yin pa byung ba

अलौकिकार्थोत्पत्तिः म.व्यु.४५११; मि.को.९६ख ।

'jig rten pa'i bden pa

लौकिकसत्यम् — एवं सर्वदेवतानां चतुर्विधमङ्गं योगिना भावनीयमिति लौकिकसत्यनियमः वि.प्र.६५ख/११४.

'jig rten pa'i spyod pa

लोकाचारः — लोकाचारविनिर्मुक्तं यदुक्तं समयसम्वरम् । पालनं सर्ववज्रैस्तु मन्त्रचर्येति कथ्यते गु.स.१५१ख/१२६; द्र. {'jig rten pa'i spyod tshul/} {'jig rten pa'i tshul/}

'jig rten pa'i spyod tshul

लोकवृत्तिः — एवंविधानां स्वच्छानामैन्दवीनामिव त्विषाम् । आकृतीनां समुचिता रुचिरा लोकवृत्तयः अ.क.६.१६९; द्र. {'jig rten pa'i spyod pa/} {'jig rten pa'i tshul/}

'jig rten pa'i spyod tshul la mkhas pa

वि. लोकज्ञः — सः…लोकज्ञतया…यत्र यत्र गच्छति स्म तत्र तत्रैव विदुषां…अभिगमनीयो भावनीयश्च बभूव जा.मा.२५६/१४९.

'jig rten pa'i tshul

लोकयात्रा — इत्येवमादिभिराकारैः सत्त्वान् प्रतिसम्मोदयति लोकयात्रां नागरकभावमनुवर्तमानः बो.भू.११५क/१४९; {'jig rten pa'i spyod tshul/} {'jig rten pa'i spyod pa/}

'jig rten pa'i lam

लौकिकमार्गः — न हि तत्र लौकिकमार्गफलमेव प्रहाणं सकृदागामिफलं वा भवति, अनागामिफलं वा अभि.भा.३०क/९८१.

'jig rten pa'i shes pa

पा. लौकिकं ज्ञानम्, ज्ञानभेदः — लोकोत्तरमार्गसामर्थ्यात् संवृतिज्ञानं भाव्यते यद्व्युत्थितः सत्यालम्बनं विशिष्टतरं लौकिकं ज्ञानं सम्मुखीकरोति अभि.भा.५२ख/१०७१; लौकिकज्ञानम् — स च…देशितो लौकिकज्ञानापेक्षया प्र.प.९८-३६-५/९५.

'jig rten pa'i shes rab

पा. लौकिकी प्रज्ञा — लौकिकी प्रज्ञा सर्वैव ज्ञानम् अभि.भा.४३क/१०३४.

'jig rten pas smad pa

लोकापवादः, लोकनिन्दा — नैव खलु लोकापवादनिःशङ्केन भवितव्यम् जा.मा.१५४/८९.

'jig rten spyod

= {'jig rten pa'i spyod pa/}

'jig rten spyod tshul

= {'jig rten pa'i spyod tshul/}

'jig rten pha rol

•सं. परलोकः — अन्तराभवसन्तत्या पुनरस्माल्लोकात् परलोक उपपत्तिः गतिः अभि.स्फु.२८९क/११३४; पुनरुक्तदेशान्तरं कालान्तरमवस्थान्तरं वा परलोकः त.प.९२क/६३७; •अव्य. प्रेत्य — ‘अहं प्रेत्य सुखी भविष्यामि’ इति दानं ददाति अभि.भा.२२६-४/७९४; •वि. सांपरायिकम् — अल्पकं जीवितं ज्ञात्वा सुकृच्छ्रं सांपरायिकम् वि.व.१८०ख/१.६१; लोकोत्तरम् — लोकोत्तरपदं याते भानौ भुवनचक्षुषि । वासरोऽपि परित्यज्य लोकं तदनुगोऽभवत् अ.क.६२.६१.

'jig rten pha rol du smra ba

परलोकवादी — नापि चेष्टं परलोकवादिनेति दृष्टेष्टयोर्बाधनम् त.प.१०९ख/६६९.

'jig rten pha rol gnas

लोकोत्तरपदम् — लोकोत्तरपदं याते भानौ भुवनचक्षुषि । वासरोऽपि परित्यज्य लोकं तदनुगोऽभवत् अ.क.६२.६१.

'jig rten pha rol pa

•वि. परलोकी — यदि नानुगतो भावः कश्चिदप्यत्र विद्यते । परलोकस्तदा न स्यादभावात् परलोकिनः त.स.६८क/६३३; न च देहादयः परलोकिनो भविष्यन्ति त.प.९०क/६३३; •सं. = {'jig rten pha rol pa nyid} परलोकित्वम् — देहबुद्धीन्द्रियादीनां प्रतिक्षणविनाशने । न युक्तं परलोकित्वं नान्यश्चाभ्युपगम्यते त.स.६८क/६३३.

'jig rten pha rol po

= {'jig rten pha rol pa/}

'jig rten pha rol smra ba

= {'jig rten pha rol du smra ba/}

'jig rten pha rol yod par smra ba

पा. परलोकास्तित्ववादः, वादविशेषः — नान्यथोपलभ्यन्ते परलोकादागतत्वेन । तत् कथं परलोकास्तित्ववादः साधीयान् प्र.अ.२४.४/५४.

'jig rten phal pa

प्राकृतको लोकः— तत्र लोको द्विधा दृष्टो योगी प्राकृतकस्तथा । तत्र प्राकृतको लोको योगिलोकेन बाध्यते बो.अ.९.३; प्रजालोकः — लक्षेणैकेन राजानः प्रजालोकोऽयुतेन च हे.त. १३ख/४२.

'jig rten bla ma

लोकोत्तरः लो.को.७९९.

'jig rten dbang

ना. १. = {tshangs pa} लोकेशः, ब्रह्मा — ब्रह्मात्मभूः सुरज्येष्ठः परमेष्ठी पितामहः । हिरण्यगर्भो लोकेशः…विधिः अ.को.१.१.१६ २. {'jig rten dbang po} 3. {'jig rten dbang phyug}

'jig rten dbang po

ना. लोकेशः — साधनापटले टीका पुण्डरीकेण लिख्यते । मया निर्मितकायेन लोकेशेनाब्जधारिणः वि.प्र.२९क/४.१.

'jig rten dbang po'i dbyangs

ना. लोकेन्द्रघोषः, बोधिसत्त्वः — यदुत ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…लोकेन्द्रघोषेण च ग.व्यू.२७६क/३.

'jig rten dbang phyug

ना. लोकेश्वरः, बोधिसत्त्वः — वस्त्रैरलंकारवरैश्च तैस्तैः । समन्तभद्राजितमञ्जुघोषलोकेश्वरादीनपि मण्डयामि बो.अ.२.१३; बोधिसत्त्वा वज्रपाणिः, खगर्भः, क्षितिगर्भः, लोकेश्वरः…समन्तभद्रः वि.प्र.५५ख/४.९५.

'jig rten 'byung ba

१. लोकसम्भवः — {'jig rten 'byung ba rnam par dmigs pa}({'i sgo}) लोकसम्भवविज्ञप्तिमुखम् ग.व्यू.२७४ख/३५३; म.व्यु.६८४६; मि.को.१३३ख २. लोकप्रवृत्तिः — अन्ये कालकर्तृदर्शनात्कालायत्ता लोकप्रवृत्तिरिति तदवबोधान्निर्वाणं कल्पयन्ति ल.अ.१२८ख/७५.

'jig rten 'byung ba rnam par dmigs pa

( {'i sgo}) पा. लोकसंभवविज्ञप्तिमुखम्, प्रज्ञापारमितामुखभेदः — ञकारं परिकीर्तयतो लोकसम्भवविज्ञप्तिमुखं नाम प्रज्ञापारमितामुखमवक्रान्तम् ग.व्यू.२७४ख/३५३.

'jig rten mi rtag

अशाश्वतो लोकः, चतुर्दशाव्याकृतमूलेष्वेकम् म.व्यु.४६५४.

'jig rten mig

१. = {nyi ma} जगच्चक्षुः, सूर्यः ङ. को.५९/रा.को.२.४९७ २. = {sangs rgyas} लोकचक्षुः, बुद्धः — ‘निमीलिते शास्तरि लोकचक्षुषि’ इति । परिनिर्वृते भगवति लोकस्य चक्षुर्भूते मार्गामार्गसन्दर्शके अभि.स्फु.३११ख/११८७.

'jig rten mos pa

ना. लोकाभिलाषी, तथागतः म.व्यु.१०१.

'jig rten gtso

वि. लोकगुरुः — दृश्यन्ति भोगं स्परिशं समानं देहान्तगं लोकगुरुं क्रियां च ल.अ. १६०क/१०९; द्र. {'jig rten gtso bo/}

'jig rten gtso bo

वि. लोकज्येष्ठः, बुद्धस्य — शाक्यराजात्मजः…लोकज्येष्ठो विदुः ल.वि.६८ख/९०; द्र. {'jig rten gtso/}

'jig rten mdzes

ना. लोकसुन्दरः, तथागतः — तद्यथा भगवता पद्मोत्तरेण च…लोकसुन्दरेण च ल.वि.४क/४.

'jig rten 'dzin

ना. लोकधरः — {'phags pa 'jig rten 'dzin gyis yongs su dris pa zhes bya ba'i mdo} आर्यलोकधरपरिपृच्छानामसूत्रम् क.त.१७४.

'jig rten 'dzin pa

= {'jig rten 'dzin/}

'jig rten gzhug pa

लोकावतारणम् — {'jig rten gzhug pa'i don du ni/} {mgon pos dngos bstan} लोकावतारणार्थं च भावा नाथेन देशिताः बो.अ.९.७.

'jig rten gzhan

परलोकः — ‘न परलोको नेहलोको न परलोकबाधनं न संदेहो न महाभूतपरिणतिरित्यादि’ विज्ञप्तिमात्रकमेव प्र.अ.४९ख/५७; का.व्यू.२१६ख/२७६; प्रेत्यभावः — उक्त्यादेः सर्ववित्प्रेत्यभावादिप्रतिषेधवत् प्र.वा.२.९२.

'jig rten gzhan ldan

परलोकी — परलोकं विना न स्यात् संस्कारानुवर्तनम् । पितृस्वभावानुगमोऽविरोधी परलोकिनः प्र.अ.७९क/८६.

'jig rten gzhan pa

वि. पारलौकिकः — तत एव नापारलौकिकाभ्यासपूर्वकत्वमपि साधयतीति कारणेन सह कार्यस्य प्रतिबन्धात् प्र.अ.४८क/५५.

'jig rten zang zing

= {'jig rten gyi zang zing /}

'jig rten zla ba

लोकचन्द्रः लो.को.८०१.

'jig rten bzang po

लोकसुन्दरः लो.को.८०१.

'jig rten 'od

१. ना. लोकाभः, तथागतः — तद्यथा सुबाहुः…लोकाभः…शाक्यमुनिश्चेति म.मू. ९३ख/५ २. लोकप्रभः लो.को.८०१.

'jig rten rig

= {'jig rten rig pa/}

'jig rten rig pa

वि. लोकवित्, बुद्धस्य — शाक्यमुनिर्नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धो विद्याचरणसम्पन्नः सुगतो लोकविदनुत्तरः पुरुषदम्यसारथिः शास्ता देवानां च मनुष्यानां च बुद्धो भगवान् अ.सा. ४३क/२४.

'jig rten la phan 'dogs pa

लोकानुग्रहः — {'jig rten la phan 'dogs pa la zhugs pa} लोकानुग्रहप्रवृत्तः अ.श.३८ख/३३.

'jig rten la phan 'dogs pa la zhugs pa

वि. लोकानुग्रहप्रवृत्तः — धर्मता खलु बुद्धानां भगवतां महाकारुणिकानां लोकानुग्रहप्रवृत्तानाम् अ.श.३८ख/३३; लोकानुग्रहप्रवृत्तकः — धर्मता खलु बुद्धानां भगवतां महाकारुणिकानां लोकानुग्रहप्रवृत्तकानाम् अ.श.१०क/८.

'jig rten las 'das

= {'jig rten las 'das pa/}

'jig rten las 'das pa

•वि. १. लोकोत्तरम्— इत्येषा लोकोत्तरा स्थितिः प्र.अ.२३३-२/५०६; लोकातीतम् — {'jig rten 'das bzhin brjod 'dod kyis/} {don gang shin tu bkod gyur pa} लोकातीत इवात्यर्थमध्यारोप्य विवक्षितः । योऽर्थः का.आ.१.८९; लोकातिक्रान्तम् — एवञ्च साधनं भवतीति लोकातिक्रान्तोऽयं मार्गः प्र.अ.२३३-२/५०६; अलौकिकम् — पुनः स एव तेषामेव प्रतिपत्तृणां प्रतीतशब्दान्तराणामर्थप्रत्यायक इत्यलौकिकम् त.प.१५१ख/७५६ २. लोकोत्तरः, बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…लोकोत्तर इत्युच्यते ल.वि.२०४क/३०८; •पा. १. लोकोत्तरः, भावनामार्गभेदः — द्विविधो हि भावनामार्ग उक्तः लौकिकः, लोकोत्तरश्चेति अभि.भा. २७ख/९७४ २. लोकोत्तरम्, ज्ञानभेदः — त्रिप्रकारं ज्ञानं लौकिकं लोकोत्तरं च लोकोत्तरतमं च…तत्र लोकोत्तरं ज्ञानं सर्वश्रावकप्रत्येकबुद्धानां च स्वसामान्यलक्षणपतिताशयाभिनिविष्टानाम् ल.अ.११७क/६४.

'jig rten las 'das pa chen po

वि. महालोकोत्तरः — प्राज्ञेषु वर्तनात् त्रिविधेन च प्रभेदेन । लौकिको हीनलोकोत्तरो महालोकोत्तरश्च सू.अ.२०२ख/१०४.

'jig rten las 'das pa dman pa

वि. हीनलोकोत्तरः — प्राज्ञेषु वर्तनात् त्रिविधेन च प्रभेदेन । लौकिको हीनलोकोत्तरो महालोकोत्तरश्च सू.अ. २०२ख/१०४.

'jig rten las 'das pa'i dge ba'i rtsa bas byung ba

वि. लोकोत्तरकुशलमूलसंभूतम् — दशत्रिसाहस्रशतसहस्रापर्यन्तप्रमाणं महारत्नराजपद्मं प्रादुर्भवति …लोकोत्तरकुशलमूलसंभूतम् द.भू.२६२क/५५.

'jig rten las 'das pa'i dngos grub

पा. लोकोत्तरसिद्धिः, सिद्धिभेदः — इदानीं लोकोत्तरलौकिकसिद्धये देवतालम्बनमुच्यते वि.प्र.८७क/४. २३२.

'jig rten las 'das pa'i chos

लोकोत्तरधर्मः — {'jig rten las 'das pa'i chos rnam par dgod pa} लोकोत्तरधर्मव्यवस्थानता द.भू.२५२ख/४९.

'jig rten las 'das pa'i chos ston pa

वि. लोकोत्तरधर्मदेशिकः, बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…लोकोत्तरधर्मदेशिक इत्युच्यते ल.वि.२०४क/३०७.

'jig rten las 'das pa'i chos rnam par dgod pa

लोकोत्तरधर्मव्यवस्थानता — स कर्मणां कुशलाकुशलाव्याकृततां च…लोकोत्तरधर्मव्यवस्थानतां च…यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५२ख/४९.

'jig rten las 'das pa'i mchog

पा. लोकोत्तरतमम्, ज्ञानभेदः — त्रिप्रकारं ज्ञानं लौकिकं लोकोत्तरं च लोकोत्तरतमं च…तत्र लोकोत्तरतमं ज्ञानं बुद्धबोधिसत्त्वानां निराभासधर्मप्रविचयादनिरोधानुत्पाददर्शनात्सदसत्पक्षविगतं तथागतभूमिनैरात्म्याधिगमात्प्रवर्तते ल.अ.११७क/६४.

'jig rten las 'das pa'i snyoms par 'jug pa'i rdzas

पा. लोकोत्तरं समापत्तिद्रव्यम् — यल्लोकोत्तरं समापत्तिद्रव्यं तदनास्रवम् । एषां च समापत्तिद्रव्याणां ध्यानान्येव भवन्ति, नारूप्याः अभि.भा.६९क/११४०.

'jig rten las 'das pa'i phung po

पा. लोकोत्तरस्कन्धः — इदानीं लोकोत्तरस्कन्धग्रहणाय सांसारिकस्कन्धपरित्यागाय समाधिरुच्यते वि.प्र.३२ख/४.७.

'jig rten las 'das pa'i dbang

पा. लोकोत्तराभिषेकः, अभिषेकभेदः — लौकिकाभिषेकाः उदक…अनुज्ञा इति सप्त, तथोत्तराः कलशः गुह्यः प्रज्ञाज्ञानमिति, लोकोत्तराभिषेक एकादशमः वि.प्र.१५२ख/१.२.

'jig rten las 'das pa'i yang dag pa'i lta ba

पा. लोकोत्तरा सम्यग्दृष्टिः — योनिशो मनस्कारात् तत्त्वार्थविषयं ज्ञानं प्रभवति लोकोत्तरा सम्यग्दृष्टिः, ततस्तत्फलस्य धर्मस्य प्राप्तिः सू.अ.१३३क/६.

'jig rten las 'das pa'i lam

पा. लोकोत्तरमार्गः — लोकोत्तरमार्गसामर्थ्यात् संवृतिज्ञानं भाव्यते यद्व्युत्थितः सत्यालम्बनं विशिष्टतरं लौकिकं ज्ञानं सम्मुखीकरोति अभि.भा.५२ख/१०७१; तेषां तु लोकोत्तरमार्गज्ञानाग्निना दग्धाशेषक्लेशवासनामूलनिःशेषपादपानां भवत्येव अन्त इति विज्ञेयम् प्र.प. ३६-४/९५; लोकोत्तरा गतिः — येन चित्तोत्पादेन सहोत्पन्नेन बोधिसत्त्वोऽतिक्रान्तो भवति…लोकोत्तरां गतिं स्थितो भवति द.भू.१७५क/८.

'jig rten las 'das pa'i shes rab

पा. लोकोत्तरप्रज्ञा — लोकोत्तरप्रज्ञोत्पादनयोग्यता कर्म सू.अ.१४९ख/३२; लोकोत्तरा प्रज्ञा — लोक एव नोपलभ्यते, कुतः पुनर्लोकोत्तरा प्रज्ञा सु.प.२४क/४.

'jig rten lugs

लोकयात्रा, लोकाचारः — {tshig rnams nyid kyi drin gyis ni/} {'jig rten lugs la 'jug par byed} वाचामेव प्रसादेन लोकयात्रा प्रवर्तते का.आ. १.३; लोकसीमा — {'jig rten lugs kyi rjes 'brangs nas} लोकसीमानुरोधिना का.आ.१.९३.

'jig rten shes

= {'jig rten shes pa/}

'jig rten shes pa

•वि. लोकज्ञः — एवं हि बोधिसत्त्वः सत्त्वलोकमारभ्य लोकज्ञो भवति बो.भू.१३४ख/१७३; •सं. = {'jig rten shes pa nyid} लोकज्ञता — अतोऽस्य लोकज्ञता संभवति । लोकज्ञश्च कालवेलामात्रचारी ह्र्यपत्राप्यविभूषितया संतत्या आत्मार्थपरार्थेषु प्रयुज्यते द.भू.१८२क/१२.

'jig rten shes pa nyid

पा. लोकज्ञता — कायेन वचसा चैव सत्यज्ञानेन चासमा । लोकज्ञता हि धीराणां तदन्येभ्यो विशिष्यते सू.अ.२२३ख/१३२; तत्र कतमा बोधिसत्त्वस्य लोकज्ञता बो.भू.१३४क/१७२.

'jig rten gsal bar mdzad pa

वि. लोकप्रद्योतः, बुद्धस्य — उत्पन्नो लोकप्रद्योतो लोकनाथः प्रभंकरः । अन्धभूतस्य लोकस्य चक्षुर्दाता रणंजहः ल.वि.१७१ख/२५९.

'jig rten gsal mdzad

= {'jig rten gsal bar mdzad pa/}

'jig rten gsum

१. त्रिलोकः — {'jig rten gsum na grags shing mi dang lhas mchod pa} ख्यातस्त्रिलोके नरदेवपूज्यः म.व्यु.९५६६; {'jig rten gsum rnam par rgyal ba} त्रिलोकविजयः स.दु.२०९/२०८ २. = {'jig rten gsum po} त्रैलोक्यम् — {'jig rten gsum mchod 'tshang rgya bar} त्रैलोक्यपूज्यं बुद्धत्वम् बो.अ.६.८१; त्रयो लोका एव कामरूपारूप्यधातुलक्षणाः लोकप्रसिद्ध्या वा स्वर्गादिस्वभावाः त्रैलोक्यम्, तत्समुदायो वा बो.प.६.८१; त्रिभुवनम् — {'jig rten gsum gyi gtso bo} त्रिभुवनज्येष्ठः ल.वि.३१ख/४३; त्रिलोकी — परोत्साहः प्रियो यस्य तस्य सत्त्वमहोदधेः । कर्पूरधवलं धत्ते त्रिलोकीतिलकं यशः अ.क.४७.४८.

'jig rten gsum kun mchog

वि. सर्वत्रिलोकसारः, तथागतस्य — वन्दामि बुद्धान्…सर्वत्रिलोकसारान् सु.प्र.९ख/१७.

'jig rten gsum gyi mgon

= {'jig rten gsum mgon/}

'jig rten gsum gyi mgon po

= {'jig rten gsum mgon/}

'jig rten gsum gyi mchog

वि. त्रैलोक्यतिलकः, आर्यमञ्जुश्रियः — त्रैलोक्यतिलकः कान्तः श्रीमान् नक्षत्रमण्डलः ना.स., का.१०४.

'jig rten gsum gyi bram zer gyur pa

वि. त्रैलोक्यब्राह्मणः, बुद्धस्य — बोधिमण्डनिषण्णं तथागतं प्राप्ताभिज्ञं…त्रैलोक्यब्राह्मणम् ल.वि.१७०क/२५५.

'jig rten gsum gyi me long

वि. त्रैलोक्यदर्पणः, श्रीखसर्पणस्य ब.वि.१७२क ।

'jig rten gsum gyi gtso

= {'jig rten gsum gyi gtso bo/}

'jig rten gsum gyi gtso bo

वि. त्रिभुवनज्येष्ठः, बोधिसत्त्वस्य — त्रिभुवनज्येष्ठो लोकमहितः…बोधिसत्त्वस्तुषितवरभवनाच्च्युत्वा ल.वि.३१ख/४३.

'jig rten gsum mgon

वि. त्रैलोक्यनाथः, बुद्धस्य — त्रैलोक्यनाथं जगतः प्रदीपं निरीक्ष्य बुद्धं वरलक्षणाढ्यम् अ.श.१४७ख/१३७.

'jig rten gsum rgyal

त्रैलोक्यराजः लो.को.८०२.

'jig rten gsum gcig gzhon nu'i sku

वि. त्रैलोक्यैककुमाराङ्गः — त्रैलोक्यैककुमाराङ्गस्स्थविरो वृद्धः प्रजापतिः । द्वात्रिंशल्लक्षणधरः कान्तस्त्रैलोक्यसुन्दरः वि.प्र.१५५ख/३.१०५.

'jig rten gsum gnas pa

वि. त्रिलोकस्थः — न च सर्वनरज्ञानज्ञेयसंवादसम्भवः । कालत्रयत्रिलोकस्थैः नरैर्न च समागमः त.स.११६ख/१००८.

'jig rten gsum gnon

ना. त्रैलोक्यविक्रामी, बोधिसत्त्वः — तद्यथा मञ्जुश्रिया च कुमारभूतेन बोधिसत्त्वेन…त्रैलोक्यविक्रामिणा च स.पु.२ख/२.

'jig rten gsum rnam rgyal

= {'jig rten gsum rnam par rgyal ba/}

'jig rten gsum rnam par rgyal ba

वि. त्रिलोकविजयः — मध्ये निवेशयेत् । वज्रपाणिं महाक्रोधं त्रिलोकविजयावहम् स.दु.२०९/२०८; त्रैलोक्यविजयी— कृष्णाम्बरधरः क्रुद्धस्त्रैलोक्यविजयी स.दु.२२५/२२४; द्र. {'jig rten gsum las rnam par rgyal ba/}

'jig rten gsum po

त्रैलोक्यम् — {de ltar 'jig rten gsum po na/} {sems las 'jigs pa gzhan 'ga' med} तस्मान्न कश्चित् त्रैलोक्ये चित्तादन्यो भयानकः बो.अ.५.८; भुवनत्रयम् — {'jig rten gsum po mtha' dag 'di/} {smag rum mun pa nyid du 'gyur} इदमन्धन्तमः कृत्स्नं जायते भुवनत्रयम् का.आ.१.४; त्रिलोकम् — {'jig rten gsum po skrag par mdzad pa} त्रिलोकभयंकरः का.व्यू.२०५ख/२६३; त्रिलोकी — अद्यैव बुद्धत्वमवाप्य शुद्धं त्वं बोधिमेष्यत्यखिलां त्रिलोकीम् अ.क.२५.३७; द्र. {'jig rten gsum/}

'jig rten gsum po skrag par mdzad pa

वि. त्रिलोकभयंकरः, अवलोकितेश्वरस्य — नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय…त्रिलोकभयंकराय का.व्यू.२०५ख/२६३.

'jig rten gsum po skrag mdzad

= {'jig rten gsum po skrag par mdzad pa/}

'jig rten gsum po dbang du byed pa

वि. त्रैलोक्यवशंकरः — {dpal 'jig rten gsum po dbang du byed pa 'phags pa b+hu g+ma'i sgrub thabs} श्रीत्रैलोक्यवशंकरार्यभुग्मसाधनम् क.त.३४३६; {'jig rten gsum po dbang du byed pa'i 'jig rten dbang phyug gi sgrub thabs} त्रैलोक्यवशंकरलोकेश्वरसाधनम् क.त.३४२७.

'jig rten gsum dbang byed

= {'jig rten gsum po dbang du byed pa/}

'jig rten gsum mdzes

= {'jig rten gsum mdzes pa/}

'jig rten gsum mdzes pa

वि. त्रैलोक्यसुन्दरः — त्रैलोक्यैककुमाराङ्गस्स्थविरो वृद्धः प्रजापतिः । द्वात्रिंशल्लक्षणधरः कान्तस्त्रैलोक्यसुन्दरः वि.प्र.१५६क/३.१०५.

'jig rten gsum la mngon par ma chags pa

पा. त्रैलोक्यानभिनिविष्टः, समाधिविशेषः — त्रैलोक्यानभिनिविष्टो नाम समाधिः अ.सा.४३१क/२४३.

'jig rten gsum las rgyal

= {'jig rten gsum las rgyal ba/}

'jig rten gsum las rgyal ba

वि. त्रिलोकविजयी, वज्रधरस्य — अथ वज्रधरः श्रीमान्…त्रिलोकविजयी वीरो गुह्यराट् कुलिशेश्वरः ना.स., का.१.

'jig rten gsum las rnam par rgyal ba

ना. त्रैलोक्यविजयः — {'jig rten gsum las rnam par rgyal ba'i phyag rgya} त्रैलोक्यविजयमुद्रा वि.प्र.१११ख/३. ३५; {'jig rten gsum ni rnam rgyal gyis/} {bdag bsrung la sogs byas nas} त्रैलोक्यविजयेनात्मरक्षादिकं कृत्वा स.दु.२४१/२४०; {'jig rten gsum las rnam par rgyal ba rtog pa'i rgyal po chen po} त्रैलोक्यविजयमहाकल्पराजः क.त.४८२; द्र. {'jig rten gsum rnam par rgyal ba/}

'jig rten gsum las rnam par rgyal ba'i phyag rgya

पा. त्रैलोक्यविजयमुद्रा — वज्रगरुडमुद्रया वज्रामृतं कृत्वा त्रैलोक्यविजयमुद्रया देशाधिपस्यावाहनं कुर्यात् वि.प्र.१११ख/३.३५.

'jig dus

प्रलयः, कल्पान्तः — तस्मिन् पर्यङ्कबन्धेन स्थितो मेरुरिवाचलः । प्रलयोत्तालवेगस्य गतिं वायोर्जहार सः अ.क.३६.६२; {'jig dus spru+in dang mtshungs pa} प्रलयघननिभम् वि.प्र.७५क/४.१४१; द्र. {'jig pa'i dus/}

'jig dus sprin dang mtshungs pa

वि. प्रलयघननिभम्, कृष्णवर्णम् — वज्रं हूँकारपरिणतं पञ्चशूकं प्रलयघननिभं कृष्णवर्णम् वि.प्र.७५क/४.१४१.

'jig bdag nyid

वि. नाशात्मकः — न च नाशात्मकाविष्टौ निरोधौ साश्रवैर्यतः त.स.१००क/८८६.

'jig pa

•क्रि. १. (अवि.) सीदति — सीदतीति सत्…सच्चायं कायश्चेति सत्कायः अभि.भा.२२९ख/७७२; विभवति — संभवति च असंभवयोगेन, विभवति च अविभवयोगेन द.भू.२२२ख/३३; नश्यति — ध्रुवं बुद्धोऽपि नश्यति गु.स.१२३ख/७२; विनश्यति — समुदिता एव उत्पद्यन्ते विनश्यन्ति च त.प.११०ख/६७२; संवर्तते — यथा भाजनलोकः संवर्तते विवर्तते च बो.भू.१३४ख/१७३; प्रध्वंसते — यो हि जनित्वा प्रध्वंसते नैतदेवमिति स मिथ्याप्रत्ययः त.प.१६५क/७८५; प्रलीयते— तदाऽन्यानन्यभेदादि चोद्यं प्रलीयते, नावतरतीत्यर्थः त.प.७४ख/६०२; व्ययते — क्लेशोपक्लेशगणा विदितरूपा एवोदयन्ते व्ययन्ते च त.प. २९७क/१०५६; लुज्यते — लुज्यते प्रलुज्यते तस्माल्लोकः अभि.स.भा.९५क/१२८; नश्यते — बुद्धोऽपि नश्यते ध्रुवम् हे.त.२७ख/९०; शीर्यते— ध्रुवं बुद्धोऽपि शीर्यते गु.स.१२३ख/७२; विशीर्यते — संव्यवहारश्च विचार्यमाणो विशीर्यत एव प्र.अ.२२क/२५ २. (वर्त.; सक.; {gzhig pa} भवि., {bshig pa} भूत., {shigs} विधौ) भ्रश्यति — सहोद्भूतैर्भूतैः भुवनसरणिर्भ्रश्यतितराम् अ.क.८०.५९; भिद्यते — आभिर्बाला भिद्यन्ते मारुतेनेव शालाः ल.वि.१०३ख/१५०; •सं. १. = {nyams pa} नाशः — नाशहेतोः स नाश इति चेत् प्र.अ. ७२ख/८०; विनाशः — {rgyun 'jig pa} प्रबन्धविनाशः अभि.स.भा.८ख/१०; विभवः — {'jig pa'i sred pa} विभवतृष्णा अभि.भा.२२५.२/७८४; संभवं विभवं चैव मोहात्पश्यन्ति बालिशाः ल.अ.१६०क/१०९; प्रलयः — {chags dang 'jig pa dag gis} उत्पत्तिप्रलयाभ्याम् हे.त.१५क/४८; विप्रलयः — प्रशमाभिरामसुखविप्रलयम् । क इवाश्रयेदभिमुखं विलयम् जा.मा.१९४/११३; व्ययः — उदयव्ययप्रसङ्गात् प्र.प. ८९-१/२५२; क्षयः — अन्यथोदयानन्तरमेवास्य क्षयः स्यात् वा.टी.५६ख/९; अभवः — {'byung ba dang 'jig pa la sred pa dang bral ba} वीततृष्णो भवाभवे म.व्यु.२४१७; निवृत्तिः — {skye ba dang gnas pa dang 'jig pa rnams} जन्मस्थितिनिवृत्तयः त.प.२११क/८९२; ध्वंसः — अतोऽस्मिन् द्विविधेऽपि प्रलये वेदस्य ध्वंसः सम्भाव्यते त.प.२००ख/८६७; प्रध्वंसः — {dngos po rnams kyi 'jig pa} प्रध्वंसो भावानाम् ल.अ.१८३ख/१५१; प्रलोपः — {'jig pa'i chos can} प्रलोपधर्मी शि.स.१३२ख/१२८; तिरोभावः — तथा संस्त्याने स्थितिप्रसवयोरभावात् कथं तिरोभावः, विनाशः, तिरोभवनमित्यादिभिः शब्दैर्व्यपदिश्यते त.प.३५३ख/४२६; भेदः अभि.स्फु.१६०ख/८९०; लोपः — {bstan pa 'jig pa} शासनलोपः ल.अ.१३२ख/७९; भ्रंशः — दृष्टिदंष्ट्रावभेदं च भ्रंशं चापेक्ष्य कर्मणाम् । देशयन्ति जिना धर्मं व्याघ्रीपोतापहारवत् अभि.भा. ८९क/१२११; उपरमः — {'du byed dag gi 'jig pa} संस्काराणामुपरमः अभि.स.भा.५३ख/७४; उत्सादः — {yul 'jig pa} देशोत्सादः त.प.२००क/८६७; निदानम् — न चारूप्यधातौ कायोऽस्ति, कुत एव कायनिदानम् अभि.स्फु.२८८क/११३३; संस्त्यानम् — प्रसव उत्पाद उच्यते, संस्त्यानं विनाशः त.प. ३५३ख/४२५; नाशनम् — महामांसेन सर्वेषां नाशनं वज्रजं स्मृतम् गु.स.१२८ख/८२; विनाशनम् — देहबुद्धीन्द्रयादीनां प्रतिक्षणविनाशने । न युक्तं परलोकित्वम् त.स.६८क/६३३; विनशनम् — भावस्वभावप्रच्युतिलक्षणप्रध्वंसापरनामा विनशनं विनाश इति त.प.२२९क/१७३; विघटनम् — तस्माज्झटिति विघटनादसत्यताभिमानः स्वप्नेषु प्र.अ.८३क/९१; विध्वंसनम् — संस्कारविध्वंसनं च करोति द.भू. २२१ख/३२ २. भेदनम् — {grong la sogs pa 'jig pa} ग्रामादिभेदनम् बो.प.५.१०४; शातनम् — कीलोत्पाटन…लोणिकाशातनात्मिकानाम् वि.सू.४६क/५८; उपघातः — व्रीह्यादीनामुपादानमग्न्यादेरुपघातवत् प्र.अ.७०क/७८; विदारणम् — भूतानां च विदारणम् ल.अ.१६१ख/११२; शतनम् — {'jig pa'i chos can} शतनधर्मी बो.अ.८.३०; प्रकिरणम् — द्रुमभेदनप्रकिरणच्छेदाद्बलं वज्रवत् र.वि.३.७ ३. प्रलयः — तदेवं प्रलयकाले त्रयो लोका अविभागं गच्छति त.प.१५१क/२७; युगान्तकाले प्रलयसमये बो.प.१.१४ ४. = {'jig pa nyid} नाशित्वम्, ओ ता — अर्थप्रतीतिसामर्थ्यैः सर्वलोकावधारितैः । लोकप्रसिद्ध्या नाशित्वं बाध्यते सर्ववादिनाम् त.प.१६०ख/७७४; विनाशित्वम्, ओ ता — अनित्यध्वनिकार्यत्वात् क्रमस्यातो विनाशिता त.स.८३क/७६५; भङ्गित्वम्, ओ ता — {skad cig ma 'jig pa} क्षणभङ्गिता त.प.२११क/१३८; •पा. १. संवर्तः, कल्पभेदः — {'du ba dang 'jig pa'i bskal pa} संवर्तविवर्तकल्पाः ग.व्यू.१२६क/२१३; एकामपि जातिम्…अनेकामपि संवर्तविवर्तकल्पामनुस्मरति अभि.स्फु.२६६क/१०८४ २. संवर्तनी — संवर्तन्यः पुनस्तिस्रो भवन्त्यग्न्यम्बुवायुभिः अभि.को.३.१००; {'jig pa'i dus} संवर्तनीकालः अभि.स्फु.३११क/११८५; •वि. = {'jig pa can} नाशी — नाशी च नित्यश्चेति व्याहतम् प्र.अ.१३२क/१४१; नाशिनी — प्रयत्नलभ्या यदयत्ननाशिनी जा.मा.८७/५२; विनाशी — {rig byed 'jig pa} वेदविनाशिनः त.प.२५२ख/९७९; विनाशिनी — न तु असौ स्वतो विनाशिनी त.प.२०६क/१२८; ध्वंसी — {skad cig re rer 'jig pa} प्रतिक्षणध्वंसी त.प.२०७ख/१३२; प्रध्वंसी — उच्चरितप्रध्वंसित्वात् तु शब्दस्य एतदयुक्तम् त.प.१५०ख/७५३; क्षयी — {skad cig 'jig pa'i lus 'di na} क्षणक्षयिणि कायेऽस्मिन् अ. क.१०८.१७४; क्षयिणी — क्षयिणी वेगित्वसम्पद्यस्य वायोरिति बहुव्रीहिः त.प.१४३ख/७३९; भङ्गिनी — कथमसौ धीर्भङ्गिनी प्रसिद्धा त.प.२०६क/१२८; भेदी अभि.स्फु.१६०ख/८९०; अपवर्गी — सर्वमेव हि वस्तूदयानन्तरापवर्गीति प्रसाधितम् त.प.२५६ख/२३०; नश्वरम् — स्वभावत एव भावा नश्वराः हे.बि.१३८-४/५६; विनश्वरम् — भूतस्य…विनश्वरः स्वभावः न्या.टी.५६ख/१३२; प्रभङ्गुरम् — प्रभङ्गुरः प्रस्रवन् बोधिसत्त्वेन कायः प्रत्यवेक्षितव्यः शि.स.१२९ख/१२५; नष्टम् — {'on te sems dang ldan pa'i phyir/} {shes na mi shes 'jig par thal} अथ ज्ञश्चेतनायोगादज्ञो नष्टः प्रसज्यते बो.अ.९.६९; विनष्टम् — न हि तेषां मतेन वर्णा विनष्टाः त.प. २०६क/८८१; भग्नम् — चित्तं हि काश्यप नदीस्रोतःसदृशमनवस्थितमुत्पन्नभग्नविलीनम् शि.स. १३१क/१२६; लुप्तम् — {rnam shes dran pa 'jig pa} लुप्तविज्ञानस्मृतयः त.स.४ख/६७; नाशकः — गुरुबुद्धस्य नाशकः हे.त.२७ख/९०; दारकः — {yod dang med pa'i phyogs 'jig pa} सदसत्पक्षदारकः ल.अ. १६५ख/११८; संवर्तनीयः — {'jig pa'i rang bzhin} संवर्तनीयस्वभावः त.प.२००ख/८६७; सत् — सीदतीति सत्…सच्चायं कायश्चेति सत्कायः अभि.भा. २२९ख/७७२.

'jig pa rgyu dang ldan pa

= {'jig pa rgyu ldan/}

'jig pa rgyu dang ldan par smra ba

= {'jig pa rgyu ldan smra ba/}

'jig pa rgyu ldan

हेतुमन्नाशः, सहेतुकविनाशः — {'jig pa rgyu ldan smra ba} हेतुमन्नाशवादी प्र.वृ.१९०-४-१/६५.

'jig pa rgyu ldan smra ba

हेतुमन्नाशवादी, सहेतुकविनाशवादी — एतेन व्यभिचारित्वमुक्तं कार्याव्यवस्थितेः । सर्वेषां नाशहेतूनां हेतुमन्नाशवादिनाम् प्र.वृ. १९०-४-१/६५.

'jig pa can

वि. नाशी — सर्वजन्मिनां विनाशसिद्धेः जन्मिस्वभावो नाशीति चेत् प्र.वृ.१९०-५/६६; विनाशी — ततः स्वोत्पत्तिस्थानविनाशिनः क्रिया कुतो यदपेक्षं व्यञ्जकं स्यात् प्र.वृ.१८६-१/५३; भङ्गिनी — तेनोपनेतृसंरम्भभङ्गित्वाद् भङ्गिनी मतिः त.स.१०ख/१२७; द्र. {'jig pa/}

'jig pa chen po

महाप्रलयः, चरमध्वंसरूपः प्रलयः — न महाप्रलये नाम जा(ज्ञा)यते पारमार्थिकः त.स./७६४; न महाप्रलय इत्यादि । ज्ञायत इति लोकेन त.प.१५५ख/७६४.

'jig pa nyid

नाशित्वम् — आगमेनापि नाशित्वं बाध्यते त.स.८४क/७७४; विनाशित्वम् — अचेतनत्वकार्यत्वविनाशित्वादिहेतुतः त.स.३ख/५५; वक्तव्यं चैष कः शब्दो विनाशित्वेन साध्यते त.स.८४क/७७५; भङ्गिनीत्वम् — तेनेत्यादिना…बुद्धेर्भङ्गिनीत्वं समर्थयते त.प.२०६क/१२८; अपवर्गित्वम् — भावस्य विनाशसम्भवाद् उदयानन्तरापवर्गित्वमभीष्टम् त.प.२२६ख/१६८.

'jig pa dang mi 'jig pa

भङ्खाभङ्गता — चित्तविचित्रतां च चित्तक्षणलघुपरिवर्तभङ्गाभङ्गतां च…यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५२क/४९.

'jig pa rnam par 'brel ba

व्ययविनिबन्धः — अविद्यानिरोधात्संस्कारनिरोध इति व्ययविनिबन्ध एषः द.भू.२२३क/३३.

'jig pa po

वि. विनाशकः, नाशकर्ता — हेतुः स्याच्च विनाशकः अभि.को.४.३; हेतुरेव विनाशकः स्यात् अभि.भा.४.३.

'jig pa ma mchis

= {'jig pa ma mchis pa/}

'jig pa ma mchis pa

अव्ययः, व्ययाभावः — तथा हि यो रूपस्यानुत्पादो न तद्रूपम् । यो रूपस्याव्ययो न तद्रूपम् अ.सा.२४क/१४.

'jig pa med

= {'jig pa med pa/}

'jig pa med pa

= {'jig med} ।। •वि. अविनाशी — पुनश्चोक्तम्, ‘अविनाशी वा अरेऽयमात्मानुच्छित्तिधर्मा’ इति त.प.१७५क/८०८; अनाशः — ये पश्यन्ति विनायकान् । अनाशगतिनिष्ठान् ल.अ.१४८ख/९५; अविनाशः — अविनाशधर्माप्यकृतस्वभावतः र.वि.१.७९; अनष्टम् — यदयमजातानष्टरूपातिशयोऽव्यवधानदूरस्थानः वा.टी.८६क/४३; अविनष्टम् — अविनष्टा हि ते तथागताः, धर्मप्रकृत्यविनाशधर्मतया ग.व्यू.९३क/१८४; अक्षयम् — {zhi ba myang 'das 'jig pa med pa} शान्तिनिर्वाणमक्षयम् अ.क.३९.२०; अभेद्यम् — योगिनां हि समापत्तिः सुवर्णं जिनधातवः । आभास्वरविमानाश्च अभेद्या लोककारणात् ल.अ.१५०ख/९७; •सं. १. अविनाशः — स चायमवगमोऽत्यन्तादिशान्तस्वभावतया पुद्गलधर्माविनाशयोगेन समासतो द्वाभ्यां कारणाभ्यामुत्पद्यते र.वि.८२क/१४ २. = {'jig pa med pa nyid} अविनाशिता — स सर्वधर्माणामसंक्रान्तितां च अविनाशितां च प्रतीत्य प्रत्ययतया व्यवलोकयति द.भू. २०१क/२२.

'jig pa'i bskal pa

पा. संवर्तकल्पः, कल्पभेदः — यथासमाहिते चित्ते विंशति संवर्तविवर्तकल्पान् समनुस्मरति अभि.स्फु.९३ख/७७०.

'jig pa'i rgyu

पा. नाशहेतुः, विनाशहेतुः — किं भावादर्थान्तरभूतं विनाशं नाशहेतुः करोति, आहोस्विद्भावमेव त.प.२२३क/९१५; विनाशहेतुः — भावस्य विनाशाभावादकिञ्चित्करो विनाशहेतुरिति चर्चितम् त.प.२२३क/९१५.

'jig pa'i ngang can

वि. भङ्गुरम् — सर्वसंस्काराः क्षणभङ्गुराः फलोपभोगपरिक्षयभङ्गुरा विप्रयोगभङ्गुराश्च बो.भू.७८ख/९१; विनश्वरम् — अथ प्रतिक्षणं विनश्वरः स्थापकादन्यथा भवति प्र.अ. ७३क/८१; विशरारु — {skad cig re re la 'jig pa'i ngang can} प्रतिक्षणविशरारवः त.प.२०९क/८८७; द्र. {'jig pa'i ngang tshul can/}

'jig pa'i ngang tshul can

वि. नश्वरम् — स्वकारणादेव कृतकः तथाभूतो जातो यो नश्वरः क्षणस्थितिधर्मा, अन्यतस्तस्य तद्भावनिषेधात् प्र.वृ.१६८-२/११; द्र. {'jig pa'i ngang can/}

'jig pa'i dngos

= {'jig pa'i dngos po/}

'jig pa'i dngos po

तिरोभावः, नाशः — संस्त्याने न द्वयं चान्यत् तत् कथं व्यपदिश्यते । तिरोभावश्च नाशश्च तिरोभवनमित्यपि त.स.४२क/४२६.

'jig pa'i chos can

वि. विनाशधर्मी — दृष्टो घटादीनां भेदनात्मकानां विनाशधर्मिणां बालविकल्पगोचरैः प्रतिविभागः ल.अ.६२क/७; शतनधर्मी — स्वकायं तुलयिष्यामि कदा शतनधर्मिणम् बो.अ.८. ३०; व्ययधर्मि — न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपमुत्पादधर्मि वा व्ययधर्मि वा सु.प.३९ख/१८; प्रलोपधर्म — रूपमायुष्मन्तः प्रलोपधर्म । तस्य निरोधान्निर्वाणमप्रलोपधर्म अ.श.२७०क/२४८; विध्वंसनधर्मा म.व्यु.७३९३.

'jig pa'i chos can ma yin pa

वि. अप्रलोपधर्म — रूपमायुष्मन्तः प्रलोपधर्म । तस्य निरोधान्निर्वाणमप्रलोपधर्म अ.श.२७०ख/२४८.

'jig pa'i chos nyid

व्ययधर्मता — {'jig pa'i chos nyid ma yin pa} अव्ययधर्मता सु.प.३९ख/१८.

'jig pa'i chos nyid ma yin pa

अव्ययधर्मता — या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानामनुत्पादधर्मता अव्ययधर्मता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.३९ख/१८.

'jig pa'i dus

संवर्तनीकालः, प्रलयसमयः — तत्र संवर्तनीकाले कुशलानां कर्मपथानामित्यर्थः अभि.स्फु.३११क/११८५; प्रलयसमयः — युगान्तकाले प्रलयसमये अनलो वह्निः सप्तसूर्योदयसमुद्भूतः बो.प.१.१४; द्र. {'jig dus/}

'jig pa'i spri

संवर्तकाभ्रः — {'jig pa'i sprin dang mtshungs pa gshog rtsa'i phreng ba dag gis nam mkha' rab tu sgrib byed} तुल्याः संवर्तकाभ्रैः पिदधति गगनं पंक्त्यः पक्षतीनाम् ना.ना.२८६ख/१७३.

'jig pa'i tshul can

वि. प्रभङ्गुरम् — कथं निर्विध्यति ? अनित्यतो दुःखतो गण्डतः…प्रभङ्गुरतः सु.प.२५क/५.

'jig pa'i sred pa

पा. विभवतृष्णा, तृष्णाभेदः — येयं तृष्णा पौनर्भविकी नन्दीरागसहगता तत्र तत्राभिनन्दिनी । यदुत कायतृष्णा, भवतृष्णा, विभवतृष्णा चेति प्र.अ.१२६क/१३५; विभवतृष्णाऽपि भावनाहेया । विभवः…त्रैधातुकी अनित्यता । तत्र प्रार्थना विभवतृष्णा अभि.भा.२२५-२/७८४; विभवेच्छा — विभवेच्छा न चार्यस्य सम्भवन्ति अभि.को.५.११.

'jig par bgyid

= {'jig par bgyid pa/}

'jig par bgyid pa

क्रि. विसंभवति — अद्वितीयाश्च भगवन् सर्वधर्माः । परस्परं न जानन्ति न विजानन्ति…न संभवन्ति न विसंभवन्ति शि.स.१४६क/१४०.

'jig par 'gyur

= {'jig par 'gyur ba/}

'jig par 'gyur ba

•क्रि. = {'jig par 'gyur} 1. ( वर्त.) नश्यति — नश्यति शासनं चरिमकाले रा.प. २४१ख/१३९; विनश्यति — रूपविज्ञानसंबद्धं न च कर्म विनश्यति ल.अ.१७८क/१४१; यस्मादभूत्वा भवन्त्यवस्थाः, भूत्वा च विनश्यन्ति त.प.८५ख/६२३; नंक्ष्यति — शस्त्रादिभिश्छेदाज्जरया वा घटादयः । नंक्ष्यन्ति त.स.७८क/७२७; विगच्छति — तदभूत्वा जायते, भूत्वा च विगच्छति त.प.८६क/६२४; प्रतिविगच्छति — इति हि भिक्षवश्चक्षुरभूत्वा भवति, भूत्वा च प्रतिविगच्छति त.प.१४४ख/१७; भ्रश्यति — {rtag pa med pa'i mdza' bshes kyis/} ग्. {yung drung chos kyang 'jig par 'gyur} अशाश्वतेन धर्मेण धर्मो भ्रश्यति शाश्वतः बो.अ.८.८; क्षयं याति — {lus 'di 'jig par 'gyur} अयं कायः क्षयं याति अ.क.२४.१६२; दुष्यति — वक्तृश्रोतृधियोर्भेदाद् व्यवहारश्च दुष्यति त.प.१९६ख/८५७; नश्यते — यदापि नश्यते कार्यं शाठ्यैरपि सुदारुणैः सु.प्र.३९क/७४; अजातशून्यता श्रेष्ठा नश्यते जातशून्यता ल.अ. १६६क/१२०; ध्वस्यते — अथ तैः सह संबद्धं कर्म वै ध्वस्यते नृणाम् ल.अ.१७८क/१४१; निरुध्यते — कर्मक्लेशाम्बुसंभूताः स्कन्धायतनधातवः । उत्पद्यन्ते निरुध्यन्ते तत्संवर्तविवर्तवत् र.वि.१.६१; संक्षीयते — रागद्वेषादयो दोषाः संक्षीयन्तेऽप्रयत्नतः त.स.१२९क/११०५; शीर्यते — शताष्टवारानुच्चार्य वज्रसत्त्वोऽपि शीर्यते गु.स.१२३ख/७२; विशीर्यते — दृष्टमद्वैतमेवात्र व्यवहारो विशीर्यते प्र.अ.१२२ख/१३१; ध्वस्यते — यत्रैव जातं तत्रैव ध्वस्यते अभि.भा. १९२-३/५६९; भज्यते — रूपाद्रूपान्तरं यद्वच्चित्तं संभूय भज्यते ल.अ.१८३क/१५१; प्रलुप्यते — प्रलुप्यते च यद्राष्ट्रं स नृपः शोकमृच्छति सु.प्र.३८क/७२; संवर्तते — भवति महाराज स समयो यदा अयं लोकः संवर्तते शि.स.१३५ख/१३२; *विवर्तते — येन च कर्मक्षयेण लोको विवर्तते द.भू.२४२क/४४ २. (भवि.) नाशयिष्यति — मेखलः शिष्यो दौर्बल्यात् कल्पान्ते नाशयिष्यति ल.अ.१८८ख/१६०; विनाशो भविष्यति — नापि विनाशहेतुवशात् सत्यामपि स्थितौ विनाशो भविष्यतीति शक्यं वक्तुम् त.प. २२३क/९१५; •वि. संवर्तमानः — संवर्तमाने खलु पुनर्लोके द्वितीयस्य सूर्यस्य प्रादुर्भावो भवति शि.स. १३६ख/१३२; नश्वरम् — कार्यं चेत् तदनेकं स्यान् नश्वरं च न तन्मतम् प्र.वा.२.४३; विनष्टम् — आकारवति विज्ञाने सर्वमेतच्च युज्यते । अन्यथा हि विनष्टास्ते भासेरन् स्मरणे कथम् त.स.९९ख/८८०.

'jig par rjes su lta ba

वि. व्ययानुदर्शी— वेदनासु अनित्यतानुदर्शी विहरति, व्ययानुदर्शी विरागानुदर्शी अ.श.२८१क/२५८.

'jig par lta

= {'jig par lta ba/}

'jig par lta ba

पा. विभवदृष्टिः, दृष्टिभेदः — श्रावकाणां सर्वेषामात्मदृष्टिभवदृष्टिविभवदृष्टिसर्वदृष्टिविवर्जितानाम् स.पु.२९क/५१; विनाशदृष्टिः — ।अतस्तेषां तत्र निर्वाणबुद्धिर्भवति । न च महामते विनाशदृष्ट्या निर्वायते ल.अ.१२८क/७४.

'jig par byed

= {'jig par byed pa/}

'jig par byed pa

•क्रि. = {'jig par byed} 1. ( वर्त.) नाशयति — यद्वा प्रध्वंसलक्षणं नाशं कुर्वाणो नाशयति मुद्गरादिवदित्यत्रापि तुल्या एव विकल्पाः पुनरावर्तन्ते त.प.२२७ख/१७०; विनाशयति — {mi rtag pas 'jig par byed} अनित्यता विनाशयति त.प.८६ख/६२५; विनश्यति — येन तत्सिद्ध्युपायोऽपि स्वोक्त्यैवास्य विनश्यति त.स.१०२ख/९०५; निहन्ति — यो हि नाम भवांस्तथागतप्रवचनव्याख्यानव्याजेन…परमार्थसत्यं तथागतानां निहन्ति म.प्र./६५; अवहीयते — {skyo ba'i sems kyang 'jig par byed} संवेगादवहीयते बो.अ.८.७ २. (भवि.) नाशयिष्यति — तावत्कालं स्थिरं चैनं कः पश्चान् नाशयिष्यति त.प.१५०ख/७५३; •वि. = {'jig byed} नाशकः — नाशकः सर्वदुष्टानां वज्रपाणिकुलः स्मृतः गु.स.१२६क/७८; विनाशकः — अथ प्रकृत्या स्थिरात्मा भावः, तथापि तस्य स्वभावान्यथात्वासम्भवान्न कश्चिद् विनाशकः त.प.२२३ख/९१५; नाशनम् — अयोमयकृतं कीलं त्रिवज्रकायनाशनम् गु.स.१२४क/७४; भेत्ता — तद्भेत्तृत्वात् तथागतज्ञानकरुणयोः शक्तिर्वज्रदृष्टान्तेन उपमिता वेदितव्या र.वि.७८ख/९; विगमयिता — स्वभावानाभोगाभ्यां च विगच्छन्ति । न चैषां कश्चिद् विगमयिता द.भू.२२०क/३१; द्र. {'jig pa/} {'jig par byed pa can/} {'jig byed/}

'jig par byed pa can

वि. नाशी — सात्मीभावाच्च मार्गस्य सर्वापक्षालनाशिनः त.स.१२५ख/१०८३; भङ्गविधायिनी — समस्तदुरितारातिवर्गभङ्गविधायिनी त.प.३३०ख/११२९; द्र. {'jig par byed pa/} {'jig byed/}

'jig par byed pa ma yin pa

वि. अविनाशकम् — स्वचित्तदृश्यसंबोधाद् द्वयग्राहः प्रहीयते । प्रहाणं हि परिज्ञानं विकल्प्यस्याविनाशकम् ल.अ.१७२क/१३१.

'jig par byed pa yin

क्रि. विघटयति — अनेन च अनित्यत्वप्रतिज्ञाबाधां विस्तरेणोक्तां विघटयति त.प.१५३क/७५८.

'jig par byed par 'gyur

क्रि. नाशयिष्यति — बाह्यभावापरिज्ञानान्नाशयिष्यन्ति मध्यमम् ल.अ.१७२क/१३०.

'jig par byed ma yin pa

= {'jig par byed pa ma yin pa/}

'jig par mi 'gyur

क्रि. न शीर्यते — न हि शीर्यत इत्युक्तः पुरुषश्च श्रुतावलम् त.स.१०२क/९००; नैव विनश्यति — यन्नादौ क्रियते वेदः पश्चान्नैव विनश्यति त.स.७६ख/७१८.

'jig par med

= {'jig par med pa/}

'jig par med pa

वि. अभेद्यम् — योगिनां हि समापत्तिः सुवर्णजिनधातवः । आभास्वरविमानानि अभेद्या लोककारणात् ल.अ.१८९ख/१६१; द्र. {'jig pa med pa/}

'jig par mdzad pa

= {'jig mdzad/}

'jig byed

= {'jig par byed pa} ।। •क्रि. नाशेति— सोमभास्करयोर्भावा ये नाशेन्ति न ते सुताः ल.अ.१७८क/१४१; •वि. नाशकः — स्थापकमन्तरेण नाशो नाशकमन्तरेणापि स्यात् । स्थापके तु नाशके सति नश्यति प्र.अ.७२ख/८०; विनाशकः — नमस्तेऽस्तु महावीर सर्वदुर्गविनाशक म.मू.९०ख/३; विनाशनः — तं प्रवक्ष्याम्यधिष्ठानं…सर्वसौख्यप्रदातारं सर्वदुःखविनाशनम् सु.प्र.२क/२; प्रमोचनः — {mdud pa thams cad 'jig byed pa} सर्वग्रन्थिप्रमोचनम् अभि.भा. ८६ख/१२०२; नाशिनी — {lus ni 'jig byed pa} अङ्गनाशिनी का.आ.३.१२; वैनाशिकः — वैनाशिको यदा गत्वा ब्रूयाद्यद्यस्ति देश्यताम् ल.अ.१८७क/१५७; •सं. संवर्तः — {'jig byed smin pa'i dmyal bar song bar gyur} संवर्तपाकं नरकं जगाम अ.क.३८.१९.

'jig byed pa

= {'jig byed/}

'jig byed min

= {'jig par byed pa ma yin pa/}

'jig byed smin pa

ना. संवर्तपाकः, नरकः — {'jig byed smin pa'i dmyal bar song bar gyur} संवर्तपाकं नरकं जगाम अ.क.३८.१९.

'jig mi 'gyur

क्रि. न विनश्यति — तस्मादकृत्रिमः शब्दो न कदाचिद् विनश्यति त.स.७७ख/७२६.

'jig med

= {'jig pa med pa/}

'jig med pa

= {'jig pa med pa/}

'jig med tshul

अनाशगतिः — ये पश्यन्ति विनायकान् । अनाशगतिनिष्ठान् ल.अ.१४८ख/९५.

'jig med tshul gyi mthar thug pa

वि. अनाशगतिनिष्ठः — गङ्गायां वालुकासमान् ये पश्यन्ति विनायकान् । अनाशगतिनिष्ठान् वै ते पश्यन्ति तथागतान् ल.अ.१४८ख/९५.

'jig rtsa

वि. ध्वस्तमूलम्, ओ ला — {'jig rtsa'i blo} ध्वस्तमूला मतिः त.स.९७ख/८६७.

'jig tshogs

पा. सत्कायः — सीदतीति सत्…सच्चायं कायश्चेति सत्कायः अभि.भा.२२९ख/७७२; तत्र सत्कायः पञ्चोपादानस्कन्धाः अभि.स्फु.२६८क/१०८७; {'jig tshogs lta ba} सत्कायदृष्टिः अभि.स.भा. ४०क/५५.

'jig tshogs kyi lta ba

= {'jig tshogs lta ba/}

'jig tshogs kyi 'dod chags

पा. सत्कायरागः, रागभेदः — कामरागः…मैथुनरागः…विषयरागः…रूपरागः…सत्कायरागश्चेति । अयं पञ्चविधो रागः श्रा.भू./२०५.

'jig tshogs lta

= {'jig tshogs la lta ba/}

'jig tshogs lta ba

= {'jig tshogs la lta ba/}

'jig tshogs 'dzin pa

वि. सकोपः — {'jig tshogs 'dzin pa'i dka' thub ci} किं तपोभिः सकोपानाम् अ.क.४.४०.

'jig tshogs la lta ba

पा. सत्कायदृष्टिः, दृष्टिभेदः — दृष्टेः पञ्चाकारो भेदः । सत्कायदृष्टिरन्तग्राहदृष्टिः मिथ्यादृष्टिः दृष्टिपरामर्शः शीलव्रतपरामर्श इति अभि.स.भा.४०क/५५; अभि.भा.२२८क/७६५; ज्ञानवज्रेण सत्कायदृष्टिशैले विदारिते । स्रोतःप्राप्तिफलं साक्षात्स चकार अ.क.८०.२८; सत्कायदर्शनम् — स च (मोहः) सत्कायदर्शनम् । विद्यायाः प्रतिपक्षत्वात् प्र.वा.१.२१५; सत्कायदृक्— मोहाकाङ्क्षा, ततो मिथ्यादृष्टिः, सत्कायदृक् ततः अभि.को.५.३२; सत्त्वदृष्टिः — उत्खातमूलां कुरुत सत्त्वदृष्टिं मुमुक्षवः आगमस्य तथाभावनिबन्धनमपश्यताम् प्र.वा. १.२५९.

'jig tshogs la lta ba'i ri'i rtse mo nyi shu mtho ba

विंशतिशिखरसमुद्गतः सत्कायदृष्टिशैलः — कचंगलया विंशतिशिखरसमुद्गतं सत्कायदृष्टिशैलं ज्ञानवज्रेण भित्वा स्रोतापत्तिफलं साक्षात्कृतम् वि.व. १३२क/१.२१.

'jig tshogs la lta ba'i ri'i rtse mo mthon po nyi shu

विंशतिशिखरसमुद्गतः सत्कायदृष्टिशैलः— तेन नाविकेन विंशतिशिखरसमुद्गतं सत्कायदृष्टिशैलं ज्ञानवज्रेण भित्वा स्रोतापत्तिफलं प्राप्तम् अ.श.७८क/६८.

'jig tshogs la lta ba rgyas pa

वि. सत्कायदृष्टियुक्तः — काषायध्वजधारिणो मोहपुरुषाः…सत्कायदृष्टियुक्ताः ल.अ.१५६क/१०३.

'jig tshogs la lta ba las byung ba

वि. सत्कायदर्शनोद्भूतः — समस्तधर्मनैरात्म्यदर्शनात् तत्प्रकाशितात् । सत्कायदर्शनोद्भूतक्लेशौघस्य निवर्तनम् त.स.१२७क/१०९३.

'jig tshogs la lta ba'i chu'i srin pos khrid pa

वि. सत्कायदृष्ट्युदकराक्षसगृहीतः — बतेमे सत्त्वाः कामभवाविद्यादृष्ट्योघसमवसृष्टाः…सत्कायदृष्ट्युदकराक्षसगृहीताः द.भू.१९१ख/१७.

'jig tshogs la lta ba'i rtsa ba can

वि. सत्कायदृष्टिमूलकः — आत्माधिष्ठानप्रवृत्ता ह्येते, सत्कायदृष्टिमूलकत्वात् अभि.भा.३२ख/९९५.

'jig tshogs su lta ba

= {'jig tshogs la lta ba/}

'jig mdzad

वि. भेत्ता — नानादृग्गहनोपगूढविमतिप्राकारभेत्त्रे नमः र.वि.७७ख/७.

'jig bzhin pa

वि. नश्यमानः — नष्टाद्वा पूर्वक्षणादुत्तरस्य क्षणस्योदयः स्यादनष्टान्नश्यमानाद्वा प्र.प./१२३.

'jig la rten pa

वि. ध्वंसभाक् — उत्पादानन्तरं ध्वंसभाजो नैव भवन्ति ते । प्रमेयत्वाभिधेयत्वहेतुतः खारविन्दवत् त.स.१८ख/२०३.

'jig sred

= {'jig pa'i sred pa/}

'jigs

= {'jigs pa/}

'jigs skyob

वि. भयत्राणः — {klu'i 'jigs skyob} नागभयत्राणः, {seng ge'i 'jigs skyob} सिंहभयत्राणः लो. को.८०६.

'jigs skrag

= {'jigs pas skrag pa} वि. भयभीतः — एतेभ्यो भयभीतो येन वा तेन वा निःपलायते शि.स.४७ख/४५; संसारभयभीतेन किं प्रतिसर्तव्यम् ? आह, ‘संसारभयभीतेन…बुद्धमाहात्म्यं प्रतिसर्तव्यम्’ शि.स.८२क/८०; भयार्दितः — भयार्दितानां सत्त्वानां संतिष्ठन्तेऽग्रतः सदा शि.स.१७५ख/१७३; द्र. {'jigs shing skrag pa/}

'jigs skrag pa

= {'jigs skrag/}

'jigs gyur

= {'jigs par gyur pa/}

'jigs gyur pa

= {'jigs par gyur pa/}

'jigs 'gyur

= {'jigs par 'gyur/}

'jigs sgra

= {'jigs pa'i sgra/}

'jigs bsgrags dbyangs kyi rgyal po

ना. भीष्मगर्जितस्वरराजः, तथागतः — भीष्मगर्जितस्वरराजो नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धो लोक उदपादि…विनिर्भोगे कल्पे महासंभवायां लोकधातौ स.पु.१४०क/२२४.

'jigs sngangs

वि. भयानकम् — अथ भैरवम् । दारुणं भीषणं भीष्मं घोरं भीमं भयानकम् । भयंकरं प्रतिभयम् अ.को.१.८.२०.

'jigs can

= {'jigs pa can} ।। •वि. भीरुः — त्रस्ते भीरुभीरुकभीलुकाः अ.को.३.१.२४; भयंकरम् — अथ भैरवम् । दारुणं भीषणं भीष्मं घोरं भीमं भयानकम् । भयंकरं प्रतिभयम् अ.को.१.८.२०; •सं. भीरुः, भयशीला स्त्री — विशेषास्त्वङ्गना भीरुः कामिनी वामलोचना । प्रमदा मानिनी कान्ता ललना च नितम्बिनी ।। सुन्दरी रमणी रामा अ.को.२.६.३.

'jigs bcas

= {'jigs pa dang bcas pa/}

'jigs bcas pa

= {'jigs pa dang bcas pa/}

'jigs chen

= {'jigs pa chen po} ।। •वि. महात्रासः — महात्रासज्वरग्रस्तः पुरीषोत्सर्गवेष्टितः बो.अ.२.४५; महात्रासनः — महात्रासनज्वरस्तेन ग्रस्तो गृहीतः बो.प.२.४५; महाघोरः — कृष्णवर्णं महाघोरं हूँकारं वज्रसंभवम् हे.त.५क/१२; •सं. महाभयम् — को मे महाभयादस्मात्साधुस्त्राणं भविष्यति बो.अ.२.४६.

'jigs chen po

= {'jigs chen/}

'jigs mchog dbyangs

ना. भीष्मोत्तरनिर्घोषः, ऋषिः — दक्षिणापथे समुद्रवेताल्यां नालयुर्नाम जनपदः । तत्र भीष्मोत्तरनिर्घोषो नाम ऋषिः प्रतिवसति ग.व्यू. ३७५क/८५.

'jigs 'jigs

वि. अतिभीषणः, ओ णा — तां च घोषणामतिभीषणां प्रत्यहमुपशृण्वन्तः जा.मा.१२६/७३.

'jigs 'jigs lta

वि. भैरवम् — {gshin rje'i pho nya 'jigs 'jigs lta'i/} {sha tshugs can gyis bzung gyur} भैरवाकारैर्यमदूतैरधिष्ठितः बो.अ.२.४५.

'jigs nyid

= {'jigs pa nyid/}

'jigs nyen

= {'jigs pas nyen pa/}

'jigs lta

वि. भैरवम् म.व्यु.७१७७; द्र. {'jigs par lta ba/} {'jigs 'jigs lta/}

'jigs lta ba

= {'jigs par lta ba/}

'jigs ster

वि. भयदः — वृद्धत्वेऽपि जरामरणदुःखम्, पुनरपि मरणान्ते षड्गतौ भयदं रौरवाद्यम्…दुःखाद् गृह्णाति दुःखम् वि.प्र.२२५ख/२.१२.

'jigs ster ba

= {'jigs ster/}

'jigs dang bcas

= {'jigs pa dang bcas pa/}

'jigs sde

ना. भीमः, पाण्डुपुत्रः — क्रोधो रौद्रात्मतां गतः । भीमस्य पश्यतः शत्रुम् का.आ.२.२८०; भीमसेनः — युधिष्ठिरो धर्मस्य पुत्र इति कथयति, भीमसेनो वायोः, अर्जुन इन्द्रस्य, नकुलसहदेवावश्विनोरिति ल.वि.१४ख/१६.

'jigs sde'i ma

= {chu bo gang+gA} भीष्मजननी, गङ्गानदी छो.को.२९३/रा.को.३.५१६; भीष्मसूः छो.को.२९३/रा.को.३.५१७; द्र. {'jigs pa'i ma/} {'jigs byed bu mo/}

'jigs gnon

= {seng ge} भीमविक्रान्तः, सिंहः छो.को. २९३/रा.को.३.५१४.

'jigs snang

= {'jigs par snang ba/}

'jigs pa

= {skrag pa} ।। •क्रि.; अवि. उत्त्रसति — यदा…अचिन्त्यविषये देश्यमाने नोत्त्रसति न संत्रसति न संत्रासमापद्यते ल.अ.८०ख/२८; बिभेति — किं नु वै हेतुः बाधोपलब्धेः बिभेति हे.बि.१४३-४/६९; •सं. १. भयम् — {dpa' la brten nas 'jigs pa chen po ltar} शूराश्रयेणेव महाभयानि बो.अ.१.१३; नरकादिभयात् प्र.अ.१८-४/४०; भीः — निरपेक्षं समचित्तो निर्भीः सर्वप्रदः…आर्यः सू.अ.२०५क/१०७; भीतिः — उपाध्यायानुशासन्या भीत्याप्यादरकारिणाम् बो.अ. ५.३०; त्रासः — यस्यैव श्रवणात्त्रासस्तेनैव न विना रतिः बो.अ.८.११९; संत्रासः — आशङ्कमानाः परलोकदुःखं मर्तव्यसंत्रासजडा भवन्ति जा.मा.३८८/२२७; त्रासनम् — {'jigs chen} महात्रासनः बो.प.२. ४५; साध्वसम् — अहो पराक्रान्तमपेतसाध्वसं गुणाश्रयं प्रेम परं प्रदर्शितम् जा.मा.११/६; आतङ्कः — पङ्कातङ्कं गणयति बिसास्वादने नैव हंसः अ.क.६२. ३२; दुरितम् — चूडारत्नस्य किरणैर्दुरितक्षयकारिभिः अ.क.३.४०; व्यथा — {'jigs med} निर्व्यथा जा.मा.८/३; विभीषिका — अधरास्वादे दत्त्वा दन्तविभीषिकाम्…तस्या मौनमुद्रामवारयत् अ.क.६४.१३० २. = {'jigs pa nyid} भीरुता — मृद्विन्द्रियाः क्लेशभीरुतया च व्यवकिरन्ति अभि.स्फु.१८६ख/९६१; प्रतिभयता — {'jigs pa dang bcas pa} सप्रतिभयता जा.मा.२४०/१३९; •वि. १. भीरुः — ददाति दानं परलोकभीरुः वि.व.२०२क/१.७६; कातरः — अन्धीकरोति प्रारम्भे रतिस्तत्कालकातरम् अ.क.१०. ९१; चकितः — चौरश्चौरोऽयमित्युच्चैश्चुक्रोश चकितेव सा अ.क.८२.२६ २. = {'jigs su rung ba} भयानकः — न कश्चित् त्रैलोक्ये चित्तादन्यो भयानकः बो.अ.५.८; विभीषणः — {'jigs pa'i sgra yang phyung ba} विभीषणश्च शब्दो निश्चारितः वि.व.२०८ख/१.८३; भीमः — {'jigs pa'i lus} भीमकायः वि.प्र. ७९ख/४.१६३; भीष्मः — {'jigs bsgrags dbyangs kyi rgyal po} भीष्मगर्जितस्वरराजः स.पु.१४०क/२२४; भैरवः — {'jigs pa'i sgra} भैरवशब्दः स.पु.१३२ख/२१०; घोरः — {'jigs par snang ba} घोरदर्शनः वि.व. २९०क/१.११२; प्रतिभयः — बहुप्रतिभयाद् गहनादितस्त्वां ग्रामान्तपद्धतिमनुप्रतिपादयामि जा.मा.२८७/१६७; •( भू.का.कृ.) = {'jigs par gyur pa} भीतः — भीतः त्रस्तः पापकर्मफलात् बो.प.२.५१; भीतेव नौरम्यधिकं चकम्पे जा.मा.१६१/९३; संत्रस्तः — ततोऽसौ जनकायः संत्रस्तः संवेगमापन्नः वि.व. २०३क/१.७७.

'jigs pa brgyad

अष्ट भयानि १ {seng ge'i 'jigs pa} सिंहभयम्, २ {glang chen gyi 'jigs pa} हस्तिभयम्, ३ {me'i 'jigs pa} अग्निभयम्, ४ {sbrul gyi 'jigs pa} सर्पभयम्, ५ {chu'i 'jigs pa} जलभयम्, ६ {lcags sgrog gi 'jigs pa} शृङ्खलाभयम्, ७ {rkun po'i 'jigs pa} चौरभयम्, ८ {sha za'i 'jigs pa} पिशाचभयं च (द्र. बो.को.८९९).

'jigs pa lnga

पञ्च भयानि : १ {'tsho ba med pa'i 'jigs pa} अजीविकाभयम्, २ {tshigs su bcad pa med pa'i 'jigs pa} अश्लोकभयम्, ३ {'chi ba'i 'jigs pa} मरणभयम्, ४ {ngan 'gro'i 'jigs pa} दुर्गतिभयम्, ५ {'khor gyi nang du bag tsha ba'i 'jigs pa} परिषद्शारद्यभयं च बो.भू.१६७क/२२१.

'jigs pa kun sel

वि. सर्वत्रासहरः — अद्यैव शरणं यामि जगन्नाथान्…सर्वत्रासहरान् जिनान् बो.अ.२.४८.

'jigs pa skyob pa

= {'jigs skyob/}

'jigs pa brgyad skyob

= {'jigs pa brgyad las skyob pa/}

'jigs pa brgyad las skyob pa

वि. अष्टभयत्राणः — {'jigs pa brgyad las skyob pa'i sgrol ma'i sgrub thabs} अष्टभयत्राणतारासाधनम् क.त.३६८१.

'jigs pa can

= {'jigs can/}

'jigs pa che

= {'jigs chen/}

'jigs pa che skyed

= {'jigs pa che skyed pa/}

'jigs pa che skyed pa

वि. महाभयः — {'jigs pa che skyed mtshon thogs pa'i/} {lcags kyi skyes pa gnyis} आयसौ पुरुषौ…शस्त्रपाणी महाभयौ वि.व.२१३क/१.८८.

'jigs pa chen po

= {'jigs chen/}

'jigs pa chen po skyed pa

= {'jigs pa che skyed/}

'jigs pa chen po brgyad

अष्ट महाभयानि {'phags pa 'jigs pa chen po brgyad las skyob pa zhes bya ba'i gzungs} आर्याष्टमहाभयतारणीनामधारणी क.त.५४१, ९३१; {'phags pa 'jigs pa chen po brgyad las skyob pa'i sgrol ma'i sgrub thabs} आर्याष्टमहाभयतारणीतारासाधनम् क.त.३४९२.

'jigs pa chen po brgyad 'phrog ma

वि., स्त्री. अष्टमहाभयहरा ब.वि.१७२क ।

'jigs pa nyid

स्तम्भितत्वम् — अप्रतिभात्र पूर्वाधिगतार्थविस्मरणम्, स्तम्भितत्वं च गृह्यते वा.टी.५३क/५; द्र. {'jigs pa/}

'jigs pa ster ba

= {'jigs ster/}

'jigs pa dang bcas

= {'jigs pa dang bcas pa/}

'jigs pa dang bcas pa

•वि. सभयः — अनित्याः खल्वेते कामाः…सभयाः सरणाः सादीनवः सदोषा इति ज्ञात्वा ल.वि.१०६क/१५३; सुनिश्चितं…सभयं शान्तं…धारयाम्येष मानसम् बो.अ.५.५५; •स. = {'jigs pa dang bcas pa nyid} सप्रतिभयता — मा भूदन्यस्यापि कस्यचित्तत्रैवंविधो व्यसनोपनिपात इति रुतविशेषेण सप्रतिभयतां सरसः प्रकाशयामास जा.मा.२४०/१३९.

'jigs pa dang bcas pa nyid

सभयता — स्वस्थानवत् सभयतायामारण्यकस्यैकत्र चीवरे क्रमः वि.सू.२८क/३५; द्र. {'jigs pa dang bcas pa/}

'jigs pa dang spu zing zhes byed pa mi mnga' ba

वि. विगतभयलोमहर्षणः, बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितं यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…विगतभयलोमहर्षण इत्युच्यते ल.वि.२०५क/३०८.

'jigs pa dang bral ba

वि. गतभयः लो.को.८०६.

'jigs pa po

वि. भयानकः — षोडशभुजमष्टास्यं चतुश्चरणं भयानकम् । कपालमालिनं वीरम् हे.त. २३ख/७६; {'jigs pa yang ni 'jigs pa po} भयस्यापि भयानकम् हे.त.२३ख/७८.

'jigs pa byed pa

= {'jigs byed/}

'jigs pa med

= {'jigs med/}

'jigs pa med pa

= {'jigs med/}

'jigs pa med par gyur pa

वि. अभयप्राप्तः — अथ स पुरुषः क्षेमस्वस्तिना तान् कुमारकान् निर्गतान् दृष्ट्वा अभयप्राप्तानिति विदित्वा स.पु.३०क/५२.

'jigs pa med par byed pa

वि. अभयकरः — संप्राप्तोऽस्माकमेष ज्वलदभयकरः कोऽपि चीरीकुमारः बो.अ.१०.१३.

'jigs pa med par mdzad

= {'jigs pa med par mdzad pa/}

'jigs pa med par mdzad pa

वि. निर्भयकरः — {khyod la bsu bas dpal du byed}…{bsten na 'jigs pa med par mdzad} श्रीकरं तेऽभिगमनम्…भजनं निर्भयकरम् श.बु., का.९५.

'jigs pa len

आभीलम् कष्टम् — पीडा बाधा…स्यात् कष्टं कृच्छ्रमाभीलं त्रिष्वेषां भेद्यगामि यत् अ.को.१.११.३.

'jigs pa'i sku

वि. भीमकायः — भीमकायं प्रहसितवदनं…वज्रवेगं प्रेषयेत् वि.प्र.४९ख/४.५२; द्र. {'jigs pa'i lus/}

'jigs pa'i sgra

भैरवशब्दः — लोकधातौ विविधाः शब्दा निश्चरन्ति…तद्यथा हस्तिशब्दा वा…भैरवशब्दा वा शङ्खशब्दा वा स.पु.१३२ख/२१०; विभीषणशब्दः — {'jigs pa'i sgra yang phyung ba} विभीषणश्च शब्दो निश्चारितः वि.व.२०८ख/१.८३.

'jigs pa'i lta stangs

पा. भयदृष्टिः — इदानीं भयदृष्टय उच्यन्ते । इह यदा भृकुटीं कृत्वा क्रोधदृष्टिं दर्शयति तदा तया क्रोधदृष्ट्या भृकुट्या योगिनो भयं प्रकटयति वि.प्र.१८०क/३.१९५.

'jigs pa'i dbang du gyur pa ma yin pa

अभयवशवर्तिता म.व्यु.६४४७.

'jigs pa'i ma

= {chu bo gang gA} भीष्मजननी, गङ्गानदी छो.को.२९३/रा.को.३.५१६; भीष्मसूः छो.को.२९३/रा.को.३.५१७; द्र. {'jigs sde'i ma/} {'jigs byed bu mo/}

'jigs pa'i gzugs can

वि. भीमरूपिणी — {gang bshad 'jigs pa'i gzugs can gyi/} {spyod pa longs spyod phyir ma gsungs} न चर्या भोगतः प्रोक्ता याख्याता भीमरूपिणी हे.त.१५क/४६; द्र. {'jigs pa'i gzugs can ma/}

'jigs pa'i gzugs can ma

वि., स्त्री. घोररूपिणी — घस्मरी पुनः । निःसृत्य उत्तरे द्वारे निषण्णा घोररूपिणी हे.त.२४क/७८; द्र. {'jigs pa'i gzugs can/}

'jigs pa'i lus

वि. भीमकायः — सः प्रेतकाये प्रविष्टोऽसुरेन्द्रः…हसति कहकहं नृत्यते भीमकायः वि.प्र.७९ख/४.१६३; द्र. {'jigs pa'i sku/}

'jigs par gyur pa

वि. भीतः, भयभीतः — सोऽचिन्तयदहो भीताः क्ष्मापतेः क्रूरशासनात्…जालजीविनः अ.क.८.५५.

'jigs par grags pa

ना. भीष्मयशः, बोधिसत्त्वः — तेष्वहं सर्वत्र बोधिसत्त्वजननी भविष्यामि । यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा सिंहस्य…भीष्मयशसः ग.व्यू.२६८क/३४७.

'jigs par 'gyur

क्रि. त्रासमापत्स्यते — यस्य…अवीचिरपि रम्यः स कथं परार्थनिमित्तैर्दुःखोत्पादैर्भवे पुनस्त्रासमापत्स्यते सू.अ.१४२ख/२०; बिभेति — मायासमता चित्तस्योत्पादयितव्या । कोऽत्र बिभेति ? कोऽस्मिन्नुत्त्रस्यति शि.स.११२क/११०.

'jigs par lta ba

वि. भयदर्शी म.व्यु.२४१०; मि.को. १२४ख; द्र. {'jigs lta/}

'jigs par snang

= {'jigs par snang ba/}

'jigs par snang ba

वि. घोरदर्शनः — अयं प्रव्रजितः…दुर्वर्णो घोरदर्शनः वि.व.२९०क/१.११२.

'jigs par bya ba

वि. संत्रासकरः — {'jigs par bya ba'i chos rnams la} संत्रासकरेषु धर्मेषु अ.श.९४ख/८५; द्र. {'jigs byed/}

'jigs par byas

वि. भीषितः । {'jigs par byas te} भीषयित्वा — बन्धयित्वा सकुलिशनागपाशैर्भीषयित्वा स्वशस्त्रैः वि.प्र.४९ख/४.५३.

'jigs par byed

= {'jigs byed/}

'jigs par byed pa

= {'jigs byed/}

'jigs pas skrag

= {'jigs skrag/}

'jigs pas skrag pa

= {'jigs skrag/}

'jigs pas nyen

= {'jigs pas nyen pa/}

'jigs pas nyen pa

वि. भयातुरः, भयभीतः — अथ ते वानरा भयातुरत्वादपयानमार्गमासाद्य…तया स्वस्त्यपचक्रमुः जा.मा.३१७/१८४; भीरुः — {srid pa'i 'jigs pas nyen pa'i skyabs} शरणं भवभीरूणाम् श.बु., का.९८.

'jigs byed

•क्रि. = {'jigs par byed/} {o pa yin} भीषयति — महाकायं यक्षमभिनिर्मिमीय भीषयति उत्त्रासयति बो.भू.८२क/१०४; विघटयति त.प.; •वि. = {'jigs par byed pa} भयंकरः — दम्भारम्भभयंकरे च वदने क्रोधः स्वयं लक्ष्यते अ.क.९३. २१; भयकरः — {'chi ba'i 'jigs pa byed pa} मरणभयकरः वि.प्र.६८क/४.१२१; भीकरः — वज्रभैरवभीकरः वि.प्र.१३८क/१, पृ.३७; भयानकः — {hi hi rnam par 'jigs byed dag} हीहीकारभयानकः हे.त. १२ख/३८; भयप्रदः — खटिकाङ्गारेण लिखेत्सर्पं विकृतं तु भयप्रदम् गु.स.१२९ख/८५; भैरवः मि.को. ३०ख; •सं. १. प्रतिभयम् — मैत्री यतः प्रतिघचित्तमतो विरुद्धं…ह्लादो यतः प्रतिभयमतो विरुद्धम् सू.अ.१८९क/८६ २. = {srin po} भीष्मः, राक्षसः छो.को.२९३/रा.को.३.५१५; •ना. १. भयंकरः, मारपुत्रः — मारस्य पापीयसः पुत्रसहस्रम्…वामे भयंकर आह, ‘भयं हि ते तात भृशं… ल.वि.१५२ख/२२६ २. भीमः, चक्रवर्ती नृपः म.व्यु.३५८४ ३. भीष्मः, गाङ्गेयः श्री.को.१७२ख ४. = {lha chen} भीमः, शिवः बो.को.९००/रा.को.३.५१३ ५. भैरवः, देवः — {'jigs byed chen po} महाभैरवः स.दु.२०७/२०६; {lha rdo rje 'jigs byed la} छो.को.२९३.

'jigs byed rnga

= {rnga bo che} भेरी, दुन्दुभिः — भेरी स्त्री दुन्दुभिः पुमान् अ.को.१.८.६.

'jigs byed chen po

महाभैरवः १. भैरवाणां महाधिपः — अथ महाभैरवो महादेवाधिपतिरष्टभिर्महामातृकाभिः परिवृतो भगवन्तं प्रणिपत्यैवमाह स.दु. २०७/२०६ २. अष्टौ महाभैरवाः — {bcom ldan 'das 'jigs byed chen po ni brgyad po de dag} इत्येते भगवन् अष्टौ (महा)भैरवाः स.दु.२०९/२०८.

'jigs byed 'jigs su rung ba

वि. भैरवभीषणम् — {'jigs byed 'jigs su rung ba'i gzugs} रूपं भैरवभीषणम् वि.प्र.२९क/४.१.

'jigs byed pa

= {'jigs byed/}

'jigs byed bu mo

= {chu bo gang ga} भीष्मसूः, गङ्गानदी — गङ्गा विष्णुपदी जह्नुतनया सुरनिम्नगा । भागीरथी त्रिपथगा त्रिस्रोता भीष्मसूरपि अ.को.१.१२.३२; द्र. {'jigs sde'i ma/} {'jigs pa'i ma/}

'jigs byed ma

•वि., स्त्री. भयकरा — ततो विंशतिवर्षादूर्ध्वं मुद्रा परमभयकरा क्रोधभूताऽसुरांशा इति वि.प्र.१५७क/३.११८; •सं. भैरवी, भैरवस्य मुद्रा — भैरवाणां महाधिपम् । लिखित्वा भैरवीयुक्तम् स.दु.२०९/२०८.

'jigs byed shing rta

ना. भीमरथः, चक्रवर्ती नृपः म.व्यु.३४८५.

'jigs bral

= {'jigs pa dang bral ba/}

'jigs ma

१. पा. भीमा, नाडीविशेषः — नाभिचक्रे चतुःषष्टिनाड्यो भीमादिसंज्ञाभिः, हृदये अष्ट इडादिसंज्ञाभिः वि.प्र.२३९क/२.४६ २. ना. भीमा, योगिनी — एवं योगिन्योऽष्टाष्टका याः कमलवसुदले शस्त्रहस्ताश्च…तत्र प्रथमपत्रे भीमा वि.प्र. ४१क/४.२९; इदानीं भीमादीनां चतुःषष्टियोगिनीनां बीजानि कमलदलेषूच्यन्ते वि.प्र.१३१ख/३.६३ ३. ना. भेरुण्डा श्री.को.१८१क ।

'jigs mi mnga'

= {'jigs mi mnga' ba/}

'jigs mi mnga' ba

अशारद्यम् — निर्भयत्वान्निरास्थत्वात्स्थैर्याद्विक्रमसंपदः । पर्षद्गणेष्वशारद्यं मुनिसिंहस्य सिंहवत् र.वि.१२१ख/९६.

'jigs med

= {'jigs pa med pa} ।। •वि. १. अभयः — यः…स्वयं बुद्ध्वा चाबुधबोधनार्थमभयं मार्गं दिदेश ध्रुवम् र.वि.७७ख/७; शि.स.१२७ख/१२३; निर्भयः — मृत्पात्रमात्रविभवश्चौरासंभोगचीवरः । निर्भयो विहरिष्यामि बो.अ.८.२९; भीताश्च निर्भयाः सन्तु बो.अ.१०.२१; अभीरुः — सर्वधर्माभीरुत्वात् प्रज्ञापारमिता अभीरु कौ.प्र.१४२ख/९५; निर्भीः — नित्यं वनान्तेषु यथा मृगेन्द्रो निर्भीः र.वि.१२०क/९२; अभीकः श्री.को.१६५क; निःसाध्वसः — धर्मार्थे प्रपतामि निश्चितमना निःसाध्वसो जीविते अ.श. १०९क/९९; निर्व्यथः — स्तन्यतर्षादुपसृतान् मातृविस्रम्भनिर्व्यथान् जा.मा.८/३; अकुतोभयः — सर्वाभिज्ञतया स्वस्थो विहरत्यकुतोभयः र.वि.१२१ख/९७; अनुद्विग्नः — {ri dwags kyi tshogs 'jigs pa med cing lam du bag phab te gnas pa} अनुद्विग्नमार्गसुखनिषण्णश्वापदगणम् ना.ना.२६५क/१७; निर्भीतः — प्रतिष्ठाशान्तनिर्भीतं…शीलम् सू.अ.००ख/१०२; २. विशारदः — कश्चिदेव पुरुषः…सर्वशास्त्रविशारदश्च भवेत् अ.सा.३२६क/१८३; तत्रैव रावणोऽन्ये च जिनपुत्रा विशारदाः ल.अ.५७ख/३; •सं. १. = {a ru ra} अभया, हरीतकी — अभयादिसमा इति हरीतक्यादितुल्याः त.प.३३७ख/३९०; {a ru ra'i shing} मि.को.५३क २. अभया, औषधिविशेषः — अस्त्यभया नामौषधिः । तया पञ्च भयानि न भवन्ति । तद्यथा, अग्निना न दह्यते, विषस्य न आक्रमति, शस्त्रेण न क्षण्यते, उदकेन नोह्यते, धूमेन न म्रियते ग.व्यू.३१२क/३९८ ३. = {nye shing} अभीरुः, शतमूली मि.को.५८क ४. पा. अभयम्, वात्सल्याकारप्रभेदः — सप्ताकारं बोधिसत्त्वानां सत्त्वेषु वात्सल्यं प्रवर्तते…अभयं युक्तमखेदमयाचितमनामिषं विस्तीर्णं समञ्चेति बो.भू.१६२क/२१४ ५. = {'jigs pa med pa nyid} निर्भयता — पूजा नृपान्निर्भयता च मृत्योः कृतज्ञभावाद् ग्रहणं च सत्सु जा.मा.३२१/१८७.

'jigs med gyur

= {'jigs pa med par gyur pa/}

'jigs med gyur pa

= {'jigs pa med par gyur pa/}

'jigs med thob

= {'jigs med thob pa/}

'jigs med thob pa

वि. अभयप्राप्तः — अर्हन् क्षीणास्रवो भिक्षुर्वीतरागो जितेन्द्रियः । क्षेमप्राप्तोऽभयप्राप्तः शीतीभूतो ह्यनाविलः वि.प्र.१५६क/३. १०५.

'jigs med pa

= {'jigs med/}

'jigs med 'byung gnas sbas pa

ना. अभयाकरगुप्तः, आचार्यः लो.को.८०९.

'jigs med mdzad

= {'jigs pa med par mdzad pa/}

'jigs med ri la gnas pa

= {'jigs med rir gnas sde/} {'jigs med rir gnas sde} अभयगिरिवासिनः, निकायविशेषः म.व्यु.९०९८.

'jigs med lo ma

= {nye shing} अभीरुपर्णी, शतमूली मि.को.५८क ।

'jigs mdzad

= {'jigs rung} भयंकरम् मि.को.३१; भीषणः लो.को.८०९; द्र. {'jigs byed/}

'jigs gzugs

भीष्मरूपः लो.को.८०९.

'jigs rung

= {'jigs su rung ba/}

'jigs rung bla ma

ना. भीमोत्तरः, कुम्भाण्डाधिपतिः म.व्यु.३४४१.

'jigs rung ma

ना. घोरा, योगिनी — ततो वाराह्याः प्रथमपत्रादौ कङ्काली, कालरात्री, प्रकुपितवदना, कालजिह्वा, कराली, काली, घोरा, विरूपा इति कमलवसुदले शूकरी पत्रदेवी दक्षिणे वि.प्र.४१ख/४.३०; इदानीं भीमादीनां चतुःषष्टियोगिनीनां बीजानि कमलदलेषूच्यन्ते…घोराया र्Ḷ । विरूपाया रं वि.प्र.१३२क/३.६३.

'jigs shing skrag pa

वि. भयभीतः — निमित्तभयभीता निमित्तदर्शनात्सुखाभिलाषनिमित्ते निर्वाणबुद्धयो भवन्ति ल.अ.१२८क/७४; उपचकितः— यथा भृत्यो नित्यमुपचकितमूर्त्तिर्विचरति सू.अ.१६३क/५३; द्र. {'jigs skrag}

'jigs shing skrag par gyur pa

वि. भयभीतः — अवलोकितेश्वरो बोधिसत्त्वो महासत्त्वः…भयभीतानामभयंददः का.व्यू.२२०ख/२८२; द्र. {'jigs shing skrag pa/} {'jigs skrag}

'jigs su rung

= {'jigs su rung ba/}

'jigs su rung ba

= {'jigs rung} वि. भयंकरः — अयं भयंकरः कायः शुष्कः स्थूलास्थिपञ्जरः अ.क.८९.४७; भीषणः — {'jigs rung lus can} भीषणतनुः अ.क.६६.७७; भीमः — {'jigs rung sgra sgrogs} भीमनादः वि.प्र.११२क/१, पृ.९; भीमवदनाः अ.क.९७.३; भैरवः — उद्भूतभैरवघनानिलनिर्मितोर्मिसंपूरिताखिलदिगन्तरघोरघोषः अ.क.८९.१; बीभत्सः — जातविरतिर्भवबीभत्सकुत्सया अ.क.२४.११२; शार्दूलशोणितादिबीभत्सविषयदर्शनादिबलेन त.प. ९६क/६४४; विकरालः — विकरालं कलेवरम् अ. क.८९.४५; करालः — {'jigs su rung ba'i ral pa can} करालकेशरसटाः अ.क.२८.२४; {'jigs rung ral gri yis} करालकरवालेन अ.क.६४.५६; घोरः — घोरं द्वारि स्थितं…ददर्श पुरुषं कालकरालं अ.क.१९.२०; विकटः — प्रकटदशनश्रेणिविकटः प्रनष्टः कायोऽयं अ.क.८९.५१; दारुणः — धनविकलत्वमतीव दारुणम् जा.मा.१३८/८०; उग्रः — रक्षोरूपं विधायोग्रम् अ.क.९१.८; क्रूरः — संकल्पोऽयं द्विजस्यास्य क्रूरः अ.क.५.६१; प्रतिभयः — महान् वनदावः प्रतिभयप्रसक्तनिनदः…संत्रासनो वनचराणाम् जा.मा.१७८/१०२; सप्रतिभयः — भयानकदर्शनं सप्रतिभयनिर्घोषम् जा.मा.३७/२०; •पा. भयानकः, रसविशेषः — इति कारुण्यमुद्रिक्तमलंकारतया स्मृतम् । तथा परेपि बीभत्सहास्याद्भुतभयानकाः का.आ.२.२८४; शृङ्गारवीरकरुणाद्भुतहास्यभयानकाः । बीभत्सरौद्रौ च रसाः अ.को.१.८.१७.

'jigs su rung bar sgyur ba

वि. विकृतम् — {bzhin 'jigs su rung bar sgyur ba} विकृतवदनः म.व्यु.४३८६.

'jigs su rung bla ma

= {'jigs rung bla ma/}

'jigs su rung ma

वि., स्त्री. भयानका ब.वि.१७०ख ।

'jing

१. *वलयः — {chu gter 'jing ni mchog tu bskam} जलधिवलयः शुष्यति परम् अ.क.८०.५९ २. द्वितीयप्रहरः म.व्यु.८२४१; {mel tshe gnyis pa} मि.को. १३३क ३. = {mjing} ग्रीवा — {'jing nub} अग्रीवः म.व्यु.८८६७.

'jib

= {'jib pa/}

'jib pa

क्रि. ( वर्त.; {gzhib pa} भवि., {bzhibs pa} भूत., {'jibs} विधौ) चूषति, द्र. {'jib par byed pa} चूषति श्रा.भू.३५ख/८५.

'jib par byed

= {'jib par byed pa/}

'jib par byed pa

क्रि. चूषति — आहरतीति भुंक्ते । प्रतिनिषेवत्यभ्यवहरति खादति भक्षयति । स्वादयति पिबति चूषयतीति पर्यायाः श्रा.भू.३५ख/८५.

'jibs

क्रि. ( {'jib pa} इत्यस्याः विधौ) ।

'jim

= {'jim pa/}

'jim gong

= {'jim pa'i gong bu} मृत्पिण्डः — मृत्पिण्डदण्डचक्रादि घटो जन्मन्यपेक्षते त.स.१०४क/९१७; देशिनामेव समुदायिनामन्योन्यं समवधानम्, तद्यथा भित्तौ मृत्पिण्डेन मृत्पिण्डान्तरस्य अभि.स.भा.३३ख/४७; तद्यथा महामते मृत्परमाणुभ्यो मृत्पिण्डः न चान्यो नानन्यः ल.अ.६९ख/१८; मृत्तिकापिण्डः — अन्यतमेनाप्युपासकेन तस्मिन्प्रदेशे मृत्तिकापिण्डो दत्तः वि.प्र.१६१क/१.४९; मृद्गुडिका त.प.; कपालः, ओ लम् — यद्येकः समवायः स्यात् सर्वेष्वेव च वस्तुषु । कपालादिष्वपि ज्ञानं पटादीति प्रसज्यते त.स.३१ख/३३०;

'jim ngan gyis yongs su gang ba

( वि.) गूथोडिल्लपरिपूर्णः — सा…लोकधातुरुत्कूलनिकूला मृन्मयी कालपर्वताकीर्णा गूथोडिल्लपरिपूर्णा स.पु. १५९क/२४५.

'jim dum

= {'jim pa'i dum bu} मृच्छकलः, मृत्पिण्डः — मन्त्राद्युपप्लुताक्षाणां यथा मृच्छकलादयः । अन्यथैवावभासन्ते प्र.वा.२.३५५.

'jim pa

१. मृद् {'jim pa'i 'gyur ba} मृद्विकारः त.स.३ख/४८; अन्यथा कुम्भकारेण मृद्विकारस्य कस्यचित् । घटादेः करणात् सिध्येद् वल्मीकस्यापि तत्कृतिः प्र.वा.१.१५; मृत्तिका — कानिचिद् हीनान्यशुचिभाजनानि भवन्ति, न च मृत्तिकाया नानात्वम् स.पु.५०ख/९१ २. कर्दमः, पङ्कः — स तं शब्दं श्रुत्वा कर्दम इव शिलायां प्रस्थाय ल.वि.१२ख/१३; निषद्वरस्तु जम्बालः पङ्कोऽस्त्री शादकर्दमौ अ.को. १.१२.९.

'jim pa bsgongs

मृत्पिण्डः — यद्यभूत्वा भवेच्चक्षू रूपं विज्ञानमेव च । कटमुकुटपटादीनां मृत्पिण्डात् संभवो भवेत् ल.अ.१७९क/१४३; द्र. {'jim gong /}

'jim pa med pa

वि. निष्कर्दमः — अन्यत्रापि निष्कर्दमात् वि.सू.३३क/४२.

'jim pa'i gong bu

= {'jim gong /}

'jim pa'i 'gyur ba

मृद्विकारः — मृद्विकारादयो भेदा नैकजात्यन्वितास्तथा । सिद्धा नैकनिमित्ताश्च मृत्पिण्डादेर्विभेदतः त.स.३ख/४८.

'jim pa'i dum bu

= {'jim dum/}

'jim pa'i bdag nyid

वि. मृन्मयः — {rdo shing 'jim pa'i bdag nyid kyi/} {lha 'di rnams la phyag mi bya} न वन्दयेदिमान् देवान् काष्ठपाषाणमृन्मयान् हे.त.१८ख/५८; द्र. {'jim pa'i rang bzhin/}

'jim pa'i rang bzhin

वि. मृन्मयः, ओ यी — यदा मृन्मयी भवति तदा मध्यशूकस्यौष्ठार्धमुच्छ्रयम् वि.प्र. १३६क/३.७२; द्र. {'jim pa'i bdag nyid/}

'jim pa'i las byed pa

मृत्तिकाकर्मकरः — तत्र शूद्री चतुर्विधा । भूमिचसकः, गोपालः, मृत्तिकाकर्मकरः, गृहादीनां स्थपतिक इति वि.प्र.१६३ख/३.१३१.

'jil

= {'jil ba/}

'jil ba

•स. संक्षयः — मरुत्पतिः । क्षितिमभ्येत्य पप्रच्छ श्रमणान् क्लेशसंक्षयम् अ.क.७८.११; •वि. ओ घ्नः — {dug 'jil ba} विषघ्नः लो.को.८१०.

'jil bar 'gyur

क्रि. बाधिष्यते — स कुलपुत्रो वा कुलदुहिता वा इमां प्रज्ञापारमितां प्रतिबाधिष्यते अ.सा.१६४क/९२.

'ju

= {'ju ba/}

'ju ba

•क्रि. १. (वर्त., भवि. च; {zhu ba} भूत.) [1] अवसीदति — सर्पिमण्डो वा नवनीतमण्डो वा तप्तायां वालुकायामुपनिक्षिप्तोऽवसीदति शि.स.१४२क/१३६ [2] परिपाकं गच्छति — {zos pa dang 'thungs pa dang 'chos pa dang myangs pa rnams legs par bde bar 'ju} अशितपीतखादितास्वादितानि सम्यक्सुखेन परिपाकं गच्छन्ति म.व्यु.७०४०; द्र. {'ju bar 'gyur} 2. * हन्ति — {lcag mas 'ju} लतया हन्ति जा.मा.१११/६५; •सं. परिणामः — {bcud legs par 'ju ba'i 'tshag tu mi 'gyur ba} न सम्यग्रसपरिणामपुष्ट्यादि समासादयति ल.अ.१५४ख/१०१; परिणतिः — परिणतितः पारिणामिकः कवडीकार आहारः, परिणामकाले इन्द्रियमहाभूतपोषणात् अभि.स.भा.३२ख/४५; •वि. विलीनः — {chu'i chu bur ltar byung nas 'jig cing 'ju ba} उदकबुद्बुदवदुत्पन्नभग्नविलीनः शि.स.१२९क/१२४.

'ju ba las gyur

= {'ju ba las gyur pa/}

'ju ba las gyur pa

वि. पारिणामिकः — परिणतितः पारिणामिकः कवडीकार आहारः, परिणामकाले इन्द्रियमहाभूतपोषणात् अभि.स.भा.३२ख/४५.

'ju bar 'gyur

क्रि. परिपाकं गच्छति — येन चाशितपीतखादितस्वादितं सम्यक्सुखेन परिपाकं गच्छति श्रा.भू./२१४; जीर्यते — अन्नं च पानं च तथा च जीर्यते सु.प्र.४८क/९५.

'ju bar 'gyur ba

= {'ju bar 'gyur/}

'ju bar byed

क्रि. १. परिपाचयति — यः कायस्याशितपीतभक्षितं परिपाचयति, अयमुच्यते तेजोधातुः शि.स.१२४क/१२० २. आलम्बते — कियच्छिक्षितः कदाचित् मुञ्चेत्, कदाचिदालम्बते । सुशिक्षितः प्लवन् निरपेक्षस्तरति अभि.भा.८क/८९१.

'ju bar byed pa

= {'ju bar byed/}

'ju sa

आलम्बः — दुर्गतिप्रपातभयभीतानां हस्तालम्बं दातुकामः ग.व्यू.३०७ख/३९५.

'jug

= {'jug pa/}

'jug dka'

•वि. दुष्प्रवेशः; •स. = {'jug par dka' ba nyid} दुष्प्रवेशत्वम् — औदारिकं हि दानं सुप्रवेशत्वात् सुकरत्वाच्च । सूक्ष्मं शीलं ततो दुष्प्रवेशत्वाद् दुष्करत्वाच्च सू.अ.१९८क/९९.

'jug dka' ba

= {'jug dka'/}

'jug 'gyur

= {'jug par 'gyur/}

'jug 'gyur ba

= {'jug par 'gyur/}

'jug sgrub

= {'jug pa'i sgrub pa/}

'jug ngogs

१. तीरम् — तीरोपान्ते वसत्यस्मिन् महर्षिर्वल्कलायनः अ.क.६४.४७; कूलम् — कुलकूलद्वयाबद्धा बन्धुबन्धनयन्त्रणाम् । न सहन्ते तरंगिण्यो रतिशीला हि योषितः अ.क.८९.१३०; तटः, ओ टम् — रजकेनापि…परित्यक्तस्तटान्तरे अ.क.६६.४२; प्रतीरम् — कूलं रोधश्च तीरं च प्रतीरं च तटं त्रिषु अ.को.१.१२.७; पुलिनः, ओ नम् — जलान्वेषी यूथनाथः…तटिन्या वेणुमालिन्याः पुलिनं समुपाययौ अ.क.३०.११ २. तीर्थम्, पुण्यस्थानम् — आत्मैवतीर्थं शुचिमानसानाम् अ.क.६.१७७; {ka na kha la yi 'jug ngogs su} कनखले तीर्थे प्र.अ.२४२-२/५२७ ३. स्रोतः — शून्यतां तोयपात्राणि कूपा निर्जलतामपि । स्रोतांसि सहसा शोषं तस्यापुण्यैः समाययुः अ.क.१०४.१०.

'jug rnyed

= {'jug pa rnyed pa/}

'jug rnyed pa

= {'jug pa rnyed pa/}

'jug tu 'dzud pa

प्रवर्त्तनम् — स्वोपभोगार्थत्वे प्रवृत्तिप्रवर्त्तनयोः वि.सू.३८क/४८.

'jug do

त्रिकम् म.व्यु.४००३.

'jug ldan

= {'jug pa dang ldan pa/}

'jug ldog

= {'jug pa dang ldog pa/}

'jug gnas

= {smad 'tshong ma'i khyim} वेशः, वेश्यागृहम् मि.को.१४०क ।

'jug pa

•क्रि. १. (वर्त., {gzhug pa} भवि., {bcug pa} भूत., {chug} विधौ) [1] प्रक्षिपति — {bum pa gcig gi nang du gzhug} एकस्मिन् घटे प्रक्षिपामि वि.व.२१७क/१.९४; स्थापयति — {mdun na 'don du gzhug} पुरोहितं स्थापयिष्यति वि.व.२१०क/१.८४ [2] प्रेरणार्थे : {byed du 'jug} कारयति प्र.अ.३२क/३७; {'phrog tu 'jug pa} हारयति बो.प.५.१०४; {'dzin du 'jug pa} ग्राहयति बो.भू.६७क/७९ २. (वर्त., भवि. च; {zhugs pa} भूत., {zhugs} विधौ) विशति — न हि निर्गत्य सारङ्गः पुनर्विशति वागुराम् अ.क.१०.८२; प्रविशति — प्रविशत्येभिरिति कृत्वा प्रवेशः अभि.स्फु.२३२ख/१०२१; अनुप्रविशति — कल्पशतं च पूर्वान्तापरान्तोऽनुप्रविशन्ति ल.अ.१०४क/५०; प्रविशते — ग्रहः प्रविशते राष्ट्रे व्याधिर्भवति दारुणः सु.प्र.३८ख/७३; क्रामति — यथा तदन्यं देशं त्यजत्यन्यं देशं क्रामति अभि.स्फु.२०९क/९८२; अवक्रामति — यो ह्यात्मदृष्टिचरितो भवति, सोऽनात्माकारेण नियाममवक्रामति अभि.स्फु.१६९क/९११; अवक्रमति म.व्यु.६९१५; विचरति — ग्. {yul ngor 'jug} विचरत्यनीके वि.व.२०२ख/१.७७; गाहते — {glang po dag ni mtshor 'jug pa} सरसीं गाहते गजः का.आ.२.२१९; {nags rnams dag tu 'jug} गाहन्ते गहनानि अ.क.५०.३२; अवगाहते — स तां नदीमवगाहते शि.स.४८क/४५; अवतरति — {gang mdo sde la yang 'jug} यत्सूत्रेऽवतरति सू.अ.१३१ख/४; अवतारो भवति — {ji ltar na bsgom pa de la 'jug} कथं तस्यां भावनायामवतारो भवति अभि.भा.२४४-३/८९४; प्रस्कन्दति — लक्षणपरिचयज्ञाने चास्य बुद्धिः प्रस्कन्दति, न प्रतीत्यसमुत्पादाविनिर्भागलक्षणपरिचये ल.अ.८०क/२७; वर्त्तते — यथा च प्रधानपुरुषौ दिवि भुवि चान्तरिक्षे च सर्वत्र व्यापितया वर्त्तेते, न तथा व्यक्तं वर्त्तते त.प.१४८क/२२; प्रवर्त्तते — यदि विपर्यासात् नियोगपरादपि वचनान्न प्रवर्त्तते प्र.अ.६क/८; संवर्तते — एवमेव महामते तथागतानां सर्वबुद्धधर्मदेशना निर्वाणप्रवाहानुकूला संवर्तते ल.अ.१४८ख/९४; संप्रवर्तते — स्वविकल्पकल्पिते ह्यर्थे विकल्पः संप्रवर्तते ल.अ.१७७क/१४०; अभिप्रवर्तते — सर्वप्रपञ्चोपशमाद् भ्रान्तो नाभिप्रवर्तते ल.अ.१६७ख/१२२; अनुवर्त्तते — व्यतीताहंकृतिर्ग्राह्यो ज्ञाताऽद्याप्यनुवर्त्तते त.स.१०ख/१२५; परिवर्त्तते — तत्र आपः, दाराः, सिकता, वर्षा इत्यादावसत्यपि वस्तुतो भेदे बहुत्वसङ्ख्या परिवर्त्तते त.प.३५४ख/४२८; विवर्त्तते — बुद्धेर्विशिष्टसंस्कारवशाद्विशिष्यमाणाः प्रज्ञादयो बोधविशेषा विवर्त्तन्ते प्र.अ.७५क/८३; आलीयते — अथ वालीयन्ते उपनिबध्यन्तेऽस्मिन् सर्वधर्माः कार्यभावेन । यद्वालीयते उपनिबध्यते कारणभावेन सर्वधर्मेष्वित्यालयः त्रि.भा.१४९ख/३६; निवेश्यते — सन्निवेशविशेषे च क्षित्यादीनां निवेश्यते त.स.६८क/६३४; अभिसंयुज्यते — ये ते सत्त्वास्तथागतस्य धर्मं भाषमाणस्य शृण्वन्ति धारयन्ति अभिसंयुज्यन्ते स.पु. ४८क/८५; •स. १. प्रवेशः — {grong du 'jug pa} ग्रामप्रवेशः श्रा.भू./३८; {lha'i gnas su 'jug pa'i sgo yang yin} द्वारं प्रवेशाय सुरालयस्य जा.मा.३८७/२२७; अग्निजलप्रवेशादयश्च न हेतुः स्वर्गस्य अभि.भा. ५.७; प्रपतनम् — {chu dang mer 'jug pa} जलाग्निप्रपतनम् अभि.स्फु.१२९ख/८३३; प्रक्षेपः — {dong du 'jug pa} गर्तप्रक्षेपः वि.सू.१७ख/२०; गाहनम् — {chur 'jug pa} जलगाहनम् का.आ.२.२२०; अवगाहनम् — अस्नानदिवसादर्वाक्स्नाने । अभिषेकेण चावगाहनेन वा वि.सू.४४क/५५; विगाहनम् — जकारं परिकीर्तयतो जगत्संसारविशुद्धिविगाहनं नाम प्रज्ञापारमितामुखमवक्रान्तम् ग.व्यू.२७४ख/३५३; ऊढिः — {grur 'jug pa} जलयानौढिः वि.सू.३४क/४३ २. वृत्तिः — {'jug pa ni 'jug pa'o} वर्तनं वृत्तिः र.वि.११५ख/७९; परिवृत्तिः — विपक्षप्रतिपक्षलघुपरिवृत्तिविज्ञप्तिः अभि.स.भा.१६ख/२१; वर्तनम् — अचिन्त्येन प्रकारेण वर्तनं वृत्तिरिति र.वि.११५ख/७९; चरितलाभो दशसु धर्मचरितेषु वर्तनात्तस्यामेव सू.अ. २५६क/१७५; अवतारः — प्रत्यक्षाद्यवतारश्च भावांशो गृह्यते यदा । व्यापारस्तदनुत्पत्तेरभावांशे जिघृक्षिते त.स.६१क/५८१; {de bzhin gshegs pa'i yon tan dang ye shes bsam gyis mi khyab pa'i yul la 'jug pa bstan pa} तथागतगुणज्ञानाचिन्त्यविषयावतारनिर्देशः क.त.१८५; {rnal 'byor la 'jug pa} योगावतारः क.त. ४०७४; अवतरणम् — सर्वज्ञताविहारगोचरावतरणप्रतिपत्तिचित्तः ग.व्यू.३८०ख/९०; निवेशः — अभिप्रेते निवेशार्थं बुद्धेः शब्दः प्रयुज्यते । अनभीष्टव्युदासोऽतः सामर्थ्येनैव सिद्ध्यति त.स.४२ख/४३१; आवेशः — अहो धनार्जनावेशः संतोषविरहान्नृणाम् । सर्वापवादसंवादो निन्द्यानां विपदां पदम् अ.क.१९. १४; समावेशः — उष्णस्पर्श इव शीतमिति कुतस्तेन विषयीकृते विषये समावेशो विपर्यासस्य त.प.२३२क/९३५; अनुप्रवेशः — यथा यथा विनेयानां तत्त्वमार्गानुप्रवेशः सम्भवी तथा तथा भगवतो देशना प्र.अ.२७ख/३१; तत्रानुप्रवेशस्तदवबोधः म.भा.३क/१.७; प्रतिपत्तिः— {spyod pa la 'jug pa'i sa} चर्याप्रतिपत्तिभूमिः बो.भू.५१क/६०; गतिः — {shes pa 'jug pa'i yul yang brgya byin gyi mthus bsgribs pas} शक्रप्रभावाच्च समावृतज्ञानगतिविषयाः जा.मा.२०२/११६; प्रचारः — बालबुद्धिप्रचारेण अज्ञानावृतचेतसा…यत्तु पापं कृतं मया शि.स.९०क/९०; समन्ततः सर्वथा असत्पक्षे प्रचारनिरोधात् बो.प.५.३; प्रस्थानम् — {zhes pa yul dang 'gal ba yi/} {tshig gi 'jug pa} इति देशविरोधिन्या वाचः प्रस्थानम् का.आ. ३.१६६; अवक्रान्तिः — गोत्रं धर्माधिमुक्तिश्च चित्तस्योत्पादना तथा । दानादिप्रतिपत्तिश्च न्यामावक्रान्तिरेव च सू.अ.२६७ख/१६४; प्रणयः — {chos min la 'jug pa'i mi dge ba} अधर्मप्रणयाशिवम् जा.मा.३१०/१८०; प्रणयनम् — नासत्पथप्रणयने रमते मनो मे जा.मा.४८/२८ ३. प्रवृत्तिः — अन्यात्माऽव्यवच्छेदे प्रवृत्तिनिवृत्त्योरभावप्रसङ्गः हे.बि.१४२-५/६७; सप्तसु महामते भूमिषु…प्रवृत्तिनिवृत्तिस्वसामान्यलक्षणपरिचय…बोधिपाक्षिकधर्मविभागः क्रियते मया ल.अ. १४०क/८६; अनुवृत्तिः — प्रतिसंख्याय बोधिसत्त्वकरणीयानुवृत्तावकरणीयनिवृत्तौ च प्रतिसंख्यानबलसंगृहीता प्रज्ञा बो.भू.११४क/१४७ ४. = {'gro ba} क्रमणम् — त्यजनक्रमणात् । यथा तदन्यं देशं त्यजत्यन्यं देशं क्रामति, एवमयमानन्तर्यमार्गं त्यजति विमुक्तिमार्गं क्रामति अभि.स्फु.२०९क/९८२; प्रक्रमणम् — यथागतेन मार्गेण प्रक्रमणम् अभि.भा. ४०क/१०२३; प्रयाणम् म.व्यु.५११७; प्रस्कन्दः म.व्यु.६८१५ ५. अवक्रान्तिः — {mngal du 'jug pa} गर्भावक्रान्तिः अभि.अ.१.६९; अवक्रमणम् — {mngal du 'jug pa} गर्भावक्रमणम् वि.प्र.६१क/४.१०७; आक्रान्तिः — {lhums 'jug pa} गर्भाक्रान्तिः र.वि.१२५ख/१०७ ६. अवतारः — वामन्ये भावे बालभावो भवति…काल्क्ये भावे पूर्वोक्तविधिना मरणं यातीति दशावतारः वि.प्र.२२४ख/२.८ ७. अवतारणम् — समतिक्रामणं संसारविषयादवतारणं बुद्धविषये ल.वि.२०३क/३०७; अवतारणा — निकृष्टमध्योत्तमधर्मतास्थिते सुदेशनावर्जनताऽवतारणा… अवतारणा शासनाभ्युपगमनात् सू.अ.१४३ख/२१ ८. प्रवर्तनम् — दानादिषु सदा प्रवर्तनं कर्म म.टी.२९२ख/१५६; सम्बन्धानुभवापेक्षज्ञेयज्ञानप्रवर्तनादिति हेतुः त.प. १३६ख/७२४; प्रवर्तना — कथं तर्हि प्रवर्तनाकाले तज्ज्ञानम् प्र.अ.२ख/४; प्रेरणम् — धारणप्रेरणक्षोभनिरोधाश्चेतनावशाः प्र.वा.१.२६५; धारणं स्वेच्छावृत्तिर्विषयेषु निवर्त्तनं प्रेरणमभिमते प्र.अ.१४९ख/१६०; इन्द्रियाणां स्वविषये…आयोजनं प्रेरणम् म.वृ./९० ९. = {kun tu spyod pa} वृत्तिः, चरितम् — अन्यवृत्त्युपलम्भेनेत्यादि । अन्येषां वृत्तिः चरितमिति यावत् त.प.१०८ख/६६८ १०. वर्त्मनिः, ओ नी — सम्यक्संबुद्धानां छिन्नवर्त्मनां छिन्नवर्त्मनीनां अ.सा. १२०क/६९; •पा. १. वृत्तिः — पञ्च वृत्तयः । लक्षणवृत्तिः, अवस्थानवृत्तिः, विपर्यासवृत्तिः, अविपर्यासवृत्तिः, प्रभेदवृत्तिः (च) अभि.स.भा.१०५क/१४१; सू.अ.२००ख/१०२ २. पा. प्रस्थानम्, बोधिचित्तभेदः — बोधिचित्तं द्विविधं विज्ञातव्यं समासतः । बोधिप्रणिधिचित्तं च बोधिप्रस्थानमेव च बो.अ.१.१५ ३. आभोगः — मनस्काराश्चेतस आभोगः । आभुजनमाभोगः । आलम्बने येन चित्तमभिमुखीक्रियते त्रि.भा.१५१क/४० ४. (मी.द.) चोदना — चोदनालक्षणो धर्मः । चोदनेति क्रियायाः प्रवर्तकं वचनमाहुः वा.टी.१०४ख/६६; •( वि.) अवतारकः — स ते कुलपुत्र कल्याणमित्रजनकः…सर्वगुणेषु अवतारकः ग.व्यू.३४४क/४१८; प्रवर्त्तकः — चोदनेति क्रियायाः प्रवर्त्तकं वचनमाहुः त.प.२१५क/९००; ओ वर्त्ती — यद्वा, वर्णा एव विशिष्टाः क्रमवर्त्तिनो वाक्यम् त.प.२०९ख/८८९; •कृ. १. ( भू.का.कृ.) वृत्तः — सर्वशब्द इह द्रव्यकार्त्स्न्ये वृत्तो, न तु प्रकारकार्त्स्न्ये न्या.टी.३९क/३१; प्रवृत्तः — न च स्वविषये प्रवृत्तमन्यविषयापहारं रचयितुमलम् प्र.अ. ३क/५; सम्प्रवृत्तः — तत्रैव हि विवादोऽयं सम्प्रवृत्तः त.स.१००क/८८४; प्रवर्तितः — शाश्वतं हि सकर्तृत्वं वादमात्रप्रवर्तितम् ल.अ.१६९क/१२५; {zhing nas zhing la 'jug pa'i chu} धारां क्षेत्रात् क्षेत्रप्रवर्त्तिताम् अ.क.४१.४९; गतः — अन्यत्रगतचित्तोऽपि चक्षुषा रूपमीक्षते प्र.वा.२.१७५; प्रस्थितः — अन्यः पुनस्तत्प्राप्तये प्रस्थितो गच्छत्येव बो.प.१.१६ २. ( व.का.कृ.) प्रवर्त्तमानः — स प्रवर्त्तमानो निवर्त्तमानश्च धर्मो धर्मिणोऽर्थान्तरभूतो वा स्यात्, अनर्थान्तरभूतो वा त.प.१५३क/३०; नियोजयमानः — मित्रसममात्मानं सर्वसत्त्वेषु नियोजयमानः शि.स.१७क/१७; प्रविशन्ती — तस्य मार्गे सूचीं ध्यायात् प्रविशन्तीं वह्निरूपिणीम् हे.त.२७ख/९२.

'jug pa na

प्रवर्त्तमानः — एवं ह्येकादिव्युदासेन प्रवर्त्तमानः सर्वशब्दः त.प.३३६क/३८६; धर्मोऽध्वसु प्रवर्तमानः अभि.भा.२३९ख/८०६.

'jug par

प्रवेशितुम् — कुशः कुमारोऽन्तःपुरं प्रवेशितुमारब्धः वि.व.१९२क/१.६६; प्रवर्त्तयितुम् — न हि शब्दः क्वापि न प्रवर्त्तयितुं शक्यः प्र.अ.२४५-५/५३५.

'jug pa can

वि. वृत्तिकः — स्वाभाविकसांभोगिकनैर्माणिककायवृत्त्या भिन्नवृत्तिकः सू.अ.१५९क/४७; वाहिनी — पूर्वसंस्कारवाहिनी…दयोत्पत्तिः प्र.अ. १२९क/१३८.

'jug pa bcu

दशावताराः — वामन्ये भावे बालभावो भवति…काल्क्ये भावे पूर्वोक्तविधिना मरणं यातीति दशावताराः वि.प्र.२२४ख/२.८.

'jug pa bcu pa

= {khyab 'jug} दशावतारः, विष्णुः छो. को.२९४/रा.को.२.६९६.

'jug pa rnyed

= {'jug pa rnyed pa/}

'jug pa rnyed pa

•स. वृत्तिलाभः — तेनाहिता या वासना तस्याः परिपाकः स्वानुरूपः कार्योत्पादने वृत्तिलाभः त.प.१०७क/६६४; कर्म तद्भावनां तस्या वृत्तिलाभं ततः फलम् । नियमेन प्रजानाति बुद्धादन्यो न सर्वथा अभि.भा.९५क/१२३२; •वि. लब्धवृत्तिः — रूपस्य चित्तादेवोत्पत्तिस्तद्विपाकहेतुपरिभावितात् लब्धवृत्तितः अभि.भा.६८क/११३७.

'jug pa stong pa

पा. अवतारशून्यता, समाधिविशेषः — अभिमुख्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितस्य बोधिसत्त्वस्य अवतारशून्यता च नाम समाधिराजायते द.भू.२२४क/३४.

'jug pa dang ldan

= {'jug pa dang ldan pa/}

'jug pa dang ldan pa

वि. वृत्तिभाक् — वृत्तौ वानेकमेतन्न हि भवति सकृत् सर्वथा वृत्तिभाजाम्, तालादीनां फलानां बहुषु बहुविधेष्वाश्रयेष्वेकभावः वा.टी. ७१ख/२७.

'jug pa dang ldog pa

= {'jug ldog} प्रवृत्तिनिवृत्ती — सप्तसु महामते भूमिषु…प्रवृत्तिनिवृत्तिस्वसामान्यलक्षणपरिचय…बोधिपाक्षिकधर्मविभागः क्रियते मया ल.अ.१४०क/८६; {'khor ba'i lam la 'jug pa dang de las ldog pa lta bu} छो.को.२४८.

'jug pa dang bral ba

विवृत्तिः — {rang 'jug pa dang bral ba} स्वयं विवृत्तिः वि.सू.६६क/८३.

'jug pa po

वि. प्रवर्त्तकः — स्थित्वा च प्रवर्त्तनम(भिमतं) प्रेक्षावता केनचित् प्रवर्त्तकेन भवितव्यम् प्र.अ.३१क/३५.

'jug pa med

= {'jug pa med pa/}

'jug pa med pa

अवृत्तिः — सर्वसामर्थ्यरहितस्य तु सामर्थ्यनिबन्धनस्य कस्यचिदपि शब्दस्यावृत्तेः वा.टी.५७क/१०; प्रवृत्त्युपरमः — {'jug pa med pa'i phyir 'gog pa'o} प्रवृत्त्युपरमत्वान्निरोधः अभि.भा.५०क/१०६१.

'jug pa yin

क्रि. वर्तते — तथागतस्य वर्तन्तेऽनाभोगेनैव देशनाः त.स.६७ख/६३२; प्रवर्त्तते — विधिरूपावसायेन मतिः शाब्दी प्रवर्त्तते त.स.३४ख/३५९; अनुवर्तते —यथासंकेतमेवातः शब्दा बुद्धय एव च । विभागेनानुवर्तन्ते विनैकेनानुगामिना त.स.२९क/३०८; निवेश्यते — अनेकोऽपि यद्येककार्यकारी य ईक्ष्यते । तत्रैकधर्मारोपेण श्रुतिरेका निवेश्यते त.स. ३८ख/३९९.

'jug pa las byung ba can

वि. प्रावेशिकम् — विमोक्षप्रावेशिकानीति । ‘प्रवेशा एव प्रावेशिकानि’ इति स्वार्थवृद्धिविधानात् । प्रवेशे भवानि वा अभि. स्फु.३०९ख/११८३.

'jug pa shas che

= {'jug pa shas che ba/}

'jug pa shas che ba

उद्भूतवृत्तिः — न चेच्छक्नोति क्लेशस्योद्भूतवृत्तित्वात् अभि.भा.७८ख/११७४.

'jug pa'i grub pa

= {'jug pa'i sgrub pa/}

'jug pa'i sgo

पा. अवतारमुखम् — उक्ते द्वे अवतारमुखे । ताभ्यां तु समाधिर्लब्धा अभि.भा.११ख/९०२.

'jug pa'i sgrub pa

पा. प्रस्थानप्रतिपत्, प्रस्थानप्रतिपत्तिः — उद्देशे षट्स्वभिज्ञासु सर्वाकारज्ञतानये प्रस्थानप्रतिपज्ज्ञेया महायानाधिरोहिणी अभि.अ.१. ४६; यस्मात् संनाहप्रस्थानप्रतिपत्तिभ्यां युक्तः तस्मात् महासत्त्वव्यपदेश इति ह.टी./३१०; द्र. {'jug pa'i bya ba/}

'jug pa'i rten

पा. प्रवृत्तेराश्रयः, षडिन्द्रियाणि — प्रवृत्तेराश्रयोत्पत्तिस्थितिप्रत्युपभोगतः । चतुर्दश तथान्यानि निवृत्तेरिन्द्रियाणि वा अभि.को.२.६; प्रवृत्तेराश्रयः षडिन्द्रियाणि अभि.भा.२.६.

'jug pa'i de kho na

पा. प्रवृत्तितत्त्वम्, तत्त्वप्रभेदः — कथं त्रिविधे मूलतत्त्वे सङ्ग्रहतत्त्वं वेदितव्यम् ? निमित्तस्य विकल्पस्य नाम्नश्च द्वयसङ्ग्रहः ।…सम्यग्ज्ञानसतत्त्वस्य एकेनैव च सङ्ग्रहः म.भा.१३क/३.१३.

'jug pa'i de kho na nyid

= {'jug pa'i de kho na/}

'jug pa'i de bzhin nyid

पा. प्रवृत्तितथता, तथताभेदः — सत्यव्यवस्थानं तु सप्तविधां तथतामाश्रित्य प्रवृत्तितथतां लक्षणतथतां विज्ञप्तितथतां संनिवेशतथतां मिथ्याप्रतिपत्तितथतां (विशुद्धितथतां) सम्यक्प्रतिपत्तितथतां च सू.अ.२४४ख/१६१.

'jug pa'i rnam par shes pa

पा. प्रवृत्तिविज्ञानम्, चक्षुरादिषड्विज्ञानसमूहः — तत्र प्रवृत्तिविज्ञानं कुशलाकुशलम् आलयविज्ञाने विपाकवासनां निःष्यन्दवासनां चाधत्ते त्रि.भा.१४९क/३५.

'jug pa'i bya ba

पा. प्रस्थितिक्रिया, प्रस्थानप्रतिपत्तिः — चित्तोत्पादोऽववादश्च निर्वेधाङ्गं चतुर्विधम् । आधारः प्रतिपत्तेश्च धर्मधातुस्वभावकः ।। आलम्बनं समुद्देशः संनाहप्रस्थितिक्रिये । संभाराश्च सनिर्याणाः सर्वाकारज्ञता मुनेः अभि.अ,१.७; द्र. {'jug pa'i sgrub pa/}

'jug pa'i tshul khrims

पा. प्रवृत्तिशीलम्, शीलभेदः — कतमद् बोधिसत्त्वस्य सर्वाकारं शीलम् ? तत् षड्विधं सप्तविधं चैकध्यमभिसंक्षिप्य त्रयोदशविधं वेदितव्यम्…कुशलसंग्रहात् सत्त्वार्थकरणाच्च प्रवृत्तिशीलम् बो.भू.१००क/१२७.

'jug pa'i mtshan nyid

पा. प्रवृत्तिलक्षणम्, विज्ञानभेदः — त्रिविधं विज्ञानं प्रवृत्तिलक्षणं कर्मलक्षणं जातिलक्षणं च ल.अ.६९ख/१८.

'jug pa'i yan lag

प्रवृत्त्यङ्गम् — अर्थसंशयोऽपि हि प्रवृत्त्यङ्गं प्रेक्षावताम् । अनर्थसंशयो निवृत्त्यङ्गम् न्या.टी.३७क/१३.

'jug pa'i yul

प्रवृत्तिविषयः — प्रवर्त्तकत्वमपि प्रवृत्तिविषयप्रदर्शकत्वमेव । न हि पुरुषं हठात् प्रवर्त्तयितुं शक्नोति विज्ञानम् न्या.टी.३७ख/१८.

'jug pa'i yul du byas

= {'jug pa'i yul du byas pa/}

'jug pa'i yul du byas pa

वि. प्रवृत्तिविषयीकृतः — तत्र योऽर्थो दृष्टत्वेन ज्ञातः स प्रत्यक्षेण प्रवृत्तिविषयीकृतः न्या.टी.३८क/२०.

'jug pa'i sa

पा. अवतारभूमिः — तत्र यश्चायमवतारस्य स्वभावः, यच्च व्यवस्थानम्, यानि चेमान्यवतीर्णानां लिङ्गानि । ये चेमे अवतीर्णाः पुद्गलाः तत्सर्वमभिसंक्षिप्यावतारभूमिरित्युच्यते श्रा.भू.१४ख/३२.

'jug pa'i sems

पा. प्रस्थानचित्तम्, बोधिचित्तभेदः — बोधिचित्तं सुखदमिति प्रणिधानचित्तं प्रस्थानचित्तं च वि.प्र.२४१क/२.५०; प्रस्थानचेतः — बोधिप्रणिधिचित्तस्य संसारेऽपि फलं महत् । न त्वविच्छिन्नपुण्यत्वं यथा प्रस्थानचेतसः बो.अ.१.१७.

'jug par dka' ba

= {'jug dka'/}

'jug par bgyi

कृ. अवतरितव्यम् — ततो देवेन स्नानप्रयतेन तां पुष्करिणीमेकेन सोपानेनावतरितव्यम् वि.व.२११ख/१.८६.

'jug par bgyid

= {'jug par bgyid pa/}

'jug par bgyid pa

•क्रि. प्रविशति — तत्कथं भगवन् अवीचौ महानरकेऽवलोकितेश्वरो बोधिसत्त्वो महासत्त्वः प्रविशति का.व्यू.२०४ख/२६२ •वि. प्रवेशनः — मोक्षस्य प्रवेशनम्…सर्वज्ञज्ञानस्य अक्षयं निर्देशं श्रोतुमिच्छामि का.व्यू.२३०ख/२९३.

'jug par 'gyur

= {'jug 'gyur} ।। •क्रि. १. [1] (वर्त.) वर्तते — कथं भूमिषु वर्तते त.स.१०४क/९१६; सोऽन्यविषये यदि वर्त्तते प्र.अ.२१क/२४; प्रवर्त्तते — तदा तयोः प्राप्तिपरिहाराय प्रवर्त्तते त.प.१५ख/४७७; बुद्धयोऽर्थे प्रवर्त्तन्तेऽभिन्ने भिन्नाश्रया इव प्र.वा.२. १०८; संप्रवर्त्तते — अयोनिशो विकल्पेन विज्ञानं संप्रवर्तते ल.अ.१५९ख/१०७; आलयं हि समाश्रित्य मनो वै संप्रवर्त्तते ल.अ.१६९क/१२५; अनुवर्त्तते — अन्यथा ह्यनुवृत्तान्नाज्ञानं स त्वनुवर्त्तते त.स.९१क/८२३; प्रवृत्तिः प्राप्नोति — तदा…प्रतिपत्तुः सर्वदा ज्ञानप्रवृत्तिः प्राप्नोति त.प.१९७ख/८६०; अवतरति — धीमन्तोऽवतरन्त्याशु सकलं बुद्धगोचरम् र.वि.१२६ख/१११; उत्तरति — ये चेदं ज्ञानं गम्भीरं शृण्वन्ति तव नायक । श्रुत्वा च अधिमुच्यन्ते उत्तरन्ति च स.पु.११३क/१८१; विशति — मारक्लेशादिनाशं विशति दशबलमिति शून्यताबिम्बम् वि.प्र.६७क/४. ११८; निविशते — अतीतानागतेऽप्यर्थे सामान्यविनिबन्धनाः । श्रुतयो निविशन्ते प्र.वा.२.३४; आविशति — तेजश्च श्रियं च लक्ष्मीं चास्माकं कायेष्वाविशन्ति सु.प्र.१५ख/३६; प्रपद्यते — {mngal du 'jug par 'gyur} गर्भे प्रपद्यते सु.प्र.३७ख/७१ [2] वर्त्तेत — तदा तत्र दृश्येरन्, वर्त्तेरन् वा त.प.३०४क/३२२; प्रवर्त्तेत — स्वातन्त्र्येण प्रवर्त्तेत सर्वत्र ज्ञेयमण्डले त.स.१२४ख/१०७९; यदि यथालम्बनमेव प्रवर्त्तेरन्, एवमालम्बनवशात् प्रवृत्तः स्युर्यथा नीलादिज्ञानम् त.प.१०८क/६६७; तेनेच्छातः प्रवर्त्तेरन् नेक्षेरन् बाह्यमक्षजाः प्र.वा. २.१७६; निविशेत — अन्यथाऽपवादसमाक्रान्ते विषये कथमुत्सर्गो निविशेत त.प.२४६क/९६४; प्रवृत्तिः स्यात् — तत्कथं प्रेक्षावतस्तथाभूतेनागमेन प्रवृत्तिः स्यात् त.प.२११ख/८९३ २. (भवि.) वर्तिष्यते — नन्वात्मग्रहमेवायं परित्यज्य दोषपरिहाराय वर्त्तिष्यते प्र.अ.१४३क/१५२; प्रवर्तिष्यते — स्वयमेव फलाभिलाषात् प्रवर्त्तिष्यते प्र.अ.७क/९; संप्रवर्त्स्यति — कथं स दुष्कृते कर्मणि संप्रवर्त्स्यति सू.अ.१४२क/१९; आवेक्ष्यति — तेजश्च श्रीश्च लक्ष्मीश्चास्माकं कायमावेक्ष्यन्ति सु.प्र.३४क/६५; प्रवेक्ष्यति — {ma'i rum du 'jug 'gyur} मातुः कुक्षौ प्रवेक्ष्यति सु.प्र. ३७ख/७१; प्रवृत्तिर्भविष्यति — यद्येवम्, वेदेऽप्यनेन एव न्यायेन प्रवृत्तिर्भविष्यति त.प.२११क/८९२.

'jug par 'gyur ba

= {'jug par 'gyur/}

'jug par 'dod

= {'jug par 'dod pa/}

'jug par 'dod pa

प्रवृत्तिकामः — सर्वेवायमागममनागमं वा प्रवृत्तिकामोऽन्वेषते प्रेक्षापूर्वकारी न व्यसनेन प्र.वृ.१९४.१/७३.

'jug par bya

१. क्रि. [1] प्रवर्तेत — वृद्धाप्रवृत्तावत्र नवकः प्रवर्तेत वि.सू.४८ख/६१; प्रवर्त्तताम् — तिष्ठतु प्रसङ्गः । शास्त्रं प्रवर्त्तताम् अभि.भा.२२७ख/७६४; अवगाहेत — सगौरवः सप्रतीशो नीचचित्तोऽवगाहेत वि.सू.५९ख/७६; प्रविशेत् — {gtsug lag khang du 'jug par bya} विहारं प्रविशेत् वि.सू.७१क/८८ [2] (भवि.) अवतारयिष्यामि — तं तस्मिन्नेव ऋद्धिबलेनावर्जयिष्यामि…अवतारयिष्यामि परिपाचयिष्यामि स.पु.१०८क/१७३ २. = {'jug par bya ba/}

'jug par bya ba

•कृ. प्रवर्त्तितव्यम् — ततः स्वयं वा निरूप्य प्रवर्त्तितव्यं निरूपकप्रेरणया गत्यन्तराभावात् प्र.अ.१६-५/३६; अवश्यं च प्रवर्त्तितव्यं त्वागमात् त.प.१३५ख/५; •स. अवतारणम् — अचिन्त्यबुद्धधर्मालोकप्रभावनाज्ञानभूम्यवतारणाय द.भू.१६८ख/२; अवतरणम् — तस्य अवतरणम् । अवतीर्यते तस्मिन् वा अनेनेत्यवतारो मार्गः बो.प.१.१.

'jug par byed

= {'jug par byed pa/}

'jug par byed pa

= {'jug byed} ।। •क्रि. = {'jug par byed} क्रामति — उदारेष्वस्य सर्वभोगपरिभोगेषु चित्तं क्रामति बो.भू.५क/३; अवक्रामति — सम्यक्त्वञ्च न्याममवक्रामति श्रा.भू.१३क/२७; प्रस्कन्दति — {sems 'jug par byed} चित्तं प्रस्कन्दति श्रा.भू.१३४क/३४@३४६; विशति — रागोदग्रविषा विशन्ति विषमध्वान्तां भुवं भोगिनः अ.क.८८.३८; गाहते — दीप्ताङ्गारप्रकरगहनं गाहते दुर्गमार्गम् अ.क.२४.१६३; प्रवर्त्तते — {tshig rnams nyid kyi drin gyis ni/} {'jig rten lugs la 'jug par byed} वाचामेव प्रसादेन लोकयात्रा प्रवर्त्तते का.आ.१.३; प्रतिपद्यते — यथातुरः सुभैषज्ये संसारे प्रतिपद्यते । आतुरे च यथा वैद्यः सत्त्वेषु प्रतिपद्यते सू.अ.१८९क/८७; प्रवर्त्तयति — न हि चोदनाऽनर्थे प्रवर्त्तयति त.प.२१५क/९०१; अवतीर्यते — अवतीर्यते तस्मिन् वा अनेनेत्यवतारो मार्गः बो.प.१.१; अवतारयति — आवर्जयित्वा वा ऋद्धिप्रातिहार्येण सत्त्वान् बुद्धशासनेऽवतारयति बो.भू.४०क/४६; प्रवेशयति — रूपकायमात्मकाये प्रवेशयति बो.भू. ३७क/४३; •सं. १. प्रवेशनम् — तद्यथा कम्पनं…सर्वरूपकायप्रवेशनं…इत्येवंभागीया ऋद्धिः पारिणामिकीत्युच्यते बो.भू.३५ख/४० २. प्रवर्तनम् — अर्थचर्या प्रवर्तकः । कुशले प्रवर्तनात् सू.अ. २१०क/११३; प्रवर्त्तननिवर्त्तने प्र.अ.२३क/२६ ३. अवतारणम् — तथागतज्ञानदर्शनावतारणहेतुनिमित्तं सत्त्वानां तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धो लोक उत्पद्यते स.पु.१७ख/२७ ४. आभुजनम् — मनस्काराश्चेतसः आभोगः । आभुजनमाभोगः त्रि.भा.१५१क/४० ५. = {'jug par byed pa nyid} प्रवर्त्तकत्वम् — प्रदर्शिते चार्थे प्रवर्त्तकत्वमेव प्रापकत्वम्, नान्यत् न्या.टी.३७ख/१७; •वि. प्रवर्त्तकः — ‘चोदना’ इति च क्रियायाः प्रवर्त्तकं निवर्त्तकं च वाक्यमाहुः त.प.१३१ख/७१३; अर्थचर्या प्रवर्तकः । कुशले प्रवर्तनात् सू.अ.२१०क/११३; अवतारकः — तद्यथाऽनुग्राहको ग्राहकः अवतारकोऽनुवर्तकश्च बो.भू.६७क/७९; प्रेरकः — विज्ञानं मार्गः प्रेरको जन्मिनां तस्य धर्मः स्वरूपं विषयग्रहणम् प्र.अ.१३३ख/१४३; प्रवर्त्तयिता — {sngags rnams 'jug par byed pa} मन्त्राणां प्रवर्त्तयितारः त.प.१४५ख/१८; आवेशिका — प्रज्ञापारमिता न कस्यचिद्धर्मस्यावेशिका वा निवेशिका वा अ.सा. १८०क/१०१; प्रवर्त्तनी — त्रिविधस्याप्यभावव्यवहारस्य दृश्यानुपलब्धिः प्रवर्त्तनी साधनी प्रवर्त्तिका न्या.टी.५४ख/१२२; प्रवर्तिनी — एवं षड् रूपप्रवर्तिन्यः, षट् वेदनाप्रवर्तिन्यः…षड् ज्ञानप्रवर्तिन्य इति षट्त्रिंशत् कुलनाड्यः वि.प्र.२४४ख/२.५७; •कृ. प्रवर्तयत् — न चार्थदेशं पुरुषमुपसर्पयदर्थं वा पुरुषदेशमानयत् तत्प्रापकं भवति, अपि तु पुरुषं प्रवर्तयत् त.प.२३८क/९४६; अवतारयन्ती — {lam du 'jug par byed pa} अध्वन्यवतारयन्तीम् वि.सू.४५क/५७.

'jug par byed pa ma yin pa

वि. अप्रवर्त्तकः — तस्मान्नापरीक्षिताद् वेदान्नियोगमात्रादेव प्रवर्त्तनं युक्तम् । ततोऽप्रवर्त्तकत्वादप्रमाणम् प्र.अ.१०ख/१२.

'jug par mi 'gyur

क्रि. १. न प्रवर्त्तते — इह बाह्यानुरूपेण न तु ज्ञानं प्रवर्त्तते त.स.९१क/८२१ २. न प्रवर्तेत — आद्ये ह्यवस्तुविषये वस्तुसंवादलक्षणम् । द्वितीयं न प्रवर्तेत यस्य हेतोरसम्भवात् त.स.१०८क/९४३; नैव वर्तेत — अतोऽसंवादिनो नैव कश्चिद् वर्तेत तद्गतेः त.स.१०७ख/९४१.

'jug par mdzad

= {'jug par mdzad pa/}

'jug par mdzad pa

•क्रि. अवतारयति — आर्ये च धर्मविनयेऽवतारयति र.वि.७७क/६; •स. प्रवेशः — अल्पे बहूनां प्रवेशः, परमाणौ बहूनां हस्त्यादीनां प्रवेशः अभि.स्फु.२७४क/१०९७; •वि. वर्तकः — मोक्षमार्गप्रणेता च त्रियानपथवर्तक । बुद्ध गु.स. १०१ख/२५.

'jug par mdzod

क्रि. प्रविशस्व — सुराः सर्वे प्रविशध्वं पुरोत्तमे स.दु.२११/२१०.

'jug par sla ba

= {'jug sla ba/}

'jug bya

१. = {lam} पन्थाः, मार्गः — अयनं वर्त्म मार्गाध्वपन्थानः पदवी सृतिः । सरणिः पद्धतिः पद्या वर्तन्येकपदीति च अ.को.२.१.१५; पथः मि.को. १४३क २. = {khyim} वेश्म, गृहम् — गृहं गेहोदवसिते वेश्म सद्म निकेतनम् । निशान्तवस्त्यसदनं भवनागारमन्दिरम् अ.को.२.१.४ ३. = {'jug par bya/o} {ba/}

'jug byed

= {'jug par byed pa/}

'jug byed pa

= {'jug par byed pa/}

'jug ma

पा. विष्टा, नाडिविशेषः — ललना…सेका दोषा विष्टा…एता द्वात्रिंशन् नाड्यः हे.त.२ख/४.

'jug ma yin

क्रि. न वर्तते — अतश्च शक्यते वक्तुं स्वत एव न वर्तते त.स.१०६ख/९३४.

'jug mdzad

= {'jug par mdzad pa/}

'jug mdzad pa

= {'jug par mdzad pa/}

'jug sel

ना. विष्णुः १. मुनिविशेषः — सिद्धार्थः शाक्यतनयो विष्णुर्व्यासो महेश्वरः । एवमाद्यानि तीर्थ्यानि निर्वृते मे भविष्यति ल.अ.१८८क/१५९ २. = {khyab 'jug} देवविशेषः — केचिन्महामते तथागतमिति मां संप्रजानन्ति…ब्रह्माणं विष्णुमीश्वरं प्रधानं…वरुणमिति चैके संजानन्ति ल.अ.१३२क/७८; द्र. {'jug sred/}

'jug sred

१. = {khyab 'jug} ना. विष्णुः, देवः — ब्रह्माविष्णुमहेश्वरचन्द्रादित्यवायुवरुणाग्नयो यमश्च का.व्यू.२३६ख/२९९; द्र. {'jug sel/} 2. वैल्मवेगरुद्राः — महेश्वरेषु दीक्षन्ते । वैल्मवेगरुद्रेषु नग्नश्रमणेषु च का.व्यू.२३७क/२९९.

'jug sla

= {'jug sla ba/}

'jug sla ba

वि. सुप्रवेशः — औदारिकं हि दानं सुप्रवेशत्वात् सुकरत्वाच्च । सूक्ष्मं शीलं ततो दुष्प्रवेशत्वाद् दुष्करत्वाच्च सू.अ.१९८क/९९.

'jungs

= {'jungs pa/}

'jungs pa

•सं. १. = {ser sna} मत्सरः — नूनं विस्मयवक्तव्यचेतसोऽपि दिवौकसः । यदित्यलब्धप्रसरस्तव चेतसि मत्सरः जा.मा.११६/६७ २. मात्सर्यम् — सत्त्वानां मात्सर्यमलविनिवृत्तये द.भू. १८५क/१४; कार्पण्यम् — अथ स राजा प्रदानसमुचितत्वादनभ्यस्तयाच्ञाकार्पण्यमार्गः…उवाच जा.मा.२३/१२; •वि. = {ser sna can} कृपणः — {'jungs pa'i nor yang yang dag blang /} {sems can sdug bsngal can la sbyin} कृपणार्थं संगृह्य दद्यात् सत्त्वे सुदुःखिते स.दु.२१९/२१८; कृपणसंघातान् सोऽन्विष्य करुणाम्बुधिः । रत्नराशिं ददौ अ.क.४१.२६; कदर्यः — {rtsub pa ngang 'jam bgyis pa dang /} {'jungs pa rnams ni gtong phod dang} सौरत्यं गतास्तीक्ष्णाः कदर्याश्च वदान्यताम् श.बु., का.१२४; किम्पचानः मि.को. १२६क; क्षुद्रः — कृतज्ञमक्षुद्रस्वभावम् जा.मा.२७९/१६२; कुटुकुञ्चकः — ते वयं मत्सरिणः कुटुकुञ्चका आगृहीतपरिष्काराः अ.श.११४क/११४; कुटुकुञ्चिका — वाराणस्यामन्यतमा गृहपतिपत्नी मत्सरिणी कुटुकुञ्चिका…काकायापि बलिं न प्रदातुं व्यवस्यति अ.श.१२०क/११०.

'jungs po

वि. कदर्यः, कृपणः म.व्यु.२४८५; द्र. {'jungs pa/}

'jud

= {'jud pa/}

'jud pa

•सं. क्षेपः — पादस्य सेवार्थमुद्यतेनाङ्गजोक्षेपे वि.सू.१३ख/१५; प्रक्षिप्तिः — {me dang chur 'jud pa'o} जलाग्न्योः प्रक्षिप्तेः वि.सू.१७क/१९; धारणम् — {nang du rgya skyegs kyi chang bu 'jud pa la'o} जतुलोठकस्यान्तरा धारणे वि.सू.५२ख/६७; समवधानम् — {der bud shing 'jud pa dang 'byin pa ni} समवधाननिष्कर्षणे तत्रेन्धनस्य वि.सू.४१क/५१; •वि. अवतारणी — उत्पथप्रयातानां सत्त्वानां मार्गावतारणी भगवन् प्रज्ञापारमिता अ.सा.१५२ख/८६.

'jus

१. क्रि. ( {'ju ba} इत्यस्याः विधौ) आश्रयस्व— आवृत्य मार्गं वपुषाथ तस्य मामाश्रयस्वेति तमभ्युवाच जा.मा.३००/१७५ २. = {'jus pa/}

'jus te

संपरिष्वज्य — शोकाश्रुपरिप्लुतनयनाः पादयोः संपरिष्वज्य निवारयितुमीषुः जा.मा.२१४/१२५.

'jus pa

•सं. आश्लेषः — संसक्तगीतद्रवहासनादं परस्पराश्लेषविवृद्धहर्षम् जा.मा.३९९/२३३; संपरिष्वंगः — {'jus te} संपरिष्वज्य जा.मा.२१४/१२५; अवलम्बनम् — तस्मात् स्मरणेन पूर्वकालावलम्बनं नाध्यक्षतः प्र.अ.२७१-५/५९२; आश्रयणम् — {'jus} आश्रयस्व जा.मा.३००/१७५; •भू.का.कृ. लग्नः — एहि पृष्ठं ममारुह्य सुलग्नोऽस्तु भवान् मयि जा.मा.२८३/१६४; गृहीतः — सर्वैर्गृहीतकीर्णाश्रुर्वाजी जीवितमत्यजत् अ.क.२४.१७८.

'jebs

= {'jebs pa/}

'jebs pa

प्राचुर्यम् — तद्यथा भगवन् सर्वेषामिन्द्रियाणां मनसाधिष्ठितानां स्वस्वविषये ग्रहणप्राचुर्यं भवति शि.स.१५७ख/१५१; {snyan pa ni snyan zhing 'jebs pa'o} मधुरा वल्गुः सू.अ.१८२क/७७.

'jebs par 'gyur

प्राचुर्यं भवति — तद्यथा भगवन् सर्वेषामिन्द्रियाणां मनसाधिष्ठितानां स्वस्वविषये ग्रहणप्राचुर्यं भवति शि.स.१५७ख/१५१.

'jo

= {'jo ba/}

'jo sgeg

१. लीला — लीलास्याः सहसा विलासलहरीशोषं विधत्ते रतेः अ.क.४८.१३; विलासः — {dpal gyi 'jo sgeg 'dzum pa'i rtse dga' bskyed} लक्ष्मीविलासे स्मितकेलिकारः अ.क.५३.३७; शृङ्गारः — तस्याभिनवसौन्दर्यं विचार्य धरणीधरः । शृङ्गारास्वादनक्षीबः प्रधानामात्यमब्रवीत् अ.क.६६.८३; लावण्यम् — दिव्यकन्यां समादाय लावण्यललिताननाम् अ.क.३.३६ २. विलासः, हावभेदः — स्त्रीणां विलासबिब्बोकविभ्रमा ललितं तथा । हेला लीलेत्यमी हावाः क्रियाः शृङ्गारभावजाः अ.को.१.८.३१; द्र. {'jo bag}

'jo sgeg mkhan

लासकः, लास्यकारी — अध्यवसिताः कामानुपभुञ्जते नटनर्तकहासकलासकप्रेक्षणपरा विहरन्ति बो.भू.१५८क/२०८.

'jo sgeg ldan

= {'jo sgeg ldan pa/}

'jo sgeg ldan pa

वि. लीलावती — लीलावती लोभयितुं कुमारं नरेन्द्रकन्या पुनराजगाम अ.क.६५.६४.

'jo bde

= {'jo bde ma/}

'jo bde ma

सुखसंदोह्या, सुव्रता — सुव्रता सुखसंदोह्या अ.को.२.९.७१; सुखेन संदुह्यते सुखसंदोह्या अ.वि.२.९.७१.

'jo ba

१. दोहः — {glang 'jo ba} बलीवर्ददोहः त.प. ३१७क/११०२; न ततोऽन्यत्र प्रवृत्तिर्बलीवर्ददोहचोदनावत् प्र.वृ.१७६-३/३०; दोहनम् अ.को.; दुह मि.को.३७क; दुहनम् — गुणस्य दुहनात् प्रज्ञा दुहिता च निगद्यते हे.त.६ख/१६ २. दुग्धम् — न चानुपायेन चिरमपि प्रयुज्यमानः प्रार्थितमर्थं प्राप्नोति । शृङ्गादिव दुग्धं न भस्त्रया(भस्त्रायाः) सू.अ.१३१ख/४ ३. ललितम् — हसितललितक्रीडितानि शि.स.४७ख/४५; लास्यम् — हास्यलास्यक्रीडितरमितसुखितमधुरोपचारम् ल.वि.१०५ख/१५२; म.व्यु.७१३२.

'jo ba po

दोग्धा, दोहनकर्ता छो.को.२९५/रा.को. २.७५१.

'jo bag

लीला म.व्यु.७३४२; हेलाः मि.को.४२क; द्र. {'jo sgeg}

'jo bag can

वि. सलीलम् म.व्यु.७३४२.

'jog

= {'jog pa/} {'jog cing} कलयन् — {byang chub kyi bag chags nang du 'jog cing} अन्तः कलयन् बोधिवासनाम् अ.क.२३.३९.

'jog mkhan

= {shing bzo ba} त्वष्टा मि.को.२६क ।

'jog 'deg

निक्षेपः — येऽध्वत्रये विनीयन्ते श्रावकाः परमर्षिणा । न क्रमोत्क्षेपनिक्षेपं संबुद्धस्य विदन्ति ते ग.व्यू.२९८ख/२१.

'jog pa

•क्रि. (वर्त., {gzhag pa} भवि., {bzhag pa} भूत., {zhog} विधौ) निक्षिपति — {rkang pa sa la 'jog pa bul bar mi byed} न विलम्बितं पादं भूमौ निक्षिपति अ.सा. २८७ख/१६२; उपनिक्षिपति — सर्वधर्मांश्च काश्यप तथागतो युक्त्योपनिक्षिपति । तथागतज्ञानेनोपनिक्षिपति स.पु.४६ख/८४; दत्ते — {de yi rjes su rkang 'jog} तत्पदव्यां पदं दत्ते का.आ.२.६३; विगाहते — {de yi nus pa la 'jog} तस्य कक्षां विगाहते का.आ.२.६३; स्थाप्यते — विधीयत इति । क्रियत इत्यर्थः । स्थाप्यत इति वा अभि.स्फु.२९९क/११५८; अवस्थाप्यते — नीलसदृशमनुभूय तद्विज्ञानं यतो नीलस्य ग्राहकमवस्थाप्यते निश्चयप्रत्ययेन न्या.टी.४६क/८३; व्यवस्थाप्यते — साकारज्ञानपक्षेऽप्यर्थसदृशात्माकारानुभवादर्थानुभवो व्यवस्थाप्यते त.प.१८०क/८२१; व्यवस्थापयति — परिकल्पितस्वभावं व्यवस्थापयन्ति तथागताः…नामाभिनिवेशलक्षणेन च ल.अ.८१ख/२९; समर्प्यते — न चैतदेव रूपं बुद्धौ समर्प्यते, अनतीन्द्रियत्वप्रसङ्गात् प्र.वृ.१७३-५/२४; अर्प्येत — कदाचिदन्यसन्ताने तथैवार्प्येत वाचकैः प्र.वा.२.२९८; •सं. १. स्थापनम् — कायप्रदेश एवानुग्राहकादिविशेषस्थापनतः अभि.स्फु.१६३ख/९००; वातातपेऽपि स्थापनेन वि.सू.३०क/३८; अवस्थापनम् — अस्मिन्नेव च द्वये सति स्वपरसमचित्तावस्थापनात् सू.अ.१७८ख/७२; व्यवस्थापना — बोधिसत्त्वपिटकापवादः सद्धर्मप्रतिरूपकाणाञ्च रोचना दीपना व्यवस्थापना बो.भू.८५ख/१०८; प्रतिष्ठापनम् — रोपणात् संस्कारैर्विज्ञाने कर्मवासनायाः प्रतिष्ठापनात् म.भा.३ख/१.११; प्रतिष्ठापना — तत्र दानादीनां रोपणा या परसन्ताने प्रतिष्ठापना अभि.स.भा.८१ख/१११; अभिनिवेशनम् — तेनैवाकारेण तस्य वस्तुनश्चेतस्यभिनिवेशनम् त्रि.भा. १५५क/५३ २. आस्या — आस्यानुकूलता अवस्थानानुकूलता…आसेति रूपे प्राप्ते, आपिशलेष्ट्या ‘आस्या’ इति रूपं भवति अभि.स्फु.१२८ख/८३२; आसनम् — आसयन्ति संसार इति आस्रवा इति । नैरुक्तो विधिः । आसनार्थो वा अभि.स्फु.१३०क/८३५; यस्मादेता दृष्टयोऽसहायाः, नासनानुकूलाः अभि.स्फु.१२८ख/८३२; अवस्थानम् — असहायानां दृष्टीनाम् आस्यानुकूलता अवस्थानानुकूलता चलत्वात् पटुत्वाच्च न भवति अभि.स्फु.१२८ख/८३२ ३. अर्पणम् — भिन्नकालं कथं ग्राह्यमिति चेद् ग्राह्यतां विदुः । हेतुत्वमेव युक्तिज्ञा ज्ञानाकारार्पणक्षमम् प्र.वा.२.२४७; प्रत्यर्पणम् — सति मरीचिकादर्शने जलभ्रान्तिरिति तदुद्भवेत्युच्यते, न यथास्वभावमजलविवेकिनार्थेन स्वभावानुकारप्रत्यर्पणेन जननात् प्र.वि.३३/१७८.१; आधानम् — ननु नात्मार्थं ग्रन्थप्रणयनं दृष्टम्, न च स्वयंकृतेनैव आत्मनि विशेषाधानम् बो.प./४; •पा. १. स्थापना — शमथः नवाकारचित्तस्थितिः । तत्र बाह्यालम्बनेभ्यः प्रतिसंहृत्याध्यात्ममविक्षेपापादितश्चित्तस्योपनिबन्धः स्थापना…संस्थापना…अवस्थापना…उपस्थापना…दमनम्…शमनम्…व्युपशमनम्…एकोतीकरणम्…समाधानम् अभि.स.भा.६५ख/९०; षट्कारणयुक्ता चैषा परिपूर्णा भवति—गणनया, अनुगमेन, स्थापनया, उपलक्षणया विवर्त्तेन, परिशुद्ध्या च अभि.भा.१०ख/८९९ २. (वै.द.) अवक्षेपणम्, कर्मपदार्थभेदः — तदुत्क्षेपणमुच्यते । एतद्विपरीतं संयोगविभागकारणं कर्मावक्षेपणम् त.प.२८७ख/२८६; •वि. १. उपनिक्षेपकः — सर्वधर्मार्थवशिताप्राप्तः…सर्वज्ञज्ञानोपनिक्षेपकः काश्यप तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धः स.पु.४७क/८४; आहारकः — {bag chags 'jog pa'i byed rgyu} वासनाया आहारकं कारणम् अभि.स.भा.५३ख/७४ २. ओ तट् — {shing 'jog pa} काष्ठतट् अ.को.२.१०.९; •अव्य. अलम् — तस्माद्वचनमनुमानकारणतामेव स्वीकर्तुमलम् प्र.अ.२१६-५/४६८.

'jog pa po

वि. प्रतिष्ठापकः — इति हि भिक्षवः तथागतेऽभिसंबुद्धे विगतं तमोऽन्धकारम्…उत्पन्नो वैद्यराजः प्रमोचकः सर्वदुःखेभ्यः प्रतिष्ठापको निर्वाणसुखे ल.वि.१६९क/२५४; स्थापकः — {'jog pa po nyid} स्थापकत्वम् त.स.५०क/४९१.

'jog pa po nyid

स्थापकत्वम् — स्थापकत्वविवक्षाया न विरोधोऽस्ति कश्चन । तेनानैकान्तिको हेतुः विरोधाप्रतिपादनात् त.स.५०क/४९१; स्थापकता — स्वरूपाप्रच्युतिस्तावत् स्थितिरस्य स्वभावतः । नाधारस्तत्कृतौ शक्तो येन स्थापकता भवेत् त.स.३०ख/३१९.

'jog pa'i rjes su mthun

= {'jog pa'i rjes su mthun pa/}

'jog pa'i rjes su mthun pa

आस्यानुकूलता, अवस्थानानुकूलता — नास्रवेष्वसहायानां न किलास्यानुकूलता अभि.को.५.३७; असहायानां दृष्टीनाम् आस्यानुकूलता अवस्थानानुकूलता चलत्वात् पटुत्वाच्च न भवति अभि.स्फु.१२८ख/८३२.

'jog par 'gyur

क्रि. प्रवेशयिष्यति — {bstan pa 'jog par 'gyur} शासनं प्रवेशयिष्यति वि.व.१२०क/१.८; व्यवस्थापयिष्यति लो.को.८१५.

'jog par 'gyur ba

= {'jog par 'gyur/}

'jog par byed

= {'jog par byed pa/}

'jog par byed pa

•क्रि. = {'jog par byed} 1. स्थापयति — चित्तं स्थापयति संस्थापयति अवस्थापयति उपस्थापयति दमयति शमयति व्युपशमयत्येकोतीकरोति चित्तं समादधातीति नवाकाराः सू.अ. १९१क/९०; अवस्थापयति — पुनर्भव उत्पत्तावुपयुङ्क्ते उत्पत्तिं चावस्थापयति म.टी.२०८ख/३१; आरोपयति — अनुत्सुको वनान्तेषु वसञ्छमपरायणः । आरोपयति साधूनां गुणसंभावनां हृदि जा.मा.२००/११६; प्रतिष्ठापयति — बोधिसत्त्वः…कुशलपरिग्रहे कुशलोपचये समादापयति विनयति निवेशयति प्रतिष्ठापयति बो.अ.१५क/१६; अवचारयति — सः…तन्मानसं रक्षित्वा कुशलायाम्वा उपेक्षायामव्याकृतायाम्वा अवचारयति श्रा.भू./६६; आसयति — आसयन्त्यास्रवन्त्येते हरन्ति श्लेष्यन्त्यथ । उपगृह्णन्ति चेत्येषामास्रवादिनिरुक्तयः अभि.को.५.४०; आसयन्ति संसार इति आस्रवाः अभि.स्फु.१३०क/८३५ २. स्थापयेत् — पुद्गलं स्थापयेन्न न वस्त्विति वस्तु स्थापयेत् पुद्गलञ्च वि.सू.६४ख/८१; •सं. स्थापना — यत्तत्प्रथमोपनिबद्धो विक्षेपाय इयं स्थापना श्रा.भू.१४०क/३६४; •वि. स्थापकः — स्थितस्थापकरूपस्तु न युक्तः क्षणभङ्गतः त.स.२६ख/२८४; त.प.२२क/४९१; प्रतिष्ठापकः — {rang gi phyogs la 'jog par byed pa} स्वपक्षस्य…प्रतिष्ठापकः अभि.स.भा.१११ख/१५०; निवेशकः — अधिमुक्तिनिवेशकः सू.अ.१६६क/५७; निवेशी — अधिमुक्तिनिवेशी सू.अ.१६६क/५७; आधायकः — {bag chags 'jog par byed pa'i rnam par shes pa} वासनाधायकविज्ञानम् त.प.३३०ख/३७६; अवचारकः — {gnas skabs mnyam pa la 'jog par byed pa} समावस्थावचारकः श्रा.भू.५ख/९; निक्षेप्ता — नासन्निधौ निक्षेप्तुरादानं निक्षिप्तस्य तस्मात् वि.सू.४८क/६१.

'jog po

१. ना. तक्षकः, नागराजः — येऽपि ते महानागराजानः…तद्यथा नन्द उपनन्द…अनन्त तक्षक…सागर उपसागरश्चेति म.मू.१०३क/१२; {dug zhi bar bya ba'i phyir 'jog po'i gtsug gi rgyan gyi man ngag bzhin} विषप्रशमनाय तक्षकचूडारत्नालङ्कारोपदेशवत् त.प.३०२क/१०६२; {'jog po'i gtsug gi rin po che'i rgyan gyi man ngag lta bu} तक्षकफणारत्नालङ्कारोपदेशवत् प्र.वृ.१९३-४/७२ २. = {'jog pa po/}

'jog por gnas

= {'jog por gnas pa/}

'jog por gnas pa

तक्षवासी — गोयुगार्थे गृहस्थेन मृतेन वडवाहतेः । कुठारपाततः पत्न्या तक्षवासी विवादितः अ.क.१७.४७.

'jog byed

= {'jog par byed pa/}

'jog byed pa

= {'jog par byed pa/}

'jobs

क्रि. ( {'jab} इत्यस्याः विधौ) ।

'joms

= {'joms pa/}

'joms 'gyur

क्रि. हन्यते — यदा ह्युपेक्षते राजा दुष्कृतं विषये स्थितम् । हन्यते विषयो घोरैः शाठ्यैरपि सुदारुणैः सु.प्र.३८क/७२.

'joms pa

•क्रि. (वर्त., {gzhom pa} भवि., {bcom pa} भूत., {choms} विधौ) हन्ति — {gang zhig bsgrims te khro 'joms pa/} {de ni 'di dang gzhan du bde} यः क्रोधं हन्ति निर्बन्धात् स सुखीह परत्र च बो.अ.६.६; नाडीयुग्मं घ्नन्ति वि.प्र.२६२क/२.७१; उपहन्ति— क्लेशैर्हन्ति आत्मानं सत्त्वानुपहन्ति शीलमुपहन्ति सू.अ.२१४ख/११९; निहन्ति — {yid mi bde ba'i zas rnyed nas/} {zhe sdang brtas te bdag 'joms so} दौर्मनस्याशनं प्राप्य द्वेषो दृप्तो निहन्ति माम् बो.अ.६.७; प्रतिहन्ति — प्रतिघः प्रतिघ इति कल्पशतोपचितं कुशलमूलं प्रतिहन्ति शि.स.८४क/८३; भिनत्ति — यथा वज्रः सर्वं भिनत्ति, एवमयं समाधिः सर्वमनुशयं भिनत्ति अभि.स्फु.२००क/९६६; विधमति म.व्यु.२५८३; मर्दयति — प्राणातिपातवैरमणचक्रेण सर्वानर्थं मर्दयति शि.स.९९क/९८; हन्यते — {de yis dregs ldan lha min dang /} {khyod kyis mi yi bdag po 'joms} असुराः तेन हन्यन्ते सावलेपा नृपास्त्वया का.आ.२.४९; लुप्यते — आभिर्बाला लुप्यन्ते चोरसंघेनेव सार्थः ल.वि.१०३ख/१५०; •सं. घातः — यथा च क्षणिकेनाल्पेन प्रदीपेन महतस्तमसो घातः, तद्वत् क्लेशानाम् अभि.स्फु.१८३ख/९३८; आघातः — {bsdus 'joms ris 'joms skrag pa} संघातपर्वताघाताद्भीतः बो.अ.५.२०; उपघातः — क्षणिकाल्पप्रदीपमहातमोपघातवत् अभि.भा.२०क/९३८; विघातः — सर्वतीर्थ्यकुमतिदृष्टिविघातबलगुणयुक्तत्वात् सू.अ.१८२ख/७८; व्याघातः — सर्वारम्बणरागदोषतिमिरव्याघातकर्त्रे नमः र.वि.१.९; समुद्घातः — तत्समुद्घातप्रत्ययः र.वि.१२२क/९९; विध्वंसः — {'joms pa ni 'jig pa} विध्वंसः विनाशः त.प.३०२ख/१०६३; प्रहारः — {mun pa'i tshogs rnams 'joms pa'i do shal 'di} अयं च…हारः प्रहारस्तिमिरोत्कराणाम् अ.क.५३.३७; परिहारः — {sems nyid kyi rtog pa 'joms pa'i lta ba zhes bya ba} चित्तकल्पपरिहारदृष्टिनाम क.त. २४३३; भङ्गः — {bdud 'joms pa} मारभङ्गः वि.प्र. १२५क/१, पृ.२३; भेदः — {rdzong 'joms pa} दुर्गभेदः, {grong 'joms pa} ग्रामभेदः वि.प्र.११५क/१, पृ.१३; क्षयः — {nyon mongs 'joms bzod pa} क्लेशक्षये क्षमा अ.क.१९.२६; परिघः श्री.को.१७४ख; संक्षेपः — {ri dwags tshogs rnams 'joms pa la} मृगसङ्घानां संक्षेपे अ.क.८.२७; आपातः — प्राणापातैः अ.क.५३.५६; उपक्रमः अभि.स्फु.१६०ख/८९०; वधः — {khengs ldan ma'i khengs pa 'joms pa} मनस्विनीमानवधानुबन्धी अ.क.५९.१८; घातनम् — क्लेशाः क्षुद्रनिभा जिनः पुरुषवत् तद्घातने कोविदः र.वि.१०७क/६१; निर्घातनम् — संक्लेशमूलनिर्घातनतत्त्वं दशमम् म.टी. २४३क/८४; समुद्घातनम् — सर्वसत्त्वक्लेशवासनानुसन्धिसमुद्घातनकुशलः र.वि.७५ख/४; ध्वंसनम् — उत्पन्नकुशलमूलस्य ध्वंसनात् सू.अ.१९५ख/९६; नाशनम् — मारक्लेशसमूहनाशनपटुः वि.प्र.१०९ख/१, पृ.५; प्रनाशनम् — सर्वविघ्नप्रनाशनम् म.मू. १८४ख/११५; दारणम् — सिंहैर्वारणदारणव्युपरमे सर्वाङ्गसङ्गीकृते अ.क.२९.४१; दमनम् — {ma rung ba 'joms pa la brtson pa} दुष्टदमनतत्परः स.दु.२४१/२४०; प्रमर्दनम् — मारसैन्यप्रमर्दनम् र.वि.११८ख/८८; हानम् — सर्वानुशयहानम् अभि.अ.४.४२; मर्षणम् — {sdig pa 'joms pa} अघमर्षणम् अ.को. २.७.४७; •वि. घातकः — {grong 'joms pa} ग्रामघातकाः शि.स.४९क/४६; दारकः — असूत दारकं देवी जगत्तिमिरदारकम् अ.क.३.२३; हन्ता — {sdig 'joms} अघहन्ता म.व्यु.४८; घाती — {yid gcugs 'joms} स्वच्छन्दघाती अ.क.५.३६; अभिघाती — {rtsa ba 'joms pa} मूलाभिघाती अ.क.१०८.१११; अवमर्दी — बलं महद्दोषबलावमर्दि जा.मा.३८०/२२३; प्रमर्दी — {lhun po'i stobs 'joms pa} मेरुबलप्रमर्दी म.व्यु.३३७५; द्रोहिणी — {shing rnams ni 'joms pa} द्रुमद्रोहिणी अ.क.२८.१९; भेदी — सर्वानुशयभेदी अभि.स्फु.२००क/९६६; मर्दनः — {dgra 'joms} शत्रुमर्दनः अ.क.२३.११; निसूदनः — वरं दैन्यनिसूदनम् जा.मा.७०/४१; अपहः — {sred pa 'joms pa} तृष्णापहः अ.क.७.६०; मथनः — {srid pa'i 'jigs pa 'joms pa} भवभयमथनः वि.प्र.२९ख/४.१; विधूतः — {nang gi mun pa'i tshogs 'joms pa} विधूतान्तस्तमश्चयः त.स.११३ख/९८१; अवलीढः — कालबलावलीढम् अ.क.५४.१५; ओ घ्नः — {mi shes rab rib dag 'joms pa'i} अज्ञानतिमिरघ्नस्य श.बु., का.३७; •कृ. नुदत् — {mi shes pa'i/} {rab rib 'joms pas gdugs dang 'dra} दिवाकरायते…अज्ञानतिमिरं नुदत् श.बु., का.७४; विदारयत् — {nga rgyal ri bo mngon 'joms pas/} {brgya byin mtshon cha 'dra ba lags} शक्रायुधायते मानगिरीनभिविदारयत् श.बु., का.७४.

'joms par

प्रहर्तुम् — {bdag gi ral gri phyir phyogs rnams/} {nam yang 'joms par 'dod ma yin} विमुखेषु न मे खड्गः प्रहर्तुं जातु वाञ्छति का.आ.२.२९०; भेत्तुम् — सर्वांस्तु भेत्तुं समर्थः, सर्वानन्तर्यमार्गाणामधिमात्रतमत्वात् अभि.भा.१६ख/९६६.

'joms pa ma yin

क्रि. न भिनत्ति — भिन्नत्वादसौ न सर्वान् भिनत्ति अभि.भा.१६ख/९६६.

'joms pa ma yin pa

= {'joms pa ma yin/}

'joms pa'i mchog

दमज्येष्ठः लो.को.८१६.

'joms pa'i nus pa med pa

वि. निहन्तुमशक्तः — एवं यस्य प्रमेयत्ववस्तुसत्तादिलक्षणाः । निहन्तुं हेतवोऽशक्ताः को न तं कल्पयिष्यति त.स.१२३क/१०७१.

'joms pa'i nus med

= {'joms pa'i nus pa med pa/}

'joms par bgyid

= {'joms par bgyid pa/}

'joms par bgyid pa

वि. समुद्घातनः — समुद्घातनमुत्तारणं च तिर्यग्योनिगतानाम्…सर्वज्ञज्ञानस्य अक्षयं निर्देशं श्रोतुमिच्छामि का.व्यू.२३०ख/२९३; समाक्रान्तः — देव अङ्गराजेन चतुरङ्गबलकायसमन्वितेन मगधदेशः समाक्रान्तः वि.व.३ख/२.७४.

'joms par 'gyur

= {'joms 'gyur/}

'joms par byed

{'joms par 'byed pa/}

'joms par byed pa

= {'joms byed} ।। •क्रि. = {'joms par byed} 1. ( वर्त.) हन्ति — स्वकर्मपरतन्त्रेऽस्मिन् लोके नियतिनिश्चले । स्थितिं करोति पुष्णाति हरते हन्ति कस्य कः अ.क.६२.११; हन्ति सानुचरां तृष्णाम् प्र.वा.१.२७३; छिनत्ति — {bde ba 'joms byed} छिनत्ति शर्माणि अ.क.५९.१३३; मुष्णाति — यो मगधविषयात् सार्थवाह आगच्छति तमपि मुष्णन्ति वि.व.१७८ख/२.१०४; समुद्घातयति — अनुशयं प्रजहाति समुद्घातयति श्रा.भू.३१क/७३; विदलयति — न शस्त्रैः शक्यं यद्विदलयति तत्केलिवचसा अ.क.५५.४२; विदारयति — {bdag gi snying ni shin tu 'joms par byed pa ci} गाढं विदारयति मे हृदयं कथं नु ना.ना.२९०क/१९८ २. (भवि.) हनिष्यति — एवं सर्वज्ञकल्पेषु निहतेषु परस्परम् । अल्पशेषीकृतान् सर्वान् वेदवादी हनिष्यति त.स.११५क/९९७; •सं. परिभेदः — अत्र हि विज्ञानपरिभेदाः सन्ति, अत एव न विज्ञानस्थितिः अभि.भा.३.६; परिभिद्यतेऽनेनेति परिभेदः, तस्य विज्ञानस्य परिभेदस्तत्परिभेदः, सोऽस्मिन् विद्यत इति तत्परिभेदवत् अभि.स्फु.३.६; •वि. घातकः — {grong 'joms par byed pa} ग्रामघातकः वि.सू.४५ख/५७; ध्वंसकः — ननु यो ज्ञानकायः स एव दिनकरवपुरज्ञानान्धकारध्वंसकत्वात् वि.प्र. १३९ख/१, पृ.३९; नाशकः — महाबलं…नाशकं सर्वदुष्टानां त्रिमुखं भावयेत्सदा गु.स.११६ख/५७; भेदकः — अमलमणिर्यथा स्पर्शमात्रेण पाषाणादिकं धातुकं रत्नं करोति न भेदको वेधक इति वि.प्र.७२ख/४.१३३; घातुकः मि.को.१२७क; घातनः — विघ्नघातनमन्त्रम् म.मू.१८४क/११४; दलनः — {dman pa 'joms byed} कृपणदलनः अ.क.६४.२१; अपहः — {skyon rnams ma lus 'joms byed} निःशेषदोषापहः अ. क.१०८.८; घाती — {yon tan 'joms par byed pas} गुणघातिभिः अभि.को.८.४२; प्रतिघाती — आत्मात्मीयानुपरोधिनि, उपरोधप्रतिघातिनि च प्र.वृ.१९४-४/७४; भेदी — स चानन्तर्यमार्गः ‘वज्रोपमः समाधिः’ इत्युच्येत, सर्वानुशयभेदित्वात् अभि.भा.१६ख/९६६; नाशनी — {'chi ba 'joms par byed pa'i rig pa} मृत्युनाशनी विद्या स.दु.२१५/२१४; द्रोहिणी — {gnyid dang bde ba 'joms par byed pa} निद्रासुखद्रोहिणी अ.क.७.३७; विध्वंसनकरी — सर्वमारमण्डलविध्वंसनकरीं नामैकां रश्मिमुदसृजत् ल.वि.१४७ख/२१८; मथनी — तेषामेव कुबुद्धिदोषमथनी टीका मया लिख्यते वि.प्र.१०९क/१, पृ.४; निहतः — {phan tshun 'joms par byed pa na} निहतेषु परस्परम् त.स. ११५क/९९७.

'joms par mdzad

= {'joms par mdzad pa/}

'joms par mdzad pa

= {'joms mdzad} ।। •क्रि. निर्हन्ति कारुण्यादवलोक्य तन्निवरणं निर्हन्ति र.वि.१०६ख/६१; •वि. भञ्जकः — मारो यस्तद्भञ्जकत्वेन भगवतो दशानां बलानां कर्म संदर्शितम् सू.अ.२५८क/१७७; विध्वंसकः — राजानः…म्लेच्छादिकुधर्मविध्वंसकाः वि.प्र.१२४क/४५; प्रहारकः — क्लेशप्रहारक क्लिष्टसानुक्रोश नमोस्तु ते सू.अ. २५६ख/१७६; व्याघातकर्ता — सर्वारम्बणरागदोषतिमिरव्याघातकर्त्रे नमः र.वि.१.९; मर्दनः — {srid pa 'joms mdzad} भवमर्दनः स.पु.४८ख/८५.

'joms byed

१. = {nyi ma} हंसः, सूर्यः — सूरसूर्यार्यमादित्यद्वादशात्मदिवाकराः…भानुर्हंसः अ.को.१.३.३१ २. = {tho ba} घनः, मुद्गरः — द्रुघणो मुद्गरघनौ स्यात् अ.को.२.८.९१ ३. दारदः [1] विषभेदः — पुंसि क्लीबे च काकोलकालकूटहलाहलाः । सौराष्ट्रिकः शौक्लिकेयो ब्रह्मपुत्रः प्रदीपनः । दारदो वत्सनाभश्च विषभेदा अमी नव अ.को.१.११.८ [2] = {dngul chu} पारदः मि.को.६०क ४. = {lha chen} भर्गः, शिवः — शम्भुरीशः पशुपतिः शिवः शूली महेश्वरः…हरः स्मरहरो भर्गः अ.को.१.१.३४ ५. = {ri rtse} कूटः, पर्वतशृङ्गम् मि.को.१४७ख ६. = {'joms par byed pa/}

'joms byed ldan

वि. परिभेदवत् — शेषं तत्परिभेदवत् अभि.को.३.६; परिभिद्यतेऽनेनेति परिभेदः, तस्य विज्ञानस्य परिभेदस्तत्परिभेदः, सोऽस्मिन् विद्यत इति तत्परिभेदवत् अभि.स्फु.३.६.

'joms byed pa

= {'joms par byed pa/} {'joms byed/}

'joms ma

वि., स्त्री. विध्वंसनी ब.वि.१६५ख ।

'joms mdzad

= {'joms par mdzad pa/}

'joms mdzad pa

= {'joms par mdzad pa/}

'jor

= {tog tse} कुद्दालः — हलकुद्दालविषमोल्लेखपक्षव्रणार्दितान् । विलोक्य क्लेशविवशान् बभूव करुणाकुलः अ.क.२४.९५.

'jol

= {'jol ba/}

'jol ba

वि. अपकृष्टम् — तथा निवसनं निवसीत यथा परिमण्डलं संस्थितं स्यात् । न चात्युत्कृष्टम्, नात्यपकृष्टम् वि.सू.४९क/६२; परिमण्डलं चीवरं प्रावृत्य, नात्युत्कृष्टम्, नात्यपकृष्टम् श्रा.भू.५२क/१२४.

rje

•सं. १. = {bdag po} स्वामी — सपुत्रदारो दासोऽहं स्वामी त्वं दैवतं च मे जा.मा.१५२/८९; प्रभुः — क्लीबः कामी सुखी विद्वान् धनी नम्रः प्रभुः क्षमी…स्त्री सतीति कथैव का अ.क.१४.७१; भर्ता — तथा प्रसन्नोऽस्मि यथास्य भर्ता मया समं क्रूरतयैव मुक्तः जा.मा.२४८/१४३; देवः — {mi rje} नरदेवः जा.मा.१२५/७३ २. = {gdong drug} स्वामी, कार्त्तिकेयः छो.को.२९६/रा.को.५.४९२ ३. पदांशः — {snying rje} करुणा त्रि.भा.१५७क/५९; {gshin rje} यमः ग.व्यू.१०४क/१९३; •अव्य. = {je} पुरः — * {rje bkur sti chen po byas nas} महता सत्कारेण पुरस्कृत्य वि.व. २१८ख/१.९६.

rje khol gyi mtshan nyid kyi 'brel ba

स्वस्वामिलक्षणसम्बन्धः म.व्यु.४५८१; मि.को.१०१क ।

rje nyid

प्रभुत्वम् — क्षमाशीलः प्रभुत्वेऽपि यौवनेऽपि जितेन्द्रियः अ.क.३.९.

rje thog mar

आदौ — आदौ देशकेन शि(श)लाका ग्रहीतव्याः । ततः पश्चात् संघस्थविरेणैव वि.व. ३३४क/२.१४०.

rje ngar

जङ्घा — प्रत्यंगशंकलिकासम्बद्धानि बाह्वस्थीनि । ऊरुजंघास्थीनि च श्रा.भू.१४४क/३७३; म.मू.२८२क/४४०; जङ्घा तु प्रसृता अ.को.२.६.७२.

rje po

आर्यः म.व्यु.३७५०.

rje dpon

स्वामी — पूजयत्यर्थमानैर्यान् येऽपि चैनं समाश्रिताः । तेऽप्येनं हन्तुमिच्छन्ति स्वामिनं द्वेषदुर्भगम् बो.अ.६.४; प्रभुः — बोधिसत्त्वः…प्रभुर्भूत्वा स्वयं क्षमते । इयं द्वितीया दुष्करक्षान्तिः बो.भू. १०५ख/१३४.

rje dpon nyid

स्वामित्वम् — आत्मार्थं परमाज्ञप्य दासत्वाद्यनुभूयते । परार्थं त्वेनमाज्ञप्य स्वामित्वाद्यनुभूयते बो.अ.८.१२८.

rje ba

परिवर्तः — {tshe rabs rje ba} जातिपरिवर्तः म.व्यु.२९८३; परिवर्तनम् — प्रतिगृह्णीयाद् भिक्षुणी महार्हं वासः परिवर्हणा (र्तना)य । कुर्याद् भिक्षुण्या सार्द्धं परिवर्त्तकम् वि.सू.२४ख/२९; परिवर्त्तकः — {dge slong ma dang lhan cig rje bar bya'o} कुर्याद् भिक्षुण्या सार्द्धं परिवर्त्तकम् वि.सू.२४ख/२९.

rje bo

= {bdag po} स्वामी — स्वाम्यप्रसादभीतेनेव तत्प्रसादार्थिनेव तदाज्ञासंपादना मनसिकर्तव्या शि.स.८७ख/८६; प्रभुः — अनालोचितपर्यन्ताः प्रत्यग्रसरसादराः । स्वभावरभसा एव भवन्ति प्रभुबुद्धयः अ.क.४८.६३; प्रभविष्णुः — ते प्रविश्याश्रमं राज्ञस्तां तस्य प्रभविष्णुताम् । मुहुः शङ्कास्पदं कृत्वा शशंसुर्भेदकोविदाः अ.क.२०.७; अधिपः — स्वामी त्वीश्वरः पतिरीशिता अ.को.३.१.८.

rje bo'i dngos po

स्वामिभावः — तस्मात् तत्रापि न हेतुभावं व्यतीत्यास्ति स्वामिभावः अभि.भा.९१ख/१२१८.

rje blon

प्रकृतिः — राजा बभूव । स बाल्यात्प्रभृत्येव वृद्धोपासनरतिर्विनयानुरक्तोऽनुरक्तप्रकृतिः…प्रजाः पालयति स्म जा.मा.१३/७.

rje med

= {rje med pa/}

rje med pa

वि. अस्वामिकः — {rje med pa yi 'du shes} अस्वामिकसंज्ञा ग.व्यू.९३ख/१८४.

rje med pa'i 'du shes

अस्वामिकसंज्ञा — दुःखसंज्ञामनात्मसंज्ञामस्वामिकसंज्ञामपराधीनसंज्ञां जरामरणसंज्ञाम्…संजनयामि ग.व्यू.९३ख/१८४.

rje mo

१. वैश्या — वाय्वाद्यास्तु क्रमात् शूद्री क्षत्रिणी ब्राह्मणी तथा । वैश्या डोम्बी च कैवर्ती नटिका रजकी तथा वि.प्र.१५८क/३.११९ २. स्वामिनी ब.वि.१७०ख ।

rje btsun

भट्टारकः — {de bzhin gshegs pa thams cad kyi sku dang gsung dang thugs kyi snying po rje btsun gsang ba las shin tu ches gsang ba} सर्वतथागतकायवाक्चित्तहृदयं भट्टारकं गुह्यातिगुह्यतरम् हे.त.१क/२; {rje btsun 'jam dpal} भट्टारकमञ्जुश्रीः क.त.११३१; म.व्यु.७०५७.

rje btsun ma

१. भट्टारिका {rje btsun ma 'phags ma sgrol ma} भट्टारिकार्यतारा क.त.२३२७ २. ना. भट्टा, यक्षिणी — भट्टाया मन्त्रः ॐ भट्टे भट्टे आलोकिनि किं चिरायसि ? एह्येहि आगच्छागच्छ । मम कार्यं कुरु स्वाहा म.मू.२८३क/४४१.

rje rigs

वैश्यः — भविष्यते च तदा काले मध्यदेशे नृपो वरः । रकाराद्योतयुक्तात्मा वैश्यवृत्तिमचञ्चलः म.मू.३१७ख/४९६; ऊरव्या ऊरुजा अर्या वैश्या भूमिस्पृशो विशः अ.को.२.९.१; द्र. {rje'u/} {rje'u rigs/} {rje'u'i rigs/}

rje rigs chung ma

अर्या, अर्याणी — अर्याणी स्वयमर्या स्यात् अ.को.२.६.१४.

rje rigs mo

वैश्या — ब्राह्मणीति बृहती भाग ?…वैश्या यष्टीमधु भाग…इति पञ्चमन्यासः वि.प्र. १४९क/३.९६.

rje sa

गौरवम् — सर्वाणि न गणयति स्वच्छन्दा भवितव्यता । न धैर्यं न गुणं नार्थं न तपो नापि गौरवम् अ.क.२९.७४; प्रतीशः — {rje sa dang bcas pa} सप्रतीशः वि.व.१४५क/२.८९; वि.सू.९ख/१०; सामीची — {rje sa bya ba} सामीचीकरणम् वि.सू.७०ख/८७.

rje sa bskyed

= {rje sa bskyed pa/}

rje sa bskyed pa

वि. गौरवजातः — अपि नाम अयं दारकस्तेषां दर्शनाद्गौरवजातः शयनासनादपि तावद् उत्तिष्ठेत् अ.श.९ख/८.

rje sa dang bcas

= {rje sa dang bcas pa/}

rje sa dang bcas pa

वि. सप्रतीशः — स एव तेषाम् एकः सगौरवः सप्रतीश इतिकरणीयश्च सर्वत्र पूर्वंगमः वि.व.१४५क/२.८९; ह्रीमान् सगौरवः सप्रतीशः वि.सू.९ख/१०.

rje sa bya ba

सामीचीकरणम् — पिण्डपातचर्याभोजनचैत्याभिवन्दनसामीचीकरणम् वि.सू.७०ख/८७.

rje seng ge

ना. भर्तृहरिः, आचार्यः — तथा भर्तृहरिराह त.प.३६ख/५२१.

rjed

= {rjed pa/}

rjed ngas pa

= {brjed ngas pa/}

rjed pa

•सं. अर्चनम्, ओ ना, माननापर्यायः म.व्यु.१७५७; {rjed pa byed} अर्चनां करिष्यति स.पु.५६क/९९; माननम्, ओ ना — {rjed par bya ba} मान्यः वि.व. १२९ख/१.१९; •वि. पूजकः — चतुष्षष्ट्याकारैः मार्षाः संपन्नकुलं भवति यत्र चरमभविको बोधिसत्त्वः प्रत्याजायते…अभिज्ञातं च तत्कुलं भवति…देवतापूजकं च तत्कुलं भवति ल.वि.१५ख/१७; •भू.का.कृ. अपचायितः — सदापचायितश्च भवति नागेन्द्रासुरेन्द्रैः शि.स.८३ख/८२.

rjed pa byed

क्रि. अर्चनां करिष्यति — सत्कारं करिष्यति, गुरुकारं माननां पूजनामर्चनामपचायनां करिष्यति स.पु.५६क/९९; द्र. {rjed par byed/}

rjed par bya ba

वि. मान्यः — भगवता तेषां धर्मो देशितः । यावन्मान्याश्चाभिवाद्याश्च संवृत्ताः वि.व. १२९ख/१.१९; त्रैधातुकवीतरागा पूर्ववन्मान्या च संवृत्ता वि.व.१३२ख/१.२१.

rjed par byas

= {rjed par byas pa/} {rjed par byas nas} अर्चयित्वा — {rjed par byas nas gtad par bya} अर्चयित्वा समर्पयेत् हे.त.१७क/५४.

rjed par byas pa

भू.का.कृ. मानितः — श्रमणो गौतमः सर्वसामन्तराजानां सत्कृतो गुरुकृतो मानितः पूजितोऽर्हत्संमतः वि.व.१३४क/१.२३.

rjed par byed

(?) अर्चनं कृतवान् — तदा राजा प्रसेनजित् तीर्थिकदेवतार्चनं कृतवान् पुष्पधूपगन्धमाल्यविलेपनैः अ.श.२१ख/१८; द्र. {rjed pa byed/}

rjed byed

१. अपस्मारः, रोगविशेषः मि.को.५३क २. = {brjed byed} अपस्मारः, प्रेतयोनिगतसत्त्वजातिविशेषः — द्विपस्तद्गन्धमाघ्राय दर्पापस्मारवारणम् । अभूत् स्रुतशकृन्मूत्रः सहसैव पराङ्मुखः अ.क.३८.२५.

rjen

= {rjen pa/}

rjen pa

वि. आमम्, पाकरहितम् — आमपक्वाद्यवस्थासु त.प.२१८ख/१५४; भिक्षुपक्वञ्च । सोऽत्र पाको य आमस्य वि.सू.३६क/४५; {rjen pa 'tshod pa la'o} पक्तावामस्य वि.सू.५३ख/६८.

rjen sha za

= {rjen sha za ba/}

rjen sha za ba

वि. पिशिताशी — परभोजनो बोधिसत्त्वेन कायः प्रत्यवेक्षितव्यः, वृकशृगालश्वपिशिताशिनाम् शि.स.१२९ख/१२५.

rje'i sras

आर्यपुत्रः, भर्त्ता — सा आत्तमनात्तमनाः स्वामिनमारोचयति । दिष्ट्या आर्यपुत्र वर्धसे वि.व. २०६ख/१.८१; आर्यपुत्र एवं कुरु वि.व.१६८ख/२.१००; द्र. {rje'i sras po/}

rje'i sras po

आर्यपुत्रः — आर्यपुत्र त्वया गेहे सरलेन प्रमादिना । मोहादसोदरो भ्राता विषवृक्षो विवर्धितः ।अ.क.५०.३८; द्र. {rje'i sras/}

rje'i sras mo

भर्तृदारिका — {rje'i sras mo nges par yun ring du glu ngag blangs nas khyod kyi lag rtsa dag yongs su mi ngal lam} भर्तृदारिके चिरं खलु वादितम् । न खलु ते परिश्रमोऽग्रहस्तानाम् ना.ना.२६६क/२६.

rje'u

= {rje rigs} विट्— ऊरव्या ऊरुजा अर्या वैश्या भूमिस्पृशो विशः अ.को.२.९.१; {rje'u rigs} विड्जातिः वि.प्र.९५क/३.७; आर्यः म.व्यु.३७५०; द्र. {rje'u rigs/} {rje'u'i rigs/}

rje'u rigs

१. = {rje rigs} वैश्यः — स्यादेकविधो विनेयः…चतुर्विधः । क्षत्रियो ब्राह्मणो वैश्यः शूद्रश्च बो.भू.१५४ख/२००; विट् — महत्या ब्राह्मणक्षत्रियविट्शूद्रपरिषदा परिवृतः स.पु.४०क/७२ २. वैश्या — अत्र लोकसंवृत्या कृष्णवर्णा भूमिः शूद्री, पीता वैश्या…श्वेता ब्राह्मणी जातिः वि.प्र.९५क/३.७; विड्जातिः — तथा रसतः अम्लक्षारास्वादेन शूद्री, सममधुरकटुकेति मधुरास्वादेन विड्जातिः वि.प्र. ९५क/३.७.

rje'u'i rigs

= {rje'u rigs} वैश्यः — क्षत्रियस्य ब्राह्मणस्य वैश्यस्य शूद्रस्यान्यस्य वा…मण्डलराजप्रविष्टस्य विपाकं भवति स.दु.२२१/२२०.

rjes

•सं. १. पदम्, चिह्नम् — जवेन व्रजतस्तस्य विजने पदपङ्क्तिभिः । गतिं मत्वा महामात्यस्तूर्णं पश्चात् समाययौ अ.क.६६.४६; {sen rjes} नखपदम् का.आ.२.२८६; द्र. {rkang rjes/} {sen rjes/} 2. = {rjes su 'gro ba} अन्वयः — {rjes su shes pa} अन्वयज्ञानम् अभि.भा.४४ख/१०४०; •अव्य. = {rjes la/} {rjes las/} {rjes su} अनन्तरम् — प्रत्यक्षानन्तरोद्भूतसमारोपनिवारणात् त.स.४८क/४७५; इतिशब्दोऽध्याहार्यः, स च नास्तीत्यस्यानन्तरं द्रष्टव्यः त.प.१७४ख/८०६; पश्चात् — लिङ्गग्रहणसम्बन्धस्मरणस्य पश्चात् मानम् अनुमानम् न्या.टी.४०क/३९; अन्ते — {dus ston gyi rjes la} महस्यान्ते वि.सू.७२क/८९; {kla klo'i rjes la mtshon gyis 'khrug} म्लेच्छान्ते शस्त्रसंक्षोमः ल.अ.१८८क/१५८; पृष्ठतः — {'jig rten las 'das pa'i rjes las thob pa 'jig rten pa'i ye shes} लोकोत्तरपृष्ठलब्धं लौकिकं ज्ञानम् सू.अ.१७०ख/६३; ऊर्ध्वम् — स्वीकारादूर्ध्वं यद् गार्ध्यं मात्सर्यं स आग्रहः न्या.टी.८९ख/२४८; अनु — {de'i rjes la} तदनु वि.सू.८३ख/१०१; {lo'i rjes su} अनुवर्षम् वि.सू.५२क/६७; •वि. परम् — {de rjes la} ततः परम् त.स.१००ख/८८७.

rjes kyi rtog pa

अनुकल्पः, गौणशास्त्रार्थः — मुख्यः स्यात् प्रथमः कल्पोऽनुकल्पस्तु ततोऽधमः अ.को. २.७.४०. {rjes skor}= {rjes su skor ba/}

rjes skor ba

= {rjes su skor ba/}

rjes skyes

१. = {nu bo} अनुजः, कनिष्ठः — शुक्लोदनः…द्रोणोदनस्तदनुजः कनीयानमृतोदनः अ.क.२६.२२; जघन्यजे स्युः कनिष्ठयवीयोऽवरजानुजाः अ.को.२.६.४३; अनुजातः — गर्भस्थानं ध्यानसौख्यं कृपोक्ता धात्री पुत्रास्तेऽनुजाता मुनीनाम् र.वि.९०ख/३०; म.व्यु.७४०७ २. = {rigs} अन्वयः, वंशः — सन्ततिर्गोत्रजननकुलान्यभिजनान्वयौ । वंशोऽन्ववायः संतानः अ.को.२.७.१.

rjes skyes pa

= {rjes skyes/}

rjes bskor ba

= {rjes su bskor ba/}

rjes khrid

= {rjes su khrid pa} 1. अनुनयः — प्रश्नावधारणाऽनुज्ञानुनयामन्त्रणे ननु अ.को.३.३.२४८ २. पा. अनुप्रासः, शब्दालङ्कारविशेषः — {rkang pa rnams dang tshig rnams la/} {yi ge bskor ba rjes su khrid/} {snga ma'i nyams myong 'du byed ni/} {rtogs byed gal te mi ring nyid} वर्णावृत्तिरनुप्रासः पादेषु च पदेषु च । पूर्वानुभवसंस्कारबोधिनी यद्यदूरता का.आ.१.५५.

rjes khrid bcas

वि. सानुप्रासा — {de yi gzugs sogs tshig nye ba/} {rjes su khrid bcas nyams dang ldan} तद्रूपादिपदासत्तिः सानुप्रासा रसावहा का.आ.१.५२.

rjes dgongs

= {rjes su dgongs pa/}

rjes 'grel

अनुवृत्तिः — {rjes 'grel can} अनुवृत्तिमान् प्र.अ.१०३क/११०.

rjes 'grel can

वि. अनुवृत्तिमान् — यथा ग्रामान्तरायातस्तत्संस्कारानुवृत्तिमान् । ज्ञायते तद्विधा तद्वदागतो जन्मनोन्यतः प्र.अ.१०३क/११०.

rjes 'gro

= {rjes su 'gro ba/}

rjes 'gro ba

= {rjes su 'gro ba/}

rjes bsngags

= {rjes su bsngags pa/}

rjes chags

= {rjes su chags pa/}

rjes chags 'gro

अनुकामीनः, कामंगामी — कामंगाम्यनुकामीनः अ.को.२.८.७६.

rjes chags pa

= {rjes su chags pa/}

rjes 'jug

= {rjes su 'jug pa/}

rjes 'jug pa

= {rjes su 'jug pa/}

rjes brjod

= {rjes su brjod pa/}

rjes bsnyegs

= {rjes su bsnyegs pa/}

rjes rtogs

= {rjes su rtogs pa/}

rjes ston

= {rjes su ston pa/}

rjes ston pa

= {rjes su ston pa/}

rjes bstan

= {rjes su bstan pa/}

rjes bstan pa

= {rjes su bstan pa/}

rjes thogs

•अव्य. = {rjes thogs la/} {rjes thogs su} अनन्तरम्, पश्चात् — न वर्णभिन्नशब्दाभज्ञानानन्तरभाविनी । अर्थधीर्विद्यते त.स.९९ख/८८२; ततः सूत्रनिदानपरिवर्तानन्तरं बुद्धधातुः र.वि.७६ख/५; •सं. अनन्तरता — {rjes thogs la ni 'bras med phyir} फलानन्तरताभावात् त.स.१०३ख/९१०.

rjes thob

= {rjes su thob pa/}

rjes thob pa

= {rjes su thob pa/}

rjes thos

= {rjes su thos pa/}

rjes mthun

= {rjes su mthun pa/}

rjes mthun pa

= {rjes su mthun pa/}

rjes 'thob

= {rjes su 'thob pa/}

rjes dran

= {rjes su dran pa/}

rjes dran pa

= {rjes su dran pa/}

rjes gdung

= {rjes su gdung ba/}

rjes gdung ba

= {rjes su gdung ba/}

rjes gnang

= {rjes su gnang ba/}

rjes dpag

= {rjes su dpag pa/}

rjes dpag pa

= {rjes su dpag pa/}

rjes dpog

= {rjes su dpog pa/}

rjes dpog pa

= {rjes su dpog pa/}

rjes spyod

= {rjes su spyod pa/}

rjes spyod pa

= {rjes su spyod pa/}

rjes byugs

= {rjes su byugs pa/}

rjes byung

= {rjes su byung ba/}

rjes byed

= {rjes su byed pa/}

rjes byed pa

= {rjes su byed pa/}

rjes brid

उल्लापनम् — अनित्यदुःख तथाशून्यरिक्तस्तुच्छमशाश्वतम् । बालमुल्लापनं चापि संकल्पजनितोद्भवेत् म.मू.२८८क/४४६.

rjes blo

= {rjes su 'gro ba'i ye shes} पा. अन्वयधीः, अन्वयज्ञानम् — न धर्मान्वयधीपक्ष्यमनयोऽन्यम् अभि.को.७.६; धर्मज्ञानपक्ष्यं परचित्तज्ञानमन्वयज्ञानपक्ष्यं चित्तं न जानाति, अन्वयज्ञानपक्ष्यं च धर्मज्ञानपक्ष्यं न जानाति अभि.भा.७.६.

rjes 'brang

= {rjes su 'brang ba/}

rjes 'brang ba

= {rjes su 'brang ba/}

rjes 'brangs

= {rjes su 'brangs pa/}

rjes 'brangs pa

= {rjes su 'brangs pa/}

rjes 'brel

= {rjes su 'brel ba/}

rjes 'brel ba

= {rjes su 'brel ba/}

rjes sbyor

= {rjes su sbyor ba/}

rjes ma

= {mtha' ma} अन्त्यः — अन्तो जघन्यं चरममन्त्यपाश्चात्यपश्चिमाः अ.को.३.१.७९.

rjes mi mthun pa

= {rjes su mi mthun pa/}

rjes brtse

= {rjes su brtse ba/}

rjes brtse ba

= {rjes su brtse ba/}

rjes tshol

= {rjes su tshol ba/}

rjes 'dzin

= {rjes su 'dzin pa/}

rjes zhugs

= {rjes su zhugs pa/}

rjes zhugs pa

= {rjes su zhugs pa/}

rjes bzung

= {rjes su bzung ba/}

rjes bzod

पा. अन्वयक्षान्तिः — शेषे दुःखेऽन्वयक्षान्तिज्ञाने अभि.को.६.२६; दुःखे धर्मज्ञानानन्तरं रूपारूप्यावचरे दुःखे समस्तालम्बनान्वयज्ञानक्षान्तिः उत्पद्यते । सा दुःखे अन्वयज्ञानक्षान्तिरित्युच्यते अभि.भा.१६ख/९२४.

rjes yi rang

= {rjes su yi rang ba/}

rjes la mngon par rtogs pa

पा. पृष्ठाभिसमयः, अभिसमयभेदः — अभिसमयव्यवस्थानं दशविधम् । तत्र धर्माभिसमयः…पृष्ठाभिसमयो दर्शनमार्गादूर्ध्वं सर्वभावनामार्गो लौकिको लोकोत्तरो वा अभि.स.भा.९०क/१२२.

rjes la thob pa

वि. पृष्ठलब्धः — {de'i rjes la thob pa'i rnam par rtog pas} तत्पृष्ठलब्धेन विकल्पेन त.प.२१क/४८९; पृष्ठभावी — शुद्धलौकिको विमर्शप्रत्ययः पृष्ठभावी नोत्पद्यते…स्याद् वक्तुम् त.प.३२८क/११२४; द्र. {rjes las byung ba/}

rjes las skyes

= {rjes las skyes pa/}

rjes las skyes pa

अनन्तरोद्भवः — वर्णोत्था चार्थधीरेषा तज्ज्ञानानन्तरोद्भवात् त.स.९९ख/८८२.

rjes las byung ba

वि. पृष्ठभावी — गृहीतग्राही च प्रत्यक्षपृष्ठभावी विकल्पः त.प.१४ख/४७५; द्र. {rjes la thob pa/}

rjes shes

= {rjes su shes pa/}

rjes su skor ba

वि. अनुवर्तकः — {chos kyi 'khor lo rjes su skor ba} धर्मचक्रानुवर्तकम् वि.व.२८६ख/१. १०५.

rjes su skyes

= {rjes skyes/}

rjes su skyes pa

= {rjes skyes/}

rjes su skyong

= {rjes su skyong ba/}

rjes su skyong ba

•वि. अनुपालकः — सर्वलोकहितसुखानुपालकः ल.वि.२०५ख/३०९; •कृ. अनुपालयमानः — पूर्वनिमन्त्रितं चित्तमनुपालयमानः शि.स.१७क/१७.

rjes su skyong byed

वि. परायणः — {bsam gtan rjes su skyong byed} ध्यानपरायणः अ.क.३६.२.

rjes su skyongs

अनुपाल्यम् — जगदिदमनुपाल्यं चैवमभ्युद्यमस्ते विनयरुचिरमार्गं धर्ममस्माद्भजस्व जा.मा.२७५/१६०.

rjes su bskor ba

अनुवर्तनम् — {chos 'khor rjes su bskor ba} धर्मचक्रानुवर्तनम् म.मू.२९३ख/४५६.

rjes su khas len

क्रि. अनुमन्यते — तदेतदेव परो ब्रुवाणः किमिति नानुमन्यते वा.टी.८७ख/४४.

rjes su khrid

= {rjes khrid/}

rjes su khrid pa

= {rjes khrid/}

rjes su khro ba

अनुक्रोशः, करुणरसः — कारुण्यं करुणा घृणा । कृपा दयानुकम्पा स्यादनुक्रोशः अ.को.१.८.१८.

rjes su 'khrid pa

अनुयाता — सुधामन्थसमुद्भूताः कान्तास्त्रिदशयोषितः अरुणैः कान्तिसंतानैः पादपद्मवनोदितैः । अनुयाता इवाम्भोधिकूलविद्रुमकाननैः अ.क.१०.११२.

rjes su dga' ba

•सं. अनुरागः — {chos la rjes su dga' ba} धर्मानुरागः जा.मा.२६७/१५४; •वि. अनुरक्तः — {dul ba la rjes su dga' ba} विनयानुरक्तः जा.मा.१३/७.

rjes su dga' bar byed

क्रि. अभ्यनुमोदते — सर्वञ्च तच्छलकृतमदत्तादानमस्मै भावेनाभ्यनुमोदते बो.भू.७५ख/८७.

rjes su dgongs

= {rjes su dgongs pa/} {rjes su dgongs te} अनुस्मृत्य — कृतज्ञतामनुस्मृत्य वि.व. १३२क/१.२०.

rjes su dgongs pa

•क्रि. अनुस्मरति — पूर्वनिवासमनुस्मरति अभि.स्फु.२६६क/१०८४; बो.भू. ४०क/४६; •सं. अनुस्मृतिः; अनुस्मरणम् — {rjes su dgongs te} अनुस्मृत्य वि.व.१३२क/१.२०; •कृ. अनुविचिन्तयमानः — रावणस्यैव योगगतिप्रचारमनुविचिन्तयमानः ल.अ.६०ख/६.

rjes su bgyid

क्रि. अनुकरोमि मि.को.१२२क ।

rjes su bgrod pa

अनुयातता — त्रयश्चेह मार्गगुणाः वर्णयन्ते । तद्यथा एकायनता…सालोकता…यातानुयातता च अभि.स्फु.३३२ख/१२३३.

rjes su 'gog

= {rjes su 'gog pa/}

rjes su 'gog pa

अनुरोधः, अनुवर्तनम् — अनुरोधोऽनुवर्तनम् अ.को.२.८.१२.

rjes su 'gyur ba

अनुविधानम् — अनुविधानम् {rjes su byed pa'am rjes su 'jug pa'am rjes su 'gyur ba} म.व्यु.७५००.

rjes su 'gyod pa

= {'gyod pa} पश्चात्तापः — पश्चात्तापाग्निपातेन साधुना संगमेन च । संकीर्तनेन दानेन पापं नश्यति देहिनाम् अ.क.४४.४३; अनुशयः — प्रतिनिशं भृशं क्लेशावेशैर्दिशति विषतुल्यैरनुशयः अ.क.३९.१८; पश्चादनुशयः — ददामीति प्रतिश्रुत्य पश्चादनुशयाकुलः । कथं सारधनो भूत्वा भविष्याम्यर्थिनिष्फलः अ.क.४८.५९; अनुतापः मि.को. १२९क ।

rjes su 'gro

= {rjes su 'gro ba/}

rjes su 'gro ldog

= {rjes su 'gro ba dang ldog pa/}

rjes su 'gro ba

= {rjes 'gro} ।। •क्रि. = {rjes su 'gro} अनुगच्छति — अनुगमो नाम अनभिसंस्कारेणाश्वासप्रश्वासानां गतिमनुगच्छति अभि.भा.११क/८९९; अन्वेति — {re zhig khyod gdong pad+ma yi/} {rjes 'gro} पद्मं तावत्तवान्वेति मुखम् का.आ.२.२०; अनुवर्तते — यद्भावेऽपि यन्नानुवर्तते, तत् तस्मादत्यन्तं भिन्नम् वा.टी.९४क/५४; •स. अनुगमः — {rtogs pa'i rjes su 'gro ba} बोधानुगमः त.प.८९क/६३१; अनुगतिः — {rtogs pa'i rjes su 'gro ba} बोधानुगतिः त.प.८९क/६३१; एकस्यापि हि रूपस्यानुगमे सर्वात्मनानुगतिः स्यादिति भावः त.प.१४४ख/१७; अन्वयः — तस्या अन्वयः अनुगमो यतो बालस्याप्यस्ति त.प.२ख/४५०; अनुवृत्तिः — तस्य त्रैगुण्यस्य भावेऽपि विशेषस्याननुवृत्तेः कारणात् वा.टी.९४क/५४; अनुगमनम् — अपेतव्यक्तीनामपि जातीनां तच्छ्रुतिभ्यो नित्यमनुगमनप्रसङ्गात् प्र.वृ.१७६-४/३०; अनुयानम् — धर्ममुखस्रोतो हि धर्ममुखानुयानम् सू.अ.२१२ख/११७; •पा. अन्वयः १. लिङ्गस्य रूपभेदः — त्रिरूपलिङ्गाख्यानमिति । त्रीणि रूपाणि—अन्वयव्यतिरेकपक्षधर्मत्वसंज्ञकानि यस्य तत् त्रिरूपम् न्या.टी.६१क/१५०; {rjes su 'gro ba ni mthun pa'i phyogs la yod pa'o ldog pa ni mi mthun pa'i phyogs la med pa'o} अन्वयः सपक्षे सत्वम्,व्यतिरेकः विपक्षासत्त्वम् त.प.२६ख/५०० २. व्याप्तिभेदः — {rjes su 'gro ba dang ldog pa} अन्वयव्यतिरेकौ प्र.अ.१०.४/२०; •वि. अनुगः — गमकानुगसामान्यरूपेणैव तदा गतिः प्र.वा.२.६१; धर्मानुगा ते सहचारिणीयं पत्नी अ.क.६५.७६; अनुलोमः — सप्तापगाश्चानुलोमप्रतिलोमाभिधोऽम्बुधिः अ.क.६.६८; अनुगतः — कारणानुगतं कार्यम् प्र.अ.३४ख/३९; सत्त्वाद्यनुगतं व्यक्तं न सिद्धं नः कथञ्चन त.स.३क/४४; अनुयातः — इति न्यायानुयातमिदं प्रत्यक्षलक्षणमाचक्षते कुशलाः त.प.२४१ख/१९७; अनुगतिकः — {song ba'i rjes su 'gro ba} गतानुगतिकः अ.क.८.८; गतानुगतिकत्वेन प्रसिद्धिशरणो जनः अ.क.६२.३०; अनुगामी — न हि पदार्थत्वं नाम षट्सु पदार्थेष्वपरमस्ति, येन ‘पदार्थः पदार्थः’ इत्यनुगामी प्रत्ययो भवेत् त.प.२९५ख/३०२; त.स.९४क/८५३; अनुयायी — व्यक्तयो नानुयान्त्यन्यदनुयायि न भासते प्र.वृ.१७४-३/२५; अनुगामिनी — मृत्सुवर्णत्वादिजातिश्चैषामेकानुगामिनी दृष्टा त.प.१६४ख/४९; अनुसारिणी — ननु बुद्धिः कर्मानुसारिणीति प्र.अ.१२७ख/१३६; •कृ. अनुगच्छन् — कुशलमूलप्रत्ययभूतमात्मानं सर्वजगत्यनुगच्छन् शि.स. १६ख/१७.

rjes su 'gro ba nyid

अनुगामित्वम् — यदि तस्यानुगामित्वं सर्वं स्यात् सर्वकार्यकृत् त.स.६३ख/६००; अन्वेतृत्वम् — ततश्चापरापरस्वभावानामुत्पत्तेः कुतोऽन्वेतृत्वम् त.प.२५०ख/२१७.

rjes su 'gro ba can

वि. अन्वयी, ओ यिनी — चपलतादयश्चात्माभ्यासान्वयिनो न मातापित्रभ्यासान्वयिनः प्र.अ.४७ख/५४; संकेतान्वयिनी रूढिर्वक्तुरिच्छान्वयी च सः प्र.वा.२.१६०; समन्वयी — चापल्यादिसमन्वयिनश्चक्षुरादेरभ्यासभावनातः प्र.अ.८७क/१०४; द्र. {rjes su 'gro ba dang ldan pa/}

rjes su 'gro ba dang bcas pa

•वि. सान्वयः — अथ किमयं प्रतीत्यसमुत्पादः केनचिरूस्तुत्वादिना रूपेण सान्वयः…आहोस्विदसंकीर्णस्वभावः त.प. १४४क/१६; •सं. सान्वयत्वम् — सान्वयत्वे चातिशयस्य वा.टी.८७क/४४.

rjes su 'gro ba dang ldan pa

वि. अन्वयी, ओ यिनी — संकेतान्वयिनी यद्वन्निर्वित्तेऽपीश्वरश्रुतिः त.स.२३ख/२५०; द्र. {rjes su 'gro ba can/}

rjes su 'gro ba dang ldog pa

अन्वयव्यतिरेकौ — अन्वयव्यतिरेकाभ्यां निश्चितश्च स्वसन्ततौ त.स.६९क/६५१; अन्वयव्यतिरेकसमधिगम्यः कार्यकारणभावः त.स.२९ख/३१०.

rjes su 'gro ba dang ldog pa dang ldan pa

वि. अन्वयव्यतिरेकवान् — सरोजकेसरादीनामन्वयव्यतिरेकवत् । अवस्थातिशयाक्रान्तं बीजपङ्कजलादिकम् त.स.६क/८०.

rjes su 'gro ba phyin ci log pa

पा. विपरीतान्वयः, दृष्टान्ताभासभेदः — तथा विपरीतान्वयः यदनित्यं तत् कृतकमिति न्या.बि./२४३; तस्माद् विपरीतान्वयोऽपि वक्तुरपराधात्, न वस्तुतः न्या.टी.८८ख/२४४.

rjes su 'gro ba med

= {rjes su 'gro ba med pa/}

rjes su 'gro ba med pa

= {rjes 'gro med} ।। •स. अनन्वयः — {rjes su 'gro ba med pa'i bdag nyid} अनन्वयात्मता त.स.६६ख/६२४; असमन्वयः — एकरूपासमन्वयात् । एकस्वभावानुगमाभावादित्यर्थः त.प.२१९क/९०८; अननुवृत्तिः — तस्य त्रैगुण्यस्य भावेऽपि विशेषस्य अननुवृत्तेः वा.टी.९४क/५४; •पा. अनन्वयः १. दृष्टान्ताभासभेदः — अनन्वयः…यथा यो वक्ता स रागादिमान्, इष्टपुरुषवत् न्या.बि.८७ख/२४१ २. अलङ्कारविशेषः — {rjes 'gro med dang the tshom can/} {dag ni dpe rnams nyid la bstan} अनन्वयससंदेहावुपमास्वेव दर्शितौ का.आ.२.३५५; •वि. निरन्वयः — {rjes su 'gro ba med pa'i 'jig pa smra ba} निरन्वयविनाशवादी त.प.२०३ख/१२२; प्र.अ.४०क/४६.

rjes su 'gro ba med pa'i 'jig pa

निरन्वयविनाशः — {rjes su 'gro ba med pa'i 'jig pa smra ba} निरन्वयविनाशवादी त.प.२०३ख/१२२; यदि हि निरन्वयो विनाशः स्यात्, तदा कृतस्य कर्मणो नाशः स्यात्; कर्तुः फलानभिसम्बन्धात् त.प.२०३ख/१२२; द्र. {rjes su 'gro ba med par 'jig pa/}

rjes su 'gro ba med pa'i bdag nyid

अनन्वयात्मता — तदिदानीमभूत्वैव कार्ययोग्यं प्रजायते । न च तिष्ठति भूत्वेति सिद्धाऽस्यानन्वयात्मता त.स.६६ख/६२४.

rjes su 'gro ba med par 'jig pa

वि. निरन्वयविनाशी — {rjes su 'gro ba med par 'jig pa nyid} निरन्वयविनाशित्वम् त.प.१६१ख/७७६; द्र. {rjes su 'gro ba med pa'i 'jig pa/}

rjes su 'gro ba med par 'jig pa nyid

निरन्वयविनाशित्वम् — तथा हि, मीमांसकानां कापिलानामिव निरन्वयविनाशित्वविशेषणमसिद्धम् त.प.१६१ख/७७६.

rjes su 'gro ba med par 'jig pa smra ba

वि. निरन्वयविनाशवादी — यथा बौद्धैर्निरन्वयविनाशवादिभिरिष्यते त.प.२०३ख/१२२.

rjes su 'gro ba yin

क्रि. अन्वेति — प्रत्यासत्तिर्विना जात्या यथेष्टा चक्षुरादिषु । ज्ञानकार्येषु जातिर्वा यथान्वेति विभागतः प्र.वा.२.४७.

rjes su 'gro ba rab tu ma bstan pa

पा. अप्रदर्शितान्वयः — अनन्वयोऽप्रदर्शितान्वयश्च । यथा यो वक्ता स रागादिमान्, इष्टपुरुषवत् । अनित्यः शब्दः कृतकत्वाद् घटवदिति न्या.टी.८७ख/२४१.

rjes su 'gro ba la the tshom za ba

पा. सन्दिग्धान्वयः — निश्चितवचनेन सन्दिग्धान्वयोऽनैकान्तिको निरस्तः न्या.टी.४८क/९४.

rjes su 'gro ba'i sgo can

वि. अन्वयमुखम् — अन्वयो मुखमुपायोऽभिधेयत्वाद् यस्य तद् अन्वयमुखं वाक्यम् न्या.टी.६७ख/१७१.

rjes su 'gro ba'i bdag nyid

वि. अनुगतात्मा — न चोपलभ्यरूपस्य पर्यायानुगतात्मनः । द्रव्यस्य प्रतिभासोऽस्ति त.स.१३ख/१५३. अनुगतात्मकः — यदि वा तेऽपि पर्यायाः सर्वेऽप्यनुगतात्मकाः । द्रव्यवत् प्राप्नुवन्ति त.स.१३क/१५३; द्र. {rjes su 'gro ba'i bdag nyid can/}

rjes su 'gro ba'i bdag nyid can

वि. अनुगतात्मकः — ननु बीजांकुरादीनां कार्यकारणतेक्ष्यते । नियता तत्र सूक्ष्मोऽपि नांशोऽस्त्यनुगमात्मकः त.स.२०क/२१६.

rjes su 'gro ba'i ye shes

पा. अन्वयज्ञानम् — {rjes su 'gro ba'i ye shes de bzhin nyid du rnam par dgod pa} अन्वयज्ञानतथात्वव्यवस्थानम् द.भू.२५५क/५१.

rjes su 'gro ba'i ye shes de bzhin nyid du rnam par dgod pa

अन्वयज्ञानतथात्वव्यवस्थानम् — अर्थप्रतिसंविदा अन्वयज्ञानतथात्वव्यवस्थानं प्रजानाति द.भू.२५५क/५१.

rjes su 'gro ba'i rang bzhin

वि. अनुगतिरूपम् — सामान्यमवाच्यं यत् प्रकीर्त्तितम् । नित्यानुगतिरूपं तन्नीरूपं प्रतिपादितम् त.स.१३२ख/११२८.

rjes su 'gro bar 'gyur ba yin

क्रि. अनुगमो भवेत् — उपादानमभीष्टं चेत् तनयज्ञानसन्ततौ । पित्रोः श्रुतादिसंस्कारविशेषानुगमो भवेत् त.स.६९क/६५१.

rjes su 'gro bar byed pa

•वि. अन्वेता — यत्र धूमस्तत्रावश्यं ततो वह्निरित्यतोऽसौ वह्निरन्वेता भवति धूमस्य त.प.४१ख/५३२; •सं. अन्वेतृत्वम् — तदर्थस्तु भूतो भविष्यंश्चेति कुतोऽर्थैः शब्दस्य अन्वेतृत्वम् त.प.४१ख/५३२.

rjes su rgyu byed pa

वि. अनुसारी — सरसमपि विहाय व्यायतं पुष्पसार्थं परिचितपरिहारी दूरदूरानुसारी । भ्रमति…षट्पदः काननेषु अ.क.५३.१२.

rjes su sgrub

= {rjes su sgrub pa/}

rjes su sgrub pa

•क्रि. अनुविधीयते — {rtogs par gyur pa mtshungs pa yang /} {yod pa de ni rjes su sgrub} प्रतीयमानसादृश्योप्यस्ति सोनुविधीयते का.आ.२.१८६; •सं. अनुष्ठानम् {dgos pa rjes su sgrub pa la} प्रयोजनानुष्ठाने वि.सू.३क/२; अनुष्ठितिः — ततो हेयोपादेययोर्हानोपादानलक्षणानुष्ठितिः सिद्धिरित्युच्यते न्या.टी.३९क/३०; अनुविधानम् — {rjes su sgrub byed} अनुविधायी त.स.२०ख/२१९.

rjes su sgrub par

अनुष्ठातुम् — न च परस्परविरुद्धोऽर्थोऽनुष्ठातुं शक्यः प्र.अ.६क/७; विधातुम् — उपदेशं विनाध्यक्षं यद्यर्थस्य प्रसाधकम् । तदोपदेशसत्यत्वं विधातुं नान्यथा क्षमम् प्र.अ.८ख/१०.

rjes su sgrub par byed pa

= {rjes su sgrub byed/}

rjes su sgrub byed

वि. अनुसाधकः — समुद्यतस्य तस्याथ भिक्षुभोजनसिद्धये । शुद्धये शुद्धसत्त्वस्य शक्रोऽभूदनुसाधकः अ.क.४१.८०; अनुविधायी — विवक्षामात्रसम्भूतसंकेतानुविधायिनः त.स.२०ख/२१९.

rjes su sgrogs pa

क्रि. अनुकीर्तयति — यावच्च तं पशुं कुष्णाति, शोधयति…खादयति, अनुकीर्तयति वा अभि.भा.६७८/२०९.३.

rjes su bsgrag pa

अनुश्रावणम् — निरवद्यं स्रा(श्रा)द्धस्य प्रधानस्य च तुष्टिभावनायामाचारानुश्रावणम् वि.सू.६१क/७७.

rjes su bsgrags pa

अनुरवः — निरुक्तिप्रतिसंविदा सर्वसत्त्वचर्यासंभेदतस्तथागतघोषानुरवेण निर्दिशति द.भू.२५६क/५२.

rjes su bsgrub pa

अनुष्ठानम् — {las rjes su bsgrub pa} कर्मानुष्ठानम् वि.सू.१६क/१८; न हि किंचिदनुष्ठानं निष्फलं कस्यचित् क्वचित् प्र.अ.६क/७.

rjes su bsgrub par

अनुष्ठातुम् — प्रतिकृतिमनुष्ठातुमनुत्सृजन्तं च पापिकां दृष्टिमुत्क्षिपेयुः वि.सू.८४ख/१०२; द्र. {rjes su sgrub par/}

rjes su bsgrub par bya

•कृ. अनुष्ठेयम् — तस्यैवात्र सन्निपातगतमनुष्ठेयं संघस्थविरेण मूल्यस्य करणम् वि.सू.७२क/८९; •सं. १. अनुष्ठानम् — {'du ba'i skabs rjes su bsgrub par bya'o} सन्निपातगतानुष्ठानम् वि.सू.६६क/८२ २. अनुष्ठेयता — नियोज्यधर्मिभावो हि तस्यानुष्ठेयता कुतः । सिद्धोऽपि यद्यनुष्ठेयो नानुष्ठाविरतिर्भवेत् प्र.अ.७क/९.

rjes su bsgrub bya

= {rjes su bsgrub par bya/}

rjes su bsgrubs pa

अनुष्ठानम् — स एव च प्रमाणफलम्, यदनुष्ठानात् प्रापकं भवति ज्ञानम् न्या.टी.४५ख/७९.

rjes su nga ro

अनुस्वारः — आकाशधातुश्चन्द्रोऽनुस्वारः शुक्रं वा तथा रजो वा बिन्दुद्वयं सूर्यो वाकाशधातुः वि.प्र.४५ख/४.४७.

rjes su bsngags pa

•सं. आनुशंसा — नावर्णं निश्चारयन्त्यन्यथा शीलसम्पन्नस्याचारगोचरसम्पन्नस्यायं पराधिपतेयो गुण आनुशंसा च भवेत् श्रा.भू. १८क/४३; •भू.का.कृ. संवर्णितः — ततो द्रुमः किन्नरराजः किन्नरगणेन संवर्णितः वि.व.२१८क/१.९६.

rjes su bcas pa

अनुप्रज्ञप्तिः — उत्पत्तिप्रज्ञप्त्यनुप्रज्ञप्तिप्रतिक्षेपाभ्यनुज्ञाभिज्ञत्वम् वि.सू.३ख/३.

rjes su chags

= {rjes su chags pa/}

rjes su chags pa

= {rjes chags} ।। •सं. अनुरागः स तत्र पित्रा हृष्टेन चरणालीनशेखरः । जनानुरागसुभगे यौवराज्ये पदे धृतः अ.क.४५.५१; वशीकृतो न वेत्त्येव…अनुरागाहतः स्त्रीभिरकर्माण्यपि कार्यते अ.क.८.५१; अनुनयः — बोधिसत्त्वः सत्त्वानुनयं सत्त्वप्रेमाधिपतिं कृत्वा यत्किंचिच्चेष्टते सर्वं तद् बोधिसत्त्वकृत्यम् बो.भू.९८क/१२५; आसङ्गः — अनुनय आसङ्गः आत्मनि आत्मीये च बो.प.२.३९; अनुरागणम् — अथ भगवान् सर्वतथागतानुरागणवज्रं नाम समाधिं समापद्य गु.स.८३क/५; ज्ञानमुद्रानुरागणे वि.प्र.१५९ख/३.१२०; •वि. अनुरक्तः — स्थाने प्रव्रजितान् कीर्तिरनुरक्तेव सेवते जा.मा.६७/३९; बहु धनमनुरक्ता श्रीरुदाराश्च दाराः जा.मा.३०/१६; अवबद्धः — गुणावबद्धानि हि मानसानि कस्यापि विश्लेषयितुं प्रभुत्वम् जा.मा.२१७/१२६; अनुरागितः — {'dod chags chen po'i rjes chags pas/} ग्. {yung mos sku} ({ske} ) {la 'khyud pa nyid} डोम्ब्यालिङ्गितकन्धरो महारागानुरागितः हे.त.५क/१२.

rjes su chags pa dang bcas pa

वि. अनुरागी — शिष्यानुरागी स ब्राह्मणोऽल्पपरिच्छदश्च वि.व.११ख/२.७९.

rjes su chags pa bdo bar ma byas pa

अनुनयासंधुक्षणता (अनुनयासमुन्नतता ?) म.व्यु.२५९४.

rjes su chags pa ma yin pa

अननुनयता — या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानामननुनयता अप्रतिघता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.४२क/२०.

rjes su chags pa med pa

•सं. अननुनयः — अननुनयश्चक्रवर्तीत्यादिसंपत्तिषु सू.अ.२५४क/१७२; •वि. अननुनीतः — अयं कायः…वध्यघातकवदननुनीतः, अमित्रवदहितैषी शि.स.१२९क/१२५.

rjes su chags pa'i kun tu sbyor ba

पा. अनुनयसंयोजनम् संयोजनभेदः — अनुनयसंयोजनं तावत्त्रैधातुकरागस्वभावं संयोजयति अभि.स.भा.४१क/५७; द्र. {kun tu sbyor ba dgu}

rjes su chags par gyur

= {rjes su chags par gyur pa/}

rjes su chags par gyur pa

भू.का.कृ. अनुनीतः — सोऽभिनिविष्टः सन्ननुनीयते । अनुनीतः संरज्यते । संरक्तो रागजं कर्माभिसंस्करोति शि.स.१४०क/१३५.

rjes su chags par 'gyur

क्रि. अनुनीयते — स सुखायां वेदनायां नानुनीयते शि.स.१३०क/१२५; अनुरज्यते— उपलम्भान्तरङ्गेषु प्रकृत्यैवानुरज्यते प्र.वा.१.२५१.

rjes su chags par bya

= {rjes chags bya} क्रि. अनुरागयेत् — {rang gzhan don ni rab sgrub phyir/} {phyi nas phyag rgya rjes chags bya} पश्चादनुरागयेन्मुद्रां स्वपरार्थप्रसिद्धये हे.त. २०ख/६६.

rjes su chags par byed

क्रि. अनुरागयति — {kun du ru'i sbyor bas rjes su chags par byed} कुन्दुरुयोगेनानुरागयन्ति हे.त.१८क/५८.

rjes su chags ma

वि., स्त्री, अनुरक्ता — नारी कामानुरक्ता नररुधिररता राक्षसी वि.प्र.१६६क/३.१४६.

rjes su 'chad pa

अनुशासनम् — शब्दादर्थमप्रतिपद्यमाना अपशब्दैरेव ज्ञानं व्युत्पद्यमाना लोके दृश्यन्ते इति व्यर्थं शब्दानुशासनम् वा.न्या.१५८-१/१०१.

rjes su 'cha' ba

वि. अनुयात्रिकः — तत्किं मन्यसे कुलपुत्र, अन्यः स तेन कालेन तेन समयेन राजपरिवारोऽभूदन्तःपुरस्त्र्यागारदौवारिकपार्षद्या वा अनुयात्रिका वा ग.व्यू.१९६ख/२७७.

rjes su 'ching

= {rjes su 'ching ba/}

rjes su 'ching ldan pa

वि. अनुबन्धिनी — वेश्या इव विकारिण्यः कुटिला धनसंपदः । विरसा जीर्णवल्लीव दीर्घशोषानुबन्धिनी अ.क.५२.२८.

rjes su 'ching ba

•क्रि. अनुबध्नाति — {de yi rjes 'gro rjes su 'ching} तमन्वेत्यनुबध्नाति का.आ.२.६४; •सं. अनुबन्धः {rjes su 'ching ba las gyur pa'i ldan pa} आनुबन्धिको योगः अभि.स.भा.१०४ख/१४१.

rjes su 'ching ba las gyur pa

वि. आनुबन्धिकः — {rjes su 'ching ba las gyur pa'i ldan pa} आनुबन्धिको योगः अभि.स.भा.१०४ख/१४१.

rjes su 'ching ba las gyur pa'i ldan pa

पा. आनुबन्धिको योगः, योगविशेषः — योगार्थः पञ्च योगाः । सामूहिको योगः…आनुबन्धिको योगः…साम्बन्धिको योगः…आवस्थिको योगः…वैकारिको योगः अभि.स.भा.१०४ख/१४१.

rjes su 'jug

= {rjes su 'jug pa/}

rjes su 'jug 'gyur

= {rjes su 'jug par 'gyur/}

rjes su 'jug pa

•क्रि. अनुवर्तते — अस्तीति प्रत्ययो यश्च सत्तादिष्वनुवर्तते त.स.२८ख/३०२; अनुप्रवर्तते — मनः सहितमात्मात्मीयग्राहाभिनिवेशमन्यनाकारेणानुप्रवर्तते ल.अ.१०६क/५२; आवर्तते — यद्वा प्रध्वंसलक्षणं नाशं कुर्वाणो नाशयति मुद्गरादिवदित्यत्रापि तुल्या एव विकल्पाः पुनरावर्तन्ते त.प.२२७ख/१७०; अनुप्रविशति — एवमेव महामते वाग्विकल्परुतप्रदीपेन बोधिसत्त्वा महासत्त्वा वाग्विकल्परहिताः स्वप्रत्यात्मार्यगतिमनुप्रविशन्ति ल.अ. ११६ख/६३; अन्वाविशति — न चैवं व्यक्तयः परस्परमन्वाविशन्ति त.प.१५क/४७६; अनुसरति — यन्न विवदति तच्छ्रमणधर्ममनुसरति शि.स.१४६क/१४०; *अनुप्रयच्छति — यत्पुनरेकत्यं प्रतिसंहरति…एकत्यमनुप्रयच्छति श्रा.भू./५८; अनुवर्त्त्यते — भेदेन लोकयात्रा भेदलोकयात्रा, साऽनुवर्त्त्यते येनैकात्म्येन तत्तथोक्तम् त.प.७२ख/५९७; अनुप्रविश्यते — स चार्थो रुतेनानुप्रविश्यते प्रदीपेनेव धनम् ल.अ. ११६ख/६३; •सं. १. = {rjes su 'brel ba} अनुवृत्तिः — सामान्यमेव सत्ताख्यं समस्तेष्वनुवृत्तितः त.स.२७क/२९२; तत्रानुवृत्तिबुद्धिः चतुर्ष्वपि ‘अभावोऽभावः’ इत्येकाकारः प्रत्ययः त.प.६२ख/५७७; सचिवौ…चित्तानुवृत्तिकुशलौ अ.क.४०.७०; कथमनुवृत्तितः ? लौकिकानां श्रावकप्रत्येकबुद्धानां चानुवृत्त्या तदुपसंहितस्मृत्युपस्थानभावनात्तेभ्यस्तदुपदेशार्थम् सू.अ. २२५क/१३५; अनुबन्धः — अनुबन्धोऽनुवर्तनम्, सदानुवर्त्तनादुपकारिणी यस्य सत्ता प्र.अ.५८क/६६; अनुरोधः — एतेन समयाभोगाद्यन्तरङ्गानुरोधतः । घटोत्क्षेपणसामान्यसंख्यादिषु धियो गताः प्र.वा.२.६; अनुवर्तनम् — अस्मिन् सतीदं भवति इति सदानुवर्तनमाह प्र.अ.५९क/६७; अप्रमादो यत्स्वचित्तस्य दमनम्, परचित्तस्यारक्षा, क्लेशरतेरपरिकर्मणा, धर्मरतेरनुवर्तनम् शि.स.१९१ख/१९१; ‘अर्धरात्रे…मया प्रबोद्धव्यम्’ इति स्वपेद् स पूर्वाभिप्रायानुवर्तनात् सन्ततेः, तस्मिन्नेव काले प्रबुद्ध्यते अभि.स्फु.२९८क/११५५; शक्ताशक्तस्वभावस्य सर्वदा ह्यनुवर्त्तनात् । तदा तद्भाविविज्ञानं भवेन्नो वा कदाचन त.स.५५क/५३४ २. = {rjes su 'gro ba} अनुगमः — तस्या अन्वयः अनुगमो यतो बालस्याप्यस्ति त.प.२ख/४५०; त.स. २९क/३०८; अन्वयः — {rjes su 'jug pa can} अन्वयिनी त.स.२८ख/३०५; समन्वयः — {rjes su 'jug pa ma yin pa} असमन्वयः त.स.२९क/३०७; अनुबन्धः — तस्यानुबन्धोऽनुगमनम्, साधनमात्रस्य भावे भावः साध्यस्य न्या.टी.८५ख/२३६; अनुसारः — श्रुतानुसारप्रतिपत्तिसारास्तरन्त्यकृच्छ्रेण च जन्मदुर्गम् जा. मा.३८१/२२४; अनुसरणम् — नास्त्येषामनिशं जनानुसरणे मार्गावरोधः क्वचित् अ.क.५०.३२; धर्मवृत्तानुसरणस्मरणाय महीतले । उचितं लक्षणं किंचित् स ययाचे शतक्रतुम् अ.क.१६.८ ३. अनुप्रवेशः — परस्परस्वभावानुप्रवेशलक्षणत्वादभेदस्य त.प.१८३क/८२७; अन्वावेशः — अन्वावेशे वा विश्वमेकमेव रूपं जातमिति सामान्यस्यैवाभावप्रसङ्गः त.प.१५क/४७६ ४. अनुप्रवर्त्तनम् — बुद्धानामुत्पादः, सद्धर्मदेशना, देशितानां धर्माणामवस्थानम्, अवस्थितानां चानुप्रवर्त्तनम् श्रा.भू.४क/७ ५. अन्वेतृत्वम् — व्यापारेण हि सर्वेषामन्वेतृत्वं प्रतीयते त.स.५५क/५३१; अनुवर्तनता — संरञ्जनीयधर्मेष्वनुवर्तनता शि.स. १०३क/१०२; •वि. अनुगः — अस्मद्गताचारपथानुगानां भवेदवस्था मम का प्रजानाम् जा.मा.८२/४८; दुराख्यातसिद्धान्तानुगबुद्धयः त.स.७ख/९६; अनुगतः — तथा चाभावविज्ञानं नाभावेषु विरुध्यते । ध्वनिर्वाऽनुगतोऽनर्थसंकेतानुगमात् तयोः त.स.२९क/३०८; अनुसृतः — लोकचित्रेषु छन्दरागानुसृतः श्रा. भू./१८९; अनुचरः — सोऽनेन…पूर्वकालकरणीयेन सहानुचरेण प्रमादेन समन्वागतो निद्रासुखं…च स्वीकरोति श्रा.भू./४७; अनुवर्तकः — स नित्यमनुवर्तको न भवतीति न तन्निवृत्यापि तन्निवृत्तिः प्र.अ.५८क/६६; अनुगामी — न सामान्यं प्रसिद्ध्यति । अनुगाम्येकमध्रौव्यविविक्तं च क्रमोदयात् त.स.२८ख/३०२; अनुयायी — न चानुयायि तेष्विष्टमन्यत् त.स. ३०क/३१४; अनुवर्त्ती — कामानुवर्त्ती लोकोऽयम् अ.क.२९.३७; अनुपरिवर्ती — सर्वज्ञानपुरोजवानुपरिवर्त्यर्थेषु र.वि.३.१५; {sems kyi rjes su 'jug pa} चित्तानुपरिवर्ती म.व्यु.२१६८; अनुगामिनी — घट इत्यादिका बुद्धिस्तेभ्यो युक्ताऽनुगामिनी त.स.२९ख/३०९; अनुसारिणी — इच्छारचितसंकेतभेदाभोगानुसारिणी त.स.२९ख/३१०; अनुबन्धिनी — तत्सम्बन्धिस्वभावमात्रानुबन्धिनी तद्देशसन्निहितस्वभावता न्या.टी.८४ख/२२९; अनुकारिणी — मिथ्याबुद्धिश्च सर्वैव प्रधानार्थानुकारिणी त.स.२५ख/२७२.

rjes su 'jug pa can

वि. अन्वयी, ओ यिनी — भिन्नेष्वन्वयिनोऽसत्त्वे न युक्तान्वयिनी मतिः त.स.२८ख/३०५.

rjes su 'jug pa dang ldog pa

अनुवृत्तिव्यावृत्ती — वस्त्वेकात्मकमेवेदमनेकाकारमिष्यते । ते चानुवृत्तिव्यावृत्तिबुद्धिग्राह्यतया स्थिताः त.स.६३क/५९६.

rjes su 'jug pa ma yin

= {rjes su 'jug pa ma yin pa/}

rjes su 'jug pa ma yin pa

असमन्वयः — प्राधान्यं किमिदं नाम न शक्तिरसमन्वयात् त.स.२९क/३०७.

rjes su 'jug pa med

= {rjes su 'jug pa med pa/}

rjes su 'jug pa med pa

•सं. अनुगमाभावः — एकरूपासमन्वयात् । एकस्वभावानुगमाभावादित्यर्थः त.प.२१९क/९०८; •वि. निरनुगमः — न खलु निरनुगमकल्पनावतारानुगतौ तदपरो व्याघातः प्र.अ. ४३क/४९.

rjes su 'jug pa yin

क्रि. अनुवर्तते — यथावादितथाकारिणं हि समादापकं विदित्वा यत्र कुशले तेन प्रवर्तिताः परे भवन्ति तदनुवर्तन्ते सू.अ.२१०क/११३.

rjes su 'jug pa'i blo

अनुवृत्तिबुद्धिः — तत्रानुवृत्तिबुद्धिः चतुर्ष्वपि ‘अभावोऽभावः’ इत्येकाकारः प्रत्ययः त.प.६२ख/५७७.

rjes su 'jug par 'gyur

क्रि. १. अनुवर्त्तते — यथाऽहेः कुण्डलावस्था व्यपैति तदनन्तरम् । सम्भवत्यार्जवावस्था सर्पत्वं त्वनुवर्त्तते त.स.१०क/१२१; त.स.१०क/१२२ २. अनुवृत्तिः स्यात् — शब्द इत्यनुवृत्तिः स्याद् विज्ञानस्यापि तस्य ते । अन्यथा ह्यनुवृत्तान्नाज्ञानं स त्वनुवर्त्तते त.स.९१क/८२३.

rjes su 'jug par byed

= {rjes su 'jug par byed pa/}

rjes su 'jug par byed pa

•क्रि. अनुप्रविशति — किंचिच्च बोधिसत्त्वश्चिन्ताप्रयुक्तो युक्त्या विचारयत्यनुप्रविशति बो.भू.६४ख/७६; अनुविचरति — तेष्वेव च धर्मेषु तच्चित्तं बहुलमनुविचरति श्रा.भू.४४ख/१०७; अनुप्रवर्तयति — उत्तानामववादानुशासनीमनुप्रवर्तयति बो.भू.१२०क/१५४; •वि. अनुवर्तकः — उपायोऽनुग्रहकरो ग्राहकोऽथ प्रवर्तकः । तथानुवर्तको ज्ञेयश्चतुःसंग्रहवस्तुतः…अर्थचर्या प्रवर्तकः । कुशले प्रवर्तनात् । समानार्थताऽनुवर्तकः सू.अ. २१०क/११३; प्रवर्तके शुभादौ हि स्यात् त्रिधाप्यनुवर्तकम् अभि.को.४.१२.

rjes su 'jug pas phongs pa

वि. अन्वयदरिद्रम् — कर्मान्वयदरिद्रं च यदि हेतुः प्रकल्प्यते । तदा व्यक्तय एवास्याः किमितीष्टा न हेतवः त.स.२८ख/३०५.

rjes su 'jug byed

= {rjes su 'jug par byed pa/}

rjes su 'jug byed pa

= {rjes su 'jug par byed pa/}

rjes su brjod

= {rjes su brjod pa/} {rjes su brjod nas} अनूद्य — तत्र ज्ञानस्य कल्पनापोढत्वमभ्रान्तत्वं चानूद्य प्रत्यक्षत्वं विधीयते त.प.१क/४४९.

rjes su brjod pa

•क्रि. अनुभाषते — परोक्तमनुभाषते अ.क.८.८; अनूद्यते — ‘यदुपलब्धिलक्षणप्राप्तं…सन्नोपलभ्यते’ इत्यनेन दृश्यानुपलम्भोऽनूद्यते न्या.टी.६२ख/१५४; अनुब्रूयात् — {yon tan brjod na rjes su brjod} गुणान् ब्रूयादनुब्रूयात् बो.अ. ५.७६; •सं. अनुवादः — तत्र प्रतिज्ञाप्रयोग एव तावन्नास्ति, कुतस्तदनुवादात्मकस्य निगमनस्य त.प. ३३ख/५१५; अनुभाषणम् — व्याजादिभिः प्रक्षेपो मोषणं च परव्यामोहनानुभाषणशक्तिविघातादिहेतोः वा.टी.१०४क/६५; अनुव्याहरणम् — अथ खल्वायुष्मतः सुभूतेः स्थविरस्य शक्रं देवानामिन्द्रमनुव्याहरणायैतदभूत् अ.सा.३६ख/२१.

rjes su nyin zhag

अनुदिनम् — तथा अनुदिनं षष्ट्युत्तरत्रिशतदिनं घटिकालग्नपाणी(णि)पलानि वि.प्र.१७२ख/१.२५.

rjes su gnyer ba

समनुबन्धः म.व्यु.२१६७.

rjes su snying brtse ba

= {brtse ba} अनुकम्पा — {rjes su snying brtse ba dang ldan pa} अनुकम्पकः श्रा.भू.५५ख/१२९; द्र. {snying brtse ba/} {rjes su thugs brtse ba/}

rjes su snying brtse ba dang ldan pa

वि. अनुकम्पकः — कथमनुकम्पको भवति ? परेषामन्तिके कारुणिको भवति । दयापन्नः, अर्थकामो भवति; हितकामः, सुखकामः, स्पर्शकामः, योगक्षेमकामः श्रा.भू.५५ख/१२९.

rjes su bsnyegs

क्रि. अनुधावामि — {zla ba yi yang rjes su bsnyegs/} {zhes 'di rmongs pa'i dpe ru bshad} इन्दुमप्यनुधावामीत्येषा मोहोपमा स्मृता का.आ.२.२५.

rjes su gtad

भू.का.कृ. अनुप्रदत्तः — बिम्बिसारः कुमारोऽष्टाभ्यो धात्रीभ्योऽनुप्रदत्तः । द्वाभ्यामंकधात्रीभ्यां…द्वाभ्यां क्रीडनिकाभ्यां धात्रीभ्याम् वि.व.५ख/२.७६.

rjes su rtog pa

(?) अनुवितर्कितम् — यदपि दृष्टश्रुतमतविज्ञातं प्राप्तं पर्येषितं मनसाऽनुवितर्कितमनुविचारितमिति वा बो.भू.२४ख/२६; द्र. {rjes su brtags pa/}

rjes su rtogs

= {rjes su rtogs pa/}

rjes su rtogs pa

•क्रि. अनुगम्यते — यस्मिन् रूपे प्रत्यक्षस्य साक्षात्कारित्वव्यापारो विकल्पेनानुगम्यते तत् प्रत्यक्षम् न्या.टी.४३ख/६५; •सं. अनुगमः — अनुत्तरायां सम्यक्संबोधौ भूतानुगमेन संदर्शयितव्यम् अ.सा.१६९क/९५; अवबोधः — ततो भाव्यर्थविषयं विषयान्तरगोचरम् । प्रमाणमध्यारोपेण व्यवहारावबोधकृत् प्र.अ.४क/५; अनुबोधः — आत्मानुबोधात् सू.अ.२४९क/१६७; तदनुबोधो बोधिरिति द्वितीयं बोधिपदम् र.वि.८७ख/२५; अनुबोधना — यैवं सुविक्रान्तविक्रामिन् प्रजानना अनुबोधना अजानना, इयमुच्यते प्रज्ञा सु.प.२४क/४; अन्वयः — {rjes su rtogs pa'i shes pa} अन्वयज्ञानम् अभि.स.भा.५६क/७७; •वि. अनुगामी — परेषामनुबोधाय तदनुगामिमार्गव्युपदेशकरणात् र.वि.७८क/८.

rjes su rtogs pa shes pa

पा. अन्वयज्ञानम् — कतमा बोधिसत्त्वस्य सर्वाकारा प्रज्ञा । सा षड्विधा सप्तविधा…सप्तविधा पुनः धर्मज्ञानमन्वयज्ञानं संवृतिज्ञानमभिज्ञाज्ञानं लक्षणज्ञानं दशबलपूर्वगमं ज्ञानं चतसृषु च युक्तिषु युक्तिज्ञानम् बो.भू.११४क/१४७; द्र. {rjes su rtogs pa'i shes pa/} {rjes su rtogs par shes pa/}

rjes su rtogs pa shes pa'i bzod pa

पा. अन्वयज्ञानक्षान्तिः, षोडशचित्तक्षणभेदः {sdug bsngal la chos shes pa'i bzod pa} दुःखे धर्मज्ञानक्षान्तिः… {sdug bsngal la rjes su rtogs pa shes pa'i bzod pa} दुःखेऽन्वयज्ञानक्षान्तिः… {lam la rjes su rtogs pa'i shes pa'o} मार्गेऽन्वयज्ञानं (च) म.व्यु.१२१९.

rjes su rtogs pa'i shes pa

पा. अन्वयज्ञानम् — तामन्वयज्ञानक्षान्तिं येन ज्ञानेन प्रत्यनुभवति तदन्वयज्ञानमित्युच्यते । लोकोत्तरस्य हि मार्गस्य द्वयं विषयः —तथता सम्यग्ज्ञानं च । तत्र धर्मज्ञानपक्षस्य मार्गस्य तथता विषयः । अन्वयज्ञानपक्षस्य सम्यग्ज्ञानम् अभि.स.भा.५६क/७७; द्र. {rjes su rtogs pa shes pa/} {rjes su rtogs par shes pa/}

rjes su rtogs par dka'

= {rjes su rtogs par dka' ba/}

rjes su rtogs par dka' ba

वि. दुरनुबोधः — सुभूतिराह, दुरनुबोधा भगवन् प्रज्ञापारमिता अ.सा. १७१ख/९६.

rjes su rtogs par 'gyur

क्रि. अनुविध्यति — लोकोत्तरां च प्रज्ञामनुविध्यति शि.स.१८९क/१८७.

rjes su rtogs par bya

= {rjes rtogs bya} ।। •कृ. अनुगन्तव्यम् म.व्यु.७४६३; •क्रि. अनुगम्यताम् — {mngon sum byas pa'i lha la ni/} {rgyal po dga' ba'i go cha yis/} {dga' ba rab tu gsal byas gang /} {de yang dga' bar rjes rtogs bya} इति साक्षात्कृते देवे राज्ञो यद्राजवर्मणः । प्रीतिप्रकाशनं तच्च प्रेय इत्यनुगम्यताम् का.आ.२.२७६.

rjes su rtogs par bya ba

अनुगमः — एवं चैनं ब्रुवन्ति, साधु साधु कुलपुत्र । एषा परमार्थक्षान्तिः बुद्धधर्मानुगमाय द.सू.२४०ख/४३.

rjes su rtogs par shes pa

पा. अन्वयज्ञानम्, दशसु ज्ञानेष्वेकम् — {chos shes pa} धर्मज्ञानम्, {gzhan gyi sems shes pa} परचित्तज्ञानम्, {rjes su rtogs par shes pa} अन्वयज्ञानम्… {mi skye ba shes pa} अनुत्पादज्ञानं (च) म.व्यु.१२३६; द्र. {rjes su rtogs pa shes pa/} {rjes su rtogs pa'i shes pa/}

rjes su lta

= {rjes su lta ba/}

rjes su lta ba

•सं. अनुपश्यना, प्रज्ञा — का पुनः अनुपश्यना ? प्रज्ञा । तया हि तद्वाननुपश्यः क्रियते । यतश्चोक्तम्, ‘अध्यात्मं काये कायानुपश्यी विहरति’ इति अभि.भा.१२क/९०४; बोधिसत्त्वो वेदनासु वेदनानुपश्यनास्मृत्युपस्थानं भावयन् शि.स.१२९ख/१२५; •वि. अनुपश्यः — {rjes su lta bar byed pa ni rjes su lta ba yin no} अनुपश्यतीत्यनुपश्यः अभि.स्फु.१६५क/९०४; अनुपश्यी — काये कायानुपश्यी…विहरति अभि.स्फु.१६५क/९०४; अनुदर्शी — {'dod chags dang bral bar rjes su lta ba} विरागानुदर्शी अ.श. २८०ख/२५७; द्र. {rjes su lta ba pa/}

rjes su lta ba can

वि. अनुपश्यी, अनुदर्शी लो.को. ८२८.

rjes su lta ba pa

वि. अनुपश्यी, अनुदर्शी — अतोऽनुपश्यी पुद्गलः, दण्डिवत् अभि.स्फु.१६५क/९०४; द्र. {rjes su lta ba/}

rjes su lta bar byed

क्रि. अनुपश्यति — अनुपश्यतीत्यनुपश्यः अभि.स्फु.१६५क/९०४; अनुपश्यः क्रियते — का पुनरनुपश्यना ? प्रज्ञा । तया हि तद्वाननुपश्यः क्रियते अभि.भा.१२क/९०४.

rjes su lta bar byed pa

= {rjes su lta bar byed/}

rjes su ston

= {rjes su ston pa/}

rjes su ston pa

= {rjes ston pa} ।। •क्रि. अनुशास्ति — बोधिसत्त्वः करुणया दानमनुशास्ति सू.अ.२१८ख/१२५; •सं. अनुशासनम् — {rjes su ston par byed pa} अनुशासकः बो.भू.१२७ख/१६४; अनुशासनी — एत एव त्रयो मनसिकारा अववादानुशासन्यां योजयितव्याः सू.अ.१७७क/७१; अनुदेशः — {dngos po rab tu bstan pa rnams/} {rim pa bzhin du rjes ston pa} उद्दिष्टानां पदार्थानामनुदेशो यथाक्रमम् का.आ.२.२७०.

rjes su ston par byed

= {rjes su ston par byed pa/}

rjes su ston par byed pa

•क्रि. अनुशास्ति — {nyes pa yongs su spangs pa la rjes su ston par byed} अनुशास्ति दोषपरिवर्जने सू.अ.२४२क/१५७; समनुशास्ति — {sbyin pa la rjes su ston par byed} दानं समनुशास्ति सू.अ. २१९क/१२५; •वि. अनुशासकः — तत्र पञ्चभिराकारैरयं कल्याणमित्रभूतो बोधिसत्त्वः परेषां विनेयानां कल्याणमित्रकार्यं करोति । चोदको भवति । स्मारको भवति । अववादको भवति । अनुशासको भवति । धर्मदेशको भवति बो.भू.१२७ख/१६४; स एभिरष्टाभिः कारणैः समन्वागतश्चोदको भवति, स्मारकः, अववादकः, अनुशासकः, धर्मदेशकः श्रा.भू.५६ख/१९१; द्र. {rjes su ston mdzad/}

rjes su ston par mdzad pa

= {rjes su ston mdzad/}

rjes su ston mdzad

वि. अनुशासकः — {sa bon 'od zer gyis rdzogs pa'i/} {pad+ma gtsug tor de bzhin gshegs/} {thugs kha las ni phyung gyur nas/} {rjes su ston mdzad bzhugs pa ni} रश्मिबीजेन निष्पन्नः पद्मोष्णीषस्तथागतः । हृदयान्निर्गतो भूत्वा निषीदेदनुशासकः स.दु. १६५/१६४; द्र. {rjes su ston par byed pa/}

rjes su brtags

= {rjes su brtags pa/}

rjes su brtags pa

भू.का.कृ. अनुवितर्कितम् — यदेव तेन चित्तेनानुवर्तितमनुवितर्कितमनुविचारितं भवति अ.सा.३४२क/१९३.

rjes su bstan

= {rjes su bstan pa/}

rjes su bstan pa

= {rjes bstan} ।। •क्रि. समनुशशास — अथ स राजा…पर्षदं विस्मयैकाग्रामवेत्य नियतमीदृशं किंचित्समनुशशास जा.मा.३३/१८; •सं. अनुशासनम् — {rjes su bstan pa'i cho 'phrul} अनुशासनप्रातिहार्यम् अभि.स्फु.२८१क/१११४; दानवीर्योपदेशेन भिक्षूणामनुशासनम् अ.क.६.१९४; अनुशास्तिः — {rjes su bstan pa'i cho 'phrul} अनुशास्तिप्रातिहार्यम् र.वि.१२४ख/१०४; {rjes su bstan pa'i tshig mngon par bsgrub pa} अनुशास्तिपदनिर्हाराः ग.व्यू.३१७क/३८; अनुशासनी — अववादानुशासनीविभागे श्लोका एकपञ्चाशत् सू.अ.१९०क/८८; अनुदेशः — {mdor bstan rjes su mthun par ni/} {gal te rjes bstan ma byas na} उद्देशानुगुणोऽर्थानामनुदेशो न चेत्कृतः का.आ. ३.१४४; आज्ञा — {yab kyi rjes su bstan pa ji ltar bsgrub par bya'o} वरं ताताज्ञैव अनुष्ठेया ना.ना.२६४ख/१३; •भू.का.कृ. अनुशिष्टः — {kun tu mchog rnams kyis rjes su bstan pa} शिष्टानुशिष्टानाम् का.आ.१.३.

rjes su bstan pa'i cho 'phrul

पा. अनुशासनप्रातिहार्यम्, प्रातिहार्यविशेषः — त्रीणि प्रातिहार्याणि…ऋद्धिप्रातिहार्यम्…आदेशनाप्रातिहार्यम्…आस्रवक्षयाभिज्ञा अनुशासनप्रातिहार्यम् । यथाभूतोपदेश इत्यर्थः अभि.स्फु.२८१क/१११४; अनुशासनीप्रातिहार्यम् म.व्यु.२३४; अनुशास्तिप्रातिहार्यम् — वाग्घोषोदाहरणेन नैर्याणिकीं प्रतिपदमारभ्य तदववादानुशासनमनुशास्तिप्रातिहार्यम् र.वि.१२४ख/१०४.

rjes su bstan pa'i tshig mngon par bsgrub pa

पा. अनुशास्तिपदनिर्हाराः, तथागतानां दशानुशास्तिपदनिर्हाराः — दशर्द्धिविकुर्वितविहारान् दशादेशनानयनिर्हारान् दशानुशास्तिपदनिर्हारानवतरन्ति स्म ग.व्यू. ३१७क/३८.

rjes su bstan par bya

क्रि. अनुशिष्यात् — शृणु त्वमहो रहसमनुशिष्यात् वि.सू.२ख/२; समनुशिष्यात् — संरत्यमानामधिष्ठात्री समनुशिष्यात् वि.सू.५ख/५.

rjes su tha snyad gdags

= {rjes su tha snyad gdags pa/}

rjes su tha snyad gdags pa

व्यवहारः — {phyed shi ba nyid du rjes su tha snyad gdags so} अर्धमृततया व्यवहारः वि.सू.३०ख/३८; द्र. {rjes su tha snyad 'dogs pa/}

rjes su tha snyad 'dogs pa

अनुव्यवहारः — {rjes su tha snyad 'dogs pa'i rgyu} अनुव्यवहारहेतुः बो.भू.५८क/६९; अनुव्यवहरणम् — व्यवहारकारणं यथानामधेयं निमित्तोद्ग्रहणेनाभिनिविश्यानुव्यवहरणात् अभि.स.भा.२६ख/३६;

rjes su tha snyad 'dogs pa'i rgyu

पा. अनुव्यवहारहेतुः, हेतुभेदः — दश हेतवः…अनुव्यवहारहेतुः, अपेक्षाहेतुः, आक्षेपहेतुः, परिग्रहहेतुः, अभिनिवृत्तिहेतुः, आवाहकहेतुः, प्रतिनियमहेतुः, सहकारिहेतुः, विरोधहेतुः, अविरोधहेतुश्च बो.भू.५८क/६९.

rjes su thugs brtse

= {rjes su thugs brtse ba/}

rjes su thugs brtse ba

= {brtse ba} अनुकम्पा — अनुकम्पार्थं मह्यं वै याहि लङ्कां सुतैः सह ल.अ.५७ख/३; द्र. {snying brtse ba/} {rjes su snying brtse ba/}

rjes su thob

= {rjes su thob pa/}

rjes su thob pa

= {rjes thob} ।। •क्रि. अनुप्राप्नोति — प्रज्ञाविमुक्तः पुद्गल कतमः ? यः पुद्गलः सर्वेण सर्वमास्रवक्षयमनुप्राप्नोति श्रा.भू./१८३; •वि. अनुप्राप्तः — प्रेमणीयाऽनुप्राप्तस्वकार्थानां प्रेमकरत्वात् सू.अ. १८३क/७८; र.वि.१०२ख/५२; पृष्ठलब्धः — तत्पृष्ठलब्धशुद्धलौकिकज्ञानगम्यत्वात् त्रि.भा.१६८ख/९२; म.व्यु.६५७२.

rjes su thob par 'gyur

क्रि. अनुप्राप्स्यति — उपायकौशलपरिग्रहाभिनिर्हाराभिनिर्हृते तमचिन्त्यविषयमनुप्राप्स्यसि ल.अ.६१क/७.

rjes su thos

= {rjes su thos pa/}

rjes su thos pa

= {rjes thos pa} ।। •क्रि. अनुश्रूयते — तद्यथानुश्रूयते रत्नत्रयगुरुभिः…परिकीर्त्यमानमिदं भगवतः पूर्वजन्मावदानम् जा.मा.५/१; •भू.का.कृ. प्रतिश्रुतम् — अथास्य राज्ञा हृष्टेन वरदाने प्रतिश्रुते । स पद्भ्यां स्वयमभ्येत्य स्पष्टं पितरमब्रवीत् अ.क.३७.४३.

rjes su mthun

= {rjes su mthun pa/}

rjes su mthun pa

= {rjes mthun} ।। •सं. १. अनुकारः — कान्तं ते वसुधासुधाकरकलाकोशानुकारं वपुः अ.क.६८.३७; अनुकृतिः — इत्यात्मवृत्तानुकृतिप्रवृत्तं गायत्युदारं सरसेन तस्मिन् अ.क.५९.१३९; अनुलोमनम् — तल्लोकायतपक्षानुलोमनमेव त.प.९०क/६३३ २. आनुरूप्यम् — इत्येवं यथास्वमुपपत्त्या आनुरूप्येण ज्ञानं भवत् त.प.३०७ख/१०७६; आनुकूल्यम् — आलोकनानुकूल्येन भावं विज्ञाय भूपतिः अ.क.२४.११९; अनकूलता — असहायानां दृष्टीनाम् आस्यानुकूलता अवस्थानानुकूलता अभि.स्फु.१२८ख/८३२; आनुगुण्यम् — न तद्भूमिकाः प्रत्ययास्तदुपपत्तये आनुगुण्येन वर्तन्ते अभि.स्फु.१०७ख/७९३; अनुगुण्यम् म.व्यु.२६७३; आनुलोम्यम् — पवनस्यानुलोम्येन जग्मतुः अ.क.६.११५; •वि. अनुरूपः — अस्य मनोदुश्चरितस्य वाग्दुश्चरितस्य च न प्रतिवर्णिकान्यपि न अनुरूपाण्यपि न प्रतिरूपाण्यपि भवन्ति अ.सा.१६१ख/९१; इत्युक्तमाकर्ण्य गुणानुरूपम् अ.क.६.१७९; अनुकूलः — अभूतकल्पो यो न लोकोत्तरज्ञानानुकूलः कल्पः सू.अ.१७०ख/६३; अनुकूलानिले काले अ.क.८९.९; अनुगुणः — {mdor bstan rjes su mthun par ni/} {gal te rjes bstan ma byas na} उद्देशानुगुणोऽर्थानामनुदेशो न चेत्कृतः का.आ.३. १४४; अनुकल्यः — व्यवदानानुकल्यपरिग्रहेण प्राप्तिहेतुमिति अभि.स.भा.२०ख/२७; अनुसहितः — कालेन सत्कृत्यानुपूर्वमनुसन्ध्यनुसहितम् बो.भू.६४क/७५; अनुवर्त्ती — {'dul ba dang rjes su mthun pa} विनयानुवर्त्तिना श्रा.भू./३८; दक्षिणः — बाहुर्मम विभात्येष दक्षिणः सोऽर्थिदक्षिणः अ.क.३५.३४; अनुगः — धर्मानुगा तस्य हि दण्डनीतिः जा.मा.१४४/८४; अनुगतः म.व्यु.२१८१; अनुलोमः — {rjes su mthun pa'i yi ge} अनुलोमलिपिः ल.वि.६६ख/८८; {rjes su mthun par bgrang ba} अनुलोमगणना श्रा.भू./२२३; आनुलोमिकः, ओ की — धर्मं देशयति युक्तैः पदव्यञ्जनैः सहितैरानुलोमिकैः…निपकस्याङ्गसंभारैः बो.भू.७८ख/१०१; यथाधिगतामेवानुलोमिकीमववादानुशासनीमनुप्रवर्त्तयन्ति श्रा.भू.४ख/८; अनुकारिणी — लज्जमानेव विनयादाभिजात्यानुकारिणी अ.क.७९.११; •अव्य. अनु — {rjes su mthun pa'i chos sgrub pa} अनुधर्मप्रतिपत्तिः म.भा.२०क/५.१.

rjes su mthun pa ba

पा. आनुलोमिकम्, निर्वेधभागीयभेदः — निर्वेधभागीयं षड्विधम्—आनुलोमिकं प्राकर्षिकं प्रातिवेधिकमन्यपारिणामिकमैकजन्मिकमेकासनिकं च अभि.स.भा.८६ख/११८.

rjes su mthun pa ma yin pa

प्रतिलोमम् — अनुलोमप्रतिलोममष्टौ विमोक्षान्समापद्यते श्रा.भू./१७७.

rjes su mthun pa las 'byung ba can

वि. अनुगुणोदयम् — समस्तकुमतध्वान्तविध्वंसानुगुणोदयम् । तथागतवचोरत्नम् त.स.१२२क/१०६३.

rjes su mthun pa'i chos

अनुधर्मः — {chos dang rjes su mthun pa'i chos la zhugs pa} धर्मानुधर्मप्रतिपन्नः श्रा. भू.६८ख/१६२; अनुलोमधर्मः — {rjes su mthun pa'i chos thos pa} अनुलोमधर्मश्रवणम् रा.प.२३२ख/१२६; आनुलोमिकधर्मः — {rjes su mthun pa'i chos kyi bzod pa} आनुलोमिकधर्मक्षान्ति ल.वि.२२ख/२५.

rjes su mthun pa'i chos kyi bzod pa

पा. आनुलोमिकधर्मक्षान्ति, धर्मालोकमुखविशेषः — आनुलोमिकधर्मक्षान्ति धर्मालोकमुखं सर्वबुद्धधर्मानुलोमनतायै संवर्तते ल.वि.२२ख/२५.

rjes su mthun pa'i chos sgrub pa

पा. अनुधर्मप्रतिपत्तिः, प्रतिपत्तिभेदः — षड्विधा प्रतिपत्तिर्यदुत परमा प्रतिपत्तिः, मनस्कारप्रतिपत्तिः, अनुधर्मप्रतिपत्तिः, अन्तद्वयवर्जिता प्रतिपत्तिः, विशिष्टा प्रतिपत्तिः, अविशिष्टा च प्रतिपत्तिः म.भा.२०क/५.१.

rjes su mthun pa'i chos thos pa

पा. अनुलोमधर्मश्रवणम् — चत्वार इमे राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वानां संसारप्राप्तानां प्रीतिकरणा धर्माः…बुद्धदर्शनम्…अनुलोमधर्मश्रवणम्…सर्वस्वपरित्यागः…अनुपलम्भधर्मक्षान्तिः रा.प.२३२ख/१२६.

rjes su mthun pa'i thabs

अनुगुणोपायः — सम्बद्धानुगुणोपायं पुरुषार्थाभिधायकम् त.स.१२२क/१०६२; अनुगुणः शक्यानुष्ठानतया नैरात्म्यभावनादिलक्षण उपायो यस्मिन्नुपदिष्टस्तत् तथोक्तम् त.प./१०६२.

rjes su mthun pa'i don

आनुगुण्यार्थः — आनुगुण्यार्थोऽत्रानुशयार्थः अभि.भा.२३५ख/७९३.

rjes su mthun pa'i bzod pa

आनुलोमिकी क्षान्तिः म.व्यु.६५७१.

rjes su mthun pa'i yi ge

अनुलोमलिपिः, लिपिविशेषः — कतमां मे भो उपाध्याय लिपिं शिक्षापयसि ? ब्राह्मीखरोष्टीपुष्करसारिं अङ्गलिपिं वङ्गलिपिं…अनुलोमलिपिं…सर्वभूतरुतग्रहणीम् ल.वि.६६ख/८८.

rjes su mthun par bgrang ba

पा. अनुलोमगणना, गणनापरिचयभेदः — समासतश्चतुर्विधो गणनापरिचयः । तद्यथा एकैकगणना, द्वयैकगणना, अनुलोमगणना, प्रतिलोमगणना च श्रा.भू./२२३.

rjes su mthun par 'jug

= {rjes su mthun par 'jug pa/}

rjes su mthun par 'jug pa

•क्रि. अनुवर्तयते — य इमं नानाधातुकं लोकमनुवर्तयन्ते स.पु.७५ख/१२८; •स. अनुवर्तनम् — {'phags pa 'jig rten gyi rjes su mthun par 'jug pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यलोकानुवर्तननाममहायानसूत्रम् क.त.२००.

rjes su mthun par byed

क्रि. अनुलोमयति — ये क्रुद्धाः सत्त्वास्तानाश्वासयति, क्षमापयति, अनुलोमयति, धर्मेण तोषयति शि.स.१०६क/१०४; अनुवेष्टते — यथा यथा च तेनाभिसमितं भवति…तथा तथा व्युत्थितोऽपि तस्मात् समाधेरनुवेष्टते अभि.स्फु.२७५क/११००.

rjes su mthong

= {rjes su mthong ba/}

rjes su mthong ba

•क्रि. समनुपश्यति — स तथागतज्ञानस्याचिन्त्यतां च समनुपश्यति, अतुल्यतां च…बहुजनपरित्राणतां च समनुपश्यति द.भू.१९६क/१९; •सं. अनुदर्शनम् — पुनरपरं महामते विकल्पभवत्रयदुःखविनिवर्तनमज्ञानतृष्णाकर्मप्रत्ययविनिवृत्तिं स्वचित्तदृश्यमायाविषयानुदर्शनं भाषिष्ये ल.अ.७०ख/१९.

rjes su 'thun pa

= {rjes su mthun pa/}

rjes su 'thob pa

अनुलाभः — वीर्य परं शुक्लगणस्य मध्ये तन्निश्रितस्तस्य यतोऽनुलाभः सू.अ. २०७ख/१११.

rjes su 'thob par 'gyur

क्रि. अनुप्राप्नोति — योऽपि हि ‘गोशीलादिना शुद्ध्यति, यावत् सुखदुःखव्यतिक्रमं चानुप्राप्नोति’ इति पश्यति अभि.स्फु.९६ख/७७४.

rjes su dong ba

भू.का.कृ. अनुयातः — देशयतु मे भगवान् चित्तमनोमनोविज्ञानपञ्चधर्मस्वभावलक्षणकुसुमधर्मपर्यायं बुद्धबोधिसत्त्वानुयातम् ल.अ.७२क/२०.

rjes su dran

= {rjes su dran pa/} {rjes su dran nas} अनुस्मृत्य — बुद्धगुणांश्चानुस्मृत्य केशनखस्तूपं संमृज्य दीपमालामकार्षीत् अ.श.१४७ख/१३७; समनुस्मृत्य — तस्या रूपयौवनशोभां समनुस्मृत्य रागमदमत्ताः प्रव्रजितामपि प्रार्थयितुं प्रवृत्ताः अ.श.२०४ख/१८९.

rjes su dran pa

= {rjes dran} ।। •क्रि. अनुस्मरति — एवं ताननुस्मरति शि.स.१७३ख/१७१; अनुस्मरामि पुरिमासु जातिषु महारथो नाम बभूव राजा सु.प्र.५७ख/११४; समनुस्मरति — ये केचिदनेकविधं पूर्वनिवासं समनुस्मरन्तः समनुस्मार्षुः, समनुस्मरन्ति, समनुस्मरिष्यन्ति वा अभि.भा.८७क/१२०४; •स. अनुस्मृतिः — {sngon gyi gnas rjes su dran pa} पूर्वनिवासानुस्मृतिः अभि.भा.६१क/११०७; {sangs rgyas rjes dran pa} बुद्धानुस्मृतिः बो.अ.५.३२; हेतूपलब्धितुष्टिश्च निश्रयतदनुस्मृतिः सू.अ.१७६क/७०; अनुस्मरणम् — चयानुस्मरणप्रीतिर्माहार्थ्यस्य च दर्शनम् सू.अ.१७८क/७२; अनुध्यानम् — त्वत्कथा त्वदनुध्यानं त्वत्प्राप्तिः त्वन्निषेवणम् । एताः कुशलमूलानां स्फीताः फलसमृद्धयः अ.क.१९.१२८; प्रतिस्मृतिः — तत्प्रतिभासं वा, ज्ञानमात्रम्वा, दर्शनमात्रम्वा, प्रतिस्मृत(ति)मात्रम्वा यदालम्बनमयं भिक्षुर्योगी योगाचारः सम्यगेवालम्बने चित्तमुपनिबध्नाति श्रा.भू./१९९; •पा. अनुस्मृतिः, योगाङ्गविशेषः — प्रत्याहारस्तथा ध्यानं प्राणायामश्च धारणा । अनुस्मृतिः समाधिश्च षडङ्गो योग इष्यते वि.प्र.६४क/४.११२.

rjes su dran pa drug

षडनुस्मृतयः १ {sangs rgyas rjes su dran pa} बुद्धानुस्मृतिः, २ {chos rjes su dran pa} धर्मानुस्मृतिः, ३ {dge 'dun rjes su dran pa} सङ्घानुस्मृतिः, ४ {tshul khrims rjes su dran pa} शीलानुस्मृतिः, ५ {gtong ba rjes su dran pa} त्यागानुस्मृतिः, ६ {lha rjes su dran pa} देवतानुस्मृतिः म.व्यु.११४८.

rjes su dran par byas nas

अनुस्मृत्य — {de nas 'khor ba'i sdug bsngal thams cad rjes su dran par byas nas/} {bcom ldan 'das rdo rje sems dpa' las kyi phyag rgya bcings la} ततः सर्वसत्त्वसंसारदुःखमनुस्मृत्य भगवतो वज्रसत्त्वस्य कर्ममुद्रां बद्ध्वा स.दु.१४३/१४२. स.दु.१७९/१७८.

rjes su dran pa bla na med pa

पा. अनुस्मृत्यनुत्तर्यम्, अनुत्तर्यभेदः — {bla na med pa drug} षडनुत्तर्याणि : १ {mthong ba bla na med pa} दर्शनानुत्तर्यम्…६. {rjes su dran pa bla na med pa} अनुस्मृत्यनुत्तर्यम् म.व्यु.१५७३-१५७९.

rjes su dran pa'i rnam par rtog pa

पा. अनुस्मरणविकल्पः, विकल्पभेदः — त्रयो विकल्पाः स्वभावविकल्पोऽनुस्मरणविकल्पोऽभिनिरूपणाविकल्पश्च…अनुस्मरणविकल्पो योऽनुभूतपूर्वसंस्काराकारः अभि.स.भा.१२ख/१६.

rjes su dran par gyis

क्रि. अनुस्मर ब.वि.१६५क ।

rjes su dran par 'gyur

= {rjes su dran par 'gyur ba/}

rjes su dran par 'gyur ba

•क्रि. समनुस्मरिष्यति — ये केचिदनेकविधं पूर्वनिवासं समनुस्मरन्तः समनुस्मार्षुः, समनुस्मरन्ति, समनुस्मरिष्यन्ति वा अभि.भा. ८७क/१२०४; •वि. अनुस्मरणीयम् — अनुस्मरणीयं चास्य तद्धर्मदानं भवति । इमे मैत्रेय विंशतिरनुशंसा इति शि.स.१८९ख/१८८.

rjes su dran par 'dod pa

वि. समनुस्मर्तुकामः — पूर्वनिवासं समनुस्मर्तुकामः समनन्तरनिरुद्धमनोविज्ञानो निमित्तमुद्गृह्य प्रातिलोम्येन अवस्थान्तराणि मनसिकरोति अभि.भा.६१क/१११०.

rjes su dran par bya

= {rjes dran bya} क्रि. स्मारयेत् — {ma skyes pa ni bskyed bya zhing /} {bskyed pa slar yang rjes dran bya} उत्पादयेदनुत्पन्नम्, उत्पन्नं स्मारयेत् पुनः स.दु. २३५/२३४.

rjes su dran par byed

= {rjes su dran par byed pa/}

rjes su dran par byed pa

क्रि. अनुस्मरेत् — स प्रतिविबुद्धः संस्तदेव जनपदमन्तःपुरं समनुस्मरेत्…यस्तदभूतं स्वप्नवैचित्र्यमनुस्मरेत् ल.अ.९१ख/३८.

rjes su gdams

= {rjes su gdams pa/} {rjes su gdams nas} अनुशिष्य — स महाकपिस्तं पुरुषं अनुकम्पया शिष्यमिवानुशिष्य तमेव वनप्रदेशं प्रतिजगाम जा.मा.२८८/१६७.

rjes su gdams pa

अनुनयः — अपात्रीभूतोऽनुनयस्येति वैद्यप्रत्याख्यातमातुरमिवैनं समनुशोचंस्तूष्णीं बभूव जा.मा.३३९/१९७.

rjes su gdung

= {rjes su gdung ba/}

rjes su gdung ba

अनुतापः, पश्चात्तापः — पश्चात्तापोऽनुतापश्च विप्रतीसार इत्यपि अ.को.१.८.२५; अथानुशयो दीर्घद्वेषाऽनुतापयोः अ.को.३.३.१४८; अनुशोकः; अनुशोचनम् — {rjes su gdung bar byed} अनुशोचति अ.क.८८.११.

rjes su gdung bar byed

क्रि. अनुशोचति — गृहे भोगगणैस्तृप्तः सर्वः काननमीहते । विजने तु सुखभ्रष्टमात्मानमनुशोचति अ.क.८८.११.

rjes su 'dug pa

अनुवृत्तिः — तदाधिपत्येनाऽमरणादिति । अमरणं पूर्वकर्माक्षिप्तनिकायसभागानुवृत्तिः म.टी.२६५ख/११६; द्र. {rjes su 'jug pa/}

rjes su 'dong ba

क्रि. समनुगच्छति लो.को.८३०.

rjes su 'dren

= {rjes su 'dren pa/}

rjes su 'dren pa

= {rjes 'dren} अनुकर्षः — चक्रं रथाङ्गं…अनुकर्षो दार्वधःस्थम् अ.को.२.८.५७; अक्षाधःक्षिप्तदारुनाम अ.वि.२.८.५७.

rjes su gnang

= {rjes su gnang ba/}

rjes su gnang ba

= {rjes gnang} ।। •क्रि. अभ्यनुजानाति — यथा च ते तथागता अर्हन्तः सम्यक्संबुद्धा अभ्यनुजानन्ति परिणाम्यमानं तत्कुशलमूलमनुत्तरायां सम्यक्संबोधौ अ.सा.१३७क/७८; •सं. अनुज्ञा — {sangs rgyas kyis rjes su gnang ba} बुद्धानुज्ञा वि.प्र. १३४ख/३.७०; मतानुज्ञा नामेदं निग्रहस्थानम् प्र.अ. २५८-१/५६२; अभ्यनुज्ञानम् — प्रतिषेधादिगत्यङ्गमिति । आदिशब्देन विधानाभ्यनुज्ञानाभ्यर्थनादीनां ग्रहणम् त.प.१९४ख/८५३; •पा. अनुज्ञा १. अभिषेकभेदः — लौकिकास्तावत् उदकं मुकुटः पट्टं वज्रघण्टा महाव्रतं नाम अनुज्ञा कलशो गुह्यं प्रज्ञाज्ञानम् । गर्भजानां लोकसंवृत्या दशाभिषेकाः वि.प्र. १२३ख/१, पृ.२१; आज्ञा — {rjes gnang gi dbang} आज्ञाभिषेकः वि.प्र.१५२ख/३.९९ २. आक्षेपभेदः — {zhes pa 'chi ba gsal byed pas/} {rjes gnang nyid kyi sgo nas ni/} {mdza' ba'i bgrod pa 'gog byed pa/} {'di ni rjes gnang 'gog par brjod} इत्यनुज्ञामुखेनैव कान्तस्याक्षिप्यते गतिः । मरणं सूचयन्त्येव सोऽनुज्ञाक्षेप उच्यते का.आ.२.१३५; •वि. अनुमतम् — ब्राह्मणानुमतं धर्मं वक्तुं समुपचक्रमे अ.क.६७.४७; अनुज्ञातम् — बुद्धानुज्ञाते मञ्चे वा पीठे वा…संस्तरणे वा निषीदति श्रा.भू.१३८ख/३६०.

rjes su gnang ba byas pa

वि. अभ्यनुज्ञातम् — एवं सति यत्प्रतिषेद्धव्यं तदभ्यनुज्ञातं भवति त.प.२०१ख/११८.

rjes su gnang ba sbyin pa po

वि. अनुज्ञापकः — सर्वतन्त्राणां देशकः, सर्वमन्त्राणामनुज्ञापकः, सर्वसिद्धीनां साधकः वि.प्र.१८३क/३.२०३.

rjes su gnang ba'i 'gog pa

= {rjes gnang 'gog pa} पा. अनुज्ञाक्षेपः, आक्षेपभेदः — {zhes pa 'chi ba gsal byed pas/} {rjes gnang nyid kyi sgo nas ni/} {mdza' ba'i bgrod pa 'gog byed pa/} {'di ni rjes gnang 'gog par brjod} इत्यनुज्ञामुखेनैव कान्तस्याक्षिप्यते गतिः । मरणं सूचयन्त्येव सोऽनुज्ञाक्षेप उच्यते का.आ.२.१३५.

rjes su gnang ba'i dbang

पा. अनुज्ञाभिषेकः, अभिषेकभेदः — शिष्यमानयित्वा पश्चिमवक्त्रे पञ्चसु जन्मस्थानेष्वनुज्ञाऽभिषेकेऽभिषिच्य वि.प्र.१५०ख/३.९७; आज्ञाभिषेकः — तोयाभिषेकः…आज्ञाभिषेकः वि.प्र.१५२ख/३.९९; द्र. {rjes su gnang ba/} {rjes su gnang bar bya} क्रि. अनुजानीयात् — अनुजानीयुरन्येषां सांघिके वस्तुनि संघाय पुद्गलाय वा भिक्षवे वासवस्तुकरणम् वि.सू.९२ख/११०.

rjes su gnas pa

वि. अनुरूढः — {byang chub spyod la rjes su gnas pa} बोधिचर्यानुरूढः वि.प्र.३१ख/४.५.

rjes su rnam par dpyod

कृ. अनुविचारयमाणः — तथागतकायमवलोकयन्…अचिन्त्यं बुद्धगोचरमनुविचारयमाणः रा.प.२२९क/१२१.

rjes su rnam par sems

= {rjes su rnam par sems pa/}

rjes su rnam par sems pa

कृ. अनुचिन्तयमानः — तथागतकायमवलोकयन्…सर्वधर्मधातुप्रसृतं तथागतज्ञानमनुचिन्तयमानः रा.प.२२९क/१२१.

rjes su rnal 'byor

पा. अनुयोगः — योगः {rnal 'byor/} महायोगः {rnal 'byor chen po/} अनुयोगः {rjes su rnal 'byor/} अतियोगः {shin tu rnal 'byor} मि.को. १०ख ।

rjes su dpag

= {rjes su dpag pa/}

rjes su dpag pa

= {rjes dpag} ।। •सं. १. •पा. अनुमानम्, प्रमाणभेदः — प्रत्यक्षमनुमानं च त.स.४५क/४४८; अनुमानं द्विधा…परार्थानुमानं शब्दात्मकम्, स्वार्थानुमानं तु ज्ञानात्मकम् न्या.टी.४७क/८९ २. अनुमितिः — विवक्षा च वक्तृसन्तानवर्त्तिनी, तस्या एव विवक्षाया अनुमितिश्च श्रोतृसन्तानगतेति विवक्षानुमिती त.प.३२१ख/३५८; अनुमा — {rjes su dpag pas rjes su dpag pa'i rjes dpag} अनुमानानुमितानुमा प्र.अ.४८ख/५६ ३. अनुमेयत्वम् — सा हि कार्यानुमेयत्वात् तद्भेदमनुवर्तते त.स.८२ख/७६१ ४. ना. अनुमैनेयः, निगमः — अभिनिष्क्रान्तो बोधिसत्त्वोऽतिक्रम्य शाक्यानतिक्रम्य क्रोड्यानतिक्रम्य मल्लान् मैनेयानामनुवै (मै) नेये निगमे षट्सु योजनेषु ल.वि.१०९ख/१६३; •वि. आनुमानिकम् — तज्ज्ञानं त्वानुमानिकम् त.स.२२क/२३७; (?) अनुमितम् — {rjes su dpag pas rjes su dpag pa'i rjes dpag} अनुमानानुमितानुमा प्र.अ.४८ख/५६.

rjes su dpag pa rnam pa gnyis

अनुमानं द्विधा १ {rang gi don gyi rjes su dpag pa} स्वार्थानुमानम्, २ {gzhan gyi don gyi rjes su dpag pa} परार्थानुमानम् न्या.टी. ४७क/८९. {rjes su dpag par} अनुमातुम् — न चान्यथानुपत्त्या शक्तिभेदोऽनुमातुं शक्यः त.प.१५४क/७६१.

rjes su dpag pa sngon du 'gro ba

वि. अनुमानपूर्विका — प्रत्यक्षपूर्विकाऽर्थापत्तिर्यथा…अनुमानपूर्विका यथा त.प.५३ख/५५८.

rjes su dpag pa ltar snang ba

पा. अनुमानाभासः — अथानुमानाभासस्य किं लक्षणं नोक्तम् ? इत्याह—एकैकेत्यादि त.प.२४क/४९५; त्रिरूपलिङ्गवदनं परार्थं पुनरुच्यते । एकैकद्विद्विरूपोऽर्थो लिङ्गाभासः ततो मतः त.स./४९५.

rjes su dpag pa dang 'gal ba

पा. अनुमानविरोधः, पक्षाभासभेदः — अनुमानविरोधश्च व्याप्तेः सर्वत्र साधने । न विरुद्धेन धर्मेण व्याप्तिर्हेतोः प्रकल्पते त.स.५क/६८; सर्वत्र साधनेऽनुमानविरोधः सम्भवति त.प.३६क/५२०;

rjes su dpag pa dang bral ba

वि. अनुमानविहीनः — कर्त्ता तावददृष्टः…अनुमानविहीनोऽपि सोऽस्तीति परिकल्प्यते त.स.७६क/७१५.

rjes su dpag pa ma yin pa

= {rjes dpag min} ।। •वि. निरनुमानम् — {rjes su dpag pa ma yin par bsgrubs pa} निरनुमानीकृतम् त.प.३६क/५२०; •सं. अननुमानत्वम् — अननुमानत्वं शाब्द इति साध्यनिर्देशः त.प. ४२क/५३२.

rjes su dpag pa ma yin par bsgrubs pa

निरनुमानीकृतम् — अनेन हि सर्वमनुमानं निरनुमानीकृतम् त.प.३६क/५२०.

rjes su dpag pa yin

क्रि. अनुमिमीते — यदा विशिष्टं धूमकलापं निर्यान्तमपवरकात् पश्यति, तदा विशिष्टाद् वह्नेरनुमितात् शीतस्पर्शनिवृत्तिमनुमिमीते न्या.टी.५६ख/१३१.

rjes su dpag pa las byung ba

वि. आनुमानिकः — {rjes su dpag pa las byung ba'i shes pa} आनुमानिकः प्रत्ययः त.प.१३४ख/७१९; न ह्येतज्ज्ञानद्वये आनुमानिकवद् आगमिकवद् वा परोक्षवृत्तिः अभि.स्फु.२४१ख/१०४०.

rjes su dpag pa'i shes pa

अनुमानज्ञानम् — यथानुमानज्ञानस्य वस्तुप्रतिबद्धलिङ्गदर्शनबलेनोत्पत्तेः पारम्पर्येण वस्तुकार्यतावसायादेव स्वतःप्रामाण्यम्, न सारूप्यबलात् त.प.२३७क/९४५.

rjes su dpag par gyur pa

वि. अनुमेयभूतः — कस्य सिद्धेः ? इत्याह—अप्रत्यक्षस्य परोक्षस्य, अनुमेयभूतस्य वस्तुन इति यावत् वा.टी.५३ख/६.

rjes su dpag par bya

१. क्रि. अनुमीयते — यावता कार्यस्यानित्यत्वानेकत्वधर्मान्वयदर्शनात् तत्कारणमपि तथैवानुमीयते त.प.१६४क/४८; अनुमीयताम् — {blo ldan rnams kyi phyogs tsam bstan/} {ma brjod rjes su dpag par bya} दिङ्मात्रं दर्शितं धीरैरनुक्तमनुमीयताम् का.आ. २.९५ २. = {rjes su dpag par bya ba/}

rjes su dpag par bya ba

•वि. अनुमेयम् — अत्र हेतुलक्षणे निश्चितव्ये धर्मी अनुमेयः न्या.टी.४८ख/९७; {rjes su dpag par bya ba bstan pa} अनुमेयनिर्देशः वा.टी.१०३ख/६४; आनुमानिकम् — अपि पुनरेतानि गोत्रस्थानामवतीर्णानाञ्च पुद्गलानां आनुमानिकानि लिङ्गानि वेदितव्यानि श्रा.भू.१४ख/३१; •सं. अनुमेयता — {rjes su dpag par bya ba las ma 'das so} अनुमेयतां नातिपतति त.प.२३७ख/९४५.

rjes su dpag par bya ba nyid

अनुमेयत्वम् — प्रत्यक्षत्वे स्थिते चास्यामनुमेयत्ववारणम् । क्षतये नैव येनास्मिन् विषये नानुमेष्यते त.स.५९क/५६५.

rjes su dpag par bya ba la yod pa nyid

अनुमेये सत्त्वम् — त्रैरूप्यं पुनर्लिङ्गस्यानुमेये सत्त्वमेव, सपक्ष एव सत्त्वम्, असपक्षे चासत्त्वमेव निश्चितम् न्या.बि. २३१क/९१.

rjes su dpag par bya ba yin

क्रि. अनुमीयते — तथा सम्बन्धकरणस्योपायाभावेन सम्बन्धाकरणमनुमीयते त.प.२११ख/८९३.

rjes su dpag par bya ba'i don gyi yul can

वि. अनुमेयार्थविषयम् — इत्येवंलक्षणादनुमेयार्थविषयं ज्ञानं तदात्मकं बोद्धव्यम् त.प.२४क/४९५.

rjes su dpag par byed

= {rjes su dpag par byed pa/}

rjes su dpag par byed pa

•क्रि. अनुमीयते — स एव लिङ्गी तेनैव लिङ्गेन कालान्तरे संशयव्यवच्छेदाय यदानुमीयते, तदा विशेषतो दृष्टमनुमानमुच्यते त.प. २७३ख/१०१४; •वि. अनुमापकम् — गवये गृह्यमाणं च न गवामनुमापकमिति; व्यधिकरणत्वात्, काकस्य कार्ष्ण्यादिवत् त.प.४८क/५४६.

rjes su dpag par ma byas pa

वि. अननुमितम् — {ma thos rjes dpag ma byas pa} अश्रुतानुमितम् त.स.१२६क/१०८७.

rjes su dpag pas gnod pa

पा. अनुमानबाधा, पक्षाभासभेदः — विशेषेण तु नित्यैकमनस्साधनेऽनन्वयः प्रतिज्ञायाः, अनुमानबाधा, विरुद्धता च हेतोरिति दर्शयति—नित्ये त्वित्यादि त.प.२७२ख/२६०; द्र. {rjes su dpag pas bsal ba/}

rjes su dpag pas bsal ba

पा. अनुमाननिराकृतः, पक्षाभासभेदः — अनुमाननिराकृतो यथा नित्यः शब्द इति । शब्दस्य प्रतिज्ञातं नित्यत्वमनित्यत्वेनानुमानसिद्धेन निराक्रियते न्या.टी.७०ख/१८३; द्र. {rjes su dpag pas gnod pa/}

rjes su dpag bya

= {rjes su dpag par bya/o} {ba/}

rjes su dpag las byung

= {rjes su dpag pa las byung ba/}

rjes su dpag las byung ba

= {rjes su dpag pa las byung ba/}

rjes su dpog

= {rjes su dpog pa/}

rjes su dpog pa

= {rjes dpog} ।। •क्रि. अनुमिनोति — धान्यं वा दृष्ट्वा क्षेत्रमनुमिनोति—ईदृशमस्य क्षेत्रमिति अभि.स्फु.२७५ख/११०२; अनुमीयते — फलवैचित्र्यदृष्टैश्च शक्तिभेदोऽनुमीयते प्र.वा.१.२७७; विवक्षा वाऽनुमीयते त.स.५९ख/५६९; (?) अनुमापयेत् — सर्वज्ञः…दृष्टो न चैकदेशोऽस्ति लिङ्गं वा योऽनुमापयेत् त.स.११६क/१००४; •सं. अनुमानम् — यथा चन्द्रोदयात् कुमुदविकाससमुद्रवृद्ध्योरनुमानम् त.प.३०ख/५०९; अन्वयाच्चानुमानं यदभिधानविकल्पयोः । दृश्ये गवादौ जात्यादेस्तदप्येतेन दूषितम् प्र.वा.२.२३७; अनुमितिः — आतपसद्भावात् पर्वतादिषु परभागे च्छायानुमितिः त.प.३०ख/५०९; न युक्तानुमितिः पाण्डुद्रव्यादिव हुताशने प्र.वा.१.१४; •वि. अनुमापकम् — प्राक् प्रमेयस्य सादृश्यं न धर्मत्वेन गृह्यते । गवये गृह्यमाणं च न गवामनुमापकम् त.स.५६ख/५४६; आनुमानिकम् — {rjes su dpog pa'i shes pa} आनुमानिकज्ञानम् अभि.स्फु.२११क/९८५; अनुमितम् — यत्तत् कारणान्तरं व्यतिरेकतोऽनुमितम्, तत्कृतोऽयं भेदः त.प.१८२क/८२५.

rjes su dpog pa po

वि. अनुमाता, अनुमानकर्ता — यथा योगिनोऽनुमातुश्च परकीयं सुखादि संवेदयतः त.प.१६१ख/४४.

rjes su dpog pa yin

क्रि. अनुमीयते — पूर्वापरादिबुद्धिभ्यो दिगेवमनुमीयते त.स.२४क/२५६.

rjes su dpog pa'i shes pa

आनुमानिकज्ञानम्, अनुमानजनितज्ञानम् — पुनरननुश्रुतेषु धर्मेष्वानुमानिकज्ञानप्रतिषेधार्थं चक्षुरित्याह अभि.स्फु.२११क/९८५.

rjes su dpog par 'gyur

क्रि. अनुमीयते — तदीयज्ञानपूर्वत्वं तस्मादस्यानुमीयते त.स.११७ख/१०१४.

rjes su dpog par bya ba

क्रि. अनुमीयते — तदन्यप्रतिपत्तिवदविसंवादोऽनुमीयते प्र.वृ.७२/१९३-५.

rjes su dpog par byed

= {rjes su dpog par byed pa/}

rjes su dpog par byed pa

•क्रि. अनुमिमीते — यदा पुनःपुनस्तमेव धूमविशेषं दृष्ट्वा तमेव च वह्निं पूर्वं परिगृहीतमनुमिमीते त.प.३४क/५१६; अनुमीयते — यतः पूर्वका एव हेतुप्रत्यया भावानां तथा तथोत्पद्यमानानां तथाविधात्मभूतक्रियाप्रबन्धतोऽनुमीयन्ते त.प. २८५ख/२८३; अनुमितिः क्रियते — तस्मात् क्रमेण ज्ञानजात्या ज्ञानोत्पत्त्या, मनसोऽनुमितिः क्रियते त.प. २७१क/२५७; •वि. अनुमापकः — तस्मात् त्रिप्रकारोऽप्येकदेशो लिङ्गभूतो नास्त्यनुमापक इति नानुमानतः सर्वज्ञस्य सिद्धिः त.प.२६८ख/१००५.

rjes su dpog par byed pa yin

क्रि. १. अनुमापयति — ते चन्द्रोदयादयस्तथाभूतं स्वकारणमनुमापयन्तोऽर्थान् समानकालभावीन्यपि कुमुदबोधादीन्यनुमापयन्ति त.प.३१क/५०९ २. अनुमास्यते — एवं बुद्धादेरपि भगवतो धर्माद्युपदेशात् तज्ज्ञानमनुमास्यते त.प.२७३ख/१०१४.

rjes su dpogs

क्रि. अनुमीयताम् — अथ तत्राप्यस्ति सरूपं किमपि कारणं तथाभूतकार्यत्वादेवानुमीयताम् प्र.अ.३४ख/३९.

rjes su dpyad pa

भू.का.कृ. अनुविचारितम् — यथा मया नामधेयमनुवर्तितमनुवितर्कितमनुविचारितम् अ.सा.३४२क/१९३.

rjes su dpyod pa

वि. अनुचरः — {rjes su dpyod pa'i sems} अनुचरचित्तम् सू.अ.१९०क/८८; (?) अनुविचारितम् — यदपि दृष्टश्रुतमतविज्ञातं प्राप्तं पर्येषितं मनसाऽनुवितर्कितमनुविचारितमिति वा बो.भू. २४ख/२६; द्र. {rjes su dpyad pa/}

rjes su dpyod pa'i sems

पा. अनुचरचित्तम्, चित्तभेदः — षट् चित्तान्युपदिष्टानि । मूलचित्तमनुचरचित्तं विचारणाचित्तमवधारणाचित्तं संकलनचित्तमाशास्तिचित्तं च सू.अ.१९०क/८८.

rjes su spyad pa

= {rjes spyad} वि. अनुचारी — चण्डालवैणुकाराद्याः पञ्चानन्तर्यकारिणः । जन्मनीहैव बुद्धाः स्युर्मन्त्रचर्यानुचारिणः वि.प्र.११७ख/१, पृ.१५.

rjes su spyod

= {rjes su spyod pa/}

rjes su spyod pa

•क्रि. अनुभुङ्क्ते — अथ मरणं गच्छति, तथापि यद् दत्तं तस्य फलमनुभुङ्क्ते वि.प्र. २६६ख/२.८१; •वि. अनुचरः — संवरशीलव्यवस्थितश्च बोधिसत्त्वः पञ्चाङ्गपरिगृहीतेनाप्रमादेन समन्वागतो भवति…पूर्वकालकरणीयेन सहानुचरेण च बो.भू.७७क/९९; अनुचरी — {'phags ma sgrol ma'i rjes su spyod pa'i gnod sbyin mo'i sgrub thabs} आर्यतारानुचरीयक्षिणीसाधनम् क.त.३६९१; अनुचारी — न च…यथा बालतीर्थयोगयोगिभिः कल्प्यते आत्मग्राहदृश्यलक्षणाभिनिविष्टैर्भूतगुणद्रव्यानुचारिभिः ल. अ.५९क/५; अनुभोक्ता — समन्तात् वसुधां कृत्स्नां अनुभोक्ता भविष्यति म.मू.१९६क/२०८; अनुचरितः — अतृप्ता बतेमे सत्त्वाः परवित्ताभिलाषिणो विषमाजीवानुचरिताः द.भू.१९१ख/१७; मायाशाठ्यगहनानुचरितैः द.भू.१८०ख/११;

rjes su phyogs pa

•स. अनुवृत्तिः — {spangs pa'i rjes su phyogs pa} उत्क्षिप्तानुवृत्तिः म.व्यु.८४८०; अनुप्रवृत्तिः — उत्क्षिप्तानुप्रवृत्तिः वि.सू.४२क/५३; अनुवर्त्तनम् — {rjes su phyogs pa'i dge 'dun lhag ma} अनुवर्त्तनसंघावशेषः वि.सू.२२क/२६; •वि. अनुवर्तकः {de'i rjes su phyogs pa} तदनुवर्तकः म.व्यु.८३७९.

rjes su phyogs pa'i dge 'dun lhag ma

पा. अनुवर्त्तनसंघावशेषः, संघावशेषभेदः वि.सू.२२क/२६.

rjes su 'phrod pa

अनुच्छविः — {rjes su 'phrod pa nyid} अनुच्छवित्वम् वि.सू.२८क/३५; आनुच्छविकम् — धर्मं देशयति युक्तैः पदव्यञ्जनैः सहितैरानुलोमिकैरानुच्छविकैरौपयिकैः प्रतिरूपैः प्रदक्षिणैः निपकस्याङ्गसंभारैः बो.भू.७८ख/१०१; द्र. {rjes su 'byor ba/}

rjes su 'phrod pa nyid

अनुच्छवित्वम् — असम्मतिकृतस्यानुच्छवित्वम् वि.सू.२८क/३५.

rjes su byugs

= {rjes su byugs pa/}

rjes su byugs pa

= {rjes byugs} वि. अनुलिप्तः — वनिता…दिव्यगन्धानुलिप्ता वि.प्र.१६३क/३.१२९; {dri yis rjes byugs} गन्धानुलिप्तः वि.प्र.१४५क/३.८७.

rjes su byung ba

= {rjes byung} वि. अनन्तरभावी — अक्षव्यापारसद्भावान्न ह्यनन्तरभाविनः । सदादिप्रत्ययाः सिद्धाः संकेताभोगतस्तु ते त.स.२७ख/२९६.

rjes su byed

= {rjes su byed pa/}

rjes su byed pa

= {rjes byed} ।। •क्रि. अनुकरोति — {rgyal po}…{gzi byin gyis ni nyi ma dang /} {brtan pas rgya mtsho'i rjes su byed} धाम्ना सूर्यन्धेर्येण चार्णवम् । राजन्ननुकरोषि का.आ.२.५०; अनुविधत्ते — किन्तु नियमेन साक्षाच्च यस्यैव यो विकारमनुविधत्ते स तदुपादानो युक्तः त.प.९६क/६४४; अनुविधीयते — न ह्यनुपकारिणो व्यतिरेकः केनचिदनुविधीयते त.प.९३ख/६४०; अनुरुध्यते — स संयोगविभागौ च ताल्वादेरनुरुध्यते त.स.७९ख/७३७; •सं. १. अनुकृतिः — संस्कारानुकृतेश्चापि महत्त्वाद्यवबुध्यते त.स.७८ख/७३०; तदुज्ज्वलगुणानुकृतौ अ.क.९७.१; अनुकारः — भिन्नदेहाश्रितत्वेऽपि तद्विशेषानुकारतः । एकसन्ततिसंबद्धं प्राच्यज्ञानं प्रबन्धवत् त.स.७०ख/६६३; वेगसरस्य कललाद्यवस्थाव्यवधानेऽपि गर्दभरूपानुकारेण तद्विकारित्वस्य पश्चाद् दर्शनात् त.प.१७ख/४८१; अनुरोधः — यदा सर्व एवायं शाब्दो व्यवहारः स्वप्रतिभासानुरोधेनैवेष्यते भ्रान्तत्वात् त.प.१९५क/८५४; अनुविधानम् — तदनुविधानादिति । रागाद्यनुविधानात् अभि.स्फु.१३०क/८३५ २. = {rjes su byed pa nyid} अनुविधायित्वम् — एष ह्याश्रितधर्मो यदाश्रयानुविधायित्वम् त.प.२२७ख/९२४; •वि. अनुविधायी, ओ यिनी — न हि वस्तूनां शब्दप्रयोगमात्रानुविधायिनी सदसत्त्वे, तस्येच्छामात्रप्रतिबद्धप्रवृत्तित्वात् त.प. २३०क/१७५; अनुरोधी — {rjes su byed pa nyid} अनुरोधित्वम् त.प.४३ख/५३५; अनुरूपः — तस्मादाकारानुरूपस्यार्थस्याभावान्निर्विषयत्वमेवास्य त.प.१७९ख ८२०; अनुस्यूतः — विकल्पः प्रवर्त्तमानः सर्व एव बोधकशब्दाकारानुस्यूत एव वर्त्तते त.प.९८ख/६४७.

rjes su byed pa nyid

अनुविधायित्वम् — एष ह्याश्रितधर्मो यदाश्रयानुविधायित्वम् त.प.१३२ख/७१५; अनुरोधित्वम् — न च स्वाभाविकस्यार्थस्य पुरुषेच्छानुरोधित्वं युक्तम् त.प.४३ख/५३५. {rjes su byed par} अनुरोद्धुम् — यस्यासौ श्रुतिस्तमेव शब्दं तस्या अनुरोद्धुं युक्तम् त.प.१९३क/८५०.

rjes su byed pa can

वि. अनुकारी, ओ रिणी — बुद्धिं जनयन् स्वरूपानुकारिणीम् प्र.वृ.१८४-३/४८; द्र. {rjes su byed pa/}

rjes su byed par 'gyur

= {rjes byed 'gyur} क्रि. अनुवर्तते — शक्तिरेव हि सम्बन्धो भेदश्चास्या न दृश्यते । सा हि कार्यानुमेयत्वात् तद्भेदमनुवर्तते त.स.८२ख/७६१.

rjes su 'bab pa

वि. अनुवाही — स तथागतज्ञानस्याचिन्त्यतां च समनुपश्यति…संसारस्रोतोऽनुवाहिप्रतिशरणचित्ताशयतां च द.भू.१९६ख/१९.

rjes su 'byor ba

• अनुच्छविकः — अनुच्छविककायवाक्समुदाचारः स्वदोषगुणाविष्कम्भणछादनार्थम् अभि.स.भा.५१ख/७२; द्र. {rjes su 'phrod pa/}

rjes su 'brang

= {rjes su 'brang ba/}

rjes su 'brang ba

= {rjes 'brang} ।। •क्रि. १. अनुसरति — नामसंज्ञासंकेताभिनिवेशेन महामते बालाश्चित्तमनुसरन्ति ल.अ.१४५क/९२; अनुवर्तते — ये चेमे दश कुशलाः कर्मपथाः सम्यक्संबुद्धानुभाविताः, तान् सततसमितमनुवर्तते द.भू.२३३क/३८; अनुधावति — ततोऽसौ कार्यभेदमनुवर्तते अनुधावति, आत्मगतभेदप्रत्यायने त.प.१५४क/७६१; अनुबध्नाति — {'khor ba'i rjes su yang 'brang} संसारमेव चानुबध्नाति शि.स. १०५क/१०३ २. अनुवब्राज — भ्राता तमनुवब्राज सौजन्यव्यञ्जनोऽनुजः अ.क.३१.१२; •स. अनुगमः — बोधिसत्त्वैर्महासत्त्वैस्तथागतकायानुगमेन प्रतिलाभिना स्कन्धधात्वायतन…प्रपञ्चरहितैर्भवितव्यम् ल.अ.७१ख/२०; अनुगतिः त.प.; अनुसारः — तत्सम्बन्धानुसारेणेति तस्याक्षस्य सम्बन्धानुसारेण त.प. १३क/४७१; धर्मैरनुसारो धर्मानुसारः, सोऽस्यास्तीति धर्मानुसारी अभि.स्फु.१८१क/९३३; अनुवृत्तिः — लोकानुवृत्त्येदमुक्तम् त.स.४५ख/४५४; अनुबन्धः — दुःखानुबन्धो हि सुखोचितानां भवत्यदीर्घोऽप्यविषह्यतीक्ष्णः जा.मा.३४१/१९९; समनुबन्धः म.व्यु.२१६७; समवसरः — आकाशधातुसमवसरेषु सर्वधर्मेषु गु.स.१३२क/९०; अनुपरिवर्तः — त्रिभिश्च स्कन्धैः सानुपरिवर्तम् । वेदनासंज्ञासंस्कारस्कन्धैः अभि.स्फु.२४६क/१०४८; अनुगमनम् — तदलमस्मदनुगमनं प्रत्यनेन व्यवसायेन ते जा.मा.२१९/१२८; अनुसरणम् — पूर्वरूपानुसरणमन्तरेण प्र.अ.१७५ख/१९०; तदेव न्यायानुसरणं सतां वादः वा.न्या.१५३-२/६९; समवसरणम् — आश्चर्यं भगवन् यत्र हि नाम आकाशधातुसमवसरेषु सर्वधर्मेषु बुद्धधर्माः समवसरणं गच्छन्ति गु.स.१३२क/९०; अनुवर्तनम् — नानुवर्तनवचनानि निश्चारयति शि.स.१४८क/१४३; अनुपरिवर्तनम् — इन्द्रियजालानुपरिवर्तनलघुभङ्गनिमित्तग्रहणतां च द.भू.२५२ख/५०; •पा. अनुगतम् — {de kho na'i tshogs kyi rjes su 'brang ba'i cho ga rol mo'i dag yang dag pa gsum bstan to} स(त)त्त्वौघानुगताश्च वाद्यविधयः सम्यक् त्रयो दर्शिताः ना.ना.२६६क/२५; •वि. अनुगः — ब्रह्मदत्तस्य भूपतेः अनुगः सुप्रभो नाम अ.क.६२.९६; लोकोत्तरपदं याते भानौ भुवनचक्षुषि । वासरोऽपि परित्यज्य लोकं तदनुगोऽभवत् अ.क.६२.६१; अनुचरः — दौवारिकानुचरसाधर्म्याद् अभि.स्फु.१३३क/८४०; तस्यैवानुचरो भूत्वा विचचार यतव्रतः अ.क.४१.४८; अनुगतः — सर्वक्षेत्रप्रसरानुगतावभासो नाम समाधिः ग.व्यू.२२७ख/२१४; महार्थसार्थानुगतं व्रजन्तं वनवर्त्मना अ.क.६.५; अनुयातः — सः…विद्याधरश्रेणिशतानुयातः सज्जीकृतां मङ्गलभूमिमाप अ.क.१०८.८९; अनुवृत्तः — किं वित्तैर्दुर्निमित्तैः कलिकलहमोहलोभानुवृत्तैः अ.क.९.७७; अनुबद्धः — {rtag tu rjes su 'brang bar 'gyur} सदानुबद्धो भवति म.व्यु.२१६३; अनुस्यूतः — नृसिंहभागानुस्यूतप्रत्यभिज्ञानहेतवः त.स.६३ख/६००; अनुवर्तितः — यदेव तेन चित्तेनानुवर्तितमनुवितर्कितमनुविचारितं भवति अ.सा.३४२क/१९३; अनुचारी — विपथप्रयाता मिथ्यानुचारिणः द.भू.२१९ख/३१; अनुजीवी — इत्युद्यतमतिः सर्वैर्वार्यमाणोऽनुजीविभिः अ.क.८५.१४; अनुयायी, ओ यिनी — निजसर्वस्वदानेन संररक्षानुयायिनम् अ.क.६.५०; संवित्…स्याद् वस्त्वनुयायिनी त.स.३क/४५; अनुसारी, ओ रिणी — धर्मैरनुसारो धर्मानुसारः, सोऽस्यास्तीति धर्मानुसारी अभि.स्फु.१८१क/९३३; {chos tsam gyi rjes su 'brang ba'i 'du shes} धर्ममात्रानुसारिणी संज्ञा बो.भू.१०२ख/१३१; अनुवर्ती, ओ र्तिनी — अन्त्यौ चित्तानुवर्तिनौ अभि.को.४.१७; अनुपरिवर्ती, ओ र्तिनी — ज्ञानपूर्वंगमो ज्ञानानुपरिवर्ती द.भू.२४५ख/४६; तस्य वाक् सत्यानुपरिवर्तिनी वि.व.१२५क/१.१३; अनुपरिवर्तकः — अनुपरिवर्तकरूपाभावादिति । ध्यानानास्रवसंवराभावादित्यर्थः अभि.स्फु.२८६क/११३०; अनुयात्रः — भिक्षुसंघैः परिवृतः स कदाचिद्वणिग्जनैः । कृतानुयात्रो मगधात् स्वयं चारिकया ययौ अ.क.६.४; ये ते तवानुयात्राः शक्रो लोकपालाश्च किन्नरगणाश्च ल.वि.१५४क/२३०; अनुविधायी, ओ यिनी — कोपप्रसादानुविधायिनी श्रीः जा.मा.२९/१६.

rjes su 'brang ba can

वि. अनुसारी, ओ रिणी — विरुद्धं तच्च सोपायमविधायापिधाय च । प्रमाणोक्तिर्निषेधे या न साम्नायानुसारिणी प्र.वा.२.९१.

rjes su 'brang ba dang bcas pa

= {rjes 'brang bcas} वि. सानुगः — पञ्चस्कन्धास्तु सानुगम् अभि.को.८.१; सपरिवारं तु पञ्चस्कन्धस्वभावं वेदितव्यम् अभि.भा. ६५ख/११२६; सानुचरः — प्रज्ञाऽमला सानुचराऽभिधर्मः अभि.को.१.२; सानुपरिवर्तः — क्लिष्टं…न महापरिवारं त्रिभिश्च स्कन्धैः सानुपरिवर्तम् अभि.भा.४६क/१०४८;

rjes su 'brang ba yin

क्रि. अनुसरति — ‘इह घटो नास्ति’ इत्येवं च प्रत्यक्षव्यापारमनुसरत्यभावनिश्चयः न्या.टी.५४ख/१२२.

rjes su 'brang bar bgyi

क्रि. अनुगच्छामि — {de'i phyi bzhin du rjes su 'brang bar bgyi'o} तस्य पृष्ठतश्चानुगच्छामः स.दु.२२९/२२८.

rjes su 'brang bar bya ba

•कृ. अनुसर्तव्यम् — एवमन्येऽप्यनुसर्तव्यास्तन्त्रदेशकोपदेशकेनेति वि.प्र.१३१क/१, पृ.२९; •सं. अनुगमनम् — यथाशयविभक्तितः…सर्वगोचरज्ञानानुगमनतः…धर्मं देशयति द.भू.२५४क/५१.

rjes su 'brang bar byed

क्रि. अनुसरेत् — तत्र दृष्टान्तधर्मिणि व्याप्तिमनुसरेत् प्रतिपत्ता त.प.२३७क/९४५.

rjes su 'brangs

= {rjes su 'brangs pa/} {rjes su 'brangs nas} अनुसृत्य — किं तर्हि ? मूलं प्रधानं साधुगोशब्दमनुसृत्य त.प.२००क/८६६.

rjes su 'brangs pa

= {rjes 'brangs} ।। •क्रि. अनुगच्छति — {snyan ngag mkhan po don mthun gyi/} {tshogs kyang 'di yi rjes su 'brangs} कविसार्थः समग्रोऽपि तमेनमनुगच्छति का.आ.१.१००; अनुवर्तते — पूर्वाभिप्रायं च सन्ततिरनुवर्तते सत्त्वानाम् अभि.भा.७३ख/११५५; •सं. अनुसारः — तत्सम्बन्धानुसारेणेति तस्याक्षस्य सम्बन्धानुसारेण त.प.१३क/४७१; अनुसरणम् — इह दृश्यमानद्वारप्रदेशसहितः सर्वोऽपवरकाभ्यन्तरदेशो धर्मी साध्यप्रतिपत्त्यनुसरणात् न्या.टी.५६ख/१३१; अनुवर्तनम् — {rgyal po'i rjes 'brangs nyon mongs pa/} {shin tu skyo ba'i yid can gyis} राजानुवर्त्तनक्लेशनिर्विण्णेन मनस्विना का.आ.२.३३९; •वि. अनुचरः — अन्तर्बाष्पश्चिरमनुचरो राजराजस्य दध्यौ मे.दू.१४१ख/१.३; अनुगतः — वश्येन्द्रियाननुगतानिव भिक्षुलक्ष्म्या जा. मा.३१/१७; अनुस्यूतः — {gzhan gyi rnam pa rjes su 'brangs pa} अन्याकारानुस्यूतः वा.टी.७९क/३५; अनुसारी, ओ रिणी — लोकस्तु प्रायशस्तत्संस्कारानुसारी ततो न भवति प्र.अ.९१क/९८; गाव्यादेरपि गोबुद्धिर्मूलशब्दानुसारिणी त.स. ९७क/८६६; अनुपातिनी — {rigs pa'i rjes 'brangs} युक्त्यनुपातिनी त.स.१५क/१७३.

rjes su 'brangs par gyur

= {rjes su 'brangs par gyur pa/}

rjes su 'brangs par gyur pa

वि. अनुवृत्तः — अतोऽनुवृत्तं ध्रुवमित्यनेन त्वत्प्रीतिहेतोरनुजीविवृत्तम् जा.मा.२६१/१५१.

rjes su 'breng ba

•स. प्रतिसरणम् — तत्त्वपरीक्षायां फलादिप्रतिसरणदण्डप्रयोगादीनामयुक्तत्वात् वा.न्या.१५२.५.१/६६; •वि. अनुसारी — आगमैकशरणत्वात् प्रतिपत्तेरितरेतराश्रयदोषप्रसङ्गः । न चान्यथा संकेतस्तदागमानुसारिणो युक्तः प्र.अ.२४४-२/५३२.

rjes su 'brel

= {rjes su 'brel ba/}

rjes su 'brel ba

•क्रि. अनुबध्नाति — तदनुबध्नातीति तदनुबन्धिनी न्या.टी.८४ख/२२९; अनुबध्यते — सामान्यबुद्धिश्चावश्यं विकल्पेनानुबध्यते प्र.वा.२. १९४; •सं. अनुबन्धः — जन्मान्तरानुबन्धेन द्वेषोऽस्य न निवर्तते अ.क.४५.५४; अनुबन्धः पुनः क्लेशान्तरस्योत्पादानुकूल्येनावस्थानम् अभि.स्फु.८९क/७६२; सुमागधायाः कुशलानुबन्धं…विलोक्य अ.क.९३.८२; अनुषङ्गः — स च नामानुषङ्गो विकल्पस्य सङ्केताभ्यासमन्तरेण न सम्भवति त.प.१०६ख/६६४; सत्त्वदृष्ट्युपगूढास्तु विपर्यासानुषङ्गतः त.स.१२७ख/१०९६; अनुस्यूतिः — अभावे चीवरकरणाभिप्रायेणानुस्यूतेस्तदेव वि.सू.६६ख/८३; समागमः — यतः परिग्रह आग्रहापरव्यपदेशः तत्प्राप्तितृष्णाकृतः परिग्रहश्चायं जन्मसमागमः प्र.अ.१२६क/१३४; सङ्गमः — काकः पद्मवने प्रीतिं प्राप्नोति न हि तादृशीम् । यादृशीमशुचिस्थानविनिवेशितसङ्गमः प्र.अ.१४४ख/१५४; अनुवर्तनम् — अनुबन्धोऽनुवर्तनम् । सदानुवर्तनादुपकारिणी यस्य सत्ता प्र.अ.५८क/६६; अनुसन्धानम् — रसायनस्य साम्यात्त तृप्तेश्च न भवेदपि । यथाभ्यस्तानुसन्धानं सर्वव्याख्यादयोस्त्वतः प्र.अ. ७५ख/८३; •वि. अनुबद्धः — कथं नामायं लोकः…सततानुबद्धं दुःखस्वभावं संस्काराणां न पश्यति सू.अ.१४५ख/२४; निबद्धः — तस्या वस्तुनिबद्धायाः को बाधां मंस्यते जडः त.स.८९क/८०९; प्रतिबद्धः— इच्छामात्रप्रतिबद्धत्वाद् वाक्यस्य त.प.१३४क/२; सन्निबद्धः — जन्मान्तरोपचितपातकसन्निबद्धं श्रुत्वा अ.क.४५.५५; अनुसम्बद्धः — सहचारिणेत्यनुसम्बद्धचारिणा अन्योन्यनैरन्तर्येण सू.अ.१८७क/८४; अनुप्रबद्धः — इमानि पञ्चेन्द्रियाणि सहितान्यनुप्रबद्धानि सर्वबुद्धधर्मान् परिपूरयन्ति शि.स.१७१क/१६८; अनुषक्तः — {ming dang rjes su 'brel ba} नामानुषक्तः त.प.१०६ख/६६४; अनुगतः — अणवोऽनुगताश्चैते द्विधा चाप्यनुशेरते अभि.को.५.३९; आर्यधारणीश्वरराजसूत्रनिदानपरिवर्तानुगतानि त्रीणि पदानि वेदितव्यानि र.वि.७५ख/३; समन्वितः — न शब्दघटयोरस्ति विशेषणसमन्विता प्र.अ.४१क/४७; अनुसहितः म.व्यु.२१६९; अनुसंहितः — क्रोशमनु गच्छतोऽस्यामनुस्रोतोऽनुसंहितं प्रत्यवेक्षणात् तेन प्रवृत्तिः वि.सू.३९क/४९; म.व्यु.२१६९; व्यनुसृतः — {mi rtag nyid dang rjes 'brel zhing} अनित्यताव्यनुसृताम् श.बु., का.६; अनुबन्धी, ओ धिनी — {gdug pas rjes su 'brel ba} क्रौर्यानुबन्धी अ.क.३८.११८; {yon tan gyis rjes 'brel spobs pa} गुणानुबन्धि प्रतिभानम् का. आ.१.१०४; अनुरोधिनी — योग्यता चेच्छामात्रानुरोधिनी प्र.अ.२४३.५/५३१; अनुपरिवर्ती — {rtag tu rjes su 'brel bar 'gyur} सदानुपरिवर्ती भवति म.व्यु.२१६२; कृ. अनुरुन्धन् — तच्च सामान्यविज्ञानमनुरुन्धन् विभाव्यते प्र.वा.२.२३.

rjes su 'brel ba can

वि. अनुषङ्गवान् — नामानुषङ्गवान् त.प.१०६ख/६६४; सम्बन्धी — ननु च गवां सम्बन्धी स्वामी न्या.टी.८४ख/२३०; अनुबन्धी — नामादिवचने वक्तृश्रोतृवाच्यानुबन्धिनि प्र.वा.२.११; अनुरोधिनी — न सा सत्त्वानुरोधिनी प्र.अ.१२९क/१३८; अनुषङ्गिणी — अभिजल्पानुषङ्गिणी त.प. ९क/४६३; द्र. {rjes su 'brel ba dang ldan pa/}

rjes su 'brel ba dang bcas pa

वि. सानुबन्धः — नास्ति विरोधः । सानुशयं सानुबन्धमिर्त्थात् अभि.भा.२२७क/७६२.

rjes su 'brel ba dang ldan pa

वि. अनुषङ्गवान् — न तदाऽभिमुखीभूतभावानामनुषङ्गवान् । विकल्पो विद्यते त.स.४६क/४५९; द्र. {rjes su 'brel ba can/}

rjes su 'brel ba las byung ba

वि. आनुषङ्गिकम् — {rjes su 'brel ba las byung ba'i sdug bsngal} आनुषङ्गिकं दुःखम् बो.भू.१३०ख/१६७.

rjes su 'brel ba las byung ba'i sdug bsngal

पा. आनुषङ्गिकं दुःखम्, दुःखभेदः — पुनरन्यं नवविधं दुःखं वेदितव्यम् । सर्वदुःखं महादुःखं सर्वतोमुखं दुःखं विप्रतिपत्तिदुःखं प्रवृत्तिदुःखमकामकारदुःखं विघातदुःखमानुषङ्गिकं दुःखं सर्वाकारञ्च दुःखम् बो.भू. १३०ख/१६७.

rjes su sbyar bar bya ba

कृ. अनुयोज्यम् — अनियतगोत्रकः पुनर्महामते त्रिष्वप्येतेषु देश्यमानेषु यत्रानुनीयते तत्रानुयोज्यः स्यात् ल.अ.८०ख/२८.

rjes su sbyin

= {rjes su sbyin pa/}

rjes su sbyin pa

अनुप्रदानम् — लूहशयनासनानुप्रदानं हस्तसंव्यवहारकेण वि.सू.८९क/१०७.

rjes su sbyin par byed pa

क्रि. अनुप्रदास्यति म.व्यु.२८६८.

rjes su sbyor ba

•सं. १. अनुयोगः — अन्तद्वयानुयोगप्रतिपक्षेण विनयः सावद्यपरिभोगप्रतिषेधतः कामसुखल्लिकानुयोगान्तस्य सू.अ.१६४क/५५; अनुसन्धानम् — न च द्वयोः समवधानमिति कुतः समुदायः । अनुसंधानश्च(ञ्च) न प्रत्यक्षात् प्र.अ.१०-४/२०; उपयोगः — तत्र दानादीनामुपयोगः समादापना वर्णवादिता सुमनोज्ञता च अभि.स.भा.८१ख/१११ २. = {'dri ba} अनुयोगः, प्रश्नः — प्रश्नोऽनुयोगः पृच्छा च अ.को.१.६.१०; •वि. अनुयुक्तः — छन्दादिगामितानुयुक्ते भिक्षुणीनाम् वि.सू.५१क/६५.

rjes su ma gos pa

वि. अनुपलिप्तः — {'jig rten gyi chos rnams kyis rjes su ma gos pa} अनुपलिप्तो लोकधर्मैः म.व्यु.८७३.

rjes su ma brjod pa

पा. (न्या.द.) अननुभाषणम्, निग्रहस्थानभेदः — यदुक्तमक्षपादेन द्वाविंशतिविधं निग्रहस्थानम्—‘प्रतिज्ञाहानिः, प्रतिज्ञान्तरम्…अननुभाषणम्…अपसिद्धान्तः, हेत्वाभासाश्च निग्रहस्थानानि’ वा.टी.१०७क/७३.

rjes su ma thob

= {rjes su ma thob pa/}

rjes su ma thob pa

वि. अननुप्राप्तम् — तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति स्निग्धा च…अभिनन्दनीयाऽननुप्राप्तस्वकार्थानां स्पृहणीयत्वात् सू.अ.१८३क/७८.

rjes su ma sbyor ba la sbyor ba

पा. (न्या.द.) निरनुयोज्यानुयोगः, निग्रहस्थानभेदः — यदुक्तमक्षपादेन द्वाविंशतिविधं निग्रहस्थानम्—‘प्रतिज्ञाहानिः, प्रतिज्ञान्तरम्…निरनुयोज्यानुयोगः, अपसिद्धान्तः, हेत्वाभासाश्च निग्रहस्थानानि’ वा.टी.१०७क/७३.

rjes su ma zhugs

= {rjes su ma zhugs pa/}

rjes su ma zhugs pa

वि. अननुप्रविष्टः — {rjes su ma zhugs pa nyid} अननुप्रविष्टत्वम् वि.सू.८२ख/१००; अनन्वितः — अन्वितानन्वितत्वेन भेद इति न साम्प्रतम् । प्रत्यक्षेणान्वयस्याप्रतीतेः प्र.अ.७२क/८०.

rjes su ma zhugs pa nyid

अननुप्रविष्टत्वम् — तत्सीमान्तर्गतस्यार्हस्य पूरणे कायतः छन्दतो वा संनिषादेऽननुप्रविष्टत्वम् वि.सू.८२ख/१००.

rjes su mi 'gro ba

अनन्वयः, अन्वयाभावः — न हि स्वलक्षणे सङ्केतः, नापि शब्दस्वलक्षणे; तयोर्व्यवहारकालेऽनन्वयात् त.प.८ख/४६२.

rjes su mi mthun

= {rjes su mi mthun pa/}

rjes su mi mthun pa

वि. प्रतिकूलः — प्रतिकूले महीपाले तत्र दुर्भिक्षविप्लवः । बभूव अ.क.६४.१६; प्रतिलोमः — {rjes su mi mthun par bgrang ba} प्रतिलोमगणना श्रा.भू./२२३; म.व्यु.२६४८.

rjes su mi mthun par bgrang ba

पा. प्रतिलोमगणना, गणनापरिचयभेदः — समासतश्चतुर्विधो गणनापरिचयः । तद्यथा एकैकगणना, द्वयैकगणना, अनुलोमगणना, प्रतिलोमगणना च श्रा.भू./२२३.

rjes su mi mthong ba

क्रि. न समनुपश्यति म.व्यु.२६७७.

rjes su mi dpags pa

वि. अननुमितम् — साक्षाद् विदितसकलार्थतत्त्वः सुगतः, अश्रुताननुमिताविपरीतार्थोपदेष्टृत्वात् त.प.२६३ख/९९६.

rjes su mi srung ba

वि. निरनुरक्षम् — पुष्परश्मे राजकुमारस्यैतदभवत्—यादृशः संबुद्धो भगवान्…यथा विलोपकारकश्च व्याधिः, यथा निरनुरक्तं (क्षं) च मरणम् रा.प.२५०ख/१५२.

rjes su myong

क्रि. अनुभूयते लो.को.८३२.

rjes su dmar ba

वि. अनुरक्तः — {snyan par sgrogs ma khyod kyi mig nag dkar rjes su dmar ba yang} कृष्णार्जुनानुरक्तापि दृष्टिः…ते कलभाषिणि का.आ.२. ३३६.

rjes su smra ba

•सं. अनुभाषणम् — प्रतिवादिनोऽप्यननुभाषणस्यैवम्प्रकारस्य प्रसङ्गस्य विस्तरेणानुभाषणव्याजेन सम्भवात् वा.न्या.६६/१५२.४.३; अनुवादः — अनुवादे त्वपुनरुक्तम्, शब्दाभ्यासादर्थविशेषोपपत्तेः वा.न्या.१५९-१-५/१०९; अनुलापः — अनुलापो मुहुर्भाषा अ.को.१.६.१६; पुनरुक्तम् — शब्दपुनरुक्तम्—अनित्यः शब्दोऽनित्यः शब्द इति वा.न्या.१५८-४-४/१०५; •वि. अनुवादी — {rigs mthun rjes su smra ba} सजातीयानुवादिनः का.आ.२.५८.

rjes su btsal

= {rjes su btsal ba/}

rjes su btsal ba

वि. अनुगवेषितम् — एषा च मे कुलपुत्र महामैत्रीध्वजा बोधिसत्त्वचर्या…बुद्धानां भगवतामन्तिकात् परिपृष्टा परिप्रश्नीकृता…अनुगवेषिता…विपुलीकृता ग.व्यू.३१क/१२७.

rjes su rtsod pa

पर्यनुयोगः — कारित्रान्तरसापेक्षा तत्राप्यध्वस्थितिर्यदि । तुल्यः पर्यनुयोगोऽयम् त.स.६६क/६१९.

rjes su brtse

= {rjes su brtse ba/}

rjes su brtse ba

•स. = {snying rje} अनुकम्पा — {slob ma dang bcas bdag la ni/} {rjes su brtse bar nyer bzung nas} अनुकम्पामुपादाय सशिष्यस्य तु तन्मम स.दु.२३७/२३६; अनुक्रोशः — {rjes su brtse ba med pa} निरनुक्रोशः र.वि.८३क/१७; •वि. = {snying rje can} अनुकम्पी — {sems can kun la rjes brtse bas/} {dngos grub myur du 'gyur ba 'thob} सर्वसत्त्वानुकम्पी सिद्धिं प्राप्नोति शिग्र (शीघ्र)जाम् स.दु.२३९/२४०.

rjes su brtse ba dang bcas pa

वि. सानुक्रोशः लो.को. ८३२.

rjes su brtse ba dang ldan pa

वि. अनुकम्पकः — कथमनुकम्पको भवति ? परेषामन्तिके कारुणिको भवति । दयापन्नः, अर्थकामो भवति । हितकामः, सुखकामः, स्पर्शकामः, योगक्षेमकामः श्रा.भू./५५ख/१२९; ये उपायकौशल्यसमन्वागता भवन्ति, तेऽपि कौशिक सत्त्वानामनुकम्पकाः अ.सा.६७ख/३७.

rjes su brtse ba med pa

वि. निरनुक्रोशः — प्रथमचित्तोत्पादकोऽपि बोधिसत्त्वो निरनुक्रोशम्…आर्यश्रावकमभिभवति र.वि.८३क/१७.

rjes su brtse bar bya

क्रि. अनुकम्पेत् वि.सू.९८ख/११८.

rjes su brtse bar byed pa

•वि. अनुकम्पकः; •सं. अनुकम्पकत्वम् — हितमनुकम्पकत्वेन वेदितव्यम् सू.अ.२२०क/१२७.

rjes su brtson

= {rjes su brtson pa/}

rjes su brtson pa

= {rjes brtson} भू.का.कृ. अनुयुक्तः — {rang gi don sbyor ba la rjes su brtson pa} स्वकार्थयोगमनुयुक्तः म.व्यु.२४३८.

rjes su brtson par byed pa

अनुयोगः — इति यो वा पुनरप्येवंभागीय आत्मक्लमथानुयोगः अयमुच्यते द्वितीयोऽन्तः श्रा.भू./५०.

rjes su tshim byed

= {chang phor} अनुतर्षणम्, सुरापानपात्रम् मि.को.४०क ।

rjes su tshol

= {rjes su tshol ba/}

rjes su tshol ba

•सं. अन्वेषणा — पर्येषणा परीष्टिश्चान्वेषणा च गवेषणा अ.को.२.७.३२; म.व्यु.७२७७; •वि. अन्वेषितम् — अन्वेषितं गवेषितमन्विष्टं मार्गितं मृगितम् अ.को.३.१.१०३.

rjes su 'tsham pa

वि. अनुरूपः — {gal te phan tshun rjes su 'tsham pa 'di dag 'brel bar byed na} यदि अन्योन्यानुरूपौ एतौ घटयेत् ना.ना.२६८क/३८.

rjes su 'tsho

= {rjes su 'tsho ba/}

rjes su 'tsho ba

अनुजीवी, सेवकः श.को.४६७/रा. को.१.४९.

rjes su 'dzin

= {rjes su 'dzin pa/}

rjes su 'dzin pa

= {rjes 'dzin} अनुग्रहः — परानुग्रहप्रवृत्तास्तु सन्तः वा.न्या.१५३-२-६/६८; प्रतिपादनमर्थस्य चेतना मूलनिश्चिता । भोगात्मभावसंपत्ती द्वयानुग्रहपूरकं…दानम् सू.अ.२००ख/१०२; {rdo rje dkar mo rjes su 'dzin pa'i sgrub thabs zhes bya ba} वज्रगौर्यनुग्रहसाधननाम क.त.१९९२.

rjes su 'dzin par

अनुग्रहीतुम् — अथ नास्त्येव सा शक्तिस्तस्यान्यापि कथं भवेत् । अनुग्रहीतुं शक्तेति प्राप्ता तत्राप्रमाणता प्र.अ.३०क/३४.

rjes su 'dzin pa'i zla ba

ना. अनुग्रहचन्द्रः, बोधिसत्त्वः — यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा सिंहस्य यो मैत्रेयस्यानन्तरमनुत्तरां सम्यक्संबोधिमभिसंभोत्स्यते, तथा प्रद्योतस्य…अनुग्रहचन्द्रस्य ग.व्यू.२६९क/३४८.

rjes su zhugs

= {rjes su zhugs pa/}

rjes su zhugs pa

= {rjes zhugs} ।। •क्रि. अनुवर्तते — मृगयूथपतिः सोऽहमानन्दः सा कुरङ्गिका । इत्येष प्रीतिसम्बन्धः प्राग्वृत्तमनुवर्तते अ.क.२८.६८; •सं. १. अनुगमनम् — तस्यानुबन्धोऽनुगमनमन्वयः न्या. टी.६४क/१६१ २. अनुप्रवेशः — {de kho na'i don gyi phyogs gcig la rjes su zhugs pa} तत्त्वार्थैकदेशानुप्रवेशः म.व्यु.९०० ३. = {rjes su zhugs pa nyid} अन्वितत्वम् — कटकाव्यतिरेकेण सुवर्णमपरं कुतः । अन्वितत्वं सुवर्णञ्चेदन्वितत्वम्परं कुतः प्र.अ.१९३ख/२०७; •भू.का.कृ. अनुप्रविष्टः — स्वप्नमायादिसर्वधर्मानुदर्शनाद् बुद्धभूम्याश्रयानुप्रविष्टाः ल.अ.११९क/६५; सर्वशब्दानुप्रविष्टा सर्वव्याकरणसर्वाकारलक्षणानुप्रविष्टत्वात् सू.अ.१८३ख/७८; अनुगतः — सर्वत्रानुगतामनावृत्तधियः पश्यन्ति संबुद्धताम् र.वि.१.१३; अनुवृत्तः — राज्यार्धदानाभिमुखः स तस्थौ चित्तानुवृत्तस्य किमस्य देयम् अ.क.२२.८८; अनुप्रतिपन्नः — भूय उत्तरकालमार्गविशेषमभिप्रार्थयमानस्तथात्वानुप्रतिपन्नश्च द.भू.२१२क/२७; अनुसृतः — अयमात्मा एष्वनुसृतः अभि.स.भा.६ख/७; अनुचरितः — कामव्यापादविचिकित्साविहिंसावितर्कप्रपातानुचरिताः शि.स.१५८ख/१५२; •वि. अन्वितः — अन्वितानन्वितत्वेन भेद इति न साम्प्रतम् प्र.अ.७२क/८०; अनुवर्ती — चिन्ता दहति गात्राणि खलमन्त्रानुवर्तिनाम् अ.क.४४.२८.

rjes su zhugs pa nyid

अनुवृत्तत्वम् — ध्वंसोऽत्रानुवृत्तत्वस्य वि.सू.२२क/२७.

rjes su bzhud

= {rjes su bzhud pa/}

rjes su bzhud pa

भू.का.कृ. अनुगतः — यश्चैकजातिप्रतिबद्धोऽनुत्तरायां सम्यक्संबोधौ, स समतिक्रान्तः सर्वबोधिसत्त्वव्यवस्थानानि…सोऽनुगतः सर्वबुद्धविषयम् ग.व्यू.३०६क/३९४.

rjes su za

क्रि. अनुभुज्यते — राशिर्य एष धान्यस्य स हि भुक्तोऽनुभुज्यते अ.क.३७.४१.

rjes su za ba

= {rjes su za/}

rjes su zag par 'gyur

क्रि. अनुस्रवति — कथमेते चित्तमनुस्रवन्ति । यदालम्बनं चित्तमनोविज्ञानमुत्पद्यते…तेनोच्यन्ते (ते) चित्तमनुस्रवन्ति श्रा.भू.३०क/७०.

rjes su zlos

= {rjes su zlos pa/}

rjes su zlos pa

अनुवादः — {rjes su zlos pa nyid} अनुवादत्वम् त.स.१०५ख/९२७.

rjes su zlos pa nyid

अनुवादत्वम् — वेदार्थेऽन्यप्रमाणैर्या सर्वकालमसङ्गतिः । तयैवास्य प्रमाणत्वमनुवादत्वमन्यथा त.स.१०५ख/९२७.

rjes su gzung bar bya

१. क्रि. अनुगृह्णीत — अंजलीपूरणिकया पायनेन मातृग्राममनुगृह्णीत नाच्छिन्नधारदानेन वि.सू.९२ख/११० २. = {rjes su gzung bar bya ba/}

rjes su gzung bar bya ba

कृ. अनुग्राह्यम् — एवमेव समयविमुक्तस्यार्हतोऽनुरक्ष्य एष धर्मोऽनुकम्प्योऽनुग्राह्यः अभि.स्फु.२१३क/९८९; तमाबभाषे भगवानेकस्यैवाधिवासना । अनुग्राह्येषु सर्वेषु यावज्जीवं न युज्यते अ.क.६०.२५.

rjes su gzung bar 'os pa

= {rjes gzung 'os} वि. अनुग्राह्यः — अनुग्राह्या भगवतः पुरुषाः पुण्यभागिनः । निन्द्यास्तदुपदेशानामनर्हा योषितो वयम् अ.क.७.८.

rjes su gzung bya

= {rjes su gzung bar bya/} {o ba/}

rjes su bzung ba

अनुग्रहः — {kho bo cag la rjes su bzung ba'i blos}…{khyod kyis zlos gar dag byos shig} अस्मासु चानुग्रहबुद्ध्या…त्वया नाटयितव्यम् ना.ना.२६३ख/४.

rjes su bzung ba yin

क्रि. अनुगृह्यते — अतस्तेन कारणेन बोधिसत्त्वा महासत्त्वास्तथागतैरर्हद्भिः सम्यक्संबुद्धैरनुगृह्यन्ते ल.अ.९६क/४३.

rjes su yi rang

= {rjes su yi rang ba/} {rjes su yi rang nas} अनुमोद्य — येन मैत्रेय चित्तेनानुमोद्य यत्परिणामयति, तच्चित्तं क्षीणं…विपरिणतम् अ.सा. १२३ख/७१.

rjes su yi rang ba

•क्रि. अनुमोदते — शृणवन्ति य इदं सूत्रं…ये केचिदनुमोदन्ते सु.प्र.२ख/३; {lus can 'khor ba'i sdug bsngal las/} {nges par thar la yi rang ngo} संसारदुःखनिर्मोक्षमनुमोदे शरीरिणाम् बो.अ.३.२; बुद्धानां भगवतां ये अनास्रवा धर्मास्ताननुमोदे अ.सा.१७०क/९५; साधु साधु महावीर अनुमोदामहे वयम् स.पु.११३क/१८१; •सं. अनुमोदः — परिणामेऽनुमोदे च मनस्कारावनुत्तमौ अभि.अ.१.९; अनुमोदनम् — तद्वद्वर्णितानुमोदनार्थं वचनम् वि.सू. २०ख/२४; अनुमोदना — {sbyin pa la sogs pa la rjes su yi rang ba} दानादीनामनुमोदना सू.अ.१७७क/७१; अ.सा.१७०क/९५; •वि. अनुमोदितम् — पञ्चभिः माणवकशतैरनुमोदितं द्वाभ्यां तु नानुमोदितम् वि.व. १४६क/१.३४; वाङ्मनोभ्यामनुमोदितम् बो.प.२.२९.

rjes su yi rang ba byos shig

क्रि. अनुमोदस्व — पिण्डपातं मे गृहाण…भुंक्ष्वानुमोदस्व निष्कामेति वि.सू.१८ख/२१.

rjes su yi rang bar gyis shig

क्रि. अनुमोदस्व — अग्रयानुमोदनया यावदाकाशसमतया निर्वाणसमतया अनुमोदस्व शि.स.८क/९; वि.सू.३४ख/४४.

rjes su yi rang bar bgyi

क्रि. अनुमोदयामि — {bsod nams thams cad la}…{rjes su yi rang bar bgyi'o} सर्वपुण्यमनुमोदयामि स.दु.१४१/१४०.

rjes su yi rang bar bgyi ba

= {rjes su yi rang bar bgyi/}

rjes su yi rang bar bgyid

क्रि. अनुमोदते — बोधिसत्त्वानां महासत्त्वानां तांश्चित्तोत्पादाननुमोदते शि.स.१६९क/१६६.

rjes su yi rang bar bgyid pa

= {rjes su yi rang bar bgyid/}

rjes su yi rang bar 'gyur

क्रि. अभ्यनुमोदयिष्यति — येऽपि केचिद्…इमं धर्मपर्यायं श्रोष्यन्ति…अन्तश एकेनापि चित्तोत्पादेन अभ्यनुमोदयिष्यन्ति स.पु.८४क/१४२.

rjes su yi rang bar 'gyur ba

= {rjes su yi rang bar 'gyur/}

rjes su yi rang bar bya

क्रि. अनुमोदेत — अधर्मं भाषमाणं प्रतिवदेत् । धर्ममनुमोदेत वि.सू.१०ख/११; अनुमोदयेत् — इदानीं पापदेशनावसाने पुण्यमनुमोदयेत् वि.प्र.३१ख/४.५.

rjes su yi rang bar byed

क्रि. १. अनुमोदते — सर्वसत्त्वानां सर्वपुण्यमनुमोदते अनुमोदयति च बो.भू. १३९ख/१७९; अभ्यनुमोदते — तां सर्वां श्राद्धो बोधिसत्त्वः…अभ्यनुमोदते बो.भू.१२६क/१६२ २. अनुमोदयति — बोधिसत्त्वाः सत्त्वानां दानादिकुशलमूलानि समुदितेन मनसाऽनुमोदयन्ति म.टी.२९०क/१५३; द्र. {rjes su yi rang bar byed du 'jug}

rjes su yi rang bar byed du 'jug

क्रि. अभ्यनुमोदयति — सर्वां त्रिरत्नपूजामभ्यनुमोदते परांश्चाभ्यनुमोदयति बो.भू.१३९ख/१७९; द्र. {rjes su yi rang bar byed/}

rjes su yi rang bar byed pa

= {rjes su yi rang bar byed/}

rjes su yi rangs

भू.का.कृ. अनुमोदितम् — {gti mug 'khrul pas}…{rjes su yi rangs gang bgyis pa/nongs} {pa de ni}…{bshags} यच्चानुमोदितं…मोहतः । तदत्ययं देशयामि बो.अ.२.२९; अनुसंवर्णितम् — {de rnams kyis kyang rjes su yi rangs} तैरप्यनुसंवर्णितम् वि.व.१४५ख/१.३४.

rjes su yongs su skyong

क्रि. अनुपरिपालयति म.व्यु.७३८६.

rjes su yongs su bskor ba

भू.का.कृ. अनुपरिवारितम् — अस्माभिरपि हि भगवन् बोधिसत्त्वा महासत्त्वा अनुपरिगृहीता अनुपरिवारिताश्च अ.सा.३०ख/१७.

rjes su yongs su bskor bar bgyi

कृ. अनुपरिवारयितव्यम् एवं भगवन् अस्माभिरपि बोधिसत्त्वा महासत्त्वा अनुपरिग्रहीतव्या अनुपरिवारयितव्याश्च अ.सा.३०ख/१७.

rjes su yongs su 'dzin par byed pa

वि. अनुपरिग्राहिका — इयं प्रज्ञापारमिता बोधिसत्त्वानां महासत्त्वानां सर्वज्ञताया आहारिका अनुपरिग्राहिका च अ.सा.४३ख/२४.

rjes su yongs su bzung ba

भू.का.कृ. अनुपरिगृहीतम् — अस्माभिरपि हि भगवन् बोधिसत्त्वा महासत्त्वा अनुपरिगृहीता अनुपरिवारिताश्च अ.सा.३०ख/१७.

rjes su yongs su bzung bar bgyi

कृ. अनुपरिग्रहीतव्यम् — एवं भगवन् अस्माभिरपि बोधिसत्त्वा महासत्त्वा अनुपरिग्रहीतव्या अनुपरिवारयितव्याश्च अ.सा.३०ख/१७.

rjes su rab tu rtog pa

• अन्वोदहनम् म.व्यु.७४७४.

rjes su rig pa

•स. अनुगमः — आर्याष्टसाहस्रिकायां प्रज्ञापारमितायामनुगमपरिवर्तो नामैकोनत्रिंशततमः अ.सा.४२१ख/२३७; •वि. अनुविद्भम् — कालचक्रानुविद्धा अच्युतसुखानुविद्धा शून्यतादेशनेति नियमः वि.प्र.१५२ख/३.९९.

rjes su rig par bya

= {rjes su rig par bya ba/}

rjes su rig par bya ba

कृ. अनुगन्तव्यम् — बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन एवं प्रज्ञापारमिता अनुगन्तव्या । सर्वधर्मासङ्गतः प्रज्ञापारमिता अनुगन्तव्या अ.सा. ४१६क/२३५.

rjes su rig par byed

= {rjes su rig par byed pa/}

rjes su rig par byed pa

क्रि. अनुगमिष्यति — यदायं सुभूते बोधिसत्त्वो महासत्त्व एवमेनां प्रज्ञापारमितामनुगमिष्यति, व्यवचारयिष्यति…तदा नास्य दुर्लभा भविष्यति सर्वगुणानां परिपूरिः अ.सा.४२१क/२३७.

rjes su lo ma

ना. अनुशाखः, राजकुमारः — पुरा कलिङ्गविषये नृपतिः…अभूदशोकाख्यः…तस्य शाखः प्रशाखश्च चत्वारः सदृशाः सुताः । अनुशाखो विशाखश्चेत्यभवन् भुवि विश्रुताः अ.क.३२.४.

rjes su log pa

भू.का.कृ. प्रत्यावृत्तः — रत्नद्वीपमथासाद्य याते सार्थे कृतार्थताम् । अनुकूलानिले काले प्रत्यावृत्ते शनैः शनैः अ.क.८९.९.

rjes su shes

= {rjes su shes pa/}

rjes su shes pa

= {rjes shes} ।। •क्रि. अनुगच्छति — प्रतिचित्तक्षणमनन्तमध्यान् सत्त्वसमुद्रान् दशभूमावावर्तमानान् सुधनः श्रेष्ठिदारकः पश्यति स्म…अनुगच्छति ग.व्यू.१०६ख/१९५; •सं. अनुज्ञा — प्रश्नावधारणाऽनुज्ञानुनयामन्त्रणे ननु अभि.को.३.३.२४८; •पा. अन्वयज्ञानम् १. ज्ञानभेदः — इत्येतानि दश ज्ञानानि भवन्ति यदुत धर्मज्ञानम्, अन्वयज्ञानम्, संवृतिज्ञानम्, दुःखज्ञानम्, समुदयज्ञानम्, निरोधज्ञानम्, मार्गज्ञानम्, परचित्तज्ञानम्, क्षयज्ञानम्, अनुत्पादज्ञानं च अभि.भा.४४ख/१०४० २. अनास्रवज्ञानभेदः — अनास्रवं ज्ञानं द्विधा भिद्यते; धर्मज्ञानम्, अन्वयज्ञानं च अभि.भा.४३क/१०३५.

rjes su shes pa yin

क्रि. अनुगच्छति — अनुगच्छन्ति पश्चाच्च विकल्पानुगतात्मभिः । शुद्धलौकिकविज्ञानैस्तत्त्वतोऽविषयैरपि त.स.६७ख/६३२; द्र. {rjes su shes pa/}

rjes su shes pa'i rnam pa

अन्वयज्ञानाकारः — वज्रोपमानां तु बहुभेदं वर्णयन्ति—अनागम्यसंगृहीता भावाग्रिकदुःखसमुदयालम्बनैर्दुःखसमुदयान्वयज्ञानाकारैः सम्प्रयुक्ता अष्टौ अभि.भा.१६ख/९६६.

rjes su shes pa'i phyogs dang mthun pa

वि. अन्वयज्ञानपक्षम् — न कामावचरा मार्गालम्बना अन्वयज्ञानपक्षानालम्बते अभि.भा.२३४ख/७९०; अन्वयज्ञानपक्ष्यम् — धर्मज्ञानपक्ष्यं परचित्तज्ञानमन्वयज्ञानपक्ष्यं चित्तं न जानाति अभि.भा.४४क/१०३८.

rjes su shes pa'i bzod pa

पा. अन्वयज्ञानक्षान्तिः— {sdug bsngal la rjes su shes pa'i bzod pa} दुःखे अन्वयज्ञानक्षान्तिः अभि.भा.१६ख/९२४.

rjes su shes pa'i bzod pas gzhom par bya ba

वि. अन्वयज्ञानक्षान्तिहेयम् — ये भवाग्रभूमिजा अन्वयज्ञानक्षान्तिहेया अनुशयास्ते दर्शनहेया एव, न भावनाहेयाः अभि.भा.२२९क/७६९.

rjes su gshegs

= {rjes su gshegs pa/}

rjes su gshegs pa

अनुयातत्वम् — बोधिपक्षसहगतो महाराजपथोपमः सर्वार्यपुद्गलयातानुयातत्वात् सू.अ. १४१ख/१८.

rjes su bshad pa

अन्वाख्यानम् म.व्यु.४७०९.

rjes su sems

= {rjes su sems pa/}

rjes su sems pa

= {rjes sems} ।। •क्रि. अनुचिन्तयति — इह बोधिसत्त्वः स्वयमेवैवमनुचिन्तयति बो.भू. १००क/१२७; अनुविचिन्तयति — स विविधानि पूजोपस्थानानि अनुविचिन्तयति शि.स.१५९ख/१५३; •वि. अनुचिन्तकः — महानुभावो लोकज्ञो गतितत्त्वानुचिन्तकः म.मू.१५४क/६७.

rjes su sems pa yin

क्रि. अनुमन्यते — न च निर्विषयं ज्ञानं युष्माभिरनुमन्यते त.स.५३क/५१९; द्र. {rjes su sems pa/}

rjes su sems par byed

= {rjes su sems byed/}

rjes su sems byed

क्रि. अनुचिन्तयति लो.को.८३३; द्र. {rjes su sems pa/}

rjes su song

= {rjes su song ba/}

rjes su song ba

= {rjes song} ।। •वि. अनुगतः — संसारसंसृतेः संसारानुगतं जातिजराव्याधिमरणादिकं दुःखं प्रवर्तते बो.भू.३४क/३७; सर्वसारानुगतो नाम समाधिः अ.सा.४३०ख/२४३; अनुसृतः — क्षान्तिरेकदेशप्रविष्टानुसृतः समाधिः अभि.स.भा.५५क/७६; अनुयायी — तत्रानुयायिना पृष्टः अ.क.५४.३; •स. अनुगतता — आकाशकायानामप्रमाणतां च सर्वत्रानुगततां च अशरीरतां च अवितथानन्ततां च रूपकायाभिव्यक्तितां च प्रजानाति द.भू.२४५क/४६.

rjes su song ba can

वि. अनुषङ्गी, ओ ङ्गिणी — न ह्यन्यापोहो नाम किंचित् । तस्य च स्वभावानुषङ्गिण्यः स्वभावस्थितिप्रच्युतिकल्पना न कल्पन्ते प्र.वृ.१८७-२/५६.

rjes su son pa

वि. अनुगतः — येषामुपदेशार्थमेव बुद्धा भगवन्तोऽशेषतीर्थ्यवादमहामोहान्धकारानुगतजगति जगदेकप्रदीपा नैरात्म्योपदेशाविच्छिन्नशिखा उत्पद्यन्ते म.प्र./१०८.

rjes su srung ba

अनुरक्षणा — {rjes su srung ba'i chos can} अनुरक्षणाधर्मा अभि.स्फु.१८७ख/९६३.

rjes su srung ba'i chos can

पा. अनुरक्षणाधर्मा १. अशैक्षभेदः — परिहाणधर्मा, चेतनाधर्मा, अनुरक्षणाधर्मा, स्थिताकम्प्यः, प्रतिवेधनाभव्यः, अकोप्यधर्मा, चेतोविमुक्तः, प्रज्ञाविमुक्तः, उभयतोभागविमुक्त इतीमे…नवाशैक्षाः अभि.स्फु.१८७ख/९६३ २. अर्हद्भेदः — सूत्रे उक्तम्, ‘षडर्हन्तः; परिहाणधर्मा, चेतनाधर्मा, अनुरक्षणाधर्मा, स्थिताकम्प्यः, प्रतिवेधनाभव्यः, अकोप्यधर्मा च’ अभि.भा.३१ख/९८८.

rjes su srung bar 'gyur ba'i skal ba can

वि. अनुरक्षितुं भव्यः — अनुरक्षणाधर्मा योऽनुरक्षितुं भव्यः अभि.भा.३२क/९९०.

rjes su slob

= {rjes su slob pa/}

rjes su slob pa

= {rjes slob} ।। •क्रि. अनुशिक्षते — उपायकौशल्यं विचिन्तयन्तो अनुशिक्षसे लोकविनायकानाम् स.पु.२३ख/४०; •सं. अनुशिक्षणम् — स्वभावशीलं बोधिसत्त्वानां कल्याणं वेदितव्यमात्महिताय परहिताय…समादानतोऽनुशिक्षणतश्च बो.भू. ७४ख/९६; धर्मतां प्रतिविध्येह अधिशीलेऽनुशिक्षणे । अधिचित्तेऽप्यधिप्रज्ञे सू.अ.२५२ख/१७१; •वि. अनुशिक्षी — तेनैव प्रीतिप्रामोद्येनाहोरात्रानुशिक्षी बहुलं विहरति श्रा.भू./५८.

rjes su gsungs pa

भू.का.कृ. अनुगीतम् — सर्वबुद्धप्रवचनहृदयं…उदधितरंगालयविज्ञानगोचरं धर्मकायं तथागतानुगीतं प्रभाषस्व ल.अ.७२क/२०.

rjes su bsams

= {rjes su bsams pa/} {rjes su bsams na} अनुचिन्तयन् — {bdag gis chos nyid rjes bsams na/} {chen po ltar gang ma mthong ngo} प्रतन्विव हि पश्यामि धर्मतामनुचिन्तयन् श.बु., का.४२.

rjes su bsams pa

भू.का.कृ. अनुविचिन्तितम् — स एवं यच्च नामधेयं स्वयमनुविचिन्तितम्, यच्च मारेण…नामधेयमुदीरितम् अ.सा.३४२ख/१९३; विचिन्तितवान् — तत्साधु लङ्काधिपते एतमेवार्थमनुविचिन्तयेः । यथा विचिन्तितवांस्तथागतदर्शनात् ल.अ.२८-१/५.

rjes su bsrung

= {rjes su bsrung ba/}

rjes su bsrung ba

•क्रि. अनुरक्षति — योऽनुरक्षति कथञ्चिद् गुणविशेषम्, सोऽनुरक्षणाधर्मा अभि.स्फु.२२०क/९९९; •सं. अनुरक्षा — क्षमा हि शक्तस्य परं विभूषणं गुणानुरक्षानिपुणत्वसूचनात् जा.मा.३३७/१९६; अनुरक्षणम् — तत्र रक्षाप्रमत्तः क्षान्तिमान् स्वपरचित्तानुरक्षणात् सू.अ.२४८ख/१६६; अनुरक्षणा — उपपत्तौ च संचित्य संक्लेशस्यानुरक्षणा सू.अ. २५१क/१६९; •वि. अनुरक्षी — {tshul khrims rjes su bsrung ba} शीलानुरक्षी अभि.स.भा.७४ख/१०३.

rjes su bsrung ba'i sbyor ba

पा. अनुरक्षणाप्रयोगः, बोधिसत्त्वस्य प्रयोगभेदः — पञ्चभिः प्रयोगैर्बोधिसत्त्वस्य सर्वसम्यक्संप्रयोगसंग्रहो वेदितव्यः…अनुरक्षणाप्रयोगेण, अनवद्यप्रयोगेण, प्रतिसंख्यानबलप्रयोगेण, अध्याशयशुद्धिप्रयोगेण, नियतिपतितप्रयोगेण च…तत्र बोधिसत्त्वोऽनुरक्षणाप्रयोगेण मेधां रक्षति…स्मृतिं रक्षति…ज्ञानमारक्षति…स्वचित्तमारक्षति…परचित्तमारक्षति बो.भू.१५१क/१९५.

rjes su bsrung bar bya

= {rjes su bsrung bar bya ba/}

rjes su bsrung bar bya ba

कृ. अनुरक्ष्यम् — कान्तं हि नित्यमनुरक्ष्यमिति लोके दृश्यते अभि.स्फु.२१३क/९८९.

rjes sems

= {rjes su sems pa/}

rjes bsams

= {rjes su bsams pa/}

rjod

= {rjod pa/}

rjod pa

अभिधानम् — न पुनस्तदिह साध्यत्वेनैवेष्टम्, साधनत्वेनाभिधानात् न्या.बि./१७७; आख्यानम्— त्रिरूपलिङ्गाख्यानं परार्थानुमानम् न्या.बि./१५०; उद्भावनम् — अभूतदोषोद्भावनानि जात्युत्तराणीति न्या.बि./२५६; भाषणम् वा.न्या.१५३-३/६५; द्र. {brjod pa/}

rjod par 'dod

= {rjod par 'dod pa/}

rjod par 'dod pa

वि. वक्तुकामः — एतदुक्तं भवति, त्रिरूपलिङ्गं वक्तुकामेन स्फुटं तद्वक्तव्यम् न्या.टी./१८८; द्र. {brjod par 'dod pa/}

rjod par byed

= {rjod par byed pa/}

rjod par byed 'gyur

= {rjod par byed par 'gyur/}

rjod par byed pa

= {rjod byed} ।। •क्रि. १. (वर्त.) भाषते — गाथाद्वयं च भाषन्ते अ.श.४क/३; प्रभाषते — {yon tan rjod byed} गुणान् प्रभाषते शि.स.६४ख/६३; आचष्टे — इति न्यायानुयातमिदं प्रत्यक्षलक्षणमाचक्षते कुशलाः त.प.२४१ख/१९७; व्याचष्टे — इत्यत्र एवोपपत्तिरूपेण व्यावर्तयन्तो व्याचक्षते त.प.१५५क/७६३; प्रचष्टे — केचित् प्रचक्षते त.प.१३९क/७२९; सङ्गिरते — सङ्गिरन्तेऽपरे पुनः त.स.१३ख/१५६; प्रवक्ति — चेतस्यारोप्य तान् पश्चात् प्रवक्त्यनुभवाश्रयान् त.स.१३१क/१११६; वर्णयति — ते हि…इति वर्णयन्ति त.प.३४क/५१६; कथयति — तया दृष्ट्या कथयति…आगतोऽसि कुतः स्थानात् त्वम् वि.प्र.१७९ख/३.१९४; उद्भावयति — अथोच्यत इत्यादिना…हेतोरसिद्धतामुद्भावयति त.प. १७९ख/७५; उच्यते — वन्ध्यासुतादिशब्दस्य तेन क्वाऽपोह उच्यते त.स.४४ख/४४५; अभिधीयते — तदा भवता किमित्थमभिधीयते त.प.२७क/५०२; व्यपदिश्यते — अथानाश्रित एवायं यद्यर्थस्तस्य को भवेत् । येनागोः प्रतिषेधाय गौरिति व्यपदिश्यते त.स. ३७क/३८८; अभिलप्यते — अभिलप्यतेऽनेनेति अभिलापः वाचकः शब्दः न्या.टी.४१क/४७; गीयते — यो हि भावः क्षणस्थायी विनाश इति गीयते त.स.१५ख/१७४; वर्ण्यते — तत्कथं वर्णानां कूटस्थनित्यता वर्ण्यते त.प.१५७ख/७६८ २. (भवि.) आवर्तयिष्यति — {gsang sngags rjod par byed} मन्त्रानावर्तयिष्यति वि.व. २०५क/१.७९; •सं. अभिधा — {sgra'i rjod byed kyi byed pa} शब्दस्याभिधाव्यापारः न्या.टी.५५क/१२४; अभिधानम् — एतेनाभिधानरूपेण विवर्त्तो दर्शितः त.प.१८४ख/८५; संवरावतारः अभिधेयमस्य, अयमभिधानं संवरावतारस्य बो.प.१.१; उपवर्णनम् — स्कन्धादिव्यतिरिक्तस्य कारित्रस्योपवर्णनम् । स्वसिद्धान्तविरोधश्च त.स.६५ख/६१८; स्कन्धायतनव्यतिरिक्तस्य कारित्रस्योपवर्णने सिद्धान्तविरोधः त.प. ८३ख/६१८; •वि. वाचकः — न ह्यसाधारणः शब्दो वाचकः प्रागदृष्टितः त.स.३६क/३७७; त.प.२९ख/५०७; बोधकः — {rjod par byed pa'i sgra} बोधकशब्दः त.प.९८ख/६४७; अभिधायकः — सम्बद्धानुगुणोपायं पुरुषार्थाभिधायकम् । परीक्षाऽधिकृतं वाक्यमतोऽनधिकृतं परम् त.प.१३४क/२; त.स.१२२क/१०६२; अभिधायी, ओ यिनी — यदृच्छाशब्दा अपि जात्यभिधायिनः सन्तु त.प.४ख/४५४; स्वयमभ्येत्य गिरिजा…अयं जीवति ते पुत्रि पतिरित्यभिधायिनी अ.क.१०८.१८४; उद्भाविका — धर्माणां धर्मपर्यायोद्भाविका प्रियवादिता बो.भू.११७क/१५०; वक्ता — यदा हि गादिकं वर्णं वक्तारो बहवः सकृत् । प्रयुञ्जते तदा भेदो विस्पष्टमुपलभ्यते त.स.९३क/८४८; ओ भाषी — तस्माद् द्विजातिना प्रोक्तं बह्वसम्बद्धभाषिणा त.स.९३ख/८५३.

rjod par byed pa nyid

वाचकत्वम् — यद् यथा वाचकत्वेन वक्तृभिर्विनियम्यते । अनपेक्षितबाह्यार्थं तत् तथा वाचकं वचः वा.टी.७४क/२९; अभिधायिता — बुद्धिचित्तादिशब्दानां व्यतिरिक्ताभिधायिता । नैवैकपदभावेऽपि पर्यायाणां समस्ति नः त.स.९क/११२.

rjod par byed pa ma yin pa

= {rjod byed min} वि. अवाचकः — सदृशत्वाप्रतीतेश्च तद्द्वारेणाप्यवाचकः त.स.८१ख/७५५; वायुरूपमवाचकं शिक्षाकारैः त.प. १६०ख/७७५.

rjod par byed par 'gyur

= {rjod byed 'gyur} क्रि. बोधको भवेत् — अन्यस्मिन् ज्ञानसम्बन्धे न चान्यो बोधको भवेत् त.स.८१ख/७५४.

rjod byed

= {rjod par byed pa/} {rjod byed na} वदेत् — न तावदर्थवन्तं स ब्रवीति सदृशं वदेत् । नार्थवत्सदृशः शब्दः श्रोतुस्तत्रोपपद्यते त.स.८२क/७५७.

rjod byed kyi byed pa

अभिधाव्यापारः — {sgra'i rjod byed kyi byed pa} शब्दस्याभिधाव्यापारः न्या.टी.५५क/१२४.

rjod byed nyid

= {rjod par byed pa nyid/}

rjod byed pa

= {rjod par byed pa/}

rjod byed min

= {rjod par byed pa ma yin pa/}

ljags

(आद.) = {lce} जिह्वा, रसना — प्रभूतजिह्वतानन्ताचिन्त्यरसरसाग्रता र.वि.१२१क/९५; {ljags kyi dbang po} जिह्वेन्द्रियम् सु.व्यू.१९८क/२५६.

ljags kyi dbang po

जिह्वेन्द्वियम् — एवंप्रमुखाः शारिपुत्र पूर्वस्यां दिशि…बुद्धा भगवन्तः स्वकस्वकानि बुद्धक्षेत्राणि जिह्वेन्द्रियेण संछादयित्वा निर्वेठनं कुर्वन्ति सु.व्यू.१९८क/२५६.

ljags mnyen pa

पा. मृदुजिह्वः, ओ ता; अनुव्यञ्जनभेदः म.व्यु.३१६.

ljags dmar ba

पा. रक्तजिह्वः, ओ ता; अनुव्यञ्जनभेदः म.व्यु.३१८.

ljags shin tu ring zhing srab pa

पा. प्रभूततनुजिह्वः, ओ ता; महापुरुषलक्षणविशेषः — सर्वार्थसिद्धः कुमारो द्वात्रिंशता महापुरुषलक्षणैः समन्वागतः…तद्यथा । उष्णीषशीर्षो महाराज सर्वार्थसिद्धः कुमारः…प्रभूततनुजिह्वः ल.वि.५७क/७४; म.व्यु.२४७.

ljags srab pa

पा. तनुजिह्वः, ओ ता; अनुव्यञ्जनभेदः म.व्यु.३१७; द्र. {ljags shin tu ring zhing srab pa/}

ljang

= {ljang gu} ।। •स., •वि. श्यामः — अलब्ध्वा निष्पत्रां मरुपरिचितां कण्टकलतां वने स्निग्धश्यामे किमपि करभः शुष्यति शुचा अ.क.५५.२७; श्यामलः — तत्र काननपर्यन्ते स्निग्धश्यामलपादपे अ.क.६४.४०; द्र. {ljang khu/}

ljang kha

हारीतः, पक्षिविशेषः — खगे विहंगविहगविहंगमविहायसः…तेषां विशेषा हारीतो मद्गुः कारण्डवः प्लवः अ.को.२.५.३४.

ljang khu

= {ljang gu} ।। •स., •वि. श्यामः — तस्यानाहतस्योर्ध्वे श्यामरश्मिः वि.प्र.१५८क/१, पृ.५७; हरितः — {kha dog ljang khu ltar snang ba/} {lha ni don yod mchog yin no} हरितवर्णसदृशममोघः परदेवता स.उ.५.५३; द्र. {ljang /} {ljang khu ba} वि. हरितः — {skra ljang khu ba} हरितकेशः म.व्यु.८८०१.

ljang gu

•स., •वि. हरितः — पालाशो हरितो हरित् अ.को.१.५.१४; हरिणः — एता बालानिलोल्लासलोलपिप्पलपल्लवाः । हरन्ति हरितच्छायां हरिणाभरणा भुवः अ.क.६४.१०४; हरिः मि.को.८७ख; श्यामः — श्यामलोहितादिवर्णवैलक्षण्येन जायमाना अतुल्यप्रत्ययहेतवः त.प.२१८ख/१५४; द्र. {ljang /} {ljang khu/}

ljang gu ba

= {ljang khu ba/}

ljang gu lo ma

शाकम् श्री.को.१६४ख ।

ljang sngon

ना. हरितः, श्रावकाचार्यः — महाश्रावकसंघेन च सार्धमनेकश्रावकशतसहस्रकोटीपरिवारैः । तद्यथा—महाकाश्यप नदीकाश्यप…हरित उपहरित…समागम मितश्चेति म.मू.९९ख/९.

ljang sngo'i bu

ना. हारीतः, महर्षिः म.व्यु.३४४९.

ljang pa

१. तोक्मः — तोक्मस्तु तत्र हरिते अ.को.२.९.१६; आमयवस्तोक्मः स्यात् अ.पा.२.९.१६; हरितवर्णयवनाम अ.वि.२.९.१६; स्तम्बकः — {'phags pa sA lu ljang pa'i tshig le'ur byas pa} आर्यशालिस्तम्बककारिका क.त.४५५२ २. शादः, बालतृणम् — शाद्वलः शादहरिते अ.को.२.१.१०; हरितः — एता बालानिलोल्लासलोलपिप्पलपल्लवाः । हरन्ति हरितच्छायां हरिणाभरणा भुवः अ.क.६४.१०४.

ljang pa can

शाद्वलः — शाद्वलः शादहरिते अ.को. २.१.१०; शादहरितदेशनाम अ.वि.२.१.१०; बालतृणहरितदेशनाम अ.पा.२.१.१०.

ljang phung

= {ljang pa'i phung po} गुच्छः मि.को.३६क; स्तम्बः — {ljang phung byed pa} स्तम्बकरिः मि.को.३६क; द्र. {ljang phon/}

ljang phung byed pa

= {'bru} स्तम्बकरिः, धान्यम् मि.को. ३६क ।

ljang phun

= {ljang phon/}

ljang phon

= {ljang pa'i phon po} स्तम्बः, गुच्छः मि.को.३६क; {rtswa'i tshogs pa'am phon po} छो.को.२९९; द्र. {ljang phung /}

ljang 'phreng

= {rtswa dur ba} हरिताली, दूर्वा मि.को.५९क ।

ljang ba

वि. श्यामः — इमा मरकतश्यामशष्पसंचयकञ्चुकाः । राजन्ते कौसुमरजोरञ्जिता वनराजयः अ.क.६४.१०६.

ljang bu

नालम् — एकबीजप्रसूतानां यत्सन्तानानामपि लङ्काधिपते नालाङ्कुरगण्डपर्वपत्रपलाशपुष्पफलशाखाविशेषाः । एवं ल.अ.६२ख/८.

ljang ser

•स., •वि. हरित् — पालाशो हरितो हरित् अ.को.१.५.१४; द्र. {ljang gu}

ljad ljod

मृगवः (ओ वम् ?), संख्याविशेषः — न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वमृगवस्य…न सत्त्वानभिलाप्यानभिलाप्यस्य अर्थाय ग.व्यू.३७०क/८३;

ljan ljin

स्यन्दनिका — स्यन्दनिकायाः शोधनम् वि.सू.५ख/६; बहिर्धा चोपादाय अशुभा…तद्यथा विनीलकम्वा…स्यन्दनिका वा श्रा.भू./२०३; परिक्लेदः मि.को.१४२क; संकरः — यद्वत् संकरपूतिधानपतितं चामीकरं…तद्वत् क्लेशमहाशुचिप्रपतितं संबुद्धरत्नं र.वि.१०७क/६२; {'du 'dzi nyung zhing ljan ljin nyung ba'i phyir} अल्पाकीर्णाभिलापकत्वात् सू.अ. १८७ख/८४;

ljab ljib

हवलम्, संख्याविशेषः म.व्यु.७९१०.

lji

= {lci/}

lji ba

१. उत्पातः म.व्यु.४८५९; उपादुः प्र.को.१६; द्र. {lji bu}; {khyi shig gi ming du snang} छो.को.३०० २. द्रवः — {gser gyi lji ba} सुवर्णद्रवः म.व्यु.५९३०.

lji bu

उपादुः म.व्यु.४८५८; द्र. {lji ba/}

ljid

•सं. १. भरः — कुसुमभरावनतरुचिरतरुवरनिचिते जा.मा.२३/१२; धुरः — {ljid khyer ba} धौरेयः ल.वि.१६९ख/२५३ २. गुरुत्वम् — नोपलक्ष्यं गुरुत्वं चेत् कुतस्तस्याधिकं गतिः प्र.अ.२५५-३/५५६; गौरवम् — अन्त्यस्य तु गौरवानुमापलक्षणं न युक्तम् प्र.अ.२५५-३/५५६; •वि. गुरुः — {mgon po thugs rje chu yi ljid kyis brlan par gyur pa'i thugs kyi chus}…{brtser mdzad du gsol} गुरुतरकरुणाम्भःस्फीतचित्ताम्बुनाथाः । कुरुत…अनुकम्पाम् स.उ.८.२८.

ljid kyis phab ste 'gro ba

बलेन अनुप्रस्कन्द्य म.व्यु.९४४७.

ljid kyis mi dbab par

न समवधाय— {lus thams cad kyi ljid kyis mi dbab par ro} न सर्वकायं समवधाय वि.सू.४९क/६२; म.व्यु.८५५७.

ljid khyer ba

वि. धौरेयः — यत्किंचित्पुरुषेण सत्पुरुषेण…पुरुषधौरेयेणानुत्तरेण पुरुषदम्यसारथिना ल.वि.१६९ख/२५३.

ljid gnon

साद्यम् — साद्यम् {ljid gnon/} {lcid gnon} म.व्यु.७४८४.

ljongs

१. = {yul 'khor} जनपदः , देशः — {ko sa la yi ljongs 'di ru} कोशलेऽस्मिन् जनपदे अ.क.४६. २९; {ljongs rgyu ba} जनपदचारिका वि.सू.३९क/४९; विषयः — नगरे वाऽप्यथवा ग्रामे विषये वा प्रयोजयेत् गु.स.११५क/५४ २. निगमः — स महात्मा लोकानुग्रहार्थमनुविचरन् ग्रामनगरनिगमजनपदराष्ट्रराजधानीरन्यतमस्य राज्ञो विषयान्तरमुपजगाम जा.मा.२५७/१४९ ३. = {ljongs kyi mi} जानपदः, जनः — युग्यं बलं जानपदानमात्यान् पौराननाथाञ्छ्रमणान् द्विजातीन् सर्वान् सुखेन प्रयतेत योक्तुं हितानुकूलेन पितेव राजा जा.मा.३२१/१८८.

ljongs kyi nges pa'i tshig

जनपदनिरुक्तिः — अनापत्तिरर्थान्तराभिप्रायेण जनपदनिरुक्तिवशात् वि.सू. २०क/२३.

ljongs kyi dbang phyug

जनपदैश्वर्यम् — स यानि तानि भवन्ति मूर्धाभिषिक्तानां जनपदैश्वर्यस्थामवीर्यमनुप्राप्तानां…पूर्ववद्यावत् पञ्चसु स्थानेषु कृतावी संवृत्तः वि.व.२०७ख/१.८२.

ljongs kyi mi

जनपदः, जनः — कश्चिन्मा परे राजानो वा राजमहामात्या वा नैगमजनपदा ब्राह्मणगृहपतयः…दानपतिं विदित्वा सत्कुर्युः बो.भू.७३क/८५; जानपदः — चक्षुषा रूपदर्शनम्, तद्यथा राज्ञां…नैगमानां, जानपदानाम्वा, ब्राह्मणानाम्वा श्रा.भू.४७क/११३.

ljongs rgyu

जनपदचारिका — नैतज्जनपदचारिकायां वियुक्तौ दानाप्रतिज्ञाने संश्रयेत वि.सू.३९क/४९; {ljongs rgyur 'gro bar bya'o} चरेत्…जनपदचारिक(का)म् वि.सू.३ख/३; जनचारिका — {ljongs ni rgyu zhing gshegs} जनचारिकया ययौ अ.क.२५.३; जनपदचर्या — {ljongs rgyu zhing 'gro ba} जनपदचर्याचरणम् वि.सू.५४ख/७०.

ljongs rgyu ba

= {ljongs rgyu/}

ljongs 'joms pa

वि. जनपदघातकः म.व्यु.३८४९.

ljongs mi

= {ljongs kyi mi/}

ljon

= {ljon pa/}

ljon pa

सं. १. = {ljon shing} वृक्षः — {grib ma snum pa'i ljon pa che} सान्द्रच्छायो महावृक्षः का.आ.२.२०६; द्रुमः — सरित्प्रवाहसंरोधं विदधे विपुलद्रुमः अ.क.२४. ५७; तरुः — {yal 'dab gasra pas mdzes pa yi/} {ljon pas} बालपल्लवशोभिना तरुणा का.आ.३.१३; शाखी — {lha rnams kyi ljon pa yal 'dab gos snum dang ldan pa} आर्द्रांशुकप्रबालानाम्…सुरशाखिनाम् का. आ.३.१८०; विटपी — वृक्षो महीरुहः शाखी विटपी पादपस्तरुः । अनोकहः कुटः शालः पलाशी द्रुद्रुमागमाः अ.को.२.४.५; द्रुः — {ljon pa ser po} पीतद्रुः अ.को.२.४.६० २. ना. द्रुमः, किन्नरराजः — येऽपि ते किन्नरराज्ञः अनेककिन्नरशतसहस्रपरिवाराः…तद्यथा द्रुम उपद्रुम…करुण अरुणश्चेति म.मू. १०४क/१३; मनोहरा नाम द्रुमकिन्नरराजस्य दुहिता वि.व.२०८क/१.८२.

ljon pa ser po

= {thang shing} पीतद्रुः, सरलवृक्षः — पीतद्रुः सरलः पूतिकाष्ठं च अ.को.२.४.६०.

ljon pa'i mchog

वि. द्रुमोत्तमः — समनन्तरपरिनिर्वृते बुद्धे भगवति उभौ यमकशालवनस्य द्रुमोत्तमौ तथागतस्य सिंहशय्यां शालपुष्पैरवाकिरताम् अ.श. २८४क/२६०.

ljon pa'i 'og

= {shing drung} वृक्षतलम्, वृक्षमूलम् म.व्यु.६८७९.

ljon pa'i rin chen yan lag 'od

ना. द्वुमरत्नशाखाप्रभः, किन्नरः म.व्यु.३४१९.

ljon pa'i shing

= {ljon shing /}

ljon phung

= {dkri byed} स्तम्बः, गुल्मः — {sdong po che ba med pa'i yal ga mang po spungs skyes la/} {stam+baH ljon phung /} {gul+maH dkri byed zer} मि.को.१४८ख ।

ljon shing

१. = {ljon pa} वृक्षः — {ljon shing 'gro bar snang ba} गच्छद्वृक्षदर्शनम् न्या.टी.४०ख/४५; शून्यदेवकुले स्थित्वा वृक्षमूले गुहासु वा बो.अ.८.२७; तरुः — तरोः स्फीतां फलश्रियम् अ.क.१९.४३; पादपः — भवाध्वभ्रमणश्रान्तजगद्विश्रामपादपः बो.अ. ३.२९; द्रुमः — नानाद्रुमपुष्पजम् जा.मा.५४/३३; द्रुमाः…फलैरानमिताग्रशाखाः जा.मा.१०५/६२; महीरुहः — महीरुहान् पुष्पफलान्वितान् जा.मा.२७५/१६०; शाखा सा तस्य महीरुहस्य भारातियोगात् नमिता जा.मा.२८०/१६२ २. दारु — सार्द्रेषु दारुषु जा.मा.३४९/२०४.

ljon shing gi rgyal po

द्रुमराजः, तालवृक्षः — उप्तः पृथिव्यां सलिलादियोगात् । क्रमादुपैति द्रुमराजभावम् र.वि.६४.

ljon shing dgra

वृक्षारिः — *याजी वृक्षारिरन्याः प्रभवति दशकं क्रोधजं क्रोधजातिः ल.का.३.१५१; याजी वृक्षारीति क्रोधजं क्रोधजातिर्जम्भ्यादिकं यथाक्रमेण वि.प्र.१६७ख/३.१५१.

ljon shing la gnas pa

वि. वृक्षवासी — भोः कोकिलोत्तम वनान्तरवृक्षवासिन् वि.व.२१५ख/१.९१.

ljon shing ser po

= {ljon pa ser po/}

brjid

= {brjid pa/}

brjid can

•वि. १. कान्तम्, मनोरमम् — सुन्दरं रुचिरं चारु सुषमं साधु शोभनम् । कान्तं मनोरमं रुच्यं मनोज्ञं मञ्जु मञ्जुलम् अ.को.३.१.५० २. जेता जिष्णुः — जेता जिष्णुश्च जित्वरः अ.को. २.८.७७; •स. = {gzi brjid} तेजः, प्रतापः — स प्रतापः प्रभावश्च यत्तेजः कोशदण्डजम् अ.को.२.८.२०.

brjid chags pa

= {brjid dang ldan pa/}

brjid dang ldan pa

वि. ओजस्वी, ओ स्विनी — {brjid dang ldan pa'i tshig} ओजस्विनीर्गिरः का.आ.१.८३.

brjid pa

•सं. १. •पा. ओजः, काव्यगुणः — श्लेषः प्रसादः समता माधुर्यं सुकुमारता । अर्थव्यक्तिरुदारत्वमोजःकान्तिसमाधयः । इति वैदर्भमार्गस्य प्राणा दशगुणाः स्मृताः का.आ.१.४१; ओजः समासभूयस्त्वमेतद्गद्यस्य जीवितम् । पद्येप्यदाक्षिणात्यानामिदमेकम्परायणम् का.आ.१.८० २. गम्भीरत्वम् — {'brug gi sgra dbyangs ni brjid pa'i phyir ro} मेघस्वरघोषा गम्भीरत्वात् सू.अ.१८३क/७८; दीप्तता — {e ma'o sangs rgyas 'khor ba yi/} {nying khur gyur pa byung ba brjid} अहो संसारमण्डस्य बुद्धोत्पादस्य दीप्तता श.बु., का.११२; •वि. ऊर्जितम् — स्वभावसौजस्कनिरीक्षितोर्जितं दुरासदं केसरिणोऽपि ते भवेत् जा.मा.४१३/२४२.

brjid bag

आटोपः — दाण्डाजिनिकतानेन प्रकर्षं गमिता यथा । उद्वहन् कपटाटोपं मुनिवन्मामपीक्षते जा.मा.३३६/१९५.

brje

= {brje ba/}

brje gnas

= {tshong khang} आपणः, पण्यविक्रयशाला — {A pa naH brje gnas sam tshong khang} मि.को.१४०क ।

brje ba

•सं. १. परिवर्तः — न नाम साध्यं बुद्धत्वं संसारेऽपि कुतः सुखम् । स्वसुखस्यान्यदुःखेन परिवर्तमकुर्वतः बो.अ.८.१३१; वि.सू.३७क/४७; परिवर्तनम् — भिक्षुणा सार्द्धं संघाट्याः परिवर्तने वि.सू.५३ख/६९ २. = {sgyur ba} नैमेयः, अर्थविनिमयः — परिदानं परीवर्तो नैमेयनिमयावपि अ.को.२.९. ८० ३. आपमित्यकम् — याच्ञयाप्तं याचितकं निमयादापमित्यकम् अ.को.२.९.४; निमयात् अर्थविनिमयात् प्राप्यद्रव्यनाम अ.वि.२.९.४; •वि. परिवर्ती — {gos lan sum brje ba} तृचेलपरिवर्ती म.मू.२२२क/२४२; व्यतिवृत्तः — {tshe 'phos pa'am tshe brje ba} जातिव्यतिवृत्तः म.व्यु.२९८०.

brje bar bgyi

= {brje bar bgyi ba/}

brje bar bgyi ba

परिवर्तनम् — अविषादबलव्यूहतात्पर्यात्मविधेयता । परात्मसमता चैव परात्मपरिवर्तनम् बो.अ.७.१६; द्र. {brje bar bya ba/}

brje bar bya

= {brje bar bya ba/}

brje bar bya ba

परिवृत्तिः — स्वयमशक्तो गुरुतया वृद्धानां नवकैः सह परिवृत्तिः वि.सू.३२क/४०; परिवर्तनम् — स चरेत्परमं गुह्यं परात्मपरिवर्तनम् बो.अ. ८.१२०; द्र. {brje bar bgyi ba/}

brje bya ba

= {brje bar bya ba/}

brjed

= {brjed pa/}

brjed gyur

= {brjed par gyur pa/}

brjed 'gyur

= {brjed par 'gyur ba/}

brjed ngas

= {brjed ngas pa/}

brjed ngas pa

•सं. १. विस्मरणम् — विस्मरणशीलो देवानाम्प्रियः प्रकरणं न लक्षयति वा.टी.८८क/४६; स्मृतिसंप्रमोषः — कदाचित् कर्हिचित् स्मृतिसंप्रमोषादध्यापन्नः लघु लघ्वेव यथाधर्मं प्रतिकरोति व्युत्तिष्ठते श्रा.भू.१७ख/४१; संप्रमोषः — तदपि च अस्यैकदा संप्रमुष्यते । संप्रमोषधर्मो च भवति बो.भू. १६७क/२२१ २. मुषितस्मृतिता म.व्यु.१९७६; •वि. विस्मृतः — नूनं भवतः स्वपक्षरक्षणाकुलबुद्धेरात्मापि विस्मृत इत्याकूतवानाह वा.टी.८८क/४६; मुषितस्मृतिः — त्रिषु च स्थानेषु मुषितस्मृतिर्भवति बो.भू.१६७क/२२१; द्र. {brjed pa/}

brjed ngas pa'i ngang tshul can

वि. विस्मरणशीलः — विस्मरणशीलो देवानाम्प्रियः प्रकरणं न लक्षयति वा.टी.८८क/४६.

brjed pa

•क्रि. विस्मरति — तत्र परिवेषकजनो विस्मरति अ.श.२६४ख/२४२; तथापि मृगशावाक्षीं न विस्मरति मे मनः अ.क.१०.४१; •सं. १. प्रमोषः — स्मृतेः प्रमोषमभावमनुसृत्य मुषिता विलुप्तकुशलधनाः सन्तः बो.प.५.२७; सम्मोषः — {brjed pa med pa} असम्मोषः अभि.स्फु.१५१क/८७३; विस्मरणम् — उद्गृहीतानां धर्माणां चिरकृतचिरभाषितस्य चैकदा विस्मरणात् बो.भू.१६७ख/२२१; स्मृतिप्रमोषः — न भ्रान्त्या स्मृतिप्रमोषेण वा वि.सू.३६ख/४६ २. = {mchod pa} माननम्, ओ ना — {brjed par bya ba} माननीयः अ.सा.५०क/२८; अर्चना म.व्यु.१७५७; •भू.का.कृ. विस्मृतम् — संदेशवाक्यं प्रहितं मया यत् तद्विस्मृतम् अ.क.२२.६; कृपावशाद्विस्मृतशत्रुसंज्ञः जा.मा.२९३/१७०; अ.क.६७.१९; प्रमुषितम् — असत्त्वं प्रमुषितस्य प्र(अ)कारणमृषावादित्वे वि.सू.२१ख/२६; द्र. {brjed ngas pa/}

brjed pa med pa

•सं. १. असम्मोषः — उत्पन्नानां स्थितये असम्मोषतायै छन्दं जनयति अभि.स्फु.१५१क/८७३; असम्प्रमोषः श.को.४६८ २. •पा. असम्प्रमोषः, समाधिविशेषः — {brjed pa med pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} असम्प्रमोषो नाम समाधिः म.व्यु.५२६.

brjed par gyur

= {brjed par gyur pa/} {brjed par gyur te} विस्मृत्य — विस्मृत्य चात्मक्षमसिद्धिपक्षं रोषात्प्रयात्येव तदुत्पथेन जा.मा.२२८/१३३.

brjed par gyur pa

भू.का.कृ. विस्मृतम् — तं राजानं…विस्मृतात्महिताहितपथं…क्षणमभिवीक्ष्य जा.मा.३३६/१९५; पुनरपि तद्दर्शनात्सर्वं विस्मृतम् वि.व. २१०ख/१.८५.

brjed par 'gyur

= {brjed par 'gyur ba/}

brjed par 'gyur ba

•क्रि. = {brjed par 'gyur} मुह्यति लो.को.८३६; संप्रमुष्यते — तदपि च अस्यैकदा संप्रमुष्यते । संप्रमोषधर्मो च भवति बो.भू.१६७क/२२१; •वि. विस्मृतम् — अभावः प्रतिपत्तेः किं किं वा सदपि विस्मृतम् प्र.अ.५८ख/६६.

brjed par bya

= {brjed par bya ba/}

brjed par bya ba

कृ. माननीयम् — अनयैव हि कौशिक प्रज्ञापारमितया पृथिवीप्रदेशः सत्त्वानां चैत्यभूतः कृतो वन्दनीयो माननीयः…गुरुकरणीयः अ.सा.५०क/२८.

brjed par byed

क्रि. विस्मारयति लो.को.८३६.

brjed byang

टिप्पणी — {dbang mdor bstan pa'i brjed byang} सेकोद्देशटिप्पणी क.त.१३८९; अभिस्मरणम् — {so sor thar pa'i tshig gi brjed byang} प्रतिमोक्षाभिस्मरणपदम् क.त.४१०९

brjed byed

अपस्मारः, प्रेतयोनिगतसत्त्वजातिविशेषः — शोषापस्मारभूतप्रेतग्रहप्रतिषेधकानि ग.व्यू.२ख/१०२; द्र. {brjed byed mo/}

brjed byed mo

अपस्मारी, अपस्मारस्त्री — देवो वा देवी वा…अपस्मारो वा अपस्मारी वा…अमनुष्यो वा अमनुष्यी वा, सर्वे तेऽवतारं न लप्स्यते ल.अ. १५८ख/१०६; द्र. {brjed byed/}

brjed mi 'gyur

क्रि. न मुह्यति लो.को.८३६.

brjes

= {brjes pa/}

brjes pa

•स. परिवर्तः — जन्मान्तरपरिवर्तैः कल्पपरिवर्तैर्वा भव्यो भवति विशुद्धये बो.भू.४९क/५७; •वि. परिवृत्तः — न च परिवृत्तजन्मापि बोधिसत्त्वः बोधिसत्त्वशीलसंवरसमादानं विजहाति बो.भू.८६क/१०९; व्यतिवृत्तः — {tshe brjes pa} जातिव्यतिवृत्तः म. व्यु.२९८०.

brjes pa'i nor

आपमित्यकम्, अर्थविनिमयात्प्राप्यद्रव्यम् मि.को.४१ख; द्र. {brje ba/}

brjod

= {brjod pa/} {brjod nas} उक्त्वा — इत्युक्त्वा भगवान् पूर्ववृत्तं वक्तुं प्रचक्रमे अ.क.५१. ५; अभिधाय — क्षमस्वेत्यभिधाय सः । पश्चात्तापविषादेन निश्चेतन इवाभवत् अ.क.२९.७२; उद्भाव्य — {skyon brjod nas} दूषणमुद्भाव्य प्र.प./७६.

brjod kyis mi lang ba

वि. अनिर्वर्ण्यम् — तेनात्यद्भुतरूपशोभमनिर्वर्ण्यगुणसौन्दर्यं महत्सरः पक्षिभ्यः स्वच्छन्दसुखोपभोग्यं दत्तम् जा.मा.२३७/१३७.

brjod dka'

= {brjod par dka' ba/}

brjod dka' nyid

दुर्भणत्वम् — दुर्भणत्वानुदात्तत्वक्लिष्टत्वाश्रव्यतादयः । वेदधर्मा हि दृश्यन्ते त.स.१०१ख/८९६.

brjod dka' ba

= {brjod par dka' ba/}

brjod dgos

कृ. वक्तव्यम् — वक्तव्यं चैष कः शब्दो विनाशित्वेन साध्यते त.स.८४क/७७५.

brjod dgos par 'gyur

वक्तव्यं जायते — कस्मात्तु तैस्तदेवं गृह्यत इत्यवश्यमिदं वक्तव्यं जायते अभि.भा.६८ख/११३८.

brjod nyid

= {brjod pa nyid/}

brjod rtog bcas

वि. आविष्टाभिलापम् — विकल्पे सति वक्तृत्वं सर्वज्ञश्चाविकल्पतः । न ह्याविष्टाभिलापेन वस्तु ज्ञानेन गम्यते त.स.१२२ख/१०६७.

brjod du ma mchis pa

= {brjod du med pa/}

brjod du med

= {brjod du med pa/}

brjod du med pa

•वि. अनभिलाप्यम् — सततं द्वयेन रहितं तत्त्वं, परिकल्पितः स्वभावो ग्राह्यग्राहकलक्षणेनात्यन्तमसत्त्वात्…अनभिलाप्यमप्रपञ्चात्मकं च परिनिष्पन्नः स्वभावः सू.अ.१६८क/५९; तत्र श्रुतिचिन्तामयज्ञानदुष्प्रतिवेधादनभिलाप्यस्वभावः प्रत्यात्मवेदनीयोऽर्थो वज्रवद्वेदितव्यः र.वि.७४क/१; निरभिलाप्यम् — सर्वधर्माणां निरभिलाप्यस्वभावतामारभ्य बो.भू.२४क/२६; अवाच्यम् — तत्त्वान्यत्वप्रकाराभ्यामवाच्यमथ वर्ण्यते त.स.६६क/६२१; निरुपाख्यम् — सर्वसामर्थ्यविरहलक्षणं निरुपाख्यम् वा.टी.५६ख/१०; अवक्तव्यम् — अध्वत्रयमनध्वश्च अवक्तव्यश्च पञ्चमः । ज्ञेयमेतद्धि बुद्धानां तार्किकैः संप्रकीर्त्यते ल.अ.१९१क/१६३; निरालापम् — हानिवृद्धी न युज्येते निरालापस्य वस्तुनः अभि.अ.४.५६; द्र. {brjod pa med pa}; ।। •स. अनुपाख्यत्वम् — विनष्टाच्चेत् कारणात् कार्यसम्भवः । प्रध्वस्तस्यानुपाख्यत्वान्निष्कारणमिदं भवेत् त.स.१९ख/२११.

brjod du med pa nyid

•स. १. •पा. अनभिलाप्यता, शून्यतापर्यायः — तथता, भूतकोटिः…पर्यायाः शून्यतायाः…अन्येऽपि पर्यायाः…अद्वयता, अविकल्पधातुः, धर्मता, अनभिलाप्यता, अनिरोधः, असंस्कृतं, निर्वाणादि म.टी.२१३ख/३९ २. अवाच्यता लो.को. ८३७.

brjod du med pa'i yang brjod du med pa

वि. अनभिलाप्यानभिलाप्यम् — एवंप्रमुखैरपरिमाणाप्रमेयासंख्येयाचिन्त्यातुल्यामाप्यानन्तापर्यन्तासीमाप्राप्तानभिलाप्यानभिलाप्यैर्बोधिसत्त्वैः द.भू.१६८क/२; संख्याविशेषः म.व्यु.७९५२.

brjod du med par 'phags

= {brjod du med par 'phags pa/}

brjod du med par 'phags pa

ना. अनभिलाप्योद्गतः, बोधिसत्त्वः — यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा सिंहस्य यो मैत्रेयस्यानन्तरमनुत्तरां सम्यक्संबोधिमभिसंभोत्स्यते, तथा प्रद्योतस्य…अनभिलाप्योद्गतस्य ग.व्यू.२६८ख/३४७.

brjod du med pas kyang brjod du med pa

= {brjod du med pa'i yang brjod du med pa/}

brjod 'dod

= {brjod par 'dod pa/}

brjod 'dod pa

= {brjod par 'dod pa/}

brjod 'dod dpe

पा. आचिख्यासोपमा, उपमाभेदः — {yon tan ldan nam skyon 'gyur yang /} {khyod gdong zla ba mtshungs zhes pa/} {brjod 'dod bdag gi yid la yod/} {ces pa brjod 'dod dpe zhes rig} चन्द्रेण त्वन्मुखं तुल्यमित्याचिख्यासु मे मनः । सगुणो वास्तु दोषो वेत्याचिख्यासोपमां विदुः का.आ.२.३२.

brjod 'dod min pa

वि. अविवक्षितम् — अविवक्षितभेदं च तदेव परिकीर्त्तितम् त.स.३९ख/४०५.

brjod 'dod la gnas

वि. विवक्षावर्ती — विवक्षावर्तिनाऽर्थेन कार्यकारणतात्मकः । शब्दानामेष सम्बन्धः समये सति जायते त.स.८४क/८५५.

brjod pa

•क्रि. १. (वर्त.) वदति — वेदवाक्यार्थमिथ्यात्वं यो वदत्यनुमानतः त.प.१७४ख/८०८; अभिवदति — यान्यक्षराणि तमर्थमभिवदन्ति तत्…पदमित्युच्यन्ते र.वि.७४क/१; वक्ति — इदं तु ते हितं वच्मि स्नेहमोहवशीकृतः अ.क.३९.५२; लपति म.व्यु. २७६९; अभिलपति — तैश्चाभिलपन्ति माम्, न च प्रजानन्ति तथागतस्यैते नामपर्याया इति ल.अ.१३२क/७८; व्यपदिशति — ब्रह्मणोऽपत्त्यं ब्राह्मण इति हि व्यपदिशन्ति प्र.अ.६.५/११; पठति म.व्यु.७०८४; आख्याति — ‘वाचा पदैः सुयुक्तैरनुदेशविभागसंशयच्छेदैः’…आख्याति वाचा । प्रज्ञापयति पदैः सुयुक्तैः सू.अ.१८३ख/७९; जल्पति — सर्वज्ञवचनद्वारेण चेति न कश्चिद् विशेष इति य एवं जल्पन्ति त.प.२६७ख/१००४; जल्पते म.व्यु.२७६८; प्रचष्टे — विनष्टात् तु भवेत् कार्यं तृतीयादिक्षणे यदि । विपाकहेतोः प्रध्वस्ताद् यथा कार्यं प्रचक्षते त.स.२०ख/२१८; आचष्टे म.व्यु.१४८०; समाचष्टे — यो हि यागमनुतिष्ठति तं जनाः ‘धार्मिकः’ इति समाचक्षते त.प. १३०ख/७१२; सञ्चष्टे — कणभक्षाक्षपादमतानुसारिणस्तु…सञ्चक्षते वा.टी.७०ख/२६; भाषते — शीलस्य च वर्णं भाषते बो.भू.९९ख/१२७; प्रभाषते — अम्बाम्बेति यथा बालः शिक्ष्यमाणः प्रभाषते त.प. २००क/८६६; ब्रूते — वेदो नरं निराशंसो ब्रूतेऽर्थं न सदा स्वतः त.स.८६ख/७९१; प्राहुः — कार्यसङ्गतप्रेरणावादिनः प्राहुः प्र.अ.७.५/१३; कथयति — न जात्युपलम्भं कथयति प्र.अ.६.५/११; वर्णयति — सर्वजघन्योऽपि अनागाम्यवश्यमेव त्रिभूमिकेनानागामिफलेन समन्वागत इति वर्णयति अभि.स्फु.१८३क/९३७; उदीरयति म.व्यु.२७७९; समुदीरयति — तत्र विकल्पः पुनर्महामते येन नाम समुदीरयति ल.अ. १४५क/९२; उद्भावयति — परपक्ष इत्यत्र परेण प्रमाणे कृते कणादोऽनैकान्तिकमुद्भावयति वा.टी. ११०ख/७८; निश्चारयति म.व्यु.२६२१; अभिधीयते — {dge 'dun zhes ni su la brjod} कश्च सङ्घोऽभिधीयते अ.क.२१.२७; सा यदि लकारेणाभिधीयते न कर्त्रा तदा कर्त्तरि तृतीया भवति प्र.अ.१४ख/१७; गीयते — एकमित्युच्यते तद्धि यत् तदेवेति गीयते । नानात्मकं तु तन्नाम न तद् भवति त.स.६३क/५९८; आम्नायते म.व्यु.६७०६; आख्यायते — अत्र मात्रं नाम सामान्यमुच्यते, यत्तत् सत्तेत्याख्यायते त.प.९ख/४६५; प्रख्यायते — ते चाकुशलादिकर्मानुरूपेण विपर्यस्तचेतसां केषाञ्चिदेव तथा दुःखादिहेतुत्वेन प्रख्यायन्ते, न सर्वेषाम् त.प.२९२क/१०४७; उच्यते — कल्पना कल्पितं चेति द्वयमन्योन्यनिश्रितम् । यथाप्रसिद्धमाश्रित्य विचारः सर्व उच्यते बो.अ.९. १०९; निरुच्यते — यथा माया तथाऽभूतपरिकल्पो निरुच्यते सू.अ.१६८क/५९; प्रोच्यते — विपाकफलदर्शार्थं कर्त्ता राजा हि प्रोच्यते सु.प्र.३९क/७५; वर्ण्यते — किञ्च, तस्यैवान्यथाभावलक्षणः परिणामो वर्ण्यते; तच्चान्यथात्वमेकदेशेन वा भवेत्, सर्वात्मना वा त.प.१५२ख/३०; उपवर्ण्यते — ये च धर्मिव्यतिरेकिणो धर्माः…उपवर्ण्यन्ते त.प.१४२ख/१४; कथ्यते — प्रकृत्या शून्यतां ज्ञात्वा शून्यज्ञ इति कथ्यते सू.अ.१९३क/९२; व्यपदिश्यते — अथ वाऽभूतमाकारं वेत्तीति व्यपदिश्यते त.स.७४ख/६९८; तत्प्रसाध्येन रूपेण भोग्यं स्वं व्यपदिश्यते प्र.अ.८-१/१४; अभिलप्यते — येन येन हि नाम्ना वै यो यो धर्मोऽभिलप्यते । न स संविद्यते तत्र धर्माणां सा हि धर्मता बो.भू.३०क/३३; कीर्त्यते — {tshig tsam du ni brjod pa yin} वाङ्मात्रं कीर्त्यते ल.अ.१८९ख/१६१; प्र.अ.७६क/८३; भण्यते — ऋग्यजुःसामाख्यास्त्रयो वेदाः त्रयी भण्यते त.प.२७४क/१०१६; उद्भाव्यते — इति वस्तुबलप्रकृत्या विरुद्ध उद्भाव्यते त.प.३८क/५२४; ख्याप्यते — स शुद्धोऽपि स्वतो यदि परेणाशुद्धः ख्याप्यते न्या.टी.९०ख/२५० २. (भूत.) उवाच — पुरुषनियोगवादिनः ऊचुः प्र.अ.१२क/१४; असूचयत् — विलोक्य राजपुत्रार्हपादमुद्रावतीं भुवम् । स्थितं नागस्य भवने पदकस्तमसूचयत् अ.क.६६. ३६; •सं. १. अभिधानम् — {'dir ni sgrub pa kho nar brjod pa'i phyir bsgrub par bya ba nyid kho nar ni mi 'dod do} न पुनस्तदिह साध्यत्वेनैवेष्टम्, साधनत्वेनाभिधानात् न्या.बि.२३४क/१७७; श्लोकबन्धानुरोधाद् वर्णादीनां पूर्वमभिधानं पश्चात्तेजसः सू.अ.२३५ख/१४७; व्याहृतिः — विफला व्याहृतिरिति ‘नानुमानं प्रमाणम्’ इत्येषा त.प.३९ख/५२७; व्याहारः — {tshig brjod pa} वाग्व्याहारः बो.भू.३९ख/४५; अभिव्याहारः — स्तोत्राभिव्याहारैः…पूजां करोति बो.भू.१२५क/१६१; प्रव्याहारः — परिग्रहेण निर्मुक्तमव्याहारं स्वभावतः । प्रव्याहारेण नास्यार्थः परेषु प्राप्यते यतः अभि.अ.३.१३; उदाहारः — महाप्राणो ह्यनुत्पादो वागुदाहारवर्जितः वि.प्र.१३८क/१, पृ.३७; उक्तिः — {'di ni ha cang brjod pa} इदमत्युक्तिः का.आ.१.९२; व्यपदेशः — प्रतीत्यसमुत्पादं पुनर्भगवता देशयता कारणव्यपदेश एव कृतो न स्वनयप्रकृत्यवस्थानकथा ल.अ.९७क/४३; वादः — {ming dang rus brjod pas} नामगोत्रवादेन वि.सू.९३ख/११२; आलापः — आलापः प्रज्ञा, वागिन्द्रियमुपायः वि.प्र.२३२ख/२.३०; प्रलापः — आलिख्य सुन्दरीमुखं नन्दः स्वैरं शिलातले । तत्प्रलापजपासक्तो ध्यानालम्बनतां गतः अ.क.१०.६०; कथा — सूक्ष्मेक्षिकेदृशी जाता प्रमाणाद् दृष्टदर्श्यपि । शंक्यते येन तीर्थ्येषु कथा कैव भविष्यति प्र.अ.४५क/५२; चर्चा — क्व सूक्तचर्चा क्व च निष्कृपत्वमहो विमोहाहतमस्य वृत्तम् अ.क.५३. ४३; भाष्यम् — सर्वभाष्ययुक्तितत्त्वलक्षणविदारणं…धर्मकायं तथागतानुगीतं प्रभाषस्व ल.अ.७२क/२०; आख्यानम् — {'brel ba brjod pa} सम्बन्धाख्यानम् त.प.१९७क/८५९; समाख्यानम् — तदुपाधिसमाख्याने तेऽप्यस्य च न सिध्यतः प्र.वा.२.११४; समाख्यानं व्यपदेशः म.वृ.२.११४; ख्यापनम् — उत्तरख्यापनच्छन्देन सनामार्थाभिधाने स्थूलम् वि.सू.१८ख/२१; तदन्यकारणेभ्यो विशिष्टकार्यकारिणः स्वभावख्यापनम् त.प.३ख/४५२; कथनम् — {khyad 'phags brjod pa} उत्कर्षकथनम् का.आ.१.२२; भाषणम् — तत्र भाषणं द्योतनम्, ज्ञापनमिति यावत् त.प.४५ख/५४०; उपवर्णनम् — इत्यादि परिहारोपवर्णनम् त.प. २०१क/८६८; संकीर्तनम् — इत्यलं परदोषसंकीर्त्तनेन वा.टी.५८क/१३; अनुकीर्तनम् — {yon tan brjod pa} गुणानुकीर्तनम् अ.श.१५०ख/१४०; उत्कीर्तनम् — तद्यथा परोत्कीर्त्तनकाले श्रामणेरत्वस्य वि.सू.२ख/१; उदाहरणम् — वाग्घोषोदाहरणेन नैर्याणिकीं प्रतिपदमारभ्य र.वि.१२४ख/१०४; व्याहरणम् — {'phags pa bdud rtsi brjod pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यामृतव्याहरणनाममहायानसूत्रम् क.त.१९७; उदीरणम् — {der yang gzhan gyis brjod pa'i phyir} तत्राप्यन्यैरुदीरणात् का.आ.१.२५; वि.सू.९९ख/१२०; उद्भावनम् — {skyon brjod pa} दोषोद्भावनम् त.प.२३५क/९४१; आरोचनम् — उत्तरमनुष्यधर्मारोचनम् वि.सू. २९ख/३७; उपयाचनम् — सत्योपयाचनेनेति सहसैवास्य लोचनं…वैमल्यमवाप अ.क.३१.६७; सूचना — स्कन्धेभ्यः पुद्गलो नान्य इत्येषाऽनन्यसूचना त.स. १४क/१६१; घोषणा — बुद्धेरस्खलिता वृत्तिर्मुख्यारोपितयोः सदा । सिंहे माणवके तद्वद् घोषणाप्यस्ति लौकिकी प्र.वा.२.३६; चोदना — तेऽपि शब्दाः सर्वभेदानाक्षेपेऽप्येकभेदचोदनात् तत्स्वलक्षणनिष्ठा एव भवन्ति प्र.वृ.१७०-३/१६ २. = {mngon brjod} अभिधा — अभिधा नान्यथा सिद्ध्येदिति वाचकशक्तताम् त. स.५८ख/५६१; अभिधानम् अभिधा, अर्थप्रतिपादनमिति यावत् त.प./५६१; अभिधानम् — यथा पयसि विनिश्चिताभिधानशक्तिः क्षीरशब्दो न दध्नि प्रवर्त्तते त.प.४ख/४५३; अन्यथा विना नाम्ना कथम् ‘उच्यते’ इति स्यात्, अभिधानक्रियायाः शब्दधर्मत्वात् त.प.५ख/४५५ ३. = {mngon brjod} अभिलापः — {rtog pa ni shes pa la brjod pa dang 'drer rung bar snang ba} अभिलापसंसर्गयोग्यप्रतिभासा प्रतीतिः कल्पना न्या.बि. ४१ख/४८; {brjod pa'i rang bzhin la mngon par zhen pa} अभिलापस्वभावाभिनिवेशः ल.अ.९५क/४२; {brjod pa la rnam par rtog pa} अभिलापविकल्पः ल.अ.१०६ख/५२; तत्र सर्वधर्माणां यन्नाम नामपूर्विका च संज्ञा संज्ञापूर्वकश्चाभिलापः बो.भू.५८क/६९ ४. = {ming} आख्या, नाम — सामान्यमेव हि सत्ताख्यं समस्तेष्वनुवृत्तितः त.स.२७क/२९२; समाख्या — {brjod pa ni ming ste sgra zhes bya ba'i tha tshig go} समाख्या संज्ञा, शब्द इति यावत् त.प.५०ख/५५२ ५. उद्भावना — {brjod pa yid la byed pa} उद्भावनामनस्कारः सू.अ.१७८क/७२; {brjod pa yang dag pa'i kun rdzob} उद्भावनासंवृतिः म.भा.१२क/३.१० ६. = {'don pa} वाचना — ज्ञप्तिवाचनाप्रतिमोक्षोद्देशप्रवारणास्तत् वि.सू.८१ख/९९ ७. आख्यायिका, गद्यभेदः — {lhug pa brjod pa dag dang gtam/} {zhes pa de yi rab dbye gnyis} गद्यमाख्यायिका कथा । इति तस्य प्रभेदौ द्वौ का.आ.१.२३; {gtam dang brjod pa zhes/} {ming gnyis dag gis rigs gcig mtshon} कथाख्यायिकेत्येका जातिः संज्ञाद्वयाङ्किता का. आ.१.२८ ८. पा. (न्या.द.) जल्पः, पदार्थभेदः म.व्यु.४५३६; प्रमाणं प्रमेयं संशयः प्रयोजनं दृष्टान्तः सिद्धान्तः अवयवः तर्कः निर्णयः वादः जल्पः वितण्डा हेत्वाभासः छलम् जातिः निग्रहस्थानम् इत्येते षोडश पदार्थाः न्या.को.४६५ ९. जल्पः — {yid kyi brjod pa} मनोजल्पः सू.अ.१४६क/२५; अभिजल्पः — {brjod pa nyid} अभिजल्पत्वम् त.स.३३ख/३५१; जल्पनम् — एवं वाग्वज्रं धर्मकायो बालस्य युगलमपि जल्पनार्थं यथा तथा धर्मदेशनार्थं मण्डलेऽपि वि.प्र.५६ख/४.९९; अभिलपनम् — वाङ्मनोभ्यां यदभिलपनं स जल्प इत्युच्यते म.टी.२९७ख/१६४ १०. उच्चारः — कण्ठतालुमूर्धौष्ठदन्तस्थानेषूच्चारः स्वरव्यञ्जनानाम् वि.प्र.१५४ख/१.३; उच्चारणम् — ह्यस्तनोच्चारणो वापि गोशब्दोऽद्यापि विद्यते त.स./७२३; ह्यस्तनमुच्चारणमस्येति ह्यस्तनोच्चारणः त.प.१३६क/७२३ ११. = {sgra'am tshig} वचनम्, शब्दः — नामादिवचने वक्तृश्रोतृवाच्यानुबन्धिनि प्र.वा.२.११; रुतम् — अपि तु ये अक्षररुतदेशना वैनेयिकास्ते तथागतस्य मुखादुष्णीषादूर्णायाः शब्दं निश्चरन्तं शृण्वन्ति त.प.२७५ख/१०१९; घोषः — सर्वरुतरवितघोषवाक्पदनिरुक्तिसंकेतव्यवहाराभिलापैरनभिलाप्यत्वात् र. वि.८०क/११; कीर्तिः म.व्यु.२६१० १२. = {'don pa} पाठः — वाक्पाठेन तु किं भवेत् । चिकित्सापाठमात्रेण रोगिणः किं भविष्यति बो.अ.५.१०९; तथाकाशादिव्यञ्जनधर्मेण सृष्टिक्रमेण प्रत्याहारपाठेन ङादिना वि.प्र.२५७क/२.६८ १३. = {brjod bya} वाच्यम् — वेदाध्ययनवाच्यत्वे न त्वेवं व्याप्तिनिश्चयः त.स. १०१ख/८९५ १४. = {dbyangs can ma} वाणी, सरस्वती — ब्राह्मी तु भारती भाषा गीर्वाग्वाणी सरस्वती अ.को. १.६.१ १५. = {yang dag par brjod pa} सङ्गीतिः — बुद्धसङ्गीतिधर्मधृक् वि.प्र.१३७ख/१, पृ.३६ १६. = {nges brjod} निरुक्तिः — ननु क्लेशकृतस्य क्लेशाभावे कुतः सम्भवः । नाक्लेशनिर्झरमपि वासनामात्रसङ्गमात् वृषलीवादवत् । मार्ग्गस्यानेकप्रकारनिरुक्त्यपाटवम् प्र.अ.१०९क/११७ १७. संवादः — प्राप्तव्यं प्राप्य यदि वा घुणाक्षरपदोपमम् । काकतालीयसंवादात्तद्दत्तं मन्यते जनः अ.क.६२.१५ १८. वर्णः — व्यञ्जनम् {gsal byed}, अक्षरम् {yi ge}, वर्णः {brjod pa} म.व्यु.२०१५ १९. = {brjod pa nyid} वाच्यता — {brjod pa med pa} अवाच्यता त.स.१४क/१५९; उपाख्यत्वम् — {brjod du med pa} अनुपाख्यत्वम् त.स.१९ख/२११; •वि. वाचकः — कदाचिदन्यसन्ताने तथैवार्प्येत वाचकैः प्र.वा.२.२९८; वाचकैः शब्दैरर्प्येत म.वृ.२. २९८; उद्भावकः — ये पूर्वं न्यूनतादयोऽसिद्धविरुद्धानैकान्तिका उक्तास्तेषामुद्भावकं यद्वचनं तद् दूषणम् न्या.टी.९१ख/२५४; अभिधायी — लोकानुकम्पी…शमाभिधायी अ.क.३८.३; वाची — {brjod pa nyid} वाचित्वम् त.स.९०क/८१७; कीर्त्त्यमानः — इत्यादि कीर्त्त्यमानं तु श्रद्दधानेषु शोभते । वयमश्रद्दधानास्तु ये युक्तीः प्रार्थयामहे त.स.११८क/१०१९; व्याचक्षाणः — वेदार्थं मीमांसकादिः स्वेच्छया व्याचक्षाणो दृष्टः त.प.४३ख/५३५; वचनीयम् {brjod pa dang bcas pa nyid} सवचनीयता वि.सू.८७क/१०५; अभिलाप्यम् — {brjod du med pa} अनभिलाप्यम् सू.अ.१६८क/५९; वक्तव्यम् — {brjod pa med pa} अवक्तव्यम् ल.अ.१९०ख/१६३; निर्देश्यम् — {brjod pa med pa} अनिर्देश्यम् त. स.१३२ख/११२८; ओ भाषी — दुर्भाषितभाषी श्रा.भू. ६८ख/१६३; दौष्ठुल्यभाषिणः वि.सू.२०ख/२४; •भू. का.कृ. उक्तम् — इत्युक्तं नरनाथेन अ.क.५३.१७; प्रोक्तम् — अशुद्धोऽशुद्धशुद्धोऽथ सुविशुद्धो यथाक्रमम् । सत्त्वधातुरिति प्रोक्तो बोधिसत्त्वस्तथागतः र.वि.१.४७; वर्णितम् — इत्यादिना कुमारिलेन स्फोटवादिनं प्रति समुच्चयज्ञानं वर्णितम् त.प.२०६क/८८१; उपवर्णितम् — किं तदुपवर्णितम् ? इत्याह त.प.२११ख/८९३; भाषितम् — न जीवाम्यवमानोग्रविषैः परुषभाषितैः अ.क.७९.२२; लपितम् — यत्किञ्चिदनेन भाषितं लपितमुदाहृतं सर्वं तत्तथा अवितथेति तस्मात्तथागत इत्युच्यते बो.भू.१९७ख/२६५; जल्पितम् — न प्राणेनायन्त्रितेन वाग्जल्पितेनेति नीतार्थः वि.प्र.६४ख/४.११३; उदितम् — पशुपालकविप्रस्त्रीसंदेशादि यथोदितम् अ.क.१९.११९; उदीरितम् — भिक्षुणा नामधेयमुदीरितम् अ.सा.३४२ख/१९३; उद्भावितम् — मानसप्रत्यक्षलक्षणे च दोष उद्भावितः न्या.टी.४२ख/५६; उद्दिष्टम् म.व्यु.२७८२; उदाहृतम् — नवधोदाहृता तस्मिन्तत्पिण्डार्थोऽवधार्यते र.वि.४.८०; व्याहृतम् — तथा सुभाषिते सुलपिते सुप्रव्याहृतेऽधिमुक्तिस्तद्यथा सूत्रं ज्ञेयं व्याकरणादिषु धर्मेषु बो.भू.५७क/६७; प्रव्याहृतम् — एवं प्रव्याहृतमात्रे तानि पुष्पाणि हंसपंक्तिरिवाकाशे जेतवनाभिमुखं संप्रस्थितानि अ.श.२७क/२३; गदितम् — यद् वस्तु किंचिद्गदितं मया तत् श्रोतव्यमेव प्रणयोपरोधात् अ.क.२२.२५; उच्चरितम् — शब्दादुच्चरितादात्मा नियुक्तो गम्यते नरैः । भावनातः परः को वा नियोगः परिकल्प्यताम् प्र.अ.१३क/१५; उच्चारितम् — नित्ये तु खलु वै शब्दे बहुकृत्व उच्चारितः श्रुतपूर्वस्त्वन्यान्यासु गोषु…आकृतिवचनत्वमवगमयिष्यति त.प.१३७ख/७२६; प्रकाशितम् — यथा प्रकाशितः तथा न युक्तः, यथा युक्तस्तथा न प्रकाशितः न्या.टी. ९०ख/२५०; ईरितम् — नियोगो भावना धातोरर्थो विधिरितीरिताः प्र.अ.६ख/८; आवर्तितम् — नानारङ्गैः सूत्रकैर्वेष्टयित्वा मन्त्रैरावर्तितः वि.व.२०५ख/१.७९.

brjod pa nyid

अभिजल्पत्वम् — शब्दो वाऽप्यभिजल्पत्वमागतो याति वाच्यताम् त.स.३३ख/३५१; वाच्यत्वम् — वेदाध्ययनवाच्यत्वे न त्वेवं व्याप्तिनिश्चयः त.स.१०१ख/८९५; वाचकत्वम् — वर्णानां क्रमशून्यानां वाचकत्वं न विद्यते त.स.१००ख/८८९; वाचित्वम् — निष्कृष्टगोत्ववाचित्वं चिरेण प्रतिपद्यताम् त.स.९०क/८१७.

brjod pa nyung bar 'gyur

मन्दमन्त्र एवाभूत् म.व्यु.६७७१.

brjod par

वक्तुम् — सर्वानर्थान् समीकृत्य वक्तुं शक्यं न साधनम् प्र.वा.४.६४; आख्यातुम् — न तदाख्यातुं सरस्वत्यापि शक्यते का.आ.१.१०२; अभिधातुम् — शक्यमेतन्मयाप्यभिधातुम् वा.टी.७१क/२६.

brjod pa can

वि. अभिधायी — रूपाभावादभावस्य शब्दा रूपाभिधायिनः । नाशङ्क्या एव सिद्धास्ते व्यवच्छेदस्य वाचकाः प्र.वृ.१८८-५/६१.

brjod pa dang bcas pa

वि. सवचनीयम् — {brjod pa dang bcas pa nyid} सवचनीयता वि.सू.८७क/१०५.

brjod pa dang bcas pa nyid

सवचनीयता — अकरणं सवचनीयतासकीलत्वयोः वि.सू.८७क/१०५.

brjod pa dang 'drer rung ba

वि. अभिलापसंसर्गयोग्यम् — {rtog pa ni shes pa la brjod pa dang 'drer rung bar snang ba} अभिलापसंसर्गयोग्यप्रतिभासा प्रतीतिः कल्पना न्या.बि. ४१ख/४८; यद्यपि अभिलापसंसृष्टाभासा न भवति तदहर्जातस्य बालकस्य कल्पना, अभिलापसंसर्गयोग्यप्रतिभासा तु भवत्येव न्या.टी. ४१ख/४८; तादृशं चाभिलापसंसर्गयोग्यम् न्या.टी. ४१ख/५१.

brjod pa dang 'drer rung bar snang ba

वि. अभिलापसंसर्गयोग्यप्रतिभासा — अभिलापेन संसर्गः अभिलापसंसर्गः… अभिलापसंसर्गाय योग्योऽभिधेयाकाराभासो यस्यां प्रतीतौ सा तथोक्ता…यद्यपि अभिलापसंसृष्टाभासा न भवति तदहर्जातस्य बालकस्य कल्पना, अभिलापसंसर्गयोग्यप्रतिभासा तु भवत्येव न्या.टी.४१ख/४८.

brjod pa dang 'dres pa

•सं. अभिलापसंसर्गः — असत्यभिलापसंसर्गे कुतो योग्यतावसितिरिति चेत् न्या.टी.४१ख/४९; •वि. अभिलापसंसृष्टम् — या चाभिलापसंसृष्टा सापि योग्या न्या.टी.४१ख/४८.

brjod pa dang 'dres par snang ba

वि. अभिलापसंसृष्टाभासा — तत्र अभिलापसंसृष्टाभासा कल्पना इत्युक्तावव्युत्पन्नसङ्केतस्य कल्पना न संगृह्येत न्या.टी. ४१क/४८.

brjod pa dang ldan

= {brjod pa dang ldan pa/}

brjod pa dang ldan pa

= {brjod ldan} वि. अभिलापी, ओ पिनी अभिलापिनी प्रतीतिः कल्पना त.स.४५क/४४९.

brjod pa po

वि. वक्ता — यतः प्रत्ययः इत्येव व्यवहारे प्रकल्पिते । श्रोतृणां स्यादपीत्थं तु वक्तृणां नावकल्प्यते त.स.८१ख/७५४; अभिधायी — {brjod pa por byed pa} अभिधायित्वम् त.प.३ख/४५१.

brjod pa por byed pa

अभिधायित्वम् — ‘ततश्चाप्रस्तुताभिधायित्वं लक्षणकारस्य’ इति चोद्यमाशङ्क्याह त.प.३ख/४५१.

brjod pa ma yin

= {brjod min/}

brjod pa med

= {brjod pa med pa/}

brjod pa med pa

= {brjod med} ।। •वि. निर्जल्पः — ‘निर्जल्पबुद्धिः’…प्रतिदेशको निर्जल्पबुद्धिरित्यौदारिकसूक्ष्मम् सू.अ.२५०क/१६७; अजल्पः — सजल्पोऽजल्पः…मनस्कारः सू.अ.१६६क/५७; अव्याहारः — रूपं न नित्यं…परिग्रहेण निर्मुक्तमव्याहारं स्वभावतः अभि.अ.३.१३; अवक्तव्यम् — अध्वत्रयमनध्वश्च अवक्तव्यश्च पञ्चमः ल.अ.१९०ख/१६३; अनिर्देश्यम् — तत्त्वान्यत्वाद्यनिर्देश्यं यत्परैश्च प्रकल्पितम् त.स.१३२ख/११२८; अलाप्यम् — अचिन्त्योऽनभिलाप्यत्वादलाप्यः परमार्थतः र.वि.२.७०; •सं. अवाच्यता — स्कन्धेभ्यो पुद्गलो नान्यस्तीर्थदृष्टिप्रसङ्गतः । नानन्योऽनेकताद्याप्तेः साध्वी तस्माद् अवाच्यता त.स.१४क/१५९; द्र. {brjod du med pa/}

brjod pa yang dag pa'i kun rdzob

पा. उद्भावनासंवृतिः, संवृतिभेदः — त्रिविधा हि संवृतिः; प्रज्ञप्तिसंवृतिः, प्रतिपत्तिसंवृतिः, उद्भावनासंवृतिश्च…विकल्पाभिलापातिक्रान्तस्यापि परिनिष्पन्नस्य शून्यता तथता समला निर्मलेत्येवमादिभिः पर्यायैः सन्दर्शनमुद्भावनासंवृतिः म.भा.१२क/३.१०.

brjod pa yin

= {brjod yin} ।। •क्रि. वदति — एतावत् तु वदन्त्यत्र सुधियः सौगता इमे त.स.१०३क/९०९; उच्यते — अर्थान्तरव्यवच्छेदं कुर्वती श्रुतिरुच्यते त. स.३८क/३९४; यत् तूच्यते न तत्सिद्धौ किञ्चिदस्ति प्रयोजनम् त.स.११७ख/१०१७; वर्ण्यते — संस्कृतश्रवणादिभ्यस्तस्योत्पादस्तु वर्ण्यते त.स.९१क/८२२; उपवर्ण्यते — ऐक्ये तु किन्निमित्तोऽयं विभाग उपवर्ण्यते त.स.९६ख/८६०; अभिधीयते — द्वितीये पुनरस्माभिर्विस्पष्टमभिधीयते त.स.४ख/६३; अतः प्रणेता सोऽभिधीयते त.स.१३१ख/१११९; आख्यायते — वचनेन हि त्रिरूपं लिङ्गमाख्यायते न्या.टी.६१क/१५०; उच्चार्यते — प्रतिज्ञोच्चार्यते सर्वा साध्यार्थप्रतिपत्तये त.स.८४क/७७३; गीयते— यथा द्विजस्य व्यापारो याग इत्यपि गीयते प्र.अ.१५ख/१७; •भू. का.कृ. उक्तवान् — ततः प्रतिपादकं शब्दमवश्यं वक्तव्यं दर्शयन् अनुमानशब्देनोक्तवानाचार्य इति परमार्थः न्या.टी.६१ख/१५१.

brjod pa la rnam par rtog pa

पा. अभिलापविकल्पः, परिकल्पितस्वभावप्रभेदः — कतमत् परिकल्पितस्वभावप्रभेदनयलक्षणम् ? यदुत अभिलापविकल्पोऽभिधेयविकल्पः…बन्धाबन्धविकल्पः…तत्र महामते अभिलापविकल्पः कतमः ? यदुत विचित्रस्वरगीतमाधुर्याभिनिवेशः ल.अ.१०६ख/५२.

brjod pa las rnam par grol ba

= {brjod rnam grol} वि. अभिलापविनिर्मुक्तः — कतमा च सुविक्रान्तविक्रामिन् अजानना सर्वधर्माणाम् ? अन्यथैते सर्वधर्मा अन्यथाभिलप्यन्ते, न चाभिलापविनिर्मुक्ताः सर्वधर्माः सु.प.२३ख/३.

brjod pa'i sgra dang smra ba lhur byed pa

वि. व्याहाररुतवाक्परमः — {brjod pa'i sgra dang smra ba lhur byed pa ma yin} न व्याहाररुतवाक्परमः म.व्यु.१८११.

brjod pa'i nus pa

अभिधानशक्तिः — यथा पयसि विनिश्चिताभिधानशक्तिः क्षीरशब्दो न दध्नि प्रवर्त्तते त.प.४ख/४५३.

brjod pa'i spyi

अभिलापसामान्यम् म.व्यु.४४६६; मि. को.८५ख ।

brjod pa'i spyod yul

वाग्गोचरः लो.को.८४०.

brjod pa'i bya ba

अभिधानक्रिया — अन्यथा विना नाम्ना कथम् ‘उच्यते’ इति स्यात्, अभिधानक्रियायाः शब्दधर्मत्वात् त.प.५ख/४५५.

brjod pa'i yul

अभिधानविषयः — अभिधानविषयं यानं महायानमनुत्तरम् । अर्थं सुनीतं हि मया न च बुध्यन्ति बालिशाः ल.अ.१७७ख/१४१.

brjod pa'i rang bzhin la mngon par zhen pa

पा. अभिलापस्वभावाभिनिवेशः — पुनरपरं महामते द्विप्रकारं स्वभावद्व (न) यलक्षणं भवति…यदुत अभिलापस्वभावाभिनिवेशतश्च वस्तुस्वभावाभिनिवेशतश्च । तत्र महामते अभिलापस्वभावाभिनिवेशोऽनादिकालवाक्प्रपञ्चवासनाभिनिवेशात् प्रवर्तते ल.अ. ९५क/४२.

brjod par dka'

= {brjod par dka' ba/}

brjod par dka' ba

= {brjod dka'} ।। •वि. सुदुर्वचम् — शान्तं प्रशान्तं सुगतप्रवेदितं सर्वैरुदाहारपदैः सुदुर्वचम् द.भू.१७४क/७; दुरभिधानम् — दुर्भणत्वं दुरभिधानम् त.प.२१३क/८९६; • सं. दुर्निवेद्यत्वम् — अथ बोधिसत्त्वो जानानः स्नेहदुर्बलतां मातृहृदयस्य दुर्निवेद्यत्वाच्च विप्रियस्य नैनां किंचिद्वक्तुं शशाक जा.मा.११४/६७.

brjod par bgyi ba

क्रि. अभिलप्यते — किं पुनः भगवन् वचनमेव परमार्थः, उत यद्वचनेनाभिलप्यते स परमार्थः ल.अ.८९ख/३७.

brjod par 'gyur

= {brjod 'gyur} क्रि. अभिधास्यते — न च व्यञ्जकवर्णानामित्येतदभिधास्यते त.स. ९०क/८१५; भाषिष्यते — नैतद् बुद्धवचनमिति वाचं भाषिष्यन्ते अ.सा.१६०क/९०.

brjod par 'dod

= {brjod par 'dod pa/}

brjod par 'dod pa

= {brjod 'dod} ।। •क्रि. विवक्षति — यथैवास्य परैरुक्तस्तथैवैनं विवक्षति त.स.९७ख/८६८; न हि ये यथा विवक्षन्ति ते तथैवानुष्ठानकाले कुर्वन्ति त.प.१३४क/३; •सं. १. विवक्षा, वक्तुमिच्छा — विवक्षायां च यद्यपि प्रामाण्यं वाक्यस्य, तथापि न तत्प्रेक्षावतः प्रवृत्त्यङ्गम् त.प.१३४क/३; ‘वक्तृव्यापारविषयो योऽर्थो बुद्धौ प्रकाशते । प्रामाण्यं तत्र शब्दस्य’…तत्र च वक्तुर्व्यापारो विवक्षा प्र.अ.५-१/७ २. वक्तुकामता — सा च वक्तुकामता वीतरागस्य करुणयापि सम्भवति त.प.३०५क/१०६९; •वि. = {brjod par 'dod pa po} वक्तुकामः, विवक्षिता — एवं हेतुदोषानभिधाय दृष्टान्तदोषान् वक्तुकाम आह त.प.१६३क/७८०; आचिख्यासु — {khyod gdong zla ba mtshungs zhes pa/} {brjod 'dod bdag gi yid la yod} चन्द्रेण त्वन्मुखं तुल्यमित्याचिख्यासु मे मनः का.आ.२.३२; विवक्षितः — {brjod par 'dod pa'i don} विवक्षितार्थः त.प.१३५ख/५; {brjod 'dod tshad ma'i shes pa} विवक्षितप्रमाज्ञानम् त.स.१११ख/९६७; अभिधित्सितः — व्युदास्यं तस्य चार्थोऽयमन्यापोहोऽभिधित्सितः त.स.४४क/४४१; अभिधित्सित इति अभिधातुमिष्टः त.प./४४१.

brjod par 'dod pa po

वि. = {smra ba po} विवक्षिता, वक्ता — तत्र च वक्तुर्व्यापारो विवक्षा । वक्ता विवक्षिता प्र.अ.५-१/७.

brjod par 'dod pa yin

क्रि. विवक्ष्यते — क्रिया हि कर्त्तुः कर्मणश्च भेदेन विवक्ष्यते प्र.अ.१४ख/१७.

brjod par nus

क्रि. वक्तुं शक्यते — अनयैवोपपत्त्या स्यादप्रामाण्यमपि स्वतः । तत्रापि शक्यते वक्तुं यस्मान्न्यायोऽयमीदृशः त.स.१०९क/९५४.

brjod par bya

= {brjod bya/}

brjod par bya dgos

कृ. वक्तव्यम् — तस्माद् वक्तव्यमेतदिति प्रतिपत्तव्यमेतदित्यर्थः अभि.स्फु.१४०ख/८५७; व्याख्येयम् — अनुमानं व्याख्यातुकामेनानुमानस्वरूपस्य व्याख्येयत्वान्निमित्तं व्याख्येयम् न्या.टी.६१क/१५१.

brjod par bya ba

= {brjod bya/}

brjod par bya ba dang rjod par byed pa'i dngos po

= {brjod bya rjod byed kyi dngos po/}

brjod par bya ba ma yin pa

= {brjod bya min} ।। •कृ. अवाच्यम् — यतोऽवाच्यमेवेदं स्वलक्षणमिति प्रागन्यापोहे प्रसाधितम् त.प.१३ख/४७३; अवक्तव्यम् — पञ्चविधं ज्ञेयमतीतानागतं प्रत्युत्पन्नमसंस्कृतमवक्तव्यम् अभि.भा.८३ख/११९५; अवचनीयम् — आकाशं न नित्यं नानित्यं…नित्यानित्यत्वदोषैरवचनीयः ल.अ. १४१ख/८८; अनभिलापनीयम् — सर्वधर्मा विमोक्षाभिमुखाः…अनभिलापनीयाः शि.स.१३९ख/१३४; •सं. अनभिधेयत्वम् त.प.२४४क/२०३.

brjod par bya ba ma yin pa nyid

अवाच्यत्वम् — ततः स्वभावहेतुसिद्धं चन्द्रशब्दवाच्यत्वमवाच्यत्वस्य बाधकं द्रष्टव्यम् न्या.टी.७१क/१८४.

brjod par byas

= {brjod par byas pa/} {brjod par byas nas} निवेद्य — निजं जन्म निवेद्यास्मै प्रणतः तमभाषत अ.क.२१.४८.

brjod par byas pa

क्रि. उच्यते — भावाभावस्वरूपं वा जगत् सर्वं यदोच्यते त.स.११४क/९९०.

brjod par byed

= {brjod par byed pa/}

brjod par byed pa

= {brjod byed} ।। •क्रि. अभिधीयते — अतोऽनादित्वसामान्यं बुद्धानामभिधीयते त.स.११६क/१००३; उदीरयति — तां धर्मतां साक्षात्कृत्य…यद्यदेवोदीरयन्ति, यद्यदेव प्रकाशयन्ति, यद्यदेव संप्रकाशयन्ति, सर्वं तद्धर्मतया अविरुद्धम् अ.सा.३क/२; ख्यापयति — तद्रूप ह्य(तदप्य)नुपलम्भमेव ख्यापयति प्र.वृ.१६६-५/७; निश्चारयति — नावर्णं निश्चारयन्ति श्रा.भू.१८क/४३; •सं. अभिधा त.प.; अभिधानम् — अभिधानाभिधेयलक्षणः सम्बन्धः बो.प.१. १; जल्पनम् — भाषणं जल्पनं चापि प्रभूतं चापि वातिके म.मू.१८२क/१११; •वि. वक्ता — आत्मनो वा गुणान्…समारोप्य स्वयमेव वक्ता भवति श्रा.भू.२०क/४८; वाचिनी — {de yi rjod byed sgra dag thob} लब्धा तद्वाचिनी श्रुतिः का.आ.१.९४; शंसनी — {zhes pa phan tshun khyad 'phags ni/} {brjod par byed 'di phan tshun dpe} इत्यन्योन्योपमा सेयमन्योन्योत्कर्षशंसनी का. आ.२.१८.

brjod par mi 'dod

= {brjod par mi 'dod pa/}

brjod par mi 'dod pa

वि. अविवक्षितः {brjod par mi 'dod pa las tha dad pa} अविवक्षितभेदाः त.प. ४ख/४५४.

brjod par mi bya

= {brjod mi bya} ।। •क्रि. न कथ्यते — {gzhan gyis brjod mi bya} अन्यैर्न कथ्यते हे.त.८क/२२; न उपदिश्यते — अतः प्रमाणता तस्मिन् विद्यमानाप्यनिश्चिता । अविद्यमानकल्पेति नैवास्तीत्युपदिश्यते त.स.११२क/९७०; •कृ. अवक्तव्यम् — अथ रूपपुद्गलवत् तदुपलब्ध्योरप्यन्यानन्यत्वमवक्तव्यम् अभि.भा.८४ख/११९८; न वक्तव्यम् — {brjod par mi bya bar 'gyur} न वक्तव्यं प्राप्नोति अभि.भा.८३ख/११९५.

brjod par mi bya ba

= {brjod par mi bya/}

brjod par mi bya bar 'gyur

न वक्तव्यं प्राप्नोति — ‘पञ्चविधं ज्ञेयमतीतानागतं प्रत्युत्पन्नमसंस्कृतमवक्तव्यम्’ इति न वक्तव्यं प्राप्नोति अभि.भा.८३ख/११९५.

brjod bya

= {brjod par bya/} {o ba} ।। •क्रि. १. (वर्त.) उच्यते — तत्रान्यापोह उच्यते प्र.वा.२.१६७; {de yi mtshan nyid brjod par bya} उच्यते तस्य लक्षणम् का.आ.१. १४; अभिधीयते — तदत्राभिधीयते त.प.१३४ख/३; कथ्यते — मुद्राः पञ्चकुलानीति कथ्यते मोक्षहेतुना हे.त.६क/१६; प्रकथ्यते — रजकीति दुहिता च नर्तकी च प्रकथ्यते हे.त.६ख/१६; निगद्यते — महाज्ञानरसैः पूर्णो महासत्त्वो निगद्यते हे.त.२क/२; अभिलप्यते — किं पुनर्भगवन् वचनमेव परमार्थः, उत यद्वचनेनाभिलप्यते ल.अ.९०क/३७; संवर्ण्यते — यः फलस्य प्रसूतौ च भोक्ता संवर्ण्यते क्षणः त.स.१९क/२०८; भण्यते — हेकारेण महाकरुणा वज्रं प्रज्ञा च भण्यते हे.त.१क/२; प्रगीयते — अशेषाणां तु सत्त्वानां यत्रोत्पत्तिः प्रगीयते हे.त.२१ख/६८ २. (वि.लि., लोट्) वदेत् — भद्रमुखादर्शनपथे तिष्ठेति वदेत् वि.सू.३९क/४९; भाषेत — इति चित्तमुत्पादयेद् वाचं च भाषेत वि.सू.३१ख/४०; ब्रूयात् — अन्तरमार्गे चेद् भिक्षुं पश्येत् तं प्रदेशमस्मै ब्रूयात् वि.सू. ३२क/४०; उदीरयेत् — चन्द्रमण्डले कायवज्रं प्रवेश्येदमुदीरयेत् वि.प्र.५७क/४.१००; रोचयेत् — {spyod yul du brjod par bya'o} गोचरा रोचयेयुः वि.सू.६४क/८०; आरोचयेत् — वै(?)तरिकत्वेनास्यनयोः गर्हत्वं भिक्षोरारोचयेत् वि.सू.५७ख/७२; उच्चारयेत् — तत्र मन्त्रपदानि अस्त्रबीजेनोच्चारयेत् वि.प्र.१०९ख/३. ३५; वर्ण्यताम् — अलं प्रसङ्गेन । सिद्धान्तो वर्ण्यताम् अभि.भा.४७ख/१०५४ ३. (भवि.) कथयिष्यति — सुगतात्मजसंवरावतारं कथयिष्यामि यथागमं समासात् बो.अ.१.१; प्रवक्ष्यति — यथाभिप्रेतं प्रवक्ष्यामः अभि.भा.४९क/१०५९; •स. १. आरोचनम् — {dge 'dun la brjod par bya'o} आरोचनं संघे वि.सू.६०क/७६ २. अभिधेयम् — {bstan bcos 'di'i brjod par bya ba dang dgos pa bstan to} अस्य शास्त्रस्य अभिधेयप्रयोजने प्राह त.प.१३३ख/२; प्रत्याय्यम् — अस्त्यर्थः सर्वशब्दानामिति प्रत्याय्यलक्षणम् त.स.३३ख/३४९; अस्त्यर्थ इति यदेतत् प्रतीयते, तत् सर्वशब्दानां प्रत्याय्यस्याभिधेयस्य लक्षणम् त.प./३४९; वाच्यम् — तेन विकल्पज्ञानेन प्रतीतिरूपेण शशिनश्चन्द्रशब्दवाच्यत्वं सिद्धमेव न्या.टी.७१क/१८४; अन्येषां च स्वलक्षणादीनां बाह्यानां वाच्यत्वेनायोगस्य प्रतिपादितत्वात् त.प.३क/४५०; वाच्यान्तरप्रतिष्ठेन वाक्येन मृषा वि.सू.२१ख/२६; •कृ. वक्तव्यम् — कथं निराकारता विज्ञानस्येति वक्तव्यम् त.प.१८०क/८२०; चकारो वक्तव्यान्तरसमुच्चयार्थः न्या.टी.४९ख/१००; कथनीयम् — कथं वेदे कथनीयम् ? इत्याह त.प.२२९ख/९२८; महाक्षरसुखक्षणो वाचा कथनीयः वि.प्र.१८१ख/३.२००; वचनीयम् — स मैवं वोचदिति स्याद् वचनीयः अ.सा.१३३ख/७६; मैवं वोच इति स्याद् वचनीयः अभि.स्फु.१७७क/९२७; वर्णनीयम् — इति श्रोतृजनप्रवृत्तिफलमेव वर्णनीयम् त.प.१३८क/८; अभिधानीयम् — आदौ प्रयोजनमभिधानीयम् त.प.१३३ख/२; आख्येयम् — न चेद् दुःखमाख्येयम् वि.सू.३१क/३९; वाच्यम् — इति पूर्ववदेव वाच्यम् अभि.स्फु.१२२ख/८२१; कथयितव्यम् — यथा मम अत्रैवं प्रतिपत्त्यभाव इति सोपपत्तिकं प्रतिवादिना ।कथयितव्यम् प्र.अ.२१८.२/४७१.

brjod bya nyid

वाच्यत्वम् — तेन विकल्पज्ञानेन प्रतीतिरूपेण शशिनश्चन्द्रशब्दवाच्यत्वं सिद्धमेव न्या. टी.७१क/१८४; अन्येषां च स्वलक्षणादीनां बाह्यानां वाच्यत्वेनायोगस्य प्रतिपादितत्वात् त.प.३क/४५०; वाच्यता — शब्दो वाऽप्यभिजल्पत्वमागतो याति वाच्यताम् त.स.३३ख/३५१; विज्ञप्यत्वम् — असंसृतौ संघैकद्वयोः पुद्गलस्य विज्ञप्यत्वं भिक्षोः वि.सू.८३क/१००; अभिधायित्वम् — नित्यवेदाभिधायित्वसम्भवान्न विरोधिनः त.स.११७क/१०१२; आरोचकत्वम् — यस्य कस्यचिदतस्तदारोचकत्वेन भवनीयत्वम् वि.सू.६०ख/७७.

brjod bya nyid min pa

अनिर्वचनीयत्वम् — अथानिर्वचनीयत्वं समूहादेर्निषिध्यते त.स.२६क/२७९.

brjod bya rjod byed

१. वाच्यवाचकम् — अध्यारोपितमेवातो वाच्यवाचकमिष्यते त.स.४६ख/४६२ २. वाच्यवाचकता — मिथ्यावभासिनो ह्येते प्रत्ययाः शब्दनिर्मिताः । जातिस्वलक्षणादीनां वाच्यवाचकतास्थितेः त.स.९३ख/८५२.

brjod bya rjod byed kyi dngos po

पा. वाच्यवाचकभावः — अकृत्रिमश्च सम्बन्धः शब्दस्य जातिसंज्ञकेनार्थेन वाच्यवाचकभावलक्षण इति स्वभावहेतुः त.प.१३७क/७२५; तस्मादध्यारोपित एव वाच्यवाचकभावः, न पारमार्थिकः त.प.८ख/४६२; वाच्यवाचकभावोऽयं जातो हेतुफलात्मकः त.स.३८क/३९२; प्र.अ.२४३-१/५२९.

brjod bya rjod byed kyi 'brel ba

वाच्यवाचकसम्बन्धः त.प. ।

brjod bya rjod byed dngos

= {brjod bya rjod byed kyi dngos po/}

brjod bya rjod byed dngos po

= {brjod bya rjod byed kyi dngos po/}

brjod bya ba

= {brjod bya/}

brjod bya bral

वि. अवाच्यम्, अवचनीयम् — अनक्षरमवाच्यं स्यात् अ.को.१.६.२१.

brjod bya ma yin

= {brjod par bya ba ma yin pa/}

brjod bya min

= {brjod par bya ba ma yin pa/}

brjod bya min pa

= {brjod par bya ba ma yin pa/}

brjod byas

= {brjod par byas pa/}

brjod byed

= {brjod par byed pa/}

brjod byed po

वि. वक्ता — यदा चोपदिशेदेकं किञ्चित् सामान्यवक्तृवत् । एकदेशज्ञगीतं तन्न स्यात् सर्वज्ञभाषितम् त.स.११८क/१०१९.

brjod ma thag tu 'jig pa

वि. उच्चरितप्रध्वंसी — उच्चरितप्रध्वंसित्वात् तु शब्दस्यैतदयुक्तम् त.प. १५०ख/७५३; तस्य…कुतोऽवस्थानम्, उच्चरितप्रध्वंसित्वात्तस्य त.प.१५१ख/७५५; उच्चारितप्रध्वंसी — इत्ययं क्रमेण व्यवहार उच्चारितप्रध्वंसिनोऽक्रमस्य कथं स्यात् त.प./७५६; उच्चारितनष्टः — न चोच्चारितनष्टस्य सम्बन्धेन प्रयोजनम् त.स.८२क/७५६.

brjod mi 'gyur

क्रि. न उच्यते — न ह्यप्रतिघतामात्रात् सर्वगोचरतोच्यते त.स.११६ख/१०१०.

brjod mi bya

= {brjod par mi bya/}

brjod min

•क्रि. न कथ्यते — {gzhan gyis brjod min lhan cig skyes} नान्येन कथ्यते सहजम् हे.त.१०क/२८; •वि. अवाचकम् — वर्णादन्योऽथ नादात्मा वायुरूपमवाचकम् त.स.८४क/७७५; अलाप्यम् — अतर्क्यत्वादलाप्यत्वादार्यज्ञानादचिन्त्यता र.वि.८०क/११.

brjod med

= {brjod pa med pa/}

brjod mdzad

वि. सूचकः — सर्वत्र वृत्तिमज्ज्ञानमदृष्टस्य च दर्शकम् । लोकस्य शून्यताकारसूचकज्ञापकाक्षगम् अभि.अ.४.२१.

brjod zin

भू.का.कृ. वर्णितम् — दर्शनान्येव भिन्नान्यप्येकां कुर्वन्ति कल्पनाम् । प्रत्यभिज्ञानसंख्यातां स्वभावेनेति वर्णितम् प्र.वा.२.२३८; विहितम् — ननु च पक्षद्वयेऽपि विहित एव दोषः, तत्र किं पुनरुक्ताभिधानेनेति प्र.प./६०.

brjod zin

= {brjod zin/}

brjod yas

सरलम्, संख्याविशेषः म.व्यु.७८९८; सरटः (‘सरवः, सरतः’ इति पा.टि.) म.व्यु.७७६९.

brjod yin

= {brjod pa yin/}

brjod le'u

अध्यायः म.व्यु.१४७२; मि.को.१०४ख ।

nya

१. व्यञ्जनाष्टमवर्णः । अस्योच्चारणस्थानं तालु । {'di'i nga ro 'don tshul la skye gnas rkyen sna dang bcas pa dang /} {byed pa lce dbus/} {nang gi rtsol ba rkyen lce gnyis phrad dang /} {phyi'i rtsol ba srog chung sgra ldan} बो.को.९२७; ञ (नागरीवर्णः) — यदा अकारं परिकीर्तयन्ति स्म, तदा अनित्यः सर्वसंस्कारशब्दो निश्चरति स्म…ञकारे ज्ञापनशब्दः ल.वि.६७ख/८९ २. मत्स्यः — यः…पक्षिमत्स्यमृगान् हन्ति परिपन्थं च तिष्ठति बो.अ.८. १२२; मीनः — पुनरपरं महामते शशहयखरोष्ट्रमण्डूकसर्पमक्षिकामीनविषाणतुल्यः स्यादनुत्पादनित्यत्वात् ल.अ.१४१ख/८८; झषः — जगज्जयायेव झषध्वजेन वायव्यमस्त्रं सहसा प्रयुक्तम् अ.क.१०८. १५; जलजः — इह ते बालाः परिदह्यन्ते जालोत्क्षिता इव जलजाः ल.वि.१०३क/१४९; शफरः — तस्मादस्याः कुमुदविशदान्यर्हसि त्वं न धैर्यान्मोघीकर्तुं चटुलशफरोद्वर्तनप्रेक्षितानि मे.दू.३४५क/१.४४ ३. = {nya gang} पूर्णिमा, पञ्चदशी तिथिः — चैत्रादीनां तिथीनाम्…षष्ट्युत्तरत्रिशतसंख्या वर्षतिथयः…जिवज्रेति चतुर्दशदेव्यो नैरृत्यस्य कमलदलेषु । जृवज्रा संमुखस्य प्रज्ञा, पूर्णिमाधर्मित्वात् वि.प्र.५४ख/४.८५; एकादश्याद्याः पञ्च तिथयः, पूर्णिमापर्यन्तम् वि.प्र. १२३क/१, पृ.२१; पूर्णा वि.प्र.२०२क/१.९५; द्र. {zla nya} पूर्णेन्दुः अ.क.४८.२५, पूर्णचन्द्रः वि.व.२१५क/१.९१ ४. = {nya khyim} मीनः, मीनराशिः — एवं षण्मासं चन्द्र ईशो भवति, मेषमिथुनसिंहतुलाधनुःकुम्भराशौ वामनाड्यां चन्द्रः शुक्रधातुरीश उत्तरे, दक्षिणे वृषभकर्कटकन्यावृश्चिकमकरमीनराशौ अर्को रजोधातुरीशो भवति वि.प्र.२३७ख/२.४०; द्र. {khyim bcu gnyis/} 5. मत्स्यः, गर्भजानामवस्थाभेदः (अवतारविशेषश्च) — तेषु गर्भमध्ये मत्स्यकूर्मवराहावस्थाः…प्रसवनकाले नरसिंहावस्था, बालकालेऽपि च द्वे…वामनावस्था…परशुरामावस्था । कौमारे यौवने…रामावस्था…कृष्णावस्था…मरणदिवसं यावद् बुद्धावस्था । मरणदिने…कल्क्यवस्था… इति दशावस्थानियमः वि.प्र.२२४क/४.६ ६. शकुलः, मत्स्यविशेषः — {nya mig can} शकुलाक्षकः मि.को.५९क ७. ञः [1] = {glu len pa} गायनः श्री.को.१७७क [2] घर्घरध्वनिः श्री.को.१७७क ।

nya'i

मात्स्यम् — इह मात्स्ये भावे मत्स्याकारो भवति वि.प्र.२२४ख/२.७.

nya kyu

= {lcags kyu} बडिशम् : {nya 'dzin byed lcags kyu} बो.को.२६१/मत्स्यधरणार्थं वक्रलौहकण्टकविशेषः रा.को.३.३९०; द्र. {nya 'bigs/}

nya skyogs

= {nya phyis/}

nya skyob

= {nya lcibs/}

nya khar ba

मद्गुरः, मत्स्यविशेषः — {nya khar ba ltar pags pa 'jam pa} मद्गुरच्छविः वि.व.१३९ख/१.२८; द्र. {nya mang ku ra'i mdog 'dra} मद्गुरच्छविः ल.वि.१२६क/१८६.

nya khar ba ltar pags pa 'jam pa

मद्गुरच्छविः — चक्रवर्तिनः स्त्री…नातिगौरी नातिश्यामा मद्गुरु(र)च्छविः वि.व.१३९ख/१.२८; द्र. {nya mang ku ra'i mdog 'dra/}

nya khyi ba

=*वुल्लकः, जन्तुविशेषः —निःस्नेहतायै स्निग्धस्य च घटादेर्गम्भीर उदके ह्रदे निधानम्? आमत्स्यकच्छपमण्डूकशिशुमारवुल्लकैर्निर्लेहाधारणम् वि.सू.३६ख/४६.

nya khyim

= {nya'i khyim} मीनराशिः, राशिविशेषः छो.को.३०३/रा.को.३.७२६; द्र. {khyim bcu gnyis/}

nya gang

= {tshes pa bco lnga} पूर्णमासी, पञ्चदशी तिथिः — {lnga pa de rjes bdun pa dang /} {nya gang ba ni khyad par du/} {bsngags te phyag na pad ma yi/} {dkyil 'khor bya ba'i cho ga la'o} पञ्चम्यामथ सप्तम्यां पूर्णमास्यां विशेषतः । शस्यते पद्महस्तस्य मण्डलानां क्रियाविधिः स.दु.२३१/२३०; पक्षिणी श्री.को.१८४क; द्र. {nya/}

nya gang ba

= {nya gang /}

nya rgya

१. आनायः, मत्स्यजालम् ? जालं समूह आनायगवाक्षक्षारकेष्वपि अ.को.३.३.२०० २. मत्स्यजालम्, हस्तचिह्नविशेषः —इदानीं तारादिकुलोत्पन्नानां षट्त्रिंशत् चिह्नान्युच्यन्ते…खड्गः तारायाः…सूची वा मुद्गरो वा ऐन्द्र्याः । मत्स्यजालं ब्राह्मण्याः वि.प्र.१६९क/३.१५७; द्र. {nya dol/}

nya sgong ma

मत्स्यण्डी, खण्डविकारः मि.को.६१ख; इक्षुविशेषस्य रसपाके खण्डयोग्ये सारभूते या गुडिकाकारा जायते सा मत्स्यण्डी रा.को.३.५८३.

nya lcibs

१. = {nya phyis} शुक्तिः — {nya lcibs ni mes sbyong ngo} अग्निना शुक्तेः शोधनम् वि.सू.५ख/६ २. = {chu bal} शैवालम् — {nya lcibs 'khri shing} शैवालवल्ली अ.क.६४.२३८; {nyon mongs nya lcibs dra ba can} क्लेशशैवालजालम् अ.क.६३.५६; शैवालकम् — मन्त्रविचारकैः…मूलफलशैवालककुशपत्रगोमयगोमूत्रपायसदधिसर्पिःफाणितामपिष्टकभक्षणपानैः ल.वि.१२२ख/१८२; शेवालम् — {nya lcibs dang nya tshang dag chu nas bton pa} ( {la}) उद्धारे जलात् शेवालकटभ्योः वि.सू.३०ख/३८.

nya lcibs skyes

= {mu tig} शुक्तिजम्, मुक्ता छो.को. ३०२/रा.को.५.११४.

nya lcibs can

= {'bab chu} शैवलिनी, नदी — अथ नदी सरित् ? तरङ्गिणी शैवलिनी तटिनी ह्रादिनी धुनी । स्रोतस्विनी द्वीपवती स्रवन्ती निम्नगापगा अ.को.१.१२.३०.

nya 'ching

= {nya 'ching ba/}

nya 'ching ba

= {nya pa} मत्स्यबन्धी, धीवरः छो.को.३०२/रा.को.३.५८४.

nya lto ba

ना. लूहिपः, सिद्धाचार्यः — {l+'u hi paH nya lto ba} मि.को.६ख ।

nya ston

पाञ्चदशिकम् म.व्यु.५७६०; {zhang byung zas ston la/} {pAnya tsa mi kaM lnga ston}…{pAnya tsa da shi ka}~ {M nya ston} मि.को.४०ख; {tshes bco lnga la bshams pa'i ston mo} बो. को.९२९.

nya dol

= {nya rgya} जालम्, मत्स्यजालम् मि.को.८९क; {nya 'dzin byed kyi rgya} बो.को.८२९.

nya dol ba

= {nya pa} जालिकः, कैवर्तः बो.को.९२९/रा.को.२.५३३; द्र. {nya shor ba/}

nya pa

• सं. १. = {nya shor ba} कैवर्तः — यच्छाकुनिकौरभ्रककैवर्तादयः खेचरभूचरजलचरान् प्राणिनोऽनपराधिनोऽनेकप्रकारं मूल्यहेतोर्विशसन्ति ल.अ. १५६क/१०३; धीवरः — बोधिसत्त्वो महासत्त्वो न निरयेषूपपद्यते…न निषादधीवरौरभ्रिककुलेषूपपद्यते अ.सा.३७२ख/२११; मात्सिकः — बोधिसत्त्वो महासत्त्वो न राजानं संसेवते…न मृगलुब्धकान् न मात्सिकान् स.पु.१०४क/१६६; तत्रेमे असंवरिकाः; तद्यथा औरभ्रिकाः, मात्सिकाः…वागुरिकाश्च अभि.भा.२०३-१/६४०; मीनारिः — मीनारिभिर्विस्मरणोज्झिता वा त्रासोत्प्लुता वा स्थलमभ्युपेताः जा.मा.५६/३३; शनकः — शनकः कैवर्तः त.प.१९१क/१००; जालिकः श्री.को.१६७क; दासेरकः श्री.को.१७०ख; बाडिशिकः — एतद्धि बडिशं घोरं क्लेशबाडिशिकार्पितम् बो.अ.६.८९; क्लेशा एव बडिशेन चरन्तीति बाडिशिकाः बो.प.६.८९; द्र. {nya pa mchil pa thogs pa} 2. = {nya/} {nya gang /} ।। • वि. पूर्णः — {zla ba nya pa} पूर्णचन्द्रः सू.अ.१५५ख/४१; सकलः — {zla ba nya pa lta bu} सकल इव शशाङ्कः र.वि.२.८.

nya pa skyong

= {gla sgang} दाशपुरम्, कैवर्तीमुस्तकम् ? {mon lug gla sgang gi ming /} {musta ka}~ {M gla sgang}…{dA sha pu ra}~ {M nya pa skyong} मि.को.५८ख ।

nya pa skyong

= {nya pa skyong /}

nya pa mchil thogs

= {nya pa mchil pa thogs pa/}

nya pa mchil pa thogs

= {nya pa mchil pa thogs pa/}

nya pa mchil pa thogs pa

बाडिशिकः, बडिशेन मत्स्याकर्षणकर्ता धीवरः — तद्यथा बाडिशिकेन महत्युदकसरसि मत्स्याकर्षणार्थं सामिषं बडिशं प्रक्षिप्तं भवेत् शि.स.५७क/५५; द्र. {nya pa/}

nya pa ma

कैवर्ती, कैवर्तपत्नी — इदानीं तारादिकुलानि शूद्रादिवर्णानामुच्यन्ते…तारा शूद्री…ब्रह्माणी कैवर्ती वि.प्र.१६४क/३.१३२; द्र. {nya pa mo/}

nya pa mo

कैवर्ती, कैवर्तपत्नी — वाय्वाद्यास्तु क्रमात् शूद्री क्षत्रिणी ब्राह्मणी तथा । वैश्या डोम्बी च कैवर्ती नटिका रजकी तथा वि.प्र.१५८क/३.११९; द्र. {nya pa ma/}

nya pa'i gla sgang

= {gla sgang} कैवर्तीमुस्तकम्, दाशपुरम् {mon lug gla sgang gi ming /} {musta ka}~ {M gla sgang}…{kai brtI musta ka}~ {M sa'i gla sgang ngam nya pa'i gla sgang} मि.को.५८ख ।

nya phyis

१. शुक्तिः; शुक्तिका — शुक्तिकायां रजताध्यासे कथं शुक्तिकायां वृत्तिरिति चेत् ? शुक्तेरपि तत्र सद्भावात् तद्देशस्य च प्रत्यक्षेण ग्रहणात् प्र.अ. १७८ख/१९३; द्र. {nya lcibs} 2. शुक्तिः, गन्धद्रव्यविशेषः —शुक्तिः शङ्खः खुरः कोलदलं नखम् अ.को. २.४.१३०; द्र. {nya phyis 'dra ba/}

nya phyis kyi snod

शुक्तिपुटिका — तथा करोटकानि पूर्वे शुक्तिपुटिका, अग्नौ तथा; दक्षिणे नैरृत्ये नारिकेलकरोटकम् वि.प्र.१६२ख/३.१२६; मुक्ताशुक्तिका — ॐ आः हूँ हो हं क्षः इति पञ्चामृतं सप्ताभिमन्त्रितं कृत्वा मुक्ताशुक्तिकायां स्थापयेत् वि.प्र.१४०ख/३.७७.

nya phyis 'dra

= {nya phyis 'dra ba/}

nya phyis 'dra ba

= {na kha} शुक्तिः, गन्धद्रव्यविशेषः — {na kha'i ming /} {na kha}~ {M sen 'dra/} {shuk+tiH nya phyis 'dra ba/} {sha}~ {M khaH dung 'dra ba/} {khu raH gcod byed/} {ko la da la}~ {M rgya shug 'dab ces so} मि.को.५९क ।

nya phyis snod

= {nya phyis kyi snod/}

nya phyis sa bon

= {mu tig} शुक्तिबीजम्, मुक्ता छो.को. २५५/रा.को.५.११८.

nya 'phar

= {nya 'phar ba/}

nya 'phar ba

मत्स्यविकारः म.व्यु.४४८६; {chu nas 'phar mchongs pa lta bu} छो.को.३०३.

nya ba

= {nya pa/}

nya dbang

= {nya'i rgyal po} मत्स्येन्द्रः, मत्स्याधिपः — तव एव खल्वेष महानुभाव मत्स्येन्द्र सत्यातिशयप्रभावः जा.मा.१७६/१०१.

nya 'bigs

= {lcags kyu} मत्स्यवेधनम्, बडिशम् ? बडिशं मत्स्यवेधनम् अ.को.१.१२.१७; द्र. {nya kyu/} {mchil ba/}

nya 'bigs byed

मत्स्यवेधनी, मद्गुपक्षी बो.को.९२९/रा.को.३.५८४.

nya mang ku ra

= {mad gu ra} मद्गुरः, मत्स्यविशेषः — {nya mang ku ra'i mdog 'dra} मद्गुरच्छविः ल.वि.१२६क/१८६; द्र. {nya khar ba ltar pags pa 'jam pa} मद्गुरच्छविः वि.व.१३९ख/१.२८.

nya mang ku ra'i mdog 'dra

मद्गुरच्छविः — मद्गुरच्छविर्बत भोः श्रमणो गौतमः ल.वि.१२६क/१८६; द्र. {nya khar ba ltar pags pa 'jam pa/}

nya mig can

= {dur ba dkar po} शकुलाक्षकः, श्वेतदूर्वा मि.को.५९क; द्र. रा.को.५.८.

nya mid

तिमिः, महामत्स्यविशेषः —अन्तर्जलप्रणयिनस्तिमयः अ.क.६७.४९; बुद्धाभिधानं श्रुत्वैव तमःप्रशमनं तिमिः । शनैर्निमीलयन् वक्त्रं सत्त्वोपप्लवशान्तये अ.क.८९.२३; द्र. {nya mid mid pa/} {nya mid mid par byed pa/}

nya mid mid pa

तिमिङ्गिलगिलः, महामत्स्यविशेषः —तिमिङ्गिलगिलि(ल)स्त्वब्धौ विरतः सत्त्वसंहृतेः । प्राप क्षणेन तीक्ष्णाग्निक्षुत्क्षतः प्राणसंशयम् अ.क.८९. २९; द्र. {nya mid/} {nya mid mid par byed pa/}

nya mid mid par byed pa

तिमिङ्गिलगिलः, महामत्स्यविशेषः —तिमिङ्गिलगिलि(ल)र्मत्स्यः सत्त्वसंहारकृन्महान् । संमोह इव संसारे निवसत्येष सागरे अ.क.८९.१६; द्र. {nya mid/} {nya mid mid pa/}

nya mo

१. = {nya} झषः, मत्स्यः — इह श्वा तारा…कुलीरो वाराही, झषः कौमारी वि.प्र.१६७क/३.१४९ २. रोहितमत्स्यम्, मत्स्यजातिविशेषः —सप्त रोहितमत्स्यान् समुपानीयावोचदेनम् जा.मा.५६/३३.

nya tshang

कटभी — {nya lcibs dang nya tshang dag chu nas bton pa} ( {la}) उद्धारे जलाच्छेवालकटभ्योः वि.सू. ३०ख/३८.

nya zan

१. ना. तिमिङ्गिरः, नागराजः — अनेकानि च नागराजशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा उपलालश्च नागराजः…तिमिङ्गिरश्च नागराजः का.व्यू.२००ख/२५८ २. मत्स्याशनः, मत्स्यरङ्गपक्षी श.को.४७३/रा.को.३.५८४.

nya ra

कर्षूः — तेषां च सर्वव्याधीनां प्रशमं प्रजानामि यदुत स्नेहनं प्रजानामि…नासाकर्म, कर्षुपरिणाहम्, परिष्वेदनम्, अनुलेपनम् ग.व्यू.२०क/११७.

nya sha

मत्स्यमांसम् — मत्स्यमांसखाद्यवस्तुकपिण्डपाद(त)परिग्रहेण वि.सू.१६ख/१८; मत्स्या — कबडंकार आहारः…तद्यथा मन्था वा…फाणितं मांसं मत्स्या* श्रा.भू.३५ख/८४.

nya shor ba

= {nya pa} कैवर्तः, धीवरः — शनकः कैवर्तः त.प.१९२क/१००; कैवर्तकः — शनकादीनामिति कैवर्तकादीनाम् त.प.२००क/८६७; द्र. {nya 'ching ba/} {nya dol ba/}

nyag

पक्ष्म — ऊर्णापक्ष्म यथैव हि करतलसंस्थं न वेद्यते पुम्भिः । अक्षिगतं तु तथैव हि जनयत्यरतिं च पीडां च अभि.भा.३ख/८७७.

nyag cig

= {nyag gcig/}

nyag gcig

वि. = {rkyang pa} एकः, एकाकी — अथ भगवांस्तं भिक्षुसहस्रमन्तर्धाप्य एकः पात्रकरकव्यग्रहस्तः पूर्णसमीपे स्थितः अ.श.२ख/२; द्र. {nyag gcig pu/}

nyag gcig pu

वि. एककः — {rgyal po chen po nyag gcig pu/} {nags su gshegs pa chos ma mchis} नैष धर्मो महाराज यद्याया वनमेककः जा.मा.१००/६०; द्र. {nyag gcig}

nyag phran

= {mda'} कलम्बः, शरः — पृषत्कबाणविशिखा अजिह्मगखगाशुगाः । कलम्बमार्गणशराः पत्री रोप इषुर्द्वयोः अ.को.२.८.८७.

nyag ma

१. शलाका — {'bru'i nyag ma gcig} सस्यशलाका अभि.स्फु.१७९ख/९३१; काण्डः, ओडम् — {'dam bu'i nyag ma'i mdog lta bu} शरकाण्डवर्णम् वि.सू.७५क/९२ २. = {lcug ma} गुल्मकः — {rtswa nyag ma} तृणगुल्मकः ल.वि.४०ख/५३.

nyan

= {nyan pa/}

nyan rgyud

= {nyan pa po'i rgyud/}

nyan thos

श्रावकः, श्रावकयानीयः पुद्गलः — {nyan thos kyi theg pa} श्रावकयानम् अभि.स.भा.६९ख/९६; {nyan thos kyi sde snod} श्रावकपिटकम् सू.अ.१६४क/५५; प्रत्येकबुद्धश्रावका अपि कामं सर्वत्र हतान्धकाराः, क्लिष्टसम्मोहात्यन्तविगमात्; न तु सर्वथा अभि.भा. १३७-३/६; श्राविका — एषाग्रा मे भिक्षवो भिक्षुणीनां मम श्राविकाणां सूत्रान्तविभागकर्त्रीणां यदुत कचंगला भिक्षुणी वि.व.१३२ख/१.२१; द्र. {nyan thos ma/} {nyan thos chen mo/}

nyan thos kyi

श्रावकीयम् — देवयानं ब्रह्मयानं श्रावकीयं तथैव च । ताथागतं च प्रत्येकं यानानेतान् वदाम्यहम् ल.अ.१०९क/५५.

nyan thos bcas

सश्रावकः — सश्रावको नरादित्य आकीर्णो वरलक्षणैः । तत्कर्म कुशलं कृत्वा राजते अभ्यधिकं मम अ.श.१४४ख/१३४.

nyan thos kyi dge 'dun

श्रावकसङ्घः — {de bzhin gshegs pa'i nyan thos kyi dge 'dun} तथागतश्रावकसङ्घः अ.श.२८क/२४; तस्य खलु पुनरानन्द सुवर्णपुष्पस्य तथागतस्यार्हतः सम्यक्संबुद्धस्य न प्रमाणबद्धः श्रावकसंघो भविष्यति अ.सा.३२२ख/१८१.

nyan thos kyi dge 'dun dang bcas pa

सश्रावकसङ्घः — बुद्धो भगवान्…सश्रावकसङ्घो वैशालीमुपनिश्रित्य विहरति मर्कटह्रदतीरे कूटागारशालायाम् अ.श.५क/४.

nyan thos kyi dgra bcom pa

अर्हच्छ्रावकः — असमन्वाहृत्य अर्हच्छ्रावकप्रत्येकबुद्धानां ज्ञानदर्शनं न प्रवर्तते अ.श.११८ख/१०८.

nyan thos kyi mngon par rtogs pa

पा. श्रावकाभिसमयः, अभिसमयभेदः — अभिसमयव्यवस्थानं दशविधम्…धर्माभिसमयः…अर्थाभिसमयः…तत्त्वाभिसमयः…पृष्ठाभिसमयः…रत्नाभिसमयः…असमुदाचाराभिसमयः…निष्ठाभिसमयः…श्रावकाभिसमयः…प्रत्येकबुद्धाभिसमयः…बोधिसत्त्वाभिसमयः अभि.स.भा.९०क/१२२.

nyan thos kyi theg pa

पा. श्रावकयानम्, यानभेदः — अस्ति पुद्गलः श्रावकयाने कृतप्रणिधानः, अस्ति प्रत्येकबुद्धयाने, अस्ति महायाने श्रा.भू./१८९; उपदेश उभयत्र श्रावकयाने महायाने चाभिधर्मपिटकम् अभि.स.भा.६९ख/९६.

nyan thos kyi theg pa mngon par rtogs pa

पा. श्रावकयानाभिसमयः— यः श्रावकयानाभिसमयं दृत्त्वा षट्पञ्चम्यां भूमौ पर्युत्थानक्लेशप्रहीणो वासनक्लेशप्रहीणोऽचिन्त्याच्युतिगतः सम्यक्सिंहनादं नदति; क्षीणा मे जातिः, उषितं ब्रह्मचर्यम् इत्येवमादि ल.अ. ८०क/२७.

nyan thos kyi theg pa mngon par rtogs pa'i rigs

• पा. श्रावकयानाभिसमयगोत्रम्, अभिसमयगोत्रभेदः — पञ्चाभिसमयगोत्राणि…यदुत श्रावकयानाभिसमयगोत्रम्, प्रत्येकबुद्धयानाभिसमयगोत्रम्, तथागतयानाभिसमयगोत्रम्, अनियतैकतरगोत्रम्, अगोत्रं च ल.अ.८०क/२७; म.व्यु.१२६१; • वि. श्रावकयानाभिसमयगोत्रकः — एषा महामते श्रावकयानाभिसमयगोत्रकस्यानिर्याणनिर्याणबुद्धिः । अत्र ते महामते कुदृष्टिव्यावृत्त्यर्थं योगः करणीयः ल.अ.८०ख/२७.

nyan thos kyi theg pa mngon par rtogs par 'gyur ba'i rigs

= {nyan thos kyi theg pa mngon par rtogs pa'i rigs/}

nyan thos kyi theg pa can

वि. श्रावकयानीयः, श्रावकयानानुयायी — बुद्धानां भगवतां श्रावकयानीयान् पुद्गलान् जुगुप्सितवन्तः शि.स.४४क/४२; श्रावकयानिकः — तद्यथापि नाम सुभूते भिक्षोः श्रावकयानिकस्य श्रावकभूमौ चतस्रो मूलापत्तयो गुर्व्यो भवन्ति अ.सा.३४३ख/१९३; द्र. {nyan thos kyi theg pa pa/}

nyan thos kyi theg pa bstan pa

श्रावकयानदेशना — सोऽस्यां साधुमत्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थित एवं चर्याविमात्रतां सत्त्वानामाज्ञाय तथैव मोक्षोपसंहारमुपसंहरति । स सत्त्वपरिपाकं प्रजानाति… श्रावकयानदेशनां च…तथागतभूमिदेशनां च प्रजानाति द.भू.२५४क/५०.

nyan thos kyi theg pa pa

वि. श्रावकयानीयः — {nyan thos kyi theg pa pa'i gnas} श्रावकयानीयाश्रयः द.भू.२६३क/५६; श्रावकयानिकः — श्रावकयानिकान् पुद्गलान् सङ्घे च परमकारक्रियाधिमुक्तानधिकृत्य देशितम् र.वि.८३ख/१८; द्र. {nyan thos kyi theg pa can/}

nyan thos kyi theg pa pa'i gnas

श्रावकयानीयाश्रयः — तस्मिन् महारत्नराजपद्मे अधस्ताच्चरणतलाभ्यां दशरश्म्यसंख्येयशतसहस्राणि निश्चरन्ति…श्रावकयानीयाश्रयानवभासयन्ति, धर्मालोकमुखं चोपसंहरन्ति द.भू.२६३क/५६.

nyan thos kyi theg pa'i rigs

पा. श्रावकयानगोत्रम्, आर्यगोत्रभेदः — आर्यगोत्रं पुनर्महामते त्रिप्रकारमुपयाति यदुत श्रावकप्रत्येकबुद्धबुद्धप्रभेदतः…एवं सा भ्रान्तिः श्रावकयानगोत्रावहा भवति ल.अ.९८क/४४.

nyan thos kyi theg pa'i rigs 'thob par byed pa

= {nyan thos kyi theg pa'i rigs 'thob par byed pa/}

nyan thos kyi theg pa'i rigs 'thob par byed pa

वि. श्रावकयानगोत्रावहः, ओहा — {nor ba de nyan thos kyi theg pa'i rigs 'thob par byed pa yin no} सा भ्रान्तिः श्रावकयानगोत्रावहा भवति ल.अ.९८क/४४.

nyan thos kyi theg pas nges par 'byung ba snang ba'i de kho na

पा. श्रावकयाननिर्याणदृश्यतत्त्वम्, तत्त्वभेदः — द्विविधं तत्त्वम्; आदर्शतत्त्वम्, दृश्यतत्त्वञ्च…दृश्यतत्त्वं नवविधम्; निरभिमानदृश्यतत्त्वम्, अविपर्यासदृश्यतत्त्वम्, श्रावकयाननिर्याणदृश्यतत्त्वम्, महायाननिर्याणदृश्यतत्त्वम्,… परवादिनिग्रहदृश्यतत्त्वम्,… महायानाभिद्योतनदृश्यतत्त्वम्, सर्वाकारज्ञेयप्रवेशदृश्यतत्त्वम्, अवितथतथताभिद्योतनदृश्यतत्त्वम्, आत्मग्राहवस्तुसर्वाऽभिसन्धिप्रवेशदृश्यतत्त्वं च म.भा.१५ख/३.२२.

nyan thos kyi sde snod

पा. श्रावकपिटकम्, पिटकभेदः — पिटकत्रयं सूत्रविनयाभिधर्माः । तदेव त्रयं हीनयानाग्रयानभेदेन द्वयं भवति, श्रावकपिटकं बोधिसत्त्वपिटकं च सू.अ.१६४क/५५.

nyan thos kyi spyod pa

पा. श्रावकचर्या — {nyan thos kyi spyod pa yang dag par bsgrub pa} श्रावकचर्यासमुदागमः द. भू.२६५ख/५८.

nyan thos kyi spyod pa yang dag par bsgrub pa

पा. श्रावकचर्यासमुदागमः — सोऽस्यां धर्ममेघायां बोधिसत्त्वभूमौ प्रतिष्ठितो बोधिसत्त्वो धर्मधातुसमुदागमं च यथाभूतं प्रजानाति… श्रावकचर्यासमुदागमं च यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२६५ख/५८.

nyan thos kyi sprul pa

पा. श्रावकनिर्माणम् — सोऽस्यां धर्ममेघायां बोधिसत्त्वभूमौ प्रतिष्ठितो बोधिसत्त्वो धर्मधातुसमुदागमं च यथाभूतं प्रजानाति…श्रावकनिर्माणं च… प्रत्येकबुद्धनिर्माणं च…ज्ञानाधिष्ठानं च प्रजानाति द.भू.२६५ख/५८.

nyan thos kyi byang chub

पा. श्रावकबोधिः — अथ ता अर्चिषः…भगवन्तमेव पृष्ठतः पृष्ठतः समनुगच्छन्ति । तद्यदि भगवानतीतं कर्म व्याकर्तुकामो भवति, भगवतः पृष्ठतोऽन्तर्धीयन्ते…श्रावकबोधिं व्याकर्तुकामो भवति, आस्येऽन्तर्धीयन्ते अ.श.४ख/३.

nyan thos kyi lus

पा. श्रावककायः — स सर्वकायविकल्पापगतः कायसमताप्राप्तः… स सत्त्वकायं च प्रजानाति… श्रावककायं च…आकाशकायं च प्रजानाति द.भू.२४४क/४५.

nyan thos kyi ye shes

पा. श्रावकज्ञानम् — इह स्वदेहे मनुष्यदेहे; यो बाह्ये चक्री प्रथमपटले उक्तः, स देहे वज्री…यो बाह्ये हनूमान्, स स्वदेहे श्रावकज्ञानम् वि.प्र.२४०ख/२.४८.

nyan thos kyi rigs

पा. श्रावकगोत्रम्, गोत्रभेदः — निर्वेधभागीयानि त्रिगोत्राणि श्रावकादिगोत्रभेदात् अभि.भा.१५ख/९१९.

nyan thos kyi rigs can

वि. श्रावकगोत्रः — {gang zag nyan thos kyi rigs can} श्रावकगोत्रः पुद्गलः श्रा.भू./१८९.

nyan thos kyi sa

श्रावकभूमिः — महोपायकौशल्येन अन्तरा द्वे निर्वाणभूमी सत्त्वानां विश्रामणार्थं देशयति संप्रकाशयति यदिदं श्रावकभूमिं प्रत्येकबुद्धभूमिं च स.पु.७२ख/१२१; म.व्यु.११४०; अ.प्र.५क/३.

nyan thos kyis 'dul ba

वि. श्रावकवैनेयिकः — श्रावकवैनेयिकानां सत्त्वानां श्रावककायवर्णरूपमादर्शयति द.भू.२४४क/४५.

nyan thos chen po

महाश्रावकः — एकस्मिन् समये भगवान् श्रावस्त्यां विहरति स्म जेतवनेऽनाथपिण्डदस्यारामे महता भिक्षुसङ्घेन सार्धमर्धत्रयोदशभिर्भिक्षुशतैरभिज्ञाताभिज्ञातैः स्थविरैर्महाश्रावकैः सर्वैरर्हद्भिः । तद्यथा स्थविरेण च शारिपुत्रेण… अनिरुद्धेन च सु.व्यू.१९५ख/२५४; महाश्रावकाणां बुद्धत्वे व्याकरणदेशना एकयानदेशना च सू.अ.१८६क/८१.

nyan thos chen mo

महाश्राविका— अनेकैश्च महाश्राविकासमवसरणनिर्वाणधातुसमनुप्रविष्टाभिः… तद्यथा यशोधरा यशोदा महाप्रजापती प्रजापती सुजाता म.मू.१००क/१०.

nyan thos mchog

अग्रश्रावकः— सर्वत्र चैषो अमु अग्रश्रावको बहुश्रुतश्चित्रकथी विशारदः…सद बुद्धकृत्येन च प्रत्युपस्थितः स.पु.७७ख/१३०.

nyan thos theg pa

= {nyan thos kyi theg pa/}

nyan thos dang rang sangs rgyas kyi chos mngon par 'du bya ba

पा. श्रावकप्रत्येकबुद्धधर्माभिसंस्कारः — सोऽस्यां साधुमत्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितः कुशलाकुशलाव्याकृतधर्माभिसंस्कारं च यथाभूतं प्रजानाति… श्रावकप्रत्येकबुद्धधर्माभिसंस्कारं च… असंस्कृतधर्माभिसंस्कारं च यथाभूतं प्रजानाति द.भू. २५१ख/४९.

nyan thos ma

श्राविका, श्रावकयानीया स्त्री श.को. ४७५; द्र. {nyan thos/} {nyan thos chen mo/}

nyan thos la yongs su rgyu ba

श्रावकसमुदाचारः — बोधिसत्त्वोऽचलायां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितः सर्वचित्तमनोविज्ञानसमुदाचारान्न समुदाचरति । सर्वबुद्धसमुदाचारमपि…श्रावकसमुदाचारमपि…स्रोतापन्नसमुदाचारमपि न समुदाचरति द.भू.२४०ख/४२.

nyan du rung

= {nyan du rung ba/}

nyan du rung ba

वि. श्रावणः — श्रवणेन ग्राह्यः श्रावणः न्या.टी.७०ख/१८२; द्र. {mnyan du rung ba/}

nyan 'dod

= {nyan par 'dod pa/}

nyan 'dod pa

= {nyan par 'dod pa/}

nyan rna

१. चारः, गूढपुरुषः — तमन्वेष्टुं प्रयत्नवान् । पदकाख्यं महामात्यः पश्चाच्चारं विसृष्टवान् अ.क.६६.३४; राज्ञा चारैर्विज्ञाय तत्क्रियाम् अ.क.९५.८; चरः म.व्यु.३८०६; हेरिः (ओकः) म.व्यु.३८०५ २. उपश्रवः — {nyan rna las gyur pa} उपश्रवगतम् वि.सू.४६ख/५८.

nyan rna ba

मूत्रकः* — मूत्रका ये परान् पैशुन्येनोपहत्य जीवन्ति अभि.स.भा.७९ख/६९; द्र. {nyan rna/}

nyan rna las gyur pa

उपश्रवगतम् — {nyan rna las gyur pa'i ltung byed} उपश्रवगते (प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू. ४६ख/५८; म.व्यु.८५०१.

nyan rna las gyur pa'i ltung byed

पा. उपश्रवगते(प्रायश्चित्तिकम्), प्रायश्चित्तिकभेदः वि.सू.४६ख/५८.

nyan pa

• क्रि. (वर्त.; {mnyan pa} भवि., भूत. च, {nyon} विधौ) शृणोति — येऽस्य भाषमाणस्य धर्म शृण्वन्ति बो.भू. ३८क/४४; श्रूयते — आचार्येण प्रकरणं किमर्थं कृतम्, श्रोतृभिश्च किमर्थं श्रूयत इति संशये न्या.टी.३७क/११; (?) श्रोष्यति — भगवच्छासने पात्रभूतमपात्रभूतं वा यावन्मुण्डं काषायखण्डप्रावृतं परिरक्षति श्रोष्यति पूजयिष्यति शि.स.५४क/५२; • सं. १. श्रवणम् — बोधिसत्त्वपिटकदेशना… तस्य च यद् योनिशः श्रवणम् बो.भू.१५६क/२०२; देवपुत्रशतसहस्राणि धर्मश्रवणायोपसंक्रमिष्यन्ति अ.सा.७५क/४२; संश्रवः — सा तया तत्र प्रवृत्ते धर्मसंश्रवे अ.क.७.३१ २. = {rna ba} श्रोत्रम् — {nyan pa'i blo} श्रोत्रधीः त.प.२२९क/९२८; {nyan pa'i shes pa} श्रोत्रज्ञानम् त.प. २२९क/९२८; {nyan pa'i rnam par shes pa} श्रोत्रविज्ञानम् प्र.अ.२४५-३/५३४ ३. श्रोत्रियः — भगवच्चरणाक्रान्ता भ्रातुर्दृष्ट्वा जटाः क्षितौ । श्रोत्रियत्वाभिमानेन मतिः कोपाकुलोऽभवत् अ.क.८९.११६; • वि. श्रोता — आचार्येण प्रकरणं किमर्थं कृतम्, श्रोतृभिश्च किमर्थं श्रूयत इति संशये न्या.टी.३७क/११; श्रावकः — {chos nyan pa} धर्मश्रावकः क.त.४१७२; श्रवणिका — {chos nyan pa dag} धर्मश्रवणिकाणाम् सु.प्र.३५ख/६८.

nyan pa nyid

श्रोत्रियत्वम् — भगवच्चरणाक्रान्ता भ्रातुर्दृष्ट्वा जटाः क्षितौ । श्रोत्रियत्वाभिमानेन मतिः कोपाकुलोऽभवत् अ.क.८९.११६.

nyan pa'i rgyud

श्रोतृसन्तानः — न परार्थानुमानत्वं वचसः श्रोत्रपेक्षया । श्रोतृसन्तानविज्ञानहेतुत्वज्ञापकत्वतः त.स.५४क/५२२; द्र. {nyan pa po'i rgyud/}

nyan par

श्रोतुम् — इच्छथ भिक्षवो नद्या गङ्गाया उत्पत्तिं श्रोतुम् वि.व.१५४क/१.४२.

nyan pa po

वि. श्रोता, श्रवणकर्ता — विवक्षाया विषयो योऽर्थः श्रोतृबुद्धौ प्रकाशते । प्रामाण्यन्तत्रैव शब्दस्य प्र.अ.६क/७; प्राश्निकः — यदि नाम प्रतिवादिनो प्रतीतिः प्राश्निकाः प्रत्येष्यन्ति । प्राश्निकैः प्रतिपन्नं तेन यदि न प्रतीयते प्र.अ.२१८-३/४७२.

nyan pa po'i skye bo

श्रोतृजनः — न श्रोतृजनप्रवृत्त्यर्थं प्रयोजनादिकथनम् त.प.१३७क/७.

nyan pa po'i rgyu

श्रोतृसन्तानः — {nyan pa po'i rgyud la 'jug pa'i shes pa} श्रोतृसन्तानवर्तिज्ञानम् त.प.३६ख/५२२; द्र. {nyan pa'i rgyud/}

nyan pa por gyur

= {nyan pa por gyur pa/}

nyan pa por gyur pa

वि. श्रोतृभूतः — सर्वतथागतश्रोतृभूतः वि.प्र.११९ख/१, पृ.१७; कर्णभूतः — सर्वसत्त्वभाषान्तरेण तथागतोक्तधर्माणां संग्राहकत्वात् सर्वतथागतकर्णभूतः वि.प्र.११९ख/१, पृ.१७.

nyan pa yin

क्रि. शृणोति — ‘शृण्वन्ति चक्षुषा सर्पाः’ इत्येषापि श्रुतिस्ततः । सम्भाव्यार्था विचित्रा हि सत्त्वानां कर्मशक्तयः त.स.१२३ख/१०७४; द्र. {nyan pa/} {nyan par byed pa/}

nyan pa'i rnam par shes pa

पा. = {rna ba'i rnam par shes pa} श्रोत्रविज्ञानम् — सम्बन्धश्च न प्रत्यक्षगोचरः । शब्दस्य श्रोत्रविज्ञाने प्रतिभासः प्र.अ.२४५-३/५३४.

nyan pa'i rnam shes

= {nyan pa'i rnam par shes pa/}

nyan pa'i blo

पा. = {rna ba'i blo} श्रोत्रधीः, श्रोत्रज्ञानम्-तथा हि, एकस्मिन्नपि शब्दे बहुभिः श्रूयमाणे श्रोत्रज्ञानान्तरप्रवृत्तेरस्याः श्रोत्रधियः प्रमाणान्तरसङ्गत्यपेक्षया सम्यक्त्वमवसीयते त.प.२२९क/९२८; द्र. {nyan pa'i shes pa/}

nyan pa'i shes pa

पा. = {rna ba'i shes pa} श्रोत्रज्ञानम् — यत् प्रमाणान्तरसङ्गतिनिरपेक्षं तत् स्वत एव प्रमाणम्, यथा श्रोत्रज्ञानं सकृज्जातं विनष्टविषयं च विज्ञानम् त.प.२२९क/९२८; द्र. {nyan pa'i blo/}

nyan par 'gyur

क्रि. श्रोष्यति — एतस्य भगवन्काल एतस्य सुगत समयो यद्भगवान्नद्या गङ्गाया उत्पत्तिं देशयेद् भिक्षवः श्रोष्यन्ति वि.व.१५४क/१.४२.

nyan par 'gyur ba

= {nyan par 'gyur/}

nyan par 'dod

= {nyan par 'dod pa/}

nyan par 'dod pa

= {nyan 'dod} ।। • क्रि. श्रोतुमिच्छति — {rgyal po} ({yi} )…{las kyi rgyu ba khyod nyan par 'dod dam} इच्छसि त्वं…राज्ञः कर्मप्लोतिं श्रोतुम् वि.व. १६६ख/१.५५; • सं. शुश्रूषा, श्रोतुमिच्छा — यदि रूपादिषु दिदृक्षाशुश्रूषादयस्तस्य परस्परतो भिन्नाः त.प.२१३क/१४३; शुश्रूषा यस्य यस्यार्थे यत्र यत्र यथा यथा । स सोऽर्थः ख्यात्यशब्दोऽपि तस्य तस्य तथा तथा अभि.अ.२.७; • वि. श्रोतुकामः — श्रोतुकामा इमे सर्वे जिनपुत्रा विशारदाः । विभज्यार्थगतिं सम्यग्भूमीनां समुदाहर द.भू.१७०ख/४; शुश्रूषमाणः म.व्यु.२४२४.

nyan par bya

कृ. श्रोतव्यम् — अत्र चोपायकौशलं शिक्षितुकामेन बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन इयमेव प्रज्ञापारमिता अभीक्ष्णं श्रोतव्या उद्ग्रहीतव्या… परिप्रश्नीकर्तव्या अ.सा.१३३ख/७६.

nyan par byed

= {nyan par byed pa/}

nyan par byed pa

• क्रि. शृणोति — ततः सत्यदर्शनस्यानुलोमं श्रुतमुद्गृह्णाति, अर्थं वा शृणोति अभि.स्फु.१६१क/८९१; आकर्णयति — {glu ni}…{nyan par byed} गीतमाकर्णयन्ति ना.ना.२६६क/२२; शुश्रूषते — तस्य मे श्रावकाः शुश्रूषन्ते, श्रोत्रमवदधति अभि.स्फु.२७०ख/१०९२; • वि. = {nyan pa po} प्राश्निकः — विद्यमानमपि न समर्थनं तथा प्राश्निकप्रपञ्चस्यापीति न कश्चित्सम्यग् वादी भवेत् प्र.अ.२१८-२/४७२.

nyan byed

१. = {rna ba} श्रुतिः, कर्णः — कर्णशब्दग्रहौ श्रोत्रं श्रुतिः स्त्री श्रवणं श्रवः अ.को.२.६.९४ २. = {nyan par byed pa/}

nyan rang

= {nyan thos dang rang sangs rgyas/}

nyam

= {stobs} बलम्, सामर्थ्यम् ? {nyam chung ba} दुर्बलः बो.भू.१०५ख/१३४; विक्रमः — {nyam chung ba} अवसन्नविक्रमः जा.मा.१५९/९२; स्थाम — किं सारथे पुरुष दुर्बल अल्पस्थामो उच्छुष्कमांसरुधिरत्वचस्नायुनद्धः…आलम्ब्य दण्ड व्रजते ल.वि.९५ख/१३६.

nyam nga

= {nyam nga ba/}

nyam nga ba

• वि., • सं. कृच्छ्रम् — {'brog dgon nyam nga ba} कृच्छ्रकान्तारः अ.क.३५.२६; महत्स्वपि हि कृच्छ्रेषु न रसं चक्षुरीक्षते । एवं कृच्छ्रमपि प्राप्य न क्लेशवशगो भवेत् बो.अ.७.६१; कष्टम् — कष्टां दशाम् अ.क.४५.१; श्लाक्ष्ण्यादनुच्छविकैरकष्टशब्दतया सू.अ.१८२क/७७; उत्कटम् — {nyam nga ba srin po'i gling du phyin} प्राप राक्षसद्वीपमुत्कटम् अ.क.४७.२९; विषमम् — {lta ba ngan pa'i dra ba nyam nga bar zhugs pa} कुदृष्टिविषमजालानुप्राप्ताः शि.स.१५८ख/१५१; {nyam nga'i gnas} विषमस्थानम् र.वि.४.२७; {nyam nga'i shul} पन्थानो विषमाः श.बु., का.११५; भ्रष्टः — नृपं त्यक्त्वागता ह्यन्धं त्यक्त्वान्धं चौरमाश्रिता । तवाहमुभयभ्रष्टः त्रिभ्रष्टायाः स्मितास्पदम् अ.क.१४.१४०; आपन्नः — आपन्न आपत्प्राप्तः अ.को.३.१.४०; दुर्गमः — आलोको भवति यतः समश्च मार्गो लोकोऽयं व्रजति ततो न दुर्गमेण जा.मा.१०७/६३; दुर्गः — अवश्यगम्ये परलोकदुर्गे हर्षावकाशोऽत्र सचेतसः कः जा.मा.४०२/२३४; सङ्कटम् — एष स पापकर्ता तस्माच्छस्त्रसङ्कटान्मुक्तः शि.स.४६क/४३; राजन्न चिन्तितः पापः खलेनेव स्वकर्मणा । प्रेरितस्त्वं पितृवधे पतितः पापसंकटे अ.क.४४.३७; सत्त्वान् च्युत्युपपत्तिसङ्कटस्थान् अभि.स्फु.३०४क/११६९; अनिष्टम् — क्षान्तिपारमितासहगतः सागरोपमः सर्वानिष्टोपरिपातैरक्षोभ्यत्वात् सू.अ. १४१क/१८; • सं. १. व्यसनम् — {nyam nga ba'i gnas dag las zlog par byed} व्यसनस्थानेभ्यश्च निवारयन्ति सू.अ.२४१ख/१५६; संबाधः म.व्यु.६४६८; व्यवदानम् — मैत्र्यादि शून्यता प्राप्तिर्बुद्धत्वस्य परिग्रहः । सर्वस्य व्यवदानस्य सर्वाधिव्याधिशातनम् अभि.अ.२.१४ २. = {'jigs pa} भीतिः, भयम्-दरस्त्रासोभीतिर्भीः साध्वसं भयम् अ.को.१.८.२१ ३. अपत्रपा — एवंविधां सोऽर्हत्त्वप्राप्तोऽप्यपत्रपामनुभवति अ.श.२५३क/२३२.

nyam nga ba chung

= {nyam nga ba chung ba/}

nyam nga ba chung ba

अल्पातङ्कता म.व्यु.६२८५; द्र. {nyam nga ba nyung ba/}

nyam nga ba nyung

= {nyam nga ba nyung ba/}

nyam nga ba nyung ba

अल्पातङ्कता — प्रसेनजित्कौशलः श्रावस्तीनिवासिनश्च पौरा भगवतः पादौ शिरसा वन्दित्वा अल्पाबाधतां पृच्छन्ति, अल्पातङ्कतां च… स्पर्शविहारतां च अ.श.१५६ख/१४५.

nyam nga ba med

= {nyam nga ba med pa/}

nyam nga ba med pa

वि. अकष्टः — ‘उद्देशान्निर्देशात्तथैव यानानुलोमनात् श्लाक्ष्ण्यात्’… श्लाक्ष्ण्यादनुच्छविकैरकष्टशब्दतया सू.अ.१८२क/७७.

nyam nga ba'i yid

दौर्मनस्यम् — स सुखस्य च प्रहाणाद्दुःखस्य च प्रहाणात्पूर्वमेव च सौमनस्यदौर्मनस्ययोरस्तंगमाददुःखासुखमुपेक्षास्मृतिपरिशुद्धं चतुर्थं ध्यानमुपसंपद्य विहरति द.भू.१९८ख/२०.

nyam nga bar gyur

= {nyam nga bar gyur pa/}

nyam nga bar gyur pa

वि. संकटप्राप्तः — {su ni nyam nga bar gyur} कः संकटप्राप्तः अ.श.१०क/९.

nyam nga bar byed

क्रि. दुःखायते — दुःखायत इति करुणायते सू.अ.२१५ख/१२१.

nyam nga bar byed pa

= {nyam nga bar byed/}

nyam chung

= {nyam chung ba/}

nyam chung ba

वि. अल्पस्थामः — किं सारथे पुरुष दुर्बल अल्पस्थामो उच्छुष्कमांसरुधिरत्वचस्नायुनद्धः…आलम्ब्य दण्ड व्रजते ल.वि.९५ख/१३६; अवसन्नविक्रमः — स्वदेहकृत्येऽप्यवसन्नविक्रमे सहायता का परिशङ्क्यते मयि जा.मा.१५९/९२; दुर्बलः — इह बोधिसत्त्वो दुर्बलानां सत्त्वानामन्तिकादपकारं क्षमते बो.भू.१०५ख/१३४; परिदुर्बलः — परिदुर्बलत्वादसंजातपक्षत्वाच्च बोधिसत्त्वस्तु नोत्पतितुं प्रयत्नं चकार जा.मा.१७९/१०३; कृशः — तस्माच्छुभं पुण्यं दुर्बलं सामर्थ्यविकलमेव, विद्युदुन्मेषप्रायत्वात् अतिकृशम् बो.प.१.६; क्षामः — तेजोधातुं प्रभावतो वर्धयन्ति, यस्य प्रभावादपां सङ्घातः क्षामक्षामो जायते अभि.भा.१९३.१/५७२; तनु — {nyam chung ba nyid} तानवम् अ.क.२०.९२; • सं. दुर्बलता — मृताद् वरं दुर्बलता प्र.अ.१४१ख/१५१; दौर्बल्यम् — {dge ba'i rtsa ba nyam chung ba} कुशलमूलदौर्बल्यम् सू.अ.१६२ख/५२; यद्रूपमाहारतो जिघत्सा दौर्बल्यं वा भवति श्रा.भू.३६ख/८९.

nyam chung ba nyid

तानवम्, तनुता — कपोलं पाणिपद्मेन संकल्पेन महीपतिम् ? नवं तानवमङ्गेन वहन्ती निमिमील सा अ.क.२०.९२.

nyam chung bar gyur

= {nyam chung bar gyur pa/}

nyam chung bar gyur pa

वि. दौर्बल्यपरीतः — त्वं जिघत्सादौर्बल्यपरीत आशयान्निर्गच्छसि । मुखेन प्रभूतमाहारं भुक्त्वा दुःखेनाशयं प्रविशसि वि.व.२०१ख/१.७५.

nyam nyes

व्यसनम्, आपत्-तत्सुहृद्वन्धुहीनस्य प्राप्तस्य व्यसनं महत् ? नाथ वानरयूथानां ममापि शरणं भव जा.मा.२८२/१६३; आपत् — मानुषोऽस्मि महाभाग प्रनष्टो विचरन् वने । फलार्थी पादपादस्मादिमामापदमागमम् जा.मा.२८२/१६३; विषमम् — {nyam nyes gyur pa} विषमस्थितः जा.मा.२४४/१४१.

nyam nyes gyur

= {nyam nyes gyur pa/}

nyam nyes gyur pa

वि. आपद्गतः — आपद्गतो बन्धुसुहृद्विहीनः कृताञ्जलिर्दीनमुदीक्षमाणः जा.मा.२८२/१६३; विषमस्थितः — राजा मम प्राणसमः सखा च सुखस्य दाता विषमस्थितश्च जा.मा.२४४/१४१.

nyam nyes pa

वि. आपन्नः, आपद्ग्रस्तः — अथ स राजा तं…उवाच, सत्यमरे रे पुरा त्वमनेनैवमापन्नोऽभ्युद्धृत इति जा.मा.३०८/१७९.

nyam nyes med

= {nyam nyes med pa/}

nyam nyes med pa

वि. अक्षुण्णम् — अक्षुण्णसर्वज्ञतापुरप्रापणतया(ताय) कल्याणमित्रप्रदीपां सर्वज्ञतां संपश्यन् ग.व्यू.३७६ख/८७.

nyam stobs

स्थाम, सामर्थ्यम् ? {nyam stobs chung ngu} अल्पस्थामः अ.श.२५५क/२३४; द्र. {nyams stobs/}

nyam stobs chung ngu

वि. अल्पस्थामः — ततः स्वयमेव निर्गतो वलिपलितचिताङ्गः परिजीर्णशरीरावयवः परिणतेन्द्रियः कृशोऽल्पस्थामः अ.श.२५५क/२३४.

nyam thag

= {nyam thag pa/}

nyam thag skad

क्रि.वि. आर्तस्वरम् — बुभुक्षया पिपासया क्लान्तो व्यसनपीडितः । आर्तस्वरं क्रन्दमानो दुःखां वेदति वेदनाम् अ.श.११८क/१०८; द्र. {nyam thag nga ro/}

nyam thag nga ro

= {nyam thag pa'i nga ro/}

nyam thag pa

• वि. आर्तः — {grang bas nyam thag dro thob shog} शीतार्ताः प्राप्नुवन्तूष्णम् बो.अ.१०.५; {'jigs pas nyam thag pa} भयार्तः श्रा.भू./४५; {bu lon gyis nyam thag pa} ऋणार्तः श्रा.भू.८क/१८; आपन्नः — {khyod ni nyam thag rnams la brtse} आपन्नेष्वनुकम्पा ते श.बु., का.१०४; भीतः — विरौम्यार्तरवं भीतः स मां रक्षतु पापिनम् बो.अ.२.५१; वराकः, भवचारकबन्धनो वराकः सुगतानां सुत उच्यते क्षणेन बो.अ.१.९; {nyam thag pa ni nyon mongs pa} वराकस्तपस्वी बो.प.१.९; निराक्रन्दः — {'gro ba 'di ni nyam thag pa} निराक्रन्दमिदं जगत् श.बु., का.१०; • सं. पीडा — ते तापसाः परस्परमीदृशमनाचारमसंभावयन्तः तत्पीडया च समुपजातसंवेगाः जा.मा.२०१/११६; आयासः — अस्थान एवायमायासः क्रियते त.स.६२क/५९१.

nyam thag pa'i skad

क्रि.वि. आर्तस्वरम् — आर्तस्वरं क्रन्दमानानां विक्रोशतां वा बो.भू.४१ख/४८; द्र. {nyam thag pa'i nga ro/} {nyam thag pa'i sgra/} {nyam thag pa'i skad 'byin} आर्तस्वरं क्रन्दति — सा मर्मवेदनाभ्याहता आर्तस्वरं क्रन्दति दुःखां तीव्रां खरां कटुकाममनापां वेदनां वेदयन्ती अ.श.१२८ख/११८.

nyam thag pa'i skad 'byin cing ngu ba

आर्तस्वरा क्रन्दति — तस्य भार्या प्रसवकाले दुःखवेदनाभिभूता आर्तस्वरा क्रन्दति अ.श.२३६क/२१७.

nyam thag pa'i nga ro

= {nyam thag nga ro} क्रि.वि. आर्तरवम्— आर्तरवमिति क्रियाविशेषणम् । दुःखदीनकातरस्वरम् बो.प.२.५१; आर्तस्वरम् — {nyam thag pa'i nga ros 'byin pa} आर्तस्वरं क्रन्दन्ति म.व्यु.४९५१; द्र. {nyam thag pa'i skad/} {nyam thag pa'i sgra/}

nyam thag pa'i sgra

क्रि.वि. आर्तस्वरम् — सुचिरात् संज्ञामुपलभ्योत्थायोच्चेयबाहू आर्तस्वरं मुमुचतुः सु.प्र.५६क/१११; द्र. {nyam thag pa'i skad/} {nyam thag pa'i nga ro/}

nyam thag par gyur

= {nyam thag par gyur pa/}

nyam thag par gyur pa

भू.का.कृ. पीडितम् — क्षुत्तर्षश्रमपीडिताः… कान्तारमपथ्यादनाः कथं व्यतियास्यन्ति जा.मा.३६०/२११; द्र. {nyam smad/}

nyam smad

वि. विह्वलः — {bkres skom ngal bas nyam smad} क्षुत्तर्षश्रमविह्वलाः जा.मा.३५८/२०९; परिकर्षितः — {bkres skom pas nyam smad} क्षुत्तर्षपरिकर्षिता सु.प्र. ५४ख/१०८; द्र. {nyam thag par gyur pa/}

nyam rtsal

बलम् — {nyam rtsal chung ba} दौर्बल्यम् अ.क.३३.४; द्र. {nyams rtsal/}

nyam rtsal chung

= {nyam rtsal chung ba/}

nyam rtsal chung ba

दौर्बल्यम् — {lus ni nyam rtsal chung ba'i rgyu} देहदौर्बल्यकारणम् अ.क.३३.४.

nyam yod pa

बलम् — {ba la}~ {M/} {nyam yod pa/} {nyams yod pa} म.व्यु.७५८०.

nyam rangs

वि. अयन्त्रितम् — {nyam rangs su bzhag} अयन्त्रितां धारयति अ.श.९क/८; द्र. {nyams rangs/}

nyam rangs su bzhag

अयन्त्रितां धारयति — आपन्नसत्त्वां चैनां विदित्वोपरिप्रासादतलगतामयन्त्रितां धारयति । शीते शीतोपकरणैः… अनवतरन्तीमधरिंमां भूमिम् अ.श.९क/८.

nyams

१. रसः — महोत्सवोत्साहरसाकुलेन संपूज्यमानः प्रणयेन राज्ञा अ.क.६५.७२; {nyams ldan} रसवत् का.आ.२.५; {nyams ldan} सरसः अ.क.५३.६ २. पा. रसः, शृङ्गाररसः — {snyan pa grong pa nyid min skyes/} {brjod bya yi ni nyams dag bstan/} {'dir ni nyams brgyad dbang byas te/} {tshig rnams nyams dang ldan par bshad} वाच्यस्याग्राम्यता योनिर्माधुर्ये दर्शितो रसः । इह त्वष्टरसायत्ता रसवत्ता स्मृता गिराम् का.आ.२.२८९ ३. = {stobs} बलम्, सामर्थ्यम् ? {nyams chung} दुर्बलः बो.अ. ६.१२९ ४. = {nyams pa/}

nyams dka'

= {nyams par dka' ba} वि. दूणाशः (दुःखेन नाश्यतेऽसौ) मि.को.८५ख; ‘दुःखेन नष्टः’ इति सिद्धान्तकौमुदी रा.को.२.७३५.

nyams dka' ba

= {nyams dka'/}

nyams gyur

= {nyams par gyur pa/}

nyams gyur pa

= {nyams par gyur pa/}

nyams dga'

• सं. १. = {bde ba} आनन्दथुः, सुखम्-मुत् प्रीतिः प्रमदो हर्षः प्रमोदामोदसंमोदाः । स्यादानन्दथुरानन्दः शर्मसातसुखानि च अ.को.१.४.२५ २. रसः — उवाच तं तीव्रकरार्कतापः कोऽयं सखे गीतरसाभियोगः अ.क.२२.८४; • वि. रम्यम् — {grong khyer nyams dgar} पुरे रम्ये हे.त.२३ख/७८; {yangs pa'i rdo leb khang bzang nyams dga' bar} रम्येषु हर्म्यविपुलेषु शिलातलेषु बो.अ.८.८६; रमणीयम् — इयं मिथिला नगरी अतीव रमणीया ल.वि.१४ख/१६; रमणीये… उद्यानवनप्रदेशे जा.मा.२५७/१४९; रामणीयकम् — वनरामणीयकनिबद्धहृदयैः जा.मा.३५६/२०९; कान्तम् — प्राप्तो जनान्तमसि कान्त वनान्तमेतत्कान्तारदुर्गभयमुत्सृज गच्छ साधु जा.मा.२८७/१६७; अभिलषणीयम् — प्रहसितकमलकुवलयालंकृताभिलषणीयजलाशयानि जा.मा.२२१/१२९; श्रीमत् — श्रीमति नानातरुगहनोपशोभिते… वनोद्देशे जा.मा.२२१/१२९.

nyams dga' dpal

लक्ष्मीः, शोभा — दृष्ट्वैव लक्ष्मीं सरसस्तु तस्य तेषां प्रहर्षाकुलविस्मयानाम् । चित्रप्रकारा रुचिसंनिवेशास्तत्संश्रये तुल्यगुणा बभूवुः जा.मा.२३९/१३८.

nyams dga' ba

= {nyams dga'/}

nyams 'gyur

= {nyams par 'gyur ba/}

nyams 'gyur ba

= {nyams par 'gyur ba/}

nyams can

= {mtshan ma can} अङ्कः — कलङ्कोऽङ्कापवादयोः अ.को.३.३.४.

nyams bcas

सच्छिद्रत्वम् — भोगसक्तिः सच्छिद्रत्वं मानश्चैव सुखल्लिका । आस्वादनं विकल्पश्च धीराणां हानिहेतवः सू.अ.२४३क/१५८.

nyams cha mthun

= {nyams pa'i cha dang mthun pa/}

nyams cha mthun pa

= {nyams pa'i cha dang mthun pa/}

nyams chung

वि. दुर्बलः — {de bzhin gnod byed nyams chung ba/} {'ga' yang khyad du bsad mi bya} तथा न दुर्बलं कंचिदपराधं विमानयेत् बो.अ.६.१२९; परिदुर्बलः — परिदुर्बलोऽप्यकार्यातिरागान्महतीं शिलामुद्यम्य तस्य महाकपेः शिरसि मुमोच जा.मा.२८५/१६५; क्षामः — {dka' thub spyod pas lus nyams chung} तपःक्षामशरीरः जा.मा.२६७/१५४; द्र. {nyam chung ba/}

nyams chung ba

= {nyams chung /}

nyams nyes

व्यसनम्, विपत् ? स्वजनेऽपि निराक्रन्दमुत्सवेऽपि हतानन्दम्… व्यसनमिव सदैव शोचनं धनविकलत्वमतीव दारुणम् जा.मा.१३८/८०.

nyams rtas pa

आप्यायनम्, तर्पणम्-घृतहोमेन सर्वेषां शान्तिराप्यायनं कृतं भवति म.मू.२०५क/२२४.

nyams stobs

बलम्, सामर्थ्यम्-तुल्येऽपि मानुष्ये कश्चित् सकलेन्द्रियाङ्गप्रत्यङ्गो भवति वर्णाकृतिप्रमाणबलसम्पदा विभ्राजमानः, कश्चिदेषां केनचित् विकलः अभि.भा.२१६-३/७२१; द्र. {nyam stobs/}

nyams dang ldan

= {nyams ldan/}

nyams dang ldan pa

= {nyams ldan/}

nyams drod

मदः — {dar ba'i nyams drod kyis myos pa} यौवनमदमत्तः ग.व्यू.१५९ख/२४३.

nyams bde

= {nyams bde ba/}

nyams bde ba

= {nyams su bde ba} ।। • वि. कल्याणम् — {sems nyams bde bas} कल्याणचित्तेन बो.भू.१२६क/१६२; पेशलम् — अमृतमधुरोदारा दृष्टिः द्युतिः शशिपेशला अ.क.२१.४३; कल्यम्, द्र. {nyams bde ba dang ldan pa}; ।। • सं. कल्यता, आरोग्यम्-या क्लेशज्ञेयावरणप्रहाणविशुद्ध्यनुकूला कायचित्तकर्मण्यता कल्यता बो.भू.४७क/५५.

nyams bde ba dang ldan

= {nyams bde ba dang ldan pa/}

nyams bde ba dang ldan pa

वि. कल्यम् — विगतनिवरणस्य कल्यचित्तस्य सामुत्कर्षिकी चतुरार्यसत्यप्रतिसंयुक्ता धर्मदेशना बो.भू.११६ख/१५०.

nyams ldan

वि. १. रसवत् — {dga' dang nyams ldan gzi brjid can/} {rnam grangs brjod} प्रेयो रसवदूर्ज्जस्वि पर्यायोक्तम् का.आ.२.५; का.आ.२.२७२; सरसः — {snyan ngag mkhan nyams ldan mchog gis rtag bskor} सरसैः वृतः कविवरैः सदा अ.क.५३.६ २. = {nyams pa dang ldan pa/}

nyams ldan pa

= {nyams ldan/}

nyams pa

= {nyams} ।। • क्रि. (अवि.) सीदति — त्वद् आननेन्दुद्युतिविप्रयुक्ता सीदत्यलं सा हि कुमुद्वतीव अ.क.६५.५; हीयति — लोकस्य मन्त्रेषु रमन्ति बाला हीयन्ति चेहाग्रकथासु बालाः शि.स.६४क/६२; हीयते — भगवान्… लोकं प्रत्यवेक्षते को हीयते को वर्धते इत्येवमादि सू.अ.२५९क/१७९; परिहीयते — ततो ज्ञानोत्पादनशक्तेः परिहीयते वेदः त.प.१६६ख/७८९; अवहीयते — ज्ञाताऽज्ञाता च भिन्ना चेन्नित्यत्वमवहीयते त.स.९६ख/८६०; क्षीयते — {rma bya rnams kyi sgra dag ni/} {yid 'ong nyid dang bral bas nyams} क्षीयते च मयूराणां रुतमुत्क्रान्तसौष्ठवम् का.आ.२.३३१; प्रतिहन्यते — तत्सामर्थ्य प्रतिहन्यते त.प.३६ख/५२२; हाप्यते — अमात्यैः राजा विज्ञप्तः । देव किमर्थं स्वबलं हाप्यते परबलं वर्ध्यते वि.व.२१०क/१.८४; • सं. १. = {'jig pa'am rgud pa} नाशः — {nor nyams pa} अर्थनाशः वि.प्र.१११ख/१, पृ.८; {stobs nyams pa} बलनाशः बो.अ.७.६६; प्रणाशः — अधिमुक्तेर्विचाराच्च यथावत्परतः श्रवात् ? निर्जल्पादपि च ज्ञानादप्रणाशो हि धीमताम् सू.अ.२२४क/१३३; क्षयः — {lus nyams pa} शरीरक्षयः अ.क.७९.७; प्र.अ.२१८-३/४७२; परिक्षयः — {grags pa nyams pas} यशःपरिक्षयात् जा.मा.३०८/१७९; संक्षयः — {chos nyams pas} धर्मसंक्षयात् जा.मा.३०८/१७९; भ्रंशः — {nor nyams} वित्तभ्रंशः अ.क.५०.४६; {spyod tshul nyams pa} वृत्तभ्रंशः अ.क.५०.४६; {de kho na nyid las nyams pa'i phyir ro} तत्त्वभ्रंशात् त.प.२२६क/९२१; विपत्तिः — {'tsho ba nyams pa} आजीवविपत्तिः वि.सू.८८ख/१०६; {tshul khrims nyams pa} शीलविपत्तिः श्रा.भू.२१ख/५१; {cho ga nyams pa} आचारविपत्तिः श्रा.भू.१९/४५; ग्लानिः — {yon tan nyams pa} गुणग्लानिः अ.क.७.३६; ज्यानिः — आसंसारं सुखज्यानिर्मा भूत्तेषां कदाचन बो.अ. १०.३; ध्वंसः — ध्वंसोऽत्रानुवृत्तत्वस्य वि.सू.२२क/२७; ध्वस्तिः — न दूरत्वे स्वामिनो ध्वस्तिः वि.सू. २६क/३२; विप्लवः — {bde ba nyams pa} सुखविप्लवः जा.मा.१५४/८९; व्ययः — क्षणयौवनरम्याणि प्रेमाणि प्रणयव्ययैः । न सत्यानि न नित्यानि न सुखानि शरीरिणाम् अ.क.१०.१२५; हानिः — हानिवृद्धी न युज्येते निरालापस्य वस्तुनः अभि.अ.४.५६; पराभवः — वरं परिभवस्तस्मान्न गुणानां पराभवः जा.मा.४१४/२४३; हानम् — विशेषे वा सामान्यस्य स्वभावभेदात् स्वरूपहानम् प्र.वृ.१७५-१/२६; {nyams pa'i cha dang mthun pa} हानभागीयम् अभि.भा.७३ख/११५६; वैशसम् — समुदायात् परस्त्वेको नैव केनचिदीक्ष्यते । अनादिवासनादार्ढ्यात् परस्याग्रहवैशसम् प्र.अ.१९क/२२; विनाशनम् — उपायोऽयं… राजपुत्रविनाशने अ.क.६४.१६७; तिरोभवनम् — तथा संस्त्याने स्थितिप्रसवयोरभावात् कथं तिरोभावः, विनाशः, तिरोभवनमित्यादिभिः शब्दैर्व्यपदिश्यते त.प. ३५३ख/४२६; उन्मूलनम् — कुशलमूलोन्मूलनायैव किल्बिषाकुलिता मतिः अ.क.४.१०८; च्युतिः — {rgyal srid las nyams pa} राज्याच्च्युतिः वि.व.१३५क/१.२४; प्रच्युतिः — प्रमादपदमिति कुशलप्रच्युतिकारणमित्यर्थः अभि.स्फु.१५५क/८८० २. = {gnod pa} उपहतिः — इन्द्रियभावे सति भावादिन्द्रियविकारे चोपघातलक्षणे विकारस्योपहतिलक्षणस्योपलम्भात् त.प.१७क/४८०; उपाहतिः — अर्थक्रियाऽप्रसिद्धेश्चेदसत्यत्वादुपाहतिः । समानमेतत् सामान्ये तद्ग्राहिण्यप्युपाहतिः प्र.अ.१७२ख/१८७; क्षतिः — तस्य च दूषणे सति नेष्टक्षतिः काचित् त.प.१९६क/८५७; इति व्यवहारस्य परिसमाप्तेर्दृष्टस्य न काचित् क्षतिः प्र.अ.९क/११; हानिः — विशेषे वा कथंचिदेकत्वहानिः प्र.वृ.१८७-५/५८ ३. खण्डः, ओडम् — {gso sbyong nyams pa} खण्डपोषधः अ.क.३५.४३; {rab tu byung ba kun/} {tshul khrims nyams pa med gyur cig} भवन्तु अखण्डशीलाश्च सर्वे प्रव्रजिताः बो.अ.१०.४४; खण्डनम् — न हि स्वभावमखण्डयन्ननुत्पादयन् वा विरोधी सहकारी वा युक्तः, अतिप्रसङ्गात् ? खण्डनोत्पादनाभ्युपगमे नित्यत्वहानिप्रसङ्गः त.प.१८९क/८४१; खण्डना — अदत्वा प्रियमर्थिभ्यो ब्रजामि यदि निस्त्रपः । कथं करोमि दानस्य तां स्वयं व्रतखण्डनाम् अ.क.४१.१२ ४. = {brjed pa} मोषः — {dran pa nyams pa} स्मृतिमोषः बो.अ.५.२७; सम्प्रमोषः — {dran pa nyams pa} स्मृतिसम्प्रमोषः प्र.अ.१८१ख/१९६; {nyams par mi 'gyur ba'i chos nyid} असंप्रमोषधर्मता द.भू.२१४क/२८; लोपः — {dran pa nyams pa} लुप्तस्मृतिः अ.क.४०.७५; विलोपः, द्र. {'du shes nyams par gyur pa} विलुप्तसंज्ञा जा.मा.१४५/८५ ५. = {nongs pa} छिद्रम् — छिद्रदोषान्न नियमो न वा चित्तं प्रवर्तते । प्रवृत्तिद्वयग्राहेण अद्वया तथता भवेत् ल.अ. १८३ख/१५१; भोगसक्तिः सच्छिद्रत्वं मानश्चैव सुखल्लिका । आस्वादनं विकल्पश्च धीराणां हानिहेतवः सू.अ.२४३क/१५८; अपराधः — {nyams pa'i mda' can} अपराधपृषत्कः मि.को.४५क; विलेखः — क्लेशैर्हन्त्यात्मानं सत्त्वानुपहन्ति शीलमुपहन्ति । सविलेखलाभहीनो रक्षाहीनः…अयशस्वी परत्र संजायतेऽक्षणेषु सू.अ.२१४ख/११९ ६. = {zil gyis gnon pa} अभिभवः — न च प्रत्यक्षस्यानभिभवे रूपानुपलक्षणम्, येन तत्साधनाय लिङ्गमुच्यते वा.न्या.१४९-५/३७; न च प्रत्यक्षस्यार्थस्य रूपानुपलक्षणं युक्तम् ? द्रव्यान्तरेणानभिभवे सति । अभिभवे तु युक्तमेव, यथा खण्डादिरसस्य वा.टी.१४९-५-४/३७ ७. भ्रेषः — भ्रेषो भ्रंशो यथोचितात् अ.को.२.८.२३; यथोचितधर्मभ्रंशनाम अ.वि.२.८.२३ ८. अभावः — {ma la ya yi chu rgyun la/} {reg cing tsan+dan nags bskyod nas/} {rlung 'di 'gron po rnams dag ni/} {nyams par bya phyir nye bar gnas} चन्दनारण्यमाधूय स्पृष्ट्वा मलयनिर्ज्झरान् । पथिकानामभावाय पवनोयमुपस्थितः का.आ.२.२३५; {de ltar byung ba'i rlung gis ni/} {'bral ba'i rims las byung gyur pa/} {skye bo yid 'ong la sred pa/} {nyams pa sgrub pa byed par nus} अभावसाधनायालमेवम्भूतो हि मारुतः । विरहज्वरसंभूतमनोज्ञारोचके जने का.आ.२.२३६; व्यतिक्रमः — {bslab pa'i gzhi nyams pa} शिक्षापदानां व्यतिक्रमः बो.भू.७४क/९५ ९. भङ्खः — {bsam pa nyams pa} आशाभङ्गः बो.अ.८.१७६ १०. म्लानिः, कान्तिक्षयः — {mthu yi dpal/} {'phreng ba bzhin du nyams par gyur} प्रभावश्रीर्मालेव म्लानतां ययौ अ.क.४. १०६; {me tog nyams pa} म्लानपुष्पम् अ.क.८०.३० ११. हापनम् — अकृतत्वं हापने वि.सू.८२ख/१००; हापना — {nyams na 'og mas so} अन्तरोहापनायाम् वि.सू.७७ख/९४ १२. • ना. आपन्नकः — भ्रष्टालायाम् ऋषिर्विनीतः आपन्नकश्च यक्षः सपरिवारः वि.व.१२०क/१.९ १३. = {nyams pa nyid} विनाशिता — रागादियोग एव सर्वज्ञताविनाशिताऽतुलशक्तियोगश्च प्र.अ.३०क/३४; क्षैण्यम् — तद्वक्त्राब्जजितः प्रसह्य भजते क्षैण्यं क्षपावल्लभः अ.क.४८.२४; वैकल्यम् — {mig sogs rnams nyams pa ni} नेत्रादीनां हि वैकल्ये त.स.१२०ख/१०४२; वैगुण्यम् — {las nyams pa} कर्मवैगुण्यम् प्र.अ.९-१/१६; म्लानता — {mthu yi dpal/} {'phreng ba bzhin du nyams par gyur} प्रभावश्रीर्मालेव म्लानतां ययौ अ.क.४.१०६; उपहतत्वम् — {nyams pa med pa} अनुपहतत्वम् त.प.२५ख/४९७; विकोपितत्वम् — {nyams pa ni gnyis te nang dang phyi rol lo} द्वयं विकोपितत्वमन्तः बहिश्च वि.सू.१३क/१५; • भू.का.कृ. नष्टम् — {tshul khrims nyams pa} नष्टशीलः अ.क.३१.३६; {brtag pa nyams pa} नष्टसङ्कल्पः अ.क.२५.६३; {grags pa nyams pa} नष्टकीर्तिः अ.क.६१.७; {drus ma'i be'u nyams pa}…{'tshol du 'ongs} धेनुवत्सान् नष्टानन्वेष्टुमाययौ अ.क.१०५.४; विनष्टम् — {re ba nyams pa} विनष्टाशः अ.क.६७.४१; हतम् — {char med kyis nyams pa'i dus su} अनावृष्टिहते काले अ. क.३५.५९; उपहतम् — {dbang po nyams pa} उपहतेन्द्रियः प्र.वा.२.४०४; {blo nyams pa} उपहतमतिः जा.मा.३३७/१९६; {rab rib kyis nyams pa} तिमिरोपहतम् प्र.अ.२९-२/६५; बीजजातीयमेवोपहतं यद् भवति अभि.स्फु.२८५क/११२८; निहतम् — निहतमेषां श्रामण्यम्, ध्वस्तमेषां ब्राह्मण्यम् ल.अ.१५४क/१०१; व्याहृतम् — अनन्वयो हि भेदानां व्याहतो हेतुसाध्ययोः प्र.वृ.१८९-१/६२; सहतम्— {nyams pa'i gnas skabs bzhin} संहतावस्थावत् त.प.२०९क/८८८; ध्वस्तम् — निरंशोऽहं भविष्यामि ध्वस्तः सर्वजनोज्झितः अ.क.८५.२९; पाराजयिकाध्याचरणस्य भिक्षोर्ध्वस्तस्याप्यनङ्गमत्र पक्षतः स्वत्वं मृषावादेन कस्यचिद् विज्ञप्तौ वि.सू.२१ख/२६; विध्वस्तम् — {de'i pha rol gnon pas nyams pa} तत्पराक्रमविध्वस्तः अ.क.४.९८; परिध्वस्तम् — भ्रमतीव चेदं परिध्वस्तलक्ष्मीकं वनम् जा.मा.११४/६७; दीर्णम् — {lus nyams pa} दीर्णतनुः अ.क.१०८.१६४; विपन्नम् — {tshul khrims nyams pa} शीलविपन्नः का.व्यू.२३५ख/२९८; भग्नम् — {re ba nyams pa} भग्नमनोरथः अ.क.५.४३; {spro ba nyams pa} भग्नोत्साहः अ.क.४६.२३; भ्रष्टम् — {khyu nyams ri dwags mo bzhin du} यूथभ्रष्टेव हरिणी अ.क.६४.२५३; {ngang tshul nyams pa'i bud med bzhin} शीलभ्रष्टेव वनिता अ.क.२४.५८; परिभ्रष्टम् — निर्वाणपुरगाम्यविपरीतमार्गगमनपरिभ्रष्टेषु प्र.प./१९१; प्रभ्रष्टम् — सत्यपि त्रैरूप्ये प्रभ्रष्टसम्बन्धस्मृतिसंस्कारस्य… प्रतिपत्तुर्नोपजायतेऽनुमानम् त.प.२५७ख/९८६; उत्सन्नम् — यदैकापि स्त्री दाराः… इति व्यवहारः, तत्र किं बाहुल्यं येनैवं भवति ? शक्तिभेद इति चेत् ? सर्वत्रोत्सन्नमिदानीमेकवचनम्, एकशक्तेरभावात् प्र.वृ.१७३-३/२३; स्कन्नम् — स्रस्तं ध्वस्तं भ्रष्टं स्कन्नं पन्नं च्युतं गलितम् अ.को.३.१.१०२; उच्छिन्नम् — भेदाभेदव्यवस्थैवमुच्छिन्ना सर्ववस्तुषु प्र.वा.२.२७७; खण्डितम् — सत्यं ब्रूहि तनुत्यागे चित्तं यदि न खण्डितम् अ.क.५५.५१; कुण्ठितम् — {brtan pa'i spyod tshul nyams pa} कुण्ठितधैर्यवृत्तिः अ.क.२२.१०; ग्रस्तम् — {dga' ba nyams pa} ग्रस्तरतिः अ.क.६५.१०; हीनम् — शीलं विपक्षहीनं ज्ञानेन गतं च निर्विकल्पेन सू.अ.१९७ख/९९; विहीनम् म.व्यु.२५८०; विचलितम् — {brtan pa ni nyams} विचलितधृतिः जा.मा.१५०/८७; गलितम् — {lang tsho yi ni rims dag nyams pa} गलितो यौवनज्वरः का.आ.२. २४५; गतम् — {gzi byin nyams pa} गतद्युतिः अ.क.३१. २१; हारितम् — {brtan nyams} हारितधृतिः अ.क.९२. २४; च्युतम् — {chos las nyams pa} च्युतश्च धर्मात् जा.मा.२१५/१२५; मुषितम् — {dran pa nyams pa} मुषिता स्मृतिः र.वि.३.११; लुप्तम् — {dran pa nyams pa} लुप्तस्मृतिः अ.क.४०.७५; क्षुण्णम् — {nyams pa med pa} अक्षुण्णम् अ.क.६७.२५; क्षतम् — {dran pa nyams pa} क्षतस्मृतिः प्र.अ.१३ख/१६; शीलभक्तिषु क्षतेषु जा.मा.३६६/२१४; परिक्षतम् — {nyams pa med pa} अपरिक्षतम् अ.क.५५.४८; म्लानम् — {me tog nyams pa} म्लानपुष्पम् अ.क.८०.३०; • वि. विनाशी — राजन् किं क्रियते रत्नैर्यत्नरक्षैर्विनाशिभिः अ.क.१०७.२४; कदर्थितम् — {nor nyams pa} कदर्थितार्था अ.क.५९.७८; विकोपितम् — विकोपितेषु स्थूलम् वि.सू.१२ख/१४; कुण्ठम् — {bcos thabs thams cad nyams pa} कुण्ठसर्वप्रतीकारः अ.क.४२.८; विकलम् — {nyams par byas pa} विकलीकृतम् अभि.स्फु.१४६ख/८६५; न्यूनम्— {nyams pa med pa} अन्यूनम् बो.भू. १०९क/१४०; मलिनम्— मलीमसं तु मलिनं कच्चरं मलदूषितम् अ.को.३.१.५३; • अव्य. अप — {don nyams} अपार्थः का.आ.३.१२५; {rim pa nyams} अपक्रमः का.आ.३.१२५.

nyams pa nyid

विकोपितता — प्रदेशस्यास्यादष्टत्वं दष्टता शून्यत्वं क्लिन्नता शटित्वं खादितता प्राणकैः इति विकोपितता वि.सू.१३क/१४.

nyams par

हातुम् — स्थातुं भव्यः, न हातुं नापि वर्धयितुं विनाभियोगेन अभि.भा./९९१.

nyams pa dang bcas pa

= {nyams bcas/}

nyams pa dang brten pa

= {nyams pa'i cha dang mthun pa} हानभाक्, हानभागीयम्-हानभागीयं हानभाक् अभि.भा.७४क/११५७.

nyams pa dang ldan

= {nyams pa dang ldan pa/}

nyams pa dang ldan pa

वि. प्रच्युतिमत् — ततः स्वप्रच्युतिवत् प्रच्युतिमन्तोऽपि व्यवच्छिन्ना इति ये परस्परपरिहारस्थितरूपाः सर्वे तेऽनेन निषिद्धैकत्वा इति न्या.टी.७८क/२०७.

nyams pa rnam par spangs pa

वि. उपघातविवर्जितम् — भुजौ पीनायतौ समौ कर्णावुपघातविवर्जितौ अभि.अ.८.३०.

nyams pa ma yin pa

= {nyams pa min pa/}

nyams pa min

= {nyams pa min pa/}

nyams pa min pa

वि. अहतम् — ये त्वविच्छिन्नमूलत्वाद् धर्मज्ञत्वेऽहते सति । सर्वज्ञान् पुरुषानाहुर्धीमत्ता तैः प्रकाशिता त.स.१२१क/१०४६.

nyams pa med

= {nyams pa med pa/}

nyams pa med pa

= {nyams med} ।। • वि. अक्षुण्णम् — ददर्श संघं भिक्षूणामक्षुण्णशमलक्षणम् अ.क.६७.२५; अक्षतम् — सन्मार्गेण शनैर्व्रजन्निपतितः प्राप्तोऽतिभङ्गं तनोर्यः श्वभ्रेषु परिभ्रमोत्पथगतेर्धावन् विशत्यक्षतः अ.क.१०१.२४; {nyams med lus} अक्षतदेहः अ.क.३८.१७; अपरिक्षतम् — तस्मिन् क्षणे क्षितिपतेरपरिक्षतेन धैर्येण अ.क.५५.४८; अनुपरहतम् — अथानुपहतस्येन्द्रियस्य विषयस्य चाव्यवहितस्य कथं न विज्ञानजनकत्वम् प्र.अ.७८क/८५; अभ्रष्टम् — अमूढोऽभ्रष्टो दर्शनाहितः स्मृतिजननरूपः संस्कारो यस्मिन् घटादौ स तथोक्तः न्या.टी.५४क/१२१; अखण्डम् — {rab tu byung ba kun/} {tshul khrims nyams pa med gyur cig} भवन्त्वखण्डशीलाश्च सर्वे प्रव्रजिताः बो.अ.१०.४४; अखण्डितम् — {nyams pa med pa'i grags pa} अखण्डितयशः अ.क.४१.३; अखण्डितमिदं चित्तं यदि सत्येन तेन मे अ.क.५५.५३; अच्युतम् — {nyams med yin yang chos gcod min}…{bde byed yin yang lag 'gro med} अच्युतोऽप्यवृषोच्छेदी…शंकरोऽप्यभुजंगवान् का.आ.२.३१९; अम्लानम् — {grags pa'i me tog nyams med} अम्लानकीर्तिकुसुमः अ.क.२६.११; • पा. अन्यूनम्, सत्पुरुषवीर्यभेदः — सत्पुरुषवीर्यम् । तत्पञ्चविधं द्रष्टव्यम् । अनिराकृतम्…अन्यूनं यथोपात्ततुल्याधिकवीर्यानुबृंहणतया… अलीनम्…अविपरीतम्…उत्तप्तप्रयोगञ्च बो.भू. १०९क/१४०; • सं. १. अनभिभवः — न च प्रत्यक्षस्यानभिभवे रूपानुपलक्षणम्, येन तत्साधनाय लिङ्गमुच्यते वा.न्या.१४९-५/३७; अच्युतिः — समाधानाच्युतौ कृत्यसिद्धौ च नियतिपातो नित्यं समाध्यपरिहाणितः सत्त्वकृत्यसाधनतश्च सू.अ.२४४क/१६० २. अनुपहतत्वम् — विद्यमानरूपग्रहणसाधकतमशक्तिकं चक्षुः, अनुपहतत्वे सति रूपदिदृक्षायां प्रेक्षापूर्वकारिणा करणत्वेन व्यापार्यमाणत्वात् त.प.२५ख/४९७.

nyams pa'i skal ba can

वि. हानभागीयः — षण्णां पारमितानां विपक्षा हानभागीयाः । तत्प्रतिपक्षा विशेषभागीया वेदितव्याः सू.अ.२४३क/१५८; द्र. {nyams pa'i cha dang mthun pa/}

nyams pa'i cha mthun

= {nyams pa'i cha dang mthun pa/}

nyams pa'i cha dang mthun pa

= {nyams cha mthun} पा. हानभागीयम्, शुद्धकभेदः — हानभागीयम्, विशेषभागीयम्, स्थितिभागीयम्, निर्वेधभागीयमिति चतुर्विधं शुद्धकम् अभि.भा.७३ख/११५६; हानभाक् — द्वे त्रीणि त्रीणि चैकं च हानभागाद्यनन्तरम् अभि.को. ८.१८; हानभागीयं हानभाक् अभि.भा.७३ख/११५७.

nyams pa'i mda' can

= {nongs pa'i mda' can} अपराधपृषत्कः मि.को.४५क ।

nyams pa'i ma ning

आपत्पण्डकः म.व्यु.८७७३.

nyams par dka' ba

= {nyams dka'/}

nyams par gyis

क्रि. (विधौ) नाशय ब.वि.१७१क ।

nyams par gyur

= {nyams par gyur pa/}

nyams par gyur pa

= {nyams gyur} ।। • भू.का.कृ. विनष्टम् — विनष्टो मूलीनां विनष्टपरिमाणानाम् वि.सू.३०ख/३८; उपहतम् — मिथ्यावितर्कोपहतचेतसः ल.अ. १५६क/१०३; विध्वस्तम् — क्रोधविध्वस्तसंयमाः अ.क.९७.३; विलुप्तम् — {'du shes nyams par gyur pa} विलुप्तसंज्ञा जा.मा.१४५/८५; क्षपितम् — संभोगलक्ष्मीक्षपितप्रमोदः करोत्यकस्मात् प्रणयावभङ्गम् अ. क.२२.३१; अवसन्नम् — पतितस्यावसन्नस्य पापपङ्के प्रमादिनः । अनालम्बस्य संत्राणं जिनसंस्मरणं मम अ.क.४४.२९; भ्रष्टम् — सार्थभ्रष्टश्चिरायातः कृशोऽपि अ.क.१९.११७; सन्दिग्धम् — {skrag pas mig ni nyams gyur} त्राससन्दिग्धलोचनः अ.क.६४.५५; परिभ्रमितम् — {dran pa nyams par gyur pa} परिभ्रमितस्मृतिः जा.मा.३३२/१९३; पतितम् — {nyams par gyur la phan 'dogs mdzad} प्रवृत्तिः पतितेष्वपि श.बु., का.१०५; विनाशितम् — आचक्षीरन् परैरेवं न ते वेदं विनाशितम् त.स.११३क/९७९; शमीकृतम् — मृते शमीकृते दोषे पुनरुज्जीवनं भवेत् प्र.वा.१.५६; द्र. {nyams par 'gyur ba/} {nyams par byas pa}; ।। • वि. श्लथः — ततः क्षपायां श्लथयौवनायां शनैः शशाङ्के दिवि लम्बमाने अ.क.५९.१२९; • सं. = {yongs su gtong ba} ज्यानिः — {mnyel dang zhi bde nyams gyur dang /} {skye bo ngan dang 'grogs pa}…{skyon yang yon tan bzhin dgongs shing} खेदः शमसुखज्यानिरसज्जनसमागमः…दोषान् गुणवदुद्वहन् श.बु., का.११३.

nyams par gyur pa med

= {nyams par gyur pa med pa/}

nyams par gyur pa med pa

वि. अनुपहतम् — सर्वरोमविवरविसृताश्च मायादेव्याः प्रभावभासास्तदन्याभिः प्रभाभिरनुपहता अनावृताः ग.व्यू.२१०ख/२९२.

nyams par 'gyur

= {nyams par 'gyur ba/}

nyams par 'gyur ba

• क्रि. = {nyams par 'gyur} 1. ( वर्त.) निमीलयति — {tshul khrims nyams par 'gyur} शीलं निमीलयति जा.मा.१८७/१०८; वितिष्ठते — यो ह्यतश्चलति, स वितिष्ठते । कृतो वितिष्ठते ? बुद्धधर्मेभ्यो वितिष्ठते अ.सा.४२२ख/२३८; हीयते — अक्षणिकत्वेऽर्थक्रियाविरोधात् तल्लक्षणवस्तुत्वं हीयते हे.बि.१३७-५/५४; तस्य सामान्यरूपतैव हीयते त.प.१६१ख/७७६; अवहीयते — तत्रैकस्याप्यभावेन द्वयमप्यवहीयते प्र.वा.२.२१३; प्रहीयते — अनुत्पन्नाः सर्वधर्मा इति स वादः प्रहीयते ल.अ.१२२क/६८; विहीयते — विशेषकल्पनायान्तु हेतुरेव विहीयते प्र.अ.४१क/४७; क्षण्यते म.व्यु.७०३०; क्षीयते — {grags pa nyams par 'gyur} क्षीयते यशः अ.क.३९.६३; विशीर्यते — सर्वत्र तर्हि प्रतिनियतकार्यकारणभावो विशीर्यते प्र.अ.११४क/१२१; ध्वस्यते — {dge slong gi dngos po las nyams par 'gyur} ध्वस्यते भिक्षुभावात् म.व्यु.९१२७ २. (विधौ) हीयेत — व्योम्नो दिशो वा नित्यत्वं ततो हीयेत जन्मतः त.स.९१ख/८२६; क्षयं व्रजेत् — स सर्वव्यवहारेषु संशयात्मा क्षयं व्रजेत् त.स.१०४ख/९२१; • वि. = {nyams par gyur pa} हतम् — येऽपि विच्छिन्नमूलत्वाद् धर्मज्ञत्वे हते सति । सर्वज्ञान् पुरुषानाहुः त.स.११४ख/९९४; उपहतम् — {blo nyams 'gyur} उपहतमतिः जा.मा.१८५/१०७; च्युतम् — पुण्याच्च्युतः स्याममरो न चास्मि जा.मा.१५१/८७; अवसन्नम् — क्लेशशैवालजालेषु पापपङ्केषु वेश्मिनः । अवसन्ना गृहेष्वेव पङ्केष्विव जरद्गवाः अ.क.६३.५६; विपन्नम् — कतमैर्दशभिः कारणैर्विपन्नो भवति श्रा.भू.१९/४५.

nyams par bya ba

= {nyams bya/}

nyams par byas

= {nyams par byas pa/}

nyams par byas pa

= {nyams byas} भू.का.कृ. उपहतम् — अथ व्याकुलतया तदुपहतम् । सम्वेदनस्यापि कारणं किमेवं नेष्यते प्र.अ.७८क/८५; ध्वस्तम् — {dgra yi rigs ni nyams par byas} ध्वस्तञ्चद्विषतां कुलम् का.आ.२.३२३; क्षण्णम् — {rdo ba'i gzhi ni nyams byas shing} क्षण्णशिलातलम् अ.क.६६.५२; क्षपितम् — {rgyal rigs rnams kyi phyogs mtha' dag skad cig gis ni nyams par byas} न्यक्षेण पक्षः क्षपितः क्षत्रियाणां क्षणात् का.आ.१.७२; अ.क.१९.२८; खण्डितम् — {bsnyen gnas nyams par byas} उपवासः खण्डितः अ.श.१६३क/१५१; {re ba nyams byas} खण्डिताशा अ.क.८७.२५; दूषितम् — एवं हि दूषिता बालाश्चित्तचैत्तैः अनादिकैः ल.अ.१६२क/११२; विनाशितम् — आचाक्षीरन् परैरेवं न ते वेदं विनाशितम् त.स.११३क/९७९; विकलीकृतम् — ‘भवाग्रविकलीकृतेः’ इति भवाग्रप्रदेशप्रहाणादित्यर्थः अभि.स्फु.१४६ख/८६५; द्र. {nyams par gyur pa/}

nyams par byed

= {nyams par byed pa/}

nyams par byed pa

= {nyams byed} ।। • क्रि. = {nyams par byed} अवभङ्गं करोति — संभोगलक्ष्मीक्षपितप्रमोदः करोत्यकस्मात् प्रणयावभङ्गम् अ.क.२२.३१; नश्यति — {sdig pa nyams byed} पापं नश्यति अ.क.४४.४३; कर्षति — कामः कर्षति संयमं क्षपयति क्रोधः क्षणेन क्षमाम् अ.क.८८.३२; नाशयति — व्यञ्जनानुसारी महामते कुलपुत्रो वा कुलदुहिता वा स्वात्मानं च नाशयति, परार्थांश्च नावबोधयति ल.अ.१३३क/७९; भ्रंशयति — अन्येन वा केनचित् परेषां स्मृतिं भ्रंशयन्ति अभि.भा.२०७-३/६६५; खण्डयति — यो हि यच्छिक्षापदं न खण्डयति स तत्कारी भवति अभि.भा.२००-५/६२७; नाशयते मि.को.८५ख; क्षीयते — प्रहरगतिवशाद् रोहते क्षीयतेऽर्कः संहारसृष्टिभेदेन वि.प्र.२६४ख/२.७५; प्रतिहन्यते — यदपि तस्य बोधिसत्त्वस्य बोधिभावनातः प्रज्ञेन्द्रियं प्रज्ञाचक्षुः, तदपि तस्य दन्धीक्रियते प्रतिहन्यते शि.स.६क/७; • सं. क्षयः — अङ्गभङ्गः कुरङ्गाणां चमराणां गलग्रहः । शृगालानां कुलव्याधिः सूकराणां क्षयज्वरः अ.क.६६.६२; भ्रंशः — {nyams byed 'gyur} भ्रंशं कुर्यात् अभि.भा.८९ख/१२११; व्यतिक्रमः— {bslab pa las nyams par byed pa} शिक्षाव्यतिक्रमः बो.भू.७४क/९५; नाशनम् — न सांघिकमवनद्धं नाशनधर्मेण शुचिना श्रामणेराय शयनासनं कश्चिद् दद्यात् वि.सू.६२ख/७९; प्रणाशनम् — जेतवनं गत्वा तत्र भिक्षुगणोदितम् । शुश्राव धर्माध्ययनं सर्वपापप्रणाशनम् अ.क.८२.३१; अवसानम् — प्राणावसानम् अ.क.९५.९; • वि. हतकः — भो वयस्य अत्यन्तसाहसिको मतङ्गदेवहतकस्ते प्रतिपक्षः ना.ना.२६४ख/१२; विनाशी — वृश्चिककुलीरसत्त्वा यस्याः स्युस्ते विनाशिनस्तस्याः वि.प्र.१११क/१, पृ.८; ध्वंसी — {lha min dag gi rigs nyams byed} दानवकुलध्वंसी का.आ.३.२८; अपहम्— {chags sdang dug nyams par byed pa} रागद्वेषविषापहम् अ.क.४०.२६; वैराग्यं… महामोहप्ररोहापहम् अ.क.४०.६१.

nyams par byed par 'gyur

= {nyams byed 'gyur/}

nyams par ma gyur

= {nyams par ma gyur pa/}

nyams par ma gyur pa

वि. अनुपहतम् — शिष्या ऊचुः, वयमुपाध्याय जरयानुपहतपराक्रमाः जा.मा.१३९/८१; अजर्यम् — {ya rabs phrad par nyams ma gyur} अजर्यं ह्यार्यसंगतम् जा.मा.२५२/१४६.

nyams par mi 'gyur ba

• क्रि. = {nyams mi 'gyur} न हीयते — तस्यापि वचने वाचो नित्यता किं न हीयते त.स.१२८ख/११०२; न विहन्यते — तन्नित्यत्वाच्च वेदानां नित्यत्वं न विहन्यते त.स.११७क/१०१२; • वि. असंप्रमोषः — {nyams par mi 'gyur ba'i chos nyid} असंप्रमोषधर्मता द.भू.२१४क/२८.

nyams par mi 'gyur ba'i chos nyid

असंप्रमोषधर्मता — सुदुर्जयायां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितो बोधिसत्त्वः स्मृतिमांश्च भवति, असंप्रमोषधर्मतया द.भू. २१४क/२८.

nyams bya

कृ. च्यावनीयम् — {'di ni bde las nyams bya} सुखाच्च च्यावनीयोऽयम् बो.अ.८.१५४.

nyams byas

= {nyams par byas pa/}

nyams byas pa

= {nyams par byas pa/}

nyams byed

१. प्रसुप्तिका, रोगविशेषः —तथा हि, प्रसुप्तिकादिरोगादिना कार्येन्द्रियादीनामुपघातेऽपि मनोधीरविकृतैवाविकलां स्वसत्तामनुभवति त.प.९५क/६४२ २. = {rdul} पांशुः, रेणुः — {rdul gyi ming /} {re NuH rdul/}…{pa}~ {M shuH dang /} {pA}~ {M shuH nyams byed} मि.को.१४६ख ३. = {nyams par byed pa/}

nyams byed 'gyur

क्रि. भ्रंशं कुर्यात् — आत्मास्तित्वं ह्युपगतो भिन्नः स्याद् दृष्टिदंष्ट्रया । भ्रंशं कुशलपोतस्य कुर्यादप्राप्य संवृतिम् अभि.भा.८९ख/१२११.

nyams byed pa

= {nyams par byed pa/}

nyams ma gyur

= {nyams par ma gyur pa/}

nyams ma gyur pa

= {nyams par ma gyur pa/}

nyams ma myong

= {nyams su ma myong ba/}

nyams mi 'gyur

= {nyams par mi 'gyur ba/}

nyams min

= {nyams pa min pa/}

nyams min pa

= {nyams pa min pa/}

nyams med

= {nyams pa med pa/}

nyams med pa

= {nyams pa med pa/}

nyams myong

= {nyams su myong ba/} {nyams myong nas} अनुभूय — अनुभूय यथा कश्चिदौष्ण्यं पश्चात् प्रभाषते त.स.१२२ख/१०६८.

nyams myong bdag nyid

= {nyams su myong ba'i bdag nyid/}

nyams myong ba

= {nyams su myong ba/}

nyams myong bya

= {nyams su myong bar bya/}

nyams myong byas

= {nyams su myong bar byas pa/}

nyams myong byas pa

= {nyams su myong bar byas pa/}

nyams myong byed

= {nyams su myong bar byed pa/}

nyams myong byed pa

= {nyams su myong bar byed pa/}

nyams myong min

= {nyams su myong ba ma yin/}

nyams myong min pa

= {nyams su myong ba ma yin/}

nyams dmas

= {nyams dmas pa/}

nyams dmas pa

• वि. परिक्षीणम् — ददृशुश्चैनं कृशतरशरीरं…परिक्षीणमप्यपरिक्षीणधैर्यप्रशमगुणम् जा.मा.२०१/११६; दुर्बलम् — {nyams dmas par byed} दुर्बलं करोति स्म ल.वि.१६१ख/२४२; शिथिलम्; • सं. शैथिल्यम् — जन्मादौ प्रबोधे च विज्ञानं पूर्वसंस्कारानुगतमेवोपलब्धमिति न पूर्वापरयोः कोट्योर्विच्छेदोपलब्धिः…न च वीतरागतया शैथिल्यसम्भवे विच्छेदः प्र.अ.७१क/७९.

nyams dmas par byed

क्रि. दुर्बलं करोति स्म — तत्र भिक्षवः शुद्धावासकायिका देवपुत्राः षोडशभिराकारैर्मारं पापीयांसं दुर्बलं कुर्वन्ति स्म ल.वि.१६१ख/२४२.

nyams rtsal

पौरुषम् — कुलविज्ञानवित्तादिभिः सदृशात्त्यागशीलपौरुषादिभिः ‘श्रेयानस्मि’… इत्ययम् अतिमानः त्रि.भा.१५८क/६२; द्र. {nyam rtsal/}

nyams 'og tu chud par byed pa

क्रि. उत्तारयति — येन वीर्येण कायलघुतां चित्तलघुतां च प्रतिलभते, सर्वकार्याणि चोत्तारयति शि.स.१७०ख/१६८.

nyams yod pa

बलम् — {ba la}~ {M/} {nyam yod pa/} {nyams yod pa} म.व्यु.७५८०.

nyams rangs

अनैभृत्यम् — स तत्र युवतिजनानैभृत्यविरचितां विविधकुसुमस्तबकपल्लवनिकरपद्धतिं ताम्बूलरसरागविचित्रामनुसरंस्तदाश्रमपदम् अभिजगाम जा. मा.३३२/१९३; द्र. {nyam rangs/}

nyams len

= {nyams su len pa/}

nyams su bstar bar 'gyur

क्रि. अनुभविष्यति — {lha'i bde ba yang nyams su bstar bar 'gyur} दिव्यं सुखमनुभविष्यति वि.व.१५५ख/१.४३.

nyams su bde

= {nyams bde ba/}

nyams su bde ba

= {nyams bde ba/}

nyams su bab pa

निपातः — {dbang po lnga'i nyams su bab pa ni sdug bsngal lo} पञ्चेन्द्रियनिपातो दुःखम् द.भू.२२०ख/३२.

nyams su blang

= {nyams su blang ba/}

nyams su blang ba

अनुष्ठानम् — {ji skad du gsungs pa nyams su blang ba las} यथाविहितानुष्ठानात् त.प.३२२क/१११०; उपगमनम् — योनिशश्च चिन्तापूर्वकमध्याशयोपगमनम् । अध्याशयोपगमनपूर्वकश्च भावनाकारप्रवेशः बो.भू.१५६ख/२०२; अभ्युपगमनम् — {nyams su blangs pa} अभ्युपगतम् बो.भू. १०३ख/१३२.

nyams su blangs

= {nyams su blangs pa/}

nyams su blangs pa

भू.का.कृ. अनुष्ठितम् — {blon po rnams kyis kyang thams cad nyams su blangs so} अमात्यैश्च सर्वमनुष्ठितम् अ.श.५७क/४९; उपगतम् — {nyams su blang ba} उपगमनम् बो.भू.१५६ख/२०२; अभ्युपगतम् — मया खलु पूर्वं कामचर्यासु… प्रभूतानि तीव्राणि दुःखानि अभ्युपगतानि बो.भू.१०३ख/१३२.

nyams su ma myong

= {nyams su ma myong ba/}

nyams su ma myong ba

वि. अननुभूतम् — {nyams su ma myong ba dang ldan pa} अननुभूतवत् वि.सू.६६ख/८३; अनास्वादितम् — येषामनास्वादितचिन्तितानामेवंविधा धीः अ.क.२२.९३.

nyams su ma myong ba dang ldan pa

वि. अननुभूतवत् — आश्रुतेरस्मिन्नननुभूतवन्तं प्रत्यनुवृत्तिरनुशंसे वि.सू.६६ख/८३.

nyams su myong

= {nyams su myong ba/}

nyams su myong ba

= {nyams myong} ।। • क्रि. अनुभवति — नापि तत उपकारमनुभवन्ति प्र.वृ.१७१-४/१९; प्रत्यनुभवति — येनाहं स्वयंकृतस्याशुभस्य कर्मणो दुःखमीदृशं फलं प्रत्यनुभवामि बो.भू.१०२क/१३०; विन्दति — आर्तस्वरं क्रन्दमाना दुःखां विन्दन्ति वेदनाम् अ.श.१२०क/११०; वेदति — आर्तस्वरं क्रन्दमानो दुःखां वेदति वेदनाम् अ.श.११८क/१०८; प्रवेदयते — दृष्ट एव धर्मे स्वयमभिज्ञया साक्षात्कृत्वा प्रतिपद्य प्रवेदयते—क्षीणा मे जातिःअ.श.२८२क/२५९; • सं. १. अनुभवः — अस्ति चानुभवस्तस्याः सोऽविकल्पः कथं भवेत् प्र.वा.२.१७७; अनेकशोभानुभवं न वित्तं चित्तं निमित्तं शुभसंभवानाम् अ.क.९०.३०; प्रत्यनुभवः — युद्धाङ्गप्रत्यनुभवः वि.सू.४०ख/५१; अनुभूतिः — स्वसान्तानिकसुखाद्यनुभूतिसामर्थ्यात् तथा नियमः अभि.स्फु.१३४ख/८४३; समाधिसंस्पर्शसुखानुभूतिषु र.वि.२.२०; वि.सू.१९क/२२; अनुभवनम् — न पिण्डपात…संघसन्निपाताववादधर्मश्रवणानुभवनान्यस्यां व्यापृतौ सांघाट्याः वि.सू. ७०ख/८७; प्रत्यनुभवनम् — आशुसमाधिलाभस्तत्फलस्य चाभिज्ञादिकस्य प्रत्यनुभवनं कर्म सू.अ. १४९क/३१; संस्तवः — यन्नामसंस्तवाभ्यासवासनापरिपाकजः विकल्पः त.स.७१क/६६४; संस्तवः परिचयः, अनुभव इति यावत् त.प./६६४ २. उपभोगः — मातृविवाहादीत्यादिशब्देन स्वपित्रोः सुरतोपभोगादिपरिग्रहः त.प.२८७ख/१०३७; आस्वादः — विषयास्वादसङ्गेन पापमित्रैरिवेन्द्रियैः । दुःसहव्यसनावर्ते पात्यते नरके नरः अ.क.१०.९२; भगवांस्तं ततः प्राप्य स तृष्णार्त इवामृतम् । बभूवानुपमास्वादं प्रमोदामोदनिर्वृतः अ.क.२१.३७; आस्वादनम् — इमास्ताः सापायाः प्रलयभयमायाप्रणयिणां नृणां रोहत्स्नेहाः सरसविषयास्वादनभुवः अ.क.८९.५१; शमामृतास्वादनसुस्थिराणामपातनं शून्यवनान्तभूमेः अ.क.२२.३५ ३. अधिगमः — ‘प्रमाणमविसंवादि ज्ञानम्’ इत्यनेनार्थक्रियाधिगमलक्षणफलप्रापकहेतोर्ज्ञानस्येदं लक्षणमुच्यते त.प.२३९ख/९५०; संविद् — ज्ञानप्रयत्नचिकीर्षाणां तत्रात्मनि समवायः कर्तृत्वम्, सुखादिसंवित्समवायः भोक्तृत्वम् त.प.१९२ख/१०२ ४. सिद्धत्वम् — {srog chags thams cad kyis nyams su myong bas} सर्वप्राणभृतामनुसिद्धत्वात् त.प.२ख/४५०; • वि. अनुभविता — न हि कश्चित् परमार्थतः स्मर्त्ताऽनुभविता वाऽस्ति त.प.२५६क/२२९; अनुभूयमानः — {nyams su myong ba'i dngos po'i} अनुभूयमानस्य वस्तुनः त.प.२८१ख/१०२९; अनुभूतम् — {rmi lam nyams su myong ba bzhin}… {'das pa thams cad mthong mi 'gyur} स्वप्नानुभूतवत्सर्वं गतं न पुनरीक्ष्यते बो.अ.२.३७; तथानुभूतस्मरणमन्तरेण घटादिषु । न प्रत्ययः प्र.वा.२.२९२; आस्वादितम् — {nyams su ma myong ba} अनास्वादितम् अ.क.२२.९३.

nyams su myong ba ma yin

क्रि. न प्रत्यनुभवति — नान्यदन्यस्य गोचरविषयं प्रत्यनुभवति अभि.भा.८५क/११९९.

nyams su myong ba min

= {nyams su myong ba ma yin/}

nyams su myong ba yin

क्रि. अनुभवति — {so sor nyams su myong ba yin} प्रत्यनुभवति अभि.भा.८५क/११९९; अनुभूयते — वचोदुश्चरितस्यायं परिपाकोऽनुभूयते अ.क.३९.१३; द्र. {nyams su myong ba/}

nyams su myong ba'i bdag nyid

= {nyams myong bdag nyid} अनुभवात्मत्वम् — अर्थस्यानुभवो रूपं तच्च ज्ञानात्मकं यदि । तदर्थानुभवात्मत्वं ज्ञाने युक्तं न चास्ति तत् त.स.७३ख/६८७.

nyams su myong ba'i bdag nyid can

वि. अनुभवात्मकम् — सिद्धं च मानसं ज्ञानं रूपाद्यनुभवात्मकम् त.स.१२३क/१०७२.

nyams su myong ba'i shes pa

अनुभवज्ञानम् — कोऽयं बीजभावो नाम ? आत्मभावस्य क्लेशजा क्लेशोत्पादनशक्तिः । यथानुभवज्ञानजा स्मृत्युत्पादनशक्तिः, यथा चाङ्कुरादीनां शालिफलजा शालिफलोत्पादनशक्तिरिति अभि.भा.२२७ख/७६४.

nyams su myong ba'i shes pa las skyes pa

वि. अनुभवज्ञानजा — यथानुभवज्ञानजा स्मृत्युत्पादनशक्तिः अभि.भा.२२७ख/७६४.

nyams su myong bar gyis shig

क्रि. (लोट्) प्रत्यनुभवतु — {rgyal srid kyi dbang bskur ba nyams su myong bar gyis shig} राज्याभिषेकं प्रत्यनुभवतु वि.व.१५६ख/१.४५.

nyams su myong bar gyur

= {nyams su myong bar gyur pa/}

nyams su myong bar gyur pa

• क्रि. अनुभूयते — वचोदुश्चरितस्यायं परिपाकोऽनुभूयते अ.क.३९.१५; • वि. अनुभूतम् — दृष्टाः सर्वे स्वजनसुजना बान्धवाश्चानुभूताः न्यस्ता कण्ठे क्षणपरिमलम्लायिनी मित्रमाला अ.क.२३.४२; आस्वादतां गतम् — यद्यदेव स्मरादिष्टं तत्तदास्वादतां गतम् अ.क.२०.८७.

nyams su myong bar 'gyur

क्रि. १. (वर्त.) अनुभवति — मुरजादिशब्दं शृणोति…व्यजनानिलादिस्पर्शं चानुभवति त.प.१९७क/११०; प्रत्यनुभवति — अयोनिशोमनस्कारतद्वहुलविहारितया वा क्लेशोपक्लेशपर्यवस्थानदुःखं प्रत्यनुभवति बो.भू.१३०ख/१६८; अनुभूयते — निराकारज्ञानवादिनां हि नीलाद्याकारोऽर्थगत एवानुभूयते त.प.१८०क/८२०; न सामान्यं तदानीमनुभूयते त.स.४७ख/४७१ २. (भवि.) अनुभविष्यति — अनेनैव कृतं कर्म कोऽन्यः प्रत्यनुभविष्यति त.प.२४६ख/२०८; प्रत्यनुभविष्यति— मयैतानि कर्माणि कृतान्युपचितानि । कोऽन्यः प्रत्यनुभविष्यति अ.श.३९ख/३४; यदनेन वाङ्मनोदुश्चरितेन… इयच्चिरदुःखं प्रत्यनुभविष्यति अ.सा.१६१क/९१.

nyams su myong bar 'gyur ba

= {nyams su myong bar 'gyur/}

nyams su myong bar bya

• क्रि. प्रत्यनुभवेत् — नाप्रतिकृताज्ञपनजष्क(जं क)र्म प्रत्यनुभवेत् वि.सू.८३ख/१०१; • वि. अनुभाव्यम् — नान्योऽनुभाव्यस्तेनास्ति तस्य नानुभवोऽपरः । तस्यापि तुल्यचोद्यत्वात् स्वयं सैव प्रकाशते प्र.वा.२.३२७; आस्वाद्यम् — आस्वाद्यस्य रसस्य अ.क.६६.८६; • सं. अनुभवनम् — तत्र सुखानुभवनच्छन्दे चेत् संरागसंप्रयुक्तेनेति वि.सू.१९ख/२३.

nyams su myong bar bya ba

= {nyams su myong bar bya/}

nyams su myong bar byas

= {nyams myong byas} भू.का.कृ. स्वीकृतम् — {bcug reg nyams su myong bar byas na'o} प्रविष्टस्पर्शस्वीकृतौ वि.सू.१२ख/१४.

nyams su myong bar byas pa

= {nyams su myong bar byas/}

nyams su myong bar byed

= {nyams su myong bar byed pa/}

nyams su myong bar byed pa

• क्रि. प्रत्यनुभवति — इह भिक्षुरनेकविधम् ऋद्धिविषयं प्रत्यनुभवति अभि. स्फु.२७७क/११०६; अनुभूयते — निःसन्देहविपर्यासप्रत्ययोत्पादनादतः । तेनैव तैः प्रयुक्तेन साफल्यमनुभूयते त.स.४३क/४३७; • सं. प्रत्यनुभवनम् — अनापत्तिः वर्षके शयनासनगुप्त्यर्थम् । आसन्दीपरिचर्ययोः प्रत्यनुभवने वि.सू.५३ख/६८.

nyams su myong bar byed par 'gyur

क्रि. प्रत्यनुभविष्यति — त्वं न प्रत्यनुभविष्यसि संघेन सार्धं पोषधं कोऽन्यः प्रत्यनुभविष्यति वि.व.१९३ख/२.११५.

nyams su myong bar byos

= {nyams su myong bar byos shig/}

nyams su myong bar byos shig

क्रि. अनुभूयताम् — {rgyal srid kyi bde ba nyams su myong bar byos shig} राज्यसुखमनुभूयताम् ना.ना.२६४क/९.

nyams su myong bar mi byed pa

अप्रत्यनुभवनम् — अन्वर्द्धमासमप्रत्यनुभवने भिक्षुभ्योऽववादानुशासन्याः वि.सू.५४क/७०.

nyams su myong bya

= {nyams su myong bar bya/}

nyams su myong bya ba

= {nyams su myong bar bya/}

nyams su len

= {nyams su len pa/}

nyams su len pa

= {nyams len} ।। • क्रि. अभ्युपगच्छति — यद् बोधिसत्त्वः परहितहेतुकेन दुःखेन सुखात्मक एव सन् कृत्स्नं परहितहेतुकं दुःखमभ्युपगच्छति बो.भू.१५०क/१९३; प्रतिपद्यति — {brtson pa nyams su len} प्रतिपद्यति योगम् शि.स.१८१क/१८०; अनुतिष्ठति — {gang mchod sbyin nyams su len} यो हि यागमनुतिष्ठति त.प.१३०ख/७१२; • सं. १. अनुष्ठानम् — {bsgrub pa nyams su len pa} साधनानुष्ठानम् त.प. १३४क/२; म.व्यु.१७९७; उद्वहनम् — सत्त्वेषु चात्यर्थं स्निग्धचित्ताश्च भवन्ति… दुःखोद्वहनचित्ताः बो.भू.१३२क/१६९ २. भावना — {thig le bcu drug gi nyams len zhes bya ba} षोडशबिन्दुभावनानाम क.त. २३७५; {gzhi lam 'bras bu bsgom pa'i phyag rgya chen po'i nyams len zhes bya ba} स्थानमार्गफलमहामुद्राभावनानाम क.त.२३८८; उपदेशः — {rang rig ye shes kyi lta ba'i nyams len zhes bya ba} आत्मपरिज्ञानदृष्ट्युपदेशनाम क. त.२४१२ ३. आस्थितिक्रिया म.व्यु.१७९७; मि.को. १२३क ।

nyams su len par gyur

= {nyams su len par gyur pa/}

nyams su len par gyur pa

वि. परायणः — अथ स राजा समभिनन्द्य तत्तस्य वचनं सपौरजानपदो धर्मपरायणो बभूव जा.मा.३११/१८१.

nya'i rgyal po

मत्स्याधिपतिः, मत्स्यानामधिपः — बोधिसत्त्वः किल कस्मिंश्चिन्नातिमहति…तीरान्तरुहतरुकुसुमावकीर्णे सरसि मत्स्याधिपतिर्बभूव जा.मा.१७१/९९.

nya'i rgyal mtshan

ना. = {'dod lha} झषध्वजः, कामदेवः — अदक्षिणः प्रोषितकामिनीनां ववौ मुहुर्दक्षिणमातरिश्वा । जगज्जयायेव झषध्वजेन वायव्यमस्त्रं सहसा प्रयुक्तम् अ.क.१०८.१५; द्र. {nya'i tog nya'i tog can/}

nya'i tog

= {'dod lha} मीनकेतनः, कन्दर्पः ङ.को.२८/रा.को.३.७२६; द्र. {nya'i tog can/} {nya'i rgyal mtshan/}

nya'i tog can

= {'dod lha} मीनकेतनः, कामदेवः — मदनो मन्मथो मारः प्रद्युम्नो मीनकेतनः । कंदर्पो दर्पकोऽनङ्गः कामः पञ्चशरः स्मरः । शम्बरारिर्मनसिजः कुसुमेषुरनन्यजः । पुष्पधन्वा रतिपतिर्मकरध्वज आत्मभूः अ.को.१.१.२५; द्र. {nya'i tog nya'i rgyal mtshan/}

nya'i mtha'

पूर्णिमान्तः — पूर्णिमान्तकृष्णप्रतिपत्प्रवेशाद्यौ(प्रवेशयो)र्मध्ये षोडशी करुणा वि.प्र.१२३क/१, पृ.२१.

nya'i mtshan mo

पूर्णरजनी — परं राजत्येका जगति जयिनी पूर्णरजनी वरं श्यामावर्गे वहति विभवं सैव सुभगा अ.क.१०८.६२.

nya'i rigs

मत्स्यजातम् — {nya'i rigs chu srin ma ka ras} मकरेण मत्स्यजातेन अ.श.१००ख/९०.

nyar nyer

खेलुः, संख्याविशेषः — {'phyo 'gyur 'phyo 'gyur na nyar nyer ro} गेलुः गेलूनां खेलुः ग.व्यू.३ख/१०३; भेलुः म.व्यु.७८९३; तेलः म.व्यु.७७६१.

nyar ma

= {chu'i zegs ma} शीकरः, वातादिप्रेरितजलकणा — {khu byug ca cor sgrog byed cing /} {ma la ya rlung bdag la 'ong /} {nyar ma rab 'thor dang zhing dang /} {chu rgyun chu thigs kyis bran pa} कोकिलालापवाचालो मामेति मलयानिलः । उच्छलच्छीकराच्छाच्छनिर्झरांभःकणोक्षितः का.आ.१.४८.

nyal

= {nyal ba/}

nyal khri

पल्यङ्कः — नागाः प्रकुपिता गोचरेऽपि तिष्ठन्ति गोचरमार्गेऽपि चंक्रमेऽपि… पल्यङ्कानपि संपरिवर्तयन्ति वि.व.३२३ख/२.१३४; मञ्चः — मञ्चपर्यङ्कपल्यङ्काः खट्वया समाः अ.को.२.६.१३८.

nyal nyil

वि. = {gad snyigs} आविलम् — {rtswa dang lo ma la sogs pa'i nyal nyil bsal bas} तृणपर्णाद्याविलापकर्षणात् बो.भू.१९५क/२६२; {me tog gi nyal nyil} निर्माल्यम् शि.स.९७ख/९६.

nyal stangs

शय्या — अतस्तस्य सिंहोपमैव शय्या प्रतिरूपा भवति, नो तु प्रेतशय्या, देवशय्या श्रा.भू. ४४क/१०६.

nyal ldan

= {me lce} शिखा — ज्वालकीलावचिर्हेतिः शिखा स्त्रियाम् अ.को.१.१.५८.

nyal gnas

= {khang khyim} मन्दिरम्, गृहम् मि.को.१३९ख; द्र. {nyal ba'i khang pa/}

nyal po bya ba

कामिनी — यथा रूपदर्शनाविशेषेऽपि कुणपकामिनीभक्ष्यविकल्पाः प्र.वृ.१७२-२/२०.

nyal po byed

= {nyal po byed pa/}

nyal po byed pa

• क्रि. विप्रतिपद्येत — परकीयं कृत्वा दारेषु चास्य विप्रतिपद्येत तैरेव तद्घातनार्थम् अभि.भा.२०९-४/६७९; • सं. विप्रतिपत्तिः — तत्रास्य पित्रोस्तां विप्रतिपत्तिं दृष्ट्वा पुंसः सतः पौंस्नो राग उत्पद्यते मातरि अभि.भा.१७२-२/४२७; तां विप्रतिपत्तिं द्वीन्द्रियसमापत्तिलक्षणाम् अभि.स्फु./४२७.

nyal po byed par shom pa

सभोजनम् — {nyal po byed par shom pa nyid} सभोजनता वि.सू.२३क/२८; {nyal po byed par shom pa'i khyim na 'greng ba} सभोजने स्थानम् वि.सू.४०क/५०; सभोजनकुलस्थानम् म.व्यु.८४६६.

nyal po byed par shom pa nyid

सभोजनता — स्त्रिया कर्तृत्वम् । इह रहसि निषद्यास्थानयोः सभोजनतायां च वि.सू.१९ख/२२; सभोजनत्वम् वि.सू.२३क/२८.

nyal po byed par shom pa'i khyim

सभोजनम् — {nyal po byed par shom pa'i khyim na 'greng ba} सभोजने स्थानम् वि.सू.४०क/५०; भोजनकुलम् — {nyal po byed par shom pa'i khyim na gnas pa} सभोजनकुलनिषद्या म.व्यु.८४६५.

nyal po byed par shom pa'i khyim na 'greng ba

पा. सभोजने स्थानम्, प्रायश्चित्तिकभेदः {nyal po byed par shom pa'i khyim na 'greng ba'i ltung byed} सभोजने स्थान(प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.४०क/५०; सभोजनकुलस्थानम् म.व्यु.८४६६.

nyal po byed par shom pa'i khyim na 'dug pa

पा. सभोजने निषदनम्, प्रायश्चित्तिकभेदः {nyal po byed par shom pa'i khyim na 'dug pa'i ltung byed} सभोजने निषदन (प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.४०क/५०; द्र. {nyal po byed par shom pa'i khyim na gnas pa/}

nyal po byed par shom pa'i khyim na gnas pa

पा. सभोजनकुलनिषद्या म.व्यु.८४६५; द्र. {nyal po byed par shom pa'i khyim na 'dug pa/}

nyal ba

• क्रि. (वर्त., भवि., भूत.; {nyol} विधौ) स्वपिति — पञ्चमे रात्र्यामल्पं स्वपन्ति बहु जाग्रति वि.व. २१४ख/१.९०; दुःखं स्वपिति, दुःखं प्रतिबुध्यते ल.अ. १५४ख/१०१; शय्यां कल्पयति — सा आगच्छति गच्छति तिष्ठति निषीदति शय्यां च कल्पयति शि.स.८९ख/८९; शेते — मृदुशयनसुखार्हा ये कथं शेरते ते हरिणखरखुरोद्यत्कण्टकासु स्थलीषु अ.क.४०. ९२; शेते काचिदधोमुखी अ.क.६२.७०; • सं. १. शयनम् — {grogs mo'i phang par nyal ba} उत्संगशयनं सख्याः का.आ.१.९९; स्वापः — पक्षीकृतेषु तरुषु पत्रसङ्कोचलक्षणः स्वाप एकदेशे न सिद्धः न्या.टी. ४८क/९२; प्रसुप्तिः — प्रसुप्तो हि क्लेशोऽनुशय उच्यते, प्रबुद्धः पर्यवस्थानम् । का च तस्य प्रसुप्तिः अभि.भा.२२७ख/७६३; शय्या — यथा चंक्रम एवं स्थानम्, निषद्या, शय्या वेदितव्या श्रा.भू.१६क/३८; स्वप्नः — चयेन य आहारस्वप्नब्रह्मचर्यासमापत्त्युपचयेन सू.अ.२३३ख/१४५ २. शय्या — शय्यायां शयनीयवत् । शयनम् अ.को.२.६.१३७; {nyal ba'i khang pa} शय्याभवनम् अ.क.६२.६४ ३. गमनम्, स्त्रीगमनम्-मोहजो यथा, पारसीकानां मात्रादिगमनम् अभि.भा.२१०-१/६८१; शय्या — {bud med dang lhan cig nyal ba} स्त्रीसहशय्या वि.सू.४५क/५६; • भू.का.कृ. सुप्तः — यावत् पश्यति सार्थं सुप्तम् । सोऽपि तत्रैव सुप्तः वि.व.३५६ख/२.१५७; प्रसुप्तः — यदा प्रसुप्तो भवति । यदोपरतो भवतीत्यर्थः अभि. स्फु.९०ख/७६४; शयितः — स एवं घण्टावघोषणं कृत्वा रात्रौ शयितः स्वप्नमद्राक्षीत् वि.व.१३४ख/१.२३; निद्राक्लमविनोदने, गते, स्थिते, निषण्णे, शयिते… सम्प्रजानद्विहारी भवति श्रा.भू.६क/१२; अधिशयितः — अनेकपीठाधिशयितस्य चैत्रादेः त.प.२६९ख/२५५; • वि. शायी, ओयिनी — अथान्तर्गृहसुप्तस्य पुत्रस्य द्वारशायिनी । माता निशि प्रबुद्धैव संरक्षणपराभवत् अ.क.८२.१३; ग्राहकाभावे गणिका शून्यशायिनी अ.क.५०.९३; शयानः — शयानः शयितोऽस्मीति प्रजानाति बो.प.५.२३; शयितकः — स तेषां शयितकानां तं विहारमन्तर्हापयित्वा महासमुद्रं प्रविष्टः वि.व.१४०क/२.८६; निद्राणः — निद्राणशयितौ समौ अ.को.३.१.३१; निपन्नः — नोत्थितो निषण्णाय धर्मं देशयेत् । न निषण्णो निपन्नाय वि.सू.४९ख/६३; पतितः — जाग्रदभिमानोऽपि वासनाबलादेव पतितशरीरत्यागतः प्र.अ.८३क/९१.

nyal bar

स्वप्तुम् — दृढं श्रमेणास्मि परीतमूर्तिस्तत्स्वप्तुमिच्छामि मुहूर्तमात्रम् जा.मा.२८४/१६४.

nyal ba'i khang pa

शय्याभवनम्, शय्यागृहम् - यशोदोऽपि दिनापायतुलया कलयन् मुहुः । संसारासारतामेव शय्याभवनमाविशत् अ.क.६२.६४.

nyal bar gyur

= {nyal bar gyur pa/}

nyal bar gyur pa

• क्रि. शयनीचकार — शिलातलं तोयधराभिनीलं विश्रामहेतोः शयनीचकार जा.मा.२८३/१६४; • भू.का.कृ. शयितः — {'dod ldan dag ni mal stan la/} {khro bas phyir bzlog nyal bar gyur} शयनीये परावृत्त्य शयितौ कामिनौ रुषा का.आ.३.११९.

nyal bar bgyid

क्रि. अशेत — {brtan rnams bsod nyams nyal bar bgyid} अशेरत सुखं धीराः श.बु., का. १२६.

nyal bar bgyid pa

= {nyal bar bgyid/}

nyal bar 'gyur

क्रि. शेते — यदा कायं जहत्यमी । अपविद्धस्तदा शेते यथा काष्ठमचेतनम् श्रा.भू. १४५ख/३७६.

nyal bar 'gyur ba

= {nyal bar 'gyur/}

nyal bar bya

क्रि. निपद्येत — {der nyal bar mi bya'o} न अस्मिन्निपद्येत वि.सू.७०ख/८७.

nyal bar byed

= {nyal byed} ।। • क्रि. शेते स्म — {khyim du 'ongs nas}…{ro dang 'dra bar nyal bar byed} गृहमागत्य…शेरते स्म मृता इव बो.अ.८.७३; शय्यां कल्पयति — दक्षिणेन पार्श्वेण शय्यां कल्पयति श्रा.भू.१३८ख/३६०; द्र. {nyal ba/}

nyal bar byed pa

= {nyal bar byed/}

nyal byed

१. = {sbrul chen} शयुः, अजगरः — अजगरे शयुर्वाहस इति अ.को.१.१०.२ २. = {nyal bar byed/}

nyal byed pa

= {nyal bar byed/}

nyal slong

= {blo} शेमुषी, बुद्धिः — बुद्धिर्मनीषा धिषणा धीः प्रज्ञा शेमुषी मतिः । प्रेक्षोपलब्धिश्चित् संवित् प्रतिपज्ज्ञप्तिचेतनाः अ.को.१.५.१.

nyi

१. = {nyi ma/} 2. = {gnyis/}

nyi dkyil

= {nyi ma'i dkyil 'khor/}

nyi dkyil 'khor

= {nyi ma'i dkyil 'khor/}

nyi skyes

= {gza' spen pa} रविजः, शनैश्चरः — रविजः शनिरपि शोध्यो भवति वि.प्र.१८४ख/१.४३; सौरिः — समौ सौरिशनैश्चरौ अ.को.१.३.२६; द्र. {nyi ma'i bu/} {spen pa/}

nyi skyes rgyal po

= {zla ba} द्विजराजः, चन्द्रः छो.को. ३०७/रा.को.२.७६८; द्र. {gnyis skyes rgyal po/}

nyi khri

विंशतिसहस्रम् — {skye dgu'i tshe lo nyi khri thub pa na} विंशतिवर्षसहस्रायुषि प्रजायाम् वि.व.१५०क/१.३८; {nyi khri lnga stong} पञ्चविंशतिसाहस्रिका म.व्यु.१३२७.

nyi 'khor

दिनाभिवृद्धिः — {nyi 'khor las byung nad} दिनाभिवृद्धिप्रभवे च रोगे यो.श., का.५३; द्र. {nyi ma 'khor ba/} {nyi ma'i 'khor ba/}

nyi 'khyims

भ्रामकः, सूर्यावर्त्तः श्री.को.१६८ख; द्र. {nyi ma 'khyims/}

nyi gung

= {nyi ma'i gung /}

nyi lcibs

ना.. शबलः, नागराजा म.व्यु.३२८६.

nyi ston

= {phyogs} ककुभ्, दिक् — दिशस्तु ककुभः काष्ठा आशाश्च हरितश्च ताः अ.को.१.३.१.

nyi gdugs

१. = {gdugs} छत्रम् श.को.६६० २. आदित्यः — {nyi gdugs snying po} आदित्यगर्भः मि.को. १०५ख; दिवाकरः लो.को.८५३.

nyi gdugs snying po

ना. आदित्यगर्भः, बोधिसत्त्वः मि. को.१०५ख; द्र. {nyi ma'i snying po/}

nyi ma

• ना. १. = {nyin byed} सूर्यः, ग्रहः — {nyi ma 'od zer stong gi tshogs kyis bskor ba lta bu} सूर्य इव रश्मिसहस्रपरिवृतः अ.श.५७ख/४९; तद्यथापि नाम सूर्यो देवपुत्र उदयमानो न तिष्ठति जात्यन्धदोषेण शि.स.१५३क/१४८; आदित्य — {nyi ma shar ba na sgron ma mi dgos kyis} आदित्ये हि समुद्गते न दीपेन प्रयोजनम् अ.श.१३२क/१२१; {lus la nyi ma zhes pa ni g}.{yon gyi rtsa} शरीरे आदित्य इति दक्षिणनाडी वि.प्र.६३ख/४. ११२; यथादित्यः कमलानि स्वरश्मिभिः बोधयति र.वि.४.५९; रविः — स्थानानि वेदितव्यानि षडेतानि यथाक्रमम् । महोदधिरविव्योमनिधानाम्बुदवायुवत् र.वि.४.८; भानुः — {nyi ma bzhin du me khyer gsal} खद्योतो भाति भानुवत् का.आ.२.५५; अर्कः — एकरात्रावशेषेऽथ नगरद्वाररक्षणे । शमप्रवृत्तार्कमभूत् प्रव्रज्याभिमुखं दिनम् अ.क.२४.१२५; मार्तण्डः — {nyi ma'i phyogs gyur pad+ma rnams} मार्तण्डगृह्याणि पद्मानि का.आ.२.२१९; सविता — {nyi ma 'char ba nyid kyis ni/} {pad+ma rnams la dpal ster byed} उदयन्नेव सविता पद्मेष्वर्पयति श्रियम् का.आ.२.३४६; भास्करः — लोके यः प्रकर्षेण भासं करोति स भास्कर उच्यते अभि.स्फु.१८४क/९४०; ल.अ.६६क/१४; दिनकरः — चिन्तामणिप्रकाशो दिनकरसदृशोऽपरो ज्ञेयः सू. अ.१४०ख/१७; दिवाकरः — तस्मै धर्मदिवाकराय… नमः र.वि.१.९; अवभासिता येन दिशः समन्ताद्दिवाकरेणोदयता यथैव अ.श.४ख/३; दिनकृत् — जगत्स्फरति सर्वज्ञदिनकृज्ज्ञानरश्मिभिः र.वि.४.६१; मित्रः — तस्यामजीजनत्पुत्रं स मित्रसदृशप्रभम् अ.क.१०३.६; पूषा — {nyi ma yis nyin bzhin} अह्नीव पूषा का.आ.२.४२; तरणिः — तरणिकराक्रान्तहेमाचलाभः अ.क.१०८.१३८; अंशुमान् — अंशुमानिव…दिव्यद्युतिरजायत अ.क.४.१३; दिवस्पतिः — चिरं विचर्य संसारं शान्तिं याते दिवस्पतौ अ.क.२४.१२६; ब्रध्नः — सितातपत्रेणापिहिता ब्रध्नपादाः आदित्यरश्मयः त.प.५२ख/५५६; भास्वत् — क्षपयतस्तीव्रं तमो भास्वतः अ.क.५९.४९; विवस्वत् — भाति लोकोऽयं देवेन च विवस्वता अ.क.३.४५; तिग्मांशुः — जगाम गगनोद्याने तिग्मांशुर्गाधरागताम् अ.क.१०८.६७; पतंगः — पतंगतेजः जा.मा.११८/६९; तिमिरनुदः — तिमिरनुदस्य मण्डले ल.वि.७०क/९२; अरुणः श्री.को.१८३ख; अगः श्री.को.१७२ख; अद्रिः मि.को.८८ख; खगः श्री.को.१७२ख; नगः श्री.को.१७२ख; कः श्री. को.१६४; हंसः मि.को.८८क; हरिः मि.को.८७ख; शूरः, सूरः मि.को.३१क; द्र {nyin byed/} {nyin mor byed pa/} {nyin mo 'dren pa/} {nyin mo'i nor bu/} {nyin mo'i mgon/} {nyin mo'i bdag nyin mo'i dbang po/} {nyin mo'i dbang phyug} 2. रविः, क्षेत्री — अङ्गारकशुकबुधशशिरविबुधशुक्रभौमगुरुशनिसौरिसुरगुरव एते यथासंख्यं मेषादिषु क्षेत्रिण इति वि.प्र.१८०क/१.३६ ३. भास्करः — तत्र केचिन्महामते तथागतमिति मां संप्रजानन्ति…भास्करं रामं व्यासं शुकमिन्द्रं बलिं वरुणमिति चैके संजानन्ति ल.अ.१३२क/७८ ४. सूर्यः, शाक्यदारकः — ज्ञातय ऊचुः यस्मादस्य दारकस्य शिरसि मणिरत्नं प्रादुर्भूतम्, तस्य मणिरत्नस्य प्रभया सर्वं गृहमवभासितं सूर्यस्येव, तस्मादस्य सूर्यो नाम भवतु इति अ.श.१८४ख/१७१; • सं. १. = {nyin zhag} दिवसम् — अहोरात्रं तु दिवसं वै संज्ञा एषा प्रकीर्तिता म.मू. २०१ख/२१८; दिनम् — शून्ये एकाग्रमनः कृत्वा दिनमेकं परीक्षयेत् वि.प्र.१२१ख/१, पृ.१९; वासरः, ओरम् अ.क.३६.१२; अहन् — यथा चातुर्थको ज्वरश्चतुर्थ एवाहनि भवति अभि.स्फु.१८६क/९४२; द्यु — अथापरेद्युर्भगवान् अ.क.२२.५४ २. = {gza' nyi ma} आदित्यः, वारविशेषः —वाराः आदित्यसोममङ्गलबुधबृहस्पतिशुक्रशनयः वि.प्र.१७९ख/१.३६; सप्तवाराः…आदित्यः…शनिः वि.प्र.२३५ख/२.३७ ३. आदित्याः, गणदेवताः — आदित्यविश्ववसवस्तुषिताभास्वरानिलाः । महाराजिकसाध्याश्च रुद्राश्च गणदेवताः अ.को.१.१.१०; आदित्याः आदित्यसंघेन वृत्ताः गणदेवताः, ते द्वादश अ.वि.१.१० ४. = {bcu gnyis} अर्कः, द्वादशसंख्या — अर्को द्वादश वि.प्र.१६७ख/१.१३; अर्कनेत्रा द्वादशनेत्रा वि.प्र.३७क/४.१५; रविः — {nyi ma zhes pa bcu gnyis pa} रविरिति द्वादशी वि.प्र. १५४ख/३.१०३ ५. आदित्यः, निमित्तभेदः — स च निमित्तभेदेन दशविधो धूममरीचिखद्योतदीपज्वालाचन्द्रादित्यराहुकलाबिन्दुदर्शनभेदेनाकल्पितो ज्ञानस्कन्धः वि.प्र.६५ख/४.११५ ६. तेजः — {rnam par shes pa nyi ma'i rang bzhin} तेजःप्रकृतिविज्ञानम् त.प.१४६क/७४४; आतपः — {sar pa ni nyi ma la bskams na'o} शोषणं नवानामातपे वि.सू.७०क/८७; वातातपेऽपि स्थापनेन वि.सू.३०क/३८; द्र. {nyi ma'i 'od/} {nyi tshan}; ।। • पा. आतपः, वर्णरूपभेदः — {nyi ma ni nyi ma'i 'od do} आतपः सूर्यप्रभा अभि.भा.१२८-५/३२.

nyi ma brjod pa

दिवसारोचनम् — आदौ त्रिःप्रगृहीतांजलित्वं तादर्थ्ये दिवसारोचनं च वि.सू.८३ख/१००.

nyi ma re

प्रत्यहम्, प्रतिदिनम् - पणः कार्षापणशतैः पञ्चभिः प्रत्यहं मम । सप्ताहेनैव विचयः कार्यो वेश्मनि नान्यदा अ.क.२०.५४; द्र. {nyi ma so sor/}

nyi ma so sor

प्रत्यहम्, प्रतिदिनम् - सा पितुः शासनान्मर्त्यसङ्गसौरभशान्तये । हेमकुम्भशतैः स्नानं पञ्चभिः प्रत्यहं व्यधात् अ.क.६४.१९९; द्र. {nyi ma re/}

nyi ma'i

सौर्यम् — यशोनिधिः सौर्यकुलावतंसः श्रीमानशोकः क्षितिपो बभूव अ.क.५९.२; सौरम् — {nyi ma'i 'od zer gyis} सौरेण तेजसा त.प.१४८ख/७५०; द्र. {nyi ma pa/}

nyi ma khrag mdog 'dra ba

वि. अर्करक्तोपमम् — एषाङ्गारखदा महाभयकरी ज्वालार्करक्तोपमा अ.श.१०९क/९९.

nyi ma 'khor ba

ना. सूर्यावर्ता, लोकधातुः — अथ खलूत्तरस्यां दिशि सूर्यावर्ताया लोकधातोश्चन्द्रसूर्यजिह्मीकरप्रभस्य तथागतस्य बुद्धक्षेत्राद्व्यूहराजो नाम बोधिसत्त्वः ल.वि.१४४क/२१२; द्र {nyi ma'i 'khor ba/}

nyi ma 'khyims

उपसूर्यकम् — परिधिर्यज्ञियतरोः शाखायामुपसूर्यके अ.को.३.३.९७; {nyi ma'i mtha' 'od zlum pos 'khor ba nyi gur zhes 'bod pa} मि.को.१४४ख; सूर्यपरिवेशः म.व्यु.४३९२; सूर्यपरिवेशम् मि.को. ३३ख ।

nyi ma 'khyims pa

= {nyi ma 'khyims/}

nyi ma gung

= {nyi ma'i gung /}

nyi ma gung ba

= {nyi ma'i gung /}

nyi ma grags pa

ना. अर्ककीर्तिः — कल्किगोत्रे भविष्यन्ति त्रयोदशाऽन्ये क्रमेण ते । यशः कल्की… विष्णुगुप्तश्च सप्तमः । अर्ककीर्तिः सुभद्रश्च वि.प्र. १२७ख/१, पृ.२५.

nyi ma dga'

ना. अर्कनन्दनः, कर्णः श.को.४७९/अर्कतनयः रा.को.१.१०२; द्र. {nyi ma dgyes/}

nyi ma dgung

मध्याह्णकालः, त्रिधाविभक्तदिनमध्यभागः — ग्रीष्माणां पश्चिमे मासेऽभिगते मध्याह्नकालसमये मरीचिकां पश्येत् स्यन्दमानाम् अ.सा.४४८क/२५३; द्र. {nyi ma'i gung /}

nyi ma dgyes

सूर्यप्रियः लो.को.८५४; द्र. {nyi ma dga'/}

nyi ma dgyes pa

= {nyi ma dgyes/}

nyi ma mgo

ना. = {nyi ma'i 'od} सूर्यप्रभः, नागः म.व्यु. ३३२३.

nyi ma snga dro

पूर्वाह्नः, त्रिधाविभक्तदिनप्रथमभागः श.को. ४७९/रा.को.३.२२४; द्र. {nyi ma snga ma/} {nyi ma'i gung /} {nyi ma phyi dro/}

nyi ma snga ma

पूर्वाह्नः — पूर्वाह्ने शयनासनस्य पातनम् वि.सू.६१क/७७; द्र. {nyi ma snga dro/} {nyi ma'i gung /} {nyi ma phyi dro/}

nyi ma chen po

महारविः — {'gro ba'i mi shes rab rib dag /dbyis} {'byin nyi ma chen po yin} जगदज्ञानतिमिरप्रोत्सारणमहारविः बो.अ.३.३१.

nyi ma 'char ka

बालार्कः — बालार्कलक्ष्म्येव कृताङ्गरागैः समुन्नमद्भिः सलिलैरनीलैः । ज्वलन् महानग्निरिवावभाति को नाम तस्माच्च महार्णवोऽयम् जा.मा.१६४/९५; द्र. {nyi gzhon/} {nyi ma 'char ba/}

nyi ma 'char ba

१. अरुणोद्गतिः वि.सू.३५ख/४५; अर्कोदयः — {nyi zla 'char ba} चन्द्रार्कोदयः का.आ.१. १६; सूर्योदयः म.व्यु.८२४५ २. बालार्कः, प्रातःकालीनसूर्यः — स बोधिसत्त्वं बालार्कमिव कल्पप्रकाशनम् । दृष्ट्वा विकासिवक्त्रश्रीर्लेभे कमलतुल्यताम् अ.क.२४.४१; द्र. {nyi gzhon/} {nyi ma 'char ka}

nyi ma ltar bzhin mdog dri ma med pa

ना. विमलवक्त्रभानुप्रभः, नृपः — विमलप्रभो नाम कल्पः…धर्मार्चिनगरमेघायां लोकधातौ…सर्वधर्मसागरनिर्घोषप्रभराजो नाम तथागत उदपादि… तेन च समयेन विमलवक्त्रभानुप्रभो नाम राजा अभूत् चक्रवर्ती ग.व्यू.१५२क/२३५.

nyi ma stong gi 'od bas lhag pa

वि. सूर्यसहस्रातिरेकप्रभः — उपसंक्रम्य भगवता सूर्यसहस्रातिरेकप्रभाः कनकवर्णा मरीचय उत्सृष्टाः अ.श.१३९क/१२८; द्र. {nyi ma stong bas lhag pa'i 'od mnga' ba/}

nyi ma stong bas lhag pa'i 'od mnga' ba

वि. सूर्यसहस्रातिरेकप्रभः — ददर्श कुसीदो बुद्धं भगवन्तं… सूर्यसहस्रातिरेकप्रभं जङ्गममिव रत्नपर्वतं समन्ततो भद्रकम् अ.श.१०ख/९; द्र. {nyi ma stong gi 'od bas lhag pa/}

nyi ma dam pa'i mig

पा. सूर्यवरलोचनः, समाधिविशेषः —तदावलोकितेश्वरः सूर्यवरलोचनं नाम समाधिं समापेदे का.व्यू.२४४ख/३०६.

nyi ma dam pa'i ye shes

ना. सूर्योत्तरज्ञानी, बोधिसत्त्वः — एकस्मिन् समये भगवान् श्रावस्त्यां विहरति स्म…समन्तभद्रमञ्जुश्रीबोधिसत्त्वपूर्वंगमैः । यदुत ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…सूर्योत्तरज्ञानिना च ग.व्यू.२७५क/१.

nyi ma 'dra

= {nyi ma 'dra ba/}

nyi ma 'dra ba

प्रतिसूर्यः — उल्कापाता भविष्यन्ति प्रतिसूर्यास्तथैव च । परचक्रभयं वापि दुर्भिक्षं वर्धति भृशम् सु.प्र.३८ख/७३.

nyi ma nub kyi bar du ston pa

पा. अस्तमिताववादः, प्रायश्चित्तिकभेदः — {nyi ma nub kyi bar du ston pa'i ltung byed} अस्तमिताववादे (प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू. ३३ख/४२.

nyi ma nub pa

अस्तंगमः, सूर्यस्यास्तंगमनम् - अस्तंगमान्तो दिवसान्तः वि.सू.५०ख/६४; अस्तंगमनम् — अर्धरात्रोऽस्तङ्गमनं मध्याह्न उदयः सकृत् अभि.को. ३.६०; यदोत्तरकुरावर्धरात्रः, तदा पूर्वविदेहे सूर्यस्यास्तङ्गमनम् अभि.भा./५१८.

nyi ma nub pa nyid

अस्तमिता — अस्तमितायां मुक्त्वा सर्वरात्रिकं धर्मश्रवणं भिक्षुण्यववादे वि.सू.३३ख/४२.

nyi ma pa

सौरः — {nyi ma pa'i grub mtha'} सौरसिद्धान्तः वि.प्र.१७४क/१.२६; द्र. {nyi ma'i/}

nyi ma pa'i grub mtha'

सौरसिद्धान्तः — म्लेच्छकाले धरण्यां स्फुटं लघुकरणं मानवैर्वेदितव्यम् । सिद्धान्तानां विनाश इति । सिद्धान्तं ब्रह्म सौरं यमनकं रोमकमिति वि.प्र.१७४क/१.२६.

nyi ma phyi dro

पराह्नः, अपराह्नः श.को.४७९/रा.को.३. ५६; द्र. {nyi ma snga dro/} {nyi ma'i gung /}

nyi ma phyed

= {nyin gung} मध्याह्नः — अर्धरात्रोऽस्तङ्गमनं मध्याह्न उदयः सकृत् अभि.को.३.६०; यदोत्तरकुरावर्धरात्रः, तदा पूर्वविदेहे सूर्यस्यास्तङ्गमनम्, जम्बूद्वीपे मध्याह्नः, गोदानीये उदयः अभि.भा./५१८; द्र. {nyi ma phyed dus/} {nyi ma'i gung}; * सायाह्नः — पूर्वाह्नेऽपि मध्याह्नेऽपि सायाह्नेऽपि रात्रौ च दिवा वा बो.भू.१०६क/१३५.

nyi ma phyed dus

मध्याह्नः — तस्मात्कर्मावसानेऽपि निमज्जेत्तत्र कर्मणि । यथा मध्याह्नसंतप्त आदौ प्राप्तसराः करी बो.अ.७.६५; द्र. {nyi ma phyed/} {nyi ma'i gung /}

nyi ma 'byung

ना. आदित्यसंभवः, तथागतः — उत्तरायां दिशि महार्चिःस्कन्धो नाम तथागतः…आदित्यसंभवो नाम तथागतः सु.व्यू.१९८ख/२५६.

nyi ma sbas

= {nyi ma sbas pa/}

nyi ma sbas pa

ना. रविगुप्तः, आचार्यः मि.को.११३क; द्र. क.त.१६८५ १६८८, ४२२४, ४२२५, ४३३१; {nyi mas sbas pa}; सूर्यगुप्तः क.त.१६८९.

nyi ma me shel

सूर्यकान्तः, मणिविशेषः —संतप्तं परमालोक्य सद्यः संक्रान्तिदर्पणाः । सन्तः संतापमायान्ति सूर्यकान्तमण्या इव अ.क.५८.७; द्र. {nyi mas mdzes pa/}

nyi ma mtshungs pa'i mdog

वि. अरुणाभवर्णः — {sngo dang nyi ma mtshungs pa'i mdog ban du dmar po'i spyan dang ldan} नीलारुणाभवर्णेन रक्तबन्धूकनेत्रवान् हे.त. ५क/१२.

nyi ma zla ba lhan cig gnas

= {gnam stong} सूर्येन्दुसङ्गमः, अमावस्या — अमावास्या त्वमावस्या दर्शः सूर्येन्दुसंगमः अ.को.१.४.९.

nyi ma gzas zin pa

सूर्यग्रासः — ब्रह्मबीजं पुष्यसाधितं कुठारछिन्नामिश्रितं सूर्यग्रासे अक्षोभ्येन पिश्येत् हे.त.४क/८.

nyi ma 'od

सविता — जलादिषु न चैकोऽयं नानात्मा सवितेक्ष्यते । प्रतिबिम्बधियः सर्वा यन्निरालम्बनाः स्थिताः त.स.९५ख/८४३.

nyi ma la gus

रविभक्तः, सूर्योपासकः — {nyi ma la gus rigs yin kyang} रविभक्तस्य जात्यापि अ.क.२७.१२.

nyi ma la gus pa

= {nyi ma la gus/}

nyi ma la lta ba

आदित्यनिरीक्षणम्, तपविशेषः —धूमपानाग्निपानादित्यनिरीक्षणपञ्चतपैकपादोर्ध्वबाहुस्थानैकचरणैश्च तपः संचिन्वन्ति ल.वि.१२३क/१८३.

nyi ma shar ba

सौर्योदयिका म.व्यु.७६६३; मि.को. १३३क ।

nyi ma'i dkyil 'khor

सूर्यमण्डलम् — श्रद्धयैवानुगन्तव्यं परमार्थे स्वयंभुवाम् । न ह्यचक्षुः प्रभादीप्तमीक्षते सूर्यमण्डलम् र.वि.१.१५३; आदित्यमण्डलम् — {nyi ma'i dkyil 'khor dang mtshungs pa} आदित्यमण्डलसमः ल.वि.२०५ख/३०९; अर्कमण्डलम् — न दृश्यते सदपि हि कारणान्तराद्दिनात्यये विमलमिवार्कमण्डलम् जा.मा.२६०/१५५; भानुमण्डलम् — अमेया रश्मयो यद्वद्व्यामिश्रा भानुमण्डले सू.अ.१५६ख/४२.

nyi ma'i dkyil 'khor dang mtshungs

= {nyi ma'i dkyil 'khor dang mtshungs pa/}

nyi ma'i dkyil 'khor dang mtshungs pa

वि. आदित्यमण्डलसमः, बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…आदित्यमण्डलसम इत्युच्यते ल.वि.२०५ख/३०९.

nyi ma'i rkang pa

रविका — इह क्रोधानां पञ्चविधो न्यासो रविकाभेदेन । इह रविका एकादश रसयुगशशिन इति नियमात् वि.प्र.१०३ख/३.२३.

nyi ma'i skye ba

सूर्यजातिः — {nyi ma'i skye ba ni 'byung po dang lha rnams} सूर्यजातिर्भूतदेवताः वि.प्र.४५ख/४.४७.

nyi ma'i kha lo

= {skya rengs} सूरसूतः, सूर्यसारथिः — सूरसूतोऽरुणोऽनूरुः काश्यपिर्गरुडाग्रजः अ.को.१.३.३२.

nyi ma'i kha lo pa

= {nyi ma'i kha lo/}

nyi ma'i khyim

= {nyi ma 'khyims/}

nyi ma'i khyim pa

= {nyi ma 'khyims/}

nyi ma'i 'khor ba

पा. सूर्यावर्तः, समाधिविशेषः —बहुसमाधिप्रतिलब्धश्च स गद्गदस्वरो बोधिसत्त्वो महासत्त्वः । तद्यथा ध्वजाग्रकेयूरसमाधिप्रतिलब्धः… सूर्यावर्तसमाधिप्रतिलब्धः स.पु.१५८ख/२४४; द्र. {nyi ma 'khor ba/}

nyi ma'i 'khor lo'i rgyud kyi rgyal po

सूर्यचक्रतन्त्रराजः — {dpal nyi ma'i 'khor lo'i rgyud kyi rgyal po zhes bya ba} श्रीसूर्यचक्रतन्त्रराजनाम क.त.३९७.

nyi ma'i gung

• सं. = {nyi ma gung} मध्याह्नः, त्रिधाविभक्तदिनमध्यभागः — पूर्वाह्नेऽपि मध्याह्नेऽपि सायाह्नेऽपि रात्रौ च दिवा वा बो.भू.१०६क/१३५; स मध्याह्ने तीक्ष्णसूर्यरश्मिपरितापितः सबलौघ इतश्चामुतश्च परिभ्रमति अ.श.२५०क/२२९; मध्याह्नकालः — यथार्द्धरात्रे मध्याह्नकालवस्तुग्राहि स्वप्नज्ञानं नार्धरात्रकाले वस्तुनि प्रमाणम् न्या.टी.३८ख/२५; मध्याह्नकालसमयः — मध्याह्नकालसमये सुविशुद्धसत्त्वः पञ्चाशतैः परिवृतैः सह चेटकेभिः… निष्क्रमिति गच्छि कृषाणग्रामम् ल.वि.७०क/९३; मध्याह्नसमयः — ते घर्मश्रमपरिपीडिताः क्षीणपथ्यादनाश्च मध्याह्नसमये तीक्ष्णकररश्मिसंतापिता जलोद्धृता इव मत्स्याः अ.श.३८क/३३; द्र. {nyi ma phyed/} {nyi ma phyed dus/} {nyi ma dgung /} {nyin gung}; ।। • ना. माध्यन्दिनः, भिक्षुः — मम वर्षशतपरिनिर्वृतस्य माध्यन्दिनो नाम भिक्षुर्भविष्यत्यानन्दस्य भिक्षोः सार्धं विहारी वि.व.१२०क/१.८.

nyi ma'i rgyal po

ना. आदित्यराजः, तथागतः — तद्यथा सुबाहुः सुरत्नः…आदित्यराजः…विश्वभुक् विपश्चि शाक्यमुनिश्चेति म.मू.९३ख/५.

nyi ma'i rgyal mtshan

ना. सूर्यध्वजः, बोधिसत्त्वः — एकस्मिन् समये भगवान् श्रावस्त्यां विहरति स्म…समन्तभद्रमञ्जुश्रीबोधिसत्त्वपूर्वंगमैः । यदुत ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…सूर्यध्वजेन च ग.व्यू.२७५क/२.

nyi ma'i rgyu ba

सूर्यचारः — स च चन्द्रः सूर्यचाराद् द्वादशाधिक्यमेकं चारं यावच्चरति मासं प्रतित्रयोदशराशींश्चरति वि.प्र.७१ख/४.१३२.

nyi ma'i rgyud

= {de bzhin gshegs pa} आङ्गिरसः, तथागतनामपर्यायः म.व्यु.७७.

nyi ma'i sgron ma

पा. सूर्यप्रदीपः, समाधिविशेषः —सूर्यप्रदीप समाधि लभित्वा प्रज्ञप्रभासकरा जिन भोन्ति शि.स.१८०ख/१७९.

nyi ma'i 'chi ltas

सूर्यारिष्टम् — तेन त्रिगुणभेदेन वामे चन्द्रारिष्टम्, दक्षिणे पञ्चगुणभेदेन सूर्यारिष्टम्, अधोर्ध्वनाड्योरिति चन्द्रसूर्यारिष्टनियमः वि.प्र.२५२क/२.६४.

nyi ma'i rjes lta

सूर्यनुवर्तकः — सूर्यनुवर्तक पञ्चतपानां कुक्कुरगोव्रतिका मृगचर्या । चारिक तीर्थ्य दश त्रितपानां तेष्वपि आचरिया हि भवन्ति शि.स.१७८क/१७६.

nyi ma'i gnyen

ना. अर्कबन्धुः, बुद्धः — स शाक्यसिंहः सर्वार्थसिद्धः शौद्धोदनिश्च सः । गौतमश्चार्कबन्धुश्च मायादेवीसुतश्च सः अ.को.१.१.१५.

nyi ma'i snying po

ना. १. सूर्यगर्भः, बोधिसत्त्वः — एकस्मिन् समये भगवान् श्रावस्त्यां विहरति स्म…समन्तभद्रमञ्जुश्रीबोधिसत्त्वपूर्वंगमैः । यदुत ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…सूर्यगर्भेण च ग.व्यू.२७५क/२; तद्यथा वज्रपाणिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन… सूर्यगर्भेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन का.व्यू.२००क/२५८ २. आदित्यगर्भः, बोधिसत्त्वः — वज्रगर्भेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…सूर्यगर्भेण च…आदित्यगर्भेण च द.भू.१६७क/१; {s+'ur+ya dang 'dom na nyi gdugs snying po} मि.को.१०५ख ३. सूर्यगर्भः, सत्पुरुषः — भद्रपालपूर्वंगमैश्च षोडशभिः सत्पुरुषैः सार्धम् । तद्यथा भद्रपालेन च…सूर्यगर्भेण च स.पु.३क/२.

nyi ma'i rta

सूर्याश्वः, सूर्यघोटकः श.को.४८०/रा.को. ५.४०६.

nyi ma'i mtha'

= {dgongs mo} दिनान्तः, सायः — दिनान्ते तु सायः अ.को.१.४.३.

nyi ma'i dus sbyor

सूर्यलग्नः — एवं सूर्यलग्नभेदेन द्वादशद्वाराणि, चन्द्रकलाभेदेन पञ्चदश, सर्वसत्त्वानां कायवाक्चित्तधर्मेणेति नियमः वि.प्र.५१क/४.६८.

nyi ma'i gdan

सूर्यासनम् — ॐ रः वज्रसूर्य वज्रसूर्यासनं कुरु कुरु स्वाहा इति सूर्यासनमन्त्रः वि.प्र. ११०ख/३.३५.

nyi ma'i bdag nyid

तेजोमयत्वम् — तेजःप्रकृतिविज्ञानं तेजोमयत्वमित्यर्थः त.प.१४६ख/७४४.

nyi ma'i mdo

ना. सूर्यसूत्रम्, ग्रन्थः क.त.४१.

nyi ma'i mdog

ना. सूर्यप्रभम्, उद्यानम् - एषा कुलपुत्र सिंहविजृम्भिता भिक्षुणी इहैव कलिङ्गवने नगरे जयप्रभानुप्रदत्ते सूर्यप्रभे महोद्याने प्रतिवसति ग.व्यू. ५४ख/१४८; द्र. {nyi ma'i 'od/}

nyi ma'i rnam par gnon pas kun tu snang ba

ना. सूर्यविक्रमसमन्तप्रतिभासः, तथागतः — तस्यानन्तरं सूर्यविक्रमसमन्तप्रतिभासो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५४क/२३७.

nyi ma'i bu

ना. १. = {gza' spen pa} सूर्यसूनुः, शनैश्चरः — षट्षष्ट्यधिकं सप्तशतायुतमेकं भवति दिनगणं मण्डलं सूर्यसूनोः वि.प्र.२०१क/१.८१; सौरिः मि.को. ३२क; शौरिः मि.को.३२क; द्र. {nyi skyes} 2. सौरिः, क्षेत्री — अङ्गारकशुकबुधशशिरविबुधशुक्रभौमगुरुशनिसौरिसुरगुरव एते यथासंख्यं मेषादिषु क्षेत्रिणः वि.प्र.१८०क/१.३६ ३. वैवस्वतः, विद्याराजः — तद्यथा विद्योत्तमः…वैवस्वतः…उच्छुष्यश्चेति । एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७क/८.

nyi ma'i bu mo

ना. १. सूर्यतनया, यमुनानदी — कालिन्दी सूर्यतनया यमुना शमनस्वसा अ.को.३.१०.३२ २. वैवस्वती, महामाता — येऽपि ते मातरा महामातरा लोकमनुचरन्ति, सत्त्वविहेठिका बलिमाल्योपहारिण्यश्च, तद्यथा ब्रह्माणी…वैवस्वती…स्कन्दा चेति म.मू.१०६क/१४.

nyi ma'i mig

ना. सूर्यलोचना, गन्धर्वकन्या — अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि च सन्निपतितानि । तद्यथा प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या…सूर्यलोचना नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२ख/२६०.

nyi ma'i me

पा. सूर्याग्निः — इदानीमग्नित्रयमुच्यते हृदित्यादिना…कण्ठकमले वृत्ते सूर्याग्निर्गार्हापत्यम् वि.प्र.२३५ख/२.३६.

nyi ma'i rtsa

पा. सूर्यनाडी — {srog gi nyi ma'i rtsa ni rin chen gyi rigs so} सूर्यनाडी रत्नकुलं प्राणे वि.प्र. २३१ख/२.२८.

nyi ma'i gza'

सूर्यग्रहः — चन्द्रग्रहाश्च भविष्यन्ति, सूर्यग्रहाश्च सु.प्र.२५क/४८.

nyi ma'i gzugs brnyan

सृदाकुः श्री.को.१६९ख ।

nyi ma'i 'od

• सं. सूर्यप्रभा — आतपः सूर्यप्रभा अभि.भा.१२८-५/३२; सूर्यरश्मिः — सूर्यरश्मी निवारित्वा शीतलं कृत्व मण्डलम् स.पु.४८ख/८६; आदित्यगभस्तिः — अम्ब्वादित्यगभस्तिवायुपृथिवीकालाम्बरप्रत्ययैर्यद्वत् तालफलाम्रकोशविवरादुत्पद्यते पादपः र.वि.१.११७; द्र. {nyi 'od/} {nyi ma'i 'od zer/} {nyi zer}; ।। • पा. सूर्यप्रभः, समाधिविशेषः —तद्यथापि नाम कुलपुत्र आकारकरो नाम समाधिः…सूर्यप्रभो नाम समाधिः का.व्यू.२२१ख/२८४; • ना. १. सूर्यप्रभः [1] बोधिसत्त्वः -एकस्मिन् समये भगवान् श्रावस्त्यां विहरति स्म…समन्तभद्रमञ्जुश्रीबोधिसत्त्वपूर्वंगमैः । यदुत ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…सूर्यप्रभेण च ग.व्यू.२७५ख/२ [2] सुचन्द्रपिता — सम्भलविषयकलापग्रामाधिपतेः सूर्यप्रभस्य विजयादेवीगर्भसम्भूतः सुचन्द्रः वि.प्र.१२४ख/१, पृ.२२ [3] नागः म.व्यु.३३२३ [4] रोमविवरः — सूर्यप्रभो नाम रोमविवरः । तत्रानेकानि बोधिसत्त्वकोटिनियुतशतसहस्राणि प्रतिवसन्ति का.व्यू.२३९क/३०१ २. सूर्यप्रभम्, उद्यानम् - रतिव्यूहाया राजधान्या उत्तरेण पूर्वयज्ञवाटप्रकृतं सूर्यप्रभं नाम महोद्यानम् ग.व्यू. १९३क/२७४; द्र. {nyi ma'i mdog}

nyi ma'i 'od kyi gzi brjid

पा. सूर्यप्रभतेजः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः म.व्यु.७४२.

nyi ma'i 'od byed pa

पा. सूर्यप्रदीपः, समाधिविशेषः — {nyi ma'i 'od byed pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सूर्यप्रभो नाम समाधिः म.व्यु.५५२.

nyi ma'i 'od zer

= {nyi ma'i 'od} सूर्यरश्मिः — {nyi ma'i 'od zer tsha bas gdungs pa} तीक्ष्णसूर्यरश्मिपरितापितः अ.श.१५०क/२२९; अर्करश्मिः — तान्यर्करश्मिभिः स्पृष्टमात्राणि म्लायन्ति शुष्यन्ति अ.श.६४क/५६; ब्रध्नपादः — ब्रध्नपादाः आदित्यरश्मयः त.प.५२ख/५५६; रवेरर्चिः — रवेरर्चिश्च शस्त्रं च वह्निज्वाला च हेतयः अ.को.३.३.७१; द्र. {nyi 'od/} {nyi zer/}

nyi ma'i 'od zer tsha ba

तीक्ष्णसूर्यरश्मिः — {nyi ma'i 'od zer tsha bas gdungs pa} तीक्ष्णसूर्यरश्मिपरितापितः अ.श.२५०क/२२९.

nyi ma'i 'od zer tsha bas gdungs

= {nyi ma'i 'od zer tsha bas gdungs pa/}

nyi ma'i 'od zer tsha bas gdungs pa

वि. तीक्ष्णसूर्यरश्मिपरितापितः — स मध्याह्ने तीक्ष्णसूर्यरश्मिपरितापितः सबलौघ इतश्चामुतश्च परिभ्रमति अ.श.२५०क/२२९.

nyi ma'i rigs

• सं. १. सौर्यकुलम् — यशोनिधिः सौर्यकुलावतंसः श्रीमानशोकः क्षितिपो बभूव अ.क.५९.२ २. सूर्यवंशः, तथागतनामपर्यायः म.व्यु.७६; • ना. मार्कण्डः, ऋषिः — येऽपि ते ऋषयो महाऋषयः, तद्यथा आत्रेय वसिष्ठः गौतम भगीरथः…मार्कण्डश्चेति म.मू.१०३ख/१२.

nyi ma'i lam

सूर्यमार्गः — एवं त्रिवर्षान्तमेकदिनमारभ्य बालस्य यन्मरणं चन्द्रमार्गे वा सूर्यमार्गे वा तदशीत्युत्तरसहस्रभेदभिन्नं प्रत्येकदिनमरणभेदेन वि.प्र. २५१ख/२.६४; अर्कपथः — इह शरीरे प्राणः प्राणं बलं करोति अर्कशशिपथगतः सन्; अर्कपथः पिङ्गला, रसना वा वि.प्र.२३८क/२.४३; आदित्यपथः — आवव्रुरादित्यपथं पयोदाः प्रसक्तभीमस्तनितानुनादाः जा.मा.१६१/९३.

nyi ma'i shing rta

ना. सूर्यरथः — मञ्जुश्रीर्भगवान् निर्मितकायो यशोनरेन्द्रः सूर्यरथाध्येषितः सन् परमादिबुद्धात् साधनापटले सुचन्द्राध्येषणं बुद्धभगवतः प्रतिवचनं प्रथमवृत्तेन महापर्षदः प्रकाशयति स्म वि.प्र.२९क/४.१.

nyi ma'i lha

ना. भास्करदेवः, बोधिसत्त्वः — यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा सिंहस्य यो मैत्रेयस्यानन्तरमनुत्तरां सम्यक्संबोधिमभिसंभोत्स्यते, तथा प्रद्योतस्य…भास्करदेवस्य ग.व्यू.२६८ख/३४७.

nyi mar bzhugs

वि. सूर्यस्थः — {mgo bo'i phreng ba'i do shal mdzad/} {nyi mar bzhugs shing rol mor bcas} मुण्डमालाकृतहारं सूर्यस्थं ताण्डवान्वितम् हे.त.२३ख/७८.

nyi mar bzhugs pa

= {nyi mar bzhugs/}

nyi mas sbas pa

ना. रविगुप्तः, आचार्यः म.व्यु.३५१०; द्र. {nyi ma sbas pa/}

nyi mas mdzes pa

सूर्यकान्तः, मणिविशेषः —तद्यथा कुलपुत्र सूर्यकान्तमणिरत्नं सूर्यदर्शितमग्निं प्रमुञ्चति, एवमेव सर्वज्ञताचित्तोत्पादसूर्यकान्तमणिरत्नं प्रज्ञारत्नरश्मिसंसृष्टं ज्ञानाग्निं प्रमुञ्चति ग.व्यू.३१४क/३९९; द्र. {nyi ma me shel/}

nyi tshan

आतपः, सूर्यप्रभा — विशोषिष्यसे त्वमद्य पापीयं बोधिसत्त्वेन गोष्पदवारीव महातपेन ल.वि.१६२क/२४३; तीक्ष्णकररश्मिः— {nyi tshan gyis gdungs} तीक्ष्णकररश्मिसंतापितः अ.श.३८क/३३; द्र. {nyi 'od/} {nyi ma'i 'od/} {nyi ma'i 'od zer/} {nyi zer/}

nyi tshan gyis gdungs

= {nyi tshan gyis gdungs pa/}

nyi tshan gyis gdungs pa

वि. तीक्ष्णकररश्मिसंतापितः — ते घर्मश्रमपरिपीडिताः क्षीणपथ्यादनाश्च मध्याह्नसमये तीक्ष्णकररश्मिसंतापिता जलोद्धृता इव मत्स्याः अ.श.३८क/३३.

nyi tshe

= {nyi tshe ba/}

nyi tshe spyod

= {nyi tshe spyod pa/}

nyi tshe spyod pa

= {nyi tshe ba spyod pa} प्रदेशकारी म.व्यु.१६१०.

nyi tshe ba

= {nyi tshe} 1. एव — {dug dang bcas pa'i zas ni sdug bsngal nyi tshe ma yin te} न हि सविषमन्नं दुःखमेव प्र.अ.१४०क/१४९; {de nyi tshe bsal ba nyid yin no} तस्य एवापनेयत्वम् वि.सू.३६ख/४६; मात्रम् — मृत्पात्रमात्रविभवः बो.अ.८.२९; मृत्पात्रं मृण्मयं भिक्षाभाजनम्, तदेव केवलं तन्मात्रं विभवो धनं यस्येति बो.प.८.२९; केवलम् — यद्येवमध्यवसायसहितमेव प्रत्यक्षं प्रमाणं स्यात् न केवलमिति चेत् न्या.टी.४६ख/८५; प्र.वृ. १४१-५/१९ २. प्रत्येकम् — {nyan thos zhes bya nyi tshe bcas/} {yang dag rdzogs sangs rgyas nyid gyur} सश्रावकाख्यां प्रत्येकसम्यक्संबुद्धतां ययुः अ.क.१५.२८; इह शून्यमित्यादिभिः संज्ञाभिरदृष्टदृष्टभावाः प्रकाशिताः प्रत्येकेन्द्रियाणामगोचराः प्रत्येकेन्द्रियाणां गोचरा इति वि.प्र.१४८क/१.२ ३. प्रदेशः — {thogs pa med pa yang ma yin te/} {nyi tshe shes pa'i phyir} न चाव्याहतम्, प्रदेशज्ञानात् सू.अ.२५७क/१७६; • वि. प्रादेशिकम्, ओकी — तत्र व्यापि क्लेशज्ञेयाऽऽवरणं बोधिसत्त्वगोत्रकाणाम्, साकल्यात् - प्रादेशिकं क्लेशाऽऽवरणं श्रावकादिगोत्रकाणाम् म.भा.२.१; अधिमुक्तिप्रादेशिकमनसिकारत्वादिति…अधिमुक्तिप्रधानोऽयं मनसिकारः । प्रादेशिकश्चायमव्यापीत्यर्थः अभि.स्फु.१६२क/८९५; सर्वज्ञस्य न भाषा या सा प्रादेशिकी जगति वि.प्र.१०९ख/१, पृ.५; प्रदेशि — {'jig rten pa yi dpe dngos kun}… {re zhig pa dang nyi tshe ba} मितकालं प्रदेशि च…सर्वमुपमावस्तु लौकिकम् श.बु., का.३३; अवान्तरम् — {nyi tshe ba'i spyi} अवान्तरसामान्यम् त.प. १२ख/४७१.

nyi tshe ba spyod pa

= {nyi tshe spyod pa/}

nyi tshe ba yid la byed pa

प्रादेशिकमनसिकारः — अस्थिशंकलायां हि सर्वमेतच्चतुर्विधं रागन्तु नास्तीति अधिमुक्तिप्रादेशिकमनसिकारत्वादशुभया न क्लेशप्रहाणं विष्कम्भणं तु अभि.भा.९ख/८९५.

nyi tshe ba'i theg pa

प्रादेशिकयानम् — स्थानास्थानज्ञानकुशलहीनप्रादेशिकयानविवर्जनमहायानगुणसमुदानयनबलोपेतातृप्तबलप्रयोगत्वात् स्थानज्ञानबलोपेत इत्युच्यते ल.वि.२१०क/३१२.

nyi tshe ba'i spyi

= {nyi tshe'i spyi} ( वै.द.) अवान्तरसामान्यम् — विशेष इति अवान्तरसामान्यं गोत्वादि । सामान्यमिति महासामान्यं वस्तुत्वादि त.प.१२ख/४७१; म.व्यु.४६२८.

nyi tshe ba'i byang chub

= {nyi tshe'i byang chub/}

nyi tshe ba'i sems can dmyal ba

= {nyi tshe'i sems can dmyal ba} प्रत्येकनरकः, नरकप्रदेशविशेषः —स तेनाकुशलेन कर्मणा बहुशङ्कुर्नाम प्रत्येकनरकस्तत्रास्योपपत्तिर्भवति शि.स.३७क/३५.

nyi tshe'i spyi

= {nyi tshe ba'i spyi/}

nyi tshe'i byang chub

पा. प्रत्येकबोधिः — केचिद्ययुः श्रावकबोधियुक्तप्रत्येकबोधौ निरताश्च केचित् - सम्यक् तथानुत्तरबोधिसक्ताः परे बभूवुर्गगनप्रसन्नाः अ.क.२२.४९.

nyi tshe'i sems can dmyal ba

= {nyi tshe ba'i sems can dmyal ba/}

nyi tshod

वेला — {nyi tshod yod dam med kyang rung} सत्यां वेलायामसत्यां वा शि.स.७६ख/७५; {nyi tshod kyi 'khor lo} वेलाचक्रम् म.व्यु.९१५७.

nyi tshod kyi 'khor lo

वेलाचक्रम् म.व्यु.९१५७.

nyi gzhon

बालातपः — {lha cig khyod kyi zhabs gnyis po/} {dmar ba nyi gzhon la reg pas} देव त्वच्चरणद्वन्द्वरागबालातपः स्पृशन् का.आ.२.२५५; द्र. {nyi ma 'char ba/} {nyi ma 'char ka}

nyi zer

= {nyi ma'i 'od zer} अर्कांशुः, सूर्यरश्मिः — {sprin bral nyi zer gyis phye ba'i/} {pad+ma gzhon nu spangs nas ni} विघनार्कांशुविकचं मुक्त्वा तरुणपङ्कजम् बो.अ.८.५७; {pad+mas nyi zer skyugs pa rnams} पद्मान्यर्कांशुनिष्ठूताः का.आ.१.९६; द्र. {nyi zer gyi rdul/}

nyi zer gyi rdul

पा. वातायनच्छिद्ररजः, परिमाणविशेषः —परमाण्वण्वब्लोहशशाविवातायनच्छिद्ररजः वि.सू.२६क/३२; म.व्यु.८१९७; वातायनरजः — सप्तत्रुतेरेकं वातायनरजः । सप्तवातायनरजांस्येकं शशरजः ल.वि.७७क/१०४; छिद्ररजः — परमाणुरणुस्तथा । लोहाप्शशाविगोच्छिद्ररजोलिक्षास्तदुद्भवाः । यवस्तथाङ्गुलीपर्व ज्ञेयं सप्तगुणोत्तरम् अभि.को.३. ८६.

nyi zla

= {nyi ma dang zla ba/}

nyi zla sgron ma

ना. चन्द्रसूर्यप्रदीपः, तथागतः — अतीतेऽध्वनि…चन्द्रसूर्यप्रदीपो नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धो लोक उदपादि स.पु.८क/११; द्र. {nyi zla'i sgron ma/}

nyi zla dang skar ma med pa'i tshig

असोमभास्करनक्षत्रपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः —कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह, उत्पादपदम् अनुत्पादपदम्…सोमभास्करनक्षत्रपदम् असोमभास्करनक्षत्रपदम् ल.अ.६८ख/१७.

nyi zla dang skar ma'i tshig

सोमभास्करनक्षत्रपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः —कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह, उत्पादपदम् अनुत्पादपदम्…सोमभास्करनक्षत्रपदम् असोमभास्करनक्षत्रपदम् ल.अ.६८ख/१७.

nyi zla dri ma med pa'i 'od dpal

ना. चन्द्रसूर्यविमलप्रभासश्रीः, तथागतः — अतीतेऽध्वनि…चन्द्रसूर्यविमलप्रभासश्रीर्नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धो लोक उदपादि स.पु.१५०क/२३६.

nyi zla zil du rlag par byed pa'i 'od dang ldan pa

ना. चन्द्रसूर्यजिह्मीकरप्रभः, तथागतः — उत्तरस्यां दिशि सूर्यावर्ताया लोकधातोश्चन्द्रसूर्यजिह्मीकरप्रभस्य तथागतस्य बुद्धक्षेत्राद्व्यूहराजो नाम बोधिसत्त्वः ल.वि.१४४क/२१२.

nyi zla gsang ba

ना. रविगुह्यचन्द्रः मि.को.६ख ।

nyi zla'i sgron ma

ना. चन्द्रसूर्यप्रदीपः, तथागतः — दक्षिणस्यां दिशि चन्द्रसूर्यप्रदीपो नाम तथागतः… अनन्तवीर्यो नाम तथागतः सु.व्यू.१९८क/२५६; द्र. {nyi zla sgron ma/}

nyi zla'i 'od

चन्द्रार्कप्रभः लो.को.८५६.

nyi 'og

भूम्यनन्तरः — अन्यतमो भूम्यनन्तरस्तस्य राजा…द्विरदवरापहरणार्थं ब्राह्मणांस्तत्र प्रणिदधे जा.मा.९३/५६; प्रत्यर्थी — {nyi 'og gi rgyal po} प्रत्यर्थिनो राज्ञः जा.मा.२५८/१५०.

nyi 'og pa

बहिर्देशकाः — {nyi 'og pa'i bye brag tu smra ba} बहिर्देशका वैभाषिकाः अभि.स्फु.३११ख/११८६; त्रीणि अव्याकृतमूलानीति । त्रिग्रहणं बहिर्देशकमताद् विशेषणार्थः अभि.स्फु.१०९क/७९५; बाह्मकाः — चत्वार्येवेति बाह्यकाः अभि.को.५.२१; बाह्यकाश्चत्वार्यव्याकृतमूलानीच्छन्ति अभि.भा.५.२१.

nyi 'og pa'i bye brag tu smra ba

बहिर्देशका वैभाषिकाः — सन्ति वैभाषिका न काश्मीराः, ये बहिर्देशका वैभाषिकाः अभि.स्फु.३११ख/११८६.

nyi 'od

= {nyi ma'i 'od zer} अर्कांशुः, सूर्यप्रभा — {nub kyi ri mgor lhung ba yi/} {mtha' dag nyi 'od mal stan can} अस्तमस्तकपर्यस्तसमस्तार्कांशुसंस्तरा का.आ.१.८२; आतपः — {chu 'dzin ngos kyi phang na gnas/} {mtshams kyi nyi 'od gos dang ldan} पयोधरतटोत्संगलग्नसन्ध्यातपांशुका का.आ.१.८४; बालातपः अ.क.१०८.१०१; द्र. {nyi ma'i 'od/} {nyi zer/} {nyi tshan/}

nyi shu

वि. विंशतिः — पुरुषः सुप्तः स्वप्नान्तरगत एकं वा तथागतं पश्येत्, द्वौ वा…विंशतिं वा अ.सा. ४४८ख/२५३.

nyi shu tham pa

विंशतिः मि.को.८४क; विंशतितमम्, ओमी मि.को.८४ख ।

nyi shu pa

विंशतितमम्, ओमी — {'phags pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa brgyad stong pa las thabs mkhas pa la spyod} ({dpyod} ) {pa'i le'u zhes bya ste nyi shu pa'o} आर्याष्टसाहस्रिकायां प्रज्ञापारमितायामुपायकौशल्यमीमांसापरिवर्तो नाम एकविंशतितमः अ.सा.२१०ख/१९०; विंशतिका — {nyi shu pa'i tshig le'ur byas pa} विंशतिकाकारिका क.त.४०५६.

nyi shu rtsa dgu

= {nyer dgu} वि. एकोनत्रिंशत् — एकोनत्रिंशद्दिनम् वि.प्र.२४७ख/२.६१; नवविंशतिः ।

nyi shu rtsa dgu pa

एकोनत्रिंशत्तमम्, ओमी — {'phags pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa brgyad stong pa las rjes su rig pa'i le'u zhes bya ste nyi shu rtsa dgu pa'o} आर्याष्टसाहस्रिकायां प्रज्ञापारमितायामनुगमपरिवर्तो नामैकोनत्रिंशत्तमः अ.सा.२६१क/२३७; नवविंशतितमम्, ओमी ।

nyi shu rtsa brgyad

= {nyer brgyad} वि. अष्टविंशतिः; अष्टाविंशतिः म.व्यु.८०९६.

nyi shu rtsa brgyad pa

अष्टाविंशतितमम्, ओमी — {'phags pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa brgyad stong pa las me tog bkram pa'i le'u zhes bya ste nyi shu rtsa brgyad pa'o} आर्याष्टसाहस्रिकायां प्रज्ञापारमितायामवकीर्णकुसुमपरिवर्तो नामाष्टाविंशतितमः २५७क/२३४.

nyi shu rtsa lnga

= {nyer lnga} वि. पञ्चविंशतिः — तत्त्वाख्यमिति पञ्चविंशत्यात्मकम्…अपरमतः पञ्चविंशतिः…देवता वि.प्र.२४२क/२.५२; म.व्यु.८०९३.

nyi shu rtsa lnga pa

पञ्चविंशतितमम्, ओमी — {'phags pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa brgyad stong pa las bslab pa'i le'u zhes bya ste nyi shu rtsa lnga pa'o} आर्याष्टसाहस्रिकायां प्रज्ञापारमितायां शिक्षापरिवर्तो नाम पञ्चविंशतितमः अ.सा.२३४क/१९६.

nyi shu rtsa gcig

= {nyer gcig} वि. एकविंशतिः — एकविंशतिमासेभ्यो मासत्रयमूनं भवति वि.प्र.२४७क/२.६१.

nyi shu rtsa gcig pa

एकविंशतितमम्, ओमी — {'phags pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa brgyad stong pa las bdud kyi las kyi le'u zhes bya ste nyi shu rtsa gcig pa'o} आर्याष्टसाहस्रिकायां प्रज्ञापारमितायां मारकर्मपरिवर्तो नाम एकविंशतितमः अ.सा.२१९क/१९६.

nyi shu rtsa gnyis

= {nyer gnyis} वि. द्वाविंशतिः — द्वाविंशतिदिनम् वि.प्र.२४७ख/२.६१; म.व्यु.८०९०.

nyi shu rtsa gnyis pa

द्वाविंशतितमम्, ओमी — {'phags pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa brgyad stong pa las dge ba'i bshes gnyen gyi le'u zhes bya ste nyi shu rtsa gnyis pa'o} आर्याष्टसाहस्रिकायां प्रज्ञापारमितायां कल्याणमित्रपरिवर्तो नाम द्वाविंशतितमः २२३क/२०२.

nyi shu rtsa drug

= {nyer drug} षड्विंशतिः म.व्यु.८०९४.

nyi shu rtsa drug pa

षड्विंशतितमम्, ओमी — {'phags pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa brgyad stong pa las sgyu ma lta bu'i le'u zhes bya ste nyi shu rtsa drug pa'o} आर्याष्टसाहस्रिकायां प्रज्ञापारमितायां मायोपमपरिवर्तो नाम षड्विंशतितमः २४०क/२१९.

nyi shu rtsa bdun

= {nyer bdun} वि. सप्तविंशतिः म.व्यु.८०९५.

nyi shu rtsa bdun pa

सप्तविंशतितमम्, ओमी — {'phags pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa brgyad stong pa las snying po'i le'u zhes bya ste nyi shu rtsa bdun pa'o} आर्याष्टसाहस्रिकायां प्रज्ञापारमितायां सारपरिवर्तो नाम सप्तविंशतितमः २४६क/२२५.

nyi shu rtsa bzhi

= {nyer bzhi} वि. चतुर्विंशतिः — चतुर्विंशतिदिनम् वि.प्र.२४७ख/२.६१; म.व्यु.८०९२.

nyi shu rtsa bzhi pa

चतुर्विंशतितमम्, ओमी — {'phags pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa brgyad stong pa las mngon pa 'i nga rgyal gyi le'u zhes bya ste nyi shu rtsa bzhi pa'o} आर्याष्टसाहस्रिकायां प्रज्ञापारमितायामभिमानपरिवर्तो नाम चतुर्विंशतितमः २२९क/२०९.

nyi shu rtsa gsum

= {nyer gsum} वि. त्रयोविंशतिः — त्रयोविंशतिदिनम् वि.प्र.२४७ख/२.६१; म.व्यु.८०९१.

nyi shu rtsa gsum pa

त्रयोविंशतितमम्, ओमी — {'phags pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa brgyad stong pa las brgya byin gyi le'u zhes bya ste nyi shu rtsa gsum pa'o} आर्याष्टसाहस्रिकायां प्रज्ञापारमितायां शक्रपरिवर्तो नाम त्रयोविंशतितमः २२६क/

nying khu

मण्डः, ओण्डम् — किं तर्हि ? तत्त्वज्ञानापनीतेषु रागादिषु चेतसो वैमल्यमनास्रवत्वमनर्थान्तरभूतं घृतमण्डस्वच्छतावदिति अभि.स्फु.२३६ख/१०२८.

nying khu 'phrog byed

= {chang mkhan} मण्डहारः, शौण्डिकः मि.को.४०क; मण्डहारकः मि.को.४०क ।

nying khur gyur pa

मण्डः, ओण्डम् — {e ma'o sangs rgyas 'khor ba yi/} {nying khur gyur pa byung ba brjid} अहो संसारमण्डस्य बुद्धोत्पादस्य दीप्तता श.बु., का.११२.

nying gi mtshams sbyor

= {nying mtshams sbyor ba/}

nying tsha

= {bu'i bu} पौत्रः, पुत्रस्य पुत्रः छो.को.३०९/रा. को.३.२३८; प्रपुत्रः छो.को.३०९/मो.को.६८२.

nying mtshams

प्रतिसन्धानम् — विपाकात्मकस्य रूपस्य चक्षुरादेरेतत् पुनः प्रतिसन्धानं नास्ति । अरूपस्य तु चित्तचैत्तस्य पुनः प्रतिसन्धानं न वार्यते अभि.स्फु.१६४क/९०२; द्र. {nying mtshams sbyor ba/}

nying mtshams sbyor

= {nying mtshams sbyor ba/}

nying mtshams sbyor ba

• क्रि. प्रतिसन्धिं करोति — विज्ञानमपि द्विविधकार्यप्रत्युपस्थानं भवति । भवप्रतिसन्धिं च करोति, हेतुं च ददाति नामरूपाभिनिर्वृत्तये द.भू.२२१क/३२; प्रतिसन्दधाति म.व्यु.२१७१; द्र. {nying mtshams sbyor bar byed} ।। • सं. १. प्रतिसन्धिः — मातुः कुक्षौ प्रतिसन्धिक्षणे पञ्च स्कन्धा विज्ञानम् अभि.भा.३.२१; अभि.को.३.२४; प्रतिसन्धानम् — धातुगतियोन्यादिप्रकारभेदेनात्मभावस्योपपदनमुपपत्तिः । अभेदेन पुनर्भवप्रतिसन्धानमभिनिर्वृत्तिः अभि.भा. ७क/८८८ २. = {nying mtshams sbyor ba'i 'ching ba} प्रतिसन्धिबन्धः — क्लिष्टचित्तस्य च पुनर्भवप्रतिसन्धिबन्धाज्जन्म संक्लेशेनैव हेतुना । ततोऽर्हतः प्रतिसन्धिबन्धाभावः, क्लिष्टचित्ताभावात् म.टी.२०९क/३२; सन्धिबन्धः — यद्यपि सामन्तकचित्तेन सन्धिबन्धः क्लिष्टो भवतीति । अष्टास्वपि ध्यानारूप्येषु यस्य यत् सामन्तके, तस्य तेन सामन्तकचित्तेन क्लिष्टेनासमाहितेन सन्धिबन्ध इत्येष सिद्धान्तः अभि.स्फु.३००ख/११६१; • वि. प्रतिसन्धिकम् — सप्रतिसन्धिकं तु तद् दुःखम् । अत आह—अप्रतिसन्धिकं दुःखं करोतीत्यर्थ इति अभि.स्फु.१८७क/९४४.

nying mtshams sbyor ba'i

प्रातिसन्धि, ओकम् — {nying mtshams sbyor ba'i rnam par shes pa} प्रातिसन्धिविज्ञानम् त्रि.भा.१६६ख/८५; {nying mtshams sbyor ba'i rnam par shes pa} प्रातिसन्धिकविज्ञानम् त्रि.भा.१६६क/८५.

nying mtshams sbyor ba med

= {nying mtshams sbyor ba med pa/}

nying mtshams sbyor ba med pa

अप्रतिसन्धिः — अस्याश्च दृष्टेः प्रहाणं भविष्यति प्रतिनिसर्गो वान्तीभावः, अन्यस्याश्च दृष्टेरप्रतिसन्धिरनुपादानमप्रादुर्भावः अ.श.२७९क/२५६; असन्धानम् — क्षीणास्रवस्य विज्ञानमसन्धानं कुतो गतम् त.स.७०क/६५६; न विद्यते चित्तान्तरसन्धानं यस्य तदसन्धानम् त.प./६५६.

nying mtshams sbyor ba'i 'ching ba

प्रतिसन्धिबन्धः — {nying mtshams sbyor ba'i 'ching ba la 'dun pa} प्रतिसन्धिबन्धच्छन्दः अभि.भा.४९ख/१०५९; प्रतिसन्धिरेव बन्धः, प्रतिसन्धेर्वा बन्धः प्रतिसन्धिबन्धः अभि. स्फु./१०६०.

nying mtshams sbyor ba'i 'ching ba la 'dun pa

पा. प्रतिसन्धिबन्धच्छन्दः, छन्दभेदः — चतुर्विधो हि च्छन्दः । अस्मीत्यभेदेनात्मभावच्छन्दः । स्यामित्यभेदेन पुनर्भवच्छन्दः । इत्थं स्यामिति भेदेन पुनर्भवच्छन्दः । प्रतिसन्धिबन्धच्छन्दश्चतुर्थः । कर्माभिसंस्कारच्छन्दो वा अभि.भा.४९ख/१०५९.

nying mtshams sbyor ba'i rnam shes

= {nying mtshams sbyor ba'i rnam par shes pa/}

nying mtshams sbyor ba'i rnam par shes pa

पा. १. प्रतिसन्धिविज्ञानम् — आलयविज्ञानानभ्युपगमे प्रतिसंधिविज्ञानं वा संस्कारप्रत्ययं परिकल्प्येत संस्कारभाविता वा षड्विज्ञानकायाः त्रि.भा.१६६क/८४; प्रातिसन्धिविज्ञानम् — अतश्च संस्कारप्रत्ययं नामरूपमेवास्तु किं प्रातिसंधिविज्ञानेनाङ्गान्तरेण परिकल्पितेन त्रि.भा.१६६क/८५; प्रातिसन्धिकविज्ञानम् — तत्र ये संस्काराः प्रातिसंधिकविज्ञानप्रत्ययत्वेनेष्यन्ते, तेषां चिरनिरुद्धत्वात्… न संस्कारप्रत्ययं प्रतिसंधिविज्ञानं युज्यते त्रि.भा.१६६क/८५ २. (न्या.द.) प्रतिसन्धानज्ञानम् — यदि तर्हि नैकविषयतानयोः; तत् कथमिदं प्रतिसन्धानज्ञानं भवति, ‘यः प्रकाशे मया दृष्टो घटः स एवान्धकारे स्पृश्यते’ इति त.प.१७०क/५८; द्र. {nying mtshams sbyor ba'i shes pa/}

nying mtshams sbyor ba'i shes pa

पा. (न्या.द.) प्रतिसन्धानविज्ञानम्, प्रतिसन्धानज्ञानम् - तत्सामर्थ्यसमुद्भूतकल्पनानुगतात्मकम् । प्रतिसन्धानविज्ञानं समुदायं व्यवस्यति त.स.४क/५८; यदि तर्हि नैकविषयतानयोः; तत् कथमिदं प्रतिसन्धानज्ञानं भवति, ‘यः प्रकाशे मया दृष्टो घटः स एवान्धकारे स्पृश्यते’ इति त.प. १७०क/५८; प्रतिसन्धानप्रत्ययः — तदनेन प्रतिसंधानप्रत्ययस्याप्रत्यक्षत्वं प्रतिपादितं भवति त.प.१७०क/५८; द्र. {nying mtshams sbyor ba'i rnam par shes pa/}

nying mtshams sbyor bar bya

= {nying mtshams sbyor bar bya ba/}

nying mtshams sbyor bar bya ba

कृ. अनुसन्धातव्यम् — ततः पुनरनुसन्धीयमानं यथाभूतं गृहीतं तथाभूतमेव वानुसन्धातव्यम् प्र.अ.१९क/२२.

nying mtshams sbyor bar byed

क्रि. प्रतिसन्दधाति — स एव तस्मादन्यान् सप्तोपपत्तिभवान् मनुष्येषु प्रतिसन्दधाति सप्तान्तराभवान् अभि.भा.२०क/९४०; प्रतिसन्धिं करोति — प्रागवस्थमपि ज्ञानं प्रतिक्षणविनश्वरे । देहवृत्तं करोत्येव प्रतिसन्धिं निरन्तरम् त.स.७०क/६५६; द्र. {nying mtshams sbyor ba/}

nying mtshams sbyor bar byed pa

= {nying mtshams sbyor bar byed/}

nying mtshams sbyor med pa

= {nying mtshams sbyor ba med pa/}

nying mtshams sbyor zhing sbrel ba

प्रतिसन्धिबन्धः म.व्यु.७६९५; द्र. {nying mtshams sbyor ba'i 'ching ba/}

nying mtshams mi sbyor ba

वि. अप्रतिसन्धिकम् — सप्रतिसन्धिकं तु तद् दुःखम् । अत आह—अप्रतिसन्धिकं दुःखं करोतीत्यर्थ इति अभि.स्फु.१८७क/९४४.

nying mtshams mi sbyor bar byed

क्रि. अप्रतिसन्धिकं करोति — दुःखस्यान्तं करोतीति…अप्रतिसन्धिकं दुःखं करोतीत्यर्थः अभि.भा.२१क/९४४.

nying mtshams 'dzin par 'gyur

क्रि. प्रतिसन्धिं गृह्णाति — ते निर्मिते चित्तमभिप्रसाद्य तन्नरकवेदनीयं कर्म क्षपयित्वा देवमनुष्येषु प्रतिसंधिं गृह्णन्ति अ.श.३ख/२.

nying lag

प्रत्यङ्गम् — {yan lag dang nying lag} अङ्गप्रत्यङ्गम् जा.मा.१७७/१०२; अङ्गानि वेदानां षट् शिक्षा कल्पो व्याकरणं छन्दो निरुक्तं ज्योतिषमिति, प्रत्यङ्गानि तदवयवा धात्वादयः त.प.२६२क/९९४.

nying slob

= {slob ma'i slob ma} प्रशिष्यः, शिष्यस्य शिष्यः श.को.४८२/मो.को.६९५.

nyid

१. (आद.) = {rang ngam bdag nyid} आत्मा — {de slad nyid la'ang ma gzigs par/} {khyod kyis brtson 'grus legs par spel} इत्यात्मनिरपेक्षेण वीर्यं संवर्धितं त्वया श.बु., का.२०; {nyid kyi sku} आत्मभावः ल.अ.३८क/४; स्व — {nyid gzigs lam gsung ba} स्वदृष्टमार्गोक्तिः प्र.अ.११०ख/११८; {nyid kyi gnas su slar dong ngo} स्वमावासं प्रतिजगाम जा.मा.९०/५४; स्वयम् — {rgyal po chen po nyid kyis ji ltar spyad} स्वयं महीनाथ कथं व्यवस्यसि जा.मा.३३७/१९६ २. = {kho na} एव, अवधारणे — {nyid kyi sgra ni nges par bzung ba ste} एवेत्यवधारणम् अभि.स.भा.१९ख/२६; {de nyid 'di yin no} स एवायम् त.प.१७६क/८११; {las nyid srid pa yin pas las kyi srid pa'o} कर्म एव भवः कर्मभवः अभि.स्फु.८८ख/७६०; तु — {nyid kyi sgra ni nges par gzung ba'i don to} अवधारणार्थस्तुशब्दः प्र.वृ.१८४-२/४८; च — गगनमिव शरीरं व्याप्यरूपि ध्रुवं च र.वि.४.८८; हि हे.बि.१३७-४/५३ ३. वै — {nyid ces bya ba ni tshig gi phrad do} वै इति निपातः अभि.स्फु.२४७क/१०५१; {nyid ces pa ni mtha' gcig tu nges pa'o} वै इत्येकान्तनिश्चितम् वि.प्र.२२७क/२.१७; {la yig 'di la thim pa nyid} लकाराच्च लयोऽत्र वै वि.प्र.११३ख/१, पृ.११ ४. भावार्थे उत्तरपदम् [1] = {ngo bo} भावः — {mi nyid} मनुष्यभावः बो.प.१.४; {grong khyer ba nyid} नागरकभावः बो.भू.११५क/१४९; {thams cad mkhyen pa nyid} सर्वज्ञभावः स.पु.३९क/७०; {bzhi pas nyung ba nyid la} चतुष्कतोऽर्वाग् भावे वि.सू.५८क/७४ [2] ओत्व — {bde gshegs nyid} सुगतत्वम् त.स.१२१ख/१०५१; {thams cad mkhyen pa nyid} सर्वज्ञत्वम् अ.सा.१५१ख/८६; {nyung ba nyid} अल्पत्वम् का.आ.१.८१; {tha dad pa nyid} नानात्वम् अभि.स्फु.१३५क/८४४; {yang dag pa nyid} सम्यक्त्वम् अभि.स.भा.२९ख/४१; {log pa nyid} मिथ्यात्वम् अभि.स.भा.२९ख/४१; {'jig pa nyid} विनाशित्वम् त.प.१६१ख/७७६ [3] ओतल् (ता) — {thams cad mkhyen pa nyid} सर्वज्ञता अ.सा.७ख/५; {chos nyid} धर्मता द.भू.२१४क/२८; {stong pa nyid} शून्यता अ.सा.१८०ख/१०१; {brtan pa nyid} स्थिरता अ.क.२४.८६ [4] ओष्यञ् (आदि) — {brtan pa nyid} दार्ढ्यम् त.स.११२ख/९७३; {dri ma med pa nyid} वैमल्यम् अभि.स्फु.२३६क/१०२८; {dro ba nyid} औष्ण्यम् अभि.भा.८३क/११९४; {che ba nyid} माहात्म्यम् द.भू.२१४ख/२९; {'jam pa nyid} मार्दवम् का.आ.२.१२६; {de'i ngo bo nyid} ताद्रूप्यम् त.प.१४८ख/२३.

nyid kyi

स्वकम् — {nyid kyi lhung bzed kyi nang nas} स्वकात्पात्रात् अ.श.३क/२.

nyid kho na

एव — {rnam pa 'di nyid kho na yis} एतेनैव प्रकारेण त.स.१२०क/१०४१; {de nyid kho na'i nyi ma la} तस्मिन्नेव दिने अ.क.४०.१९३.

nyid du

ओतया — {bstan bcos rnams las legs sbyar las/} {gzhan pa zur chag nyid du brjod} शास्त्रे तु संस्कृतादन्यदपभ्रंशतयोदितम् का.आ.१.३६; {shi ba nyid du} मृततया वि.सू.३०ख/३८; ओत्वम् — {rgyu nyid du ni mi 'thad do} हेतुत्वं नोपपद्यते त.स.६९क/६५०; ओत्वेन — {mi 'khrul ba nyid du nges pa} अव्यभिचारित्वेन निश्चितम् न्या.टी.५२क/१११; {cig car nyid du} यौगपद्येन त.स.७क/९३.

nyid du zad

केवलम् — {khyod kyi mngal gyi khur gyis bdag ngal dub bskyed pa nyid du zad} आयासिताहं भवता गर्भभारेण केवलम् अ.क.३९.८५.

nyid kyi sku

आत्मभावः — एकैकस्मिन् गिरिवरे आत्मभावं विदर्शयन् । तत्रैव रावणो यक्ष एकैकस्मिन् व्यवस्थितः ल.अ.३८क/४.

nyin

= {nyin mo/}

nyin gung

= {nyi ma'i gung} मध्याह्नः — क्रुद्धशङ्खमुखोत्कृत्तकण्ठानां सार्थगामिनाम् । मध्याह्नतप्तश्चण्डालः सदा पिबति शोणितम् अ.क.४६.५८; मध्यन्दिनम् — {nyin gung nyi mas gdungs pa yi/} {glang po dag ni mtshor 'jug pa} मध्यन्दिनार्कसन्तप्तः सरसीं गाहते गजः का.आ. २.२१९; द्र. {nyi ma dgung /} {nyi ma phyed/} {nyi ma phyed dus/}

nyin dgung

= {nyin gung /}

nyin sgo

= {tho rangs} अहर्मुखम्, प्रत्यूषः छो.को.३०९/रा.को.१.१५९; दिवसमुखम् छो.को.३०९/रा.को. २.७११; द्र. {nyin mo rab sad/}

nyin gcig pa

वि. एकाहिकः — एकाहिको वा द्वैतीयको वा त्रैतीयको वा चतुर्थको वा नित्यज्वरो वा विषमज्वरो वा स.पु.१४८ख/२३५.

nyin gcig bzhin

अहरहः, प्रतिदिनम् - अहरहर्वा उद्याननगरेषु रतिक्रीडापरिभोगमनुभवेयुः शि.स.१५५क/१४९; दिवसानुदिवसम् — स दिवसानुदिवसं र्त्रिऋषिसमीपमुपसंक्रामति अ.श.१०४ख/९४; द्र. {nyin re/} {nyin re bzhin/}

nyin gcig bzhin du

दिवसे दिवसे — {de nyin gcig bzhin du cher skye la} तद्दिवसे दिवसे वर्धते अ.श.७१क/६२; द्र. {nyin re bzhin du/}

nyin gnyis pa

वि. द्वैतीयकः — एकाहिको वा द्वैतीयको वा त्रैतीयको वा चतुर्थको वा नित्यज्वरो वा विषमज्वरो वा स.पु. १४८ख/२३५.

nyin ltar

प्रत्यहम्, प्रतिदिनम् छो.को.३०९/रा.को. ३.२७२.

nyin star

= {nyin ltar/}

nyin mtha'

= {nyin mo'i mtha'/}

nyin mthar byed

= {nyin mthar byed pa/}

nyin mthar byed pa

= {mun pa} दिनान्तकः, अन्धकारः छो.को.३०९/रा.को.२.७१०.

nyin dang mtshan

= {nyin dang mtshan mo/}

nyin dang mtshan mo

= {nyin dang mtshan} अहर्निशम् — अहर्निशं दिनमेकं परीक्षयेत् वि.प्र.१२१ख/१, पृ.१९; अहोरात्रम् — {rtag tu de nyid rnal 'byor gyis/} {nyin dang mtshan du mnyam par gzhag} सततं तत्त्वयोगेन स्थातव्यमहोरात्रतः हे.त.१०ख/३२; दिवानिशम् — आसीत् सर्वंददस्तस्यां राजेन्दुरमलद्युतिः । यस्य त्रिभुवनज्योत्स्ना बभौ कीर्तिर्दिवानिशम् अ.क.५५.५; द्र. {nyin mtshan/}

nyin pa

१. = {nyin mo} दिनम् — शमप्रवृत्तार्कमभूत् प्रव्रज्याभिमुखं दिनम् अ.क.२४.१२५; दिवसः, ओसम् — तस्मिंश्च दिवसे वदते स नायकः पुरतो हि लोकस्य सदेवकस्य स.पु.११ख/१७; वासरः, ओरम् — तेष्वेव देशेषु मनोहरेषु तेष्वेव पुष्पाकरवासरेषु अ. क.६८.९८; अहः — {pad+ma can ni mtshan mo rgyas/} {nyin par ku mud ldan pa gsal} पद्मिनी नक्तमुन्निद्रा स्फुटत्यह्नि कुमुद्वती का.आ.३.१६७ २. दिवसः, ओसम् — अहोरात्रं तु दिवसं…दिवसानि पञ्चदशश्चैव पक्षमेकं…द्विपक्षं मासमित्याहुर्गणितज्ञा विशारदाः म.मू. २०१क/२१८.

nyin par

दिवसे — तस्मिंश्च दिवसे वदते स नायकः पुरतो हि लोकस्य सदेवकस्य स.पु.११ख/१७; दिवा — रममाणा दिवा तेन निशायां च महीभुजा अ.क.१४.११०.

nyin par gyi bya ba

आह्निकम्, नित्यक्रिया — अथ कृताह्निकमाहारकाले शश उपसंक्रम्य तमृषिं प्रदक्षिणीकृत्य क्षमयितुमारब्धः अ.श.१०४ख/९४.

nyin par gnas pa

दिवाविहारः — {nyin par gnas pa la zhugs pa} दिवाविहारोपगतः अ.श.१५२क/१४२.

nyin par gnas pa la zhugs pa

वि. दिवाविहारोपगतः — अश्रौषीद्भगवान् दिवाविहारोपगतो दिव्येन श्रोत्रेण विशुद्धेनातिक्रान्तमानुषेण राजा बिम्बिसार उत्कण्ठित इति अ.श.१५२क/१४२.

nyin byed

१. = {nyi ma} दिवाकरः, सूर्यः — काले कल्याणनिलयं भर्तुः सा गर्भमादधे । भूत्यै भुवनपद्मस्य दिवाकरमिवादितिः अ.क.३.१५; दिनकरः म.व्यु.६९९०; {nyin byed sku} दिनकरवपुः वि.प्र.१०७ख/१, पृ.१; द्र. {nyin mor byed pa/} {nyin mo 'dren pa/} {nyin mo'i nor bu/} {nyin mo'i mgon/} {nyin mo'i bdag nyin mo'i dbang po/} {nyin mo'i dbang phyug} 2. ना. दिनकरः, प्रत्येकबुद्धः — तद्यथा गन्धमादनः…दिनकरः…उपेन्द्र वसुश्चेति । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्धकोटीनियुत…प्रतिष्ठितैः म.मू.९९क/९.

nyin byed sku

दिनकरवपुः — सर्वज्ञो ज्ञानकायः… निर्माणकायोऽपि दिनकरवपुः पद्मपत्रायताक्षः वि.प्र. १०७ख/१, पृ.१; द्र. {nyin mor byed pa'i sku/}

nyin byed dam pa'i mig

दिवाकरवरलोचनः, समाधिविशेषः —अवलोकितेश्वरः अनेकैः समाधिशतैः समन्वागतः । तद्यथा प्रभंजनो नाम समाधिः…दिवाकरवरलोचनो नाम समाधिः का.व्यू.२४४क/३०५.

nyin mo

= {nyin} दिनम् — छन्दकोऽप्यश्वमादाय प्रयातः सप्तभिर्दिनैः अ.क.२४.१७४; घस्रो दिनाहनी वा तु क्लीबे दिवसवासरौ अ.को.१.४.२; दिवसः, ओसम् — निजपदं प्रययौ कलयन् धिया दिवसशेषमनेकयुगोपमम् अ.क.३८.६६; दिवम् — तस्मात् किलाकाशधातुरालोकतमःस्वभावो रात्रिन्दिवस्वभावो वेदितव्यः अभि.भा.१३३-१/७७; वासरः, ओरम् — अपश्यद्वासरारम्भे पुरुषं रत्नभूषितम् अ.क.१९.६५; दिवा — {nyin mo'i bza' ba} दिवाभोजनम् त.स.३८क/३९५; अहः — वारेण प्रत्यहं गेहं ययौ अ.क.२७.५५; द्यु — तद्भुक्तं सुखमाधत्ते यदन्येद्युर्न दुर्लभम् अ.क.५५. २८; व्युष्टम् श्री.को.१७८क; रतर्द्धिकम् श्री.को.१७१क; द्र. {nyin pa/} {nyin byed/} {nyin mor byed pa/} {nyin mo 'dren pa/} {nyin mo'i nor bya/} {nyin mo'i mgon/} {nyin mo'i bdag nyin mo'i dbang po/} {nyin mo'i dbang phyug}

nyin mo dang mtshan mo

= {nyin mtshan/}

nyin mo 'dren

= {nyin mo 'dren pa/}

nyin mo 'dren pa

= {nyi ma} दिननायकः, सूर्यः — आलोक एष निपतत्यविशेषवृत्त्या तुल्योपकारमहिमा दिननायकस्य अ.क.१०२.१; द्र. {nyin byed/} {nyin mor byed pa/} {nyin mo'i nor bu/} {nyin mo'i mgon/} {nyin mo'i bdag/} {nyin mo'i dbang po/} {nyin mo'i dbang phyug}

nyin mo spyod

दिनचर्या — विज्ञाय मामविरतं ततः कात्यायनो ददौ । मह्यं शीलसमादानं दिनचर्याहितोद्यतः अ.क.१९.८४.

nyin mo 'bral ba

पा. दिवाविप्रवासः, संघावशेषभेदः — {nyin mo 'bral ba'i dge 'dun lhag ma} दिवाविप्रवासे (संघावशेषः) वि.सू.५०ख/६४.

nyin mo bzlog

= {nyin mo bzlog pa/}

nyin mo bzlog pa

अहर्विपर्ययः — हेमन्तानां चतुर्थे तु हीयते अहर्विपर्ययात् अभि.को.३.६१; यदा रात्रिर्वर्धते तदा दिवसो हीयते । यदा रात्रिर्हीयते तदा दिवसो वर्धते अभि.भा.३.६१.

nyin mo rab sad

= {tho rangs} अहर्मुखम्, प्रभातम् - प्रत्यूषोऽहर्मुखं कल्यमुषःप्रत्युषसी अपि । प्रभातं च अ.को.१.४.२; द्र. {nyin sgo/}

nyin mo'i mgon

= {nyi ma} दिननाथः, सूर्यः — अन्योन्यं दिननाथदीप्तमहसः सद्यस्तवालोकनाल्लोकानां कमलप्रबोधकलया दिव्यप्रकाशस्पृशाम् अ.क.२५.३८; द्र. {nyin byed/} {nyin mor byed pa/} {nyin mo 'dren pa/} {nyin mo'i nor bu/} {nyin mo'i bdag nyin mo'i dbang po/} {nyin mo'i dbang phyug}

nyin mo'i mgon po

= {nyin mo'i mgon/}

nyin mo'i sgo

= {nyin sgo/}

nyin mo'i mtha'

= {dgong mo} दिनान्तः, सायम् - दिनान्ते पद्मिनीकान्ते विश्रान्तेऽस्ततटान्तरे अ.क.३८. ६८.

nyin mo'i bdag

= {nyi ma} दिनपतिः, सूर्यः — अविकलफलप्रसवः शुभचरितैः सहवासः । दिनपतिपरिचयनिचितरुचेः श्रीरसमा हिमभासः अ.क.१०४.२८; द्र. {nyin byed/} {nyin mor byed pa/} {nyin mo 'dren pa/} {nyin mo'i nor bu/} {nyin mo'i mgon/} {nyin mo'i dbang po/} {nyin mo'i dbang phyug/}

nyin mo'i bdag po

= {nyin mo'i bdag/}

nyin mo'i nor bu

= {nyi ma} दिनमणिः, सूर्यः मि.को. ३१ख; द्र. {nyin byed/} {nyin mor byed pa/} {nyin mo 'dren pa/} {nyin mo'i mgon/} {nyin mo'i bdag/} {nyin mo'i dbang po/} {nyin mo'i dbang phyug/}

nyin mo'i rnal 'byor

दिवायोगः — सेवायामादियोगो धूमादिनिमित्तग्रहणं चित्तस्येति । स च दशविधः…रात्रियोगेन चतुर्विधम्, दिवायोगेन षड्विधम् वि.प्र. ६७ख/४.१२०.

nyin mo'i dbang

= {nyin mo'i dbang phyug/}

nyin mo'i dbang po

= {nyi ma} दिनप्रणीः, सूर्यः मि.को. ३१ख; द्र. {nyin byed/} {nyin mor byed pa/} {nyin mo 'dren pa/} {nyin mo'i nor bu/} {nyin mo'i mgon/} {nyin mo'i bdag nyin mo'i dbang phyug/}

nyin mo'i dbang phyug

= {nyi ma} वासरेश्वरः, सूर्यः — ततश्च पश्चिमाम्भोधिं प्रविष्टे वासरेश्वरे अ.क.१०८.६९; द्र. {nyin byed/} {nyin mor byed pa/} {nyin mo 'dren pa/} {nyin mo'i nor bu/} {nyin mo'i mgon/} {nyin mo'i bdag nyin mo'i dbang po/}

nyin mo'i tshad

दिनमानम् — प्रथमं तावल्लोकधातुपटलः सर्वज्ञेत्यादिदेशकस्वभावतयाऽवस्थितः…सूक्ष्मतरादिश्वासदिनमानादिस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र. ११४ख/१, पृ.१३.

nyin mo'i bza' ba

दिवाभोजनम् — क्षपाभोजनसम्बन्धी पुमानिष्टः प्रतीयते । दिवाभोजनवैकल्यपीनत्वेन तदन्यवत् त.स.५९ख/५६७.

nyin mo'i las can

= {skra mkhan} दिवाकीर्तिः, नापितः मि.को.२६ख ।

nyin mor byed

= {nyin mor byed pa/}

nyin mor byed pa

१. = {nyi ma} दिनकरः, सूर्यः — दिनकरारिष्टयोगेन मृत्युर्नराणाम् वि.प्र.२४९ख/२.६३; दिवाकरः — सा दिव्यरत्नरुचिरस्फीता लोकोपकारिणी । ज्योतिष्कमेवानुययौ श्रीः प्रभेव दिवाकरम् अ.क.९.५८; द्र. {nyin byed/} {nyin mo 'dren pa/} {nyin mo'i nor bu/} {nyin mo'i mgon/} {nyin mo'i bdag nyin mo'i dbang po/} {nyin mo'i dbang phyug} 2. = {bcu gnyis} दिनकरः, द्वादशसंख्या — दिनकरकमलमिति द्वादशकमलम् वि.प्र.३३ख/४.९.

nyin mor byed pa'i sku

= {ye shes sku} दिनकरवपुः, ज्ञानकायः — इह सत्यमिदं वचनं यो ज्ञानकायः स एव दिनकरवपुः, अज्ञानान्धकारध्वंसकत्वात् वि.प्र.१३९ख/१, पृ.३९; द्र. {nyin byed sku/}

nyin mtshan

१. = {nyin dang mtshan mo} अहोरात्रम् — सप्ताहोरात्राणि अ.श.१०८ख/९८; रात्रिन्दिवम् — {nyin mtshan dus drug la sogs dus} कालो रात्रिन्दिवर्तवः का.आ.३.१६२; अहर्निशम् — अहर्निशम् आयुषो वर्धते व्ययः बो.प.२.४०; दिवानिशम् — इतः किंचिदितः किंचिच्चिन्वन्तीनां दिवानिशम् अ.क.५०.८८ २. = {thun brgyad} अहोरात्रम्, अष्टप्रहराः — अच्छटाशतसंघातं नाडिकाश्च प्रकीर्तिता । चतुर्नाडिकया घटीत्युक्ता चतुर्घटया प्रहरः स्मृतः । चतुःप्रहरो दिवसस्तु रात्र्य एभिः प्रकीर्तिता । एभिरष्टैस्तथायुक्तः अहोरात्रं प्रकल्पितम् म.मू.२०१क/२१८; द्र. {nyin zhag} 3. अनिशम् — रागोऽयं मम वर्धतेऽस्य यदि वान्यस्येव वृद्धिः परं यद्वोधिव्यवधानभूतमनिशं ध्यानं तदालम्बनम् अ.क.१०.४२.

nyin mtshan du mi ngoms par dge ba'i rtsa ba stso+ogs pa

रात्रिंदिवातृप्तकुशलमूलोपचयता — स श्रद्धाधिपतेयतया प्रसादबहुलतया…रात्रिंदिवातृप्तकुशलमूलोपचयतया… एवंरूपैः… भूमिपरिशोधकैर्धर्मैः समन्वागतो बोधिसत्त्वः सुप्रतिष्ठितो भवति प्रमुदितायां बोधिसत्त्वभूमौ द.भू.१७६ख/९.

nyin mtshan mnyam

= {nyin mtshan mnyam pa/}

nyin mtshan mnyam pa

= {nyin mtshan mtshungs} विषुवम्, विषुवत् - {nyin mtshan mnyam pa'i ri mo} विषुवरेखा वि.प्र.१९०क/१.५४; समरात्रिन्दिवे काले विषुवद् विषुवञ्च तत् अ.को.१.४.१४.

nyin mtshan mnyam pa'i ri mo

पा. विषुवरेखा — मध्ये चक्रार्द्धरेखा इति मध्ये राशिचक्रस्य विषवरेखा पञ्चसप्ततिसहस्रं योजनानां मध्ये सार्द्धसप्तत्रिंशत्सहस्रान्ते भवति वि.प्र.१९०क/१.५४.

nyin mtshan mtshungs

= {nyin mtshan mnyam pa} विषुवत्, विषवम् - समरात्रिन्दिवे काले विषुवद् विषुवञ्च तत् अ.को.१.४.१४.

nyin mtshan mtshungs pa

= {nyin mtshan mtshungs/}

nyin zhag

१. = {chu tshod drug cu} दिनम् — षष्टिभिः पाणिपलैः घटी घटीभिः षष्टिभिर्दिनम् वि.प्र.१७२क/१. २४; दिवसम् — त्रिंशतिश्चैव दिवसानि अतो मासः प्रकीर्तितः म.मू.१९८ख/२१३; अहः — अथ ते सांयात्रिकाः… बहुभिरप्यहोभिर्नैव कुतश्चित्तीरं ददृशुः जा.मा.१६१/९४; {nyin zhag bdun} सप्ताहः अ.क.२५. ७३; अहोरात्रम् — नासंवरोऽस्त्यहोरात्रम् अभि.को. ४.२७; यावज्जीवं पापकर्माभ्युपगमादसंवर उपजायते नाहोरात्रम्, यथोपवासः अभि.भा.४.२७; रात्रिंदिवम् — एवंरूपै रात्रिंदिवैः पञ्चदशदैवसिकेन पक्षेण त्रिंशद्दैवसिकेन मासेन द्वादशमासिकेन संवत्सरेण अनया वर्षगणनया शि.स.१५५ख/१५०; रात्रिंदिवसम् — त्वदीयेनाहारेण रात्रिंदिवसमतिनामयिष्यामि वि.व.१६४क/१.५२; द्र. {nyin mtshan} 2. = {nyin dang zhag} दिवसः वारः — प्रशस्ते दिवसे वारे शुक्लपक्षे शुभेऽहनि म.मू.२३३ख/२५५.

nyin zhag so so

प्रतिदिनम्, प्रत्यहम् - इदानीं प्रतिदिनरात्रिंदिवानाड्य उच्यन्ते वि.प्र.१६३क/१.८; द्र. {nyin re/} {nyin re bzhin/} {nyin gcig bzhin/}

nyin zhag gi 'khor lo

दिनचक्रम् — इह शरीरे श्वासचक्रं लिप्ताचक्रं घटिकाचक्रं दिनचक्रं यथा बाह्ये तथा देहेऽपि…षट्पञ्चाशदधिकैकादशशतदिनात्मकं कालमृत्युदिनचक्रम् वि.प्र.२५३ख/२.६६.

nyin zhag gi

=( {sa}) {rung ba} पा. अहोरात्रकल्पः — {chu rung ba rnam pa lnga'i ming la/} {dge 'dun gyi}({sa}) {rung ba} संघकल्पः, {gang zag gi}({sa}) {rung ba} पुद्गलकल्पः, {chu tshags kyi}({sa}) {rung ba} परिस्रावकल्पः, {nyin zhag gi}({sa}) {rung ba} अहोरात्रकल्पः, {khron pa}({sa}) {rung ba} उदपानकल्पः म.व्यु.९१२१.

nyin zhag tu bya ba

वि. साप्ताहिकम् — तत्र द्विविधं भैषज्यं सततभैषज्यं ग्लानप्रत्ययभैषज्यं च…ग्लानभैषज्यं तु यामिकं साप्ताहिकं यावज्जीविकमिति त्रिविधम् बो.प.५.८५.

nyin zhag bdun

सप्ताहः — भगवानपि सप्ताहं स्थितो निश्चलविग्रहः । वज्रपर्यङ्कबन्धेन देवानां विस्मयं व्यधात् अ.क.२५.७४.

nyin bzhi pa

वि. चतुर्थकः — एकाहिको वा द्वैतीयको वा त्रैतीयको वा चतुर्थको वा नित्यज्वरो वा विषमज्वरो वा स.पु.१४८ख/२३५; द्र. {nyin bzhi pa'i rims/}

nyin bzhi pa'i rims

चतुर्थकः — अनेन मन्त्रेण सर्वशत्रून् महाशूलरोगेण चतुर्थकेन वा गृह्णापयति म.मू.११२क/१९; द्र {nyin bzhi pa/}

nyin bzhin

= {nyin re bzhin/}

nyin rangs

दिनान्तम्, दिनपर्यन्तम् - {kha cig ni/} {nyin rangs las kyis yongs dub} केचिद्दिनान्तव्यापारैः परिश्रान्ताः बो.अ.८.७३.

nyin re

प्रतिदिनम् — स शुक्लपक्षचन्द्रमा इव प्रतिदिनमभिवर्धमानकान्तिलावण्यः जा.मा.३७०/२१७; प्रत्यहम् — विधानेन प्रत्यहं प्रभातकाल उत्पत्तिक्रमेण भावयमानो भावयेत् स.दु.१३१/१३०; अहरहः — वक्तुं वस्तु न मादृशा जडधियोऽपूर्वं कदाचित् क्षमाः क्षुण्णो वा बहुधा बुधैरहरहः कोऽसौ न पन्थाः क्वचित् त.प.१३३ख/१; द्र. {nyin re bzhin/} {nyin gcig bzhin/} {nyin zhag so so/}

nyin re bzhin

प्रत्यहम्, प्रतिदिनम् - अथ स महात्मा…प्रत्यहं तृणविक्रयोपलब्धया विभवमात्रयार्थिजनप्रणयसंमानतां चकार जा.मा.४५/२५; अनुदिनम् — अनुदिनहवने चाब्धिकोणे च कुण्डे इति नियमः वि.प्र.२३५ख/२.३६; द्र. {nyin re/} {nyin gcig bzhin/} {nyin zhag so so/}

nyin re bzhin du

दिने दिने — {nyin re bzhin du lan drug tu/} {sbyin pa rnam bzhi rab tu sbyin} चतुर्दानं प्रदास्यामि षट्कृत्वा तु दिने दिने स.दु.१४७/१४६; द्र. {nyin gcig bzhin du/}

nyin gsum pa

वि. त्रैतीयकः — एकाहिको वा द्वैतीयको वा त्रैतीयको वा चतुर्थको वा नित्यज्वरो वा विषमज्वरो वा स.पु.१४८ख/२३५.

nyil

= {nyil ba/}

nyil ba

= {nyil} ।। • सं. पतनम् — {mthon po rnams ni tha mar nyil} पतनान्ताः समुच्छ्रयाः अ.श.२५४ख/२३४; • भू.का.कृ. च्युतम् — गण्डशैलास्तु च्युताः स्थूलोपला गिरेः अ.को.२.३.६.

nyis

वि. = {gnyis} द्वि — {nyis 'gyur} द्विगुण्यम् वि.प्र. २४५क/२.५८; {nyis sgyur} द्विगुणम् अ.श.२२क/१८.

nyis 'gyur

द्विगुणम् — मांसम्…स्वदेहसमुत्कृत्तं खगद्विगुणमर्प्यताम् अ.क.५५.३१; द्विगुण्यम् — ताः पुनः द्विगुण्याः श्लेष्मांशाः विंशतिः भूयो द्विगुण्या पित्तांशाः चत्वारिंशद्भवन्ति वि.प्र.२४५क/२.५८; द्र. {nyis sgyur/}

nyis sgyur

= {nyis 'gyur} द्विगुणम् — {rin nyis sgyur du bskyed} द्विगुणेन मूल्येन वर्धितम् अ.श.२२क/१८.

nyug

= {nyug pa/}

nyug pa

• क्रि. (अवि.) = {reg pa'am nom pa} परामृशति — इमावपि चन्द्रसूर्यावेवंमहर्द्धिकौ एवंमहानुभावौ पाणिना परामृशति परिमार्ष्टि यावद्ब्रह्मलोकमपि कायेन वशं वर्तयति द.भू.१९९क/२१; परिमार्जति — सोऽनवनमनेनोभाभ्यां पाणिभ्यां जानुमण्डले परिमार्जति, परामृशति समभागस्थितेन शरीरेण ग.व्यू. २३३क/३१०; द्र. {nyug par byed/} {nyug mdzad}; ।। • सं. निर्मृषम् — आमिषं महामते कतमत् ? यदुत आमिषमामृशमाकर्षणं निर्मृषं परामृष्टिः स्वादो बाह्यविषयाभिनिवेशोऽन्तद्वयप्रवेशः ल.अ.१२७क/७३.

nyug par byed

क्रि. आमार्ष्टि — इमौ वा पुनः भूयो चन्द्रमसा(चन्द्रसूर्या)वेवंमहर्द्धिकौ एवंमहानुभावौ पाणिना आमार्ष्टि, परिमार्ष्टि यावद्ब्रह्मलोकं कायेन वशे वर्तयत इति इयमुच्यते ऋद्धिः अभि.स्फु.२३२क/१०१९; द्र. {nyug pa/} {nyug mdzad/}

nyug par byed pa

= {nyug par byed/}

nyug par mi bya

क्रि. न पिच्छिलेत् — {rdzab la phyil mo nyug par mi bya'o} न दकपिच्छिलिकां पिच्छिलेत् वि.सू.४४क/५५.

nyug par mdzad

= {nyug mdzad/}

nyug ma

वि. स्त्री. अवलम्बिका — {grong nyug ma} नगरावलम्बिका वि.व.१६८क/१.५७.

nyug mdzad

क्रि. मार्जति — {de yi mgo la nyug mdzad} शिरो हि तस्य मार्जन्ति ल.अ.८४ख/४१; द्र. {nyug pa/} {nyug par byed/}

nyug rum

वर्षवरः — तच्छ्रुत्वा वर्षवराः ससंभ्रमावेगा राजानमूचुः—देव मा मैवम् जा.मा.३३३/१९४; वर्षवर्यः — स वर्षवर्यः प्रणिपत्य तस्मै दत्वाथ तन्मङ्गलपट्टयुग्मम् अ.क.१०८.१३२; कञ्चुकी — कञ्चुकी…प्राह सिद्धाधिपात्मजाम् अ.क.१०८.४०; काञ्चुकीयः — शुद्धोदनस्त्वरितु पृच्छति काञ्चुकीयं दौवारिकं तथपि चान्तजनं समन्तात् ल.वि.७०ख/९४; अन्तपुरः म.व्यु.३८२१; अन्तःपुरिकः — व्रजन् ददर्शारुणपट्टपाणिमायान्तमन्तःपुरिकं पुरस्तात् अ.क.१०८.१३१; स्त्रीजनाधिकृतः जा.मा.३३५/१९५; महल्लः म.व्यु.३८२२.

bud med bsrung ba'i nyug rum pa

स्त्रीजनाधिकृतः — स्त्रीजनाधिकृता राज्ञो वाल्लभ्याद्दुरासदत्वाच्च तासां न…वारयितुं प्रसेहिरे जा.मा.३२७/१९१.

btsun mo'i 'khor gyi nyug rum

अन्तःपुरावचरः— वेत्रदण्डपाणिभिरन्तःपुरावचरैः जा.मा.३३२/१९३; द्र. {nyug rum nang pa/}

nyug rum nang pa

अन्तःपुरावचरः — कोलाहलमुपश्रुत्य ज्ञायतां किमेतदिति सादरमन्तःपुरावचारान् समादिदेश जा.मा.३७२/२१८; द्र. {btsun mo'i 'khor gyi nyug rum/}

nyug rum pa

= {nyug rum/}

nyug rum po

= {nyug rum/}

nyung

= {nyung ngu /} {nyung ba/}

nyung ngu

= {nyung} वि. अल्पः — {thos pa nyung ngu} अल्पश्रुतः सू.अ.२१२क/११६; {thos pa nyung} अल्पश्रुतत्वम् सू.अ. १६२ख/५३; स्वल्पः — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa ye ge nyung ngu} स्वल्पाक्षरप्रज्ञापारमिता क.त.५३०; ग्रहीतारः सुबहवः स्वल्पं चेदमनेन किम् । न चातितृप्तिजनकं वर्धनीयमिदं ततः शि.स.१५१क/१४६; स्तोकः — स मन्दगामी स्तोकपदैः प्रदक्षिणां करोति वि.प्र. १८९ख/१.५३; अल्पीयः — अत एव च पञ्चस्कन्धाः; नाल्पीयांसः, न भूयांसः अभि.भा.१३२.२/६७; कतिपयः — {tshig nyung ngu} कतिपयाक्षरम् क.त.१४२१; मन्दः — {nyung ngu smra ba} मन्दभाष्यः म.व्यु.२३७८; लघु — {'grel pa nyung ngu} लघुवृत्तिः क.त.४२८४; अणुकः श्री.को.१६५क; मितः — न च बोधिसत्त्वः प्रभूतेषु विपुलेषु विस्तीर्णेषु भोगेषु संविद्यमानेषु मितं दानं ददाति बो.भू.७३ख/८५; परीत्तः — {sems can nyung don} परीत्तसत्त्वार्थः सू.अ.१६१ख/५१; संक्षिप्तः — एषा हि गणना संख्या नातिसंक्षिप्ता नातिविस्तरा इयमुच्यते एकैकगणना श्रा.भू./२२३; द्र. {nyung ba/}

nyung ngu smra

= {nyung ngu smra ba/}

nyung ngu smra ba

वि. मन्दभाष्यः — {nyung ngu smra ba yin} मन्दभाष्यो भवति म.व्यु.२३७८; मि.को.१२४क ।

nyung ngu za ba

वि. अल्पभोजी — जायते ह्यल्पभोजी स्यात् कट्वम्लरससेविनः म.मू.१८३क/११३.

nyung ngu'i rgyud

लघुतन्त्रम् — {mngon par brjod pa 'bum pa las phyung ba nyung ngu'i rgyud kyi bsdus pa'i don rnam par bshad pa zhes bya ba} लक्षाभिधानादुद्धृतलघुतन्त्रपिण्डार्थविवरणनाम क.त.१४०२.

nyung ngu'i byed pa

लघुकरणम् — इदानीं लघुकरणं तावदुच्यते…वह्नौ खेऽब्धौ विमिश्रमिति वि.प्र.१७३ख/१.२७.

nyung ngur byed

क्रि. ऊनीकरोति — एवं हि बोधिसत्त्वः सर्वस्माद्धर्मधातोर्न किञ्चिदुत्क्षिपति न च किञ्चित् प्रतिक्षिपति नोनीकरोति नाधिकं करोति न विनाशयति बो.भू.१४१क/१८१.

nyung ngur byed pa

= {nyung ngur byed/}

nyung ldan

= {nyung ldan pa/}

nyung ldan pa

वि. अल्पः — {dge med nang na nyung ldan pa} सर्वाल्पैर्निशुभः अभि.को.२.२०; समुच्छिन्नकुशलमूलो निःशुभः । स सर्वाल्पैरष्टाभिरिन्द्रियैः समन्वागतः—पञ्चभिर्वेदनादिभिः, कायमनोजीवितैश्च अभि.भा.२.२०.

nyung ba

= {nyung} ।। • वि. अल्पः — {tshig nyung ba} अल्पवाक् अ.सा.३४०ख/१९२; {skyon nyung ba} अल्पादीनवः अ.सा.२८७ख/१६२; स्तोकाऽल्पक्षुल्लकाः श्लक्ष्णं सूक्ष्मं दभ्रं कृशं तनु । स्त्रियां मात्रा त्रुटिः पुंसि लवलेशकणाणवः अ.को.३.१.५९; स्तोकः — तैर्बोधिसत्त्वो लूहैः स्तोकैरसत्कृत्य धन्धञ्च लब्धैर्नोत्कण्ठ्यते बो.भू.१०४क/१३३; दभ्रम् म.व्यु.२७०६; मन्दः मि.को.८८क; विरलः — {chung ma la yang dag 'grogs pa nyung bar gyur} जायायामभूद् विरलसङ्गमः अ.क.३२. १८; प्रविरलः — {slong ba'i skye bo 'du ba nyung bar mthong nas} प्रविरलं याचकजनसंपातमभिसमीक्ष्य जा.मा.१५/८; प्रविरलच्छायद्रुमः जा.मा.१०३/६१; ऊनम् — स चेत्पुनस्तस्य ऊनं त्रिचीवरं भवेत् यन्निश्रित्य ब्रह्मचर्यावासः, तन्न परित्यक्तव्यम् बो.प.५.८५; न्यूनम् — {yi ge nyung ba nyid} न्यूनवर्णता का.आ.३.१५७; अर्वाक् — {bzhi pas nyung ba nyid la} चतुष्कतोऽर्वाग् भावे वि.सू.५८क/७४; द्र. {nyung ngu}; ।। • सं. १. लवः — {bde nyung} सुखलवः अ.क.५२.१२; धनलवपरिक्रीतं यन्त्रं प्रनृत्यति नृत्यति वा.न्या.१५८-४/१०६ २. = {nyung ba nyid} लाघवम् — साकल्येनाभिधानेन व्यवहारस्य लाघवम् त.स.२२ख/२४२.

nyung ba nyid

अल्पत्वम् — {de la lci dang yang ba rnams/} {mang dang nyung ba nyid spel ba/} {mtho dman gyi ni rnam pa de/} {brjod pa la sogs rnams la mthong} तद्गुरूणां लघूनाञ्च बाहुल्याल्पत्वमिश्रणैः उच्चावचप्रकारं सद्दृश्यमाख्यायिकादिषु का.आ.१.८१.

nyung zad

वि. कतिपयः — {nyin zhag nyung zad rnams kyis} कतिपयदिवसैः वि.प्र.७३क/४.१३६; {skyes bu nyung zad} कतिपयपुरुषाः त.प.१९७क/८६०; {skye bo nyung zad} कतिपयजनाः बो.प.१.२१; स्तोकम् — तया खण्डमल्लकेन तैलस्य स्तोकं याचित्वा प्रदीपः प्रज्वाल्य वि.व.१६८क/१.५७; मन्दः — {nyung zad nyung zad snang ba na} मन्दमन्दप्रकाशायाम् त.प.२५९क/२३४; द्र. {nyung ngu /} {nyung ba/}

nyung zad cig

कतिचित् — ददर्श परिपाकवशाद् विच्युतानि परिपिञ्जराणि कतिचित्तिन्दुकीफलानि जा.मा.२७९/१६२.

nyung rum

= {nyug rum pa/}

nyung rum pa

= {nyug rum pa/}

nyung shas

वि. कृशम् — स्तोकाऽल्पक्षुल्लकाः श्लक्ष्णं सूक्ष्मं दभ्रं कृशं तनु । स्त्रियां मात्रा त्रुटिः पुंसि लवलेशकणाणवः अ.को.३.१.५९; मनाक् मि.को.६८ख; द्र. {nyung ngu /} {nyung ba/}

nyungs kar

= {nyungs dkar} 1. सर्षपः, शस्यविशेषः —निरवद्यैर्गोकुलादिभिः पञ्चभिवैरोचनादिभिः पञ्चभिः सर्षपप्राणगुलिकाः प्रत्यहं समयसेवार्थं कर्तव्याः वि.प्र.११८क/१, पृ.१६ २. शुक्लसर्षपः — चतुर्थम् —मसूरिकाः, शुक्लसर्षपाः, कङ्गुः, तुवरिका, वर्वटिका वि.प्र.१४९ख/३.९६; द्र. {nyungs dkar dkar po/}

nyungs dkar

= {nyungs kar} सर्षपः, शस्यविशेषः — {mar dang 'o ma sbrang rtsi bcas/} {'bras yos nyungs dkar bsres pa dang} घृतक्षीरसमाक्षिकैर्लाजसर्षपमिश्रितैः स.दु.२२३/२२२.

nyungs dkar dkar po

श्वेतसर्षपः, शस्यविशेषः — {de'i ming gis nyungs dkar dkar po rnams brgya phrag stong du bsregs te ngan song kun las thar bar 'gyur ro} तन्नाम्ना श्वेतसर्षपानां शतसहस्रं जुहुयात् । सर्वापायाद् विमुच्यते स.दु.२२३/२२२; द्र. {nyungs dkar/} {nyungs kar/}

nyul

= {nyul ba/}

nyul ba

• वि. प्रतिसंवेदकः — {nags nyul ba} वनप्रतिसंवेदकः वि.सू.४८ख/६२; • कृ. विचरन् — किमिति च समुत्थितवितर्कः समनुविचरंस्तद्रज्जुकुण्डलकं दात्रं च केवलमत्र ददर्श जा.मा.४४/२५.

nye

= {nye ba/} {nye bar/} {nyer/}

nye kor

= {nyen kor/} {nye 'khor/}

nye skor

= {nyen kor/} {nye 'khor/}

nye mkhon

पक्षः — {nye mkhon bya bar mi bya'o} मा पक्षपतितो भवेत् लो.को.८६१.

nye 'khor

१. उपान्तः — {grong gi nye 'khor na gnas pa} पुरोपान्तनिवासिन्यः अ.क.३६.६८; सा…तां नागभवनोपान्तवनान्तवसुधां ययौ अ.क.६४.२०२; उपविचारः — {mchod rten gyi nye 'khor du} उपविचारे चैत्यस्य वि.सू.७८क/९५; {thos pa'i nye 'khor las 'das pa nyid} श्रवणोपविचारादपेतत्वम् वि.सू.६१क/७७; {lta ba'i nye 'khor du gyur pa} दर्शनोपविचारगतता वि.सू. २४ख/३०; सामन्तकम् — {grong gi nye 'khor} ग्रामसामन्तकम् अभि.भा.१९८-१/६११; भगवत्सामन्तकेन नदीं गङ्गामवभास्य वि.व.१५१ख/१.४०; द्र. {nyen kor/} {nye ba/} {nye ba'i mtha'/} 2. = {nye logs} अन्तिकम् — विद्रुतेषु गजत्रासात् तेषु सर्वेषु भिक्षुषु । आनन्द एक एवाभूद् भिक्षुर्भगवतोऽन्तिके अ.क.२८.२३; निकटः, ओटम् — समीपे निकटासन्नसन्निकृष्टसनीडवत् । सदेशाभ्याशसविधसमर्यादसवेशवत् । उपकण्ठान्तिकाभ्यर्णाभ्यग्रा अप्यभितोऽव्ययम् अ.को.३.१.६४; आसन्नम् मि.को.१७ख ३. उपवर्तनम् — यमकशालकवने तत्र मल्लानामुपवर्तने । गङ्गायामुत्तरे तीरे महानद्यास्तथा परे । हिमाद्रेर्दक्षिणे भागे अभूत् सालवने वने । अपश्चिमे मे तथा शय्या म.मू.२९१क/४५२.

nye 'khor gyi gtsug lag khang

सामन्तकविहारः — सामन्तकविहारेषु प्रमीलने वस्तूनां निक्षेपः वि.सू. २८ख/३६.

nye 'khor nyid

उपविचारत्वम् — नोपविचारत्वं ग्रामेऽस्याभवतो विहारस्य वि.सू.२३क/२८.

nye 'khor du gyur

= {nye 'khor du gyur pa/}

nye 'khor du gyur pa

उपविचारगतता — {lta ba'i nye 'khor du gyur pa} दर्शनोपविचारगतता वि.सू.२४ख/३०.

nye 'khor du 'gro ba

अन्तरसञ्चारः — नाविघातकृदन्तरसञ्चारश्चारिका वि.सू.३९क/४९.

nye gyur

= {nye bar gyur pa/}

nye gyur pa

= {nye bar gyur pa/}

nye dga'

ना. १. उपनन्दः, महाश्रावकः — एकस्मिन् समये भगवान् राजगृहे विहरति स्म…सार्धं द्वादशभिर्भिक्षुशतैः…महाश्रावकैः । तद्यथा आयुष्मता च आज्ञातकौण्डिन्येन…आयुष्मता च उपनन्देन स.पु. २क/१; वि.व.१८२क/२.१०७ २. उपनन्दकः, नागराजः — अनवतप्तो हि नागेन्द्रः सागरोऽपि तथैव च…उभौ नन्दोपनन्दकौ । नागशतसहस्रेभिः सु.प्र. ४३ख/८७; = {nye dga' bo/} द्र. {nyer dga'/}

nye dga' bo

ना. उपनन्दः, नागराजः एवं दक्षिणपश्चिमायां दिशि नन्दोपनन्दौ नागमुख्यौ अवश्यमभिलिखितव्यौ म.मू.१२२ख/३१; द्र. {nye dga'/} {nyer dga'/}

nye 'gro

= {nye bar 'gro ba/}

nye rgyal

ना. = {shA ri'i bu} उपतिष्यः, शारिपुत्रः — अयं माणवस्तिष्यस्य ब्राह्मणस्य पुत्रः । भवतु माणवस्य उपतिष्य इति नाम…अयं माणवः शारिकायाः पुत्रः । भवतु माणवस्य शारिपुत्र इति नाम इति । ततः केचिच्छारिपुत्रो माणव इति संजानते वि.व.१९ख/२.८५; भगवान् विहरन् बुद्धः पुरे राजगृहे पुरा । कोलितं चोपतिष्यं च द्वौ परिव्राजकौ पुरा । प्रपन्नौ भिक्षुभावेन चकार शमसंवृतौ अ.क.१८.३.

nye lnga pa'i bu

उपपंचकः — भोः कौत्सा वात्साः शाण्डिल्या भारद्वाजाः पंचकाः उपपंचकाः । को वः कस्माद्देशादिति वि.व.१०क/२.७८.

nye du

ज्ञातिः, स्वजनः — {pha ma dag gi bdun pa tshun chad las gang yang rung ba snga ma gcig las skyes pa yang nye du yin no} ज्ञातिरासप्तमाभ्यां पितृभ्यामन्यतरेणाप्येकपूर्वजः वि.सू.२४क/२९; बन्धुः— {nye du re thag chad pa dang /} {gshin rje'i pho nya'i bzhin la lta} बन्धून्निराशान् संपश्यन् यमदूतमुखानि च बो.अ.७.९; बान्धवः — अथ स पुरुषः स्निग्धबान्धवसुहृज्जनदुर्लभेन… प्रणम्यैनं तत्तत्प्रियमुवाच जा.मा.३०१/१७५; सगोत्रबान्धवज्ञातिबन्धुस्वस्वजनाः समाः अ.को.२.६.३४.

nye du'i nang na 'dug

ज्ञातिमध्यगतः — {nye du'i nang na 'dug kyang rung} ज्ञातिमध्यगतो वा म.व्यु.६४३७. {nye du'i tshogs} ज्ञातिसंघः — तस्य मातापितृभ्यां कोटिः कन्यानां दत्ता, ज्ञातिसंघेन कोटिः, नैगमजानपदैः कोटिः रा.प.२४६ख/१४५.

nye du'i nang na 'dug pa

= {nye du'i nang na 'dug}

nye du ma yin

= {nye du ma yin pa/}

nye du ma yin pa

• सं. अज्ञातिः — {nye du ma yin pa nyid} अज्ञातित्वम् वि.सू.२४क/२९; द्र. {nye dur mi 'ong ba}; ।। • वि. अज्ञातिकः, ओका — {nye du ma yin pa nyid} अज्ञातिकता वि.सू.३३ख/४२; अज्ञातिकायां भिक्षुण्याः स्वप्रतिपादितस्यापरिवेषेण स्वयं ग्रामस्थेन प्रतिगृह्य खादनीयभोजनीयस्याभ्यवहारे वि.सू.४८क/६१.

nye du ma yin pa nyid

अज्ञातिकता — अज्ञातिकतायां भिक्षुण्याः स्युतौ चीवरस्य वि.सू.३३ख/४२; अज्ञातित्वम् — भिक्षुणीत्वतदज्ञातित्वयोः वि.सू.२४क/२९.

nye dug

= {bong nga dkar po} उपविषा, अतिविषा — विश्वा विषा प्रतिविषातिविषोपविषारुणा । शृङ्गी महौषधम् अ.को.२.४.९९.

nye dur mi 'ong

= {nye dur mi 'ong ba/}

nye dur mi 'ong ba

अज्ञातिः — एवं स्वयं याचितेन सूत्रेणाज्ञातिभिस्तन्तुवायैर्वाययितव्यानि बो.भू.८९क/११३; द्र. {nye du ma yin pa/}

nye 'du

= {nye 'du ba/}

nye 'du ba

पा. उपमेलापकः — {gnas dang nye ba'i gnas dang ni}…{de bzhin 'du ba nye 'du ba} पीठञ्चोपपीठञ्च…मेलापकोपमेलापकस्तथा हे.त.८क/२२.

nye sde

ना. उपसेनः, भिक्षुः — उपसेनाभिधानस्य स भिक्षोः क्षान्तिचेतसः । शासने प्रशमश्लाघ्यां प्रव्रज्यां समुपाददे अ.क.८७.५; = {nye ba'i sde/}

nye na gnas

= {nye bar gnas pa/}

nye na gnas pa

= {nye bar gnas pa/}

nye nag

ना. उपकालः, नागराजा म.व्यु.३२५२.

nye gnas

• वि. अन्तेवासी — यथापि नाम सुभूते दक्षो मायाकारो वा मायाकारान्तेवासी वा चतुर्महापथे महान्तं जनकायमभिनिर्मिमीते अ.सा.१८क/१०; अन्तेवासिकः — मार्गश्रमे प्रतिविनोदिते सार्धं विहार्यन्तेवासिकान् पृच्छति वि.व.१५०ख/१.३९; भगवता आनन्दो महाचार्येण महाचार्यान्तेवासिकाभिषेकेणाभिषिक्तः अ.श.११३ख/१०३; • स. १. उपस्थायकः — सर्वोपस्थायको भूत्वा भिक्षुसंघं यथेप्सितैः । सर्वोपकरणैस्तावत् भैक्ष्यं परिचराम्यहम् अ.क.१०.५; काश्यपस्य पुरा सम्यक्संबुद्धस्यान्यजन्मनि । विहाराधिकृतः पूर्णः संघोपस्थायकोऽभवत् अ.क.३६.७८; उपस्थायिकः — यथा चास्य…आनन्दो भिक्षुरुपस्थायिकः शुद्धोदनः पिता वि.व.१६८क/१.५७ २. पा. = {nye ba'i gnas} उपपीठम् — {nye gnas go dA ba ri ste}…{mA la ba yang nye ba'i gnas} गोदावर्युपपीठं स्यात् तथा…मालवञ्चोपपीठकम् स.उ.९.१५; {gnas dang nye ba'i gnas} पीठोपपीठम् वि.प्र.१६६क/३.१४६; उपपीठकम् — {mA la ba yang nye ba'i gnas} मालवञ्चोपपीठकम् स.उ.९.१५.

nye phan

= {mdun na 'don} पुरोहितः — ततः पुरोहितः सुचिरं तामवस्थां दृष्ट्वा सलिलमलयचन्दनपङ्कै राज्ञो देव्याश्च शरीरं प्रह्लादयामास सु.प्र.५७क/११३.

nye ba

= {nye} ।। • क्रि. * सन्निदधाति — तथा हि, दोषा मिथ्यात्वहेतवः यत्रैव सन्निदधति तत्रैव स्वकार्यमिथ्यात्वमुपस्थापयन्ति, नान्यत्र त.प.१३२क/७१४; • सं. १. सन्निधानम् — संनिधानं निकटदेशावस्थानम् । असंनिधानं दूरदेशावस्थानम् न्या.टी.४४ख/७४; सन्निधिः — सन्निधिः सन्निहितत्वम् त.प.४६ख/५४४; तयोश्च धातुसाम्यादेरन्तरर्थस्य सन्निधेः प्र.वा. १.७७; उपनिधिः — विषयस्य ज्ञानहेतुतयोपनिधिः प्रागुपलम्भः पश्चात् संवेदनस्येति चेत् त.प.१२१ख/६९३; निपातः — यस्यार्थस्य निपातेन ते जाता धीसुखादयः प्र.वा.२.२५५; यस्यार्थस्य स्त्र्यादेर्निपातेन सन्निधानेन ते धीसुखादयो जाताः म.वृ.२.२५५; सन्निपातः — याऽनेकवस्तुसन्निपाते सत्युपजायते त.प.२८१ख/२७६; उपनिपातः — सम्भवत्सहकारिवैकल्यप्रतिबन्धकोपनिपातस्य कस्यचिदुपलब्धतथाविधफलस्यापि शाल्यादेरनागतफलं प्रत्यसाधनत्वदर्शनेन सर्वत्राऽऽशङ्काया अव्यावृत्तेः त.प.१३५क/४ २. आसत्तिः — कृत्तिकोदयतश्चापि रोहिण्यासत्तिकल्पना त.स.५२क/५०९; {de yi gzugs sogs tshig nye ba/} {rjes su khrid bcas nyams dang ldan} तद्रूपादिपदासत्तिः सानुप्रासा रसावहा का.आ.१.५२; प्रत्यासत्तिः — धर्मवचनेनापि पराश्रयत्वात् धर्मस्य धर्म्याश्रयसिद्धौ प्रत्यासत्तेः साध्यधर्मिण एव सिद्धिरिति चेत् हे.बि.१३७/५२; श्लेषः — अग्रधर्मश्लेषात् अभि. स्फु.१६७ख/९०८ ३. = {nye ba'i mtha'} उपान्तः — तत्सर्वं स्वगृहोपान्तकूपमध्यात्समुद्गतम् अ.क.८१. २२; आश्रमोपान्तमहीमवाप अ.क.३८.८; तीरम् — {'bab chu dang nye ba zhig tu} नद्यास्तीरे वि.व.१९१ख/१. ६६; उपकण्ठः, ओठम् — जह्नुसुताप्रवाहपुण्यावदाते पुलिनोपकण्ठे अ.क.६५.१६; समीपः, ओपम् — नृपतिसमीपमुपेत्य जा.मा.१७/९; निकटः, ओटम् — अस्ति मद्वेश्मनिकटे धर्मबोधिरुपासकः अ.क.८१. १०; द्र. {nye 'khor/} 4. = {nye ba nyid} सान्निध्यम् — सान्निध्यमात्रतस्तस्य पुंसश्चिन्तामणेरिव । निस्सरन्ति यथाकामं कुड्यादिभ्योऽपि देशनाः त.प.४६ख/५४१; सान्निहित्यम् — नास्याशुचिकुट्योः सान्निहित्यम्भजेत वि.सू.९६ख/११६; सामीप्यम् — अथ कुड्यकटवप्रप्राकारभूजलपवनाग्निव्यवहितातिदूरसामीप्यान्नोपलभते ज्ञानं ज्ञेयम् ल.अ.१२२ख/६९ ५. प्रायः — {dkyil 'khor yongs su rdzogs su nye ba} परिपूर्णप्रायमण्डलम् जा.मा.५२/३१; • पा. आसन्नः, बोधिसम्भारभेदः — स पुनर्बोधिसम्भारो द्विविधः । बोधेः दूरश्चासन्नश्च…आसन्नः । यः प्रतिलब्धेषु तत्प्रथमतो विपाकतो लक्षणानुव्यञ्जनेषु । ततो वा उत्तरोत्तरविशुद्धिविषयगतेषु बो.भू.१९४क/२६०; • वि. १. अन्तिकम् — सर्वपर्षदनुरविता दूरान्तिकपर्षत्तुल्यश्रवणत्वात् सू.अ.१८३ख/७९; समीपवर्ति — आलोकसमीपवर्तिनमन्धकारम् न्या.टी.७६ख/१९९; अदूरम् — दूरादूरादिभेदेन यथा वृक्षादिवेदनम् प्र.अ.११८क/१२६; सन्निकृष्टम् — सन्निकृष्टमप्यनागतं जनकं न युज्यते अभि.स्फु.११८क/८१३; सन्निहितम् — यद्यपि स्थिरः पदार्थः सर्वदा सन्निहितः त.प.२३४क/१८३; समवहितम् — आमुखा अन्तिके समवहितप्रत्ययत्वात् सू.अ.१६२क/५२; आसन्नम् — पश्यतां बोधिमासन्नाम् सू.अ.२५५क/१७४; {btsa' la nye ba} आसन्नप्रसवा अ.क.५१.३२; प्रत्यासन्नम् — प्रत्यासन्नविवाहोऽथ नृपं राजसुतोऽभ्यधात् अ.क.३१.७; समासन्नम् — इयं मम समासन्नविवाहान्तरवर्तिनी अ.क.१०८.७६; सङ्गतम् — योऽग्रहः सङ्गतेऽप्यर्थे क्वचिदासक्तचेतसः प्र.वा.२.१३९; आपन्नम् — कालेनापन्नपर्यन्तः स भूपतिरचिन्तयत् अ.क.१७.४०; द्र. {nye ba na 'dug pa/} {nye ba na gnas pa/} {nye ba na yod pa/} 2. = {bsnyen pa} उपनीतम्, ढौकितम् — वह्निर्नित्यं दहनात्मकोऽपि सन्न सर्वदा सर्वं दहति, किं तर्हि ? उपनीतं ढौकितमेव दहति त.प.२०५ख/१२७; • उ.स.उप — {phyed du nye ba} उपार्द्धम् वि.सू.१५क/१७; {nye ba'i nags tshal} उपवनम् जा.मा.२२१/१२९; {nye ba'i sgrub pa} उपसाधनम् वि.प्र.६४ख/४.११३; {nye bar bkod pa} उपन्यासः त.प.१३४क/३; {nye bar skye} उपजायते त.प. २५४ख/२२५; अभि — {nye bar bsgrub pa mdzad} अभिनिष्पादयति द.भू.२४१क/४३.

nye ba nyid

सन्निहितत्वम् — सन्निधिः सन्निहितत्वम् । गवयस्थत्वादिति सन्निहितत्वे हेतुः त.प.४७ख/५४४; आसन्नता — अनुपायेन दूरं सा सनिमित्तोपलम्भतः । उपायकौशलेनास्यः सम्यगासन्नतोदिता अभि.अ.३.२; सामीप्यम् — अव्यापिनोपि नित्यस्य भवेत्सर्वत्र हेतुता । सामीप्यादेव नो हेतुर्हेतुर्दूरेपि दृश्यते प्र.अ.१२४ख/१३३.

nye ba na 'dug

= {nye ba na 'dug pa/}

nye ba na 'dug pa

वि. समासन्नम् — अभिरुह्य तस्य वनस्पतेः शिखरं तत्समासन्नं गिरितटं लङ्घयितुमियेष जा.मा.३१६/१८४; द्र. {nye ba/} {nye ba na gnas pa/} {nye ba na yod pa/}

nye ba na gnas

= {nye ba na gnas pa/}

nye ba na gnas pa

वि. समीपवर्ति — ननु यदि प्रसर्पणधर्माणस्ते तत्समीपवर्ति तृणतूलादि किं न दहन्ति त.प.२०९क/८८८; समीपस्थम् त.प.; द्र. {nye ba/} {nye ba na 'dug pa/} {nye ba na yod pa/}

nye ba na yod

= {nye ba na yod pa/}

nye ba na yod pa

वि. अन्तिकम् — यत् किञ्चिद्रूपमतीतानागतप्रत्युत्पन्नमाध्यात्मिकबाह्यम्… यद्वा दूरे यद्वा अन्तिके अभि.भा.१.१९; द्र. {nye ba/} {nye ba na gnas pa/} {nye ba na 'dug pa/}

nye ba ma yin

= {nye ba ma yin pa/}

nye ba ma yin pa

वि. असंनिहितम् — यो हि ज्ञानविषयः संनिहितः सन् स्फुटाभासं ज्ञानस्य करोति, असंनिहितस्तु योग्यदेशस्थ एवास्फुटं करोति, तत् स्वलक्षणम् न्या.टी.४४ख/७४.

nye ba'i ka ba

ना. उपस्थूणः, ग्रामः — मर्यादा मध्यदेशस्य । पूर्वेण पुण्ड्रकच्छो(कक्षो) नाम दावः…पश्चिमेन स्थूणोपस्थूणौ ब्राह्मणग्रामकौ वि.सू.७४क/९१; {ka ba dang nye ba'i ka ba'i grong} स्थूणोपस्थूणौ ग्रामौ म.व्यु.४११७; उपस्थूणकः — तत्र कतमोऽन्तः कतमः प्रत्यन्तः ? पूर्वेणोदालिन् पुण्ड्रवर्धनं नाम नगरं तस्य पूर्वेण पुण्ड्रकक्षो नाम दावः, सोऽन्तः; ततः परेण प्रत्यन्तः…पश्चिमेन स्थूणोपस्थूणकौ ब्राह्मणग्रामकौ । सोऽन्तः । ततः परेण प्रत्यन्तः वि.व.३७१ख/२.१६९.

nye ba'i ku sha

ना. उपकुशः, चक्रवर्ती नृपः म.व्यु.३५६७.

nye ba'i 'khor

= {nye 'khor} सामन्तकम् — स एव चाघसामन्तकं रूपमित्युच्यते । अघं किल चित्तस्थं रूपम्, अत्यर्थं घातात् तस्य तत् सामन्तकमिति अभि.भा.१.२८.

nye ba'i grong

= {grong mtha'} उपशल्यम्, ग्रामसमीपप्रदेशः — ग्रामान्तमुपशल्यं स्यात् अ.को.२.२.२०.

nye ba'i sgrub pa

पा. उपसाधनम् — एवं पञ्चाकाराभिसंबोधौ सेवाङ्गं कायनिष्पत्तौ, विंशत्याकारसंबोधौ उपसाधनं वाङ्निष्पत्तौ वि.प्र.४९क/४.५१; इदानीमुपसाधनमुच्यते वि.प्र.६४ख/४.११३.

nye ba'i rnga bo che

ना. उपदुन्दुभिः, प्रत्येकबुद्धः — तद्यथा गन्धमादनः… दुन्दुभि उपदुन्दुभिः…उपेन्द्र वसुश्चेति । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्धकोटीनियुत…प्रतिष्ठितैः म.मू.९९क/९.

nye ba'i cha

= {nye ba'i cha shas/}

nye ba'i cha shas

ना. उपांशः, प्रत्येकबुद्धः — तद्यथा गन्धमादनः…अंश उपांशः…उपेन्द्र वसुश्चेति । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्धकोटीनियुत…प्रतिष्ठितैः म.मू.९९क/९.

nye ba'i ljon pa

ना. उपद्रुमः, किन्नरराजः — येऽपि ते किन्नरराज्ञः अनेककिन्नरशतसहस्रपरिवाराः, तेऽपि तं पर्षन्मण्डलं संनिपतेयुः । तद्यथा, द्रुम उपद्रुमः…करुण अरुणश्चेति म.मू.१०४क/१३.

nye ba'i nyi ma

उपसूर्यकम्, परिवेषः — परिवेषस्तु परिधिरुपसूर्यकमण्डले अ.को.१.३.३२.

nye ba'i nyon mongs

= {nye ba'i nyon mongs pa/}

nye ba'i nyon mongs pa

पा. उपक्लेशः — उपक्लेशाः वक्तव्याः । तत्र ये यावत् क्लेशा उपक्लेशा अपि ते, चित्तोपक्लेशनात् अभि.भा.५.४६; रागद्वेषमोहमानमदेर्ष्यामात्सर्यादयः क्लेशोपक्लेशगणा विदितस्वरूपा एवोदयन्ते व्ययन्ते च त.प.२९७क/१०५६; क्लेशोपक्लेशवासनाः र.वि.४.७; उपसंक्लेशः — मलाः । पद्मकोशादिदृष्टान्तैर्नवधा संप्रकाशिताः । अपर्यन्तोपसंक्लेशकोशकोट्यस्तु भेदतः र.वि.१०८ख/६७.

nye ba'i snying po

पा. उपहृदयम् — ह्राँकाराद्यं षडङ्गमुपहृदयं भगवतः वि.प्र.१४३क/३.८३; {de bzhin gshegs pa thams cad kyi snying po'i nye ba'i snying po} सर्वतथागतहृदयोपहृदयम् स.दु.१२७/१२६.

nye ba'i snying po'i rig pa

उपहृदयविद्या — o~ {M d+h+wi swA hA/} {nye ba'i snying po'i rig pa'o} ॐ ह्रीः स्वाहा । उपहृदयविद्या स.दु.२१५/२१४; द्र. {nye ba'i snying po/}

nye ba'i thang

उपतटम्, तटसमीपभूभागः — प्रालेयाद्रेरुपतटमतिक्रम्य मे.दू.३४६क/१.६१.

nye ba'i mtha'

उपान्तः — तीरोपान्ते वसत्यस्मिन् महर्षिर्वल्कलायनः अ.क.६४.४७; द्र. {nye 'khor/} {nye ba/}

nye ba'i 'thung gcod

पा. उपपीलवम् — {gnas dang nye ba'i gnas dang ni}…{'thung gcod nye ba'i 'thung gcod} पीठञ्चोपपीठञ्च…पीलवं चोपपीलवम् हे.त.८क/२२.

nye ba'i dug

= {nye dug/}

nye ba'i dur khrod

पा. उपश्मशानम् — श्रीमेरोः सर्वदिक्षु क्षितिवलयगतं सर्वपीठोपपीठमिति…श्मशानोपश्मशानं वायुवलयार्द्धे वि.प्र.१७१क/१.२०; उपश्मशानकम् — {gnas dang nye ba'i gnas dang ni}…{dur khrod nye ba'i dur khrod} पीठञ्चोपपीठञ्च…श्मशानोपश्मशानकम् हे.त.८क/२२.

nye ba'i dus

ना. उपकालः, प्रत्येकबुद्धः — तद्यथा गन्धमादनः…काल उपकालः…उपेन्द्र वसुश्चेति । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्धकोटीनियुत…प्रतिष्ठितैः म.मू.९९क/९.

nye ba'i don

सन्निकृष्टार्थः — {nye ba'i don gyi yul can} सन्निकृष्टार्थविषयम् त.प.२४०क/९५१.

nye ba'i don gyi yul can

वि. सन्निकृष्टार्थविषयम् — यद्विशुद्धकारणजनितं तत् प्रमाणम्, यथा सन्निकृष्टार्थविषयं शुक्लशङ्खग्राहिविज्ञानम् त.प.२४०क/९५१.

nye ba'i 'dun pa

पा. उपछन्दोहम् — श्रीमेरोः सर्वदिक्षु क्षितिवलयगतं सर्वपीठोपपीठमिति…छन्दोहोपछन्दोहं समुद्रस्यापरार्द्धे वि.प्र.१७१क/१.२०.

nye ba'i 'dus pa

पा. उपमेलापकम् — {rkang pa'i tshigs gnyis la nye ba'i 'dus pa'o} उपमेलापकं पादसन्धिद्वये वि.प्र.२४०ख/२.४७; द्र. {nye ba'i 'dus pa can/}

nye ba'i 'dus pa can

पा. उपमेलापकम् — श्रीमेरोः सर्वदिक्षु क्षितिवलयगतं सर्वपीठोपपीठमिति…मेलापकोपमेलापकमग्निवलयार्द्धे वि.प्र.१७१क/१.२०; द्र. {nye ba'i 'dus pa/}

nye ba'i rdul

ना. उपरेणुः, प्रत्येकबुद्धः — तद्यथा गन्धमादनः… रेणु उपरेणुः…उपेन्द्र वसुश्चेति । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्धकोटीनियुत…प्रतिष्ठितैः म.मू.९९क/९.

nye ba'i sdig pa

पा. उपपापकम् — द्यूतं सावद्यभोजनं…कुवचनपठनं भूतधर्मं…दैत्यधर्मं न कुर्यादिति उपपापकानि पञ्च वि.प्र.१४८क/३.९४.

nye ba'i sde

ना. उपसेनः, भिक्षुः — प्रवृत्ते नियमे तस्मिन् भिक्षुरारण्यकव्रतः । आययावुपसेनाख्यः कार्यार्थं तनुचीवरः अ.क.३७.८; = {nye sde/}

nye ba'i nags

उपवनम्, कृत्रिमवनम् - रतेर्विलासोपवनम् अ.क.२२.३२; = {nye ba'i nags tshal/}

nye ba'i nags tshal

उपवनम्, कृत्रिमवनम् - विविधकुसुमसंमोदगन्धाधिवासितसुखपवनान्युपवनानि जा.मा.२२१/१२९; = {nye ba'i nags/}

nye ba'i gnas

= {nye gnas/}

nye ba'i dpung pa

उपबाहुः — {dpung pa dang nye ba'i dpung pa} बाहूपबाहु वि.प्र.३३ख/४.९.

nye ba'i dbang po

ना. उपेन्द्रः, विष्णुः — यददृष्टपूर्वं श्रावकप्रत्येकबुद्धतीर्थ्यब्रह्मेन्द्रोपेन्द्रादिभिस्तं प्राप्स्यसि ल.अ.६१ख/७.

nye ba'i ma ma

उपमाता, धात्री — धात्री स्यादुपमाताऽपि क्षितिरप्यामलक्यपि अ.को.३.३.१७६.

nye ba'i mu khyud

ना. उपनेमिः, प्रत्येकबुद्धः — तद्यथा गन्धमादनः…नेमि उपनेमिः…उपेन्द्र वसुश्चेति । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्धकोटीनियुत…प्रतिष्ठितैः म.मू.९९क/९.

nye ba'i tsai la

= {nye ba'i tsai lA/}

nye ba'i tsai lA

ना. उपचैला, कन्या — अथ कालेन सिंहस्य मन्त्रिसूनोः कनीयसः । अजायत सुता कान्ता चैला नाम गुणोचिता । द्वितीया चोपचैलाख्या सुता जातास्य सुन्दरी अ.क.२०.२४.

nye ba'i ts+tshan do

= {nye ba'i tshan do ha/}

nye ba'i gtso bo

पा. उपनायकः — एवं सर्वत्र प्रज्ञोपायाङ्गभावैर्भवति कुलवशात् संमुखो योऽत्र मध्ये नायकोपनायकभेदेनावगन्तव्यो योगिनेति तन्त्रनियमः वि.प्र.५५क/४.८५.

nye ba'i rtsa

पा. उपनाडी — {rtsa rnams dang ni nye ba'i rtsa/} {de dag gnas la brten pa ste/} {brgya las nyi shu lhag pa'i rtsa/} {gtso bo zhes ni bya bar brjod} नाडिका उपनाडीनां तासां स्थानसमाश्रिताः । विंशोत्तरशतं नाम नाडीप्राधान्यमुच्यते स.उ.७.२.

nye ba'i tshan do ha

पा. उपच्छन्दोहम् — कलिङ्गमुपच्छन्दोहङ्गं द्वीपं चामीकरान्वितम् । कोकणं चोपछन्दोहम् हे.त.८क/२४; {pus mo'i tshigs gnyis la nye ba'i tshan do ha'o} उपछन्दोहं जानुसन्धिद्वये वि.प्र.२४०क/२.४७.

nye ba'i tshal

= {nye ba'i nags tshal/}

nye ba'i tshig

उपपदम् — {nye ba'i tshig nyid} उपपदत्वम् वि.सू.९३ख/११२; {nye ba'i tshig dang bral ba} निरुपपदम् वि.सू.९३ख/११२.

nye ba'i tshig nyid

उपपदत्वम् — नायुष्मन् नामगोत्रवादेन तथागतं समुदाचरेत् । नास्य निरुपपदं नाम गोत्रं वा गृह्णीयात् । न वृद्धस्य । प्रतिरूपमत्र स्थविरायुष्मतोरुपपदत्वम् वि.सू.९३ख/११२.

nye ba'i tshig dang bral ba

निरुपपदम् — {nye ba'i tshig dang bral bar de'i mtshan nam gdung smos par mi bya'o} न अस्य निरुपपदं नाम गोत्रं वा गृह्णीयात् वि.सू.९३ख/११२.

nye ba'i mtshan ma

पा. उपचिह्नम् — द्वात्रिंशच्चिह्नानां स्वरनियमः । शेषाण्यत्रोपचिह्नानि…देवतादेवतीनाम् वि.प्र.५२क/४.७२.

nye ba'i zhing

पा. उपक्षेत्रम् — {gnas dang nye ba'i gnas dang ni}…{zhing dang nye ba'i zhing} पीठञ्चोपपीठञ्च…क्षेत्रोपक्षेत्रम् हे.त.८क/२२; {brla'i tshigs gnyis la nye ba'i zhing ngo} उपक्षेत्रमुरुसन्धिद्वये वि.प्र.२४०क/२.४७.

nye ba'i 'od can

अव्य. उपांशु, विजनम् - {dben pa'i sa phyogs kyi ming /} {bi bi k+taH dben pa/} {bi dza na}~ {MH skye bos dben pa/} {upA shu nye ba'i 'od can} मि.को.१४२ख ।

nye ba'i yan lag

उपाङ्गम् — अङ्गोपाङ्गमुखं यत्र एकेन पदेनोद्देशः शेषैर्निर्देश इति प्रदर्श्यते अभि.स.भा.१०५ख/१४२.

nye ba'i yul can

पा. सन्निकृष्टविषयम्, ज्ञानभेदः — द्विविधं हि ज्ञानम्—सन्निकृष्टविषयम्, विप्रकृष्टविषयं च त.प.२४०क/९५१.

nye ba'i rig byed

= {nye rig byed} उपवेदः, आयुर्वेदादयः — वेदोपवेदाङ्गप्रत्यङ्गादि त.स.११४ख/९९४; वेदाः ऋग्युजुःसामसंज्ञकाः, उपवेदाः आयुर्वेदधनुर्वेदादयः त.प.२६२क/९९४.

nye bar dkris

= {nye bar dkris pa/}

nye bar dkris pa

वि. उपगुण्ठितम् — चतुर्थे आर्यवज्रपाणिः वामहस्तविन्यस्तवज्रं कनकवर्णं…हारार्धहारोपगुण्ठितदेहम् म.मू.१३४क/४४.

nye bar bkod

= {nye bar bkod pa/}

nye bar bkod nas

उपन्यस्य — {'tsho ba'i thabs ni dka' ba dag nye bar bkod nas} दुष्करं जीवनोपायमुपन्यस्य का.आ. २.१५१; उपक्षिप्य — तत्रेदं प्रथमं श्लोकार्थमुपक्षिप्यैकेन श्लोकेन द्वितीयादिश्लोकैर्दूष्यन्नाह त.प. १८०क/८२१.

nye bar bkod pa

• सं. उपन्यासः — स च संशयः प्रागपि वाक्योपन्यासादस्तीति व्यर्थः प्रयोजनादिवाक्योपन्यासः त.प.१३४क/३; उपक्षेपः — कीदृशो दोषः ? भेदोक्तिदोषः । भेदस्योक्तिरुपक्षेपः प्र.अ.३८ख/४४; द्र. {nye bar 'god pa/} {nye bar dgod pa}; ।। • भू.का.कृ. उपन्यस्तम् — एतत् सर्वं कुमारिलोक्तमुपन्यस्तम् त.प.३३५ख/३८६; रचितम् — तदर्थत्वाभावाच्छब्दमात्रसाम्यरचितमेव प्र.अ.४०क/४६; उपन्यस्तवान् — तदाशङ्कापरिजिहीर्षया प्रयोजनप्रदर्शनाय न्यायवादिनमित्यादि वाक्यमुपन्यस्तवान् वा.टी.५१क/३.

nye bar skye

क्रि. उपजायते — पूर्वकेभ्य स्वहेतुभ्यः तथा तज्ज्ञानमुपजायते त.प.२५४ख/२२५; द्र. {nye bar skye bar 'gyur/}

nye bar skye ba

= {nye bar skye/}

nye bar skye bar 'gyur

क्रि. उपजनितम् — {'khor ba'i sdug bsngal mi skyo las/} {le lo nye bar skye bar 'gyur} संसारदुःखानुद्वेगादालस्यमुपजायते बो.अ.७.३; द्र. {nye bar skye/}

nye bar skyed

= {nye bar skyed pa/}

nye bar skyed pa

वि. उपजनितम् — सैव च वर्तमानलौकिकमार्गोपजनितानास्रवा प्राप्तिः… संस्कृतं श्रामण्यफलं व्यवस्थाप्यमानं न विरुध्यते अभि.स्फु. २०८ख/९८२.

nye bar bskor

= {nye bar bskor ba/}

nye bar bskor ba

भू.का.कृ. उपगूढम् — स पीयमानक्षतजः क्षितीशः क्षपाचरैर्हेमवपुश्चकाशे । संध्यानुरक्तैर्जलभारनम्रैः पयोधरैर्मेरुरिवोपगूढः जा.मा.८५/५०.

nye bar bskyed

= {nye bar bskyed pa/}

nye bar bskyed pa

= {nyer bskyed} उपपत्तिः, उत्पत्तिः — {nye bar bskyed pa'i cha shas can} उपपत्त्यंशिकः वि.प्र. ५८क/४.१००; जात्यैव चक्षुश्चपलं किमन्यदस्मिन्ननास्थैव सुखोपपत्तिः अ.क.५९.१४.

nye bar bskyed pa'i cha shas can

वि. उपपत्त्यंशिकः — यथोपपत्त्यंशिकपञ्चस्कन्धैर्गर्भबालस्य कायनिष्पत्तिः, तथा मण्डले…देवतायाः कायनिष्पत्तिः वि.प्र. ५८क/४.१००.

nye bar bskrun

= {nyer bskrun/}

nye bar bskrun pa

= {nyer bskrun/}

nye bar khrid pa

उपनयः — {nye bar khrid pa'i rgyu} उपनयहेतुः म.भा.४क/१.१२; द्र. {nye bar gtod pa/}

nye bar khrid pa'i rgyu

पा. उपनयहेतुः, हेतुभेदः — सप्तविधो हेतुः—विपर्यासहेतुः, आक्षेपहेतुः, उपनयहेतुः, परिग्रहहेतुः, उपभोगहेतुः, आकर्षणहेतुः, उद्वेगहेतुश्च म.भा.४क/१.१२.

nye bar mkho

= {nye bar mkho ba/}

nye bar mkho ba

= {nyer mkho} ।। • क्रि. उपयुज्यते — प्रधानार्थपरिज्ञानात् सर्वज्ञ इति गम्यते । समुद्रसिकतासङ्ख्याविज्ञानं क्वोपयुज्यते त.स.१२८ख/११०३; द्र. {nye bar mkho ba yin}; ।। • सं. १. उपयोगः — ज्ञानजननेऽपि न नित्यानामुपयोगोऽस्तीति बहुधा निवेदितम् त.प. २०७ख/८८३; अथ पृथिवीधारणमात्रकरणे पर्वतादेरुपयोगः प्र.अ.२०-१/४३; {pha rol kun tu rmongs byed la/} {gab tshig dag ni nyer mkho ldan} परव्यामोहने चापि सोपयोगाः प्रहेलिकाः का.आ.३.९७ २. = {yo byad} उपकरणम् — स न्यवेदयन्मे दरिद्रस्य न पात्रं न च चीवरम् । धनोपकरणान्येव शमोपकरणान्यपि अ.क.१८.१९; परिच्छदोपकरणत्यागनिर्मुक्तबन्धनाः…वृक्षमूलिकाः पांशुकूलिकाः अ.क.३७.१४; • वि. उपयोगि — तदिष्टे हेयादितत्त्वे सोपाये पुरुषार्थोपयोगिनि त.प.२१०ख/८९१; स्वभावतो हि नियोजकत्वे न सङ्केतग्रहणमुपयोगि प्र.अ.८-३/१५; अन्वयव्यतिरेकाभ्यामुपयोगीतरस्थितिः । न च केवलमध्यक्षन्तदभावे प्रवर्तकम् प्र.अ.१५८क/१७१; द्र. {nye bar mkho ba can}; उपकारकम् — {nye bar mkho ba ma yin pa} अनुपकारकम् त.प.८४क/६२०; उपयोग्यम् — नैवोपयोग्यं तन्ममेति ब्राह्मणोऽब्रवीत् अ.क.५.६३; उपादेयम् — अनुपादेयं न प्राज्ञाः कर्म कुर्वते अ.क.१५.११; उपयुक्तम् — उपयुक्तमूलफलकन्दनीवारप्रायमिदं स्थानं वर्तते ना.ना.२६४ख/१४; उपायिका — {chos mngon pa'i mdzod kyi 'grel bshad nye bar mkho ba zhes bya ba} अभिधर्मकोशटीकोपायिकानाम क.त. ४०९४.

nye bar mkho ba can

वि. उपयोगि — अस्य पुरुषार्थोपयोगिनोऽभियोगार्हस्यऽविसंवादात् प्र.वृ.१९४-१/७३; द्र. {nye bar mkho ba/}

nye bar mkho ba dang ldan pa

= {nyer mkho ldan/}

nye bar mkho ba ma yin

= {nye bar mkho ba ma yin pa/}

nye bar mkho ba ma yin pa

= {nyer mkho min} ।। • क्रि. नोपयुज्यते — यो यत्र ज्ञाने नोपयोगं प्रतिपद्यते न स तज्ज्ञानज्ञेयः, यथा रसादिः श्रोत्रज्ञाने । नोपयुज्यते च शब्दः श्रोत्रज्ञान इति व्यापकविरुद्धोपलब्धिः त.प.१८०ख/८२३; • सं. अनुपयोगः — शब्दस्याज्ञेयतैवं स्यात् तस्मिन्ननुपयोगतः । तस्य नैवं रसादिभ्यो विशेषः कश्चनास्ति हि त.स.९१क/८२२; • वि. अनुपयोगि— ततश्च वेदस्य प्रामाण्ये साध्ये यत् पदपदार्थतत्सम्बन्धानां त्रयाणामपि नित्यत्वप्रतिपादनम्, तत् प्रकृतानुपयोगि त.प.१६३ख/७८२; अनुपकारकम् — तदेतत् प्रकृतानुपकारकम् त.प.८४क/६२०; निरुपयोगः — अतोऽन्वयार्थो दृष्टान्तस्तदर्थश्चानेन नोपात्तः । साधर्म्यार्थश्चोपात्तो निरुपयोग इति वक्तृदोषादयं दृष्टान्तदोषः न्या.टी.८८क/२४२.

nye bar mkho ba min

= {nye bar mkho ba ma yin pa/}

nye bar mkho ba min pa

= {nye bar mkho ba ma yin pa/}

nye bar mkho ba med

= {nye bar mkho ba med pa/}

nye bar mkho ba med pa

वि. अनुपयोगि — प्रत्यात्मनियताः काचित् पुरुषाणां चेतोवृत्तयः अनियतनिमित्तभाविन्यः कालदेशव्यवहिता वा प्रकरणानुपयोगिनो द्रव्यविशेषाः प्र.वृ.१९१-४/६७; अनुपादेयम् — अनुपादेयं न प्राज्ञाः कर्म कुर्वते अ.क.१५.११.

nye bar mkho ba yin

क्रि. उपयुज्यते — न खलु कश्चित्संसारी प्रेर्यते ईश्वरेण कश्चिन्नेत्यभ्युपगम ईश्वरवादिनामथ तदाराधनमपि गतिप्राप्तावुपयुज्यते प्र.अ.८१ख/८९; धर्मज्ञत्वनिषेधश्चेत् केवलोऽत्रोपयुज्यते त.स.११४क/९८९; द्र. {nye bar mkho ba/}

nye bar mkho bar gyur

= {nye bar mkho bar gyur pa/}

nye bar mkho bar gyur pa

वि. उपकरणीभूतम् — दीनानाथगणार्पणोपकरणीभूतप्रभूतश्रियः पुण्यारामविहारचैत्यभगवज्ञिम्बप्रतिष्ठादिभिः अ.क.२१.१.

nye bar mkho min

= {nye bar mkho ba ma yin pa/}

nye bar 'khod

= {nye bar 'khod pa/}

nye bar 'khod pa

= {nyer 'khod} ।। • क्रि. समुपाविशत् — इति ब्रुवाणौ नागेन्द्रौ नीत्वा भगवतोऽन्तिकम् । स तद्वृत्तान्तमावेद्य प्रणम्य समुपाविशत् अ.क.३३.१६; • वि. उपविष्टः — चक्रे तस्योपविष्टस्य भगवान् धर्मदेशनाम् अ.क.३९.१०६; उपविष्टः स्वपुण्याङ्के यः अ.क.८४.३; आसन्नः — आसन्नकान्ताकरमन्दमन्दविस्पन्दिना चामरपल्लवेन अ.क.५९.६६.

nye bar 'khor

ना. उपाली, भिक्षुः — विलोलवल्लीवलयाभिरामं विशालमारुह्य सुवर्णतालम् । यः पुण्यपूर्णद्युतिरभ्युपैति स एष भिक्षुर्मतिमानुपाली अ.क.९३.६८; सोऽयं राजा विहितविनतिर्भद्रको ब्रह्मदत्तो पश्योपाली स किल कुशली कल्पको गङ्गपालः अ.क.२२.१००.

nye bar 'khor ba

= {nye bar 'khor/}

nye bar 'khrugs

= {nye bar 'khrugs pa/}

nye bar 'khrugs pa

समुत्पिञ्जः, पिञ्जलः — समुत्पिञ्जपिञ्जलौ अ.को.२.८.९९; भृशमाकुलस्य सेनादेर्नामनी अ.वि.२.८.९९.

nye bar 'khrungs

= {nye bar 'khrungs pa/}

nye bar 'khrungs pa

भू.का.कृ. उपपन्नः, उत्पन्नः — चातुर्महाराजिकेषु देवेषु विशदद्युतिः । उपपन्नः स सहसा सुगतं द्रष्टुमाययौ अ.क.२८.३६.

nye bar gos

= {nye bar gos pa/}

nye bar gos pa

• क्रि. उपलिप्यते — {nye bar gos pa med} नोपलिप्यते र.वि.९७क/४२; अवलिप्यते — भुज्यन्ते कुशलैः श्यामा भ्रमद्भ्रमरविभ्रमैः । मूलान्वेषी सरोजिन्याः पङ्केनैवावलिप्यते अ.क.१४.७४; • सं. उपलेपः — सर्वोपलेपानुलेपधर्मानुपलेपतया सुभूते परिशुद्धा प्रज्ञापारमिता अ.सा.१७८ख/१००; • भू.का.कृ. उपलिप्तम् — {nye bar gos pa med pa} अनुपलिप्तम् अ.सा.१५१ख/८६.

nye bar gos pa med

= {nye bar gos pa med pa/}

nye bar gos pa med pa

• क्रि. नोपलिप्यते — यथा सर्वगतं सौक्ष्म्यादाकाशं नोपलिप्यते । सर्वत्रावस्थितः सत्त्वे(वः) तथायं नोपलिप्यते र.वि.९७क/४२; • वि. अनुपलिप्तम् — अनुपलिप्ता भगवन् प्रज्ञापारमिता अ.सा.१५१ख/८६.

nye bar gyur

= {nye bar gyur pa/}

nye bar gyur pa

= {nye gyur} ।। • क्रि. उपैति — स कोऽपि पुण्यातिशयोदयस्य वरः प्रभावः परमाक्षयो यः । प्रत्यक्षलक्ष्यः शुभपक्षसाक्षी जन्मान्तरे लक्षणतामुपैति अ.क.१९.१; • भू.का.कृ. आसन्नम् — तस्मादेवं सुकृतकर्मान्तस्य बोधिसत्त्वस्य… दुष्प्रापा दुरधिगमा च बोधिरासन्ना समासन्ना वेदितव्या बो.भू.१६१ख/२१३; आसन्नीभूतम् — वयमप्यनेन कुशलमूलेन एतेषामेव धर्माणां लाभिन्यो भवेम…आसन्नीभूताश्च तवैव भवेम अ.सा.४५३क/२५६; प्रत्यासन्नम् — प्रत्यासन्ने सुधर्मायाः…प्रसवावधौ अ.क.६६.१२; उपगतम् — तत्कालोपगतान्तरायजनितः कोपः समुत्सृज्यताम् अ.क.१०.५७; क्लान्तः शान्त्याश्रितिमुपगतश्चन्दनच्छाययेव अ.क.२५.७८; उपागतम् — वियोगशोकात् पितरौ… आन्ध्यमुपागतौ अ.क.१९. १०९; समाहितम् — समाहितभूमिकेन मनस्कारेण मनसिकरोति श्रा.भू./१९९; उपनीतम् — स्वरूपेण यथा वह्निर्नित्यं दहनधर्मकः । उपनीतं दहत्यर्थं दाह्यं नान्यन्न चान्यथा त.स.१०ख/१२७; • सं. उपकण्ठः, ओण्ठम्— सुगतचरणपद्मन्यासपुण्योपकण्ठात् त्रिदशपुरविशेषात् मागधोदारदेशात्…बिम्बिसारः अ.क.४०.२५.

nye bar dgod

= {nye bar dgod pa/}

nye bar dgod pa

= {nyer dgod} ।। • क्रि. उपन्यस्यति — इदानीं वार्त्तिककारमतं स्वयमेवोपन्यस्यति—प्रतिदृष्टान्तस्येत्यादिना वा.टी.१०७ख/७३; • सं. १. उपन्यासः — आगमस्योपमायाश्च सार्थापत्तेः प्रमाणता । निषिद्ध्य(द्धा) प्राकृ ततस्तासामुपन्यासो न युज्यते त.स.८८ख/८०५; उपक्षेपः — अर्थान्तरोपक्षेपेण प्र. वृ.१८८-२/५९; तत्रार्थोपक्षेपार्थम् अभि.स्फु.२३७ख/१०३२; द्र. {nye bar bkod pa/} {nye bar 'god pa/} 2. उपहासः — इयं च सास्य प्रव्रज्या यत् कुक्षौ निधनं गतः । इति तेषां प्रवादेन सोपहासेन सर्वतः अ.क.९.२२; द्र. {nye bar rgod pa/}

nye bar bgrod

= {nyer bgrod/}

nye bar bgrod pa

= {nyer bgrod/}

nye bar mgron du gnyer

= {nye bar mgron du gnyer ba/}

nye bar mgron du gnyer ba

वि. उपनिमन्त्रितः— विपश्यी…पुरीं बन्धुमतीं नाम जनचारिकया ययौ । तत्र भक्त्या सुकृतिभिर्भक्तायोपनिमन्त्रितः अ.क.२७. ५५.

nye bar 'ged

= {nye bar 'ged pa/}

nye bar 'ged pa

= {sbyin pa} उत्सर्जनम्, दानम् - त्यागो विहायि(पि)तं दानमुत्सर्जनविसर्जने । विश्राणनं वितरणं स्पर्शनं प्रतिपादनम् । प्रादेशनं निर्वपणमपवर्जनमंहतिः अ.को.२.७.२९.

nye bar 'gog

क्रि. उपरोधयति — स चतुर्थध्यानमादित एव समापद्यमान आश्वासप्रश्वासानुपरोधयति संनिरोधयति ल.वि.१२४क/१८३.

nye bar 'gog pa

= {nye bar 'gog}

nye bar 'god

= {nye bar 'god pa/}

nye bar 'god pa

• क्रि. उपन्यस्यति — दृष्टान्तान्तरमुपन्यस्यति—यथा चाङ्कुरादीनामिति अभि.स्फु.९०ख/७६४; उपन्यस्यते — इति शास्त्रसम्बन्धेन वायमुपन्यस्यते—शास्त्रे हि अभि.स्फु.२३८क/१०३३; उपक्षिपति — इदानीं विज्ञानवादमुपक्षिपति त.प. ११०क/६७०; • सं. उपन्यासः, वाक्यारम्भः — उपन्यासस्तु वाङ्मुखम् अ.को.१.६.९; उपस्थापनम् — {yul nye bar 'god pa} विषयोपस्थापनम् हे.बि. १३८-३/५५; उपादानम् — तैरपि दृष्टान्ताभासस्य साधनाङ्गस्य वचनमपि वादिनो निग्रहस्थानम्, असमर्थोपादानादेव वा.न्या.१५२-२-४/६४; उपक्षेपः — इदानीं…षट्पदार्थपरीक्षोपक्षेपं कुर्वन्नाह—जात्यादेरित्यादि त.प.२५७क/२३१; प्रक्षेपः वा.न्या.१५२-३-१/६५; प्रक्षेपः नाममात्रेण घोषणम् वा.टी./६५; द्र. {nye bar bkod pa/} {nye bar dgod pa/}

nye bar 'gyur

= {nye bar 'gyur ba/}

nye bar 'gyur ba

• क्रि. आसन्नीभवति — एवं चरत आयुष्मन् शारिपुत्र बोधिसत्त्वस्य महासत्त्वस्य सर्वज्ञता आसन्नीभवति अ.सा.९ख/६; सन्निधीयते — यद्यपि स्थिरः पदार्थः सर्वदा सन्निहितः, तथापि क्रमेण सहकारीणि तस्य सन्निधीयन्ते त.प.२३४ख/१८३; • वि. आसन्नम् — {'thab pa'i dus nye bar 'gyur ba'i tshe} आसन्नयुद्धकालानाम् शि.स.१५२क/१४७; समासन्नम् — तद्यथा एतर्हि दुर्भिक्षान्तरकल्पसमासन्नानि प्रचुराणि दुर्भिक्षाण्युपलभ्यन्ते बो.भू. १३४ख/१७३; सन्निहितम् — यैर्हि प्रत्ययैः स द्रष्टा पश्यति ते सन्निहिताः । अतश्च सन्निहिता यद् द्रष्टुं प्रवृत्तः सः न्या.टी.५०ख/१०४; • सं. सन्निधिः — {sU} ({sau} ){ra se nA gau Da dang /} {lA TA gzhan yang de 'dra yi/} {skad ni rang bzhin nyid ces bya'i/} {tha snyad rnams la nye bar 'gyur} सौरसेनी च गौडी च लाटी चान्या च तादृशी । याति प्राकृतमित्येव व्यवहारेषु सन्निधिः का.आ.१.३५.

nye bar 'gro

= {nye bar 'gro ba/}

nye bar 'gro ba

= {nyer 'gro} ।। • क्रि. १. उपयाति — उपस्थानगुरून् सत्त्वान् पश्यन्तीह विशारदाः । चेटा भवन्ति दासा वा शिष्यत्वमुपयान्ति च शि.स.१७५ख/१७३; म.व्यु.६७५४; उपैति — नैवञ्जातीयकेष्वर्थेषु पुरुषवचनं प्रामाण्यमुपैति त.प.१९९ख/८६५; उपसर्पति म.व्यु.५१०४; समीपमुपसंक्रामति — यदा अवीचिमहानरकसमीपमुपसंक्रामति, तदा अवीचिर्महानरकः शीतीभावमनुगच्छति का.व्यू.२०४ख/२६२ २. उपसर्पेत् — {gang gi dri yis wa dag kyang /} {drung du nyer 'gro mi 'gyur ba} शृगाला अपि यद्गन्धान्नोपसर्पेयुः अन्तिकम् बो.अ.८.३१; • सं. १. उपगमः — अथोपगमरूपेण तत्रार्थगतिरिष्यते त.स.५९ख/५६७; उपगमनम् — तस्य पुनर्यदुपादानम् उपगमनम् एकयोगक्षेमत्वेन तदुपादिः त्रि.भा.१५०क/३८; उपसंक्रमणम् — अहं कुलपुत्र सर्वबोधिसत्त्वजन्मसंदर्शनोपसंक्रमणप्रणिधानपरिनिष्पन्ना ग.व्यू.२०८ख/२९०; उपसर्पः — पिपासाकुलचित्तस्य वाहिनीमुपसर्पतः त.स.१२६क/१०८७; उपसर्पणम् — तत्र योऽव्यवधानादिदेशो रूपेन्द्रियादिकलापः… यस्तेषां परस्परोपसर्पणाद्याश्रयः प्रत्ययविशेषः स तद्धेतुजनने समर्थो हेतुः हे.बि.१३९-४/५९ २. = {she sbyor ba} उपसरः, प्रजनः — {mi mo dang ba mo sogs mngal 'dzin phyir 'khrig sbyor ming /} {pra dza na}~ {MH she sbyor ba/} {u pa sa raH nyer 'gro zhes so} मि.को.३७क; स्त्रीगव्यादिषु पुङ्गवादीनां प्रथमगर्भाधानाय मैथुनाभियोगः रा.को.१.२६१; • वि. उपगः — सत्त्वान् पश्यति च्यवमानानप्युत्पद्यमानानपि… यथाकर्मोपगान् अभि.स्फु.२६६ख/१०८४; चित्तमार्योपगं शिवम् ल.अ.१८१ख/१४८; उपगतः — सर्वबुद्धक्षेत्रतीर्थ्यायतनोपगतं चित्तमनोमनोविज्ञानरहितम्…तथागतकायं महामते ते बोधिसत्त्वाः प्रतिलप्स्यन्ते ल.अ.७१ख/१९; द्र. {nye bar phyin pa/} {nye bar song ba/} {nye bar bzhud pa/}

nye bar 'gro bar mi 'gyur

= {nyer 'gro mi 'gyur/}

nye bar rgod

= {nye bar rgod pa/}

nye bar rgod pa

उपहासः — मानोन्माथैः प्रथितविभवभ्रंशहेलोपहासैर्निर्मर्यादैः…हा संसारः खलकलनया नर्मलीलाः करोति अ.क.५९.१३५; द्र. {nye bar dgod pa/}

nye bar rgyu ba

उपविचारः — पुनश्चाष्टादशविधा सा मनोपविचारतः अभि.को.३.३२.

nye bar sgyur ba

पा. उपसर्गः, प्रादयः — {nye bar sgyur ba nyi shu pa'i 'grel pa zhes bya ba} विंशत्युपसर्गवृत्तिनाम क.त.४२७०; म.व्यु.४७१०; द्र. {nye bar bsgyur ba/}

nye bar sgrub

= {nye bar sgrub pa/}

nye bar sgrub pa

• क्रि. उपसंहरति — तद्धि मित्रं यन्मित्रस्य हिते च सुखे चाविपर्यस्तं सुखं चोपसंहरति हितं चाभेद्यं च भवति सू.अ.२४१ख/१५६; द्र. {nye bar sgrub par byed pa}; ।। • सं. १. उपसंहारः — {zas dang skom pa la sogs pa nye bar sgrub pa} भोजनपानाद्युपसंहारः बो.भू.४९क/५८; उपसंहरणम् — सुखत्वमसत्कामरतिसुखविवेचनतया च धर्मारामरतिसुखोपसंहरणतया च र.वि.१२४क/१०३ २. उपनयः — {dge tshul nyid du nye bar sgrub pa'i cho ga} श्रामणेरत्वोपनयविधिः वि.सू.२ख/२ ३. उपसाधनम् — उपसाधनसिद्ध्यग्रे वज्रायतनविचारणम् । साधने चोदनम् गु.स.१११क/४६; {nye bar sgrub pa'i yan lag} उपसाधनाङ्गम् वि.प्र.६५क/४.११४; • वि. उपसंहारकः — {phan pa dang bde ba nye bar sgrub pa} हितसुखोपसंहारकाः श्रा.भू. ६४क/१५१; उपकल्पितम् — यत्रार्थक्रियास्थितिरपरोपकल्पिता तद् यावत् प्रमाणम् प्र.अ.२ख/४; द्र. {nye bar bsgrubs pa/}

nye bar sgrub pa'i cho ga

उपनयविधिः — {dge tshul nyid du nye bar sgrub pa'i cho ga} श्रामणेरत्वोपनयविधिः वि.सू. २ख/२.

nye bar sgrub pa'i yan lag

उपसाधनाङ्गम् — अत्र उपायश्चतुर्धा भवतीति सेवाङ्गे । उपसाधनाङ्गे मृदुर्दृढः । साधनाङ्गे तथैव षोडशवर्षावधेरिति नियमः वि.प्र.६५क/४.११४.

nye bar sgrub par byed

= {nye bar sgrub par byed pa/}

nye bar sgrub par byed pa

• क्रि. उपसंहरति — प्रतिभानदाने पर्यादत्ते प्रतिभानमुपसंहरति बो.भू.३८क/४४; • वि. उपनायी — {dge tshul nyid du nye bar sgrub par byed pa'i dge slong la} श्रामणेरत्वोपनायिने भिक्षवे वि.सू.२क/१.

nye bar brgyan

= {nye bar brgyan pa/}

nye bar brgyan pa

भू.का.कृ. उपशोभितम् — {dkyil 'khor}…{ka ba brgyad kyis nye bar brgyan} मण्डलम्…अष्टस्तम्भोपशोभितम् हे.त.१२क/३६.

nye bar bsgyur

= {nye bar bsgyur ba/}

nye bar bsgyur ba

= {nyer bsgyur} ।। • सं. १. उपसर्गः — कृदन्तं पदम् । पदं च नामाख्यातोपसर्गनिपाता इति प्रस्तुत्य नामादीनि व्याचष्टे वा.न्या.१५७-२-२/९४; द्र. {nye bar sgyur ba/} 2. = {ltas byung} उपसर्गः, उत्पातः — अजन्यं क्लीब उत्पात उपसर्गः समं त्रयम् अ.को. २.८.१०९; प्राणिनां शुभाशुभसूचकभूतविकारनामानि अ.वि.२.८.१०९ ३. उपधानम् — स्फटिकदर्पणादिः प्रतिक्षणध्वंसी सन् नीलोत्पलादिसम्पर्काद् विपर्यस्तज्ञानोत्पत्तावाधिपत्यं प्रतिपद्यते । अन्यथा—यद्यक्षणिकः सन् छायां प्रतिपद्येत, तदा य एव सोपधानावस्थः स एवानुपधानावस्थितिरिति कृत्वा नीलाद्युपधानवियुक्तोऽपि नीलादिच्छायः समुपलभ्येत; अपरित्यक्तपूर्वरूपत्वात् त.प.२०८क/१३२; द्र. {nye bar bsgrub pa/} {nye bar 'jog pa/} {nye bar bzhag pa}; ।। • वि. १. उपरक्तम् — तदाकारोपरक्तेन यदन्येन प्रवेद्यते । तस्योदाहरणत्वेऽपि भवेदन्येन संशयः त.स.८ख/१०७ २. सोपप्लवः — राहुग्रस्ते त्विन्दौ च पूष्णि च । सोपप्लवोपरक्तौ अ.को.१.४.१०.

nye bar bsgrub

= {nye bar bsgrub pa/}

nye bar bsgrub pa

• सं. १. उपसंहारः — दुःखापनयनाकारत्वाच्च करुणा दुःखोपसंहाराकाराया विहिंसाया प्रतिपक्षो भवति अभि.स्फु.३०५क/११७२; मृदुमध्याधिमात्रस्य सुखस्योपसंहारः श्रा.भू./२०९; उपसंहरणम् — कल्पिकं भिक्षोरामिषमो(षो?)पसंहरणं प्रव्रजितायै वि.सू.५२क/६६; द्र. {nye bar sgrub pa/} {nye bar bsgrubs pa/} 2. उपधानम् — {nye bar bsgrub par byas pa nyid} उपधानकृतत्वम् त.प.९९क/६४८; द्र. {nye bar bsgyur ba/} {nye bar 'jog pa/} {nye bar bzhag pa}; ।। • वि. उपसंहारी — निमित्तस्यापि कलेरुपसंहारिणोत्क्षेप्यता वि.सू.८५ख/१०३; द्र. {nye bar sgrub pa/}

nye bar bsgrub pa mdzad

क्रि. अभिनिष्पादयति — यैर्ज्ञानाभिनिर्हारमुखैर्बोधिसत्त्वोऽप्रमाणज्ञानविभक्तितोऽभिनिर्हारकर्माभिनिष्पादयति द.भू.२४१क/४३; उपसंहारं करोति — बुद्धा भगवन्तस्तस्मिन् धर्ममुखस्रोतसि तथागतज्ञानोपसंहारं कुर्वन्ति द.भू.२४०ख/४३.

nye bar bsgrub pa mdzad pa

= {nye bar bsgrub pa mdzad/}

nye bar bsgrub par bgyi

क्रि. उपसंहरिष्यामि — अहमपि भदन्त भगवन् सरस्वती महादेवी तस्य धर्मभाणकस्य भिक्षोर्वाक्परिभूषणार्थाय प्रतिभाणकमुपसंहरिष्यामि सु.प्र.२८ख/५५.

nye bar bsgrub par bya

क्रि. उपनयेत् — {rab tu 'byung ba nye bar bsgrub par bya'o} प्रव्रज्यामुपनयेत् वि.सू.२क/१.

nye bar bsgrub par byas

= {nye bar bsgrub par byas pa/}

nye bar bsgrub par byas pa

उपधानकृतम् — ननु साकारज्ञानपक्षे नीलादिप्रकारो ज्ञानस्यात्मगत एव धर्मो बहीरूपेण भासते, तत्किमुच्यते—बहीरूपेण भासनाज्ज्ञानात्मधर्मो न भवतीति ? सत्यमेतत्; किन्तु बाह्यार्थोपरागितया ज्ञानस्य तथा प्रतिभासनान्नात्मगतोऽसौ ज्ञानस्येति व्यवस्थाप्यते । किं तर्हि ? बाह्यस्यैवेति, तत्रैव तस्य निजत्वात् । ज्ञाने तु तस्यार्थोपधानकृतत्वेनागन्तुकत्वात् त.प.९९क/६४८.

nye bar bsgrub par byas pa nyid

उपधानकृतत्वम् — ज्ञाने तु तस्यार्थोपधानकृतत्वेनागन्तुकत्वात् त.प.९९क/६४८.

nye bar bsgrub par 'tshal

= {nye bar bsgrub par 'tshal ba/}

nye bar bsgrub par 'tshal ba

वि. उपसंहर्तुकामः — सर्वसत्त्वानां वयं भगवन् सुखमुपसंहर्तुकामा अनुत्तरसुखं निरुत्तरसुखं निर्वाणसुखं बुद्धसुखमसंस्कृतसुखम् सु.प.२२ख/३.

nye bar bsgrub par mdzad

= {nye bar bsgrub pa mdzad/}

nye bar bsgrubs

= {nye bar bsgrubs pa/} {nye bar bsgrubs nas/} {ote} उपसंपद्य — स सर्वशो रूपसंज्ञानां समतिक्रमात्… आकाशानन्त्यायतनमुपसंपद्य विहरति द.भू.१९८ख/२१; उपनीय — {dge bsnyen nyid du nye bar bsgrubs nas} उपासकतामुपनीय वि.सू.२क/१.

nye bar bsgrubs te gnas

उपसंपद्य विहरति — स सर्वशो रूपसंज्ञानां समतिक्रमात्…आकाशानन्त्यायतनमुपसंपद्य विहरति द.भू.१९८ख/२१.

nye bar bsgrubs pa

= {nyer bsgrubs} ।। • सं. १. उपसंहारः — लोकायतिको विचित्रमन्त्रप्रतिभानः…विचित्रैः पदव्यञ्जनैर्हेतुदृष्टान्तोपसंहारैर्बालान् व्यामोहयति ल.अ. १२४क/७१; द्र. {nye bar sgrub pa/} 2. उपार्जनम् — {nor ni nye bar bsgrubs pa phan} द्रविणोपार्जनं हितम् अ.क.५२.२६; • भू.का.कृ. उपार्जितम् — {mgon po bag med bdag gis ni}… {sdig pa mang po nye bar bsgrubs} प्रमत्तेन मया नाथा बहु पापमुपार्जितम् बो.अ.२.४३; {nor ni nyer bsgrubs pa} उपार्जितं वित्तम् अ.क.३६.१३; समुपार्जितम् अ.क.१०८.७*; उपकल्पितम् — गृह्यतामशनं यद्यन्मदर्थमुपकल्पितम् अ.क.५५.२४; विभवैरथ राजार्हैः पथि तेनोपकल्पितैः अ.क.२१.७४.

nye bar bsngags

= {nye bar bsngags pa/}

nye bar bsngags pa

भू.का.कृ. उपवर्णितम्, प्रशंसितम् - {gnyi ga la yang skyes bu 'ga'/} {ljon pa nyid kyis nye bar bsngags} उभयत्र पुमान्कश्चिद्वृक्षत्वेनोपवर्णितः का.आ.२.२०८.

nye bar bcom

= {nye bar bcom pa/}

nye bar bcom pa

= {nyer bcom} भू.का.कृ. उपहतम् — बोधिसत्त्वापकारे तु बुद्धत्वमेव समूलोपघातमुपहतं भवेत् । तथा च सदेवकस्य लोकस्य अर्थः उपहतो भवेत् बो.प.१.३४; पत्नी कलहसंसक्ता…व्यसनोपहतः सूनुः अ.क.६३.२४.

nye bar mchis

= {nye bar mchis pa/}

nye bar mchis pa

भू.का.कृ. प्रत्युपस्थितम् — यत् खलु मार्षा जानीध्वं महासैन्यं प्रत्युपस्थितम् । सन्नह्यतां चतुरंगो बलकायः वि.व.१७९क/१.६०.

nye bar 'jal

= {nye bar 'jal ba/}

nye bar 'jal ba

= {nyer 'jal} 1. पा. (बौद्धेतरमते) उपमानम्, प्रमाणभेदः — उपमानं हि सादृश्यतदुपाधिविषयत्वात् सदृशपदार्थग्रहणानन्तरीयकमसन्निकृष्टार्थगोचरम्, यथा—गवयग्रहणद्वारेण गोः स्मरणम् त.प.२७२ख/१०१३; उपमा — प्रत्यक्षमनुमानं च शाब्दं चोपमया सह । अर्थापत्तिरभावश्च षडेते साध्यसाधकाः त.प.४९ख/५५० २. = {dpe} उपमा, उपमानम् - उपमोपमानं स्यात् अ.को.२.१०.२६; अन्यस्य वस्तुनो गुणान् अन्यस्मिन् वस्तुनि आरोपस्य नामनी अ.वि.२.१०.२६; म.व्यु.२८४२ ३. उपोद्घातः — उपोद्घात उदाहारः अ.को.१.६.९; प्रकृतार्थचिन्ताग्रन्थस्य नामनी । उदाहरणनामनी इति केचित् । विचारविषयवाक्यस्येत्यन्ये अ.वि.१.६.९; {dper brjod kyi ming} मि.को.६३क ४. औपम्यम् — न खलु कुलपुत्र एकसत्त्वारम्बणतया बोधिसत्त्वानां बोधाय चित्तमुत्पद्यते यदुत परिपाकविनयाय । न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वानौपम्यस्य ग.व्यू.३६९ख/८२.

nye bar 'jal ba'i tshad ma

उपमानं प्रमाणम् — अनेन परिदृश्यमानेन पशुना सदृशो गौः—इत्येवमाकारं परोक्षगोविषयं यज्ज्ञानमुपजायते, तदुपमानं प्रमाणम् त.प.४७ख/५४५.

nye bar 'jal ba sngon du 'gro ba can

पा. (बौद्धेतरमते) उपमानपूर्विका, अर्थापत्तिभेदः — उपमानपूर्विकामाह—गवयेत्यादि । गवयेनोपमितस्य गोपिण्डस्य येयमुपमानज्ञानेन ग्राह्यशक्तता सा उपमानबलेन यत् सम्भूतं सामर्थ्यमर्थापत्तिस्तेन मीयते त.प.५४ख/५६०.

nye bar 'jal ba smra ba

उपमानवादी, उपमानप्रमाणवादी — गोसादृश्यादयं स गवय इति विशेषसम्बन्धसाधनं शब्दस्योपमानविष(यः स चानुमानविष)यादपरो न भवतीत्यनुमानमेव तत्र प्रमाणम् । नानुमानमपरमुपमानवादिभिरपीष्यते प्र.अ.२२६-१/४८९.

nye bar 'jal bar 'gyur

= {nyer 'jal 'gyur/}

nye bar 'jog

= {nye bar 'jog pa/}

nye bar 'jog pa

• क्रि. उपतिष्ठते — यदि हि स्मृतिरालम्बनं धारयत्येवं प्रज्ञा प्रजानातीति, तदेवं स्मृत्योपतिष्ठत इति स्मृत्युपस्थानं प्रज्ञेति वैभाषिकीयोऽर्थः अभि.स्फु.१६५ख/९०४; उपस्थापयति — यत्स्वभावाश्च क्लेशास्तत्स्वभावा बोधिरित्येवं स्मृतिमुपस्थापयति शि.स.१३२क/१२७; द्र. {nye bar 'jog par byed}; ।। • सं. १. उपस्थापनम् — ऊनोपस्था(प)नम् । दद्युः पर्षदनल(ल्प)पर्षदुपस्थापनसंवृती । प्रतिबलायै तदुपस्थापने वि.सू.५२क/६६; उपसंहारः — शिक्षोपसंहारप्रतिक्षेपः वि.सू.४६क/५८ २. पा. उपस्थापना, चित्तस्थितिविशेषः —शमथः नवाकारचित्तस्थितिः…स्थापना…संस्थापना…अवस्थापना । आदित एव तस्य चित्तस्य बहिरविसारायोपस्थितस्मृतिता उपस्थापना…दमनम्…शमनम्…व्युपशमनम्…एकोतीकरणम्…समाधानमिति अभि.स.भा.६५ख/९० ३. उपघातः — न हि दुष्टसाधनाभिधानेऽपि वादिनः प्रतिवादिनोऽप्रतिपादिते दोषे पराजयव्यवस्थापना युक्ता, तयोरेव परस्परसामर्थ्योपघातापेक्षया जयपराजयव्यवस्थापनात् वा.न्या.१५३-१/६८ ४. उपधानम् — इदमेव हि कारणस्य कारणत्वम्—यदर्थान्तरभावे स्वभावोपधानम् । कार्यस्यापि—तद्भाव एव भावः प्र.वृ.१६८-४/१२; द्र. {nye bar bsgyur ba/} {nye bar bzhag pa}; ।। • वि. उपस्थायी — ततश्च समयस्याप्यर्थप्रतीतिहेतुत्वेऽङ्गीक्रियमाणे स किमकारणं सिद्धोपस्थायी नित्यसम्बन्धोऽपरः पोष्यते त.प.१९९क/८६४; द्र. {nye bar gnas pa can/}

nye bar 'jog par byed

क्रि. उपस्थापयति — चित्तं स्थापयति संस्थापयति अवस्थापयति उपस्थापयति दमयति शमयति व्युपशमयत्येकोतीकरोति चित्तं समादधातीति नवाकाराः सू.अ.१९१क/९०; श्रा.भू./१९५; द्र. {nye bar 'jog pa/}

nye bar 'jog par byed pa

= {nye bar 'jog par byed/}

nye bar 'joms

= {nye bar 'joms pa/}

nye bar 'joms pa

उपघातः — अहो स राजा सहते कथं नु देवोपघातेन निपीडितानाम् । विदारितान्तःकरणं प्रजानां वियोगदुःखोद्भवमार्तनादम् अ.क.३. १५५; द्र. {nye bar nyams pa/}

nye bar 'joms par byed pa

= {nyer 'joms byed/}

nye bar brjod

= {nye bar brjod pa/}

nye bar brjod pa

= {nyer brjod} ।। • क्रि. उपवर्ण्यते — एवं प्रतीतरूपा च यदेवं कल्पना मता । तादात्म्यप्रतिषेधश्च प्रत्यक्षस्योपवर्ण्यते त.स.४६क/४५७; व्यपदिश्यते — साध्यरूपतया येन ममेदमिति गम्यते । तत्प्रसाध्येन रूपेण भोग्यं स्वं व्यपदिश्यते प्र.अ.१२ख/१४; • स. उपाख्या — नाप्यसतः, तस्य सर्वोपाख्याविरहलक्षणतया क्वचिदप्याश्रितत्वानुपपत्तेः । न हि शशविषाणादिः क्वचिदाश्रितो युक्तः त.प.१५३क/३०.

nye bar brjod pa med

= {nye bar brjod pa med pa/}

nye bar brjod pa med pa

वि. निरुपाख्यम् — यदि अपोहो भवता निरुपाख्यस्वभावतया गृहीतः, तत्कथमिदमुच्यते—निष्पन्नत्वादिति त.प.३५६ख/४३२; अनुपाख्यम् — न हि परस्परपरिहारस्थितलक्षणयोः प्रामाण्येतरयोरभावे रूपान्तरमस्य शक्यमवधारयितुमित्यसंशयमस्यानुपाख्यत्वमापद्यते त.प.२१६ख/९०३.

nye bar brjod pa med pa nyid

अनुपाख्यत्वम् — न हि परस्परपरिहारस्थितलक्षणयोः प्रामाण्येतरयोरभावे रूपान्तरमस्य शक्यमवधारयितुमित्यसंशयमस्यानुपाख्यत्वमापद्यते त.प.२१६ख/९०३.

nye bar nyams pa

उपघातः — पटीयसोपघातेन परिपाकाकुलत्वतः । न स्यादासामियं वृत्तिः सन्निपातदशास्विव त.स.७१क/६६५; द्र. {nye bar 'joms pa/}

nye bar nyon mongs

= {nye bar nyon mongs pa/}

nye bar nyon mongs pa

क्रि. उपक्लिश्यते — चित्तं हि काश्यप आकाशसदृशमागन्तुकैः क्लेशैरुपक्लिश्यते शि.स.१३१क/१२६; द्र. {nye ba'i nyon mongs pa/}

nye bar nyon mongs par byed pa

वि. उपक्लेशकरः — स पञ्चनिवरणानि प्रहाय चेतसो(स उ)पक्लेशकराणि संक्लेशकराणि श्रा.भू.६ख/१४.

nye bar bsnyen pa

उपसेवा श.को.४८६; मि.को.८९ख; द्र. {nye bar bsten pa/}

nye bar gtod

= {nye bar gtod pa/}

nye bar gtod pa

= {nyer gtod} ।। • सं. १. पा. (न्या.द.) उपनयः, न्यायावयवः — एतेनोपनयनिगमनादिकमपि प्रत्युक्तम् हे.बि.१३८-३/५६; यतोऽपि त्रैरूप्यवचनमात्रेण तत्साधनप्रमाणाक्षेपतः तेनैवावगतत्वात् न ज्ञानं पृथगतः रूपान्तरं भवति; उपनयार्थवत् पक्षधर्मत्वात् हे.बि.१४४-५/७२; द्र. {nye bar sbyor ba/} {nye bar sbyar ba/} 2. निपातः — संभिन्नालम्बनः पञ्चविधः सूत्रोद्दानगाथानिपातयावदुद्ग्रहीतयावद्देशितालम्बनः सू.अ.१६६ख/५८; • वि. उपनायिकः, ओका — आत्मोपनायिका किलैषा भगवतो धर्मोपदेशनेति । आत्मन उपनायिका, आत्मनो देशिकेत्यर्थः अभि.स्फु.३०४क/११६९; देशिकः, ओका — आत्मन उपनायिका, आत्मनो देशिकेत्यर्थः अभि.स्फु.३०४क/११६९; औपनायिकः म.व्यु.१२९५.

nye bar gtod par byed

= {nye bar gtod par byed pa/}

nye bar gtod par byed pa

• क्रि. उपनिबद्ध्नाति — कियता भदन्त भिक्षुर्योगाचार आलम्बने चित्तमुपनिबद्धः, कतमस्मिन्नालम्बने चित्तमुपनिबध्नाति श्रा.भू./१९८; • पा. औपनिबन्धकः, उपायभेदः — चतुर्विध उपायः कतमः ? व्यावसायिक एकश्च द्वितीयोऽनुग्रहात्मकः । नैबन्धिकस्तृतीयश्च चतुर्थः प्रातिपक्षिकः…प्रश्रब्धिरनुग्राहकः । स्मृतिः संप्रजन्यं चौपनिबन्धकः सू.अ.२२७क/१३७.

nye bar btags

= {nye bar btags pa/} {nye bar btags nas} उपचारतः — {nye bar btags nas 'jug par byed pa'i bya ba nyid 'jug byed du smra ba} कार्यस्यैवोपचारतः प्रवर्त्तकत्ववादी प्र.अ.७-५/१३.

nye bar btags nas 'jug par byed pa'i bya ba nyid 'jug byed du smra ba

कार्यस्यैवोपचारतः प्रवर्त्तकत्ववादी, नियोगवादिविशेषः —कार्यस्यैवोपचारतः प्रवर्त्तकत्ववादिनः प्राहुः । प्रेरणाविषयः कार्यं न तु तत् प्रेरकं स्वतः । व्यापारस्तु प्रमाणस्य प्रमेय उपचर्यते प्र.अ.७-५/१३.

nye bar btags pa

• सं. उपचारः — औपचारिकं वचनमनुमानम्, न मुख्यमित्यर्थः । न यावत् किंचिदुपचारादनुमानशब्देन वक्तुं शक्यं तावत् व्याख्येयम् न्या.टी.६१क/१५१; भक्तिः — विजातीनामनारम्भादालेख्यादौ न चित्रधीः । अरूपत्वान्न संयोगश्चित्रो भक्तेश्च नाश्रयः प्र.वा.२.२०५; भक्तेरुपचारस्य म.वृ. २.२०५; • वि. उपकल्पितम् — ताद्रूप्यादिति अर्थसारूप्यात् । भाक्तमिति अमुख्यम् । अयमपीति अमुख्यः, ताद्रूप्यादुपकल्पितः त.प.११६ख/६८३; समुपकल्पितम् — तेन जातिद्वारेण यदेतत् समुपकल्पितं तत्सर्वमसङ्गतमिति दर्शयति त.प.२०१ख/८७०; उपचरितम् — ममाप्यदोष एव, यस्माद्भाक्तमुपचरितमेतत्तन्त्वादिषु अवयवेषु तत्कारणतया पटाद्यभिधानम् त.प.२६५ख/२४७; उत्प्रेक्षितम् — तद्यथा पौरुषेयस्य शङ्क्यते विपरीतता । नरैरुत्प्रेक्षितस्यापि सा शङ्क्यैव न किं भवेत् त.स.८७क/७९४; औपचारिकम् — औपचारिको वा सूत्रेऽनुशयशब्दः प्राप्तौ अभि.भा. ८९ख/७६२; उपचारे भव औपचारिकः अभि.स्फु.८९क/७६२; यदि हि…इत्यर्थो गृह्यते, मुख्यवृत्तिरयं शब्दो भवति; अथ तु… इति, औपचारिकः अभि. स्फु.२८२ख/११२१; = {nye bar btags pa pa/}

nye bar btags pa pa

वि. औपचारिकम् — उपचारे भव औपचारिकः अभि.स्फु.८९क/७६२; द्र. {nye bar btags pa/}

nye bar btud

= {nyer btud/}

nye bar btud pa

= {nyer btud/}

nye bar rtog

= {nye bar rtog pa/}

nye bar rtog pa

• क्रि. उपनिद्ध्यायति — यावदयमकृतकृत्यः, तावद् दुःखादीनि सत्यान्युपनिध्यायति, परिमार्गयति चाशयतो यथोक्तैरनित्यादिभिराकारैः अभि. स्फु.२३९क/१०३४; उपपरीक्षते — इत्येतेषां मन्त्रपदानामर्थं चिन्तयति तुल्यत्युपपरीक्षते बो.भू.१४४क/१८५; उत्प्रेक्षते — उत्प्रेक्षेत(क्षते) हि यो मोहादजातमपि बाधकम् । स सर्वव्यवहारेषु संशयात्मा क्षयं व्रजेत् त.स.१०४ख/९२१; • सं. १. उपनिद्ध्यानम्, निरूपणम् - तद्विषयोपनिध्यानादिति । चक्षुर्विषयनिरूपणादित्यर्थः अभि.स्फु.१६२क/८९५; निरूपणम् — तद्विषयोपनिध्यानादिति । चक्षुर्विषयनिरूपणाद् इत्यर्थः अभि.स्फु.१६२क/८९५ २. उपपरीक्षणम् म.व्यु.७४५६; उपपरीक्षणा — एकाकिनो रहोगतस्य सम्यक् चिन्तना तुलना उपपरीक्षणा योगमनसिकारसंगृहीता शमथविपश्यना भावना च बो.भू.१०४क/१३३; द्र. {nye bar rtog par byed/} 3. उपलक्षणम् — संख्योपलक्षणप्रायोगिको येन सूत्रादिषु नामपदव्यञ्जनसंख्यामुपलक्षयते सू.अ.१६७ख/५८; उपलक्षणा — षट्कारणयुक्ता चैषा परिपूर्णा भवति, गणनया अनुगमेन स्थापनया उपलक्षणया विवर्त्तेन परिशुद्ध्या च अभि.भा.१०ख/८९९; • वि. उपपरीक्षी — सप्तस्थानकुशलो भिक्षुः त्रिविधार्थोपपरीक्षी क्षिप्रमेवास्मिन् धर्मविनये दुःखस्यान्तं प्रजानाति अभि.स्फु. २११ख/९८५.

nye bar rtog par byed

क्रि. उपपरीक्षते — एकाकी रहोगतो अर्थं चिन्तयति तुलयत्युपपरीक्षते श्रा.भू. ४९ख/११९; श्रा.भू.१४२क/३६८; उपलक्षयति — तदाश्रिताश्चित्तचैत्ता इति पञ्चस्कन्धानुपलक्षयति अभि.भा.११क/९००; उपलक्षयते — संख्योपलक्षणप्रायोगिको येन सूत्रादिषु नामपदव्यञ्जनसंख्यामुपलक्षयते सू.अ.१६७ख/५८.

nye bar rtog par byed pa

= {nye bar rtog par byed/}

nye bar rtogs

= {nye bar rtogs pa/}

nye bar rtogs pa

= {nyer rtogs} ।। • क्रि. = {nye bar rtogs} उपगम्यते — सामान्यन्तत्समानानाम्भाव इत्युपगम्यते । ज्ञानाकारश्च तद्व्यक्तिरूपेणाध्यवसीयते प्र.अ.१७७क/१९१; • सं. उत्प्रेक्षा — सात्मकाक्षणिकादिभ्यो यद्व्यावृत्तं स्वलक्षणम् । शमोत्प्रेक्षानिमित्तत्वात् सामान्यं तदिहोच्यते त.स.१३२ख/११२७.

nye bar rtogs pa yin

= {nye bar rtogs/}

nye bar rton

= {nye bar rton pa/}

nye bar rton pa

उपस्तम्भः — श्रावकाभिसमयाद् बोधिसत्त्वाभिसमयस्य कः प्रतिविशेषः ? आलम्बनविशेषतो वैपुल्यालम्बनत्वात् । उपस्तम्भविशेषतः परिपूर्णमहाकल्पासंख्येयमहापुण्यज्ञानसंभारपरिपूर्णात् अभि. स.भा.९०क/१२३; उपचयोत्पादे चयापार्थ्यात् । उपस्तम्भो हि चयः सू.अ.२३४क/१४६; उपस्तम्भनम् — नामरूपमपि द्विविधकार्यप्रत्युपस्थानं भवति । अन्योन्योपस्तम्भनं च करोति, हेतुं च ददाति षडायतनाभिनिर्वृत्तये द.भू.२२१क/३२; द्र. {nye bar brtan pa/}

nye bar rton par byed par 'gyur

क्रि. उपस्तम्भयिष्यति — स तेन तावन्मात्रकेण भूयो मानं जनयिष्यति…मानमुपस्तम्भयिष्यति अ.सा.३३९क/१९१.

nye bar ston

१. क्रि. (विधौ) उपदिश — उपदिश त्वं कौशिक प्रज्ञापारमिताम् अ.सा.६५ख/३६ २. {nye bar ston pa/}

nye bar ston pa

= {nyer ston} ।। • क्रि. १. (वर्त.) उपदिशति — पुरुषो पर्यनुयुक्तः कथम्भवतेदमज्ञायीति गोत्रसंस्कारादिकमेव परिज्ञानविषयतयोपदिशति प्र.अ.६५/११; उपदर्शयति — तस्यादिकर्मिकस्य बोधिसत्त्वस्य यथासमुत्थितास्ता आपत्तीः प्रतिदेशयति गम्भीरं चास्योपायकौशल्यं महायाने चर्यामुपदर्शयति शि.स.४२क/४०; आसन्नं निवेदयति — {kye grogs po la dga' ba 'ga' zhig nye bar ston to} भो वयस्य प्रियं किमपि आसन्नं निवेदयति ना.ना.२६५क/१७ २. (भवि.) उपदेक्ष्यति — य इमां प्रज्ञापारमितां कुलपुत्रो वा कुलदुहिता वा उद्ग्रहीष्यति धारयिष्यति वाचयिष्यति पर्यवाप्स्यति प्रवर्तयिष्यति देशयिष्यति उपदेक्ष्यति उद्देक्ष्यति स्वाध्यास्यति अ.सा.४६क/२६; • सं. १. उपदर्शनम् — किं तर्हि ? प्रवृत्तिविषयमुपदर्शयत् । तच्चोपदर्शनं प्रतिभासमानार्थावसायान्नान्यत् त.प.२३८क/९४६; दर्शनम् — व्यतिरेकनिश्चयोऽनुपलब्धौ उपलब्धिलक्षणप्राप्तात् सतोनुपलम्भाभावदर्शनम् हे.बि.१३८-१/५४ २. उपदेशः — उपविष्टेषु सर्वेषु निर्दिष्टकुशलस्ततः । अनित्यतैवं भगवानुपदेशं प्रचक्रमे अ.क.७.१९; द्र. {nye bar bstan pa/} {nye bar gdams pa}; ।। • वि. = {nye bar ston pa po} उपदेष्टा — सेवां व्यधात् सुन्दरकस्तदास्यै रागो हि सर्वव्यसनोपदेष्टा अ.क.२२.८०; उपदेशी — सप्तबोध्यङ्गयुक्तानामार्याष्टाङ्गोपदेशिनाम् अ.क.६.२३; • कृ. उपदिश्यमानम् — स इमां गम्भीरां प्रज्ञापारमितां भाष्यमाणां देश्यमानामुपदिश्यमानामुद्दिश्यमानां शृणुयात् अ.सा.१५७ख/८९.

nye bar ston pa po

वि. उपदेष्टा — न खल्वन्यदनुष्ठातुमीहितमन्यत्र ज्ञानमुपदेष्टुरन्विष्यते प्र.अ.४४ख/५१; द्र. {nye bar ston pa/}

nye bar ston par 'gyur

क्रि. उपदेक्ष्यति — किमयमायुष्मान् सुभूतिः…स्वकेन प्रज्ञाप्रतिभानबलाधिष्ठानेन बोधिसत्त्वानां महासत्त्वानां प्रज्ञापारमितामुपदेक्ष्यति उताहो बुद्धानुभावेन अ.सा.३क/२.

nye bar ston par 'gyur ba

= {nye bar ston par 'gyur/}

nye bar ston par byed

= {nye bar ston par byed pa/}

nye bar ston par byed pa

• क्रि. उपदर्शयति — बलमुपदर्शयति…क्षान्तिबलं चोपदर्शयति शि.स.१०४क/१०३; • सं. उपदर्शनम् — अभ्यनुज्ञादिवाक्येन नन्वत्र व्यभिचारिता । निष्फलं च तदाप्यत्र विषयस्योपदर्शनम् त.स.५२ख/५१२; • वि. उपदेशकः — आलोककरा लोकस्य मार्गोपदेशकाः शि.स.४२क/३९; उपदर्शयिता — स्वयं प्रतिपत्तौ प्रमेयस्य क उपदर्शयिता हे.बि.१३८-२/५५; द्र. {nye bar ston pa/} {nye bar ston pa po/}

nye bar ston byed

= {nye bar ston par byed pa/}

nye bar brtag pa

१. उपलक्षणम् — आदिकर्मिकावस्थायां कायाद्युपलक्षणार्थं स्मृत्युस्थानानि अभि.भा. ३९ख/१०२०; द्र. {nye bar rtog pa/} 2. उपपरीक्षणम् — {nye bar brtag par bya} उपपरीक्षितव्यम् अ.सा.५क/३; परीक्षणम्— सा पुनः चिन्ता द्विविधा । गणनाकारा…तुलनाकारा, युक्त्या गुणदोषपरीक्षणाकारा श्रा.भू.५८ख/१४०.

nye bar brtag par dgos

कृ. उपपरीक्षितव्यम् — यो वोऽन्तर्वर्षे संघे रणमुत्पादयिष्यते तस्य संघ उत्तर उपपरीक्षितव्यम् वि.सू.६१ख/७८; द्र. {nye bar brtag par bya/}

nye bar brtag par bya

कृ. उपपरीक्षितव्यम् — अतः च बोधिसत्त्वो महासत्त्वोऽविनिवर्तनीयोऽनुत्तरायाः सम्यक्संबोधेरुपपरीक्षितव्यः अ.सा.५क/३; द्र. {nye bar brtag par dgos/}

nye bar brtags

= {nye bar brtags pa/}

nye bar brtags pa

= {nyer brtags} ।। • सं. १. उपचारः — यदि वस्तुनि वस्तूनामवाच्यत्वं कथञ्चन । नैव वाच्यमुपादानभेदाद् भेदोपचारतः प्र.वा.२.३३ २. उपलक्षणम्, ओणा — उपलक्षण(आ)प्रयोगता श्रा.भू. १५३ख/३९४; • वि. औपचारिकम् — मालादौ च महत्त्वादिरिष्टो यश्चौपचारिकः । मुख्यविशिष्टविज्ञानग्राह्यत्वान्नौपचारिकः त.प.२७७ख/२६९; भाक्तम्— एकसामग्र्यधीनत्वं कार्यकारणतादि वा । समाश्रित्य भवेन्नाम भाक्तं भूतस्य वेदनम् त.स.७४ख/६९८; • भू.का.कृ. उपकल्पितम् — तैरुपकल्पितार्थाः त.प.१६९क/७९४; आरोपितम् — वस्तुतस्तु न सम्बन्धः शब्दस्यार्थेन विद्यते । भेदात् तस्मादनुत्पत्तेः भ्रान्तैरारोपितस्ततः त.स.९०क/८१६; उपपरीक्षितम् — यत्पुद्गलो यथाश्रुतेषु धर्मेषु पर्यवाप्तेषु…उपपरीक्षितेषु स्वयमेव शक्तो भवति श्रा.भू./१७५.

nye bar brtan

= {nye bar brtan pa/}

nye bar brtan pa

• सं. उपस्तम्भनम्— चित्तनगरोपस्तम्भनप्रयुक्तेन ते कुलपुत्र भवितव्यं सर्वतथागतपुण्यसमुद्रस्वचित्ताशयसंप्रतीच्छनतया ग.व्यू.२५६ख/३३९; द्र. {nye bar rton pa}; ।। • भू.का.कृ. उपस्तब्धः — {sdig pa'i grogs pos nye bar brtan pa} पापमित्रोपस्तब्धः *अ.सा.१६४ख/९४.

nye bar brtan par bya

कृ. उपस्तम्भयितव्यम् — तस्य मम कुलपुत्र एवं भवति—स्वचित्तमेवोपस्तम्भयितव्यं सर्वकुशलमूलैः बो.प.५.१७.

nye bar brten

= {nye bar brten pa/} {nye bar brten nas} उपादाय — यस्तानुपादाय प्रज्ञप्यते प्र.प.३५-४/९१.

nye bar brten pa

उपसेवनम् श.को.४८६; उपसेवा लो.को.८६४; द्र. {nye bar bsten pa/}

nye bar bstad

= {nye bar bstad pa/}

nye bar bstad pa

भू.का.कृ. उपनिबद्भम् — तत्प्रथमोपनिबद्धं यदेव चित्तं तत्…अभिसंक्षिपन् संस्थापयति श्रा.भू.१४०क/३६४.

nye bar bstan

= {nye bar bstan pa/}

nye bar bstan pa

= {nyer bstan} ।। • क्रि. उपदिश्यते — इह हि पश्यतीति दर्शनं चक्षुः, तस्य च रूपं विषयत्वेनोपदिश्यते प्र.प./४३; उपदर्श्यते — कथं पुनः अनेन वाक्येनास्य प्रयोजनमुपदर्श्यते वा.टी.५१क/३; • सं. १. उपदर्शनम् — किं पुनर्बाधकं प्रमाणं यस्य उपदर्शनेन मौलस्य हेतोर्व्याप्तिप्रतीतिर्भवति वा.टी. ५८क/१३; उपप्रदर्शनम् — दृष्टान्तद्वयोपन्यासो भेदद्वयोपप्रदर्शनार्थः अभि.स्फु.१६०ख/८९०; यथेति उपप्रदर्शनार्थम् न्या.टी.४९ख/१०१; उपक्षेपः — {grub pa'i mtha' nye bar bstan pa} सिद्धान्तोपक्षेपः त.प.८१ख/६१५ २. उपदेशः — धर्मश्रवणसंगमे । पुण्योपदेशसलिलैर्लेभे वैमल्यनिर्वृतिम् अ.क.७.४; उपदेशो हि बुद्धादेर्धर्माधर्मादिगोचरः त.स.११७ख/१०१४; {chos la sogs pa'i nye bar bstan pa} धर्माद्युपदेशः त.प. २१२ख/८९६; उपदेशनम् — वेदमूलं च नैवेदं बुद्धानामुपदेशनम् त.प.३२२क/११११; देशना — पुनः पुनश्चकारास्य भगवान् व्रतदेशनाम् अ.क.१०.३१; द्र. {nye bar ston pa/} {nye bar gdams pa/} 3. = {dpe} निदर्शनम् — वित्तभ्रंशेऽस्ति मे वृत्तिर्वृत्तभ्रंशे तु का गतिः । इति तस्य ब्रुवाणस्य नानायुक्तिनिदर्शनैः अ.क.५०.४७; • भू.का.कृ. उद्दिष्टम् — तदनन्तरमुद्दिष्टमनेनैव निराकृतम् त.स.२८ख/३०४; उपदिष्टम् — प्राग्जन्मविहितं कर्म कस्यचिन्न निवर्तते । कर्मोपदिष्टसम्बन्धभक्तिभोगैः सचेतसः अ.क.२८. ४७; उपदर्शितम् — एवं बोधिसत्त्वानां स्वरसेन तत्त्वमेव ख्याति नातत्त्वमित्युपदर्शितम् सू.अ.२४६ख/१६३.

nye bar bstan pa las byung

= {nye bar bstan pa las byung ba/}

nye bar bstan pa las byung ba

वि. औपदेशिकम् — तद्ध्यात्मदर्शनमौपदेशिकं दर्शनमात्रेणैव विपर्ययस्य प्रहीयते प्र.अ.१३०ख/१३९.

nye bar bstan par bya

= {nye bar bstan par bya ba/}

nye bar bstan par bya ba

कृ. उपदेष्टव्यम् — क्षिप्रं चानुत्तरां सम्यक्संबोधिमभिसंबोद्धुकामेन इयमेव प्रज्ञापारमिता सुखमभीक्ष्णं श्रोतव्या…उपदेष्टव्या अ.सा.६५क/३६; अ.सा.१२३ख/७१; उपदर्शनीयम् — फलमेव तर्हि तस्योपदर्शनीयं किन्नियोगेन प्र.अ. ५.३/९.

nye bar bstan par byas

= {nyer bstan byas/}

nye bar bstan zin

भू.का.कृ. उपवर्णितम् प्र.प. ।

nye bar bsten

= {nye bar bsten pa/}

nye bar bsten pa

• सं. उपसेवनम् म.व्यु.१७८३; उपसेवा — यश्चाग्रे जनकस्य चण्डमहसः पादोपसेवाधृतिः अ.क.१०१.१; • वि. उपजीवी — {dpal ldan dga' ba'i lha'i zhabs kyi pad+ma nye bar bsten pa'i rgyal po'i tshogs rnams kyis} श्रीहर्षदेवस्य पादपद्मोपजीविना राजसमूहेन ना.ना.२६३ख/४; द्र. {nye bar 'tsho ba/}

nye bar thob

= {nye bar thob pa/}

nye bar thob pa

भू.का.कृ. उपागतम् — सैवाद्योत्पलवर्णेयमुदायी शीघ्रगोऽप्यसौ । प्राग्जन्मान्तरपुण्येन भिक्षुव्रतमुपागतौ अ.क.१४.१४४.

nye bar mthong bar 'gyur

क्रि. उपदर्शयति — {de nas de ni nges par yang /} {lha rigs rnams su skyes pa yi/} {mtshan ma nye bar mthong bar 'gyur} ततस्ते नियतं देवनिकायेषूत्पन्ना निमित्तमुपदर्शयन्ति स.दु.२४५/२४४.

nye bar 'thob par byed pa

= {nye bar 'thob byed pa/}

nye bar 'thob byed pa

वि. उपनेता — तेनोपनेतृसंरम्भभङ्गित्वाद् भङ्गिनी मतिः त.स.१०ख/१२७; उपनेतारः रूपादीनां विषयाणां प्रापयितारश्चक्षुरादयः त.प./१२८.

nye bar gdags

= {nye bar gdags pa/}

nye bar gdags pa

उपचारः — अथ केयं शक्तिः ? स एव भावः, उतान्यदेव किंचित् ?…अन्यच्चेत् । कथम् अन्यभावे तदस्ति ? उपचारमात्रं तु स्यादित्ययमेषां परस्परव्याघातः प्र.वृ.१६८-१/१०; उपचारे भव औपचारिकः अभि.स्फु.८९ख/७६२; द्र. {nye bar 'dogs pa/}

nye bar gdags su rung ba

वि. उपचारप्राप्तम् — उपचारप्राप्तं चेत् । सावचनस्य मौल्याः । न चेत् दुष्कृतस्य वि.सू.४८क/६१.

nye bar gdams

= {nye bar gdams pa/}

nye bar gdams pa

उपदेशः — ममाकल्याणमित्रेण योऽयं पापपथे कृतः । उपदेशः प्रमोहेण तत्र त्राणं भवत्स्मृतिः अ.क.८.४०; द्र. {nye bar ston pa/} {nye bar bstan pa/}

nye bar gdung

= {nye bar gdung ba/}

nye bar gdung ba

उपतापः — तत्र प्रजानां विततोपतापः कोऽपि प्रवृत्तः प्रभुशासनेन । येनाद्य तत्कुत्सितदेशजन्म दिवानिशं शोचति पौरलोकः अ.क.४०.७८; उपतापनम् — अथ परोपतापनार्था वा.न्या. १५९-५/११३; द्र. {nye bar gdung bar byed pa/}

nye bar gdung bar byed

= {nye bar gdung bar byed pa/}

nye bar gdung bar byed pa

उपतापनम् — नापि तथाप्रवृत्तेभ्यः स्वहस्तदानेन प्राणिनामुपतापनं सत्सम्मतानां शास्त्रकारसभासदां युक्तम् वा.न्या.१५३-२-४/६८; द्र. {nye bar gdung ba/}

nye bar gdungs

= {nye bar gdungs pa/}

nye bar gdungs pa

भू.का.कृ. उपहतम् — अथार्थतापोपहतः प्रदध्यौ भोगानुरागादिति देवदत्तः । मया किमेतदविपातमुक्तं भजेत वा प्रव्रजितोऽपि राज्यम् अ.क.२२.६८.

nye bar 'dug

= {nye bar 'dug pa/}

nye bar 'dug pa

वि. उपविष्टः — तेषु प्रणम्य शास्तारं चरणालीनमौलिषु । विधाय मानुषं रूपमुपविष्टेषु पर्षदि अ.क.४६.८; समीपवर्ती — आलोकसमीपवर्त्तिनमन्धकारम् न्या.टी.७६ख/१९९.

nye bar 'dus

= {nye bar 'dus pa/}

nye bar 'dus pa

उपसंहारः — न हि सनिदर्शनादिशब्दा नानावस्तुविषयाः, एकत्रोपसंहारात् वा.न्या. १४९-२-६/२५; द्र. {nye bar sdud pa/} {nye bar bsdu ba/} {nye bar bsdus pa/}

nye bar 'dus byas

= {nye bar 'dus byas pa/}

nye bar 'dus byas pa

वि. उपस्कृतम् — पापकर्मोपस्कृतं चित्तमेव तेषां कारणम् बो.प.५.८.

nye bar 'dogs

= {nye bar 'dogs pa/}

nye bar 'dogs pa

= {nyer 'dogs} ।। • क्रि. उपचर्यते — आत्मा धर्माश्चोपचर्यन्त इत्यात्मधर्मोपचारः त्रि.भा.१४६ख/२८; द्र. {nye bar 'dogs par byed}; उपनिबध्नाति — बोधिसत्त्वः काये कायानुदर्शनस्मृत्युपस्थानं भावयन् सर्वसत्त्वकायांस्तत्र स्वकाय उपनिबध्नाति शि.स.१२९क/१२४; • सं. १. उपचारः — बोधिसत्त्वः…इदं नाम इत्यर्थं वस्तुनि व्यवस्थाप्यते यावदेव संज्ञार्थं दृष्ट्यर्थमुपचारार्थम् बो.भू.३३क/३६; {bdag dang chos su nyer 'dogs pa} आत्मधर्मोपचारः त्रि. भा.१४६ख/२८; द्र. {nye bar gdags pa/} 2. = {'jog pa} उपनिबन्धः — बाह्यालम्बनेभ्यः प्रतिसंहृत्याध्यात्ममविक्षेपापादितश्चित्तस्योपनिबन्धः स्थापना अभि.स.भा.६५ख/९० ३. पा. औपनिबन्धिकः, प्रहाणसंस्कारप्रभेदः — ते पुनरष्टौ प्रहाणसंस्काराः चतुर्धा क्रियन्ते । तद्यथा व्यावसायिकः…अनुग्राहिकः…औपनिबन्धिकः स्मृतिसंप्रजन्ये; आलम्बनासंप्रमोषेण चित्तस्यैकाग्रावस्थानात्, तत्प्रमादे च सति परिच्छेदात् यथाक्रमम्…प्रातिपक्षिकः अभि.स.भा.६४क/८७.

nye bar 'dogs pa yin

क्रि. उपनिबद्धं भवति — दर्शनमार्गे उपनिबद्धानि भवन्ति, यावदेव गर्धाश्रितानां स्मरसंकल्पानां प्रतिविनोदनाय अभि.भा.३९ख/१०२२.

nye bar 'dogs par byed

क्रि. उपचर्यते — एवं विज्ञानमपि चित्तानां सन्तान उपचर्यते अभि.भा.९२क/१२१९; द्र. {nye bar 'dogs pa/}

nye bar 'dogs par byed pa

= {nye bar 'dogs par byed/}

nye bar 'dong ba

उपसंक्रमणम् — विज्ञप्तिष्वप्रमाणगतैः सर्वतथागताभिसंबोधिमुखोपसंक्रमणाप्रतिप्रस्रब्धतया ग.व्यू.२७६ख/३.

nye bar 'dom

= {nye bar 'dom pa/}

nye bar 'dom pa

क्रि. उपदिशति — गुणसंयमसिक्तानि मुखराभरणान्यहो । नेहास्मद्ग्रहणं युक्तमितीवोपदिशन्ति ते अ.क.७.१७.

nye bar 'dren

क्रि. उपकर्षति — {lta ba dag las dgar mdzad cing /} {mya ngan 'das par nye bar 'dren} अपकर्षति दृष्टिभ्यो निर्वाणमुपकर्षति श.बु., का.७९.

nye bar 'dren pa

= {nye bar 'dren/}

nye bar 'dres

= {nye bar 'dres pa/}

nye bar 'dres pa

उपमिश्रत्वम् — प्रथमायां भूमौ…सप्तम्यां मिश्रोपमिश्रत्वेनैकायनपथस्याष्टमस्य विहारस्य श्लिष्ट आनिमित्तिकैकान्तिको मार्गः सू.अ. २५१ख/१७०.

nye bar sdud

= {nye bar sdud pa/}

nye bar sdud pa

उपसंहारः — यदि साध्यधर्मिव्यतिरेकेणान्यत्रैव दृष्टान्तधर्मिणि हेतोरविनाभावित्वमिष्यते, न तु सर्वोपसंहारेण सह साध्यधर्मिणा त.प. २७क/५०१; द्र. {nye bar bsdu ba/} {nye bar bsdus pa/} {nye bar 'dus pa/}

nye bar bsdu

= {nye bar bsdu ba/}

nye bar bsdu ba

उपसंग्रहः — सर्वग्रहणं त्रिधातुकोपसंग्रहार्थम् अभि.स्फु.१२३क/८२२; उपसंहारः — नानाविषयत्वेऽप्येकत्रोपसंहारस्तन्निमित्तानां तत्तत्समवायादिति चेत् वा.न्या.१४९-२/२६; कस्मादेवात्र वस्तुनि रूपादावुपसंहारात् सनिदर्शनं सप्रतिघं रूपमित्येव समानाधिकरणत्वादिति यावत् वा.टी.७०ख/२५; द्र. {nye bar sdud pa/} {nye bar bsdus pa/} {nye bar 'dus pa/}

nye bar bsdus

= {nye bar bsdus pa/}

nye bar bsdus pa

• सं. उपसंहारः — सिद्धा सर्वोपसंहारव्याप्तिर्यस्य तत् तथोक्तम् त.प.२१२ख/८९४; प्रतिपादितार्थोपदर्शनेनोपसंहारवचनमेतस्मात् वा.न्या. १५५-३/८०; द्र. {nye bar sdud pa/} {nye bar bsdu ba/} {nye bar 'dus pa}; ।। • भू.का.कृ. उपसंहृतम् — अन्यथानुपपत्त्या तत्र संस्कारविशेषे तु बुद्धिरुपसंहृता भाष्यकारेण त.प.१४७क/७४६.

nye bar bsdogs

= {nyer bsdogs/}

nye bar bsdogs pa

= {nyer bsdogs/}

nye bar gnas

= {nye bar gnas pa/}

nye bar gnas pa

= {nyer gnas} ।। • क्रि. = {nye bar gnas} उपतिष्ठते — भोगविमुखस्य दातुर्भोगा बहुतराश्चोपतिष्ठन्ते सू.अ.२१८ख/१२५; उपवसति — {bsnyen gnas la nye bar gnas} उपवासमुपवसन्ति म.व्यु. १६२९; समुपाश्रयति — दृष्टीविलग्नांश्च विदित्व सत्त्वांस्तेषामपि दृष्टिं समुपाश्रयन्ति स.पु.७७क/१३०; द्र. {nye bar gnas par 'gyur/} {nye bar gnas par byed}; ।। • सं. १. सन्निधिः— अन्यथा सर्वबुद्धीनामेकालम्बनता भवेत् । क्रमभावविरोधश्च शक्तकारणसन्निधेः त.स.९०क/८१५; सन्निधानम् — बाह्यसन्निधानेपि सुखादिभावात् प्र.अ.७७क/८४; समवधानम् — रूपसामग्रीसमवधाने चक्षुश्च चक्षुर्विज्ञानं जनयति प्र.अ. ५६ख/६५; उपनिपातः — विषयोपनिपाते तु सुखदुःखादिसम्भवाः त.स.७१ख/६६७; प्रत्युपस्थानम् — ललिता विचित्राकारप्रत्युपस्थानत्वात् सू.अ.१८३ख/७९; प्रत्यासत्तिः — स सततप्रत्यासत्त्या परामृतनिर्भरं भगवदुदितं शान्तिं भेजे अ.क.३४.२८; साकारे ननु विज्ञाने वैचित्र्यं चेतसो भवेत् । नाकारानङ्कित्वेऽस्ति प्रत्यासत्तिनिबन्धनम् त.स.२१क/२२५; उपनिषद् — {nor gyi nye bar gnas pa mchog} धनस्योपनिषत्परा अ. क.३६.१७; सर्वाकारसंग्रहश्च यदुत दानोपनिषदा शीलोपनिषदा क्षान्त्युपनिषदा वीर्योपनिषदा ध्यानोपनिषदा पञ्चाकारया च प्रज्ञया बो.भू.७८क/१००; द्र. {nye ba/} 2. उपस्थापनम् — बुद्धौ विवेकेषूपस्थापनात् प्र.वृ.१८८-५/६१; प्रत्युपस्थापनम् — {bar chad nye bar gnas pa la} अन्तरायप्रत्युपस्थापने वि.सू.५४ख/७० ३. उपस्थानम् — मासत्रयमुपस्थानं कर्तव्यं येन केनचित् । अदर्शनाय भिक्षूणामकरोदिति संविदम् अ.क.३७.७ ४. = {nye bar gnas pa nyid} सान्निध्यम् — न ह्यालम्बनसान्निध्यात् तेषां जन्मोपपद्यते त.स.७१क/६६६; सामीप्यम् — सामीप्येऽपि हि संस्कारः कारणं परिकल्प्यते । संस्कारः स समानश्च तेषु दूरस्थितेष्वपि त.स.९५क/८४१; प्रत्युपस्थानता — चित्तयथागतिप्रत्युपस्थानतां च…यथाभूतं प्रजानाति द.भू. २५२क/४९ ५. उपस्थायकः, सेवकः — हिरुकः श्यामकं पुत्रं तस्योपस्थाप(य)कं व्यधात् अ.क.४०. १६४; अ.क.८१.२४; द्र. {nye gnas/} 6. = {slob ma} अन्तेवासी, शिष्यः — छात्रान्तेवासिनौ शिष्ये अ.को. २.७.११; • भू.का.कृ. उपस्थितम् — उपस्थितं सहे सर्वं मौनमालम्ब्य केवलम् अ.क.१०५.१८; {'di ni bde ba'i mchog tu nyer gnas te} सुखसत्त्रमिदं ह्युपस्थितम् बो.अ.३.३२; प्रत्युपस्थितम् — अविकला विनेयकृत्यसर्वकालप्रत्युपस्थितत्वात् सू.अ.१८३ख/७८; समुपस्थितम् — परस्य कृत्ये समुपस्थिते पुनः परैः समादापनतोऽतिलज्जना सू.अ.१४२ख/२०; आसन्नम् — शश उवाच—उपपन्नरूपमिदमासन्नानुक्रोशे ब्राह्मणे जा.मा.५७/३४; सन्निहितम् — तस्मात् पर्यन्ताद् यज्जातं भाव्यमानस्यार्थस्य सन्निहितस्येव स्फुटतराकारग्राहि ज्ञानं योगिनः प्रत्यक्षम् न्या.टी.४४क/६८; सन्निकृष्टम् — सन्निकृष्टे हि विषये ।…सन्निकृष्टार्थगोचरा त.स.१०९क/९५१; उपनतम् — तत्तेषां कुशलं दृष्ट्वा सहसोपनतं पुरः अ.क.६.२९; {las ngan smin pa nyer gnas} दुष्कर्मपाकोपनतः अ.क.१०८. ११०; उपविष्टम् — ब्रह्मेन्द्रमुख्येषु ततः सुरेषु तत्रोपविष्टेषु पृथुप्रभेषु अ.क.२२.५५; संसक्तम् — दूरस्थापि परं प्रीतिः सतां कीर्तिरिवाक्षया । संसक्तापि खलप्रीतिस्तृणज्वालेव न स्थिरा अ.क.४०.९; समाहितम् — रोगोद्वेगसमाहिताः पृथुतरक्लेशावलीविह्वलाः अ.क.४२.१३; आपन्नम् — प्रध्वस्तवक्त्रद्युतेर्दैन्यापन्नविहीनदानमधुपप्रारब्धकोलाहलः अ.क.२८.२८; • वि. अन्तिकवासी — सौचिकेन मया पूर्वं तद्गृहान्तिकवासिना अ.क.३५.३३; निकटस्थः — आरोपाच्च दूरस्थो निकटस्थश्च न्या.टी.४५क/७७; समीपस्थ— — तत्र दूरसमीपस्थग्रहणाग्रहणे समे । स्यातां न च क्रमः त.प.१८४क/८२९.

nye bar gnas pa can

वि. उपस्थायी — स तर्हि सिद्धोपस्थायी किमकारणं पोष्यते प्र.वृ.७५/१९५.२; द्र. {nye bar 'jog pa/}

nye bar gnas pa med

= {nyer gnas pa med pa/}

nye bar gnas pa med pa

= {nyer gnas pa med pa/}

nye bar gnas par bgyi

क्रि. प्रत्युपस्थापयामि — {dgos pa thams cad la nye bar gnas par bgyi'o} सर्वकार्येषु प्रत्युपस्थापयामि स.दु.२०१/२००.

nye bar gnas par 'gyur

क्रि. उपतिष्ठते — तथा च सति मोक्षसंज्ञोपतिष्ठते अभि.भा.९१०क/७६५; प्रत्युपतिष्ठते — तथा सर्वदुःखोत्पादेषु सुखसंज्ञाप्रत्युपस्थानाभ्यासात् सुखसंज्ञैव प्रत्युपतिष्ठते शि.स.१०१ख/१०१; द्र. {nye bar gnas pa/} {nye bar gnas par byed/}

nye bar gnas par 'gyur ba

= {nye bar gnas par 'gyur/}

nye bar gnas par byed

उपस्थापयति — तथा हि, दोषा मिथ्यात्वहेतवः यत्रैव सन्निदधति तत्रैव स्वकार्यमिथ्यात्वमुपस्थापयन्ति, नान्यत्र त.प.१३२क/७१४; द्र. {nye bar gnas pa/} {nye bar gnas par 'gyur/}

nye bar gnas par byed pa

= {nye bar gnas par byed/}

nye bar gnas byed

= {nye bar gnas par byed/}

nye bar gnas med

= {nyer gnas pa med pa/}

nye bar gnas med pa

= {nyer gnas pa med pa/}

nye bar gnod

= {nye bar gnod pa/}

nye bar gnod pa

= {nyer gnod} उपघातः — अपि च स्तनपानादावभिलाषः प्रवर्त्तते । उद्वेग उपघाते च सद्योजन्मभृतामपि त.स.७१क/६६३; अपवादश्चतुर्थोऽत्र तेनोक्तमुपघातजम् । केवलं तत्र तिमिरमुपघातोपलक्षणम् प्र.वा.२.२९३; उपरोधः — आत्मात्मीयानुपरोधिनि, उपरोधप्रतिघातिनि च तदभावात् प्र.वृ.१९४-४/७४.

nye bar spel

= {nye bar spel ba/}

nye bar spel ba

उपबृंहितत्वम् — न त्वेवमार्यपुद्गलः, तत्कुशलमूलसन्ततेर्दर्शनमार्गोपबृंहितत्वात् अभि.स्फु.१७२ख/९१७; द्र. {nye bar sbyar ba/}

nye bar spyad

= {nye bar spyad pa/}

nye bar spyad bgyi ba

वि. उपभोग्यम् — एषा हि शीतलजला सुसमृद्धतोया भागीरथी वहति सर्वजनोपभोग्या वि.व.१५३क/१.४१.

nye bar spyad pa

= {nyer spyad} ।। • क्रि. = {nye bar spyad} उपभुज्यते — वेदना हि तृष्णयोपभुज्यते आस्वाद्यत इत्यर्थः म.टी.२०८क/३१; • सं. १. उपभोगः — {nye bar spyod pa las yongs su nyams pa} उपभोगपरिहाणिः अभि.भा.३५ख/१००३; अभि.स्फु.२२२ख/१००४; उपयोगः — प्रतिप्राणि उपभोगः शरीर उपयोगः वि.सू.३८क/४८; उपजीवनम् — ऋणभूतं कुसीत(द)स्य प्रतिग्रहोपजीवनम् वि.सू.७२ख/८९; द्र. {nye bar spyod pa/} 2. उपचारः — अनुवव्राज तं नन्दः स्वच्छे कनकभाजने वरोपचारमादाय मधुरं स्वमिवाशय(न)म् अ.क.१०.१५; {nye bar spyod pa}; ।। • वि. उपभोग्यम् — जलाश्रितप्राणितनूपभोग्या भवन्ति सू.अ.१६१ख/५१; तनूपभोग्या इत्यल्पानामुपभोग्याः सू.अ.१६२क/५१.

nye bar spyad pa la 'os pa

= {nyer spyad 'os/}

nye bar spyad pa las yongs su nyams pa

पा. उपभोगपरिहाणिः, परिहाणिभेदः — परिहाणिस्त्रिधा ज्ञेया…प्राप्तपरिहाणिः…अप्राप्तपरिहाणिः…उपभोगपरिहाणिः, यदि प्राप्तगुणं न सम्मुखीकरोति ।…बुद्धस्योपभोगपरिहाणिरेव, नान्या अभि.भा.३५ख/१००३.

nye bar spyad par bgyi ba

= {nye bar spyad bgyi ba/}

nye bar spyad par bya

= {nye bar spyad par bya ba/}

nye bar spyad par bya ba

= {nyer spyad bya} कृ. उपभोग्यम् — भोगानिति उपभोग्यवस्तूनि हयगजरथप्रासादाद्याश्रयस्रकृचन्दनवस्त्राभरणकन्यादीनि बो.प.३.१०; गणोपभोग्या कन्या अ.क.२०.५२; अ.क.२०.३८.

nye bar spyad par 'os pa

= {nyer spyad 'os/}

nye bar spyod

= {nye bar spyod pa/}

nye bar spyod pa

= {nyer spyod} ।। • क्रि. = {nye bar spyod} उपभुंक्ते — विनेयकार्यव्यापृतत्वाद् दृष्टधर्मसुखविहारान् नोपभुंक्ते अभि.स्फु.२२२ख/१००४; उपविचरति — इह पुरुषश्चक्षुषा रूपाणि दृष्ट्वा सौमनस्यदौर्मनस्योपेक्षास्थानीयान्युपविचरति शि.स.१३४ख/१३१; • सं. १. उपभोगः — फलस्यापि च क उपभोगो यमयमात्मा कुर्वन्नुपभोक्ता कल्प्यते अभि.भा.९४क/१२२९; {longs spyod nyer spyod} भोगोपभोगः अ.क.२२.४३; उपनिवेशनम् — विषयोपनिवेशनेऽपि मोहाद्ब्रणकण्डूयनवत्सुखाभिमानः जा.मा.१९४/११२ २. उपचारः — स्वचित्तमात्रमिदं…त्रैधातुकविचित्ररूपोपचारोपनिबद्धं देहभोगप्रतिष्ठागतिविकल्पानुगतं विकल्प्यते ख्यायते च ल.अ.८७क/३४ ३. उपचारः — स त्वं महासत्त्व कथं कथार्हः प्रौढोपचारक्रिययैव सख्याः । भवन्ति लज्जाविजितस्वभावा विशेषतोऽग्रे महतां हि कन्यकाः अ.क.१०८.३७ ४. उपविचारः — अष्टादशेमे महाराज मनुपविचाराः…इह पुरुषश्चक्षुषा रूपाणि दृष्ट्वा सौमनस्यदौर्मनस्योपेक्षास्थानीयान्युपविचरति शि.स.१३४क/१३१ ५. उपहारः — {bstod pa'i nyer spyod kyang byas nas/} {de dag gshegs su gsol bar bya} स्तोत्रोपहारं कृत्वा च ततः कुर्याद् विसर्जनम् स.दु.२३७/२३६ ६. उपकरणम् — देशान्तराद् वागतः पूर्वाभिरतिविषयसजातीय एवोपकरणादौ रममाण उपलब्धः…एवमुपकरणादिविशेषाभिरसादेव लोकादागतिरप्यनुमीयताम् प्र.अ.६४क/७२; • वि. उपभोगी, ओगिनी — अहं त्वार्यप्रसादेन दिव्यभोगोपभोगिनी अ.क.१९.१०४; उपचारिकम् — अर्थप्रविचयं ध्यानं ध्यानं बालोपचारिकम् । तथतालम्बनं ध्यानं ध्यानं ताथागतं शुभम् ल.अ.८४क/४१.

nye bar spyod pa can

पा. = {'jug pa'i rnam par shes pa} औपभोगिकम्, प्रवृत्तिविज्ञानम् - एकं प्रत्ययविज्ञानं द्वितीयमौपभोगिकम्…आलयविज्ञानमन्येषां विज्ञानानां प्रत्ययत्वात् प्रत्ययविज्ञानम् । तत्प्रत्ययं प्रवृत्तिविज्ञानमौपभोगिकम् म.भा.३क/१.१०.

nye bar spyod pa la skyon med pa

वि. अच्छिद्रोपचारः म.व्यु.२४०६; मि.को.१२४ख ।

nye bar spyod pa las yongs su nyams pa

पा. उपभोगपरिहाणिः, परिहाणिभेदः — परिहाणिस्त्रिधा ज्ञेया…प्राप्तपरिहाणिः…अप्राप्तपरिहाणिः…उपभोगपरिहाणिः, यदि प्राप्तगुणं न सम्मुखीकरोति ।…बुद्धस्योपभोगपरिहाणिरेव, नान्या अभि.भा.३५ख/१००३.

nye bar spyod pa'i rgyu

पा. उपभोगहेतुः, हेतुभेदः — सप्तविधो हेतुः—विपर्यासहेतुः, आक्षेपहेतुः, उपनयहेतुः, परिग्रहहेतुः, उपभोगहेतुः, आकर्षणहेतुः, उद्वेगहेतुश्च म.भा.४क/१.१२.

nye bar spyod pa'i 'dod chags

पा. उपचाररागः, रागभेदः — वर्णरागसंस्थानरागस्पर्शरागोपचाररागप्रतिसंयुक्ताच्चित्तं विशोधयति श्रा.भू./२०५.

nye bar phyin

= {nye bar phyin pa/} {nye bar phyin nas} उपसंक्रम्य — यन्न्वहमेतमर्थं धर्मोद्गतं बोधिसत्त्वं महासत्त्वमभिगम्योपसंक्रम्य परिपृच्छेयम् अ.सा. ४३३क/२४४.

nye bar phyin pa

भू.का.कृ. उपगतम् — त्राणं शरणं लयनं परायणं कृतो भविष्यति तत्रोपगतानां सत्त्वानाम् अ.सा.५०क/२८; द्र. {nye bar song ba/} {nye bar son pa/}

nye bar 'phar 'gro

= {sgra gcan} उपप्लवः, राहुग्रहः छो. को.३१२/रा.को.१.२५८.

nye bar bod pa

उपनिमन्त्रणम् — अथ केतनं कृत्ये केतावुपनिमन्त्रणे अ.को.३.३.११४.

nye bar byas

= {nye bar byas pa/}

nye bar byas pa

भू.का.कृ. प्रत्युपस्थापितम् — तदयं गवादिशब्दप्रत्युपस्थापितमर्थं भिन्नमभिन्नं वा पृच्छन् प्र.वृ.१८८-२/५९.

nye bar byugs

भू.का.कृ. उपलिप्तम् — {phyogs nyid shin tu yang /} {nye bar byugs shing legs par mnyes} सूपलिप्ते सुसंमृष्टे प्रदेशे स.दु.२३३/२३२.

nye bar byugs pa

= {nye bar byugs/}

nye bar byed

= {nye bar byed pa/}

nye bar byed pa

• क्रि. = {nye bar byed} उपकरोति — स यैः शक्तिभेदैरनेकं सम्बन्धिनमुपकरोति, तैरेवानेकं शब्दं किं नोत्थापयति वा.न्या.१४९-२-७/२६; • सं. उपाकरणम् — संस्कारपूर्वं ग्रहणं स्यादुपाकरणं श्रुतेः अ.को.२.७.४०.

nye bar blang

= {nye bar blang ba/}

nye bar blang ba

= {nyer blang} ।। • सं. उपादानम् — {nye bar blang bar bya ba yin pas na nye bar blang ba ste las yin la} उपादीयते इत्युपादानं कर्म *प्र.प.८९.१/१५१; द्र. {nye bar len pa}; ।। • वि. उपादेयम् — मरणक्षणविज्ञानं स्वोपादेयोदयक्षमम् । रागिणो हीनसङ्गत्वात् पूर्वविज्ञानवत् तथा त.स.६९ख/६५२; {nye bar blang ba dang nye bar len pa} उपादानोपादेयम् त.प.; द्र. {nye bar len pa can/} {nye bar len pa las byung ba/} {nye bar len pa las 'byung ba/}

nye bar blangs

= {nye bar blangs pa/}

nye bar blangs pa

= {nyer blangs} ।। • क्रि. = {nye bar blangs} उपादीयते — यस्य हि वस्तुनो निश्चयाय यत् साधनमुपादीयते त.प.१७४क/८०६; • सं. उपादानम् — {bya ba gcig nyid gsal byed 'dir/} {du ma'i sgra yis nyer blangs pa} अनेकशब्दोपादानात् क्रियैवैकात्र दीप्यते का.आ.२.१११.

nye bar 'bul

क्रि. उपनामयति म.व्यु.७४३४.

nye bar 'brel

= {nyer 'brel/}

nye bar 'brel ba

= {nyer 'brel/}

nye bar sbyar

= {nye bar sbyar ba/}

nye bar sbyar ba

• सं. १. उपयोगः — न हि क्षणक्षयिणां भावानामेकरूपैव प्रवृत्तिः सम्भवति, अपरापरप्रत्ययोपयोगेन प्रतिक्षणं भिन्नशक्तित्वात् त.प.२४०ख/९५२; उपसंहारः — {rang gi rigs kyi dpe nye bar sbyar ba'i mtshan nyid} स्वजातीयदृष्टान्तोपसंहारलक्षणम् म. व्यु.४४०७, ४४१४; उपसन्धानम् — न च तावत् शब्दोपसन्धाने पर्याप्तमित्यपि वि.सू.३५क/४४; उपनयनम् — अथ वा प्रतिबिम्बनार्थमुपनयनम् त.प. ३३ख/५१४ २. पा. (न्या.द.) उपनयः, न्यायावयवः — तस्यैव साधनस्य यन्नाङ्गं प्रतिज्ञोपनयनिगमनादि तस्यासाधनाङ्गस्य साधनवाक्ये उपादानं वादिनो निग्रहस्थानम्, व्यथाभिधानात् वा.न्या.१५२-१/५९; उपनयनिगमनवचनं तु यथा न साधनाङ्गम्, तथोच्यते —तत्र यावद् ‘उदाहरणापेक्षस्तथेत्युपसंहारो न तथेति वा साधनस्योपनयः’ वा.टी.१००ख/६१; द्र. {nye bar sbyor ba/} {nye bar gtod pa/} 3. उपवृंहणम् — {dga' ba skyed par 'os pa yi/} {rang bzhin nye bar sbyar ba 'di/} {rgyan nyid kyis ni rab bstan te} प्रीत्युत्पादनयोग्यस्य रूपस्यात्रोपवृंहणम् । अलंकारतयोद्दिष्टम् का.आ.२.२३४; द्र. {nye bar spel ba}; ।। • भू.का.कृ. उपरचितम् — वाचामिच्छामात्रवृत्तित्वादुत्पाद्यकथोपरचितेषु बाहुल्यसौन्दर्यादिधर्मपरिकल्पनवत् त.प.२६२ख/२४१.

nye bar sbyar ba yin

क्रि. उपनीयते — बालानां बुद्धिवैकल्यादालयं ह्युदधिर्यथा । तरंगवृत्तिसाधर्म्यं दृष्टान्तेनोपनीयते ल.अ.७३ख/२१.

nye bar sbyar bar bya

= {nye bar sbyar bar bya ba/}

nye bar sbyar bar bya ba

कृ. उपयोज्यम् — उदकसर्पिस्तैलमधुफाणित…मण्डकांजिकफलखाद्यकादेः उपयोज्यस्य वि.सू.३८क/४८.

nye bar sbyor

= {nye bar sbyor ba/}

nye bar sbyor ba

• क्रि. = {nye bar sbyor} उपयुज्यते — तत्र तृतीयावस्थाभाविनि कार्ये ये द्वितीयक्षणभाविनो विशेषा उपयुज्यन्ते कारणभावेन त.प.२४०क/१९४; उपसंहरति — अथ तथागतोऽपि तेषां सत्त्वानामिन्द्रियवीर्यपरापरवैमात्रतां ज्ञात्वा तांस्तान् धर्मपर्यायानुपसंहरति स.पु.४७ख/८५; विनिवेश्यते — तत्रैकार्थक्रियोपयोगिनस्तन्तून् विशिष्टान् प्रतिपादयितुं ‘पटः’ इत्येका श्रुतिर्विनिवेश्यते व्यवहर्तृभिः त.प.२६३क/२४२; • सं. १. उपयोगः — अथ व्यतिरिक्ता शक्तिः अभ्युपगम्यते । तदा कार्येषु शक्तेरेवोपयोगाद् भावस्याकारकत्वं प्राप्नोति, ततश्चावस्तुत्वप्रसङ्गः…अथ मा भूदवस्तुत्वप्रसङ्ग इत्युपयोगोऽङ्गीक्रियते त.प.५६क/५६४; न खलु नित्यमव्यतिरेकं क्वचिदुपयोगीति शक्यं विज्ञातुम् । अथ तेन दर्शनादुपयोगः प्र.अ.२८ख/३३; नियोगः — व्यवस्थावांश्च साध्येषु साधननियोगो न स्यात् हे.बि.१४१-४/६४; उपसंहारः — न च सर्वोपसंहाराद् व्याप्तिरस्य प्रसाधिता त.स.२८ख/३०३; सर्वस्मिन् धर्मिणि हेतोः साध्येन व्याप्तिप्रदर्शनं सर्वोपसंहारः त.प./३०३; उपनयनम् — तदा प्रथमतस्तेनैव हेतुवचनेन पक्षधर्मित्वे प्रतिपादिते तत्प्रतिपादनायोपनयनमुपादीयमानं स्फुटतरमेव पुनरुक्ततां प्रकाशयतीति कुतोऽसिद्धता हेतोः त.प.८३क/५१४; उपसन्धानम् — परावदेशत्वमस्त्यसावित्युपसन्धाने स्वस्य वि.सू.१८क/२१ २. पा. (न्या.द.) उपनयः, न्यायावयवः — ‘उदाहरणापेक्षस्तथेत्युपसंहारो न तथेति वा साध्यस्योपनयः’ इत्युपनयलक्षणम् । तत्र उपनयवचनं न साधनम्; उक्तहेत्वर्थप्रकाशकत्वात्, द्वितीयहेतुवचनवत् त.प.३२ख/५१४; उपनयः शिष्टतज्जातीयतद्धर्मोपगमाय नयत्वसमाख्यानम् अभि.स.भा.११३क/१५१; द्र. {nye bar sbyar ba/} {nye bar gtod pa/} 3. योगक्षेमः — {nye bar sbyor ba tha mi dad pa} अभिन्नयोगक्षेमः हे.बि.१३७-४/५४ ४. उपहारः — नक्षत्रयोगपूजायां पुरा सज्जीकृते मया । भैक्ष्योपहारे मे गेहमार्यकात्यायनोऽविशत् अ.क.१९.९७; • वि. उपयोगी — न खलु नित्यमव्यतिरेकं क्वचिदुपयोगीति शक्यं विज्ञातुम् प्र.अ.२८ख/३३; तदप्रतीयमानं कथमुपयोगीति किन्तेन कर्त्तव्यम् प्र.अ.१०ख/१२; उपयोगिनी — सा विद्या बन्धकी तस्य लोभादन्योपयोगिनी । अभूत् सिद्धापि मुग्धस्य स्वविनाशाय केवलम् अ.क.६४.५७; • कृ. नियोजयमानः — इति हि बोधिसत्त्वः…मित्रसममात्मानं सर्वसत्त्वेषु नियोजयमानः शि.स.१६ख/१७.

nye bar sbyor ba brjod pa

उपनयवचनम् — उपनयवचनं न साधनम् त.प.३२ख/५१४.

nye bar sbyor ba tha mi dad

= {nye bar sbyor ba tha mi dad pa/}

nye bar sbyor ba tha mi dad pa

अभिन्नयोगक्षेमः — ततोऽपि विकल्पात् वस्तुन्येव तदध्यवसायेन पुरुषस्य प्रवृत्तेः । प्रवृत्तौ प्रत्यक्षेणाभिन्नयोगक्षेमत्वात् हे.बि. १३७-४/५४.

nye bar sbyor ba ma yin

= {nye bar sbyor ba ma yin pa/}

nye bar sbyor ba ma yin pa

वि. अनुपयोगी, ओगिनी — प्रतिज्ञेत्यादि… तस्मादसाधनाङ्गभूतत्वादनुपयोगिनी न प्रयोक्तव्येत्यर्थः त.प.३१ख/५११.

nye bar sbyor bar byed

क्रि. उपश्लेषयति — विश्लेषयत्यभिप्रमोदनीयेषु धर्मेषु… सस्नेहं चित्तमभिमुखीकरोत्युपश्लेषयति श्रा.भू.१६०ख/४०९.

nye bar sbyor bar byed pa

= {nye bar sbyor bar byed/}

nye bar ma gos

= {nye bar ma gos pa/}

nye bar ma gos pa

वि. अनुपलिप्तम् — अनुपलिप्तचर्याचरणाद् विमलां भूमिमुपादाय यावद्दूरंगमायां भूमौ चर्याप्रतिपन्नबोधिसत्त्वगुणविशुद्धिलक्षणं परिदीपितम् र.वि.१०२ख/५२.

nye bar ma gyur

= {nye bar ma gyur pa/}

nye bar ma gyur pa

वि. असन्निहितम् — दर्शनोपविचारगततास्यादिः प्रयोगत्वमसन्निहितप्रतिष्ठे वि.सू. २४ख/३०.

nye bar ma bstan

= {nye bar ma bstan pa/}

nye bar ma bstan pa

वि. अनुपदिष्टम् म.व्यु.७८७ ७९२.

nye bar ma bstan pa'i sbyin pa can

पा. अनुपदिष्टदानः, ओनता, बोधिसत्त्वस्यावेणिकधर्मविशेषः — {nye bar ma bstan pa'i sbyin pa can rnams} अनुपदिष्टदानाः म.व्यु.७८७.

nye bar ma bstan pa'i brtson 'grus can

पा. अनुपदिष्टवीर्यः, ओयता, बोधिसत्त्वस्यावेणिकधर्मविशेषः — {nye bar ma bstan pa'i brtson 'grus can rnams} अनुपदिष्टवीर्याः म.व्यु.७९०.

nye bar ma bstan pa'i tshul khrims can

पा. अनुपदिष्टशीलः, ओलता, बोधिसत्त्वस्यावेणिकधर्मविशेषः — {nye bar ma bstan pa'i tshul khrims can rnams} अनुपदिष्टशीलाः म.व्यु.७८८.

nye bar ma bstan pa'i bzod pa can

पा. अनुपदिष्टक्षान्तिः, ओन्तिता, बोधिसत्त्वस्यावेणिकधर्मविशेषः — {nye bar ma bstan pa'i bzod pa can rnams} अनुपदिष्टक्षान्तयः म.व्यु.७८९.

nye bar ma bstan pa'i shes rab can

पा. अनुपदिष्टप्रज्ञः, ओज्ञता, बोधिसत्त्वस्यावेणिकधर्मविशेषः — {nye bar ma bstan pa'i shes rab can rnams} अनुपदिष्टप्रज्ञाः म.व्यु.७९२.

nye bar ma bstan pa'i bsam gtan can

पा. अनुपदिष्टध्यानः, ओनता, बोधिसत्त्वस्यावेणिकधर्मविशेषः — {nye bar ma bstan pa'i bsam gtan can rnams} अनुपदिष्टध्यानाः म.व्यु.७९१.

nye bar ma zhi

= {nye bar ma zhi ba/}

nye bar ma zhi ba

• सं. अनुपशान्तिः — या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानां नाप्युपशान्तिर्नाप्यनुपशान्तिः, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.४४क/२२; अनुपशमनम् — अनुपशमने तैः । संघे निक्षेपः वि.सू.९०क/१०८; • ना. अनुपशान्तः, मारपुत्रः — इति हि भिक्षवो मारस्य पापीयसः पुत्रसहस्रम्…वामेऽनुपशान्त आह —दृष्टीविषेण महता प्रदहामि मेरुं भस्मीकरोमि सलिलं च महोदधीनाम् ल.वि.१५३क/२२७; • वि. अनुपशान्तम् — ईदृशानामस्माभिः सत्त्वानामदान्तानामगुप्तानामनुपशान्तानामर्थाय संनाहाः संनद्धव्याः शि.स.१०५ख/१०४; अव्युपशान्तम् — यथा सरागं विगतरागम्, एवं सद्वेषं विगतद्वेषम्…अव्युपशान्तं…विमुक्तमिति यथाभूतं जानाति अभि.स्फु.२४४क/१०४५; अनौपशमीकम् — अनेकदोषव्यसनोपसृष्टमर्थकामप्रधानत्वादनौपशमिकम् जा.मा.३२३/१८९.

nye bar ma bzung ba

अनुपगृहीतिः — उद्देश्य तदियन्तकालोद्देष्टृणां तत्त्वानुपगृहीतिरत्राधर्मः वि.सू.६१क/७७.

nye bar mi mkho

= {nye bar mi mkho ba/}

nye bar mi mkho ba

• स. अनुपयोगः — एवं हि रसादिवच्छब्दस्यानुपयोगात् तज्ज्ञानज्ञेयता न प्राप्नोति त.प.१८०ख/८२२; • वि. अनुपयोगि — अथ योगाचारं प्रति चोद्यते, तत्रापीदं प्रकृतानुपयोगि त.प. २३९क/९४९.

nye bar mi gos

= {nye bar mi gos pa/}

nye bar mi gos pa

वि. निरुपलेपम् — अनुपलिप्ता भगवन् प्रज्ञापारमिता । सर्वलोकनिरुपलेपा भगवन् प्रज्ञापारमिता अ.सा.१५१ख/८६.

nye bar mi 'gyur

= {nye bar mi 'gyur ba/}

nye bar mi 'gyur ba

= {nyer mi 'gyur} ।। • क्रि. = {nye bar mi 'gyur} न निकटीभवति — {de dag la sdig pa gang cung zad kyang nye bar mi 'gyur} तेषां यानि कानिचित् पापानि न निकटीभवन्ति स.दु.१३३/१३२; • सं. असान्निध्यम् — असांनिध्यं कल्पयेन्मुद्रां मन्त्राश्चैवमन्यथा । सिद्धिं न लभते क्षिप्रं शरीरेणापि हीयते म.मू.२४२ख/२७२; द्र. {nye bar mi gnas pa/}

nye bar mi 'gro

= {nyer mi 'gro} क्रि. नोपगच्छति म.व्यु. ६४८३; नोपैति म.व्यु.५०८८.

nye bar mi 'gro ba

= {nye bar mi 'gro/}

nye bar mi gnas

= {nye bar mi gnas pa/}

nye bar mi gnas pa

असन्निधानम् — {de dag nye bar mi gnas kyang /} {rang nyid nyams pa med la ltos} तेषामसन्निधानेपि न स्वयम्पश्य नश्यति का.आ.१.५; असान्निध्यम् — {gnas pa nye bar mi gnas na} असान्निध्ये निःश्रितस्य वि.सू.८क/९.

nye bar mi sbyor

= {nye bar mi sbyor ba/}

nye bar mi sbyor ba

अनुपयोगः — असतः प्रागसामर्थ्यात् पश्चाच्चानुपयोगतः । प्राग्भावः सर्वहेतूनां नातोऽर्थः स्वधिया सह प्र.वा.२.२४६; द्र. {nye bar mi mkho ba/}

nye bar mi mtshon

= {nye bar mi mtshon pa/}

nye bar mi mtshon pa

अनुपलक्षणम् — न ह्यधिष्ठानाधिष्ठानिनोराधाराधेययोः कुण्डबदरयोर्विवेकेनानुपलक्षणे सत्येवं भवति—‘इदमिह प्रादुर्भूतम्’ इति वा. टी.९१ख/४८.

nye bar mi rig

क्रि. नोपगच्छति म.व्यु.६४८३.

nye bar med pa

= {nye med/}

nye bar dmigs

= {nye bar dmigs pa/}

nye bar dmigs pa

• क्रि. = {nye bar dmigs} उपलभ्यते — ग्राह्यं ग्राहकं च तत्र यथा नास्ति द्वयं चैवोपलभ्यते सू.अ.१६९ख/६१; उपलक्ष्यते — ज्वरितः सर्वतो जन्तुर्विकारैश्चोपलक्ष्यते । एवं देहे समाश्रित्य कर्म दृश्यति देहिनाम् म.मू.१९२ख/१२९; • सं. १. = {dmigs pa} उपलब्धिः — क्रिया भावेषु प्रवेशं करोति, ज्ञानशक्तिः भावसमरसकरणेऽर्थोपलब्धिं करोति वि.प्र.२७०क/२.९०; उपलम्भः — शब्दोपलम्भवेलायामित्यादि त.प.१७९क/८१९ २. = {nyer dmigs} उपालम्भः — यः सनिन्द उपालम्भस्तत्र स्यात् परिभाषणम् अ.को.१.६.१४; परिभाषणम् श्री.को.१८५ख ।

nye bar stsogs

= {nye bar stsogs pa/}

nye bar stsogs pa

• क्रि. = {nye bar stsogs} उपचिनोति लो.को.८६६; द्र. {nye bar sogs par byed}; ।। • सं. १. उपचयः — कामान्खलु प्रतिषेवमाणस्य संयोजनान्युपचयं गच्छन्ति श्रा.भू.१७७क/४४१; द्र. {nye bar sogs pa/} 2. उपचयता — पञ्चम्यां सुदुर्जयायां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितो बोधिसत्त्वः स्मृतिमांश्च भवति…अतृप्तश्च भवति पुण्यसंभारोपचयतया द.भू. २१४क/२८.

nye bar tshim pa

सन्तोषः, सन्तुष्टिः — खेदानुकम्पासन्तोषविस्मयामन्त्रणे बत अ.को.३.३.२४४.

nye bar mtshon

= {nye bar mtshon pa/} {nye bar mtshon nas/} {o te} उपलक्ष्य — तासामपि न गर्दभादिजातिभ्यो विशेषः । उपलक्ष्य प्रवर्तनञ्चेत् प्र.अ.२४३-२ /५३०; {sbyor ba rnams kyang nyer mtshon te} प्रयोगानुपलक्ष्य च का.आ.१.२.

nye bar mtshon pa

= {nyer mtshon} ।। • क्रि. उपलक्ष्यते — लक्षणज्ञास्ततः सर्वे नृपमूचुः सविस्मयाः । देव दिव्यकुमारोऽयं लक्षणैरुपलक्ष्यते अ.क.२४.२७; • सं. उपलक्षणम् — सत्यपि सत्त्वे व्यक्त्या घटादिलक्षणया सह तस्या जातेरनुपकार्याया अयोगतोऽसम्बन्धादयुक्तं तया व्यवहारोपलक्षणम् त.प.२०१ख/८६९; अनतिः सोपलक्षणम् प्र.वा.४.१६२; अनतिराचार्येण या निर्दिष्टा, सोपलक्षणमात्रम्, न तु नियमः म.वृ.४.१६२; उपसर्जनम् — अपोहवति वस्तुनि वाच्यत्वेनाङ्गीक्रियमाणेऽनीलादिभेदानामुत्पलादीनां नीलादिशब्दैर्व्याप्तिः आक्षेपो दुर्लभः, किं कारणम् ? परतन्त्रत्वान्नीलादिशब्दस्य, स हि व्यावृत्त्युपसर्जनं तद्वन्तमर्थमाह, न साक्षात् त.प.३३३ख/३८१; *उपार्जनम् — न च न्यायशास्त्राणि सद्भिः लाभाद्युपार्जनाय प्रणीयन्ते वा.न्या.१५३-२-३/६८; • भू.का.कृ. उपलक्षितम् — कथं पुनर्जात्या क्रमस्यानित्यस्यापि सतो नित्यत्वं लक्षयितुं शक्यम्, येन तथोपलक्षितो व्यवहाराङ्गतां यास्यति त.प.१५८ख/७७०; प्र.अ.४३क/४९; गुणवत्त्वादतो वक्तुर्न दोषास्तन्निराकृताः । स्वतो वाक्यं प्रमाणं च दोषाभावोपलक्षितम् त.स.१०५ख/९२५.

nye bar mtshon pa ma yin pa

= {nye bar mtshon ma yin pa/}

nye bar mtshon par byed

क्रि. उपलक्षयति — प्रतिविभावयतीति उपलक्षयति; तदुपादानत्वात् अभि.स्फु.३१५ख/११९५.

nye bar mtshon par mi 'gyur

क्रि. नोपलक्ष्यते — सामान्यं न च तत्रैकमनुगाम्युपलक्ष्यते । सङ्केतात् प्रतिषेधादिगत्यङ्गं च भवत्यसौ त.स.९४क/८५३.

nye bar mtshon ma yin

= {nye bar mtshon ma yin pa/}

nye bar mtshon ma yin pa

= {nyer mtshon min} ।। • सं. अलक्षणम् — स्वतो वाक्यं प्रमाणं तद् दोषाभावोपलक्षितम् । न युक्तमपरिज्ञानाद् दोषाभावो ह्यलक्षणम् त.स.११०ख/९६२; दोषाभावो ह्यलक्षणमिति । लक्ष्यते अनेनेति लक्षणम्, न लक्षणमलक्षणम्; उपलक्षणं न भवतीत्यर्थः त.प./९६२; • भू.का.कृ. न लक्षितम् — तथा हि वेदभूम्यादेः क्षणिकत्वादिसाधनम् । पुरः प्रोक्तं सुविस्पष्टमपि न लक्षितं जडैः त.स.१२०क/१०४०.

nye bar mtshon min

= {nye bar mtshon ma yin pa/}

nye bar 'tshe

= {nye bar 'tshe ba/}

nye bar 'tshe ba

= {nyer 'tshe} 1. उपसर्गः — अदान्तदमनस्यास्मिन्नशान्तशमनस्य ते । उपसर्गे कृपास्माकं शरणं शरणैषिणाम् अ.क.५६.७; स तेन सद्यः शमितोपसर्गः स्वर्गोचितासादितभोगवर्गः अ.क.३.१६७; {rgyal po drag po'i nyer 'tshes} राज्ञः क्रूरोपसर्गैः अ.क.३.१५१; उपप्लवः — राज्ञो दुष्प्रसहस्याथ कालेन कलुषात्मनः । बभूवावृष्टिदुर्भिक्षमरकोपप्लवः पुरे अ.क.३.११८; उपद्रवः — सर्वभयोपद्रवप्रहीणालोककरी भगवन् प्रज्ञापारमिता अ.सा.१५२क/८६; उपनिपातः — चूडामणिर्देव भवद्वितीर्णः करोति तस्योपनिपातशान्तिम् अ.क.३.१५२; परिप्लवः — न तस्य नाशोऽस्ति युगक्षयेऽपि जलानलोल्लासपरिप्लवेन अ.क.१०८.१३; विप्लवः — {yams dang char med nyer 'tshe byas} चक्रे दुर्भिक्षमरकावृष्टिविप्लवम् अ.क.२९.७०; {me'i nyer 'tshe} अग्निविप्लवः अ.क.३४.८ २. उपरागः — उपरागो ग्रहो राहुग्रस्ते त्विन्दौ च पूष्णि च अ.को.१.४.१०.

nye bar 'tshe ba med

= {nye bar 'tshe ba med pa/}

nye bar 'tshe ba med pa

= {nyer 'tshe med} निरुपद्रवः — तच्च विपक्षसात्मानः पुरुषस्य दोषेषु न संभवति । तस्य निरुपद्रवत्वात् प्र.वृ.१९४-३/७४; न ममाङ्गं स्पृशत्यग्निः प्रभवत्यपि वा विषम् । परद्वेषदरिद्राणां दोषोऽपि निरुपद्रवः अ.क.८.२३.

nye bar 'tshe bar bya

कृ. उपद्रोतव्यम् — साक्षिणां कर्णे निवेद्य प्रतिवादी कष्टाप्रतीतद्रुतसंक्षिप्तादिभिः उपद्रोतव्यः वा.न्या.१५९-५-६/११३.

nye bar 'tshe bar bya ba

= {nye bar 'tshe bar bya/}

nye bar 'tshe bar byed

= {nye bar 'tshe bar byed pa/}

nye bar 'tshe bar byed pa

वि. उपद्रवकारी — ननु बहवश्च मृगव्यालादयोऽप्युपद्रवकारिणः सन्ति, तेभ्यः कथं चित्तस्य वशीकरणाद् भयं न भविष्यति बो.प.५१.

nye bar 'tsho

= {nye bar 'tsho ba/}

nye bar 'tsho ba

= {nyer 'tsho} ।। • सं. १. उपजीवनम् — दत्तोपजीवनम् वि.सू.४५क/५७ २. उपजीव्यता — बोधिसत्त्वगणेन सार्धं सर्वैरवैवर्तिकैरेकजातिप्रतिबद्धैः…सर्वबोधिसत्त्वपुण्यज्ञानर्द्धिसंभारसुपरिपूर्णाक्षयसर्वजगदुपजीव्यताप्रतिपन्नैः द.भू.१६६ख/१; • वि. उपजीवी — परपिण्डोपजीविनः अ.क.४७.११; द्र. {nye bar bsten pa}; उपजीव्यम् — {skye bo kun gyi nyer 'tsho} सर्वजनोपजीव्यम् अ.क.६५.११; सर्वलोकोपजीव्यत्वाद् भूम्यम्बवग्न्यनिलोपमाः र.वि.१२१ख/९७; द्र. {nye bar 'tsho ba'i rgyu/} {nye bar 'tsho bar bya ba/} {nye bar 'tsho byed pa/}

nye bar 'tsho ba'i rgyu

= {nyer 'tsho'i rgyu} वि. उपजीव्यम् — {thams cad mya ngan 'das bar du/} {bdag ni nyer 'tsho'i rgyur yang shog} भवेयमुपजीव्योऽहं यावत्सर्वे न निर्वृताः बो.अ.३.२१.

nye bar 'tsho bar bya

= {nye bar 'tsho bar bya ba/}

nye bar 'tsho bar bya ba

= {nye bar 'tsho bya} वि. उपजीव्यम् — ग्रहणं पुनर्लब्धौ स्तौपिकस्य वृत्तेर्मूलफलेक्षुभ्योऽन्यस्य भक्तार्थस्योद्देशोपजीव्यस्य वा भाज्यत्वं स्वीकाराय वि.सू.७३ख/९०; संकल्पोऽयं द्विजस्यास्य क्रूरः कलुषचेतसः । मूलच्छेदोपजीव्यो हि न कल्पतरुरर्थिनाम् अ.क.५.६१; द्र. {nye bar 'tsho ba/} {nye bar 'tsho ba'i rgyu/} {nye bar 'tsho byed pa/}

nye bar 'tsho bar byed pa

= {nye bar 'tsho byed pa/}

nye bar 'tsho bya

= {nye bar 'tsho bar bya ba/}

nye bar 'tsho byed pa

वि. उपजीव्यम् — यः शीलमादाय परोपजीव्यं करोति तेजोऽनिलवारिभूवत् र.वि.८३ख/१७; द्र. {nye bar 'tsho ba/} {nye bar 'tsho ba'i rgyu/} {nye bar 'tsho bar bya ba/}

nye bar mdzes

= {nye bar mdzes pa/}

nye bar mdzes pa

= {nyer mdzes} वि. उपशोभितम् — ततस्तस्यापरे पार्श्वे कल्पवृक्षोपशोभितम् । पुरं रोहितकं नाम दृश्यते स्वर्गसंनिभम् अ.क.६.९३; पीतवस्त्रोपशोभितः…पीताकारं चात्मानं स्वप्ने योऽभिपश्यति म.मू.१८१ख/११०.

nye bar 'dzin

= {nye bar 'dzin pa/}

nye bar 'dzin pa

• क्रि. उपगृहृणाति — उपाददति उपगृह्णन्ति पुनर्भवे कामादिषु वा विज्ञानसन्ततिमिति उपादानानीति अभि.स्फु.१३०क/८३५; • सं. उपग्रहः — समाधिर्नेमिस्थानीयः । तेनेतरेषामुपग्रहात् अभि. स्फु.२०९ख/९८३; • वि. उपसन्नम् — इति संचिन्त्य भगवान् नैकान्तविहितस्थितिः । कारुण्यादुपसन्नानां कुशलाय समुद्यतः अ.क.३७.६; द्र. {nye bar rdzogs pa/}

nye bar rdzogs

= {nye bar rdzogs pa/}

nye bar rdzogs pa

वि. उपसन्नम् — स कोऽपि सत्त्वस्य विवेकबन्धोः पुण्योपसन्नस्य महान् प्रभावः । नापैति यः कायशतेषु पुंसः कस्तूरिकामोद इवांशुकस्य अ.क.२७.१; द्र. {nye bar 'dzin pa/}

nye bar zhi

= {nye bar zhi ba/}

nye bar zhi ba

= {nyer zhi} ।। • सं. १. उपशमः — {nye bar zhi ba mnga' ba} उपशमवान् ग.व्यू.२६८क/३४७; अन्यः शास्ता जगति भवतो नास्ति नैरात्म्यवादी । नान्यस्तस्मादुपशमविधेस्त्वन्मतादस्ति मार्गः त.प.३१४ख/१०९५; व्युपशमः — निर्वाणं हि सर्वदुःखव्युपशमः अभि.भा.१९६-१/५९७; उपशान्तिः — {nye bar zhi bar byed pa} उपशान्तिकरणम् र.वि.१२४क/१०३ २. उपशमनम् — भिक्षोरधिकरणसंप्रधारणस्य भिक्षुभिः उपश्रुत्यर्थमुत्सृज्योपशमनच्छन्देनावधाने वि.सू.४६क/५८; व्युपशमनम् — प्रथमनिमित्तस्यैकोतीकरणेन व्युपशमनम् वि.सू.९०क/१०८; द्र. {nye bar zhi bar byed pa} 3. उपरमः — संसारोपरमाय चेतसि सतां जन्मान्तरोपार्जितं वैराग्यं कुरुते पदं यदि महामोहप्ररोहापहम् अ.क.४०.६१ ४. = {me} दमुनाः, अग्निः अ.को. १.१.५७; • वि. उपशान्तम् — गम्भीरो बतायं मया धर्मोऽधिगतोऽभिसंबुद्धः शान्तः प्रशान्त उपशान्तः…अवितर्कावचरः ल.वि.१८७ख/२८६; शून्यता…उपशान्ता च स्वभावेन शि.स.१५०ख/१४५; सू.अ.२१२क/११६.

nye bar zhi ba mnga'

= {nye bar zhi ba mnga' ba/}

nye bar zhi ba mnga' ba

ना. उपशमवान्, बोधिसत्त्वस्य — यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा सिंहस्य यो मैत्रेयस्यानन्तरमनुत्तरां सम्यक्संबोधिमभिसंभोत्स्यते, तथा प्रद्योतस्य… उपशमवतः ग.व्यू. २६८क/३४७.

nye bar zhi ba ma yin

= {nyer zhi min/}

nye bar zhi ba ma yin pa

= {nyer zhi min/}

nye bar zhi ba'i byin gyis brlabs pa

पा. उपशमाधिष्ठानम्, अधिष्ठानभेदः — {byin gyis brlabs pa bzhi} चत्वार्यधिष्ठानानि : {bden pa'i byin gyis brlabs pa} सत्याधिष्ठानम्, {gtong ba'i byin gyis brlabs pa} त्यागाधिष्ठानम्, {nye bar zhi ba'i byin gyis brlabs pa} उपशमाधिष्ठानम्, {shes rab kyi byin gyis brlabs pa} प्रज्ञाधिष्ठानम् म.व्यु.१५८०.

nye bar zhi bar 'gyur

क्रि. १. (वर्त.) उपशाम्यति — कस्मादस्मानियं तात बाधते तप्तवालुका । मन्त्रमूलप्रयोगेण केनेयमुपशाम्यति अ.क.६०.५; व्युपशाम्यति — तस्य स्पर्शस्य निरोधात्तास्ता वेदना निरुध्यन्ते व्युपशाम्यन्ति शीतीभवन्ति अस्तं गच्छन्ति अ.श.२८१क/२५८ २. (भवि.) उपशमं गमिष्यति — {'di 'dra ba'i gdung ba dag ni de lta bus nye bar zhi bar mi 'gyur ro} नेदृशः सन्तापः एवमुपशमं गमिष्यति ना.ना.२६९क/४६.

nye bar zhi bar 'gyur ba

= {nye bar zhi bar 'gyur/}

nye bar zhi bar byed

= {nye bar zhi bar byed pa/}

nye bar zhi bar byed pa

• क्रि. = {nye bar zhi bar byed} व्युपशमयति — चित्तं स्थापयति संस्थापयति अवस्थापयति उपस्थापयति दमयति शमयति व्युपशमयत्येकोतीकरोति चित्तं समादधातीति नवाकाराः सू.अ. १९१क/९०; श्रा.भू.४९ख/११९; • सं. उपशमनम् — {bgegs nye bar zhi bar byed pa} विघ्नोपशमनम् वि.प्र. ११४क/३.३५; उपशान्तिकरणम् — सर्वोपद्रवोपायासोपशान्तिकरणतया च परिदीपितम् र.वि.१२४क/१०३; • वि. औपशमिकम् — धर्मश्च देश्यत औपशमिकः पारिनिर्वाणिकः संबोधिगामी सुगतप्रवेदितः अ.श.२४२क/२२२; उपशमयित्री — प्रज्ञापारमिता हि रागादीनां यावन्निर्वाणग्राहस्योपशमयित्री, न विवर्धिकेति अ.सा.४६ख/२६; द्र. {nye bar zhi byed ma/}

nye bar zhi bar mi byed pa

अनुपशमनम् — अनुपशमने सति सामर्थ्ये भिक्षुणीकलेः वि.सू.५४क/६९.

nye bar zhi byed ma

वि.स्त्री. व्युपशमनी — {'jigs pa nye bar zhi byed ma} भयव्युपशमनी ब.वि.१७१ख; द्र. {nye bar zhi bar byed pa/}

nye bar zhugs

= {nye bar zhugs pa/}

nye bar zhugs pa

• भू.का.कृ. प्रपन्नः — सार्थवाहश्च यायिनामिति सार्थमुख्यो मार्गप्रपन्नानाम् बो.प.३.१७; • वि. उपगमकः, ओमिका — अथ कश्चिदेव पुरुष उत्पद्यते पण्डितो निपुणो व्यक्तो मेधावी तत्रोपगमिकया मीमांसया समन्वागतः र.वि.८५ख/२३.

nye bar zhog

= {nye bar zhog cig/}

nye bar zhog cig

क्रि. (विधौ) उपस्थापय — {dran pa nye bar zhog cig} स्मृतिमुपस्थापय वि.सू.५ख/५.

nye bar gzhag

= {nye bar gzhag pa/}

nye bar gzhag pa

= {nyer gzhag} ।। • क्रि. आधीयते — आधीयत इति । ढौक्यत इत्यर्थः त.प.२०५ख/१२७; • सं. १. उपस्थानम् — {dran pa nye bar gzhag pa} स्मृत्युपस्थानम् सू.अ.२२५क/१३५; उपतिष्ठतेऽनेनेत्युपस्थानम्, स्मृतेरुपस्थानं स्मृत्युपस्थानम् अभि.स्फु.१६५ख/९०४ २. उपस्थापनम् — अलब्धसंवृत्युपस्थापनम् वि.सू.५२क/६६; प्रत्युपस्थापनम् — तददर्शनमस्य हेतोर्बाधकं प्रमाणमुच्यते । कस्माद् ? विरुद्धप्रत्युपस्थापनात् वा.टी.५९क/१२; उपक्षेपः — योगिभावमुपक्षिप्य ( {nyer gzhag nas}) वस्तूनां यदि निर्णयः प्र.अ.१४१क/१५०; • वि. उपस्थायी — सिद्धोपस्थायिनस्तस्य न हि कश्चित् समीक्ष्यते त.स.९७क/८६४; *उपस्थापितम् — {de la dge slong gi 'du shes nye bar ga}({ba}){zhag pa la'o} उपस्थापिततद्भिक्षुसंज्ञस्य वि.सू.५७क/७२; द्र. {nye bar bzhag pa/}

nye bar gzhag par bya

• क्रि. उपस्थापयेत् — उपस्थापयेज्जिह्वानिर्लेखनिकाम् वि.सू.९क/९; • सं. उपस्थापनम् — उपस्थापनं पानीयस्य । न यत्र क्वचन स्थापनम् । मण्डपस्य तदर्थं करणम् वि.सू. ३९ख/४९.

nye bar gzhag par bya ba

= {nye bar gzhag par bya/}

nye bar gzhog

क्रि. उपस्थापयति — इमान् दश चित्ताशयानुपस्थापयति द.भू.१९६ख/१९.

nye bar gzhol

= {nye bar gzhol ba/}

nye bar gzhol ba

वि. उपनामितम् — {lus nye bar gzhol ba nyid} उपनामितकायत्वम् वि.सू.३३क/४२.

nye bar bzhag

= {nye bar bzhag pa/}

nye bar bzhag pa

• सं. उपनिक्षेपः — गृह्णीयात् निःसृज्यमानमतिरेकं पात्रचीवरशिक्यसरितकायबन्धनं संघ उपनिक्षेपाय । तथोपनिक्षेपः तस्य यथेष्टं तद्विकल्पैरादानम् वि.सू.२४क/२९; उपधानम् — {nye bar bzhag pas kha bsgyur ba} उपधानोपरागः म.व्यु. ७६३२; द्र. {nye bar 'jog pa/} {nye bar bsgyur ba/} {nye bar sgrub pa/} {nye bar bsgrub pa}; ।। • भू.का.कृ. उपस्थापितम् — ते अनेनैवंरूपेण कर्माभिसंस्कारेणोपस्थापितेन समुत्थापितेन…बहूनि वर्षशतानि…महानिरयेषूपपत्स्यन्ते अ.सा.१६०क/९०; उपस्थितम् — {dran pa nye bar bzhag pa} उपस्थितस्मृतिः शि.स.६९क/६८.

nye bar bzhag pas kha bsgyur ba

उपधानोपरागः म. व्यु.७६३२.

nye bar bzhugs pa

= {nyer bzhugs/}

nye bar bzhud

= {nye bar bzhud pa/}

nye bar bzhud pa

वि. उपगः — {'og min gyi gnas su nye bar bzhud pa} अकनिष्ठालयोपगः ल.अ.७५क/२३; द्र. {nye bar 'gro ba/}

nye bar zad

= {nye bar zad pa/}

nye bar zad pa

वि. उपक्षीणः — दिवादिभोजनप्रतिषेध एवोपक्षीणत्वान्न शक्नोत्यपरं तदैव रात्र्यादिभोजनप्रतिपादनं कर्तुमिति न द्वितीयार्थकल्पना त.प. ५४ख/५६०.

nye bar 'ong

= {nye bar 'ong ba/}

nye bar 'ong ba

वि. उपसंक्रान्तः — या तस्मिन्नाश्रमपदे देवता प्रतिवसति सा रात्र्याः प्रथमे यामे येनायुष्मान् संघरक्षितस्तेनोपसंक्रान्ता वि.व.१५२क/२.९३; द्र. {nye bar 'ongs pa/}

nye bar 'ong bar 'gyur

क्रि. उपसंक्रमिष्यति — बहूनि देवपुत्रसहस्राणि बहूनि देवपुत्रशतसहस्राणि धर्मश्रवणायोपसंक्रमिष्यन्ति अ.सा.७५क/४२.

nye bar 'ongs

= {nye bar 'ongs pa/} {nye bar 'ongs nas} उपसंक्रम्य — मारः पापीयान् भिक्षुवेषेणोपसंक्रम्य अ.सा.२९२ख/१६५; अभिसृत्य — सहसाभिसृत्य भक्षयितुमुपचक्रमे जा.मा.११/५.

nye bar 'ongs pa

• क्रि. उपनयति — रत्नानि यत्ननिहितान्यपि यान्ति दूरं पुण्यक्षयादुपनयन्ति च भाग्ययोगात् अ.क.४१.३२; • सं. उपागमः — पुरः सत्कारांशः प्रथमसमयोपागमरसात् ततो मानम्लानिर्द्रविणकणयाच्ञापरिचयात् अ.क.५२.३०; उपसंक्रमणम् — सर्वे च ते बोधिसत्त्वाः सपरिवाराः समन्तभद्रबोधिसत्त्वचर्याप्रणिधाननिर्याताः… सर्वतथागतोपसंक्रमणक्षणक्षणसंदर्शनविकुर्वितनिर्याताः ग.व्यू.२९०ख/१२; • भू.का.कृ. उपागतः — शिरोयाचक एष त्वां ब्रह्मबन्धुरुपागतः वध्योऽसौ जीवितोच्छेदी जगतो जीवितस्य ते अ.क.५.३८; उपगतः — वर्षोपगतोऽनुसंज्ञाय विहारमप्रतिसंस्कुर्वतः संस्कारयेत् वि.सू.१०ख/११; कालान्तरोपगतोऽपि दत्वा चान्यद्धनं महत् । प्रणिधानं स कृतवान् भूयासं पुण्यवानिति अ.क.१९. १३६; उपसंक्रान्तः — मासि ग्लान इत्युपसंक्रान्तं पृच्छेत् वि.सू.४ख/४; प्रत्यासन्नः — इति काकेन कथिते प्रत्यासन्ने च पार्थिवे । अचिन्तयत् प्राप्तकालं हितं यूथस्य यूथपः अ.क.३०.४०; द्र. {nye bar 'ong ba/} {nye bar lhags pa/}

nye bar rab tu sbyin

= {nye bar rab tu sbyin pa/}

nye bar rab tu sbyin pa

उपप्रदानम् — बोधिसत्त्वः… श्लक्ष्णैर्मधुरैः कायवाक्समुदाचारैरुपप्रदानानुवृत्तिसमुदाचारैश्चात्मगतं तेषां प्रतिघातमपनयति बो.भू.१४०क/१८०.

nye bar rigs

= {nye bar rigs pa/}

nye bar rigs pa

उपयोगः — यस्मिन्नपायः सततानुशायी स कस्य भोगः सुभगोपयोगः अ.क.२२.४२; ततो वैद्यापदेशेन स प्रवेशमवाप्तवान् । उपयोगकथाप्रज्ञा न कस्यादरभूमयः अ.क.६.१०१.

nye bar reg

= {nye reg/}

nye bar reg pa

= {nye reg/}

nye bar len

= {nye bar len pa/}

nye bar len pa

= {nyer len} 1. उपादानम् [1] ग्रहणम् - कथं हि नामोपादानमुपादाता भविष्यति । इह उपादीयते इत्युपादानं कर्म । तस्य चावश्यमुपादात्रा उपार्जकेन भवितव्यम् प्र.प.८९-१/२५१ [2] क्लेशः — तत्र उपादानानि क्लेशाः, तत्सम्भूतत्वादुपादानस्कन्धाः अभि.भा.१२८-३/२८; उपादानं छन्दो रागश्च । तत्र छन्दोऽभिलाषः, रागोऽध्यवसानम्…तस्मादेतदेव द्वयमुपादानमित्युच्यते अभि.स.भा.२ख/२; द्र. {nye bar len pa'i phung po/} [3] कारणम् - {re zhig nyer len sred pa ni/} {med ces nges pa nyid ce na} तृष्णा तावदुपादानं नास्ति चेत्संप्रधार्यते बो.अ.९.४७; अविद्याप्रहाणात् तृष्णा पुनर्भवोपादानं कारणं तावत् नास्ति, न विद्यते चेद्यदि संप्रधार्यते निश्चीयते; तदा नैतद्वक्तव्यम् बो.प.९.४७; द्र. {nye bar len pa'i rgyu}; {nye bar len pa dang nye bar blang ba'i dngos po/} 2. उपादानता — कामशोकादिवितर्केण च मनस्युपहते देहविकारदर्शनाद्देहस्यापि तदुपादानता प्रसङ्गात् त.प. ९६क/६४४.

nye bar len pa dang nye bar blang ba

उपादानोपादेयम् — {nye bar len pa dang nye bar blang ba'i dngos po} उपादानोपादेयभावः त.प.९६ख/६४५; उपादानोपेयम् — {nye bar len pa dang nye bar blang ba'i chos} उपादानोपेयधर्मः त.प.; द्र. {nye bar len pa dang nye bar len pa can/} {nye bar len pa dang nye bar blang bar bya ba/} {nye bar len pa dang nye bar len pa las 'byung ba/}

nye bar len pa dang nye bar blang ba'i dngos po

उपादानोपादेयभावः — एवमिहापि देहस्योपादानं कललादि मनोविज्ञानसहकारि देहमुत्तरमारभते, इत्यतस्तयोः सह स्थानं नोपादानोपादेयभावादित्यतोऽनेकान्त एव त.प.९६ख/६४५; द्र. {nye bar len pa dang nye bar len pa can gyi dngos po/} {nye bar len pa dang nye bar len pa las 'byung ba'i dngos po/}

nye bar len pa dang nye bar blang bar bya ba

उपादानोपादेयम् — {nye bar len pa dang nye bar blang bar bya bar 'gyur ba dag} उपादानोपादेयभूतौ त.प.२७.; द्र. {nye bar len pa dang nye bar blang ba/} {nye bar len pa dang nye bar len pa can/} {nye bar len pa dang nye bar len pa las 'byung ba/} {nye bar len pa dang nye bar len pa can} उपादानोपादेयम् — {nye bar len pa dang nye bar len pa can gyi dngos po} उपादानोपादेयभावः प्र.अ.६९ख/७७; द्र. {nye bar len pa dang nye bar blang ba/} {nye bar len pa dang nye bar blang bar bya ba/} {nye bar len pa dang nye bar len pa las 'byung ba/}

nye bar len pa dang nye bar len pa can gyi dngos po

उपादानोपादेयभावः — भवतु गोगवयोरनुपादानोपादेयभावेनानिवर्त्यनिवर्तकत्वं कायचेतसो किमायातम् प्र.अ.६९ख/७७; द्र. {nye bar len pa dang nye bar blang ba'i dngos po/} {nye bar len pa dang nye bar len pa las 'byung ba'i dngos po/}

nye bar len pa dang nye bar len pa las 'byung ba

उपादानोपादेयम् — {nye bar len pa dang nye bar len pa las 'byung ba'i dngos po} उपादानोपादेयभावः प्र.अ. २४४-४/५३३; द्र. {nye bar len pa dang nye bar len pa can/} {nye bar len pa dang nye bar blang ba/} {nye bar len pa dang nye bar blang bar bya ba/}

nye bar len pa dang nye bar len pa las 'byung ba'i dngos po

उपादानोपादेयभावः — स च सम्बन्ध उपादानोपादेयभावोऽर्थशब्दयोः प्र.अ.२४४-४/५३३; द्र. {nye bar len pa dang nye bar blang ba'i dngos po/} {nye bar len pa dang nye bar len pa can gyi dngos po/}

nye bar len pa can

= {nyer len can} वि. उपादेयम् — {nye bar len pa dang nye bar len pa can gyi dngos po} उपादानोपादेयभावः प्र.अ.६९ख/७७; उपादानाविकारेण नोपादेयस्य विक्रिया प्र.वा.१.६२; द्र. {nye bar blang ba/} {nye bar len pa las byung ba/} {nye bar len pa las 'byung ba/}

nye bar len pa dang bcas

= {nye bar len pa dang bcas pa/}

nye bar len pa dang bcas pa

वि. सोपादानम् — तेषां तैः संस्कारैरवरोपितं चित्तबीजं सास्रवं सोपादानमायत्यां जातिजरामरणपुनर्भवाभिनिर्वृत्तिसंभवोपगतं भवति द.भू.२१९ख/३१; बाला गृह्णन्ति नामेन आर्या वै अर्थकोविदाः । षष्ठं हि निरुपादानः सोपादानो न गृह्यते ल.अ.१८६क/१५५.

nye bar len pa dang bcas pa dang nye bar len pa med pa

सोपादानानुपादानता — स सत्त्वानां चित्तवैमात्रतां च यथाभूतं प्रजानाति…सोपादानानुपादानतां च द.भू.२५२ख/४९.

nye bar len pa dang bral

= {nye bar len pa dang bral ba/}

nye bar len pa dang bral ba

वि. निरुपादानम् — तत्र विद्यमानोपादानः सोपादानः… यश्चापि अनुपादानः बन्धनरहितः…यश्चैवं निरूप्यमाणः सोपादानो निरुपादानो वा न बध्यते प्र.प./१२७.

nye bar len pa po

वि. उपादाता — कथं हि नामोपादानमुपादाता भविष्यति । इह उपादीयते इत्युपादानं कर्म । तस्य चावश्यमुपादात्रा उपार्जकेन भवितव्यम् प्र.प.८९-१/२५१; उपादातृकः — {nye bar len pa po med pa} निरुपादातृकम् प्र.प./१२५; द्र. {nye bar len par byed pa/}

nye bar len pa po med

= {nye bar len pa po med pa/}

nye bar len pa po med pa

वि. निरुपादातृकम् — कः सः ? न कश्चित् सः । नास्त्येव स इत्यर्थः । तस्मिंश्चासति तदभावादेव उपादानमपि निरुपादातृकं नास्तीति किं संसरिष्यति प्र.प./१२५.

nye bar len pa ma mchis

= {nye bar len pa ma mchis pa/}

nye bar len pa ma mchis pa

वि. निरुपादानम् — ये पश्यन्ति मुनिं शान्तमेवमुत्पत्तिवर्जितम् । ते भोन्ति निरुपादाना इहामुत्र निरञ्जनाः ल.अ.६४क/१०; द्र. {nye bar len pa med pa/}

nye bar len pa med

= {nye bar len pa med pa/}

nye bar len pa med pa

= {nyer len med} ।। • वि. अनुपादानम् — गम्भीरो बतायं मया धर्मोऽधिगतोऽभिसंबुद्धः शान्तः प्रशान्तः…शीतीभावोऽनादानोऽनुपादानः…षड्विषयसमतिक्रान्तः ल.वि.१८७ख/२८६; ये पश्यन्ति मुनिं शान्तमेवमुत्पत्तिवर्जितम् । ते भवन्त्यनुपादाना इहामुत्र निरञ्जनाः ल.अ.१५९क/१०७; निरुपादानम् — कर्म यच्च भवेद्रूपं स्कन्धविषयहेतुकाः । सत्त्वाश्च निरुपादाना आरूप्ये नावतिष्ठति ल.अ.१८५ख/१५५; द्र. {nye bar len pa ma mchis pa}; ।। • सं. अनुपादानता — स सत्त्वानां चित्तवैमात्रतां च यथाभूतं प्रजानाति…सोपादानानुपादानतां च द.भू. २५२ख/४९.

nye bar len pa med par 'gyur

क्रि. अनुपादानाय संवर्तते — इयं दृष्टिः…अनभिनन्दनायानुपादानाय अनध्यवसानाय संवर्तते अ.श.२७९ख/२५६.

nye bar len pa med par 'gyur ba

= {nye bar len pa med par 'gyur/}

nye bar len pa las byung

= {nye bar len pa las byung ba/}

nye bar len pa las byung ba

वि. उपादेयम् — {nye bar len pa dang nye bar len pa las byung ba'i dngos po} उपादानोपादेयभावः प्र.अ.६९क/७७; द्र. {nye bar blang ba/} {nye bar len pa can/} {nye bar len pa las 'byung ba}; उपादेयभूतम् — {nye bar len pa las byung ba skad cig ma} उपादेयभूतः क्षणः न्या.टी.४३क/६१.

nye bar len pa las 'byung

= {nye bar len pa las 'byung ba/}

nye bar len pa las 'byung ba

वि. उपादेयम् — {nye bar len pa dang nye bar len pa las 'byung ba'i dngos po} उपादानोपादेयभावः प्र.अ.२४४-४/५३३; द्र. {nye bar blang ba/} {nye bar len pa can/} {nye bar len pa las byung ba/}

nye bar len pa'i rgyu

= {nyer len rgyu} पा. उपादानकारणम्, कारणविशेषः —प्रवृत्तशक्तिरूपोपादानकारणसहकारिप्रत्ययो हि रसहेतू रसं जनयति । इन्धनविकारविशेषोपादानहेतुसहकारिप्रत्ययाग्निधूमजननवत् प्र.वृ.१६५-५१/५; विज्ञानस्य नोपादानकारणमस्य देहः प्र.अ.६९क/७७; तदज्ञानस्य विज्ञानं केनोपादानकारणम् प्र.वा.२.२६४.

nye bar len pa'i phung po

= {nyer len phung po} पा. उपादानस्कन्धम् — तत्र उपादानानि क्लेशाः, तत्संभूतत्वादुपादानस्कन्धाः अभि.भा.१२८-३/२८; ये सास्रवा उपादानस्कन्धास्ते अभि.को.१.८; तत्र स्कन्धैः सर्वसंस्कृतसंग्रहः, उपादानस्कन्धैः सर्वसास्रवाणाम्, आयतनधातुभिः सर्वधर्माणाम् अभि.भा.१३०-५/५३; विज्ञानसहजाश्चत्वारोऽरूपिण उपादानस्कन्धाः, तत्नाम(रूपम् शि.स.१२४ख/१२१; {nye bar len pa'i phung po lnga} पञ्चोपादानस्कन्धाः म.व्यु.१८३१.

nye bar len pa'i phung po lnga

पञ्चोपादानस्कन्धाः १ {gzugs kyi phung po} रूपस्कन्धः २ {tshor ba'i phung po} वेदनास्कन्धः ३ {'du shes kyi phung po} संज्ञास्कन्धः ४ {'du byed kyi phung po} संस्कारस्कन्धः ५ {rnam par shes pa'i phung po} विज्ञानस्कन्धः म.व्यु.१८३१.

nye bar len par gyur

= {nye bar len par gyur pa/}

nye bar len par gyur pa

वि. उपादानभूतम् — कथं तर्हि स्वभावहेतुः ? योऽर्थ उपादानभूतः संकेतेन प्रकाश्यते क्रियते चेच्छया तथाभूतः स परमार्थतः कारणभूतः प्र.अ.२४४-५/५३३.

nye bar len par 'gyur

क्रि. उपादानाय संवर्तते — इयं दृष्टिः… अभिनन्दनायोपादानाय अध्यवसानाय संवर्तते अ.श.२७९क/२५६.

nye bar len par 'gyur ba

= {nye bar len par 'gyur/}

nye bar len par byed

= {nye bar len par byed pa/}

nye bar len par byed pa

• क्रि. = {nye bar len par byed} उपाददाति — न केवलमविद्या भवमुपाददाति अभि. स्फु.१२९ख/८३४; • वि. उपादाता — उपादानुपादात्रोर्विभागस्कन्धयोस्तथा । लक्षणं यदि जानाति ज्ञानं संजायते नयम् ल.अ.१८६क/१५६; द्र. {nye bar len pa po/}

nye bar len pas sdug bsngal nyid

पा. उपादानदुःखता, दुःखताभेदः — त्रिविधा दुःखता—उपादानदुःखता, लक्षणदुःखता, सम्बन्धदुःखता च म.भा.११ख/३.८.

nye bar len pas sdug bsngal ba nyid

= {nye bar len pas sdug bsngal nyid/}

nye bar len po

= {nye bar len pa po/}

nye bar len byed

= {nye bar len par byed pa/}

nye bar len byed pa

= {nye bar len par byed pa/}

nye bar longs spyod

= {nye bar longs spyod pa/}

nye bar longs spyod pa

• सं. उपभोगः — यद्विस्मयावहमहो विभवप्रभावदिव्योपभोगसुभगं भुवनाधिपत्यम् अ.क.१०३.२४; तेन तस्योपभोगाय विवाहपाणिग्रहणादिकं कार्यम् वि.प्र.६२क/४.११०; • वि. उपभोक्ता — सांघिकस्तौपिकादिगुरुद्रव्योपभोक्ता द्रव्यलुब्धः वि.प्र.९०ख/३.३; उपभोगी — तथा तपस्विनोऽप्येकपुद्गलेन मठविहारोपभोगिनस्ते दुष्टाः वि.प्र.९३क/३.४.

nye bar longs spyod pa ma yin pa

= {nye bar longs spyod min/}

nye bar longs spyod par bya

= {nye bar longs spyod bya/}

nye bar longs spyod par bya ba

= {nye bar longs spyod bya/}

nye bar longs spyod bya

कृ. उपभोग्यम् — नैव काचिदगम्यास्ति रत्यर्थं परमार्थतः । एकपात्रोपभोग्या हि पितुः पुत्रस्य च स्त्रियः अ.क.८९.१६४.

nye bar longs spyod min

निरुपभोगः — भारं द्रविणसंभारं वेत्ति ग्रन्थिगुणागुणः । भोगं निरुपभोगं च स्वदेशविरही जनः अ.क.१४.९०.

nye bar longs spyod min pa

= {nye bar longs spyod min/}

nye bar shes pa

= {nyer shes/}

nye bar bshad pa

= {nyer bshad/}

nye bar so sbyong byed

= {nye bar so sbyong byed pa/}

nye bar so sbyong byed pa

उपोषधम्— {u po Sha d+haM/} {bsnyung bar 'dug pa'am gso sbyong byed pa/} {smyung bar 'dug pa/} {nye bar gso sbyong byed} म.व्यु.७१३७.

nye bar sogs

= {nye bar sogs pa/}

nye bar sogs pa

समुपार्जनम् — क्षणेन एकस्मिन्नेव क्षणे महतः पुण्यराशेः समुपार्जनात् बो.प.१.१३; द्र. {nye bar stsogs pa/}

nye bar sogs par 'gyur

क्रि. उपचेष्यति — ते सत्त्वानां हितसुखोपच्छेदक्रियया महानिरयविपाकसंवर्तनीयं कर्म उपचेष्यन्ति अ.सा.१६०क/९०.

nye bar sogs par 'gyur ba

= {nye bar sogs par 'gyur/}

nye bar sogs par byed

क्रि. उपचिनोति — अबुध्यमाना धर्मव्यसनसंवर्तनीयं कर्म कुर्वन्ति संचिन्वन्ति आचिन्वन्ति उपचिन्वन्ति अ.सा.१५९क/९०.

nye bar sogs par byed pa

= {nye bar sogs par byed/}

nye bar song

= {nye bar song ba/}

nye bar song ba

= {nye bar song} ।। • क्रि. उपजगाम — सराजपुत्राः सह मन्त्रिमुख्यैः प्रजाः प्रजानाथमथोपजग्मुः अ.क.३.१७०; समुपाययौ — ततः पणीकृतः कामी यो यस्तां समुपाययौ । तस्य तस्याभवत् तस्याः प्रभावेणौजसः क्षयः अ.क.२०.५८; • भू.का.कृ. उपगतम् — {mngon du nye bar song} अभिमुखमुपगतम् म.व्यु. ६६१६; उपागतम् — {gzhan gyi lag tu nye bar song} परहस्तमुपागतम् अ.क.४०.८८; द्र. {nye bar phyin pa/}

nye bar son

= {nye bar son pa/}

nye bar son pa

भू.का.कृ. उपगतम् — बोधिपरिनिष्पत्त्युपगतास्ते आनन्द बोधिसत्त्वा महासत्त्वा वेदितव्याः अ.सा.३२२ख/१८१; द्र. {nye bar phyin pa/} {nye bar song ba/}

nye bar srung

ना. उपगुप्तः, स्थविरः — ततो राजा अशोकः स्थविरोपगुप्तस्य विस्मयजननार्थं सुन्दरं च कुमारमादाय कुक्कुटागारं गतः अ.श.२८५ख/२६२; द्र. {nye bsrungs/} {nye sbas/} {nyer sbas/}

nye bar srung ba

= {mel tse ba} उपरक्षणम्, सज्जनम् - सज्जनं तूपरक्षणम् अ.को.२.८.३३; शिविररक्षणार्थं परितः कृतस्य वृतिप्रभृतिकस्य नामनी अ.वि.२.८.३३.

nye bar sreg par byed pa

उपदाहः श.को.४८६.

nye bar gsog

= {nye bar gsog pa/}

nye bar gsog pa

उपचयः — {nye bar bsags pa} उपचितम् अ.सा.१५९क/८९; द्र. {nye bar gsog par byed}; उपसंहारः लो.को.८६७.

nye bar gsog par byed

क्रि. उपचीयते — महता परिश्रमेण विविधैर्विचित्रैः शिल्पकर्मस्थानैः कामाः संह्रियन्ते निर्वर्त्यन्ते उपचीयन्ते श्रा.भू.१७७ख/४४२.

nye bar gsog par byed pa

= {nye bar gsog par byed/}

nye bar gsol ba

उपयाच्ञा — मैथुनोक्तौ…अविशिष्टत्वं वर्णावर्णयाच्ञोपयाच्ञापृच्छापरिपृच्छाख्यानाशंसाक्रोशप्रत्यनुभाषणप्रतिपदाम् वि.सू.२०क/२३.

nye bar bsags

= {nye bar bsags pa/}

nye bar bsags pa

= {nyer bsags} ।। • भू.का.कृ. उपचितम् — ते ततोनिदानं धर्मव्यसनसंवर्तनीयेन कर्मणा कृतेन संचितेन आचितेन उपचितेन एतर्ह्यपि गम्भीरायां प्रज्ञापारमितायां भाष्यमाणायां देश्यमानायामुपदिश्यमानायामपक्रामन्ति अ.सा.१५९क/८९; महामात्यानथाहूय हर्षहीनो महीपतिः । उवाचोपचितोद्वेगचिन्ताक्रान्तमनोरथः अ.क.२३.१०; • वि. उपचितकरः, अवलोकितेश्वरस्य — नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय महेश्वराय पद्मश्रिये वरदाय…उपचितकराय का.व्यू.२०५ख/२६३.

nye bar bsam par bya

कृ. उपनिध्यातव्यम् — तस्मात् तर्हि सुभूते बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन प्रज्ञापारमितायां चरता प्रज्ञापारमितां भावयता एवमेतेषां धर्माणां गम्भीरधर्मता प्रत्यवेक्षितव्या उपनिध्यातव्या, न च साक्षात्कर्तव्या अ.सा.३२८ख/१८५.

nye bar bsres

= {nyer bsres/}

nye bar bsres pa

= {nyer bsres/}

nye bar bslad

= {nye bar bslad pa/}

nye bar bslad pa

= {nyer bslad} 1. उपप्लवः — दृष्ट्वा प्रकाशविशदान्यनुपप्लवानि…वनानि तत्र अ.क.५६. १९ २. उपप्लवः — तद् भावनाजं प्रत्यक्षमिष्टं शेषा उपप्लवाः प्र.वा.२.२८६; शेषा अयथार्था उपप्लवा भ्रमाः, यथा—अशुभाः पृथ्वीकृत्स्नादिप्रत्ययाः म.वृ. २.२८६; लोके च दृश्यते वाक्यपदार्थोपप्लवः क्वचित् । वेदे तदनुसारेणोपप्लवः किमसम्भवी प्र.अ. ८क/१०; विप्लवः — लोके वाक्यपदार्थानां विप्लवस्योपलब्धितः । वेदे त एव चेच्छब्दाः किन्न विप्लवसम्भवः प्र.अ.८क/१०.

nye bar lhags

= {nye bar lhags pa/} {nye bar lhags te} समभिगम्य — मार्गप्रनष्टाध्वगदीनदर्शनं चैनमभिसमीक्ष्य समभिगम्योपचारपुरःसरं समाश्वासयन्त ऊचुः जा.मा.५६/३३.

nye bar lhags pa

भू.का.कृ. उपसंक्रान्तः — ततस्तान् आदाय पुनरपि तस्य ऋषेः सकाशमुपसंक्रान्तः वि.व. १५२क/१.९३; द्र. {nye bar 'ongs pa/}

nye bar lhung

= {nye bar lhung ba/}

nye bar lhung ba

उपनिपातः — अवर्षोपनिपातोऽयं प्रजानां निष्प्रतिक्रियः । करोति मे यत्नकृतं निष्फलं परिपालनम् अ.क.४२.९.

nye brag

ना. उपशैलः, स्थविरः — मनुष्याश्चतुर्विधा —अण्डजाः तावद् यथा क्रौञ्चीनिर्यातौ शैलोपशैलौ स्थविरौ…जरायुजाः…संस्वेदजाः…उपपादुकाः अभि.भा.१६९-४/४०२.

nye dbang

ना. उपेन्द्रः १. विष्णुः — स्वयं मोक्तुमशक्तोऽसौ मारस्तत्कृणपत्रयम् । प्रययौ शरणं देवान् सेन्द्रोपेन्द्रचतुर्मुखान् अ.क.७२.४९; अ.क.६१.२२ २. नागराजः म.व्यु.३२६५.

nye dbang shing rta

= {khyung} उपेन्द्ररथः ( विष्णुरथः), गरुडः छो.को.३१३/रा.को.४.४६०.

nye sbas

ना. उपगुप्तः, गान्धिकपुत्रः — मथुरायां गुप्तो नाम गान्धिकदारको भविष्यति । तस्य पुत्रः उपगुप्तो नाम भविष्यति…माध्यन्दिनो नाम्ना आनन्दस्य भिक्षोः सार्धं विहारी । स उपगुप्तं प्रव्राजयिष्यति वि.व. १२३क/१.११; = {nyer sbas}; द्र. {nye bsrungs/} {nye bar srung /}

nye sbyor

= {nye bar sbyor ba/}

nye sbyor ba

= {nye bar sbyor ba/}

nye med

असन्निधिः — तेनोपनेतृसंरम्भभङ्गित्वाद् भङ्गिनी मतिः । न नित्यं दाहको वह्निर्दाह्यासन्निधिना यथा त.स.१०ख/१२७.

nye med pa

= {nye med/}

nye ts+tsha do

= {nye ba'i tshan do ha/}

nye tshal

= {nye ba'i nags tshal/}

nye tshig

= {nye ba'i tshig/}

nye 'tsho

= {nye bar 'tsho ba/}

nye 'tsho ba

= {nye bar 'tsho ba/}

nye mdzes

ना. उपचारुः, नृपः — मनुष्याश्चतुर्विधा —अण्डजाः…जरायुजाः…संस्वेदजाः, तद्यथा मान्धातृचारूपचारुकपोतमालिन्याम्रपाल्यादयः…उपपादुकाः अभि.भा.१६९-४/४०२; उपोषधस्य किल राज्ञो मूर्ध्नि पिटको जातः, तस्य वृद्धेरन्वयात् परिपाकान्वयात् परिभेदान्वयाद् दारको जातः, सोऽयं मान्धातेति संस्वेदजो भवति । राज्ञः खल्वपि मान्धातुः जानूपरि पिटकौ जातौ, तयोर्वृद्धेरन्वयात् पूर्ववद् यावद्दारकौ जातौ, ताविमौ चारूपचारौ अभि.स्फु./४०२; म.व्यु.३५६०.

nye zho

विपत् — {nye zhor gyur} विपन्नः ग.व्यू.५०ख/१४४; {bar chad dam skyon} छो.को.३१३; द्र. {nye zho med pa/} {nye zhor 'gyur ba/}

nye zho med

= {nye zho med pa/}

nye zho med pa

स्वस्ति — {nye zho med par bdag gi khyim du phyin to} स्वस्तिना स्वगृहमनुप्राप्तः अ.श.१३क/१२; {nye zho med par bde bar 'ongs so} स्वस्तिक्षेमाभ्यां… आगतः अ.श.६७ख/५९.

nye zhor gyur

भू.का.कृ. विपन्नम् — न च मम कुलपुत्र कदाचित् किंचिद् यानपात्रं विपन्नपूर्वम् ग.व्यू. ५०ख/१४४.

nye zhor gyur pa

= {nye zhor gyur/}

nye zhor 'gyur ba

संसीदनम् —ये च सत्त्वा मम धर्मदेशनां शृणवन्ति, तेषां सर्वसंसारसागरसंसीदनभयानि विगच्छन्ति ग.व्यू.५०ख/१४४.

nye zung

उपयमः, विवाहः — विवाहोपयमौ समौ । तथा परिणयोद्वाहोपयामाः पाणिपीडनम् अ.को.२.७.५६.

nye rig byed

= {nye ba'i rig byed/}

nye reg

• सं. १. उपस्पर्शः[1] = {reg pa} स्पर्शमात्रम् छो.को.३१३/रा.को.१.२६२; ‘उपस्पर्शः स्पर्शमात्रे स्नानाचमनयोरपि’ इति मेदिनी [2] आचमनम् - उपस्पर्शस्त्वाचमनम् अ.को.२.७.३६; द्र. {kha bshal/'thor} {'thung /} {bsang gtor}; उपस्पृश्यः म.व्यु.४३५५ २. उपस्पर्शनम्, स्नानम् - तीर्थोपस्पर्शनम् वि.व. ११क/२.७९; • भू.का.कृ. = {nye bar reg pa} उपस्पृष्टम् — {slob ma nye bar reg pa ni/} {snga ma bzhin du bzung byas la} शिष्याणामुपस्पृष्टानामासीनानां तु पूर्ववत् स.दु. २३७/२३६.

nye reg pa

= {nye reg/}

nye logs

= {nye ba} समीपः, निकटः — समीपे निकटासन्नसन्निकृष्टसनीडवत् । सदेशाभ्याशसविधसमर्यादसवेशवत् । उपकण्ठान्तिकाभ्यर्णाभ्यग्रा अप्यभितोऽव्ययम् अ.को.३.१.६४; निकटः मि.को.१७ख; द्र. {nye 'khor/}

nye shing

= {rtsa ba brgya pa} शतावरी, शतमूली — {nye shing gi ming la/} {sha ta ba rI nye shing ngam brgya sgrib/} {sha ta mU lI rtsa ba brgya pa/} {ba hu pu tA bu mang /} {a b+hi ruH'jigs med/} {in dI ba rI ut+pal me tog can} मि.को.५८क ।

nye bsrungs

ना. उपगुप्तः, स्थविरः — अथ कस्मादेवं नेष्यते, एवं च स्थविरोपगुप्तस्यापीदं नेत्रीपदं प्रामाणिकं भविष्यति—निरोधसमापत्तिमुत्पाद्य क्षयज्ञानमुत्पादयतीति वक्तव्यं तथागत इति अभि.भा./२३९; द्र. {nye bar srung /} {nye sbas/} {nyer sbas/}

nyed

= {nyed pa/}

nyed pa

मर्दः — न पीडमर्दपरिमर्दनञ्चाङ्गजातस्य वि.सू.१९क/२२; सम्मर्दः — {lus nyed pa} अङ्गसम्मर्दः प्र.अ.१३८क/१४७; मर्दनम् — उपस्थानं पादधावनमर्दनादि बो.प.५.५१; संवाहः — {yab kyi zhabs dag nyed pa las byung bde ba de ni rgyal srid dag la yod dam ci} यत् संवाहयतः सुखं हि चरणौ तातस्य किं राज्यके ना.ना.२६४क/९; मलनम् — {rkang pa'i rjes ni dkyil 'khor nyid/} {nyed phyir dkyil 'khor brjod par bya} मण्डलं पादलेखः स्यान्मलनाद् मण्डलमुच्यते हे.त. ६ख/१८; आमोटनम् — {sor mo nyed pa'ang de bzhin no} अङ्गुल्यामोटनं तथा हे.त.६ख/१८; पीडनम् — {rma nyed na} ब्रणपीडने वि.सू.१३ख/१५.

nyed byed

= {zhu mkhan} मार्जनः, लोध्रवृक्षः — गालवः शाबरो लोध्रस्तिरीटस्तिल्वमार्जनौ अ.को.२.४.३३; मार्जयति उद्वर्तयत्यङ्गमनेनेति मार्जनः अ.वि.२.४.३३.

nyed byed pa

= {nyed byed/}

nyen

= {nyen pa/}

nyen kor

= {nye 'khor} ।। • सं. १. उपचारः — परिमार्गन् समन्तदिग्विदिक्षु देशप्रदेशोपचारेषु…अद्राक्षीत्समन्तमुखं नगरम् ग.व्यू.१९ख/११७; उपविचारः — येन सुप्रभस्य महानगरस्योपविचारस्तेनोपसंक्रम्य पर्यपृच्छत्—क्व स महाप्रभो राजेति ग.व्यू.२७ख/१२४; प्रदेशः — ग्राममपि दहति ग्रामप्रदेशमपि, नगरम्वा नगरप्रदेशम्वा, जनपदम्वा जनपदप्रदेशम्वा श्रा.भू./२१५ २. सामन्तकम् — सामन्तकस्य प्राणकानामनुकम्पया सम्मार्जनं सेकश्च वि.सू.८क/८; समीपम् — सर्वे भूतगणास्तस्थुः चैत्यान्तेऽपि समीपतः म.मू. २९३ख/४५५ ३. उपवर्तनम् — बुद्धो भगवान्…सश्रावकसंघः कुशिनगर्यां विहरति स्म मल्लानामुपवर्तने यमकशालवने अ.श.१११क/१०१; • अव्य. परि — {mtshan gyi nyen kor du} परिव्यञ्जनम् वि.सू. ८क/८.

nyen kor ba

सामन्तः — सामन्ताश्च मे गोचरग्रामवासिन एवं संजानन्ते स्म—कालको बत भोः श्रमणो गौतमः ल.वि.१२६क/१८६.

nyen gyur

भू.का.कृ. क्षयितः — {mu ges nyen gyur} दुर्भिक्षक्षयिताः अ.क.४२.१३.

nyen gyur pa

= {nyen gyur/}

nyen pa

• सं. १. पीडा — {bkres pas nyen pa} क्षुत्पीडा त.प.; व्यथा लो.को.८६८; क्लान्तिः — सा तस्य शीतलच्छाया तापक्लान्तिमवारयत् अ.क.२४.१०२; उपघातः — यथा क्षुदुपघाते न व्याध्या व्याकुलतोदयः प्र.अ.७५ख/८३; उत्पीडनम् — {gnod pas nyen pa mi bzod pa} उपद्रवोत्पीडनासहनम् अभि.स.भा.६२ख/८५ २. परिक्षामता— {bkres pas nyen pas} क्षुत्परिक्षामतया जा.मा.२७९/१६२; • भू.का.कृ. पीडितः — {grang bas nyen pa} शीतपीडितः प्र.अ.२७४-२/५९८; व्यसनपीडितः अ.श.११८क/१०८; प्रपीडितः — {skom pas nyen pa} तर्षप्रपीडितः शि.स.४१क/३९; आर्तः — {sdug bsngal gyis nyen pa} दुःखार्तः जा.मा.११५/६७; अर्दितः — {rlung nad kyis nyen pa} वातगदार्दितः अ.क.४६.३०; {rma yis nyen pa} व्रणार्दितः अ.क.२४.९५; शोषितः — {yongs su gdung ba}…{sa nyen} सन्तापशोषितम् अ.क.१४.१२९; अभ्याहतः — {sdug bsngal gyis nyen pa} दुःखेन…अभ्याहतः शि.स.१३६क/१३२; यावन्न दुःखवेदनाभ्याहता भवन्ति अभि.भा.६५क/११२३; परीतः — {bkres pas nyen pa} क्षुत्परीतः अ.क.५२.४४; {gang zhig skye shis nyen pa'i 'jig rten skyong 'dod pa} त्रातुं लोकान् यस्तु जरामृत्युपरीतान्… दित्सति जा.मा.४८/२८; क्षतः — {tsha bas nyen pa} आतपक्षतः अ.क.६१. ३; क्षपितः — {mu ges nyen pa'i dus su} दुर्भिक्षक्षपिते काले अ.क.९०.२०; कर्षितः — {mya ngan gyis nyen pa} शोककर्षितम् वि.व.१२६क/१.१५; अभिभूतः — {sdug bsngal gyi tshor bas nyen} दुःखवेदनाभिभूतः अ.श.१०२क/९२; क्लान्तः — {gdung bas nyen pa'i lus can} सन्तापक्लान्तविग्रहः अ.क.९४.९; क्षामः — {bkres pas nyen pa} क्षुत्क्षामः अ.क.५१.२७; खिन्नः — {mu ges nyen pa} दुर्भिक्षखिन्नाः अ.क.६४.२७; म्लानः — {kha bas nyen pa'i pad ldan bzhin} हिमम्लानेव पद्मिनी अ.क.३२.२५; द्रुतः — {nags tshal rtswa rnams 'jigs pas nyen pa 'dra} भयद्रुतानीव वने तृणानि जा.मा.१७०/१०२; विषण्णः — {nyon mongs drag pos nyen pa rnams kyis} तीव्रक्लेशविषण्णानाम् अ.क.७९.२४; • वि. आतुरः — {'jigs pas nyen pa} भयातुरः जा. मा.३१७/१८४; विवशः — ददर्श ग्रीष्मतापेऽपि विवशं दारुभारकम् अ.क.३६.२८; मन्दः — {ngal bas nyen pa dag} परिश्रममन्दानि जा.मा.३५८/२०९.

nyen par gyur

= {nyen gyur/}

nyen par gyur pa

= {nyen gyur/}

nyer

१. = {nye/} {nye ba/} {nye bar} ( उ.स.) उप — {nyer 'jal} (= {nye bar 'jal ba}) उपमानम् त.स.५४ख/५३०; {nyer bcom} (= {nye bar bcom pa}) उपहतम् अ.क.६३.२४ २. = {nyi shu} विंशतिबोधकपदांशः — {nyer gcig} (= {nyi shu rtsa gcig}) एकविंशति म.व्यु.८०८९; {nyer brgyad} (= {nyi shu rtsa brgyad}) अष्टाविंशति म.व्यु.८०९६.

nyer bskyed

= {nye bar bskyed pa/}

nyer bskyed pa

= {nye bar bskyed pa/}

nyer bskrun

= {nyer bskrun pa/}

nyer bskrun pa

• सं. = {skye ba} उत्पत्तिः, जन्म — जनुर्जननजन्मानि जनिरुत्पत्तिरुद्भवः अ.को.१.५.३०; • भू.का.कृ. उपनतम् — भवन्मयकथाक्रमोपनतसंविदास्वादभूः स एष भगवन् महानमृतसंविभागो मम अ.क.७.६०; तद्भक्त्युपनतं दिव्यरत्नसंचयमद्भुतम् । प्रददौ भिक्षुसंघेभ्यः पुण्यरत्नार्जनोद्यतः अ.क.९.४६.

nyer mkho

= {nye bar mkho ba/}

nyer mkho ldan

वि. सोपयोगः — {pha rol kun tu rmongs byed la/} {gab tshig dag ni nyer mkho ldan} परव्यामोहने चापि सोपयोगाः प्रहेलिकाः का.आ.३.९७.

nyer mkho ba

= {nye bar mkho ba/}

nyer mkho min

= {nye bar mkho ba ma yin pa/}

nyer mkho med

= {nye bar mkho ba med pa/}

nyer mkho med pa

= {nye bar mkho ba med pa/}

nyer mkho yin

= {nye bar mkho ba yin/}

nyer 'khum

उपकुञ्चिका १. = {zi ra nag po} कृष्णजीरकः {dzi ra nag po'i ming /} {kA lI nag po/} {su Sha bI legs skul/} {kA ra bI rlung sgrogs/} {pr}-{I thi b+'i grags ldan/} {pr}-{i thuHgrags pa/} {u pa kuny+tsi kA nyer 'khum mam zi ra nag po zhes so} मि.को.५७क २. = {sug smel} सूक्ष्मैला {sug smel gyi ming la/} {zur chag tu sug smel zhes pa ste/} {e lA phra mo zhes so/} {de'i ming gzhan/} {tut+thaH gzir byed/} {u pa kuny+tsi ka nyer 'khum/} {ko rang g+'i dmar 'gro/} {tri puDA gsum sbyar/} {tru DiH gcod byed ces so} मि.को.५४क ।

nyer 'khum pa

= {nyer 'khum/}

nyer 'khod

= {nye bar 'khod pa/}

nyer 'khod pa

= {nye bar 'khod pa/}

nyer 'khor

= {nye bar 'khor/}

nyer gyur

= {nye bar gyur pa/}

nyer gyur pa

= {nye bar gyur pa/}

nyer dga'

१. ना. उपनन्दः, अमात्यः — कृकिर्नाम पुरा श्रीमान् वाराणस्यां नरेश्वरः । काश्यपाख्याद् भगवतः प्राप्तवान् धर्मशासनम् । अमात्ययोः स विन्यस्य राज्यं नन्दोपनन्दयोः । बभूव बोधिसंसक्तः अ.क.३३.२३; द्र. {nye dga'/} 2. = {dga' ston} उद्धर्षः, उत्सवः — अथ क्षण उद्धर्षो मह उद्धव उत्सवः अ.को.१.८.३८.

nyer dgu

= {nyi shu rtsa dgu/}

nyer dgod

= {nye bar dgod pa/}

nyer dgod pa

= {nye bar dgod pa/}

nyer bgrod

क्रि. उपसर्पति — उपसर्पत्यकाले यः प्रविशत्यनिवेदितः । अनाशयज्ञः स सतामवमानस्य भाजनम् अ.क.७८.१८.

nyer 'god

= {nye bar 'god pa/}

nyer 'god pa

= {nye bar 'god pa/}

nyer 'gro

= {nye bar 'gro ba/}

nyer 'gro ba

= {nye bar 'gro ba/}

nyer 'gro mi 'gyur

= {nyer 'gro mi 'gyur ba/}

nyer 'gro mi 'gyur ba

क्रि. नोपसर्पेत् — {gang gi dri yis wa dag kyang /} {drung du nyer 'gro mi 'gyur ba} शृगाला अपि यद्गन्धान्नोपसर्पेयुरन्तिकम् बो.अ.८.३१.

nyer sgrub

= {nye bar sgrub pa/}

nyer brgyad

= {nyi shu rtsa brgyad/}

nyer bsgyur

= {nye bar bsgyur ba/}

nyer bsgyu+ur ba

= {nye bar bsgyur ba/}

nyer bsgrubs

= {nye bar bsgrubs pa/}

nyer bsgru+ubs pa

= {nye bar bsgrubs pa/}

nyer lnga

= {nyi shu rtsa lnga /}

nyer gcig

= {nyi shu rtsa gcig}

nyer bcom

= {nye bar bcom pa/}

nyer bcom pa

= {nye bar bcom pa/}

nyer 'jal

= {nye bar 'jal ba/}

nyer 'jal 'gyur

क्रि. उपमा भवेत् — वेदकारसदृक् कश्चिद् यदि दृश्येत सम्प्रति । ततस्तेनोपमानेन कर्तुरप्युपमा भवेत् त.स.७६ख/७१६.

nyer 'jal ba

= {nye bar 'jal ba/}

nyer 'joms

= {nye bar 'joms pa/}

nyer 'joms pa

= {nye bar 'joms pa/}

nyer 'joms byed

वि. उपघाती — क्रव्यादां मातरांश्चैव रौद्रसत्त्वोपघातिनाम् । दुष्टसत्त्वां तथा वक्ष्ये चरितं पिशिताशिनाम् म.मू.१८७ख/१२०.

nyer brjod

= {nye bar brjod pa/}

nyer brjod pa

= {nye bar brjod pa/}

nyer nyams

= {nye bar nyams pa/}

nyer nyams pa

= {nye bar nyams pa/}

nyer gnyis

= {nyi shu rtsa gnyis/}

nyer gtod

= {nye bar gtod pa/}

nyer gtod pa

= {nye bar gtod pa/}

nyer btags

= {nye bar btags pa/}

nyer btags pa

= {nye bar btags pa/}

nyer btud

= {nyer btud pa/}

nyer btud pa

कृ. उपसरत् — {lho yi ri las nyer btud pa'i/} {rlung gis} दक्षिणाद्रेरुपसरन् मारुतः का. आ.३.१५०.

nyer rtogs

= {nye bar rtogs pa/}

nyer rtogs pa

= {nye bar rtogs pa/}

nyer ston

= {nye bar ston pa/}

nyer ston pa

= {nye bar ston pa/}

nyer brtag

= {nye bar brtag pa/}

nyer brtag pa

= {nye bar brtag pa/}

nyer brtags

= {nye bar brtags pa/}

nyer brtags pa

= {nye bar brtags pa/}

nyer bstan

= {nye bar bstan pa/}

nyer bstan pa

= {nye bar bstan pa/}

nyer bstan byas

उपदेशनं कॄतम् — यतस्तु मूर्खशूद्रेभ्यः कृतं तैरुपदेशनम् त.स.११७ख/१०१५.

nyer bstan byas pa

= {nyer bstan byas/}

nyer drug

= {nyi shu rtsa drug}

nyer gdams

= {nye bar gdams pa/}

nyer gdams pa

= {nye bar gdams pa/}

nyer bdun

= {nyi shu rtsa bdun/}

nyer 'dogs

= {nye bar 'dogs pa/}

nyer 'dogs pa

= {nye bar 'dogs pa/}

nyer 'dre

= {'dre ldog} उपावृत्तः, लुठितः — त्रिषूपावृत्तलुठितौ अपावृत्ते अ.को.२.८.५०; भुवि मुहुः परावृत्ताश्वनामानि अ.वि.२.८.५०.

nyer bsdogs

= {nye bsdogs/} {nye bar bsdogs pa} सामन्तकम् — सामन्तकस्यैका अभि.को.५.६६; आकाशानन्त्यायतनसामन्तकस्यैका रूपरागक्षयपरिज्ञा फलम् अभि.भा.५.६६; सामन्तकास्तु विज्ञप्तिः अभि.को.४.६८; अभि.भा.७७क/११६८; सामन्तम् — चत्वारोऽरूपिसामन्ते अभि.को.३.३५; आकाशानन्त्यायतनसामन्तकमत्रारूपिसामन्तकम् । तत्र चत्वारो रूपशब्दस्प्रष्टव्यधर्मोपविचाराः अभि.भा.५.६६; समन्तकम् — {nyer bsdogs dang dngos gzhi'i ting nge 'dzin} समन्तकमौलसमाधिः सू.अ.१६६ख/५८.

nyer bsdogs kyi rnam par grol ba'i lam

पा. सामन्तकविमुक्तिमार्गः — सामन्तकविमुक्तिमार्गा अपि विमोक्षाख्यां लभन्ते, नानन्तर्यमार्गः; अवरालम्बनत्वात् अभि.भा.७९ख/११७७.

nyer bsdogs kyi sems

सामन्तकचित्तम् — यद्यपि सामन्तकचित्तेन सन्धिलब्धः क्लिष्टो भवति । समाहितस्य तु क्लिष्टत्वं प्रतिषिध्यते अभि.भा.७५ख/११६१.

nyer bsdogs las skye

सामन्तकाद् भवति — अथ यः सामन्तकं निश्रित्याधरभूमिवैराग्यं प्राप्नोति, किमस्यानन्तर्यमार्गवत् सर्वे विमुक्तिमार्गाः सामन्तकाद् भवन्ति ? नेत्याह अभि.भा.२८ख/९७६.

nyer gnas

= {nye bar gnas pa/}

nyer gnas pa

= {nye bar gnas pa/}

nyer gnas pa med

= {nyer gnas pa med pa/}

nyer gnas pa med pa

• सं. असान्निध्यम् — सुखदुःखादिभेदे तु यत् सकृन्नास्ति वेदनम् । हेत्वभावादसान्निध्यात् तज्ज्ञेयं न विरुध्यते त.स.१३२क/११२२; • वि. असन्निहितम् — {des na shes bya nyer gnas pa/} {med par shes pa med ces nges} तेनासन्निहितज्ञेयं ज्ञानं नास्तीति निश्चयः बो.अ.९.६२.

nyer gnas spyod yul can

वि. सन्निकृष्टार्थगोचरम् — विप्रकृष्टे हि विषये तदुद्भता मतिः प्रमा । तत्जन्यत्वाद् यथैवेयं सन्निकृष्टार्थगोचरा त.स.१०९क/९५१.

nyer gnod

= {nye bar gnod pa/}

nyer gnod pa

= {nye bar gnod pa/}

nyer spyad

= {nye bar spyad pa/}

nyer spyad pa

= {nye bar spyad pa/}

nyer spyad bya

= {nye bar spyad par bya ba/}

nyer spyad 'os

वि. उपभोगार्हम् — {grogs mo khyod kyi gdong pad 'di/} {rA dza ha}~ {M sas nyer spyad 'os} राजहंसोपभोगार्हं…सखि वक्त्राम्बुजमिदन्तव का.आ.२.८६.

nyer spyod

= {nye bar spyod pa/}

nyer spyod pa

= {nye bar spyod pa/}

nyer bye

उत्फुल्लः, विकसितः — प्रफुल्लोत्फुल्लसंफुल्लव्याकोशविकचस्फुटाः । फुल्लश्चैते विकसिते अ.को.२.४.७; विकसितवृक्षादिनामानि अ.वि.२.४.७.

nyer blang

= {nye bar blang ba/}

nyer blang ba

= {nye bar blang ba/}

nyer blangs

= {nye bar blangs pa/}

nyer blangs pa

= {nye bar blangs pa/}

nyer 'brel

• सं. उपश्लेषः — ग्राहकः प्रथमो ज्ञेयो ग्रहणप्रतिमोक्षणे । मनस्क्रियायां धातूनामुपश्लेषे त्रयस्य च अभि.अ.५.१३; • भू.का.कृ. उपसंहितम् — यदर्थवद्धर्मपदोपसंहितं त्रिधातुसंक्लेशनिबर्हणं वचः र.वि.५.१८.

nyer 'brel ba

= {nyer 'brel/}

nyer sbas

ना. उपगुप्तः, गान्धिकपुत्रः — अभूद् गुप्ताभिधानस्य गान्धिकस्य सुतः पुरा । मथुरावासिनः श्रीमानुपगुप्त इति श्रुतः अ.क.७२.२; = {nye sbas}; द्र. {nye bar srung /} {nye bsrungs/}

nyer mi 'gyur

= {nye bar mi 'gyur ba/}

nyer mi 'gro

= {nye bar mi 'gro/}

nyer mi 'gro ba

= {nye bar mi 'gro/}

nyer mi gnas

= {nye bar mi gnas pa/}

nyer mi gnas pa

= {nye bar mi gnas pa/}

nyer dmigs

= {nye bar dmigs pa/}

nyer dmigs pa

= {nye bar dmigs pa/}

nyer gtses

= {'tshe ba'am gsod pa} निहिंसनम्, वधः — प्रमापणं निबर्हणं निकारणं निशारणम् । प्रवासनं परासनं निषूदनं निहिंसनम् । निर्वासनं संज्ञपनं निर्ग्रन्थनमपासनम् । निस्तर्हणं निहननं क्षणनं परिवर्जनम् । निर्वापणं विशसनं मारणं प्रतिघातनम् । उद्वासनप्रमथनक्रथनोज्जासनानि च । आलम्भपिञ्जविशरघातोन्माथवधा अपि अ.को.२.८.११३.

nyer tshogs

= {pi pi ling} उपकुल्या, पिप्पली {pi pi ling gi ming la/} {pi p+pa l+'i pi pi ling ste srung byed dam grog sked kyang zer/} {ming gzhan/} {kriShaNA nag po/} /{a+'u Sha Na tshan de/} {mA g+ha d+hI dbus spyod/} {ko lA phag 'dra/} {u pa ku l+yA nyer tshogs/} {bai di hI lus 'phags skyes shauN DI tshang tshang spyod} मि.को.५६क ।

nyer tshogs pa

= {nyer tshogs/}

nyer mtshon

= {nye bar mtshon pa/}

nyer mtshon pa

= {nye bar mtshon pa/}

nyer mtshon min

= {nye bar mtshon ma yin pa/}

nyer 'tshe

= {nye bar 'tshe ba/}

nyer 'tshe ba

= {nye bar 'tshe ba/}

nyer 'tshe med

= {nye bar 'tshe ba med pa/}

nyer 'tshe med pa

= {nye bar 'tshe ba med pa/}

nyer 'tsho

= {nye bar 'tsho ba/}

nyer 'tsho ba

= {nye bar 'tsho ba/}

nyer 'tsho'i rgyu

= {nye bar 'tsho ba'i rgyu/}

nyer mdzes

= {nye bar mdzes pa/}

nyer mdzes pa

= {nye bar mdzes pa/}

nyer 'dzin

= {nye bar 'dzin pa/}

nyer 'dzin pa

= {nye bar 'dzin pa/}

nyer zhi

= {nye bar zhi ba/}

nyer zhi mchog la gnas

वि. परमोपशमस्थः — {nyer zhi mchog la gnas bzhin du/} {thugs rje gtso dang ldan pas na/} {rol mo mkhan gyi sgyu rtsal yang /} {khyod kyi zhabs kyis 'dor bar mdzad} परमोपशमस्थोऽपि करुणापरवत्तया । कारितस्त्वं पदन्यासं कुशीलवकलास्वपि श.बु., का.६२.

nyer zhi ba

= {nye bar zhi ba/}

nyer zhi min

वि. अनुपशान्तः — कामा इमे खलु न सेव्याः पातन तिर्यक्प्रेतनिरयेषु । वक्ष्यन्ति ते सद गृहीणां ते च स्वयमदान्त अनुपशान्ताः रा.प.२४०ख/१३८.

nyer zhi min pa

= {nyer zhi min/}

nyer gzhag

= {nye bar gzhag pa/}

nyer gzhag pa

= {nye bar gzhag pa/}

nyer bzhag

= {nye bar bzhag pa/}

nyer bzhag pa

= {nye bar bzhag pa/}

nyer bzhi

= {nyi shu rtsa bzhi/}

nyer bzhugs

भू.का.कृ. उपविष्टः — त्रिदशेषूपविष्टेषु रत्नपर्यङ्कपंक्तिषु । उपाविशन्नृपः श्रीमानासनार्धे शतक्रतोः अ.क.४.८८.

nyer bzhugs pa

= {nyer bzhugs/}

nyer len

= {nye bar len pa/}

nyer len pa

= {nye bar len pa/}

nyer len rgyu

= {nye bar len pa'i rgyu/}

nyer len can

= {nye bar len pa can/}

nyer len bcas

= {nye bar len pa dang bcas pa/}

nyer len bcas pa

= {nye bar len pa dang bcas pa/}

nyer len stobs byung

= {nyer len stobs las byung ba/}

nyer len stobs las byung ba

वि. उपादानबलोद्भूतम् — {rang gi nyer len stobs las byung} स्वोपादानबलोद्भूताः त.स.१७क/१९४; स्वोपादानबलोद्भते सहकारित्वकल्पने सन्तानान्तरचित्तस्य न काचिद् व्याहतिः भवेत् त.स.६९क/६५१; उपादानबलोद्भवम् — तस्मात् तत्रादिविज्ञानं स्वोपादानबलोद्भवम् त.स.६९क/६५२.

nyer len pa'i phung po

= {nye bar len pa'i phung po/}

nyer len phung po

= {nye bar len pa'i phung po/}

nyer len ma mchis

= {nye bar len pa ma mchis pa/}

nyer len ma mchis pa

= {nye bar len pa ma mchis pa/}

nyer len med

= {nye bar len pa med pa/}

nyer len med pa

= {nye bar len pa med pa/}

nyer shes

उपज्ञा, आद्यज्ञानम् - उपज्ञा ज्ञानमाद्यं स्यात् अ.को.२.७.१३; विनोपदेशं स्वयमेव प्रथमं ज्ञानमुपज्ञा यथा वाल्मीकेः श्लोकनिर्माणज्ञानमिति सुभूतिटीका अ.पा.२.७.१३.

nyer bshad

भू.का.कृ. उपवर्णितम् — नरसिंहादयो ये हि द्वैरूप्येणोपवर्णिताः । तेषामपि द्विरूपत्वं भाविकं नैव विद्यते त.स.६३ख/५९९.

nyer bshad pa

= {nyer bshad/}

nyer sogs

= {nye bar sogs pa/}

nyer sogs pa

= {nye bar sogs pa/}

nyer song

= {nye bar song ba/}

nyer song ba

= {nye bar song ba/}

nyer gsum

= {nyi shu rtsa gsum/}

nyer bsags

= {nye bar bsags pa/}

nyer bsags pa

= {nye bar bsags pa/}

nyer bsres

उपश्लेषः — नादेन संस्कृताच्छ्रोत्राद् यदा शब्दः प्रतीयते । तदुपश्लेषतस्तस्य बोधं केचित् प्रचक्षते त.स.७८क/७२९.

nyer bsres pa

= {nyer bsres/}

nyer bslad

= {nye bar bslad pa/}

nyer bslad pa

= {nye bar bslad pa/}

nyel

= {nyel ba/}

nyel ba

=(?) कीर्णः — उद्भूतार्तस्वरैः कण्ठैः सोत्कण्ठैः स विषादवान् । सर्वैर्गृहीतकीर्णाश्रुः ( {mchi ma nyel}) वाजी जीवितमत्यजत् अ.क.२४.१७८.

nyes

= {nyes pa/}

nyes skabs

= {nyes pa'i skabs/}

nyes skyon

दोषमलः — {dug gi nyes skyon bsal ba'i phyir/} {phung ces bya bas dbang bskur ro} अभिषिञ्चेत् फुंकारैः विषदोषमलापहैः स.दु.२०५/२०४.

nyes can

• वि. दुष्टः — न च दुष्टः स्वयं स्वस्य दोषव्यावर्तनक्षमः । दुष्टोऽदुष्टः कथं भावी न सोऽन्यो भवति क्वचित् प्र.अ.१४०ख/१५०; • ना. = {tshangs pa} द्रुहिणः, ब्रह्मा — ब्रह्मात्मभूः सुरज्येष्ठः परमेष्ठी पितामहः । हिरण्यगर्भो लोकेशः स्वयंभूश्चतुराननः । धाताब्जयोनिर्द्रुहिणो विरिञ्चिः कमलासनः । स्रष्टा प्रजापतिर्वेधा विधाता विश्वसृड् विधिः अ.को. १.१.१७.

nyes bcas

= {nyes pa dang bcas pa/}

nyes bcas pa

= {nyes pa dang bcas pa/}

nyes chung

= {nyes pa chung ba/}

nyes chung ngo tsha

= {nyes pa chung ngus ngo tsha ba} वि. तनुदोषलज्जः, बोधिसत्त्वस्य — विमानलज्जस्तनुदोषलज्जः…खलु बोधिसत्त्वः ।… {nyes pa chung ngus ngo tsha ba ni kha na ma tho ba phra rab tsam dag la yang 'jigs par lta bas so} तनुदोषलज्जोऽणुमात्रेष्ववद्येषु भयदर्शी सू.अ. २४८ख/१६६.

nyes chung ba

= {nyes pa chung ba/}

nyes dang bcas

= {nyes pa dang bcas pa/}

nyes dang bcas pa

= {nyes pa dang bcas pa/}

nyes pa

= {nyes} 1. दोषः — अहो गुणमयं क्षेत्रं सर्वदोषविवर्जितम् अ.श.१४५क/१३४; {'khor ba la nyes par lta ba} संसारे दोषदर्शी अ.श.१०३ख/९३; {dug gi nyes skyon bsal ba'i phyir/} {phung ces bya bas dbang bskur ro} अभिषिञ्चेत् फुंकारैः विषदोषमलापहैः स.दु.२०५/२०४; प्रदोषः — मनः प्रदोषः प्रकृतिप्रदुष्टो(ऽयथारुते चापि) ह्ययुक्तरूपः । प्रागेव संदेहगतस्य धर्मे तस्मादुपेक्षैव वरं ह्यदोषा सू.अ.१३४क/८; संदोषः — सदा क्लेशैरस्वतन्त्रीकृतचेतने जने न संदोषमुपैति बोधिसत्त्वः सू.अ.१४४ख/२३; आदीनवः — {nyes pa dang bcas pa} सादीनवः ल.वि.१०६क/१५३; अत्ययः — पृथग्भावरुचिमभिनिरूप्य कर्मणः कृतौ स्थूलात्ययः वि.सू.५७ख/७२; जा.मा.१९२/१११; मलः — ततो विचारशून्यत्वादागन्तवो मलाः…नात्यन्तं प्ररोढुं समर्थो मलः । यथा स्यन्दिन्यां भुवि अग्निरुत्पन्नो न प्ररोहति प्र.अ.१३५क/१४४; कलङ्कः — यथोक्तविंशतिप्रकारधर्मकलङ्कापगमात् सप्तमी सम्यगनाभोगमार्गोपश्लेषात् सुष्ठु दूरंगतत्वात् दूरंगमा भूमिः समीयते । तथा च हेयमधिकृत्योक्तम्— आत्मसत्त्वग्रहः…कलङ्का यस्य विच्छिन्नाः सप्तमीमेत्यसौ भुवम् अभि.अ.१.६२; अपराधः — अथ शक्रो देवानामिन्द्रः…स्वमपराधमाविश्चकार जा.मा.२०६/११९; अगः — येषान्तु पुनरप्रतिसन्धिकरणाय संस्कारक्षयेच्छा नास्ति तेऽक्षीणसंस्कारा अनघा एवावतिष्ठन्ते प्र.अ. १३०क/१३९; किल्विषम् — {khyod kyi zhabs rdul lhung ba yis/} {nyes pa dag ni ma lus bkrus} युष्मत्पादरजःधौतनिःशेषकिल्विषम् का.आ.१.९०; अवर्णः — तस्मै भगवता अनेकप्रकारं कौसीद्यस्यावर्णो भाषितः, वीर्यारम्भस्य चानुशंसः अ.श.११क/९ २. = {skyon} दोषः — {gcig la gcig brten pa'i nyes pa} इतरेतराश्रयणदोषः प्र.अ.५ख/७; अपराधः — तस्माद् विपरीतान्वयोऽपि वक्तुरपराधात्, न वस्तुनः न्या.टी.८८ख/२४४; आगः — तदिह वचने अस्मदागः अस्मदपराधः…सद्धर्मनीतौ मुनयः प्रमाणम् अभि.स्फु.३११ख/११८७; क्षतिः — प्रमाणेन प्रसिद्धे धर्मिणि विचारस्याप्रतिबन्धाच्छास्त्रं परित्यजतोऽपि न काचित् क्षतिः प्र.अ.२४२-१/५२७ ३. = {ltung ba} आपत्तिः — सर्वा चेयमापत्तिर्बोधिसत्त्वस्य दुष्कृत्यतः संगृहीता वेदितव्या…एवमसौ व्युत्थितो वक्तव्यस्तस्याः आपत्तेः बो.भू. ९७ख/१२४; व्यतिक्रमः — निग्रहः कतमः ? आत्मगतां संक्लेशारक्षां संविधाय स्खलितचोदना मृदौ व्यतिक्रमे । मध्ये व्यतिक्रमेऽवसादना । अधिमात्रे व्यतिक्रमे प्रवासना बो.भू.५०क/५९; बो.भू.९२क/११७; रिङ्गणम् — रिङ्ग(ङ्ख)णं स्खलनं समे अ.को. १.८.३६; स्वधर्माच्चलननामनी अ.वि.१.८.३६ ४. उपप्लवः — योऽयं धातुभावेन विपक्षप्रतिपक्षभेदाद् आर्यपुद्गलादिभेदः स न प्राप्नोतीति महान् शासनोपप्लवः प्रसज्यते म.टी.२०३ख/२४; विप्लवः — मिथः कथा समभवन्नगरद्वाररक्षिणाम् । भो भोः कः कोऽत्र जागर्ति जाग्रतो नास्ति विप्लवः अ.क.२४. १३५ ५. पा. दोषः — {rlung dang mkhris pa la sogs pa'i nyes pa} वातपितादिदोषः प्र.अ.६५ख/७४ ६. दुष्टता — यथा रश्मीनां मेघाद्यावरणमप्रभासेन, तथा बुद्धज्ञानानामावरणं सत्त्वानामा(म)भाजनत्वेन दुष्टता पञ्चकषायात्युत्सदतया सू.अ.१५६क/४२; वैगुण्यम् — {las kyi nyes pa} कर्मवैगुण्यम् जा.मा.१२०/७०; • वि. दुष्कृतम् — {nyes pa'i las bgyid pa} दुष्कृतकर्मकारी वि.व.१५५ख/१.४३; दुष्टम् — ततो यदि नाम न दुष्टं वस्तु तथापि वक्त्रा दुष्टं दर्शितमिति दुष्टमेव न्या.टी.८८क/२४३; असाधु — अयुक्तवत् साध्वपि किंचिदीक्ष्यते प्रकाशतेऽसाध्वपि किंचिदन्यथा । न कार्यतत्त्वं सहसैव लक्ष्यते विमर्शमप्राप्य विशेषहेतुभिः जा.मा.३३६/१९६; • उ.स. दुस् — {nyes par spyod pa} दुश्चरितम् अभि.स्फु.२६६ख/१०८४; {nyes par byas pa} दुष्कृतम् सू.अ.२४१क/१५५; दुर् — {nyes par smras pa} दुरुक्तम् सू.अ.१४९ख/३२; {nyes par bshad pa} दुराख्यातम् सू.अ.२२३क/१३२; {nyes par zin pa} दुर्गृहीतम् अभि.भा.८१ख/११८७; अप — {nyes par byas pa} अपकृतम् जा.मा.२६५/१५३; {nyes pa dang mthun pa nyid} अपराध्यता वि.सू.८७ख/१०५; {nyes pa byed} अपराध्यति बो.अ.६.६७; • अव्य. कु — {nyes pa'i lta ba} कुदृष्टिः ल.अ.७१क/१९; {nyes par byas pa} कुकृतम् अ.क.५१.४४.

nyes par

अत्ययतः— {nyes pa la nyes par mthol cig} अत्ययमत्ययतो देशय शि.स.३८क/३६.

nyes pa ngor brjod pa

वि. अन्वक्षः — येयं वागदेशा कर्कशा परकटुका पराभिसंजननी अन्वक्षान्वक्षप्राग्भारा ग्राम्या द.भू.१८८ख/१५.

nyes pa ngor brjod pa la gzhol ba

वि. अन्वक्षप्राग्भारः — येयं वागदेशा कर्कशा परकटुका पराभिसंजननी अन्वक्षान्वक्षप्राग्भारा ग्राम्या द.भू.१८८ख/१५.

nyes pa can

= {nyes can/}

nyes pa chung

= {nyes pa chung ba/}

nyes pa chung ngu

= {nyes pa chung ba/}

nyes pa chung ngus ngo tsha ba

= {nyes chung ngo tsha/}

nyes pa chung ldan

वि. अल्पापराधः — तेषामल्पापराधं तु दर्शनं नित्यतोक्तितः । रूपशब्दादिचित्तानां व्यक्तं भेदोपलक्षणात् त.स.१३ख/१५६.

nyes pa chung ba

= {nyes pa chung ngu} तनुदोषः, स्वल्पापराधः — {nyes pa chung ngus ngo tsha ba} तनुदोषलज्जः सू.अ. २४८ख/१६६; अल्पापराधः — तेषामल्पापराधं तु दर्शनं नित्यतोक्तितः त.स.१३ख/१५६.

nyes pa chung ba dang ldan pa

= {nyes pa chung ldan/}

nyes pa che

महापराधः — दोषानुरूपं प्रणयन्ति दण्डं कृतापराधेषु नृपाः परेषु । महापराधे यदि मृत्युशत्रौ न दण्डनीतिप्रवणा भवन्ति जा.मा.४०६/२३७.

nyes pa chen po

= {nyes pa che/}

nyes pa thams cad rnam spangs pa

वि. सर्वदोषविवर्जितम् — अहो गुणमयं क्षेत्रं सर्वदोषविवर्जितम् ? यत्र न्यस्तं त्वया बीजमिष्टं स्वर्गोपपत्तये अ.श.१४५क/१३४.

nyes pa dang bcas

= {nyes pa dang bcas pa/}

nyes pa dang bcas pa

वि. सदोषः — सा ह्यदोषा । प्रतिघातस्तु सदोषः सू.अ.१३४क/८; सापराधः — तेनादिकर्मिकेण बोधिसत्त्वेन सापराधेन पश्चिमे यामे उत्थायासनात् प्राङ्मुखेन स्थित्वा धूपं धूपयितव्यम् शि.स.४२क/४०; सादीनवः — अनित्याः खल्वेते कामाः…सभयाः सरणाः सादीनवः सदोषा इति ज्ञात्वा विवर्जिताः प्राज्ञैः ल.वि.१०६क/१५३; सापत्तिकः — अथ तद्दुःखेन मे बाधा नास्तीत्युपेक्षते…सापत्तिको भवति शि.स.८२क/८१; सापराधिकः — तत्प्रत्ययात् सर्वत्र्यध्वगतानामर्हतां सम्यक्संबुद्धानां बोधिसत्त्वानामार्यपुद्गलानां च पुरतः सापराधिको भवति शि.स.४०ख/३९.

nyes pa dang mthun pa nyid

अपराध्यता — {tshangs pa mtshungs par spyod pa rnams la nyes pa dang mthun pa nyid mi bya'o} नापराध्यता सब्रह्मचारिषु वि.सू.८७ख/१०५.

nyes pa dang bral

= {nyes pa dang bral ba/}

nyes pa dang bral ba

वि. निर्दोषः — स्वार्थे निस्पृहता नाम विरागस्येति संमतम् । परार्थनिःस्पृहस्त्वस्ति निर्दोषोऽपि न सङ्गतः प्र.अ.७१क/७९.

nyes pa dang bral ba nyid

निर्दोषता — न खलु परार्थनिस्पृहतया निर्दोषता लभ्यते । स एव हि तस्य दोषो यदकृपत्वं नाम प्र.अ.७१क/७९.

nyes pa du ma dang ldan

= {nyes pa du ma dang ldan pa/}

nyes pa du ma dang ldan pa

वि. अनेकदोषदुष्टः — यावद्भगवांस्तं त्रिरपि गृहिसंसर्गान्निवारयति—वत्स अनेकदोषदुष्टोऽयं गृहिसंसर्गः अ.श.१०३ख/९३.

nyes pa du mas gang

= {nyes pa du mas gang ba/}

nyes pa du mas gang ba

वि. अनेकदोषसंकुलः — {khyim gyi gnas ni nyes pa du mas gang} अनेकदोषसंकुलो गृहावासः अ.श.१०४ख/९४.

nyes pa spangs

= {nyes pa spangs pa/}

nyes pa spangs pa

वि. अपेतदोषः — त्वदाश्रयाच्चाप्तमपेतदोषं मयाद्य शुद्धं सुविशुद्धचक्षुः अ.श.७८क/६९; वान्तदोषः — निष्कलः सर्वगो व्यापी सूक्ष्मो बीजमनास्रवः । अरजो विरजो विमलो वान्तदोषो निरामयः वि.प्र.१५९क/१.७; द्र. {nyes pa bsal ba/}

nyes pa spyad

= {nyes spyad/}

nyes pa spyad pa

= {nyes spyad/}

nyes pa spyod

= {nyes spyod/}

nyes pa spyod pa

= {nyes spyod/}

nyes pa byas

= {nyes par byas pa/}

nyes pa byas pa

= {nyes par byas pa/}

nyes pa byed

= {nyes par byed pa/}

nyes pa byed pa

= {nyes par byed pa/}

nyes pa sbom po

स्थूलात्ययः — संज्ञाय संघसन्निधावधर्मस्य धर्मतो धर्मस्य चाधर्मतः परिदीपनं स्थूलात्ययः वि.सू.२९क/३६.

nyes pa ma zad

= {nyes pa ma zad pa/}

nyes pa ma zad pa

वि. अक्षीणदोषः — अथापि स्यात्, यस्य पुरुषस्याक्षीणदोषस्यापि सतो वाक्याद्बाहुल्येन सम्प्रत्ययो दृष्टः त.प.४४ख/५३७.

nyes pa mang po

बहुदोषः — {nyes pa mang po'i skyon can} बहुदोषदुष्टः द.भू.२२३ख/३४; {nyes pa mang por ldan pa} बहुदोषयुक्तः अ.श.७८क/६९; द्र. {nyes pa mang ba/}

nyes pa mang po'i skyon can

वि. बहुदोषदुष्टम् — हन्त वयमेवं बहुदोषदुष्टं संस्कृतं विदित्वा अस्य संयोगस्य अस्याः सामग्र्या व्यवच्छेदं करिष्यामः द.भू.२२३ख/३४.

nyes pa mang por ldan

= {nyes pa mang por ldan pa/}

nyes pa mang por ldan pa

वि. बहुदोषयुक्तः — तवानुभावात्पिहितः सुघोरो ह्यपायमार्गो बहुदोषयुक्तः अ.श.७८क/६९.

nyes pa mang ba

वि. बहुदोषः — {'dod pa dag nyes pa mang ba} बहुदोषाश्च कामाः रा.प.२५०क/१५२; द्र. {nyes pa mang po/}

nyes pa med

= {nyes pa med pa/}

nyes pa med pa

= {nyes med} ।। • क्रि. = {nyes pa med} न दोषः स्यात् — एवमपि न दोषः स्यात्, एकस्य दर्शने शेषाणां कार्याभिसमयवचनात् अभि.भा.१७ख/९२७; • सं. अनापत्तिः — अनापत्तिः क्षिप्तचेतसः । अनापत्तिः शुद्धाशयभूमिप्रविष्टस्य बो.भू.८६ख/११०; • वि. निर्दोषः — निरवग्रह निर्दोष निष्कालुष्यानवस्थित । आनिङ्क्ष्य सर्वधर्मेषु निष्प्रपञ्च नमोऽस्तु ते सू.अ.२५९ख/१७९; अदोषः — तस्मादुपेक्षैव वरं । कस्मात् ? सा ह्यदोषा । प्रतिघातस्तु सदोषः सू.अ. १३४क/८; निरपराधः — जनैरभिद्रुते तस्मिन् सहसा चौरमण्डले । निरपराध एवान्धश्चौरभ्रान्त्या निपातितः अ.क.१४.१३२; अनागः — परिमुषितमतिर्यया निहन्यादपि पितरं जननीमनागसं वा जा.मा.१८६/१०७; अनघः — येषान्तु पुनरप्रतिसन्धिकरणाय संस्कारक्षयेच्छा नास्ति तेऽक्षीणसंस्कारा अनघा एवावतिष्ठन्ते प्र.अ.१३०क/१३९; निरत्ययः — {bgrod pa gcig dang thabs bde dang /} {legs par 'brel dang nyes pa med/}… {khyod kyi bstan 'dra gzhan la med} एकायनं सुखोपायं स्वनुबन्धि निरत्ययं…तव नान्यस्य शासनम् श.बु., का.८२; अनपराधी — यस्माद्राजा अनपराधिभूतानुकम्पकः ल.अ.१५५क/१०२; निरपराधी — मूल्यहेतोर्हि महामते प्रायः प्राणिनो निरपराधिनो वध्यन्ते ल.अ.१५५ख/१०३; अदुष्टः — न च मयार्हः कश्चिदकामः पुरुषः पशुत्वे नियोक्तुमदुष्टः जा.मा.१२४/७२; प्र.अ.१४०ख/१५०.

nyes pa zad

= {nyes pa zad pa/}

nyes pa zad pa

वि. क्षीणदोषः — मीमांसकैः क्षीणदोषपुरुषानभ्युपगमादाप्तो नाङ्गीकृत एवेति कुतस्तद्वचनस्य प्रामाण्यं स्यात् त.प.४४क/५३७; आप्तः — यथार्थदर्शनादिगुणयुक्तपुरुष आप्तः प्र.वृ.१९४-१/७३; द्र. {nyes pa zad pa can/}

nyes pa zad pa can

वि. क्षीणदोषः — स तु क्षीणदोषो दुरन्वयो यदुपदेशादयं प्रतिपद्येत प्र.वृ.१९४-५/७४; द्र. {nyes pa zad pa/}

nyes pa bzlog pa

प्रत्यापत्तिः — {nyes pa bzlog pa'i stobs} प्रत्यापत्तिबलम् बो.प.७५; द्र. {nyes pa las zlog pa/}

nyes pa bzlog pa'i stobs

पा. प्रत्यापत्तिबलम् — चतुर्भिर्मैत्रेय धर्मैः समन्वागतो बोधिसत्त्वो महासत्त्वः कृतोपचितं पापमभिभवति…यदुत विदूषणासमुदाचारेण, प्रतिपक्षसमुदाचारेण, प्रत्यापत्तिबलेन, आश्रयबलेन च बो.प.५.९८; = {nyes pa las zlog pa'i stobs/}

nyes pa las zlog pa

प्रत्यापत्तिः — {nyes pa las zlog pa'i stobs} प्रत्यापत्तिबलम् शि.स.९०क/८९; द्र. {nyes pa bzlog pa/}

nyes pa las zlog pa'i stobs

पा. प्रत्यापत्तिबलम् — चतुर्भिर्मैत्रेय धर्मैः समन्वागतो बोधिसत्त्वो महासत्त्वः कृतोपचितं पापमभिभवति…यदुत विदूषणासमुदाचारेण, प्रतिपक्षसमुदाचारेण, प्रत्यापत्तिबलेन, आश्रयबलेन च शि.स.९०क/८९; = {nyes pa bzlog pa'i stobs/}

nyes pa shes

= {nyes pa shes pa/}

nyes pa shes pa

= {mkhas pa} दोषज्ञः, विद्वान् - विद्वान् विपश्चिद् दोषज्ञः सन् सुधीः कोविदो बुधः । धीरो मनीषी ज्ञः प्राज्ञः संख्यावान् पण्डितः कविः । धीमान् सूरिः कृती कृष्टिर्लब्धवर्णो विचक्षणः । दूरदर्शी दीर्घदर्शी अ.को.२.७.५.

nyes pa bshags

= {nyes pa bshags pa/} {nyes pa bshags te} क्षमयित्वा — ततो राजा…अमात्यान् नैगमजानपदांश्च क्षमयित्वा जनकायं चाश्वास्य… इमां गाथां भाषते अ.श.१०९क/९८.

nyes pa bshags pa

१. अत्ययदेशना — तेषामत्ययदेशनापि न भविष्यति किं पुनर्ज्ञानाभिसमयः रा.प. २४२ख/१४० २. = {nyes pa bshags} अत्ययो देशितः — तेन भगवतः पादयोर्निपत्य अत्ययो देशितः, भगवांश्च सश्रावकसंघः पिण्डकेन प्रतिपादितः अ.श.७८ख/६९.

nyes pa gsum 'joms

= {nyes gsum 'joms} त्रिदोषापहः, तथागतस्य पर्यायः म.व्यु.७१.

nyes pa gsum 'joms pa

= {nyes pa gsum 'joms/}

nyes pa bsal

= {nyes pa bsal ba/}

nyes pa bsal ba

वि. वान्तदोषः — क्षीणास्रवो वान्तदोषः (प्राप्तोऽहमचलं पदम् वि.व.२८६क/१.१०४; द्र. {nyes pa spangs pa/}

nyes pa'i skabs

दोषान्तरम् — {nyes pa'i skabs dang 'khrul pa tshol ba} दोषान्तरस्खलितगवेषी श्रा.भू.६९ख/१६५.

nyes pa'i skabs dang 'khrul pa tshol

= {nyes pa'i skabs dang 'khrul pa tshol ba/}

nyes pa'i skabs dang 'khrul pa tshol ba

वि. दोषान्तरस्खलितगवेषी — स एभिर्धर्मैः समन्वागतो धर्मकामो भवति… आत्मदोषान्तरस्खलितगवेषी वा भवति श्रा.भू.६९ख/१६५.

nyes pa'i skyon

= {nyes skyon/}

nyes pa'i glags

रन्ध्रम्, दोषः — {nyes pa'i glags tshol ba} रन्ध्रान्वेषी वि.व.३१६क/१.१२९;

nyes pa'i glags tshol

= {nyes pa'i glags tshol ba/}

nyes pa'i glags tshol ba

• वि. रन्ध्रान्वेषी — अहम् अस्य सर्वत्र पूर्वंगमो नाहमनेन कदाचिद्वस्त्रेणाच्छादितः । एष त्वचिराभ्यागत एव वस्त्रेणाच्छादित इति स भ्रातुर्वसिष्ठस्य रन्ध्रान्वेषी संवृत्तः वि.व.३१६क/१.१२९; • सं. रन्ध्रान्वेषणम् — तेन तस्मै दत्तम् । तथाप्यसौ रन्ध्रान्वेषणपरस्तिष्ठत्येव वि.व.३१६क/१.१२९.

nyes pa'i lta ba

कुदृष्टिः — {nyes pa'i lta bas zin pa} कुदृष्टिदष्टः ल.अ.७१क/१९; द्र. {nyes par lta ba/}

nyes pa'i lta bas zin pa

वि. कुदृष्टिदष्टः — एवमेव महामते बालपृथग्जनाः कुदृष्टिदष्टा विषममतयोऽज्ञैः प्रणीतं सर्वप्रणीतमिति वक्ष्यन्ति ल.अ.७१क/१९.

nyes pa'i dmigs

= {nyes dmigs/}

nyes pa'i dmigs pa

= {nyes dmigs/}

nyes pa'i las

दुष्कर्म; दुष्कृतकर्म — {nyes pa'i las bgyid pa} दुष्कृतकर्मकारी वि.व.१५५ख/१.४३.

nyes pa'i las bgyid

= {nyes pa'i las bgyid pa/}

nyes pa'i las bgyid pa

वि. दुष्कृतकर्मकारी — अमात्याः कथयन्ति—देव साधारण एष एव धर्मो दुष्कृतकर्मकारिणां पूर्वकर्मापराधाद्भवतीति वि.व. १५५ख/१.४३.

nyes par bgyis

= {nyes par bgyis pa/}

nyes par bgyis pa

वि. दुष्कृतम् — दुश्चिन्तितं दुरुक्तं च दुष्कृतेनापि कर्मणा । अनादीनवदृष्टेन यत्तु पापं कृतं मया सु.प्र.७ख/१३; द्र. {nyes par byas pa/}

nyes par rtogs

= {nyes par rtogs pa/}

nyes par rtogs pa

दुष्प्रतीतिः — {nyes par rtogs byed} दुष्प्रतीतिकरः का.आ.१.६६.

nyes par rtogs par byed pa

= {nyes par rtogs byed/}

nyes par rtogs byed

वि. दुष्प्रतीतिकरः — {nyes par rtogs byed grong pa ste/} {yA b+ha ba taH pri yA bzhin} दुष्प्रतीतिकरं ग्राम्यं यथा या भवतः प्रिया का.आ.१.६६.

nyes par rtogs byed pa

= {nyes par rtogs byed/}

nyes par lta

= {nyes par lta ba/}

nyes par lta ba

वि. दोषदर्शी — {'khor ba la nyes par lta ba} संसारे दोषदर्शी अ.श.१०३ख/९३; दोषदर्शिनी — {'khor ba la nyes par lta ba} संसारे दोषदर्शिनी अ.श.१२९क/११९; द्र. {nyes pa'i lta ba/}

nyes par spyad

= {nyes spyad/}

nyes par spyad pa

= {nyes spyad/}

nyes par spyad pa spyod pa

वि. दुश्चरितचारी — क्षेत्रं पञ्चविधम् ? अर्थी दुखितो निःप्रतिसरणो दुश्चरितचारी गुणवांश्च सू.अ.२०६ख/१०९.

nyes par spyod

= {nyes par spyod pa/}

nyes par spyod pa

= {nyes spyod} ।। • सं. १. = {spyod pa ngan pa} दुश्चरितम् — सा रोदिति प्रसृतदुश्चरितापवादा स्थूलास्रबिन्दुभिरमन्दविषादक्रन्दैः अ.क.८९.१४०; अमी भवन्तः सत्त्वाः कायदुश्चरितेन समन्वागताः, वाङ्मनोदुश्चरितेन समन्वागताः अभि.स्फु.२६६ख/१०८४ २. = {sdig pa} दुरितम्, पापम् - अस्त्री पङ्कं पुमान् पाप्मा पापं किल्विषकल्मषम् । कलुषं वृजिनैनोऽघमंहो दुरितदुष्कृतम् अ.को.१.४.२४; • वि. दुश्चरितः — धर्मं चरेत्सुचरितं नैनं दुश्चरितं चरेत् । धर्मचारी सुखं शेते अस्मिंल्लोके परत्र च अ.श.१०८ख/९८; {gcig tu nyes par spyod pa} दुश्चरितैकान्तिकः सू.अ.१३८ख/१३.

nyes par byas

= {nyes par byas pa/}

nyes par byas pa

= {nyes byas} दुष्कृतम् अपि त्वं कपिलः पुत्र किं न स्मरसि दुष्कृतम् ? वचोदुश्चरितस्यायं परिपाकोऽनुभूयते अ.क.३९.१३; दुष्कृतात् परिरक्षन्ति श्रुतं व्युत्पादयन्ति च सू.अ.२४१क/१५५; कर्मपाशसमाकर्षविवशैः समवाप्यते । अनिच्छयैव सुकृतं दुष्कृतं वा शरीरिभिः अ.क.८३.१५; कुकृतम् — मैत्रीव स्खलितं क्षमेव कुकृतं…तस्य व्याघ्रवधूनिपातविषमक्रूराभिघातोल्बणं सेहे अ.क.५१.४४; अपकृतम् — गुणाभ्यासेन साधूनां कृतं तिष्ठति चेतसि । भ्रश्यत्यपकृतं तस्माज्जलं पद्मदलादिव जा.मा.२६५/१५३; दुश्चरितम् — वचोदुश्चरितस्यायं परिपाकोऽनुभूयते अ.क.३९.१५; द्र. {nyes par bgyis pa/}

nyes par byed

= {nyes par byed pa/}

nyes par byed pa

= {nyes byed/} {nyes pa byed pa} ।। • क्रि. = {nyes pa byed} अपराध्यति — {la la rmongs pas nyes pa byed} मोहादेकेऽपराध्यन्ति बो.अ.६.६७; • सं. दुष्कृतम् — बोधिसत्त्वस्य सुसंवृतं चित्तं भवत्यनन्तसत्त्वाधिष्ठानाद् दुष्कृतादतोऽस्य दुर्गतितो भयं न भवति सू.अ.१४२क/१९; यदा ह्युपेक्षते राजा दुष्कृतं विषये स्थितम् । हन्यते विषयो घोरैः शाठ्यैरपि सुदारुणैः सु.प्र.३८क/७२; • वि. अपराधिकः — ततो राज्ञा अपराधिक इति कृत्वा वध्य उत्सृष्टः अ.श.५४क/४७; दुष्कृती — अकालयन्त्रोपलदुःसहानि दुःखान्यलं दुष्कृतिनः पतन्ति अ.क.३८.१२२.

nyes par blangs

= {nyes par blangs pa/}

nyes par blangs pa

वि. दुर्गृहीतः — कतमैर्दशभिः कारणैर्विपन्नो भवति ? आदित एव दुर्गृहीतो भवति अतिलीनो भवति श्रा.भू.१९/४५.

nyes par sbyar

भू.का.कृ. दुष्प्रयुक्तम् — {mkhas pas yang dag rab sbyar ba'i/} {ngag ni 'dod 'jo'i ba ru bshad/} {de nyid nyes par sbyar na slar/} {sbyor po ba lang nyid brjod byed} गौर्गौः कामदुधा सम्यक् प्रयुक्ता स्मर्यते बुधैः । दुष्प्रयुक्ता पुनर्गोत्वं प्रयोक्तुः सैव शंसति का.आ.१.६.

nyes par sbyar ba

= {nyes par sbyar/}

nyes par dmigs

= {nyes dmigs/}

nyes par dmigs pa

= {nyes dmigs/}

nyes par smras

= {nyes par smras pa/}

nyes par smras pa

दुरुक्तम् — विपाकशुद्धिः श्रवणाद्यमोषता प्रविष्टता सूक्तदुरुक्तयोस्तथा सू.अ.१४९ख/३२; दुश्चिन्तितं दुरुक्तं च दुष्कृतेनापि कर्मणा । अनादीनवदृष्टेन यत्तु पापं कृतं मया सु.प्र.७ख/१३; दुर्भाषितम् — श्रुतचिन्तितभावितचिरकृतचिरभाषितानामसंमोषता सुभाषितदुर्भाषितार्थसुप्रविष्टता च स्मृतेर्मेधापरिपाकस्वभावः सू.अ.१४९ख/३२; द्र. {nyes par bshad pa/}

nyes par zin

= {nyes par zin pa/}

nyes par zin pa

दुर्गृहीतम् — प्रायेण हि काश्मीरवैभाषिकाणां नीत्या सिद्ध एषोऽस्माभिरभिधर्म आख्यातः । यदत्रास्माभिर्दुर्गृहीतं सोऽस्माकमपराधः अभि.भा.८१ख/११८७.

nyes par bshad

= {nyes par bshad pa/}

nyes par bshad pa

= {nyes bshad} दुरुक्तम् — {khyod kyis}…{nyes bshad dug bzhin yongs su spangs} त्वया…दुरुक्तं तु विषवत् परिवर्जितम् श.बु., का.२४; दुराख्यातम् — प्रसन्नेन मनसार्थचिन्तनतो यथायोगं तद्दोषगुणावगमात् स्वाख्यातदुराख्यातावधारणतश्च सू.अ.२२३क/१३२; द्र. {nyes par smras pa/}

nyes par bshad pa'i chos kyi tshul gyi bdag nyid

पा. दुराख्यातधर्मविनयात्मकः, परोपनीतविकल्पभेदः — परोपनीतो विकल्पो देशनासंगृहीतनामपदव्यञ्जनकायलक्षणः । स पुनर्द्विविधः—दुराख्यातधर्मविनयात्मकः, स्वाख्यातधर्मविनयात्मकश्च अभि.स.भा. १०२क/१३७.

nyes par bsam pa

दुश्चिन्तितम् — {nyes par bsam pa sems pa} दुश्चिन्तितचिन्ती ल.वि.१५४क/२२९; द्र. {nyes bsams/}

nyes par bsam pa sems pa

ना. दुश्चिन्तितचिन्ती, मारपुत्रः — इति हि भिक्षवो मारस्य पापीयसः पुत्रसहस्रम्…वामात्पार्श्वाद्दुश्चिन्तितचिन्त्याह—यच्चिन्तयामि तदिहाशु भोति कथं न एषो इम वीक्षते च ल.वि.१५४क/२२९.

nyes pas byas

= {nyes pas byas pa/}

nyes pas byas pa

वि. दोषकृतम् — परिहाणिस्तु दोषकृता, नावश्यं विहानिः अभि.भा.१५क/९१८; दोषकृता । क्लेशकृतेत्यर्थः अभि.स्फु.६.२२.

nyes spyad

= {nyes pa spyad pa} 1. दुश्चरितम्, असंवरस्य पर्यायः — असंवरो दुश्चरितं दौःशील्यं कर्म तत्पथः अभि.को.४.२४; असंवरस्येमे पर्यायशब्दाः…सद्भिः कुत्सितत्वादनिष्टफलत्वाद् दुश्चरितम् अभि.भा. ४.२४; अशुभं कायकर्मादि मतं दुश्चरितत्रयम् । अकर्मापि त्वभिध्यादि मनोदुश्चरितं त्रिधा अभि.को. ४.६५ २. दुश्चरितम् — स्वं दुश्चरितमाविष्कृत्य उवाच जा.मा.२८९/१६७; दुश्चरितचारिणां सत्त्वानां दुश्चरितप्रहाणाय बो.भू.७८ख/१०१.

nyes spyod

= {nyes par spyod pa/}

nyes spyod pa

= {nyes par spyod pa/}

nyes byas

= {nyes par byas pa/}

nyes byas pa

= {nyes par byas pa/}

nyes byas su 'gyur ba nyid

दुष्कृतकृत्त्वम् — दुष्कृतकृत्त्वं न्यूनवत्व(?)न्तरे । अप्रत्याशत्वमच्छादनेऽर्द्धमण्डलस्य वि.सू.२३ख/२९.

nyes byed

= {nyes par byed pa/}

nyes byed pa

= {nyes par byed pa/}

nyes med

= {nyes pa med pa/}

nyes med pa

= {nyes pa med pa/}

nyes dmigs

१. पा. आदीनवः — आदीनवविभागे श्लोकः । क्लेशाभ्यासः कुमित्रत्वं विघातः परतन्त्रता । गोत्रास्यादीनवो ज्ञेयः समासेन चतुर्विधः सू.अ.१३८क/१२; परिपन्थ आदीनवः सू.अ.१३९ख/१६; {'dod ldan rnams la de la sogs/} {nyes dmigs mang la mnog chung ste} एवमादीनवो भूयानल्पास्वादस्तु कामिनाम् बो.अ.८.८०; आदीनवोऽनर्थः बो.प.८.८० २. दोषः — न लब्धदोषो हि पुनस्तथाचरेदतश्च मुक्तिः मम सा भविष्यति जा.मा.४१५/२४४; अत्ययः — स्वसौख्यसङ्गादनवेक्षितात्ययः प्रतार्यमाणश्चपलेन चेतसा जा.मा.४९/२८ ३. दोषता — इयमपरा च दोषस्य महादोषता जा.मा.२२७/१३३.

nyes dmigs lnga

पञ्चादीनवाः — पञ्चादीनवा आत्मोपलम्भे — १ आत्मदृष्टिर्भवति यावज्जीवदृष्टिः, २ निर्विशेषो भवति तीर्थिकैः सार्धम्, ३ उन्मार्गप्रतिपन्नो भवति, ४ शून्यतायामस्य चित्तं न प्रस्कन्दति न प्रसीदति न सन्तिष्ठते नाधिमुच्यते, ५ आर्यधर्मा अस्य न व्यवदायन्ते इति अभि.भा.८६ख/१२०३.

nyes dmigs mang

= {nyes dmigs mang ba/}

nyes dmigs mang ba

वि. बह्वादीनवः — {khyim gyi gnas nyes dmigs mang ba} बह्वादीनवश्च गृहावासः रा.प.२५०क/१५२.

nyes dmigs med

= {nyes dmigs med pa/}

nyes dmigs med pa

निरत्ययः; निरत्ययता — इति उक्त्वा बोधिसत्त्वः स्वभाग्यबलावष्टम्भाज्जानानश्च निरत्ययतां दानस्य…नरकमध्येन प्रयातः जा.मा.४१/२३; अनादीनवः ।

nyes stsol

संरम्भः — यदुताभिध्या, व्यापादः, संरम्भो वा, ये वा पुनरान्तरायिका भवन्त्यार्यश्रावकस्य श्रा.भू.१७७क/४४१.

nyes zad

= {nyes pa zad pa/}

nyes zad pa

= {nyes pa zad pa/}

nyes zin

= {nyes par zin pa/}

nyes zin pa

= {nyes par zin pa/}

nyes 'ongs

= {nyes 'ongs pa/}

nyes 'ongs pa

वि. दुरागमः — {sems can kun gyis bdag gi ming nyes 'ongs pa zhes smad pa byas} दुरागमञ्च मे नाम सर्वलोकजुगुप्सितम् वि.व.२९०ख/१.११२.

nyes shes

= {nyes pa shes pa/}

nyes shes pa

= {nyes pa shes pa/}

nyes bshad

= {nyes par bshad pa/}

nyes bshad pa

= {nyes par bshad pa/}

nyes gsum 'joms

= {nyes pa gsum 'joms/}

nyes bsam

= {nyes par bsam pa/}

nyes bsam pa

= {nyes par bsam pa/}

nyes bsams

दुश्चिन्तितम् — दुश्चिन्तितं दुरुक्तं च दुष्कृतेनापि कर्मणा । अनादीनवदृष्टेन यत्तु पापं कृतं मया सु.प्र.७ख/१३.

nyes bsams pa

= {nyes bsams/}

nyo

= {nyo ba/}

nyo mkhan

= {nyo ba po} क्रयिकः, क्रेता — {krA ya kaH nyo byed/} {kra yi kaH nyo mkhan/} {kre tA nyo ba po} मि.को.४१ख; द्र. {nyo ba/}

nyo dang btsong ba

क्रयविक्रयः, वाणिज्यम् ? क्रयविक्रयो न कर्तव्यो योगिना योगिवाहिना आरामिकैः च कर्तव्यमेतद्धर्म वदाम्यहम् ल.अ.१७१क/१२९. द्र. {nyo tshong /} {nyo 'tshong /}

nyo dang tshong ba

= {nyo tshong /}

nyo 'dod

= {nyo 'dod pa/}

nyo 'dod pa

वि. क्रेतुकामः — स क्रेतुकामो यावदनाथपिण्डदो गृहपतिस्तं प्रदेशमनुप्राप्तः अ.श.२१ख/१८.

nyo ba

१. क्रयः, मूल्येन द्रव्यग्रहणम् ? क्रयस्तदुपयोज्यस्य तैलादेः मात्रया वि.सू.९३ख/११२; यत्पूजापुष्पसंभारे संभृते तत्र भूभुजा । क्रयविक्रयवीथीषु नैवादृश्यत पुष्पकम् अ.क.८९.९५; सद्यःक्रयपरित्यागा दूरवर्तिप्रतीक्षया । माला इवाशु शुष्यन्ति वेश्याः पण्यप्रसारके अ.क.५०.९४; अ.क.८९.९५ २. पण्यम्, विक्रयद्रव्यम् ? गान्धिकोऽहं पुराभूवं गन्धपण्येषु कोविदः । कुमार्यश्च स्त्रियस्तत्र तदा पण्यार्थमागताः वि.व.२९५क/१.११९ ३. क्रायकः, क्रेता — बोधिसत्त्वो महासत्त्वो यदा आत्मनः क्रायकं न लभते, तदा एकान्तं गत्वा प्रारोदीत् अ.सा.३४३ख/२४५; क्रयिकः — नाक्रयिको वर्धयेत् वि.सू.७२क/८९; द्र. {nyo mkhan/} {nyo ba po/} {nyo byed/}

nyo bar

क्रेतुम् — कः पुरुषेणार्थिकः, कः पुरुषं क्रेतुमिच्छति अ.सा.४३४क/२४४.

nyo ba dang 'tshong ba

= {nyo 'tshong /}

nyo ba dang tshong ba

= {nyo tshong /}

nyo ba po

= {nyo mkhan} क्रेता, क्रयकर्त्ता {krA ya kaH nyo byed/} {kra yi kaH nyo mkhan/} {kre tA nyo ba po} मि.को.४१ख; द्र. {nyo ba/}

nyo bar 'dod pa

= {nyo 'dod pa/}

nyo bar bya

• क्रि. क्रीणीयात् — क्रीणीयात् क्षये संघः । नवञ्च वि.सू.२७क/३३; • सं. क्रयणम् — अयोग्यत्वे क्रयणं योग्यस्य तेन स्थावरस्य वि.सू.४२ख/५४.

nyo bar byed pa

= {nyo byed/}

nyo byed

= {nyo ba po} क्रायकः, क्रयकर्त्ता {krA ya kaH nyo byed/} {kra yi kaH nyo mkhan/} {kre tA nyo ba po} मि.को.४१ख; द्र. {nyo ba/}

nyo byed pa

= {nyo byed/}

nyo tshong

१. क्रयविक्रयः, वाणिज्यम् ? विचित्रपण्यक्रयविक्रयाश्रयं वणिग्जनं पौरजनं तथा नृपः । न पाति यः शुल्कपथोपकारिणं विरोधमायाति स कोशसंपदा जा.मा.२७६/१६०; व्यवहारः — पणेन रत्नेन वा व्यवहारात् वि.सू.२७क/३३; द्र. {nyo 'tshong /} {nyo dang btsong ba/} {nyo tshong byed pa/} 2. पण्यम्, विक्रयद्रव्यम् ? विक्रेयं पणितव्यं च पण्यम् अ.को.२.९. ८२; द्र. {nyo ba/}

nyo tshong byed pa

क्रयविक्रयः, वाणिज्यम् ? जातरूपरजतरूपिकक्रयविक्रयम् वि.सू.५१ख/६५; {nyo tshong byed pa'i spang ba} क्रयविक्रयनैःसर्गिकः वि.सू.२७क/३३; द्र. {nyo tshong /} {nyo 'tshong /}

nyo tshong byed pa'i spang ba

पा. क्रयविक्रयनैःसर्गिकः, नैःसर्गिकभेदः वि.सू.२७क/३३.

nyo 'tshong

क्रयविक्रयः, वाणिज्यम् ? {nyo 'tshong gyis 'tsho bar byed pa} क्रयविक्रयेण जीविकां कल्पयति अ.श.१२६क/११६; द्र. {nyo tshong /} {nyo tshong byed pa/}

nyo 'tshong ba

= {tshong pa} क्रयविक्रयिकः, वणिक् मि.को. ४१ख ।

nyo 'tshong byed

क्रि. क्रीणाति विक्रीणीते — क्रीणाति विक्रीणीते, क्रयविक्रयेण जीविकां कल्पयति अ.श.१२६क/११६.

nyog

= {rnyog/}

nyog can

= {rnyog pa can/}

nyog pa

= {rnyog/}

nyog ma

= {rnyog ma/}

nyon

१. क्रि. ( {nyan pa} इत्यस्याः विधौ) = {nyon cig} शृणोतु — शृणु वत्स हितं चेदं विचार्य कुरु चेतसि अ.क.३९.२०; श्रूयताम् — श्रूयतामेष तत्प्राप्त्यै दिङ्मात्रानुक्रमक्रमः अ.क.६.६६; स विलोक्य तथातत्त्वमतीतं ज्ञानचक्षुषा । तानवोचत संस्मृत्य श्रूयतां शाक्यसंभवः अ.क.२६.४; शृण्वताम् — {de ni nga yis smra yis nyon} तदहं वच्मि शृण्वताम् हे.त.२७ख/९२ २. = {nyon mongs pa/}

nyon sgrib

= {nyon mongs pa'i sgrib pa/}

nyon cig

= {nyon/}

nyon ma mongs

= {nyon ma mongs pa/}

nyon ma mongs pa

वि. अक्लिष्टम् — शिष्टोपचारविभूषणैर्विपुलैरर्थविसर्गैर्याचनकजनं समन्ततः संतर्पयतः जा.मा.४३/२४; अपरिक्लेशम् — तां धनसमृद्धिमपरिक्लेशाधिगताम् जा.मा.६१/३६; अल्पकृच्छ्रम् — तत्रास्माकमाहारचीवरमल्पकृच्छ्रेणैव उत्पत्स्यते स.पु.४०ख/७२.

nyon mi mongs

क्रि. नैव क्लिश्यते — {'dod chags zhe sdang gti mug che/} {sgrub pa po ni nyon mi mongs} रागद्वेषमहामोहैः साधको नैव क्लिश्यते हे.त.१४ख/४६.

nyon mongs

= {nyon mongs pa/}

nyon mongs kyi sgrib pa

= {nyon mongs pa'i sgrib pa/}

nyon mongs 'gyur

= {nyon mongs par 'gyur/}

nyon mongs sgrib pa

= {nyon mongs pa'i sgrib pa/}

nyon mongs can

= {nyon mongs pa can/}

nyon mongs can min

= {nyon mongs pa can ma yin pa/}

nyon mongs bcas

= {nyon mongs pa dang bcas pa/}

nyon mongs bcas pa

= {nyon mongs pa dang bcas pa/}

nyon mongs bcom pa

• सं. क्लेशहानम्, क्लेशस्य प्रहाणम् ? असंस्कृता क्लेशहानमधिमुक्तिस्तु संस्कृता । क्लेशप्रहाणमसंस्कृता विमुक्तिः । अधिमोक्षः संस्कृता विमुक्तिः अभि.भा.४१ख/१०२८; • वि. भिन्नक्लेशः, तथागतस्य म.व्यु.४१९.

nyon mongs chung ngu

परीत्तक्लेशः — {nyon mongs chung ngu'i sa pa} परीत्तक्लेशभूमिकाः अभि.को.२.२७; परीत्तः अल्पकः अभि.स्फु.२.२७; द्र. {nyon mongs pa chung ngu /}

nyon mongs chung ngu'i sa pa

पा. परीत्तक्लेशभूमिकाः, क्रोधादिदशधर्माः — क्रोधोपनाहशाठ्येर्ष्याप्रदाशम्रक्षमत्सराः । मायामदविहिंसाश्च परीत्तक्लेशभूमिकाः अभि.को.२.२७; परीत्तक्लेशा भूमिरेषां त इमे परीत्तक्लेशभूमिका अविद्यामात्रेण भावनाहेयेन मनोभूमिकेनैव च सम्प्रयोगात् अभि.भा.२.२७.

nyon mongs che ba

= {nyon mongs pa che ba/}

nyon mongs dri ma

पा. क्लेशमलाः, मायादयः षट्क्लेशमलाः — अन्ये च षट्क्लेशमलाः माया शाठ्यं मदस्तथा । प्रदाश उपनाहश्च विहिंसा चेति अभि. को.५.४९.

nyon mongs pa

= {nyon mongs} ।। • क्रि. संक्लिश्यते — आगन्तुकैरनाद्यैश्च क्लेशैरात्मा प्रभास्वरः । संक्लिश्यते उपेतश्च वस्त्रवत्परिशुध्यते ल.अ.१८६ख/१५७; • सं. १. पा. क्लेशः — समासत इमे द्विविधाः क्लेशाः—स्वलक्षणक्लेशाश्च रागप्रतिघमानाः । सामान्यक्लेशाश्च दृष्टिविचिकित्साऽविद्याः अभि.भा. २३८ख/८०१; प्रसुप्तो हि क्लेशोऽनुशय उच्यते, प्रबुद्धः पर्यवस्थानम् अभि.भा.२२७ख/७६३; {nyon mongs pa'i sgrib pa} क्लेशावरणम् त.प.१२५क/६९९; {nyon mongs pa'i snyigs ma} क्लेषकषायः बो.भू.१३४क/१७३; {nyon mongs pa'i bdud} क्लेशमारः श्रा.भू.१३३क/३४४; {nyon mongs pa'i mi sdug pa nyid} क्लेशाशुभता श्रा.भू./२०२ २. संक्लेशः — एवमनेन तस्मात् संक्लेशान्मन(इन्द्रियं) रक्षितं भवति श्रा.भू.३०ख/७१; किलेशः — पूर्वि तुभ्य बहुकल्पकोटियो ध्यान ध्यायित किलेशध्येषणात्…प्रज्ञ भावित किलेशछेदनी ल.वि.३१क/४०; किल्बि(ल्वि)षम् — {bsam gtan nyon mongs 'jig byed pa} ध्यानं किल्बिषनाशनम् हे.त. १४ख/४६; रणः — अरणो महारणश्च सहजः श्रीबोधिचित्तबिन्दुधरः । श्रीकालचक्रवज्रः वि.प्र.१११क/१, पृ.८; म.व्यु.७५२८; रजः — {khyim na gnas pa ni gnod pa dang nyon mongs pa'i gnas yin gyi} संबाधो गृहावासो रजसामावासः श्रा.भू.५क/८; उपधिः म.व्यु.६४९९ ३. = {ngal dub} क्लेशः, श्रमः — {kha cig byes bgrod nyon mongs dang /} {ring du song ba'i sdug bsngal can} दण्डयात्राभिरपरे प्रवासक्लेशदुःखिताः बो.अ.८.७४; प्रवासो देशान्तरगमनम्, तेन क्लेशः परिश्रमः, तेन दुःखिताः पीडिताः बो.प.८.७४; परिक्लेशः — सुकुमारप्रज्ञो देवानाम्प्रियो न सहते प्रमाणचिन्ताव्यवहारपरिक्लेशम् वा.न्या.१५०-३-१/४२; श्रमः — विविधश्रमाश्रयः शरीरसंज्ञोऽयम् जा.मा.३६१/२११; ईदृशेन श्रमेण कल्याणमित्राणि पर्युपासते ग.व्यू. ३०८ख/३९५; आयासः — ग्. {yog gi nyon mongs ngal dub kyis} सेवायासप्रयासेन अ.क.३५.१६; कुकर्मणामेष विचित्ररूपविपर्ययायासमयो विलासः अ.क.५९.७३; प्रयासः — अल्पशेषे प्रयासेऽस्मिन् नोद्वेगं कर्तुमर्हसि अ.क.६.१५२ ३. = {sdug bsngal} क्लेशः, दुःखम् - {drang ba'i nyon mongs} शीतक्लेशः अ.क.५९.४९; {rang yul bral ba'i nyon mongs} स्वदेशविरहक्लेशः अ.क.१४.८८; {yongs su ngal ba nyon mongs pa tsam 'ba' zhig go} केवलं क्लेशमात्रपरिश्रमः वि.प्र. १०१ख/३.२२; परिक्लेशः — तन्नायमाश्चर्यसत्त्वश्चिरमिमं परिक्लेशमनुभवितुमर्हति जा.मा.२३/१२; खेदः — अशेषनाशपिशुनैः… खलैः खेदः कस्य न दीयते अ.क.५.३४; व्यसनम् — तेऽनेन महताग्निस्कन्धेनानयव्यसनमापद्येरन् स.पु.२९ख/५२; पूर्व भयसंकटव्यसनेषु उपकृतमनेन इत्युपकृते सति प्रत्युपकारं करोति यः बो.प.१.३१; • वि. = {nyam thag pa} तपस्वी, वराकः — तादृशो वराकः तपस्वी सन् बो.प.१.९; मा हैवायं तपस्वी गाढतरस्य कर्मणो भागी भविष्यति अ.श.१३७ख/१२७; स चिन्तयति, बह्वनेन तपस्विना पापं कृतमिति अ.श.११९क/१०८; वराकः — यत्र हि सत्त्वमशेषवस्तुव्यापकमसाधारणीक्रियते तत्रान्यत्राव्यापके वराके का वार्ता प्र.अ.२४५ -४/५३५; ल.अ.१२६ख/७३; कृपणः — {'khor ba mi bzad gting nas ni/} {'gro ba nyon mongs drang slad du} घोरात् संसारपातालादुद्धर्तु कृपणं जगत् श.बु., का. १२९; रोदिष्यति चिरं नूनमम्बा शून्ये तपोवने । पुत्रशोकेन कृपणा हतशावेव चातकी जा.मा.१११/६५; शोच्यः — कृपैव शोच्येषु मृगेषु युक्ता जा.मा.२९६/१७३; क्लिष्टः — {'byor pa nyid kyis bdag nyon mongs} क्लिष्टा मम विभूतयः अ.क.४१.४३; {nyon mongs pa dang nyon mongs pa can ma yin pa} क्लिष्टाक्लिष्टम् त.प.२१६क/९०२; दुरितः — समस्तदुरितारातिवर्गभङ्गविधायिनी त.प.३३०ख/११२९.

nyon mongs pa dang nye ba'i nyon mongs pa

क्लेशोपक्लेशम् — तदावृतिपर्यन्तक्लेशोपक्लेशवासनाः । करुणा तत्समुद्घातप्रत्ययः सार्वकालिकः र.वि.४.७.

nyon mongs pa skye ba

क्लेशोत्पत्तिः — {nyon mongs pa skye ba dang rjes su mthun pa} क्लेशोत्पत्त्यनुगुणम् अभि.भा. ७३ख/११५६; क्लेशोत्पादः — परेषां तदालम्बनं क्लेशोत्पादं परिहर्तुकामस्तादृशं ज्ञानमुत्पादयति येन परेषां सर्वथापि रणं नोत्पादयति अभि.भा.५८ख/११००.

nyon mongs pa skye ba dang rjes su mthun pa

क्लेशोत्पत्त्यनुगुणम् — क्लेशोत्पत्त्यनुगुणं हानभागीयम्, स्वभूम्यनुगुणं स्थितिभागीयम् अभि.भा.७३ख/११५६.

nyon mongs pa skye bar byed

क्रि. रणमुत्पादयति — {nyon mongs pa skye bar mi byed} रणं नोत्पादयति अभि.भा.५९क/११००; द्र. {nyon mongs pa skyed bar byed/}

nyon mongs pa skye bar mi byed

क्रि. रणं नोत्पादयति — परेषां तदालम्बनं क्लेशोत्पादं परिहर्तुकामस्तादृशं ज्ञानमुत्पादयति येन परेषां सर्वथापि रणं नोत्पादयति अभि.भा.५९क/११००; द्र. {nyon mongs pa skyed bar mi byed/}

nyon mongs pa skyed bar byed

क्रि. रणयति — {nyon mongs pa skyed bar mi byed} न रणयति अभि.भा.५९क/११००; द्र. {nyon mongs pa skye bar byed/}

nyon mongs pa skyed bar mi byed

क्रि. न रणयति — नैषा प्रतिपत् कञ्चिदेव रणयतीत्यरणा अभि.भा. ५९क/११००; द्र. {nyon mongs pa skye bar mi byed/}

nyon mongs pa bskyed pa

क्लेशोत्पादनम् — {nyon mongs pa bskyed pa'i mthu} क्लेशोत्पादनशक्तिः अभि.भा.२२७ख/७६३.

nyon mongs pa bskyed pa'i mthu

क्लेशोत्पादनशक्तिः — कोऽयं बीजभावो नाम ? आत्मभावस्य क्लेशजा क्लेशोत्पादनशक्तिः अभि.भा.२२७ख/७६३.

nyon mongs pa can

= {nyon mongs can} वि. क्लिष्टः — {nyon mongs par bya bas na nyon mongs pa can no} क्लिश्यते इति क्लिष्टम् प्र.प./१९८; आत्मनो वा परस्य वा क्लिष्टवर्जितं सुखमुपसंहरति बो.भू.१५ख/१७; {sems can nyon mongs pa can} क्लिष्टसत्त्वः जा.मा.६७/३९; {skye bo nyon mongs can} जनः क्लिष्टः श.बु., का. १६; {nyon mongs pa can gyi yid} क्लिष्टं मनः प्र.अ.२९-४/६६; क्लान्तः — संतप्तोऽहं विषयविषमक्लेशसंसारपान्थः क्लान्तः शान्त्याश्रितिमुपगतः अ.क.२५.७८.

nyon mongs pa can gyi yid

पा. क्लिष्टमनः, विज्ञानभेदः — तेन त्रिविधेन विकल्पेनालयविज्ञानक्लिष्टमनःप्रवृत्तिविज्ञानस्वभावेन ससंप्रयोगेण यद्विकल्प्यते भाजनमात्मास्कन्धधात्वायतनरूपशब्दादिकं वस्तु त्रि. भा.१६४ख/७९.

nyon mongs pa can gyi sems

क्लिष्टचित्तम् — पैशुन्यं क्लिष्टचित्तस्य वचनं परभेदने अभि.को.४. ७६; यत् क्लिष्टचित्तस्य परेषां भेदाय वचनमप्रीतये तत् पैशुन्यम् अभि.भा.४.७६.

nyon mongs pa can du 'gyur

क्रि. क्लिष्टं भवति — यस्मादनुशयैः क्लिष्टं चित्तं भवत्यपूर्व कुशलं नोत्पद्यते, उत्पन्नाच्च परिहीयते, तस्मान्न विप्रयुक्ताः अभि.भा.२२७क/७६२.

nyon mongs pa can du byed pa

क्लिष्टकरणम् — चित्तोपक्लेशनादिति । चित्तक्लिष्टकरणात् अभि.स्फु.१३५क/८४३.

nyon mongs pa can ma yin

= {nyon mongs pa can ma yin pa/}

nyon mongs pa can ma yin pa

वि. अक्लिष्टः — स एवं प्रकृतिशीली प्रज्ञया क्लिष्टाक्लिष्टानां कर्मपथानां दुर्गतिसुगतियानेषु कर्मसमुदाचारे हेतुफलसमुदागमव्यवस्थानं यथाभूतं प्रजानाति बो.भू.१७२ख/२२८; धर्मदानं यथाभूतं सूत्राद्यक्लिष्टदेशना अभि. को.४.१२५; त.प.२१६क/९०२.

nyon mongs pa can ma yin pa'i yid

अक्लिष्टमनः म.व्यु.२०२०.

nyon mongs pa can min pa

= {nyon mongs pa can ma yin pa/}

nyon mongs pa bcom pa

= {nyon mongs bcom pa/}

nyon mongs pa chung

= {nyon mongs pa chung ngu /}

nyon mongs pa chung ngu

पा. मन्दरजस्कः, पुद्गलभेदः — पुद्गलव्यवस्थानं पुनश्चरितादिप्रभेदेन सप्तविधम् ? तत्र रागादिचरितः…समभागचरितः…मन्दरजस्कः प्रकृतिस्थः तनुतरक्लेशः अभि.स.भा.८६क/११७; द्र. {nyon mongs chung ngu /}

nyon mongs pa chung ba

= {nyon mongs pa chung ngu /}

nyon mongs pa chung ba'i rang bzhin can

पा. मन्दरजस्कजातीयः, पुद्गलभेदः — पुद्गलाः अष्टाविंशतिः…तद्यथा मृद्विन्द्रियः, तीक्ष्णेन्द्रियः…समप्राप्तो मन्दरजस्कजातीयः…उभयतोभागविमुक्तश्चेति श्रा. भू./१६९.

nyon mongs pa che ba

वि. क्लेशबहुलः म.व्यु.७२६३.

nyon mongs pa thams cad rnam par 'thor bas rnam par dag pa'i snying po

पा. सर्वक्लेशविकिरणविशुद्धिगर्भम्, प्रज्ञापारमितामुखविशेषः —स्तकारं (त्रकारं) परिकीर्तयतः सर्वक्लेशविकिरणविशुद्धिप्रभं(गर्भं) नाम प्रज्ञापारमितामवक्रान्तम् ग.व्यू. २७४ख/३५३.

nyon mongs pa thams cad spangs pa

पा. सर्वक्लेशप्रहाणम्, प्रहाणसम्पद्भेदः — चतुर्विधा प्रहाणसम्पत् —सर्वक्लेशप्रहाणम्, अत्यन्तप्रहाणम्, सवासनप्रहाणम्, सर्वसमाधिसमापत्त्यावरणप्रहाणं च अभि.भा. ५८क/१०९७.

nyon mongs pa thams cad las rnam par grol bar mdzad pa

वि. सर्वक्लेशविमोक्षकरः, अवलोकितेश्वरस्य — नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय महेश्वराय पद्मश्रिये वरदाय…सर्वक्लेशविमोक्षणकराय का.व्यू. २०५ख/२६३.

nyon mongs pa dang bcas

= {nyon mongs pa dang bcas pa/}

nyon mongs pa dang bcas pa

= {nyon mongs bcas} वि. सक्लेशः — स च न सं(स)क्लेशो न निःक्लेशो वेदितव्यः, असमुदाचाराद् बुद्धज्ञानाभिलाषाच्च बो.भू. १८०क/२३७; सरणः म.व्यु.२१५८; क्लिष्टः — नैवम्, क्लिष्टो हि सङ्कल्पस्तस्य नास्त्यावृतिक्षयात् त.स.१३१क/१११७.

nyon mongs pa dang bcas pa dang nyon mongs pa med pa

सक्लेशनिःक्लेशता — स सत्त्वानां चित्तवैमात्रतां च यथाभूतं प्रजानाति…चित्तसं(स)क्लेशनिःक्लेशतां च…यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५२क/४९.

nyon mongs pa dang bral

= {nyon mongs pa dang bral ba/}

nyon mongs pa dang bral ba

वि. १. निःक्लेशः — सरागं चित्तं सरागचित्तमिति यथाभूतं प्रजानाति…सक्लेशं…निःक्लेशं…औदारिकं चित्तं औदारिकचित्तमिति यथाभूतं प्रजानाति द.भू.१९९ख/२१; वीतक्लेशः — सरागमरणं चित्तं न चित्तान्तरसन्धिकृत् । मरणज्ञानभावेन वीतक्लेशस्य तद् यथा त.स.६८क/६३५; अनङ्गणः — बोधिसत्त्वानां…सुसंभृतसंभाराणामपरिमितगुणज्ञानसमन्वागतानामपगतविमतिसंदेहानामनङ्गणानाम् द.भू.१७१क/५; द्र. {nyon mongs pa mi mnga' ba/} {nyon mongs pa med pa/} 2. विगतक्लेशः, तथागतस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…विगतक्लेश इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८.

nyon mongs pa dang shes bya'i sgrib pa

क्लेशज्ञेयावरणम् — क्लेशज्ञेयावरणप्रहाणतो हि सर्वज्ञत्वम् । तत्र क्लेशा एव रागादयो भूतदर्शनप्रतिबन्धा(ध)भावात् क्लेशावरणमुच्यते त.प. २९४ख/१०५२.

nyon mongs pa dang shes bya'i sgrib pa'i bag chags

क्लेशज्ञेयावरणवासना — सर्वक्लेशज्ञेयावरणवासनानुसन्धिप्रहीणतामुपाय अनुत्पादिका भगवन् सर्वधर्माणां प्रज्ञापारमिता अ.सा.१५२ख/८६.

nyon mongs pa dang lhan cig tu skyes shing tha mi dad pa

क्लेशसहजाविनिर्भागता — समासतो यावच्चतुरशीतिकर्मनानात्वसहस्रप्रविभक्तिविचयकौशल्यं च यथाभूतं प्रजानाति…क्लेशसहजाविनिर्भागतां च द.भू.२५२ख/५०.

nyon mongs pa rnam par spong ba

पा. क्लेशविजहना, सत्पुरुषप्रज्ञाभेदः — कतमा बोधिसत्त्वस्य सत्पुरुषस्य सत्पुरुषप्रज्ञा । सा पञ्चविधा…सुविनिश्चिता प्रज्ञा क्लेशविजहना च प्रज्ञा बो.भू.११४क/१४७.

nyon mongs pa rnam par sbyong ba

पा. क्लेशविशोधनम्, आलम्बनभेदः — चत्वार्यार्यालम्बनवस्तूनि… व्याप्यालम्बनम्, चरितविशोधमालम्बनम्, कौशल्यालम्बनम्, क्लेशविशोधनं चालम्बनम् श्रा.भू./१९३.

nyon mongs pa spong ba

१. क्लेशप्रहाणम् — अस्थिशंकलायां हि सर्वमेतच्चतुर्विधं रागन्तु नास्तीति अधिमुक्तिप्रादेशिकमनसिकारत्वादशुभया न क्लेशप्रहाणं विष्कम्भणं तु अभि.भा.९ख/८९५ २. रणंजहः, तथागतस्य पर्यायः — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…रणंजह इत्युच्यते ल.वि.२०३ख/३०७ ३. रणंजहः, समाधिविशेषः — {nyon mongs pa spong ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} रणजहो नाम समाधिः म.व्यु.५३५.

nyon mongs pa spyi pa

पा. सामान्यक्लेशः, क्लेशभेदः — समासत इमे द्विविधाः क्लेशाः—स्वलक्षणक्लेशाश्च रागप्रतिघमानाः । सामान्यक्लेशाश्च दृष्टिविचिकित्साऽविद्याः अभि.भा.२३८ख/८०१.

nyon mongs pa ma yin

= {nyon mongs min/}

nyon mongs pa mang ba

• वि. क्लेशबहुलम् म.व्यु.७२६३; • पा. क्लेशबाहुल्यम्, आदीनवभेदः — बोधिसत्त्वगोत्रे समासेन चतुर्विध आदीनवो येन गोत्रस्थोऽगुणेषु प्रवर्तते । क्लेशबाहुल्यम्, अकल्याणमित्रता, उपकरणविघातः, पारतन्त्र्यं च सू.अ.१३८क/१२.

nyon mongs pa mi mnga'

= {nyon mongs pa mi mnga' ba/}

nyon mongs pa mi mnga' ba

निःक्लेशः, तथागतस्य पर्यायः — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…निःक्लेश इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८; द्र. {nyon mongs pa dang bral ba/}

nyon mongs pa med

= {nyon mongs pa med pa/}

nyon mongs pa med pa

• वि. निःक्लेशः — स च न सं(स)क्लेशो न निःक्लेशो वेदितव्यः, असमुदाचाराद् बुद्धज्ञानाभिलाषाच्च बो.भू.१८०क/२३७; सर्वैरर्हद्भिः क्षीणास्रवैर्निःक्लेशैर्वशीभूतैः अ.सा.२/१; अक्लेशः — आत्मदर्शनबीजस्य हानादपुनरागमः । तद्भूतभिन्नात्मतयाऽशेषमक्लेशनिर्जरम् प्र.वा.१.१४३; अरणः — अरणो महारणश्च सहजः श्रीबोधिचित्तबिन्दुधरः । श्रीकालचक्रवज्रः वि.प्र.१११क/१, पृ.८; अनङ्गणः मि.को.१३०क; अनङ्गनम् म.व्यु.२६०७; असंक्लिष्टः — सदा प्रकृत्यसंक्लिष्टः शुद्धरत्नाम्बराम्बुवत् र.वि.१.३०; तत्त्वेऽभिरमते बुद्धिर्यदि सा न विकारिणी । ततः सुखमसंक्लिष्टं नित्यमेव प्रवर्तते प्र.अ.१११ख/११९; द्र. {nyon mongs pa dang bral ba/} {nyon mongs pa mi mnga' ba}; ।। • स. १. अरणा — केचिद् गुणाः श्रावकसाधारणाः बुद्धानां भगवतां अरणाप्रणिधिज्ञानादयः अभि.स्फु.२७५क/१०९९; {nyon mongs pa med par gnas pa} अरणाविहारी सू.अ.२५६ख/१७६ २. निःक्लेशता — स सत्त्वानां चित्तवैमात्रतां च यथाभूतं प्रजानाति…चित्तसं(स)क्लेशनिःक्लेशतां च…यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५२क/४९.

nyon mongs pa med pa dang nyon mongs pa dang bcas pa thams cad yang dag par 'du ba

पा. अरणसरणसर्वसमवसरणः, समाधिविशेषः — {nyon mongs pa med pa dang nyon mongs pa dang bcas pa thams cad yang dag par 'du ba} अरणसरणसर्वसमवसरणो नाम समाधिः म.व्यु.६१८.

nyon mongs pa med pa'i ting nge 'dzin

अरण(णा)समाधिः, श्रावकगुणः म.व्यु.११२५.

nyon mongs pa med pa'i tshig

अक्लेशपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः —कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…क्लेशपदम्, अक्लेशपदम् ल.अ.६७ख/१७.

nyon mongs pa med par gnas pa

वि. अरणाविहारी — अन्ये ह्यरणाविहारिणः सत्त्वानां कस्यचिदेव तदालम्बनस्य क्लेशस्योत्पत्तिप्रत्ययमात्रं प्रतिहरन्ति सू.अ.२५६ख/१७६.

nyon mongs pa med par gnas pa'i mchog

वि. अरणाविहारिणामग्रः — तस्याहं शासने प्रव्रज्य अरणाविहारिणामग्रः स्याम् अ.श.२५४क/२३३.

nyon mongs pa med par gnas pa rnams kyi mchog

अग्रोऽरणाविहारिणाम् म.व्यु.६३६६.

nyon mongs pa med par yang dag par 'du ba

पा. अरणसमवसरणः, समाधिविशेषः — {nyon mongs pa med par yang dag par 'du ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} अरणसमवसरणो नाम समाधिः म.व्यु.६१७.

nyon mongs pa las skyes

= {nyon mongs pa las skyes pa/}

nyon mongs pa las skyes pa

वि. क्लेशजः — कोऽयं बीजभावो नाम ? आत्मभावस्य क्लेशजा क्लेशोत्पादनशक्तिः अभि.भा.२२७ख/७६३.

nyon mongs pa las rab tu skye ba

वि. क्लेशप्रभवम् — तत्रारणा नाम कश्चिदेवार्हन् क्लेशप्रभवं सत्त्वानां दुःखं विदित्वा…परेषां तदालम्बनं क्लेशोत्पादं परिहर्तुकामस्तादृशं ज्ञानमुत्पादयति येन परेषां सर्वथापि रणं नोत्पादयति अभि.भा.५८ख/११००.

nyon mongs pa'i kun nas nyon mongs pa

पा. क्लेशसंक्लेशः, संक्लेशभेदः — त्रेधा द्वेधा च सङ्क्लेशः सप्तधाऽभूतकल्पनात् । त्रेधा संक्लेशः—क्लेशसंक्लेशः, कर्मसंक्लेशः, जन्मसंक्लेशश्च । तत्र क्लेशसंक्लेशोऽविद्यातृष्णोपादानानि म.भा.३ख/१.१२.

nyon mongs pa'i dgra

वि. क्लेशवैरी — {bdag ni bsregs te bsad gyur tam/} {bdag gi mgo bo bcad kyang bla'i/} {rnam pa kun tu nyon mongs pa'i/} {dgra la 'dud par mi bya 'o} गलन्त्वन्त्राणि मे कामं शिरः पततु नाम मे । न त्वेवावनतिं यामि सर्वथा क्लेशवैरिणाम् बो.अ.४.४४.

nyon mongs pa'i rgyu ba

पा. क्लेशसमुदाचारः — स एवमिमामचलां बोधिसत्त्वभूमिमनुप्राप्तः सुप्रतिष्ठिताशयबलश्च भवति सर्वक्लेशसमुदाचारापगतत्वात् द.भू.२४६क/४६.

nyon mongs pa'i sgrib pa

= {nyon sgrib} पा. क्लेशावरणम्, आवरणभेदः — तीव्रक्लेशता क्लेशावरणम् । द्विविधो हि क्लेशः—तीव्रश्च य आभीक्ष्णिकः, तीक्ष्णश्च योऽधिमात्रः । तत्र यस्तीव्रः स आवरणम्, यथा षण्ढादीनाम् अभि.भा.२१६-३/७२२; क्लेशज्ञेयावरणप्रहाणतो हि सर्वज्ञत्वम् ? तत्र क्लेशा एव रागादयो भूतदर्शनप्रतिबन्धा(ध)भावात् क्लेशावरणमुच्यते त.प.२९४ख/१०५२; त्रिमण्डलविकल्पो यस्तज्ज्ञेयावरणं मतम् ? मात्सर्यादिविपक्षो यस्तत् क्लेशावरणं मतम् र.वि.५.१४; क्लेशावृतिः — स्वभावापरिनिष्पत्तिव्यापित्वागन्तुकत्वतः । क्लेशज्ञेयावृतिस्तस्मान्मेघवत् समुदाहृता र.वि.२.६.

nyon mongs pa'i sgrib pa dang bral ba

पा. क्लेशावरणविसंयोगः, विसंयोगभेदः — द्विविधो विसंयोगः क्लेशावरणविसंयोगः ज्ञेयावरणविसंयोगश्च र.वि.११५ख/७९.

nyon mongs pa'i sgrib pa shin tu rnam par dag pa

पा. क्लेशावरणसुविशुद्धः, वशवर्तिमनस्कारप्रभेदः — वशवर्तिमनस्कारस्त्रिविधः । क्लेशावरणसुविशुद्धः, क्लेशज्ञेयावरणसुविशुद्धः, गुणाभिनिर्हारसुविशुद्धश्च सू.अ.१६८क/५९.

nyon mongs pa'i 'ching ba

क्लेशबन्धनम् — {kun tu snang bar byas pa des sems can thams cad kyi sems nyon mongs pa'i 'ching ba las bkrol te} तेनावभासेन सर्वसत्त्वाश्चित्तक्लेशबन्धनान् मोचयित्वा स.दु.१२१/१२०.

nyon mongs pa'i snyigs ma

पा. क्लेशकषायः, कषायभेदः — निष्कषायानुत्सदकषायकालताञ्च यदुत पञ्चकषायानारभ्य आयुष्कषायं (सत्त्वकषायं) क्लेशकषायं दृष्टिकषायं कल्पकषायम् बो.भू.१३४क/१७३.

nyon mongs pa'i thibs po rab tu rgyu ba

क्लेशगहनोपचारः — स एवंज्ञानानुगतया बुद्ध्या सत्त्वचित्तगहनोपचारं च यथाभूतं प्रजानाति । क्लेशगहनोपचारं च…कर्मगहनोपचारं च… द.भू.२५१ख/४९१.

nyon mongs pa'i thob pa

क्लेशप्राप्तिः — किं पुनः तस्यावरणम् ? क्लेशप्राप्तिः, तदुत्पत्तिविबन्धत्वात् अभि.भा.४२क/१०२९.

nyon mongs pa'i dri ma

= {nyon mongs dri ma/}

nyon mongs pa'i bdud

पा. क्लेशमारः, मारभेदः — चत्वारो माराः । तद्यथा—स्कन्धमारः, क्लेशमारः, मरणमारः, देवपुत्रमारश्च श्रा.भू.१३३क/३४४; कुतो भयभीतः ? संगणिकाभयभीतः…स्कन्धमारभयभीतः, क्लेशमारभयभीतः, मृत्युमारभयभीतः, देवपुत्रमारभयभीतः शि.स.११०ख/१०९.

nyon mongs pa'i rdul gyi me lce

क्लेशरजोज्वाला — धर्ममेघायां बोधिसत्त्वभूमौ प्रतिष्ठितो बोधिसत्त्वः… सत्त्वानामज्ञानसमुत्थिताः सर्वक्लेशरजोज्वालाः प्रशमयति द.भू.२६९ख/६१.

nyon mongs pa'i sprul pa

पा. क्लेशकायनिर्माणम् — सोऽस्यां धर्ममेघायां बोधिसत्त्वभूमौ प्रतिष्ठितो बोधिसत्त्वो धर्मधातुसमुदागमं च यथाभूतं प्रजानाति…क्लेशकायनिर्माणं च यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२६५ख/५८.

nyon mongs pa'i bag chags

पा. क्लेशवासना, क्लेशावरणवासना — प्रत्यात्मालये तु स्वक्लेशवासनाशुद्धस्य धर्मनैरात्म्यदर्शनात्समाधिसुखविहारं प्राप्य श्रावको जिनकायतां प्रतिलप्स्यते ल.अ.८०ख/२८; द्र. {nyon mongs bag chags/}

nyon mongs pa'i bag chags kyi sgrib pa thams cad legs par spangs pa

सर्वक्लेशवासनावरणसुप्रहीणः, तथागतस्य पर्यायः — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…सर्वक्लेशवासनावरणसुप्रहीण इत्युच्यते ल.वि.२०६क/३०९.

nyon mongs pa'i bag la nyal

= {nyon mongs pa'i bag la nyal ba/}

nyon mongs pa'i bag la nyal ba

क्लेशानुशयः — {nyon mongs pa'i bag la nyal ba dang ldan pa} क्लेशानुशयितः बो.भू.१५८क/२०८.

nyon mongs pa'i bag la nyal ba dang ldan pa

वि. क्लेशानुशयितः — ये पुनः सत्त्वाः…सकलबन्धनाश्च विकलबन्धनाश्च क्लेशैः इमे सत्त्वाः क्लेशानुशयिता इत्युच्यन्ते बो.भू.१५८क/२०८.

nyon mongs pa'i bud shing

क्लेशेन्धनम् — ऊष्मगतमिवोष्मगतम्, क्लेशेन्धनदहनस्यार्यमार्गाग्नेः पूर्वरूपत्वात् अभि.भा.१३क/९०७.

nyon mongs pa'i byin gyi rlabs

क्लेशाधिष्ठानम् — स एवंज्ञानानुगतया बुद्ध्या उत्तरि सत्त्वकायनिर्माणं च यथाभूतं प्रजानाति । क्लेशकायनिर्माणं च यथाभूतं प्रजानाति…क्लेशाधिष्ठानं च… द.भू.२६६क/५८.

nyon mongs pa'i mi sdug pa nyid

पा. क्लेशाशुभता, अशुभताभेदः — षड्विधा अशुभा । तद्यथा—प्रत्यशुभता, दुःखाशुभता, अवराशुभता, आपेक्षिकी अशुभता, क्लेशाशुभता, प्रभंगुराशुभता च श्रा.भू./२०२.

nyon mongs pa'i tshig

पा. क्लेशपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः —कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…क्लेशपदम्, अक्लेशपदम् ल.अ.६७ख/१७.

nyon mongs pa'i tsher ma dkrugs pa

मर्दितक्लेशकण्टकः, तथागतस्य पर्यायः — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…मर्दितक्लेशकण्टक इत्युच्यते ल.वि.२०५क/३०८.

nyon mongs pa'i tshogs

= {nyon mongs tshogs/}

nyon mongs pa'i lus

पा. क्लेशकायता — स सत्त्वकायानां कर्मकायतां च प्रजानाति । विपाककायतां च…क्लेशकायतां च द.भू.२४४ख/४५.

nyon mongs pa'i sa mang po pa

पा. क्लेशमहाभूमिकाः — महती भूमिर्महाभूमिः । क्लेशा महाभूमिरेषां त इमे क्लेशमहाभूमिकाः, ये धर्माः सदैव क्लिष्टे चेतसि भवन्ति… मोहः प्रमादः कौशीद्यमाश्रद्ध्यम् स्त्यानमुद्धवः । क्लिष्टे सदैव अभि.भा.२.२६.

nyon mongs par 'gyur

= {nyon mongs 'gyur} क्रि. १. क्लिश्यति — पुस्तकात् पठितैर्मन्त्रैः संप्रदायविवर्जितैः । साधनं ये प्रकुर्वन्ति ते क्लिश्यन्ति नरा भुवि वि.प्र. ८२क/४.१६८; ल.अ.१८६ख/१५६; क्लिश्यते — पैशुन्यक्षीरिताहाराः कामगन्धपराश्च ताः । साधयेत् समयैरेभिरन्यथा क्लिश्यते ध्रुवम् गु.स.१३९ख/१०५; खेदमापद्यते — अयं भद्रकल्पिको बोधिसत्त्वः खेदमापद्यते युद्धायाभिसंप्रस्थितः वि.व.२११क/१.८५ २. व्यसनमापद्येत — मा हैव परिभ्रमेयुः । तेऽनेन महताग्निस्कन्धेनानयव्यसनमापद्येरन् स.पु.२९ख/५२ ३. खेदमापत्स्यते — कोऽयं कुशः कुमारो भद्रकल्पीयो बोधिसत्त्वः खेदमापत्स्यते । साहायमस्य कल्पयितव्यम् वि.व.१८९ख/१.६३; द्र. {nyon mongs par 'gyur du 'ong gis/}

nyon mongs par 'gyur du 'ong gis

व्यसनमापत्स्यते — मा हैवाहं चेमे च कुमारका इहैवानेन महताग्निस्कन्धेन अनयव्यसनमापत्स्यामहे स.पु.३०क/५२; व्यसनमापत्स्यथ — मा हैवात्रैव सर्वेऽनेन महताग्निस्कन्धेन धक्ष्यथ, अनयव्यसनमापत्स्यथ स.पु.२९ख/५२.

nyon mongs par 'gyur ba

= {nyon mongs par 'gyur/}

nyon mongs par bya

= {nyon mongs par bya ba/}

nyon mongs par bya ba

क्रि. क्लिश्यते — तत्र क्लिश्यन्तीति क्लेशाः, क्लिश्यते इति क्लिष्टम् ( {nyon mongs par bya bas na nyon mongs pa can no}) प्र.प.१९८; द्र. {nyon mongs par byed pa/} {nyon mongs par 'gyur/}

nyon mongs par byed

= {nyon mongs par byed pa/}

nyon mongs par byed pa

• क्रि. = {nyon mongs par byed} क्लिश्यते — एवं संस्कारैर्विज्ञाने पुनर्भवबीजाधानात् जगत् क्लिश्यते । नयनाज्जगत् क्लिश्यत इति म.टी. २०७क/२९; क्लेशयति — रणयतीति । क्लेशयति इत्यर्थः अभि.स्फु.२७५क/११००; रणयति — रणयतीति । क्लेशयतीत्यर्थः अभि.स्फु.२७५क/११००; • सं. क्लेशनम् — चित्तोपक्लेशनादिति । चित्तक्लिष्टकरणात् अभि.स्फु.१३५क/८४३; पातनम् — गर्तप्रक्षेपकवाटपीडनादौ पातने वि.सू.१८क/२०; • वि. क्लेशकरः — कथमिदं गम्यते अनुशयानां चित्तक्लेशकरत्वादावरणत्वाच्छुभैर्विरुद्धत्वात् अभि.भा.२२७क/७६२.

nyon mongs pas 'jigs

= {nyon mongs pas 'jigs pa/}

nyon mongs pas 'jigs pa

वि. क्लेशभीरुः — त्रिभिः कारणैर्ध्यानं व्यवकिरन्ति…मृद्विन्द्रियाः क्लेशभीरुतया चास्वादनासम्प्रयुक्तसमाधिदूरीकरणादपरिहाण्यर्थम् अभि.भा.२५क/९६१.

nyon mongs pas byas

= {nyon mongs pas byas pa/}

nyon mongs pas byas pa

वि. क्लेशकृतम् — तदिदमज्ञापकम्, यस्माद्यो हि विप्रयुक्तमनुशयमिच्छति स एतत् सर्वमनुशयकृतं नेच्छति, क्लेशकृतमेवेच्छति अभि.भा.२२७ख/७६३.

nyon mongs pas gzir

= {nyon mongs pas gzir ba/}

nyon mongs pas gzir ba

वि. क्लेशोत्पीडितः — क्लेशोत्पीडितो ह्यधरमपि समापत्तिं शुद्धकं बहु मन्यते अभि.भा.७३ख/११५५.

nyon mongs spangs pa

१. क्लेशप्रहाणम्, क्लेशस्य प्रहाणम् - {nyon mongs spangs pa zhes bshad pa} क्लेशप्रहाणमाख्यातम् अभि.को.६.१ २. रणंजहः, तथागतस्य पर्यायः — उत्पन्नो लोकप्रद्योतो लोकनाथः प्रभंकरः । अन्धभूतस्य लोकस्य चक्षुर्दाता रणंजहः ल.वि.१७१ख/२५९; द्र. {nyon mongs pa spong ba/}

nyon mongs pham byas

वि. जितक्लेशः, बुद्धस्य — किं ते न श्रुतपूर्वं काये दीप्ता सुलक्षणा यस्य । निष्क्रामति चागारात्स भवति बुद्धो जितक्लेशः ल.वि.१५४ख/२३१.

nyon mongs bag chags

वासनाक्लेशः — वासनाक्लेशसंबद्धाः पर्युत्थानैर्विसंयुताः । समाधिमदमत्तास्ते धातौ तिष्ठन्त्यनास्रवे ल.अ.१०९क/५५; द्र. {nyon mongs pa'i bag chags/}

nyon mongs byed

= {nyon mongs par byed pa/}

nyon mongs byed pa

= {nyon mongs par byed pa/}

nyon mongs bral

= {nyon mongs pa dang bral ba/}

nyon mongs bral ba

= {nyon mongs pa dang bral ba/}

nyon mongs ma

वि.स्त्री. तपस्विनी — भो कष्टमियं तपस्विनी षडहप्रसुप्ता वा सप्ताहप्रसुप्ता वा भविष्यति सु.प्र.५४ख/१०८.

nyon mongs ma lus dgra bo'i tshogs 'jig par byed pa can

वि. समस्तदुरितारातिवर्गभङ्गविधायिनी — समस्तदुरितारातिवर्गभङ्गविधायिनी । चित्राभ्युदयनिष्पत्तिनिर्वाणप्राप्तिकारणम् त.स.१३३क/११२९; समस्तदुरितारातिवर्गभङ्गविधायिनीति । दुरितान्येवारातयस्तेषां वर्गः समूहः, तस्य भङ्गं विधातुं शीलमस्या इति विग्रहः त.प./११२९.

nyon mongs mang ba

= {nyon mongs pa mang ba/}

nyon mongs mi mnga'

= {nyon mongs pa mi mnga' ba/}

nyon mongs min

क्रि. न क्लिश्यते — नास्थाने क्लिश्यते लोकः त.स.१२१क/१०४५.

nyon mongs mun pa sel ba

क्लेशतमोनुदः, बुद्धस्य पर्यायः — त्रैलोक्यनाथं जगतः प्रदीपं निरीक्ष्य बुद्धं वरलक्षणाढ्यम् ? चकार दीपं वदतां वरस्य तमोनुदं क्लेशतमोनुदस्य अ.श.१४७ख/१३७.

nyon mongs mun sel

= {nyon mongs mun pa sel ba/}

nyon mongs med

= {nyon mongs pa med pa/}

nyon mongs med pa

= {nyon mongs pa med pa/}

nyon mongs tshogs

क्लेशौघः — समस्तधर्मनैरात्म्यदर्शनात् तत्प्रकाशितात् । सत्कायदर्शनोद्भूतक्लेशौघस्य निवर्त्तनम् त.स.१२७क/१०९३.

nyon mongs zil non

वि. क्लेशाभिभूतः — क्लेशाभिभूताः सखिलाः सकिंचनाः सुदूर ते तादृश अग्रबोधये रा.प.२४३क/१४१.

nyon yid

= {nyon mongs pa can gyi yid/}

nyon sems

= {nyon mongs pa can gyi sems/}

nyor

= {nyo bar/}

nyor gzhug

= {nyo bar gzhug pa} क्रायणम् — {khyim pa nyor gzhug go} गृहिणा क्रायणम् वि.सू.२७क/३३.

nyol

= {nyol cig}

nyol cig

= {nyol} ({nyal ba} इत्यस्याः विधौ) स्वपितु — {kho bo dang lhan cig nyol cig} मया सार्द्ध स्वपिहि वि.सू. २०क/२४; स्वपितु भवान् यथाकामं सुखप्रबोधाय । स्थितोऽहं त्वत्संरक्षणाय जा.मा.२८४/१६५.

nyos

१. क्रि. [1] ( {nyo ba} इत्यस्याः विधौ) = {nyos shig} क्रीणातु — माऽऽर्याममुका(कां) स्त्रियं क्रीणीहीत्युक्तौ वि.सू.२१क/२५ [2] ( {nyo ba} इत्यस्याः भूत.) अक्रीणीत् २. = {nyos pa/}

nyos nas

विक्रीय — तेन कार्षापणद्वयेन विक्रीय भगवतो गन्धं दद्याम् अ.श.१३ख/१२; भृत्वा — स पञ्चभिः पुराणशतैर्वहनं भृत्वा पञ्च पौरुषेयान् गृहीत्वा… महासमुद्रमवतीर्णः अ.श.१००ख/९०.

nyos pa

• भू.का.कृ. क्रीतम् — सा मूल्यक्रीतकुसुमैः सदा चक्रे सुरार्चनम् अ.क.८९.८७; परिक्रीतम् — मा तावद्भोः । किं परिक्रीतोऽस्यनेन दुष्टकपिना जा.मा.४१३/२४२; • सं. क्रयः — {rin gyis nyos pa tsam du zad} मूल्येन क्रयमात्रकम् प्र.अ.४८ख/५५.

nyos shig

= {nyos/}

gnyan

= {gnyan pa/}

gnyan pa

वि. चण्डः श.को.४९१; = {gnyan po/}

gnyan po

= {btsan po'am drag po} वि. दीप्तः — विभवसमुदयं वा दीप्तमाज्ञागुणं ( {bka' lung gnyan po'i yon tan}) वा त्रिदशपुरनिवासं रूपशोभागुणं वा । यदभिलषति सर्व तत्समाप्नोति दानात् जा.मा.३४/१९; द्र. {gnyan pa/}

gnya'

१. = {mjing pa'am ltag pa} ग्रीवा — {glang po che'i gnyar} हस्तिग्रीवायाम् वि.व.६क/२.७६; स्कन्धः — स्वयमेव रथयुगं स्कन्धप्रदेशैः प्रत्यपद्यत जा.मा.१०४/६१; मन्या — {gnya' rengs pa} मन्यास्तम्भः म.व्यु.९५५० २. = {gnya' bo} प्रतिभूः — सोऽपरेण पुरुषेण सार्धमक्षैः क्रीडितवान् । ततोऽमात्यपुत्रस्तेन पुरुषेण पञ्च पुराणशतानि निर्जितः । राजपुत्रश्चास्य प्रतिभूरवस्थितः अ.श.११०ख/१०० ३. प्रातिभाव्यम् — सर्वसत्त्वनिदानमहं च सर्वसत्त्वानां प्रातिभाव्यमुत्सहे सत्यवादी प्रत्ययितोऽविसंवादकः । न च मया सर्वसत्त्वाः परित्यक्ताः शि.स.१५४ख/१४९.

gnya' gong du mi bsnol bar

न वितस्तिकया — सुप्रतिच्छन्नोऽल्पशब्दोऽनुत्क्षिप्तचक्षुः युगमात्रदर्शी । नोद्गुण्ठिकयाकृतिकया, नोत्कृष्टिकया, न वितस्तिकया, न पर्यस्तिकया…न प्रतिपुटकमासनमुत्सर्पयेत् वि.सू.४९क/६२; नोद्व्यस्तिकया म.व्यु.८५४३.

gnya' byas pa

प्रतिभूरवस्थितः — सोऽपरेण पुरुषेण सार्धमक्षैः क्रीडितवान् । ततोऽमात्यपुत्रस्तेन पुरुषेण पञ्च पुराणशतानि निर्जितः । राजपुत्रश्चास्य प्रतिभूरवस्थितः अ.श.११०ख/१००.

gnya' drag

वि. मुखरः — {'di ni gnya' drag 'gyur tshul dang /} {shed bskyed par ni mi bya ste} नैवोत्साहोऽस्य दातव्यो येनायं मुखरो भवेत् बो.अ.८.१६६.

gnya' po

= {gnya' bo/}

gnya' ba

१. = {ltag ma} ग्रीवा, शिरोधिः — ग्रीवायां चात्र गण्डोपधानिकाम् वि.सू.६ख/७; कण्ठः लो.को. ८७७; {mjing pa'am ske'i rgyab} बो.को.९७७ २. = {gnya' shing} युगः — {gnya' ba'i phur pa} युगकीलकः अ.को.२.९.१४.

gnya' ba'i phur pa

युगकीलकः, युगस्य कीलकः — अथ शम्या स्त्री युगकीलकः अ.को.२.९.१४; युगमध्यस्थः स्वल्पकीलः शम्या स्यात् अ.पा.२.९. १४.

gnya' bo

= {khas len} प्रतिभूः, लग्नकः — स्युर्लग्नकाः प्रतिभुवः अ.को.२.१०.४४; द्यूतप्रतिभूनामनी अ.वि.२.१०.४४.

gnya' sbrel ba

युगनद्धः — स ह्यङ्गसमायुक्तः समाधिः शमथविपश्यनाभ्यां युगनद्धाभ्यामिवाश्वाभ्यां रथो वहतीति ( {rta gnya' sbrel bas shing rta 'dren pa dang 'dra bas}) युगनद्धवाही अभि.स्फु.२८५क/११२८.

gnya' rengs pa

मन्यास्तम्भः — मन्यास्तम्भः {gnye'u rengs/} {gnya' rengs pa} म.व्यु.९५५०; मि.को.५२ख ।

gnya' shing

१. युगः, रथहलाद्यङ्गम् ? {shing rta'i gnya' shing} रथयुगः जा.मा.१०४/६१; यानाद्यङ्गे युगः पुंसि अ.को.३.३.२४; ईषा — {shing rta'i gnya' shing} रथेषा जा.मा.१३४/७८ २. = {khur shing} भारयष्टिः, भारवहनार्थ यष्टिः — अथ विहङ्गिका भारयष्टिः अ.को.२.१०.३०.

gnya' shing gi bu ga

युगच्छिद्रम् — {rgya mtshor gnya' shing bu ga ru/} {rus sbal mgrin pa chud pa ltar/} {dam chos dga' ston cher bcas pa'i/} {mi nyid bdag gis thob nas ni} सोऽहं प्राप्य मनुष्यत्वं ससद्धर्ममहोत्सवम् । महार्णवयुगच्छिद्रकूर्मग्रीवार्पणोपमम् श.बु., का.५.

gnya' shing gi gzer

युगकीलकः, युगकाष्ठस्य कीलकः — {gnya' shing la sbrel thag bcing ba'i gzer gyi ming /} {sha myA 'dul byed/} {yu ga k+'i la kaH gnya' shing gi gzer zhes so} मि.को.३५ख ।

gnya' shing gang du blta ba

वि. युगमात्रानुसारी — युगमात्रानुसारी स्यात्पिण्डभक्षपरायणः । कुसुमेभ्यो यथा भ्रमरास्तथा पिण्डं समाचरेत् ल.अ.१७१ख/१२९; द्र. {gnya' shing gang tsam du blta ba/}

gnya' shing gang tsam du blta ba

वि. युगमात्रप्रेक्षी — अद्राक्षीद्बोधिसत्त्वस्तं भिक्षुं शान्तं दान्तं संयतं ब्रह्मचारिणमविक्षिप्तचक्षुषं युगमात्रप्रेक्षिणम् ल.वि.९६ख/१३८; इन्द्रियसुसंवृतेनानुत्क्षिप्तचक्षुषा युगमात्रप्रेक्षिणा…पिण्डाय चर्तव्यम् शि.स.७३ख/७२; युगमात्रदर्शी — सुसंवृतोऽन्तर्गृहं गच्छेत् । सुप्रतिच्छन्नोऽल्पशब्दोऽनुत्क्षिप्तचक्षुः युगमात्रदर्शी वि.सू.४९क/६२; द्र. {gnya' shing gang du blta ba/}

gnya' shing 'dzin

युगन्धरः १. कूबरः — कूबरस्तु युगन्धरः अ.को.२.८.५७; युगं धारयतीति युगन्धरः । युगमध्यप्रदेशधारकस्य रथावयवस्य नामनी अ.वि.२.८.५७; चक्ररन्ध्रप्रविष्टदीर्घदारुनामनी अ.पा.२.८. ५७ २. पर्वतविशेषः —तत्र मेरुर्युगन्धरः । ईशाधारः खदिरकः सुदर्शनगिरिस्तथा ।। अश्वकर्णो विनितको निमिन्धरगिरिः अभि.को.३.४८; इतीमे काञ्चनमण्डलप्रतिष्ठा अष्टौ महापर्वताः । मध्ये सुमेरुः । शेषाः सुमेरुं परिवार्यावस्थिताः अभि.भा. ३.४८; सुमेरवः पर्वतराजानो युगन्धरा निमिंधरा ईशाधारा यावत्कालपर्वताः संतिष्ठन्ते शि.स.१३५क/१३१.

gnyi

१. = {gnyis/} 2. = {nyi'am nyi ma/}

gnyi ga

= {gnyis ka}

gnyi gdugs snying po

ना. आदित्यगर्भः, बोधिसत्त्वः — {su r+ya dang ma 'dom na nyi ma'i snying po/} {'dom na gnyi gdugs snying po} म.व्यु.७०८; द्र. {nyi ma'i snying po/}

gnyi ma

=(प्रा.) = {nyi ma} आदित्यः, सूर्यः — {gnyi gdugs snying po} आदित्यगर्भः म.व्यु.७०८; छो.को.३१७.

gnyi bshes

ना. सूर्यमित्रः, यक्षः लो.को.८७८.

gnyig

=(प्रा.) = {gcig} वि. एकम् छो.को.३१७/रा.को. १.२९०; बो.को.९७८.

gnyid

१. निद्रा, शयनम् ? यत्प्राप्तिपर्युत्सुकमानसानां सुखार्थिनां नैति मनांसि निद्रा । यत्प्राप्तुमिच्छन्ति तपःश्रमैश्च तान् केन कामानिति कुत्सयध्वे जा.मा.२०५/११९; स्वापः — स्वापाद्यभ्यासतो हि मन्थरता चक्षुरादीनां ततश्चपलचक्षुरादिकः सुप्तप्रबुद्धश्चपलचक्षुरादिना युज्यतेऽन्योन्येनेति प्र.अ. ४९क/५६ २. पा. मिद्धम् [1] पर्यवस्थानभेदः — आह्रीक्यमनपत्राप्यमीर्ष्यामात्सर्यमुद्धवः । कौकृत्यं स्त्यानमिद्धं च पर्यवस्थानमष्टधा अभि.को.५.४७; {gnyid ni lus yang dag par 'dzin mi nus pa sems mngon par sdud pa'o} कायसन्धारणासमर्थश्चित्ताभिसंक्षेपो मिद्धम् अभि.भा.५.४७; {bag yod gtam ni dran byas nas/} {gnyid dang rmugs pa bzlog par bya} अप्रमादकथां स्मृत्वा स्त्यानमिद्धं निवारयन् बो.अ.८.१८५ [2] आवरणभेदः — एवं कौकृत्यस्त्यानमिद्धौद्धत्यविचिकित्सेति पञ्चावरणानि परित्यजेदेवं रागद्वेषमोहमानक्लेशान् परित्यजति वि.प्र.३२क/४.५.

gnyid spangs nas

निद्रामुत्सृज्य — {bdag nyid kyi ni gnyid spangs nas/} {the tshom med par spyod par bya} निद्रामात्मानमुत्सृज्य चर्या कुर्यान्न संशयः हे.त.७ख/२०.

gnyid kyi log pa

= {gnyid kyis log pa/}

gnyid kyis non par byas

क्रि. निद्राति — गत्वा च मार्ग निरीक्षस्व, तदा मे श्रद्धास्यसि । तदा तस्यास्तेन मोहजाला नाम निद्राति सा का.व्यू.२२३क/२८५.

gnyid kyis gnon

= {gnyid kyis gnon pa/}

gnyid kyis gnon pa

वि. मिद्धाक्रान्तः, मिद्धेनाक्रान्तः — सुप्तस्य मिद्धाक्रान्तचित्तस्य प्रमत्तस्य विक्षिप्तचित्तस्यापि । उभयत्रापि संबध्यते बो.प.१३.

gnyid kyis log

= {gnyid log pa/}

gnyid kyis log pa

= {gnyid log pa/}

gnyid 'grogs

ना. भ्रष्टाला, देशः — भ्रष्टालायाम् ( {yul gnyid 'grogs su}) ऋषिर्विनीतः आपन्नकश्च यक्षः सपरिवारः वि.व.१२०क/१.९.

gnyid can

वि. निद्रालुः, निद्राशीलः मि.को.८२ख; द्र. {gnyid log 'dod pa/} {gnyid du song ba/}

gnyid chag

= {gnyid chag pa/}

gnyid chag pa

• सं. जागरणम् — संधारणाध्ययन(संधारणानशन)जागरणोच्चभाषाव्यायामयानकटुतिक्तकषायरुक्षैः यो.श., का.१०६; • वि. = {gnyid med} जागरिता, जागरुकः — जागरुको जागरिता अ.को. ३.१.३०.

gnyid stug

सुषुप्तम् — आसीदिदं तमोभूतमप्रज्ञातमलक्षणम् । अप्रवर्त्त्यमविज्ञेयं सुषुप्तमिव सर्वतः त.प.२५३क/९८०; जाग्रत्स्वप्नसुषुप्तं न तुर्यं द्वीन्द्रियजं सुखम् । न ज्ञानचित्तवाक्कायः चतुःस्थानेषु संस्थितम् वि.प्र.१०८क/१, पृ.२.

gnyid stug log

= {gnyid stug log pa/}

gnyid stug log pa

वि. गाढसुप्तः — गाढसुप्तस्य विज्ञानं प्रबोधे पूर्ववेदनात् । जायते व्यवधानेन कालेनेति विनिश्चितम् प्र.अ.५९ख/६८.

gnyid dang bral

= {gnyid dang bral ba/}

gnyid dang bral ba

= {gnyid bral} ।। • वि. जाग्रत् — षण्मासान् स्वपतो यस्य लाला व्याप्नोति योजनम् । क्षुत्संतप्तस्य षण्मासानल्पीभवति जाग्रतः अ.क.६. ८०; • सं. प्रजागरः, जागरणम् — अन्तःपुरे तां परिवर्धमानां चित्ते च चिन्तां नृपतिर्विचिन्त्य । आहूय विद्वत्प्रमुखानमात्यान् प्रजागरग्रस्तरतिर्जगाद अ.क.६५.१०.

gnyid dang mtshungs par ldan pa

• वि. मिद्धसंप्रयुक्तम् — संक्षिप्तं मिद्धसंप्रयुक्तं विक्षिप्तमन्यत् क्लिष्टमिति पाश्चात्याः अभि.भा.४६क/१०४७; • सं. मिद्धसम्प्रयोगः — तदेतन्न वर्णयन्ति । तदेव हि चित्तं संक्षिप्तविक्षिप्तं स्यात्, क्लिष्टमिद्धसम्प्रयोगात् अभि.भा.४६क/१०४७.

gnyid du 'gyur

क्रि. निद्रां याति — धर्मकाये सुषुप्तावस्थायां निद्रां च याति निरिन्द्रियं मनो भवतीत्यर्थः वि.प्र.६१ख/४.१०८.

gnyid du song

= {gnyid du song ba/}

gnyid du song ba

वि. निद्रानिलीनः — तस्य निद्रानिलीनस्य शस्त्रेणोत्पाट्य लोचनम् । गृहीत्वा रत्ननिचयं कृतघ्नः स ययौ जवात् अ.क.४५.२७; निद्रालुः — स्वगृहोत्कण्ठया तेषां व्रजतामतिसत्वरम् । निद्रालुर्वालुकाकूले विस्मृतः संघरक्षितः अ.क.६७.१९; स्वप्नक् — स्वप्नक्शयालुर्निद्रालुः अ.को. ३.१.३१; द्र. {gnyid can/} {gnyid log 'dod pa/}

gnyid par byed

क्रि. स्वपिति — जागर्ति संसारगृहे मनीषी मोहान्धकारे स्वपिति प्रमत्तः अ.क.२४.१३६.

gnyid bral

= {gnyid dang bral ba/}

gnyid bral ba

= {gnyid dang bral ba/}

gnyid ma log

= {gnyid ma log pa/}

gnyid ma log pa

• क्रि. = {gnyid ma log} जागर्ति — अधर्मो बत जागर्ति धर्मः सुप्तोऽथ वा मृतः । यत्र विश्वंतरो राजा स्वस्माद्राज्यान्निरस्यते जा.मा.१०३/६१; • वि. प्रबुद्धः — तथाहि जागर्मि प्रबुद्धोऽहमिति स्वप्नेऽपि विद्यते प्रत्ययः । गमनादयश्च । ततः कथं सोऽपि स्वप्नः प्र.अ.८२ख/९०.

gnyid med

• वि. निर्निद्रः — तस्यां निशायां सोत्कण्ठा हर्म्ये मलयवत्यथ । जीमूतवाहनध्याननिर्निद्रा समचिन्तयत् अ.क.१०८.७५; जागरूकः — जागरूको जागरिता अ.को.३.१.३०; द्र. {gnyid chag pa/} {gnyid dang bral ba}; ।। • सं. = {lha} अस्वप्नः, देवः — अमरा निर्जरा देवास्त्रिदशा विबुधाः सुराः… आदित्या ऋभवोऽस्वप्ना अमर्त्या अमृतान्धसः अ.को.१.१.८.

gnyid med pa

= {gnyid med/}

gnyid mo

श्यालः, पत्नीभ्राता — श्वशुर्यौ देवरश्यालौ अ.को.३.३.१४६.

gnyid yur

घूर्मा* — ज्वाला इति कायविरमानन्दः, विरमानन्द इति वाग्विरमानन्दः, घूर्मेति (घूर्णेति ?) चित्तविरमानन्दः, बिन्दुरिति ज्ञानविरमानन्दः वि.प्र. १६०ख/३.१२४.

gnyid las sad

= {gnyid sad pa/}

gnyid las sad pa

= {gnyid sad pa/}

gnyid log

= {gnyid log pa/}

gnyid log 'dod

= {gnyid log 'dod pa/}

gnyid log 'dod pa

वि. निद्रालुः — स्वप्नक्शयालुर्निद्रालुः अ.को.३.१.३१; द्र. {gnyid du song ba/} {gnyid can/}

gnyid log pa

= {gnyid kyis log pa} ।। • क्रि. = {gnyid kyis log} स्वपिति — शीलवान् पुरुषपुद्गलः सुखं स्वपिति, सुखं प्रतियुज्यते श्रा.भू./६१; • सं. १. निद्रा — {lam ni kun nas bkag nas su/} {'chi bdag gis ni bltas bzhin du/} {ji ltar khyod ni za dga' zhing /} {ji ltar gnyid log ji ltar dga'} यमेनोद्वीक्ष्यमाणस्य बद्धमार्गस्य सर्वतः । कथं ते रोचते भोक्तुं कथं निद्रा कथं रतिः बो.अ.७.६; स्वापः — बोधात्मकः स चेदिष्टः स्वापावस्थागमादिषु । स्वसंवेदनभावोऽस्य कदाचिन्नापगच्छति प्र.अ.२०ख/२४; स्वप्नः — आहारसंस्कारस्वप्नसमाधिविशेषैरुपचिता औपचयिकाः अभि.भा.१३५.२/९८ २. मिद्धम् — पूर्वसंस्कारसापेक्षं ज्ञानं व्यवहितादपि । विज्ञानाज्जायते तस्य न विच्छेदोऽस्ति मिद्धतः प्र.अ.३५-५/७८ ३. मिद्धावक्रान्तिः — मातृग्रामेण सार्द्धमेकस्मिन्नगारे मिद्धावक्रान्तौ निशयाम् (?) वि.सू.४४ख/५६; • वि. सुप्तः — तद्यथापि नाम भो जिनपुत्राः पुरुषः सुप्तः स्वप्नान्तरगतो महौघप्राप्तमात्मानं संजानीते द.भू.२४०क/४२; प्र.अ.२४क/२७; प्रसुप्तः — नात्रापि नियमो दृष्टः प्रत्यासत्तिप्रबोधने । तात्पर्येण यदाक्षिप्य प्रसुप्तस्तत्र बोधतः प्र.अ.६६ख/७६; संप्रसुप्तः — सुप्तयोर्मातापित्रोः, संप्रसुप्तेषु नरनारीगणेषु ग.व्यू.३९क/१३४; शयितः — सोऽपश्चिमे यामे गाढनिद्रावष्टब्धः शयितः वि.व.१४५क/२.९०; शयितिका — तस्य राज्ञः अग्रमहिषी शयितिका । ताभिस्तामनुत्थाप्यौषधिः पीता वि.व.१८९क/१.६३.

gnyid log pa 'dod pa'i dus su sad pa bzhin

सुप्तस्याभिप्रेतकालप्रबोधवत् — पूर्वाभिप्रायं च सन्ततिरनुवर्तते सत्त्वानां प्रणिधाय, सुप्तस्याभिप्रेतकालप्रबोधवत् अभि.भा.७३ख/११५५.

gnyid log pa 'dod pa

= {gnyid log 'dod pa/}

gnyid log pa sad pa

सुप्तप्रबोधः — ततो जन्मादावपि सुप्तप्रबोधवदेवाभिमुखीभूतवासनाप्रबोधस्य चक्षुरादियोगः प्र.अ.४९क/५६.

gnyid log par bya

कृ. निद्रापयितव्यम् — तेन तत्कालं शय्यायां निद्रापयितव्यम् शि.स.४२ख/४०.

gnyid log par byed

= {gnyid par byed/}

gnyid sad

= {gnyid sad pa/}

gnyid sad pa

= {gnyid las sad pa} वि. प्रतिविबुद्धः — स प्रतिविबुद्धो यावत् पश्यति घण्टाच्छत्राणि व्यजनान्यक्षराणि लिखितानि वि.व.३६४ख/२.१६४; प्रबुद्धः त.प.; प्रतिबुद्धः त.प.; सुप्तप्रबुद्धः — स्वापाद्यभ्यासतो हि मन्थरता चक्षुरादीनां ततश्चपलचक्षुरादिकः सुप्तप्रबुद्धश्चपलचक्षुरादिना युज्यतेऽन्योन्येनेति प्र.अ.४९क/५६; सुप्तप्रबुद्ध इव जातिमनुस्मरामि यस्यामिहैव नगरे भृतकोऽहमासम् जा.मा.३१/१७;

gnyid sad par byas te

प्रबोध्य — सुप्तं सारथिमादाय छन्दकाख्यं प्रबोध्य सः । उत्साहमिव जग्राह कण्ठकाख्यं तुरङ्गमम् अ.क.२४.१४८.

gnyis

• वि. १. द्वौ (द्वे—क्ली., स्त्री.) — तद्यथापि नाम कुलपुत्र पुरुषः सुप्तः स्वप्नान्तरगत एकं वा तथागतं पश्येत्, द्वौ वा त्रीन् वा अ.सा.४४८ख/२५३; द्वयः, ओयी — {'dir rnam par rtog pa gnyis te} अत्र द्वयी कल्पना त.प.१७४ख/८०७ २. द्विवचनबोधकविभक्तिप्रत्ययत्वेन प्रयोगः — द्रोणोदनस्यापि सुतौ युवानौ ( {bu gzhon gnyis}) अ.क.२२.६३; धारयिष्यामि पाणिभ्याम् ( {lag pa gnyis kyis}) अहमालम्बनं तव अ.क.३२.२८; • सं. युगम् — व्याघ्रवनितां ददर्श गिरिगह्वरे…परिक्षामेक्षणयुगां क्षुधा छाततरोदरीम् जा.मा.७/३; युग्मम् — यशोनरेन्द्रस्य पादमूले रत्नपुष्पाञ्जलिं प्रक्षिप्य जानुयुग्मेन भूगतेन हस्तयुग्मेन शिरसि गतेन ब्रह्मर्षिभिः सार्द्ध यशः पादौ प्रणम्य वि.प्र.१३०क/६२; युगलम् — ईषन्मुकुलितपक्ष्मयुगला नासाग्रविनिवेशिता युगमात्रव्यवलोकिनी वा कार्या दृष्टिः बो.प.५.३५.

gnyis su

द्विधा — तदर्थ च प्रत्यक्षाभं द्विधोदितम् प्र.वा.२.३००; द्वयम् — {gnyis su rig} द्वयं विदुः अभि.को.४.६३.

gnyis su na

अपि च जा.मा.९/४.

gnyis ka

= {gnyi ga} ।। • वि. उभयः — सर्वे शुक्ला धर्मा विक्षिप्तसमाहितोभया ज्ञेयाः । द्वाभ्यां द्वाभ्यां द्वाभ्यां पारमिताभ्यां परिगृहीताः सू.अ.२०३क/१०४; अन्यथा हि सत्कायदृष्ट्यादिवदेवैतदुभयं दर्शनप्रहातव्यमेव स्याद् अभि.स्फु.१०४ख/७८७; उभौ — उभे वाऽप्येकविषये भवेतामेकबुद्धिवत् । देशकालादिभिन्ना वा समस्ता गोत्वबुद्धयः त.स.७७ख/७२३; द्वयः — {gnyis ka legs par byas pa na} द्वयोरपि संस्कृतौ त.स.७९क/७३५; • सं. युगम् — यावदासप्तमं मातामहपितामहयुगस्य नामधेयमुदीरयिष्यति अ.सा.३४०क/१९१.

gnyis ka ltar

= {gnyi ga ltar} उभयथा — सम्बन्धवचनेऽपि नार्थभेदोऽपि कश्चित् । उभयथा धर्मभेदेऽपि तद्भावस्यैव ख्यापनात् हे.बि.१३८-३/५६; उभयथात्वम् — उभयथात्वे नियमत एकेषां परिनिर्वाणं प्राप्नुयात्, एकेषां न अभि.भा.८९ख/१२१२; द्र. {gnyis kar/}

gnyis ka la

= {gnyi ga la} उभयत्र — {snga ma la ni sgra ldan mtshungs/} {gnyi ga la yang tha dad dbye/} {bung ba mig la sogs pa mtshungs/} {de phyir mtshungs pa'i ldog pa can} पूर्वत्र शब्दवत्साम्यमुभयत्रापि भेदकम् । भृङ्गनेत्रादि तुल्यन्तत्सादृश्यव्यतिरेकता का.आ.२.१९३.

gnyis kar

= {gnyi gar} उभयथा — सुप्तस्य जाग्रतो वापि यैव धीः स्फुटभासिनी । सा निर्विकल्पोभयथाप्यन्यथैव विकल्पिका प्र.वा.२.२९९; उभयथा हि महामते दोषप्रसङ्गः स्यात् ल.अ.१४१क/८८; द्र. {gnyis ka ltar/}

gnyis ka bskor

= {gnyis ka bskor ba/}

gnyis ka bskor ba

पा. उभयावृत्तिः, आवृत्तिभेदः — {gsal byed kyi ni gnas nyid du/} {don bskor dang ni tshig bskor dang /} {gnyis ka bskor ba zhes pa yi/} {rgyan gsum po dag 'dod de dper} अर्थावृत्तिः पदावृत्तिरुभयावृत्तिरित्यपि । दीपकस्थान एवेष्टमलंकारत्रयं यथा का.आ.२.११५.

gnyis ka bsgribs

= {gnyis ka bsgribs pa/}

gnyis ka bsgribs pa

= {gnyi ga bsgribs pa} उभयच्छन्ना, प्रहेलिकाभेदः — {gang du gnyi ga sbas gyur pa/} {de ni gnyi ga bsgribs pa 'o} सा भवेदुभयच्छन्ना यस्यामुभयगोपनम् का.आ.३.१०५.

gnyis ka gnyis ka min bdag nyid

वि. उभयानुभयात्मा — उभयानुभयात्मा हि नैवार्थो युज्यते परः । एकस्यैकत्र विज्ञाने व्याहते हि क्रियाक्रिये त.स.६२क/५९१.

gnyis ka ltar ma yin

= {gnyis ka ltar ma yin pa/}

gnyis ka ltar ma yin pa

= {gnyi ga ltar ma yin pa} अनुभयतात्वम् — उभयथात्वे नियमत एकेषां परिनिर्वाणं प्राप्नुयात्, एकेषां न । अनुभयथात्वे नैव परिनिर्वाणं नापरिनिर्वाणं प्राप्नुयात् अभि.भा.८९ख/१२१२.

gnyis ka dang ldan

= {gnyis ka dang ldan pa/}

gnyis ka dang ldan pa

= {gnyi ga dang ldan pa} वि. उभयवान् — तथा च सति द्रष्टुं प्रवृत्तस्यैकस्य द्रष्टुर्दृश्यमान उभयवान् भावः न्या.टी.५०ख/१०४.

gnyis ka ldan

= {gnyis ka dang ldan pa/}

gnyis ka ma yin

= {gnyis ka ma yin pa/}

gnyis ka ma yin pa

= {gnyi ga ma yin pa} वि. अनुभयः — {gnyis ka dang gnyis ka ma yin pa'i smra ba} उभयानुभयवादः ल.अ.९१ख/३८; उभयानुभयस्वभावलक्षणे पूर्ववद्दोषप्रसङ्गात् त.प.१९७क/८५९; उभयपक्षस्तु विरोधाद् यथोक्तपक्षद्वयभाविदोषप्रसङ्गान्न युक्तः नाप्यनुभयपक्षः त.प.२१८ख/९०७; अद्वयः — स दशभिर्धर्मसमताभिरवतरति…सर्वधर्मभावाभावाद्वयसमतया च द.भू.२१९क/३१; द्र. {gnyis ka med pa/}

gnyis ka ma yin pa'i bdag nyid

वि. अनुभयात्मकः — उभयात्मकग्रहणमुपलक्षणम् । अनुभयात्मकपक्षाङ्गीकारोऽपि द्रष्टव्यः त.प.२१९क/९०७.

gnyis ka ma yin pa'i tshig

अनुभयपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः —कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…उभयपदम्, अनुभयपदम् ल.अ.६८क/१७.

gnyis ka min

= {gnyis ka ma yin pa/}

gnyis ka min pa

= {gnyis ka ma yin pa/}

gnyis ka med

= {gnyis ka med pa/}

gnyis ka med pa

वि. अद्वयः — सवितर्कविचारोऽधःसमाधिः परतोऽद्वयः अभि.को.८.२३; नात्र द्वयमस्तीत्यद्वयः । परेण तु ध्यानान्तरात् समाधिरवितर्कोऽविचारः अभि.भा.८.२३; द्र. {gnyis ka ma yin pa/}

gnyis ka la grub pa

उभयसिद्धः, उभयपक्षसिद्धः — न चाकर्तृकत्वमुभयसिद्धमित्यसिद्धश्च हेतुः स्यात् त.प.४३क/५३५.

gnyis ka la the tshom za ba

संदिग्धोभयः — संदिग्धसाध्यधर्मः, संदिग्धसाधनधर्मः, संदिग्धोभयः न्या.टी. ८७क/२४०.

gnyis ka la ma grub pa

पा. उभयासिद्धः, असिद्धहेत्वाभासभेदः म.व्यु.४४९७.

gnyis ka las rnam grol

वि. उभयतोविमुक्तः, उभयतोभागविमुक्तः — निरोधलाभ्युभयतोविमुक्तः अभि. को.६.६४; यो निरोधसमापत्तिलाभी स उभयतोभागविमुक्तः, प्रज्ञासमाधिबलाभ्यां क्लेशविमोक्षावरणविमुक्तत्वात् अभि.भा.३७क/१०११; = {gnyis ka'i cha las rnam par grol ba/}

gnyis ka las rnam par grol ba

= {gnyis ka las rnam grol/}

gnyis ka'i bgrod pa bcom pa

वि. उभयगतिहतः, गमनागमनरहितः — उभयगतिहत इति गमनागमनरहितः वि.प्र.६६ख/४.११६.

gnyis ka'i rgyud

उभयतन्त्रम् — {u b+ha ya tan traH gnyis ka'i rgyud de/} {bya rgyud dang rnal 'byor rgyud gnyis char gtogs pa} मि.को.१०ख ।

gnyis ka'i ngo bo

वि. उभयरूपम् — स हि सामान्यविशेषात्मकत्वेनोभयरूपं सर्व वस्तु वर्णयति त.प.९क/४६३.

gnyis ka'i cha las rnam par grol ba

पा. उभयतोभागविमुक्तः, पुद्गलभेदः — पुद्गलाः अष्टाविंशतिः…तद्यथा मृद्विन्द्रियः…उभयतोभागविमुक्तश्च श्रा.भू./१७०; यो निरोधसमापत्तिलाभी स उभयतोभागविमुक्तः, प्रज्ञासमाधिबलाभ्यां क्लेशविमोक्षावरणविमुक्तत्वात् अभि.भा.३७क/१०११; उभयतोभागविमुक्तः सर्वक्लेशसमापत्त्यावरणाभ्यां यो विमुक्तः अभि.स.भा.८७क/११९; उभयतोविमुक्तः — सर्व एव त्वार्यपुद्गलाः सप्त भवन्ति—श्रद्धानुसारी, धर्मानुसारी, श्रद्धाधिमुक्तः, दृष्टिप्राप्तः, कायसाक्षी, प्रज्ञाविमुक्तः, उभयतोविमुक्तश्च अभि.भा.३६ख/१००७; = {gnyis ka las rnam grol/}

gnyis ka'i char brten

= {gnyis ka'i char brten pa/}

gnyis ka'i char brten pa

वि. उभयांशावलम्बकः — कदाचिदुपलब्धेऽर्थे सन्देहो ननु युज्यते । यथा स्थाणौ तथा ह्येष उभयांशावलम्बकः त.स.१२०क/१०४१.

gnyis ka'i don ldan

वि. उभयार्थम् — {zab gsal gnyis ka'i don ldan}…{gsung} गूढोत्तानोभयार्थानि…वाक्यानि श.बु., का.६७.

gnyis ka'i bdag nyid

• वि. उभयात्मकः, ओत्मिका— उभयात्मकग्रहणमुपलक्षणम् ? अनुभयात्मकपक्षाङ्गीकारोऽपि द्रष्टव्यः त.प.२१९क/९०७; द्र. {gnyis ka'i bdag nyid can}; ।। • स. उभयात्मकत्वम् — यद्वा, तस्याप्युभयरूपप्रतिषेधस्वभावतया उभयात्मकत्वमस्त्येव त.प.२१९क/९०७.

gnyis ka'i bdag nyid can

वि. उभयात्मकः, ओत्मिका — नैकान्तेन विभिन्ना चेच्छक्तिः साऽप्युभयात्मिका । न विरोधाद्भवेत् सा च प्रत्यक्षाऽनन्यतापि यत् त.स.५९क/५६५; द्र. {gnyis ka'i bdag nyid/}

gnyis ka'i phyogs

उभयपक्षः — उभयपक्षस्तु विरोधाद् यथोक्तपक्षद्वयभाविदोषप्रसङ्गान्न युक्तः नाप्यनुभयपक्षः त.प.२१८ख/९०७.

gnyis ka'i tshig

उभयपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः —कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्… उभयपदम्, अनुभयपदम् ल.अ.६८क/१७.

gnyis ka'i rang bzhin las nges par grol ba

वि. उभयस्वभावनिर्मुक्तः — अपरे पुनराहुः । उभयस्वभावनिर्मुक्तो वाक्यार्थः प्र.अ.७.५/१४.

gnyis kar sbyor ba

वि. उभयथाप्रयोगी — चतुर्थः सत्कृत्यप्रयोगी । पञ्चम उभयथाप्रयोगी मृद्विन्द्रियस्तु । षष्ठ उभयथाप्रयोगी तीक्ष्णेन्द्रियश्च अभि.भा.३२क/९९१; = {gnyis kar sbyor ba pa/}

gnyis kar sbyor ba pa

वि. उभयथाप्रयोगी — चतुर्थः सत्कृत्यप्रयोगी । पञ्चम उभयथाप्रयोगी मृद्विन्द्रियस्तु । षष्ठ उभयथाप्रयोगी तीक्ष्णेन्द्रियश्च अभि.भा.३२क/९९१; = {gnyis kar sbyor ba/}

gnyis kar ma nges pa

उभयत्वानियतता — स सत्त्वराशीनां सम्यक्त्वनियततां च प्रजानाति, मिथ्यात्वनियततां च , उभयत्वानियततां च… द.भू.२५३ख/५०.

gnyis kar smra

= {gnyis kar smra ba/}

gnyis kar smra ba

स्याद्वादः, जैनदर्शनम् - प्रतिक्षिप्तश्च स्याद्वादः प्र.अ.१४७क/१५७.

gnyis kyi tshig

द्विवचनम् — न च क्रमप्रतीतिरुपलभ्यते । द्विवचनबहुवचने च न प्राप्नुतः एकत्वाद् व्यापारस्य प्र.अ.१४ख/१६.

gnyis kyis gnyis sprad pa

= {'khrig pa} द्वयद्वयसमापत्तिः, मैथुनम् - वस्त्वगम्या स्त्री गम्या वानङ्गादेशाकालेष्वमात्रायुक्ताभ्यां च सर्वश्च पुमान्नपुंसकं च । निष्ठागमनं द्वयद्वयसमापत्तिः अभि.स.भा.४६क/६३; द्र. {gnyis kyis gnyis phrad pa/}

gnyis kyis gnyis phrad pa

द्वीन्द्रियसमापत्तिः, मैथुनम् - स परपरिगृहीतासु स्त्रीषु परभार्यासु गोत्रध्वजधर्मरक्षितासु अभिध्यामपि नोत्पादयति, कः पुनर्वादो द्वीन्द्रियसमापत्त्या वा अनङ्गविज्ञप्त्या वा द.भू.१८८क/१५; द्र. {gnyis kyis gnyis sprad pa/}

gnyis kyis spang bya

वि. द्विहेयम्, द्वाभ्यां प्रहेयम् - द्विहेया दुर्मनस्कता अभि.को.२.१३; दौर्मनस्यं द्वाभ्यां प्रहेयं दर्शनभावनाभ्याम् अभि.भा.२.१३.

gnyis skyes

द्विजः १. = {bram ze} ब्राह्मणः — द्विजपोतः ब्राह्मणशिशुः त.प.२५३ख/९८१; द्विजातिः — सर्वमेतद् द्विजातीनां मिथ्यामानविजृम्भितम् । घुणाक्षरवदप्यत्र सूक्तं नैषां हि किञ्चन त.स.८५ख/७८६; द्विजन्मा — अथ वाराणसीवासी कदाचिन्मानवाभिधः । प्रययौ समिधाहारी द्विजन्मा काननं युवा अ.क.१४.८०; अग्निमुखः श्री.को.१७२ख; सूत्रकण्ठः श्री.को.१८०क २. = {bya} पक्षी — दन्तविप्राऽण्डजा द्विजाः अ.को.३.३.३०; {so dang /} {bram ze dang /} {'dab chags dang /} {rgyal rigs dang /} {rje'u rigs rnams la /} {dwi dzaH gnyis skyes} मि.को.८७क ३. = {so} दन्तः — {so dang /} {bram ze dang /} {'dab chags dang /} {rgyal rigs dang /} {rje'u rigs rnams la /} {dwi dzaH gnyis skyes} मि.को. ८७क; दन्तविप्राऽण्डजा द्विजाः अ.को.३.३.३० ४. = {rgyal rigs} क्षत्रियः — {so dang /} {bram ze dang /} {'dab chags dang /} {rgyal rigs dang /} {rje'u rigs rnams la /} {dwi dza}~ {M gnyis skyes} मि.को.८७क; रा.को.२.७६८ ५. = {rje'u rigs} वैश्यः — {so dang /} {bram ze dang /} {'dab chags dang /} {rgyal rigs dang /} {rje'u rigs rnams la /} {dwi dzaH gnyis skyes} मि.को.८७क; रा.को.२.७६८.

gnyis skyes rgyal po

द्विजराजः १. = {zla ba} चन्द्रः — हिमांशुश्चन्द्रमाश्चन्द्र इन्दुः कुमुदबान्धवः… द्विजराजः शशधरो नक्षत्रेशः क्षपाकरः अ.को.१.३.१५; द्र. {gnyis skyes dbang po/} 2. = {mkha' lding} गरुडः छो. को.३१७/रा.को.२.७६८.

gnyis skyes dbang po

= {zla ba} द्विजेश्वरः, चन्द्रः — {gnyis skyes dbang po skyon ldan yang /} {gzhan dag rjes su 'dzin par nus} अनुगृह्णाति हि परान् सदोषोऽपि द्विजेश्वरः का.आ.२.१७२; द्र. {gnyis skyes rgyal po/}

gnyis skyes ma

= {bram ze mo} द्विजाती, ब्राह्मणी — ताम्रपात्रं द्विजात्या मामकीकुलजायाः वि.प्र.१६९ख/३. १५९; ब्राह्मणी श्री.को.१८४क ।

gnyis skyes tshogs

ब्राह्मण्यम्, ब्राह्मणसमूहः श्री.को.१८४क ।

gnyis dngos nyid

द्विरूपता — अन्यदेवासमर्थ तु यद्यन्यस्यामितीष्यते । द्वे तदा वस्तुनी प्राप्ते तन्नैकस्य द्विरूपता त.स.६१क/५८३; द्विरूपत्वम् — स्वसाध्यायां समर्थ चेदन्यस्यामक्षमं ननु । तदेतद्धि द्विरूपत्वं नैवैकत्रास्ति वस्तुनि त.स.६१क/५८२.

gnyis gnyis

द्वन्द्वम् १. = {'khrig pa} मैथुनम् - ततो मुद्रा सा शिष्याय देया पाणिव्याप्तिद्वन्द्वकरणाय च गुरुणा वि.प्र.१५७ख/३.११९; हे.त.२१ख/६८ २. = {zung} युग्मम् — {'thab mo dang /} {'khrig pa dang /} {zung dang /} {gnyis las gzhan pas gsang ba'am dben pa la/} {dwa}~ {M dwa}~ {M gnyis gnyis} मि.को.८७ख ३. = {gsang ba} रहस्यम् - {'thab mo dang /} {'khrig pa dang /} {zung dang /} {gnyis las gzhan pas gsang ba'am dben pa la/} {dwa}~ {M dwa}~ {M gnyis gnyis} मि.को.८७ख ।

gnyis gnyis 'khyud pa

द्वन्द्वतन्त्रणम्, द्वन्द्वसमापत्तिः — {dgod pa dag pa slob dpon nyid/} {lta ba gsang ba de bzhin no/} {lag bcangs las ni shes rab nyid/} {gnyis gnyis 'khyud la de yang nyid} हसितशुद्ध्या त्वाचार्य ईक्षणे गुह्यकस्तथा । प्रज्ञा (हि) पाण्यावाप्तौ च तत् पुनर्द्वन्द्वतन्त्रणे (के) हे.त.१७क/५४; द्र. {gnyis gnyis 'khyud pa byed pa/}

gnyis gnyis 'khyud pa byed pa

द्वन्द्वकरणम् — ततो मुद्रा सा शिष्याय देया पाणिव्याप्तिद्वन्द्वकरणाय च गुरुणा वि.प्र.१५७ख/३.११९; द्र. {gnyis gnyis 'khyud pa/}

gnyis gnyis snyoms 'jug pa

• सं. द्वन्द्वसमापत्तिः; • वि. द्वन्द्वसमापन्नः — {bdag med lhan cig mnyam sbyor zhing /} {dga' ba gnyis gnyis snyoms 'jug pas} रतिद्वन्द्वसमापन्नं नैरात्म्या सह संयुतम् हे.त.२३ख/७८.

gnyis gnyis spyod

= {ngur pa} द्वन्द्वचरः; द्वन्द्वचारी, चक्रवाकः छो.को.३१७/रा.को.२.७६४.

gnyis gnyis spyod pa

= {gnyis gnyis spyod/}

gnyis 'thung

= {glang po che} द्विपः, गजः — इत्यर्थितस्तैः सोत्साहः स तेभ्यस्तु ददौ द्विपम् । सजीवमिव साम्राज्यं सशङ्खध्वजचामरम् अ.क.२३.२४; द्विरदः — अष्टादशशिराः सिंहद्विरदप्रखराननः । नृणां सहस्रैराकृष्टः पर्वताकारविग्रहः अ.क.३९.४.

gnyis 'thung gi bdag po

द्विपाधिपः, हस्तिमहामात्रः — देवदत्तवचः श्रुत्वा तथेत्यूचे द्विपाधिपः । श्रेणी हि मेषमूर्खाणामेकयातानुपातिनी अ.क.२८.१४.

gnyis 'thung dgra

= {seng ge} द्विपारिः, सिंहः — दृप्यद्द्विपारिनखराघातभिन्नेभमौक्तिकैः । सततं कविसार्थेभ्यः स गृह्णाति सुभाषितम् अ.क.५३.२८.

gnyis 'thung dbang po

द्विपेन्द्रः — गम्भीरायव्ययारम्भसंसारोचितजन्मनाम् । विपन्निपातो महतां द्विपेन्द्रपतनोपमः अ.क.५०.४१; = {spos kyi glang po} ( गन्धहस्ती) छो.को.३१८.

gnyis dag

युगम् — वक्त्रे चन्द्रशतानि लोचनयुगे ( {mig gnyis dag la}) नीलोत्पलानां वनम्…वरतनोः अ.क.३८.५६.

gnyis bdag can

वि. द्व्यात्मकः — नरसिंहोऽपि नैवेको द्व्यात्मकश्चोपपद्यते । अनेकाणुसमूहात्मा स तथा हि प्रतीयते त.स.१३ख/१५५; द्र. {gnyis ka'i bdag nyid can/}

gnyis bdag nyid

उभयात्मत्वम् — पृथक्त्वमुभयात्मत्वं वाऽस्तु शक्तेस्तथापि तत् । ज्ञानं नित्यं भवेदेव नित्यशक्त्या हि सङ्गतम् त.स.१०३क/९०७; द्र. {gnyis ka'i bdag nyid/}

gnyis ldan

१. द्वापरः, युगविशेषः —तदेवाधर्मात्मकं कलियुगम्… तान् म्लेच्छादीन् कृत्त्रेताद्वापरं वै कलियुगमपरं वर्तते कालयोगात् वि.प्र.१७१ख/१. २२ २. उद्वाहः, विवाहः — विवाहोपयमौ समौ । तथा परिणयोद्वाहोपयामाः पाणिपीडनम् अ.को.२.७.५६.

gnyis ldan dus

द्वापरयुगम्, युगविशेषः मि.को. १३४क ।

gnyis gnas

वि. द्विष्ठः — द्विष्ठसम्बन्धसम्वित्तिर्नैकरूपप्रवेदनात् । द्वयस्वरूपग्रहणे सति सम्बन्धवेदनम् प्र.अ.३-३/४.

gnyis pa

वि. द्वितीयम्— स आकाङ्क्षन् प्रथमं ध्यानं समापद्यते । तथा द्वितीयं तथा तृतीयं तथा चतुर्थ ध्यानं समापद्यते स.पु.५१ख/९१; अथ द्वितीयः, तदा युक्ततरमेतत्; एवंरूपत्वादेव सर्वस्याः प्रमाणपूर्विकायाः प्रवृत्तेः त.प.१३५क/४.

gnyis pa med

= {gnyis med/}

gnyis pa med pa

= {gnyis med/}

gnyis po

१. द्वयम् — निष्पत्तेः प्रथमं भावाद्धेतुरुक्तमिदं द्वयम् प्र.वा.१.१४१; द्वन्द्वम् — {khyod kyi mig ni gnyis po 'di/} {yon tan de dag nyid kyis brgyan} इदन्तु नयनद्वंद्वं तव तद्गुणभूषितम् का.आ.२.१८८; युग्मम् वि.प्र.१११ख/ २. द्वितीयः — अन्यथा द्वितीयस्य वैयर्थ्यात् १५५-२-६/८०.

gnyis po rgyu ba

द्वयसमुदाचारः — तस्य सर्वेण सर्वं द्वयसमुदाचारो वा निमित्तसमुदाचारो वा नाभासीभवति द.भू.२४०क/४२.

gnyis po pa

वि. द्वितीयम् — {gnyis po pa ni gsum pa yin} द्वितीया तु तृतीया स्यात् ल.अ.१६६ख/१२१.

gnyis ma

वि.स्त्री. द्वितीया मि.को.८४क ।

gnyis ma yin pa

अद्वयम् — प्रज्ञापारमिता न द्वयेन द्रष्टव्या न अद्वयेन । न निमित्ततो न अनिमित्ततः कौ.प.२४२क/९५.

gnyis min

= {gnyis ma yin pa/}

gnyis min pa

= {gnyis ma yin pa/}

gnyis med

= {gnyis su med pa} वि. अद्वयम् — {de bzhin nyid ni gnyis med yin} अद्वया तथता ल.अ.१८३ख/१५१; स मैत्रीसहगतेन चित्तेन विपुलेन महद्गतेनाद्वयेनाप्रमाणेन… सर्वावन्तं लोकं स्फरित्वा द.भू. १९८ख/२१; शून्यताज्ञानसंशुद्धं विशुद्धज्ञानमक्षरम् । अनिमित्तज्ञानसंशुद्धं धर्मात्मा(त्म)चित्तमद्वयम् वि.प्र. १०७ख/१, पृ.१; अद्वितीयम् — तदत्यन्तविनिर्मुक्तेरपवर्गश्च कीर्त्यते । अद्वितीयशिवद्वारमतो नैरात्म्यदर्शनम् त.स.१२७क/१०९४; त.प.२९२ख/१०४८; अद्वैतम् — इति स्वलक्षणविषयमेव प्रमाणम् । यदा तु पुनरद्वैतं तदा न सामान्यम् प्र.अ.१५-२/३१; तथा विज्ञप्तिमात्रकमद्वैतमिति न भेदाभेदौ प्र.अ.२८५-५/६२६.

gnyis med kyi rtsa

अद्वयनाडिका — {gnyis med kyi rtsa bsgom pa zhes bya ba} अद्वयनाडिकाभावनाक्रम(नाम) क.त.२४२२.

gnyis med grub pa

= {gnyis su med par grub pa/}

gnyis med bdag nyid can

वि. अनुभयात्मकः — पुद्गलादिपरीक्षासु द्वैराश्यप्रतिषेधनात् । द्विरूपोऽतिशयो नास्ति न वाप्यनुभयात्मकः त.स.१६ख/१८६.

gnyis med rdo rje

= {gnyis su med pa'i rdo rje/}

gnyis med pa

= {gnyis med/}

gnyis med pa'i lam

अद्वयपथः; = {mya ngan las 'das pa'i grong khyer du 'gro ba'i lam} निर्वाणपुरगामिपथः ।

gnyis med par lta ba

पा. अद्वैतदर्शनम्, ब्रह्माद्वैतवादः — अपरेऽद्वैतदर्शनावलम्बिनाश्चौपनिषदिकाः क्षित्यादिपरिणामरूपनित्यैकज्ञानस्वभावमात्मानं कल्पयन्ति त.प.२१९ख/१५६.

gnyis med smra ba

= {gnyis su med par smra ba/}

gnyis med zhabs

ना. अद्वयपादः, आचार्यः *ब.वि.प.१६८क ।

gnyis med ye shes

पा. अद्वयज्ञानम् — {gnyis med ye shes sems kyis ni/} {mi bza' cung zad yod ma yin} नाभक्तं विद्यते किंचिदद्वयज्ञानचेतसा हे.त.१८ख/५८; अद्वयं ज्ञानम् — {shrI ni gnyis med ye shes te/} {he ni rgyu sogs stong pa nyid} श्रीकारमद्वयं ज्ञानं हेकारं हेत्वादिशून्यता हे.त.८ख/२४.

gnyis med gsung ba

= {gnyis su med par gsung ba/}

gnyis gzhan

द्वापरः, युगविशेषः —कृते युगे… भविष्यति महावीरः पञ्चज्ञेयावबोधकः । न द्वापरे न त्रेतायां पश्चाच्च कलौ युगे ल.अ.१८८ख/१६०.

gnyis gzung

वि. द्विग्राह्यम् — द्विग्राह्यं स्यात् अभि.को.४.३; चक्षुषा हि दृष्ट्वा दीर्घमित्यवसीयते कायेन्द्रियेणापि स्पृष्ट्वेति द्वाभ्यामस्य ग्रहणं प्राप्नुयात् अभि.भा.४.३.

gnyis la gnas

= {gnyis la gnas pa/}

gnyis la gnas pa

वि. द्विष्ठम् — यद्यपि सादृश्यं द्विष्ठं, तथाऽपि सामान्यवत् प्रत्येकं समाप्तमिति कृत्वा प्रतियोगिनि गवादावदृष्टेऽपि सन्निहितत्वादेकत्राप्युपलभ्यत एव त.प.४७ख/५४४.

gnyis su bgyir ma mchis

= {gnyis su bgyir ma mchis pa/}

gnyis su bgyir ma mchis pa

अद्वैधीकारम् — यो रूपस्यानुत्पादो न तद्रूपम् । यो रूपस्याव्ययो न तद्रूपम् । इत्यनुत्पादश्च रूपं च अद्वयमेतदद्वैधीकारम् अ.सा.२४ख/१४; द्र. {gnyis su byar med pa/} {gnyis su dbyer med pa/}

gnyis su spyod pa med pa

अद्वयसमुदाचारः, तथागतमाहात्म्यम् म.व्यु.३५२.

gnyis su byar med

= {gnyis su byar med pa/}

gnyis su byar med pa

अद्वैधीकारम् — मायोपमास्ते देवपुत्राः सत्त्वाः । स्वप्नोपमास्ते देवपुत्राः सत्त्वाः । इति हि माया च सत्त्वाश्च अद्वयमेतदद्वैधीकारम् अ.सा.३५ख/२०; म.व्यु.१७१८; द्र. {gnyis su bgyir ma mchis pa/} {gnyis su dbyer med pa/}

gnyis su dbyer med

= {gnyis su dbyer med pa/}

gnyis su dbyer med pa

अद्वैधीकारम् — बोधिचित्तश्चाचार्यश्चाद्वयमेतदद्वैधीकारम् गु.स.१४३क/१११; द्र. {gnyis su bgyir ma mchis pa/} {gnyis su byar med pa/}

gnyis su ma mchis

= {gnyis su ma mchis pa/}

gnyis su ma mchis pa

वि. अद्वयम् — यो रूपस्यानुत्पादो न तद्रूपम् । यो रूपस्याव्ययो न तद्रूपम् । इत्यनुत्पादश्च रूपं च अद्वयमेतदद्वैधीकारम् अ.सा. २४क/१३.

gnyis su med

= {gnyis med/}

gnyis su med pa

= {gnyis med/}

gnyis su med pa'i rdo rje

ना. अद्वयवज्रः, आचार्यः क.त.

gnyis su med pa'i spyod pa

अद्वयसमुदाचारः, तथागतमाहात्म्यम् म.व्यु.३५२.

gnyis su med par grub pa

अद्वयसिद्धिः — {gnyis su med par grub pa'i sgrub thabs zhes bya ba} अद्वयसिद्धिसाधननाम क.त.२२२०.

gnyis su med par lta ba

= {gnyis med par lta ba/}

gnyis su med par smra ba

अद्वैतवादी— अस्माकं त्वद्वैतवादिनां न परमार्थतः कार्यकारणभावो नाम प्र.अ.२७७-४/६०६.

gnyis su med par gsung ba

= {sangs rgyas} अद्वयवादी, तथागतः — सर्वज्ञः… षडभिज्ञो दशबलोऽद्वयवादी विनायकः अ.को.१.१.१४; म.व्यु.२३.

gnyis su myong 'gyur

= {gnyis su myong 'gyur ba/}

gnyis su myong 'gyur ba

वि. द्विवेद्यम् — द्विवेद्याऽनित्यता च अभि.को.२.४३; द्वयोः कालयोर्वेद्या उपपद्यवेदनीया च, अपरपर्यायवेदनीया च अभि.भा. २.४३.

gnyis su smra ba

द्वयवादी — स्वचित्तदृश्यमात्रानवतारेण महामते बालपृथग्जना भावाभावस्वभावपरमार्थदृष्टिद्वयवादिनो भवन्ति ल.अ.७०ख/१९.

gnyis lhag rgyal ba'i phyag

वि. द्व्यधिकजिनकरः — भीमकायं… द्वादशनेत्रं द्व्यधिकजिनकरं षड्विंशतिभुजम् वि.प्र.४९ख/४.५२.

gnyug ma

१. = {bcos ma min pa} नित्यम् — {mi zad pa'i gter mdzod yongs su gang ba'i glu zhes bya ba gnyug ma'i de nyid rab tu ston pa'i rgya cher bshad pa} दोहनिधिकोषपरिपूर्णगीतिनामनित्यतत्त्वप्रकाशटीका क.त. २२५७ २. = {gdod ma} आद्यम्— {aAd+ya/} {gnyug ma'am gdod ma'am thog ma dang po'o} मि.को.८८क ।

gnyug mar gnas pa

आवासिकः — आगन्तुकं प्रत्यवेक्ष्यावासिकानामारोचयेच्छयनासनार्थम् वि.सू. १०ख/११; नैवासिकः — यस्मिन्नारक्षे सदा प्रत्युपस्थिते न शक्नुवन्ति सुप्तमत्तप्रमत्तस्यापि व्याडा वा यक्षा वा अमनुष्या वा नैवासिका वा विहेठां कर्तुम् बो.भू.१३क/१३.

gnye ma

अन्त्रगुणः — सन्त्यस्मिन् काये केशा रोमाणि… प्लीहकः क्लोमकः अन्त्राणि अन्त्रगुणः शि.स.११८ख/११६; वि.व.११८ख/२.११६.

gnyen

• सं. १. बन्धुः — को भविष्यति को भूतः को बन्धुः कस्य कः सुहृत् बो.अ.९.१५४; बान्धवः — दयावान् विश्वास्यो भवति जगतां बान्धव इव जा.मा.३११/१८१; ज्ञातिः — भोगज्ञातिव्यसनेषु शोकविनोदना बो.भू.७५ख/९७; सालोहितः — गुरुसालोहितादीनां प्रियाणां चापकारिषु । पूर्ववत्प्रत्ययोत्पादं दृष्ट्वा कोपं निवारयेत् बो.अ.६.६५; स्वः मि.को.७५ख; मित्रम् — कल्याणकर्मणि अभ्युदयनिःश्रेयसप्राप्तिलक्षणे मित्रमसाधारणो बन्धुः बो.प. ५.१०२; कुटुम्बः — पुष्णाति यस्त्वया पोष्यं तुभ्यमेव ददाति सः । कुटुम्बजीविनं लब्ध्वा न हृष्यसि प्रकुप्यसि बो.अ.६.८२; कुटुम्बी त.प.१६८ख/५५; सम्बन्धी — तथा ह्यसौ श्रमणब्राह्मणनैमित्तिकसुहृत्सम्बन्धिबान्धवविप्रलब्धोऽपुत्रः अ.श.८ख/७ २. ज्ञातेयम् — {lhan cig gnas pas gnyen dang 'dra bar gyur} ज्ञातेयजाता सहवासयोगात् जा.मा.३१९/१८५.

gnyen skyes

युतकम्, यौतकम् मि.को.४४क; द्र. {gnyen byed pa'i skyes/}

gnyen gyi skye bo

बन्धुजनः — {de bzhin gnyen gyi skye bo bdag mtshungs nyid byas rgyal srid dag kyang bsrung bar byas} नीतो बन्धुजनस्तथात्मसमतां राज्येऽपि रक्षा कृता ना.ना.२६४ख/११; बान्धवजनः — न त्वं पिता न सहजा मम नापि भार्याः त्राता न बान्धवजना नृपते ह्यपायात् रा.प.२४८क/१४८; स्वजनः — सगोत्रबान्धवज्ञातिबन्धुस्वस्वजनाः समाः अ.को.२.६.३४.

gnyen gyi bu

ना. ज्ञातिपुत्रः, तीर्थिकशास्ता — यानीमानि भो गौतम पृथग्लोके तीर्थ्यायतनानि तद्यथा पूरणः काश्यपः, मास्करी गोशालीपुत्रः, सञ्जयी वैरूटीपुत्रः, अजितः केशकम्बलः, ककुदः कात्यायनः, निर्ग्रन्थो ज्ञातिपुत्रः प्रत्यज्ञासिषुर्मे स्वां स्वां प्रतिज्ञाम् अ.श.११३क/१०२.

gnyen gyi tshogs

बन्धुवर्गः — न पुत्रः… न च वोऽस्ति भार्या न चास्य मित्रं न च बन्धुवर्गः शि.स.६६ख/६५.

gnyen gyis 'tsho

= {gnyen gyis 'tsho ba/}

gnyen gyis 'tsho ba

कुटुम्बजीवी — पुष्णाति यस्त्वया पोष्यं तुभ्यमेव ददाति सः । कुटुम्बजीविनं लब्ध्वा न हृष्यसि प्रकुप्यसि बो.अ.६.८२.

gnyen mchog

अग्रबन्धुः — द्विविधं तन्माहात्म्यम् । परपरिपाके प्रतिशरणत्वम्, सततं धर्मकायवृद्धिश्च । तत एव जगतोऽग्रबन्धुभूतः सू.अ.१५०/३३.

gnyen nye ba

प्रकृतिः, अमात्यः — अनुरक्ताभिः प्रकृतिभिः प्रकाश्यमानदण्डनीतिशोभः जा.मा.९१/५५.

gnyen du 'gyur

साम्बन्धिकं भविष्यति — दीयतां मुक्ता दारिका मम पुत्राय । एवं कृतं सांबन्धिकं यावज्जीवसुख्यं कृतं च भविष्यति अ.श.२०६ख/१९०.

gnyen du 'gyur ba

= {gnyen du 'gyur/}

gnyen 'dab

बन्धुः — {gnyen 'dab kyi skye bo'i tshogs} बन्धुवर्गः ल.अ.१५५क/१०२; बान्धवः — सगोत्रबान्धवज्ञातिबन्धुस्वस्वजनाः समाः अ.को.२.६.३४; स्वजनः म.व्यु.३९१३.

gnyen 'dab kyi skye bo'i tshogs

बन्धुवर्गः — तन्निदानं च मित्रामात्यज्ञातिबन्धुवर्गेणापि परित्यक्तः ल.अ. १५५क/१०२.

gnyen 'dun

बन्धुः — गन्ता चेद्गच्छ तूर्णन्ते कर्ण यान्ति पुरा रवाः । आर्त्तबन्धुमुखोद्गीर्णाः प्रयाणप्रतिबन्धिनः का.आ.२.१४४; बान्धवः — अव्यापारितसाधुस्त्वं त्वमकारणवत्सलः । असंस्तुतसखाश्च त्वमनवस्कृतबान्धवः श.बु., का.११; ज्ञातिः — अथाभिन्नेन्धनस्याग्नेर्नश्यन्ते सदृशास्त्विषः । तथा विपुलवंशस्य भिन्नज्ञातेर्विभूतयः अ.क.३६.१९; स्वः मि.को.८७ख; कुटुम्बः — विचिकित्साकौकृत्यनिद्रालस्यौद्धत्यचौरैश्च । आह्रियते सुमार्गरत्नं कुटुम्बगहनं प्रविष्टस्य वि.प्र.११०ख/१, पृ.७.

gnyen 'dun kyi skye bo

बन्धुजनः — अथान्यस्मिन् क्षणे माल्यवस्त्राच्छादितविग्रहम् । ददर्श देहसत्कारव्यग्रबन्धुजनं शवम् अ.क.२४.८२.

gnyen ldan

ना. बन्धुमती, राजधानी — अथ विपश्यी सम्यक्संबुद्धः… भिक्षुगणपरिवृतो भिक्षुसंघपुरस्कृतो बन्धुमतीं राजधानीं पिण्डाय प्राविक्षत् अ.श.७२क/६३; विपश्यी नाम सम्यक्संबुद्धो लोके उदपादि ।… सः अशीतिभिक्षुसहस्रपरिवारो बन्धुमतीं राजधानीमुपनिश्रित्य विहरति वि.व.१४५ख/१.३३.

gnyen sdug

= {gnyen sdug pa/}

gnyen sdug pa

इष्टबन्धुः — {gnyen sdug pa yongs su gtong ba} इष्टबन्धुपरित्यागः अ.श.९६ख/८७.

gnyen pa

बन्धुः — बन्धून् प्रियानश्रुमुखान् विहाय… तपःपरिक्लेशमिमं श्रितोऽसि जा.मा.६५/३८; ज्ञातिः — दानदमे नियमेऽपि च नित्यं सुस्थित आसि त्यजित्व च ज्ञातीन् रा.प.२३७क/१३३.

gnyen pa 'dod ma

ना. बान्धवेच्छा, इच्छादेवी — चामुण्डाद्यष्टकृत्यान्यपि च भुवितले क्रोधजानां तथेच्छा… बन्धने(बान्धवे)च्छा चुन्दाजन्या वि.प्र. ४५क/४.४५.

gnyen pas bsrungs

वि. ज्ञातिरक्षिता म.व्यु.९४६१.

gnyen po

• सं. १. प्रतिपक्षः — यथोक्तधर्माणामेषां सम्भाव्यो यदि वा मलः । अत्यन्तोन्मूलने दक्षः प्रतिपक्षस्तथैव हि त.स.१२४ख/१०७८; {gnyen po bsgom pa} प्रतिपक्षभावना अभि.स.भा.६१ख/८३; विपक्षः — तस्मान्नान्तरीयकमेव कार्य कारणमनुमापयति, तत्प्रतिबन्धात्; नान्यद्विपक्षेऽदर्शनेऽपि प्र.वृ.१६६-४/६; प्रत्यनीकम् — {gnyen po ni gnyen po'i phyogs so} प्रत्यनीकं प्रतिपक्षः त.प.३१४क/१०९४ २. प्रतिकारः — इच्छन्ति याच्ञामरणेन गन्तुं दुःखस्य यस्य प्रतिकारमार्गम् । तेनातुरान् कः कुलपुत्रमानी नास्तीति शुष्काशनिनाभ्यहन्यात् जा.मा.४६/२६; तस्मात् प्रतीकार एवाविदुषां सुखबुद्धिः अभि.भा.४ख/८८०; प्रतिघातः — {gnyen po can} प्रतिघाती त.प.२९५ख/१०५३; • पा. प्रातिपक्षिकः, प्रहाणसंस्कारभेदः — ते पुनरष्टौ प्रहाणसंस्काराश्चतुर्धा क्रियन्ते । तद्यथा व्यावसायिकः… अनुग्राहिकः… औपनिबन्धिकः… प्रातिपक्षिकः अभि.स.भा.६४क/८७; द्र. {gnyen po pa/} ।। • वि. द्वेषी — नाक्षेपकाणि निकायसभागस्य, भवद्वेषित्वात् अभि.स्फु.१७१ख/९१५; प्रातिपक्षिकः — तथाऽभावात्तथाऽभावात्तथाऽभावादलक्षणाः । मायोपमाश्च निर्दिष्टा ये धर्माः प्रातिपक्षिकाः सू.अ.१६९ख/६२; सू.अ.२०१ख/१०३.

gnyen po nyid

प्रतिपक्षत्वम् — त्रिधातुप्रतिपक्षत्वं समता मानमेययोः । मार्गस्य चेष्यते तस्य चोद्यस्य परिहारतः अभि.अ.२.३१.

gnyen po kun tu spyod pa

पा. प्रतिपक्षसमुदाचारः — चतुर्भिर्मैत्रेय धर्मैः समन्वागतो बोधिसत्त्वो महासत्त्वः कृतोपचितं पापमभिभवति… यदुत विदूषणासमुदाचारेण, प्रतिपक्षसमुदाचारेण, प्रत्यापत्तिबलेन, आश्रयबलेन च शि.स.९०क/८९.

gnyen po skyes

= {gnyen po skyes pa/}

gnyen po skyes pa

प्रतिपक्षोदयः — प्रतिपक्षोदयात् क्षयः अभि.को.५.६०; यस्य हि क्लेशप्रकारस्य प्रतिपक्षो मार्ग उत्पद्यते स प्रहीयते अभि.भा.५.६०.

gnyen po bsgom pa

पा. प्रतिपक्षभावन३, भावनाभेदः — चतुर्विधा मार्गभावना…प्रतिलम्भभावना…अभिनिषेवणभावना… निर्धावनभावना… प्रतिपक्षस्य भावना प्रतिपक्षभावना, अनागताकुशलधर्मानुत्पत्तिधर्मतापादनात् अभि.स.भा.६१ख/८३; द्र. {gnyen po 'thob pa/}

gnyen po can

वि. प्रतिघाती — आत्मीयानुपरोधिनि तदुपरोधप्रतिघातिनि च तस्यासम्भवात् त.प.२९५ख/१०५३.

gnyen po thob pa

= {gnyen po 'thob pa/}

gnyen po 'thob pa

पा. प्रतिपक्षभावना, भावनाभेदः — चतुर्विधा हि भावना; प्रतिलम्भभावना, निषेवणभावना, प्रतिपक्षभावना, विनिर्धावनभावना च अभि.भा.५५क/१०८१; द्र. {gnyen po bsgom pa/}

gnyen po ldem por dgongs pa

पा. प्रतिपक्षाभिसन्धिः, अभिसन्धिभेदः — चतुर्विधोऽभिसन्धिर्देशनायां बुद्धस्य वेदितव्यः । अवतारणाभिसन्धिर्लक्षणाभिसन्धिः प्रतिपक्षाभिसन्धिः परिणामनाभिसन्धिश्च सू.अ.१८४ख/८०.

gnyen po pa

पा. प्रातिपक्षिकः, उपायभेदः — चतुर्विध उपायः कतमः । व्यावसायिकः एकश्च द्वितीयोऽनुग्राहकः । नैबन्धिकस्तृतीयश्च चतुर्थः प्रातिपक्षिकः सू.अ.२२७क/१३७; द्र. {gnyen po/}

gnyen po ma yin pa

अप्रतिपक्षः, न प्रतिपक्षः — तत ऊर्ध्व लौकिकाभावात्, स्वभूमिकस्य वाप्रतिपक्षत्वात् अभि.भा.२७ख/९७४.

gnyen po la ldem por dgongs pa

= {gnyen po ldem por dgongs pa/}

gnyen po'i rnam pa bsgom pa

पा. प्रतिपक्षाकारभावनः — भावनाकारप्रविष्टश्चतुराकारभावनः सप्तत्रिंशदाकारभावनश्च… तत्र सप्तत्रिंशदाकारभावनः अशुभाकारभावनो दुःखाकारभावनः…प्रतिपक्षाकारभावनः सू.अ.१६७क/५८.

gnyen po'i phyogs

• सं. प्रतिपक्षः — तस्याः प्रत्यनीकं प्रतिपक्षः त.प.३१४क/१०९४; विपक्षः — अचिन्त्याद्वयनिष्कल्पशुद्धिव्यक्तिविपक्षतः । यो येन च विरागोऽसौ धर्मः सत्यद्विलक्षणः र.वि.१.१०; • वि. प्रातिपक्षिकः — विपक्षप्रातिपक्षिकश्च विरोधः । तद्यथाऽशुभभावना-कामरागयोः बो.भू. ५८ख/६९.

gnyen po'i phyogs nyid

प्रतिपक्षता— अष्टौ गुणाः । कतमे अचिन्त्यत्वमद्वयता निर्विकल्पता शुद्धिरभिव्यक्तिकरणं प्रतिपक्षता विरागो विरागहेतुरिति र.वि.८०क/११.

gnyen por gyur

= {gnyen por gyur pa/}

gnyen por gyur pa

वि. विपक्षभूतम् — कुशलोऽसौ धर्मच्छन्दः विपक्षभूतौ च निर्वाणमार्गौ तदालम्बनानां क्लेशानामूर्ध्वा च भूमिरधराणाम् अभि.भा.२३५ख/७९३; प्रतीकारभूतम् — भोगाश्च रम्यास्तत्प्रतीकारभूताः अभि.भा.१९२.२/५६७.

gnyen byed pa'i skyes

यौतकम् मि.को.४४क; द्र. {gnyen skyes/}

gnyen ma

बन्धू मि.को.७८ख ।

gnyen tshan

बन्धुः, स्वजनः — अचिन्तयत्प्रतीकारं बन्धुबन्धनदुःखितः । संसक्तपाशसचिवः सारङ्ग इव निश्चलः अ.क.५२.२२.

gnyen tshan gyi khur

कुटुम्बभारः — {da ni khyod kyis gnyen tshan gyi khur dag 'dzin par mdzad do zhes thugs la bzhag nas} कुटुम्बभारवहनयोग्य इदानीं त्वमिति हृदय आरोप्य ना.ना.२६३ख/६.

gnyen mtshan

= {gnyen tshan/}

gnyen bzang

ना. सुबन्धुः, गन्धर्वकुमारः — श्रुत्वेति विद्याधरराजसूनोर्वाक्यं नवोद्भूतमनोभवस्य । उवाच गन्धर्वकुमारकस्तं विश्रम्भभूमिः प्रणयी सुबन्धुः अ.क.३८.५९.

gnyen yod

ना. बन्धुमान्, नृपः — विपश्यी सम्यक्संबुद्धः… परिनिर्वृतः । ततो राज्ञा बन्धुमता भगवतः शरीरे शरीरपूजां कृत्वा समन्तयोजनः स्तूपश्चतूरत्नमयः प्रतिष्ठापितः अ.श.१६८ख/१५६.

gnyen bshes

१. स्वजनः — नास्त्यसौ कश्चित्सत्त्वः सुलभरूपो यो न माताभूत्पिता वा… स्वजनबन्धुबन्धूभूतो वा ल.अ.१५३क/१००; बन्धुः — संत्यक्तो बन्धुवर्गैर्मृतकतनुरिव क्लिन्नगन्धप्रभावात् वि.प्र. ११२ख/१, पृ.९; ज्ञातिः — पश्यस्येवं कमर्थ वा त्वं ममात्मन एव वा । ज्ञातीनां वावशेषाणामुभयोर्जीवितक्षये जा.मा.२४२/१४०; कुटुम्बः — स्वस्थानं परित्यज्य स्वकुटुम्बादि गृहीत्वा आर्यविषयं गताः वि.प्र.१३०क/१, पृ.२८ २. स्वाजन्यम् — स्वाजन्याद्व्यभिचाराच्च शुक्रशोणितसंभवात् । उद्वेजनीयं भूतानां योगी मांसं विवर्जयेत् ल.अ.१५७क/१०४.

gnye'u rengs

मन्यास्तम्भः म.व्यु.९५५०.

gnyer

१. = {gnyer ba/} 2. = {gnyer ma/}

gnyer dgum

निर्यातयेयम् — {sngon dam bcas pa gnyer dgum} पूर्विकां प्रतिज्ञां निर्यातयेयम् अ.श.२२७ख/२१०.

gnyer can

वि. वलिनः, जरया श्लथचर्मयुक्तः ।

gnyer gdong

वलिनः, वलिभः — वलिनो वलिभः समौ अ.को.२.६.४५; द्र. {gnyer ma'i gdong /}

gnyer pa

= {lde mig pa} प्राड्विवाकः, अक्षदर्शकः — द्रष्टरि व्यवहाराणां प्राड्विवाकाक्षदर्शकौ अ.को. २.८.५; शेषपतिः म.व्यु.३७३९.

gnyer ba

• क्रि. (सक.; अवि.) अर्थयते — न चिन्तयत्यवसरं सर्वथैव यथा तथा । परव्यथानभिज्ञोऽयं स्वार्थमर्थयते जनः अ.क.८०.४४; प्रार्थयते — शीलव्रततपोनियमैर्बालपृथग्जना भोगसुखाभिलाषिणो भवोत्पत्तिं प्रार्थयन्ते ल.अ.१०२ख/४९; • वि. अर्थी — नन्दोपनन्दनामानौ तस्य पुत्रौ बभूवतुः । ज्येष्ठः कीर्तिविशेषार्थी राज्यकामस्तथापरः अ.क.८५.२६; द्र. {don du gnyer ba/} ।। • भू.का.कृ. अभ्यर्चितम् — तन्मे बोधिरनामया या जिनसुतैरभ्यर्चिता सु.प्र.५५ख/१०९.

gnyer ba'i chos kyi blo gros

=(? {nye ba'i chos kyi blo gros}) ना. अनुधर्ममतिः, बोधिसत्त्वः — यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा सिंहस्य… अनुधर्ममतेः ग.व्यू. २६९क/३४८.

gnyer bar bya

क्रि. परीच्छेत् — वस्तुकर्मलाभोपस्थायकपरिहारेणोद्देशकं परीच्छेयुः आगच्छन्तं सूत्रधरं प्रत्युद्गच्छेयुः छत्रध्वजपताकाभिः वि.सू.५८ख/७५.

gnyer ma

१. = {gdong gi gnyer ma} वली — दश चास्य कारणापुरुषसहस्राणि संनिपतितानि… संदष्टौष्ठत्रिवलीभृकुटीकृतवदनानि ग.व्यू.२४क/१२१; वलिका म.व्यु.६९४६ २. = {chu'i gnyer ma} तरङ्गः, ऊर्मिः — भङ्गस्तरङ्ग ऊर्मिर्वा स्त्रियां वीचिरथोर्मिषु अ.को. १.१२.५.

gnyer ma mang

= {gnyer ma mang ba/}

gnyer ma mang ba

वलिप्रचुरता — कायस्य जीर्णता भग्नता कुब्जता । खालित्यं पालित्यं वलिप्रचुरता शि.स.४९क/४६; म.व्यु.४०८७; द्र. {gnyer mas gang ba/}

gnyer ma rangs pa

विततवलिका म.व्यु.६९४६.

gnyer ma'i gdong

= {spru+e'u} वलीमुखः, कपिः — कपिप्लवङ्गप्लवगशाखामृगवलीमुखाः । मर्कटो वानरः कीशो वनौकाः अ.को.२.५.३; द्र. {gnyer gdong /}

gnyer mas gang

= {gnyer mas gang ba/}

gnyer mas gang ba

वि. वली* — इमे च ते भवन्तः सत्त्वाः वलिनः पलितशिरसो जीर्णवृद्धा महल्लका अशीतिवर्षिका जात्या स.पु.१२९ख/२०५; द्र {gnyer ma mang ba/}

gnyel ba

= {mnyel ba/}

gnyod

कुलशुल्कम् म.व्यु.६७९७; {bud med kyi rin} बो.को.९८६.

mnyan

१. = {mnyan pa/} {mnyan te/} {onas} प्रतिश्रुत्य — स तथेत्यस्मै प्रतिश्रुत्य प्रक्रान्तस्तदाहारान्वेषणपरो बभूव जा.मा.९/३; श्रुत्वा लो.को. ८८५ २. (प्रा.) = {gru/}

mnyan gyis

= {mnyan par gyis/}

mnyan nyes

= {mnyan nyes pa/}

mnyan nyes pa

दुःश्रुतम् म.व्यु.२३७६.

mnyan du mi rung

= {mnyan du mi rung ba/}

mnyan du mi rung ba

वि. अश्रावणः — श्रवणेन ग्राह्यः श्रावणः । न श्रावणोऽश्रावणः । श्रोत्रेण न ग्राह्य इति प्रतिज्ञार्थः न्या.टी.७०ख/१८२.

mnyan du gzhug

क्रि. श्रावयेत् — मन्त्रसाधयितुकामस्य शिष्यस्याज्ञां श्रावयेत् स.दु.२३९/२३८.

mnyan du yod pa

= {mnyan yod/}

mnyan du rung

= {mnyan du rung ba/}

mnyan du rung ba

वि. श्रावणः — श्रवणेन ग्राह्यः श्रावणः । न श्रावणोऽश्रावणः । श्रोत्रेण न ग्राह्य इति प्रतिज्ञार्थः न्या.टी.७०ख/१८२.

mnyan pa

• क्रि. ( {nyan pa} इत्यस्याः भवि. भू. च) १. (भू.) प्रत्यश्रौषीत् — एवमार्य इति दौवारिकः (पुरुषः अनाथपिण्ड)दस्य गृहपतेः प्रत्यश्रौषीत् वि.व.१६३क/१.५१ २. (?) शृणोति — {gzhan rnams kyis kyang mnyan no} अन्येऽपि शृण्वन्ति वि.प्र.९४ख/३.५; • सं. १. = {sgra'am thos pa} श्रवणम् — {mnyan pa ni sgra} श्रवणं हि श्रुतिः त.प.३४२ख/४०१; श्रुतिः — ततोऽन्यापोहनिष्ठत्वादुक्तान्यापोहकृत् श्रुतिः प्र.वा.२.१६४; उपश्रुतिः — भिक्षोरधिकरणसंप्रधारणस्य भिक्षुभिरुपश्रुत्यर्थमुत्सृज्योपशमनच्छन्देनावधाने वि.सू.४६क/५८; श्रवः — विभूतिरूपार्थविदर्शने सदा निमित्तभूतं सुकथाशुचिश्रवे । तथागतानां शुचिशीलजिघ्रणे महार्यसद्धर्मरसाग्रविन्दने र.वि.२.१९ २. = {thos pa po} श्रोता — सुवर्णप्रभासोत्तमस्य सूत्रेन्द्रराजस्य श्रोतृणां…रक्षां करिष्यामः सु.प्र.१७ख/३९ ३. = {rna ba} श्रोत्रम् — तदर्थं श्रोत्रद्वारेण विजानाति अभि.स्फु.१६१क/८९१ ४. = {gru pa} नाविकः — तथागतो नाविकसमीपमुपागमत्पारसंतरणाय ल.वि.१९५क/२९७; दाशः — दाशभूता बोधिसत्त्वाः धर्मसागरतीर्थप्रदर्शनतया ग.व्यू.३३९ख/६०; कर्णधरः — टीका कर्णधरा भवद्रवनिधौ श्रीवज्रयाने वि.प्र.१०९ख/१, पृ.४; • भू.का.कृ. श्रुतम् — एवं मया श्रुताऽनेन ऋषिणां धर्मदेशना । परश्रुतान्न सर्वज्ञ इति वादो भविष्यति वि.प्र.१२७ख/५३.

mnyan par

श्रोतुम् — अनेन वा आकारेण लिङ्गेन निमित्तेनेति शक्या निर्देष्टुं वा श्रोतुं वा अ.सा.१५८क/८९.

mnyan pa'i grong

ना. नाविकग्रामः, ग्रामः — बुद्धो भगवान्… सश्रावकसंघः श्रावस्त्यां विहरति नद्या अजिरवत्या अधस्तान्नाविकग्रामे अ.श.३४क/३०.

mnyan pa'i gla

= {gru btsas} तरपण्यम्, आतरः — आतरस्तरपण्यं स्यात् अ.को.१.१०.११.

mnyan par gyis

क्रि. १. शृणोतु — सत्त्वार्थ बोधिसत्त्वेन्द्राः शृण्वन्तु प्रश्नविस्तरान् गु.स.१४९ख/१२२; श्रूयताम् — स तेन पृष्टः प्रोवाच विमलज्ञानलोचनः । अस्याकुशलशीलस्य वृत्तान्तः श्रूयतामयम् अ.क.३९.२३ २. (?) श्रोष्यामि — यदि स्वशरीरं ते प्रदास्यामि, कथं पुनर्धर्म श्रोष्यामि अ.श.९६ख/८६.

mnyan par bgyi

कृ. श्रोतव्यम् — अवश्यमयं सुवर्णप्रभासोत्तमः सूत्रेन्द्रराजः सत्कृत्य श्रोतव्यः सु.सू.३४क/६५.

mnyan par bya

१. क्रि. शृणुयाम् — दोहदश्चास्याः समुत्पन्नः सुभाषितं शृणुयामिति अ.श.१०७ख/९७; श्रूयते — चक्षुषा गृह्यते रूपं शब्दः कर्णेन श्रूयते हे.त.११क/३२; न चात्र कश्चिच्छृणोति श्रूयते वा ल.अ.६३ख/९; श्रोष्यामि — राजा यक्षमेतदुवाच ब्रूहि गुह्यक धर्मान् श्रोष्यामीति अ.श.९६क/८६ २. = {mnyan par bya ba/}

mnyan par bya ba

• वि. श्रावणः — श्रवणं हि श्रुतिः, श्रोत्रज्ञानमिति यावत् । तत्प्रतिभासितया तत्र भवः श्रावणः । यद्वा श्रवणेन गृह्यत इति श्रावणः त.प. ३४२ख/४०१; • कृ. श्रोतव्यम् — तदेवं दुष्करशतसमुदानीतोऽयमस्मदर्थ तेन भगवता सद्धर्म इति सत्कृत्य श्रोतव्यः जा.मा.२८/१५; • सं. = {mnyan par bya ba nyid} श्रावणत्वम् — यदि हि ‘अनुमेय एव सत्त्वम्’ इति कुर्यात् श्रावणत्वमेव हेतुः स्यात् न्या.टी.४८क/९३.

mnyan par bya ba nyid

श्रावणत्वम् — तत्र प्रत्यक्षप्रसिद्धे विपरीतो धर्मोऽभ्युपगम्यमानः प्रत्यक्षेण बाध्यते, यथा शब्दे धर्मिणि अश्रावणत्वं श्रावणत्वेन त.प.२८०क/१०२७.

mnyan par bya ba yin pa'i phyir

श्रावणत्वात् — ध्वनिरनित्यश्चाक्षुषत्वाच्छावणत्वादमूर्तत्वात् त.प. २४क/४९५.

mnyan par bya ba ma yin pa

= {mnyan bya min pa} वि. अश्रावणम् — अश्रावणं यथा रूपम् त.स.३९क/४०२; श्रोत्रज्ञानफलशब्दव्यवच्छेदेनाश्रावणं रूपमित्युच्यते त.प.३४३क/४०२.

mnyan par bya ba ma yin pa nyid

अश्रावणत्वम् — तत्र प्रत्यक्षप्रसिद्धे विपरीतो धर्मोऽभ्युपगम्यमानः प्रत्यक्षेण बाध्यते, यथा शब्दे धर्मिणि अश्रावणत्वं श्रावणत्वेन त.प.२८०क/१०२७.

mnyan par byed

क्रि. शृणोति — शृण्वन्ति य इदं सूत्रं गम्भीरं बुद्धगोचरम् । प्रसन्नचित्ताः सुमनसः शुचिवस्त्रैरलङ्कृताः सु.प्र.२क/२.

mnyan par byed pa

= {mnyan par byed/}

mnyan par byos

क्रि. शृणुध्वम् — हृष्टचित्ता भवित्वेह सर्वे नृपतयः पृथक् । सर्वदेवेन्द्रसमयं शृणुध्वं प्राञ्जलिकृताः सु.प्र.३७क/७०.

mnyan par 'os

= {mnyan 'os/}

mnyan par 'os pa

= {mnyan 'os/}

mnyan bya

१. आश्रवः, अङ्गीकारः — संविदागूः प्रतिज्ञानं नियमाश्रवसंश्रवाः । अङ्गीकाराभ्युपगमप्रतिश्रवसमाधयः अ.को.३.५.५ २. = {mnyan par bya ba/}

mnyan bya min

= {mnyan par bya ba ma yin pa/}

mnyan bya min pa

= {mnyan par bya ba ma yin pa/}

mnyan 'os

= {mnyan par 'os pa} ।। • वि. श्रव्यम् — {legs gsungs mnyan 'os rin chen lags} श्रव्यरत्नं सुभाषितम् श.बु., का.९७; {ngang pa'i sgra ni dbyar mnyan 'os} श्रव्यहंसगिरो वर्षाः का.आ.३.१६८; • पा. श्रवणीया — बुद्धस्य षष्ट्याकारा वाग्… स्निग्धा च मृदुका च मनोज्ञा च… श्रवणीया सू.अ.१८२ख/७८.

mnyan 'os rin chen

वि. श्रव्यरत्नम् — {legs gsungs mnyan 'os rin chen lags} श्रव्यरत्नं सुभाषितम् श.बु., का.९७.

mnyan yod

= {mnyan du yod pa} ना. श्रावस्ती, नगरम् - बुद्धो भगवान्…सश्रावकसंघः श्रावस्त्यां विहरति जेतवनेऽनाथपिण्डदस्यारामे अ.श.३४क/३०; {mnyan yod kyi grong khyer pa} श्रावस्तीपुरवासिनः अ.क.७.५०.

mnyam

= {mnyam pa/} {mnyam du} समम् — समं प्राक् च मृतस्यास्ति न मौलः अभि.को.४.७२; {mnyam du 'jig cing 'byung ba} समसंवर्तसम्भवः अभि.को.३.७४.

mnyam bgrod

समगतिः — योगिन्योऽर्केन्दुराहुत्रिविधपथगताः पिङ्गलेडावधूत्यो भावाभावप्रणष्टौ समगतिचरणौ तौ तयोर्ज्ञानकायः । एकः वि.प्र.११३क/१, पृ.१०.

mnyam 'gyur

समीकृतम्— न दोषैर्विगुणो देहो हेतुर्वर्त्यादिवद् यदि । मृते समीकृते दोषे पुनरुज्जीवनं भवेत् प्र.अ.६५ख/७४; द्र. {mnyam par 'gyur/}

mnyam 'jog

= {mnyam par 'jog pa/}

mnyam 'jog gzugs can

पा. समाधानरूपकम्, रूपकभेदः — {gtum mo khyod gdong zla bas kyang /} {brtse ba med par bdag sreg pa/} {bdag nyid skal ba nyid kyi skyon/} {zhes 'di mnyam 'jog gzugs can no} मुखेन्दुरपि ते चण्डि मां निदहति निर्दयम् । भाग्यदोषान्ममैवेति तत्समाधानरूपकम् का.आ.२.९१.

mnyam rjes

= {mnyam bzhag dang rjes thob/}

mnyam nyid

= {mnyam pa nyid} 1. समता — सत्त्वेषु समचित्तता आत्मपरसमतोपगमात् सू.अ.१४०ख/१७; का.आ.१.४१; समत्वम् — {khams mnyam pa nyid} धातुसमत्वम् वि.प्र.२४६ख/२.६१; समत्वेन सर्वसत्त्वेषु समवृत्तित्वात् अभि.भा.५७क/१०९४; समानता — भावाभावसमानता च तयोर्भावाभावयोरभिन्नत्वात् सू.अ.१७२क/६५; साम्यम् — त्रिभिः कारणैः साम्यं सर्वबुद्धानाम् अभि.भा.५७ख/१०९६ २. पा. समता, समताज्ञानम् - {zla ba me long ye shes ldan/} {bdun gyi bdun pa mnyam nyid ldan} आदर्शज्ञानवांश्चन्द्रः समतावान् सप्तसप्तिकः हे.त.९क/२६.

mnyam nyid de nyid

पा. समतातत्त्वम् — {mnyam nyid de nyid bsgoms pa yis/} {khams gsum la gnas thams cad la/} {dbang bskur rab tu gsol mdzad pa/} {rin chen gtsug tor khyod phyag 'tshal} नमस्ते रत्नोष्णीषाय समतातत्त्वभावनैः । त्रैधातुकं स्थितं सर्वमभिषेकप्रदायकः स.दु.१५९/१५८.

mnyam nyid de nyid bsgoms pa

वि. समतातत्त्वभावनः — {mnyam nyid de nyid bsgoms pa yis/} {khams gsum la gnas thams cad la/} {dbang bskur rab tu gsol mdzad pa/} {rin chen gtsug tor khyod phyag 'tshal} नमस्ते रत्नोष्णीषाय समतातत्त्वभावनैः । त्रैधातुकं स्थितं सर्वमभिषेकप्रदायकः स.दु.१५९/१५८.

mnyam nyid ldan

वि. समतावान्, समताज्ञानवान् - {zla ba me long ye shes ldan/} {bdun gyi bdun pa mnyam nyid ldan} आदर्शज्ञानवांश्चन्द्रः समतावान् सप्तसप्तिकः हे.त.९क/२६.

mnyam nyid dpe

पा. समानोपमा, उपमाभेदः — {mtshungs pa'i sgra yis brjod bya'i phyir/} {mnyam nyid dpe ste ji ltar na/} {skyed tshal phreng 'di bu mo bzhin/} {mdzes ldan sA la kA na na} सरूपशब्दवाच्यत्वात् सा समानोपमा यथा । बालेवोद्यानमालेयं सालकाननशोभिनी का.आ.२.२९.

mnyam nyid gzhi'i sgron ma

ना. समतावस्तुप्रदीपः, ग्रन्थः — {mnyam nyid gzhi'i sgron ma zhes bya ba} समतावस्तुप्रदीपनाम क.त.२३१९.

mnyam nyid ye shes

= {mnyam pa nyid kyi ye shes/}

mnyam nyid ye shes dngos po can

वि. समताज्ञानभाविनी — {de ni me long ye shes gzugs/} {mnyam nyid ye shes dngos po can} आदर्शज्ञानरूपा सा समताज्ञानभाविनी हे.त.२१क/६८.

mnyam snyoms can

औदासीन्यम्, वैराग्यम् - औदासीन्यं तु सर्वत्र त्यागोपादानहानितः । वासीचन्दनकल्पानां वैराग्यं नाम कथ्यते प्र.वा.१.२५३.

mnyam lta

= {mnyam pa lta ba/}

mnyam ldan

= {mnyam par ldan pa/}

mnyam ldan pa

= {mnyam par ldan pa/}

mnyam gnas

• पा. समानः, शरीरस्थवायुविशेषः — {mnyam gnas rlung} समानो वायुः वि.प्र.१५८क/१३९; {mnyam gnas ni shar gyi 'dab ma'i rtsa snar ma la lhag pa'i lha'o} समानः पूर्वदलेऽधिदेवो रोहिणीनाड्याम् वि.प्र.२३८क/२.४२; नयति सकलं समरसं तुल्यरसं यावत् काये समानो नाम वायुः वि.प्र.२३८क/२.४३; • वि. अविषमस्थितः — सत्त्वं रजस्तमश्चेति गुणा अविषमस्थिताः बो.अ.९.१२८.

mnyam pa

• वि. = {mtshungs pa} समः — नाणोरणौ प्रवेशोऽस्ति निराकाशः समश्च सः बो.अ.९.९५; वाच्यलिङ्गाः समस्तुल्यः सदृक्षः सदृशः सदृक् । साधारणः समानश्च स्युः अ.को.२.१०.३६; समानः — यदि पुनर्मम समानप्रकृतिरेव कश्चिदन्यः पश्येदीक्षेत, एनं ग्रन्थमर्थ वा बो.प.१.३; सदृशः — तेन सदृशात्कुलात् कलत्रमानीतम् अ.श.८क/७; • (उ.प.) निभः — उत्तरपदे त्वमी । निभसंकाशनीकाशप्रतीकाशोपमादयः अ.को.२.१०.३७; प्रतिमः — स प्रीततरो भवत्येकचतुष्पदगाथाश्रवणेन न त्वेवं त्रिसाहस्रपूर्णप्रतिमेन महारत्नराशिना बो.भू.१७४ख/२३०; • सं. १. = {mnyam pa nyid} समत्वम् — तेषां समत्वमारोग्यं क्षयवृद्धी विपर्यय’ इति वचनात् प्र.अ. ६५ख/७४; सामान्यम् — किं पुनः सर्वे बुद्धाः सर्वप्रकारसामान्या भवन्ति अभि.भा.२६६-४/१०९६; अविषमम् — सत्त्वं रजस्तमश्चेति गुणा अविषमस्थिताः । प्रधानमिति कथ्यन्ते विषमैर्जगदुच्यते बो.अ.९.१२८ २. = {tshad mnyam} मात्रम् — {skyes bu dang mnyam pa'i shing} पुरुषमात्रं वृक्षः मि.को.८४क; • पा. [1] विषुवम् — ज्योतिषोक्तविधिना विषुवं प्रतिसंक्रान्तिदिनं सपादषट्पञ्चाशद्दण्डात्मकमिति बाह्ये वि.प्र.२३६ख/२.३८ [2] समम्, वात्सल्याकारप्रभेदः — सप्ताकारं बोधिसत्त्वानां सत्त्वेषु वात्सल्यं प्रवर्तते…अभयं युक्तमखेदमयाचितमनामिषं विस्तीर्ण समञ्चेति बो.भू.१६२क/२१४; • अव्य. युगपत् म.व्यु.६५५७.

mnyam par

समम् — {char mnyam par phab} समं वारि प्रमुञ्चति स.पु.४७ख/८५.

mnyam pa nyid

= {mnyam nyid/}

mnyam pa nyid kyi rjes song

= {mnyam pa nyid kyi rjes su song ba/}

mnyam pa nyid kyi rjes su song ba

वि. समतानुगतः — येन चित्तोत्पादेन सहोत्पन्नेन बोधिसत्त्वोऽतिक्रान्तो भवति… बोधिसत्त्वावस्थानेन समतानुगतो भवति द.भू.१७५क/८.

mnyam pa nyid kyi don 'byung ba

ना. समतार्थसंभवा, पृथिवीदेवता — तस्यानन्तरं वैरोचनश्रीगर्भो नाम तथागत उत्पन्नः । अहं च समतार्थसंभवा नाम पृथिवीदेवता अभूवम् ग.व्यू.१३०ख/२१६.

mnyam pa nyid kyi ye shes

पा. समताज्ञानम्, तथागतज्ञानविशेषः —चतुर्विधं बुद्धानां ज्ञानमादर्शज्ञानं समताज्ञानं प्रत्यवेक्षाज्ञानं कृत्यानुष्ठानज्ञानं च सू.अ. १६०क/४८.

mnyam pa nyid kyi ye shes kyis rnam par grol ba

वि. समताज्ञानविमुक्तः, बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते… समताज्ञानविमुक्त इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८.

mnyam pa nyid du lta ba yid la byed pa

पा. समतेक्षणामनस्कारः, मनस्कारप्रभेदः — दानादीनां समतेक्षणामनस्कारस्तदन्यैर्बोधिसत्त्वैः सहात्मनः पारमितासातत्यकरणाधिमोक्षार्थम् सू.अ.१७९क/७३.

mnyam pa nyid la dgongs pa

पा. समताभिप्रायः, अभिप्रायप्रभेदः — चतुर्विधोऽभिप्रायः । समताभिप्रायः… अर्थान्तराभिप्रायः… कालान्तराभिप्रायः… पुद्गलाशयाभिप्रायः सू.अ.१८५क/८०.

mnyam pa lta ba

वि. समदर्शी — विद्याचरणसम्पन्ने ब्राह्मणे गवि हस्तिनि । शुनि चैव श्वपाके च पण्डिताः समदर्शिनः त.स.१३०क/१११२.

mnyam pa med

= {mnyam pa med pa/}

mnyam pa med pa

= {mnyam med} वि. असमः — असमैश्च बुद्धैर्बुद्धाः समाः बो.भू.१६६ख/२३३; मूर्ध्ना नमे तमसमं सहधर्मसंघम् जा.मा.४/१; अतुलः — संप्राप्ता ज्ञानमतुलं वज्रमन्त्रप्रभावनैः गु.स.११२क/४८; अतुल्यः — अतुल्यं स कौशिक कुलपुत्रो वा कुलदुहिता वा ततोनिदानं बहुतरं पुण्यं प्रसवति अ.सा.६४क/३५; अप्रतिसमः — अतुल्यैरप्रतिसमैः । वस्त्रैः दुकूलैः बो.प.२.१२.

mnyam pa med pa'i shes rab

वि. असमप्रज्ञः, श्रावकस्य म.व्यु.१११०.

mnyam pa yin

सामान्यो भवति — किं पुनः सर्वे बुद्धाः सर्वप्रकारसामान्या भवन्ति अभि.भा.५७ख/१०९६.

mnyam pa'i rkang pa

समपदम् — इहाचार्यस्य वामे पर्यङ्कं दक्षिणपादतलं भूमिनिषण्णं समपदेन वि.प्र. १०८ख/३.३३; द्र. {mnyam pa'i stabs/}

mnyam pa'i btung ba

तुल्यपानम्, सपीतिः मि.को. ४१क ।

mnyam pa'i stabs

समपदम् — समपदमपरमालीढपदं यथासंख्यमग्निचारादिति मध्यमाचारात् । यौगपद्येन नाडीद्वये समपदं भवेत् वि.प्र.६२क/४.१०९; {mnyam pa'i stabs ste rkang pa gnyis gshibs nas rkyong ba'o} मि.को.११ख; द्र. {mnyam pa'i rkang pa/}

mnyam pa'i gzhi

समतलम् — समतले पद्मं पद्मपत्राग्रमयम् वि.प्र.९८क/३.१७.

mnyam pa'i gzi brjid

समतेजस् लो.को.८८७.

mnyam pa'i ro

समरसः — {de nyid du ni mnyam pa'i ro/} /{slob ma'i spyod yul dag tu bya} कारितव्यं तु तत्रैव समरसं शिष्यगोचरम् हे.त.१७क/५४.

mnyam pa'i sems

समचित्तता — स भूयस्या मात्रया सर्वसत्त्वानामन्तिके हितचित्ततामुत्पादयति । सुखचित्ततां…समचित्ततामाचार्यचित्ततां शास्तृचित्ततामुत्पादयति द.भू.१९०ख/१७; द्र. {mnyam pa'i sems nyid/}

mnyam pa'i sems nyid

समानचित्तता — परत्रात्मसमानचित्ततां लब्ध्वा सू.अ.१४३क/२१; द्र. {mnyam pa'i sems/}

mnyam par 'gyur

क्रि. १. समीभवति — यद्येवं स्यात् । मृतस्य सतः समीभवन्ति दोषास्तत आरोग्यलाभाद् देहस्य पुनरुज्जीवनं भवेत् प्र.अ.६५ख/७४ २. समो भवेत् - {dngos grub rgyas pa thob pa ste/} {sangs rgyas kun dang mnyam par 'gyur} प्राप्नोति विपुलां सिद्धिं सर्वबुद्धसमो भवेत् हे.त.२९ख/९८.

mnyam par bcer ba

समावर्तनम् — समावर्तनार्थञ्चायोमयं दण्डतपकम् वि.सू.९५ख/११५.

mnyam par 'jog

= {mnyam par 'jog pa/}

mnyam par 'jog pa

= {mnyam 'jog} ।। • क्रि. समाधत्ते — तत्र प्रथमः शमथस्य लाभित्वादभिनिषीदन्नेव चित्तं स्थापयति यावत्समाधत्ते अभि.स.भा.६६क/९१; समाधीयते — यथाभूतपरिज्ञानाच्चित्तं समाधीयते ल.अ.७८क/२६; समाध्यते — अभिज्ञा लभते केन वशिताश्च समाधयः । समाध्यते कथं चित्तं ब्रूहि मे जिनपुंगव ल.अ.६४ख/११; समापद्यते — स तान् सर्वान् समाधीन् समापद्यते च व्युत्तिष्ठते च द.भू. २६२क/५५; • सं. समाधानम् — स्वभ्यस्तत्वादनभिसंस्कारेणानाभोगेन चित्तसमाधिप्रवाहस्याविक्षेपेण प्रवृत्तिः समाधानम् अभि.स.भा.६६क/९०; तत्र स्मृतिप्रधानो ध्यानवान् स्मृतिबलेन चित्तसमाधानात् सू.अ. २४८क/१६५; समवधानम् — वीर्य निश्रित्य यथाक्रमं ध्यानप्रज्ञाभ्यामसमाहितस्य चित्तस्य समवधानात् समाहितस्य मोचनात् सू.अ.१९६क/९७; समाधिः — अपश्यन्नरतिं याति समाधौ न च तिष्ठति । न च तृप्यति दृष्ट्वापि पूर्ववद्बाध्यते तृषा बो.अ.८.६; • पा. समाधानम्, रूपकभेदः — {gtum mo khyod gdong zla bas kyang /} {brtse ba med par bdag sreg pa/} {bdag nyid skal ba nyid kyi skyon/} {zhes 'di mnyam 'jog gzugs can no} मुखेन्दुरपि ते चण्डि मां निर्दहति निर्दयम् । भाग्यदोषान्ममैवेति तत्समाधानरूपकम् का.आ.२.९१.

mnyam par 'jog par byed

क्रि. समादधाति — चित्तं स्थापयति संस्थापयति अवस्थापयति उपस्थापयति दमयति शमयति व्युपशमयत्येकोतीकरोति चित्तं समादधातीति नवाकाराः सू.अ.१९१क/९०.

mnyam par lta ba

= {mnyam pa lta ba/}

mnyam par ldan

= {mnyam par ldan pa/}

mnyam par ldan pa

वि. समायुक्तम् — {rdo rje srad bu mnyam par ldan} वज्रसूत्रैः समायुक्तम् हे.त.१२क/३६; {rigs lnga dag dang mnyam ldan pa} पञ्चवर्णसमायुक्तम् हे.त.७क/१८.

mnyam par brdabs pa

समतालः — ग्. {yon pa se gol brdabs pa yis/} {mnyam par brdabs par grub par 'gyur} वामे छटकतालेन समतालेन सिद्ध्यति स.दु. १७३/१७२.

mnyam par gnas pa

= {mnyam gnas/}

mnyam par mnan

= {mnyam par mnan pa/}

mnyam par mnan pa

भू.का.कृ. समाक्रान्तम् — {bdud bzhi mnyam par mnan pa nyid/} {'jigs pa yang ni 'jigs pa po} चतुर्मारसमाक्रान्तं भयस्यापि भयानकम् हे.त.२३ख/७८.

mnyam par spyad

क्रि. समाचरेत् — {ba la thams cad bza' bar bya/} {kha dog lnga la mnyam par spyad} भक्षणीयं बलं सर्व पञ्चवर्ण समाचरेत् हे.त.१८ख/५८.

mnyam par bya

समं कुर्यात् — नखरिकाभिलिखितं चेत् समं कुर्यात् वि.सू.९३क/१११.

mnyam par byas pa

= {mnyam byas} ।। • भू.का.कृ. तुलितम् — {rigs mthun mnyam byas sgra dag dang} सवर्णतुलितौ शब्दौ का.आ.२.६०; समीकृतम्; • सं. समीकरणम् — अथ समीकरणं दोषाणां कुतो जायते प्र.अ. ६५ख/७४.

mnyam par sbyor

= {mnyam par sbyor ba/}

mnyam par sbyor ba

वि. समाश्लेषिणी — {brtse ba snying la dam du mnyam par sbyor} हृदि दया गाढं समाश्लेषिणी अ.क.१०७.२८.

mnyam par ma bzhag

= {mnyam par ma bzhag pa/}

mnyam par ma bzhag pa

वि. असमाहितम् — सरागं चित्तं सरागचित्तमिति यथाभूतं प्रजानाति… समाहितं…असमाहितं… द.भू.१९९ख/२१; का.आ.३.६५.

mnyam par gzhag pa

= {mnyam gzhag} ।। • सं. समापत्तिः — स्वचित्तं समाधाय ध्यानविमोक्षसमाधिमार्गफलसमापत्तिविमुक्तिवासनाचिन्त्यपरिणतिच्युतिविगतम् ल.अ.७८क/२६; समाधानम् — वज्रासनसमाधानध्याननिश्चललोचनम् अ.क.२५.५६; *समादानम् — स चतस्रोऽग्राः प्रणिधानविशुद्धीरनुप्राप्नोति… अग्रां दृढसमादा(धा)नप्रणिधानविशुद्धिम् शि.स.१६७ख/१६५; • वि. समाहितः — समाहितस्य किल कायं परमाणुशः क्षणिकतश्च पश्यतः कायस्मृत्युपस्थानं निष्पन्नं भवति अभि.भा.१२क/९०२; {mnyam gzhag yang dag ji bzhin du shes par 'gyur} समाहितो यथाभूतं प्रजानाति शि.स.२क/१; बालान् सहायान् परिवर्जयित्वा आर्येषु संसर्गरतान् समाहितान् स.पु.६ख/ ८; लीनः — {dgongs pa mnyam gzhag} भावनालीनम् अ.क.७.६७.

mnyam par gzhag pa brtan pa

दृढसमाधानम् — स चतस्रोऽग्राः प्रणिधानविशुद्धीरनुप्राप्नोति… अग्रां रूपप्रणिधानविशुद्धिम्, अग्रां दृढसमादा(धा)नप्रणिधानविशुद्धिम् शि.स.१६७ख/१६५.

mnyam par gzhag pa'i bde ba

समापत्तिसुखम् — एतद्धि महामते श्रावकाणां प्रत्यात्मार्याधिगमविहारसुखमधिगम्य बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन निरोधसुखं समापत्तिसुखं च सत्त्वक्रियापेक्षया… न साक्षात्करणीयम् ल.अ.७८क/२६.

mnyam par gzhag pa'i lam

= {mnyam gzhag lam/}

mnyam par gzhag pa'i sa

समाहितभूमिः — तस्य हि द्वितीयध्यानलाभात् समाहितभूमिनिःसरणे सम्प्रत्यय उत्पद्यते अभि.भा.७०ख/११४८.

mnyam par gzhag pa'i sa pa

= {mnyam gzhag sa pa} वि. समाहितभूमिकः — अव्याकृतान्तर्मुखा हि ते समाहितभूमिकाः अभि.को.५.३६; तस्यास्य ज्ञेयवस्तुनः अववादानुशासनीम्वा आगम्य सद्धर्मश्रवणं वा तन्निश्रयेण समाहितभूमिकं मनस्कारं संमुखीकृत्य तानेव धर्मानधिमुच्यते श्रा.भू./१९४.

mnyam par bzhag

= {mnyam par bzhag pa/}

mnyam par bzhag gyur

= {mnyam par bzhag gyur pa/}

mnyam par bzhag gyur pa

भू.का.कृ. समाहितम् — भाषमाणं शिवं धर्मं तूष्णींभूतं समाहितम् । चित्राणि प्रातिहार्याणि दर्शयन्तं महाद्युतिम् र.वि.४.२२.

mnyam par bzhag pa

= {mnyam bzhag} ।। • सं. समाधानम् — तपःसमाधानपरे मुनाविव स्वभाववृत्त्या हि गुणास्त्वयि स्थिताः जा.मा.२५३/१४७; जित्वा दृप्तौ शात्रवमुख्याविव संख्ये रागद्वेषौ चित्तसमादा(धा)नबलेन जा.मा.३४४/२००; • भू.का.कृ. समापन्नः — रात्रिदेवतां… समन्तभद्रप्रीतिविपुलविमलवेगध्वजं बोधिसत्त्वसमाधिं समापन्नाम् ग.व्यू.९७क/१८८; अनुपूर्वेण नवमं निरोधं समापन्नः द.भू.२४०क/४२; समाहितः — सततसमाहितः ल.वि.२०४ख/३०८; असमाहितं क्लिष्टं विक्षेपसंप्रयोगात् । समाहितं कुशलं तत्प्रतिपक्षत्वात् अभि.भा.४६ख/१०४९.

mnyam par bzhag pa ma yin pa

= {mnyam bzhag min pa/}

mnyam par bzhag pa'i bdag nyid

= {mnyam bzhag bdag nyid/}

mnyam par bzhag pa'i bde ba

समापत्तिसुखम् लो. को.८८८.

mnyam par bzhag par gyur pa

= {mnyam par bzhag gyur pa/}

mnyam par bzhag par bya

क्रि. समाधीयते ख.टी.१४३-३.

mnyam par zung du 'jug pa

क्रि. समाधीयते लो.को.८८८.

mnyam por

क्रि.वि. समम् मि.को.६८क ।

mnyam byas

= {mnyam par byas pa/}

mnyam byas pa

= {mnyam par byas pa/}

mnyam byed

= {srang brgya} तुला, पलशतम् — तुला स्त्रियां पलशतं भारः स्यात् अ.को.२.९.८७.

mnyam sbyar

समायोगः — {rdo rje pad+ma mnyam sbyar nas} वज्रपद्मसमायोगात् हे.त.२५क/८२; हे.त.२६ख/८८; द्र. {mnyam sbyor ba/}

mnyam sbyor

= {mnyam sbyor ba/}

mnyam sbyor ba

सम्पुटः — {mnyam sbyor bde ba myong mdzad nas} सम्पुटं सौख्यमासाद्य हे.त.२६क/८६; समायोगः — / {aA li kA li mnyam sbyor ba} आलिकालिसमायोगः हे.त.९क/२६; {dpa' bo kun dang mnyam sbyor ba/} {mkha' 'gro dra ba'i bde ba mchog} सर्ववीरसमायोगडाकिनीजालसत्सुखम् स.उ.३.६; द्र. {mnyam sbyar/}

mnyam med

= {mnyam pa med pa/}

mnyam med mkhyen can

वि. असमज्ञानपरः — वन्दामि (ते) असमज्ञानपरा सदृशो न तेऽस्ति त्रिभवे विरजा शि.स.१७१ख/१६९.

mnyam med pa

= {mnyam pa med pa/}

mnyam med ye shes

असमज्ञानम् — ऋद्धिपादवराभिज्ञकोविदमिन्द्रियैर्बलविमोक्षशिक्षितम् । सर्वसत्त्वचरिते गतिं गतं वन्दमो असमज्ञानपारगम् रा.प. २३०क/१२२.

mnyam gzhag

= {mnyam par gzhag pa/}

mnyam gzhag pa

= {mnyam par gzhag pa/}

mnyam gzhag lam

समाहितमार्गः — {mnyam gzhag lam gnas} समाहितमार्गस्थः अभि.को.४.२१.

mnyam gzhag lam gnas

वि. समाहितमार्गस्थः — समाहितमार्गस्थौ तौ युक्तौ वर्तमानया अभि.को. ४.२१.

mnyam gzhag sa pa

= {mnyam par gzhag pa'i sa pa/}

mnyam bzhag

= {mnyam par bzhag pa/}

mnyam bzhag bdag nyid

समाहितात्मा लो.को. ८८८.

mnyam bzhag min pa

वि. असमाहितम् — कामाप्तमवधीकृत्य विज्ञानमसमाहितम् अभि.अ.५.२४.

mnyam bzhag ye shes

समाहितज्ञानम् लो.को.८८८.

mnyam bzhag lus

समाहिताङ्गः लो.को.८८८.

mnyam zas can

वि. समाहारी — {btsun mo'i khu ba mnyam zas can/} {skye zhing skye bar 'gyur bar shog} योषिच्छुक्रसमाहारी भवेयं जन्मजन्मनि हे.त.२७क/९०.

mnye

= {mnye ba/}

mnye ba

• क्रि. ( {nyed pa} इत्यस्याः भवि.) मर्दयेत् — {lag pa mnyam par mi mnye'o} न बाहू मर्दयेत्समम् बो.अ. ५.९२; • सं. मर्दनम् — द्वावपि बाहू सममेकस्मिन् काले न मर्दयेत् । क्रममर्दने न दोषः बो.प.५.९२; परिमर्दनम् म.व्यु.६७७९; प्रपीडनम् — {lus mnye bas} अङ्गप्रपीडनेन बो.भू.७८ख/१०१; संवाहनम् म.व्यु.६७७९.

mnye bar bya

क्रि. मर्दयेत् — {lag pas lag pa mnye bar bya} करेण करं मर्दयेत् वि.प्र.१०९ख/३.३५.

mnye shing

= {nye shing /}

mnyed

= {mnyed pa/}

mnyed pa

= {nyed pa} संवाहनम् — मन्त्रबलेन परैर्निद्रोपसंहारस्तथा संवाहनादिभिर्वेति अभि.स.भा.७ख/८.

mnyen

= {mnyen pa/}

mnyen pa

• वि. १. = {'jam po} मृदु — पुरं सुदर्शनं नाम हैमं चित्रतलं मृदु अभि.को.३.६६; मृदुलम् — सुकुमारं तु कोमलं मृदुलं मृदु अ.को.३.१.७६; तरुणम् — मृदुतरुणहस्तपादः शि.स.८५क/८४; कोमलम् — {mnyen pa'i gsung gis} कोमल वचसा अ.क.३.१५८; मधुरम् — {mnyen pa'i tshig gis} मधुरैः वचनपथैः बो.भू.१३५क/१७४; सौम्यम् — यासौ वागाज्ञापनी विज्ञापनी विस्पष्टा… सौम्या असक्ता ल.वि.१४१क/२०८; चारु — {gsung mnyen pa} चारुस्वरः अभि.अ.८.२८; स्निग्धम् — {mnyen pa'i sems} स्निग्धचित्तः बो.प.३९; आर्द्रम् — आर्द्रचित्तश्च भवति बो.भू.६ख/४; पेशलः — {mnyen gshin mnyen pa'i blo ldan} वात्सल्यपेशलधियाम् अ.क.९३.३८; {snying rjes mnyen pa} कारुण्यपेशलः अ.क.२१.१७; वत्सलः — {gnyen la mnyen} बन्धुवत्सलः अ.क.६२.५; मार्दवः — ते बोधिसत्त्वाः… सर्वधर्मनयकुशला मार्दवाः स्मृतिमन्तः स.पु.२७क/४८ २. = {dul ba} प्रश्रितः- निभृतविनीतप्रश्रिताः समाः अ.को.३.१.२३; • सं. माधुर्यम् — माधुर्यसंस्कारमनोहरत्वादक्लिष्टमाल्यप्रकरोपमस्य जा.मा.३८१/२२३; मृदुता — श्लक्ष्णत्वं मृदुता अभि.भा.१२९.२/३५.

mnyen pa'i sems

पा. स्निग्धचित्तता — प्रथमचित्तोत्पादिको बोधिसत्त्व आदित एव सर्वसत्त्वानामन्तिके दशप्रकारं चित्तमुत्पादयति… हितचित्ततां सुखचित्ततां दयाचित्ततां स्निग्धचित्ततां… शास्तृचित्तताम् शि.स.८६ख/८५.

mnyen pa'i sems dang ldan pa

वि. मृदुचित्तः — सः… स्निग्धचित्तश्च भवति, मृदुचित्तश्च कर्मण्यचित्तश्च द.भू.२०७ख/२५.

mnyen par byed

क्रि. अभिष्यन्दयति मि.को.१२०क; {mngon du mnyen par byed pa} अभिष्यन्दयति म.व्यु.१६४६.

mnyen po

वि. मृदु — {pags pa de nyid khengs pa dang bral bas mnyen por 'gyur ba} खरत्वापगमात्तदेव चर्म मृदु भवति सू.अ.१७२क/६३.

mnyen gshin

१. वत्सः — इमां वत्स न वेत्सि त्वं किं तु नित्यामनित्यताम् । क्षणिकाः सर्वसंस्काराः कोऽयं देहग्रहाग्रहः अ.क.८०.५७ २. वात्सल्यम् — वात्सल्यपेशलधियां महतां प्रवासदूरीकृतेषु करुणा न तनुत्वमेति अ.क.९३.३८.

mnyel

= {mnyel ba/} {mnyel bso nas} मार्गश्रमं प्रतिविनोद्य — मार्गश्रमं प्रतिविनोद्य भगवतो निवेदितवन्तः अ.श.२४०ख/२२१.

mnyel ba

• वि. = {ngal ba} श्रान्तः — आनन्द आह । अलं सुभद्र । मा भगवन्तं विहेठय । श्रान्तकायो भगवान्, क्लान्तकायः सुगतः अ.श.११२क/१०२; • सं. खेदः — {mnyel dang zhi bde nyams gyur dang /} {skye bo ngan dang 'grogs pa dang} खेदः शमसुखज्यानिरसज्जनसमागमः श.बु., का.११३.

mnyel ba mi mnga'

= {mnyel ba mi mnga' ba/}

mnyel ba mi mnga' ba

वि. अकिलान्तकः — शुभविमलप्रज्ञ प्रभतेजधरा द्वात्रिंशल्लक्षणवराग्रधरा स्मृतिमं मतिमं गुणज्ञानधरा अकिलान्तका शिरसि वन्दमि ते ल.वि.१७२ख/२६०.

mnyes

= {mnyes pa/} {mnyes mdzad de} मर्दयित्वा — {nu mo mnyes mdzad de} मर्दयित्वा स्तनौ हे.त.२३ख/७६.

mnyes dka'

= {mnyes par dka' ba/}

mnyes gyur

वि. तुष्टः — एकेन यदि तुष्टोऽसि तत्त्यजैनं गृहाण माम् जा.मा.२४५/१४१.

mnyes gyur pa

= {mnyes gyur/}

mnyes 'gyur

= {mnyes par 'gyur ba/}

mnyes 'gyur ba

= {mnyes par 'gyur ba/}

mnyes pa

• क्रि. (अवि.) तुष्यति — विण्मूत्रशुक्ररक्तादीन् देवतानां निवेदयेत् । एवं तुष्यन्ति सम्बुद्धाः बोधिसत्त्वा महाशयाः गु.स.८७क/१४; • सं. १. = {tshim pa} तुष्टिः — मुकुटेऽक्षोभ्यसमयं ध्यात्वा तुष्टिप्रवर्धनम् । एषो हि सर्वक्रोधानां समयो दुरतिक्रमः गु.स.११८ख/६१; तोषः — साध्यं कृत्वा समस्तं व्रजति पुनरसौ चालयित्वा सुचक्रं वेशं बन्धं च तोषं समरसकरणं जम्भकादिः करोति वि.प्र.५०क/४.५३; तोषणम् — आदिशब्देन गोक्वादिकम्, तैर्भक्षितैः सेवा देवतातोषणार्थम् वि.प्र.६४क/४.११३; सन्तोषणम् — श्रीगुरुसर्वदानैः सन्तोषणस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र. ११६क/२४ २. आराधनम् — पाणौ पात्रपवित्रिते कुचयुगं पुष्पायुधाराधने तस्याः संयमदीक्षयैव नवतां सर्व जगाम व्रतम् अ.क.८८.५९; समाराधनम् — गौर्याः समाराधनसंविधानबद्धस्थितिं मन्मथजीवनाय । विलोक्य तां कामवधूमिवान्यां जीमूतवाहः पृथुविस्मयोऽभूत् अ.क.१०८.२४ ३. = {bde ba} सम्मोदः — मुत् प्रीतिः प्रमदो हर्षः प्रमोदामोदसंमदाः । स्यादानन्दथुरानन्दः शर्मसातसुखानि च अ.को.१.४.२५ ४. = {bkur ba} मानना— स्वधर्ममुपनिश्रित्य विहारे तस्य सत्कृतौ । गुरुत्वे माननायां च तत्पूजाकृतकत्वयोः अभि.अ.४.२० ५. मर्दः — स्थूलमभिसंहितस्य मातृगर्भयोः कुक्षिमर्दे वि.सू.१७क/१९; • वि. प्रियः — स्वच्छं तस्य प्रयच्छन्तं पिण्डपातं महामुनेः । सत्त्वशुद्धोदयावाप्तं भोग्यं भगवतः प्रियम् अ.क.२७.११; स्निग्धः — सर्वत्राचपलो मन्दमितस्निग्धाभिभाषणात् । आवर्जयेज्जनं भव्यादेयश्चापि जायते बो.प.६८; • भू.का.कृ. अभितुष्टः — स्विष्ट्याभितुष्टानि हि दैवतानि भूतानि वृष्ट्या प्रतिमानयन्ति जा.मा.१२२/७१; प्रीतः — हृष्टे मत्तस्तृप्तः प्रह्लन्नः प्रमुदितः प्रीतः अ.को.३.१.१०१; तोषितम् — जःकारेणाकृष्टम्, हूँकारेण प्रविष्टम्, वंकारेण बद्धम्, होःकारेण तोषितम्, हीःकारेण समरसीकृतम् वि.प्र.५०क/४.५३.

mnyes par dka'

= {mnyes par dka' ba/}

mnyes par dka' ba

वि. दुराराधः — राजेव दुराराधो धर्मोऽयं विपुलगाढगम्भीरः सू.अ.१३०क/२.

mnyes par gyur

= {mnyes gyur/}

mnyes par gyur pa

= {mnyes gyur/}

mnyes par 'gyur

= {mnyes par 'gyur ba/}

mnyes par 'gyur ba

= {mnyes 'gyur} ।। • क्रि. तुष्यति — स्कन्धवज्रेण यावन्तः सत्त्वास्तिष्ठन्ति मण्डले । द्योतनात्मगतां चिन्तेदेवं तुष्यन्ति नान्यथा गु.स.१२९क/८४; • सं. प्रीणनम् — को हि नामाभिसम्बन्धो धर्मस्य पशुहिंसया । सुरलोकाधिवासस्य दैवतप्रीणनस्य वा जा.मा.१२३/७१; • वि. प्रियः — आर्याणां कान्तानि प्रियाणीत्यार्यकान्तानीति अभि.स्फु.२३५ख/१०२७.

mnyes par bya

१. क्रि. तोषयेत् — घण्टामुद्रया वक्ष्यमाणया तोषयेत् वि.प्र.१३८ख/३.७५ २. = {mnyes par bya ba/}

mnyes par bya dgos

वि. आराधनीयः — आराधनीया मे आचार्यगुरुदक्षिणीया इति निहतमानो भवति शि.स.८५क/८३.

mnyes par bya ba

• सं. आराधनम् म.व्यु.२९४३; • वि. आराधनीयः — धनवृद्धो राजा इहलोकभोगार्थिभिराराधनीयः वि.प्र.१५५ख/१.४; पुत्रकलत्रादिभिराराधनीय इत्यर्थः वि.प्र.८९ख/३.२; आराध्यः — गौरवम् आराध्येषु चित्तस्य नम्रता बो.प.५.५५.

mnyes par byar

आराधयितुम् — यदपि चेष्टं गृहस्थेनापि शक्यमयमाराधयितुं धर्म इति काममेवमेतत् जा.मा.१९२/१११.

mnyes par byas

= {mnyes par byas pa/} {mnyes par byas te/onas} सन्तोष्य — अथाष्टौ महानागाः फुँकारध्वनिना भगवन्तं सन्तोष्यैवमाहुः स.दु.२०५/२०४; आरागयित्वा — आरागयित्वा च सत्कृतानि गुरुकृतानि मानितानि पूजितान्यर्चितान्यपचायितानि स.पु.१०क/१४; हर्षयित्वा — साधुकारेण हर्षयित्वा सदेवकस्य लोकस्य हितसुखकरणाय स.दु.१२५/१२४; आराग्य — आराग्य लोकप्रद्योतं सत्करोति पुनः पुनः शि.स.१६३क/१५६.

mnyes par byas pa

= {mnyes byas} ।। • भू.का.कृ. आराधितः — राजेव दुराराधो धर्मोऽयं विपुलगाढगम्भीरः । आराधितश्च तद्वद्वरगुणधनदायको भवति सू.अ.१३०क/२; आराधितौ भक्तिसपर्ययैव निर्व्याजभावां गुरुदैवतेन अ.क.१०१.३५; तोषितः — भक्त्या मया भगवती तोषिता भववल्लभा अ.क.१०८.१८०; • सं. आराधना — {lha dag mnyes par byas kyang} देवताराधनयापि जा.मा.८४/४९.

mnyes par byed

= {mnyes par byed pa/}

mnyes par byed pa

= {mnyes byed} ।। • क्रि. आरागयति — आरागयन्ति सुगतान् बहवोऽप्रमेयान् रा.प.२३४क/१२८; म.व्यु.२३९४; • सं. आरागणम् — तस्य जन्मनि जन्मनि बुद्धोत्पादारागणतो दानादिषु सदा प्रवर्तनं कर्म म.टी.२९२ख/१५६; आराधनम् — तथागताराधनमेतदेव स्वार्थस्य संसाधनमेतदेव बो.अ. ६.१२७; शि.स.८८क/८७; • वि. आराधयन्ती — तर्कयामि अस्मिन्नायतने देवतामाराधयन्ती काचिद् दिव्ययोषिद् उपवीणयति ना.ना.२६६क/२३.

mnyes par byed par gyur cig

क्रि. आरागयेयम् — एवंविधमेव शास्तारमारागयेयम्, मा विरागयेयम् अ.श.१७१क/१५८.

mnyes par byed par 'gyur

क्रि. आरागयिष्यति — ते क्षिप्रं तथागतानर्हतः सम्यक्संबुद्धानारागयिष्यन्ति शि.स.१६९ख/१६७.

mnyes par ma byas pa

वि. अनाराधितः — अभ्यर्चयावः सुगतं तस्मात्कृपणवत्सलम् । अनाराधितबुद्धानां मुग्धानां कुशलं कुतः अ.क.६१.११.

mnyes byas

= {mnyes par byas pa/}

mnyes byas pa

= {mnyes par byas pa/}

mnyes byed

= {mnyes par byed pa/}

mnyes byed pa

= {mnyes par byed pa/}

mnyes byed ma

ना. अनुरागणी मि.को.७क ।

mnyes gshin

१. वत्सः — {mnyes gshin phan pa 'di yang nyon} शृणु वत्स हितञ्चेदम् अ.क.३९.२० २. = {mnyes gshin pa/}

mnyes gshin pa

• वि. वत्सलः — {skye dgu la mnyes gshin pa} प्रजावत्सलः अ.श.१३क/११; बोधिसत्त्वो वत्सलो भवति सत्त्वेषु बो.भू.१६२ख/२१४; पेशलः — संकीर्णवाससन्तापात्प्रायः पेशलचेतसाम् । करोत्यालिङ्गनं प्रौढा गाढप्रणयिनी विपत् अ.क.४४.७; स्निग्धः — प्रज्ञावानतिस्निग्धः सानुक्रोशो धीरो महासंभारसमन्वागतः अ.सा.३२६ख/१८४; • सं. १. प्रणयः — चित्तप्रसादविमलप्रणयोज्ज्वलस्य स्वल्पस्य दानकुसुमस्य फलांशकेन अ.क.१७.१; पेशलता — केयं पेशलता परार्तिशमने प्राणप्रदानोन्मुखी अ.क.१०८.१५९; वात्सल्यम् — औचित्यचारुचरितं प्रसादविशदं मनः । वात्सल्यपेशला वाणी न कस्यादरभूमयः अ.क.६.१७०; • पा. वात्सल्यम् — सप्ताकारं वात्सल्यं कतमत् ? अभयं युक्तमखेदमयाचितमनामिषं विस्तीर्ण समञ्चेति बो.भू. १६२क/२१४.

mnyes gshin ma

प्रणयिनी, पत्नी — राजन् राजीवनयनां प्रियां प्रणयिणीमिमाम् । न त्यक्तुमर्हस्यजने वने अ.क.३.१३७.

mnyes gshin bzang

वि. सुवत्सलः — संग्रामं देवदैत्यानां युध्यन्ते च महर्द्धिकाः । धर्मिष्ठाः करुणाविष्टाः सत्त्वकामाः सुवत्सलाः म.मू.२८४क/४४२.

rnyang rnying

विलीनः — {rnyang rnying la ni na smad pa nyid do} न्यूनत्वं विलीने वि.सू.२८क/३५; {brnyis pa'am rnyis hrul} छो.को.३२०.

rnyang bag

क्लैव्यम् — दयाक्लैव्यं न यो वेद खादन् विस्फुरतो मृगान् । प्रविश्य तस्य मे वक्त्रं यज्जीवसि न तद्बहु जा.मा.४२०/२४७.

rnyi

पाशः — न बालपाशेन सर्पं बध्नीयात् वि.सू. ३९क/४९; ल.वि.३क/३; वीतंसः — वीतंसस्तूपकरणं बन्धने मृगपक्षिणाम् अ.को.२.१०.२६.

rnyi btsugs pa

अवपातः — व्याधजनविरचितानि यन्त्रकूटवागुरापाशावपातलेपकाष्ठनिवापभोजनानि जा.मा.२९९/१७४.

rnying

= {rnying pa/}

rnying pa

• वि. १. = {rnying ma} पुराणः — {mchod rten rnying pa} पुराणचैत्यम् अभि.भा.१२३ख/१५९; {ri mo rnying pa} पुराणचित्रम् अ.क.२९.५३; पुराणे प्रतनप्रत्नपुरातनचिरंतनाः अ.को.३.१.५; पौराणः — पौराणां वेदनां प्रहास्यामि, नवां च नोत्पादयिष्यामि श्रा.भू.५ख/१० २. = {rnyis pa} जीर्णः — {'dab ma rnying pa} पर्णं जीर्णं का.आ.२.९७; वेश्या इव विकारिण्यः कुटिला धनसंपदः । विरसा जीर्णवल्लीव दीर्घशोषानुबन्धिनी अ.क.५२.२८; जर्जरः — यानानि…जर्जराणि श्रा.भू.१९७क/४८४; जरत् — जरत्कमण्डलु ना.ना.२६५ख/१९; निर्माल्यम् — {yid kyi chags pa me tog ni/} {snying pa bzhin du dor bar gyur} मुमोच रागकुसुमं निर्माल्यमिव चेतसः अ.क.१४.१२८; पर्युषितः — {rnying pa ma yin pa} अपर्युषितः अ.क.५२.४१; • सं. म्लानिः — जन्यवृक्षदाहे जनयितृवृक्षाम्लानिवदसम्वेदनमिति चेत् प्र.अ.७९ख/८७.

rnying pa ma yin pa

वि. अपर्युषितः — अम्लानं क्लेशसंतापैरवमानैरदूषितम् । अपर्युषितकालं च फलं सूते महाजनः अ.क.५२.४१.

rnying pa med pa

वि. अपर्युषितः— तस्मिन् पुष्करिणीरम्ये देशे फुल्ललताकुले । अपर्युषितमेवासीत्तस्य पुण्योपमं वपुः अ.क.५४.१८.

rnying ma

= {snying pa} पुरातनः — पुराणे प्रतनप्रत्नपुरातनचिरंतनाः अ.को.३.१.५;

rnyings

= {rnyings pa/}

rnyings rgan po

जीर्णः म.व्यु.४०९५.

rnyings pa

• वि. पुराणः — {rnyings par gyur pa} पुराणीभावः शि.स.४९क/४६; जीर्णः — प्रवयाः स्थविरो वृद्धो जीनो जीर्णो जरन्नपि अ.को.२.६.४२; वृद्धः — कथं रूपाणि पुना रूपाणि द्रष्टव्यानि ? तद्यथा जीर्णम्वा वृद्धम्वा महल्लकम्वा श्रा.भू.५०/१२३; शीर्णः — {rnyings pa nyid} शीर्णता वि.सू.९४क/११२; लूहः — {rnyings pa nyid} लूहत्वम् वि.सू.२३ख/२८; ग्लानः — अलज्जिसान्तरजीर्णग्लानानुपसंपन्नानामवलोक्यत्वमत्र वि.सू.३०ख/३९; • सं. जरा — शस्त्रादिभिश्छेदाद् विनाशं प्रतिपद्यन्ते घटादयो जरया वा त.प.१३७ख/७२७.

rnyings pa nyid

शीर्णता — शीर्णतानिमित्तं तुल्ययोरपि निष्ठितयोश्च वि.सू.९४क/११२; लूहत्वम् — दद्याल्लूहत्वे परित्ततायां वाधिकानि यावदर्थम् वि.सू. २३ख/२८.

rnyings par gyur pa

पुराणीभावः — {'du byed rnams rnyings par gyur pa} संस्काराणां पुराणीभावः शि.स.४९क/४६.

rnyings ma

वि. म्लानः — {me tog ma rnyings ma} अम्लानमाला का.आ.२.२८६.

rnyil

दन्तमांसम् म.व्यु.४०३५; {so'i sha'am so rnyil} छो.को.२२१.

rnyis

= {rnyis pa/}

rnyis pa

• क्रि. म्लायति — तान्यर्करश्मिभिः स्पृष्टमात्राणि म्लायन्ति शुष्यन्ति अ.श.६४क/५६; म्लायते — इह ते बाला म्लायन्ते ग्रीष्मकाल इव तृणवनस्पतयः ल.वि.१०३ख/१५०; • वि. जीर्णः — ततस्तेषां पुरुषाणां मध्ये जीर्णो वृद्धो महल्लकः… अनेकवर्षशतसहस्रायुषिकः का.व्यू.२२०क/२८२; परिजीर्णः — {lus kyi yan lag rnyis pa} परिजीर्णशरीरावयवः वि.व.१५४ख/१.४२; शीर्णः — शीर्णपत्रपुष्पफलानि चोद्यानान्यपश्यत् ल.वि.१४८क/२१९; म्लानः — {pad+ma rnyis pa lta bur} म्लानं सरोरुहमिव रा.प.२४७ख/१४६; स्वगुणोदीरणम्लानं पुण्यपुष्पं हि शीर्यते अ.क.२५.५०; आम्लानः — तद्यथा तिक्तकालाबुस्तरुणो लून आम्लानो भवति संम्लानः समुत्पुटकजातः ल.वि.१२६क/१८६.

rnyis par byas par 'gyur

क्रि. आम्लायिष्यते — आम्लायिष्यसे त्वमद्य पापीयं बोधिसत्त्वेन कल्पदाह इव तृणवनस्पतयः ल.वि.१६२ख/२४३.

rnyed

= {rnyed pa/} {rnyed nas} प्राप्य — {yid mi bde ba'i zas rnyed nas/} {zhe sdang brtas te bdag 'joms so} दौर्मनस्याशनं प्राप्य द्वेषो दृप्तो निहन्ति माम् बो.अ.६.७; लब्ध्वा — तेन ह्यसौ समृद्धिं लब्ध्वा जातिस्मरः पुनरन्यत् पुण्यं कृतवान् अभि.भा.२१६-२/७२१.

rnyed dka'

= {rnyed par dka' ba/}

rnyed dka' ba

= {rnyed par dka' ba/}

rnyed gyur

= {rnyed par gyur/} {rnyed gyur nas} प्राप्य — {'di 'dra'i dal ba rnyed nas/} {bdag gis dge goms ma byas na} यदीदृशं क्षणं प्राप्य नाभ्यस्तं कुशलं मया बो.अ.४.२३.

rnyed gyur pa

= {rnyed par gyur/}

rnyed 'gyur

= {rnyed par 'gyur/}

rnyed pa

• क्रि. (सक., अवि.) १. (वर्त.) लभति — यच्चापि ते तत्र लभन्ति औषधं सुयुक्तरूपं कुशले हि दत्तम् स.पु.३८क/६७; ऋच्छति — स नृपः शोकमृच्छति सु.प्र.३८क/७२; आसादयति — स च तान् परिमार्गमाणः खेदमापन्नो न च तानासादयति अ.श.१३५ख/१२५; उपार्जयति — स चोत्तरो यत्किंचिदुपार्जयति तत्सर्व मात्रेऽनुप्रयच्छति अ.श.१२६क/११६; लभ्यते — स्वप्ने च लभ्यते यच्च यच्च बुद्धप्रसादतः ल.अ.१६७क/१२१ २. (भूत.) प्रतिलब्धवान् — राजा च प्रसेनजित्…भगवच्छासने श्रद्धां प्रतिलब्धवान् अ.श.२१ख/१८; • सं. १. = {thob pa} प्राप्तिः — प्रतिलम्भ एव भावना प्रतिलम्भभावना । अनागतप्राप्तिरेव भावनेत्यर्थः अभि.स्फु.२६४क/१०८१; संप्राप्तिः — पिपासाकुलचित्तस्य वाहिनीमुपसर्पतः । तथा विद्रुमसम्प्राप्तेर्युक्ता यादृच्छिकी स्थितिः त.स.१२६क/१०८७; प्रतिलम्भः — चतुर्विधा हि भावना । प्रतिलम्भभावना, निषेवणभावना, प्रतिपक्षभावना, विनिर्धावनभावना च अभि.भा.५५क/१०८१; लाभः— उत्पन्नं धार्मिकं लाभं प्रतिगृह्णीत वि.सू.१०ख/११; जा.मा.३७५/२१९; प्रतिलाभः — {bu rnyed pa} पुत्रप्रतिलाभः वि.व.१५७क/१.४५; अधिगमः — रत्नमृगाधिगमलोभात् जा.मा.३०३/१७६; उपलम्भः — समचित्तोपा(त्तोप)लम्भात् प्रामोद्यविशिष्टता तस्य सू.अ.१४०क/१६; लब्धिः — समं पश्चाद् वानुपेतचीवरलाभद्वितीयनिमन्त्रणलब्धिः वि.सू.३४ख/४३; योगः श्री.को.१७३क; लम्भनम् — पूर्वकृतं कर्म पौनर्भविकं वासनावस्थं विपाकफलं प्रति वृत्तिलम्भनात् म.टी.२०८ख/३१; प्रलम्भनम् — मुञ्च दम्भव्रतं चेदं खलबुद्धिप्रलम्भनम् जा.मा.३३९/१९७ २. पा. लाभः, लोकधर्मभेदः — {'jig rten gyi chos brgyad} अष्टौ लोकधर्माः । {rnyed pa} लाभः, {ma rnyed pa} अलाभः, {snyan pa} यशः, {mi snyan pa} अयशः, {smad pa} निन्दा, {bstod pa} प्रशंसा, {bde ba} सुखम्, {sdug bsngal} दुःखम् म.व्यु.२३४२ ३. लाभः, वस्नम् - {brje 'phrul gyis rnyed pa thob pa'i ming} मि.को.४२क; • भू.का. कृ. प्राप्तम् — प्रतिलब्धा प्राप्ता बो.प.१.४; लब्धम् — यस्माल्लब्धान्यव्यपदेश एव पदार्थेऽन्यस्मिन् अन्यत्वं कल्प्यते प्र.प.४१-४/११२; उपलब्धम् — कृच्छ्रोपलब्धमपि तच्छ्रपणं समस्तं तस्मै ददौ जा.मा.६४/३७; प्रतिलब्धम् — यत् प्रतिलब्धविहीनं पुनर्लभ्यते, न तद् भाव्यम् अभि.स्फु.२६४क/१०८१; अवाप्तम् — मया चिरादद्य हि वैद्यराजः कृच्छ्रादवाप्तः रा.प.२५१क/१५२; अ.क.५२.६०; अधिगतम् — धनसमृद्धिमपरिक्लेशाधिगताम् जा.मा.६१/३६; समधिगतम् — समधिगतमिदं मयातिथेयम् जा.मा.५४/३२; अर्जितम् — पथ्यमस्तु मृगेन्द्राय विक्रमार्जितवृत्तये । अर्थिसंमानमिच्छामि त्वद्यशःपुण्यसाधनम् जा.मा.४२०/२४७; उपार्जितम् — तपोवनोपार्जितसत्प्रभावः जा.मा.२१७/१२७; आसादितम् — विजनासादितं पीत्वा स मन्त्रकलशात् पयः अ.क.४.१०; अभिप्रपन्नम् — {sdug bsngal rnyed pa} व्यसनमभिप्रपन्नः शि.स.४५ख/४३; भावितम् — लब्धं प्राप्तं विन्नं भावितमासादितं भूतं च अ.को.३.१. १०२; • कृ. लभ्यमानः — उत्सृज्यान्त्येऽत्ययवशाद् दशाहे लभ्यमानस्य वि.सू.२८क/३५.

rnyed pa sgrub pa

वि. लाभचिकीर्षुकः — {rnyed pa las rnyed pa sgrub pa rnams kyi} लाभेन लाभचिकीर्षुकाणाम् सु.प.२१ख/२.

rnyed pa can

वि. लाभी — निन्दन्त्यलाभिनं सत्त्वमवध्यायन्ति लाभिनम् । प्रकृत्या दुःखसंवासैः कथं तैर्जायते रतिः बो.अ.८.२३.

rnyed pa chung ngu

कुलाभकः, अल्पलाभः — पणपञ्चकात् प्रभृति कुलाभके वि.सू.६७ख/८४.

rnyed pa thob pa

= {rnyed pa 'thob pa/}

rnyed pa 'thob pa

पा. प्रतिलम्भभावना, भावनाभेदः — चतुर्विधा हि भावना । प्रतिलम्भभावना, निषेवणभावना, प्रतिपक्षभावना, विनिर्धावनभावना च अभि.भा.५५क/१०८१; प्रतिलम्भ एव भावना प्रतिलम्भभावना । अनागतप्राप्तिरेव भावनेत्यर्थः अभि.स्फु. २६४क/१०८१.

rnyed pa dang bkur sti

लाभसत्कारः — प्रव्रजित्वा राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वेन लाभसत्कारादनपेक्षेण भवितव्यम् रा.प.२३३क/१२६.

rnyed pa dang bkur sti la chags pa

लाभसत्काराध्यवसानम् — लाभसत्काराध्यवसानं राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वानां प्रपातः रा.प.२३५क/१३०.

rnyed pa dang bkur sti la gdu ba

वि. लाभसत्कारगुरुकः — न च वयं भगवन् हीनाधिमुक्तिकानां सत्त्वानां कृतशस्तथागतं परिपृच्छामः… न लाभसत्कारगुरुकाणाम् सु.प.२१ख/२.

rnyed pa dang bkur sti la gnas pa

वि. लाभसत्कारसंनिश्रितः — किं चापि भगवन् शठकाः सत्त्वास्तस्मिन् काले भविष्यन्ति, परीत्तकुशलमूला अधिमानिका लाभसत्कारसंनिश्रिताः स.पु.१०१क/१६२.

rnyed pa don du gnyer

= {rnyed pa don du gnyer ba/}

rnyed pa don du gnyer ba

वि. लाभार्थिकः — लाभार्थिकोऽरण्यमुपैति वस्तुं गवेषते तत्र रा.प.२४३क/१४१.

rnyed pa bla na med

= {rnyed pa bla na med pa/}

rnyed pa bla na med pa

पा. लाभानुर्त्त्यम्, अनुर्त्त्यभेदः — {bla na med pa drug} षडनुर्त्त्याणि । {mthong ba bla na med pa} दर्शनानुर्त्त्यम्, {thos pa bla na med pa} श्रवणानुर्त्त्यम्, {rnyed pa bla na med pa} लाभानुर्त्त्यम्, {bslab pa bla na med pa} शिक्षानुर्त्त्यम्, {rim gro bya ba bla na med pa} परिचर्यानुर्त्त्यम्, {rjes su dran pa bla na med pa} अनुस्मृत्यनुर्त्त्यम् म. व्यु.१५७६.

rnyed pa med

= {rnyed pa med pa/}

rnyed pa med pa

वि. अलाभी — निन्दन्त्यलाभिनं सत्त्वमवध्यायन्ति लाभिनम् । प्रकृत्या दुःखसंवासैः कथं तैर्जायते रतिः बो.अ.८.२३.

rnyed pa legs pa

वि. सुलब्धः — सुलब्धा बत लाभास्तेषां भगवन् कुलपुत्राणां कुलदुहितृणां च अ.सा.१७८ख/१००.

rnyed par dka'

= {rnyed par dka' ba/}

rnyed par dka' ba

= {rnyed dka'} ।। • वि. दुर्लभः — दुर्लभश्च तथागतप्रादुर्भावः अ.श.२७६क/२५३; तेन दुर्लभभावोऽसौ प्रमाणाभावबाधनात् त.स.७६ख/७१६; सुदुर्लभः — देशनापाठे तु मया वैनेयजनतापेक्षया उदुम्बरपुष्पसुदुर्लभप्रादुर्भावास्तथागता इति देशितम् ल.अ.१४७क/९४; दुष्प्रापः — तं लुब्धकः स्वप्नमनोरथेषु दुष्प्रापमालोक्य शनैः प्रदध्यौ अ.क.५३.३८; दुष्प्राप्यः — अमृतादपि दुष्प्राप्यः सौजन्यसरलो जनः अ.क.९.६३; दुरापः — नित्यं क्षमायाश्च ननु क्षमायाः कालः परायत्ततया दुरापः जा.मा.४१४/२४३; प्रयत्नलभ्यः — प्रयत्नलभ्या यदयत्ननाशिनी न तृप्तिसौख्याय कुतः प्रशान्तये जा.मा.८७/५२; • सं. दौर्लभ्यम् — पुनश्च क्षणदौर्लभ्यं बुद्धोत्पादोऽतिदुर्लभः बो.अ.९.१६३; दुरासदता — स तथागतज्ञानस्याचिन्त्यतां च समनुपश्यति, अतुल्यतां च अप्रमेयतां च दुरासदतां च द.भू.१९६क/१९.

rnyed par gyur

• भू.का.कृ. पर्याप्तः — {go skabs rnyed par 'gyur} ({gyur} ){ma yin} अवकाशो न पर्याप्तः का. आ.१.८७; • क्रि. प्रतिलभते — {nor med pa rnams kyang nor rnyed par gyur to} अधना धनानि प्रतिलभन्ते अ.श.५८क/४९; द्र. {rnyed par 'gyur/}

rnyed par gyur pa

= {rnyed par gyur/}

rnyed par 'gyur

= {rnyed 'gyur} क्रि. १. (वर्त.) प्रतिलभते — स्मृतिं च प्रतिलभन्ते, ज्ञातयो अस्मदर्थे बुद्धप्रमुखं भिक्षुसंघं भोजयन्तीति अ.श.११४ख/११४; लभ्यते — {nor ni mang po rnyed 'gyur zhing} धनश्च बहु लभ्यन्ते का.आ.२.१३६; अर्थश्च महामते बहुश्रुतानां सकाशाल्लभ्यते ल.अ.१३४क/८० २. (भवि.) लप्स्यते — {gang zhig yul rnams rnam sbyong ba/} {de ni bla med rnyed par 'gyur} विशोधयन्ति विषयान् लप्स्यन्ते ते ह्यनुत्तरम् हे.त.२२ख/७२; प्रतिलप्स्यते — {lam ni rnyed par 'gyur lags so} मार्ग प्रतिलप्स्यसे वि.व.२१३क/१.८८.

rnyed par 'gyur ba

= {rnyed par 'gyur/}

rnyed par bya ba

= {rnyed bya/}

rnyed par byed 'dod pa

लाभनिश्चिकीर्षा म.व्यु. ३४५६.

rnyed par shin tu dka'

वि. सुदुर्लभः — {dal 'byor 'di ni rnyed par shin tu dka'} क्षणसम्पदियं सुदुर्लभा बो.अ.१.४; अतिदुर्लभः — {sangs rgyas 'byung rnyed shin tu dka'} बुद्धोत्पादोऽतिदुर्लभः बो.अ.९.१६३.

rnyed par shin tu dka' ba

= {rnyed par shin tu dka'/}

rnyed par shog

क्रि. प्राप्नोतु — समृद्धिचिह्नाभरणं स गेहं प्राप्नोतु भार्यां च मनोभिरामाम् जा.मा.२०२/११६; {bsod snyoms dag kyang rnyed par shog} लाभिनः पैण्डपातिकाः भवन्तु बो.अ.१०.४६.

rnyed par sla

= {rnyed par sla ba/}

rnyed par sla ba

= {rnyed sla} वि. सुलभः — समर्तुसुलभपुष्पफलम् जा.मा.३२५/१८९; इदमौषधं सुलभम् अभि.स्फु.३२८क/१२२४.

rnyed pas rnyed pa sgrub pa

लाभेन लाभनिष्पादना म. व्यु.२४९७.

rnyed pas rnyed par byed 'dod pa

लाभेन लाभनिश्चिकीर्षा म.व्यु.३४५६.

rnyed bya

लभ्यम् मि.को.४३ख ।

rnyed ma yin

= {rnyed min/}

rnyed mi 'gyur

क्रि. न लभते — प्रत्यक्षीकृतनैरात्म्ये न दोषो लभते स्थितिम् । तद्विरुद्धतया दीप्रे प्रदीपे तिमिरं यथा त.स.१२१ख/१०५२; न लभ्यते — {phyag rgya'i dngos grub rnyed mi 'gyur} मुद्रासिद्धिर्न लभ्यते हे.त. १३ख/४०; नोपलभ्यते — तत्र तत्रैवमिच्छायां व्यवस्था नोपलभ्यते त.स.१०९ख/९५५.

rnyed min

क्रि. न लभ्यते — लभ्यते नार्थसंवादः सर्वस्मिन् संशयोदयात् त.स.११२ख/९७२.

rnyed za

= {me} वह्निः, अग्निः — अग्निर्वैश्वानरो वह्निर्वीतिहोत्रो धनंजयः अ.को.१.१.५४.

rnyed zin

= {rnyed zin pa/}

rnyed zin pa

भू.का.कृ. लब्धः — लब्धपूर्व न भाव्यते । यत् प्रतिलब्धविहीनं पुनर्लभ्यते, न तद् भाव्यम् अभि.स्फु.२६३ख/१०८०.

rnyed shin tu dka'

= {rnyed par shin tu dka'/}

rnyed sla

= {rnyed par sla ba/}

rnyed sla ba

= {rnyed par sla ba/}

rnyog

= {rnyog pa/}

rnyog bcas

= {rnyog pa dang bcas pa/}

rnyog dang bcas

= {rnyog pa dang bcas pa/}

rnyog dang bcas pa

= {rnyog pa dang bcas pa/}

rnyog pa

• वि. आविलम् — बिम्बोदयव्ययमनाविलताविलस्वचित्तप्रवर्तनवशाज्जगति प्रवृत्तम् र.वि.१२३ख/१०२; कलुषम् — {rnyog pa'i sems} कलुषं…चित्तम् बो.भू.१०३क/१३१; मलिनीकृतम् — लोभादिदोषमलिनीकृतमानसानाम् जा.मा.२८९/१६८; लुति(टि)तम् — {chu rnyog pa las dwangs pa dang 'dra bar} लुति(टि)तप्रसादिततोयसादृश्येन सू.अ.१८८ख/८६; • सं. कलुषम् — {'thab pa'i rnyog pa rnams kyis} कलिकलुषैः शि.स.१५३ख/१४८; कलङ्कः — तथाधुना मया कार्यं स्वकुलोचितकारिणाम् । निर्मलस्य कुलस्यास्य कलङ्को न भवेद्यथा बो.अ.३.२६; कषायः, ओयम् — कषायाः तीर्थिकदृष्टिसंनिश्रितं कायादि कर्म, बुद्शासनप्रसादविपक्षेणाश्रद्ध्यकालुष्यपरिगृहीतत्वात् अभि.स.भा.५०ख/७०; कालुष्यम् — {glo bur gyi rnyog pas rnyogs pa} आगन्तुकेन तु कालुष्येन लुति(टि)तं सू.अ.१८८ख/८६; कषायता — तस्य… लोकमलकषायता चापगच्छति द.भू.२०८क/२५.

rnyog pa can

• वि. आविलम् — प्रसादो धर्मालोकमुखमाविलचित्तप्रसादनतायै संवर्तते ल.वि.१९ख/२३; म.व्यु.६७१९; कलुषम् — {rnyog pa can gyi sems nyid kyis} कलुषचित्ततया वि.सू.४०ख/१५१; आकलुषम् — प्रयत्नसाध्यापि ततोऽर्थसिद्धिर्यस्माद्भवेदाकलुषा कृशा च जा.मा.२६२/१५२; • सं. कालुष्यम् — अरूढिस्थानान्तरसंचारे कालुष्योपसंपत्तौ च चोदनस्य वि.सू.९१ख/१०९.

rnyog pa dang bcas

= {rnyog pa dang bcas pa/}

rnyog pa dang bcas pa

वि. कश्मलः — अनेके श्रुतवन्तोऽपि श्राद्धा यत्नपरा अपि । असंप्रजन्यदोषेण भवन्त्यापत्तिकश्मलाः बो.अ.५.२६; कलुषितः — असंप्रजन्यदोषेण आपत्तिकलुषिता भवन्ति बो.प.५. २६; सकलङ्कः — निष्कलङ्कं हि तत् प्रोक्तं सकलङ्कं श्रुतौ पुनः त.स.१३०क/११११;

rnyog pa dang bral

= {rnyog pa dang bral ba/}

rnyog pa dang bral ba

वि. अनाविलः म.व्यु.४३४.

rnyog pa med

= {rnyog pa med pa/}

rnyog pa med pa

= {rnyog med} ।। • वि. अच्छः — येषु पानीयानि भवन्त्यच्छानि शुचीनि निर्मलानि शि.स.११०क/१०९; अनाविलः — अर्हन् क्षीणास्रवः… शीतीभूतो ह्यनाविलः वि.प्र.१५६क/३.१०५; अरजाः — निष्कम्पत्वे प्रत्यवेक्षणमरजसः वि.सू.३९क/४९; निष्कलङ्कः — निष्कलङ्कं हि तत् प्रोक्तं सकलङ्कं श्रुतौ पुनः त.स.१३०क/११११; निष्कालुष्यः — निरवग्रह निर्दोष निष्कालुष्यानवस्थित । आनिङ्क्ष्य सर्वधर्मेषु निष्प्रपञ्च नमोऽस्तु ते सू.अ.२५९ख/१७९; • सं. अनाविलता — {sems la rnyog pa med pa} चित्तस्यानाविलता शि.स.१०७ख/१०६; बिम्बोदयव्ययमनाविलताविलस्वचित्तप्रवर्तनवशाज्जगति प्रवृत्तम् र.वि.१२३ख/१०२.

rnyog pa med pa'i bcas pa

=(?) अलुभिताशयता — तस्य भूयस्या मात्रया क्षान्तिसौरत्याशयता च परिशुद्ध्यति… अलुभिताशयता च द.भू.२०१ख/२३.

rnyog pa'i bskal pa bar ma

अन्तरकल्पकषायः — शासनान्तर्धानकाले च सहस्रधा भिन्ने शासने दशनयशतभिन्नायां धर्मदेशनायमन्तरकल्पकषाये प्रत्युपस्थिते ग.व्यू.१५२क/२३६.

rnyog par gyur pa

कालुष्यम् — सत्कर्मफलभोगस्य लाञ्छनं विमलं मनः । कालुष्याज्जायते तस्य प्रत्यासन्नः परिक्षयः अ.क.४.१०१.

rnyog par byed pa

वि. कलुषकारकः — स्वच्छं चित्तं स्वभावेन मनःकलुषकारकम् । मनश्च सह विज्ञानैर्वासनां क्षिपते सदा ल.अ.१६७क/१२१.

rnyog ma can

वि. कलुषम् — {chu rnyog ma can} कलुषे पानीये अभि.स.भा.३४ख/४७.

rnyog med

= {rnyog pa med pa/}

rnyog sems med

वि. अकलुषचित्तः — सुमधुरवचनः स्मिताभिला(भा)षी अकलुषचित्त प्रियाप्रियेषु नित्यम् रा.प.२३४ख/१२९.

rnyogs pa

= {rnyog pa/}

rnyogs pa can

= {rnyog pa can/}

rnyong

लेपः — {spre'u bshor ba'i rnyong} मर्कटानां बन्धनाय लेपः शि.स.४९क/४६.

rnyongs

= {rnyongs pa/}

rnyongs pa

• वि. क्षतः — वृत्तमृष्टाक्षताक्षामकुक्षिताः अभि.अ.८.२५; भुग्नः — {sku ma rnyongs pa} अभुग्नकुक्षिः म.व्यु.३०३; • सं. लेपः म.व्यु.६६७१; द्र. {rnyong /}

snyad

व्यपदेशः — {snyad btags te btang nas} सव्यपदेशमतिवाह्य जा.मा.९/३.

snyad btags te btang nas

सव्यपदेशमतिवाह्य — अथ बोधिसत्त्वस्तं शिष्यं सव्यपदेशमतिवाह्य चिन्तामापेदे जा.मा.९/३.

snyad ka

= {'khyog tshig} व्याजः, अपदेशः — व्याजोऽपदेशो लक्ष्यं च अ.को.१.८.३३.

snyad gdags su mi rung ba

=(?) अयाचिकम् — {snyad gdags sa mi rung ba la ni na smad pa nyid do} न्यूनत्वमयाचिके वि.सू.२६ख/३३.

snyad gdags su rung ba

=(?) पात्रिकम् — {snyad gdags su rung ba'i zangs ma la ni nyes byas so} पात्रिकताम्रस्य दुष्कृतम् वि.सू.२६क/३२.

snyan

१. = {rna ba} कर्णः — प्रलम्बनिर्भूषणकर्णपाशम् अ.क.७.७१; {snyan gyi zhags pa} कर्णपाशः ७२.६५; श्रोत्रम् — अश्रौषीद्भगवान् दिवाविहारोपगतो दिव्येन श्रोत्रेण अ.श.१५२क/१४२; श्रवः — कर्णशब्दग्रहौ श्रोत्रं श्रुतिः स्त्री श्रवणं श्रवः अ.को.२.६.९४ २. = {snyan pa/}

snyan kor

= {snyan cha gdub kor/}

snyan gyi gong rgyan

= {rna ba'i gong rgyan/}

snyan gyi dbang po

कर्णेन्द्रियम् — {snyan gyi dbang po ma nyams pa} अनुपहतकर्णेन्द्रियः म.व्यु.३३८; द्र. {rna ba'i dbang po/}

snyan gyi dbang po ma nyams pa

अनुपहतकर्णेन्द्रियःओयता, अनुव्यञ्जनभेदः म.व्यु.३३८.

snyan gyi zhags pa

कर्णपाशः — निर्भूषायतकर्णपाशललितं व्यालम्बिबाहुद्रुमं बौद्धं रूपमवेक्ष्य निर्वृतिरभून्निश्चेतनानामपि अ.क.७२.६५.

snyan grags

१. = {snyan pa} यशः म.व्यु.२३४४ २. ना. विदितयशाः, शाक्यदारकः — पुत्रो जातः… सर्वं च कपिलवस्तु नगरं यशसा आपूरितम्… तस्माद्भवतु दारकस्य विदितयशा इति नामेति अ.श.१८७क/१७३ ३. यशःकीर्तिः लो.को.८९३; द्र. {snyan par grags pa/}

snyan rgyan

= {rna rgyan} कर्णालङ्कारः — कर्णालङ्कारहारार्द्धहाराद्यनेकालङ्कारविशेषैरभ्यर्च्य स.दु.१२५/१२४.

snyan sgrogs

१. कलक्वणितम् — {mgrin pa'i nang nas snyan sgrogs shing} कलक्वणितगर्भेण कण्ठेन का.आ. २.१० २. = {khu byug} पिकः, कोकिलः — पिकशब्दः कोकिलपर्यायः त.प.३५०क/४१८.

snyan sgrogs ma

वि.स्त्री. कलभाषिणी — {snyan sgrogs ma dag ci yi phyir/} {rna ba la ni ut+pal 'jug las 'di la ni zur mig dag yongs rdzogs min par sems sam ci} कुतः कुवलयं कर्णे करोषि कलभाषिणि । किमपाङ्गमपर्याप्तमस्मिन्कर्मणि मन्यसे का.आ.२.१२२; का.आ.२.३३६.

snyan brgyud

कर्णतन्त्रम् — {snyan brgyud rdo rje'i tshig rkang zhes bya ba} कर्णतन्त्रवज्रपदनाम क.त.२३३८; द्र. {snyan nas snyan du brgyud pa/}

snyan ngag

१. काव्यम् — {snyan ngag dag gi mtshan nyid bya} क्रियते काव्यलक्षणम् का.आ.१.२; द्र. {snyan dngags/} 2. साम, सामवेदः — वेदाः ऋग्यजुःसामसंज्ञकाः त.प.२६२क/९९४ ३. कवित्वम् — {snyan ngag chung ngu la yang ngal byas mi} कृशे कवित्वेपि जनाः कृतश्रमाः का.आ.१.१०५; पाण्डित्यं शुकपाठषण्ढमसमोल्लासं कवित्वं विना अ.क.५३.१४; अ.क.१०८.१५.

snyan ngag mkhan

१. कविः — {snyan ngag mkhan gyi bsam byas rtags/} {gzhan du dang ni skyon mi 'gyur} कविभावकृतं चिह्नमन्यत्रापि न दुष्यति का.आ.१.३०; तेनातीन्द्रियार्थपरिज्ञातृत्वे सतीति सविशेषणत्वाद्धेतोर्न कविभिर्व्यभिचारः त.प.२६२ख/९९५ २. = {gza' pa sangs} कविः, शुक्राचार्यः मि.को.३२क; रा.को.२. ६८; द्र. {snyan dngags/} {snyan dngags bu/}

snyan ngag mkhan gyi bu

= {gza' pa sangs} कविसुतः, शुक्राचार्यः मि.को.३२क; काव्यः मि.को.३२क; द्र. {snyan ngag mkhan/} {snyan dngags/} {snyan dngags bu/}

snyan ngag mkhan po

= {snyan ngag mkhan} कविः, काव्यकर्ता — {snyan ngag mkhan po don mthun gyi/} {tshogs kyang 'di yi rjes su 'brangs} कविसार्थः समग्रोपि तमेनमनुगच्छति का.आ.१.१००; कविभिर्व्यासवैश्वानराद्यैरिति व्यासकाव्यं भारतम् वि.प्र.२७२क/२.९६.

snyan ngag mkhas

कविः — स्वग्रन्थेष्वनिबद्धोऽपि विज्ञातोऽर्थो यदीष्यते । सर्वज्ञाः कवयः सर्वे स्युः स्वकाव्यनिबन्धनात् त.स.११४ख/९९४.

snyan ngag gi las

काव्यम् मि.को.८१ख ।

snyan ngag gi yal ga

सामशाखा — द्विजजनकुलजा मामकी सप्तधा ब्राह्मणी द्विजधर्मतः ऋक्शाखा, यजुःशाखा, सामशाखा, अथर्वणशाखा, वानप्रस्थपत्नी, यतिपत्नी, मुक्तपत्नीति सप्तधा वि.प्र.१६३ख/३.१३१.

snyan ngag che

महाकाव्यम् — {sargas bcings pa snyan ngag che} सर्गबन्धो महाकाव्यम् का.आ.१.१४.

snyan dngags

= {snyan ngag} 1. काव्यम् — यत्र सत्त्वाः कलासु कोविदाः, काव्येषु कोविदाः, मन्त्रेषु कोविदाः अ.सा.२९६ख/१६७ २. = {gza' pa sangs} काव्यः, शुक्राचार्यः — शुक्रो दैत्यगुरुः काव्य उशना भार्गवः कविः अ.को.१.३.२५ ३. कवित्वम् — कवयोपि जन्मान्तरानुभूतमेव ग्रन्थं कवित्वेनोत्प्रेक्ष्यन्त इति प्र.अ.१३ख/१६

snyan dngags kyi bstan bcos

काव्यशास्त्रम् — यदा च मञ्जुश्रीर्बोधिसत्त्वो महासत्त्वो न राजानं संसेवते, न राजपुत्रान्… न काव्यशास्त्रप्रसृतान् सत्त्वान् संसेवते स.पु.१०४क/१६६.

snyan dngags mkhan

= {snyan ngag mkhan} कविः १. काव्यस्य कर्ता — कवयोपि जन्मान्तरानुभूतमेव ग्रन्थं कवित्वेनोत्प्रेक्ष्यन्त इति प्र.अ.१३ख/१६ २. = {gza' pa sangs} शुक्राचार्यः ङ.को.६६/रा.को.२.६८.

snyan dngags mkhan rgyal

कविराजः — काव्यकराः कविराज भवन्ती ते नटनर्तकझल्लकमल्लाः । उत्कुटशोभिकहारकनृत्या मायकराः पृथुरूपनिदर्शी शि.स.१७७ख/१७६.

snyan dngags chen po

= {snyan ngag che/}

snyan dngags brjod pa

आख्यायिका — न ते स्कन्धायतनधातुप्रतीत्यसमुत्पादयोगानुयोगमनुयुक्ता विहरन्ति…न गीतनृत्याख्यायिकानटनर्तकचारणकथायोगानुयोगमनुयुक्ता विहरन्ति अ.सा.२९६क/१६७.

snyan dngags bu

कविः, शुक्राचार्यः — शुक्रो दैत्यगुरुः काव्य उशना भार्गवः कविः अ.को.१.३.२५.

snyan dngags byed pa

कविः, काव्यस्य कर्ता — नैतद् बुद्धवचनम् । कविकृतं काव्यमेतत् अ.सा.२८९ख/१६३.

snyan dngags sbyor

काव्यकरः, कविः — काव्यकराः कविराज भवन्ती ते नटनर्तकझल्लकमल्लाः । उत्कुटशोभिकहारकनृत्या मायकराः पृथुरूपनिदर्शी शि.स.१७७ख/१७६.

snyan cing phra ba

काकली, सूक्ष्ममधुरास्फुटध्वनिः — {rgyud mangs shin tu gsal ba ma yin par sgrogs shing glu yang snyan cing phra ba gtso bor len pa} नातिस्फुटं क्वणन्ति तन्त्र्यः काकलीप्रधानं च गीयते ना.ना.२६६क/२३.

snyan cha gdub kor

= {rna cha gdub kor} कुण्डलम्, कर्णाभूषणम् - मणिकुण्डलकेयूराद्यलङ्कारप्रदानैः… पूजयति बो.भू.१२५क/१६१.

snyan 'jebs

= {snyan zhing 'jebs pa/}

snyan brjod

= {snyan par brjod pa/}

snyan mnyam pa

पा. समकर्णःओता, अनुव्यञ्जनभेदः म.व्यु.३३७.

snyan gtod pa

= {rna gtod pa/}

snyan ldan

ना. वल्गुः, बोधिवृक्षदेवता — चत्वारश्च बोधिवृक्षदेवताः । तद्यथा वेणुश्च वल्गुश्च सुमनश्च ओजापतिश्च ल.वि.१३७ख/२०२.

snyan nas snyan du brgyud pa

श्रोत्रपरम्परा — {mkha' 'gro ma'i man ngag snyan nas snyan du brgyud pa gdung ba bcad pa'i gdams pa zhes bya ba} डाकिन्युपदेशश्रोत्रपरम्परपीडाच्छेदनाववादनाम क.त.२२८६.

snyan pa

• वि. १. = {yid du 'ong ba} मधुरम् — {snyan pa nyams ldan tshig} मधुरं रसवद्वाचि का.आ.१.५१; बो.भू.७५ख/८८; मनोज्ञम् — {snyan pa'i tshig rnams kyis} मनोज्ञया गिरा जा.मा.९०/५३; मनोज्ञशब्दश्रवणम् अ.श.११क/९; मनोहरम् — चरात्मनोऽर्थप्रतिसंहितं हितं जगद्व्यथां कीर्तिमनोहरं हरन् जा.मा.३५४/२०८; प्रियम् — {tshig snyan pa} प्रियवचनम् जा.मा.२५४/१४८; {gtam snyan} प्रियाख्यानम् जा.मा.१५/८; वल्गु — {sgra snyan} वल्गुरवम् का.आ. ३.११०; स्निग्धम् — {snyan pa'i sgra} स्निग्धालापं अ.क.२५.३६; रम्यम् — अन्वर्थरम्याक्षरसौकुमार्यमहो कृतं नाम यथेदमस्याः जा.मा.१४९/८६; कल्याणम् — {tshig snyan pa} कल्याणवचनम् जा.मा.२५५/१४८; कल्याणी — कल्याणी वाक् जा.मा.२५५/१४८; कलङ्कम् — {snyan par smra} कलङ्कमुक्तम् का.आ.३.५९ २. ईलितम् — ईलितशस्तपणायितपनायितप्रणुतपणितपनितानि । अपि गीर्णवर्णिताभिष्टुतेडितानि स्तुतार्थानि अ.को.३.१.१० ३. कला, वागाकारभेदः — {snyan pa ni dga' bar byed pa'i phyir ro} कला रञ्जिकत्वात् सू.अ.१८२ख/७८; • सं. १. = {grags pa} यशः — अष्टौ लोकधर्माः । लाभः, अलाभः, यशः, अयशः, निन्दा, प्रशंसा, सुखम्, दुःखमिति अभि.भा. १९५-१/५८९; कीर्तिः — {snyan pa kun tu rnam par grags pa'i rgyal mtshan} समन्तविघुष्टकीर्तिध्वजः ग.व्यू. १५४ख/२३७; श्लोकः — उदारश्च भगवतः कीर्तिशब्दश्लोको लोकेऽभ्युद्गतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धः ल.वि.२ख/२; वर्णः — {mi snyan pa} अवर्णः सू.अ. २१४ख/१२०; २. माधुर्यम्, काव्यगुणः — श्लेषः प्रसादः समता माधुर्यं सुकुमारता । अर्थव्यक्तिरुदारत्वमोजःकान्तिसमाधयः ।। इति वैदर्भमार्गस्य प्राणा दशगुणाः स्मृताः का.आ.१.४१ ३. सौष्ठवम् — {yi ge sna tshogs snyan pas} अक्षरवैचित्र्यसौष्ठवेन ल.अ. १२४क/७०.

snyan pa kun tu rnam par grags pa'i rgyal mtshan

ना. समन्तविघुष्टकीर्तिध्वजः, तथागतः — तस्यानन्तरं समन्तविघुष्टकीर्तिध्वजो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५४ख/२३७.

snyan pa rnam grags

= {snyan pa rnam par grags pa/}

snyan pa rnam par grags pa

ना. विघुष्टकीर्तिः, श्रेष्ठी — अहं च प्रज्ञावभासश्रीर्नाम श्रेष्ठिदारिका अभूवम् । विघुष्टकीर्तेः श्रेष्ठिनो दुहिता अभिरूपा प्रासादिका दर्शनीया परमया शुभवर्णपुष्कलतया समन्वागता ग.व्यू.८८ख/१७९.

snyan par grags

= {snyan par grags pa/}

snyan par grags pa

प्रख्यातकीर्तिः — विघुष्टशब्द इति सकलजगत्प्रख्यातकीर्तिः त.प.३१६क/१०९९; द्र. {snyan grags/}

snyan par sgrogs ma

= {snyan sgrogs ma/}

snyan par brjod pa

वर्णः, स्तुतिः म.व्यु.२६१९.

snyan par byed pa

ना. रतिकरः, वणिक्पुत्रः — पञ्चभिर्वणिक्पुत्रशतैः सार्ध… प्रभूतं पण्यमारोप्य सिंहलद्वीपं संप्रस्थितः… अथ रतिकरो मामेतदवोचत्—दृष्टस्ते सार्थवाह मद्वचनम् का.व्यू.२२३ख/२८६.

snyan par smra

= {snyan par smra ba/}

snyan par smra ba

• वि. प्रियवादी — ततः प्रियवादिभिरमात्यैरभिहितम् अ.श.२३९ख/२२०; प्रियंवदः — निर्मदो यः प्रभावेऽपि विभवेऽपि प्रियंवदः । क्षमाशीलः प्रभुत्वेऽपि यौवनेऽपि जितेन्द्रियः अ.क.३.९; • सं. १. प्रियवचनम् — परमप्रेमगौरवसत्कारप्रियवचनपुरःसरं प्रमुदितमनसा अनुप्रयच्छतः बो.प.१. ३३; प्रियाख्यानम् — अनुकम्पा प्रियाख्यानं धीरता मुक्तहस्तता । गम्भीरसन्धिनिर्मोक्षो लिङ्गान्येतानि धीमताम् सू.अ.२५०क/१६८; चाटुः — {gnod pa rab gzhil nyid kyi phyir/} {gang gis snyan par smra ba bslabs} आगःप्रमार्जनायैव चाटवो येन शिक्षिताः का.आ.२. २६८ २. पा. प्रियवादिता, संग्रहवस्तुभेदः — तत्र कतमा बोधिसत्त्वानां समासतः सर्वा प्रियवादिता । सा द्विविधा द्रष्टव्या । लोकयात्रानुगता सम्यग्धर्मदेशनानुगता च बो.भू.११५ख/१४९; प्रियवाक्यम् — ततश्चत्वारि संग्रहवस्तूनि चिन्तयेत्, दानं प्रियवाक्यमर्थचर्या समानार्थतामिति वि.प्र.३२क/४.५.

snyan par smra ba nyid

१. चाटुकारिता — {skyon ltar snang yang yon tan gang /} {snyan par smra ba nyid kyang bstan} दोषाभासो गुणः कोपि दर्शितश्चाटुकारिता का.आ. २.२६९ २. पा. प्रियवादिता, संग्रहवस्तुभेदः — दानमनुग्राहक उपायः… प्रियवादिता ग्राहकः, अव्युत्पन्नसंदिग्धार्थग्रहणात् सू.अ.२०९ख/११३.

snyan par smra ba thams cad

=( पा.) सर्वा प्रियवादिता — तत्र कतमा बोधिसत्त्वस्य सर्वा प्रियवादिता । सा त्रिविधा द्रष्टव्या बो.भू.११५ख/१४९.

snyan par smra ba'i ngo bo nyid

पा. प्रियवादितास्वभावः — तत्र कतमो बोधिसत्त्वानां प्रियवादितास्वभावः । इह बोधिसत्त्वो मनापां सत्यां धर्म्याञ्चार्थोपसंहिताञ्च सत्त्वेषु वाचमुदाहरति । अयं बोधिसत्त्वानां समासतः प्रियवादितास्वभावः बो.भू.११५ख/१४९.

snyan par gsung ba

वि. प्रियालापी — ततो बुद्धा भगवन्तः पूर्वालापिनः प्रियालापिनः एहीति स्वागतवादिनः स्मितपूर्वंगमाश्च अ.श.११८क/१०७.

snyan min

वि. अप्रियः — इत्यप्रियमपि श्रुत्वा राजा तद्वचनं रहः । पितृवैशसपापोग्रदुःखसन्तापमत्यजत् अ.क.४०.१२७.

snyan min pa

= {snyan min/}

snyan tshig

साम — {snyan tshig gi rig byed} सामवेदः वि.व.१३ख/२.८१.

snyan tshig gi rig byed

सामवेदः, वेदविशेषः — स संख्यायां मुद्रायां… ऋग्वेदे यजुर्वेदे अथर्ववेदे सामवेदे याजने यजने… षट्कर्मनिरतो ब्राह्मणः संवृत्तः वि.व.१३ख/२.८१.

snyan tshig byung

• वि. सामजः, सामोत्थः श्री.को.१७६ख; • सं. = {glang po} सामजः, हस्ती श्री.को.१७६ख ।

snyan zhing 'jebs pa

= {snyan 'jebs} पा. वल्गुः, वागाकारभेदः — {snyan zhing 'jebs pa ni mu stegs can blo gros ngan pa thams cad kyi lta ba 'joms pa'i stobs kyi yon tan dang ldan pa'i phyir ro} वल्गुः सर्वतीर्थ्यकुमतिदृष्टिविघातबलगुणयुक्तत्वात् सू.अ.१८२ख/७८; {snyan pa ni snyan zhing 'jebs pa'o} मधुरा वल्गुः सू.अ.१८२क/७७.

snyan shal

कर्णः — {snyan shal stug cing ring ba} पीनायतकर्णः म.व्यु.३३६.

snyan shal stug cing ring ba

पा. पीनायतकर्णः, ओता, अनुव्यञ्जनभेदः म.व्यु.३३६.

snyan gsan dbab

क्रि. निमन्त्रयेत् — {mchod pa lngas yang dag par mchod cing snyan gsan dbab bo} पञ्चोपचारेण संपूज्य निमन्त्रयेत् हे.त.४ख/१०.

snyan gsan 'bebs pa

आमन्त्रणम् — खेदानुकम्पासन्तोषविस्मयामन्त्रणे बत अ.को.३.३.२४४.

snyam

१. क्रि. (सक., अवि.) मन्ये — शरीरे संततस्नायुपाशप्रोतास्थिपञ्जरे । वृद्धः पुष्णाति मन्येऽहमहो मोहविहङ्गमम् अ.क.२४.७१; अ.क.२५.३५ २. = {snyam pa/}

snyam du

इति — {de nyid 'di yin no snyam du} स एवायमिति त.प.१७६क/८११; {snyam du bsams pa yin no} इति भावः त.प.२१०क/८९०; {de 'di snyam du sems te} तस्या एतदभवत् वि.व.१२४क/१.१२.

snyam nas

अभिसमीक्ष्य — लोकार्थमित्यभिसमीक्ष्य करिष्यतेऽयं श्रुत्यार्षयुक्त्यविगुणेन पथा प्रयत्नः जा.मा.४/१; विनिश्चित्य — अथ बोधिसत्त्व इदमत्र प्राप्तकालमिति विनिश्चत्य स्वस्मिन्नाश्रमपदे महान्तं वानरमभिनिर्माय ऋद्धिप्रभावात्तस्य चर्मापनीय शेषमन्तर्धापयामास जा.मा.२६५/१५३.

snyam du rlom

क्रि. मन्यते — यश्च मन्यते, ‘लाभी अहमस्य ध्यानस्य, नान्ये तथा’ इति; स मानोत्तरध्यायी अभि.स्फु.१०९ख/७९६.

snyam du shes pa

पा. प्रतिभा, तीर्थिकमते प्रमाणविशेषः —अनियतदेशकालमाकस्मिकं सदसत्सूचकं ज्ञानं प्रतिभा । यथा कुमार्या एवं भवति, ‘अद्य मे भ्राता आगमिष्यति’ इति त.प.६९ख/५९०.

snyam du sems

= {snyam sems/}

snyam du bsams pa yin

इति भावः — तेन कारणान्तरसन्निधानासन्निधानाभ्यां कार्यस्य कादाचित्कता भवतीति भावः त.प.२१८ख/९०७.

snyam pa

इति — {bdag go snyam pa'i rnam par rtog pa} अहमिति विकल्पः बो.भू.३१क/३४; {bdag gis de ni myong snyam pa'i/} {rnam par rtog de log pa ste} अहमेव तदापीति मिथ्येयं परिकल्पना बो.अ.८.९८; {'byung bar mi 'gyur ro snyam pa zhes bya ba ni chad pa'i ngo bor ro} न भविष्यामीत्युच्छेदरूपेण अभि.स्फु.२५४क/१०६१.

snyam sems

= {snyam du sems} 1. ( वर्त.) मन्यते — लोकः प्रयोगभूयस्त्वं शब्दस्यैकस्य मन्यते त.स.९०क/८१६; अभिमन्यते — तदत्रादिपदाक्षिप्ते वक्तृत्वे योऽभिमन्यते । निश्चयं व्यतिरेकस्य परस्परविरोधतः त.स.१२२ख/१०६७ २. (भवि.) मंस्यते — तस्या वस्तुनिबद्धायाः को बाधां मंस्यते जडः । शब्दमात्रेण तुच्छेन तद्भाविन्याऽथ वा धिया त.स.८९क/८०९.

snyams pa

=(?) गर्वितः म.व्यु.७३३८.

snyi

१. = {snyi ba/} 2. ({rnyi} इत्यस्याशुद्धपाठः) पाशः — तत्र तत्र दृढान्निगूढान् पाशान् न्यदधात् जा.मा.२४०/१३९.

snyi po

= {snyi ba/}

snyi ba

वि. मृदुः — तत्त्वममृदूनां प्राक् त्रिभागात् स्विन्नत्वात् वि.सू.३६क/४५; मृदुकः — श्लक्ष्णोष्णमृदुकाभिप्रायत्वे स्थूलम् वि.सू.२०क/२३; सुकुमारः — {snyi ba'i sems} सुकुमारचित्तम् शि.स.१०१क/१०१.

snyi bar gyur

= {snyi bar gyur pa/}

snyi bar gyur pa

वि. शिथिलः — तत्क्रमेणाभिवर्धमानं वर्णगन्धरसमार्दवोपन्नं परिपाकवशाच्छिथिलबन्धनं तस्यां नद्यां निपपात जा.मा.३१२/१८२.

snyi bar bya

मृदुकरणम् — मृदुकरणं शब्दकृतामुदकादिना वि.सू.८०ख/९७.

snyi bar bya ba

= {snyi bar bya/}

snyi bo

= {snyi ba/}

snyi ma

= {snye ma} मञ्जरी म.व्यु.५७४५.

snyigs

= {snyigs ma/}

snyigs dus

= {snyigs ma'i dus/}

snyigs ma

१. कालुष्यम् — तद्यथापि नाम सूर्यो देवपुत्र उदयमानो न तिष्ठति जात्यन्धदोषेण… सत्त्वदृष्टिकालुष्यदोषैर्न विवर्तते शि.स.१५३ख/१४८; कषट्टः* म.व्यु.७६३८ २. पा. कषायम् — पञ्चकषायानारभ्य आयुष्कषायं सत्त्वकषायं क्लेशकषायं दृष्टिकषायं कल्पकषायम् बो.भू.१३४क/१७३.

snyigs ma lnga

पञ्चकषायानि — {tshe'i snyigs ma} आयुष्कषायम्, {sems can gyi snyigs ma} सत्त्वकषायम्, {nyon mongs pa'i snyigs ma} क्लेशकषायम्, {lta ba'i snyigs ma} दृष्टिकषायम्, {dus kyi snyigs ma} कल्पकषायम् म.व्यु.२३३५; बो.भू.१३४क/१७३.

snyigs ma lnga'i dus

पञ्चकषायकालः — पञ्चकषायकालेऽहमिह जम्बुद्वीपेऽवतीर्णो हीनाधिमुक्तिकेषु सत्त्वेष्वाकीर्णतीर्थ्यवर्गेषु ल.वि.१२२ख/१८२; इह पूर्वकाले वेदगीतासिद्धान्तपुराणधर्मा न पुस्तके लिखिताः सन्ति, यतीनां मुखे तिष्ठन्ति; ततः पञ्चकषायकालवशात् पुस्तके लिखिताः, प्रज्ञाहीनत्वात् यतिभिरिति वि.प्र.१४१ख/१, पृ.४०.

snyigs ma med

= {snyigs ma med pa/}

snyigs ma med pa

वि. निष्कषायम् — निष्कषायानुत्सदकषायकालताञ्च यदुत पञ्चकषायानारभ्य आयुष्कषायं सत्त्वकषायं क्लेशकषायं दृष्टिकषायं कल्पकषायम् बो.भू.१३४क/१७२.

snyigs ma'i dus

कषायकालः — {snyigs ma lnga'i dus} पञ्चकषायकालः वि.प्र.१४१ख/९०; {tshe lo brgya nas bcu pa'i bar gyi dus} छो.को.२७३.

snying

१. हृदयम्, शरीराङ्गविशेषः —अयं कायः पादपादाङ्गुलिजङ्घोरुत्रिकोदरनाभिपृष्ठवंशहृदयपार्श्व…शिरःकपालमात्रसमूहः शि.स.१२८क/१२४; हृद् — भ्रमराः प्राणिनो यद्वद्दशन्ति कुपिता भृशम् । दुःखं जनयति द्वेषो जायमानस्तथा हृदि र.वि.१.१३५; बुक्कम् — तथा द्वीपाः… मांसं रौद्रम्, कालजं क्रौञ्चम्, किन्नरजं बुक्कम्, कुशं मेदम् वि.प्र.२३५क/२.३५ २. = {yid dam sems} मनः — {snying du sdug pa} मनोहरः श.बु., का.१००; आशयः — {snying nas brtags shing} आशयतो विचारयित्वा बो.भू.८५क/१०८ ३. = {snying po} हृदयम् — योऽभिज्ञारहितः करोति महतीं श्रीवज्रयाने स्थितः शास्त्रानेकविकल्पधर्महृदयः पाण्डित्यदर्पान्वितः । टीकाम् वि.प्र.१०८ख/१, पृ.३; सारः ओरम् — भेदाद्विकरणाच्छेदाद्वर्मप्राकारवृक्षवत् । गुरुसारदृढाभेद्यं वज्रप्रख्यमृषेर्बलम् र.म.१२१ख/९६.

snying bskyod

वि. आकम्पितहृदयः — {snying rjes snying bskyod} कारुण्यादाकम्पितहृदयः अ.श.८८क/७९.

snying kha

= {snying ga} हृदयम् — वैमल्योपचितां रुचिं रचयतः सन्मार्गदीपोपमां भव्यानां हृदये सुभाषितमणेर्गाढं गुणालम्बिनः अ.क.१०७.२५; रत्नोदारेण हारेण हृदयग्रहकारिणा । पातालविपदां शान्त्यै शेषेणेव निषेवितम् अ.क.३.४२; हृदयप्रदेशः म.व्यु.३९९५; हृद् — स्वहृच्चन्द्रबीजरश्मिभिस्तथागतस्फरणस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११६क/१, पृ.१४; {nam mkhar bzhugs pa'i sangs rgyas kun/} {sku gzugs snying khar rab tu gzhug} गगनस्थान् सर्वबुद्धान् प्रतिमाहृदि वेषयेत् हे.त.१३ख/४२; वक्षः — वक्षःकटीपाणिगलावसक्तविचित्रसूत्राणि विभान्ति तस्य अ.क.६५.४९; उरः — स बभारोरसि व्यक्तां स्वेदाम्बुकणसंततिम् । वपुराश्लेषललितां हारस्येव कुटुम्बिनीम् अ.क.२४.१००.

snying kha'i 'khor lo

पा. हृच्चक्रम्, शरीरस्थचक्रविशेषः —उक्तक्रमेण हृच्चक्रं कण्ठचक्रं शिरसि च कमलं धर्मसम्भोगशुद्धमिति वि.प्र.२३१क/२.२७; विश्वे विश्ववर्णे, हरिते उष्णीषचक्रे, कृष्णे हृच्चक्रे, रक्ते कण्ठचक्रे, शशिवर्णे ललाटचक्रे, कनकनिभे नाभिचक्रे वि.प्र.१६४क/१, पृ.६५.

snying kha'i chu skyes

पा. हृदब्जम्, हृदयकमलम् - अस्मिन्नष्टारे हृदब्जे प्रहरसंक्रान्तिनाड्यो वेदितव्याः वि.प्र.२३८क/२.४१; द्र. {snying kha'i pad+ma/}

snying kha'i pad+ma

पा. हृत्कमलम् — हृत्कमले प्रहरवाहिनी सार्द्धनाडी वि.प्र.२६१ख/२.६९; हृदयपद्मम् वि.प्र.२६१क/२.६८; हृदयकमलम् — इह हृदयकमले समानादिवायूनामाधारभूता अष्टनाड्यस्ताभिः धूमादिदिव्याः कृष्णदीप्तान्ताः शुद्धाः वि.प्र.५९क/४.१०३;

snying khu

= {nying khu} 1. मण्डः — {mar gyi snying khu} सर्पिर्मण्डः वि.व.५ख/२.७६ २. कारोत्तमः, सुरामण्डः — कारोत्तमः सुरामण्डः अ.को.२.१०.४२.

snying ga

= {snying kha/}

snying gas

वि. भिन्नहृदयः — तं श्रुत्व मेदिनिरवं स शठः ससैन्यः उत्त्रस्त भिन्नहृदयो प्रपलान सर्वे ल.वि.१५६ख/२३३.

snying gi pad+ma

पा. हृत्पद्मम् — हृत्पद्मं वायुधातोर्भवति वि.प्र.२३०क/२.२५; द्र. {snying kha'i pad+ma/}

snying gi bu

औरसः — ये दुःखलब्धा मम ते तपस्विनः पुत्राः प्रिया ओ(औ)रस विंश बालाः स.पु.३५ख/६०.

snying gis stong pa

शून्यहृदयत्वम् — {e ma 'di ni snying gis stong pa zhig ste} अहो अस्याः शून्यहृदयत्वम् ना.ना.२६९ख/४८.

snying grogs

वल्लभः — त्रिष्वध्यक्षेऽपि वल्लभः अ.को.३.३.१३७.

snying dga'

= {snying dga' ba/}

snying dga' ba

प्रमोदः — {snying dga' bar gyur} प्रमुदितः जा.मा.१५/७.

snying dga' bar gyur

वि. प्रमुदितः — अथ तस्य राज्ञः प्रदानौदार्यश्रवणाद् विस्मितप्रमुदितहृदयाः… पुरुषास्तं देशमुपजग्मुः जा.मा.१५/७.

snying dga' bar gyur pa

= {snying dga' bar gyur/}

snying dga' bar byed pa

हृदयसन्तुष्टिकरी म.व्यु. ४६३.

snying sngangs

वि. उत्त्रस्तहृदयः लो.को.८९८.

snying chags

वि. निबद्धहृदयः— वनरामणीयकनिबद्धहृदयैः जा.मा.३५६/२०९.

snying chags pa

= {snying chags/}

snying rje

• वि. करुणः — {snying rje'i cho nge} करुणः स्वरः अ.क.२४.१६५; {snying rje'i sgra} करुणस्वनः अ.क.१०२.१२; • सं. १. करुणा — कं रुणद्धीति करुणा । कमिति सुखस्याख्या सुखं रुणद्धीत्यर्थः त्रि.भा.१५७क/५९; दया — क्लेशोन्मत्तीकृतेष्वेषु प्रवृत्तेष्वात्मघातने । न केवलं दया नास्ति क्रोध उत्पद्यते कथम् बो.अ.६.३८; कृपा — आत्मात्मीयग्रहश्च मोहः, न चैव कृपा त.प.३०५क/१०६९; बीजं येषामग्रयानाधिमुक्तिर्माता प्रज्ञा बुद्धधर्मप्रसूत्यै । गर्भस्थानं ध्यानसौख्यं कृपोक्ता धात्री पुत्रास्तेऽनुजाता मुनीनाम् र.वि.१.३४; अनुकम्पा — मिथ्यादृष्टिपरमाण्यवद्यानीति विशेषानुकमप्याः सतां दृष्टिव्यसनगताः जा.मा.३४४/२००; अनुक्रोशः — एवं तिर्यग्गतानामपि महात्मनां वधकेष्वपि सानुक्रोशा प्रवृत्तिर्दृष्टा जा.मा.२९८/१७३; घृणा — पापं समाचरति वीतघृणो जघन्यः जा.मा.१३६/७९; न चैषां महामते किंकनीकृतरूक्षचेतसां राक्षसानामिव गतघृणानां कदाचिदपि प्राणिषु प्राणिसंज्ञया घातयतां भक्षयतां न घृणोत्पद्यते ल.अ.१५६क/१०३ २. कारुण्यम् — तेन कारुण्यमुत्पाद्य तस्य विदेहराजस्य मार्गो व्यपदिष्टः, पानीयह्रदश्च दर्शितः अ.श.२५०क/२२९; कारुण्यता — स जानानः स्वस्य वपुषोऽतिलोभनीयतां तनुकारुण्यतां च जनस्य निर्जनसम्पातेषु वनगहनेष्वभिरेमे जा.मा.२९९/१७४; • पा. १. करुणा [1] ब्रह्मविहारः — ततो ब्रह्मविहारान् स्मरेत् मैत्रीकरुणामुदितोपेक्षाम् वि.प्र.३१ख/४.५; [2] अप्रमाणभेदः — अप्रमाणानि चत्वारि मैत्री, करुणा, मुदिता, उपेक्षा च अभि.भा.७७ख/११७० २. करुणः, रसविशेषः —शृङ्गारवीरकरुणाद्भुतहास्यभयानकाः । वीभत्सरौद्रौ च रसाः अ.को.१.८.१७.

snying rje bskyed

कृपामुत्पादयेत् — {snying rje med na mi 'grub pas/} {de phyir snying rje bskyed pa nyid} कृपाहीना न सिध्यन्ति तस्मात्कृपामुत्पादयेत् हे.त.८ख/२४.

snying rje khros pa

ना. हालाहलः, देवता — {snying rje khros pa'i sgrub thabs} हालाहलसाधनम् क.त.३१५८.

snying rje rgyas pa

वि. कृपाकुलः — भजन्ते प्रणयप्रीतिं कृपणेषु कृपाकुलाः । सन्तः संपत्समाध्मातवदने मीलितादराः अ.क.१७.११.

snying rje bsgom pa

करुणाभावना {snying rje bsgom pa'i byin rlabs zhes bya ba} करुणाभावनाधिष्ठाननाम क.त. २३८५.

snying rje can

वि. कारुणिकः — कारुणिको हि परदुःखदुःखी भवति त्रि.भा.१५७क/५९; महाकारुणिकः — साधु प्रसाद्यतां चित्तं महाकारुणिके जिने । तिर्यग्योनिं विराग्येह ततः स्वर्गं गमिष्यसि अ.श.१३९ख/१२९; कृपालुः — पुण्येन कायः सुखितः पाण्डित्येन मनः सुखि । तिष्ठन् परार्थं संसारे कृपालुः केन खिद्यते बो.अ.७.२८; बोधिसत्त्वो महासत्त्वो धीमांश्चैवोत्तमद्युतिः… कृपालुश्च महापुण्य ईश्वरो धार्मिकस्तथा सू.अ.२४९क/१६६; दयालुः — दयालुर्नोद्वेगं जनयति परेषामुपशमाद्दयावान् विश्वास्यो भवति जगतां बान्धव इव जा.मा.३११/१८१; सानुकम्पः — करोति शत्रूनपि सानुकम्पानाकम्पयत्येव तु सानुकम्पान् जा.मा.२८२/१६३; सघृणः — साधुप्रतिज्ञः सघृणः प्राणिनं को हनिष्यति जा.मा.२७४/१५९; कृपावती — नीलोत्पलश्यामाङ्गीं च स्वाभिषिक्तां कृपावतीम् । वज्रकन्यामिमाम् हे.त.७क/१८; द्र. {snying rje dang ldan pa/}

snying rje che

= {snying rje che ba/}

snying rje che ba

वि. महाकृपः — {rdo rje snying po snying rje che/} {dngos po nyid kyis rnam grol zhing} भावेनैव विमुच्यन्ते वज्रगर्भ महाकृप हे.त.२क/२; कारुणिकः — स च श्राद्धो भद्रः… कारुणिको महात्मा धर्मकामः… महति त्यागे वर्तते अ.श.२क/१; द्र. {snying rje chen po/}

snying rje chen

= {snying rje chen po/}

snying rje chen po

• सं. महाकरुणा — महामैत्रीं च महाकरुणां च महामुदितां च महोपेक्षां च । चत्वारि वैशारद्यानि प्रतिलप्स्यामहे अ.सा.४३६ख/२४६; महाकरुणापरिभाविताः षट् पारमिताः परिपूर्य पूर्णभद्रो नाम सम्यक्संबुद्धो भविष्यति अ.श.५क/४; • वि. महाकृपः — {e ma'o byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rdo rje snying po snying rje chen po legs so legs so} अहो वज्रगर्भ साधु साधु महाकृप महाबोधिसत्त्व हे.त.१क/२; द्र. {snying rje che ba/}

snying rje chen po sngon du 'gro ba

वि. महाकरुणापूर्वङ्गमः — चित्तमुत्पद्यते बोधिसत्त्वानां महाकरुणापूर्वंगमं प्रज्ञाज्ञानाधिपतेयम् द.भू.१७४ख/८; महाकरुणापूर्वकः — स आसां दशानां बोधिसत्त्ववशितानां सहप्रतिलम्भेन अचिन्त्यज्ञानी च भवति… महाकरुणापूर्वक उपायकौशल्यसुविभक्तः द.भू.२४५ख/४६;

snying rje chen po sngon du btang ba

महाकरुणापूर्वङ्गमता — तच्च सर्वसत्त्वसापेक्षतया च पूर्वप्रणिधानाभिनिर्हारोपस्तब्धतया च महाकरुणापूर्वगमतया च द.भू.२०७क/२४.

snying rje chen po dang ldan pa

वि. महाकारुणिकः — शीघ्रमाकाशगर्भ महाकारुणिकं मम वचनेन बोधय शि.स.४२क/४०; जिघांसुमप्यापद्गतमनुकम्पन्त एव महाकारुणिका नोपेक्षन्ते जा.मा.२९०/१६९.

snying rje chen po pad dkar

= {snying rje chen po pad ma dkar po/}

snying rje chen po pad ma dkar po

ना. महाकरुणापुण्डरीकम्, ग्रन्थः म.व्यु.१३४८; {'phags pa snying rje chen po'i pad ma dkar po zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यमहाकरुणापुण्डरीकनाममहायानसूत्रम् क.त. १११.

snying rje chen po la gnas pa

वि. महाकरुणाविहारी, बुद्धस्य — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते… महाकरुणाविहारीत्युच्यते ल.वि.२०५क/३०८.

snying rje chen po la dbang sgyur ba

महाकरुणाधिपतेयता — स एवंस्वभावान् सर्वधर्माननुगच्छन् भूयस्या मात्रया महाकरुणापूर्वंगमत्वेन महाकरुणाधिपतेयतया महाकरुणापरिपूरणार्थं लोकस्य संभवं च विभवं च व्यवलोकयते द.भू.२१९ख/३१.

snying rje chen po shin tu yangs pa thob pa

वि. महाकरुणावैपुल्याधिगतः — सुविचितविचयः… महाकरुणावैपुल्याधिगतः… सर्वाकारसर्वज्ञज्ञानाभिषेकभूमिप्राप्त इत्युच्यते द.भू.२६१ख/५५.

snying rje chen po sems

ना. महाकरुणाचिन्ती, राजकुमारः लो.को.८९९.

snying rje chen po'i rgyal mtshan

पा. महाकरुणाध्वजा, बोधिसत्त्वचर्याविशेषः —अहं कुलपुत्र इह महासागरतीरकूटागारे महानगरे प्रतिवसामि महाकरुणाध्वजां बोधिसत्त्वचर्यां परिशोधयन् ग.व्यू.४९ख/१४३.

snying rje chen po'i stobs shin tu brtan pa

वि. महाकरुणाबलसुप्रतिष्ठितः — महाकरुणाबलसुप्रतिष्ठितश्च भवति सत्त्वार्थानुत्सर्गत्वात् द.भू.२४६क/४६.

snying rje chen po'i bdag nyid du gyur pa

वि. सात्मीभूतमहाकृपः, बोधिसत्त्वस्य — परलोकस्य प्रसाधितत्वाद् बोधित्त्वानां च सात्मीभूतमहाकृपाणाम् त.प.३१०क/१०८२.

snying rje chen po'i tshul

महाकरुणानेत्री — महाकरुणानेत्री प्रज्ञापारमिताशिक्षोपायकौशल्यशिक्षाः शि.स.४१ख/३९; महाकरुणानयः — महाकरुणानयमेघनिगर्जितघोषेण च ग.व्यू.२७६क/३.

snying rje chen po'i tshul gyi spru+in rab tu sgrog pa'i dbyangs

ना. महाकरुणानयमेघनिगर्जितघोषः, बोधिसत्त्वः — सार्ध पञ्चमात्रैर्बोधिसत्त्वसहस्रैः समन्तभद्रमञ्जुश्रीबोधिसत्त्वपूर्वंगमैः । यदुत ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन… महाकरुणानयमेघनिगर्जितघोषेण च ग.व्यू.२७६क/३.

snying rje chen po'i tshogs

महाकरुणासंभारः, संभारभेदः — सोऽष्टौ संभारान् परिपूरयिष्यति… दानसंभारं… शीलसंभारं… श्रुतसंभारं… शमथसंभारं…विदर्शनासंभारं… पुण्यसंभारं… ज्ञानसंभारं… महाकरुणासंभारं परिपूरयिष्यति ल.वि.२१४ख/३१७.

snying rje chen po'i mdzod tha mi dad pa'i snying po

पा. महाकरुणाकोशासंभेदगर्भः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः —तान् बुद्धविकुर्वितसमुद्रानवतरन्ति नानासमाध्यवतारैः । यदुत समन्तधर्मधातुव्यूहेन बोधिसत्त्वसमाधिना अवतरन्ति… महाकरुणाकोशासंभेदगर्भेण बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०७ख/३०.

snying rje cher sems

ना. महाकरुणाचिन्ती, बोधिसत्त्वः — सार्ध द्वात्रिंशता च बोधिसत्त्वसहस्रैः… तद्यथा मैत्रेयेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन… महाकरुणाचन्द्रिणा(‘चिन्तिना’ इति भोटपाठः) ल.वि.२ख/२.

snying rje rje skad

क्रि.वि. करुणम् — अथ तौ राजकुमारौ बहुविविधकरुणं विलाप्य प्रचक्रमतुः सु.प्र. ५६क/१११; करुणकरुणम् — {snying rje rje skad du ngus so} करुणकरुणं रोदितुं प्रवृत्तः अ.श.११५ख/१०५; {snying rje rje skad du ngu'o} करुणकरुणं रोदिति सु.प्र.५७क/११३; करुणस्वरम् — शबरैर्मृगयायातैर्दृष्टां कष्टदशां श्रिता । जिघृक्षुभिः कम्पमाना चुक्रोश करुण-।स्वरम् अ.क.३.१२७; करुणार्तस्वरम् — {snying rje rje skad du ngu zhing} करुणार्तस्वरं रोदमानाः सु.प्र.५७क/११२.

snying rje dang ldan

= {snying rje dang ldan pa/}

snying rje dang ldan pa

वि. अनुकम्पकः — अनुकम्पकश्च भवति कारुणिकः सोऽध्युपेक्ष्य स्वं दृष्टधर्मसुखविहारं परेषामर्थाय प्रयुज्यते बो.भू.१२७क/१६३; कारुणिकः — मिथ्याकारुणिकोऽसि निर्घृणतरस्त्वत्तः कुतोऽन्यः पुमान् ना.ना.२६३क/२; कृपान्वितः — {'grub 'gyur nyes par mi 'gyur na/} {snying rje ldan pas mos ci dgos} सिध्यते नैव दुष्येत किं पुनः कृपयान्वितः स.दु.२१९/२१८; करुणासहगतम् — तत्र बोधिसत्त्वो दुःखितान् सत्त्वानारभ्य दुःखापनयनाध्याशयो दशसु दिक्षु करुणासहगतं चित्तं भावयति बो.भू.१२९क/१६६; कृपावती — {bzhin bzang snying rje ldan pa dang /} {rang gi phyag rgya g}.{yon du bzhag} निजमुद्रां स्थाप्य वामेन चारुवक्त्रीं कृपावतीम् हे.त. २६ख/८६; कारुण्यम् — {snying rje dang ldan pa'i sems kyis} कारुण्यचित्तेन वि.सू.१४क/१६; द्र. {snying rje can/} {snying rje ba can/}

snying rje bdag nyid

= {snying rje'i bdag nyid/}

snying rje ldan

= {snying rje dang ldan pa/}

snying rje ldan pa

= {snying rje dang ldan pa/}

snying rje pad dkar

= {snying rje pad ma dkar po/}

snying rje pad ma dkar po

ना. करुणापुण्डरीकम्, ग्रन्थः — {'phags pa snying rje pad ma dkar po zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यकरुणापुण्डरीकनाममहायानसूत्रम् क.त.११२.

snying rje spyod pa

करुणाचर्या — {snying rje spyod pa thod pa'i lta ba zhes bya ba} करुणाचर्याकपालदृष्टिनाम क.त. २४३६.

snying rje ba

• वि. अनुकम्पी — तदाप्यसौ बहुजनहिताय प्रतिपन्नः एतर्ह्यप्यसौ मया बहुजनहितानुकम्पी व्याकृत इति वि.व.१२४ख/१.१३; करुणायतः — मात्सर्यादिसमवधानेन सत्त्वेषु करुणायतः सू.अ. १७७ख/७१; • सं. १. कारुण्यम् — तदेवं व्यवसायाशयौ दृढीकृत्य कारुण्यं पुरस्कृत्य यतेत शुभवृद्धये शि.स.१५७क/१५१ २. करुणायनम् — सा पुनराशयतोऽपि चित्तेन करुणायनात् सू.अ.२२०क/१२७ ३. करुणः, रसविशेषः म.व्यु.५०४२; {gar 'chams pa'i tshe nyams kyi 'gyur ba zhig} मि.को.२८ख ।

snying rje ba can

वि. कारुणिकः — अनुकम्पकश्च भवति कारुणिकः सोऽध्युपेक्ष्य स्वं दृष्टधर्मसुखविहारं परेषामर्थाय प्रयुज्यते बो.भू.१२७क/१६३; द्र. {snying rje can/} {snying rje dang ldan pa/}

snying rje ba'i rang bzhin

कारुण्यभावः — भोः शश, तेन दुष्करेण व्यवसायेन कारुण्यभावाच्च किं प्रार्थयसे अ.श.१०५क/९५.

snying rje bar byed pa

• सं. करुणायनम् — त्रिविधां वेदनामालम्ब्य तिसृभिर्दुःखताभिः करुणायनात् सू.अ. २१९ख/१२६; • वि. अनुकम्पकः — अस्ति युष्माकं सिंहलद्वीपे बालाहो नाम अश्वराजः । स च हीनदीनानुकम्पकः का.व्यू.२२४क/२८७; द्र. {snying rje dang ldan pa/}

snying rje ma mchis pa

वि. निष्करुणः लो.को.८९९.

snying rje med

= {snying rje med pa/}

snying rje med pa

• वि. निर्दयः — निर्दयस्याप्यशक्तस्य विघातैकरसः श्रमः । शक्तस्याप्यहिताभ्यासात्किंस्वित् कष्टतरं ततः जा.मा.७९/४६; निष्कृपः — निष्कृपं क्रोधनं क्रूरं स्तब्धं लुब्धमसंयतम् । स्वोत्कर्षणं च नो कुर्याद् गुरुं शिष्यः सुबुद्धिमान् वि.प्र.९१क/३.३; निष्करुणः — धृत्वा तौ वस्त्रपिहिते मञ्जूषे गूढमुद्रिते । गङ्गाजले निष्करुणाः कुमारौ चिक्षिपुः स्त्रियः अ.क.६८.६१; निर्घृणः — विनिगृह्य राक्षसिशतानि निर्घृणदारुणप्रबलचण्डा । कृत मानुषा बदरद्वीपे सिंहल सार्थवाह यद आसीत् रा.प.२३८क/१३४; निकृतिः — कलहभण्डनविग्रहविवादशाठ्यवञ्चननिकृतिमृषावादाः सम्भवन्ति श्रा.भू.१८२क/४५०; अघृणः — येनायमघृणचित्तश्चासंकुचितचित्तश्च प्रहृष्टचित्तश्च सर्वस्यामध्याचरति श्रा.भू. ७ख/१७; कृपाहीनः — {snying rje med na mi 'grub pas/} {de phyir snying rje bskyed pa nyid} कृपाहीना न सिध्यन्ति तस्मात्कृपामुत्पादयेत् हे.त.८ख/२४; दयाविहीनः — एषां विपक्षांस्तु समभ्युपैति दयाविहीनो नृपतिः श्रितेषु जा.मा.३२१/१८७; वीतघृणः — पापं समाचरति वीतघृणो जघन्यः जा.मा.१३६/७९; गतघृणः — न चैषां महामते किंकनीकृतरूक्षचेतसां राक्षसानामिव गतघृणानां कदाचिदपि प्राणिषु प्राणिसंज्ञया घातयतां भक्षयतां न घृणोत्पद्यते ल.अ.१५६क/१०३; • सं. अकारुण्यम् — अमात्सर्यस्य त्रीणि; सद्धर्मेऽगौरवम्, लाभसत्कारपूजायां गौरवम्, सत्त्वेष्वकारुण्यञ्च म.भा.२.८; नैर्घृण्यम् — अपर एनं क्षत्रविद्यापरिदृष्टेषु नीतिकौटिल्यप्रसङ्गेषु नैर्घृण्यमलिनेषु धर्मविरोधिष्वपि राजधर्मोऽयमिति समनुशशास जा.मा.२६४/१५३; अकृपता — सद्धर्मेऽगौरवं लाभे गुरुताऽकृपता तथा म.वि.२.८; निर्घृणता — सा पुनः प्रतिघांशिकी निर्घृणता सत्त्वेषु चित्तरूक्षता सत्त्वविहेठनकर्मिका विहिंसेत्युच्यते त्रि.भा.१६०ख/६८.

snying rje med pa'i sems dang ldan pa

वि. निर्घृणहृदयः लो.को.८९९.

snying rje bzang po

सुकरुणा — सालम्बाऽनणुशून्यता सुकरुणाऽनालम्बिनी यस्य वै तस्मै देवनरासुराहिगुरवे विश्वैकशास्त्रे नमः वि.प्र.१८३ख/५.१.

snying rje la bstod pa

ना. करुणास्तोत्रम्, ग्रन्थः क.त. २७३४.

snying rje la gnas

= {snying rje la gnas pa/}

snying rje la gnas pa

वि. करुणाविहारी — बोधिसत्त्वो महासत्त्वः सर्वसत्त्वहितानुकम्पी मैत्रीविहारी करुणाविहारी मुदिताविहारी उपेक्षाविहारी अ.सा. ३२७क/१८४.

snying rje sems

= {snying rje'i sems/}

snying rje'i skad

= {snying rje rje skad/}

snying rje'i sgra

करुणस्वनः तेषामशेषत्रिदशस्तवैः शरणराविणाम् । आक्रन्दः सर्वदिग्व्यापी प्रौद्ययौ करुणस्वनः अ.क.१०२.१२.

snying rje'i cho nge

करुणस्वरः — महता शाक्यमुख्येन बोधितस्याथ भूपतेः । अन्तःपुरे च कान्तानामुद्भूतः करुणः स्वरः अ.क.२४.१६५.

snying rje'i chos can

वि. धर्मानुकारुणिकः — संघो हि धर्मवादी धर्मचरणो धर्मचिन्तकः… धर्मानुकारुणिकः सदा विवेकगोचरः सदा धर्मपरायणः सदा शुक्लकारीत्यादि शि.स.१७४ख/१७२.

snying rje'i mchog

करुणाग्रः — {snying rje'i mchog ces bya ba'i gzungs} करुणाग्रनामधारणी क.त.९१३.

snying rje'i gter

करुणानिधिः — ध्यात्वेति न्यपतद् व्याघ्र्याः स पुरः करुणानिधिः । अ.क.५१.४१; आर्यो महाकाश्यपाख्यस्तच्छिष्यः करुणानिधिः । नगरोपवनस्यान्तं जनचारिकया ययौ अ.क.१७.३; कृपानिधिः — इति ब्रुवाणं श्रीगुप्तं साश्रुनेत्रं कृपानिधिः । दृष्ट्वा बभाषे भगवान् भिक्षुसंघस्य शृण्वतः अ.क.८.४२.

snying rje'i bdag nyid

वि. कृपात्मा — परार्थमुद्योगवतः कृपात्मनो ह्यवीचिरप्येति सू.अ.१४२ख/१९; कृपात्मकः — परत्र लोको न तथातिनिर्दयः प्रवर्तते तापनकर्मणा रिपौ । यथा परार्थं भृशदुःखतापने कृपात्मकः स्वात्मनि संप्रवर्तते सू.अ.१४३ख/२१; करुणात्मकः — एवमज्ञानसंमूढे लोके सर्वविदुत्तमः । तथागतो महावैद्य उत्पन्नः करुणात्मकः स.पु.५४क/९४; द्र. {snying rje'i bdag nyid can/}

snying rje'i bdag nyid can

वि. करुणात्मकः, बोधिसत्त्वस्य — तस्माज्जगद्धिताधानदीक्षिताः करुणात्मकाः । अनिबन्धनबन्धुत्वादाहुः सर्वेषु तत् पदम् त.स.१३०क/११११; म.व्यु.८७७; द्र. {snying rje'i bdag nyid/}

snying rje'i dbang bskur ba

पा. करुणाभिषेकः — इति करुणाभिषेकनियमः वि.प्र.१८१क/३.१९९.

snying rje'i sems

१. दयाचित्तम् — {de bzhin gzhan la bsrung sems dang /} {snying rje'i sems ni de ltar bya} रक्षाचित्तं दयाचित्तं करोम्येवं परेष्वपि बो.अ.८.११०; करुणाचित्तम् लो.को.१०० २. कृपाचित्तता — सुखचित्ततां मैत्रचित्ततां कृपाचित्ततां… शास्तृचित्ततामुत्पादयति द.भू.१९०ख/१७.

snying rje'i bsam pa

= {snying rje'i sems} करुणाशयः, कृपाचित्तम् - {snying rje'i bsam pa ma dag par/} {lus 'di gtang bar mi bya ste} त्यजेन्न जीवितं तस्मादशुद्धे करुणाशये बो.अ.५.८७.

snying rjer bcas

= {snying rjer bcas pa/}

snying rjer bcas pa

सानुक्रोशः — {snying rjer bcas bzhin ut+pal la/} {de 'os las ni bzlog byas nas/} {mya ngan 'os pa'i skabs ston phyir/} {'di ni snying rjes 'gog pa 'o} असावनुक्रोशाक्षेपः सानुक्रोशमिवोत्पले । व्यावर्त्त्य कर्म तद्योग्यं शोच्यावस्थोपदर्शनात् का.आ. २.१५५.

snying rjer ldan

= {snying rjer ldan pa/}

snying rjer ldan pa

वि. दयावान् — दयालुर्नोद्वेगं जनयति परेषामुपशमाद्दयावान् विश्वास्यो भवति जगतां बान्धव इव जा.मा.३११/१८१; कृपावान् — {bla ma la gus snying rjer ldan/} {skye zhing skye bar 'gyur bar shog} कृपावान् गुरुभक्तश्च भवेयं जन्मजन्मनि हे.त. २७क/९०; कृपासमन्वागतः — अक्रोधना ये सद आर्जवाश्च कृपासमन्वागत सर्वप्राणिषु… तेषामग्रतः सूत्रमिदं वदेसि स.पु.३८ख/६९; कारुणिकः — सिंह बभूव यदा मृगराजा स्थामबलान्वित कारुणिकश्च रा.प.२३९क/१३६; द्र. {snying rje dang ldan pa/}

snying rjer rung

= {snying rjer rung ba/}

snying rjer rung ba

वि. करुणः — निर्दह्यमानवपुषं करुणं रुदन्तं याचेदृणं क इव नाम तदा भवन्तम् जा.मा.३५१/२०६.

snying rjes 'gog pa

पा. अनुक्रोशाक्षेपः, आक्षेपभेदः — {snying rjer bcas bzhin ut+pal la/} {de 'os las ni bzlog byas nas/} {mya ngan 'os pa'i skabs ston phyir/} {'di ni snying rjes 'gog pa 'o} असावनुक्रोशाक्षेपः सानुक्रोशमिवोत्पले व्यावर्त्त्य कर्म तद्योग्यं शोच्यावस्थोपदर्शनात् का.आ.२.१५५.

snying rjes mi bshol ba

करुणानावृत्तः — {'phags pa snying rjes mi bshol ba zhes bya ba'i gzungs} आर्यकरुणानावृत्तनामधारणी क.त.६९८.

snying nye

= {snying nye ba/}

snying nye ba

• सं. अनुरागः — तस्य… स्वाम्यनुरागसुमुखः सुमुखो नाम सेनापतिर्बभूव जा.मा.२३०/१३५; भक्तिः — भक्तिं प्रजानामनुचिन्त्य तस्मात् कीर्तिक्षमे सत्पथ एव रंस्ये जा.मा.१५६/९०; स्नेहः — अमात्यस्तं राज्ञो वृत्तान्तं सकारणमुपलभ्य स्नेहात्तदत्ययाशङ्को जानानश्चातिबलतां मदनस्य जा.मा.१५०/८७; • वि. अनुरक्तः — एवमपादं त्वद्विमोक्षणार्थ समुद्युक्तं… अनुरक्तम् जा.मा.३८३/२२४.

snying stobs

१. पा. (सां.द.) सत्त्वम्, प्रकृतेर्गुणविशेषः — {'di ltar snying stobs rdul dang ni/} {mun pa bu min pha yang min} सत्त्वं रजस्तमो वापि न पुत्रो न पिता यतः बो.अ.९.६५; सांख्यमते हि त्रिगुणमेकं जगत्, ततः सत्त्वं रजस्तमो वापीति समुदायः समुच्चयार्थः बो.प. ९.६५; {bde ba zhes bya bas kyang snying stobs nyid brjod do} सुखमिति च सत्त्वमेवोच्यते त.प.१५०ख/२७; अष्टाङ्घ्रिस्यन्दनस्थमिति शब्दस्पर्शरसरूपगन्धसत्त्वरजस्तमोगुणस्थम् वि.प्र.४९ख/४.५२ २. = {snying stobs can} सात्त्विकः, सत्त्वगुणयुक्तः — भूतलं(त्वं) त्रिप्रकारं रजसि तमसि वै सात्त्विकेऽन्योन्यमिश्रे वि.प्र.२७१क/२.९३.

snying stobs kyi khams

पा. सत्त्वधातुः — एवं श्लेष्मनाडीक्षयः सत्त्वधातुः, पित्तनाडीक्षयो रजोधातुः, वातनाडीक्षयस्तमोधातुरित्युच्यते वि.प्र.२५३क/२.६५.

snying stobs can

वि. सत्त्ववान् — परोपरोधेषु सदानभिज्ञा व्यवस्थितिः सत्त्ववतां मनोज्ञा जा.मा.३३०/१९३; सत्त्वशाली — मनःशुद्धिविधानेन दानेनातिलघीयसा । भवन्त्यलङ्घ्याः सङ्कल्पैः संपदः सत्त्वशालिनाम् अ.क.११०.१; द्र. {snying stobs che/} {snying stobs ldan pa/}

snying stobs che

वि. सात्त्विकः — इङ्गिताकारतत्त्वज्ञैः आत्मसमसादृशैः । शूरैर्विजितसंग्रामैः सात्त्विकैश्च सहिष्णुभिः म.मू.१५५क/६९; द्र. {snying stobs can/} {snying stobs chen po/}

snying stobs chen po

वि. महासत्त्वः — परिचारकहीनाय चतुरौ बालकाविमौ । देहि मह्यं महासत्त्व सर्वदो ह्यसि विश्रुतः अ.क.२३.३१.

snying stobs mchog

ना. सत्त्ववरः, श्रेष्ठीपुत्रः — तत्रैव श्रेष्ठिनः सूनुः सोऽभूत्सत्त्ववराभिधः। निर्व्याजोर्जितदानेषु जन्माभ्यस्तेषु सादरः अ.क.५१.२०.

snying stobs ldan

= {snying stobs ldan pa/}

snying stobs ldan pa

वि. सत्त्ववान् — इत्युक्त्वा तान् समामन्त्र्य प्रतस्थे स्थिरनिश्चयः । महतीं धृतिमालम्ब्य सत्त्ववान् पार्थिवात्मजः अ.क.४७.२२; सत्त्ववती म.व्यु.४३२७; द्र. {snying stobs can/} {snying stobs che/} {snying stobs ldan ma/}

snying stobs ldan ma

वि. सत्त्वशालिनी — इत्युक्ते सत्त्वशालिन्या तया तस्याशु लोचनम् । उत्फुल्लकमलाकारमेकं विमलतां ययौ अ.क.४५.४५; द्र. {snying stobs ldan pa/}

snying stobs spyod pa

सत्त्ववृत्तिः — परार्थोऽयं तवारम्भः फलत्येव न संशयम् । न भवन्ति विसंवादसन्दिग्धाः सत्त्ववृत्तयः अ.क.६.६२.

snying stobs sa gzhi

सत्त्वभूमिः — तस्य व्याघ्रवधूनिपातविषमक्रूराभिघातोल्बणं सेहे मूर्तिरचञ्चलैव दयया सा सत्त्वभूमिर्भरम् अ.क.५१.४४.

snying thag pa nas

सर्वात्मना — पुनर्बोधिसत्त्वः सत्कृत्य सर्वात्मना तेष्वेव गुणदर्शी सारदर्शी शान्तदर्शी… तान् कुशलान् धर्मान् दानादीन् समादाय वर्तते बो.भू. १२१ख/१५६; आशयतः — स यानीमानि सूत्रान्तेषु उदारोदाराणि तथागतपूजोपस्थानानि शृणोति, तान्याशयतस्तीव्रेणाध्याशयेन बुद्धबोधिसत्त्वेभ्यः परिणामयति शि.स.१५९ख/१५३; घनरसेन — इह बोधिसत्त्वो यत्किंचिदेभिस्त्रिभिर्मुखैरुपचितोपचितं कुशलमूलं सुकृतकर्मान्ततया कौशल्येन परानुग्रहेण च तत्सर्वमतीतानागतप्रत्युत्पन्नमनुत्तरायां सम्यक्संबोधौ घनरसेन प्रसादेन परिणामयति बो.भू.१६१क/२१३; मज्जागतम् — एवमेव महाकरुणाप्रतिलब्धस्य बोधिसत्त्वस्य सर्वसत्त्वेषु मज्जागतं प्रेमेति शि.स.१५८क/१५१.

snying du 'thad ma

वि. हृदयंगमः, मनोरमः — बुद्धबोधिसत्त्वानां निर्मितो वाग्व्याहारो गम्भीरो भवति मेघरवः कलविङ्कमनोज्ञस्वरसदृशो हृदयङ्गमः प्रेमणीयः बो.भू.३९ख/४५.

snying du sdug

= {snying du sdug pa/}

snying du sdug pa

= {snying sdug} ।। • वि. प्रियः — {rab dud su yis snying sdug min} प्रणतः कस्य न प्रियः अ.क.२७.२७; वर्णसंपन्नो बोधिसत्त्वः प्रियो भवति महाजनकायस्य बो.भू.१९क/२१; दयितः — ततो राजा तस्मै दयितां भार्यां दत्तवान् अ.श.९६क/८६; वल्लभः — धन्येव लोकत्रयलक्ष्यभूता सा वैजयन्ती रतिवल्लभस्य अ.क.४८.६१; मनोहरः — {phan 'dogs mdzad pas mdza' bshes te/} {'grogs na bde phyir snying du sdug} प्रियस्त्वमुपकारित्वात् सुरतत्वान्मनोहरः श.बु., का.१००; हृदयंगमः — येयं वाक् स्निग्धा मृद्वी मनोज्ञा… हृदयंगमा प्रेमणीया द.भू.१८८ख/१५; रुच्यम् — सुन्दरं रुचिरं चारु सुषमं साधु शोभनम् । कान्तं मनोरमं रुच्यं मनोज्ञं मञ्जु मञ्जुलम् अ.को.३.१. ५०; हृद्यम् म.व्यु.२७२५; • सं. १. प्रणयः — तत्प्रभावविनष्टाशैस्तेजस्विप्रणयोचिता । सा तैर्न दूषिताद्यापि मातङ्गैरिव पद्मिनी अ.क.२०.७३; स्पृहा — तैर्मणिरत्नगुणैः परा तत्र करण्डके स्पृहोत्पद्यते अ.सा.८७ख/५०; सौहार्दम् — स्मरसौहार्दमित्रेषु पद्मनेत्रेषु राजसु अ.क.३१.५७ २. सुहृत् — {snying du sdug pa'i 'du shes} सुहृत्संज्ञा बो.भू.१०२ख/१३१; नूनं सतामतीतानां निष्कारणसुहृत् खलः । यद्वृत्तपरभागेण यशस्तेषां प्रकाशते अ.क.९.६७.

snying du sdug pa'i grogs po

सुहृद्वयस्यकः — शक्रस्य देवेन्द्रस्य सुहृद्वयस्यकः वि.व.१८८ख/१.६२.

snying du sdug pa'i 'du shes

सुहृत्संज्ञा — पञ्चसंज्ञा कतमाः । पूर्वजन्मसुहृत्संज्ञा, धर्ममात्रानुसारिणीसंज्ञा, अनित्यसंज्ञा, दुःखसंज्ञा, परिग्रहसंज्ञा चेति बो.भू. १०२ख/१३१;

snying gdang

= {snying gdeng /}

snying gdeng

=(?) प्रतिभूः म.व्यु.७६५४.

snying 'dod

वि. अभीष्टम् — अभीष्टेऽभीप्सितं हृद्यं दयितं वल्लभं प्रियम् अ.को.३.१.५१.

snying ldan

वि. सहृदयः — काव्यं चारुतरं विना सहृदयैस्तत्त्वान्तरालोचनाशून्यं निर्जनकूपदीपकलनामन्तः समालम्बते अ.क.५३.१४.

snying sdug

= {snying du sdug pa/}

snying sdug pa

= {snying du sdug pa/}

snying na bar byed pa

वि. हृदयपरिदहनी — येयं वागदेशा कर्कशा परकटुका…हृदयपरिदहनी मनःसंतापकरी अप्रिया द.भू.१८८ख/१५.

snying po

१. सारः — {snying po dang ldan pa} सारवत् शि.स.११५ख/११४; {snying po med pa} निःसारः अ.क.६.१०८; मण्डः, ओडम् — {byang chub kyi snying po} बोधिमण्डः र.वि.७५ख/४; बुद्धं गच्छामि शरणं यावदा बोधिमण्डतः बो.अ.२.२६; मण्डशब्दोऽयं सारवचनः, घृतमण्ड इति यथा बो.प.२.२६; {bde ba'i snying po} सुखमण्डः अभि.स्फु.३०७ख/११७८; हृदयम् — {sku dang gsung dang thugs kyi snying po} कायवाक्चित्तहृदयम् हे.त.१क/२; सुसारः — बुद्धक्षौद्रसुसारकाञ्चननिधिन्यग्रोधरत्नाकृतिद्वीपाग्राधिपरत्नबिम्बविमलप्रख्यः स धातुः परः र.वि.१.९८ २. सारः — {gzhung gi snying po} ग्रन्थसारः अ.क.३९.६४; हृदयम् — {snying po nges par bsdus pa zhes bya ba} हृदयनिक्षेपनाम क.त.४४७०; {gsung rab kyi snying po} प्रवचनहृदयम् ल.अ.७२क/२० ३. गर्भः — {dkyil 'khor gyi snying po} मण्डलगर्भः वि.प्र.५६क/४. ९७; {snying po'i pad+ma} गर्भपद्मम् वि.प्र.७८ख/४.१६१; {snying po'i khyim} गर्भगृहम् अ.को.२.२.८ ४. = {pad+ma'i lte ba} कर्णिका, पद्मबीजकोशः — {pad+ma de'i snying po la} तस्य च पद्मस्य कर्णिकायाम् अ.श.६४क/५५; गर्भः — {pad ma'i snying po} पद्मगर्भः ग.व्यू.११९क/२०७; विपुलसुगन्धिशीतलसरोरुहगर्भगताः बो.अ.७.४४; कर्कटिका म.व्यु.६२३९ ५. = {mar me'i snying po} वर्तिः — यद्येवं वदेत् ननु च दृष्टं वर्तिसंनिश्रिते प्रदीपे प्रबन्धेन गच्छति वर्त्या अवस्थानमिति सू.अ.२३६क/१४८; वर्तिका — अशक्यप्रतिसंस्करणतायां दीपेषु विनियोगो वर्तिकात्वेन रत्नोपयोगेषु पुद्गलदातृकेष्वपि वि.सू.९६ख/११६ ६. = {rkang mar} सारः, मज्जा — सारो मज्जा अ.को.२.४.१२; कालान्तरेऽपि सरतीति सारः । सृ गतौ । मज्जति दारुणोऽन्तरिति मज्जा । टुमस्जो शुद्धौ । नकारान्तः । वृक्षान्तःसारनामनी अ.वि.२.४.१२ ७. = {snying} हृदयम्, हृद्— हृदयं हृद् अ.को.२.६.६४ ८. = {snying po nyid} सारता — अनेकमतिभिन्नत्वाच्छासने नास्ति सारता । साराभावान्न मोक्षोऽस्ति न च लोकविचित्रता ल.अ. १८१ख/१४८.

snying po nyid

सारता — निःसारविरसः कायः सापायोऽयं क्षणक्षयी । परोपकारलेशेन याति संसारसारताम् अ.क.५१.२५.

snying po kun las btus pa

ना. सर्वसारसमुच्चयः, ग्रन्थः — {snying po kun las btus pa'i rab tu byed pa} सर्वसारसमुच्चयप्रकरणम् क.त.२२९८.

snying po mkhyen

वि. सारज्ञः — {rin chen snying po mkhyen khyod kyis/} {legs bshad srog gis 'jal ba na} क्रीणता रत्नसारज्ञ प्राणैरपि सुभाषितम् श.बु., का.२५.

snying po mkhregs pa

= {ga bur} घनसारः, कर्पूरम् मि.को. ५३ख ।

snying po nges par bsdu ba

हृदयनिक्षेपः — {snying po nges par bsdu ba zhes bya ba} हृदयनिक्षेपनाम क.त.३९५०.

snying po can

वि. गर्भितः — {ba'i mar gyi dri'i snying po can gyi du ba drag tu 'phyar la} सुरभिहविर्गन्धगर्भितोद्दामधूमनिर्गमम् ना.ना.२६५क/१७; सारवान् श.को. ५०३.

snying po can du byas

= {snying po can du byas pa/}

snying po can du byas pa

गर्भोलिकम् — तेऽपि…धर्मोद्गतस्य बोधिसत्त्वस्य महासत्त्वस्य आसनं प्रज्ञपयन्ति, सुवर्णपादकं वा रूप्यपादकं वा… गोणिकास्तीर्ण वा, उपरि गर्भोलिकं वा, काशिकवस्त्रप्रत्यास्तरणं वा अ.सा.४२८क/२४१.

snying po mchog

अग्रसारा, गणनाविशेषः —शतं कोटीनामयुतं नामोच्यते । शतमयुतानां नियुतो नामोच्यते… अतोऽप्युत्तरि ध्वजाग्रवती नाम गणना… अतोऽप्युत्तरि अग्रसारा नाम गणना ल.वि.७६ख/१०३.

snying po thams cad kun tu sdud pa'i yi ge

सर्वसारसंग्रहणी, लिपिविशेषः —ब्राह्मीखरोष्टीपुष्करसारिं अङ्गलिपिं बङ्गलिपिं… सर्वसारसंग्रहणीं सर्वभूतरुतग्रहणीम् । आसां भो उपाध्याय चतुष्षष्टीलिपीनां कतमां त्वं शिष्यापयिष्यसि ल.वि.६७क/८८.

snying po thams cad kyi rjes su song ba

पा. सर्वसारानुगतः, समाधिविशेषः —तस्यानेकानि समाधिमुखान्यामुखीभूतान्यभूवन् । तद्यथा सर्वधर्मस्वभावव्यवलोकनो नाम समाधिः… सर्वसारानुगतो नाम समाधिः अ.सा.४३०ख/२४३.

snying po dang ldan

= {snying po dang ldan pa/}

snying po dang ldan pa

• वि. सारवान् — तद्यथा महाराज चतसृभ्यो दिग्भ्यश्चत्वारः पर्वता आगच्छेयुर्दृढाः सारवन्तोऽखण्डा अच्छिद्रा असुषिराः सुसंवृताः शि.स.११५ख/११४; • पा. सारवती, समाधिविशेषः — {snying po dang ldan pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सारवती नाम समाधिः म.व्यु.६१०.

snying po dam pa

१. परमहृदयम् — कुलपुत्र सा षडक्षरी महाविद्या त्ववलोकितेश्वरस्य परमहृदयम् का.व्यू.२३०क/२९२ २. हृदयोत्तरा — सर्वतथागतहृदयविद्यां स्वकायवाक्चित्तवज्रेभ्यो निश्चचार… ॐ त्राँ स्वाहा । हृदयोत्तरा । ॐ हँ स्वाहा । गुह्यहृदया स.दु.२१५/२१४.

snying po rdo rje'i tshig

हृदयवज्रपदम् — {snying po rdo rje'i tshig ces bya ba} हृदयवज्रपदनाम क.त.१३७८.

snying po bsdus pa

गर्भसंग्रहः — {snying po bsdus pa zhes bya ba} गर्भसंग्रहनाम क.त.३९४९.

snying po 'phags

= {snying po 'phags pa/}

snying po 'phags pa

सारोद्गतः लो.को.९०२.

snying po byang chub

बोधिमण्डः — इहैव मगधविषये बोधिमण्डे समन्तगम्भीरश्रीविमलप्रभा नाम रात्रिदेवता प्रतिवसति ग.व्यू.९०ख/१८०; {snying po byang chub kyi shing} बोधिमण्डवृक्षः ग.व्यू.२०क/२०८.

snying po byang chub kyi rgyan rnam par phye ba

पा. बोधिमण्डालङ्कारव्यूहः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः —एवंज्ञानानुगतस्य बोधिसत्त्वस्य अभिषेकभूमिसमापन्नस्य विमलो नाम समाधिरामुखीभवति । धर्मधातुविभक्तिप्रवेशश्च नाम । बोधिमण्डालङ्कारव्यूहश्च नाम द.भू.२६१ख/५५.

snying po byang chub kyi shing

बोधिमण्डवृक्षः — तस्यां खलु रत्नकुसुमप्रदीपायां राजधान्यामुत्तरेण समन्तावभासनधर्ममेघनिर्घोषध्वजो नाम बोधिमण्डवृक्षोऽभूत् सर्वतथागतबोधिमण्डव्यूहप्रतिक्षणदर्शनः ग.व्यू.२०क/२०८.

snying po byang chub tu gshegs pa

पा. बोधिमण्डोपसंक्रमणम्, बुद्धकृत्यम् - तुषितभवनवासमादिं कृत्वा च्यवनासंक्रमणगर्भस्थितिजन्मकुमारक्रीडान्तःपुरवासाभिनिष्क्रमणदुष्करचर्याबोधिमण्डोपसंक्रमणमारधर्षणाभिसंबोध्यध्येषणमहाधर्मचक्रप्रवर्तनमहापरिनिर्वाणोपसंक्रमणाय द.भू.१७७क/१०.

snying po byang chub rnam par sangs rgyas pa'i dpal gyi zla ba

ना. बोधिमण्डविबुद्धश्रीचन्द्रः, तथागतः — तस्यानन्तरं बोधिमण्डविबुद्धश्रीचन्द्रो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५४क/२३७.

snying po blang

आत्तसारं करिष्यामि — {bdag gi lce 'di nyid kyis go/} {snying po ci phyir blang mi bya} आत्तसारं करिष्यामि कथं नेमां सरस्वतीम् श.बु., का.६.

snying po ma yin pa

फल्गु, असारम् - प्रायः प्रस्तुतवस्तुविस्तरभृतो नेक्ष्यन्त एवोच्चकैर्वक्तारः परमार्थसंग्रहधिया व्याधूतफल्गुक्रमाः प्र.अ.१क/३.

snying po ma yin pa med par gyur pa

वि. अपगतफल्गुः — निष्पलावा मे शारिपुत्र पर्षत् अपगतफल्गुः श्रद्धासारे प्रतिष्ठिता स.पु.१६ख/२६.

snying po med

= {snying po med pa/}

snying po med pa

• वि. निःसारः — अहो बतास्मिन् संसारे निःसारे साररूपिणः । जायन्ते मणयः केचित् परचिन्तापरायणाः अ.क.६.१०८; असारः — {des ni bcud len snying po med par rig} सा रसायनमसारमवैति का.आ.३.४५; म.व्यु.७३१९; असारकः — असारकोऽयं कायः…नित्यं शतनपतनभेदनविकिरणविध्वंसनधर्मा शि.स.१२९क/१२४; सारहीनः — निरात्मके भेदिनि सारहीने…देहे जा.मा.९/४; फल्गु — सर्वसंस्कारेषु फल्गुदर्शी परमबोधावनुशंसदर्शी बो.भू.१०२क/९४; तुच्छः — तस्या वस्तुनिबद्धायाः को बाधां मंस्यते जडः । शब्दमात्रेण तुच्छेन तद्भाविन्याऽथ वा धिया त.स.८९क/८०९; लघु श्री.को.१७४ख; • सं. = {sbun stong} कडङ्गरः, वुषम् मि.को. ३६क ।

snying po med pa nyid

असारता, सारहीनता — पश्य सागरमते धर्माणामसारतामकारकतां निरात्मतां निःसत्त्वतां निर्जीवतां निःपुद्गलतामस्वामिकताम् र.वि.१००ख/४८.

snying po bzang po

ना. शोभनसारः, बोधिसत्त्वः — यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा सिंहस्य यो मैत्रेयस्यानन्तरमनुत्तरां सम्यक्संबोधिमभिसंबोत्स्यते… शोभनसागरस्य (‘शोभनसारस्य’ इति भोटपाठः) ग. व्यू.२६९क/३४७.

snying po yang dag par bskul ba'i rig pa

हृदयसंचोदनीविद्या — सर्वतथागतहृदयविद्यां स्वकायवाक्चित्तवज्रेभ्यो निश्चचार… ॐ क्रुँ स्वाहा । हृदयसंचोदनीविद्या । ॐ त्राँ स्वाहा । हृदयोत्तरा । ॐ हँ स्वाहा । गुह्यहृदया स.दु.२१५/२१४.

snying po la yod pa lta bu

पा. सारगतम्, दौष्ठुल्यभेदः — ज्ञेयावरणपक्ष्यमपि दौष्ठुल्यं त्रिविधं वेदितव्यम् ? त्वग्गतं फल्गुगतं सारगतञ्च बो.भू.१८५क/२४३.

snying po'i dkyil 'khor

गर्भमण्डलम् — भावनायां पुनरध ऊर्ध्वेऽपि स्यन्दन इति गर्भमण्डले मुखेन्द्रियगुदोष्णीषद्वाराणि वि.प्र.५१क/४.५९.

snying po'i khyim

= {nang gi khyim} गर्भागारम्, वासगृहम् - गर्भागारं वासगृहम् अ.को.२.२.८.

snying po'i 'khor lo

पा. गर्भचक्रम् — एवं गर्भचक्रन्यासः वि.प्र.१०४क/३.२३.

snying po'i mchog

सारोत्तमा लो.को.९०२.

snying po'i nye ba'i snying po'i rig pa

हृदयोपहृदयविद्या — सर्वतथागतहृदयविद्यां स्वकायवाक्चित्तवज्रेभ्यो निश्चचार… ॐ भ्रूँ स्वाहा । हृदयोपहृदयविद्या । ॐ क्रुँ स्वाहा । हृदयसंचोदनीविद्या । ॐ त्राँ स्वाहा । हृदयोत्तरा । ॐ हँ स्वाहा । गुह्यहृदया स.दु. २१५/२१४.

snying po'i pad+ma

पा. १. गर्भपद्मम् — गर्भपद्मं रक्तं तत् सचिह्नमिति बाणचिह्नं कर्णिकायाम् वि.प्र.७८ख/४.१६१; {snying po'i pad+ma'i lha mo} गर्भपद्मदेवी वि.प्र. ३७क/४.१६; गर्भकमलम् — इति गर्भकमलन्यासः वि.प्र.१२९ख/३.५७ २. हृत्कमलम् — श्रीमति ॐकारजाते जिनपतिकमले हृत्कमले वि.प्र.३५ख/४.११.

snying po'i pad+ma'i lha mo

गर्भपद्मदेवी, गर्भपद्मस्था देवी — गर्भपद्मदेवीनां यथा भगवत्या अलङ्काराः पञ्चमुद्रास्तथा ज्ञातव्या इति नियमः वि.प्र.३७क/४.१६.

snying po'i gzungs

हृदयधारणी — सर्वतथागतायुर्वज्रं नाम हृदयधारणीमभाषत स.दु.१८९/१८८.

snying po'i rig pa

हृदयविद्या — सर्वतथागतहृदयविद्यां स्वकायवाक्चित्तवज्रेभ्यो निश्चचार । ॐ पुण्ये पुण्ये महापुण्येऽपरिमितायुःपुण्ये ज्ञानसम्भारोपचिते स्वाहा । हृदयविद्या ।…ॐ त्राँ स्वाहा । हृदयोत्तरा । ॐ हँ स्वाहा । गुह्यहृदया स.दु.२१५/२१४.

snying por mkhyen

= {snying po mkhyen/}

snying por mkhyen pa

= {snying po mkhyen/}

snying por 'du shes

= {snying por 'du shes pa/}

snying por 'du shes pa

वि. सारसंज्ञी — {snying po med pa la snying por 'du shes pa} असारे सारसंज्ञिनः म.व्यु.१८१.

snying ma chung shig

अल्पोत्सुको भवतु — {khyod snying ma chung shig} अल्पोत्सुकस्त्वं… भव अ.श.४७क/४०; राजाह—अल्पोत्सुका भवन्तु भवन्तः, वयमत्र कालज्ञा भविष्याम इति अ.श.४९ख/४२.

snying mi dga'

= {snying mi dga' ba/}

snying mi dga' ba

निर्वेदः — प्रयातयोस्ततस्तूर्णं समभ्येत्याथ किन्नरी । शून्यं दृष्ट्वा गुहागेहं निर्वेदादित्यचिन्तयत् । अहो मे विस्मृतस्नेहः स गतः क्वापि दुर्जनः अ.क.१४.९२.

snying mi brtse

= {snying mi brtse ba/}

snying mi brtse ba

अघृणा — मात्सर्येर्ष्याघृणोपचाराविनिवृत्त्या मिथ्यानियततां च… प्रजानाति । इति हि भो जिनपुत्र एवंज्ञानानुगतो बोधिसत्त्वः साधुमत्यां बोधिसत्त्वभूमौ प्रतिष्ठित इत्युच्यते द.भू.२५३ख/५०; नैर्घृण्यम् — देहस्यैकस्य नामार्थे रोगभूतस्य नाशिनः । इदं सत्त्वेषु नैर्घृण्यं धिकहो बत मूढताम् जा.मा.३६०/२११.

snying brtse

= {snying brtse ba/}

snying brtse can

= {snying brtse ba can/}

snying brtse ba

• सं. अनुकम्पा — रुचिर्महायानदेशनाधर्मे, प्रसादस्तद्देशिके, प्रशमः क्लेशानाम्, अनुकम्पा सत्त्वेषु सू.अ.२४८ख/३०; दया — {snying brtse ba'i sems} दयाचित्तता शि.स.८६ख/८५; कृपा — {snying brtse ba dang ldan pa} कृपालुः सू.अ.१४२क/१९; बोधिसत्त्वाः पुनर्महामते निरोधसमाधिसुखमुखं दृष्ट्वा पूर्वप्रणिधानकृपाकरुणोपेता निष्ठपदगतिविभागज्ञा न परिनिर्वान्ति ल.अ.१४०क/८७; करुणा — सत्त्वस्नेहेन करुणया च देशनासम्भवात् प्रमाणन्तद् भवति लोकस्य प्र.अ.१६.१/३४; • वि. अनुकम्पी — भदन्त भगवता आयुष्मानुपगुप्तोऽनागत एव बहुजनानुकम्पी व्याकृत इति वि.व.१२३क/१.११; अनुकम्पानुसारिणी — तस्य समास्वादितप्रशमसुखरसस्य स्मृतिरनुकम्पानुसारिणी तं राजानं प्रति प्रादुरभूत् जा.मा.२६३/१५२.

snying brtse ba can

वि. अनुकम्पकः — सर्वाणि चैतान्यप्रमाणानि बोधिसत्त्वस्यानुकम्पेत्युच्यते । तस्मात्तैः समन्वागता बोधिसत्त्वा अनुकम्पका इत्युच्यते बो.भू. १२९ख/१६६; कृपात्मकः — यच्चैतद्दृश्यते रूपं श्रावकस्य जिनस्य च । निर्माणं देशयन्त्येते बोधिसत्त्वाः कृपात्मकाः ल.अ.१६१ख/११२.

snying brtse ba dang snying rje chen po'i sprin

महाकृपाकरुणामेघः — धर्ममेघायां बोधिसत्त्वभूमौ प्रतिष्ठितो बोधिसत्त्वः स्वप्रणिधानबलाधानतो महाकृपाकरुणामेघं समुत्थाप्य द.भू.२६९क/६१.

snying brtse ba dang ldan pa

वि. कृपालुः — सहोदयाच्चित्तवरस्य धीमतः सुसंवृतं चित्तमनन्तदुष्कृतात् । सुखेन दुःखेन च मोदते सदा शुभी कृपालुश्च विवर्धन(यन्) द्वयम् सू.अ.१४२क/१९; द्र. {snying brtser ldan/}

snying brtse ba med pa

वि. निष्कारुणिकः — ततो राज्ञा मान्धात्रा श्रुतम् । श्रुत्वा निष्कारुणिकोऽयमृषिरिति कृत्वा उक्तः वि.व.१७१क/१.५९; निष्कृपः — भवतो गृहीत्वा निष्कृपो मृत्युस्तव कायं गृध्रेभ्यो दास्यति बो.प.५.६७.

snying brtse ba'i bdag nyid can

वि. कृपात्मा — अपरिमितैर्महामते कारणैर्मांसं सर्वमभक्ष्यं कृपात्मनो बोधिसत्त्वस्य ल.अ.१५३क/१००.

snying brtse ba'i blo gros

कृपामतिः लो.को.९०३.

snying brtse ba'i sems

पा. दयाचित्तता — प्रथमचित्तोत्पादिको बोधिसत्त्वः आदित एव सर्वसत्त्वानामन्तिके दशप्रकारं चित्तमुत्पादयति… हितचित्ततां सुखचित्ततां दयाचित्ततां स्निग्धचित्ततां प्रियचित्तताम् अनुग्रहचित्ततां आरक्षाचित्ततां समचित्ततां आचार्यचित्ततां शास्तृचित्तताम् शि.स.८६ख/८५.

snying brtse bar bya

क्रि. अनुकम्पेत — उपास्थायकदानेनैनमनुकम्पीरन् वि.सू.६२क/७८.

snying brtser ldan

वि. कृपालुः — धीरो विनीतो मतिमान् क्षमावानार्जवोऽशठः । मन्त्रतन्त्रप्रयोगज्ञः कृपालुः शास्त्रकोविदः वि.प्र.९१क/३.३; द्र. {snying brtse ba dang ldan pa/}

snying brtser ldan pa

= {snying brtser ldan/}

snying zho sha

= {bse yab} फलम्, तिन्तिडीकम् मि.को. ५५ख ।

snying gzhan la dogs

वि. परिशङ्कितहृदयः — यदहमप्रव्रजितः सन् राजकुलमध्यगतः…परिशङ्कितहृदयः संविग्नः समन्ततःशङ्की निद्रां नासादयामि अ.श.२४५ख/२२५.

snying yer

वि. हृष्टः — {mchi ma dang snying yer zhes lus kyi spu ldang bar 'gyur} अश्रुहृष्टरोमाञ्चिततनुर्भवति ल.अ.८०ख/२८.

snying ring

= {snying ring ba/}

snying ring ba

• सं. द्रोहः — मित्रद्रोहस्य तस्येदं पुष्पं तावदुपस्थितम् । अतः कष्टतरं व्यक्तं फलमन्यद्भविष्यति जा.मा.२८९/१६७; अभिद्रोहः — तस्मान्मित्रेष्वभिद्रोहं शत्रुवद्द्रष्टुमर्हसि जा.मा.२८९/१६८; • वि. द्रुहः — लोभादिदोषमलिनीकृतमानसानां मित्रद्रुहां गतिरतः परतोऽनुमेया जा.मा.२८९/१६८.

snying re rje

वि. शोच्यः — {mi gang bag med byed pa de/} {skyes bu tha shal snying re rje} ये प्रमाद्यन्ति मनुजाः शोच्यास्ते पुरुषाधमाः वि.व.१९७क/१.७०.

snying la gcags

= {snying la gcags pa/}

snying la gcags pa

हृल्लेखः — स महात्मा… तेषां वानरवधहृल्लेखविनयनार्थं राजानमाबभाषे जा.मा २७३/१५९.

snying la snying rje med pa

वि. निर्घृणहृदयः — ततोऽसौ दुराचारो निर्घृणहृदयस्तद्गृहीत्वा प्रतिगुप्तं प्रदेशं गत्वा… तस्मै प्रत्येकबुद्धायानुप्रददौ अ.श.११८ख/१०८.

snying la 'dod

= {snying la 'dod pa/}

snying la 'dod pa

वि. हृदयेष्टः — {'di ni khyed kyi snying la 'dod pa'i mchog} एष ते हृदयेष्टो वरः ना.ना.२७०क/५२.

snying la bab

= {snying la bab pa/}

snying la bab pa

वि. हृदयसंवादी — राजा हृदयसंवादि श्रुत्वा तस्य सुभाषितम् । अचिन्तयदहो सत्यमिदमुक्तं मनीषिणा अ.क.६९.२१; हृदयग्राहकः — अथ स राजा तेन तस्याद्भुतेन प्रशमगुणेन हृदयग्राहकेण च वचसाभिप्रसादितमतिरुवाच जा.मा.२२८/१३३.

snying la 'bab pa

वि. हृदयसंवादः — {glu snying la 'bab pa de thos nas} श्रुत्वा हृदयसंवादगीतं तत् अ.क.१४.१२५.

snying la brtse med

वि. अकरुणहृदयः — {snying la brtse med lag 'gro yi/} {dgra yang brtse ba byed dam snyam} अकरुणहृदयः करुणां कुर्वीत भुजङ्गशत्रुरपि ना.ना.२८४ख/१५९.

snying las chung ngu

वि. अल्पोत्सुकः — न तु बोधिसत्त्वः परार्थपरमः शोभते परार्थमारभ्याल्पार्थोऽल्पकृत्यश्चाल्पोत्सुकविहारी च बो.भू.८८ख/११३.

snying las su gyur pa

औत्सुक्यम् — यः साभोगाभिसंस्कारः स प्रहीणो भवति । उत्तरि च विशुद्धविहारे औत्सुक्यं प्रहीणं भवति बो.भू.१८२क/२३९.

snyings pa

=(? {rnyings pa}) शीर्णम् म.व्यु.७२३५.

snyim bkang

अञ्जलिः — {me tog snyim bkang} कुसुमाञ्जलिः जा.मा.६९/४०; द्र. {snyim gang /} {snyim pa/}

snyim gang

अञ्जलिः, हस्तसम्पुटः : {lag pa'i snyim gang ngam lag khyor kha sbyar ba'o} छो.को.३२५/रा.को.१. २३; द्र. {snyim bkang /} {snyim pa/}

snyim pa

अञ्जलिः — {me tog snyim pa} कुसुमाञ्जलिः जा.मा.७/३; अञ्जलिपूरणिकया पायनेन मातृग्राममनुगृह्णीत नाच्छिन्नधारदानेन वि.सू.९२ख/११०; तस्य वागमृतं धन्याः कृताञ्जलिपुटाः पपुः अ.क.७.३; द्र. {snyim bkang /} {snyim gang /}

snyim pa bzed

अञ्जलिपुटः — ते तथेत्युक्त्वाञ्जलिपुटैरेव राज्ञो रक्तचन्दनरसाभिताम्रं रुधिरं पातुमुपचक्रमिरे जा.मा.८४/५०.

snyim par lhung

ना. पतञ्जलिः, मुनिः — {snyim par lhung gi bshad pa las} पातञ्जले भाष्ये त.प.१६०ख/७७५.

snyim par lhung gi

पातञ्जलम् — {snyim par lhung gi bshad pa las} पातञ्जले भाष्ये त.प.१६०ख/७७५.

snyims pa

= {snyim pa/}

snyil

= {snyil ba/}

snyil 'gyur

क्रि. दलति — दलन्त्येते शैला जलधिवलयः शुष्यति परं सहोद्भूतैर्भूतैर्भुवनसरणिर्भ्रश्यतितराम् अ.क.८०.५९; द्र. {snyil ba/}

snyil ba

• क्रि. विशीर्यते म.व्यु.४९४७; द्र. {snyil 'gyur/} ।। • सं. शतनम् — {snyil ba dang lhung ba dang rnam par 'thor ba dang rnam par 'jig pa'i chos can yin par rtsad chod de} शतनपतनविकिरणविध्वंसनधर्मतया पराहत्य अ.श.५०ख/४३; अ.श.१६८क/१५६.

snyil bar 'gyur

= {snyil 'gyur/}

snyil bar byas

= {snyil bar byas pa/}

snyil bar byas pa

शिथिलम् — काश्चिच्छिथिलाम्बरां समेखलां श्रोणीं दर्शयन्ति स्म ल.वि.१५६ख/२३३.

snyug

= {snyug ma/}

snyug gu

= {smyu gu/}

snyug cu gang

वंशरोचना, वंशपर्वस्थितश्वेतवर्णौषधविशेषः मि.को.५४क ।

snyug ma

= {smyug ma} वेणुः, वंशः — {snyug ma mkhan} वेणुकारः म.व्यु.३७९८; {shing smyug ma zhes phal cher bris} छो.को.३२५.

snyug ma mkhan

= {smyug ma mkhan} वेणुकारः म.व्यु.३७९८.

snyung bu

= {ko ba 'bigs byed} अरा — {a rA/} {gsor ram snyung bu} मि.को.२६क; चर्मावेदनी मि.को.२६क ।

snyun

१. = {nad} रोगः — {snyun gyis btab pa med pa} अरोगः अ.श.८७क/७८ २. = {nad pa} ग्लानः — {snyun gyi rkyen sman} ग्लानप्रत्ययभैषज्यम् ग.व्यू.२५०ख/३३२; {snyun gyi gsos sman} ग्लानप्रत्ययभैषज्यम् अ.सा. २९१क/१६४.

snyun gyi rkyen sman

ग्लानप्रत्ययभैषज्यम् — यान्यस्माभिरारागितानि सत्कृतानि गुरुकृतानि मानितानि पूजितानि चीवरपिण्डपातशयनासनग्लानप्रत्ययभैषज्यपरिष्कारैः ग.व्यू.२५०ख/३३२; द्र. {snyun gyi gsos sman/} {snyun dpyad kyi rkyen sman/}

snyun gyi gsos sman

ग्लानप्रत्ययभैषज्यम् — इच्छसि त्वं द्रष्टुं तान् बोधिसत्त्वान् महासत्त्वान् यैर्गङ्गानदीवालुकोपमान् कल्पान् बुद्धा भगवन्तः प्रत्युपस्थिताश्चीवरपिण्डपातशयनासनग्लानप्रत्ययभैषज्यपरिष्कारैः अ.सा.२९१क/१६४; द्र. {snyun gyi rkyen sman/} {snyun dpyad kyi rkyen sman/}

snyun gyis btab pa med

= {snyun gyis btab pa med pa/}

snyun gyis btab pa med pa

वि. अरोगः — भगवांस्त्वल्पाबाधोऽल्पातङ्कोऽरोगो बलवान् अ.श.८७क/७८.

snyun pa

= {nad pa/}

snyun dpyad kyi rkyen sman

ग्लानप्रत्ययभैषज्यम् — अधिवासयतु मे भगवान् गौतमस्त्रैमासीं चीवरपिण्डपातशयनासनग्लानप्रत्ययभैषज्यपरिष्कारैः सार्ध भिक्षुसंघेन वि.व.१३४ख/१.२३; द्र. {snyun gyi rkyen sman/} {snyun gyi gsos sman/}

snyun bral

= {nad dang bral ba/}

snyun mi mnga'

= {snyun mi mnga' ba/}

snyun mi mnga' ba

वि. अल्पाबाधः — भगवांस्त्वल्पाबाधोऽल्पातङ्कोऽरोगो बलवान् अ.श.८७क/७८; द्र. {nad mi mnga' ba/}

snyun med

= {nad med/}

snyun med pa

= {nad med/}

snyun gsos

ग्लानप्रत्ययभैषज्यम् — बुद्धो भगवान् ज्ञातो महापुण्यो लाभी चीवरपिण्डपातशयनासनग्लानप्रत्ययभैषज्यपरिष्काराणाम् अ.श.२क/१; द्र. {snyun gyi gsos sman/} {snyun gyi rkyen sman/} {snyun dpyad kyi rkyen sman/}

snye

= {snye ma/}

snye nag

सर्जिका, सर्जिकाक्षारः मि.को.५६ख ।

snye nag 'gyur byed

सर्जिकाक्षारः, सौवर्चलम् मि.को. ६१क ।

snye ma

१. = {lo thog dog pa} कणिशम्, शस्यमञ्जरी — कणिशं शस्यमञ्जरी अ.को.२.९.२१ २. किंशारुः, शस्यशूकम् - किंशारुः शस्यशूकम् अ.को.२.९.२१ ३. मञ्जरी, वल्लरी — ततश्चतस्रः किन्नर्यो निर्ययुस्तरलेक्षणाः । आश्चर्यतरुमञ्जर्य इव लीलानिलाकुलाः अ.क.६.१५७; वल्लरी मञ्जरी स्त्रियौ अ.को. २.४.१३; सकुड्मलनवाविर्भूतवृक्षशाखानामनी अ. वि.२.४.१३.

snye rtse

= {gra ma} शुङ्गः, शूकः मि.को.३६क ।

snye lo

= {snye nag} सर्जिका, सर्जिकाक्षारः मि.को.५६ख ।

snyeg

= {snyeg pa/}

snyeg pa

क्रि. (वर्त., सक.; {bsnyeg pa} भवि., {bsnyegs pa} भूत., {snyogs/} {snyegs} विधौ) अभिधावति — किमेकावयवसमवेतेनैव स्वभावेनावयवान्तरेषु वर्त्तते, अथान्येन इति विचारः कुमतिरचितदोषजालमसहमानकोपादिवाभिधावति त.प.२६८क/२५२.

snyegs

= {snyegs pa/}

snyegs pa

=(?) • क्रि. अनुधावति लो.को.९०४; अनुवर्तते — द्वितीयमौपभोगिकम् इति । विज्ञानमित्यनुवर्तते । तत्फलमिति वाक्यशेषः म.टी.२०५क/२६; • कृ. अनुपतन् — अथ तुरगवरस्तेनैव मार्गेण तं शरभमनुपतन्नुत्तमेन जवप्रमाणेन जा.मा.२९१/१६९; जवेन अनुपतन् — मृगेष्वस्त्रकौशलमात्मनो जिज्ञासमानः संरागवशाज्जवेन मृगाननुपतन्नुत्तमजवेन वाजिना जा.मा.२९१/१६९; अनुगम्यमानः — सोऽनुगम्यमानस्तेन तुरङ्गमेणानुमार्गागतं महच्छ्वभ्रं गोष्पदमिव जवेन लङ्घयित्वा प्रदुद्राव जा.मा.२९१/१६९; • सं. अनुजवनम् — {khyi rdo la snyegs pa dang mtshungs pa} श्वलोष्ट्वनुजवनसदृशः लो.को.९०४.

snyed

इयत्ता — जम्बुद्वीपजनेयत्ताबुद्धपूजाशुभादिकाम् । उपमां बहुधा कृत्वा विवृद्धिः षोडशात्मिका अभि.अ.५.२; उपमः — {gang+gA'i klung gi bye ma snyed} गङ्गानदीवालुकोपमः अ.सा.१३८क/७९; समः — {gang+gA'i klung gi bye ma snyed} गङ्गानदीवालुकासमः ल.अ.१४६ख/९३; तुल्यः — {gang+gA'i klung bcu'i bye ma snyed} दशगङ्गानदीवालुकातुल्यः हे.त.१६ख/५२; {bcom ldan 'das kyi bstan pa la gnod pa stong snyed byas} भगवच्छासनेऽनर्थसहस्राणि कृतानि अ.श.४६ख/४०; द्र. {ji snyed/} {'di snyed/} {de snyed/}

snyed pa

१. = {snyed/} 2. {rnyed pa/}

snyen

क्रि. (सक.; वर्त., विधौ च; {bsnyen} भवि., भूत. च) (विधौ) उपनाम्यताम् — {bum pa gang ba rnams snyen/} उपनाम्यन्तां पूर्णकुम्भाः ल.वि.६३क/८३.

snyen cig

= {snyen/}

snyen pa

= {snyen/}

snyen par byed pa po

सेवाधिकारी — धनार्थिनो न तु वयं न च सेवाधिकारिणः । धनं धनं धनधियां मान एव मनस्विनाम् अ.क.४८.४९.

snyems

= {snyems pa/}

snyems pa

=(?) • क्रि. (सक.; {snyem pa} ? वर्त., {bsnyem pa} भवि., {bsnyems pa} भूत., {snyems} विधौ) परामृशति — शीलं पुनर्महामते कथं न परामृशति स्रोतापन्नः ? यदुत दुःखोपपत्त्यायतनलक्षणसंदृष्टत्वान्न परामृशति ल.अ.१०२ख/४९; मन्यते — असारका इमे धर्मा मन्यनायाः समुत्थिताः । साप्यत्र मन्यना शून्या यया शून्येति मन्यते ल.अ.१५९क/१०७; • सं. १. = {nga rgyal lam dregs pa} गर्वः — {rdo rje sems dpa'i snyems pa 'dzin cing} गर्वं वज्रधरं वहन् वि.प्र.६२ख/४.११०; दर्पः — {snyems byed} दर्पकः अ.को.१.१.२६; मन्यना — असारका इमे धर्मा मन्यनायाः समुत्थिताः । साप्यत्र मन्यना शून्या यया शून्येति मन्यते ल.अ. १५९क/१०७; आटोपः — {rdo rje sems dpa'i snyems byas nas} वज्रसत्त्वकृताटोपः हे.त.१२ख/३८ २. = {mchog tu 'dzin pa} परामर्शः — {tshul khrims dang brtul zhugs snyems pa} शीलव्रतपरामर्शः ल.अ.१०२क/४८; परामृष्टिः — परामृष्टिः पुनर्महामते यदुत शीलव्रततपोनियमैर्बालपृथग्जना भोगसुखाभिलाषिणो भवोत्पत्तिं प्रार्थयन्ते ल.अ.१०२ख/४९; उदयता — {rigs snyems pa dang ldan pa'i rnam par rtog pa} कुलोदयताप्रतिसंयुक्तो वितर्कः अभि.स्फु.१३५क/८४४; *प्रत्ययः — स्वप्रत्यय इति स्वयंदृष्टिपरामर्शकः सू.अ.१३४क/८ ३. विकत्थनम् — {de yi bzhin dpal nga nyid la/} {yod ces zla ba snyems mi dgos} मय्येवास्या मुखश्रीरित्यलमिन्दोर्विकत्थनैः का.आ.२.२३.

snyems pa byas

= {snyems byas/}

snyems pa byas pa

= {snyems byas/}

snyems pa mi mnga' ba

=(?) निर्भयः, तथागतस्य पर्यायः म.व्यु.६२.

snyems par byed

क्रि. मन्यते — वैकल्याद्विषयाणां हि क्रमवृत्त्या प्रवर्तते । विज्ञानेन विजानाति मनसा मन्यते पुनः ल.अ.७३ख/२२.

snyems byas

कृताटोपः — {rdo rje sems dpa'i snyems byas} वज्रसत्त्वकृताटोपः हे.त.१२ख/३८.

snyems byas pa

= {snyems byas/}

snyems byed

ना. = {'dod lha} दर्पकः, कामदेवः — मदनो मन्मथो मारः प्रद्युम्नो मीनकेतनः । कंदर्पो दर्पकोऽनङ्गः कामः पञ्चशरः स्मरः अ.को.१.१.२६.

snyes

= {snyes pa/}

snyes 'dod ma

= {snyes par 'dod ma/}

snyes pa

अपाश्रयः — {gtun bu la snyes pa} मुसलापाश्रयः श्रा.भू.५०/२१; मज्जनम् {mal stan la snyes par 'dod ma} शयने मज्जनेच्छा वि.प्र.४५क/४.४४; पार्श्वः, ओवम् — न च निद्रासुखमास्वादयेत्, न च पार्श्वसुखम् अन्यत्र यावदेवैषां महाभूतानां स्थितये यापनायै इति बो.प.५.९६.

snyes par 'dod ma

ना. मज्जनेच्छा, इच्छादेवी — एवं बाह्ये कायमण्डले फणिकुलसहिता वेदिकायां प्रतीच्छाः । अतो वाङ्मण्डले वेदिकायामिच्छाः । तत्र पूर्वे विद्वेषेच्छा ताराजन्या…शयने मज्जनेच्छा ऐन्द्रीजन्या वि.प्र.४५क/४.४४.

snyog

= {snyog pa/}

snyog pa

अवगाहनम् — {mtho ris snyog nus bsod nams} स्वर्गावगाहनप्रौढं… पुण्यम् अ.क.४३.१७.

snyogs pa

• वि. अदेशा — स येयं वागदेशा कर्कशा परकटुका…स्वसन्तानपरसन्तानविनाशिनी । तथारूपां वाचं प्रहाय येयं वाक् स्निग्धा मृद्वी… तथारूपां वाचं निश्चारयति द.भू.१८८क/१५; • सं. आकर्षणम् — सत्त्वाकर्षणसन्त्रासनतर्जनादिकर्मप्रवृत्ता विहिंसा अभि.स्फु.१३५ख/८४५.

snyod

= {snyod pa/}

snyod cing stobs pa

आहारकः म.व्यु.३८५१; {snyod cing stob pa} आहारकः मि.को.५१क ।

snyod pa

आख्याता — {pha bi las thos nas tshu bir snyod pa ma yin} न अमुतः श्रुत्वा इहाख्याता भवति द.भू. १८८क/१५.

snyon

= {snyon pa/}

snyon pa

प्रतिक्षेपः — ननु चन्द्रस्यैकत्वादसाधारणता तत्कथमेतल्लभ्यं सकलप्रतीतिप्रतिक्षेपवादिनं प्रत्येतदनुमानमसाधारणमभिप्रेतम् प्र.अ.२४८-३/५४०; अपलापः म.व्यु.७६४८.

snyom

= {snyom pa/}

snyom pa

क्लमः — {gnyid kyi snyom pa bsad pa la} निद्राक्लमविनोदने श्रा.भू.४६ख/१११; निद्राक्लमविनोदने, गते, स्थिते, निषण्णे, शयिते… तूष्णीम्भावे सम्प्रजानद्विहारी भवति श्रा.भू.६क/१२; क्लमथः म.व्यु.७३३६; आलस्यम् — {de bas pang du sbrul 'ongs na/} {ji ltar rengs pas ldang ba ltar/} {de bzhin gnyid dang snyom 'ongs na/} {myur du de dag bzlog par bya} तस्मादुत्सङ्गगे सर्पे यथोत्तिष्ठति सत्वरम् ? निद्रालस्यागमे तद्वत् प्रतिकुर्वीत सत्वरम् बो.अ.७.७१; तन्द्री — दृश्यन्ते विविधाः स्वप्ना जापिनां मन्त्रसिद्धये । असिद्ध्यर्थ तु मन्त्राणां निद्रा तन्द्री प्रकल्प्यते म.मू.१८४क/११४; द्र. {snyom las/} {snyoms las/}

snyom las

आलस्यम् — उद्योगद्वेषिणस्तीव्रमालस्यं यस्य वल्लभम् । बहुव्ययप्रवाहार्हं विवाहं स करोति किम् अ.क.७९.१३; कौसीद्यम् — यथैव चपलादयस्तदभ्यासतस्तथा मन्दता(द्य)पि कौसीद्याभ्यासादिति सिद्धमनादित्वं संसारस्य प्र.अ.४९क/५६; शिक्षाप्रयुक्तस्य कुलपुत्रस्याधिमात्रमन्तरायकरः परिपन्थकः, सत्कायपर्यापन्नेषु संस्कारेषु नियन्तिरालस्यं, कौसीद्यम् श्रा.भू.१०४ख/२६८; अव्यापारः — {snyom las bde ba'i ro myang dang /} {gnyid la brten pa'i sred pa yis/} {'khor ba'i sdug bsngal mi skyo las/} {le lo nye bar skye bar 'gyur} अव्यापारसुखास्वादनिद्रापाश्रयतृष्णया । संसारदुःखानुद्वेगादालस्यमुपजायते बो.अ.७.३; द्र. {snyom pa/} {snyoms las/}

snyom las med

= {snyom las med pa/}

snyom las med pa

वि. अशिथिलः — अशिथिलपर्येषणाभियुक्तश्च भवति तथागतबलवैशारद्यावेणिकबुद्धधर्मपर्येषणतया द.भू.२१४क/२८; अकिलासि — {snyom las med pa nyid} अकिलासित्वम् सू.अ.१८७ख/८४.

snyom las med pa nyid

अकिलासित्वम् — आगमाधिगमवाक्करणनिरामिषचित्ताकिलासित्वगुणयोगात् सू.अ.१८७ख/८४.

snyom las med par yongs su tshol ba la brtson pa

वि. अशिथिलपर्येषणाभियुक्तः — अशिथिलपर्येषणाभियुक्तश्च भवति तथागतबलवैशारद्यावेणिकबुद्धधर्मपर्येषणतया द.भू.२१४क/२८.

snyoms

= {snyoms pa/}

snyoms 'jug

= {snyoms par 'jug pa/}

snyoms 'jug dngos gzhi'i rdzas

मौलं समापत्तिद्रव्यम् — इति मौलं समापत्तिद्रव्यमष्टविधम् अभि. को.८.५; इत्येतान्यष्टौ मौलानि समापत्तिद्रव्याणि यदुत चत्वारि ध्यानानि, चत्वार आरूप्या इति अभि.भा.८.५.

snyoms 'jug pa

= {snyoms par 'jug pa/}

snyoms pa

१. = {cha mnyam pa} समः — दानञ्च ददद् बोधिसत्त्वः सर्वसत्त्वेषु समचित्तो ददाति बो.भू.७१ख/८४; समता — {sems can rnams la snyoms pa} समता सर्वसत्त्वेषु सू.अ.१७८ख/७३; साम्यम् — {khams snyoms pa} धातुसाम्यम् प्र.वा.१.७७; अभि.स.भा.४क/३ २. = {snyom las} क्लमः — निद्राक्लमदुःखप्रतीघाताय च शयनासनम् श्रा.भू.१७७ख/४४२; म.व्यु.७३३७; द्र. {snyom pa/}

snyoms pa yid la byed pa

पा. समतामनस्कारः, मनस्कारप्रभेदः — समतामनस्कारः सर्वसत्त्वेषु दानादिभिः समताप्रवृत्त्यभिसंस्करणात् सू.अ.१७८ख/७३.

snyoms pa'i sems

पा. समचित्तता — प्रथमचित्तोत्पादिको बोधिसत्त्वः आदित एव सर्वसत्त्वानामन्तिके दशप्रकारं चित्तमुत्पादयति…हितचित्ततां सुखचित्ततां दयाचित्ततां स्निग्धचित्ततां प्रियचित्तताम् अनुग्रहचित्ततां आरक्षाचित्ततां समचित्ततां आचार्यचित्ततां शास्तृचित्तताम् शि.स.८६ख/८५.

snyoms par 'jug

= {snyoms par 'jug pa/}

snyoms par 'jug pa

= {snyoms 'jug} ।। • क्रि. १. (वर्त.) समापद्यते — तेजोधातुमपि समापद्यते बो.भू.३६क/४१ २. (भवि.) समापत्स्यते — {bdag ting nge 'dzin la snyoms par 'jug go} अहं समाधिं समापत्स्ये अ.सा. १२क/७; योगिनां चैवं भवति—निरोध्य विज्ञानानि समापत्स्यामहे इति ल.अ.७२ख/२०; • सं. समापत्तिः — {thabs dang shes rab snyoms 'jug pa} प्रज्ञोपायसमापत्तिः वि.प्र.१८७ख/५.९; इति मौलं समापत्तिद्रव्यमष्टविधम् अभि.को..८.५; इत्येतान्यष्टौ मौलानि समापत्तिद्रव्याणि यदुत चत्वारि ध्यानानि, चत्वार आरूप्या इति अभि.भा.८.५; इति अभिधर्मकोशभाष्ये समापत्तिनिर्देशो नामाष्टमकोशस्थानम् अभि.भा.८१ख/११८८; तेषां हि तत् क्लिष्टं समापत्तिसुखम् सू.अ.२१५क/१२०; • वि. समापत्ता — {bsam gtan dang po la snyoms par 'jug pa} प्रथमध्यानसमापत्तुः श्रा.भू./१९७; समापद्यमानः — म्रियमाणस्य चतुर्थं च ध्यानं समापद्यमानस्य निष्क्रामन्ति अभि.भा.११ख/९०१.

snyoms par 'jug pa mkhas pa

समापत्तिकौशल्यम् — अतः सप्तम्यां भूमौ चित्तक्षणे चित्तक्षणे समापत्तिकौशल्यं नास्ति येन समापद्येरन् ल.अ.१३९ख/८६.

snyoms par 'jug pa mkhyen pa'i stobs

पा. समापत्तिज्ञानबलम् — ध्यानविमोक्षसमाधिसमापत्तिज्ञानबलं नव ज्ञानानि, निरोधज्ञानं हित्वा । एवमिन्द्रियपरापरज्ञानबलं वेदितव्यम् अभि.भा.५५ख/१०८६.

snyoms par 'jug pa bstan pa

समापत्तिनिर्देशः — इति अभिधर्मकोशभाष्ये समापत्तिनिर्देशो नामाष्टमकोशस्थानम् अभि.भा.८१ख/११८८.

snyoms par 'jug pa'i sgrib pa

पा. समापत्त्यावरणम् — समापत्त्यावरणविमोक्षणाद्विमोक्ष इत्यपरे अभि.भा.७९ख/११७७.

snyoms par 'jug pa'i dngos gzhi'i rdzas

पा. मौलं समापत्तिद्रव्यम् — इत्येतान्यष्टौ मौलानि समापत्तिद्रव्याणि यदुत चत्वारि ध्यानानि, चत्वार आरूप्या इति अभि.भा.६८ख/११३९.

snyoms par 'jug pa'i bde ba

पा. समापत्तिसुखम् — {snyoms par 'jug pa'i bde ba la chags pa} समापत्तिसुखसङ्गाः अभि.भा.३१क/९८८.

snyoms par 'jug pa'i bde ba la chags pa

वि. समापत्तिसुखसङ्गः — रूपावचरा हि पृथग्जनाः समापत्तिसुखसङ्गा दुःखवेदनाभावाच्च न संविजन्ते अभि.भा.३१क/९८८.

snyoms par 'jug pa'i 'dod chags

समापत्तिरागः — समापत्तिरागो हि तेषां प्रायेण अभि.भा.२२८क/७६५; समापत्तिरागो हि तेषां प्रायेणेति आस्वादनसम्प्रयुक्ते ध्याने प्रायेण तेषां रागः अभि.स्फु./७६५.

snyoms par 'jug pa'i phung po

समापत्तिस्कन्धः म. व्यु.१४९९.

snyoms par 'jug pa'i rdzas

पा. समापत्तिद्रव्यम् — लौकिकं कुशलं समापत्तिद्रव्यं शुद्धकमुच्यतेऽलोभादिशुद्धधर्मयोगात् अभि.भा.६८ख/११३९.

snyoms par 'jug pa'i sems

समापत्तिचित्तम् — तदेवं तस्याः सास्रवं समापत्तिचित्तं भवति, सास्रवानान्तर्यं तु व्युत्थानचित्तमिति अभि.भा.७९ख/११७७.

snyoms par 'jug pa'i bsam gtan

पा. समापत्तिध्यानम्, ध्यानभेदः — समासतो द्विविधानि ध्यानानि उपपत्तिसमापत्तिध्यानभेदात् अभि.भा.६५ख/११२५.

snyoms par 'jug par bgyi

कृ. समापत्तव्यम् — बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन कथं शून्यतायां परिजयः कर्तव्यः, कथं वा शून्यतासमाधिः समापत्तव्यः अ.सा. ३२४ख/१८३.

snyoms par 'jug par 'gyur

क्रि. समापद्यते — नैवसंज्ञानासंज्ञायतनं च समापद्यते श्रा.भू./३५; अतः सप्तम्यां भूमौ चित्तक्षणे चित्तक्षणे समापत्तिकौशल्यं नास्ति येन समापद्येरन् ल.अ.१३९ख/८६.

snyoms par 'jug par 'gyur ba

= {snyoms par 'jug par 'gyur/}

snyoms par 'jug par byed pa

वि. समापत्ता — व्युत्क्रान्तकसमापत्तारो हि तृतीयात् परेण लङ्घयितुं नोत्सहन्ते अभि.भा.७३क/११५४.

snyoms par 'jug pas gnas pa

पा. समापत्तिविहारः — अधिगतं च मे निर्विकल्पाचारः सुखसमाधिसमापत्तिविहारस्तथागतगतिभूमिप्रापको विवृद्धिं यायात् ल.अ.६०क/६.

snyoms par byed pa

समतास्थापनम् — एवं पानदानं रसदानमपि बोधिसत्त्वो ददानो विविधान् कल्याणान्…धातुक्षोभणसमतास्थापनान् शि.स.२०क/१९.

snyoms par zhugs

= {snyoms par zhugs pa/} {snyoms par zhugs nas} समापद्य — गत्वेति अनुलोमं समापद्य । आगम्येति प्रतिलोमं समापद्य अभि.भा. ७४क/११५७.

snyoms par zhugs pa

• क्रि. (भूत.) समापद्यते स्म — अथ खलु भगवान् शाक्यमुनिः पुनरपि शुद्धावासभवनमवलोक्य तथागतमहामुद्राकोशसंचोदनीं नाम समाधिं समापद्यते स्म म.मू.२४५क/२७६; • भू.का.कृ. समापन्नः — ये तु मौलेष्वपि ध्यानेषु समापन्नस्योपेक्षामिच्छन्ति अभि.भा.१०ख/८९९; {ting nge 'dzin la snyoms par zhugs pa} समाधिसमापन्नः अ.सा.१२क/७; {me'i khams la snyoms par zhugs pa} तेजोधातुं समापन्नः अ.श.२७३ख/२५१; प्रतिपन्नः — नित्योज्ज्वलितबुद्धिश्च कृत्यसंपादनेऽग्निवत् । शान्तध्यानसमापत्तिप्रतिपन्नश्च सर्वदा र.वि.१०२क/५२.

snyoms par zhugs pas gnas pa

वि. समापत्तिस्थः — एवमालीढो भगवान् प्रत्यालीढा विश्वमाता… मुद्रिता पञ्चमुद्राभिः समापत्तिस्था वि.प्र.३७क/४.१५.

snyoms par bzhag

समापद्यते — अहं समाहितः, अहं समाधिं समापत्स्ये, अहं समाधिं समापद्ये, अहं समाधिसमापन्न इति अ.सा.१२क/७.

snyoms zhugs

= {snyoms par zhugs pa/}

snyoms las

• सं. १. तन्द्रा — {snyoms las med par rim pas dbyangs can brten} अस्ततन्द्रैरनिशं सरस्वती क्रमादुपास्या का.आ.१.१०५; तन्द्री म.व्यु.६६५१; द्र. {snyom pa/} {snyom las/} 2. कौसीद्यम् — दक्षश्च बोधिसत्त्वो भवत्यनलसश्च… न स्वयं कौसीद्यं प्राविष्कृत्य परानाज्ञापयति दानाय बो.भू.७३क/८५ ३. (?) किलासः म.व्यु.६६५०; • वि. कुसीदः — अलसं क्रियासु अकर्मण्यम् । कुसीदमित्यर्थः बो.प. ५.५३.

snyoms las can

वि. तन्द्रालुः श.को.५०९.

snyoms las med

= {snyoms las med pa/}

snyoms las med pa

वि. अतन्द्रितः म.व्यु.१७९२; मि.को.१२३क; अस्ततन्द्रः — {snyoms las med par rim pas dbyangs can brten} अस्ततन्द्रैरनिशं सरस्वती क्रमादुपास्या का.आ.१.१०५.

snyol bar byed pa

पातयतः — {dge 'dun la spu snyol bar byed pa} संघे रोम पातयतः वि.सू.८४ख/१०२.

brnya

= {brnya ba/}

brnya ba

=(?) अलिकम् — {rang dang brnya ba dang yid gcugs pa'i sems dag gis} स्वभावकोऽलिकविश्वासचित्तैः वि.सू.१४क/१५.

brnya bar

याचितुम् — उपसंक्रम्य प्रतिश्रयं याचितुमारब्धः वि.व.१५१क/२.९२.

brnyan

द्र. {gzugs brnyan/} {sgra brnyan/}

brnyan po

१. याचितकम् — तत्सम्बन्धिनि सामर्थ्यात् सामर्थ्यं कल्प्यते यदि । मुख्यसामर्थ्यविरहाद् भूषायाचितकेन सा प्र.अ.१६२क/१७६; {brnyan po'i rgyan lta bu} याचितकालंकारोपमाः श्रा.भू.१७६ख/४४०; याचितम् — भवति स तत्त्वं याचितेन वि.सू.७क/७ २. याच्ञा — मतसम्भवे याच्ञाया(?)पि वि.सू. ६७क/८४; द्र. {brnyan po byas pa/} {brnyan ma/}

brnyan po byas

= {bsnyan po byas pa/}

brnyan po byas pa

याचितम् — संस्कार अनित्य अध्रुवा आमकुम्भोपम भेदनात्मकाः । परकेरिक याचितोपमाः पांशुनगरोपमता च कालिका शि.स.१३२ख/१२७; द्र. {brnyan po/} {brnyan ma/}

brnyan ma

१. याचितम् — जीवितं चपलमध्रुवं सदा मृत्तिकाघटक एव भेदि च । याचितोपममशाश्वतं सदा नात्र नित्यमशुभं कुमारक रा.प.२४४ख/१४३ २. प्रतिवर्णिका — रत्नप्रतिवर्णिकाग्र्यसाधर्म्येण लोकोत्तरत्वात् र.वि.८५क/२०; द्र. {brnyan po/} {brnyan po byas pa/}

brnyan bzo ba

= {lha bzo ba} देवकारः मि.को.२५ख ।

brnyas

= {brnyas pa/} {brnyas te} याचित्वा — तेन गृहपतिसकाशाद्बलीवर्दान् याचित्वा दिवा वाहयित्वा वि.व.१९९क/१.७२.

brnyas bcas

क्रि.वि. सपरिभवम् — {skad cig zas tsam sbyin par byed pa dang /} {brnyas bcas nyin phyed 'grang bar byed pa yang} क्षणमशनकमात्रदानतः सपरिभवं दिवसार्धयापनात् बो.अ.१.३२.

brnyas stabs

= {brnyas thabs/}

brnyas thabs

अवज्ञा — श्रुतप्रभावः स तपोधनानां शापार्चिषः क्रोधहुताशनस्य । संक्षिप्तधैर्योऽपि मनोभवेन नास्मिन्नवज्ञा रभसो बभूव जा.मा.२२२/१२९; असत्क्रिया — असत्क्रिया हीनबलाच्च नाम निर्देशकालः परमो गुणानाम् । गुणप्रियस्तत्र किमित्यपेक्ष्य स्वधैर्यभेदाय पराक्रमेत जा.मा.४१४/२४३.

brnyas thabs bya

क्रि. अवस्पण्डयेत् — {brnyas thabs mi bya'o} न…अवस्पण्डयेत् (? अवस्कन्दयेत्) वि.सू. ८८क/१०५.

brnyas thabs byed pa

खलीकरणम् — गुरुभूतखलीकरणगतम् वि.सू.५४क/६९; अवस्पण्डनम् — स्थूलं ज्ञातमहापुण्यसूत्रविनयमातृकाधरबहुश्रुतपक्षमनिवाराणां निर्दोषनागारिकभिक्ष्वादिपञ्चकावस्पण्डने(? -स्कन्दने)ऽपि प्रतिसंहरणम् । नाक्रोश्येनावस्पण्डनम् (? -स्कन्दनम्) वि.सू.८५ख/१०३; अवस्यण्डनम् — अवस्यण्डने (? अवस्कन्दने) भिक्षुणीगणस्य वि.सू. ५४क/६९.

brnyas pa

• क्रि. (सक.; अवि.) गर्हति — आर्यांश्चापवदन्ति तन्निगदितं धर्म च गर्हन्ति यत् सर्वः सोऽभिनिवेशदर्शनकृतः क्लेशो विमूढात्मनाम् र.वि.५. २१; • सं. १. अवज्ञा — {sangs rgyas chos la brnyas pa} बुद्धे धर्मेऽवज्ञा सू.अ.१८५ख/८१; आत्मबहुमानपरावज्ञात्यागेऽनयोर्मूलमात्मसत्त्वदृष्टिः शि.स.१४७क/१४१; अवज्ञानम् — तथा ह्यश्रवणादस्य बोधौ चित्तं न जायते । केषांचिन्नीचचित्तानामात्मावज्ञानदोषतः र.वि.११५क/७८; अवमन्यना — {bdag nyid brnyas pa} आत्मावमन्यना बो.अ.७.२; तेन आत्मनोऽवमन्यना अवज्ञा बो.प.७.२; अवमानना — क्षमश्च भवति परतोऽवमाननावहसनावस्पन्दनदुरुक्तदुरागतादीनां… सत्त्वविप्रतिपत्तीनाम् बो.भू.१२७क/१६३; अवमाननम् म.व्यु.६९५८; विमाननम् मि.को.१२८ख; अवहेलनम् — अनादरः परिभवः परीभावस्तिरस्क्रिया । रीढावमाननावज्ञावहेलनमसूर्क्षणम् अ.को.१.८.२३; पराभवः — येषु परमकल्याणहृदयेषु बोधिसत्त्वेषु अपकारोऽपि पराभवोऽपि कृतः बो.प.१.३६; परिभवः — यदयं सुगतावप्युपपन्नः प्रगाढं परिभवमुद्वहति, तन्नेर्ष्यामात्सर्ये कारणम् अभि.स्फु.१३१ख/८३९; प्रतिविमानना — सम्यक्स्मृत्युपस्थितेषु शीलवत्सु कल्याणधर्मेषु प्रतिविमानना दुःशीलपापधर्मसंग्रहा बोधिसत्त्वस्य स्खलितम् शि.स.३६क/३४; न्यक्कारः — दुःखं न्यक्कारपारुष्यमयशश्चेत्यनीप्सितम् बो.अ. ६.११; न्यक्कारो धिक्कारः बो.प.६.११; अवमन्यनता — परावमन्यनता बोधिसत्त्वानां बन्धनम् रा.प.२३६ख/१३२ २. याचनम् — {cig car brnyas na ni de'o} साह्ये याचनस्यैषाम् वि.सू.९७क/११६ • भू.का.कृ. अवमानितम् — अवगणितमवमतावज्ञातेऽवमानितं च परिभूते अ.को.३.१.१०४; परिभूतम् — परिभूतमात्मानं करोति यदस्माकं व्याकरोत्यनुत्तरायां सम्यक्संबोधौ असन्तमनाकाङ्क्षितं च स.पु.१४०ख/२२५; अपविद्धम् — न च बोधिसत्त्वो निहीनपुरुषस्यापि दानं दददपविद्धमसत्कृत्यानुप्रयच्छति प्रागेव गुणवतः बो.भू.७२क/८४; • वि. याचितम् — {gos brnyas pa} याचितप्रावरणम् वि.सू.४२क/५३; याचितकम् — {snod brnyas pa} याचितकं भाण्डम् वि.व.१९७ख/१.७०.

brnyas par gyur te

अवज्ञाय — अथ स राजा तीव्रापेक्षोऽयमस्यां तपःप्रभावहीन इत्यवज्ञाय जा.मा.२२४/१३०.

brnyas pa byed pa

= {brnyas par byed pa/}

brnyas par 'gyur

• क्रि. अवमंस्यते — अभिमानमुत्पाद्य… तदन्यान् बोधिसत्त्वान् महासत्त्वानवमंस्यते उच्चग्धयिष्यति उल्लापयिष्यति कुत्सयिष्यति पंसयिष्यति अ.सा.३४१ख/१९२; • वि. परिभूतः — {thams cad du ni brnyas par 'gyur/} {nga rgyal gyis khengs dka' thub can} सर्वतः परिभूताश्च मानस्तब्धास्तपस्विनः बो.अ.७.५८.

brnyas par 'gyur ba

= {brnyas par 'gyur/}

brnyas par byas

= {brnyas byas/}

brnyas par byas pa

= {brnyas byas/}

brnyas par byed

= {brnyas par byed pa/}

brnyas par byed pa

• क्रि. परिभवति — नाहमायुष्मन्तो युष्माकं परिभवामि स.पु.१४०ख/२२५; अवसादयति — बोधिसत्त्वः… नापवदति नावसादयति स.पु.१०६ख/१७१; अवमन्यति — धर्मधरा भुवि ये तु भवन्ति पूजित सर्वजगेषु भवन्ति । अवमन्यति तानि आज्ञः (?) तेन स विन्दति दुःखमनन्तम् रा.प.२३६ख/१३२; अवमन्यते — {'on te bdag 'di'i gso bya min/} {ci phyir bdag la brnyas pa byed} अथाहमचिकित्स्योऽस्य कस्मान्मामवमन्यसे बो.अ.८.१४५; • सं. अवमन्यना — सो अवमन्यन मन्यन त्यक्त्वा युज्यति बोधिपथे सततं च रा.प.२३७क/१३२; • कृ. अवमन्यमानः — बोधिसत्त्वान् महासत्त्वान् दृष्ट्वा अभिमानमुत्पाद्य अवमन्यमानस्तथारूपाणि कल्याणमित्राणि न सेविष्यते अ.सा.३३९क/१९१.

brnyas byas

भू.का.कृ. परिभूतः — {brnyas byas nas} परिभूय जा.मा.२२३/१३०.

brnyas byas nas

परिभूय — एवं विविक्तेषु तपःकृशं त्वां धर्मेण सार्ध परिभूय कश्चित् जा.मा.२२३/१३०.

brnyas byas pa

= {brnyas byas/}

brnyas byed

= {brnyas par byed pa/}

brnyas byed pa

= {brnyas par byed pa/}

brnyings

= {brnyings pa/}

brnyings pa

= {rnyings pa} वि. जीर्णः — सोऽपरेण समयेन जीर्णान् पश्यति जर्जरानलूनविलूनान् श्रा.भू. १९५ख/४८२.

brnyes

= {brnyes pa/}

brnyes pa

• सं. प्रतिलम्भः — इत्येवं सर्वज्ञज्ञानहेतुकोऽयमात्मभावशरीरप्रतिलम्भः सर्वज्ञज्ञानाश्रयभूतत्वात्सर्वसत्त्वानां चैत्यभूतो वन्दनीयः अ.सा.५१ख/२९; प्रथमचित्तोत्पादप्रतिलम्भविकुर्वितमवतरामि ग.व्यू.७७क/१५७; प्राप्तिः — च्युतिं गर्भाक्रान्तिं… महाबोधिप्राप्तिं प्रशमपुरमार्गप्रणयनं र.वि.१२५ख/१०७; लाभः — लाभाग्र्ययशोग्र्यप्राप्तश्च भगवान् सर्वत्र चानुपलिप्तः पद्म इव जलेन ल.वि.२ख/२; • भू.का.कृ. प्राप्तः — सर्वप्राप्त्यार्थप्राप्तत्वात् अनुत्तरपुण्यक्षेत्रत्वात् पूजार्हत्वाच्चार्हत् बो.भू.५४ख/६४; {go 'phang bla na med pa brnyes} प्राप्तं पदमनुत्तरम् श.बु., का.२६; अनुप्राप्तः — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते… अनुप्राप्तस्वकार्थ इत्युच्यते ल.वि.२०५क/३०८; लब्धः — {ji bzhin brnyes pa nam mkha' dang mnyam pa zhes bya ba'i rgyud} यथालब्धखसमतन्त्रनाम क.त.४४१; आपितः — स तत्रानुत्तरज्ञानसम्यक्सम्बोधिमापितः । ददर्श सर्वभूतानि गतिं कर्मोर्मिनिर्मिताम् अ.क.२५. ६६; उपागतः — त्रिभिः कायैर्महाबोधिं सर्वाकारामुपागत । सर्वत्र सर्वसत्त्वानां काङ्क्षाछिद नमोऽस्तु ते सू.अ.२५९ख/१७९; आबद्धः — सर्व आबद्धो विमुक्तिपक्षः ल.वि.१६९क/२५४; प्रलब्धवान् — तत्र गत्वा पुरीं रम्यां पुनः पूजां प्रलब्धवान् ल.अ.५७ख/३; • वि. लाभी — बुद्धो भगवान् ज्ञातो महापुण्यो लाभी चीवरपिण्डपातशयनासनग्लानप्रत्ययभैषज्यपरिष्काराणाम् अ.श.२क/१; लाभिकः अभि.भा. ।

brnyes par 'gyur

क्रि. १. प्राप्स्यते — अज्ञानतिमिरे लोके प्रादुर्भूतः प्रदीपकः । अयं तं प्राप्स्यते धर्मं यज्जगद्भासयिष्यति ल.वि.६९क/९१ २. भावनां गच्छति — अष्टादशावेणिकास्तु बुद्धधर्मा बलादयः । ये बुद्धस्यैव भगवतः क्षयज्ञाने भावनां गच्छन्ति, नान्यस्य अभि.भा.५५ख/१०८३.

brnyes par 'gyur ba

= {brnyes par 'gyur/}

bsnyags

= {bsnyags pa/}

bsnyags pa

=(?) कृ. प्रधावितः — {de'i phyi bzhin du mi rgod dag gis bsnyags pa} तस्य पृष्ठतस्तस्कराः प्रधाविताः अ.श.२७७ख/२५४; अभिभूतः — ततस्तेन कोट्टमल्लकेन सा दारिका पूपलिकानामर्थे अभिभूता अ.श.२४६क/२२६; उपक्रम्यमाणः — ततः सुप्रभा दारिका तैरुपक्रम्यमाणा विततपक्ष इव हंसराजो गगनतलमभ्युद्गम्य विचित्राणि प्रातिहार्याणि दर्शयितुमारब्धा अ.श.१९०ख/१७६.

bsnyad

= {bsnyad pa/} {bsnyad de/onas} आख्याय — पुत्रस्य विस्तरेण यद् गृहपत्न्याभिहितं तत्सर्वमाख्याय कथयति वि.व.१६७क/१.५६; निवेद्य — प्रसन्नचित्तश्च राज्ञः प्रसेनजितो निवेद्य भगवन्तं सश्रावकसंघं भोजयित्वा शतसाहस्रेण वस्त्रेणाच्छाद्य सर्वपुष्पमाल्यैरभ्यर्चितवान् अ.श.१९ख/१६.

bsnyad dka'

= {bsnyad dka' ba/}

bsnyad dka' ba

वि. दुरासदः — स दुर्धर्षो भवति, अनतिक्रमणीयश्च भवति मनुष्यैर्वा अमनुष्यैर्वा, दुरासदः सर्वसत्त्वानाम् अ.सा.२९४ख/१६६.

bsnyad pa

प्रा. = {bshad pa} ।। • भू.का.कृ. वर्णितम् — प्रागुक्तदोषद्वयप्रसङ्गादिति यदुच्यते, तदपि निराकृतं भवति; तदुपयोगस्य वर्णितत्वात् नाप्रस्तुताभिधानम् बो.प.१.१; आख्यातम् श.को.५१०; समाख्यातम् — तेन परिचारिका पृष्टा—किमिदमिति । तया समाख्यातम् अ.श.७२क/६३; लपितम् — {legs par bsnyad pa} सुलपितम् बो.भू.५७क/६७; आवेदितम् — प्रेष्यैर्विस्तरेण स वृतान्त आवेदितः अ.श.२११क/१९४; निवेदितम् — {bsnyad par bya} निवेदयामि अ.श.१८२ख/१६८; उद्भावितम् — निराधृष्यत्वादन्यतीर्थ्यैः भगवतो यथाक्रमं चतुर्विधं वैशारद्यमुद्भावितम् सू.अ. २५८क/१७८; सूचितम् — क्षयाद्यावत्प्रजानामीत्यनेनाप्रणाशतदुपायापदेशेन तद्विपरीतलक्षणप्रणाशतदुपायौ सूचितौ भवतः अभि.स.भा.१०६क/१४३; • सं. समाख्यानम् — हेतुस्तस्मिन्नेव साध्येऽप्रतीतस्यार्थस्य संप्रत्ययनिमित्तं प्रत्यक्षोपलम्भानुपलम्भसमाख्यानम् अभि.स.भा.११२ख/१५१; निवेदनम् — {su la bsnyad par bya} कस्य निवेदयेयम् अ.श.१८२ख/१६८; कथा — अनेन कथासांकथ्यविनिश्चयेन प्रज्ञायां सम्भावना भवति परेषां नियोगादनेन तत्त्वमधिगतं तथा ह्युपशमसंसक्तं सुविनिश्चिताऽविरुद्धार्थं स्फुटार्थं वचनमिदमिति म.टी.२७८ख/१३८.

bsnyad par bya

क्रि. १. निवेदयामि — बुद्धो भगवान् सर्वज्ञः सर्वदर्शी । बुद्धस्य भगवतो निवेदयामि, स ज्ञास्यतीति अ.श.१८२ख/१६८ २. निवेदयेयम् — {su la bsnyad par bya} कस्य निवेदयेयम् अ.श.१८२ख/१६८; व्यपदिश्यताम् — तस्मात् पञ्चाश्रयग्राह्यं पञ्चधा व्यपदिश्यताम् प्र.अ.४७ख/५४.

bsnyad par bya ba

= {bsnyad par bya/}

bsnyad yas

=(?) असंख्येयम्, संख्याविशेषः — {lam lom lam lom na bsnyad yas so} औपम्यमौपम्यानामसंख्येयम् ग.व्यू.४क/१०३; विवरम् म.व्यु.७९११; विवरः म.व्यु.७७८२.

bsnyad gsan dbab

क्रि. आमन्त्रयेत् — {dang por sngags ni bsnyan} (?){gsan dbab/} {de yi dkyil 'khor gang yin pa} पूर्वमामन्त्रयेन्मन्त्रं यस्य तन्मण्डलं भवेत् स.दु.२३७/२३६.

bsnyams

=( {snyom} इत्यस्याः भूत.) : {skad bsnyams} एकरवः अ.श.२१८क/२०२.

bsnyal

= {bsnyal ba/} {bsnyal te/} {onas} 1. निपद्य वि.सू.९९क/११९ २. निर्माद्य — रक्ष्योऽप्रतिग्राहितसन्निहितसम्पर्कस्तस्मान्निर्माद्य हस्तौ वि.सू.७६ख/९३.

bsnyal na

प्रक्षालयन् — {lag pa bsnyal na} हस्तौ प्रक्षालयन् शि.स.१८७ख/१८६.

bsnyal ba

• भू.का.कृ. १. पातितः — कामधातुसमतिक्रान्तत्वात्पातितमानध्वज इत्युच्यते ल.वि.२०६ख/३१०; प्रपातितः — {nga rgyal gyi rgyal mtshan ni bsnyal ba} प्रपातितो मानध्वजः ल.वि.१६९क/२५३; अवनतः {glor bsnyal te} पार्श्वावनतेन वि.सू.९७ख/११७ २. शाययितः — अस्याः कलपाल्या हस्तावर्धापयत यदनया दारकः सर्वेण सर्वे प्रच्छाद्य शाययितः वि.व. २०१क/१.७५; • क्रि. शायापितकोऽभूत् — {khye'u de gos kyis bkab ste bsnyal ba} दारको वस्त्रेण प्रच्छाद्य शायापितकोऽभूत् वि.व.१९९ख/१.७३; • सं. = {'khrud pa} निर्मादनम् — {lag bsnyal ba} हस्तनिर्मादनम् वि.सू. ३७क/४७.

bsnyal yas

निर्देशम्, संख्याविशेषः — {yam me yam me na bsnyal yas so} उपवर्तमुपवर्तानां निर्देशम् ग.व्यू. ३ख/१०३; मलरः म.व्यु.७७८४.

bsnyigs par bya

निष्कर्षः — {brims pas bsnyigs par bya} चारणेन निष्कर्षः वि.सू.२७ख/३४.

bsnyigs par bya ba

= {bsnyigs par bya/}

bsnyil

= {bsnyil ba/} {bsnyil nas} पातयित्वा — कुड्यानपि पर्वताग्रानपि पातयति । पातयित्वा निरुपादानो विगच्छति शि.स.१३७ख/१३३.

bsnyil ba

• क्रि. पातयति — भवति महाराज स समयो यन्महान् वायुस्कन्धः समुदागतः वृक्षाग्रानपि पातयति शि.स.१३७ख/१३३; • कृ. १. नाशितम् — {bsnyil ba sdud pa'i ltung byed} नाशितसंग्रहः (-हे प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.४२क/५३; पतितः — पर्वतान्येकदा समृद्धपाषाणानि पश्यत्येकदा निर्लुठितपाषाणानि पतितशृङ्गाणि, पतितकूटानि श्रा.भू.१९६ख/४८३ २. नाशनीयम् — ज्ञप्तिचतुर्थस्य ते कर्मण इति पूर्वत्रोत्तरनाशनीयस्य ते इत्युपक्रमं ज्ञप्तिः कृता वि.सू.४२क/५३; • सं. नाशनम् — अन्त्यस्यात्र दोषभक्तौ नाशनम् वि.सू.४क/४.

bsnyil ba nyid

नाशितता — नाशिततायां श्रमणोद्देशस्य वि.सू.४२क/५३.

bsnyil ba sdud

= {bsnyil ba sdud pa/}

bsnyil ba sdud pa

पा. नाशितसंग्रहः, प्रायश्चित्तिकभेदः — {bsnyil ba sdud pa'i ltung byed} नाशितसंग्रहे (प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.४२क/५३.

bsnyil bar 'gyur

क्रि. विकिरिष्यते — विकिरिष्यसे त्वमद्य पापीयं बोधिसत्त्वेन महावज्रेणेव गिरिकूटम् ल.वि.१६२ख/२४३.

bsnyil bar bya

• क्रि. नाशयेत् — प्रवृत्ततद्वचनानुत्सर्गे श्रामणेरं नाशयेयुः वि.सू.४२क/५३; • सं. नाशनम् — {de lta bu'i rtags can ni bsnyil bar bya} नाशनमेवं र्त्त(रूप)स्य लिङ्गिनः वि.सू.४क/४.

bsnyil bar bya ba

= {bsnyil bar bya/}

bsnyung

= {bsnyung ba/}

bsnyung gnas

= {bsnyung bar gnas pa/}

bsnyung ba

१. अर्त्तिः — {khyod kyi dbu ni bsnyung gyur ci} शिरोऽर्त्तिरभवत् किं ते अ.क.५०.२९; खेदः — शिरोऽर्तिरभवत्किं ते तस्मिन् शाक्यकुलक्षये । वायुना स्पृष्टः खेदोऽभूत्कस्माद्दिव्यतनोस्तव अ.क.५०.२९ २. उपवासः म.व्यु.७००५;

bsnyung bar 'dug pa

उपोषधम् म.व्यु.७१३७.

bsnyung bar gnas pa

= {smyung gnas} उपवासः — स्कन्धक्लेशादिरुपवासः संन्यस्तादि शरीरछेदनादिकमुच्यते वि.प्र.१५४ख/३.१०३.

bsnyungs

= {bsnyungs pa/}

bsnyungs pa

वि. अल्पः — संलिखितश्च भवत्यल्पभाण्डोऽल्पपरिष्कारः उत्पन्नोत्पन्नपरित्यक्तसर्वोपकरणः बो.भू.१२७ख/१६४; न्यूनः — न च बोधिसत्त्वो यथोक्ताद्यथाप्रतिज्ञाताद्याचनकाय न्यूनं दानं ददाति बो.भू.७२क/८४; द्र. {yo byad bsnyungs pa/}

bsnyun gyi phyag rgya

क्षेममुद्रा — ग्. {yon pa'i mthe bong bcangs pa las/} {bsnyun gyi phyag rgyar rnam par shes} क्षेममुद्रां विजानीयाद् वामाङ्गुष्ठनिपीडनात् हे.त.७ख/२२.

bsnyegs

= {bsnyegs pa/}

bsnyegs pa

• क्रि. वर्तते — सङ्क्लेशो विशुद्धिः चेति वर्तते म.टी.३००क/१६८; सम्बध्यते — तत्रेत्यालयविज्ञानमेव प्रकृतत्वात्संबध्यते त्रि.भा.१५१ख/४२; • सं. प्रकृतम् — आलयविज्ञानमिति प्रकृतम् त्रि.भा. १५१ख/४२.

bsnyengs

= {bsnyengs pa/}

bsnyengs dang bral

= {bsnyengs dang bral ba/}

bsnyengs dang bral ba

विगतभयः लो.को.९०८.

bsnyengs pa

= {'jigs pa} भयम् — पुरुषर्षभ नास्ति ते व्यथा न विषादो न भयं न च क्लमः वि.व.१२५ख/१.१४; सन्त्रासः — {bsnyengs par byed pa} सन्त्रासनम् गु.स.८३ख/६; सावद्यम् — अदीना सावद्यापगतत्वात् सू.अ.१८३ख/७८.

bsnyengs pa mi mnga'

= {bsnyengs pa mi mnga' ba/}

bsnyengs pa mi mnga' ba

१. निर्भयः, तथागतस्य नामपर्यायः प्र.को.१० २. न भयम् — पुरुषर्षभ नास्ति ते व्यथा न विषादो न भयं न च क्लमः वि.व. १२५ख/१.१४.

bsnyengs pa med

= {bsnyengs pa med pa/}

bsnyengs pa med pa

वि. विशारदः — मधुरप्रतिभानवानसि स्मितवाक्यः स्मृतिमान् विशारदः वि.व.१२५ख/१.१४; अभयः लो.को.९०८.

bsnyengs par byed pa

सन्त्रासनम् — अथास्मिन् विनिःसृतमात्रे स एव भगवान् सर्वतथागतकायवाक्चित्तविद्यापुरुषः सर्वतथागतसन्त्रासनाकारेण पूर्वद्वारे निषीदयामास गु.स.८३ख/६.

bsnyengs bral

= {bsnyengs dang bral ba/}

bsnyengs med

= {bsnyengs pa med pa/}

bsnyengs med pa

= {bsnyengs pa med pa/}

bsnyen

१. = {bsnyen pa/} 2. = {nyer} उप — {bsnyen dga' bo} उपनन्दः ग.व्यू.३८४क/९२; {bsnyen bkur} उपसेवा जा.मा.१५५/९०.

bsnyen cing

उपनीय — बोधिसत्त्वः ऋद्धिबलेन… अपायान्नरकान्महानरकान् शीतलनरकान् प्रत्येकनरकानुपनीयोपनीय दर्शयति बो.भू.८१ख/१०४.

bsnyen dka' ba

वि. दुरासदः — यावत बाहिरकाः पृथुतीर्थ्या आशय तेष्वधिमुक्ति समीक्ष्य । तीक्ष्ण दुरासद उग्रतपेभी तीर्थिक दुःखप्रहाण विनेन्ति शि.स.१७८क/१७६; लौहीषु दुर्जनकलेवरसंकुलासु कुम्भीष्वभिज्वलितवह्निदुरासदासु जा.मा.३५१/२०६.

bsnyen bkur

• सं. उपासना — वरिवस्या तु शुश्रूषा परिचर्याप्युपासना अ.को.२.७.३५; उपासनम् — वृद्धोपासननियमात्त्रय्यान्वीक्षिक्योरुपलब्धार्थतत्त्वः जा.मा.९१/५५; उपसेवा — वृद्धोपसेवासु कृतश्रमत्वाच्छ्रुताधिकारान्मतिपाटवाच्च । त्रिवर्गविद्यातिशयार्थतत्त्वं त्वयि स्थितं देव वृहस्पतौ च जा.मा.१५५/९०; उपचारः — चतुर्विधं रागवस्तु नास्तीति वर्णसंस्थानस्पर्शोपचारात्मकम् अभि.स्फु.१६२क/८९५; परिचर्या — अनापत्तिः वर्षके शयनासनगुप्त्यर्थम् । आसन्दीपरिचर्ययोः प्रत्यनुभवने वि.सू.५३ख/६८; सपर्या — {yal ga ldan pa yis kyang mgron gyi bsnyen bkur ji ltar bslabs so} कथमतिथिसपर्यां शिक्षिताः शाखिनोऽपि ना.ना.२६५ख/२०; सत्कारः — {bsnyen bkur ngan ngon tsam mthong nas/} {ci phyir de la gdung bar byed} सत्कारमित्वरं दृष्ट्वा तेषां किं परिदह्यसे बो.अ. ६.८१; गौरवम् — आसनदानसमुत्थानमर्थक्रियादिगौरवम् । सर्वमेतद् व्रती कुर्यात् त्यक्त्वाऽसत्कर्मवन्दनाम् वि.प्र.९२क/३.३; सत्कृतिः — अविलम्बितसंप्राप्तदर्शनासनसत्कृतिः । स दत्ताशीर्नरपतिं शिष्यश्रेणिवृतोऽभ्यधात् अ.क.३९.२७; उपस्थापनम् — उपस्थापनस्वीकृतौ वि.सू.४२क/५३; वि.सू.९८ख/११८; आराधनम् — {bla ma'i bsnyen bkur} गुर्वाराधनम् क.त.३७२२; आरागणम् — सर्वबुद्धधर्मोत्थापकसर्वजगदुपजीव्यसर्वकल्याणमित्रारागणसमर्थात्मभावपरिग्रहणतया शि.स.१५२ख/१४७; अर्चा मि.को.९क; • भू.का.कृ. आरागितः — अत्र च मया… तथागता अर्हन्तः सम्यक्संबुद्धा आरागिताः ग.व्यू.७९क/१७०.

bsnyen bkur gyi 'dod chags

पा. उपचाररागः, रागभेदः — चतुर्विधो रागः । वर्णरागः, संस्थानरागः, स्पर्शरागः, उपचाररागश्च अभि.भा.९ख/८९५.

bsnyen bkur gyis shig

क्रि. पर्युपास्ताम् — मामकं च भोजनं भुञ्जानास्तथागतं पर्युपासध्वमिति अ.श.३२क/२८.

bsnyen bkur bgyi bar 'tshal

क्रि. उपस्थास्यामि — अहं भगवन्तं सश्रावकसंघमुपस्थास्यामि चीवरपिण्डपातशयनासनग्लानप्रत्ययभैषज्यपरिष्कारैरिति अ.श.३७ख/३३.

bsnyen bkur bgyid

= {bsnyen bkur bgyid pa/}

bsnyen bkur bgyid pa

पर्युपासनम्, उपासनम् लो.को. ९०९; द्र. {bsnyen bkur bgyis pa/}

bsnyen bkur bgyis pa

पर्युपासनम् — {khyod la bsu bas dpal du byed/} {brten pas blo gros mchog tu 'gyur/} {bsten na 'jigs pa med par mdzad/} {bsnyen bkur bgyis pas bde bar 'gyur} श्रीकरं तेऽभिगमनं सेवनं धीकरं परम् । भजनं निर्भयकरं शंकरं पर्युपासनम् श.बु., का.९५; द्र. {bsnyen bkur bgyid pa/}

bsnyen bkur bsngags pa

पा. परिचर्यासंवर्णनम् म. व्यु.८३७२.

bsnyen bkur dang chos dang zang zing dag gi longs spyod du mi gzhug pa

पा. उपस्थानधर्मामिषैरसंभोगः, अवसादनाभेदः — पञ्चावसादनाः । अनालापोऽनववादः उपस्थानधर्मामिषैरसंभोगः प्रारब्धकुशलपक्षसमुच्छेदो निःश्रयप्रतिप्रश्रम्भणञ्च वि.सू.८ख/९.

bsnyen bkur dang sri zhu chen po'i ngang tshul can

वि. महागौरवोपस्थानशीलः — पञ्चम्यां सुदुर्जयायां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितो बोधिसत्त्वः स्मृतिमांश्च भवति…महागौरवोपस्थानशीलश्च भवति सर्वबोधिसत्त्वधर्मभाणकशुश्रूषणतया द.भू.२१४क/२८.

bsnyen bkur du bya

= {bsnyen bkur du bya ba/}

bsnyen bkur du bya ba

कृ. अपचायनीयः — अनयैव हि कौशिक प्रज्ञापारमितया पृथिवीप्रदेशः सत्त्वानां चैत्यभूतः कृतो वन्दनीयो माननीयः पूजनीयोऽर्चनीयोऽपचायनीयः सत्करणीयो गुरूकरणीयः अ.सा. ५०क/२८.

bsnyen bkur ba

१. उपस्थायकः — वस्तुकर्मलाभोपस्थायकपरिहारेणोद्देशकं परीच्छेयुः आगच्छन्तं सूत्रधरं प्रत्युद्गच्छेयुः छत्रध्वजपताकाभिः वि.सू.५८ख/७५ २. = {bsnyen bkur/}

bsnyen bkur bya

• क्रि. १. उपस्थास्यामि — एषोऽहमद्याग्रेण भगवन्तं सश्रावकसंघं दिव्यैश्चीवरपिण्डपातशयनासनग्लानप्रत्ययभैषज्यपरिष्कारैरुपस्थास्यामि अ.श.४७क/४० २. उपतिष्ठेत् — परमो दुःशीलास्या(?)र्योपाध्यायानुपतिष्ठेत् वि.सू.६ख/७; • कृ. उपस्थातव्यः — नाहं पारमिताभिरुपस्थातव्यः, मया पुनः पारमिता उपस्थातव्याः शि.स.१५३क/१४८; पर्युपासितव्यः — महाराज त्वया अनुत्तरां सम्यक्संबोधिमभिप्रार्थयिता… दातव्यान्येव दानानि कर्तव्यान्येव पुण्यानि सेवितव्यानि कल्याणमित्राणि भजितव्यानि पर्युपासितव्यानि वि.व.१६९ख/१.५८.

bsnyen bkur bya ba

१. प्रत्युपासनम् — सर्वचूर्णकोशमेघानधिष्ठाय दशसु दिक्षु सर्वधर्मधातुनयसागरान् स्फरित्वा दर्शनवैनेयानां सत्त्वानां… प्रत्युपासनवैनेयानां… सत्त्वानामाशयवशेन… प्रवर्तयामि ग.व्यू.१८७ख/२७० २. पर्युपासनम्, माननापर्यायः म.व्यु.१७६३ ३. = {bsnyen bkur bya/}

bsnyen bkur byas

= {bsnyen bkur byas pa/} {bsnyen bkur byas te} सत्कृत्य — इत्युक्तः पक्षिणा भ्राता नृपतिर्विससर्ज ताम् । कान्तां कशेरुकद्वीपे तं च सत्कृत्य सादरः अ.क.१४.७७.

bsnyen bkur byas shing

पर्युपास्य — स शारिपुत्र बोधिसत्त्वो महासत्त्वोऽन्येभ्यो लोकधातुभ्यश्च्युतो बुद्धान् भगवतः पर्युपास्य परिपृच्छ्य इहोपपन्नो वेदितव्यः अ.सा.१५७ख/८८.

bsnyen bkur byas pa

• क्रि. उपस्थानं चकार — ततो विगतमद्यमदाः प्रसादावर्जितमनसो नृत्यगीतवाद्यैर्भगवत उपस्थानं चक्रुः अ.श.८५क/७६; • भू.का.कृ. उपासितः — क्व शिक्षितोऽसावतिभद्रतामिमामुपासितः को न्वमुना गुरुर्वने जा.मा.३६६/२१५; पर्युपासितः — बहुबुद्धपर्युपासितः स शारिपुत्र तथारूपो बोधिसत्त्वो महासत्त्वो वेदितव्यः अ.सा. १५७ख/८९.

bsnyen bkur byed

= {bsnyen bkur byed pa/}

bsnyen bkur byed pa

• क्रि. उपस्थानं करेति — सुखितास्ते जाम्बुद्वीपका मनुष्या ये मातापितरौ सततं परिग्रहमुपस्थानं कुर्वन्ति का.व्यू.२०६क/२६४; परिचरति — तथा हि शुद्धाशयो बोधिसत्त्वः तद्यथा अवेत्यप्रसादलाभी भिक्षुर्नित्यकालमेव धर्मतया शास्तारं परिचरति परमया च पूजया पूजयति धर्मसंघञ्च बो..भू.८६ख/११०; पर्युपास्ते — अचलां बोधिसत्त्वभूमिमनुप्राप्तो बोधिसत्त्वः… तांश्च तथागतान् पर्युपास्ते द.भू.२४७क/४७; ईदृशेन श्रमेण कल्याणमित्राणि पर्युपासते ग.व्यू.३०८ख/३९५; • सं. १. उपासनम् — स बाल्यात्प्रभृत्येव वृद्धोपासनरतिर्विनयानुरक्तोऽनुरक्तप्रकृतिः… प्रजाः पालयति स्म जा.मा.१३/७; पर्युपासनम् — एवं ते अविरहिता भवन्ति तथागतदर्शनेन तथागतपर्युपासनेन तथागतपर्युपस्थानेन च अ.सा.२९६क/१६७; परिचर्या — पृथग्विधा च परिचर्या तद्यथा ग्लानोपस्थानपरिचर्या धर्म्यचीवरपिण्डपातशयनासनग्लानप्रत्ययभैषज्यपरिचर्या शोककौकृत्यप्रतिविनोदनपरिचर्या क्लेशप्रतिविनोदनपरिचर्या बो.भू.५०क/५९ २. उपस्थायकः — ततः स ब्रह्मचारिभिः स्थविरस्योपस्थायको दत्तः अ.श.२३०क/२१२; • वि. उपस्थापनकारी — पृथक् प्रवृत्त्यापि पाठको बहुतरोपस्थापनकारिणामशक्त(?) सानुकम्पेत् वि.सू.९८ख/११८.

bsnyen bkur ma yin pas 'jigs pa

असत्कारभीरुः लो.को.९०९.

bsnyen bkur ma lags pa

असत्कारः लो.को.९०९.

bsnyen bkur mi rnyed pa

वि. अलब्धसम्मानः — एवमयमलब्धलाभोऽलब्धसम्मानो नियतमन्यदेशं संक्रान्तिं करिष्यति अ.श.४६ख/४०.

bsnyen bkur mi bya

क्रि. न पर्युपासितव्यः — अत एतस्मात्कारणान्महामते लोकायतिकः परिवर्जितव्यो दुःखजन्महेतुवाहकत्वात्, न सेवितव्यो न भजितव्यो न पर्युपासितव्यः ल.अ.१२४ख/७१.

bsnyen bkur mi byed pa

अपरिचरणम् — यद्वा परेषामपरित्राणमदानमपरिचरणमसत्यमप्रियवचनमहितमस्वाध्यायः अश्रद्धा अदयास्पृहा चेति दशाकुशलानि पठ्यन्ते त.प.३१५क/१०९६.

bsnyen bkur mdzad mdzad pa

वि. पर्युपासितावी — बहुबुद्धकोटीनयुतशतसहस्रपर्युपासिताविनो हि शारिपुत्र तथागता अर्हन्तः… दुर्विज्ञेयधर्मानुज्ञाताविनः स.पु.१२ख/२१.

bsnyen bkur len par byed

= {bsnyen bkur len par byed pa/}

bsnyen bkur len par byed pa

उपस्थानं स्वीकरोति — स उपस्थायकमात्मानं मत्वा वृद्धतराणां भिक्षूणां सकाशादुपस्थानं स्वीकरोति अ.श.२२९ख/२१२.

bsnyen dga' bo

ना. उपनन्दः, नागराजः — अनेकानि च नागराजशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा उपलालश्च नागराजः… नन्दोपनन्दौ च नागराजौ का.व्यू.२००ख/२५८.

bsnyen sgrub

सेवासाधनम् ब.अ.५४६.

bsnyen te gnas pa

= {bsnyen gnas/}

bsnyen gnas

= {bsnyen te gnas pa} ।। • सं. १. उपवासः — तद्भावायोपवासव्रतनियमतया दानाद्यभिमुखाः पुष्पादीनि क्षिपेयुः प्रणिहितमनसो नारीनरगणाः र.वि.१२३क/१०१; इह बोधिसत्त्वो मिथ्यामासोपवासानशनाद्यधिमुक्तानां सत्त्वानामार्याष्टाङ्गमुपवासं व्यपदिशति बो.भू.१३९क/१७८; {bsnyen gnas yan lag brgyad dang ldan pa bsrung bar bya'o} अष्टाङ्गसमन्वागतमुपवासमुपवसेयम् अ.श.१६३ख/१५२; {yan lag brgyad srung ba'i so thar sdom pa'o} छो.को.३२९; औपवस्तं तूपवासः अ.को.२.७.३८; यजमानस्य अग्निसमीपस्थितिरूपोपवासनामनी अ.वि.२.७.३८ २. ना. उपोषधः, देवपुत्रः — तेन खलु पुनः समयेन देवानां त्रायस्त्रिंशानामुपोषधो नाम देवपुत्रोऽसकृदसकृद्भगवत्सकाशमुपसंक्रामति धर्मश्रवणाय अ.श.१६२क/१५०; • वि. = {bsnyen gnas la gnas pa} उपवासस्थः — पञ्चाष्टदशसर्वेभ्यो वर्ज्येभ्यो विरतिग्रहात् । उपासकोपवासस्थश्रमणोद्देशभिक्षुता अभि.को.४.१५.

bsnyen gnas pa'i sdom pa

पा. उपवाससंवरः, प्रातिमोक्षसंवरभेदः अष्टधा प्रातिमोक्षाख्यः । भिक्षुसंवरः, भिक्षुणीसंवरः, शिक्षमाणासंवरः, श्रामणेरसंवरः, श्रामणेरीसंवरः, उपासकसंवरः, उपासिकासंवरः, उपवाससंवरश्च अभि.भा.१९७-३/६०६.

bsnyen gnas yan lag brgyad dang ldan pa

पा. अष्टाङ्गसमन्वागत उपवासः — तस्याधस्तात्सुवर्णपत्राभिलिखितोऽष्टाङ्गसमन्वागत उपवासो लब्धः अ.श.१६४क/१५२; {bsnyen gnas yan lag brgyad dang ldan pa bsrung bar bya'o} अष्टाङ्गसमन्वागतमुपवासमुपवसेयम् अ.श.१६३ख/१५२; {bsnyen gnas yan lag brgyad dang ldan pa bsrungs nas} अष्टाङ्गसमन्वागतमुपवासमुपोष्य अ.श.१६४क/१५२.

bsnyen gnas yan lag brgyad ldan

= {bsnyen gnas yan lag brgyad dang ldan pa/}

bsnyen gnas yan lag brgyad pa

अष्टाङ्गसमन्वागत उपवासः— यः परिशुद्धमष्टाङ्गसमन्वागतमुपवासमुपवसति, यच्चिन्तयति यत्प्रार्थयते तदस्य सर्व समृद्ध्यति अ.श.१६३क/१५१.

bsnyen gnas la nye bar gnas pa

उपवासमुपवसति म.व्यु.१६२९.

bsnyen gnas la gnas

= {bsnyen gnas la gnas pa/}

bsnyen gnas la gnas pa

वि. उपवासस्थः — विरतिसमादानादुपवासस्थः प्राणातिपाताद् अदत्तादानाब्रह्मचर्यमृषावादमद्यपानेभ्यः गन्धमाल्यविलेपननृत्यगीतवादित्राद् उच्चशयनमहाशयनाद् अकालभोजनाच्च अभि.भा.१९७-५/६०८; उपवासस्था — एवमुपवासस्थासु, एवं गुरूणां पत्नीषु ज्ञातिशब्दमानितासु च विप्रतिपत्तेः तीव्राश्चापरिमाणाश्च महानरकयातनाः पठ्यन्ते शि.स.४८क/४६.

bsnyen pa

• सं. १. सेवा — {bdud rtsi lnga la sogs pas bsnyen pa} सेवा पञ्चामृताद्यैः वि.प्र.६४क/४.११३; न च पुनर्बोधिसत्त्वो याचनकं पुनः पुनर्याचनतया गतप्रत्यागतिकतया सेवावृत्तसंविधानेन परिक्लिश्य दानं ददाति बो.भू.७२ख/८५; सेवनम् — तेषामपि धर्मभाणकानां यत्सेवनं भजनं पर्युपासनमुत्थानमुपस्थानं गौरवं चित्रीकारः… अयमपि सद्धर्मपरिग्रहः शि.स.२९ख/२६; उपासनम् — {dge 'dun bsnyen pa} संघोपासनम् अ.क.३६.८२; आराधनम् — तदाराधनेन गतिप्राप्तेः स प्रेरक इति चेत्… ईश्वरवादिनामथ तदाराधनमपि गतिप्राप्तादुपयुज्यते । तथा सति दायकाराधनमपि प्र.अ.८१ख/८९; भजनम् म.व्यु.१७७९ २. संनिकर्र्षः — {dka' thub can la bud med bsnyen ci dgos} स्त्रीसंनिकर्षेण च किं यतीनाम् जा.मा.२२३/१३०; • कृ. १. भू.का.कृ. [1] सेवितम् — अहं महामते कथमिव अनार्यजनसेवितमार्यजनविवर्जितमेवमनेकदोषावहमनेकगुणविवर्जितमनृषिभोजनप्रणीतमकल्प्यं मांसरुधिराहारं शिष्येभ्योऽनुज्ञाप्यामि ल.अ.१५४ख/१०२; आसेवितम् म.व्यु.२३२०; निसेवितम् — {ri las thal ba'i nyi ma bzhin du bsnyen pa} शैलमुक्तमिव काञ्चनं निसेवितः म. व्यु.६४४५; जुष्टम् — उद्वेजनकरत्वान्महामैत्रीविहारिणो योगिनो मांसमभक्ष्यं बोधिसत्त्वस्य अनार्यजनजुष्टं दुर्गन्धम् ल.अ.१५३ख/१०१ [2] ढौकितम्, उपनीतम् - वह्निर्नित्यं दहनात्मकोऽपि सन्न सर्वदा सर्वं दहति । किं तर्हि ? उपनीतं ढौकितमेव दहति त.प.२०५ख/१२७ २. भू.का.कृ. प्रतिसेवितव्यम् — न च महामते कुत्रचित्सूत्रे प्रतिसेवितव्यमित्यनुज्ञातम्, प्रणीतभोजनेषु वा देशितं कल्प्यमिति ल.अ.१५६क/१०३.

bsnyen par

प्रतिसेवितुम् — यदि तु महामते अनुज्ञातुकामता मे स्यात्, कल्प्यं वा मे श्रावकाणां प्रतिसेवितुं स्यात् ल.अ.१५६क/१०३.

bsnyen pa'i yan lag

सेवाङ्गम् — सेवाङ्ग प्रथमम् । अत्र देवताहङ्काराय मन्त्रपदम् । सुविशुद्धधर्मधात्वात्मकोऽहमित्युच्चार्य ततो वागुत्पादाय द्वितीयं सेवाङ्ग भावयेद् योगी वि.प्र.४७ख/४.४९.

bsnyen par dka'

वि. दुरासदः — {brgya byin ltar sku ni bsnyen par dka'} शक्र इव दुरासदकायः रा.प.२२८क/१२०; अनिकेतबुद्धिस्त्वं अग्रसत्त्व मारुत इव सर्वलोके सदाप्रसक्तः । दुरासदस्त्वं अग्रसत्त्व तेजोराज इव सर्वमन्युना प्रहीनः ल.वि.१६१ख/२४२.

bsnyen par dka' ba

= {bsnyen par dka'/}

bsnyen par bya

कृ. सेवितव्यम् — कल्याणमित्राणि च त्वया सेवितव्यानि भक्तव्यानि पर्युपासितव्यानि, यानि च शून्यतानिमित्ताप्रणिहितानुत्पादाजातानिरुद्धाभावाः सर्वधर्मा इति धर्मं देशयन्ति अ.सा.४२३क/२३८; भजितव्यम् — महाराज त्वया अनुत्तरां सम्यक्संबोधिमभिप्रार्थयिता… दातव्यान्येव दानानि कर्तव्यान्येव पुण्यानि सेवितव्यानि कल्याणमित्राणि भजितव्यानि पर्युपासितव्यानि वि.व.१६९ख/१.५८.

bsnyen par bya ba

= {bsnyen par bya/}

bsnyen par ma rdzogs

= {bsnyen par ma rdzogs pa/}

bsnyen par ma rdzogs pa

वि. अनुपसम्पन्नः — निष्कर्षवदनुपसम्पन्ने वि.सू.२८क/३५; {bsnyen par ma rdzogs pa dang lhan cig nyal ba} अनुपसम्पन्नसहस्वप्नः म.व्यु.८४७८; दुष्कृतमापत्तियोगे ध्वस्ताप्ररूढयोः । अनुपसम्पत्क(? अनुपसम्पन्नः)प्रव्रजितस्य च समानातिक्रमे वि.सू.५४ख/७०.

bsnyen par ma rdzogs pa dang lhan cig nyal ba

पा. अनुपसम्पन्नसहस्वप्नः, प्रायश्चित्तिकभेदः म.व्यु.८४७८; {bsnyen par ma rdzogs pa dang lhan cig nyal ba'i ltung byed} अनुपसम्पन्नैः सह स्वप्ने (प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.४१ख/५२.

bsnyen par rdzogs

= {bsnyen par rdzogs pa/}

bsnyen par rdzogs pa

• सं. १. उपसंपादनम् — प्रव्राजनोपसंपादननिःश्रयदानश्रमणोद्देशोपस्थापनानामकरणम् वि.सू.८७क/१०५ २. उपसम्पत् — {bsnyen par rdzogs pa'i cho ga} उपसम्पद्विधिः वि.सू.३क/२; • वि. उपसंपन्नः — उपसंपत्प्रेक्षश्चेत् पञ्च परिष्कारान् । उपसंपन्नस्य च । न सिद्धनिष्ठुरो भवेत् वि.सू.९क/९; {legs par bsnyen par rjogs pa} सूपसम्पन्नः म.व्यु.१०९३.

bsnyen par rdzogs par bya

१. क्रि. [1] उपसंपादयामि — न चेन्मे चीवरं ददासि ततः स्वोप(त्वामु)पसंपादयामीत्युपसंपत्प्रेक्षयाचने वि.सू.५२क/६७ [2] उपसंपादयेत् — उपसंपादयेदप्रयच्छतो बलादादाय कृ(त)दासः (?) वि.सू.४क/३ २. = {bsnyen par rdzogs par bya ba/}

bsnyen par rdzogs par bya ba

• सं. उपसंपादनम् — आवासिकानां स्त्र्युपसंपादनेऽङ्गत्वम् वि.सू.१२ख/१३; • कृ. उपसंपाद्यः — ऊनविंशतिवर्षतायामुपसंपाद्यस्य वि.सू.४५ख/५७.

bsnyen par rdzogs par byas pa

भू.का.कृ. उपसंपादितः — ततस्तया प्रव्राजिता उपसंपादिता अववादो दत्तः वि.व.१३२ख/१.२१; स आयुष्मता शारिपुत्रेण प्रव्राजित उपसंपादित आगमचतुष्टयं च ग्राहितः वि.व.१४१ख/८७.

bsnyen par rdzogs par byed pa

उपसंपादनम् — ऊनविंशतिवर्षतायामुपसंपाद्यस्य । उपाध्यायत्वेनोपसंपादने वि.सू.४५ख/५७; {lo nyi shu ma lon par bsnyen par rjogs par byed pa} ऊनविंशवर्षोपसंपादनम् म.व्यु.८४९८.

bsnyen par rdzogs par mi byed pa

अनुपसंपादनम् — चरितशिक्षानुपसंपादनम् वि.सू.५२क/६७.

bsnyen par rdzogs par mdzad

= {bsnyen par rdzogs par mdzad pa/}

bsnyen par rdzogs par mdzad pa

• क्रि. उपसंपादयति — न हि वत्स तथागता वा तथागतश्रावका वा अननुज्ञातं मातापितृभ्यां प्रव्राजयन्ति उपसंपादयन्ति च अ.श.२४७ख/२२७; • भू.का.कृ. उपसंपादितः — स भगवता प्रव्राजित उपसंपादितश्च अ.श.५५क/४७.

bsnyen rdzogs

= {bsnyen par rdzogs pa/}

bsnyen rdzogs pa

= {bsnyen par rdzogs pa/}

bsnyen rdzogs mdzad pa

= {bsnyen par rdzogs par mdzad pa/}

bsnyen bsring dang bral ba

अनुरोधविरोधविप्रमुक्तः म.व्यु.४२५.

bsnyems

= {bsnyems pa/} {bsnyems shing} उच्चकैः — {khyod kyis bsnyems shing gsang bstod smras zin na} तदुच्चकैर्गर्जितमूर्जितं त्वया जा.मा.२२५/१३१.

bsnyems dregs

= {bsnyems dregs pa/}

bsnyems dregs pa

= {nga rgyal} अवलेपः, अहङ्कारः — दंष्ट्रान्तरस्थमपि चामिषस्य हर्तुं तन्मृष्यते किमयमस्य बलावलेपः जा.मा.४२१/२४७.

bsnyems pa

• सं. १. = {nga rgyal} गर्वः — वसुधावधूदत्तभोगसौभाग्यगर्वखर्वीकृतविपुलरिपुप्रतापः शाप इव अ.क.५९.९०/९१; दर्पः — तत्समाह्वानशब्दाकलितदर्पस्तु सौदास सिंह इव ततो न्यवर्तत जा.मा.३७४/२१९; प्रायः समृद्ध्या मदमेति गेहे मानं कुलेनापि बलेन दर्पम् । दुःखेन रोषं व्यसनेन दैन्यं तस्मिन् कदा स्यात्प्रशमावकाशः जा.मा.१९४/११२; विस्मयः — {mang du thos pas bsnyems pa med} अविस्मयः श्रुतवताम् जा.मा.६३/३७ २. परामर्शः — मरीचिकादिष्वपि जलादिभ्रान्तेस्तावेवाभिन्नाकारपरामर्शप्रत्ययनिमित्तानुभवजननौ भावौ कारणं भिन्नावपि प्र.वृ.१७७-४/३२; • वि. अवस्कन्दी — तदपि प्रतिद्रव्यं भिद्यमानमपि प्रकृत्यैकप्रत्यवमर्शस्याभेदावस्कंदिनो हेतुर्भवदभिन्नं ख्याति प्र.वृ.१७९-२/३६.

bsnyems pa med

= {bsnyems pa med pa/}

bsnyems pa med pa

वि. अविस्मयः — अविस्मयः श्रुतवतां समृद्धानाममत्सरः । संतोषश्च वनस्थानां गुणशोभाविधिः परः जा.मा.६३/३७; अनुन्नतः — पश्यामि कांश्चित् सुगतस्य शासने संपूजितान्नरमरुयक्षराक्षसैः । अविस्मयन्तान् सुगतस्य पुत्रान् अनुन्नतान् शान्तप्रशान्तचारीन् स.पु.६क/७.

bsnyems pa'i tshul

= {nga rgyal} गर्वः म.व्यु.४३६३.

bsnyems med

= {bsnyems pa med pa/}

bsnyems med pa

= {bsnyems pa med pa/}

bsnyel

= {bsnyel ba/}

bsnyel ba

आद. = {brjed pa} स्मृतिसंप्रमोषः — तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति स्निग्धा… अपशब्दविगता स्मृतिसंप्रमोषे तदनिश्चरणत्वात् सू.अ.१८३ख/७८; मुषिता स्मृतिः — तत्र नास्ति तथागतस्य स्खलितम्, नास्ति रवितम्, नास्ति मुषिता स्मृतिः सू.अ.२५९क/१७९; मुषितता — नास्ति प्रस्खलितं रवो मुषितता चित्ते न संभेदतः । संज्ञा न स्वरसाध्युपेक्षणमृषेर्हानिर्न च च्छन्दतः र.वि.३.१४.

bsnyel ba mi mnga'

= {bsnyel ba mi mnga' ba/}

bsnyel ba mi mnga' ba

१. असंमोषः — वि(नि)गृह्यवक्ता पर्षत्सु द्व्यसंक्लेशवर्जितः निरारक्ष असंमोष गणकर्ष नमोऽस्तु ते सू.अ.२५८ख/१७८; {bsnyel ba mi mnga' ba'i chos nyid} असंमोषधर्मता अभि.अ.८.५ २. अमुषितस्मृतिः, बुद्धस्य नामपर्यायः — एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते… अमुषितस्मृतित्वादमुषितस्मृतिरित्युच्यते ल.वि.२११क/३१३.

bsnyel ba mi mnga' ba nyid

असंमोषता — असंमोषताविभागे श्लोकः । सर्वसत्त्वार्थकृत्येषु कालं त्वं नातिवर्तसे । अवन्ध्यकृत्य सततमसंमोष नमोऽस्तु ते सू.अ.२५८ख/१७८.

bsnyel ba mi mnga' ba'i chos nyid

पा. असम्मोषधर्मता — भगवतां चत्वारिंशदुत्तरमावेणिकं बुद्धधर्मशतं भवति । द्वात्रिंशन्महापुरुषलक्षणानि अशीत्यनुव्यञ्जनानि चतस्रः सर्वाकाराः परिशुद्धयः दश तथागतबलानि चत्वारि वैशारद्यानि त्रीणि स्मृत्युपस्थानानि त्रीण्यरक्षाणि महाकरुणाऽसम्मोषधर्मता वासनासमुद्घातः सर्वाकारवरज्ञानञ्च बो.भू.१९३क/२५९; त्रिविधं स्मृत्युपस्थानं त्रिधासंमोषधर्मता अभि. अ.८.५.

bsnyel ba mi mnga'i chos nyid

= {bsnyel ba mi mnga' ba'i chos nyid/}

bsnyel ba med

= {bsnyel ba med pa/}

bsnyel ba med pa

पा. नास्ति मुषितस्मृतिता, आवेणिकबुद्धधर्मभेदः म.व्यु.१३८.

bsnyes byas

भू.का.कृ. उपासितः — सूपासितसंबुद्धे सुसंभृतज्ञानपुण्यसंभारे । धर्मेषु निर्विकल्पज्ञानप्रसवात् परमतास्य सू.अ.१४०क/१६.

bsnyel med

= {bsnyel ba med pa/}

bsnyod

= {bsnyod pa/}

bsnyod pa

भू.का.कृ. उपस्थापितम् — {rtsa ba dang 'bras bus bsnyod pa} मूलफलैरुपस्थापिता वि.व.१२३ख/१.१२.

bsnyon

= {bsnyon pa/} {bsnyon byas nas} अपह्नुत्य — {bsnyon dor dag ni bsnyon byas nas/} {don gzhan cung zad brjod pa ste/} {'dod pa dag ni mda' lnga pa/} {ma yin sgro ldan stong phrag yod} अपह्नुतिरपह्नुत्य किञ्चिदन्यार्थदर्शनम् । न पञ्चेषुः स्मरस्तस्य सहस्रं पत्रिणामिति का.आ.२.३०१.

bsnyon par

अपह्नोतुम् — तदा तस्यास्तावत् स्वरूपनिषेधद्वारेण परलोकनिषेधो न शक्यते कर्तुम्, दृष्टस्यापह्नोतुमशक्यत्वात् त.प.९२ख/६३८.

bsnyon thabs ma

ना. वर्वरी, प्रचण्डा — ततः पश्चिमे परिमण्डले श्मशानस्थाने पूर्वे म्लेच्छा, दक्षिणे हड्डी, पश्चिमे मातङ्गी, उत्तरे तापिनी, आग्नेय्यां वर्वरी… ईशाने शबरी इत्यष्टौ प्रचण्डाः वि.प्र.१६२ख/३.१२६.

bsnyon dor

१. अपह्नवः, निह्नवः — अविश्वासेऽपह्नवेऽपि निकृतावपि निह्नवः अ.को.३.३.२०८ २. पा. अपह्नवः — {gdong la sogs pa nyid bzlog ste/} {pad+ma la sogs gzugs byas pas/} {yon tan khyad 'phags gsal byed pa/} {de nyid bsnyon dor gzugs can no} सुखादित्वं निवर्त्यैव पद्मादित्वेन रूपणात् । उद्भावितगुणोत्कर्षन्तत्त्वापह्नवरूपकम् का.आ.२.९४ ३. पा. अपह्नुतिः, अलङ्कारविशेषः — {bsnyon dor dag ni bsnyon byas nas/} {don gzhan cung zad brjod pa ste/} {'dod pa dag ni mda' lnga pa/} {ma yin sgro ldan stong phrag yod} अपह्नुतिरपह्नुत्य किञ्चिदन्यार्थदर्शनम् । न पञ्चेषुः स्मरस्तस्य सहस्रं पत्रिणामिति का.आ.२.३०१.

bsnyon pa

• सं. १. अपलापः —एवं ह्यदृष्टारोपो दृष्टार्थापलापश्च न कृतः स्यादिति भावः त.प.३३५ख/३८५; प्रयोगोऽपलापो वञ्चितकायमित्यकनिष्ठक्षेपाणाम् वि.सू.१६क/१८; व्यपलापः — व्यपलापश्च पौर्वस्येतरेषु द्वैतरस्य वा पूर्वेषु वि.सू.१५ख/१७; अपह्नवः — स्वप्ने च रूपादिप्रतिभासमतिप्रतीतमेवेति नास्यापह्नवः शक्यक्रियः त.प.३०६ख/१०७३ २. = {smayon pa} मदः — अतः प्रतिपदं भिन्ना वर्णा इति परिस्फुटम् । दमो मदो लता ताल इत्यादिक्रमभेदतः त.स.९८ख/८७४; • वि. अपलापी — {grags pa thams cad la bsnyon pa} सर्वप्रतीत्यपलापी त. प.२८क/५०३; {phyi rol gyi don la bsnyon pa} बाह्यार्थापलापी त.प.१२५ख/७०१; अपवादी — सदसत्पक्षभेदेन शब्दार्थानपवादिभिः । वस्त्वेव चिन्त्यते ह्यत्र प्रतिबद्धः फलोदयः प्र.वृ.१९३-२/७१.

bsnyon pa'i gzugs can

वि. उन्मत्तरूपः — तेन योगी लब्धतत्त्वाभिषेको बौद्धो वा भवतु साधनाय ज्ञानस्य लौकिकस्य वा कर्मप्रसरस्य… मौनी वा उन्मत्तरूपो वा वि.प्र.१७३क/३.१६९.