१. व्यञ्जननवमवर्णः । {'di'i nga ro 'don tshul la skye gnas so dang /} {byed pa lce rtse/} {nang gi rtsol ba so dang lce rtse phrad pa dang /} {phyi'i rtsol ba srog chung sgra med/} {ming gzhi'i pho yig cig} बो.को.१०२१ २. त (देवनागरीवर्णः) — {ta ra k+Sha} तरक्षः ल.अ.१५५ख/१०२; {ta ma la} तमालः जा.मा.१५०ख/७४; {ta zhes brjod pa dang de bzhin nyid ni 'dres pa med ces bya ba'i sgra byung ngo //} तकारे तथतासंभेदशब्दः…निश्चरति स्म ल.वि.६७ख/८९.
तवर्गः — {de bzhin du g}.{yas pa'i byin pa dang brla'i tshigs la ye shes la sogs pa'i dbyangs drug gis phye ba'i ta sde'o/} / ग्. {yon pa la nam mkha' la sogs pa'i dbyangs thung ngus phye ba'o//} एवं जानूरुसन्धौ दक्षिणे ज्ञानादिषण्मात्राभिन्नः तवर्गः, वामे ह्रस्वाकाशादिमात्राभिन्नः वि.प्र.२५६क/२.६७.
ta ma la
= {ta mA la} तमालः, वृक्षविशेषः — कालस्कन्धस्तमालः स्यात् तापिच्छोऽपि अ.को.२.४.६८; तम्यते तापिभिरिति तमालः अ.वि.२.४.६८; {dgon pa'i nags tshal chen po shing sA la dang ba ku la dang}…{ta ma la dang na ga ta ma la dang bi du la dang ni tsu la mang po dang} सालबकुल…तमालनक्तमालविदुलनिचुलक्षुपबहुले…महत्यरण्यवनप्रदेशे जा.मा.१५०ख/१७४.
ta ma la'i bcud
तमालरसः श.को.९११.
ta ma la'i 'dab ma
तमालपत्रम् — {ta ma la'i 'dab ma dang tsan dan gyi dri rab tu byung bas} तमालपत्रचन्दनगन्धं प्रमुञ्चमानः स.पु.८९क/१४९; म.व्यु.६२५४; = {ta ma la'i lo ma/}
ta ma la'i gnas
तमालवीथिका — {'di ni nges par shing ta ma la'i gnas so//} एषा खलु तमालवीथिका ना.ना.२३८ख/११९.
ta ma la'i lo ma
तमालपत्रम् — {a ga ru dang tsan dan dang gur gum dang ta ma la'i lo ma'i dri lta bu} अगुरुचन्दनकुङ्कुमतमालपत्रगन्धानाम् वि.सू.४५क/५६; = {ta ma la'i 'dab ma/}
ta ma la'i lo ma dang tsan dan gyi dri
ना. तमालपत्रचन्दनगन्धः, तथागतः — {nga yi nyan thos gnas brtan mod gal gyi bu chen po 'di/}…{lus tha ma la de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas}…{ta ma la'i lo ma dang tsan dan gyi dri zhes bya bar 'jig rten du 'byung ste} अयं मम श्रावकः स्थविरो महामौद्गल्यायनः…पश्चिमे च आत्मभावप्रतिलम्भे तमालपत्रचन्दनगन्धो नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धो लोके भविष्यति स.पु.५८क/१०२.
ta ma sa'i tshal
ना. तमसावनम्, प्रदेशः — {kun dga' bo nga gnod sbyin lag na rdo rje dang thabs cig tu byang phyogs su gshegs nas ta ma sa'i tshal rnams lung bstan to//} गतोऽहमानन्द वज्रपाणिसहीय उत्तरापथम् । व्याकॄतं तमसावनं यावद् वि.व.१२२क/१.१०.
ta ma'i bcud
= {ta ma la'i bcud/}
ta mA la
= {ta ma la/}
ta zig
ताजिकाः, नृजातिविशेषः; {rgya gar nub phyogs kyi mi rigs shig} छो.को.३३१; मो.को.४४१; द्र. {stag gzig}
तरक्षः; तरक्षुः, व्याघ्रविशेषः — {seng ge dang stag dang gzig dang spyang ki dang ta rak+Sha dang byi la dang wa dang 'ug pa sha mang po za ba'i skye gnas} सिंहव्याघ्रद्वीपिवृकतरक्षुमार्जारजम्बुकोलूकादिप्रचुरमांसादयोनिषु ल.अ.१५५ख/१०२.
ना. तरलिका, राजमाता — {ta ra li ka zhes pa yi/} /{rgyal po'i ma des dal bus smras//} राजजननी शनैः । ऊचे तरलिका नाम अ.क.३१७ख/४०.१२०.
ta rak+Sha
= {ta ra k+Sha/}
ta rang ga
= {chu'i rlabs} तरङ्गः छो.को.३३१/रा.को.२.५९२.
ta ru ka
= {tu ru ska/}
ta re
अव्य. मा, वारणे — {gzhon nu bag med par ni gyur ta re/} /{bag med dbang du song bar gyur ta re//} मा कुमार भव सु (स)प्रमत्तको मा प्रमादवशमभ्युपेष्यसे रा.प.२४४क/१४२; {tshul ma yin pas sdug bsngal bar gyur ta re} मा अनयेन व्यसनमापत्स्यसे वि.व.२०१क/१.७५.
ta la
= {tA la} तालः, वृक्षविशेषः — {grong khyer}…{'obs rim pa bdun dang shing ta la'i 'phreng ba rim pa bdun gyis yongs su bskor ba} नगरी…सप्तभिः परिखाभिः सप्तभिस्तालपंक्तिभिरनुपरिक्षिप्ता अ.सा.४२५ख/२४०; {rtswa'i rgyal po zhes tA la} तृणराजाह्वयः तालः अ.को.२.४.१६८; तलति प्रतिष्ठते दृढमूलत्वात् तालः अ.वि.२.४.१६८; {de'i tshe lcug ma dang ta la dang mtsho dang ro zhes bya ba de lta bu la sogs pa la shes pa re res bar du chod pa'i phyir yi ge thos pa rnams shin tu myur bar 'jug pa yod pa'i phyir yi ge cig car snang bar 'gyur la} तदा लता तालः, सरो रसः—इत्येवमादावेकैकज्ञानव्यवधानाद् वर्णश्रुतीनामत्यर्थं लघुवर्तनमस्तीति सकॄद्वर्णप्रतिभासः प्राप्नोति त.प.७ख/४६०.
ta la bdun
सप्ततालः — {ta la bdun dang sa yi gzhi/} /{mda' gcig gis ni nges par phug /gcod} {'bigs mtshon dang bstan bcos la/} /{de nyid phul du phyin par gyur//} एकनाराचनिर्भिन्नसप्ततालमहीतलः । छेद्यभेद्यास्त्रश(शा)स्त्रेषु स एवातिशयं ययौ ।। अ.क.२१२ख/२४.५५.
ta la la
उल्का — {'phags pa dkon mchog ta la la'i gzungs} आर्यरत्नोल्कानामधारणी शि.स.१६७क/१७४; {'phags pa dkon mchog ta la la'i gzungs zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यरत्नोल्कानामधारणीमहायानसूत्रम् क.त.१४५; {ye shes ta la la'i ting nge 'dzin thob} ज्ञानोल्कासमाधिप्रतिलब्धः स.पु.१५८ख/२४४.
ta la'i rgyal mtshan
ना. तालध्वजम्, नगरम् — {song rigs kyi bu lho phyogs kyi rgyud 'di nyid na grong khyer ta la'i rgyal mtshan zhes bya ba yod de/} {de na rgyal po me zhes bya ba 'dug gis} गच्छ कुलपुत्र, इदमिहैव दक्षिणापथे तालध्वजं नाम नगरम् । तत्र अनलो नाम राजा प्रतिवसति ग.व्यू.२२क/११९.
१. तालपत्रम् [1] तालवृक्षस्य पत्रम् — {ta la'i lo ma'am gzhan dag la khro bo'i sngags ni kun bris la} तालपत्रेऽथवाऽन्यत्र क्रोधमन्त्रं समालिखेत् गु.स.१२४क/७३ [2] = {rna rgyangs} कर्णिका — कर्णिका तालपत्रं स्यात् अ.को.२.६.१०३ २. = {ta la'i 'dab ma/}
ta la'i lo ma ltar ma yin pa
न तालवृन्दकम् म.व्यु.८५२९.
ta la'i sa bon
तालबीजम् — {sa dang chu la sogs pa'i tshogs pa yod du 'dzin kyang ta la'i sa bon gyis rang gi 'bras bu bskyed pa na dus yun ring por na 'byung ba yin la} सत्यामपि पृथिवीबीजजलादिसामग्र्यामतिबहुनैव कालेन तालबीजस्य स्वकार्योदयानुकूला परिणतिर्भवति वा.टी.६६क/२०.
तसिः — {khyab} ({khyad} ){par med pa'i phyir zhes bya ba dang po la sogs pa yin pa'i phyir gsum pa'i mtha' can yin pas ta si yin no//} अविशेषत इति । आद्यादित्वात् तृतीयान्तात् तसिः त.प.१४१क/७३३.
=( {'byed sdud}) प्रत्ययविशेषः ( {gam ngam dam nam bam mam 'am/} /{ram lam sam tam 'byed sdud de/} /{sbyor tshul slar bsdu'i skabs dang mtshungs//}) — {rgyal po chen po snad par ma gyur tam} कच्चिन्महाराज न पीडितोऽसि जा.मा.१४७क/१७१; {khyod kyis mthong gyur tam} दृष्टा त्वया वि.व.२१५ख/१.९१.
tam bu la
= {tAm bu la/}
ta rak+Sha
= {ta ra k+Sha/}
tal phran
गण्डूपदी, किञ्चुलुकपत्नी — शिली गण्डूपदी अ.को.१.१२.२५; गण्डूपदस्य स्त्री गण्डूपदी अ.वि.१.१२.२५.
पा. तिङन्तः, आख्यातम् — {kun bshad dag ste ti ngan nye} ({ta} ) {'tshed do/} /{'gro'o zhes bya ba la sogs pa bya ba gtso bo'i sgra dag la gzhan sel ba yod pa ma yin no//} आख्यातेषु तिङन्तेषु पचति गच्छतीत्येवमादिषु क्रियाप्रधानेषु शब्देषु नान्यव्यवच्छेदो गम्यते त.प.३३४क/३८२; द्र. {ti nga'i mtha'/}
ti nga'i mtha'
= {ti nga'i mtha' can} तिङन्तः, आख्यातम् — {'dir ni bzhin gyi sgra yis 'ga'/} /{ti nga'i mtha' yis dpe ma yin/} /{zhes pa yid ches gsungs 'das nas/} /{dpe nyid du ni 'khrul pa bskyed//} केषांचिदुपमाभ्रान्तिरिव श्रुत्येह जन्यते । नोपमानं तिङन्तेनेत्यतिक्रम्याप्तभाषितम् ।। का.आ.२.२२४; = {ti ngan ta/}
ti ti b+ha
तितिभः, कीटविशेषः श.को.५१४; द्र. मो.को.४४६.
ti ti ri
तित्तिरिः, पक्षिविशेषः — {nags tsal rab tu 'bar ba der/} /{byi 'u ti ti ri gcig pu/} /{byams pa'i byang chub la dmigs pas/} /{sreg byed rab tu zhi bar bsgrubs//} कानने ज्वलिते तस्मिन्नेकस्तित्तिरिशावकः । मैत्र्या बोधिं समालम्ब्य दहनप्रशमं व्यधात् ।। अ.क.८१ख/८.२८.
तिलकम्, पुष्पविशेषः — {me tog ka ma la dang}…{me tog ti la ka dang}…{me tog man dA ra ba chen po la sogs pa me tog rnam pa sna tshogs pas nye bar mdzes pa} कमल…तिलक…महामान्दारवादिभिः नानाविधैः पुष्पैरुपशोभिते स.दु.१२१/१२०.
ti la ka nA tha
= {tri lo ka nA tha} ना. त्रिलोकनाथः श.को.५१५.
ti la mchog
ना. तिलोत्तमा, अप्सरा — {lha'i bu mo brgya stong phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {lha'i bu mo ti la mchog ces bya ba dang}…{lha'i bu mo zla ba can} अनेकाश्चाप्सरसः शतसहस्राः सन्निपतिताः । तद्यथा तिलोत्तमा नामाप्सरसा…शशी नामाप्सरसा का.व्यू.२०१क/२५९.
ti lo pa
= {til brdung} ना. तिलोपा, सिद्धाचार्यः श.को.५१५.
ti se
ना. कैलाशः, कैलासपर्वतः — {lhun po man dar mo na dang /} /{ti se u ral la} ({u shi ra} ){la sogs//} मेरुमन्दरमैनाककैलाशोशीरकादयः । प्र.अ.१८७क/५४१; द्र. {te se/} {ti se'i gangs/}
= {tika ta} 1. तिक्तः [1] = {kha ba} रसविशेषः — {khyod kyis thog mar char pa bskyug bya de yi chu ni 'thungs nas bgrod par bya ste phyin nas ni/} {nags kyi glang po myos pa'i tig ta'i ro dang 'dzam bu'i shing gi chu de'ang myur du 'gengs/} तस्यास्तिक्तैर्वनगजमदैर्वासितं वान्तवृष्टिर्जम्बूकुञ्जप्रतिहतरयं तोयमादाय गच्छेः मे.दू.३४३क/१.२० [2] = {dri zhim po} सुगन्धिः मे.दू.३४३क/१.२० २. तिक्तम्, पर्पटिकौषधिः छो.को.३३२/रा.को.२.६१५ ३. भूतिकम्, भूनिम्बः स्याद् भूतिकं तु भूनिम्बे कत्तृणे भूस्तृणेऽपि च अ.को.३.३.८.
tig tig po
चन्द्रकः — {nags tshal}…{la la dag na nyi ma'i 'od zer tig tig po de dag gis me tog sil ma bkram pa ltar 'dug pa/} {me tog sna tshogs kyi phye mas khebs pa'i sa gzhi gtsang ma zhig tu bsam gtan gyi cho ga byas nas} क्वचित्क्वचिद्दिनकरकिरणचन्द्रकैः नानाकुसुमरजोवकीर्णधरणीतले शुचौ वनोद्देशे ध्यानविधिमनुष्ठाय जा.मा.१११क/१२९.
ting nga
तिप्, प्रत्ययविशेषः — {gang gi tshe byed pa po'i bya ba yin pa de'i tshe/} {ting ngas rtogs par bya ba yin la de nyid kyang bsgom pa yin no//} यदा तु कर्त्तृव्यापारः (तदा) तिपा प्रतिपाद्यते स एव च भावना प्र.अ.१५क/१७.
ting nge 'dzin
पा. समाधिः १. समाधानम् — {nam mkha' mdzod la sogs pa'i ting nge 'dzin} गगनगञ्जादिसमाधिः सू.अ.२१२क/११६; समाधानम् — {rdo rje lta bu'i ting nge 'dzin} वज्रोपमं समाधानम् सू.अ.१९४क/९४ २. चैत्तसिकविशेषः [1] सर्वत्रगचैत्तसिकः — {tshor dang} …/{ting nge 'dzin sems thams cad la//} वेदना…समाधिः सर्वचेतसि ।। अभि.को.२.२४; {ting nge 'dzin ni sems rtse gcig pa nyid do//} समाधिश्चत्तस्यैकाग्रता अभि.भा.६४ख/१८७ [2] विनियतचैतसिकः — {ting nge 'dzin ni brtag pa'i dngos po la sems rtse gcig pa nyid do//} समाधिरुपपरीक्ष्ये वस्तुनि चित्तस्यैकाग्रता त्रि.भा.१५५क/५३ ३. ध्यानाङ्गभेदः — {bsam gtan gsum pa la yang yan lag lnga ste/} {btang snyoms dang}…{ting nge 'dzin to//} तृतीये तु ध्याने पञ्चाङ्गानि—उपेक्षा…समाधिश्च अभि.भा.६९क/११४१ ४. योगाङ्गविशेषः — {so sor sdud dang bsam gtan dang /} /{de bzhin srog rtsol 'dzin pa dang /} /{rjes su dran dang ting nge 'dzin/} /{sbyor ba yan lag drug tu 'dod//} प्रत्याहारस्तथा ध्यानं प्राणायामश्च धारणा । अनुस्मृतिः समाधिश्च षडङ्गो योग इष्यते ।। वि.प्र.६४क/४.११२ ५. काव्यगुणः — {sbyar ba rab dwangs mnyam nyid dang /} /{snyan dang shin tu gzhon pa dang /} /{don gsal ba dang rgya che nyid/} /{brjid dang mdzes dang ting nge 'dzin/} /{yon tan 'di bcu bai dar b+ha'i/} /{lam gyi srog tu bshad pa yin//} श्लेषः प्रसादः समता माधुर्यं सुकुमारता । अर्थव्यक्तिरुदारत्वमोजःकान्तिसमाधयः ।। इति वैदर्भमार्गस्य प्राणा दशगुणाः स्मृताः । का.आ.१.४१.
ting nge 'dzin gyi dkyil 'khor
समाधिमण्डलम् म.व्यु.६८७७.
ting nge 'dzin gyi 'khor lo
समाधिचक्रम् — {'phags pa ting nge 'dzin gyi 'khor lo zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यसमाधिचक्रनाममहायानसूत्रम् क.त.२४१.
ting nge 'dzin gyi rgyal po
समाधिराजः — {ting nge 'dzin gyi rgyal po ltar rab tu gnas pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} समाधिराजसुप्रतिष्ठितो नाम समाधिः म.व्यु.५१८.
ting nge 'dzin gyi rgyal po ltar rab tu gnas pa
पा. समाधिराजसुप्रतिष्ठितः, समाधिविशेषः — {ting nge 'dzin gyi rgyal po ltar rab tu gnas pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} समाधिराजसुप्रतिष्ठितो नाम समाधिः म.व्यु.५१८.
ting nge 'dzin gyi rgyal ba
पा. समाधिजिनः — {chos la bdag med pa'i yang dag pa ji lta ba bzhin la ni rab tu mkhas pas rin po che'i pad mo chen po bting ba la ting nge 'dzin gyi rgyal bas dbang bskur ba thob par 'gyur} धर्मनैरात्म्ययथातथाकुशलो महारत्नपद्मविमाने समाधिजिनाभिषेकतां प्रतिलप्स्यसे ल.अ.६१क/७.
ting nge 'dzin gyi sgo
पा. समाधिमुखम् — {de bzhin gshegs pa re re'i spyan sngar 'gro ba'i tshe'ang ting nge 'dzin gyi sgo sna tshogs rab tu thob par gyur to//} एकैकं च तथागतमुपसंक्रामन्त्या नानासमाधिमुखानि प्रतिलब्धानि ग.व्यू.१९८ख/२७९.
वि. समाधिबलानुत्सृष्टः — {kye rgyal ba'i sras dag/} {de ltar byang chub sems dpa' de lta bu'i ye shes mngon par bsgrub pa dang ldan zhing /} {sangs rgyas kyi rigs kyi rjes su song ba}…{ting nge 'dzin gyi stobs yongs su ma btang ba yin} एवं ज्ञानस्वभिनिर्हृतः खलु पुनर्भो जिनपुत्र बोधिसत्त्वो बुद्धगोत्रानुगतो…समाधिबलानुत्सृष्टश्च द.भू.२४६ख/४७.
ting nge 'dzin gyi bde ba
पा. समाधिसुखम् — {so so rang gi kun gzhi la rang gi nyon mongs pa'i bag chags dag nas chos la bdag med pa mthong ba'i phyir ting nge 'dzin gyi bde ba la gnas pa thob nas nyan thos rnams kyang rgyal ba'i sku'i sku nyid rab tu 'thob par 'gyur ro//} प्रत्यात्मालये तु स्वक्लेशवासनाशुद्धस्य धर्मनैरात्म्यदर्शनात् समाधिसुखविहारं प्राप्य श्रावको जिनकायतां प्रतिलप्स्यते ल.अ.८०ख/२८.
ting nge 'dzin gyi bde ba la snyoms par 'jug pa'i yid kyi lus
पा. समाधिसुखसमापत्तिमनोमयः कायः । मनोमयकायभेदः — {blo gros chen po yid kyi lus rnam pa gsum ste/} … {ting nge 'dzin gyi bde ba la snyoms par 'jug pa'i yid kyi lus dang chos kyi ngo bo nyid rtogs pa khong du chud pa'i yid kyi lus dang ris su lhan cig skyes pa'i 'du byed kyi bya ba'i yid kyi lus te} त्रिप्रकारो महामते कायो मनोमयः…समाधिसुखसमापत्तिमनोमयः, धर्मस्वभावावबोधमनोमयः, निकायसहजसंस्कारक्रियामनोमयश्च ल.अ.१०९ख/५६.
ting nge 'dzin gyi bde ba la gnas pa
पा. समाधिसुखविहारः — {so so rang gi kun gzhi la rang gi nyon mongs pa'i bag chags dag nas chos la bdag med pa mthong ba'i phyir ting nge 'dzin gyi bde ba la gnas pa thob nas nyan thos rnams kyang rgyal ba'i sku'i sku nyid rab tu 'thob par 'gyur ro//} प्रत्यात्मालये तु स्वक्लेशवासनाशुद्धस्य धर्मनैरात्म्यदर्शनात्समाधिसुखविहारं प्राप्य श्रावको जिनकायतां प्रतिलप्स्यते ल.अ.८०ख/२८.
ting nge 'dzin gyi rnam par rol pa brgya stong sgrub pa la mkhas pa
वि. समाधिविक्रीडितशतसहस्रनिर्हारकुशलः, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.८६३.
ting nge 'dzin gyi spyod pa tshad med pas byin gyis brlabs pa
वि. अप्रमाणसमाधिचर्याधिष्ठितः, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.८७०.
ting nge 'dzin gyi spyod yul la 'jug pa
पा. समाधिगोचरानुप्रवेशः — {byang chub sems dpa'i sa chos kyi sprin la gnas pa'i byang chub sems dpas ni}…{ting nge 'dzin gyi spyod yul la 'jug pa shes par sla ba ma yin no//} बोधिसत्त्वैः **साधुमतीबोधिसत्त्वभूमौ प्रतिष्ठितैः…न सुकरः समाधिगोचरानुप्रवेशो ज्ञातुम् द.भू.२७२ख/६३.
ting nge 'dzin gyi phung po
पा. समाधिस्कन्धः, अनास्रवस्कन्धभेदः — {sangs rgyas bcom ldan 'das de rnams kyi tshul khrims kyi phung po dang ting nge 'dzin gyi phung po dang}…{rnam par grol ba'i ye shes gzigs pa'i phung po dang} यस्तेषां बुद्धानां भगवतां शीलस्कन्धः समाधिस्कन्धः…विमुक्तिज्ञानदर्शनस्कन्धश्च अ.सा.१२०ख/६९; द्र. {zag pa med pa'i phung po lnga/}
ting nge 'dzin gyi phyag rgya
पा. समाधिमुद्रा — {lag pa g}.{yon gan rkyal du pang bar bzhag la de'i steng du g}.{yas pa bzlog ste bzhag la/} {mthe bong gnyis sbyar te zhi ba'i lta bas blta'o/} /{'di ni de bzhin gshegs pa'i rigs kyi dam tshig ting nge 'dzin gyi phyag rgya'o//} वामहस्तमुत्तानमुत्सङ्गे स्थापयित्वा तस्योपरि दक्षिणं व्यवस्थाप्याङ्गुष्ठद्वयं योजयित्वा शान्तं दृष्ट्वा निरीक्षयेत् । इयं तथागतकुले समाधिमुद्रा समयः स.दु.१८५/१८४; {de bzhin du skyil krung la lag pa g}.{yon pa'i steng du lag pa g}.{yas pa gan rkyal mnyam par gnas pa ni phyag na pad+ma ste/} {snang ba mtha' yas kyi ting nge 'dzin gyi phyag rgya'o//} एवं पर्यङ्के वामहस्तोर्ध्वेन सव्यहस्तः समगतोत्तानकः पद्मपाणेरमिताभस्य समाधिमुद्रा वि.प्र.१७३ख/३। १७१.
ting nge 'dzin gyi phyag rgya shin tu yangs pa'i cod pan shes rab kyi 'od
ना. समाधिमुद्राविपुलमकुटप्रज्ञाप्रभः, तथागतः — {kho mo ni de'i tshe de'i dus na dge slong ma chos kyi 'khor los sprul ba'i 'od ces bya bar gyur te/} {de ltar kho mos de bzhin gshegs pa chos rgya mtsho thams cad kyi dbyangs 'od kyi rgyal po'i bstan pa yang yongs su bzung ngo //}…{de'i 'og tu de bzhin gshegs pa ting nge 'dzin gyi phyag rgya shin tu yangs pa'i cod pan shes rab kyi 'od ces bya ba bsnyen bkur to//} अहं सा तेन कालेन तेन समयेन धर्मचक्रनिर्माणप्रभा नाम भिक्षुण्यभूवम् । मया तत्तस्य सर्वधर्मसागरनिर्घोषप्रभराज्ञस्तथागतस्य शासनं संधारितम्…तस्यानन्तरं समाधिमुद्राविपुलमकुटप्रज्ञाप्रभो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५५ख/२३८.
ting nge 'dzin gyi dbang bskur ba
ना. समाध्यभिषेकः, ग्रन्थः क.त.२४७०.
ting nge 'dzin gyi dbang po
पा. समाधीन्द्रियम्, इन्द्रियविशेषः — {mdo las/} {mig gi dbang po dang}…{ting nge 'dzin gyi dbang po dang}…{kun shes pa dang ldan pa'i dbang po dang /} {dbang po nyi shu rtsa gnyis gsungs pa la} द्वाविंशतिरिन्द्रियाण्युक्तानि सूत्रे—चक्षुरिन्द्रियम्…समाधीन्द्रियम्…आज्ञातावीन्द्रियमिति अभि.भा.५२ख/१३२; {ting nge 'dzin gyi dbang po ni khro gnyer can dang shes rab kyi dbang po ni drag spyan ma'o//} समाधीन्द्रियं भृकुटी । प्रज्ञेन्द्रियं रौद्राक्षी वि.प्र.१७२ख/३.१६७.
ting nge 'dzin gyi 'bras bu la gnas pa
वि. समाधिफलस्थितः — {ting nge 'dzin gyi 'bras bu la gnas pa ni yang ting nge 'dzin la ma zhugs par ting nge 'dzin de las ldang ba med do//} न हि समाधिफलस्थितस्याप्रविश्य पुनः समाधिं तस्माद् व्युत्थानमस्ति अभि.भा.६३ख/१११८.
ting nge 'dzin gyi ri rab mngon par 'phags pa'i ye shes
ना. समाधिमेर्वभ्युद्गतज्ञानः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa ting nge 'dzin gyi ri rab mngon par 'phags pa'i ye shes zhes bya ba bsnyen bkur to//} तस्यानन्तरं समाधिमेर्वभ्युद्गतज्ञानो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.२५०क/३३१.
ting nge 'dzin gyi lus
समाधिकायः — {mtha' mar phyin pa de la med/} /{phyir yang de las mi ldog ste/} /{ting nge 'dzin gyi lus thob nas/} /{bskal pa'i bar du de mi sad//} निष्ठागतिर्न तस्यास्ति न च भूयो निवर्तते । समाधिकायं संप्राप्य आकल्पान्न प्रबुध्यते ल.अ.१०९क/५५; ल.अ.१७५ख/१३६,
ting nge 'dzin gyi sangs rgyas
पा. समाधिबुद्धः — {ting nge 'dzin gyi sangs rgyas rnams kyis yang dag par bzung ba de'i phyir sangs rgyas kyi chos bsam gyis mi khyab pa dang rang gi smon lam la rnam par lta bas} समाधिबुद्धैः संधार्यमाणोऽचिन्त्यबुद्धधर्मस्वप्रणिधानव्यवलोकनतया ल.अ.१४३क/९०; ल.अ.६१क/६.
ting nge 'dzin rgya mtsho thams cad snang bar mdzad pa'i seng ge
ना. सर्वसमाधिसागरावभाससिंहः, तथागतः— {kho mo ni de'i tshe de'i dus na dge slong ma chos kyi 'khor los sprul ba'i 'od ces bya bar gyur te/} {de ltar kho mos de bzhin gshegs pa chos rgya mtsho thams cad kyi dbyangs 'od kyi rgyal po'i bstan pa yang yongs su bzung ngo //}…{de'i 'og tu de bzhin gshegs pa ting nge 'dzin rgya mtsho thams cad snang bar mdzad pa'i seng ge zhes bya ba bsnyen bkur to//} अहं सा तेन कालेन तेन समयेन धर्मचक्रनिर्माणप्रभा नाम भिक्षुण्यभूवम् । मया तत्तस्य सर्वधर्मसागरनिर्घोषप्रभराज्ञस्तथागतस्य शासनं संधारितम् …तस्यानन्तरं सर्वसमाधिसागरावभाससिंहो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५६क/२३९.
ting nge 'dzin brgya stong du ma dang ldan pa
वि. अनेकसमाधिशतसहस्रावकीर्णः, अवलोकितेश्वरस्य — {spyan ras gzigs kyi dbang po dbang phyug chen po}…{ting nge 'dzin brgya stong du ma dang ldan pa}…{la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय, महेश्वराय…अनेकसमाधिशतसहस्रावकीर्णाय का.व्यू.२०५ख/२६३.
ting nge 'dzin bsgom pa
पा. समाधिभावना — {dge ba'i bsam gtan dang po ni/} /{bde 'gyur ting 'dzin bsgom pa yin//} समाधिभावना ध्यानं शुभमाद्यं सुखाय हि अभि.को.८.२७; {ting nge 'dzin bsgom pa bzhi ste/} {ting nge 'dzin bsgom pa kun tu brten bsgoms par byas lan mang du byas na mthong ba'i chos la bde bar gnas par 'gyur ba yang yod} चतस्रः समाधिभावना उच्यन्ते । ‘अस्ति समाधिभावना आसेविता भाविता बहुलीकॄता दृष्टधर्मसुखविहाराय संवर्तते’ इति अभि.भा.७७क/११६८.
ting nge 'dzin mngon sum du gyur pa
समाधिसम्मुखीभावः — {de ni 'dod dgur ting nge 'dzin mngon sum du gyur pa'i phyir dus la mi ltos par rnam par grol ba yin no//} स ह्यसमयापेक्षाविमुक्तश्च, इच्छातः समाधिसम्मुखीभावात् अभि.भा.३१ख/९८९; द्र. {ting nge 'dzin mngon sum du 'gyur ba/}
ting nge 'dzin mngon sum du 'gyur ba
समाधिसम्मुखीभावः — {'o na dus kyis rnam par grol ba'i dgra bcom pa zhes ji skad ces bya zhe na/} {gang zhig dbang po rtul po'i phyir ting nge 'dzin mngon sum du 'gyur ba dus la ltos pa yin no//} कथं तर्हि समयविमुक्तोऽर्हन्नुच्यते ? यस्य मृद्विन्द्रियत्वात् समयापेक्षः समाधिसम्मुखीभावः अभि.भा.३४ख/१०००.
ting nge 'dzin mchog dam pa
समाध्यग्रोत्तमः — {'phags pa ting nge 'dzin mchog dam pa} आर्यसमाध्यग्रोत्तमः क.त.१३७.
पा. समाधिसमता, समाधिविशेषः — {ting nge 'dzin mnyam pa nyid ces bya ba'i ting nge 'dzin} समाधिसमता नाम समाधिः म.व्यु.६१५.
ting nge 'dzin snyoms par 'jug pa tshad med pa dang ldan pa
वि. अप्रमाणसमाधिसमापत्तिसमन्वागतः, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.६८८.
ting nge 'dzin thams cad la dbang ba'i pha rol tu son pa
वि. सर्वसमाधिवशितापारमिंगतः, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.८७२.
ting nge 'dzin thob
= {ting nge 'dzin thob pa/}
ting nge 'dzin thob pa
वि. समाधिप्रतिलब्धः — {byang chub sems dpa' lnga stong thams cad kyang spobs pa thogs pa med pa}…{ting nge 'dzin thob pa} पञ्चभिश्च बोधिसत्त्वसहस्रैः सर्वैरसङ्गप्रतिभानैः…समाधिप्रतिलब्धैः रा.प.२२७ख/१२०.
ting nge 'dzin mtha' yas pa la dbang bsgyur ba
वि. अनन्तसमाधिवशवर्ती — {kye rgyal ba'i sras dag de ltar byang chub sems dpa' de lta bu'i ye shes mngon par bsgrub pa dang ldan zhing /} {sangs rgyas kyi rigs kyi rjes su song ba}…{ting nge 'dzin mtha' yas pa la dbang bsgyur ba yin} एवं ज्ञानस्वभिनिर्हृतः खलु पुनर्भो जिनपुत्र बोधिसत्त्वो बुद्धगोत्रानुगतो…अनन्तसमाधिवशवर्ती च द.भू.२४६ख/४७.
ting nge 'dzin dang snyoms par 'jug pa'i sgrib pa thams cad spangs pa
पा. सर्वसमाधिसमापत्त्यावरणप्रहाणम्, प्रहाणसम्पद्भेदः — {spangs pa phun sum tshogs pa yang rnam pa bzhi ste/} {nyon mongs pa thams cad spangs pa dang}…{ting nge 'dzin dang snyoms par 'jug pa'i sgrib pa thams cad spangs pa'o//} चतुर्विधा प्रहाणसम्पत् । सर्वक्लेशप्रहाणम्…सर्वसमाधिसमापत्त्यावरणप्रहाणं च अभि.भा.५८क/१०९७.
ting nge 'dzin dang mthun pa
वि. समाध्यनुकूलम् — {ting nge 'dzin las skyes pa lus kyi bde ba nang du 'byung ba'i lus kyi bde ba ni ting nge 'dzin dang mthun pa'i phyir ro//} समाधिजस्यान्तःकायसम्भूतस्य कायसुखस्य समाध्यनुकूलत्वात् अभि.भा.७०क/११४४.
ting nge 'dzin du gnas pa
वि. समाधिस्थः — {ting nge 'dzin du gnas pas dpral bar thal mo sbyar te phyag 'tshal lo//} समाधिस्थो ललाटेऽञ्जलिं कॄत्वा प्रणमेत् स.दु.१८५/१८४.
ting nge 'dzin du byed
क्रि. समाधत्ते — {sems gnas par byed pa rnam pa dgus sems nang kho nar 'jog par byed}…{ting nge 'dzin du byed do//} नवाकारया चित्तस्थित्या अध्यात्ममेव चित्तं स्थापयति…समाधत्तेधत्ते श्रा.भू.७५ख/१९५.
ting nge 'dzin du byed pa
= {ting nge 'dzin du byed/}
ting nge 'dzin rdul phra rab lta bu brgya stong dang ldan pa
वि. परमाणुरजोपमसमाधिशतसहस्राकीर्णः, अवलोकितेश्वरस्य — {spyan ras gzigs kyi dbang po dbang phyug chen po}…{ting nge 'dzin rdul phra rab lta bu brgya stong dang ldan pa la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय, महेश्वराय…परमाणुरजोपमसमाधिशतसहस्राकीर्णाय का.व्यू.२०५ख/२६३.
ting nge 'dzin phun sum tshogs pa mchog
पा. उत्कृष्टसमाधिसंपदम्, उत्कॄष्टधर्मभेदः — {de mchog gi chos brgyad thob par 'gyur te/} {brgyad gang zhe na/} {'di lta ste/} {gzugs mchog thob par 'gyur ba dang}…{ting nge 'dzin phun sum tshogs pa mchog thob par 'gyur ba dang} सोऽष्टावुत्कॄष्टान् धर्मान् प्रतिलप्स्यते । कतमानष्टौ ? तद्यथा उत्कॄष्टरूपं प्रतिलप्स्यते…उत्कॄष्टसमाधि(सं)पदं प्रतिलप्स्यते ल.वि.२१३ख/३१६.
ting nge 'dzin ma tshang ba med pa
न समाधिविकलः — {gzugs ma tshang ba med pa dang}…{ting nge 'dzin ma tshang ba med pa dang}…{smon lam ma tshang ba med pa} न रूपविकलो भवति…न समाधिविकलः…न प्रणिधानविकलः शि.स.१६७ख/१६५; द्र. {ma tshang ba med pa brgyad/}
ting nge 'dzin med
= {ting nge 'dzin med pa/}
ting nge 'dzin med pa
असमाधिः — {dad pa med pa dang brtson 'grus med pa dang dran pa med pa dang ting nge 'dzin med pa dang shes rab med pa'i sgrib pa zad pas dad pa la sogs pa'i stobs rnams su 'gyur ro//} अश्रद्धावीर्यास्मृत्यसमाध्यप्रज्ञानामावरणक्षयेण श्रद्धादीनि बलानि भवन्ति वि.प्र.६०क/४.१०४.
ting nge 'dzin yang dag byang chub kyi yan lag
पा. समाधिसंबोध्यङ्गम्, बोध्यङ्गभेदः — {rdzu 'phrul gyi rkang pa rnams dang ting nge 'dzin yang dag byang chub kyi yan lag dang yang dag pa'i ting nge 'dzin ni ting nge 'dzin kho na yin no//} ऋद्धिपादाः समाधिसम्बोध्यङ्गं सम्यक्समाधिश्च समाधिरेव अभि.भा.३८ख/१०१८; {ting nge 'dzin yang dag byang chub kyi yan lag ni chos kyi khams kyi rdo rje ma ste} समाधिसम्बोध्यङ्गं धर्मधातुवज्रा वि.प्र.१७२क/३.१६७; द्र. {byang chub kyi yan lag bdun/}
ting nge 'dzin yongs su sbyong bar byed pa'i lam
पा. समाधिपरिकर्ममार्गः, मार्गविशेषः — {yang byang chub kyi phyogs la sogs pa'i bye brag gis lam rnam pa bcu gcig tu rnam par gzhag ste/} {'di lta ste/} {dngos po la yongs su rtog pa'i lam ni dran pa nye bar gzhag pa rnams te/}…{ting nge 'dzin yongs su sbyong bar byed pa'i lam ni rdzu 'phrul gyi rkang pa rnams te} पुनर्बोधिपक्ष्यादिभेदेनैकादशविधो मार्गो व्यवस्थाप्यते । तद्यथा वस्तुपरीक्षामार्गः स्मृत्युपस्थानानि…समाधिपरिकर्ममार्ग ऋद्धिपादाः अभि.स.भा.६१क/८४.
ting nge 'dzin la mkhas pa dang ldan pa
वि. समाधिकौशल्यानुगतः — {de ting nge 'dzin de dag thams cad la mnyam par gzhog cing rnam par ldang ngo //} {de ting nge 'dzin la mkhas pa dang ldan pa yin te} स तान् सर्वान् समाधीन् समापद्यते च व्युत्तिष्ठते च, समाधिकौशल्यानुगतश्च द.भू.२६२क/५५.
ting nge 'dzin la nges par gzhag pa'i sgo
पा. समाधिनिध्यप्तिमुखम् — {ting nge 'dzin la nges par gzhag pa'i sgo bcus rnam par lta ba'i byang chub sems dpa' ni dge ba'i bshes gnyen thams cad dang mngon du gyur pa thob pa yin te/} दशभिश्च समाधिनिध्यप्तिमुखैर्व्यवलोकयन् बोधिसत्त्वः सम्मुखीभावं प्रतिलभते सर्वकल्याणमित्राणाम् ग.व्यू.२५९क/३४१.
ting nge 'dzin la nges par gzhag pa'i sgo bcu
दश समाधिनिध्यप्तिमुखानि : १. {ting nge 'dzin la nges par gzhag pa'i sgo chos thams cad nam mkha' ltar rdul dang bral bar rnam par dpyod pa'i dkyil 'khor dang /} ( सर्व)धर्मगगनविरजोविचारमण्डलेन च समाधिनिध्यप्तिमुखेन, २. {ting nge 'dzin la nges par gzhag pa'i sgo phyogs rgya mtsho thams cad mngon du gyur pa'i mig dang /} सर्वदिक्समुद्राभिमुखचक्षुषा च समाधिनिध्यप्तिमुखेन, ३. {ting nge 'dzin la nges par gzhag pa'i sgo dmigs pa thams cad la rnam par mi rtog rnam par mi dpyod pa dang /} सर्वारम्बणाविकल्पाविचारेण च समाधिनिध्यप्तिमुखेन, ४. {ting nge 'dzin la nges par gzhag pa'i sgo phyogs thams cad du de bzhin gshegs pa'i sprin yongs su 'byung ba dang /} सर्वदिक्तथागतमेघसंभवेन च समाधिनिध्यप्तिमुखेन, ५. {ting nge 'dzin la nges par gzhag pa'i sgo thams cad mkhyen pa'i ye shes dang bsod nams rgya mtsho stsogs pa'i snying po dang /} सर्वज्ञज्ञानपुण्यसमुद्रोपचयगर्भेण च समाधिनिध्यप्तिमुखेन, ६. {ting nge 'dzin la nges par gzhag pa'i sgo sems bskyed pa thams cad la dge ba'i bshes gnyen 'byung ba dang 'bral ba med cing nye bar gyur pa dang /} सर्वचित्तोत्पादाविरहितकल्याणमित्रसंभवासन्नेन च समाधिनिध्यप्तिमुखेन, ७. {ting nge 'dzin la nges par gzhag pa'i sgo de bzhin gshegs pa thams cad kyi yon tan dge ba'i bshes gnyen gyi khar las yongs su grub pa dang /} सर्वतथागतगुणकल्याणमित्रसुख(मुख)संभवेन च समाधिनिध्यप्तिमुखेन, ८. {ting nge 'dzin la nges par gzhag pa'i sgo dge ba'i bshes gnyen thams cad dang yongs su mi 'bral ba dang /} सर्वकल्याणमित्रात्नन्ताविप्रवासेन च समाधिनिध्यप्तिमुखेन, ९. {ting nge 'dzin la nges par gzhag pa'i sgo dge ba'i bshes gnyen thams cad mnyam pa nyid kyis rtag par kun tu nye bar 'gro ba'i sbyor ba dang /} सर्वकल्याणमित्रसमतासदासमन्तोपसंक्रमणप्रयोगेन च समाधिनिध्यप्तिमुखेन, १०. {ting nge 'dzin la nges par gzhag pa'i sgo dge ba'i bshes gnyen gyi thabs kyi spyod pa thams cad kyis dub pa med pa'i sbyor ba} सर्वकल्याणमित्रोपायचरितेष्वक्लान्तप्रयोगेन च समाधिनिध्यप्तिमुखेन ग.व्यू.२५९क/३४१.
ting nge 'dzin la snyoms par 'jug pa'i byin gyi rlabs
पा. समाधिसमापत्त्यधिष्ठानम् — {byin gyis brlabs gnyis po gang gis byin du brlabs she na/} {'di lta ste/} {ting nge 'dzin la snyoms par 'jug pa'i byin gyi rlabs kyis byin du brlabs dang /} {sku dang zhal dang phyag thams cad kyis dbang bskur ba'i byin gyi rlabs so//} कतमेनाधिष्ठानद्वयेनाधिष्ठिताः ? यदुत समाधिसमापत्त्याधिष्ठानेन सर्वकायमुखपाण्यभिषेकाधिष्ठानेन च ल.अ.९५क/४२.
ting nge 'dzin la snyoms par bzhugs pa
वि. समाधिसमापन्नः — {de nas ting nge 'dzin la snyoms par bzhugs pa'i sangs rgyas bcom ldan 'das de'i phyag rgya dang sngags bshad par bya ste} ततस्समाधिसमापन्नो बुद्धो भगवान् तस्य मुद्रामन्त्रमुदाहरेत् स.दु.१६३/१६२.
ting nge 'dzin la brten pa
पा. समाधिसन्निश्रितः, मनस्कारभेदः — {yid la byed pa ni rnam pa bco brgyad de/} {rigs nges pa}…{ting nge 'dzin la brten pa}…{rgya chen po yid la byed pa'o//}…{ting nge 'dzin la brten pa ni nyer bsdogs dang dngos gzhi'i ting nge 'dzin dang ldan pa gang yin pa ste} अष्टादशविधो मनस्कारः । धातुनियतः…समाधिसन्निश्रितः…विपुलमनस्कारश्च…समाधिसन्निश्रितो यः समन्तकमौलसमाधिसहगतः सू.अ.१६६ख/५८.
ting nge 'dzin la gnas pa
वि. समाधिस्थः — {sngar gsungs pa'i sbyin sreg gi rdzas rnams kyis las kyi rjes su mthun pas ting nge 'dzin la gnas pa'i rdo rje slob dpon gyis sbyin sreg bya'o//} पूर्वोक्तहोमद्रव्यैः कर्मानुसारेण समाधिस्थो वज्राचार्यो होमं कारयेत् वि.प्र.१३९क/३.७५.
ting nge 'dzin la dpa' ba
वि. समाधिशूरः — {de ni}…{sbyin pa la dpa' ba}…{ting nge 'dzin la dpa' ba zhes bya'o//} अयं…दानशूरः…समाधिशूर इति वक्तव्यः शि.स.१२ख/१३.
ting nge 'dzin la dbang ba
वि. समाधिवशी — {de yang gling gsum du dus dang mi sbyor bar rnam par grol ba'i dgra bcom pa kho nas skyed par byed de/} {nyon mongs pa med pa'i phyir dang ting nge 'dzin la dbang ba'i phyir ro//} तां च त्रिषु द्वीपेषु असमयविमुक्त एवार्हन्नुत्पादयति; निःक्लेशत्वात्, समाधिवशित्वाच्च अभि.भा.७४ख/११५८.
ting nge 'dzin la dbang byed
= {ting nge 'dzin la dbang byed pa/}
ting nge 'dzin la dbang byed pa
समाधिवशवर्ती, ओर्तिता — {'on kyang theg chen theg pa ste/} {ting nge 'dzin la dbang byed cing /} /{yid kyi lus ni sna tshogs la/} /{dbang gi me tog dag gis brgyan//} किं नु यानं महायानं समाधिवशवर्तिता । कायो मनोमयश्चित्रो वशितापुष्पमण्डितः ।। ल.अ.११०क/५६.
ting nge 'dzin la dbang gsal bar bya ba
समाधिवशिसम्प्रख्यानम् — {rigs pa dang thags thogs med par mngon par brjod pa nyid dang ting nge 'dzin la dbang gsal bar bya ba la} युक्तमुक्ताभिलापितायां समाधिवशिसम्प्रख्याने (च) अभि.भा.५९ख/११०३; {ting nge 'dzin la dbang ba ni ting nge 'dzin la dbang ba'o//} {ting nge 'dzin la dbang ba gsal bar bya zhing mi brjed par bya ba ni ting nge 'dzin la dbang ba gsal bar bya'o//} समाधौ वशी समाधिवशी, समाधिवशिनः सम्प्रख्यानमसम्मोषः समाधिवशिसम्प्रख्यानम् अभि.स्फु.२७६क/११०३.
ting nge 'dzin las skyes pa
= {ting 'dzin skyes} वि. समाधिजम् — {de}…{rnam par rtog pa dang rnam par dpyod pa med pa/} {ting nge 'dzin las skyes pa'i dga' ba dang bde ba bsam gtan gnyis pa nye bar bsgrubs te gnas so//} सः…अवितर्कमविचारं समाधिजं प्रीतिसुखं द्वितीयं ध्यानमुपसंपद्य विहरति द.भू.१९८क/२०; {ting nge 'dzin las skyes rnam rig min//} अविज्ञप्तिः समाधिजा अभि.को.४.६७; द्र. {ting nge 'dzin las byung ba/}
ting nge 'dzin las nyams pa
समाधिभ्रंशः — {gal te phyi rol du rnam par g}.{yengs pa'i phyir ting nge 'dzin las nyams par 'gyur ro zhe na} बहिर्विक्षेपात् समाधिभ्रंश इति चेत् अभि.भा.७०क/११४४.
ting nge 'dzin las byung
= {ting nge 'dzin las byung ba/}
ting nge 'dzin las byung ba
वि. समाधिजम् — {ting nge 'dzin las byung ba yi/} /{ye shes 'jig rten las 'das pa/} /{rgyu bcas 'bras bu las mkhyen pa/} /{de ni bdag gis kun mkhyen 'dod//} सहेतु सक (फ) लं कर्म ज्ञानेनालौकिकेन यः । समाधिजेन जानाति स सर्वज्ञोऽपदिश्यते ।। त.स.१३२ख/११२९; द्र. {ting nge 'dzin las skyes pa/}
ting nge'i 'dzin
= {ting nge 'dzin/}
ting 'dzin
= {ting nge 'dzin/}
ting 'dzin skyes
= {ting nge 'dzin las skyes pa/}
ting 'dzin bsgom pa
= {ting nge 'dzin bsgom pa/}
ting 'dzin las skyes
= {ting nge 'dzin las skyes pa/}
ting 'dzin las byung
= {ting nge 'dzin las byung ba/}
ting yi mtha'
= {ti nga'i mtha'/}
tin du
तिन्दुकी, तिन्दुकवृक्षः — {shing tin du'i 'bras bu smin nas lhags pa} परिपाकवशाद्विच्युतानि…तिन्दुकीफलानि जा.मा.१४०क/१६२; = {tin du ka/}
tin du ka
तिन्दुकः १. = {shing tin du ka} वृक्षविशेषः — {mi de}…{shing tin du ka'i 'bras bu des de 'tsho zhing re zhig de na 'dug 'dug pa las} स पुरुषः…तिन्दुकफलैर्वर्तयमानः कतिचिद्दिनानि तत्रावसत् जा.मा.१४१क/१६३ २. = {tin du ka'i me tog} पुष्पविशेषः म.व्यु.६२१०.
til
= {til 'bru} तिलः, शस्यविशेषः — {skyed tshal sa ha kA ra rnams/} /{snye ma ma 'khrungs pa min na/} /{'gron po rnams kyi bud med ni/} /{til bcas khyor chu sbyin byar 'gyur//} उद्यानसहकाराणामनुद्भिन्ना न मञ्जरी । देयः पथिकनारीणां सतिलः सलिलाञ्जलिः ।। का.आ.२.२४८.
til dkar po
शुक्लतिलः, तिलभेदः — {de bzhin du grangs ji lta bas so ba la sogs pa 'bru'i tshogs rnams te so ba dang}…{dang po lnga'o/} /{gnyis pa ni ko Ta pA dang mud ga dang sran ma dang til dkar po dang gro'o//} एवं यथासंख्यं धान्यादिशस्यसमूहम् । धान्यं…प्रथमपञ्चकम् । द्वितीयम् कोद्रवाः, मुद्गाः, कलाः, शुक्लतिलाः, गोधूमाः वि.प्र.१४९ख/३.९६.
पिण्याकः, तिलकल्कः — {sems kyis dran par bya ba ni til gyi tshigs ma dang gu gul gyi tshigs ma dang til las byas pa'i bza' ba dang rgya sran dang}…{khar ba'i snod rnams kyang yongs su spang bar bya'o//} अविस्मृत्य पिण्याकपिष्टकतिलकृतकुलत्थ …कांस्यभाजनानि च वर्जयेत् म.मू.२२२ख/२४२; द्र. {til gyi 'ba' cha/}
til gyi zhing
तिलवनम्, तिलक्षेत्रम् — {bu ram shing gi tshal lam smyig ma'i tshal lam 'od ma'i tshal lam til gyi zhing} इक्षुवनं वा नडवनं वा वेणुवनं वा तिलवनं वा द.भू.२७३क/६३; तैलीनम् मि.को.३४ख ।
til 'dab
= {tsan dan dmar po} तिलपर्णी, रक्तचन्दनम् मि.को.५५क ।
til 'dab can
तैलपर्णिकम्, चन्दनविशेषः मि.को.५४ख ।
til 'dra
तिलकम्, लवणभेदः मि.को.५७क ।
til brdung
ना. तिल्लिपः, सिद्धाचार्यः मि.को.६ख; द्र. {ti lo pa/}
til nag po
कृष्णतिलः, तिलभेदः — {de bzhin du grangs ji lta bas so ba la sogs pa 'bru'i tshogs rnams te so ba dang so ba chen po dang mon sran dang tsa na ka dkar po dang til nag po ni dang po lnga'o//} एवं यथासंख्यं धान्यादिशस्यसमूहम् । धान्यं, महाधान्यं, माषाः, श्वेतचणकाः, कृष्णतिला इति प्रथमपञ्चकम् वि.प्र.१४९ख/३.९६.
वाहः — {til sbyang nas ni lo brgya zhing /} /{til gcig phyung bas zad gyur pa/} /{chu bur can gyi tshe yin te/} /{gzhan gyi tshe ni nyi shur 'gyur//} वाहाद् वर्षशतेनैकतिलोद्धारक्षयायुषः । अर्वुदाद् विंशतिगुणप्रतिवृद्ध्यायुषः परे ।। अभि.को.३.८४; {yul ma ga d+ha'i til gyi sbyang khal brgyad cu pa} विंशतिखारीको मागधस्तिलवाहः अभि.भा.१५४ख/५३५; द्र. {sbyang /}
til mar
= {'bru mar} तैलम्, तिलादिजातस्नेहः — {med pa nam mkha'i me tog la sogs pa'am/} {bye ma rnams la til mar ni gang du yang bya bar nus pa ma yin te} न ह्यसन्तो व्योमकुसुमादयः क्वचिदपि शक्यन्ते कर्तुम्, सिकतासु वा तैलम् त.प.२२१क/९१३.
til mar gyis bskus
तैलाभिषेको दत्तः — {yongs su mya ngan las 'das pa'i 'og tu yang de'i sku gdung gi mchod rten brtsigs nas blon po'i tshogs dang bcas pas til mar gyis bskus} परिनिर्वृतस्य च शरीरस्तूपं कारयित्वा अमात्यगणसहायेन तैलाभिषेको दत्तः अ.श.२४३ख/२२३.
til mar mkhan
तैली, तैलकारः — {til mar mkhan ma} तैलिनी वि.प्र.१६२क/३.१२६.
til mar mkhan ma
तैलिनी, तैलकारपत्नी — {zlum skor bzhi pa sku'i 'khor lo'i gnas la shar du lcags mkhan ma dang}…{byang du til mar mkhan ma dang} चतुर्थपरिमण्डले कायस्थाने पूर्वे लोहकारी…उत्तरे तैलिनी वि.प्र.१६२क/३.१२६.
=(व् (९)) विभक्तीप्रत्ययः ( {su ru ra du na la tu/} /{la don rnam pa bdun yin te/} /{rnam dbye gnyis bzhi bdun pa dang /} /{de nyid tshe skabs rnams la 'jug}…{ga ba drag mthar tu//}) — {mchog tu reg par gyur} स्पृशत्यतिशयम् अ.क.२९क/५३.२२; {tshig tu smras pa} वाचं भाषते अ.श.२६१क/२३९; {mchog tu dga' bar gyur} भृशं ननन्दुः अ.क.१९१ख/२१.८६; {sdig pa'i grogs po'i lag tu song ba} पापमित्रहस्तगताः सु.प.३३क/१२; {nyi ma nub tu cha ba'i tshe} आदित्यस्यास्तंगमनकाले ग.व्यू.१५९ख/२४३; {kun tu bzang po} समन्तभद्रः ल.अ.९७क/४४; {shin tu brtse ba med pa} अतिनिर्दयः सू.अ.१४३ख/२१; •तसिल्–प्रत्ययत्वेन प्रयोगः — {kun tu bzang po} सर्वतोभद्रः अ.को.२.१. १०; {gcig tu bsdus te} एकतोऽभिसंक्षिप्य अ.सा.१३१ख/७५; {mchog tu} अग्रतः बो.भू.१५२ख/१९७; •त्रल्–प्रत्ययत्वेन प्रयोगः — {gcig tu} एकत्र त.प.२८०क/१०२७; {kun tu} सर्वत्र सू.अ.२२७क/१३८.
tu ba ri ka
तुवरिका, शस्यभेदः — {de bzhin du grangs ji lta bas so ba la sogs pa 'bru'i tshogs rnams te/} {so ba dang}…{bzhi pa ni sran chung dang nyungs kar dang kaM gu dang tu ba ri ka dang bar wa Ti kA'o//} एवं यथासंख्यं धान्यादिशस्यसमूहम् । धान्यं…चतुर्थम् मसूरिकाः, शुक्लसर्षपाः, कङ्गुः, तुवरिकाः, वर्वटिकाः वि.प्र.१४९ख/३.९६.
tu ru ka
= {tu ru ska/}
tu ru ska
तुरुष्कः, गन्धद्रव्यभेदः — {a ga ru'i yam shing la tu ru ska'i 'bru mar gyis btags pas ni dri za la sbyin sreg bya'o//} अगुरुसमिधानां तुरुष्कतैलाक्तानां गन्धर्वाणां…जुहुयात् म.मू.२१२क/२३१.
tu rus ka
= {tu ru ska/}
tu ruska
= {tu ru ska/}
tu lA
= {pa la brgya} तुला, पलशतम् मि.को.२२क ।
tug tug zer ba
वि. खिणिखिणायन्ती — {mtha' 'khob tu mchil lham dag bcang bar bya'o//}…{khra bo bkra ba dag mi bcang ngo //}…{tug tug zer ba dag mi bcang ngo //} धारयेत् प्रत्यन्त उपानहौ…न चित्रोपचित्राम्…न खिणिखिणायन्तीम् वि.सू.७४ख/९१.
tub tud po
परुषम् म.व्यु.७४९२.
tum bu ru
ना. तुम्बुरुः, यक्षः — {de bzhin du gang gzhan yang gzhon nu ma bzhi gnod sbyin ma chen po'i ming po tum bu ru zhes bya ba yang dag par rten pa/} {gru'i theg pa la yang dag par zhon pa/} {'jig rten thams cad kyis rab tu mchod pa/} {sems can rnams rjes su 'dzin par byed pa de dag kyang cho ga 'di bzhin du bya'o//} एवं यापि ताः चतुःकुमार्यः महायक्षिण्या भ्रातुः तुम्बुरुसमेता…नौयानसमारूढाः सर्वलोकसुपूजिताः सत्त्वानुग्रहकारिकाः तेषामप्येष एव विधिः म.मू.२८९ख/४४८.
tur tur
त्वरा श.को.५१७.
tul pa
=(प्रा.) = {gad mo dgod pa/}
te
=( {Me dtn}) निपातशब्दः ( {te de ste gsum lhag bcas te/} /{na ra la sa drag mthar te//}) — {nyan thos ma nges rnam gnyis te/} /{theg don mthong dang ma mthong ba//} श्रावकोऽनियतो द्वेधा दृष्टादृष्टार्थयानतः । सू.अ.१७५क/६९; {shin tu mdzes te gzhan du ni/} /{grong pa nyid kyi nus pa brten//} अतिसुन्दरमन्यत्र ग्राम्यकक्षां विगाहते ।। का.आ.१.९५; {gtor te gtang} क्षिपेयम् वि.व.२१७ख/१.९४; {brtun te sbyor ba} उत्तप्तप्रयोगः बो.भू. १०९क/१४०; •क्त्वा–प्रत्ययत्वेन प्रयोगः — {ting nge 'dzin du gnas pas dpral bar thal mo sbyar te phyag 'tshal lo//} समाधिस्थो ललाटेऽञ्जलिं कृत्वा प्रणमेत् स.दु.१८५/१८४; {thob gyur te} लब्ध्वा बो.अ.६.५९; {dris te spang bar bya} पृष्ट्वा च वर्जयेत् बो.अ.५.९३; •ल्यप्–प्रत्ययत्वेन प्रयोगः — {tog brdungs pa'i sgras dus bstan te slar song ngo //} काष्ठसंघट्टनशब्देन कालं निवेद्यापक्रामति स्म जा.मा.१००क/११५; {brten te} निश्रित्य अभि.स्फु.२२४क/१००६; {sbyor ba rnams kyang nyer mtshon te//} प्रयोगानुपलक्ष्य च का.आ.१.२; {zhabs gnyis la gtugs te} पादयोश्च निपत्य वि.व.१६८क/१.५७.
te por
प्रा. १. = {shin tu} अति — {te por ngo tsha ba} अतिलज्जना सू.अ.१४२ख/२०; अत्यर्थम् म.व्यु.६७७४; भृशम् म.व्यु.६७७५; वाढम् म.व्यु.६७७६ २. सु — {te por grang nas dbyung ngo //} सुशीतलस्यापनयनम् वि.सू.८क/८.
te por mchongs pa
अत्यन्तीनः, ऊर्ज्जस्वलः — {shin tu phul byung ba'i stobs rtsal ldan pa la/} ऊर्ज्जस्वलः {shin tu stobs ldan/}… अत्यन्तीनः {te por mchongs pa} मि.को.४८ख ।
छुछुन्दरः, जन्तुविशेषः — {te'u lo pa'i cho ga} छुछुन्दरकल्पः क.त.४७२.
to
=( {rdzogs tshig}) वाक्यस्य पूर्णताबोधकः निपातशब्दः ( {go ngo do no bo mo 'o//} {ro lo so to slar bsdu ste/} /{rdzogs tshig zla sdud ces kyang bya//} {drag yod to}) — {'di ltar rjes su bstan to//} इति समनुशशास जा.मा.१७८क/२०७; {bshad zin to//} निवेदितम् त.प.१९४ख/८५३; {thogs pa med pa'i spobs pa thob par gyur to//} असङ्गप्रतिभानताप्रतिलम्भोऽभूत् स.पु.१२२ख/१९६; {dbang po tshang ba thob par gyur to//} इन्द्रियाणि परिपूर्णानि प्रतिलभन्ते अ.श.५७ख/४९; {mthon por gnas par gyur to//} उच्चैस्त्वेन स्थितोऽभूत् ल.वि.१८१ख/२७६; {nor med pa rnams kyang nor rnyed par gyur to//} अधना धनानि प्रतिलभन्ते अ.श.५८क/४९; {shing shun rnams kyang brtul to//} वल्कलान्यभिसंक्षेप्तुमारब्धः अ.श.१०४ख/९४.
to ta lA
ना. तोतला, पत्रदेवी — {de nas drag mo'i mdun gyi 'dab ma la go+o rI dang gaM gA dang rtag ma dang myur ma dang to ta lA dang mtshon byed ma dang dmar ser ma dang nag mo ste/} {de bzhin gang na drag mo gtso mo'i pad+ma nor gyi 'dab ma la'o zhes pa byang du'o//} ततो रौद्र्याः पूर्वपत्रादौ गौरी, गङ्गा, नित्या, तुरिता, तोतला, लक्ष्मणा, पिङ्गला, कॄष्णा तथाष्टौ कमलवसुदले नायिका यत्र रौद्रीत्युत्तरे वि.प्र.४१ख/४.३२; वि.प्र.१३२क/३.६४.
to Ta ka
पा. तोटकम्, वृत्तविशेषः — {to Ta ka'i rgyud du glu blangs nas} तोटकवृत्तेनानुगाय्य ल.अ.५६ख/२.
to ma ra
तोमरः, अस्त्रविशेषः — {gshin rje'i skyes bu de dag ral gri dang}…{to ma ra dang}…{rtse gsum pa la sogs pa thogs nas} ते यमयमपालपुरुषा असि…तोमर…त्रिशूलादीनुपसंगृह्य का.व्यू.२०४ख/२६२.
to la
तोलम्, मानविशेषः छो.को.३३५/रा.को.२. ६५१; तोलकम् ।
tog
१. केतुः [1] = {rgyal mtshan} ध्वजः — ग्रहभेदे ध्वजे केतुः अ.को.३.३.६०; ललामं पुच्छपुण्ड्राश्वभूषाप्राधान्यकेतुषु अ.को.३.३.१४३ [2] ना. प्रत्येकबुद्धः — {'di lta ste spos kyi ngad ldan dang}…{tog dang nye ba'i tog dang}…{nor lha dang /} {de dag dang gzhan yang rang sangs rgyas bye ba khrag khrig brgya stong}…{bzhugs par gyur to//} तद्यथा गन्धमादनः…केतुः उपकेतुः…वसुश्चेति । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्धकोटीनियुतशतसहस्र…प्रतिष्ठतैः म.मू.९९क/९ [3] नामपदे — {tog bzang} सुकेतुः म.मू.९३ख/५; {rin po che'i tog} रत्नकेतुः अ.सा.३९३क/२२२; {tog dkar po} सितकेतुः म.मू.९९क/९ २. प्रहारः — {dge 'dun bsdu ba'i phyir ni rgyud gsum dang de snyed kyi tog dag go//} संघसन्निपातार्थं तिस्रो घुमाः तावन्तः प्रहाराः वि.सू.५६ख/७१; द्र. {tog brdungs pa/}
tog dkar
= {tog dkar po/}
tog dkar po
ना. सितकेतुः, प्रत्येकबुद्धः — {'di lta ste spos kyi ngad ldan dang}…{tog dkar po dang}…{nor lha dang /} {de dag dang gzhan yang rang sangs rgyas bye ba khrag khrig brgya stong}…{bzhugs par gyur to//} तद्यथा गन्धमादनः…सितकेतुः…वसुश्चेति । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्धकोटीनियुत…प्रतिष्ठितैः म.मू.९९क/९.
tog gi rgyal mtshan
केतुध्वजः लो.को.९१६.
tog gi 'od
केतुप्रभः लो.को.९१६.
tog can
स्तम्भः श.को.५१९.
tog chen po dang ldan pa'i rgyal po
वि. महाकेतुराजः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} …{tog chen po dang ldan pa'i rgyal po zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम् । यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…महाकेतुराज इत्युच्यते ल.वि.२०५ख/३०९.
tog dang ldan pa
= {tog ldan/}
tog ldan
केतुमत् लो.को.९१६.
tog brdungs pa
काष्ठसंघट्टनम् — {tog brdungs pa'i sgras dus bstan te slar song ngo //} काष्ठसंघट्टनशब्देन कालं निवेद्यापक्रामति स्म जा.मा.१००क/११५.
tog tse
१. = {rko byed} खनित्रम्, अवदारणम् — खनित्रमवदारणम् अ.को.२.९.१२; खन्यते भूमिरनेनेति खनित्रम् अ.वि.२.९.१२ २. कुद्दालः, हस्तचिह्नविशेषः— {da ni sgrol ma la sogs pa'i rigs las skyes pa rnams kyi mtshan ma sum cu rtsa drug gsungs te/}…{sgrol ma'i ral gri dang}…{drag spyan ma'i tog tse dang} इदानीं तारादिकुलोत्पन्नानां षट्त्रिंशच्चिह्नान्युच्यन्ते…खड्गः तारायाः…कुद्दालं रौद्राक्ष्याः वि.प्र.१६९क/३.१५८.
rtog tse zhabs
ना. कुद्दालपादः, सिद्धाचार्यः — {bsam gyis mi khyab pa zhes bya ba phyag rgya chen po thob pa'i slob dpon tog tse zhabs kyis mdzad pa rdzogs so//} इत्यचिन्त्याद्वयक्रमोपदेशः समाप्तः । कॄतिरियं महामुद्रासिद्धश्रीकुद्दालपादानाम् अ.क्र.३०६/२०८.
tog bzang
ना. सुकेतुः, तथागतः — {'di lta ste/} {lag bzang dang rin chen bzang po dang}…{tog bzang dang}…{shAkya thub pa dang /} तद्यथा सुबाहुः, सुरत्नः…सुकेतुः…शाक्यमुनिश्चेति म.मू.९३ख/५.
tog 'od
केतुप्रभः लो.को.९१६.
tra yam bu ka
त्र्यम्बुकः, कीटविशेषः — {sbrang bu tre ma} ({tra yam} ) {bu ka dang tre la ta dag 'jug nas/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {sgo glegs gzhug par bya'o//} त्र्यम्बुकत्रैलाटाः प्रविशन्ति । भगवानाह—कवाटिका दातव्या वि.व.१८६ख/२.११०.
tram bu ka
= {tra yam bu ka/}
tri pu Ta
त्रिपुटः, शस्यभेदः — {de bzhin du grangs ji lta bas so ba la sogs pa 'bru'i tshogs rnams te/} {so ba dang}…{dang po lnga'o//}…{gsum pa ni mau Tha dang tri pu Ta dang yungs nag dang nas dang mon sran no//} एवं यथासंख्यं धान्यादिशस्यसमूहम् । धान्यं…प्रथमपञ्चकम् ।…तृतीयम् मौठम्, त्रिपुटः, कॄष्णसर्षपाः, यवाः, माषाः वि.प्र.१४९ख/३.९६.
tri pu ri
= {grong gsum pa} ना. त्रिपुरी, प्रदेशः श.को.५१४.
tri p+ti ka
वि. तृप्तिकरम् — {bza' ba tri p+ti ka zhes bya/} /{tshod ma mA la tin d+ha nam//} भक्षं तृप्तिकरं ज्ञेयं व्यञ्जनं मालतीन्धनम् ।। हे.त.१९क/६०.
tri sha ku ni
ना. त्रिशकुनी, उपक्षेत्रम् — {nye zhing tri sha ku ni ste/} /{ko sa la 'ang nye ba'i zhing //} त्रिशकुन्युपक्षेत्रं स्यात् कोसलश्चोपक्षेत्रकम् ।। स.उ.९.१६.
त्रैलाटः, कीटविशेषः — {sbrang bu tre ma} ({tra yam}) {bu ka dang tre la ta dag 'jug nas/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {sgo glegs gzhug par bya'o//} त्र्यम्बुकत्रैलाटाः प्रविशन्ति । भगवानाह, कवाटिका दातव्या वि.व.१८६ख/२.११०.
tre la Ta
= {tre la ta/}
tron bya
= {tron bya ba/}
tron bya ba
कृ. प्रतिजागर्तव्यम् — {de lta bas na dge slong rnams kyis deng phyin chad 'dug pa dang bya ba dang gso sbyong la tron bya bar rjes su gnang ngo //} तस्मादनुजानामि भिक्षुभिरद्याग्रेण निषद्याक्रिया पोषधश्च प्रतिजागर्तव्यः वि.व.१८४ख/२.१०८.
tron byas
= {tron byas pa/}
tron byas pa
भू.का.कृ. जागृतम् — {spong ba la tron byas pa dang ma byas pa mi shes pa} जागृतां (ताम) जागृतां प्रहाणं न जानाति वि.व.१८८ख/२.१११.
tron byed
क्रि. प्रतिजाग्रति — {shes ldan dag chom rkun pa dag ma lhags te/} {'di ltar spong ba la tron byed do//} भवन्तो न चौरः पतितः । अपि तु प्रहाणं प्रतिजाग्रति वि.व.१९०क/२.११२.
tron mdzad
क्रि. प्रतिजागृथ — {'phags pa dag rnam par 'tshe ba la tron mdzad kyi/} {'di na spong ba ga la mchis} आर्या विहेठं प्रतिजागृथ, कुतोऽत्र प्रहाणम् वि.व.१९०क/२.११२.
gtag bzangs
कुविन्दः, तन्तुवायः — {gtag bzangs la sogs pa 'ga' zhig la ltos nas 'bras bu skyed pa yin no zhe na} कुविन्दादिवत् किञ्चिदपेक्ष्य कार्यजनक इति चेत् वा.टी.५६क/९.
gtang
= {gtang ba/}
gtang ba
मोक्षणम् — {snying rje bas ri dwags la sogs pa gtang bas} कारुण्यान्मृगादिमोक्षणे शि.स.९४क/९३; उत्सर्जनम् मि.को.१३०क ।
gtang bar
त्यक्तुम् — {de mthong gtang bar yongs ma nus//} तां दृष्ट्वा त्यक्तुं नैव शशाक सः अ.क.१७९क/२०.४४.
gtang bar dka'
= {gtang bar dka' ba/}
gtang bar dka' ba
वि. दुस्त्यजम् — {rang bzhin nges par gtang bar dka'//} स्वभावः किल दुस्त्यजः अ.क.२१२ख/८७.३३; {gtang bar dka' ba rnam pa du ma gtang //} संत्यक्त दुस्त्यजमनेकं रा.प.२३८ख/१३५.
gtang bar bya
= {gtang bya} ।। •कृ. प्रेषणीयम् — {de nas rdo rje slob dpon gyis}…{de rnams thams cad rang gi gnas su gtang bar bya'o//} ततस्ते स्वस्थाने प्रेषणीया वज्राचार्येण सर्वे वि.प्र.१८१क/३.१९९; त्यक्तव्यम् — {gtang bya zhes bya ba ni gal te mya ngan las 'das pa'i tshe lus la sogs pa thams cad bdag gis nges par btang la 'gro bar bya ba yin pa} त्यक्तव्यं चेदिति । निर्वाणसमये यदि सर्वमात्मभावादि अवश्यं परित्यज्य यातव्यं मया बो.प.७१ख/४०; •क्रि. प्रस्थापयेत् — {dge slong 'ga' zhig rang gi phyir bcos pa'i don du gnas gzhan du gtang bar bya} स्वप्रतिक्रियार्थमवासान्तरे कश्चित् प्रस्थापयेयुः प्रतिगृहीतसंवरम् वि.सू.५८क/७४.
स्वरगुप्तिः — {gnyug mar gnas pa'i mtshan ma 'di lta ste/} {dge slong gnyug mar gnas pa dag gi 'khar ba'i sgra dang rting sgra dang skad sel ba'i sgra dang lde mig gi sgra dang lde mig kyog po'i sgra dang gtang rag dag thos na} गृह्णन्ति…नैवासिकनिमित्तानि । (तद्यथा) यष्टिशब्दं पदशब्दमुत्कासनशब्दं भाण्डकशब्दं कुण्डिकाशब्दं नैवासिकानां भिक्षूणां स्वरगुप्तिम् वि.व.३०८ख/२.१३१.
gtad
= {gtad pa/} {gtad de/} {o nas/} {o la} निबध्य — {dmigs pa la ni sems gtad nas} निबध्यालम्बने चित्तम् सू.अ.१९१क/८९; उपनिबध्य — {rkang pa'i mthe bo gcig la sems gtad nas rkang pa'i mthe bo myugs par lta ba nas} एकस्मिन् पादाङ्गुष्ठे मन उपनिबध्य पादाङ्गुष्ठं क्लिद्यमानं पश्यति अभि.स्फु.१६२क/८९६; उद्दिश्य — {bdag cag lnga brgya khyod la ni/} /{bsam pa gtad la yang dag 'ongs//} शतानि पञ्च संप्राप्तास्त्वामुद्दिश्याशया वयम् ।। अ.क.३२५क/४१.८; निक्षिप्य — {de nas blon po dag la de/} /{skye rgu bskyab pa'i phyir gtad nas//} प्रजात्राणाय निक्षिप्य तं महामात्ययोस्ततः । अ.क.३११क/४०.४९; अर्पयित्वा — {bdag po rnams la gnag gtad de 'ong bar 'gyur} स्वामिनां गां अर्पयित्वा आगमिष्यति वि.व.१४८ख/१.३७; दत्त्वा — {lag pa la 'gram pa gtad nas} करे कपोलं दत्त्वा वि.व.१६६क/१.५५.
gtad du gsol
क्रि. समर्पयिष्यसि लो.को.९१८.
gtad pa
•सं. १. अर्पणम् — {mtshungs par lag pa gtad pas} तुल्यहस्तार्पणेन अ.क.८३ख/६३.९; {e ma'o gzhan la phan pa'i blo re res/} /{sa 'di khyod la gtad pa mgon dang bcas//} अहो परानुग्रहपेशला मतिस्त्वदर्पणान्नाथवती बत क्षितिः ।। जा.मा.४५ख/५४; पुमानुपनिधिर्न्यासः प्रतिदानं तदर्पणम् अ.को.२.९.८१; समर्पणम्; द्र. {gtad par bya} समर्पयेत् वि.प्र.१५९क/१२०; समर्पणा — {dge ba mi 'phel na de byed pa gzhan la gtad par gsol bar bya'o//} अवृद्धौ कुशलेनान्यत्र तत्कारकेरसमर्पणां (ओके समर्पणां) याचेत वि.सू.९ख/१०; अवधानम् — {dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba de yang gtad pas bsgrub par bya ba yin pa'i phyir de dag dang mtshungs par mi ldan no//} तस्याश्चानापानस्मृतेरवधानसाध्यत्वात् ताभ्यामसम्प्रयोगः अभि.स्फु.१६३क/८९८; दानम् — {sems gtad pa} अवधानदानम् वि.सू.३२क/४०; वि.सू.२७क/३३; •भू.का.कृ. अर्पितम् — {mig gtad pa} अर्पितदृशः का.आ.२.२६०; समर्पितम् — {sa yi spyod pas mchod sbyin 'bras/} /{b+h+r}-{i gu'i bu la gtad pa'i tshe//} समर्पिते यज्ञफले भार्गवाय महीभुजा ।। अ.क.२६ख/३.८३; दत्तम् — {lam der mig ni gtad pa yi//} तत्पथे दत्तनयनः अ.क.२९७ख/१०८.४४; निविष्टम् — {chu grang ldan pa'i bum par mig gtad cing//} शीताम्बुभृङ्गारनिविष्टदृष्टिः अ.क.५६ख/५९.६७; निबद्धम् — {re ba khyod la gtad pa'i yab//} निबद्धाशः पिता त्वयि अ.क.२२२क/२४.१६०; संन्यस्तम् — {de nas bcom ldan 'das kyis de skye dgu'i bdag mo chen mo la gtad de des de rab tu byung ste} ततो भगवता महाप्रजापत्याः संन्यस्ताः । ततस्तया प्रव्राजिता अ.श.१९०ख/१७६; उपनीतम् — {de yis gtad pa'i mtshon rnon gyis//} तयोपनीतेन शितशस्त्रेण अ.क.१५क/५१.१२.
gtad pa nyid du bya
देयत्वम् — {de dge skos la gtad pa nyid du bya'o//} उपधिवारिकस्य देयत्वम् वि.सू.१५क/१७.
gtad par bya
= {gtad bya} ।। •कृ. अर्पणीयम् — {gtams pa'i nor bzhin gzhan la gtad bya ba/} /{rigs kyi bu mo bsam pa'i 'bras bu nyid//} न्यासार्थतुल्या हि परार्पणीयाश्चिन्ताफला एव कुलस्य कन्याः ।। अ.क११८ख/६५.१३; आभोगः करणीयः — {las gcig tu nges par dkar ba rnams 'ba' zhig la gtad par bya'o//} एकान्तशुक्लेष्वेव कर्मस्वाभोगः करणीयः अ.श.१११क/१०१; •क्रि. अर्पयेत् — {dge tshul nyid du nye bar sgrub par byed pa'i dge slong la gtad par bya'o//} श्रामणेरत्वोपनायिनेऽर्पयेत् भिक्षवे वि.सू.२क/१; समर्पयेत् — {de nas phyag rgya gtad bya ste//} ततो मुद्रां समर्पयेत् वि.प्र.१५९क/३.११९; वि.प्र.१५९क/३.१२०; ददीत — {de la gtad par bya'o//} तस्मै ददीत वि.सू.६५ख/८२.
gtad par bya ba
= {gtad par bya/}
gtad par byas pa
= {gtad byas/}
gtad bya
= {gtad par bya/}
gtad bya ba
= {gtad par bya/}
gtad byas pa
= {gtad byas/}
gtad len byed pa
= {brje ba} परिदानम्, विनिमयः मि.को.४२क ।
gtan
= {gtan du} अव्य. नित्यम् — {nus pa 'bras bus gtan rjes dpog/} नित्यं कार्यानुमेया च शक्तिः त.स.७९क/७३६; अत्यन्तम् — {sdig pa thams cad gtan mi byed pa} सर्वस्य पापस्यात्यन्तमकरणम् अभि.स्फु.१९५क/९५७; {sdug bsngal gtan 'byung ba med pa} दुःखस्यात्यन्तमनुत्पादः र.वि.८०ख/११.
gtan du
= {rtag par} अव्य. सदा — {de ni gtan du 'byung bar 'gyur} सा सदाभाविनी भवेत् त.स.९१ख/८२५; {rtag pa gtan du gnas pa'i tshad ma ni yod pa ma yin te} न खलु सदा स्थायि नित्यं प्रमाणमस्ति प्र.अ.२८क/३२; सदैव {rtag nyid phyir dang ltos med phyir/} /{chos dang chos min dbang byas pa/} /{gtan du nam mkha' rna ba ni/} /{thams cad longs spyod min par thal//} नित्यत्वादनपेक्षत्वाद् धर्माधर्मावशीकॄतम् । सदैव च नभःश्रोत्रं सर्वाभोग्यं प्रसज्यते ।। त.स.९४ख/८३७; सर्वदा — {rig byed ni gtan du yod pa'i phyir ro//} वेदस्य च सर्वदा भावात् प्र.अ.१०क/१२; सततम् — {gtan du gnod par byed par gnas pa dag la yang} सततापकारप्रवर्तमानेष्वपि प्र.अ.९९ख/१०७; अत्यन्तम् — {'jig rten yod pa ji srid pa de mnyam par 'jug pas te/} {gtan du zhes bya ba'i tha tshig go/} यावल्लोकस्य भावस्तत्समानया गत्या, अत्यन्तमित्यर्थः सू.अ.१५२ख/३६; साक्षात् — {de ni bdag med pa'i ngo bos gtan du bzlog pa nyid do//} स नैरात्म्यभावात् साक्षादेव निवर्तते प्र.अ.१०९क/११६.
gtan nas
सर्वदा — {gang zhig la ni nyes pa kun/} /{gtan nas yong ye mi mnga' zhing /} /{gang la'ang rnam pa thams cad du/} /{yon tan thams cad gnas gyur pa//} सर्वदा सर्वथा सर्वे यस्य दोषा न सन्ति ह । सर्वे सर्वाभिसारेण यत्र चावस्थिता गुणाः ।। श.बु.११०क/१.
gtan khrims
= {sdom pa} यमः — {ya maH sdom pa ste gtan khrims} मि.को.१२क ।
gtan du 'gyur
सर्वदा भवेत् — {don ni gsal bar byed nus pa/} /{rtag pa kho nar gnas pa'i phyir/} /{de rgyu don la rtogs pa yang /} {thams cad la ni gtan du 'gyur//} अर्थद्योतनशक्तेश्च सर्वदैव व्यवस्थितेः । तद्धेतुरर्थबोधोऽपि सर्वेषां सर्वदा भवेत् ।। त.स.९७क/८६२.
gtan du spangs pa
पा. अत्यन्तप्रहाणम्, प्रहाणसम्पद्भेदः — {spangs pa phun sum tshogs pa yang rnam pa bzhi ste/} {nyon mongs pa thams cad spangs pa dang gtan du spangs pa dang}…{ting nge 'dzin dang snyoms par 'jug pa'i sgrib pa thams cad spangs pa'o//} चतुर्विधा प्रहाणसम्पत् । सर्वक्लेशप्रहाणम्, अत्यन्तप्रहाणम्…सर्वसमाधिसमापत्त्यावरणप्रहाणं च अभि.भा.५८क/१०९७.
gtan du ba
वि. आत्यन्तिकम्, ओ तिकी — {mdor bsdu na bdag dang gzhan gyi don ni rnam pa bcur rig par bya'o//} {'ba' zhig dang}…{gtan du ba dang gtan du ba ma yin pa'o//} समासतो दशविधः स्वपरार्थो वेदितव्यः । केवलः …आत्यन्तिकः, अनात्यन्तिकश्च बो.भू.१२ख/१५; {sangs rgyas thams cad dang thun mong ba dang gtan du ba'i phyir zad mi shes pa yang yin no//} साधारणं सर्वबुद्धैः अक्षयमात्यन्तिकत्वात् सू.अ.१८१क/७६; {sems bskyed pa de'i ldog pa la yang rnam pa gnyis te/} {gtan du ba dang gtan du ba ma yin pa'o//} {de la gtan du ba ni 'di ltar sems lan cig log nas phyis byang chub kyi phyir mi skyed pa'o//} तस्य च चित्तोत्पादस्य व्यावृत्तिरपि द्विविधा । आत्यन्तिकी चानात्यन्तिकी च । तत्रात्यन्तिकी यत्सकृद्व्यावृत्तं चित्तं न पुनरुत्पद्यते बोधाय बो.भू.८क/९.
gtan du ba ma yin pa
वि. अनात्यन्तिकम्, ओ तिकी — {mdor bsdu na bdag dang gzhan gyi don ni rnam pa bcur rig par bya'o//} {'ba' zhig dang}…{gtan du ba dang gtan du ba ma yin pa'o//} समासतो दशविधः स्वपरार्थो वेदितव्यः । केवलः…आत्यन्तिकः, अनात्यन्तिकश्च बो.भू.१२ख/१५; {de la rab tu 'gyur ba ni 'jig rten pa'i dngos grub gtan du ba ma yin pa'i phyir ro//} तत्र प्रबला लौकिकी सिद्धिरनात्यन्तिकत्वात् सू.अ.२०८क/१११; {de ni gtan du ba min te/} /{rgyu la gags sogs srid phyir ro//} तदनात्यन्तिकं हेतोः प्रतिबन्धादिसम्भवात् । प्र.अ.१२७ख/१३६; {sems bskyed pa de'i ldog pa la yang rnam pa gnyis te/} {gtan du ba dang gtan du ba ma yin pa'o//}…{gtan du ba ma yin pa ni 'di ltar sems log kyang byang chub kyi phyir yang dang yang skye bar 'gyur ba'o//} तस्य च चित्तोत्पादस्य व्यावृत्तिरपि द्विविधा । आत्यन्तिकी चानात्यन्तिकी च ।…अनात्यन्तिकी पुनः यद्व्यावृत्तं चित्तं पुनः पुनरुत्पद्यते बोधाय बो.भू.८क/९.
gtan du ba min
= {gtan du ba ma yin pa/}
gtan du ba'i sman
पा. सततभैषज्यम्, भैषज्यभेदः — {sman ni rnam pa gnyis te/} {gtan du ba'i sman dang na ba'i rkyen sman no//} तत्र द्विविधं भैषज्यम् । सततभैषज्यं ग्लानप्रत्ययभैषज्यं च शि.स.७३क/७१.
gtan du mi skye ba'i chos nyid du gyur pa
वि. अत्यन्तमनुत्पत्तिधर्मतामापन्नम् — {re zhig gal te dgra bcom pa la gang gis na nyon mongs pa rnams gtan du mi skye ba'i chos nyid du gyur pa de lta bu'i gnyen po zhig skyes na ni ji ltar na yang yongs su nyams par 'gyur} यदि तावदर्हन्स्तद्रूपः प्रतिपक्ष उत्पन्नो येन क्लेशा अत्यन्तमनुत्पत्तिधर्मतामापन्नाः, कथं पुनः परिहीयते अभि.भा. ३४ख/१००१.
gtan du mi srid
= {gtan du mi srid pa/}
gtan du mi srid pa
वि. अत्यन्तासम्भवी — {shes bya nyid la sogs pa'i gtan tshigs ni mthun pa'i phyogs dang mi mthun pa'i phyogs thun mong ba nyid du shin tu grags pa yin zhing gnod byed du 'gyur ba de ni gtan du mi srid pa'i phyir rtog pa dang ldan pas khas blang bar mi bya ste} यस्य हि ज्ञेयत्वादयः सपक्षविपक्षसाधारणत्वेना(त्वेनाति) प्रतीता अपि सन्तो बाधका भवन्ति, सोऽत्यन्तासम्भवीति न प्रेक्षावताऽभ्युपेयः त.प.२६४क/९९७.
gtan du zhi bar mi byed pa
अनत्यन्तशमनम् — {so so'i skye bo ni gtan du zhi bar mi byed pa'i phyir don dam pa'i dge sbyong ma yin no//} अनत्यन्तशमनान्न पृथग्जनः परमार्थश्रमणः अभि.भा.२९ख/९७९.
gtan du bzhugs pa
निवासः — {de na yun ring du bzhugs pa'ang mi rigs la/} {gtan du bzhugs par yang dgongs par mi rigs so//} न नस्तत्र चिरं विचरितुं क्षमं निवासाय वा चित्तमभिनामयितुम् जा.मा.११९ख/१३८.
gtan nas 'jig
= {gtan nas 'jig pa/}
gtan nas 'jig pa
निरन्वयो विनाशः — {gzhan la yang med pa las skye ba'i skye ba can nyid dang yod pa gtan nas 'jig pa'i mi rtag par grub pa yin no//} परस्य चासत उत्पाद उत्पत्तिमत्त्वम्, सतश्च निरन्वयो विनाशोऽनित्यत्वं सिद्धम् न्या.टी.७३ख/१९२.
gtan nas med
= {gtan nas med pa/}
gtan nas med pa
१. अत्यन्तासत्त्वम् — {'o na de lta na yang de dag ni 'gags nas ring du lon pa'i phyir gtan nas med pa nyid ma yin nam} नन्वेवमपि तेषां चिरनिरुद्धत्वादत्यन्तासत्त्वमेव त.प.२०६क/८८० २. पा. अत्यन्ताभावः, अभावभेदः — {mgo yi yan lag dma' ba dang /} /{ri bong rwa sogs ngo bo yis/} /{'phel dang mkhrang ba spangs pa ste/} /{gtan nas med pa brjod pa yin//} शिरसोऽवयवा निम्ना वृद्धिकाठिन्यवर्जिताः । शशशृङ्गादिरूपेण सोऽत्यन्ताभाव उच्यते ।। त.प.३२३क/३६१; द्र. {gtan med pa/}
gtan nas zad par 'gyur
पर्यादानं गच्छति म.व्यु.२५७९.
gtan pa
१. अर्गलः (ओलम्, ओला), कपाटबन्धककाष्ठविशेषः — {khyod kyi sgo bkum gtan pa dam stsal su yang chab sgo 'byed mi 'gyur//} द्वारास्ते पिथिता दृढार्गलकृता को दास्यते तां तव । ल.वि.१०९ख/१५९; {khyim gyi nang na}…{gtan pa ni bcug} गृहेषु…सुस्थापितार्गलेषु शि.स.११७ख/११५; अर्गडः म.व्यु.५५८१ २. फलकम्, पट्टम् — {de'i thal gong rgyas shing lus shin tu rgyas pa}…{lus rin po che'i gtan pa shin tu phyis pa bas kyang lhag par gsal bar gyur to//} चितान्तरांसः खलु पुनरभवत् सूपचितशरीरः…मणिफलकविसृष्टातिरेकद्युतिगात्रः ग.व्यू.२३३क/३१०.
gtan pa dbye ba'i lcags sbu gu
कुञ्चिका म.व्यु.९४४१.
gtan pa med
= {gtan pa med pa/}
gtan pa med pa
वि. (अव्य. च) निरर्गलम् — {rgyal po gtan pa med pa'i mchod sbyin byed kyis} राजा निरर्गलं यज्ञं यजति वि.व.१५५ख/१.४३.
पा. अत्यन्तमकरणसंवरः, अकरणसंवरः — {gzhan dag la yang sdig pa rnam pa lnga gtan mi byed pa'i sdom pa thob pa'i phyir dang nyon mongs pa mi dge ba phal cher spangs pa'i phyir rnam grangs pa'i skyes bu dam pa nyid yod mod kyi} अन्येषामप्यस्ति पार्यायिकं सत्पुरुषत्वम् । पञ्चविधस्य पापस्यात्यन्तमकरणसंवरप्रतिलम्भात्, प्रायेणाकुशलप्रहाणाच्च अभि.भा.२४क/९५७.
gtan med
= {gtan med pa/}
gtan med pa
•वि. [1] अत्यन्तासत् — {gtan tshigs} (? {gtan du} ) {med pa'i bong bu'i rwa la sogs pa la shar la sogs pa'i phyogs cha'i dbye ba dang ldan par 'gyur ba yang ma yin la} न हि खरविषाणादयोऽत्यन्तासन्तः पूर्वादिदिग्भागभेदवन्तो भवन्ति त.प.११५क/६८० [2] असमञ्जसम् — {gal te bdag nyid chen po zhes/} /{bya ba gzhan don byed na ni/} /{rtogs pa sngon byed mi 'gyur te/} /{de lta yin na gtan med nyid//} महानुभावता नाम परोपकरणं यदि । अप्रेक्षापूर्वकारित्वे तथा सत्यसमंजसम् ।। प्र.अ.१३७ख/१४७ [3] = {gtan pa med pa/} ।। •पा. अत्यन्ताभावः, अभावभेदः — {'dir med pa zhes bya ba gang las dgongs pa mi shes pas/} {gtan med par rab tu bstan pa'i phyir}…{brjod do//} न विज्ञायते कतमोऽत्राभावोऽभिप्रेत इत्यत्यन्ताऽभावप्रदर्शनार्थमुच्यते म.टी.२१२ख/३७; द्र. {gtan nas med pa/}
gtan tshig
= {gtan tshigs/}
gtan tshigs
१. पा. हेतुः [1] साधनाङ्गम् — {phyogs chos de chas khyab pa yi/} /{gtan tshigs de ni rnam gsum nyid//} पक्षधर्मस्तदंशेन व्याप्तो हेतुः त्रिधैव सः । प्र.वा.३.१; {gzung bya'i chos la de yi chas/} /{khyab pa'i gtan tshigs 'di ltar na'o//} ग्राह्यधर्मस्तदंशेन व्याप्तो हेतुरितीदृशम् । त.स.५१क/५०० [2] अष्टादशविद्यास्थानेषु एकम् म.व्यु.४९६३; २. = {gtan tshigs nyid} हेतुता — {gzhan du mi 'thad pa nyid ni/} /{gang yin de nyid gtan tshigs te//} अन्यथाऽनुपपन्नत्वं यस्य तस्यैव हेतुता । त.स.५०ख/४९६ ३. कारणम् — {de ltar bdag nyid chen po des ming tsam zhig bstan nas/} {rgyang ring du bltas pas chu'i kha dog gyur pa'i gtan tshigs ni ma bstan to//} इति स महात्मा नाममात्रमकथयत्…न तोयवैवर्ण्यकारणम्, दीर्घदर्शित्वात् जा.मा.८२ख/९५ ०. उपपत्तिः — उपपत्तिः {'thad pa'am gtan tshigs} म.व्यु.४४२२.
gtan tshigs kyi skyon
हेतुदोषः, हेत्वाभासः — {rigs pa smra ba rnams la yang yang dag pa ma yin pa ma grub pa la sogs pa gtan tshigs kyi skyon gyis ji ltar sun 'byin pa yin zhe na} कथं पुनर्न्यायवादिनमसत्स्वसिद्ध्यादिषु हेतुदोषेषु निगृह्णन्ति वा.टी.५१ख/३.
gtan tshigs kyi 'khor lo
हेतुचक्रम् — {gtan tshigs kyi 'khor lo gtan la dbab pa} हेतुचक्रडमरुः क.त.४२०९.
gtan tshigs kyi bstan bcos
हेतुशास्त्रम् - {phyi rol gyi bstan bcos rnams ni mdor bsdu na rnam pa gsum ste/} {gtan tshigs kyi bstan bcos dang sgra'i bstan bcos dang gso ba'i bstan bcos so//} बाह्यकानि पुनः शास्त्राणि समासतस्त्रीणि । हेतुशास्त्रं शब्दशास्त्रं चिकित्साशास्त्रञ्च बो.भू.५२क/६८; द्र. {gtan tshigs kyi rig pa/}
gtan tshigs kyi rig pa
पा. हेतुविद्या, विद्यास्थानभेदः — {rig pa'i gnas kyis yongs su bsdus pa de dag thams cad ni rig pa'i gnas lnga po dag yin te/} {nang gi rig pa dang gtan tshigs kyi rig pa dang sgra'i rig pa dang nad gso ba'i rig pa dang bzo dang las kyi gnas kyi rig pa'o//} तान्येतानि सर्वविद्यास्थानपरिगृहीतानि पञ्च विद्यास्थानानि भवन्ति । अध्यात्मविद्या हेतुविद्या शब्दविद्या व्याधिचिकित्साविद्या शिल्पकर्मस्थानविद्या च बो.भू.५२क/६८; {rig pa'i gnas ni rnam pa lnga ste/} {nang rig pa dang gso ba rig pa dang gtan tshigs rig pa dang sgra rig pa dang bzo'i las kyi gnas rig pa'o//} पञ्चविधं विद्यास्थानम् । अध्यात्मविद्या हेतुविद्या शब्दविद्या चिकित्साविद्या शिल्पकर्मस्थानविद्या च सू.अ.१७६क/७०.
gtan tshigs ltar snang
= {gtan tshigs ltar snang ba/}
gtan tshigs ltar snang ba
पा. हेत्वाभासः १. हेतुदोषः — {tshul gsum las gcig ma smras na yang sgrub pa ltar snang ba yin no//} {smras kyang go bar bya ba dang go bar byed pa gnyis las ma grub pa'am the tshom za na yang ngo //} {chos can dang 'brel ba'i tshul gcig ma grub pa'am the tshom za na ma grub pa'i gtan tshigs ltar snang ba yin te} तत्र त्रयाणां रूपाणामेकस्यापि रूपस्यानुक्तौ साधनाभासः । उक्तावप्यसिद्धौ सन्देहे वा प्रतिपाद्यप्रतिपादकयोः । एकस्य रूपस्य धर्मिसम्बन्धस्यासिद्धौ सन्देहे वाऽसिद्धो हेत्वाभासः न्या.बि.२३५क/१८८; {de las ldog pa la the tshom za ba'i phyir ma nges par 'gyur te/} {gtan tshigs ltar snang ba'o//} ततो व्यतिरेकस्य सन्देहादनैकान्तिकः स्याद्धेत्वाभासः वा.न्या.३२७क/१३ २. निग्रहस्थानभेदः — {rkang mig tshar gcad pa'i gnas nyi shu rtsa gnyis ji skad bshad pa yin te/} {dam bca' ba la gnod pa dang}…{gtan tshigs ltar snang ba rnams tshar gcad pa'i gnas yin te} यदुक्तमक्षपादेन द्वाविंशतिविधं निग्रहस्थानम् । प्रतिज्ञाहानिः…हेत्वाभासाश्च निग्रहस्थानानि वा.टी.१०७क/७३.
gtan tshigs gzhan
पा. हेत्वन्तरम्, निग्रहस्थानभेदः — {rkang mig tshar gcad pa'i gnas nyi shu rtsa gnyis ji skad bshad pa yin te/} {dam bca' ba la gnod pa dang}…{gtan tshigs gzhan dang}…{gtan tshigs ltar snang ba rnams tshar gcad pa'i gnas yin te} यदुक्तमक्षपादेन द्वाविंशतिविधं निग्रहस्थानम् । प्रतिज्ञाहानिः…हेत्वन्तरम्…हेत्वाभासाश्च निग्रहस्थानानि वा.टी.१०७क/७३.
gtan tshigs bzang po
सुहेतुता, सम्यघेतुत्वम् — {'di ltar gzhan du mi 'thad pa nyid med na de'i bu nyid la sogs pa yan lag gsum pa can gtan tshigs bzang por ma mthong ste} तथा हि असत्यन्यथानुपपन्नत्वे त्र्यंशकस्यापि तत्पुत्रत्वादेर्न दृष्टा सुहेतुता त.प.२४ख/४९५.
gtan tshigs rig pa
= {gtan tshigs kyi rig pa/}
gtan zhi
अत्यन्तशान्तिः — {de la 'phags pa'i rigs gsum ni bdag gir 'dzin pa'i dngos po 'dod pa de dus su zhi bar byed pa yin no/} /{bzhi pa ni gnyi ga 'dod pa gtan du zhi bar byed pa yin no//} तत्र ममकारवस्त्विच्छायाः तत्कालशान्तये त्रय आर्यवंशा भवन्ति । उभयेच्छात्यन्तशान्तये चतुर्थ इति अभि.भा.९क/८९४.
gtan zhi ba
= {gtan zhi/}
gtan yongs su mya ngan las mi 'da' ba'i chos can
पा. अत्यन्तापरिनिर्वाणधर्मा, अगोत्रस्थपुद्गलभेदः — {don 'di la ni rigs med pa la gnas pa yongs su mya ngan las mi 'da' ba'i chos can yin par bzhed do/} /{de yang mdor bsdu na rnam pa gnyis te/} {de'i dus dang gtan yongs su mya ngan las mi 'da' ba'i chos can no//}…{gtan yongs su mya ngan las mi 'da' ba'i chos can ni rgyu dang bral ba ste/} {gang la yongs su mya ngan las 'da' ba'i rigs nyid med pa'o//} अपरिनिर्वाणधर्मक एतस्मिन्नगोत्रस्थोऽभिप्रेतः । स च समासतो द्विविधः । तत्कालापरिनिर्वाणधर्मा अत्यन्तं च…अत्यन्तापरिनिर्वाणधर्मा तु हेतुहीनो यस्य परिनिर्वाणगोत्रमेव नास्ति सू.अ.१३८ख/१३.
gtan la phab
= {gtan la phab pa/}
gtan la phab pa
•क्रि. निश्चीयते — {nges par rtogs pa ni gtan la phab pa'o//} निरूप्यत इति निश्चीयते त.प.४१ख/५३१; •सं. निर्णयः — {the tshom za ba'i dngos po yod pa na gtan la phab pa'i rgyu mtshan gyi ngo shes pa tshad ma nyid yin no//} सन्दिग्धवस्तुनिर्णयनिबन्धनं प्रत्यभिज्ञाने प्रामाण्यम् त.प.२४३क/२०१; विनिश्चयः — {thabs dang shes rab gtan la phab pa'i bsdus pa zhes bya ba} प्रज्ञोपायविनिश्चयसमुदयनाम क.त.२३८१ •पा. उपदेशः, द्वादशाङ्गप्रवचनेष्वेकम् म.व्यु.१२७८; द्र. {gtan la phab par bstan pa'i sde/} {gtan la dbab pa'i sde/} ।। •भू.का.कॄ. निश्चितम् — {gsal ba'i mtshan nyid dang ldan pa'i tshad ma gnyis kyis gtan la phab ces bya ba de bsgrub par bya ba'i phyir} स्पष्टलक्षणसंयुक्तप्रमाद्वितयनिश्चितम् इत्येतत् समर्थनार्थम् त.प.१क/४४८; निर्णीतम् — {'dis ni tshad mar rab tu grub pa yang gtan la phab pa yin te} अनेन प्रामाण्यप्रसाधनमपि निर्णीतम् प्र.अ.१६०ख/१७४; द्र. {gtan la phab zin/}
gtan la phab par bstan pa'i sde
पा. उपदेशः, द्वादशाङ्गधर्मप्रवचनेषु एकम् — {gtan la phab par bstan pa'i sde ni gang du phyin ci ma log pa'i mtshan nyid du mdo sde la sogs pa'i don bshad pa'o//} उपदेशो यत्राविपरीतेन धर्मलक्षणेन सूत्रादीनामर्थनिर्देशः अभि.स.भा. ६९क/९६; द्र. {gtan la dbab pa'i sde/} {gtan la phab pa/}
gtan la phab zin
भू.का.कृ. निर्णीतम् — {'di ni rang gi don gyi rjes su dpag par gtan la phab zin te} स्वार्थानुमानपरिच्छेदे निर्णीतमेतत् प्र.अ.१३०ख/४७५; निर्लोडितम् — {yul med pa'i shes pa ni 'ga' yang yod pa ma yin no zhes bya ba 'di ni rnam par shes pa smra ba dpyad par gtan la phab zin to//} ‘निर्विषयो न कश्चित् प्रत्ययोऽस्ति’ इति निर्लोडितमेतद् विज्ञानवादविचारे त.प.३३०ख/३७६; चर्चितम् — {zhes rgyas par brtan pa'i dngos po brtag par gtan la phab zin to//} इति चर्चितमेतत् स्थिरभावपरीक्षायां विस्तरेण त.प.२२३ख/९१५.
gtan la phab zin pa
= {gtan la phab zin/}
gtan la phebs pa
निर्णयः, विनिश्चयः — {rtsod pa'i don ni dngos po la gtan la phebs pa yin no//} वस्तुनिर्णयो हि वादस्यार्थः प्र.अ.१७३ख/५२५.
gtan la bab
= {gtan la phab/}
gtan la dbab
= {gtan la dbab pa/}
gtan la dbab pa
•सं. निश्चयः — {dgyes pa'i rdo rje'i dbang gtan la dbab pa zhes bya ba} हेवज्राभिषेकनिश्चयनाम क.त.१२७२; निर्णयः — {gnas la sogs pa gtan la dbab pa} प्रतिष्ठादिनिर्णयः क.त.१२१५; डमरुः — {gtan tshigs kyi 'khor lo gtan la dbab pa} हेतुचक्रडमरुः क.त.४२०९; •पा. (न्या., वै.) निर्णयः, पदार्थभेदः म.व्यु.४५३४; • {gtan la phab pa} इत्यस्य स्थाने ।
gtan la dbab pa'i sde
पा. उपदेशः, द्वादशाङ्गधर्मप्रवचनेष्वन्यतमम् मि.को.१०३क; द्र. {gtan la phab par bstan pa'i sde/}
gtan la dbab par bya
कॄ. निश्चेतव्यम् लो.को.९२०.
gtan la 'bebs
= {gtan la 'bebs pa/}
gtan la 'bebs pa
१. निश्चयः — {de la sems pa gang zhe na/} {rab tu dben par chos nges par sems pa la mngon par dga' bas don la mngon par rtog pa dang kun tu dpyod pa dang gtan la 'bebs pa gang yin pa'o//} चिन्ता कतमा ? प्रविवेके धर्मनिध्यानाभिरतस्य याऽर्थाभ्यूहना संलक्षणा निश्चयश्च बो.भू.४५क/५८; {mi rnams chos la blta pa'i phyir/} /{blo ni rnam pa mang du skyes/} /{khyod ni chos rnams gtan la 'bebs/} /{ji ltar lhags pa bshad du gsol//} धर्मं प्रति मनुष्याणां बहुधा बुद्धयो गताः । निश्चयस्तव धर्मे तु यथा तं वक्तुमर्हसि ।। जा.मा.१५६ख/१८०; विनिश्चयः — {de bzhin du kun nas nyon mongs pa can ma yin pa'i sems kyis lung nod pa dang kha ton byed pa dang gtan la 'bebs pa dang} तथाऽसंक्लिष्टचित्तानामुद्देशः स्वाध्यायो विनिश्चयः बो.भू.३७क/४८; निश्चयनम् — {de dag gi rtogs pa dang ldan pa'i lta ba la sogs pa rnam par dag pa'i go rims bzhin du gzhan dag gis gtan la 'bebs pa'i phyir ro//} तैर्यथाक्रममधिगन्तुः परैर्दृष्ट्यादिविशुद्घिनिश्चयनात् अभि.स.भा.६५क/८९; समर्थनम् — {'di la byang chub sems dpa' ni sems can rnams kyi bya ba de dang de dag la grogs su 'gro ba na/} {bya ba sems pa dang bya ba gtan la 'bebs pa dang}…{la grogs su 'gro ba'o//} इह बोधिसत्त्वः सत्त्वानां तेषु तेषु कृत्येषु सहायीभावं गच्छन् कृत्यचिन्तायां कृत्यसमर्थने सहायीभावं गच्छति बो.भू.७८क/१०० २. इङ्गा, गणनाविशेषः — {bye ba phrag brgya na ther 'bum zhes bya'o//}…{rnam 'byung phrag brgya na de'i mtshan nyid ces bya ste/}…{de'i yang gong na gtan la 'bebs pa zhes bya ba'i grangs yod do//} शतं कोटीनामयुतं नामोच्यते…शतं विभूतंगमानां तल्लक्षणं नामोच्यते ।…अतोऽप्युत्तरि इङ्गा नाम ल.वि.७६ख/१०३.
gtan la 'bebs par byed
क्रि. १. (वर्त.) विनिश्चयं करोति — {mu stegs can dag kyang nyin gcig bzhin du de la blta ba'i phyir 'ongs te/} {de dang lhan cig tu gtan la 'bebs par byed do//} तीर्थ्याश्चास्या अहन्यहनि दर्शनायोपसंक्रामन्ति, तया च सह विनिश्चयं कुर्वन्ति अ.श.१९८क/१८३ २. (?) निश्चीयताम् — {thams cad mkhyen pa nyid du nges par 'dzin te gtan la 'bebs par byed de} सर्वज्ञत्वेनावधार्यताम् निश्चीयताम् त.प.२६३क/९९५.
gtan la ma bab pa
वि. अनिर्णीतम् — {gal te de lta na sbyar kyang mi nus par 'gyur du 'ong bas/} {gnod pa mi srid par gtan la ma bab par sbyor bar 'os pa ma yin no//} यद्येवम् अनिर्णीतबाधाऽसंभवो हेतुः, मा भूत् बाधायाः संभवपक्षे प्रयुक्तस्यापि असामर्थ्यमिति न प्रयोगमर्हति हे.बि.२५२ख/६९.
gtan shing
= {gtan pa/}
gtam
१. आख्यानम्, कलाविशेषः — {mchongs pa dang}…{gtam dang}…{spos sbyar ba la sogs pa'i rgyu rtsal}…{thams cad la} लङ्घिते…आख्याने…पत्रछेदे गन्धयुक्तौ इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८; {rang bzo dang gar gyi cho ga dang gtam dang rol mo dang sgrung gtam dga' ba bskyed pa} काव्यनाटकाख्यानगान्धर्वेतिहाससंप्रहर्षणानि द.भू.२१४ख/२९; आख्यायिका — {gtam dang sgrung la dga' bar ma yin} नाख्यायिकेतिहासरतेन भवितव्यम् ल.अ.५९क/५; उपाख्यानम् — {de'i phyir 'dir glen pa'i gtam 'ongs pa yin te} तदत्र तौतोपाख्यानमायातम् प्र.अ.४८ख/५५; आख्यानकम् — {gtam snyan skyel ba bya dgas mgu ba'i mis/} /{rgyal po'i mngon par mtho ba'i shis pa brjod//} नरैः प्रियाख्यानकदानतुष्टैराशास्यमानाभ्युदयं नृपस्य जा.मा.२०१क/२३३; कथा — {'du 'dzi la dga' ba'i gtam gyi sbyor ba dang rjes su sbyor ba la brtson par mi gnas so//} न सङ्गणिकारामकथायोगानुयोगमनुयुक्ता विहरन्ति अ.सा.२९५ख/१६६; {bdag gi gtam} आत्मकथा अ.सा.२९५ख/१६७; {chos kyi gtam} धर्मकथा अ.क.१९८ख/२२.५९; परिकथा — {tshul khrims kyi gtam} शीलपरिकथा क.त.४५०८; संकथा — {khyod kyi yon tan chags pa'i gtam dag gis/} /{khyod kyi grags pa phyogs su sgrags par nges//} असंशयं त्वद्गुणरक्तसंकथैः प्रकीर्यमाणेषु यशस्सु दिक्षु ते जा.मा.५९ख/६९ २. वार्त्ता — {gang dag gi spyod pa 'di lta bu dang gtam 'di lta bu} येषां चेदं वृत्तमियं वार्ता वि.सू.८९ख/१०७; {de yang gtam gyi mngon brjod dang /} / {bsngags pa la sogs rnams la'ang sbyar//} तच्च वार्ताभिधानेषु वर्णनास्वपि विद्यते ।। का.आ.१.८५; संलापः — {rgod cing smra ba'i spyod yul can/} /{dge slong ma rnams rtag tu spang //} भिक्षुणीं वर्जयेन्नित्यं हास्यसंलापगोचराम् । स.पु.१०४ख/१६७; कथा — {khyim bsam gtam} गृहचिन्ताकथा अ.क.४ख/५०.३७; जल्पः — {de dang lhan cig gtam bya bar brtsams pa} तेन सार्धं जल्पं कर्तुमारब्धः वि.व.१२०ख/१.९; प्रकृतिः — {de'i tshe shAkya'i bu mo sa 'tsho mas gtam de thos nas nang mi rnams kyi mdun du 'dug ste/} {tshig su bcad pa 'di dag smras so//} ततो गोपा शाक्यकन्या एतां प्रकृतिं श्रुत्वा सर्वस्यान्तर्जनस्य पुरतः स्थित्वा इमा गाथा अभाषत ल.वि.८१क/१०८; मन्त्रः — {rtag tu bla ma dag la gus pa med/} /{sbags pa'i gtam dag la ni dga' ba skyed//} अगौरवो भोति सदा गुरूणां पलिगोधमन्त्रेषु रतिं जनित्वा शि.स.६४ख/६३ ३. वृत्तान्तः — {bram zes gtam de thos pa yis/} /{mya ngan gyis nyen de la smras//} तं विप्रः श्रुतवृत्तान्तः शोकक्लान्तमभाषत ।। अ.क.८४क/६३.१५; प्रवृत्तिः — {bu gnyis gson pa'i gtam thos pas} पुत्रयोर्जीवितप्रवृत्तिश्रवणात् जा.मा.५८ख/६७; {de nas re zhig na gtam de gnas brtan kun dga' bos thos so//} यावदियं प्रवृत्तिः स्थविरानन्देन श्रुता अ.श.२६४ख/२४२ ४. प्रवादः — {'jig rten na yang gsol ba btab pa'i rgyus bu dang bu mo skye bar 'gyur ro zhes bya ba'i gtam de yod mod kyi} अस्ति चैष लोके प्रवादो यदायाचनहेतोः पुत्रा जायन्ते दुहितरश्चेति अ.श.९८ख/८८; {gtam sgrogs} प्रवादकर्त्ता अ.क.३२३ख/४०.१९८ ५. = {brjod pa} भाषितम्, वचनम् — व्यवहार उक्तिर्लपितं भाषितं वचनं वचः अ.को.१.६.१; भाष्यते भाषितम् अ.वि.१.६.१; आख्यानम् — {slong ba'i tshig ni gtam snyan thos bzhin dga'/} /{byin nas dga' ba slong ba bas kyang lhag/} याच्ञां प्रियाख्यानमिवाभ्यनन्दद्दत्त्वा च तुष्ट्यार्थिजनं जिगाय ।। जा.मा.८क/८.
gtam gyi skyes bu
कथापुरुषः — {rang gi rnam par rtog pa khong du ma chud pa'i phyir/} {lta ba ngan pa mtha' gnyis su lhung ba'i bsam pas mu stegs byed gtam gyi skyes bu sngon ma grub pa thams cad mi rtag pa nyid du rtog go/} कुदृष्ट्यान्तद्वयपतितया संतत्या सर्वतीर्थकरैः स्वविकल्पानवबोधात्कथापुरुषैरसिद्धपूर्वैरनित्यता कल्प्यते ल.अ.१३८ख/८५; द्र. {gtam gyi skyes bur gyur pa/}
gtam gyi skyes bur gyur
= {gtam gyi skyes bur gyur pa/}
gtam gyi skyes bur gyur pa
वि. कथापुरुषः — {'jam dpal gzhon nur gyur pa ni de bzhin gshegs pa'i 'khor gyi dkyil 'khor thams cad du gtam gyi skyes bur gyur pa'o//} कथापुरुषो मञ्जुश्रीः कुमारभूतोऽनभिलाप्येषु तथागतपर्षन्मण्डलेषु ग.व्यू.३४३ख/४१८; द्र. {gtam gyi skyes bu/}
gtam gyi rgyud
= {gtam rgyud/}
gtam gyi gnas
कथाधिष्ठानम् लो.को.९२०.
gtam gyi bar chad
अन्तरकथा — {smras na smra bar bya zhing bsgrub par bya'o//} {gtam gyi bar chad mi bya'o//} उक्तो ब्रूयात् संपादयेद् वा । नान्तरकथामवपातयेत् वि.सू.१०ख/११.
gtam gyi gzhi
= {gtam gzhi/}
gtam gleng ba
कथालापः लो.को.९२०.
gtam rgyud
आख्यायिका — {rang nyid kyis byas gtam ngo bo'i/} /{zlos gar gtam rgyud la sogs pa/} /{rtag pa'i sgra dang don 'brel ba/} /{brjod 'dod yang dag par yod min//} न चोत्पाद्यकथारूपनाटकाख्यायिकादिषु । नित्यः शब्दार्थसम्बन्धो वास्तवोऽस्ति विवक्षितः ।। त.स.१०१क/८९०; आख्यानम् — {rgyal po'i gtam mam}…{ljongs kyi mi dang chags 'og gi rgyal phran gyi gtam rgyud kyi gtam mam}…{rgya mtsho'i gtam rgyud kyi gtam zer ba'am} राजकथां वा करोति…जनपदमहामात्राख्यानकथां वा, समुद्राख्यानकथां वा श्रा.भू.५९ख/१४६; इतिहासः — {bram ze}…{rig byed gsum gyi mthar phyin te/} {ming gi rnam grangs dang /} {shes gsal dang bcas pa dang yi ge'i rab tu dbye ba dang lnga pa ste gtam rgyud dang bcas pa rnams tshig re re nas brda sprod nus pa zhig go//} ब्राह्मणः…त्रयाणां वेदानां पारगः सनिघण्टुकैटभानां साक्षरप्रभेदानामितिहासपञ्चमानां पदशो व्याकरणः अ.श.१९७ख/१८२; कथा — {de la 'khor los sgyur ba'i rgyal po grags pa mtha' yas kyi gtam rgyud las} अत्र अनन्तयशश्चक्रवर्तिनः कथा शि.स.१४२क/१३६; द्र. {gtam rgyud byed pa/} {gtam/}
gtam rgyud byed pa
वि. कथाप्रबन्धकारी — {de'i tshe rang gis brtags pa'i gtam rgyud byed pa'i snyan ngag mkhan rnams kyang yongs su shes pa'i nus pa mthong ba'i phyir thams cad mkhyen par brtag par bya bar 'gyur te} तदा स्वोत्प्रेक्षितकथाप्रबन्धकारिणोपि कवयः परिज्ञानशक्तिदर्शनात् सर्वज्ञाः कल्प्याः स्युः त.प.२६२ख/९९५.
gtam sgrogs
वि. प्रवादकर्त्ता — {bu mo de nyid gtsug phud can/} /{mi bdag sdig pa ldan par gyur/} /{de yi ming po gtam sgrogs kyang /} /{dge slong kA t+yA ya na 'di//} सैव कन्या नरपतिः शिखण्डी पापभागभूत् । प्रवादकर्ता तद्भ्राता भिक्षुः कात्यायनोऽप्ययम् ।। अ.क.३२३ख/४०.१९८.
gtam ngan
= {gtam ngan pa/}
gtam ngan pa
•सं. अयशः — {mtshungs pa'i nang na gtam ngan rgyal mtshan thogs/} /{mi ngan de 'dra gson te ci zhig rung //} तुल्याकृतीनामयशोध्वजेन किं जीवतानेन नराधमेन ।। जा.मा.१५५ख/१७९; धिग्वादः — {bdag gi srog bzung tsam gyi phyir/} /{bya yi rgyal po khyod bor na/} /{gtam ngan char bzhin 'bab pa yi/} /{skyabs ni bdag la ci zhig mchis//} स्वप्राणतन्तुमात्रार्थं त्यजतस्त्वां खगाधिप । धिग्वादवृष्ट्यावरणं कतमन्मे भविष्यति ।। जा.मा.१२१क/१३९; •वि. अयशस्यः — {de ste gzhung lugs kyi chos dang 'gal bas gtam ngan pa dang /} {dam bcas pa dang 'gal bas mi rigs so snyam nas khyod kyi yid la mi 'thad na'ang} अथाप्ययशस्यं मार्ष धर्मविरोधि चेति प्रतिज्ञाविसंवादनमनुचितत्वान्न व्यवस्यति ते मतिः जा.मा.१९३क/२२४; अवगीतः — {chad pa yang bdag gis gcal la bdag la gtam ngan par yang gyur to snyam mo//} दण्डः स्वयं मया दत्तः, अहं चावगीतो जात इति अ.श.२१५ख/१९९.
gtam can
वि. (उत्तरपदे)कथिकः — {de nas de ni sde snod gsum/} /{brjod cing chos kyi gtam can gyur//} ततस्त्रिपिटकाध्यायी स धर्मकथिकोऽभवत् ।। अ.क.१९५क/८२.३२.
gtam rjes bcad pa
कथात्यागः — {smra ba chad pas bcad pa ni gang gis smra ba chad pas bcad ces bya ba ste/} {de yang gtam rjes bcad pa la sogs pa'o//} वादनिग्रहो येन वादी निगृहीत इत्युच्यते । स पुनः कथात्यागादिभिः अभि.स.भा.११४क/१५३.
gtam du grags pa
प्रवादः — {khrel med mi dag phyung ba bas/} /{chu yi shugs kyis khyer ba yi/} /{shing dag phyung yang bla 'o zhes/} /{gtam du grags pa de re bden//} स सत्य एव प्रवादोऽयमुदकौघगतं किल । दार्वेव वरमुद्धर्तुं नाकृतज्ञमतिं जनम् ।। जा.मा.१५५क/१७८; वार्त्ता — {de nas rgyal po rkang gis cho lo'i dor thabs dus 'dab la bslabs nas slar yang rgyal srid de las rgyal te slar khugs so zhes gtam du grags so//} ततो नलेन राज्ञाऽक्षहृदयमृतुपर्णतो विदित्वा पुनरपि तद्राज्यं जित्वा प्रत्यानीतमिति वार्त्ता त.प.२६६क/१००१.
gtam du byas
= {gtam du byas pa/}
gtam du byas pa
मन्त्रितम् — {gnod sbyin rnams kyi gnod sbyin gyi skad dang gnod sbyin gyi sgra dang gnod sbyin gyi tshig dang gnod sbyin gyi gtam du byas pa dang gnod sbyin gyi rab tu brjod pa gang yin pa de dag smras pa ni shes par rung gi} यानि तानि यक्षाणां यक्षभाषितानि यक्षरुतानि यक्षपदानि यक्षमन्त्रितानि यक्षव्याहतानि, तानि विज्ञायन्ते जल्प्यमानानि अ.सा.३४क/१९.
gtam 'dre
= {gtam 'dre ba/}
gtam 'dre ba
•क्रि. = {gtam 'dre} आलपामि — {lhan cig gtam 'dre'o//} सार्द्धमालपामि वि.सू.१८क/२०; •सं. आलापः, सम्भाषणम् — {gtam 'dre bar mi bya ba} अनालापः वि.सू.८ख/९; आलपनम् — {de la gtam 'dre ba la sogs pa yang bzlog par bya'o//} आलपनादेरस्य तु विनिवर्तनम् वि.सू.८८ख/१०६.
gtam 'dre bar mi bya ba
पा. अनालापः, अवसादनाभेदः — {chad pa ni lnga'o//} {gtam 'dre bar mi bya ba dang /}…{gnas dgag par bya ba'o//} पञ्चावसादनाः । अनालापः…निःश्रयप्रतिप्रश्रम्भणञ्च वि.सू.८ख/९; द्र. {chad pa lnga /}
gtam 'dres pa
वि. आलप्तकः — {dge slong de dang ni bdag tu gtam 'dres pa/} {phebs par smra ba/} {smos 'drin ba/} {'grogs bshes pa yin gyis} स भिक्षुर्मम आलप्तकः संलप्तकः संस्तुतकः सप्रेमकः वि.व.३५०ख/२.१५२; {mkhan po'am slob dpon nam gtam 'dres pa'am phebs par smra ba dang smos 'drin nam grogs bshes po dag las thos nas} आचार्योपाध्यायानामन्तिकाच्छ्रुत्वा आलप्तकसंलप्तकसंस्तुतकम(स)प्रियकाणाम् श्रा.भू.१७ख/४२; वि.सू.६२ख/७९.
gtam 'phro lus pa
पा. कथासादः — {gtam 'phro lus pa ni gzhan nas gzhan du brgyud pa la sogs pas bskal ba'o//} कथासादोऽन्येनान्यप्रतिसरणादिभिः विक्षेप इत्यर्थः अभि.स.भा.११४क/१५३.
gtam bya
क्रि. कथां कुर्यात् — {khyim pa rnams la chos dang ldan pa'i gtam bya'o//} धर्म्यां गृहिभ्यः कथां कुर्यात् वि.सू.११क/११; कथस्स्यात् {gtam sna tshogs dang 'gal ba med par bya'o//} अनानातिर्यक्कथस्स्यात् वि.सू.१०ख/११.
gtam bya bar brtsams pa
सांकथ्यं कर्तुमारब्धः — {'dus pa chen po gzigs nas 'khor de'i nang du chos kyi gtam bya bar brtsams pa} महासन्निपातं दृष्ट्वा तासां पर्षदां मध्ये धर्मसांकथ्यं कर्तुमारब्धः का.व्यू.२०७ख/२६५.
gtam byar mi rung
= {gtam byar mi rung ba/}
gtam byar mi rung ba
वि. अकथ्यम् — {bcos su mi rung ba'i rang bzhin can zhig ste/} {gtam byar mi rung ba dang bka' blo mi bde zhing kun nas mnar sems kyi shas che ba la yal bar bor na nyes pa med do//} अनापत्तिरसाध्यरूपमकथ्यं दुर्वचसमाघातबहुलमध्युपेक्षतः बो.भू.९७क/१२३; द्र. {gtam byar rung ba ma yin/}
gtam byar rung ba ma yin
वि. असंकथ्यम् — {blo gros chen po de dag ni 'phags pa so so rang gi ye shes kyis khong du chud pa'i spyod yul las phyi rol du gyur pa ste/} {gtam byar rung ba ma yin no//} प्रत्यात्माधिगमार्यज्ञानगोचरलक्षणं बहिर्धा ते महामते असंकथ्याः ल.अ.७९क/२७; द्र. {gtam byar mi rung ba/}
gtam byas
= {gtam byas pa/} {gtam byas nas} सांकथ्यं कृत्वा — {de ltar pha rol tu phyin pa drug gi gtam byas nas bdag bdag gi 'chag sar 'chag} एवं षट्पारमितासांकथ्यं कृत्वा स्वकस्वकानि चंक्रमणानि चंक्रमन्ति का.व्यू.२२९क/२९१; कथां व्यतिसार्य — {gtam rnam pa sna tshogs byas nas} विविधां कथां व्यतिसार्य वि.व.१३४ख/१.२३.
gtam byas pa
सांकथ्यं कर्तुमारब्धः — {ngal bsos nas bdag cag la thabs ci yod ces gtam byas pa} विश्रमित्वा परस्परं सांकथ्यं कर्तुमारब्धाः—कोऽस्माकमुपायः संविद्यते का.व्यू.२२३क/२८५.
कथावस्तु, संस्कृतधर्मपर्यायः — {de dag nyid dus gtam gzhi dang //} त एवाध्वा कथावस्तु अभि.को.१.७; {gtam ni ngag go//} {de'i gzhi ni ming ste/} {don dang bcas pa'i gzhi smos pa'i phyir na 'dus byas ni gtam gyi gzhi zhes bya'o//} कथा वाक्यम्, तस्या वस्तु नाम । सार्थकवस्तुग्रहणात् तु संस्कृतं कथावस्तूच्यते अभि.भा.२९क/२६; म.व्यु.७६७४.
gtam zer ba
कथावपातनम्, संभाषणम् — {chos dang ldan pa nyid ma yin pa'i bsgo ba las kyang ngo /} /{gtam zer ba ni de nyid do//} अधर्म्यत्वे ज्ञप्तेः । तत्त्वं कथावपातनस्य वि.सू.४६ख/५९.
क्रि. क्षेपमकार्षीत् — {tshangs pa chen po 'byung ba chen po 'di dag ma lus par gang du'ang 'gag par 'gyur zhes dris pa dang ma shes nas gtam rlung bskur te/} {bdag ni tshangs pa'o//}…{dngos po rnams kyi phar gyur pa yin no//} ‘कुत्रेमानि ब्रह्मन् ! महाभूतानि अपरिशेषं निरुध्यन्ते’ इति पृष्टोऽप्रजानन् क्षेपमकार्षीत् ‘अहमस्मि ब्रह्मा…पितृभूतो भावानाम्’ इति अभि.स्फु.१३६ख/८४७.
gtam rlung bskur ba
= {gtam rlung bskur/}
gtam bshad
वृत्तम्, वृत्तान्तः — {bdag nyid che la phyag 'tshal te/} /{de yi gtam bshad spring yig phul//} प्रणम्यावेद्य तद्वृत्तं ददुर्लेखं महात्मने ।। अ.क.७६क/७.५८.
gtams
= {gtams pa/}
gtams gyur pa
वि. सङ्कटम् — {de nas ri ni che ba bdun/} /{'od ma'i tsher mas gtams gyur pa//} ततः सप्तमहाशैला वेणुकण्टकसङ्कटाः । अ.क.६०क/६. ८३.
gtams chen po
महाकङ्करः, संख्याविशेषः म.व्यु.८००५; मि.को.२०ख ।
gtams te gzhag pa
वि. निक्षिप्तम् — {des sbyin par bya ba'i chos de dag kyang sangs rgyas dang byang chub sems dpa' rnams kyis gtams te gzhag pa dang 'dra bar 'chang bar byed do//} स तान् देयधर्मान् बुद्धबोधिसत्त्वनिक्षिप्तानिव धारयति बो.भू.६९ख/८९.
gtams pa
•सं. १. = {bcol ba} न्यासः — {gtams pa'i nor bzhin gzhan la gtad bya ba/} /{rigs kyi bu mo} न्यासार्थतुल्या हि परार्पणीयाः…कुलस्य कन्याः ।। अ.क.११८ख/६५.१३; उपनिधिः — पुमानुपनिधिर्न्यासः अ.को.२.९.८१; आधारकहस्तस्य उप समीपे निधीयत इति उपनिधिः अ.वि.२.९.८१ २. संज्ञप्तिः — {'tshig pa ni kha na ma tho ba dang bcas pa'i dngos po dam du 'dzin pa ste/} {gang gis rig par gtams pa mi 'dzin pa'o//} सावद्यवस्तुदृढग्राहिता प्रदाशः, येन न्यायसंज्ञप्तिं न गृह्णाति अभि.भा.२५०ख/८४६ ३. कङ्करः, ओरम्, संख्याविशेषः — {khrag khrig phrag brgya na gtams pa zhes bya'o//} शतं नियुतानां कङ्करं नामोच्यते ल.वि.७६क/१०३; म.व्यु.८००४ ४. संघट्टः — {rgyal po'ang de sdig nag po brtsegs lta bus/} /{chu bur gyis gtams spyod tshul rnam par nyams//} राजापि तत्किल्बिषकालकूटविस्फोटसंघट्टविनष्टचेष्टः । अ.क.२९५क/३८. १९; •भू.का.कृ. १. = {bcol ba} निक्षिप्तम् — {gzhan gyi rdzas yid brtan te gtams pa la g}.{yo mi byed pa yin} निक्षिप्तस्य विश्वासेन परद्रविणस्य न द्रोग्धा भवति बो.भू.१३६क/१७५; निहितम् — {rang gis gtams pa len pa} स्वयंनिहितप्रत्यनुमार्गणम् त.प.१४२क/१४; वि.सू.१६क/१८ २. = {'gengs pa} कीर्णम् — {sol tshan bdud rtsi'i char dag gis/} /{nyin dang mtshan ni gtams pa bzhin//} तप्ताङ्गारसुधावर्षैरिव कीर्णो दिवानिशम् ।। अ.क.१६८ख/१९.५९; आकीर्णम् — {tsher pas gtams shing}…{nags tshal mchog tu} कण्टकाकीर्णे…वरं वने अ.क.१७८क/२०.३२; {ba spu langs pa gtams pa'i gos//} रोमाञ्चकञ्चुकाकीर्णः अ.क.२५ख/३.७४; आचितम् — {ri'i lam spu gris gtams pa 'di yang} एष च क्षुरधाराचितः पर्वतप्रपातमार्गः ग.व्यू.३८७क/९४; आलीनम् — {der ni rab gsal byed ces pa/} /{phug na gtams pa'i sman chen po//} तत्रास्ते प्रसरा नाम गुहालीना महौषधिः । अ.क.६५क/६.१३८; पूरितम् — {lag pa dag ni zhags pas bcings shing rkang pa'i pad+ma zung ni lcags sgrog dag gis gtams} बाह्वापाशैर्निबद्धोऽङ्घ्रिकमलयुगले पूरितः शृङ्खलाभिः वि.प्र.११२क/१, पृ.९ ३. = {gdams pa} अनुशिष्टम् — {de nas tshong dpon gyi bu nor bzangs kyis srin po'i dbang po mig bzangs kyis ji skad du gtams pa de ltar nan tan du byas pa dang} अथ खलु सुधनः श्रेष्ठिदारको यथानुशिष्टः सुनेत्रेण राक्षसेन्द्रेण प्रतिपद्यमानः ग.व्यू.२६०क/३४२; अववादितम् — {gdams ngag gis gtams} अववादेनाववादितः वि.व.१४७ख/१.३५; •वि. निरन्तरम् — {sargas bcings pa snyan ngag che/}…{brgyan par gyur cing mdor bsdus min/} /{nyams dang 'gyur ba dag gis gtams//} सर्गबन्धो महाकाव्यं…अलंकॄतमसंक्षिप्तं रसभावनिरन्तरम् का.आ.१.१८.
gtams par byas
= {gtams par byas pa/}
gtams par byas pa
भू.का.कृ. न्यासीकृतम् — {yid ni bdag la gtams par byas//} मयि न्यासीकृतं मनः अ.क.२९७ख/१०८.४५; न्यासीभूतम् — {da ni khyo 'di nyid la khyod/} /{bdag gis gtams par byas te gtad//} अधुना सैव पत्युस्त्वं न्यासीभूता मयार्पिता । अ.क.२०७क/२३.४६.
वि. कन्दलिच्छिन्नः — {lag rdum dag dang rkang rdum dang /}…*{ya za ma lug gta' gam dang /} /{de lta bu yi mi rnams ni/} /{drang srong chen pos dgag pa mdzad//} हस्तच्छिन्ना पादच्छिन्नाः…तालमुक्ता कन्दलिच्छिन्ना* एवं रूपा हि पुरुषाः ।। प्रतिक्षिप्ता महर्षिणा वि.सू.४ख/४; कन्दलीच्छिन्नः म.व्यु.८७९७.
पा. रक्तावसेचनम् — {nad de dag thams cad zhi bar bya ba yang shes te/} {'di ltar snum par bya ba yang rab tu shes so//} {skyug par bya ba dang bkru ba dang brta ba dang gtar ba dang} तेषां च सर्वव्याधीनां प्रशमं प्रजानामि । यदुत वमनं विरेचनमास्थापनं रक्तावसेचनं ग.व्यू.२०क/११७.
gti mug
•सं. १. मोहः — {gti mug chags dang zhe sdang gis/} /{sdig pa rnam pa du ma byas//} मोहानुनयविद्वेषैः कृतं पापमनेकधा बो.अ.२.३९; संमोहः — {de dud 'gro'i skye gnas la chos kyi 'du shes dkon pa/} {gti mug che ba'i gnas su skyes kyang} स तस्यां दुर्लभधर्मसंज्ञायां संमोहबहुलायामपि तिर्यग्गतौ वर्तमानः जा.मा.२०७क/२४१; मूढिः — {'dod chags dang khong khro ba dang gti mug ni 'dod chags khong khro gti mug go//} रागश्च प्रतिघश्च मूढिश्च रागप्रतिघमूढयः त्रि.भा.१५७ख/६०; मोहतमः — {gti mug gis bsgribs pa} मोहतमोवृताः अ.श.८९ख/८१ २. = {gti mug nyid} मूढता — {nad kyi gzhir gyur chud za ba'i/} /{'di ltar lus 'di gcig pu'i phyir/} /{sems can rnams la snying mi brtse/} /{kyi hud gti mug 'di ci rung //} देहस्यैकस्य नामार्थे रोगभूतस्य नाशिनः । इदं सत्त्वेषु नैर्घृण्यं धिगहो बत मूढताम् ।। जा.मा.१८१ख/२११; •वि. = {gti mug pa} मोहितः — {byis pa gti mug rtog par byed//} बालाः कल्पेन्ति मोहिताः ल.अ.१७५क/१३६.
gti mug 'khrul pa
मोहः — {gti mug 'khrul pas bdag non te/} /{rjes su yi rang gang bgyis pa//} यच्चानुमोदितं किंचिदात्मघाताय मोहतः बो.अ.२.२९.
gti mug gi rgya mtshor lhung ba
वि. मोहार्णवपतितः — {ngas dga' bo ni 'dod chags kyi chu klung du lhung ba las bsgral}…{steng rgyas 'od srung ni gti mug gi rgya mtshor lhung ba las bsgral} मया हि रागनदीपतितो नन्दस्तारितः…मोहार्णवपतित उरुबिल्वकाश्यपस्तारितः अ.श.७८क/६८.
gti mug gis bsgribs
= {gti mug gis bsgribs pa/}
gti mug gis bsgribs pa
वि. मोहतमोवृतः — {gang phyir byis pa gti mug gis/} /{bsgribs pa rnams kyis ma shes pa/} /{de phyir kun tu 'dzin sems kyis/} /{rtag tu ma byin za bar byed//} यस्मात्तु न प्रजानन्ति बाला मोहतमोवृताः । तस्मात्तु भुञ्जते सत्त्वा आगृहीतेन चेतसा ।। अ.श.८९ख/८१.
gti mug gis ldongs pa
वि. मोहान्धः — {dmus long ji lta ba bzhin du gti mug gis ldongs pa'i sems can du blta'o//} यथासौ जात्यन्धस्तथा मोहान्धाः सत्त्वा द्रष्टव्याः स.पु.५२ख/९३.
gti mug bcas
= {gti mug dang bcas pa/}
gti mug bcas pa
= {gti mug dang bcas pa/}
gti mug chung ba
= {gti mug chung ba/}
gti mug chung ba
वि. अल्पमोहः — {chos kyi sbyin pa zang zing med pa'i phan yon nyi shu ste/}…{'dod chags chung ba yin/} {zhe sdang chung ba yin/} {gti mug chung ba yin/} विंशतिरिमे…आनुशंसा निरामिषदाने…अल्परागो भवति, अल्पद्वेषोऽल्पमोहः शि.स.१८९क/१८७.
gti mug thibs pos kun nas yog
=(ग्. {yogs}) {pa} वि. मोहगहनसंछन्नः — {kye ma sems can 'di dag ni}…{gti mug thibs pos kun nas yog pa} बतेमे सत्त्वाः…मोहगहनसंछन्नाः द.भू.१९१ख/१७.
gti mug dang bcas
= {gti mug dang bcas pa/}
gti mug dang bcas pa
= {gti mug bcas} वि. समोहम् — {'dod chags dang bcas pa'i sems la 'dod chags dang bcas pa'i sems so zhes bya bar yang dag pa ji lta ba bzhin rab tu shes so//}…{ji lta ba bzhin du}…{gti mug dang bcas pa dang gti mug dang bral ba dang} सरागं चित्तं सरागं चित्तमिति यथाभूतं प्रजानाति…एवं …समोहं विगतमोहम् अभि.स्फु.२४४क/१०४५; •सं. समोहता — {bdag nyid 'dod chags bcas shing zhe sdang bcas/} /{gti mug bcas par yang ni rab tu ston//} सरागतामात्मनि दर्शयन्ति सदोषतां चापि समोहतां च । स.पु.७७क/१३०.
gti mug dang bral
= {gti mug dang bral ba/}
gti mug dang bral ba
•वि. विगतमोहम् — {'dod chags dang bcas pa'i sems la 'dod chags dang bcas pa'i sems so zhes bya bar yang dag pa ji lta ba bzhin rab tu shes so//}…{ji lta ba bzhin du}…{gti mug dang bcas pa dang gti mug dang bral ba dang} सरागं चित्तं सरागं चित्तमिति यथाभूतं प्रजानाति…एवं…समोहं विगतमोहम् अभि.स्फु.२४४क/१०४५; {'dod chags bral bas chags bcas dang /} /{zhe sdang bral bas zhe sdang can/} /{gti mug bral bas rmongs pa ste/} /{gsum pos rtag tu gsum dag btul//} सरागो वीतरागेण जितरोषेण रोषणः । मूढो विगतमोहेन त्रिभिर्नित्यं जितास्त्रयः ।। श.बु.१११ख/४६; •सं. = {de bzhin gshegs pa} विगतमोहः, तथागतः — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} …{gti mug dang bral ba zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम् । यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…विगतमोह इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८.
gti mug bdo ba
तीव्रमोहः म.व्यु.७२६६.
gti mug rdo rje
मोहवज्रः — {'di rnams dbang po drug po ni/} /{gti mug rdo rje la sogs ldan//} मोहवज्रादिभिर्युक्ताः षडेतानीन्द्रियाणि च हे.त.१८क/५६.
gti mug rdo rje ma
मोहवज्रा — {mig la gti mug rdo rje ma/} /{rna bar zhe sdang rdo rje ma//} चक्षुषो मोहवज्रा श्रोत्रयोर्द्वेषवज्रिका हे.त.१८ख/६०.
gti mug pa
वि. मूढः, मोहान्धः — {bdag ni mi shes gti mug pas/} /{rang bzhin kha na ma tho ba'am/} /{bcas pa'i sdig pa gang yin las/} /{gang yang rung ba bgyis pa rnams//} मया बालेन मूढेन यत्किंचित्पापमाचितम् । प्रकृत्या यच्च सावद्यं प्रज्ञप्त्यावद्यमेव च ।। बो.अ.२.६४; {gti mug pas zhes pa ni gti mug gi mun pas so//} मूढेनेति मोहान्धेन बो.प.६८ख/३६; {skyes bu gti mug pa} मोहपुरुषः ल.अ.१००ख/४७.
gti mug par 'gyur
क्रि. मुक्षति — {de 'di ltar sems yongs su tshor} ({tshol}) {te/} {'dod chags par 'gyur ba'am zhe sdang bar 'gyur ba'am gti mug par 'gyur ba'i sems de dag gang yin} स एवं चित्तं परिगवेषते, कतरत्तु चित्तं रज्यति वा दुष्यति वा मुह्यति वा शि.स.१३०ख/१२६.
gti mug par 'gyur ba
= {gti mug par 'gyur/}
gti mug spyad pa
पा. मोहचरितः, पुद्गलभेदः — {gang zag gti mug spyad pa gang zhe na/} {shes bya'i dngos po la gti mug drag po dang gti mug yun ring po 'byung bar 'gyur ba gang yin pa ste/} {de ni gang zag gti mug spyad pa zhes bya'o//} मोहचरितः पुद्गलः कतमः ? यो ज्ञेये वस्तुनि तीव्रमोहश्च भवत्यायतमोहश्चायमुच्यते मोहचरितः पुद्गलः श्रा.भू.९ख/२१; द्र. {gti mug spyod pa/}
gti mug spyod
= {gti mug spyod pa/}
gti mug spyod pa
पा. मोहचरितः, पुद्गलभेदः — {sems can thams cad 'dul ba yin pa'i phyir 'dul ba ni gcig tu 'gyur ro//}…{rnam pa lnga ni 'dod chags spyod pa dang zhe sdang spyod pa dang gti mug spyod pa dang nga rgyal spyod pa dang rnam par rtog pa spyod pa'o//} स्यादेकविधो विनेयः सर्वसत्त्वा विनेया इति कृत्वा …पञ्चविधः । रागचरितो द्वेषचरितो मोहचरितो मानचरितो वितर्कचरितश्च बो.भू.१५५क/२००; द्र. {gti mug spyad pa/}
मोहतमः — {gti mug mun pa ma lus bcom nas ni/} /{drang srong chen po'i ye shes 'od kyang gsal//} मोहतमो निखिलं विनिहत्य भासति ज्ञानप्रभासु महर्षिः ।। रा.प.२२८ख/१२१.
gti mug med
= {gti mug med pa/}
gti mug med rgyal
= {gti mug bral ba'i rgyal po/}
gti mug med gnas
अमोहविहारी लो.को.९२१.
gti mug med pa
•पा. अमोहः, चैतसिकभेदः — {gti mug med pa ni gti mug gi gnyen po ste/} {yang dag pa ji lta ba bzhin du yang dag par rtogs pa'o//} {gti mug ni las dang 'bras bu dang bden pa dang dkon bachog rnams mi shes pa'o//} अमोहो मोहप्रतिपक्षः, अयथाभूतसंप्रतिपत्तिर्मोहः (? यथाभूतसंप्रतिपत्तिः । मोहः) कर्मफलसत्यरत्नेष्वज्ञानम् त्रि.भा.१५६ख/५७; •वि. अमूढः — {des chos de yang dag par rjes su ma mthong zhing ma dmigs pas/} {'dod chags med pa zhe sdang med pa gti mug med pa sems phyin ci ma log pa/} {mnyam par gzhag pa zhes bya'o//} स तं धर्ममसमनुपश्यन्ननुपलभमानोऽरक्तोऽदुष्टोऽमूढोऽविपर्यस्तचित्तः समाहित इत्युच्यते प्र.प.४८क/५७.
gti mug med pa las skyes pa
वि. अमोहजः, ओजा — {gal te srog gcod pa las spong ba smros shig zer na/} {de la yang ma chags pa dang zhe sdang med pa dang gti mug med pa las skyes pa dang rnam pa gsum yod la} यद्याह, प्राणातिपाताद्विरतिमिति; साऽपि त्रिप्रकारा । अलोभजा, अद्वेषजा, अमोहजा अभि.भा.२३७ख/७९९.
gti mug med pa'i stabs
पा. अमोहगतिः, महापुरुषाणां गतिविशेषः — {skyes bu chen po'i stabs gang yin pa}…{mi bskyod pa'i stabs dang}…{gti mug med pa'i stabs dang} यासौ महापुरुषाणां गतिरनुच्चलितगतिः …अमोहगतिः ल.वि.१३४क/१९९.
gti mug med par gnas pa
= {gti mug med gnas/}
gti mug smra
= {gti mug smra ba/}
gti mug smra ba
वि. मोहवादी — {ma 'ongs pa yi dus na ni/} /{sha za gti mug smra ba dag /sha} {ni sdig med rung ba'o zhes/} /{sangs rgyas kyis ni bshad ces zer//} वक्ष्यन्त्यनागते काले मांसादा मोहवादिनः । कल्पिकं निरवद्यं च मांसं बुद्धानुवर्णितम् ।। ल.अ.१५७ख/१०५.
gti mug rab zad
वि. सुप्रनष्टमोहः लो.को.९२२.
gti mug rigs
पा. मोहकुलम् — {gti mug rigs ni dang por sbyin/} /{g+hu ni yang dag rab tu sbyar/} /{mthar ni sA hA yang byas na/} /{lha dang mi rnams gsod par byed//} आदौ मोहकुलं दत्त्वा घुकारं सम्प्रयोजयेत् । स्वाहान्तं च पुनः कृत्वा मारयेत् सुरमानुषाम् हे.त.२८क/९४.
gti mug las yongs su grol
ना. मोहपरिमुक्ता, गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang}…{dri za'i bu mo gti mug las yongs su grol zhes bya ba} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या…मोहपरिमुक्ता नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२ख/२६०.
gti mug shas che ba
पा. उन्मदमोहः, पुद्गलभेदः — {de la gang zag ni nyi shu rtsa brgyad yod de/}…{'di lta ste/} {dbang po rtul po dang}…{gti mug shas che ba dang}…{gnyi ga'i cha las rnam par grol ba'o//} तत्र पुद्गलाः अष्टाविंशतिः…तद्यथा मृद्विन्द्रियः…उन्मदमोहः…उभयतोभागविमुक्तश्च श्रा.भू.६७क/१६९; मोहोन्मदः — {gang zag gti mug shas che ba gang zhe na/} {gang zag gang gis sngon tshe rabs gzhan dag tu gti mug kun du bsten cing goms par byas lan mang du byas pas/} {de rgyu de dang rkyen des da ltar rmongs par 'gyur ba'i dngos po la gti mug shas chen po dang /} {gti mug yun ring por skye bar 'gyur ba ste/} {de ni gang zag gti mug shas che ba zhes bya'o//} मोहोन्मदः पुद्गलः कतमः ? येन पुद्गलेन पूर्वमन्यासु जातिषु मोह आसेवितो भावितो बहुलीकृतः । तेन च हेतुना तेन प्रत्ययेन एतर्हि मोहनीये वस्तुनि तीव्रमोहश्च भवत्यायतमोहश्चायमुच्यते मोहोन्मदः पुद्गलः श्रा.भू.६८क/१७१; तीव्रमोहः म.व्यु.७२६६.
gting
१. = {mthil} गाधः, तलं प्रतिष्ठा वा — {gting rnyed ma gyur} अलब्धगाधः शि.स.६४ख/६३ २. = {zab mo} अगाधः, गम्भीरम् — {gting med mtsho} अगाधसिन्धुः अ.क.३०६ख/१०८.१२२; {chu'i gting du 'jug par mi bya'o//} न अगाधमम्भोऽवगाहेत वि.सू.७५क/९२; गह्वरम् {ji ltar bdag nyid dmyal ba ni/} /{'jigs rung gting du lhung ba yis//} यथा पतितमात्मानं घोरे नरकगह्वरे ।। अ.क.३१६क/४०.१०४; पातालम् — {'khor ba mi bzad gting nas ni/} /{'gro ba nyon mongs drang slad du//} घोरात् संसारपातालादुद्धर्तुं कृपणं जगत् ।। श.बु.११५क/१२९; संकटम् — {'jigs rung dmyal ba'i gting du ni//} घोरे नरकसंकटे अ.क.३१६ख/४०.१०६ ३. = {gting du/}
gting du
= {'og tu} अधस्तात् {khron pa la sogs gting du ni/} /{gzugs brnyan med na ji ltar snang //} कूपादिषु कुतोऽधस्तात् प्रतिबिम्बाद् विनेक्षणम् । त.स.८१क/७४९; दूरम् — {chu la sogs pa'i gting du zhugs pa} जलादिषु दूरप्रविष्टम् त.प.१९१ख/८४६ ४. = {nang du} अन्तर् {gting du chud pa'i sa bon} ( खल) अन्तर्गतं बीजम् प्र.अ.६१क/६९.
gting thug pa med pa
अगाधता — {thugs bskyed pa skad cig re re la byung ba yang mtha' yas shing gting thug pa med pas rgya mtsho dang 'dra bas na rgya mtsho'o//} चित्तोत्पादाः प्रतिक्षणभाविनोऽपर्यन्तागाधतया समुद्रा इव समुद्राः बो.प.६९ख/३७.
gting du chud pa
वि. अन्तर्गतम् — {gang gi dang por dmigs 'gyur ba/} /{gal te de de'i rgyu yin na/} /{gting du chud pa'i sa bon ni/} /{myu gu sogs kyi rgyur mi 'gyur//} यस्योपलब्धिः प्रथमं तत् तस्य यदि कारणम् । न खलान्तर्गतं बीजं हेतुः स्यादंकुरोदये ।। प्र.अ.६१क/६९; द्र. {gting du zhugs pa/} {gting du song ba/}
gting du zhugs pa
वि. दूरप्रविष्टम् — {byad phyir log pa dang chu la sogs pa'i gting du zhugs pa dmigs te} प्रत्यङ्मुखं मुखमुपलभ्यते जलादिषु दूरप्रविष्टं च त.प.१९१ख/८४६; द्र. {gting du song ba/} {gting du chud pa/}
gting du song
= {gting du song ba/}
gting du song ba
वि. निमग्नम् — {nya ni 'phral la gting du song /} /{sha ni bya yis 'phrogs pa'i tshe/} /{gnyis ka nyams pas de yis ni/} /{bsams pa mig ni g}.{yo med gyur//} मत्स्ये निमग्ने सहसा खगेन पिशिते हते । स बभूवोभयभ्रंशाच्चिन्तानिश्चललोचनः ।। अ.क.१५१क/१४.१३७; द्र. {gting du zhugs pa/} {gting du chud pa/}
gting dpag dka'
= {gting dpag dka' ba/}
gting dpag dka' ba
वि. अगाधम् — {kho ra khor yug chu 'gram ltar mi snang /} /{gting dpag dka' ba'i mtsho 'jing} ({chu mdzod} ) {nang du zhugs//} समन्ततोऽन्तर्हिततीरलेखमगाधमम्भोनिधिमध्यमीयुः जा.मा.८०ख/९३; दुरवगाहम् — {sems can dam pa khyod ni rgya mtsho ltar rin po ches bltams} ({gtams} ) {shing gting dpag dka' ba'o//} दुरवगाहस्त्वम् अग्रसत्त्व जलधर इव रत्नसंपूर्णः । ल.वि.१६१क/२४२; दुरापपातालम् — {mthar gyis rgya mtsho chen po}… {lha ma yin dang klu mchog rnams kyi gnas su gyur pa/} {gting dpag dka' ba chu tshad med pa'i nang du zhugs so//} क्रमेण चावजगाहिरे…असुरबलभुजगभवनं दुरापपातालमप्रमेयतोयं महासमुद्रम् जा.मा.८०ख/९२; द्र. {gting ring ba/}
gting dpogs
ना. गाधिः, विश्वामित्रस्य पिता ।
gting dpogs gyur pa
क्रि. अवगाह्यते — {ngag gang 'od srung chen po la/} /{sogs pas gting dpogs ma gyur pa//} महाकाश्यपमुख्यैश्च यद्वाक्यं नावगाह्यते ।। बो.अ.९.५२.
gting ma tshugs pa
•क्रि. परिप्लवते — {de lta bas na sel ba sgra'i don du smra ba'i sangs rgyas pa rnams la brjod pa 'di thams cad shin tu gsog yin pas gting ma tshugs pa 'ba' zhig tu zad} तस्मादपोहशब्दार्थवादिनो बौद्धान् प्रति सर्वमिदमुच्यमानमत्यन्तपरिलघुतया परिप्लवत एव केवलम् त.प.१९४क/८५२; •वि. अप्रतिष्ठितम् — {de nyid 'tshed pas kyang brjod do//} {gting ma tshugs pa log pa'i rnam par rtog pa dag gis chog go//} तदेव पाचकत्वेनापीति अलमप्रतिष्ठितैर्मिथ्याविकल्पैः प्र.वृ.२८०क/२२.
gting mi rtogs pa
अगाधम् ।
gting med
वि. अगाधम् — {gting med mtsho} अगाधसिन्धुः अ.क.३०६ख/१०८.१२२; अगाधमतलस्पर्शे अ.को.१.१२.१५; न गाधम् अगाधम् । नास्ति गाधः प्रतिष्ठा अस्येति वा अ.वि.१.१२.१५.
gting med pa
= {gting med/}
gting zab
= {gting zab mo/}
gting zab mo
= {gting zab} ।। •वि. गम्भीरम् — {chu bo gting zab mo} नदी गम्भीरा वि.व.१९९ख/१.७३; {chu gting zab} गम्भीरमुदकम् वि.व.१९९ख/१.७३; •सं. गाम्भीर्यम् — {shing lo stug po dang de na chu gting zab mo zhig kyang yod pas lus kyi yan lag la chag grugs su ni cung zad kyang ma gyur to//} पर्णसञ्चयगुणात्त्वस्य गाम्भीर्याच्च सलिलस्य न किंचिदङ्गमभज्यत जा.मा.१४०ख/१६२.
gting ring
= {gting ring ba/}
gting ring ba
वि. दुरवगाहम् — {rgya mtsho chen po ni rnam pa bcus mi 'phrogs pa'i phyir rgya mtsho'i grangs su 'gro ste/}…{zab cing gting ring ba dang} महासमुद्रो दशभिराकारैः संख्यां गच्छत्यसंहार्यतया…गम्भीरदुरवगाहतश्च द.भू.२७७ख/६६; अगाधम् — {de lta min na su ta dang /} /{gting ring gtum por ji ltar 'gyur//} (?) सूतमागधचण्डालाः कथं सम्भविनोऽन्यथा ।। प्र.अ.१०क/११; गम्भीरम् — निम्नं गभीरं गम्भीरम् अ.को.१.१२.१५; गमनेन भियं रातीति गभीरं गम्भीरं च । रा दाने । गां भुवं भियमीरयतीति वा अ.वि.१.१२.१५; द्र. {gting dpag dka' ba/}
gting rings
= {gting ring ba/}
gting slebs
वि. पर्यवगाढम् — {de nas kun du rgyu sen rings kyis chos mthong /} {chos thos/} {chos rtogs/} {chos kyi gting slebs te} अथ दीर्घनखः परिव्राजको दृष्टधर्मा प्राप्तधर्मा विदितधर्मा पर्यवगाढधर्मा अ.श.२८२क २५८.
gtibs
= {gtibs pa/}
gtibs pa
•वि. आकुलम् — {bung ba'i 'phreng ba sgra sgrogs gtibs pa yi//} आकुलभृङ्गमालाविराविणीभिः अ.क.११क/५०.१०९; अवगुण्ठितम् — {'jig rten ring nas gnyid log 'di/} /{mun pa'i phung pos gtibs pa la//} चिरप्रसुप्तमिमं लोकं तमःस्कन्धावगुण्ठितम् । ल.वि.१७२क/२५९; उपहितम् — {mun pa'i tshogs kyis gtibs shing rab rmongs pas//} तमःसमूहोपहितप्रमोहः अ.क.१९७ख/२२.५१; मिलत् — {bung ba'i tshogs gtibs rnam par 'phrul pa kun rmongs gyur} भ्रमरमिलद्विभ्रमः संभ्रमोऽभूत् अ.क.२४२क/२८.२०; •सं. दुर्दिनम् — {sos ka dag ni sprin gyis gtibs pa} निदाघो मेघदुर्दिनः का.आ.३.१६७.
gtu lum
= {gtu lum pa/}
gtu lum pa
= {myos pa'am bzi ba} क्षीवः, सुरामत्तः — {de nas de dag gis de chang gar po sna mi mthun pas gtu lum par byas nas} ततस्तैस्तं घनघनेन विरुद्धमद्येन पानेन क्षीवं कृत्वा अ.श.२१५ख/१९८.
gtugs
= {gtugs pa/} {gtugs te} निपत्य — {zhabs gnyis la gtugs te} पादयोश्च निपत्य वि.व.१६८क/१.५७; {des rkang pa gnyis la gtugs te smon lam gdab par brtsams pa} सा पादयोर्निपत्य प्रणिधानं कर्तुमारब्धा वि.व.१३९ख/१.२९.
gtugs pa
•क्रि. निपपात — {zhabs gnyis dag la de yis gtugs//} पादयोर्निपपात सः अ.क.३२३क/४०.१८७; •भू.का.कृ. = {reg pa'am thug par byas pa} आलीनम् — {zhabs la mgo yis gtugs pa de//} तेन चरणालीनमौलिना अ.क.४४क/५६.२३; पतितम् — {gus pa skyes shing dga' ba rnam par 'phel/} /{rgyal ba'i zhabs kyi mthil la bdag gis gtugs//} गौरवजातविवर्धितप्रीतिः पादतले पतितोऽस्मि जिनाय रा.प.२२९क/१२१; प्रतिहतम् — {me long la sogs pa'i ngos la gtugs nas log pa na} दर्पणादितलप्रतिहता निवर्तमाना त.प.१२९ख/७०९; निषक्तम् — {de yi myu gu tsam zhig byung 'dra 'di yin te/} /{rgyal po gzhan gyi gtsug gi} ({gtsug 'od} ) {nga yi zhabs la gtugs//} तस्याङ्कुरोदय इवैष यदन्यराजचूडाप्रभाश्चरणरेणुषु मे निषक्ताः जा.मा.१६क/१७; श्लिष्टम् — {mthong nas kyang gzung ba'i phyir drung du gtugs pa dang} दृष्ट्वा च पुनरुपश्लिष्टो ग्रहीष्यामीति वि.व.२०८ख/१.८३; पर्यापन्नम् — {'dod pa'i khams su gtugs pa} कामधातुपर्यापन्नः म.व्यु.२१५३; पर्यात्तम् — {yangs pa ni gtugs pa med pa'o//} विषदा अपर्यात्ता सू.अ.१८२क/७७; संघृष्टम् — {lha klu mi dang lha min dbang po'i cod pan dag gis zhabs pad la gtugs gang //} यो देवाहिनरासुरेन्द्रमुकुटैः संघृष्टपादाम्बुजः वि.प्र.११३क/१, पृ.११; पूरितम् — {lag pa dag ni zhags pas bcings shing rkang pa'i pad+ma zung ni lcags sgrog dag gis gtams} बाह्वापाशैर्निबद्धोऽङ्घ्रिकमलयुगले पूरितः शृङ्खलाभिः वि.प्र.११२क/१, पृ.९ चुम्बितम् — {lha rnams mgo yi gtsug gi nor bu'i 'od zer tshogs kyis zhabs kyi pad+ma la gtugs} देवानां मौलिचूडामणिकरनिकरैश्चुम्बितः पादपद्मः वि.प्र.११३क/१, पृ.११; •सं. पर्यवदानम् — {nam mkha' dang skye bo ni nam mkha'i skye bo ste/} {de rnams zad pa ni gtugs pa'o//} गगनं च जनाश्च ते गगनजनाः । तेषां परिक्षयः पर्यवदानम् बो.प.५६क/१८; क्षयः — {yun ring zhes pa ni gang du bar gyi bskal pa la sogs pas tshe gtugs pa'o//} दीर्घकालिक इति यत्रान्तरकल्पादिभिरायुषः क्षयः बो.प. ६८क/३५; पर्यादानम् — {brtson 'grus ha cang zhan pas khyad par mi 'thob cing dge ba'i phyogs gtugs pa} अतिलीनवीर्यस्य विशेषासंप्राप्तिः कुशलपक्षपर्यादानम् श्रा.भू.९९ख/२६९; निष्ठानम् — {gzhan du gtugs pa la} अन्यतो निष्ठाने वि.सू.१३ख/१५; •वि. महल्लकः — {bdag gi pha}…{'di ni rgas 'khogs gtugs lam du zhugs/} {na tshod rjes su thob pa} अयं च मम पिता…वृद्धो जीर्णो महल्लकोऽध्वगतो वयोऽनुप्राप्तः सु.प्र.४७क/९४.
gtugs pa med pa
वि. अपर्यात्ता — {tshig phun sum tshogs pa'i tshigs su bcad pa/}…{mi zhan pa ni grong khyer pa ste/} {'khor la khyab pa'i phyir ro//}…{yangs pa ni gtugs pa med pa'o//} वाक्सम्पत्तौ श्लोकः ।…अदीना पौरी पर्षत्पूरणात्…विषदा अपर्यात्ता सू.अ.१८२क/७७.
gtugs par 'gyur
क्रि. पर्यादानं गच्छति — {de'i tshor ba thams cad ma lus par 'di nyid du 'gag par 'gyur/} {ma lus par med pa dang yongs su zad pa dang gtugs par 'gyur ro//} अस्य सर्वाणि वेदनानि अपरिशेषं निरुध्यन्ते अपरिशेषमस्तं परिक्षयं पर्यादानं गच्छन्ति अ.श.२८१क/२५८.
gtugs par 'gyur ba
= {gtugs par 'gyur/}
gtugs byas
भू.का.कृ. पतितम् — {de ni zhabs la gtugs byas te/} /{shA ri'i bu la skyabs su song //} शरणं पादपतितः शारिपुत्रं जगाम सः ।। अ.क.१९०क/२१.६६.
gtugs byas pa
= {gtugs byas/}
gtun
१. = {gtun khung} उदूखलम् — {gtun gyi nang du bcug ste brdungs na} उदूखले प्रक्षिप्य कुट्टयेयम् शि.स.३८क/३६; {des kyang nyes pa la nyes par} ({ma} ) {gshags so/} /{las des na gtun lta bur gyur to//} तेन अत्ययमत्ययतो न देशितम् । तेन कर्मणोदूखलाकारः संवृत्तः शि.स.३८क/३६; उलूखलम् — {khri sogs gtun ni drag pa dang /} /{snal ma'i lhag dang rnam gnyis gyur/} /{sems can} खट्वाद्युलूखलस्थूलांस्तन्तुशेषान् द्विधागतान् । सत्त्वान् अ.क.१३७ख/६७.३७ २. = {gtun shing} मुसलः, ओलम् [1] कण्डनीदण्डः — {de dag} …{gzhong khong du lcags kyi gtun rnams kyis brdung ngo //} ते द्रोणिष्वयोमयैर्मुसलैर्हन्यन्ते शि.स.४८क/४५ [2] आयुधविशेषः — {gshin rje'i skyes bu de dag ral gri dang gtun dang}…{rtse gsum pa la sogs pa thogs nas} ते यमपालपुरुषा असिमुसल…त्रिशूलादीनुपसंगृह्य का.व्यू.२०४ख/२६२.
वि. उदूखलाकारः — {khyod kyis sems can gtun lta bu gang mthong ba de yang sngon dge slong yin te} यं त्वं सत्त्वमद्राक्षीरुदूखलाकारं सोऽपि भिक्षुरासीत् शि.स.३८क/३६.
gtun bu
मुसलः, ओलम्, कण्डनीदण्डः — {dka' thub drag po dag kyang yang dag par len par byed de/} {'di lta ste tsher ma'i nang na nyal ba'am}…{gtun bu la snyes pa'am} कष्टव्रतसमादायी च भवति । तद्यथा कण्टकापाश्रयी वा भवति ।…मुसलापाश्रयः श्रा.भू.२१क/५०; शिलापुत्रः मि.को.३८ख; निशादापुत्रः मि.को.३८ख; द्र. {mchig gu/}
gtun ma
ना. मुसला, महादूती — {gang bcom ldan 'das phyag na rdo rje gang yang pho nya mo'i rig pa'i rgyal mo de dag kyang 'khor brgya stong du mas bskor ba yang} …{'di lta ste/} {'og pag ma dang 'og pag bzang mo dang}…{gtum} ({gtun} ) {ma dang 'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} भगवतो वज्रपाणेः या अपि ता महादूत्यो विद्याराज्ञीनियुतसहस्रपरिवाराश्च…तद्यथा मेखला सुमेखला…मुसला सर्वभूतवशंकरी च म.मू.९८क/८.
gtun shing
मुसलः, ओलम् १. कण्डनीदण्डः मि.को.३६ख; मुषलः मि.को.३६ख २. आयुधविशेषः — {dmyal ba'i srung ma rnams kyis mdung dang ral gri dang gtun shing la sogs pa'am lo ma ral gri lta bu'i nags byung ba dag su yis byas te} नरकपालानां कुन्तासिमुसलादीनि असिपत्रवनसमुद्भूतानि वा केन कृतानि बो.प.८९क/५१ ३. हस्तमुद्राविशेषः — {mdzub mo dang ni srin lag gnyis/} /{bsgreng bar yang ni bya ba ste/} /{de dag gi ni rtse bzhi gang /} /{gtun shing 'dra bar yang dag 'gyur/} /{sngags shes yang dag ldan pa yis/} /{gtun shing gi ni phyag rgyar bshad//} उच्छ्रितं तु पुनः कृत्वा तर्जन्या नाभि(तर्जन्यनामि)संभवम् । चतुर्भिरङ्गुलिभिः कुर्यात् मुसलाकारसंभवम् ।। मुद्रं मुसलमित्याहुः मन्त्रज्ञानसमन्विता । म.मू.२५२क/२८७; मौसलम् — {dang po gtsug phud lnga pa ni/} /{de ni phyag rgya chen por 'dod/}… /{sum cu drug pa bya ma bum/} /{sum cu bdun pa gtun shing ste//} आदौ पञ्चशिखा भवति महामुद्रा तु सा मता…कलशं षट्त्रिंशतिः प्रोक्तो सप्तत्रिंशे तु मौसलम् म.मू.२४६क/२७७.
वि. मुसलेशयः — {tsher ma rtswa dang thal bar nyal ba dang /} /{gang dag gtun shing mal can gnas pa dang /} /{de dag tu yang de dag slob dpon 'gyur//} कण्टकभस्मतृणशयनानाम् । ये मुसलेशय युक्तिविहारी तेष्वपि आचरिया हि भवन्ति शि.स.१७८क/१७६.
gtub
= {gtub pa/}
gtub pa
= {dum bur gcod pa} छेदनम् — {bsad pa dang bcing ba dang chad pas gcod pa dang gtub pa dang brdeg pa la sogs pa sems can la gnod pa rnams rnam par spangs pa yin no//} वधबन्धनदण्डनच्छेदनताडनादिसत्त्वोत्पीडा विवर्जिताः बो.भू.१८७ख/२४९; दालनम् — {rigs kyi bu 'phags pa 'di ni}…{lta ba'i rnam pa dang dra ba thams cad gtub pa la brtson pa'o//} एष कुलपुत्र आर्यः…सर्वदृष्टिगतजालदालनाय प्रयुक्तः ग.व्यू.३८१ख/९१; कुट्टनम् — {rdo rje can gyis sta re sogs/} /{gsheg cing gtub par bsams na ni/} /{sku gsum gyi ni mchog sbyin pa/} /{rdo rje sems dpa' drag po'ang 'chi//} स्फालनं कुट्टनं चिन्तेत् कुठाराद्यद्घि वज्रिणः । म्रियते त्रिकायवरदो वज्रसत्त्वोऽपि दारुणः ।। गु.स.१२९क/८४.
gtub byed
= {mon lug} मुस्ता, मुस्तकः मि.को.५८ख ।
gtubs
१. = {gtubs pa/} 2. = {gtubs shig/} {gtubs te} छित्त्वा — {de'i tshe gsang sngags dang rig sngags kyi stobs bskyed pa gcig gis bcings pa thams cad gtubs te 'gro'o//} तदैकमन्त्रविद्याबलेन सर्वबन्धनानि छित्त्वा प्रक्रमेत् शि.स.९२ख/९२.
gtubs pa
•क्रि. विशस्यते — {gshin rje'i mi las kyis byas pa rnams kyis}…{yan lag dang nying lag thams cad gshegs gtubs nas bsregs te} कर्मकृतैर्यमपुरुषैः गृह्यते …सर्वाङ्गप्रत्यङ्गशः पाट्यते विशस्यते दह्यते शि.स.४६क/४३; •भू.का.कृ. दीर्णम् — {sprin gyi bzhon pa mkha' lding gis/} /{bsnun cing gtubs pa mthong gyur nas//} स दृष्ट्वा गरुडाघातदीर्णं जीमूतवाहनम् । अ.क.३१०ख/१०८.१५७; दलितम् {drag bsnun gtubs pa'i dbyibs can dag/} उग्रप्रहारदलिताकृतिम् अ.क.३११ख/१०८.१६५; छातम् — छिन्नं छातं लूनं कृत्तं दातं दितं छितं वृक्णम् अ.को.३.१.१०१.
gtubs par gyur
भू.का.कृ. दलितम् — {'phral la mkha' lding dag gis bsnun zhing lus ni gtubs par gyur mod kyang //} तार्क्ष्येण क्षतदलितगात्रोऽपि सहसा अ.क.३०८ख/१०८.१४०.
gtubs shig
क्रि. भिन्दत — {kha cig ni}…{dge sbyong gau tam 'di}…{zungs shig ces zer ba dang chod cig ces zer ba dang gtubs shig ces zer ba dang} केचिदाहुः, गृह्णत छिन्दत भिन्दत…इमं श्रमणं गौतमम् ल.वि.१५०क/२२२.
ना. चण्डमहारोषणः, बुद्धः — {dpal gtum po khro bo chen po'i rgyud kyi rgyal po dpa' bo gcig pa zhes bya ba} एकवीराख्यश्रीचण्डमहारोषणतन्त्रराजनाम क.त.४३१; द्र. {gtum po chen po/} {gtum po cher khros pa/} {gtum po 'jigs rung chen po/}
gtum po chen po
ना. चण्डमहारोषणः, बुद्धः — {gtum po chen po'i sgrub thabs} चण्डमहारोषणसाधनम् क.त.३२६३; {gtum po chen po'i sgrub thabs cho ga dang bcas pa} चण्डमहारोषणसाधनं सकल्पः क.त.३४७८; द्र. {gtum po cher khros pa/} {gtum po 'jigs rung chen po/} {gtum po khro bo chen po/}
gtum po cher khros pa
ना. चण्डमहारोषणः, बुद्धः — {gtum po cher khros pa'i sgrub thabs} चण्डमहारोषणसाधनम् क.त.३२६२; द्र. {gtum po 'jigs rung chen po/} {gtum po chen po/} {gtum po khro bo chen po/}
gtum po 'jigs rung chen po
ना. चण्डमहारोषणः, बुद्धः — {bcom ldan 'das dpal gtum po 'jigs rung chen po} भगवान् श्रीचण्डमहारोषणः ब.वि.१६४ख; द्र. {gtum po cher khros pa/} {gtum po chen po/} {gtum po khro bo chen po/}
gtum po mya ngan med
= {gtum po mya ngan med pa/}
gtum po mya ngan med pa
ना. चण्डाशोकः, नृपः — {'dir 'ga' zhig sngar mtshams med pa lnga byed pa po phyis bsod nams byed pa por 'gyur te/} {gtum po mya ngan med pa dang chos rgyal mya ngan med pa bzhin no//} इह कश्चित् पूर्वं पञ्चानन्तर्यकारी पश्चात् पुण्यकर्ता भवति, चण्डाशोको धर्माशोकवत् वि.प्र.१५१ख/३.९७.
gtum po'i grong
चण्डालग्रामः — {gtum po'i grong du mngon phyogs te/} /{gtum mo ma li ka zhes pa/} /{bu bdun dag dang lhan cig nyid/} /{'dul ba yis ni mtho bar mdzad//} चण्डालग्राममभ्येत्य चण्डालीं मल्लिकाभिधाम् । सहितां सप्तभिः पुत्रैर्विनयोपनतां व्यधात् ।। अ.क.४६क/५७.१०.
gtum po'i 'od
= {nyi ma} चण्डांशुः, आदित्यः मि.को.३१ख ।
gtum po'i rigs
मातङ्गकुलम् — {las kyi lhag mas gtum po'i rigs/} /{thub pas sun phyung de dag rnams/} /{rgyal ba mthong bas pad ma yi/} /{'byung gnas bzhin du dri med gyur//} ते कर्मशेषसंप्राप्तमातङ्गकुलदूषिताः । पद्माकर इव प्रापुर्वैमल्यं जिनदर्शनात् अ.क.४६क/५७.११.
gtum byed
चण्डालः, {ma 'doms na gnyis ka gdol pa/} {'dom na tsaN Da la gtum byed du gdags} म.व्यु.३८६८.
gtum ma
१. चण्डाली, चण्डालकन्या — {gtum po'i grong du mngon phyogs te/} /{gtum mo ma li ka zhes pa/} /{bu bdun dag dang lhan cig nyid/} /{'dul ba yis ni mtho bar mdzad//} चण्डालग्राममभ्येत्य चण्डालीं मल्लिकाभिधाम् । सहितां सप्तभिः पुत्रैर्विनयोपनतां व्यधात् ।। अ.क.४६क/५७.१० २. = {gtun ma/}
gtum mo
•वि. स्त्री. चण्डी — {gtum mo glo bur nyid du ni/} /{khyod gdong mchu yi yal 'dab g}.{yo//} अकस्मादेव ते चण्डि स्फुरिताधरपल्लवम् । का.आ.२.७०; •सं. १. चण्डाली [1] चण्डालस्त्री [2] महाविद्या — {dmangs rigs mo}…{gtum mo}…{mthar skyes chos khams ma ste bcu/} /{rig ma chen mor yang dag brjod/} /{longs spyod grol 'bras rab tu ster//} शूद्री…चण्डाली धर्मधात्वन्त्यजा दश । महाविद्याः समाख्याता भुक्तिमुक्तिफलप्रदाः ।। वि.प्र.१५८क/३.११९ २. चण्डा, चोराख्यगन्धद्रव्यम् — अथ राक्षसी । चण्डा धनहरी क्षेमदुष्पत्रगणहासकाः ।। अ.को.२.४.१२८; तीक्ष्णत्वात् चण्डा । राक्षसीनामसाम्यात् चण्डत इति वा अ.वि.२.४.१२८; •पा. १. चण्डाली — {lte bar gtum mo 'bar ba yis/} /{de bzhin gshegs pa lnga bsregs shing /} /{spyan la sogs pa yang bsregs te/} /{bsregs pas ri bong can 'ang 'dzag//} चण्डाली ज्वलिता नाभौ दहति पञ्चतथागतान् । लोचनाचक्षुरादींश्च दग्धे हं स्रवते शशी ।। वि.प्र.६२ख/४.११०; हे.त.३क/६; यो.र.११०; {dung can ma 'di phyag rgya che/} /{de ni gtum mor rab tu brjod//} शङ्खिनीयं महामुद्रा चण्डाली सा प्रगीयते वि.प्र.६२ख/४.११०; चण्डालिका — {gtum mo thig le bkram pa zhes bya ba} चण्डालिकाबिन्दुप्रस्फरणनाम क.त.२४०९ २. चण्डिका, नाडीविशेषः— {kye bcom ldan 'das rdo rje'i lus la rtsa du lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {rtsa rnams ni sum cu rtsa gnyis te/}…{brkyang ma}…{khyim ma dang gtum mo dang bdud dral ma'o//} हे भगवन् वज्रदेहे कतमा नाड्यः ? भगवानाह द्वात्रिंशन्नाड्यः…ललना…गेहा चण्डिका मारदारिका ।। हे.त.२ख/४ ३. = {rab gtum ma} चण्डा, प्रचण्डा — {gtum mo khyi gdong ma la sogs pa} चण्डा श्वानास्यादयः वि.प्र.५६क/४.९८; द्र. {khyi gdong ma la sogs pa rab gtum ma rnams} श्वानास्यादिप्रचण्डानाम् वि.प्र.२९ख/४.१; •ना. १. चण्डिका [1] = {u mA} उमा — उमा कात्यायनी गौरी काली हैमवतीश्वरी ।…अपर्णा पार्वती दुर्गा मृडानी चण्डिकाम्बिका ।। अ.को.१.१.३८; चण्डत इति चण्डिका । चण्ड कोपे । चण्डासुरमर्दनाद्वा अ.वि.१.१.३८ [2] यक्षिणी — {gdol pa mo dang gtum mo dang /} /{de bzhin gnod sbyin gtum mo dang /} /{mdung can dang ni so brtsegs dang /} /{sems can kun gyi mdangs 'phrog ma//} चण्डा चण्डालिका चैव यक्षिणी चण्डिका तथा । दन्ती (कुन्ती) च कूटदन्ती च सर्वसत्त्वौजहारिणी ।। सु.प्र.४३ख/८७ २. मातङ्गी, प्रचण्डा — {de nas zlum skor lnga pa dur khrod kyi gnas la shar du kla klo ma dang}… {nub tu gtum mo dang}…{dbang ldan du ri khrod ma ste rab gtum ma brgyad do//} ततः पञ्चमे परिमण्डले श्मशानस्थाने पूर्वे म्लेच्छा…पश्चिमे मातङ्गी…ईशाने शबरी इति अष्टौ प्रचण्डाः वि.प्र.१६२ख/३.१२६ ३. कौशिकी, देवी श्री.को.१६६क ।
gtums
= {gtums pa/}
gtums gyur pa
भू.का.कृ. संनिरुद्धम् — {ji ltar rin chen las byas rgyal ba'i gzugs/} /{gos hrul dri ngan gyis ni gtums gyur pa//} बिम्बं यथा रत्नमयं जिनस्य दुर्गन्धपूत्यम्बरसंनिरुद्धम् । र.वि.१०८क/६४; द्र. {gtums pa/}
gtums pa
भू.का.कृ. आवृतम् — {ji ltar rin chen rang bzhin de bzhin gshegs sku dri ngan gos gtums pa//} यद्वद्रत्नमयं तथागतवपुर्दुर्गन्धवस्त्रावृतम् र.वि.१०८क/६४; निवृतम् — {nyon mongs gos hrul gyis gtums} क्लेशविपूतिवस्त्रनिवृतम् र.वि.१०८क/६५; गूढम् — {nyon mongs pa'i sbubs bye ba mtha' yas pas gtums pa} अपर्यन्तक्लेशकोशकोटिगूढः र.वि.९६क/४०; उपगूढम् — {rnam pa sna tshogs kyi/} /{nyon mongs kyis gtums bde gshegs dngos po nyid//} नानाविधक्लेशमलोपगूढम्…सुगतात्मभावम् र.वि.१०८क/६४.
महानिधानम् — {de gter chen po brgyad 'thob par 'gyur te} सो अष्टौ महानिधानानि प्रतिलप्स्यते ल.वि.२१४क/३१७; {gter chen bzhin} महानिधानवत् सू.अ.१४०ख/१७.
gter chen po brgyad
अष्टौ महानिधानानि १. {dran pa'i gter} स्मृतिनिधानम्, २. {blo gros kyi gter} मतिनिधानम्, ३. {rtogs pa'i gter} गतिनिधानम्, ४. {gzungs kyi gter} धारणीनिधानम्, ५. {spobs pa'i gter} प्रतिभाननिधानम्, ६. {chos kyi gter} धर्मनिधानम्, ७. {byang chub kyi sems kyi gter} बोधिचित्तनिधानम्, ८. {sgrub pa'i gter} प्रतिपत्तिनिधानम् ल.वि.२१४क/३१७; {rgya che rol pa la/} {gter chen po brgyad ces gsungs shing spobs pa'i khyad par ma sbyar yang /} {'di brgyad nang sems kyi yon tan yin pas spobs pa'i gter brgyad yin la chos kyi sdom chen po'ang yin} मि.को.११९क ।
gter lta shes pa
खन्यवादी म.व्यु.३७५३.
gter blta shes pa
= {gter lta shes pa/}
gter dang ldan
= {gter dang ldan pa/}
gter dang ldan pa
वि. निधानवती — {bu ram shing skyes rgyal po'i brgyud/} /{de ni lhum na gnas pa'i tshe/} /{gter dang ldan pa'i sa gzhi bzhin/} /{dge ba'i mtshan nyid kyis mtshon gyur//} इक्ष्वाकुराजवंश्येन तेन गर्भस्थितेन सा । भूर्निधानवतीवाभूद् भव्यलक्षणलक्षिता ।। अ.क.२०९क/२४.१०.
gter bdag
= {gter gyi bdag}
gter med
वि. निष्कांचनः — {phyogs de na gter med kyi} स प्रदेशो निष्कांचनः वि.व.२०१क/१.७५.
gter mdzod
कोषः, ओषम् — {mi zad pa'i gter mdzod man ngag gi klu zhes bya ba} दोहकोषोपदेशगीतिनाम क.त.२२६.
gter gzhug par bya
कॄ. निधापनीयम् — {de bzhin du sa'i nang du gter gzhug par bya} तथा भूमिगर्भे निधापनीयम् वि.प्र.९५ख/३.८.
gter srung ba po
निधिरक्षकः — {phyi rol du yang sems can la phan pa'i slad du gter la sogs pa dbyung bar bya ste/} {ster srung ba po rnams ngan 'gro las grol bar bya ba'i don du'o//} बाह्ये पुनः सत्त्वोपकारतो निधानादिकमुत्पाटनीयं निधिरक्षकाणां दुर्गतिमोचनार्थम् वि.प्र. ६९ख/४.१२४.
gtogs
= {gtogs pa/}
gtogs pa
•भू.का.कृ. = {bsdus pa} आप्तम्, संगृहीतम्— {dang por gtogs zhes bya ba ni bsam gtan dang pos bsdus pa yin no//} आद्याप्तमिति आद्यध्यानसंगृहीतम् अभि.स्फु.२९६ख/११५१; {gtogs pa ni ma bral ba ste/} {'dod pa'i khams dang ldan zhes bya ba'i tha tshig go//} आप्ता अवियुक्ता । कामधातुप्रतिसंयुक्ता इत्यर्थः अभि.भा.४१क/८३; {'dod par gtogs pa'i sdug bsngal gyi yul} कामाप्तदुःखविषया अभि.स्फु.१६७ख/९०८; आपन्नम् — {skabs su gtogs pa} प्रकरणापन्नः प्र.अ.१५५क/५०२; प्रपन्नम् — {khams gsum gtogs pa ma yin dang //} त्रैधातुकाप्रपन्नश्च अभि.अ.६.२३; पर्यापन्नम् — {khams gsum du gtogs pa'i sems can thams cad la} सर्वसत्त्वेषु त्रैधातुकपर्यापन्नेषु अभि.स्फु.२७२ख/१०९५; पतितम् — {rang gi rgyud du gtogs pa} स्वसन्ततिपतितः अभि.स्फु.१०८क/७९४; {bsgoms pa'i stobs kyis zin pa'i dbang po sdom pa gang yin pa de ni 'dod chags dang bral ba'i sar gtogs pa yin par rig par bya'o//} यः पुनर्भावनाबलसंगृहीत इन्द्रियसंवरः, स वैराग्यभूमिपतितो वेदितव्यः श्रा.भू.२९ख/७३; निक्षिप्तम् — {chos gzhan yang bsgrub bya'i phyogs su gtogs pa yin te} धर्मान्तरमपि साध्यपक्षनिक्षिप्तमेव प्र.अ.१५५क/५०३; गतम् — {'khor bar gtogs pa yi/} /{sdug bsngal bdag nyid kun dang bdag med pa'ang /} /{rnam par shes nas} विज्ञाय संसारगतं समग्रं दुःखात्मकं चैव निरात्मकं च । सू.अ.२१५ख/१२१; {bskal pa mang por te bskal pa grangs med pa dang po'i khongs su gtogs pa rnams so//} कल्पान् बहून् प्रथमासंख्येयान्तर्गतान् बो.प.४६ख/६; अन्तर्भूतम् — {rgyud gcig tu gtogs pa} एकसन्तानान्तर्भूतः न्या.टी.४२ख/५८; संगृहीतम् — {gzugs dang sgra dang dri dang ro dang reg byar gtogs pa'i phyi rol gyi yo byad gang ci yang rung ba} यत्किञ्चिद्रूपगन्धरसस्प्रष्टव्यसंगृहीतं बाह्यमुपकरणम् बो.भू.३५क/४५; •वि. (उत्तरपदे) उपगः— {phung po dang khams dang skye mched du gtogs pa}…{'i chos thams cad la} स्कन्धधात्वायतनोपगानां सर्वधर्माणाम् ल.अ.६२ख/८; गः — {dus gsum gtogs pa} त्र्यध्वगः अभि.अ.३.३; • {rtogs pa} इत्यस्य स्थाने ।
gtogs na
मध्ये — {de yang nga rgyal can gtogs na/} /{dman pa ci 'dra yin pa smros//} तेऽपि चेन्मानिनां मध्ये दीनास्तु वद कीदृशाः ।। बो.अ.७.५८.
gtogs pa ma yin
= {gtogs pa ma yin pa/}
gtogs pa ma yin pa
वि. अप्रपन्नम् — {khams gsum gtogs pa ma yin dang /} /{chung dang 'bring dang chen po yi/} /{bsngo ba gzhan ni rnam gsum po/} /{bsod nams che 'byung bdag nyid do//} त्रैधातुकाप्रपन्नश्च परिणामोऽपरस्त्रिधा । मृदुर्मध्योऽधिमात्रश्च महापुण्योदयात्मकः ।। अभि.अ.६.२३; अपर्यापन्नम् लो.को.९२५.
gtogs pa yin
क्रि. अधिक्रियते — {nyon mongs pa spang bar bya ba la ni bar chad med pa'i lam kho na khyad par du gtogs pa yin no//} क्लेशप्रहाणे ह्यानन्तर्यमार्ग एव विशेषेणाधिक्रियते अभि.स्फु.१७९क/९३०.
gtong
= {gtong ba/}
gtong dang ldan pa
त्यागवती, रश्मिविशेषः — {gtong dang ldan pa'i 'od zer rab gtong zhing /} /{sems can 'jungs pa gang dag des bskul ba/} /{longs spyod mi rtag mi brtan shes gyur nas/} /{de dag rtag tu gtong la dga' mos 'gyur//} त्यागवती यद रश्मि विमुञ्ची ताय य मत्सरचोदित सत्त्वा । ज्ञात्व अनित्य अशाश्वत भोगान् त्यागरतीरत ते सद भोन्ति शि.स.१७९ख/१७८.
gtong du 'jug par byed
क्रि. समर्पयति — {des na rnal 'byor ma rnams kyi lag pa gzung ba'i slad du bud med dang skyes pa'i mtshan nyid bslab par bya'o/} /{gang gis gzhan gyi bud med kyis rang gi lag pa yang mtshan nyid kyi don du gtong du 'jug par byed} तेन योगिनीनां करग्रहणाय नारीपुरुषलक्षणं शिक्षितव्यम् । येन परस्त्रियोऽपि हस्तं स्वकीयं लक्षणार्थं समर्पयन्ति वि.प्र.१६८ख/३.१५६.
gtong ldan
= {gtong dang ldan pa/}
gtong ldan ma
ना. त्यागगता, नागकन्या — {klu'i bu mo brgya phrag du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {klu'i bu mo rgyan 'dzin ces bya ba dang}…{klu'i bu mo gtong ldan ma zhes bya ba dang} अनेकानि च नागकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा विभूषणधरा नाम नागकन्या …त्यागगता नाम नागकन्या का.व्यू.२०१ख/२५९.
gtong phod
•वि. = {gtong phod can} वदान्यः — {gtong phod mchog} वदान्यवरः अ.क.२९क/५३.१९; त्यागविशारदः — {gtong phod rnams ni dga' ba bskyed pa dang /} /{skye bo dam pa'i yid ni drang ba dang //} संहर्षणं त्यागविशारदानामाकर्षणं सज्जनमानसानाम् ।। जा.मा.५ख/४; दानशौण्डः — स्युर्वदान्यस्थूललक्ष्यदानशौण्डा बहुप्रदे अ.को.३.१.४; दाता — {khyod ni mi skyo drang po dang /} /{gtong phod zol med legs byas ldan//} अखेदसरलो दाता निर्व्याजसुकृतो भवान् । अ.क.२३ख/३.४८; •सं. १. त्यागः — {dka' thub kyi nags tshal na gnas pa rnams la'ang /} {gtong phod pa dang dpa' ba rgyan du 'gyur na/} {khyim na gnas pa rnams lta smos kyang ci dgos} तपोवनस्थानामप्यलङ्कारस्त्यागशौर्यं प्रागेव गृहस्थानाम् जा.मा.१६ख/४२ २. = {sbyin par byed pa nyid} वदान्यता — {'jungs pa rnams ni gtong phod dang /} …/{de ni khyod kyi thabs mkhas lags//} कदर्याश्च वदान्यताम् ।…तत् तवोपायकौशलम् श.बु.११५क/१२४.
gtong phod can
•वि. वदान्यः — {de yi bu ni gtong phod can/} /{thams cad sgrol zhes bya bar gyur//} तस्य विश्वंतरो नाम वदान्यस्तनयोऽभवत् । अ.क.२०३ख/२३. ५; त्यागी — {rab mang nor ldan gtong phod can/} /{brel bas yun ring mi sdod pa//} प्रभूतद्रविणत्यागी व्यग्रत्वादचिरस्थितिः । अ.क.८ख/५०.८१; •ना. वदान्यः, गृहपतिपुत्रः — {khyim bdag dpal gyis bskor ba ni/} /{nor can zhes pa byung bar gyur/} /{de yi chung ma chos kyi grogs/} /{ngang tshul can zhes bya bar gyur/} /{bu ni gtong phod can zhes dang /} /{de bzhin mna' ma bden ldan ma'o//} बभूव धनिको नाम श्रिया गृहपतिर्वृतः ।… पत्नी धर्मसखी तस्य शीलवत्यभिधाभवत् । वदान्याख्यश्च तनयः स्नुषा सत्यवती तथा ।। अ.क.२३७क/९०.४.
gtong ba
•क्रि. (वर्त.; सक.; भूत {dor d}, भवि. {eor d}, विधौ प्९ {rn},) त्यजति — {gang zhig pha yis bu gtong zhing /} /{snying du sdug pas grogs gsod gang //} पिता त्यजति यत्पुत्रं सुहन्मित्रं निहन्ति यत् । अ.क.२६३क/३१.४६; संत्यजति — {grong dang yul 'khor sa dang srog dang bu dang chung ma dang /} /{thams cad gtong zhing de yi sems ni gang du'ang g}.{yo ba med//} ग्रामराष्ट्रमेदिनीं च पुत्रदारजीवितं संत्यजन्ति सर्वं नास्य जायते च चित्तिञ्जना ।। रा.प.२३३क/१२६; जहाति — {zhes pa de lta bu la sogs/} /{skal bzang nam yang gtong min nyid//} इत्येवमादि सौभाग्यं न जहात्येव जातुचित् । का.आ.२.५४; अवसृजति {sems can sdug bsngal rnams la sbyin rnams rgya chen rtag gtong} सत्त्वेभ्यो दुःखितेभ्यः सततमवसृजन्त्युच्चदानप्रकारैः सू.अ.१८१क/७६; उत्सृजति — {sems can sdug bsngal bar 'gyur ba rnams la sbyin pa rgya chen po rtag tu gtong} दुःखितेभ्यः …सततमुदारैर्विसर्गैरुत्सृजन्ति सू.अ.१८१क/७६; मुञ्चति — {ser skya la sogs pa thob pa rnams bdag gir byed pa la/} {bdag gir byas pa rnams mi gtong bas de 'dod chags la sogs pa dang ldan par mngon no//} कपिलादयो लभ्यमानं स्वीकुर्वन्ति स्वीकॄतं न मुञ्चन्ति—इति ते रागादिमन्तो गम्यन्ते न्या.टी.८९ख/२४८; प्रयच्छति — {gang dag 'jigs pa med par sbyin gtong ba//} दानं प्रयच्छन्ति विशारदा ये वि.व.२०२ख/१.७७; प्रेषयति — {bu de dus dus su nye du rnams kyi thad du gtong ngo //} तं पुत्रं कालानुकालं ज्ञातिसकाशं प्रेषयति अ.श.१०३क/९३; आनयति म.व्यु.७६५२; त्यज्यते; संत्यज्यते — {gang gis nor mchog srog las phangs pa'i nor ldan ma ni bde blag nyid du gtong //} येन प्राणमनःप्रिया वसुमती संत्यज्यते लीलया अ.क.३१२ख/४०.६२; उत्सृज्यते म.व्यु.२५५८; प्रसर्प्यते — {de bzhin du blo gros chen po de bzhin gshegs pa rnams kyi 'od zer snang ba tshad med pa yang sems can yongs su smin par bskul ba'i phyir de bzhin gshegs pa rnams kyis sangs rgyas thams cad kyi 'khor gyi dkyil 'khor du gtong ngo //} एवमेव महामते तथागतानां रश्म्यालोकोऽप्रमाणः सत्त्वपरिपाकसंचोदनमुपादाय सर्वबुद्धपर्षन्मण्डलेषु प्रसर्प्यते तथागतैः ल.अ.१४८क/९४; •सं. १. त्यागः — {ces pa nyid kyi ngag 'di la/} /{gtong ba khyad 'phags legs par mtshon//} इति त्यागस्य वाक्येऽस्मिन्नुत्कर्षः साधु लक्ष्यते । का.आ.१.७८; परित्यागः — {gtong ba'i blo dang ldan pa gang lags pa dang gtong ba'i blo dang mi ldan pa gang lags pa} यो वा परित्यागबुद्घिर्यो वा न परित्यागबुद्घिः अ.सा.९१ख/५२; संत्यागः — {len dang gnas dang gtong ba dang /} /{sprul dang yongs su bsgyur ba dang /} /{ting nge 'dzin dang ye shes la/} /{mnga' brnyes khyod la phyag 'tshal lo//} आदानस्थानसंत्यागनिर्माणपरिणामने । समाधिज्ञानवशितामनुप्राप्त नमोऽस्तु ते ।। सू.अ.२५७ख/१७७; उत्सर्गः — {sku tshe gtong ba} आयुरुत्सर्गः अभि.स्फु.२७४क/१०९७; विसर्गः — {longs spyod rnams sgrub pa dang bsrung ba dang bsdu ba dang phyir 'gyed pa dang gtong ba dang}…{grogs byed du 'gro bar byed kyi} भोगानामर्जने रक्षणे सन्निधौ प्रयोगे विसर्गे…सहायीभावं गच्छति बो.भू.४ख/४; व्यवसर्गः — {lhug par gtong ba dang lag brkyang ba dang gtong ba la dga' ba dang} मुक्तत्यागः प्रततपाणिर्व्यवसर्गरतः अभि.स.भा.५१क/७१; परित्यजनम् — {de'i sgrib pa ni nyon mongs pas non bzhin du 'khor ba nye bar len pa dang /} {nyes pa yang dag pa ji lta ba bzhin du mthong nas snying rje med par 'khor ba yongs su gtong ba'o//} तदावरणन्तु क्लेशाभिभूतेन यथासंसारमुपादाय यथाभूतदोषादर्शनाच्चाऽकृपया परित्यजनम् म.टी. २२१क/५३; अपकर्षणा — {'dod pa'i dga' ba thams cad gtong ba} सर्वकामरतीनामपकर्षणा शि.स.१०३क/१०२; विसर्जनम् म.व्यु.६५९१; प्रत्याख्यानम् — {dkon mchog gtong ngo //} रत्नप्रत्याख्यानम् वि.सू.५१क/६५; प्रतिपादनम् — {sbyin pa'i ngo bo nyid ni len pa po rnams la don gtong ba'o//} अर्थप्रतिपादनं प्रतिग्राहकेषु दानस्य स्वभावः सू.अ.२००ख/१०२; २. प्रेषणम् — {pho nyar gtong ba} दौत्यप्रेषणम् वि.सू.१७क/१९ ३. मोचनम् — {gsang sngags dag gis gtong ba la} मन्त्रैर्मोचने वि.सू.१७क/१९ ४. दानम् — {nags mes gtong na'o} दावेऽग्निदाने वि.सू.१७ख/२०; •वि. १. त्यागी — {di yi bu ni gtong phod can/} /{thams cad sgrol zhes bya bar gyur/} /{gang gis sngon med gtong ba yis/} /{dpag bsam shing gi grags pa phrogs//} तस्य विश्वंतरो नाम वदान्यस्तनयोऽभवत् । अपूर्वत्यागिना येन हतं कल्पतरोर्यशः ।। अ.क.२०३ख/२३.५; दाता — {snying rjer ngu zhing 'dre ldog byed pa yi/} /{gtong ba 'di dang lhan cig khyod ma 'grogs//} विचेष्टमानैः करुणं रुदद्भिर्मा दातृभिर्गाः समताममीभिः ।। जा.मा.२०क/२१ २. (उत्तरपदे) प्रदः — {thams cad gtong ba} सर्वप्रदः सू.अ.२०५क/१०८ ३. (?) प्रमुक्तम् — {rtag tu rgyun mi chad par shes rab snang ba'i 'od gzer gtong ba} सततसमितं प्रमुक्तप्रज्ञालोकरश्मिः द.भू.२४६ख/४७; प्रहितम् — {bdag gis}…{bdag nyid gtong bar gnas so//} अहं…प्रहितात्मा विहरेयम् वि.व.१४६ख/१. ३४; उज्झितम् — {srog gtong} उज्झितजीवितः अ.क.३४ख/३.१७३; •कृ. निर्यातयन् — {de ltar byang chub sems dpa' bdag nyid sems can thams cad la gtong ba na} इति हि बोधिसत्त्व आत्मानं सर्वसत्त्वेषु निर्यातयन् शि.स.१६ख/१६; निर्यातमानः — {bdag nyid dga' ba mtha' yas pa bskyed par 'gro ba thams cad la gtong zhing} अनन्तप्रीतिसंजननमात्मानं सर्वजगतो निर्यातमानः शि.स.१७क/१७.
gtong bar
दातुम् — {mar me'i phreng ba gtong bar rtsom pa yin no//} दीपमालामभ्युद्यतो दातुम् वि.व.१६८क/१.५७; परित्यक्तुम् — {'di rab tu dbyung ba'i phyir srog phangs pa gtong bar 'bad pa} अयं प्रव्रज्याहेतोरिदमिष्टं जीवितं परित्यक्तुं व्यवसितः अ.श.२७६ख/२५४.
gtong ba che ldan pa
वि. महात्यागवान् लो.को.९२६.
gtong ba rjes dran
= {gtong ba rjes su dran pa/}
gtong ba rjes su dran pa
पा. त्यागानुस्मृतिः, अनुस्मृतिभेदः — {rjes su dran pa drug} षडनुस्मृतयः । {sangs rgyas rjes su dran pa} बुद्धानुस्मृतिः,… {gtong ba rjes su dran pa} त्यागानुस्मृतिः, {lha rjes su dran pa} देवतानुस्मृतिः म. व्यु.११५३.
gtong ba nyid
प्रतिनिःसृष्टत्वम् — {cho ga gtong ba nyid} आचारप्रतिनिःसृष्टत्वम् वि.सू.२१क/२४.
gtong ba po
स्रष्टा — {dbang phyug chen po khyod dus ngan pa'i tshe}…{thog mar byed pa po dang gtong ba po'i lhar grags par 'gyur ro//} भविष्यसि त्वं महेश्वरः कलियुगे…आदिदेव आख्यायसे स्रष्टारं कर्तारम् का.व्यू.२०७क/२६५.
gtong ba phun sum tshogs pa
पा. त्यागसम्पत् — {ser sna can las gtong ba phun sum tshogs pa dang}…{la 'dzud pa} मत्सरिणं त्यागसंपदि…समादापयति अ.श.१०२ख/९२.
gtong ba la sred pa
वि. त्यागरुचिः — {de yang dad pa dang ldan la}…{gtong ba la sred pa}…{gtong ba chen po la gnas pa zhig ste} स च श्राद्धः …त्यागरुचिः… महति त्यागे वर्तते अ.श.२क/१.
gtong ba'i ngang can
= {gtong ba'i ngang tshul can/}
gtong ba'i ngang tshul can
वि. त्यागशीलः — {da ni rnal 'byor pa rnams kyi mtshan nyid gsungs te/} {seng ge dag kyang 'brog na gnas shing yul dang rnam bral 'jigs pa med la gtong ba'i ngang tshul can zhes pa ni mi bskyod pa'o//} इदानीं योगिनां लक्षणमुच्यते । सिंहश्चैकान्तवासी विषयविरहितो निर्भयस्त्यागशीलः, अक्षोभ्यः वि.प्र.१६५ख/३.१४२; द्र. {gtong ba'i ngang tshul dang ldan pa/} {gtong ba'i rang bzhin can/}
gtong ba'i ngang tshul dang ldan pa
वि. त्यागशीलः — {gtong ba'i ngang tshul dang ldan pa zhes pa ni 'du 'dzi thams cad rnam par spangs shing /} {rdzas la sogs pa la ltos pa med pa'o//} त्यागशील इति सर्वसङ्गविवर्जितो द्रव्यादिनिरपेक्षक इति वि.प्र.९३क/३.४; द्र. {gtong ba'i ngang tshul can/} {gtong ba'i rang bzhin can/}
वि. त्यागशीलः — {sems can dbul po rnams kyang sbyin par byed 'dod par gyur na/} {phyug po rnams lta smos kyang ci 'tshal ba dang /} {ser sna can rnams kyang sbyin pa byed par 'dod par gyur na/} {stong} ({gtong} ) {ba'i rang bzhin can rnams lta smos kyang ci dgos pa/} {de lta bur gzhan dag la chos ston par byed do//} तथा धर्मदेशनां प्रवर्तयति यथा दरिद्राणामपि सत्त्वानां दातुकामता सन्तिष्ठते प्रागेवाढ्यानाम् । मत्सरिणामपि प्रागेव त्यागशीलानाम् बो.भू.६८क/८८; द्र. {gtong ba'i ngang tshul can/} {gtong ba'i ngang tshul dang ldan pa/}
gtong bar 'gyur
क्रि. १. (वर्त.) जहाति — {gang gis zil gnon dge ba gtong bar 'gyur//} येनाभिभूतः कुशलं जहाति जा.मा.११४क/१३२; त्यजति — {'phral la 'tsho ba gtong bar 'gyur//} सद्यस्त्यजति जीवितम् अ.क.१५क/५१.१० २. (भवि.) त्यक्ष्यति — {de las dge sbyong la gus 'dis/} /{zad byed la dad gtong bar 'gyur//} तदेष क्षपणश्रद्धां त्यक्ष्यति श्रमणादरात् ।। अ.क.८७ख/९.१२.
gtong bar 'gyur ba
= {gtong bar 'gyur/}
gtong bar byed
= {gtong bar byed pa/}
gtong bar byed pa
= {gtong byed} ।। •क्रि. त्यजति — {lhan skyes chu yi tshogs kyis mi bzad sred pa gtong bar byed//} सहजसलिलसारैस्तीव्रतृष्णां त्यजन्ति अ.क.२५९क/९४.१; त्यज्यते — {'tsho ba'i don du rang yul dang /} / {gces pa'i bu yang gtong bar byed//} त्यज्यन्ते जीवितस्यार्थे निजदेशप्रियात्मजाः । अ.क.१०२ख/६४.१८०; प्रतिसंहरति — {gzhan gyi sems bsrung ba'i phyir byang chub sems dpas lus dang ngag gi kun tu spyod pa de gtong bar byed do//} प्रतिसंहरति बोधिसत्त्वस्तं कायवाक्समुदाचारं परचित्तानुरक्षया बो.भू.८०ख/१०३; स्रंसयति — {gzhi des brtson 'grus kyang gtong bar mi byed pa ste} नापि ततो निदानं वीर्यं स्रंसयति बो.भू.१०४क/१३३; मुञ्चति — {skyed pa'i rgyur ni ste slar yang gzhan skyed pa'i rgyu ru gtong bar byed do//} सृष्टिहेतोः पुनरपरोत्पादहेतोः मुञ्चति वि.प्र.२६७ख/२.८२; मुच्यते — {gang gis rnal 'byor ma rnams zhabs dag 'jigs 'phrog dran pa de yi lus ni gtong bar byed//} यः पादौ योगिनीनां स्मरति भयहरौ मुच्यते तस्य कायम् ।। वि.प्र.१११ख/१, पृ.८; प्रेषयति — {zhes de la tshig 'jam pos go bar byas te gtong bar byed do//} इति श्लक्ष्णेन वचसा संज्ञप्यैनं प्रेषयति बो.भू.६९ख/८९; अनुप्रेषयति — {thabs mkhas pas de brda sprad de gtong bar byed do//} उपायकौशल्येनैनं संज्ञप्यानुप्रेषयति बो.भू. ६९क/८९; •सं. प्रतिपादनम् — {don rnams gtong bar byed pa} प्रतिपादनमर्थस्य सू.अ.२००ख/१०२; •वि. प्रतिसंहर्ता — {shes shing nyes par mthong nas kyang gtong bar byed pa yin no//} परिज्ञाय च दोषं दृष्ट्वा प्रतिसंहर्ता भवति बो.भू.७५ख/९७; •कृ. उपसर्पयत् — {don gyi yul du skyes bu gtong bar byed pa'am skyes bu'i yul du don 'gugs par byed pa ni de thob par byed pa ma yin te} न चार्थदेशं पुरुषमुपसर्पयदर्थं वा पुरुषदेशमानयत् तत्प्रापकं भवति त.प.२३७ख/९४६.
gtong bar mdzod cig
क्रि. विसृज्यताम् — {'di la gang cung zad smros la gtong bar mdzod cig} यत्किञ्चिद् भणित्वा विसृज्यतामेषः ना.ना.२३३ख/७६.
= {gtod pa/} {gtod nas} आभुज्य — {smon pa sngar btang ba zhes bya ba ni gtod pa sngar btang ba ste/} {smon cing gtod nas zhes bya ba'i tha tshig go//} प्रणिधिपूर्वकमिति आभोगपूर्वकम् । प्रणिधाय आभुज्य इत्यर्थः अभि.स्फु.२७५ख/११०२.
gtod pa
•सं. १. = {gtong ba} अर्पणम् — {rang gi rnam pa gtod pa} स्वाकारार्पणम् प्र.अ.१९७क/२११; {thugs rje'i bdag nyid de bzhin gshegs pa'i gsung /} /{ting 'dzin sems gtod bsam pa skul byed nyid//} तथागतानां तु रुतं महात्मनां समाधिचित्तार्पणभाववाचकम् र.वि. १२४क/१०४; अर्पणा म.व्यु.७४२८; समर्पणम् — {gtod par byed} समर्पणं करोति वि.प्र. ६२ख/४.११०; उपनयनम्, द्र. {gtod bar byed} उपनयति त.प.२१३ख/१४४ २. = {sems gtod pa'am 'jog pa} अवधानम् — {bde ba dang yid bde ba dag kyang gtod pa la bar chad byed pa'i phyir te} सुखसौमनस्ययोश्चावधानप्रतिपन्थित्वात् अभि.स्फु.१६३क/८९८; आवर्जनम् — {dmigs pa la sems yang dang yang du gtod pa} आलम्बने पुनः पुनश्चित्तस्यावर्जनम् त्रि.भा.१५१क/४०; निबन्धः — {gtod par byed pa} नैबन्धिकः सू.अ.२२७क/१३७; उपनिबन्धः — {sems gnas par bya ba'i phyir dmigs pa la sems legs par gtod pa} चित्तस्थितये सम्यगालम्बनोपनिबन्धः बो.भू.६०क/७८ ३. आभोगः — {de ni phyin ci ma log pa'i phyir gzhi la gtod pa yin no//} स ह्यविपर्ययस्तत्वाद् वस्त्वाभोगः सू.अ.२११ख/११५; {gtod ces bya ba ni gtod par byed pa'o//} आभुजत इति आभोगं कुर्वतः अभि.स्फु.२७९क/१११०; द्र. {yid la byed pa ni sems kyi 'jug pa'o/} /{'jug par byed pas 'jug pa ste/} {dmigs pa la gang gis sems mngon du phyogs par byed pa'o//} मनस्काराश्चेतस आभोगः । आभुजनमाभोगः । आलम्बने येन चित्तमभिमुखीक्रियते त्रि.भा.१५१क/४० ४. धारणम् — {rgyun dang rdzi phyogs su gtod pa yang ngo //} धारणे चानुस्रोतोवातम् वि.सू.१९क/२२; {rgyun las bzlog pa'i phyogs su gtod pa'o//} प्रतिस्रोतो धारणकस्य (? धारणे) वि.सू.१८ख/२२; • (?) अर्पितम् — {brgyud nas gtod pa} पारम्पर्यार्पितम् त.प.१९१क/८४५.
gtod par bgyid
क्रि. अर्पयति — {shA ri'i bu shes rab kyi pha rol tu phyin pa de ltar mngon par bsgrubs pas ni chos gang yang gtod par mi byed do//} एवमभिनिर्हृता शारिपुत्र प्रज्ञापारमिता न कंचिद्धर्ममर्पयति अ.सा.१५४ख/८७; द्र. {gtod par byed pa/}
gtod par byed
= {gtod par byed pa/}
gtod par byed pa
•क्रि. अर्पयति — {'di ni de lta bur shes par bya'o snyam nas sgras nyan pa po la rnam par rtog pa'i gzugs brnyan de'i rang gi ngo bo dang ma 'brel pa gtod par byed pa 'ba' zhig tu zad de} केवलमयं तथाभूतं प्रत्याययिष्यामीति शब्देन श्रोतर्यसंसृष्टतत्स्वभावं विकल्पप्रतिबिम्बमर्पयति प्र.वृ.२८२क/२४; अवदधाति — {nyan thos de dag de la nyan par byed/} {rna ba gtod par byed} तस्य मे श्रावकाः शुश्रूषन्ते, श्रोत्रमवदधति अभि.स्फु.२७०ख/१०९२; निबध्नाति — {rnal 'byor spyod pa ni dang po nyid du rang gi lus kyi yan lag rkang pa'i mthe bo'am dpral pa'i dbyes sam yang na de gar dga' bar sems gtod par byed} आदितो योगाचारः स्वाङ्गावयवे चित्तं निबध्नाति पादाङ्गुष्ठे ललाटे यत्र चास्याभिरतिः अभि.भा.९ख/८९६; उपनिबध्नाति — {rang gi lus kyi yan lag la sems gtod par byed} स्वाङ्गावयवे चित्तमुपनिबध्नाति अभि.स्फु.१६२क/८९६; उपनयति — {ji ltar mngon par 'dod pa'i don gtod par byed pa} यथाभिलषितमर्थमुपनयति त.प.२१३ख/१४४; समर्पणं करोति — {slob ma la slob dpon gyis shes rab ma gtod par byed do//} शिष्याय प्रज्ञासमर्पणं करोत्याचार्यः वि.प्र.६२ख/४.११०; प्रेरयति — {gzugs gang dag la mig gtad par bya ba} …{ci nas kyang kun nas nyon mongs par mi 'gyur ba de ltar gtod par byed} येषु रूपेषु चक्षुः प्रेरयितव्यं भवति…तेषु तथा प्रेरयति, यथा न संक्लिश्यते श्रा.भू.२८ख/७०; •सं. १. आभोगः, आभुजनम् — {bde ba dang yid bde ba dag kyang gtod pa la bar chad byed pa'i phyir te/} {gtod par byed pa'i dgrar gyur la} सुखसौमनस्ययोश्चावधानप्रतिपन्थित्वात् । आभोगप्रत्यनीकत्वात् अभि.स्फु.१६३क/८९८ २. उपनिपातनम्, विन्यसनम् — {dang po nyid du bden pa rnams la rnam pa dag 'god pa'o zhes bya ba ni thog mar bden pa rnams la mi rtag pa la sogs pa'i rnam pa dag gtod par byed pa ste} सत्येष्वाकाराणां प्रथमतो विन्यसनमिति सत्येष्वनित्याद्याकाराणामादित उपनिपातनम् अभि.स्फु.१६७क/९०८; प्रेरणम् — {bskor ba ni gzhan gyi rgyud la go bar byed pa ste/} {gdul ba'i skye bo'i rgyud la gtod par byed pa yin no//} प्रवर्तनं परसन्ताने गमनं विनेयजनसन्ताने प्रेरणम् अभि.स्फु.२१२क/९८७; •पा. नैबन्धिकः, उपायभेदः — {thabs rnam pa bzhi gang zhe na/} {gcig ni 'bad par byed pa ste/} {gnyis pa phan 'dogs bdag nyid yin/} {gsum pa gtong bar} ({gtod par} ) {byed pa ste/} {bzhi pa gnyen po pa yin no//} चतुर्विध उपायः कतमः ? व्यावसायिक एकश्च द्वितीयोऽनुग्रहात्मकः । नैबन्धिकस्तृतीयश्च चतुर्थः प्रातिपक्षिकः सू.अ.२२७क/१३७; •वि. अर्पकम् — {gcig ni shes pa'i gzugs brnyan la/} {gzhan ni de gtod par byed pa sngon po gnyis ni nam yang rig pa med do//} न हि द्वे नीले कदाचित् संवेद्येते, एकं ज्ञानप्रतिबिम्बकम्, अपरं तदर्पकमिति त.प.१२५ख/७००.
gtor
•क्रि. (सक.; अवि.) १. (वर्त.) क्षिपति — {lha tshogs dag gis me tog rnams kyang gtor//} देवगणाः कुसुमानि क्षिपन्ति रा.प.२३९क/१३६; सिच्यते — {gtor dang blugs pa zhes bya 'dis/} /{des na dbang zhes brjod par bya//} सिच्यते स्नाप्यतेऽनेनेति सेकस्तेनाभिधीयते हे.त.१७क/५४ २. (भूत) अभ्यवकिरति स्म — {de nam mkha' la gnas nas me tog rnams mngon par sprul te de bzhin gshegs pa de la gtor/} स वैहायसे स्थित्वा पुष्पाण्यभिनिर्माय तं तथागतमभ्यवकिरति स्म रा.प.२५१ख/१५३ ३. (विधौ) उत्सृजेत् — {mthun pa'i rlung dang sbyar te thal ba gtor te/}…{thal ba gtor na} अनुवाते च भस्ममुत्सृजेत्…भस्ममुत्सृजेत् म.मू.२८१क/४३९; सिञ्चेत् — {chus gtor ro//} उदकेन सिञ्चेत् वि.सू.४९ख/६३; ससर्ज — {bzhin ngan zhes bya thub pa yis/} /{dmod pa'i chu ni mkha' la gtor//} ससर्ज दुर्मुखो नाम मुनिः शापजलं दिवि ।। अ.क.४२क/४.६२; निचिक्षेप — {ud pa la sngon po rnams kyang bcom ldan 'das kyi steng du gtor} नीलपद्मानि चोपरि भगवतो निचिक्षिपुः अ.श.८५क/७६; •कृ. क्षिपन् — {me tog kyang gtor/} {bdug pa dang chu yang phul nas bcom ldan 'das la gsol ba btab pa} पुष्पाणि क्षिपन् धूपमुदकं च भगवन्तमायाचितुं प्रवृत्तः अ.श.२ख/१; •सं. = {gtor ma} बलिः — {phyag na rdo rje gos sngon po can gyi klu gtor gyi cho ga} वज्रपाणिनीलाम्बरधरनागबलिविधिः क.त.२८९२; {chu gtor gyi cho ga zhes bya ba} जलबलिविधिनाम क.त.३७७५; {gtor zan} बलिभुक् त.स.१०७क/९३७; • = {gtor ba/}
gtor te gtang
कृ. क्षिपेयम् — {ngas de dum bu brgyar byas la phyogs bzhir gtor te gtang ngo //} तमहं खण्डशतं कॄत्वा चतसृषु दिक्षु क्षिपेयम् वि.व.२१७ख/१.९४.
gtor ba
•सं. क्षेपः — {kAr ShA pa Na gtor ba} कार्षापणक्षेपः बो.भू.१२५क/१६१; क्षिप्तिः — {glo bur khyab dang ma grub phyir/} /{de yi nyon mongs sprin tshogs bzhin/} {de gtor ba yi nyer gnas phyir/} {thugs rje mi bzang rlung dang 'dra//} आगन्तुव्याप्त्यनिष्पत्तेस्तत्संक्लेशोऽभ्रराशिवत् । तत्क्षिप्तिप्रत्युपस्थानात् करुणोद्वृत्तवायुवत् ।। र.वि.१२२ख/९९; निपातनम् — {rang sangs rgyas kyi spyi bor ni/} /{phyag dar rdul spar gtor ba las/} /{bdag ni bag mar gyur pa la/} /{nye zhes ming po la des smras//} मूर्ध्नि प्रत्येकबुद्धस्य पांशुमुष्टिनिपातनात् । प्रत्यासन्नविवाहाहमिति भ्रातरमाह सा ।। अ.क.३२३ख/४०.१९४; अभिषेकः — {dri'i chus gtor ba} गन्धाभिषेकः वि.व.१६२क/१.५०; परिषेकः — {chu gtor nas} जलपरिषेकेण वि.व.१४२ख/१.३१; •भू.का.कृ. क्षिप्तम् — {nga la'ang mya ngan me yis gtor//} क्षिप्तः शोकानलो मयि जा.मा.१४४क/१६६; विक्षिप्तम् — {sdig can khyod ni rnam par 'thor rlung gis gtor ba'i bya bzhin du deng 'dar bar 'gyur ba'o//} विधुनेष्यसे त्वमद्य पापीयं वैरम्भवायुविक्षिप्त इव पक्षी ।। ल.वि.१६२क/२४३; उपक्षिप्तम् — {thams cad mkhyen pa'i zhing la ni thal ba spar ba gang gtor kyang bdud rtsi 'grub par 'gyur na} सर्वज्ञक्षेत्रे भस्ममुष्टिमुपक्षिप्तमपि अमृतं परिनिष्पद्यते का.व्यू.२१३क/२७२; अवकीर्णम् — {de nas zhal zas bzang pos tshim par byas nas rin po che chen po dag gis gtor to//} ततः प्रणीतेनाहारेण संतर्प्य महारत्नैरवकीर्णः अ.श.१३ख/१२; अभ्यवकीर्णम् — {me tog gtor ba} पुष्पाभ्यवकीर्णम् म.व्यु.६०६९; मुक्तम् — {mtho ris mdzes ma'i lag pad kyis gtor ba/} /{man da ra ba'i 'phreng rgyas mdzes pa de//} द्युसुन्दरीपाणिसरोजमुक्तमन्दारमालाकलितश्चकाशे अ.क.१९३क/२२.१३; विमुक्तम् — {de yis char phab mu tig gtor ba bzhin/} /{chu rgyun bab pa'i rdul rnams rab tu zhi//} मुक्ता विमुक्ता इव तैर्विमुक्ता धारा निपेतुः प्रशशाम रेणुः । जा.मा.८८क/१००; अभिनुन्नम् — {char sprin nag po rlung gis gtor ba bzhin//} वाताभिनुन्ना इव कालमेघाः जा.मा.६८क/७९.
gtor bar 'gyur
= {gtor bar 'gyur ba/}
gtor bar 'gyur ba
क्रि. विकीर्यते — {rgyal po chen po 'jig rten 'di 'jig par 'gyur ba'i tshe sa chen po 'di mes tshig pa'am chus bshig pa'am rlung gis gtor bar 'gyur ba'i dus de yod do//} भवति महाराज स समयो यदा अयं लोकः संवर्तते । तदेयं महापृथिवी अग्निना वा दह्यते, अद्भिर्वा भिद्यते, वायुना वा विकीर्यते शि.स.१३५ख/१३२.
gtor ma
बलिः १. पूजासामग्री — {gtor ma la ni bstar byas pa'i/} {ma he sre bo rags pa yi//} बलिसज्जीकॄतैः स्थूलशक(शव)लैर्माहिषैश्च तत् । अ.क.२०२क/८४. ३३; उपहारः — करोपहारयोः पुंसि बलिः अ.को.३.३.१९५ २. = {'byung po'i mchod sbyin} पञ्चसु महायज्ञेषु एकः मि.को.२९ख ३. ना. = {stobs ldan} असुरेन्द्रः — {de nas lha ma yin gyi rgyal po gtor mas byang chub sems dpa' sems dpa' chen po spyan ras gzigs kyi dbang po rgyang ma nas 'ong ba mthong} अथ स राजा बलिरसुरेन्द्रोऽवलोकितेश्वरं बोधिसत्त्वं महासत्त्वं दूरत एवागच्छन्तं पश्यति स्म का.व्यू.२१२क/२७०.
gtor ma che
महाबलिः — {kye yi rdo rje rdo rje 'dzin/} /{snyoms 'jug gnas pa'i lha nyid la/} /{sems can don phyir gtor ma che/} /{de la bdag med mas zhus pas//} समापत्तौ स्थिते देवे हेवज्रे वज्रधारिणि । तत्र पृच्छति नैरात्म्या सत्त्वार्थाय महाबलिम् ।। हे.त.२२ख/७४.
gtor ma byin pa
= {gtor ma sbyin pa/}
gtor ma sbyin
= {gtor ma sbyin pa/}
gtor ma sbyin pa
बलिदानम् — {dkyil 'khor dang dri dang me tog dang bdug pa dang mar me dang gtor ma sbyin pa dang rgyun chags gsum pa gdon pa dang sbyin pa bshad pa byas nas lha gang dag shing ljon pa 'di la gnas pa de dag gnas gzhan tshol cig} मण्डलकगन्धपुष्पदीपधूपबलिदानत्रिदण्डकं भाषणदक्षिणदेशनां कॄत्वा या देवताऽस्मिन् वृक्षेऽध्युषिता साऽन्यद् भवनं समन्वेषतु वि.सू.३०क/३८; ब.वि.१६१ख/१.
gtor ma len pa
= {gtor len pa} वि. बलिप्रतिग्राहकः, ओहिका — {gtor ma len pa'i lha} बलिप्रतिग्राहिका देवताः अ.श.८ख/७; {gtor len pa'i lha} बलिप्रतिग्राहिका देवताः वि.व.२०६ख/१.८०.
पा. बलिमुद्रा, हस्तमुद्राविशेषः — {de nyid rab tu brkyang ste 'dzin pa ni gtor ma'i phyag rgya'o//} एतामेव प्रसारितां धारयेद् बलिमुद्रा स.दु.१८५/१८४.
gtor zan
= {bya rog} बलिभुक्, काकः — {ji ltar gtor zan du ba dang /} /{rgyu las byung skyon sogs shes pas/} /{yul} ({yor} ) {dang me dang tshad min sogs/} /{gzhan las nges par 'gyur ba yin//} बलिभुग्धूमहेतूत्थदोषादिप्रत्ययैर्यथा । स्थाणुतेजोऽप्रमाणादि परेभ्यो व्यवसीयते ।। त.स.१०७क/९३७; = {gtor zas/}
gtor zas
= {bya rog} बलिभुक्, काकः — {rnam pa gzhan du blo de ni/} /{gtor zas so brtag la 'jug min//} अन्यथा हि न सा बुद्घिर्बलिभुग्दशनादिषु । वर्त्तते त.स.६२ख/५९४; = {gtor zan/}
gtor len pa
= {gtor ma len pa/}
gtol med
= {nges med/} {cha med/} {thabs med} न ज्ञातः — {gang du 'dong ba'i gtol med do//} न ज्ञाताः क्व गता इति बो.अ.८.२०; व्याकुलता — {rgya mtsho'i mtshan ma sngon ma mthong ba sha stag mthong bas/} {phyi phyir zhing sems mi dga' la 'jigs shing bag tsha bas ci bya gtol med par gyur to//} अपूर्वैरेव तु समुद्रचिह्नैरभिवर्धमानवैमनस्या भयविषादव्याकुलतामुपजग्मुः जा.मा.८१क/९४; द्र. {bde ba'i don du las byas kyang /} /{bde 'gyur mi 'gyur gtol med kyi//} सुखार्थं क्रियते कर्म तथापि स्यान्न वा सुखम् । बो.अ.७.६३.
btag
= {btag pa/}
btag pa
क्रि. ( {zpe a} इत्यस्याः भवि.) पिषयेत् — {tshangs pa'i sa bon rgyal la bsgrubs nas ku thA ratsa tshin da} ({tshin na} ) {dang bsres la nyi ma gzas zin pa na mi bskyod pa dang btag cing btags nas dgra sta byas te} ब्रह्मबीजं पुष्यसाधितं कुठारच्छिन्नामिश्रितं सूर्यग्रासे अक्षोभ्येन पिषयेत् । पिष्ट्वा परशुं संस्करेत् हे.त.४क/८.
btags
= {btags pa/} {btags te/} {o nas} पिष्ट्वा — {tshangs pa'i sa bon rgyal la bsgrubs nas ku thA ratsa tshin da} ({tshin na} ) {dang bsres la nyi ma gzas zin pa na mi bskyod pa dang btag cing btags nas dgra sta byas te} ब्रह्मबीजं पुष्यसाधितं कुठारच्छिन्नामिश्रितं सूर्यग्रासे अक्षोभ्येन पिषयेत् । पिष्ट्वा परशुं संस्करेत् हे.त.४क/८; वि.सू.६८ख/८५; उपनिबध्य — {mi nus pa nyid na ras mar byas te shing bu'i rtse mo la btags nas sprug go//} अशक्यतायां चीरीकॄत्य यष्ट्यामुनिबध्य प्रस्फोटनम् वि.सू.९६क/११५.
btags te phye mar byas
चूर्णीकुर्यात् — {mi la la zhig gis stong gsum gyi stong chen po'i 'jig rten gyi khams 'di'i sa'i khams thams cad btabs te phye mar byas la} यावानिह त्रिसाहस्रमहासाहस्रे लोकधातौ पृथिवीधातुः, तं कश्चिदेव पुरुषः सर्वं चूर्णीकुर्यात् स.पु.५९क/१०४.
btags te gzhag
उपनिबन्धनम् — {gzar thag la btags te gzhag go//} प्रतिसंस्तरिकायामुपनिबन्धनम् वि.सू.१५क/१७.
btags pa
•क्रि. १. ( {'dogs pa} इत्यस्याः भूत) [1] (भूत) बबन्ध — {shA ri'i bu yis lhun po la/} /{ri ni lhung bar 'jigs nas btags//} गिरिपातभयान्मेरौ शारिपुत्रो बबन्ध तत् । अ.क.२ख/५०.१३ [2] (?) प्रकल्प्यते — {kun mkhyen la ni ma lus pa'i/} /{dngos po dang 'brel de nyid kyi/} /{goms pa'i stobs las byung ba can/} /{yid shes tshad ma gcig tu btags//} समस्तवस्तुसम्बद्धतत्त्वाभ्यासबलोद्गतम् । सार्वज्ञं मानसं ज्ञानं मानमेकं प्रकल्प्यते ।। त.स.१२३क/१०७२ २. (इत्यस्याः भूत) (?)वयेति — {ras yug chen btags so//} शाटकं वयेति प्र.अ.२०५क/५६२; •सं. १. प्रज्ञप्तिः — {bdag dang chos su nye bar 'dogs pa ste/} {de yang bdag tu btags pa dang chos su btags pa'o//} आत्मधर्मोपचारः । स पुनरात्मप्रज्ञप्तिः धर्मप्रज्ञप्तिश्च त्रि.भा.१४६ख/२८; {gang zag ni btags pa'i yod pa yin} प्रज्ञप्तिसत् पुद्गलः अभि.भा.८७क/१२०५; {btags pa'i mtshan nyid} प्रज्ञप्तिलक्षणम् सु.प. २४ख/४ २. = {sgro btags pa} उपचारः, समारोपः — {rgyu tshig la 'bras bu rjes su dpag pa btags pa sgro btags pa byas te} तस्मिन् कारणे वचने कार्यस्य अनुमानस्योपचारः समारोपः क्रियते न्या.टी.६१क/१५०; {shes pa gang zhig ming la sogs pa dang tha mi dad pa dang btags pa'i sgo nas rtog pa med pa de ni mngon sum yin la} यज्ज्ञानं नामाद्यभेदोपचारेणाविकल्पकम्, तत् प्रत्यक्षम् त.प.६क/४५६; {rgyu la 'bras bu btags pas} कारणे कार्योपचाराद् प्र.अ.२०क/२३ ३. = {tha snyad du byas pa} क्Ḷप्तिः, व्यपदेशः — {btags pa ni tha snyad du byas pa'o//} {de'i rgyu nyid ni rigs la sogs pa rnams yin no//} क्Ḷप्तिः व्यपदेशः, तद्धेतुत्वं जात्यादीनाम् त.प.२ख/४४९; कल्पना — {'on te btags pa'i rgyu mtshan yang gang yin zhe na} अथ कल्पनायाः किं निबन्धनम् ? त.प.१९७ख/१११; उद्भावना — {gal te yang thun mong ma yin pa'i dngos po thams cad bstan par mi nus pa de lta na yang btags pa'i kun rdzob tu smras pa nyid yin no//} यद्यप्यसाधारणं वस्तु सर्वमेव निर्देष्टुं न शक्यते, तथाप्युद्भावनासंवृत्त्या कथ्यत एव त.प.११७क/६८५ ४. = {phal pa} गौणः — {ngo bo tha dad dag tu mi dmigs pa dag la ni dngos dang btags pa nyid yod pa ma yin no//} न चानुपलब्धभिन्नरूपयोर्गौणमुख्यभावः सम्भवति त.प.२६६क/२४८; {btags pa'i 'jug brten pa} गौणवृत्तिव्यपाश्रयम् का.आ.१.९५; {btags pa'i don bkod tshig dag gis/} /{bsdebs pa dag ni mthun pa'i gzugs//} समानरूपा गौणार्थारोपितैर्ग्रथिता पदैः । का.आ.३.१०० ५. = {'ching ba} बन्धनम् — {ban glang mo btags thar ba ltar} नागीव बन्धनान्मुक्ता वि.व.२१२ख/१.८७; आबन्धः — {bdag la ro dag btags pa thong /} /{khyod kyi bka' la bdag gnas so//} मुञ्च मे कुणपाबन्धं स्थितोऽहं तव शासने । अ.क.१६१ख/७२.५७ ६. सन्निवेशः — {zhes ming du btags pa'o//} इति संज्ञासन्निवेशः अभि.स्फु.२८५क/११२८ ७. = {'thag pa} वायनम्, ऊतिः — {de nas tha ga par song nas/}…/{dngos grub 'dod pas de la ni/} /{ras bzang btags pa'i ched du bskul//} तन्तुवायं ततो गत्वा… सिद्धिकामोऽत्र तं याचेदुत्तमे पटवायने ।। म.मू.१३१क/४०; •भू.का.कृ. १. = {bcings pa} बद्धम् — {chos la sems pa'i ka chen la/} /{ji ltar btags pa mi 'chor bar//} धर्मचिन्तामहास्तम्भे यथा बद्धो न मुच्यते ।। बो.अ.५.४०; {de la btags pa yang yang dang yang du brtag par bya ba yin pas} तस्मिन् बद्धोऽपि पुनः पुनर्निरूपणीयः बो.प.९५क/६०; {mu tig gi phreng ba}… {des de'i mgo bo la btags so//} मुक्ताहारः…तेन तस्याः शिरसि बद्धः अ.श.२०७ख/१९१; निबद्धम्— {grags pa yon tan la btags kyang /} /{ring bas shin tu ring bar 'gro//} कीर्तिर्गुणनिबद्धापि दूराद्दूरतरं गता ।। अ.क.२७ख/५३.५; उपनिबद्धम् — {glang ma btags pa} बलीवर्दा नोपनिबद्धाः वि.व.२००ख/१.७४; आबद्धम् — {sangs rgyas blta ba la btags pa'i/} /{yid kyi shing rta dag la 'dzegs//} सर्वज्ञदर्शनाबद्धमारुरोह मनोरथम् ।। अ.क.३६४ख/४८.७९; अवबद्धम् — {bram ze}…{ril ba spyi blugs dbyig pa la btags pa phrag pa la thogs pa} दण्डकाष्ठावबद्धस्कन्धावसक्तकमण्डलुर्ब्राह्मणः जा.मा.५४क/६३; आसक्तम् — {mgul par chos gos btags pa nyid} आसक्तकण्ठचीवरकत्वम् वि.सू.७९क/९६; अवसक्तम् — {de yi snying ga rkang lag mgrin pa la/} /{btags pa'i skud pa rnam par bkra gyur pa//} वक्षःकटीपाणिगलावसक्तविचित्रसूत्राणि अ.क.१२२क/६५.४९; संसक्तम् — {gnyis pa'i rkang pa la btags pa/} /{bu ni gos med ces pa yin//} द्वितीयपादसंसक्तः पुत्रो मे निष्ठुराभिधः अ.क.१७१ख/१९.९६ २. = {tha snyad btags pa} प्रज्ञप्तम् — {nga dang de bzhin gshegs pa gzhan dag gis kyang thugs su chud de/} {ji lta ba bzhin du bshad do/} /{btags so/} /{bkrol to/} /{gsal bar byas so//} मया अन्यैश्च तथागतैरनुगम्य यथावद्देशितं प्रज्ञप्तं विवृतमुत्तानीकॄतम् ल.अ.१४६ख/९३; {gnas skabs kyi bye brag ni sems pas bskyod pa'i 'du byed kyi gnas skabs rnams la btags pa'i sems dang ldan pa ma yin pa'i 'du byed rnams so//} अवस्थाभेदतः चेतनाप्रेरितसंस्कारावस्थासु प्रज्ञप्ताः चित्तविप्रयुक्ताः संस्काराः अभि.स.भा.४ख/४; क्Ḷप्तम् — {'di ji ltar mngon sum la rgyu btags pa yin zhe na} कथमसौ प्रत्यक्षे कारणं क्Ḷप्ता त.प.२४९क/९७२ ३. = {nye bar btags pa} उपकल्पितम् — {bdag don gnyer bar btags pa yi/} /{rgyan rnams chags las gzhan dag ni/} /{nye bar spyad pas nyams par byas//} मदर्थमुपकल्पितम् । कृतमन्योपभोगेन लोभलुप्तं प्रसाधनम् ।। अ.क.१०ख/५०. १०४; कल्पितम् — {gtso bo zhes byar gang 'dod dang /} /{bdag ces btags pa gang yin pa//} यत्प्रधानं किलाभीष्टं यत्तदात्मेति कल्पितम् । बो.अ.६.२७ ४. = {bzhag pa} स्थापितम् — {'bod 'grogs kyis kyang sangs rgyas kyi/} /{rin chen brgyan pa'i se mo do/} /{rgyal ba'i sras dang rgyal ba yi/} /{stod kyi yan lag rnams la btags//} रावणेनापि बुद्धस्य हारा रत्नविभूषिताः । जिनस्य जिनपुत्राणामुत्तमाङ्गेषु स्थापिताः ।। ल.अ.५८क/३; आरोपितम् — {des de'i rna ba'i gong rgyan du bcos nas mchod rten de la btags te} स तेनावतंसकं कारयित्वा तत्र स्तूपे आरोपितः अ.श.१६९क/१५७; आरोपणं कृतम् — {'phan btags} पताकारोपणं कॄतम् वि.व.१६२क/१.५० ५. = {ming btags pa} प्रक्षिप्तम् — {ming du btags pa 'di ni glo bur du byung ba'o//} आगन्तुकमेतन्नामधेयं प्रक्षिप्तम् अ.सा.४२क/२४; व्यवस्थापितम् — {de'i ming nor bzangs zhes bya bar btags so//} तस्य सुधन इति नामधेयं व्यवस्थापितम् वि.व.२०७ख/१.८२ ६. = {phye mar btags pa} पिष्टम् — {mon sran gre 'u za ba dang /} /{til btags bu ram 'bras can dang /} /{mon sran rnam mang za ba ni/} /{bad kan rmi lam dag tu 'dod//} माषाध्मातकाश्चैव तिलपिष्टाः गुडोदनाः ।। विविधा माषभक्षास्तु कफिने स्वप्नमिष्यते । म.मू.१८१क/१०९; •वि. = {nye bar btags pa} भाक्तम्, उपचरितम् — {gal te bstan pa 'di brtags} ({btags} ) {pa yin na de'i tshe dngos dang btags pa'i yul la blo tha dad pa'i blo ste/} {mi 'dra ba 'khrul pa'i rtogs pa dang ma 'khrul pa'i rtogs pa nyid du 'gyur na tha dad pa yang yod pa ma yin te} यदि हि भाक्तोऽयं व्यपदेशः स्यात्, तदा गौणमुख्यार्थविषयाया बुद्धेर्विभेदो वैलक्षण्यं स्खलद्गतित्वेन प्राप्नोति, न च भेदोऽस्ति त.प.२६५ख/२४७; औपचारिकम् — {ngag ni rjes su dpag par btags pa yin gyi/} {dngos ni ma yin no zhes bya ba'i tha tshig go//} औपचारिकं वचनमनुमानम्, न मुख्यमित्यर्थः न्या.टी.६१क/१५१; प्राज्ञप्तिकम् — {btags pa la yod pa ni btags pa ste} प्रज्ञप्तौ भवः प्राज्ञप्तिकः अभि.स्फु.३२२क/१२११; काल्पनिकम् — {'di ni btags pa'i tha snyad yin no//} काल्पनिकोऽयं व्यवहारः त.प.१६०क/४२.
btags pa tsam
प्रज्ञप्तिमात्रम् — {btags pa tsam yang ji lta bu/} /{smra ba'i mchog gis bdag la gsungs//} प्रज्ञप्तिमात्रं च कथं ब्रूहि मे वदतांवर ।। ल.अ.६५क/१२.
btags pa yin
क्रि. उपचर्यते — {sems nyid nga rgyal gyi rten yin pa'i phyir bdag ces btags pa yin no//} चित्तमेवाहङ्कारसंश्रयत्वादात्मेत्युपचर्यते त.प.१९८क/११२; कल्प्यते — {des na/} {don gzhan las ldog pa'i ngo bo sems med pa can gyi rigs de'i rjes su 'gro bar btags pa yin gyi} तेन अर्थान्तरव्यावृत्तिरूप (रूपा) चैतन्यं जातिस्तदनुगामिनी कल्प्यते त.प.१६४ख/४९.
btags pa'i kun rdzob
पा. उद्भावनासंवृत्तिः — {gal te yang thun mong ma yin pa'i dngos po thams cad bstan par mi nus pa de lta na yang btags pa'i kun rdzob tu smras pa nyid yin no//} यद्यप्यसाधारणं वस्तु सर्वमेव निर्देष्टुं न शक्यते, तथाप्युद्भावनासंवृत्त्या कथ्यत एव त.प.११७क/६८५; द्र. {brtags pa'i kun rdzob/}
btags pa'i 'jug
= {btags pa'i 'jug pa/}
btags pa'i 'jug pa
पा. गौणवृत्तिः, अमुख्यवृत्तिः— {ud gI r+Na/} /{skyugs sogs btags pa'i 'jug brten pa/} /{shin tu mdzes te gzhan du ni/} /{grong pa nyid kyi nus pa brten//} उद्गीर्णवान्तादि गौणवृत्तिव्यपाश्रयम् । अतिसुन्दरमन्यत्र ग्राम्यकक्षां विगाहते ।। का.आ.१.९५.
btags pa'i nye bar len pa
प्रज्ञप्त्युपादानम्, प्रज्ञप्तेः उपादानम् — {brtags} ({btags} ) {pa'i nye bar len pa gang yin pa de nyid rdul phra rab tu 'gyur ro//} यत्तत्प्रज्ञप्त्युपादानं तस्यैव परमाणुत्वं भविष्यति त.प.११५क/६८०.
btags pa'i phye ma
= {phye ma} चूर्णः मि.को.३८ख ।
btags pa'i mtshan nyid
पा. प्रज्ञप्तिलक्षणम् — {gang btags pa'i mtshan nyid de thams cad mtshan nyid med pa dang /} {mtshan nyid med pa yang btags pa'i mtshan nyid do//} यत्किंचित्प्रज्ञप्तिलक्षणम्, तत्सर्वमलक्षणमिति । अलक्षणं प्रज्ञप्तिलक्षणमिति सु.प.२४ख/४.
btags pa'i yod pa
पा. प्रज्ञप्तिसत् — {gang zag ni btags pa'i yod pa yin te} प्रज्ञप्तिसत् पुद्गलः अभि.भा.८७क/१२०५; {gal de spungs pa'i don phung po'i don yin na phung po rnams btags pa'i yod par 'gyur te} यदि राश्यर्थः स्कन्धार्थः, प्रज्ञप्तिसन्तः स्कन्धाः प्राप्नुवन्ति अभि.भा.३५ख/६०; द्र. {btags par yod pa/}
btag par bya ba
कृ. वातव्यम् — {gal te btag par bya ba yin na ras yug chen ma yin te} यदि वातव्यो न शाटकः प्र.अ.२०५क/५६२.
पा. प्रज्ञप्तिसत् — {de'i sde'i gang zag btags par yod pa yin pas nyes pa med do snyam du bsams pa'o//} तन्निकाये प्रज्ञप्तिसत् पुद्गल इत्यदोष एष इत्यभिप्रायः अभि.स्फु.३१३ख/११९१; द्र. {btags pa'i yod pa/}
btags pa la skur ba 'debs pa'i lta ba
पा. प्रज्ञप्त्यपवाददृष्टिः, असद्दृष्टिभेदः — {de bzhin nyid do//} {de la skur ba 'debs pa'i rnam pa 'dis lta ba gsum du 'gyur te/} {btags pa la skur ba 'debs pa'i lta ba dang kun tu rtog pa la skur ba 'debs pa'i lta ba dang de kho na la skur ba 'debs pa'i lta ba'o//} तथता । तदपवादाकारास्तिस्रो दृष्टयो भवन्ति, प्रज्ञप्त्यपवाददृष्टिः, परिकल्पापवाददृष्टिः, तत्त्वापवाददृष्टिश्च अभि.स.भा.८२ख/११३.
btags ma
= {thag bzang} वायदण्डः मि.को.२७क ।
btags yod
= {btags su yod pa/}
btags shing 'khor ba
क्रि. विपरिवर्तते — {'di na byis pa de dag ni btags shing 'khor ba ste/} {khyi ltong gis btags pa dang mtshungs so//} इह ते बाला विपरिवर्तन्ते कुर्कुरा इव शर्दूलबद्धाः ल.वि.१०३क/१५०.
btags su yod pa
१. प्रज्ञप्तिसत् — {bya ba brtags} ({btags} ) {su yod pa yin pa'i phyir} कारित्रस्य प्रज्ञप्तिसत्त्वात् त.प.८५क/६२२ २. गौणसत्ता, अमुख्यसत्ता मि.को.८५ख; द्र. {btags par yod pa/} {btags pa'i yod pa/}
btags so ma
निष्प्रवाणी, अनाहतं वस्त्रम् मि.को.२७क ।
btang
= {btang ba/} {btang ste/} {o nas} त्यक्त्वा — {rta btang ste/} /{de yi gnas de nyid du bsdad//} हयं त्यक्त्वा स तत्रैव व्यलम्बत अ.क.२२३ख/२४.१७६; {de yis bud med gzugs btang nas/}…/{skyes pa nyid du yang dag gyur//} स्त्रीरूपं सा त्यक्त्वा…पुरुषत्वं समाययौ अ.क.१५ख/५१.१६; दत्त्वा — {bu dang chung ma la sogs mchog tu ni/} /{phangs pa'ang btang nas} प्रियमपि परं पुत्रदारादि दत्त्वा अ.क.२०३क/२३.१; कृत्वा — {mdun du btang ste} पुरतः कॄत्वा वि.सू.४१ख/५२; उत्सृज्य — {'dodapa btang nas} काममुत्सृज्य अ.क.२२४क/२४.१८१; समुत्सृज्य — {rgyal srid btang nas} राज्यं समुत्सृज्य अ.क.१९९ख/२२.६९; विहाय — {gser gyi khang bzang 'di dag ci yi slad/} /{btang nas khyod ni nags na stong par 'khyam//} त्वं हेमहर्म्याणि विहाय कस्मात् विगाहसे शून्यवनान्तराणि ।। अ.क.१९४ख/२२.२६; निरस्य — {byed pa po'i khyad par gyi rjes su 'gro ba btang nas} कर्त्तृविशेषानुगमं निरस्य प्र.अ.३७ख/४२; तिरस्कृत्य — {rang gi byed pa btang ste mngon sum gyi byed pa ston par byed pa las} स्वव्यापारं तिरस्कृत्य प्रत्यक्षव्यापारमादर्शयति न्या.टी.४६ख/८६; विसृज्य — {tshig gi pho nya btang nas} दूतं विसृज्य लेखेन अ.क.२६०क/३१.६; विरम्य — {chu'i nang na rtse ba btang ste} विरम्य जलक्रीडायाः जा.मा.१५९क/१८३; उद्दिश्य — {de'i don du 'di yin pa de'i phyir te/} {dgos pa de la btang nas zhes bya ba'i don to//} तेभ्य इदं तदर्थम् । तत् प्रयोजनमुद्दिश्येत्यर्थः बो.प.५३क/१४.
btang dka'
= {btang bar dka' ba/}
btang dka' ba
= {btang bar dka' ba/}
btang gyur
= {btang bar gyur pa/}
btang gyur pa
= {btang bar gyur pa/}
btang dga' longs spyod can
वि. प्रविसृतिरतिभोगी, बोधिसत्त्वस्य — {'di la btang ba la dga' ba'i longs spyod yod pas na btang dga' longs spyod can} प्रविसृतिरतिभोगश्चास्येति प्रविसृतिरतिभोगी सू.अ.२०७ख/११०.
btang dgos
कृ. दातव्यम् — {'on te rkang lag la sogs pa/} /{btang dgos bdag ni 'jigs she na//} अथापि हस्तपादादि दातव्यमिति मे भयम् । बो.अ.७.२०; त्यक्तव्यम् — {dbang med par ni gang zhig btang dgos} त्यक्तव्यं विवशेन यत् जा.मा.१७ख/१९.
ना. मुक्तकः, श्रेष्ठी — {song rigs kyi bu lho phyogs kyi rgyud 'di nyid na yul nags tshal na gnas pa zhes bya ba yod de/} {de na tshong dpon btang brjod ces bya ba 'dug gi} गच्छ कुलपुत्र, अयमिहैव दक्षिणापथे वनवासी नाम जनपदः । तत्र मुक्तको नाम श्रेष्ठी प्रतिवसति ग.व्यू.३४१ख/६१.
btang snyoms
•सं. उपेक्षणम् — {'di dang pha rol dang ni btang snyoms dang /}…{byang chub sems dpa' phan 'dogs byed la 'jug/} इहापि चामुत्र उपेक्षणेन… अनुग्रहे वर्तते बोधिसत्त्वः ।। सू.अ.२४९क/१६६; वरणम् — {skyes bu gcig la rnal 'byor pas/} /{bde dang skyo dang btang snyoms skye'i/} /{pha rol rnams kyis skyes bu ni/} /{de yi ngo bor 'dod ma yin//} प्रसादोद्वेगवरणान्येकस्मिन् पुंसि योगिनाम् । जायन्ते न च तद्रूपः पुमानभिमतः परैः ।। त.स.३क/४६; औदासीन्यम् — {shin tu btang snyoms goms pa la ni lus dang longs spyod la gnod pa byas kyang gdung bar mi 'gyur te} अत्यन्तमौदासीन्यस्य सम्भवे देहभोग्ययोः । न पीडास्त्यपकारोऽपि सत्त्वदृष्टिनिवर्त्तने ।। प्र.अ.१०२ख/११०; माध्यस्थ्यम् — {gser gyi phor bu chag pa yis/} /{gang tshe gser gyi gdu bur byas/} /{de tshe snga 'dod mya ngan skyed/} /{phyi ma 'dod pas dga' ba'ang skyed/} /{gser 'dod pa ni btang snyoms so//} वर्द्धमानकभङ्गेन रुचकः क्रियते यदा । तदा पूर्वार्थिनः शोकः प्रीतिश्चाप्युत्तरार्थिनः ।। हेमार्थिनस्तु माध्यस्थ्यम् त.स.६५क/६११; •पा. उपेक्षा [1] अप्रमाणभेदः — {tshangs pa'i gnas pa ni tshad med pa bzhi ste/} {byams pa dang snying rje dang dga' ba dang btang snyoms so//} ब्राह्म्या विहाराश्चत्वार्यप्रमाणानि । मैत्री करुणा मुदिता उपेक्षा च सू.अ.२१३क/११८; ब्रह्मविहारभेदः — {de nas tshangs pa'i gnas rnams dran par bya ste/} {byams pa dang snying rje dang dga' ba dang btang snyoms so//} ततो ब्रह्मविहारान् स्मरेत् मैत्रीकरुणामुदितोपेक्षाम् वि.प्र.३१ख/४.५ [2] कुशलमहाभूमिकधर्मभेदः — {dad dang bag yod shin tu sbyang /} /{btang snyoms ngo tsha shes khrel yod/} /{rtsa ba gnyis rnam mi 'tshe dang /} /{brtson 'grus rtag tu dge las 'byung //} श्रद्धाऽप्रमादः प्रश्रब्धिरुपेक्षा ह्रीरपत्रपा । मूलद्वयमहिंसा च वीर्यं च कुशले सदा ।। अभि.को.२.२५; {btang snyoms ni sems mnyam pa nyid dang sems lhun gyis grub pa nyid do} उपेक्षा चित्तसमता चित्तानाभोगता अभि.भा.६५क/१९० [3] बोध्यङ्गभेदः — {btang snyoms zhes bya ba ni rnam par mi rtog pa'i ye shes te/} {des byang chub sems dpa' thams cad du ji ltar 'dod pa bzhin du gnas te} उपेक्षोच्यते निर्विकल्पं ज्ञानम्, तया बोधिसत्त्वः सर्वत्र यथाकामं विहरति सू.अ.२२८क/१३९ [4] ध्यानाङ्गभेदः — {bsam gtan gsum pa la yang yan lag lnga ste/} {btang snyoms dang dran pa dang shes bzhin dang bde ba dang ting nge 'dzin to//} तृतीये तु ध्याने पञ्चाङ्गानि उपेक्षा, स्मृतिः, सम्यग्ज्ञानम्, सुखम्, समाधिश्च अभि.भा.६९क/११४० [5] इन्द्रियभेदः — {btang snyoms kyi dbang po} उपेक्षेन्द्रियम् अभि.भा.५२ख/१३२; द्र. {btang snyoms kyi dbang po/} ।। •वि. = {btang snyoms can} उपेक्षकः — {smra ba'i nyi ma de ring ci slad btang snyoms bzhugs//} तदञ्ज…उपेक्षकस्तिष्ठसि वादिभास्करः ल.वि.१८८ख/२८८; •भू.का.कृ. उपेक्षितम् — {de tshe dus mang btang snyoms kyis/} /{rig byed nyams par gyur nas ni/} /{gzugs brnyan dang ni 'dra gyur nas/} /{rig byed gzhan nyid du ni 'gyur//} ततः कालेन महता तूपेक्षितविनाशितः । अन्य एव भवेद् वेदः प्रतिकञ्चुकतां गतः ।। त.स.११३क/९७९.
btang snyoms kyi dbang po
पा. उपेक्षेन्द्रियम्, इन्द्रियविशेषः — {mdo las/} {mig gi dbang po dang}…{btang snyoms kyi dbang po dang}…{kun shes pa dang ldan pa'i dbang po dang /} {dbang po nyi shu rtsa gnyis gsungs pa la} द्वाविंशतिरिन्द्रियाण्युक्तानि सूत्रे चक्षुरिन्द्रियम्… उपेक्षेन्द्रियम्…आज्ञातावीन्द्रियमिति अभि.भा.५२ख/१३२; अभि.भा.२८ख/९७७.
btang snyoms can
वि. उपेक्षकः — {de la de bzhin gshegs pa dgyes par mi 'gyur/}…{btang snyoms can du de bzhin gshegs pa de la gnas te} तत्र तथागतस्य न नान्दी भवति…उपेक्षकस्तत्र तथागतो विहरति अभि.स.भा.९७क/१३०; समुपेक्षकः — {so sor ma brtags pa'i btang snyoms can zhes bya'o//} अप्रतिसंख्यासमुपेक्षक इत्युच्यते ल.वि.२११ख/३१३.
btang snyoms chen po la gnas pa
वि. महोपेक्षाविहारी, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} …{btang snyoms chen po la gnas pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम् । यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते …महोपेक्षाविहारीत्युच्यते ल.वि.२०५क/३०८.
btang snyoms dag pa
उपेक्षाशुद्धिः — {nyon mongs can la dga' bde dang /}…/{btang snyoms dran pa dag pa med//} क्लिष्टेष्वसत्प्रीतिसुखं…उपेक्षास्मृतिशुद्घिश्च अभि.को.८.१०; {bzhi pa la ni btang snyoms dang dran pa yongs su dag pa med de} चतुर्थे उपेक्षास्मृतिपरिशुद्घिर्नास्ति अभि.भा.७१ख/११४९; द्र. {btang snyoms yongs su dag pa/}
btang snyoms dang ldan pa
= {btang snyoms ldan pa/}
btang snyoms ldan pa
वि. उपेक्षासहगतम् — {de byams pa dang ldan pa'i sems}…{btang snyoms dang ldan pa'i sems} स मैत्रीसहगतेन चित्तेन…उपेक्षासहगतेन चित्तेन द.भू.१९८ख/२१; उपेक्षकः — {dgyes pa mchog brnyes btang snyoms mchog ldan pa/} /{bde gshegs tshangs gyur khyod la phyag 'tshal lo//} मोदिप्राप्त परमा उपेक्षका ब्रह्मभूत सुगता नमोऽस्तु ते ।। ल.वि.३१क/४०.
btang snyoms pa
वि. उपेक्षकः — {sa bcu po dag la byang chub sems dpa' bcu rnam par gzhag ste/}…{brgyad pa la ni}…{btang snyoms pa} दशसु भूमिषु दश बोधिसत्त्वा व्यवस्थाप्यन्ते … अष्टम्यामुपेक्षकः सू.अ.२५२क/१७०; उपेक्षिका — {rnam pa thams can kyi mchog dang ldan pa'i stong pa nyid gang zhe na/} {sbyin pa ma tshang ba med pa}…{chos nyid kyis} ({chos thams cad la} ) {btang snyoms pa} कतमा सर्वाकारवरोपेता शून्यता ? या न दानविकला…उपेक्षिका च सर्वधर्माणाम् शि.स.१५०ख/१४५.
btang snyoms byas
भू.का.कृ. उपेक्षितः — {kye ma bdag gi the tshom la/} /{rna ba 'dzin pa rab g}.{yel ba/} /{khyod kyi rgyal srid chu gter la/} /{gru bzhin dpal la btang snyoms byas//} अहो बतावलेपेन भवता मम संशये । राज्याब्धिकर्णधारेण नौरिव श्रीरुपेक्षिता अ.क.१२७क/६६.२२.
btang snyoms byas pa
= {btang snyoms byas/}
btang snyoms byed
क्रि. उपेक्ष्यते — {lha mo bsam pas ring ba'i} ({rid pa'i} ) {bu/} /{khyod kyis ci slad btang snyoms byed//} उपेक्ष्यते त्वया देवि कस्माच्चिन्ताकृशः सुतः ।। अ.क.३१७ख/४०.११९.
btang snyoms mdzad
= {btang snyoms mdzad pa/}
btang snyoms mdzad pa
वि. उपेक्षकः, उपेक्षाकर्ता — {dul ba rnams ni lam la sbyor/} /{dmu rgod rnams la btang snyoms mdzad/} /{de slad skyes bu 'dul ba yi/} /{kha lo sgyur ba bla med mchog/} नियोक्ता धुरि दान्तानां खटुङ्कानामुपेक्षकः । अतोऽसि नरदम्यानां सत्सारथिरनुत्तरः श.बु.११४क/१०३.
btang snyoms yang dag byang chub kyi yan lag
पा. उपेक्षासम्बोध्यङ्गम्, बोध्यङ्गभेदः — {rigs kyi gnas btang snyoms yang dag byang chub kyi yan lag go//} कुलपीठमुपेक्षासम्बोध्यङ्गम् वि.प्र.१७२क/३.१६७; {dga' ba dang shin tu sbyangs pa dang btang snyoms yang dag byang chub kyi yan lag} प्रीतिप्रस्रब्ध्युपेक्षासम्बोध्यङ्गानि अभि.भा.३८ख/१०१८.
btang snyoms yongs su dag pa
पा. उपेक्षापरिशुद्धिः, ध्यानाङ्गभेदः — {mtha' ma ni bsam gtan bzhi pa'o/} /{de la yan lag bzhi ste/} {bde ba yang ma yin sdug bsngal yang ma yin pa'i tshor ba dang btang snyoms yongs su dag pa dang dran pa yongs su dag pa dang ting 'dzin yongs su dag pa'o//} चतुर्थं ध्यानमन्त्यम् । तत्र चत्वार्यङ्गानि—अदुःखासुखा वेदना, उपेक्षापरिशुद्घिः, स्मृतिपरिशुद्घिः, समाधिश्च अभि.भा.६९क/११४१.
btang snyoms su bya ba
कृ. उपेक्षणीयम् — {btang snyoms su bya ba yang blang bar mi bya ba yin pa'i phyir dor bar bya ba nyid do//} उपेक्षणीयो ह्यनुपादेयत्वात् हेय एव न्या.टी.३९क/३०.
btang snyoms su byed pa
क्रि. उपेक्षते — {phan tshun 'gal ba tshogs pa'i gzugs snang ba mngon sum du mthong na ci ste btang snyoms su byed} किमिदं परस्परविविक्तरूपप्रतिभासाध्यक्षदर्शनमेनामुपेक्षते वा.न्या.३३०क/३४.
btang snyoms su gzhag
•क्रि. उपेक्षेत — {mi smra ba nyid la dga' ba dag btang snyoms su bzhag} ({gzhag} ) {go//} (?) तूष्णीत्वेऽरतानुपेक्षेत वि.सू.१०ख/११; •सं. उपेक्षा, उपेक्षणम् — {rgyu gsum gyis ma 'ongs pa na bstan pa la gnod pa chen po la btang snyoms su gzhag tu mi rung} त्रिभिः कारणैरनागतस्य महतः शासनोपद्रवस्योपेक्षा न युज्यते सू.अ.१३१क/३.
btang ba
•क्रि. ( {gtong ba} इत्यस्याः भूत.) अत्यजत् — {de ltar bsams nas de yis ni/} /{gnod las khyo la dga' ba btang //} इति संचिन्त्य सा पत्युर्निकारात्प्रीतिमत्यजत् । अ.क.१४७क/१४.९५; तत्याज — {lha mo rab tu phyung ba'i lus/} /{nyi ma bdun pa nyid la btang //} देवी प्रव्रजिता देहं दिने तत्याज सप्तमे ।। अ.क.३१०ख/४०.४३; {bsam pa'i gdung ba btang} चिन्तातापं तत्यजुः अ.क.३७ख/५५.९; •सं. १. त्यागः — {thams cad btang bas mya ngan 'da'/} सर्वत्यागश्च निर्वाणम् बो.अ.३.११; {dam bcas pa khas blangs pa btang ba'i phyir} उपगतप्रतिज्ञात्यागात् वा.न्या.३३८क/७४; परित्यागः — {gnyen po'i phyogs sgrub par byed pa brjod pas kyang rang gi phyogs btang ba dang /} {gzhan gyi phyogs khas blangs par 'gyur ro//} प्रतिपक्षसाधनाभिधानेन च स्वपक्षपरित्यागः परपक्षोपगमश्च वा.न्या.३३८ख/७४; उत्सर्गः — {gnas btang ba} स्थानोत्सर्गः वि.सू.३५क/४४; उत्सर्जनम् म.व्यु.२६०४; उत्सृष्टिः — {de brtsams pa 'gro ba'i sems kyis btang ba ni spyod lam las nyams pa yin no//} च्युतिरीर्यापथाद् विप्रक्रमणचित्तेन प्रवृत्तस्यास्योत्सृष्टिः वि.सू.८२ख/१००; प्रतिक्षेपः — {longs spyod cing gnas pa btang pa'i ltung byed do//} संभोगसंवासप्रतिक्षेपः वि.सू.५३क/६८; प्रत्याख्यानम् म.व्यु.२६०३ २. संप्रेषणम् — {gru'i 'khrul 'khor brtan par bya ba dang}…{gru brtod pa dang gru btang ba yang rab tu shes so//} यानपात्रयन्त्रक्रियादृढतां…यानसंस्थापनं यानसंप्रेषणं प्रजानामि ग.व्यू.५०ख/१४४ ३. ना. मुचिः, चक्रवर्ती नृपः म.व्यु.३५६२; •भू.का.कृ. १. = {bor ba'am dor ba} त्यक्तम् — त्यक्तं हीनं विधुतं समुज्झितं धूतमुत्सृष्टे अ.को.३.१.१०५; {sdom pa btang ba} त्यक्तः संवरः बो.भू.९७ख/१२४; परित्यक्तम् — {gal te khyod kyis btang ba yin na lhung bzed 'dir chug shig} सचेत्तव परित्यक्तं दीयतामस्मिन्पात्रे वि.व.१६७ख/१. ५६; संत्यक्तम् — {nags na bya ba ngan pa mang po btang //} वने तु संत्यक्तकुकार्यविस्तरः जा.मा.२०६क/२३९; {rgyal po de ni bdag yin te/} /{rgyal srid btang nas nags tshal bsten//} अहं स राजा संत्यक्तराज्यः काननमाश्रितः । अ.क.२३ख/५२.४७; उत्सृष्टम् — {de lta bas na thob pa btang ba yang phyis rnyed na thob par 'gyur ba kho na'o//} तस्मात् भावितोत्सृष्टस्यापि पुनर्लाभे भवत्येव भावना अभि.स्फु.२६४क/१०८१; समुज्झितम् — {rnam pa kun tu chags bral bas/} /{nyi mas btang ba'i rgyal srid ni//} राज्यं सूर्येण वैराग्यात्सर्वथैव समुज्झितम् अ.क.१९६ख/८३.११; छोरितम् म.व्यु.२५५३; निर्वृतम् — {bya ba btang ba} निर्वृतक्रियः वि.सू.३५ख/४५; विरतम् — {yon tan rnams la gus pa btang //} गुणेषु विरतादरः अ.क.७९ख/८.३; प्रतिप्रस्रब्धम् — {sbyor btang ba'i phyir ro//} प्रयोगस्य प्रतिप्रस्रब्धत्वात् अभि.स्फु.१९०क/९४९ २. = {glod pa'am bkrol ba} मुक्तम् — {nga yis khyod btang ba} मुक्तो मया जा.मा.१९४ख/२२६; {rgyal pos btang ba} राज्ञा मुक्ताः वि.व.१७५ख/१.६०; निर्मुक्तम् — {lha min rgyal pos zla ba btang pa bzhin//} दैत्येन्द्रनिर्मुक्तमिवोडुराजम् जा.मा.१२३क/१४२ ३. = {ster ba'am byin pa} मुक्तम् — {gang gi mdzod dpal slong rnams la/} /{rtag tu btang yang g}.{yo ba med//} नित्यमर्थिषु मुक्तापि कोषश्रीर्यस्य निश्चला । अ.क.२७ख/५३.५ ४. = {mngags pa} प्रेषितम् — {lugs des yab kyis phyag 'tshal ba'i/} /{slad du gtang} ({btang} ) {tshe gsang ba pa//} तत्स्थित्या प्रेषितः पित्रा प्रणामाय स गुह्यकः । अ.क.२१०क/२४.२५; संप्रेषितम् — {gang gi tshe khye'u rgya mtsho cher skyes pa de'i tshe phas} … {rgya mtsho chen por btang ste} यदा समुद्रो दारको महान् संवृत्तस्तदा पित्रा …महासमुद्रं संप्रेषितः अ.श.२१७ख/२०१; अनुप्रेषितम् — {de la}…{bkur sti cher byas te btang ngo //} महता सत्कारेण सानुप्रेषिता वि.व.१९१ख/१.६६; {de nas de'i phas} … {mnyan du yod par btang nas} ततः पित्रा … श्रावस्तीमनुप्रेषितः अ.श.२६९ख/२४७; विसृष्टम् — {ma yis gtsug gi nor byin nas/} /{btang ba} दत्वा चूडामणिं मात्रा स विसृष्टः अ.क.१२८क/६६.३१; समुत्सृष्टम् — {de dag la mi 'jigs pa byin te rgyal bu rgyal byed kyi tshal de nyid du btang nas} तेषामभयप्रदानं दत्वा तत्रैव जेतवने समुत्सृष्टानि अ.श.१६४ख/१५२; प्रयुक्तम् — {rgyal phran gzhan gyis btang ba yi//} प्रतिसामन्तप्रयुक्ताः अ.क.२०५क/२३.२० ५. = {bcug pa} प्रवेशितम् — {rgyal ba'i bka' yis de dag rnams kyis btang //} प्रवेशितस्तैर्जिनशासनेन अ.क.१९८क/२२.५८.
btang bar dka'
= {btang bar dka' ba/}
btang bar dka' ba
= {btang dka'} वि. दुस्त्यजम् — {gzhan gyis btang bar dka' ba'i lus ni blo gros 'gyur ba med pa'i snying rjes sbyin} कारुण्यात्प्रददामि निश्चलमतिर्देहं परैर्दुस्त्यजम् सु.प्र.५५ख/१०९; {mig ni rab tu btang dka' zhes grags pa'i//} सुदुस्त्यजं चक्षुरिति प्रवादः जा.मा.९ख/९.
btang bar gyur
= {btang bar gyur pa/}
btang bar gyur pa
= {btang gyur} ।। •क्रि. अत्यजत् — {lus btang gyur} तनुमत्यजत् अ.क.२१२क/२४.४९; {srog btang gyur} जीवितमत्यजत् अ.क.२२४क/२४. १७८; व्यसृजत् — {brdzun gyis gsod pa'i sa ru ni/} /{'jigs pa bgyi slad bu btang gyur//} मिथ्यैव वध्यवसुधां भयाय व्यसृजत्सुतम् ।। अ.क.२९०ख/३७.३६; तत्याज — {dus kyis lus ni btang gyur te//} तनुं तत्याज कालेन अ.क.१५ख/५१.१९; उज्झितोऽभवत् — {mtha' dag 'jig rten rnams kyi mya ngan rmongs dang 'jigs pa btang bar gyur//} अभवदखिलो लोकः शोकप्रमोहभयोज्झितः अ.क.४६ख/५७.१६; •भू.का.कृ. संत्यक्तम्— {bdag gi 'tsho ba btang gyur na//} मयि संत्यक्तजीविते अ.क.३८क/५५.१६; त्याजितम् — {sbrul gyi dug bzhin btang bar gyur//} त्याजिताः…विषमिवाहयः ।। अ.क.४८ख/५.१८.
btang bar bya ba
= {btang bya/}
btang bzung
१. मुचिलिन्दः [1] वृक्षविशेषः — {me tog a ti muka ta ka dang tsam pa ka dang skya snar dang sa brtol dang btang bzung dang}…{sA la dang rin po che'i shing ljon pa chen pos brgyan pa} अतिमुक्तकचम्पकपाटलकोविदारमुचिलिन्द…सालरत्नवृक्षोपशोभिते ल.वि.८क/८ [2] ना. पर्वतः — {de'i tshe thams cad dang ldan pa'i 'jig rten gyi khams mi mjed 'di rin po che'i shing ljon pas rab tu brgyan par gyur to//} … {ri btang bzung dang btang bzung chen po yang med par gyur} तस्मिन् समये इयं सर्वावती लोकधातू रत्नवृक्षप्रतिमण्डिताभूद्… अपगतमुचिलिन्दमहामुचिलिन्दपर्वता स.पु.९१ख/१५१; द्र. {btang bzung /} [3] ना. नागराजः — {dge slong dag zhag bdun pa lnga pa la zhag bdun yul ngan chen po byung ba'i tshe na/} {de bzhin gshegs pa klu'i rgyal po btang bzung gi gnas na bzhugs so//} पञ्चमे सप्ताहे भिक्षवस्तथागतो मुचिलिन्दनागराजभवने विहरति स्म सप्ताहे महादुर्दिने ल.वि.१८१ख/२७६ [4] चक्रवर्ती नृपः म.व्यु.३५६३ २. = {me tog btang bzung} मुचिलिन्दम्, पुष्पविशेषः म.व्यु.६१६७.
btang bzung chen po
महामुचिलिन्दः १. पुष्पवृक्षविशेषः — {me tog a ti muka ta ka dang tsam pa ka dang skya snar dang sa brtol dang btang bzung dang btang bzung chen po dang}…{sA la dang rin po che'i shing ljon pa chen pos brgyan pa} अतिमुक्तकचम्पकपाटलकोविदारमुचिलिन्दमहामुचिलिन्द…सालरत्नवृक्षोपशोभिते अतिमुक्तकचम्पकपाटलकोविदारमुचिलिन्दमहामुचिलिन्दाशोक…वृक्षोपशोभिते ल.वि.८क/८ २. ना. पर्वतविशेषः {de'i tshe thams cad dang ldan pa'i 'jig rten gyi khams mi mjed 'di rin po che'i shing ljon pas rab tu brgyan par gyur to//}…{ri btang bzung dang btang bzung chen po yang med par gyur} तस्मिन् समये इयं सर्वावती लोकधातू रत्नवृक्षप्रतिमण्डिताभूद्…अपगतमुचिलिन्दमहामुचिलिन्दपर्वताः स.पु.९१ख/१५१.
btang yas
विभक्तम्, संख्याविशेषः — {brgyud yas brgyud yas na btang yas so//} विवाहं विवाहानां विभक्तम् ग.व्यू.३क/१०३; {sems can brgya'i phyir ma yin} …{sems can btang yas kyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वविभक्तेः ग.व्यू.३७०क/८२; नेलुः म.व्यु.७८९२; द्र. {gtang yas/}
btab
= {btab pa/} {btab ste/} {o nas} निधापयित्वा — {phur pa btab ste} कीलकान्निधापयित्वा वि.प्र.१३७ख/३.७५; परिषिच्य — {chu grang mo btab nas slar sad pa dang} शीताभिरद्भिः परिषिच्य प्रत्यागतप्राणाम् जा.मा.५८क/६७.
btab nas rmos pa
उप्तकृष्टम् मि.को.३५ख ।
btab pa
•क्रि. (z(८ {dn a} इत्यस्याः भूत.) १. (भूत.) चकार {smon lam btab pa} प्रणिधिं चकार अ.श.१९ख/१६ २. (?) विसर्जयति म.व्यु.६५९०; •सं. १. उपनिपातः — {gal te ldan pa tsam la ltos pa dang bcas pa yin par gyur na/} {de'i tshe dang po btab pa nyid kyi zhing la sogs pa'i 'bras bu skye bar thal bar 'gyur te} यदि हि संयोगमात्रसापेक्षाः स्युः, तदा प्रथमोपनिपात एव क्षित्यादिभ्योऽङ्कुरादिकार्योदयप्रसङ्गः त.प.२८०क/२७३ २. प्रहारः — {mtshon gyis btab pa de nyid kyis yongs su mya ngan las 'das par gyur to//} परिनिर्वृत्तश्च तेनैव शस्त्रप्रहारेण अभि.स्फु.२२०क/९९९; घातः— {sen mo btab bskyod} नखघातलोलाम् अ.क.६४क/५९.१३०; सम्पातः — {sen mos btab pa yis/} /{sgra byed} नखसम्पातैः क्वणन्ती अ.क.२६२क/३१.३०; संचोदना — {de lta bas na yon tan med pa la yod par grags pa ni skyes bu dge ba rnams la bskul ma btab pa dang 'dra bar 'gyur te} तदेवमभूतगुणसम्भावना प्रतोदसंचोदनेव भवति साधूनाम् जा.मा.१०९क/१२७ ३. अभिषेकः — {dri'i chus chag chag btab pa} गन्धाभिषेकः वि.व.१६१ख/१.५०; परिषेकः — {chus btab pa} जलपरिषेकः लो.को.९३२; •भू.का.कृ. १. = {sa bon btab pa} उप्तम् — {bdag gis de ring sa bon btab} अद्यैवोप्तं मया बीजम् वि.व.१५८क/१.४६; {legs rmos zhing la rab nyung gang btab dang //} क्षेत्रे सुकृष्टेऽल्पतरं यदुप्तम् अ.क.१८९क/८१.१; व्युप्तम् — {sha ra'i nags ni rab byung} ({phyung} ) {ba/} /{mnyam par til ni bro gang btab//} उत्पाटिते शरवणे समे व्युप्तं तिलाढकम् ।। अ.क.११५क/६४.३२०; अवरोपितम् — {de ltar byang chub sems dpa' des de dag la phyi ma la ser sna'i dri ma bsal ba'i sa bon btab pa yin te} एवं हि तेन बोधिसत्त्वेन येषामायत्यां मात्सर्यमलविनयाय बीजमवरोपितं भवति बो.भू.६७ख/८७; न्यस्तम् — {khyod kyis sa bon btab} न्यस्तं त्वया बीजम् अ.श.१४५क/१३४; प्रकीर्णम्— {sa chen po la sa bon btab pa tshogs pa dang phrad na skye bar 'gyur te} महापृथिव्यां बीजानि प्रकीर्णानि सामग्रीं लभमानानि विरोहन्ति अ.सा.७३ख/४०; प्रक्षिप्तम् — {nas brngos pas btab} प्रक्षिप्तभर्जितयवस्य वि.सू.७७ख/९४ २. = {nad kyis btab pa} परिपीडितः — {nad kyis btab pa rnams la ni sman par gyur pa'o//} व्याधिपरिपीडितानां वैद्यभूतः का.व्यू.२२०ख/२८२; आक्रान्तः — {mtshan mo ma zhu'i nad kyis btab/} /{gdung ba chen po'i cho nge bton//} रात्रौ विसूचिकाक्रान्तश्चुक्रोश विपुलव्यथः ।। अ.क.१८५ख/२१.१४; ग्रस्तः — {nad kyis btab pa'i nad pas} व्याधिग्रस्तेनैवातुरेण श्रा.भू.१६६क/४४२; स्पृष्टः — {nad kyis btab pa rnams ni nad dang bral bar gyur} रोगस्पृष्टा विगतरोगा भवन्ति स्म म.व्यु.६३०८; परिगतः — {nad sna tshogs kyis btab pa} नानाव्याधिपरिगतः म.व्यु.७१५५; पतितः {phyis re zhig na nad kyis btab pa dang} यावदपरेण समयेन ग्लान्यं पतितः अ.श.२३०क/२१२ ३. = {byas pa} कृतम् — {smon lam btab pa} प्रणिधानं कृतम् वि.व.१६८क/१.१५७; {gang zag nyan thos kyi theg par smon lam btab pa yang yod} अस्ति पुद्गलः श्रावकयाने कृतप्रणिधानः श्रा.भू.७३क/१८९; कृतवान् — {de yis smon lam btab} प्रणिधानं स कृतवान् अ.क.१७५क/१९.१३६ ४. = {rlung gis btab pa} ईरितम् — {dril bu g}.{yer ka'i dra ba de dag la rlung gis btab na sgra 'jam zhing snyan pa yid du 'ong ba dag 'byung la} तस्य च किङ्किणीजालस्य वातेनेरितस्य वल्गुर्मनोज्ञो रञ्जनीयः शब्दो निश्चरति अ.सा.४२६क/२४० ५. = {mtshon sogs kyis btab pa} हतम् — {btab ma thag tu sems dpa' che/} /{rdo rje sku gsum las byung ba/} /{dam tshig mchog gis ldang bar 'gyur//} हतमात्रे महासत्त्वे त्रिकायवज्रसम्भवः । उत्तिष्ठेत् समयाग्रेण गु.स.१२४ख/७५; आहतम् — {de nas rgyal po dang btsun mos}…{shing rlung gis btab pa bzhin du 'gyel to//} अथ राजा देवी च…वायुना…आहत इव द्रुमो भूमौ निपतितौ सु.प्र.५७क/११३ ६. = {sngags kyis btab pa} अभिशप्तम् — {mgo mangs sbrul ni sngags kyis btab ste bzlogs pa bzhin/} /{me lce g}.{yo ba dal zhing zhi bar gyur ces grag/} मन्त्राभिशप्त इव नैकशिरा भुजङ्गः संकोचमन्दलुलितार्चिरुपैति शान्तिम् ।। जा.मा.९०ख/१०३ ७. = {zhags pa sogs btab pa} क्षिप्तम् — {zhags pa btab pa} पाशः क्षिप्तः वि.व.२०८ख/१.८३; अर्पितम् — {nyon mongs nya pas btab pa yi/} /{mchil ba 'di ni mi bzad gze//} एतद्घि बण्डशं घोरं क्लेशबाडिशिकार्पितम् बो.अ.६.८९ ८. = {las kyis btab pa} आक्षिप्तम् — {sdud pa'i phyir ni las kyis btab pa'i srid pa sred pas so//} कर्षणात् तृष्णया कर्माक्षिप्तस्य पुनर्भवस्य म.भा.३ख/१.११ ९. = {dus btab} प्रतिगृहीतः — {de nas re zhig na rgyal po tshangs pas byin gyis dus btab ste/} {da ste zhag bdun na 'ong gis} यावद्राज्ञा ब्रह्मदत्तेन दिवसः प्रतिगृहीतः, सप्तमेऽहनि आगच्छामीति अ.श.२११क/१९४; •वि. विकलः — {de'i tshe}…{mi thams cad la nad chen pos btab par gyur nas 'chi ba na} तस्मिन् समये सर्वे…मनुष्या महता रोगेण विकलीभूता म्रियन्ते च बो.प.६७ख/३४; आतुरः — {nad kyis btab pa} व्याध्यातुरः रा.प.२३८क/१३४; • द्र. {gsol ba btab pa/} {lan btab pa/} {nad kyis btab pa/} {rgyas btab pa/} {phur bus btab pa/} {sos btab pa/} {thig btab/}
btab par gyur
वि. विकलीभूतम् — {de'i tshe}…{mi thams cad la nad chen pos btab par gyur nas 'chi ba na} तस्मिन् समये सर्वे…मनुष्या महता रोगेण विकलीभूता म्रियन्ते च बो.प.६७ख/३४.
btam pa
निक्षेपः म.व्यु.७२२२.
btams
= {btams pa/}
btams gtad 'dzin pa
वि. निक्षेपधारकः — {'dren pa bdag cag lus dang ni/} /{srog kyang don du gnyer ma lags/} /{bdag cag byang chub don gnyer bas/} /{khyod kyis btams gtad 'dzin pa lags//} अनर्थिका स्म कायेन जीवितेन च नायक । अर्थिकाश्च स्म बोधीय तव निक्षेपधारकाः ।। स.पु.१०३क/१६४.
btams pa
निक्षेपः — {'dren pa 'di ni 'di tshol ba/} /{grong khyer grong du gang byung ba/} /{de dag gan du mchis nas su/} /{khyod kyis btams pa stsal bar bgyi//} नगरेष्वथ ग्रामेषु ये भेष्यन्ति इहार्थिकाः । गत्वा गत्वास्य दास्यामो निक्षेपं तव नायक ।। स.पु.१०३ख/१६५.
bting
= {bting ba/} {bting ste/} {o nas} दत्त्वा — {stan bting ste} दत्त्वासनम् वि.सू.५४ख/७०; आस्तीर्य — {bting nas bye ba dag la ni de tha dad par 'grub bo//} पृथगस्यास्तीर्य भिन्नेषु सम्पत्तिः वि.सू.६६ख/८३; संस्तीर्य — {de'i drung du rtswa'i gdan bting nas skyil mo krung bcas te bzhugs so//} तत्र तृणसंस्तरं संस्तीर्य पर्यङ्केण निषण्णः अ.श.१५३क/१४२.
bting ba
•सं. १. संस्तरः— {rtswa bting ba'i steng du} तृणसंस्तरे श्रा.भू.३९क/९९; संस्तरणम् — {khri'am khri'u 'am rtswa bting ba'i steng du} मञ्चे वा पीठे वा तृणसंस्तरणे वा श्रा.भू.५०क/११८; संस्तरकः — {rtswa bting ba} तृणसंस्तरकः श्रा.भू.१७४ख/४६२ २. आस्तारः — {mtshams phyung ba nyid yin na der gnas gzhan du gnas pa rnams kyang bting ba'i phyir gnas pa nyid yin no//} उषितत्वमेकसीमतायां तत्रावासान्तरोषितानामास्तारे वि.सू.६६ख/८३; प्रज्ञप्तिः — {rtswa bting ba yang dor bar bya ba nyid do//} तृणप्रज्ञप्तेश्छोर्यताम् वि.सू.३२ख/४१; दानम् — {stan bting ba bya ba la sogs pa} आसनदानक्रियादि वि.व.२१५ख/१.९२ ३. प्रत्यास्तरणम् — {ka shi ka'i gos bting ba} काशिकवस्त्रप्रत्यास्तरणम् अ.सा.४२८क/२४१; •भू.का.कृ. आस्तीर्णम् — {rtswa tsam bting ba la} तृणमात्रास्तीर्णायाम् जा.मा.१३३ख/१५४; वि.सू.६५ख/८२; {shing bal bting ba stan bar tshangs can bting ba} तूलिकास्तीर्णं वा गोणिकास्तीर्णं वा अ.सा.४२८क/२४१; प्रसारितम् — {ras bting ba} पटकः प्रसारितः अ.श.२४४ख/२२४; आस्तृतम् — {phub ma bting} आस्तृततुषायाम् वि.सू.८क/८; संस्तृतम् — {de na de bzhin 'jam pa'i dar rnams dang /} /{shing rta de la shing bal mchog kyang bting //} मृदुकान पट्टान तथैव तत्र वरतूलिकासंस्तृत येऽपि ते रथाः स.पु.३६क/६१; प्रज्ञप्तम् — {gdan bting ba} आसनं प्रज्ञप्तम् ल.वि.१९६क/२९८.
bting bar gyur
= {bting bar gyur pa/}
bting bar gyur pa
भू.का.कृ. प्रज्ञप्तम् — {gzhal med khang chen po rgyal mtshan sna tshogs der stan grangs med cing tshad med pa bting bar gyur pa} तस्मिंश्च विचित्रध्वजे महाविमानेऽपरिमितान्यासनानि प्रज्ञप्तानि ग.व्यू.३६५ख/७९.
btu
= {btu ba/}
btu ba
उच्चयः — {me tog btu ba'i slad} कुसुमोच्चयाय अ.क.२००ख/२२.८१; उद्धरणम् — {dpal dgyes pa'i rdo rje'i dka' 'grel rdo rje'i tshig btu ba zhes bya ba} श्रीहेवज्रपदोद्धरणनामपञ्जिका क.त.११९२; उद्धारः— {sngags btu ba ni ji ltar 'gyur} मन्त्रोद्धारं भवेत् कीदृक् हे.त.२८क/९२; संग्रहः — {gshin rje gshed dmar po'i sngags btu ba zhes bya ba} रक्तयमारिमन्त्रसंग्रहनाम क.त.२०४६.
btu bar
विचेतुम् — {gang gis me tog dag kyang btu bar nus min pa} कुसुममपि विचेतुं यो न मन्ये समर्थः ना.ना.२३४क/८३.
btung
= {btung ba/}
btung chu
निपानम् — {de bas thugs ngan ma mdzad par/} /{stsal bas thugs ni dgyes par mdzod/} /{'jig rten rnams la btung chu bzhin/} /{slan chad kyang ni sbyin bdag mdzod//} तदलं शोकदैन्येन दत्त्वा चित्तं प्रसादय । निपानभूतो लोकानां दातैव च पुनर्भव ।। जा.मा.५८ख/६८.
btung du rung
= {btung du rung ba/}
btung du rung ba
वि. पेयम् — {khrag kyang btung du mi rung la} पेयं न शोणितम् बो.अ.५.६५.
btung 'dod
= {btung bar 'dod pa} पिपासा, तर्षः — उदन्या तु पिपासा तृट् तर्षः अ.को.२.९.५५; पातुमिच्छा पिपासा अ.वि.२.९.५५; पातुकामता — {smig rgyu'i chu la dpyid kyi nyi mas gdungs pa'i ri dwags rnams chu'i dngos por rnam par rtog cing btung bar 'dod pa'i phyir rab tu rgyug} मृगतृष्णोदकं मृगा उदकभावेन विकल्प्य ग्रीष्माभितप्ताः पातुकामतया प्रधावन्ति ल.अ.९१क/३८.
btung gnas
= {btung ba'i gnas/}
btung phor
= {chang phor} पानपात्रम् मि.को.४०क ।
btung ba
•क्रि. ( {'thung ba} इत्यस्याः भवि.) (?) १. चूषति — {chu btung ngo //} उदकं चूषति अभि.भा.२०२क/६८१ २. पिबेत् — {de yi chang yang btung bar bya/} /{de nas rang yang btung ba nyid//} मदनं पाययेत् तासां स्वयं चैव पिबेत् ततः । हे.त.२०ख/६६; {chang la sogs pa rtag tu btung //} मद्यादींश्च पिबेत् सदा गु.स.१३९ख/१०६; •सं. पानम्, पेयम् — {zas dang btung ba dang gos dang rgyan dang spos dang phreng ba dang byug pa'i gtam gyi sbyor ba dang rjes su sbyor ba la brtson par mi gnas} नान्नपानवस्त्राभरणगन्धमाल्यविलेपनकथायोगानुयोगमनुयुक्ता विहरन्ति अ.सा.२९६क/१६७; पानकम् — {phung po dang rgyun la sogs pa bzhin no//}…{sogs pa zhes bya ba'i sgras ni btung ba la sogs pa bsdu'o//} राशिधारादिवच्च… आदिशब्देन पानकादिग्रहणम् अभि.स्फु.३१९ख/१२०५; आसवः — {snyan ngag btung ba snying sdug grogs rnams mdza' bas rtse ba dang //} काव्यासवः प्रियसुहत्प्रणयो विहारः अ.क.२६१ख/३१.२६; पेयम् — {zhal zas bza' btung sna tshogs bcas pa yi/} /{lha bshos rnams kyang de la dbul bar bgyi//} भोज्यैश्च खाद्यैर्विविधैश्च पेयैस्तेभ्यो निवेद्यं च निवेदयामि ।। बो.अ.२.१६; पानीयम् — {btung ba yid la byed pa mi skyed pa} न पानीयमनसिकारमुत्पादयति अ.सा.४२२क/२३८; •कृ. = {btung bar bya ba} पातव्यम् — {chu ni rtag par btung ba nyid} पातव्यं वारि नित्यताम् हे.त.७क/२०.
btung ba zhim
= {btung ba zhim po/}
btung ba zhim po
पानीयम् — {gcer bu rnams kyis gos dag dang /} /{bkres pa rnams kyis zas dang ni/} /{skom pa rnams gis chu dag dang /} /{btung ba zhim po thob par shog/} (?) वस्त्रभोजनपानीयं स्रक्चन्दनविभूषणम् । मनोभिलषितं सर्वं लभन्तां हितसंहितम् ।। बो.अ.१०. २०.
btung ba'i khang pa
पानागारम् — {gang du phyogs der rdzing dag gis/} /{kun nas yongs su khyab pa dang /} /{gru dang chu ni 'thung ba dang /} /{btung ba'i khang pa khang pa dang /} /{kun nas yongs su 'khor bar ni/} /{chu chen gyis ni khyer bar mthong //} तत्र तं देशमाकीर्णं पुष्करिण्यो समन्ततः । प्लवं चोदपानं च पानागारं च वेश्मनम् ।। उदकौघैरुह्यमानं तु पश्येच्चैव समन्ततः । म.मू.१८१क/१०९; द्र. {btung ba'i gnas/}
= {btung bya} ।। •क्रि. १. पाययेत् — {de yi chang yang btung bar bya/} /{de nas rang yang btung ba nyid//} मदनं पाययेत् तासां स्वयं चैव पिबेत् ततः । हे.त.२०ख/६६; {de rnams rnal 'byor pas btung bya//} तासां पाययेत् योगी हे.त.२५ख/८४ २. पीयते — {sems can kun gyi don gyi phyir/} /{rtag tu snying rje btung bar bya//} करुणा पीयते नित्यं सर्वसत्त्वार्थहेतुना । हे.त.७ख/२०; •कृ. = {btung bar bya ba/}
btung bar bya ba
= {btung bya} ।। •कृ. पातव्यम् — {shin tu 'o ma 'dzag ces bya ba'i sman yod de/} {de mar las btsos nas btung bar bya'o//} सुधा नामौषधिस्तया घृतं पक्त्वा पातव्यम् वि.व.२१६क/१.९२; पेयम् — {thos pa'i skyogs kyis btung bya'i bdud rtsi} अमृतं श्रुतिपात्रपेयम् अ.क.२९३क/१०८.१५.
btung bar mi bya
अपानम् — {nad pas chang ni rtswa mchog gis kyang btung bar mi bya'o//} अपानं ग्लानेन मद्यस्य कुशाग्रेणापि वि.सू.७७ख/९५.
btung bya
= {btung bar bya/} {o ba/}
btung min
वि. अपेयम् — {bza' dang bza' min spyod} ({dpyod} ) {pa dang /} /{de bzhin btung dang btung min nyid//} भक्ष्याभक्ष्यविचारं तु पेयापेयं तथैव च हे.त.७ख/२०.
btung min pa
= {btung min/}
btud
= {btud pa/} {btud nas} प्रणम्य — {de nas bcom ldan la btud nas/} /{mi bdag rang gi gnas song tshe//} भगवन्तं प्रणम्याथ प्रयाते स्वपदं नृपे । अ.क.३४८ख/४६.१८; निपत्य — {de yi zhabs gnyis la btud nas//} निपत्य पादयोस्तस्य अ.क.२५३क/२९.७२; प्रणिपत्य — {phyag 'tshal nas zhes bya ba ni mgos btud nas so//} नमस्कॄत्येति शिरसा प्रणिपत्य अभि.भा.१२७क/९.
btud pa
•क्रि. (z(‡( अ इत्यस्याः भूत, भवि. च) १. (भूत.) नामयति स्म — {kha zas rags pa bza' bar sems btud do//} औदारिकमाहारमाहर्तुं चित्तं नामयति स्म ल.वि.१३०क/१९३ २. (?) नामयेत् — {sems can thams cad thar ba'i phyir/} /{byang chub don du sems btud pa//} सर्वसत्त्वप्रमोक्षाय चित्तं बोधाय नामयेत् । शि.स.५क/६; •अव्य. नमः — {song nas bcom ldan la btud de//} गत्वा भगवते नमः अ.क.३०८ख/४०.१९; •सं. प्रणामः — {zhing rdul kun gyi grangs snyed kyi/} /{lus btud pa yis bdag phyag 'tshal//} सर्वक्षेत्राणुसंख्यैश्च प्रणामैः प्रणमाम्यहम् । बो.अ.२.२४; {gang la btud pas shA kya yi/} /{byis pa nyer 'tshe med par 'gyur//} यत्प्रणामेन शाक्यानां शिशवो निरुपद्रवाः ।। अ.क.२१०क/२४.२४; •भू.का.कृ. नमितम् — {lha yi dbang pos btud pa'i gtso la spyi bos phyag 'tshal te//} भर्त्तुः सुरेन्द्रनमितं शिरसा प्रणम्य ।। वि.प्र.१०८ख/१, पृ. ३; आनतम् — {zhabs la btud de rab tu smras//} प्रोवाच चरणानतः अ.क.८२ख/८.३८; अवनतम् — {sku ma btud pa} अनवनतकायः बो.भू.१९३क/२५९; अवनामितम् — {lag pa'i pad mas btud de las//} तस्मात् …पाणिपद्मावनामितात् अ.क.२७७क/३५.३०; आवर्जितम् — {cod pan mdzes ldan spyi bo btud pa yis/} /{de la phyag 'tshal mchod pa byed par 'gyur//} शिरोभिरावर्जितचारुमौलिभिर्नमस्क्रियाभिश्च तमभ्यपूजयन् ।। जा.मा.१८३ख/२१३; समावर्जितम् — {yid btud pa} समावर्जितमानसः बो.भू.६२ख/७४; •वि. प्रह्वः — {thal mo sbyar byas te/} /{lus btud nas ni spyan sngar 'dug/} कॄताञ्जलिपुटो भूत्वा प्रह्वकायः स्थितोऽग्रतः ।। ना.स.१६.
btub
= {btub pa/}
btub pa
•क्रि. (सक., अवि. ) आसादयति — {sgras sems rtse gcig pa nyid ma btub nas} शब्देन चित्तैकाग्रतां नासादयति वि.व.१५१क/१.३९; द्र. {bran g}.{yog bkol du mi btub pa'ang /} /{gos la sogs pa mi sbyin na//} न स्थास्यतीति भृत्याय न वस्त्रादि प्रदीयते । बो.अ.५.६८; •सं. सम्पादकः — {btub pa nyid} सम्पादकत्वम् वि.सू.३५क/४४.
btub pa nyid
सम्पादकत्वम् — {kha gzar gyen du 'greng du mi btub pa nyid kyi thug pa dag ni thug pa} ({btung ba} ) {nyid do//} स्थानस्य कलाचिकया ऊर्ध्वमसंपादकत्वे यवाग्वाः पेयत्वम् वि.सू.३५क/४४.
btul
= {btul ba/} {btul nas} दमयित्वा — {byams pa bsgom pas sems btul nas} मैत्रीभावनया चित्तं दमयित्वा अ.श.२५२ख/२३२; विनीय — {me tog can ma zhes pa yi/} /{mtshan rgyu btul nas bcom ldan 'das//} भगवान् पुष्पिलां नाम विनीय क्षणदाचरीम् । अ.क.३४ख/५४.२; निर्जित्य — {skyon gyi dgra btul nas} निर्जित्य च दोषविद्विषः जा.मा.४४ख/५२.
btul ba
•सं. १. दमः मि.को.३७क; दमनम् — {sems 'di gcig pu btul ba na/} /{de dag thams cad thul bar 'gyur//} चित्तस्यैकस्य दमनात् सर्वे दान्ता भवन्ति च ।। बो.अ.५.५; धर्षणम् — {bdud btul ba} मारधर्षणम् ल.वि.१६४ख/२४९; विनयः — {de btul bas} तस्य च विनयात् अ.श.२ख/१ २. दारणम् — {dus ston gyi rjes la 'phang lo btul lo//} महस्यान्ते चक्रस्य दारणम् वि.सू.७२क/८९; •भू.का.कृ. विनीतः — {sems can gang dag de bzhin gshegs pas btul ba} ये सत्त्वास्तथागतेन विनीताः र.वि.७७ख/७; {sbrul gdug pa de bcom ldan 'das kyis ji ltar btul ba thos so//} श्रुतं यथासावाशीविषो भगवता विनीतः अ.श.१३९ख/१२९; जितः — {gsum pos rtag tu gsum dag btul} त्रिभिर्नित्यं जितास्त्रयः श.बु.१११ख/४६; द्र. {rnam par btul} विनीतवान् स.पु.१२क/१९.
btus
= {btus pa/} {btus te/} {o nas} समाहृत्य — {lo ma lhags shing rnying pa cung zad rlon pa rnams btus te} प्रत्यार्द्रतराणि शीर्णपर्णानि समाहृत्य जा.मा.३२क/३७; उच्चित्य — {btus nas ni phung po na'o//} निकरस्योच्चित्य वि.सू.१४ख/१६.
btus pa
•भू.का.कृ. उद्धृतम् — {rgyud sna tshogs las btus pa'i gtor ma'i cho ga} नानातन्त्रोद्धृतबलिविधिः क.त.३७६९; विचितम् म.व्यु.६८३८; •सं. उच्चयः — {bslab pa kun las btus par} शिक्षासमुच्चये बो.प.५४क/१५; द्र. {kun btus/}
bteg
= {bteg pa/} {bteg ste/} {o nas} उत्क्षिप्य — {lag pas spos ni bteg nas su//} धूपमुत्क्षिप्य पाणिना स.दु.२३७/२३६; परिगृक्ष — {lag pa g}.{yas pas bteg ste} दक्षिणेन करतलेन परिगृह्य ल.वि.६६क/८७; उद्यम्य — {rdo ba chen po zhig bteg ste} महतीं शिलामुद्यम्य जा.मा.१४३क/१६५.
bteg ste khyer bar byed
क्रि. वहति — {rkang lag med pa rnams la mgo bo'am bzhon pas bteg ste khyer bar byed do//} व्यङ्गान् शिरसा वा यानेन वा वहति बो.भू.७८ख/१००.
bteg pa
•भू.का.कृ. उत्क्षिप्तम् — {rkang pa bteg pa dang} उत्क्षिप्ते पादे का.व्यू.२१६क/२७६; {ltung nas rkang pa shin tu zhu'o//} {bteg na ni yang shin tu gzhon zhing shin tu 'jam par skye la} पतिते अतीव पादः प्रविलीयते । उत्क्षिप्तः पुनरपि संभवति सुकुमारतरः श्लक्ष्णतरः शि.स.४५ख/४३; {khyogs}…{mi bzhis bteg nas} शिविकाम्…चतुर्भिः पुरुषैरुत्क्षिप्ताम् वि.व.१५५क/१. ४३; उद्धृतम् — {gzhan gyis lag pa bteg na} उद्धृतेऽन्यस्य हस्ते वि.सू.८०क/९७; •सं. उत्क्षेपः — {gom pa bor zhing bteg pa'i tshe mtho dman med pa} चरणनिक्षेपोत्क्षेपोन्नामावनामविगतम् ग.व्यू.५५ख/१४९.
bteg par
उत्क्रष्टुम् — {de rgyal po ka pi na chen pos bteg par yang ma nus na bdung bar lta ga la nus} तच्च राजा महाकप्फिण उणक्रष्टुमपि न शक्नोति, कुतः पुनरारोपयिष्यति अ.श.२४०ख/२२१.
btegs
= {btegs pa/}
btegs pa
क्रि. ( {'degs pa} इत्यस्याः भूत.) निर्धार्यते — {ji srid skyes bu bzhi yis ni/} /{de lus de ni ma btegs pa/} /{de srid du ni nags su song //} चतुर्भिः पुरुषैर्यावत् स न निर्धार्यते…तावदेव वनं व्रजेत् बो.अ.८.३५.
btog pa
उच्चयः — {me tog dang 'bras bu btog pa} पुष्पफलोच्चयः वि.सू.९ख/१०; पातनम् — {rang gis kyang btog pa nyid dang dbyung ba nyid dang} (?) स्वयं च पातनोत्पाद्यते साह्यत्वं च वि.सू.३७क/४७.
btogs
= {btogs pa/}
btogs pa
१. उत्पाटः — {spu gcig btogs pa} एकलोमोत्पाटः प्र.अ.१५२क/१६३; {sha rnams btogs pas kha cig rus pa tsam} विमांसीकृताः केचिदप्यस्थिशेषाः जा.मा.१७६क/२०४ २. स्फोटकम् — {rkan mi btogs} न जिह्वास्फोटकम् म.व्यु.८५८६.
छिद्रादिकरणम् — {gru bzhi btod pa'i phyir tha gu gzhug pa'i bu ga btod pa ni} चतुरस्रकं कृतबन्धार्थं सूत्रकावकाशार्थं छिद्रम् वि.सू.६९क/८६; द्र. {lugs btod/}
bton
= {bton pa/} {bton te/} {o nas} उद्धृत्य — {dge ba'i rtsa ba'i stobs kyi shugs kyis bton te/} {thams cad mkhyen pa rin po che'i gling}…{la rab tu dgod par bya'o//} कुशलमूलबलेनोद्धृत्य…सर्वज्ञतारत्नद्वीपे प्रतिष्ठापयितव्याः द.भू.१९१ख/१८; समुद्धृत्य — {sdug bsngal thams cad las bton te/} {bde ba phun sum tshogs pa thams cad la spyad par bya'o//} सर्वदुःखात् समुद्धृत्य सर्वसुखसम्पन्नान् करिष्यामि बो.प.५०क/११; मोचयित्वा — {btson ra nas bton te} बन्धनागारान्मोचयित्वा शि.स.५४क/५२; उत्कील्य — {yid kyi chos rnams ni tsher ma la sogs pa bzhin du bton nas spang bar bya ba ma yin no//} मनोधर्मा न कण्टकादिवदुत्कील्यापनेतव्याः त.प.३१४ख/१०९५.
bton gyur
= {bton par gyur/}
bton gyur pa
= {bton par gyur/}
bton pa
•सं. अपकर्षणम् — {yul der gnas par 'gyur yang ni/}…{dbang las ni/} /{bton par rigs pa ma yin no//} तत्रैव भवतोऽप्येवं स्वामित्वानपकर्षणम् त.स.९४ख/८३८; अपनयनम् — {lta ba bcu gnyis kyis bton pas} द्वादशदृष्ट्यपनयनात् अभि.स्फु.१२८ख/८३२; उद्धारः — {nya lcibs dang nya tshang dag chu nas bton pa ni de nyid do//} तत्त्वमुद्धारे जलाच्छेवालकटभयोः वि.सू.३०ख/३८ २. उद्देशः — {smyon pas bton pa yang ngo //} उन्मत्तकेन चोद्देशस्य वि.सू.८४क/१०१; •भू.का.कृ. १. उद्धृतम् — {sdig pa'i 'dam dag las/} /{bton cing} उद्धृतः पापपङ्कात् अ.क.३०६ख/३९. १०७; समुद्धृतम् — {khrag dang zhag gis nges bran nor bu de/} / ग्. {yo med mtshog ma'i rtsa ba las bton pa'i//} समुद्धृते रक्तवसावसिक्ते तस्मिन्मणौ निश्चलतालुमूलात् । अ.क.३३ख/३.१६४; अपकृष्टम् — {gang gis dbang las bton pa ni/} /{des slar longs spyod thob 'gyur min//} स्वामित्वादपकृष्टोऽसौ न भोगं पुनराप्नुयात् ।। त.स.९४ख/८३८; निष्कृष्टम् — {'dzin pa'i cha las zhes bya ba la bton nas zhes khong nas 'byung ngo //} ग्राहकांशादिति । निष्कॄष्टमित्यध्याहार्यम् त.प.१२८क/७०७; उद्घाटितम् — {dge slong dag de ltar de bzhin gshegs pas mngon par rdzogs par sangs rgyas te/} {mun pa mun nag dang ni bral/} {sred pa ni rnam par sbyangs}…{bag la nyal rnams ni bton} इति हि भिक्षवस्तथागतेऽभिसंबुद्धे विगतं तमोऽन्धकारम्, विशोधिता तृष्णा…उद्घाटिता अनुशयाः ल.वि.१६९क/२५४; विमोक्षितम् — {rgyal po'i 'jigs las de dag ngas bton to//} राजभयात् विमोक्षितः ते मे रा.प.२३९ख/१३६; उत्कीर्णम् — {zla ba'i dkyil 'khor las bton bzhin//} चन्द्रबिम्बादिवोत्कीर्णम् का.आ.२.४१ २. पठितम् — {gdon par bya ba ni yin mod kyi/} {ting nge 'dzin dang mthun pa'i phyir ma bton te} पठितव्यं भवेत्, समाध्यनुगुणत्वात् तु न पठितम् अभि.भा.६६क/१९३; स्वाध्यायितम् — {de na 'dis gang dag bklags shing bton pas phung po la mkhas pa dang} यत्तत्रानया पठितं स्वाध्यायितं स्कन्धकौशलम् वि.व.१३३क/१.२२; उद्दिष्टम् म. व्यु.२७८२ ३. = {phyung ba} निष्कासितः — निष्कासितोऽवकृष्टः अ.को.३.१.३७.
bton par gyur
= {bton gyur} ।। •क्रि. तत्याज — {grong khyer las ni phyir bton gyur//} तत्याज नगराद्बहिः अ.क.१५०ख/१४.१३१; •भू.का.कृ. उत्पाटितम् — {gal te} …{sems can thams cad kyi mig bton par gyur la} सचेत्…सर्वसत्त्वा उत्पाटिताक्षा भवेयुः बो.प.६८क/३५.
bton par gyur pa
= {bton par gyur/}
bton zin
= {bton zin pa/}
bton zin pa
भू.का.कॄ. निष्कासितम् — {bton zin pa bsrung ba'i phyir dge slong chen po mi nus pa gzhag par bya'o//} निष्कासितस्य भिक्षुमारक्षायै स्थापयेयुरसमर्थतरम् वि.सू.३२ख/४१.
rta
अश्वः १. घोटकः — {de lta min na gcig log pas/} /{ji ltar gzhan ni log par 'gyur/} /{mi la rta mi bdog ces te/} /{phyugs kyang bdog pa min nam ci//} अन्यथैकनिवृत्त्याऽन्यनिवृत्तिः कथं भवेत् । नाश्ववानिति मर्त्त्येन न भाव्यं गोमतापि किम् ।। प्र.वृ.२७०क/११; घोटके वी(पी)तितुरगतुरंगाश्वतुरंगमाः । वाजिवाहार्वा अ.को.२.८.४३; हयः — {glang po ri dwags rta blun rnams/} /{gzung du rung ba ci slad du//} हया गजा मृगा केन ग्रहणं यान्ति बालिशाः ल.अ.६५ख/१२; तुरगः — {shing rta sna tshogs rta dang glang po 'gying ba dang /}…/ {dmag tshogs} रथतुरगविचित्रं मत्तनागेन्द्रनीलं(लीलं) बलम् जा.मा.१५ख/१६; तुरङ्गमः — {mgyogs shing mtho ba'i rta ldan pa'i/} /{shing rta dag la zhon te gshegs//} प्रययौ रथमारुह्य वल्गुतुङ्गतुरङ्गमम् ।। अ.क.२१३ख/२४.६७; वाजी — {rin chen lcags zas ba lang rta/} /{glang chen bu mo nor 'dzin dang /} /{'dod pa'i chung ma rang gi sha/} /{sbyin pa rnam pa bcu ru 'dod//} लोहरत्नान्नगोवाजिगजकन्यावसुन्धरा । इष्टा भार्या स्वमांसानि दानं दशविधं मतम् ।। वि.प्र.१४५क/३.८६; हरिः — {skabs gsum par 'os rta dag ni/} /{gser gyi 'phreng ldan bcas des byin//} सहितं त्रिदशार्हेण हरिणा हेममालिना ।। ददौ अ.क.२६क/३.८०; कर्कः — {rta la sogs pa gcig gi rnam par shes pa'i rgyu mtshan ni glang po nyid la sogs pa ma yin no//} न हि गजत्वादि कर्कादिष्वेकाकारप्रत्ययनिबन्धनं भवति त.प.२९९ख/३१२; घोटः — {dpal rta mchog rol pa'i gsang ba'i don rnam par dgod pa zhes bya ba} श्रीसुघोटललितगुह्यार्थधरव्यूहनाम क.त.१६६९; प्रकीर्णकः श्री.को.१७०ख २. सेनाङ्गभेदः — हस्त्यश्वरथपादातं सेनाङ्गं स्याच्चतुष्टयम् अ.को.२.८.३३ ३. पुंजातिविशेषः — {de bzhin du rnal 'byor pa yang rnam pa lnga ste/} {seng ge dang ri dwags dang rta dang khyu mchog dang glang po che ste rigs kyi dbye ba las so//} …{rin chen 'byung ldan ni rta dang}… {rnam par snang mdzad ni glang po che'o//} एवं योग्यपि पञ्चधा सिंहो मृगोऽश्वो वृषभः कुञ्जरो जातिभेदात् । …रत्नसम्भवोऽश्वः… वैरोचनो गज इति वि.प्र.१६५क/३.१४०.
rta kos 'dra
वि. अश्वजोडः — {rab tu dbyung bar mi bya'o//} {lag rdum la sogs pa ni mtshon pa yin no//}…{glang chen kos 'dra rta kos 'dra} न…प्रव्राजयेत् । निदर्शनं हस्तच्छिन्नादयः…हस्तिजोडा अश्वजोडाः वि.सू.५क/५.
अश्वदमकः — {rta mkhan mkhas pas}…{rta rin po che de la bslab pa thams cad nyin zhag gcig la slob par byed de} संख्यातोऽश्वदमकः… तदश्वरत्नमेकाह्ना सर्वचारणैरुपसंक्रामति वि.व.१३९क/१.२८.
rta gad du dgod
= {rta gad du dgod pa/}
rta gad du dgod pa
उच्चैः संञ्चग्धति — {byang chub sems dpa'}…{rta gad du dgod pa dang kun tu rtse zhing} …{gzhan la la dag dgod du gzhug par 'dod cing dga' bar bya bar 'dod na} बोधिसत्त्वः …उच्चैः संञ्चग्धति संक्रीडते…परेषां हासयितुकामो रमयितुकामः बो.भू.९१क/११५.
rta bgab
=* खारकः — {'jig rten gyi khams rta bgab dang 'jig rten gyi ming du bya ba rnams kyi bskal pa rgya mtsho dag kyang rab tu shes so//} लोकधातुखारकेषु लोकधातुसंज्ञागतेष्वपि (कल्पसमुद्रान्) प्रजानामि ग.व्यू.२२९क/३०७.
rta mgrin
ना. हयग्रीवः, महाक्रोधः — {khro bo chen po rta mgrin ni/} /{bskal pa'i me bzhin rab tu 'bar/} /{zhal gsum gdug pa zhabs kyis mnan/} /{sbyor ba can gyis rtag tu bsgom//} हयग्रीवं महाक्रोधं कल्पोद्दाहमिवोद्भवम् । त्रिमुखं दुष्टपदाक्रान्तं भावयेद्योगतः सदा ।। गु.स.११६ख/५७.
rta rgod
घोटकमृगः म.व्यु.४७९८.
rta rgod ma
= {rta mo} वडवा, घोटकी — {ba dang rta rgod ma dang ra mo dang lug mo la sogs pa la yang de bzhin te/} {'dod pa la log par g}.{yem pa ni rang bzhin gyis kha na ma tho ba dang bcas pa} एवं गोवडवाजैडकादिषु प्रकृतिसावद्यः काममिथ्याचारः शि.स.४८क/४५; द्र. {rgod ma/}
rta rgod ma'i kha
वडवामुखः, वडवानलः — {rgya mtsho mching rnam chen po zabs su dpag tshad brgyad khri bzhi stong yod la/} {zheng du dpag tu med la/} {rta rgod ma'i kha lta bu'i mthar thug pa} महासमुद्रश्चतुरशीतियोजनसहस्राणि गाम्भीर्येण, अप्रमेयो वैपुल्येन वडवामुखपर्यन्तम् का.व्यू.२०९क/२६७; द्र. {rta gdong me/}
rta rgyal
= {rta'i rgyal po} अश्वराजः, ओजा — {rta'i rgyal po ba la ha zhes} बालाहो नामाश्वराजः का.व्यू.२२३ख/२८६; {rta'i rgyal po sprin gyi shugs can} बलाहकाश्वराजा म.व्यु.४७७४; हयराजः, ओजा — {dung dang ba mo lta bu'i rta rgyal du/} /{nga sngon rgya mtsho'i ngogs su gyur pa'i tshe//} शङ्खतुषारनिभो हयराजा आसि पुरा च समुद्रतटेऽहम् । रा.प.२३९क/१३६.
rta ngang pa
= {rta dkar} कर्कः, शुक्लोऽश्वः — {dper na ba lang du tha snyad gdags pa'i rgyu mtshan du gyur pa'i lkog shal la sogs pa med pa rta ngang pa la ba lang nyid bzhin no//} तद्यथा अविद्यमानगोप्रज्ञप्तिनिमित्तभूतककुदादिसमुदायः कर्को गोत्वेन त.प.८क/४६१; द्र. {ngang pa/}
rta cang shes
अश्वाजानेयः, श्रेष्ठघोटकः — {des rta cang shes la ni chas nas bre'u chung do}…{thang bcad do//} तेनाश्वाजानेयस्य द्वौ यवप्रस्थौ प्रज्ञप्तौ वि.व.१३६क/१.२५; द्र. {cang shes/}
१. अश्वतरः, पशुविशेषः — {de phyir srog rtsol sogs byin rlabs/} /{lus nyid las ni shes pa ni/} /{skye bar 'gyur ba rigs so zhes/} /{la ba can dang rta mchog zer//} कायादेव ततो ज्ञानं प्राणापानाद्यधिष्ठितात् । युक्तं जायत इत्येतत् कम्बलाश्वतरोदितम् ।। त.स.६८क/६३५ २. ना. परमाश्वः — {dang po rdo rje sems dpa' ste/}…/{drug pa de bzhin rta mchog ste/} /{go cha drug po rnams kyis bsrungs//} प्रथमं वज्रसत्त्वेन… षष्ठे परमाश्वश्च । षड्भिः कवचैस्तु रक्षितम् ।। स.उ.१३.३७; {rta mchog gi sgrub thabs} परमाश्वसाधनम् क.त.३२८०.
rta mchog rin po che
अश्वरत्नम्, सप्तरत्नान्तर्गतरत्नविशेषः म.व्यु.३६२४; द्र. {rta rin po che/}
अश्वहृदयम्— {dus 'dab kyis ni cho lo'i don shes kyi brda'} ({rta} ) {brtag pa ni mi shes so/} /{rkang gis ni brda} ({rta} ) {brtag pa shes kyi cho lo'i don ni mi shes so//}…{brda} ({rta} ) {brtag pa slobs shig} ऋतुपर्णश्चाक्षहृदयज्ञः, नाश्वहृदयवेदी । नलस्त्वश्वहृदयज्ञः, नाक्षहृदयाभिज्ञः…भोः कथय मेऽश्वहृदयम् त.प.२६६क/१००१.
rta brtag pa shes
वि. अश्वहृदयज्ञः — {rkang gis ni brda} ({rta} ) {brtag pa shes kyi cho lo'i don ni mi shes so//} नलस्त्वश्वहृदयज्ञः, नाक्षहृदयाभिज्ञः त.प.२६६क/१००१; अश्वहृदयवेदी — {dus 'dab kyis ni cho lo'i don shes kyi brda'} ({rta} ) {brtag pa ni mi shes so//} ऋतुपर्णश्चाक्षहृदयज्ञः, नाश्वहृदयवेदी त.प.२६६क/१००१.
rta thul
ना. अश्वजित्, महाश्रावकः — {dus gcig na bcom ldan 'das rgyal po'i khab na/} {bya rgod kyi phung po'i ri la zhugs te/}…{tshe dang ldan pa rta thul dang} एकस्मिन् समये भगवान् राजगृहे विहरति स्म गृध्रकूटे पर्वते …आयुष्मता च अश्वजिता स.पु.२क/१.
rta gdong
= {rta gdong me} वडवास्यः, वडवानलः — {'gyod sogs gsod pa la sogs las kyi rta gdong 'khor mo sgra drag srid pa yi/} /{chu gter la ni dpal ldan rdo rje theg pa'i 'grel bshad rtag tu mnyan pa ste//} कौकृत्यादिवधादिकर्मवडवास्यावर्तरौद्रध्वनौ टीका कर्णधरा भवद्रवनिधौ श्रीवज्रयाने सदा वि.प्र.१०९क/१, पृ.४; वाडवः — {rta gdong slong ba gcig de yang /} /{gang gis da dung yongs ma rdzogs/} /{rin chen 'byung gnas byed po yis/} /{yangs par byas pa'ang 'bras bu med//} रत्नाकरस्य वैपुल्यं निष्फलं वेधसा कॄतम् । अद्यापि पूरितो येन नैकोऽप्यर्थी स वाडवः ।। अ.क.५७क/६.४३.
वाडवाग्निः — {lhag par 'bral ba'i rta gdong me ni rab 'bar rtag tu gnas pa la/} /{skyes bu rnams ni sgrol lam chags bral drag po kho na bsdams pa'i stegs//} नित्यासन्नप्रबलविरहप्रज्वलद्वाडवाग्नौ पुंसां सेतुस्तरणशरणे तीव्रवैराग्यमेव ।। अ.क.१०२क/१०.२५; वाडवानलः — {byas pa mi gzo'i rta gdong me/} {rang gi lus kyi gnas dag kyang /} /{yongs su spyad pas mi ngoms te/} /{srog chags bcas pa'i rgya mtsho 'thungs//} स्वशरीरप्रदस्यापि संहारेण न तृप्यते । ससत्त्वसागरग्रासी कॄतघ्नो वाडवानलः ।। अ.क.२५८क/३०.३८; और्वानलः — {chu gter da dung rta gdong me/} /{gdung ba nang du 'bar ba bzhin//} इतीवाद्यापि तप्तोऽन्तर्ज्वलदौर्वानलोऽम्बुधिः ।। अ.क.५७ख/६.४६; द्र. {rta rgod ma'i kha/}
ना. अश्वकर्णः, पर्वतः — {de la lhun po gnya' shing 'dzin/} /{gshol mda' 'dzin dang seng ldeng can/} /{de bzhin blta na sdug ri dang /} /{rta rna dang ni rnam 'dud dang /} /{mu khyud 'dzin ri'o//} तत्र मेरुर्युगन्धरः । ईशाधारः खदिरकः सुदर्शनगिरिस्तथा ।। अश्वकर्णो विनितको निमिन्धरगिरिः अभि.को.३.४९; {ri chen po brgyad po 'di dag ni gser gyi dkyil 'khor la brten pa yin te} इतीमे काञ्चनमण्डलप्रतिष्ठा अष्टौ महापर्वताः अभि.भा.१४४ख/५०७; वि.व.१७५क/१.५९; {ri'i rgyal po chen po bcu}…{'di lta ste/} {ri'i rgyal po ched po kha ba can dang}…{rta rna ri dang}…{ri rab bo//} दश महारत्नपर्वतराजाः… तद्यथा हिमवान् पर्वतराजः…सुमेरुश्च द.भू.२७६क/६५; द्र. {ri'i rgyal po bcu/}
वि. अश्वकर्णः — {rab tu dbyung bar mi bya'o//} {lag rdum la sogs pa ni mtshon pa yin no//}…{glang chen rna 'dra rta rna 'dra//} न…प्रव्राजयेत् । निदर्शनं हस्तच्छिन्नादयः…हस्तिकर्णा अश्वकर्णाः वि.सू.५क/५.
rta sna 'dra
वि. अश्वनासः — {rab tu dbyung bar mi bya'o//} {lag rdum la sogs pa ni mtshon pa yin no//}…{glang chen sna 'dra rta sna 'dra//} न…प्रव्राजयेत् । निदर्शनं हस्तच्छिन्नादयः…हस्तिनासा अश्वनासाः वि.सू.५क/५.
अश्वकायः, चतुरङ्गबलकायस्याङ्गम् — {dpung gi tshogs yan lag bzhi pa/} {glang po che pa'i tshogs dang rta pa'i tshogs dang shing rta pa'i tshogs dang dpung bu chung gi tshogs go bskon te} बलकायः…हस्तिकायोऽश्वकायो रथकायः पत्तिकाय इति चतुरङ्गसमन्वितः वि.व.३क/२.७४; अ.श.३०ख/२६.
तोरणम् १. बहिर्द्वारम् — {dkyil 'khor}…{rta babs bzhi dang yang dag ldan} मण्डलम्…चतुस्तोरणसमायुक्तम् हे.त.२५क/८२; गोपुरम् — {glang chen myos pa'i mche bas mkhar gyi rta babs dang /} / ग्. {yul ngor mi dang shing rta glang po rnams kyang bcom//} संचूर्ण्य दन्तमुसलैः पुरगोपुराणि मत्ता द्विपा युधि रथांश्च नरान् द्विपांश्च । जा.मा.२०४क/२३७ २. पा. हस्तमुद्राविशेषः — {lag gnyis de bzhin bsdu byas nas/} /{mdzub mo gnyis ni bsgreng bar bya/} /{gung mo'i sor mo'i rtse mo gnyis/} /{cung zad smad pa rta babs yin//} तदेवहस्तावुद्धृत्य कुर्यात् तर्जनिमुच्छ्रितौ । मध्यमाङ्गुलिमग्रं तु नामितं मीषितोरणम् (नामितमीषत्तोरणम्) ।। म.मू.२५३क/२८९; द्र. {rta babs bzang po/}
rta babs bzhi dang yang dag ldan
वि. चतुस्तोरणसमायुक्तम् — {dkyil 'khor}…{rta babs bzhi dang yang dag ldan} मण्डलम् … चतुस्तोरणसमायुक्तम् हे.त.२५क/८२.
rta babs bzang po
पा. सुतोरणम्, हस्तमुद्राविशेषः — {lag gnyis de bzhin bsdu byas nas/} /{mdzub mo gnyis ni bsgreng bar bya/} /{gung mo'i sor mo'i rtse mo gnyis/} /{cung zad smad pa rta babs yin//} {de nyid yang dag bsgreng byas na/} /{rta babs bzang por gsungs pa yin//} तदेवहस्तावुद्धृत्य कुर्यात् तर्जनिमुच्छ्रितौ । मध्यमाङ्गुलिमग्रं तु नामितं मीषितोरणम् (नामितमीषत्तोरणम्) ।। तदेव उच्छ्रितौ कृत्वा कथयामास सुतोरणम् । म.मू.२५३क/२८९.
rta bres
अश्वशाला म.व्यु.५६१०; द्र. {rta'i ra ba/}
rta dbyangs
१. हेषा, अश्वानां निस्वनः — हेषा ह्रेषा च निस्वनः अ.को.२.८.४७ २. ना. अश्वघोषः, कविः— {btsun pa rta dbyangs gang yin/} {gang yul 'khor skyong zhes bya ba'i zlos gar mkhan no//} कः पुनर्भदन्ताश्वघोषः ? यस्य राष्ट्रपालं नाम नाटकम् वा.न्या.३३५ख/६६.
rta mo
अश्वा १. घोटकी २. समयविशेषः — {da ni} … {rnal 'byor ma rnams kyi gzugs yongs su bsgyur bas dam tshig sum cu rtsa drug gsungs te/} {'dir khyi mo ni sgrol ma dang rta mo ni gos dkar mo dang} इदानीं षट्त्रिंशत् समया उच्यन्ते योगिनीनां रूपपरिवर्तेन…इह श्वा तारा अश्वा पाण्डरा वि.प्र.१६६ख/३.१४९.
अश्वपृष्ठः, कलाभेदः — {mchongs pa dang}…{rta rtsal dang}…{spos sbyar ba la sogs pa'i rgyu rtsal}…{thams cad la} लङ्घिते…अश्वपृष्ठे…गन्धयुक्तौ । इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०क/१०८.
rta 'dzin bu
ना. आश्वलायनः, ऋषिः — {grog ma'i mkhar dang sran chung mig /gya} {gyu can dang rta 'dzin bu/} /{khyu mchog dpal chen rnams dag kyang /} /{ma 'ongs dus na 'byung bar 'gyur//} वाल्मीको मसुराक्षश्च कौटिल्य आश्वलायनः । ऋषय(ऋषभ)श्च महाभागा भविष्यन्ति अनागते ।। ल.अ.१८९क/१६०.
rta rdzi
= {rta pa} अश्वारोहः — {rgyal po'i glang po che 'tsho ba dang rta rdzi dang} राज्ञो हस्त्यारोहाः…अश्वारोहाः वि.व.३२२क/२.१३३.
rta zhon
= {rta la zhon pa/}
rta bzangs
ना. भद्राश्वः, प्रदेशः — {kun dga' bo phyogs 'dir rgyal po mang pos bkur ba'i rta bzang po rin po che byung ste/} {de'i phyir 'di rta bzangs zhes bya bar grags so//} अस्मिन्नानन्द प्रदेशे राज्ञो महासम्मतस्य भद्रमश्वरत्नं प्रादुर्भूतं यतोऽस्य भद्राश्वो भद्राश्व इति संज्ञा संवृत्ता वि.व.१२२ख/१.११.
rta rin po che
अश्वरत्नम्, रत्नविशेषः — {rin po che bdun yang 'byung ba 'di lta ste/} {'khor lo rin po che dang} …{rta rin po che dang}…{blon po rin po che} सप्त रत्नानि प्रादुर्भूतानि । यद्यथा हस्तिरत्नं…अश्वरत्नं…परिणायकरत्नम् का.व्यू.२०८क/२६६; द्र. {rta mchog rin po che/}
rta la gnas pa
अश्वत्थामा — {phyi rol du rta la gnas pa gang yin pa de ni lus la ma rig pa 'jug pa'o//} यो बाह्ये अश्वत्थामा स देहे अविद्याप्रवृत्तिः वि.प्र.२४०ख/२.४९.
rta la zhon
= {rta la zhon pa/}
rta la zhon pa
१. = {rta pa} अश्वारोहः — {gos dkar mo ni rgyal rigs rnam pa bzhi ste/} {rgyal rigs kyi chos kyis rkang thang dang rta la zhon pa dang glang po che la zhon pa dang shing rta la zhon pa'o//} पाण्डरा क्षत्रिणी चतुर्धा क्षत्रधर्मेण पदातिः, अश्वारोहः, गजारोहः रथारोहश्चेति वि.प्र.१६३ख/३.१३१; अश्ववहः मि.को.४५क २. अश्वपृष्ठः, कलाविशेषः म.व्यु.५००३; द्र. {rta rtsal/}
rta so 'dra
वि. अश्वदन्तः — {rab tu dbyung bar mi bya'o//} {lag rdum la sogs pa ni mtshon pa yin no//}…{glang chen so 'dra rta so 'dra//} न…प्रव्राजयेत् । निदर्शनं हस्तच्छिन्नादयः…हस्तिदन्ता अश्वदन्ताः वि.सू.५क/५.
१. = {rlung} पृषदश्वः, वायुः मि.को.१४५ख २. गन्धर्वः, मृगभेदः — गन्धर्वः शरभः…गवाद्याः पशुजातयः ।। अ.को.२.५.११; गन्धयत्यर्दयतीति गन्धर्वः अ.वि.२.५.११; {rlung dang ri dwags shig} छो.को.३४४; द्र. {rta spre/}
rta gsod
= {ka ra bi ra} हयमारकः, करवीरः — प्रतिहासशतप्रासचण्डातहयमारकाः । करवीरे अ.को.२.४. ७६; हयान् मारयतीति हयमारकः अ.वि.२.४.७६.
rtag
१. = {rtag pa} नित्यम् — {gang gi rang bzhin 'jig med pa/} /{de la mkhas rnams rtag ces brjod//} नित्यं तमाहुर्विद्वांसो यः स्वभावो न नश्यति ।। प्र.वा.१.२०६; ध्रुवम् — {rtag chad}…{lta} ध्रुवोच्छेद…दृष्टयः अभि.को.५.७ २. = {rtag tu} नित्यम् — {rtag ces bya ba ni dus thams cad du} नित्यं सर्वकालम् बो.प.४६क/६; सदा — {bsam gtan shes rab rtag bsten zhing //} ध्यानप्रज्ञाजुषां सदा अ.क.५५क/६.२१; {rtag yod pa} सदाभावि त.स.९१ख/८२६.
rtag tu
१. = {dus thams cad du} सदा — ग्. {yo sgyu med pa'i 'dul bas rtag tu brgyan/} /{de ltar phan pa dag kyang bstan} ({bsten} ) {par nus//} अशठविनयभूषणः सदा हितमिति लम्भयितुं स शक्यते । जा.मा.३५क/४१; सदैव — {gang phyir rmongs pa'i blo mthong la/} /{rtag tu mkhyen kun snang mi 'gyur//} सर्वार्थज्ञो यतोऽदृश्यः सदैव जडधीदृशाम् । त.स.१२०ख/१०४३; सर्वदा — {the tshom dang ni phyin ci log /rtag} {tu gnas phyir bzlog tu med//} न सन्देहविपर्यासौ निवर्त्त्यौ सर्वदा स्थितेः । त.स.२ख/३५; सर्वकालम् — {rtag tu 'ong zhing de'i drung du ci dga' bar 'khod pa dang} सर्वकालमुपसंक्रमणं तस्य चान्तिके यथाकामविहारिता बो.भू.४१क/५२; सर्वथैव — {ngo bo gcig las phyi med phyir/} /{de dag rtag tu 'gyur ba yin//} एकरूपाबहिर्भावात् ते स्यातां सर्वथैव हि ।। त.स.९९क/८७७; निरन्तरम् — {bag yod pa'i phyir rtag tu 'khrul pa med pa'i tshul khrims kyis so//} निरन्तरास्खलितशीलेन चाप्रमत्ततया सू.अ.१५१ख/३४; सततम् — {de kho na nyid rtag tu gnyis dang bral ba} सततं द्वयेन रहितं तत्त्वम् सू.अ.१६८क/५९; सततसमितम् — {gang rtag tu dge ba'i bshes gnyen dang sten cing skyong ba'i skyes bu de dag ni bde ba dang ldan pa yin no//} सुखितास्ते सत्पुरुषा ये कल्याणमित्रं सततसमितमन्वेषयन्ति, परिग्रहं परिपालयन्ति का.व्यू.२०६क/२६४; अनिशम् — {rtag tu ni}…{dbyangs can brten} अनिशं सरस्वती…उपास्या का.आ.१.१०५; अभीक्ष्णम् — {tshigs su bcad pa 'di gnyis rtag tu gsung zhes} गाथाद्वयमिदमभीक्ष्णं भाषत इति जा.मा.१५ख/१६; अजस्रम् — {rnam pa kun tu 'gro la phan pa ni/} /{bde dang ldan pa rtag tu byed gyur cig/} सर्वप्रकारं जगतो हितानि कुर्यामजस्रं सुखसंहितानि ।। जा.मा.५ख/५; सातत्यम् — {rtag tu sbyor ba med pa} सातत्यप्रयोगविवर्जितः बो.भू.४५क/५८; {sa rnams kun la brtan pa yi/} /{rtag tu bya ba dag yin no//} (?) सातत्यकरणीयं हि धीमतां सर्वभूमिषु ।। सू.अ.२४४क/१६०; नित्यम् — {rtag par dus kun tu zhes bya ba ni/} {rtag tu dang rgyun mi chad par ro//} सदा सर्वसमयमिति नित्यं निरन्तरं च सू.अ.१५८क/४५; ध्रुवम् — {rdzas dang bkur sti chen pos shin tu rtag tu mchod pa} महोपधिभिर्ध्रुवं सत्क्रियया चात्यर्थं पूजनात् सू.अ.२२०क/१२७; असकृत् — {sngon bdag gi pha rtag tu ka ba 'di la spos dang bdug pa dang me tog gis mchod pa bgyid} अत्र मे स्तम्भे पिता असकृद्गन्धधूपपुष्पार्चनं कॄतवान् अ.श.१६३ख/१५२; असकृदसकृत् — {lha'i bu bsnyen gnas zhes bya ba zhig yod de/} {de chos mnyan pa'i phyir rtag tu bcom ldan 'das kyi thad du 'gro'o//} उपोषधो नाम देवपुत्रोऽसकृदसकृद्भगवत्सकाशमुपसंक्रामति धर्मश्रवणाय अ.श.१६२क/१५०; शश्वत् — {chung ngu god kyang rtag tu spyad na ni/} /{yun rings spyad na mig sman zad la ltos//} शश्वत्कृतेनापि परिव्ययेन कालेन दृष्ट्वा क्षयमर्ज(ञ्ज)नानाम् । जा.मा.२३क/२६ २. नि — {rtag tu smin par byed pa ni rtag tu smin par byed pa'o//} नित्या पाचना निपाचना सू.अ.१५०ख/३३.
rtag khyab
वि. = ग्. {yo med gnas pa} कूटस्थः, {nam mkha' dang chos dbyings sogs yul dus kun na bar mtshams med par khyab pa spyi'i ming} मि.को.१४५क ।
वि. निपकः — {dran pa rtag 'grus byed pa} निपकस्मृतिः श्रा.भू.२५ख/६४; {de tshul khrims kyi sdom pa de nyid la brten nas dran pa kun tu bsrungs pa dang dran pa la rtag 'grus byed pa dang} स तमेव शीलसंवरं निश्रित्यारक्षितस्मृतिर्भवति, निपकस्मृतिः श्रा.भू.५ख/९.
= {rtag pa dang chad pa} ध्रुवोच्छेदः — {bdag dang bdag gi rtag chad dang /}…/{de dag lta ba lnga yin no//} आत्मात्मीयध्रुवोच्छेद…ताः पञ्च दृष्टयः ।। अभि.को.५.७.
rtag nyid
नित्यत्वम् — {gtsang bdag bde dang rtag nyid kyi/} /{yon tan pha rol phyin pa 'bras//} शुभात्मसुखनित्यत्वगुणपारमिता फलम् । र.वि.९०ख/३०; नित्यता — {'jig pa dngos po tsam dang ni/} /{rjes 'brel phyir na rtag nyid min//} वस्तुमात्रानुबन्धित्वाद् विनाशस्य न नित्यता । प्र.वा.२.४४.
rtag tu goms pa'i sbyor ba
सातत्याभ्यासयोगः — {rtag tu goms pa'i sbyor ba las/} /{dkyil 'khor nyid ni de bzhin 'dod//} तथैव मण्डलं भाति सातत्याभ्यासयोगतः ।। हे.त.१५क/४८.
rtag tu 'grus che ba
निपकः म.व्यु.१७९५; द्र. {rtag 'grus byed pa/}
rtag tu rgyun mi chad par
अव्य. सततसमितम्, निरन्तरम् — {de nas rigs kyi bu 'di ni rtag tu rgyun mi chad par mang du thos pa la brtson par gyur to//} तत्रैष कुलपुत्रा बाहुश्रुत्ये च सततसमितमभियुक्तोऽभूत् स.पु.८२क/१३८; द्र. {rtag tu rgyun mi 'chad par/}
rtag tu rgyun mi 'chad par
अव्य. सततसमितम् — {rtag tu rgyun mi 'chad par nyon mongs pa'i thibs pos bsgribs pa'i sems kyi bsam pa} (?) सततसमितक्लेशगहनावृतप्रसुप्तप्रतिशरणचित्ताशयता द.भू.१९६क/१९; द्र. {rtag tu rgyun mi chad par/}
rtag tu rgyun mi 'chad par nyon mongs pa'i thibs pos bsgribs pa'i sems kyi bsam pa
पा. सततसमितक्लेशगहनावृतचित्ताशयता, चित्ताशयभेदः — {sems kyi bsam pa bcu nye bar gzhog ste} … {rtag tu rgyun mi 'chad par nyon mongs pa'i thibs pos bsgribs pa'i sems kyi bsam pa dang} (?) दश चित्ताशयान् उपस्थापयति…सततसमितक्लेशगहनावृतप्रसुप्तप्रतिशरणचित्ताशयतां च द.भू.१९६क/१९; द्र. {sems kyi bsam pa bcu/}
rtag tu sgom pa la nges par 'gyur ba
पा. भावनासातत्यनियतिपातः, नियतिपातभेदः — {nges par 'gyur ba rnam pa 'di drug bstan te/} {phun sum tshogs pa la nges par 'gyur ba ni}…{rtag tu sgom pa la nges par 'gyur ba ni/} {rtag tu sgom pa rgyun mi gcod pa'i phyir ro//} षड्विधो नियतिपात एष निर्दिष्टः । संपत्तिनियतिपातः…भावनासातत्यनियतिपातो नित्यं भावनासातत्यात् सू.अ.२४४क/१६०.
rtag tu ngu
ना. सदाप्ररुदितः, बोधिसत्त्वः — {rab 'byor gzhan yang shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di ji ltar byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rtag tu ngu gang da ltar de bzhin gshegs pa}…{sgra dbyangs mi zad par sgrogs pa'i drung du na tshangs par spyad pa spyod pa des yongs su btsal ba de bzhin du yongs su btsal bar bya'o//} सुभूते तथेयं प्रज्ञापारमिता पर्येष्टव्या, यथा सदाप्ररुदितेन बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन पर्येषिता, य एतर्हि भीष्मगर्जितनिर्धोषस्वरस्य तथागतस्य…अन्तिके ब्रह्मचर्यं चरति अ.सा.४२२क/२३८; सु.प्र.३२ख/६३.
rtag tu ngu ba
= {rtag tu ngu /}
rtag tu chos len par 'dod
ना. सततपरिग्रहधर्मकाङ्क्षिणी, किन्नरकन्या — {mi'am ci'i bu mo brgya phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/}…{mi'am ci'i bu mo rtag tu chos len par 'dod ces bya ba dang} अनेकानि च किन्नरकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा …सततपरिग्रहधर्मकाङ्क्षिणी नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०३क/२६०.
rtag tu rjes su 'brang
= {rtag tu rjes su 'brang ba/}
rtag tu rjes su 'brang ba
वि. नित्यानुबद्धः — {rtag tu rjes su 'brang ba'i lha dag} नित्यानुबद्धाः … देवताः वि.व.२०६ख/१.८०; सदानुबद्धः — {rtag tu rjes su 'brang bar 'gyur} सदानुबद्धो भवति म.व्यु.२१६३.
rtag tu rjes su 'brang bar 'gyur
सदानुबद्धो भवति म.व्यु.२१६३.
rtag tu rjes su 'brel ba
वि. नित्यानुगतः — {dgra bcom pa nyid kyi rnam par grol ba ni rtag tu rjes su 'brel ba'i phyir dus dang sbyor ba yin par yang mi rung la} अर्हत्त्वविमुक्तिस्तु नित्यानुगतत्वान्न युज्यते सामयिकी अभि.भा.३३ख/९९८; सदानुपरिवर्ती — {rtag tu rjes su 'brel bar 'gyur} सदानुपरिवर्ती भवति म.व्यु.२१६२.
rtag tu rjes su 'brel bar 'gyur
सदानुपरिवर्ती भवति म.व्यु.२१६२.
rtag tu mnyam par bzhag pa
वि. सततसमाहितः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{rtag tu mnyam par bzhag pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम् । यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…सततसमाहित इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८.
rtag tu brnyas pa
ना. सदापरिभूतः, बोधिसत्त्वः — {de nas byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rtag tu brnyas pa zhes bya ba'i dge slong zhig byung ngo //} सदापरिभूतो नाम बोधिसत्त्वो (महासत्त्वो) भिक्षुरभूत् स.पु. १४०ख/२२५.
rtag tu gtong ba la mngon par dgyes pa
वि. नित्यत्यागाभिरतः, बुद्धस्य — {rtag tu gtong ba la mngon par dgyes pa}…{mthong bas mi ngoms pa ste/} {sangs rgyas bcom ldan 'das} नित्यत्यागाभिरताः…यावदसेचनकदर्शना बुद्धा भगवन्तः शि.स.१७३ख/१७१.
rtag tu bsten par bya
निषेवितव्यम् लो.को.९४०.
rtag tu dam pa sbyin byed
पा. सदावरदायकः, समाधिविशेषः — {'di lta ste rab tu 'joms zhes bya ba'i ting nge 'dzin dang}…{rtag tu dam pa sbyin byed ces bya ba'i ting nge 'dzin dang} तद्यथा प्रभंजनो नाम समाधिः… सदावरदायको नाम समाधिः का.व्यू.२४४क/३०५.
rtag tu dus dus su ston ma
ना. सदानुकालदर्शिनी, किन्नरकन्या — {mi'am ci'i bu mo brgya phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/}…{mi'am ci'i bu mo rtag tu dus dus su ston ma zhes bya ba dang} अनेकानि च किन्नरकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा…सदानुकालदर्शिनी नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०३क/२६०.
rtag tu gnas
= {rtag tu gnas pa/}
rtag tu gnas pa
वि. सदावस्थितम् — {'o na nam mkha' bzhin du rtag tu gnas pa'i phyir ji ltar 'das pa la sogs pa rnam par gzhag} आकाशवत् सदावस्थितत्वादतीतादिव्यवस्था तर्हि कथम् त.प.८२ख/६१६; नित्यावस्थितम् — {de lta bas na 'brel pa rtag tu gnas pa nyid yin no//} तस्मान्नित्यावस्थित एव सम्बन्ध इति त.प.१५४ख/७६२.
rtag tu spyad pa
सदाचारः, सतामाचरणम् — {gang phyir rtag tu spyad pa ni/} /{de las rgya cher rab ston pas/} /{bslab pa kun las btus pa yang /} /{nges par yang dang yang du blta//} शिक्षासमुच्चयोऽवश्यं द्रष्टव्यश्च पुनः पुनः । विस्तरेण सदाचारो यस्मात्तत्र प्रदर्शितः ।। बो.अ.५.१०५.
rtag tu phyi bzhin 'brang ba
वि. नित्यानुबद्धः, ओद्धा — {rtag tu phyi bzhin 'brang ba'i lha} नित्यानुबद्धा … देवता अ.श.८ख/७; द्र. {rtag tu rjes su 'brang ba/}
rtag tu 'phongs pa'i sems kyi bsam pa
पा. नित्यदरिद्रचित्ताशयता, चित्ताशयभेदः — {sems kyi bsam pa bcu nye bar gzhog ste}…{rtag tu 'phongs pa'i sems kyi bsam pa dang} (?) दश चित्ताशयानुपस्थापयति …नित्यदरिद्रप्रतिशरणचित्ताशयतां च द.भू.१९६क/१९; द्र. {sems kyi bsam pa bcu/}
rtag tu bag yod pa
वि. नित्याप्रमत्तः, बुद्धस्य — {rtag tu bag yod pa}…{mthong bas mi ngoms pa ste/} {sangs rgyas bcom ldan 'das} नित्याप्रमत्ताः…यावदसेचनकदर्शना बुद्धा भगवन्तः शि.स.१७३ख/१७१.
rtag tu bya ba
सातत्यकरणम् — {mnyam pa nyid du lta ba yid la byed pa ni de las gzhan pa'i byang chub sems dpa' rnams dang bdag lhan cig pha rol tu phyin pa rtag tu bya bar mos pa'i phyir ro//} समतेक्षणामनस्कारस्तदन्यैर्बोधिसत्त्वैः सहात्मनः पारमितासातत्यकरणाधिमोक्षार्थम् सू.अ.१७९क/७३; द्र. {rtag par bya ba/}
rtag tu byed
= {rtag tu byed pa/}
rtag tu byed pa
•वि. सातत्यकारी — {byang chub sems dpa' zhi gnas dang rab tu 'dzin pa dang btang snyoms kyi mtshan ma rnams dang}…{rtag tu byed cing gus par byed pa} बोधिसत्त्वः शमथप्रग्रहोपेक्षानिमित्तानां…सातत्यकारी भवति सत्कृत्यकारी बो.भू.११०क/१४२; •सं. नित्यकारिता — {byang chub sems dpa'i las kyi mtha' legs par byas pa gang zhe na/} {gang pha rol tu phyin pa rnams la nges par byed pa dang byang bar byed pa dang rtag tu byed pa dang kha na ma tho ba med par byed pa ste} कतमा बोधिसत्त्वस्य सुकृतकर्मान्तता ? या पारमितासु नियतकारिता निपुणकारिता नित्यकारिता अनवद्यकारिता च बो.भू.१६०क/२११.
rtag tu dben pa la mngon par dgyes pa
वि. नित्यविवेकाभिरतः, बुद्धस्य — {rtag tu dben pa la mngon par dgyes pa}…{mthong bas mi ngoms pa ste/} {sangs rgyas bcom ldan 'das} नित्यविवेकाभिरताः…यावदसेचनकदर्शना बुद्धा भगवन्तः शि.स.१७३ख/१७१.
१. ना. नित्य(प्र)युक्तः, बोधिसत्त्वः म. व्यु.७१५ २. सातत्यम्— {rtag tu sbyor ba yid la byed pa} सातत्यमनस्कारः सू.अ.१९१क/८९.
rtag tu sbyor ba yid la byed pa
पा. सातत्यमनस्कारः, मनस्कारभेदः — {yid la byed pa bcu gcig bstan te/} {rtog pa dang bcas shing dpyod pa dang bcas pa dang}…{rtag tu sbyor ba yid la byed pa dang /} {gus par bya ba yid la byed pa'o//} एकादश मनस्कारा उपदिष्टाः । सवितर्कः सविचारः,…सातत्यमनस्कारः, सत्कृत्यमनस्कारश्च सू.अ.१९१क/८९.
rtag tu mi 'chad pa
अविरामः — {'jug par byed na yang 'dod pa dang sgrub par byed pa 'jug pa rtag tu mi 'chad par thal bar 'gyur ro//} प्रवर्त्तने वा सदेच्छासाधनप्रवृत्त्योरविरामप्रसङ्गः प्र.अ.१५५क/५०३.
rtag tu myos
ना. १. सदामत्तम्, नगरम् — {lho yi phyogs kyi lam de nas/} /{song bas rtag tu myos zhes pa/} /{lha yi grong khyer gzhan pa thob//} दक्षिणवर्त्मना । व्रजन् प्राप सदामत्तं नाम दिव्यं पुरं परम् ।। अ.क.२४५क/९२. ३१; अ.श.१००ख/९० २. सदामादः, लौकिकदेवता म.व्यु.३१५.
rtag tu smin par byed pa
पा. निपाचना, परिपाकप्रभेदः — {rtag tu smin par byed pa ni rtag tu smin par byed pa'o//} नित्या पाचना निपाचना सू.अ.१५०ख/३३.
rtag tu brtson
ना. नित्योद्युक्तः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po mang po 'di lta ste/} {'jam dpal gzhon nur gyur pa dang}…{byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rtag tu brtson dang} संबहुलैश्च बोधिसत्त्वैर्महासत्त्वैः । तद्यथा मञ्जुश्रिया च कुमारभूतेन…नित्योद्युक्तेन च बोधिसत्त्वेन सु.व्यू.१९६क/२५४.
rtag tu brtson pa
= {rtag tu brtson/}
rtag tu zhi ba
= {nyi ma} सदाशिवः, सूर्यः — {nyi ma ste rdul ni rtag tu zhi ba'o//} रजः सूर्यः सदाशिवः वि.प्र.२६७क/२.८२.
rtag tu gzhon nu
ना. सनत्कुमारः छो.को.३४४/रा.को.५.२३७.
rtag tu zla mtshan zag pa
वि.स्त्री. सदाप्रस्रवणी म.व्यु.८९२८.
rtag tu 'od
ना. नित्यप्रभः, बोधिसत्त्वः म.व्यु.७१५.
rtag tu yod
= {rtag tu yod pa/}
rtag tu yod pa
•सं. सदाभावः — {rgyu med gzhan la mi ltos phyir/} /{rtag tu yod pa'am med par 'gyur//} सदाभावोऽथ वाऽभावोऽहेतुत्वेऽप्यनपेक्षणात् । त.स.१०३क/९०६; सदा सद्भावः — {'bras bu rtag tu yod par thal bar 'gyur ba'ang ma yin no//} नापि कार्यस्य सदा सद्भावप्रसङ्गः त.प.२१८ख/९०७; •वि. नित्यसत्त्वः — {'di ltar 'di ni rtag yod pa/} /{'di la ltos pa cung zad med//} तथा हि नित्यसत्त्वोऽयं न चापेक्षास्य काचन । त.स.९८ख/८७६; सदाभावि — {shes pa de yang rtag yod pa'am/} /{yang na rtag tu med par 'gyur//} तच्च ज्ञानं सदाभावि यदि वाभावि सर्वदा ।। त.स.९१ख/८२६.
rtag tu yod pa nyid
सदाऽस्तित्वम् — {gal te yongs su ma dor nas yin pa de'i tshe dus 'chol bar 'gyur ro//} {ci ste yongs su dor nas yin na de'i tshe rtag tu yod pa nyid du 'gal lo//} यद्यपरित्यागेन, तदाऽध्वसङ्करप्रसङ्गः । अथ परित्यागेन, तदा सदाऽस्तित्वविरोधः त.प.८१ख/६१५.
rtag tu yod pa nyid du 'gal ba
पा. सदाऽस्तित्वविरोधः, सदासद्भावप्रसङ्गदोषः — {gal te yongs su ma dor nas yin pa de'i tshe dus 'chol bar 'gyur ro//} {ci ste yongs su dor nas yin na de'i tshe rtag tu yod pa nyid du 'gal lo//} यद्यपरित्यागेन, तदाऽध्वसङ्करप्रसङ्गः । अथ परित्यागेन, तदा सदाऽस्तित्वविरोधः त.प.८१ख/६१५.
rtag tu yod par thal bar 'gyur ba
पा. सदा सद्भावप्रसङ्गः, कूटस्थसद्भावतादोषः — {rtag tu yod par thal bar 'gyur ba'ang ma yin no//} {rgyu gzhan la ltos pa nyid 'bras bu rtsom pa nyid du khas len pa'i phyir 'ba' zhig pa ni ma yin te} नापि कार्यस्य सदा सद्भावप्रसङ्गः; कारणान्तरापेक्षस्य कार्यारम्भकत्वाभ्युपगमात्, न केवलस्य त.प.२१८ख/९०७.
rtag tu lag brkyangs
ना. नित्योत्क्षिप्तहस्तः, बोधिसत्त्वः म.व्यु.७२१.
rtag tu sad
= {sangs rgyas} नित्यप्रबुद्धः, बुद्धः — {rtag tu sad la phyag 'tshal lo//} नमो नित्यप्रबुद्धाय अ.क.३३७क/४४.११.
rtag tu sad pa
= {rtag tu sad/}
rtag dang chad pa spangs pa
वि. शाश्वतोच्छेदवर्जितम् — {sems tsam de ni snang ba med/} /{rtag dang chad pa spangs pa yi/} /{gzung dang 'dzin pa'i dngos po ru/} /{sems ni rnam pa gnyis su snang //} चित्तमात्रं न दृश्योऽस्ति द्विधा चित्तं हि दृश्यते । ग्राह्यग्राहकभावेन शाश्वतोच्छेदवर्जितम् ।। ल.अ.१२७ख/७३; {rtag dang chad pa spangs pa yi/} /{rtag tu stong pa nyid bshad kyang //} देशेमि शून्यतां नित्यं शाश्वतोच्छेदवर्जिताम् । ल.अ.८५ख/३२.
rtag dang chad par lta ba
पा. शाश्वतोच्छेददृष्टिः — {rtag dang chad par lta ba dang /} /{gang gis sems kyang mnyam par 'jog/} शाश्वतोच्छेददृष्टिश्च केन चित्तं समाध्यते । ल.अ.६७क/१६.
rtag dang chad spangs pa
= {rtag dang chad pa spangs pa/}
rtag dang 'jig gtam
नित्यनाशकथा — {bdag dang sems can cis med brjod/} /{rtag dang 'jig gtam ji lta bur/} /{ci slad sems tsam yang dag nyid/} /{thams cad du na bshad mi mdzad//} असत्त्वात्मकथा केन नित्यनाशकथा कथम् । कस्मात्तत्त्वं न सर्वत्र चित्तमात्रं प्रभाषसे ।। ल.अ.६६क/१४.
rtag dang mi rtag spangs pa
वि. नित्यानित्यविवर्जितम् — {nyon mongs rnam byang dngos po rnams/} /{skra shad 'dzings pa lta bu ste/} /{gnas dang 'jig dang skye dang bral/} /{rtag dang mi rtag spangs pa'o//} स्थितिभङ्गोत्पत्तिरहिता नित्यानित्यविवर्जिताः । संक्लेशव्यवदानाख्या भावा केशोण्डुकोपमाः ।। ल.अ.१६२क/११२.
rtag bdag
नित्यात्मा, नित्यैकात्मा — {dbang phyug sogs rgyur mngon zhen pa/} /{rtag bdag phyin ci log pa yis/} /{rab tu 'jug pas de phyir de/} /{sdug bsngal mthong bas spang bya nyid//} ईश्वरादिषु नित्यात्मविपर्यासात् प्रवर्तते । कारणाभिनिवेशोऽतो दुःखदृग्घेय एव सः ।। अभि.को.५.८.
rtag bdag nyid
वि. नित्यात्मा — {gal te de ltar dgang lugs dang /} /{'bru dang gser ral can sogs rnams/} /{rtag bdag nyid yod de yis ni/} /{mi rtag ngo bo ji ltar brjod//} यद्येवम् आज्यनीवारचामीकरजटादयः । अनित्याः कथमुच्यन्ते तेन नित्यात्मना सता ।। त.स.१२८ख/११०१.
rtag 'das
वि. नित्यनिर्वृतः — {'di ltar ngas ni chos rnams 'di dag kun/} /{gdod nas rab zhi mya ngan rtag 'das bshad//} एवं च भाषाम्यहु नित्यनिर्वृता आदिप्रशान्ता इमि सर्वधर्माः । स.पु.२१क/३३.
rtag gnas
= {tshod ma} निष्ठानम्, व्यञ्जनम् मि.को.३९ख।
rtag pa
•वि. नित्यम् — {gang gi rang bzhin 'jig med pa/} /{de la mkhas rnams rtag ces brjod//} नित्यं तमाहुर्विद्वांसो यः स्वभावो न नश्यति ।। प्र.अ.१३२क/१४१; ध्रुवम् — {gang zhig}…{ma rtogs rtogs phyir 'jigs med rtag pa'i lam ston pa} यः…अबुद्धबोधनार्थमभयं मार्गं दिदेश ध्रुवम् र.वि.७७ख/७; शाश्वतम् — {zag pa med}…/{brtan zhi rtag pa 'pho ba med pa'i gnas//} अनास्रवं…ध्रुवं शिवं शाश्वतमच्युतं पदम् । र.वि.११७क/८२; स्थिरम् — {rgyu rtag par smra ba'i ltar na rkyen la ltos pa yin na ni/} {skyed par byed pa'i ngo bo nyid gzhan zhig 'byung ngo zhes bya bar gsal ba yin te} तत् स्थिरहेतुवादिनः हेतोः प्रत्ययान्तरापेक्षकारकस्य व्यक्तं स्वभावान्तरस्योत्पत्तिः हे.बि.१२४६ख/६२; •अव्य. = {yang dang yang du} सततम्, अभीक्ष्णम् — {rgyal sras rnams kyi brtse bas sbyin pa ni/} /{mtha' dag rgya che gtso dang rtag pa dang //} सकलं विपुलं श्रेष्ठं सततं…जिनात्मजानां कृपादानम् ।। सू.अ.२१९क/१२६; सदा — {shing me tog dang 'bras bu rtag pa} सदा पुष्पफलवृक्षाः वि.व.१५४क/१.४२; सू.अ.२१६क/१२१; •सं. = {rtag pa nyid} शाश्वतता — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gzugs la ni chad pa'am rtag pa med do/} /{de bzhin du tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa la yang chad pa'am rtag pa med de} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपस्योच्छेदता वा शाश्वतता वा । एवं न वेदनाया न संज्ञाया न संस्काराणाम् सु.प.४१क/१९; • {rtog pa} इत्यस्य स्थाने ।
rtag pa kho nar
सर्वदैव — {don ni gsal bar byed nus pa/} /{rtag pa kho nar gnas pa'i phyir/} /{de rgyu don la rtogs pa yang /} /{thams cad la ni gtan du 'gyur//} अर्थद्योतनशक्तेश्च सर्वदैव व्यवस्थितेः । तद्धेतुरर्थबोधोऽपि सर्वेषां सर्वदा भवेत् ।। त.स.९७क/८६२.
rtag pa yang ma yin mi rtag pa yang ma yin
नैव शाश्वतो नाशाश्वतश्च म.व्यु.४६५७.
rtag par
= {dus kun tu} सदा, सर्वसमयम् — {rtag par dus kun tu zhes bya ba ni/} {rtag tu dang rgyun mi 'chad par ro//} सदा सर्वसमयमिति नित्यं निरन्तरं च सू.अ.१५८क/४५; सततम् — {byang chub sems kyi ljon shing rtag par yang /} /{'bras bu 'byin pas} सततं फलति …बोधिचित्तवृक्षः बो.अ.१.१२; नित्यम् — {rtag par 'dod chags me zhi bya//} रागाग्निं शमयेन्नित्यम् ल.अ.१८८ख/१६०; शश्वत् — {bshang gci} ({rnam dag} ) {chu la sogs pas byug pa yang /} /{rgyal ba mchod phyir rtag par rab tu bya//} विशुद्धतोयादिविलेपनं वा कुर्वीत शश्वज्जिनपूजा हेतोः । गु.स.१०२क/२५; सातत्यम्— {me don gnyer ba gtsub shing ltar/} /{rtag par rab tu sgrub par byed//} अग्न्यर्थीवाधरारण्यां सातत्ये प्रतिपद्यते । सू.अ.१८९ख/८७.
rtag par rgyun du
सततसमितम् — {me tog uta pa la dang ku mu da dang pad ma dang pad ma dkar po rnams rtag par rgyun du rgyas so//} उत्पलपद्मकुमुदपुण्डरीकैः सततसमितं संपुष्पिता रा.प.२४६क/१४४.
rtag pa nyid
नित्यत्वम् — {gang zhig khyod kyis rtag pa nyid du bsgrub par bya ba khyod kyi lugs kyis ngag ni srid pa ma yin no//} भवन्मतेन वाक्यमेव न सम्भवति यस्य त्वया नित्यत्वं प्रसाध्यते त.प.२०९ख/८८८; नित्यता — {de'i phyir 'dis ni rim pa'i tha snyad rtag pa nyid du bstan pa yin gyi} तदनेन व्यवहारनित्यता कथिता भवति क्रमस्य त.प.१५७क/७६७; शाश्वतत्वम् — {de lta yin na ni rtag pa nyid du thal bar gyur ro//} एवमपि हि शाश्वतत्वप्रसङ्गः अभि.भा.९०क/१२१३.
rtag pa nyid ma yin pa
अनित्यत्वम् लो.को.९४१.
rtag pa dang chad pa
= {rtag chad/}
rtag pa dang chad pa dang bral ba
वि. शाश्वतोच्छेदरहितम् — {rmi lam dang sgyu ma dang mig yor dang gzugs brnyan dang chu'i zla ba'i tshul 'dra ba'i chos skye ba dang 'jig pa dang rtag pa dang chad pa dang bral ba thams cad} मायास्वप्नप्रतिभासप्रतिबिम्बोदकचन्द्रगतिसमानुत्पादभङ्गशाश्वतोच्छेदरहितान् सर्वधर्मान् ल.अ.८४क/३१.
rtag pa dang chad pa'i mthar 'dzin pa
शाश्वतोच्छेदान्तग्रहणम् — {bdag tu mngon par 'dod pa'i dngos po de nyid la rtag par lta ba'am chad par lta ba ni mthar 'dzin par lta ba ste/} {rtag pa dang chad pa'i mthar 'dzin pa'i phyir ro//} तस्यैवात्माभिमतस्य वस्तुनो ध्रुवदृष्टिरुच्छेददृष्टिर्वा अन्तग्राहदृष्टिः, शाश्वतोच्छेदान्तग्रहणात् अभि.भा.२२९ख/७७२.
rtag pa dang mi rtag pa spangs pa
वि. नित्यानित्यवर्जितम् — {bcom ldan 'das chos thams cad kyi rang gi sems snang ba'i spyod yul rtogs pa rnam par phye ba'i mtshan nyid mchis pa dang ma mchis pa dang gcig pa dang tha dad pa dang gnyis ka dang gnyis ka ma lags pa dang mchis pa'ang ma lags ma mchis pa'ang ma lags pa dang rtag pa dang mi rtag pa spangs pa}…{bdag la bshad du gsol} देशयतु मे भगवान् नास्त्यस्तित्वैकत्वान्यत्वोभयनोभयनैवास्तिननास्तिनित्यानित्यवर्जितं … स्वचित्तदृश्यगोचरगतिविभागलक्षणं सर्वधर्माणाम् ल.अ.९०ख/३७.
rtag pa dang bsam gyis mi khyab pa
•वि. नित्याचिन्त्यम् — {rtag pa dang bsam gyis mi khyab pa 'phags pa so so rang gi ye shes} नित्याचिन्त्यप्रत्यात्मार्यज्ञानम् ल.अ.७८ख/२६; •सं. नित्याचिन्त्यता — {blo gros chen po rtag pa dang bsam gyis mi khyab pa 'di ni de bzhin gshegs pa rnams kyi 'phags pa so so rang gi ye shes kyis thugs su chud par bya ba'i de bzhin nyid de} नित्याचिन्त्यतैवेयं महामते तथागतानां प्रत्यात्मार्यज्ञानाधिगमतथता ल.अ.७८ख/२६.
rtag pa dang bsam gyis mi khyab pa nyid
नित्याचिन्त्यता — {blo gros chen po mu stegs byed pa rnams kyi rgyu ni rtag pa dang bsam gyis mi khyab pa nyid 'thob par mi 'gyur ro//} न महामते तीर्थकराणां कारणस्य नित्याचिन्त्यतां प्राप्नोति ल.अ.७८ख/२६.
rtag pa dang bsam gyis mi khyab pa 'phags pa so so rang gi ye shes
नित्याचिन्त्यप्रत्यात्मार्यज्ञानम् — {de bas na blo gros chen po byang chub sems dpa' sems dpa' chen pos rtag pa dang bsam gyis mi khyab pa 'phags pa so so rang gi ye shes kyis khong du chud par bya ba'i phyir brtson par bya'o//} तस्मात्तर्हि महामते बोधिसत्त्वेन नित्याचिन्त्यप्रत्यात्मार्यज्ञानाधिगमाय योगः करणीयः ल.अ.७८ख/२६.
rtag pa dang bsam gyis mi khyab par smra ba
•सं. नित्याचिन्त्यवादः, वादविशेषः — {de'i phyir blo gros chen po 'di ni mu stegs byed pa'i rtag pa dang bsam gyis mi khyab par smra ba dang 'thun pa ma yin no//} अत एतन्महामते तीर्थकरनित्याचिन्त्यवादतुल्यं न भवति ल.अ.७८ख/२६; •वि. नित्याचिन्त्यवादी — {bcom ldan 'das de bzhin du mu stegs byed pa dag kyang rgyu rnams rtag pa dang bsam gyis mi khyab par smra ba mchis so//} ननु भगवंस्तीर्थकरा अपि नित्याचिन्त्यवादिनः कारणानाम् ल.अ.७८ख/२६.
rtag pa ma yin pa
= {rtag min} ।। •वि. अशाश्वतम् — {gar mkhan lta bur tshul gzhan gyis/} /{de nyid mthong na de rtag min//} तदेवान्येन रूपेण नटवत्सोऽप्यशाश्वतः । बो.अ.९.६६; {gang gi ched du rab 'bad pa'i/} /{'tsho ba de yang rtag pa min//} कॄते यस्य प्रयत्नोऽयं तज्जीवितमशाश्वतम् ।। अ.क.२०ख/५२.११; •सं. अशाश्वतता — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa chad pa yang ma yin rtag pa yang ma yin pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानामनुच्छेदता अशाश्वतता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.४१क/१९.
rtag pa min
= {rtag pa ma yin pa/}
rtag pa min pa
= {rtag pa ma yin pa/}
rtag pa med
= {rtag pa med pa/}
rtag pa med pa
वि. अशाश्वतः, दीर्घकालानवस्थायी — {rtag pa med pa'i mdza' bshes kyis/} / ग्. {yung drung chos kyang 'jig par 'gyur//} अशाश्वतेन धर्मेण धर्मो भ्रश्यति शाश्वतः ।। बो.अ.८.८.
rtag pa'i sku
वि. नित्यकायः — {sangs rgyas bcom ldan bsam mi khyab/} /{de bzhin gshegs pa rtag pa'i sku//} अचिन्त्यो भगवान् बुद्धो नित्यकायस्तथागतः सु.प्र.६क/९.
rtag pa'i sgra las byung ba
पा. नित्यशब्दजनितम्, शाब्दज्ञानभेदः — {sgra las byung ba'o//} {de yang rnam pa gnyis te/} {rtag pa'i sgra las byung ba dang skyes bus byas pa'i sgra'i rgyu can no//} शाब्दम् । तच्च द्विविधम्; नित्यशब्दजनितम्, पौरुषेयध्वनिहेतुकं च त.प.२६८ख/१००६; द्र. {rtag pa'i ngag gis bskyed pa/}
rtag pa'i ngag gis bskyed pa
पा. नित्यवाक्यजनितम्, शाब्दज्ञानभेदः — {sgra las byung ba'i shes pa'i tshad ma ni rnam pa gnyis te/} {rtag pa'i ngag gis bskyed pa dang yid la gnas pa'i ngag gi rgyu la yod pa'o//} द्विविधं हि शाब्दं ज्ञानं प्रमाणम्; नित्यवाक्यजनितम्, आप्तप्रणीतवाक्यहेतुकं च त.प.२२७क/९२४; द्र. {rtag pa'i sgra las byung ba/}
rtag pa'i dngos ldan
वि. शाश्वतरूपवान् — {de phyir bshad pa las gzhan pa'i/} /{spyod yul gang la nga 'di snyam/} /{'jug phyir rtag pa'i dngos ldan phyir/} /{bdag 'di 'grub par 'gyur ba yin//} तस्मादयमहङ्कारो वर्त्तते यत्र गोचरो । उक्तादन्यत्र सिद्धोऽसावात्मा शाश्वतरूपवान् ।। त.स.१०ख/१२४.
rtag pa'i nyes pa
पा. शाश्वतदोषः — {rtag pa'i nyes par thal bar 'gyur ba'i phyir ro//} शाश्वतदोषप्रसङ्गः अभि.भा.९०क/१२१३.
rtag pa'i mtha'
पा. शाश्वतान्तः, अन्यतरोऽन्तः — {de bzhin du mthar 'dzin par lta ba yang phung po de dag nyid la rtag pa dang chad pa'i mthar 'dzin pa'i phyir la} एवमन्तग्राहदृष्टिः तेषामेव स्कन्धानां शाश्वतोच्छेदान्तग्रहणात् अभि.स्फु.९१क/७६६.
rtag pa'i bdag nyid
नित्यसत्त्वः — {de 'dir rtag pa'i bdag nyid kyi/} /{yongs su gyur ba bsal bas na//} तदत्र नित्यसत्त्वस्य परिणामो निराकॄतः । त.स.६०ख/५७८; {de la yod pa ni bdag go//} {'di ni rtag pa yang yin la sems can yang yin pas rtag pa'i sems can no//} तत्र सत्त्वः आत्मा, नित्यश्चासौ सत्त्वश्चेति नित्यसत्त्वः त.प.६३क/५७८; द्र. {rtag pa'i sems can/}
rtag pa'i tshig
नित्यपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang rtag pa'i tshig dang mi rtag pa'i tshig dang}…{yi ge'i tshig dang yi ge med pa'i tshig go/} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम् अनुत्पादपदम्, नित्यपदम् अनित्यपदम् …अक्षरपदम् अनक्षरपदम् ल.अ.६७ख/१६.
rtag pa'i rims
नित्यज्वरः, ज्वरभेदः — {'di spyi bor bzhag nas chos smra ba rnams la su yang 'khu bar ma gyur cig/} {gnod sbyin nam}…{rtag pa'i rims sam} इमं शीर्षं समारुह्य मा कश्चिद् द्रोही भवतु धर्मभाणकानां यक्षो वा…नित्यज्वरो वा स.पु.१४८ख/२३५.
rtag pa'i sems can
नित्यसत्त्वः, नित्यात्मा — {de la yod pa ni bdag go//} {'di ni rtag pa yang yin la sems can yang yin pas rtag pa'i sems can no//} तत्र सत्त्वः आत्मा, नित्यश्चासौ सत्त्वश्चेति नित्यसत्त्वः त.प.६३क/५७८; द्र. {rtag pa'i bdag nyid/}
rtag par rgyun du brtson
ना. सततसमिताभियुक्तः, बोधिसत्त्वः — {'di lta ste/} {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po 'jam dpal gzhon nur gyur pa dang}… {byang chub sems dpa' rtag par rgyun du brtson dang} तद्यथा मञ्जुश्रिया च कुमारभूतेन बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…सततसमिताभियुक्तेन च स.पु.२ख/२.
rtag par rgyun du brtson pa
= {rtag par rgyun du brtson/}
rtag par rgyun mi 'chad par sems mnyam par bzhag pa
सततसमितसमाहितचित्तः म.व्यु.१४९०.
rtag par lta ba
पा. शाश्वतदृष्टिः, दृष्टिभेदः — {rgyu med par smra ba yongs su bzung bas rtag par lta bar 'gyur ro//} अहेतुवादपरिग्रहाच्छाश्वतदृष्टिर्भवति ल.अ.१२७क/७३; ध्रुवदृष्टिः — {bdag tu mngon par 'dod pa'i dngos po de nyid la rtag par lta ba'am chad par lta ba ni mthar 'dzin par lta ba ste/} {rtag pa dang chad pa'i mthar 'dzin pa'i phyir ro//} तस्यैवात्माभिमतस्य वस्तुनो ध्रुवदृष्टिरुच्छेददृष्टिर्वा अन्तग्राहदृष्टिः, शाश्वतोच्छेदान्तग्रहणात् अभि.भा.२२९ख/७७२.
rtag par thams cad du kun nas mngon par rdzogs par 'tshang rgya ba'i byin gyi rlabs
पा. सदासर्वत्रसमन्ताभिसंबोध्यधिष्ठानः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin rtag par thams cad du kun nas mngon par rdzogs par 'tshang rgya ba'i byin gyi rlabs dang} सदासर्वत्रसमन्ताभिसंबोध्यधिष्ठानेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०७क/३०.
rtag par 'du shes pa
नित्यसंज्ञा — {'di ni 'jig pa yang yin la tshogs kyang yin pas 'jig tshogs te/} {nye bar len pa'i phung po lnga'o//} {rtag par 'du shes pa dang ril por 'du shes pa spang ba'i phyir de skad du bshad de} सच्चायं कायश्चेति सत्कायः पञ्चोपादानस्कन्धाः । नित्यसंज्ञां पिण्डसंज्ञां च त्याजयितुमेवं द्योतिता अभि.भा.२२९ख/७७२.
rtag par phyin ci log
पा. नित्यविपर्यासः, विपर्यासभेदः — {phyin ci log ni bzhi ste/} {mi rtag pa la rtag pa dang sdug bsngal ba la bde ba dang mi gtsang ba la gtsang ba dang bdag med pa la bdag tu phyin ci log pa'o//} चत्वारो विपर्यासाः । अनित्ये नित्यमिति, दुःखे सुखमिति, अशुचौ शुचीति, अनात्मन्यात्मेति अभि.भा.२३१क/७७७.
rtag par bya ba
वि. सातत्यकरणीयम् — {byang chub sems dpa'i rtag par bya ba'i gnas ni lnga po 'di dag yin te/} {lnga gang zhe na/} {byang chub sems dpa'i rtag par bya ba ni bag yod pa dang} पञ्चेमानि बोधिसत्त्वस्य स्थानानि सातत्यकरणीयानि । कतमानि पञ्च ? अप्रमादो बोधिसत्त्वस्य सातत्यकरणीयः बो.भू.१५२ख/१९७.
rtag par smra
= {rtag par smra ba/}
rtag par smra ba
•सं. नित्यवादः — {thung sogs dbye ba rang bzhin gyis/} /{rtag par smra ba la 'gal yin/} /{gang zhig rtag tu yod pa yin/} /{rang nyid kyis de tshad gcig cis//} स्वतो ह्रस्वादिभेदस्तु नित्यवादेर्विरुध्यते । सर्वदा यस्य सद्भावः स कथं मात्रिकः स्वयम् ।। त.स.७८ख/७३१; शाश्वतवादः — {bdag rtag pa nyid yin pas ni rtag par smra bar 'gyur la/} {mi rtag pa nyid yin pas ni chad par smra bar thal bar 'gyur te} नित्यत्वे हि आत्मनः शाश्वतवादः स्यात्, अनित्यत्वे च उच्छेदवादप्रसङ्गः प्र.प.१९२क/२५१; •वि. नित्यवादी — {ji ltar rtag par smra bas sgra dngos por gyur pa'i rtag pa nyid du bsgrub par 'dod pas} यथा हि नित्यवादिना शब्दस्य वस्तुभूतं नित्यत्वं सिसाधयिषता त.प.१७४क/८०६; शाश्वतवादी — {sngon gyi mthar rtogs} ({rtog} ) {pa'i rtag par smra ba rnams dang /} {kha cig rtag par 'dzin pa'i sems can rtag par lta ba rnams kyi rtag par lta ba yang sel bar mdzad do//} शाश्वतदृष्टिकानां च सत्त्वानां शाश्वतदृष्टिं नाशयति तद्यथा पूर्वान्तकल्पकानां शाश्वतवादिनामेकत्य शाश्वतिकानां वा बो.भू.३७क/४७; नित्यत्ववादी — {des na yi ge rtag smra la/} /{tshig rtag nyid du grub pa yin//} तेन नित्यं पदं सिद्धं वर्णनित्यत्ववादिनाम् ।। त.स.८४क/७७२.
rtag par 'dzin pa
पा. नित्यत्वग्राहः, आत्मदर्शनभेदः — {bdag med pa la 'dzin pa rnam pa 'di bcu ni phung po la sogs pa la 'jug ste/} … {'di lta ste/} {gcig pur 'dzin pa dang}…{rtag par 'dzin pa dang}…{ma grol ba grol bar 'dzin pa'o//} एष दशविध आत्माऽसद्ग्राहः स्कन्धादिषु प्रवर्तते…यदुत एकत्वग्राहः…नित्यत्वग्राहः…अमुक्तमुक्तत्वग्राहश्च म.भा.१३क/३.१५.
rtag par yongs su mya ngan las 'das pa
•वि. नित्यपरिनिर्वृतः — {'od srung 'di lta ste/} {rnam par grol ba'i ro dang}…{rtag par yongs su mya ngan las 'das pa dang} …{ngas chos rnams ro gcig par rtogs kyang} सोऽहं काश्यप एकरसधर्मं विदित्वा यदुत विमुक्तिरसं… नित्यपरिनिर्वृतम् स.पु.४८क/८५; •ना. नित्यपरिनिर्वृतः, तथागतः — {lho phyogs na de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas nam mkha' la gnas pa zhes bya ba dang /} {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rtag par yongs su mya ngan las 'das pa zhes bya ba'o//} दक्षिणस्यां दिशि भिक्षव आकाशप्रतिष्ठितश्च नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धो नित्यपरिनिर्वृतश्च नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धः स.पु.७०ख/११९.
rtag ma
ना. नित्या, पत्रदेवी — {de nas drag mo'i mdun gyi 'dab ma la sogs pa la gau rI dang gaM gA dang rtag ma dang} …{gang na drag mo gtso mo'i pad+ma nor gyi 'dab ma la'o zhes pa byang du'o//} ततो रौद्र्याः पूर्वपत्रादौ गौरी, गङ्गा, नित्या…अष्टौ कमलवसुदले नायिका यत्र रौद्रीत्युत्तरे वि.प्र.४१ख/४.३२; {da ni}…{rnal 'byor ma drug cu rtsa bzhi rnams kyi sa bon gsungs te/}…{rtag ma'i wi'o//} चतुःषष्टियोगिनीनां बीजानि कमलदलेषूच्यन्ते…नित्याया वि वि.प्र.१३२क/३.६४.
नित्यकम् — {'bras chan dang skyo ma dang thug pa btung ba dang rtag res 'khor dang}…{sbyin pa dang rab tu sbyin pa rnams kyang phul te/} {smon lam btab pa} भक्तैस्तर्पणैर्यवागूपानैर्नित्यकैः…दानप्रदानानि दत्त्वा प्रणिधानं कॄतम् अ.श.१९४ख/१८०; मि.को.४०ख ।
rtags
१. = {mtshan ma} चिह्नम् — {klu dag gsod pa'i rtags gyur gos dmar zung //} पन्नगवध्यचिह्नं…पाटलपट्टयुग्मम् । अ.क.३०८क/१०८.१३४; लाञ्छनम् — {dam pa'i las 'bras spyod pa yi/} /{rtags ni dri ma med pa'i yid//} सत्कर्मफलभोगस्य लाञ्छनं विमलं मनः । अ.क.४५क/४.१०१; लक्ष्म — {'di nyid bdag nyid che rnams kyi/} /{snying stobs spro bas mtho ba'i rtags//} एतदेवोन्नतं लक्ष्म सत्त्वोत्साहमहात्मनाम् । अ.क.६३ख/६.१२२; अङ्कः — उत्सङ्गचिह्नयोरङ्कः अ.को.३.३.४ २. पा. = {gtan tshigs} लिङ्गम् — {de la rang gi don rjes su dpag par bya ba la tshul gsum pa'i rtags las shes pa gang yin pa'o//} तत्र स्वार्थं त्रिरूपाल्लिङ्गाद् यदनुमेये ज्ञानं तदनुमानम् न्या.बि.२३१क/८९; {tshul gsum pa'i rtags} त्रिरूपलिङ्गम् प्र.अ.१२३ख/४६७; {rtags bshad pa} लिङ्गाख्यानम् न्या.टी.७२ख/१८८; हेतुः — {rtags dang rtags can gyi ngo bo} हेतुहेतुमद्भावः त.प.२४७ख/९६८ ३. अङ्गम् — {des na bye brag spyi chos tha/} /{dad phyir rtags dang rtags can nyid//} भेदसामान्ययोर्धर्मभेदादङ्गाङ्गिता ततः । प्र.वा.४.१८६; {de la khas blangs 'bras rtags te} तत्राभ्युपायः कार्याङ्गम् प्र.अ.१७३क/५२४ ४. लिङ्गम् — {ming dang rtags kyi rjes bshad pa//} नामलिङ्गानुशासनम् अ.को.१.१.२; प्रायशो रूपभेदेन साहचर्याच्च कुत्रचित् । स्त्रीपुंनपुंसकं ज्ञेयं तद्विशेषविधेः क्वचित् ।। अ.को.१.१.३ ५. = {pho mtshan} लिङ्गम् — {gci ba'i bya ba ni shes rab bo/} /{b+ha ga'am rtags ni thabs so//} मूत्रक्रिया प्रज्ञा भग उपायः लिङ्गं वा वि.प्र.२३२ख/२.३०; {rtags kyi dri ma} लिङ्गमलम् वि.प्र.१७०क/३.१६१ ६. = {rtags nyid} लिङ्गता — {yod gnyis ldan pa'i du ba'i dngos/} /{dus gcig tshe na gzhan gyur pas/} /{nges pa'i dus su'ang du ba ni/} /{me yi rtags su mi 'gyur ro//} सन्दिह्यमानवपुषो धूमस्याप्येकधाऽन्यथा । भावान्निश्चयकालेऽपि न स्यात् तेजसि लिङ्गता ।। त.स.५६क/५४१ ७. लिङ्गनम् — {phyag rgya rtags dang mtshan ma ste/} /{'dis ni rigs ni mtshon par bya//} मुद्रणं लिङ्गनाङ्कं चाङ्केन लक्षते कुलम् । हे.त.२०क/६४.
rtags blangs pa
लिङ्गोपादानम् — {rtags blangs pa'i phyir dge slong skyes so//} {kun tu rgyu skyes so zhes bya ba dang} भिक्षुर्जातः, परिव्राजको जात इति; लिङ्गोपादानात् अभि.भा.८८क/१२०८.
rtags kyi 'jug pa
= {rtags 'jug}
rtags kyi dri ma
लिङ्गमलम् १. लिङ्गस्य मलम् २. गरुडास्यायाः समयः — {rna ba'i dri ma dang}…{rtags kyi dri ma dang mchan khung gi dri ma ste lus thams cad kyi dri ma rnams so//} {dam tshig brgyad ni lha min mo rnams kyi grangs bzhin du ste/} {khyi gdong ma dang}…{mkha' lding gdong ma dang 'ug gdong ma ste} कर्णमलं…लिङ्गमलं कक्षमलं सर्वाङ्गमलमिति समयाष्टकमासुरीणां यथासंख्यम्, श्वानास्या…गरुडास्या उलूकास्या वि.प्र.१७०क/३.१६१.
rtags kyi bdag nyid
वि. लिङ्गात्मकः — {thams cad mkhyen pa dang yid ches pa de gnyis kyi rtags su gyur pa'i tshad ma phul du phyin pa ni rtags kyi bdag nyid tshad ma'i bye brag go/} सर्वज्ञता च आप्तता च तयोर्लिङ्गभूतः प्रमाणातिशयो लिङ्गात्मकः प्रमाणविशेषः न्या.टी.८९क/२४५.
rtags kyi rtse
= {nor bu} मणिः, लिङ्गाग्रम् श्री.को.१८२ख ।
rtags ngan
कुहेतुः, दुष्टहेतुः — {de la rtags ngan de dag ni 'di dag tu brjod de} तत्रामी तेन कुहेतव उक्ताः त.प.३०२क/३१७.
rtags can
वि. लिङ्गी — {rtags dang rtags can gang kho na mngon sum gyis 'brel pa mthong ba'i rtags can de kho na rtags de nyid kyis dus gzhan du the tshom gcad par bya ba'i phyir rjes su dpag pa gang yin pa} ययोरेव हि लिङ्गलिङ्गिनो प्रत्यक्षेण सम्बन्धो दृष्टः, स एव लिङ्गी तेनैव लिङ्गेन कालान्तरे संशयव्यवच्छेदाय यदानुमीयते त.प.२७३क/१०१४; {lha khang se+ogs kyi rab gnas sogs/} /{rtags can gyis ni rtag tu bya//} विहारादेः प्रतिष्ठाद्यं कर्तव्यं लिङ्गिना सदा । वि.प्र.११०क/१, पृ.५; लैङ्गिकम् — {don rig 'das pa dpe dag dang /} /{bral zhing rtags ni yod min te/} /{cis grub gang phyir de la ni/} /{mngon sum ma yin rtags can min//} अतीतमपदृष्टान्तमलिङ्गं चार्थवेदनम् । सिद्धं तत्केन तस्मिन् हि न प्रत्यक्षं न लैङ्गिकम् ।। प्र.वा.२.१८०; हेतुमत् — {rtags dang rtags can gyi ngo bo} हेतुहेतुमद्भावः त.प.२४७ख/९६८.
rtags gcig
पा. एकलिङ्गम् — {phyag rgya'i le'u'i cho ga ngas bshad kyis 'jam dpal gzhon nu nyon cig/} {dang po gtsug phud lnga pa ni/} /{de ni phyag rgya chen por 'dod/}…{rtags gcig nyi shu gnyis pa ste/} /{rtags gnyis nyi shu gsum pa yin//} शृणु कुमार मञ्जुश्री वक्ष्येऽहं पटलमुद्रिताम् । आदौ पञ्चशिखा भवति महामुद्रा तु सा मता ।।…एकलिङ्ग द्विविंशं तु द्विलिङ्गो विंशसत्रिकम् । म.मू.२४५ख/२७७.
rtags 'jug
= {rtags kyi 'jug pa} लिङ्गावतरणम् — {lung du ston pa rtags kyi 'jug pa zhes bya ba} व्याकरणलिङ्गावतरण (ङ्गावतार) नाम क.त.४३४९.
rtags nyid
लिङ्गता — {dam bca'i don dang yul gcig phyir/} /{ba lang la yod rtags nyid min//} प्रतिज्ञार्थैकदेशत्वाद् गोमतस्य न लिङ्गता । त.स.५६ख/५४६.
rtags nyid ma yin
= {rtags nyid ma yin pa/}
rtags nyid ma yin pa
अलिङ्गत्वम् — {sgra phyi rol gyi don la ltos nas gzhan du mi 'thad pa nyid ma grub pa'i phyir de la rtags nyid ma yin te} शब्दस्य बाह्यार्थापेक्षयाऽन्यथानुपपन्नत्वमसिद्धमिति तं प्रत्यलिङ्गत्वम् त.प.२९ख/५०६.
rtags ltar snang
= {rtags ltar snang ba/}
rtags ltar snang ba
पा. लिङ्गाभासः — {tshul gsum pa yi rtags brjod pa/} /{gzhan gyi don du'ang bstan pa yin/} /{tshul re'am gnyis gnyis don ldan pa/} /{de phyir rtags ltar snang bar 'dod//} त्रिरूपलिङ्गवदनं परार्थं पुनरुच्यते । एकैकद्विद्विरूपोऽर्थो लिङ्गाभासस्ततो मतः ।। त.स.५०क/४९५.
लिङ्गदर्शनम् — {de dang 'brel pa'i rtags mthong ba'i sgo nas byung ba'i rtags las byung ba'i shes pa 'di yang rjes su dpag par bya ba las byung ba yin no//} अनुमेयादुत्पन्नं चेदं तत्प्रतिबद्धलिङ्गदर्शनद्वारायातं लिङ्गिज्ञानम् त.प.२३४ख/९३९.
rtags dang rtags can gyi ngo bo
पा. हेतुहेतुमद्भावः — {de nyid tshad ma nyid du nges pa'i phyir de tshad ma nyid nges par byed do zhes rtags dang rtags can gyi ngo bo'i tshig gi don 'brel pa med par 'gyur te} तस्यैव प्रमाणत्वेन निश्चितत्वात् तस्य प्रमाणत्वं निश्चीयत इति हेतुहेतुमद्भावेन वाक्यार्थो दुःश्लिष्टः स्यात् त.प.२४७ख/९६८; द्र. {rtags dang rtags can gyi dngos po/}
rtags dang rtags can gyi dngos po
पा. लिङ्गलिङ्गिभावः — {ji ltar de kho na rtags dang rtags can gyi dngos po yin} कथं तस्यैव लिङ्गलिङ्गिभावः हे.बि.२४९ख/ ६६; द्र. {rtags dang rtags can gyi ngo bo/}
rtags dang 'brel pa
वि. लिङ्गसम्बद्धः — {rjes su dpag pa yang rtags dang 'brel pa'i nges par} ({nges pa'i don} ) {ston par byed pa yin te} अनुमानं च लिङ्गसम्बद्धं नियतमर्थं दर्शयति न्या.टी.३८क/२१.
rtags dang lung la ma ltos pa
वि. लिङ्गागमनिराशंसम् — {yang na rnal 'byor nus byung ba'i/} /{'das dang ma 'ongs ltar gsal ba/} /{rtags dang lung la ma ltos pa'i/} /{yid ni rnal 'byor pa la yod//} यदि वा योगसामर्थ्याद् भूताजातनिभं स्फुटम् । लिङ्गागमनिराशंसं मानसं योगिनां भवेत् ।। त.स.१२६ख/१०९०.
rtags med
= {rtags med pa/}
rtags med pa
वि. अलिङ्गः — {bstan bcos la brten zhes 'brel ba med pa'i don mang po dbang po las 'das pa dang rtags med pa de dag ji ltar mi dmigs pas med par 'gyur ba yin} शास्त्राधिकारासम्बद्धा बहवोऽर्थाकृ (ती) तेन्द्रियाः । अलिङ्गाश्च कथं तेषामभावोऽनुपलम्भता ।। वा.टी.६९क/२४.
rtags mtshan
अभिज्ञा, चिह्नम् — {de yi rtags mtshan sor gdub ni/} /{gser gyi bum par de yis 'phangs//} स हेमकुम्भे चिक्षेप तदभिज्ञाङ्गुलीयकम् ।। अ.क.११२क/६४.२८७; चिह्नम् — {rtags mtshan thogs pa} चिह्नधरः म.व्यु.३७२७; मुद्राङ्कः — {sgrom bu rgyal po'i rtags mtshan can} मञ्जूषम्… राजमुद्राङ्कम् अ.क.१४७ख/६८.७७; कलङ्कः श्री.को.१६५ख ।
सम्यग्लिङ्गम्, सुपरिनिश्चितं लिङ्गम् — {mtshan nyid la ni goms rnams kyi/} /{rtags ni yang dag rnams nges pa'i/} /{rjes su dpag pa la 'jug gi/} /{gzhan ni rjes dpag yin} ({min} ) {par brjod//} अभ्यस्तलक्षणानां च सम्यग्लिङ्गविनिश्चये । अनुमावृत्तिरन्या तु नानुमेत्यभिधीयते ।। त.स.५४क/५२५.
rtags las skyes
= {rtags las skyes pa/}
rtags las skyes pa
वि. लिङ्गजम्, लिङ्गाज्जातम् — {mngon sum gyi yul ma yin pa rtags 'ga' zhig las skyes pa las kyang yod pa'i tha snyad du 'gyur la} प्रत्यक्षाविषये तु स्याल्लिङ्गजाया अपि कुतश्चित् सद्व्यवहारः वा. न्या.३२८ख/२३; लिङ्गाज्जातम् — {rtags las skyes pa ni rtags las skyes pa ste/} {rjes su dpag pa zhes bya ba'i don to//} लिङ्गाज्जाता लिङ्गजाः । अनुमानमित्यर्थः वा.टी.६८ख/२३; द्र. {rtags las byung ba/}
rtags las byung
= {rtags las byung ba/}
rtags las byung ba
वि. लिङ्गजम् — {du ba la sogs pa'i rtags las byung ba'i rjes su dpag pa'i yul chos kyi khyad par du byas pa'i chos can ci 'dra ba de 'dra ba'i yul de spangs pa'i phyir ro//} यादृशो धूमादिलिङ्गजस्यानुमानस्य विषयो धर्मविशिष्टो धर्मी, तेन तादृशा विषयेण वर्जनात् त.प.४२क/५३३; लैङ्गिकम् — {rtags las byung ba'i shes pas} लैङ्गिकेन ज्ञानेन त.प.३२९क/३७३; लिङ्गि — {rtags las byung ba'i shes pa} लिङ्गिज्ञानम् त.प.२३४ख/९३९; द्र. {rtags las skyes pa/}
rtags las byung ba'i shes pa
लिङ्गिज्ञानम् — {de dang 'brel pa'i rtags mthong ba'i sgo nas byung ba'i rtags las byung ba'i shes pa 'di yang rjes su dpag par bya ba las byung ba yin no//} अनुमेयादुत्पन्नं चेदं तत्प्रतिबद्धलिङ्गदर्शनद्वारायातं लिङ्गिज्ञानम् त.प.२३४ख/९३९; लैङ्गिकं ज्ञानम् — {rtags las byung ba'i shes pas} लैङ्गिकेन ज्ञानेन त.प.३२९क/३७३.
rtags su gyur pa
वि. लिङ्गभूतम् — {thams cad mkhyen pa dang yid ches pa de gnyis kyi rtags su gyur pa'i tshad ma phul du phyin pa ni rtags kyi bdag nyid tshad ma'i bye brag go/} सर्वज्ञता च आप्तता च तयोर्लिङ्गभूतः प्रमाणातिशयो लिङ्गात्मकः प्रमाणविशेषः न्या.टी.८९क/२४५.
rtab rtab po
वि. द्रुतः — {tshig}…{rtab rtab por ma yin pa} वाक्…अद्रुता ल.वि.१४१क/२०८; चपलः — {rtab rtab po med pa'i stabs} अचपलगतिः ल.वि.१३४क/१९९; द्र. {rtabs pa/}
rtab rtab po med pa
वि. अचपलः — {rtab rtab po med pa'i stabs} अचपलगतिः ल.वि.१३४क/१९९.
rtab rtab po med pa'i stabs
पा. अचपलगतिः, महापुरुषाणां गतिविशेषः — {skyes bu chen po'i stabs gang yin pa}…{mi bskyod pa'i stabs dang}…{rtab rtab po med pa'i stabs dang} यासौ महापुरुषाणां गतिरनुच्चलितगतिः…अचपलगतिः ल.वि.१३४क/१९९.
rtab rtab por
अव्य. = {bab col du} त्वरितम् — {bab col du rtab rtab por dgos pa med par lag pa dang dbyug pa la sogs pas sgo glegs kyang brdung bar mi bya'o//} सहसा त्वरितमेव निष्प्रयोजनं हस्तदण्डादिना कपाटं च नाकोटयेत् बो.प.९९ख/६७.
rtab rtab por gyur
= {rtab rtab por gyur pa/}
rtab rtab por gyur pa
वि. ससंभ्रमः {de'i gzi byin gyis sems zil gyis non te/} {rtab rtab por gyur nas} …{ces smras so//} तत्तेजसाभिभूतमतिससंभ्रमः…इत्युवाच जा.मा.१७३ख/२००; संभ्रमः — {dga' bas rtab rtab por gyur cing mgyogs par song ste} हर्षसंभ्रमत्वरितगतिः जा.मा.२८ख/३३; द्र. {rtabs rtabs ltar/}
rtab rtab por ma yin pa
वि. अद्रुता — {tshig de ni kun shes par byed pa dang rnam par shes par byed pa dang}… {rtab rtab por ma yin pa dang} यासौ वागाज्ञापनी विज्ञापनी…अद्रुता ल.वि.१४१क/२०८.
rtab rtob
संवेगः मि.को.१२९क ।
rtabs
= {rtabs pa/}
rtabs rtabs ltar
वि. ससंभ्रमः — {thams cad sgrol gyis rtabs rtabs ltar e ma'o rgyal po thugs bde 'am zhes dris pa} अपि कुशलं राजकुलस्येति च ससंभ्रमं विश्वंतरेणानुयुक्तः जा.मा.४९ख/५८; द्र. {rtab rtab por gyur pa/} {rtab rtab po/}
rtabs pa
वि. चपलः — {ma rtabs pa ni rtab rtab por mi gsung ba'i phyir ro//} अचपला अत्वरमाणविहितत्वात् सू.अ.१८३ख/७९; ससंभ्रमः — {rtabs shing rings rings skad du smra ba'i tshig} ससंभ्रमाम्रेडितपदम् जा.मा.४ख/३; द्र. {rtab rtab po/} {rtab rtab por gyur pa/}
अश्वशब्दः — {sgra rnam pa mang po gang dag 'byung ba 'di lta ste/} {glang po che'i sgra 'am rta'i sgra'am rnga mo'i sgra'am} विविधाः शब्दा निश्चरन्ति…तद्यथा हस्तिशब्दा वा अश्वशब्दा वा उष्ट्रशब्दा वा स.पु.१३२ख/२१०.
rta'i mchod sbyin
अश्वमेधः, यज्ञविशेषः — {rta'i mchod sbyin la sogs par yang srog chags gsod pa nye bar bstan te} अश्वमेधादौ प्राणिवधोपदेशः त.प.२१३क/८९६; = {rta gtsang gi mchod sbyin/}
अश्वायुर्वेदः — {rta'i tshe'i rig byed sha li ho tras bsdus pa zhes bya ba} शालिहोत्रीयाश्वायुर्वेदसंहितानाम क.त.४३४५.
rta'i tshogs
अश्वकायः, चतुरङ्गबलकायस्याङ्गम् — {sgyu ma byed pas sprul ba'i glang po che'i tshogs sam rta'i tshogs sam} ({shing rta'i tshogs sam} ) {dpung bu chung gi tshogs la 'ong ba'am 'gro ba med do//} मायाकारनिर्मितस्य हस्तिकायस्य वा अश्वकायस्य वा रथकायस्य वा पत्तिकायस्य वा नास्त्यागमनं वा गमनं वा अ.सा.४४८ख/२६३; द्र. {rta'i tshogs pa/}
अश्वहड्डम् — {rta yi rus pas skrod pa nyid/} /{bram ze'i rus pas dgug pa nyid//} उच्चाटनमश्वहड्डेनाकर्षणं ब्रह्मास्थिना हे.त.२९क/९६.
rta'i rwa
वाजिविषाणः, अलब्धात्मकः धर्मः — {bdag nyid du ma rnyed pa'i chos rnams gang zhe na/} {'di lta ste/} {ri bong dang rnga mo dang bong bu dang rta'i rwa dang /} {mo sham gyi bu la sogs pa'i chos rnams te} अलब्धात्मका धर्माः कतमे ? यदुत शशखरोष्ट्रवाजिविषाणवन्ध्यापुत्रप्रभृतयो धर्माः ल.अ.६३क/८.
rta'i shing rta
अश्वरथः — {de nas rta yi shing rtar gnas/} /{dge slong kun shes kauN Di n+ya//} भिक्षुराज्ञातकौण्डिन्यः ततोऽश्वरथमास्थितः । अ.क.२५३ख/९३.५७; तुरगस्यन्दनः — {rta'i shing rta la wA ni tsun dA dang} वा तुरगस्यन्दने चुन्दा वि.प्र.५३क/४.८०.
•सं. पुष्टिः — {de kha zas rtsub cing chung ba des lus rtas par ma gyur} तस्य तया रूक्षाल्पाहारतया न कायः पुष्टिमुपययौ जा.मा.८९क/१०२; द्र. {brtas pa/}
rtas par byas
क्रि. पुष्णाति स्म — {de nas sems la rtas par byas te smon lam btab pa} ततश्चेतनां पुष्णाति स्म, प्रणिधिं च चकार अ.श.१९ख/१६.
rtas par byed pa
आप्यायनम् — {lus chad pa dang zhom pa dang dug gis reg pa dang phur bus btab pa rnams la rtas par byed par 'dod na} (?) छिन्नभिन्ननष्टकीलितानामाप्यायनं कर्तुकामः म.मू.२१२ख/२३१.
rtas byin
ना. अश्वदत्तः, वणिक्पुत्रः — {de yi dus na 'phags rgyal du/} /{tshong pa tsan dan byin zhes pa/} /{nor chen nyo tshong dag gis ni/} /{rab tu grags pa byung bar gyur/} /{de yi chung ma 'dod pa'i stobs/} /{zhes la myos byed ltar mdzes bu/} /{rtas byin zhes ni bya ba dag /lus} {bzhin du ni dga' ba byung //} बभूव समये तस्मिन्नुज्जयिन्यां महाधनः । वणिक्चन्दनदत्ताख्यः प्रख्यातक्रयविक्रयः ।। तस्य कामबलाख्यायां जायायां मदनद्युतिः । अश्वदत्ताभिधानोऽभूत्पुत्रः काय इव प्रियः ।। अ.क.२३१क/८९.१२२.
पार्ष्णिः, शरीरस्याङ्गविशेषः — {zhabs kyi rting pa yangs pa} आयतपादपार्ष्णिः बो.भू.१९३क/२५९; {sor mo ring dang rting yangs sku che drang //} दीर्घाङ्गुलिर्व्यायतपार्ष्णिगात्रं प्राज्यम् अभि.अ.८.१४.
rting pa'i sbubs can
पार्ष्णिपुटकः — {sna dang rting pa'i sbubs can bcang bar bya'o//} धारयेत् पुरः पार्ष्णिपुटके वि.सू.७४ख/९१.
rting par ldan
ना. *पार्ष्णिः, महाग्रहः — {'di lta ste/} {nyi ma dang zla ba dang}…{rting par ldan dang}…{gzugs ngan te/} {gza' chen po de dag kyang} तद्यथा—आदित्य सोम …माष्टि (पार्ष्णिः)…विरूपश्चेति । इत्येते महाग्रहाः म.मू.१०४ख/१३.
=* क्रि. पातय — {dper na smra ba po 'dun khang rtib la nam mkha' gyis zhes zer ba lta bu yin no//} यथाकाशं कुरु मण्डपं पातयेति भवन्ति वक्तारः अभि.स्फु.१८७क/९४४.
rtug
= {rtug pa/}
rtug 'gags
= {rtug pa 'gags pa/}
rtug pa
= {skyag pa} उत्सर्गः — ( {ngag dang} ) {lag pa dang rkang pa dang rkub dang mdoms rnams kyi tshig dang len pa dang 'gro ba dang rtug pa dang kun tu dga' ba'i bya ba dag la dbang byed pa'i phyir dbang po nyid du kha bskang bar bya'o zhe na} वाक्पाणिपादपायूपस्थानामपि चेन्द्रियत्वमुपसंख्यातव्यम्, वचनादानविहरणोत्सर्गानन्देष्वाधिपत्यात् अभि.भा.५४ख/१४२; विट्— {rtug 'gags} विड्विबन्धः यो.श.२६; वर्चः — {rtug pa 'gags pa} वर्चोविबन्धः यो.श.३६.
rtug pa 'gags pa
विड्विबन्धः — {btung ngo de bzhin nas khus rtug 'gags la'o//} पेयं तथा यवरसेन च विड्विबन्धे ।। यो.श.२६; वर्चोविबन्धः — {bu ram ldan pa'i bca' sga'i}…{rtug pa 'gags pa rnams la'ang rtag tu bya//} गुडेन शुण्ठीम् …वर्चोविबन्धेषु च नित्यमिष्टम् ।। यो.श.३६.
rtun
= {rtun pa/}
rtun pa
वि. आतापी म.व्यु.१८०५; मि.को.१२३क; द्र. {rtun pa dang ldan pa/}
rtun pa dang ldan
= {rtun pa dang ldan pa/}
rtun pa dang ldan pa
वि. आतापी — {gcig pu dben pa bag yod pa/} {rtun pa dang ldan pa} एको व्यपकृष्टोऽप्रमत्तः आतापी वि.व.१४६ख/१.३४.
rtul
= {rtul po/}
rtul po
= {rtul} ।। •वि. मृदुः — {dbang po rtul po} मृद्विन्द्रियः श्रा.भू.८ख/१९; मृदुकः — {khyod sngon yang de bzhin du rtul por gyur to//} पूर्वमपि त्वमेवं मृदुकोऽभूः अ.सा.३४०क/१९२; धन्धः — {shes rab rtul} धन्धप्रज्ञः बो.भू.९४ख/१२०; •सं. पराक्रमः म.व्यु.७०८१; द्र. {rtul phod/}
rtul por 'gyur
क्रि. धन्धीक्रियते — {byang chub sems dpa' 'di'i byang chub kyi sems bsgoms pa las byung ba'i shes rab kyi dbang po dang shes rab kyi mig gang yin pa de yang rtul por 'gyur} यदपि तस्य बोधिसत्त्वस्य बोधि(चित्त)भावनातः प्रज्ञेन्द्रियं प्रज्ञाचक्षुः, तदपि तस्य धन्धीक्रियते शि.स.६क/७.
rtul phod
•सं. = {pha rol gnon pa} पराक्रमः — {nang ga la ni brtan par bya/} /{phye ma leb la rtul phod bya//} नङ्गायां धैर्यकरणं पतङ्गायां पराक्रमः । वि.व.२१३ख/१.८९; शौर्यम् — {rtul phod gzugs ni srang gzhal ba/} /{mtho ris 'dren pa'i lha su yis//} शौर्यरूपतुलारोहे देवाः के नाकनायकाः । अ.क.१८१क/२०.६८; सहः — द्रविणं तरः सहोबलशौर्याणि स्थाम शुष्मं च । शक्तिः पराक्रमप्राणौ अ.को.२.८.१०२; सहतेऽनेन शत्रुमिति सहः अ.वि.२.८.१०२; ऊर्जा — ऊर्जस्वलः स्यादूर्जस्वी य ऊर्जातिशयान्वितः अ.को.२.८.७५ •वि. = {dpa' bo} वीरः — शूरो वीरश्च विक्रान्तः अ.को.२.८.७७; वीरयतीति वीरः अ.वि.२.८.७७; शूरः — {mkhas shing rtul phod bsrung bar bzod//} दक्षा रक्षाक्षमाः शूराः अ.क.१७७क/२०.१७.
rtul phod che
वि. साहसिकः — {rgyu skar lha mtshams las skyes pa/} /{bzo yi las ni sgrub pa dang /} /{byams pa'i bdag nyid grogs po mang /} /{rtag tu dpa' zhing rtul phod che//} अनुराधदृष्टनक्षत्रे प्रकॄष्टः कर्मसाधनम् । मैत्रात्मको बहुमित्रः शूरः साहसिकः सदा ।। म.मू.१९६ख/२१०.
rtul phod che ba
= {rtul phod che/}
rtul phod pa
योधः — भटा योधाश्च योद्धारः अ.को.२.८.६१; वीरः — {de bzhin gshegs pa thams cad kyi khro bo'i rgyal po 'phags pa mi g}.{yo ba de'i stobs dpag tu med pa rtul phod pa 'dul bar gsungs pa zhes bya ba'i rtog pa} आर्याचलमहाक्रोधराजस्य सर्वतथागतस्य बलापरिमितवीरविनयस्वाख्यातनामकल्पः क.त.४९५; शूरः म.व्यु.६८६६.
rtul ba
•सं. पराक्रमः — {de lta bas na de dag gi chos rtul ba dang bcas pa yin no//} तस्मादेषां धर्मः सपराक्रमो भवति बो.भू.११७क/१५०; साहसम् — {de nas rgyun gcig ri bo la/}…/{stobs ldan shin tu rtul bas 'dzegs//} बलवान्…। एकधारं ततः शैलमारुरोहातिसाहसः ।। अ.क.११०ख/६४.२६६; •वि. = {rtul po} मृदुकः — {gal te rang bzhin gyis rtul ba zhig yin na/} {de la 'di skad du khyod sngon yang de bzhin du rtul por gyur to zhes zer ro//} सचेत्प्रकृत्या मृदुको भविष्यति, तमेनमेवं वक्ष्यति, ‘पूर्वमपि त्वमेवं मृदुकोऽभूः अ.सा. ३४०क/१९२; मन्दः — {rmongs pa dang nyung ba dang mi gsal ba dang dal ba dang skal ngan rnams la/} {man da} मि.को.८८क ।
•क्रि. (वर्त., विधौ च; अक.; द्Ø८) भवि., भूत च) समाश्रयते — {gcig pa dang tha dad pa dang yod pa dang med par lta ba la rten to//} एकत्वान्यत्वनास्त्यस्तित्वदृष्टिं समाश्रयन्ते ल.अ.९१ख/३८; संश्रीयते — {gang gi tshe/} /{dang po'i phyogs rten} यद्याद्यः पक्षः संश्रीयते त.स.६ख/८७; •सं. १. = {gzhi} आधारः — {ci'i phyir bcom ldan 'das kyis tshul khrims rtsa ba'i don du gsungs she na/} {rtsa ba'i don ni gzhi'i don dang rten gyi don yin} केन कारणेन भगवता शीलं मूलशब्देनोक्तम् ? प्रतिष्ठार्थं आधारार्थो मूलार्थः श्रा.भू.२२क/५३; {byed pa po dang las kyi bya ba la gzhir 'gyur ba gang yin pa ni rten yin no//} आधारो धारणात्कर्त्तृकर्मणोः प्र.अ.७३ख/८१; {'dzin pa'i phyir rten yin no//} धारणादाधारः प्र. अ.७३क/८१; प्रतिष्ठा — {ji ltar nags tshal dang ni lus can ri bo dang /} /{chu bo rnams kyi rten ni kun nas sa yin pa//} यथा प्रतिष्ठा वनदेहिपर्वतप्रवाहिनीनां पृथिवी समन्ततः । सू.अ.१९५क/९६; {byang chub sems dpa'i tshul khrims kyi sdom pa ni rten no//} बोधिसत्त्वशीलसवंरप्रतिष्ठः सू.अ.१३९ख/१६; आश्रयः — {mtshon pa ni rnal 'byor gyi sa rnam pa lnga ste/} {gzhi dang}…{rten to//} …{rten ni gnas gzhan du gyur pa'o//} लक्षणा पुनः पञ्चविधा योगभूमिः । आधार…आश्रयश्च ।… आश्रय आश्रयपरावृत्तिः सू.अ.१७२ख/६५; समाश्रयः — {de dag gi rten zhes tshig rnam par sbyar ro//} तेषां समाश्रय इति विग्रहः त.प.१४२ख/१४; निश्रयः — {rgyu dmigs nas ni dga' ba dang /} /{rten la de rjes dran pa dang /} /{'bras bu thun mong 'dod pa dang /} /{ji ltar byang chub bzhin mos pa'o//} हेतूपलब्धितुष्टिश्च निश्रयतदनुस्मृतिः । साधारणफलेच्छा च यथाबोधाधिमुच्यना ।। सू.अ.१७६क/७०; संश्रयः — {dngos po kun gyi de kun kyang /} /{phan tshun med la brten pa ste/} /{des na gzhan sel yul can dang /} /{gang la dngos dang 'brel yod pa/} /{dngos po med} ({rnyed} ) {pa'i rten yin te//} स च सर्वः पदार्थानामन्योन्याभावसंश्रयः । तेनान्यापोहविषयो वस्तुलाभस्य संश्रयः ।। यत्रास्ति वस्तुसम्बन्धः प्र.वृ.२८६क/२८; सन्निश्रयः — {'khrul pa'i rten} भ्रान्तेश्च संनिश्रयः सू.अ.१६८क/५९; {de lta bas na sems bskyed pa de ni byang chub sems dpa'i bslab pa rnams kyi rten yin te} तस्मात्स चितोत्पादो बोधिसत्त्वशिक्षायाः सन्निश्रयः बो.भू.८क/९; अधिष्ठानम् — {dbang po'i rten} इन्द्रियाधिष्ठानम् बो.भू.३५क/४४; प्रतिष्ठानम् — {de ltar chos thams cad ni rten med pa'i rtsa ba la gnas pa'o//} इति ह्यप्रतिष्ठानमूलप्रतिष्ठिताः सर्वधर्माः शि.स.१४६ख/१४०; अवस्थानम् — {rten la 'jug pa ni rten la gnas par bya ba gnas pa ste} अवस्थानवृत्तिराधेयस्याधारे व्यवस्थानम् अभि.स.भा.१०५क/१४१ २. गतिः — {sems can rten med pa rnams kyi rten du 'gyur} अगतिकानां सत्त्वानां गतिर्भविष्यसि अ.सा.३९२ख/२२२; {phan dang bde dang skyob pa dang /}…/{tha ma rten gyi mdzad pa ste/} /{'di ni byed pa'i mtshan nyid yin//} हितं सुखं च त्राणं च…पश्चिमं गतिकारित्रमिदं कारित्रलक्षणम् ।। अभि.अ.४.२८; {dbang po las 'das khas blangs la/} /{de las gzhan pa'i rten yod min//} अतीन्द्रियत्वोपगमे गतिरन्या न विद्यते ।। प्र.अ.१९६ख/२११; प्रतिशरणम् — {mgon med pa sdug bsngal ba bkren pa rten med pa rnams la mgon yod par byed pa dang} अनाथानां च दुःखितानां कृपणानामप्रतिशरणानां सनाथक्रियया बो.भू.१५०ख/१९४; {yid kyi dbang po ni dbang po lnga po 'di dag gi spyod yul dang yul nyams su myong ba yin zhing /} {yid kyi dbang po ni 'di dag gi rten yin no//} मन एषां पञ्चानामिन्द्रियाणां गोचरविषयं प्रत्यनुभवति, मनश्चैषां प्रतिशरणम् अभि.भा.८५क/१२००; प्रतिसरणम् — {rten yid la byed pa} प्रतिसरणमनस्कारः सू.अ.१७८क/७२; {rten med pa} निःप्रतिसरणः सू.अ.२०६ख/१०९; {rten yod} सप्रतिसरणः बो.भू.९४ख/१२१ ३. अवलम्बनम् — {ltung ba dag la nye ba 'dir/} /{rten ni rab tu bsam par mdzod//} आसन्नेऽस्मिन्निपतने चिन्त्यतामवलम्बनम् ।। अ.क.१७३ख/७८.६; आलम्बः — {rton} ({rten} ) {med yid la re ba yis/} /{ngal gso thob par ma gyur to//} नासादयति विश्रान्तिं निरालम्बो मनोरथः ।। अ.क.२२ख/५२.३२; आलम्बनम् — {rten ni rnam par chad pa'i tshe/} /{gang zhig bya la brtan pa'i yid//} विच्छिन्नालम्बने काले यत्कर्तव्यदृढं मनः ।। अ.क.६३ख/६.१२२ ४. अधिकरणम् — {de dag mi brjod pa ste/} {mi ston cing gzhan rnams la go bar mi byed pa'i phyir rgol ba ni pham pa'i rten yin no//} तेषामनुद्भावनमप्रतिपादनं प्रतिवादिनः पराजयाधिकरणम् वा.न्या.३३६ख/६७; आस्पदम् — {de phyir med don sgro 'dogs pa/} /{brjod bya tha dad can blo ni/} /{tha dad med don mngon 'dod can/} /{sgra la'ang ldog pa'i rten yin no//} तस्मादनर्थास्कन्दिन्योऽभिन्नार्थाभिमतेष्वपि । शब्देषु वाच्यभेदिन्यो व्यतिरेकास्पदं धियः ।। प्र.वा.२.११७ ५. आसनम् — {gru la ni ru skya'o//} {de 'dzin pa'i rten la yang ngo //} कर्णस्य नावि । आसनस्य च तद्धारणार्थस्य वि.सू.३७क/४६; पीठम् — {rkang rten} पादपीठम् जा.मा.१२४ख/१४३; द्र. {rgyab rten/} 6. = {rten pa} आश्रितः, आश्रयप्राप्तः — {gnyen dang mdza' bshes rten dang phongs rnams dang /} …/{'byor pa des ni rab tu tshim byas pa//} बन्धुमित्राश्रितदीनवर्गान्…प्रह्लादयामास तथा(तया) समृद्ध्या जा.मा.३०ख/३६ ७. तीर्थम्, पुण्यस्थानम् — {dam pa yon tan mchog ldan pa/} /{gang na gnas pa de dag nyid/} /{bkra shis yid du 'ong ba dang /} /{de nyid rten dang dka' thub tshal//} निवसन्ति हि यत्रैव सन्तः सद्गुणभूषणाः । तन्मङ्गल्यं मनोज्ञं च तत्तीर्थं तत्तपोवनम् ।। जा.मा.१६४क/१८९ ८. = {gnas} कुलम् — {lha rten rnams su phyugs gsod pa sbyin par yang mi byed do//} न च देवकुलेषु पशुवधमनुप्रयच्छति बो.भू.६३ख/८२ ९. = {lus} आश्रयः, शरीरम् — {snyoms par 'jug pa rten dang bcas pa zhes bya ba ni snyoms par 'jug pa lus dang bcas pa'o//} समापत्तिं साश्रयमिति समापत्तिं सात्मभावम् अभि.स्फु.९१क/७६५; •पा. आश्रयः — {brten pa rten med par byed par rigs pa ma yin te/} {rtsig pa med par ri mo bzhin te/}…{rten dang brten pa rtsig pa dang ri mo dag ni} न ह्याश्रितस्याश्रयाभावे करणं युक्तम्, यथा—कुड्याभावे चित्रम्…कुड्यालेख्ययोराश्रयाश्रितयोः त.प.२२२ख/९१४;
पा. प्रतिष्ठाहेतुः, हेतुभेदः — {sa bon ni rgyu yin no//} {rgyu gang yin pa de ni kun 'byung ba yin no//} {rnam par shes pa gnas pa yang rten gyi rgyu yin no//} बीजं पुनर्हेतुः । यश्च हेतुः स समुदयः । विज्ञानस्थितोऽपि प्रतिष्ठाहेतुः अभि.स्फु.१५९क/८८७.
rten gyi ngo bo nyid
पा. आश्रयस्वभावम्, गोत्रभेदः — {'dis ni rigs rnam pa bzhi ston te/} {rang bzhin du gnas pa dang yang dag par bsgrubs pa dang rten gyi ngo bo nyid dang brten pa'i ngo bo nyid de} एतेन चतुर्विधं गोत्रं दर्शयति । प्रकृतिस्थं समुदानीतमाश्रयस्वभावमाश्रितस्वभावं च सू.अ.१३७ख/१२.
rten gyi stobs
पा. आश्रयबलम्, बोधिसत्त्वस्य बलविशेषः — {byams pa byang chub sems dpa' sems dpa' chen po chos bzhi dang ldan na sdig pa byas shing bsags pa zil gyis non par 'gyur ro//}…{rnam par sun 'byin pa kun tu spyod pa dang}…{rten gyi stobs so//} चतुर्भिः मैत्रेय धर्मैः समन्वागतो बोधिसत्त्वो महासत्त्वः कृतोपचितं पापमभिभवति…यदुत विदूषणासमुदाचारेण…आश्रयबलेन च शि.स.९०क/८९.
rten gyi don
आश्रयार्थः — {me nyid de gdags pa'i rgyu yin no//} {gal te rgyur byas pa'i don rten gyi don nam lhan cig 'byung ba'i don yin no zhe na} अग्निरेव हि तत्प्रज्ञप्तेः कारणम् । यद्याश्रयार्थः उपादायार्थः, सहभावोऽर्थो वा अभि.भा.८३क/११९४; {gal te rgyur byas pa'i don rten gyi don nam zhes bya ba ni bud shing rgyur byas nas zhes bya ba bud shing la brten nas zhes bya ba'i tha tshig go//} यद्याश्रयार्थ इति इन्धनमुपादाय इन्धनमाश्रित्येत्यर्थः अभि.स्फु.३१५क/११९४.
rten gyis 'jug pa
आधारवृत्तिः — {de la de ni zhes bya ba ni rten gyis 'jug pa'o//} तेषु तदित्याधारवृत्तिः सू.अ.२०१ख/१०३.
rten gyur
= {rten du gyur pa/}
rten gyur pa
= {rten du gyur pa/}
rten 'gyur
क्रि. अध्यास्ते — {dper na bu 'jo ba'i ma ma/} /{gzhan gyi dbang bya'i rten 'gyur min//} नैव धात्र्यन्तरक्रोडमध्यास्ते हि यथा शिशुः । त.स.२३ख/२५१.
rten can
वि. (उत्तरपदे) आश्रयः — {tha dad med don de la ni/}…/{tha dad rten can bzhin 'jug 'gyur//} अर्थे प्रवर्त्तन्तेऽभिन्ने भिन्नाश्रया इव । प्र.वा.२.१०८; {'dod dang gzugs rten can} कामरूपाश्रये अभि.को.२.४४; संश्रयः — {kun gyi rnam rtog ming rten can//} सर्वेषां विकल्पो नामसंश्रयः प्र.वा.२.१२३;
rten cing gnas
क्रि. निश्रित्य तिष्ठति — {gal te khye'u yin na ni lto g}.{yas logs su rten cing gnas so//} {gal te bu mo yin na ni lto g}.{yon logs su rten cing gnas so//} सचेद्दारको भवति, दक्षिणं कुक्षिं निश्रित्य तिष्ठति । सचेद्दारिका भवति, वामं कुक्षिं निश्रित्य तिष्ठति अ.श.९क/७.
rten cing 'brel
= {rten cing 'brel bar 'byung ba/}
rten cing 'brel bar byung ba
वि. प्रतीत्यसमुत्पन्नः {rten cing 'brel bar ma byung ba} अप्रतीत्यसमुत्पन्नः वा.टी.१०४ख/६७.
rten cing 'brel bar 'byung ba
= {rten 'brel} ।। •पा. प्रतीत्यसमुत्पादः १. बौद्धसिद्धान्तः — {de ni rten cing 'brel 'byung ba'i/} /{yan lag bcu gnyis cha gsum mo//} स प्रतीत्यसमुत्पादो द्वादशाङ्गस्त्रिकाण्डकः । अभि.को.३.२०; {de la yan lag bcu gnyis ni/} {ma rig pa dang /} {'du byed dang /} {rnam par shes pa dang /} {ming dang gzugs dang /} {skye mched drug dang /} {reg pa dang /} {tshor ba dang /} {sred pa dang /} {len pa dang /} {srid pa dang /} {skye ba dang /} {rga shi dang /} {cha gsum ni/} {sngon gyi mtha' dang /} {phyi ma'i mtha' dang /} {bar dag ste/} {'das pa dang ma 'ongs pa dang da ltar byung ba'i skye ba dag yin no//} तत्र द्वादशाङ्गानि । अविद्या, संस्काराः, विज्ञानम्, नामरूपम्, षडायतनम्, स्पर्शः, वेदना, तृष्णा, उपादानम्, भवः, जातिः, जरामरणं च । त्रीणि काण्डानि पूर्वापरान्तमध्यानि अतीतानागतप्रत्युत्पन्नानि जन्मानि अभि.भा.१२४क/४३५ २. माध्यमिकसिद्धान्तः — {gang gis rten cing 'brel bar byung /} /{'gag pa med pa skye med pa/} /{chad pa med pa rtag med pa/} /{'ong ba med pa 'gro med pa/} /{tha dad don min don gcig min/} /{spros pa nyer zhi zhi bstan pa/} /{rjogs pa'i sangs rgyas smra rnams kyi/} /{dam pa de la phyag 'tshal lo//} अनिरोधमनुत्पादमनुच्छेदमशाश्वतम् । अनेकार्थमनानार्थमनागममनिर्गमम् ।। यः प्रतीत्यसमुत्पादं प्रपञ्चोपशमं शिवम् । देशयामास संबुद्धस्तं वन्दे वदतां वरम् ।। म.का.१.२; त.प.१०९ख/६७०; •वि. प्रतीत्यसमुत्पन्नम् — {rnam par shes pa ni rten cing 'brel bar 'byung bas rdzas su yod par khas blang ngo //} विज्ञानं पुनः प्रतीत्यसमुत्पन्नत्वाद् द्रव्यतोऽस्तीत्यम्युपेयम् त्रि.भा.१४७ख/३०; प्रतीत्योत्पन्नम् — {'dir kun rdzob kyi bden pa la rten cing 'brel par 'byung ba'i chos skad cig ma rnams ni skye ba dang 'jig pa'i chos can te/} {srid pa yongs su mi shes pa'i phyir ro//} इह संवृतिसत्ये प्रतीत्योत्पन्नधर्माः क्षणिका उत्पादव्ययलक्षणाः, भवस्यापरिज्ञानात् वि.प्र.६१क/४.१०७; = {rten cing 'brel bar byung ba/}
rten cing 'brel bar 'byung ba rab tu rtogs pa
पा. प्रतीत्यसमुत्पादप्रतिवेधः — {gang la brten nas chos gang skye ba de nyid la brten nas chos de med de/} {'di ni rten cing 'brel bar 'byung ba rab tu rtogs pa zhe bya'o//} यं प्रतीत्य यो धर्म उत्पद्यते, तमेव प्रतीत्य स धर्मो न संविद्यते । अयमुच्यते प्रतीत्यसमुत्पादप्रतिवेधः सु.प.२६क/६.
rten cing 'brel bar 'byung ba la mkhas pa
पा. प्रतीत्यसमुत्पादकौशल्यम्, दशविधकौशल्येषु एकम् — {phung po la mkhas pa dang}…{rten cing 'brel bar 'byung ba la mkhas pa dang}…{'dus byas dang 'dus ma byas kyi chos la mkhas pa'o//} स्कन्धकौशल्यम्…प्रतीत्यसमुत्पादकौशल्यम् … संस्कृतासंस्कृतकौशल्यञ्च म.भा.१०ख/३.२.
rten cing 'brel bar 'byung ba la 'jug pas yongs su sbyang ba
पा. प्रतीत्यसमुत्पादावतारपरिचयः — {dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba 'di la yongs su sbyang ba rnam pa lnga yod par rig par bya ste/}…{bgrang bas yongs su sbyang ba dang}… {rten cing 'brel bar 'byung ba la 'jug pas yongs su sbyang ba dang} अस्या अनापानस्मृतेः पञ्चविधः परिचयो वेदितव्यः…गणनापरिचयः…प्रतीत्यसमुत्पादावतारपरिचयः श्रा.भू.८५क/२२३.
rten cing 'brel bar ma byung ba
वि. अप्रतीत्यसमुत्पन्नः — {'du byed kyi sdug bsngal ba nyid grub pa med par yang mi rtag pa nyid grub pa ma yin te/} {rten cing 'brel bar ma byung ba la skad cig ma rigs pa ma yin pa'i phyir ro//} संस्कारदुःखतासिद्धिमन्तरेण नानित्यतासिद्धिः, अप्रतीत्यसमुत्पन्नस्य क्षणिकत्वायोगात् वा.टी.१०४ख/६७.
rten cing 'brel 'byung
= {rten cing 'brel bar 'byung ba/}
rten cing 'brel 'byung ba
= {rten cing 'brel bar 'byung ba/}
rten cing bzhugs
क्रि. उपनिश्रित्य विहरति — {sangs rgyas bcom ldan 'das}…{rgyal po'i khab na 'od ma'i tshal bya ka lan da ka gnas pa na rten cing bzhugs so//} बुद्धो भगवान् … राजगृहमुपनिश्रित्य विहरति वेणुवने कलन्दकनिवासे अ.श.२क/१.
rten gcig can nyid
एकाश्रयत्वम्, सामानाधिकरण्यम् — {gnod med rten gcig can nyid na/} /{brjod pa mthun par sbyor ba'i phyir//} अबाधैकाश्रयत्वे हि समानोक्तिनिवेशनात् । त.स.१८ख/२०४.
rten bcas
वि. साश्रयः — {sems dang sems byung dang /} /{rten dang dmigs dang rnam bcas dang /} /{mtshungs par ldan pa'ang} चित्तचेतसाः । साश्रयालम्बनाकाराः सम्प्रयुक्ताश्च अभि.को.२.३४; {sems dang sems las byung ba de dag nyid dbang po la rten pa'i phyir rten dang bcas pa dag ces bya'o//} त एव हि चित्तचैत्ताः साश्रया उच्यन्ते, इन्द्रियाश्रितत्वात् अभि.भा.७०क/२०८.
rten bcas pa
= {rten bcas/}
rten mchog
वि. शरणोत्तमः — {rten mchog}…{gyur cig} भवेयं शरणोत्तमः लो.को.९४६.
अधिष्ठानाधिष्ठानिनौ — {rten dang brten pa'i tha dad pa mi dmigs pa ni de ltar mi 'gyur te} न ह्यधिष्ठानाधिष्ठानिनोर्विवेकेनानुपलक्षणे एवं भवति वा.न्या.३३२ख/४८; आधाराधेयौ — {rten dang brten pa'i nges pa} आधाराधेयनियमः त.प.३०९क/३३२; {rten dang brten pa'i dngos po} आधाराधेयभावः प्र.अ.७३ख/८१; आश्रयाश्रयिनौ — {rten dang brten pa'i dngos po} आश्रयाश्रयिभावः प्र.अ.७१ख/७९.
rten dang brten pa'i nges pa
पा. आधाराधेयनियमः — {de zhes bya ba ni rten dang brten pa'i nges pa'o//} स इति आधाराधेयनियमः त.प.३०९क/३३२; द्र. {rten dang brten pa'i dngos po/}
rten dang brten pa'i dngos po
पा. आधाराधेयभावः — {gang gis dmigs pa'i phyir rten dang brten pa'i dngos po zhes brjod pa mngon sum gyis rim pa 'dzin pa ga la yod} कुतः प्रत्यक्षता क्रमस्य । येनोपलम्भादुच्यत आधाराधेयभावः प्र.अ.७३ख/८१; {sprul pa'i sku'i rten gyi yon tan chu ste rten dang brten pa'i dngos po'o//} उदकगुणो निर्माणकायाधारस्येति आधाराधेयभावः वि.प्र.२३१क/२.२७; आश्रयाश्रयिभावः — {gal te tha dad pa med pa'i phyir rten dang brten pa'i dngos po ma yin mod/} {lus dang sems tha dad pa dag ni yin par 'gyur ro zhe na} मा भूदव्यतिरेके आश्रयाश्रयिभावो व्यतिरेके कायचेतसोर्भविष्यतीति चेत् प्र.अ.७१ख/७९; द्र. {rten dang brten pa'i nges pa/}
rten dang brten pa'i 'brel pa
आधाराधेयसम्बन्धः — {rten dang rten} ({brten} ) {pa'i 'brel pa gsungs pa sa zhes pa la sogs pa ste} आधाराधेयसम्बन्धमाह पृथ्वीत्यादि वि.प्र.२२७ख/२.१८;
rten dang brten pa'i tshogs pa
आधाराधेयसमुदायः — {da ni gsang ba zhes pa la sogs pas rten dang brten pa'i tshogs pa gsungs te} इदानीमाधाराधेयसमुदाय उच्यते गुह्येत्यादिना वि.प्र.२३१क/२.२७.
rten dang brten par gyur pa
वि. आधाराधेयभूतम् — {rten dang brten par gyur pa dag /sna} {tshogs pa nyid mtshan nyid 'gyur/} /{kuN Di sogs gnas dpal 'bras bzhin/} /{'di la 'di zhes pa blo yi//} नानात्वलक्षणे हि स्यादाधाराधेयभूतयोः । इदमत्रेति विज्ञानं कुण्डादौ श्रीफलादिवत् ।। त.स.३१ख/३२८.
rten dang bral
= {rten dang bral ba/}
rten dang bral ba
वि. निराश्रयः — {dngos min dngos po med pa'ang min/} /{'di ni rten bral chos sku 'o//} न भावो नाप्यभावोऽसौ धर्मकायो निराश्रयः ।। वि.प्र.२९क/४.१; निरालम्बः — {shin tu mtho zhing rten dang bral/} /{rang gi rtog bzhin g}.{yo med par//} अभ्युन्नतं निरालम्बं स्वसंकल्पमिवाचलम् । अ.क.६४ख/६.१३५.
rten du gyur
= {rten du gyur pa/}
rten du gyur pa
वि. आश्रयभूतम् — {rten du gyur pa'i dngos po las phan 'dogs par byed pa'i rang bzhin gyi mngon par gsal ba skyed par byed pa'i phyir rtag tu mngon par gsal bar thal bar 'gyur ba'i phyir ro//} भावादेवाश्रयभूतादुपकारस्वभावाया अभिव्यक्तेरुत्पादान्नित्याभिव्यक्तिप्रसङ्गः त.प.२२१ख/९१३; आधारभूतम् — {'dir lus la 'khor lo drug ni rten du gyur pa ste/} {sku bzhi ni brten pa'o//} इह शरीरे षट् चक्राण्याधारभूतानि, चत्वारः काया आधेयाः वि.प्र.२३१क/२.२७; प्रतिष्ठाभूतम् — {byang chub sems dpa' rnams kyi sems bskyed pa dang po ni sa dang mtshungs te/} {sangs rgyas kyi chos thams cad dang de'i tshogs 'phel ba'i rten du gyur pa'i phyir ro//} प्रथमचित्तोत्पादो बोधिसत्त्वानां पृथिवीसमः सर्वबुद्धधर्मतत्संभारप्रसवस्य प्रतिष्ठाभूतत्वात् सू.अ.१४१क/१८; (समस्तपदे) आधारः — {tshad min gnyis kyi rten gyur pa} अप्रमाणद्वयाधारा त.स.१०५ख/१००३.
rten du byas
= {rten du byas pa/}
rten du byas pa
वस्तुकृतः — वस्तुकृतः {dngos por byas pa'am rten du byas pa} म.व्यु.२४१९.
rten rnam par dbye ba
पा. आश्रयविभक्तः, मनस्कारभेदः — {yid la byed pa ni rnam pa bco brgyad de/} {rigs nges pa dang bya ba byed pa dang rten rnam par dbye ba dang rgya chen po yid la byed pa'o//} अष्टादशविधो मनस्कारः । धातुनियतः कृत्यकर आश्रयविभक्तः…विपुलमनस्कारश्च । सू.अ.१६६क/५७.
rten pa
•सं. १. आश्रयणम् — {lam la rten pa} मार्गाश्रयणम् वि.प्र.१०९क/३.३५; निषेवणम्; द्र. {rten par} निषेवितुम् जा.मा.१३४ख/१५५; निसेवनम् — {rten pa'i rnam pa bsgom pa} निसेवनाकारभावनः सू.अ.१६७क/५८ २. आश्रयः — {don lkog tu gyur pa sgrub pa'i rten ni/} {rjes su dpag pa nyid yin pas} परोक्षार्थप्रतिपत्तेरनुमानाश्रयत्वात् हे.बि.२३८क/५२; निःश्रयः म.व्यु.१८४९; सन्निश्रयः — {'byung ba chen po bzhi dag rgyur byas pa ni skyed pa dang rten pa dang gnas pa dang rton pa dang 'phel bar byed pa'i rgyu yin pa'i phyir ro//} चत्वारि महाभूतान्युपादाय जननसंनिश्रयप्रतिष्ठोपस्तम्भोपबृंहणहेतुत्वेन अभि.स.भा.३क/३ ३. धृतिः — {rten pa'i byed rgyu ni ltung ba'i gegs byed pa'i phyir ro//} धृतिकारणं पातप्रतिबन्धात् अभि.स.भा.२६ख/३६; •वि. आश्रितः — {gnas dang ni rten pa} आश्रयाश्रितयोः अभि.को.३.४१; {gnas ni dbang po dang bcas pa'i lus so//}…{rten pa ni sems dang sems las byung ba'i chos rnams so//} आश्रयो हि सेन्द्रियः कायः…आश्रिताश्चित्तचैत्ताः अभि.भा.१४१ख/४९६; {khyod sku rten pa'i yon tan la} ते रूपं…आश्रितान् गुणान् श.बु.५७; भाक् — {tha snyad rten pa} व्यपदेशभाजः त.प.२२४ख/१६५; आधेयः — {'dir slar yang nam mkha' ni sa la sogs pa thams cad kyi rten te sa la sogs pa'i 'byung ba rnams ni rten} ({brten} ) {pa'o} अत्र पुनः सर्वेषां पृथ्व्यादीनामाकाशमाधारः, पृथिव्यादयो भूता आधेयाः वि.प्र.२२७ख/२.१८; अधिष्ठाता — {rten gyi yon tan dag dang ni/} /{rten pa'i yon tan phan tshun du/} /{'tsham pas khyod kyi sku dang ni/} /{yon tan phun tshogs mchog dag ldan//} अधिष्ठानगुणैर्गात्रमधिष्ठातृगुणैर्गुणाः । परया सम्पदोपेतास्तवान्योन्यानुरूपया ।। श.बु.११२क/५५.
rten par
निषेवितुम् — {de dang 'gal ba dag ni rten par yong mi 'dod} निषेवितुं नेच्छसि तद्विरोधिनः जा.मा.१३४ख/१५५.
rten pa'i rnam pa bsgom pa
पा. निसेवनाकारभावनः — {rnam pa sum cu rtsa bdun bsgom pa ni/} {mi sdug pa'i rnam pa bsgom pa dang}…{rten pa'i rnam pa bsgom pa dang}… {mtshan ma med pa la sems gnas pas gnas yongs su gyur pa'i rnam pa bsgom pa}({'o//}) सप्तत्रिंशदाकारभावनः । अशुभाकारभावनः… निसेवनाकारभावनः… अनिमित्त (चित्त) स्थित्याश्रयपरिवृत्त्याकारभावनश्च सू.अ.१६७क/५८.
rten pa'i byed rgyu
पा. धृतिकारणम्, कारणहेतुप्रभेदः— {'byung ba'i byed rgyu}…{rten pa'i byed rgyu}…{mi mthun pa ma yin pa'i byed rgyu} उत्पत्तिकारणम्… धृतिकारणम्…अविरोधिकारणम् अभि.स.भा.२६ख/३६; {byed rgyu bcu la 'byung ba'i byed rgyu ni}…{rten pa'i byed rgyu ni gang gi gnas su gang gyur pa ste} दश कारणानि—उत्पत्तिकारणम्…धृतिकारणं यद् यस्याऽऽधारभूतम् म.भा. ७ख/२.९.
rten par 'gyur
क्रि. शेते — {chos spyod bde la rten par 'gyur//} धर्मचारी सुखं शेते अ.श.१०८ख/९८.
rten par byed
= {rten par byed pa/}
rten par byed pa
•क्रि. संश्रयते — {gang gi tshe snying stobs shas cher 'phel ba la rten par byed pa}(/ {de}) {'i tshe 'jig rten gnas pa'i rgyur 'gyur te} यदा तु सत्त्वं समुद्भूतवृत्तिं संश्रयते, तदा लोकानां स्थितिकारणं भवति त.प.१७९ख/७५; परिष्वङ्गः क्रियते — {gal te rnam pa thams cad du/} /{mthong ba tsam la rten byed na//} दृष्टमात्रपरिष्वङ्गः क्रियते यदि सर्वथा ।। प्र.अ.१२२ख/१३१.
rten po
वर्त्तनम् — {bcom ldan bdag gi sha dag gis/} /{da ni srog gi rten po dag /mdzod} {cig chos ni sgrub bgyid pa/} /{khyod kyi lus ni bsrung bar 'os//} भगवन् मम मांसानां सम्प्रति प्राणवर्तनम् । क्रियतां रक्षणीयं तत् शरीरं धर्मसाधनम् ।। अ.क.८२क/८.३२.
rten 'phye
= {rten 'phye ba/}
rten 'phye ba
वि. पीठसर्पि — {smad 'chal dang}…{'on pa dang rten 'phye dang rkang bam dang}…{kyang rab tu dbyung bar mi bya'o//} काण्डरिक…बधिरपीठसर्पिश्लीपदान् …अपि न प्रव्राजयितव्यः वि.व.१८३क/२.१०७; वि.सू.४ख/४; {sug bzhi gas 'phye ste 'gro ba} छो.को.३४६.
rten byed
= {rten par byed pa/}
rten byed ma
= {sa gzhi} धरित्री, पृथिवी मि.को.१४६क ।
rten byung
= {rten cing 'brel bar byung ba/}
rten bral
= {rten dang bral ba/}
rten 'brel
= {rten cing 'brel bar 'byung ba/}
rten ma yin pa nyid
अप्रतिसर्तृता — {dge 'dun rten ma yin pa nyid du mi 'dzin pa} अप्रतिसर्तृतां सङ्घस्याबिभ्रतः (?) वि.सू.८४ख/१०१.
rten mi 'grub
= {rten mi 'grub pa/}
rten mi 'grub pa
आश्रयासिद्धता — {gzhan sel bdag nyid can la yang /} /{ga nyid la ni rten yod min/} /{rnam pa 'di nyid kyis zhe na/} /{de min rten mi 'grub thob 'gyur//} अन्यापोहात्मकस्यापि न गत्वस्य समाश्रयः । इत्थमेवेति चेन्नैवमाश्रयासिद्धताप्तितः ।। त.स.९०ख/८१८.
rten med
= {rten med pa/}
rten med pa
•वि. अप्रतिशरणः — {mgon med pa sdug bsngal ba bkren pa rten med pa rnams la mgon yod par byed pa dang} अनाथानां च दुःखितानां कॄपणानामप्रतिशरणानां सनाथक्रियया बो.भू.१५०ख/१९४; निःप्रतिसरणः — {zhing ni rnam pa lnga ste/} {slong ba dang sdug bsngal ba dang rten med pa dang nyes par spyad pa spyod pa dang yon tan dang ldan pa'o//} क्षेत्रं पञ्चविधम् । अर्थी दुःखितो निःप्रतिसरणो दुश्चरितचारी गुणवांश्च सू.अ.२०६ख/१०९; निराश्रयः — {rten med pa'i chos tsam bzung bar mi nus pa nyid kyi phyir ro//} निराश्रयस्य धर्ममात्रस्य ग्रहीतुमशक्यत्वात् त.प.२६८ख/१००५; अनाश्रयः — {rten med par skye na ni thams cad la 'gyur ro//} अनाश्रयस्य चोत्पत्तौ सर्वत्र स्यात् प्र.वृ.२८३ख/२५; निराधारः — {khyab pa'i phyir sgra ni rten med pa yin no//} विभुत्वात्…निराधारः शब्दः त.प.१४०क/७३२; निरालम्बः — {rton} ({rten} ) {med yid la re ba yis/} /{ngal gso thob par ma gyur to//} नासादयति विश्रान्तिं निरालम्बो मनोरथः ।। अ.क.२२ख/५२.३२; निरास्पदः— {de phyir rtag la gsal ba ni/} /{thams cad du yang rten med yin//} तस्मान्नित्येष्वभिव्यक्तिः सर्वथापि निरास्पदा ।। त.स.९१ख/८२८; •सं. अप्रतिष्ठानम् — {phyin ci log gi 'du shes kyi rtsa ba gang yin/} {smras pa phyin ci log gi 'du shes kyi rtsa ba ni rten med pa'o//} विपर्यस्तायाः संज्ञायाः किं मूलम् ? अप्रतिष्ठानं मूलम् शि.स.१४६ख/१४०.
rten mtshungs can
वि. समाश्रयः {mtshungs ldan rgyu ni sems dag dang /} /{sems byung rten mtshungs pa can rnams//} सम्प्रयुक्तकहेतुस्तु चित्तचैत्ताः समाश्रयाः अभि.को.२.५३; {gang dag la rten mtshungs pa yod pa} समान आश्रयो येषाम् अभि.भा.९१क/३०७.
पा. आश्रयपरिशुद्धिः, परिशुद्घिभेदः — {yongs su dag pa bzhi}…{rten yongs su dag pa} …{dmigs pa yongs su dag pa}…{thugs yongs su dag pa}…{shes rab yongs su dag pa} चतस्रः परिशुद्धयः…आश्रयपरिशुद्घिः…आलम्बनपरिशुद्घिः …चित्तपरिशुद्घिः…प्रज्ञापरिशुद्घिः सू.अ.२५७ख/१७७.
rten yod
वि. सप्रतिसरणः — {rang byed nus pa dang rten yod de mi 'chol na nyes pa med do//} (?) अनापत्तिः स्वयं कर्तुमसमर्थः स्यात् सप्रतिसरणश्च याचकः बो.भू.९४ख/१२१.
rten las byung
= {rten las byung ba/}
rten las byung ba
वि. आश्रयोद्भूतम् — {gsal bar snang phyir mngon sum dang /} /{dngos dang 'brel phyir tshad ma yin/} /{mig sogs rten las byung ba yi/} /{sngo sogs so sor snang ba bzhin//} प्रत्यक्षं व्यक्तभासित्वात् प्रमाणं वस्तुसम्मतेः । चक्षुराद्याश्रयोद्भूतनीलादिप्रतिभासवत् ।। त.स.१२५ख/१०८४.
rten sa
आलम्बनम् — {srid pa'i 'jigs 'phrog rgyal ba dran pa ni/} /{shin tu 'jigs rung khron} ({mun} ) {par ltung gyur pa'i/} /{skye bo rnams kyi rten par} ({sar} ) {gyur pa yin//} (?) भीषणतरतिमिरपतितानाम् । आलम्बनजननं भवभयहरणं जिनस्मरणम् ।। अ.क.३३६ख/४४.१; आलम्बः — {rten sa med pa'i} अनालम्बस्य अ.क.३३८ख/४४.२९.
rten sa med pa
वि. अनालम्बः — {rten sa med pa'i sdig pa yi/} /{'dam du lhung zhing nyams gyur pa/} /{bag med bdag la rgyal ba ni/} /{yang dag dran pa skyabs su 'gyur//} पतितस्यावसन्नस्य पापपङ्के प्रमादिनः । अनालम्बस्य संत्राणं जिनसंस्मरणं मम ।। अ.क.३३८ख/४४.२९.
= {rta phrug pho} किशोरः, अश्वशावकः — {rte'u mo khri dang /} {bsngags ldan la sogs pa rte'u pho khri dang} दश वडवासहस्राणि दश किशोरसहस्राणि कण्ठकप्रमुखानि ल.वि.५१ख/६९.
rte'u mo
= {rta phrug mo} वडवा — {rte'u mo khri dang /} {bsngags ldan la sogs pa rte'u pho khri dang} दश वडवासहस्राणि दश किशोरसहस्राणि कण्ठकप्रमुखानि ल.वि.५१ख/६९.
rtog
= {rtog pa/}
rtog khang
कुतूहलशाला म.व्यु.५५५९; मि.को.१४०क ।
rtog ge
•सं. १. तर्कः, वितर्कः — {rtog ge de kho na nyid ma mthong ba la brten pa ni lung cung zad la brten pa yin no//} अदृष्टसत्याश्रयो हि तर्कः कश्चिदागमनिश्रितो भवति सू.अ.१३२क/५; {rtog ge ni 'jig rten pa'i dngos po rab tu 'jal ba'i bstan bcos rnams so//} तर्को लौकिकवस्तुप्रमाणशास्त्राणि वि.प्र.२७२क/२.९६; वितर्कः — {skyes bu glen pa log pa'i rtog ges sems nyams par gyur pa} मोहपुरुषा मिथ्यावितर्कोपहतचेतसः ल.अ.१५६क/१०३ २. पा. (न्या. वै.) तर्कः, पदार्थभेदः म.व्यु.४५३३; •वि. = {rtog ge pa} तार्किकः — {rtog ge rnams kyis gang smras zhes/} /{skyes bus byas pa nyid sgrub pa/} /{de ni spang bar byas pa min/} ({yin/}) /{rig byed skyes bus ma byas grub//} यन्नाम तार्किको ब्रूयात् पौरुषेयत्वसाधनम् । तन्निराकरणात् सिद्धा वेदस्यापौरुषेयता ।। त.स.७६ख/७१७.
rtog ge ngan
कुतर्कः — {rtog ge ngan 'khrul 'gro ba la brtse bas/} /{tshad ma grub pa tshul bzhin bshad par bya//} कुतर्कसम्भ्रान्तजनानुकम्पया प्रमाणसिद्धिर्विधिवद् विधीयते ।। प्र.अ.१ख/१.
rtog ge sde lnga
पञ्चतर्कवर्गाः मि.को.९७ख; {phyi rol pa'i grub mtha' smra ba'i rtog ge sde lnga ste/} {grangs can pa dang rgyang 'phen pa bye brag pa rig pa can pa gcer bu pa rnams so//} बो.को.१०७६.
rtog ge pa
वि. तार्किकः — {de ltar zab cing rgya che ba'i chos 'di ni rtog ge pa rnams kyi spyod yul ma yin no//} नायमेवमुदारो गम्भीरश्च धर्मस्तार्किकाणां गोचरः सू.अ.१३०ख/३; बो.भू.२३ख/२५.
rtog ge ba
तर्कः — {rtog ge ba'i lta ba dang bral bar lta ba} तर्कदृष्टिव्यपेतदर्शनस्य ल.अ.५८ख/५; द्र. {rtog ge/}
rtog ge ba'i lta ba
= {rtog ge'i lta ba/}
rtog ge med pa'i tshig
अतर्कपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{rtog ge'i tshig dang rtog ge med pa'i tshig dang}…{yi ge'i tshig dang yi ge med pa'i tshig go/} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम् अनुत्पादपदम्…तर्कपदम् अतर्कपदम्…अक्षरपदम् अनक्षरपदम् ल.अ.६९क/१७.
rtog ge rig
= {rtog ge'i rig pa/}
rtog ge'i lta ba
तर्कदृष्टिः — {'phags pa so so rang gis rig pa'i ye shes/} {rtog ge'i lta ba mu stegs can dang /} {nyan thos dang rang sangs rgyas dang /} {'phags pa'i yul ma yin pa de dag gis bsgoms pa'i chos bstan te} (?) स्वप्रत्यात्मार्यज्ञानतर्कदृष्टितीर्थ्यश्रावकप्रत्येकबुद्धार्यविषये तद्भावितो धर्मो देशितः ल.अ.५६क/१; {rtog ge ba'i lta ba dang bral bar lta ba} तर्कदृष्टिव्यपेतदर्शनस्य ल.अ.५८ख/५.
वि. अवितर्कावचरः — {kye ma ngas thob cing mngon par rdzogs par sangs rgyas pa'i chos 'di ni zab pa zhi ba}…{rtog ge'i spyod pa ma yin pa} गम्भीरो बतायं मया धर्मोऽधिगतोऽभिसंबुद्धः शान्तः…अवितर्कावचरः ल.वि.१८७ख/२८६; तर्कापगतः — {chos kyi dbyings nyid la ni rnam par dpyod/} {zab pa dang}…{rtog ge'i spyod pa ma yin pa dang} धर्मधातुमेव विचारयमाणो गम्भीरं…तर्कापगतम् रा.प.२२९क/१२१; अतर्कावचरः म.व्यु.२९२०; द्र. {rtog ge'i spyod yul ma yin pa/} {rtog ge'i yul ma yin pa/}
rtog ge'i spyod yul ma yin
= {rtog ge'i spyod yul ma yin pa/}
rtog ge'i spyod yul ma yin pa
वि. अतर्कावचरः — {brtag tu med cing rtog ge'i spyod yul ma yin pa'i phyir te/} {shA ri'i bu chos de ni de bzhin gshegs pas mkhyen par bya ba'o//} अतर्कोऽतर्कावचरस्तथागतविज्ञेयः शारिपुत्र सद्धर्मः (तद्धर्मः) स.पु.१६ख/२७; अतर्क्यावचरः — {rgyal po chen po bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub ni zab pa}…{rtog ge'i spyod yul ma yin pa} गम्भीरा महाराज अनुत्तरा सम्यक्संबोधिः… अतर्क्यावचरा वि.व.१६९ख/१.५८; द्र. {rtog ge'i spyod pa ma yin pa/} {rtog ge'i yul ma yin pa/}
rtog ge'i tshig
तर्कपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{rtog ge'i tshig dang rtog ge med pa'i tshig dang}…{yi ge'i tshig dang yi ge med pa'i tshig go/} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम् अनुत्पादपदम्…तर्कपदम् अतर्कपदम्…अक्षरपदम् अनक्षरपदम् ल.अ.६९क/१७.
rtog ge'i yul ma yin pa
वि. अतर्कगम्यम् — {ci'i phyir zab mo rtog ge'i yul ma yin} गम्भीरं कस्मादतर्कगम्यम् सू.अ.१३३ख/७; द्र. {rtog ge'i spyod pa ma yin pa/} {rtog ge'i spyod yul ma yin pa/}
विकल्पज्ञानम् — {skyob pa kun mkhyen 'dod min te/} /{rtog bcas shes pa 'jug phyir ro//} सर्वज्ञ इष्यते नापि विकल्पज्ञानवृत्तितः । त.स.१२२ख/१०६७.
rtog chen
= {bya ra ba} चरः — {de nas ko sa la'i rgyal po gsal rgyal gyis bdag nyid kyi yul du rtog chen gyi mi kun tu bkye ste} अथ राज्ञा प्रसेनजित्कौशल्येन स्वविषये चरपुरुषाः समन्तत उत्सृष्टाः अ.श.३१क/२७; {gzhan gyi rtog chen byas nas ni/} /{bdag gi lus la ci snang ba/} /{de dang de nyid phrogs byas nas/} /{khyod kyis gzhan la phan par spyod//} अन्यदीयश्चरो भूत्वा कायेऽस्मिन् यद्यदीक्षसे । तत्तदेवापहृत्यार्थं परेभ्यो हितमाचर ।। बो.अ.८.१५९; चारः — {nga'i rtog chen gyi mig bag med pa'i gnyid kyis ma log cing dri ma med pas brtag par bya'o//} वो द्रक्ष्यामि व्यवधूतप्रमादनिद्रेण विमलेन चारचक्षुषा जा.मा.६३क/७२.
rtog dang bcas
= {rtog pa dang bcas pa/}
rtog dang bcas pa
= {rtog pa dang bcas pa/}
rtog dang brtag pa spangs pa
वि. कल्प्यकल्पविवर्जितम् — {dngos po rgyu las 'byung med pa/} /{rtog dang brtag pa spangs pa ste/} /{yod med phyogs las grol ba ni/} /{skye ba med par ngas bshad do//} अहेतुवृत्तिं भावानां कल्प्यकल्पविवर्जिताम् । सदसत्पक्षनिर्मुक्तमनुत्पादं वदाम्यहम् ।। ल.अ.१८०ख/१४६; द्र. {rtog dang brtag bya spangs pa/}
rtog dang brtag bya spangs pa
वि. कल्प्यकल्पनवर्जितम् — {so so rang rig yang dag nyid/} /{rtog dang brtag bya spangs pa ni/} /{rgyal sras rnams la bstan pa yin/} /{byis pa rnams la rnam gzhan bshad//} तत्त्वं प्रत्यात्मगतिकं कल्प्यकल्पनवर्जितम् । देशेमि जिनपुत्राणां बालानां देशनान्यथा ।। ल.अ.१७३ख/१३४; द्र. {rtog dang brtag pa spangs pa/}
rtog dang 'dres pa'i bdag nyid can
वि. कल्पनामिश्रितात्मकः, ओत्मिका — {gsal ba thams cad lcags kyi ni/} /{thur ma dang 'dra rim pa dang /} /{'brel ba'i lus can dag tu snang /} /{rtog dang 'dres pa'i bdag nyid can//} अयःशलाकाकल्पा हि क्रमसङ्गतमूर्त्तयः । दृश्यन्ते व्यक्तयः सर्वाः कल्पनामिश्रितात्मिकाः ।। त.स.३ख/४८.
rtog dang 'brel ba'i bdag nyid can
वि. कल्पनानुगतात्मकम् {de dag gi ni mthus byung ba/} /{rtog dang 'brel ba'i bdag nyid can/} /{nying mtshams sbyor ba'i shes pa yis/} /{bsdus la zhen par byed pa yin//} तत्सामर्थ्यसमुद्भूतकल्पनानुगतात्मकम् । प्रतिसन्धानविज्ञानं समुदायं व्यवस्यति ।। त.स.४क/५८.
rtog bdag nyid
= {rtog pa'i bdag nyid/}
rtog ldan
१. ना. कल्पः, नृपः — {sangs rgyas bcom ldan 'das}…{mnyan yod na}…{bzhugs so//} {de'i tshe lho phyogs na rgyal po rtog ldan zhes bya ba rgyal po byed de} बुद्धो भगवान्…श्रावस्त्यां विहरति स्म…तेन खलु समयेन दक्षिणापथे कल्पो नाम राजा राज्यं कारयति अ.श.२३९क/२२० २. = {rtog pa dang ldan pa/}
rtog ldan ngo bo
वैचक्षण्यम् — {smras pa rtog pa dang ldan de/} /{the tshom las ni 'jug pa yin/} /{de lta yin yang de la ni/} /{rtog ldan ngo bo nyams mi 'gyur//} उच्यते संशयेनैव वर्त्ततेऽसौ विचक्षणः । वैचक्षण्यक्षतिस्तस्य न चैवमनुषज्यते ।। त.स.१०८ख/९४७.
rtog ldan shes pa
= {rtog pa dang ldan pa'i shes pa} पा. परीक्षकज्ञानम् — {de ltar rtog ldan shes pa ni/} /{gsum po spong bar mi byed do/} /{des kyang gnod pa ma skyes na/} /{gnod pa slar yang dogs mi bya//} एवं परीक्षकज्ञानत्रितयं नातिवर्त्तते । ततश्चाजातबाधेन नाशङ्क्यं बाधकं पुनः ।। त.स.१०४ख/९२१; {gal te de lta na rtogs} ({rtog} ) {pa dang ldan pa'i shes pa gsum gyi nges pa dor bar bya ba yin te/} {shes pa dang po bzhin du gzhan la yang gnod par dogs par mi 'gyur ba'i phyir ro//} यद्येवम्, परीक्षकज्ञानत्रयनियमं जहीहि, प्रथमज्ञानवदन्यत्रापि बाधकस्याऽशङ्क्यमानत्वात् त.प.२४२ख/९५७; द्र. {rtog byed shes pa/}
rtog pa
•क्रि. (वर्त.; सक.; {brtag pa} भवि., {brtags pa} भूत, {rtogs} विधौ) कल्पति — {gzugs yin/}…/{byis pa nor ba rnams rtog go/} रूपं कल्पन्ति वै बाला भ्रान्ताः ल.अ.१६०ख/११०; विकल्पति — {byis pa rkyen gyis gang rtog pa/} /{de ni rnam par bzlog par bya//} यत्र बाला विकल्पन्ति प्रत्ययैः स निवार्यते ।। ल.अ.८९क/३६; समवसरति — {'di ltar de dag ni nges pa'i don la rtog pa ste} तथा ह्येते नीतार्थे समवसरन्ति शि.स.१३२क/१२७; कल्पेति — {srid pa bar mar bsdu bar yang /} /{gang rtog de dag mi mkhas pa'o//} अन्तराभवसंग्राह्यो ये कल्पेन्ति न ते बुधाः ।। ल.अ.११८ख/६५; विकल्पेति — {byis pa 'jig rten sangs rgyas 'di zhes rtog/} बाला विकल्पेन्ति बुध (बुद्ध) श्च लोकः ल.अ.१५९ख/१०८; प्रेक्षते — {gang zhig gzhi 'dis sdug bsngal rtog pa} यः प्रेक्षते दुःखमितो निदानम् वि.व.१८०क/१.६१; प्रत्यवेक्षते — {ji ltar de bzhin gshegs pa'i sku zag pa med pa ltar rang gi lus kyi chos nyid la yang de bzhin du rtog go//} यथा च तथागतकाये नास्रवः, स तथा स्वकायधर्मतां प्रत्यवेक्षते शि.स.१२९क/१२४; परीक्षते — {de la re zhig sdug bsngal gyi rgyu nyid dang por rtogs} ({rtog}) तत्र तावत्प्रथमं दुःखहेतुमेव परीक्षते प्र.अ.१०१क/१०९; मीमांसते — {des chos de dag thos nas kyang rjes la rang gi sems rtog par bzhag pas gcig pu dben pa na 'dug cing 'di ltar rtog go/} तांश्च धर्मान् श्रुत्वा स्वचित्तनिध्यपत्या एको रहोगत एवं मीमांसते द.भू.१९८क/२०; पर्यनुयुङ्क्ते— {de lta bu la gzhan dag gis/} /{ji lta bu zhig 'jig par rtog/} तदत्र कतमं नाशं परे पर्यनुयुञ्जते । त.स.१५क/१७३; कल्पयति — {kha cig ni}…{mya ngan las 'das par rtog go/} अन्ये …मोक्षं कल्पयन्ति ल.अ.१२८क/७४; विकल्पयति — {ji ltar mu stegs byed rnams mya ngan las 'das par rtog la} यथा तीर्थकरा निर्वाणं विकल्पयन्ति ल.अ.१२७ख/७४; कल्प्यते — {'tshe ba ni lus dang mig la sogs pa la gnod pa'i phyir bdag 'di la 'tshe bar rtog ste} हिंसा तु शरीरचक्षुरादीनां वधात् तस्यात्मनः कल्प्यते त.प.१९३क/१०३; {don rtogs pa gzhan du mi 'thad pas brjod par bya ba dang rjod par byed pa'i nus pa rtogs} ({rtog} ) {la} अर्थप्रतीत्यनुपपत्त्या हि वाच्यवाचकशक्तिः कल्प्यते त.प.१५४क/७६१; परिकल्प्यते — {ci ste mig gi rnam par shes pa'i rigs tha mi dad pa'i phyir gcig nyid du rtogs} ({rtog} ) {na} अथ चक्षुर्विज्ञानजातेरभेदादेकत्वं परिकल्प्यते त.प.४५क/५३९; प्रकल्प्यते — {rjes 'jug gis phongs las la ni/} /{gal te rgyur rtog} कर्मान्वयदरिद्रं च यदि हेतुः प्रकल्प्यते । त.स.२८ख/३०५; •सं. १. कल्पः — {dran rgyu rtog pa tsam rig brtan pa dag /myur} {du yon tan rgya mtsho'i pha rol 'gro/} स्मृतिगतिमवगम्य कल्पमात्रां व्रजति गुणार्णवपारमाशु धीरः ।। सू.अ.१४६ख/२६; {smig rgyu la ni chur rtogs} ({rtog} ) {bzhin//} मरीच्यान्तोयकल्पवत् प्र.अ.७४क/८२; कल्पनम् — {rtog pa ni ngo bo nyid du rtog pa'o//} {rnam par rtog pa ni khyad par du rtog par rig par bya'o//} स्वभावकल्पनं कल्पः । विशेषकल्पनं विकल्पो वेदितव्यः सू.अ.२५४ख/१७३; {dbang phyug rtogs} ({rtog} ) {pa don med do//} व्यर्थमीश्वरकल्पनम् प्र.अ.३२ख/३७; कल्पना — {rtog pa nyid du shes pa de nyid la yang rnam par mi rtog pa'i phyir ro//} तस्यैव च कल्पनाज्ञानस्याविकल्पनात् सू.अ.१४०ख/१७; {dbang phyug rtogs} ({rtog} ) {pa ni legs pa ma yin no//} नेश्वरकल्पना साध्वी प्र.अ.८१क/८९; {smig rgyu la chur rtogs} ({rtog} )) {pa} मरीच्यां तोयकल्पना प्र.अ.७४क/८२; परिकल्पनम् — {mthong ba'i me rtogs} ({rtog} ) {pas gnod pa'i phyir ro//} दृष्टस्य वह्नेः परिकल्पनेन बाधनात् प्र.अ.११४क/१२१; {nus pa gcig nyid kyis brjod par 'dod pa'i don grub pa'i phyir nus pa du ma rtogs} ({rtog} ) {pa don med do//} एकयैव च शक्त्या विवक्षितार्थस्य सिद्धत्वादपार्थकमनेकशक्तिपरिकल्पनम् त.प.१५४क/७६१; परिकल्पना — {'on te der ni khyad par rtogs} ({rtog} ) {par byed pa ma yin te} अथ तत्र विशेषपरिकल्पना न क्रियते प्र.अ.११४क/१२१; अवकल्पना — {rtog pa mang ba} अवकल्पनाबहुलता द.भू.१७६क/९; प्रकल्पना — {gal te 'bras bu sna tshogs ni/} /{mthong bas nus pa sna tshogs par/} /{rtogs} ({rtog} ) {na} कार्यनानात्वदृष्टेश्च नानाशक्तिप्रकल्पना । यदि प्र.अ.११७ख/१२५; क्Ḷप्तिः — {de'i dngos po ni rgyu gzhan nyid do//} {de rtog pa ni rtog pa zhes tshig rnam par sbyar ro//} तद्भावोऽन्यहेतुता, तस्याः क्Ḷप्तिः कल्पनेति विग्रहः त.प.१७७ख/७१; विकल्पनम् — {rang bzhin tsam la gnas pa la/} /{rten dang brten la sogs rtogs} ({rtog} ) {min//} स्वरूपे हि निमग्नस्य नाधारादिविकल्पनम् ।। प्र.अ.८०ख/८८; सङ्कल्पः — {de yis rtog pas gsal byas pa'i/} / {gzugs brnyan lta bu la brten par//} स सङ्कल्पसमुद्गीर्णं प्रतिबिम्बमिवाश्रिताम् । अ.क.१०४ख/१०.५५; वैकल्पम् — {'du shes rtog pa spangs pa} संज्ञावैकल्पवर्जिताः ल.अ.११८क/६४; सङ्कल्पनम् — {gzugs la sogs par rtog pa dkyil 'khor gyi/} /{'khor lo bsgom pa goms par gyur pas ni/} /{grub pa 'jig rten pa dag 'grub 'gyur te//} रूपादिसङ्कल्पनैर्मण्डलचक्रादिभावनाभ्यासैः । सिध्यति लौकिकसिद्धिः वि.प्र.११०ख/१, पृ.६; प्रकल्पनम् — {ba lang min las log bdag de/} /{zhe na gcig la gcig brten 'gyur/} /{ba lang grub pas sel 'dod yin/} /{zhe na sel bar rtog pa brdzun//} स चेदगोनिवृत्त्यात्मा भवेदन्योऽन्यसंश्रयः । सिद्धश्चेद् गौरपोहार्थं वृथाऽपोहप्रकल्पनम् ।। त.स.३५ख/३७१ २. = {rnam par dpyod pa} विमर्शः — {'di ci zhig ces rtog pa skyes pa} किमिदमिति समुत्पन्नविविमर्शः जा.मा.५८ख/६८; {'on te 'di lta bu'i rtogs} ({rtog} ) {pa la goms pas/} {bdag nyid kyis 'di ltar zin snyam du rtog pa skyes nas} उत विकल्पाभ्यासान्मयैवमवधारितमिति जातविमर्शः जा.मा.९ख/९; प्रत्यवमर्शः — {bdag} ({cag} ) {gis de ma shes nas 'di lta bu mi brtan par byas so snyam ste/} {rtog pa skyes nas/} {byang chub sems dpa' la smras pa} तदपरिज्ञायास्माभिश्चापलकृतमिदमिति जातप्रत्यवमर्शो बोधिसत्त्वमुवाच जा.मा.११३ख/१३२; {mtshungs par rtog pa'i shes pas gcig nyid du zhen pa'i phyir ro//} तुल्यप्रत्यवमर्शप्रत्ययेनैकत्वाध्यवसायात् त.प.१७९क/८१९; परामर्शः — {yongs su bzung ba'i rnam pa'i cha gang kho na la rtog pa skyed par byed pa de nyid mngon sum du 'dod de} यत्रैवांशे यथा परिगृहीताकारपरामर्शं जनयति, स एव प्रत्यक्ष इष्यते त.प.१११क/६७३; प्रत्यवमर्शनम् — {gal te dran pa de khyad par ma bzung ba'i gzung ba'o zhes ma zhen pa de'i tshe ci zhig bzung zhes bya ba de lta bu yang spyi'i rnam pa gzung ba rtogs} ({rtog} ) {pas 'jug par mi 'gyur ro//} यदि ह्यनुपलक्षितविशेषं ग्राह्यमपि सा स्मृतिर्नाध्यवस्येत्, तदा ‘कोऽपि गृहीतः’ इत्येवमपि सामान्याकारेण ग्राह्यप्रत्यवमर्शने न प्रवर्त्तेत त.प.१२८ख/७०७; निरुपणम् — {de la 'dzin pa ni 'di sngon po nyid yin gyi ser po ni ma yin no zhes rtog pa'o//} तस्योद्ग्रहणं निरूपणं नीलमेतत्, न पीतमिति त्रि.भा.१५१ख/४१; प्रेक्षा — {rtog pa sngon du gtong ba} प्रेक्षापूर्वकारी वा.टी.५२क/४; {don byed pa don du gnyer ba rtogs} ({rtog} ) {pa dang ldan pa thams cad ni tshad ma'am tshad ma ma yin pa tshol na} अर्थक्रियार्थी हि सर्वः प्रेक्षावान् प्रमाणमप्रमाणं वा अन्वेषते हे.बि.२३९क/५३; उत्प्रेक्षा — {rtog pa'i bdag nyid rnam par rtog pa'i byed pa yin par ni myong ba nyid las nges pa yin no//} उत्प्रेक्षात्मकं विकल्पव्यापारमनुभवादध्यवस्यन्ति न्या. टी.४६ख/८६ ३. मीमांसा — {de la don ni rnam pa bzhis dpyod par byed de/} {bgrang ba dang 'jal ba dang rtog pa dang so sor rtog pas so//}…{rtog pa ni tshad mas rtog pa'o//} तत्रार्थं चतुर्भिराकारैर्विचारयति गणनया तुलनया मीमांसया प्रत्यवेक्षणया च…मीमांसा प्रमाणपरीक्षा सू.अ.१९०ख/८८; परीक्षणम् — {de la mngon du byed pa na rgyu rtogs} ({rtog} ) {pa yin pas de nyid bshad pa ni} तत्र साक्षात्करणे हेतुः परीक्षणम् । तदेवाह प्र.अ.१०१क/१०८; उपपरीक्षा — {don sems pa dang rtogs} ({rtog} ) {par byed nus pa dang sangs rgyas kyi gsung rab la rigs pas rtogs pa dang ldan pas blo mi 'gyur ba dang ldan te} अर्थचिन्तनाप्रतिवेधसमर्थस्य बुद्धवचने युक्त्युपपरीक्षासहगतयाऽविचलया बुद्ध्या बो.भू.९३ख/११९; परितुलनता — {chos kyi tshogs su sbyor ba gang zhe na/} {gang 'di ni don nyung ba dang}…{thos pa'i don la rtogs} ({rtog} ) {pa dang}…{las yongs su dag pa'i ye shes} तत्र कतमो धर्मसंभारयोगः ? येयमल्पार्थता…श्रुतार्थपरितुलनता…कर्मपरिशुद्घिज्ञानमिति शि.स.१०७ख/१०६ ४. तर्कः — {tha dad shes pa sus mthong ba/} /{de dag rtog pa'i dbang mi 'gro/} ये पश्यन्ति विभागज्ञा न ते तर्कवशं गताः ।। ल.अ.११४क/६०; वितर्कः — {nyon mongs rtog pa spong} क्लिष्टवितर्कवर्जना सू.अ.१४९क/३१; परिवितर्कः — {tshe dang ldan pa shA ri'i bu'i de lta bu'i tshul gyis sems kyi rtog pa de sems kyis shes nas} आयुष्मतः शारिपुत्रस्य इममेवंरूपं चेतसैव चेतःपरिवितर्कमाज्ञाय अ.सा.३क/२; वितर्कणा — {rtog pa mang ba de 'ba' zhig ni thos pa dang sems pa la zhugs pa yin gyi/} {bsgom pa la zhugs pa ma yin te} वितर्कणाबहुलाश्चेत्यनेन केवलं श्रुतचिन्ताप्रयुक्ता न भावनाप्रयुक्ताः अभि.स.भा.७३क/१०१; ऊहः — {rtog ge pa dag ni rtog pa dang sel nus pa dag dang de bzhin gshegs pa'i gsung rab la brten nas bstan bcos phyin ci ma log par byed pa'o//} तार्किकास्तूहापोहसमर्थास्तथागतप्रवचनसमाश्रयेणाऽविपरीतशास्त्रप्रणेतारः म.टी.२५१ख/९८ ५. •पा. वितर्कः, ध्यानाङ्गभेदः — {gang gi dbang du byas nas chos gzhan dag kyang yod bzhin du rtog pa la sogs pa kho na bsam gtan rnams la yan lag nyid du rnam par gzhag ce na} किं पुनरधिकृत्य ध्यानेषु वितर्कादय एवाङ्गत्वेन व्यवस्थापिताः सत्स्वन्येषु धर्मेषु अभि.स.भा.५७ख/७९; {rtog pa dang dpyod pa dang dga' ba dang bde ba dang sems rtse gcig pa nyid de/} {de lta na de dag ni yan lag lnga yin no//} वितर्कः, विचारः, प्रीतिः, सुखम्, चित्तैकाग्रता चेत्येतानि पञ्चाङ्गानि अभि.भा.६९क/११४० ६. प्रत्यवेक्षणा — {'khrul pa byung ba la rtog pa la mkhas pa} स्खलितप्रत्यवेक्षणाकौशल्यम् बो.भू.१६१क/२१२; निरीक्षणा — {'khrul pa dag la rtog pa} स्खलितेषु निरीक्षणा सू.अ.२४४क/१६० ७. = {nye bar rtog pa} उपलक्षणा — {bsgom pa gang zhe na/} {zhi gnas dang rab tu 'dzin pa dang btang snyoms kyi rgyu rnams yang dag par rtogs} ({rtog} ) {pa mngon du btang bas zhi gnas dang lhag mthong dang btang snyoms la goms par byed par dga' ba'o//} भावना कतमा ? शमथप्रग्रहोपेक्षानिमित्तेषु सम्यगुपलक्षणापूर्विका शमथविपश्यनोपेक्षाऽभ्यासरतिः बो.भू.४५क/५९; लक्षणा — {dbugs rngub dbugs 'byung dran pa ni/} /{bgrang dang rjes 'gro 'jog pa dang /} /{rtog pa dang} ({don} ) {ni bsgyur ba dang /} /{yang} ({yongs} ) {dag rnam pa drug tu 'dod//} गणनानुगमः स्थानं लक्षणार्थविवर्त्तना । परिशुद्घिश्च षडियमानापानस्मृतिर्मता ।। अभि.भा.११ख/९०० ८. नितीरणम् — {gang chos thams cad la yang dag pa ji lta ba bzhin du rtog pa 'di ni de'i ye shes kyi pha rol tu phyin pa'o//} यद्यथावत्सर्वधर्मज्ञाननितीरणम्, इयमस्य ज्ञानपारमिता द.भू.२३१क/३७; निस्तीरणम् — {phung po dang khams dang skye mched rnam par dgod} ({pa khong du chud} ) {pas rtog pa'i bden pa yang rab tu shes so//} स्कन्धधात्वायतनव्यवस्थानानुबोधान्निस्तीरणसत्यं प्रजानाति द.भू.२१२ख/२७; सन्तीरणा — {chos rnams la yang dag par rtog pa'i bzod pa la yang brten cing} धर्मेषु च या सम्यक् सन्तीरणाक्षान्तिमागम्य बो.भू.४४ख/५७ ९. जल्पः — {gzung ba dang 'dzin par rtog pas yongs su bsgoms}* {pa ni rtog pa'i yid la byed pa ste} ग्राह्यग्राहकजल्पपरिभावितो जल्पमनस्कारः म.भा.२२क/५.१६; {rtog med rnam par shes pa nyid/} /{dang po nyid du skye 'gyur zhing //} अजल्पाकारमेवादौ विज्ञानं तु प्रजायते । त.स.२८क/२९८ १०. = {cho ga} कल्पः, विधिः — कल्पे विधिक्रमौ अ.को.२.७.३९; व्रीहिभिर्यजेतेत्येवमादिविनियोगनामानि अ.वि.२.७.३९; {sngags la nyer mkho'i ming ci rigs/} {kal paH rtog pa/} {bi d+hiHcho ga} मि.को.१०ख ११. कल्पः, वेदाङ्गम् — {rig byed kyi yan lag drug ste/} {bslab pa dang rtogs} ({rtog} ) {pa dang byA ka ra Na dang sdeb sbyor dang nges tshig dang skar ma shes pa'o//} अङ्गानि वेदानां षट् शिक्षा कल्पो व्याकरणं छन्दो निरुक्तं ज्योतिषमिति त.प.२६२क/९९४; •व.का.कृ. अवकल्पयमानः — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams kyi chos kyi dbyings gcig gi tshul gyi ngo bo nyid la 'jug pa la ni rtog} धर्मधातुनयस्वभावावतारतां च बुद्धानां भगवतामवकल्पयमानः रा.प.२२९क/१२१; •वि. = {rtog pa can} कल्पकः — {sngon gyi mtha' la rtog pa rnams las rtag par smra ba rnams} पूर्वान्तकल्पकानां च शाश्वतवादिनाम् अभि.स्फु.९३ख/७७०; • {rtogs pa} इत्यस्य स्थाने ।
rtog pa sngon du gtang ba
वि. प्रेक्षापूर्वकारी — {'di ltar rtog pa sngon du gtang ba rnams tshad ma nyid du nges pa la 'jug la} तथा हि, प्रेक्षापूर्वकारिणः प्रामाण्यनिश्चये सति प्रवृत्त्या भवितव्यम् त.प.२३८ख/९४७; द्र. {rtog pa sngon du gtong ba/} {rtog pa sngon du btang ba/} {rtog pa sngon du byed pa/} {rtog pa sngon du byed pa can/}
rtog pa sngon du gtong ba
वि. प्रेक्षापूर्वकारी — {rtog pa sngon du gtong ba 'jug par 'dod pa can thams cad ni lung ngam lung ma yin 'tshol bar byed kyi/} {phongs pas ni ma yin no//} सर्व एवायमागममनागमं वा प्रवृत्तिकामोऽन्वेषते प्रेक्षापूर्वकारी, न व्यसनेन प्र.वृ.३२३क/७३; {de lta ma yin na byis pa dang smyon pa'i tshig bzhin du rtog pa sngon du gtong bas gzung bar mi bya bar 'gyur ro//} अन्यथा बालोन्मत्तप्रलापवदग्राह्यमिदं प्रेक्षापूर्वकारिणां भवेत् वा.टी.५२क/४; द्र. {rtog pa sngon du btang ba/} {rtog pa sngon du gtang ba/} {rtog pa sngon du byed pa/} {rtog pa sngon du byed pa can/}
rtog pa sngon du gtong ba nyid
प्रेक्षापूर्वकारिता — {rtog pa sngon du gtong ba nyid ma yin pa} अप्रेक्षापूर्वकारिता त.प.८क/४६१.
rtog pa sngon du gtong ba nyid ma yin pa
अप्रेक्षापूर्वकारिता — {rtog pa sngon du gtong ba nyid ma yin par thal bar 'gyur ba ni gnod pa can gyi tshad ma'o//} अप्रेक्षापूर्वकारिता प्रसङ्गो बाधकं प्रमाणमिति त.प.८क/४६१.
rtog pa sngon du btang ba
वि. प्रेक्षापूर्वकारी — {des na rtog pa sngon du btang ba rnams rnam pa de lta bu'i lung nyid 'jug par rigs kyi gzhan las ni ma yin no snyam du bsams pa yin no//} अतः प्रेक्षापूर्वकारिण एवम्भूतादेवागमात् प्रवृत्तिर्युक्ता, नान्यत इत्यभिप्रायः त.प.३०२ख/१०६३; द्र. {rtog pa sngon du gtong ba/} {rtog pa sngon du gtang ba/} {rtog pa sngon du byed pa/} {rtog pa sngon du byed pa can/}
rtog pa sngon du byed pa
वि. प्रेक्षापूर्वकारी — {gang dgos pa dang bral ba de rtog pa sngon du byed pa rnams kyis brtsam par bya ba ma yin te} यत् प्रयोजनरहितं तत् प्रेक्षापूर्वकारिभिर्नारभ्यते वा.टी.५१क/३; द्र. {rtog pa sngon du gtong ba/} {rtog pa sngon du byed pa can/}
rtog pa sngon du byed pa can
वि. प्रेक्षापूर्वकारी — {rig byed las ni rtog pa sngon du byed pa can su yang mi 'jug ste} न कश्चित् प्रेक्षापूर्वकारी वेदात् प्रवर्त्तते प्र.अ.१८ख/२१; द्र. {rtog pa sngon du gtong ba/} {rtog pa sngon du byed pa/}
rtog pa can
= {rtog can} वि. १. कल्पकः — {der rten shes pa'i snang ba gang /} /{don gyi gzugs brnyan rtog pa can/} /{don gyi bdag nyid min pa la/} /{don zhes bya bar nges pa yin//} तानुपाश्रित्य यज्ज्ञाने भात्यर्थप्रतिबिम्बकम् । कल्पकेऽर्थात्मताऽभावेऽप्यर्था इत्येव निश्चितम् ।। त.स.३७ख/३९१; {rtog can gyi zhes bya ba ni rtog pa dang bcas pa zhes bya ba'i tha tshig go/} (?) कल्पक इति विकल्पके, सविकल्प इति यावत् त.प.३३७ख/३९१ २. = {rtog ge pa} तार्किकः — {rtog pa can dang log pa mu stegs can dang bdud thams cad kyi dring la mi 'jog par 'gyur ba} अपरप्रणेयाश्च भविष्यन्ति सर्वतार्किकतीर्थकरा (करमारा) णाम् ल.अ.११३ख/६०; {rtog can rtog ges nor ba'i phyir/} /{de srid yang dag mi mthong ngo //} तावत्तत्त्वं न पश्यन्ति तार्किकास्तर्कविभ्रमात् ल.अ.१६१ख/११२.
rtog pa nyid
कल्पनता — {ji ltar rnam gzhag yid byed pas/} /{de rtog nyid du shes phyir dang /} /{de nyid la yang mi rtog phyir/} /{nges par 'byung bar shes par bya//} निर्याणं विज्ञेयं यथाव्यवस्थानमनसिकारेण । तत्कल्पनताज्ञानादविकल्पनया च तस्यैव ।। सू.अ.१४०क/१७.
rtog pa thams cad yang dag spangs
वि. सर्वसङ्कल्पवर्जितम् — {lus la ye shes chen po gnas/} /{rtog pa thams cad yang dag spangs//} देहस्थं च महाज्ञानं सर्वसङ्कल्पवर्जितम् । हे.त.२क/२.
rtog pa dang bcas
= {rtog pa dang bcas pa/}
rtog pa dang bcas pa
= {rtog bcas} ।। •वि. १. सविकल्पः — {rtog bcas rtog pa med pa'i yid/} /{cig car du ni 'jug phyir ram/} /{'jug pa myur phyir blun po dag /de} {dag la ni gcig tu zhen//} मनसो युगपद्वृत्तेः सविकल्पाविकल्पयोः । विमूढो लघुवृत्तेर्वा तयोरैक्यं व्यवस्यति ।। प्र.वा.२.१३३; {rtog can gyi zhes bya ba ni rtog pa dang bcas pa zhes bya ba'i tha tshig go/} (?) कल्पक इति विकल्पके, सविकल्प इति यावत् त.प.३३७ख/३९१; सविकल्पकः — {de lta bas na gang zhig khyad par dang 'brel pa 'dzin pa de ni rtog pa dang bcas pa zhes bya'o//} तस्माद् यद्विशेषणसम्बन्धग्रहणम्, तत् सविकल्पकमिति त.प.१०क/४६५; {shing ngo zhes bya sogs blo bzhin/} /{rtog dang bcas pa'i rnam shes 'gyur//} सविकल्पकविज्ञानं भवेद् वृक्षादिबोधवत् ।। त.स.४७क/४६४; {de la mngon sum gyis rang gi ngo bo log par rtogs pa ni rtog pa dang bcas pa'am mig la sogs pa shes pa med pa'i rang bzhin gyi mngon sum ni tshad ma'o zhes bya ba ste} तत्र सविकल्पकमज्ञानस्वभावं वा चक्षुरादिकं प्रत्यक्षं प्रमाणमिति प्रत्यक्षस्वरूपविप्रतिपत्तिः त.प.१क/४४९; सविकल्पिका — {ci ste rtog pa dang bcas pa'am/} {'on te rtog pa med pa yin} किं सा सविकल्पिका आहोस्विदविकल्पिका त.प.९८ख/६४७; सवितर्कः — {rtog pa dang bcas shing dpyod pa dang bcas pa} सवितर्कः सविचारः सू.अ.१९१क/८९; विकल्पाक्रान्तः — {rnal 'byor dbang phyug gi yid ni/} /{de ni rtog bral ma 'khrul yin/} /{de 'dzin na ni rtog bcas dang /} /{'khrul pa dang bcas thal bar 'gyur//} अविकल्पमविभ्रान्तं तद्योगीश्वरमानसम् । विकल्पविभ्रमाक्रान्तं तद्ग्रहे च प्रसज्यते ।। त.स.१३२ख/११२८; •सं. = {rtog pa dang bcas pa nyid} सकल्पनत्वम् — {'khrul pa'i phyir dang rtog bcas phyir/} /{de yis rtag nyid nges 'gyur min//} भ्रान्तेः सकल्पनत्वाच्च नातो नित्यत्वनिश्चयः ।। त.स.८९क/८११.
rtog pa dang bcas pa nyid
सविकल्पकता — {gzhan du gzugs sgra} ({dri} ) {la sogs pa/} /{rtog pa dang bcas nyid du 'gyur//} कल्पनाविरहोऽध्यक्षे न हि सा शब्दवाच्यता ।। अन्यथा रूपगन्धा (शब्दा) देः सविकल्पकता भवेत् । त.स.४६क/४५७.
rtog pa dang bcas shing dpyod pa dang bcas pa
पा. सवितर्कः सविचारः १. मनस्कारभेदः — {yid la byed pa bcu gcig}…{rtog pa dang bcas shing dpyod pa dang bcas pa}…{gus par bya ba yid la byed pa'o//} एकादश मनस्काराः… सवितर्कः सविचारः… सत्कृत्यमनस्कारश्च सू.अ.१९१क/८९ २. समाधिभेदः — {rtog pa dang bcas shing dpyod pa dang bcas pa'i ting nge 'dzin} सवितर्कः सविचारः समाधिः अभि.भा.७६क/११६३.
rtog pa dang bcas shing dpyod pa dang bcas pa'i ting nge 'dzin
पा. सवितर्कः सविचारः समाधिः, समाधिभेदः — {yang ting nge 'dzin thams cad mdor bsdus te/} {mdo las rtog pa dang bcas shing dpyod pa dang bcas pa'i ting nge 'dzin dang rtog pa med la dpyod pa tsam dang rtog pa yang med la dpyod pa yang med pa'i ting nge 'dzin dang ting nge 'dzin gsum du bka' stsal te/} पुनः सर्वसमाधीन् सङ्कलय्य त्रयः समाधयः उक्ताः सूत्रे, ‘सवितर्कः सविचारः समाधिः, अवितर्को विचारमात्रः, अवितर्कोऽविचारः’ इति अभि.भा.७६क/११६३.
rtog pa dang ldan
= {rtog pa dang ldan pa/}
rtog pa dang ldan pa
= {rtog ldan} ।। •वि. १. प्रेक्षावान् — {de ni tha snyad 'dogs pa po rtog pa dang ldan pa rnams kyis de ltar rnam par gzhag par bya ba ma yin te} न तत् तथा प्रेक्षावद्भिर्व्यवहर्तृभिर्व्यवस्थाप्यते त.प.८क/४६१; {gal te 'di'i brjod par bya ba ma bstan na}…{rtogs} ({rtog} ) {pa dang ldan pa nyan pa la yang 'jug par mi 'gyur ba'i phyir} यद्यभिधेयमस्य न कथ्येत…प्रेक्षावान्न प्रवर्त्तेतापि श्रोतुम् त.प.१३३ख/१; विचक्षणः — {smras pa rtog pa dang ldan de/} /{the tshom las ni 'jug pa yin//} उच्यते संशयेनैव वर्त्ततेऽसौ विचक्षणः । त.स.१०८ख/९४७; प्रेक्षापूर्वकारी — {rtog pa dang ldan pas dgos pa brjod par bya'o//} प्रयोजनमेवाभिधानीयं प्रेक्षापूर्वकारिणा भवेत् वा.टी.५२क/४ २. परीक्षकम् — {de lta yin dang rtogs} ({rtog} ) {pa dang ldan pa shes pa gcig la yang ltos pa'i go skabs med na gsum lta smos kyang ci dgos} तत्र चैकस्यापि परीक्षकज्ञानस्यापेक्षावकाशो नैव सम्भवतीति किं पुनस्त्रयाणाम् त.प.२४२ख/९५६; •सं. = {rtog pa dang ldan pa nyid} प्रेक्षावत्ता — {blo ldan zhes bya ba ni rtog pa dang ldan pa'o//} बुद्घिमत्तेति प्रेक्षावत्ता त.प.१९२क/१००; वैचक्षण्यम् — {des na de lta na rtog pa dang ldan pa nyams par thal bar mi 'gyur te} तेन वैचक्षण्यक्षतिरेवं सति नानुषज्यते त.प.२३८ख/९४७.
rtog pa dang ldan pa'i shes pa
= {rtog ldan shes pa/}
rtog pa dang bral
= {rtog pa dang bral ba/}
rtog pa dang bral ba
= {rtog bral} ।। •वि. कल्पनापोढम् — {mngon sum gyi mtshan nyid ni rtog pa dang bral zhing ma 'khrul ba yin la} ‘कल्पनापोढमभ्रान्तम्’ इति हि प्रत्यक्षलक्षणम् त.प.१७६क/८११; कल्पनारहितम् — {rdzogs pa'i rim pa ni rtog pa dang bral ba ste} उत्पन्न(निष्पन्न)क्रमः पुनः कल्पनारहितः वि.प्र.४९क/४.५१; अविकल्पम् — {rnal 'byor dbang phyug gi yid ni/} /{de ni rtog bral ma 'khrul yin//} अविकल्पमविभ्रान्तं तद्योगीश्वरमानसम् । त.स.१३२ख/११२८; •सं. = {rtog pa dang bral ba nyid} कल्पनापोढत्वम् — {de la mngon sum nyid rjes su brjod nas rtog pa dang bral zhing ma 'khrul pa nyid sgrub pa yin te} तत्र प्रत्यक्षमनूद्य कल्पनाऽपोढत्वम्, अभ्रान्तत्वं च विधीयते न्या.टी.४०क/४०.
rtog pa dang mtshungs
= {rtog pa dang mtshungs pa/}
rtog pa dang mtshungs pa
पा. (न्या.) विकल्पसमः — {rnam par rtog pa dang mtshungs pa ni chos mthun na yang khyad par brjod pa rtog pa dang mtshungs pa yin no//} विकल्पसमं तु ‘साधर्म्येऽपि विशेषोक्तिर्विकल्पसमम्’ प्र.अ.३९ख/४५.
rtog pa dang mtshungs par mi ldan pa
वि. वितर्कासम्प्रयुक्तम् — {bsam gtan dang po kho na rtog pa dang mtshungs par mi ldan pa ni bsam gtan khyad par can yin te bsam gtan gyi khyad par yin pa'i phyir ro//} ध्यानमेव हि वितर्कासम्प्रयुक्तं ध्यानान्तरम्, ध्यानविशेषत्वात् अभि.भा.७५ख/११६२.
rtog pa dang sel
ऊहापोहः, तर्कवितर्कः — {rtog ge pa}
rtog pa mdun du gtong bar byed pa can
वि. प्रेक्षापूर्वकारी — {rtog pa mdun du gtong bar byed pa can 'bras bu med par nges par sbyor na ni rtogs} ({rtog} ) {pa dang ldan par mi 'gyur ro//} प्रेक्षापूर्वकारी निष्फलनियोगे हि प्रेक्षावत्ता न स्यात् प्र.अ.७क/८; द्र. {rtog pa sngon du byed pa/} {rtog pa sngon du byed pa can/} {rtog pa sngon du gtong ba/}
rtog pa rnam dag
वि. शुद्धसङ्कल्पः — {ci phyir rtog pa rnam dag cing /} /{dran dang ye shes ldan pa yis/} /{sa yi mchog ni brjod byas te/} /{mkhas pas rnam par phye mi bshad//} किमर्थं शुद्धसङ्कल्पस्मृतिज्ञानगुणान्वित । समुदीर्योत्तमा भूमिर्न प्रकाशयसे विभो ।। द.भू.१७०ख/३.
rtog pa mang ba
अवकल्पनाबहुलता — {byang chub sems dpa' ni}…{dge ba'i rtsa ba thams cad yang dag par bsdu ba'i phyir rab tu brtson par byed do//}… {de dad pa la dbang bsgyur ba dang}…{rtog pa mang ba dang} बोधिसत्त्वः …भूयस्या मात्रया प्रयुज्यते सर्वकुशलमूलसमुदागमाय । स श्रद्धाधिपतेयतया…अवकल्पनाबहुलतया द.भू.१७६क/९.
rtog pa med
= {rtog pa med pa/}
rtog pa med pa
= {rtog med} ।। •वि. अविकल्पः — {rtog bcas rtog pa med pa'i yid/} /{cig car du ni 'jug phyir ram/} /{'jug pa myur phyir blun po dag /de} {dag la ni gcig tu zhen//} मनसो युगपद्वृत्तेः सविकल्पाविकल्पयोः । विमूढो लघुवृत्तेर्वा तयोरैक्यं व्यवस्यति ।। प्र.वा.२.१३३; निर्विकल्पः — {rtog pa med pa'i ting nge 'dzin la gnas pa'i phyir} निर्विकल्पसमाधिस्थितत्वात् त.प.२७५ख/१०१९; निष्कल्पः — {bsam med gnyis med rtog med pa/} /{dag gsal gnyen po'i phyogs nyid kyis//} अचिन्त्याद्वयनिष्कल्पशुद्घिव्यक्तिविपक्षतः । र.वि.७९ख/११; अकल्पः — {bsam gtan de ni rtog pa med rnam par rtog pa med g}.{yo ba med}…{thams cad du rjes su song ba} अकल्पं तद् ध्यानमविकल्पमनिञ्जनम् …सर्वत्रानुगतं च ल.वि.१२४क/१८३; अकल्पनम् — {de phyir dbang po'i shes pa 'di/} /{rtog pa med par gsal ba yin//} तस्मादिन्द्रियविज्ञानमकल्पनमिदं स्फुटम् ।। त.स.४६क/४५८; निर्विकल्पकः — {de la dmigs pa'i shes pa yang /} /{rtog pa med pa nyid du nges//} तस्मिन् वृत्तं च विज्ञानं नियतं निर्विकल्पकम् ।। त.स.४७ख/४७३; अविकल्पिका — {ci ste rtog pa dang bcas pa'am/} {'on te rtog pa med pa yin} किं सा सविकल्पिका ? आहोस्विदविकल्पिका त.प.९८ख/६४७; अवितर्कः — {rtog pa med la dpyod pa tsam} अवितर्को विचारमात्रः सू.अ.१९१क/८९; अतर्कः — {rtog med bsam gtan khyad par can zhes smos pa'i phyir ro//} अतर्कं ध्यानमन्तरमिति वचनात् अभि.स्फु.३०१क/११६३; •सं. अविकल्पत्वम् — {yid dang dbang po'i shes pa ni/} /{rtog pa med par sgrub pa la/} /{bde sogs rigs pa gang yin pa/} /{rtog pa med par sgrub byed yin//} मानसेन्द्रियविज्ञाननिर्विकल्पत्वसाधने । यो न्यायः स सुखादीनामविकल्पत्वसाधकः ।। त.स.४९क/४८४; निर्विकल्पत्वम् — {yid dang dbang po'i shes pa ni/} /{rtog pa med par sgrub pa la/} /{bde sogs rigs pa gang yin pa/} /{rtog pa med par sgrub byed yin//} मानसेन्द्रियविज्ञाननिर्विकल्पत्वसाधने । यो न्यायः स सुखादीनामविकल्पत्वसाधकः ।। त.स.४९क/४८४.
rtog pa med pa'i ting nge 'dzin
पा. निर्विकल्पसमाधिः — {rtog pa med pa'i ting nge 'dzin la gnas pa'i phyir 'di cung zad nye bar ston pa ni ma yin no//} नैवासावुपदिशति किञ्चित्, सर्वदा निर्विकल्पसमाधिस्थितत्वात् त.प.२७५ख/१०१९.
rtog pa med la dpyod pa tsam
पा. अवितर्को विचारमात्रः १. समाधिभेदः — {yang ting nge 'dzin thams cad mdor bsdus te/} {mdo las rtog pa dang bcas shing dpyod pa dang bcas pa'i ting nge 'dzin dang rtog pa med la dpyod pa tsam dang rtog pa yang med la dpyod pa yang med pa'i ting nge 'dzin dang ting nge 'dzin gsum du bka' stsal te/} पुनः सर्वसमाधीन् सङ्कलय्य त्रयः समाधयः उक्ताः सूत्रे, ‘सवितर्कः सविचारः समाधिः, अवितर्को विचारमात्रः, अवितर्कोऽविचारः’ इति अभि.भा.७६क/११६३ २. मनस्कारभेदः — {yid la byed pa bcu gcig}…{rtog pa dang bcas shing dpyod pa dang bcas pa}… {gus par bya ba yid la byed pa'o//} एकादश मनस्काराः…अवितर्को विचारमात्रः … सत्कृत्यमनस्कारश्च सू.अ.१९१क/८९.
rtog pa yang med la dpyod pa yang med pa
पा. अवितर्कोऽविचारः, समाधिभेदः — {yang ting nge 'dzin thams cad mdor bsdus te/} {mdo las rtog pa dang bcas shing dpyod pa dang bcas pa'i ting nge 'dzin dang rtog pa med la dpyod pa tsam dang rtog pa yang med la dpyod pa yang med pa'i ting nge 'dzin dang ting nge 'dzin gsum du bka' stsal te/} पुनः सर्वसमाधीन् सङ्कलय्य त्रयः समाधयः उक्ताः सूत्रे, ‘सवितर्कः सविचारः समाधिः, अवितर्को विचारमात्रः, अवितर्कोऽविचारः’ इति अभि.भा.७६क/११६३.
rtog pa yid la byed pa
पा. जल्पमनस्कारः — {gzung ba dang 'dzin par rtog pas yongs su bsgos pa ni rtog pa'i yid la byed pa ste/} {gzung ba dang 'dzin pa rnam par rtog pa de'i rten yin pas/} {'di ni yid la byed pa la phyin ci ma log pa'o//} ग्राह्यग्राहकजल्पपरिभावितो जल्पमनस्कारस्तस्य ग्राह्यग्राहकविकल्पस्याश्रयो भवति, इत्ययं मनस्कारेऽविपर्यासः म.भा.२२क/५.१६.
rtog pa la spyod pa
वि. विकल्पचरितः — {dmigs pa la spyod cing rtog pa la spyod pa de dag la byang chub ga la yod} तेषामारम्बणचरितानां विकल्पचरितानां कुतो बोधिः सु.प.२९ख/९.
rtog pa'i sgom pa
कल्पभावना — {de bzhin sems kyi 'od gsal rtog pa yi/} /{sgom pa'i thabs rnams dag gis mi mthong ste//} तद्वच्चित्ताभासो न दृश्यते कल्पभावनोपायैः ।। वि.प्र.११०क/१, पृ.६.
rtog pa'i rjes su byed pa
वितर्कानुविधानम् — {'dir yang yang dag kun mkhyen la'ang /} /{smra ba nyid ni rtog pa yi/} /{rjes su byed pa yin snyam sems//} अत्रापि ये प्रवक्तृत्वं वितर्कानुविधानतः । सर्वज्ञस्याभिमन्यन्ते त.स.१२२ख/१०६७.
rtog pa'i dra ba
कल्पनाजालम् — {rtog pa'i dra ba ma lus pa/} /{spangs pa'i ye shes rgyun ldan pa'i/} /{de bzhin gshegs pa'i bstan pa ni/} /{lhun gyis grub par 'jug pa yin//} समस्तकल्पनाजालरहितज्ञानसन्ततेः । तथागतस्य वर्तन्तेऽनाभोगेनैव देशनाः ।। त.स.६७ख/६३२.
rtog pa'i bdag nyid
= {rtog bdag nyid} वि. विकल्पात्मा, विकल्पस्वभावः — {ngu dang nu ma 'thungs sogs pa'i/} /{'bras bus de ni rtogs par 'gyur/} /{de yang thams cad rtog bdag nyid/} /{de dang ming ni rjes 'brel can//} रुदितस्तनपानादिकार्येणासौ च गन्यते । स च सर्वो विकल्पात्मा स च नामानुषङ्गवान् ।। त.स.७१क/६६३; उत्प्रेक्षात्मकः — {rtog pa'i bdag nyid rnam par rtog pa'i byed pa yin par ni myong ba nyid las nges pa yin no//} उत्प्रेक्षात्मकं विकल्पव्यापारमनुभवादध्यवस्यन्ति न्या.टी.४६ख/८६; व्यवसायात्मकम् म.व्यु.४५४६.
rtog pa'i bden pa
पा. नितीरणसत्यम् — {de}…{phung po dang khams dang skye mched rnam par dgod} ({pa khong du chud} ) {pas rtog pa'i bden pa yang rab tu shes so//} सः… स्कन्धधात्वायतनव्यवस्थानानुबोधान्निस्ती (न्निती)रणसत्यं प्रजानाति द.भू.२१२ख/२७.
rtog pa'i yul ma yin pa
= {rtog yul ma yin pa/}
rtog pa'i ye shes
पा. परामर्शचेतः — {de nyid rtog pa'i ye shes kyis rnam par gcod par byed pa'i phyir} तस्यैव च परामर्शचेतसा व्यवच्छेदः क्रियते त.प.३२९क/११२६.
rtog pa'i shes pa
पा. कल्पनाज्ञानम् — {mngon sum ltar snang rnam pa bzhi/} /{rtog pa'i shes pa rnam gsum dang /} /{rten bslad pa las byung ba can/} /{rtog pa med pa gcig yin no//} त्रिविधं कल्पनाज्ञानमाश्रयोपप्लवोद्भवम् । अविकल्पकमेकं च प्रत्यक्षाभं चतुर्विधम् ।। प्र.वा.२.२८८.
rtog par 'gyur
क्रि. १. विकल्प्यते — {kun tu brtags pa mi shes pas/} /{gzhan gyi dbang zhes rtog par 'gyur//} परिकल्पितं ह्यजानानैः परतन्त्रं विकल्प्यते ।। ल.अ.१७०क/१२७; प्रकल्प्यते — {gang phyir byed pas rnam phye ba/} /{'dir ni dus rnams rtog par 'gyur//} कारित्रेण विभागोऽयमध्वनां यत् प्रकल्प्यते ।। त.स.६५ख/६१७ २. कल्पयिष्यति — {btags pa dngos po'i ngo bor ni/} /{rtog ge pa dag rtog par 'gyur//} प्रज्ञप्तिवस्तुभावेन कल्पयिष्यन्ति तार्किकाः ।। ल.अ.१६२क/११३ ३. व्यवस्येत् — {'jig rten yang ji ltar na sdug bsngal gyi tshor ba la rnam pa gsum du rtog par 'gyur} लोकोऽपि च कथं दुःखां वेदनां त्रिविधां व्यवस्येत् अभि.भा.५ख/८८३.
rtog par byed
= {rtog byed} ।। •क्रि. कल्पति — {rgyu dang rkyen rnams tshogs pa las/} /{byis pa 'byung bar rtog par byed//} हेतुप्रत्ययसामग्र्या बालाः कल्पन्ति संभवम् । ल.अ.१६०ख/११०; कल्पेति — {byis pa brtags la rtog par byed//} बालाः कल्पेन्ति कल्पितम् ल.अ.१७७ख/१४०; उत्प्रेक्षते — {'di ltar don lkog tu gyur pa rnam par rtog pa na bdag nyid rtog par byed kyi/} {mthong ba ni ma yin no zhes} तथाहि परोक्षमर्थं विकल्पयन्त उत्प्रेक्षामहे न तु पश्याम इति न्या.टी.४६ख/८६; कल्पयति — {sems can rnams kyis grub pa tsam/} /{dge dang mi dge rtog par byed//} सत्त्वानां सिद्धिया(मा)त्रं तु कल्पयन्ति शुभाशुभम् ।। म.मू.१९५ख/२०८; {gang dag mthong ba'i don spangs nas/} /{ma mthong gzhan ni rtog byed pa//} दृष्टमर्थं विधूयान्यददृष्टं कल्पयन्ति ये ।। प्र.अ.१२२ख/१३१; परिकल्पयति — {ji ltar khyod rtog par byed pa de ltar ni 'jig rten du ma mthong ngo //} यथा हि भवान् परिकल्पयति न तथा लोके दृष्टम् प्र.प.५२क/६३; प्रकल्पयति — {spyi dang khyad par gyi tha snyad dag yul tha dad par rtogs} ({rtog} ) {par byed do//} सामान्यविशेषव्यवहारयोर्विषयभेदं प्रकल्पयन्ति त.प.११क/४६७; पर्यालोचयति — {'on te 'khor ba pa de nyid rtog par mi byed do zhe na} अथैतदेव न पर्यालोचयति संसारी प्र.अ.१४६ख/१५६; तीरयति — {gang gi tshe sems par byed/} {rtog par byed/} {'jal bar byed/} {nye bar rtog par byed pa de'i tshe na ni yongs su btsal ba'i rjes su zhugs pa yin no//} यदा पुनश्चिन्तयति तीरयति तुलयत्युपपरीक्षते, तदा पर्येषणानुचरिता भवति श्रा. भू.१४२क/३६८; कल्प्यते — {de lta bas na rjes su dpag pa dang bral yang de ni byed pa por rtogs} ({rtog} ) {par byed do//} तस्मादनुमानविहीनोऽपि स कर्त्ता कल्प्यते त.प.१३२ख/७१५; विकल्प्यते — {brtags pa sna tshogs snang ba yang /} /{gzhan gyi dbang gis rtog par byed//} कल्पितं हि विचित्राभं परतन्त्रं विकल्प्यते ल.अ.१७०क/१२७; परिकल्प्यते — {rjes brtse 'thad ma yin/} /{gang dang 'brel bar gyur pa las/} /{'di ni 'byin pa por rtog byed//} नोपपद्यते । अनुकम्पापि यद्योगाद्धाताऽयं परिकल्प्यते ।। त.स.७ख/९७; ( {ma} ) {mthong ba ji ltar rtogs} ({rtog} ) {par byed} अदृष्टं कथमिव परिकल्प्यते प्र.अ.११०क/११७; प्रकल्प्यते — {'di la 'brel pa gzhan yod par/} /{rtog par byed pa ma yin nam//} सम्बन्धान्तरसद्भावे ननु चासौ प्रकल्प्यते ।। त.स.२९ख/३१३.
rtog par byed pa
= {rtog par byed/}
rtog par byed pa nyid
उत्प्रेक्षितत्वम् — {gang gi phyir mngon sum gyi stobs kyis byung ba'i zhen pas ni don mthong ba nyid du zhen par byed kyi/} {rtog par byed pa nyid du ma yin no//} यस्मात् प्रत्यक्षबलोत्पन्नेनाध्यवसायेन दृश्यत्वेनार्थोऽवसीयते नोत्प्रेक्षितत्वेन न्या.टी.४६ख/८५.
rtog par byed par 'gyur
क्रि. उत्प्रेक्षिष्यते — {'o na skyes pa rnams rang nyid rtogs} ({rtog}) {par byed par 'gyur ro zhe na} तर्हि स्वयमेवोत्प्रेक्षिष्यन्ते त.प.१६९क/७९४.
rtog par mdzad
क्रि. कल्पयति — {yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas kyang}…{rtog par mi mdzad} सम्यक्संबुद्धः …न कल्पयति र.वि.७८ख/९; परीक्षते — {lung dang rigs pas rnam dpyod pa/}…/{sdug bsngal rgyu}…{rtogs} ({rtog} ) {par mdzad//} युक्त्यागमाभ्यां विमृशन् दुःखहेतुं परीक्षते प्र.अ.१०१क/१०८; द्र. {brtag pa mdzad/}
rtog par bzhag pa
निध्यप्तिः — {des chos de dag thos nas kyang rjes la rang gi sems rtog par bzhag pas gcig pu dben pa na 'dug cing 'di ltar rtog go/} तांश्च धर्मान् श्रुत्वा स्वचित्तनिध्यप्त्या एको रहोगत एवं मीमांसते द.भू.१९८क/२०.
rtog pas bkod
= {rtog pas bkod pa/}
rtog pas bkod pa
वि. कल्पनारचितम् — {de yang mi 'thad de/} {rtogs} ({rtog} ) {pas bkod pa tsam ni sgrub par byed pa ma yin pa'i phyir ro//} तदप्ययुक्तम् । कल्पनारचितमात्रस्यासाधनत्वात् प्र.अ.३५ख/४१.
rtog pas dpyad
= {rtog pas dpyad pa/}
rtog pas dpyad pa
वि. कल्पनारचितम् — {bram ze gcer bu ser skya pas/} /{rtog pas dpyad pa nyid du ni/} /{sna tshogs su ni brjod pa na/} /{ci zhes phul du byung ba smras//} कल्पनारचितस्यैव वैचित्र्यस्योपवर्णने । को नामातिशयः प्रोक्तो विप्रनिर्ग्रन्थकापिलैः ।। त.स.६५क/६११; द्र. {rtog pas sbyar ba/}
rtog pas sbyar
= {rtog pas sbyar ba/}
rtog pas sbyar ba
वि. कल्पनारचितम् — {des na'ang bag chags dbye ba yis/} /{phye ba'am yod pa'i dngos nyid du'ang /} /{rtog par byed cing sel ba rnams/} /{rtog pas sbyar ba rnams bzhin no//} ततश्च वासनाभेदाद् भेदः सद्रूपतापि च । प्रकल्प्यते ह्यपोहानां कल्पनारचितेष्विव ।। त.स.४०ख/४१४; द्र. {rtog pas dpyad pa/}
rtog dpyod
१. विचारः — {rmongs pas nyer bcom rtog dpyod dang bral} मोहोपहता विचाररहिताः अ.क.९९क/६४.१३७; {rtog dpyod dag gis ma gzir la//} विचारैरकदर्थितम् । अ.क.३६०क/४८.३१ २. कुतूहलम् — {skye bo rtog dpyod can rnams kyis kyang} कौतूहलिना च जनेन जा.मा.९६क/११० ३. = {rtog pa dang dpyod pa} तर्कचारौ — {rtog dpyod dang /} /{dga' ba bde dang ting 'dzin rnams//} तर्कचारौ च प्रीतिसौख्यसमाधयः । अभि.को.८.७; {rtog dpyod bcas pa} सवितर्कविचारः अभि.को.८.२३.
rtog dpyod can
वि. कौतूहली — {skye bo rtog dpyod can rnams kyis kyang de cho rigs btsun pa las rab tu byung bar shes nas de na 'jig rten pa rnams kyis bkur sti cher byas par gyur to//} कौतूहलिना च जनेन समुपलब्धकुलप्रव्रज्याक्रमः सुष्ठुतरं लोकसम्मतस्तत्राभूत् जा.मा.९६क/११०.
rtog dpyod bcas
= {rtog dpyod bcas pa/}
rtog dpyod bcas pa
पा. सवितर्कविचारः, समाधिविशेषः — {de man chad rtog dpyod bcas pa'i/} /{ting nge 'dzin} सवितर्कविचारोऽधःसमाधिः अभि.को.८.२३; {bsam gtan khyad par can de man chad kyi ting nge 'dzin} …{rtog pa dang bcas shing dpyod pa dang bcas pa yin no//} तस्माद् ध्यानान्तरादधःसमाधिः सवितर्कः सविचारः अभि.भा.७६क/११६३; = {rtog pa dang bcas shing dpyod pa dang bcas pa'i ting nge 'dzin/}
rtog dpyod pa
= {bya ra ba} अपसर्पः, चारः — यथार्हवर्णः प्रणिधिरपसर्पश्चरः स्पशः । चारश्च गूढपुरुषः अ.को.२.८.१३; अपच्छन्नः सन् सर्पति चरतीति अपसर्पः अ.वि.२.८.१३; द्र. {rtog chen/} {rtog mi ba/}
rtog byed
•सं. १. कल्पना — {gal te mthong ba'i rgyu spangs nas/} /{ma mthong ba ni rtog byed na//} कारणं दृष्टमुत्सृज्य यद्यदृष्टस्य कल्पना । प्र.अ.११३क/१२१ २. प्रेक्षाक्रिया — {'on te 'di sdig la 'jug par byed pa ni de'i las kyis byin gyis brlabs pa nyid do zhe na/} {de lta yin na rtogs} ({rtog} )) {par byed pa nyams so//} अथ पापे प्रवर्त्तयति तत्कर्माधिष्ठित एवासौ तथा सति प्रेक्षाक्रियाहानिः प्र.अ.३२क/३७; •पा. ईक्षणिका — {rtog byed ces bya ba'i rig sngags gang gis na pha rol gyi sems shes pa yang yod mod kyi} ईक्षणिका च नाम विद्या यया परचित्तं जानाति अभि.भा.६२ख/१११५; •वि. परीक्षकः — {rtog byed shes pa gsum} परीक्षकज्ञानत्रयम् त.स.१०९ख/९५६; •क्रि. = {rtog par byed/}
rtog byed pa
= {rtog par byed/}
rtog byed shes pa
परीक्षकज्ञानम् — {des na rtog byed shes pa gsum/} /{ci phyir 'dir ni brjod pa yin//} अतः परीक्षकज्ञानत्रयमत्र किमुच्यते । त.स.१०९ख/९५६; द्र. {rtog ldan shes pa/}
rtog bral
= {rtog pa dang bral ba/}
rtog bral ba
= {rtog pa dang bral ba/}
rtog mi 'gyur
क्रि. न प्रकल्प्यते — {des na dus kyi rnam dbye 'di/} /{de yi dbang gis rtog mi 'gyur//} ततश्चाध्वविभागोऽयं तद्वशान्न प्रकल्प्यते । त.स.६५ख/६१९.
वि. अजल्पाकारम् — {rtog med rnam pa'i shes pa nyid/} /{dang po nyid du skye 'gyur zhing /} /{de nas brda rnams yid byed la/} {de las de dran} अजल्पाकारमेवादौ विज्ञानं तु प्रजायते । ततस्तु समयाभोगस्तस्मात् स्मार्त्तम् त.स.२८क/२९८.
वि. कल्पापगतम् — {phra la shes dka' drang srong chen po'i lam/} /{mi rtog rtog yul ma yin lta bar dka'//} (?) सूक्ष्मं दुराज्ञेयपदं महर्षिणामकल्पकल्पापगतं सुदुःस्पृशम् । द.भू.१७४क/७.
rtog las byung
= {rtog las byung ba/}
rtog las byung ba
वि. कल्पजम् — {gzhan rtog las byung chags pa bzhin/} /{de yi 'bras bu la ltos min//} तत्कार्यं वा यदाऽदृश्यमन्यकल्पजरागवत् । त.स.१२०ख/१०४३; {yang dag min rtogs} ({rtog} ) {las byung} अभूतकल्पजैः र.वि.९७ख/४३.
rtogs
•क्रि. १. (सक.; अवि.) [1] (वर्त.) वेत्ति — {de'i 'og tu don gyis go bas gnyis la brten pa'i nus pa rtogs} ततश्च पश्चादर्थापत्त्या द्वयाश्रितां…शक्तिं वेत्ति त.प.१९७ख/८६१; अवेति — {ji ltar yi ger chags pa rnams/} /{nga yi de bzhin nyid mi rtogs//} अक्षरसंसक्तास्तत्त्वं नावेन्ति मामकम् ल.अ.१८५क/१५४; बुध्यति — {de dag rtog pa tsam yin par/} /{gang gis rtogs pa de 'grol lo//} कल्पनामात्रमेवेदं यो बुध्यति स मुच्यति ल.अ.१५९क/१०७; विध्यति — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gang 'di lta bu'i shes rab dang ldan pas nges par rtogs pa des ni khams gsum rtogs so//} यः सुविक्रान्तविक्रामिन् एवंरूपया प्रज्ञया समन्वागतो विध्यति, स त्रैधातुकं विध्यति सु.प.२५क/४; प्रतिविध्यति — {rtogs zhes bya ba ni mngon du byed ces bya ba'i tha tshig ste} प्रतिविध्यतीति साक्षात्करोतीत्यर्थः म.टी.२३८क/७७; अवगच्छति — {gtan tshigs la sogs rtogs zhes bya ba dang 'brel to//} हेत्वादीनवगच्छतीति सम्बन्धः त.प.४०क/५२८; ऋच्छति — {bdag nyid rtogs pa de shes pa ni ma yin te} न तु स्वयमात्मानमृच्छति प्रतिपद्यते त.प.११७ख/६८६; प्रत्येति — {ji ltar rjes su dpag pas de 'das pa dang ma 'ongs pa la sogs pa nyid du rtogs pa} यथा तदनुमानमतीतानागतादित्वेन प्रत्येति प्र.अ.१०६ख/११४; {der ni slu ba'i phyir tshad ma ma yin pa nyid du rtogs pa yin no//} तत्र विसंवादादप्रामाण्यं प्रत्येति त.प.२४९क/९७२; अवस्यति — {de'i tshe glen pa de ni shing sha pa ring po nyid shing sha pa tha snyad kyi rgyu mtshan ma} (?) {yin par rtogs pa} (?) तदासौ जाड्याच्छिंशपाया उच्चत्वमपि वृक्षव्यवहारस्य निमित्तमवस्यति न्या.टी.५१क/१०६; बुध्यते — {de ni yul de na gnas pa'i du ba'i rtags de nyid kyis gang gi tshe me de nyid dus gzhan du rtogs} स तद्देशस्थेन तेनैव धूमादिना लिङ्गेन तमेवाग्निं कालान्तरेण यदा बुध्यते त.प.३५क/५१७; अवबुध्यते — {don gyis go bas rtogs so//} अर्थापत्त्याऽवबुध्यन्ते त.प.१९७ख/८६१; त.प.२४७क/२०९; प्रपद्यते — {rjes su brjod phyir des na 'di/} /{rang nyid kyis don rtogs ma yin//} अनुवादान्न तेनासौ स्वयमर्थं प्रपद्यते ।। त.स.५३ख/५२२; प्रतिपद्यते — {gang gi tshe rang nyid don rtogs pa} यदा स्वयमेवार्थं प्रतिपद्यते प्र.अ.६क/८; {zhing pas 'bras bus sa bon dang sa bon gyis 'bras bu rtogs pa lta bu} यथा कार्षकः फलेन बीजं प्रतिपद्यते, बीजेन वा फलम् अभि.स्फु.२७५ख/११०१; प्रतीयते — {brjod par 'dod pa de yang de'i 'bras bu yin pa'i phyir tshig las rtogs kyi} सा च विवक्षा तत्कार्यत्वाद् वचनात् प्रतीयते त.प.४५ख/५४०; गमयति — {don dang 'brel ba kho nas don rtogs kyi/} {sgras ni ma yin no//} {don dang 'brel ba med pa'i phyir ro//} तथा हि अर्थ एव प्रतिबन्धार्थं गमयति, नाभिधानम्; अर्थप्रतिबन्धविकलत्वात् वा.टी.९९क/५९; प्रत्याययति — {nga ni gzhan la ma zhugs so zhes rtogs pa yin te} अन्यत्राहन्न प्रवृत्तमिति…प्रत्याययति प्र.अ.१५९ख/१७३; विभावयति — {smra ba po 'di bdag nyid kyis rtogs pa yang ma yin te} नापि स्वयं वक्ता विभावयति त.प.२०४क/८७७; गम्यते — {dbang po yis ma rtogs pa ni ma yin nam zhes bya ba la/} {'on kyang rtogs pa kho na'o//} गम्यन्ते नेन्द्रियैरिति । अपि तु गम्यन्त एवेति त.प.१३क/४७२; अवगम्यते — {ji ltar ni ji bzhin du'o//} {de dag gi dbye ba'i khyad par shes pa ni rtogs pa'o//} यद्वद्यथा तयोर्भेदो विशेषः प्रतीयते अवगम्यते बो.प.५१ख/१२; {mtho ris 'dod pas mchod sbyin bya'o zhes bya ba'i tshig 'di las mtho ris 'byung ngam mi 'byung snyam pa'i the tshom kyis rtogs pa ma yin te} न च स्वर्गकामो यजेतेत्यतो वचनात् सन्दिग्धमवगम्यते—भवति वा स्वर्गः, न वा भवतीति त.प.४२क/५३३; अधिगम्यते — {gang gis dang gang rtogs pa} येन यदधिगम्यते र.वि.८४क/१९; वेद्यते — {ji ltar de yi bdag nyid lus/} /{gzhan dag gis ni gsal bar rtogs//} तादात्म्ये हि यथा कायो विस्पष्टं वेद्यते परैः । त.स.६९ख/६५५; प्रवेद्यते — {sems kyis dpyod sogs dus su yang /} /{de ni rnam par gsal bar rtogs//} चिन्तोत्प्रेक्षादिकाले च विस्पष्टं या प्रवेद्यते । त.स.४५क/४५०; प्रज्ञायते — {gtan 'bar ba med par rtogs pa'o//} अत्यन्तमनुज्ज्वलनं प्रज्ञायते र.वि.९९ख/४६; ईक्ष्यते — {tshogs las gzhan pa'i gcig po ni/} /{'gas kyang rtogs pa yod ma yin//} समुदायात् परस्त्वेको नैव केनचिदीक्ष्यते प्र.अ.१९क/२२; ऊह्यते — {des na ci phyir der brten pa/} /{tshu rol mdzes min cis mi rtogs//} तत्राश्रितं कुतस्तेन नेहाशोभनमूह्यते ।। प्र.अ.५१ख/५९; अवधार्यते — {rig sngags la sogs dpe rnams kyis/} /{sems ni rtogs par mi nus te//} विद्यादिभिश्च दृष्टान्तैश्चित्तं नैवावधार्यते । ल.अ.१८७क/१५७; उपलक्ष्यते — {byed pa gzhan dang gzhan mi 'dra ba gzhan ni 'ga' yang rtogs pa ma yin pa} न कदाचिदपरापरविलक्षणव्यापाररूपता परोपलक्ष्यते प्र.अ.२८ख/३३; विभाव्यते — {de yi brtul zhugs la sogs kyi/} /{nges pa tshul 'chos nyid du rtogs//} व्रतादिनियमस्तस्य दम्भ एव विभाव्यते । अ.क.८०क/८.९ [2] (विधौ) = {rtogs shig} ईक्षेत — {gzhan kha cig gis gzhung ngam don 'di mthong zhing rtogs na} कश्चिदन्यः पश्येदीक्षेत एनं ग्रन्थमर्थं वा बो.प.४५क/४; अवेक्षताम् — {so sor rtogs shig} प्रत्यवेक्षस्व श्रा.भू.२३ख/५७; निरीक्षताम् — {lam der bzhud nas rtogs shig} गत्वा च मार्गं निरीक्षस्व का.व्यू.२२३क/२८५; आगमितं कुरु — {legs par rtogs shig} स्वागमितं कुरु वि.व.२१२ख/१.८७ २. ( {rtog pa} इत्यस्याः विधौ) = {rtogs shig} विकल्पयेत् — {lus dang longs spyod gnas 'dra bar/} /{srid pa gsum la ma rtogs shig/} देहभोगप्रतिष्ठाभं त्रिभवं न विकल्प्येत् ल.अ.१७१ख/१३०; प्रकल्पयेत् — {cha shas med pa'i dngos po yi/} {nus pa phyi nas su zhig rtogs//} को ह्यनंशस्य वस्तुनः ।…शक्तिं पश्चात् प्रकल्पयेत् ।। त.स.१०३क/९०८; उपपरीक्षेत — {sad nas ji 'di bden nam/} {'on te brdzun snyam du rtog//} प्रतिबुद्धश्च सन्नेवमुपपरीक्षेत, ‘किमिदं सत्यमुत मिथ्या’ इति ल.अ.१४०ख/८७; • = {rtogs pa/}
rtogs dka'
= {rtogs par dka' ba/}
rtogs dka' ba
= {rtogs par dka' ba/}
rtogs 'gyur
= {rtogs par 'gyur/}
rtogs 'gyur ba
= {rtogs par 'gyur/}
rtogs 'gyur min
क्रि. नावगम्यते — {yul yang legs par byed pa na/} /{des na gcig la legs byas yin/} /{mi yi nus pa tha dad phyir/} /{thams cad kyis ni rtogs 'gyur min//} विषयस्यापि संस्कारे तेनैकस्यैव संस्कृतिः । नरैः सामर्थ्यभेदाच्च न सर्वैरवगम्यते ।। त.स.८०ख/७४५.
•सं. १. = {shes pa'am rig pa} अधिगमः — {gzhal bya rtogs pa ni tshad ma la rag las pa yin la} प्रमाणाधीनो हि प्रमेयाधिगमः प्र.अ.२क/३; {phyi rol gyi don gyi gzhal bya la yul rtogs pa ni tshad ma'i 'bras bu yin la} बाह्येऽर्थे प्रमेये विषयाधिगमः प्रमाणफलम् त.प.२०क/४८७; अवगमः — {rtogs brten nas/} /{de nyams pa ni mi 'grub} तद्धानिरसिद्धाऽवगमं प्रति त.स.१०१ख/८९४; {rtogs pa las zhes bya ba ni 'brel ba rtogs pa la'o//} अवगमं प्रतीति सम्बन्धावबोधं प्रति त.प.२१२क /८९४; अनुगमः — {de bzhin du rtogs pa'i phyir ro zhes bya ba ni ji ltar chos shes pas sdug bsngal la sogs pa'i bden pa la sdug bsngal la sogs pa'i rnam par rtogs shing yongs su shes pa kho na bzhin du} तथैवानुगमादिति यथैव धर्मज्ञानेनानुगतं परिज्ञातं दुःखादिसत्यं …तथैव अभि.स्फु.१७५ख/९२४; उपगमः — {sems can rnams la sems mnyam pa nyid ni bdag dang gzhan mnyam pa nyid du rtogs pa'i phyir ro//} सत्त्वेषु समचित्तता आत्मपरसमतोपगमात् सू.अ.१४०ख/१७; गतिः — {mngon sum ni mngon du rtogs pa'o//} साक्षाद् गतिर्हि प्रत्यक्षम् प्र.अ.२१ख/२५; अधिगतिः — {yul rtogs pa} विषयाधिगतिः त.स.४९ख/४८७; अवगतिः — {yul rtogs pa} विषयावगतिः त.प.२०ख/४८८; बोधः — {de yi 'og tu ji lta bar/} /{rtogs pa'i rjes su 'jug pa ste//} यथाबोधानुवृत्तिश्च तदूर्ध्वम् सू.अ.२२८ख/१३९; अवबोधः — {de ni yang dag pa ji lta ba bzhin du rtogs pa'i phyir gzhi rtogs pa yin no//} स हि यथाभूतावबोधाद् वस्त्ववबोधः सू.अ.२११ख/११५; {rtogs pa rnam pa gsum gyi dbang du byas pa'i phyir te/} {smras pa'i don rtogs pa dang dngos po'i mtha' rtogs pa dang yang dag pa ji lta ba bzhin du rtogs pa'o//} त्रिविधमवबोधमधिकृत्य भाषितार्थावबोधं वस्तुपर्येषणतावबोधं यथाभूतावबोधं च श्रा.भू.१३५क/३७०; विबोधः — {don rtogs pas} अर्थविबोधतः सू.अ.१४२क/१९; संबोधः— {nor ba rang gi sems rtogs na/} /{'jug pa med cing ldog pa med//} भ्रान्तिः स्वचित्तसंबोधान्न प्रवर्तते न निवर्तते ल.अ.१६८क/१२३; प्रतिबोधः — {de dag tshad ni med phyir dang /} /{tshegs chen yun ring rtogs pa'i phyir//} तदप्रामाण्यतः कृच्छ्राच्चिरेण प्रतिबोधतः अभि.अ.४.९; {chos la bdag med pa rtogs pa'i phyir} धर्मनैरात्म्यप्रतिबोधात् सू.अ.१४०क/१७; अनुबोधः — {de phyir 'gro ba rtogs pas nga sangs rgyas//} तेनास्मि बुद्धो जगतोऽनुबोधात् स.पु.२०ख/३२; प्रतिपत्तिः — {rang gi don rtogs pa gang yin pa de 'di nyid nges pa rnams kyi nges pa yin no//} इयमेव हि निश्चयानां स्वार्थप्रतिपत्तिर्यत्तन्निश्चयनं नाम त.प.१६३क/४६; {'bad pa thams cad ni chos can rtogs par bya ba'i don du yin na} धर्मिप्रतिपत्त्यर्थो हि सर्वः प्रयासः त.प.४१ख/५३१; प्रतीतिः — {sgra las mjug thogs su don rtogs par 'gyur ba} शब्दादनन्तरमर्थप्रतीतिर्भवति त.प.२०६क/८८०; प्रत्ययः— {nga sad do snyam du rtog} ({rtogs} ) {pa ni rmi lam du yang skye bas} प्रबुद्धोऽहमिति प्रत्ययः स्वप्नेऽपि भवति प्र.अ.६३ख/७२; {don rtogs pa ste don shes pas/} {thob pa ste grub pa ni don rtogs thob pa'o//} अर्थप्रत्ययात् अर्थप्रतीतेः, आपन्नं सिद्धम् अर्थप्रत्ययापन्नम् त.प.१६०क/७७३; ज्ञानम् — {'jig rten pa'i rtogs pa} लौकिकज्ञानम् र.वि.७८ख/९; वित्तिः — {gal te don rtogs bya ba byed/} /{shes pa nyid du mi rtogs pas//} व्यापृतं ह्यर्थवित्तौ च नात्मानं ज्ञानमृच्छति । त.स.७३ख/६८५; बुद्धिः — {'jig rten rjes 'brang med par ni/} /{rig byed las rtogs med phyir min//} न लोकाननुसारेण वेदाद् बुद्धेरसम्भवात् ।। प्र.अ.८क/१०; प्रतिपत् — {rnam pa las gzhan rtogs med pa//} प्रकारात् प्रतिपत्परा न प्र.अ.१५५ख/१६९; सम्वित् — {bde sogs rtogs pa'i rang bzhin ni/} /{srog chags rnams la skye bar 'gyur//} प्रबोधरूपा जायन्ते प्राणिनां सुखसंविदः प्र.अ.६८क/७६; व्युत्पत्तिः — {dngos su ni brjod par bya ba'i rang gi ngo bo rtogs pa nyid de'i dgos pa'o//} परमार्थतस्तु अभिधेयस्वरूपव्युत्पत्तिरेव तत्प्रयोजनम् बो.प.४३ख/२; अन्वयः — {nus pa yang ni rtogs par dka'//} सामर्थ्यञ्च दुरन्वयः प्र.अ.४३क/४९; प्रतिवेधः — {rtogs par dka' ba} दुष्प्रतिवेधः रा.प.२५०ख/१५२; ख्यातिः — {sgra rnams ni ngo bo nyid kyi don dang ldan pa ma yin gyi brda las yin te/} {de las don rtogs pa'i phyir lus kyi brda la sogs pa lta bu'o//} न हि शब्दाः प्रकृत्याऽर्थवन्तः, समयात्ततोऽर्थख्यातेः कायसंज्ञादिवत् प्र.वृ. ३२५क/७५; बोधनम् — {sangs rgyas pa sogs ngag gi ni/} /{rig byed nye rig byed yan lag /nying} {lag sogs don rtogs snang min/} /{de la kun mkhyen ji ltar yod//} न च वेदोपवेदाङ्गप्रत्यङ्गाद्यर्थबोधनम् । बुद्धादेर्दृश्यते वाक्यं स सर्वज्ञः कथं मुधा ।। त.स.११४ख/९९४; अवबोधनम् — {thams cad mkhyen pa shes par byed pa las rtag pa'i lung gi don rtogs pa mchog nyid du 'dod do//} नित्यस्यागमस्य सर्वज्ञज्ञापनात् सकाशाद् वरं धर्मावबोधनमेवेष्टम् त.प.२७२ख/१०१३; वेदनम् — {lhag par zhen kyang logs shig tu/} /{'dra bar rtogs pa yod ma yin//} न खल्वध्यवसायेऽपि पृथक् सादृश्यवेदनम् । प्र.अ.१५६क/१७०; अभिगमनम् — {mngon du ba'i phyir dang yang dang yang gi phyir dang zil gyis gnon pa'i phyir dang rtogs pa'i phyir chos mngon pa yin par rig par bya ste} अभिमुखत्वादभीक्ष्णत्वादभिभवनादभिगमनाच्चाभिधर्मो वेदितव्यः सू.अ.१६४ख/५६; प्रत्यायनम् — {don rtogs pa} अर्थप्रत्यायनम् त.स.५९ख/५७०; {sgra sbyar ba ni phyi'i 'bras bu} ({dngos po} ) {rtogs pa'i don du yin no//} बाह्यवस्तुप्रत्यायनाय च शब्दः प्रयुज्यते न्या.टी.७१ख/१८७; प्रतिपादनम् — {sgom pa nges par sbyar ba khyad par can yin pa'i phyir yang de ltar rtogs pa ni nges par 'jug pa yin no//} नियोगविशिष्टत्वाच्च भावनायास्तथा प्रतिपादने नियमेन प्रवर्त्तते प्र.अ.१५क/१७; अवधारणम् — {thams cad la thams cad cig car don rtogs par thal bar 'gyur ro//} सर्वेषां युगपत् सर्वथा चार्थावधारणप्रसङ्गः त.प.१९७क/८६०; अवगाहनम् — {'dis bdag nyid kyis gsung rab kyi don rtogs par yang zur gyis bstan pa yin te} प्रवचनार्थावगाहनमपि च अवक्रतया अनेन आत्मनो दर्शितम् बो.प.४३ख/३; पर्यालोचनम् — {dngos pos ma lus pa'i rang bzhin rtogs par nus pa la} निखिलपदार्थस्वभावपर्यालोचनसमर्थस्य प्र.अ.१३५क/१४४; विभावनम् — {de'i phyir sgom pa ni byed pa po'i rang bzhin ma yin te/} {de las tha dad par rtogs pa med pa'i phyir ro//} ततो न भावना कर्त्तृव्यापाररूपा तद्व्यतिरेकेणाविभावनात् प्र.अ.१७ख/२०; उपलक्षणम् — {de gnyis ni rang gi sa pa dang sa gong ma pa'i sems kyis rtogs kyi} स्वभूम्युपरिभूमिकेन च तयोश्चित्तेनोपलक्षणम् अभि.भा.११ख/९०२ २. पा. अधिगमः, सद्धर्मभेदः — {ston pa'i dam chos rnam gnyis te/} /{lung dang rtogs pa'i bdag nyid do//} सद्धर्मो द्विविधः शास्तुरागमाधिगमात्मकः । अभि.को.८.३९; {de la lung ni mdo sde dang 'dul ba dang chos mngon pa rnams so//} {rtogs pa ni byang chub kyi phyogs dang mthun pa rnams te} तत्रागमः सूत्रविनयाभिधर्माः, अधिगमो बोधिपक्ष्याः अभि.भा. ८१ख/११८६; {rtogs pa'i chos} अधिगमधर्माः र.वि. ८४क/१८ ३. = {mngon par rtogs pa} समयः, अभिसमयः — {sbyor dang dkon mchog gsum po dang /} /{thabs bcas thub pa'i rtogs pa dang //} प्रयोगे त्रिषु रत्नेषु सोपाये समये मुनेः अभि.अ.५.४१ ४. = {byang chub} बोधिः — {rtogs bya rtogs pa de yi ni/} /{yan lag rtogs par byed phyir te//} बोध्यं बोधिस्तदङ्गानि बोधनेति र.वि. ८७ख/२५; अवबोधिः — {bden pa dang ni zhing rtogs pa/} /{rkyen rnams kyis ni 'phangs pa yin//} सत्यं क्षेत्रावबोधिश्च प्रत्ययप्रेरितो भवेत् ।। ल.अ.१७१क/१२८ ५. = {rab tu rtogs pa} प्रतिवेधः — {rtogs pa ni sa dang po la 'jug pa'o//} प्रतिवेधः प्रथमभूमिप्रवेशः सू.अ. २२९ख/१४०; {rtogs pa sbyor ba pa} प्रतिवेधप्रायोगिकः सू.अ.१६७ख/५९; प्रतिवेधना — {gang zhig gang du rtogs par byed cing yon tan gyi khyad par skyed par byed pa zhes bya ba'i tha tshig ste/} {de ni rtogs pa'i skal ba can no//} यः परेण प्रतिविध्यति, गुणविशेषमुत्पादयतीत्यर्थः, स प्रतिवेधनाभव्यः अभि.स्फु.२२०क/९९९ ६. = {nges pa} अवसायः — {khyad par cha shas rnam spangs pa/} /{mngon sum gyis ni bzung ba 'am/} /{khyad par gang la rtogs pa yi/} /{rkyen yod de ni rtogs par 'gyur//} प्रत्यक्षेण गृहीतेऽपि विशेषेऽशविवर्जिते । यद्विशेषावसायेऽस्ति प्रत्ययः स प्रतीयते ।। प्र.वृ.२७८ख/२०; अध्यवसायः — {tha dad pa rtogs pa mi srid pa'i phyir ro//} विवेकाध्यवसायस्यासम्भवात् प्र.अ.१४६ख/१५६ ७. = {nges par rtogs pa} निर्वेधः — {rtogs par 'gro ba} निर्वेधगामिनी सु.प.२५ख/५ ८. = {sad pa} प्रबोधः — {gang ci ltar goms pa dang de de lta bur 'gyur ba nyid rtogs par mthong ba yin no//} यश्च यथाभ्यासवांस्तस्य तथाभूत एव प्रबोधो नान्यत्र प्र.अ.६८क/७६ ९. ना. राघवः, नागराजा म.व्यु.३२६९; •भू.का.कृ. १. अवगतम् — {ci ste tshad ma gzhan kho na las rtogs na/} {'o na de nyid ci'i phyir sgrub par byed par mi brjod} अथान्यत एव प्रमाणान्तरात् तदवगतम्, तदेव तर्हि किं न साधनमुक्तम् त.प.१०३ख/६५७; {thos pa ni sgra las byung ba'i tshad mas rtogs pa'o//} श्रुतः शाब्दप्रमाणावगतः त.प.५३ख/५५८; अधिगतम् — {mthong ba ni sgra las byung ba las ma gtogs pa'i tshad ma lngas rtogs pa'o//} दृष्टः शाब्दव्यतिरिक्तप्रमाणपञ्चकाधिगतः त.प.५३ख/५५८; श्रा.भू.१०२क/२६०; समधिगतम् — {de rnams kyang chos nyid rtogs par bde bar gshegs pa nyid du nges pa yin te} तेऽपि हि समधिगतधर्मतया सुगतत्वनियताः बो.प.४३क/२; अनुगतम् — {ji ltar chos shes pas sdug bsngal la sogs pa'i bden pa la sdug bsngal la sogs pa'i rnam par rtogs shing yongs su shes pa} यथैव धर्मज्ञानेनानुगतं परिज्ञातं दुःखादिसत्यम् अभि.स्फु.१७५क/९२४; उपगतम् — {rdul phran skyed pa por 'dod pa/} /{yod pa chos su rtogs min te/} सद्धर्मोपगतं न चेदणूत्पादकमिष्यते । त.स.२१ख/२३३; विदितम् {shes pa la ni snang gyur pas/} /{don rtogs zhes ni brjod pa yin//} ज्ञाने निर्भाससम्भूतावर्थो विदित उच्यते । त.स.९१क/८२१; ज्ञातम् — {rtogs pa'i don rnams} ज्ञातानर्थान् त.स.११६ख/१००८; विज्ञातम् — {rtogs pa'i don la rtogs byed phyir/} /{gal te 'di ni}…/{tshad ma yin} ({min} ) {na} विज्ञातार्थाधिगन्तृत्वान्न प्रमाणमिदं यदि । त.स.५३ख/५१९; प्रतीतम् — {de yang rang nyid rtogs pas rjes su dpag pa'i rgyu mtshan du yin pa'am} तच्च स्वयं वा प्रतीतमनुमानस्य निमित्तं भवति न्या.टी.६१ख/१५१; अवबुद्धम् — {mngon sum gyis ni rtogs pa dang //} प्रत्यक्षेणावबुद्धे त.स.५६ख/५४५; प्रतिविबुद्धम् — {rtogs pa'i yul med pa las} प्रतिविबुद्धविषयाभावात् ल.अ.८९ख/३६; प्रतिविद्धम् — {brid pa de yang des sngar ma rtogs te/} {phyis rtogs par 'gyur na yang} न चानेन सा वञ्चना पूर्वं प्रतिविद्धा भवति पश्चाच्च प्रतिविध्यति बो.भू.६८क/८७; बुधितम् — बुद्धं बुधितं मनितं विदितं प्रतिपन्नमवसितावगते अ.को.३.१. १०६; अवधृतम् — {don de brtan pa nyid du rtogs pa} स्थिरतयाऽसाववधृतोऽर्थः प्र.अ.२३ख/२७; उदितम् — {gzhan gyi rkyen gyis rtogs min} अपरप्रत्ययोदितम् र.वि.७७ख/७; प्रतिपन्नम् — {'bad pa thams cad ni chos can rtogs par bya ba'i don du yin na/} {de rtogs nas de phyogs kyi chos la sogs pa nges pa'i 'bad pas ci zhig bya} धर्मिप्रतिपत्त्यर्थो हि सर्वः प्रयासः । स चेत् प्रतिपन्नः, किमिदानीं पक्षधर्मत्वादिनिरूपणप्रयासेन त.प.४१ख/५३१; प्र.अ.१०.३/२०; व्युत्पन्नम् म.व्यु.७४९५; प्रतिपादितम् — {yul 'di nyid du rtogs so zhes yul la 'khrul par yang mi 'gyur ro//} देशभ्रान्तिश्च न स्यादेतद्देश एव प्रतिपादित इति प्र.अ.१७८ख/१९३; परिकलितम् — {skyon yon mi rtogs pa'i phyugs dang byis pa la sogs la} बालपश्वादीनां चापरिकलितगुणदोषाणाम् प्र.अ.१४५ख/१५५; विबोधितम् — {che rgyas yang dag rdzogs byang chub/} /{de ni nam yang ma rtogs so//} न तु सा सम्यक्संबोधिर्विबोधिता महोदया ।। अ.क.१६१क/१७.५१ २. मतम् — {mig rna yid kyi rnam shes dang /} /{gsum gyis nyams su myong gang des/} /{mthong thos rnam par shes pa dang /} /{rtogs pa yin te go rims bshad//} चक्षुःश्रोत्रमनश्चित्तैरनुभूतं त्रिभिश्च यत् । तद् दृष्टश्रुतविज्ञातं मतं चोक्तं यथाक्रमम् ।। अभि.को.४.७५; {bdag nyid kyis bsams pa gang yin pa de ni rtogs pa'o//} मतं यत् स्वयं चिन्तितम् अभि.भा.२०६क/६९१; •वि. १. = {rtogs pa po} प्रतिपत्ता — {dbang po tha dad pa dang rtogs pa tha dad pas gzung bar bya ba yin yang} भिन्नेन्द्रियभिन्नप्रतिपत्तृग्राह्यत्वेऽपि प्र.अ.११८क/१२६; अधिगन्ता — {sogs pa smos pas rgyu dang 'bras bu'i dngos po rtogs pa'i tshad ma dang} आदिग्रहणाद्धेतुफलाधिगन्तृ प्रमाणम् त.प.२४६ख/२०७; बोद्धा — {dper na da ltar ba'i rtogs pa bzhin no//} यथेदानीन्तनो बोद्धा त.प.२०४ख/१२५; अवबोधकः — {don rtogs pa} अर्थावबोधकः त.प.२५५क/२२६; अवबोधिनी — {de bzhin du 'di la yang de yod na yod pa nyid ni sgra rnams kyi nus pa yod pa tsam rtogs pa yin gyi} एवमिहापि ध्वनीनां शक्तिसद्भावमात्रावबोधिनी भवेत् तद्भावभाविता त.प.१४७क/७४६; ईक्षिका — {khyed kyis 'di cher zhib tu rtogs pa yin te} महतीयं भवतः सूक्ष्मेक्षिका प्र.अ.३८क/४३ २. = {mkhas pa} विचक्षणः म.व्यु.२८९४; निपुणः म.व्यु.२९०६; बुद्धः म.व्यु.२९००; •उ.स. अधि — {rtogs pas smin par byed pa ni rtogs pa smin par byed pa'o//} अधिगमेन पाचना अधिपाचना सू.अ. १५०ख/३३; •कृ. गम्यम् — {so so'i mi la gnas rna ba/} /{'bras bu'i don gos kho bos rtogs//} कार्यार्थापत्तिगम्यं तच्छ्रोत्रं प्रतिनरं स्थितम् ।। त.स.७९ख/७३९; • {rtog pa} इत्यस्य स्थाने • {gtogs pa} इत्यस्य स्थाने ।
rtogs par
गन्तुम् — {gzhan gyis kyang gzhan las rtogs par/} /{mi rigs} परेणाप्यन्यतो गन्तुमयुक्तम् प्र.वा.४.१२; प्रत्येतुम् — {sgras ni sngar ma rtogs pa rtogs par nus pa'ang ma yin te} न च शब्दात् प्रागप्रतिपन्नं प्रत्येतुं शक्यम् प्र.अ.११क/१३; बोद्धुम् — {so so re rer rtogs par ni/} /{bskal pa'i bar du'ang nus ma yin//} प्रत्येकं शक्नुयाद् बोद्धुं वस्तु कल्पान्तरैरपि ।। प्र.अ.४४ख/५१; {gzhan du 'thad pa kho na'i phyir/} /{nus pa rtogs par mi nus te//} अन्यथैवोत्पन्नत्वाच्छक्तिर्बोद्धुं न शक्यते । त.स.९६ख/८६१; प्रतिपत्तुम् — {'on kyang ma brjod na rtogs pa po rnams kyis ji lta ba bzhin du gnas pa'i rang bzhin rtogs par mi nus te} किं तु अनुक्ते यथावदवस्थितं स्वभावं प्रतिपत्ता प्रतिपत्तुं न समर्थः प्र.प.१४५क/१९२; प्रतिवेद्धुम् — {rtogs pa'i skal ba can ni mi g}.{yo ba rtogs par 'gyur ba'i skal ba can gang yin pa'o//} प्रतिवेधनाभव्यो योऽकोप्यः प्रतिवेद्धुं भव्यः अभि.भा.३२क/९९१; अवगमयितुम् — {dbang po las 'das pa phyin ci ma log par don rtogs par nus pa ma yin no//} नालमतीन्द्रियमर्थमविपरीतमवगमयितुम् त.प.१३०ख/७१२; प्रत्याययितुम् — {brjod pa tsam nyid na 'jig pa na khyed la gzhan gyi sgras gzhan gyis don rtogs par mi nus te} उच्चरितमात्रे हि नष्टे शब्दे न चान्योऽन्यानर्थं प्रत्याययितुं शक्नुयात् त.प.१६०क/७७३; व्युत्पादयितुम् — {'dir rang nyid ni rtogs par nus pa ma yin te} न हि स्वयं व्युत्पादयितुमिदं शक्यम् प्र.अ.८ख/१०.
rtogs pa can
वि. प्रतिपत्तिकः — {rang gi rten dang dbang po'i ldan pa la rtogs pa can gyi spyi ni rten gyis stong pa'i sa phyogs la mthong ba ma yin no//} स्वाश्रयेन्द्रियसंयोगापेक्षप्रतिपत्तिकम् । सामान्यमाश्रयशून्येषु देशेषु न दृश्यते ।। प्र.वृ.३०५क/५१; प्रतीतिकः — {ji ltar rab tu sbyor byed der/} /{gnod pa'i rtogs pa can yin pa//} यथा प्रयोजकस्तत्र बाध्यमानप्रतीतिकः । प्र.अ.१३ख/१५.
rtogs pa chung
= {rtogs pa chung ba/}
rtogs pa chung ba
वि. अल्पप्रतिसंवेदी — {sngon bdag ni shes rab chung zhing rtogs pa chung ste/} {bdag ni dmus long du gyur pa'o//} पूर्वं चाहमल्पप्रज्ञोऽल्पप्रतिसंवेदी अन्धभूतः स.पु.५२क/९२.
rtogs pa brjod pa
= {rtogs brjod} 1. अवदानम् — {rtogs pa brjod pa brgya pa} अवदानशतकम् अ.श.१क/१; {zhes pa dge ba'i dbang pos byas pa'i byang chub sems dpa'i rtogs pa brjod pa dpag bsam gyi 'khri shing las rab gsal gyi rtogs pa brjod pa'i yal 'dab ste dang po'o//} इति क्षेमेन्द्रविरचितायां बोधिसत्त्वावदानकल्पलतायां प्रभासावदानं नाम प्रथमः पल्लवः समाप्तः अ.क.७ख/११; {bcom ldan 'das kyi sku tshe snga ma'i rtogs pa brjod pa} भगवतः पूर्वजन्मावदानम् जा.मा.३ख/१; {sangs rgyas rtogs brjod} बुद्धावदानम् अ.क.२९१क/१०८.१ २. = {rtogs pa brjod pa'i sde/}
rtogs pa brjod pa'i sde
पा. अवदानम्, द्वादशाङ्गप्रवचनेषु एकम् — {chos rnam par nges pa la chos ni gsung rab tu gtogs pa yan lag bcu gnyis te}…{rtogs pa brjod pa'i sde ni dpe dang bcas par gsungs pa ste} धर्मविनिश्चये धर्मो द्वादशाङ्गं वचोगतम्…अवदानं सदृष्टान्तकं भाषितम् अभि.स.भा.६९क/९६.त
rtogs pa nyid
प्रतिपन्नत्वम् — {mngon sum gyis ni sgra dang ni/} /{rgan rabs brjod bya mthong ba yin/} /{nyan pa po la rtogs pa nyid/} /{bya bas rjes su dpag nas shes//} शब्दवृद्धाभिधेयानि प्रत्यक्षेणात्र पश्यति । श्रोतुश्च प्रतिपन्नत्वमनुमानेन चेष्टया ।। त.स.९६ख/८६१.
rtogs pa dang ldan
= {rtogs pa dang ldan pa/}
rtogs pa dang ldan pa
= {rtogs ldan} 1. = {mkhas pa} सुधी — विद्वान् विपश्चिद् दोषज्ञः सन् सुधीः कोविदो बुधः …दूरदर्शी दीर्घदर्शी अ.को.२.७.५; शोभना धीर्यस्य सुधीः अ.वि.२.७.५ २. अधिगमोपेता — {skyes bu dam pa'i shes rab}…{de ni rnam pa lngar blta bar bya ste/}… {rnam grangs gzhan yang}…{cha phra ba dang}…{rtogs pa dang ldan pa'o//} सत्पुरुषप्रज्ञा । सा पञ्चविधा…अपरः पर्यायः । सूक्ष्मा…अधिगमोपेता बो.भू.११४क/१४७ ३. अधिगन्ता — {ji ltar na rtog} ({rtogs} ) {pa dang ldan pa yin zhe na} कथमधिगन्ता भवति ? श्रा.भू.५२ख/१२९.
rtogs pa pa
= {rtogs pa po/}
rtogs pa po
वि. प्रतिपत्ता — {don tha dad pa'i rjes su 'brang bas zhes bya ba ni rtogs pa po rnams kyis so//} अर्थभेदानुसारिभिरिति प्रतिपत्तृभिः त.प.२०६क/१२८; ज्ञाता — {khyad par gzhan ni spong ba dang /} /{mi spong ba dag de gnyis kyi/} /{brda yi bye brag rtogs pa po'i/} /{'dod pa'i rjes su byed pa'i gzhi//} भेदान्तरप्रतिक्षेपाप्रतिक्षेपौ तयोर्द्वयोः । सङ्केतभेदस्य पदं ज्ञातृवाञ्छाऽनुरोधिनः ।। प्र.वृ.२७९क/२१; बोधकः — {rtogs par bya ba dang rtogs pa po dang rtogs pa} बोध्यबोधकबोधः सू.अ.२४९क/१६७; अधिगन्ता — {rtogs pa po nyid} अधिगन्तृत्वम् त.प.१३क/४७१; प्रमाता — {rtogs pa po gang gis de lta bur gyur pa'i mngon sum du blos byas pa ste} सा एवम्भूता प्रत्यक्षा मतिर्येन प्रमात्रा कृता उत्पादिता त.प.३४ख/५१७.
rtogs pa po nyid
अधिगन्तृत्वम् — {'dis ni ma rtogs pa'i don rtogs pa po nyid dang gtan tshigs kyang ma grub pa nyid du bstan pa yin no//} अनेन चानधिगतार्थाधिगन्तृत्वं हेतोश्चासिद्धतोक्ता भवति त.प.१३क/४७१.
rtogs pa phun sum tshogs pa
पा. अधिगमसम्पत् — {bsngags pas chos thams cad rang bzhin med pa'i de kho na nyid du gshegs pa ni rtogs pa ste/} {bde bar gshegs pa'o//} {'dis ni rtogs pa phun sum tshogs pa bstan to//} प्रशस्तं सर्वधर्मनिःस्वभावतातत्त्वं गता अधिगताः सुगताः । अनेन अधिगमसम्पदुपदर्शिता बो.प.४२क/१.
rtogs pa bul ba
वि. धन्धगतिकः — {mya ngan 'das la mngon dga'i phyir/} /{rtogs pa bul ba yin par 'dod//} निर्वाणाभिरतत्वाच्च तौ धन्धगतिकौ मतौ । सू.अ.१७५ख/६९.
rtogs pa sbyor ba pa
पा. प्रतिवेधप्रायोगिकः, प्रायोगिकमनस्कारभेदः — {sbyor ba'i yid la byed pa ni rnam pa lnga ste}…{rtogs pa sbyor ba pa}({'o//} {de} ) {ni rnam pa bcu gcig tu rig par bya ste} प्रायोगिकमनस्कारः पञ्चविधः… प्रतिवेधप्रायोगिकश्च । स पुनरेकादशविधो वेदितव्यः सू.अ.१६७ख/५९; द्र.— {rtogs pa sbyor ba pa rnam pa bcu gcig rtogs pa sbyor ba pa rnam pa bcu gcig} प्रतिवेधप्रायोगिक एकादशविधः : १. {glo bur ba nyid rtogs pa dang} आगन्तुकत्वप्रतिवेधः, २. {snang ba'i rgyu mtshan rtogs pa dang} संप्रख्याननिमित्तप्रतिवेधः, ३. {don mi dmigs pa rtogs pa dang} अर्थानुपलम्भप्रतिवेधः, ४. {dmigs pa mi dmigs pa rtogs pa dang} उपलम्भानुपलम्भप्रतिवेधः, ५. {chos kyi dbyings rtogs pa dang} धर्मधातुप्रतिवेधः, ६. {gang zag la bdag med pa rtogs pa dang} पुद्गलनैरात्म्यप्रतिवेधः, ७. {chos la bdag med pa rtogs pa dang} धर्मनैरात्म्यप्रतिवेधः, ८. {bsam pa dman pa rtogs pa dang} हीनाशयप्रतिवेधः, ९. {yangs shing bdag nyid chen po'i bsam pa rtogs pa dang} उदारमाहात्म्याशयप्रतिवेधः, १०. {ji ltar rtogs pa'i chos rnam par gzhag pa rtogs pa dang} यथाधिगमधर्मव्यवस्थानप्रतिवेधः, ११. {chos rnam par bzhag pa rtogs pa'o//} व्यवस्थापितधर्मप्रतिवेधश्च सू.अ.१६७ख/५९.
rtogs pa ma yin
= {rtogs min/}
rtogs pa ma yin pa
= {rtogs min/}
rtogs pa min
= {rtogs min/}
rtogs pa med pa
अविभावनम् — {de'i phyir sgom pa ni byed pa po'i bya ba'i rang bzhin ma yin te/} {de las tha dad par rtogs pa med pa'i phyir ro//} ततो न भावना कर्त्तृव्यापाररूपा तद्व्यतिरेकेणाविभावनात् । प्र.अ.१७ख/२०.
rtogs pa smin par byed pa
पा. अधिपाचना, परिपाकभेदः — {rtogs pas smin par byed pa ni rtogs pa smin par byed pa'o//} अधिगमेन पाचना अधिपाचना सू.अ. १५०ख/३३.
rtogs pa smin byed
= {rtogs pa smin par byed pa/}
rtogs pa yin
क्रि. १. (वर्त.) प्रतीतं भवति — {mngon sum gyi shes pa don rtogs pa'i ngo bo ni 'dra ba'i dbang gis 'grub pa yin te/} {rtogs pa yin no zhes bya ba'i tha tshig go/} अर्थस्य प्रतीतिरूपं प्रत्यक्षं विज्ञानं सारूप्यवशात् सिद्ध्यति प्रतीतं भवतीत्यर्थः न्या.टी.४६क/८२; अवबुध्यते — {'brel pa sngon du 'gro ba can gyis don rtogs pa yin la} सम्बन्धपुरस्सरमेवार्थमवबुध्यन्ते त.प.१५४ख/७६१; अवगम्यते — {ji ltar bum sogs rnyings pa 'am/} /{mtshon sogs kyis ni bcag pa yis/} /{'jig par 'gyur ba rtogs pa yin/} /{de bzhin sgra la rgyu yod min//} यथा शस्त्रादिभिश्छेदाज्जरया वा घटादयः । नङ्क्ष्यन्तीत्यवगम्यन्ते नैवं शब्देऽस्ति कारणम् ।। त.स.७८क/७२७; प्रतीयते — {de bas na med pa'i dngos po mthun pa'i phyogs med pa'i ngo bor rtogs pa yin la} (?) ततोऽभावः साक्षात् सपक्षाभावरूपः प्रतीयते न्या.टी.४९ख/१००; सम्प्रतीयते — {ga sogs yi ge gang gis ni/} /{de la ngo shes gsal bar yod/} /{myur ba la sogs dbye bas kyang /}…/{rdzogs par 'gyur ba rtogs pa yin} ({min}) // गादिवर्णो यतस्तत्र प्रत्यभिज्ञा परिस्फुटा । न हि द्रुतादिभेदेऽपि निष्पन्ना सम्प्रतीयते ।। त.स.७८क/७२७ २. (विधौ) अवबोधिनी भवेत् — {de yod na yod pa nyid ni sgra rnams kyi nus pa yod pa tsam rtogs pa yin gyi/} {skyed par byed pa'i nus pa rtogs par byed pa ni ma yin no//} ध्वनीनां शक्तिसद्भावमात्रावबोधिनी भवेत् तद्भावभाविता, न तूत्पादकशक्त्यवबोधिनी त.प.१४७क/७४६.
rtogs pa'i skal ba can
पा. प्रतिवेधनाभव्यः, अर्हद्भेदः — {dgra bcom pa drug}…{yongs su nyams pa'i chos can dang}…{rtogs pa'i skal ba can dang mi g}.{yo ba'i chos can no//} षडर्हन्तः; परिहाणधर्मा…प्रतिवेधनाभव्यः, अकोप्यधर्मा च अभि.भा.३१ख/९८८.
rtogs pa'i ngo bo
•वि. बोधरूपम्; अवबोधरूपम् — {chos kun rtogs pa'i ngo bo ni/} /{shes rab} धर्मावबोधरूपा हि प्रज्ञा त.स.१२४ख/१०७७; •सं. बोधरूपता — {ji ltar shes pa rnams kyi rtogs pa'i ngo bo ni mtshungs pa de ma thag pa'i rkyen dang 'brel pa na} यथा बोधरूपता ज्ञानानां समनन्तरप्रत्ययप्रतिबद्धा सति त.प.२५६ख/९८५.
rtogs pa'i chos
पा. अधिगमधर्मः, धर्मभेदः — {chos ni rnam pa gnyis te/} {bstan pa'i chos dang rtogs pa'i chos so//}…{rtogs pa'i chos ni rgyu dang 'bras bu'i dbye bas rnam pa gnyis te/} {'di lta ste/} {lam gyi bden pa dang 'gog pa'i bden pa ste} द्विविधो धर्मः । देशनाधर्मोऽधिगमधर्मश्च… अधिगमधर्मो हेतुफलभेदेन द्विविधः । यदुत मार्गसत्यं निरोधसत्यं च र.वि.८४क/१८.
अधिगतार्थः — {spobs pa med pa ni 'dir sngar rtogs pa'i don brjed pa dang 'jigs pa nyid gzung ngo //} अप्रतिभात्र पूर्वाधिगतार्थविस्मरणम्, स्तम्भतत्वं च गृह्यते वा.टी.५३क/५.
rtogs pa'i gdams ngag
पा. अधिगमाववादः, अववादभेदः — {gdams ngag ni rnam pa bzhi ste/} {phyin ci ma log pa'i gdams ngag dang go rims kyi gdams ngag dang lung gi gdams ngag dang rtogs pa'i gdams ngag go/} चतुर्विधोऽववादः; अविपरीताववादः, अनुपूर्वाववादः, आगमाववादः, अधिगमाववादश्च…अयमुच्यते अधिगमाववादः श्रा.भू.९६क/२४९.
पा. अधिगमशीलम्, शीलभेदः — {tshul khrims rnam pa lnga ste/} {brtan pa'i tshul khrims dang rang bzhin gyi tshul khrims dang}…{yongs su rdzogs pa'i tshul khrims dang} … {rtogs pa'i tshul khrims dang} … {'khrul pa med pa'i tshul khrims kyis so//} पञ्चविधेन शीलेन । ध्रुवशीलेन प्रकृतिशीलेन परिपूर्णशीलेन… अधिगमशीलेन…अस्खलितशीलेन च सू.अ.१५१क/३४.
rtogs par dka'
= {rtogs par dka' ba/}
rtogs par dka' ba
= {rtogs dka'} ।। •वि. दुर्बोधः — {sangs rgyas pa yi blo rab rgyas/} /{ye shes zab cing rtogs par dka'//} गम्भीरज्ञानदुर्बोधप्रबुद्धा बौद्धबुद्धयः ।। अ.क.३०२क/३९.५६; दुर्विज्ञेयः — {rab rgyas blo yis rtogs par dka'} दुर्विज्ञेयाः प्रततमतिभिः अ.क.२६८क/३२.३३; दुरन्वयः — {rtag la ldog pa med pa'i phyir/} /{nus pa nyid kyang rtogs par dka'//} नित्यस्याव्यतिरेकित्वात् सामर्थ्यं च दुरन्वयम् प्र.वा.१.२५; दुरवबोधः — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i man ngag gi bstan bcos mngon par rtogs pa'i rgyan zhes bya ba'i 'grel pa rtogs par dka' ba'i snang ba zhes bya ba'i 'grel bshad} अभिसमयालङ्कारनामप्रज्ञापारमितोपदेशशास्त्रवृत्तिदुरवबोधालोकनामटीका क.त.३७९४; दुरनुबोधः — {shA ri'i bu de bzhin gshegs pa}…{rnams kyis thugs su chud pa sangs rgyas kyi ye shes ni zab pa mthong bar dka' ba rtogs par dka' ba ste/} गम्भीरं शारिपुत्र दुर्दृशं दुरनुबोधं बुद्धज्ञानं तथागतैः…प्रतिबुद्धम् स.पु.१२ख/२१; दुष्प्रतिवेधः — {ji ltar 'du byed rnams rtogs par dka' ba dang} यथा दुष्प्रतिवेधाश्च संस्काराः रा.प.२५०ख/१५२; दुष्प्रतिवेध्यः — {'di gnyis ni}…{mchog tu rtogs par dka' ba yin no//} इत्येतद् द्वयम्…परमदुष्प्रतिवेध्यम् र.वि.८२क/१५; दुरवधारः — {rtogs par dka' zhes bya ba ni nges par gzung bar mi nus pa'o//} दुरवधारेति अवधारयितुमशक्या त.प.२०५क/८७८; दुर्विज्ञानम् — {mchog tu rtogs par dka' ba'i de kho na'i don la 'jug pa} परमदुर्विज्ञानतत्त्वार्थानुप्रवेशः बो.भू.१४९ख/१९३; दुर्लक्षितम् — {yungs kar bar gyi lcid dag kyang /} /{chung ngu shin tu rtogs dka' bas//} आसर्षपाद् गौरवं तु दुर्लक्षितमनल्पकम् । प्र.वा.४.१६०; दुर्विगाह्यम् म.व्यु.२९२७; •सं. दुर्बोधता — {mthong ba la sogs bkag pa yis/} /{de ni rtogs par dka' bar bshad//} दृष्टादिप्रतिषेधेन तस्या दुर्बोधतोदिता अभि.अ.३.६.
rtogs par khong du chud
= {rtogs par khong du chud pa/}
rtogs par khong du chud pa
वि. गतिंगतः — {bstan bcos thams cad rtogs par khong du chud pa} सर्वशास्त्रगतिंगतः सु.प्र.४७क/९३.
rtogs par gyis shig
= {rtogs par gyis/}
rtogs par gyur
= {rtogs par gyur pa/}
rtogs par gyur pa
भू.का.कृ. प्रतिविद्धम् — {'di la byang chub sems dpa' thog ma nyid du lhag pa'i tshul khrims la gnas pa la bsam pa dag pa bcu po gang dag yid la byas shing brten te/} {rtogs par gyur pa} इह बोधिसत्त्वेन पूर्वमेवाधिशीलविहारे ते दश शुद्धाशया मनसिकृता भवन्ति जुष्टाः प्रतिविद्धाः बो.भू.१७३ख/२२९; विदितम् — {'on te yi ge mi snang ba'i/} /{gsal ba can sngar rtogs 'gyur ba}({gyur pa})/ /{gnas pa kho na dran zhe na//} अथ वर्णास्तिरोभूतव्यक्तयो विदिताः पुरा । स्मर्यन्तेऽवस्थिता एव त.स.९९ख/८८१; प्रत्यवेक्षितम् — {de ltar bdag ni glo bur zhes/} /{bdag gis rtogs par ma gyur bas//} आगन्तुकोऽस्मीति न मया प्रत्यवेक्षितम् बो.अ.२.३९; {bdag gis rtogs par ma gyur te da dpyad pa ma yin no//} न मया प्रत्यवेक्षितं विचारितम् बो.प.६५क/३१.
rtogs par 'gyur
= {rtogs 'gyur} ।। •क्रि. १. (वर्त.) अवगच्छति — {skyes bus byas nyid rig byed la/} /{rjes su dpag pas kyang rtogs 'gyur//} वेदानां पौरुषेयत्वमनुमाऽप्यवगच्छति ।। त.स.८८क/८०४; अधिगच्छति— {bdag med pa yang rtogs par 'gyur//} नैरात्म्यं चाधिगच्छति ।। ल.अ.११६क/६२; प्रत्यवगच्छति — {skyes bus mig phye ba nyid ni/} /{rtogs par 'gyur ba nyid yin zhing //} चक्षुरुन्मीलयन्नेव नरः प्रत्यवगच्छति । प्र.अ.५८ख/६६; वेत्ति — {chos rnams snang ba thams cad du/} /{yongs su chad pa med rtogs 'gyur//} अपरिच्छिन्नमाभासं धर्माणां वेत्ति सर्वतः । सू.अ.१९१ख/९०; प्रतीतिर्भवति — {sgra las mjug thogs su don rtogs par 'gyur ba} शब्दादनन्तरमर्थप्रतीतिर्भवति त.प.२०६क/८८०; अवगतिर्भवति — {de'i tshe 'jig rten na ji ltar bsod nams dang bsod nams ma yin pa rtogs par 'gyur} तदा लोके कथं पुण्यापुण्यावगतिर्भवति त.प.२६१ख/९९३; प्रत्ययो भवति — {ji ltar ga las don rtogs par 'gyur ba de nyid rang bzhin gyis don rtogs par byed do//} यावता यतोऽर्थप्रत्ययो भवति स एव स्वभावतोऽर्थस्य बोधकः त.प.१५०ख/७५४; अवबुद्धो भवति — {gal te ji ltar gnas pa 'dzin pa de lta na de nyid rtogs par 'gyur gyi} एवं हि स एवावबुद्धो भवति, यदि यथास्थितो गृह्येत त.प.१९१क/८४५; प्रतिपादितो भवति — {rtag pa de ji ltar 'brel pa shes pa 'dis rtogs par 'gyur zhe na} नित्यस्तु स कथमनेन ज्ञातसम्बन्धेन प्रतिपादितो भवति त.प.१५०ख/७५३; प्रतीयते — {de don nyid ni rtogs par 'gyur//} अर्थोऽयं प्रतीयते ।। प्र.वा.४.१९१; {'di dag legs par sgrub byed pa/} /{rtag tu rig byed kyis rtogs 'gyur//} श्रेयःसाधनता ह्येषां नित्यं वेदात् प्रतीयते ।। त.प.१३१क/७१३; सम्प्रतीयते — {lan 'gar dmigs par ma grub na/} /{don dang ldan par rtogs mi 'gyur//} द्विस्त्रिर्वाऽनुपलब्धो हि नार्थवान् सम्प्रतीयते ।। त.स.८१ख/७५५; त.स.४७ख/४६९; संजानीते — {ji ltar na nor bu 'dzin pa'i phyag rgya rtogs par 'gyur} कथं मणिधरां मुद्रां संजानीते ? का.व्यू.२३३ख/२९६; बुध्यते — {mi rtogs par mi 'gyur gyi/} {'on kyang rtogs pa kho na ste} न हि न बुध्यते, अपि तु बुध्यत एव त.प.१४०ख/७३३; अवबुध्यते — {don gyis go bas rtogs 'gyur te//} अर्थापत्त्याऽवबुध्यन्ते त.स.९६ख/८६१; {bcom ldan 'das ji ltar na}… {bdud kyi las thams cad kyang rtogs par 'gyur lags} कथं भगवन्…सर्वमारकर्माणि चावबुध्यते सु.प.२०ख/१; प्रतिपद्यते — {de'i bdag nyid dang de las byung ba'i 'brel pa'i rtags gang kho na las 'jig rten don rtogs par 'gyur ba de nyid kho bo cag gis rtags su brjod de} यत एव लिङ्गात् तादात्म्यतदुत्पत्तिप्रतिबद्धाल्लोकार्थं प्रतिपद्यते, तदेवोक्तं लिङ्गमस्माभिः त.प.४०क/५२८; प्रपद्यते — {dbang po las 'das don 'brel pa'i/} /{nus pa su zhig gis rtogs 'gyur//} अतीन्द्रियार्थसम्बन्धां को वा शक्तिं प्रपद्यते । त.स.१०१क/८९१; लक्ष्यते — {blo bdag rnam par dbyer med kyang /} /{mthong ba phyin ci log rnams kyis/} /{gzung dang 'dzin pa myong ba dag /tha} {dad ldan bzhin rtogs par 'gyur//} अविभागोऽपि बुद्ध्यात्मविपर्यासितदर्शनैः । ग्राह्यग्राहकसंवित्तिभेदवानिव लक्ष्यते ।। प्र.वा.२.३५४; प्रमीयते — {rnam pa de lta'i skyes bu 'di/} /{ngo shes pa ni yod pa'i phyir/} /{rtogs par 'gyur te} पुमानेवंविधश्चायं प्रत्यभिज्ञानभावतः । प्रमीयते त.स.१०क/१२३; विविच्यते — {gnyis pa de ni gsum pa yi/} /{shes pa yis ni rtogs par 'gyur//} द्वितीयस्य तृतीयेन ज्ञानेन हि विविच्यते ।। प्र.वा.२.३८१; गम्यते — {de ma thag tu gzugs mthong ba/} /{nyid du rtogs par 'gyur ba yin//} रूपदर्शनमुत्पन्नं गन्यते तदनन्तरम् ।। प्र.अ.५८ख/६६; अवगम्यते — {de ni mnyan pas brjod pa na/} /{don gyi cha gang rtogs par 'gyur//} तस्याभिधाने श्रुतिभिरर्थे क्ॐऽशोऽवगम्यते । प्र.वा.२.१६६; त.स.३८क/३९५; ज्ञायते — {dngos po'i ngo bo cung zad ni/} /{res 'ga' 'ga' zhig gis rtogs 'gyur//} वस्तुनि ज्ञायते किञ्चिद् रूपं कैश्चित् कदाचन ।। त.स.६१क/५८१; प्रतिपाद्यते — {des na gang du'ang log nyid ni/} /{gzhan dag gis ni rtogs 'gyur na//} अतो यत्रापि मिथ्यात्वं परेभ्यः प्रतिपाद्यते । त.स.१०६ख/९३१; विभाव्यते — {de la de ni brjod pas kyang /} /{gsal ba nyid du rtogs par} ({'a}) {gyur//} स तस्योदीरणेनापि स्फुट एव विभाव्यते ।। अ.क.२३६क/२७.१३; प्रत्यायति — {ji ltar gcig mthong bas gzhan med do zhes bya bar rtogs par 'gyur} कथमेकं दर्शनमन्याभावं प्रत्याययति हे.बि.२५०क/६७ २. (भवि.) विज्ञास्यति — {sangs rgyas kyi chos ni zab pa lags pas bu mo 'dis rtogs par mi 'gyur ba gang lags pa'i gnas de mchis so//} गम्भीरा बुद्धधर्माः स्थानमेतद्विद्यते यदसौ दारिका न विज्ञास्यति वि.व.१३९ख/१.२९; प्रपत्स्यते — {tshu rol mthong ba 'ga' zhig kyang /} /{rjes su dpag pas rtogs par 'gyur//} केचिदर्वाग्दृशो वापि प्रपत्स्यन्तेऽनुमानतः । त.स.१२०क/१०४०; गमयिष्यति — {srog chags thams cad kyi mngon sum log pa de lta na rtogs par 'gyur ro//} सर्वप्राणिप्रत्यक्षनिवृत्तिस्तर्हि गमयिष्यति वा.टी.८५क/४२ ३. (विधौ) गम्येत — {de tshe nye bar 'jal stobs kyis/} /{kun mkhyen yod par rtogs par 'gyur//} तदा गम्येत सर्वज्ञसद्भाव उपमाबलात् ।। त.स.११७क/१०१३; अवगम्येत — {kun gyis sgra 'di}…{rtogs par 'gyur} सर्वैः…अवगम्येत शब्दोऽयम् त.स.९५क/८४०; प्रतीयेत — {de la gal te sgra legs byas/} /{thams cad kyis ni rtogs par 'gyur//} तत्र सर्वैः प्रतीयेत शब्दः संस्क्रियते यदि । त.स.७८ख/७३१; ज्ञायेत — {gnas skabs gcig ni khas len na/} /{kun gyis rtogs 'gyur yang na min//} एकावस्थाभ्युपेतौ च सर्वैर्ज्ञायेत वा न वा ।। त.स.७९क/७३४; प्रपद्येत — {de yis brjod 'dod sgra dag gis/} /{rtogs par 'gyur te lag bskyod bzhin//} स विवक्षां प्रपद्येत शब्देभ्यो हस्तकम्पवत् ।। त.स.९४क/८५५; प्रबोधयेत् — {lan cig ste phyogs gcig rna ba legs par byas na sgra thams cad rtogs par 'gyur te 'dzin par 'gyur ro//} सकृदेकवारं संस्कृतं श्रोत्रं सर्वशब्दान् प्रबोधयेत् ग्राहयेत् त.प.१४०ख/७३३; अवधारयेत् — {don ni rtogs par 'gyur} अर्थमवधारयेत् त.स.९६ख/८५९; प्रतिपद्यताम् — {nyan pa po la 'brel byed na/} /{smra ba po yis gang rtogs 'gyur//} श्रोतुः कर्तुश्च सम्बन्धं वक्ता कं प्रतिपद्यताम् । त.प.१६४क/७८३; त.स.९०क/८१७; • = {rtogs par 'gyur ba/}
rtogs par 'gyur ba
•वि. संप्रतिवेधिकी — {bden pa bzhi rtogs par 'gyur ba'i chos bshad pa} चातुरार्यसत्यसंप्रतिवेधिकी धर्मदेशना वि.व.१५२क/१.४०; अ.श.३९क/३४; •व.का.कृ. प्रतीयमानः — {rtogs par gyur pa} ({'gyur ba} ) {mtshungs pa yang /} /{yod pa de ni rjes su sgrub//} प्रतीयमानसादृश्योऽप्यस्ति सोऽनुविधीयते ।। का.आ.२.१८६; •सं. अवबोधनम् — {chos dang chos ma yin pa rtogs par 'gyur la don gyis go ba yang nus pa ma yin te} नाप्यर्थापत्तिः क्षमा धर्माधर्मावबोधने त.प.१३१ख/७१३; •क्रि. = {rtogs par 'gyur/}
rtogs par 'gyur ba ma yin
क्रि. न प्रतिविध्यति — {rtogs pa'i skal ba can gyi bar du yang rtogs par 'gyur ba ma yin gyi} नापि यावत् प्रतिवेधनाभव्यः प्रतिविध्यति अभि.भा.३२क/९९१; नावगम्यते — {sgra ni dmigs pa'i dus su ni/} /{rna ba legs par byas pa dang /} /{sna bug mtha' la gnas gyur pa'i/} /{rlung rnams rtogs par 'gyur ba min//} शब्दोपलम्भवेलायां कर्णपर्यन्तवर्त्तिनः । न वायवोऽवगम्यन्ते श्रोत्रसंस्कारकारिणः ।। त.स.९०ख/८१९.
rtogs par 'gyur ba min
= {rtogs par 'gyur ba ma yin/}
rtogs par 'gyur ba yin
क्रि. अवगच्छति — {khyad par can gyi yul nyid kyis/} /{'brel pa rtogs par 'gyur ba yin//} विशिष्टविषयत्वेन सम्बन्धमवगच्छति ।। त.स.५७ख/५५३; प्रतीयते — {phyis don byed shes 'ga' zhig gis/} /{de ni rtogs par 'gyur ba yin//} उत्तरार्थक्रियाज्ञानात् केवलं तत् प्रतीयते ।। त.स.१०८क/९४६; प्रतिपद्यते — {don gyis go bas kun mkhyen ni/} /{'di ltar rtogs par 'gyur ba yin//} अर्थापत्त्यैव सर्वज्ञमित्थं यः प्रतिपद्यते ।। त.स.११७क/१०१४; गम्यते — {de yi tshad ma nyid/} /{ji ltar rtogs par 'gyur ba yin//} अस्यापि गन्यते केन प्रमाण्यम् त.स.१११क/९६६; प्रतिपत्तिः स्यात् — {gal te ji ltar gnas snang na/} /{de ni rtogs par 'gyur ba yin//} तस्यैव प्रतिपत्तिः स्याद् यदीक्ष्येत तथास्थितम् । त.स.९५ख/८४४.
rtogs par 'gyur ba'i skal ba can
वि. प्रतिवेद्धुं भव्यः — {rtogs pa'i skal ba can ni mi g}.{yo ba rtogs par 'gyur ba'i skal ba can gang yin pa'o//} प्रतिवेधनाभव्यो योऽकोप्यः प्रतिवेद्धुं भव्यः अभि.भा.३२क/९९१.
rtogs par 'gro
= {rtogs par 'gro ba/}
rtogs par 'gro ba
वि. = {nges par rtogs par 'gro ba} निर्वेधगामिनी — {srid par skye bar yongs zad par/} /{gang gis yang dag rab shes pa/} /{gang rnams rtogs par 'gro ba de/} /{'jig rten na ni shes rab mchog/} प्रज्ञा श्रेष्ठा हि लोकस्य येयं निर्वेधगामिनी । यया सम्यक् प्रजानाति भवजातिपरिक्षयम् ।। सु.प.२५ख/५.
rtogs par brjod pa'i sde
= {rtogs pa brjod pa'i sde/}
rtogs par nus pa
वि. समधिगम्यः — {de'i phyir tshig des chos la sogs pa rtogs par nus pa ma yin no//} {tshu rol mthong ba'i mngon sum gyis rtogs par nus pa yang ma yin te} अतस्तद्वचनसमधिगम्यो न धर्मादिः नाप्यर्वाग्दर्शिनः प्रत्यक्षसमधिगम्यः त.प.१३०ख/७१२.
rtogs par bya
•क्रि. प्रतीयते — {yod} ({byed} ) {pa yis ni thams cad kyi/} /{rjes su 'jug pa rtogs par bya//} व्यापारेण हि सर्वेषामन्वेतृत्वं प्रतीयते ।। त.स.५५क/५३१; विबुध्यते — {spyod par bya bar rtogs par bya//} चर्यां कर्तुं विबुध्यते हे.त.७क/१८; अवसीयते — {zhes ji ltar rtogs par bya zhe na} अथ कथमिदमवसीयते त.प.१४६ख/७४५; अवगम्यते — {ci ste 'di'i blo rtag pa nyid ji ltar rtogs par bya zhe na} अथ नित्यत्वमस्याः कथमवगम्यते त.प.२०६क/१२८; नीयताम् — {'di ltar sgyu rtsal drug cu bzhir/} /{'gal ba legs par rtogs par bya//} इत्थं कलाचतुःषष्टौ विरोधः साधु नीयताम् । का.आ.३.१७१; • = {rtogs par bya ba/}
rtogs par bya ba
= {rtogs bya} ।। •कृ. गम्यम् — {gang zhig nga'i shes par rtogs par bya ba de ni da dung yang 'jug pa yin te} योऽतीताहम्प्रत्ययगम्यः सोऽद्याप्यनुवर्त्तते त.प.२०४ख/१२५; प्र.वा.४.१६३; अधिगम्यम् {rang byung gi ye shes kyis rtogs par bya ba'i phyir/} {gzhan gyi rkyen gyis rtogs par bya ba ma yin no//} प्रत्यात्ममधिगम्यत्वादपरप्रत्ययोदयम् । र.वि.७८क/८; र.वि.७८क/८; बोध्यम् {rtogs par bya ba dang rtogs pa po dang rtogs pa} बोध्यबोधकबोधः सू.अ.२४९ख/१६७; अवगन्तव्यम् — {'dir dam tshig rnam pa gnyis ni phyi dang nang gi ste drang ba dang nges pa'i don gyis rtogs par bya ba 'chad par 'gyur ba'o//} इह समयो द्विविधो बाह्य आध्यात्मिको नेयनीतार्थेनावगन्तव्यो वक्ष्यमाणे वि.प्र. ८९ख/३.२; अनुगन्तव्यम् — {rgyas par ni mdo ji lta ba bzhin du rtogs par bya ste} विस्तरेण यथासूत्रमनुगन्तव्यः र.वि.७४क/२; प्रतिपत्तव्यम् — {mngon sum dang rjes su dpag pa'i dbye bas tshad ma ni rnam pa gnyis kho nar rtogs par bya ste} प्रत्यक्षानुमानभेदेन द्विविधमेव प्रमाणं प्रतिपत्तव्यम् प्र.अ.१५५ख/१६९; {'brel pa ston pa'i tshig ni med de/} {de ni shugs kyis rtogs par bya'o//} सम्बन्धप्रतिपादनपदं तु न विद्यते, सामर्थ्यादेव तु स प्रतिपत्तव्यः बो.प.४२क/१; ज्ञातव्यम् — {rtags ngo bo ji lta bu zhig las don rtogs par bya zhes bsam par bya ba la} किंरूपाद् हेतोरनुमेयोऽर्थो ज्ञातव्य इति चिन्तायाम् हे.बि.२५४क/७१; बोद्धव्यम् — {mngon sum rnam pa bzhi po de'i yul de rtogs par bya ba ni rang gi mtshan nyid yin te} तस्य चतुर्विधस्य प्रत्यक्षस्य विषयो बोद्धव्यः स्वलक्षणम् न्या.टी.४४क/७०; {nor gyi nye bar gnas pa mchog /dam} {pas 'bad de rtogs par bya//} यत्नेन बोद्धव्या सद्भिः धनस्योपनिषत्परा । अ.क.२८१ख/३६.१७; अवबोद्धव्यम् — {de bzhin du ni de ltar ro//}…{'di dag gnyis kyi bye brag ni dbye ba yin la/} {shes par bya ba ni rtogs par bya ba'o//} तद्वत्तथा भेदो नानात्वमनयोः…ज्ञेयः अवबोद्धव्यः बो.प.५१ख/१२; प्रतिपाद्यम् — {rtogs par bya ba'i dbye ba yis/} /{tha snyad du ni rnam rtog byed//} प्रतिपाद्येन भेदेन व्यवहारोऽवकल्प्यते ।। त.स.३३ख/३५३; विधातव्यम् — {mkhas pa rnams kyis rtogs par bya} विधातव्या विचक्षणैः का.आ.२.११४; अवबोद्धयितव्यम् — {bstan par bya ba yang gdon mi za bar rtogs par bya ba yin no//} (?) अवश्यं हि प्रतिवाद्यवबोधयितव्यः प्र.अ.१५९क/५०७; गमनीयम् — {shA ri'i bu don dam par ni dad pas rtogs par bya ba yin no//} श्रद्धागमनीयो हि शारिपुत्र परमार्थः र.वि.७५क/२; {shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni sems kyis shes par bya ba ma yin sems kyis rtogs par bya ba ma yin no//} प्रज्ञापारमिता न चित्तेन ज्ञातव्या न चित्तगमनीया अ.सा.१७१ख/९६; मन्तव्यम् — {'o na ci ltar don nyid rtogs she na/} {nges par brtags pa las so zhes rtogs par bya'o//} कथन्तर्ह्यर्थत्वगतिः । परामर्शादिति मन्तव्यम् प्र.अ.२६ख/३०; •सं. १. अधिगमनम् — {gong nas gong du sa thams cad kyi rang gi mtshan nyid rtogs par bya ba la mkhas pa} सर्वभूम्युत्तरोत्तरस्वलक्षणाधिगमनकुशलस्य ल.अ.५८ख/५; प्रत्यायनम् — {chos rtogs par bya ba la nye bar 'jal ba yang nus pa ma yin te} नाप्युपमानं समर्थं धर्मप्रत्यायने त.प.१३१क/७१३; प्रतिपादनम् — {de lta yin dang re zhig rgol ba rang nyid ma rtogs par ji ltar gzhan rtogs par bya ba'i don du sgrub par byed pa len par byed} ततश्च वादी स्वयमेव वा तदप्रतिपन्नः कथं परप्रतिपादनाय साधनमुपादास्यते त.प.२१७ख/९०५ २. गम्यत्वम् — {drug po rnams yod pa nyid yin te/} {yod pa dmigs par byed pa'i tshad mas rtogs par bya ba yin pa'i phyir ro//} षण्णामस्तित्वं हि सदुपलम्भकप्रमाणगम्यत्वम् त.प.२६२ख/२४१.
rtogs par bya ba nyid
गम्यत्वम् — {de ltar lung gis rtogs bya nyid/} /{kun mkhyen la ni yod pa min//} एवमागमगम्यत्वं न सर्वज्ञस्य लभ्यते ।। त.स.११७क/१०१३.
rtogs par bya ba ma yin pa
कृ. अगम्यम् — {de khro bo babs pa na mi la sogs pa rnams kyis rtogs par bya ba ma yin pa'i sgras}…{glu byed do//} स क्रोधाविष्टो मनुष्यादीनामगम्यध्वनिना गीतं करोति वि.प्र.१४५ख/३.८८.
rtogs par bya ba yin
क्रि. अवगम्यते — {zhes sogs 'di yi blo 'byung bas/} /{'du ba rtogs par bya ba yin//} इत्यादीहमतेर्भावात् समवायोऽवगम्यते ।। त.स.३१क/३२६; बुध्यते — {de lta ma yin te gal te shes pa gzhan dang gzhan gyis rtogs par bya ba yin no zhes bya bar gyur na} अन्यथा यदि परेण ज्ञानान्तरेण बुध्यत इति स्यात् त.प.३१०ख/१०८३.
rtogs par byas
= {rtogs byas} भू.का.कृ. ज्ञातम् — {rtogs par byas dang ma byas dang /} /{tha dad ce na rtag nyid nyams//} ज्ञाताऽज्ञाता च भिन्ना चेन्नित्यत्वमवहीयते । त.स.९६ख/८६०; विबोधितम् — {de nas lo ni bcu gnyis na/} /{nam mkha'i skad kyis rtogs byas shing //} अथ द्वादशभिर्वर्षैर्व्योमवाणीविबोधितः । अ.क.२८३ख/१०५.२४.
rtogs par byas nas
अवगम्य — {rnam g}.{yeng myur du rtogs byas nas/} {de la slar ni glan par bya//} अवगम्याशु विक्षेपं तस्मिन् प्रतिहरेत्पुनः ।। सू.अ.१९१क/८९; प्रतिपद्य — {nges par sbyor ba po ni 'bras bu la byed pa'i gnas skabs rtogs par byas nas nges par sbyor ba yin no//} कार्यव्यापृतामवस्थां प्रतिपद्य नियोजको निर्युक्ते प्र.अ.१३क/१५.
rtogs par byas shing
प्रतिपाद्य — {shA kya'i rigs su 'khrungs pa'i mkhas pa ni/} /{khri khrag bdun gyis chos ni rtogs byas shing //} मनीषिणां शाक्यकुलोद्गतानां सप्तायुतानि प्रतिपाद्य धर्मम् । अ.क.१९७क/२२.४७.
rtogs par byas pa
= {rtogs par byas/}
rtogs par byed
= {rtogs par byed pa/}
rtogs par byed 'gyur
क्रि. प्रतिपत्स्यते — {lung ni rtag nyid du grub na/} /{de brtags pa ni don med yin/} /{gang phyir mi rnams de las ni/} /{chos ni rtogs par byed nyid 'gyur//} आगमस्य हि नित्यत्वे सिद्धे तत्कल्पना वृथा । यतस्तं प्रतिपत्स्यन्ते धर्ममेव ततो नराः ।। त.स.१२८क/११००.
rtogs par byed pa
= {rtogs byed} ।। •क्रि. १. (वर्त.) अवगच्छति — {mngon sum yang ni dngos po de/} /{de bzhin nyid du rtogs par byed//} प्रत्यक्षमपि तद्वस्तु तथैवेत्यवगच्छति ।। प्र.अ.१०६ख/११४; आगच्छति — {de rtogs par byed de} तमागच्छन्ति ल.अ.१५२क/९८; अधिगच्छति — {gang gi tshe}…{dge sbyong gi 'bras bu rtogs par byed} यस्मिन्समये श्रामण्यभावमधिगच्छति श्रा.भू.६९क/१७६; वेत्ति — {de ltar min na don de nyid/} /{rtogs par byed pa de 'gal 'dod//} अन्यथा च तमेवार्थं वेत्तीति व्याहतं वचः । त.स.९०ख/८२०; ईक्षते — {de nas seng ge rnam bsgyings pa'i/} /{ting nge 'dzin la snyoms 'jug nas/} /{rten cing 'brel 'byung lugs mthun dang /} /{lugs mi mthun la rtog} ({rtogs} ) {par byed//} स समाधिं समापद्य ततः सिंहविजृम्भितम् । अनुलोमं विलोमञ्च प्रतीत्योत्पादमीक्षते ।। अभि.अ.५.२३; प्रतीयते — {ci ltar dngos po'i dbye ba ni/} /{mngon sum gyis ni rtogs byed pa//} यथा च वस्तुनो भेदः प्रत्यक्षेण प्रतीयते । प्र.अ.४ख/६; सम्प्रतीयते — {tshad ma med pas dngos po rnams/} /{dngos po med par rtogs par byed//} प्रमाभावाच्च वस्तूनामभावः सम्प्रतीयते । त.स.६०ख/५७४; प्रतियति — {da ltar ba rnams kyis ci lkog tu gyur pa'i ston pa po sangs rgyas la sogs pa'i don tshig rnams kyi don bsam pa ji lta ba bzhin du rtogs par byed dam} किमिदानीन्तनाः परोक्षदेशिकानां बुद्धादिवचनानामर्थं यथाभिप्रायं प्रतियन्ति त.प.२१०ख/८९१; प्रतिविध्यति — {snyam du rtogs par byed de} एवञ्च पुनः प्रतिविध्यति बो.भू.७०क/९०; प्रतिपद्यते — {de lta na yang tshad ma ma yin pa gzhan gyis khas blangs pa de ci'i phyir gzhan rtogs par byed de} तथाऽपि तेनाप्रमाणेन पराभ्युपगतेन किमिति परः प्रतिपद्यते त.प.४०क/५२८; संप्रतिपद्यते — {gang gis dran pa'i rjes 'brangs pa/} /{nyid kyis de ni rtogs byed pa//} स्मरणानुगमेनैव येन सम्प्रतिपद्यते । प्र.अ.७६क/८३; गमयति — {de ni don byed pa'i bdag nyid yin pa'i phyir don byed pa rtogs par byed de} तदर्थक्रियात्मत्वादर्थक्रियां गमयति प्र.अ.२३ख/२७; प्रत्याययति — {don de la brda'i dbang gis rtogs par byed kyi} तमर्थं सङ्केतवशात् प्रत्याययति त.प.२३२ख/१८०; प्रतिपादयति — {sgra rnams phyi rol gyi don rtogs par byed pa ma yin te} न बाह्यमर्थं शब्दाः प्रतिपादयन्ति त.प.१९४ख/८५३; व्युत्पादयति — {de dag gis ma rtogs pa'i don yang rtogs par byed la} अव्युत्पन्नञ्चैषामर्थं व्युत्पादयति बो.भू.१८८क/२५०; प्रत्यायते — {don 'di rtogs par byed yin gyi//} अर्थः प्रत्याय्यते त्वत्र त.स.१५ख/१७५; आवेदयते — {rig byed ni dbang} ({dang} ) {po thos pa na brda mi shes pa la rang nyid rang gi don rtogs par byed pa ma yin no//} न हि प्रथमे श्रुतोऽसमयज्ञस्य स्वयं स्वमर्थमावेदयते वेदः त.प.१६७ख/७९१; गम्यते — {'brel pa bzung ba med par ni/} /{sngar med de yang rtogs par byed//} अपूर्वास्ताश्च गम्यन्ते सम्बन्धग्रहणादृते ।। त.स.५८क/५५८; अवबुध्यते — {bdag med smra yi phyogs la yang /}…/{sngar nyid du ni rtogs byed pa//} नैरात्म्यवादपक्षे तु पूर्वमेवावबुध्यते । त.स.१९क/२०८; ज्ञाप्यते — {de la brjod 'dod pa des ni/} /{rtogs byed gzhan ni sel ba yin//} तस्मिन् विवक्षिते तेन ज्ञाप्यतेऽन्यनिवर्त्तनम् ।। त.स.४३क/४३४; प्रतिपाद्यते — {'on te tshad ma ma yin pas ci'i phyir gzhan rtogs par byed de} ननु वा (वाऽ)प्रमाणेन किमिति परः प्रतिपाद्यते त.प.४०ख/५२९ २. (भवि.) आवेदयिष्यते — {rig byed rang nyid skyes bu'i bya ba la ma ltos par skyes bu 'di la rang gi don rtogs par byed pa} वेद एव स्वयं पुरुषव्यापारमनपेक्ष्यास्मै पुरुषाय स्वमर्थमावेदयिष्यते त.प.१६७ख/७९१ ३. (विधौ) बोधयेत् — {gal te dbang po phyi rol du song ba na nyi ma rtogs par byed na} यदि बहिर्निर्गतमिन्द्रियमादित्यं बोधयेत् त.प.१४८ख/७४९; •सं. १. अवबोधः — {shes bya rtogs par byed pa blo yin zer//} ज्ञेयावबोधं च वदन्ति बुद्घिम् जा.मा.१७४ख/२०१; प्रतिपत्तिः — {gzhan yang nus pa rtogs par byed pa'i thabs yod na shes pa nyid du 'gyur na} किञ्च, सति हि प्रतिपत्त्युपाये शक्तेर्ज्ञातत्वं स्यात् त.प.१९७ख/८६१; प्रतिवेधः — {don sems pa dang rtogs par byed nus pa dang} अर्थचिन्तनाप्रतिवेधसमर्थस्य बो.भू.९३ख/११९; बोधनम् — {rnam par grol bar byed/} {thos pas ni sems la bag chags kyi sgo nas so//} {bsams pas ni rtogs par byed pa'i sgo nas so//} विमोचयति । श्रुतेन चित्तवासनतः । चिन्तया बोधनतः सू.अ.१६४ख/५५; बोधना — {rtogs bya rtogs pa de yi ni/} /{yan lag rtogs par byed phyir te/} /{go rims ji bzhin gnas gcig ste/} /{dag rgyu gsum ni rkyen yin no//} बोध्यं बोधिस्तदङ्गानि बोधनेति यथाक्रमम् । हेतुरेकं पदं त्रीणि प्रत्ययस्तद्विशुद्धये ।। र.वि.८७ख/२५; प्रत्यायनम् — {ma mthong ba tsam gyis de dag /rtogs} {par byed par 'gyur ba min//} न चादर्शनमात्रेण ताभ्यां प्रत्यायनं भवेत् । त.स.३५क/३६८; प्रतिपत्तिकरणम् — {'jug par byed pas ni tshad ma ma yin gyi 'on kyang rtogs par byed pa'i phyir te} न प्रवर्त्तनात् प्रमाणम्, अपि तु प्रतिपत्तिकरणात् प्र.अ.१९ख/२२; प्रतिपादनम् — {rnam par shes pa'i chos ni rang bzhin rtogs par byed pa yin la} स्वरूपप्रतिपादनं विज्ञानस्य धर्मः प्र.अ.१३३ख/१४३; {de snyed pa'i dus ni tha dad pa'i rang gi don rtogs par byed pa'i dus so//} तावत् कालं निष्कृष्टस्वार्थप्रतिपादनकालम् त.प.१३७ख/७२७; •वि. गमकः — {des na mtshan nyid gcig pa yi/} /{gtan tshigs rtogs byed gtso bo yin//} तेनैकलक्षणो हेतुः प्राधान्याद् गमकोऽस्तु नः । त.स.५०ख/४९८; गमिका — {'bras bu mi dmigs pa yang gang du rgyu mi snang ba der sbyar bar bya ba yin gyi/} {rgyu snang ba la ni snang ba mi dmigs pa kho na rtogs par byed pa yin no//} कार्यानुपलब्धिश्च यत्र कारणमदृश्यं तत्र प्रयुज्यते । दृश्ये तु कारणे दृश्यानुपलब्धिरेव गमिका न्या.टी.५५ख/१२६; बोधकः — {gal te dbang pos de nyid dam/} /{yang na phyi rol tu don de/} /{rtogs byed des 'di lus la 'di/} /{rtogs byed de ltar 'gyur ba yin//} (?) तत्रैव बोधयेदर्थं बहिर्यातं यदीन्द्रियम् । तत एतद्भवेदेवं शरीरे तत्त्वबोधकम् ।। त.प.१४८ख/७४९; {ma rtogs pa rtogs par byed pa} अबोधबोधकः क.त.२२९७; अवबोधकः — {'brel pa'i shes pa la ltos pa/} /{mi brtan pa ni rtogs byed min//} अस्थिरस्तु न सम्बन्धज्ञानापेक्षोऽवबोधकः । त.स.७७ख/७२४; प्रबोधकः — {dang po ni lung rtogs par byed pa yin la} आगमः प्रथमं प्रबोधको भवति प्र.अ.१०१क/१०९; प्रत्यायकः — {'di ni don gyi rtogs par byed pa yin no zhes bya ba'i nges pa 'di nyan pa po rnams la 'gyur ba bden te} सत्यं श्रोतॄणां सम्भवेदयं निश्चयः—अयमर्थस्य प्रत्यायक इति त.प.१५१क/७५४; प्रतिपादकः — {'di snyam du/} {spyi rtogs par byed pa'i tshad ma yod pa nyid yin te} स्यादेतत्, अस्त्येव सामान्यप्रतिपादकं प्रमाणम् त.प.४८ख/५४७; प्रतिपादिका — {de yi ngo bo kun las log /de} {de bzhin du rtogs byed pa'i/} /{sgra yod ma yin rtog pa yang /} /{spyi nyid du ni 'jug phyir ro//} तद्रूपं सर्वतो भिन्नं तथा तत्प्रतिपादिका । न श्रुतिः कल्पना चास्ति सामान्येनैव वृत्तितः ।। प्र.वृ.२८६ख/२९; बोधिनी — {rkang pa rnams dang tshig rnams la/} /{yi ge bskor ba rjes su khrid/} /{snga ma'i nyams myong 'du byed ni/} /{rtogs byed gal te mi ring nyid//} वर्णावृतिरनुप्रासः पादेषु च पदेषु च । पूर्वानुभवसंस्कारबोधिनी यद्यदूरता ।। का.आ.१.५५; अवबोधिनी — {de yod na yod pa nyid ni sgra rnams kyi nus pa yod pa tsam rtogs pa yin gyi/} {skyed par byed pa'i nus pa rtogs par byed pa ni ma yin no//} ध्वनीनां शक्तिसद्भावमात्रावबोधिनी भवेत् तद्भावभाविता, न तूत्पादकशक्त्यवबोधिनी त.प.१४७क/७४६; {'dir ni de yod de 'byung nyid/} /{nus pa yod nyid rtogs byed pa//} तद्भावभाविता चात्र शक्त्यस्तित्वावबोधिनी । त.स.८०ख/७४५; अवधारकः — {rang dang spyi'i mtshan nyid rtogs par byed pa dang} स्वसामान्यलक्षणावधारकं च ल.अ.११७ख/६४; प्रतीतिकरः — {nyes par rtogs byed grong pa ste} दुष्प्रतीतिकरं ग्राम्यम् का.आ.१.६६; अधिगन्ता — {sogs pa'i sgras ni}…{de rtogs par byed pa'i tshad ma dang bcings pa dang thar pa la sogs pa'i rnam par gzhag pa gzung ngo //} आदिशब्देन… तदधिगन्तृप्रमाणबन्धमोक्षादिव्यवस्थापरिग्रहः त.प.१४२क/१४; प्रतिपत्ता — {rtogs par byed pa'i mngon sum gyi phyogs 'ga' zhig na zhes bya ba ni chos can no//} प्रतिपत्तृप्रत्यक्षे क्वचिदेव प्रदेश इति धर्मी न्या.टी.४९ख/१०१; बोद्धा — {de tshe rtogs byed rnams kyis kyang /}…/{shes par nus pa ma yin no//} तत्कालैरपि बोद्धृभिः ।…ज्ञातुं न शक्यते ।। त.स.११६क/१००७; प्रतिपादयिता — {'on te 'di'i rtogs par byed pa'i tshad ma cung zad cig yod ce na} आहोस्विदस्ति किञ्चिदस्य प्रतिपादयितृ प्रमाणम् त.प.१४३क/१५; विवेकवान् — {de bzhin tshad ma drug gis gang /} /{gzhal bya drug ni rtogs par byed//} तथा षड्भिः प्रमाणैर्यः षट्प्रमेयविवेकवान् । त.स.११४क/९९१ २. चूर्णिका (? चूर्णकः, ओकम्) — {gtam dang srung la sogs pa dang /} /{rkyang pa rtogs byed 'grel pa dang //} आख्यायिकेतिहासाद्यैर्गद्यचूर्णिकवार्तिकैः । ल.अ.१८८क/१५९ ३. अधिगन्तृत्वम् — {rtogs pa'i don la rtogs byed phyir/} /{gal te 'di ni dran pa bzhin/} /{tshad ma yin} ({min} ) {na} विज्ञातार्थाधिगन्तृत्वान्न प्रमाणमिदं यदि । स्मार्त्तवत् त.स.५३ख/५१९.
rtogs par byed pa'i tshul gyis
गमकत्वेन — {de la gtan tshigs gnas pa na rtogs par byed pa'i tshul gyis gnas pa'o//} तत्र हि हेतुर्वर्त्तमानो गमकत्वेनाश्रीयते न्या.टी.७४क/१९३.
rtogs par byed pa gcig la ltos pa
वि. एकप्रतिपत्त्रपेक्षम् — {mngon sum gyi mtshan nyid 'di ni rtogs par byed pa gcig la ltos pa yin no//} एकप्रतिपत्त्रपेक्षमिदं प्रत्यक्षलक्षणम् न्या.टी.५०ख/१०४.
rtogs par byed pa nyid
ज्ञापकता — {phyogs kyi chos dngos med na yang /} /{rtogs par byed pa nyid du'ang mthong //} अपक्षधर्मभावेऽपि दृष्टा ज्ञापकताऽपि च ।। त.स.५०ख/४९८.
rtogs par byed pa yin
क्रि. प्रतिपद्यते — {rnam par rtog pa 'di nyid ni/} /{don de rtogs par byed pa yin} ({min}) // नासावेव विकल्पो हि तमर्थं प्रतिपद्यते । त.स.४६क/४५८.
rtogs par ma gyur pa
वि. नावबुद्धः — {gang gis thams cad mkhyen pa ni/} /{rtogs par ma gyur pa de la/} /{de'i ngag tshad ma nyid ma yin//} सर्वज्ञो नावबुद्धश्च येनैव स्यान्न तं प्रति । तद्वाक्यानां प्रमाणत्वम् त.स.११६क/१००७.
rtogs par ma byas
= {rtogs par ma byas pa/}
rtogs par ma byas pa
वि. अज्ञातम् — {rtogs par byas dang ma byas dang /} /{tha dad ce na rtag nyid nyams//} ज्ञाताऽज्ञाता च भिन्ना चेन्नित्यत्वमवहीयते । त.स.९६ख/८६०; अविदितम् — {ji ltar rtogs par ma byas nyid/} /{mig sogs dbang po rnams kyis ni/} /{yul kun 'dzin par byed pa yin/} /{de bzhin tshad ma rnams kyis kyang //} यथा चाविदितैरेव चक्षुरादिभिरिन्द्रियैः । गृह्यन्ते विषयाः सर्वे प्रमाणैरपि ते तथा ।। त.स.१०६क/९३०; अप्रतीतम् — {sgra gzhan rtogs par ma byas la} अप्रतीतान्यशब्दानाम् त.स.८१ख/७५५.
rtogs par mi 'gyur
= {rtogs mi 'gyur} क्रि. न प्रतिपद्यते — {thabs med na ni 'ga' zhig gis/} /{thabs las byung ba rtogs mi 'gyur//} न ह्युपायाद् विना कश्चिदुपेयं प्रतिपद्यते । त.स.१०८ख/९४८; न प्रपद्यते — {spyi rnams du ma mngon phyogs pa'i/} /{yul can lan cig thos pas na/} /{rang don brjod nyid dmigs dgar bas} ({ba'i}) / /{sgra yis rtogs par mi 'gyur ro//} सम्मुखानेकसामान्यविषयश्च सकृच्श्रुतः । निष्कृष्टं स्वार्थवाचित्वं गोशब्दो न प्रपद्यते ।। त.स.७८क/७२६; न बुध्यते — {rnam dbye ma byas pa'i ngo bos/} /{dngos po kun ni gang gis rtogs/} /{dngos po kun gyi rang mtshan nyid/} /{de yis rtogs par mi 'gyur ro//} स्वभावेनाविभक्तेन यः सर्वमवबुध्यते । स्वलक्षणानि भावानां सर्वेषां न स बुध्यते ।। त.स.११८ख/१०२१; न गम्यते — {gang gis gang rung ma tshang na/} /{thams cad kyis kun} (? {sgra} ) {rtogs mi 'gyur//} येनान्यतरवैकल्यात् सर्वैः शब्दो न गम्यते ।। त.स.८०ख/७४६; न हि गम्यते — {dngos po rtogs par mi 'gyur ro//} न हि…वस्तु…गम्यते ।। त.स.१२२ख/१०६७; नाधिगम्यते — {dang po tshad nyid du/} /{rtogs par mi 'gyur} नाधिगम्यते । मानताऽऽद्यस्य त.स.१०९क/९५३; नैवावगम्यते — {rnam pa gzhan ni rtogs pa yis/} /{dngos po rtogs par mi 'gyur te//} अन्याकारेण बोधेन नैव वस्त्ववगम्यते ।। त.स.११८ख/१०२१; न परामृश्यते — {nges par rdzogs} ({rtogs} ) {par mi 'gyur te//} न परामृश्यतेऽवश्यम् त.स.७५क/७०४ २. न गम्येत — {shes pa skyed rung nyid min ni/} …/{nam yang rtogs par mi 'gyur te//} ज्ञानोत्पत्तावयोग्यत्वे गम्येत न कदाचन । त.स.९५क/८४०.
rtogs par 'tshal ba
वि. बुभुत्सुः — {gnod sbyin mo dang gnod sbyin bu/} /{theg chen rtogs par 'tshal ba mchis//} यक्षिण्यो यक्षपुत्राश्च महायानबुभुत्सवः । ल.अ.५७ख/३.
rtogs par mdzad
= {rtogs mdzad/}
rtogs par mdzad pa
= {rtogs mdzad/}
rtogs par rung
= {rtogs par rung ba/}
rtogs par rung ba
वि. प्रतिपत्तियोग्यः — {med pa'i tha snyad du bya ba rtogs par rung bar 'gyur ro zhes bya ba'i don to//} असद्वयवहारप्रतिपत्तियोग्यो भवतीत्यर्थः वा.टी.६६क/२०.
rtogs par sla
= {rtogs sla/}
rtogs par sla ba
= {rtogs sla/}
rtogs pas grub
= {rtogs pas grub pa/}
rtogs pas grub pa
वि. प्रत्ययापन्नः — {des na don rtogs pas grub phyir/} /{rtag nyid ces byas gnod par 'gyur//} (?) तेनार्थप्रत्ययापन्नान् नित्यत्वान्नाशबाधनम् ।। त.स.८४क/७७३.
rtogs pas srid pa'i gzhi thams cad khongs su chud pa
पा. नैर्वेधिकसर्वभवतलोपगतः, समाधिविशेषः — {rtogs pas srid pa'i gzhi thams cad khongs su chud pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} नैर्वेधिकसर्वभवतलोपगतो नाम समाधिः म.व्यु.५९६.
rtogs po
= {rtogs pa po/}
rtogs bya
= {rtogs par bya ba/}
rtogs bya min
क्रि. नावगम्यते — {thams cad kyis ni rtogs bya min//} न सर्वैरवगम्यते त.स.८०ख/७४५.
rtogs byas
= {rtogs par byas/}
rtogs byas pa
= {rtogs par byas/}
rtogs byed
= {rtogs par byed pa/}
rtogs byed pa
= {rtogs par byed pa/}
rtogs byed po
वि. बोद्धा — {spyi yi ngo bo rtogs byed po/} /{kun mkhyen yin pa des ci dgos//} बोद्धा सामान्यरूपस्य सर्वज्ञेनापि तेन किम् । त.स.११८ख/१०२१.
rtogs byed yin
क्रि. गम्यते — {ba lang min sgra brjod bya nyid/} /{de ni gsal bar rtogs byed yin//} अगोशब्दाभिधेयत्वं विस्पष्टं तत्र गम्यते ।। त.स.३९ख/४०७.
rtogs ma mchis
वि. अगम्यम् — {khyod kyi yon tan bla med la/} /{gegs bgyid ma mchis rtogs ma mchis/} /{brtan pa dang ni rgyun chags pas/} /{dpe lta mchis par ga la gyur//} अद्वन्द्विनामगम्यानां ध्रुवाणामनिवर्तिनाम् । अनुत्तराणां का तर्हि गुणानामुपमास्तु ते ।। श.बु.१११ख/३४.
rtogs ma yin
= {rtogs min/}
rtogs mi 'gyur
= {rtogs par mi 'gyur/}
rtogs min
= {rtogs pa ma yin pa} ।। •क्रि. नावगच्छति — {de las don rtogs ma yin no//} ततोऽर्थं नावगच्छति त.स.११०ख/९६१; न गम्यते — {'khrul par rtogs pa ma yin no//} व्यभिचारो न गम्यते त.स.१००क/८८५; त.स.११९ख/१०३७; नावगम्यते — {dbang po las 'das 'brel pa ni/} /{mi rnams kyis ni rtogs ma yin//} अतीन्द्रियश्च योगोऽतो न नरैरवगम्यते ।। त.स.९७क/८६५; न प्रतीयते — {'di la rjes 'gro rtogs ma yin//} नान्वयोऽस्य प्रतीयते त.स.१२०ख/१०४३; •वि. अगतम् — {gzhan gyis rtogs pa ma yin} अगतं परैः त.स.१क/२; •सं. अगतिः — {tshe dang ldan pa kun dga' bo 'di ni nga rgyal can rnams kyi yul ma yin rtogs pa ma yin pas} अगतिरत्रायुष्मन् आनन्द अधिमानिकानाम्, अविषयः सु.प.३३क/१२.
rtogs mdzad
•क्रि. = {rtogs par mdzad} अवबोधयति — {de'i 'og tu stong pa nyid dang mtshan ma med pa dang smon pa med pa'i gtam gyis de bzhin gshegs pa'i tshul rtogs par mdzad do//} ततः पश्चाच्छून्यानिमित्ताप्रणिहितकथया तथागतनेत्रीमवबोधयति र.वि.७७क/६; •ना. प्रबोधनः, बुद्धः — {de nas rgyal po de skyed mos tshal de na 'khyam zhing 'gro bas/} {bcom ldan 'das yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rtogs mdzad}…{mthong ngo //} अथ स राजा तदुद्यानमनुविचरन् ददर्श भगवन्तं प्रबोधनं सम्यक्संबुद्धम् अ.श.५३ख/४६.
rtogs mdzad pa
= {rtogs mdzad/}
rtogs bzhin
व.का.कृ. प्रतीयमानम् — {rtogs bzhin nyid} प्रतीयमानता प्र.अ.७ख/९; गम्यमानम् — {tshig 'di rtogs bzhin pa na 'ang /} /{tshad ma can du 'gyur ma yin//} गम्यमानमिदं वाक्यं प्रसज्येताप्रमाणकम् ।। त.स.५९ख/५६८; प्रतिपद्यमानम् लो.को.९५४.
rtogs bzhin nyid
प्रतीयमानता — {de yi rtogs bzhin nyid sgrub cing /} /{bsgrub bya nyid ni min zhe na//} प्रतीयमानता तस्य सिद्धानुष्ठेयता न चेत् । प्र.अ.७ख/९.
rtogs bzhin pa
= {rtogs bzhin/}
rtogs zin
भू.का.कृ. अवगतम् — {don rtogs par byed pa'i phyir sgra sbyor bar byed pa yin la/} {don kyang rtogs zin na sbyor bas ci zhig bya} अर्थगत्यर्थो हि शब्दप्रयोगः । अर्थश्चेदवगतः, किं शब्दप्रयोगेण न्या.टी.६७ख/१७१.
क्रि. गम्यते — {de la ji srid gyen song ba/} /{de srid 'bar ba zhes rtogs yin//} तत्र यावद् व्रजत्यूर्ध्वं तावज्ज्वालेति गम्यते ।। त.स.१००ख/८८७.
rtogs shig
= {rtogs} क्रि. १. आगमितं कुरु — {gal te de lta na legs par rtogs shig} यद्येवं स्वागमितं कुरु वि.व.२१२ख/१.८७; व्यवचारयताम् — {dge slong dag khyed de bzhin gshegs pa'i ye shes la nye bar gyur gyis ltos shig rtogs shig} इतस्तथागतज्ञानं व्यवलोकयध्वं भिक्षवो व्यवचारयध्वम् स.पु.७२ख/१२१ २. विकल्पयेत् — {lus dang longs spyod gnas 'dra bar/} /{srid pa gsum la ma rtogs shig/} देहभोगप्रतिष्ठाभं त्रिभवं न विकल्पयेत् ।। ल.अ.१७१ख/१३०.
rtogs su chud
क्रि. अवबुद्ध्यताम् — {brgyud nas bkod par gyur pas na/} /{'og na gnas pa rtogs su chud//} पारम्पर्यार्पितं सन्तमवाग्वृत्त्यावबुद्ध्यताम् । त.स.९६क/८४५.
rtogs sla
= {rtogs par sla ba} वि. सुगमः — {byis pa'i blo can rnams kyis rtogs sla bar 'gyur ro//} सुगमो भवति बालमतीनाम् वि.प्र.१४८ख/१.२; सुबोधः — तीक्ष्णैः सुबोधा सम्बोधिर्दुर्बोधा मृदुभिर्मता ।। अभि.अ.४.३४; सुखावबोधः — {dkar po dang nag po'i phyogs dag la so sor skyes pa dang ma skyes pa'i bye brag gi sgo nas bstan pa lta bu ste/} {skyes pa ni}…{rtogs par sla'i ma skyes pa ni ma yin} कृष्णशुक्लपक्षयोः प्रत्येकमुत्पन्नानुत्पन्नभेदतः । उत्पन्नं हि सुखावबोधम्, नानुत्पन्नम् अभि.स्फु.१५१क/८७३.
rtogs sla ba
= {rtogs sla/}
rtod
वागुरा, मृगबन्धनार्थजालविशेषः — {de sems rno bas phyogs gang dang gang na rngon pa rnams rgyu ba dang 'khrul 'khor dang rtod dang rgya mo dang rnyi btsugs pa dang rnyong dang shing gi wa 'dzol rnams legs par spangs nas} …{'dug go/} पटुविज्ञानत्वाच्च तत्र तत्र व्याधजनविरचितानि यन्त्रकूटवागुरापाशावपातलेपकाष्ठनिवापभोजनानि सम्यक् परिहरन् जा.मा.१५१क/१७४.
•क्रि. (वर्त., विधौ; सक.) १. (वर्त.) प्रतिसरति — {de bzhin gshegs pa'i nges pa'i don gyi mdo sde la rton gyi/} {drang ba'i don la ma yin te} तथागतनीतार्थं सूत्रं प्रतिसरति न नेयार्थम् बो.भू.१३६ख/१७५; उपस्तम्भयति — {rdzogs pa'i byang chub kyi lam la pha rol tu phyin pa drug ston} ({rton} ) {pa dang} सम्बोधिमार्गे षट्पारमिताश्चोपस्तम्भयति शि.स.५४ख/५२ २. (विधौ) श्रयताम् — {ye shes rgya mtsho mthu chen dag pa ste/}…/{chos la rang byung mnga' dbang mdzad la rton//} ज्ञानोदधिं शुद्धमहानुभावं …धर्मे स्वयंभुं वशिनं श्रयध्वम् ल.वि.३क/२; •सं. १. पा. उपस्तम्भः — {bsod nams dang ye shes kyi tshogs kyis bsdus pa'i rton pa} पुण्यज्ञानसंभारसंगृहीत उपस्तम्भः सू.अ.१३१ख/४; {rigs de ni gzhi zhes kyang bya/} {rton pa dang rgyu dang rten pa dang nyer gnas dang sngon du 'gro+o ba dang gnas zhes kyang bya'o//} तत्पुनरेतद्गोत्रमाधार इत्युच्यते । उपस्तम्भो हेतुर्निश्रय उपनिषत्पूर्वङ्गमो निलय इत्यप्युच्यते बो.भू.३ख/२; द्र. {rton pa bco brgyad/} 2. पा. प्रतिशरणम् — {rton pa dang ldan pa ni rgyal po lta bu ste/} {chud mi za ba'i rgyu yin pa'i phyir ro//} प्रतिशरणसहगतो महाराजोपमोऽविप्रणाशहेतुत्वात् सू.अ. १४१ख/१८; प्रतिसरणम् — {don la rton par bya'i tshig 'bru la rton par mi bya'o//} अर्थप्रतिसरणेन भवितव्यं न व्यञ्जनप्रतिसरणेन बो.भू.१२८ख/१६५; {ston} ({rton} ) {pa rnam par dbye ba'i tshigs su bcad pa rnam pa gsum} …{'di ni ston} ({rton} ) {pa rnams kyi mtshan nyid do//} प्रतिसरणविभागे त्रयः श्लोकाः…इदं प्रतिसरणानां लक्षणम् सू.अ.२२३ख/१३३; {rton pa bzhi} चत्वारि प्रतिसरणानि म.व्यु.१५४५; •वि. परायणः — {theg pa che la rton pa rnams} महायानपरायणाः ल.अ.५७ख/३; उपस्तम्भिकः — {dge ba'i rtsa ba rton pa'i phyir} कुशलमूलोपस्तम्भिकत्वात् सू.अ.१८२ख/७८.
rton pa bco brgyad
अष्टादशोपस्तम्भाः : १. {lus rton pa dang} कायोपस्तम्भः, २. {sems rton pa dang} चित्तोपस्तम्भः, ३. {dge ba rton pa dang} कुशलोपस्तम्भः, ४. {bde 'gro rton pa dang} सुगत्युपस्तम्भः, ५. {byang chub rton pa dang} बोध्युपस्तम्भः, ६. {snying rje rton pa dang} करुणोपस्तम्भः, ७. {sems can yongs su mi gtong ba rton pa dang} सत्त्वापरित्यागोपस्तम्भः, ८. {dman pa'i sems yongs su dor ba rton pa dang} हीनचित्तपरित्यागोपस्तम्भः, ९. {mi skye ba'i chos la bzod pa rton pa dang} अनुत्पत्तिकधर्मक्षान्त्युपस्तम्भः, १० {dge ba'i rtsa ba la sbyor ba rton pa dang} कुशलमूलप्रयोगोपस्तम्भः, ११. {dge ba'i rtsa ba yang dag par sgrub pa rton pa dang} कुशलमूलसमुदागमोपस्तम्भः, १२. {dge ba'i rtsa ba mi zad pa rton pa dang} कुशलमूलाक्षयतोपस्तम्भः, १३. {dge ba'i rtsa ba la yongs su mi skyo ba rton pa dang} ( कुशलमूल)अपरिखेदोपस्तम्भः, १४. {bsam pa'i don thams cad 'byor ba rton pa dang} सर्वचिन्तितार्थसमृद्ध्युपस्तम्भः, १५. {tshogs sdud pa rton pa dang} गणपरिकर्षणोपस्तम्भः, १६. {sa la 'jug pa rton pa dang} भूमिप्रवेशोपस्तम्भः, १७. {sangs rgyas kyi chos yang dag par sgrub pa rton pa dang} बुद्धधर्मसमुदानयनोपस्तम्भः, १८. {sangs rgyas kyi mdzad pa sgrub pa rton pa}({'o//}) बुद्धकृत्यानुष्ठानोपस्तम्भश्च अभि.स.भा.७९क/१०८.
rton pa bzhi
चत्वारि प्रतिसरणानि : १. {don la rton par bya'i tshig 'bru la rton par mi bya} अर्थप्रतिसरणेन भवितव्यं न व्यञ्जनप्रतिसरणेन, २. {chos la rton par bya'i gang zag la rton par mi bya} धर्मप्रतिसरणेन भवितव्यं न पुद्गलप्रतिसरणेन, ३. {ye shes la rton par bya'i rnam shes la rton par mi bya} ज्ञानप्रतिसरणेन भवितव्यं न विज्ञानप्रतिसरणेन, ४. {nges pa'i don gyi mdo sde la rton par bya'i drang ba'i don gyi mdo sde la rton par mi bya} नीतार्थसूत्रप्रतिसरणेन भवितव्यं न नेयार्थसूत्रप्रतिसरणेन म.व्यु.१५४५.
rton pa nyid
शरणता — {don la rton pa nyid la brten te} अर्थशरणतामाश्रित्य वि.प्र.१३१क/१, पृ.२९.
rton pa la 'jug pa
पा. प्रतिशरणावतारः, धर्मालोकमुखविशेषः — {grogs po dag chos snang ba'i sgo brgya rtsa brgyad po 'di dag ni byang chub sems dpas 'chi 'pho'i dus la bab pa'i tshe lha'i 'khor la gdon mi za bar yang dag par bstan par bya ba ste}…{rton pa la 'jug pa'i chos snang ba'i sgo ste} अष्टोत्तरमिदं मार्षा धर्मालोकमुखं शतं यदवश्यं बोधिसत्त्वेन च्यवनकालसमये देवपर्षदि संप्रकाशयितव्यम् … प्रतिशरणावतारो धर्मालोकमुखम् ल.वि.२२ख/२५.
rton par gyur
= {rton par gyur pa/}
rton par gyur pa
वि. प्रतिशरणभूतः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{rton par gyur pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते … प्रतिशरणभूत इत्युच्यते ल.वि.२०५क/३०८.
प्रतिसरणेन भवितव्यम् — {don la rton par bya'i tshig 'bru la rton par mi bya} अर्थप्रतिसरणेन भवितव्यं न व्यञ्जनप्रतिसरणेन बो.भू.१२८ख/१६५.
rton par mi bya
न प्रतिसरणेन (भवितव्यम्) — {don la rton par bya'i tshig 'bru la rton par mi bya} अर्थप्रतिसरणेन भवितव्यं न व्यञ्जनप्रतिसरणेन बो.भू.१२८ख/१६५.
rton par byed pa
वि. उपस्तम्भनकरः — {sems can mang po dag gi dge ba'i rtsa ba sna tshogs ston} ({rton} ) {par byed pa} बहूनां सत्त्वानां विविधकुशलमूलोपस्तम्भनकरः शि.स.४३ख/४१
rton par byed par 'gyur
क्रि. स्तम्भयिष्यति — {de de tsam gyis phyi phyir nga rgyal bskyed par 'gyur}…{nga rgyal rton par byed par 'gyur} स तेन तावन्मात्रकेण भूयो मानं जनयिष्यति…मानं स्तम्भयिष्यति अ.सा.३३९क/१९१.
rtol
क्रि. (वर्त., विधौ च; सक.; भवि. भूत च) निर्भिनत्ति — {rigs kyi bu 'di lta ste dper na/} {skyes bu chen po'i lag nas spyad pa'i mde'u thung gis ni go cha ji lta bu sra yang rtol to//} {de bzhin du byang chub sems dpa' brtson 'grus brtan po dang ldan pa'i lag nas spyad pa'i thams cad mkhyen pa nyid du sems bskyed pa'i mde'u thung gis kyang lta ba dang bag la nyal ba'i go cha thams cad mi rtol ba med do//} तद्यथा कुलपुत्र महापुरुषहस्तगतो नाराचः कियद्दृढमपि वर्म निर्भिनत्ति, एवमेव दृढवीर्यबोधिसत्त्वहस्तगतः सर्वज्ञताचित्तोत्पादनाराचः सर्वदृष्ट्यनुशयवर्माणि निर्भिनत्ति ग.व्यू.३१९क/४०३; द्र. {spyi rtol/}
rtol ba
= {rtol/}
lta
१. क्रि. (वर्त.; सक.; भवि., भूत, विधौ) पश्यति — {'jig rten rnams kyi rgyu ma yin}…{de la yang rgyur lta ba} न हेतुर्लोकानां, तं च हेतुं पश्यति अभि.भा.२३०क/७७३; विपश्यति — {de dag la ni mi rtag dang /} /{sdug bsngal stong bdag med par lta//} अनित्यदुःखतः शून्यानात्मतस्तान् विपश्यति ।। अभि.को.६. १६; अवलोकयति — {byin gyi rlabs gnyis po des byin du brlabs pas byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams sangs rgyas thams cad kyi zhal du lta'i} येनाधिष्ठानद्वयेनाधिष्ठिता बोधिसत्त्वा महासत्त्वाः सर्वबुद्धमुखान्यवलोकयन्ति ल.अ.९५ख/४२; प्रेक्षते लो. को.९५६; अपेक्षते — {byang chub nyid la lta ba} बोधिमेवापेक्षते शि.स.१०५क/१०४; अपेक्ष्यते — {gang gi tshe 'das pa'i gzugs la lta ba de'i tshe de la chags pa yin no//} यदातीतरूपमपेक्ष्यते तदा तत्रासक्तिः अभि.स्फु.११३ख/८०४ २. = {lta bu} इव — {sdig pa'i grogs lta'i dbang po yis//} पापमित्रैरिवेन्द्रियैः अ.क.१०८क/१०.९२; उपमा (उत्तरपदे) — {spu gri'i sor chags sbrang rtsi lta'i//} क्षुरधारामधूपमैः बो.अ.७.६४ ३. = {lta ba/}
lta snyam du bsams nas
इति — {de dag gis dus yol zin pa lta snyam du bsams nas re ba chad de} ते वृत्ता वेलेति नैराश्यमापन्नाः शि.स.३८क/३६.
lta dka'
= {lta bar dka' ba/}
lta ga la zhig yod
कुतः — {gzugs med pa'i khams na ni lus kyang med na lus 'jig pa lta ga la zhig yod} न चारूप्यधातौ कायोऽस्ति, कुत एव कायनिदानम् अभि.स्फु.२८८क/११३३; द्र. {lta ga la yod/}
lta ga la yod
कुतः — {'jig rten pha rol med pas/} {dge ba dang mi dge ba'i las kyi rnam par smin pa lta ga la yod} नास्ति परलोकः, कुतः शुभाशुभानां कर्मणां विपाकः जा.मा.१७३क/२००; द्र. {lta ga la zhig yod/}
lta gyur
= {lta bar gyur pa/}
lta 'gyur
= {lta bar 'gyur ba/}
lta ngan
= {lta ba ngan pa/}
lta ngan pa
= {lta ba ngan pa/}
lta ngan sbyong ba po
वि. कुदृष्टिशोधनः — {bdud 'joms mdzad pa lta ngan sbyong ba po/} /{sred pa skems pa rnam grol reg mdzad pas/} /{chos kyi tshul yang bskyud par mi 'gyur bar/} /{sems can rin chen spyod mchog bstan du gsol//} मारभञ्जन कुदृष्टिशोधना तृष्णशोषण विमुक्तिस्पर्शना । धर्मनेत्रि रयिन प्रमुह्यत सत्त्वरत्न निगदोत्तमां चरिम् ।। रा.प.२३१ख/१२४.
lta ngan med
वि. अकुदृष्टिः, कुदृष्टिरहितः — {rang gis yongs su bzung ba'i nyes dmigs shes/} /{longs spyod ma chags zhe la khon mi 'dzin/} /{rnal 'byor rgyu mtshan la mkhas lta ngan med/} /{nang du rab gnas byang chub sems dpa' yin//} आदीनवज्ञः स्वपरिग्रहेषु भोगेष्वसक्तो ह्यनिगूढवैरः । योगी निमित्ते कुशलोऽकुदृष्टिरध्यात्मसंस्थः खलु बोधिसत्त्वः ।। सू.अ.२४८क/१६५.
lta ngan med pa
= {lta ngan med/}
lta ci smos
= {lta smos kyang ci dgos} कः पुनर्वादः — {gzugs 'das pa dang ma 'ongs pa yang mi rtag na da ltar byung ba lta ci smos} रूपमनित्यमतीतमनागतम्, कः पुनर्वादः प्रत्युत्पन्नस्य अभि.स्फु.११३क/८०४; किं पुनः — {mya ngan las 'das pa'ang sgyu ma lta bu rmi lam lta bur smra na chos gzhan lta ci smos} निर्वाणमपि मायोपमं स्वप्नोपममिति वदामि, किं पुनरन्यं धर्मम् अ.सा.३६क/२०; किमङ्ग पुनः — {lha dang lha ma yin gyi 'jig rten gyi tshig dang yi ge sna tshogs kyis rnam par rmongs par byed do//}…{mi rnams lta ci smos} देवासुरलोकं विचित्रपदव्यञ्जनैर्व्यामोहयति…किमङ्ग पुनर्मानुषान् ल.अ.१२४ख/७१; किमुत — {blo gros chen po srin po rnams kyang de bzhin gshegs pa rnams kyi chos kyi chos nyid bzang po 'di thos nas sha za ba las rnam par ldog cing srin po'i rang bzhin dang bral nas snying rje can du 'gyur na/} {chos 'dod pa'i skye bo rnams lta ci smos} राक्षस्यापि महामते तथागतानामिमां धर्मसुधर्मतामुपश्रुत्य उपगतरक्षभावाः कृपालवा भवन्ति मांसभक्षणविनिवृत्ताः, किमुत धर्मकामाः जनाः ल.अ.१५३ख/१००; प्रागेव — {ma bcol bar grogs su 'gro la bcol na lta ci smos} अयाचितोऽपि सहायीभावं गच्छति प्रागेव याचितः बो.भू.७९क/१०१; कुतः — {shA ri'i bu gang zag de lta bu'i rang bzhin can ni blta bar yang ngas mi gnang na de dag dang 'grogs pa lta ci smos/} {rnyed pa dang bkur sti lta ci smos/} {gnas pa lta ci smos} नाहं शारिपुत्र एवंरूपाणां पुद्गलानां दर्शनमप्यभ्यनुजानामि, कुतस्तैः सह संवासं कुतो वा लाभसत्कारं कुतः स्थानम् अ.सा.१६२क/९१.
lta ci zhig dgos
किम् — {mang du bshad lta ci zhig dgos} बहुना वा किमुक्तेन बो.अ.८.१३०.
lta chung ngo tsha
= {lta ba chung ngus ngo tsha ba/}
lta stangs
१. अवलोकितम् — {de nas 'jam dpal gzhon nur gyur pas glang po'i lta stangs kyis bltas te/} {tshong dpon gyi bu nor bzangs la 'di skad ces smras so//} अथ खलु मञ्जुश्रीः कुमारभूतो नागावलोकितेनावलोक्य सुधनं श्रेष्ठिदारकमेतदवोचत् ग.व्यू.३२२ख/४६; विलोकितम् — {glang po che'i lta stangs} नागविलोकितम् म. व्यु.६३७१ २. पा. दृष्टिः — {rigs sum cu rtsa drug gi lha mo'i phyag rgya dang lta stangs dang mtshan ma dang dam tshig gi brda dang rigs la sogs pa'i ngo bo nyid kyis gnas pa} षट्त्रिंशत्कुलदेवीमुद्रादृष्टिचिह्नसमयसङ्केतजात्यादिस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११६क/१, पृ.१४; {lta stangs kyi brda} दृष्टिसङ्केतः वि.प्र.१७९ख/३.१९४.
वि. दृष्टियुक्तम् {mi dge ba ni ma 'dres dang /} /{lta dang ldan la'ang nyi shu 'byung //} आवेणिके त्वकुशले दृष्टियुक्ते च विंशतिः अभि.को.२. २९; {de la mi dge ba lta ba dang ldan pa ni} तत्राकुशलं दृष्टियुक्तम् अभि.भा.६७क/१९७.
lta dang bral ba
= {lta ba dang bral ba} वि. निर्व्यपेक्षः — {khyod kyi lan la lta dang bral bas na/} /{'bras bu shin tu gzhan la gtong ba yin//} प्रतिकारनिर्व्यपेक्षः परत्र फलदोऽस्य कामं ते ।। सू.अ.२१९क/१२५.
lta 'dod
= {lta 'dod pa/}
lta 'dod pa
= {lta bar 'dod pa} ।। •वि. द्रष्टुकामः, द्रष्टुमिच्छुकः — {su rmad du byung blta 'dod pa de dag sheg} ({gshegs}) {shig} ये चाद्भुतानि द्रष्टुकामास्ते आगच्छन्तु अ.श.२७क/२३; •सं. दिदृक्षा, द्रष्टुमिच्छा — {ci ltar ltad mo pa rnams thog ma med pa can gyi nye bar bstan pa mthong ba las lta 'dod pa tshim pa'i phyir gar byed pa gar la rab tu sbyor ba de bzhin du 'khor ba pa'i skyes bu rnams kyang yin no//} यथा सामाजिकानामनाद्युपदेशदर्शनाद् दिदृक्षा विनिवृत्यर्थं नटस्य नाटकप्रयोगः तथा संसारिपुरुषाणामपि प्र.अ.३३ख/३८.
lta 'dres
दृष्टिसङ्करः — {lhun gyis grub la bya ba med/} /{gal te bya yod lta 'dres 'gyur//} अनाभोगक्रिया नास्ति क्रिया चेद् दृष्टिसङ्करः । ल.अ.१८४क/१५३.
lta na sdug
= {lta na sdug pa} ।। •वि. दर्शनीयः; सुदर्शनः लो. को.९५७; •सं. दर्शनीयता — {lte ba ni/} /{zab dang g}.{yas phyogs 'khyil ba dang /} /{kun nas lta na sdug pa dang //} गभीरता दक्षिणावर्तता नाभेः समन्ताद्दर्शनीयता अभि.अ.८.२६; •ना. १. सुदर्शनम्, नगरम् — {de nas mi bdag lhun po'i rtser/} /{phyin nas lha rnams gnas pa ni/} /{grong khyer lta na sdug ces pa/} /{blta na mdzes pa mthong bar gyur//} अथ मेरुशिरः प्राप्य नृपः सुरनिकेतनम् । पुरं सुदर्शनं नाम ददर्श प्रियदर्शनम् ।। अ.क.४२ख/४.७१ २. सुदर्शनः, पर्वतः म.व्यु.४१४२.
lta na sdug pa
= {lta na sdug}
lta na mi sdug
वि. दुर्दर्शनः — {gos dri ma can gon pa/} {pa car gyis mdoms dkris te/} {lta na rab tu mi sdug pa zhig mthong nas} मलिनवसनं नातिप्रच्छन्नकौपीनमतिदुर्दर्शनमभिवीक्ष्य जा.मा.१४४ख/१६७; अतिदुर्दर्शः — {de yi gzhal yas khang pa yi/} /{rkang pa bzhi la yi dwags bzhi/} /{btags pa lta na mi sdug cing /} /{chu rgyus ldan pa de yis mthong //} तस्य विमानपादेषु चतुर्षु स्नायुसंयुतम् । स ददर्शातिदुर्दर्शं बद्धं प्रेतचतुष्टयम् ।। अ.क.१७१क/१९.८९.
lta na mi sdug pa
= {lta na mi sdug}
lta na mdzes pa
= {blta na mdzes pa/}
lta na bzang ba
वि. सौम्यदर्शनः — {mi chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis kyis lus shin tu brgyan pa}…{zla ba nya gang rgyas pa'i dkyil 'khor ltar lta na bzang ba} द्वात्रिंशन्महापुरुषलक्षणालङ्कॄतशरीरम्…पूर्णचन्द्रमण्डलमिव सौम्यदर्शनम् ग.व्यू.३०क/१२६.
•सं. १. दर्शनम् — {skyon du lta ba} दोषदर्शनम् जा.मा.९१क/१०४; अवलोकनम् — {so sor rtog pa ni bgrang ba dang gzhal ba dang brtags pa'i don la lta ba'o//} प्रत्यवेक्षणा गणिततुलितमीमांसितस्यार्थस्यावलोकनम् सू.अ.१९०ख/८९; व्यवलोकनम् — {chos thams cad kyi ngo bo nyid la lta ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वधर्मस्वभावव्यवलोकनो नाम समाधिः अ.सा.४२९ख/२४२; प्रत्यवलोकनम् — {rnyed pa dang bkur sti la lhag par zhen pas khyim la lta ba} लाभसत्काराध्यवसितस्य कुलप्रत्यवलोकनेन शि.स.८४क/८२; आलोकः — {re 'dod dga' ba lta ba yi/} /{ro la mig g}.{yo grogs mo dang //} मनोरथप्रियालोकरसलोलेक्षणे सखि । का.आ.३.१४०; आलोकनम् — {bdag gi mig ni de la lta bar 'dod//} दृष्टिस्तदालोकनमीहते मे अ.क.१२२ख/६५. ५४; {de bzhin du gzugs de nyid la shes rab ces pa ni lta ba'o//} तथा तस्मिन्नेव बिम्बे प्रज्ञेत्यालोकनम् वि.प्र.६६क/४.११६; ईक्षणम् — {dgod pa dag pa slob dpon nyid/} /{lta ba gsang ba de bzhin no//} हसितशुद्ध्या त्वाचार्य ईक्षणे गुह्यकस्तथा हे.त.१७क/५४; ईक्षणा — {mnyam pa nyid du lta ba yid la byed pa} समतेक्षणामनस्कारः सू.अ.१७९क/७३; निरीक्षणम् — {gcig gis gdong la gcig lta bar yang byed par 'gyur ba} अन्योन्यवक्त्रमुखनिरीक्षणं च करिष्यसि ल.अ.६१क/७; प्रेक्षा — {gar mkhan la lta ba'i gnas skabs na} नर्तकीप्रेक्षावस्थायाम् त.प.७ख/४६०; विदृष्टिः — {rang bzhin gsum la 'dzin pa yis/} /{so so'i skye bo gzung 'dzin lta/} /{'jig rten 'das dang 'jig rten pa'i/} /{chos rnams rnam par rtog par byed//} स्वभावत्रयग्राहेण ग्राह्यग्राहविदृष्टयः । लोक्यलोकोत्तरान् धर्मान् विकल्पेन्ति पृथग्जनाः ।। ल.अ.१८३ख/१५१; विदर्शनम् — {dbang po gzugs don lta} विभूतिरुपार्थविदर्शने र.वि.११७क /८२; आलोकितम् — {lta ba dang}…{chos gos snam sbyar dang thang ba dang lhung bzed dang chos gos 'chang ba dang} …{nang du yang dag par 'jog pa na shes bzhin du spyod pa yin no//} आलोकिते …संघाटीपटपात्रचीवरधारणे …प्रतिसंलयने संप्रजानचारी भवति बो.प.९२ख/५६ २. = {gzhung lugs} दर्शनम्, मतम् — {de dag gi lta ba ni gzhung lugs so//} तेषां दर्शने मते त.प.१२५क/६९९; {grangs can lta ba} सांख्यदर्शनम् प्र.अ.३७क/४२; मतम् — {nges sbyor du smra ba rnams kyi lta ba} नियोगवादिनां मतम् प्र.अ.१२क/१४; वादः — {khyed rang gi lta ba bzang po la mi lta bar 'di ltar bdag smad par mi rigs so//} नार्हन्त्यत्रभवन्तः स्ववादशोभानिरपेक्षमत्यस्मान् विगर्हितुम् जा.मा.१३४क/१५४ ३. पा. [1] दृष्टिः, अनुशयभेदः — {srid pa'i rtsa ba phra rgyas drug /'dod} {chags de bzhin khong khro dang /} /{nga rgyal ma rig lta ba dang /} /{the tshom yin te} मूलं भवस्यानुशयाः षड्रागः प्रतिघस्तथा । मानोऽविद्या च दृष्टिश्च विचिकित्सा च अभि.को.५.१; द्र. {lta ba'i phra rgyas/} दृक् — {lta ba zhes bya ba ni spyir bshad du zin kyang nyon mongs par gtogs pas nyon mongs pa'i bdag nyid lnga kho na ste/} {'jig tshogs la lta ba la sogs pa'i lta ba dang sbyar gyi} दृगिति सामान्यनिर्देशेऽपि क्लेशाधिकारात्पञ्चैव क्लेशात्मिकाः सत्कायदृष्ट्यादिका दृष्टयः संबध्यन्ते त्रि.भा.१५८ख/६३ [2] (न्या.) आलोचनम् — {de la ma chad pa gcig gi ngo bo gang yin pa de ni rtog pa med pa lta ba tsam gyi mngon sum gyi spyod yul yin la} तत्र यदनवच्छिन्नमेकरूपं तदालोचनमात्रस्य निर्विकल्पकप्रत्यक्षस्य गोचरः त.प.९क/४६३; आलोचना — {lta ba'i shes pa} आलोचनाज्ञानम् त.प.९क/४६३; द्र. {lta ba'i shes pa/} 4. = {mig} लोचनम्, चक्षुः — {dper na mig ni mig ces bya ba'i rnam grangs de la gzhan pa 'dren byed dang gsal byed dang khrid byed dang lta ba la sogs pa rnam grangs su gtogs pa gzhan dag tu'ang 'gyur te} यथा चक्षुश्चक्षुरित्येतस्मात्पर्यायादन्येष्वपि नेत्राक्षिनयनलोचनादिषु पर्यायान्तरेषु क्षरति अभि.स.भा.९क/१०; •वि. = {lta ba po} द्रष्टा — {lta ba med cing blta ba'ang med/} /{smra med smra bar bya med na//} न द्रष्टा न च द्रष्टव्यं न वाच्यो नापि वाचकः । ल.अ.५८ख/४; प्रेक्षी — {bdud dam bdud kyi ris kyi lha glags lta ba dang glags tshol ba dag gis glags rnyed par mi 'gyur ro//} न तस्य मारो वा मारकायिका वा देवता अवतारप्रेक्षिण्योऽवतारगवेक्षिण्योऽवतारं लप्स्यन्ते अ.सा.४४क/२५; निरीक्षकः — {lta ba'i skye bo} निरीक्षको जनः रा.प.२३०ख/१२३; अवेक्षिका — {sangs rgyas kyi chos thams cad la lta ba} अवेक्षिका च बुद्धधर्माणाम् शि.स.१५०ख/१४५; दर्शी — {nyes par lta ba} दोषदर्शी बो.भू.७५ख/९७; सापेक्षः — {de de ltar don dam pa la mkhas pa dang sems can la lta ba} स एवं परमार्थकुशलः सत्त्वसापेक्षः बो.भू.१७८ख/२३५.
lta ba lnga
पञ्च दृष्टयः : १. {'jig tshogs la lta ba} सत्कायदृष्टिः, २. {log par lta ba} मिथ्यादृष्टिः, ३. {mthar 'dzin par lta ba} अन्तग्राहदृष्टिः, ४. {lta ba mchog tu 'dzin pa} दृष्टिपरामर्शः, ५. {tshul khrims dang brtul zhugs mchog tu 'dzin pa} शीलव्रतपरामर्शः अभि.भा. २२८क/७६५
lta ba na
निभालयन् — {lho phyogs su kha bltas nas gnas pa me long gi ngos la lta ba na rang gi byad byang du bltas par mthong ngo //} दक्षिणाभिमुखस्थितो दर्पणतलं निभालयन्नुत्तराभिमुखं स्वमुखं पश्यति त.प.१२९ख/७१०.
lta bar
द्रष्टुम् — {khyed}…{ring bsrel gyi tshogs ma zhig pa rnams lta bar 'dod dam} इच्छथ यूयं…शरीरसंघातमविकोपितं द्रष्टुम् वि.व.१६०ख/१.४९; द्र. {blta bar/}
lta ba dgongs pa
दृष्टिसंकोचः — {dgos pa lta ba dgongs pa dang /} /{mi skye ba ni gnas med pa/} /{don gnyis yongs su shes pas ni/} /{skye ba med par ngas bshad do//} प्रयोजनं दृष्टिसंकोचमनुत्पादमनालयम् । अर्थद्वयपरिज्ञानादनुत्पादं वदाम्यहम् ल.अ.१८४क/१५२.
lta ba 'gyur ba
पा. दृष्टिपरिणामः, परिणामदृष्टिभेदः — {mu stegs byed 'gyur bar smra ba rnams kyi 'gyur bar lta ba rnam pa dgu yod de/} {'di lta ste/} {dbyibs 'gyur ba dang}…{lta ba 'gyur ba dang}…{bya ba snang bar byed pa'i 'gyur ba} नवविधा परिणामवादिनां तीर्थकराणां परिणामदृष्टिर्भवति यदुत संस्थानपरिणामः…दृष्टिपरिणामः…क्रियाभिव्यक्तिपरिणामः ल.अ.११८क/६५.
lta ba ngan
= {lta ba ngan pa/}
lta ba ngan pa
= {lta ngan} कुदृष्टिः, कुत्सिता दृष्टिः — {lta ba ngan pa rnams zhes bya ba ni bdag la sogs pa'i lta ba ngan pa gang la yod pa de la de skad ces bya'o//} कुदृष्टीनामिति कुत्सिता आत्मादिदृष्टयो येषां ते तथोक्ताः त.प.२९२ख/१०४८; {lta ngan ni lta ba smad pa ste} कुत्सिता दृष्टिः कुदृष्टिः अभि.स्फु.३३२क/१२३२; दुर्दृष्टिः — {ma 'ongs pa yi dus na ni/} /{byis pa'i rang bzhin gzegs zan 'byung /} /{'bras bu med smra'i lta ngan pas/} /{skye bo mang po rlag par byed//} भविष्यन्त्यनागते काले कणभुग्बालजातिकाः । असत्कार्यवादकुदृष्ट्या जनतां नाशयन्ति च ।। ल.अ.१७९क/१४३; असद्दृष्टिः — {lta ba ngan pa phung bar 'gyur bas spang //} त्याज्या त्वसद्दृष्टिरनर्थवृष्टिः जा.मा.१३७ख/१५९; अकुशलदृष्टिः — {lang ka'i bdag po 'di ni}…{lta ba ngan pa sel ba} …{theg pa chen po la spyod pa rnams kyi dam tshig go/} एष लङ्काधिपते अभिसमयः… अकुशलदृष्टिदालनानां …महायानचरितानाम् ल.अ.५९क/५; कुदर्शनम् — {bsgom dang rnam bsgom bsam gtan pa/} /{lam dang bden dang mthong ba ste/} /{de rnams gsum ni rnam bsgoms na/} /{lta ba ngan las grol bar 'gyur//} भाव्यं विभावनाध्याता मार्गः सत्या च दर्शनम् । एतत्त्रयं विभावेन्तो मुच्यन्ते हि कुदर्शनैः ।। ल.अ.१९०क/१६२; असद्दर्शनम् — {bdag gi sems ni lta ngan lhung gyur cing /} /{yun ring ma mthong ngan pa'i lam du song //} मया ह्यसद्दर्शननष्टचेतसा कुवर्त्मना यातमदीर्घदर्शिना जा.मा.१७७ख/२०७.
lta ba ngan pa mi bzad pa'i dra bas kun nas 'khor ba
वि. कुदृष्टिविषमजालानुपर्यवनद्धः — {kye ma sems can 'di dag ni 'khor ba'i mya ngam dang dgon pa chen por las} ({zhugs} ) {shing}…{lta ba ngan pa mi bzad pa'i dra bas kun nas 'khor ba} महासंसाराटवीकान्तारमार्गप्रपन्ना बतेमे सत्त्वाः…कुदृष्टिविषमजालानुपर्यवनद्धाः द.भू.१९१ख/१७.
lta ba ngan pa sel ba
वि. अकुशलदृष्टिदालनः — {lang ka'i bdag po 'di ni}… {lta ba ngan pa sel ba}… {theg pa chen po la spyod pa rnams kyi dam tshig go/} एष लङ्काधिपते अभिसमयः… अकुशलदृष्टिदालनानां… महायानचरितानाम् ल.अ.५९क/५.
lta ba ngan pa'i mya ngam la gzhol bar gyur pa
वि. कुदृष्टिकान्तारसमवसृतः — {kye ma sems can 'di dag ni gti mug gi mun pa dang rab rib kyi ling thog gis bsgribs shing}…{lta ba ngan pa'i mya ngam la gzhol bar gyur pa} (?) महामोहतमस्तिमिरपटलाविद्यान्धकारावृता बतेमे सत्त्वाः…कुदृष्टिकान्तारसमवसृताः द.भू.१९१क/१७.
lta ba ngan par lhung ba
वि. कुदृष्टिपतितः — {byis pa so so'i skye bo 'di dag lta ba ngan par lhung ba'i rgyud} इमे बालपृथग्जनाः कुदृष्टिपतितया संतत्या द.भू.१८०ख/११.
lta ba ngan med pa
= {lta ngan med/}
lta ba can
•वि. दर्शी — {de nyid la yon tan du lta ba can} तत्रैव गुणदर्शी बो.भू.८६क/१०९; दृष्टिकः — {gzugs bdag yin zhes bya ba la sogs pa'i lta ba de dag gang dag la yod pa de dag ni de'i lta ba can te} सा रूपमात्मेत्यादिका दृष्टिर्येषां ते तद्दृष्टिकाः त.प.२२५क/१६६; •पा. ईक्षणिका, विद्याविशेषः — {lta ba can sogs zhes bya ba'i/} /{rigs pa yod pa legs bsgoms gang /} /{tshe 'di nyid la gzhan gyi sems/} /{yongs su shes par byed pa dang //} अस्ति हीक्षणिकाद्याख्या विद्या यां सुविभाविता । परचित्तपरिज्ञानं करोतीहैव जन्मनि ।। त.स.१२४क/१०७५; द्र. {lta bar byed pa/}
lta ba chung ngus ngo tsha ba
वि. तनुदृष्टिलज्जः, बोधिसत्त्वस्य — {lta ba chung ngus ngo tsha ba ni chos la bdag med par ma rtogs pas so//} तनुदृष्टिलज्जो धर्मनैरात्म्याप्रतिवेधी सू.अ.२४८ख/१६६.
lta ba mchog tu 'dzin
= {lta ba mchog tu 'dzin pa/}
lta ba mchog tu 'dzin pa
पा. दृष्टिपरामर्शः, दृष्टिभेदः — {lta ba'i rang bzhin lnga ni 'jig tshogs la lta ba dang} …{lta ba mchog tu 'dzin pa dang tshul khrims dang brtul zhugs mchog tu 'dzin pa'o//} पञ्च दृष्टिस्वभावाः सत्कायदृष्टिः…दृष्टिपरामर्शः, शीलव्रतपरामर्शश्च अभि.भा.२२८क/७६५; दृष्ट्यामर्शः — {'tshig pa lta ba mchog 'dzin las//} दृष्ट्यामर्शात् प्रदाशः अभि.को.५.५१.
lta ba mchog 'dzin pa
= {lta ba mchog tu 'dzin pa/}
lta ba nyams pa
वि. दृष्टिविपन्नः — {de bzhin du lta ba nyams pa dang chos nyams pa dang 'tsho ba nyams pa'i gang zag rnam par spangs pa} एवं दृष्टिविपन्नाचारविपन्नाजीवविपन्नपुद्गलविवर्जनतया शि.स.३४ख/३३.
lta ba gnyis kyi spyod yul
पा. दृष्टिद्वयगोचरः, परमार्थभेदः — {don dam pa bdun te/} {'di ltar/} {sems kyi spyod yul dang}…{lta ba gnyis kyi spyod yul dag lta ba gnyis las 'das pa'i spyod yul dang}…{de bzhin gshegs pa'i so so rang gis rig pa'i spyod yul} ({lo//}) सप्तविधः परमार्थो यदुत चित्तगोचरः…दृष्टिद्वयगोचरो दृष्टिद्वयातिक्रान्तगोचरः…तथागतस्य प्रत्यात्मगतिगोचरः ल.अ.७०क/१८.
lta ba gnyis las 'das pa'i spyod yul
पा. दृष्टिद्वयातिक्रान्तगोचरः, परमार्थभेदः — {don dam pa bdun te/} {'di ltar/} {sems kyi spyod yul dang}…{lta ba gnyis kyi spyod yul dang lta ba gnyis las 'das pa'i spyod yul dang}…{de bzhin gshegs pa'i so so rang gis rig pa'i spyod yul} ({lo//}) सप्तविधः परमार्थो यदुत चित्तगोचरः… दृष्टिद्वयगोचरो दृष्टिद्वयातिक्रान्तगोचरः…तथागतस्य प्रत्यात्मगतिगोचरः ल.अ.७०क/१८.
lta ba tha dad pa dang bag la nyal dang kun nas dkris pa'i nyon mongs pa rab tu zhi bar byed pa la mkhas pa
वि. नानादृष्ट्यनुशयपर्यवस्थानक्लेशप्रशमनकुशलः, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.८६२.
lta ba thibs po
= {lta ba'i thibs po/}
lta ba dang bcas pa
वि. सापेक्षः — {lus dang srog la lta ba dang bcas pa la chos yongs su tshol ba zhes nga mi smra'o//} न कायजीवितसापेक्षस्य धर्मवेष्टिं वदामि रा.प.२४३क/१४१.
lta ba dang ldan pa
= {lta dang ldan pa/}
lta ba dang nem nur dang dogs pa bstsal bas bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid
पा. दृष्टिकाङ्क्षाविमतिविलेखापनयनविशुद्ध्याशयसमता, चित्ताशयविशुद्घिसमताभेदः — {de sems kyi bsam pa rnam par dag pa'i mnyam pa nyid bcus 'jug go/}…{lta ba dang nem nur dang dogs pa bstsal bas bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid dang} स दशभिश्चित्ताशयविशुद्घिसमताभिरवतरति … दृष्टिकाङ्क्षाविमतिविलेखापनयनविशुद्ध्याशयसमतया च द.भू.२१२क/२७.
lta ba dang bral ba
= {lta dang bral ba/}
lta ba pa
पा. ईक्षिका, अधिमुक्तिप्रभेदः — {mos pa rnam par dbye ba la tshigs su bcad pa gnyis so/} /{skyes dang ma skyes}…{lta ba pa'o//}…{lta ba pa ni bsgoms pa las byung ba ste so sor rtog pa'i phyir ro//} अधिमुक्तिप्रभेदलक्षणविभागे श्लोकौ । जाताजाता…ईक्षिका च ।।…ईक्षिका भावनामयी प्रत्यवेक्षणात् सू.अ.१६२ख/५२.
lta ba po
= {lta po} वि. द्रष्टा, प्रेक्षकः — {gnyis yod rnam shes skye ba'i phyir/} /{de rkyen ma yin don med phyir/} /{de phyir lta ba po nas ni/} /{grol po'i bar du mi 'gyur ro//} द्वये सति च विज्ञानसम्भवात्प्रत्ययो न सः । नैरर्थक्यादतो द्रष्टा यावन्मोक्ता न युज्यते ।। सू.अ.२३६ख/१४८; {ci ltar de nyid lta po yin//} कथं स एव द्रष्टा । प्र.अ.२८ख/३३; प्रेक्षकः — {bdag ni de ltar gyur pa ma yin na/} {ci ltar lta ba po yin} आत्मा तु नैवंभूतः कथं प्रेक्षकः प्र.अ.२६२क/६२५.
lta ba spyad pa
= {lta spyad} वि. दृष्टिचरितः — {yang na rtag pa dang bde ba dang bdag gi dang bdag tu lta ba spyad pa rnams kyi gnyen por go rims bzhin du mi rtag pa dang sdug bsngal ba dang stong pa dang bdag med pa'i rnam pa dag yin no//} अथवा नित्यसुखात्मीयात्मदृष्टिचरितानां प्रतिपक्षेणानित्यदुःखशून्यानात्माकाराः अभि.भा.५०क/१०६१; {'jig tshogs la lta ba la sogs pa lnga la spyad cing zhugs pas na lta ba spyad pa'o//} सत्कायदृष्ट्यादिषु पञ्चसु चरितः प्रवृत्तो दृष्टिचरितः अभि.स्फु.७६क/ ७२६; दृक्चरितः — {dge slong dka'} ({lta} ) {spyod tshul ldan pas/} /{'byed do//} भिक्षुर्दृक्चरितो वृत्ती भिनत्ति अभि.को.४.१००.
lta ba phun sum tshogs pa
वि. दृष्टिसम्पन्नः — {gang zag lta ba phun sum tshogs pa srid pa brgyad pa mngon par 'grub pa gang yin pa de ni gnas ma yin zhing go skabs med de 'di ni gnas med do//} अस्थानमनवकाशो यद् दृष्टिसंपन्नः पुद्गलोऽष्टमं भवमभिनिर्वर्तयिष्यति । नेदं स्थानं विद्यते अभि.भा.२०ख/९४०.
lta ba phyin ci log
= {lta ba phyin ci log pa/}
lta ba phyin ci log pa
पा. दृष्टिविपर्यासः, विपर्यासभेदः — {phyin ci log bcu gnyis yin no zhes bya ba ni phyin ci log bzhi po re re la 'du shes dang sems dang lta ba phyin ci log dag yod pas so//}…{sdug bsngal la bde'o snyam du lta ba phyin ci log dang mi gtsang ba la gtsang ngo snyam du lta ba phyin ci log go/} द्वादश विपर्यासा इति । चतुर्षु विपर्यासेषु प्रत्येकं संज्ञाचित्तदृष्टिविपर्यासा इति…दुःखे सुखमिति दृष्टिविपर्यासः । अशुचौ शुचीति दृष्टिविपर्यासः अभि.स्फु.१००क/७७९.
lta ba mang po'i dra bas khebs pa
वि. बहुदृष्टिजालसंछन्नः — {sems can dge ba'i rtsa ba ma byas pa bsod nams dang bral ba dbul por gyur pa 'dod pa la brkam pa ldongs pa lta ba mang po'i dra bas khebs pa rnams} सत्त्वाः पुण्यविरहिता दरिद्रभूताः कामलोलुपा अन्धा (बहु)दृष्टिजालसंछन्नाः स.पु.१२०क/१९१.
lta ba mi bzad pa
विषमदृष्टिः म.व्यु.४६४७.
lta ba med pa'i tshig
अदृष्टपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{lta ba'i tshig dang lta ba med pa'i tshig dang}…{yi ge'i tshig dang yi ge med pa'i tshig go/} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम् अनुत्पादपदम्…दृष्टपदम् अदृष्टपदम्…अक्षरपदम् अनक्षरपदम् ल.अ.६८ख/१७.
lta ba smra ba
वि. दृष्ट्याविष्कर्ता — {lta ba smra ba dang glo bur du 'ongs pa dag la ni nyes byas kho na'o//} दुष्कृतस्यैव दृष्ट्याविष्कर्तागन्तुकयोः वि.सू.२९क/३७.
lta ba bzang po
सद्दृष्टिः, कुशलदृष्टिः — {de bas lta ba bzang po bsten pa'i rigs/} /{lta ba ngan pa phung bar 'gyur bas spang //} सद्दृष्टिरस्माच्च निषेवितव्या त्याज्या त्वसद्दृष्टिरनर्थवृष्टिः जा.मा.१३७ख/१५९.
lta ba yang ba
दृष्टिसंकटः म.व्यु.४६४९.
lta ba la lta ba ma yin par lta ba
दृष्टावदृष्टदृष्टिः — {lta ba ngan pa nyi shu rtsa brgyad po dag gang zhe na/} {mtshan mar lta ba nas mngon pa'i nga rgyal gyi bar du lta ba'o//}… {mtshan mar lta ba ni lta ba la lta ba ma yin par lta ba zhes bya ste} अष्टाविंशतिरसद्दृष्टयः कतमाः ? निमित्तदृष्टिर्यावदभिमानदृष्टिश्च ।…दृष्टावदृष्टदृष्टिर्निमित्तदृष्टिरित्युच्यते अभि.स.भा.८३ख/११३.
lta ba la brten pa
वि. दृष्टिसंनिश्रितः — {lta ba la brten pa'i nga rgyal gsum ste/} {lhag pa'i nga rgyal dang nga rgyal dang cung zad snyam pa'i nga rgyal rnams so//} दृष्टिसंनिश्रितास्त्रयो मानाः अतिमानमानोनमानाः अभि.भा.२३२ख/७८३.
lta ba la rnam par rtog pa
पा. दृष्टिविकल्पः, विकल्पभेदः — {lta ba la rnam par rtog pa gang zhe na/} {'di lta ste/} {yod pa dang med pa dang gcig pa dang tha dad pa dang gnyis ka dang gnyis ka ma yin par log par lta ba'i mu stegs can gyi rnam par rtog pa la mngon par chags pa'o//} दृष्टिविकल्पः कतमः ? यदुत नास्त्यस्तित्वैकत्वान्यत्वोभयानुभयकुदृष्टितीर्थ्यविकल्पाभिनिवेशः ल. अ.१०६ख/५२.
lta ba la lhag par zhen pa
पा. दृष्ट्यध्यवसानम् — {rtsod pa'i rtsa dag ni gnyis te/} {'dod pa la lhag par zhen pa dang lta ba la lhag par zhen pa'o//} द्वे विवादमूले—कामाध्यवसानम्, दृष्ट्यध्यवसानं च अभि.भा.३६ख/६४.
lta ba las byung ba
वि. दृष्टिकृतम् — {lta ba las byung ba'i bcings pa} दृष्टिकृतबन्धनम् द.भू.२०१क/२२.
lta ba las byung ba'i bcings pa
दृष्टिकृतबन्धनम् — {lta ba las byung ba'i bcings pa rnams ni snga nas kyang byang ba yin te} दृष्टिकृतबन्धनानि च पूर्वमेव प्रहीणानि भवन्ति द.भू.२०१क/२२.
lta ba log pa
= {lta log} पा. मिथ्यादृष्टि, असद्दृष्टिः — {lta ba log pa la rjes su chags par byar mi rung ba} मिथ्यादृष्टिरननुयोगक्षमा जा.मा.१३९क/१६१; दुर्दृष्टिः — {skye bar smra ba lta log pas/} /{yod dang med par lta bar rtog/} उत्पादवाददुर्दृष्ट्या नास्त्यस्तीति विकल्प्यते ।। ल.अ.११३ख/६०.
lta ba shas che ba'i bsam gtan pa
वि. दृष्ट्युत्तरध्यायी — {gang zhig bsam gtan la brten nas rtag pa la sogs par lta ba skyed par byed pa de ni lta ba shas che ba'i bsam gtan pa yin no//} यो ध्याननिश्रयेण शाश्वतादिदृष्टिमुत्पादयति, स दृष्ट्युत्तरध्यायी अभि.स्फु.१०९ख/७९६.
lta ba'i dgon pa
दृष्टिकान्तारम् म.व्यु.४६४६.
lta ba'i rgyu las byung
= {lta ba'i rgyu las byung ba/}
lta ba'i rgyu las byung ba
वि. दृष्टिहेतुकम् — {lta ba'i rgyu las byung ba yi/} /{skye dang mi skye spang bar byos//} उत्पादमनुत्पादं वर्जयेद्दृष्टिहेतुकम् । ल.अ.१८४क/१५२.
lta ba'i chu bo
दृष्ट्योघः — {lta ba'i chu bo la rab tu gzhol ba} दृष्ट्योघसमवसृष्टः द.भू.१९१ख/१७.
lta ba'i chu bo la rab tu gzhol ba
वि. दृष्ट्योघसमवसृष्टः — {kye ma sems can 'di dag ni chu bo chen po'i gling du bying zhing 'dod pa dang srid pa'i ma rig pa dang lta ba'i chu bo la rab tu gzhol ba} महौघोर्म्यामथैर्निमग्ना बतेमे सत्त्वाः कामभवाविद्यादृष्ट्योघसमवसृष्टाः द.भू. १९१ख/१७.
lta ba'i mche ba
दृष्टिदंष्टा — {lta ba'i mche bas smas pa dang /} /{las rnams 'jig pa la ltos nas/} /{stag mos bu phrug khyer ba ltar/} /{rgyal bas chos ni ston par mdzad//} दृष्टिदंष्ट्रावभेदं च भ्रंशं चापेक्ष्य कर्मणाम् । देशयन्ति जिना धर्मं व्याघ्रीपोतापहारवत् ।। अभि.भा.८९क/१२११.
lta ba'i nyes pa
दृष्टिदोषः — {gang yang mu stegs mi skye dang /} /{gang yang nga yi tshul blta bas/} /{rtog pa de ni khyad par med//} यच्च तीर्थ्यैरनुत्पादो यच्च मन्नयदृष्टिभिः । कल्प्यते निर्विशिष्टोऽयं दृष्टिदोषः प्रसज्यते ।। ल.अ.१८४क/१५२.
lta ba'i snyigs ma
पा. दृष्टिकषायम्, कषायभेदः — {tshe'i snyigs ma dang sems can gyi snyigs ma dang nyon mongs pa'i snyigs ma dang lta ba'i snyigs ma dang dus kyi snyigs ma ste/} {snyigs ma lnga po dag las brtsams nas} पञ्चकषायानारभ्य आयुष्कषायं सत्त्वकषायं क्लेशकषायं दृष्टिकषायं कल्पकषायम् बो.भू.१३४क/१७३; दृष्टिकालुष्यम् — {sems can dang lta ba'i snyigs ma'i nyes pas mi ldog go/} सत्त्वदृष्टिकालुष्यदोषैर्न विवर्तते शि.स.१५३ख/१४८.
lta ba'i thibs po
दृष्टिगहनम् — {lta ba'i thibs por rtag tu rnam par chags/} /{yod dang med dang de bzhin yod med pa/} /{ltar gyur drug cu gnyis la brten nas su/} /{dngos po med la yongs su 'dzin cing gnas//} विलग्न दृष्टीगहनेषु नित्यमस्तीति नास्तीति तथास्ति नास्ति । द्वाषष्टि दृष्टीकृत निश्रयित्वा असन्त भावं परिगृह्य ते स्थिताः ।। स.पु.२०ख/३२; द्र. {lta bar gyur pa'i thibs po/}
दृष्टिजालम् — {smra ba med cing tshig med de/} /{sems mthong phyir ni stong ma yin/} /{rang gi sems ni ma mthong phyir/} /{lta ba'i dra ba 'jug par 'gyur//} न वक्ता न च वाच्योऽस्ति न शून्यं चित्तदर्शनात् । अदर्शनात्स्वचित्तस्य दृष्टिजालं प्रवर्तते ।। ल.अ.१६९क/१२५.
lta ba'i gdug pa
दृष्टिविषः — {lta ba'i gdug pa chen pos lhun po bsreg par bgyi/} /{rgya mtsho chen po rnams kyi chab kyang bskam par bgyi//} दृष्टीविषेण महता प्रदहामि मेरुं भस्मीकरोमि सलिलं च महोदधीनाम् । ल.वि.१५३क/२२७.
lta ba'i 'dam du bying
= {lta ba'i 'dam du bying ba/}
lta ba'i 'dam du bying ba
वि. दृष्टिपङ्कावसन्नः — {bdag ni sems can dman pa la mos pa rnams kyi slad du de bzhin gshegs pa la zhu ba ma lags}… {lta ba'i 'dam du bying ba rnams kyi slad du ma lags} न च वयं भगवन् हीनाधिमुक्तिकानां सत्त्वानां कृतशस्तथागतं परिपृच्छामः…न दृष्टिपङ्कावसन्नानाम् सु.प.२१ख/२.
lta ba'i gnas
= {lta gnas} दृष्टिस्थानम् — {gang dag zag bcas}…/{lta gnas srid pa'ang de dag yin//} ये सास्रवाः …दृष्टिस्थानं भवश्च ते ।। अभि.को.१.८; {'di la lta bas rgyas par 'gyur ba'i sgo nas gnas pas na lta ba'i gnas so//} दृष्टिरस्मिंस्तिष्ठत्यनुशयनादिति दृष्टिस्थानम् अभि.भा.२९ख/२९; {'phags pa ni tshangs chen pa dag gi nang du mi skye ste/} {ci'i phyir zhe na/} {lta ba'i gnas yin pa'i phyir dang gtso bo gcig tu zad pa'i phyir} महाब्रह्मस्वार्यो नोपपद्यते; दृष्टिस्थानत्वाद्, एकनाथकत्वाच्च अभि.भा.२३क/९५२; दृष्टिसंनिश्रयः — {me'i cha lugs can gyi bu lta ba'i gnas ni 'di gsum yin te} लोके त्रय इमे अग्निवैश्यायन दृष्टिसंनिश्रयाः अ.श.२७९क/२५६.
lta ba'i gnas su gyur
= {lta ba'i gnas su gyur pa/}
lta ba'i gnas su gyur pa
वि. दृष्टिस्थानमापन्नः — {gang zag pa rnams mig gis gang zag blta'o zhes gang zag lta ba ni bdag med pas bdag blta'o zhes bya ba yin pas bdag tu lta ba'i gnas su gyur pa yang yin no//} चक्षुषा च पुद्गलं पश्याम इति पश्यन्तः पौद्गलिकाः ‘अनात्मना आत्मानं पश्यामः’ इति दृष्टिस्थानमापन्ना भवन्ति अभि.भा.८५ख/१२०१.
lta ba'i rnam pa
वि. दृष्टिकृतम् — {lta ba'i rnam pa'i sprul ba} दृष्टिकृतनिर्माणम् द.भू.२६५ख/५८; दृष्टिगतम् — {lta ba'i rnam pa spang ba} दृष्टिगतप्रतिनिस्सर्गः वि.सू.६३क/७९; म.व्यु.४६५१; द्र. {lta bar gyur pa/} {lta bar song ba/}
lta ba'i rnam pa dang nyon mongs pa yang dag par bsgrub pa
दृष्टिकृतक्लेशसमुदागमः — {byang chub sems dpa'i sa chos kyi sprin la gnas pa'i byang chub sems dpa' ni} …{lta ba'i rnam pa dang nyon mongs pa yang dag par bsgrub pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} धर्ममेघायां बोधिसत्त्वभूमौ प्रतिष्ठितो बोधिसत्त्वः… दृष्टिकृतक्लेशसमुदागमं च यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२६५ख/५८.
lta ba'i rnam pa spang ba
दृष्टिगतप्रतिनिःसर्गः — {dge slong gi kun dga' ra ba 'bul ba dang gtsug lag khang zhal bsro ba dang}…{lta ba'i rnam pa spang ba dang}…{nad pa dbugs dbyung ba dag la'o//} तद्यथा नाम निर्यातनविहारप्रतिष्ठापन… दृष्टिगतप्रतिनिस्सर्ग… ग्लानप्रश्वसनेषु भिक्षोः वि.सू.६३क/७९.
दृष्टिकृतनिर्माणम् — {byang chub sems dpa'i sa chos kyi sprin la gnas pa'i byang chub sems dpa' ni} …{lta ba'i rnam pa'i sprul ba dang}…{yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} धर्ममेघायां बोधिसत्त्वभूमौ प्रतिष्ठितो बोधिसत्त्वः…दृष्टिकृतनिर्माणं च…यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२६५ख/५८.
lta ba'i phra rgyas
पा. दृष्ट्यनुशयः, अनुशयभेदः — {phra rgyas drug po de dag kyang mdo las 'dod chags phye nas bdun du bshad de/} {'dod pa'i 'dod chags kyi phra rgyas dang}…{lta ba'i phra rgyas dang the tshom gyi phra rgyas so//} त एते षडनुशयाः सूत्रे रागस्य द्विधा भेदं कृत्वा सप्तोक्ताः—कामरागानुशयः…दृष्ट्यनुशयः, विचिकित्सानुशय इति अभि.भा.२२६ख/७६१.
lta ba'i bya ba
दर्शनक्रिया — {lta ba'i rang bzhin ma yin pa yang mi lta ste/} {lta ba'i bya ba dang bral ba'i phyir} अदर्शनमपि न पश्यति दर्शनक्रियारहितत्वात् प्र.प.३९क/४४; दृशिक्रिया — {re zhig lta ba'i rang bzhin can lta ba'i bya ba dang ldan pa ni} दर्शनस्वभावस्य तावद् दृशिक्रियायुक्तस्य प्र.प.३९क/४४.
lta ba'i tshig
दृष्टपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{lta ba'i tshig dang lta ba med pa'i tshig dang}…{yi ge'i tshig dang yi ge med pa'i tshig go/} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम् अनुत्पादपदम्…दृष्टपदम् अदृष्टपदम्…अक्षरपदम् अनक्षरपदम् ल.अ.६८ख/१७.
lta ba'i mtshan ma sel ba
पा. दृष्टिनिमित्तापकर्षणः, अनुशंसमनस्कारभेदः — {phan yon yid la byed pa ni rnam pa gnyis te/} {gnas ngan len sel ba dang lta ba'i mtshan ma sel ba'o//} अनुशंसमनस्कारो द्विविधो दौष्ठुल्यापकर्षणो दृष्टिनिमित्तापकर्षणश्च सू.अ.१६७ख/५८.
lta ba'i zag pa
पा. दृष्ट्यास्रवः, आस्रवभेदः — {de bzhin du 'dod pa'i zag pa dang srid pa'i zag pa dang ma rig pa'i zag pa dang lta ba'i zag pa spang bar bya'o//} {de nas rnam par thar pa bzhi bsgom par bya} एवं कामास्रवं भवास्रवमविद्यास्रवं दृष्ट्यास्रवं त्यक्त्वा ततश्चतुर्विमोक्षं विभावयेत् वि.प्र.३२क/४.५.
lta ba'i zug rngu
दृष्टिशल्यम् — {de de lta bu'i shes par bya ba khong du chud pa'i blos}…{sred pa dang ma rig pa dang lta ba'i zug rngu dang nga rgyal dang gti mug gi kha na ma tho ba chen po dang}…{yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} स एवंज्ञानानुगतया बुद्ध्या…तृष्णाविद्यादृष्टिशल्यमान(मोह)महासावद्यतां च…यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५२क/४९.
lta ba'i yul
दृष्टिगोचरः — {rnam shes sa bon kyang /} /{lta ba'i yul la rab tu g}.{yo//} विज्ञानबीजं हि स्पन्दते दृष्टिगोचरे ल.अ.९३क/४०.
lta ba'i rang bzhin
पा. दृष्टिस्वभावः — {phra rgyas drug las lta ba rnam pa lngar byas na bcur 'gyur te/} {lta ba'i rang bzhin lnga}… {lta ba'i rang bzhin ma yin pa lnga/} षण्णामनुशयानां दृष्टिं पञ्चधा कृत्वा दश भवन्ति । पञ्च दृष्टिस्वभावाः…पञ्चादृष्टिस्वभावाः अभि.भा.२२८क/७६५; द्र. {lta ba'i rang bzhin lnga/}
lta ba'i rang bzhin lnga
पञ्च दृष्टिस्वभावाः : १. {'jig tshogs la lta ba} सत्कायदृष्टिः, २. {log par lta ba} मिथ्यादृष्टिः, ३. {mthar 'dzin par lta ba} अन्तग्राहदृष्टिः, ४. {lta ba mchog tu 'dzin pa} दृष्टिपरामर्शः, ५. {tshul khrims dang brtul zhugs mchog tu 'dzin pa} शीलव्रतपरामर्शः अभि.भा.२२८क/७६५.
lta ba'i rang bzhin ma yin pa
पा. अदृष्टिस्वभावः — {phra rgyas drug las lta ba rnam pa lngar byas na bcur 'gyur te/} {lta ba'i rang bzhin lnga}…{lta ba'i rang bzhin ma yin pa lnga} षण्णामनुशयानां दृष्टिं पञ्चधा कृत्वा दश भवन्ति । पञ्च दृष्टिस्वभावाः…पञ्चादृष्टिस्वभावाः अभि.भा.२२८क/७६५; द्र. {lta ba'i rang bzhin ma yin pa lnga/}
lta ba'i rang bzhin ma yin pa lnga
पञ्चादृष्टिस्वभावाः : १. {'dod chags} रागः, २. {khong khro} प्रतिघः, ३. {nga rgyal} मानः, ४. {ma rig pa} अविद्या, ५. {the tshom} विचिकित्सा अभि.भा.२२८क/७६५.
lta ba'i shes pa
पा. आलोचनाज्ञानम्, चाक्षुषज्ञानम् — {gzhon nu ma len gyis ni lta ba'i shes pa rtog pa med pa gsal ba rang gi mtshan nyid kyi yul can yin la/} {spyi'i yul can ni rtog pa dang bcas pa'i mngon sum du brjod do//} कुमारिलस्तु आलोचनाज्ञानं निर्विकल्पकं व्यक्तिस्वलक्षणविषयं वर्णयति, सामान्यविषयं तु सविकल्पकं प्रत्यक्षम् त.प.९क/४६३; आलोचनम् — {don nges pa ni lta ba'i shes pa la ltos nas brjod do//} {gzhan dag ni rang nyid nges pa'i bdag nyid yin pa'i phyir ro//} अर्थनिश्चितिरालोचनापेक्षयोच्यते, अन्येषां स्वयमेव निश्चयात्मकत्वात् त.प.२२४ख/९१७.
lta bar dka'
= {lta bar dka' ba/}
lta bar dka' ba
वि. दुर्दर्शः — {khyed rnams bong bu spre'u rnga mo'i bzhin ldan}…{mchog tu lta bar dka' ba'i gdong //} यूयं गर्दभमर्कटोष्ट्रवदनाः… दुर्दर्शवक्त्राः परम् अ.क.३०५ख/३९.९५; दुर्दृशः — {khams 'di lta bar dka' ba} एष दुर्दृशो धातुः र.वि.११४ख/७७.
lta bar gyis
क्रि. दृश्यताम् — {gal te rim gyis 'gal med na/} /{khyab pa nyid du'ang lta bar gyis//} पर्यायादविरोधश्चेद् व्यापित्वादपि दृश्यताम् । त.स.८१क/७५१.
lta bar gyur
= {lta bar gyur pa/}
lta bar gyur pa
वि. दृष्टिगतम् — {sems can zhes bya bdud ci sems/} /{khyod ni lta bar gyur pa yin/} /{'du byed phung po 'di stong ste/} /{'di la sems can yod ma yin//} मन्यसे किं नु सत्त्वेति मार दृष्टिगतं हि ते । शून्यः संस्कारपुञ्जोऽयं न हि सत्त्वोऽत्र विद्यते ।। अभि.भा.८६क/१२०२; दृष्टिकृतम् — {lta bar gyur pa'i thibs po thams cad rnam par spong ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वदृष्टिकृतगहनविवर्जितो नाम समाधिः अ.सा. ४३०ख/२४३; द्र. {lta bar song ba/} {lta ba'i rnam pa/}
lta bar gyur pa'i thibs po
दृष्टिकृतगहनम् — {lta bar gyur pa'i thibs po thams cad rnam par spong ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वदृष्टिकृतगहनविवर्जितो नाम समाधिः अ.सा.४३०ख/२४३; द्र. {lta ba'i thibs po/}
lta bar gyur pa'i thibs po thams cad rnam par spong ba
पा. सर्वदृष्टिकृतगहनविवर्जितः, समाधिविशेषः — {ting nge 'dzin gyi sgo du ma mngon du gyur pa 'di lta ste/} {chos thams cad kyi ngo bo nyid la lta ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin dang}…{lta bar gyur pa'i thibs po thams cad rnam par spong ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin dang} अनेकानि समाधिमुखान्यामुखीभूतान्यभूवन् । तद्यथा—सर्वधर्मस्वभावव्यवलोकनो नाम समाधिः…सर्वदृष्टिकृतगहनविवर्जितो नाम समाधिः अ.सा.४३०ख/२४३.
lta bar 'gyur
क्रि. द्रक्ष्यति — {gang la yang dang ba'am 'khrugs pa mi dmigs pa de dag ji ltar gzugs la lta bar 'gyur} येषां न प्रसादो न क्षोभ उपलभ्यते, कथं ते रूपं द्रक्ष्यन्ति शि.स.१३९क/१३४.
lta bar 'gyur ba
वि. दृष्टिकृतम् म.व्यु.४६५०; द्र. {lta bar gyur pa/}
क्रि. प्रेक्षे — {kye grogs po tshur shog yu 'u} ({bu} ) {cag kyang lha'i gnas la lta bar bya'o//} भो वयस्य एतद् देवायतनं प्रेक्षामहे ना.ना.२२७ख/२३.
lta bar byas pa
वि. दृष्टिकृतम् म.व्यु.४६५०; द्र. {lta bar gyur pa/}
lta bar bying ba
दृष्टिप्रस्कन्नः म.व्यु.४६४४.
lta bar byed
= {lta bar byed pa/}
lta bar byed pa
•क्रि. = {lta bar byed} पश्यति — {mi snang ba yi 'byung po rnams/} /{mi rnams la ni lta bar byed//} अदृश्यानि हि पश्यन्ति ननु भूतानि मानुषान् ।। जा.मा.७१क/८२; अवलोकयति — {gang gi tshe dge 'dun gyi nang ngam grong ngam}- {yul lam ljongs su bsod snyoms kyi phyir gnas par 'dod pa de'i tshe/} {thog ma kho nar spyod yul la lta bar byed} यदा सङ्घे वा ग्रामे वा देशे वा जनपदे वा भिक्षाहेतोर्विहर्तुकामो भवति, तदा पूर्वतरं गोचरमवलोकयति अ.श.२५३क/२३२; उद्वीक्ष्यते — {de gang gi tshe ltad mo pa'i nang du 'ong ba de'i tshe/} {ltad mo pa thams cad kyis yid smon byed cing lta bar byed} यदा रङ्गमध्यमवतरति, तदा सर्वप्रेक्षकैः सोत्कण्ठैरुद्वीक्ष्यते अ.श.२००ख/१८५; •सं. १. आलोकनम् — {phan tshun lta bar byed pa'i rnam 'phrul gyis//} परस्परालोकनविभ्रमेण अ.क.२९५ख/१०८.२६ २. पा. ईक्षणिका, विद्याविशेषः — {lta bar byed pa la sogs pa'i rig sngags kyi stobs kyis mkha' 'gro ma la sogs pa rnams kyis gzhan gyi sems shes pa dang /} {byung ba dang 'byung ba dang 'byung bar 'gyur ba'i dngos po shes par dmigs pa kho na'o//} ईक्षणिकादिविद्याबलेन डाकिन्यादीनां परचित्तज्ञानं भूतभवद्भविष्यद्वस्तुपरिज्ञानं चोपलभ्यत एव त.प.३०७ख/१०७५; द्र. {lta ba can/}
lta bar song ba
वि. दृष्टिगतम् — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gzugs ni lta bar song ba yang ma yin/} {lta bar song ba spong ba yang ma yin no//} {de bzhin du tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa yang lta bar song ba yang ma yin/} {lta bar song ba spong ba yang ma yin} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपं दृष्टिगतं न दृष्टिगतप्रहाणम् । एवं न वेदनासंज्ञासंस्काराः । न विज्ञानं दृष्टिगतं न दृष्टिगतप्रहाणम् सु.प.४१ख/१९; द्र. {lta bar gyur pa/} {lta ba'i rnam pa/}
lta bar song ba spong ba
दृष्टिगतप्रहाणम् — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gzugs ni lta bar song ba yang ma yin/} {lta bar song ba spong ba yang ma yin no//} {de bzhin du tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa yang lta bar song ba yang ma yin/} {lta bar song ba spong ba yang ma yin} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपं दृष्टिगतं न दृष्टिगतप्रहाणम् । एवं न वेदनासंज्ञासंस्काराः । न विज्ञानं दृष्टिगतं न दृष्टिगतप्रहाणम् सु.प.४१ख/१९.
lta bas kun nas bslang
= {lta bas kun nas bslang ba/}
lta bas kun nas bslang ba
वि. दृष्टिसमुत्थितम् — ग्. {yo ni lta bas kun nas bslang //} शाठ्यं दृष्टिसमुत्थितम् अभि.को.५.५१; दृष्टिसमुत्थम् — {de lta bas na lta bas kun nas bslang ba'i 'du shes dang sems kho na phyin ci log yin gyi gzhan dag ni ma yin te} तस्माद् दृष्टिसमुत्थे एव संज्ञाचित्ते विपर्यासौ, नान्ये अभि.भा. २३२क/७८०.
lta bas gzings pa
गहनतादृष्टिः — {'di lta ste lta bas gzings pa 'di ni log par lta ba'i nang na ma rungs pa ste} इदमग्रं मिथ्यादृष्टीनां यदुत गहनतादृष्टिः शि.स.९६ख/९६.
lta bu
•अव्य. इव — {'di'i yul gyi rnam pa lta bu'i rnam pa ni yul gyi rnam pa ste shes pa'o//} विषयाकार इवाकारोऽस्य विषयाकारं ज्ञानम् प्र.अ.१९ख/२२; वत् — {'chi dang skye dang khyad par 'phags/} /{bdag gzhan la sogs lta bu yin//} {zhes bya ba ni 'chi ba lta bu dang skye ba lta bu dang khyad par du 'phags pa nyid lta bu dang bdag gzhan nyid la sogs pa lta bu'o//} मरणोत्पत्तिविशिष्टात्मान्यतादिवदिति । मरणवत्, उत्पत्तिवत्, विशिष्टवत्, आत्मान्यतादिवत् अभि.स्फु.११०क/७९७; •वि. १. समः — {zhe sdang lta bu'i sdig pa med//} न च द्वेषसमं पापम् बो.अ.६.२; तुल्यः — {lha min gang brgya byin lta bu yin na yang} शक्रतुल्योऽपि यो दैत्यः हे.त.७ख/२०; सदृशः — {skad cig ma gnyis ni bar chad med pa'i lam lta bu yin la/} {gsum pa ni rnam par grol ba'i lam lta bu yin no//} द्वौ हि क्षणावानन्तर्यमार्गसदृशौ, तृतीयो विमुक्तिमार्गसदृशः अभि.भा.२५क/९६०; प्रख्यः — {mdzod lta bu} कोष्ठागारप्रख्यः सू.अ.१४०ख/१७ २. (उत्तरपदे) उपमा — {sems ni glog lta bu'o//} विद्युदुपमं चित्तम् अभि.स्फु.१७८ख/९३०; {sgyu ma lta bu} मायोपमः सू.अ.१४२क/१९; निभः — निभसंकाशनीकाशप्रतीकाशोपमादयः अ.को.२.१०.३७; नितरां भातीति निभः अ.वि.२.१०.३७; सन्निभः त.प.; आभा — {rin chen 'byung gnas lta bu'i 'gro ba rnams//} रत्नाकराभं जगत् र.वि.१०८ख/६६; संकाशः — {'dzin pa shel gong dag pa lta bu} ग्राहकः शुद्धस्फटिकसंकाशः त.प.१२८ख/७०७; कल्पः — {ting nge 'dzin la brtson pa ni rmugs pa dang gnyid kyis 'jigs te ngo bo 'dra ba lta bu yin pa'i phyir ro//} समाधिप्रयुक्तस्य हि स्त्यानमिद्धाद् भयम्, समानरूपकल्पत्वात् अभि.स्फु.१३८ख/८५३; विधः — {khyod lta bu} भवद्विधः जा.मा.१४८ख/१७२; {de lta bu} तथाविधः हे.बि.२४०ख/५५; आकारः — {dge 'dun bsrungs khyod kyis sems can rtsig pa lta bu gang dag mthong ba} यांस्त्वं संघरक्षित सत्त्वानद्राक्षीः कुड्याकारान् शि.स.३७ख/३६; प्रकारः — {de lta bu} तत्प्रकारः सू.अ.१३०ख/३; कलना — {ci yang 'di ni su yi yid la zug rngu lta bur bsgrub ma yin//} विधत्ते कस्यैषा किमपि न मनःशल्यकलनाम् अ.क.३५ख/५४. १४; भूतम् — {sems can rnams kyi ma lta bu} सत्त्वानां मातृभूताः सू.अ.२४१क/१५५; {chos ni sman lta bu yin} भैषज्यभूतो धर्मः अभि.स्फु.२३५क/१०२६; रुपम् — {de lta bu zhes bya ba ni de'i rnam pa'am de'i ngo bo nyid do//} तद्रूप इति तत्प्रकारः, तत्स्वभाव इति वा अभि.स्फु.२२१ख/१००१; स्थानीयम् — {bla ma lta bu} गुरुस्थानीयः श्रा.भू.१८क/४२; {yang dag pa'i ngag dang las kyi mtha' dang 'tsho ba rnams ni lte ba lta bu yin te} सम्यग्वाक्कर्मान्ताजीवा नाभिस्थानीयाः अभि.स्फु.२०९ख/९८३; संस्थानीयम् — {me long shin tu gsal ba lta bu} स्वच्छदर्पणसंस्थानीयम् प्र.अ.९२ख/१००; स्थानम् — {chags nyer} (?) {lta bu ni sgrib pa'o//} आवरणमृणस्थानम् सू.अ.२४१ख/१५६; संस्थानम् — {mu stegs can gyis brjod pa ni/} /{kun gzhi snying po lta bu bsam//} आलयं गर्भसंस्थानं मतं तीर्थ्यानुवर्णितम् । ल.अ.१८६क/१५६; कृतिः — {pad mo lta bu'i gzhal med khang chen por} पद्मकृतौ महारत्नविमाने ल.अ.८२ख/३०; •द्र. {de lta bu/} {lta bur spyod pa/} {lta bur ston pa/}
lta bur ston pa
निदर्शनम् — {zar ma'i me tog gam yul bA rA Na sI'i ras phun sum tshogs pa sngon po kha dog sngon po sngon po lta bur ston pa} उमकापुष्पं सम्पन्नं वाराणसेयं वा वस्त्रं नीलं नीलवर्णं नीलनिदर्शनम् अभि.स्फु.३०८ख/११८०.
•वि. = {lta ba po} अवलोकी — {de las de rnams khro bas gdungs/} /{mig gis mkha' la lta byed cing //} ततस्ते क्रोधसंतप्तदृशा व्योमावलोकिनः । अ.क.४१क/४.५४; •सं. = {mig} दृष्टिः, चक्षुः — {lta byed nyams shing lus po rid/} /{stobs ni zhum zhing thos pa nyams//} नष्टा दृष्टिः कृशः कायः शक्तिर्लुप्ता हता श्रुतिः । अ.क.२१५ख/२४.७५; लोचनम् — {de yi lta byed g}.{yas pa ni//} दक्षिणं तस्य लोचनम् अ.क.२६४ख/३१.६३; लोचनं नयनं नेत्रमीक्षणं चक्षुरक्षिणी । दृग्दृष्टी अ.को.२.६.९३; • = {lta bar byed pa/}
lta byed pa
= {lta bar byed pa/}
lta smos kyang ci dgos
= {lta ci smos} कः पुनर्वादः — {'di na gang zag 'dod chags spyad pa ni chags par 'gyur ba'i dngos po chung ngu dang ngan pa thams cad la yang 'dod chags kyi kun nas dkris pa chen po stug po dang chen po skyed par byed na/} {'bring dang bzang po dag la lta smos kyang ci dgos} इह रागचरितः पुद्गलः परीत्ते सर्वनिहीने रञ्जनीये वस्तुनि घनमधिमात्रं रागपर्यवस्थानमुत्पादयति, कः पुनर्वादो मध्यप्रणीते श्रा.भू.७१क/ १८५; किं पुनः — {dper na sngon po la sogs pa'i skad cig ma mang po dag gis mthong na yang tha dad pa ma yin pa de bzhin du/} {mang po rnams brda byed na yang 'brel pa tha dad pa ma yin na gnyis lta smos kyang ci dgos} यथा नीलादिक्षणो बहुभिर्दृश्यमानोऽपि न भिद्यते, एवं बहूनां सङ्केतकरणे सति न सम्बद्धो भेत्स्यति; किं पुनर्द्वयोः त.प.१९६ख/८५८; कुत एव — {dag pa pas kyang mi spong na/} {nyon mongs pa can gyis lta smos kyang ci dgos te} न शुद्धकेन…प्रहीयन्ते, कुत एव क्लिष्टेन अभि.भा.७५क/११६०; द्र. {lta smos ci 'tshal/}
lta smos ci 'tshal
= {lta ci smos} का कथा — {nyid kyi sha yang stsol mdzad na/} /{dngos po gzhan lta smos ci 'tshal//} स्वमांसान्यपि दत्तानि वस्तुष्वन्येषु का कथा श.बु.११०ख/१२; द्र. {lta smos kyang ci dgos/}
lta smos su'ang ga la yo
कः पुनर्वादः लो.को.९६१; द्र. {lta ci smos/} {lta smos kyang ci dgos/}
lta zhog
क्रि. आस्ताम् — {gang dag la thams cad mkhyen pa mi nye ba ni rtogs par mi nus so zhes bya ba re zhig lta zhog} आस्तां तावद् इदं यदिदानीन्तनाः सर्वज्ञमसन्निहितं बोद्धुमसमर्था इति त.प.२६९ख/१००७; तिष्ठतु — {rgyal po chen po re zhig 'das pa'i bskal pa gzhan rnams lta zhog gi} तिष्ठन्तु तावन्महाराज येऽतीताः कल्पाः वि.व.१६९ख/१.५८.
lta la chags
= {lta la chags pa/}
lta la chags pa
वि. दृष्टिविलग्नः — {sngon chad bdag ni lta la chags gyur pa/} /{mu stegs can gyis bkur ba'i kun tu rgyu//} दृष्टीविलग्नो ह्यहमासि पूर्वं परिव्राजकस्तीर्थिकसम्मतश्च स.पु.२६क/४६; {sems can lta la chags par rig nas kyang /} /{de yi lta ba rnams la nye bar gnas//} दृष्टीविलग्नांश्च विदित्व सत्त्वांस्तेषां पि दृष्टिं समुपाश्रयन्ति ।। स.पु.७७क/१३०.
lta log
= {lta ba log pa/}
lta log pa
= {lta ba log pa/}
lta shwa
दृष्ट्यौघः — {rang bzhin gnyis dang 'brel ba ste/} /{kun gzhi rnam par shes pas sprul/} /{rnam rig tsam gyi lta shwa dang /} /{gang zag chos su spyod par yang //} स्वभावद्वयनिबद्धमालयविज्ञाननिर्मितम् । लोकं विज्ञप्तिमात्रं च दृष्ट्यौघं धर्मपुद्गलम् ।। ल.अ.१६०ख/११०.
lta su zhig
केन नाम — {skyes bu dam pa rnams ni bdag brlag par gyur pa la yang mi 'dzem par sbyin pa byin par byed na/} {bde bar 'dug pa lta su zhig sbyin par mi byed} अत्ययमप्यविगणय्य दित्सन्ति सत्पुरुषाः । केन नाम स्वस्थेन न दातव्यं स्यात् जा.मा.३५/२०
ltag
१. = {bla'am steng} उत्तरम् — {ltag na ma mchis pa'i bde ba} अनुत्तरसुखम् सु.प.२२ख/३ २. = {ltag pa/}
पा. (न्या., वै.) जातिः, पदार्थभेदः — {bsgrub par bya ba 'bras bu nyid la sogs pa'i spyis kyang sgrub par byed pa la ste/} {sgrub par byed pa'i yul la brjod pa'i skyon gang yin pa de 'bras bu mtshungs pa 'dod do//} {'bras bu mtshungs kyi ltag chod kyi rang bzhin no zhe na} साध्येन हि कार्यत्वादिना सामान्येनापि साधने साधनविषये यो दोषः स कार्यसमो मतः । कार्यसमजातिरूपः प्र.अ.३८ख/४४; जात्युत्तरम् — {'di 'bras bu dang mtshungs pa zhes bya ba'i ltag chod yin no zhes bstan to//} एतच्च कार्यसमं नाम जात्युत्तरमिति प्रतिपादितम् त.प.१७१ख/६१.
ltag chod smra ba
जातिवादी, नैयायिकादिः — {ltag chod smra ba lan ka byed de} जातिवादी चोदयति त.प.१७१ख/६१.
ltag na ma mchis pa'i bde ba
अनुत्तरसुखम् — {bcom ldan 'das bdag ni sems can thams cad la bde ba dang ltag na ma mchis pa'i bde ba dang bla na ma mchis pa'i bde ba dang mya ngan las 'das pa'i bde ba dang sangs rgyas kyi bde ba dang 'dus ma bgyis kyi bde ba nye bar bsgrub par 'tshal} सर्वसत्त्वानां वयं भगवन् सुखमुपसंहर्तुकामा अनुत्तरसुखं निरुत्तरसुखं निर्वाणसुखं बुद्धसुखमसंस्कृतसुखम् सु.प.२२ख/३.
ltag pa
कृकाटिका म.व्यु.३९६४; अवटुः — अवटुर्घाटा कृकाटिका अ.को.२.६.८८; न वटति न वेष्टते अवटुः अ.वि.२.६.८८; = {ltag chu ba/} {ltag khung /} {ltag par mi bsnol bar} न पर्यस्तिकया {sham thabs ci nas kyang zlum por 'dug par 'gyur ba de ltar bgo bar bya'o//}…{ltag par mi bsnol bar ro//} तथा निवसनं निवसीत यथा परिमण्डलं संस्थितं स्यात्…न पर्यस्तिकया वि.सू.४९क/६२.
१. कुतूहलम् — {rgya mtsho de yang ltad mo'i rlabs bskyod pas/} /{dga' bas de yi drung du 'ongs pa 'dra//} मुदाभिगन्तुं तमिवास चार्णवः कुतूहलोत्कम्पितवीचिविभ्रमः ।। जा.मा.१८३ख/२१३; कौतुकम् — {tshim par gyur cing ltad mo'i don bzhin mkha' las ni/} /{zla ba 'jig rten sa la spo zhing de yis smras//} तुष्टास्तमूचुर्भुवि चन्द्रलोकं ताः कौतुकायैव मुखैः सृजन्त्यः ।। अ.क.६८ख/६.१७९; प्रेक्षणम्— {gang dag}…{zlos gar mkhan dang bro gar mkhan dang bzhad gad mkhan dang 'jo sgeg mkhan dang ltad mo lhur 'dzin par gnas} ये…नटनर्तकहासकलासकप्रेक्षणपरा विहरन्ति बो.भू.१५८क/२०८ २. उत्सवः — अथ उद्धर्षो मह उद्धव उत्सवः अ.को.१.८.३८; उत् उद्धतं जनान् सुवतीति उत्सवः अ.वि.१.८.३८.
ltad mo lta ba
प्रेक्षा, प्रेक्षणम् — {ljon shing me tog bzang ldan zhing /} /{lo ma bzang po 'od gsal rnams/} /{de la ltad mo ltar lhags bzhin/} /{mtsho yi mtha' ma yongs su bskor//} द्रुमैः कुसुमसंछन्नैश्चलत्किसलयोज्ज्वलैः । तत्प्रेक्षार्थमिवोत्पत्रैः कृततीरपरिग्रहम् ।। जा.मा.११७क/१३६.
ltad mo pa
प्रेक्षकः — {de gang gi tshe ltad mo pa'i nang du 'ong ba de'i tshe/} {ltad mo pa thams cad kyis yid smon byed cing lta bar byed} यदा रङ्गमध्यमवतरति, तदा सर्वप्रेक्षकैः सोत्कण्ठैः उद्वीक्ष्यते अ.श.२००ख/१८५; सामाजिकः — {ltad mo pa don grub pa'i phyir/} /{gar gyi ltad mo byed pa bzhin//} सामाजिकार्थसिद्धयर्थं नटरङ्गक्रिया यथा ।। प्र.अ.३३ख/३८.
ltad mo pa'i dkyil 'khor
रङ्गमण्डलम् — {gzhon nu lha sbyin nga rgyal can}…{byang chub sems dpa' la sdo zhing thams cad dang ldan pa'i ltad mo pa'i dkyil 'khor la bskor te/} {bsgyings nas byang chub sems dpa' la stobs brgal to//} देवदत्तः कुमारो गर्वितः …बोधिसत्त्वेन सार्धं विस्पर्धमानः सर्वावन्तं रङ्गमण्डलं प्रदक्षिणीकृत्य विक्रीडमानो बोधिसत्त्वमभिपतति स्म ल.वि.७८ख/१०६.
ltad mo pa'i nang du 'ong ba
रङ्गमध्यमवतरति — {de gang gi tshe ltad mo pa'i nang du 'ong ba de'i tshe/} {ltad mo pa thams cad kyis}12:12 {PM} 8/31/200712:17 {PM} 8/31/2007 {yid smon byed cing lta bar byed} यदा रङ्गमध्यमवतरति, तदा सर्वप्रेक्षकैः सोत्कण्ठैरुद्वीक्ष्यते अ.श.२००ख/१८५.
१. कुतुकम्, कुतूहलम् — कौतूहलं कौतुकं च कुतुकं च कुतूहलम् अ.को.१.८.३१; कुत्सितं तोजयतीति कुतुकम् अ.वि.१.८.३१; कौतूहलम् मि.को.४२क २. तल्लजः, प्रशस्तवाचकोत्तरपदम्— मतल्लिका मचर्चिका प्रकाण्डमुद्धतल्लजौ । प्रशस्तवाचकान्यमूनि अ.को.१.४.२७.
ltad mor che ba
= {ltad mor che/}
ltab
= {lteb} पुटः, पुटम् — {stan nang tshangs can}…{nyis ltab tu byas te drub par bya'o//} तूलिका… द्विपुटां कृत्वा सेवयितव्या वि.व.१८७क/२.११०; गुणः — {bla gos bzhi ltab tu byas te} चतुर्गुणमुत्तरासङ्गं प्रज्ञप्य वि.व.१६०क/१.४८.
ltab ltib
= {'tshubs pa} संवेगः, संभ्रमः — {mtshungs pa ltab ltib 'tshubs pa dag/} समौ संवेगसंभ्रमौ अ.को.१.८.३४; संविज्यते संवेगः अ.वि.१.८.३४.
ltar
•अव्य. इव — {mig la sogs la ltos med phyir/} /{rang dga' yid kyi blo yin te/} /{rang gi nyer len stobs nyid kyis/} /{rmi lam sogs ltar 'byung bar 'gyur//} स्वतन्त्रा मानसी बुद्घिश्चक्षुराद्यनपेक्षणात् । स्वोपादानबलेनैव स्वप्नादाविव वर्त्तते ।। त.स.७०ख/६६०; वत् — {'di 'dra spangs te mkhas rnams kyis/} /{rgyu yang 'dir ni bsam par byos/} /{bzhin ltar lta bu ji ltar sgra/} /{mthun mtshungs yang dag mtshungs dang mnyam//} ईदृशं वर्ज्यते सद्भिः कारणं त्वत्र चिन्त्यताम् । इववद्वायथाशब्दाः समाननिभसन्निभाः ।। का.आ.२.५६; {rmi lam ltar} स्वप्नवत् हे.त.१५क/४८; •वि.सदृशः; सदृशी — {de ni nam mkha' gser dang chu ltar nyon mongs pa las rnam dag 'dod//} यस्याकाशसुवर्णवारिसदृशी क्लेशाद्विशुद्घिर्मता ।। सू.अ.१६८क/५९; उपमा — {yul dbus su sngon rgyal po ni/} /{nor lha'i bu ltar nor lha'i bu//} मध्यदेशे पुरा राजा वासवो वासवोपमः । अ.क.१५६क/१६.१९; कल्पः — {nam mkha' ltar rtag pa khyab pa ni 'ga' yang rgyu ma yin no//} नित्यं व्यापि चाकाशकल्पं न कस्यचित् कारणम् प्र.अ.२९क/३३; •द्र.— {ji ltar} कथम् त.प.२२६क/९२०; {de ltar} एवम् त.प.१८८क/८३८; {ci zhig ltar} कथंचन का.आ.१.७; {ltar snang ba} आभासः न्या.टी.७२ख/१८८; {ltar bcos pa} प्रतिरूपकः बो.भू.८५ख/१०९; • = {lta bar/}
ltar na
नयेन — {gnas ma'i bu'i sde pa rnams kyi ltar na ni phra rgyas thob pa yin no//} वात्सीपुत्रनयेन प्राप्तिरनुशयः अभि.स्फु.८९क/७६१.
ltar gyur
वि. दृष्टीकृतम् — {lta ba'i thibs por rtag tu rnam par chags/} /{yod dang med dang de bzhin yod med pa/} /{ltar gyur drug cu gnyis la brten nas su/} /{dngos po med la yongs su 'dzin cing gnas//} विलग्न दृष्टीगहनेषु नित्यमस्तीति नास्तीति तथास्ति नास्ति । द्वाषष्टि दृष्टीकॄत निश्रयित्वा असन्त भावं परिगृह्य ते स्थिताः ।। स.पु.२०ख/३२.
ltar bcas
वि. सदर्शनः — {lta ba dang lhan cig gnas pas ni ltar bcas so//} सहदर्शनेन वर्तत इति सदर्शनः प्र.प.३८ख/४३.
ltar bcos pa
वि. प्रतिरूपकः — {de ni byang chub sems dpa' ltar bcos pa yin kyi yang dag pa'i byang chub sems dpa' ma yin no//} स बोधिसत्त्वप्रतिरूपकश्च भवति न तु भूतो बोधिसत्त्वः बो.भू.८५ख/१०९; प्रतिवर्णिकः — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa ltar bcos pa} प्रज्ञापारमिताप्रतिवर्णिकः म.व्यु.६६८७; प्रतिवर्णिका — {ma dad pa yid la byed pa ni pha rol tu phyin pa ltar bcos pa bsgom pa la'o/} /{dad pa yid la byed pa ni yang dag pa la'o//} अरुचिमनस्कारः पारमिताप्रतिवर्णिकाभावनायाम् । रुचिमनस्कारो भूतायाम् सू.अ.१७९क/७३.
पा. पेशी, तृतीया गर्भावस्था — {nur nur rang bzhin mi bskyod pa/} /{mer mer po ni rin chen 'byung /} /{'od dpag med mgon ltar ltar po/} /{gor gor po ni don yod grub/} /{mkhrang 'gyur rnam par snang mdzad de/} /{rnam pa lngar ni bstan pa yin//} कललेनाक्षोभ्यरूपेणार्बुदं रत्नसम्भवः । पेश्यमितनाथस्य घनोऽमोघसिद्धयेः । प्रशाखा वैरोचनस्यापि पञ्चाकारं तु दर्शयेत् ।। स.उ.२.२१.
ltar snang
=(उत्तरपदे) अवभासः — {glang po ltar snang 'di ni su zhig yin//} कोऽप्येष मन्ये द्विरदावभासः जा.मा.१८४ख/२१५; आभासः — {gtan tshigs ltar snang ba} हेत्वाभासः न्या.टी.७२ख/१८८; {skyon ltar snang yang yon tan gang //} दोषाभासो गुणः कोऽपि का.आ.२.२६९.
ltar snang ba
= {ltar snang /}
ltar spyod pa
= {lta bur spyod pa/}
ltar mi snang
वि. अन्तर्हितम् — {kho ra khor yug chu 'gram ltar mi snang /} /{gting dpag dka' ba'i mtsho 'jing} ({chu mdzod} ) {nang du zhugs//} समन्ततोऽन्तर्हिततीरलेखमगाधमम्भोनिधिमध्यमीयुः जा.मा.८०ख/९३.
ltar rung
= {ltar rung ba/}
ltar rung ba
वि. दृश्यम् — {sngon po ltar rung ba ser po la sogs pa dmigs pa na ni} ({mi} ) {dmigs pas med par nges pa'i phyir ro//} नीलस्य दृश्यस्य पीतादावुपलभ्यमानेऽनुपलम्भादभावनिश्चयात् न्या.टी.७७ख/२०३; {ltar rung ba nyid} दृश्यता लो.को.९६३.
ltar shes pa
वि. परीक्षकः — {de ltar shes pa'i mi ni 'phags pa'i skye bo yin par rig par bya'o//} परीक्षकजन आर्यजनो वेदितव्यः सू.अ.१३०ख/३.
ltas
१. निमित्तम् — {dge mi dge'i ltas} शुभाशुभं निमित्तम् स.उ.२३.२५; {de tshe sangs rgyas lha yi phyag /thams} {cad zhing nas byung ba yis/} /{de yi mgo la nyug mdzad de/} /{yang dag rjes su 'gro ba'i ltas//} तदा बुद्धकरादित्याः(करा दिव्याः) सर्वक्षेत्राः समागताः । शिरो हि तस्य मार्जन्ति निमित्तं तथतानुगम् ।। ल.अ.९४ख/४१; शकुनम् — {ltas kyi rig pa} शकुनविद्या म.व्यु.५०५८; {ri dwags kyi ltas} मृगशकुनि (? नम्) द.भू.२१५क/२९ २. उपसर्गः, शुभाशुभसूचकमहाभूतविकारः मि.को.४५ख; उत्पातः — {ltas dang mtshan mar gzung ba'i ming} उत्पातनिमित्तानि म.व्यु.४३८८ ०. मङ्गलम् म.व्यु.२७४४.
ltas kyi rig pa
शकुनविद्या म.व्यु.५०५८; मि.को.२९ख ।
ltas kyis bskul
= {ltas kyis bskul ba/}
ltas kyis bskul ba
प्रत्यादेशः — {de nas rgyal po de ltas kyis bskul bas ngo tsha ste mgo smad nas}…{de la smras pa} अथ स राजा प्रत्यादेशाल्लज्जावनतवदनः…एनमुवाच जा.मा.७६क/८७.
ltas mkhan
नैमित्तिकः, निमित्तशास्त्राभिज्ञः — {gzhon nu don thams cad grub pa 'di ni bram ze ltas mkhan rnams dang}…{lha mang pos 'di skad du bstan te} अयं सर्वार्थसिद्धकुमारो नैमित्तिकैर्ब्राह्मणैः…देवैर्यद्भूयसैवं निर्दिष्टः ल.वि.७१क/९६; वैपञ्चिकः — {mtshan mkhan dang ltas mkhan rnams kyis kyang byang chub sems dpa' ni bkra shis kyi chab sgo nas mngon par 'byung ngo zhes lung bstan} नैमित्तिकैर्वैपञ्चिकैश्च व्याकृतमभूत् —मङ्गलद्वारेण बोधिसत्त्वोऽभिनिष्क्रमिष्यतीति ल.वि.११३क/१६५.
ltas ngan
अनिष्टम्, अपशकुनम् — {ltas ngan mtshan ma ngan pa smin pa yang /} /{bdag gi lus la smin par gyur} अप्यनिष्टनिवेदिनां (? अप्यनिष्टानाम) निमित्तानां मच्छरीर एव विपाको भवेत् जा.मा.५७ख/६७; दुर्निमित्तम् — {ltas ngan lta bu'i mi bsrun pas/} /{su la nyon mongs skyed mi byed//} दुर्निमित्तैरिव खलैः खेदः कस्य न दीयते ।। अ.क.४९ख/५.३४; उत्पातः — {ltas ngan rlung gis bskyod byas skar ma dang mtshungs 'di//} उत्पातकाल (वात) तरलीकृततारकाभमेतत् ना.ना.२४५ख/१८५.
ltas ngan glo bur du byung ba
वि. औत्पातिकम् — {rgya mtsho'i nang du zhugs pa rnams la ltas ngan blo bur du byung bas 'khrugs shing nyon mongs par 'gyur ba 'di lta bu ngo mtshar mi che yi} अनाश्चर्यं खलु महासमुद्रमध्यमवगाढानामौत्पातिकक्षोभपरिक्लेशः जा.मा.८१ख/९४.
ltas can
वि. नैमित्तिकम् — {shes pa 'di ni ltas can 'khrul pa yin te/} {thams cad mkhyen pa nyid rjes su dpog par byed par mi rung ngo //} नैमित्तिकमेतज्ज्ञानं व्यभिचारि न सर्वज्ञत्वमनुमापयेत् न्या.टी.८९क/२४६.
नैमित्तिकः, निमित्तशास्त्राभिज्ञः — {de lta bas na de dag mi brtson pa dang rnyed pa dang bkur sti dang tshigs su bcad pa lhur len pa dang}…{ltas lta ba dang} …{byang chub kyi sems dang bral bar gyur to//} तत्तेऽनभियुक्ता लाभसत्कारश्लोकगुरुकाः…नैमित्तिकाः …बोधिचित्तविरहिताः रा.प.२५६क/१५९; द्र. {ltas pa/} {ltas shes/} {ltas rtogs pa/}
ltas pa
नैमित्तिकः, निमित्तशास्त्राभिज्ञः — {de la bram ze'i ltas pa dang pha dang ma dang gnyen gyi tshogs kyis 'di btsas ma thag tu nor mang po phun sum tshogs pa 'byung bar gyur pas na/} {nor bzangs nor bzangs zhes de ltar ming du btags} तस्य नैमित्तिकैर्ब्राह्मणैर्मातापितृभ्यां ज्ञातिवर्गेण च विपुलसमृद्घिरस्य जातमात्रस्य गृहे प्रादुर्भूतेति सुधनः सुधन इति नामधेयं कृतम् ग.व्यू.३१९ख/४०; द्र. {ltas shes/} {ltas rtogs pa/} {ltas lta ba/}
= {rtsis pa} नैमित्तिकः — {dge slong dag de ltar rgyal po zas gtsang mas bram ze mtshan dang ltas shes shing rnam par 'byed pa dang rmi lam gyi gzhung shes pa dag las de skad kyi tshig de thos nas} राजा शुद्धोदनो ब्राह्मणेभ्यो लक्षणनैमित्तिकवैपञ्च (ञ्चि) केभ्यः स्वप्नाध्यायीपाठकेभ्यः प्रतिश्रुत्य ल.वि.३३क/४५; दैवज्ञः मि.को.३१क; द्र. {ltas pa/} {ltas rtogs pa/} {ltas lta ba/}
•क्रि. (अवि.; अक.) पतति — {gang ltung ba de ni mi 'dzin la/} {gang 'dzin pa de ni ltung ba ma dmigs te} यश्च पतति न तस्य धारणम् । यस्य च धारणं न तस्य पतनोपलम्भः । प्र.अ.७३ख/८१; {rab tu 'jigs pa'i sems can dmyal bar ltung //} पतन्ति भीमान्नरकप्रपातान् जा.मा.९३ख/१०८; द्र. {ltu+ung bar 'gyur/} {ltu+ung bar byed/} ।। •सं. १. पातः — {skar mda' ltung ba} उल्कापातः बो.भू.४६क/५४; {'jig rten na yang shing gi rtse mo nas ltung ba'am 'da' ba ste} वृक्षादिमूर्धभ्यो हि लोके पातो वा भवेद्, अतिपातो वा अभि.स्फु.१६७क/९०८; प्रपातः — {'di dag ni kho bos ngan song gsum gyi rgyud du ltung ba las yongs su bzung ba'o//} मयैते सत्त्वाः तारितास्त्र्यध्वापायगतिप्रपातात् ग.व्यू.१३क/१११; पतनम् — {gang ltung ba de ni mi 'dzin la/} {gang 'dzin pa de ni ltung ba ma dmigs te} यश्च पतति न तस्य धारणम् । यस्य च धारणं न तस्य पतनोपलम्भः प्र.अ.७३ख/८१; निपातः — {sems can dmyal ba la sogs pa log par ltung bar 'gro ba'i phyir ro//} नरकादिविनिपातगमनात् बो.प.८८क/५०; निपतनम् — {ltung ba dag la nye ba 'dir/} /{rten ni rab tu bsam par mdzod//} आसन्नेऽस्मिन्निपतने चिन्त्यतामवलम्बनम् ।। अ.क.१७३ख/७८.६; प्रपतनम् — {ngan song du ltung bas 'jigs pa'i phyir} अपायप्रपतनभयात् शि.स.४२क/३९ २. = {nyes pa} आपत्, दोषः — {gal te bdag nyid nyam chung na/} /{ltung ba chung ngu'ang gnod par byed//} आपदाबाधतेऽल्पापि मनो मे यदि दुर्बलम् ।। बो.अ.७.५२; अत्ययः — {dmyal ba la sogs pa rnams su 'dis shin tu ltung bar byed pas na ltung ba'o/} /{las mi dge ba} अति यतत्यनेन नरकादिषु इति अत्ययः, अशुभं कर्म । बो.प.६८ख/३६ ३. पा. आपत्तिः — {de la ltung ba ni ltung ba'i ris lnga} तत्रापत्तिः पञ्चापत्तिनिकायाः सू.अ.१६५क/५६; {rtsa ba'i ltung ba lnga} पञ्च मूलापत्तयः बो.प.१०८क/७८; {nye 'khor gyis zhus pa las ltung ba dang ltung ba med pa'i rnam par 'byed par rig par bya'o//} उपालिपरिपृच्छायामापत्त्यनापत्तिविभागो वेदितव्यः बो.प.१०१ख/७०; •वि. प्रपाती — {srid dang zhi bar ltung ba'i phyir/} /{rtogs pa dman pa nyid dang ni//} भवशान्तिप्रपातित्वान्न्यूनत्वेऽधिगमस्य च । अभि.अ.५.१०; •भू.का.कृ. पतितः — {nyon mongs pa sna tshogs kyis bshig pa ltung ba pham pa} ध्वस्तः पतितः पराजितो विविधैः क्लेशैः शि.स.४३ख/४१; प्रपतितः म.व्यु.६७२३; अध्यापन्नः — {de dag la ni re zhig ltung ba mi 'byung ste/} {ltung ba na chos bzhin du phyir byed do//} तानि तावन्नाध्यापद्यते । अध्यापन्नश्च यथाधर्मं प्रतिकरोति श्रा.भू.१७ख/४२; प्रभ्रष्टः म.व्यु.७२४०.
ltung ba dang bcas
= {ltung ba dang bcas pa/}
ltung ba dang bcas pa
वि. सापत्तिकः — {de dag bcom ldan 'das kyis bkag pa yin pas de'i bka' las 'da' ba ni ltung ba dang bcas par 'gyur ro//} निषिद्धं चैतद्भगवता इति तदाज्ञातिक्रमे सापत्तिको भवेत् बो.प. १०३ख/७२; वि.सू.५८क/७४.
ltung ba byung bar gyur
भू.का.कृ. अध्यापन्नः — {brgya la brgya lam na brjed ngas pas ltung ba 'byung bar gyur na yang /} {myur ba myur ba kho nar chos bzhin du phyir byed} कदाचित् कर्हिचित् स्मृतिसम्प्रमोषादध्यापन्नः लघु लघु एव यथाधर्मं प्रतिकरोति श्रा.भू.१७ख/४१.
ltung ba 'byung
= {ltung ba 'byung ba/}
ltung ba 'byung ba
•क्रि. अध्यापद्यते — {de dag la ni re zhig ltung ba mi 'byung ste/} {ltung ba na chos bzhin du phyir byed do//} तानि तावन्नाध्यापद्यते । अध्यापन्नश्च यथाधर्मं प्रतिकरोति श्रा.भू.१७ख/४२; •सं. अध्यापत्तिः — {bslab pa'i gzhi phra ba dang shin tu phra ba gang dag la ltung bar byung ba dang bslang bar bya ba yod pa} क्षुद्रानुक्षुद्रानि शिक्षापदानि येष्वध्यापत्तिर्व्युत्थानं च प्रज्ञायते श्रा.भू.१७क/४१.
ltung ba 'byung bar gyur
= {ltung ba byung bar gyur/}
ltung ba sbom po
पा. स्थूलापत्तिः — {ltung ba sbom po rnams ni du ma ste de rnams la chad pa shin tu chung bar 'gyur ro//} स्थूलापत्तयोऽनेकास्तासां स्वल्पदण्डो भवति वि.प्र.१५४ख/३.१०३.
ltung ba med
= {ltung ba med pa/}
ltung ba med pa
१. अपतनम् — {ltung ba med pa'i chos can yang brten par rigs pa ma yin te} न चापतनधर्मकस्याधारो युक्तः त.प.१०२ख/६५४ २. अनापत्तिः — {snying brtse bas sdug bsngal las thar bar bya ba la ni ltung ba med do//} अनापत्तिरनुकम्पया दुःखात् मोचने वि.सू.२०क/२३; {nye 'khor gyis zhus pa las ltung ba dang ltung ba med pa'i rnam par 'byed par rig par bya'o//} उपालिपरिपृच्छायामापत्त्यनापत्तिविभागो वेदितव्यः बो.प. १०१ख/७०.
ltung ba med pa'i chos can
वि. अपतनधर्मकम् — {ltung ba med pa'i chos can yang brten par rigs pa ma yin te} न चापतनधर्मकस्याधारो युक्तः त.प.१०२ख/६५४.
ltung ba las byung ba
वि. आत्ययिकः — {gtong} ({ltung} ) {ba las byung ba'i spang ba} आत्ययिकनैःसर्गिकः वि.सू.२८ख/३५.
आपत्तिदेशना — {ltung ba bshags pa'i cho ga} आपत्तिदेशनाविधिः क.त.३९७३.
ltung ba'i ngang tshul can
वि. पाती — {skyed par mi byed pa yin yang bla ste ltung ba'i ngang tshul can de'i gegs byed pa de byed pa'i phyir ro//} अस्तु नामाजननं पातिनां तत्प्रतिबन्धस्तत्करणाद् प्र.वृ.३०१क/४६.
ltung bar gyis shig
क्रि. निपततु ब.वि.१६९क ।
ltung bar gyur pa
भू.का.कृ. पतितम् — {de yi sha de nyo ba dang /} /{za 'dod kha na ma tho bcas/} /{ma blangs snod du lhung gyur pa/} /{de nyid kha na ma tho med//} सावद्यं तस्य तन्मांसं क्रीतं भुक्तं समीहितम् । अयाच्ञापतितं पात्रे निरवद्यं तदेव हि ।। वि.प्र.११८ख/१, पृ.१६; विक्षिप्तम् — {sems can dmyal ba chen po de dag tu ltung bar gyur pa de dag der yang sems can dmyal ba chen po nas sems can dmyal ba chen por 'pho bar 'gyur ro//} (?) ते तत्र विक्षिप्तास्तेषु महानिरयेषूपपन्नाः समानास्तत्रापि महानिरयान्महानिरयं संक्रमिष्यन्ति अ.सा.१६०ख/९०.
ltung bar 'gyur
•क्रि. १. (वर्त.) पतति — {nyon mongs dag tu ltung bar 'gyur} क्लेशाः पतन्ति अ.क.१७५ख/७९.१; निपतति — {chos de btang nas brtson dang mi ldan pa/} /{don med gyur nas bstan las ltung bar 'gyur//} त्यक्त्वा च धर्मांस्त अयुक्तयोगाः निरर्थभूता निपतन्ति शासनम् ।। रा.प.२४३ख/१४२; पातयति — {dud 'gro rnams kyi 'dug gnas kyang /} /{sa la myur du ltung bar 'gyur//} पातयत्याशु भूतानां आवासां तिर्यग्गतां (पातयत्याशु भूम्यामावासान् तिर्यग्गतान्) तथा ।। म.मू.२००क/२१६ २. (भवि.) पतिष्यति — {rnam pa gzhan du na khru stong pa'i dkyil 'khor la slob mas dor ba'i me tog}…{gang du ltung bar 'gyur} अन्यथा सहस्रहस्तमण्डले कुतः पुष्पं पतिष्यति शिष्येण क्षिप्तम् वि.प्र. १४१ख/३.७८; उपपत्स्यते — {de dag}… {sems can dmyal ba chen po rnams su ltung bar 'gyur ro//} ते तेषु महानिरयेषु उपपत्स्यन्ते अ.सा.१६०ख/९० ३. (विधौ) सम्पतेत् — {de ni de yis drangs gyur na/} /{lam log par ni ltung bar 'gyur//} स तया कॄष्यमाणश्च कुवर्त्मन्यपि सम्पतेत् । त.स.८६ख/७९१; पातितः स्यात् — {de yang med par go bar gyur na log par lta bar ltung bar 'gyur te} तस्याप्यभावं प्रतीयादिति मिथ्यादृष्टिं पातितः स्यात् अभि.भा.८९क/१२१०; •= {ltung bar 'gyur ba/}
ltung bar 'gyur ba
•पा. पतनीयम् — {kha cig ltung bar 'gyur ba las//} पतनीयेन चेत्येके अभि.को.४.३९; {gzhan dag na re ltung bar 'gyur ba gzhi las gang yang rung ba zhig gis dge slong dang dge sbyong gi sdom pa gtong ngo zhes zer ro//} अन्ये पुनराहुः—चतुर्णां पतनीयानामन्यतमेन भिक्षुश्रामणेरसंवरत्याग इति अभि.भा. १८८ख/६४३; {'dis ltung bar 'gyur bas na ltung bar 'gyur ba'o//} {de yang rnam pa bzhi ste} पतन्त्यनेनेति पतनीयम् । तच्चतुर्विधम् अभि.स्फु.३९क/६४३; द्र. {ltu+ung bar 'gyur ba rnam pa bzhi/} ।। •वि. पातकम् — {brdzun lngas ltung bar 'gyur ba min/} /{zhes smra} पञ्चानृतान्याहुरपातकानि त.प.२१३क/८९६.
ltung bar 'gyur ba rnam pa bzhi
चतुर्विधानि पतनीयानि : १. {mi tshangs par spyod pa dang} अब्रह्मचर्यम्, २. {ji skad bshad pa'i tshad ma byin par len pa dang} यथोक्तप्रमाणमदत्तादानम्, ३. {mi gsod pa dang} मनुष्यवधः, ४. {mi'i chos bla ma brdzun du smra ba'o//} उत्तरमनुष्यधर्ममृषावादश्च अभि.स्फु.३९क/६४३.
ltung bar 'gyur ba min
वि. अपातकम् — {brdzun lngas ltung bar 'gyur ba min/} /{zhes smra} पञ्चानृतान्याहुरपातकानि त.प.२१३क/८९६.
ltung bar bya
•क्रि. निपातयेत् — {mthe bong srin lag dag gis ni/} /{slob ma'i kha ru ltung bar bya//} ज्येष्ठानामिकाभ्याञ्च शिष्यवक्त्रे निपातयेत् ।। हे.त.१७क/५४; •कॄ. पातनीयम् — {kye mi'i phyugs khyod bdag gis 'dir ni ltung bar bya} हे नरपशो पातनीयस्त्वमत्र मया वि.प्र.१७८ख/३.१९१.
ltung bar byed
= {ltung byed/}
ltung bar byed pa
= {ltung byed/}
ltung byed
= {ltung bar byed pa} ।। •क्रि. निपातयति — {mtshan ma sna tshogs de dag ni/} /{mu stegs can lam khrid par byed/} /{nyan thos dag dang rang rgyal gyi/} /{spyod yul du yang ltung bar byed//} निमित्तानि च चित्राणि तीर्थ्यमार्गं नयन्ति ते । श्रावकत्वे निपातयन्ति प्रत्येकजिनगोचरे ।। ल.अ.१७२क/१३०; प्रपातयति — {nyon mongs gang dag ngan 'gro'i g}.{yang sar ltung byed pa/} /{sdug pa thams cad dgra dang mtshungs te rjes mi srung //} सर्वे प्रिया रिपुसमा हि निरनुरक्ता ये क्लेशदुर्गतिप्रपाते प्रपातयन्ति ।। रा.प.२४८क/१४७; विनिपात्यते — {sha la shin tu brkam zhing mi 'os par bsten na/}…{srin po la sogs pa shin tu gtum pa'i skye gnas su yang ltung bar byed do//} मांसरसाध्यवसानतया…राक्षसादिघोरतरयोनिषु विनिपात्यन्ते ल.अ.१५५ख/१०२; •पा. १. प्रायश्चित्तिकम् — {gal te mthong ngo zhes brdzun zer na ltung byed do//} (?) अदर्शनोक्तौ मृषा चेत् प्रायश्चित्तिकम् वि.सू.४ख/४; {brdzun du smra ba'i ltung byed} मृषावादप्रायश्चित्तिकम् वि.सू.२९क/३६; {skur ba 'debs pa'i ltung byed} अपवादप्रायश्चित्तिकम् वि.सू.३०क/३८; पातायन्तिका म. व्यु.९२२३; पापान्तिका मि.को.१२१ख २. पातना, दृष्टिभेदः — {mnyam pa ma rungs dpral ba can/} /{rtag tu ltung bar byed par brjod/}…/{rlon pa'i shing la ltung byed nyid//} समाक्रूरा ललाटी च पातना कथिता सदा…पातना स्निग्धवृक्षेषु हे.त.१३क/४०; मन्त्रनीतौ सत्त्वानामवतारणाय चतस्रो दृष्टयः—पातना, वश्या, आकॄष्टिः, स्तम्भना चेति यो.र.१३५ •सं. = {'dab ma} पत्रम् — पत्रं पलाशं छदनं दलं पर्णं छदः पुमान् अ.को.२.४.१४; पतति वृक्षसकाशादिति पत्रम् अ.वि.२.४.१४; •वि. प्रपाती — {dmyal la sogs par ltung byed pa//} नरकादिप्रपातिनः बो.अ.८.८२; पातकम् — {dmyal bar ltung bar byed pa'i las/} /{'di ni mtshams med gnyis su 'gyur//} आनन्तर्यमिदं कर्म द्वयोर्नरकपातकम् अ.क.३१७ख/४०.१२१; पातितम् — {brtan pa ltung byed} पातितधृतिः अ.क.४३ख/५६.१७.
ltung byed pa
= {ltung byed/}
ltung byed 'ba' zhig tu gyur pa
पा. शुद्धप्रायश्चित्तिकम् — {ltung byed 'ba' zhig tu gyur pa rnams rdzogs so//} शुद्धप्रायश्चित्तिकानि समाप्तानि वि.सू.४८क/६१.
१. नाभिः [1] प्राण्यङ्गविशेषः — {de 'jug pa na lkog ma dang snying ga dang lte ba dang rked pa dang brla dang byin par 'jug pa'i rim gyis rkang pa gnyis kyi bar du rjes su 'gro la} तान् प्रविशतः कण्ठहृदयनाभिकट्युरुजङ्घाप्रवेशक्रमेण यावत् पादावनुगच्छति अभि.भा. ११क/९०० [2] = {'khor lo'i lte ba} चक्रमध्यम् — {mi gang la ni khyim dpal gnas/} /{de ni kun gyis yongs bsrung bya/} /{de nyams na ni kun nyams te/} /{lte ba chags pas rtsibs rnams bzhin//} यस्मिन् मनुष्ये रमते कुलश्रीः स सर्वतः संपरिरक्षितव्यः । तस्मिन् विनष्टे विनश्यन्ति सर्वे नाभेर्विनाशादिव चक्रपादाः ।। वि.व.८क/२.७७ [3] = {gla rtsi} कस्तूरी मि.को.५३ख [4] ना. नृपविशेषः — {skye dgu'i bdag po skye} ({po'i lte} ) {ba ste/} /{de yang mdzod spu'i sngags kyang grub/} /{lte ba'i bu ni khyu mchog ste/} /{de ni las grub brtul zhugs brtan//} (?) प्रजापतेः सुतो नाभिः तस्यापि ऊर्णमुच्यति । ला(ना)भिनो ऋषभ पुत्रो वै स सिद्धकर्म दृढव्रतः ।। म.मू.३०५क/४७५ २. कर्णिका, पद्मबीजकोषी — {rna ba'i pad+ma'i rtsa ba la kaM sdong bu la khaM 'dab ma la gaM ge sar la g+haM lte ba la ngazhes pa'o//} श्रोत्रस्य कमलकन्दे कं नाले खं दले गं केशरे घं कर्णिकायां ङमिति वि.प्र.१३०ख/३.६१ ३. = {rdo rje'i lte ba} वरटकः — {rdo rje rtse mo lnga pa bsgom par bya'o//} {de'i lte ba la bde ba chen po'i 'khor lo gshegs su gsol lo//} पञ्चशूकं वज्रं भावयेत् । तस्य वरटके महासुखचक्रं विसर्जयेत् वि.प्र.६८ख/४.१२३.
वि. नाभिस्थानीयम् — {yang dag pa'i ngag dang las kyi mtha' dang 'tsho ba rnams ni lte ba lta bu yin no//} सम्यग्वाक्कर्मान्ताजीवा नाभिस्थानीयाः अभि.भा.३०ख/९८३.
lte ba dang bcas pa
वि. सनाभिकम् — {zhabs gnyis kyi mthil 'khor lo rtsibs stong dang ldan pa mu khyud can lte ba dang bcas pa rnam pa thams cad yongs su rdzogs pa byung ba} अधस्थात्पादतलयोः चक्रे जाते सहस्रारे सनाभिके सनेमिके सर्वाकारपरिपूर्णे बो.भू.१९३क/२५९.
पा. अजिह्मनाभिः, ओता, अनुव्यञ्जनविशेषः — {gzhon nu don thams cad grub pa'i sku la dpe byad bzang po brgyad cu mchis te/}…{lte ba ma yo ba dang} सर्वार्थसिद्धस्य कुमारस्य कायेऽशीत्यनुव्यञ्जनानि…अजिह्मनाभिश्च ल.वि.५८क/७५.
lte ba zab pa
पा. गम्भीरनाभिः, ओता, अनुव्यञ्जनविशेषः — {gzhon nu don thams cad grub pa'i sku la dpe byad bzang po brgyad cu mchis te/}…{lte ba zab pa dang} सर्वार्थसिद्धस्य कुमारस्य कायेऽशीत्यनुव्यञ्जनानि …गम्भीरनाभिश्च ल.वि.५८क/७५.
lte ba yod pa
वि. तुन्दिलः मि.को.८२ख.; द्र. {lte chen/} {lte mthon/} {lte 'bur/}
lte ba rim gyis gzhol ba
पा. अनुपूर्वनाभिः, ओता, अनुव्यञ्जनविशेषः — {gzhon nu don thams cad grub pa'i sku la dpe byad bzang po brgyad cu mchis te/}…{lte ba rim gyis gzhol ba dang} सर्वार्थसिद्धस्य कुमारस्य कायेऽशीत्यनुव्यञ्जनानि…अनुपूर्वनाभिश्च ल.वि.५८क/७५.
lte ba las byung
वि. कोष्ठ्यः, कोष्ठभवः — {de phyir gtsang sbra can mthong ba'ang /} /{blta ba yang ni blta bar gyis/} /{'bad rtsol gyis ni bskul ba'i rlung /} /{lte ba las byung rgyu zhing 'gro/} तस्माच्छ्रोत्रियदृष्ट्यापि कल्पनेयं निरीक्ष्यताम् । प्रयत्नाभिहतो वायुः कोष्ठ्यो यातीत्यसंशयः ।। त.स.७९ख/७३७; द्र. {lte ba'i rlung /}
lte ba las byung ba
= {lte ba las byung /}
lte ba'i dkyil 'khor
पा. नाभिमण्डलम् १. नाभेः मण्डलम् — {rkang pa'i mthil gnyis kyi 'og nas 'od gzer brgya stong grangs med pa phrag bcu 'byung ngo //}…{lte ba'i dkyil 'khor nas}…{gshin rje'i 'jig rten gyi khams thams cad snang bar byas nas} अधस्ताच्चरणतलाभ्यां दशरश्म्यसंख्येयशतसहस्राणि निश्चरन्ति …नाभिमण्डलाद्…सर्वयमलोकभवनानि अवभासयन्ति द.भू.२६३क/५६ २. निर्माणचक्रम् — {de yi bde ba phyag rgya che/} /{lte ba'i dkyil 'khor nyid du gnas//} तस्य सुखं महामुद्रा संस्थिता नाभिमण्डले हे.त.२१क/६६; नाभिमण्डले निर्माणचक्रे यो.र.२/४/४०; द्र. {lte ba'i 'khor lo/}
lte ba'i 'khor lo
पा. नाभिचक्रम्, निर्माणचक्रम् — {lte ba'i 'khor lo de steng}…{snying kha'i phyogs su rtsa'i 'khor lo rtsibs brgyad pa}…{yang dag par gnas so//} तस्य नाभिचक्रस्योर्ध्वं…हृत्प्रदेशे संस्थितं नाडीचक्रमष्टारम् वि.प्र.२३७ख/२.४०; {i tsu ya sha ni snying kha'i 'khor lo la'o//}… ल्- {i tu la sa ni lte ba'i 'khor lo la bsgom par bya'o//} इचुयशा हृच्चक्रे…Ḷतुलसा नाभिचक्रे भावनीयाः वि.प्र.१६४क/१.९; द्र. {lte ba'i dkyil 'khor/}
lte ba'i chu skyes
पा. = {lte ba'i pad+ma} नाभ्यब्जम्, नाभिपद्मम् — {lte ba'i chu skyes nyi ma'i 'dab ma dag la 'khor ste mchog gi cha srog gi nus pa ni 'pho ba'i rim pas khyim bcu gnyis kyi 'dab ma rnams la} नाभ्यब्जे सूर्यपत्रे भ्रमति परकला प्राणशक्तिः संक्रमन्ती क्रमेण द्वादशराशिपत्रेषु वि.प्र.२३६ख/२.३८.
पा. नाभिपद्मम् — {slar yang lte ba'i pad+mar rgyu skar rnams kyi chu tshod drug cu rig par bya'o//} नाभिपद्मेषु पुनरपि घटिकाः षष्टि वेदितव्याः वि.प्र.२३६क/२.३७; नाभिकमलम् — {de'i phyir gsang ba'i pad+ma dang gtsug tor gyi pad+ma dang lte ba'i pad+ma la rnam par dag pa'i sku lhag pa'i lha ste} अतो गुह्यकमले उष्णीषकमले नाभिकमले विशुद्धकायोऽधिदेवता वि.प्र.२३१क/२.२७; {lte ba'i pad+ma la rtsa bcu gnyis kyi bdag nyid can khyim gyi 'khor lo'o//} नाभिकमले द्वादशनाड्यात्मकं राशिचक्रम् वि.प्र.२४९क/२.६३.
lte ba'i rtsa ba
नाभिमूलम् — {bsgrub bya'i lte ba'i rtsa ba la/} /{brtul zhugs can gyis lag pas gdon//} साध्यस्य नाभिमूले तु हस्तेनोत्पाटयेद् व्रती ।। हे.त.२७ख/९०.
lte ba'i rlung
कोष्ठवायुः, कोष्ठभवः वायुः — {gzhan bzhin no zhes bya ba ni sgra las gsal bar byed par mngon par 'dod pa lte ba'i rlung la gnas pa las gzhan bzhin te} अन्यवदिति शब्दव्यञ्जकाभिमतकोष्ठवायुगतादन्यस्येव त.प.१८७क/८३५; द्र. {lte ba las byung /}
lte bal
= {sdom} ऊर्णनाभः; ऊर्णनाभिः, कीटविशेषः, मर्कटकः छो.को.३५०/रा.को.१.२८०; द्र. {lte ba bal can/}
पल्वलम् — {nyin re zhing 'thungs pa bzhin du mtsho de lteng ka bzhin du gyur to//} प्रत्यहमापीयमानं तत्सरः पल्वलीबभूव जा.मा.१७३/९९; {'on te mar ni tshe yin no/} /{lteng ka'i chu ni rkang nad do zhes gzhan yod pa na gzhan du brjod par mthong ba ma yin nam zhe na} ननु चायुर्घृतम्, नड्(पल्)वलोदकं पादरोगः — इत्यन्यस्य सद्भावेऽन्यदुच्यमानं दृष्टमेव त.प.१६१क/४३; तडागः — {'di lta ste}…{bum pa legs par so btang bas 'bab chu'am rdzing bu'am lteng ka'am mtsho'am khron pa'am de ma yin pa'i chu'i gzhi gzhan las chu bcus te} तद्यथापि…सुपरिपक्वेन घटेन नदीतो वा सरस्तो वा तडागतो वा उदपानाद्वा ततोऽन्येभ्यो वा उदकाधारेभ्य उदकं परिवहेत् अ.सा.२५४ख/१४३; श्रा.भू.१६०ख/४३०; सरः — {ri dang ri sul dang klung dang chu mig dang mtsho dang mtshe'u dang rdzing dang rgya mtsho dang lteng ka dang khron dang rdzing bu dang}…{sum mdo dang srang dag la yang rten to//} गिरीनदीनद्युत्ससरोह्रदतडागसागरसरःपल्वलपुष्करिणी…शृङ्गाटकान्तरापणमुखानि चाश्रयन्ते ल.वि.१२३ख/१८३; ह्रदः — {chu'i lteng ka} पानीयह्रदः अ.श.२५०क/२२९; विल्वम् म.व्यु.४१७२.
ना. उरुबिल्वा, नगरम् — {dge slong dag de ltar byang chub sems dpa' ji srid dga' ba'i bar du ga yA'i rir ga yA'i rtse mo la gnas te/} {rkang gis yul rgyu zhing sde dpon gyi grong lteng rgyas ga la ba der song ste phyin pa dang /} {de na klung nai ran dza na}…{mthong ste} इति हि भिक्षवो बोधिसत्त्वो यथाभिप्रेतं गयायां विहृत्य गयाशीर्षे पर्वते जङ्घाविहारमनुचंक्रम्यमाणो येनोरुविल्वासेनापतिग्रामकस्तदनुसृतस्तदनुप्राप्तोऽभूत् । तत्राद्राक्षीन्नदीं नैरञ्जनाम् ल.वि.१२२क/१८२; {de nas langs nas yang song nas/} /{grong khyer lteng rgyas chu bzang gis/} /{khrus byas} तत उत्थाय पुनर्गत्वा उरुबिल्वां शुभोदकाम् । स्नात्वाम्भसि म.मू.२९२क/४५३; द्र. {lteng rgyas kyi sde dpon gyi grong /} * गया — {lteng rgyas 'od srung gi bu} गयाकाश्यपः म.मू.९९ख/९.
lteng rgyas kyi sde dpon gyi grong
ना. उरुविल्वासेनापतिग्रामकः, ग्रामः — {de na lha rnams kyis lteng rgyas kyi sde dpon gyi grong na dga' byed ces bya ba'i grong mi zhig yod pa'i bu mo legs skyes ma la nam phyed tsam na smras pa} तत्र देवताभिरुरुविल्वासेनापतिग्रामके नन्दिकग्रामिकदुहितुः सुजाताया आरोचितमभूदर्धरात्रसमये ल.वि.१३१ख/१९५; द्र. {lteng rgyas/}
lteng rgyas 'od srung
ना. उरुबिल्वाकाश्यपः, महाश्रावकः — {'di lta ste/} {tshe dang ldan pa kun shes kauN DiN+ya dang} …{tshe dang ldan pa lteng rgyas 'od srung dang}…{tshe dang ldan pa ga yA 'od srung dang} तद्यथा आयुष्मता च ज्ञानकौण्डिन्येन… आयुष्मता च उरुविल्वाकाश्यपेन… आयुष्मता च गयाकाश्यपेन ल.वि.१क/१; स.पु.२क/१; उरुबिल्वकाश्यपः — {steng rgyas 'od srung ni gti mug gi rgya mtshor lhung ba las bsgral} मोहार्णवपतित उरुबिल्वकाश्यपस्तारितः अ.श.७८क/६८.
lteng rgyas 'od srung gi bu
ना. गयाकाश्यपः, महाश्रावकः — {'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang chu klung 'od srung gi bu dang lteng rgyas} ({ga yA} ) {'od srung gi bu dang} तद्यथा, महाकाश्यप नदीकाश्यप गयाकाश्यप म.मू.९९क/९.
ltem me 'dug pa
वि. स्तिमितः — {rgya mtsho ltar ltem me 'dug pa} स्तिमित इव जलनिधिः अ.श.५७ख/४९.
lto
= {lto ba/}
lto dkar
ना. श्वेतोदरः, कुवेरः श.को.५४५; रा.को.५.१८४.
lto gang
उदरपूरणम् — {gang gi tshe de cher skyes pa de'i tshe lto gang yang mi rnyed do//} यदा महान् संवृत्तस्तदा उदरपूरणमपि नासादयति अ.श.२६३ख/२४१.
lto 'gengs
वि. १. = {le lo pa} तुन्दपरिमृजः, अलसः — मन्दस्तुन्दपरिमृजः आलस्यः शीतकोऽलसोऽनुष्णः अ.को.२.१०.१८; पुनः पुनः तुन्दं परिमार्ष्टीति तुन्दपरिमृजः अ.वि.२.१०.१८ २. कुक्षिंभरिः, स्वोदरपूरकः — उभौ त्वात्मम्भरिः कुक्षिंभरिः अ.को.३.१.१९.
lto 'grangs zin pa
वि. तृप्तः — {de nas byang chub sems dpa'}…{lto 'grangs zin pa la kha zas kyi gtam zer ba yid du mi 'ong ba bzhin du 'dod pa la ltos pa/} {yid du mi 'ong bar gyur nas smras pa} (?) अथ बोधिसत्त्वः… कामोपभोगनिमन्त्रणायां तृप्त इव भोजनकथायामसुखायमान उवाच जा.मा.९६ख/१११.
वि. आहारगृध्रः — {de nas dge slong gzhon nu lto 'dun can des ngag gi las rtsub po smras} ततस्तेन तरुणभिक्षुणा आहारगृध्रेण खरं वाक्कर्म निश्चारितम् अ.श.२६०क/२३८; रसगृध्रः — {de nas dge slong gzhon nu lto 'dun can des ngag gi las rtsub pos smras} ततस्तेन तरुणभिक्षुणा रसगृध्रेण खरं वाक्कर्म निश्चारितम् अ.श.२६८ख/२४६.
वि. = {gsus po che} तुन्दी, वृहज्जठरः — तुन्दिलस्तुन्दिकस्तुन्दी वृहत्कुक्षिः पिचिण्डलः अ.को.२.६. ४४; पीनं तुन्दमस्यास्तीति तुन्दिलः, तुन्दिकः, तुन्दी च अ.वि.२.६.४४.
lto na 'dug pa
वि. उदरस्थः — {de dag na re 'di ni lto na khye'u 'dug pa de'i mthu yin no zhes zer ro//} ते कथयन्ति—योऽयमुदरस्थो दारकः तस्यायं प्रभाव इति अ.श.१३४क/१२४; द्र. {lto na gnas pa/}
lto na gnas pa
वि. कुक्षिंगमः — {lus 'di la rlung}… {gyen du 'gro ba'i rlung dang}…{lto na gnas pa dang} अस्मिन् काये वायुः …ऊर्ध्वंगमा वायवः…कुक्षिंगमाः शि.स.१३७ख/१३३; द्र. {lto na 'dug pa/}
lto 'phyang
वि. = {gsus po che} तुन्दिकः, वृहज्जठरः — तुन्दिलस्तुन्दिकस्तुन्दी वृहत्कुक्षिः पिचिण्डलः अ.को.२.६.४४; पीनं तुन्दमस्यास्तीति तुन्दिलः, तुन्दिकः, तुन्दी च अ.वि.२.६.४४.
lto 'phye
उरगः — {dri za gnod sbyin lto 'phye lha tshogs kyis/} /{de la khro ba drag po dag las bzlog/} न्यवारयत् क्रूरतरं च तस्मै गन्धर्वयक्षोरगदेवसङ्घम् ।। अ.क.२९६क/३८.१४; काकोदरः — सर्पः…काकोदरः फणी ।। अ.को.१.१०.४; द्र. {lto 'phye chen po/}
lto 'phye chen po
महोरगः — {de la sus kyang skabs mi rnyed de/} {lha'am lha mo'am}…{lto 'phye chen po'am lto 'phye chen po mo'am} न तस्य कश्चिदवतारं लप्स्यते देवो वा देवी वा…महोरगो वा महोरगी वा ल.अ.१५८क/१०६.
lto 'phye chen po mo
महोरगी, महोरगस्त्री — {de la sus kyang skabs mi rnyed de/} {lha'am lha mo'am}…{lto 'phye chen po'am lto 'phye chen po mo'am} न तस्य कश्चिदवतारं लप्स्यते देवो वा देवी वा…महोरगो वा महोरगी वा ल.अ.१५८क/१०६.
lto 'phye chen po'i dbang po
महोरगेन्द्रः, महोरगानामधिपतिः — {su zhig 'di ltar gnas/} {nor gyi bdag po rnam thos kyi bu'am cig ma yin nam/}…{yang na lto 'phye chen po'i dbang po 'am} को न्वयं निषण्णः ? मा हैव वैश्रवणो धनाधिपतिर्भवेत्…अथ महोरगेन्द्रः ल.वि.६९क/९०.
lto 'phye chen po'i dbang pos blta 'dod pa
वि. महोरगेन्द्राभिलषितदर्शनः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{lto 'phye chen po'i dbang pos blta 'dod pa zhes bya'o//} एवंरूपेण मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते …महोरगेन्द्राभिलषितदर्शन इत्युच्यते ल.वि.२१२क/३१३.
१. = {gsus pa} उदरम्, प्राण्यङ्गम् — {lto yi phyir ni gnas skabs 'di 'dra rnyed//} इमामवस्थामुदरस्य हेतोः प्राप्तोऽसि जा.मा.१९४क/२२५; {deng sman pa'i rgyal po 'tsho byed kyis shi ba de'i lto mtshon gyis dral te/} {dang po'i khye'u mngal du 'dug pa de dbyung bar 'tshal lo//} अद्य जीवको वैद्यराजः शस्त्रेण मृताया उदरं घातयित्वा तं प्रथमस्थितं दारकमुद्धरिष्यति अ.श.२५५क/२३४; कुक्षिः — {dge slong dag de nas nga gang gi tshe lag pas lto ba la byug go snyam na sgal tshigs nyid la reg go/} ततो यदाहं भिक्षवः पाणिना कुक्षिं स्पृशामीति पृष्ठिकण्टकमेवास्प्राक्षम् ल.वि.१२६क/१८६; {ma yi lto las skyes min gyi//} कुक्षेर्जायन्ते न मातुः प्र.अ.४८ख/५५; जठरः — {bud med ngan ma'i lto na mi bdag dang /}… {ji lta bar//} जघन्यनारीजठरे नृपत्वं यथा र.वि.१०६ख/६०; कोष्ठः श्री.को.१७९ख २. उरः — {khyod la bde bas bdag yid bder gyur na/} /{gal te chos dang 'gal bar gyur kyang rung /} /{skye bo smad cing bde ba nyams kyang rung /} /{de dag thams cad lto bas bzod par bgyi//} धर्मात्ययो मे यदि कश्चिदेवं जनापवादः सुखविप्लवो वा । प्रत्युद्गमिष्याम्युरसा तु तत्तत्त्वत्सौख्यलब्धेन मनःसुखेन ।। जा.मा.७७ख/८९; {lto 'phye} उरगः अ.क.२९६क/३८.१४; {lto 'phye chen po} महोरगः ल.अ.१५८क/१०६ ३. उदरम् — {rnam rgyal bum pa} …{lto ba rin chen lngas gang ba//} विजयकलशम्…पञ्चरत्नोदरम् हे.त.२५ख/८४; गर्भः — {bum pa'i lto ba} कलशगर्भः वि.प्र.९६ख/३.१३ ४. = {zas} ओदनः, ओ नम्, अन्नम् मि.को.३८ख ।
lto ba bkra ba
वि. पृषोदरम् मि.को.८५क ।
lto ba can
वि. उदरिलः मि.को.८२ख ।
lto ba che ba
= {lto che/}
lto ba phra ba
वि. क्षामोदरी — {me tog mda' can gzhu yi 'khri shing gzugs bzang lto ba phra ba'i mdzes ma de dag la/} /{skye ba gzhan gyi bag chags bzhin du bdag gi yid ni chags las rnam par mi grol lo//} सा तन्वी कुसुमेषुकार्मुकलता क्षामोदरी सुन्दरी नो जन्मान्तरवासना इव मनः सक्तं विमुञ्चति मे ।। अ.क.१०६क/१०.७१.
वि. पञ्चरत्नोदरः — {rnam rgyal bum pa}… {lto ba rin chen lngas gang ba//} विजयकलशम्…पञ्चरत्नोदरम् हे.त.२५ख/८४.
lto ri dang 'dra ba
वि. पर्वतोदरसंनिभः — {mgal shing lta bu dang keng rus bsgreng ba dang bdag gi skra dang spus g}.{yogs pa dang lto ri dang 'dra ba dang kha khab kyi mig lta bu'i yi dwags brgya stong du ma mdun nas rgyug go/} तत्रानेकानि प्रेतशतसहस्राणि पुरस्ताद्धवन्ति स्म दग्धस्थूणाकृतिभिरस्थियन्त्रवदुच्छ्रितैः पर्वतोदरसंनिभैः सूचीच्छिद्रोपममुखैः का.व्यू.२०६क/२६३; द्र. {lto ri tsam/}
lto ri tsam
वि. पर्वतोपमकुक्षिः — {der bdag gis yi dwags lto ni ri tsam la kha ni khab kyi mig tsam ste/} {rang gi skras yog pa}…{zhig mthong lags so//} तत्राहं प्रेतमद्राक्षं सूचीच्छिद्रोपममुखं पर्वतोपमकुक्षिं स्वकेशसंछन्नम् अ.श.११८क/१०८; द्र. {lto ri dang 'dra ba/}
lto ri sul ltar 'dug pa
वि. पर्वतोपमकुक्षिः — {yang mi skya bo rbab rbab po}… {lto ri sul ltar 'dug pa}… {mthong ngo //} पुनरपि पुरुषं पश्यत्युत्पाण्डोत्पाण्डुकं …पर्वतोपमकुक्षिम् वि.व.१५४ख/१.४२.
lto rings
ना. कोष्ठिलः, ब्राह्मणमाठरस्य पुत्रः — {khye'u 'di ro stod ring ba ring bar gyur pas/} {khye'u 'di'i ming stod rings su gdags so zhes de'i ming ni stod} ({lto} ) {rings su btags so//} (?) दीर्घदीर्घाभ्यां कोष्ठाभ्यां तस्य विस्तरेण जातस्य जातिमहं कृत्वा कोष्ठिल इति नामधेयं व्यवस्थापितम् वि.व.१३क/२.८०; द्र. {lto rings chen po/}
lto rings chen po
ना. महाकोष्ठिलः — {de nas tshe dang ldan pa shA ri'i bu dang tshe dang ldan pa gang po byams ma'i bu dang tshe dang ldan pa lto rings chen po dang}…{nyan thos chen po gzhan dag gis} अथ खल्वायुष्मान् शारिपुत्रः, आयुष्मांश्च पूर्णो मैत्रायणीपुत्रः, आयुष्मांश्च महाकोष्ठिलः…अन्ये च महाश्रावकाः अ.सा.३६क/२०.
ltogs
= {ltogs pa/}
ltogs gyur pa
भू.का.कृ. बुभुक्षितः — {bslangs nas rnyed pa chung ngu zhig /gal} {te 'di la bdag gis byin/} /{bsod snyoms bslangs kyang ltogs gyur pa/} /{de la des kyang ci zhig bya//} अस्मै यदि प्रयच्छामि याचितावाप्तमल्पकम् । तत्किं तेन करोत्येष भिक्षित्वापि बुभुक्षितः ।। अ.क.२५क/५२.६०.
ltogs pa
•सं. = {bkres pa} बुभुक्षा, भोक्तुमिच्छा — {bkres pa ni ltogs pa'o} क्षुद् बुभुक्षा बो.प.७०क/३८; क्षुत् — {mi de ltogs pas mig rtsa ngan cing bzhin mdog ni nyams}…{mthong} ददर्श तं पुरुषं क्षुत्परिक्षामनयनवदनम् जा.मा.१४१क/१६३; अशनाया बुभुक्षा क्षुद् अ.को.२.९.५४; क्षुध्यत्यनया क्षुत् अ.वि.२.९.५४; क्षुधा — {nam zhig de yis dbul po yi/} /{bud med btsas shing ltogs pas gzir/} {srin mo bzhin du bu tsha dag /za} {bar 'dod pa mthong bar gyur//} सा कदाचित् क्षुधाक्रान्तां प्रसूतां दुर्गताङ्गनाम् । यातुधानीमिवापश्यद्बालकं भोक्तुमुत्सुकाम् ।। अ.क.१४ख/५१.७; जिघत्सा मि.को.१५क; •वि. = {ltogs gyur pa} बुभुक्षितः — बुभुक्षितः — {sems can ltogs pa rnams tshim par mdzad} बुभुक्षिताः सत्त्वाः संतर्पिताः सु.प्र.३क/४; क्षुधितकः {ji ltar khyi ni rtag tu ltogs shing sdug bsngal gyis nyen chog mi shes} यथा श्वा दुःखार्तः सततमवितृप्तः क्षुधितकः सू.अ.१६३क/५३.
ltong
=*शर्दूल — {'di na byis pa de dag ni btags shing 'khor ba ste/} {khyi ltong gis btags pa dang mtshungs so//} इह ते बाला विपरिवर्तन्ते कुक्कुरा इव शर्दूलबद्धाः ल.वि.१०३क/१५०; *गर्दुल — {ma rig mun pas bsgribs pa rnams/} /{khyi ltar ltong la rgyus pa yi/} /{sems can de 'dra kun gyis ni/} /{mgon po mi shes smos mi dgos//} किं पुनः सर्वसत्त्वा हि विज्ञास्यन्ति विनायकम् । श्वेव गर्दुलबद्धा ये ह्यविद्यातमसावृताः ।। ग.व्यू.२९८ख/२१; पुङ्खः, पुङ्खम् — {ltong mdzes} चित्रपुङ्खः मि.को.४६ख ।
ltong can
पुङ्खः, पुङ्खम् — {mda'/} /{sgros mtshan srog gi mi mthun phyogs gyur pas/} /{gser gyi ltong can snying la 'dzin byed cing //} शरं…। पक्षाङ्कितं प्राणविपक्षभूतं सुवर्णपुङ्खं हृदये वहन्तम् ।। अ.क.२७२ख/१०१.१८; {mda'i ming /} छो.को.३५१.
ltong mdzes
= {mda'} चित्रपुङ्खः, शरः मि.को.४६ख ।
ltongs
स्थलम् — {de'i tshe mnyan du yod pa na tshong pa lnga brgya tsam dgon pa'i lam du zhugs pa las de dag lam gtor nas bye ltongs shig tu phyin te} तेन खलु समयेन श्रावस्त्यां पञ्चमात्राणि वणिक्शतानि कान्तारमार्गप्रतिपन्नानि । ते मार्गात्परिभ्रष्टा बालुकास्थलमनुप्राप्ताः अ.श.३८क/३३.
ltod
= {ltod pa/}
ltod pa
सपत्नः — {ltod pa dang bcas pa'i chung ma} ससपत्नदारता द.भू.१९०क/१७; {ltod pa med pa} असपत्नः द.भू.१९८ख/२१.
ltod pa dang bcas pa
वि. ससपत्नम् — {ltod pa dang bcas pa'i chung ma} ससपत्नदारता द.भू.१९०क/१७.
ltod pa dang bcas pa'i chung ma
ससपत्नदारता — {de la srog gcod pas na sems can dmyal bar khrid do//}… {'dod pa'i log par g}.{yem pas ni}…{ltod pa dang bcas pa'i chung ma dang g}.{yog 'khor mi sun pa'o//} तत्र प्राणातिपातो निरयमुपनयति…काममिथ्याचारः…अनाजानेयपरिवारतां च ससपत्नदारतां च द.भू.१९०क/१७.
ltod pa med
= {ltod pa med pa/}
ltod pa med pa
वि. असपत्नम् — {de byams pa dang ldan pa'i sems yangs pa rgya che ba}…{ltod pa med pa bsgribs pa med pa gnod pa med pa thams cad du khyab pa'i 'jig rten gyi khams chos kyi dbyings kyis klas pa gnas so//} स मैत्रीसहगतेन चित्तेन विपुलेन महद्गतेन…असपत्नेनानावरेणाव्याबाधेन सर्वत्रानुगतेन धर्मधातुपरमे लोके…विहरति द.भू.१९८ख/२१.
ltor
= {lto ru/}
ltor zhugs
कुक्षावुपपन्नः — {de shi nas mnyan du yod pa'i bram ze 'byor ba zhes bya ba de'i chung ma chen mo'i ltor zhugs nas} स कालं कृत्वा श्रावस्त्यां भूतिर्नाम ब्राह्मणः, तस्याग्रमहिष्याः कुक्षावुपपन्नः अ.श.२५१ख/२३१; कुक्षिमवक्रान्तः — {sems can zhig kyang sems can gyi ris shig nas shi 'phos nas de'i chung ma'i ltor zhugs so//} अन्यतमश्च सत्त्वोऽन्यतमस्मात्सत्त्वनिकायाच्च्युतः तस्य प्रजापत्याः कुक्षिमवक्रान्तः अ.श.९८ख/८९.
ltor zhugs pa
= {ltor zhugs/}
ltos
•क्रि. १. (ø इत्यस्याः विधौ) = {ltos shig} पश्यतु — {tshur shog da ni de dag rnams/} /{gsod pa'i sdug bsngal dka'} ({bkra} ) {la ltos//} एहि पश्याधुना तेषां विचित्रवधवैशसम् अ.क.१४८ख/६८.८४; {kye grogs po rnams ltos shig} पश्यन्तु भो मार्षाः ल.अ.९१ख/३८; अवलोकयतु — {khyed dong la ras 'di sus bor ba ltos shig} गच्छन्तु भवन्तः, अवलोकयन्तु केनायं पटकः क्षिप्तः अ.श.१५०ख/१४०; {gzhon nu ma la ni ltos shig} कुमार अवलोकय जननीम् वि.व.२१०ख/१.८५; प्रेक्षताम् — {kye grogs po ltos shig ltos shig} भो वयस्य प्रेक्षस्व प्रेक्षस्व ना.ना.२२६ख/१५; व्यवलोकयताम् — {dge slong dag khyed de bzhin gshegs pa'i ye shes la nye bar gyur gyis ltos shig rtogs shig} इतस्तथागतज्ञानं व्यवलोकयध्वं भिक्षवो व्यवचारयध्वम् स.पु.७२ख/१२१; प्रतिपश्येत् — {srid pa sgyu ma rmi 'dra bar/} /{rnal 'byor can gyis rtag tu ltos//} प्रतिपश्येत् सदा योगी मायास्वप्नोपमं भवम् ।। ल.अ.१७१ख/१३० २. (अवि.; अक.) समपेक्षते — {gzugs la sogs pa'i shes pa ni/} /{rim gyis skye phyir gzugs} ({mig} ) {sogs las/} /{gzhan pa'i rgyu la ltos pa ste/} /{dper na shing rta sogs pa bzhin no//} चक्षुरादिविभिन्नं च कारणं समपेक्षते । क्रमेण जाता रूपादिप्रतिपत्ती रथादिवत् ।। त.स.२४क/२५७; समपेक्ष्यते — {des na de yi tshad ma nyid/} /{rang las nges par byas pa'i phyir/} /{phyis kyi don byed thob pa yi/} /{shes pa la ni ltos pa min//} अतस्तस्य स्वतः सम्यक्प्रामाण्यस्य विनिश्चयात् । नोत्तरार्थक्रियाप्राप्तिप्रत्ययः समपेक्ष्यते त.स.१०८क/९४२; द्र. {lto+os pa yin/} {lto+os par 'gyur/} {lto+o+os par byed pa/} ।। • = {lto yis} उरसा — {ltos 'gro} उरगः (उरसा गच्छतीति) अ.क.१८५ख/८.७४; • = {ltos pa/}
ltos 'gyur
= {ltos par 'gyur/}
ltos 'gro
= {sbrul} उरगः, सर्पः — {ltos 'gro'i bdag} उरगपतिः वि.प्र.१११ख/१, पृ.८; {ltos 'gro chen po} महोरगः अ.क.१८५ख/८.७४; भुजगः — {khyod kyi spyod pa mi las 'das/} /{'di la gnod sbyin dri za dang /} /{ltos 'gro sum cu rtsa gsum pa/} /{brgya byin bcas par yi rang 'gyur//} तस्य तेऽभ्यनुमोदन्ते कर्मेदमतिमानुषम् । यक्षगन्धर्वभुजगास्त्रिदशाश्च सवासवाः ।। जा.मा.५९ख/६९.
ltos 'gro chen po
महोरगः, वृहत्सर्पः — {mig dmar stobs kyis bzhag pa yis/} /{ltos 'gro chen po mgo bdun pa/} /{shA ri'i bu yis bya khyung gi /gshog} {pa'i rtse mo'i rlung gis 'phangs//} (?) रक्ताक्षवक्षोनिक्षिप्तः सप्तशीर्षमहोरगः । शारिपुत्रेण निक्षिप्तस्तार्क्ष्यपक्षाग्रमारुतैः ।। अ.क.१८९ख/२१.६४; {chags pa'i ltos 'gro chen po 'jigs su rung ba'i dug rnams spro//} घोरं विषं सृजति रागमहोरगश्च । अ.क.१८५ख/८.७४.
ltos 'gro'i bdag
उरगपतिः — {dgra dang seng ge glang chen dbang po me dang ltos 'gro'i bdag dang chom rkun zhags pas 'ching} शत्रुः सिंहो गजेन्द्रो हविरुरगपतिस्तस्कराः पाशबद्धाः वि.प्र.१११ख/१, पृ.८.
ltos bcas
= {ltos pa dang bcas pa/}
ltos bcas nyid
सव्यपेक्षत्वम् — {des na ba lang rta sogs kyis/} /{sgra ni rtag pa'i 'brel ldan min/} /{brda la ltos bcas nyid kyi phyir/} /{ga bi la sogs sgra bzhin no//} तद् गवाश्वादयः शब्दा नित्यसम्बन्धयोगिनः । सङ्केतसव्यपेक्षत्वान्नैव गाव्यादिशब्दवत् ।। त.स.९७क/८६६; सापेक्षत्वम् — {ltos pa med nyid gcig kho na/} /{tshad ma nyid kyi rgyu mtshan nyid/} /{ltos pa dang bcas nyid rten na/} /{de ni 'jig pa kho nar 'gyur//} अनपेक्षत्वमेवैकं प्रामाण्यस्य निबन्धनम् । तदेव हि विनाशयेत् सापेक्षत्वे समाश्रिते ।। त.स.१०२ख/९०४.
ltos bcas pa
= {ltos pa dang bcas pa/}
ltos nyid
= {ltos pa nyid/}
ltos dang bcas
= {ltos pa dang bcas pa/}
ltos dang bcas pa
= {ltos pa dang bcas pa/}
ltos ldan
= {ltos pa dang ldan pa/}
ltos ldan pa
= {ltos pa dang ldan pa/}
ltos pa
•सं. १. अपेक्षा — {de bskyed par bya'i don du rgyu gzhan la ltos par rigs kyis} तदुत्पत्तये युक्ता कारणान्तरापेक्षा त.प.२२०क/९१०; {rtag pa nyid kyi phyir ma skyes pa gang yin pa de ni gang zhig la ltos pa yin} यत्तु नित्यत्वादनुत्पाद्यं तस्य कापेक्षा त.प.२३२क/९३४; व्यपेक्षा — {phyogs snga ma la ltos nas}…{snga ma ni dang po smras pa'i phyogs ni phyogs snga ma ste/} {de la ltos nas zhes bya ba'i tshig rnam par sbyar ro//} पूर्वपक्षापेक्षया…पूर्वस्य प्रथमवादिनः पक्षः पूर्वपक्षः, तस्य व्यपेक्षेति विग्रहः त.प.३७ख/५२४; अपेक्षणम् — {ltos med} अनपेक्षणम् प्र.वा.२.६६; व्यपेक्षणम् — {de ltar yin dang rtsod med de/} /{nges bskyed gzhan la ltos pa'i phyir/} तदेवं न विनाशा (विवादा) प्तिर्निश्चयेऽन्यव्यपेक्षणात् ।। त.स.१०३ख/९११; आशा — {ltos med} निराशः बो.अ.८. १७६; आस्था — {ltos med} निरास्थः र.वि.१२१ख/९७; आशंसा — {ltos pa dang bral ba} निराशंसः प्र.अ.७१ख/७९; {ltos med} निराशंसः त.स.५ख/७८ २. अवधिः — {ltos sam} ({rnams} ) {ma grub pa yi phyir/} /{khyod ni nus pa nges pa med/} /{yod na de yi nges pa ni/} /{ltos bcas rigs pa ma yin nam//} अवधीनामनिष्पत्तेर्नियतास्ते न शक्तयः । सत्त्वे तु नियमस्तासां युक्तः सावधिको ननु ।। त.स.३क/३९ ३. = {ltos pa nyid} व्यपेक्षिता — {'di ltar rnam par rtog rnams ni/} /{dbang po dang don ltos pa min//} तथा हि न विकल्पानामिन्द्रियार्थव्यपेक्षिता । त.स.७०ख/६६०; •वि. आपेक्षिकम् — {bdag dang gzhan nyid ltos pa ste/} /{pha rol tshu rol ji bzhin brdzun//} आपेक्षिकं परात्मत्वं पारावारं यथामृषा ।। शि.स.१९२क/१९१; अपेक्षी — {yang rtsol ba la ltos pa gang yin pa de ni rang bzhin du 'gyur ba nyid ma yin pa nyid do//} यश्च पुनर्यत्नापेक्षी स स्वभाव एव न भवति प्र.अ.९८ख/१०६; अपेक्षिणी — {gang 'di gzugs la sogs pa rtogs pa de ni mig la sogs pa las ma gtogs pa'i rgyu la ltos pa yin te} येयं रूपादिप्रतिपत्तिः सा चक्षुरादिव्यतिरिक्तकारणापेक्षिणी त.प.२७१क/२५७; व्यपेक्षिणी — {snga ma snga ma la ltos pa/} /{ngag gi phreng ba} पूर्वपूर्वव्यपेक्षिणी । वाक्यमाला का.आ.२.१०७; सापेक्षः — {dbang po'i rnam par shes pa ni nye ba tsam 'dzin pa'i phyir don la ltos pa yin la} इन्द्रियविज्ञानं तु सन्निहितार्थमात्रग्राहित्वादर्थसापेक्षम् न्या.टी.४१ख/५२; अपेक्षितः — {'grub pa'i don du gzhan gyi byed pa la ltos pa gang yin pa de la de skad ces bya'o//} निष्पत्त्यर्थमपेक्षितः परव्यापारो येन स तथोक्तः न्या.टी.६३ख/१५९.
ltos pa can
वि. आपेक्षिकः — {dman pa nyid dang khyad par du 'phags pa nyid do//} {'di gnyis ni ltos pa can du yod pas gnyi gar mgo gcig tu lung bstan par bya ba yin te} हीनत्वं विशिष्टत्वं चापेक्षिकमित्युभयमेकांशेन व्याकर्त्तव्यम् अभि.स्फु.११०ख/७९८; आपेक्षिकी — {rtsing ba dang zhib pa nyid sa dang rnam pa'i bye brag gis ltos pa can yin na ni} आपेक्षिकी चौदारिकसूक्ष्मता, भूमिप्रकारभेदादिति अभि.स्फु.२९५क/११४६; सापेक्षः — {de la brda la ltos pa can/} /{nus par brtags pa yin zhe na//} तस्मिन् सङ्केतसापेक्षा शक्तिश्चेत् परिकल्प्यते । त.स.९७क/८६३; अपेक्षः (समासान्ते) — {de ltar na khyad par gyi bye brag la ltos pa can ni 'ga' zhig tu rang bzhin gyi gtan tshigs yin no zhes bya ba dang} एवमुपाधिभेदापेक्षः क्वचित्तत्स्वभावहेतुरुच्यते प्र.वृ.३१३ख/६२.
ltos pa nyid
अपेक्षता — {gal te 'di ltos med yin na'ang/} /{yul dang dus gzhan la 'gyur na/} /{de dag la ni ltos nyid phyir/} /{ltos med thal ba nyid} ({min} ) {'gyur na//} अनपेक्षोऽपि यद्येष देशकालान्तरे भवेत् । तदपेक्षतया नैष निरपेक्षः प्रसज्यते ।। त.स.१४ख/१६८; अपेक्षिता — {bskyed par bya ba ni rgyu gzhan la ltos pa nyid yin no//} जन्यस्य हि कारणान्तरापेक्षिता त.प.२३२क/९३४.
ltos pa stong pa nyid
पा. सापेक्षशून्यता, समाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i sa mngon sum} ({mngon du gyur pa} ) {'di la gnas pa'i tshe 'jug pa stong pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin skye bar 'gyur ro//}…{rang bzhin stong pa nyid dang}.....{ltos pa stong pa nyid dang} अभिमुख्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितस्य बोधिसत्त्वस्य अवतारशून्यता च नाम समाधिराजायते…सापेक्षशून्यता द.भू.२२४क/३४.
ltos pa dang bcas
= {ltos pa dang bcas pa/}
ltos pa dang bcas nyid
= {ltos bcas nyid/}
ltos pa dang bcas pa
= {ltos bcas} वि. सापेक्षः — {ltos pa dang bcas pas byin pa ni btang ba nyid ma yin no//} न सापेक्षेण दत्तस्योत्सृष्टत्वम् वि.सू.३६ख/४६; {zhing dang sa bon chu sogs rnams/} /{ltos dang bcas par shes byas te//} क्षेत्रबीजजलादीनि सापेक्षाणीति गन्यते । त.स.२५क/२७१; अपेक्षी — {yang rtsol ba la ltos pa dang bcas pa yang yin te} पुनर्यत्नापेक्षी च प्र.अ.९८ख/१०६; सव्यपेक्षकः — {gang dag gang nye na yang res 'ga' ba yin pa de dag ni de tsam gyis 'byung ba ma yin pa dang rgyu gzhan la ltos pa dang bcas pa yin te} यत्सन्निधानेऽपि कादाचित्काः, ते न तन्मात्रसम्भविनः; कारणान्तरसव्यपेक्षकाश्च त.प.२९क/५०५; सावधिकः — {ltos sam} ({rnams} ) {ma grub pa yi phyir/} /{khyod ni nus pa nges pa med/} /{yod na de yi nges pa ni/} /{ltos bcas rigs pa ma yin nam//} अवधीनामनिष्पत्तेर्नियतास्ते न शक्तयः । सत्त्वे तु नियमस्तासां युक्तः सावधिको ननु ।। त.स.३क/३९.
ltos pa dang ldan
= {ltos pa dang ldan pa/}
ltos pa dang ldan pa
वि. अपेक्षी — {gang zhig yang rtsol ba la ltos pa dang ldan pa de ni} यस्तु पुनर्यत्नापेक्षी तस्य प्र.अ.९८ख/१०६.
ltos pa dang bral
= {ltos pa dang bral ba/}
ltos pa dang bral ba
वि. निरपेक्षः — {de'i tshe gnyen po la ltos pa dang bral bas nam mkha'i me tog gi phreng ba ltar stong pa nyid kyang yod pa ma yin no zhes nges par bya'o//} तदा प्रतिपक्षनिरपेक्षत्वाच्छून्यतापि खपुष्पमालावन्नास्तीत्यवसीयताम् प्र.प.८३क/१०७; निराशंसः — {yod pa la yang rten yod pa ma yin te/} {yod pa ni ltos pa thams cad dang bral ba'i phyir ro//} सतोऽपि नाश्रयः सतः सर्वनिराशंसत्वात् प्र.अ.७१ख/७९.
ltos pa pa
वि. आपेक्षिकः — {rags pa ni thogs pa dang bcas pa'o//} {phra ba ni thogs pa med pa'o/} /{yang na ltos pa pa yin no//} औदारिकं सप्रतिघम्, सूक्ष्मम् अप्रतिघमापेक्षिकं वा अभि.भा.३५क/५७.
ltos pa ma yin
= {ltos min/}
ltos pa min
= {ltos min/}
ltos pa med
= {ltos med/}
ltos pa med nyid
= {ltos med nyid/}
ltos pa med pa
= {ltos med/}
ltos pa yin
क्रि. अपेक्षते — {de nyid kyi phyir mngon sum lhan cig pa la ltos pa yin no//} अत एव प्रत्यक्षं सहायमपेक्षते प्र.अ.९क/१०; {yang dag par ni rjes dpag kun/} /{gnyis ka la grub la ltos yin//} वास्तवी चानुमा सर्वा द्वयसिद्धमपेक्षते । त.स.९०ख/८१८; व्यपेक्षते — {nus pa de yang rtag pa'i phyir phan gdags par bya ba ma yin pas brda la sogs pa 'ga' zhig la yang ltos pa ma yin no//} सा च शक्तिर्नित्यत्वादनुपकार्येति न किञ्चित् सङ्केतादि व्यपेक्षते त.प.१९८क/८६२; त.स.८८ख/८०७; समपेक्षते — {long ba 'khar ba thogs pa ltar/} /{skyes bu'i bshad pa la ltos yin//} अन्धात्तयष्टितुल्यां तु पुंव्याख्यां समपेक्षते ।। त.स.८६ख/७९१; प्रतीक्षते — {des na gsal byed nyid yin pas/} /{rtogs phyir gzhan la ltos pa yin//} तेन प्रकाशकत्वेऽपि बोधायान्यत् प्रतीक्षते ।। त.स.७३ख/६८६; अपेक्ष्यते — {nges pa skye ba ltos pa yin no//} निश्चयोत्पत्तिरपेक्ष्यते त.प.२४८ख/९७१.
ltos pa'i rgyu
पा. अपेक्षाहेतुः, हेतुभेदः — {blo gros chen po de la rgyu ni rnam pa drug ste/} {'di ltar/} {'byung bar 'gyur ba'i rgyu dang}…{ltos pa'i rgyu/}…{blo gros chen po ltos pa'i rgyu ni rnam par ldog pa'i dus na rnam par mi rtog pa'i dngos po 'byung ba'i phyir rgyun gyi bya ba mi 'chad par byed do//} तत्र हेतुर्महामते षड्विधः । यदुत भविष्यद्धेतुः …उ (अ) पेक्षाहेतुः ।…उ(अ) पेक्षाहेतुः पुनर्महामते विनिवृत्तिकाले प्रबन्धक्रियाव्युच्छित्तिं करोत्यविकल्पोत्पत्तौ ल.अ.८८क/३५; {rgyu bcu po dag gang zhe na/} {rjes su tha snyad 'dogs pa'i rgyu dang ltos pa'i rgyu dang} …{mi mthun pa med pa'i rgyu'o//} दश हेतवः कतमे । अनुव्यवहारहेतुः, अपेक्षाहेतुः…अविरोधहेतुश्च बो.भू.५२ख/६९; द्र. {ltos pa'i byed rgyu/}
ltos pa'i byed rgyu
पा. अपेक्षाकारणम्, कारणहेतुप्रभेदः — {ltos pa'i byed rgyu ni gzhan du 'dod pa 'byung ba'i rgyu yin pa'i phyir ro//} अपेक्षाकारणमन्यत्रेच्छोत्पत्तिनिमित्तत्वात् अभि.स.भा.२६ख/३६.
ltos pa'i mi sdug pa nyid
पा. आपेक्षिकी अशुभता, अशुभताप्रभेदः — {mi sdug pa ni rnam drug ste/} {drug gang zhe na/} {'di lta ste/} {mi gtsang ba'i mi sdug pa nyid dang} …{ltos pa'i mi sdug pa nyid dang}…{rab tu 'jig pa'i mi sdug pa nyid do//} षड्विधा अशुभा । तद्यथा प्रत्यशुभता… आपेक्षिकी अशुभता… प्रभङ्गुराशुभता च श्रा.भू.७९क/२०२.
ltos pa'i rigs pa
पा. अपेक्षायुक्तिः, युक्तिभेदः — {rigs pa gdags pa rnam par gzhag pa ni rnam pa bzhi ste/} {ltos pa'i rigs pa dang bya ba byed pa'i rigs pa dang 'thad pa sgrub pa'i rigs pa dang chos nyid kyi rigs pa'o//} युक्तिप्रज्ञप्तिव्यवस्थानं चतुर्विधम् । अपेक्षायुक्तिः, कार्यकारणयुक्तिः, उपपत्तिसाधनयुक्तिः, धर्मतायुक्तिश्च सू.अ.२४५क/१६१; श्रा.भू.७६क/१९६.
ltos par 'gyur
= {ltos 'gyur} ।। •क्रि. १. अपेक्षते — {gal te rang nyid kyis shes pa skyed par nus na de'i tshe ci'i phyir gsal ba'i rgyu la ltos par 'gyur} तस्य यदि स्वत एव ज्ञानोत्पादनसामर्थ्यम्, तदा किमित्यभिव्यक्तिकारणमपेक्षते त.प.३०४क/३२०; त.स.१२ख/१४४ २. अपेक्षेत — {gzhan yang rgyu mtshan med par rang dbang nyid kyis gyur pa yin na yang yul dang dus nges pa la ltos par mi 'gyur te} किञ्च अनिमित्ताः स्वातन्त्र्येणैता भवन्त्यो न देशकालनियममपेक्षेरन् त.प.२२१क/९१२; अपेक्ष्यं स्यात् — {de ji ltar na de dag ldan pa la sogs pa ltos par 'gyur} तत् कथं संयोगादि तेषामपेक्ष्यं स्यात् त.प.२५८क/२३३; •= {ltos par 'gyur ba/}
ltos par 'gyur ba
वि. अपेक्षणीयम् — {de la ldan pa la sogs pa la ltos par 'gyur ba ni mi nye ba'i phyir rgyu ma} (?) {tshang ba nyid du ma grub ste} तत्रापेक्षणीयस्य संयोगादेरसन्निहितत्वात् समग्रकारणत्वमसिद्धम् त.प.२५८क/२३२.
ltos par 'gyur ba yin
क्रि. अपेक्षा स्यात् — {de la yang ni gnod pa brtsal/} /{slar yang ltos par 'gyur ba yin/} /{la lar snga mar dogs skye na/} /{de yang 'bad pa nyung ngus ldog/} तत्रापि त्वपवाद (त्वपकार) स्य स्यादपेक्षा पुनः क्वचित् । जाताशङ्कस्य पूर्वेण साप्यल्पेन निवर्त्तते ।। त.स.१०४ख/९२०.
ltos par bya
= {ltos par bya ba/}
ltos par bya ba
•कृ. अपेक्षणीयम् — {tsam gyi sgras ltos par bya ba lhag pa bsal ba yin no//} मात्रशब्देनाधिकस्यापेक्षणीयस्य निरासः न्या.टी.६४क/१६१; अपेक्षितव्यम् — {de ltar rkyen gzhan rnams} ({nam} ) {skyes bu gzhan la ltos par bya ba ma yin te} नैवं सति प्रत्ययान्तरमपेक्षितव्यं पुरुषान्तरं वापि त.प.२२८क/९२६; •सं. अपेक्षणम् — {lhung bzed dang bya ma bum dang 'dag rdzas dang so shing dang sman gyi gnas la ltos par bya'o//} पात्रकरकोशरु(करकोषाटुक)दन्तकोष्ठ (दन्तकाष्ठ) स्थानस्यापेक्षणम् वि.सू.६१ख/७८.
ltos par byed
= {ltos par byed pa/}
ltos par byed pa
•क्रि. व्यपेक्षते — {ma mthong sdug bsngal gyi rgyu la/} /{ci phyir de ni ltos par byed//} पीडाहेतुमदृष्टं च किमर्थं स व्यपेक्षते । त.स.७ख/९८; •सं. व्यपेक्षा — {brda yang ltos par byed pa na/} /{brtags} ({rtag} ) {par nus pa'i mtshan nyid can/} /{rgyu mtshan med pa'i 'brel ba 'di/} /{ci phyir yongs su gso ba yin//} सङ्केते च व्यपेक्षायां नित्यसामर्थ्यलक्षणः । किमकारण एवायं सम्बन्धः परिपोष्यते ।। त.स.९७क/८६४.
ltos par byed pa ma yin
= {ltos par byed pa ma yin pa/}
ltos par byed pa ma yin pa
•क्रि. नैव क्षपेक्ष्यते — {yon tan gyi shes de yi tshe/} /{ltos par byed pa ma yin te//} गुणज्ञानं तदा नैव ह्यपेक्ष्यते त.स.१०५ख/९२५; •वि. अनपेक्षणीयम् — {de bas na ltos par byed pa ma yin pa'i phyir bstan bcos la gnas te brtsad par bya ba ma yin no zhe na} अतोऽनपेक्षणीयत्वान्न शास्त्रे स्थित्वा वादः कर्त्तव्यः न्या.टी.६९ख/१७९.
ltos par mi 'gyur
= {ltos mi 'gyur/}
ltos bya
= {ltos par bya ba/}
ltos ma yin
= {ltos min/}
ltos mi 'gyur
क्रि. नापेक्षेत — {de ni} ({des na} ) {mi shes dang the tshom/} /{phyin ci log med go 'phang gnas/} /{gnyis skyes phru gu 'ga' zhig kyang /} /{bshad pa la ltos mi 'gyur ro//} अतश्चाज्ञानसन्देहविपर्यासास्पदे स्थिते । नोपदेशमपेक्षेत द्विजपोतोऽपि कश्चन ।। त.स.११३ख/९८०.
ltos min
क्रि. नापेक्षते — {ma byas nyid dang 'jig med kyis/} /{rtag pa nyid du 'dod pa yin/} /{de dag dngos med bdag nyid kyis/} /{rang gi sgrub pa la ltos min//} अकृतत्वाविनाशाभ्यां नित्यत्वं हि विवक्षितम् । तौ चाभावात्मकत्वेन नापेक्षेते स्वसाधनम् ।। त.स.७६ख/७१९; न व्यपेक्षते — {rang gi ngo bor rig pa'i phyir/} /{shes byed gzhan la ltos pa min//} स्वरूपवेदनायान्यद् वेदकं न व्यपेक्षते । त.स.७३ख/६८५.
ltos med
= {ltos pa med pa} ।। •क्रि. अपेक्षा न विद्यते — {'jim gong 'khor lo dbyug sogs la/} /{bum pa skyed phyir ltos pa yin/} /{'di yi chu 'chu ba la ni/} /{de dag la ni ltos pa med//} मृत्पिण्डदण्डचक्रादि घटो जन्मन्यपेक्षते । उदकाहरणे त्वस्य तदपेक्षा न विद्यते ।। त.स.१०४क/९१७; •वि. अनपेक्षः — {des na gnod can shes pa la/} /{ltos med tshad ma nyid mi 'grub//} अनपेक्षप्रमाणत्वं बाधकप्रत्यये यतः । न सिद्धम् त.स.१०९ख/९५५; {yang na gang dag gang du yang ma nges pa de dag ni de la ltos pa med pa yang ma yin par 'gyur te} ये तु पुनर्यत्र न नियताः, ते तत्रानपेक्षा अपि न भवन्त्येव त.प.२२६क/१६८; निरपेक्षः — {grub pa gzhan la ltos med pa ci ltar yang bsgrub par rigs pa ma yin te} न खलु सिद्धमपरनिरपेक्षं कथञ्चित् सम्पादयितुं शक्यम् प्र.अ.१०ख/१२; {ltos pa med par 'jug pa las ni} निरपेक्षप्रवृत्तौ र.वि.१२५क/१०५; निरपेक्षकः {gtong ba'i ngang tshul dang ldan zhes pa ni 'du 'dzi thams cad rnam par spangs shing rdzas la sogs pa la ltos pa med pa'o//} त्यागशील इति सर्वसङ्गविवर्जितो द्रव्यादिनिरपेक्षकः वि.प्र.९३क/३.४; निर्व्यपेक्षः — {mi dman khyim gyi dpal la ltos med pa'i/} /{dge slong 'di ni rna ba bye bar grags//} स श्रोणकोटिः श्रुत एष भिक्षुरक्षुण्णलक्ष्मीर्गृहनिर्व्यपेक्षः अ.क.२५५क/९३.७२; अनपेक्षी — {khyod kyi longs spyod la chags shing /} /{spun zla'i mdza' la ltos med pas/} /{lhan cig spyad bya rgyal srid ni/} /{gcig pu yis ni ji ltar spyod//} भोगलुब्धेन भवता भ्रातृस्नेहानपेक्षिणा । सहभोग्यमिदं राज्यं कथमेकेन भुज्यते ।। अ.क.१३३ख/६६.९७; निराशंसः — {rang bzhin smra ba rnams kyis ni/} /{dngos po rnams kyi skye ba 'di/} /{rgyu kun la ni ltos med smra/} /{de dag rang yang rgyur mi smra//} सर्वहेतुनिराशंसं भावानां जन्म वर्ण्यते । स्वभाववादिभिस्ते हि नाहुः स्वमपि कारणम् ।। त.स.५ख/७८; निराशः — {gang zhig kun la ltos med pa/} /{de yi phun tshogs zad mi shes//} निराशो यस्तु सर्वत्र तस्य सम्पदजीर्णिका ।। बो.अ.८.१७६; निरास्थः — {dag pa'i sems can dang yang bdag /mi} {mnyam gzigs phyir ltos pa med//} निरास्थः शुद्धसत्त्वेभ्योऽप्यात्मनोऽसमदर्शनात् ।। र.वि.१२१ख/९७; •सं. १. अनपेक्षणम् — {don gyi nus la ltos med na//} अर्थशक्त्यनपेक्षणे प्र.वा. २.६६ २. = {ltos med nyid} नैरपेक्ष्यम् — {rang bzhin nyid kyis ma rabs rnams/} / ग्. {yo ldan ltos pa med pa'i gnas//} आस्पदं नैरपेक्ष्यस्य जात्या दासजनः शठः ।। अ.क.१८५ख/२१.१६; निरपेक्षता — {lus kyi longs spyod la ltos pa med pa} कायभोगनिरपेक्षता वि.प्र.६४ख/४.११३; अनपेक्षता — {rang gi phyogs la ltos mod cing /} /{gal te rigs pa'i rjes chags na//} यदि न्यायानुरागाद् वः स्वपक्षेऽप्यनपेक्षता । त.स.६९क/६४९; अनपेक्षत्वम् — {ltos pa med pa gcig kho na/} /{tshad min nyid kyi rgyu mtshan yin//} अनपेक्षत्वमेवैकमप्रामाण्यनिबन्धनम् । त.स.१०३ख/९११.
ltos med can
वि. निरपेक्षः — {'byung rngub dbang po blo dag ni/} /{rang gi rigs la ltos med can//} प्राणापानेन्द्रियधियां…स्वजातिनिरपेक्षाणाम् प्र.अ.४७ख/५४.
ltos med nyid
अनपेक्षता — {de la byas pa'i dngos po gang /} /{de kun skad cig mar 'jig can/} /{thams cad dag ni 'jig pa la/} /{ltos med nyid du gnas phyir ro//} तत्र ये कृतका भावास्ते सर्वे क्षणभङ्गिनः । विनाशं प्रति सर्वेषामनपेक्षतया स्थितेः ।। त.स.१४ख/१६७; निरपेक्षता — {sems can don la ltos med pa//} सत्त्वार्थं निरपेक्षता र.वि.८९क/२७; अनपेक्षत्वम् — {ltos pa med nyid gcig kho na/} /{tshad ma nyid kyi rgyu mtshan nyid/} /{ltos pa dang bcas nyid rten na/} /{de ni 'jig pa kho nar 'gyur//} अनपेक्षत्वमेवैकं प्रामाण्यस्य निबन्धनम् । तदेव हि विनाशयेत् सापेक्षत्वे समाश्रिते ।। त.स.१०२ख/९०४.
ltos med pa
= {ltos med/}
ltos med tshad ma nyid
अनपेक्षप्रमाणत्वम् — {des na gnod can shes pa la/} /{ltos med tshad ma nyid mi 'grub/} /{de phyir snga ma'i shes pa ni/} /{'di yis bsal bar mi 'gyur ro//} अनपेक्षप्रमाणत्वं बाधकप्रत्यये यतः । न सिद्धं तेन नैवायं पूर्वज्ञानमपोहते ।। त.स.१०९ख/९५५; अनपेक्ष्यप्रमाणत्वम् — {ltos med tshad ma nyid yin te/} /{'dir ni gnod pa can dogs 'gyur//} अनपेक्ष्यप्रमाणत्वं शङ्क्यते चात्र बाधकम् । त.स.१०९ख/९५५.
ltos yin
= {ltos pa yin/}
ltos shig
= {ltos/}
sta
= {sta re/}
sta gon
अधिवासनम् — {snga mar sku gzugs sbyang ba dang /} /{sta gon la sogs byas nas ni//} प्रदोषे संस्करेत् प्रतिमां कृत्वाधिवासनादिकम् ।। हे.त.१३ख/४२; द्र. {sta gon byas pa/} {sta gon byed/}
sta gon gyis shig
क्रि. सज्जीकुरु — {nyin re zhing lnga brgya'i bza' ba dang bca' ba bsod pa rab tu mang po sta gon gyis shig} प्रतिदिवसं पञ्चानां शतानामाहारं सज्जीकुरु । प्रणीतं प्रभूतं च वि.व.१४२ख/१.३१; समुदानयतु — {de dag rgya mtsho chen por 'gro ba'i zong sta gon gyis shig} ते महासमुद्रगमनीयं पण्यं समुदानयन्तु अ.श.१००क/९०; संनाहयतु — {dpung gi tshogs}… {sta gon gyis shig} संनाहयत बलकायम् लो.को.९६७; द्र. {sta gon mdzod/} {sta gon byos shig}
sta gon du bsdogs pa
सन्नद्धः परिकरे — {byang chub sems dpa' ni mkhas pa dang}…{bdag nyid kyis sta gon du bsdogs pa yin te} दक्षश्च बोधिसत्त्वो भवति…स्वयं च सन्नद्धः परिकरे बो.भू.७३क/८५.
sta gon du gnas pa
•सं. प्रत्युपस्थानम् — {da ltar byung ba'i dus su sangs rgyas kyi chos yongs su bsdu ba la sta gon du gnas pa'i brtson 'grus chen po rtsom pa'i rnam par gnon pas} प्रत्युत्पन्नबुद्धधर्मसमुदागमप्रत्युपस्थानेन महावीर्यारम्भविक्रमेण शि.स.१५२ख/१४७; •वि. प्रत्युपस्थितः — {rigs kyi bu 'di ni sems can thams cad la phan pa dang bde ba'i don du sta gon du gnas pa ste/} {ye shes rgya mtsho la mngon du gyur pa'o//} अयं स कुलपुत्राः सर्वसत्त्वहितसुखाय प्रत्युपस्थितो ज्ञानसागराभिमुखः ग.व्यू.३७७क/८७;
sta gon byas
= {sta gon byas pa/} {sta gon byas nas} प्रतिष्ठाप्य — {gdan bting nas nor bu'i chu snod sta gon byas nas} आसनकानि प्रज्ञप्य उदकमणीन्प्रतिष्ठाप्य वि.व.१६३क/१.५१.
sta gon byas pa
•क्रि. योजयति स्म — {byang chub sems dpa' yongs su bsrung ba'i phyir ra ba rgya chen po byed du bcug ste/}…{bzhon pa yang sta gon byas} बोधिसत्त्वस्य परिरक्षणार्थं प्राकारान् मापयते स्म…वाहनानि योजयति स्म ल.वि.९७क/१३; •वि. सज्जः — {gzhon nu dpung gi tshogs sta gon byas kyis/} {song shig} गच्छ कुमार सज्जो बलौघः वि.व.२१०ख/१.८५; सज्जीकृतः — {bde ba can du 'gro ba'i phyir lam sna tshogs kyang sta gon byas so//} विविधास्तेऽर्थमार्गाः सज्जीकृताः सुखावतीगमनाय च का.व्यू.२११ख/२६९; {kha zas bsod pa sta gon byas pa} प्रणीतमाहारं सज्जीकृतम् वि.व.३६२ख/२.१६२; समुदानीतः — {rgya mtsho chen por 'jug pa'i zong sta gon byas so//} महासमुद्रगमनीयं पण्यं समुदानीतम् वि.व.३५५क/२.१५६; समुपानीतः — {des der gos kyi rnyed pa dang zas kyi rnyed pa mang du sta gon byas te} तेन तत्र प्रभूतो वस्तु(वस्त्र)लाभ आमिषलाभश्च समुपानीतः वि.व.३३८क/२.१४३.
= {dpyi mgo} जघनम् — {dpe byad bzang po brgyad cu gang zhe na/}…{sta zur dang rked pa dang 'bras bu gnyis la dpe byad bzang po gnyis dang} अशीतिरनुव्यञ्जनानि कतमानि ?…जघनं सीवनी च । वृष्णेऽनुव्यञ्जनद्वयम् बो.भू.१९३ख/२६०; श्रोणिः म.व्यु.४००१.
sta ri
= {sta re/}
sta re
= {dgra sta} परशुः — {sen mo yis ni gcad bya ba/} /{sta res gcad par su zhig bzod//} परशुच्छेद्यतां को वा नखच्छेद्ये सहिष्यति ।। प्र.अ.६१क/६९; कुठारः — {ji ste sta re rno lta bu'i/} /{bud med nang du ma zhugs pa/} /{de srid rang rigs} *{smig ma ni/} /{mthon po rnam gnyis mi 'gyur ro//} उन्नतानां स्ववशानां (वंशानां) द्वैधं तावन्न जायते । यावत्कुठारधारेव योषिद्विशति नान्तरम् ।। अ.क.२८२क/३६.२१; कुठारी — {lcags las byas pa'i snod spyad dag las lhung bzed dang}…{sta re dang slang dang por bu dag ni bgo bar bya ba nyid do//} पात्र…कुठारीपचनिकासरकानामयोभाण्डेभ्यो भाजयितव्यता वि.सू.७२ख/८९; कुठारिका म.व्यु.९०३८; स्वधितिः — कुठारः स्वधितिः परशुश्च परश्वधः अ.को.२.८. ९२; स्वयं धियति छेद्यमाकाशे धारयतीति स्वधितिः अ.वि.२.८.९२; द्र. {sta mo/} {sta gri/}
sta re thogs pa
वि. कुठारिकः — {sta re thogs pa lnga brgya yis/} /{der ni mchog gi tsan+dan nags/} /{lag 'gro'i tshogs kyis rgyas gyur pa/} /{de la gcod par zhugs pa'i tshe//} कुठारिकशतैस्तस्मिन् पञ्चभिश्छेत्तुमुद्यते । तच्चन्दनवनं दिव्यं भुजङ्गगणसंकुलम् ।। अ.क.२८४ख /३६.५२.
stag
व्याघ्रः, वन्यजन्तुविशेषः — {stag kyang nags tshal dag na ri dwags}…{khrag 'thung ba//} व्याघ्राः पिबन्ति रुधिराणि वने मृगाणाम् जा.मा.२०४ख/२३८; बो.अ.५.४; शार्दूलः — {gzhon nu'ang stag rmig rnon po yis/} /{rdo ba'i gzhi ni nyams byas shing /} /{glang po'i khrag gis myos pa yis/} /{mi bzad stag ldan nags su zhugs//} कुमारोऽपि खरव्याघ्रखुरक्षुण्णशिलातलम् । गजासृङ्मत्तशार्दूलदारुणं वनमाविशत् ।। अ.क.१२९ख /६६.५२; द्वीपी — {khyed rnams bong bu spre'u rnga mo'i bzhin ldan stag gi kha dang ba glang gdong //} यूयं गर्दभमर्कटोष्ट्रवदना द्वीप्यास्यपञ्चाननाः । अ.क.३०५ख/ ३९.९५; पुण्डरीकः श्री.को.१७०ख; पृदाकुः श्री.को.१६८क; भयानकः श्री.को.१७१क ।
stag skad nyer nyer sgra 'byin
वि. रोरुयितरवः — {ma la yid gcugs 'jigs med cing /} /{nu zho 'dod phyir lhags pa la/} /{stag skad nyer nyer sgra 'byin cing /} /{gzhan gyi bu bzhin spong bar gyur//} स्तन्यतर्षादुपसृतान् मातृविस्रम्भनिर्व्यथान् । रोरूयितरवैः क्रूरैर्भर्त्सयन्तीं परानिव ।। जा.मा.४ख/३.
व्याघ्रचर्म, व्याघ्रस्य चर्म — {bgo ba stag gi lpags pa nyid/} /{bza' ba mi 'chi bcu phyed de//} परिधानं व्याघ्रचर्म भक्षणं दशार्धामृतम् । हे.त.६ख/१८; {rdo rje nor bu dang}…{stag gi pags pa'i gos 'dzin pa'o//} वज्रमणि…व्याघ्रचर्माम्बरधरम् वि.प्र.३६क/४.११; द्वीपिचर्म — {yA yig las stag gi pags pa dang} …{dbyangs kyi nges pa'o//} द्वीपिचर्म याकारेण…स्वरनियमः वि.प्र.५२क/४.७२.
stag gi pags pa'i sham thabs
= {stag gi pags pa'i sham thabs can/}
stag gi pags pa'i sham thabs can
वि. व्याघ्रचर्मनिवसनः — {glang po che'i pags pa rlon pa'i gos 'dzin pa 'di ni}…{stag gi pags pa'i sham thabs can} गजचर्मपटार्द्रधृक्…व्याघ्रचर्मनिवसनः वि.प्र.७१ख/४.१३१; व्याघ्रचर्मनिवसना मि.को.१०ख ।
stag gi pags pas rnam dkris
वि. व्याघ्रचर्मावृतः, ओता — {lha mo thams cad}…{stag gi lpags pas rnam dkris shing //} सर्वा देवत्यः…व्याघ्रचर्मावृता कटीः हे.त.९ख/२६.
stag gi lpags pa
= {stag gi pags pa/}
stag gi byang chub kyi bu
व्याघ्रबोध्यायनः — {stag gi byang chub kyi bu dag bzhi po 'di dag ni yongs su dag pa'i gtso bo yin te}…{stag gi byang chub kyi bu dag ces mang po'i tshig smos pa ni de dag mang ba'i phyir ro//} चत्वारीमानि व्याघ्रबोध्यायनाः परिशुद्घिप्रधानानि…व्याघ्रबोध्यायना इति बहुवचनम्, तेषां बहुत्वात् अभि.स्फु.२३६क/१०२८.
वि. व्याघ्रमुखः — {pu pU las grub pa srin po stag gi gdong can dang /} {yi dwags 'ug pa'i gdong can ni byang dang dbang ldan du chu la gnas pa'o//} उत्तरेशाने तोयस्थो राक्षसो व्याघ्रमुखः, प्रेत उलूकमुखः पुपूनिष्पन्नः वि.प्र.१०५ख/३.२३; व्याघ्रवक्त्रा — {mkha' 'gro ma stag gdong can} व्याघ्रवक्त्रा डाकिनी लो.को.२९७; द्र. {stag gdong ma/}
stag gdong ma
ना. व्याघ्रास्या, प्रचण्डा — {de nas lag pa'i sor mo rnam par dag pas shar du khyi gdong ma}… {byang du stag gdong ma ste} ततो हस्ताङ्गुलिकाविशुद्ध्या श्वानास्या पूर्वे…उत्तरे व्याघ्रास्या वि.प्र.४३ख/४.३९.
व्याघ्री, व्याघ्रस्त्री — {stag mo btsa' la nye ba dag /mthong} {nas de yis yang dag bsams//} आसन्नप्रसवां व्याघ्रीं स दृष्ट्वा समचिन्तयत् ।। अ.क.१७क/५१.३२; जा.मा.६क/५; व्याघ्रयुवती — {byang chub sems dpa' de'i lus srog dang bral ba stag mo des za zhing 'dug pa mthong ba} बोधिसत्त्वशरीरमुद्गतप्राणं तया व्याघ्रयुवत्या भक्ष्यमाणं ददर्श जा.मा.६क/५; व्याघ्रवनिता — {de nas ri khrod de na ni/} /{stag mo}…{mthong //} अथात्र व्याघ्रवनितां ददर्श गिरिगह्वरे । जा.मा.४क/३.
stag mos phru gu khyer ba ltar
व्याघ्रीपोतापहारवत् — {lta ba'i mche bas smas pa dang /} /{las rnams 'jig pa la ltos nas/} /{stag mos phru gu khyer ba ltar/} /{rgyal bas chos ni ston par mdzad//} दृष्टिदंष्ट्रावभेदं च भ्रंशं चापेक्ष्य कर्मणाम् । देशयन्ति जिना धर्मं व्याघ्रीपोतापहारवत् ।। अभि.भा.८९क/१२११; {ji ltar stag mos 'di'i lus mche bas smas par 'gyur na mi rung ngo snyam nas sos ha cang bag med par bzung ste yang phru gu mi khyer mi khrid la/} {'dis 'di la lhung ste snad par gyur du 'ong ngo snyam nas sos ha cang lhad lhod du bzung ste yang de mi khyer gyi/} {ran par bzung ste khyer ba lta bur zhes bya ba'i tha tshig go/} यथा व्याघ्री नातिनिष्ठुरेण दन्तग्रहणेन स्वपोतमपहरति नयति—‘मास्य दंष्ट्रया शरीरं क्षतं भूत्’ इति । नाप्यतिशिथिलेन दन्तग्रहणेन तमपहरति—‘मास्य भ्रंशपातोऽस्मिन् विषये भूत्’ इति । युक्तेनैव ग्रहणेनापहरतीत्यर्थः अभि.स्फु.३२२क/१२११.
stag zhon
व्याघ्रवाहनः — {mgon po stag zhon} व्याघ्रवाहनः महाकालः लो.को.९६८.
stag gzig
१. व्याघ्रः, वन्यजन्तुविशेषः — {rgyal po la 'os pa'i kha zas rnams khyer te 'ongs na'ang /} {gnod sbyin de dag}…{stag gzig rtswa sngon po mi 'dod pa bzhin du len du ma btub bo//} अथ ते यक्षाः समुपहृतं राजार्हमपि भोजनं हरिततृणमिव व्याघ्रा नैव प्रत्यगृह्णत् जा.मा.३९ख/४६ २. तापी — {chu bo shI ta'i lho phyogs ma kha'i yul grong bye bas rnam par brgyan par kla klo stag gzig rnams kyi lha ma yin gyi chos rab tu 'jug par 'gyur ro//} शीतादक्षिणे मखविषये कोटिग्रामविभूषिते म्लेच्छानां तायि(तापि)नाम् असुरधर्मप्रवृत्तिर्भविष्यति वि.प्र.१७४क/१.२६; {kla klo stag gzig rnams kyi bla ma} म्लेच्छानां तायि(तापि)नां गुरुः वि.प्र.१७५क/१.२७; द्र. {stag gzig ma/} {ta zig} 3. {stag dang gzig}
stag gzig ma
ना. तापिनी, प्रचण्डा — {de nas zlum skor lnga pa dur khrod kyi gnas la shar du kla klo ma}…{byang du stag gzig ma dang} ततः पञ्चमे परिमण्डले श्मशानस्थाने पूर्वे म्लेच्छा…उत्तरे तापिनी वि.प्र.१६२ख/३.१२६.
stag ral
= {mda' dong} तूणी, बाणाधारः मि.को.४७क ।
stag ri
वि. शवलम् म.व्यु.२०८९; द्र. {stag ris/}
stag ris
वि. शवलः मि.को.१४ख; द्र. {stag ri/}
stag re
= {stag ri/}
stag res 'khor
=(? {rtag res 'khor}) नैत्यकम् म.व्यु.५७६२.
stag sen
= {stag gi sen mo/}
stang zil
१. रुप्यम् — {de la nor gyi dngos po gang zhe na/} {'di lta ste/}…{nor bu dang}…{gzhan yang gang dag de lta bu dang mthun pa'i rin po che'am dbyig gam stang zil lam gos sam} तत्र धनवस्तु तद्यथा मणि…यद्वा पुनरन्यदप्येवंभागीयं रत्नं वा हिरण्यं वा रूप्यं वा वस्त्रं वा श्रा.भू.६१ख/१५३; {ga bur dang dngul rdo dang dngul rdo'i nang gi phag ze ltar nag pa zhig dang bsha' rdo dang bsha' dkar la'ang stang zil zhes snang} छो.को.३५२ २. अञ्जनम् — {pi ka stang zil sogs sel bas/} /{bye brag can gyi yul la yang /} /{de ni uta pa la yi sgras/} /{rnam par gzhag par nges pa dang //} पिकाञ्जनाद्यपोहेन विशिष्टविषयं पुनः । तदिन्दीवरशब्देन स्थाप्यते परिनिश्चितम् ।। त.स.४१क/४१८; {bya rgod stang zil bcag pa'i 'phro lta bu dang snag tsa'i mdog can lta bur} भिन्नाञ्जनमसिवर्णं गृध्रवेशम् ।
stangs stabs
पदम् — {mchog tu dga' bas gar bya zhing /} /{gnas kyi mtshan mas stangs stabs gar/} /{phyag rgya sngags kyis gar bya 'o//} नर्तयेत् परमानन्दं मुद्रामन्त्रेण नाटयेत् । पीठाङ्कितपदे नृत्यम् ।। स.उ.८.३४; द्र. {stabs/}
stan
१. = {gdan} आसनम्, पीठम् — {chos gos dang bsod snyoms dang mal cha dang stan gyis chog shes pa rnams ni chog shes pa'i rang bzhin dag yin no//} सन्तुष्टिस्वभावाः । चीवरपिण्डपातशयनासनसन्तुष्टयः अभि.भा.८ख/८९३; {zas 'dod pa rnams la ni zas/} …{stan dang}…{gser dang dngul la sogs pa 'dod pa rnams la de dag char bzhin du phab bo//} ववर्ष । अन्नमन्नार्थिभ्यः…आसन…रजतसुवर्णादिकं तत्तदर्थिभ्यः जा.मा.७ख/७; पीठमासनम् अ.को.२.६.१३९; {stan las ldang bar bya'o//} आसनं मुञ्चेत् वि.सू.८ख/९; अध्यासनम् — {gser gyi stan khri rgyal po'i stan du 'os pa} राजाध्यासनयोग्यं काञ्चनमासनम् जा.मा.१२४ख/ १४३; पर्यङ्कः — {rin chen stan gyi 'phreng ba la/} /{skabs gsum pa rnams nyer bzhugs shing //} त्रिदशेषूपविष्टेषु रत्नपर्यङ्कपङ्क्तिषु । अ.क.४४क/४.८८ २. = {mal stan} शय्या — {khyod kyi lus kyis stan ngan ji ltar bzod//} कथं तनुस्ते सहते कुशय्याम् अ.क.१९५क/२२.२९; शयनम् — {rtswa'i stan} तृणशयनम् जा.मा.५८क/६७ ३. आस्तरणम् — {stan dang gding ba dang dgab pa la chags pa'o//} आस्तरणप्रत्यास्तरणोपच्छादनरागः श्रा.भू.६५क/१६१; {gnas mal la sogs pa dang stan dang gos la sogs pa} शयनासनादीनां आस्तरणप्रावरणादीनां म.मू.२८१क/४४०; संस्तरः — {stan bcang bar bya'o//} धारयेत् संस्तरम् वि.सू.२५क/३१ ४. = {'dug stangs} आसनम् — ध्यानयोगासने ब्रह्मासनम् अ.को.२.७.३९; ध्यानोपायभूतरत्नस्वस्तिकाद्यासनं ब्रह्मासनं स्यात् अ.पा.२.७.३९.
stan la ma brtags par
न प्रत्यवेक्षासनम् म.व्यु.८५५६.
stan khra bo
चित्रास्तरणम् — {rigs 'dra ba'i shes pa rnams kyang rnam pa'i grangs bzhin du mang por stan khra bo la sogs pa la rigs mi 'dra ba'i gzugs dang sgra la sogs pa'i shes pa bzhin du cig car skye bas} समानजातीयान्यपि ज्ञानान्याकारसङ्ख्यान्येव बहूनि चित्रास्तरणादिषु युगपत् समुद्भवन्त्येव विजातीयरूपशब्दज्ञानवत् त.प.१२३ख/६९७.
stan khri
आसनम् — {gser gyi stan khri rgyal po'i stan du 'os pa} राजाध्यासनयोग्यं काञ्चनमासनम् जा.मा.१२४ख/१४३.
stan ngan
कुशय्या — {khyod kyi lus kyis stan ngan ji ltar bzod//} कथं तनुस्ते सहते कुशय्याम् अ.क.१९५क /२२.२९.
stan gcig
= {stan gcig pa/}
stan gcig pa
पा. १. एकासनिकः, ओ कता, धूतगुणविशेषः — {ji ltar na sbyangs pa'i yon tan dang ldan pa yin zhe na/} {rnyed pas chog pa'i bsod snyoms pa dang}… {stan gcig dang}…{sbyangs pa'i yon tan bcu gnyis sam bcu gsum du 'gyur ro//} कथं धूतगुणसमन्वागतो भवति ? पिण्डपातिको भवति…एकासनिकः…द्वादशधूतगुणा भवन्ति । त्रयोदश वा श्रा.भू.६३ख/१५७; {gal te stan gcig pa zhig yin nam} सचेदेकासनिको भविष्यति अ.सा.३४०क/१९२ २. एकासनिकम्, निर्वेधभागीयभेदः — {nges par 'byed pa'i cha dang mthun pa ni rnam pa drug ste/} {rjes su mthun pa dang}… {stan gcig pa'o//}…{gang stan de nyid la rab tu rtogs par 'gyur ba de ni stan gcig pa'o//} निर्वेधभागीयं षड्विधम्—आनुलोमिकं…एकासनिकं च…यत्तत्रैवासने (सत्यप्रतिवेधाय संवर्तते) तदेकासनिकमिति अभि.स.भा.८६ख/११८.
stan cha
शयनासनम् — {zas kyi bya ba byas nas stan cha dben par brtul lo//} कृते भक्तकृत्ये शयनासनस्य छन्ने गोपनम् वि.सू.८७ख/१०५.
•सं. आसनदानम् — {drang srong de gzhon nu nor bzangs la byon pa legs so zhes byas pa dang stan bting ba bya ba la sogs pa sngar bya ba'i yang dag par dga' ba byas nas smras pa} ऋषिः सुधनं कुमारं स्वागतवचनासनदानक्रियादिपुरःसरः प्रतिसंमोद्योवाच वि.व.२१५ख/१.९२; •वि. वद्धासनः — {de na thub pa mchog de}…{shing drung du stan bting ba la 'dug pa mthong bar gyur to//} ददृशुस्तत्र तं मुनिवरं…वृक्षमूले बद्धासनमासीनम् जा.मा.१६५ख/१९१.
stan bstab pa
•क्रि. आसनेन उपनिमन्त्रयिष्यति — {de nas khye'u le lo can gyis ston pa de dag mthong nas mig gis kyang ma bltas na ldang ba'am gus par smra ba'am stan bstab pa lta ci smos} अथ कुसीदो दारकस्तांश्छास्तृन् दृष्ट्वा चक्षुःसंप्रेक्षणामपि न कृतवान्, कः पुनर्वाद उत्थास्यति वा अभिवादयिष्यति वा आसनेन वा उपनिमन्त्रयिष्यति अ.श.९ख/८; •सं. आसनदानम् — {mchog min las dang phyag spangs nas/} /{stan bstab pa dang ldang ba dang /} /{don bya la sogs bsnyen bkur 'dir/} /{thams cad brtul zhugs can gyis bya//} आसनदानसमुत्थानमर्थक्रियादिगौरवम् । सर्वमेतद् व्रती कुर्यात् त्यक्त्वाऽसत्कर्मवन्दनाम् ।। वि.प्र.९२क/३.३.
stan gding ba
आसनदानम् — {bkur sti ni gus pas stan gding ba dang zhabs la phyag 'tshal ba la sogs pa'i mchod pa'o//} सत्कारो गौरवेण आसनदानपादवन्दनादिपूजा बो.प.९२क/५६; आसनाभिनिर्हारः — {bsu ba la sogs pa dang 'gron 'ongs pa'i bkur sti bya ba dang snyan par smra ba dang stan gding ba byas nas} प्रत्युद्गमनादिविधिना चातिथिजनोपचारेण प्रतिपूज्यमानः कृतप्रतिसंमोदनकथासत्कारासनाभिनिर्हारश्च जा.मा.१३३ख /१५४; द्र. {stan sbyin pa/}
stan 'dod ma
ना. आसनेच्छा, इच्छादेवी — {de bzhin du sgra las skyes pa rol mo 'dod ma dang}…{drag mo las skyes pa stan 'dod ma dang} एवं शब्दजन्या वाद्येच्छा… आसनेच्छा रौद्रीजन्या वि.प्र.४५क/४.४४.
stan nang tshangs can
मसूरकः — {seng ge'i khri gru bzhi bya'o//}…{der stan nang tshangs can bzhag go/} सिंहासनस्य करणञ्चतुरस्रकस्य…मसूरकस्यादानम् वि.सू.९४ख/११३; मसूरिका — {bud med ni stan nang tshangs can la sogs pa la'o//} मसूरिकादौ स्त्रियाः वि.सू.८३क/१००; तूलिका — {stan nang tshangs can dag gding bar bya'o//}…{srid du khru bzhi pa zheng du khru do yod pa} तूलिका संस्तरितव्या…दीर्घं चत्वारो हस्ताः तिर्यग् द्वे वि.व.१८७क/२.११०; वृषी — {khri dang khri'u dang stan nang tshangs can dang khri'i gseb dang} मञ्चपीठवृशि(षि)पीठान्तरे वि.सू.१९क/२२.
stan 'byam
प्रत्यास्तरणम् — {gdong phyis dang chu tshags dang stan 'byam dang dre'u rngog la sogs pa yo byad kyi gos byin gyis ma bslabs pa dag go/} निरधिष्ठानानाञ्च मुखपोचपरिश्रावप्रत्यास्तरणचिलिमिलिकादीनां परिष्कारचीवराणाम् वि.सू.२३ख/२९.
stan sbyin pa
आसनदानम् — {lam gyis ngal bar gyur pa rnams la gnas dang stan sbyin pa dang lus mnye bas ngal dub pa'i sdug bsngal sel bar byed do//} अध्वपरिश्रान्तानां स्थानासनदानेनाङ्गप्रपीडनेन श्रमक्लमदुःखं प्रतिविनोदयति बो.भू.७८ख/१०१; द्र. {stan gding ba/}
stan bzang
= {stan bzang po/}
stan bzang po
= {mi dbang stan} भद्रासनम्, नृपासनम् — नृपासनं तु यद्भद्रासनम् अ.को.२.८.३१; {stan bzang po rgyab rten dang bcas pa'i stan yang mi bya'o//} न भद्रासनमायाङ्गासनयोः वि.सू.९६क/११५.
stan rab tu dma' ba
= {stan ches dma' ba/}
stan la 'dug pa
•सं. आसनपरिभोगः — {byin pa de'i sems rtogs nas khyim du 'gro ba dang stan la 'dug pa dang chos bstan pa dag bya'o//} दत्तैतदश्चित्तं बुद्ध्वा निवेशनगमनासनपरिभोगधर्मदेशनानि कुर्यात् वि.सू.४८ख/६१; •वि. आसनस्थः {pad mo chen po'i gzhal med khang du stan la 'dug pa'i byang chub sems dpa'} महारत्नविमानासनस्थस्य बोधिसत्त्वस्य ल.अ.९५ख/४२.
stan la bod pa
आसनोपनिमन्त्रणम् — {mngon du ldang ba dang stan la bod pa dang gtam 'dre ba dang phebs par smra ba dang kun dga' bar 'gyur ba dang rnam par lta ba dang cung zad lta ba dag kyang mi bya'o//} प्रत्युत्थानासनोपनिमन्त्रणासंलपनालपनसंमोदनव्यवलोकनालोकनानामप्यकरणम् वि.सू.८९क/१०७.
stan bsham
प्रज्ञपनम् — {mal cha dri mas gos pa sprug par bya'o//} {gal te ha cang na bkru'o//}… {de'i 'og tu stan bsham mo//} शयनासनं मलिनं प्रस्फोटयेत् । अतीव चेत् धावेत्…ततश्च प्रज्ञपनम् वि.सू.९६क/११५.
stabs
१. = {'gros sam 'gro stangs} गतिः — {seng ge'i stabs su gshegs pa} सिंहगतिमपि गच्छति बो.भू.४६क/५३; क्रमः — {ngang pa'i stabs can stabs mdzes shin tu zhabs legs gang du bzhud} क्व गमिष्यसे…हंसक्रम सुक्रमा सुचरणा ल.वि.१०४ख/१५१; विक्रमः — {ngang pa rma bya ri dwags rgyal gyi stabs/} /{glang po dregs pa dal gyis mchi stabs kyis//} हंसबर्हिमृगराजविक्रमा मत्तवारणविलम्बगामिनः रा.प.२३०ख/१२३; विक्रान्तम् — {seng ge'i stabs lta bu'i 'gros} सिंहविक्रान्तगतिः ल.वि.५८क/७५; {ngang pa'i stabs lta bu'i 'gros} हंसविक्रान्तगतिः ल.वि.५८क/७५ २. = {stangs stabs} पदम् — {de bzhin du sngags kyi lha'i g}.{yas bskum pa gang yin pa de ni g}.{yon brkyang gi stabs su brjod do//} तथाऽऽकुञ्चनं दक्षिणे यत् प्रत्यालीढं पदं तदुच्यते मन्त्रदेवतायाः वि.प्र.६१ख/४.१०९; {mnyam pa'i stabs} समपदम् वि.प्र.६१ख/४.१०९; ग्. {yas brkyang gi stabs} आलीढं पदम् वि.प्र.६२क/४.१०९ ३. तालः — {rnga yab dang bcas dar dang rgyal mtshan thogs/} /{rta dang bcas pa'i glang gzhon rna ba'i stabs/} /{rang bzhin gyis g}.{yo rgyal po'i dpal 'byor gyi/} /{longs spyod thams cad skad cig 'jig pa'i grogs//} सचामराः सध्वजपुञ्जपट्टाः सवाजिबाला द्विपकर्णतालाः । स्वभावलोलाः किल राजलक्ष्म्यः सर्वे विलासाः क्षणभङ्गसङ्गाः ।। अ.क.१९६ख /२२.४५; लयः — {khyogs kyis rab skul skrag pa yi/} /{skye bo bud med khas brjod glu/} /{stabs mi mnyam pas 'dod ldan gyi/} /{chags pa dag ni 'phel bar byed//} दोलातिरेकप्रेरणत्रस्तवधूजनमुखोद्गतम् । कामिनां लयवैषम्याद् गेयं रागमवर्धयत् ।। का.आ.३.१८२; {myur ba dang bar ma dang dal ba'i stabs rnam pa gsum rab tu gsal bar yongs su bcad de} विस्पष्टो द्रुतमध्यलम्बितपरिच्छिन्नस्त्रिधायं लयः ना.ना.२२७ख/२५; साम्यम् — {sgeg dang rol dang stabs la sogs/} /{lta ba'i don yin cig shos kyang /} /{mnyan par bya ba nyid ces pa/} /{'di yang lugs gnyis dag tu brjod//} लास्यच्छलितसाम्यादि प्रेक्ष्यार्थमितरत्पुनः । श्रव्यमेवेति सैषापि द्वयी गतिरुदाहृता ।। का.आ.१.३९.
stabs myur srid
ना. द्रौपदी, देवकुमारिका — {nub phyogs logs kyi phyogs cha na/} /{lha mo gzhon nu brgyad yod de/} /{rna cha skra 'dres ma dang ni/} /{pad ma dkar dang skya reng dang /} /{cha med gcig dang dgu pa dang /} /{rol dang gnag dang stabs myur srid//} पश्चिमेऽस्मिन् दिशो भागे अष्टौ देवकुमारिकाः । अलम्बुशा मिश्रकेशी पुण्डरीका तथारुणा ।। एकादशा नवमिका शीता (लीला) कृष्णा च द्रौपदी । ल.वि.१८३ख/२८४.
star ka
= {star ga}
star kha
= {star ga}
star ga
अक्षोटः, फलविशेषः — {'di lta ste/} {rgun 'brum dang bal po se'u dang 'bra bo dang star ga dang bA tA ma dang} …{rgya shug dang sar dag ni de zhes bya'o//} तद्यथा द्राक्ष्यदाडिमखर्जूराक्षोटवाताम…पिञ्चितिकापुष्करञ्च तदाख्यम् वि.सू.७८ख/९५.
star bu
अम्लवेतसः — {yungs mar dang ni dug nyid dang /} /{star bu dang ni lang tang tshe/} /{ske tshe dang yang khrag nyid kyang /} /{mi las yang dag byung ba dag/} कटुतैलविषं चैव अम्लवेतसमार्द्रकम् । राजिकं रुधिरं चैव मानुषोद्भवसंभवम् ।। म.मू.२७५ख/४३३.
sti stang du byas pa
भू.का.कृ. सत्कृतः — {de dag la sogs pa phyir mi ldog pa'i byang chub sems dpa' sems dpa' chen po'i dge 'dun mtha' yas shing mu med pa rnams kyis sti stang du byas} एवंप्रमुखैरवैवर्तिकबोधिसत्त्वमहासत्त्वसङ्घैरनन्तापर्यन्तैः सत्कॄतः स.दु. १२१/१२०.
sting
अधित्यका, पर्वतोपरिभूमिः — {lci ba'i mngal khur gyis ngal zhing /} /{'khun par byed pa sprin gyi phreng /} /{'di dag g}.{yo med sting gi ni/} /{phang ba dag tu yang dag nyal/} गुरुगर्भभराक्लान्ताः स्तनन्त्यो मेघपङ्क्तयः । अचलाभि (धि) त्यकोत्सङ्गमिमाः समधिशेरते ।। का.आ.१. ९८.
sting bar 'gyur
क्रि. उल्लापयिष्यति — {de byang chub sems dpa' sems dpa' chen po gzhan dag la brnyas par 'gyur rngan can byed par 'gyur sting bar 'gyur 'phya bar 'gyur smod par 'gyur te} तदन्यान् बोधिसत्त्वान् महासत्त्वानवमंस्यते उच्चग्धयिष्यति उल्लापयिष्यति कुत्सयिष्यति पंसयिष्यति अ.सा.३४१ख/१९२; द्र. {sting bar byed/}
sting bar byed
क्रि. उल्लापयिष्यति — {des byang chub sems dpa' sems dpa' chen po gzhan dag la brnyas par byed rngan can byed sting bar byed 'phya bar byed smod par byed par 'gyur te} सः…ततोऽन्यान् बोधिसत्त्वान् महासत्त्वानवमंस्यते उच्चग्घयिष्यति उल्लापयिष्यति कुत्सयिष्यति पंसयिष्यति अ.सा.३३८ख/१९१; द्र. {sting bar 'gyur/}
stu
= {mo mtshan} योनिः, भगम् श.को.५४९.
stug
= {stug po/}
stug pa
= {stug po/}
stug po
= {stug} वि. घनः — {'jigs rung stug po'i rlung gyis rab bslangs rba rlabs rnam sprul pas/} /{ma lus phyogs kun yongs 'gengs drag po'i sgra dang rab tu ldan//} उद्भूतभैरवघनानिलनिर्मितोर्मिसंपूरिताखिलदिगन्तरघोरघोषः । अ.क.२२१क/८९.१; {sprin chen stug pos 'od kyi dra ba bsgribs//} घनैर्घनैरावृतरश्मिजालः जा.मा.८१क/९३; {grib ma stug pa la la dag na} कस्मिंश्चित् …घनप्रच्छाये जा.मा.१११क/१२९; {nu stug khyod gdong lan bu yi/} /{'khri shing bung ba ltar sngo zhing /}… {su ma bcom//} अलिनीलालकलतं कन्न हन्ति घनस्तनि । का.आ.३.८९; गहनः — {nags tshal stug po dang phug dang shing khrod na} वनगहनगुहालयान्तर्गतैः ल. अ.७२ख/२०; चितः — {spyan yangs pa dang rdzi ma stug /pad} {ma'i 'dab ma 'dra ba dang //} विशाले नयने पक्ष्मचितं रत्नदलाक्षिता ।। अभि.अ.८.२९; निचितः — {dgon pa'i nags tshal chen po}…{seng ldeng dang ku Ta dza stug po yod pa} खदिरकुटजनिचिते…महत्यरण्यप्रदेशे जा.मा.१४९ख/१७४; निविडः — {skye bo'i tshogs ni stug po la/} /{rgyal ba lta bar 'dod pa yis//} निविडे जनसम्पाते जिनसंदर्शनोत्सुकः । अ.क.२३०क/८९. १०८; विकटः — {nags tshal stug po'i nang du zhugs//} विवेश विकटाटवीम् ।। अ.क.६३ख/६.१२३; सङ्कुलः — {skye bo'i nags tshal mchog tu shin tu stug por gyur pa 'dir//} अत्यन्तसङ्कुलतरे जनकाननेऽस्मिन् अ.क.२२ख/५२.३३; संघातः — {sprin stug pos g}.{yogs pa bzhin} मेघसंघातमिव जा.मा.१५७ख/१८२; संचयः — {shing lo stug po}…{yod pas} पर्णसंचयगुणात् जा.मा.१४०ख/१६२; गाढः — {gnyid stug log pa sad pa na//} गाढसुप्तस्य…प्रबोधे प्र.अ.५९ख/६८; {gnyid stug po} गाढनिद्रा वि.व.१४६क/२.९०.
stug po can
वि. गहनः — {'brog dgon pa'i tsher ma stug po can dang pha 'ong thag thug can rnams kyis rkang pa gcod cing} अटवीकान्तरगहनकण्टकविषमशिलाशकलैर्वितुद्यमानचरणस्य बो.प.६५ख/३१; द्र. {stug po/}
stug po ma yin pa
वि. अघनम् — {stug po ma yin pa'i tshig} अघनपदम् ल.अ.६८क/१७.
stug po ma yin pa'i tshig
अघनपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}… {stug po'i tshig dang stug po ma yin pa'i tshig dang}…{yi ge'i tshig dang yi ge med pa'i tshig go/} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम् अनुत्पादपदम् …घनपदम् अघनपदम्…अक्षरपदम् अनक्षरपदम् ल.अ.६८क/१७.
stug po yod pa
वि. निचितः — {rdzing bu'i 'gram na me tog gi ljid kyis non pa'i shing bzang po stug po yod pa} पुष्करिण्यास्तीरे कुसुमभरावनतरुचिरतरुवरनिचिते जा.मा.१२क/१२.
stug po'i tshig
घनपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{stug po'i tshig dang stug po ma yin pa'i tshig dang}…{yi ge'i tshig dang yi ge med pa'i tshig go/} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह — उत्पादपदम् अनुत्पादपदम्… घनपदम् अघनपदम्…अक्षरपदम् अनक्षरपदम् ल.अ.६८क/१७.
ste
निपातशब्दः ( {te de ste gsum lhag bcas te/}… {ga nga ba ma 'a/} /{mtha' med rnams la sa ste 'thob//}) {rkang lag med pa rnams la mgo bo'am bzhon pas bteg ste khyer bar byed do//} व्यङ्गान् शिरसा वा यानेन वा वहति बो.भू.७८ख/१००; {de nyid rab tu brkyang ste 'dzin pa ni gtor ma'i phyag rgya'o//} एतामेव प्रसारितां धारयेद् बलिमुद्रा स.दु.१८५/१८४; {nyi ma ste rdul ni rtag tu zhi ba'o//} रजः सूर्यः सदाशिवः वि.प्र.२६७क/२.८२; {dang po rdo rje sems dpa' ste/}…/{drug pa de bzhin rta mchog ste/} /{go cha drug po rnams kyis bsrungs//} प्रथमं वज्रसत्त्वेन …षष्ठे परमाश्वश्च । षड्भिः कवचैस्तु रक्षितम् स.उ.१३.३७; {nye zhing tri sha ku ni ste/} /{ko sa la 'ang nye ba'i zhing //} त्रिशकुन्युपक्षेत्रं स्यात् कोसलश्चोपक्षेत्रकम् ।। स.उ.९.१६; {'jug par byed pas 'jug pa ste/} {dmigs pa la gang gis sems mngon du phyogs par byed pa'o//} आभुजनमाभोगः । आलम्बने येन चित्तमभिमुखीक्रियते त्रि.भा.१५१क/४०; {bdag dang chos su nye bar 'dogs pa ste/} {de yang bdag tu btags pa dang chos su btags pa'o//} आत्मधर्मोपचारः । स पुनरात्मप्रज्ञप्तिः धर्मप्रज्ञप्तिश्च त्रि.भा.१४६ख/२८; {gti mug bral bas rmongs pa ste/} /{gsum pos rtag tu gsum dag btul//} मूढो विगतमोहेन त्रिभिर्नित्यं जितास्त्रयः ।। श.बु.१११ख/४६; कृत्यप्रत्ययत्वेन प्रयोगः — {stan bting ste} दत्त्वासनम् वि.सू.५४ख/७०; {mdun du btang ste} पुरतः कृत्वा वि.सू.४१ख/५२; {phur pa btab ste} कीलकान्निधापयित्वा वि.प्र.१३७ख/३.७५; {bcag ste} भङ्क्त्वा अ.क.२१३क/२४.५९; {chu'i nang rtse ba btang ste} विरम्य जलक्रीडायाः जा.मा.१५९क/१८३; {lag pa g}.{yas pas bteg ste} दक्षिणेन करतलेन परिगृक्ष ल.वि.६६क/८७; {rdo ba chen po zhig bteg ste} महतीं शिलामुद्यम्य जा.मा.१४३क/१६५; {bzlog ste} परावृत्य अभि.स्फु.१०४ख/७८७.
ste kha nya
क्षुरप्रः, अस्त्रविशेषः मि.को.४७ख; द्र. {ste'u kha nya rnga /}
ste pa
= {ste'u/}
ste ya
= {ste'u/}
ste yu
= {ste'u/}
stegs
= {zam stegs} सेतुः — {skyes bu rnams ni} ({kyi} ) {sgrol lam chags bral drag po kho na bsdams pa'i stegs//} पुंसां सेतुस्तरणशरणे तीव्रवैराग्यमेव ।। अ.क.१०२क/१०. २५; संक्रमः — {de nas byang chub sems dpa' bdag gi bsod nams khyad par can las byung ba pad+ma'i stegs la song ste} अथ बोधिसत्त्वः रत्नसंक्रमेण स्वपुण्यातिशयनिर्जातेनाभिगम्य जा.मा.२१क/२३; तीर्थम् — {'jig rten gsum gyi bsod nams stegs//} पुण्यतीर्थं त्रैलोकस्य शि.स.१६७क/१६४; {ji ltar gzhan gyi sems shes pa gzugs la stegs bcas nas mngon par bsgrub par bya ba yin} कथं परचित्तज्ञानं रूपतीर्थाभिनिष्पाद्यम् अभि.स्फु.२७९क/११०९; द्र. {rkang stegs/} {zam pa/}
१. वेदिका — {phyi rol gyi 'khor gyi dkyil 'khor gyi sa'i gzhi stegs bu brjod du med pas brgyan pa} बहिरनभिलाप्यपर्षन्मण्डलभूमितलवेदिकाव्यूहः ग.व्यू.२७९क/५; {ting nge 'dzin dang gzungs rnams kyis/} /{dkyil 'khor gsum la stegs bu ste//} समाधिधारणीभिश्च वेदिका मण्डलत्रये । वि.प्र.३४क/४.९; वितर्दिः — {grong khyer chen po yangs pa can 'di ni}…{stegs bu dang ba gam dang rta babs dang skar khung dang bsil khang dang khang pa brtsegs pa dang khang bzangs dag gis legs par brgyan pa ste} इयं वैशाली महानगरी…वितर्दिनिर्यूहतोरणगवाक्षहर्म्यकूटागारप्रासादतलसमलङ्कॄता ल.वि.१४क/१५; स्याद् वितर्दिस्तु वेदिका अ.को.२.२.१६ २. स्थलिका — {stegs bu ni ma yin no//} {dogs pa'i gnod par gyur na gal te ltung ba med do//} न स्थलिकायाः सङ्कटसंबाधप्राप्तावनापत्तिः वि.सू.९६ख/११६ ३. पिण्डः — {gser gyi stegs bu} सुवर्णपिण्डः वि.सू.४३क/५४; पिण्डिका — {so phag gi stegs bu'i steng du'o//} इष्टकपिण्डिकायाम् वि.सू.३९ख/५० ०. व्योमकः (? कम्) — ग्. {yas g}.{yon nas rin po che'i stegs bu'i phreng ba rnam par bkod pas rnam par brgyan pa} उभयतो नानारत्नव्योमकपङ्क्तिविरचितव्यूहः ग.व्यू.२३५ख/३१२.
stegs mdzad pa
तीर्थकरः लो.को.९७०.
stegs mdzad bzang po
सुतीर्थकरः लो.को.९७०.
stegs bzang po
सुतीर्थः लो.को.९७०.
steng
१. = {thog} उपरि — {steng gi bar snang gi nam mkha' la 'dug ste} उपर्यन्तरीक्षे विहायसि स्थित्वा अ.सा.३४६क/१९५; {steng nas steng} उपर्युपरि वि.प्र.१८९ख/१.५३; ऊर्ध्वम् — {steng dang 'og tu} अध ऊर्ध्वम् हे.त.२९ख/९८; {rigs kyi bu g}.{yon du ma lta bar song zhig} …{steng du ma yin 'og tu ma yin} मा कुलपुत्र वामेनालोकयन् गाः…मोर्ध्वम्, माधः अ.सा.४२२ख/२३८; तलः, तलम् — {rdo leb steng du} शिलातले जा.मा.१४३क/१६५; {yang tog gi steng} हर्म्यतलम् जा.मा.७४क/८६; पृष्ठम् — {khang bzang gi steng na} प्रासादपृष्ठे बो.अ.५.२१; {glang po che'i steng nas} हस्तिपृष्ठात् सु.प्र.५०क/१००; उत्सङ्गः — {seng ge'i gdan steng du} सिंहासनोत्सङ्गे अ.क.१७३क/७८.२ २. = {byang phyogs} उदीची — उत्तरा उदीची स्यात् अ.को.१.३.२; उत्तरमञ्चति सूर्यः उत्तरायणेनेति उदीची अ.पा.१.३.२; उपर्युदीच्यश्रेष्ठेष्वप्युत्तरः अ.को.३.३.१९०.
steng nas
उपरिष्टात् — {shin tu bcos shing bcag byas nas steng nas kha dog sbyar bar bya} सुरक्ताकोटितं कृत्वा उपरिष्टाद्विवर्णयेत् । ल.अ.१८८क/१५९.
steng du
उपरि — {steng du gnas pa} उपरिस्थितम् त.प.१४८ख/७४९; {lag pa g}.{yon gan rkyal du pang bar bzhag la de'i steng du g}.{yas pa bzlog ste bzhag la/} वामहस्तमुत्तानमुत्सङ्गे स्थापयित्वा तस्योपरि दक्षिणं व्यवस्थाप्य स.दु.१८५/१८४; उपरितः — {steng du yang rgya mtsho'i mtha' la thug pa'i sa'i dkyil 'khor 'di sa'i bcud kyi snum gyis brlan par bgyi'o//} उपरितश्चेमं समुद्रपर्यन्तं पृथिवीतलमुपादाय पृथिवीमण्डलं स्निग्धेन पृथिवीरसेन स्नेहयिष्यामि सु.प्र.३३क/६४; उपरिष्ठात् — {gal te nyi ma de nyid mthong gi gzugs brnyan ni ma yin na/} {ci'i phyir 'di steng du mthong bar mi 'gyur} यदि स एवादित्यो दृश्यते न प्रतिबिम्बम्, तत्किमित्युपरिष्ठादस्य न दर्शनं भवति त.प.१४८क/७४९; अग्रे — {rdul gcig steng du} एकरजाग्रे लो.को.९७१; मूर्ध्नि — {rkang pa g}.{yas pa brla g}.{yon pa'i steng du} सव्यपादं वामोरुमूर्ध्नि वि.प्र.९९क/३.१९; द्र. {dbu'i steng du} मूर्ध्नि अ.श.५७क/४९; {long bu'i steng du long bu mi bzhag} न गुल्फे गुल्फमाधाय म.व्यु.८५६०; {rtswa bting ba'i steng du} तृणसंस्तरे श्रा.भू.३९क/९९.
steng rkang can
= {seng ge rkang pa brgyad} ऊर्ध्वपादः, शरभः छो.को.३५३/रा.को.१.२८१.
वि. समतलः — {sa}…{dpal ldan steng ni mnyam gyur te//} भूः… श्रीमत्समतला र.वि.१२३क/१०१.
steng bltas
वि. ऊर्ध्वमुखी — ग्. {yas su lte ba nas bzung nas/} /{rkan gyi gnas su rab 'jug pa'i/} /{nyi ma'i rtsa ni steng bltas te/} /{kA li nyi mar rtag tu 'bab//} नाभेरारभ्य सव्येन प्रवृत्ता कण्ठदेशतः । नाडिकोर्ध्वमुखी सूर्यः कालिश्चार्कसमावहा ।। स.उ.५.३; द्र. {steng du phyogs pa/}
steng du bkan pa
= {bkan pa} उत्तानकः — {de nas lag gnyis yang sbyar nas/} /{bzlog par yang ni bya ba yin/} / ग्. {yas pa 'og tu byas nas ni/} / ग्. {yon pa'ang steng du bkan par bya//} उभौ करौ समाश्लिष्य विपरीतं तु कारयेत् । दक्षिणं तु अधः कृत्वा वाममुत्तानकः सदा ।। म.मू.२४९क/२८२; द्र. {rab bkan/}
steng du 'khrug pa
ऊर्मिका, उत्कण्ठा श्री.को.१६५क ।
steng du bltas pa
= {steng bltas/}
steng du 'don pa
पा. उदात्तः, स्वरभेदः — {thung sogs zhes bya ba la sogs pa smos te/} {sogs pa'i sgras ni ring ba dang 'phar ba dang steng du 'don pa dang rjes su 'don pa dang 'bring du 'don pa dang drug skyes pa la sogs pa yongs su bzung ngo //} ह्रस्वादिभेद इत्यादि । आदिशब्देन दीर्घप्लुतोदात्तस्वरितषड्जादिभेदपरिग्रहः त.प.१३९ख/७३१.
steng du 'dren pa
उत्क्षेपणम्, ऊर्ध्वक्षेपणम् श्री.को.१८५क ।
steng du phyogs pa
वि. ऊर्ध्वमुखी — {khu tshur bcings nas steng du phyogs pa'i mdzub mo mthe bo la mngon par phyogs shing sbyar ba bstan par bya ste} मुष्टिं बद्ध्वा ऊर्ध्वमुखीं तर्जनीमङ्गुष्ठाभिमुखां श्लिष्टां दर्शयेत् वि.प्र.१७७ख/३.१८६; द्र. {steng bltas/}
steng du 'byung ba
उन्मज्जनम् — {sa la yang steng du 'byung ba dang bye'u zul byed de dper na chu la bya ba bzhin no//} पृथिव्यामुन्मज्जननिमज्जनं करोति, तद्यथापि नामोदके म.व्यु.२२२.
वि. ऊर्ध्ववती — {'og ldan ma dang steng ldan nyid/} /{mkha' spyod ma dang sa spyod brjod//} अधोवत्यूर्ध्ववत्येव खेचरी भूचरी स्मृता । हे.त.९क/२६.
steng na gnas pa
= {steng gnas/}
steng gnas
= {steng na gnas pa} 1. ऊर्ध्ववृत्तिः — {de ni gcig nyid phyir steng na/} /{gnas pa 'og tu snang bar 'gyur/} /{des na 'og ni kho na ru/} /{bar mtshams bcad par nyi ma snang //} ऊर्ध्ववृत्तिं तदेकत्वादवागिव च मन्यते । अधस्तादेव तेनार्कः सान्तरालः प्रतीयते ।। त.स.८१क/७५०; {brgyud nas bkod par gyur pas na/} /{'og na gnas pa rtogs su chud/} /{gcig nyid yin pas steng gnas pa/} /{ci ste 'og na gnas snyam sems//} पारम्पर्यार्पितं सन्तमवाग्वृत्त्यावबुद्ध्यताम् । किमूर्ध्ववृत्तिमेकत्वेऽप्यवागेवानुमन्यते ।। त.स.९६क/८४५ २. पृष्ठम् — {de bzhin 'bigs byed steng gnas dang /} /{nang du mi yi dbang phyug gnas/} /{de yang de yi dus dag tu/} /{nad kyis brgyal zhing gnod par 'gyur//} विन्ध्यपृष्ठे तथा कुक्षौ अनुक्लीनो जनेश्वरः । तेऽपि तस्मिंस्तदा काले पीड्यन्ते व्याधिमूर्छिताः ।। म.मू.१९९क/२१३.
•सं. सेवा — {'khor gsum sten la mkhas par gyur pa dang /} /{'bangs la phan phyir gnam ru bsnams pa de//} त्रिवर्गसेवानिपुणस्य तस्य प्रजाहितार्थं धृतकार्मुकस्य । जा.मा.६१ख/७१; आसेवा — {nyon mongs pa la sten pa dang du len pa dang nyes par spyod pa la sten pa dang du len pa dang} क्लेशासेवाऽधिवासनता । दुश्चरितासेवाऽधिवासनता बो.भू.१५१ख/१९५; सेवनम् — {khyim pa'i phyogs la sten pa} गृहपक्षसेवना लो.को.९७२; भजनम् — {bsam pa dang ldan pa'i sems bskyed pa ni gser bzang po dang 'dra ste/} {phan pa dang bde ba'i bsam pa gzhan du 'gyur ba mi sten pa'i phyir ro//} आशयसहगतश्चित्तोत्पादः कल्याणसुवर्णसदृशो हितसुखाध्याशयस्य विकाराभजनात् सू.अ.१४१क/१८; आराधनम् — {bla ma sten par byed} गुर्वाराधनं करोति वि.प्र.९३ख/३.४; •वि. सेवकः — {de dag sdig pa'i grogs po dag la sten pa ma yin te/} /{tshig byed bdag nyid me ltar de dag ring du rnam par spong //} न क्वचिच्च ते भवन्ति पापमित्रसेवकाः दूरतो विवर्जयन्ति तेऽग्निवच्च दाहनात्मकान् ।। रा.प.२३२ख/१२५.
sten par byed
= {sten byed/}
sten par byed pa
= {sten byed/}
sten par mdzod
क्रि. भजताम् — {bdag gi lus/} /{skal bzang longs spyod 'os 'di sten par mdzod//} सौभाग्यभोग्यं भजतां तनुर्मे ।। अ.क.५३क/५९.२९.
sten byed
= {sten par byed} ।। •क्रि. भजति — {gang dag sdig pa'i bshes gnyen rnam spong zhing /} /{gang dag dge ba'i bshes gnyen sten byed pa/} /{de dag rtag tu byang chub lam la 'phel/} /{dper na mkha' las zla ba yar ngo bzhin//} ये पापमित्राणि विवर्जयन्ति कल्याणमित्राणि सदा भजन्ति । वर्धन्ति ते बोधिपथेषु नित्यं यथ शुक्लपक्षे दिवि चन्द्रमण्डलम् ।। रा.प.२३६क/१३१; आराधनं करोति — {bla ma sten par byed} गुर्वाराधनं करोति वि.प्र.९३ख/३.४; भजते — {ci yang sten par byed} किमपि भजते अ.क.२३५ख/८९.१७८; सेवते — {dge slong dag dran pa nye bar gzhag pa gsum po 'di dag ni gang dag 'phags pas sten par byed pa ste} त्रीणीमानि भिक्षवः स्मृत्युपस्थानानि । यानार्यः सेवते अभि.स्फु.२७०ख/१०९२; निषेवते — {'dod pa sdug bsngal sten byed cing //}…{gang gis ngan 'gror 'gro ba yi/} /{'don pa dman pa sten par byed//} दुःखकामान्निषेवन्ते…हीनान् कामान्निषेवन्ते येन गच्छन्ति दुर्गतिम् ।। शि.स.५१ख/४९; {dge ba'i chos de dag la rten} ({sten} ) {par byed} तान् कुशलान् धर्मान्निषेवते बो.भू.१२१ख/१५६; •सं. १. संसर्गः — {rab tu rmongs nas bud med dang /} /{phyir zhing sten par byed par 'gyur//} भूयः कुर्वन्ति संसर्गं स्त्रीभिः सार्धं प्रमोदि(हि)ताः ।। शि.स.५१ख/४९; सेवनम् — {brten} ({bsten} ) {par bya ba dang rten} ({sten} ) {par byed pa lus las tha dad par byas pa gnyis kyi'o//} पृथक्कृतयोः कायात् सेव्यसेवनयोः वि.सू.१३क/१४ २. = {nyi ma} अर्यमा, सूर्यः मि.को.३१क; •वि. जुष् — {chags bral dpal 'byor sten byed pa} वैराग्यलक्ष्मीजुषः अ.क.२८७ख/३७.१.
sten byed pa
= {sten byed/}
ste'u
कुठारः — {ba lang zung don khyim bdag gis/} /{rgod ma bsad las shing rta pas/} /{ste 'u lhung las 'jog por ni/} /{gnas pa'i chung mas rnam par rtsod//} गोयुगार्थे गृहस्थेन मृतेन वडवाहते । कुठारपाततः पत्न्या तक्षवासी विवादितः ।। अ.क.१६१क/१७.४७; वासिः, वासी — {tsan dan ste'u mnyam pa} वासीचन्दनकल्पना प्र.अ.३५क/४०; प्र.अ.३१क/३५; {ste'u yu lta bu'i mdo las}…{ste yu'i dpes} वास्यौपायसूत्रे…वास्यौपायदृष्टान्तेन अभि.स.भा.१०५ख/१४२; स्वधितिः मि.को.२६ख ।
ste'u ka ma
भल्लः, अस्त्रविशेषः म.व्यु.६१००; मि.को.४६ख ।
ste'u ka nya rnga ma
क्षुरप्रः, अस्त्रविशेषः {ste hu kha nya rnga /} {ste'u ka nya rnga ma} म.व्यु.६०८३; द्र. {ste kha nya/}
•क्रि. (अवि.; सक.) ददाति — {thar pa ster ba nyid do zhes pa la thar pa ni 'dir byang chub kyi sems kyi thig le rnams 'pho ba'i skad cig ste/} {de ster ba'i phyir thar pa ster ba'o//} मोक्षोऽत्र बोधिचित्तबिन्दूनां च्युतिक्षणः । तद् ददातीति मोक्षदम् वि.प्र.५६ख/४.९९; प्रयच्छति — {sdig pa'i gdung ba ster} पापतापं प्रयच्छति अ.क.३९क/५५.२३; •सं. दानम् — {de yis smras pa mchog ster na/} /{bdag ni smra zhing rkang pas 'gro/} सोऽवदद् वरदानेन वच्मि पद्भ्यां व्रजामि च ।। अ.क.२९१क/३७.४२; अर्पणम् — {dbul dang mgon med rnams la ster zhing nye bar mkho bar gyur pa rab tu rgyas pa'i dpal//} दीनानाथगणार्पणोपकरणीभूतप्रभूतश्रियः अ.क.१८४क/२१.१; त्यागः — {rtag tu rgyan rnams ster ba las/} /{pha yis mchog tu zlog pa na//} नित्यमाभरणत्यागात्परं पित्रा निवारितः । अ.क.१८४ख/२१. ४; निक्षेपः — {legs byas rnam par rgyas pa'i dbang} ({dpang} ) {po bsod nams ster la mkhas//} विततसुकृतसाक्षी पुण्यनिक्षेपदक्षः अ.क.२३२क/२५.८४; •वि. १. = {ster ba po} दाता, दानकर्त्ता — {bdag la bsod snyoms ster ba ni 'ga' yang med} न च मेऽस्ति कश्चित्पिण्डकस्य दाता वि.व.३४२क/२.१४६; दायकः — {bsod snyoms ster ba} पिण्डकस्य दायकः वि.व.३३६क/२.१४१ २. (समासान्ते) दः — {yul/} /{byang chub sems la grub ster ba/} /{rdo rje gdan zhes brjod par song //} व्रज…सिद्धिदं बोधिसत्त्वानां देशं वज्रासनाभिधम् ।। अ.क.२२६ख/२५.२८; {sreg byed la yang bsil ster ba/} /{lha yi tsan+dan dag tu mthong //} दिव्यचन्दनमद्राक्षीद् दहनस्यापि शीतदम् ।। अ.क.२८२ख/३६.२९; प्रदः — {char med} …/{skye rgu rnams la 'jigs ster ba//} अवृष्टिः… सर्वभूतभयप्रदा अ.क.३३२ख/४२.६; {skye bo bzang po dang 'grogs bde ba ster//} सौजन्यसंवाद(संवास))सुखप्रदानि अ.क.३०५ख/१०८.१०८; •भू.का.कृ. अर्पितम् — {rnam par rgyas pa yi/} /{dpal 'di dge ba'i chu skyes dag la ster//} अर्पितेयं विकासलक्ष्मीः कुशलाम्बुजस्य अ.क.७८क/७.७५.
ster ba po
वि. दाता, दानकर्त्ता — {za ba ni}…{za ba po 'am ster ba po} भोजनं हि…भोक्तुर्दातुर्वा प्र.अ.१५२क/४९९.
ster bar 'gyur
= {ster 'gyur} क्रि. १. (वर्त.) ददाति — {bka' nyan nyid}…{dam/} /{ma mo'i tshogs rnams ster bar 'gyur//} किङ्करत्वं…मातृकां वा ददाति स.दु.२११/२१० २. (भवि.) दास्यति — {khyod la ni/} /{bu zhes brjod pa'i 'bras ster 'gyur//} फलं पुत्राभिधं तुभ्यं दास्यति अ.क.७४ख/६२.९; सु.प्र.५६क/१११; प्रदास्यति — {de ni dga' ba yis/} /{khyod la nor dag ster bar 'gyur//} प्रीत्या स ते वित्तं प्रदास्यति अ.क.२५ख /५२.६४.
ster bar byed
= {ster byed/}
ster bar byed pa
= {ster byed/}
ster bar byed pa po
वि. दायकः — {yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas nyid kyi 'bras bu ster bar byed pa po} सम्यक्संबुद्धत्वफलदायकः वि.प्र.१३७क/१.१.
ster bya
१. हरणम्, {sbyin bya'i rdzas kyi ming} मि.को.४४क; यौतकादिदेयद्रव्यम् रा.को.५.५०६ २. दायादम् लो. को.९७२.
ster byed
= {ster bar byed pa} ।। •क्रि. १. (वर्त.) अर्पयति — {nyi ma 'char ba nyid kyis ni/} /{pad ma rnams la dpal ster byed//} उदयन्नेव सविता पद्मेष्वर्पयति श्रियम् । का.आ.२.३४६; प्रयच्छति — {gzhan yang gal te mngon par 'dod pa'i} ({don} ) {rang bzhin gyis ster bar byed pa de'i tshe ci'i phyir mi 'dod pa ster bar byed} किञ्च यद्यभिलषितमर्थं प्रकॄतिः प्रयच्छति, तदाऽनिष्टं किमिति प्रयच्छेत् त.प.२१४क/१४४; नियच्छति — {ces sogs sbyor ba rtsub pa dang /} /{lhod ba yang ni ster bar byed//} इत्यादि बन्धपारुष्यं शैथिल्यञ्च नियच्छति का.आ.१.६० २. (विधौ) प्रयच्छेत् — {de'i tshe ci'i phyir mi 'dod pa ster bar byed} तदाऽनिष्टं किमिति प्रयच्छेत् त.प.२१४क/१४४; •वि. दाता — {yid bzhin gyi nor bu zhes bya ba ni bsams pa'i 'bras bu ster bar byed pa'i rin po che'i khyad par ro//} चिन्तामणिरिति चिन्तितफलदाता रत्नविशेषः बो.प.७२क/४१; दायकः — {dam tshig grub pa ster bar byed pa}…{phyag rgya chen po'i dngos grub kyi 'bras bu ster bar byed pa} समयसिद्धिदायकम् …महामुद्रासिद्धिफलदायकम् वि.प्र.१२१ख/१, पृ. १९; दायिका — {rnal 'byor pa rnams la bde ba ster bar byed pa} योगिनां सुखदायिकाः वि.प्र.२४५ख/२.५९; दायिनी — {mkha' lding dus ni 'jigs rung 'di/} /{lus la the tshom ster byed yin//} घोरा गरुडवेलेयं देहसन्देहदायिनी ।। अ.क.३१०क/१०८.१५२; {snying la kun dga' ster byed pa//} हृदयानन्ददायिनि अ.क.२०४ख/२३.१६.
ster byed pa
= {ster byed/}
stes
•सं. = {tshul} नयः — {des zong thogs te yul gzhan zhig tu song ba las de nyid du ma stes te shi bar gyur to//} स पण्यमादाय देशान्तरं गतः । तत्रैव चानयेन व्यसनमापन्नः वि.व.१६६ख/१.५६; •वि. शोभनः — {bdag gis klu las don yod pa'i zhags pa thob pa stes te} शोभनो मया अमोघः पाशो नागात् लब्धः वि.व.२०८ख/१.८३; द्र. {long bas phyag dar phung po las/} /{ji ltar rin chen rnyed pa ltar/} /{de bzhin ji zhig ltar stes nas/} /{byang chub sems 'di bdag la skyes//} अन्धः सङ्कारकूटेभ्यो यथा रत्नमवाप्नुयात् । तथा कथंचिदप्येतद् बोधिचित्तं ममोदितम् ।। बो.अ.३.२७.
stes dbang
•सं. = {'dod rgyal ba} यदृच्छा — {gzhan las gsan nas gsungs min te/} /{brgal zhing brtag pa mtshungs pa'i phyir/} /{stes dbang mi slu'i ngo bo ni/} /{de 'dra gsungs pa ma yin no//} श्रुत्वा न चान्यतः प्रोक्तं तुल्यपर्यनुयोगतः । न यदृच्छाविसंवादिरूपमीदृक् च भावि (षि)तम् ।। त.स.१२६क/१०८७; {'dod rgyal ba'i mi slu ba'i ngo bo de lta bu gang la yod pa zhes tshig rnam par sbyar ro//} यदृच्छया अविसंवादस्तदेव रूपं यस्येति विग्रहः त.प.३१२क/१०८७; •वि. यादृच्छिकः — {rig byed skyes bus byas nyid du/} /{grub phyir grub pa la sgrub min/} /{mi shes pa yi stes dbang gis/} /{bden pa'i nyer bstan yod ma yin//} वेदानां पौरुषेयत्वे सिद्धे सिद्धं न साधनम् । अज्ञातस्योपदेशोऽस्ति तथ्यो यादृच्छिको नरः ।। त.स.१२५ख/१०८६; यादृच्छिकी — {stes dbang yod pa} यादृच्छिकी स्थितिः त.स.१२६क/१०८७.
stes dbang yod pa
यादृच्छिकी स्थितिः — {skom pas gdungs pa'i bsam pa can/} /{'bab chur nye bar 'gro ba na/} /{ji ltar byi ru rnyed pa ltar/} /{der ni stes dbang yod par rigs//} पिपासाकुलचित्तस्य वाहिनीमुपसर्पतः । तथा विद्रुमसम्प्राप्तेर्युक्ता यादृच्छिकी स्थितिः ।। त.स.१२६क/१०८७.
stong
•वि. सहस्रम्, दशशतसंख्या — {skyes bu gnyid kyis log pa'i rmi lam du de bzhin gshegs pa gcig gam} …{stong ngam}…{mthong ba las} पुरुषः सुप्तः स्वप्नान्तरगत एकं वा तथागतं पश्येत्…सहस्रं वा अ.सा. ४४९क/२५३; {stong brgyad cu} अशीत्युत्तरसहस्रम् वि. प्र.२४३ख/२.५५ • = {stong pa/}
stong gi
वि. सहस्रतमम्, ओमी — {brgya'i char yang nye bar mi 'gro stong gi char yang} शततमीमपि कलां नोपैति, सहस्रतमीमपि अ.सा.६५क/३६.
stong 'khyil ma
ना. सहस्रावर्ता म.व्यु.४२९४; मि.को.७क ।
stong gi bdag po
स्राहस्राधिपतिः — {mi g}.{yo ba zhes bya ba ste/} {byang chub sems dpa'i sa brgyad pa}…{de la gnas pa'i byang chub sems dpa' ni phal cher stong gi bdag po tshangs pa chen por 'gyur te} अचला नाम अष्टमी बोधिसत्त्वभूमिः…यस्यां प्रतिष्ठितो बोधिसत्त्वो भूयस्त्वेन महाब्रह्मा भवति साहस्राधिपतिः द.भू.२४८क/४८.
stong gor
=* अर्धचोलः म.व्यु.५८४७.
stong grogs
१. साहायकम् — {de nas spyod tshul rig pa yis/} /{sa la spyod pa bsod nams sdes/} /{stong grogs byas te rang gi ni/} /{rgyal srid mdzes ma ldan de thob//} ततो विदितवृत्तेन पुण्यसेनेन भूभुजा । कॄतसाहाय्यकः प्राप स्वराज्यं सप्रियासखः ।। अ.क.२६५क/३१.६८ २. सहायकः ब.वि.१६६क ।
वि. महासाहस्रम् — {stong gsum gyi stong chen po'i 'jig rten gyi khams} त्रिसाहस्रमहासाहस्रं लोकधातुम् रा.प.२२८क/१२०; महासहस्रम् — {stong chen po rab tu 'joms pa'i sgrub thabs} महासहस्रप्रमर्दनीसाधनम् क.त.३२५३.
stong chen po rab tu 'joms pa
ना. महासहस्रप्रमर्दनी — {stong chen po rab tu 'joms pa'i sgrub thabs} महासहस्रप्रमर्दनीसाधनम् क.त.३२५३; {stong chen po rab tu 'joms pa'i mdo'i 'bum 'grel} महासहस्रप्रमर्दनीसूत्रशतसहस्रटीका क.त.२६९०; द्र. {stong chen rab tu 'joms ma/}
stong chen mo
= {stong chen rab tu 'joms ma/}
stong chen rab tu 'joms ma
ना. महासाहस्रप्रमर्दनी ब.वि.१७४क; म.व्यु.१३९५; द्र. {stong chen po rab tu 'joms pa/}
stong nyid
= {stong pa nyid/}
stong nyid snying rje dbyer med pa
वि. शून्यताकद्यणाभिन्नम् — {rang dang gzhan don bsgrub pa'i las/} /{stong nyid snying rje dbyer med pa/} /{khams gsum dbang phyug ye shes ni/} /{'di las gzhan pa yod ma yin//} अतः परतरं नास्तिज्ञानं त्रैधातुकेश्वरम् । शून्यताकरुणाभिन्नं स्वपरार्थप्रसिद्धये ।। वि.प्र.१५९ख/३.१२०.
stong nyid stong nyid
= {stong pa nyid stong pa nyid/}
stong nyid bag chags
शून्यतावासना — {stong nyid bag chags goms pas ni/} /{dngos po'i bag chags spong 'gyur zhing //} शून्यतावासनाधानाद्धीयते भाववासना बो.अ.९.३३; {stong nyid ni sgyu ma'i rang bzhin med pa nyid yin la/} {bag chags ni des gzhag pa'i shugs yin te} शून्यताया मायास्वभावनिःस्वभावताया वासना तस्या आधानम् आवेधः बो.प.२११ख/१९७.
stong nyid byang chub
पा. शून्यताबोधिः — {'dir skyed pa'i rim pa la dang por stong nyid byang chub ces pa ni srog chags rnams shi ba'i mthar phung po yongs su dor nas skye ba'i cha shas can gyi phung po 'dzin pa las bar gang yin pa stong pa nyid kyi skad cig ma gcig po srid pa gsum mthong ba ni stong pa zhes gsungs te} इहोत्पत्तिक्रमे प्रथमं शून्यताबोधिरिति प्राणिनां मरणान्ते स्कन्धपरित्यागादुपपत्त्यंशिकस्कन्धग्रहणाद्यदन्तरालं शून्यताक्षणमेकं त्रिभवदर्शनं शून्यमित्युच्यते वि.प्र.६५क/४.११४.
वि. द्विसाहस्रिकः — {'di lta ste dper na/} {stong gnyis la dbang ba'i tshangs pa chen po ni stong gnyis kyi 'jig rten gyi khams thams cad kyi thibs po dma' bar gzhol ba yongs su snang bar byed do//} तद्यथापि नाम भो जिनपुत्रा द्विसाहस्रिको महाब्रह्मा सर्वस्मिन् द्विसाहस्रिके लोकधातौ गहननिम्नोपचारानवभासयति द.भू.२५८क/५४.
stong thub
ना. सहस्रयोधी १. राज्ञो महाशकुनेः पुत्रस्य कुशस्य छद्मनाम — {khyod su zhig kho bo stong thub bo//} कस्त्वम् ? अहं सहस्रयोधी वि.व.१९१क/१.६५ २. राजसुभटः — {ming gis stong thub ces bya ba/} /{rgyal po'i dpa' bo mkhas pa des//} नाम्ना सहस्रयोधीति स राजसुभटः कृती । अ.क.२२७क/८९.६८.
stong dang stong min
वि. शून्याशून्यम् — {mchog gi mtha' dang dga' bral dbus/} /{stong dang stong min he ru ka//} परमान्तं विरमाध्यं (?) शून्याशून्यं तु हेरुकम् ।। हे.त.२६क/८६.
stong pa
= {stong} ।। •वि. = {dben pa'am bral ba} शून्यम् — {lha khang stong pa} शून्यदेवकुलम् बो.अ.८.२७; {bsod snyoms ma thob lhung bzed ni/} /{stong par ding khyod la smad ci//} शून्यपात्रः किमप्राप्य भिक्षामद्यागतो भवान् । अ.क.३ख/५०.२६; {de dag gis stong pa ni bral ba zhes bya ba'i don to//} तैः शून्यं रहितमित्यर्थः त.प.१४२ख/१४; रिक्तम् — {sgren mo lag pa stong par 'gro/} रिक्तहस्तश्च नग्नश्च यास्यामि । बो.अ.६.५९; {lhung bzed stong pa} रिक्तपात्रः वि.सू.४८ख/६२; विविक्तम् — {slu bas stong pa'i shes pas nye bar mtshon pa} विसम्वादविविक्तज्ञानोपलक्षिता प्र.अ.२ख/३; रहितम् — {de yang don rnams} ({rnam} ) {stong na de}({da}) / /{de ni ci ltar de ldan 'gyur//} स चार्थाकाररहितः सेदानीं तद्वती कथम् ।। प्र.वा.२. ३७४; हीनम् — {rtag dang khyab pa nyid dag gi /dpe} {ni bsgrub byas stong par bstan//} नित्यव्यापित्वयोरुक्तं साध्यहीनं निदर्शनम् ।। त.स.९ख/११५; •सं. १. रिक्ता, तिथिभेदः — {tshes gcig la sogs pa lnga'i dbye ba gsum du 'gyur ro//} {dga' ba la sogs pa'i dbye bas dga' ba rnam pa gsum dang}…{stong pa rnam pa gsum dang rdzogs pa rnam pa gsum ste} प्रतिपदादयः पञ्चभेदास्त्रिधा भवन्ति नन्दादिभेदेन त्रिधा नन्दा…त्रिधा रिक्ता, त्रिधा पूर्णा । वि.प्र.१५९क/१.८; {tshe gcig la sogs pa'i cha lnga lnga po}…{dga' ba dang bzang po dang rgyal ba dang stong pa dang rdzogs pa'i ming can} प्रतिपदादिपञ्चपञ्चकलाभिः…नन्दाभद्राजयारिक्तापूर्णानामभिः वि.प्र.१६०क/३.१२१ २. = {stong pa nyid} शून्यता — {stong pa'i yul gang yin pa de/} /{thams cad du ni mtshungs pa nyid//} देशस्य शून्यता या तु तस्याः सर्वत्र तुल्यता । प्र.अ.४ख/६.
stong pa chen po
महाशून्यम् — {de ltar rnam par dpyad kyang rtag pa stong pa chen po mthong zhing mi rtag pa rdul phra rab phrad pa dang 'bral ba yang mthong ste gnyi ga sangs rgyas nyid kyi sgrub thabs su mi 'gyur ro//} एवं नित्यं महाशून्यं दृष्ट्वा विचार्य वाऽनित्यं परमाणुसमागमं च वियोगं च तेषां दृष्ट्वोभयोः साधनं न स्याद् बुद्धत्वाय वि.प्र.४६क/४.४८.
stong pa nyid
१. शून्यता — {stong pa nyid kyi tshig dang stong pa nyid ma yin pa'i tshig} शून्यतापदम् अशून्यतापदम् ल.अ.६७ख/१६; शून्यत्वम् — {nus pa kun gyis stong nyid phyir/} /{rgyu skar lam gyi pad ma bzhin//} सर्वसामर्थ्यशून्यत्वात् तारापथसरोजवत् । त.स.१६ख/१८८ २. पा. शून्यता [1] परमार्थपर्यायः — {rab 'byor stong pa nyid ni rab tu 'jug pa'am ldog pa med do//} न हि सुभूते शून्यता प्रवर्तते वा निवर्तते वा अ.सा.१८०ख/१०१; म.व्यु.१७१२; {stong nyid lta bas grol bar 'gyur/} /{sgom pa lhag ma de don yin//} मुक्तिस्तु शून्यतादृष्टेस्तदर्थाः शेषभावनाः ।। प्र.वा.१.२५५ [2] विमोक्षभेदः — {de nas rnam par thar pa bzhi bsgom par bya ste/} {stong pa nyid dang mtshan ma med pa dang smon pa med pa dang mngon par 'dus ma byas pa bsgom par bya'o//} ततश्चतुर्विमोक्षं विभावयेत्, शून्यतामनिमित्तमप्रणिहितमनभिसंस्कारमिति वि.प्र.३२क/४.५; {ji ltar sman sna bzhi po de ltar stong pa nyid dang mtshan ma med pa dang smon pa med pa dang mya ngan las 'das pa'i sgor blta'o//} यथा चतस्र ओषधयस्तथा शून्यतानिमित्ताप्रणिहितनिर्वाणद्वारं च द्रष्टव्यम् स.पु. ५२ख/९३.
stong pa nyid bcu drug
षोडशशून्यता : १. {nang stong pa nyid} अध्यात्मशून्यता, २. {phyi stong pa nyid} बहिर्धाशून्यता, ३. {phyi nang stong pa nyid} अध्यात्मबहिर्धाशून्यता, ४. {chen po stong pa nyid} महाशून्यता, ५. {stong pa nyid stong pa nyid} शून्यताशून्यता, ६. {don dam pa stong pa nyid} परमार्थशून्यता, ७. {'dus byas stong pa nyid} संस्कृतशून्यता, ८. {'dus ma byas stong pa nyid} असंस्कृतशून्यता, ९. {mtha' las 'das pa stong pa nyid} अत्यन्तशून्यता, १०. {thog ma dang mtha' ma med pa stong pa nyid} अनवराग्रशून्यता, ११. {dor ba med pa stong pa nyid} अनवकारशून्यता, १२. {rang bzhin stong pa nyid} प्रकृतिशून्यता, १३. {rang gi mtshan nyid stong pa nyid} स्वलक्षणशून्यता, १४. {chos thams cad stong pa nyid} सर्वधर्मशून्यता, १५. {dngos po med pa'i stong pa nyid} अभावशून्यता, १६. {dngos po med pa'i ngo bo nyid stong pa nyid} अभावस्वभावशून्यता म.भा. ४ख/१.१७; स.दु.१६१/१६०.
stong pa nyid bco brgyad
अष्टादशशून्यता : १ १६ ( {stong pa nyid bcu drug} षोडशशून्यता), १७. {ngo bo nyid stong pa nyid} स्वभावशून्यता, १८. {mi dmigs pa stong pa nyid} अनुपलम्भशून्यता कौ.प्र.१४३क/९५; म.व्यु.९३३.
stong pa nyid du
शून्यतः — {de yang bcom ldan 'das kyis stong pa nyid du rab tu gzigs} तच्च भगवता शून्यतः सुदृष्टम् शि.स.१४२ख/१३६.
stong pa nyid rnam pa gsum
त्रिविधा शून्यता : १. {dngos po med pas stong pa nyid} अभावशून्यता, २. {de ma yin pas stong pa nyid} अतद्भावशून्यता, ३. {ngo bo nyid kyis stong pa nyid} स्वभावशून्यता म.भा.११ख/३.८.
stong pa nyid kyi skad cig ma
शून्यताक्षणम् — {srog chags rnams shi ba'i mthar phung po yongs su dor nas skye ba'i cha shas can gyi phung po 'dzin pa las bar gang yin pa stong pa nyid kyi skad cig ma gcig po srid pa gsum mthong ba ni stong pa zhes gsungs te} प्राणिनां मरणान्ते स्कन्धपरित्यागादुपपत्त्यंशिकस्कन्धग्रहणाद्यदन्तरालं शून्यताक्षणमेकं त्रिभवदर्शनं शून्यमित्युच्यते वि.प्र.६५क/४.११४.
stong pa nyid kyi ting nge 'dzin
पा. शून्यतासमाधिः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {'di la byang chub sems dpa'i brjod pa thams cad kyi bdag nyid kyi ngo bo nyid dang bral ba/} {brjod du med pa'i ngo bo nyid kyi dngos po mthong nas sems gnas pa gang yin pa/} {de ni de'i stong pa nyid kyi ting nge 'dzin ces bya'o//} इह बोधिसत्त्वस्य सर्वाभिलाषात्मकेन स्वभावेन विरहितं निरभिलाप्यस्वभावं वस्तु पश्यतः या चित्तस्य स्थितिः, अयमस्योच्यते शून्यतासमाधिः बो.भू.१४५ख/१८७.
stong pa nyid kyi rnam par thar pa'i sgo
पा. शून्यताविमोक्षमुखम्, विमोक्षमुखभेदः — {de de ltar rten cing 'brel bar 'byung ba la rnam pa bcur rab tu rtog cing bdag med pa dang}…{stong pa nyid kyi rnam par thar pa'i sgo skyes pa yin} तस्यैवं द्वादशाकारं प्रतीत्यसमुत्पादं प्रत्यवेक्षमाणस्य निरात्मतः… शून्यताविमोक्षमुखमाजातं भवति । द.भू.२२३क/३३.
stong pa nyid kyi spyod yul
वि. शून्यतागोचरः मि.को.१०६ख ।
stong pa nyid kyi tshig
शून्यतापदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{stong pa nyid kyi tshig dang stong pa nyid ma yin pa'i tshig dang}…{yi ge'i tshig dang yi ge med pa'i tshig go/} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम् अनुत्पादपदम् …शून्यतापदम् अशून्यतापदम्…अक्षरपदम् अनक्षरपदम् ल.अ.६७ख/१६.
stong pa nyid kyi gzugs can
वि. शून्यतारूपी — {stong pa nyid kyi gzugs can de ni thog ma med cing mtha' med dbus kyang med la yul med yul zhes pa ni} स शून्यतारूपी नाद्यो नान्तो न मध्योऽविषयविषय इति वि.प्र.७२क/४.१३३.
stong pa nyid kyi rigs can ma
शून्यकुलिका — {de'i lte bar tsa rtsi kA la sogs pa dang 'jigs ma la sogs pa dkyil 'khor drug cu 'bab pa rnams te bzhi ni stong pa nyid kyi rigs can ma'o//} तस्य वरटके चर्चिकादयो भीमादयश्चतुःषष्टिमण्डलवाहिन्यश्चतस्रः शून्यकुलिकाः वि.प्र.६८ख/४.१२३.
stong pa nyid sgom pa
शून्यताभावनता — {yul 'khor skyong byang chub sems dpa' sems dpa' chen po chos bzhi dang ldan na yongs su dag pa 'di dag 'thob bo//}…{'di lta ste/} {bsam pa dang lhag pa'i bsam pas nan tan byed pa dang sems can thams cad la sems mnyam pa dang stong pa nyid sgom pa dang ji skad smras pa de bzhin byed pa ste} चतुर्भी राष्ट्रपाल धर्मैः समन्वागतो बोधिसत्त्वो महासत्त्व एतां परिशुद्घिं प्रतिलभते…यदुत अरागा(आशया)ध्याशयप्रतिपत्त्या सर्वसत्त्वसमचित्ततया शून्यताभावनतया यथावादितथाकारितया रा.प.२३२क/१२५.
stong pa nyid rtogs par khong du chud pa
शून्यतागतिं गतः — {ji ltar da ltar nga yi chos sgrog pa rnams kyi mchog tu gyur pa bzhin du thams cad du yang gyur to/} /{thams cad du yang stong pa nyid rtogs par khong du chud par gyur to//} तद्यथापि नाम मम एतर्हि सर्वत्र चाग्र्यो धर्मकथिकानामभूत्, सर्वत्र च शून्यतागतिं गतोऽभूत् स.पु.७६क/१२८.
stong pa nyid stong pa nyid
= {stong nyid stong nyid} पा. शून्यताशून्यता १. शून्यताभेदः — {stong pa nyid rnam pa bcu drug po 'di lta ste/} {nang stong pa nyid dang}…{stong pa nyid stong pa nyid dang}…{dngos po med pa'i ngo bo nyid stong pa nyid do//} षोडशविधा शून्यता । अध्यात्मशून्यता… शून्यताशून्यता…अभावस्वभावशून्यता च म.भा.४ख/१.१७; म.व्यु.९३७ २. समाधिविशेषः — {stong nyid stong nyid ces la sogs/} /{gzhan yang ting nge 'dzin gsum mo//} शून्यताशून्यताद्याख्यास्त्रयोऽपरसमाधयः अभि.को.८.२५; {stong pa nyid stong pa nyid dang smon pa med pa smon pa med pa dang mtshan ma med pa mtshan ma med pa'o//} शून्यताशून्यता, अप्रणिहिताप्रणिहितः, आनिमित्तानिमित्तश्च अभि.भा.७६ख/११६५.
stong pa nyid dang ldan pa
वि. शून्यतोपसंहितः — {dpa' bo stong pa nyid dang ldan pa'i zab mo'i chos thos nas/} {de dag bdag dang sems can srog tu lta ba kun mi 'byung} गम्भीर धर्म श्रुत्व धीर शून्यतोपसंहितं न चात्मसत्त्वजीवदृष्टि तेषु भोन्ति सर्वशः । रा.प.२३२ख/१२६.
stong pa nyid du lta ba
पा. शून्यतादृष्टिः — {gang zag tu lta ba ri rab tsam yang bla'i/} {yod pa dang med pa'i nga rgyal can gyi stong pa nyid du lta ba ni ma yin no//} वरं खलु सुमेरुमात्रा पुद्गलदृष्टिर्न त्वेवं नास्त्यस्तित्वाभिमानिकस्य शून्यतादृष्टिः ल.अ.११३ख/५९.
stong pa nyid du smra ba
शून्यतावादी, सर्वधर्मनिःस्वभावतावादी — {stong pa nyid smra ba ni mi gnas pa'i phyir 'jig rten gyi chos rnams kyis mi 'phrogs te} न शून्यतावादी लोकधर्मैः संहृयतेऽनिश्चित (ऽनिश्रित) त्वात् शि.स.१४६ख/१४०; द्र. {stong pa nyid smra ba po/}
stong pa nyid ma yin pa'i tshig
अशून्यतापदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}… {stong pa nyid kyi tshig dang stong pa nyid ma yin pa'i tshig dang} …{yi ge'i tshig dang yi ge med pa'i tshig go/} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम् अनुत्पादपदम्… शून्यतापदम् अशून्यतापदम्… अक्षरपदम् अनक्षरपदम् ल.अ.६७ख/१६.
stong pa nyid smra ba
= {stong pa nyid du smra ba/}
stong pa nyid smra ba po
शून्यतावादी, निःस्वभावतावादी — {rgyal ba mchog skyed yon tan med cing rnam rtog med pa ni sngar brjod pa'i mtshan nyid do//} {stong pa nyid smra ba po'i nges pa'o//} जिनवरजननं निर्गुणं निर्विकल्पं पूर्वोक्तलक्षणमिति शून्यतावादिनियमः वि.प्र.२७१क/२.९२; द्र. {stong pa nyid du smra ba/}
stong pa nyid la gnas pa
वि. शून्यताविहारी, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{stong pa nyid la gnas pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम् । यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… शून्यताविहारीत्युच्यते ल.वि.२०६क/३०९.
stong pa shes pa
वि. शून्यज्ञः — {byang chub sems dpa' de ni stong pa nyid rnam pa gsum shes pa'i phyir stong pa shes pa zhes bya'o//} स च बोधिसत्त्वः शून्यज्ञ इत्युच्यते, त्रिविधशून्यताज्ञानात् सू.अ.१९३क/९२.
stong pa'i dkyil 'khor
शून्यमण्डलम् — {'dir g}.{yon pa la rgyu ba'i nyin zhag lnga dang 'pho ba'i nyin zhag rnams kyis lug la sogs pa mi mnyam pa'i 'dab ma drug po rnams la stong pa'i dkyil 'khor rab tu 'bab pa srog gi rlung gis 'dor ro//} अत्र वामे पञ्चदिनारोहणेन संक्रान्तिदिनैर्मेषादिविषमलग्नेषु षट्सु शून्यमण्डलप्रवाहं प्राणवायुः त्यजति वि.प्र.२५२ख/२.६५.
stong pa'i dkyil 'khor 'bab pa
वि. शून्यमण्डलवाहिनी — {shes rab kyis ni 'khyud par gyur pa zhes pa ni stong pa'i dkyil 'khor 'bab pa rdo rje dbyings kyi dbang phyug ma sna tshogs yum gyis te} प्रज्ञालिङ्गितो वै शून्यमण्डलवाहिन्या वज्रधात्वीश्वर्या विश्वमात्रा वि.प्र.४८ख/४.५१.
stong pa'i khyim
शून्यागारम्, जनशून्यगृहम् — {stong pa'i khyim mam dur khrod dam/} /{shing gi drung ngam phug rnams sam/} /{bla gab med pa'am sog khrod du/} /{rnal 'byor can gyis gnas bca' 'o//} शून्यागारे श्मशाने वा वृक्षमूले गुहासु वा । पलालेऽभ्यवकाशे च योगी वासं प्रकल्पयेत् ।। ल.अ.१७१क/१२९.
stong pa'i thig le
खम्, {sa ris kyi ang ku'i thig le'o//} मि.को.८९क ।
stong pa'i 'dab ma
शून्यपत्रम् — {bzhi ni stong pa'i 'dab ma rnam par dag pas so//} चतस्रः शून्यपत्रविशुद्ध्या वि.प्र.६०क/४.१०५.
stong pa'i rnam pa
शून्यताकारः — {stong pa'i rnam pas khaT wAM ga /thabs} {kyis ro ni rnam par brtag/} खट्वाङ्गशून्यताकारैः शवोपायेन कल्पितम् ।। हे.त.९ख/२८.
stong pa'i byang chub
शून्यताबोधिः — {yang ni} ({dang por} ) {stong pa'i byang chub ste/} /{gnyis pa la ni sa bon bsdu/} /{gsum pa la ni gzugs brnyan rdzogs/} /{bzhi pa la ni yig 'bru dgod//} प्रथमं शून्यताबोधिं द्वितीयं बीजसंग्रहम् । तृतीयं बिम्बनिष्पत्तिं चतुर्थं न्यासमक्षरम् ।। हे.त.४ख/१२.
stong pa'i zad par
शून्यकृत्स्नम् — {stong pa'i zad par mkha' la 'gro dang zhes pa ni gtsug tor gyi nam mkha'i dkyil 'khor la nam mkha'i zad par rdzas dang bral ba bsgom par bya ste/} {de nas nam mkha' la 'gro bar 'gyur ro//} भवति खगमने शून्यकृत्स्नमिति । उष्णीषे आकाशमण्डले आकाशकृत्स्नं द्रव्यरहितं भावयेत्, तेनाकाशगमनं भवतीति वि.प्र.७७ख/४.१५७.
stong pa'i gzugs
पा. = {ye shes gzugs} शून्यबिम्बम्, ज्ञानबिम्बम् — {ye shes gzugs las so zhes pa stong pa'i gzugs las so//} ज्ञानबिम्बाच्छून्यबिम्बादिति वि.प्र.६७क/४.११९.
stong par gyur
= {stong par gyur pa/}
stong par gyur pa
रिक्तम्, शून्यम् — {bskal pa chung ngu'i tshad ni}…{gang gi tshe stong par gyur pa de'i tshe bskal pa chung ngu'i nyin zhag gcig go/} अधमकल्पमानं…यदा रिक्तं भवति, तदा अधमकल्पैकदिनम् वि.प्र.१६९क/१.१५.
stong par byas
शुषिरीकृतः — {bdag ni sbyin la zhen pa yis/}…/{khyod kyi mdzod ni stong par byas//} मया दानव्यसनिना कोषस्ते शुषिरीकृतः ।। अ.क.२६०क/३१.८.
stong po
वि. सहस्रम् — {de nas bcom ldan 'das kyis dge slong stong po de dag mi snang bar mdzad de/} {nyag gcig lhung bzed dang chu snod phyag na bsnams nas gang po dang nye ba zhig tu gshegs so//} अथ भगवांस्तं भिक्षुसहस्रमन्तर्धाप्य एकः पात्रकरकव्यग्रहस्तः पूर्णसमीपे स्थितः अ.श.२ख/२.
= {stong} वि. सहस्रम्, संख्याविशेषः — {lha'i bu stong phrag mang po dang lha'i bu brgya stong phrag mang po rnams chos nyan pa'i phyir nye bar 'ong bar 'gyur ro//} बहूनि देवपुत्रसहस्राणि बहूनि देवपुत्रशतसहस्राणि धर्मश्रवणायोपसंक्रमिष्यन्ति अ.सा.७५क/४१.
stong phrag brgya
शतसहस्रम्, संख्याविशेषः — {bskal pa brgya yang rjes su dran no//} {bskal pa stong dang bskal pa stong phrag brgya dang} कल्पशतमपि कल्पसहस्रमपि कल्पशतसहस्रमपि…अनुस्मरति द.भू.१९९ख/२२.
त्रिसाहस्रमहासाहस्रलोकधातुः — {byang chub sems dpa' stong gsum gyi stong chen po'i 'jig rten gyi khams me mar mur gyis rab tu gang bar spyod lam rnam pa bzhi byed cing} यद्बोधिसत्त्वः…त्रिसाहस्रमहासाहस्रलोकधातावग्निप्रतिपूर्णे चतुर्विधमीर्यापथं कल्पयन् सू.अ.१९९ख/१०१.
stong lha mo
=(?) ना. सुरादेवी, देवकुमारिका — {byang phyogs logs kyi phyogs cha na/} /{lha mo gzhon nu brgyad yod de/} /{rab chags lha mo stong} ({chang} ) {lha mo/} /{sa dang de bzhin pad ma can/} /{rgyal po che la nyer gnas dang /} /{re dad khrel yod dpal ldan ma//} उत्तरेऽस्मिन् दिशो भागे अष्टौ देवकुमारिकाः । इलादेवी सुरादेवी पृथ्वी पद्मावती तथा ।। उपस्थिता महाराजा आशा श्रद्धा हिरी शिरी । ल.वि.१८६ख/२८४.
stongs grogs
= {stong grogs/}
stongs pa
•वि. शून्यम् — {'jig rten gsum bzhin stongs par sems shing} शून्यां त्रिलोकीमिव मन्यमाना अ.क.१४९ख/६८.९६; •सं. कोटरम् — {khron pa la sogs pa dag kyang lan 'ga' ni chus rgyas par snang la/} {lan 'ga' ni chu yongs su zad pa dang /} {thams cad kyi thams cad du skams pa dang thal bar gyur pa dang stong} ({stongs} ) {pa la sogs par snang ba dang} कूपादीन्येकदा समृद्धोदकानि पश्यत्येकदा परिक्षीणोदकानि, सर्वेण वा सर्वं विशुष्काणि खिलीभूतानि कोटराणि श्रा.भू.१९७क/४८३.
stongs par gyur
= {stongs par gyur pa/}
stongs par gyur pa
वि. शून्यम् — {shes ldan dag ci'i phyir grong rdal dang grong khyer 'di stongs par gyur} कस्माद्भवन्त इमानि ग्रामनगराणि शून्यानि वि.व.२०३क/१.७७.
stod
१. ऊर्ध्वम् — {lus stod nas} ऊर्ध्वकायात् बो.भू.३६क/४१; पूर्वम् — {ri dwags kyi/} /{pags pas lus stod g}.{yogs pa} मृगाजिनाच्छादितपूर्वकायः अ.क.२७२ख/१०१.२०; {ro stod gyen du mngon bstod nas} समभ्युन्नतपूर्वकायः जा.मा.१४८क/१७२; पूर्वार्द्धम् — {sku stod dag kyang seng ge 'dra//} सिंहपूर्वार्द्धकायः अ.क.२११क/२४.३३; उपरि — {ro stod nas} उपरिमात् कायात् बो.भू.३६क/४१ २. वर्धमानः — {de gnyis phan tshun stod de 'bum gyur gyi bar du bskyed do//} ततः परस्परं वर्धमानौ यावच्छतसहस्रं वर्धितवन्तौ अ.श.२२क/१८.
stod nas
उपरिमात् — {ro stod nas chu grang mo'i rgyun 'byin pa dang} उपरिमात् कायात् शीतला वारिधाराः स्यन्दन्ते बो.भू.३२ख/४१.
stod kag langs
कबन्धः, ओधम्, ग्. {yul du bsad pa'i ro stong phrag long ba'i rtags su mgo med pa'i ro langs gar byed pa 'byung ba'i ming du} मि.को.१४२क; क्रियायुक्तापमूर्द्धकलेवरम् रा.को.२.२७.
stod kor
कञ्चुकः — {ma ra ka ta ltar ljang ba'i/} /{rtswa sngon tshogs kyi stod kor can//} इमा मरकतश्यामशष्पसञ्चयकञ्चुकाः । अ.क.९६ख/६४.१०६; {stod kor dang bcas pa'i gos zung bum pa'i steng du byin pa gang yin pa} यद्वस्त्रयुग्मं सकञ्चुकं घटोपरि दत्तम् वि.प्र.१८१ख/३.२०१.
stod kor nang tshangs can
=*लेप्यकम् {zhwa dang lham sgro gu can dang stod kor snang tshangs can rgya cang dang lcag pod dang shur bu phre'u la sogs pa'i don du de tsam dag la ni nyes pa med do//} निर्दोषं खोलापूलालेप्यकायष्कुञ्चकलोढकवप्ररुचिकार्थं (?) तन्मात्राणाम् वि.सू.२६क/३२; *लम्पकम् म.व्यु.८९९९.
stod kyi cha
प्राग्भारः — {ri'i stod kyi cha khang pa brtsegs pa 'dra ba bri bar bya'o//} कूटागारसदृशाः प्राग्भारपर्वताः दश चित्रापयितव्याः म.मू.१३९क/५०.
stod kyi yan lag
उत्तमाङ्गम् — {'bod 'grogs kyis kyang sangs rgyas kyi/} /{rin chen brgyan pa'i se mo do/} /{rgyal ba'i sras dang rgyal ba yi/} /{stod kyi yan lag rnams la btags//} रावणेनापि बुद्धस्य हारा रत्नविभूषिताः । जिनस्य जिनपुत्राणामुत्तमाङ्गेषु स्थापिताः ।। ल.अ.५८क/३.
मुख्यः — {pho brang 'khor gyi mi stod rim rnams yid la ngo mtshar che bar gyur kyang} पौरमुख्याः च कौतूहलाघूर्णितमनसोऽपि जा.मा.१५ख/१६.
ston
•क्रि. (वर्त.; विधौ च; {bstan} भवि., भूत. च; सक.) १. (वर्त.) दिशति — {chos ston} धर्मं दिशति र.वि.१२३ख/१०२; निर्दिशति — {de'i phyir 'di dag gi zhes bya ba ston to//} तेनैते इति निर्दिशति अभि.स्फु.१७३क/९१८; देशति — {der ni theg pa rnams ston pa//} तत्र देशन्ति यानानि ल.अ.१६३क/११४; दर्शयति — {gnyis med pa ni thal bar 'gyur ba gang zhig tu 'gyur ba de ston pa ni} द्वयाभावे सति यत् प्रसज्यते तद्दर्शयति त.प.१६६क/७८७; {tshigs su bcad pa 'dis ci ston} अनेन श्लोकेन किं दर्शयति सू.अ.१३२क/४; आदर्शयति — {de ni yi ge rnams la yang lan mtshungs so zhes ston pa} तदयं वर्णेष्वपि परिहारः समान इत्यादर्शयति त.प.१७७ख/८१४; प्रदर्शयति — {de nyid kyi phyir brda ni zhes bya ba la sogs pa ston to//} एतदेव सङ्केतेत्यादिना प्रदर्शयति त.प.२०४क/८७६; देशयति — {bdag nyid kyis sprul pa'i tshig gis chos ston pa'am} स्वयमेव निर्मितया वाचा धर्मं वा देशयति बो.भू.३६क/४६; ल.अ.७७क/२५; उदीरयति — {chos phal cher ston te} भूयसा धर्ममुदीरयन्ति बो.भू.१४६ख/१८८; अववदते — {khyed cag la dge 'dun gyis ma bskos pa'i gang zag 'ga' zhig ston par mi byed dam} मा वः कश्चिदसम्मतः सङ्घेन पुद्गलोऽववदते वि.सू.३३ख/४२; देश्यते — {de bzhin gshegs pa rnams kyis}…{yang dag par bstan no//} {ston to//} {ston par 'gyur ro//} तथागतैः…सन्देशितो देश्यते देशयिष्यति वि.प्र.१४८क/१.२; निर्दिश्यते — {rang gi sgras ston} स्वशब्देन वा निर्दिश्यते त.प.२८४क/१०३२; व्यपदिश्यते {yang gi sgras ni 'jig pa zhes bya ba yang rang gi sgras ji ltar ston zhes ston pa yin no//} अपिशब्देन ‘संस्त्यानम्’ इत्यपि स्वशब्देन कथं व्यपदिश्यत इति दर्शयति त.प.३५३ख/४२६ २. (विधौ) = {ston cig} देशयतु — {glegs bam 'di las shes rab kyi pha rol tu phyin pa la ltos shig}…{ston cig nye bar ston cig} ते इतः पुस्तकात्प्रज्ञापारमितां पश्यन्तु…देशयन्तु उपदिशन्तु अ.सा.७९क/४४; प्रदर्शयतु — {rang gi rnam rtog ston cig} स्वविकल्पं प्रदर्शय ल.अ.१८७क/१५७; सन्दर्शयतु — {bzang po ston cig gang na de//} भद्र संदर्शय क्वासौ अ.क.२५७ख/३०.३१; {dga' bas ston zhes brjod nas ni/} /{blon po'i khang par rab tu song //} हृष्टः संदर्शयेत्युक्त्वा प्रययौ मन्त्रिमन्दिरम् ।। अ.क.१४८क/६८. ८२; देश्यताम् — {gal te yod na ston} यद्यस्ति देश्यताम् ल.अ.१८७क/१५७; सूचयेत् — {rnam par shes pa res 'ga' ba/} /{de yi legs byas ji ltar ston//} कादाचित्कं कथं नाम संस्कारं तस्य सूचयेत् । त.स.९१ख/८२६ ३. (?) अनुशशास — {de ni slob ma rnams la ci nus ston//} यथाबलं सोऽनुशशास शिष्यान् जा.मा.४क/३; निर्देक्ष्यति — {rigs pa dang gzhung gis brtags pa'i sa la gnas shing rang gi lta ba nyes pa'i bag chags kyis ston} युक्त्यागमैस्तर्कभूमौ वर्तमानाः स्वदृष्टिदोषवासनतया निर्देक्ष्यन्ति ल.अ.७१क/१९; •सं. १. = {ston ka} शरद्, शरदृतुः — {ston mtshan dbu rgyan zla ba ni/} /{kun da'i phon por 'khrul pa la//} चन्द्रे शरन्निशोत्तंसे कुन्दस्तवकविभ्रमे का.आ.१.५६; शरदा — {ngang pa'i sgra ni dbyar mnyan 'os/} /{ston ni rma bya myos pa ste//} श्रव्यहंसगिरो वर्षाः शरदामत्तबर्हिणी का.आ.३. १६८ २. = {dga' ston} महः, उत्सवः — {btsas nas/} {de'i btsas ston rgya cher byas te ku sha zhes bya bar} ({ming} ) {btags so//} तस्य विस्तरेण जातस्य जातिमहं कृत्वा कुश इति नामधेयं व्यवस्थापितम् वि.व.१८९क/१. ६३ ३. = {lo} शरत्, संवत्सरः — संवत्सरो वत्सरोऽब्दो हायनोऽस्त्री शरत्समाः अ.को.१.४.२१; शीर्यते जगदत्रेति शरत् अ.वि.१.४.२१; • = {ston pa/}
ston ka
= {ston/} {ston ka'i} शारदी — {de nas lha mo grags 'dzin mas/} /{rgyal po'i bu las mngal thob pa/} /{zla ba rab tu nye ba yis/} /{ston ka'i mkha' bzhin rab tu mdzes//} राजपुत्रादथ प्राप्तगर्भा देवी यशोधरा । बभाषे शारदीव द्यौः प्रत्यासन्नेन्दुपाण्डुरा ।। अ.क.२१९क/२४.१२४.
ston ka 'byung
= {shing lo ma bdun pa} शारदः, सप्तपर्णः — सप्तपर्णो विशालत्वक् शारदो विषमच्छदः अ.को.२.४.२३; शरदि पुष्पोद्गमात् शारदः अ.वि.२.४.२३.
शरदृतुः — {de ltar srang gi dbye bas g}.{yon pa la skyed pa'i rim pas zla ba rgyu zhing nyi ma ldog par 'gyur ste ston gyi dus su'o//} एवं तुलाभेदेन वामे सृष्टिक्रमेण चन्द्रः क्रमति, सूर्य उत्क्रमति शरदृतौ वि.प्र.२५९ख/२.६८; शरत्कालः — {ston gyi dus kyi tshe dge slong dag skya rbab ser po'i nad kyis thebs te lus rid cing lus nyam chung bar gyur to//} शरत्कालसमये भिक्षवो रोगेण बाध्यन्ते पीतपाण्डुकाः कृशशरीरा दुर्बलाङ्गाः अ.श.८७क/७८; द्र. {ston ka'i dus/}
ston cig
= {ston/}
ston tha chung
= {smin drug} कार्तिकः, मासविशेषः मि.को.१३३ख ।
ston pa
= {ston} ।। •सं. १. दर्शनम् — {'bras nyid gzhan gyi cha yis ni/} /{bsgrub bya grub par ston pa gang //} कार्यत्वान्यत्वलेशेन यत्साध्यसिद्धिदर्शनम् । प्र.अ.३९क/४४; दर्शना — {sprul pa dang ni tshul 'chos dang /} /{bzhin mdzes pa ni ston pa dang //} प्रतारणापि कुहना सौमुख्यस्य च दर्शना । सू.अ.२४३क/१५८; प्रदर्शनम् — {ston par byed pa} प्रदर्शकः का.व्यू.२२०ख/२८२; उपदर्शनम् — {snga ma dang phyi ma'i dngos po nyid du ston par gsal ba'i phyir ro//} पूर्वापरभावोपदर्शनस्य परिस्फुटत्वात् प्र.अ.६०क/६८; संदर्शनम् — {mi shes mun bkab shes bya'i don ston pa yang min//} नाप्यज्ञानतमोऽन्धकारगहनज्ञेयार्थसंदर्शनम् र.वि.१२६क/१०९; संदर्शना — {mngon par rdzogs par byang chub pa dang mya ngan las 'das pa chen po ston pa yang de nyid la rig par bya'o//} तत्रैव चाभिसंबोधिमहापरिनिर्वाणसंदर्शना वेदितव्या सू.अ.२४७ख/१६४; निर्देशः — {'di dag kyang}…{'og nas ston par 'gyur ro//} एषां पुनः…उत्तरत्र…निर्देशो भविष्यति र.वि.८८ख/२६; निदर्शनम् — {ji ltar nor bu 'bad med par/} /{rang gi 'od ni ston pa ltar/} /{sangs rgyas rnams kyang gzo med par/} /{de bzhin mdzad pa nges par ston//} यथा मणेर्विना यत्नं स्वप्रभासनिदर्शनम् । बुद्धेष्वपि विनाभोगं तथा कृत्यनिदर्शनम् ।। सू.अ. १५५क/४०; प्रतिपादनम् — {'brel pa ston pa'i tshig ni med de/} {de ni shugs kyis rtogs par bya'o//} सम्बन्धप्रतिपादनपदं तु न विद्यते, सामर्थ्यादेव तु स प्रतिपत्तव्यः बो.प.४२क/१; सूचनम् — {thams cad ston pa'i phyir} सर्वसूचनात् अभि.स्फु.१३२ख/८३९; संप्रकाशनम् — {de yang na pham par 'gyur ba'am lci ba'i chos rnams ston nus pa'o//} तस्यापि पाराजयिकसंप्रकाशनं गुरुधर्माणां वा वि.सू.३३ख/४२; प्रकाशना — {sems can snod du ma gyur pa rnams la sangs rgyas kyi chos rgya chen po ston pa} अभाजनीभूतेषु उदारबुद्धधर्मप्रकाशना बो.प.१०४क/७३; अभिद्योतनम् — {rang gi lta ba mchog tu 'dzin pa'i gnyen por ni chos mngon pa ste/} {chos kyi mtshan nyid phyin ci ma log par ston pa'i phyir ro//} स्वयंदृष्टिपरामर्शप्रतिपक्षेणाभिधर्मोऽविपरीतधर्मलक्षणाभिद्योतनात् सू.अ.१६४क/५५; परिदीपनम् — {dge 'dun 'dus pa las shes bzhin du chos ma yin pa chos su dang chos chos ma yin par ston pa ni nyes pa sbom po'o//} संज्ञाय संघसन्निधावधर्मस्य धर्मतो धर्मस्य चाधर्मतः परिदीपनं स्थूलात्ययः वि.सू.२९क/३६; प्रणयनम् — {zhi ba'i grong khyer lam ston} प्रशमपुरमार्गप्रणयनम् र.वि.१२५ख/१०७; विज्ञापना — {gal te ston pa ma smos na ni nyan pa rnams kyis don de ma shes na yang dam bca' bar 'gyur ro//} विज्ञापनाग्रहणं न क्रियेताऽविज्ञातेऽपि तदर्थे श्रोतृभिः प्रतिज्ञा प्रसज्येत अभि.स.भा.११२ख/१५१; दीपना — {dam pa'i chos ltar bcos pa rnams la dga' ba dang ston pa dang 'jog pa} सद्धर्मप्रतिरूपकाणाञ्च रोचना दीपना व्यवस्थापना बो.भू.८५ख/१०८; विभावना — {don shes don ston rab tu byed pa} अर्थज्ञोऽर्थविभावनां प्रकुरुते सू.अ.१२९ख/१; बोधनम् — {'di dag gi don ni brjod bya yin la/} {de ston pa ni rjod par byed pa'i tshig go/} एषामर्थः अभिधेयः, तस्य बोधनं प्रतिपादकं वचनम् त.प.२६२ख/९९४ २. = {'chad pa} देशनम् — {theg pa zab mo shes rab kyi pha rol tu phyin pa nyid sgom pa dang /} {klog pa dang /} {ston pa dang /} {'don du 'jug pa dang /} {'bri ba dang /} {byang chub sems dpa'i spyod pa la mos pa nyid dang} गम्भीरनयः प्रज्ञापारमिताभावना पठनदेशनस्वाध्यायनलिखनबोधिसत्त्वचर्यावि (चर्याधि) मुक्तिः म.मू.१०७ख/१६; देशना — {chos ston pa la ser sna dgag pa'i tshigs su bcad pa} धर्मदेशनायां मात्सर्यप्रतिषेधे श्लोकः सू.अ.१८०ख/७६; {ston pa la dbang 'byor ba nyid} देशनाविभुत्वम् सू.अ.२००क/१०१; उपदेशः — {yang dag pa ji lta ba bzhin ston pa zhes bya ba'i tha tshig go/} यथाभूतोपदेश इत्यर्थः अभि.स्फु.२८१क/१११४; उपदेशना — {chos ston pa} धर्मोपदेशना अभि.स्फु.३०४क/११६९; शासनम् — {sbyor ba ni 'gro ba la ston pa'i phyir ston pa nyid do//} प्रयोगो जगच्छासनात् शास्तृत्वम् प्र.अ.२क/१ ३. = {rjod pa} कथनम् — {mi brtan pa ni zhes bya ba la sogs pa ni ldog pa ston pa'o//} अस्थिरस्त्वित्यादि व्यतिरेककथनम् त.प.१३६ख/७२४; प्र.अ.१०१क/१०८; उपवर्णनम् — {rnam pa gzhan du mkhas pa dag la rigs pa ston pa dag ni rab tu gnas pa yin pa'i phyir ro//} अन्यथापि न्यायोपवर्णने विद्वत्प्रतिष्ठानात् वा.न्या.३३७ख/६९; आख्यानम् — {yang dag pa ma yin pa'i yon tan sna tshogs don med pa gzhan dag gi spro ba skyed pa dag ston pa} परेषामुत्प्लावकं विचित्राभूतगुणाख्यानम् बो.भू.१२ख/१५; ख्यापनम् — {bsgrub par bya ba med na} ({gtan tshigs} ) {med pa ston pa} साध्याभावे हेत्वभावख्यापनम् हे.बि.२४०क/५४; व्यपदेशः — {yang dag pa'i 'tsho ba ston par sgrub pa dang} सम्यगाजीवव्यपदेशोपसंहारेण बो.भू.१५०ख/१९४; अपदेशः — {kha cig na re bde ba myong} ({nyung} ) {ba'i phyir te/} {mon sran sde'u la sogs pa yod bzhin du mon sran gre'u'i phung po zhes ston pa bzhin te} सुखस्याल्पत्वात्, मुद्गादिभावेऽपि माषराश्यपदेशवदित्येके अभि.भा.३ख/८७८; निवेदनम् — {sgra las byung ba yang /} {mngon par 'dod pa ston pa'i phyir mi slu ba yin no//} शाब्देऽप्यभिप्रायनिवेदनादविसम्वादनम् प्र.अ.३क/४ ४. शास्ता [1] = {sangs rgyas} बुद्धः — {lha dang mi rnams kyi ston pa} शास्ता देवमनुष्याणाम् वि.व.१४५ख/१.३३; {de nyid rig mchog 'gro ba rnams kyi ston pa de la gus pas phyag 'tshal nas//} तस्मै तत्त्वविदांवराय जगतः शास्त्रे प्रणम्यादरात् त.प.१३३ख/१; {ston pas dkyil 'khor 'di skad gsungs//} इत्याह मण्डलं शास्ता हे.त.१२क/३६; शास्ता वज्रधरः यो.र. पृ.१३४; प्रशास्ता — {ston pa'i mchod rten 'byung gyur cig/} स्तूपमस्तु प्रशास्तुः अ.क.५३क/५.७१; लोकनाथः — {su zhig}… /{ston pa'i mchod rten phyag 'tshal ba//} यः स्तूपं लोकनाथस्य नरः कुर्यात्प्रदक्षिणम् ।। शि.स.१६३क/१५६ [2] तीर्थिकशास्ता — {mu stegs can gyi ston pa rnams las} ({bcom ldan 'das} ) {khyad par du 'phags pa'ang bstan pa yin no//} तीर्थिकशास्तृभ्यो भगवतां विशेषश्चोपदर्शितो भवति बो.प.४२क/१ [3] = {bla ma} गुरुः — {ston pas shes rab rab tu mchod//} प्रज्ञां पूजयेच्छास्ता हे.त.१७क/५४; शास्तेति गुरुः यो.र. पृ.१४३ ५. = {byang chub sems dpa'} शासी, बोधिसत्त्वः — {ston pa zhes pa la sogs pa ni/} ({bstan pa ni} ) {bstan pa ste/} {sangs rgyas nyid kyi thabs la goms pa yin te/} {de'i don yin pas btags pa'i phyir ro/} /{de gang la yod pa de la de skad ces bya ste/} {ston pa ni byang chub sems dpa' rnams so//} शासिनामिति शासनं शासः बुद्धत्वोपायाभ्यासः, तदर्थत्वादुपचारात् । तद्विद्यते येषामिति शासिनो बोधिसत्त्वाः बो.प.६९ख/३७ ६. अववादः — {mtshan thog thag tu chos ston pa ma gtogs par dge slong ma la ston na'o//} मुक्त्वा सर्वरात्रिकं धर्मश्रवणं भिक्षुण्यववादे वि.सू.३३ख/४२ ७. = {ston pa nyid} संसूचकत्वम् — {nus pa med pa ston pa ni bsgrub par bya ba nyid brjod pa'i phyir ro//} अस(अश)क्तसंसूचकत्वं तु साध्यस्यैवाभिधानात् त.प.३२क/५१२ ८. दर्शनम् — {gal te de la gsol ba 'debs pa gang yin pa de dag la mngon du ston par mi byed na} यदि तेषां सम्मुखं दर्शनं न ददाति, यस्तमभियाचति शि.स.४२क/४०; •ना. सुदर्शनः, पर्वतः — {sgrib pa thams cad rnam par sel ba 'di lta ste/} {dper na ri'i rgyal po khor yug dang khor yug chen po dang}…{ri'i rgyal po ston pa dang} तद्यथापि नाम सर्वनीवरणविष्कम्भिन् चक्रवालमहाचक्रवालौ पर्वतराजानौ …सुदर्शनश्च पर्वतराजा का.व्यू.२४३क/३०५; द्र. {blta na sdug pa/} ।। •वि. १. = {ston pa po} दर्शकः — {yang dag pa'i dge ba'i bshes gnyen ston pa'o//} दर्शकः भूतकल्याणमित्राणाम् ग.व्यू.३४४क/४१८; संदर्शकः — {thams cad mkhyen pa'i ye shes ston pa} सर्वज्ञज्ञानसंदर्शकः स.पु.४७क/८४; प्रदर्शकः — {bde gshegs 'phrul pas sprul pa ston pa ste//} सुगतं निर्माणनिर्मितप्रदर्शकम् ल.अ.५६ख/२; दर्शिकः — {kun shes par byed pa ni bsam gyis mi khyab pa'i chos yang dag par ston pa'i phyir ro//} आज्ञापनीया अचिन्त्यधर्मसम्यग्दर्शिकत्वात् सू.अ. १८३क/७८; दर्शयिता — {'di lta bu'i ngo mtshar chen po bdag la ston pa ni 'di lags so//} अयमस्यात्यद्भुतस्य नो दर्शयिता जा.मा.१५४ख/१७८; अ.श.१०२ख/९२; दर्शनी — {'dod pa'i nyes dmigs ston pa} कामादीनवदर्शनीम् जा.मा.९९ख/११५; सूचकः — {rgyal po de'i tshig dga' ba ston pa} राज्ञः प्रीतिसूचकेन तेनाभिव्याहारेण जा.मा.१४८क/१७१; {brjod par 'dod pa ston pa} विवक्षासूचकाः त.प.१९४ख/८५३; सूचनकः — {so so rang rig shes pa ston pa yi/} /{chos tshul mgon po 'dir yang bshad du gsol//} प्रत्यात्मवेद्यगतिसूचनकं देशेहि नायक इह धर्मनयम् ।। ल.अ.५६ख/१; द्योतकः — {nges pa'i don gyi mdo sde gang dag brjod du med pa'i chos nyid ston pa} येऽपि नीतार्थाः सूत्रान्ता निरभिलापधर्मताद्योतकाः अभि.स.भा.८३क/११३; प्रतिपादकः — {rig byed byed pa po'i lung ni rig byed pa ston pa'o//} वेदकारागमः वेदकारप्रतिपादकः त.प.१३३क/७१६; अवबोधकः — {shes bya lnga rnams ston pa} पञ्चज्ञेयावबोधकः ल.अ.१८८ख/१६०; उद्भावकः — {so so rang gis rig pa'i spyod yul ston pa} प्रत्यात्मगतिगोचरोद्भावकम् ल.अ.५९ख/५ २. = {'chad pa po} देशकः — {chos ston pa dang} धर्मदेशकेन बो.भू.५१ख/६७; {so sor yang dag par rig pa dang ldan pa ni dri za'i dbyangs snyan pa lta bu ste/} {gdul bya 'dul bar} ({'dus par} ) {byed pa'i chos ston pa'i phyir ro//} प्रतिसंवित्सहगतो गन्धर्वमधुरघोषोपमो विनेयावर्जकधर्मदेशकत्वात् सू. अ.१४१ख/१८; उपदेशकः — {mi brlang ba ni de las 'das nas nges par 'byung ba'i thabs yang dag par ston pa'i phyir ro//} (?) अपरुषा तद्व्यतिक्रमसम्पन्निःसरणोप(सम्यग्निःसरणोपाय)देशकत्वात् सू.अ.१८२ख/७८; देशिकः — {legs par ston pa nyid kyis ni 'di dag gi las yang dag par bstan to//} सुदेशिकत्वेन तासां कर्म संदर्शितम् सू.अ.२५७क/१७७; आख्याता — {nga ni lam ston pa'o//} {lam 'chad pa'o//} {lam rig pa'o//} {lam mkhas pa'o//} अहं मार्गस्याख्याता मार्गदेशिको मार्गवित् मार्गकोविदः स.पु.४७ख/८४; उपदेशिकः — {rab tu dul ba ni theg pa gsum char gyis 'dul ba ston pa'i phyir ro//} सुविनीता यानत्रय(वि)नयोपदेशिकत्वात् सू.अ.१८२ख/७८; दैशिकः — {chos kyi sman ston pa'i phyir ro//} धर्मभैषज्यदैशिकत्वाच्च अभि.स्फु.२३५क/१०२६; {bdag lha dang bcas pa'i 'jig rten gyi mig dang}…{ston pa dang}…{sngon du 'gro bar 'gyur} अहं सदेवकस्य लोकस्य चक्षुर्भवेयम्… दैशिकः… पुरो जवेयम् शि.स.१४२क/१३६; उपदेष्टा — {legs bshad ston pa} सूक्तोपदेष्टा अ.क.३३ख/५३.५६; त.प.२६३क/९९५; प्रणेता — {dbang po yang}…{rang gi sgra'i gtsug lag ston pa yin mod kyi} इन्द्रोऽपि…स्वशब्दशास्त्रप्रणेता ल.अ.१२४ख/७१; अनुशासकः म.व्यु.८७३० ३. अववादकः — {dge slong ma'i ston par bsko'o//} भिक्षुण्यववादकं संमन्येरन् वि.सू.३३क/४२; •व.का.कृ. आदर्शयमानः — {'jig rten thams cad la bdag nyid chos kyi dga' ba dang 'dra bar ston pa} धर्मरतिभूतमात्मानं सर्वलोकेष्वादर्शयमानः शि.स.१७क/१७; • {rton pa} इत्यस्य स्थाने ।
ston par
कथयितुम् — {ma rtogs par ni gzhan la ston par nus pa ma yin no//} न ह्यप्रतिपद्य परस्मै कथयितुमीशः त.प.२१२क/८९४; अववदितुम् — {khyed cag la dge slong 'ga' yang ston par mi spro'o//} न वः कश्चिदुत्सहते भिक्षुरववदितुम् वि.सू.३३ख/४२.
ston pa nyid
शास्तृत्वम् — {sbyor ba ni 'gro ba la ston pa'i phyir ston pa nyid do//} प्रयोगो जगच्छासनात् शास्तृत्वम् प्र.अ.२क//१.
ston pa po
१. वि. देशकः — {ston pa po dang gsol ba 'debs pa po'i tshig bsdus pa} देशकाध्येषकप्रतिवचनसंग्रहः वि.प्र.८९ख/३.१; देशिकः — {lkog tu gyur pa'i ston pa po sangs rgyas la sogs pa'i don bsam pa ji lta ba bzhin du rtogs par byed dam} किं…परोक्षदेशिकानां बुद्धादिवचनानामर्थं यथाभिप्रायं प्रतीयन्ति त.प.२१०ख/८९१; उपदेष्टा — {ston pa po brtse bas 'jig rten gyis shes par bya ba'i phyir smra ba na} उपदेष्टा कृपया लोकप्रत्यायनाय ब्रुवाणः त.प.२१०ख/८९२; देशयिता — {mtshams ni bar mtshams so//} {ston par byed pa ni ston pa po ste} सीमा नाम मर्यादा, तस्या दैशिको देशयिता अभि.स्फु.१७३क/९१८; अनुशासकः — {de nas ston pa rdo rje 'dzin/}…/{'jig rten gsum mchog ston pa po//} अथ वज्रधरः शास्ता…त्रिलोकाग्रानुशासकः ।। गु.स.९६ख/१३; आख्याता — {de bzhin gshegs pa ston pa po/} /{khyed cag nyid kyis bya ba yin//} युष्माभिरेव कर्तव्यमाख्यातारस्तथागताः त.प.१४६क/१९ २. प्रतिपादकः — {skul bar byed pas na skul ba ste/} {ston pa pos nyan pa po don la sbyor ba'o/} /{de yang ston pa po'i chos yin la} प्रैषणं प्रैषः प्रतिपादकेन श्रोतुरर्थे विनियोगः, सोऽयं प्रतिपादकधर्मः त.प.३३६क/३८७; व्युत्पादकः — {yang dag pa'i shes pa khong du chud par byed pa rnams kyi ston pa por bdag nyid bya ba'i phyir rab tu byed pa 'di byas la} सम्यग्ज्ञानं व्युत्पद्यमानानामात्मानं व्युत्पादकं कर्त्तुं प्रकरणमिदं कृतम् न्या.टी.३७क/११.
ston pa po'i dbang
पा. देशकाभिषेकः, अभिषेकविशेषः — {'dir ston pa po'i dbang la mngon par dbang bskur ba'i dge slong ngam dge tshul lam khyim pas g}.{yog la sogs pa'i chos dang khyim pa'i chos mi bya'o//} इह देशकाभिषेकेऽभिषिक्तेन भिक्षुणा वा श्रामणेरेण वा गृहस्थेन वा सेवादिधर्मो गृहधर्मो न करणीयः वि.प्र.१५६ख/३.१०५.
ston pa yin
क्रि. गदति — {nyan thos la sogs pa de dag rten cing 'brel bar 'byung ba ston pa yin mod kyi/} {'on kyang bcom ldan 'das nyid de dag gi smra rnams kyi dam pa ste} यद्यपि ते श्रावकादयः प्रतीत्यसमुत्पादं गदन्ति, तथापि भगवानेव तेषां वदतांवरः त.प.१४६ख/२०; दर्शयति — {zhes bya ba la sogs pas ma grub pa nyid ston pa yin te} इत्यादिना तामेवासिद्धिं दर्शयति त.प.२१२क/८९४; सूचयति — {rnam pa gzhan med par ston pa yin no//} प्रकारान्तराभावं च सूचयति त.प.१६क/४७७; उद्भावयति — {khyod kyang 'dod ces bya ba 'dis ni rang gi tshig dang 'gal bar ston pa yin no//} त्वयापीष्टमित्यनेन स्ववचनविरोधं चोद्भावयति त.प.२३१ख/९३३; प्रतिपाद्यते — {don gcig shugs kyis ji ltar 'dod pa bzhin du ston pa yin no//} एकोऽर्थः सामर्थ्याद् यथासमीहितः प्रतिपाद्यते त.प.३४क/५१६.
ston pa la dbang 'byor ba nyid
पा. देशनाविभुत्वम्, विभुत्वसन्निश्रितायाः पारमिताभावनाया आकारभेदः — {pha rol tu phyin pa bsgom pa dbang 'byor ba nyid la brten pa ni rnam pa gsum ste/} {sku la dbang 'byor ba nyid dang /} {spyod pa la dbang 'byor ba nyid dang /} {ston pa la dbang 'byor ba nyid do//} विभुत्वसन्निश्रिता पारमिताभावना त्र्याकारा । कायविभुत्वतः, चर्याविभुत्वतः, देशनाविभुत्वतश्च सू.अ.२००क/१०१.
पा. शास्तृचित्तता, चित्ताकारभेदः — {byang chub sems dpa' ni sems can rnams la thog ma nyid du sems rnam pa bcu bskyed de}…{bde ba'i sems dang}…{ston pa'i sems} बोधिसत्त्वः आदित एव सर्वसत्त्वानामन्तिके दशप्रकारं चित्तमुत्पादयति…हितचित्ततां…शास्तृचित्तताम् शि.स.८६ख/८५.
ston par bgyid pa
वि. उपदर्शकः — {mya ngan las 'da' ba ston par bgyid pa} निर्वाणस्योपदर्शकः का.व्यू.२३०ख/२९३.
ston par 'gyur
क्रि. १. (वर्त.) दर्शयति — {yang na me lha bdag nyid ni/} /{de bzhin kho nar ston par 'gyur//} अथ वैश्वानलतात्मानं तथैव दर्शयन्ति स.दु.२४५/२४४ २. (भवि.) देशयिष्यति — {de bzhin gshegs pa rnams kyis}…{yang dag par bstan to//} {ston to//} {ston par 'gyur ro//} तथागतैः…सन्देशितो देश्यते देशयिष्यति वि.प्र.१४८क/१.२; कथयिष्यति — {bu/} /{bdud rtsi gzhon nus ston par 'gyur//} अमृतं वत्स कुमारः कथयिष्यति अ.क.२१२क/२४.४८; उपदर्शयिष्यति — {yid kyi blo ni rang dbang can zhes bya ba la sogs pas tshad ma ston par 'gyur ro//} ‘स्वतन्त्रा मानसी बुद्घिः’ इत्यादिना प्रमाणमुपदर्शयिष्यति त.प.९४क/६४१; प्रतिपादयिष्यति — {'di yang phyis ston par 'gyur ro//} एतच्च पश्चात् प्रतिपादयिष्यति त.प.१४४ख/१७; प्रकाशयिष्यति — {rkang gnyis dam pa sangs rgyas rnams mkhyen nas/} /{nga yi theg pa gcig ces ston par 'gyur//} विदित्वा बुद्धा द्विपदानामुत्तमा प्रकाशयिष्यन्ति ममेकयानम् ।। स.पु.२२ख/३८; देशयिष्यते — {thog ma med pa'i dus su thog ma med pa'i sangs rgyas kyis bstan pa dang ston par 'gyur ba dang ston pa ste} अनादिकाले अनादिबुद्ध(द्धैः )देशितं देशयिष्यते देश्यते वि.प्र.१२०ख/१, पृ.१८; निवेदयिष्यते — {'di yang phyis ston par 'gyur ro//} एतच्च पश्चान्निवेदयिष्यते त.प.१५७क/३७; भाषिष्यते — {shA kya seng ge}…/{chos kyi dngos nyid phyag rgya ston par 'gyur//} शाक्यसिंहो भाषिष्यते धर्मस्वभावमुद्राम् स.पु.१२ख/२०; अभिधास्यते — {rgyas par ni 'di dag gi skyon tshig gi don drug brtag par ston par 'gyur ro//} विस्तरेण षट्पदार्थपरीक्षायामनयोर्दूषणमभिधास्यते त.प.१६९क/५७ ३. (?) प्रतिपादयेत् — {ji ltar rgan po la sogs pa'i gnas skabs kyi khyad par ston par 'gyur} कथं वृद्धाद्यवस्थोपहितभेदमपि वस्तु प्रतिपादयेयुः त.प.४ख/४५३.
ston par 'gyur ba
= {ston par 'gyur/}
ston par bya
क्रि. संदर्शयति — {rnam par rtog pa rnams ni de'i chos nyid kho na la 'jug pa na chos du ma dang gcig pa dang tha dad pa dag tu ston par bya'o//} तद्धर्मतामेवावतरन्तो विकल्पा यानैकधर्मव्यतिरेकान् संदर्शयन्ति प्र.वृ.२८५क/२७;
ston par byed
= {ston par byed pa/}
ston par byed pa
= {ston byed} ।। •क्रि. १. दर्शयति — {de'i phyir 'brel pa 'dis na phra rgyas nye bar 'god do zhes 'brel pa ston par byed do//} अतोऽनेन सम्बन्धेनानुशयोपन्यास इति सम्बन्धं दर्शयति अभि.स्फु.८७ख/७५९; अ.क.१३१क/६६.७३; आदर्शयति — {de bas na rang gi byed pa btang ste mngon sum gyi byed pa ston par byed pa} तस्मात् स्वव्यापारं तिरस्कॄत्य प्रत्यक्षव्यापारमादर्शयति न्या.टी.४६ख/८६; उपदर्शयति — {'od kyis rgyas par byas nas gzhan dag la ston par byed pa dang} आभया स्फरित्वा परेषामुपदर्शयति बो.भू.१७२क/२२७; आदिशति — {dam pa'i lam ni ston par byed} सन्मार्गमादिशति अ.क.२६०ख/९५.१; देशयति — {srid pa gsum gyi gnas su sangs rgyas pa rnams kyi ye shes ni skyes bu nyid kyi las ston par byed do//} त्रिभुवननिलये पौरुषं कर्म बौद्धानां ज्ञानं देशयति वि.प्र.२७३ख/२.९८; प्रतिपादयति — {bdag la 'dis phyi rol nyid ston par byed do//} ममायं बाह्यमेव प्रतिपादयति त.प.३२२क/३५८; व्यपदिशति — {lam ston par byed do//} पन्थानं व्यपदिशति बो.भू.७८ख/१००; अववदति — {zas cung zad tsam kyi phyir dge slong ma la chos ston to//} आमिषकिञ्चित्कहेतोर्भिक्षुणीरववदति वि.सू.३३ख/४२; द्योतयति — {rnam par shes pa'i tshogs lnga pa dag gis kyang zhes bya ba la/} {kyang zhes bya ba'i sgras ni yid kyis pa dag 'ba' zhig tu ni ma zad kyi zhes ston par byed do//} पञ्चविज्ञानकायिकैरपि न केवलं मानसैरित्यपिशब्दो द्योतयति अभि.स्फु.११२ख/८०३; अभिद्योतयति — {ji ltar gang dang gang du sgrub pa de ston par byed} यथा यस्मिन्प्रतिपद्यते तदभिद्योतयति सू.अ.१८९ख/८७; प्रकाशयति — {rjes dpag tshad ma ma yin te/} /{smra ba po yi tshig nyid ni/} /{ston byed bdag nyid ma yin pa/} /{des ni de bzhin 'gyur zhe na//} (?) अनुमानं प्रमाणं चेद् वक्तुर्न वचनात्मकम् । प्रकाशयति तेनायं यथा तद्वदिदं भवेत् ।। त.स.५४ख/५२९; सूचयति — {rnam pa 'dis dpe gzhan yang brjod par bya'o zhes ston par byed do//} अनेन वा प्रकारेणान्योऽपि दृष्टान्तो वक्तव्य इति सूचयति अभि.स्फु.१८३क/९३८; प्रकाश्यते — {'dis tshul gsum pa'i rtags 'chad par byed/} {ston par byed pas brjod pa'o//} आख्यायते प्रकाश्यतेऽनेनेति त्रिरूपं लिङ्गमिति आख्यानम् न्या.टी.६१क/१५०; सम्प्रकाश्यते — {'gyur ba'i bdag nyid sogs dbye bas/} /{dngos kun gcig par smra ba yang /} /{ci nas kyang ni yod pa yi/} /{bdag nyid nyid du ston par byed//} सर्वभावैक्यवादेऽपि विकारात्मादिभेदतः । केनचिद् विशदात्मत्वमात्मना सम्प्रकाश्यते ।। त.स.५१क/५०२; सूच्यते — {yi ge gang dag gis rtogs pa'i don rnam pa bdun po 'di dag ston par byed} यैरक्षरैरेष सप्तप्रकारोऽधिगमार्थः सूच्यते र.वि.७४ख/२; व्यपदिश्यते — {'jigs} ({'jig} ) {la gnyis yod brjod min na/} /{'jigs} ({'jig} ) {pa'i dngos dang nyams pa dang /} /{zhig pa'i ngo bo zhes bya ba/} /{de la ji ltar ston par byed//} (?) संस्त्याने न द्वयं चान्यत् तत्कथं व्यपदिश्यते । तिरोभावश्च नाशश्च तिरोभवनमित्यपि ।। त.स.४२क/४२६; प्रतिपद्यते — {sangs rgyas pa rnams rang gi tshig kho nas thams cad mkhyen pa ston par byed kyi} (?) येन बौद्धाः स्ववचनादेव सर्वज्ञं न प्रतिपद्यन्ते त.प.२६९क/१००७; गम्यते — {mtshon par byed cing 'dis don ston par byed pas na rtags so//} लिङ्ग्यते गन्यतेऽनेनार्थ इति लिङ्गम् न्या.टी.४७क/८९ २. (?) सूचयेत् — {de lta bas na rnam par shes pa res 'ga' ba rna ba'i nus pa'i mtshan nyid kyis legs par bya ba ji ltar sten} ({ston} ) {par byed} तस्मात् कादाचित्कं विज्ञानं कथं श्रोत्रस्य शक्तिलक्षणं संस्कारं सूचयेत् त.प.१८२ख/८२६; •सं. १. सूचनम् — {nyan pa po la ltos nas kyang tshul gsum pa'i rtags ston par byed pa'i phyir} श्रोत्रपेक्षयाऽपि त्रिरूपलिङ्गसूचनात् त.प.३९ख/५२७; संसूचनम् — {gtan tshigs 'gal ba ston par byed pa'i phyir 'gal ba yin no//} विरुद्धहेतुसंसूचनाद्विरुद्धः त.प.३८क/५२४; अभिद्योतनम् — {de thob pa dang rjes su mthun pa'i lam ston par byed pas na} तत्प्राप्त्यनुकूलमार्गाभिद्योतनतः र.वि. ७४ख/१; प्रकाशनम् — {de bas na don ji lta ba bzhin ma yin yang ston par byed pa srid pa'i phyir} तेनाऽयथार्थमपि प्रकाशनसम्भवात् प्र.वृ.३२५क/७५; निवेदनम् — {mngon par 'dod pa ston par byed pa} अभिप्रायनिवेदनम् प्र.अ.३ख/५; प्रतिपादनम् — {gal te ba lang gi sgra gzhan rnam par gcod pa ston par byed pa lhur len pa yin na} यदि गोशब्दोऽन्यव्यवच्छेदप्रतिपादनपरः त.प.३२२क/३५९ २. = {'chad par byed pa} उपदेशकरणम् — {mi shes ston par byed pa la/} /{'khrul par dogs pa can rnams kyis//} अज्ञोपदेशकरणे विप्रलम्भनशङ्किभिः ।। प्र.वा.१.३२ ३. = {sdigs mdzub} प्रदेशिनी, तर्जनी — तर्जनी स्यात् प्रदेशिनी अ.को.२.६.८१; प्रदिशति चोरादिकं निर्दिशत्यनया प्रदेशिनी । ‘दिश अतिसर्जने’ । अङ्गुष्ठसमीपाङ्गुलेः नाम अ.वि.२.६.८१; •वि. १. दर्शकः {de'i phyir na gtan tshigs kyi tshul bshad pa kho nas gtan tshigs la khyab pa sgrub par byed pa'i tshad ma ston par byed pa chos dang mthun pa'i dpe yin la} अतो हेतुरूपाख्यानादेव हेतोर्व्याप्तिसाधनस्य प्रमाणस्य दर्शकः साधर्म्यदृष्टान्तः न्या.टी.८७क/२३८; प्रदर्शकः — {lam ni ston byed pa} मार्गप्रदर्शकः अ.क.२५७ख/३०.३२; {sems can bstir med par skyes pa rnams la ni mya ngan las 'das pa ston par byed pa} अवीच्युपपन्नानां सत्त्वानां निर्वाणप्रदर्शकः का.व्यू.२२०ख/२८२; उपदर्शकः — {ma rig pa'i dbang gis yul med pa nyid du yang dag pa ma yin pa'i rnam pa ston par byed pa'i shes pa 'khrul pa skye ba 'ba' zhig tu zad do//} केवलमविद्यावशादविषयमेवाभूताकारोपदर्शकं ज्ञानं भ्रान्तं जायते त.प.१२४ख/६९८; सन्दर्शिका {kun tu ston par byed pa} सर्वत्र सन्दर्शिकाः वि.प्र.१०९ख/१, पृ.४; निदर्शकः — {sangs rgyas ye shes ston byed pa'i/} /{chos 'di yongs su mi gtong ngo //} अनुत्सृष्ट्वा इमं धर्मं बुद्धज्ञाननिदर्शकम् ।। शि.स.३१ख/२९; निदर्शिका — {sa rnams kun la blo ldan gyis/}…/{rab tu byung ba ston byed yin//} निदर्शिका च प्रव्रज्या धीमतां सर्वभूमिषु ।। सू.अ.२५०ख/१६८; सूचकः — {lo'i sgra ni ma rangs pa ston par byed pa yin no//} किलशब्दोऽरुचिसूचकः त.प.१६५ख/७८६; {yul dang dus nges pa med par glo bur du yod pa dang med pa ston par byed pa'i shes pa ni snyam du shes pa ste} अनियतदेशकालमाकस्मिकं सदसत्सूचकं ज्ञानं प्रतिभा त.प.६९ख/५९०; सूचिका — {mi dmigs pa rnam pa gsum po 'di nyid kyis mi dmigs pa lhag ma rnams brgyud nas ston par byed pa yin pas} अस्या एव त्रिविधाया अदृष्टेः शेषानुपलब्धयः पारम्पर्येण सूचिकाः त.प.२८५ख/१०३५; संसूचकः — {de dag la nus pa ston par byed pa med pa'i phyir ro//} तयोः स(श)क्तसंसूचकत्वाभावात् त.प.३९ख/५२७; दर्शयिता म.व्यु.२७६५; देशकः — {sangs rgyas pa rnams kyi ye shes ni sems can thams cad la snying rje'i bdag nyid can zhi ba'i las ston par byed pa'o//} शान्तकर्मदेशकं बौद्धानां ज्ञानं सर्वसत्त्वकरुणात्मकम् वि.प्र.२७३ख/२.९८; संदेशकः — {dam pa'i lam ni ston byed pa//} सन्मार्गसंदेशकम् वि.प्र.४८क/४.५०; आख्याता — {de ston par byed pa gzhag par bya'o//} आख्यातुरस्य स्थापनम् वि.सू.९५ख/११४; आदेशिनी — {dmyal ba ston byed bdag gi ma/} /{sngon du dmyal ba dag tu skye//} याता मे नरकं माता नरकादेशिनी पुरा । अ.क.२९८क/३९.१६; द्योतकः — {grag ces bya ba'i sgra ni gzhan gyi gzhung lugs ston par byed pa yin te} किलशब्दः परमतद्योतकः अभि.स्फु.१२८ख/८३२; सम्प्रकाशकः — {rten cing 'brel bar 'byung ba phyin ci ma log par ston par byed pas} अविपरीतप्रतीत्यसमुत्पादसम्प्रकाशकात् त.प.१४०ख/१२; प्रतिपादकः — {dgos pa'i khyad par ston par byed pa'i bstan bcos gzhan dmigs pa'i phyir ro//} प्रयोजनविशेषप्रतिपादकशास्त्रान्तरोपलब्धेश्च त.प.१३६ख/६; {ston byed de yang ma mthong ngo zhes bya ba ni sngar ma mthong ba'i phyir ro//} न दृष्टप्रतिपादक इति तस्य पूर्वमदृष्टत्वात् त.प.१५३क/७५९; व्युत्पादकः — {khong du chud par byed pa ni don de dang de dag la rmongs pa rnams la don de ston par byed pa'o//} बोधकस्तेष्वर्थेषु समूढानां तदर्थव्युत्पादकः अभि.स.भा.११२क/१५०; उपपादकः — {de dag de 'dra'i rim pa yis/} /{don tha dad pa ston byed yin//} ईदृशेन क्रमेणैते त्वर्थभेदोपपादकाः । त.स.९८ख/८७४; प्रत्यायकः — {skyes bu thams cad thams cad mkhyen pa ma yin pa nyid du ston par byed pa'i rig byed kyi tshig 'ga' zhig dmigs pa yang ma yin no//} न चापि किञ्चिद् वैदिकं वचनं सर्वनरासर्वज्ञत्वप्रत्यायकमुपलभ्यते त.प.२८२क/१०२९ २. = {'chad par byed pa} देशकः — {chos ston par byed pa} धर्मदेशकः वि.प्र.१५५ख/३.१०५; {ngo bo nyid med sogs ston byed//} नैःस्वाभाव्यादिदेशकः अभि.अ.१.३७; देशिकः — {dga' ba ni theg pa chen po bshad pa'i chos la'o//} {dad pa ni de ston par byed pa la'o//} रुचिर्महायानदेशनाधर्मे, प्रसादस्तद्देशिके सू.अ.२४८ख/३०; उपदेशी — {'gal ba'i don ni ston byed pa/} /{gzhan dag dang ni rgyu mtshungs min//} न तुल्यहेतुताऽन्येषां विरुद्धार्थोपदेशिनाम् ।। त.स.१२१ख/१०६२; दैशिकः — {yang na ston par byed pa dang lam dang lam grogs dang bzhon pa lta bu yin no//} दैशिकमार्गसार्थिकयानवद्वा अभि.स्फु.२३५ख/१०२७; उपदेष्टा — {rgyu ni gdams ngag la sogs pas/} /{de las gzhan pa'i gdams ngag las/} /{ston byed yin phyir thog med pas/} /{'dod pa thams cad rdzogs pa yin//} हेतुत्वमुपदेशादेरुपदेष्टुस्तदन्यतः । उपदेश इत्यनादित्वात् समाप्तं सर्वमीहितम् ।। प्र.अ.३३क/३८; त.स.११७ख/१०१५; प्रणेता — {bdag por 'gyur ba tsam rtogs pas/} /{ston par byed pa de brjod yin//} आधिपत्यप्रपत्त्याऽतः प्रणेता सोऽभिधीयते । त.स.१३१ख/१११९.
ston par byed pa can
वि. प्रतिपादकः — {kun mkhyen ston par byed pa can/} /{mngon sum sogs ni bkag na yang //} प्रत्यक्षादौ निषिद्धेऽपि सर्वज्ञप्रतिपादके । त.स.११७क/१०१४; उपदेशी — {'gal ba'i don ni ston byed can/} /{kun mkhyen mang po yod pa na/} /{kun gyi rgyu mtshan mtshungs pa yis/} /{gcig pur su zhig nges par 'gyur//} सर्वज्ञेषु च भूयस्सु विरुद्धार्थोपदेशिषु । तुल्यहेतुषु सर्वेषु को नामैकोऽवधार्यताम् ।। त.स.११४ख/९९५.
ston par byed pa nyid
प्रदर्शकत्वम् — {'jug par byed pa yang 'jug pa'i yul ston par byed pa nyid kyis} प्रवर्त्तकत्वमपि प्रवृत्तिविषयप्रदर्शकत्वमेव न्या.टी.३७ख/१८.
ston par byed pa po
देशकः, शास्ता — {ston par byed pa po rnams kyi yul gcig gi skad kyi khyad par gyis so//} देशकानाम् एकविषयभाषान्तरेणेति वि.प्र.२७३ख/२.९८.
ston par byed pa yin
क्रि. दर्शयति — {rjes su dpag pa yang rtags mthong ba las nges pa 'jug pa'i yul ston par byed pa yin no//} अनुमानं तु लिङ्गदर्शनान्निश्चिन्वत् प्रवृत्तिविषयं दर्शयति न्या.टी.३८क/२०; निगमयति — {phyir mi 'ong ba de nyid rnam pa lnga yin te} …{gong du 'pho ba'o zhes ston par byed pa yin no//} स एवानागामी पुनः पञ्चधा भवतीति…ऊर्ध्वस्रोताश्चेति निगमयति अभि.स्फु.१८९क/९४८; प्रतिपाद्यते — {don gang yin pa 'ba' zhig la/} /{dgag pa nyid sbyor sgrub pa yin/} /{dgag pa gsum pas de dang ni/} /{bral ba ston par byed pa yin//} नञा योगे नञो ह्यर्थो गम्यते कस्यचिद् विधिः । तृतीयेन नञा तस्य विरहः प्रतिपाद्यते ।। त.स.४३क/४३३.
ston par mdzad
= {ston par mdzad pa/}
ston par mdzad pa
= {ston mdzad} ।। •क्रि. १. निर्दिशति — {pha rol tu phyin pa drug bstan pa ston par mdzad} षट्पारमितानिर्देशं निर्दिशन्ति का.व्यू.२४०ख/३०२; देशयति — {chos kyi mdo}…{ston par mdzad do//} धर्मोद्दानानि… देशयन्ति बो.भू.१४६क/१८८; प्रदर्शयति — {de la lam gyi dam pa ston mdzad pa//} तस्य प्रदर्शयसि मार्गवरम् शि.स.१७२ख/१७०; उपदर्शयति — {gang gi don du dpa' bo 'dzum pa ston mdzad pa/} /{de ni khyod las skye bo phal chen nyan par 'tshal//} यस्यार्थे स्मितमुपदर्शयन्ति धीराः तं श्रोतुं समभिलषन्ति ते जनौघाः ।। अ.श.४ख/४ २. देशनां चकार — {dmigs bsal kun la dogs med pas/} /{thams cad du ni ston par mdzad//} सर्वापवादनिःशङ्गाश्चक्रुः सर्वत्र देशनाम् ।। त.स.१३०क/११११; •सं. प्रकाशनम् — {de phyir tshad yin yang na skyob/} /{bden pa bzhi ni ston mdzad pa'o//} तस्मात्प्रमाणं तायो वा चतुःसत्यप्रकाशनम् ।। प्र.वा. १.१४८; {yang na bden pa bzhi ston par mdzad pa skyob pa yin gyi gzhan ni ma yin no//} अथवा चतुःसत्यप्रकाशनं तायो नापरम् प्र.अ.११०ख/११८; व्युपदेशकरणम् — {de rjes su rtogs pa'i lam ston par mdzad pa'i phyir} तदनुगामिमार्गव्युपदेशकरणात् र.वि.७८क/८; •वि. दर्शकः — {zhi ba'i phan yon ston par mdzad pa gang //} भवेच्च यच्छान्त्यनुशंसदर्शकं र.वि.१२८ख/११७; संदर्शकः — {'gro la shes bya'i don ston mdzad//} जगति तु ज्ञेयार्थसंदर्शकाः र.वि.१२६क/१०९; निदर्शकः — {'khor gyi dkyil 'khor rnams su ni/} /{'byor ba thams cad ston mdzad pa//} परिषन्मण्डले सर्वविभूतीनां निदर्शकम् सू. अ.१६०ख/४९; प्रदर्शकः — {rang gi de nyid ston mdzad pa//} आत्मतत्त्वप्रदर्शकः स.दु.१५९/१५८; देशिकः — {rang gzhan don du ye shes dang /} /{spangs dang nges 'byung bgegs byed par/} /{ston mdzad mu stegs gzhan dag gis/} /{mi brdzi khyod la phyag 'tshal lo//} ज्ञानप्रहाणनिर्याणविघ्नकारकदेशिक । स्वपरार्थेऽन्यतीर्थ्यानां निराधृष्य नमोऽस्तु ते ।। सू.अ.२५८क/१७८; संदर्शनकरः — {spyan ras gzigs kyi dbang po}…{bdag gi zhal ston par mdzad pa}…{don yod par 'gyur ba'i zhags pa ston par mdzad pa}…{la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय… सम्मुख (स्वमुख) संदर्शनकराय… अमोघपाशसंदर्शनकराय का.व्यू.२०५ख/२६३; उपदर्शनकरः — {spyan ras gzigs kyi dbang po}…{mya ngan las 'das pa'i lam ston par mdzad pa}… {la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय…निर्वाणमार्गोपदर्शनकराय का.व्यू.२०५ख/२६३; निर्देशनकरः — {pha rol tu phyin pa drug ston par mdzad pa} ({la}) षट्पारमितानिर्देशनकराय का.व्यू.२१५ख/२७५; संप्रकाशकः — {mtho ris dang byang grol dang mthun pa'i lam phyin ci ma log par ston par mdzad pa} स्वर्गापवर्गानुगाम्यविपरीतमार्गसंप्रकाशकम् प्र.प.१४४ख/१९१; •भू.का.कृ. निर्दिष्टः — {de nas thams cad 'khod pa la/} /{dge ba ston mdzad} उपविष्टेषु सर्वेषु निर्दिष्टकुशलस्ततः । अ.क.७२क/७.१९.
ston par mdzad pa nyid
कारकत्वम् — {'dir rang gi don du ye shes dang spangs pa ston par mdzad pa nyid} अत्र ज्ञानप्रहाणकारकत्वेन स्वार्थे सू.अ.२५८क/१७८.
ston par mdzad pa yin
क्रि. दर्शयति — {gang ci tshor yang rung de ni 'dir sdug bsngal lo zhes bya ba 'di ngas dgongs nas bshad pa yin no zhes tshig 'di ni dgongs pa can du ston par mdzad pa yin no//} ‘इदं तु सन्धाय मया भाषितं यत्किंचिद्वेदितमिदमत्र दुःखस्य’ इत्याभिप्रायिकमेतद्वाक्यं दर्शयति अभि.भा.५क/८८२.
ston byed
= {ston par byed pa/}
ston byed can
= {ston par byed pa can/}
ston byed du gyur pa
वि. नेत्रीभूतः — {bsnyen par ma rdzogs pa dang cig car ram mjug thogs su ston byed du gyur pa'i chos dang yi ge yang 'don na'o//} सममनुपसम्पन्नेन हीनं वा नेत्रीभूतस्योच्चारणे धर्मस्याक्षरस्यापि वि.सू.२९ख/३७.
१. भुक्तिः — ग्. {yul bsham rol rtsed ston mo dang /} /{gcad pa dang ni dbug pa dang /} /{sreg dang btso ba'i las la ni/} /{snying rje'i bdag nyid rab tu bsngags//} कृपात्मकस्तु सङ्ग्रामरतिदेवनभुक्तिषु । छेदने भेदने कर्मे दाहपाके प्रशस्यते ।। स.उ.५.४५; भोजनम् — {dga' ba'i ston mo} प्रीतिभोजनम् सू.अ.१४२ख/१९; भोज्यम् — {'di ni dpa' bo'i ston mo'i cho ga ste} इति वीरभोज्यनियमः वि.प्र.१८२क/३.२०२ २. उत्सवः म.व्यु.५७६१.
ston mo byas te
भोजयित्वा — {de nas nyin mo'i dus su gzhon nu dang gzhon nu ma bcu la 'o thug la sogs pa mngar ba'i zas kyis ston mo byas te yon phul nas gshegs su gsol bar bya'o//} ततो दिवाकाले कुमारकुमारिकाणां दशकं पायसादिमधुराहारेण भोजयित्वा दक्षिणां दत्त्वा विसर्जयेत् वि.प्र.१६१ख/३.१२६.
ston mo'i skyes
प्रदेशनम् मि.को.४४क ।
ston mdzad
= {ston par mdzad pa/}
ston mdzad skyes bu
वि. उपदेशकृत् — {ston mdzad skyes bu 'dod par gyis} उपदेशकृदिष्यताम् त.प.२१६क/९०२.
ston mdzad pa
= {ston par mdzad pa/}
ston zla
शरच्चन्द्रः — {'dab brgya pa dang ston zla dang /} /{khyod kyi gdong dang gsum po ni/} /{phan tshun rnam par 'gal zhes pa/} /{de ni 'gal ba'i dper brjod do//} शतपत्रं शरच्चन्द्रस्त्वदाननमिति त्रयम् । परस्परविरोधीति सा विरोधोपमोदिता ।। का.आ.२.३३; {khyod kyi gsung thugs mdzad spyod rnams/} /{dag pa'i gan na ston zla dang /} /{chu dang nam mkha'i dag pa rnams/} /{dri ma can ni lta bur gda'//} मलिनत्वमिवायान्ति शरच्चन्द्राम्बराम्भसाम् । तव वाग्बुद्घिचेष्टानां शुद्घिं प्रति विशुद्धयः ।। श.बु.१११ख/३८; शारदेन्दुः — {khyod kyis rang rigs dri med brgyan pa ni/} /{ston zla shar bas nam mkha' brgyan pa bzhin//} त्वया कुलं सम (स्वम) मलमभ्यलङ्कॄतं समुद्यता नभ इव शारदेन्दुना । जा.मा.७१ख/८३.
ston zla tha chung
•सं. = {smin drug} कार्तिकः, कार्तिकमासः म.व्यु.८२६९; {ston zla tha chung la thal ba} कार्तिकात्ययिकम् म.व्यु.८४१२; •वि. कार्तिकी — {gcig ni dbyar zla 'bring po la dbyar gnas par dam 'cha'o//} {gcig ni ston zla tha chungs nya'i bar du dbyar gnas par dam 'cha' ste} एक आषाढ्यां वर्षोपनायिकायां द्वितीयः कार्तिक्यां पूर्णमास्याम् अ.श.९३क/८४; द्र. {ston zla 'bring po/}
•सं. बलम् १. = {mthu} सामर्थ्यम् — {dngos po mthong ba ni rnam par rtog pa tsam mo//} {de'i stobs ni mthu'o//} (?) अवस्तुनो दर्शनं विकल्पमात्रम्, तस्य बलं सामर्थ्यम् न्या.टी.८३ख/२२६; वीर्यं बले प्रभावे च अ.को.३.३.१५४; शक्तिः — {nyon mongs stobs kyis bdag dbang min//} क्लेशशक्त्या न मद्वशात् बो.अ.८. १४४; प्रभावः — {thog ma med pa yang de yin la sems can du lta ba'i sa bon yang yin no zhes tshig rnam par sbyar ro//} {de'i stobs ni bdag po'o//} अनादि च तत्सत्त्वदृग्बीजं चेति विग्रहः । तस्य प्रभावः आधिपत्यम् त.प.२११क/१३९; स्थाम — {sred med bu yi stobs mnga' mkhregs pa'i sku//} नारायणस्थामदृढात्मभावः र.वि.१२१क/९५; तरः — {gzhon nu stobs kyis dgra dag ni/} /{myur du gcod du 'gro bar gyis//} कुमार गम्यतां तूर्णमुच्छेत्तुं तरसा रिपुम् । अ.क.१००क/६४.१४८; {stobs kyis ni/} /{bzod dka' 'khor ba'i dgra yi stobs bcom nas//} तरसा दुःसहसंसाररिपुबलं हत्वा । अ.क.२८५ख/१०६.१; तेजः मि.को.८८क; हठः — {stobs kyis rab sbyar dgug pa'i mngon sbyor la} हठप्रयुक्त्या हरणाभियोगे अ.क.१२१ख/६५.४४ २. = {dpung} सैन्यम् — ध्वजिनी वाहिनी सेना पृतनाऽनीकिनी चमूः । वरूथिनी बलं सैन्यं चक्रं चानीकमस्त्रियाम् ।। अ.को.२.८.७८; सेनैव सैन्यम् अ.वि.२.८. ७८; •पा. बलम् — {stobs bcu} दश बलानि अभि.भा.५५ख/१०८३; {stobs lnga} पञ्च बलानि वि.प्र.६०क/४.१०४; {stobs kyi pha rol tu phyin pa} बलपारमिता बो.भू.१९१क/२५६; {stobs bcu sngon du 'gro ba'i shes pa} दशबलपूर्वङ्गमं ज्ञानम् बो.भू.११४ख/१४७; • = {stobs pa/}
stobs kyis
वशात् — {'dres pa ni nyon mongs pa gzhan dang 'brel pa'i stobs kyis nye bar len par byed pa yin no snyam du bsams pa yin no//} मिश्रिता त्वन्यक्लेशसम्पर्कवशादुपाददतीत्यभिप्रायः अभि.स्फु.१२९ख/८३४.
stobs lnga
पञ्च बलानि : १. {dad pa'i stobs dang} श्रद्धाबलम्, २. {brtson 'grus kyi stobs dang} वीर्यबलम्, ३. {dran pa'i stobs dang} स्मृतिबलम्, ४. {ting nge 'dzin gyi stobs dang} समाधिबलम्, ५. {shes rab kyi stobs so//} प्रज्ञाबलं च वि.प्र.६०क/४.१०४; म.व्यु.९८२.
stobs bcu
दश बलानि : ( {de bzhin gshegs pa'i}
stobs bcu
दश तथागतबलानि) १. {gnas dang gnas ma yin pa mkhyen pa'i stobs} स्थानास्थानज्ञानबलम्, २. {las kyi rnam par smin pa mkhyen pa'i stobs} कर्मविपाकज्ञानबलम्, ३. {mos pa sna tshogs mkhyen pa'i stobs} नानाधिमुक्तिज्ञानबलम्, ४. {khams sna tshogs mkhyen pa'i stobs} नानाधातुज्ञानबलम्, ५. {dbang po mchog dang mchog ma yin pa mkhyen pa'i stobs} इन्द्रियवरावरज्ञानबलम्, ६. {thams cad du 'gro ba'i lam mkhyen pa'i stobs} सर्वत्रगामिनीप्रतिपज्ज्ञानबलम्, ७. {bsam gtan dang rnam par thar pa dang ting nge 'dzin dang snyoms par 'jug pa dang kun nas nyon mongs pa dang rnam par byang ba dang ldang ba thams cad mkhyen pa'i stobs} सर्वध्यानविमोक्षसमाधिसमापत्तिसंक्लेशव्यवदानव्युत्थानज्ञानबलम्, ८. {sngon gyi gnas rjes su dran pa mkhyen pa'i stobs} पूर्वनिवासानुस्मृतिज्ञानबलम्, ९. {'chi 'pho ba dang skye ba mkhyen pa'i stobs} च्युत्युत्पतिज्ञानबलम्, १०. {zag pa zad pa mkhyen pa'i stobs} आस्रवक्षयज्ञानबलम् म.व्यु.११९.
stobs kyi 'khor los sgyur ba
बलचक्रवर्ती — {stobs kyi 'khor los sgyur ba dang gling bzhi'i 'khor los sgyur ba gang dag 'khor der 'dus nas 'khod par gyur pa} तस्यां पर्षदि…सन्निपतिता अभूवन् सन्निषण्णाः…बलचक्रवर्तिनश्चतुर्द्वीपकचक्रवर्तिनश्च स.पु.३ख/३.
stobs kyi 'khor los sgyur ba'i rgyal po
राजा बलचक्रवर्ती — {'jam dpal 'di lta ste dper na/} {stobs kyi 'khor los sgyur ba'i rgyal po ni stobs kyis bdag gi rgyal srid thob ste} तद्यथापि नाम मञ्जुश्री राजा भवति बलचक्रवर्ती, बलेन तं स्वकं राज्यं निर्जिनाति स.पु.१०८क/१७३.
stobs kyi 'khor los sgyur pa'i rgyal srid
बलचक्रवर्तिराज्यम् — {stobs kyi 'khor los sgyur ba'i rgyal por lung ston par bzhed na ni phyag g}.{yon pa'i mthil du mi snang bar 'gyur ro//} बलचक्रवर्तिराज्यं व्याकर्तुकामो भवति, वामे करतलेऽन्तर्धीयन्ते अ.श.४क/३.
stobs kyi rgyu
= {stobs rgyu/}
stobs kyi sde
ना. बलसेनः, गृहपतिः — {khyim bdag stobs kyi sde zhes pa/} /{grong ni nor las byung bar gyur/} …/{de yi btsun mo rgyal sde la/}…/{bu zhig}…{btsas/} …/{gro bzhin bye ba rna zhes de//} बभूव वासवग्रामे बलसेनाभिधो गृही ।…जायायां जयसेनायां…अजायत सुतः…स श्रोणकोटिकर्णाख्यः अ.क.१६४क/१९.३.
stobs kyi spyod pa
पा. बलचर्या — {byang chub sems dpa'i stobs kyi spyod pa yongs su dag pa} बोधिसत्त्वस्य बलचर्यापरिशुद्घिः शि.स.१७१क/१६८.
stobs kyi pha rol tu phyin pa
पा. बलपारमिता, पारमिताभेदः — {de la sngar bstan pa'i pha rol tu phyin pa drug dang /} {thabs la mkhas pa'i pha rol tu phyin pa dang smon lam gyi pha rol tu phyin pa dang stobs kyi pha rol tu phyin pa dang ye shes kyi pha rol tu phyin pa dang /} {pha rol tu phyin pa bcu po 'di dag bsdus pa la ni pha rol tu phyin pa'i spyod pa zhes bya'o//} तत्र षट् च पूर्वनिर्दिष्टाः पारमिताः । उपायकौशल्यपारमिता च प्रणिधानपारमिता च बलपारमिता च ज्ञानपारमिता च । इतीमा दशपारमिता अभिसमस्य पारमिताचर्येत्युच्यते बो.भू. १९१क/२५६.
stobs kyi dbang po'i tog
ना. बलदकेतुः, नृपः — {rgyal po stobs kyi dbang po'i tog gi bu rgyal po mdzes pa'i tog dbang bskur nas ring por ma lon pa} (?) राजा बलद (बलेन्द्र) केतुः पुत्रस्य रुचिरकेतोरचिराभिषिक्तस्य सु.प्र.३७क/७०.
वि. बलाधानप्राप्तः — {de de lta bu'i stobs kyi shugs dang ldan pas bya ba thams cad kyang yang dag par ston la} स एवंबलाधानप्राप्तः सर्वक्रियाश्च संदर्शयति द.भू.२४६क/४६; बलवान् — {nye du rnams na re khye'u 'di stobs kyi shugs dang sdan pas na/} {de'i phyir khye'u 'di'i ming stobs ldan zhes gdags so zhes zer ro//} ज्ञातय ऊचुः—यस्मादयं दारको बलवान्, प्राप्तं स्यादस्य बलवानिति नाम अ.श.१७४ख/१६१.
बलाधानम् {dran pa zhes smos pa ni dran pa nye bar gzhag pa bzhi} ({bzhin} ) {ste/} {de'i stobs bskyed pa'i 'jug pa'i phyir ro//} स्मृतिवचनं तु स्मृत्युपस्थानवत्, तद्बलाधानवृत्तित्वात् अभि.भा.१०ख/८९८; म.व्यु.७२२८.
stobs 'khor
बलम्, संख्याविशेषः म.व्यु.८०३२; मि.को.२१क ।
stobs 'khor chen po
महाबलम्, संख्याविशेषः म.व्यु.८०३३; मि.को.२१क ।
stobs rgyas par byed
वि. पुष्टिकरः — {thams cad kyi dbang phyug gi bcud len nad thams cad 'joms shing lus kyi stobs rgyas par byed zhes bya ba} सर्वेश्वररसायन(सर्व)रोगहरशरीरपुष्टिकरनाम क.त.४३१८.
stobs rgyu
= {stobs kyi rgyu} ना. कर्कोटः, नागराजा — {chu skyes kyi shar gyi 'dab ma la stobs kyi rgyu dang mer pad+ma dang lhor nor rgyas kyi bu dang} अब्जपूर्वपत्रे कर्कोटः, अग्नौ पद्मः, दक्षिणे वासुकिः वि.प्र.७३क/४.१३६; {ltos 'gro chen po}…/{mtha' yas 'jog po de bzhin du/} /{stobs kyi rgyu dang rigs ldan dang /} /{nor rgyas bu dang dung skyong dang /} /{pad ma chu bdag de bzhin no//} महोरगम् । अनन्तं तक्षकं चैव कर्कोटं कुलिकं तथा ।। वासुकिं शङ्खपालं च पद्मं वै वारुणं तथा । स.दु.२०५/२०४; कर्कोटकः वि.प्र.५४ख/४.८५.
stobs brgal
क्रि. अभिपतति स्म — {gzhon nu lha sbyin nga rgyal can}…{byang chub sems dpa' la sdo zhing thams cad dang ldan pa'i ltad mo pa'i dkyil 'khor la bskor te/} {bsgyings nas byang chub sems dpa' la stobs brgal to//} देवदत्तः कुमारो गर्वितः…बोधिसत्त्वेन सार्धं विस्पर्धमानः सर्वावन्तं रङ्गमण्डलं प्रदक्षिणीकॄत्य विक्रीडमानो बोधिसत्त्वमभिपतति स्म ल.वि.७८ख/१०६.
•वि. बलवान् — {dper na/} {zas byin pas ni stobs can 'gyur} तद्यथाऽन्नदो बलवान् भवति बो.भू.६५ख/८४; बली — {nyon mongs stobs chen dgra 'dis ni/}…/{der bdag skad cig gcig la 'dor//} क्षणात् क्षिपन्ति मां तत्र बलिनः क्लेशशत्रवः ।। बो.अ.५.३१; बलिकः — {smon lam gang gis byang chub sems dpa' smon lam gyi stobs can rnams rnam par rtse ba} येन प्रणिधानेन (प्रणिधान) बलिका बोधिसत्त्वा विक्रीडन्ति सू.अ.२३०ख/१४२; •ना. १. बलिः [1] तथागतः — {de la blo gros chen po kha cig ni nga la de bzhin gshegs par shes so//} {la las ni}…{stobs can dang chu bdag ces rab tu shes so//} तत्र केचिन्महामते तथागतमिति मां संप्रजानन्ति…बलिं वरुणमिति चैके संप्रजानन्ति ल.अ.१३२क/७८ [2] असुरेन्द्रः — {stobs can sgra gcan mi gtong dang /} /{thags bzangs ris dang bde mchog dang /} /{rab sim byed dang phrag rtsub dang /} /{de bzhin lha min dbang gzhan dang //} वली (बलिः) राहुर्नमुचिश्च वेमचित्रश्च संवरः । प्रह्लादः खरस्कन्धश्च तथान्ये चासुराधिपाः ।। सु.प्र.४३ख/८७ २. बलदेवः, नागराजा — बलदेवो नागराजा {stobs lha/} {stobs can} म.व्यु.३३०० ३. बलिकः, नागराजा — बलिको नागराजा {stobs ldan/} {stobs can} म.व्यु.३२६०.
stobs bcas
वि. बलीयान् — {des na dmigs bsal med pa'i phyir/} /{stobs bcas de yi dang po ni//} ततो निरपवादत्वात् तेनैवाद्यं बलीयसा । त.स.१०४ख/९२१.
stobs bcu
१. = {sangs rgyas} दशबलः, बुद्धः — {dpag med thams cad mkhyen pa nyid/} /{sangs rgyas stobs bcu ci slad du/} /{rgyal ba dog sa'i snying por ni/} /{dgung bdun skyil mo krung ma bshig/} किं कारणं दशबला बुद्ध्वा सर्वज्ञतामपरिमाणाम् । सप्ताहं महिमण्डे जिना न भिन्दन्ति पर्यङ्कम् ।। ल.वि.१७७ख/२६९; द्र {stobs bcu mnga' ba/} {stobs bcu pa/} 2. दश बलानि — {bco brgyad gang zhe na/} {stobs bcu dang mi 'jigs pa bzhi dang dran pa nye bar gzhag pa gsum dang thugs rje chen po'o//} कतमेऽष्टादश ? दश बलानि, चत्वारि वैशारद्यानि, त्रीणि स्मृत्युपस्थानानि, महाकरुणा च अभि.भा.५५ख/१०८३.
stobs bcu mnga' ba
= {sangs rgyas} दशबलः, बुद्धः — {de bzhin stobs bcu mnga' ba yang /} /{gang tshe smon rdzogs dbang bskur ba//} एवमेव दशबला अपि अभिषिक्ता भोन्ति यद प्रणिधिपूर्णाः । ल.वि.१७७ख/२७०; दशबलधारी — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} …{stobs bcu mnga' ba zhes bya'o//} एवंरूपेण मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…दशबलधारीत्युच्यते ल.वि.२०५क/३०८.
stobs bcu sngon du 'gro ba'i shes pa
पा. दशबलपूर्वङ्गमं ज्ञानम्, प्रज्ञाप्रभेदः — {shes rab}…{rnam pa bdun ni/} {chos shes pa dang}…{stobs bcu sngon du 'gro ba'i shes pa dang rigs pa bzhi po dag la rigs pa shes pa'o//} प्रज्ञा । सप्तविधा पुनः धर्मज्ञानम्…दशबलपूर्वङ्गमं ज्ञानं चतसृषु च युक्तिषु युक्तिज्ञानम् बो.भू.११४ख/१४७.
stobs bcu dang ldan pa
वि. दशबलसमन्वागतः, बुद्धस्य — {dge slong dag de nas de bzhin gshegs pa bya ba mdzad pa byed pa mdzad pa}…{stobs bcu dang ldan pa} अथ खलु भिक्षवस्तथागतः कृतकृत्यः कृतकरणीयः …दशबलसमन्वागतः ल.वि.१९३क/२९५.
stobs bcu pa
= {sangs rgyas} दशबलः, बुद्धः — {stobs bcu pa yis bsdus pa'i rgyud ni sngon du lung bstan pa//} व्याकृतं दशबलेन पुराल्पतन्त्रम् वि.प्र.१०८ख/१, पृ.३.
दशबलबलाधिगमः — {stobs bcu'i stobs thob par bya ba dang}…{chos kyi 'khor lo chen po rab tu bskor ba la khyu mchog gi mthu dbyung ba rgya chen po 'thob par bya ba'i phyir} (?) दशबलबलाधिगमाय… महाधर्मचक्रप्रवर्तनवैशारद्याय द.भू.१७४ख/८.
stobs bcu'i rtsal gyis rnam par gnon pas yang dag par rtsom pa
पा. दशबलाक्रमविक्रमसमारम्भः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin stobs bcu'i rtsal gyis rnam par gnon pas yang dag par rtsom pa dang} दशबलाक्रमविक्रमसमारम्भेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०६क/२९.
stobs chung
= {stobs chung ba/}
stobs chung ngu
= {stobs chung ba/}
stobs chung ba
= {stobs chung ngu} ।। •वि. दुर्बलम् — {stobs chung ba ni byang chub sems dpa'i tshogs yongs su ma rdzogs pa rnams te} दुर्बला अपरिपूर्णसंभारा बोधिसत्त्वाः सू.अ.२१५क/१२०; {bzod pa'i ni ngan pa stobs chung ngus gsod pa dag go/} क्षान्तेः प्राणापहारिणौ हीनदुर्बलौ सू.अ.२०६ख/११०; अल्पबलम् — {yang nyon mongs pa can ni stobs chung ba yin no zhes bya ba} अल्पबलं खल्वपि क्लिष्टमिति अभि.स्फु.२४६क/१०४९; पेलवम् — {gang yang rigs mtshungs pa zhes bya ba la sogs pa'i tshig dag gis khyad par de ni shin tu stobs chung ba nyid yin no//} यत् पुनः समानजातीयादिपदैर्विशेषणम्, तदतिपेलवमेव त.प.२४५ख/२०५; •सं. = {stobs chung ba nyid} दौर्बल्यम् — {bag chags stobs chung ba'i phyir} वासनादौर्बल्याद् प्र.अ.६३ख/७२; अल्पबलता — {der ni de ltar stobs chung zhing /} /{der ni tshe yang thung ba nyid//} तत्रैवमल्पबलता तत्राप्यल्पत्वमायुषः ।। बो.अ.९.१५९.
stobs che
= {stobs che ba/}
stobs che ba
वि. बलिष्ठम् — {stobs che ba nyid ci'i phyir 'bras bu mi 'byin} (?) स एव बलिष्ठः कस्मान्नित्यं न फलति अभि.स्फु.३२९क/१२२६; बहुबलम् — {yang nyon mongs pa can ni stobs chung ba yin no//} {dge ba ni stobs che ba yin no//} अल्पबलं खल्वपि क्लिष्टं बहुबलं कुशलम् अभि.भा.४६क/१०४९; द्र. {stobs chen/}
stobs chen
•वि. महाबलः — {'gro ba'i mgon/}… /{stobs chen}…{la/} /{de ring nyid nas skyabs su mchi//} अद्यैव शरणं यामि जगन्नाथान् महाबलान् । बो.अ.२.४८; बलीयान् — {de la stobs chen lung gis ni/} /{de nyid kyis ni nges par byos//} तत्रागमबलीयस्त्वात् कार्यस्तेनैव निर्णयः ।। त.स.७७क/७२०; •ना. महाबलः, नागः म.व्यु.३३४३ ०. अतिबलः लो.को.९८५.
stobs chen can
वि. बलवत्तरम् — {de ni mngon sum mtshungs nyid phyir/} /{rig byed las byung stobs chen can//} तच्च प्रत्यक्षतुल्यत्वाद् वैदिकं बलवत्तरम् । त.स.७७क/७२०.
•सं. चाणूरः, हस्तिविशेषः — {glang po che phal pa bcu'i stobs gang yin pa de ni spos kyi glang po che gcig gi stobs yin no//} {de bzhin du tshan po che chen po dang rab gnon dang yan lag mchog dang stobs mchog dang sred med kyi bu rnams gong nas gong du bcu 'gyur du bskyed de brjod par bya'o//} यद्दशानां प्राकॄतहस्तिनां बलं तदेकस्य गन्धहस्तिनः । एवं महानग्नप्रस्कन्दिवराङ्गचाणूरनारायणानां दशोत्तरवृद्घिर्वक्तव्या अभि.भा.५६ख/१०८९; {stobs mchog dang tshan po che bzhin} चाणूरमहाङ्गत्वात् (वत्) अभि.स्फु.२६९क/१०८९; •पा. उत्कृष्टबलम्, उत्कृष्टधर्मभेदः — {de mchog gi chos brgyad thob par 'gyur te/} {brgyad gang zhe na/} {'di lta ste/} {gzugs mchog thob par 'gyur ba dang /} {stobs mchog thob par 'gyur ba dang /} सोऽष्टावुत्कृष्टान् धर्मान् प्रतिलप्स्यते । कतमानष्टौ ? तद्यथा उत्कृष्टरूपं प्रतिलप्स्यते । उत्कृष्टबलं प्रतिलप्स्यते ल.वि.२१३ख/३१६; •वि. = {shin tu stobs ldan} उरसिलः, ऊर्जस्वी मि.को.४८ख ।
stobs mchog gi stobs
चाणूरबलम् म.व्यु.८२१३; द्र. {stobs mchog/}
stobs ji lta ba bzhin du
अव्य. यथाबलम् — {stobs ji lta ba dang yul ji lta ba dang mthu ji lta ba bzhin du dang shing gel pa dang sman dang nags tshal la sogs pas chu 'thung ste} यथाबलं यथाविषयं यथास्थामं च ते तृणगुल्मौषधिवनस्पतयो वार्यापिबन्ति स.पु.४८क/८५.
stobs nyams pa
बलनाशः, सामर्थ्यक्षयः — {stobs nyams pa dang rjes 'brel na/} /{slar bya'i don du 'dor bar bya//} बलनाशानुबन्धे तु पुनः कर्तुं परित्यजेत् बो.अ.७.६६.
stobs brnyes pa
वि. बलप्राप्तः — {'jig rten 'di na zla med pa'i/} /{ston pa po ni 'di 'dra ba/} /{de bzhin gshegs pa stobs brnyes pa/} /{spyan ldan yongs su mya ngan 'das//} एवंविधो यत्र शास्ता लोकेष्वप्रतिपुद्गलः । तथागतबलप्राप्तः चक्षुष्मान् परिनिर्वृतः ।। अ.श.२८४क/२६०.
stobs thams cad kyi shugs dang ldan pa
ना. सर्वबलवेगवती, लोकधातुः — {lho phyogs kyi 'jig rten gyi khams stobs thams cad kyi shugs dang ldan pa na/} {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas spos kun tu rnam par yangs pa zhes bya ba} दक्षिणायां दिशि सर्वबलवेगवत्यां लोकधातौ समन्तगन्धवितानो नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धः ग.व्यू.३४६क/६५.
stobs dang stobs min
बलाबलम् — {des na dbang 'das las sgra kun/} /{stobs dang stobs min mtshungs yin na/} /{gcig nyid la ni rjes chags 'di/} /{rgyu mtshan gang gis sbyor bar byed//} इत्यत्यक्षेषु सर्वोऽपि शब्दस्तुल्यबलाबलः । एकत्रैवानुरागोऽयं तद् वः केनेह हेतुना ।। त.स.८९क/८१०; द्र. {stobs dang ldan pa dang stobs dang mi ldan pa/}
stobs dang stobs min mtshungs
वि. तुल्यबलाबलः — {des na dbang 'das las sgra kun/} /{stobs dang stobs min mtshungs yin na/} /{gcig nyid la ni rjes chags 'di/} /{rgyu mtshan gang gis sbyor bar byed//} इत्यत्यक्षेषु सर्वोऽपि शब्दस्तुल्यबलाबलः । एकत्रैवानुरागोऽयं तद् वः केनेह हेतुना ।। त.स.८९क/८१०.
stobs dang ldan
= {stobs ldan/}
stobs dang ldan pa
= {stobs ldan/}
stobs dang ldan pa nyid
बलीयस्त्वम् — {gang gis de mngon sum dang mtshungs pa nyid yin pa ji ltar rjes su dpag pa las lung stobs dang ldan pa nyid yin zhe na} कथमनुमानादागमस्य बलीयस्त्वं येन प्रत्यक्षतुल्यत्वं तस्य त.प.१३४ख/७२०.
stobs dang ldan pa dang stobs dang mi ldan pa
बलाबलम् — {de'i stobs dang ldan pa dang stobs dang mi ldan pa rnam par dpyad nas} तस्या बलाबलं विचार्य बो.प.१४५क/१२८.
stobs dang ldan pa'i dus
बलकालः — {de ltar thub pa dag gi bstan pa ni/} /{lkog mar srog phyin 'dra dang dri ma rnams/} /{stobs dang ldan pa'i 'dus su rig nas ni/} /{thar pa 'dod pa dag gis bag yod gyis//} एवं कण्ठगतप्राणं विदित्वा शासनं मुनेः । बलकालं मलानां च न प्रमाद्यं मुमुक्षुभिः ।। अभि.को.८.४३.
stobs dang ldan par gyur
बलवान् संवृत्तः — {de ni stobs ldan 'di yin te/} {des bcom ldan 'das rnam par gzigs kyi mchod rten la bkur sti byas pa des na stobs dang ldan par gyur to//} अयं स बलवान् । यदनेन विपश्यिनः स्तूपे काराः कृतास्तेन बलवान् संवृत्तः अ.श.१७५ख/१६२.
stobs dang ldan par gyur
= {stobs dang ldan par gyur pa/}
stobs dang mi 'jigs pa dang sangs rgyas kyi chos la lhag par dmigs pa'i rjes su song ba
वि. बलवैशारद्यबुद्धधर्माध्यालम्बनानुगतः — {byang chub sems dpa'}…{stobs dang mi 'jigs pa dang sangs rgyas kyi chos la lhag par dmigs pa'i rjes su song ba ni rnam pa thams cad du thams cad mkhyen pa'i ye shes la dbang bskur ba'i sa thob pa zhes bya'o//} बोधिसत्त्वः…बलवैशारद्यबुद्धधर्माध्यालम्बनानुगतः सर्वाकारसर्वज्ञज्ञानाभिषेकभूमिप्राप्त इत्युच्यते द.भू.२६१ख/५५.
stobs dang mi ldan pa
वि. अबलम् — {de'i stobs dang ldan pa dang stobs dang mi ldan pa rnam par dpyad nas} तस्या बलाबलं विचार्य बो.प.१४५क/१२८.
stobs dang brtson 'grus thogs pa med pa'i blo gros
ना. असङ्गबलवीर्यमतिः, बोधिसत्त्वः — {steng gi phyogs kyi 'jig rten gyi khams mtshan gyi 'od rnam par snang ba na/} {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas yon tan grags pa thogs pa med pa'i rnam par thar pa'i 'od kyi rgyal po zhes bya ba byang chub sems dpa' stobs dang brtson 'grus thogs pa med pa'i blo gros la sogs pa} ऊर्ध्वायां दिशि लक्षणरुचिरवैरोचनायां लोकधातावप्रतिहतगुणकीर्तिविमोक्षप्रभराजो नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धः सार्धमसङ्गबलवीर्यमतिबोधिसत्त्वपूर्वंगमेन ग.व्यू.३४७क/६६.
stobs ldan
•वि. बलवान् १. = {stobs dang ldan pa} बलशाली — बलवान् मांसल्ॐऽसलः अ.को.२.६.४४; बलमस्यास्तीति बलवान् अ.वि.२.६.४४; {'phong gi slob dpon stobs dang ldan pa} बलवानिष्वस्त्राचार्यः अ.सा.३२८क/१८५; बलवती — {nyon mongs pa ni stobs chung ba/} {lhag mthong ni stobs dang ldan pa'o//} दुर्बलाः क्लेशाः । बलवती विपश्यना र.वि.९८क/४४; {bdag ni gson re stobs dang ldan/} /{nor gyi bsam pa stobs ldan min//} जीविताशा बलवती धनाशा दुर्बला मम । का.आ.२.१३८; बलशाली — {sngon ni stobs ldan gyad kyi gnas/} /{ku sha'i grong khyer dga' ba ru//} पुरा कुशीपुरीं रम्यां मल्लानां बलशालिनाम् । अ.क.१५२क/ १५.२; जा.मा.२१२क/२४७; बली — {nam mkha'i khams nyid stobs dang ldan pa brtan pa mi g}.{yo ba} आकाशधातुरेव बली यो दृढोऽचलः र.वि.९८क/४४; {dus ni stobs dang ldan pa} बली कालः अ.क.२०ख/५२.१५; बलिकः — {phyi ma la yang rgyu'i stobs dang ldan zhing skyes bu'i rtsal la mngon par dga' bar 'gyur te} हेतुबलिकश्च भवति आयत्यां पुरुषकाराभिरतश्च बो.भू.४०क/५१; {so sor rtog pa'i stobs dang ldan pa} प्रतिसंख्यानबलिकः श्रा.भू.३३ख/८६; प्रतिबलः — {skyes bu stobs dang ldan pa} प्रतिबलः पुरुषः अ.सा. ३२७क/१८४; बलीयान् — {stobs dang ldan pas zil mnan phyir/} /{gal te de myong ma yin na//} बलीयसाभिभूतत्वाद्यदि तन्नानुभूयते बो.अ.९.९०; प्र.अ.७७क/८५; दृढः श्री.को.१८१ख; उरस्वान् मि.को.४८ख २. बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{stobs dang ldan pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात्तथागत इत्युच्यते…बलवानित्युच्यते ल.वि.२०५क/३०८ •ना. १. बलवान्, शाक्यदारकः — {ser skya'i gnas na shAkya}…{bu byung ste/}…{nye du rnams na re khye'u 'di stobs kyi shugs dang sdan pas na/} {de'i phyir khye'u 'di'i ming stobs ldan zhes gdags so zhes zer ro//} कपिलवस्तुनि…शाक्यः…पुत्रो जातः…ज्ञातय ऊचुः—यस्मादयं दारको बलवान्, प्राप्तं स्यादस्य बलवानिति नाम अ.श.१७४ख/१६१ २. = {stobs lha} बलः, बलदेवः — बलभद्रः प्रलम्बघ्नो बलदेवोऽच्युताग्रजः ।।…संकर्षणः सीरपाणिः कालिन्दीभेदनो बलः । अ.को.१.१.२५; हलभृत् — {stobs ldan dkar ba'i dpung pa dag la gos sngon bkod par gyur bzhin} अंसन्यस्ते सति हलभृतो मेचके वाससीव मे.दू.३४६ख/१.६३ ३. बलिः, दानवेन्द्रः — {de bzhin du lha ma yin gyi dbang po rab tu tshim byed dang stobs ldan dang thag bzangs ris dang shin tu bkra dang bde bkra dang rig byed bkra dang sgra gcan dang lag pa dang de dag la sogs pa} एवं दानवेन्द्राः — प्रह्लादबलिराहुवेमचित्तिसुचित्तिक्षेमचित्तिदेव(वेद)चित्तिराहुबाहुप्रमुखाः म.मू.१०४क/१३; {stobs ldan slu ba'i ched du khyab 'jug sa 'jal rkang pa sngo bsangs yang dag bkod pa bzhin//} श्यामः पादो बलिनियमनाभ्युद्यतस्येव विष्णोः ।। मे.दू.३४६ख/१.६१ ४. बलिकः, नागराजा — बलिको नागराजा {stobs ldan/} {stobs can} म.व्यु.३२६०; •सं. १. = {khu ba} वीर्यम्, शुक्रम् — शुक्रं तेजोरेतसी च बीजवीर्येन्द्रियाणि च अ.को.२.६.६२ २. = {glang ngam khyu mchog} बलीवर्दः, वृषः — उक्षा भद्रो बलीवर्द ऋषभो वृषभो वृषः ।। अनड्वान् सौरभेयो गौः अ.को.२.९.५९ ३. = {bong bu} बालेयः, गर्दभः — चक्रीवन्तस्तु बालेया रासभा गर्दभाः खराः अ.को.२.९.७७.
ना. बला, दारिका — {grong pa'i bu mo bcu ni bu mo stobs ldan ma zhes bya ba dang stobs sbed ma dang}…{legs skyes ma zhes bya ba ste} बला च नाम दारिका बलगुप्ता च…सुजाता च नाम ग्रामिकदुहिताः ल.वि.१३०ख/१९४.
stobs ldan min
वि. दुर्बलः — {bdag ni gson re stobs dang ldan/} /{nor gyi bsam pa stobs ldan min//} जीविताशा बलवती धनाशा दुर्बला मम । का.आ.२.१३८.
stobs pa
=(? {stob pa}) ।। •क्रि. = {ster ba} उपसंहारं करोति {yo byad med pa rnams la yo byad stobs pa} उपकरणविकलानामुपकरणोपसंहारं करोति बो.भू.१११ख/१४३; •सं. १. प्रवारणम् — अकृतनिरिक्तिप्रवारणम् {lhag mar ma byas pa bstobs pa/} {lhag por ma byas pa'i stobs pa} म.व्यु.८४५७ २. नियोगः — {spangs pa la stobs pa'i ltung byed do//} ( इति) प्रवारितनियोगः (ओ गे प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.३५ख/४५; •वि. १. ग्राहः — {stobs pa med kyang ma yin no//} {ma bskos par bstabs par mi bya'o//} नासत्त्वे ग्राहस्य । नासम्मतेन ग्राहणम् वि.सू.६३ख/८०; ग्राहकः — {de stobs pa bsko bar bya'o//} तद्ग्राहकसम्मतिः वि.सू.६१क/७७; द्र. {byin len stobs pa} प्रतिग्राहकः वि.सू.३७क/४७ २. प्रवारणी — {rgya cher stobs pa'i snyan par smra ba} विशदप्रवारणी प्रियवादिता बो.भू.११७क/१५१.
stobs pa che
= {stobs po che/}
stobs po che
•वि. महाबलः — {sangs rgyas 'khor lo stobs po che//} बुद्धचक्रं महाबलम् गु.स.११३ख/५१; बलवान् — {dper na mi stobs po che'i lag pa bskums pa las brkyang ba'am brkyangs ba las bskum pa bzhin du} तद्यथा बलवान् पुरुषः संकुञ्चितं वा बाहुं प्रसारयेत्, प्रसारितं वा संकुञ्चयेत् अ.श.२३२ख/२१४; •ना. महाबलः १. नृपः — {bcu gsum de dag rim pa yis/} /{rigs ldan rigs la 'byung bar 'gyur/}…{stobs po che dang ma 'gags pa//} कल्किगोत्रे भविष्यन्ति त्रयोदशाऽन्ये क्रमेण ते ।…महाबलोऽनिरुद्धश्च वि.प्र.१२७ख/१, पृ.२५ २. क्रोधः — {de bzhin du khro bo'i zhar las byung ba phyi rol du sku'i dkyil 'khor gyi sgo skyong ste/} {shar du dbyug pa sngon po dang 'od zer can ro mnyam pa'o//}…{nub tu brtson 'grus mtha' yas te stobs po che dang lcags sgrog ma ro mnyam pa'o//} एवं क्रोधप्रासङ्गिकेन मारीची नीलदण्डो बाह्यकायमण्डले द्वारपालः पूर्वे समरसः…पश्चिमे शृङ्खलाऽनन्तवीर्यो महाबल इति समरसः वि.प्र.५१क/४.५९; {de bzhin du ya wa ra la ni grangs bzhin du dbyug pa sngon po dang mi g}.{yo ba dang 'dod pa dang stobs po cher 'gyur ro//} एवं यथासंख्यं भवति । य व र ल । नीलदण्डः, अचलः, टक्किः, महाबलः वि.प्र.५३क/४.८०; {'phags pa khro bo stobs po che'i sgrub thabs} आर्यक्रोधमहाबलसाधनम् क.त.३६३६.
stobs po che'i mdo
ना. महाबलसूत्रम्, ग्रन्थः म.व्यु.१४०६.
stobs phun tshogs
= {stobs phun sum tshogs pa/}
stobs phun sum tshogs pa
पा. बलसम्पत्, रूपकायसम्पद्भेदः— {gzugs kyi sku phun sum tshogs pa yang rnam pa bzhi ste/} {mtshan phun sum tshogs pa dang}…{stobs phun sum tshogs pa dang sku gdung rdo rje ltar srab nyid phun sum tshogs pa'o//} चतुर्विधा रूपकायसम्पत् । लक्षणसम्पत् …बलसम्पत्, वज्रसारास्थिशरीरतासम्पत् अभि.भा. ५८क/१०९८; {stobs phun sum tshogs pa ni sred med kyi bu'i stobs so//} बलसम्पत् नारायणं बलम् अभि.स्फु.२७४क/१०९८.
stobs 'phel
= {stobs 'phel ba/}
stobs 'phel ba
प्रबलत्वम् — {'das pa dang ma 'ongs pa'i yul la yang}…{'dod chags la sogs pa de dag gis stobs 'phel bar mthong ste} अतीतानागतेऽपि विषये…तेषां रागादीनां प्रबलत्वं दृश्यते त.प.१०८क/६६७; प्राबल्यम् — {so sor rtog pa ldog pa na/} /{de dag stobs 'phel snang ba'i phyir//} प्रतिसङ्ख्याननिवृत्तौ च तेषां प्राबल्यदर्शनात् । त.स.७१क/६६६.
stobs byin
बलदत्तः लो.को.९८६.
stobs sbed ma
ना. बलगुप्ता, दारिका — {grong pa'i bu mo bcu ni bu mo stobs ldan ma zhes bya ba dang stobs sbed ma dang}…{legs skyes ma zhes bya ba ste} बला च नाम दारिका बलगुप्ता च…सुजाता च नाम ग्रामिकदुहिताः ल.वि.१३०ख/१९४.
•वि. अबलः — {nyon mongs pa 'di dag ni stobs med pa stobs chung ba} अबला दुर्बला एते क्लेशाः र.वि.१०१क/४९; •सं. = {bud med} अबला, नारी — {lha rnams 'dun sa stobs med rnam par brgyan par ni//} सभा सुराणामबलाविभूषिता का.आ.३.५८; द्र. {stobs med ma/} ।। •ना. अबलः, नागराजा म.व्यु.३२५४.
ना. अनिहतबलः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{stobs la thub pa med pa dang} यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…अनिहतमल्लस्य (बलस्य) ग.व्यू.२६८क/३४७.
stobs la thub pa med pa'i dpal
ना. अनवमर्दबलकेतुः, तथागतः — {de'i 'og tu 'jig rten gyi khams de nyid du dbang bsgyur gyi lha'i rgyal por gyur te/} {de bzhin gshegs pa stobs la thub pa med pa'i dpal zhes bya ba bsnyen bkur to//} तस्यानन्तरं तस्मिन्नेव लोकधातौ वशवर्तिदेवराजभूतेनानवमर्दबलकेतुर्नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१९७ख/२७८.
stobs las byung ba
वि. बलभावि — {yang na phyis kyang shes pa ni/} /{de yi stobs las byung ba yin}({min}) // अथ पश्चादपि ज्ञानं नैव तद्बलभावि तत् । त.स.९१क/८२२; बलभाविनी — {de'i dngos po stobs las byung ba de la blo dang sgra 'byung bar ni ji ltar 'gyur} (?) भावे तद्बलभाविनी भवति सा या शब्दवृत्तिः कथम् ।। वा.टी.७१ख/२६.
stobs gshegs
विक्रान्तगामी लो.को.९८७.
stobs lha
ना. बलदेवः १. = {stobs bzang} बलभद्रः — बलभद्रः प्रलम्बघ्नो बलदेवोऽच्युताग्रजः ।।…संकर्षणः सीरपाणिः कालिन्दीभेदनो बलः । अ.को.१.१. २५ २. नागराजा — बलदेवो नागराजा {stobs lha/} {stobs can} म.व्यु.३३००.
stor
= {stor ba/}
stor khung
भ्रमः — {chu 'gram gyi gter zhes bya ba ni khyim gyi chu gang du 'bab pa de'i stor khung gi mtha' na yod pa'i gter yin no//} उदकस्यान्ते निधिरिति । यत्र गृहस्योदकं निर्गच्छति ग्रा (भ्र) मान्ते निधिः वि.व.१९९क/१. ७२; {stor khung du khrus byed na de mi 'byung ngo //} भ्रमे स्नातावनुत्थानम् वि.सू.५ख/६; उदकभ्रमः — {de la stor khung gdod do//} उदकभ्रमस्यास्य मोक्षः वि.सू.६क/६; {de gtsug lag khang du ni stor khung du'o//} उदकभ्रमिविहार एतत् वि.सू.५ख/६.
stor 'gyur
क्रि. नश्यति — {byin na yang ni myur du stor 'gyur te/} /{de yi sdig pa'i 'bras bu de 'dra 'o//} दत्तं पि चो नश्यति क्षिप्रमेव फलं हि पापस्य इमेवरूपम् ।। स.पु.३८क/६७.
stor ba
•भू.का.कृ. नष्टः — {ma he be'u stor ba dang rnga mo rnge'u stor ba bzhin du} महिषीव नष्टवत्सा कलभीव नष्टशावका सु.प्र.५७क/११३; सु.प्र.५६ख/१११; प्रनष्टः — {lam stor ba} मार्गात्प्रनष्टः जा.मा.१४०क/ १६२; वि.व.१२४क/१.१२; भ्रष्टः — {sdig can khyod ni 'gron pa lam stor ba ltar lam ngan par gnas pa'o//} कुपथस्थितस्त्वं पापीयं मार्गभ्रष्टः इव सार्थिकः । ल.वि.१६१ख/२४३; हारितः — {sa la lang tsho'i nor bu ni/} /{stor ba 'tshol bar byed pa bzhin//} हारितं यौवनमणिं वीक्षमाण इवावनौ ।। अ.क.१७६क/७९.८; •वि. विप्रनष्टकः — {bdag gi bu 'di stor nas yun ring ste//} पुत्रो ममायं चिर विप्रनष्टकः स.पु.४५क/८०.
stor bar gyur pa
भू.का.कृ. हारितः — {tshul khrims rin chen lam ngan du/} /{stor bar gyur pa 'tshol ba bzhin//} कुमार्गे हारितं यान्ती शीलरत्नमिवेक्ष्यते ।। अ.क.२३२ख/८९.१३९.
stor bar 'gyur
क्रि. विलुप्यते — {gzhon nu rnam par rgyal ba'i mchid thabs su bgyis pas/} {rgyal po'i chab srid kyang stor bar 'gyur} विजिताविनः कुमारस्य च्छन्देनायं राजकोशो विलुप्यते ग.व्यू.१९२ख/२७४.
brta ka
वर्त्तकः, पक्षिविशेषः — {glang po dang rta dang bya gag dang bya la ba ka dang bya brta ka dang /} {skyes pa dang bud med 'thab pa la sogs pa bya ba dang byed du gzhug pa dang blta bar mi bya'o//} न हस्त्यश्वकुक्कुटलावकवर्त्तकस्त्रीपुरुषयुद्धादि कुर्यात् कारयेन्निरीक्षेत वा वि.सू.४०ख/५१; द्र. {sreg pa/}
brta ba
पा. आस्थापनम् — {nad de dag thams cad zhi bar bya ba yang shes te/} {'di ltar snum par bya ba yang rab tu shes so//} {skyug par bya ba dang bkru ba dang brta ba dang gtar ba dang} तेषां च सर्वव्याधीनां प्रशमं प्रजानामि । यदुत स्नेहनं प्रजानामि, वमनं विरेचनमास्थापनं रक्तावसेचनं ग.व्यू.२०क/११७.
brtag
= {brtag pa/}
brtag dka'
= {brtag dka' ba/}
brtag dka' ba
वि. अवगूढः — {de'i bsam pa zab cing brtag dka' ba ma shes nas} गाम्भीर्यावगूढं तस्य भावमजानाना जा.मा.६१क/७०; निगूढः — {dgongs pa can brtag dka' ba'i chos kyi ming dang don rnam par 'byed pa} आभिप्रायिकनिगूढधर्मसंज्ञार्थविभावनता बो.भू.१५८ख/२०९.
brtag dgos nyid
नेयत्वम् — {phag pa chen po bdag gis sa/} /{chu gter dmar po dag las phyung /} /{zhes pa 'di nyid bstan pa ni/} /{brang 'gro'i khrag ni brtag dgos nyid//} मही महावराहेण लोहितादुद्धृतोदधेः । इतीयत्येव निर्दिष्टे नेयत्वमुरगासृजः ।। का.आ.१.७४.
brtag cing zhig nus
= {brtag cing zhig nus pa/}
brtag cing zhig nus pa
वि. ऊहापोहसमर्थः म.व्यु.७४६८.
brtag tu med
= {brtag tu med pa/}
brtag tu med pa
वि. अतर्कः — {brtag tu med cing rtog ge'i spyod yul ma yin pa'i phyir te/} {shA ri'i bu chos de ni de bzhin gshegs pas mkhyen par bya ba'o//} अतर्कोऽतर्कावचरस्तथागतविज्ञेयः शारिपुत्र सद्धर्मः (तद्धर्मः) स.पु.१६ख/२७.
brtag pa
= {brtag} ।। •क्रि. ( {rtog pa} इत्यस्याः भवि.) १. विचारयिष्यामि — {gal te de lta na legs par rtogs shig bdag gis kyang brtag go/} यद्येवं स्वागमितं कुरु । विचारयिष्यामि वि.व.२१२ख/१.८७ २. (?) अवकल्पते — {de la 'di ni de nyid kyis/} /{gzhan la 'jug par brtag min te//} तत्र तेनैव नान्यत्र वृत्तिरस्यावकल्पते । त.स.२३ख/२५१; विकल्प्यते — {byis pa}…{skad cig pa'i don du ji ltar brtag} तत्कथं बालैः क्षणिकार्थे विकल्प्यते ल.अ.१४९ख/९६; कल्पयेत् — {de la gdan du brtag pa ni/} /{ro yi gzugs can dgu dang ni/} /{yang na stag gi lpags pa dang /} /{dur khrod ras ni de bzhin no//} कल्पयेदासनं तत्र नवाख्यं शवरूपिणम् । अथवा व्याघ्रचर्मञ्च श्मशानकर्पटं तथा ।। हे.त.२६ख/८८; •सं. १. परीक्षा — {de gang gi tshe chen por gyur pa de'i tshe yi ge dang}…{rin po che brtag pa dang} …{nye bar zhugs te} स यदा महान् संवृत्तस्तदा लिप्यामुपन्यस्तः…रत्नपरीक्षायाम् वि.व.३५४ख/२.१५५; {mi'i mtshan nyid brtag pa rgya mtsho zhes bya ba} सामुद्रिकनामतनुलक्षणपरीक्षा क.त.४३३८; {dmigs pa brtag pa'i 'grel pa} आलम्बनपरीक्षावृत्तिः क.त.४२०६; {lus dang ngag dang sems kyi bya ba thams cad rtag} ({brtag} )) {pa'i ngo bo nyid kyis gnas pa} सर्वकायवाक्चित्तकृत्यपरीक्षास्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११६ख/१, वस्थित१४; परीक्षणम् — {dus gsum brtag pa} त्रैकाल्यपरीक्षणम् त.स.१२६ख/१०९०; ईक्षा — {rmi lam brtag pa} स्वप्नेक्षा क.त.२१००; ऊहनम् — {rmi lam brtag pa} स्वप्नोहनम् क.त.१७४९; ऊहना म.व्यु.७४६७ २. वीक्षणम् — {dngos po med par skye med dam/} /{de ste rkyen la brtag pa 'am//} किमभावो ह्यनुत्पाद उत प्रत्ययवीक्षणम् । ल.अ.१३५ख/८१; विलोकनम् — {brtag pa'i mthu med pa'i sems kyi bsam pa} विलोकनासमर्थचित्ताशयता द.भू.१९६क/१९; व्यवलोकनम्, द्र. {brtag par brtsams} व्यवलोकयितुमारब्धः वि.व.१६४क/१. ५२; निरीक्षणम्; द्र. {brtag par} निरीक्षितुम् वि.व.२०८ख/१.८३; जिज्ञासनम् — {ci mi sdug pa'i rnam par thar pa dag grub pa yin nam ma yin zhes brtag pa'i phyir te} जिज्ञासनार्थं वा कच्चिदशुभविमोक्षौ निष्पन्नाविति अभि.भा.८०क/११७९; परिज्ञानम् — {rlung gnas nad kyi brtag pa} वायुस्थानरोगपरिज्ञानम् क.त.२४०७ ३. = {dpyod pa} विमर्शः, विचारः — {blo thams cad kyi yul yod pa nyid du rnam par gzhag na}…{brtag pa ste dpyod pa dang the tshom du yang ga la 'gyur} सर्वबुद्धीनां सद्विषयत्वे व्यवस्थाप्यमाने कुतोऽस्य विमर्शः विचारः सन्देहो वा स्यात् अभि.स्फु.११९ख/८१६; विचारः — {brtag mi dgos par} अविचारेण स.दु.१९५/१९४; मीमांसा; द्र. {brtag par 'dod pa} मीमांसितुकामः वि.व.१३७ख/१.२६; {brtag par bya} मीमांसिष्ये जा.मा.९क/८ ४. कल्पनम् — {brtag pa nyid du dka' ba} कष्टकल्पनम् प्र.अ.३८क/४३; कल्पना — {'di ni brtag pa tsam yin no//} कल्पनास्पदमेतत् त.प.१७९ख/८१९; तर्कः — {kye ma ngas thob cing mngon par rdzogs par sangs rgyas pa'i chos 'di ni zab pa}…{brtag mi nus pa} गम्भीरो बतायं मया धर्मोऽधिगतोऽभिसंबुद्धः…अतर्कः ल.वि.१८७ख/२८६ ५. = {le'u} कल्पः, अध्यायः — {gong du brtag pa bcu gnyis par/} /{rgyas par gsungs pa mdo ru bsdu//} संक्षिप्तं पूर्वमुद्दिष्टं विस्तरेण कल्पद्वादशैः ।। हे.त.१३ख/४२; {rgyud kyi rgyal po ni brtag pa lnga'am le'u lnga'i bdag nyid do//} पञ्चकल्पात्मकं तन्त्रराजं पञ्चपटलात्मकं वा वि.प्र.११४ख/१, पृ.१२ ६. कल्पः — {nags kyi ni/} /{dug gi ljon pa bcad pa bzhin/} /{kye ma rmongs pa skyed pa yin/} /{thub par brtag pa lta bu'i chas/} /{spyod pa slar yang 'di 'dra ba//} अहो नु मोहजननी वने विषतरोरिव । मुनिकल्पसमाकल्पश्चरितं पुनरीदृशम् ।। अ.क.२५२क/२९.६०; कलना — {rgyal ba'i rtogs pa brjod pa dag byed tshig ni smin pa'i gter/} /{sprul byed bsod nams rtag} ({brtag} ) {pa dge ba'i mngon par sbyor ba 'di//} वाक्पाकपावनविधान (निधान) जिनावदाननिर्माणपुण्यकलनाकुशलाभियोगे । अ.क.२९२ख/१०८.१०; {gang zhig nor gyi cha shas chung ngu'i lhag /gzhan} {la phan par bsgoms pas byin gyur pa/} /{yon tan brtag pa yongs su mi zad pas/} /{bsod nams de ni khyad par gyur pa yin//} दत्तः परहितभावनया यदि तनुधनकणशेषः । अपरिक्षयगुणकल्प (कल) नया भवति सुपुण्य (स पुण्य) विशेषः ।। अ.क.२७२क/ ३४.१ ७. सङ्कल्पः, निश्चयः — {zag pa zad pa mthar thug pa/} /{skyil krung 'di la bdag gnas so/} /{zhes pa'i brtag pa byas nas des//} असाव (आस्रव) क्षयपर्यन्तः पर्यङ्कोऽयं मम स्थिरः । बबन्धेति स सङ्कल्पं कृत्वा अ.क.२२८ख/२५.४३; {mnyes gshin bdag gis brtag pa ni/} /{dus min nyams par bya mi 'os//} वत्स सङ्कल्पभङ्गं मे न (ना) काले कर्तुमर्हसि । अ.क.२४८ख/२९. २२ ८. विकल्पः — {gang gi phyir 'di la brtag pa gnyis 'byung bar 'gyur te} अतोऽत्र विकल्पद्वयमाविर्भवति वा.टी.७३क/२८ ९. = {so sor brtag pa} प्रत्यवेक्षणम्, ओ णा — {rigs kyi bu khyod kyis thams cad mkhyen pa'i chos kyi grong khyer du 'gro bar bya bas sems kyi grong khyer sgyu ma lta bur brtag pa la brtson par gyis shig} चित्तनगरमायोपमप्रत्यवेक्षणाभियुक्तेन ते कुलपुत्र भवितव्यं सर्वज्ञताधर्मनगरगमनतया ग.व्यू.२५७ख/३४० १०. = {nges par brtag pa} निरूपणम्; द्र. {brtag par bya ba} निरूपणीयः बो.प.९५क/६०; {brtag par gyis} निरूप्यताम् ।। बो.अ.९.१४४; निस्तीरणम् — {brtag pa'i bden pa la mkhas pa} निस्तीरणसत्यकुशलः द.भू.२१२ख/२७; •वि. उपपरीक्ष्यम् — {ting nge 'dzin ni brtag pa'i dngos po la sems rtse gcig pa nyid do//} {brtag pa'i dngos po ni yon tan du'am nyes par brtag par bya'o//} समाधिरुपपरीक्ष्ये वस्तुनि चित्तस्यैकाग्रता । उपपरीक्ष्यं वस्तु गुणतो दोषतो वा त्रि.भा.१५५क/५३; कल्प्यम् — {rang bzhin rtog dang brtag pa dang /} /{snang dang lta gnyis ji lta bu//} स्वभावः कल्पना कल्प्यं दृश्यं दृष्टिद्वयं कथम् । ल.अ.६६ख/१४; तर्क्यम् — {brtag min} अतर्क्यम् र.वि.८०क/११; {brtag par mi nus pa} अतर्क्यम् रा.प.२२९क/१२१; विभाव्यम् — {brtag mi bzod pa} दुर्विभाव्यम् जा.मा.१३२क/१५२.
brtag par
कल्पयितुम् — {de kho na brtag par rigs kyi} सैव कल्पयितुं युक्ता त.प.२७६क/२६६; परिकल्पयितुम् — {mar me skye bzhin pas mun pa sel lo zhes brtag par rigs par 'gyur} उत्पद्यमानेन प्रदीपेन तमो हतमिति युक्तं परिकल्पयितुम् प्र.प.५१ख/६२; व्यवलोकयितुम् — {brtag par brtsams} व्यवलोकयितुमारब्धः वि.व.१६४क/१.५२; निरीक्षितुम् — {mi'am ci mo yid 'phrog ma la brtag par brtsams pa} मनोहरां किन्नरीं निरीक्षितुमारब्धः वि.व.२०८ख/१.८३; तर्कयितुम् — {gang zhig med min yod min yod med ma yin yod med las gzhan du'ang /} /{brtag par mi nus} यो नासन्न च सन्न चापि सदसन्नान्यः सतो नासतोऽशक्यस्तर्कयितुम् र.वि.७९ख/१०.
brtag pa phyi ma
उत्तरकल्पः — {sngags kyi brtag pa'i rgyal po brtag pa phyi ma gsungs te} मन्त्रकल्पराजोत्तरकल्पमभाषत स.दु.१८१/१८०.
brtag pa tsam
कल्पनास्पदम् — {sgra dang 'brel pas sgra tsam de rtog} ({rtogs} ) {pa mngon sum yin no zhes bya ba 'di ni brtag pa tsam yin no//} शब्दोपश्लेषतः तस्य नादस्य बोधोऽध्यक्षमिति कल्पनास्पदमेतत् त.प.१७९ख/८१९.
brtag pa mdzad
क्रि. परीक्षते — {de rgyu gzhom phyir de yi ni/} /{mi mthun phyogs la brtag pa mdzad//} फलस्य हेतोर्हानार्थं तद्विपक्षं परीक्षते ।। प्र.वा.१.१३६; प्र.अ.१०१ख/१०९.
brtag pa yin
क्रि. कल्प्यते — {mthong ba'i bde ba tsam zhen pas/} /{ji ltar de tsam brtag pa yin//} दृष्टमात्रसुखासक्तैर्यथैतावति कल्प्यते । त.स.६८ख/६३७; {'gro}…/{rkyen rnams kyis ni brtag pa yin//} प्रत्ययैः कल्प्यते जगत् ल.अ.१६७ख/१२२.
brtag pa'i rgyal po
कल्पराजः, ओजा — {gang zhig brtag pa'i rgyal po 'di la dad pas rgyal mtshan gyi rtse mo la brtags te grong dang grong khyer la sogs par 'jug pa} यश्चेदं कल्पराजं श्राद्धो ध्वजाग्रावरोपितं कृत्वा नगरनिगमादिषु प्रवेशयेत् स.दु.२२७/२२६; {kye'i rdo rje mkha' 'gro ma dra ba'i sdom pa las rdo rje snying po mngon par byang chub pa zhes bya ba brtag pa'i rgyal po rdzogs so//} श्रीहेवज्रडाकिनीजालसंवरवज्रगर्भाभिसम्बोधिनाम प्रथमः कल्पराजा समाप्तः हे.त.१३ख/४२.
brtag pa'i mthu med pa'i sems kyi bsam pa
पा. विलोकनासमर्थचित्ताशयता, चित्ताशयभेदः — {sems kyi bsam pa bcu nye bar gzhag ste}…{brtag pa'i mthu med pa'i sems kyi bsam pa dang} दश चित्ताशयानुपस्थापयति…विलोकन (ना) समर्थप्रतिशरणचित्ताशयतां च द.भू.१९६क/१९; द्र. {sems kyi bsam pa bcu/}
brtag pa'i bden pa la mkhas pa
वि. निस्तीरणसत्यकुशलः — {de kun rdzob kyi bden pa la mkhas pa yin} …{brtag pa'i bden pa la mkhas pa yin} स संवृतिसत्यकुशलश्च भवति…निस्तीरणसत्यकुशलश्च भवति द.भू.२१२ख/२७.
brtag par dka' ba
= {brtag dka' ba/}
brtag par gyis
क्रि. परीक्ष्यताम् — {de dag bye brag brtag par gyis//} तयोर्भेदः परीक्ष्यताम् प्र.वा.३.३२७; अन्विष्यताम् — {gal te mkhas pa yod na myur ba nyid du brtag par gyis//} क्षिप्रमन्विष्यतां…चेदस्ति कश्चिद्विपश्चित् ।। अ.क.३००क/३९.३१; निरूप्यताम् — {sgyu mas sprul pa gang yin dang /} /{rgyu rnams kyis ni gang sprul pa/} /{de ni gang nas 'ongs gyur cing /} /{gang du 'gro ba'ang brtag par gyis//} मायया निर्मितं यच्च हेतुभिर्यच्च निर्मितम् । आयाति तत्कुतः कुत्र याति चेति निरूप्यताम् ।। बो.अ.९.१४४; कल्प्यताम् — {sgra la bar chod la sogs pa/} /{yod do zhes ni brtag par gyis//} व्यवधानादयः सन्ति शब्दस्येत्यपि कल्प्यताम् । प्र.अ.३९क/४४.
brtag par 'gyur
क्रि. विकल्प्येत — {la la g}.{yos su ma byas par za na yang kha zas mthar gyis g}.{yos su bya ba mi shes pas de myon par brtag par 'gyur ro//} अथ कश्चिदनभिसंस्कृतं परिभुञ्जीत, स उन्मत्त इति विकल्प्येत अनुपूर्वसंस्कारानवबोधादन्नस्य ल.अ.१३३ख/७९.
brtag par 'dod pa
वि. मीमांसितुकामः — {'khor lo rin po che de brtag par 'dod nas stan las langs te} चक्ररत्नं मीमांसितुकाम उत्थायासनात् वि.व.१३७ख/१.२६; जिज्ञासुः — {skabs der smin pa gsod byed ni/} /{snying stobs brtag par 'dod pa yi//} तस्मिन्नवसरे सत्त्वं जिज्ञासुः पाकशासनः । अ.क.३८क/५५.१३.
brtag par bya
= {brtag bya} ।। •क्रि. १. (भवि.) मीमांसिष्यते — {de bas na 'di re zhig brtag par bya'o snyam mo//} तन्मीमांसिष्ये तावदेनमिति जा.मा.९क/८; निरूपयिष्यते — {'di ni phyis nas brtag bya ste/} /{shin tu 'thad par dka' ba yin//} निरूपयिष्यते पश्चादेतदत्यन्तदुर्घटम् ।। प्र.अ.३५ख/४१ २. (?) कल्प्यते — {rim pa 'di yis gzhan gyi ni/} /{dbye ba rnams kyang brtag par bya//} अयमेव क्रमोऽन्येषां भेदानामपि कल्प्यते ।। का.आ.२.३२६; विकल्प्यते — {de yang tshad ma yin nam min/} /{de ltar de yang brtag par bya//} साऽप्रमाणं प्रमाणं वेत्येषाप्येवं विकल्प्यते । त.स.१११क/९६५; प्रकल्प्यते — {'brel pa gzhan zhig yod par ni/} /{de la nges par brtag par bya//} सम्बन्धान्तरसद्भावे ननु चासौ प्रकल्प्यते ।। त.स.३०क/३१३; त.स.३९क/४०२; अवकल्पते — {'dir ni phyogs chos la sogs pa/} / {med par ji ltar brtag par bya//} पक्षधर्मादि नैवात्र कथञ्चिदवकल्पते ।। त.स.५६ख/५४६ ३. (?) कल्पयेत् — {dbang bskur ba ni brtag par bya//} सेकं कल्पयेत् स.दु.२४३/२४२; विकल्पयेत् — {yang dag 'di 'o yang dag 'di/} /{'di ni log ces brtag bya ba//} इदं तथ्यमिदं तथ्यमिदं मिथ्या विकल्पयेत् । ल.अ.१७४ख/१३५; प्रत्यवेक्षेत — {des dpag tshad phyed kho ra khor yug tu brtag par bya'o//} अर्धयोजनमसौ समन्ततः प्रत्यवेक्षेत वि.सू.४८ख/६२; प्रेक्षेत — {khron pa yang brtag par bya'o//} उदयनं (उदपानं) च प्रेक्षेत वि.सू.१४क/१५; लक्षयेत् — {phyogs kyi cha ni brtag par bya//} दिग्भागं लक्षयेत् स.दु.२३३/२३२; •कृ. = {brtag par bya ba} परीक्षितव्यम् — {gzhon nu rnams re re nas brtag par bya} एकैकः कुमारः परीक्षितव्यः वि.व.१९८क/१.७१; प्रत्यवेक्षितव्यम् — {des thog ma kho nar bdag gi sems la brtag par bya} तेनादित एव स्वचितं प्रत्यवेक्षितव्यम् बो.भू.६८ख/८८; {rnyed pa dang bkur sti ni 'dod chags bskyed pa yin par brtag par bya'o//} रागसंजननो लाभसत्कारः प्रत्यवेक्षितव्यः शि.स.६३क/६१; अभ्यूहितव्यम् — {zhes bya ba 'di ni brtag par ba'o//} इत्येतदभ्यूहितव्यम् अभि.स्फु.१२१ख/८२०; •सं. प्रत्यवेक्षणम् — {de ni sgyu thabs kyis brtag par bya'o//} व्याजेनास्य प्रत्यवेक्षणम् वि.सू.८क/८.
brtag par bya ba
= {brtag bya} ।। •कृ. परीक्ष्यम् — {de lta bas na don 'di ni brtag par bya ba yin no zhes bya ba ni} तस्मात् परीक्ष्य एषोऽर्थ इति अभि.स्फु.९७क/७७५; परीक्षणीयम् — {don byed par snang ba ni mngon sum du phrad pa'i rgyu yin mod kyi/} {'on kyang de brtag par bya ba ma yin te} अर्थक्रियानिर्भासं तु यद्यपि साक्षात् प्राप्तिः, तथापि तन्न परीक्षणीयम् न्या.टी.३९क/२९; कल्प्यम् — {rtog dang brtag bya spangs pa} कल्प्यकल्पनवर्जितम् ल.अ.१७३ख/१३४; {de'i tshe rang gis brtags pa'i gtam rgyud byed pa'i snyan ngag mkhan rnams kyang yongs su shes pa'i nus pa mthong ba'i phyir thams cad mkhyen par brtag par bya bar 'gyur te} तदा स्वोत्प्रेक्षितकथाप्रबन्धकारिणोऽपि कवयः परिज्ञानशक्तिदर्शनात् सर्वज्ञाः कल्प्याः स्युः त.प.२६२ख/९९५; कल्पनीयम् — {de lta yin na mthong ba'i goms pa nyid brtag par bya ba yin te} तथा सति दृष्ट एवाभ्यासः कल्पनीयः प्र.अ.४८ख/५६; त.प.१३२ख/७१५; निरूपणीयम् — {de la btags pa yang yang dang yang du brtag par bya ba yin pas} तस्मिन् बद्धोऽपि पुनः पुनर्निरूपणीयः बो.प. ९५क/६०; तर्क्यम् — {brtag par bya ba ma yin pa} अतर्क्या वि.व.१६९ख/१.५८.
brtag par bya ba ma yin pa
= {brtag bya min} वि. अतर्क्यम् — {rgyal po chen po bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub ni zab pa}…{brtag par bya ba ma yin pa} गम्भीरा महाराज अनुत्तरा सम्यक्संबोधिः…अतर्क्या वि.व.१६९ख/१.५८; अप्रतर्क्यम् — {don dam brtag bya min phyir te//} परमार्थोऽप्रतर्क्यत्वात् र.वि.११९ख/९०.
brtag par bya ba yin
क्रि. १. परीक्ष्यते — {gang la don du gnyer ba rtog pa dang ldan pa the tshom za ba de nyid ni brtag par bya ba yin no//} यत्रैव हि प्रेक्षावन्तोऽर्थिनः साशङ्गाः, तत् परीक्ष्यते न्या.टी.३९क/२९ २. परिकल्प्यताम् — {'o na der yang mthong ba'i goms pas brtag par bya ba yin te/} {yongs su 'gyur ba'i khyad par brtags par ni mi 'thad do//} अत्रापि तर्हि दृष्टोऽभ्यासः परिकल्प्यताम् । न परिणतिविशेषपरिकल्पना युक्ता प्र.अ.११४क/१२१;
brtag par bya bar 'gyur
क्रि. कल्पयितव्यं जायते — {gang zhig nyon mongs pa rnams kyi sa bon gyi don du phra rgyas ldan pa ma yin pa don gzhan du rtog par byed pa des na dran pa'i sa bon yang don gzhan du brtag par bya bar 'gyur ro//} यस्तु क्लेशानां बीजार्थमर्थान्तरं विप्रयुक्तमनुशयं कल्पयति तेन स्मृतिबीजमप्यर्थान्ततरं कल्पयितव्यं जायते अभि.भा.२२७ख/७६४.
brtag par bya bar 'os pa
वि. परीक्षार्हम् — {de bas na brtag par bya bar 'os pa dngos kyi rgyu ma yin pa yang dag pa'i shes pa bstan par bya ba'i phyir} तस्मात् परीक्षार्हमसाक्षात् कारणं सम्यग्ज्ञानमादर्शयितुम् न्या.टी.३९क/२९.
brtag par mi nus pa
वि. अतर्क्यम् — {chos kyi dbyings nyid la ni rnam par dpyod/} {zab pa dang}…{brtag par mi nus pa dang} धर्मधातुमेव विचारयमाणो गम्भीरं…अतर्क्यम् रा.प.२२९क/१२१; अतर्कः — {kye ma ngas thob cing mngon par rdzogs par sangs rgyas pa'i chos 'di ni zab pa}…{brtag mi nus pa rtog ge'i spyod yul ma yin pa} गम्भीरो बतायं मया धर्मोऽधिगतः…अतर्कोऽवितर्कावचरः ल.वि.१८७ख/२८६.
brtag bya
= {brtag par bya/} {o ba/}
brtag bya ba
= {brtag par bya/} {o ba/}
brtag bya min
= {brtag par bya ba ma yin pa/}
brtag bya min pa
= {brtag par bya ba ma yin pa/}
brtag bya yin
क्रि. प्रकल्प्येत — {gal te ji ltar nyi ma gnas/} /{de ltar de ni snang gyur na/} /{de rtogs par ni brtag bya yin/} /{gzhan du min zhes bstan zin to//} यथैवावस्थितो ह्यर्कः तथैवेक्ष्येत यद्यसौ । अवबुद्धः प्रकल्प्येत नान्यथेत्युपपादितम् ।। त.स.९६क/८४५.
brtag byed pa
क्रि. अवकल्प्यते — {dge rnams dag la skad cig gang /} /{byed po nyid du brtag byed pa//} यः क्षणः कुशलादीनां कर्तृत्वेनावकल्प्यते । त.स.१९क/२०८.
brtag mi dgos pa
अविचारः — {gzhan yang bzlas pa byas pa tsam gyis zhi ba dang rgyas pa dang dbang la sogs pa'i las rnams brtag mi dgos par 'grub ste} अन्यान्यपि कर्माणि शान्तिपुष्टिवशादिकं करोत्यविचारेण जापमात्रात् स.दु.१९५/१९४.
brtag mi nus pa
= {brtag par mi nus pa/}
brtag mi bzod pa
वि. दुर्विभाव्यम् — {de la blon po la las ni rgyu brtag mi bzod pa'i dpe rnams kyis rgyu med pa'i lta ba la drangs so//} कश्चिदेनममात्यो दुर्विभाव्यहेतुभिर्निदर्शनैरहेतुवादं प्रति प्रचकर्ष जा.मा.१३२क/१५२.
brtag min
वि. अतर्क्यम् — {brtag min phyir dang brjod min phyir/} /{'phags pas mkhyen phyir bsam med nyid/} /{zhi nyid gnyis med rtog med de/} /{dag sogs gsum ni nyi bzhin no//} अतर्क्यत्वादलाप्यत्वादार्यज्ञानादचिन्त्यता । शिवत्वादद्वयाकल्पौ शुद्ध्यादि त्रयमर्कवत् ।। र.वि.८०क/११.
brtag yas
मगवः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७७६.
brtags
= {brtags pa/} {brtags nas} परीक्ष्य — {des na tshad mas brtags nas de la 'jug par rigs pa ma yin te} अतो न प्रमाणेन परीक्ष्य ततः प्रवृत्तिर्युक्ता त.प.२११क/८९२; निरीक्ष्य — {mthong nas kyang shin tu yun ring du brtags nas sa la ri mo bris te bcom ldan 'das la gsol pa} दृष्ट्वा च पुनः सुचिरं निरीक्ष्य पृथिव्यां लेखां निष्कृष्य भगवन्तमुवाच अ.श.१०९ख/९९; उत्प्रेक्ष्य — {rang gis brtags nas rjes su sgrub par nus pa ma yin no//} न हि…स्वयमुत्प्रेक्ष्य विधातुं शक्याः प्र.अ.८ख/१०; प्रत्यवेक्ष्य — {dang por rang gi sems brtags nas/} /{brtan pas rigs pa ldan par bya//} स्वचित्तं प्रत्यवेक्ष्यादौ कुर्याद्धैर्येण युक्तिमत् ।। बो.अ.५.४७; अन्विष्य — {rtog pa dang ldan pa thams cad kyi 'jug pa ni dgos pa brtags nas 'jug go/} सर्वे प्रेक्षावन्ततः प्रवृत्तिप्रयोजनमन्विष्य प्रवर्त्तन्ते न्या.टी.३७क/११; निरूप्य — {dang por 'byor pa brtags nas ni/} /{brtsam mam yang na mi brtsam bya//} पूर्वं निरूप्य सामग्रीमारभेन्नारभेत वा । बो.अ.७.४७; {de'i stobs dang ldan pa dang stobs dang mi ldan pa rnam par dpyad nas} तस्या बलाबलं विचार्य बो.प.१४५क/१२८; उपचर्य — {tha dad pa med kyang tha dad pa dang ldan par brtags nas} अभेदेऽपि भेदमुपचर्य प्र.अ.१८क/२०; परिकल्प्य — {'on te las brtags nas kyang dbang phyug gzhan rtogs na} अथ कर्मापि परिकल्प्यापर ईशः परिकल्प्यते प्र.अ.३८क/४३; कल्पयित्वा {de dag gis de la brtags nas mtha' gnyis la zhen pas} ते तान् कल्पयित्वा द्वयोरन्ततयोः सक्ताः अ.सा.१३क/८; तोलयित्वा — {'gro bar chas pas ni phyogs dang 'gron pa dang gnas dang gnas mal dang grogs na mi 'dor ba nyid brtags nas 'phags par bya'o//} गमिको दिक्सार्थावासशयनासनं सहायकांश्च ग्लान्येन सहायित्वेन तोलयित्वा प्रक्रामेत् वि.सू.१०ख/११.
brtags dngos po
वि. कल्प्यम् — {kun mkhyen gcig ni bsgrub pa'i phyir/} /{kun mkhyen mang po brtags dngos po//} सर्वज्ञा बहवः कल्प्याश्चैकसर्वज्ञसिद्धये । त.स.११६क/१००७.
brtags na med pa
वि. दृष्टनष्टम् — {sngar brjod pa'i 'byung po'i tshogs ni rtag pa min par 'gyur te mi yi bdag po mig 'phrul ji bzhin nyid du brtags na med pa zhes pa'i rigs pa las so//} नो नित्यं भूतवृन्दं पूर्वोक्तं भवति नरपते शक्रजालं यथैव दृष्टनष्टमिति न्यायात् वि.प्र.४६क/४.४७.
brtags pa
•क्रि. ( {rtog pa} इत्यस्याः भूत) १. (?) कल्प्यते — {don ji lta ba bzhin du shes par bya ba'i phyir 'di skyes bus ma byas pa nyid du brtags na} यथार्थज्ञानार्थमस्यापौरुषेयता कल्प्यते त.प.१६७क/७९०; विकल्प्यते — {rnam rig 'di ni ming tsam ste/} /{mtshan nyid kyis ni yod pa min/} /{gang la de dag brtags pa yi/} /{phung po skra shad 'dzings pa 'dra//} विज्ञप्तिर्नाममात्रेयं लक्षणेन न विद्यते । स्कन्धाः केशोण्डुकाकारा यत्र चासौ विकल्प्यते ।। ल.अ.९३ख/४०; परिकल्प्यते — {'on te nus pa rtogs byas nyid/} /{de la bskyed par nges brtags na//} अथ ज्ञातैव सा शक्तिर्नियता परिकल्प्यते ।। त.स.९६ख/८६०; प्रकल्प्यते — {ma mthong ba brtags pas ci zhig bya//} किमदृष्टं प्रकल्प्यते प्र.अ.११७ख/१२५; ईक्ष्यते — {gang tshe khyod kyi dgongs pa'i dkyel/} /{gting dang pha rol med brtags na//} यदा ते बुद्घिगाम्भीर्यमगाधापारमीक्ष्यते ।। श.बु.१११ख/३५ २. (?) विभावयेत् — {de bzhin stong pa rang bzhin med/} /{de la sogs pa'i tshig kun brtags//} एवं शून्यास्वभावाद्यान् पदान् सर्वान् विभावयेत् । ल.अ.१३६क/८२; •सं. १. परीक्षा — {dus gsum brtags pa} त्रैकाल्यपरीक्षा त.प.८१ख/६१५; ऊहना म.व्यु.७४६७ २. = {dpyod pa} विचारः — {ma brtags pa'i don ni kun rdzob kyi don yin no zhes gang bshad pa yang /} {brtags pa ni tshad ma la brjod kyi rnam par rtog pa'i shes pa ni ma yin no//} यदप्युक्तम् -अविचारप्रतीत्यर्थ इति । विचारप्रमाणमुच्यते, न विकल्पकम्विज्ञानम् प्र.अ.१७१क/१८५; मीमांसा — {bde ba dang rig sngags dang sa bon dang sman dang brtags pa'i phyir dag la bye brag med do//} (?) अविशेषः सुख(विद्या/विद्यामन्त्र)बीजभैषज्यमीमांसार्थितानाम् वि.सू.१८ख/२१; वीक्षणम् — {dngos med mi skye ma yin te/} /{rkyen la brtags pa'ang ma yin no//} न चाभावो ह्यनुत्पादो न च प्रत्ययवीक्षणम् । ल.अ.१३५ख/८१; सङ्कल्पः — {de ltar drag po'i sdig brtags pa/} /{de la snang} ({sdang} ) {bas yang dag sbyar//} इत्युग्रपापसङ्कल्पस्तस्य द्वेषात्समुद्ययौ । अ.क.९९ख/६४.१४३ ३. कल्पः — {rnam par rtog pa dang brtags pa spangs} विकल्पकल्परहितः ल.अ.१०६क/५२; कल्पनम् — {nam mkha' cha nyid brtags pa la/} /{ji srid cung zad rigs pa yin//} यावांश्च कश्चन न्यायो नभोभागत्वकल्पने । त.स.८०क/७४४; कल्पना — {gang du ming la sna tshogs don/} /{brtags de ming du 'dus pa yin//} सा नामान्ततरिता यस्यां नाम्नि नानार्थकल्पना । का.आ.३. १०२; {de ni brtags pa tsam} तदेतत् कल्पनामात्रम् त.स.१००ख/८८८; परिकल्पना — {'o na der yang mthong ba'i goms pas brtag par bya ba yin te/} {yongs su 'gyur ba'i khyad par brtags par ni mi 'thad do//} अत्रापि तर्हि दृष्टोऽभ्यासः परिकल्प्यताम् । न परिणतिविशेषपरिकल्पना युक्ता प्र.अ.११४क/१२१; प्रकल्पना — {spyi dang khyad par gyi dngos pos tha dad par brtags pas na mtshungs par ldan pa'i don du 'gyur te} सामान्यविशेषभावेन हि भेदप्रकल्पनया संप्रयुक्तार्थः प्र.अ.१३७क/१४६; उपकल्पना — {rgyu mtshan gzhan du brtags pa min//} नान्यहेतूपकल्पना त.स.१२६क/१०८७; तर्कः — {rigs pa dang gzhung gis brtags pa'i sa la gnas shing} युक्त्यागमैस्तर्कभूमौ वर्तमानाः ल.अ.७१क/१९; उत्प्रेक्षा — {rgyu mtshan med pa yin yang ste/} {rag las pa med pa yin na yang mchod sbyin byed pa rnams kyis lcags kyu med pa rang nyid kyi brtags pas 'tsho ba'i don du} निष्कारणोऽपि निर्निबन्धनोऽपि सन् स्वोत्प्रेक्षया निरङ्कुशया याज्ञिकैराजीविकार्थमेव त.प.१६४क/७८२ ४. कलना — {gzhan srog skyob la lus ni rtswa bzhin brtags pa gtong ba rnams dag gi/} परप्राणत्राणे तृणकलनया त्यक्तवपुषाम् अ.क.१७ख/५१.४०; अ.क.२०४क/८४.५६ ५. = {nges par brtags pa} निरूपणम् — {de ltar rang bzhin brtags pa las/} /{lam ni de gnyis rnam par phye//} इति मार्गद्वयं भिन्नं तत्स्वरूपनिरूपणात् । का.आ.१.१०१ ६. = {brtags pa nyid} [1] विचारितता — {gnas dang gnas ma yin pa mkhas shing shin tu brtags pa} स्थानास्थानकौशल्यसुविचारितता द.भू.२१४क/२८ [2] निस्तीरणता — {ye shes kyi lus rnams kyi shin tu rnam par dpyad pa nyid kyang rab tu shes so//} {yang dag pa ji lta ba bzhin du brtags pa yang rab tu shes so//} ज्ञानकायानां सुविचारिततां च प्रजानाति । यथावन्निस्तीरणतां च द.भू.२४५क/४५; द्र. {nges par brtags pa/} [3] = {mkhas pa} नैपुण्यम् — {sdeb sbyor ni don dang tshig bkod pa'i khyad par}…{de la mkhas shing brtags pa} संग्रन्थनमर्थपदविन्यासविशेषः, तत्र कौशलं नैपुण्यम् बो.प.४४ख/३; •भू.का.क. परीक्षितम् — {ma brtags pa'i lung las ni} अपरीक्षितादागमात् प्र.अ.१३०ख/४७५; समीक्षितम् — {chos dang chos can rnam gzhag dang /} /{tha dad tha dad min ci 'dra/} /{de nyid don ni ma brtags pa/} /{'jig rten ji ltar grags de la//} धर्मिधर्मव्यवस्थानं भेदोऽभेदश्च यादृशः । असमीक्षिततत्त्वार्थो यथालोके प्रतीयते ।। प्र.वृ.२८६ख/२९; अन्वीक्षितम् — {yid kyis brtags pa dang} मनसा चान्बीक्षिता श्रा.भू.५२ख/१२८; उत्प्रेक्षितम् — {de'i tshe rang gis brtags pa'i gtam rgyud byed pa'i snyan ngag mkhan rnams kyang yongs su shes pa'i nus pa mthong ba'i phyir thams cad mkhyen par brtag par bya bar 'gyur te} तदा स्वोत्प्रेक्षितकथाप्रबन्धकारिणोऽपि कवयः परिज्ञानशक्तिदर्शनात् सर्वज्ञाः कल्प्याः स्युः त.प.२६२ख/९९५; {de ni mtshan nyid kyis ngo bo nyid med pa ste/} {de'i mtshan nyid ni brtags pa'i phyir ro//} अयं च लक्षणेनैव निःस्वभावः तल्लक्षणस्योत्प्रेक्षितत्वात् त्रि.भा.१६९क/९४; विचारितम् — {shes rab chen pos gang brtags} विचारितं तु यद्…महाप्राज्ञैः बो.अ.४. ३; वि.व.२१२ख/१.८७; मीमांसितम् — {so sor rtog pa ni bgrang ba dang gzhal ba dang brtags pa'i don la lta ba'o//} प्र्रत्यवेक्षणा गणिततुलितमीमांसितस्यार्थस्यावलोकनम् सू.अ.१९०ख/८९; कल्पितम् — {rang gi 'dod pas brtags pa ni ma yin te} न तु स्वेच्छोपकल्पितः त.प.२०७ख/८८३; परिकल्पितम् — {rkang mig gis brtags pa} अक्षपादपरिकल्पितम् वा.टी.५२ख/५; विकल्पितम् — {'di dag ro bzhin byis pa yi/} /{log pa'i rtog pa can gyis brtags//} बालैर्विकल्पिता ह्येते शवभूतैः कुतार्किकैः ल.अ.१२२क/६८; प्रकल्पितम् — {gang ming de ni brtags pa ste//} यन्नाम तत्प्रकल्पितम् ल.अ.१०८क/५४; {de'i tshe shes pa'i rten rigs pa can gyis brtags pa'i bdag gam rnam par shes pa'i rgyun med pa'i phyir ro//} ज्ञानाश्रयस्यात्मनो नैयायिकादिप्रकल्पितस्य विज्ञानप्रबन्धस्य वा तदानीमभावात् त.प.९१क/६३६; क्Ḷप्तम् — {skyes bus brtags pas don 'brel nyid/} /{skyes bus byas pas tha dad min//} नरक्Ḷप्तोऽर्थयोगः तु पौरुषेयान्न भिद्यते ।। त.स.८७क/७९४; विचितः म.व्यु.६८३८; •वि. १. काल्पनिकम् — {ma yin te/} {mtshon bya mtshon byed kyi dngos po ni brtags pa yin pa'i phyir te} न, लक्ष्यलक्षणभावस्य काल्पनिकत्वात् प्र.अ.१९७क/२११ २. परिदृष्टम् — {de nas rgyal po des 'bras bu de blangs nas sman pa yid ches pa rnams kyis brtags te bdag rang gis ro myangs so//} अथ स राजा तत्फलमानाय्य प्रात्ययिकवैद्यजनपरिदृष्टं स्वयमास्वादयामास जा.मा.१५८ख/१८३ ३. = {mkhas pa} निपुणः म.व्यु.२९०६; मि.को.११९ख; • {btags pa} इत्यस्य स्थाने ।
brtags par
कल्पयितुम् — {shes pa de'i 'bras bu nyid de'i rig par byed par brtags par rigs pa yang ma yin no//} न च तत्कार्यत्वमेव तद्वेदकत्वं विज्ञानस्येति युक्तं कल्पयितुम् त.प.११६ख/६८४.
brtags shing
वितर्क्य — {brtags shing dpyad nas tshig tu smra'o//} वितर्क्य विचार्य वाचं भाषते अभि.स्फु.२७६ख/११०४; उत्प्रेक्ष्य — {ltung ba'i mtshan nyid gang dang ldan pa'i dngos po bdag nyid kyis brtags shing spong ba dang} येन आपत्तिलक्षणेन युक्तं वस्तु स्वयमप्युत्प्रेक्ष्य परिहरेत् बो.प.८७क/४८.
brtags pa nyams pa
वि. नष्टसङ्कल्पः — {brtags pa nyams pa'i dran pas kyang /} /{ting nge 'dzin gyi rna ba'i tsher//} स्मरोऽपि नष्टसङ्कल्पः समाधेः श्रोत्रकण्टकम् । अ.क.२३०क/२५.६३.
brtags pa nyid
प्रत्यवेक्षिता — {bcus pa dang khron pa dag pa ni nyi ma 'char kha tshun chad brtags pa nyid kyi rjes su 'jug go/} आसूर्योदयात् गृहीतोदपानयोः प्रत्यवेक्षितानुवृत्तिः वि.सू.३९ख/४९.
brtags pa pa
वि. काल्पनिकः — {brtags pa pa'i rnam par dbye ba la ni don byed pa 'jug pa dang mi 'jug pa mi 'gal te} (?) काल्पनिके तु विभागेऽर्थक्रियावृत्त्यवृत्तिविरोधः त.प.१८७क/८३६.
brtags pa yin
क्रि. अवकल्पते — {ji bzhin don rtogs rgyu nyid de/} /{tshad ma nyid du brtags pa yin//} यथार्थबोधहेतुत्वात् प्रामाण्यं ह्यवकल्पते । त.स.८६ख/७९२; कल्पयति — {de ltar blo dman 'ga' zhig ni/} /{'khrul pa ru ni brtags pa yin//} इति दुर्मतयः केचित् कल्पयन्ति समाकुलम् ।। त.स.७२ख/६७५; कल्प्यते — {don la mi srid pa'i 'bras bu/} /{cung zad sgra la'ang brtags pa yin//} अर्थे चासम्भवात् कार्यं किञ्चिच्छब्देऽपि कल्प्यते । त.स.११४क/९८९; परिकल्प्यते — {rjes su dpag pa dang bral yang /} /{de ni yod par brtags pa yin//} अनुमानविहीनोऽपि सोऽस्तीति परिकल्प्यते । त.स.७६क/७१५; उपचर्यते — {de nyid kyis na sgra 'di yang /} /{rang gi don du brtags pa yin//} तेनायमपि शब्दस्य स्वार्थ इत्युपचर्यते । त.स.३८क/३९३.
brtags pa'i dkyil 'khor
कल्पितमण्डलम् — {'dir phyi 'jig rten gyi khams dang nang lus dang gzhan brtags pa'i dkyil 'khor la spro ba dang bsdu ba ni} अत्र बाह्ये लोकधातौ देहेऽध्यात्मनि परे कल्पितमण्डले स्फरणं च निधनता च वि.प्र.४५ख/४.४७.
brtags pa'i sgrib pa
पा. कल्पनावरणम् — {sna tshogs yum ni rnam pa thams cad pa'i stong pa nyid kyi ye shes dus gsum gzigs pa ste 'pho ba'i bde ba dang brtags pa'i sgrib pa zad pa'i phyir ro zhes pa dag pa'o//} विश्वमाता सर्वाकारशून्यताज्ञानं त्र्यध्वदर्शनम् । च्यवनसुखकल्पनावरणक्षयादिति शुद्धम् वि.प्र.६०ख/४.१०६.
brtags pa'i bdag nyid
वि. कल्पनात्मकम् — {de bzhin du lha'i sgrub thabs la yang las dang po pas brtags pa'i bdag nyid bsgom par bya'o//} एवं देवतासाधनेऽपि कल्पनात्मकं भावयेदादिकर्मिकः वि.प्र.६५क/४.११४.
brtags pa'i sa
तर्कभूमिः — {rigs pa dang gzhung gis brtags pa'i sa la gnas shing} युक्त्यागमैस्तर्कभूमौ वर्तमानाः ल.अ.७१क/१९.
brtags par 'gyur
=(?) क्रि. प्रतिषेत्स्यते — {rgyal dpog sogs pas smras pa yang /} /{yod smra rtag par brtags par 'gyur//} जैमिनीयाभ्युपेता तु स्याद्वादे प्रतिषेत्स्यते त.स.३०ख/३२३.
brtags par mi 'gyur
क्रि. नावकल्प्यते — {dga' ba dang ni 'dod pa yis/} /{tshad mar brtags par mi 'gyur ro//} न च प्रीत्यभ्यनुज्ञाभ्यां प्रमाणमवकल्प्यते ।। त.स.७७क/७२१.
brtags zin
भू.का.कृ. परीक्षितम् — {rten gyi don ni brtags zin to//} {de lta bas na 'di ni gyi na'o//} परीक्षितो ह्याश्रयार्थः । तस्माद्यत्किञ्चिदेव तत् अभि.भा.९३क/१२२६.
brtags zin pa
= {brtags zin/}
brtags yas
मगवम्, संख्याविशेषः म.व्यु.७९०५.
brtags yin
क्रि. कल्प्यते — {gcig ni pha dang bu nyid du/} /{brtags yin yang dag nyid min te//} एकः पिता च पुत्रश्च कल्प्यते न तु तत्त्वतः ।। बो.अ.९.६४.
brtad pa
•सं. ( {mgyogs pa} इत्यस्य प्रा.) त्वरा — {ma brtad pa} अत्वरः म.व्यु.६६६१; •वि. १. चपलः — {ha cang ring ba}({rings pa} )) {ma yin pa dang ha cang brtad pa ma yin pa dang gcig tu 'gro ba dang ldog pa la sbyor ba} ({ma} ) {yin par} नातिद्रुतं, नातिचपलं, नैकान्तेन गमनप्रत्यागमनप्रतिसंयुक्तेन श्रा.भू.५०क/१२५ २. अत्ययिकः — {gal te brtad pa'i bya ba ma byung na'o//} न चेदत्यात्ययिक(?)कार्यसन्निपातः वि.सू.४७क/५९.
brtan
= {brtan pa/}
brtan nyid
= {brtan pa nyid/}
brtan dang ldan
= {brtan ldan/}
brtan dang ldan pa
= {brtan ldan/}
brtan bdag nyid
वि. स्थिरात्मा — {brtan bdag nyid du dbyer med phyir/} /{gzhan par 'di ni mi rigs te//} स्थिरात्मनो (ऽ) विशेषत्वान्नान्यथेयं प्रसज्यते । त.स.५९क/५६६.
brtan ldan
= {brtan dang ldan pa} वि. धृतिमान् — {'di dag thams cad brtan ldan zhing /} /{dran dang ldan la drang srong che//} धृतिमन्ताश्चिमे सर्वे स्मृतिमन्तो महर्षयः स.पु.११३ख/१८२; धीरः — {mdzes ma des kyang mi bdag ni/} /{brtan ldan zab cing mdzes pa dag/} कन्यापि नृपमालोक्य धीरं गम्भीरसुन्दरम् । अ.क.२३क/३.३९; {brtan ldan snying stobs che rnams la/} /{'jig rten na ni rnyed dka' med//} धीराणां पृथुसत्त्वानां नास्ति लोकेषु दुर्लभम् ।। अ.क.७४ख/६२.६; दृढः — {nges par gtubs kyang de ni g}.{yo med snying stobs brtan ldan tshe//} निर्दारितेऽप्यचलसत्त्वदृढेऽथ तस्मिन् । अ.क.३०९क /१०८.१४१; स्थिरः — {bsod nams dag ni brtan ldan 'tsho ba min//} स्थिराणि पुण्यानि न जीवितानि अ.क.३१ख/३.१४७.
•सं. १. = {bzod pa} धृतिः — {brtan pa dang mi mjed pa dang bzod pa zhes bya ba ni rnam grangs} धृतिः सहनं क्षान्तिरिति पर्यायाः सू.अ.१४९ख/३१; {brtan pa ni nyams} विचलितधृतिः जा.मा.७५ख/८७; {brtan pa ma nyams pa} अविचलितधृतिः जा.मा.१६९ख/१९५; {brtan pa'i stobs bskyed pa} धृतिबलाधानता बो.भू.१३३क/१७१ २. स्थाम — {sems can don bsgrub bya phyir dpung /} /{mos brtan dga' dang dor ba yin//} छन्दस्थामरतिमुक्तिबलं सत्त्वार्थसिद्धये । बो.अ.७.३१; {brtan pa ni brtsams pa la brtan pa yin} स्थाम आरब्धदृढता बो.प. १४२क/१२४; सारः — {chos kyi sku mi shigs shing brtan pa dang ldan pa'i dbyings las byung ba} धर्मकायाभेद्यसारवतीधातुनिर्याताम् ग.व्यू.१८०क/२६५ ३. स्थितिः — {sa las rnam rgyal brtan pa sgrub byed pa'i/} /{brtul zhugs la dga' mchog rtogs ku ru pas//} क्षितिविजितिस्थितिविहितिव्रतरतयः परगतयः ।…कुरवः ।। का.आ.३. ८५; अविचलनम् — {de gnas pa ni brtan pa} तस्याः स्थितिरविचलनम् प्र.अ.२ख/४; अवस्थानम् त.प.; प्रतिष्ठानम् — {grong khyer rgya mtsho brtan pa zhes bya ba} समुद्रप्रतिष्ठानं नाम नगरम् ग.व्यू.५क/१०४ ४. उपस्तम्भः — {brtan pa'i sems bskyed pa mngon par bsgrub pa'i phyir} उपस्तम्भचित्तोत्पादाभिनिर्हाराय शि.स.१६०ख/१५३; उपस्तम्भनम् — {rigs kyi bu khyod kyis de bzhin gshegs pa thams cad kyi bsod nams rgya mtsho rang gi sems kyis yang dag par blang bas sems kyi grong khyer brtan pa la brtson par gyis shig} चित्तनगरोपस्तम्भनप्रयुक्तेन ते कुलपुत्र भवितव्यं सर्वतथागतपुण्यसमुद्रस्वचित्ताशयसंप्रतीच्छनतया ग.व्यू.२५७क/३३९; अवष्टम्भः — {skyes bu dam pa rnams ni bdag rang sran thub pas brtan pa'i phyir sdug bsngal mi bzad pas gdungs kyang lam ngan par 'jug par mi 'gyur ro//} तीव्रदुःखातुराणामपि सतां नीचमार्गनिष्प्रणयता भवति स्वधैर्यावष्टम्भात् जा.मा.७२क/८४ ५. = {sangs rgyas} धीरः, बुद्धः म.व्यु.३५ ६. = {sa gzhi} धरा, पृथिवी मि.को.१४६क ७. = {gur gum} धीरम्, कुङ्कुमम् मि.को.५४ख ८. = {brtan pa nyid} स्थिरता — {de ni rgyun gyis brtan pa las dgongs pa yin no//} तत् प्रबन्धस्थिरतामभिप्रेत्य त.प.२५५ख/२२७; स्थैर्यम् — {yang na dang por brtan pa nyid/} /{yongs brtags brtan pa'i rgyu mtshan gyis//} अथवा धैर्यमेवादौ परीक्ष्य स्थैर्यकारणम् । अ.क.२१४ख/८८.१०; {'dir dus brten} ({brtan} ) {pas brten} ({brtan} ) {pa nyid du 'dod kyi}…{yul brten} ({brtan} ) {pas ni ma yin no//} कालस्थैर्येण स्थिरत्वमत्राभिप्रेतम्, न तु देशस्थैर्येण त.प.१३६ख/७२४; सू.अ.१६३क/५३; ध्रौव्यम् — {brtan la gal te 'dir blo 'di/} /{med na ji ltar yod par rtogs//} ध्रौव्येऽपि यदि नास्मिन् धीः कथं सत्त्व प्रतीयते ।। प्र.अ.१३३क/१४२; धैर्यम् — {rgyal po mdzes pas zla ba dang /} /{gzi byin gyis ni nyi ma dang /} /{brtan pas rgya mtsho'i rjes su byed//} कान्त्या चन्द्रमसं धाम्ना सूर्यं धैर्येण चार्णवम् । राजन्ननुकरोषि का.आ.२.५०; {'jigs pa dag la brtan bskyed pa//} भयेषु धैर्यजननम् अ.क.१३५क/६७. १०; {brtan pa sten cig} भजस्व धैर्यम् अ.क.३००क/ १०८.६३; {brtan pa rnam par nyams} विनष्टधैर्या अ.क.२७५ख/१०२.१०; धीरत्वम् — {kye grogs po nges par khyod kyi brtan pa gang du song} भो वयस्य कस्मिन् खलु गतं ते धीरत्वम् ना.ना.२३१क/५७; धीरता — {rang bzhin gyis snying stobs dang ldan pa'am so sor brtags pas brtan pa} प्रकॄतिसत्त्वयोगात् प्रतिसंख्यानाद्वा धीरता बो.भू.१३३ख/१७१; •पा. १. धैर्यम् — {byang chub sems dpa'i rtags}…{lnga gang zhe na/} {snying brtse ba dang}…{brtan pa dang}…{don dang dgongs pa zab mo nges par 'grel pa'o//} बोधिसत्त्वलिङ्गानि…कतमानि पञ्च । अनुकम्पा…धैर्यम्…गम्भीरार्थसन्धिनिर्मोचनता च बो.भू.१५७क/२०७ २. स्थिरः, वायुभेदः — {rlung ni rnam pa gnyis te/} {brtan pa dang brtan pa ma yin pa'o//} {de la brtan pa gang yin pa de ni mun rum bzhin du sgra sgrib par gnas te} द्विविधो हि वायुः—स्थिरः, अस्थिरश्च । तत्र यः स्थिरः, स घनान्धकारवत् शब्दमावृत्यास्ते त.प.१४१क/७३४ ३ निरूढिः — {kun mkhyen nyid gsum chos rnams kyi/} /{yongs su rdzogs pa bla med pa/} /{sems can don yongs mi gtong ba/} /{brtan pa zhes ni mngon par brjod//} त्रिसर्वज्ञत्वधर्माणां परिपूरिरनुत्तरा । अपरित्यक्तसत्त्वार्था निरूढिरभिधीयते ।। अभि.अ.५.३; •ना. १. स्थिरा, राजधानी — {lho phyogs kyi rgyud 'di nyid na rgyal po'i gnas brtan pa zhes bya ba yod de/} {de na dge bsnyen ma mi g}.{yo ba zhes bya ba 'dug gis} इयमिहैव दक्षिणापथे स्थिरा नाम राजधानी । तत्र अचला नामोपासिका प्रतिवसति ग.व्यू.३५ख/१३० २. धीरः, गृहपतिः — {rgyal ba rgyal byed tshal gyi ni/} /{kun dga' ra bar bzhugs tshe sngon/} /{mnyan yod du ni khyim bdag dag /brtan} {pa zhes bya nor chen byung //} जिने जेतवनारामविहारिणि महाधनः । धीराभिधानः श्रावस्त्यामभूद् गृहपतिः पुरा ।। अ.क.३२४ख/४१.२ ३. ध्रुवः, महाग्रहः — {'di lta ste/} {nyi ma dang zla ba dang}…{brtan pa dang}…{gzugs ngan te/} {gza' chen po de dag kyang} तद्यथा—आदित्यः सोमः…*ऋतु (ध्रुवः)…विरूपश्चेति । इत्येते महाग्रहाः म.मू.१०४ख/१३; •वि. ध्रुवम् — {khyod kyi yon tan bla med la/} /{gegs bgyid ma mchis rtogs ma mchis/} /{brtan pa dang ni rgyun chags pas/} /{dpe lta mchis par ga la gyur//} अद्वन्द्विनामगम्यानां ध्रुवाणामनिवर्तिनाम् । अनुत्तराणां का तर्हि गुणानामुपमास्तु ते ।। श.बु.१११ख/३४; {thog ma med pa'i dus can}…{rtag pa brtan pa}…{de bzhin gshegs pa'i chos kyi sku} अनादिकालिकः…नित्यो ध्रुवः…तथागतधर्मकायः र.वि.८०ख/१२; स्थिरम् — {nges pa brtan pa} स्थिरनिश्चयः अ.क.३५३क/४७.२२; {brtan pa'i dngos po} स्थिरः पदार्थः त.प.२३४क/१८३; {brtan pa'i ngo bor gnas pa} स्थिररूपसमाक्रान्तम् त.स.१६क/१७९; स्तिमितम् — {rtsol bas bskul ba'i rlung rnams brten} ({brtan} ) {pa'i rlung gzhan gnod pa na} अभिघातेन प्रेरिता वायवः स्तिमितानि वस्त्व(वाय्व)न्तराणि प्रतिबाधमानाः त.प.१४३क/७३८; {brten} ({brtan} ) {pa'i rlung ste mi 'gyur ba'i rlung gis} स्तिमितेन स्थिरेण वायुना त.प.१४३क/७३७; दृढम् — {mnyam par gzhag pa brtan pa} दृढसमाधानम् शि.स.१६७ख/१६५; {nyon mongs pa dang nye ba'i nyon mongs pa rnams kyis zil gyis mi non cing mi 'phrogs pa'i phyir brtan pa} क्लेशोपक्लेशैरनभिभवनीयत्वादहार्यत्वाद् दृढम् बो.भू.१००क/१२७; अचलम् — {dam pa dag dang lan cig tsam/}…/{rab tu brtan pa nyid du 'gyur//} सकृत्सज्जनसंगतम् । भवत्यचलमत्यन्तम् जा.मा.१९७क/२२९; अकम्प्यम् — {blo brtan} अकम्प्यमतिः जा.मा.११ख/१२; स्थावरम् — {lhun po la sogs pa brtan pa rnams so//} मेर्वादयः स्थावराः वि.प्र.१५६ख/१.४; {sa'i skye ba ni ljon shing la sogs pa brtan pa rnams} पृथिवीजातितर्वादयः स्थावराः वि.प्र.४५ख/४.४७; स्थायी — {lus can dag ni brtan pa med} स्थायिनो न हि देहिनः अ.क.१५ख/ ५१.१९; स्थितम् — {brtan yang ri shod lhung ba bzhin/} /{ma bcom na yang de bcom bzhin//} स्थिताप्यधश्च्युतैवाद्रेरहताप्याहतैव सा । अ.क.३११ख/१०८.१६६; अवस्थितम् — {gser ni brtan pa'i ngo bo nyid/} /{de yi ngo bo gdu bu yang /} /{snga phyi la sogs gnas skabs la/} /{mthong 'gyur gzhan ni du ma nyid//} हेम्नोऽवस्थितरूपत्वे तद्रूपं रुचकाद्यपि । पूर्वोत्तराद्यवस्थासु दृश्येतानेकताऽन्यथा ।। त.स.६५क/६१३; प्रतिष्ठितम् — {de bzhin gshegs pa'i byin gyi rlabs kyi stobs shin tu brtan pa} तथागताधिष्ठानबलसुप्रतिष्ठितः द.भू.२४६क/४६; {rtsa ba shin tu brtan pa} सुप्रतिष्ठितमूलः श्रा.भू.२१ख/५२; अविचलितम् — {'di ni don byed pa rnam par gnas pa ma yin te/} {brtan pa nyid med pa'i phyir ro//} न चासावर्थक्रियास्थितिरविचलितत्वाभावात् प्र.अ.३ख/५; विश्रान्तम् — {'di yi chags bral g}.{yo ba 'am/} /{brtan pa bdag gis shes par bya//} अस्य जानामि वैराग्यं चलं विश्रान्तमेव वा ।। अ.क.२१४ख/८८.१०; रूढम् — {rtsa brtan 'bras bu'i khur gyis ni/} /{slong rnams rtag tu rgyas par byed//} रूढमूलः फलभरैः पुष्णन्ननिशमर्थिनः का.आ.२.२०६; विरूढम् — {lhan cig skyes pa'i 'jig tshogs la lta ba ni thog ma med pa nas goms pas brtan pa yin pa'i phyir} सहजस्य तु सत्कायदर्शनस्य विरूढत्वादनाद्यभ्यासतः प्र.अ.१३०ख/१३९; निबिडम् — {rmongs pa'i lcags sgrog brtan pa gcod cing lta ba'i ri mo} ({bo} ) {nyams par byed//} मोहश्छिन्नो निबिडनिगडः खण्डिता दृष्टिशैलाः अ.क.२०२ख/८४.४१; अ.क.२८०क/१०४.१२; गाढम् — {brtan pa'i grogs bzhin brgyal ba yis/} /{yan lag kun la 'khyud cing bsdams//} रुद्धा सर्वाङ्गमालिङ्ग्य गाढं सख्येव मूर्छया । अ.क.३११ख/१०८.१६७; पृथुलम् — {brtan pa'i khur gyis mi gdung} पृथुलभारनिर्व्यथाः अ.क.२९४ख/३८.१; धीरः — {ri dwags gzugs la mi ltar brtan pa'i sems//} मृगाकॄतिर्मानुषधीरचेताः जा.मा.१४६क/१६९; {khyod kyi chos kyi ros tshim pas/}…/{brtan rnams bsod nyams nyal bar bgyid//} अशेरत सुखं धीरास्तृप्ता धर्मरसस्य ते ।। श.बु.११५क/१२६.
brtan par
ध्रुवम् — {sdig pa dag ni brtan par gnas//} पापं तु स्थास्यति ध्रुवम् ।। बो.अ.६.५५; सदा — {des na yi ge gcig brtan par/} /{gnas pa gnyis ka la mi 'grub//} अतो न द्वयसिद्धोऽयमेको वर्णः सदा स्थितः । त.स.९०ख/८१९; गाढम् — {de yis brtan par bcings pa de'i/} /{mig gi chu skyes rab phyung nas//} उत्पाट्य गाढबद्धस्य स तस्य नयनाम्बुजम् । अ.क.२६१क/३१.२०.
brtan pa nyid
= {brtan nyid} दार्ढ्यम् — {bskul ba las byung shes pa la/} /{brtan pa nyid ni sngar bsal zin//} चोदनाजनिते ज्ञाने दार्ढ्यं प्रागपहस्तितम् । त.स.११२ख/९७३; दृढता — {gzhan goms pa las gzhan du ni/} /{brtan pa nye bar skye ma yin//} अन्यदभ्यस्तमन्यत्र दृढता नैव जायते ।। प्र.अ.१४१ख/४८७; स्थिरता — {sgyu ma'i bud med mig ni rnam par g}.{yo ba dag gi cha/} /{'di la brtan pa nyid du mngon par khengs pa 'di ni ci//} मायावधूनयनविभ्रमसंविभागे पुंसां क एष वपुषि स्थिरताभिमानः ।। अ.क.२१५ख/२४.८६; स्थिरत्वम् — {gser gyi bdag nyid dngos po dag /gang} {tshe mthong ba blo gros rmongs/} /{'dra ba gzhan ni 'byung ba na/} /{de tshe brtan pa nyid du sems//} शातकुम्भात्मकौ भावौ यदा पश्यति मूढधीः । समानापरभावेन स्थिरत्वं मन्यते तदा ।। त.स.६५क/६१३; {'dir dus brten} ({brtan} ) {pas brten} ({brtan} ) {pa nyid du 'dod kyi}…{yul brten} ({brtan} ) {pas ni ma yin no//} कालस्थैर्येण स्थिरत्वमत्राभिप्रेतम्, न तु देशस्थैर्येण त.प.१३६ख/७२४; अविचलितत्वम् — {'di ni don byed pa rnam par gnas pa ma yin te/} {brtan pa nyid med pa'i phyir ro//} न चासावर्थक्रियास्थितिरविचलितत्वाभावात् प्र.अ.३ख/५; स्थिरत्वम् — {brtan nyid phyir dang gting med phyir/} /{lus can lhan cig mi gnas phyir/} /{me long dbus kyi gzugs brnyan ni/} /{nam yang 'dzin par byed ma yin//} स्थिरत्वान्निर्विभागत्वान्- मूर्त्तानामसहस्थितेः । बिभर्त्ति दर्पणतलं नैव च्छायां कदाचन ।। त.स.११क/१३२.
brtan pa dang ldan pa
= {brtan ldan/}
brtan pa dam pa'i ye shes
ना. सत्त्वोत्तरज्ञानी, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' kun tu bzang po dang 'jam dpal la stsogs pa 'di lta ste/} {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang brtan pa dam pa'i ye shes dang} समन्तभद्रमञ्जुश्रीबोधिसत्त्वपूर्वङ्गमैः । यदुत ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन । सत्त्वोत्तरज्ञानिना च ग.व्यू.२७५क/१.
brtan pa ma yin
= {brtan pa ma yin pa/}
brtan pa ma yin pa
पा. अस्थिरः, वायुभेदः — {rlung ni rnam pa gnyis te/} {brtan pa dang brtan pa ma yin pa'o//} द्विविधो हि वायुः—स्थिरः, अस्थिरश्च त.प.१४१क/७३४.
brtan pa med pa
वि. अध्रुवम् — {srog ni brtan pa med de rtag tu g}.{yo/} /{'jim pa'i bum pa lta bur 'jig pa can//} जीवितं चपलमध्रुवं सदा मृत्तिकाघटक एव भेदि च । रा.प.२४४ख/१४३; अधीरम् — {'di ltar brtan pa med pa nyid du yang khas len cing /'dis} {snying la gdung ba chen po gnas pa dag gsal bar byed do//} एवमधीरत्वं प्रतिपद्यमानेन प्रकाशितोऽनेन हृदयस्य महानावेगः ना.ना.२३१ख/५९.
brtan pa med pa nyid
अधीरत्वम् — {'di ltar brtan pa med pa nyid du khas len cing 'dis snying la gdung ba chen} ।{po gnas pa dag gsal bar byed do//}
brtan pa'i skye gnas
स्थावरयोनिः — {brtan pa'i skye gnas ni lhun po dang shing la sogs pa} स्थावरयोनिर्मेरुवृक्षादयः वि.प्र.१६३ख/१.८.
brtan pa'i khams
स्थावरधातुः — {brtan pa zhes pa ni khams lnga'i bdag nyid brtan pa'i khams sgrib pa dang bral ba'o//} स्थिर इति पञ्चा (पञ्चधात्वा)त्मकः स्थावरधातुर्निरावरणः वि.प्र.१५६ख/१.५.
वि. स्थिरात्मा — {ci ste rang bzhin gyis brtan pa'i ngo bo nyid yin pa} अथ प्रकृत्या स्थिरात्मा भावः त.प.२२३ख/९१५; द्र. {brtan pa'i rang bzhin can/} {brtan pa'i rang bzhin/}
brtan pa'i ngo bor gnas
= {brtan pa'i ngo bor gnas pa/}
brtan pa'i ngo bor gnas pa
वि. स्थिररूपसमाक्रान्तम् — {skad cig gnas pa'i rang bzhin gang /} /{dngos po skad cig ma ru brjod/} /{brtan pa'i ngo bor gnas pa yi/} /{dngos nyid skad cig pa ma yin//} क्षणावस्थितरूपं हि वस्तु क्षणिकमुच्यते । स्थिररूपसमाक्रान्तं वस्त्वेवाक्षणिकं पुनः ।। त.स.१६क/१७९.
brtan pa'i dngos po
स्थिरभावः — {zhes rgyas par brtan pa'i dngos po brtag par gtan la bab zin to//} इति चर्चितमेतत् स्थिरभावपरीक्षायां विस्तरेण त.प.२२३ख/९१५; त.प.८३क/६१८.
स्थिराश्रयः — {gang dag brtan pa'i rten gnas pa/} /{ci zhig gis ni khyad par byas//} ये वा स्थिराश्रये वृत्ताः कथञ्चिदपि चाहिताः । त.स.१२४ख/१०७९.
brtan pa'i stobs bskyed pa
धृतिबलाधानम्, ओ ता — {de la byang chub sems dpa'i brtan pa'i stobs bskyed pa gang zhe na/} {de yang rnam pa gnyis su blta bar bya ste/} {ngo bo nyid dang gnas so//} तत्र कतमा बोधिसत्त्वस्य धृतिबलाधानता । सापि द्विविधा द्रष्टव्या-स्वभावतश्चाधिष्ठानतश्च बो.भू.१३३क/१७१.
brtan pa'i thugs dang ldan
= {brtan pa'i thugs ldan/}
brtan pa'i thugs ldan
वि. स्थिरचित्तः — {brtan pa'i thugs ldan skyob pa po/} /{phyi nang rgyu ba'i dbugs chad de//} स्थिता आश्वासप्रश्वासाः स्थिरचित्तस्य तायिनः । अ.श.२८४क/२६०.
brtan pa'i blo gros
ना. दृढमती, कन्या — {dge ba bzang mo ni}…{brtan pa'i blo gros dang}…{bu mo lnga brgyas bskor cing mdun du byas te} सुभद्रा…दृढमत्या च…पञ्चभिर्दारिकाशतैः परिवृता पुरस्कॄता ग.व्यू.३१९क/४०.
brtan pa'i rang bzhin
वि. स्थिरस्वभावः — {gzhan yang dngos po rang bzhin gyis brtan pa'i rang bzhin yin nam/} {mi brtan pa'i rang bzhin yin grang} किञ्च, प्रकृत्या भावोऽस्थिरस्वभावो वा स्यात्, स्थिरस्वभावो वा त.प.२२३ख/९१५; द्र. {brtan pa'i rang bzhin can/} {brtan pa'i ngo bo nyid/}
brtan pa'i rang bzhin can
वि. स्थिरात्मा — {brtan pa'i rang bzhin can bdag la/} /{gang gzhan gis ni kun brtags 'di//} स्थिरात्मन्यात्मनीदं यत् परैः परिकल्प्यते ।। त.स.११क/१३४; द्र. {brtan pa'i rang bzhin/} {brtan pa'i ngo bo nyid/}
brtan pa'i rus pa
दृढास्थि, पृष्ठास्थिदण्डः — {brtan pa'i rus pa ste rgyab kyi tshigs pa'i rus pa dpyi nas brtsams nas phrag pa'i mthar thug pa} दृढास्थि पृष्ठास्थिदण्डः कटिमारभ्य स्कन्धपर्यन्तम् वि.प्र.२३३ख/२.३३
वि. स्थिरीभूतम् — {'dir gang gi tshe so sor sdud pas gzugs brtan par gyur pa'i rnal 'byor pa rnam par dag par gyur pa} इह प्रत्याहारेण योगी यदा विशुद्धो भवति बिम्बेन स्थिरीभूतेन वि.प्र.६६ख/४.११८.
brtan par chags par 'gyur ba
वि. रूढिमुपगतम् — {shin tu goms pas bstan} ({brtan} ) {par chags par 'gyur ba} अत्यन्ताभ्यासाद् रूढिमुपगतम् प्र.अ.८८ख/९६.
brtan par bya
कृ. दृढीकर्तव्यम् — {brtson 'grus kyis rang gi sems nyid brtan par bya'o//} स्वचित्तमेव दृढीकर्तव्यं वीर्येण बो.प.९१क/५४.
brtan par bya ba
दृढीकरणम् — {sngags dang rig pa dang snying po thams cad brtan par bya ba'i phyir} सर्वमन्त्रविद्याहृदयदृढीकरणार्थम् स.दु.२३१/२३०; स्थिरीकरणम् — {sems brtan par bya ba'i don du} चित्तस्थिरीकरणार्थम् वि.प्र.४५ख/४.४७.
brtan par bya bar
स्थिरीकर्तुम् — {mi rnams kyis lus la brtan par bya bar mi nus so//} शरीरे स्थिरीकर्तुं न शक्यते…मनुष्यैः वि.प्र.२४९क/२.६२.
brtan par byas
= {brtan par byas pa/} {brtan par byas nas} स्थिरीकृत्य — {don de rigs pas brtan par byas nas sgom par byed pa} युक्त्या तस्यार्थस्य स्थिरीकृत्य भावयतः प्र.अ.१०१क/१०९.
brtan par byas pa
भू.का.कृ. धीरीकृतम् — {sems brtan par byas pa} धीरीकृतमनसः जा.मा.८१ख/९४; स्थिरीकृतम् — {byang chub kyi sems brtan par byas pa rnams kyi} बोधिचित्तस्थिरीकृतानाम् वि.प्र.१६१क/३.१२५; द्र. {brtan por byas pa/}
brtan par byed
क्रि. द्रढयति — {bdag la chags pa brtan par byed//} स्नेहमात्मनि द्रढयति प्र.अ.१४३क/१५२; दृढीकरोति — {rtsa ba brtan par byed do//} मूलं दृढीकरोति अभि.स्फु.८८क/७६०; प्रस्थापयति म.व्यु.६३३८; द्र. {brtan por byed/}
brtan par byed pa
= {brtan par byed/}
brtan par yod
दार्ढ्यम् — {'o na gang la bag chags brtan par yod pa thun mong du dmigs pa der bzlog pa'i phyir 'pho ba bden pa nyid do//} (?) यत्र तर्हि वासनादार्ढ्यं तत्र विपर्यय इति सत्यता सञ्चारस्य प्र.अ.६३ख/७२.
brtan po
वि. १. दृढः — {nges pa brtan po byas} अकरोद् दृढनिश्चयम् अ.क.१८०क/२०.५६; {bsam pa brtan po} दृढाशयः अभि.स्फु.९९क/७७७; स्थास्नुः — स्थास्नुः स्थिरतरः स्थेयानेकरूपतया तु यः । अ.को.३.१.७१; ध्रुवः मि.को.१४८ख; स्थावरम् — {phyogs bzhi'i mtshan ma brtan po}…{gzugs par bya'o//} चतुर्दिशं स्थावरनिमित्तानि संलक्षयितव्यानि वि.व.१९४क/११५; म.व्यु.७१११ २. धीरः — {brtan po dag ni thar pa'i thabs la 'bad//} धीराः प्रतीकारससंभ्रमाश्च जा.मा.८१क/९३.
brtan por byas
= {brtan por byas pa/}
brtan por byas pa
भू.का.कृ. दृढीकृतम् — {brtan por byas pas dgra bcom pa nyid las yongs su nyams par mi 'gyur te} दृढीकृतत्वान्न तस्मात् सोऽर्हन् परिहीयते अभि.स्फु.२१६क/९९३; अभि.स्फु.२२३ख/१००५; द्र. {brtan par byas pa/}
brtan por byed
क्रि. दृढीकरोति — {de rgyun mi 'chad pa'i don gyis brtan por byed do//} तामनुच्छेदार्थेन दृढीकरोति अभि.स्फु.८८क/७६०; द्र. {brtan par byed/}
brtan byas
= {brtan por byas pa/} {brtan byas nas} स्थिरीकृत्य — {phongs pa'i re ba brtan byas nas//} स्थिरीकृत्यार्थिनामाशाम् जा.मा.१०ख/१०.
brtan byed
१. = {sa gzhi} धरित्री, पृथ्वी — भूर्भूमिरचलानन्ता रसा विश्वंभरा स्थिरा । धरा धरित्री धरणिः अ.को.२.१.२; ध्रियते नृपैरिति धरा । धरति विश्वमिति वा । धृञ् धारणे । धरित्री धरणिश्च अ.वि.२.१.२ २. = {brtan par byed/} {brtan por byed/}
brtan ma
ना. १. स्थावरा, पृथ्वीदेवता — {yul ma ga d+ha'i snying po byang chub na sa'i lha mo brtan ma zhes bya ba} मगधविषये बोधिमण्डे स्थावरा पृथ्वीदेवता ग.व्यू.७७क/१६८ २. दृढा, पृथिवीदेवता — {sa'i lha mo brtan ma} दृढा पृथिवीदेवता सु.प्र.२ख/२.
brtan med
अधृतिः — {bsam pa la brten mig ni g}.{yo med pa/} /{brtan med rnam pa ci zhig nyams su myong //} चिन्ताश्रयान्निश्चललोचनस्य विभाव्यते कोऽप्यधृतिप्रकारः ।। अ.क.२९८ख/१०८.५०.
brtan med 'gyur
क्रि. न धृतिं याति — {gnyid mi 'ong zhing brtan med 'gyur//} न निद्रां न धृतिं याति बो.अ.६.३.
brtan 'dzin
धृतिः, छन्दोभेदः मि.को.९३ख ।
brtan zhugs
पा. गाढं विष्टा, अधिमुक्तिप्रभेदः — {brtan par zhugs pa ni sa la zhugs pa'o//} गाढं विष्टा भूमिप्रविष्टा सू.अ.१६२ख/५२.
brtan yas
विशिष्टः म.व्यु.७७३५.
brtabs
= {brtabs pa/}
brtabs pa
•क्रि. ( {rtab pa} इत्यस्याः भूत.) (?) धावति — {brtabs pa med cing ha cang zhum mi mnga'//} न च धावसि नातिलीयसे वि.व.१२५ख/१.१४; •सं. सम्भ्रमः — {brtags} ({brtabs} ) {pa dang bcas pa'i shugs kyis skrag pas gdungs pa'i yid du gyur nas rgyal po la smras pa} ससम्भ्रमावेगविषादव्यथितमनसो राजानमूचुः जा.मा.१०क/१०; •वि. संभ्रान्तः — {de nas byang chub sems dpa' ma brtabs shing mi rings par} अथ बोधिसत्त्वोऽसंभ्रान्त एवात्वरन् ल.वि.७८ख/१०६; चपलः — {rab tu brtabs pa'i 'gros kyis} चपलतरगतयः जा.मा.१६०क/१८४.
brtabs pa bzhin
= {brtabs bzhin/}
brtabs bzhin
सहसा, अकस्मात् — {de nas sreg pa'i phru gu de rnams 'jigs shing skrag pas 'khrugs pa'i sgra mi snyan pa 'byin cing gcig la gcig mi lta bar brtabs bzhin du 'phur te dong ngo //} अथ ते वर्तकपोतका भयविरसव्याकुलविरावाः परस्परनिरपेक्षाः सहसा समुत्पेतुः जा.मा.९०क/१०३; ससंभ्रमः — {zhe sa bskyed de brtabs pa bzhin du 'di ci nongs zhes rid par gyur pa'i rgyu de la dris so//} उपचारपुरःसरं ससंभ्रमाः किमिदमिति कार्श्यनिमित्तमेनमपृच्छन् जा.मा.१०१क/११६; द्र. {brtabs shing skrag pa/}
brtabs shing skrag pa
वि. ससंभ्रमः — {de skad zer ba nyug rum rnams kyis thos nas/} {brtabs shing skrag pa'i shugs kyis rgyal po la smras pa} तच्छ्रुत्वा वर्षवराः ससंभ्रमावेगा राजानमूचुः जा.मा.१६८क/१९४.
brtas pa
•सं. १. = {rgyas pa} पुष्टिः — {khams brtas pa} धातुपुष्टिः म.टी.२९३ख/१५८; बो.भू.४३ख/५६; {khams brtas pa yongs su 'tshol ba} धातुपुष्टिपर्येष्टिः सू.अ.१७६क/७०; पोषः — {yongs su brtas pa} परिपोषः त्रि.भा.१४७क/२९; विरूढिः — {dad pa'i dbang po brtas pa nyid//} श्रद्धेन्द्रियविरूढिता र.वि.१२७क/११२ २. = {brtas pa nyid} पुष्टता — {dge ba gnyis kyis khams gnyis brtas pa}…{de la bsod nams dang ye shes gnyis kyis bsod nams dang ye shes de gnyis kyi sa bon brtas pa ni de yongs su smin pa'i rgyu'o//} शुभद्वयेन द्वयधातुपुष्टता…तत्र पुण्यज्ञानद्वयेन तस्य पुण्यज्ञानद्वयस्य बीजपुष्टता तत्परिपाके कारणम् सू.अ.१४९ख/३२; •भू.का.कृ. परिपुष्टम् — {dge ba'i chos kyi sa bon rnams phyir zhing phyir zhing rab tu brtas la/} {phul du brtas pa skye zhing gnas pa} उत्तरोत्तराणां कुशलधर्मबीजानां परिपुष्टतरा परिपुष्टतमा उत्पत्तिः स्थितिः बो.भू.४४क/५६; दृप्तम् — {yid mi bde pa'i zas rnyed nas/} /{zhe sdang brtas te bdag 'joms so//} दौर्मनस्याशनं प्राप्य द्वेषो दृप्तो निहन्ति माम् ।। बो.अ.६.७; प्रीणितम् — {bdag cag zas kyis lus dag brtas shing tshim par byas la} वयमाहारेण प्रीणितगात्राः संतर्पितगात्राः श्रा.भू.३३ख/८५; संभृतम् — {nus pa brtas pa} संभृतशक्तिः बो.अ.४.४५; उपचितम् — {bdag gi lus 'di ni}…{pha ma'i mi gtsang ba'i mer mer po las byung ba dang 'bras chan dang zan dron gyis brtas pa yin te} मे कायः…मातापित्र्यशुचिसम्भूत ओदनकुल्माषोपचितः श्रा.भू.१३७ख/३७६; •वि. स्वस्थः — {sems brtas pa} स्वस्थचित्तः सु.प्र.३०ख/६०.
brtas pa nyid
विरूढिता — {de dag pa ni mi zlogs} ({mi bzlog} ) {pa'i/} /{dad pa'i dbang po brtas pa nyid//} तद्विशुद्घिरसंहार्यश्रद्धेन्द्रियविरूढिता ।। र.वि.१२७क/११२.
brtas par byed
= {brtas par byed pa/}
brtas par byed pa
•क्रि. पुष्टिं करोति — {rgyu dmigs nas dga' bas pha rol tu phyin pa'i khams brtas par byed do//} हेतूपलब्धितुष्ट्या पारमिताधातुपुष्टिं करोति सू.अ.१७६ख/७०; पुष्टये भवति — {pha rol tu phyin pa yongs su rdzogs par bya ba'i phyir/} {pha rol tu phyin pa dang ldan pa'i yid la byed pa gang dag khams brtas par byed pa de dag kho na tshigs su bcad pa 'di dag gis bstan to//} पारमितापरिपूरणार्थं ये पारमिताप्रतिसंयुक्ता एवं मनसिकारा धातुपुष्टये भवन्ति त एताभिर्गाथाभिर्देशिताः सू.अ.१७६क/७०; •सं. पोषणम् — {'ju bas kyang 'ju ba las gyur pa zhes bya ba ni kham gyi zas 'ju ba'i dus na dbang po'i 'byung ba chen po brtas par byed pa'i phyir ro//} परिणतितः पारिणामिकः कवडीकार आहारः, परिणामकाले इन्द्रियमहाभूतपोषणात् अभि.स.भा.३२ख/४५.
brtun
= {brtun pa/}
brtun ngas pa
रभसः म.व्यु.२९६६; मि.को.१२७क ।
brtun cing byed pa
वि. आतप्तकारी म.व्यु.१८०६; मि.को.१२३क ।
brtun te sbyor ba
पा. उत्तप्तप्रयोगम्, सत्पुरुषवीर्यभेदः — {skyes bu dam pa'i brtson 'grus}…{de ni rnam pa lngar blta bar bya ste/}…{ma btang ba dang}…{brtun te sbyor ba'o//} सत्पुरुषवीर्यम् । तत्पञ्चविधं द्रष्टव्यम् । अनिराकॄतं…उत्तप्तप्रयोगञ्च बो.भू.१०९क/१४०.
brtun dang ldan pa
उत्तप्तवती, रश्मिविशेषः — {brtun dang ldan pa'i 'od zer rab gtong zhing /} /{le lo'i sems can gang dag des bskul ba//} रश्मि उत्तप्तवती यद मुञ्ची ताय कुशीद य चोदित सत्त्वाः । शि.स.१८०क/१७९.
brtun pa
•सं. आतापः — {gus ni zhi ba'i che ba nyid/} /{shes par gyur nas brtun pas skyed//} आदरः शममाहात्म्यं ज्ञात्वातापेन जायते ।। शि.स.२क/१; •वि. आतापी — {brtun pa dang shes bzhin dang dran pa dang ldan pa} आतापी सम्प्रजानन् स्मृतिमान् अभि.स्फु.१६६क/९०६; उत्तप्तः — {brtun te sbyor ba} उत्तप्तप्रयोगम् बो.भू.१०९क/१४०; धृष्टतरः — {shing rta gcig gis sa la gang du lam drangs pa/} /{de bzhin gzhan dang gzhan yang lam der brtun te 'dong //} एको रथश्च भुवि यद्विदधाति वर्त्म तेनापरो व्रजति धृष्टतरं तथान्यः । जा.मा.२४ख/२८.
•सं. १. उपसंहारः — {sbyin pa'i dus na tshul khrims la brtul ba btang snyoms la sogs pa rgya cher gsungs pa yin no//} दानकाले शीलोपसंहारस्योपेक्षेति विस्तरः शि.स.९क/१०; अपनमनम् — {rgyan brtul lo//} मण्डनापनमनम्; गोपनम् — {zas kyi bya ba byas nas stan cha dben par brtul lo//} कृते भक्तकृत्ये शयनासनस्य छन्ने गोपनम् वि.सू.८७ख/१०५ २. पराक्रमः — {brtul bas brtul bar byed de} पराक्रमं पराक्रमते शि.स.१०४क/१०३; {brtul ba brtan par brtul bar bya'o//} दृढपराक्रमतया पराक्रान्तव्यम् शि.स.१०६क/१०४; •भू.का.कृ. १. विनीतम् — {nyan thos kyi chos rnams la gang dag brtul ba dang bslabs pa dang} ये च…श्रावकधर्मेषु वा विनीताः शिक्षिताः अ.सा.१२१ख/७० २. निर्वृतम् — {rol mo brtul ba dag na} निर्वृतेषु वाद्येषु वि.सू.१००क/१२१; व्यावर्तितम् — {gsang sngags brtul ba} मन्त्रा व्यावर्तिताः वि.व.२०५ख/१.७९; प्रतिसंहृतम् — {de bzhin gshegs pa don grub blo des 'od de brtul ba} सिद्धार्थबुद्घिना तथागतेन सा प्रभा प्रतिसंहृता रा.प.२५१क/१५२; अभिसंक्षेप्तुमारब्धः — {ri dwags kyi g}.{yang gzhi dang shing shun rnams kyang brtul to//} अजिनचीरवल्कलान्यभिसंक्षेप्तुमारब्धः अ.श.१०४ख/९४; •वि. रणशौण्डः म.व्यु.६९८९.
brtul ba nyid
उद्धृतत्वम् — {rim khang gzhan la ni skas steng du brtul ba nyid do//} उद्धृतत्वं च निश्रयणेः पुरान्तरे वि.सू.४१ख/५२.
brtul bar bya
•क्रि. प्रवेशयेयुः — {brtul bar bya ba bting ste bsod snyoms la zhugs pa na gal te rlung dang char pa 'ong na gtsug lag khang na gnas pa rnams kyis brtul bar bya'o//} पिण्डाय चेत् प्रविषज्याप्रविष्टे (?) वातवर्षमागच्छेद् विहारस्थाः प्रवेशयेयुः वि.सू.३१ख/४०; •कृ. पराक्रान्तव्यम् — {brtul ba brtan par brtul bar bya'o//} दृढपराक्रमतया पराक्रान्तव्यम् शि.स.१०६क/१०४; •सं. प्रवेशनम् — {dong na brtul bar bya'o//} प्रक्रान्तेषु प्रवेशनम् वि.सू.३२क/४०.
brtul bar byed
क्रि. पराक्रमते — {brtul bas brtul bar byed de} पराक्रमं पराक्रमते शि.स.१०४क/१०३.
brtul zhugs
व्रतः, व्रतम् — {gso sbyong gi brtul zhugs} पोषधं व्रतम् अ.क.२७८क/३५.४२; {mi 'tshe ba la sogs pa'i brtul zhugs nyi shu rtsa lnga} अहिंसादिपञ्चविंशद् व्रतानि वि.प्र.९४क/३.५; {rang gi rigs kyi brtul zhugs kyi mtha' spangs nas 'jug pa} स्वकुलव्रतसीमानमतिपत्यापि वर्त्तमानाः त.प.३२३क/१११३.
brtul zhugs kyi dbang
पा. व्रताभिषेकः, अभिषेकविशेषः — {brtul zhugs kyi dbang ni gzugs la sogs pa'i yul dang mig la sogs pa'i dbang po rnam par dag pa ste} व्रताभिषेको रूपादिविषयचक्षुरादीन्द्रियविशुद्घिः वि.प्र.१५२ख/३.९९.
brtul zhugs grub pa
वि. सिद्धव्रतः — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{brtul zhugs grub pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम् । यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…सिद्धव्रत इत्युच्यते ल.वि.२०३ख/३०७; {yon gnas brtul zhugs grub pa} सिद्धव्रतो दक्षिणीयः अ.श.२४६ख/२२६.
brtul zhugs nges pa
व्रतनियमः — {de nyid la slob dpon gyis brtul zhugs kyi nges pas chad pa sbyin par bya'o//} तत्रैवाचार्येण दण्डो देयो व्रतनियमेनेति वि.प्र.१५३ख/३.१०१.
brtul zhugs nges pa dang ldan
वि. व्रतनियमयुतः — {brtul zhugs nges pa dang ldan zhes pa la brtul zhugs ni 'chad par 'gyur ba nyi shu rtsa lnga po rnams so//} {de rnams la nges pa ni sangs rgyas kyis rjes su gnang ba ste de dang ldan pa ni brtul zhugs nges pa dang ldan pa'o//} व्रतनियमयुता इति । व्रतानि पञ्चविंशतिर्वक्ष्यमाणानि, तेषु नियमो बद्धानुज्ञा; तया युक्ता व्रतनियमयुताः वि.प्र.१३४ख/३.७०.
brtul zhugs nges pa la dga'
वि. व्रतनियमरतः, ओ ता — {de la bzang mo sems can phan pa byed ma brtul zhugs nges pa la dga'} तत्र दिव्या सत्त्वोपकारी(? करी) व्रतनियमरता वि.प्र.१६६क/३.१४५.
वि. व्रतधरः, व्रती — {'jig rten smod pa spang ba'i phyir/}…/{brtul zhugs 'dzin pas blos phyag bya//} वन्द्यो व्रतधरैर्बुद्ध्या लोकावध्यानहानये ।। वि.प्र.९२क/३.३.
brtul zhugs bzang
वि. सुव्रतः, ओ ता — {phreng ba mngon par gtang byas nas/} /{dam tshig la gnas brtul zhugs bzang //} मालाभिप्रेषितां कृत्वा समये तिष्ठ सुव्रता । हे.त.८क/२२.
brtul zhugs bzang po
ना. सुव्रतः १. बुद्धः — {'di lta ste/} {lag bzang dang rin chen bzang po dang brtul zhugs bzang po dang}…{shAkya thub pa dang} तद्यथा सुबाहुः, सुरत्नः, सुव्रतः…शाक्यमुनिश्चेति म.मू.९३क/५ २. श्रेष्ठिदारकः — {de la tshong dpon gyi bu nor bzangs ni}…{brtul zhugs bzang po dang}…{tshong dpon gyi bu lnga brgyas bskor cing mdun du byas te} तत्र सुधनः श्रेष्ठिदारकः सुव्रतेन…पञ्चभिः श्रेष्ठिदारकशतैः परिवृतः पुरस्कृतः ग.व्यू.३१८ख/३९.
brtul zhugs bzang po rab kyi dbyangs
ना. सुव्रतस्वरः, असुरः म.व्यु.३४०२.
brtul zhugs yan lag
व्रताङ्गम् — {tshul khrims yan lag bag yod pa'i/} /{yan lag brtul zhugs yan lag ste/} /{bzhi gcig de bzhin gsum rim bzhin//} शीलाङ्गान्यप्रमादाङ्गं व्रताङ्गानि यथाक्रमम् । चत्वार्येकं तथा त्रीणि अभि.को.४.२९.
brtul zhugs ral gri'i so
असिधारव्रतः, दुष्करव्रतः — {'ching ba'i rgyu ni yul ma yin/} /{rgyu ni yul la 'ching ba ste/} /{ye shes kyis ni nyon mongs gsad/} /{'di ni brtul zhugs ral gri'i so//} न बन्धहेतुर्विषया हेतुर्विषयबन्धनम् । ज्ञानवध्यानि क्लेशानि असिधारव्रतो ह्ययम् ।। ल.अ.१८७ख/१५८.
•क्रि. ( {rten pa} इत्यस्याः भूत., भवि.च) १. (भूत.) अशिश्रियत् — {'tsho ba'i thabs}…{zhing las brten} अशिश्रियत्…कृषिजीविकाम् अ.क.७२क/६१.२ २. (?) अवलम्बते — {chang gzhan la brten pa ma yin no//} न मद्यान्तरमवलम्बते प्र.अ.४७क/५४; आश्रयति — {byis pa so so'i skye bo rnams ni}…{chad par lta ba la brten to//} उच्छेददृष्टिमाश्रयन्ति बालपृथग्जनाः ल.अ.१५२क/९९; भजति — {srog gi nus pas dbang po'i rang bzhin brten to//} प्राणशक्तिरिन्द्रियस्वभावं भजति वि.प्र.२३९क/२.४६; प्रतिसरति — {stong pa nyid la dmigs pas stong pa nyid la brten pa'o//} शून्यतोपलम्भेन शून्यतां प्रतिसरन्ति र.वि.११३ख/७५; भजते — {gang gi phyir 'di dag kun rdzob la brten pa} यस्मादेते संवृत्तिं भजेते अभि.स्फु.२५१क/१०५५; सेवते — {gang de la brten pa de ni mkhas pa thams cad kyis spang bar 'gyur te} यश्च तान् सेवते, स सातिसारो भवति सर्वविज्ञानाम् शि.स.४१क/३९; श्रयते — {brten nas dngos rab skye bar mngon 'jug pa'i/} /{skye bo ji ltar gzhan gyis byas la brten//} प्रतीत्यभावप्रभवे कथं जनः समक्षवृत्तिः श्रयतेऽन्यकारितम् । सू.अ.१४५ख/२४; आश्रीयते — {ci ste}…{gtan tshigs de bsgrub par bya ba'i chos can la brten pa de lta yin na} अथ…तस्य हेतोः साध्यधर्मिणि सद्भाव आश्रीयते त.प.२६ख/४९९; समालम्बते — {bdud rtsi'i zer ni sgra gcan gyis zos nam mkha'i mdzes pa lta bu dag la brten//} राहुग्रस्तसुधामयूखगगनच्छायां समालम्बते अ.क.३१०ख/१०८. १५९ ३. (?) भजस्व — {skye bo dam pa 'dod pa'i lam la brten//} भजस्व मार्गं सुजनाभिपन्नम् जा.मा.१४५क/१६८; {brtan pa brten} भजस्व धैर्यम् अ.क.३३८क/४४.२२; भजेत — {de la su zhig ser sna'i lam la brten} कोऽसौ तत्र भजेत मत्सरपथम् जा.मा.१७ख /१९ • = {brten pa/}
brten gyur
= {brten gyur pa/}
brten gyur pa
भू.का.कृ. संश्रितम् — {dar bab de nas dal gyis rgan po nyid la brten gyur pa//} यूनः शनैः स्थविरतामथ संश्रितस्य अ.क.१९६क/८३.१; समाश्रितम् — {de nas ded dpon gnyis pa ni/} /{don nyams de la brten gyur pa//} द्वितीयः सार्थवाहोऽथ नष्टार्थस्तं समाश्रितः । अ.क.६क/५०.५४.
brten 'gyur
क्रि. भजते — {de log na ni rang nyid kyi/} /{rang bzhin nyid la slar brten 'gyur//} तस्मिन् निवृत्ते प्रकृतिं स्वामेव भजते पुनः । प्र.वा.१.२५३; प्र.अ.१४७क/१५६.
brten drags
उपसेवना — {ma brten pa dang rab tu brten drags dang /} /{slong ba drags na byams pa med par 'gyur//} असेवना चात्युपसेवना च याच्ञाभियोगाश्च दहन्ति मैत्रीम् । जा.मा.१३१ख/१५२.
brten nas 'byung ba
वि. प्रतीत्यजम् — {khyod kyis brten nas 'byung bar gsungs//} त्वया तूक्तं प्रतीत्यजम् प्र.प. ८०ख/१०३.
brten pa
•सं. १. आश्रयः — {bstan bcos la brten pa} शास्त्राश्रयः वा.टी.१०३क/६५; {rtog ge de kho na nyid ma mthong ba la brten pa ni lung cung zad la brten pa yin no//} अदृष्टसत्याश्रयो हि तर्कः कश्चिदागमनिश्रितो भवति सू.अ.१३२क/५; समाश्रयः — {dam pas rtsi ba min zhe na/} /{phan tshun brten par 'gyur ba yin//} न चेदादृतता शिष्टैरित्यन्योन्यसमाश्रयः प्र.अ.८ख/१०; व्यपाश्रयः — {kun rdzob ni rnam pa gnyis te/} {kun rdzob gzhan la brten pa dang rdzas gzhan la brten pa'o//} द्विविधा संवृतिः । संवृत्यन्तरव्यपाश्रया, द्रव्यान्तरव्यपाश्रया च अभि.स्फु.१६०ख/८९०; संश्रयः — {n+ya gro d+ha brten pa'i gnod sbyin} यक्षैर्न्यग्रोधसंश्रयैः अ.क.२८७क/१०६. १६; वृत्तिः — {de nyid phyir lus tha dad la/} /{brten pa nyid du 'grub mi 'gyur//} विभिन्नदेहवृत्तित्वमत एव न सिध्यति । त.स.६९ख/६५४; निकेतः — {gang 'di}…{brten pa'i gnas su gyur pa} यानीमानि…निकेतस्थानानि द.भू.२०७क/२५; आस्पदम् — {'dus byas ni/} /{rtag pa la ni gsal brten min//} संस्कृतत्वं हि व्यक्तं नित्ये निरास्पदम् त.स.६५ख/६१८; आश्रयणम् — {gcig la gcig brten pa'i nyes pa} इतरेतराश्रयणदोषः प्र.अ.५ख/७; {lam brten pa} मार्गाश्रयणम् वि.प्र.११६क/१, पृ.१४; समाश्रयणम् त.प.; संश्रयणम् — {brten pas na brten pa ste/} {yongs su 'dzin zhes bya ba'i tha tshig go/} संश्रयणं संश्रयः, परिग्रह इति यावत् त.प.२६ख/५००; {lam gzhan la brten pa'i phyir} अन्यमार्गसंश्रयणात् अभि.स्फु.१३४क/८४२; प्रतिशरणम् — {'jig rten thams cad brtan} ({brten} ) {pas sa lta bu'o//} धरणिभूतं सर्वलोकप्रतिशरणतया बो.प.५०ख/११; भजनम् — {de gnyis kun rdzob la brten pa'i phyir te} तयोः संवृतिभजनात् अभि.स्फु.२५१क/१०५५; अधिष्ठानम् — {de ltar na 'phral gyi bya ba la brten pa'i cho ga 'jig rten dang mi 'gal zhing 'dul ba dang mi 'gal ba yin no//} एवमितिकरणीयाधिष्ठान आचारो लोकानुत्क्रान्तो भवति, विनयानुत्क्रान्तश्च श्रा.भू.१६ख/३९; आराधनम् — {deng nas bzung ste bdag gi khyim/} /{lha yi khyim bzhin brten par 'os//} देवधिष्ण्यमिवाराध्यमद्यप्रभृति नो गृहम् । का.आ.१.९० २. •सेवनम् — {mang du thos pa la brten pa'i rnam pa} बहुश्रुतसेवनाकारम् शि.स.१०७क/१०५; संसेवनम् — {yon tan ston la mkhas pa rnams la brten pa yis//} संसेवनाच्च गुणसेवनपण्डितस्य जा.मा.१३८क/१६०; प्रतिसेवनम् — {gzhan la 'khrig pa brten pa'i mthu yod pa nyid yin na dngos gzhi'o//} अन्यत्र प्रतिसेवने मिथुनस्येति प्रतिबलत्वे मौलस्य वि.सू.१९ख/२३; निषेवणम् — {brten pa bsgom pa} निषेवणभावना अभि.स.भा.६०ख/८३; सेवा — {gnyen po la brten pa} प्रतिपक्षसेवा जा.मा.१५७ख/ १८२; संसेवा — {skyes bu dam pa la brten pa} सत्पुरुषसंसेवा सू.अ.२४८ख/३०; संस्तवः — {de khyim pa brten pa des sems mi bde bar gyur nas} स तेन गृहजनसंस्तवेनाकुलितहृदयः जा.मा.१३२क/१५२; संपर्कः — {mi dge ba'i bshes gnyen la brten pa'i skyon gyis} अकल्याणमित्रसंपर्कदोषात् जा.मा.९१क/१०४; {'di ltar bud med brten pa yis/} /{sred pa 'di ni bzod ma gyur//} तथा हि योषित्संपर्कतृष्णां न क्षान्तवानयम् ।। जा.मा.१६८ख/१९४; संप्रयोगः — {de dang brten par mi bya'o//} असंप्रयोगोऽनेन वि.सू.८७ख/१०५ ३. = {brten pa nyid} आधेयता — {sel ba dag ni gzhi mthun las/} /{ma yin tha dad yin phyir ro/} /{don de las 'dod min} ({yin} ) {zhe na/} /{brten pa de dag ji lta bur//} सामानाधिकरण्यं च न भिन्नत्वादपोहयोः । अर्थतश्चेत् तदिष्येत कीदृश्याधेयता तयोः ।। त.स.३६ख/३८०; •वि. अवलम्बी — {tha snyad thams cad las 'das pa'i bdag ni rdo dang shing bal la brten pa'i nam mkha'i bdag nyid yin no//} सर्वव्यवहारातीताद्यात्मोपलम्भ (रातीतो ह्यात्मोपल)तूलावलम्बिगगनात्मैव प्र.अ.१४२ख/१५२; अवलम्बिनी — {mtshan mo mi smra la brten}…{ngo tsha ldan ma de} रात्रौ मौनावलम्बिनी…लज्जावती सा अ.क.२३३ख/८९.१४९; का.आ.२.३३६; आश्रयणी — {khyad par dag la brten pa yi/} /{klan ka} विशेषाश्रयणी…चोदना त.स.४क/६२; लम्बिका — {grong khyer mthar brten pa} नगराश्र (नगरान्ता)) वलम्बिका अ.क.१५७ख/१७.४; वर्त्तिनी — {mngon sum rdzas la brten pa} प्रत्यक्षद्रव्यवर्त्तिन्यः त.स.६०क/५७१; निष्ठम् — {de la brten pa'i sgra} तन्निष्ठाः श्रुतयः त.स.३९क/४०२; परायणः — {bud med rab tu byung ba de snying rje rje skad du smra zhing smre sngags 'don la ngu ba tsam la brten pa} तां प्रव्रजितां करुणविलापाक्रन्दितरुदितमात्रपरायणाम् जा.मा.११३क /१३१; भाज् — {phyin ci log pa zhes bya ba ni slu ba la brten pa'o//} विपरीत इति विसंवादभाक् त.प.२३४ख/९४०; कृताश्रयः — {brten pa'i mi rnams la ni grib ma'i ljon shing bzhin//} छायाद्रुमेष्विव नरेषु कृताश्रयेषु जा.मा.१३२ख/१५३; आधेयम् — {rten dang brten pa'i tshogs pa} आधाराधेयसमुदायः वि.प्र.२३१क/२.२७; सेवी — {skyes bu dam pa la brten pa} सत्पुरुषसेवी बो.भू.७५ख/९७; •भू.का.कृ. आश्रितम् {rten dang brten pa rtsig pa dang ri mo dag ni cig car rtsom pa ma yin la} न हि कुड्यालेख्ययोराश्रयाश्रितयोर्युगपदारम्भः सम्भवति त.प.२२२ख/९१४; {rang bzhin dang ni rgyas pa dang /} /{de ni rten dang brten pa dang /} /{yod med gnyis dang yon tan ni/} /{sgrol ba'i don du shes par bya//} प्रकृत्यापरिपुष्टं च आश्रयश्चाश्रितं च तत् । सदसच्चैव विज्ञेयं गुणोत्तारणतार्थतः ।। सू.अ.१३७ख/११; समाश्रितम् — {de phyir blo gnas pa yi rten/} /{blo nyid la ni brten pa 'ga'//} तस्मात् स्थित्याश्रयो बुद्धेर्बुद्घिमेव समाश्रितः । कश्चित् प्र.अ.५१ख/५९; {'byung ba rnams la de'i 'bras bu nyid kyis brten pa kho na yin te} तेषु च भूतेषु तत्कार्यतया समाश्रिता एव त.प.२७१क/२५७; उपाश्रितम् — {de yang de kho na nyid du/} /{zhes sogs bye brag la brten pa'o//} तेऽपि तत्त्वत इत्यादि विशेषणमुपाश्रिताः ।। त.स.५१क/५०२; श्रितम् — {de dag legs pa'i lam la brten//} ते सत्पथं श्रिताः अ.क.६८क/६. १७५; निश्रितम् — {rtog ge de kho na nyid ma mthong ba la brten pa ni lung cung zad la brten pa yin no//} अदृष्टसत्याश्रयो हि तर्कः कश्चिदागमनिश्रितो भवति सू.अ. १३२क/५; {der ni ris dang srog la yang /} /{sems kyi rgyud ni brten pa yin//} निकायं जीवितं चात्र निःश्रिता चित्तसन्तततिः अभि.को.३.३; सन्निश्रितम् — {dge ba'i bshes gnyen la brten pa} कल्याणमित्रसन्निश्रितः बो.भू.७५ख/९७; संश्रितम् — {brten pa'i skye bo} संश्रितजनः जा.मा.१०५ख/१२२; परिनिष्ठितम् — {tha dad tha dad min sogs kun/} /{dngos po la yod la brten pa//} भेदाभेदादयः सर्वे वस्तुसत्परिनिष्ठिताः । त.स.४४क/४४२; जुष्टम् — {bsam pa dag pa bcu po gang dag yid la byas shing brten te} ते दश शुद्धाशया मनसिकृता भवन्ति जुष्टाः बो.भू.१७३ख/२२९; गतम् — {rab tu byung ba'i phyogs la brten pa'i tshul khrims} प्रव्रजितपक्षगतञ्च शीलम् बो.भू.७४ख/९६; आसेवितम् म.व्यु.२३२०; • {bsten pa} इत्यस्य स्थाने ।
brten pa bsgom pa
पा. निषेवणभावना, मार्गभावनाभेदः — {lam bsgom pa rnam pa bzhi}…{thob par bya ba'i phyir bsgom pa}…{brten pa bsgom pa}…{bsal ba'i phyir bsgom pa}…{gnyen po bsgom pa} चतुर्विधा मार्गभावना…प्रतिलम्भभावना…निषेवणभावना…निर्धावनभावना…प्रतिपक्षभावना अभि.स.भा.६०ख/८३.
brten pa can
=(उत्तरपदे) अधिष्ठानम् — {tshad ma rnam par gzhag pa ni dngos po la brten pa can nyid yin pa'i phyir ro//} वस्त्वधिष्ठानत्वात् प्रमाणव्यवस्थायाः हे.बि.२३९ख/५३.
brten pa nyid
आश्रितत्वम् — {de ni}…{ri bong gi rwa la sogs pa lta bu yin pa'i phyir nus pa brten pa nyid du ma grub bo//} तस्य…शशविषाणवदित्यसिद्धमाश्रितत्वं शक्तेः त.प.२२३ख/९१५; आधेयत्वम् — {de ni rang bzhin thams cad dang bral ba nyid kyis brten pa nyid dang bya ba dag mi srid pa'i phyir} तस्य सर्वस्वभावरहितत्वेनाधेयत्वव्यापारयोरसम्भवात् त.प.२२३ख/९१५; वृत्तित्वम् — {de nyid phyir lus tha dad la/} /{brten pa nyid du 'grub mi 'gyur//} विभिन्नदेहवृत्तित्वमत एव न सिध्यति । त.स.६९ख/६५४.
brten pa po
वि. आश्रयकर्ता — {de dag ji ltar brten pa po log pa na skyes bus ma byas pa'i ngag dag la gnas par 'gyur te} ते कथमाश्रयकर्तुर्निवृत्तावपौरुषेयेषु वाक्येष्ववतिष्ठेरन् त.प.२२७ख/९२४.
brten pa yod pa
सप्रतिशरणः, धर्मपर्यायः म.व्यु.१३०१.
brten pa'i gnas su gyur
= {brten pa'i gnas su gyur pa/}
brten pa'i gnas su gyur pa
निकेतस्थानम् — {gang 'di}…{brten pa'i gnas su gyur pa de dag thams cad kyi thams cad du rab tu shes so//} यानीमानि…निकेतस्थानानि, तानि सर्वाणि विगतानि भवन्ति स्म द.भू. २०७क/२५.
brten par bgyid pa
कृ. आश्रयणीयम् — {bcom ldan 'das shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni brten par bgyid pa lags so//} आश्रयणीया भगवन् प्रज्ञापारमिता अ.सा.१५२क/८६; द्र. {brten par bya ba/}
brten par 'gyur
= {brten 'gyur/}
brten par bya
= {brten par bya ba/}
brten par bya ba
•कॄ. आश्रयणीयम् — {gang gi phyir gdon mi za bar thams cad du phyogs kyi chos la brten par bya ba yin no//} यतश्चावश्यं सर्वत्र पक्षधर्मत्वमाश्रयणीयम् त.प.३०क/५०७; प्रतिसर्तव्यम् — {'khor ba'i 'jigs pas skrag pas ci la brten par bya} संसारभयभीतेन किं प्रतिसर्तव्यम् शि.स.८२क/८०; •सं. संश्रयणम् — {yid ches pa la brten par bya'o//} अभिज्ञानसंश्रयणम् वि.सू.७१क/८८; भजनम् — {spyod lam brten par bya'o//} ईर्यापथभजनम् वि.सू.९३क/१११.
brten par byed
क्रि. भजते — {rgya mtsho che la chu bo bzhin/} /{sems dpa' chen po de la ni/}…{brten par byed//} भजन्ते तं महासत्त्वं महोदधिमिवापगाः ।। अभि.अ.५.३६; सेवां करोति — {de yi phyir yang rgyal po dag la brten par byed//} नृपस्य सेवां च करोषि तत्कृते जा.मा.१३४ख/१५५; द्र. {bsten par byed/}
brten par mi bya
असंप्रयोगः — {de dang brten par mi bya'o//} असंप्रयोगोऽनेन वि.सू.८७ख/१०५.
brten par 'os
वि. आराध्यम् — {deng nas bzung ste bdag gi khyim/} /{lha yi khyim bzhin brten par 'os//} देवधिष्ण्यमिवाराध्यमद्यप्रभृति नो गृहम् । का.आ.१.९०.
brten po
= {brtan po/}
brten min
निरास्पदम् — {'dus byas ni/} /{rtag pa la ni gsal brten min//} संस्कृतत्वं हि व्यक्तं नित्ये निरास्पदम् त.स.६५ख/६१८.
brten sa
अवलम्बनम् — {skyes bu sdig pa'i g}.{yang sar lhung rnams kyis/} /{bsod nams 'di dag rnams ni brten sa yin//} पापावपाते सततं हि पुंसामेतानि पुण्यान्यवलम्बनानि ।। अ.क.३०२क/३९.५३;
brtod
= {brtod pa/}
brtod pa
•सं. निबन्धनम्— {brtod pa dang khyu las bkar ba gnyis ni mi snang bar gyur pa nyid na'o//} अनाभासित्वं निबन्धनोर्यूथनाभ्याम् (?) वि.सू.१४ख/१६; संस्थापनम् — {gru'i 'khrul 'khor brtan par bya ba dang}…{gru brtod pa dang gru btang ba yang rab tu shes so//} यानपात्रयन्त्रक्रियादृढतां…यानसंस्थापनं यानसंप्रेषणं प्रजानामि ग.व्यू.५०ख/१४४; •भू.का.कृ. बद्धम् — {btson ra dam po na 'khod pa'i sems can}…{bsgrogs shing brtod de} चारकगहनप्रक्षिप्तान् सत्त्वान्…बन्धनबद्धान् ग.व्यू.१९१ख/२७३; संदितम् — बद्धे संदानितं मूतमुद्दितं संदितं सितम् । अ.को.३.१.९३.
= {brtol ba/} {brtol te/} {o nas} भित्त्वा — {srid pa bar ma ni lto ba brtol te 'jug pa ma yin gyi} नैव चान्तराभविकः कुक्षिं भित्त्वा प्रविशति अभि.भा.११९क/४२२; {klu yi rgyal po lhag ma rang /} /{sa gzhi brtol nas yang dag 'thon//} भित्त्वा भूमिं समुद्गतः । नागराजः स्वयं शेषः अ.क.३२५क/४१.१३.
brtol ba
•सं. पाटनम् — {rma ni gang gi tshe brtol la rag par mthar thug par gyur pa na/} {de'i mod la brtol ba'i 'os yin te} व्रणो यदा परिपाटनाय निष्ठागतो भवत्यनन्तरं पाटनार्हः बो.भू.४२ख/५५; {'bras yongs su ma smin pa brtol na'o//} गण्डस्यापरिपक्वस्य पाटने वि.सू.१७ख/२०; परिपाटनम् — {rma ni gang gi tshe brtol la rag par mthar thug par gyur pa} व्रणो यदा परिपाटनाय निष्ठागतो भवति बो.भू.४२ख/५५; स्रावणम् — {ji ltar rma'i yongs su smin pa brtol ran pa yin pa dang /} {kha zas kyis yongs su smin pa dpyad du rung ba} यथा व्रणस्य स्रावणयोग्यता परिपाकः । भोजनस्य च भोगयोग्यता सू.अ.१५०क/३३; •भू.का.कृ. पाटितम् — {grong khyer dgra rnams kyis bkag cing /} /{bdag gi lto brtol rgyu ma ni/} /{drangs nas yongs su dkris pa yi/} /{rmi lam de ring bdag gis mthong //} दृष्टमद्य मया स्वप्ने निरुद्धं शत्रुभिः पुरम् । पाटितोदरकृष्टैश्च ममान्त्रैः परिवेष्टितम् ।। अ.क.१०१ख/६४.१६४; संभिन्नम् — {ka la ping ka'i phru gu}…{sgo nga ma brtol zhing sbubs nas ma byung yang} कलविङ्कपोतोऽसंभिन्नाण्डः अनिष्क्रान्तः शि.स.५ख/७; स्फुटितम् — {sha rmed}…{skyes te/}…{de yongs su smin nas brtol ba} पिटको जातः…स परिपाकत्वात्स्फुटितः वि.व.१५६क/१.४४; छिद्रितम् — वेधितच्छिद्रितौ विद्धे अ.को.३.१.९७.
brtol bar bya
क्रि. प्रहरेत् — {gzhan gyi spyod pa brtol bar mi bya'o} न परवृत्तौ प्रहरेत् वि.सू.१५क/१७.
= {mtshungs pa} सदृक् — {blta bcas dang ni bslu ba dang /} /{rigs mthun rjes su smra ba dang //} सदृक्सदृशसंवादिसजातीयानुवादिनः । का.आ.२.५८.
blta sdug
= {blta na sdug pa/}
blta sdug pa
= {blta na sdug pa/}
blta na sdug
= {blta na sdug pa/}
blta na sdug pa
•वि. दर्शनीयः, ओया — {mi'am ci mo yid 'phrog ma gzugs bzang mo blta na sdug pa} मनोहरां किन्नरीमभिरूपां दर्शनीयाम् वि.व.२०९क/१.८३; सुदर्शनीयः — {de dag mdzes shing blta na sdug pa dang /} / {rtag par mchog tu yid du 'ong bar 'gyur//} प्रासादिकास्ते हि सुदर्शनीया भवन्ति नित्यं परमं मनोज्ञाः ।। शि.स.५०क/४७; कान्तदर्शनः — {bzhin mdog pad ma zla ba ltar/} /{rnam dag 'od ldan blta na sdug/} जलजेन्दुविशुद्धाभं वदनं कान्ततदर्शनम् ।। अ.श.१४५क/१३४; चक्षुष्यः — {phan 'dogs mdzad cing blta na sdug /sku} {gsung phrin las zhi gyur pa//} उपकारिणि चक्षुष्ये शान्तवाक्कायकर्मणि । श.बु.११५ख/१४८; •सं. सुदर्शनः, भैषज्यवृक्षविशेषः — {sman shing ljon pa blta na sdug ces pa'i/} /{rtsa ba la sogs spyad 'os sa bon ltar/} /{rdzogs sangs rgyas kyi sman shing de bzhin du/} /{byis pa dus min spyod las legs bsrung bya//} भैषज्यवृक्षस्य सुदर्शनस्य मूलादिभोग्यस्य यथैव बीजम् । दत्वापि संरक्ष्यमकालभोगात् संबुद्धभैषज्यतरोस्तथैव ।। बो.प.१०३ख/७२; •ना. १. सुदर्शनः [1] भिक्षुः — {lho phyogs kyi rgyud 'di nyid na yul mig gsum pa zhes bya ba yod de/} {de na dge slong blta na sdug pa zhes bya ba 'dug gis} इहैव दक्षिणापथे त्रिनयनो नाम जनपदः । तत्र सुदर्शनो नाम भिक्षुः प्रतिवसति ग.व्यू.३९२क/९८ [2] बोधिसत्त्वः — {blta sdug skye bar sbyin pa yis/} /{'khor los sgyur ba'i dpal de ni/} /{shin tu che ba bdag gis spyad/} /{byang chub de ni thob ma gyur//} दानेन चक्रवर्तिश्रीः सा सुदर्शनजन्मनि । भुक्ता मया महीयसी बोधिर्नाधिगता तु सा ।। अ.क.१५९ख/१७.२९ [3] पर्वतः — {de la lhun po gnya' shing 'dzin/} /{gshol mda' 'dzin dang seng ldeng can/} /{de bzhin blta na sdug ri dang /} /{rta rna dang ni rnam 'dud dang /} /{mu khyud 'dzin ri'o//} तत्र मेरुर्युगन्धरः । ईशाधरः खदिरकः सुदर्शनगिरिस्तथा ।। अश्वकर्णो विनितको निमिन्तधरगिरिः अभि.को.३.४९; {ri chen po brgyad po 'di dag ni gser gyi dkyil 'khor la brten pa yin te} इतीमे काञ्चनमण्डलप्रतिष्ठा अष्टौ महापर्वताः अभि.भा.१४४ख/५०७; वि.व.१७५क/१.५९ २. सुदर्शनम्, नगरम् — {dbus na/} /{grong khyer blta na sdug ces pa/} /{ngos la nyis stong lnga brgya pa/} /{dpag tshad phyed dang gnyis gser gyi/} /{rang bzhin gzhi bkra mnyen pa yod//} मध्ये सार्धद्विसाहस्रपार्श्वमध्यर्धयोजनम् । पुरं सुदर्शनं नाम हैमं चित्रतलं मृदु ।। अभि.को.३.६६; सुमेरुतलस्य मध्ये सुदर्शनं नाम नगरम् अभि.भा. १४९ख/५२२.
blta na mi sdug
वि. दुर्दर्शनः — {khye'u mdog ngan zhing blta na mi sdug}…{zhig btsas so//} दारको जातो दुर्वर्णो दुर्दर्शनः अ.श.१३४ख/१२४.
blta na mi sdug pa
= {blta na mi sdug}
blta na mdzes
= {blta na mdzes pa/}
blta na mdzes pa
•वि. प्रियदर्शनः — {de nas mi bdag lhun po'i rtser/} /{phyin nas lha rnams gnas pa ni/} /{grong khyer lta na sdug ces pa/} /{blta na mdzes pa mthong bar gyur//} अथ मेरुशिरः प्राप्य नृपः सुरनिकेतनम् । पुरं सुदर्शनं नाम ददर्श प्रियदर्शनम् ।। अ.क.४२ख/४. ७१; चारुदर्शनः, ओना म.व्यु.५२०८; •ना. सुदर्शना, गणिका — {rgyal po'i gnas sdong po ri bo'i dpal de nyid na sprul} ({smad} ) {'tshong ma'i dam pa}…{blta na mdzes pa zhes bya ba zhig yod pa} तस्यामेव द्रुममेरुश्रियां राजधान्यां सुदर्शना नाम अग्रगणिकाभूत् ग.व्यू.२३६क/३१२.
blta na bzang
ना. सुदर्शनः, तथागतः — {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang chos kyi tog dang mar me mdzad dang}…{blta na bzang dang} भगवता पद्मोत्तरेण च धर्मकेतुना च दीपंकरेण च…सुदर्शनेन च ल.वि.४क/४; द्र. {blta na sdug pa/}
blta na rab sdug pa
नेत्रसुभगः — {khyod zhal blta na rab sdug pa/} /{de las mnyan na snyan pa yi/} /{gsung 'di dag ni zla ba las/} /{bdud rtsi 'dzag pa bzhin du 'byung //} अस्माद्घि नेत्रसुभगादिदं श्रुतिमनोहरम् । मुखात् क्षरति ते वाक्यं चन्द्राद् द्रवमिवामृतम् ।। श.बु.११२ख/७२.
blta nus
= {blta bar nus pa/}
blta ba
•सं. दर्शनम् — {snang ba dang ni mun pa yi/} /{phung po dag las sgrub pa po/} /{de nyid shes mkha'o snyam sems te/} /{gang phyir gnas} ({gzhan} ) {med bltar yang med//} प्रकाशतमसो राशेस्तमेव व्योम मन्यते । प्रतिपत्ता यतोऽन्यस्य न सत्त्वं न च दर्शनम् ।। त.स.६१ख/५८६; सन्दर्शनम् — {skabs der bu yi bzhin ras pad mo dag /blta} {bar yid la rab tu 'dod pa yi//} अत्रान्तरे पुत्रमुखारविन्दसंदर्शनोत्कण्ठितमानसस्य । अ.क.५६ख/ ५९.६३; अवलोकनम् — {blta ba'i mthu med pa} अवलोकनासमर्थाः शि.स.१५८ख/१५२; आलोकनम् — {blta ba'i rjes su mthun pa yis/} /{rgyal bu'i dgongs pa sa bdag gis/} /{shes nas} आलोकनानुकूल्येन भावं विज्ञाय भूपतिः । पुत्रस्य अ.क.२१८ख/२४.११९; विलोकनम् — {de ni blta ba'i dus 'di zhes/} /{brjod nas sa gzhi de ru song //} तद्विलोकनकालोऽयमित्युक्त्वा तां भुवं ययौ ।। अ.क.१५८ख/७२.२३; ईक्षणम् — {gar la blta ba} नृत्येक्षणम् अ.को.३.३.२२४; आलोकः श्री.को.१६५क; •पा. आलोचना — {blta ba'i shes pa} आलोचनाज्ञानम् प्र.अ.१८ख/२१; •वि. प्रेक्षी — {ma chags pa'i mig gis blta ba} अरक्तनेत्रप्रेक्षिणा शि.स.४९ख/४७; गवेषी — {bdag gi 'khrul pa la blta ba} आत्मस्खलितगवेषी शि.स.६६ख/६६; सापेक्षः — {rang bzhin med pa yongs su shes pa'i ye shes khong du chud par bya ba'i phyir chos thams cad la blta ba} सापेक्षः सर्वधर्मेषु स्वभावपरिज्ञाना(निस्वभावपरिज्ञानज्ञाना)नुगमाय ग.व्यू.४६क/१४०; मृग्यम् — {de yang yon tan mtshungs pa blta} सोपि मृग्यः समो गुणः का.आ.२.२२८; •कृ. द्रष्टव्यम् — {lta ba med cing blta ba'ang med//} न द्रष्टा न च द्रष्टव्यम् ल.अ.५८ख/४.
blta bar
प्रेक्षितुम् — {'od dang 'od zer spangs nas ni/} /{nyi ma blta bar mi nus bzhin//} न हि शक्यः प्रभारश्मी निर्वृज्य प्रेक्षितुं रविः ।। र.वि.१०६क/५८; द्रष्टुम् — {mi bdag blta bar ji ltar nus//} द्रष्टुं शक्नोमि नृपतिं कथम् अ.क.२२३ख/२४.१७५.
पा. आलोचनाज्ञानम्, चाक्षुषज्ञानम् — {'on te blta ba'i shes pa'i stobs las skyes pa'i phyir rnam par rtog pa 'di tshad ma ma yin la} अथालोचनाज्ञानसामर्थ्यादसौ विकल्प उत्पद्यमानो न प्रमाणम् प्र.अ.१८ख/२१; द्र. {lta ba'i shes pa/}
blta bar dka'
= {blta bar dka' ba/}
blta bar dka' ba
= {blta dka'} वि. दुर्दृशः — {sangs rgyas kyi yul ni zab cing}…{blta bar dka' zhing rtogs par dka'} गम्भीरो हि बुद्धविषयः…दुर्दृशो दुष्प्रतिबोधः ग.व्यू.२९६क/१७; {phra zhing blta dka' rnam par rtog pa spangs//} सूक्ष्मदुर्दृशविकल्पवर्जितः द.भू.१७१क/४; {blta dka' ba ni 'phags pa gcig pu'i shes rab kyi spyan gyi spyod yul yin pa'i phyir ro//} दुर्दृशमार्यस्यैवैकस्य प्रज्ञाचक्षुषो गोचरत्वात् अभि.स.भा.५४क/७५; दुर्निरीक्ष्यम् — {mi dbang}…{phrag dog khro ba'i me ni blta dka'} नरेश्वरः…ईर्ष्याप्रकोपानलदुर्निरीक्ष्यः अ.क.२९६क/३८.१३.
blta bar khungs 'byin pa
कौतूहलं पातयति — {slob dpon gyis der blta bar khungs 'byin pa yin no//} तत्र कौतूहलं पातयत्याचार्यः अभि.स्फु.२९५क/११४७.
blta bar gyis
क्रि. निरीक्ष्यताम् — {de phyir gtsang sbra can mthong ba'ang /} /{blta ba yang ni blta bar gyis//} तस्माच्छ्रोत्रियदृष्ट्यापि कल्पनेयं निरीक्ष्यताम् । त.स.७९ख/७३७; पश्य — {dur khrod dag tu bor ba'i lus/} /{mi gtsang gzhan yang blta bar gyis//} श्मशाने पतितान् घोरान् कायान् पश्यापरानपि ।। बो.अ.८.६३.
blta bar 'dod
= {blta bar 'dod pa/}
blta bar 'dod pa
दिदृक्षा, द्रष्टुमिच्छा — {blta bar 'dod pa la sogs pa dang ldan par} ({pas} ) {'gal ba med do zhe na} दिदृक्षादियोगादविरोध इति चेत् त.प.२१३क/१४३.
blta bar nus pa
वि. शक्यदर्शनम् — {blta bar nus pa dmigs pa'i mtshan nyid du 'gyur ba'i dngos po} शक्यदर्शनस्य उपलब्धिलक्षणप्राप्तस्य वस्तुनः त.प.६४क/५८०; त.स.६१क/५८०.
blta bar nus pa'i dngos po snang ba
वि. शक्यदर्शनवस्त्वाभम् — {'di ni blta bar nus pa'i dngos po snang ba yang yin la/} {mngon sum yang yin no zhes bya ba ni las 'dzin pa'o//} शक्यदर्शनवस्त्वाभं च तत् प्रत्यक्षं चेति कर्मधारयः त.प.६४क/५८०.
blta bar bya
•क्रि. पश्येत् — {de rnams kyi rang gi lus}…{skad cig gis blta bar bya'o//} तेषां स्वकायान्…झटिति पश्येत् वि.प्र.४६ख/४.४९; दर्शयेत् — {sku'i dkyil 'khor la}…{rdo rje'i phreng ba blta bar bya} कायमण्डले…वज्रावलिं दर्शयेत् वि.प्र.११८ख/३.३६; अवलोकयेत् — {thams cad kyis nad pa la blta bar bya'o//} ग्लानमवलोकयेत् सर्वः वि.सू.३२क/४०; दृश्यताम् — {de bzhin 'dir yang blta bar bya//} तथेहापि च दृश्यताम् त.स.५०क/४९६; •कृ. द्रष्टव्यम् — {skabs su lus 'di ji lta bur/} /{gnas pa yin zhes blta bar bya//} कथं कायः स्थित इति द्रष्टव्यं पुनरन्तरा ।। बो.अ.५.३९; दर्शनीयम् — {de rnams ni}…{rta babs kyi 'og tu blta bar bya} ताः…तोरणाधो दर्शनीयाः वि.प्र.४४ख/४.४३; द्र. {blta bar bya ba/}
blta bar bya ba
•कृ. दर्शनीयम् — {des na de ni blta bar bya ba dang reg par bya ba dang mchod par bya'o//} सा तेन दर्शनीया स्पर्शनीया पूजनीया वि.प्र.१५६ख/३.११८; आलोकनीयम् — {sems can thams cad kyis blta bar bya ba'i sa la bzhugs pa} सर्वसत्त्वालोकनीयां भूमिमारूढः र.वि.९६ख/४१; दृश्यम् — {de bzhin du rang gis blta bar bya ba nyid yin gyi} तथा स्वदृश्यत्वमेव प्र.अ.२२ख/२६; •पा. दार्शनम्, द्रव्यभेदः — {rdzas ni rnam pa gnyis te blta bar bya ba dang reg par bya ba'o//} द्विविधं द्रव्यं दार्शनं स्पार्शनञ्च प्र.अ.१७२ख/१८७.
blta bar mi nus
वि. अव्यवलोक्यम् — {de lta ma yin na ni de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rnams la blta bar mi nus so//} अन्यत्राव्यवलोक्यास्तथागता अर्हन्तः सम्यक्संबुद्धाः ल.अ.९५ख/४२.
blta bar mi bya
अनपेक्षेण भवितव्यम् — {yul 'khor skyong byang chub sems dpas rab tu byung nas rnyed pa dang bkur sti la blta bar mi bya ba dang} प्रव्रजित्वा राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वेन लाभसत्कारादनपेक्षेण भवितव्यम् रा.प.२३३क/१२६.
blta bar mdzod
क्रि. पश्य — {sa skyong khyod ni nad med bdag gis bgyi/} /{bdag gi rigs pa'i khyad par blta bar mdzod//} अहं महीपाल निरामयं त्वां करोमि ते पश्य विशेषयुक्तिम् । अ.क.५९.७८.
blta bar 'os
वि. द्रष्टव्यम् — {grags chen de ni blta bar 'os//} द्रष्टव्योऽसौ महायशाः अ.क.२३६ख/२७.२०.
blta bar 'os pa
= {blta bar 'os/}
blta bas chog mi shes pa
असेचनकः — {sku byad blta bas chog mi shes pa} असेचनको रूपेण म.व्यु.३९२; द्र. {blta bas mi ngoms pa/}
blta bas mi ngoms pa
वि. असेचनकदर्शनः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{blta bas mi ngoms pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम् । यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…असेचनकदर्शन इत्युच्यते ल.वि.२०६क/३०९.
blta bya
= {blta bar bya/} {o ba/}
blta rung ma yin
वि. अदृश्यम् — {blta rung ma yin dmigs med pa/} /{med par rab sgrub byed ma yin//} अदृश्यानुपलम्भो हि नाभावस्य प्रसाधकः ।। प्र.अ.५८ख/६६.
bltabs
= {bltabs pa/}
bltabs pa
भू.का.कृ. संवेष्टितम् — {dper na ta la'i lo ma la sogs pa dus yun ring mor bltabs pa brkyang bas grol ba yang de lta bu kho nar gnas pa bzhin no//} यथा—चिरकालसंवेष्टितस्य तालपत्रादेः प्रसार्यावमुक्तस्य पुनस्तथैवावस्थानम् त.प.२८५ख/२८२; गुणीकृतम् — {bltabs pa dang mi reg par 'jug pa gnyis so//} द्विगुणीकृतास्पृष्टिप्रवेशयोः वि.सू.१३क/१४.
bltam kha
निर्गमः — {yum gyi lhums su gshegs pa dang gnas pa dang bltam kha dang bltams pa dang} मातुः कुक्षिप्रवेशः स्थानं निर्गमो जन्म च बो.भू.४०ख/५२.
bltam pa
•क्रि. ( {ltems pa} इत्यस्याः भवि.) दद्याम् — {mar me zhig bltam} प्रदीपं दद्याम् वि.व.१६८क/१.५७; •सं. जन्म, बुद्धकृत्यम् — {dga' ldan gyi pho brang na bzhugs pa thog mar mdzad de/} {'pho ba dang}…{bltam pa dang} तुषितभवनवासादिं कृत्वा च्यवन…जन्तम शि.स.१६०क/१५३; द्र. {mdzad pa bcu gnyis/}
bltam par
दातुम् — {mar me'i phreng ba bltam par brtsams so//} दीपमालामभ्युद्यतो दातुम् वि.व.१६८क/१.५७.
•क्रि. ( {ltam pa} इत्यस्याः भूत) असूत — {lha mo de la sras bltams} असूत तनयं देवी अ.क.२०९ख/२४.१२; •सं. जन्म — {lhums su 'jug pa dang bltams pa dang mngon par 'byung ba dang mngon par rdzogs par byang chub pa la sogs pa} गर्भावक्रमणजन्माभिनिष्क्रमणाभिसम्बोध्यादयः सू.अ.१७०क/६२; {yum gyi lhums su gshegs pa dang gnas pa dang bltam kha dang bltams pa dang} मातुः कुक्षिप्रवेशः स्थानं निर्गमो जन्म च बो.भू.४०ख/५२; जातिः — {bltams pa dang gtsug phud dang dbu skra dang byang chub pa'i dus ston dag kyang ngo //} जातिजटाचूडाबोधिमहानाञ्च वि.सू.९९ख/१२०; म.टी.३१७क/१९०; जननम् — {'pho dang lhums 'jug bltams dang yab kyi khab gshegs dang //} च्युतिं गर्भाक्रान्तिं जननपितृवेश्मप्रविशनम् र.वि.१२५ख/१०७; •भू.का.कृ. १. जातः — {bltams ma thag tu yang sus kyang ma brten par sa la gom pa bdun 'dor} जातमात्रस्य च पृथिव्यां सप्तपदगमनमपरिगृहीतस्य केनचित् बो.भू.४०ख/५२; {khyod kyi sras po zhig bltam mo} ({bltams so}) // पुत्रस्ते जातः वि.व.२०७ख/१.८१; सम्भूतः — {lha mo rgyu 'phrul chen mo'i lhums nas bltams pa shAkya thub pa} महामायादेवीकुक्षिसम्भूतः शाक्यमुनिः वि.प्र.१२५क/१, पृ.२३ २. परिपूर्णम् — {rdzing spos chab kyis bltams pa bgyid du stsol bar 'tshal} पुष्करिणीं गन्धोदकपरिपूर्णां कारयिष्यामि अ.श.४०क/३५.
bltams pa'i dus ston
जातिमहः, जन्तमोत्सवः — {bltams pa dang gtsug phud dang dbu skra dang byang chub pa'i dus ston dag kyang ngo //} जातिजटाचूडाबोधिमहानाञ्च वि.सू.९९ख/१२०.
bltams par gyur pa
जातः, उत्पन्नः लो.को.९९७.
bltar
= {blta bar/}
bltar bcug pa
प्रतार्यमाणः* — {de nas des 'di ltar blon po de dag gis lta ba ngan pa gang la chags pa de dag la bltar bcug pa mthong ngo //} अथैनं ददर्श तैरमात्यैर्यथाभिनिविष्टानि दृष्टिगतानि प्रति प्रतार्यमाणम् जा.मा.१३२क/१५२.
bltar mi snang ba
वि. अनादर्शी — {rigs kyi bu nga ni g}.{yo med pa}…{bltar mi snang ba} कुलपुत्र अयं मायावी (अहममायावी)…अनादर्शी का.व्यू.२२७क/२९०.
bltar med
= {bltar med pa/}
bltar med pa
वि. अदृश्यम् — {sems bltar med dang shes pa} अदृश्यचित्तज्ञाने च अभि.अ.४.१६; अनवलोक्यम् — {byang chub sems dpa'i smon lam 'di ni}… {tha mi dad pa bltar med pa} इदं…बोधिसत्त्वप्रणिधानमसंभिन्नमनवलोक्यम् द.भू.१६९ख/३; अदृष्टम् — {rtog pa med pa}…{bltar med pa}…{de la sogs pa ni nye bar zhi ba'i tshig gi rab tu dbye ba bstan pa'o//} अकल्पः…अदृष्टः…इत्येवमादिरुपशमप्रभेदप्रदेशनिर्देशः र.वि.७८ख/९; (?) निरञ्जनम् — {rigs kyi bu nga ni g}.{yo med pa}…{bltar med pa gzugs med pa} कुलपुत्र अयं मायावी (अहममायावी)…निरञ्जनोऽरूपी का.व्यू.२२७क/२९०; अनिदर्शनम् — {sdom pa byang chub bde mchog ste/} /{bltar med brjod du med pa 'o//} संवरं सुखवरं बोधिरवाच्यमनिदर्शनम् ।। स.उ.३.१८;
bltar 'os
वि. दृश्यम् — {bltar 'os pho brang 'khor gyi lha/}…/{rab tu gshegs pa de mthong gyur//} व्रजन्तं ददृशुर्दृश्यास्तमन्तःपुरदेवताः । अ.क.२२१ख/२४.१५५; द्रष्टव्यम् — {khyod sku bltar 'os rin chen te//} रूपं द्रष्टव्यरत्नं ते श.बु.९७; द्र. {bltar rung ba/}
bltar 'os pa
= {bltar 'os/}
bltar 'os rin chen
वि. द्रष्टव्यरत्नम् — {khyod sku bltar 'os rin chen te/} /{legs gsungs mnyan 'os rin chen lags//} रूपं द्रष्टव्यरत्नं ते श्रव्यरत्नं सुभाषितम् । श.बु.११३ख/९७.
bltar rung ba
वि. दृश्यम् — {bltar rung nyid du khas blangs pa/} /{gnyis ka mi dmigs pa yi phyir//} दृश्यत्वेनाभ्युपेतस्य द्वयस्यानुपलम्भात् । त.स.४क/५७.
bltar rung ba nyid
दृश्यत्वम् — {cha shas can yang bltar rung ba nyid du 'dod de} अवयवी च दृश्यत्वेनेष्टः त.प.१६९ख/५७.
bltas
= {bltas pa/} {bltas te/} {o nas} अभिवीक्ष्य — {cung zad cig bltas te} क्षणमभिवीक्ष्य जा.मा.१६९ख/ १९५; आलोच्य — {blta nas zhes bya ba ni lta ba'i shes pas shes nas so//} आलोच्येति आलोचनाज्ञानेन ज्ञात्वा त.प.१३क/४७२.
bltas shing
प्रेक्ष्य — {bltas shing phyag byas nas}…{kha ton byas te yang phyir 'gro bar sems so//} प्रेक्ष्य वन्दित्वा…स्वाध्याय्य पुनरेव प्रक्रमितव्यं मंस्यन्ते अ.सा. ७७ख/४३.
bltas pa
•क्रि. ( {lta ba} इत्यस्याः भूत.) व्यवलोकयति स्म — {de nas slar yang mnar med pa'i sems can dmyal ba chen por bltas so//} अथ स पुनरेवावीचौ महानरके व्यवलोकयति स्म का.व्यू.२०५क/२६२; प्रेक्षते स्म म.व्यु.६५८८; •सं. १. संप्रेक्षणम् — {bltas pa tsam gyis snying yang rab tu 'gas 'gyur la//} संप्रेक्षणेन हृदयान्यभिसंस्फुटन्ति ल.वि.१५२क/२२४; निरीक्षणम् — {gal te bltas pas ri bo lhun po 'jig 'gyur yang //} मेरुं गिरिं यदि भिनत्सि निरीक्षणेन ल.वि.१५२क/२२४ २. आभिमुख्यम् — {dbus nas} ({gnas} ) {rdul phran rdul gcig la/} /{bltas pa'i rang bzhin gang yin pa/} /{rdul phran gzhan la bltas pa yang /} /{de nyid gal te yin rtog na//} एकाण्वभिमुखं रूपं यदणोर्मध्यवर्त्तिनः ।। अण्वन्तराभिमुख्येन तदेव यदि कल्प्यते । त.स.७२ख/६७८; •भू.का.कृ. आलोकितम् — {bdag gis mkha' la bltas pa'i tshe//} व्योम्नि चालोकिते मया अ.क.२८०ख/१०४. २०; अवलोकितम् — {de dag gis bltas pa} तैरवलोकिता अ.श.१५०ख/१४०; ईक्षितम् — {gnyis gnyis 'khyud dang lag bcangs dang /} /{dgod dang bltas pas 'khrig pa yin//} द्वन्द्वालिङ्गनपाण्याप्तिहसितेक्षितमैथुनाः ।। अभि.को.३.६९; प्रेक्षितम् — {gzhan 'phrul dbang byed pa rnams ni bltas pas so//} प्रेक्षितेन परनिर्मितवशवर्तिनाम् अभि.भा.१५०ख/५२५; {de dag bltas pa tsam gyis gsod par byed do//} तान् प्रेक्षितमात्रेण जीविताद्व्यपरोपयति अ.श.१३८ख/१२८; संप्रेक्षितम् — {'dis bltas pa tsam gyis ri rab kyi rtse mo thams cad kyang g}.{yo bar 'gyur te} अस्य संप्रेक्षितेन इमानि मेरुशिखराणि संप्रकम्पितानि ग.व्यू.३८४क/९२; वीक्षितम् — {don ma shes pas skyengs gyur te/} /{shin tu yun ring sa la bltas//} अज्ञातार्थेन वैलक्ष्यात् सुचिरं वीक्षिता क्षितिः ।। अ.क.३०४ख/३९.८३; प्रेक्षितुमारब्धः — {de nas sbrul gdug pa des phan tshun du bltas te} अथ स आशीविष इतश्चामुतश्च प्रेक्षितुमारब्धः अ.श.१३९ख/१२९; •वि. अभिमुखम् — {dbus nas} ({gnas} ) {rdul phran rdul gcig la/} /{bltas pa'i rang bzhin gang yin pa//} एकण्वभिमुखं रूपं यदणोर्मध्यवर्त्तिनः ।। त.स.७२ख/६७८; {gang zhig rdul phra rab gcig gi ngo bo la bltas pa'i rang bzhin de ni yul gcig pa yin te} यदेकरूपपरमाण्वभिमुखस्वभावं भवेत्, तदेकदेशम् त.प.११३ख/६७८.
bltas pas 'khrig pa
वि. ईक्षितमैथुनः — {gnyis gnyis 'khyud dang lag bcangs dang /} /{dgod dang bltas pas 'khrig pa yin//} द्वन्द्वालिङ्गनपाण्याप्तिहसितेक्षितमैथुनाः ।। अभि.को.३.६९; {mi rnams ji lta ba bzhin du gnyis gnyis kyis 'khrig go/}…{gzhan 'phrul dbang byed pa rnams ni bltas pas so//} द्वन्द्वेन मैथुनं…यथा मनुष्याणाम्…प्रेक्षितेन परनिर्मितवशवर्तिनाम् अभि.भा.१५०ख/५२५.
bltos shig
= {ltos shig} क्रि. अवलोकयतु — {ras 'di sus bor bltos shig} अवलोकयन्तु केनायं पटकः क्षिप्तः अ.श.१५०ख/१४०.
bstangs
= {bstangs pa/}
bstangs pa
अभिसरः — {rdul phran rnams ni phan tshun du/} /{bstangs pas skye ba nyid yin na//} अन्योऽन्याभिसराश्चैवं ये जाताः परमाणवः । त.स.२२ख/२४३; {phan tshun du lhan cig} (?) {ces bya ba ni gcig la gcig grogs byas pa zhes bya ba'i don to//} अन्योन्याभिसरा इति अन्योन्यसहाया इत्यर्थः त.प.२६३ख/२४३; अभिसंस्कृतम् — {dngos po de lta bu de brten pa dang /} /{bya ba'i khyad par dag gis bstangs na ni//} आसाद्य वस्तूनि हि तादृशानि क्रियाविशेषैरभिसंस्कृतानि जा.मा.१५४क/१७७.
bstan
क्रि. ( {ston pa} इत्यस्याः भवि., भूत. च) १. (भूत.) व्यदर्शयत् — {rgyal la mgyogs par de 'di zhes/} /{lag pa dag gis ring nas bstan//} सोऽयमित्याशु पाणिभ्यां राज्ञे दूरे व्यदर्शयत् ।। अ.क.२५८ख/३०.४४; आदिशत् — {blon bcas de ltar nges byas nas/} /{de yis bgrod pa rtsom par bstan//} इति निश्चित्य सचिवैः स यात्रारम्भमादिशत् ।। अ.क.२३६ख/२७.२०; देशयति स्म — {des chos bstan pa} स धर्मं देशयति स्म स.पु.८क/१२; कथितं भवति — {'dis ci zhig shes par byas shing bstan pa yin} किमनेन ज्ञापनेन ज्ञापितं कथितं भवति अभि.स्फु.२२०ख/१००० २. (भवि.) देशयिष्यति — {lta ba de dag spang ba'i slad du chos bstan to//} एतासाम्…दृष्टीनां प्रहाणाय धर्मं देशयिष्यति अ.सा.१६ख/१० ३. (?) दिशेत् — {de yi rjes su dbu ma bstan//} तदनु मध्यमकं दिशेत् हे.त.२७ख/९०; आदिशेत् — {rdo rje can gyis bza' ba bstan//} वज्री भोजनमादिशेत् हे.त.२६क/८८ ४. (?) उपदर्श्यते — {des ni bstan bcos 'di'i don gyi khyad par bstan gyi} तेनास्यैव शास्त्रस्यार्थविशेष उपदर्श्यते त.प.१३६ख/६; प्रदर्श्यते — {de lta bas na skyes bus byas pa nyid yin no zhes thal bar 'gyur bas bstan to//} अतः स्यात् पौरुषेय एवेति प्रसङ्गेन प्रदर्श्यते त.प.४३क/५३५; निदर्श्यते — {phyi ma'i dngos po dang po yis/} /{de nas kyang ni bstan pa yin//} परभावः प्रथमया ततोऽपि च निदर्श्यते ।। प्र.अ.६०क/६८; निर्दिश्यते — {bshad ces bya ba ni bstan pa'o//} विधीयते निर्दिश्यते म.भा.२क/३; {ji ltar}…{khab len de'i rgyu nyid du bstan pa} यथा तस्य हेतुरयस्कान्तो निर्दिश्यते त.प.१००क/६४९; व्यपदिश्यते — {chen po la sogs pa de dag gi rgyu yin no zhes bstan la} तेषां महदादीनां कारणमिति व्यपदिश्यते त.प.१५२ख/३०; निरुच्यते — {de phyir thun mong ma yin phyir/} /{de dag gis ni rnam shes bstan//} अतोऽसाधारणत्वाच्च विज्ञानं तैर्निरुच्यते ।। अभि.को.१.४५; सूच्यते — {rten cing 'brel bar 'byung ba'i yang dag pa nyid ji lta ba bzhin du skye ba med par bstan to//} प्रतीत्यसमुत्पादस्य परिज्ञा यथाभूतता अनुत्पादेन सूच्यते सु.प. २६क/६; कथ्यते — {'o na rjes su dpag pa'i mtshan nyid brjod par bya ba la rnam par dbye ba glo bur du ci'i phyir bston ce na} अथानुमानलक्षणे वक्तव्ये किमकस्मात् प्रकारभेदः कथ्यते न्या.टी.४६ख/८७; व्युत्पाद्यते — {log par rtogs pa bsal ba'i sgo nas so sor bstan pa ni bstan to//} विप्रतिपत्तिनिराकरणेन प्रतिपाद्यते व्युत्पाद्यते न्या.टी.३९ख/३४; प्रतिपाद्यते — {bdag gis 'di la phyi rol gyi don nyid bstan to//} मयाऽस्मै बाह्य एवार्थः प्रतिपाद्यते । त.प.३२२क/३५८; परिदीपयति — {tshigs su bcad pa 'dis don ji ltar bstan ce na} कथञ्च पुनरियं गाथा एतमेवार्थं परिदीपयति बो.भू.२७क/३३; दर्शयति — {gcig smra ba na gsum ni shugs kyis bstan te} एकं तु वदत् त्रयं सामर्थ्यात् दर्शयति न्या.टी.३७क/१०; निर्दिशति — {nor bu bai D+'ur rnam par dag pa'i dper mdzad nas rgyas par bstan te} विशुद्धवैडूर्यमणिदृष्टान्तं कृत्वा निर्दिशति र.वि.८७ख/२४; जल्पति — {shA kya'i slob ma} ({sa})…/{sun dbyung gang dag bstan pa ste//} दूषणानि…शाक्या यान्येव जल्पन्ति त.स.११४ख/९९६; शासति — {gel pa'i nags gnas ri bong gyur pa'i tshe/} /{legs spyod ri bong tshogs gyur de la bstan//} आसि शशो वनगुल्मनिवासी शासति तं सुकृते शशवर्गम् । रा.प.२३९ख/१३६; •भू.का.कृ. प्रदर्शितवान् — {khang bzangs rnam par rgyal byed 'dra bar bstan te} वैजयन्तं प्रासादं प्रदर्शितवान् अ.श.४७ख/४१; • = {bstan pa/}
bstan nas
निदर्श्य — {byang chub che brnyes zhi ba'i grong khyer lam ston dag /bstan} {nas} महाबोधिप्राप्तिं प्रशमपुरमार्गप्रणयनं निदर्श्य र.वि.१२५ख/१०७; संदिश्य — {ngo mtshar rigs pa dag gis ni/} /{bgegs rnams phyir bcos thabs bstan nas//} विघ्नप्रतिक्रियोपायान् संदिश्याश्चर्ययुक्तिभिः । अ.क.१०६क/६४.२२०; उद्दिश्य — {spyod pa bzang po dang ldan pa dang 'don pa dang ldan pa'i gnas bstan nas der 'gror gzhug par bya'o//} सद्वृत्तोद्देशवन्तमुद्दिश्य वासं तत्रावतारे नियुञ्जीत वि.सू.५९क/७५; उपदिश्य — {gtan tshigs kyi nus pa dper brjod pa grub par bstan nas} हेतोः सामर्थ्यमुदाहरणप्रसिद्धमुपदिश्य त.प.३३ख/५१५.
bstan dka'
ना. दुःशासनः, धृतराष्ट्रसुतः — {gang gis nag mo bdag mdun nas/} /{skra nas bzung ste drangs gyur pa/} /{bstan dka' sdig can thob pa 'di/} /{skad cig 'tsho bar gyur ram ci//} निगृह्य केशेष्वाकृष्टा कृष्णा येनाग्रतो मम । सोऽयं दुःशासनः पापो लब्धः किं जीवति क्षणम् ।। का.आ.२.२७९.
वि. निःशेषशास्त्रार्थतत्त्वज्ञः — {yi ge phyi mo rig tsam gyis/} /{zos pa la sogs bde ba dang /} /{bstan bcos kun don de nyid mkhyen/} /{mtshungs snyam rmongs pa su zhig sems//} (?) को हि निःशेषशास्त्रार्थतत्त्वज्ञं मन्यते जडः । समानभोजनज्ञानान्मातृकामात्रवेदनात् ।। त.स.१२२क/१०६४.
bstan bcos kyi grub pa'i mtha'
शास्त्रसिद्धान्तः — {'di ni bstan bcos kyi grub pa'i mtha' ma yin no//} न त्वेष शास्त्रसिद्धान्तः अभि.भा.७१क/११४८.
bstan bcos bskor ba'i yi ge
शास्त्रावर्ता, लिपिविशेषः — {tshangs pa'i yi ge'am}…{bstan bcos bskor ba'i yi ge'am}…{kye slob dpon yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi nang nas bdag la gang bslab} ब्राह्मीं…शास्त्रावर्तां…आसां भो उपाध्याय चतुषष्टिलिपीनां कतमां त्वं शिष्यापयिष्यसि ल.वि.६६ख/८८.
bstan bcos mkhas
वि. शास्त्रकोविदः — {brtan zhing dul la}…{bstan bcos mkhas}…{slob dpon} धीरो विनीतः…शास्त्रकोविदः…आचार्यः वि.प्र.९१क/३.३.
bstan bcos mkhas pa
= {bstan bcos mkhas/}
bstan bcos ngan
= {bstan bcos ngan pa/}
bstan bcos ngan pa
कुशास्त्रम् — {bstan bcos ngan bzhin} कुशास्त्रवत् अभि.को.४.७७; {zlos gar mkhan rnams}… {gzhan dag mgu bar bya ba'i phyir}…{bstan bcos ngan pa dag gdon pa} नटाः परेषां रञ्जनार्थं…कुशास्त्राणि…गदन्ति अभि.भा.६९३/२१२.२.
bstan bcos dang 'gal
= {bstan bcos dang 'gal ba/}
bstan bcos dang 'gal ba
शास्त्रविरोधः — {bstan bcos dang 'gal ba ni bla'i mdo dang 'gal ba ni ma yin no//} वरं शास्त्रविरोधः, न सूत्रविरोधः अभि.भा.४६ख/१०५०.
bstan bcos byed pa
१. शास्त्रप्रणयनम् — {dngos po'i tshogs rnams ma lus pa ston par byed pa'i bstan bcos byed pa 'ba' zhig ni ma mthong te} न हि कस्यचिदखिलपदार्थराशिप्रतिपादकशास्त्रप्रणयनं दृश्यते त.प.२६२ख/९९४; द्र. {bstan bcos rtsom pa/} 2. शास्त्रकारः — {dam pas bsngags pa rnams kyi bstan bcos byed pa'i tshogs kyi nang na 'dug pa dag la ni} सत्सम्मतानां शास्त्रकारसभासदाम् वा.न्या.३३७क/६८; शास्त्रकृत् — {bstan bcos byed pa}…{bstan bcos byed pa la bstan bcos kyi dang por re zhig rang gi ston pa la mchod pa byed pa yin te} शास्त्रेषु शास्त्रकृतः शास्त्रस्यादौ तावत् स्वशास्तृपूजामेव विदधति त.प.१३८ख/९; द्र. {bstan bcos mdzad pa/}
bstan bcos mi shes pa
वि. अशास्त्रज्ञः — {skye bo bstan bcos mi shes pas/} /{yon tan skyon dag ji ltar dbye//} गुणदोषानशास्त्रज्ञः कथं विभजते जनः । का.आ.१.८.
bstan bcos rtsom pa
ग्रन्थप्रणयनम् — {de bzhin bstan bcos rtsom pa'am/} /{ston par 'thad pa ma yin no//} न…ग्रन्थप्रणयनं तेषामर्पणं चोपपद्यते ।। त.स.११७ख/१०१६; द्र. {bstan bcos byed pa/}
bstan bcos mdzad pa
शास्त्रकारः — {de bas na bstan bcos mdzad pa nyid kyis 'brel pa la sogs pa ni brjod par rigs so//} अत एव शास्त्रकारेणैव पूर्वं सम्बन्धादीनि युज्यन्ते वक्तुम् न्या.टी.३७क/१४; शास्त्रकृत् — {bstan bcos mdzad pa rnams rab tu byed pa rtsom pa la} शास्त्रकृतां तु प्रकरणप्रारम्भे न्या.टी.३७क/१४; द्र. {bstan bcos byed pa/}
bstan bcos las byung ba
वि. शास्त्रपरिपठितम् — {bstan bcos las byung ba'i sbyor ba mthong ba dmigs shing} प्रयोगाणां शास्त्रपरिपठितानां दर्शनमुपलम्भः न्या.टी.५९क/१४२; शास्त्रीयः म.व्यु.७४८२; {bstan bcos las byung ba rnams smra ba} शास्त्रीयवादः मि.को.९७क ।
bstan bcos las byung ba rnams smra ba
शास्त्रीयवादः मि.को.९७क ।
bstan bcos shes pa
•वि. शास्त्रज्ञः — {bstan bcos shes pa nyid} शास्त्रज्ञता सू.अ.२२३क/१३१; शास्त्रवित् — {kye ci'i phyir de bstan bcos shes pa dag mi 'ong /} {'di la rgyu ci zhig yod} कोऽत्र भवन्तो हेतुर्येनैतर्हि शास्त्रविदो नोपसंक्रामन्ति अ.श.१९८क/१८३; •सं. = {bstan bcos shes pa nyid} शास्त्रज्ञता — {de la byang chub sems dpa'i bstan bcos shes pa gang zhe na} तत्र कतमा बोधिसत्त्वस्य शास्त्रज्ञता बो.भू.१३३क/१७२.
bstan bcos shes pa nyid
शास्त्रज्ञता — {de la bstan bcos shes pa nyid kyi gzhi ni rig pa'i gnas lnga ste} तत्र शास्त्रज्ञतायाः पञ्च विद्यास्थानानि वस्तु सू.अ.२२३क/१३१.
bstan bcos su byas pa
वि. शास्त्रीकृतम् — {don yod ma yin yang}…{bstan bcos su/} /{byas pa} शास्त्रीकृतो निरर्थोऽपि प्र.अ.९१ख/९९.
bstan du ma mchis
= {bstan du ma mchis pa/}
bstan du ma mchis pa
वि. अनिदर्शनम्, ओ ना — {bcom ldan 'das shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di ni bstan du ma mchis pa lags so//} अनिदर्शनेयं भगवन् प्रज्ञापारमिता सु.प.५१क/२८; द्र. {bstan du med pa/}
bstan du med
= {bstan du med pa/}
bstan du med pa
वि. अनिदर्शनम् — {'od srungs sems ni gzugs med pa/} {bstan du med pa/}…{gnas med pa'o//} चित्तं हि काश्यप अरूपमनिदर्शनम्…अनिकेतम् शि.स.१३०ख/१२६; {kun dga' bo de bzhin gshegs pa ni bstan du med pa ste} अनिदर्शनो ह्यानन्द तथागतः र.वि.७४क/२; असनिदर्शनम् म.व्यु.१८८९; अनिर्देश्यम् — {mya ngan las 'das pa'i dbyings ni bstan du med} अनिर्देश्यो हि निर्वाणधातुः सु.प.२७क/६; अव्यपदेश्यम् म.व्यु.४५४४;
bstan du yod
= {bstan du yod pa/}
bstan du yod pa
वि. सनिदर्शनम् — {blo dang sgra bstan du yod pa la sogs pa dngos po tha dad pa mi sgrub pa} सनिदर्शनादिबुद्घिशब्दा न वस्तुभेदं साधयन्ति वा.टी.७०ख/२५.
bstan du gsol
कॄ. देशनीयम् — {dkyil 'khor dag ni bstan du gsol} मण्डलं देशनीयम् वि.प्र.८८ख/३.१.
bstan pa
•सं. १. निर्देशः — {dge ba bcu'i las kyi lam bstan pa} दशकुशलकर्मपथनिर्देशः क.त.४५०४; {mkha' la don byed bstan med phyir/} /{de nyid lta po nam mkha' min//} आकाशस्य तदर्थनिर्देशाभावात् स एव द्रष्टा नाकाशादिः प्र.अ.२८ख/३३; आदेशः — {gang du lhas bstan pas rmi lam mthong ba gnyi ga la snang ba} यत्र च देवतादेशो द्वयोरपि स्वप्नदर्शिनोः प्रतिभासते प्र.अ.६४क/७२; व्यपदेशः — {sa'i go rims kyi mtshams sbyar ba bstan pa} भूमिक्रमानुसन्धिव्यपदेशम् ल.अ.१४०क/८६; अपदेशः — {nag po bstan pa dang chen po bstan pa rnams kyang yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes par byed do//} कालापदेशमहापदेशांश्च यथाभूतं प्रजानाति बो.भू.५८ख/७६; उपदेशः — {'gal ba rnam pa lnga ste/} {bsam pa dang bstan pa dang sbyor ba dang rton pa dang dus 'gal ba dag gis so//} पञ्चभिर्विरोधैः । आशयोपदेशप्रयोगोपस्तम्भकालविरोधैः सू.अ.१३१ख/४; उक्तिः — {chos dang chos min de'i bstan par//} धर्माधर्मतदुक्तयः त.स.११८ख/१०२२; कथा — {sdom pa la 'jug pa'i bstan pa 'dzin du gzhug pa'i phyir gleng bslang ba sbyar ba}…{gsungs te} संवरावतारकथां ग्राहयितुमुपोद्घातं रचयन्नाह बो.प.४५क/४; ख्यातिः — {der ni mang po nyid kyis ni/} /{bstan pa'i 'dus pa gsal bar yod//} संहतेः ख्यातिरत्रास्ति बहुत्वेन परिस्फुटा । प्र.अ.९१क/९९; प्रतिपत्तिः — {de bstan pa'i phyir sgra dgod pa'i rtsom pa yang mi bya bar 'gyur te} तत्प्रतिपत्तये शब्दसन्दर्भोऽपि नारम्भणीयः स्यात् न्या.टी.३६ख/७; निर्देशनम् — {de ltar re zhig khyab} ({khyad} ) {par byed pa med pa'i rang gi mi dmigs pa ni thams cad mkhyen pa med par bsgrub par bya ba'i phyir bsten} ({bstan} ) {par 'os pa ma yin no//} एवं तावन्निर्विशेषणः स्वानुपलम्भो न सर्वविदोऽसत्त्वप्रसिद्धये निर्देशनमर्हति त.प.२८४क/१०३२; प्रदर्शनम् — {rjes su 'gro ba bstan pa don med pa yin no//} व्यर्थमन्वयप्रदर्शनम् त.प.१७१ख/८००; संदर्शनम् — {'jig rten phan brtson rnams la bstan pa} संदर्शनं लोकहितोत्सुकानाम् जा.मा.५ख/४; वि.सू.५२क/६७; उपदर्शनम् — {'khrul pa de nyid mi mthun pa'i phyogs la yod par bstan pa'i sgo nas bsal} ({gsal} ) {bar bya ba'i phyir}…{smos te} तामेव व्यभिचारितां विपक्षे सम्भवोपदर्शनेन व्यक्तीकुर्वन्नाह त.प.१७२ख/८०२; निदर्शनम् — {gser dang}…{rin po che rnams kyi 'byung gnas bstan pa dang} सुवर्ण…रत्नाकरनिदर्शनानि द.भू.२१५क/२९; दर्शयनम् — {rtse mo 'jam pos srog chags dag bstan sla'o//} तूलिकया सुकरं प्राणकानां दर्शयनं श्लक्ष्णया वि.सू.३९क/४९; प्रकाशनम् — {sems las ma gtogs pa'i me'i sbyin sreg la sogs pa bstan pa'i phyir} चित्तव्यतिरिक्ताग्निहोत्रादिप्रकाशनात् त.प.१३१ख/७१४; {bden pa bstan} सत्यप्रकाशनम् शि.स.१७८ख/१७७; प्रकाशना — {chos thams cad kyi de kho na'i don bstan pa gang yin pa} या सर्वधर्माणां तत्त्वार्थप्रकाशना बो.भू.१५६क/२०२; संप्रकाशना — {mthu bsam gyis mi khyab cing mchog tu rgya che ba bstan pa} अचिन्त्या परमोदारा प्रभावसंप्रकाशना बो.भू.१५६क/२०२; परिदीपना — {rgyu gnyis kyis khyad par med par sems can thams cad la nye ba dang ring ba 'brel} ({bral} ) {bas mi gnas pa'i gnas thob pa tsam bstan pa yin no//} द्वाभ्यां कारणाभ्यामविशेषेण सर्वसत्त्वानामासन्नदूरीभावविगमादप्रतिष्ठितपदप्राप्तिमात्रपरिदीपना भवति र.वि.९३ख/३५; प्रतिपादनम् — {gang zag dang chos la bdag med pa ma log par bstan pa'i phyir} अविपरीतपुद्गलधर्मनैरात्म्यप्रतिपादनार्थम् त्रि.भा.१४६ख/२७; सूचनम् — {tshig gcig yin du zin kyang gcig la nus pa bstan pa'i phyir} एकवचनमपि तदेकशक्तिसूचनार्थम् प्र.वृ.२९९ख/४४; कथनम् — {de bas na grangs kyi dbye ba bstan pa ni mtshan nyid bstan pa'i yan lag kho na yin te} ततो लक्षणकथनाङ्गमेव संख्याभेदकथनम् न्या.टी.३९ख/३६; ख्यापनम् — {yul bstan pa dag nyid las ni/} /{nus pa sgrub par 'dod ce na//} विषयख्यापनादेव सिद्धौ चेत् तस्य शक्तता ।। प्र.वा.४.२१; विख्यापनम् — {de nas brgya byin gyis de'i lus} ({las} ) {khyad par can bstan pa'i phyir} अथ शक्रस्तत्कर्मातिशयविख्यापनार्थम् जा.मा.३०क/३५; आख्यानम् — {sgrub byed bstan pa'i shugs nyid las/} /{don de bsgrub bya nyid du rtogs//} साधनाख्यानसामर्थ्यात् तदर्थे साध्यता गता । प्र.वा.४.१७१; समाख्यानम् म.व्यु.७६१४; कीर्त्तनम् — {ji ltar da ltar yid mi ches/} /{de bzhin 'das pa'i don bstan la//} यथाद्यत्वे न विश्रम्भस्तथातीतार्थकीर्त्तने ।। त.स.१०२क/८९८; उद्भावनम् — {'khrul pa bstan pa'i phyir} व्यभिचारोद्भावनात् त.प.४६क/५४१; उद्भावना — {ha cang thal bar 'gyur ba bstan pas sun 'byin pa ma nges pa nyid du dogs par byed pa ste} अतिप्रसङ्गोद्भावनया दूषणस्यानैकान्तिकत्वमाशङ्कते त.प.१५३ख/७६०; देशनम् — {dge ba dag ni bstan pa mdzad//} चक्रे कुशलदेशनम् अ.क.१५४क/१५.२७; उपदेशनम् — {sde pa tha dad pa bstan pa bsdus pa zhes bya ba} निकायभेदोपदेशनसंग्रहनाम क.त.४१४० २. देशना — {chos bstan pa} धर्मस्य देशना अभि.भा.३१क/३५; {bcom ldan 'das kyis chos bstan mdzad//} चक्रे भगवान् धर्मदेशनाम् अ.क.७०ख/७.२; उपदेशः — {chos bstan pa} धर्मोपदेशः अ.क.२४७क/२९.२ ३. उद्देशः {dang po'i sangs rgyas 'di la rdo rje'i tshig de dag nyid rab tu gsal bar bstan pa dang bshad pa dang rab tu bshad pa dag gis bcom ldan 'das kyis gsal bar mdzad do//} अत एवास्मिन्नादिबुद्धे वज्रपदं प्रकटमुद्देशनिर्देशप्रतिनिर्देशैर्भगवता प्रकाशितम् वि.प्र.१२१ख/१, पृ.१९ ४. = {bka' lung} शासनम् — {sangs rgyas kyi bstan pa} बुद्धशासनम् अ.क.१५४क/७०.२; {gzhan sangs rgyas kyi bstan pa la 'dun par byed pa} बुद्धशासने परावर्जनात् सू.अ.१५२क/३५; {bstan pa 'jig pa} शासनलोपः ल.अ.१३२ख/७९; शासः — {ston pa zhes pa la sogs pa ni bstan pa ste/} {sangs rgyas nyid kyi thabs la goms pa yin te} शासिनामिति शासनं शासः, बुद्धत्वोपायाभ्यासः बो.प.६९ख/३७; अनुशासनी — {bstan pa la mthun par 'dzin pa} प्रग्राहिता अनुशासनीषु शि.स.१५७ख/१५१; दर्शनम् — {thub pa'i bstan pa rnam gnyis chu zla bzhin//} मुनेर्द्विधादर्शनमम्बुचन्द्रवत् र.वि.१२०क/९१; {'dir sangs rgyas pa'i bstan pa ni dus thams cad du gos dkar po ma yin te} इह बौद्धदर्शनं सर्वदा न शुक्लपटम् वि.प्र.९२क/३.३ ५. = {bstan pa nyid} उपदेशता — {de gnyis ka dang bral bas ma nges pa'i phung por bstan pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} तदुभयविगमादनियतराश्युपदेशतां च (यथाभूतं) प्रजानाति द.भू.२५३ख/५०; •पा. देशना — {chos ni rnam pa gnyis te/} {bstan pa'i chos dang rtogs pa'i chos so//} द्विविधो धर्मः । देशनाधर्मोऽधिगमधर्मश्च र.वि.८४क/१८; {chos so so yang dag par rig pa ni 'dir bstan pa'i chos yin no//} धर्मप्रतिसंविदिति इह देशनाधर्मः अभि.स्फु.२७५ख/११०२; •भू.का.कृ. निर्दिष्टम् — {ji ltar spyod yul yongs su dag pa'i mdo las rgyas par bstan pa bzhin} यथा गोचरपरिशुद्घिसूत्रे विस्तरेण निर्दिष्टम् सू.अ.१४४ख/२३; {de yis bstan pa'i lam las ni/}…{des bgrod pas//} स व्रजन्…निर्दिष्टवर्त्मना । अ.क.६१ख/६.९८; दर्शितम् — {'dis ni}…{bcom ldan 'das khyad par du 'phags par bstan pa yin te} अनेन…भगवतां विशेषो दर्शितः बो.प.४२ख/१; उपदर्शितम् — {'dis ni rtogs pa phun sum tshogs pa bstan tor+Sha} अनेन अधिगमसम्पदुपदर्शिता बो.प.४२क/१; प्रदर्शितम् — {khyod kyis 'dir ni gang bstan pa//} यस्त्वयात्र प्रदर्शितः जा.मा.१२३क/१४२; विदर्शितम् — {khyod kyis 'phags pa'i lam 'di rnams bstan pa//} विदर्शितोऽयं भवतार्यमार्गः जा.मा.२०क/२२; श.बु.१३८; संदर्शितम् — {'dir snying rje chen po'i yon tan ni phyed 'og mas bstan te} अत्र महाकरुणागुण उत्तरार्धेन संदर्शितः सू.अ.२१७क/१२३; कथितम् — {rgyal sras rnams kyis sems skyed pa/} /{sprin dang 'dra bar bstan pa ste//} मेघसदृशश्च कथितश्चित्तोत्पादो जिनात्मजानां हि । सू.अ.१४१क/१७; आख्यातम् — {de ltar de bzhin gshegs pa de dag gis bstan pa} तथा च तैस्तथागतैरेवाख्यातम् अ.सा.२९१क/१६४; समाख्यातम् — {'bum 'gyur du bstan pa de 'dir bye bar bstan par rig par bya} शतसहस्रगुणं समाख्यातं तत्रास्मिन् कोटिसमाख्यातं वेदितव्यम् बो.भू.१७६ख/२३२; ख्यापितम् — {yul bstan med par} अख्यापिते हि विषये प्र.वा.४.२१; उपवर्णितम् — {sngar bstan gtan tshigs nyid kyis ni//} पूर्वोपवर्णितादेव हेतोः त.स.७०ख/६५९; परिकीर्तितम् — {sngar ji skad bstan pa'i gnas de las} पूर्वं यथापरिकीर्तितेभ्यः स्थानेभ्यः श्रा.भू.१८क/४२; देशितम् — {chos bstan pa rnams gnas pa} देशितानां धर्माणामवस्थानम् श्रा.भू.४क/७; आदेशितम् — {bde bar gshegs gyur lam rnams gang yin bstan par 'gyur//} आदेशितो भवति यत्सुगतत्वमार्गः जा.मा.२क/१; निर्देशितम् — {dngos po gcig la yang ming sna tshogs kyis bstan pa la} नानासंज्ञाभिनिर्देशितस्यैकस्यापि भावस्य वि.प्र.१४८ख/१, पृ.४७; उपदिष्टम् — {sangs rgyas kyis bstan pa} बुद्धेनोपदिष्टाः सू.अ.१६९ख/६२; आदिष्टम् — {rgyal bas bstan pa} जिनादिष्टः अभि.भा.८०क/२५२; समादिष्टम् — {de skad des bstan} इति तेन समाधिष्टम् अ.क.२७७ख/ ३५.३८; उद्दिष्टम् — {bum pa'i ming gis bstan pa'i dngos po} घटसंज्ञयोद्दिष्टो भावः वि.प्र.१४८ख/१, पृ. ४७; म.टी.१९३ख/९; व्यपदिष्टम् — {lam yang bstan pa} मार्गो व्यपदिष्टः अ.श.२५०क/२२९; सूचितम् — {dgos pa dang rab tu byed pa de yang bsgrub par bya ba dang sgrub par byed pa'i mtshan nyid yin pas 'brel pa shugs la bstan to//} प्रयोजनप्रकरणयोः साध्यसाधनलक्षणः सम्बन्ध इति सूचितम् वा.टी.५२क/४; ज्ञापितम् — {rnam par shes pa rten cing 'brel bar 'byung ba ni gyur pa'i sgras bstan pa'o//} प्रतीत्यसमुत्पन्नत्वं पुनर्विज्ञानस्य परिणामशब्देन ज्ञापितम् त्रि.भा.१४७ख/३०; विदितम् — {khams ni gnas skabs gsum dag tu/} /{ming gsum gyis ni bstan pa nyid//} धातुस्तिसृष्ववस्थासु विदितो नामभिस्त्रिभिः ।। र.वि.९६क/४०; अनुशिष्टम् — {ji skad bstan pa bzhin du sgrub pa} यथानुशिष्टप्रतिपत्तिः सू.अ.२१२ख/११७; प्रतिपादितम् — {de dag kyang dge slong gi 'dul bar bstan pas de nyid las khong du chud par bya'o//} एतच्च भिक्षुविनये प्रतिपादितं तत्रैवावधार्यम् बो.प.१०२ख/७१; परिदीपितम् — {'bras bus rgyu rjes su dpag la/} {rgyus kyang 'bras bu rjes su dpag go zhes bstan pa yin te} कार्येणास्यानुमानम्, कारणेन च कार्यस्येति परिदीपितम् अभि.स्फु.२७५ख/११०१; उपपादितम् — {de bzhin gshegs pa nyid dang khams/} /{'dra ba nyid du bstan pa yin//} धातोस्तथागतेनैव सादृश्यमुपपादितम् ।। र.वि.११०ख/७०; उपनीतम् — {de ci'i phyir 'di ltar bstan zhe na} तत्किमिदमुपनीतमिति जा.मा.९०ख/१०३; प्रणीतम् — {sangs rgyas bstan pa sgrub pa'i phyir} बुद्धप्रणीतानुष्ठानात् सू.अ.१७९क/७३; उदितम् — {zab cing rgya cher bshad pa gzhan la phan phyir bstan pa'i chos chen la} गाम्भीर्यौदार्यवादे परहितकरणायोदिते दीर्घधर्मे सू.अ.१३८ख/१३; उक्तम् — {rig byed la yang gnod can gyi/} /{tshad ma rjes dpag med nyid bstan//} (?) वेदेऽपि बाधकं मानमुक्तमेवानुमात्मकम् । त.स.११३क/९७७; प्रोक्तम् — {rig byed sogs kyis bstan pa'i don/} /{ston par byed} वेदादिप्रोक्तार्थप्रतिपादकम् त.स.१२१क/१०४७; प्रज्ञप्तम् — {sman pas bstan pa'i zas} वैद्यप्रज्ञप्तैराहारैः वि.व.२०७क/१.८१; •वि. संसूचकः — {go bar byed pa ma yin pa rmongs pas bstan pa nye bar bkod pas ci zhig bya ste} किमगमकेन जाड्यसंसूचकेनोपन्यस्तेन त.प.१०३ख/६५७.
bstan par
निर्देष्टुम् — {goms pa ma gtogs pa 'di bstan par nus pa ma yin no//} न चासौ निर्देष्टुं शक्यते, अन्यत्राभ्यासात् त.प.१००क/६४९; {bstan par mi nus pa'i phyir ro//} निर्देष्टुमशक्यत्वात् प्र.अ.१९३क/२०७; दर्शयितुम् — {mtshan nyid kyi dbye ba bstan par mi nus pa'i phyir ro//} लक्षणभेदस्य दर्शयितुमशक्यत्वात् न्या.टी.३९ख/३६; आदर्शयितुम् — {bstan par mi nus la} न हि…शक्यमादर्शयितुम् त.प.३७ख/५२३; निदर्शयितुम् — {de bzhin gshegs pa dag gis kyang tshad bzung ba'am mtha' bstan par mi nus} न शक्यं तथागतैरेव तावत्प्रमाणं ग्रहीतुं पर्यन्तो वा निदर्शयितुम् अ.सा. ४३२क/२४३; प्रतिपादयितुम् — {'di ltar de ni 'di yin no zhes rwa nas bzung nas bstan par nus pa ma yin te} अयमसाविति न शक्यते शृङ्गग्राहिकया प्रतिपादयितुम् त.प.१३२ख/७१५.
bstan pa can
वि. उद्दिष्टम् — {yul bstan pa can med par nye bar ston pa la} उद्दिष्टविषयस्याभावोपदर्शने हे.बि.२४०क/५४.
bstan pa 'jig pa
शासनलोपः — {blo gros chen po chos thams cad ma bshad na ni bstan pa 'jig par 'gyur te} अनुपादानान्महामते सर्वधर्माणां शासनलोपः स्यात् ल.अ.१३२ख/७९.
bstan pa brjod pa
देशनापाठः — {gang 'di bstan pa brjod pa las bcom ldan 'das kyis skye ba med pa dang 'gog pa med pa zhes smos pa mdzad de} यद्देशनापाठे भगवता अनिरोधानुत्पादग्रहणं कॄतम् ल.अ.१३१ख/७७.
bstan pa brjod pa'i tshul
पा. देशनापाठनयः — {de la bstan pa brjod pa'i tshul gang zhe na/} {'di lta ste/} {blo gros chen po chos sna tshogs kyi mdo bshad pa ste/} {sems can rnams la sems dang mos pa ji lta ba bzhin du ston pa'o//} तत्र देशनापाठनयो महामते यदुत विचित्रसंभारसूत्रोपदेशः । यथाचित्ताधिमुक्तिकतया देशयन्ति सत्त्वेभ्यः ल.अ.१२३ख/७०; = {bstan pa'i tshul/}
bstan pa gnas pa phra ba la 'jug pa'i ye shes
पा. शासनस्थितिसूक्ष्मप्रवेशज्ञानम्, सूक्ष्मप्रवेशज्ञानविशेषः — {yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rnams kyi phra ba la 'jug pa'i ye shes 'di lta ste/} {spyod pa phra ba la 'jug pa'i ye shes sam}…{bstan pa gnas pa phra ba la 'jug pa'i ye shes} सम्यक्संबुद्धानां सूक्ष्मप्रवेशज्ञानानि यदुत चर्यासूक्ष्मप्रवेशज्ञानं वा…शासनाधिष्ठानसद्धर्मस्थिति(शासनस्थितिसूक्ष्मप्रवेश) ज्ञानं वा द.भू.२६६क/५८.
bstan pa med pa
•सं. अनुपदर्शनम् — {mi mthun phyogs la 'jug pa la/} /{gnod byed bstan pa med phyir ro//} विपक्षे वर्त्तमानानां बाधकानुपदर्शनात् ।। त.स.१९क/२०७; •वि. अख्यापितम् — {yul bstan med par} अख्यापिते हि विषये प्र.वा.४.२१.
bstan pa mdzad
भू.का.कृ. विघाटितम् — {khyod kyis nyon mongs gzhom pa bshad/} /{bdud gyi g}.{yo dag bstan pa mdzad//} क्लेशानां वध आख्यातो मारमाया विघाटिता । श.बु.११५ख/१३८.
bstan pa yin
•क्रि. आदर्शयति — {'dis ni mngon sum nyid kyis rtog pa grub par bstan pa yin te} अनेन प्रत्यक्षत एव कल्पनायाः सिद्धिमादर्शयति त.प.२ख/४५०; सूचयति — {'dis ni}…{zhes bya ba'i mdo 'di bstan pa yin no//} अनेन…इत्येतत् सूत्रं सूचयति त.प.९२क/६३७; प्रतिपादयति — {'dis ni}…{phyin ci ma log pa'i shes pa'i rgyu nyid du bstan pa yin no//} अनेनावितथज्ञानहेतुत्वं…प्रतिपादयति त.प.१३२क/७१४; अपदिश्यते — {de yis brjod ces bstan pa yin//} तेनाहेत्यपदिश्यते त.स.३८क/३९४; व्यपदिश्यते {de bzhin du 'jig pa la gnas pa dang skye ba dag med pa'i phyir ji ltar 'jig pa dang zhig pa dang nyams pa zhes bya ba la sogs pa'i sgra dag gis bstan par 'gyur} तथा संस्त्याने स्थितिप्रसवयोरभावात् कथं तिरोभावः, विनाशः, तिरोभवनमित्यादिभिः शब्दैर्व्यपदिश्यते त.प.३५३ख/४२६; त.स.२५क/२६७; ब्रवीति — {rig byed brdzun par bstan pa yin//} वेदोऽलीकं ब्रवीति हि त.स.१२१क/१०४८; व्याचष्टे — {dug la sogs pa bzhin no zhes bya ba ni dpe bstan pa yin no//} विषादिवदिति दृष्टान्तं व्याचष्टे त.प.२२०क/९१०; उपदर्शितो भवति — {mu stegs can gyi ston pa rnams las} ({bcom ldan 'das} ) {khyad par du 'phags pa'ang bstan pa yin no//} तीर्थिकशास्तृभ्यो भगवतां विशेषश्चोपदर्शितो भवति बो.प.४२क/१; •भू.का.कृ. दर्शितम् — {'dis bdag nyid kyis gsung rab kyi don rtogs par yang zur gyis bstan pa yin te} प्रवचनार्थावगाहनमपि च अवक्रतया अनेन आत्मनो दर्शितम् बो.प.४३ख/३; प्रकाशितम् — {nyes pa lnga dag spang ba'i phyir/} /{khams yod nyid ces bstan pa yin//} पञ्चदोषप्रहाणाय धात्वस्तित्वं प्रकाशितम् ।। र.वि.११५क/७८; उक्तम् — {tshad ma rgyas par bstan pa yin//} प्रमाणं विस्तरेणोक्तम् त.स.१२६ख/१०८९.
bstan pa las gyur pa
सांदर्शिकः — {rab tu phye nas bstan pa las gyur pa} प्रभिद्यसांदर्शिकः अभि.स.भा.८१क/११०.
bstan pa sun 'byin byed
वि. शासनदूषकः — {bstan pa sun 'byin byed cing yon tan nyams//} शासनदूषका गुणविहीनाः रा.प.२४०क/१३७.
bstan pa'i skabs
निर्देशकालः — {da ni ting nge 'dzin la brten pa'i yon tan rnams bstan pa'i skabs yin pas bshad par bya ste} इदानीं समाधिसन्निश्रितानां गुणानां निर्देशकाल इति व्याख्यायन्ते अभि.भा.७७ख/११७०.
bstan pa'i go rims
व्युत्पत्तिक्रमः — {dngos po dang dngos po med pa dang rgyu dang 'bras bu dag go/} {yod pa dang med pa 'di dag tshad mas rab tu bsgrubs pa yin no zhes bya ba bstan pa'i go rims so//} भावाभावौ कार्यकारणयोः सदसत्ते, तयोः साधने ते च ते प्रमाणे चेति व्युत्पत्तिक्रमः वा.टी.६१ख/१५.
bstan pa'i tshul
पा. देशनानयः, धर्मनयभेदः — {chos kyi tshul ni rnam pa gnyis so/} {'di lta ste/} {bstan pa'i tshul dang grub pa'i mtha' so sor gzhag pa'i tshul lo//} द्विप्रकारः…धर्मनयो यदुत देशनानयश्च सिद्धान्तप्रत्यवस्थाननयश्च ल.अ.१२३ख/७०; द्र. {bstan pa brjod pa'i tshul/}
bstan pa'i tshul mngon par bsgrub pa
पा. आदेशनानयनिर्हाराः — {de bzhin gshegs pa de dag gi}…{bstan pa'i tshul mngon par bsgrub pa bcu la yang rab tu zhugs par gyur to//} तेषां च तथागतानां…दशादेशनानयनिर्हारान्…अवतरति स्म ग.व्यू.३१७क/३८.
bstan par gyis
क्रि. दर्शय — {de bas rang gi mthu rtsal bstan par gyis//} तद्दर्शय स्वां भुजयो रुषं वा जा.मा.११३क/१३१.
bstan par bgyi
•क्रि. उद्देक्ष्यामि — {de'i dus mdo 'di bstan par bgyi} तस्मिन् काले इदं सूत्रमुद्देक्ष्यामः स.पु. १०१क/१६२; देशयिष्यामि — {bcom ldan 'das bdag cag gis de bzhin gshegs pa yongs su mya ngan las 'das nas chos kyi rnam grangs 'di sems can rnams la bstan par bgyi'o//} वयमिमं भगवन् धर्मपर्यायं तथागतस्य परिनिर्वृतस्य सत्त्वानां देशयिष्यामः स.पु.१०१क/१६२; (?) दर्शयामि — {mya ngan 'das pa'i lam bstan par bgyi'o//} निर्वाणमार्गं च दर्शयामः स.दु.२१३/२१२; निर्देष्टव्यं स्यात् — {de skad du yongs su 'dri na bcom ldan 'das de la ji ltar bstan par bgyi} तस्य भगवन् एवं परिपृच्छतः कथं निर्देष्टव्यं स्यात् अ.सा.१४क/८.
bstan par gyur
= {bstan par gyur pa/}
bstan par gyur pa
•क्रि. सिषेवे — {lha mo rnams kyis ring po nas/} /{mi bdag byon pa bstan par gyur//} दूरात् नृपतिमायान्तं सुरनार्यः सिषेविरे ।। अ.क.४९क/५८. २१; •भू.का.कृ. विदर्शितम् — {e ma'o rang bzhin 'phags pa phun sum tshogs/} /{don bzhin bsgrub pa 'di yis bstan par gyur//} अहो स्वभावातिशयस्य संपदा विदर्शितानेन यथार्हभद्रता । जा.मा.१८४ख/२१५; कथितम् — {gal te lung du bstan par gyur pa} यदि नाम आगमे कथितः बो.प. ४३ख/३.
bstan par 'gyur
क्रि. १. प्रतिपादयिष्यति — {de lta na yang sgra'i bstan bcos ni don med par bstan par 'gyur ba} तथा च व्यर्थतां शब्दानुशासनस्य प्रतिपादयिष्यति वा.टी.१०४क/६५ २. प्रतिपादितं भवति — {'dis ni}…{zhes bstan par 'gyur ro//} अनेन…इति प्रतिपादितं भवति त.प.१३१क/७१२.
bstan par 'dod
= {bstan par 'dod pa/}
bstan par 'dod pa
•सं. चिख्यापयिषा — {zhes bstan par 'dod nas sun dbyung ba'i phyir}…{smos te} इति चिख्यापयिषया दूषयन्नाह त.प.१९३क/८५०; प्रतिपिपादयिषा — {grags pa dang ma grags pa'i rang bzhin gyi khyad par bstan par 'dod pas} प्रसिद्धस्वभावमप्रसिद्धस्वभावविशेषप्रतिपिपादयिषया त.प.२२ख/४९२; •वि. दर्शयितुकामः — {spyi'i mtshan nyid bstan par 'dod pas} सामान्यलक्षणं दर्शयितुकामेन न्या.टी.८६क/२३६.
bstan par bya
•क्रि. १. निर्देक्ष्यामि — {'di man chad ni shes pa bcu po 'di dag gi dge ba la sogs pa'i bye brag bstan par bya ste} अतः परमेषां ज्ञानानां कुशलादिभेदं निर्देक्ष्यामः अभि.भा.५०ख/१०६३; कथयिष्यामि — {bstan par bya zhes pas ni dgos pa brjod do//} कथयिष्यामीति प्रयोजनाभिधानम् बो.प.४२क/१; निवेदयिष्यामि — {'di'i yul ni bstan par bya'o//} विषयं चास्य निवेदयिष्यामः प्र.वृ.२६८ख/९; ज्ञापयिष्यामि — {zhes de skad du bstan par bya'o//} इत्येतत् ज्ञापयिष्यामः अभि.स्फु.८९क/७६१; प्रतिपादयिष्यते — {de ni rang gi ngo bo tsam 'dzin pa'i phyir ro zhes bstan par bya'o//} तस्य स्वरूपमात्रग्रहणादिति प्रतिपादयिष्यते प्र.अ.५ख/७; विधास्यते — {tshogs pa'i spyod yul bskor ba ni/} /{kho na zung dang ldan par rig/} आवृत्तिमेव सङ्घातगोचरं यमकं विदुः । का.आ.१.६१ २. दर्शयेत् — {dkyil 'khor mtha' dag bstan par bya'o//} दर्शयेन्मण्डलं समस्तम् वि.प्र.१५०क/३.९६; स.दु.२११/२१०; देशयेत् — {rab mchog snying rje dag gis dag pa'i chos ni bstan par bya'o//} प्रवरकरुणया देशयेच्छुद्धधर्मम् वि.प्र.१५०ख/३.९७ ३. अनुदर्शयामि — {de dag la yang lam rnams bstan par bya//} मार्गं हि तेषामनुदर्शयामि स.पु.३६ख/६४; प्रकाशयामि — {ngas bstan par bya'o zhes smras nas} प्रकाशयामीत्युक्त्वा जा.मा.१६८क/१९४; प्रदर्श्यते — {dang por sgrol ma'i sngags bstan par bya ste} प्रथमं तावत् तारामन्त्रं प्रदर्श्यते वि.प्र.८२क/४.१६८; आदिश्यते — {rnal 'byor ma yis bstan par bya//} योगिनीभिरादिश्यते हे.त.१४ख/४६; निदर्श्यते — {the tshom phul byung la sogs kyang /} /{gsal phyir cung zad bstan par bya//} संशयातिशयादीनां व्यक्त्यै किञ्चिन्निदर्श्यते ।। का.आ.२. २१३; प्रतिपद्यते — {de'i phyir gzhan du bstan par bya ste} तस्मादन्यथा प्रतिपद्यते प्र.अ.२३ख/२७; व्युत्पाद्यते — {zhar las 'byung ba de bstan par bya'o//} आनुषङ्गिकमेतद्व्युत्पाद्यते अभि.स.भा.१२क/१५; •कॄ. दर्शनीयम् — {khyod kyis}…{de dag tha dad du byas te bdag la bstan par bya'o//} ते पृथक् कॄत्वा भवद्भिः मां दर्शनीयाः वि. प्र.१२८ख/१, पृ.२७; देशयितव्यम् — {pha rol tu phyin pa 'di nyid rgyun mi chad par mnyan par bya}…{bstan par bya} इयमेव प्रज्ञापारमिता अभीक्ष्णं श्रोतव्या…देशयितव्या अ.सा.१३३ख/७६; प्रतिपाद्यम् — {gzhan la bstan par bya nyid phyir//} परस्य प्रतिपाद्यत्वात् प्र.वा. ४.१; द्र. {bstan par bya ba/}
bstan par bya ba
•कृ. निर्देश्यम् — {ci ste phyogs bstan par bya ba ma yin na} अथ यदि पक्षो न निर्देश्यः न्या.टी.६८ख/१७६; प्रकाश्यम् — {'o na bstan par bya ba tshul gsum pa'i rtags tha mi dad par ji ltar 'gyur zhe na} कथं तर्हि त्रिरूपं लिङ्गमभिन्नं प्रकाश्यम् न्या.टी.६२क/१५२; प्रतिपाद्यम् — {bstan par bya ba dang ston par byed pa dag rang gis mthong ba zhes bya ba'i tha tshig go/} प्रतिपाद्यप्रतिपादकाभ्यां स्वदृष्टस्येत्यर्थः प्र.अ.१२३क/४६७; दर्शनीयम् — {des na yan lag gnyis nyid bstan par bya ba ma} (?) {yin no//} अतोऽवयवद्वयमेव दर्शनीयम् प्र.अ.१४२क/४८८; व्युत्पादनीयम् — {de bas na yang dag pa'i shes pa nyid ni 'bad de bstan par bya ba yin no//} अत एव सम्यग्ज्ञानं यत्नतो व्युत्पादनीयम् न्या.टी.३९ख/३२; चोदनीयम् — {de la gal te gcig la du ma sbyor bar byed na de ni de la gdon mi za bar bstan par bya ba yin na} तत्र यद्यनेकमेकत्रोपयुज्येत, तदवश्यं तत्र चोदनीयम् प्र.वृ.२९८ख/४४; दर्शयितव्यम् — {sgra las skyes pa'i shes pa bden pa'i don du bstan par bya ba yin no//} शब्दजं विज्ञानं सत्यार्थं दर्शयितव्यम् न्या.टी.७१ख/१८५; देशयितव्यम् — {grogs po shes rab kyi pha rol tu phyin pa bstan par bya ba yin no//} देशयितव्या मार्ष प्रज्ञापारमिता अ.सा.६५क/३६; व्युत्पादयितव्यम् — {skyes bu'i don la phan pa'i yang dag pa'i shes pa rab tu byed pa 'dis bstan par bya ba yin par smra ba na} पुरुषार्थोपयोगि सम्यग्ज्ञानं व्युत्पादयितव्यमनेन प्रकरणेनेति ब्रुवता न्या.टी.३६ख/१०; प्रकाशयितव्यम् — {bstan par bya ba'i dgos pa gang} यत् प्रयोजनं प्रकाशयितव्यम् न्या.टी.६२क/१५२; •सं. प्रदर्शनम् — {gnas brtan kun dga' bo'i sngon gyi rigs mthun par bstan par bya ba la'ang} स्थविरानन्दपूर्वसभागप्रदर्शने च जा.मा.१२८क/१४८; उपदर्शनम् — {gal te ma 'grogs na 'ongs nas bstan par bya'o//} असह (?) चेदागत्योपदर्शनम् वि.सू.९क/१०.
bstan par bya ba'i phyir
आदर्शयितुम् — {yang dag pa'i shes pa bstan par bya ba'i phyir} सम्यग्ज्ञानमादर्शयितुम् न्या.टी.३९क/२९.
bstan par bya ba yin
क्रि. प्रकाश्यते — {rnam pa gnyis kas kyang tshul gsum pa'i rtags bstan par bya ba yin no//} द्वाभ्यामपि त्रिरूपं लिङ्गं प्रकाश्यत एव न्या.टी.६२क/१५२.
bstan par bya ba'i ngo bo can
वि. प्रतिपादितरूपम् — {bstan par bya ba'i ngo bo can/} /{dngos po kun la gnas pa yin//} प्रतिपादितरूपस्य सर्ववस्तुगतस्य च । त.स.१२१ख/१०५१.
bstan par byas
= {bstan byas pa/}
bstan par byas pa
= {bstan byas pa/}
bstan par byas zin
= {bstan par byas zin pa/}
bstan par byas zin pa
भू.का.कृ. उपपादितम् — {mngon par gsal bar mi 'thad par/} /{sngar ni bstan par byas zin pas//} अभिव्यक्तेरयोगे च पुरस्तादुपपादिते । त.स.९८क/८७२; प्रतिपादितम् — {'di ltar de ni rgyas pa ru/} /{sngar ni bstan par byas zin to//} तथा हि विस्तरेणैषा प्रागेव प्रतिपादिता । त.स.९०क/८१६; द्र. {bstan zin/}
bstan par bzhed pa
प्रतिपादयिषा — {de bstan par bzhed nas}…{brjod bya dgod par mdzad pa yin no//} तत्प्रतिपादयिषया…अभिधेयमारचयति त.प.३०५क/१०६८; द्र. {bstan par 'dod pa/}
bstan pas gzud pa med pa'i tshig
अदेशनावतारपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang /} {mi skye ba'i tshig dang /}…{bstan pas gzud pa'i tshig dang bstan pas gzud pa med pa'i tshig} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…देशनावतारपदम्, अदेशनावतारपदम् ल.अ.६९क/१७.
bstan pas gzud pa'i tshig
देशनावतारपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang /} {mi skye ba'i tshig dang /}…{bstan pas gzud pa'i tshig dang bstan pas gzud pa med pa'i tshig} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…देशनावतारपदम्, अदेशनावतारपदम् ल.अ.६९क/१७.
bstan bya min
वि. अनिर्देश्यम् — {dngos po'i ngo bo bstan bya min//} वस्तुरूपमनिर्देश्यम् त.स.१८क/१९७.
bstan byas
= {bstan byas pa/} {bstan byas nas} दर्शयित्वा — {de mtshungs yon tan bstan byas nas//} गुणान् …तत्समान्दर्शयित्वा का.आ.२.१६१.
bstan byas pa
भू.का.कृ. उपपादितम् — {gal te 'brel grub tshad ma yis/} /{de nyid gang zhig bstan byas pa//} यत् सिद्धप्रतिबन्धेन प्रमाणेनोपपादितम् । तत्त्वम् त.स.१२२क/१०६५; प्रतिपादितम् — {'di ltar de ni bstan byas min//} नेत्थं स प्रतिपादितः त.स.११८क/१०१८; उपदेशकृतम् — {de dag gis ni bstan par byas//} उपदेशकृतो यस्तैः त.स.११७ख/१०१५.
bstan min
वि. अनिदर्शनम् — {tshad ma mchis la bsam mi khyab/} /{bstan min grangs kyang ma mchis pa//} अप्रमेयमसंख्येयमचिन्त्यमनिदर्शनम् । श.बु.११६क/१५१.
bstan mdzad
उपपादनम् — {de la de bzhin gshegs pa yis/}…/{chos ni bstan mdzad} तस्याश्चक्रे तथागतः । धर्मोपपादनम् अ.क.३११क/४०.४६.
bstan zin
निर्दिष्टम् — {re zhig byang chub sems dpa' gang la bslab par bya ba ni bstan zin te} निर्दिष्टं तावद्यत्र बोधिसत्त्वेन शिक्षितव्यम् बो.भू.५१क/६७; दर्शितम् — {bzang mo khyod nga la byams pa'i rang bzhin 'di bstan zin gyis} भद्रे दर्शितस्त्वयायमस्मदनुरागस्वभावः जा.मा.११०क/१२८; प्रतिपादितम् — {mngon sum gyis kyang 'gal ba nyid/} /{snga ma kho nar bstan zin to//} प्रत्यक्षेण विरुद्धत्वं प्रागेव प्रतिपादितम् ।। त.स.८४क/७७४; {de ltar re zhig skyes bu so so la brda mi srid do zhes bstan zin to//} एवं तावत् प्रतिमर्त्त्यं न समयः सम्भवतीति प्रतिपादितम् त.प.१५५ख/७६४; उपपादितम् — {de ltar thams cad rgyas bstan zin//} इति सर्वं हि विस्तरेणोपपादितम् त.स.७०ख/६६१; प्रकाशितम् — {de dag ni thog ma nyid du}…{bkrol zhing bstan zin te} ते पूर्वमेव…विशदिताः प्रकाशिताः बो.भू.२५ख/३१; वर्णितम् — {de dag mthong na khyod dang ni/} /{kun mkhyen 'gyur bar bstan zin to//} तद्दृष्टौ सर्वविद्भूतो भवानिति च वर्णितम् ।। त.स.१२०क/१०३८; कथितम् — {'di'i brjod par bya ba gang yin pa de ni bstan zin to//} यत् पुनरस्याभिधेयं तत् कथितम् प्र.वृ.२८०क/ २२; प्रोक्तम् — {sngar ni gsal bar bstan zin kyang /} /{rmongs pa rnams kyis nyer mtshon min//} पुरः प्रोक्तं सुविस्पष्टमपि न लक्षितं जडैः ।। त.स.१२०क/१०४०; विचारितम् — {de'i bdag nyid dang de las byung ba dag gis yul dang yul can gyi dngos por rigs pa yang ma yin no zhes bstan zin to//} नापि तादात्म्यतदुत्पत्तिभ्यां विषयविषयिभावो युक्त इति विचारितम् त.प.१२२ख /६९५.
bstan zin pa
= {bstan zin/}
bstan yas grangs gnas
विशिष्टः, गणनाविशेषः म.व्यु.७७३५; म.व्यु.७८६३.
bstan yod
वि. सनिदर्शनः — {bstan yod 'dir ni gzugs gcig pu//} सनिदर्शन एकोऽत्र रूपम् अभि.को.१.२९.
bstan la spyod pa
वि. शास्तुः शासनकरः म.व्यु.२४३५.
bstab
= {bstab pa/}
bstab pa
दानम् {stan bstab pa dang ldang ba dang /} /{don bya la sogs bsnyen bkur} आसनदानसमुत्थानमर्थक्रियादिगौरवम् । वि.प्र.९२क/३.३.
bstab par bya
•क्रि. उपस्थापयेत् — {chu dang stan bstab par bya'o//} पानीयासनमुपस्थापयेत् वि.सू.११क/१२; •कृ. प्रतिपादयेयम् — {bsod snyoms bstab par bya'o//} पिण्डकेन प्रतिपादयेयम् वि.व.१६४ख/१.५३.
bstabs
= {bstabs pa/}
bstabs pa
•क्रि. ( {ltob pa} इत्यस्याः भूत.) (?) समर्पयति — {de la btsos pa dang bsregs pa de bstabs so//} स तं साधनपचनं समर्पयति वि.व.१९०ख/१.६५; •सं. १. परिहारः — {gnas bstabs pa} वास्तुपरिहारः वि.व.२०९क/२.१२२; {gnas mal bstabs pa} शयनासनपरिहारः वि.व.२०९ख/२.१२२; वि.सू.५८ख/७५; ग्राहणम् — {stobs pa med kyang ma yin no//} {ma bskos par bstabs par mi bya'o//} नासत्त्वे ग्राहस्य । नासम्मतेन ग्राहणम् वि.सू.६३ख/८० २. प्रवारणा — {snyan par smra ba'i gnas}…{lnga gang zhe na/} {legs par smra bar bya ba dang}…{legs par bstabs pa dang rigs pas bstan pa'o//} प्रियवादिताया अधिष्ठानानि । कतमानि पञ्च । सम्यगालपना…सम्यक् प्रवारणा न्यायोपदेशश्च बो.भू.१५८क/२०८; प्रवारणम् — {ci bder bstabs pa ma byas pa la'o//} अकृतयथासुखप्रवारणस्य वि.सू.३८क/४८; •भू.का.कृ. उपदर्शितम् {rin po che dag bstabs} रत्नानि चोपदर्शितानि वि.व.२०५ख/१.८०; उपनीतम् — {gtso bos bstabs pa'i 'bras bu la/} /{de ni longs spyod 'ba' zhig byed//} प्रधानेनोपनीतं च फलं भुंक्ते स केवलम् । त.स.१२क/१४२; प्रतिपादितम् — {bsod snyoms bstabs} पिण्डपातः प्रतिपादितः वि.व.१६४क/१.५२; प्रवारितम् — {lha'i bdud rtsis bstabs pa} दिव्यया सुधया प्रवारितौ वि.व.१३६ख/१.२५; •वि. उपनाम्यम् — {dga' ba bstabs pa nyid du yid la bya'o//} प्रियस्योपनाम्यत्वेन मनसि करणम् वि.सू.९क/१०.
bstabs pa nyid
उपनाम्यत्वम् — {dga' ba bstabs pa nyid du yid la bya'o//} प्रियस्योपनाम्यत्वेन मनसि करणम् वि.सू.९क/१०.
bstabs par bya
ग्रहणम् — {gnas kyi gzhi bstabs par bya'o//} वासवस्तुग्रहणम् वि.सू.६१ख/७८.
bstar
= {bstar ba/} {bstar nas} अनुभूय {bde ba khyad par du 'phags pa bstar nas} प्रतिविशिष्टं सुखमनुभूय वि.व.१५५ख/१.४३.
bstar ba
•क्रि. (सक., अवि.) १. अन्वभुङ्क्त — {'gro ba yi ni don slad du/} /{sdug bsngal mang bstar gang lags pa//} अन्वभुंक्था यदस्यार्थे जगतो व्यसनं बहु । श.बु.११३क/८४ २. वेद्येत — {gal te de dag de bstar na/} /{de lta na de smad par 'gyur//} वेद्येरन् यदि तस्यैव तदानीं निन्द्यता भवेत् ।। त.स.१२१क/१०४६; •सं. १. कुट्टिमः, भूमिरचनाविशेषः — {khrus kyi khang pa shin tu dri zhim pa/} /{shel gyi sa gzhi gsal zhing 'tsher ba bstar//} स्वच्छोज्ज्वलस्फाटिककुट्टिमेषु सुगन्धिषु स्नानगृहेषु तेषु ।। बो.अ.२.१०; {bstar ba ni sa gzhi spras pa'i khyad par ro//} कुट्टिमाः भूमिरचनाविशेषाः बो.प.६१क/२५ २. निकषः — {de ni khyod kyi thugs rje bstar ba lags} कारुण्यनिकषः स ते श.बु.६३; •भू.का.कृ. = {byi dor byas pa} संमृष्टम् — {de nas rdo thal gyis byugs te/} {legs par bstar la} ततः सुधया प्रलेप्तव्या । सुसंमृष्टां कृत्वा वि.व.२११ख/१.८६.
bstar byas
= {bstar byas pa/}
bstar byas pa
भू.का.कृ. सज्जीकृतम् — {gtor ma la ni bstar byas pa'i/} /{ma he sre bo rags pa yi//} बलिसज्जीकृतैः स्थूलशकलैर्माहिषैश्च अ.क.२०२क/८४.३३; {bstar byas bkra shis sa gzhi dag tu phyin//} सज्जीकॄतां मङ्गलभूमिमाप अ.क.३०३क/१०८.८९; {mdun du lhung bzed bstar byas pa//} पुरः सज्जीकॄतानि पात्राणि अ.क.३६ख/६७.२७.
bsti khang
संक्रमणकानि म.व्यु.५५८५; मि.को.१४०ख ।
bsti stang bgyis
= {bsti stang bgyis pa/}
bsti stang bgyis pa
वि. सत्कृतः, कृतसत्कारः — {bsti stang bgyis dang ma bgyis pa/} /{ri rab lta bur gyur nas su/} /{'jig rten gyis ni mi gos pa/} /{'jig rten 'dren par 'gyur bar bgyi//} असत्कृताः सत्कृता वा मेरुकल्पाः प्रभूय च । अनुपलिप्ता लोकेन भेष्यामो लोकनायकाः ।। शि.स.३२क/३०.
bsti stang du bgyi
क्रि. सत्करिष्यामि — {de'i dus mdo 'di bstan par bgyi}…{bsti stang du bgyi} तस्मिन् काले इदं सूत्रमुद्देक्ष्यामः…सत्करिष्यामः स.पु.१०१क/१६२.
bsti stang du byas
भू.का.कृ. सत्कृतः — {lha'i dbang pos bsti stang du byas pa zhes bya'o//} देवेन्द्रसत्कृत इत्युच्यते ल.वि.२१२क/३१३; मानितः — {bcom ldan 'das rim gror byas bla mar byas bsti stang du byas mchod pa byas so//} भगवान्…सत्कृतो गुरुकृतो मानितः पूजितः ल.वि.२ख/२; गुरुकृतः — {de yang kho mo cag gis bsnyen bkur to//} {rim gror byas so//} {bsti stang du byas so//} सोऽप्यस्माभिरारागितः सत्कृतो गुरुकृतः ग.व्यू.२४९क/३३०; द्र. {bsti stang byas/}
bsti stang du byas te
सत्कृत्य — {bsti stang du byas te chos mnyan pa la} सत्कृत्य धर्मश्रवणे जा.मा.४५ख/५४.
bsti stang du byas pa
= {bsti stang du byas/}
bsti stang du byed
= {bsti stang byed pa/}
bsti stang byas
भू.का.कृ. सत्कृतः — {de dag gis de'i 'og tu sangs rgyas bye ba khrag khrig brgya stong mang po mthong ste/} {bkur sti byas} तैश्च ततः पश्चाद्बहूनि बुद्धकोटीनयुतशतसहस्राणि दृष्टानि सत्कृतानि च स.पु.१०क/१४; द्र. {bsti stang du byas/}
bsti stang byed
= {bsti stang byed pa/}
bsti stang byed pa
•क्रि. १. (वर्त.) सत्करोति — {bcom ldan 'das kyi spyan sngar 'dug nas bcom ldan 'das la bsti stang du byed} भगवतः पुरतः स्थित्वा भगवन्तं सत्कुर्वन्ति स.पु.११३ख/१८१; {'jig rten sgron ma mnyes byas nas/} /{yang dang yang du bsti stang byed//} आराग्य लोकप्रद्योतं सत्करोति पुनः पुनः ।। शि.स.१६३क/१५६; मानयति — {des}…{rim gro byed do//} {bkur sti byed do//} {bsti stang byed do//} {mchod pa byed do//} सः…सत्करोति गुरूकरोति मानयति पूजयति द.भू.१८२ख/१२ २. (भवि.) सत्करिष्यति — {glegs bam du bris te 'chang ngam klog gam bsti stang du byed dam} पुस्तकलिखितं कृत्वा धारयिष्यति (वाचयिष्यति) सत्करिष्यति ल.वि.२१४क/३१७; •सं. सत्कारः, सत्कॄतिः — {nga'i phyir mchod rten byas pa la gang bsti stang byed pa lta yang zhog ste} तिष्ठतु मामुद्दिश्य कृतेषु स्तूपेषु सत्कारः शि.स.१६६क/१६४.
bsti stang byed par sems par 'gyur
सत्कर्तव्यं मन्यते — {mi shes pa dag ni mi shes pa dag la bsti stang byed par sems par 'gyur la} अज्ञा अज्ञान् सत्कर्तव्यान् मन्यन्ते रा.प.२४२क/१४०.
bsti stong byed pa
= {bsti stang byed pa/}
bsti gnas
आश्रमः, ओ मम् — {drang srong gnyis kyis brtul zhugs byin/} /{bsti gnas su ni ngal gso bsten//} दत्तव्रतो महर्षिभ्यां भेजे विश्रान्तिमाश्रमे।। अ.क.१७क/५१.३१; आश्रमपदम् — {dge slong rnams kyi bsti gnas su/} /{dal bus 'gro bar yang dag brtsams//} भिक्षूणामाश्रमपदं शनैर्गन्तुं समुद्ययौ ।। अ.क.३०३ख/३९.७३; अग्रपदम् — {drang srong rnams kyi bsti gnas zhes bya ba chu dgur bco brgyad 'bab pa yod de} अष्टादशवक्रो नाम ऋषीणामग्रपदः वि.व.१४ख/२.८१; कुटी — {thub pa gcig gis de la ni/}…/{zhag sar bsti gnas stong pa byin//} मुनिरेकस्तु वासाय तस्य शून्यां कुटीं ददौ । अ.क.१३७ख/६७.४२; प्रतिश्रयः — {gan du song ste/} {bsti gnas brnya bar brtsams pa na} उपसंक्रम्य प्रतिश्रयं याचितुमारब्धः वि.व.१५१क/९२; मठः — {bsti gnas dang gtsug lag khang nye bar longs spyod pa de rnams ni gdug pa'o//} मठविहारोपभोगिनस्ते दुष्टाः वि.प्र.९३क/३.४; मठिका {gang zhig khyim pa bsti gnas spyod//} यो गृही मठिकाभोक्ता वि.प्र.९१क/३.३.
bsti ba'i gnas
प्रतिक्रमणकम् — {grong khyer gyi phyi rol lam nang du bsti ba'i gnas bdag rung ngo //} कल्पन्ते प्रतिक्रमणकबहिरन्तर्वा नगरस्य वि.सू.९२ख/११०.
bsting ba
अवस्पण्डनम् — {gzhan dag gis brnyas pa rnams dang 'phya ba dang bsting ba dang}…{sems can gyi log par zhugs pa rnam pa sna tshogs rnams bzod pa yin} क्षमश्च भवति परतोऽवमाननावहसनावस्पन्दन(नावस्पण्डन)…विविधानाञ्च सत्त्वविप्रतिपत्तीनाम् बो.भू.१२७क/१६३; उच्चग्घनम् — {bsting ba dang brid pa'i sbyin pa med do//} नास्त्युच्चग्घनोल्लापनदानम् शि.स.१४९ख/१४४; उल्लापनम् म.व्यु.५२२७.
bsting bar byed
क्रि. अवस्पण्डयति — {byang chub sems dpa'}…{gzhan dag la 'phya bar yang mi byed/} {bsting bar yang mi byed la} न…बोधिसत्त्वः परमवहसति नावस्पण्डयति बो.भू.८१क/१०३.
bstings
भू.का.कृ. आहतम् — {gzhan dag gis lus dang ngag gis bstings su zin kyang} परैश्च कायेन वाचा वाहतः सन् बो.भू.१३५ख/१७४.
bstings pa
= {bstings/}
bstir med
= {bstir med pa/}
bstir med skems
पा. अवीचिसंशोषणः, समाधिविशेषः — {bstir med skems zhes bya ba'i ting nge 'dzin} अवीचिसंशोषणो नाम समाधिः का.व्यू.२४४क/३०५; {bstir med pa skems zhes bya ba'i ting nge 'dzin} अवीचिसंशोषणो नाम समाधिः का.व्यू.२२२क/२८४.
bstir med pa
= {mnar med pa} अवीचिः — {sems can bstir med par skyes pa rnams la ni mya ngan las 'das pa ston par byed pa} अवीच्युपपन्नानां सत्त्वानां निर्वाणप्रदर्शकः का.व्यू.२२०ख/२८२; {bstir med par skyes pa dag} ({la}) अवीचावुपपन्नेषु का.व्यू.२०८ख/२६६.
bstir med pa skems
= {bstir med skems/}
bstungs
क्रि. संचिक्षेप — {gnod sbyin rnams kyis de yi lam yang bstungs//} यक्षाश्च संचिक्षिपुरस्य मार्गम् जा.मा.५३ख/६२.
bstungs pa
= {bstungs pa/}
bstun
= {bstun pa/} {bstun nas} उपक्षिप्य — {gang la spyi tsam bstun nas ni/} /{cung zad brjod par bgyid pa de/} /{smra ba po yi rang dga' dang /} /{thabs dang gcam bu tsam du bas//} आत्मेच्छाच्छलमात्रं तु सामान्योपांशु किञ्चन । यत्रोपक्षिप्य कथ्येत सा वक्तुरतिलोलता ।। श.बु.१११ख/४१.
bstun pa
द्र. — {gzhan dang bcas pa nyid yin na tshig bstun par bya'o//} संवादनं सात्य(?)त्वे वि.सू.९१ख/१०९.
bstus
उद्धृतम् म.व्यु.७१४१.
bsten
= {bsten pa/}
bsten 'gyur
= {bsten par 'gyur//}
bsten pa
•क्रि. ( {sten pa} इत्यस्याः भूत., भवि.) १. (भूत.) भेजे — {bsti gnas su ni ngal gso bsten//} भेजे विश्रान्तिमाश्रमे अ.क.१७क/५१.३१ २. (?) (वर्त.) भजते — {de dag gi gnyen po yang bsten to//} तेषां च प्रतिपक्षं भजते शि.स.३४ख/३३; निषेवते {sman bsten pa} भैषज्यं निषेवते अभि.स.भा.२१क/२८ ३. (?) (विधौ) भजस्व — {de ni mnyan phyir gus pa shin tu rgya cher bsten//} तच्छ्रोतुमादरमुदारतरं भजध्वम् शि.स.३क/३; •सं. १. सेवा — {bla ma bsten pa'i brtul zhugs dang mtshungs pa/} /{dam pa'i spyod pa gzhan dag med par bsams//} गुरुसेवाव्रतसदृशं नान्यममन्यन्त सद्वृत्तम् ।। अ.क.२७४ख/१०१.३८; {dge ba'i bshes gnyen bsten pa} कल्याणमित्रसेवा सू.अ.१७७ख/७१; {mchod pa dang bstan} ({bsten} ) {pa dang tshad med pa'i skabs rdzogs so//} पूजासेवाऽप्रमाणाधिकारः समाप्तः सू.अ.२२०ख/१२७; संसेवा — {skyes bu dam pa ma yin pa la brten} ({bsten} ) {pa} असत्पुरुषसंसेवा बो.भू.५४ख/७१; {skyes bu dam pa la brten} ({bsten} ) {pa} सत्पुरुषसंसेवा बो.भू.५५क/७१; सेवनम् — {dam pa bsten pa bdud rtsi yin//} अमृतं साधुसेवनम् अ.क.२०६क/८५.२२; {dge ba'i bshes gnyen bsten pa} कल्याणमित्रसेवनम् क.त. ३००; {bsten bya bsten pa'i phyir} सेव्ये…सेवनात् र.वि.१२०क/९२; वर्तनम् — {dpal 'byung ba yi rnam thar las/} /{bla ma bsten pa'i tshul ltar bslab//} श्रीसंभवविमोक्षाच्च शिक्षेद्यद्गुरुवर्तनम् । बो.अ.५.१०३; आराधनम् — {bla ma bsten pas} गुरोराराधनेन वि.प्र.८९ख/३.२; योगः — {rnal 'byor can gyis dge ba'i bshes gnyen gyi skye bo la bsten pa'i nan tan brtsam par bya'o//} योगिना कल्याणमित्रजिन (जन)योगे योगः प्रारब्धव्यः ल.अ.७३क/२१ २. उपासनम् — {sangs rgyas bsten dang kun 'dri dang /} /{sbyin dang tshul khrims sogs spyod pas//} बुद्धोपासनसम्प्रश्नदानशीलादिचर्यया । अभि.अ.४.७; उपासना — {tshur shog bya rgod dang ring por thos pa'i phag bsten pa bdag gir gyis shig} एत गृध्रान् दूरश्रुतीश्च वराहादीनुपासनया स्वीकुर्म इति प्र.अ.४६क/५२; भजनम् — {khyod la bsu bas dpal du byed/} /{brten pas blo gros mchog tu 'gyur/} /{bsten na 'jigs pa med par mdzad/} /{bsnyen bkur bgyis pas bde bar 'gyur//} श्रीकरं तेऽभिगमनं सेवनं धीकरं परम् । भजनं निर्भयकरं शङ्करं पर्युपासनम् ।। श.बु.११३ख/९५; {bsten pa ni gus pa'o//} श.टी.९५ ३. = {nye bar spyod pa} उपभोगः — {tshogs par dbyung ba ma yin pa'i dri bsten pa'i ltung byed do//} असभ्यगन्धोपभोगः वि.सू.५३ख/६९; उपसेवनम् — {chos dang mi 'gyur mchog brnyes rnams/} /{'dod pa thams cad bsten pas so//} प्राप्ता धर्माक्षरं श्रेष्ठं सर्वकामोपसेवनैः ।। गु.स.१००क/२१; सेवा — {bud med bsten pa la gzhol ba} स्त्रीसेवापरः प्र.अ.११५क/१२३; {'dod pa bsten pa} कामसेवा र.वि.११०क/६९; संभजनम् — {gos lci ba bsten pa'i spang ba'o//} ( इति) गुड(गुरु)वस्त्रसंभजनम् वि.सू.५१ख/६६; संश्रयः — {'dod pa'i don la bsten pa yi/} /{gar dang glu sogs sgyu rtsal te//} नृत्यगीतप्रभृतयः कला कामार्थसंश्रयाः का.आ.३.१६२; प्रतिश्रयः — {skad cig bsten pa yi/} /{lus la rang gi nyid du chags//} क्षणप्रतिश्रये काये…निजवासना ।। अ.क.२२५ख/८९.५० ०. वासः {tshangs par spyod pa bsten pa 'dis} ब्रह्मचर्यवासेन वि.व.१४७क/१.३५; उपायः — {rtag tu khyod nyid bsten pa nyid/} /{bcom ldan bdag gi rab byung yin//} सदा भवदुपायैव प्रव्रज्या भगवन् मम । अ.क.१०२क/१०.२९; भाजनम् — {bsod nams dang ye shes bsten pa de'i mthu dang rdzu 'phrul gyi stobs kyis} तस्य पुण्यज्ञानभाजनस्य प्रभावेन ऋद्धिबलेन वि.प्र.१६४ख/१, पृ.६६; •पा. निषेवणम्, भावनाविशेषः — {'thob pa dang bsten pa'i bsgom pa dag gis} प्रतिलम्भनिषेवणभावनाभ्याम् अभि.भा.४६ख/१०४९; {mngon du byed pa ni bsten pa'o//} सम्मुखीभावः निषेवणम् अभि.स्फु.२४६ख/१०४९; {bsten pa ni yang dang yang du mngon sum du byed pa'o//} निषेवणं पुनः पुनः सम्मुखीकरणम् अभि.स्फु.२६४क/१०८१; •भू.का.कृ. सेवितम् — {de tshe bsod nams gcig skyabs na/} /{de yang bdag gis ma bsten to//} पुण्यमेकं तदा त्राणं मया तच्च न सेवितम् ।। बो.अ.२.४२; {lam 'di ni blo ngan pas bsten pa'o//} दुर्बुद्घिसेवितो ह्येष मार्गः शि.स.१५४ख/१४९; संसेवितम् — {lam 'di ni}… {skyes bu dam pa ma yin pas bsten pa'o//} एष मार्गः…असत्पुरुषसंसेवितः शि.स.४८ख/४६; आसेवितम् — {re zhig mi dge ba kun tu bsten pa dang goms par byed pa dang lan mang du byas pa thams cad kyis ni dmyal ba dag gi nang du skye bar 'gyur te} अकुशलैस्तावत् सर्वैरेवासेवितभावितबहुलीकॄतैः नरकेषूपपद्यते अभि.भा.२११क/७१०; निषेवितम् — {grub pas bsten pa'i ri bo} सिद्धनिषेवितं गिरिम् जा.मा.४९क/५८; उपासितम् — {thos dang 'bad pa dag gis ngag bsten na/} /{ci zhig ltar yang nges par rjes 'dzin byed//} श्रुतेन यत्नेन च वागुपासिता ध्रुवङ्करोत्येव कमप्यनुग्रहम् ।। का.आ.१.१०४; उषितम् — {tshangs par spyod pa bsten to//} उषितं ब्रह्मचर्यम् अभि.स्फु.२६७क/१०८४; श्रितम् — {sdug bsngal gnas skabs bsten pa} कष्टदशां श्रिता अ.क.३०क/३.१२७; आश्रितम् — {rgyal po de ni bdag yin te/} /{rgyal srid btang nas nags tshal bsten//} अहं स राजा संत्यक्तराज्यः काननमाश्रितः । अ.क.२३ख/५२.४७; •वि. जुष् — {sbyin dang tshul khrims bzod brtson 'grus/} /{bsam gtan shes rab rtag bsten zhing //} दानशीलक्षमावीर्यध्यानप्रज्ञाजुषां सदा । अ.क.५५क/६.२१; {byang chub sems dpa' dka' thub bsten//} बोधिसत्त्वे तपोजुषि अ.क.२२४ख/२५. २; संजुष् — {rab tu byung ba bsten pa yi//} प्रव्रज्यासंजुषाम् अ.क.२८७ख/३७.२; जुष्टम् — {pad rtsas bsten pa'i skyed mos tshal//} मृणालजुष्टमुद्यानम् अ.क.१०क/५०.१०२; भाज् — {bsod nams bsten pa} पुण्यभाजाम् अ.क.७९क/७.८७; प्रतिसेवमानः — {yun ring por 'dod pa bsten pa na} दीर्घरात्रं कामान् प्रतिसेवमानानाम् शि.स.४९क/४६; सेव्यम् — {bsten pa de las gang byung ba//} सेव्या तत्र यद्भूतम् हे.त.११ख/३६; • {brten pa} इत्यस्य स्थाने ।
bsten pa thob pa
= {bsten pa 'thob pa/}
bsten pa 'thob pa
पा. निषेवणभावना, भावनाभेदः — {'thob pa ni rnam pa bzhi ste/} {nyen} ({rnyed} ) {pa 'thob pa dang bsten 'thob pa dang gnyen po 'thob pa dang thag bsring ba 'thob pa'o//} चतुर्विधा हि भावना । प्रतिलम्भभावना, निषेवणभावना, प्रतिपक्षभावना, विनिर्धावनभावना च अभि.भा.५५क/१०८१; {bsten pa ni yang dang yang du mngon sum du byed pa'o//} निषेवणं पुनः पुनः सम्मुखीकरणम् अभि.स्फु.२६४क/१०८१; द्र. {bsten pa'i bsgom pa/}
bsten pa dang bcas pa
सभागः म.व्यु.२१२६.
bsten pa las gyur
= {bsten pa las gyur pa/}
bsten pa las gyur pa
संसर्गगतम् — {reg par bya ba ma yin pa dang bsten pa las gyur pa'i ltung byed bcu gcig go/} ( इति एकादश) असंस्पर्शितसंसर्गगतानि (प्रायश्चित्तिकानि) वि.सू.५३क/६७.
bsten pa'i bsgom pa
पा. निषेवणभावना — {'thob pa dang bsten pa'i bsgom pa dag gis} प्रतिलम्भनिषेवणभावनाभ्याम् अभि.भा.४६ख/१०४९; {'thob pa dang bsten pa'i bsgom pa dag gis zhes bya ba ni sngon ma thob pa las 'thob pa ni 'thob pa'o/} /{mngon du byed pa ni bsten pa'o//} प्रतिलम्भनिषेवणभावनाभ्यामिति अलब्धपूर्वस्य प्राप्तिः प्रतिलम्भः । सम्मुखीभावः निषेवणम् अभि.स्फु.२४६ख/१०४९; द्र. {bsten pa 'thob pa/}
bsten par gyis
क्रि. उपासे — {gal te ring mthong tshad yin na/} /{tshur shog bya rgod bsten par gyis//} प्रमाणं दूरदर्शी चेदेत गृध्रानुपास्महे ।। प्र.वा.१.३५.
bsten par gyur pa
•क्रि. अशिश्रियत् — {ngal gso'i slad/} /{'dzam bu'i grib ma bsten par gyur//} विश्रान्त्यै…जम्बुच्छायामशिश्रियत् ।। अ.क.२१६ख/२४.९९; •भू.का.कृ. सेवितम् — {gang gis rnal 'byor pa rnams kyi dam tshig bzhi po bsten par gyur pa} येन चतुर्थः समयो भवति सेवितो योगिनाम् वि.प्र.१६६ख/३.१४८.
bsten par 'gyur
क्रि. भजते — {'di mthong nyid na rgyu skar rnams/} /{'dod pa'i rims ni bsten 'gyur zhes//} स्मरज्वरं भजन्तेऽस्य दर्शनेनैव तारकाः । अ.क.४७ख/५.८; समालम्बते — {dben sa'i khron pa'i mar me bzhin du bsten par 'gyur//} निर्जनकूपदीपकलनामन्तः समालम्बते अ.क.२८ख/५३.१४; द्र. {brten 'gyur/}
bsten par 'dod pa
वि. जुषितुकामः म.व्यु.६३४५.
bsten par bya
•क्रि. १. सेव्यते — {ji srid khu ba ldan gyur pa/} /{de srid phyag rgya bsten par bya//} तावद्घि सेव्यते मुद्रा यावच्छुक्रवती भवेत् ।। हे.त.११ख/३४ २. सेवयेत् — {bdud rtsi lnga la sogs pa'i dam tshig rnams bsten par bya'o//} समयान् पञ्चामृताद्यान् सेवयेत् वि.प्र.१५१ख/३.९७; प्रतिसेवेत — {bsro khang bsten par bya'o//} प्रतिसेवेत जेन्ताकम् वि.सू.६क/६; भजेत् — {gtsug lag khang gi nang du ngur smrig gis g}.{yogs te bsten par bya'o//} भजेद् विहाराभ्यन्तरे प्रतिच्छादितस्य काषायेण वि.सू.४२क/५३; भजेत — {kha dog chen por kha bsgyur ba'i gos bsten par mi bya'o//} न महारङ्गरक्तं प्रावृतिं भजेत वि.सू.४२क/५३; समाश्रयेत् — {mnyam pa las ni sgra snyan 'gyur/} /{de slad mnyam pa bsten par bya//} समा माधुर्यमायाति तस्मात्साम्यं समाश्रयेत् ।। अ.क.२३९क /२७.५०; •कृ. सेव्यम् — {sman ni bsten par bya ba} भेषजं सेव्यम् र.वि.१२५क/१०६; {brten} ({bsten} ) {par bya ba dang rten} ({sten} ) {par byed pa} सेव्यसेवनयोः वि.सू.१३क/१४; {bsten bya bsten pa'i phyir} सेव्ये…सेवनात् र.वि.१२०क/९२; आसेव्यम् — {bsten par bya ba'i dbus bye ba'i mtshams} *{'byor ba mi mngon pa la yang ngo //} अप्रज्ञाने च सन्धेः पाटितस्य मध्यासेव्यस्य पण्डितस्य (?) वि.सू.१३क/१४; निषेव्यम् — {shes bya spang bya rig} ({reg} ) {par bya zhing bsten par bya//} ज्ञेयं हेयः स्पर्शितव्यो निषेव्यः र.वि.१२५क/१०६; सेवनीयम् — {slob ma rnams kyis dang por bla ma bsten par bya} प्रथमं…शिष्यैर्गुरुः सेवनीयः वि.प्र.८९ख/३.२; सेवितव्यम् — {dge ba'i bshes gnyen dag kyang bsten par bya} सेवितव्यानि कल्याणमित्राणि वि.व.१६९ख/१.५८; माननीयम् — {'di nyid phyir na khyad par du/} /{blo ldan rnams kyis bsten byar gyur//} एत एव विशेषेण माननीयो मनीषिणाम् ।। अ.क.२३ख/३.४८; उपजीव्यम् — {snying rje kun gyis bsten bya dpal 'byor min//} सर्वोपजीव्या करुणा न लक्ष्मीः अ.क.३१ख/३.१४७.
bsten par bya ba
= {bsten par bya/}
bsten par bya ba 'chos pa'i ltung byed
पा. सेव्योपकल्पने प्रायश्चित्तिकम्, प्रायश्चित्तिकभेदः — {bsten par bya ba 'chos pa'i ltung byed do//}( इति) सेव्योपकल्पनम् (ओ ने प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.५२ख/६७.
bsten par byed
क्रि. भेजे — {ngal gso dag ni bsten par byed//} विश्रान्तिं भेजिरे अ.क.४५क/४.९९.
bsten par byed pa
= {bsten par byed/}
bsten bya
१. = {nyi ma} अर्यमा, सूर्यः — सूरसूर्यार्यमादित्यद्वादशात्मदिवाकराः । अ.को.१.३.२८ २. = {bsten par bya/}
bsten bya nyid
सेव्यता — {lce gnyis gya gyus non pa yis/} /{jo bo tsan dan rkang 'thung ni/} /{don bya byed cing yon tan dang /} /{ldan yang bsten bya nyid mi 'gyur//} द्विजिह्वकुटिलाक्रान्तः प्रभुश्चन्दनपादपः । न यात्यर्थक्रियाकारी गुणवानपि सेव्यताम् ।। अ.क.१७६ख/२०.१४.
bsten 'os
वि. सेव्यम् — {'jug ngogs bzhin du bsten 'os} सेव्यैः…तीर्थैरिव अ.क.१९ख/३.३; उपजीव्यम् — {dpyid ni don gnyer bung ba rnams/} /{rang nyid kyis bzung bsten 'os pa'i//} स्वयंग्रहोपजीव्यस्य मधोर्मधुकरार्थिनः । अ.क.२०४ख/२३.१७; आश्रयार्हम् — {rtag tu dam pas bsten 'os shing //} सदा सदाश्रयार्हेण अ.क.२०क/३.६; स्पृहणीयम् — {lha dbang rgyal srid bsten 'os ni/} /{de yis 'bras bu thob gyur cing //} तत्फलादाप्तवान् राज्यं स्पृहणीयं मरुत्पतेः ।। अ.क.४६क/४.११२.
bstod
= {bstod pa/} {bstod de/} {o nas} स्तुत्वा — {gzhan gyis yon tan ldan bstod nas/} /{gal te dga' ba'i bde thob na//} यदि प्रीतिसुखं प्राप्तमन्यैः स्तुत्वा गुणोर्जितम् । बो.अ.६.७६; प्रशस्य — {byang chub sems dpa' la legs so zhes bya bas bstod de} बोधिसत्त्वं साधु साध्विति प्रशस्य जा.मा.३४क/३९; अभिष्टुवन् — {sems dpa' chen po de la bstod nas smras pa} तं महासत्त्वमभिष्टुवन्नुवाच जा.मा.५९ख/६८.
bstod bsngags
वर्णः, स्तुतिः मि.को.८८क ।
bstod pa
क्रि. (सक.; अवि.) १. (वर्त.) स्तौति — {re zhig sgra la sems med phyir/} /{bdag la bstod do snyam mi srid//} शब्दस्तावदचित्तत्वान्मां स्तौतीति न संभवः । शि.स.१४७क/१४१; {sangs rgyas bcom ldan 'das la}…{bstod pa} बुद्धं भगवन्तं…स्तुवन्ति अभि.स्फु.२७४ख/१०९८; प्रशंसति — {bdag la bstod pa gzhan yod na/} /{smad pas mi dgar ci zhig yod//} मामेवान्ये प्रशंसन्ति किं विषीदामि निन्दितः ।। बो.अ.८.२१; तोष्यामि — {'on te bstod par 'os pa zhig na bstod do//} अथ स्तवार्हस्तोष्यामि वि.व.१२५क/१.१३ २. (भवि.) उत्कर्षयिष्यति — {bdag la bstod pa dang gzhan la smod pa lta ga la mchis} कुतः पुनरात्मानमुत्कर्षयिष्यन्ति परं वा पंसयिष्यन्ति सु.प.२२क/२ ३. अस्तावीत् — {sangs rgyas bcom ldan 'das la bstod pa} बुद्धं भगवन्तमस्ताविषुः अभि.स्फु.२७४ख/१०९८; संवर्धयाञ्चकार — {rgyal po la bstod pa} राजानं संवर्धयामास अ.श.९१क/८१; •सं. १. प्रशंसा [1] प्रशंसनम् — {de bas bstod par 'os pa'i yon tan bde/} /{'byung po nyes pa'i gcong rong mi gtong ngo //} इति प्रशंसासुभगाः सुखा गुणा न दोषदुर्गेषु वसन्ति भूतयः । जा.मा.१२७क/१४७; {gal te bstod dam smad kyang rung} प्रशंसा यदि वा निन्दा ल.अ.६४क/१०; स्तुतिः — {yon tan la sdang mi bsrun pas/} /{yon tan can gzhan bstod mi bzod//} नान्यस्तुतिं गुणद्वेषी सहते गुणिनां खलः । अ.क.८१क/८.२०; स्तवः — {'on te bstod par 'os pa zhig na bstod do//} अथ स्तवार्हस्तोष्यामि वि.व.१२५क/१.१३; स्तोत्रम् — {sangs rgyas la bstod pa} बुद्धस्तोत्रम् सू.अ.२५६क/१७५; {sangs rgyas kyi bstod pa} बुद्धस्तोत्रम् क.त. ४५५७; वर्णः — {ngag ni chags pa'am}…{bdag la bstod pa la rjes su chags pa'i tshig gam} वाक् रक्ता वा…आत्मवर्णानुनयवचना वा बो.प.९७क/६३; नुतिः — {bung ba'i tshogs kyi sgra yis yon tan bstod byas sgra dbyangs bzhin//} कृतगुणनुतिशब्देवाकुलालिस्वनेन अ.क.३१३ख/१०८.१८९; उत्कर्षः — {bdag la bstod pa} आत्मोत्कर्षः श्रा.भू.७२ख/१८८; उत्कर्षणम् — {bdag la bstod pa ni rang gi yon tan shin tu yang ston pa'o//} आत्मोत्कर्षणं स्वगुणातिशयप्रकाशनम् बो.प. ९६ख/६२; उत्कर्षणा — {bdag la bstod pa dang gzhan la smod pa} आत्मोत्कर्षणा परपंसना बो.भू.८५क/१०८; संवर्णनम् — {de ni smyon pas smyon pa la bstod pa'o//} तदेतदुन्मत्तकस्योन्मत्तकसंवर्णनमिव वा.न्या.३४६ख/९९; पूजा — {gang zhig smod pas khro ba dang /} /{gang zhig bstod pas mgu 'gyur ba//} रोषो यस्य खलीकारात्तोषो यस्य च पूजया । बो.अ.८.१८२ [2] लोकधर्मविशेषः — {'jig rten gyi chos brgyad} अष्टौ लोकधर्माः । {rnyed pa} लाभः, {ma rnyed pa} अलाभः,… {smad pa} निन्दा, {bstod pa} प्रशंसा म.व्यु.२३४७; द्र. {'jig rten gyi chos brgyad/} 2. उदात्तः, स्वरभेदः — {sogs pa'i sgras tshig chad pa dang glu rta} ({p+lu ta} ) {dang bstod pa la sogs pa bzung ngo //} आदिशब्देन पदविच्छेदप्लुतोदात्तादिपरिग्रहः त.प.२१३क/८९६ ४. उत्सेधः, पर्वतवृक्षादीनां दैर्घ्यम् मि.को.१४८ख; •भू.का.कृ. स्तुतम् — {bcom ldan 'das kyis}…{sna ma bstod cing bsngags pa} भगवता सुमनाः…स्तुतः प्रशस्तः अ.श.२२१क/२०५; बो.अ.८.२१; संस्तुतम् — {rgyal ba mchog gis mchod cing bstod pa} जिनवरैः पूजितं संस्तुतम् वि.प्र. ११३क/१, पृ.१०; अभिष्टुतम् — {yang dag pa'i yon tan mang pos bstod pa} बहुभिश्च भूतैर्गुणैरभिष्टुतः स.पु.७५ख/१२८; नुतम् — {gang zhig lha mi lha min gyis bstod dang po'i sangs rgyas de la 'dud} यो नृसुरदनुनुतस्तं प्रणम्यादिबुद्धम् वि.प्र.१०७ख/१, पृ.१; प्रस्तुतम् — {de la phyag 'tshal bstod pas bstod//} तं प्रणम्य प्रस्तुतस्तुतिः अ.क.२५६ख/३०.१९; स्तोमितः म.व्यु.२६१४.
bstod par
स्तोतुम् — {mthong nas kyang ya mtshan skyes te mig bgrad de bltas nas bstod par brtsams pa} दृष्ट्वा च विस्मयोत्फुल्लदृष्टिः स्तोतुमारब्धः वि.व.१२५क/१.१४.
bstod pas bstod nas
स्तोत्रावधानं कृत्वा — {de ltar gshin rje'i rgyal pos khyad par dam pa'i bstod pas bstod nas} एवं यमो धर्मराजो विशेषतरं स्तोत्रावधानं कृत्वा का.व्यू.२०५ख/२६३.
ना. वर्धमानः, आचार्यः — {bstod ris la sogs rnams la ni/} /{bdag med ye shes de 'dra ba/} /{yod min} इदं च वर्धमानादेर्नैरात्म्यज्ञानमीदृशम् । न समस्ति त.स.१२१क/१०४९.
Ta
ट, टकारः — {Ta zhes brjod pa dang lam shin tu chad pa'i sgra byung ngo//} टकारे पटो (पथो) पच्छेदनशब्दः…निश्चरति स्म ल.वि.६७ख/८९.
Ta sde
टवर्गः — ग्. {yon pa'i lag pa dang nye ba'i dpung pa'i tshigs la nam mkha' la sogs pa'i dbyangs drug gis phye ba'i Ta sde'o//} वामे आकाशादिषण्मात्राभिन्नः टवर्गः करोपबाहुसन्धौ वि.प्र.२५६क/२.६७.
TI kA
= {rgya cher 'grel pa} टीका — {rna ma phug gis bshad pa'i TI kA byed pas 'dir pham par 'dod pas na dogs pa bsu ba ni} अविद्धकर्णस्तु भाष्यटीकायामिदमाशङ्क्य परिजिहीर्षति वा.टी.१०८ख/७६.
tha
१. व्यञ्जनदशमवर्णः । {'di'i nga ro 'don tshul la skye gnas so dang /} {byed pa lce rtse/} {nang gi rtsol ba mgrin pa phye ba dang /} {phyi'i rtsol ba srog chen sgra med/} {ming gzhi'i ma ning gi yi ge zhig} बो.को.११३२ २. थ (देवनागरीवर्णः) — {tha zhes brjod pa dang mthu stobs dang shugs dang mi 'jigs pa'i sgra byung ngo//} थकारे थाम (स्थाम)बलवेगवैशारद्यशब्दः…निश्चरति स्म ल.वि.६७ख/८९ ३. पदांशः — {tha snyad} व्यवहारः त.प.२०७क/८८२; {tha dad pa} भेदः त.प.१८३ख/८२८ ४. = {tha ma} निकृष्टः — {tha dang 'bring dang mchog chos nyid//} निकृष्टमध्योत्तमधर्मता सू.अ.१४३ख/२१.
tha skar
१. अश्विनी [1] नक्षत्रविशेषः — {'di lta ste/} {tha skar dang bra nye dang smin drug dang}…{de ltar rgyu skar gyi rgyal po de dag kyang} तद्यथा, अश्विनी भरणी कृत्तिका …इत्येते नक्षत्रराज्ञः म.मू.१०४ख/१३; {tha skar dang ni bra nye dag /smin} {drug dang po'i rgyu skar te/} /{rgyu skar gsum po 'di dag la/} /{mig dmar gza' ni bdag po yin//} अश्विनी भरणी कृत्तिका । नक्षत्रा त्रिविधा ह्येते अङ्गारग्रहचिह्निता ।। म.मू.१९४क/२०५ [2] नाडीविशेषः — {lte ba'i 'khor lo la rtsa drug cu rtsa bzhi}…{mgrin par tha skar la sogs pa'i ming dang stong pa bzhi ming rnams kyis so//} (?) नाभिचक्रे चतुःषष्ठिनाड्यः…कण्ठेऽश्विन्यादिसंज्ञाचतुःसन्ध्यासंज्ञाभिः वि.प्र.२३९क/२.४६ २. आश्विनः, मासविशेषः — {tha skar gyi zla ba'i tshes rnams dbang po'i la'o//} आश्विनतिथय इन्द्रस्य वि.प्र.४२ख/४.३६ ३. अश्विनौ, अश्विनीकुमारौ — {'od stong pa yi tha skar bzhin/} /{gzhon nu 'di dag} इमौ सहस्रांशोरिवाश्विनौ कुमारौ अ.क.१४८क/६८.७९.
= {tha ga pa} कुविन्दः — {snal ma bsdoms par bya ba nye bar len pa'i rgyur gyur pa tha ga la sogs pa'i lhan cig byed pa'i rkyen las khyad par can gyi dbyibs rgyun mi 'chad pa snal ma las skye'o//} पिण्डीकृतेभ्यस्तन्तुभ्य उपादानकारणभूतेभ्यः कुविन्दादिसहकारिप्रत्ययसन्निधानाच्च विशिष्टसन्निवेशा(न)वच्छिन्ना एव तन्तवो जायन्ते वा.टी.८२ख/३९.
tha ga mkhan
तन्तुवायः, कुविन्दः मि.को.२६ख; तन्त्रवायः मि.को.२६ख; द्र. {tha ga pa/}
tha ga pa
तन्तुवायः — {tha ga pa la 'thag tu 'jug pa} तन्तुवायैर्वाययितव्यानि बो.भू.८९क/११३; कुविन्दः — {'on te tha ga pa la sogs pa snam bu la sogs pa kho na'i rgyu nyid du grags pa ma yin nam} ननु कुविन्दादयः पटादीनामेव कारणत्वेन सिद्धाः त.प.२५८ख/२३३; तन्त्रवायः मि.को.२६ख; वाता — {tha ga pa dang sbyin bdag dang gzhan dag la'o//} वातृदात्रान्येषु वि.सू.२७क/३४.
tha gi
बहु — {bdag nyid dman yang tha gi'o snyam du sems pa} निहीनमप्यात्मानं बहु मन्यते अभि.भा.२३२ख/७८३; द्र. {tha gi tsam/}
वि. महद्गतम् — {'jig rten gyi khams shin tu rgyas pa dang tha gru che ba dang}…{ye shes kyi khong du chud par bya zhing mngon du 'gyur bar bya ba'i phyir} लोकधातुविपुलसंक्षिप्तमहद्गत…ज्ञानानुगमप्रत्यक्षतायै शि.स.१६१क/१५४.
वि. निकृष्टः — {de ni bsam gtan gnyis pa'i sa pa bas dman zhing tha chad yin pas} तद्धि…द्वितीयध्यानभूमिकान् निहीनं निकृष्टम् अभि.स्फु.२९६ख/११५१; प्रत्यवरः — {byang chub sems dpa' ni dngos po bzang po sbyin par dam bcas na/} {ngan pa dang tha chad sbyin par mi byed de} न च बोधिसत्त्वः प्रणीतं वस्तु प्रतिज्ञाय लूहं प्रत्यवरं ददाति बो.भू.६५क/८४; अधमः — त्रिषु क्रूरेऽधमेऽल्पेऽपि क्षुद्रम् अ.को.३.३.१७७.
tha chad pa
= {tha chad/}
tha chung
= {tha chungs} वि. कनीयः — {bu tha chungs rab sdug ces bya ba} सुप्रियो नाम कनीयः पुत्रः अ.श.२०६ख/१९०; कनीयान् — {bu tha chungs} पुत्रः कनीयान् वि.व.२९६ख/१.१२२; पश्चिमकः — {bu tha chungs} पश्चिमकः पुत्रः वि.व.१९८क/१.७१; तृतीयः — {pad ma 'dra ba'i mig ring khyod kyi gar bzhag ces/} /{ma ni bdag cag la yang tha chungs 'dri bar 'gyur//} पृच्छिष्यते सा जननी तृतीयः क्व वा युवाभ्यां कमलायतेक्ष्णः ।। सु.प्र.५६क/१११; लवांशः — {nag po'i las kyi tha chung yang //} कृष्णकर्मलवांशोऽपि अ.क.१७५ख/१९.१३९.
tha chungs
= {tha chung /}
tha snyad
१. व्यवहारः — {'dis kyang dmigs pa'i mtshan nyid du gyur pa mi dmigs pa las med pa'i tha snyad kyang bstan pa yin no//} अनेन चोपलब्धिलक्षणप्राप्तस्यानुपलम्भादभावव्यवहारोऽपि दर्शितः त.प.२०७क/८८२; {da lta ni tha dad pa'i tha snyad tsam zhig bsgrub byar 'gyur ba yin no//} भेदव्यवहारमात्रकमेवेदानीं साध्यमापन्नम् प्र.अ.१५७ख/१७१; संव्यवहारः — {tha snyad kyang rnam par dpyad na 'jig pa nyid do//} संव्यवहारश्च विचार्यमाणो विशीर्यत एव प्र.अ.२२क/२५; व्यवहृतिः — {rang dang mtshungs pa'ang de bzhin du/} /{sgra kun las byung tha snyad 'dod//} स्वसमाय (स्वसमापि) तथा सर्वा शाब्दी व्यवहृतिर्मता ।। त.स.४४ख/४४८; वि.सू.९२क/११०; व्यपदेशः — {de phyir rgyu yi tha snyad kyang /} /{'thad pa nyid ni ma yin no//} कारणव्यपदेशोऽपि तस्मान्नैवोपपद्यते ।। त.स.२ख/३५; प्र.वा.२.१९२; क्Ḷप्तिः — {tha snyad rgyu sogs bdag nyid ni/} /{ma yin} क्Ḷप्तिहेतुत्वाद्यात्मिका न तु त.स.४५क/४४९; आचारः — {kun rdzob tha snyad tshul las ni/} /{de yi rigs su'ang de 'gyur ro//} तासामपि कुलास्ते स्युः संवृत्याचाररूपतः हे.त.२९ख/९८; यात्रा — {spyi dang khyad par dag dngos po gcig nyid yin na yang 'jig rten gyis ma bcol} ({'chol}) {bar tha dad pa'i tha snyad dmigs pa nyid yin no//} सामान्यविशेषयोरेकवस्तुस्वभावत्वेऽप्यसङ्कीर्णतया भेदेन लोकयात्रानुवर्त्तनमुपलभ्यत एव त.प.७२ख/५९७; संज्ञा — {'jig rten gyi tha snyad} लोकसंज्ञा अभि.स्फु.३०९ख/११८२; पणः श्री.को.१८२ख २. प्रक्रिया — {'di ltar de dag gi tha snyad ni dang por gtso bo las blo skye'o//} {blo las kyang nga rgyal lo//} {nga rgyal las}…{de tsam lnga} तथा हि तेषां प्रक्रिया—प्रधानाद् बुद्धिः प्रथममुत्पद्यते, बुद्धेश्चाहङ्कारः, अहङ्कारात् पञ्चतन्मात्राणि त.प.१४७क/२१; {'di ltar skyes bu rtag pa la'ang /} /{tha snyad 'di ni dri med 'dod//} इत्थं नित्येऽपि पुंस्येषा प्रक्रिया विमलेष्यते ।। त.स.८क/१०३ ३. = {klan ka} वचनीयता, वाच्यता — {'di ni rgyu rnams kyis byed na/} /{tha snyad du ni 'gyur ba min//} यं हेतवः प्रकुर्वाणा न यान्ति वचनीयताम् ।। त.स.२ख/३३; {tha snyad ces bya ba ni glan ka'o//} वचनीयतामिति वाच्यताम् त.प.१५५क/ ३४ ०. = {'dris pa} संस्तवः, परिचयः — {tha snyad ni 'dris pa ste/} {nyams su myong ba zhes bya ba'i tha tshig go/} संस्तवः परिचयः, अनुभव इति यावत् त.प.१०७क/६६४; सन्निवेशः — {tha snyad du byas pa'i sgra dag gis} कृतसन्निवेशैः शब्दैः प्र.वृ.२७४ख/१६; चेष्टितम् — {'di ni 'dod rgyal tsam du zad pa'i phyir dbang phyug tha snyad yin par gsal te} तदिदमिच्छामात्रत्वात् व्यक्तमीश्वरचेष्टितम् अभि.स्फु.११६ख/८११.
tha snyad kyi dus
व्यवहारकालः — {brda'i dus na yod pa'i sgra ni don med pa yin no//} {'o na ni tha snyad kyi dus na yod pa don dang bcas par 'gyur ro zhe na} तावत् सङ्केतकालभावी शब्दोऽनर्थकः, व्यवहारकालभावी तर्हि सार्थको भविष्यति त.प.१५२क/७५६.
tha snyad kyi dus na yod pa
वि. व्यवहारकालभावी — {brda'i dus na yod pa'i sgra ni don med pa yin no//} {'o na ni tha snyad kyi dus na yod pa don dang bcas par 'gyur ro zhe na} तावत् सङ्केतकालभावी शब्दोऽनर्थकः, व्यवहारकालभावी तर्हि सार्थको भविष्यति त.प.१५२क/७५६.
tha snyad kyi dus su mi gnas pa
वि. व्यवहारकालाप्रत्युपस्थायी — {gzhan la brten min ni thun mong ma yin pa ste/} {tha snyad kyi dus su mi gnas pa zhes bya ba'i tha tshig go/} अनन्यभाक् असाधारणः, व्यवहारकालाप्रत्युपस्थायीति यावत् त.प.८ख/४६३.
व्यवहारपदम् — {ji ltar shes rab kyi pha rol tu phyin pa tha snyad kyi tshig tu 'gyur ba de ltar rab tu bshad par bya'o//} तथा निर्देक्ष्यामि, यथा प्रज्ञापारमितायां व्यवहारपदान्यागमिष्यन्ति सु.प.३६ख/१६; द्र. {tha snyad kyi gzhi/}
व्यवहारोच्छेदः — {gal te yang tshad ma rang gi ngo bo nges pa la tshad ma gzhan la ltos pa de lta na yang tha snyad rgyun chad par mi 'gyur te} यद्यपि प्रमाणं स्वरूपनिश्चयं प्रति प्रमाणान्तरमपेक्षते, तथापि न व्यवहारोच्छेदः त.प.२३०क/९२९; {de lta yin dang tha snyad thams cad rgyud chad par 'gyur ro//} ततश्च सर्वव्यवहारोच्छेदप्रसङ्गः त.प.२२९ख/९२९; द्र. {tha snyad chad pa/}
tha snyad can
वि. संज्ञितम् — {sangs rgyas sras po gsum pa yang /} /{spobs pa brtsegs pa'i tha snyad can//} तृतीयो बुद्धपुत्रश्च प्रतिभाकूटसंज्ञितः ।। स.दु.१७१/१७०.
tha snyad chad pa
व्यवहारोच्छेदः — {de lta yin dang tha snyad chad par 'gyur ro zhes bstan pa'i phyir}…{smos te} ततश्च व्यवहारोच्छेदः प्राप्नोतीति दर्शयन्नाह त.प.१५३क/७५९; द्र. {tha snyad rgyun chad pa/}
tha snyad btags
= {tha snyad btags pa/}
tha snyad btags pa
क्रि. व्यवह्रियते — {tshogs zhes bya ba dang}…{skye mched ces bya ba ni glo bur gyi tha snyad rnams kyis tha snyad btags pa'o//} आगन्तुकैर्व्यवहारैर्व्यवह्रियते काय इति…आयतनमिति शि.स.१२८ख/१२४; •सं. व्यवहारप्रज्ञप्तिः लो.को.१०१०.
tha snyad du 'dogs pa po
= {tha snyad 'dogs pa po/}
tha snyad du bya
क्रि. व्यपदिश्यते {nus pa zhes tha snyad du bya'i} शक्तिरिति व्यपदिश्यते त.प.२२२ख/९१४; कृ. व्यवहर्तव्यम् — {gang zhig skyes bus brjod par 'dod pa'i dbang gis byung ba de ni rtog pa dang ldan pas skyes bus byas pa nyid du tha snyad du bya ste} यत् पुरुषविवक्षावशाद् भवति, तत् पौरुषेयत्वेन प्रेक्षावता व्यवहर्तव्यम् त.प.१५६ख/७६६.
tha snyad du bya ba nyid
व्यवहार्यत्वम् {tha snyad du bya ba med pa nyid} असद्व्यवहार्यत्वम् न्या.टी.८५क/२३१.
tha snyad du bya ba med pa nyid
असद्वयवहार्यत्वम् — {de ni de na med de zhes bya ba ni tha snyad du bya ba med pa nyid bsgrub pa'o//} न तत् तत्रास्ति’ इत्यसद्व्यवहार्यत्वं विहितम् न्या.टी.८५क/२३१.
tha snyad du bya bar rung ba
= {tha snyad du byar rung ba/}
tha snyad du byar rung ba
वि. व्यवहारयोग्यम् — {'di shing gi tha snyad du byar rung ba yin te/} {shing sha pa yin pa'i phyir ro//} वृक्षव्यवहारयोग्योऽयम्, शिंशपाव्यवहारयोग्यत्वात् न्या.टी.५१क/१०६.
tha snyad du byar rung ba nyid
व्यवहारयोग्यता — {tha snyad du byar rung ba nyid bsgrub par bya ba yin pa'i phyir ro//} व्यवहारयोग्यतायाः साध्यत्वात् त.प.२५९क/९८९.
tha snyad du byas pa
व्यपदेशः {btags pa ni tha snyad du byas pa'o//} क्Ḷप्तिः व्यपदेशः त.प.२ख/४४९.
tha snyad du byed
क्रि. व्यपदिश्यते {de ji ltar shes pa zhes tha snyad du byed} तत् कथं ज्ञानमिति व्यपदिश्यते त.प.८९क/६३०; सं. व्यवहारः — {gal te mngon sum rtog pa med pa yin na/} {ji ltar des tha snyad du byed} ननु च यद्यविकल्पं प्रत्यक्षम्, कथं तेन व्यवहारः त.प.१५ख/४७७.
tha snyad du byed pa
= {tha snyad du byed/}
tha snyad du byed pa pa
वि. व्यावहारिकी — {bstan bcos byed pa'i grags pa ni tha snyad du byed pa pa yin pas de ni 'dir mi gzung ngo //} शास्त्रकारप्रतीतिस्तु न व्यावहारिकीति न सा गृह्यते प्र.अ.१७१क/१८५.
tha snyad du byed pa po
व्यवहर्ता त.प.; द्र. {tha snyad 'dogs pa po/}
tha snyad du byed pa yin
क्रि. व्यवह्रियते — {de nges pa med pa'i phyir ma skyes so zhes tha snyad du byed pa yin no zhe na} तत्तु निश्चयाभावादनुत्पन्नमिति व्यवह्रियते प्र.अ.७७ख/८५.
tha snyad du rung ba
वि. व्यवहारिकम् — {'di la tha snyad du rung ba mtshan ma yin no//} व्यवहारिकस्यात्र चिह्नत्वम् वि.सू.६०ख/७६.
tha snyad gdags
= {tha snyad gdags pa/}
tha snyad gdags pa
क्रि. व्यपदिश्यते {gzhan yod pa yang de med pa ma} (?) {yin no zhes tha snyad gdags so//} अन्यभावोऽपि तदभाव इति व्यपदिश्यते हे.बि.२४८ख/६५; सं. व्यवहारः — {ngo bo nyid dang khyad par dang de gnyi gar tha snyad gdags pa'o//} स्वभावो विशेषस्तदुभयव्यवहारश्च अभि.स.भा.९क/१०; {de ni}…{dngos po med par tha snyad gdags par sgrub pa yin no//} सा …अभावव्यवहारं वा साधयति हे.बि.२४८ख/६५; प्रज्ञप्तिः — {dper na ba lang du tha snyad gdags pa'i rgyu mtshan du gyur pa'i lkog shal la sogs pa med pa rta ngang pa la ba lang nyid bzhin no//} तद्यथा—अविद्यमानगोप्रज्ञप्तिनिमित्तभूतककुदादिसमुदायः कर्को गोत्वेन त.प.८क/४६१.
tha snyad gdags pa'i tshig
व्यवहारपदम् {khams med pa ni sems can gyi khams te/} {brdas tha snyad gdags pa'i tshig tu 'gro'o//} अधातुको हि सत्त्वधातुः । धातुः सङ्केतेन व्यवहारपदं गच्छति सु.प.२८ख/८.
tha snyad 'dogs
= {tha snyad 'dogs pa/}
tha snyad 'dogs pa
क्रि. व्यवहरति — {tha snyad 'dogs pa zhes bya ba ni mngon par brjod pa rnams kyis go bar byed ces bya ba'i tha tshig go/} व्यवहरतीत्यभिलापैः प्रा(ज्ञा)पयतीत्यर्थः अभि.स.भा.३क/२; अनुव्यवह्रियते — {de thams cad ni 'di dag gis tha snyad 'dogs te} तत्सर्वमेभिरनुव्यवह्रियते अभि.स.भा.९क/१०; व्यवहारः क्रियते — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa de bzhin du shes rab kyi pha rol tu phyin pa zhes tha snyad 'dogs kyang chos gang yang bstan par yang tha snyad gdags par bya ba med do//} एवमेव सुविक्रान्तविक्रामिन् प्रज्ञापारमितेति व्यवहारः क्रियते, न च कस्यचिन्निदर्शनेन व्यवह्रियते सु.प.४९क/२६; •सं. व्यपदेशः, व्यवहारः — {rgyal pos byas so zhes tha snyad 'dogs pa bzhin no//} राजकृत इति व्यपदेशो भवति अभि.स्फु.१७९क/९३०.
tha snyad 'dogs pa po
व्यवहर्ता, व्यवहारकर्ता — {ba lang la sogs pa'i sgra rnams lan brgyar sbyar na yang tha snyad 'dogs pa po rnams kyis blo tha dad par mi 'gyur te} न च गवादिशब्दानां शत्कृत्वोऽपि प्रयोगे व्यवहर्तृणां भेदबुद्धिर्भवति त.प.१५३क/७५९; {tha snyad 'dogs pa po rnams kyis tha snyad ma 'chol bar bya ba'i phyir} व्यवहर्तृभिरसाङ्कर्येण व्यवहाराय त.प.२६३क/२४२.
tha snyad 'dogs par byed pa
व्यवहर्ता — {'chad par byed pa rnams de ltar rnam par 'byed par byed kyi/} {tha snyad 'dogs par byed pa rnams ni ma yin te} व्याख्यातार एवं विवेचयन्ति । न तु व्यवहर्तारः प्र.वृ.२८२ख/२५; व्यवहारी {tha snyad 'dogs par byed pa rnams/} /{de yongs spangs nas 'jug par ni/} /{mi 'gyur} व्यवहारिणाम् ।। न स्यात् तत्परिहारेण प्रवृत्तिः प्र.वा.३.११६.
tha snyad 'don pa po
व्यवहर्ता — {des 'khrul tha snyad 'don pa po/}…/{gcig nyid yin pa snyam du zin//} तद्भ्रान्त्या व्यवहर्तारः…एक एवेति मन्यन्ते त.स.९३ख/८५२.
tha snyad pa
वि. व्यवहारी — {des na tha snyad pa dag ni tha snyad la yang log par rtogs pa kho na'o//} ततो व्यवहारेऽपि विमतिरेव व्यवहारिणाम् प्र.अ.२५ख/२९; व्यवहारकः — {dge 'dun gyi tha snyad pa ni de'i kha yin no//} सुखं (मुखं) सङ्घस्य तद्व्यवहारकः वि.सू.४६ख/५९; सांव्यवहारिकम् — {'di ni tha snyad pa'i tshad ma'i mtshan nyid yin pas} सांव्यवहारिकस्येदं प्रमाणस्य लक्षणम् त.प.२३९क/९४९.
tha snyad byed
= {tha snyad du byed pa/}
tha snyad byed pa yin
क्रि. व्यवहारयति — {de bas na mi dmigs pa ni}…{med do zhes pa'i tha snyad byed pa yin no//} अतोऽनुपलम्भोऽभावं व्यवहारयति न्या.टी.५४ख/१२३.
tha snyad mi shes pa
वि. अविदितव्यवहारः — {shing sha pa'i tha snyad mi shes pa'i glen pa zhig} अविदितशिंशपाव्यवहारो जडः न्या.टी.५१क/१०६.
tha snyad med
= {tha snyad med pa/}
tha snyad med pa
वि. अव्यवहारः — {chos thams cad}… {gdags su med pa/} {tha snyad med pa} सर्वधर्माः…अप्राज्ञप्तिका अव्यवहाराः शि.स.१३९ख/१३४; अव्यवहार्यम् — {gzhan du na 'gro ba'i tha snyad med pa nyid du 'gyur ro zhes bstan pa'i phyir}…{smos te} अन्यथा जगदव्यवहार्यमेव स्यादिति दर्शयन्नाह त.प.५क/४५५.
tha snyad tsam
व्यवहारमात्रकम् — {dge slong dag de ltar na 'di dag ni ming tsam/} {'di dag ni tha snyad tsam ste} इति हि भिक्षवः संज्ञामात्रकमेवेतद्, व्यवहारमात्रकमेवेतत् अभि.भा.८६क/१२०२.
tha snyad yan lag
व्यवहाराङ्गम् — {ji ltar thog mtha' med pa'i gser/} /{tha snyad yan lag gnas pa yin//} सुवर्णं व्यवहाराङ्गमनाद्यन्तं यथास्थितम् । त.स.११६क/१००४.
tha snyad la byang
वि. व्युत्पन्नव्यवहारः — {de la gal te 'brel pa dngos por gyur pa ma yin na de'i tshe skyes bu thams cad tha snyad la byang yang don nges par 'dzin par mi 'gyur ro//} तत्र यदि वस्तुभूतः सम्बन्धो न स्यात्, तदा सर्व एव पुरुषो व्युत्पन्नव्यवहारो नार्थमवधारयेत् त.प.१५४ख/७६२.
tha snyad la byang ba
= {tha snyad la byang /}
tha dad
= {tha dad pa/}
tha dad 'gyur
क्रि. भिद्यते — {skad cig 'jig phyir tha dad 'gyur//} भिद्यते क्षणभङ्गित्वात् त.स.९३ख/८५१; विभिद्यते — {gsal ba so so'i sbyor dbye bas/} /{sbyor ba ji bzhin tha dad 'gyur//} योगिभेदात् प्रतिव्यक्ति यथा योगो विभिद्यते ।। त.स.३२क/३३२.
tha dad 'gyur ba
= {tha dad 'gyur/}
tha dad 'gyur min
क्रि. न भिद्यते — {smras pa la yang gnod dgos} ({dogs} ) {la/} /{gnod mthong las tha dad 'gyur min//} बाधाशङ्का ननूक्तेऽपि बाधादृष्टेर्न भिद्यते ।। त.स.१३०क/१११०.
tha dad nges
= {tha dad par nges pa/}
tha dad can
वि. भेदी — {dngos po las ni tha dad can/} /{rigs sogs la ni rjes dpag med//} अनुमानं च जात्यादौ वस्तुनो नास्ति भेदिनि । प्र.वा.२.१५४.
tha dad brjod skyon
पा. भेदोक्तिदोषः — {bsgrub byas rjes 'gro phyir 'bras bu/} /{spyis kyang sgrub par byed pa la/} /{'brel pa can ni tha dad phyir/} /{tha dad brjod skyon 'bras mtshungs 'dod//} साध्येनानुगमात् कार्ये सामान्येनापि साधने । सम्बन्धिभेदाद् भेदोक्तिदोषः कार्यसमो मतः ।। प्र.अ.३८ख/४४.
tha dad nyid
नानात्वम् — {de lta min na rgyu med dang /} /{tha dad nyid du thal bar 'gyur//} अन्यथाऽहेतुतैव स्यान्नानात्वं च प्रसज्यते ।। त.स.११९क/१०३१; भिन्नता — {dbang po du mas gzung bya nyid/} /{tha dad nyid du 'gyur ba min//} न चानेकेन्द्रियग्राह्यं भिन्नतां प्रतिपद्यते त.प.४५क/५३८; भिन्नत्वम् — {de phyir don rnams tha dad nyid/} /{ji ltar yang ni 'dod pa na//} तस्माद् भिन्नत्वमर्थानां कथञ्चिदुपगच्छता । त.स.६३क/५९५; विभिन्नता — {gal te rgyun gcig ngo bo yis/} /{der ni tha dad nyid min na//} एकसन्तानभावेन न चेत् तत्र विभिन्नता । त.स.७०क/६५६; द्र. {tha dad pa nyid/}
tha dad tha dad min
= {tha dad tha dad min pa/}
tha dad tha dad min pa
भेदाभेदौ — {tha dad tha dad min pa yi/} /{rnam gzhag brjod 'dod gzhan dbang phyir//} विवक्षापरतन्त्रत्वाद् भेदाभेदव्यवस्थितेः । प्र.अ.१४ख/१७.
tha dad tha mi dad
भेदाभेदौ — {de la gnas pa nyin spyod pas/} /{tha dad tha mi dad mi rtogs} ({rtog}) // चिन्त्येते तद्गतावेव भेदाभेदावकल्पितौ ।। त.स.६५क/६१०; त.स.९४ख/८३९.
tha dad du gnas pa
•वि. नानासंवासिकः — {dge slong ma sun phyung ba'am rku thabs su gnas pa'am tha dad du gnas par} भिक्षुणीदूषकं स्तेयसंवासिकं नानासंवासिकम् वि.सू.१२ख/१३; •सं. विनिर्भागः, कल्पविशेषः — {tha dad du gnas pa'i bskal pa la 'jig rten gyi khams cher 'byung bar} विनिर्भोगे (विनिर्भागे) कल्पे महासंभवायां लोकधातौ स.पु.१३९ख/२२४.
tha dad du bya ba
नानाकरणम् — {chu bo dang sbyor ba rnams tha dad du bya bar ston pa yin te} ओघयोगानां नानाकरणं दर्शयति अभि.स्फु.१३०क/८३५; {snying rje dang thugs rje chen po gnyis la tha dad du bya ba ni ci zhig yod ce na} करुणामहाकरुणयोः किं नानाकरणम् अभि.भा.५७ख/१०९५.
tha dad du byas
= {tha dad du byas pa/}
tha dad du byas pa
वि. व्यवकलितम् — {tha dad du byas pa'i lhag ma'i nyin zhag gi yan lag de las} तस्मात् व्यवकलितावशेषाद् दिनाङ्गात् वि.प्र.२४२क/२.५२; द्र. {tha dad par byas pa/}
tha dad du byed pa
पृथक्करणम् — {de la tshogs pa las mngon sum nyid kyi rigs kyis phyogs gcig po tha dad du byed pa ni dmigs kyis dgar ba'o//} तत्र समुदायात् प्रत्यक्षत्वजात्यैकदेशस्य पृथक्करणं निर्धारणम् न्या.टी.४०क/४०; द्र. {tha dad par byed pa/}
tha dad du dbye ba
वि. भिद्यमानः म.व्यु.५१७०; द्र. {tha dad par dbye ba/}
tha dad du dbyer med pa
=*निर्नीताकारणम् — {chos kyi dbyings kyi bya ba nyid kyis tha dad du dbyer med pa} निर्नीताकारणं धर्मधातुक्रियया र.वि.८७ख/२४.
tha dad don min
वि. अनानार्थः — {'gag pa med cing skye med la/}… /{tha dad don min don gcig min/}… /{rten cing 'brel bar 'byung} अनिरोधमनुत्पादम्…अनेकार्थमनानार्थम्…प्रतीत्यसमुत्पादम् कौ.प्र.१४३ख/९६.
tha dad ldan
वि. भेदवान् — {blo bdag rnam par dbyer med kyang /} /{mthong ba phyin ci log rnams kyis/} /{gzung dang 'dzin pa myong ba dag /tha} {dad ldan bzhin rtogs par 'gyur//} अविभागोऽपि बुद्ध्यात्मविपर्यासितदर्शनैः । ग्राह्यग्राहकसंवित्तिभेदवानिव लक्ष्यते ।। प्र.वा.२.३५४.
tha dad ldan pa
= {tha dad ldan/}
tha dad pa
•सं. १. भेदः [1] = {khyad par} विशेषः — {gnas skabs rnams kyi tha dad kyis/} /{tha dad pas stong} अवस्थाभेदभेदेन शून्ये त.स.११क/१३४; {gnas skabs tha dad pa ni gnas skabs kyi khyad par te/} {bde ba la sogs pa'o//} अवस्थाभेदाः अवस्थाविशेषाः सुखादयः त.प.२०९ख/१३५; {de dag las mtha' gcig tu tha dad pa ste logs shig pa'i ngo bo} तेभ्य एकान्तेन भेदः पृथग्भावः त.प.२०९ख/१३५; {tha dad pa dang tha mi dad pa phan tshun spangs te gnas pa'i mtshan nyid dag} भेदाभेदौ परस्परपरिहारस्थितलक्षणौ त.प.१८३ख/८२८; प्रभेदः — {tha dad pa dag ni de lta bu nyid du bsgrub par bya ba yin te} प्रभेदो हि सकल एवमेव साधनीयः प्र.अ.१७ख/२०; विभेदः — {med pa'i ngo bo'ang gcig nyid du/} /{rtog pas sprul pa ji bzhin du/} /{tha dad pa yang de bzhin no//} रूपाभावेऽपि चैकत्वं कल्पनानिर्मितं यथा । विभेदोऽपि तथैव त.स.३८ख/३९९; व्यतिभेदः — {tha dad yongs su mi shes dang /} /{mya ngan 'das la dgod pa ste//} व्यतिभेदापरिज्ञाने निर्वाणे च निवेशनम् । अभि.अ.८.४०; विशेषः — {'o na de lta na lus kyi yan lag tshang ba dang ma tshang ba las byung ba'i rnam par rtog pa de dag tha dad par 'gyur te} एवं तर्हि विकलाविकलाङ्गदेहजनितयोः (विकल्पयोः) विशेषेण भवितव्यम् त.प.९४ख/६४२; विवेकः — {yod kyang tha dad par rtogs pa ldog par mi 'gyur ro//} भावे वा विवेकप्रतिपत्तिरनिवारिता स्यात् प्र.अ.११८ख/१२६; अन्तरम् — {lta ba tha dad pa} दृष्ट्यन्तरम् अभि.स्फु.९९ख/७७८ [2] = {sna tshogs pa nyid} नानात्वम् — {bde ba la sogs pa'i gnas skabs rnams kyi tha dad pa ste/} {sna tshogs pa nyid} अवस्थानां सुखादीनां भेदः नानात्वम् त.प.२०९ख/१३५ [3] = {ldog pa} व्यावृत्तिः — {gang las tha dad pa ste ldog pa ni gang las tha dad pa'o//} यस्माद् भेदः व्यावृत्तिर्यद्भेदः त.प.२६४क/२४४; व्यतिरेकः — {bdag nyid kyang sems las tha dad du gnas pa'i phyir ro//} स्वयं च चित्तव्यतिरेकेणावस्थानात् त.प.१३१ख/७१४; विनिर्भागः — {gzugs dang reg pa de gnyis tha dad du 'jug pa ni ma yin te} न हि तौ रूपस्पर्शौ विनिर्भागेन वर्तेते त.प.२४८ख/९७० २. = {rnam dbye} विभागः — {tha dad shes pa sus mthong ba/} /{de dag rtog pa'i dbang mi 'gro/} ये पश्यन्ति विभागज्ञा न ते तर्कवशं गताः ।। ल.अ.११४क/६०; प्रविभागः — {srog chags la ni rtsib ma la sogs pa tha dad par rtag tu rung ba rnams bar chad nyid yin no//} व्यवधित्वं लक्षमाणप्रविभागार्थां प्राणिनि पार्श्वादीनाम् (?) वि.सू.१४ख/१६ ३. = {tha dad pa nyid} नानात्वम् — {tha dad pa'i 'du shes} नानात्वसंज्ञा सू.अ.२५९क/१७९; पृथक्त्वम् — {dngos la nus pa tha dad dang /} /{gnyis bdag nyid na'ang} पृथक्त्वमुभयात्मत्वं वाऽस्तु शक्तेः त.स.१०३क/९०७; अन्यत्वम् — {gcig pa dang tha dad pa} एकत्वान्यत्वम् ल.अ.९०ख/३७; भिन्नता — {'on te 'dzin pa'i ngo bo gang /} /{de ni de gzung las tha dad//} अथ यद्ग्राहकं रूपे तद्ग्राह्यात् तस्य भिन्नता । त.स.७५क/७०४; विभिन्नता — {de la gal te skyes bu las/} /{gnas skabs gcig tu tha dad min//} तत्र न चेदवस्थानामेकान्तेन विभिन्नता । पुरुषात् त.स.११ख/१३६; व्यतिरेकिता — {'di med ces bya'i nges} ({shes} ) {pa ni/} /{de la tha dad rig yin na//} इदन्नास्तीति विज्ञानं वेत्ति तद्व्यतिरेकिताम् ।। प्र.अ.५क/६; वैलक्षण्यम् — {des 'khrul tha snyad 'don pa po/} /{yang dag par ni ba lang sgra/} /{tha dad yin yang mtshungs blo can/} /{gcig nyid yin pa snyam du zin//} तद्भ्रान्त्या व्यवहर्तारो वैलक्षण्येऽपि वस्तुतः । गोशब्द एक एवेति मन्यन्ते समबुद्धयः ।। त.स.९३ख/८५२ ०. = {bslad pa} अभिप्लवः — {'on kyang de tha dad pa'i phyir te/} {don la bslad pa yin pa'i phyir ro//} अपि त्वभिप्लवादर्थेषु प्लवमानत्वादर्थरूपतया प्र.अ.१८६ख/२०१; •वि. भेदी, ओ दिनी — {de'i tshe}…{nus pa tha dad de logs shig ma yin no//} न तर्हि सा शक्तिर्भेदिनी भिन्ना त.प.५६क/५६४; अतिरेकी — {sems rnams cig car thob phyir dang /} /{tha dad pa la med pa'i phyir//} चेतसो युगपत् प्राप्तेरभावाच्चातिरेकिणः ।। त.स.६९ख/६५३; विवेकी — {de ni de las gzhan pa las tha dad pa'i dngos po rnams kho na la skye ba na tha dad pa'i yul can zhes bya bar shes so//} सा हि तदन्यविवेकिष्वेव भावेषु भवन्ती विवेकविषयेति गम्यते प्र.वृ. २८२ख/२५; व्यतिरेकी, ओ किणी — {re zhig gal te dngos po las nus pa tha mi dad par khas len par byed na} …{'on te tha dad pa yin na} यदि तावदव्यतिरेकिण्यः शक्तयो भावादभ्युपगम्यन्ते…अथ व्यतिरेकिण्यः त.प.२२१क/९१२; भिन्नः — {zag pa dang bcas pa dang zag pa med pa'i bye brag gis tha dad pa rnams la} सास्रवानास्रवभेदभिन्नेषु अभि.स्फु.२६८क/१०८६; {'brel pa yod na tha dad pa rnams la yod dam tha mi dad pa rnams la yod grang} सम्बन्धो भवन् भिन्नानां वा भवेद्, अभिन्नानां वा त.प.१९६क/८५६; विभिन्नः — {tha dad lus la gnas pa'i phyir} विभिन्नदेहवृत्तित्वात् त.प.१०२ख/६५४; संभिन्नः — {re re la ni 'brel ba gang /} /{de ni tha dad skad cig gis/} /{'jig phyir} प्रत्येकं यश्च सम्बन्धः सम्भिन्नः क्षणभङ्गतः । त.स.९४क/८५७; व्यतिभिन्नः — {phan tshun tha dad pa'i ngo bo dag la} परस्परव्यतिभिन्नस्वभावेषु त.प.३०५ख/३२४; अतिरिक्तः — {gang phyir gzugs las tha dad pa'i/} /{rtag pa'i mtshan nyid yod pa min//} नैतद् रूपातिरिक्तं हि विद्यते नित्यलक्षणम् ।। त.स.६५ख/६१८; व्यतिरिक्तः — {khas len na yang rnam shes las/} /{tha dad pa ni tshad can min//} उपाये वाऽप्रमाणता । विज्ञानव्यतिरिक्तस्य प्र.वा.२. १४; {ci gzugs la sogs pa de las gzhan te tha dad pa 'am/} {'on te gzhan ma yin pa ste tha mi dad pa'i khyad par skyed par byed pa yin} किं तस्माद्रूपादेः परं व्यतिरिक्तम्, आहोस्विदपरम् अव्यतिरिक्तं विशेषं जनयति त.प.८६ख/६२५; व्यस्तः — {bsdus pa'am tha dad pa dag gis} समस्तयोर्व्यस्तयोर्वा वि.सू.२८क/३४; विभक्तः — {'gal ba 'dis ni dngos po'i de nyid tha dad par rnam par gzhag par bya ba yin no//} विरोधेन ह्यनेन वस्तुतत्त्वं विभक्तं व्यवस्थाप्यते न्या.टी.७७ख/२०६; प्रविभक्तः — {gal te mthun dang mi mthun pa'i/} /{dngos ni tha dad par 'dod na//} वैषम्यसमभावोऽयं प्रविभक्तो यदीष्यते । त.स.४७क/४६८; विविक्तः — {gzugs 'ga' zhig tu 'ga' zhig gi tshe rnam pa ji ltar yang tha dad pa'i rgyu med pa'i phyir} कस्यचिदपि रूपस्य कथञ्चित् क्वचित् कदाचिद् विविक्तहेतोरभावात् वा.न्या. ३३१क/४१; विप्रकीर्णः — {tha dad pa yi tshig gis ni/} /{don gcig ston pa ma yin te//} विप्रकीर्णैश्च वचनैर्नैकोऽर्थः प्रतिपाद्यते । वा.टी.१०२ख/६३; निष्कृष्टः — {gang dang gang yi ge yin pa de ni shin tu tha dad pa'i ga nyid kyi rten du 'gyur ba ma yin te/} {dper na yi ge kha la sogs pa bzhin no//} यो वर्णः सोऽत्यन्तनिष्कृष्टगत्वाधारो न भवति, यथा खकारादिवर्णः त.प.१३८ख/७२८; {de snyed pa'i dus ni tha dad pa'i rang gi don rtogs par byed pa'i dus so//} तावत्कालं निष्कृष्टस्वार्थप्रतिपादनकालम् त.प.१३७ख/७२६; •अव्य. = {tha dad par} नाना — {tha dad yul gzhan nas 'ongs pa'i//} नानादेशान्तरागतैः अ.क.१८०ख/२०.६२; पृथक् — {'jig rten na lta ba tha dad par gyur pa gang yin pa} यानि वा पुनः पृथग्लोके दृष्टिगतानि अभि.स्फु.२१७क/९९५.
tha dad par
पृथक्पृथक् — {mya ngan 'das lta'i mu stegs can/} /{tha dad par ni rnam par rtog/} निर्वाणदृष्टयस्तीर्थ्या विकल्पेन्ति पृथक्पृथक् । ल.अ.१२९क/७५; प्रति — {'phags pa chos nyid rang gi ngo bo stong pa nyid las mi g}.{yo bar tha dad par thams cad la snang ba'i mdo} आर्यधर्मतास्वभावशून्यताचलप्रतिसर्वालोकसूत्रम् क.त.१२८; विवेकतः — {sgra rnams tha dad par 'jug la/} /{nga la rnam grangs 'gyur ma yin//} शब्दा विवेकतो वृत्ताः पर्याया न भवन्ति नः ।। त.स.३९क/४०२.
tha dad pa can
= {tha dad can} वि. भेदकः — {gnas pa dang gnas pa ma yin pa dag ni rten gyi bdag nyid gcig yin na tha dad pa can gyi chos gzhan ci zhig yod} स्थानास्थानयोरेकात्माश्रयत्वे कोऽन्यो धर्मो भेदकः प्र.वृ.३०९क/५६; व्यतिरेकी — {ldan pa dang ni rnam dbye ba/} /{tha dad pa can sngar spangs zin//} व्यस्ताः पूर्वं च संयोगविभागव्यतिरेकिणः । त.स.९२क/८३३; व्यतिरेकिणी — {de yang yod pa nyid yin na/} /{tha dad pa can gyis dbye ba/} /{thob 'gyur} तस्याप्यस्तित्वमित्येवं वर्तते व्यतिरेकिणी । विभक्तिः त.स.२२ख/२४०.
tha dad pa nyid
नानात्वम् — {tha dad pa nyid kyi 'du shes} नानात्वसंज्ञा अभि.स्फु.१३५क/८४४; विभिन्नता — {rigs tsam 'dzin par 'gyur na yang /} /{bye brag gcig tu tha dad pa//} जातिमात्रग्रहे तु स्यादेकान्तेन विभिन्नता । विशेषणस्य त.स.४८क/४७३; पृथग्भावः — {tha dad pa nyid du 'dod pas mngon par brtags te las byed na nyes pa sbom po'o//} पृथग्भावरुचिमभिनिरूप्य कर्मणः कृतौ स्थूलात्ययः वि.सू.५७ख/७२; द्र. {tha dad nyid/}
tha dad pa nyid du rnam par rtog pa
पा. नानात्वविकल्पः, विकल्पभेदः — {rnam par rtog pa rnam pa bcu}…{med par rnam par rtog pa}…{tha dad pa nyid du rnam par rtog pa} दशविधविकल्पः…अभावविकल्पः …नानात्वविकल्पः सू.अ.१८०ख/७५.
tha dad pa dang tha dad pa med pa stong pa nyid
पा. विनिर्भागाविनिर्भागशून्यता, समाधिविशेषः — {tha dad pa dang tha dad pa med pa stong pa nyid ces bya ba'i ting nge 'dzin kyang skye bar 'gyur te} विनिर्भागाविनिर्भागशून्यता नाम समाधिराजायते द.भू.२२४क/३४.
tha dad pa ma yin
= {tha dad pa ma yin pa/}
tha dad pa ma yin pa
•क्रि. न भिद्यते — {dper na sngon po la sogs pa'i skad cig ma mang po dag gis mthong na yang tha dad pa ma yin pa} यथा नीलादिक्षणो बहुभिर्दृश्यमानोऽपि न भिद्यते त.प.१९६ख/८५७; त.स.८१क/७५१; न भेत्स्यति — {de bzhin du mang po rnams brda byed na yang 'brel pa tha dad pa ma yin na} एवं बहूनां सङ्केतकरणेऽसति (ओणेऽपि सति) न सम्बद्धो भेत्स्यति त.प.१९६ख/८५८; •वि. अभिन्नः — {rnam pa tha dad pa ma yin pa rnams kyang kha cig khyad par gzhan gyi sgo nas rigs tha dad pa mthong ba'i phyir ro//} अभिन्नाकाराणामपि केषाञ्चिदन्यतो विशेषाज्जातिभेदो दृश्यते हे.बि.२४८क/६४; {brgyad po tha dad ma yin mtshan/} /{mtshan gyi gzhi med mtshan nyid med//} अभिन्नलक्षणान्यष्टौ न च लक्ष्यं न लक्षणम् ।। ल.अ.१७३क/१३३; अव्यतिरिक्तः — {de ltar na rang bzhin gyi gtan tshigs kyis sbyor ba rnam pa gsum du bstan te/} {dag pa dang tha dad pa ma yin pa'i bye brag can dang tha dad pa'i bye brag can no//} तदेवं त्रिविधः स्वभावहेतुप्रयोगो दर्शितः शुद्धोऽव्यतिरिक्तविशेषणो व्यतिरिक्तविशेषणश्च न्या. टी.६४क/१६०; त.स.३४क/३५५; •सं. अभेदः — {tha dad min pa'i zhen pa yis//} अभेदाध्यवसायेन त.स.१८क/१९७; अव्यतिरेकः — {med pa'i tshul du khas len na tha dad pa dang tha dad pa ma yin par rnam par rtog pa las ma 'das pa'i phyir ro//} (?) अभावस्य विधिनान्यतयोपगमे व्यतिरेकाव्यतिरेकविकल्पानतिक्रमात् हे.बि.२४१ख/५६.
tha dad pa ma yin pa'i bye brag can
पा. अव्यतिरिक्तविशेषणः, स्वभावहेतुप्रयोगभेदः — {de ltar na rang bzhin gyi gtan tshigs kyis sbyor ba rnam pa gsum du bstan te/} {dag pa dang tha dad pa ma yin pa'i bye brag can dang tha dad pa'i bye brag can no//} तदेवं त्रिविधः स्वभावहेतुप्रयोगो दर्शितः शुद्धोऽव्यतिरिक्तविशेषणो व्यतिरिक्तविशेषणश्च न्या.टी.६४क/१६०; द्र. {tha dad pa med pa'i bye brag}
tha dad pa med
= {tha dad pa med pa/}
tha dad pa med pa
•वि. अभिन्नः — {de bas na bstan par bya ba tshul gsum pa'i rtags ni tha dad pa med do//} ततस्त्रिरूपं लिङ्गं प्रकाश्यमिभिन्नम् न्या.टी.६२क/१५३; अव्यतिरिक्तः — {de'i phyir 'di tha dad pa med pa nyid} तस्मादव्यतिरिक्त एवायम् वा.टी.८७क/४४; अव्यतिरेकी — {'di ltar 'jig par byed pa'i rgyu/} /{dngos la tha dad med pa yi/} /{'jig pa'i byed por mi rigs te//} तथा हि नाशको हेतुर्न भावाव्यतिरेकिणः । नाशस्य कारको युक्तः त.स.१५क/१६९; •सं. अभेदः — {tha dad pa med par mngon par zhen pa'i phyir rgyun gyis zhugs pa la gcig pa nyid du blta bar bya'o//} अभेदाध्यवसायाच्च सन्तानगतमेकत्वं द्रष्टव्यम् न्या.टी.३८ख/२६; अविनिर्भागः — {rdul phra rab gcig tu gtogs pa'i gzugs la sogs pa ni phyogs mthun pas tha dad pa med par rig par bya'o//} एकपरमाणुपर्यापन्नानां रूपादीनामविनिर्भागः समानदेशत्वेन वेदितव्यः अभि.स. भा.३४ख/४७; {tha dad pa dang tha dad pa med pa stong pa nyid} विनिर्भागाविनिर्भागशून्यता द.भू.२२४क/३४.
tha dad pa med pa'i bye brag
अव्यतिरिक्तविशेषणम् — {skye ba dang ldan pa ni tha dad pa med pa'i bye brag yin no//} उत्पत्तिमत्त्वमव्यतिरिक्तविशेषणम् न्या.टी.६३ख/१५८; द्र. {tha dad pa ma yin pa'i bye brag can/}
tha dad pa yang dag mkhyen
= {tha dad pa yang dag par mkhyen pa/}
tha dad pa yang dag par mkhyen pa
पा. प्रतिसंवित् — {thams cad mkhyen pa'i ye shes dang tha dad pa yang dag par mkhyen pas rnam par dbye ba'i chos kyi tshul shin tu rtog par bya ba} सर्वज्ञज्ञानप्रतिसंविद्विभागधर्मनयनिस्तीरणतां च द.भू.१६९क/२; द्र. {so so yang dag par rig pa/} {tha dad pa yang dag par shes pa/}
tha dad pa yang dag par shes pa
पा. प्रतिसंवित् — {tha dad pa yang dag par shes pa chen po'i sa shin tu rtog par bya ba} महाप्रतिसंविद्भूमिनिस्तीरणाय द.भू.१६८ख/२; द्र. {so so yang dag par rig pa/} {tha dad pa yang dag par mkhyen pa/}
tha dad pa yang dag par shes pa bzhi
चतुःप्रतिसंविदः— १. {chos tha dad pa yang dag par shes pa} धर्मप्रतिसंवित्, २. {don tha dad pa yang dag par shes pa} अर्थप्रतिसंवित्, ३. {nges pa'i tshig tha dad pa yang dag par shes pa} निरुक्तिप्रतिसंवित्, ४. {spobs pa tha dad pa yang dag par shes pa} प्रतिभानप्रतिसंवित् द.भू.२५४ख/५१.
tha dad pa yin
क्रि. भिद्यते — {don las gzhan yod pa dang don gzhan dgag pa'i sgo nas sbyor ba tha dad pa yin no//} अर्थान्तरविधिना, अर्थान्तरप्रतिषेधेन च प्रयोगा भिद्यन्ते न्या.टी.५९क/१४२; विभिद्यते — {gzugs sogs uta pal la sogs las/} /{gcig tu tha dad pa yin te//} रूपादीन्दीवरादिभ्य एकान्तेन विभिद्यते । त.स.२२क/२३५.
tha dad pa'i khyad par brjod pa
वि. व्यतिरिक्तविशेषणाभिधायी — {de ni rkyen gyi bye brag gis tha dad pa'i sgra la ni tha dad pa'i khyad par brjod pa rkyen gyi bye brag gi sgra sbyor ba yin la} तत्र प्रत्ययभेदशब्दो व्यतिरिक्तविशेषणाभिधायी प्रत्ययभेदभेदिशब्दे प्रयुक्तः न्या.टी.६४क/१५९.
tha dad pa'i dngos po
पृथग्भावः — {dge 'dun gyi dbyen ni chos las tha dad pa'i dngos por gsol bas sam} ज्ञपनतो वा पृथग्भावस्य धर्मात् सङ्घभेदः वि.सू.८९ख/१०७; द्र. {tha dad pa'i dngos por gyur pa/}
tha dad pa'i dngos por gyur pa
पृथग्भावः — {lus las tha dad pa'i dngos por gyur pa} पृथग्भावस्य कायतः वि.सू.२८क/३४; द्र. {tha dad pa'i dngos po/}
tha dad pa'i tha snyad
भेदव्यवहारः — {gcig la phan tshun 'gal ba'i rang bzhin gnyis yod par rigs pa yang ma yin te}…{tha dad pa'i tha snyad rgyun chad par 'gyur ba'i phyir ro//} न चैकस्य परस्परविरुद्धस्वभावद्वयसम्भवो युक्तः…भेदव्यवहारोच्छेदापत्तेः त.प.२१९क/९०८.
१. व्यतिरिक्तविशेषणम् — {byas pa nyid ni tha dad pa'i bye brag yin no//} कृतकत्वं व्यतिरिक्तविशेषणम् न्या.टी.६३ख/१५८; द्र. {tha dad pa'i bye brag can/} 2. प्रतिविभागः — {chos dang chos med pa tha dad pa'i bye brag kyang yod do//} अस्ति धर्माधर्मयोः प्रतिविभागः ल.अ.६२क/७; ल.अ.६२क/८.
tha dad pa'i bye brag can
पा. व्यतिरिक्तविशेषणः, स्वभावहेतुप्रयोगभेदः — {de ltar na rang bzhin gyi gtan tshigs kyis sbyor ba rnam pa gsum du bstan te/} {dag pa dang tha dad pa ma yin pa'i bye brag can dang tha dad pa'i bye brag can no//} तदेवं त्रिविधः स्वभावहेतुप्रयोगो दर्शितः शुद्धोऽव्यतिरिक्तविशेषणो व्यतिरिक्तविशेषणश्च न्या.टी.६४क/१६०; द्र. {tha dad pa'i bye brag}
tha dad pa'i bye brag rab rtogs
= {tha dad pa'i bye brag rab tu rtogs pa}
tha dad pa'i bye brag rab tu rtogs pa
वि. सुप्रतिविभागाभिविद्धः — {mtshams sbyor ba dang mtshams sbyor ba ma lags pa'i mtshan nyid tha dad pa'i bye brag rab tu rtogs pa gang gis bdag} येन सन्ध्यसन्धिलक्षणेन सुप्रतिविभागाभिविद्धेन अहम् ल.अ.११८ख/६५.
tha dad pa'i mtshan nyid
= {tha dad mtshan/}
tha dad par sgrub pa'i tshad ma
व्यतिरेकसाधनप्रमाणम् — {gang dang gang rnam par gcod par byed pa de dang de ni gzhan yin te/} {dper na ba lang nag pa bzhin no//} {'di la yang tha dad par sgrub pa'i tshad ma 'di dag yod pa yin no//} ‘यद्यस्य व्यवच्छेदकं तत्तस्मादन्यत्, तद्यथा गोपिण्डाच्चैत्रः’ इत्येतानि तद्व्यतिरेकसाधनप्रमाणानि सन्ति वा.टी.७२ख/२८.
tha dad par nges pa
वि. भेदाध्यवसायी — {phyis tha dad par nges pa'i sgra'i rnam pa'i rjes su byed} ({dran} )) {pa tha dad pa zhes} पश्चाद् भेदाध्यवसायी शब्दाकारानुस्मृतो भिन्नमिति त.प.१०ख/४६६.
tha dad par gnas pa
वि. नानासंवासिकः — {sa gzhan na gnas pa dang}…{tha dad par gnas pa dang} …{zas kyi gral na 'dug pa ma gtogs so//} भूम्यन्तरस्थ…नानासंवासिक…भक्ताग्रस्थवर्जम् वि.सू.९२क/११०.
tha dad par byas
= {tha dad par byas pa/}
tha dad par byas pa
वि. पृथक्कृतम् — {brten par bya ba dang rten par byed pa lus las tha dad par byas pa gnyis kyi'o//} पृथक्कृतयोः कायात् सेव्यसेवनयोः वि.सू.१३क/१४.
tha dad par byed
= {tha dad par byed pa/}
tha dad par byed pa
•क्रि. भिनत्ति — {rnam par rtog pa'i shes pas nges pa'i don ni nye ba} ({dang nye ba ma yin pa} ) {dag las shes pa'i snang ba tha dad par mi byed do//} विकल्पज्ञानेनावसीयमानो ह्यर्थः सन्निधानासन्निधानाभ्यां ज्ञानप्रतिभासं न भिनत्ति न्या.टी.४५क/७७; •सं. विभागः — {gang gis de nyid la gcig la gnod par byed la gzhan la ni ma yin no zhes bya ba'i rnam par gzhag pa tha dad par byed pa'i sbyor ba'i rnam par dbye ba ni yod pa ma yin no//} न खलु योगविभागो विद्यते, येन तत्रैकस्य बाधनमपरस्य नेति व्यवस्थाविभागः प्र.अ.१७ख/२०; •वि. भेदकः — {rang gis dngos po gzhan dag las/} /{tha dad med phyir yon tan sogs/} /{tha dad byed pa'ang ma bzung phyir//} स्वतो वस्त्वन्तराभेदाद् गुणादेर्भेदकस्य च । अग्रहाद् प्र.वा.२.२२८; त.प.४६क/५४०; भेदिका — {tha dad par byed pa ni snang ba'i rang bzhin rtogs pa yin gyi} प्रतिपत्तिर्हि भेदिका प्रतिभासरूपा प्र.अ.११८क/१२६; व्यतिरेचकः — {chos kyi tshig phrad tha dad par/} /{byed pas mi ldan gzhan ldan pa/} /{shin tu mi srid rnam gcod byed//} अयोगं योगमपरैरत्यन्तायोगमेव च । व्यवच्छिनत्ति धर्मस्य निपातो व्यतिरेचकः ।। प्र.वा. ४.१९०; भिदाकरः — {de ltar 'dir ni gnyis sogs kyi/} /{yan lag rnams kyang gsal byed pa/} /{'di ni yan lag gcig gzugs can/} /{ldan dang mi ldan tha dad byed//} एकाङ्गरूपकं चैतदेवं द्विप्रभृतीनि च । अङ्गानि रूपयन्त्यत्र योगायोगौ भिदाकरौ ।। का.आ.२.७५.
tha dad par dbye ba
भेदः — {de bas na bsgrub par bya ba la mkho ba'i gtan tshigs ni gtso bo bsgrub par bya ba tha dad pa'i phyir tha dad par dbye ba yin gyi/} {rang gi ngo bo las ni ma yin no//} अतश्च साध्योपकरणस्य हेतोः प्रधानसाध्यभेदाद्भेदः, न स्वरूपभेदात् न्या.टी.५१ख/ १०९.
tha dad par 'byed pa
वि. व्यतिरेकी — {de ltar na tha dad par 'byed pa'i rnam par dbye ba yang mi sbyar bar 'gyur te/} {de ni tha dad pa la brten pa'i phyir ro//} तथा च व्यतिरेकिण्या विभक्तेरयोगः, तस्या भेदाश्रयत्वात् प्र.वृ. २७९क/२१.
tha dad bya ba
= {tha dad du bya ba/}
tha dad byed
= {tha dad par byed pa/}
tha dad blo
भेदबुद्धिः — {myur dang dal sogs cha gang la/} /{tha dad blo ni 'byung bar 'gyur/} /{de la ngo shes pa'i shes pa/} /{tha dad blos ni nges byas min//} भेदबुद्धिस्तु यत्रांशे द्रुतमन्दादिके भवेत् । तत्र न प्रत्यभिज्ञानं भेदबुद्ध्यावधारितम् ।। त.स.८९ख/८१३.
tha dad 'byed
= {tha dad par 'byed pa/}
tha dad ma yin
= {tha dad pa ma yin pa/}
tha dad ma yin pa
= {tha dad pa ma yin pa/}
tha dad mi grub
वि. अयुतसिद्धः — {des na tha dad mi grub rnams/} /{rten dang rten can bdag nyid 'dod//} सोऽभीष्टोऽयुतसिद्धानामाश्रयाश्रयितात्मकः ।। त.स.३०ख/३२०.
tha dad mi grub pa
= {tha dad mi grub/}
tha dad mi 'gyur
क्रि. न भिद्येत — {ji ltar rim gyis skyes bu ni/} /{tha dad yul du 'gro ba yang /} /{lha sbyin tha dad mi 'gyur te/} /{de ltar sgra yang tha dad min//} पर्यायेण यथा चैको भिन्नदेशान् व्रजन्नपि । देवदत्तो न भिद्येत तथा शब्दो न भिद्यते ।। त.स.८०ख/७५१.
tha dad min
= {tha dad pa ma yin pa/}
tha dad min pa
= {tha dad pa ma yin pa/}
tha dad med
= {tha dad pa med pa/}
tha dad med pa
= {tha dad pa med pa/}
tha dad mtshan
वि. विलक्षणम् — {'byung ba tha dad mtshan gyis gzugs/} /{ji ltar gzugs rnams mang por 'gyur//} भूतैर्विलक्षणैः रूपं कथं रूपबहुत्वता ।। ल.अ.१८२क/१४९.
tha na
अव्य. अन्ततः — {tha na lus kyis phyag gcig tsam 'tshal ba} एकप्रणाममपि कायेन अन्ततः बो.भू.८६ख/११०; अन्तशः — {tha na dud 'gro'i skye gnas su gyur pa rnams la yang} अन्तशस्तिर्यग्योनिगतेष्वपि र.वि.८२ख/१५; शि.स.९५ख/९५.
tha ba
खिलम् — {tha ba ni gzhig par dka' ba yin no//} {smad pa'i tha ba ni ngan pa ste/} {tha ba ngan pas na tha ba ngan pa'o//} खिलं दुर्भेदम्, कुत्सितं खिलं दुःखिलमिति दुःखिलतः अभि.स्फु.२०७क/९७८.
tha ba ngan
= {tha ba ngan pa/}
tha ba ngan pa
वि. दुःखिलम् — {bar chad med pa'i lam rnams ni sa 'og ma la rags pa dang tha ba ngan pa dang rtsig pa stug po lta bur blta ste} आनन्तर्यमार्गा अधरां भूमिमौदारिकतो दुःखिलतः स्थूलभित्तिकतश्च अभि.भा.२९क/९७८; {tha ba ni gzhig par dka' ba yin no/} /{smad pa'i tha ba ni ngan pa ste/} {tha ba ngan pas na tha ba ngan pa'o//} खिलं दुर्भेदम्, कुत्सितं खिलं दुःखिलमिति दुःखिलतः अभि.स्फु.२०७क/९७८.
tha ba ngan pa ltar
दुःखिलता म.व्यु.१६५२.
tha ba can
= {tha chad} प्रतिकुष्टा, क्षेत्रभेदः मि.को.३४ख ।
tha ba bcas
वि. सखिलः — {nyon mongs zil non tha ba nyon mongs bcas/} /{de 'dra dag la byang chub mchog rab ring //} क्लेशाभिभूताः सखिलाः सकिंचनाः सुदूर ते तादृश अग्रबोधये ।। रा.प.२४३क/१४१.
tha ba dang bcas pa
= {tha ba bcas/}
tha bar gyur
= {tha bar gyur pa/}
tha bar gyur pa
खिलीभूतम् — {khron pa la sogs pa dag} …{skams pa dang thal} ({tha} ) {bar gyur pa dang stong pa} कूपादीनि…विशुष्काणि खिलीभूतानि कोटराणि श्रा.भू.१८३ख/४८३.
tha be
जीरकम्, अजाजी म.व्यु.५८०१; मि.को.५७क ।
tha ma
•वि. १. = {dman pa} अधमः, ओ मा — {tha mas ni dngos grub tha mar 'gyur te//} अधमेन अधमा सिद्धिर्भवेत् स.दु.१९५/१९४; हीनः — {sems can lus la rdul gyi rnams} ({grangs})/ /{rab dang 'bring dang tha ma du//} सत्त्वदेहे कति रजांसि हीनोत्कृष्टमध्यमाः । ल.अ.६६ख/१५; {'bring dang tha ma dang mchog} हीनोत्कृष्टमध्यमाः स.दु.२२३/२२२; {chos ni tha ma dang 'bring dang rab mthong nas 'jug pa ma yin te} ( न हि) धर्मो हीनमध्यविशिष्टानपेक्ष्य प्रवर्तते शि.स.१७४क/१७१; अवरः — {tha ma'i cha dang mthun} अवरभागीयम् अभि. को.५.४३; {tha ma'i cha ni 'dod pa'i khams yin la} अवरो हि भागः कामधातुः अभि.भा.२४९क/८४०; निकृष्टः — {nad med tshe ring nor dang rigs dang gzugs rnams ni/} /{rab dang 'bring dang tha ma'i bye brag sna tshogs pa'i//} अरोगतायुर्धनरूपजातिभिर्निकृष्टमध्योत्तमभेदचित्रता । जा.मा.१६६क/१९२; असत् — {dam pa dag dang tha ma la/} /{khyod ni chags dang khro mi mnga'//} अनुरोधविरोधौ च न स्तः सदसतोस्तव श.बु.१११ख/४७; मन्दः — {mkhas pa rnams kyi dga' ba bskyed/} /{bar ma rnams kyi blo yang spel/} /{tha ma'i rab rib rnam 'joms pas/} /{gsung 'di skye bo kun la sman//} विदुषां प्रीतिजननं मध्यानां बुद्धिवर्धनम् । तिमिरघ्नं मन्दानां सार्वजन्यमिदं वचः ।। श.बु.११३क/७८; मृदुः म.व्यु.२६५९ २. = {mtha' ma} अन्तः — {dang po'i mtshan ma dang bar ma'i mtshan ma dang tha ma'i mtshan ma'o//} आदिनिमित्तम्, मध्यनिमित्तम्, अन्तनिमित्तञ्च वि.प्र.१२१ख/१, पृ.१९; {de ni tha ma gnyis kyis bsdus te} सा अन्तेन द्वयेन संगृहीता सू.अ.१९७क/९८; अन्त्यः — {dang po gsum/} /{tha ma gnyis kyis rnam pa gnyis//} आद्या तिस्रो द्वेधा अन्त्यद्वयतः सू.अ. १९७क/९८; {tha ma'i yi ge} अन्त्यवर्णः त.प.२०५ख/८७९; अन्तिमः — {tha ma'i lus 'dzin} अन्तिमदेहधारिणः स.पु.१३ख/२२; चरमः — {dgra bcom pa tha ma'i mig go zhes bya ba ni yongs su mya ngan las 'das pa'i dus tha ma ste} अर्हतश्चरमं चक्षुः परिनिर्वाणकाले पश्चिमम् अभि.स.भा.१४क/१८; पश्चिमः — {srid pa tha ma sku tshe tha ma la} चरमे च भवे पश्चिमे जन्मनि बो.भू.४१क/५२; उत्तरः — {tha ma la ni gzugs brnyan 'byung na'o//} उत्पत्तौ प्रतिबिम्बस्योत्तरस्य वि.सू.३६ख/४६ ३. कनीयान् — {brim par bya ba gces pa dang bar ma dang tha ma dag so sor bya'o//} पृथक् चार्ये ज्येष्ठमध्यमकनीयसां करणम् वि.सू.३७ख/४७; •सं. १. = {mtha' ma} अन्तः — {bsags pa kun ni tha mar zad//} सर्वे क्षयान्ताः निचयाः अ.श.२५४ख/२३४; पर्यन्तः — {'on te mthong ba'i dngos gang de/} /{tha mar rdul phran yin 'dod na//} अथापि दृश्यं यद् रूपं पर्यन्तेऽणुरसौ मतः ।। प्र.अ.३६क/४१; अवसानम् — {de dag tha mar rnam pa gnyis mchog phun sum tshogs 'gyur gang yin de//} सम्पत्तिश्चावसाने द्वयगतपरमा यद्भवति… तत् सू.अ.१३८ख/१३; पर्यवसानम् — {thog mar dge ba bar du dge ba tha mar dge ba} आदौ कल्याणं मध्ये कल्याणं पर्यवसाने कल्याणम् स.पु.८क/१२; सू.अ.१८४क/७९; अवरम् — {thog ma zhes bya ba ni dang po la brjod la/} {tha ma ni mthar brjod do//} अवरमित्यन्तोऽभिधीयते, अग्रमिति चादिः त.प.१४४ख/१७ २. = {'jig pa} निधनम्, नाशः — {thog mtha' med pa'i}…{yi ge gang //}…{de la thog ma ni skye ba'o//} {tha ma ni 'jig pa'o//} अनादिनिधनं… यदक्षरम् ।…तत्र आदिः उत्पादः, निधनं नाशः त.प.१८४ख/८५ ३. = {mjug} पृष्ठम् — {bu grogs kyi thog ma dang tha ma nas ma 'gro zhig} पुत्र न त्वया सार्थस्य पुरस्तात् गन्तव्यम्, नापि पृष्ठतः वि.व.३५५ख/२.१५६ ४. = {tha ma nyid} अवरता — {sems can gyi tha ma so so'i skye bo nyid las mi 'da'o//} पृथग्जनत्वलक्षणं सत्त्वावरतां…नातिक्रामति अभि.स्फु.१३३क/८४०.
tha ma nas
पृष्ठतः — {bu grogs kyi thog ma dang tha ma nas ma 'gro zhig} पुत्र न त्वया सार्थस्य पुरस्तात् गन्तव्यम्, नापि पृष्ठतः वि.व.३५५ख/२.१५६; अन्ततः मि.को.७२क ।
tha ma la
अन्ते — {rtsod pa'i dus kyi tha ma la/} /{'jig rten dam chos mi sgom mo} ({mi bsgoms so})) // कलियुगान्ते लोकैश्च सद्धर्मो हि न भावितः ।। ल.अ.१८८क/१५८; पश्चिमे — {mtshan mo thun bar ma'am thun tha ma la} रात्र्या मध्यमे वा यामे, पश्चिमे वा यामे श्रा.भू.३०क/७६.; द्र. {tha mar/}
tha ma'i bar
वि. आवसानिकम् — {de la sa bon ni rang gi 'bras bu tha ma'i bar gyi 'phen pa'i rgyu yin no//} तत्र बीजमावसानिकस्य स्वफलस्याक्षेपहेतुः बो.भू.५२ख/६९; द्र. {tha ma dang ldan pa/}
tha mar
अन्ते — {de ltar rang las tshad ma nyid/} /{tha mar gdon mi za de yin//} एवं स्वतःप्रमाणत्वमन्ते चावश्यमेव तत् । त.स.१०४क/९१७; {tha mar mtho ris 'gro bar 'gyur//} प्रयात्यन्ते च द्याम् जा.मा.१६६ख/१९३; पश्चात् — {rab tu skye ba zhes bya ba'i sgra tha mar gdon pa 'ba' zhig tu zad do//} प्रभवशब्दः केवलं पश्चात् पठितव्यः अभि.स्फु.२५३क/१०५९; द्र. {tha ma la/}
tha ma dang ldan pa
अवसानिकः — {thog med gyur kyang tha ma dang ldan pa} अनादिभूतोऽपि हि चावसानिकः र.वि.९४ख/३७.
tha ma min
वि. अचरमः — {sems dang sems byung skyes pa rnams/} /{tha ma min mtshungs de ma thag/} चित्तचैत्ता अचरमा उत्पन्याः समनन्तरः अभि.को.२.६२.
tha ma min pa
= {tha ma min/}
tha ma med
= {tha ma med pa/}
tha ma med pa
= {mtha' med} अनन्तः, ओ ता — {srog chags tha ma med pa yang ma yin la} नानन्ततापि प्राणिनाम् प्र.अ.४९क/५६.
tha ma'i skye ba
पा. चरमा उपपत्तिः, बोधिसत्त्वस्योपपत्तिविशेषः — {byang chub sems dpa' rnams kyi skye ba} …{mdor bsdu na rnam pa lnga ste/} {gnod pa yang dag par zhi bar byed pa dang}…{tha ma'i skye ba'o//} समासतो बोधिसत्त्वानां पञ्चविधा उपपत्तिः…ईतिसंशमनी…चरमा चोपपत्तिः बो.भू.१८६क/२४७.
tha ma'i cha
= {'dod pa'i khams} अवरभागः, कामधातुः — {tha ma'i cha dang mthun pa} अवरभागीयम् अभि.को.५. ४३; {tha ma'i cha ni 'dod pa'i khams yin la} अवरो हि भागः कामधातुः अभि.भा.२४९क/८४०.
tha ma'i cha dang mthun
= {tha ma'i cha dang mthun pa/}
tha ma'i cha dang mthun pa
पा. अवरभागीयम् — {tha ma'i cha dang mthun rnam lnga//} पञ्चधाऽवरभागीयम् अभि.को.५.४३; {kun tu sbyor ba bdun po tha ma'i cha dang mthun pa gnyis dang gong ma'i cha dang mthun pa lnga lus pa'i yang phyir ro//} सप्तसंयोजनावशेषत्वाच्च । द्वे अवरभागीये, पञ्च चोर्ध्वभागीयानि अभि.भा.२०ख/९४२.
tha ma'i cha dang mthun pa rnam pa lnga
पञ्चधाऽवरभागीयम् : १. {'jig tshogs la lta ba dang} सत्कायदृष्टिः, २. {tshul khrims dang brtul zhugs mchog tu 'dzin pa dang} शीलव्रतपरामर्शः, ३. {the tshom dang} विचिकित्सा, ४. {'dod pa la 'dun pa dang} कामच्छन्दः, ५. {gnod sems so//} व्यापादः अभि.भा.२४९क/८३९.
tha ma'i yi ge
अन्त्यवर्णः — {tha ma'i yi ge rnams rtogs nas/} /{legs byas thams cad kyis byas pas/} /{yi ge rnams la cig car du/} /{dran pa thams cad skye bar 'gyur//} अन्त्यवर्णे हि विज्ञाते सर्वसंस्कारकारितम् । स्मरणं यौगपद्येन सर्ववर्णेषु जायते ।। त.स.९९क/८७९; त.प.२०५ख/८७९.
tha ma'i lus 'dzin
वि. अन्तिमदेहधारी — {gang dag 'jig rten mkhyen pa'i nyan thos pa/}… /{zag zad tha ma'i lus 'dzin de dag gi/} ये चापि ते लोकविदुस्य श्रावकाः…क्षीणास्रवा अन्तिमदेहधारिणः स.पु.१३ख/२२.
tha ma'i lus 'dzin pa
= {tha ma'i lus 'dzin/}
tha mar dge ba
पर्यवसाने कल्याणम्, धर्मपर्यायः — {des chos bstan pa}…{thog mar dge ba bar du dge ba tha mar dge ba} स धर्मं देशयति स्म आदौ कल्याणं मध्ये कल्याणं पर्यवसाने कल्याणम् स.पु.८क/१२; रा.प.२२८क/१२०.
tha mar 'chi
वि. मरणान्तम् — {gson po rnams ni tha mar 'chi} मरणान्तं हि जीवितम् अ.श.२५५क/२३४.
tha mar nyil
वि. पतनान्तः — {mthon po rnams ni tha mar nyil} पतनान्ताः समुच्छ्रयाः अ.श.२५४ख/२३४.
tha mar byed pa
पर्यन्तः — {'jig rten tha mar byed pa bzhin/} /{rgya mtsho 'di ni 'dam bu'i 'phreng //} पर्यन्त इव लोकस्य नलमाल्येष सागरः ।। जा.मा.८३क/९६.
tha mar 'bral
वि. विप्रयोगान्तः — {phrad pa rnams ni tha mar 'bral//} संयोगा विप्रयोगान्ताः अ.श.२५४ख/२३४.
tha mar zad
वि. क्षयान्तः — {bsags pa kun ni tha mar zad//} सर्वे क्षयान्ताः निचयाः अ.श.२५४ख/२३४.
tha mar zad pa
= {tha mar zad/}
tha mal
= {tha mal pa/}
tha mal 'dug
नैभृत्यम् — {chu kun tha mal 'dug las rab tu g}.{yos//} नैभृत्यनिर्मुक्तसमग्रतोयः जा.मा.८०ख/९३.
tha mal gnas
= {tha mal gnas pa/}
tha mal gnas pa
वि. स्वस्थः — {tha mal gnas pa ji ltar mi sems kye}({skye}) // स्वस्थेषु चित्तेषु कथं नु रूढम् जा.मा.१०८क/१२५; {tha mal gnas blo} स्वस्थधीः त.स.४३ख/४३७.
tha mal pa
•वि. १. = {phal pa} प्राकृतः — {skye bo tha mal pa} प्राकृतजनः प्र.अ.३२ख/३७; {tha mal gyi ngag} प्राकृतं वाक्यम् वि.प्र.२७३ख/२.९८; {tha mal gyi las} प्राकृतं कर्म वि.प्र.२७३ख/२.९८; {khri mi 'gul ba tha mal pa'am stan la ni ltung ba med do//} अनापत्तिः… अचलमञ्चे प्राकृते संस्तरे वा वि.सू.५३क/६८; प्रकृतः — {tha mal mi} प्रकृता नराः त.स.८५ख/७८४; इत्वरः — {tha mal nad kyis 'jigs na yang /} /{sman pa'i ngag bzhin bya dgos na//} इत्वरव्याधिभीतोऽपि वैद्यवाक्यं न लङ्घयेत् । बो.अ.२.५५; {tha mal ni 'gro bzhin par 'jig pa ste/} {yun ring du mi gnas zhes pa'i don to//} इत्वरो गत्वरो नश्वरोऽचिरस्थायीत्यर्थः बो.प.६७क/३४ २. स्वस्थः — {khyod ni ji ltar mi sgrib brtan gyur nas/} /{de ltar tha mal bzhin du gnas par gyur//} कथं नु निःसंभ्रमदीनमानसो भवानिति स्वस्थवदेव तिष्ठति ।। जा.मा.७०ख/८२; {na ba dang tha mal pa dang} ग्लानोऽपि स्वस्थोऽपि बो.भू.१०६क/१३५; स्वाभाविकः — {rgyal po'i skal ba ni nas tha mal par gyur} राजभागः स्वाभाविका यवाः संवृत्ताः वि.व.१५८क/१.४६; उदासीनः — {snying rje ni} …{tha mal pa dang dgra bo'i phyogs dag la 'jug pa yin no//} करुणा हि… उदासीनशत्रुपक्षयोरपि प्रवर्त्तते प्र.अ.४६ख/५३; {mdza' bshes dang dgra dang tha mal pa rnams} मित्रामित्रोदासीनेषु बो.भू.७१ख/८४; •सं. १. प्राकृतम्, भाषाविशेषः — {tha mal pa dang zur chag pa dang 'gro lding ba dang a 'dra'i} ({an dra'i} ) {skad bzhin no//} प्राकृतापभ्रंशद्रविडान्ध्रादिभाषावत् वा.न्या.३४७ख/१०३; {tha mal pa'i skad} प्राकॄतभाषा वि.प्र.१४२क/१, पृ.४१ २. = {tha mal pa nyid} औदासीन्यम् — {tha mal par goms par byas pas ni/} {bde ba dang sdug bsngal bar mi 'gyur ro//} औदासीन्याभ्यासे च न सुखदुःखे स्तः प्र.अ.१०२ख/११०; औदास्यम् — {ci ste tha mal par gyur na de'i tshe nyon mongs par 'gyur la} अथौदास्यं भवति, तदा क्लेशो भवति वि.प्र.८०ख/४.१६८; •पा. मध्यस्थः, विनेयसत्त्वभेदः — {'dul ba ni gcig tu 'gyur ro//}… {rnam pa bdun ni zhe 'gras pa dang tha mal pa dang}…{rkyen las gyur pa'i 'dul ba ste} स्यादेकविधो विनेयः…सप्तविधः । प्रतिहतो मध्यस्थः… प्रत्ययहार्यश्च विनेयः बो.भू.१५५क/२००.
tha mal pa'i skad
प्राकृतभाषा — {sde snod gsum ma ga d+ha'i skad kyis bris so//} … {rgyud dang rgyud gzhan dag ni legs par sbyar ba'i skad dang tha mal pa'i skad dang} पिटकत्रयं मगधभाषया…तन्त्रतन्त्रान्तरं संस्कृतभाषया प्राकृतभाषया…लिखितः वि.प्र.१४२क/१, पृ.४१.
tha mal pa'i phung po
प्राकृतस्कन्धः — {sa dang chu dang me dang rlung dang nam mkha' dang ye shes kyi rang bzhin tha mal pa'i phung po rnams te} पृथिव्यप्तेजोवाय्वाकाशज्ञानस्वभावाः प्राकृतस्कन्धाः वि.प्र.५१ख/४.७०.
tha mal pa'i phyogs
उदासीनपक्षः — {gal te de dag la byams pa mnyam pa thob na de'i 'og tu tha mal pa'i phyogs la mos par byed do//} तेषु चेत् समां मैत्री लभते तत उदासीनपक्षे…अधिमुच्यते अभि.भा.७८ख/११७४.
tha mal par gyur
वि. प्राकृतः, अर्वाग्दर्शनः — {sngar ni sgrub byed gang dag gis/} /{tha mal par gyur rtogs pa dang /} /{dbang po 'byung ba'i sgrub de dag /de'i} {don nus shes la nus yin//} प्राकृतस्य सतः प्राग् यैः प्रतिपत्त्यक्षसम्भवौ । साधनैः साधनान्यर्थशक्तिज्ञानेऽस्य तान्यलम् ।। प्र.वा.४.७; प्राकृतस्यार्वाग्दर्शनस्य म.वृ.३६५.
tha mal par gnas pa
वि. मध्यस्थः — {sems can tha mal par gnas pa rnams bstan pa 'di la 'jug par byed pa} मध्यस्थान् सत्त्वानस्मिन् शासनेऽवतारयति बो.भू.११९क/१५३.
tha mi dad
= {tha mi dad pa/}
tha mi dad nyid
अव्यतिरिक्तत्वम् — {dngos dang tha mi dad nyid phyir/} /{legs par byas pa'ang rtag nyid yin//} भावाच्चाव्यतिरिक्तत्वान्नित्यत्वं संस्कृतेरपि । त.स.९१ख/८२७.
tha mi dad pa
•सं. १. अभेदः — {tha dad pa dang tha mi dad pa phan tshun spangs te gnas pa'i mtshan nyid dag} भेदाभेदौ परस्परपरिहारस्थितलक्षणौ त.प.१८३ख/८२८; {tha mi dad pa btags pa} अभेदोपचारः त.प.६क/४५७; असंभेदः {nam mkha'i dbyings thams cad tha mi dad par rnam par dmigs pa'i rin chen rgyal pos brgyan pa'i gtsug phud dang} (?) सर्वाकाशतलासंभेदविज्ञप्तिमणिरत्नविभूषितचूडेन च ग.व्यू.२७५ख/२; अव्यतिरेकः — {gzhan nyid min yang byed pa ni/} /{chos dang tha mi dad pa'i phyir//} अनन्यत्वेऽपि कारित्रं धर्मादव्यतिरेकतः । त.स.६५ख/६१८; अविनिर्भागः — {rten cing 'brel bar 'byung ba dang tha mi dad pa'i mtshan nyid yongs su 'dris par bya ba ma yin pa} न प्रतीत्यसमुत्पादाविनिर्भागलक्षणपरिचये ल.अ.८०क/२७ २. = {tha mi dad pa nyid} अभिन्नता — {gal te tha mi dad yin na//} तयोर्न चेदभिन्नता त.स.७४क/६९४; असंभेदता — {sngon gyi mtha' dang phyi ma'i mtha' tha dad pa dang tha mi dad pa dang} पूर्वान्तापरान्तसंभेदासंभेदतां च द.भू.२५२ख/५०; अविनिर्भागता — {sems can gyi sems thibs po rab tu rgyu ba yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te/}… {sems dang lhan cig tu skyes shing tha mi dad pa dang} सत्त्वचित्तगहनोपचारं च यथाभूतं प्रजानाति…चित्तसहजाविनिर्भागतां च द.भू.२५२क/४९; अव्यतिरेकित्वम् — {rdzas las tha mi dad pa bkag pa tsam bsgrub na} द्रव्यादव्यतिरेकित्वनिषेधमात्रे साध्ये त.प.२८३ख/२७९; •वि. अभिन्नः — {'brel pa yod na tha dad pa rnams la yod dam tha mi dad pa rnams la yod grang} सम्बन्धो भवन् भिन्नानां वा भवेद्, अभिन्नानां वा त.प.१९६क/८५६; वि.सू.३६ख/४६; असंभिन्नः — {dmigs pa tha mi dad pas tha mi dad pa'i ting nge 'dzin la snyoms par 'jug go/} असंभिन्नैश्चारम्बणैरसंभिन्नान् समाधीन् समापद्यते ग.व्यू.२०५ख/२८७; अव्यतिरिक्तः — {ci gzugs la sogs pa de las gzhan te tha dad pa'am/} {'on te gzhan ma yin pa ste tha mi dad pa'i khyad par skyed par byed pa yin} किं तस्माद्रूपादेः परं व्यतिरिक्तम्, आहोस्विदपरम् अव्यतिरिक्तं विशेषं जनयति त.प.८६ख/६२५; अव्यतिरेकी — {gang zhig gang gzhan las rnam par gcod par byed pa de dag ni de las tha mi dad pa ma yin te} यो हि यद्व्यवच्छेदकः, नासौ तदव्यतिरेकी त.प.२८३ख/२७९; अव्यतिरेकिणी — {re zhig gal te dngos po las nus pa tha mi dad par khas len par byed na}…{'on te tha dad pa yin na} यदि तावदव्यतिरेकिण्यः शक्तयो भावादभ्युपगम्यन्ते…अथ व्यतिरेकिण्यः त.प.२२१क/९१२; अनर्थान्तरः — {tha mi dad pa'i phyogs la} अनर्थान्तरपक्षे त.स.९५क/८३९; अनन्यः — {mtshan tha mi dad pa la'o//} अनन्यव्यञ्जनः वि.सू.९२क/११०.
tha mi dad pa can
वि. अव्यतिरेकिणी — {dngos po thams cad dag la ni/} /{nus pa tha mi dad pa can/} /{sngar bsgrubs byas zin ma yin nam//} ननु चाव्यतिरेकिणी । शक्तिः सर्वपदार्थानां पुरस्तादुपपादिता ।। त.स.१०२ख/९०५.
tha tshig
वाक्याध्याहारः — {zhes bya ba'i tha tshig go/} इति वाक्याध्याहारः वा.टी.५७ख/१३; अर्थः — {de dang ldan pa ni thob pa ste/} {yod pa zhes bya ba'i tha tshig go/} तेनोपगतं प्राप्तम्, अस्तीत्यर्थः त.प.२५८क/२३३; यावत् — {brten pas na brten pa ste/} {yongs su 'dzin zhes bya ba'i tha tshig go/} संश्रयणं संश्रयः, परिग्रह इति यावत् त.प.२६ख/५००.
tha ram
= {tha ram pa/}
tha ram pa
= {ngan pa} खलः श.को.५६६; {ngan pa dang zhing tha ba'i steng gi rtswa ram pa'am} छो.को.३६४.
tha rams
=(प्रा.) = {gang ba/} {gtams pa/}
tha shal
वि. १. = {ngan pa} अधमः — {skyes bu tha shal} पुरुषाधमाः वि.व.१९७क/१.७०; {bum pa tha shal 'di nyos shig} इमं…क्रीणीत कुम्भाधमम् जा.मा.९२ख/१०६; जघन्यः — {kun gyi tha shal} सर्वजघन्या ल.अ.८५क/३२; {phyir mi 'ong ba thams cad kyi tha shal ba yang} सर्वजघन्योऽपि ह्यनागामी अभि.स्फु.१८३क/९३७; कुत्सितः — निकृष्टप्रतिकृष्टाऽर्वारेफयाप्याऽवमाऽधमाः । कुपूयकुत्सिताऽवद्यखेटगर्ह्याऽणकाः समाः ।। अ.को.३.१.५२; खलः — पिशुनौ खलसूचकौ अ.को.३.३.१२७; अन्त्यः — {thams cad du ni lan bdun pa ma yin pas re ltar thogs na zhes bya ba ni thams cad kyi tha shal ba'o//} परः सर्वान्त्यः । न हि सर्वसप्तकृदिति अभि.भा.२०क/९३९ २. = {le lo pa} मन्दः, आलस्यः — मन्दस्तुन्दपरिमृज आलस्यः शीतकोऽलसोऽनुष्णः ।। अ.को.२.१०.१८.
tha shal ba
= {tha shal/}
thag
१. अन्तरम् — {gnas kyi thag shin tu nye bar bkur ro//} स्वल्पतरमन्तरं स्थानमुपनयेत् वि.सू.३६ख/४६; {de ma thag tu} तदनन्तरम् बो.अ.९.४६; {de ma thag pa'i rkyen} समनन्तरप्रत्ययः न्या.टी.४३क/५९; दूरम् — {'di dag thag ni ji srid gcig tu}…{'jug} कियद् दूरमेते प्रविशन्ति अभि.भा.११क/८९९; द्र. {blo ldan sems mchog skyes ma thag tu yang /} /{mtha' yas nyes pa byed las sems rab bsdoms//} सहोदयाच्चित्तवरस्य धीमतः सुसंवृतं चित्तमनन्तदुष्कृतात् । सू.अ.१४२क/१९; {thag nye ba} अन्तिकः श्रा.भू.८ख/१९; {yul thag ring po} दूरदेशः प्र.अ.१६ख/१९ २. = {thag pa} रज्जुः — {thag mtshungs snal ma'i lhag ma yang /} /{sems can bdag gis lam du mthong //} रज्ज्वाभास्तन्तुशेषाश्च दृष्टाः सत्त्वा मया पथि । अ.क.१४०क/६७.६५ ३. पदांशः — {nyam thag pa'i skad} आर्तस्वरम् बो.भू.४१ख/४८; {re thag chad pa} छिन्नमनोरथः अ.क.२५क/५२.५९; {mtshan thag thog} सर्वरात्रिकम् वि.सू.६४क/८०.
thag gu
= {tha gu} सूत्रम् — {dper na 'jim pa'i gong bu dang thal zhar} ({dbyug pa} )) {dang 'khor lo dang thag gu dang chu rnams 'dus pa las bum pa mngon par grub pa de bzhin no//} तद्यथा मृत्पिण्डदण्डचक्रसूत्रोदकसमवायात् घटाभिनिष्पत्तिर्भवति अभि.भा.४९क/१०५८; अ.सा. ४२६क/२४०; सूत्रकम् — {rdzas kyi blas lung mig nas thag gus btags te dben par gzhag go/} छिद्रेणोपनिवर्त्य सूत्रकेनास्यास्थापनमुपधिवारिकेण गुप्तेन वि.सू.६क/६; {thags gus btags te 'phang bar bya} सूत्रकैर्बद्ध्वा क्षेप्तव्यः वि.व.१८७ख/२.१११.
thag gru
= {rgya khyon} प्रयामः — {phyogs kyi thag gru'i tshad ni 'jal ba 'dra/} /{sprin mgo nag pos mun nag spel ba bzhin//} दिशां प्रमिण्वन्त इव प्रयामं शृङ्गैर्वितन्वन्त इवान्धकारम् । जा.मा.८७ख/१००.
thag 'gram
जम्भिः म.व्यु.३९५४.
thag chad pa
•वि. छिन्नः — {re thag chad pa} छिन्नमनोरथः अ.क.२५क/५२.५९; •सं. विघातः — {re thag chad pa'i me yis sems bsregs te//} आशाविघाताग्निपरीतचेताः जा.मा.१८९ख/२२०.
thag nye
= {thag nye ba/}
thag nye ba
अन्तिकः — {yun ring ba dang thag nye ba dang} दूरे, अन्तिके श्रा.भू.८ख/१९; निकटः — {nye ba yul thag nye ba na gnas pa dang /} {mi nye ba yul thag ring po na gnas pa} संनिधानं निकटदेशावस्थानम् । असंनिधानं दूरदेशावस्थानम् न्या.टी.४४ख/७४.
thag nye mo
= {thag nye ba/}
thag thug
वि. उत्कूलनिकूलम् — {gseg ma dang gyo mos gang zhing thag thug dang} आकीर्णशर्करकठल्लमुत्कूलनिकूलम् ग.व्यू.३२क/१२७; समविषमम् — {phyogs dang phyogs mtshams dang lam dang sman ljongs dang thang dang thag thug dang khal khol dang ri dang}… {rgyal po'i gnas thams cad du} सर्वदिग्विदिक्पथनिम्नस्थलसमविषमजलाजलपथपर्वत…राजधानीषु ग.व्यू.२७ख/१२४.
thag thug can
वि. विषमः — {'brog dgon pa'i tsher ma stug po can dang pha 'ong thag thug can rnams kyis rkang pa gcod cing} अटवीकान्तरगहनकण्टकविषमशिलाशकलैर्वितुद्यमानचरणस्य बो.प.६५ख/३१.
thag thog
वि. सर्वम् — {do mod mtshan thag thog chos mnyan pa 'byung bar 'gyur gyis} अद्य सार्वरात्रिकं धर्मश्रवणं भविष्यति वि.सू.६४क/८०.
thag 'thag pa
= {thags 'thag pa/}
thag mdung
प्रासः म.व्यु.६०८०; कुन्तः मि.को.४७ख ।
thag mdung can
प्रासिकः मि.को.४५क ।
thag pa
रज्जुः — {thag pa la sbrul gyi 'du shes bzhin no//} रज्ज्वामिव सर्पसंज्ञा अभि.भा.३३क/९९६; अभि.स्फु.२१८क/९९६; शुल्वं वराटकः स्त्री तु रज्जुस्त्रिषु वटी गुणः । अ.को.२.१०.२७; सृज्यत इति रज्जुः अ.वि.२.१०.२७; दाम — {'phreng ba'i thag pas 'khor ba'i bka' yi dam tshig dag la g}.{yo ba 'chang //} संसाराज्ञासमयचलने बन्धनं माल्यदाम्ना अ.क.८३ख/६३.९; का.आ.२.१०४; गुणः — {rang yul bral ba'i skye bo rnams/} /{nor gyi tshogs ni khur bo dang /} /{longs spyod nye bar longs spyod min/} /{yon tan thag pa'i mdud par rig/} भारं द्रविणसम्भारं वेत्ति ग्रन्थिगुणागुणः । भोगं निरुपभोगं च स्वदेशविरही जनः ।। अ.क.१४६ख/ १४.९०; तन्तुः ल.सू; *वृन्तम् म.व्यु.६२२०.
thag pa nas
= {snying thag pa nas} तीव्रेण — {de yang bsam pa thag pa nas sems pa ste} तच्च तीव्रेणाशयेन चिन्तयन्ति शि.स.१६९क/१६६.
thag zong
= {thags zong /}
thag pa las byas
= {thag pa las byas pa/}
thag pa las byas pa
वि. रज्जुमयम् — {shing dang smyig ma dang thag pa las byas pa yang ngo //} दारुवंशरज्जुमय्यामपि वि.सू.९४ख/११३.
thag mi ring
= {thag mi ring ba/}
thag mi ring ba
वि. अदूरम् — {yul thag mi ring ba}… {yul thag ring na yang} अदूरदेशम्…दूरदेशमपि वि.सू.४क/४.
thag zangs
= {thags bzang /}
thag bzangs
= {thags bzang /}
thag bzangs ris
= {thags bzang ris/}
thag ran
वानम् म.व्यु.५८७८; मि.को.२७क ।
thag ring
= {thag ring po/} {thag ring ba/} ।। •वि. दूरम् — {yul thag ring na gnas pa'i phyir} दूरदेशव्यवस्थानात् त.स.१०५क/९२२; {yul thag ring na yang} दूरदेशमपि वि.सू.४क/४; विप्रकृष्टम् — {de gnyis kyi bar thag ring zhing} विप्रकृष्टत्वात्तु तस्यान्तरालस्य जा.मा.१६०क/१८४; •सं. दूरम् — {thag ring na 'dug pas ci phyir thos she na} दूरस्थितेन कस्माद् गृह्यते प्र.अ.१६२क/५११; •अव्य. = {thag ring du} दूरम्, आरात् — {byis las thag ring byol bar bya//} बालाद्दूरं पलायेत बो.अ.८.१५.
thag ring du
आरात् — {de don med pa yin par rig nas thag ring du spong bar byed} तन्निरर्थकमिति विदित्वा आरात्परिवर्जयति श्रा.भू.६६क/१६४.
thag ring du gyur
= {thag ring du gyur pa/}
thag ring du gyur pa
वि. दूरीभूतम् — {sdig pa'i grogs pos yongs su zin pa dang /} {sangs rgyas dang chos las thag ring du gyur pa dang} पापमित्रपरिगृहीते दूरीभूते बुद्धधर्माणाम् म.मू.२४२ख/२७२.
thag ring du 'gyur
क्रि. दूरीभवति — {sems can de dag gis 'dod pa bsten na sangs rgyas bcom ldan 'das rnams las thag ring du 'gyur ro//} एते च सत्त्वाः कामान्निषेवमाणाः बुद्धानां भगवतां सकाशाद् दूरीभवन्ति शि.स.१५५क/१४९.
thag ring du spangs pa
भू.का.कृ. दूरीकृतम् — {'khrul pa'i rgyu mtshan thag ring du spangs pa'i rnam par shes pa gsal bar snang ba skye ba yin la} दूरीकृतभ्रान्तिनिमित्तमेव स्फुटप्रतिभासं प्रजायते विज्ञानम् त.प.२३६ख/९४४.
thag ring gnas
वि. दूरस्थम् — {gang phyir sha yi mig gis gzugs/} /{thag ring gnas dang bsgribs pa dang /} /{phra rgyas} ({phra ba} ) {thams cad mi mthong ba/} {de phyir lha yis mthong bar 'dod//} दूरस्थमावृतं सूक्ष्मं सर्वतश्च न पश्यति । मांसचक्षुर्यतो रूपमतो दिव्यं दृगिष्यते ।। अभि.भा.६४ख/११२२.
thag ring po
•वि. दूरम् — {yul thag ring po} दूरदेशः प्र.अ.१६ख/१९; प्रकृष्टम् — {thag ring po'i gnas skabs kyi rgyu ston par byed de} प्रकृष्टावस्थतां हेतोर्दर्शयति अभि.स्फु.२५२क/१०५८; दवीयान् — {yul thag ring po na 'dug pa'i tho yor la tha dad pa yod kyang rtogs par mi nus te} स्थाणौ हि दवीयोदेशव्यवस्थितेन न भेदः सन्नपि प्रत्येतुं शक्यः प्र.अ.२२७ख/५८६; द्र. {thag ring /} {thag ring ba/} ।। •सं. दूरम् — {thag ring po na gnas pa} दूरस्थः त.प.१४०क/७३२; सुदूरम् — {yul thag ring po na 'dug kyang} सुदूरस्थोऽपि अभि.भा. १२१क/४२७; विदूरम् — {thag ring po na gnas pa} विदूरस्थः त.प.१४४क/७४०.
thag ring po nas
दूरतः— {thag ring po nas mi de chus khyer ba yid du 'ong ba'i skyes bskur te btang ba bzhin du 'ongs pa mthong ngo //} दूरत एव च तं पुरुषमिष्टमिवोपायनमानीयमानं सलिलौघेन ददर्श जा.मा.१५१ख/१७४.
thag ring po zhig nas
दूरत एव — {des bcom ldan 'das thag ring po zhig nas mthong ngo //} तेन भगवान् दूरत एव दृष्टः अ.श.१५३क/१४२.
thag ring por
दूरात् — {thag ring por pi wang la sogs pa'i sgra thos pa las} दूराद् वीणादिशब्दाश्रवणात् त.प.२४९क/९७१.
thag ring po na gnas
= {thag ring po na gnas pa/}
thag ring po na gnas pa
वि. दूरस्थः — {sgra thag ring po na gnas pa yang 'dzin par 'gyur la} दूरस्थस्यापि शब्दस्य ग्रहणं प्राप्नोति त.प.१४०क/७३२; विदूरस्थः — {thag ring po na gnas pa dang sems spangs pa dang gnyid log pa dang brgyal ba rnams kyi rna bas ma thos te} विदूरस्थान्यचित्तसुप्तमूर्च्छितानां श्रोत्रं न शृणोति त.प.१४४क/७४०.
thag ring ba
वि. दूरम् — {mthong ba'i lam ni de dag dang thag ring ste} दर्शनमार्गस्तु दूरः अभि.स्फु.२३३क/१०२१; दवीयान् — {chu dang 'o ma yul thag ring bar gnas pa na de dang 'byar ba nyams su myong ba ni ma yin pa'i phyir} न हि सलिलं पयसो दवीयसि गोचरे वर्तमानमनुभवति तत्संश्लेषम् त.प.१८३क/८२७; विप्रकर्षः — {dkyil 'khor yongs su rdzogs su nye ba'i nyi ma dang thag ring bas rnam par dkar zhing mdzes pa} परिपूर्णप्रायमण्डलमादित्यविप्रकर्षाद्व्यवदायमानशोभम् जा.मा.२६ख/३१; प्राकर्षकः — {bzod pa'i gnas skabs na ni thag ring ba'i phyir ro//} क्षान्त्यवस्थायाः प्राकर्षकत्वात् अभि.स्फु.२३३ख/१०२२; द्र. {thag ring /} {thag ring po/}
thag ring bar 'gyur
क्रि. दूरीभवेत् — {de lta bas na}… {de dag la thar pa thag ring bar 'gyur ro//} एवमेषां… मोक्षो दूरीभवेत् अभि.भा.९०ख/१२१५.
thag shin tu ring po
वि. सुदूरम् — {yul thag shin tu ring por yang thugs bskyed pa'i dus kyis byon pa'i phyir ro//} सुदूरमपि देशं चित्तोत्पादकालेन गमनात् अभि.भा.६३क/१११५.
thag sring bar byed
= {thag sring bar byed pa/}
thag sring bar byed pa
•क्रि. दूरीकरोति — {des kyang nyon mongs pa'i thob pa de thag sring bar byed do//} सोऽपि हि तां क्लेशप्राप्तिं दूरीकरोति अभि.स्फु.१४०क/८५६; दूरीक्रियते — {nyon mongs pa dang nye ba'i nyon mongs pa spangs pa rnams de dag gis thag sring bar byed de} क्लेशोपक्लेशाः दूरीक्रियन्ते अभि.स्फु.३०५ख/११७३; •सं. दूरीकरणम् — {spangs pa thag sring bar byed pa'i phyir de dag gi gnyen po nyid du bshad do//} तत्प्रतिपक्षत्वमुक्तम्, प्रहीणदूरीकरणाच्च अभि.भा.७८ख/११७३.
thag bsring
= {thag bsring ba/}
thag bsring ba
•सं. दूरीभावः — {'di gnyis kyang thag bsring ba'i gnyen po yin par rig par bya'o//} एतौ च द्वौ पुनर्दूरीभावप्रतिपक्षौ वेदितव्यौ अभि.स्फु.३०६ख/११७६; दूरीकरणम् — {rnyed pa chad pa thag bsring ba'i phyir ro//} छिन्नप्राप्तिदूरीकरणात् अभि.भा.२५४क/८५५; •पा. विनिर्धावनम् — {thag bsring ba 'thob pa} विनिर्धावनभावना अभि.भा.५५क/१०८१; {thag bsring ba ni nyon mongs pa'i thob pa gcod pa'o//} विनिर्धावनं क्लेशप्राप्तिच्छेदः अभि.स्फु.२६४ख/१०८१; निर्धावनम् — {rnam par 'jog pa yang lus la dmigs pa'i nyon mongs pa thag bsring ba yin no//} विभावनापि कायालम्बनस्य क्लेशस्य निर्धावनम् अभि.स्फु.२६५क/१०८२; विनिर्धावः — {gnyen po dang ni thag bsring ba'i/} /{'thob pa zag dang bcas pa'i yin//} प्रतिपक्षविनिर्धावभावने सास्रवस्य तु ।। अभि.को.७.२७.
thag bsring ba thob pa
= {thag bsring ba 'thob pa/}
thag bsring ba 'thob pa
पा. विनिर्धावनभावना, भावनाभेदः — {'thob pa ni rnam pa bzhi ste/} {rnyed pa 'thob pa dang}…{thag bsring ba 'thob pa'o//} चतुर्विधा हि भावना । प्रतिलम्भभावना…विनिर्धावनभावना च अभि.भा. ५५क/१०८१; {nyon mongs pa can dang nyon mongs pa can ma yin pa khyad par med par gnyen po dang thag bsring ba 'thob pa dag ni zag pa dang bcas pa'i chos rnams kyi yin zhes bshad pa} प्रतिपक्षविनिर्धावनभावने च सास्रावाणां धर्माणामित्यविशेषेणोक्तं क्लिष्टानामक्लिष्टानां च अभि.स्फु.२६४ख/१०८२; निर्धावनभावना — {sdom pa dang rnam par 'jog pa 'thob pa dag ni go rims bzhin du gnyen po dang thag bsring ba 'thob pa'i khongs su yang 'dus la} संवरविभावनभावने प्रतिपक्षनिर्धावनभावनान्तर्भूते यथाक्रमम् अभि.स्फु.२६५क/१०८२; निर्धावभावनम् — {gnyen po dang ni thag bsring ba'i/} /{'thob pa zag dang bcas pa'i yin//} प्रतिपक्षविनिर्धावभावने सास्रवस्य तु ।। अभि.को.७.२७.
पा. दूरीभावप्रतिपक्षः, चतुर्विधप्रतिपक्षान्तर्गतप्रतिपक्षविशेषः — {gang gis nyon mongs pa'i thob pa sring bar byed pa ni thag bsring ba'i ngo bo'o//} {de nyid gnyen po yin pas na thag bsring ba'i ngo bo'i gnyen po'o//} {yang na thag bsring ba'i ngo bo ni thag bsring bar 'gyur ba'o//} {de'i gnyen po ni thag bsring ba'i ngo bo'i gnyen po'o//} क्लेशप्राप्तिर्दूरीभवति येन सः दूरीभावः, स एव प्रतिपक्षो दूरीभावप्रतिपक्षः । दूरीभवनं वा दूरीभावः, तस्मिन् प्रतिपक्षो दूरीभावप्रतिपक्षः अभि.स्फु.१३९ख/८५५; द्र. {thag bsring ba'i gnyen po/}
thag bsring ba'i gnyen po
पा. दूरीभावप्रतिपक्षः, चतुर्विधप्रतिपक्षान्तर्गतप्रतिपक्षविशेषः — {thag bsring ba'i gnyen po ni de'i gong ma'i lam ste/} {des sngon spangs pa'i nyon mongs pa thag bsring ba'i phyir ro//} दूरीभावप्रतिपक्षस्तदुपरिमो मार्गः, तेन पूर्वप्रहीणक्लेशदूरीकरणात् अभि.स.भा.६१क/८३; द्र. {thag bsring ba'i ngo bo'i gnyen po/}
thag bsring ba'i 'thob pa
= {thag bsring ba 'thob pa/}
thag bsring bar 'gyur ba
दूरीभवनम् {thag bsring ba'i ngo bo ni thag bsring bar 'gyur ba'o//} {de'i gnyen po ni thag bsring ba'i ngo bo'i gnyen po'o//} दूरीभवनं वा दूरीभावः, तस्मिन् प्रतिपक्षो दूरीभावप्रतिपक्षः अभि.स्फु.१३९ख/८५५.
thag bsring bar bya ba
दूरीकरणम् — {nyon mongs pa thag bsrib bar bya ba'i phyir} क्लेशदूरीकरणार्थम् अभि.भा.८०क/११७९.
thag bsrings
= {thag bsrings pa/}
thag bsrings pa
दूरीकरणम् — {'du 'dzi dang mi dge ba'i rnam par rtog pa thag bsrings pa'i phyir} संसर्गाकुशलवितर्कदूरीकरणात् अभि.भा.८क/८९२; {'du 'dzi thag bsrings pa ni gang gcig tu gnas pa nyid de} संसर्गदूरीकरणं यदद्वितीयविहारित्वम् अभि.स्फु.१६१क/८९२.
thags
१. तन्तुः — {thags las snam bu} तन्तुभ्यः पटाः ल.अ.८८क/३५; तन्त्रम् — {thags 'khrugs pa lta bu} तन्त्रजालजातः म.व्यु.५३९०; द्र. {tha ga pa zhig thags 'thag cing 'dug pa} कुविन्दो वस्त्रं सूयमानः वि.व.१९९ख/१.७३ २. = {gral} वाटः — {tsher thags stug pos mi bshud pa} न कण्टकावाटं वा मर्देयम् श्रा.भू.४८ख/१२२.
thags mkhan
तन्तुवायः १. = {tha ga pa} कुविन्दः — तन्तुवायः कुविन्दः स्यात् अ.को.२.१०.६; तन्तून् वयतीति तन्तुवायः अ.वि.२.१०.६; तन्त्रवायः — {thags mkhan ma} तन्त्रवायी वि.प्र.१६३ख/३.१३१ २. = {sdom} ऊर्णनाभः — लूता स्त्री तन्तुवायोर्णनाभमर्कटकाः समाः । अ.को.२.५.१३.
thags mkhan ma
तन्त्रवायी, कुविन्दस्त्री — {reg bya rdo rje ma ni thags mkhan ma} स्पर्शवज्रा तन्त्रवायी वि.प्र.१६३ख/३.१३१.
thags 'khrugs pa lta bu
वि. तन्त्रजालजातः म.व्यु.५३९०; मि.को.१३६ख ।
thags gu
= {thag gu}
thags thogs med pa
•वि. = {thogs pa med pa} मुक्तम्, असक्तम् — {rigs pa dang thags thogs med par mngon par brdzod pa}…{thags thogs med pa ni thogs pa med pa'o//} युक्तमुक्ताभिलापी…मुक्तमसक्तम् अभि.स्फु.२७६क/११०३; •सं. = {thogs pa med pa nyid} असक्तता — {de la thags thogs med par zhes bya ba ni tshig bla dwags de la} तस्यासक्ततायामिति तस्याधिवचनस्य अभि.स्फु.२७६ख/११०४.
thags thogs med par
निःशङ्कम् — {dkyus kyis bstan pa'i rta thags thogs med par rgyug pa bzhin te} दृष्टा भूमिर्निःशङ्कमश्ववाहनमिव म.टी.१९२क/७.
thags thogs med par mngon par brjod pa
वि. मुक्ताभिलापी — {rigs pa dang thags thogs med par mngon par brjod pa} युक्तमुक्ताभिलापी अभि.स्फु.२७६क/११०३.
thags thogs med par mngon par brjod pa nyid
मुक्ताभिलापिता — {rigs pa dang thags thogs med par mngon par brjod pa nyid dang ting nge 'dzin la dbang gsal bar bya ba la thogs pa med par shes pa yin no//} अविवर्त्यज्ञानमिति…युक्तमुक्ताभिलापितायां समाधिवशिसम्प्रख्यानम् अभि.भा.५९ख/११०३.
=* वेमः — {'on te tha ga pa thag} ({thags} )) {zong med par ras yug mi 'thag la/} {tha ga pa thag} ({thags} ) {zong re re med kyang 'thags pas de kho na las ras yug 'byung ba ni ma yin no//} अथापि स्यान्न वेमरहितः कुविन्दः पटं करोति । प्रत्येकं वेमाभावेऽपि कुविन्दः करोतीति न तत एवोत्पत्तिः प्र.वृ.२९१क/३४; द्र. {thags bzang /}
thags bzang
= {thag zangs/} {thags bzangs} 1. वेमः — {thags bzang ris} वेमचित्री हे.त.२४ख/८०; म.व्यु.७५२२; वेमा मि.को.२७क २. = {thags bzang ba/} 0. कुविन्दः — {thag bzangs gzhan dang gzhan yod kyang snam bu tha dad pa ni ma yin no//} (?) अपरापरकुविन्दाभावेऽपि न पटादिभेदः प्र.अ.९२क/९९
वि. अविरलः — {rab dngas tshems thags bzang ba dang //} स्वच्छाविरलदन्तता र.वि.१२१क/९५.
thags bzang ris
ना. वेमचित्रः, असुरेन्द्रः — {stobs can sgra gcan mi gtong dang /} /{thags bzangs ris dang bde mchog dang /} /{rab sim byed dang phrag rtsub dang /} /{de bzhin lha min dbang gzhan dang //} बली राहुर्नमुचिश्च वेमचित्रश्च संवरः । प्रह्लादः खरस्कन्धश्च तथान्ये चासुराधिपाः ।। सु.प्र.४३ख/८७; म.व्यु.३३९३; वेमचित्री — {bden bral dang ni thags bzang ris/} /{gau rI la sogs pa yi gdan//} नैरृतिर्वेमचित्री गौर्यादीनां तु विस्तरम् ।। हे.त.२४ख/८०; {thags zangs} ({bzang} ) {ris lha ma yin gyi tshogs kyis bskor ba lta bu} वेमचित्रीवासुरगणपरिवृतः अ.श.५७ख/४९.
thags bzangs
= {thags bzang /}
thags bzangs ris
= {thags bzang ris/}
thang
= {skam sa} स्थलम् — {chu dang thang yang dbyug pas rig/} यष्ट्या वेद्मि जलं स्थलम् अ.क.६५क/५९.१३८; {bye ma'i thang} बालुकास्थलम् वि.व.१४०क/२.८६; स्थली — {skyes bu drung du ma phyin pa'i}…{phyir mya ngam gyi thang snang ba'i shes pa mi skye ba lta bu'o//} यथा…पुंसोऽनुपसर्पणात्…मरुस्थलीनिर्भासि ज्ञानं नोपजायते त.प.२४३क/९५७; {thams cad dge ba'i thang la dga' bar byed//} सर्वे रमन्ते कुशलस्थलीषु अ.क.१९४ख/२२. २३; स्थण्डिलम् — {thang la nyal} स्थण्डिलशायिका वि.व.१५२क/२.९३; धन्व म.व्यु.६९८८; अभ्यवकाशः — {gtsug lag khang gi phyi rol gyi thang gi 'chag sa na 'chag} बहिर्विहारस्याऽभ्यवकाशे चंक्रमे चंक्रम्यते अ.श.१११ख/१०१ २. क्वाथः — {'dab chags shang shang dag gi ni/} /{khrus kyi chu yi thang dang ldan//} जीवंजीवस्य पक्षिणः । स्नानाम्बुक्वाथयोगेन अ.क.२०५ख/८५.१९; मण्डः — {'u sha dang thang dang thug pa dag tu bya'o//} यूषमण्डयवागूनां करणम् वि.सू.३८ख/४८; वि.सू.४४ख/५६ ३. = {skad cig} क्षणम् — {'jig rten bsod nams blo gros thang 'ga' 'byung //} लोकस्य पुण्येषु मतिः क्षणं स्यात् बो.अ.१.५; •पा. लवः, कालपरिमाणविशेषः — {dus kyi mtha' ni skad cig ma yin te/} {skad cig ma brgya nyi shu la de yi skad cig/} {de yi skad cig de dag kyang drug cu la ni thang cig go/} कालपर्यन्तः क्षणः, विंशक्षणशतमेकः तत्क्षणः, षष्टि तत्क्षणा एको लवः त.प.३२९ख/११२७.
thang ka
१. = {sku thang} पटः, चित्रपटः — {sangs rgyas sku gzugs thang ka de//} तं बुद्धप्रतिमापटम् अ.क.३०८ख/४०.२३ २. = {thang kha/}
thang sku
= {sku thang} पटः, चित्रपटः — {glang po la gnas thang sku yi/} /{sngon du rgyal po rab tu song //} राजा गजाधिरूढस्य पटस्य प्रययौ पुरः ।। अ.क.३०९ख/४०.२८.
thang skyes kyi me tog
जपाकुसुमम्, जवाकुसुमम् — {'di ltar/} {thang skyes kyi me tog la sogs pas nye bar sgyur ba'i shel rdo med pa nyid kyi dmar po la sogs pa'i ngo bo dmigs la} तथा हि जपाकुसुमाद्युपधाने रक्तादिरूपेणासन्नेव *न स्फटिक उपलभ्यते त.प.२६०क/२३६; द्र. {thang gi pad+ma/}
thang kha
१. स्थली — {ri dwags rmig pas rtsub cing tsher ma bltams pa'i thang kha la//} हरिणखरखुरोद्यत्कण्टकासु स्थलीषु अ.क.३१५क/४०.९२ २. = {thang ka/}
thang ga
= {thang ka/} {thang kha/}
thang gi pad+ma
जपाकुसुमम्, जवाकुसुमम् — {'di ltar gang kho na'i tshe rtogs pa po mdun na gnas pas thang gi pad+ma dang phrad pas shel dmar por dmigs pa} तथा हि, यदैवाग्रतः स्थितः प्रतिपत्ता जपाकुसुमसम्पर्काद्रक्तं स्फटिकमुपलभते त.प.२०८ख/१३३; द्र. {thang skyes kyi me tog}
thang gis dbang ba
वि. उचितम् — {thang gis dbang ba'i zas dang gos} उचितं वा भक्ताच्छादनम् बो.भू.१४२ख/१८३.
thang cig
लवः — {skad cig thang cig yud tsam de la} तत्क्षणं तल्लवं तन्मुहूर्तम् अ.सा.४३८क/२४७; मुहूर्तम् — {'di dag thang cig tsam yang mi bde bar gnas kyang ci ma rung snyam nas} न च…कच्चिदेषां मुहूर्तमप्यस्पर्शविहारो भवतु बो.भू.१३५ख/१७४.
thang cig tsam
लवमात्रम्, क्षणमात्रम् — {thang cig tsam yang sdod min na/} /{lo brgya smos kyang ci dgos kye//} लवमात्रोऽपि नापेक्ष्यः किमङ्गाब्दशतावधिः ।। त.स.१३२ख/११२७.
thang chad
वि. श्रान्तः लो.को.१०१६.
thang chad ba
= {thang chad/}
thang chu
श्रीवासः — {gu gul dang rgya skyegs dang spos dkar dang kun du ru dang thang chu rnams bu ram gyis sbyar ba ni drag po'i spos so//} गुगुललाक्षासर्जरसकुन्दुरुश्रीवासगुडेन मोदित उग्रधूपः वि.प्र.१००क/३.२०; सरलद्रवः — पायसः ।। श्रीवासो वृक्षधूपोऽपि श्रीवेष्टसरलद्रवौ । अ.को.२.६.१२९; सरलस्य देवदारुणो द्रवः निर्यासः सरलद्रवः अ.वि.२.६.१२९ ०. रसः — {gdung bas de dus tsan dan la brdar thang chus dkar ba'i 'gram pa 'dzin byed cing //} तापात्तत्क्षणघृष्टचन्दनरसापाण्डू कपोलौ वहन् ना.ना.२२९ख/४३.
पटः, ओ टम् — {lta ba dang}…{chos gos snam sbyar dang thang ba dang lhung bzed dang chos gos 'chang ba dang} …{nang du yang dag par 'jog pa na shes bzhin du spyod pa yin no//} आलोकिते…संघाटीपटपात्रचीवरधारणे …प्रतिसंलयने संप्रजानचारी भवति बो.प.९२ख/५६; पट्टः, ओ ट्टम् — {chos gos snam sbyar dang thang ba dang lhung bzed dang chos gos gyon pa dang} संघाटीपट्टपात्रचीवरधारणे शि.स.शि.स.६९क/६८.
वि. स्थलगतः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{thang la byon pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम् । यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…स्थलगत इत्युच्यते ल.वि.२०५क/३०८.
thang las skyes
= {thang las skyes pa/}
thang las skyes pa
वि. स्थलजः — {thang las skyes pa'i rin po che'i ri rnams} स्थलजा रत्नपर्वताः शि.स.१५९ख/१५३.
thang shing
सरलः — {brdegs par gyur kyang bzod par chags/}…/{drang po rnams kyang thang shing bzhin//} ताडनेऽपि क्षमासक्ताः… सरलाः सरला इव ।। अ.क.२५२ख/२९.६६; पीतद्रुः सरलः पूतिकाष्ठं च अ.को.२.४.६०; सरति विस्तारं प्राप्नोतीति सरलः अ.वि.२.४.६०; देवदारु — {tsan dan dang dbyi mo dang shug pa dang sla tres dang thang shing dang skyer pa dag go/} चन्दनं चविका पद्मकं गुडूची देवदारु हरिद्रार्द्रकम् वि.सू.७५ख/९३; इन्द्रदारु यो.श.६२; दक्षिणः श्री.को.१८३ख; पूतिकाष्ठम् श्री.को.१८०क ।
thang lhod
नियमः — {khyad par 'phags par bgyi ba la/} /{khyod la thang lhod 'ga' ma byung //} विशेषोत्कर्षनियमो न कदाचिदभूत् तव । श.बु.११०ख/२१; {de la thang lhod ni brtson 'grus kyi des pa ste} श.टी.२१.
thangs zhes byed pa
लाघवम् — {srad bu thangs zhes byed pas nya zin par shes te} सूत्रलाघवेन जानाति—गृहीतो मत्स्य इति शि.स.५७क/५६.
thad
= {thad du} अन्तिकम् — {de ni lan mang du sems can rnams kyi thad du rab tu 'gro} ({grol} ) {ba'i sems skye'o//} तस्य भूयस्या मात्रया सर्वसत्त्वानामन्तिके प्रमोक्षचित्तोत्पाद उत्पद्यते र.वि.१०१क/४९; समीपम् — {bcom ldan 'das kyi thad du song ste} भगवतः समीपमुपसंक्रम्य अ.श.३क/२; उप — {thad du 'gro ba} उपसंक्रमणम् बो.भू.७५ख/९७; अन्तिकात् — {sems can thams cad kyi thad du sems can bskyab pa'i brtson pa las zlog par mi bya} न च सर्वसत्त्वानामन्तिकात्सर्वसत्त्वत्राणव्यवसायो निवर्तयितव्यः शि.स.१५५ख/१४९.
thad du dong ste
उपसंक्रम्य — {rgyal po'i thad du dong ste 'di skad ces smras so//} राजानमुसंक्रम्यैवमूचुः अ.श.४८क/४१.
•क्रि. सकाशमुपसंक्रामति — {bcom ldan 'das kyi thad du 'gro'o//} भगवत्सकाशमुपसंक्रामति अ.श.१६२क/१५०; •सं. उपसंक्रमणम् — {smra ba dang kun tu smra ba dang so sor yang dag par dga' bar bya bas dus dus su thad du 'gro ba} आलपनसंलपनप्रतिसम्मोदनैः कालेनोपसंक्रमणतया बो.भू.७५ख/९७.
thad du 'ongs
भू.का.कृ. उपसंक्रान्तः — {gang zhig}… {de'i thad du 'ongs na yang} योऽपि चैनमुपसंक्रान्तो भवति बो.भू.७५क/८७.
thad du 'ongs nas
उपेत्य — {thad du 'ongs nas snyan pa'i tshig rnams kyis/} /{dang zhing dga' bas de yi spyod pa bstod//} उपेत्य तत्कर्म मनोज्ञया गिरा प्रसादसंहर्षवशेन तुष्टुवे जा.मा.४५ख/५३.
thad du 'ongs pa
= {thad du 'ongs/}
thad du song
सकाशमुपसंक्रान्तः — {de nas de dag ngal bso nas bcom ldan 'das kyi thad du song ste} ते मार्गश्रमं प्रतिविनोद्य ततो भगवत्सकाशमुपसंक्रान्ताः अ.श.३९क/३४.
thad du song shig
क्रि. उपगच्छतु — {bdug pa 'di dang chu 'di de rnams kyi thad du song shig} अयं च धूपः इदं च पानीयं तानुपगच्छन्तु अ.श.२७क/२३.
१. = {char med} अनावृष्टिः — {than pa byung ba'i dus su yang /} /{chu yi dkyil 'khor 'bebs par byed//} अनावृष्टिसमये च पातयेद्वारिमण्डलम् ।। गु.स.१२१ख/६८; दुर्वृष्टिः — {than pa byung bas 'khrug cing} दुर्वृष्टिपर्याकुलता जा.मा.६१क/७० २. सन्देशः, अशुभसन्देशः — {dbyug gu can gyis khwa'i than smras pa} दण्डिना काकसन्देशमारोचितम् वि.व.२०१क/१.७५.
than pa chen po
= {than chen/}
than pa med par gyur
अनावृष्टिर्भग्ना — {gang gi nyin par khye'u de btsas pa de kho na'i nyin par nas than pa med par gyur to//} यत्र च दिवसे दारको जातस्तत्रैव दिवसेऽनावृष्टिर्भग्ना अ.श.२२८ख/२११.
thab
१. चुल्लिः, चुल्ली — {gang yang bud med byi la'i phrug gu thab du nyal la brtse ldan de dag} चुल्लीसुप्तबिडालबालसदयास्ता एव यद्यङ्गनाः अ.क.२५क/५२. ६१; अ.क.३३१ख/४१.८९; अश्मन्तम् — अश्मन्तमुद्धानमधिश्रयणी चुल्लिरन्तिका । अ.को.२.९.२९; अश्नुते स्थालीमूलमिति अश्मन्तम् । अश्मनोऽपि अन्तोऽत्रेति वा अ.वि.२.९.२९; अधिश्रयणी मि.को.३८क; धानम् — {sa las byas pa'i thab kyang ngo //} मृण्मयञ्चेद् धानम् वि.सू.९७क/११७ २. कुण्डम्, होमकुण्डम् — {sa ni sbyang ba byas rjes la/} /{me thab dag ni bya ba ste//} भूमौ शोधितमात्रेणाग्निकुण्डानि कारयेत् ।। स.उ.२३.१; {'di dag thab kyi nges pa ste//} एतानि नियमकुण्डानि स.उ.२३.५; द्र. {thab khung /}
कुण्डम् — {zhi ba la sogs rab dbye las/}… /{thab khung rnam brgyad rab gsungs dang //} कुण्डमष्टविधं प्रोक्तं शान्तिकादिप्रभेदतः । वि.प्र.१३५क/३, पृ.७०; अग्निकुण्डम् — {dkyil 'khor gyi phyi rol shar lho mtshams kyi phyogs su cho ga mthong ba'i las kyis thab khung bya ste} मण्डलबहिर्दक्षिणपूर्वायां दिशि विधिदृष्टेन कर्मणा अग्निकुण्डं कारयेत् म.मू.११८क/२७.
thab khung rnam pa brgyad
अष्टविधं कुण्डम् — {zhi ba la sogs rab dbye las/} /{so so'i phyogs kyi cha yis ni/} /{thab khung rnam brgyad rab gsungs dang /} {dgu pa las ni thams cad pa//} कुण्डमष्टविधं प्रोक्तं शान्तिकादिप्रभेदतः । प्रत्येकदिग्विभागेन नवमं सार्वकर्मिकम् ।। वि.प्र.१३५क/३.७१.
thab thib
वनम्, संख्याविशेषः — {sems can brgya'i phyir ma yin/}…{sems can thab thib kyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय… न सत्त्ववनस्य ग.व्यू.३७०क/८२; विजागः म.व्यु.७७२०.
वि. प्रतिरूपः — {gzhon nu nor bzangs 'di}… {yid 'phrog ma dang thab rir bab lags} अयं सुधनः कुमारः…मनोहरायाः प्रतिरूपः वि.व.२१८क/१.९६; {thab rir bab pa'i chung ma len par byed} प्रतिरूपैर्दारैर्नियोजयति सू.अ.२४१क/१५५.
thabs
•सं. १. उपायः — {thabs la mkhas pa} उपायकुशलः स.पु.५४क/९४; {sems can 'dul ba'i thabs} सत्त्वविनयोपायः बो.भू.१४२ख/१८३; {'jig rten pa'i thabs kyis} लौकिकेनोपायेन रा.प.२३६ख/१३२; अभ्युपायः — {gzhan yang thabs gang zhig gis ni/} /{nus pa shes par 'dod pa yin//} किञ्च केनाभ्युपायेन विज्ञाता शक्तिरिष्यते । त.स.९६ख/८६१; औपयिकम् — {gal te gang zag gis rang gi don du brjod na gsol ba btab pas mjug tu thabs yin no zhes so//} औपयिकमित्यन्ते स्वार्थं विज्ञप्तेन वचनं पुद्गलश्चेत् वि.सू.८३ख/१००; निस्तरणम् श्री.को.१८५क २. = {thabs dang tshul} नयः — {'di ni 'bros pa'i thabs shig yin snyam du/} /{sems shing yid la dogs pa ma skyed cig/} मा चापयातव्यनयोऽयमस्येत्येवं विशङ्काकुलमानसो भूः । जा.मा.१९०क/२२१; नीतिः — {nor dang thabs dang mthu rtsal gang dag gis/} /{nga yis thub par gyur pa ma yin pa'i//} यन्नापहर्तुं प्रभुता मम स्याद्धनेन नीत्या बलसम्पदा वा ।। जा.मा.१०६ख/१२३; न्यायः — {gzhon nu ma len gyis 'brel pa rtogs pa'i thabs 'di smras te} सम्बन्धप्रतिपत्तेरयं न्यायः कुमारिलेन वर्णितः त.प.१९७ख/८६१; विधिः — {'di la'ang bdag la bcos su rung ba'i thabs 'ga' zhig yod par mthong ste} अस्त्यत्रापि नः कश्चित्प्रतीकारविधिः प्रतिभाति जा.मा.८४ख/९७; कल्पः — {gzhan pa'i thabs kyis bdag gir mi bya'o//} न अन्येन कल्पेन स्वीकुर्यात् वि.सू.१५क/१७; प्रकारः — {rgyal po'i dpal 'byor bsrung ba yi/} /{thabs dang bral ba nyid du bsams//} रक्षाप्रा (प्र) काररहितां राजलक्ष्मीममन्यत ।। अ.क.२०५ख/२३.२६; व्याजः — {da ni mjug bsdu ba'i thabs kyis gtan tshigs lhag ma sun dbyung ba'i phyir phyogs tsam zhig bshad pa} साम्प्रतं निगमनव्याजेन परिशिष्टहेतुदूषणार्थं दिङ्मात्रमाह त.प.१६५क/४९; प्रयोगः — {byang chub sems dpas gnod pa'i thabs dang thabs drag po gang gis} बोधिसत्त्वो येन कटुकप्रयोगेण तीक्ष्णप्रयोगेण बो.भू. ९१ख/११६; योगः श्री.को.१७३क ३. = {thabs nyid} उपायता — {bstan bcos kyi dgos pa'i thabs bstan pa'i don du} शास्त्रस्य प्रयोजनोपायतासन्दर्शनार्थम् त.प.१३४क/२ ०. संभावना — {mkhas pa'i thabs thob pa rnams} लब्धविद्वत्संभावनाः जा.मा.१२९क/१४९; प्रतीकारः — {thabs ci'ang med pa} निष्प्रतीकारः जा.मा.१४०ख/१६२; द्र. {rku thabs/} {sgrub thabs/} {bcos thabs/} {gar thabs/} {sgyu thabs/} {stan thabs nyams par mi bya'o//} अहापनमासनप्रज्ञप्तेः वि.सू.५८क/७४; {stan thabs bkur bar mi bya'o//} न प्रतिपुटकमासनमुत्सर्पयेत् वि.सू.४९क/६२; •पा. उपायः, महाकरुणा — {thabs dang bcas na de nyid kyis/} /{srid pa'i 'ching ba las grol 'gyur//} सोपायेन तु तेनैव मुच्यन्ते भवबन्धनात् ।। हे.त.१६क/५०; उपायो महाकरुणा यो.र. १४१; {thabs dang shes rab bdag nyid rgyud} प्रज्ञोपायात्मकं तन्त्रम् हे.त.२क/२; {'dir thabs rnams gtso bo'o//} अत्रोपाया नायकाः वि.प्र.५०ख/४.५५; {re shig btsun mo shes rab yin/} /{skyes bu thabs su brjod pa nyid//} योषित् तावद् भवेत् प्रज्ञा उपायः पुरुषः स्मृतः । हे.त.९ख/२८; {shes rab kyi nu ma la thabs kyis reg par bya} प्रज्ञाया स्तनस्पर्शनमुपायः करोति वि.प्र.१५९क/३.१२०.
thabs kyi rgyud
पा. उपायतन्त्रम्, तन्त्रशास्त्रभेदः — {'dus pa la sogs pa thabs kyi rgyud las} समाजादिके उपायतन्त्रे वि.प्र.८८क/४.२३४.
thabs kyi stobs las byung
वि. उपायबलवर्त्तिः — {de phyir phul byung shes pas ni/} /{thabs kyi stobs las byung rnams kyis/} /{gang zhig dbang 'das thams cad nyid/} /{des ni lhag par shes byed nus//} तस्मादतिशयज्ञानैरुपायबलवर्त्तिभिः । सर्व एवाधिको ज्ञातुं शक्यते योऽप्यतीन्द्रियः ।। त.स.१२६क/१०८८.
पा. उपायाक्षेपः, आक्षेपभेदः — {mgon po 'bral ba bzod par bgyi/} /{gang gis mig bsgos bdag la ni/} /{'dod pas bsnun du mi mthong ba'i/} /{mthong min mig sman bdag la stsol//} {'tsho ba'i thabs ni dka' ba dag /nye} {bar bkod nas bdag po ni/} /{'gro ba 'gog par byed pa'i phyir/} /{'di 'dra thabs kyis 'gog par brjod//} सहिष्ये विरहं नाथ देह्यदृश्याञ्जनं मम । यदक्तनेत्रां कन्दर्पः प्रहन्तुं मां न पश्यति ।। दुष्करं जीवनोपायमुपन्यस्योपरुध्यते । पत्युः प्रस्थानमित्याहुरुपायाक्षेपमीदृशम् ।। का.आ.२.१५०, १५१.
thabs mkhas
= {thabs la mkhas pa/}
thabs mkhas chen po
पा. महोपायकौशल्यम् — {thabs mkhas chen pos sems can rnams ngal bso ba'i phyir bar du mya ngan las 'da' ba'i sa gnyis bshad} महोपायकौशल्येन अन्तरा द्वे निर्वाणभूमी सत्त्वानां विश्रामणार्थं देशयति स.पु.७२ख/१२१.
thabs mkhas pa
= {thabs la mkhas pa/}
thabs mkhas pa thams cad kyi tshig
पा. सर्वोपायकौशल्यपदम् — {yi ge drug pa'i rig sngags chen mo'i rgyal mo ni dkon pa'i tshig ste/} {'di ni rdo rje'i tshig go}…{thabs mkhas pa thams cad kyi tshig go/} (?) दुर्लभं षडक्षरिमहाविद्याराज्ञ्या असमवज्रपदम्…सर्वोपायकौशल्यपदम् का.व्यू.२३७क/२९९.
thabs mkhas pa thams cad la 'jug par byed pa
पा. सर्वोपायकौशल्यप्रवेशनः, समाधिविशेषः — {thabs mkhas pa thams cad} ({la 'jug par byed pa zhes} ) {ces bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वोपायकौशल्यप्रवेशनो नाम समाधिः का.व्यू.२३५क/२९७.
thabs mkhas pa'i pha rol tu phyin pa
= {thabs la mkhas pa'i pha rol tu phyin pa/}
thabs mkhas pa'i ye shes dam pa mchog thob pa
वि. उपायकौशल्यज्ञानपरमपारमिताप्राप्तः — {chos thams cad nges par gtan la dbab pa la thabs mkhas pa'i ye shes dam pa mchog thob ste} (?) सर्वधर्मविनिश्चयकौशल्यज्ञानपरमपारमिताप्राप्तः स.पु.४७क/८४.
thabs mkhas pas yongs su bzung ba
वि. उपायकौशल्यपरिगृहीतम् — {sems snying rje chen po sngon du 'gro ba/} {shes rab dang ye shes kyi dbang du gyur pa/} {thabs mkhas pas yongs su bzung ba} चित्तम्…महाकरुणापूर्वंगमं प्रज्ञाज्ञानाधिपतेयमुपायकौशल्यपरिगृहीतम् द.भू.१७४ख/८.
thabs mkhas pas shin tu rnam par phye ba
वि. उपायकौशल्यसुविभक्तः — {snying rje chen po sngon du 'gro ba thabs mkhas pas shin tu rnam par phye ba} महाकरुणापूर्वक उपायकौशल्यसुविभक्तः द.भू.२४५ख/४६.
उपायता — {thabs nyid du ni nges pa ni//} निश्चितोपायता त.स.१०८ख/९४८.
thabs thams cad dang bral ba
वि. सर्वोपायवियोगः — {thabs thams cad dang bral ba na/} /{tshad ma nyid ni nges 'gyur min//} सर्वोपायवियोगे तु न प्रमाणविनिश्चयः ।। त.स.११२क/९७०.
thabs mtha' yas pa las byung ba
वि. अनन्तोपायजन्यः — {thabs mtha' yas pa las byung ba'ang /} /{ming 'brel yang dag rig pa rnams/} /{chos mthun nyid la mi 'dod kyang /} /{mi bdag nyid la 'byung 'gyur te//} अनन्तोपायजन्याश्च समाख्यायोगसंविदः । साधर्म्यमनपेक्ष्यापि जायन्ते नरपादिषु ।। त.स.५८क/५५६.
thabs dang bcas
= {thabs dang bcas pa/}
thabs dang bcas pa
= {thabs bcas} वि. सोपायः, उपायसहितः — {'gal dang de ni thabs bcas pa//} विरुद्धं तच्च सोपायम् प्र.वा.२.९१; साभ्युपायः — {blang dang dor bya'i de nyid ni/} /{thabs dang bcas pa rig mdzad pa//} हेयोपादेयतत्त्वस्य साभ्युपायस्य वेदकः । प्र.वा. १.३४; औपयिकम् — {thabs dang bcas shes pa} औपयिकज्ञानम् त.स.११६ख/१०१०.
thabs dang bcas pa can
वि. साभ्युपायः — {blang bar bya ba dang dor bar bya ba thabs dang bcas pa can gyi de kho na nyid gsal bar mdzad pa'i phyir ro//} साभ्युपायहेयोपादेयतत्त्वप्रकाशनात् त.प.२९४ख/१०५२.
thabs dang bcas shes pa
पा. औपयिकज्ञानम् — {ji snyed thabs dang bcas shes pa/} /{gal te de ni thogs med na//} यावदौपयिकज्ञानं न चैतत् प्रतिहन्यते । त.स.११६ख/१०१०; {skyes bu'i don la nye bar mkho ba'i chos la sogs pa'i thabs las byung ba'i shes pa thabs las byung ba'o//} औपयिके पुरुषार्थोपयोगिनि धर्मादौ ज्ञानमौपयिकज्ञानम् त.प.२७१क/१०१०.
thabs dang thabs las byung ba'i 'brel ba
पा. उपायोपेयभावः सम्बन्धः — {rab tu byed pa dang dgos pa ni thabs dang thabs las byung ba'i 'brel ba yin no//} उपायोपेयभावः प्रकरणप्रयोजनयोः सम्बन्धः न्या.टी.३७क/१२.
thabs dang ldan
= {thabs dang ldan pa/}
thabs dang ldan pa
वि. उपाययुक्तम् — {thabs dang ldan pa'i tshul khrims} उपाययुक्तं शीलम् बो.भू.९९ख/१२७; उपायिका — {sgrub thabs kyi thabs dang ldan pa'i cho gas} साधनोपायिकाविधिना वि.प्र.१४१क/३.७८; औपयिकम् — {tshig 'bru 'byor ba rnams dang}…{thabs dang ldan pa rnams dang}…{'grus skyong gi yan lag gi tshogs rnams kyis chos ston to//} धर्मं देशयति युक्तैः पदव्यञ्जनैः… औपयिकैः…निपकस्याङ्गसंभारैः बो.भू.७८ख/१०१.
thabs dang ldan pa'i tshul khrims
पा. उपाययुक्तं शीलम्, सर्वतोमुखशीलभेदः — {byang chub sems dpa'i thams cad kyi sgo nas tshul khrims}…{rnam pa bzhi}…{yang dag par blangs pa dang rang bzhin gyi tshul khrims dang goms pa dang thabs dang ldan pa'o//} बोधिसत्त्वस्य सर्वतोमुखं शीलम्…चतुर्विधं…समात्तम्, प्रकृतिशीलम्, अभ्यस्तम्, उपाययुक्तञ्च बो.भू.९९क/१२६.
thabs dang bral ba
वि. उपायविकलः — {thabs dang bral ba nyid} उपायविकलत्वम् त.स.११८ख/१०२३.
thabs dang bral ba nyid
उपायविकलत्वम् — {thabs dang bral ba nyid kyi phyir/} /{de dag gis ni kun shes min//} उपायविकलत्वात् तु बुध्यन्ते निखिलं न ते ।। त.स.११८ख/१०२३.
thabs dang tshul
= {thabs tshul} नीतिः — {sdug bsngal yin par rgyal po thabs dang tshul la mkhas pa smra'o//} व्यसनमिति च राज्ञां प्रचक्षते नीतिकुशलाः जा.मा.१९२ख/ २२४; नयः — {srid dang 'dod pa gnyis dang 'gal ba'i chos la brten pa'ang thabs dang tshul ma yin la} अर्थकामाभ्यां च विरोधि दृष्टं धर्मसंश्रयमनयम् जा.मा.१९२ख/२२४; {thabs tshul man ngag ston pa'i grogs kyi mchog/} नयोपदेष्टा परमश्च मन्त्री जा.मा.१९१ख/ २२३.
thabs dang shes rab tu ldan pa'i bsam pa
पा. उपायप्रज्ञासंप्रयोगाशयता, बोधिसत्त्वस्याशयभेदः — {byang chub sems dpa'i sa mngon sum} ({mngon du gyur pa} ) {'di la gnas pa'i byang chub sems dpa'}… {thabs dang shes rab tu ldan pa'i bsam pa yongs su rdzogs pa 'thob} अभिमुख्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितस्य बोधिसत्त्वस्य… उपायप्रज्ञासंप्रयोगाशयता च परिपूर्यते द.भू.२२४क/३४.
वि. प्रज्ञोपायस्वभावकम् — {der ni hU}~ {M gi rnam pa nyid/} /{thabs dang shes rab rang bzhin can//} तत्रैव हूँकारं चैव प्रज्ञोपायस्वभावकम् ।। हे.त.५क/१२.
thabs dang shes rab shin tu 'dres
वि. प्रज्ञोपायव्यतिमिश्रम् — {ye shes}…{thabs dang shes rab shin tu 'dres//} ज्ञानं…प्रज्ञोपायव्यतिमिश्रम् हे.त.११ख/३६.
thabs bde
वि. सुखोपायम् — {bgrod pa gcig dang thabs bde dang /} /{legs par 'brel dang nyes pa med/} /{thog ma bar dang mthar dge bas/} /{khyod kyi bstan 'dra gzhan la med//} एकायनं सुखोपायं स्वनुबन्धि निरत्ययम् । आदिमध्यान्तकल्याणं तव नान्यस्य शासनम् ।। श.बु.११३क/८२.
thabs byung
= {thabs las byung ba/}
thabs 'byung
कृ. उपेयम् — {thabs 'byung de rgyu lkog gyur pa/} /{de 'chad pa ni dka' ba yin//} परोक्षोपेयतद्धेतोस्तदाख्यानं हि दुष्करम् ।। प्र.अ.१०१क/१०८; द्र. {thabs las byung ba/}
thabs ma yin
= {thabs ma yin pa/}
thabs ma yin pa
अनुपायः — {nyan thos kyi theg pa ni sangs rgyas nyid kyi thabs ma yin no//} {thabs ma yin pas ni ring mo zhig tu btsal kyang 'dod pa'i don 'thob par mi 'gyur} अनुपायो हि श्रावकयानं बुद्धत्वस्य । न चानुपायेन चिरमपि प्रयुज्यमानः प्रार्थितमर्थं प्राप्नोति सू.अ.१३१ख/४.
निरुपायः — {'dir ni thams cad kyi thams cad du kun thabs med par ril gyis bkag ste} इह तु सूत्रे सर्वेण सर्वं सर्वथा निरुपायेन सर्वं प्रतिषिद्धम् ल.अ.१५६ख/१०३.
thabs tshul
= {thabs dang tshul/}
thabs la mkhas
= {thabs la mkhas pa/}
thabs la mkhas pa
= {thabs mkhas} ।। •वि. उपायकुशलः, उपायज्ञः — {ston pa thabs la mkhas pas na/} /{des ni dam pa'i chos bshad de//} उपायकुशलः शास्ता सद्धर्मं देशयत्यसौ । स.पु.५४क/९४; {byang chub sems dpa'} …{mtshams sbyor ba dang mtshams sbyor ba ma lags pa thams cad kyi thabs la mkhas pa} बोधिसत्त्वाः…सर्वसन्ध्यसन्ध्युपायकुशलाः ल.अ.११८ख/६५; उपायज्ञः — {thabs la mkhas shing rigs pas de dag la/} /{nya yi chos tshul rab tu brjod} ({brjed} ) {par byed//} योगादुपायज्ञतया च तेषां विस्मारयामास स मत्स्यवृत्तम् ।। जा.मा.८६ख/९९; •सं. = {thabs la mkhas pa nyid} उपायकौशल्यम् — {theg pa gsum du gang rnams bstan pa ni/} /{nga yi thabs mkhas tshul ni 'di 'dra ste/} /{theg pa gcig ste de bzhin tshul yang gcig/} उपायकौशल्यं ममैवरूपं यत् त्रीणि यानान्युपदर्शयामि । एकं तु यानं हि नयश्च एकः स.पु.२१क/३३; {thabs la mkhas pa chen po nyid} उपायकौशल्यमहत्त्वम् सू.अ.२४७ख/१६४; उपायकौशलम् — {'di ni byang chub sems dpa' sems dpa' chen po de'i thabs mkhas par rig par bya'o//} इदं तद्बोधिसत्त्वस्य महासत्त्वस्योपायकौशलं वेदितव्यम् अ.सा.१३३ख/७६; {thabs mkhas pas yongs su bzung ba'i mngon par bsgrub pa mngon par bsgrubs pas} उपायकौशलपरिग्रहाभिनिर्हाराभिनिर्हृते ल.अ.६१क/७.
thabs la mkhas pa khong du chud par rtogs pa
वि. उपायकौशल्यगतिंगतः, बोधिसत्त्वस्य — {gzugs sna tshogs 'chang ba chen po thabs la mkhas pa khong du chud par rtogs pa} महाविश्वरूपधारिणः उपायकौशल्यगतिंगतस्य ल.अ.५८ख/५.
thabs la mkhas pa chen po
= {thabs mkhas chen po/}
thabs la mkhas pa chen po nyid
पा. उपायकौशल्यमहत्त्वम् — {thabs la mkhas pa chen po nyid ni 'khor ba yongs su mi gtong zhing kun nas nyon mongs pa med pa'i phyir ro//} उपायकौशल्यमहत्त्वेन संसारापरित्यागासंक्लेशतः सू.अ.२४७ख/१६४.
thabs la mkhas pa'i pha rol tu phyin pa
पा. उपायकौशल्यपारमिता, पारमिताभेदः — {sngar bstan pa'i pha rol tu phyin pa drug dang /} {thabs la mkhas pa'i pha rol tu phyin pa dang /}…{ye shes kyi pha rol tu phyin pa dang pha rol tu phyin pa bcu} षट् च पूर्वनिर्दिष्टाः पारमिताः । उपायकौशल्यपारमिता च…ज्ञानपारमिता च । इतीमा दश पारमिताः बो.भू.१९१क/२५६; उपायकौशलपारमिता — {gang ye shes tshad med pa mngon par bsgrub pa 'di ni de'i thabs mkhas pa'i pha rol tu phyin pa'o//} योऽप्रमाणज्ञानाभिनिर्हारः, इयमस्योपायकौशलपारमिता द.भू.२३०ख/३७.
= {thabs las byung ba/}
thabs las byung ba
= {thabs byung} कृ. उपेयम् — {thabs dang thabs las byung ba'i 'brel ba} उपायोपेयभावः सम्बन्धः न्या.टी.३७क/१२; {thabs byung de rgyu lkog gyur pas/} /{de 'chad pa ni dka' ba yin//} परोक्षोपेयतद्धेतोस्तदाख्यानं हि दुष्करम् ।। त.प.२९४ख/१०५२.
thabs shes pa
वि. उपायज्ञः, उपायकुशलः — {bdag kha lo sgyur ba}…{bdag thabs shes pa} मया सारथिना … मयोपायज्ञेन शि.स.१५५क/१४९; द्र. {thabs la mkhas pa/} {thabs mkhyen pa/}
thabs su dbyar ma
चक्रिकः म.व्यु.७३२६; द्र. {thabs su sbyar ba/}
thabs su sbyar ba
चक्रिकः म.व्यु.७३२६; द्र. {thabs su dbyar ma/}
tham thim
विसदम्, संख्याविशेषः — {yag yag yag yag na tham thim mo//} समता समतानां विसदम् ग.व्यू.३ख/१०३.
tham thom
उत्प्लावना — {gang zag nga rgyal spyad pa ni}… {tham thom gyi snod du gyur pa dang dbral bar dka' ba dang} मानचरितः पुद्गलः…उत्प्लावनाभाण्डोनुविवेध्यश्च (ओ डो दुर्विवेच्यश्च) भवति श्रा.भू.७२ख/१८८.
tham phran
कीलिका — {lhan rings dang tham phran dang lhan pa chu srin gyi so lta bu dag bzang ngo //} साधु पट्टिकाकीलिकाथिग्गलिकामकरदन्तिकाभिः वि.सू.७ख/८.
thams cad
•वि. सर्वम् — {sems can thams cad kyi thad du} सर्वसत्त्वानामन्तिकात् शि.स.१५५ख/१४९; समस्तम् — {phyi nang gi dmigs pa gnyis po thams cad kyi de bzhin nyid rnyed pa} द्वयस्य पुनः समस्तस्याध्यात्मिकबाह्यालम्बनस्य तथताया लाभः सू.अ.१६५ख/५६; सकलम् — {sbyin sreg ni yul yin zhing de thams cad rtogs pa yin no//} यागो विषयः सकलमिदं प्रतीयते प्र.अ.८क/९; निखिलम् — {thams cad lha yi rna bar yang /} /{rna lam du ni mi 'gro bzhin//} यथा… न दिव्यश्रोत्रेऽपि श्रवणपथमायान्ति निखिलम् र.वि. १२३ख/१०४; विश्वम् — {thams cad bsrungs pa'i nor bu gang //} विश्वरक्षामणेर्यस्य अ.क.२५१क/९३.३०; कृत्स्नम् — {la lar byang chub thams cad} क्वचित् कृत्स्नां बोधिम् सू.अ.१५८क/४५; {bdag med gnyis kyi nang du ni/} /{theg pa chen po thams cad 'dus//} द्वे नैरात्म्ये भवेत्कृत्स्नो महायानपरिग्रहः ।। ल.अ.१८२क/१४९; •सं. = {thams cad nyid} सर्वत्वम् — {rigs de ni dge ba'i rtsa ba rnams khyad par du 'phags pa dang thams cad dang don chen po dang mi zad pa nyid kyi rgyu mtshan yin no//} तद्धि गोत्रं कुशलमूलानामुदग्रत्वे निमित्तं, सर्वत्वे, महार्थत्वे, अक्षयत्वे च सू.अ.१३७ख/११; साकल्यम् — {so sor nges pa'i rang bzhin thams cad rig pa} प्रतिनियतस्वभावसाकल्यवेदनम् प्र.अ.१०३क/१११.
thams cad kyi thams cad du
सर्वेण सर्वम् लो.को.१०२१.
thams cad kyi tshe
सदा — {de'i shes pa skyed par byed pa la nges pa'i nus pa thams cad kyi tshe gnas pa'i phyir ro//} तज्ज्ञानजनने नियतायाः शक्तेः सदाऽवस्थितत्वात् त.प.१९७ख/८६०; सर्वदा — {so sor nges pa'i rtogs pa po de'i shes pa thams cad kyi tshe 'jug par 'gyur te} तस्यैव प्रतिनियतस्य प्रतिपत्तुः सर्वदा ज्ञानप्रवृत्तिः प्राप्नोति त.प.१९७ख/८६०; प्र.अ.१०क/१२; द्र. {thams cad tshe na/}
thams cad kyis
सर्वतः — {gnod par byed pa thams cad kyang bzod pa dang /} {thams cad kyis kyang bzod pa dang} सर्वञ्चापकारं क्षमते । सर्वतश्च क्षमते बो.भू.१०६क/१३५; सर्वैः — {thams cad kyis ni rtogs 'gyur min//} न सर्वैरवगम्यते त.स.८०ख/७४५.
thams cad du
समन्ततः — {lha yi rnga chen brdungs pa'i sgra rnams kyis/} /{brag ca'i sgra yis phyogs rnams thams cad du//} तथा हि दिक्षु प्रसृतप्रतिस्वनैः समन्ततो दैवतदुन्दुभिस्वनैः जा.मा.५८ख/६८; सर्वतः — {thams cad du ni brnyas par 'gyur//} सर्वतः परिभूताः बो.अ.७.५८; सर्वत्र — {yul thams cad du} सर्वत्र देशे त.प.२००ख/८६८; सर्वशः — {thams cad kyang ni te gsum po de dag cig car phrad pa yang yod pa ma yin no//} सर्वशोऽपि त्रयाणामप्येषां युगपच्च संसर्गो नास्ति प्र.प.८४ख/११०; सर्वदा — {rgyu dang rna ba dang sgra'i bdag nyid du thams cad du gnas pa'i phyir ro//} हेतोः श्रोत्रशब्दात्मकस्य सर्वदावस्थितत्वात् त.प.१८८ख/८३९; सर्वदैव — {de yin te rgyu dang 'bras bu nyid yin na legs par byas pa thams cad du 'gyur} तस्यां च कार्यकारणतायां सत्यां सर्वदैवायं संस्कारो भवेत् त.प.१८८ख/८३९.
thams cad na
सर्वत्र लो.को.१०२४; सर्वदा मि.को.७२क ।
thams cad nas
सर्वतः — {thams cad nas thams cad du song ba'i phyogs bcu'i 'jig rten na} दशदिशि लोके सर्वतः सर्वत्र गतया अ.सा.१२०क/६९; सर्वेण — {de lta bu de la thams cad nas thams cad rnam pa thams cad du thams cad ma mchis so//} एवं तस्य सर्वेण सर्वं सर्वथा सर्वं न संविद्यते अ.सा.१२क/७; सर्वशः — {grong dang grong khyer nags mtha' dang /} /{phyogs dang gling rnams thams cad nas//} पुरग्रामवनान्तेभ्यो दिग्द्वीपेभ्यश्च सर्वशः । अ.क.३५क/५४.९.
thams cad tshe na
सर्वदा, सर्वस्मिन् काले — {gal te sgra yi shes rtag na/} /{thams cad tshe na sgra 'dzin 'gyur//} शब्दज्ञानं यदि सदा शब्दो गृह्येत सर्वदा । बो.अ.९.६१; {rgyu yin de yi phyir na rgyu/} /{thams cad tshe na mthong ba nyid//} तस्य हेतुरतो हेतुर्दृष्ट एवास्तु सर्वदा ।। प्र.वा. १.४६; द्र. {thams cad kyi tshe/}
thams cad la
सर्वत्र — {thams cad la mtshungs so//} सर्वत्र समानम् प्र.अ.३क/४; सर्वस्मिन् — {thams cad la cig car yod pa ni ma yin te} न तु युगपत् सर्वस्मिन् अभि.स्फु.१०४ख/७८७; सर्वेषाम् — {de rgyu don la rtogs pa yang /} /{thams cad la ni gtan du 'gyur//} तद्धेतुरर्थबोधोऽपि सर्वेषां सर्वदा भवेत् ।। त.स.९७क/८६२.
thams cad las
सर्वतः — {thams cad las zhes bya ba ni rang gi sa dang sa gong ma dang 'og ma las te} सर्वत इति स्वोर्ध्वाऽधोभूमितः अभि.स्फु.२०६ख/९७६.
•वि. सर्वत्रानुगतम् — {'khor lo de ni nam mkha' dang mtshungs pa'i phyir thams cad kyi rjes su song ba'o//} सर्वत्रानुगतं तच्चक्रं आकाशसदृशत्वात् । ल.वि.२०२ख/३०६; •पा. सर्वत्रानुगता, बोधिसत्त्वचर्याविशेषः — {rigs kyi bu kho bo ni thams cad du 'gro ba ste/} {thams cad kyi rjes su song ba'i byang chub sems dpa'i spyod pa la gnas pa'o//} अहं कुलपुत्र सर्वगामी सर्वत्रानुगतायां बोधिसत्त्वचर्यायां स्थितः ग.व्यू.४३ख/१३७.
thams cad kyi mdza' bo
ना. सर्वमित्रः, नृपः — {thams cad kyi mdza' bo zhes bya ba'i rgyal po zhig mi dge ba'i bshes gnyen la brten pa'i skyon gyis blon po dang 'bangs su bcas pa chang 'thung ba la dga' bar gyur te} सर्वमित्रं नाम राजानमकल्याणमित्रसम्पर्कदोषात्सपौरजानपदं मद्यपानप्रसङ्गाभिमुखम् जा.मा.९१क/१०४.
thams cad kyi yul can
वि. सर्वार्थविषयम् — {yid kyi shes pas zhes bya'i phyogs kyang ma yin te/} {'di ltar gal te yang de thams cad kyi yul can yin pa} नापि मनोविज्ञानेनेति पक्षः । तथाहि यद्यपि तत् सर्वार्थविषयम् त.प.२६४ख/९९८.
thams cad kyis 'dod par bya ba
वि. सर्वाभिमतम् — {thams cad kyis 'dod par bya ba'i 'gro ba gnyis bor ba} … {des sdig pa'i sems bskyed nas} तेन सर्वाभिमतगतिद्वयनिराकरिष्णुना… पापं चित्तमुत्पाद्य अ.श.११८ख/१०८.
thams cad dkar
वि. सर्वशुक्लः, ओ ला — {gdong bzhi gdong gi pad tshal gyi/} /{ngang pa'i bu mo thams cad dkar/} /{dbyangs can ma ni kho bo yi/} /{yid la ring du gnas par mdzod//} चतुर्मुखमुखाम्भोजवनहंसवधूर्मम । मानसे रमतां दीर्घं सर्वशुक्ला सरस्वती ।। का.आ.१.१.
thams cad skyob
ना. विश्वभूः, तथागतः — {sangs rgyas bcom ldan 'das thams cad skyob pa zhes bya ba} विश्वभूर्नाम…बुद्धो भगवान् का.व्यू.२११ख/२७०; {de nas ra g+hu'i skye ba la/} /{rgyal ba thams cad skyobs la phul//} ततो ददौ विश्वभुवे जिनाय रघुजन्मनि ।। अ.क.१९१क/२१.८०; {'di ni gtsug tor can dang thams cad skyob dang} …{gi dri gtsang khang lags so//} इयं शिखिनो विश्वभुवः…गन्धकुटी वि.व.१४४क/२.८९; द्र. {thams cad mnga' ba/}
ना. विश्ववर्णः, बोधिसत्त्वः — {byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{thams cad kha dog dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य…तथा …विश्ववर्णस्य ग.व्यू.२६९क/३४८.
thams cad khyab
वि. सार्वत्रिकः — {gsal ba de gcig la gnas pas/} /{'brel pa thams cad khyab 'gyur min//} सम्बन्धः…तदेकव्यक्तिनिष्ठत्वान्नैव सार्वत्रिको भवेत् ।। त.स.७७ख/७२५.
thams cad khyab pa
= {thams cad khyab/}
thams cad khyab pa po
वि. सर्वव्यापी — {de nyid thams cad khyab pa po/} /{thams cad lus la rnam par gnas//} सर्वव्यापी स एवासौ सर्वदेहव्यवस्थितः ।। हे.त.१२क/३६.
thams cad mkhyen
= {thams cad mkhyen pa/}
thams cad mkhyen nyid
= {thams cad mkhyen pa nyid/}
thams cad mkhyen 'dod pa
वि. सर्वज्ञताकामः, बुद्धत्वाभिलाषी — {myur du thams cad mkhyen 'dod pas/} /{de ni ji ltar sgom mi byed//} शीघ्रं सर्वज्ञताकामो न भावयति तां कथम् ।। बो.अ.९.५५.
thams cad mkhyen pa
= {kun mkhyen} ।। •वि. सर्वज्ञः, सर्ववेत्ता — {dngos po thams cad yongs su shes pa'i phyir thams cad mkhyen par 'dod do//} सर्वपदार्थज्ञानात् सर्वज्ञ इष्यते त.प.२६४क/९९७; {'di la sman pa thams cad mkhyen//} तत्र सर्वज्ञवैद्यस्य बो.अ.२.५७; सर्ववित् — {thams cad mkhyen pa ni 'khrul pa nyid yin par 'gyur ro//} भ्रान्त एव सर्ववित् प्राप्तः प्र.अ.१०९ख/११७; सर्ववेत्ता — {thams cad mkhyen kyang thams cad mkhyen pa min//} सर्वस्य वेत्ता न च सर्ववेत्ता ल.अ.१५९ख/१०८; सकलज्ञः — {gang gi phyir phyogs gcig yongs su shes pas thams cad mkhyen par mi 'gyur te} न ह्येकदेशपरिज्ञानेन सकलज्ञो भवति त.प.२७०क/१००८; •सं. १. = {sangs rgyas} सर्वज्ञः, बुद्धः — {de bzhin gshegs pa 'dod chags dang bral ba}…{thams cad mkhyen pa} तथागतो विगतरागः … सर्वज्ञः अ.श.९१ख/८२ २. = {thams cad mkhyen pa nyid} सर्वज्ञता — {thams cad mkhyen pa la ltos phyir/} /{de ni mi slu ba ru 'gyur//} सर्वज्ञतासमाक्षेपा (समापेक्षा) दतः संवादनं भवेत् ।। त.स.१२२ख/१०६८; •पा. १. सर्वज्ञानम्, ज्ञानभेदः — {ye shes rnam pa gnyis ni}…{rnam grangs gzhan yang yang} (?) {dag pa'i ye shes dang thams cad mkhyen pa dang chags pa med pa'i ye shes} द्विविधं पुनर्ज्ञानम्…अपरः पर्यायः । शुद्धज्ञानं सर्वज्ञानमसङ्गज्ञानञ्च बो.भू.४७ख/६२ २. सर्वत्रज्ञानम्, ज्ञानसम्पद्भेदः — {ye shes phun sum tshogs pa yang rnam pa bzhi ste/} {ma bstan par mkhyen pa dang thams cad mkhyen pa dang}…{ma 'bad par mkhyen pa'o//} ज्ञानसम्पत् पुनश्चतुर्विधा । अनुपदिष्टज्ञानम्, सर्वत्रज्ञानम् …अयत्नज्ञानं च अभि.भा.५८क/१०९७.
thams cad mkhyen pa'i
वि. सार्वज्ञम् — {thams cad mkhyen pa'i gsung} सार्वज्ञवचनम् म.मू.१८८ख/१२२.
thams cad mkhyen pa mgo la bzhag pa
वि. सर्वज्ञशिरसिकृतः — {'dam bu'i mda' bzhin du kha dog dkar ba ral pa'i cod pan 'chang ba thams cad mkhyen pa mgo la bzhag pa}…{de 'dra ba'i gzugs} शरत्काण्डगौरवर्णं जटामुकुटधरं सर्वज्ञशिरसिकृतं…शरीरम् का.व्यू.२३८क/३००.
thams cad mkhyen pa nyid
सर्वज्ञता — {sangs rgyas kyi theg pa thams cad mkhyen pa nyid kyi mthar thug pa} बुद्धयानं सर्वज्ञतापर्यवसानम् स.पु.१७ख/२८; अ.सा.७ख/५; सर्वज्ञत्वम् — {bcom ldan 'das shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni thams cad mkhyen pa nyid lags so//} सर्वज्ञत्वं भगवन् प्रज्ञापारमिता अ.सा.१५१ख/८६; सर्वज्ञभावः — {thams cad mkhyen pa nyid ni yongs tshol zhing /} /{gang dag thal mo sbyar te mgo la 'thug/} मूर्ध्नाञ्जलिं यश्च करोति बद्ध्वा सर्वज्ञभावं परिमार्गमाणः स.पु. ३८ख/७०.
thams cad mkhyen pa nyid kyi shugs rab tu 'byung ba
पा. सर्वज्ञतावेशप्रभम्, धारणीमण्डलविशेषः — {thams cad mkhyen pa nyid kyi shugs rab tu 'byung ba zhes bya ba'i gzungs kyi dkyil 'khor} सर्वज्ञतावेशप्रभेण च नाम्ना धारणीमण्डलेन ग.व्यू.१५०ख/२३४.
thams cad mkhyen pa nyid du 'gyur ba
वि. सर्वज्ञताप्राग्भारः, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.८१०.
thams cad mkhyen pa nyid du rnam par nges pa
सर्वज्ञताविनिश्चयः — {thams cad mkhyen pa nyid la 'jug pa dang}… {thams cad mkhyen pa nyid du rnam par nges pa 'thob} सर्वज्ञताप्रवेशं…सर्वज्ञताविनिश्चयं प्रतिलभते रा.प.२३१क/१२४.
thams cad mkhyen pa nyid ma yin pa
असर्वज्ञत्वम् लो.को.१०२२.
thams cad mkhyen pa nyid la nges par 'byung ba
वि. सर्वज्ञतानिर्यातः, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.८६४.
thams cad mkhyen pa nyid la mngon du phyogs pa
वि. सर्वज्ञताभिमुखः, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.८०७; मि.को.१०६क ।
thams cad mkhyen pa nyid la 'jug pa
सर्वज्ञताप्रवेशः — {thams cad mkhyen pa nyid la 'jug pa dang}…{thams cad mkhyen pa nyid du rnam par nges pa 'thob} सर्वज्ञताप्रवेशं… सर्वज्ञताविनिश्चयं प्रतिलभते रा.प.२३१क/१२४.
thams cad mkhyen pa nyid la bab pa
वि. सर्वज्ञताप्राग्भारः, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.८१०; मि.को.१०६क ।
thams cad mkhyen pa nyid la 'bab pa
वि. सर्वज्ञताप्रवणः, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.८०९; मि.को.१०६क ।
thams cad mkhyen pa nyid la gzhol ba
वि. सर्वज्ञतानिम्नः, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.८०८; मि.को.१०६क ।
thams cad mkhyen pa ma yin pa
वि. असर्वज्ञः — {bde bar gshegs pa ni thams cad mkhyen pa ma yin te}… {zhes bya ba 'di yang brjod par nus pa yin no//} शक्यमिदं वक्तुम्, सुगतोऽसर्वज्ञः … इति त.प.२६४क/९९७; असर्ववित् — {gang gi phyir thams cad mkhyen pa ma yin pas de nyid nges par nus pa ma yin no//} यावता सैव निश्चेतुमसर्वविदा न शक्यते त.प.२१२ख/८९५.
thams cad mkhyen pa ma yin pa nyid
असर्वज्ञत्वम् — {'o na ci zhe na/} {skyes bu thams cad phyogs su byas nas ma yin par 'jug pa de dag la thams cad mkhyed pa ma yin pa nyid sgrub par byed do//} किं तर्हि, सर्वनरान् पक्षीकृत्य पर्युदासवृत्त्या तेष्वसर्वज्ञत्वं साध्यते त.प.२८१क/१०२८; न्या.टी.७५ख/१९७.
thams cad mkhyen pa med pa
सर्वज्ञाभावः — {rjes su dpag pa yang thams cad mkhyen pa med par sgrub par byed pa ma yin te} नाप्यनुमानं सर्वज्ञाभावं साधयति त.प.२८१क/१०२८; {skyes bu thams cad la thams cad mkhyen pa med pa la mi 'khrul pa'i rtags ma grub pa'i phyir ro//} सर्वनरेष्वसर्वज्ञत्वाव्यभिचारिलिङ्गाप्रसिद्धेः त.प.२८१क/१०२८.
thams cad mkhyen pa med pa nyid
असर्वज्ञत्वम् — {don gyis go ba yang thams cad mkhyen pa med pa nyid du sgrub par byed pa ma yin no//} नाप्यार्थापत्तिरसर्वज्ञत्वं साधयति त.प.२८१क/१०२९.
thams cad mkhyen pa rin po che'i gling
सर्वज्ञतारत्नद्वीपः — {de dag bdag gis}… {thams cad mkhyen pa rin po che'i gling}…{la rab tu dgod par bya'o//} तेऽस्माभिः… सर्वज्ञतारत्नद्वीपे प्रतिष्ठापयितव्याः द.भू.१९१ख/१८.
thams cad mkhyen pa'i go 'phang
सार्वज्ञपदम्, बुद्धत्वम् — {gang dag thams cad mkhyen pa'i go 'phang thob pa de'i don du nyes pa zad pa dang yon tan 'phel ba sgrub par byed} ये सार्वज्ञपदप्राप्तीच्छवस्तदर्थं दोषक्षयो गुणोत्कर्षाय प्रसाध्यते त.प.३२४क/१११५.
thams cad mkhyen pa'i dngos po
सर्वज्ञभावः, सर्वज्ञत्वम् — {bde bar gshegs pa la sogs pa ni dngos po'i tshogs mtha' dag gi de kho na nyid ston pa'i phyir thams cad mkhyen pa'i dngos po rjes su dpag pa yin pas} सुगतादीनां सकलपदार्थराशितत्त्वोपदेशादनुमितः सर्वज्ञभावः त.प.२६२क/९९४.
thams cad mkhyen pa'i mngon par shes pa dang ldan pa
पा. सर्वज्ञताभिज्ञावती, रश्मिविशेषः — {rdzogs pa'i sangs rgyas de dag gi smin mtshams kyi mdzod spu nas thams cad mkhyen pa'i mngon par shes pa dang ldan pa zhes bya ba'i 'od zer}… {'byung ste} सर्वज्ञताभिज्ञावत्यो नाम रश्मयस्तेषां…सम्यक्संबुद्धानामूर्णाकोशेभ्यो निश्चरन्ति द.भू.२६४क/५७.
thams cad mkhyen pa'i zhing
सर्वज्ञक्षेत्रम् — {thams cad mkhyen pa'i zhing la ni thal ba spar ba gang gtor kyang bdud rtsi 'grub par 'gyur na} सर्वज्ञक्षेत्रे भस्ममुष्टिमुपक्षिप्तमपि अमृतं परिनिष्पद्यते का.व्यू.२१३क/२७२.
thams cad mkhyen pa'i ye shes
पा. सर्वज्ञज्ञानम् — {shin tu zab ces bya ba ni/} {thams cad mkhyen pa'i ye shes kyi lam mo//} परमगहनत्वाच्च । सर्वज्ञज्ञानमार्गस्य सू.अ.१३३क/६; सर्वज्ञताज्ञानम् — {thams cad mkhyen pa'i ye shes yang dag par ma bsgrubs pa} असमार्जितसर्वज्ञताज्ञानैः ग.व्यू.२९२क/१४.
thams cad mkhyen pa'i ye shes kyi khyad par gyis mngon par dbang bskur ba
पा. सर्वज्ञज्ञानविशेषाभिषेकवान्, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {thams cad mkhyen pa'i ye shes kyi khyad par gyis mngon par dbang bskur ba zhes bya ba'i byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin mngon du 'gyur te/} {mngon du gyur ma thag tu} सर्वज्ञज्ञानविशेषाभिषेकवतः समाधेः सहप्रतिलम्भात् द.भू.२६२क/५५.
thams cad mkhyen pa'i ye shes kyi dbang bskur ba
वि. सर्वज्ञज्ञानाभिषिक्तः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{thams cad mkhyen pa'i ye shes kyi dbang bskur ba zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम् । यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…सर्वज्ञज्ञानाभिषिक्त इत्युच्यते ल.वि.२०५ख/३०८.
thams cad mkhyen pa'i ye shes ston pa
वि. सर्वज्ञज्ञानसंदर्शकः, बुद्धस्य — {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas ni thams cad mkhyen pa'i ye shes ston pa'o//} सर्वज्ञज्ञानसंदर्शकः… तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धः स.पु.४७क/८४.
thams cad mkhyen pa'i ye shes thob par byed pa'i stabs
पा. सर्वज्ञज्ञानाधिगमनगतिः, महापुरुषाणां गतिविशेषः — {skyes bu chen po'i stabs gang yin pa}… {mi bskyod pa'i stabs dang}… {thams cad mkhyen pa'i ye shes thob par byed pa'i stabs dang} यासौ महापुरुषाणां गतिरनुच्चलितगतिः … सर्वज्ञज्ञानाधिगमनगतिः ल.वि.१३४ख/१९९.
thams cad mkhyen pa'i ye shes phun sum tshogs pa
पा. सर्वज्ञज्ञानसम्पत् — {thams cad mkhyen pa'i ye shes phun sum tshogs pa dang ldan pa'i dge ba'i rtsa ba} सर्वज्ञज्ञानसम्पत्प्रतिसंयुक्तानि कुशलमूलानि अ.सा.१२०ख/६९.
thams cad mkhyen pa'i ye shes gzigs pa
पा. सर्वज्ञज्ञानदर्शनम् — {maud gal gyi bu deng de bzhin gshegs pa'i stobs la ltos shig/} {thams cad mkhyen pa'i ye shes gzigs pa mngon par bya'o//} मौद्गल्यायन अद्य तथागतबलं पश्य । सर्वज्ञज्ञानदर्शनं व्यक्तीकरिष्यामि अ.श.१२४ख/११४.
thams cad mkhyen pa'i ye shes la 'jog pa
वि. सर्वज्ञज्ञानोपनिक्षेपकः, बुद्धस्य — {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas ni}… {thams cad mkhyen pa'i ye shes la 'jog pa'o//} सर्वज्ञज्ञानोपनिक्षेपकः…तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धः स.पु. ४७क/८४.
thams cad mkhyen pa'i ye shes la dmigs pa
सर्वज्ञज्ञानाध्यालम्बनता — {de dag kyang sems can thams cad la lta ba dang}…{thams cad mkhyen pa'i ye shes la dmigs pa dang} तच्च सर्वसत्त्वसापेक्षतया च…सर्वज्ञज्ञानाध्यालम्बनतया च द.भू.२०७क/२४.
thams cad mkhyen pa'i ye shes la 'dzud pa
वि. सर्वज्ञज्ञानावतारकः, बुद्धस्य — {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas ni}… {thams cad mkhyen pa'i ye shes la 'dzud pa'o//} सर्वज्ञज्ञानावतारकः…तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धः स.पु.४७क/८४.
thams cad mkhyen pa'i shes pa
सर्वज्ञज्ञानम्, सर्वज्ञस्य ज्ञानम् — {chos de thams cad mkhyen pa yi/} /{shes pa'i shes pa}({shes bya}) सर्वज्ञज्ञानविज्ञेया धर्माश्चैते त.स.४३ख/४३८.
thams cad mkhyen pa'i sa
पा. सर्वज्ञभूमिः — {ji ltar chos de dag thams cad mkhyen pa'i sa nyid du 'byung ba de ltar 'jog go/} तथोपनिक्षिपति यथा ते धर्माः सर्वज्ञभूमिमेव गच्छन्ति स.पु.४६ख/८४.
thams cad mkhyen pa'i seng ge'i sgra sgrogs pa
वि. सर्वज्ञसिंहनादनादी — {blo gros chen po thams cad mkhyen pa'i seng ge'i sgra sgrogs pa kha cig ni 'di lta ste} अन्ये पुनर्महामते वर्णयन्ति सर्वज्ञसिंहनादनादिनो यथा ल.अ.१२८ख/७५.
thams cad mkhyen pa'i gsung
सर्वज्ञभाषा — {'di rnams 'gags pa las gzhom du med pa thams cad mkhyen pa'i gsung du 'gyur ro//} एषां निरोधादनाहता सर्वज्ञभाषा भवति वि.प्र.६४क/४.११२.
thams cad go cha bdog pa
सर्वसन्नहनम् मि.को.४९ख ।
thams cad sgrar rtogs
वि. सर्वशब्दज्ञः — {der gang thams cad sgrar rtogs na/} /{ming tsam kun mkhyen de yin bla//} तत्र यः सर्वशब्दज्ञः स सर्वज्ञोऽस्तु नामतः ।। त.स.११४क/९८९.
thams cad sgrol
•वि. विश्वन्तरः, बुद्धस्य म.व्यु.३२; •ना. विश्वन्तरः, राजकुमारः — {sna tshogs zhes pa'i grong khyer byung /}… /{der ni mi bdag}… {kun tu rgyal ba zhes pa byung /} /{de yi bu ni gtong phod can/} /{thams cad sgrol zhes bya bar gyur//} पुरी बभूव विश्वाख्या…संजयाख्योऽभवत् तस्याम्…नृपः ।। तस्य विश्वंतरो नाम वदान्यस्तनयोऽभवत् । अ.क.२०३ख/२३.५.
thams cad mnga' ba
ना. विश्वभुक्, तथागतः — {gser thub dang log par dad sel dang thams cad mnga' ba dang} …{sogs pa de bzhin gshegs pa thams cad} कनकमुनिक्रकुच्छन्दविश्वभुक्… प्रमुखाः सर्वतथागताः ग.व्यू.६६ख/१५७; द्र. {thams cad skyob/}
thams cad mngon par cha ba
सर्वाभिसारः मि.को.४९ख ।
thams cad nyid
सर्वता — {de ltar shes bya gzhal bya nyid/} /{mdor bsdus nas kyang thams cad nyid/} /{brten nas gal te kun mkhyen na//} एवं ज्ञेयप्रमेयत्वसंक्षेपेणापि सर्वताम् । आश्रित्य यदि सर्वज्ञः त.स.११४क/९९०; सर्वत्वम् — {ji snyed dngos po gang dag gis/} /{thams cad nyid du nges bzung yin//} पदार्था यैश्च यावन्तः सर्वत्वेनावधारिताः । त.स.११४क/९९०.
thams cad mthun par dmigs pa'i mtshan nyid
सर्वसारूप्योपलब्धिलक्षणम् म.व्यु.४४१२.
thams cad mthong
= {thams cad mthong ba/}
thams cad mthong ba
•वि. सर्वदर्शी — {thams cad mthong ba'i skyes bu yang dngos po med pa'i tshad mas yul du byed pa'i rang bzhin yin no zhes bya ba ni rang bzhin gyi gtan tshigs te} अभावप्रमाणविषयीकृतविग्रहश्च सर्वदर्शी पुरुष इति स्वभावहेतुः त.प.२५९क/९८९; •ना. सर्वदर्शी, नृपः — {rgyal po thams cad mthong du gyur pa'i tshe/} /{snying rje ldan zhing 'gro don phan 'dod do//} नृप सर्वदर्शि यद आसीत् कारुणिको जनार्थहितकामः । रा.प.२३८ख/१३५.
वि. सर्वगतम् — {thams cad du khyab pa thams cad mkhyen pa la byed pa'i mtshan nyid rnam par log pa} सर्वगतं सर्वज्ञं क्रियालक्षणविनिवृत्तम् ल.अ.५९ख/५; सर्वत्रानुगतम् — {de byams pa dang ldan pa'i sems yangs pa/}… {thams cad du khyab pas} स मैत्रीसहगतेन चित्तेन विपुलेन…सर्वत्रानुगतेन द.भू.१९८ख/२१.
thams cad du khyab par mngon par 'tshang rgya ba la 'jug pa'i ye shes
पा. सर्वत्रानुगताभिसंबोध्यवतारज्ञानम्, तथागतानामवतारज्ञानविशेषः — {gang 'di dag de bzhin gshegs pa rnams kyis thugs su chud pa'i ye shes 'di lta ste/}… {thams cad du khyab par mngon par 'tshang rgya ba la 'jug pa'i ye shes sam} स यानीमानि तथागतानाम्… अवतारज्ञानानि यदुत…सर्वत्रानुगताभिसंबोध्यवतारज्ञानं वा द.भू.२६६ख/५९.
thams cad du 'gro
= {thams cad du 'gro ba/}
thams cad du 'gro ba
•वि. सर्वत्रगामिनी — {thams cad du 'gro ba'i lam mkhyen pa'i stobs dang ldan pa'i phyir} सर्वत्रगामिनीप्रतिपज्ज्ञानबलोपेतत्वात् ल.वि.२१०ख/३१२; सर्वगामिनी — {rgyal po 'byor pa thams cad du/} /{'gro zhing rgan la bdag mi dga'//} राजन् वृद्धविभूतिर्मे न प्रिया सर्वगामिनी ।। अ.क.३११ख/४०.५४; {byang chub sems dpa'i spyod pa'i sgo thams cad du 'gro ba} सर्वगामिनीबोधिसत्त्वचर्यामुखम् ग.व्यू.५२ख/१४५; सर्वत्रगः — {thams cad du 'gro ba rnams ni rang gi sa mtha' dag la dmigs pa'i phyir ro//} सर्वत्रगाणां सकलस्वभूम्यालम्बनत्वात् अभि.भा.५९क/११०१; •ना. सर्वगामी, परिव्राजकः — {lho phyogs kyi rgyud nyid kyi yul dga' 'dzin tshad med pa na/} {grong khyer dga' ba 'dzin pa zhes bya ba yod de/} {de na kun tu rgyu thams cad du 'gro ba zhes bya ba 'dug gis} दक्षिणापथेऽमिततोसले जनपदे तोसलं नाम नगरम् । तत्र सर्वगामी नाम परिव्राजकः प्रतिवसति ग.व्यू.४२ख/१३६.
thams cad du 'gro ba ma yin pa
वि. असर्वत्रगः — {thams cad du ni 'gro ba ma yin pa rnams ni dmigs pa'i sgo nas rang gi sar rang gi ris kho na la rgyas par 'gyur gyi/} {gzhan du ni ma yin te} असर्वत्रगास्तु स्वस्यां भूमौ स्वमेव निकायमालम्बनतोऽनुशेरते, नान्यम् अभि.भा. २३५क/७९२; असर्वगतः — {dper na bum pa thams cad du 'gro ba ma yin pa/} {de bzhin du sgra la yang yin pas} यथा घटोऽसर्वगतः, एवं शब्दोऽप्यसर्वगतः वा. टी.१०८ख/७५.
thams cad du 'gro ba'i lam mkhyen pa'i stobs
पा. सर्वत्रगामिनीप्रतिपज्ज्ञानबलम्, दशतथागतबलेष्वेकम् — {gal te lam de 'bras bu dang bcas par gzung na ni thams cad du 'gro ba'i lam mkhyen pa'i stobs shes pa bcu'o//} यदि सफला प्रतिपद् गृह्यते, सर्वत्रगामिनीप्रतिपज्ज्ञानबलं दश ज्ञानानि अभि.भा.५५ख/१०८६.
thams cad du 'gro ba'i lam mkhyen pa'i stobs dang ldan pa
वि. सर्वत्रगामिनीप्रतिपज्ज्ञानबलोपेतः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} …{thams cad du 'gro ba'i lam mkhyen pa'i stobs dang ldan pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम् । यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… सर्वत्रगामिनीप्रतिपज्ज्ञानबलोपेत इत्युच्यते ल.वि.२१०ख/३१२.
thams cad du 'chi 'pho
सर्वच्युतः, ऊर्ध्वस्रोतविशेषः — {de 'phar byed} ({phyed} ) {'phar thams cad du/} /{'chi 'pho} स प्लुतोऽर्धप्लुतः सर्वच्युतश्च अभि.को.६.३८; {gnas thams cad du 'chi 'pho ba zhes bya ba ni gnas gzhan thams cad du 'phos nas 'og min du 'jug pa gang yin pa'o//} सर्वच्युतो नाम यः सर्वाणि स्थानान्तराणि सञ्चर्याकनिष्ठान् प्रविशति अभि.भा.२३क/९५२.
thams cad du gnyi ga'i brda bsal ba la dmigs pa'i chos shes pa
पा. सर्वतोऽपनीतोभयसङ्केतालम्बनधर्मज्ञानम् — {thams cad du gnyi ga'i brda gsal} ({bsal} ) {ba la dmigs pa'i chos shes pa ji lta bu zhe na} कथं सर्वतोऽपनीतोभयसङ्केतालम्बनधर्मज्ञानम् अभि.स.भा.५५ख/७६.
thams cad du gtogs
= {thams cad du gtogs pa/}
thams cad du gtogs pa
ना. कृत्स्नागतः, पर्वतराजा — {ri'i rgyal po khor yug dang khor yug chen po dang}… {ri'i rgyal po thams cad du gtogs pa dang} चक्रवालमहाचक्रवालौ पर्वतराजानौ…कृत्स्नागतः पर्वतराजा का.व्यू.२४३क/३०५.
thams cad du thun mong ba
वि. सर्वसाधारणः — {gal te thams cad du thun mong ba'i rig byed snang ba bzhin du rang nyid las tshad ma ma yin nam} ननु यदि स्वत एव प्रमाणमालोकवत् सर्वसाधारणो वेदः त.प.१६५ख/७८५.
thams cad du gdol
= {thams cad du gdol ba/}
thams cad du gdol ba
ना. सर्वचण्डालः, मारपुत्रः — ग्. {yon rol nas thams cad du gdol ba zhes bya bas smras pa/} {ji ltar khyod kyi sras po brtson 'grus dang /} /{shugs dang stobs dang ldan pa sgra sgrogs pa/} /{tshig 'bar de 'dra yab kyis sngon gsan tam/} /{myur du dge sbyong de ni gzhom du bzhud//} वामे सर्वचण्डालो नामाह—न ते श्रुता तात गिरोऽभिदीप्ता यथा नदन्ते तनयास्तवेमे । वीर्येण वेगेन बलेन युक्ता व्रजाम शीघ्रं श्रमणं निहन्तुम् ।। ल.वि.१५३ख/२२९.
thams cad du 'phags
= {thams cad du 'phags pa/}
thams cad du 'phags pa
ना. सर्वोद्गतः, बुद्धः — {'di lta ste/} {lag bzang dang rin chen bzang po dang}…{thams cad du 'phags pa dang}…{shAkya thub pa dang} तद्यथा सुबाहुः, सुरत्नः…सर्वोद्गतः…शाक्यमुनिश्चेति म.मू.९३क/५.
thams cad du bu gcig dang mtshungs par gzigs
वि. सर्वसत्त्वैकपुत्रकसमदर्शी लो.को.१०२३.
thams cad du dmigs pa
सर्वदोपलब्धिः — {de'i phyir rtag pa nyid yin na yang thams cad du dmigs par thal bar mi 'gyur la} तेन सत्यपि नित्यत्वे न सर्वदोपलब्धिप्रसङ्गः त.प.२१८ख/९०७.
thams cad du song
= {thams cad du song ba/}
thams cad du song ba
वि. सर्वगतः — {gal te sgra thams cad du song ba yin na ji ltar 'di bum pa la sogs pa bzhin du yul rnam par chad pa sna tshogs pa nyid du dmigs te} ननु च यदि सर्वगतः शब्दः, कथमस्य घटादेरिव देशविच्छेदे नानात्वमुपलभ्यते त.प.१४७ख/७४६.
thams cad du song ba nyid
सर्वगतत्वम् — {de bas na 'brel ba can yin pa'i phyir thams cad du song ba nyid} ततः सर्वसम्बन्धित्वात् सर्वगतत्वम् न्या.टी.८५क/२३३.
thams cad du song ba ma yin pa
वि. असर्वगतम् — {rdzas thams cad du song ba ma yin pa tshad yod pa ni lus can yin la/} {thams cad du song ba ma yin pa dang rdzas kyi rdul phra rab ni bye brag pa dag rtag par 'dod do//} असर्वगतद्रव्यपरिमाणं मूर्त्तिः । असर्वगताश्च द्रव्यरूपाश्च परमाणवः नित्यास्तु वैशेषिकैरिष्यन्ते न्या.टी.८७क/२४०.
thams cad du song ba ma yin pa nyid
असर्वगतत्वम् — {snang ba yin pa'i phyir bar na mi dmigs pas na de thams cad du song ba ma yin pa nyid do//} दृश्यत्वादन्तरालानुपलम्भादसर्वगतत्वम् न्या.टी.८५क/२३३.
thams cad bdag
वि. सर्वात्मकः — {yang na de nyid thams cad bdag /yang} {na kun gyis rnam par spangs//} अथवा सर्वात्मकः सैवाथवा सर्वैर्विवर्जितः । हे.त.१२क/३६.
thams cad bdag nyid
वि. सर्वात्मकः — {rnal 'byor rnams kyi yid byed 'di/} /{thams cad bdag nyid yin par 'dod//} योगिनां हि मनस्कार एष सर्वात्मको मतः ।। सू.अ.१६६क/५७.
thams cad ldan pa
ना. सर्वावती, नगरी — {grong khyer thams cad ldan pa zhes/}…/{der ni rgyal po'i zla ba dag /dri} {med 'od ldan kun ster byung //} अभूत्सर्वावती नाम …नगरी…आसीत्सर्वंददस्तस्यां राजेन्दुरमलद्युतिः । अ.क.३७क/५५.४.
thams cad bsdus
= {thams cad bsdus pa/}
thams cad bsdus pa
सर्वसंग्रहः — {phung po dang ni skye mched dang /} /{khams gcig gis ni thams cad bsdus//} सर्वसंग्रह एकेन स्कन्धेनायतनेन च । धातुना च अभि.को.१.१८; सर्वोपसंहारः — {thams cad bsdus pa'i khyab pa ni/} /{grub phyir}…{srid pa ma yin no//} सिद्धसर्वोपसंहारव्याप्तिकत्वान्न सम्भवि । त.स.१०१ख/८९४.
thams cad na gnas pa
वि. सर्वगतम् — {yul thams cad na gnas shing 'dug pa ni thams cad na gnas pa ste/} {khyab pa zhes bya ba'i don to//} सर्वस्मिन् गतः स्थितः सर्वगतः, व्यापीति यावत् न्या.टी.७४क/१९४.
thams cad nas dkar ba
वि. सर्वश्वेतः — {shing rta rta rgod ma dang ldan pa thams cad nas dkar ba} सर्वश्वेतं वडवारथमभिरुह्य वि.व.१५५क/१.४३.
thams cad rnam par 'gyed pa
सर्वविक्षेपता, संख्याविशेषः म.व्यु.७९८५; द्र. {thams cad rnam par 'byed pa/}
thams cad rnam par 'byed pa
सर्वनिक्षेपा, गणनाविशेषः — {de'i yang gong na thams cad rnam par 'byes} ({'byed} ) {pa zhes bya ba'i grangs yod de/} {grangs des ni gang gA'i klung bcu'i bye ma brtsi ba'i gzhir byas kyang chod par rung ngo //} अतोऽप्युत्तरि सर्वनिक्षेपा नाम गणना, यस्यां गणनायां दश गङ्गानदीवालिकासमा लक्षनिक्षेपक्रियया परिक्षयं गच्छेयुः ल.वि.७६ख/१०३; द्र. {thams cad rnam par 'gyed pa/}
thams cad rnam par 'byes pa
= {thams cad rnam par 'byes pa/}
thams cad snang bar byed
पा. सर्वालोककरः, समाधिविशेषः — {thams cad snang bar byed ces bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वालोककरो नाम समाधिः का.व्यू.२३८ख/३००.
सर्वता — {de bzhin gshegs pa rnams kyi yon tan thams cad pa nyid ni ri mo mkhan gyi dpes rig par bya} तथागतानां…चित्रकरदृष्टान्तेन गुणसर्वता वेदितव्या र.वि.१०५क/५७.
thams cad pas las su rung ba
वि. सर्वकर्मण्यम् — {ting nge 'dzin de ni thams cad pas las su rung ba dang lam sla ba rnams kyi nang na mchog yin pa'i phyir ro//} स हि सर्वकर्मण्यः समाधिः, सुखप्रतिपदामग्रत्वात् अभि.भा.२४ख/९६०.
thams cad phyag na rin po che
ना. सर्वरत्नपाणिः, बुद्धः — {'di lta ste/} {lag bzang dang rin chen bzang po dang} …{thams cad phyag na rin po che dang}…{shAkya thub pa dang} तद्यथा सुबाहुः, सुरत्नः… सर्वरत्नपाणिः… शाक्यमुनिश्चेति म.मू.९३क/५.
thams cad sbyin
= {thams cad sbyin pa/}
thams cad sbyin pa
•वि. सर्वप्रदः — {rgyal po de yang dad pa dang ldan la}…{thams cad sbyin pa} स च राजा श्राद्धः …सर्वप्रदः अ.श.८७ख/७८; •पा. सर्वदानम्, दानपारमिताभेदः — {de la thams cad sbyin pa gang zhe na} तत्र सर्वदानं कतमत् बो.भू.६१क/८०.
thams cad ma mthong
= {thams cad ma mthong ba/}
thams cad ma mthong ba
वि. असर्वदर्शी — {thams cad ma mthong bram ze yis/}…/{de ni gang las nges par byas//} असर्वदर्शिभिर्विप्रैः कुत एतद् विनिश्चितम् । त.स.११२ख/९७३.
thams cad mi mthun par dmigs pa'i mtshan nyid
सर्ववैरूप्योपलब्धिलक्षणम् म.व्यु.४४१३.
thams cad min pa
असर्वम् — {thams cad min par cung zad kyang /} /{med pas}…{gcig sogs thams cad min zhe na//} नासर्वनाम किञ्चिद्धि भवेत्…एकाद्यसर्वमिति चेत् त.स.३६ख/३८६.
thams cad med pa nyid du 'dzin pa
सर्वनास्तिताग्राहः — {kha cig ni gang zag tu 'dzin/} {kha cig ni thams cad med pa nyid du 'dzin pa gang yin pa} य एष एकेषां पुद्गलग्राहः, एकेषां सर्वनास्तिताग्राहः अभि.भा.९०ख/१२१५.
thams cad tshe dpag tu med par khyab par 'byung ba'i rdo rje
•वि. सर्वाशी, सर्वभक्षणकर्त्ता — {chos dang chos min mi 'dzem zhing /} /{thams cad za ba bde bar gnas//} धर्माधर्मनिराशङ्कः सर्वाशी सुखमेधते । जा.मा.८९क/१०२; •सं. = {me} सर्वभुक्, अग्निः — {dper na mes thams cad rim gyis dang cig car dag gis mi za na yang thams cad za zhes bya ba} यथा अग्निः सर्वं क्रमयौगपद्याभ्यामभुञ्जानोऽपि सर्वभुगिति त.प.२७६क/१०२०.
thams cad zil gyis gnon
ना. सर्वाभिभूः, तथागतः — {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang chos kyi tog dang mar me mdzad dang}…{thams cad zil gyis gnon dang} भगवता पद्मोत्तरेण च धर्मकेतुना च दीपङ्करेण च …सर्वाभिभुवा च ल.वि.४क/४.
thams cad zil gyis gnon pa
= {thams cad zil gyis gnon/}
thams cad gzigs
= {thams cad gzigs pa/}
thams cad gzigs pa
वि. सर्वदर्शी — {bcom ldan thams cad gzigs pas der gsungs pa//} तं सर्वदर्शी भगवान् बभाषे अ.क.२९५क/३८.६; द्र. {thams cad gzigs pa ma yin pa/}
thams cad gzigs pa ma yin pa
वि. असर्वदर्शी — {thams cad gzigs pa ma yin pa zhes bya ba smos so//} {'di thams cad gzigs pa'i ngang tshul can yin pa de'i phyir dgag pa'i bsdu ba yin no//} असर्वदर्शिन इति । सर्वं द्रष्टुं शीलमस्य, ततो नञा समासः वा.टी.५७ख/१३.
thams cad yongs su gtong ba
वि. सर्वपरित्यागी — {rgyal po de yang dad pa dang ldan la}…{thams cad yongs su gtong ba} स च राजा श्राद्धः … सर्वत्यागी अ.श.८७ख/७८.
thams cad yod
•क्रि. सर्वमस्ति — {de bzhin du bram ze thams cad yod do zhes bya ba ni 'di lta ste/} {skye mched bcu gnyis dag tu zad do//} सर्वमस्तीति ब्राह्मण यावदेव द्वादशायतनानि अभि.भा.८६क/१२०२; •सं. सर्वास्तिवादः, निकायभेदः — {chos kyi smra ba 'byung ba'i phyir/} /{chos kyi 'khor lo thams cad yod//} सर्वास्तिवाद धर्मचक्रे च धर्मवादसमुद्भवः ।। हे.त.२१ख/७०; = {thams cad yod par smra ba/}
thams cad yod pa
= {thams cad yod/}
thams cad yod par smra ba
१. सर्वास्तिवादः — {gang dag 'das pa dang ma 'ongs pa dang da ltar byung ba thams cad yod par smra ba de dag ni thams cad yod par smra ba yin gyi} ये हि सर्वमस्तीति वदन्ति अतीतमनागतं प्रत्युत्पन्नं च, ते सर्वास्तिवादाः अभि.भा.२३९ख/८०५; हे.त.३क/४ २. सर्वास्तिवादी — {'phags pa thams cad yod par smra ba rnams kyi gzhung las kyang}…{zhes 'don to//} आर्यसर्वास्तिवादिनां च पठ्यते शि.स.८४क/८२.
thams cad rig
= {thams cad rig pa/}
thams cad rig pa
•वि. सर्ववित् — {khyab par 'brel pa 'dzin pa yang thams cad rig pa ma yin pas 'dzin par nus pa ma yin no//} न च सम्बन्धो व्याप्यसर्वविदा ग्रहीतुं शक्यः प्र.अ.५ख/७; सर्ववेदी — {brjod par 'dod pa de yang thams cad thams cad rig pa ni ma yin te} स च विवक्षिता न सर्वः सर्ववेदी प्र.अ.६क/७; सर्ववेदकः — {cha 'ga' zhig ni mtshungs pa na/} /{thams cad thams cad rig par 'gyur//} साम्ये केनचिदंशेन सर्वं स्यात् सर्ववेदकम् ।। त.स.७४ख/६९७; सर्वज्ञः — {gal te smra ba po thams cad rig pa ma yin na} यदि वक्ता न सर्वज्ञः प्र.अ.६क/८; •सं. = {sangs rgyas} सर्ववित्, बुद्धः — {bri gzhi la bcom ldan 'das thams cad rig pa de kho na bzhin du bri} पटे भगवन्तं सर्वविदं तथैव लिखेत् स.दु.२४१/२४०.
thams cad rlag pa
सर्वनाशः — {thams cad rlag par 'gyur ba las/} /{cung zad cig ni thob par bla//} सर्वनाशे समुत्पन्ने किञ्चिदासादितं वरम् । प्र.अ.१७२ख/५२३.
thams cad las 'phags
वि. सर्वतो विशिष्टः — {thams cad las 'phags shing snang ba tshad med pa dang ldan pa yin} सर्वतो विशिष्टमप्रमाणावभासप्राप्तं भवति द.भू.२५६ख/५२.
thams cad las byed
वि. सर्वकर्मिकः — {thams cad las byed sngags kyis ni/} /{bla mas dri bzang chu sbyin no//} सर्वकर्मिकमन्त्रेण दद्याद् गन्धोदकं गुरुः ।। स.दु.२३७/२३६.
thams cad las byed pa
= {thams cad las byed/}
thams cad lus la rnam par gnas
वि. सर्वदेहव्यवस्थितः — {de nyid thams cad khyab pa po/} /{thams cad lus la rnam par gnas//} सर्वव्यापी स एवासौ सर्वदेहव्यवस्थितः ।। हे.त.१२क/३६.
thams cad shes
= {thams cad shes pa/}
thams cad shes nyid
= {thams cad shes pa nyid/}
thams cad shes pa
वि. सर्वज्ञः — {su la mngon shes 'di lnga yod/} /{de 'dir thams cad shes zhes bya//} अभिज्ञा यस्य पञ्चैताः स सर्वज्ञ इहोच्यते । स.पु.५४क/९५; द्र. {thams cad mkhyen pa/}
thams cad shes pa nyid
•पा. सर्वज्ञता — {shes rab pha rol phyin pa ni/} /{dngos po brgyad kyis yang dag bshad/} /{rnam kun mkhyen nyid lam shes nyid/} /{de nas thams cad shes pa nyid/}…/{chos kyi sku dang de rnam brgyad//} प्रज्ञापारमिताष्टाभिः पदार्थैः समुदीरिता । सर्वाकारज्ञता मार्गज्ञता सर्वज्ञता ततः ।…धर्मकायश्च तेऽष्टधा अभि.अ.१.४; •सं. सर्वज्ञत्वम् — {byed pa po gcig ma grub na/} /{thams cad shes nyid ci la brten//} एककर्तुरसिद्धौ च सर्वज्ञत्वं किमाश्रयम् । त.स.५क/७३.
thams cad bshes
ना. विश्वामित्रः, ऋषिः — {de nas bram zes bu tsha dag /khyer} {nas}…{thams cad shes} ({bshes} ) {kyi grong song nas/}…/{rgyal po'i sras kyi bu sring dag /thams} {cad shes} ({bshes} ) {kyis yongs shes nas//} अथ तौ दारकौ विप्रः समादाय…विश्वामित्रपुरं गत्वा…विश्वामित्रः परिज्ञाय राजपुत्रस्य दारकौ । अ.क.२०७ख/२३.४९.
कङ्करम्, संख्याविशेषः — {sems can brgya'i phyir ma yin/}…{sems can thams thams kyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वकङ्करस्यार्थाय ग.व्यू.३६९ख/८२; {khrig khrig khrig khrig na thams thams so//} बिम्बरं बिम्बराणां किंकरम् (कङ्करम्) ग.व्यू.३क/१०२.
thar
= {thar pa/} {thar nas} उद्धृत्य — {de nas bdag nyid thar nas ni/} /{nor gyis chos rnams bsgrub par bya//} अथोद्धृत्य किलात्मानमर्थैर्धर्मं करिष्यते जा.मा.१३६ख/१५८.
thar gyur
भू.का.कृ. मुक्तः लो.को.१०२५.
thar gyur cig
क्रि. मुच्यतु — {de kun myur du nad las thar gyur cig/} ते सर्वि मुच्यन्तु च व्याधितो लघु सु.प्र.१०क/१९.
thar gyur pa
= {thar gyur/}
thar 'gyur
= {thar bar 'gyur/}
thar thug
= {mthar thug pa/}
thar 'dod
= {thar bar 'dod pa/}
thar 'dod pa
= {thar bar 'dod pa/}
thar pa
•सं. १. = {myang 'das} मोक्षः, निर्वाणम् — {thar pa 'dod pa} मोक्षकामः सू.अ.१४१ख/१८; र.वि.१.८८; विमोक्षः — {de bzhin du thar pa dang de bzhin gshegs pa'ang tha dad pa'ang ma yin/} {gcig pa'ang ma yin te} एवं विमोक्षात्तथागतो नान्यो नानन्यः ल.अ.१३०ख/७७; मुक्तिः — {de dag kyang las zad pa nyid kyis thar pa yin te} तेषामपि कर्मक्षय एव मुक्तिः प्र.अ.१२७ख/१३६; त.स.२१ख/२२९; अपवर्गः — {des na mtho ris thar pa yi/} /{'brel ba'i brtson pa 'di don med//} स्वर्गापवर्गसंसर्गयत्नोऽयमफलस्ततः । त.स.६७क/६२९ २. = {thar pa nyid} मोक्षता — {de las kyang mchog tu gyur pa'i thar pa yod do//} अतः परोऽपि सम्भवति मोक्षता प्र.अ.१२७ख/१३६; •द्र. {thar ba/}
thar pa can
मुष्कः, वृक्षविशेषः श्री.को.१६४ख ।
thar pa ster
= {thar pa ster ba/}
thar pa ster ba
वि. मोक्षदः — {zung du 'gyur te srog chags rnams la thar pa ster ba nyid do//} भवति हि युगलं प्राणीनां मोक्षदं वै वि.प्र.५६ख/४.९९.
thar pa don gnyer
वि. मोक्षार्थी, मुमुक्षुः — {thar pa don gnyer zhes pa ni 'jig rten pa'i dngos grub la ltos pa med pa'o//} मोक्षार्थीति लौकिकसिद्धिनिरपेक्षकः वि.प्र. ९३क/३.४; {thar pa don du gnyer ba'i slob mas spang bar bya ba nyid do//} शिष्येण मोक्षार्थिना वर्जनीय एव वि.प्र.९१क/३.३; मोक्षार्थिकः — {'khor ba'i dra bar chud pa'i 'gro ba 'di bltas nas/} /{thar pa don gnyer pha la smras pa yab gson cig/} संसारपञ्जरगतं जगदीक्ष्य चेदं मोक्षार्थिकः पितरमाह शृणुष्व देव ।। रा.प.२४७ख/१४७.
thar pa don du gnyer ba
= {thar pa don gnyer/}
thar pa don du gnyer bar khas 'che ba
वि. मोक्षार्थमभ्युपगतः — {thar pa don du gnyer bar khas 'che ba'i slob ma rnams la} शिष्येभ्यो मोक्षार्थमभ्युपगतेभ्यः अभि.भा.८ख/८९४.
thar pa 'dod
= {thar pa 'dod pa/}
thar pa 'dod pa
वि. मुमुक्षुः — {dri ma rnams/} /{stobs dang ldan pa'i dus su rig nas ni/} /{thar pa 'dod pa dag gis bag yod gyis//} विदित्वा…बलकालं मलानां च न प्रमाद्यं मुमुक्षुभिः ।। अभि.को.८.४३; मोक्षकामः — {chos bshad pa dang ldan pa ni kun dga' ba'i sgra dang 'dra ste/} {thar pa 'dod pa'i gdul bya rnams la snyan pa thos par byed pa'i phyir ro//} धर्मोद्दानसहगत आनन्दशब्दसदृशो मोक्षकामानां विनेयानां प्रियश्रवणात् सू.अ.१४१ख/१८.
thar pa po
वि. मोक्ता, मोचनकर्ता — {gang la thar pa yod pa'i thar pa po yang med do//} न चापि मोक्ता विद्यते यस्य मोक्षः प्र.अ.१२८क/१३७.
thar pa 'byung gnas sbas pa
= {thar pa'i 'byung gnas sbas pa/}
thar pa med
निर्मोक्षः — {'khor phyir thar pa med ce na/} /{ma yin} संसारित्वादनिर्मोक्षो न प्र.अ.१२७ख/१३६.
thar pa med pa
= {thar pa med/}
thar pa rab mchog can
वि. मोक्षप्रवरः, अवलोकितेश्वरस्य — {thar pa rab mchog can}…{bsam pa legs par mdzad pa la bdag gis bstod pa 'di bgyis so//} मोक्षप्रवराय…सुचेतनकराय इदं स्तोत्रं मया कृतम् का.व्यू.२१५ख/२७५.
thar pa la dgyes pa
वि. मोक्षप्रियः, अवलोकितेश्वरस्य — {thar pa la dgyes pa}…{bsam pa legs par mdzad pa la bdag gis bstod pa 'di bgyis so//} मोक्षप्रियाय… सुचेतनकराय इदं स्तोत्रं मया कृतम् का.व्यू.२१५ख/२७५.
thar pa la 'jug par 'jog
पा. मोक्षप्रवेशव्यवस्थानः, समाधिविशेषः — {thar pa la 'jug par 'jog ces bya ba'i ting nge 'dzin} मोक्षप्रवेशव्यवस्थानो नाम समाधिः का.व्यू.२३८ख/३००.
पा. मोक्षद्वारम् — {ting nge 'dzin gsum po de dag dri ma med pa ni thar pa'i sgo yin pa'i phyir rnam par thar pa'i sgo stong pa nyid dang rnam par thar pa'i sgo smon pa med pa dang rnam par thar pa'i sgo mtshan ma med pa ste/} {rnam par thar pa'i sgo gsum zhes bya'o//} अनास्रवास्त्वेते त्रयः समाधयस्त्रीणि विमोक्षमुखान्युच्यन्ते । शून्यताविमोक्षमुखम्, अप्रणिहितम्, अनिमित्तं विमोक्षमुखमिति अभि.भा.७६ख/११६५.
thar pa'i cha mthun
= {thar pa'i cha dang mthun pa/}
thar pa'i cha mthun dge ba med
पा. अमोक्षभागीयशुभः, अमोक्षभागीयधर्मभेदः — {la lar thar pa'i cha mthun dge ba med//} अमोक्षभागीयशुभोऽस्ति कश्चित् सू.अ.१३८ख/१३; = {thar pa'i cha dang mthun pa'i dge ba'i rtsa ba med pa/}
thar pa'i cha dang mthun pa
= {thar cha mthun} ।। •वि. मोक्षभागीयम् — {de yi sngon du thar cha mthun//} प्राक्तेभ्यो मोक्षभागीयम् अभि.को.६.२४; {tshe gcig la ni thar pa'i cha dang mthun pa'i dge ba'i rtsa ba bskyed par byed do//} एकस्मिन् जन्मनि मोक्षभागीयं कुशलमूलमुत्पादयेत् अभि.भा.१५ख/९२१; •पा. मोक्षभागीयम् — {'di la bden pa'i dbang du byas pa'i chos la mos pa dang dad pa'i mtshan nyid kyi thar pa'i cha dang mthun pa rnams te} तत्र सत्याधिपतेये धर्मेऽधिमुक्तिप्रसादलक्षणानि मोक्षभागीयानि अभि.स.भा.८६ख/११८.
thar pa'i cha dang mthun pa bzhi
चतुर्विधं मोक्षभागीयम् — १. {skabs su gtogs pa dang} आधिकारिकम्, २. {mos pa las gyur pa dang} आधिमोक्षिकम्, ३. {lhag par 'dod pa las gyur pa dang} आधिकामिकम्, ४. {thob pa las gyur pa'o//} आभिगामिकं च अभि.स.भा.८६ख/११८.
thar pa'i cha dang mthun pa'i dge ba med pa
पा. अमोक्षभागीयकुशलमूलः सू.अ.१३८ख/१३; = {thar pa'i cha dang mthun pa'i dge ba'i rtsa ba med pa/}
thar pa'i cha dang mthun pa'i dge ba'i rtsa ba med pa
पा. अमोक्षभागीयकुशलमूलः, अपरिनिर्वाणधर्मकभेदः — {de'i dus su yongs su mya ngan las mi 'da' ba'i chos can yang rnam pa bzhi ste/}…{thar pa'i cha dang mthun pa'i dge ba'i rtsa ba med pa} तत्कालापरिनिर्वाणधर्मा चतुर्विधः …अमोक्षभागीयकुशलमूलः सू.अ.१३८ख/१३.
thar pa'i rjes su mthun pa
वि. मोक्षानुकूलम् — {chad par lta ba yang thar pa'i rjes su mthun pa dag yin te} उच्छेददृष्टिरपि मोक्षानुकूला अभि.भा.२३६क/७९४.
पा. मोक्षाधिपं वीर्यम्, वीर्यप्रभेदः — {thar pa'i dbang gi brtson 'grus ni dbang po rnams la ste/} {'di ltar thar pa la dbang byed pa'i don gyis dbang po rnams yin pas so//} मोक्षाधिपं वीर्यमिन्द्रियेषु मोक्षाधिपत्त्यार्थेन यस्मादिन्द्रियाणि सू.अ.२०८क/१११.
thar pa'i 'byung gnas sbas pa
ना. मोक्षाकरगुप्तः, आचार्यः क.त.२२५८, ४२६४.
thar pa'i lam
मोक्षमार्गः, निर्वाणगामी पथः — {'on kyang gang dag thar pa'i lam sgom pa dge ba'i las byed pa dag gi skye ba zad pas thar pa 'thob par 'gyur ba nyid do//} तथापि जन्मक्षयान्मोक्षप्राप्तिर्भवत्येव शुभकर्मकारिणां ये मोक्षमार्गं भावयन्ति सू.अ.१४६क/२५; मोक्षपथः — {thar pa'i lam ston pa'i stabs} मोक्षपथसंदर्शनगतिः ल.वि.१३४ख/१९९; अपवर्गमार्गः — {mtho ris thar lam gyi/} /{kha na ma tho med pa'i gsung /} /{bsgrubs pa} स्वर्गापवर्गमार्गोक्तिरनवद्या प्रसाधिता । त.स.१३०क/१११०.
thar pa'i lam gyis sdangs pa'i sems kyi bsam pa
पा. मोक्षोपायप्रणष्टचित्ताशयता, चित्ताशयभेदः — {sems kyi bsam pa bcu nye bar 'jog te/}…{thar pa'i lam gyis sdangs pa'i sems kyi bsam pa dang} (?) दश चित्ताशयानुपस्थापयति…मोक्षोपायप्रणष्टप्रतिशरणचित्ताशयतां च द.भू.१९६ख/१९.
वि. समारूढमोक्षमार्गप्रवरः, अवलोकितेश्वरस्य — {spyan ras gzigs kyi dbang po}…{thar pa'i} ({lam} ) {dam pa la zhugs pa}…{la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय… समारूढमोक्षमार्गप्रवराय का.व्यू.२०५ख/२६३.
thar par 'jug par byed pa'i tshig
पा. मोक्षप्रवेशनपदम् — {yi ge drug pa'i rig sngags chen mo'i rgyal mo ni dkon pa'i tshig ste/} {'di ni rdo rje'i tshig go/}…{thar par 'jug par byed pa'i tshig go/} (?) दुर्लभं षडक्षरिमहाविद्याराज्ञ्या असमवज्रपदम्… मोक्षप्रवेशनपदम् का.व्यू.२३७क/२९९.
thar par zhugs
भू.का.कृ. प्रव्रजितः — {mtshan ni zla ba skyabs} ({sbas} ) {zhes bya/} /{zla ba'i rigs las de skyes so/} /{thar par zhugs shing brtul zhugs spyad//} सोमगुप्तेति नाम्नासौ सोमवंशसमुद्भवः । चीर्णव्रतः प्रव्रजितः ल.अ.१८८ख/१५९.
thar ba
•क्रि. (अवि., अक.) मुच्यते — {'di ni nga yi 'gog bden gsum pa yin/} /{gzhan ma yin pa gang gis skyes bu thar//} निरोधसत्यं तृतीयं इदं मे । अनन्यथा येन च मुच्यते नरः स.पु.३७क/६४; तीर्यते — {de yis rgud pa 'di las thar//} तेनेयं तीर्यते विपत् अ.क.२९ख/३.१२१; •सं. मोक्षणम् — {gnyen thar re ba bral ba las/} /{de ni sa la 'gyel bar gyur//} बन्धुमोक्षणनैराश्यात्स पपात महीतले ।। अ.क.२४ख/५२.५६; {rdo rje rgyal po sprin chen po/} /{nad las thar bar bsgom par bya//} वज्रराजं महामेघं भावयेद् व्याधिमोक्षणम् ।। गु.स. १३०क/८७; पलायनम् — {gal te 'di la mig yod na/} /{bdag gis thar bar ji ltar 'gyur//} यद्यस्य नयने स्यातां स्यात् कथं मे पलायनम् ।। अ.क.२६३क/३१. ४४; •भू.का.कृ. = {grol ba} मुक्तः — {'khor ba'i sdug bsngal dag las khyed thar te//} संसारदुःखादिह यूयं मुक्ताः स.पु.३६ख/६४; {'on te thar ba'i bdag nyid rnams la skye ba med pa'i phyir ro zhes brjod na} अथ मुक्तात्मनां जन्मनोऽसम्भव इत्युच्यते प्र.अ.१२७ख/१३६; विमुक्तः — {sgra gcan kha nas thar ba'i zla ba nya ba lta bu} सकल इव शशाङ्को राहुवक्त्राद्विमुक्तः र.वि.११६क/८१; विनिर्मुक्तः — {bcings pa las thar} बन्धनाद् विनिर्मुक्तः वि.व.२०५ख/१.७९; तीर्णः — {de nas mi bzad 'jigs las thar//}…{dge ba ldan pa kun} ततः कुशलिनः सर्वे तीर्णास्तीव्रतराद्भयात् । अ.क.२२३ख/८९.२५; उत्तीर्णः — {'tshed pa las thar gser bzang mdzes pa'i gnas la rab sbyar gnas pa thob pa yi//} पाकोत्तीर्णसुवर्णसुन्दरपदप्राप्तप्रबन्धस्थितेः अ.क.२९०क/१०७.२५; {rang gi las ni sbyor bas thar//} स्वकर्मयोगादुत्तीर्णः अ.क.१३३ख/६६.९८; समुत्तीर्णः — {yongs su brtag pas thar ba de/} /{kun tu rin thang med par 'gyur//} तत्परीक्षासमुत्तीर्णं सर्वत्रायात्यनर्घ्यताम् ।। अ.क.२८क/५३.१३; •द्र. {thar pa/}
thar bar
उत्तर्तुम् — {de bas na 'di de nas bdag rang thar bar mi nus te} न चायमतः शक्ष्यति स्वयमुत्तर्तुम् जा.मा.१४७क/१७०; मोचयितुम् — {de las thar bar mi nus pa'i phyir ro//} ततो मोचयितुमशक्यत्वात् प्र.अ.१५७ख/५०६.
thar ba ma yin pa
वि. अगम्यम् — {mi yis thar ba ma yin pa'i/} / ग्. {yang sa 'di na 'dug pa khyod//} मानुषाणामगम्येऽस्मिन् प्रपाते परिवर्तसे । जा.मा.१४१ख/ १६३.
thar bar dka'
वि. दुरुत्तरः — {'chi bdag 'jigs pa thar bar dka' las thar/} /{rang gi khyim na bde bar gnas gyur pa//} दुरुत्तरं मृत्युभयं व्यतीत्य सुखे स्थितः श्रीमति वेश्मनि स्वे । जा.मा.१९०क/२२१.
thar bar dka' ba
= {thar bar dka'/}
thar bar gyis shig
मोचयिष्यथ लो.को.१०२६.
thar bar bgyi
क्रि. मोचेय — {sems can sdug bsngal mang gzir thar bar bgyi//} मोचेय सत्त्वान्बहुदुःखपीडितान् ।
thar bar bgyid pa
क्रि. परिमोक्षणं कुरुते — {bcom ldan 'das bdag gis ji ltar theg pa chen po'i mdo za ma tog bkod pas sdig pa thams cad las thar bar bgyid pa 'tshal bar bgyi} कथं जानाम्यहं भगवन् कारण्डव्यूहं महायानसूत्ररत्नराजं सर्वपापपरिमोक्षणं कुरुते का.व्यू.२४५ख/३०६.
thar bar 'gyur
क्रि. १. तरति — {skye ba'i rdzong las tshegs chung thar bar 'gyur//} तरन्त्यकृच्छ्रेण च जन्मदुर्गम् जा.मा.१९२क/२२४; तीर्यते — {de nas ri ni che ba bdun/}…/{brtson 'grus ldan pas thar bar 'gyur//} ततः सप्त महाशैलाः…तीर्यन्ते वीर्यशालिना ।। अ.क.६०ख/६.८३; मुच्यते — {sdug bsngal kun las thar bar 'gyur//} मुच्यते सर्वदुःखेभ्यः ल.अ.१७६क/१३८; मोक्षयति — {rims thams cad dang gdon la sogs pa rnams las thar bar 'gyur ro//} सर्वज्वरग्रहादीन् मोक्षयन्ति स.दु.१८३/१८२ २. तरिष्यामि — {dgon pa 'di yang thar bar bya ba dka'/} /{mthu stobs med par ji ltar thar bar 'gyur//} इदं च कान्तारमसुप्रतारं कथं तरिष्यामि बलेन हीनः । जा.मा.१४२ख/१६५ ३. निःसरणं स्यात् — {ri dwags kyi tshogs 'di dag phyogs gang logs nas thar bar 'gyur zhig gu snyam mo//} कतमेन प्रदेशेनास्य मृगकुलस्य निःसरणं स्यादिति अ.श.११४ख/१०४; मोक्षः स्यात् — {'on kyang bdag klu+u'i skye gnas las thar bar 'gyur yang srid do snyam mo//} अप्येवं नाम नागयोनेर्मोक्षः स्नादिति अ.श.१६३ख/१५२.
thar bar 'gyur ba
= {thar bar 'gyur/}
thar bar 'dod
= {thar bar 'dod pa/}
thar bar 'dod pa
= {thar 'dod} तितीर्षा, तर्तुमिच्छा — {de 'og sba ldan klung can phyin/} /{de nas de las thar 'dod pas//} वेत्रां प्राप्य नदीं ततः ।।…तस्यामथ तितीर्षया अ.क.१११ख/६४.२७९; उन्मुमुक्षा — {de las thar bar 'dod phyir phyogs su rgyug/} दिशः प्रधावन्ति तदुन्मुमुक्षया जा.मा.१७६क/२०४; द्र. {thar pa 'dod pa/}
thar bar bya
•कृ. मोचयितव्यम् — {sems can thams cad}…{sdug bsngal thams cad las thar bar bya'o//} सर्वसत्त्वाः…सर्वदुःखेभ्यो मोचयितव्याः अ.सा.२५ख/१४; परिमोचयितव्यम् — {bdag gis sems can de dag thams cad thar bar bya'o//} मयैते सर्वसत्त्वाः परिमोचयितव्याः अ.सा.३२९क/१८५; • = {thar bar bya ba/}
thar bar bya ba
•सं. मोचनम् — {sdug bsngal las thar bar bya ba la} दुःखात् मोचने वि.सू.२०क/२३; {sems can thams cad thar bar bya ba dang} सर्वसत्त्वमोचनाय शि.स.१५५ख/१४९; विमोक्षणम् — {khyod thar bar bya ba'i phyir} त्वद्विमोक्षणार्थम् जा.मा.१९३क/२२४; •वि. प्रमोचकः — {gang gis rga shi thar bya ba'i/} /{chos de 'di yis brnyes par 'gyur//} अयं तं प्राप्स्यते धर्मं जातिमृत्युप्रमोचकम् ।। ल.वि.६९ख/९१.
thar bar bya ba dka'
वि. असुप्रतारः — {dgon pa 'di yang thar bar bya ba dka'/} /{mthu stobs med par ji ltar thar bar 'gyur//} इदं च कान्तारमसुप्रतारं कथं तरिष्यामि बलेन हीनः । जा.मा.१४२ख/१६५.
thar bar byas
= {thar byas/}
thar bar byas pa
= {thar byas/}
thar bar byed
= {thar bar byed pa/}
thar bar byed pa
•क्रि. परिमोक्षणं कुरुते — {sdig pa} ({thams cad} ) {las thar bar byed do//} सर्वपापपरिमोक्षणं कुरुते का.व्यू.२४५ख/३०६; प्रमोक्षयति — {gzhan gyi bran du gyur pa'i sems can rnams}… {bran byed pa las thar bar byed pa} परतो दासभूतान् सत्त्वान् दासभावाद्धि प्रमोक्षयति बो.भू.१२ख/१५; विप्रमोक्षयति — {gzhan gyi chad pa la sogs pa'i 'jigs pa las thar bar byed pa} परतो दण्डादिभयाद् विप्रमोक्षयति बो.भू.१४ख/१६; •सं. विमोक्षणम् — {rgyal po dang chom rkun dang bgo skal la spyod pa dang gcan gzan la sogs pas zin pa de dag las thar bar byed pa ni mi 'jigs pa sbyin pa ste} राजचौरदायादव्यालादिभिराघ्रातानां तेभ्यो विमोक्षणमभयदानम् म.टी.२९१ख/१५५; •वि. मोचकः — {sdug bsngal rgya mtsho du ma las/} /{sems can thams cad thar bar byed//} मोचकं सर्वसत्त्वानामनेकदुःखसागरात् ।। सु.प्र.४२क/८३; विमोचनकः — {nad thams cad las thar par byed pa} सर्वरोगविमोचनकः सु.प.२५ख/५; विनाशनी — {gangs kyi ri'i rgyal po la sman sna bzhi yod de/}…{gsum pa dug thams cad las thar bar byed pa zhes bya ba dang} सन्ति तु हिमवति पर्वतराजे चतस्र ओषधयः…तृतीया सर्वविषविनाशनी नाम स.पु.५१ख/९१.
thar bar byed par gyur cig
क्रि. मोचयेयम् — {'di rnams}…{'khor ba'i 'gu ga las thar bar byed par gyur cig} एतान् संसारवागुराया मोचयेयम् अ.श.११५क/१०४.
thar bar byed par 'gyur
क्रि. मोचयिष्यति — {yongs su thar bar byed par 'gyur} परिमोचयिष्यति सु.प्र.२३ख/४६.
thar bar mdzad
= {thar mdzad/}
thar bar mdzad pa
= {thar mdzad/}
thar bar shog
क्रि. मुच्यतु — {brdeg pa dag ni brdeg las thar bar shog/} सन्ताडिता मुच्यन्तु च ताडनेभ्यः सु.प्र.१०ख/१९.
thar bya
= {thar bar bya ba/}
thar bya ba
= {thar bar bya ba/}
thar byas
= {thar bar byas} ।। •क्रि. अतारयत् — {khyad par lo ma chur zhugs nas/} /{dpung pa dag gis thar bar byas//} विगाह्य सरितं दोर्भ्यां विशाखस्तमतारयत् ।। अ.क.२६६ख/३२.१५; •भू.का.कृ. मोचितः — {ngas ni de ring de dag thar byas te//} मया च ते मोचित अद्य सर्वे स.पु.३५ख/६१; रा.प.२३८क/१३४; मोक्षितः — {wa skyes gcig gi sder mo yis/} /{ring du brkos nas bdag thar byas//} एकेन च नखैः खातं दीर्घं कृत्वास्मि मोक्षितः । जम्बुकेन अ.क.२४६क/२८.६३; रा.प.२३८ख/१३५.
thar byed
= {thar bar byed pa/}
thar sbyin
वि. मोक्षदः — {ye shes 'di ni}…{rdul bral thar sbyin zhi ba nyid//} इदं ज्ञानं…विरजं मोक्षदं शान्तम् हे.त.३०क/१००.
•क्रि. मोचयति लो.को.१०२७; •सं. निर्मोक्षः — {de dag gi sdug bsngal las gtan du thar bar mdzad pa} तयोर्दुःखम् । ततोऽत्यन्तनिर्मोक्षः अभि.स्फु.२७३ख/१०९७; {ngan song gsum dang 'khor ba'i sdug bsngal las gtan du thar bar mdzad pa phun sum tshogs pa'o//} अपायत्रयसंसारदुःखात्यन्तनिर्मोक्षसम्पत् अभि.भा.५८क/१०९७; •वि. प्रमोचकः — {nad rnams kun las thar mdzad pa/} /{sman pa'i rgyal po yang dag byung //} वैद्यराट् त्वं समुत्पन्नः सर्वव्याधिप्रमोचकः ।। ल.वि.१७२क/२५९; मोक्षकरः — {rims nad bral zhing 'gro ba thar mdzad pa/} /{mthong na dga' ba thugs rje mchog ldan pa//} विगतज्वरा जगति मोक्षकरा प्रियदर्शना परमकारुणिका । रा.प.२५३क/१५५.
thar mdzad pa
= {thar mdzad/}
thar mdzod
क्रि. मोचयतु — {'jigs pa dag las bdag thar mdzod//} मोचयन्तु च मां भयात् सु.प्र.८ख/१५; विमोचयतु — {khyod kyis ngan 'gro dag las bdag thar mdzod//} विमोच्य(चय) मां दुर्गतिसङ्कटात्त्वम् रा.प.२५१ख/१५३.
thar lam
= {thar pa'i lam/}
thal
१. = {thal ba/} 2. = {thal mo/} {thal te/} {o nas} अतीत्य — {rgya mtsho de las kyang thal te} तमपि समुद्रमतीत्य जा.मा.८३क/९६; व्यतीत्य — {rgya mtsho de las thal nas} व्यतीत्य च तमपि समुद्रम् जा.मा.८३ख/९६; अतिक्रम्य — {tshangs pa'i bla ma yi/} /{khang bzangs las ni thal nas kyang /} /{ci yi phyir na 'di ru 'ongs//} अतिक्रम्य … ब्रह्मोत्तरं च प्रासादं केन त्वमिहागतः ।। अ.श.१०२क/९१.
वि. अवदातः — {gang zhig glang chen thal kar ni/} /{mche ba drug pa'i bdag nyid can/} /{rmi ltas bstan nas nyid bltam 'gyur/} /{byang chub sems dpa'i yon tan mtsho//} योऽसौ षड्दन्तमात्मानमवदातद्विपात्मकम् । स्वप्ने प्रदर्श्य सञ्जातो बोधिसत्त्वो गुणोदधिः ।। त.स.१२८क/१०९९; पाण्डुरः — {glang po'i phru gu thal kar mche ba drug dang ldan pa} पाण्डुरो गजपोतो भूत्वा षड्दन्तः ल.वि.३२क/४३; प्रपाण्डरः — {glang gi shing rta} …{glang dkar po thal kar shin tu mgyogs pa dag dang bcas nas} गोरथकान्…श्वेतैः प्रपाण्डरैः शीघ्रजवैर्गोणैर्योजितान् स.पु.३०ख/५३; सर्वश्वेतः — {'khor los sgyur ba'i glang po ni thal kar me tog ku mu da'i mdog lta bu} चक्रवर्तिनो हस्ती भवति सर्वश्वेतः कुमुदवर्णः वि.व.१३८ख/१.२७.
thal gong
अंसः — {thal gong bar med rgyas pa} निरन्तरचितांसता र.वि.१२१क/९४; अन्तरांसः — {thal gong rgyas pa} चितान्तरांसः बो.भू.१९३क/२५९; स्कन्धः म.व्यु.३९६७.
thal gong rgyas pa
पा. चितान्तरांसः, ओ सता, महापुरुषलक्षणविशेषः — {skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis}…{thal gong rgyas pa dang} द्वात्रिंशन्महापुरुषलक्षणानि…चितान्तरांसः ल.वि.५७क/७४; द्र. {thal gong bar med rgyas pa/}
thal gong bar med rgyas pa
पा. निरन्तरचितांसता, महापुरुषलक्षणविशेषः — {skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis dang ldan pa'i gzugs mnga' ba zhes bya ba ni/}… {thal gong bar med rgyas pa dang} द्वात्रिंशन्महापुरुषलक्षणरूपधारीति ।…निरन्तरचितांसता र.वि.१२१क/९४; द्र. {thal gong rgyas pa/}
•पा. अतिप्रसङ्गः, अतिप्रसङ्गदोषः — {de lta min na thal ches pa'am/} /{logs shig byas pa don med 'gyur//} अन्यथाऽतिप्रसङ्गः स्याद् व्यर्थता वा पृथक्कृतेः । प्र.वा.४.१०३; •वि. अतिसृतः — {nyams par 'gyur ba'i rgyu rnam pa bcu gang zhe na/} {dang po nyid nas nyes par blangs pa dang ha cang zhum pa dang thal ches pa dang} कतमैर्दशभिः कारणैर्विपन्नो भवति । आदित एव दुर्गृहीतो भवत्यतिलीनो भवत्यनि (ति) सृतो भवति श्रा. भू.१९क/४५.
thal ches par gyur
अतिप्रसङ्गः म.व्यु.४७२३.
thal ches par 'gyur
अतिप्रसङ्गः, अतिप्रसङ्गदोषः मि.को.६३क ।
thal tres
सारिवा, लताविशेषः यो.श.७३.
thal thal
एलम्, संख्याविशेषः म.व्यु.७८७२.
thal nad
भस्मकम्, रोगविशेषः श्री.को.१६८ख ।
thal phyags
अङ्गारस्थापनम् — {lcags las byas pa'i snod spyad dag las lhung bzed dang lhung bzed chung ngu dang} …{thal phyags dang sta re dang slang dang por bu dag ni bgo bar bya ba nyid do//} पात्रविपात्र…अङ्गारस्थापनकुठारीपचनिकासरकानामयोभाण्डेभ्यो भाजयितव्यता वि.सू.७२ख/८९; स्फिजम् — {de'i ched du lcags kyi thal phyags bcang bar bya'o//} तदर्थमायसस्फिजधारणम् वि.सू.६क/६; म.व्यु.९०४८.
thal ba
•क्रि. प्रसज्यते — {de lta ni/} /{min na thug pa med par thal//} नैवञ्चेदनवस्था प्रसज्यते प्र.अ.५क/७; •सं. १. प्रसङ्गः, अनिष्टापत्तिदोषः — {ma byang ba yang de las don rtogs par thal ba'i phyir} अव्युत्पन्नस्यापि ततोऽर्थप्रतीतिप्रसङ्गात् त.प.१९८ख/११३; {gzhan nyid kyang ma bkag par thal ba'i phyir} अन्यत्वस्याप्यप्रतिषेधप्रसङ्गात् त.प.१८३ख/८२८; अनुषङ्गः — {nyes pa chen por thal bar 'gyur ro//} {thal ba rnams la yang thal ba'i gnyen po dag yod de} इति महान्तो दोषा अनुषज्यन्ते, अनुषङ्गाणां पुनः प्रत्यनुषङ्गा भविष्यन्ति अभि.भा.१६८ख/५७८; प्रसञ्जनम् — {de bzhin du khyod la yang bdag log pa na srog la sogs pa ldog par thal ba ni ma nges pa nyid yin no//} एवं तवाप्येतदात्मनिवृत्तौ प्राणादिनिवृत्तिप्रसञ्जनमनैकान्तिकमेव त.प.१९८ख/११४ २. भस्मः — {ma lus par nges par bsregs pa na ji ltar thal ba yang lus pa med pa} निःशेषं दहति यथा भस्मापि नावशिष्यते बो.प.५०क/१०; {lhung bzed thal bas bkang ste} भस्मना पात्रं पूरयित्वा अ.श.२६५ख/२४३; भूतिः — {thal bas dkar ba'i glang po dang ni}…{rngon pa rnams kyis kyang /} /{yul la chags pa ma btang rab tu zhi ba 'ga' yang rtogs mi 'gyur//} न भूतिधवलैरिभैः…लुब्धकैः अमुक्तविषयस्पृहैरधिगता प्रशान्तिः क्वचित् ।। अ.क.१३८ख/६७.५०; क्षारः — {thal ba'i 'gyur byed do//} क्षारक्षारश्च वि.सू.७६क/९३; छयिकम् — {thal ba yang med do//} छयिकमपि न प्रज्ञायते म.व्यु.५२५५; छायिका — {mchil ma'i snod gzhag par bya'o/} /{der bcal blugs so//} {phye ma'am thal ba'o//} स्थापयेत् खेटकटहकम् । आस्तरमत्र दद्यात् वालुकाच्छायिका वा वि.सू.५९ख/७५; वि.सू.७६क/९३; छारिका — {mar ram 'bru mar mes bsregs na du ba yang mi mngon zhing thal ba'i lhag ma yang mi mngon par 'gyur ro//} सर्पिषो वा तैलस्य वा अग्निना दह्यमानस्य न मषिर्न छारिका प्रज्ञायते शि.स.१३५ख/१३२ ०. पिण्डः — {rgyal srid mchil ma'i thal ba bzhin spangs nas//} प्रहाय राज्यं यथ खेटपिण्डम् शि.स.१०८ख/१०७; •वि. प्रसङ्गी — {de la skyon 'di thal ba med//} तस्य नैते दोषाः प्रसङ्गिनः प्र.अ.११६क/१२४; •भू.का.कृ. प्रसक्तम् — {gal te rtogs pa'i bdag nyid phyir/} /{tshad yin thams cad tshad mar thal//} बोधात्मकत्वान्मानं चेत् प्रसक्ता सर्वमानता प्र. अ.२१क/२४; प्रक्रान्तम् — {bsgrub par bya ba nyid du 'dod pa la sogs pa'i mtshan nyid smras pa gang yin pa thal ma thag pa'o//} अनन्तरप्रक्रान्तं यत् पक्षलक्षणमुक्तं साध्यत्वेनेष्टेत्यादि न्या.टी.७०ख/१८२; समतिक्रान्तम् — {byang chub sems dpa'i bya ba las thal zhing 'tsham pa ma yin pa'i phyir} बोधिसत्त्वविधेः समतिक्रान्तत्वादननुरूपत्वाच्च बो.भू.१२ख/१५.
thal ba sgrub pa
पा. प्रसङ्गसाधनम् — {'dis ni rgyu dang 'bras bu med par thal ba sgrub pa'i tshad ma gnyis bstan to//} एतेन कार्यकारणभावभङ्गप्रसङ्गसाधनं प्रमाणद्वयं सूचितम् त.प.१५४क/३२; प्रसङ्गापादनम् — {mo gsham gyi bu log pa na de dang 'brel pa med pa'i srog la sogs pa rnams kyang ldog par 'gyur te/} {bum pa la sogs pa bzhin no zhes kha cig gis thal ba sgrub par byed pas na ma nges par 'gyur ba} ‘वन्ध्यासूनुनिवृत्तौ तदसम्बद्धानामपि प्राणादीनां निवृत्तिः प्राप्नोति, घटादिवत्’ इति केनचित् प्रसङ्गापादनं क्रियमाणमनैकान्तिकं भवति त.प.१९८ख/११४; द्र. {thal ba sgrub par byed pa/} {thal bar 'gyur ba'i sgrub par byed pa/}
thal ba sgrub par byed pa
पा. प्रसङ्गसाधनम् — {gang yang yul thams cad na gnas pa'i lcags rnams len par thal bar 'gyur ba'i phyir ro zhes bya ba'i thal ba sgrub par byed pa smras pa} यदपि प्रसङ्गसाधनमुक्तम्, ‘सर्वदेशावस्थितानामयसामाकर्षणप्रसङ्गाद्’ इति त.प.१८४क/८२९; द्र. {thal ba sgrub pa/} {thal ba bsgrub pa/} {thal bar 'gyur ba'i sgrub par byed pa/}
thal ba sgrub par byed pa yin
क्रि. प्रसङ्गापादनं क्रियते — {'o na ci zhe na/} {gzhan la thal ba sgrub par byed pa yin no//} किं तर्हि ? प्रसङ्गापादनं परं प्रति क्रियते त.प.२३३ख/१८२.
thal ba bsgrub pa
पा. प्रसङ्गसाधनम् — {thal ba bsgrub pa nyid du ni/} /{gtan tshigs gzhi ma grub pa min//} प्रसङ्गसाधनत्वेन नाश्रयासिद्धतेह च । त.स.७३क/६८०; द्र. {thal ba sgrub pa/} {thal ba sgrub par byed pa/}
thal ba las bzlog pa
पा. प्रसङ्गविपर्ययः — {thal ba las bzlog pas chos kyi rang gi ngo bo sel ba'i sgo nas dam bca' ba'i nyes pa bshad do//} प्रसङ्गविपर्ययेण धर्मस्वरूपनिराकरणमुखेन प्रतिज्ञादोषमाह त.प.१०७क/६६५; {de lta yang ma yin zhes bya ba ni thal ba las bzlog pa 'chad pa'o//} न चैवमिति प्रसङ्गविपर्ययमाह त.प.२४१ख/१९८.
thal ba'i gnyen po
प्रत्यनुषङ्गः — {nyes pa chen por thal bar 'gyur ro//} {thal ba rnams la yang thal ba'i gnyen po dag yod de} इति महान्तो दोषा अनुषज्यन्ते, अनुषङ्गाणां पुनः प्रत्यनुषङ्गा भविष्यन्ति अभि.भा.१६८ख/ ५७८.
वि. त्रिपुण्ड्रकचिह्नितम् मि.को.११क; द्र. {thal ba'i sor ris gsum mtshan ldan/}
thal ba'i sor ris gsum mtshan ldan
वि. त्रिपुण्ड्रकचिह्नितम् म.व्यु.४३४१.
thal bar gyis
क्रि. भस्मीकुरु ब.वि.१६४क ।
thal bar gyur
= {thal bar gyur pa/}
thal bar gyur pa
भू.का.कृ. १. प्रसक्तम् — {rig byed la yang de med pa'i phyir tshad ma ma yin pa nyid du thal bar 'gyur ro} ({gyur to} ) {snyam du sems na} वेदे च तदसद्भावादप्रामाण्यं प्रसक्तमिति त.प.२५५क/९८३; आसक्तम् — {gzhan gyis tshad ma ma yin par thal bar 'gyur ba} ({gyur pa} ) {gang yin pa de zlog par byed pa yin no//} परेण यदप्रामाण्यमासक्तं तन्निवृत्तिः क्रियते त.प.१३३क/७१७ २. भस्मसाद्भूतम् — {de ltar shing la sogs pa me dang 'brel ba las thal bar 'gyur} ({gyur} ) {la de dang bral ba ni slar snga ma'i rang bzhin rjes su 'jug pa ma yin pa} तथा हि, काष्ठादेरग्निसम्बन्धाद् भस्मसाद्भूतस्य तदपायेऽपि न प्राक्तनरूपानुवृतिः त.प.२९८ख/१०५८; भस्मीभूतम् — {shi nas thal bar gyur pa la/} /{slar skye ba lta ga la yod//} भस्मीभूतस्य शान्तस्य पुनरागमनं कुतः त.प.१४४ख/१७.
thal bar 'gyur
= {thal bar 'gyur ba/}
thal bar 'gyur ba
= {thal 'gyur} ।। •क्रि. १. प्रसज्यते — {tshad ma ma yin pa yang tshul 'dis rang nyid las yin par thal bar 'gyur ro//} अप्रमाणमप्यनया नीत्या स्वत एव प्रसज्यते त.प.२३०क/९३०; सम्प्रसज्यते — {des na 'gro ba ma lus pa/} /{dmus long nyid du thal bar 'gyur//} अतश्चान्ध्यमशेषस्य जगतः सम्प्रसज्यते ।। त.स.७४क/६९०; अनुषज्यते — {des na de lta na rtog pa dang ldan pa nyams par thal bar mi 'gyur te} तेन वैचक्षण्यक्षतिरेवं सति नानुषज्यते त.प.२३८ख/९४७; प्रसङ्गः प्रसज्यते म.व्यु.४७२४ २. (?) (विधौ) प्रसज्येत — {tshu rol mthong ba la thams cad mkhyen pa'i nges pa skye ba mi srid pa'i phyir thams cad mkhyen pa nyid du brtag par bya bar thal bar 'gyur ro//} नार्वाग्दर्शनस्य सर्वज्ञनिश्चयोत्पतिसम्भव इति सर्वज्ञाः कल्प्या प्रसज्येरन् त.प.२६९ख/१००७; •सं. प्रसङ्गः — {de'i phyir phan tshun bsten} ({brten} ) {par thal bar 'gyur ba mi 'jug go/} तेनेतरेतराश्रयप्रसङ्गो नावतरति त.प.१६७ख/७९१; {don med par thal bar 'gyur ba'i phyir ro//} वैफल्यप्रसङ्गात् त.प.३ख/४५१; {de lta bas na skyes bus byas pa nyid yin no zhes thal bar 'gyur bas bstan to//} अतः स्यात् पौरुषेय एवेति प्रसङ्गेन प्रदर्श्यते त.प.४३क/५३५; प्रसञ्जनम् — {b+ha ra ta yang zhes bya ba smos te/} {de ltar zhes bya ba ni thal bar 'gyur ba'o//} भारतेऽपीत्यादि । भारतेऽपि भवेदेवं प्रसञ्जनम् त.प.१६४ख/७८४; त.स.९क/११४.
thal bar 'gyur ba brjod
= {thal bar 'gyur ba brjod pa/}
thal bar 'gyur ba brjod pa
•क्रि. प्रसङ्ग उच्यते — {mi 'dod pa'i thog tu gtong ba ni thal bar 'gyur bar brjod la} अनिष्टापत्तिर्हि प्रसङ्ग उच्यते त.प.२५०क/९७३; •पा. प्रसङ्गोद्भावनम् — {de'i tshe ma nges pa yin no zhes thal bar 'gyur ba brjod pa'i thabs kyis ston pa ni} तदानैकान्तिकतेति प्रसङ्गोद्भावनव्याजेन दर्शयति त.प.२७५ख/२६५.
thal bar 'gyur ba bya ba
पा. प्रसङ्गापादनम्, प्रसङ्गसाधनम् — {gang gis thal bar 'gyur ba bya bar 'gyur ba mngon sum dang rjes su dpag pa las tshad ma nyid du grub par mi 'dod pa yang ma yin no//} न च प्रत्यक्षस्यानुमानतः प्रामाण्यसिद्धिर्नेष्टा, येन प्रसङ्गापादनं स्यात् त.प.२५०क/९७३; द्र. {thal ba sgrub pa/} {thal ba sgrub par byed pa/} {thal bar 'gyur ba'i sgrub par byed pa/}
thal bar 'gyur ba'i sgrub par byed pa
पा. प्रसङ्गसाधनम्, प्रसङ्गापादनम् — {res 'ga' 'di rang rgyud kyis sgrub par byed dam/} {thal bar 'gyur ba'i sgrub par byed pas yin grang} कदाचिदिदं स्वात्रन्त्र्येण साधनं स्यात् ? प्रसङ्गसाधनं वा त.प.२१५क/१४७; द्र. {thal ba sgrub par byed pa/}
thal bar sgrub pa
पा. प्रसङ्गापादनम्, प्रसङ्गसाधनम् — {gang gi phyir 'di ni thal bar sgrub par byed pa yin la} यावता प्रसङ्गापादनमेतत् क्रियते त.प.१६६क/७८७; द्र. {thal ba sgrub pa/}
thal bar sgrub par byed
= {thal bar sgrub par byed pa/}
thal bar sgrub par byed pa
सं. प्रसङ्गसाधनम् — {'di ni thal bar sgrub par byed pa yin no//} प्रसङ्गसाधनं चेदम् त.प.१३ख/४७३; द्र. {thal ba sgrub par byed pa/}
thal bar sgrub par byed pa yin
•क्रि. प्रसङ्गापादनं क्रियते — {gang gi phyir 'di ni thal bar sgrub par byed pa yin la} यावता प्रसङ्गापादनमेतत् क्रियते त.प.१६६क/७८७.
thal bar bsgrub pa
पा. प्रसङ्गसाधनम् — {don 'dir the tshom za ba'i phyir/} /{the tshom ma grub pa nyid gnas/} /{de phyir thal bar bsgrub pa ni/} /{khyod kyis de 'dra ba brjod dgos//} अस्य चार्थस्य सन्देहात् सन्दिग्धासिद्धता स्थिरा । प्रसङ्गसाधनं तस्मात् त्वया वक्तव्यमीदृशम् ।। त.स.१२३क/१०७१; द्र. {thal ba bsgrub pa/}
thal bar bsgrubs pa
पा. प्रसङ्गसाधनम् — {gal te thal bar bsgrubs pa yis/} /{'dod pa ma yin pa brjod na//} प्रसङ्गसाधनेनेदमनिष्टं चोद्यते यदि ।। त.स.१३१ख/१११८.
thal bar brjod pa
भू.का.कृ. प्रसञ्जितम् — {gzhan gyis thal bar brjod pa nyid khas len par byed de} परप्रसञ्जितमेव अभ्युपगच्छति बो.प.४४ख/४.
thal bar byas
क्रि. चकार भस्मसात् — {de yi srog ni 'gro dus su/} /{dbugs kyi rlung ni sreg byed dag /rab} {tu 'bar bas seng ge dang /} /{glang po dag ni thal bar byas//} प्राणप्रवाससमये तस्य निःश्वासमारुतः । चकार दहनोद्गारी भस्मसात्सिंहकुञ्जरौ ।। अ.क.२७६क/१०२. १६.
thal bar byed par 'gyur
क्रि. भस्मसाद् भवेत् — {bsreg bya'i dngos po ma lus pa/} /{me yang rtag tu sreg byed pa'i/} /{bdag nyid can min gzhan du na/} /{ma lus thal bar byed par 'gyur//} समस्तदाह्यरूपाणां न नित्यं दहनात्मकः । कृशानुरपि निःशेषमन्यथा भस्मसाद् भवेत् ।। त.स.११क/१३१.
thal bar mi 'gyur
= {thal bar mi 'gyur ba/}
thal bar mi 'gyur ba
अप्रसङ्गः — {gzugs med pa dag na yang gzugs yod par thal bar mi 'gyur te} आरूप्येष्वपि रूपस्याप्रसङ्गः अभि.भा.६७ख/११३५.
thal bar rlag par 'gyur
क्रि. भस्म करिष्यते — {nga yongs su mya ngan las 'das nas nga'i bstan pa thal bar rlag par 'gyur ba gang yin pa'i gnas 'di yod do//} स्थानमेतद् विद्यते यत् परिनिर्वृतस्य मे शासनं भस्म करिष्यते वि.व.१२०ख/१.९.
thal bar rlog
क्रि. भस्मीक्रियते — {de tshig par byed sreg par byed ces bya ba'i tha tshig ste/} {de gzhob tu 'byin cing thal bar rlog go/} इध्यते दीप्यत इत्यर्थः । दह्यते भस्मीक्रियते अभि.स्फु.३१४ख/११९४; काषयति — {dge ba'i rtsa ba sngon bskyed pa thams cad thal bar rlog} सर्वाणि पूर्वावरोपितानि कुशलमूलानि काषयन्ति शि.स.३९क/३७; झोषयति — {dge ba'i rtsa ba sngon bskyed pa thams cad thal bar rlog} सर्वाणि पूर्वावरोपितानि कुशलमूलानि झोषयति शि.स.३८ख/३७; द्र. {thal bar brlag}
thal bar rlog pa
= {thal bar rlog}
thal bar brlag
क्रि. झोषयति — {dge ba'i rtsa ba sngon bskyed pa thams cad thal bar brlag} सर्वाणि पूर्वावरोपितानि कुशलमूलानि झोषयति बो.प.१०८क/७८; द्र. {thal bar rlog}
thal bar lhags mi 'gyur
क्रि. न भस्मसाद्भवति — {me 'bar nang na lcags bsregs 'dra 'gyur yang /} /{rang gi las kyis thal bar lhags mi 'gyur//} ज्वलनपरिगतायसप्रकाशाः स्वकृतधृता न च भस्मसाद्भवन्ति ।। जा.मा.१७७क/२०५.
thal bas lus la byugs pa
वि. भस्मोद्धूलितविग्रहः — {nyid kyi zhal nas hUM spro zhing /} /{thal bas lus la byugs pa nyid//} हूँकारं स्फारयेन्मुखाद् भस्मोद्धूलितविग्रहम् । हे.त.२३ख/७८.
thal sbyar
= {thal mo sbyar ba/}
thal ma thag
= {thal ma thag pa/}
thal ma thag pa
वि. समनन्तरप्रक्रान्तः — {kun smos pas ni thal ma thag pa'i phyogs lnga po sbyor bar byed pa yin te} सर्वग्रहणेनैव पञ्च पक्षाः समनन्तरप्रक्रान्ता अभिसंबध्यन्ते प्र.प.७३ख/९२.
thal mo
चपेटः ओ टा— {lag pa g}.{yas pas thal mo lan cig bsnun pas bsad par gyur to//} दक्षिणेन पाणिना चपेटया एकप्रहारेणैव हतोऽभूत् ल.वि.७४ख/१०१; पाणौ चपेटप्रतलप्रहस्ता विस्तृताङ्गुलौ अ.को.२.६. ८४; चप्यते पुत्रादिः सान्त्व्यतेऽनेनेति चपेटः अ.वि.२.६.८४.
thal mo snyim pa khong stong du sbyar ba
सम्पुटाञ्जलिः — {thal mo snyim pa khong stong du sbyar ba bcings la 'di skad ces brjod do//} सम्पुटाञ्जलिं बद्ध्वैवं वदेत् स.दु.१४१/१४०.
चर्पटमण्डका — {gang dag lcags kyi sil khrol rdung bcug dang /} /{chu la brdabs dang thal mo brdabs pa dang //} वादापिता झल्लरियोऽपि येहि जलमण्डका चर्पटमण्डका वा । स.पु.२२क/३६.
thal mo sbyar
= {thal mo sbyar ba/}
thal mo sbyar ba
= {thal sbyar} ।। •सं. १. अञ्जलिः — {lag pa thal mo sbyar ba brkyang ba} प्रसारिताञ्जलिहस्तम् स.दु. १९५/१९४; पाणिर्निकुब्जः प्रसृतिस्तौ युतावञ्जलिः पुमान् ।। अ.को.२.६.८५; अञ्ज्यते परप्रणामो व्यक्तीक्रियतेऽनेनेति अञ्जलिः अ.वि.२.६.८५; करपुटः — {thal mo sbyar ba dpral bar bkod de} ललाटे करपुटं दत्वा वि.प्र.१३०ख/१, पृ.२९ २. अञ्जलिकर्म, माननापर्यायः — {gus par smra ba dang phyag 'tshal ba dang mngon du ldang ba dang thal mo sbyar ba} अभिवादनवन्दनप्रत्युत्थानाञ्जलिकर्मभिश्च बो.भू.१२५क/१६१; अञ्जलिप्रग्रहः — {thal mo sbyar ba'am}…{mar me 'bul ba lta ci smos} कः पुनर्वादो योऽञ्जलिप्रग्रहं वा कुर्यात् …दीपं वा दद्यात् शि.स.१६७ख/१६५; द्र. {thal mo sbyor ba/} ।। •वि. कृताञ्जलिः — {thal sbyar zhes pa ni lus kyi rnam par rig byed do//} कृताञ्जलिरिति कायविज्ञप्तिः बो.प.६८ख/३६; जा.मा.१४१ख/१६३; कृताञ्जलिपुटः — {thal mo sbyar te stan las langs nas} कृताञ्जलिपुट उत्थायासनात् रा.प.२३०ख/१२३; प्राञ्जलिः — {rtab rtab por gyur nas de la thal mo sbyar te langs nas} ससंभ्रमः प्राञ्जलिरेनं प्रत्युत्थाय जा.मा.१७३ख/२००; श.बु.१११; साञ्जलिः — {thal mo sbyar te lta zhing 'di skad ces smras so//} उद्वीक्षमाणः साञ्जलिरुवाच १४१ख/१६३; प्रगृहीताञ्जलिः — {thal mo sbyar ba nyid} प्रगृहीताञ्जलित्वम् वि.सू.८३ख/१००; समानीताञ्जलिः — {rab tu gus pa'i dbang gis thal mo sbyar te bzhin bzangs la smras pa} गौरववशात्समानीताञ्जलिः सुमुखमुवाच जा.मा.१२३क/१४२; कृतकरपुटः — {de rnams kyis thal mo sbyar te/} {bcom ldan 'das la gsol pa} ते कृतकरपुटा भगवन्तमूचुः वि.व.१५२ख/१.४१; द्र. {thal mo sbyar byas/}
thal mo sbyar ba nyid
प्रगृहीताञ्जलित्वम् — {de'i don nyid du dang nyi ma brjod pa la thal mo sbyar ba nyid do//} प्रगृहीताञ्जलित्वं तादर्थ्ये दिवसारोचनं च वि.सू.८३ख/१००.
thal mo sbyar ba btud
वि. कृतकरपुटः — {tshong pa de dag gis thal mo sbyar ba btud de rkang pa la phyag 'tshal te} ते वणिजः कृतकरपुटाः पादयोर्निपत्य अ.श.२८५क/२६२.
thal mo sbyar ba btud nas
अञ्जलिं प्रणम्य — {bcom ldan 'das ga la ba der thal mo sbyar ba btud nas} येन भगवांस्तेनाञ्जलिं प्रणम्य हे.त.१८ख/५८.
thal mo sbyar ba btud pa
= {thal mo sbyar ba btud/}
thal mo sbyar ba'i 'os su gyur pa
वि. अञ्जलिकर्मकरणीयः मि.को.११६ख ।
thal mo sbyar byas
वि. रचिताञ्जलिः, कृताञ्जलिः — {byang chub sems dpa' de mthong nas/} /{thal mo sbyar byas rab smras pa//} स बोधिसत्त्वमालोक्य प्रोवाच रचिताञ्जलिः ।। अ.क.२२७क/२५.३३.
thal mo sbyar byas pa
= {thal mo sbyar byas/}
thal mo sbyor
= {thal mo sbyor ba/}
thal mo sbyor ba
अञ्जलिकर्म — {bla ma rnams la dus dus su gus par smra ba dang phyag 'tshal ba dang myur du ldang ba dang thal mo sbyor bar byed pa yin no//} गुरूणामभिवादनवन्दनप्रत्युत्थानाञ्जलिकर्मणः कालेन कालं कर्ता भवति बो.भू.७५क/९६; द्र. {thal mo sbyar ba/}
thal zhar
=* दण्डः — {dper na 'jim pa'i gong bu dang thal zhar dang 'khor lo dang thag gu dang chu rnams 'dus pa las bum pa mngon par grub pa de bzhin no//} तद्यथा मृत्पिण्डदण्डचक्रसूत्रोदकसमवायात् घटाभिनिष्पत्तिर्भवति अभि.भा.४९क/१०५८.
ना. कपोतमालिनी, दारिका — {drod gsher las skyes pa ni 'di lta ste/} {nga las nu ba dang mdzes pa dang nye mdzes dang thi ba'i phreng ba can dang a mra skyong ma la sogs pa lta bu'o//} संस्वेदजाः, तद्यथा मान्धातृचारूपचारुकपोतमालिन्याम्रपाल्यादयः अभि.भा. ११५ख/४०२.
सूत्राधिवासनम् — {de nas rdo rje'i thig skud lhag par gnas par bya ste/}… {thig skud lhag par gnas pa'i cho ga'o//} ततो वज्रसूत्राधिवासनं कुर्यात्…सूत्राधिवासनविधिः वि.प्र.११३क/३.३५.
thig mkhan
सूत्रधारः, शिल्पिप्रभेदः — {ji ltar khang pa gcig gi khongs su 'dus pa'i khang mig rnams thig mkhan gyi blo gcig gis byas pa nyid du mthong ba de ltar} …{srid pa mtha' dag gi thig mkhan gcig pu ste legs ldan dbang phyug chen po yin no//} यथैकावसथान्तर्गतानामपवरकाणां सूत्रधारैकबुद्धिनिर्मितत्वं दृष्टम्, तथा … भगवान्महेश्वरः सकलभुवनैकसूत्रधारः त.प.१७८क/७३.
thig gu
= {tha gu/} {thag gu/}
thig btab
= {thig btab pa/}
thig btab pa
•क्रि. असूत्रयत् — {der ni rgyal byed gzhon nu yis/} /{gser gyi rin ni chen po la/} /{nags tshal byin pa blangs nas des/} /{gtsug lag khang gi thig rnams btab//} तत्र जेतकुमारेण हिरण्यार्घेण भूयसा । दत्तं काञ्चन (कानन) मादाय विहारं तमसूत्रयत् ।। अ.क.१८९क/२१.५५; •सं. सूत्रपातः — {gtsug lag khang gi thig btab pa'i/} /{dus mtshungs nyid du dga' ldan gyi/} /{lha yi gnas su gser gyi ni/} /{gtsug lag khang chen yang dag grub//} विहारसूत्रपातस्य तुल्य एव क्षणे महान् । हैमो विहारः संवृत्तस्तुषिते देवसद्मनि ।। अ.क.१९१क/२१.७२; द्र. {thig gdab pa/}
thig gdab pa
सूत्रपातः — {thig skud kyis thig gdab pa} सूत्रेण सूत्रपातः वि.प्र.९९क/३.१९; सूत्रपातनम् — {gal te rdo rje slob dpon phyag rgya chen po'i dngos grub kyi don du thig gdab pa la sogs pa byed na} यदि महामुद्रासिद्ध्यर्थं सूत्रपातनादिकं करोति वज्राचार्यः वि.प्र. ८९क/३.१; *सूत्रम् — {dkyil 'khor gyi thig gdab pa mdor bsdus pa} संक्षिप्तमण्डलसूत्रनाम क.त.२५०५.
thig gdab par bya
•क्रि. सूत्रयेत् — {des khru stong gi mthar thug pa'i dkyil 'khor gyi thig gdab par bya ste} तेन सहस्रहस्तपर्यन्तं सूत्रयेन्मण्डलम् वि.प्र.९९क/३.१९; •कृ. सूत्रनीयम् — {dkyil 'khor thig ni gdab par bya ste} मण्डलं सूत्रनीयम् वि.प्र.१०८ख/३.३२.
thig gdab par byed
क्रि. सूत्रपातनं करोति — {gal te rdo rje slob dpon phyag rgya chen po'i dngos grub kyi don du thig gdab pa la sogs pa byed na} यदि महामुद्रासिद्ध्यर्थं सूत्रपातनादिकं करोति वज्राचार्यः वि.प्र.८९क/३.१;
thig gdab par byed par 'gyur
क्रि. सूत्रपातं करिष्यति — {dkyil 'khor gyi sa la thig gdab par byed par 'gyur} सूत्रपातं करिष्यति मण्डलभूम्याम् वि.प्र.९९क/३. १९.
thig nag
ना. कालसूत्रम्, नरकः — {sems can dmyal ba yang sos dang thig nag dang}…{pad ma ltar gas pa chen por song nas} संजीवं कालसूत्रं…महापद्मं नरकान् गत्वा अ.श.३ख/२; द्र. {thig nag po can/} {thig nag po gdab pa/}
thig nag po can
ना. कालसूत्रम्, नरकः — {sems can yi dwags dag dang bstir med par skyes pa dag dang thig nag po can dang 'o dod 'bod pa dag dang} प्रेतेषु अवीचावुपपन्नेषु, कालसूत्ररौरवोपपन्नेषु सत्त्वेषु का.व्यू.२०८ख/२६६; द्र. {thig nag/} {thig nag po gdab pa/}
thig nag po gdab pa
ना. कालसूत्रम्, नरकः — {thig nag po gdab par skyes pa} कालसूत्रोपपन्नाः का.व्यू.२२९क/२९२; द्र. {thig nag/} {thig nag po can/}
•सं. १. तिलकः, ओ कम् १. ललाटादौ चन्दनादिकृतचिह्नविशेषः — तमालपत्रतिलकचित्रकाणि विशेषकम् । अ.को.२.६.१२३; तिलति स्निह्यतीति तिलकम् अ.वि.२.६.१२३ २. तिलकः (त्रि.लिं.), समासान्ते — {shAkya'i rigs kyi thig le} शाक्यकुलतिलकः वि.प्र.१२९ख/१, पृ,२८; {grong khyer ni/} /{shA} ({sA} ) {ke ta zhes bya ba ste/} /{skal bzang sa yi thig le yod//} अस्ति…साकेतं नाम नगरं सौभाग्यतिलकं भुवः ।। अ.क.१९ख/३.२ ३. तिलकः, तिलकवृक्षः — तिलकः क्षुरकः श्रीमान् समौ अ.को.२.४.४०; तिलाभानि पुष्पाण्यस्य तिलकः अ.वि.२.४.४० ४. तिलः, तिलप्रमाणम् — {thig le mchog} तिलोत्तमा हे.त.२८क/९४ ५. बिन्दुः — {lus kyi mdog rin po che} ({pad+ma rA ga dang} ) {an+da rnyi la} ({in dra nI la} ) {dang mar gad dang bai DU r+ya'i kha dog 'dra ba'i tshon sna tshogs kyi thig les brgyan pa} नानाविधपद्मरागेन्द्रनीलमरकतवैडूर्यरुचिरवर्णबिन्दुविद्योतितविचित्रगात्रः जा.मा.१५१क/१७४; {gang zhig zla ba mdzes pa'i lus la skyon gyi thig le nag po dang //} कान्तः काये वहति मलिनं दोषबिन्दुं यदिन्दुः अ.क.४ख/५०. ३४ ६. = {khu ba} रेतः, शुक्रम् — शुक्रं तेजोरेतसी च बीजवीर्येन्द्रियाणि च अ.को.२.६.६२; रीयते भगादाविति रेतः अ.वि.२.६.६२; {gser gyi thig le} हिरण्यरेताः अ.को.१.१.५६ ०. तिलकम् — {grol ba'i thig le zhes bya ba} मुक्तितिलकनाम क.त.१८५९; {dpal kye rdo rje'i mngon par rtogs pa'i thig le zhes bya ba} श्रीहेवज्राभिसमयतिलकनाम क.त.१२७७; {dpal ye shes thig le'i dka' 'grel gsang ba'i de kho na nyid ces bya ba} श्रीज्ञानतिलकपञ्जिका गुह्यतत्त्वनाम क.त.१२०३; {gsang chen dga' ba'i thig le zhes bya ba} रहस्यानन्दतिलकनाम क.त.१३४५; *तिलकः — {snag tsha'i thig le ni de zhes bya'o//} मपिटिप्यकस्तदास्यः (मसितिलकस्तदाख्यः ?) वि.सू.७२ख/९०; •पा. बिन्दुः इ शरीरस्थबिन्दुः — {'dir lus la rigs gsum gyi rtsa gsum ni}…{lus dang ngag dang sems kyi thig le 'dzin pa rnams so//} इह शरीरे त्रिकुलनाड्यस्तिस्रः कायवाक्चित्तबिन्दुधारिण्यः वि.प्र.२४४ख/२.५७; {byang chub kyi sems kyi thig le rdzogs pa ni thig le'i rnal 'byor ro//} बोधिचित्तबिन्दुनिष्पत्तिर्बिन्दुयोगः वि.प्र.६२क/४.११०; {thig le bcu drug gi nyams len zhes bya ba} षोडशबिन्दुभावनानाम क.त.२३७५ [2] = {waMyig} वंकारः — {waMyig dang bde ba chen po dang chags pa chen po dang lhan cig skyes pa dang mchog tu mi 'gyur ba dang thig le dang de nyid dang ye shes dang rnam par dag pa'i sems kyi ming rnams kyi nang nas waMyig gcig pu gtso bo'i ming ma yin te} वंकारमहासुखमहारागसहजपरमाक्षरबिन्दुतत्त्वज्ञानविशुद्धचित्तसंज्ञानां मध्ये न एका वंकारसंज्ञा प्रधाना वि.प्र.१३५ख/१, पृ.३४ [3] निमित्तभेदः — {de yang mtshan ma'i dbye bas rnam pa bcu ste/} {du ba dang smig rgyu dang me khyer dang mar me dang 'bar ba dang zla ba dang nyi ma dang sgra gcan dang cha shas dang thig le mthong ba'i dbye bas ma brtags pa ye shes kyi phung po'o//} स च निमित्तभेदेन दशविधो धूममरीचिखद्योतदीपज्वालाचन्द्रादित्यराहुकलाबिन्दुदर्शनभेदेनाकल्पितो ज्ञानस्कन्धः वि. प्र.६५ख/४.११५.
thig le dkar po
पा. श्वेतबिन्दुः — {tshangs pa'i yul sa dpal ldan dpral ba dag nas dbyangs kyis yongs su bskor ba'i thig le dkar po zag} ब्रह्माण्डे श्रीललाटे स्वरपरिकलितं श्वेतबिन्दुं स्रवन् वै वि.प्र.२३९क/२.४६.
thig le grol ba
बिन्दुमोक्षः — {de'i dus su 'khrig pa byas pa ni thig le grol ba gsum gyi mthar lhan cig skyes pa'i skad cig gi dus gcig na bde ba chen por rab tu 'gyur ro//} तस्मिन् काले मैथुने कृते एकस्मिन् समये बिन्दुमोक्षत्रयान्ते सहजक्षणे महासुखं प्रयाति वि.प्र.६१ख/४.१०८.
१. महाबिन्दुः — {gsang sngags don kun skyed pa po/} /{thig le chen po yi ge med//} सर्वमन्त्रार्थजनको महाबिन्दुरनक्षरः ।। ना.स.१४४ २. महातिलकम् — {thig le chen po'i rim pa zhes bya ba} महातिलकक्रमनाम क.त.१२९०.
thig le mchog
ना. तिलोत्तमा, स्वर्वेश्या — {mthar ni swAhA thig le mchog /dga'} {bzang ma sogs rtag tu 'gugs//} स्वाहान्तं कार्षयेत् सदा रम्भादीनान् तिलोत्तमाम् ।। हे.त.२८क/९४; द्र. {thig le mchog ma/}
thig le mchog ma
ना. तिलोत्तमा, स्वर्वेश्या छो.को.३६९/रा.को.२.६२४; द्र. {thig le mchog}
thig le lta bu'i rgyan
तिलकम्, अलङ्कारविशेषः म.व्यु.६०२१.
thig le drug pa
•सं. षड्बिन्दुकः, रत्नविशेषः — {de bzhin du rin po che 'bring po ni mu tig dang byi ru dang mu men dang shu la ma Ni dang thig le drug pa'o//} तथा मध्यमरत्नानि मुक्ताप्रवालराजपट्टशूलमणिषड्बिन्दुकाश्चेति वि.प्र.१४९ख/३.९६; •ना. = {khyab 'jug} षड्बिन्दुः, विष्णुः छो.को.३१३/रा.को.५.१८९.
thig le 'dzin
= {thig le 'dzin pa/}
thig le 'dzin pa
वि. बिन्दुधारिणी — {'dir lus la rigs gsum gyi rtsa gsum ni}…{lus dang ngag dang sems kyi thig le 'dzin pa rnams so//} इह शरीरे त्रिकुलनाड्यस्तिस्रः कायवाक्चित्तबिन्दुधारिण्यः वि.प्र.२४४ख/२.५७.
पा. बिन्दुयोगः, योगविशेषः — {byang chub kyi sems kyi thig le rdzogs pa ni thig le'i rnal 'byor ro//} बोधिचित्तबिन्दुनिष्पत्तिर्बिन्दुयोगः वि.प्र.६२क/४.११०.
thig le'i gzugs
वि. बिन्दुरूपम् — {byang chub kyi sems zhu ba'i khu ba thig le'i gzugs rdo rje'i khas steng du btung ba lhan cig skyes pa'i bde ba skyed pa gang yin pa de ni rnal 'byor pa rnams kyi chang btung ba} बोधिचित्तस्य द्रुतस्य द्रवं बिन्दुरूपं पानकं कुलिशमुखेनोर्ध्वतो यत्तत् सहजानन्दजनकं मद्यपानं योगिनाम् वि.प्र.६९ख/४.१२५.
thigs
= {thigs pa/}
thigs pa
= {thigs} ।। •सं. बिन्दुः — {mchi ma'i thigs} अश्रुबिन्दुः अ.क.२२१ख/२४.१५५; {khu ba khrag gi thigs pa la//} शुक्रशोणितबिन्दुषु बो.अ.८.१११; कणः — {chu rgyun chu thigs kyis bran pa//} निर्झरांभकणोक्षितः का.आ.१.४८; {mi rnams nor ni dngul chu'i thigs pa khu tshur dag gis bsdams pa'i rnam par mthong //} दृष्टं मुष्टिनिविष्टपारदकणाकारं नराणां धनम् अ.क.१८४क/२१. १; {'byor pa 'di ni sbyin pa yi/} /{thigs pa de yi dang po'i 'bras//} तस्य दानकणस्यैवं विभूतिः प्रथमं फलम् ।। अ.क.१५८ख/१७.१७; लवः — {chu thigs} सलिललवः अ.क.३१२क/१०८.१७५; {zil thigs} अनश्यायलवः अ.क.२०८ख/८६.११; शीकरः — {kha ba'i thigs pa ltar dkar ba'i/} /{ha ri tsan dan chu dag gis//} तुषारशीकरस्मेरहरिचन्दनवारिभिः । अ.क.१०७क/६४.२२९; विप्लुष् — {gang zhig nyon mongs thigs pa 'di//} यदिमाः क्लेशविप्लुषः अ.क.१७३ख/७८.७; कणिका — {'phags pa mtshan yang dag par brjod pa'i mdor bshad bdud rtsi'i thigs pa zhes bya ba} अमृतकणिकानाम आर्यनामसङ्गीतिटिप्पणी क.त.१३९५; •ना. जलबिन्दुः, नागकन्या — {klu'i bu mo brgya phrag du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {klu'i bu mo brgyan 'dzin ces bya ba dang}…{klu'i bu mo thigs pa zhes bya ba dang} अनेकानि च नागकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा विभूषणधरा नाम नागकन्या…जलबिन्दुर्नाम नागकन्या का.व्यू.२०१ख/२५९.
क्रि. प्रसारय — {ras things shig} पटकं प्रसारय अ.श.२४४ख/२२४; प्रज्ञापय — {stan things shig} आसनं प्रज्ञापय सु.प्र.५३ख/१०६.
thibs
= {thibs po/}
thibs kyis non pa
अधिष्ठानम् — {bdud kyi thibs kyis non pa} माराधिष्ठानम् (= {bdud kyis gnod pa byas pa} मारबाधितम् अभि.टी.) अभि.अ.२.२७.
thibs po
वि. गहनम् — {nags thibs po} वनगहनम् र.वि.७८ख/९; {thibs po'i dpe rnams rab spangs te/} /{de dag 'phags pa'i spyod yul dong //} दृष्टान्तगहनं हित्वा गतास्ते आर्यगोचरम्।। ल.अ.१९१क/१६३; {de bzhin du thams cad mkhyen pa'i sems bskyed pa'i mar me gcig gis kyang sems can gyi bsam pa'i thibs po ma rig pa'i mun pa dang ldan pa ji lta bu yang rung bar zhugs na} एवमेकः सर्वज्ञताचित्तोत्पादप्रदीपो यादृशे सत्त्वाशये गहनेऽविद्यातमोऽन्धकारानुगते प्रवेश्यते शि.स.१००क/९९; {sna tshogs lta thibs kyis bskor the tshom rtsig pa 'jig mdzad de la 'dud//} नानादृग्गहनोपगूढविमतिप्राकारभेत्त्रे नमः ।। र.वि.७७ख/७; गह्वरम् — {rtog ge can ni tshul spangs pa/} /{rnam shes thibs por rmongs pa dag /bdag} {tu smra bar byed 'dod pas/} /{phan tshun dag tu rab tu rgyug/} विज्ञानगह्वरे मूढास्तार्किकाः नयवर्जिताः । इतस्ततः प्रधावन्ति आत्मवादचिकीर्षया ।। ल.अ.१८६क/१५६.
thibs po med
= {thibs po med pa/}
thibs po med pa
वि. अगहनम् — {thibs po med pa'i bsam pa} अगहनाशयता द.भू.२०१ख/२३; {thibs po med par spyod pa} अगहनचारी द.भू.२०७ख/२५.
thibs po med pa'i bsam pa
अगहनाशयता — {de'i}… {thibs po med pa'i bsam pa yongs su dag par 'gyur te} तस्य…अगहनाशयता च परिशुद्ध्यति द.भू.२०१ख/२३.
thibs po med par spyod pa
वि. अगहनचारी — {de ni byas pa shes pas drin du gzo ba yin/}…{thibs po med par spyod pa yin} स कृतज्ञश्च भवति, कृतवेदी…अगहनचारी च द.भू.२०७ख/२५.
thim
= {thim pa/}
thim 'gyur
= {thim par 'gyur/}
thim pa
•क्रि. लीयते — {'jig pa'i dus na 'byung ba rnams ni de tsam la thim mo//} प्रलयकाले भूतानि तन्मात्रेषु लीयन्ते त.प.१४८ख/२३; •सं. १. = {'jig pa} लयः — {phra rang bzhin de rang gi ngo bo nyid la thim pa ni 'jig pa ste} प्रकृतिषु स्वभावेषु लयाः प्रलयाः त.प.१४६क/७४३; प्रलयः — {yang na yul zhig rigs rgyud ni/} /{chad pa'i ngo bo thim pa yin//} देशोत्सादकुलोत्सादरूपो यः प्रलयो भवेत् । त.स.९७ख/८६७; निलयः, द्र. {thim par bya} निलीयते स.दु.१३३क/१३२; सन्निलयः — {mig ni skye ba na yang gang nas kyang ma 'ongs/} {'gag pa na yang gang du yang thim nas mi 'gro ste} चक्षुरुत्पद्यमानं न कुतश्चिदागच्छति, निरुध्यमानं न क्वचिन्सन्निच (ल) यं गच्छति त.प.१४४ख/१७; अस्तः — {chu ni sa la thim zhing yongs su zad de yongs su gtugs par gyur to//} पानीयं पृथिव्यामस्तं परिक्षयं पर्यादानं गतम् अ.श.२७क/२३ २. जारणम् — {dngul chu la dul ba dang thim pa la sogs pa'i mtshan nyid dang} पारदेऽपि चारणजारणादिलक्षणः प्र.अ.९९क/१०६.
thim pa nyid
लीनत्वम् — {mtshan mo rab thim zhes bya yin/} /{las kun thim pa nyid kyi phyir//} रात्रिर्वा प्रलयो नाम लीनत्वात् सर्वकर्मणाम् । त.स.८३क/७६४.
thim pa ma yin
क्रि. न लयं गच्छति — {mi gsal ba ni de ltar gang la yang thim pa ma yin te} न त्वेवमव्यक्तं क्वचिदपि लयं गच्छति त.प.१४८ख/२३.
thim par gyur
भू.का.कृ. अस्तं गतम् — {chu ni sa la thim zhing yongs su zad de yongs su gtugs par gyur to//} पानीयं पृथिव्यामस्तं परिक्षयं पर्यादानं गतम् अ.श.२७क/२३.
thim par gyur pa
= {thibs par gyur/}
thim par 'gyur
क्रि. लीयते — {'jig pa'i dus na srog chags rnams kyi mig la sogs pa rang rang gi rang bzhin la thim par 'gyur bar grags so//} नाशकाले प्राणिनां चक्षुरादयः स्वस्यां प्रकृतौ लीयन्ते त.प.१४६क/७४३; त.स.११ख/१३७; लयं गच्छति — {gsal ba ni 'gro ba yin te thim par 'gyur ba'i phyir ro//} लिङ्गं च व्यक्तम्, लयं गच्छतीति कृत्वा त.प.१४८ख/२३;
thim par bya
क्रि. निलीयते — {de gnyis lag pa'i mthil du thim par bya} तद् वज्रं (? द्वयं) करमध्ये निलीयते स.दु.१३३क/१३२.
thu
१ {ngan pa'i don} द.को.३३२; द्र. {thu zhes mi bya/} 2. = {thu ba/thung} {brjod nyid}
thu ba
१. अञ्चलः — {de yi thu bo} ({thu ba} ) {dag la ni/} /{rin chen yid 'ong bsags pa mthong //} अपश्यदञ्चले तस्य रुचिरं रत्नसञ्चयम् ।। अ.क.३४४क/४५.२५; उत्सङ्गः — {me tog man dA ra bas thu ba bkang ste} मन्दारका (वा) णां पुष्पाणामुत्सङ्गं पूरयित्वा वि.व.१५१ख/१.४० २. कर्णका — {gos kyi thu ba} चीवरकर्णका वि.सू.३७क/४६.
अभिसाहसम्, अतिसाहसम् — {'di ni ha cang thug thub ches par 'gyur ro/} /{'di la thug thub ci zhig bya zhe na} इदमभिसाहसं वर्तते । किमत्राभिसाहसम् अभि.भा.१८९क/६४४; प्रागल्भ्यम् — {thug thub tu phyis gnon byed pa} प्रागल्भ्यानुप्रस्कन्दनम् वि.सू.५३ख/६८.
•सं. १. = {mthar thug pa} अन्तः, पर्यन्तः — {sham b+ha la'i yul la thug pa'i bar du} सम्भलविषयान्तं यावत् वि.प्र.१९१क/१, पृ.१०१; अवसानम् — {rgyud yongs su 'gyur ba'i khyad par las te/} {myu gu dang sdong bu dang 'dab ma la sogs pa me tog la thug pa rim pa rdzogs pa las 'byung ba bzhin no//} तत्सन्ततिपरिणामविशेषादङ्कुरकाण्डपत्रादिक्रमनिष्पन्नात् पुष्पावसानात् अभि.भा. ९४ख/१२३०; निष्ठा — {thug pa dang dmigs pa zhes bya ba don tha mi dad de} निष्ठा उपलब्धिरित्यनर्थान्तरम् ल.अ.१००क/४६; अधिष्ठा — {thug pa med pa'i gnas yongs su bzung ba} अनधिष्ठापदपरिग्रहः ल.अ.१२७क/७३; अवस्था — {thug pa ma mchis pa} अनवस्था ल. अ.९६ख/४३; {thug pa med pa'i skyon yod pa'i phyir} अनवस्थादोषात् त.प.१९९क/८६४; अवस्थितिः — {thug pa med pa'i skyon yod pas} अनवस्थितिदोषात् त.स.१११ख/९६७; निश्चयः — {gang gi yon tan grangs dag dang /} /{mthu la thug pa ma mchis la//} यस्य संख्याप्रभावाभ्यां न गुणेष्वस्ति निश्चयः श.बु.११०क/८; {thug pa ni nges par gzung ba} श.टी.८ २. = {'phrad pa/} द्र. {ri'i dbang po chen po rnams ni phan tshun thug par byed} संघट्टमानैः महाशैलेन्द्रैः ग.व्यू.७८क/१६९ ३. [1] यवागू — {'bras chan dang skyo ma dang thug pa btung ba dang} भक्ततर्पणयवागूपानानां च बो.भू.१६ख/२०; पेया — {de'i phyed du bu mo zhig thug pa khyer te 'ongs so//} तस्यामर्थाय दारिका पेयामादायागता वि.व.१५७क/१.४५ [2] = {'o thug} पायसम् — {de nas legs skyes mas thug pa de tshos pa dang} ततः सुजाता तं पायसं पक्वम् ल.वि.१३२क/१९५; •वि. = {mthar thug pa} निष्ठः — {phyi ma'i mtha'i mur thug pa} अपरान्तकोटिनिष्ठः र.वि.९२क/३२; निष्ठितम् — {thug pa med pa} अनिष्ठितता द.भू.२३९ख/४२; अवस्थितम् — {thug pa med pa ste ma nges pa'i gtan tshigs gang la yod pa} अनवस्थितः अपरिनिश्चितो हेतुर्यस्य त.प.११७ख/९०५; गतम् — {sngon gyi mtha'i mur thug pa} पूर्वान्तकोटीगतः शि.स.१५२क/१४७; •अव्य. आ — {srog la thug kyang tshul khrims kyi sdom pa yang dag par blangs pa de nyams par mi byed} समात्तशीलः आप्राणैः …न छिद्रीकरोति बो.भू.९९क/१२६.
thug pa btung ba
यवागूपानम् — {'bras chan dang skyo ma dang thug pa btung ba dang}…{sbyin pa dang rab tu sbyin pa rnams kyang phul te} भक्तैस्तर्पणैर्यवागूपानैः…दानप्रदानानि दत्त्वा अ.श.१९४ख/१८०.
thug pa ma mchis
= {thug pa ma mchis pa/}
thug pa ma mchis pa
अनवस्था — {rgyu dang rkyen dang yang 'dres te/} {de bzhin du phan tshun du thug pa ma mchis par yang 'gyur ro//} हेतुप्रत्ययसङ्करश्च एवमन्योन्यानवस्था प्रसज्यते ल.अ.९६ख/४३; द्र. {thug pa med pa/}
thug pa med
= {thug pa med pa/}
thug pa med thal 'gyur
= {thug pa med par thal bar 'gyur ba/}
thug pa med pa
= {thug med} ।। •सं. १. = {mtha' thug pa med pa} अपर्यन्तः — {de dag gis gnas gtan mthu dang ldan pa la'o thug pa med par ro//} तैः प्रभाविते स्थविरे अपर्यन्तस्य वि.सू.९०ख/१०८; अनधिष्ठा — {thug pa med pa'i gnas yongs su bzung ba} अनधिष्ठापदपरिग्रहः ल.अ.१२७क/७३; अपर्यवसानम् — {de'i tshe de dag la yang gzhan yin pas mtha' thug pa med pa'i skyon du 'gyur ro//} {thug pa med pa'i skyon du gyur na yang} तदा तेषामप्यन्यत्, तेषामप्यन्यदिति अपर्यवसानदोषः स्यात् । सति च अपर्यवसानदोषे प्र.प.५०क/६० २. = {thug pa med pa nyid} अनिष्ठितता — {ma skyes pa dang}…{thug pa med pa dang}… {yang dag pa ji lta ba bzhin du 'jug ste} अजाततां च…अनिष्ठिततां च…यथाभूतमवतरति द.भू.२३९ख/४२; •पा. अनवस्था, हेतुदोषः — {gzhan las tshad ma nyid yin na thug pa med pa la sogs pa'i skyon du thal ba'i phyir} परतः किल प्रामाण्येऽनवस्थादिदोषप्रसङ्गात् त.प.२१६ख/९०३; त.स.५क/७१; अनवस्थितिः — {brgal zhing brtag pa gsum po 'di/} /{re re zhing yang yod srid na/} /{thug pa med pa du ma yi/} /{khyod kyi 'di la khyab par 'gyur//} त्रयपर्यनुयोगस्य प्रत्येकं सति सम्भवे । अनवस्थितयो बहव्यो विसर्पिण्यः स्युरत्र ते ।। त.स.६१ख/५८५; अनिष्ठा — {thug pa med thal 'gyur} अनिष्ठा प्रसज्यते ।। त.स.१११क/९६६; •वि. अनवस्थितः — {thug pa med pa ste ma nges pa'i gtan tshigs gang la yod pa} अनवस्थितः अपरिनिश्चितो हेतुर्यस्य त.प.११७ख/९०५.
thug pa med pa'i skyon
पा. अनवस्थादोषः, हेतुदोषः — {nus pa ma mthong ba rgyu nyid du rtogs na thug pa med pa'i skyon yod pa'i phyir te} अदृष्टसामर्थ्यस्य हेतुत्वकल्पनेऽनवस्थादोषात् त.प.१९९क/८६४; अनवस्थितिदोषः — {dngos med phyir ro dmigs pa yis/} /{de grub rigs min dngos med phyir/} /{thug pa med pa'i skyon yod pas/} /{ma dmigs pas kyang de rigs min//} अभावादुपलम्भेन तत्सिद्धिर्नावकल्प्यते । अनवस्थितिदोषाच्च न युक्तानुपलम्भतः ।। त.स.१११ख/९६७; द्र. {thug pa med pa/}
thug pa med pa'i gnas yongs su bzung ba
अनधिष्ठापदपरिग्रहः — {sangs rgyas thams cad kyi ye shes su dbang bskur ba rtogs pa dang /} {thug pa med pa'i gnas yongs su bzung ba dang /} {chos thams cad la lhun gyis grub pas dbang byed pa ni chos zhes bya'o//} सर्वबुद्धज्ञानाभिषेकगतिः अनधिष्ठापदपरिग्रहः सर्वधर्मानाभोगवशवर्तिता धर्म इत्युच्यते ल.अ.१२७क/७३.
thug pa med par 'gyur
= {thug pa med par 'gyur ba/}
thug pa med par 'gyur ba
•क्रि. अनवस्था भवेत् — {yid ches ngag las skyon med par/} /{yon tan dag gis rtogs she na/} /{yon tan ldan nyid rjes 'gro la/} /{de nyid thug pa med par 'gyur//} दोषाभावो गुणेभ्यश्चेदाप्तवाक्येषु गम्यते । अनवस्था भवेत् सैव गुणवत्त्वानुगामिनः ।। त.स.१०५ख/९२५; अनवस्था स्यात् — {yang phyogs gcig gis zhes bya ba'i phyogs yin na/} {de'i tshe phyogs gcig pa rnams thug pa med par 'gyur te} अथैकदेशेनेति पक्षः, तदाऽनवस्था स्यादेकदेशानाम् त.प.२६८क/२५२; •सं. अनवस्थाप्रसङ्गः, हेतुदोषः म.व्यु.४७२२; मि.को.६३क ।
thug pa med par thal bar 'gyur
= {thug pa med par thal bar 'gyur ba/}
thug pa med par thal bar 'gyur ba
•क्रि. अनवस्था प्रसज्यते — {de la'ang gzhan la ltos pa na/} /{thug pa med par thal bar 'gyur//} तत्राप्यन्यव्यपेक्षायामनवस्था प्रसज्यते । त.स.१६ख/१८४; अनिष्ठा प्रसज्यते — {gnod can shes med phyir zhe na/} /{des na thug pa med thal 'gyur//} बाधकप्रत्ययासत्त्वादित्यनिष्ठा प्रसज्यते ।। त.स.१११क/९६६; •पा. अनवस्थाप्रसङ्गः — {khyad par bskyed par bya ba ma yin pa yang bskyed par bya ba nyid yin na thams cad bskyed par bya ba nyid du thal bar 'gyur ba dang /} {thug pa med par thal bar 'gyur ba ni gnod pa can gyi tshad ma ste} अनुत्पाद्यातिशयस्यापि जन्यत्वे सर्वेषां जन्यत्वप्रसङ्गोऽनवस्थाप्रसङ्गश्च बाधकं प्रमाणम् त.प.१५४ख/३२.
thug med
१. असमन्तः, संख्याविशेषः म.व्यु.७८०८, ७९४० २. = {thug pa med pa/}
thug med thal 'gyur
= {thug pa med par thal bar 'gyur ba/}
thug med pa
= {thug pa med pa/}
thug med la bsgres pa
असमन्तपरिवर्तः, संख्याविशेषः म.व्यु.७८०९.
thug yal
एलुदम्, संख्याविशेषः — {bgrang yas bgrang yas na thug yal lo//} क्षेमुः क्षेमूनामेलुदम् ग.व्यू.३क/१०३.
thugs
१. चित्तम् [1] = {sems} चेतः — {thugs spyod brtse ba yis} कृपाकोमलचित्तवृत्तेः अ.क.३३क/३.१५८; {thugs yongs su dag pa} चित्तपरिशुद्धिः सू.अ.२५७ख/१७७; {thugs shin tu rnam par grol ba} सुविमुक्तचित्तः ल.वि.२०४ख/३०८; {byang chub thugs} बोधिचित्तम् बो.अ.३.२२; चेतः — {thugs ni chos rnams thams cad la/} /{rtse gcig phyir na brtan pa nyid//} स्थिरो नित्यसमाधानात् सर्वधर्मेषु चेतसः । र.वि.१२१ख/९७ [2] = {dgongs pa} अभिप्रायः — {tshogs pa la sogs thugs kyis ni/} /{khur khyer la sogs ston mdzad pa//} समुदायादिचित्तेन भारहारादिदेशना । त.स.१४ख/१६४; {tshogs pa la sogs pa'i thugs kyis te/} {tshogs pa la sogs pa'i dgongs pas} समुदायादिचित्तेन समुदायाद्यभिप्रायेण त.प.२२४ख/१६५ २. = {yid} मनः — {thugs kyi phrin las thams cad ye shes kyi rjes su 'brang ba yin te} सर्वं मनस्कर्म ज्ञानानुपरिवर्त्ति अभि.स्फु.२६५क/१०८३; मानसम् — {thub pa thugs zhi ba snga ma rnams kyis} पौराणैश्च शान्तमानसैर्मुनिभिः बो.भू.१४६ख/१८८ ३. = {snying} हृत् — {thugs ni thugs rje chen po dang /} /{rtag tu rjes su 'brel slad du/} /{ting 'dzin 'bras bur bcas pa yi/} /{shin tu bde la'ang khyod ma chags//} सुसुखेष्वपि सङ्गोऽभूत् सफलेषु समाधिषु । न ते नित्यानुबद्धस्य महाकरुणया हृदि ।। श.बु.१११क/२२; हृदयम् — {de bzhin gshegs pa'i thugs} तथागतहृदयम् वि.प्र.१२५ख/१, पृ.२३ ४. = {blo} बुद्धिः — {des na thugs kyang gsal ba'i phyir/} /{rgyu yi bag chags spangs pa yin//} बुद्धेश्च पाटवाद्धेतोर्वासनातः प्रहीयते ।। प्र.वा.१.१३९; धीः — {'bad rtsol zhi ba dam bca' ste/} /{rtog med thugs ni gtan tshigs so//} प्रतिज्ञाभोगशान्तत्वं हेतुर्धीनिर्विकल्पता । र.वि.१२६ख/१११; मतिः — {mchod sbyin cho ga mtho ris them skas la/} /{ji ltar khyod thugs bag med dbang du gyur//} यज्ञाभिधाने सुरलोकसेतौ प्रमादतन्त्रेव कथं मतिस्ते ।। जा.मा.६१ख/७१; •पा. चित्तम् — {thugs kyi gsang ba} चित्तगुह्यम् द.भू.२६६क/५८; {sku gsung thugs kyi dkyil 'khor} कायवाक्चित्तमण्डलम् वि.प्र.३२ख/४.६.
thugs ka
= {snying kha} हृत्, हृदयम् — {bdug pa ni 'od la'o//} {byug pa ni thugs kar ro//} ज्वालायां धूपम् । गन्धं हृदि स.उ.२३.४७; हृदयम् — {brang dang thugs ka dang mgur dang rgyab} उरः हृदयं ग्रीवा पृष्ठम् बो.भू.१९३ख/२६०; उरःस्थलम् — {thugs kar bkra shis rab tu 'bar} स्वस्तिकोरःस्थलोज्जवलः अ.क.२४.३५.
पा. चित्तविरमानन्दः, षोडशानन्देषु एकः — {de bzhin du sku'i khyad par gyi dga' ba dang gsung gi khyad par gyi dga' ba dang thugs kyi khyad par gyi dga' ba dang ye shes kyi khyad par gyi dga' ba dang} एवं कायविरमानन्दो वाग्विरमानन्दश्चित्तविरमानन्दो ज्ञानविरमानन्दः वि.प्र.१४६क/१, पृ. ४५; {gnyid yur zhes pa ni thugs kyi khyad par dga' ba'o//} घूर्मेति चित्तविरमानन्दः वि.प्र.१६०ख/३.१२४.
thugs kyi khyad par dga' ba
= {thugs kyi khyad par gyi dga' ba/}
thugs kyi dga' ba
पा. चित्तानन्दः, षोडशानन्देषु एकः — {'dar ba zhes pa ni thugs kyi dga' ba'o//} कम्पा इति चित्तानन्दः वि.प्र.१६०ख/३.१२४.
thugs kyi mchog gi dga' ba
पा. चित्तपरमानन्दः, षोडशानन्देषु एकः — {de bzhin du sku'i khyad par gyi dga' ba dang gsung gi khyad par gyi dga' ba dang thugs kyi khyad par gyi dga' ba dang ye shes kyi khyad par gyi dga' ba dang} एवं कायविरमानन्दो वाग्विरमानन्दश्चित्तविरमानन्दो ज्ञानविरमानन्दः वि.प्र.१४६क/१, पृ. ४५; {skye ba zhes pa ni thugs kyi mchog dga' ba'o//} उद्भव इति चित्तपरमानन्दः वि.प्र.१६०ख/३.१२४.
thugs kyi mchog dga'
= {thugs kyi mchog gi dga' ba/}
thugs kyi stobs
पा. मानसं बलम् — {re zhig de ltar na mkhyen pa la thogs pa mi mnga' ba'i phyir/} {sangs rgyas rnams kyi thugs kyi stobs ni shes} ({bya} ) {bzhin du mtha' yas pa yin no//} एवं तावदव्याहतज्ञानत्वाद् बुद्धानां ज्ञेयवदनन्तं मानसं बलम् अभि.भा.५६क/१०८८.
१. चित्तवज्रः — {rnam pa thams cad rang bzhin gyis/} /{bde ba can na yang dag bzhugs/} /{thugs kyi rdo rje sa bon gyis/} /{rang gi dkyil 'khor bskyed pa ste//} सुखावत्यां समासीनः सर्वाकारस्वरूपतः । चित्तवज्रस्य बीजेन निष्पन्नो मण्डलेश्वरः ।। हे.त.२३ख/७६; {phyi rol du}…{'khor lo can gang yin pa de ni lus la rdo rje can te thugs rdo rje'o zhes pa'i don to//} यो बाह्ये चक्री …स देहे वज्री चित्तवज्र इत्यर्थः वि.प्र. २४०ख/२.४८ २. = {thugs kyi rdo rje ma} चित्तवज्री — {thugs kyi rdo rje bdag med ma/} /{sems ni bdag med tshul can nyid//} चित्तवज्री च नैरात्म्या चित्तं नैरात्म्यरूपकम् । हे.त.२३क/७६; द्र. {thugs rdo rje can/}
thugs kyi rdo rje can
= {thugs rdo rje can/}
thugs kyi rdo rje 'dzin
चित्तवज्रधरः — {rgyal po thugs kyi rdo rje 'dzin/} /{de yang khyab 'jug rdzu 'phrul che//} चित्तवज्रधरो राजा स च विष्णुर्महर्द्धिकः ।। वि.प्र.१५६क/३.१०५; वि.प्र.५८क/४.१००.
चित्तजापः — {dbu ma'i bgrod pa la gnas pa'i srog ni thugs kyi bzlas pa zhes brjod de} मध्यमा गतिंगतः प्राणश्चित्तजाप इत्युच्यते वि.प्र.६४क/४.११२.
thugs kyi yi ge
पा. चित्ताक्षरम् — {zhes pa ste de ltar sngon du bsnyen pa byas nas thugs kyi yi ge bsgrub par bya'o//} इत्येवं चित्ताक्षरं साधयेत् पूर्वसेवां कृत्वा वि.प्र.८२क/४.१६८.
thugs kyi sras
औरसः — {bcom ldan 'das deng bdag bcom ldan 'das kyi sras thu bo thugs kyi sras zhal nas skyes pa chos las skyes pa chos kyi sprul pa chos kyi bgo skal la spyod pa chos kyis grub pa ste} अद्याहं भगवन् भगवतः पुत्रो ज्येष्ठ औरसो मुखतो जातो धर्मजो धर्मनिर्मितो धर्मदायादो धर्मनिर्वृत्तः स.पु.२५क/४४; औरसः पुत्रः — {de bzhin gshegs pa'i thugs kyi sras yin} तथागतस्यौरसः पुत्रो भवति बो.भू.१६९क/२२३; द्र. {thugs las skyes pa/}
thugs kyi gsang ba
पा. चित्तगुह्यम्, तथागतानां गुह्यस्थानविशेषः — {yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rnams kyi gsang ba la 'jug pa'i gnas 'di lta ste/} {sku'i gsang ba'am gsung gi gsang ba'am thugs kyi gsang ba'am} सम्यक्संबुद्धानां गुह्यस्थानानि यदुत कायगुह्यं वा वाग्गुह्यं वा चित्तगुह्यं वा द.भू.२६६क/५८.
thugs kyi lhan cig skyes pa'i dga' ba
पा. चित्तसहजानन्दः, षोडशानन्देषु एकः — {gnyid ces pa ni thugs kyi lhan cig skyes pa'i dga' ba'o//} निद्रेति चित्तसहजानन्दः वि.प्र.१६०ख/३.१२४.
thugs dkrugs pa
चित्तखेदः — {dpal ldan bla ma'i thugs dkrugs pa las} श्रीगुरोश्चित्तखेदात् वि.प्र.१५३ख/३. १०२; द्र. {thugs 'khrug pa/}
thugs skyes
= {thugs las skyes pa/}
thugs skyo ba
= {sems skyo ba/}
thugs bskyed
= {thugs bskyed pa/}
thugs bskyed pa
= {sems bskyed} चित्तोत्पादः — {sems can thams cad bde mdzad pa'i/} /{thugs bskyed dge ba rgya mtsho dang /} /{sems can phan par mdzad pa la/} /{dga' bas rjes su yi rang ngo //} (?) चित्तोत्पादसमुद्रांश्च सर्वसत्त्वसुखावहान् । सर्वसत्त्वहिताधानाननुमोदे च शासिनाम् ।। बो.अ.३.३; अभि.भा.६३क/१११५.
thugs kha
= {snying kha} हृद् — {de nas shAkya thub pa'i thugs khar yi ge a las zla ba'i dkyil 'khor bsgom} ततः शाक्यमुनेर्हृद्यकारेण चन्द्रमण्डलं भावयेत् स.दु.१४९/१४८; हृदयम् — {thugs khar pad+ma} हृदयपद्मम् वि.प्र.७५क/४.१४१.
thugs khar pad+ma
पा. हृदयपद्मम् — {de nas de'i thugs khar pad+ma'i dbus kyi lte ba la ri bong can dang nyi ma me zhes pa} ततस्तस्य हृदयपद्ममध्ये कर्णिकायां शशिरविशिखिनीति वि.प्र.७५क/४.१४१.
thugs khral chung ngu
वि. अल्पोत्सुकः — {lha thugs khral chung ngur bzhugs shig} अल्पोत्सुको देव भवतु वि.व.१६६क/१.५५.
thugs 'khrug pa
चित्तखेदः — {de la gzhan gyi don las gang gi thugs 'khrug pa de ni dpal ldan bla ma'o//} तत्र यस्य परार्थतश्चित्तखेदः स श्रीगुरुः वि.प्र.१५४क/३.१०२; द्र. {thugs dkrugs pa/} {sems 'khrug pa/}
thugs grol ba
वि. मुक्तचित्तः — {rnam par thar ba la sogs pa'i yon tan gyi mi mthun pa'i phyogs las grol bas na thugs grol ba yin no//} विमोक्षादिगुणविपक्षमुक्तत्वात् मुक्तचित्तः सू.अ.२५६ख/१७६.
thugs ngan
= {mya ngan} शोकः — {'di la thugs ngan bgyir ma mchis so//} नात्र शोकः करणीयः वि.व.१५५ख/१.४३; {thugs ngan gyi khang pa} शोकागारम् वि.व.१५५क/१.४३.
thugs ngan gyi khang pa
= {mya ngan gyi khang pa} शोकागारम् — {lha ci yi slad du thugs ngan gyi khang par zhugs te bzhugs} किमर्थं देवः शोकागारे प्रविश्यावस्थितः वि.व.१५५क/१.४३.
thugs ngan mdzad
क्रि. शोकः क्रियते — {lha ci yi slad du thugs ngan mdzad} किमर्थं देव शोकः क्रियते अ.श.३१क/२७.
thugs ngan ma mdzad cig
मा शोकचित्तो भव लो.को.१०३२.
thugs gcugs
= {thugs gcugs pa/}
thugs gcugs pa
वि. = {yid gcugs pa} आप्तः — {chos thams cad rnam pa thams cad du rtogs par bya ba la thugs gcugs pa dag ces bya ba'i tha tshig go/} सर्वाकारसर्वधर्मावबोधे आप्ता इत्यर्थः अभि.स्फु.३११ख/११८७.
= {yid ches pa} ।। •सं. विश्वासः — {lha kun tu rgyu byang chub la thugs ches par mdzad par mi rigs so//} नार्हति देवो बोधिपरिव्राजके विश्वासमुपगन्तुम् जा.मा.१२९ख/१५०; जा.मा.१२५क/१४४; विस्रम्भः, द्र. {thugs ches rung ba} विस्रम्भितव्यम् जा.मा.१४७ख/१७१; •वि. प्रत्ययितः — {rgyal po des blon po thugs ches pa rnams}… {bkye'o//} स राजा… प्रत्ययितानमात्यान्…प्रेषयामास जा.मा.६३क/७३.
thugs ches mdzad pa
विस्रम्भः — {de bas lha cig de tsam gyis/} /{thugs ches mdzad pa mi rigs so//} यतो नैतावता देव विस्रम्भः क्षमते क्वचित् । जा.मा.११९ख/१३८.
thugs ches rung
= {thugs ches rung ba/}
thugs ches rung ba
कृ. विस्रम्भितव्यम् — {bdag la thugs ches rung ba dgongs nas ni/} /{der ni bdag mchis myur du bka' stsol cig/} विस्रम्भितव्यं मयि मन्यसे चेत्तत्क्षिप्रमाज्ञापय यावदैमि ।। जा.मा.१४७ख/१७१.
thugs rje
= {snying rje} 1. करुणा — {thams cad skyob par 'dod pa'i mtshan nyid kyi thugs rje} करुणा सर्वत्राणेच्छालक्षणा प्र.अ.४६ख/५३; {nyon mongs shes bya'i sprin gyi dra ba sangs rgyas rnams kyi thugs rje'i rlung gis rnam par 'thor//} क्लेशज्ञेयाभ्रजालं विधमति करुणा वायुभूता जिनानाम् ।। र.वि.१२२क/९८; कृपा — {nus pa ye shes thugs rje yis/} /{sdug bsngal nyon mongs spong phyir ro//} शक्तिर्ज्ञानकृपाभ्यां तु दुःखक्लेशनिबर्हणात् । र.वि.७७ख/८ २. कारुण्यम् — {rdzu 'phrul seng ge'i sgra dang ni/} /{nyid kyi yon tan brjod pa gang /} /{de ni bzhed spyod mi mnga' ba/} /{khyod kyi thugs rje bstar ba lags//} ऋद्धिर्या सिंहनादा ये स्वगुणोद्भावनाश्च याः । वान्तेच्छोपविचारस्य कारुण्यनिकषः स ते ।। श.बु.११२ख/६३.
thugs rje mnga' ba
वि. कृपालुः — {thugs rje mnga' ba ring} ({don} ) {gzigs pas/} {bkag pa rnams kyang de la gnang //} निषिद्धमप्यनुज्ञातं कृपालोरर्थदर्शिनः ।। बो.अ.५.८४.
thugs rje can
= {snying rje can/}
thugs rje che
= {thugs rje chen po/}
thugs rje chen po
•सं. महाकरुणा — {de bzhin gshegs pa'i mthar thug par 'gro ba'i sa las brtsams te/}… {thugs rje chen po dang /}…{rnam pa thams cad dang mchog mkhyen pa'o//} आरभ्य ताथागतीञ्च निष्ठागमनभूमिं… महाकरुणा … सर्वाकारवरज्ञानञ्च बो.भू.१९३क/२५९; श.बु.५९; महाकृपा — {thugs rje chen po kun rdzob blo//} महाकृपा संवृतिधीः अभि.को.७.३३; महादया — {bskal pa grangs med mi nyung bar/} /{thugs rje chen po'i bdag 'gyur ba//} अनल्पकल्पासङ्ख्येयसात्मीभूतमहादयः ।। त.प.२५८क/९८७; •वि. महाकारुणिकः — {de bzhin gshegs pas thugs rje chen pos}… {gsungs} तथागतो महाकारुणिकः…उक्तवान् शि.स.१४५ख/१४०; महाकृपः — {thugs rje che mgon thams cad la//} सर्वान् महाकृपांश्च बो.अ.२.५२.
वि. महाकारुणिकः — {sangs rgyas bcom ldan 'das thugs rje chen po dang ldan pa} बुद्धानां भगवतां महाकारुणिकानां अ.श.१०क/८; महाकरुणापरिगतहृदयः — {de nas bcom ldan 'das thugs rje chen po dang ldan pa}…{'di skad ces bka' stsal to//} ततो भगवान् महाकरुणापरिगतहृदयः …इदमवोचत् अ.श.१३६क/१२५.
thugs rje chen po'i bdag gyur pa
वि. सात्मीभूतमहादयः — {bskal pa grangs med mi nyung bas/} /{thugs rje chen po'i bdag gyur pa//} अनल्पकल्पासंख्येयसात्मीभूतमहादयः ।। त.स.१क/३.
thugs rje chen po'i bdag nyid
वि. महाकृपात्मा — {smon lam grub pa 'gag pa med pa'i chos nyid can/}… {thugs rje chen po'i bdag nyid rtag tu rnam par snang //} प्रणिधानसिद्धिरनिरोधधर्मता…सततं विरोचति महाकृपात्मनाम् ।। स.दु.१७५/१७४.
thugs rje chen po'i sprin gyi rgyal mtshan
ना. महाकरुणमेघध्वजः, तथागतः — {bskal pa 'od chen po de la de bzhin gshegs pa thugs rje chen po'i sprin gyi rgyal mtshan zhes bya ba bskal pa'i dang po la byung ste} तस्मिंश्च खलु महाप्रभे कल्पे महाकरुणमेघध्वजो नाम तथागतः प्राथमकल्पिकोऽभूत् ग.व्यू.१२९ख/२१६.
thugs rje chen po'i seng ge
ना. महाकरुणासिंहः, तथागतः — {de bzhin gshegs pa gsum pa thugs rje chen po'i seng ge zhes bya ba byung ngo //} तृतीयो महाकरुणासिंहो नाम तथागत उत्पत्स्यते ग.व्यू.१९६क/२७६.
thugs rje mchog ldan
वि. परमकारुणिकः — {rims nad bral zhing 'gro ba thar mdzad pa/} /{mthong na dga' ba thugs rje mchog ldan pa//} विगतज्वरा जगति मोक्षकरा प्रियदर्शना परमकारुणिका । रा.प.२५३क/१५५.
thugs rje dang ldan pa
= {thugs rje ldan} वि. करुणावान्— {thugs rje dang ldan pa ni gzhan la phan 'dogs pa dang bral bar mi 'gyur ro//} करुणावान् हि परोपकारविरहितो न भवति प्र.अ.४६ख/५३; कृपावान्— {'di ltar dmyal ba'i srung ma dang /} /{thugs rje ldan rnams de yi dpung //} यस्मान्नरकपालाश्च कृपावन्तश्च तद्वलम् । शि.स.८८क/८७; कारुणिकः— {khyed kyi ston pa thugs rje dang ldan pas} कारुणिको वः शास्ता वि.सू.८९ख/१०७; {sangs rgyas thams cad thugs rje ldan//} सर्वे कारुणिका बुद्धाः सु.प्र.८ख/१५.
thugs rje ldan
= {thugs rje dang ldan pa/}
thugs rje mdzad pa
करुणायनम् — {mi 'dra ba dang 'dra bar thugs rje mdzad pa'i phyir ro//} अतुल्यतुल्यकरुणायनात् अभि.भा.५७ख/१०९५.
thugs rje mdzod
क्रि. कृपां कुरु लो.को.१०३४.
thugs rje gzhan dbang gyur pa
वि. करुणापरतन्त्रः — {thugs rje gzhan dbang gyur pa na/} /{de nyid gsal bar gzigs pa can/} /{dmigs bsal kun la dogs med pas/} /{thams cad du ni ston par mdzad//} करुणापरतन्त्रास्तु स्पष्टतत्त्वनिदर्शिनः । सर्वापवादनिःशङ्काश्चक्रुः सर्वत्र देशनाम् ।। त.स.१३०क/११११.
thugs rje'i khams
पा. करुणाधातुः — {chos sku rgyal ba'i ye shes dang /} /{thugs rje'i khams ni bsdus pa'i phyir/} /{snod dang rin chen chu yis ni/} /{rgya mtsho dang ni mtshungs par bstan//} धर्मकायजिनज्ञानकरुणाधातुसंग्रहात् । पात्ररत्नाम्बुभिः साम्यमुदधेरस्य दर्शितम् ।। र.वि.९४ख/३७.
thugs rje'i dgongs pa'i thugs mnga'
वि. कृपाशयबुद्धिः — {'phags pa'i lam du 'dzud par rab mdzad cing /} /{thugs rje dgongs pa'i thugs mnga' 'di yang mdzes//} आर्यपथे च नियोजयमानः शोभति एष कृपाशयबुद्धिः ।। रा.प.२२८ख/१२१.
thugs rje'i rgya mtsho
कृपासागरः — {thugs rje'i rgya mtsho'i dbus su de bzhugs te/} /{'od zer stong phrag brgya dag 'gyed par mdzad//} कृपासागरमध्यगतोऽसौ मुञ्चति रश्मिसहस्रशतानि ।। रा.प.२२८ख/१२१.
thugs rje'i bdag can
= {thugs rje'i bdag nyid can/}
thugs rje'i bdag nyid
वि. कृपात्मा — {thugs rje'i bdag nyid shA kya yi/} /{seng ges bcings pa las grol mdzad//} एवं विबन्धा मुच्यन्ते शाक्यसिंहकृपात्मनः । स.दु.१६३/१६२; द्र. {thugs rje'i bdag nyid can/}
thugs rje'i bdag nyid can
वि. करुणात्मकः — {thugs rje'i bdag nyid can nyid 'gro ba'i sdug bsngal sel//} करुणात्मका जगति दुःखहारिणः स.दु.१७५/१७४; कृपात्मा — {'gro ba 'di kun thugs rje'i bdag can des/} /{bdag tu mdzad pa 'di la the tshom med//} आत्मीकृतं सर्वमिदं जगत्तैः कृपात्मभिर्नैव हि संशयोऽस्ति । बो.अ.६.१२६.
thugs rje'i spyod pa ma 'khrul ba
वि. कृपाव्याकुलचारी — {thugs rjes spyod pa ma 'khrul ba/} /{spyan ras gzigs mgon de la yang //} तं चावलोकितं नाथं कृपाव्याकुलचारिणम् । बो.अ.२.५१.
thugs rje'i rang bzhin can
वि. मैत्रीमयः — {dpag yas nam mkha'i rgyan gyur de dag kyang /} /{thugs rje'i rang bzhin can la dbul bar bgyi//} दिङ्मुखमण्डनांस्तान् …मैत्रीमयेभ्योऽपि निवेदयामि बो.अ.२.१८.
thugs rjes ro gcig
वि. कृपैकरसः लो.को.१०३५.
thugs rnyog pa mi mnga' ba
वि. अकलुषबुद्धिः — {sems can dam pa khyod ni mtsho ma dros pa ltar rtag tu dang zhing thugs rnyog pa mi mnga' ba'o//} अकलुषबुद्धिरसि अग्रसत्त्व अनवतप्त इव सरः सदा प्रसन्नः ।। ल.वि.१६१ख/२४२.
thugs stobs
सत्त्वम् — {yon tan rnams la'ang ma chags la/} /{yon tan can la'ang bzhed mi mnga'/} /{kye ma'o khyod kyi thugs stobs ni/} /{rab dang yongs su dag pa lags//} गुणेष्वपि न सङ्गोऽभूत् तृष्णा न गुणवत्स्वपि । अहो ते सुप्रसन्नस्य सत्त्वस्य परिशुद्धता ।। श.बु.११२क/४९.
thugs bde
कुशलम्, क्षेमः — {gzi byin che zhing mdangs dang ldan pa'i sku/} /{bde ba'i gnas khyod da ltar thugs bde 'am//} द्युतिकान्तिनिकेतने शरीरे कुशलं ते कुशलार्ह कच्चिदस्मिन् । जा.मा.१२५क/१४४.
thugs rdo rje
= {thugs kyi rdo rje/}
thugs rdo rje can
चित्तवज्री, चित्तवज्रधरः — {thugs rdo rje can gyis bdag la dbang bskur du gsol} अभिषिञ्चन्तु मां सर्वे चित्तवज्रिणः वि.प्र.५७ख/४.१००.
चित्तवज्रकुलदेवी — {de nas thugs rdo rje rigs kyi lha mo rnams kyis bdag nyid la dbang bskur bar bsgoms nas byin gyis brlab par bya} ततश्चित्तवज्रकुलदेवीभिरभिसिञ्च्यमानमात्मानं विभाव्याधिष्ठानं कारयेत् वि.प्र.५७ख/४.१००.
thugs rdo rjes gdul bar bya ba
वि. चित्तवज्रवैनेयः — {thugs rdo rjes gdul bar bya ba'i sems can rnams la chos bstan pa mdzad nas} चित्तवज्रवैनेयानां सत्त्वानां धर्मदेशनां कृत्वा वि.प्र.५७ख/४.१००.
thugs gnas ma mchis pa
वि. अनिकेतबुद्धिः — {sems can dam pa khyod ni rlung mar ltar 'jig rten gyi khams thams cad la rtag tu mi chags shing thugs gnas ma mchis pa'o//} अनिकेतबुद्धिस्त्वं अग्रसत्त्व मारुत इव सर्वलोके सदाप्रसक्तः । ल.वि.१६१ख/२४२.
thugs spyod
चित्तवृत्तिः — {de 'og}…{thugs spyod brtse ba yis/}…/{rang nyid spyi bo 'gems la rab tu zhugs//} ततः कृपाकोमलचित्तवृत्तेः…स्वयं शिरः पाटयितुं प्रवृत्तः ।। अ.क.३३क/३.१५८.
thugs byin gyis brlab pa
चित्ताधिष्ठानम् — {de ltar thugs byin gyis brlab pa byas te} एवं चित्ताधिष्ठानं कृत्वा वि.प्र.५८क/४.१००.
thugs byung
वि. विषण्णः, खिन्नः — {sa 'dzin rnam par zhig pa der/} /{thugs ni byung bzhin de yis bsams//} विशीर्णभूधरे तस्मिन् स प्रदध्यौ विषण्णधीः । अ.क.२२६ख/२५.२५.
thugs byung ba
= {thugs byung /}
thugs byung bar mi byed
क्रि. न विरागयति म.व्यु.२३९५.
thugs mi dgyes
वि. चिन्तापरः — {lha ci'i slad du phyag la zhal gtad de thugs mi dgyes shing bzhugs} किमर्थं देव करे कपोलं दत्त्वा चिन्तापरो व्यवस्थितः वि.व.१६६क/१.५५.
thugs mug
= {yi mug}
thugs brtse
= {thugs brtse ba/}
thugs brtse thugs rje gnas pa
वि. कृपकरुणविहारः — {drang srong chen po thugs brtse thugs rje gnas pa bsam gtan mdzad} कॄपकरुणविहारो ध्यायमानो महर्षिः अ.श.२११ख/१९५.
thugs brtse ldan
= {thugs brtse ba dang ldan pa/}
thugs brtse ba
•सं. १. अनुकम्पा — {'gro ba la thugs brtse bas} जगदनुकम्पया त.प.३०४ख/१०६८; अनुग्रहः — {thugs brtse ba'i blo gros} अनुग्रहमतिः ग.व्यू.२६९क/३४८; दया — {mgon rnams kyi/} /{thugs brtse de dag la ni 'jug/} नाथानां दया तेषु प्रवर्त्तते त.स.१३०क/११११; कृपा — {grangs med la sogs bstan pa rnams/} /{dam pa'i don du bzod ma yin/} /{kun rdzob tu ni thugs brtse ba'i/} /{rgyu mthun de dag thub pa bzhed//} असंख्येयादिनिर्देशाः परमार्थेन न क्षमाः । कृपानिष्यन्दभूतास्ते संवृत्याभिमता मुनेः ।। अभि.अ.४.५५; करुणा — {thugs brtse ba dang ldan pa} करुणावान् प्र.अ.४६ख/५३ २. = {thugs brtse ba nyid} कृपालुत्वम् — {khyod ni dgra bo rnams la'ang byams/} /{nyams par gyur la phan 'dogs mdzad/} /{gtum po rnams la thugs brtse bas/} /{khyod ni ya rabs rmad cig lags//} विरुद्धेष्वपि वात्सल्यं प्रवृत्तिः पतितेष्वपि । रौद्रेष्वपि कृपालुत्वं का नामेयं तवार्यता ।। श.बु.११४क/१०५; •वि. अनुकम्पी — {sems can kun la thugs brtse ba/} /{bcom ldan 'das kyis gzigs pa snyoms//} समा भगवतो दृष्टिः सर्वसत्त्वानुकम्पिनः ।। अ.क.७१ख/७.१०; अनुकम्पकः — {ston pa thugs brtse ba thugs rje can don bzhed pa phan par bzhed pa thugs rje ste} शास्ता…अनुकम्पकः कारुणिकोऽर्थकामो हितैषी करुणायमानः अभि.स्फु.२७०ख/१०९२.
thugs brtse ba dang ldan pa
वि. करुणावान्— {thugs brtse ba dang ldan pa ni thabs la 'jug pa yin la} करुणावानुपाये प्रवर्त्तते प्र.अ.४६ख/५३; अनुकम्पमानः — {'gro ba der bying ba skyabs med pa la bcom ldan 'das thugs brtse ba dang ldan pas} तत्रावमग्नं जगदत्राणमनुकम्पमानो भगवान् अभि.भा.२६ख/८; दयालुः — {thugs brtse ldan phyir rtsom kun yang /} /{gzhan gyi don du sbyor phyir ro//} दयालुत्वात् परार्थञ्च सर्वारम्भाभियोगतः । प्र.वा.१.१४८.
thugs brtse ba'i blo gros
ना. अनुग्रहमतिः, बोधिसत्त्वः — {byams pa'i yum du ji ltar 'gyur pa de bzhin du}… {thugs brtse ba'i blo gros}({kyi} जननी) यथा च मैत्रेयस्य …तथा…अनुग्रहमतेः ग.व्यू.२६९क/३४८.
thugs brtse bar mdzad
वि. अनुकम्पकः — {'phags pa bdag la thugs brtse bar mdzad de} आर्य अनुकम्पकोऽस्माकम् ग.व्यू.२६०क/३४२.
thugs brtse bar mdzod
क्रि. कारुण्यं करोतु — {de bas na bdag la dge 'dun gyis thugs brtse bar mdzod la} तन्मे सङ्घः कारुण्यं करोतु अ.श.२६४क/२४२.
thugs brtser dgongs
भू.का.कृ. अनुकम्पितः — {so so rang rig chos rnams bstan/} /{khyod nyid la yang thugs brtser dgongs//} प्रत्यात्मधर्मो निर्दिष्टः त्वं चैवाप्यनुकम्पितः । ल.अ.५७ख/३.
thugs bzang po
ना. सुमनाः, बोधिसत्त्वः — {byams pa'i yum du ji ltar 'gyur pa de bzhin du}…{thugs bzang po} ({'i} जननी) यथा च मैत्रेयस्य…तथा…सुमनसः ग.व्यू.२७७ख/३४७.
thugs yongs su dag pa
पा. चित्तपरिशुद्धिः, परिशुद्धिभेदः — {yongs su dag pa bzhi}…{rten yongs su dag pa} …{dmigs pa yongs su dag pa}…{thugs yongs su dag pa}…{shes rab yongs su dag pa} चतस्रः परिशुद्धयः… आश्रयपरिशुद्धिः…आलम्बनपरिशुद्धिः…चित्तपरिशुद्धिः…प्रज्ञापरिशुद्धिः सू.अ.२५७ख/१७७.
thugs rab gzhungs
सुमेधः लो.को.१०३५.
thugs la dgongs
= {thugs la dgongs pa/}
thugs la dgongs pa
•सं. मनोरथः, कामना — {byang chub sems dpa' rnams kyis ni/} /{'gro don thugs la dgongs 'grub shog/} सिध्यन्तु बोधिसत्त्वानां जगदर्थं मनोरथाः । बो.अ.१०.४९; •वि. हृदयगतः — {mi yi dbang po nges par gsung ba ni/} /{thugs la dgongs pa'i dgyes pa zhal du byung //} नियतमिति नरेन्द्र भाषसे हृदयगतां मुदमुद्गिरन्निव । जा.मा.१५ख/१६.
thugs la bzhag
भू.का.कृ. आदत्तम् — {'dres pa las ni legs bshad pa/} /{snying po skyon med nyi tshe zhig /khyod} {kyis kun bzhes thugs la bzhag /nyes} {bshad dug bzhin yongs su spangs//} (?) विमिश्रात्सारमादत्तं सर्वं पीतमकल्मषम् । त्वया सूक्तं दुरुक्तं तु विषवत्परिवर्जितम् ।। श.बु.१११क/२४.
•वि. अल्पोत्सुकः; •सं. अल्पोत्सुकता — {bcom ldan 'das thugs las chung ngu la thugs btud cing chos mi ston par shes nas} अल्पोत्सुकतायै भगवतश्चित्तमभिनतं न धर्मदेशनायामिति ल.वि.१८८क/२८७.
thugs las chung ba
= {thugs las chung ngu /}
thugs shin tu dul ba
वि. सुदान्तचित्तः — {glang po ltar thugs shin tu dul ba} नागं सुदान्तचित्तं ल.वि.१७०क/२५५.
thugs shin tu gnas pa
वि. सुस्थितबुद्धिः — {sems can rnam par dag pa khyod ni dog sa ltar sems can thams cad kyi 'tsho bar gyur cing thugs shin tu gnas pa'o//} सुस्थितबुद्धिरसि विशुद्धसत्त्व धरणितलवत्सर्वसत्त्वोपजीव्यः । ल.वि.१६१ख/२४२.
thugs shin tu rnam grol
= {thugs shin tu rnam par grol ba/}
thugs shin tu rnam par grol ba
वि. सुविमुक्तचित्तः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} …{thugs shin tu rnam par grol ba zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम् । यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…सुविमुक्तचित्त इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८.
thugs su chud
= {thugs su chud pa/} {thugs su chud nas} विदित्वा — {ma skyes pa'i chos la bzod pa thob par thugs su chud nas} अनुत्पत्तिकधर्मक्षान्त्यधिगतं विदित्वा ल.अ.६०क/६; ल.अ.६/२८.२; अनुगम्य — {de bzhin gshegs pa ni 'di gnyis thugs su chud nas dbu ma'i lam gyi chos ston par mdzad do//} एतावन्तावनुगम्य तथागतो मध्यमया प्रतिपदा धर्मं देशयति अभि.स्फु.११०ख/७९८.
thugs su chud pa
•क्रि. बुध्यते — {'jig rten ji ltar thugs su chud//} कथं च बुध्यसे लोकम् ल.अ.६५क/१२; •सं. १. अवबोधः — {chos thams cad rnam pa thams cad du thugs su chud pa'i rang gi ngo bo} सर्वथा सर्वधर्मावबोधस्वरूपः म.टी.१९०ख/५; अवबोधनम् — {rang dang spyi'i mtshan nyid ma lus par thugs su chud pa'i don gyis so//} निरवशेषस्व(सामान्य)लक्षणावबोधनार्थेन अभि.स्फु.२७३ख/१०९७; अधिगमः — {so so rang gi ye shes kyis thugs su chud pa ni mya ngan las 'das pa zhes bshad do//} प्रत्यात्मार्यज्ञानाधिगमं निर्वाणमिति वदामि ल.अ.१३५ख/८१; •पा. अधिगमः — {de la gzhi ni rgyu mthun pa'i chos te/} {sangs rgyas kyis thugs su chud nas bshad pa gang yin pa de ni thugs su chud pa de'i rgyu mthun pa yin no//} तत्राधारो निष्यन्दधर्मो यो बुद्धेनाधिगमो देशितः स तस्याधिगमस्य निष्यन्दः सू.अ.१७२ख/६५; •भू.का.कृ. विदितम् — {gang gi tshe bcom ldan 'das kyis dge slong stong gi lhung bzed rnams gang bar thugs su chud pa} यदा भगवतो विदितं पूर्णानि भिक्षुसहस्रस्य पात्राणीति अ.श.३क/२; विज्ञातम् — {thugs su mi chud pa} अविज्ञातम् अ.श.१०क/८; अधिगतम् — {de yis thugs su chud pa'i chos/} /{'khor ba'i 'jigs pa sel ba dang //} तैश्चाप्यधिगतं धर्मं संसारभयनाशनम् । बो.अ.२.४९; प्रतिबुद्धम् — {shA ri'i bu de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rnams kyis thugs su chud pa sangs rgyas kyi ye shes ni zab pa} गम्भीरं शारिपुत्र…बुद्धज्ञानं तथागतैरर्हद्भिः सम्यक्संबुद्धैः प्रतिबुद्धम् स.पु.१२ख/२१; अवबुद्धम् — {yang dag pa'i mtha' ni thugs su chud} अवबुद्धा भूतकोटिः ल.वि.१६९क/२५४; •वि. बोद्धा — {'on te sangs rgyas kyang zab mo thugs su chud pa ma yin na} अथ बुद्धोऽपि गम्भीरस्य पदार्थस्य न बोद्धा सू.अ.१३३ख/७; अधिगन्ता — {de dag dang nga ni byang chub kyi phyogs kyi chos sum cu rtsa bdun gyi chos rnams thugs su chud pa yin te} ते चाहं च सप्तत्रिंशतां बोधिपक्ष्याणां धर्माणामधिगन्तारः ल.अ.१११ख/५८.
thugs su chud pa'i blo
अधिगमबुद्धिः — {thugs su chud pa'i blo la gang gi phyir rnal 'byor can rnams rnal 'byor mngon par rtogs pa'i dus na ting nge 'dzin gyi bde ba dang snyoms par 'jug pa rnams khong du chud par 'gyur te} अधिगमबुद्धिर्यद्योगिनां योगाभिसमयकाले समाधिमुखे समाप्ता (सुखसमापत्ती)नामधिगमो भवति ल.अ.५९ख/५.
thugs su chud pa'i ye shes
अधिगमज्ञानम् — {blo gros chen po de bzhin gshegs pa}… {rnams kyi mngon par rtogs pa thugs su chud pa'i ye shes ni rtag pa ste} अभिसमयाधिगमज्ञानं हि महामते नित्यं तथागतानाम् ल.अ.१४२क/८८.
thugs su chud par 'gyur
क्रि. प्रतिसंवेदयति — {de dag gi ye shes gzigs pa des}… {zhes bya bar de ltar yang dag pa ji lta ba bzhin thugs su chud par 'gyur te} ते तेन ज्ञानदर्शनेन यथाभूतमेवं प्रतिसंवेदयन्ति बो.भू.८४क/१०६.
thugs su mi chud pa
वि. अविज्ञातम् — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams kyis ni mi mkhyen pa'am mi gzigs pa'am mi rtogs pa'am thugs su mi chud pa ci yang med la} नास्ति किंचिद् बुद्धानां भगवतामज्ञातमदृष्टमविदितमविज्ञातम् अ.श.१०क/८.
thugs sras
= {thugs kyi sras/}
thung
वि. ह्रस्वम् — {thung sogs dbye ba rang bzhin gyis/} /{rtag par smra ba la 'gal yin//} स्वतो ह्रस्वादिभेदस्तु नित्यवादैर्विरुध्यते । त.स.७८ख/७३१; परीत्तम् — {sku tshe thung} परीत्तमायुः सु.प्र.३क/४; अल्पम् — {dus kyang thung ste} कालेन चाल्पेन सू.अ.१३१ख/४; खर्वम् — {de bzhin du sbom zhing thung la}…{skra ni sbom pa glang chen ma zhes pa ste spyan ma'o//} एवं स्थूला खर्वा…हस्तिनी स्थूलकेशेति लोचना वि.प्र.१६५ख/३.१४२; लघु — {ring dang thung dang de bzhin du/} {bar ma'i yi ges brgyan pa'ang yin//} गुरु लघु तथा मध्यैः वर्णैश्चापि विभूषिता म.मू.२३७ख/२६३; द्र. {thung ngu /} {thung ba/}
thung ngu
•वि. १. ह्रस्वम् — {dbyangs thung ngu} ह्रस्वस्वरः वि.प्र.२५६क/२.६७; {yi ge rnams thung ngu dang ring po'i dbyangs kyis phye bas so//} वर्णा ह्रस्वदीर्घस्वरभेदतः वि.प्र.२०३ख/३२९; अनुच्चम् — {de'i tshe shing sha pa thung ngu gang yin pa mthong ba ni 'di shing ma yin no zhes rtogs so//} तदा यामेवानुच्चां पश्यति शिंशपां तामेवावृक्षमवस्यति न्या.टी.५१क/१०६; अल्पम् — {skye bo}…{tshe thung ngu rnams} अल्पायुषां जन्तूनाम् अभि.भा.१२०क/४२५; सूक्ष्मम् — {dus thung ngu zhig tu} सूक्ष्मं कालम् प्र.प.९६क/१२६; द्र. {thung ngu /} {thung ba/} 2. = {dung phyur bcu} खर्वम्, संख्याविशेषः मि.को.२०क; •पा. ह्रस्वम्, संस्थानरूपविशेषः — {ring po dang thung ngu dang}…{mun pa'o//} दीर्घम्, ह्रस्वम्…अन्धकारमिति अभि.भा.३०क/३२; •ना. वामनकः, असुरः — {lha ma yin gyi rgyal po gtor mas}…{slas dang 'khor dang lha ma yin sgur po dang thung ngu la sogs pa du ma dang 'grogs shing 'khor dang bcas te} बलिरसुरेन्द्रः…सान्तःपुरपरिवारैः सार्धमनेकैरसुरशतसहस्रैः कुब्जवामनकादिभिः सहस्रपरिवारैः का.व्यू.२१२क/२७०.
thung ngu 'dren pa
ह्रस्वम् — {yi ge'i tshogs ni 'di lta ste/} {thung ngu 'dren pa dang ring du 'dren pa dang yi ge'i mjug go/} तत्र व्यञ्जनं पुनर्महामते यदुत ह्रस्वदीर्घप्लुतव्यञ्जनानि ल.अ.१००ख/४७.
thung ngu ma
वामिनी, नाडीभेदः — {rtsa rnams ni sum cu rtsa gnyis te/}… {brkyang ma dang}… {thung ngu ma dang}… {bdud dral ma'o//} द्वात्रिंशन्नाड्यः…ललना…वामिनी…मारदारिका हे.त.२ख/४.
thung ngur 'gyur
क्रि. हीयते — {dgun rnams kyi ni bzhi pa la/} /{thung ngur 'gyur ro//} हेमन्तानां चतुर्थे तु हीयते अभि.को.३.६१.
thung ngur byed
क्रि. खर्वीकुरुते — {gang gis}…{rig 'dzin rnam par rtsen rnams kyi/} /{khengs pa dag ni thung ngur byed//} विद्याधरविलासिनाम् । यः खर्वीकुरुते गर्वम् अ.क.६४.९७.
thung brjod nyid
अनुदात्तत्वम् — {brjod dka' nyid dang thung brjod nyid/} /{'brel med} ({rid pa} ) {nyid dang mi snyan sogs//} दुर्भणत्वानुदात्तत्वक्लिष्टत्वाश्रव्यतादयः । त.स.१०१ख/८९६; * {smad pa ni yid du mi 'ong ba nyid do/} /{rid pa ni chod pa} अनुदात्तत्वं (त्वम) मनोज्ञत्वम्, क्लिष्टं व्यवहितम् त.प.२१३क/८९६.
वि. साधारणम् — {las rnams byas shing bsags pa thun mong dang thun mong ma yin pa} कर्माणि कृतानि उपचितानि साधारणान्यसाधारणानि वि.व.३१६ख/१.१३०; सामान्यम् — {thun mong skye bo} सामान्यजनः अ.क.३०क/५३.२९; {rtogs bzhin pa nyid tsam zhig ni/} /{dngos po kun gyi thun mong yin//} प्रतीयमानतामात्रं सामान्यं सर्ववस्तुनः । प्र.अ.७ख/९; {thun mong gi dngos grub} सामान्यसिद्धिः वि.प्र.६४ख/४.११३.
thun mong skye bo
सामान्यजनः — {sbas pa'i gzugs kyis pho brang 'khor song ste/} /{thun mong skye bo'i rjes su mthun par byas//} अन्तःपुरं गुप्तमेत्य रूपं चकार सामान्यजनानुरूपम् ।। अ.क.३०क/५३.२९.
thun mong gi dngos grub
सामान्यसिद्धिः — {drang ba'i don gyis ni thun mong gi dngos grub kyi don du bgrang phreng la sogs pas bzlas pa la sogs pa bya'o//} नेयार्थेन पुनरक्षसूत्रादिना जापादिकं कर्तव्यं सामान्यसिद्ध्यर्थम् वि.प्र.६४ख/४.११३.
thun mong gi btung ba
सपीतिः, सह एकत्र पीतिः पानम् । सहस्य सः रा.को.५.२६०; {mang pos snod gcig las btung ba'i ming} मि.को.४१क ।
thun mong gi ma nges pa
पा. साधारणानैकान्तिकः, अनैकान्तिकहेत्वाभासभेदः — {nyid smos pas thun mong gi ma nges pa nyid bsal te/} {de ni mthun pa'i phyogs kho na la yod pa ma yin gyi/} {'o na ci zhe na/} {gnyis ka la yang yod pa yin no//} एवकारेण साधारणानैकान्तिकः (निरस्तः) । स हि न सपक्ष एव वर्त्तत किन्तूभयत्रापि न्या.टी. ४८क/९४; साधारणानैकान्तिकता — {gtan tshigs thun mong gi ma nges pa} साधारणानैकान्तिकता हेतोः त.प.३०२क/३१७.
thun mong gi zas
सग्धिः, सहभोजनम् मि.को.४१क; वा.को.५१९१.
thun mong gi longs spyod du 'gyur ba
साधारणभोगता — {de nas ci ste mir skyes na yang rnam par smin pa gnyis mngon par 'grub pa 'di lta ste/} {longs spyod chung ba dang thun mong gi longs spyod du 'gyur ba'o//} अथ चेत्पुनर्मनुष्येषु उपपद्यते, द्वौ विपाकावभिनिर्वर्तयति परीत्तभोगतां च साधारणभोगतां च द.भू.१९०क/१७.
साधारणासाधारणता — {thun mong dang thun mong ma yin pa dang /}… {slob pa dang mi slob pa yang rab tu shes so//} साधारणासाधारणतां च…शैक्षाशैक्षतां च प्रजानाति द.भू.२४५क/४६.
thun mong du gyur
= {thun mong du gyur pa/}
thun mong du gyur pa
वि. सामान्यभूतम् — {blo dang sgra thun mong du gyur pa'i yod pa la 'jug pa'i gtan tshigs kyang} …{med pa yin} सामान्यभूतानां बुद्धिव्यपदेशानां सद्व्यवहारहेतुत्वमपि नास्ति वा.टी.७०क/२५; साधारणम् — {lhan cig byed pa du ma'i thun mong du gyur pa'i 'bras bu de ni khyad par gcig dang bral na yang mi 'gyur} तत्कार्यमनेकसहकारिसाधारणमेकविशेषापायेऽपि न भवति प्र.वृ.३०८क/५४.
thun mong du 'gyur
साधारण्यम् — {de lhag ma dag dang rnyed pa thun mong du 'gyur ro//} साधारण्यमस्य शिष्टैः लाभस्य वि.सू.६५ख/८२.
thun mong du 'gyur ba
= {thun mong du 'gyur/}
thun mong du byas
वि. साधारणीकृतम् — {yangs pa can pa'i tshogs rnams kyis/} /{thun mong du byas bud med mchog /mdzes} {ma byin pa chu shing 'dra/} /{chu shing nang nas byung bar thos//} वैशालिकैर्वरारोहा गणैः साधारणीकृता । रम्भोरूः श्रूयते कान्ता रम्भागर्भसमुद्भवा ।। अ.क.१८१ख/२०.७२.
thun mong du byas pa
= {thun mong du byas/}
thun mong pa
= {thun mong ba/}
thun mong ba
वि. साधारणम् — {gal te thams cad du thun mong ba'i rig byed snang ba bzhin du rang nyid las tshad ma ma yin nam} ननु यदि स्वत एव प्रमाणमालोकवत् सर्वसाधारणो वेदः त.प.१६५ख/७८५; साधारणी — {mtshan gzhan gyis 'don pa'i tshe thun mong ba la ni nyes byas so//} अन्यव्यञ्जनेनोद्देशे साधारणीं प्रति दुष्कृतम् वि.सू.४७ख/६०; सामान्यम् — ग्. {yog 'khor don du skye bo ni/} /{thun mong ba las rnyed dka' bzhed//} ईहते परिचर्यार्थी सामान्यजनदुर्लभाम् ।। अ.क.२६ख/३.८५; {grong pa thun mong ba la ni/} /{yon tan tsam gyis ji ltar sbyin//} कथं सामान्यपौराय गुणमात्रेण दीयते ।। अ.क.३६२ख/४८.५८.
thun mong ma yin
= {thun mong ma yin pa/}
thun mong ma yin thabs rnyed pa
= {thun mong ma yin pa'i thabs rnyed pa/}
thun mong ma yin pa
= {thun mong min} ।। •वि. असाधारणम् — {gal te yang thun mong ma yin pa'i dngos po thams cad bstan par mi nus pa} यद्यप्यसाधारणं वस्तु सर्वमेव निर्देष्टुं न शक्यते त.प.११७क/६८५; {thun mong min sgra rjod byed nyid/} /{ma yin sngar ma mthong phyir ro//} न ह्यसाधारणः शब्दो वाचकः प्रागदृष्टितः ।। त.स.३६क/३७७; असामान्यम् — {e ma bsod nams thun mong min//} अहो पुण्यमसामान्यम् अ.क.२५ख/३.७५; •सं. = {thun mong ma yin pa nyid} असाधारणता — {thun mong dang thun mong ma yin pa} साधारणासाधारणता द.भू.२४५क/४६; असाधारणी — {thun mong ma yin pa ni ltung ba med do//} अनापत्तिरसाधारणी वि.सू.४७ख/६०; आवेणिकम् — {bud med mkhas pa'i rang bzhin can kha cig la ni thun mong ma yin pa'i chos lnga yod de} पञ्चावेणिका धर्मा एकत्ये पण्डितजातीये मातृग्रामे अ.श.८ख/७.
thun mong ma yin pa nyid
= {thun mong min nyid/}
thun mong ma yin pa'i chos
पा. आवेणिकः धर्मः — {bud med mkhas pa'i rang bzhin can kha cig la ni thun mong ma yin pa'i chos lnga yod de} पञ्चावेणिका धर्मा एकत्ये पण्डितजातीये मातृग्रामे अ.श.८ख/७.
thun mong ma yin pa'i thabs rnyed pa
वि. लब्धासाधारणोपायः — {thun mong ma yin thabs rnyed pa/} /{skyes kun ma lus mtshan nyid can/} /{de la kun mkhyen gcig 'ga' zhig /zhes} {bya de ni tshad med can//} लब्धासाधारणोपायोऽशेषपुंसां विलक्षणः । तत्रैकः सर्ववित् कश्चिदित्येवं निष्प्रमाणकम् ।। त.स.११८ख/१०२४; {thun mong min pa'i thabs rnyed pa/} /{skyes bu ma lus dang mi mthun/} /{gcig pu de nyid kun mkhyen mgon/} /{de ni tshad ma dang ldan yin//} लब्धासाधारणोपायोऽशेषपुंसां विलक्षणात् । स एकः सर्वविन्नाथ इत्येतत् सप्रमाणकम् ।। त.स.१३३क/११२९.
thun mong ma yin pa'i ma nges pa
पा. असाधारणानैकान्तिकः, अनैकान्तिकहेत्वाभासभेदः — {gcig la yang yod par nges pa med pa'i phyir ni thun mong ma yin pa'i ma nges par 'gyur ro//} एकत्रापि तु वृत्त्यनिश्चयादसाधारणानैकान्तिको भवति न्या.टी.८१क/२१६.
thun mong ma yin pa'i yul
असाधारणविषयः, प्रत्यक्षप्रमाणस्य विषयः — {sngon po la sogs pa thun mong ma yin pa'i yul gyi stobs las byung ba'i mngon sum la} प्रत्यक्षस्य नीलाद्यसाधारणविषयबलेनोत्पद्यमानस्य त.प.८क/४६१.
thun mong ma lags
= {thun mong ma lags pa/}
thun mong ma lags pa
वि. असाधारणम् — {chos thams cad yongs su gzung ba ma mchis pa zhes bgyi ba'i ting nge 'dzin te}…{nyan thos dang rang sangs rgyas thams cad dang thun mong ma lags pa} सर्वधर्मापरिगृहीतो नाम समाधिः …असाधारणः सर्वश्रावकप्रत्येकबुद्धैः अ.सा.७ख/५.
thun mong min
= {thun mong ma yin pa/}
thun mong min nyid
असाधारणता — {gang la yod rjes 'gro med de/} /{rtags rnams thun mong min nyid ces//} असाधारणता तत्र हेतूनां यत्र नान्वयि । सत्त्वम् प्र.वा.४.११४.
thun mong min pa
= {thun mong ma yin pa/}
thun mong min pa'i thabs rnyed pa
= {thun mong ma yin pa'i thabs rnyed pa/}
thun mong min pa'i dpe
पा. असाधारणोपमा, उपमाभेदः — {zla ba pad ma dag gi ni/} /{mdzes pa las 'das khyod kyi gdong /} /{bdag rang nyid dang mtshungs par gyur/} /{zhes pa thun mong min pa'i dpe//} चन्द्रारविन्दयोः कान्तिमतिक्रम्य मुखं तव । आत्मनैवाभवत्तुल्यमित्यसाधारणोपमा ।। का.आ.२.३७.
thun tshags ma yin pa
अकल्माषम् म.व्यु.१६२३; मि.को.१२२ख ।
thun tshod
प्रहरः — {snying ka'i pad+ma la thun tshod 'bab par byed pa phyed dang bcas pa'i rtsa ste} हृत्कमले प्रहरवाहिनी सार्द्धनाडी वि.प्र.२६१ख/२.६९; {thun tshod bzhi} चत्वारः प्रहराः हे.त.३क/६; यामः — {thun tshod bar du sgra sgrogs min par lhan cig dag tu gnas par mdzod} स्तनितविमुखो याममात्रं सहस्व मे.दू.३४९ख/२.३६; द्र. {thun/}
thun tshod du bya ba
वि. यामिकम् — {bza' ba dang btung ba} (? {na ba'i gsos sman} ) {ni thun tshod du bya ba dang nyin zhag tu bya ba dang ji srid du 'tsho ba'i bar du zhes bya ba ste rnam pa gsum mo//} ग्लानभैषज्यं तु यामिकं साप्ताहिकं यावज्जीविकमिति त्रिविधम् बो.प.१०२क/७१; द्र. {thun tshod du rung ba/}
thun tshod du rung ba
वि. यामिकम् — {thun tshod du rung ba yang des ma gtor bar mi bya'o//} नाभिन्नमेतेन यामिकम् वि.सू.३१क/३९; द्र. {thun tshod du bya ba/}
प्रहरसंक्रान्तिनाडी — {snying kha'i chu skyes rtsibs brgyad pa 'di la thun tshod 'pho ba'i rtsa rnams rig par bya'o//} अस्मिन्नष्टारे हृदब्जे प्रहरसंक्रान्तिनाड्यो वेदितव्याः वि.प्र.२३८क/२.४१.
thun mtshams
सन्ध्या — ग्. {yul du dgra yi glang po rnams/} /{khyod kyi lag pa mthar byed kyis/} /{bsnan pa'i khrag ni rab zag pa/} /{thun mtshams dag gi sprin bzhin mdzes//} करेण ते रणेष्वन्तकरेण द्विषतां हताः । करेणवः क्षरद्रक्ता भान्ति सन्ध्याघना इव ।। का.आ.३.२६; {de nas thun mtshams bu mo dang /} /{'grogs pas gur gum 'phos pa bzhin//} अथ सन्ध्यावधूसङ्गादिव संक्रान्तकुङ्कुमः । अ.क.३०१क/१०८.६७.
thun mtshams kyi 'dab ma
सन्ध्यापत्रम् — {thun mtshams 'dab ma bzhi po rnams la shar dang lho dang byang dang nub tu bsgrub bya'i ming ste dbus su ji lta ba bzhin no//} … {shar gyi thun mtshams kyi 'dab ma la} ( सन्ध्या)पत्रेषु चतुर्षु पूर्वे दक्षिणे पश्चिमे उत्तरे साध्यनाम यथा मध्ये …पूर्वे सन्ध्यापत्रे वि.प्र.८४ख/४.१८५.
१. तृतीयप्रहरः म.व्यु.८२४२ २. = {mtshan mo} त्रियामा, रात्रिः ङ.को.६९/रा.को.२.६६१.
thub
= {thub pa/}
thub dka'
•वि. दुर्धर्षः — {de thub par dka' zhing mi dang mi ma yin pa dag gis 'da' bar bya mi nus par 'gyur ro//} स दुर्धर्षो भवति, अनतिक्रमणीयश्च भवति मनुष्यैर्वा अमनुष्यैर्वा अ.सा.२९४ख/१६६; अ.सा. ३९२ख/२२२; दुष्प्रधर्षः — {rigs de ni thub par dka' ba yin} दुष्प्रधर्षं च तत्कुलं भवति ल.वि.१६क/१७; दुर्जयः — {de bas chos min thub dka' thub byed cing //} अधर्ममस्माद्भृशदुर्जयं जयन् जा.मा.१७८क/२०७; •सं. = {thub par dka' ba nyid} सुदुर्जयत्वम् — {dmyal ba la sogs pa'i sdug bsngal skyed par byed pa'i phyir dang /} {thub par dka' ba'i phyir ro//} नरकादिदुःखदायकत्वात्, सुदुर्जयत्वाच्च बो.प.४६क/६; •ना. दुष्प्रधर्षः, तथागतः — {de bzhin gshegs pa rnam par gnon brten} ({brtan} ) {zhes bya ba la de bzhin gshegs pa thub dka' shing thun du gyur pas so shing phul te dang po byang chub tu sems bskyed do//} एवं दृढविक्रमो नाम तथागतो यत्र दुष्प्रधर्षेण तथागतेन प्रथमं बोधिचित्तमुत्पादितं दन्तकाष्ठं दत्वा काष्ठहारकभूतेन शि.स.७ख/८.
thub dka' ba
= {thub dka'/}
thub dka' gzhon nur gyur pa
ना. दुर्धर्षः कुमारभूतः, बोधिसत्त्वः म.व्यु.६९९.
thub chen
= {thub pa chen po/}
thub chen po
= {thub pa chen po/}
thub chod
साहसम् — {de dag stsol la thub chod don yod mdzod//} कुरुष्व तेनैवमवन्ध्यसाहसम् जा.मा.१५६क/१७९; द्र. {thub chod chen po/} {thub tshod/}
thub chod can
वि. साहसिकः — {'jig rten 'di na mi g}.{yon can dang thub chod can rab tu mang na} प्रचुरधूर्तसाहसिकपुरुषेऽस्मिंल्लोके जा.मा.११२क/१३०; द्र. {thub chod ldan/}
thub chod chen po
साहसम् — {lha de lta bu'i thub chod chen po ma mdzod cig} देव मा मा खलु साहसं कार्षीः जा.मा.१६८ख/१९४; द्र. {thub chod/} {thub tshod/}
thub chod dang ldan
= {thub chod ldan/}
thub chod dang ldan pa
= {thub chod ldan/}
thub chod ldan
वि. साहसिकः — {kye grogs po shin tu thub chod ldan zhing nyams par byed pa'i lha ma tang ga 'di mi mthun pa'i phyogs su} भो वयस्य अत्यन्तसाहसिको मतङ्गदेवहतकस्ते प्रतिपक्षः ना.ना.२२६क/१२; द्र. {thub chod can/}
thub chod byas
सहसा — {thub chod byas te spyad pa mi rigs kyi/} /{rnam par brtags pa'i lam du 'jug pa'i rigs//} न युक्तरूपं सहसा प्रवर्तितुं विमर्शमार्गोऽप्यनुगम्यतां यतः ।। जा.मा.१६९ख/१९५.
thub mchog
१. = {sangs rgyas} मुनिश्रेष्ठः, बुद्धः — {thub mchog chog} ({chos} ) {gdan bzhugs nas bsam gtan mdzad//} धर्मासनस्थो मुनिश्रेष्ठ ध्यायी स.पु.१०ख/१५; मुनिवरः — {mi mchog thub pa mchog la phyag 'tshal lo//} वन्दमो मुनिवरं नरोत्तमम् रा.प.२३०क/१२३; मुनिसत्तमः — {phyi rol pa slob pa dang mi slob pa'i thub pa rnams kyi nang nas mchog te ches bzang ba ni thub mchog go/} मुनीनां बाह्यशैक्ष्याशैक्ष्याणां मध्ये सत्तमः शोभनतमः मुनिसत्तमः त.प.३१५क/१०९६; त.स.१२७ख/१०९६ २. परमर्षिः, नारदादिऋषिविशेषः — {thub mchog ni drang srong mi sbyin la sogs pa} परमृषयो नारदादयः वि.प्र.१५४क/१, पृ.५२.
thub pa
•क्रि. निर्जिनाति — {stobs kyis bdag gi rgyal srid thub} बलेन तं स्वकं राज्यं निर्जिनाति स.पु.१०८क/१७३; •सं. १. मुनिः [1] सान्न्यासिकः — वाचंयमो मुनिः अ.को.२.७.४२; मन्यते मुनिः अ.वि.२.७.४२; मौनी — {thub pa des/} /{gcom bskyungs de la rab smras pa//} मौनी स तां प्राह लघुस्वनः अ.क.१३८क/६७. ४५; यतिः — {chu skyar byi la chom rkun dag /sgra} {med 'jab cing 'gro ba yis/} /{mngon par 'dod pa'i don sgrub pa/} {thub pas rtag tu de bzhin spyad//} बको बिडालश्चौरश्च निःशब्दो निभृतश्चरन् । प्राप्नोत्यभिमतं कार्यमेवं नित्यं यतिश्चरेत् ।। बो.अ.५.७३ २. = {sangs rgyas} बुद्धः — {thub pa'i sku tshe snga ma'i spyod pa rmad byung rnams//} पूर्वप्रजन्मसु मुनेश्चरिताद्भुतानि जा.मा.१ख/१; अभि.अ.७.१० ३. मौनम् — {thub pa'i yang spong ba'i don gyis yin te/} {de'i phyir yid nyid spong ba la thub pa zhes bya'o//} विरमार्थेन च मौनम् । अतो मन एव विरतं मौनमित्युच्यते अभि.भा.१९८ख/६७३ ३. द्र. {thub pa med pa/}
thub pa'i
मौनेयम् — {mdo las thub pa'i ni gsum ste/} {thub pa'i lus dang thub pa'i ngag dang thub pa'i yid yod do//} सूत्र उक्तम्, त्रीणि मौनेयानि—कायमौनेयम्, वाङ्मौनेयम्, मनोमौनेयं च अभि.भा.१९८ख/६७२; {thub pa'i gsum zhes bya ba ni/} {thub pa'i dngos po'am thub pa'i las ni thub pa}({'i} ) {yin te/} {spre'u'i zhes bya ba lta bu'o//} त्रीणि मौनेयानीति । मुनिता वा मुनिकर्म वा मौनेयम् कापेयवत् अभि.स्फु.५०ख/६७२; मौनम् — {thub pa'i yin pas na thub pa'i'o//} मुनेरिदं मौनम् अभि.स्फु.५१क/६७२.
thub pa skyes kyi mchog
= {sangs rgyas} मुनिपुङ्गवः, बुद्धः — {blo yis blangs nas thub pa skyes kyi mchog /sras} {dang bcas pa rnams la legs 'bul na//} आदाय बुद्ध्या मुनिपुङ्गवेभ्यो निर्यातयाम्येष सपुत्रकेभ्यः । बो.अ.२.६; {thub pa skyes kyi mchog ni thub pa'i khyu mchog} मुनिपुङ्गवेभ्यो मुनिवृषभेभ्यः बो.प.६०क/२३; {thub pa skyes mchog khams rnams thams cad nas/} /{khyod kyi ye shes yangs pa sgrib mi mnga'//} मुनिपुङ्गव सर्वधातुभिर्विपुलं ज्ञानमपावृतं तव । वि.व.१२५ख/१.१४.
thub pa skyes mchog
= {thub pa skyes kyi mchog}
thub pa khyu mchog
= {sangs rgyas} मुनिवृषः, बुद्धः — {thub pa khyu mchog gi ni gsung mchog brtan pa dang //} धीराभिर्मुनिवृषवाग्भिरुत्तमाभिः अ.श.४ख/३.
thub pa che
= {thub pa chen po/}
thub pa chen po
= {sangs rgyas} महामुनिः, बुद्धः — {thub pa'i mchog dang ldan pas sangs rgyas bcom ldan 'das ni thub pa chen po'o//} परममौनेययोगात् बुद्धो भगवान् महामुनिः त्रि.भा.१७१ख/१०२; सु.प्र.९ख/१७; रा.प.२२९ख/१२२.
thub pa mchog
= {thub mchog}
thub pa rdul med
ना. विरजोमुनिः, तथागतः — {rnal 'byor ldan pa chen po ste/} /{thub pa rdul med ces bya ba'i/} /{thar pa 'chad pa'i ston par 'gyur/} /{'di ni thub pa'i rgyal mtshan zhes//} भविष्यति महायोगी नाम्ना वै विरजोमुनिः । मोक्षस्य देशकः शास्ता मुनीनामेष वै ध्वजः ।। ल.अ.१८९क/१६१.
thub pa rnams kyi mchog gyur pa
वि. मुनिसत्तमः, बुद्धस्य — {thub pa rnams kyi mchog gyur pa/} /{bcom ldan kun mkhyen gsal bar 'dod//} सर्वज्ञो भगवान् मुनिसत्तमः …विस्पष्टं पठ्यते त.स.१२८क/१०९९.
thub pa pa
= {thub pa'i} मौनेयम्, मुनिकर्म — {thub pa pa ni gang slob pa dang mi slob pa rnams kyi lus dang ngag dang yid kyi las zag pa med pa ste/} {de thub pa rnams kyi las yin pa'i phyir ro//} मौनेयानि शैक्षाशैक्षाणां यदनास्रवं कायवाङ्मनःकर्म, मुनीनां तत्कर्मेति कृत्वा अभि.स.भा.५०ख/७०; द्र. {thub pa'i/}
thub pa med
= {thub pa med pa/}
thub pa med pa
= {thub med} ।। •वि. दुष्प्रधर्षः — {rigs de ni thub par dka' ba yin} दुष्प्रधर्षं च तत्कुलं भवति ल.वि.१६क/१७; अधर्षकः — {bstan bcos thub med thar pa'i tshig rnams kyis} शास्त्रधर्म(र्ष)कमोक्षपदेभिः शि.स.१७८ख/१७७; अनवमर्दः — {de bzhin gshegs pa stobs la thub pa med pa'i dpal zhes bya ba} अनवमर्दबलकेतुर्नाम तथागतः ग.व्यू.१९७ख/२७८; दुर्योधनः — {bu mo khyod kyis nyon mongs pa thams cad gzhom pa'i phyir thub pa med pa'i sems skyed cig} दुर्योधनचित्तं ते दारिके उत्पादयितव्यं सर्वक्लेशनिर्घाताय ग.व्यू.३९ख/१३४; अजयः — {thub pa med pa dpe med pa/} /{gsal min mi snang gos pa med//} अजयोऽनुपमोऽव्यक्तो निराभासो निरञ्जनः । ना.स.९७; अजितः — {thub med skra'i la ba can} अजितः केशकम्बलः अ.श.११३क/१०२; अपराजितः — {smra ba'i dam pa mchog gi gnas/} /{smra ba'i seng ge thub pa med//} वदतांवरो वरिष्ठो वादिसिंहोऽपराजितः ।। ना.स.१०१; •सं. अनवमृद्यता — {yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas kyi stobs thub pa med pa nye bar bsgrub pa mdzad do//} सम्यक्संबुद्धबलानवमृद्यतां च…उपसंहरन्ति स्म द.भू.१६९क/२.
thub pa 'od srungs
ना. काश्यपमुनिः, बुद्धः — {yang dag rdzogs pa'i sangs rgyas dri med blo ldan thub pa 'od srungs te//} सम्यक्संबुद्धः शमविमलधीः काश्यपमुनिः अ.क.४५क/५६.२८.
thub pa rab mchog
= {sangs rgyas} प्रवरमुनिः, तथागतः श.को.५८२.
thub pa seng ge
= {sangs rgyas} मुनिसिंहः, बुद्धः — {thub pa seng ge seng ge bzhin/} /{'khor gyi tshogs su 'jigs mi mnga'//} पर्षद्गणेष्वशारद्यं मुनिसिंहस्य सिंहवत् ।। र.वि.१२१ख/९६.
thub pa'i skye bo
मुनिजनः — {e ma thub pa'i skye bo rab tu dga' ba rnams ni rig byed kyi tshig rgyas pa la the tshom rnam par dpyod par byed la} अहो नु खलु मुदितमुनिजनप्रविचार्यमाणसन्दिग्धवेदवाक्यविस्तरस्य ना.ना.२२७क/१९.
thub pa'i khyu mchog
= {sangs rgyas} मुनिवृषभः, बुद्धः — {thub pa skyes kyi mchog ni thub pa'i khyu mchog} मुनिपुङ्गवेभ्यो मुनिवृषभेभ्यः बो.प.६०क/२३.
thub pa'i rgyal po
= {sangs rgyas} मुनिराजः, बुद्धः — {de bzhin dge ba de de la brten nas/} /{rim gyis thub pa'i rgyal po'i dngos por 'gyur//} उपैति तत्तत्कुशलं प्रतीत्य क्रमेण तद्वन्मुनिराजभावम् ।। र.वि.१०७ख/६४; रा.प.२२८ख/१२१.
मुनिवचः — {thub pa yi gsung brdzun ma yin//} न च मिथ्या मुनिवचः ना.ना.२२६ख/१६.
thub par dka'
= {thub dka'/}
thub par dka' ba
= {thub dka'/}
thub par dka' ba'i snying po
पा. दुर्योधनगर्भम्, प्रज्ञापारमितामुखविशेषः — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i sgo thub par dka' ba'i snying po zhes bya ba} दुर्योधनगर्भं च नाम प्रज्ञापारमितामुखम् ग.व्यू.१७क/११४.
thub par dka' ba'i ye shes kyi snying po
पा. दुर्योधनज्ञानगर्भः, बोधिसत्त्वविमोक्षवशेषः — {rigs kyi bu kho mo ni byang chub sems dpa'i rnam par thar ba thub par dka' ba'i ye shes kyi snying po thob pa ste} अहं कुलपुत्र दुर्योधनज्ञानगर्भस्य बोधिसत्त्वविमोक्षस्य लाभिनी ग.व्यू.३८ख/१३३.
thub dbang
= {sangs rgyas} मुनीन्द्रः, बुद्धः — {thub dbang dbus su thub pas de skad du/} /{rmad byung mtshar ba'i yid kyis dris pa des//} इत्यद्भुताविष्कृतमानसेन मुनीन्द्रमध्ये मुनिना स पृष्टः । अ.क.३५ख/३.१८०; षडभिज्ञो दशबलोऽद्वयवादी विनायकः । मुनीन्द्रः श्रीघनः शास्ता मुनिः शाक्यमुनिस्तु यः ।। अ.को.१.१.१४; मुनीनामिन्द्रः मुनीन्द्रः अ.वि.१.१.१४; मौनीन्द्रः — {thub dbang dang ni nyan thos gzugs/} /{rang rgyal dang yang 'dra ba dang //} मौनीन्द्रैः श्रावकै रूपैः प्रत्येकजिनसादृशैः ल.अ.१७२ख/१३१; मुनिपतिः — {dag pa'i bai DUr+ya 'dra sems la snang ba'i thub dbang thob bya'i phyir//} वैडूर्यस्वच्छभूते मनसि मुनिपतिच्छायाधिगमने र.वि.१२३क/१०१; जिनेन्द्रः — {de nyid kyis na thub dbang gis/} /{gzhon nu yongs su brtags pa ni/} /{shes rab chen po 'jam pa'i dbyangs/} /{byis pa gzhon nu'i gzugs dang ldan//} अत एव हि जिनेन्द्रैस्तु कुमारपरिकल्पितः । मञ्जुघोषो महाप्राज्ञः बालदारकरूपिणः ।। म.मू.१९५ख/२०७; मुनीशः — {chos kyi mnga' bdag kun mkhyen thub pa'i dbang //} धर्मेश्वरं सर्वविदं मुनीशम् ।। ल.वि.३क/२.
thub med
= {thub pa med pa/}
thub med skra'i la ba can
ना. अजितः केशकम्बलः, तीर्थिकशास्ता — {mu stegs can gyi gnas}…{'od srung rdzogs byed dang}…{thub med skra'i la ba can dang}… {gcer bu pa gnyen gyi bu} तीर्थ्यायतनानि…पूरणः काश्यपः…अजितः केशकम्बलः…निर्ग्रन्थो ज्ञातिपुत्रः अ.श.११३क/१०२.
thub tshod
साहसम् — {ma byed ma byed mdzes ma thub tshod bya ba 'di//} न खलु न खलु मुग्धे साहसं कार्यमेवम् ना.ना.२३४क/८३; द्र. {thub chod/} {thub chod chen po/}
thum
= {thum po/}
thum po
१. पोटलिका — {slar yang nyi shu rtsa lnga po de dag thum por bcings te} तैः पञ्चविंशतिभिः पुनः पोटलिकां बद्ध्वा वि.प्र.१५०क/३.९६; {thal ba de lag pa gnyi gas blangs la/} {gos gtsang ma'i dum bu la so sor bcings te thum po gnyis su byas la} तं भस्म उभाभ्यां हस्ताभ्यां गृह्य शुचौ वस्त्रखण्डे बध्नीया पृथक् पृथक् द्वौ पोङ्गलिकां (पोटलिकां) कृत्वा म.मू.२८०ख/४३९; पिटकम् — {gser gyi thum po rgyal mtshan gyi rtse mo la bcings nas} सुवर्णपिटकं ध्वजाग्रे बद्ध्वा वि.व.२०४क/१.७८ २. मोटकम् — {ku sha'i thum po} कुशमोटकम् वि.व.१८९क/१.६३.
thur bgrod
= {chu bo} अपगा, नदी— {thur bgrod gzhan yang bzlas byas te//} लङ्घयित्वापगाश्चान्याः अ.क.१११ख/६४.२७७; निम्नगा — {thur bgrod ro hi ka zhes pa//} रोहिका नाम निम्नगा अ.क.२१३क/२४.५८; {mche ba'i dug ldan gnas pa'i chu/} /{pa taM gA zhes thur bgrod dang //} आशीविषावृतजलां पतङ्गाख्यां च निम्नगाम् । अ.क.१११ख/६४.२७६.
thur 'gro
= {thur du 'gro ba/}
thur du 'gro
= {thur du 'gro ba/}
thur du 'gro ba
•वि. अधोगमः — {gyen du 'gro ba'i rlung dang thur du 'gro ba dang} ऊर्ध्वंगमा वायवोऽधोगमाः शि.स.१३७ख/१३३; •सं. अधोगमनम् — {de'i lci ba nyid dang thur du 'gro ba nyid med pa nyid ni ma yin te} न…तस्य गुरुत्वमधोगमनञ्च नास्ति प्र.अ.२००क/५५६; अधोगतिः — {de la yang yon tan lci ba nyid dang bya ba thur du 'gro ba} तत्र च गुरुत्वं गुणोऽधोगतिश्च क्रिया प्र.अ.१९९ख/५५५.
thur du ltung ba
प्रसर्पणम् — {dngos po lus can thur du ltung ba'i chos can yin na ltung ba'i gegs byas pas rten du brtag na} मूर्त्तानां हि भावानां प्रसर्पणधर्माणां स्यादधःपातप्रतिबन्धादाधारकल्पना त.प.१९६क/१०८.
thur du bltas
= {thur du bltas pa/}
thur du bltas pa
वि. अधोगतम् — {shing la sogs pa yang chur bying ba dang yal ga la sogs pa thur du bltas par rtogs so//} अधोगतशाखादिश्च जलमग्नो वृक्षादिः प्रतीयते त.प.१९१ख/८४६.
thur du sel ba
= {thur sel/}
thur ma
१. शलाका — {mig sman gyi thur ma} अञ्जनशलाका अभि.स्फु.२५६क/१०६७ २. कीलकः — {thur ma sor bzhi tsam 'dzugs pa ma gtogs so//} मुक्त्वा चतुरङ्गुलमात्रकीलकनिखननम् वि.सू.४५ख/५७; सूचिः, ओ ची — {seng ldeng thur mas zhabs phug nas/} /{rma dang bcas pa 'di ni ci//} विद्धः खदिरसूच्यायं सव्रणश्चरणश्च किम् ।। अ.क.३ख/५०.२५ ३. शङ्कुः — {byang du bgrod pa'i zla ba dang po la nyi ma bcu'i bar du thur ma'i grib mas yongs su brtag par bya} उत्तरायणमासादौ दशदिवसं यावत् परीक्षा कर्तव्या संकुच्छायया वि.प्र. १८२क/१.३८; वि.सू.२ख/२ ४. कटिका — {gang gi tshe phug de dgra bcom pa'i thur mas gang bar gyur pa} यदा सा गुहा पूर्णा भविष्यति अर्हत्कटिकाभिः वि.व.१२३क/१.११ ०. तूलिका — {'phang mdung dang khab dang mdung dang thur ma la sogs pa rnams kyi lcags la sogs pa'i rang bzhin nyid ni mgar ba la sogs pas byed pa ma yin te} तोमरसूचीशूलतूलिकादीनां हि न लोहादिरूपता क्रियते लोहकारादिभिः प्र.अ.१२५क/१३३.
thur sel
पा. अपानः, शरीरस्थवायुविशेषः — {lus la thur sel gyi rlung ni ye shes kyi khams la 'gyur ro//}…{de yang bshang ba dang gci ba dang khu ba 'dren par byed pa las rnam gsum shes par 'gyur ro//} शरीरेऽपानवायुर्ज्ञानधातोर्भवति… स च विड्मूत्रशुक्राकर्षणतस्त्रिविधः वि.प्र.२२९ख/२.२४; {thur sel ni lte ba'i 'og tu 'bab bo//} अपानो नाभ्यधो वहति वि.प्र.२३८क/२. ४२; {phyi rol du ye shes kyi sa bon las 'byung ba thur du sel ba'i rlung ngo //} बाह्ये ज्ञानबीजसम्भूतोऽपानवायुः वि.प्र.१५८क/१.६.
thul
= {thul ba/}
thul ba
•सं. निर्जयः — {dbang po rnams ni thul ba dang //} इन्द्रियाणाञ्च निर्जयः अ.क.२९२ख/३७.५६; विनयः — {khro ba thul bar bya ba la 'bad par bya'o//} क्रोधविनये यत्नः कार्यः जा.मा.११५क/१३४; {khro ba thul na dgra zhi bar 'gyur gyi} क्रोधविनयाच्छत्रूनुपशमयति जा.मा.१०९ख/१२८; •वि. जितः — {dbang po thul ba'i mi bdag ni/} /{kun tu nags med dka' thub yin//} जितेन्द्रियाणां सर्वत्र नृपाणामवनं तपः ।। अ.क.२४९क/२९.२३; दान्तः — {sems 'di gcig pu btul ba na/} /{de dag thams cad thul bar 'gyur//} चित्तस्यैकस्य दमनात् सर्वे दान्ता भवन्ति च ।। बो.अ.५.५.
thul bar dka'
वि. दुर्धर्षः — {sems can dam pa khyod ni sred med kyi bu ltar thul bar dka' zhing stobs dang ldan pa'o//} बलवानसि त्वं अग्रसत्त्व नारायण इव दुर्धर्षः । ल.वि.१६१ख/२४२.
thul bar dka' ba
= {thul bar dka'/}
thul bar gyur
भू.का.कृ. जितः — {lo ni stong phrag bdun cu gnyis/} /{skye bo tshe ring gyur tshe sngon/} /{grong khyer dbang chen ldan zhes pa/} /{mtho ris dga' ba thul bar gyur//} द्वासप्ततिसहस्राब्ददीर्घायुषि जने पुरा । अभून्महेन्द्रवत्याख्या जितस्वर्गोत्सवा पुरी ।। अ.क.३४ख/५४.४.
thul bar gyur pa
= {thul bar gyur/}
thul bar 'gyur
क्रि. दान्तो भवति — {sems 'di gcig pu btul ba na/} /{de dag thams cad thul bar 'gyur//} चित्तस्यैकस्य दमनात् सर्वे दान्ता भवन्ति च ।। बो.अ.५.५.
thul 'og tu chud
वि. निर्जितः — {bud med kyi dbang du gyur cing /} {bud med kyi thul 'og tu chud la} वशीकृताः स्त्रीभिः स्त्रीनिर्जिताः शि.स.५१ख/४९.
the bo
= {khur slang} स्वेदनी मि.को.३८क ।
the tsom
= {the tshom/}
the tshom
•सं. = {nem nur} संशयः — {the tshom sngon du 'gro ba can gyi gtan la phab pa} संशयपूर्वको निर्णयः त.प.२४६ख/२०७; सन्देहः — {gsal ba 'chol bas the tshom gyi yul yin pa'i phyir} व्यक्तिसङ्करेण सन्देहविषयत्वात् प्र.अ.८ख/१०; आशङ्का — {the tshom med de dag rnam gcod/} /{rjod par byed par sgrub pa nyid//} नाशङ्क्या एव सिद्धास्ते व्यवच्छेदकस्य वाचकाः । *प्र.वृ.८ख/६१; विचिकित्सा — {nem nur dang the tshom zhes bya ba ni don tha dad pa ma yin no//} काङ्क्षा विचिकित्सेत्यनर्थान्तरम् अभि.स्फु.१७८क/९२८; विचिकित्सनम् — {phung po gnon byed dang /} /{the tshom phyir na lnga nyid do//} पञ्चता स्कन्धविघातविचिकित्सनात् अभि.को.५.५९; विमतिः — {sdug bsngal rgyu mthong spang bya ba/} /{lta dang de bzhin the tshom dang /}… {kun tu 'gro/} सर्वत्रगा दुःखहेतुदृग्घेया दृष्टयस्तथा । विमतिः अभि.को.५.१२; विमर्शः — {'dod pa'i don 'byor the tshom med gyur pas/} /{dga' ba bskyed pa'i khyad par rgyur gyur pa//} इष्टार्थसम्पत्तिविमर्शनाशात्प्रीतिप्रबोधस्य विशेषहेतुः । जा.मा.२१ख/२४; आरेकः — {the tshom ni yid gnyis so//} आरेकः संशयः त.प.१९३ख/१०३; कथंकथा — {sgra 'di thos nas tshim pa rab skyes te/}…/{bdag la the tshom nam yang phyis mi 'byung //} औज्ञिल्यजातो इमु घोष श्रुत्वा । कथंकथा मह्य न भूय काचित् स.पु.२५ख/४४; •पा. १. विचिकित्सा [1] अनुशयभेदः — {srid pa'i rtsa ba phra rgyas drug/} /{'dod chags de bzhin khong khro dang /} /{nga rgyal ma rig lta ba dang /} /{the tshom yin te} मूलं भवस्यानुशयाः षड्रागः प्रतिघस्तथा । मनोऽविद्या च दृष्टिश्च विचिकित्सा च अभि.को.५.१ [2] आवरणभेदः — {'gyod pa dang rmugs pa dang gnyid dang rgod pa dang the tshom ste sgrib pa lnga} कौकृत्यस्त्यानमिद्धौद्धत्यविचिकित्सेति पञ्चावरणानि वि.प्र.३२क/४.५ २. (न्या.द.) संशयः, पदार्थभेदः म.व्यु.४५२८; •वि. = {the tshom can} संदिग्धः — {gtan tshigs the tshom la brjod pa'i phyir} सन्दिग्धे हेतुवचनात् त.प.२७क/५०१; संशयितः — {the tshom gyi shes pa} संशयितं प्रत्ययम् त.प.१३४ख/७१९.
the tshom kun bcom
ना. विमतिसमुद्धाटी, राजकुमारः — {nyi zla sgron ma}…{sngon}…{sras brgyad yod par gyur te 'di lta ste/} {rgyal bu gzhon nu blo gros zhes bya ba dang}…{the tshom kun bcom dang} चन्द्रसूर्यप्रदीपस्य…पूर्वं…अष्टौ पुत्रा अभूवन् । तद्यथा मतिश्च नाम राजकुमारोऽभूत्…विमतिसमुद्घाटी च नाम स.पु.८ख/१२.
the tshom kun bcom pa
= {the tshom kun bcom/}
the tshom skye
= {the tshom skye ba/}
the tshom skye ba
•क्रि. संशय उत्पद्यते — {bstan na tshad ma med pa'i brjod par bya ba la sogs pa la the tshom skye la} उक्तेषु त्वप्रमाणकेष्वप्यभिधेयादिषु संशय उत्पद्यते न्या.टी.३७क/१३; •सं. संशयोत्पत्तिः — {de nyid kyis the tshom skye'o zhes 'chad do//} तत एव संशयोत्पत्तेरिति वा.टी.१०३क/६४.
the tshom skye bar 'gyur
क्रि. संशयो जायते — {'di ltar gnod pa can mthong na/} /{sgrub byed rab gsal ma byas kyang /} /{the tshom skye bar 'gyur ba des//} (?) तथा हि बाधकेऽदृष्टे साधके चाप्रकाशिते । संशयो जायते येन त.स.१२६ख/१०८९.
the tshom skye bar 'gyur ba
= {the tshom skye bar 'gyur/}
the tshom skye bar byed pa
वि. संशयकरः — {'di ni de bzhin gshegs pa thams cad kyang the tshom skye bar byed pa yin byang chub sems dpa' gzhan rnams lta ci smos} सर्वतथागतानामपि संशयकरोऽयं कुतोऽन्येषां बोधिसत्त्वानाम् गु.स.९१ख/३.
the tshom skyed pa
•सं. संशयोत्पत्तिः {de dag gis de dang mtshungs pa'i phyir zhes bya ba la sogs pa smos so//} {the tshom skyed pa'i yan lag bstan pa yin no//} एतेन तत्तुल्यमित्यादिना संशयोत्पत्तिः प्रत्युक्ता वा.टी.१०२ख/६४; •वि. सन्देहकरः — {drang ba'i don gyi mdo sde ni}…{the tshom skyed pa yin pa'i phyir ro//} नेयार्थस्य सूत्रस्य…संदेहकरो भवति बो.भू.१३६ख/१७५.
the tshom skyes
वि. संशयजातः — {de the tshom skyes te}…{mi de la dris pa} तेन संशयजातेन सः…पुरुषः पृष्टः अ.श.२२क/१८; संदिग्धः — {de nas rgyal po mya ngan med the tshom skyes te gnas brtan}… {la dris pa} ततो राजा अशोकः संदिग्धः स्थविरं पृच्छति अ.श.२८६क/२६२.
the tshom skyes pa
= {the tshom skyes/}
the tshom gyi rgyu
संशयहेतुः — {de ltar mi 'grub pa'i phyir mi snang ba mi dmigs pa ni the tshom gyi rgyu yin gyi/} {nges pa'i gtan tshigs ni ma yin no//} ततोऽसिद्धेः संशयहेतुरदृश्यानुपलब्धिः, न निश्चयहेतुः न्या.टी.६०ख/१४९.
the tshom gyi phra rgyas
पा. विचिकित्सानुशयः, अनुशयभेदः — {phra rgyas drug po de dag kyang mdo las 'dod chags phye nas bdun du bshad de/} {'dod pa'i 'dod chags kyi phra rgyas dang}…{lta ba'i phra rgyas dang the tshom gyi phra rgyas so//} त एते षडनुशयाः सूत्रे रागस्य द्विधा भेदं कृत्वा सप्तोक्ताः—कामरागानुशयः…दृष्ट्यनुशयः, विचिकित्सानुशय इति अभि.भा.२२६ख/७६१.
the tshom 'gog pa
पा. संशयाक्षेपः, आक्षेपभेदः — {chos 'di ngang pa la yod cing /} /{sprin gyi rigs la ma reg pas/} /{gang zhig the tshom zlog byed pa/} /{'di ni the tshom 'gog pa'o//} इत्ययं संशयाक्षेपः संशयो यन्निवर्त्यते । धर्मेण हंससुलभेनास्पृष्टघनजातिना ।। का.आ.२.१५९.
the tshom 'gyur
क्रि. १. विचिकित्सते — {rtswa bskyod bzhin du 'gul zhing g}.{yo ba ste/} /{de ni de ltar the tshom 'gyur du nges//} चलाचलो भोति तृणं यथेरितं विचिकित्सते एवमसौ न संशयः शि.स.६४ख/६३; शङ्क्यते — {su zhig tshad ma 'ga' yis kyang /} /{rtogs pa yin yang the tshom 'gyur//} केनचित् कोऽपि मानेन वेत्तीत्यपि हि शङ्क्यते ।। त.स.८८क/८०३ २. संशयो भवेत् — {des na lung dang rjes dpag pas/} /{don gang la ni the tshom 'gyur//} तेनागमानुमानाभ्यां यत्रार्थे संशयो भवेत् । त.स.७७क/७२०; संशयः स्यात् — {'di la sgrub byed med na yang /} /{gnod byed nges par ma byas par/} /{the tshom 'gyur te} मा भूद् वा साधनं तत्र बाधके त्वविनिश्चिते । संशयः स्यात् त.स.१२०ख/१०४५.
the tshom sngon du 'gro ba can
वि. संशयपूर्वकः — {the tshom sngon du 'gro ba can gyi gtan la phab pa} संशयपूर्वको निर्णयः त.प.२४६ख/२०७.
the tshom can
वि. सन्दिग्धः — {sgrub par byed pa'i chos ma nges pa'i bdag nyid ni de'i mtshan nyid ma yin te/} {phyogs kyi chos the tshom can bzhin no//} न हि अनिश्चितात्मनः तल्लक्षणत्वं यथा सन्दिग्धस्य पक्षधर्मत्वस्य हे.बि.२५३क/७०; संशयात्मा — {kun ta'i bu skyes the tshom can/} /{'jig rten 'di dang phyi ma med//} नायं लोकोऽस्ति कौन्तेय न परः संशयात्मनः ।। त.स.१०४ख/९२१; संशयितः — {de ltar na yang the tshom can la khas ma blangs na 'jug pa mi rung ba'i phyir} तथा च संशयितस्य प्रवृत्तिर्न युज्यते हे.बि.२५२ख/६९; ससंदेहः — {rjes 'gro med dang the tshom can/} /{dag ni dpe rnams nyid la bstan//} अनन्वयससन्देहावुपमास्वेव दर्शितौ । का.आ.२.३५५; ससंशयः — {don nyams don 'gal don gcig pa/} /{the tshom can dang rim pa nyams//} अपार्थं व्यर्थमेकार्थं ससंशयमपक्रमम् । का.आ.३.१२५; द्र. {the tshom bdag nyid can/}
the tshom gcod pa
संशयच्छेदः — {the tshom za ba rnams kyi the tshom yang gcod par 'gyur ro//} संशयितानां संशयच्छेदो भवति सू.अ.२४७क/१६४; संशयच्छित्तिः — {de dag gi the tshom gcod pa'i phyir byang chub sems dpa'i cho 'phrul rnam par phye ba cung zad cig mi bstan tam} साधु, अस्याः संशयच्छित्त्यर्थं किंचिन्मात्रं बोधिसत्त्वव्यूहप्रातिहार्यं संदर्शय द.भू.२७१ख/६२; संशयच्छेदनम् — {zhugs pa rnams kyi the tshom gcod pa'i phyir don la rnam par nges par byed pa} विनीतिरर्थेऽवतीर्णानां संशयच्छेदनम् सू.अ.१४३ख/२२.
the tshom thams cad gcod pa
•वि. सर्वसंशयच्छेत्ता, बुद्धस्य — {dge slong dag the tshom skyes nas/} {the tshom thams cad gcod pa sangs rgyas bcom ldan 'das la zhus pa} भिक्षवः संशयजाताः सर्वसंशयच्छेत्तारं बुद्धं भगवन्तं पप्रच्छुः अ.श.३९ख/३४; वि.व.१२३क/१.११; •सं. सर्वसंशयच्छेदनम् {the tshom thams cad gcod pa la mkhas pa} सर्वसंशयच्छेदनकुशलानाम् सु.प.२२क/३.
the tshom thams cad gcod pa la mkhas pa
वि. सर्वसंशयच्छेदनकुशलः — {bsam pa dag pa}… {the tshom thams cad gcod pa la mkhas pa'i sems can rnams dang byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams kyi slad du bcom ldan 'das bdag de bzhin gshegs pa la zhu lags so//} तेषां वयं भगवन्नर्थाय तथागतं परिपृच्छामो बोधिसत्त्वानां महासत्त्वानामाशयशुद्धानाम्…सर्वसंशयच्छेदनकुशलानाम् सु.प.२२क/३.
the tshom dang nem nur med pa
वि. अपगतविमतिसन्देहः — {byang chub sems dpa'}…{the tshom dang nem nur med pa/} {nyon mongs pa dang bral ba} बोधिसत्त्वानां… अपगतविमतिसन्देहानामनङ्गणानाम् द.भू.१७१क/५.
the tshom dang bral
= {the tshom dang bral ba/}
the tshom dang bral ba
वि. १. निष्काङ्क्षः, काङ्क्षारहितः — {'khor 'di the tshom bral ba ste} निष्काङ्क्षा पर्षदियम् द.भू.१७२ख/५ २. विगतकण्टकः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{the tshom dang bral ba zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम् । यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… विगतकण्टक इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८.
the tshom du gyur
= {the tshom du gyur pa/}
the tshom du gyur pa
वि. संशयितः — {kye rgyal ba'i sras 'khor 'di dag the tshom du gyur na} संशयिता बतेयं भो जिनपुत्र पर्षत् द.भू.२७१ख/६२; संदिग्धः लो.को.१०४२.
the tshom bdag nyid
•वि. संशयात्मा — {de ni tha snyad thams cad la/} /{the tshom bdag nyid skye mi 'gyur//} स सर्वव्यवहारेषु संशयात्मा न जायते । त.स.११०क/९५८; •सं. संशयात्मता — {'di ltar nor lha'i bu yis ni/} /{the tshom bdag nyid la smad yin//} तथा च वासुदेवेन निन्दिता संशयात्मता । त.स.१०४ख/९२१; संशयात्मकता — {de la brten nas khyab 'jug gis/} /{the tshom bdag nyid la smad byas//} संशयात्मकताऽजेन मन्ये तं प्रति निन्दिता ।। त.स.११०क/९५८.
the tshom bdag nyid can
वि. संशयात्मा — {the tshom bdag nyid can de ni/} /{tha snyad thams cad nyams par 'gyur//} स सर्वव्यवहारेषु संशयात्मा क्षयं व्रजेत् ।। त.स.१०४ख/९२१; द्र. {the tshom can/} {the tshom bdag nyid/}
the tshom dpe
पा. संशयोपमा, उपमाभेदः — {pad nang bung ba 'khor ram ci/} /{khyod gdong la mig g}.{yo 'am ci/} /{bdag gi sems ni rnam par g}.{yo/} /{zhes pa 'di ni the tshom dpe//} किं पद्ममन्तर्भ्रान्तालि किन्ते लोलेक्षणं मुखम् । मम दोलायते चित्तमितीयं संशयोपमा ।। का.आ.२.२६.
वि. सन्देहकृत् — {tshad ma ni nges par byed pa yin gyi/} {the tshom byed pa ni ma yin no//} प्रमाणं हि निश्चयात्मकं न सन्देहकृत् प्र.अ.२३ख/२७.
the tshom bral
= {the tshom dang bral ba/}
the tshom bral ba
= {the tshom dang bral ba/}
the tshom 'byung ba
संशयोदयः — {don gyi mi slu rnyed min te/} /{kun la the tshom 'byung ba'i phyir//} लभ्यते नार्थसंवादः सर्वस्मिन् संशयोदयात् ।। त.स.११२ख/९७२.
the tshom ma grub pa nyid
= {the tshom za ba'i ma grub pa nyid/}
the tshom ma mchis
= {the tshom ma mchis pa/}
the tshom ma mchis pa
वि. निःसंशयः — {bcom ldan 'das} …{the tshom ma mchis nas kyang sems can rnams kyi the tshom rab tu spang ba'i slad du chos bshad par 'tshal te} निःसंशयाश्च भगवन् सर्वसत्त्वेभ्यः संशयप्रहाणाय धर्मं देशयितुकामाः सु.प.२२ख/३; निष्काङ्क्षः — {bcom ldan 'das ci nas 'khor bzhi po 'di dag the tshom ma mchis som nyi ma mchis par gnas par 'gyur bar} यथा भगवन्नेताश्चतस्रः पर्षदो निष्काङ्क्षा निर्विचिकित्सा भवेयुः स.पु.२९क/५१.
the tshom ma mchis par gyur
वि. निष्काङ्क्षः — {bcom ldan 'das bdag the tshom ma mchis par gyur/} {som nyi dang bral bar gyur to//} निष्काङ्क्षोऽस्मि भगवन् विगतकथंकथः स.पु.२८ख/५१.
the tshom med
= {the tshom med pa/}
the tshom med pa
•वि. असन्दिग्धः — {rigs pa'am yid ches pa'i lung gi dngos po la the tshom med pa gang yin pa de nges pa ste} युक्तित आप्तोपदेशतो वा यद्वस्तु असंदिग्धं तन्निश्चितम् त्रि.भा.१५५क/५३; निःसंशयः — {blo the tshom med pa yin} निःसंशया हि धीः त.स.११०क/९५८; निःसन्देहः — {the tshom phyin ci log med pa'i/} /{shes pa bskyed par bya ba'i phyir//} निःसन्देहविपर्यासप्रत्ययोत्पादनात् त.स.४३क/४३७; निर्विचिकित्सः — {'di ltar sdug balngal bzhin du sangs rgyas la yang nem nur med cing the tshom med pas so//} यस्माद् दुःखवद् बुद्धेऽपि निष्काङ्क्षो निर्विचिकित्स इति अभि.स्फु.१७८क/९२८; मुक्तसंशयः — {ma yi me skor la sogs pa/} /{the tshom med pas med pa ru//} मातृविवाहादेरसत्त्वं मुक्तसंशयम् त.स.१२०क/१०४१; •सं. = {the tshom med pa nyid} निःसंशयत्वम् — {the tshom med pa'i phyir shes pa'o//} निःसंशयत्वाज्ज्ञानम् अभि.स्फु.२११क/९८५; निर्विचिकित्सता — {mthar phyin pa'i dam pa ni bsam gyis mi khyab pa'i gnas thams cad la the tshom med pa'o//} परार्धनिष्ठा सर्वाचिन्त्यस्थाननिर्विचिकित्सता सू.अ.१४८ख/३०;
the tshom med par
असंशयम् — {sreg pa la sogs rgyu gang yin/} /{me la sogs pa ma nor bar/} /{the tshom med par mthong ba ni/} /{de la bum pa} ({nus pa} ) {gzhan cir 'gyur//} दाहादीनां तु यो हेतुः पावकादिः समीक्ष्यते । असंशयाविपर्यासं शक्तिः कान्या भवेत् ततः ।। त.स.५९क/५६३; {the tshom med par nye bar brjod pa med pa nyid du 'gyur ro//} असंशयमस्यानुपाख्यत्वमापद्यते त.प.२१६ख/९०३; निःशङ्कम् — {bum pa med par shes na ni the tshom med par 'gro ba dang 'ong ba la 'jug par byed do//} घटाभावे हि ज्ञाते निःशङ्कं गन्तुमागन्तुं च प्रवर्त्तते न्या.टी.५४ख/१२२.
the tshom med chos ston
= {the tshom med par chos ston pa/}
the tshom med par chos ston pa
वि. निर्विचिकित्सधर्मदेशकः — {shin tu nges par chos ston pa dang the tshom med par chos ston pa dang yongs su dag par chos ston par gyur to//} सुविनिश्चितधर्मदेशको निर्विचिकित्सधर्मदेशकः परिशुद्धधर्मदेशकश्चाभूत् स.पु.७६क/१२८.
the tshom 'tshal bar gyur
भू.का.कृ. कथंकथामापन्नः — {'di dag sngon ma thos pa'i chos 'di lta bu 'di bcom ldan 'das las thos nas/} {the tshom 'tshal bar gyur na} ते भगवतोऽन्तिकादिममेवंरूपमश्रुतपूर्वं धर्मं श्रुत्वा कथंकथामापन्नाः स.पु.२९क/५१.
the tshom za
= {the tshom za ba/}
the tshom za na ma grub pa
पा. सन्दिग्धासिद्धः, असिद्धहेत्वाभासभेदः — {the tshom za na ma grub par bstan pa'i phyir}…{smos te} संदिग्धासिद्धं दर्शयितुमाह न्या.टी.७३ख/१९२; {de bzhin du bdag nyid dang de'i gzhi la the tshom za na yang ma grub pa yin te} तथा स्वयं तदाश्रयणस्य वा संदेहेऽसिद्धः न्या.बि.२३५क/१९२.
•क्रि. विचिकित्सति — {'di ltar ci bdag 'das pa'i dus na byung ba zhig gam/} {'on te ma byung ba zhig snyam pa la sogs pa de ltar the tshom za ba'o//} यत एवं विचिकित्सति—किं न्वहमभूवमतीतेऽध्वन्याहोस्विन्नाभूवमित्येवमादि अभि.स.भा.२४क/३२; शङ्क्यते — {nyes pa yod dam med par ni/} /{skyes bu'i ngag la the tshom za//} दोषाः सन्ति न सन्तीति पुंवाच्येषु हि शङ्क्यते । त.स.७६क/७१४; •सं. संशयः — {don la the tshom za ba las kyang 'jug pa'i phyir ro//} अर्थसंशयेनापि प्रवृत्तेः त.प.१३६क/५; सन्देहः — {gzhi de la the tshom za ba ni yid gnyis za ba'o//} तस्याश्रयणस्य सन्देहे सन्दिग्धः न्या.टी.७४क/१९३; शङ्का — {ldog pa med pa nyid du the tshom za la} अनिवृत्तिरेव शङ्कायाः वा.न्या.३२७क/१०; आशङ्का — {zhes bya ba de ni gnas ma yin pa la the tshom za ba yin no//} इत्यस्थानमेवैतदाशङ्कायाः प्र.वृ.३१३क/६१; विमर्शः — {the tshom za na'ang rgya cher mi 'gyur na/} /{'jungs shing zhum pa mun pa'i mchog yin no//} विमर्शमार्गोऽप्यनुदात्तता स्यान्मात्सर्यदैन्यं तु परा तमिस्रा ।। जा.मा.४२ख/५०; •वि. सन्दिग्धम् — {shin tu gtan la phab pa'i rtags ni go bar byed par 'dod kyi the tshom za ba ni ma yin te} सुपरिनिश्चितं लिङ्गं गमकमिष्यते न सन्दिग्धम् त.प.३८ख/५२५; सन्दिह्यमानः — {rlangs pa la sogs pa'i ngo bor the tshom za ba'i du ba me zhes nges par byed pa ni ma yin no//} न हि धूमो बाष्पादिरूपेण सन्दिह्यमानो वह्नेर्निश्चायको भवति त.प.३८ख/५२६; विचिकित्सितम् — {rtog pa nyid na the tshom za'am nges par byed pa la ni nyes pa'i byed pa mi 'byung ba ma yin no//} न विचिकित्सितं निश्चितं वा कल्पमानत्वेऽनुत्थितेर्दोषस्य कर्तृ वि.सू.५७ख/७२; संशयितम् — {the tshom za ba rnams kyi the tshom yang gcod par 'gyur ro//} संशयितानां संशयच्छेदो भवति सू.अ.२४७क/१६४; विमतिसक्तम् — {gang rnams the tshom za zhing yid gnyis byed pa ni//} ये तु विमतिसक्ताः संशयैश्चाभ्युपेताः । द.भू.१७३ख/६.
the tshom za ba nyid
संदिग्धता — {de'i lta ba la mngon par zhen nas chos ma yin pa'i phyogs su song na skya rengs shar na 'jig go/} {the tshom za ba nyid la ni mi 'jig go/} ध्वंसस्तद्दृशमभिनिःसृत्याधर्मपक्षसंक्रान्तावरुणोद्गतेः न संदिग्धतायाम् वि.सू.६३ख/८०.
the tshom za ba dang ldan pa
वि. सन्दिग्धः लो.को.१०४२.
the tshom za ba ma grub pa
= {the tshom za ba'i ma grub pa/}
the tshom za ba'i ngo bo
वि. सन्दिग्धस्वभावः — {ma 'ongs pa'i mi dmigs pa ni rang nyid kyang the tshom za ba'i ngo bo yin te} अनागता ह्यनुपलब्धिः स्वयमेव सन्दिग्धस्वभावा न्या.टी.५५क/१२३.
the tshom za ba'i ma grub pa
पा. सन्दिग्धासिद्धः, ओ ता, असिद्धहेत्वाभासभेदः — {smras pa gal te smra nyid ni/} /{rang rgyud kyis sgrub 'dod pa na/} /{de tshe rten ni grub pa min/} /{yang na the tshom za ma grub//} उच्यते यदि वक्तृत्वं स्वतन्त्रं साधनं मतम् । तदानीमाश्रयासिद्धः सन्दिग्धासिद्धताऽथ वा ।। त.स.१२३क/१०७०; {de la phyogs dang po la gtan tshigs the tshom za ba'i ma grub pa yin la} तत्राद्ये पक्षे सन्दिग्धासिद्धता हेतोः त.प.१७२ख/८०२.
the tshom za ba'i ma grub pa nyid
पा. सन्दिग्धासिद्धता — {don 'dir the tshom za ba'i phyir/} /{the tshom ma grub pa nyid gnas//} अस्य चार्थस्य सन्देहात् सन्दिग्धासिद्धता स्थिरा । त.स.१२३क/१०७१.
the tshom za bar gyur
= {the tshom za bar gyur pa/}
the tshom za bar gyur pa
वि. संशयप्राप्तः लो.को.१०४२; द्र.— {e ma'o brtan zhing snying stobs che/} /{e ma'o sems can phan 'dogs pa/} /{las 'di mngon sum gsal gyur kyang /} /{the tshom za bar gyur pa 'dra//} अहो धृतिरहो सत्त्वमहो सत्त्वहितैषिता । प्रत्यक्षमपि कर्मेदं करोतीव विचारणाम् ।। जा.मा.१२क/१२.
the tshom za bar 'gyur
क्रि. सन्दिग्धं भवेत् — {gzhan du thos pas ma smras nyid/} /{khyed la the tshom za bar 'gyur//} अन्यथा श्रुत्यनुक्तत्वं सन्दिग्धं तस्य ते भवेत् ।। त.स.१२८ख/११०१.
the tshom za ma grub
= {the tshom za ba'i ma grub pa/}
the tshom zos pa
वि. संशयितम् — {the tshom zos pa nges pa don du gnyer ba na yid mi bde bar 'gyur ro//} संशयितो हि निश्चयेनार्थी दुर्मनायते अभि.भा.२५२क/८४९.
the tshom las rgal
वि. तीर्णविचिकित्सः — {kun tu rgyu rab bzang gis chos mthong}… {the tshom las rgal} सुभद्रः परिव्राजको दृष्टधर्मा … तीर्णविचिकित्सः अ.श.११३क/१०३.
the tshom las rgyal ba
= {the tshom las rgyal/}
the tshom las 'byin pa
विचिकित्सानिःसरणम् — {the tshom las 'byin pa ni nga'o snyam pa'i nga rgyal yang dag par 'joms pa} विचिकित्सानिःसरणमस्मिमानसमुद्घातः म.व्यु.१६०१.
the tshom bsal ba
संशयहानिः, संशयच्छेदः — {rab tu rtogs pa dang the tshom bsal ba rtogs pa ni/} {gang gis na sems can rnams kyi the tshom thams cad bcad pa'i phyir chos kyi 'khor lo bskor ba yin no//} भृशं संशयहानिबोधो येन सर्वसंशयच्छेदाय सत्त्वानां धर्मचक्रं प्रवर्तयति सू.अ.२५०क/१६७.
the rel
=*निर्याणः — {ce spyang mi bzad khro bo de na 'khod/} /{mi ro rnams la 'khren cing rab tu za/} /{de yi the rel sdod cing lta ba yang /} /{wa dang khyi dag de na du ma 'khod//} भेरुण्डका दारुण तत्र सन्ति मनुष्यकुणपानि च भक्षयन्तः । तेषां च निर्याणु प्रतीक्षमाणाः श्वानाः शृगालाश्च वसन्त्यनेके ।। स.पु.३४क/५६.
theg
= {theg pa/}
theg gcig nyid
= {theg pa gcig pa nyid/}
theg chung
हीनयानम् श.को.५८५; द्र. {theg pa dman pa/}
theg chen
= {theg pa chen po/}
theg chen las ma nyams pa
महायानाच्युतः {theg chen las ma nyams pa rnams} महायानाच्युताः म.व्यु.७९६.
theg mchog
= {theg pa mchog}
theg don mthong
= {theg pa'i don mthong ba/}
theg don ma mthong
= {theg pa'i don ma mthong ba/}
theg pa
•क्रि. सहते — {bye ma dang rdo ba ci mthong ba rnams long la grus ci theg pa gru'i nang du rdzongs shig} बालुकाः पाषाणाश्च वहनमारोप्यन्तां यावत्सहते जा.मा.८५ख/९८; •सं. १. = {bzhon pa} यानम्, वाहनम् — सर्वं स्याद् वाहनं यानं युग्मं पत्रं च धोरणम् । अ.को.२.८.५८; यान्त्यनेनेति यानम् अ.वि.२.८.५८; {bran pho dang bran mo dang theg pa dang bzhon pa dang gos dang yo byad la sogs pa} दासीदासयानवाहनवसनपरिच्छदादि जा.मा.५२क/६१; वाहनम् — {rgyal ba'i theg pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} जयवाहनो नाम समाधिः का.व्यू.२२२ख/२८४; रथः — {rta'i theg pa} अश्वरथः का.व्यू.२१३ख/२७२ २. यानम् — {theg pa gcig pa nyid} एकयानता सू.अ.१७४ख/६८; {bgrod par bya bas na theg pa yin pas so//}…{'gro ba pos na theg pa yin pas so//}…{'gro bas na theg pa yin pas so//}…{'dis 'gro bas na theg pa yin pas so//} यातव्यं यानमिति कृत्वा …याता यानमिति कृत्वा…याति यानमिति कृत्वा …यान्ति तेन यानमिति कृत्वा सू.अ.१७४ख, १७५क/६८; {theg pa chen po} महायानम् ग.व्यू.१६०क/२४३; {nyan thos kyi theg pa} श्रावकयानम् श्रा.भू.७३क/१८९ ३. = {thabs} नयः — {rim gyis de mthong la brten nas/} /{theg pa 'di la gnas pa rnams//} तद्धि दर्शनमागम्य क्रमादस्मिन्नये स्थिताः । र.वि.१२३क/१०१ ४. धारणम् — {gang gi tshe de dag gang gis kyang theg par ma nus pa} यदा न कश्चित्तानि धारयितुं शक्नोति स्म ल.वि.११३ख/१६६.
theg pa can
=(उ.प.) यानिकः — {rang sangs rgyas kyi theg pa can}…{nyan thos kyi theg pa can} प्रत्येकबुद्धयानिकः …श्रावकयानिकः अ.सा.१२१ख/७०.
theg pa gcig
पा. एकयानम् — {theg pa gsum dang theg pa gcig /theg} {pa med pa'ang nga smra ste//} त्रियानमेकयानं चायानं च वदाम्यहम् ल.अ.८१क/२८; {theg pa gcig gi lam rig cing khong du chud pas theg pa gcig ces bya'o//} एकयानमार्गाधिगमावबोधादेकयानमिति वदामि ल.अ.१०८ख/५५; द्र. {theg pa gcig pa/}
theg pa gcig gi tshul du smra ba
एकयाननयवादी लो.को.१०४३.
theg pa gcig gi lam rig cing khong du chud pa
पा. एकयानमार्गाधिगमावबोधः — {theg pa gcig gi lam rig cing khong du chud pas theg pa gcig ces bya'o//} एकयानमार्गाधिगमावबोधादेकयानमिति वदामि ल.अ.१०८ख/५५.
theg pa gcig rtogs pa'i mtshan nyid
पा. एकयानगतिलक्षणम् — {de la theg pa chen po} ({theg pa gcig} ) {rtogs pa'i mtshan nyid gang zhe na} तत्र एकयानगतिलक्षणं कतमत् ल.अ.१०८ख/५४.
theg pa gcig pa
एकयानम् {rigs tha dad pa'i phyir theg pa gcig pa nyid} गोत्रभेदादेकयानता सू.अ.१७५क/६८; म.व्यु.१२५५; द्र. {theg pa gcig}
theg pa gcig pa nyid
एकयानता — {chos kyi dbyings mtshungs pa'i phyir theg pa gcig pa nyid}…{bdag med pa mtshungs pa'i phyir theg pa gcig pa nyid}…{rnam par grol ba mtshungs pa'i phyir theg pa gcig pa nyid} धर्म (धर्मधातु) तुल्यत्वादेकयानता…नैरात्म्यस्य तुल्यत्वादेकयानता…विमुक्तितुल्यत्वादेकयानता सू.अ.१७४ख/६८; {rigs tha dad pa'i phyir theg pa gcig pa nyid} गोत्रभेदादेकयानता सू.अ.१७५क/६८.
theg pa gcig po
= {theg pa gcig/} {o pa/}
theg pa gcig po khong du chud pa
पा. एकयानावबोधः — {gzung ba dang 'dzin pa'i rnam par rtog pa yang dag pa nyid ji lta ba bzhin du gnas pas rnam par rtog pa mi 'byung ba'i phyir theg pa chen po khong du chud par byas pa yin no//} ग्राह्यग्राहकविकल्पयथाभूतावस्थानादप्रवृत्तेर्विकल्पस्य एकयानावबोधः कृतो भवति ल.अ.१०८ख/५५.
theg pa gcig pu
एकयानम् लो.को.१०४३; द्र. {theg pa gcig/} {o pa/}
theg pa gcig la yang dag par gzhol ba tha dad pa
पा. एकयानसमवसरणनानात्वम् — {gzhan yang chos tha dad pa yang dag par shes pas theg pa gcig la yang dag par gzhol ba tha dad pa rab tu shes so//} पुनरपरं धर्मप्रतिसंविदा एकयानसमवसरणनानात्वं प्रजानाति द.भू.२५५क/५१.
theg pa che
= {theg pa chen po/}
theg pa chen po
= {theg chen} महायानम्, यानभेदः {theg pa dma' ba la mos pa'i sems can rnams ni theg pa chen po la rab tu 'god do//} हीनयानाधिमुक्तान् सत्त्वान् महायाने प्रतिष्ठापयामि ग.व्यू.१६०क/२४३; {theg pa che la rton pa rnams/} /{so so rang rig nyan par 'tshal//} श्रोष्यन्ति प्रत्यात्मगतिं महायानपरायणाः ल.अ.५७ख/३; यानान्यः — {ma gus ngo tsha}… {theg chen ngo tsha byang chub sems dpa' yin//} विमानलज्जः … यानान्यलज्जः खलु बोधिसत्त्वः सू.अ.२४८ख/१६६.
theg pa chen po mngon par brjod pa snang ba'i de kho na
पा. महायानाभिद्योतनदृश्यतत्त्वम्, नवविधदृश्यतत्त्वेषु एकम् — {snang ba'i de kho na ni rnam pa dgu ste/} {nga rgyal med pa'i snang ba'i de kho na dang}…{theg pa chen po mngon par brjod pa snang ba'i de kho na dang}…{bdag tu 'dzin pa'i gzhi la dgongs pa thams cad rtogs pa snang ba'i de kho na'o//} दृश्यतत्त्वं नवविधम्—निरभिमानदृश्यतत्त्वम् …महायानाभिद्योतनदृश्यतत्त्वम्…आत्मग्राहवस्तुसर्वाऽभिसन्धिप्रवेश (? प्रतिवेध) दृश्यतत्त्वञ्च म.भा.१५ख/३.२२.
theg pa chen po pa
महायानिकः, महायानानुयायी — {lha mo de bzhin du theg pa chen po pa lus dang srog la mi lta ba} एवमेव देवि महायानिकस्य कायजीवितनिरपेक्षस्य शि.स.३०क/२७; महायानीयः — {nyan thos kyi theg pa'am theg pa chen po pa gang yang rung ste} यस्य कस्यचिच्छ्रावकयानीयस्य वा महायानीयस्य वा बो.भू.९७ख/१२४.
theg pa chen po yongs su 'dzin pa
महायानपरिग्राहकः, महायानिकः म.व्यु.६३५१.
theg pa chen po rab tu snang ba
पा. महायानप्रभासः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin theg pa chen po rab tu snang ba zhes bya ba la snyoms par 'jug ste} महायानप्रभासं नाम बोधिसत्त्वसमाधिं समापद्यन्ते ल.अ.९५क/४२.
theg pa chen po la mngon par zhugs pa
वि. महायानसमारूढः — {bsam pa dag pa}… {theg pa chen po la mngon par zhugs pa}… {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams kyi slad du bcom ldan 'das bdag de bzhin gshegs pa la zhu lags so//} तेषां वयं भगवन्नर्थाय तथागतं परिपृच्छामो बोधिसत्त्वानां महासत्त्वानामाशयशुद्धानाम् … महायानसमारूढानाम् सु.प. २२क/२.
theg pa chen po la spyod
= {theg pa chen po la spyod pa/}
theg pa chen po la spyod pa
वि. महायानचरितः — {lang ka'i bdag po 'di ni rgyal ba'i sras}… {theg pa chen po la spyod pa rnams kyi dam tshig go/} एष लङ्काधिपते अभिसमयः…जिनपुत्राणां महायानचरितानाम् ल.अ.५९क/५.
वि. महायानमण्डलानुप्रविष्टः — {de de lta bu'i sa dang ldan zhing theg pa chen po'i dkyil 'khor la rab tu zhugs pa} स एवं ज्ञानभूम्यनुगतो महायानमण्डलानुप्रविष्टः द.भू.२४६ख/४७.
theg pa chen po'i mdo
महायानसूत्रम् — {'di ni rang gi theg pa chen po'i mdo la'ang 'jug pa kho na'o//} अवतरत्येवेदं स्वस्मिन् महायानसूत्रे सू.अ.१३२क/४; {dam pa'i chos pad ma dkar po zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} सद्धर्मपुण्डरीकनाम महायानसूत्रम् क.त.११३.
theg pa chen po'i mdo sde
महायानसूत्रम् — {theg pa chen po'i mdo sde'i rgyan gyi rgya cher bshad pa} महायानसूत्रालङ्कारटीका क.त.४०२९.
theg pa chen pos nges par 'byung ba snang ba'i de kho na
पा. महायाननिर्याणदृश्यतत्त्वम्, नवविधदृश्यतत्त्वेषु एकम् — {snang ba'i de kho na ni rnam pa dgu ste/} {nga rgyal med pa'i snang ba'i de kho na dang}…{theg pa chen pos nges par 'byung ba snang ba'i de kho na dang}…{bdag tu 'dzin pa'i gzhi la dgongs pa thams cad rtogs pa snang ba'i de kho na'o//} दृश्यतत्त्वं नवविधम्—निरभिमानदृश्यतत्त्वम् …महायाननिर्याणदृश्यतत्त्वम्…आत्मग्राहवस्तुसर्वाऽभिसन्धिप्रवेश (? प्रतिवेध) दृश्यतत्त्वञ्च म.भा.१५ख/३.२२.
theg pa mchog
= {theg mchog} अग्रयानम्, महायानम् — {gsum po de dag nyid theg pa dman pa dang theg pa mchog gi bye brag gis rnam pa gnyis su 'gyur} तदेव त्रयं हीनयानाग्रयानभेदेन द्वयं भवति सू.अ.१६४क/५५; {theg mchog 'grel bshad byas te} टीकां कृत्वाग्रयाने वि.प्र. १०९क/१, पृ.४; उत्तमयानम् — {theg pa mchog gi rnam par 'phrul sgo} उत्तमयान विकुर्वमुखेन शि.स.१७६ख/१७४; {theg mchog bstan pa'i rnam pa chos kyi ste/} धर्मस्योत्तमयानदेशितविधेः सू.अ.१२९ख/१; यानवरम् — {theg pa mchog la brten pa dad bskyed cing /} /{gtong ba snyems pa ngo mtshar bskyed pa dang //} श्रद्धापनं यानवराश्रितानां विस्मापनं त्यागकृतस्मयानाम् । जा.मा.५ख/५; यानाग्रम् — {theg pa mchog la dang ba dang //} यानाग्रेऽभिप्रसन्नानाम् र.वि.१२५क/१०५.
theg pa tha dad pa gsang ba
पा. याननानात्वगुह्यम्, तथागतानां गुह्यस्थानविशेषः — {yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rnams kyi gsang ba la 'jug pa'i gnas 'di lta ste/} {sku'i gsang ba'am}…{theg pa tha dad pa gsang ba 'am} सम्यक्संबुद्धानां गुह्यस्थानानि यदुत कायगुह्यं वा …याननानात्वव्यवस्थापनगुह्यं वा द.भू.२६६क/५८.
theg pa thams cad pa
वि. सार्वयानिकी — {tshe dang ldan pa shA ri'i bu shes rab kyi pha rol tu phyin pa nyid ni theg pa thams cad pa} प्रज्ञापारमितैव आयुष्मन् शारिपुत्र सार्वयानिकी अ.सा.२७ख/१५.
theg pa dang theg pa ma yin pa
यानायानम् — {theg pa dang theg pa ma yin par nges pa dang ma nges pa}… {yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} यानायाननियतानियततां च… यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५२ख/४९.
theg pa dang theg pa ma yin pa la mngon par chags pas so sor rnam par rtog pa'i mtshams sbyor ba
पा. यानायानाभिनिवेशप्रतिविकल्पसन्धिः, पृथग्जनानां स्वविकल्पसन्धिविशेषः — {mtshan nyid la mngon par chags pa'i mtshams sbyor ba}…{theg pa dang theg pa ma yin pa la mngon par chags pas so sor rnam par rtog pa'i mtshams sbyor ba} लक्षणाभिनिवेशसन्धिः…यानायानाभिनिवेशप्रतिविकल्पसन्धिः ल.अ.११९क/६६.
theg pa dang theg pa ma yin par nges pa dang ma nges pa
पा. यानायाननियतानियतता — {theg pa dang theg pa ma yin par nges pa dang ma nges pa}… {yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} यानायाननियतानियततां च …यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५२ख/४९.
theg pa dam pa
ना. अग्रयानः, बोधिसत्त्वः — {byams pa'i yum du ji ltar 'gyur pa de bzhin du}… {theg pa dam pa} ({'i} जननी) यथा च मैत्रेयस्य…तथा…अग्रयानस्य ग.व्यू.२६८क/३४७.
theg pa dam par zhugs
= {theg pa dam par zhugs pa/}
theg pa dam par zhugs pa
वि. अग्रयानिकः, महायानिकः — {bla med yang dag rdzogs byang chub/} /{theg pa dam par zhugs la bshad//} अनुत्तरां बुद्धबोधिं देशयत्यग्रयानिके ।। स.पु.५४क/९४.
theg pa gdags pa
पा. यानप्रज्ञप्तिः — {theg pa gdags pa rnam par gzhag pa} यानप्रज्ञप्तिव्यवस्थानम् बो.भू.१५३क/१९८.
theg pa gdags pa rnam par gzhag pa
पा. यानप्रज्ञप्तिव्यवस्थानम्, प्रज्ञप्तिव्यवस्थानप्रभेदः — {gdags pa rnam par gzhag pa ni bzhi}…{chos gdags pa rnam par gzhag pa}…{theg pa gdags pa rnam par gzhag pa'o//} चत्वारि …प्रज्ञप्तिव्यवस्थानानि…धर्मप्रज्ञप्तिव्यवस्थानम्…यानप्रज्ञप्तिव्यवस्थानम् बो.भू.१५३क/१९८.
अयानम् — {theg pa dang theg pa ma yin pa la mngon par chags pas so sor rnam par rtog pa'i mtshams sbyor ba} यानायानाभिनिवेशप्रतिविकल्पसन्धिः ल.अ.११९क/६६; द्र. {theg pa med pa/}
theg pa med pa
अयानम् — {theg pa gsum dang theg pa gcig /theg} {pa med pa'ang nga smra ste//} त्रियानमेकयानं चायानं च वदाम्यहम् ल.अ.८१क/२८; द्र. {theg pa ma yin pa/}
theg pa dman
= {theg pa dman pa/}
theg pa dman pa
हीनयानम्, यानभेदः — {gsum po de dag nyid theg pa dman pa dang theg pa mchog gi bye brag gis rnam pa gnyis su 'gyur} तदेव त्रयं हीनयानाग्रयानभेदेन द्वयं भवति सू.अ.१६४क/५५; सू.अ.१५३ख/३८; निहीनयानम् — {de bzhin rgyal sras theg pa dman pa rnam gnyis las/} /{las rnams gsum gyis bdag nyid zlog par byed pa yin//} निहीनयानाद् द्विविधाज्जिनात्मजो निवारयेत्कर्म तथा त्रयात्मकम् ।। सू.अ.१९५ख/९६; द्र. {theg pa dma' ba/}
theg pa dma' ba
हीनयानम् — {theg pa dma' ba la mos pa'i sems can rnams ni theg pa chen po la rab tu 'god do//} हीनयानाधिमुक्तान् सत्त्वान् महायाने प्रतिष्ठापयामि ग.व्यू.१६०क/२४३; द्र. {theg pa dman pa/}
theg pa rab tu rnam par phye ba'i rnam pa tha dad pa
पा. प्रविभक्तयानविमात्रता — {don tha dad pa yang dag par shes pas theg pa rab tu rnam par phye ba'i rnam pa tha dad pa rab tu shes so//} अर्थप्रतिसंविदा प्रविभक्तयानविमात्रतां प्रजानाति द.भू.२५५क/५१.
theg pa rlabs po che
उदारयानम् — {theg pa rlabs po ches ni skrag 'gyur zhing /} /{'di na sems can dman la mos rig nas//} हीनाधिमुक्ता इम सत्त्व ज्ञात्वा उदारयाने च समुत्त्रसन्ति । स.पु.७७क/१२९.
theg pa la mkhas
= {theg pa la mkhas pa/}
theg pa la mkhas pa
पा. यानकौशल्यम्, दशविधकौशल्येषु एकम् — {phung po la mkhas pa dang}…{theg pa la mkhas pa dang}…{'dus byas dang 'dus ma byas kyi chos la mkhas pa'o//} स्कन्धकौशल्यम् … यानकौशल्यम्, संस्कृतासंस्कृतकौशल्यञ्च म.भा.१०ख/३.२.
theg pa la gsar du zhugs pa
वि. नवयानसंप्रस्थितः — {sman gyi rgyal po byang chub sems dpa' sems dpa' chen po de theg pa la gsar du zhugs par rig par bya'o//} नवयानसंप्रस्थितः स भैषज्यराज बोधिसत्त्वो महासत्त्वो वेदितव्यः स.पु.८७ख/१४६; द्र. {theg pa la gsar du yang dag par zhugs pa/} {theg par gsar zhugs pa/}
theg pa la gsar du bzhugs pa
वि. नवयानसंप्रस्थितः म.व्यु.६९९८; द्र. {theg pa la gsar du yang dag par zhugs pa/} {theg par gsar zhugs pa/}
theg pa la gsar du yang dag par zhugs pa
वि. नवयानसंप्रस्थितः — {de nas 'khor de na byang chub sems dpa' theg pa la gsar du yang dag par zhugs pa brgya} ({brgyad} ) {stong 'di snyam du sems te} अथ खलु तस्यां पर्षदि नवयानसंप्रस्थितानामष्टानां बोधिसत्त्वसहस्राणामेतदभवत् स.पु.८१ख/१३८.
theg pa gsum
•सं. त्रियानम् — {theg pa gsum dang theg pa gcig /theg} {pa med pa'ang nga smra ste//} त्रियानमेकयानं चायानं च वदाम्यहम् ल.अ.८१क/२८; {phan 'dogs pa phun sum tshogs pa yang rnam pa bzhi ste/}… {yang na theg pa gsum dang bde 'gro la 'god par mdzad pa phun sum tshogs pa'o//} चतुर्विधमुपकारसम्पत्…यानत्रयसुगतिप्रतिष्ठापनसम्पद्वा अभि.भा.५८क/१०९७; यानत्रयम् {theg pa gsum gyi tshig} यानत्रयपदम् ल.अ.६८क/१७; •वि. त्रियानिकः — {phyi dang gsang ba theg pa gsum/} /{dam chos so sor gzung bar bgyi//} सद्धर्मं प्रतिगृह्णामि बाह्यं गुह्यं त्रियानिकम् । स.दु.१४७/१४६.
theg pa gsum gyi tshig
यानत्रयपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang /} {mi skye ba'i tshig dang /}…{theg pa gsum gyi tshig dang theg pa gsum med pa'i tshig} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…यानत्रयपदम्, अयानत्रयपदम् ल.अ.६८क/१७.
theg pa gsum dang theg pa gcig mngon par rtogs pa rnam par rtog pa'i mtshams sbyor ba
पा. त्रियानैकयानाभिसमयविकल्पसन्धिः, पृथग्जनानां स्वविकल्पसन्धिविशेषः — {mtshan nyid la mngon par chags pa'i mtshams sbyor ba}… {theg pa gsum dang theg pa gcig mngon par rtogs pa rnam par rtog pa'i mtshams sbyor ba} लक्षणाभिनिवेशसन्धिः…त्रियानैकयानाभिसमयविकल्पसन्धिः ल.अ.११९ख/६६.
theg pa gsum du smra ba
यानत्रयवादी लो.को.१०४६.
theg pa gsum med pa'i tshig
अयानत्रयपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang /} {mi skye ba'i tshig dang /}…{theg pa gsum gyi tshig dang theg pa gsum med pa'i tshig} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…यानत्रयपदम्, अयानत्रयपदम् ल.अ.६८क/१७.
= {theg don mthong} पा. दृष्टार्थयानः, श्रावकभेदः — {nyan thos ma nges rnam gnyis te/} /{theg don mthong dang ma mthong ba//}… {theg pa'i don mthong ba ni bden pa mthong ba theg pa chen pos nges par 'byung ba gang yin pa'o//} श्रावकोऽनियतो द्वेधा दृष्टादृष्टार्थयानतः ।…दृष्टार्थयानश्च यो दृष्टसत्यो महायानेन निर्याति सू.अ.१७५क/६९.
theg pa'i don ma mthong ba
= {theg don ma mthong} पा. अदृष्टार्थयानः — {nyan thos ma nges rnam gnyis te/} /{theg don mthong dang ma mthong ba//}…{theg pa'i don ma mthong ba ni bden pa ma mthong ba theg pa chen pos nges par 'byung ba gang yin pa'o//} श्रावकोऽनियतो द्वेधा दृष्टादृष्टार्थयानतः ।…अदृष्टार्थयानश्च यो न दृष्टसत्यो महायानेन निर्याति सू.अ.१७५क/६९.
theg pa'i tshul rgya mtsho dri ma med pa thams cad la yang dag par gzhol ba
पा. सर्वयाननयसमुद्रविमलसमवसरणम्, धारणीमण्डलविशेषः — {theg pa'i tshul rgya mtsho dri ma med pa thams cad la yang dag par gzhol ba'i gzungs kyi dkyil 'khor} सर्वयाननयसमुद्रविमलसमवसरणेन च धारणीमण्डलेन ग.व्यू.१५०ख/२३४.
theg par ma nus pa
क्रि. न धारयितुं शक्नोति स्म — {gang gi tshe de dag gang gis kyang theg par ma nus pa} यदा न कश्चित्तानि धारयितुं शक्नोति स्म ल.वि.११३ख/१६६.
theg par gsar zhugs pa
वि. नवयानसंप्रस्थितः — {byang chub sems dpa' theg par gsar zhugs pa/} /{sangs rgyas bye ba mang la bya ba byas//} नवयानसंप्रस्थितबोधिसत्त्वाः कृताधिकारा बहुबुद्धकोटिषु । स.पु.१४क/२२; द्र. {theg pa la gsar du zhugs pa/} {theg pa la gsar du yang dag par zhugs pa/}
theg med
= {theg pa med pa/}
theg dman
= {theg pa dman pa/}
theng
= {theng po/}
theng 'grums gyur pa
वि. कुण्ठकः — {yon po zhar ba theng 'grums gyur pa yi/} /{de 'dra'i mi dag kha cig btang nas su//} पुरुषांश्च सो तत्र प्रयोजयेत वङ्काश्च ये काणककुण्ठकाश्च । स.पु.४४ख/७८.
theng po
वि. खञ्जः, विकलगतिः — {de dag khong du chud pas rnal 'byor can bong bu theng po lta bur sems dang shes rab dang ye shes kyi mtshan nyid spangs te} यान्यधिगम्य योगी खञ्जगर्दभ इव चित्तप्रज्ञाज्ञानलक्षणं हित्वा ल.अ.७४क/२३; खोडः — खोडे खञ्जः अ.को.२.६.४९; खोडति हतगतिर्भवतीति खोडः अ.वि.२.६.४९.
१. सोपानम् — {'di ltar khang skya them skas dang /} /{khang bzangs tshong dus la sogs pa//} तथा हि सौधसोपानगोपुराट्टालिकादयः । त.स.४ख/६३; {them skas rim pa} सोपानमाला जा.मा.७२ख/८४; आरोहणम् श्री. को.१८५ख; निःश्रेणिः श्री.को.१८३ख २. सोपानफलकम् — {them skas de dag thams cad kyi bar nas kyang dzam bu chu bo'i gser gyi shing ljon pa dag skyes so//} सर्वस्मिंश्च सोपानफलकविवरान्तरे जाम्बूनदस्य सुवर्णस्य कदलीवृक्षो जातः अ.सा.४२७ख/२४१ ०. सेतुः — {mchod sbyin cho ga mtho ris them skas la/} /{ji ltar khyod thugs bag med dbang du gyur//} यज्ञाभिधाने सुरलोकसेतौ प्रमादतन्त्रेव कथं मतिस्ते ।। जा.मा.६१ख/७१.
them skas kyi lkog
सोपानकोष्ठिका — {sgo khang dang them skas kyi lkog dang khyams dang spong sa dang bkad sa dang bsro khang gi ra ba dag ni bsko bar mi bya'o//} द्वारकोष्ठकसोपानकोष्ठिकाप्रासादोपस्थानभक्तजेन्ताकशाला नोद्दिशेयुः वि.सू.६१ख/७८.
them skas rim pa
सोपानमाला — {skye bo'i chos min lam ni bsgribs nas su/} /{mtho ris lam ni them skas rim pa bzhin//} अधर्म्यमावृत्य जनस्य मार्गं सोपानमालेव दिवो बभूव ।। जा.मा.७२ख/८४.
them pa
१. = {sgo'i them pa} देहलिः, ओली — {phyi'i gter zhes bya ba ni them pa'i phyi rol na yod pa'i gter yin no//} बहिर्निधिर्देहल्या बहिर्निधिः वि.व.१९८ख/१.७२ २. = {them skas kyi bar rim} सोपानफलकम् — {rdzing bu de dag re re la'ang them skas them pa rin po che'i rang bzhin sna tshogs pa rnam pa tha dad pas brgyan pa brgyad brgyad yod de} एकैकस्यां च पुष्करिण्यामष्टावष्टौ सोपानानि नानाविचित्रैः रत्नमयैः सोपानफलकैः प्रतिमण्डितानि अ.सा.४२७ख/२४१; कडेवरम् — {them skas kyi them par mi bya'o//} न सोपानकडेवरम् वि.सू.५७ख/७२.
वि. कूटस्थः — {ther zug rtag pa nyid yin na//} कूटस्थनित्यतायां हि प्र.अ.१४१ख/१५१; ध्रुवः — {'dod pa de dag ni 'das pa dang ma 'ongs pa dang da ltar byung ba'i dus rnams su yang rtag pa rtag pa'i dus dang ther zug ther zug gi dus su de ltar gnod pa mang ba dang} अतीतानागतप्रत्युत्पन्नेष्वध्वसु अनित्यं (? नित्यं) नित्यकालम्, ध्रुवं ध्रुवकालमेते कामाः । एवं बहूपद्रवाः श्रा.भू.१६६क/४४२; शाश्वतः — {tshangs pa gang yin pa 'di ni rtag pa brtan pa ther zug pa mi gyur pa'i chos can yin no//} योऽसौ ब्रह्मा…स नित्यो ध्रुवः शाश्वतोऽविपरिणामधर्मा अभि.स्फु.९४ख/७७०; {de yi tshe na ther zug gnas//} तदा तिष्ठति शाश्वतम् । ल.अ.१५९ख/१०८; {sangs rgyas bcom ldan 'das kyi sku rtag pa dang zhi ba dang ther zug pa la ni 'jug} ध्रुवं शिवं शाश्वतं च बुद्धानां भगवतां कायमित्यवतरमाणः रा.प.२२९क/१२२.
ther zug tu gnas pa
•वि. कूटस्थः म.व्यु.७२८८; •सं. कूटस्थता — {ther zug tu gnas pa ma mchis pa'i slad du} अकूटस्थतामुपादाय अ.सा.१५२ख/८६.
ther zug tu gnas pa ma mchis pa
अकूटस्थता — {bcom ldan 'das shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni ther zug tu gnas pa ma mchis pa'i slad du 'khor ba'i gnyen po lags so//} संसारप्रतिपक्षा भगवन् प्रज्ञापारमिता अकूटस्थतामुपादाय अ.सा.१५२ख/८६.
वि. अशाश्वतम् — {'dod pa 'di dag ni mi rtag pa mi brtan pa ther zug ma yin pa} अनित्याः खल्वेते कामा अध्रुवा अशाश्वताः ल.वि.१०६क/१५३; {srog ni brtan pa med de rtag tu g}.{yo//}…{rtag tu ther zug min//} जीवितं चपलमध्रुवं…अशाश्वतं सदा रा.प.२४४ख/१४३.
वि. अशाश्वतम् — {mi rtag sdug bsngal stong pa dang /} /{stong pa gsog dang ther zug med/} /{byis pa rnams ni rjes brid dang /} /{kun tu rtogs} ({rtog} ) {las byung ba la//} अनित्यदुःखे तथा शून्यरिक्तस्तुच्छमशाश्वतम् । बालमुल्लापनं चापि सङ्कल्पजनितोद्भवेत् ।। म.मू.२८८क/४४६.
ther zug med pa
= {ther zug med/}
thel sdings
प्राग्भारः — {thel sdings rdo stengs dga' ba dang /} /{rin chen dra ba'i bla res brgyan//} (?) विभूषिताम् । प्राग्भारैः शीतलैः रम्यै रत्नजालवितानकैः ।। ल.अ.५७क/२; वैषम्यम् — {thel sdings dang shang shong dang rnam pa mang po kha dog dang dbyibs rnam pa du ma dag ni ched du bsham pa bzhin/} {ri drung gi gad pa bang rim rnam pa sna tshogs kyis ni brgyan} प्रयत्नरचितैरिवानेकवर्णसंस्थानविकल्पैर्वैषम्यभक्तिचित्रैर्विभूषिततटान्तदेशे जा.मा.१३९ख/१६२.
•सं. १. मुद्गरः — {gtan tshigs kyi tshig ma dpyad par tho ba babs pa dang 'dra bar} हेतुवचनमतर्कितमुद्गरपातायमानम् प्र.अ.१४२क/४८८; {'ga' zhig dag 'jig pa la tho ba la sogs pa la ltos par mthong ste} केचिद् विनाशं प्रति मुद्गरादिकमपेक्षमाणा दृश्यन्ते त.प.२२६ख/१६८; {de dag tho chen mtshon cha yis/} /{phan tshun mgo bo rnams bcom nas/} /{sa gzhi khrag gis bran par byas//} ते महामुद्गरायुधाः । मिथः शिरांसि निर्भिद्य चक्रुः क्ष्मां शोणितोक्षिताम् ।। अ.क.१३६ख/६७.२८; द्रुघणे मुद्गरघनौ स्यात् अ.को.२.८.९१; हन्यमानस्य मुदं हर्षं गिरति नाशयतीति मुद्गरः अ.वि.२.८.९१; घनः — {dper na lcags kyi thu lum}…{lcags kyi tho bas brgyab pa rnams kyi} तद्यथाऽयोगुडानां… अयोघनेन हन्यमानानां अभि.स्फु.१९२ख/९५४; परिघः श्री.को.१७४ख २. मुद्गरम्, हस्तमुद्राविशेषः — {de bzhin lag gnyis byas nas ni/} /{gnyi ga'ang khu tshur bcing bya zhing /} /{mthe bo gnyis ni bsgreng byas pa/} /{tho ba'i phyag rgyar bstan pa yin//} तदेव हस्तौ निसृत्य मुष्टिं बध्वा उभौ पुनः । अङ्गुष्ठौ स्थितकां कृत्वा मुद्गरं समुदाहृतम् ।। म.मू.२५१ख/२८६; मुसलः, ओलम् — {ral gri dang tho ba dang mda' bo che dang}…{dgra sta la sogs te mtshon cha'i khyad par} खड्गमुसलतोमर…परश्वधः शस्त्रविशेषेण वि.व.२११क/१.८६; •ना. मुद्गरः, अमात्यः — {de nas gnas su rgyal po yis/} /{dbyug pa tho ba blon por bcug/} तत्पदे विहितौ राज्ञा सचिवौ दण्डमुद्गरौ । अ.क.३१३क/४०.७०.
tho ba'i 'khrul 'khor
मुद्गरयन्त्रः — {btsa' ba'i dus su tho ba'i 'khrul 'khor gyis btsir ba bzhin no//} प्रसवनसमये मुड्गरयन्त्रपीडितवत् वि.प्र.२२५ख/२.१२.
tho mi btsam
न विहेठ्यः — {skye bo rnal 'byor mthar phyin pas/} /{nga rgyal mi gcag tho mi btsam//} जन्तवो नाभिमन्तव्या न विहेठ्या योगपारगैः । हे.त.२९ख/९८.
tho btsam par byas
भू.का.कृ. विहेठितम् — {dge sbyong gau ta ma la bdag gis lan mang po zhig tho btsam par byas na/} {lan 'ga' yang skabs ma rnyed kyis} बहुशो मया श्रमणो गौतमो विहेठितो न कदाचिदवतारो लब्धः वि.व.१४१क/१.३०; द्र. {tho btsams pa/}
tho btsam par byas pa
= {tho btsam par byas/}
tho btsams
= {tho btsams pa/}
tho btsams pa
= {mtho btsams pa} ।। •भू.का.कृ. विहेठितम् — {lha mo zhig gis tho btsams pa} देवतया विहेठितः वि.व.१२८क/१.१७; विप्रलब्धम् — {rtsa lag rnams kyis de la tho btsams nas/} {de bu med de bu 'dod pa'i phyir} असौ …बान्धवविप्रलब्धोऽपुत्रः पुत्राभिनन्दी अ.श.८ख/७; •सं. विहेठा — {tho btsams par 'gyur gyis} विहेठा भवेत् ल.वि.१८९ख/२८९; द्र. {tho 'tshams pa/}
tho btsams par 'gyur
क्रि. विहेठा भवेत् — {gzhan gyis 'di khong du ma chud na de ni bdag la shin du tho btsams par 'gyur gyis} परे च मे न विभावयेयुः, सा मे परमा विहेठा भवेत् ल.वि.१८९ख/२८९.
tho btsams par 'gyur ba
= {tho btsams par 'gyur/}
tho 'tshams
= {tho 'tshams pa/}
tho 'tshams pa
= {mtho 'tshams pa} विहेठनम् — {gzhar bcas pa ni ngag gi tho 'tshams pa la brtson par byed pa ste/} {de dag ldan pa'am} सोपहासं वाग्विहेठनारम्भकम्, तया युक्तं वा बो.प.९६क/६२; विहेठना — {tho 'tshams pa'i bsam pas bos na nyes pa med do//} अनापत्तिर्विहेठनाभिप्रायेण निमन्त्रितः स्यात् बो.भू.८७ख/१११; द्र. {rnam par mi 'tshe ba ni rnam par tho mi 'tshams pa'o//} अविहिंसा अविहेठना अभि.भा.६५ख/१९१.
tho yor
= {mtho yor} स्थाणुः, निःशाखवृक्षः — {dbyibs sogs bkod pa'i khyad par gyis/} /{tho yor la ni mi blo bzhin//} सन्निवेशविशेषेण स्थाणौ पुरुषबुद्धिवत् बो.अ.९.८४; प्र.अ.२११ख/५६९.
tho rangs
•सं. प्रभातम् — {gang gi ma ni tho rangs snang ba mchod 'os}…{de nyid nyin mo dag la bsngags par 'os} श्लाघ्यो वासर एष यस्य जननी पूज्या प्रभातद्युतिः अ.क.२७०ख/१०१.१; प्रातः — {tho rangs mal nas langs nas ni//} प्रातरुत्थाय शयनात् म.मू.१५५ख/६९; प्रत्यूषः — {tho rangs sa ni 'gul gyur na/} /{lus can shis dang zhi bar 'gyur//} प्रत्यूषे च शिवा शान्तिर्देहिनां च प्रकम्पने । म.मू.१९९ख/२१४; अपररात्रम् — {srod dang tho rangs la mi nyal zhing rnal 'byor la brtson pas} पूर्वरात्रापररात्रं जागरिकायोगमनुयुक्तस्य शि.स.१०७ख/१०६; व्युष्टम् श्री.को.१७८क; •वि. प्राभातिकी — {de nas rgyu skar me tog gi /rlung} {chen tho rangs 'od dag gis//} ताराकुसुमवातालिप्रभा प्राभातिकी ततः । अ.क.१६७ख/१९.४५.
= {thu lum} गुडः — {rmongs las 'di yis de brjod tshe/} /{de bzhin bus kyang bdag la smras/} /{tshos pa thog mar za 'os te/} /{lcags kyi tho lum cis mi za//} इति मोहादनेनोक्ते पुत्रोऽप्येष जगाद माम् । पाके पूर्वाशनयोग्यः स किं नाश्नात्ययोगुडान् ।। अ.क.१७२क/१९.१०१.
thog
१. = {nam mkha'i thog} अशनिः — {de bzhin mkhas pa rnams kyis}…{thog la'ang shin tu 'jigs mi bya//} नैवाशनिभ्यस्तथा भेतव्यं विदुषामतीव तु र.वि.१२९क/११८; वज्रः, ओज्रम् — {spyi bor thog ni 'bab 'gyur na/} /{shing lo yis ni skyob mi 'gyur//} न हि वज्रं पतन्मूर्ध्नि पल्लवेन निवार्यते ।। प्र.अ.२३८क/५९८; पविः — ह्रादिनी वज्रमस्त्री स्यात् कुलिशं भिदुरं पविः । अ.को.१.१.४८; पुनाति वैरमिति पविः अ.वि.१.१.४८ २. = {thog ma} आदिः — {rgyal po 'khor ba dag gi lam/} /{thog mtha' med par 'jug pa 'di//} राजन् संसारमार्गोऽयमनादिनिधनोद्भवः । अ.क.३५०क/४६.३८ ३. = {khang pa'i thog} छदिः, पटलम् — छदिर्नेत्ररुजोः क्लीबं समूहे पटलं न ना ।। अ.को.३.३.२०१; तलकः, ओकम् — {gtsug lag khang gi steng gi thog nyid} विहारोपरिष्टतलकत्वम् वि.सू.३३क/४१; पटलम् मि.को.१४१क ४. = {steng} पृष्ठम् — {rta'i thog nas} अश्वपृष्ठात् जा.मा.१४६क/१६९.
thog tu
उपरि — {slob dpon dpa' bos bshad pa'i skyon gyi thog tu rtsod pa phab pa gang yin pa de'i lan btab pa yin no//} यदार्यशूरोक्तदूषणस्योपरि चोद्यमापतति तत्प्रतिविहितं भवति त.प.१८४क/८४.
समन्ततः — {mnyan du yod pa thog thag tu}…{de skad du gtam grag par gyur to//} एष च शब्दः श्रावस्त्यां समन्ततो विसृतः अ.श.१०९ख/१००.
thog mtha'
वि. आद्यन्तः — {gcig gnyis gsum bzhi rkang pa yi/} /{zung ldan rnams kyi rnam rtog ni/} /{thog ma bar mtha' bar dang mtha'/} /{bar dang thog ma thog mtha' kun//} एकद्वित्रिचतुष्पादयमकानां विकल्पनाः । आदिमध्यान्तमध्यान्तमध्याद्याद्यन्तसर्वतः ।। का.आ.३.२.
thog mtha' med
= {thog mtha' med pa/}
thog mtha' med pa
= {thog ma dang tha ma med pa} ।। •वि. अनवराग्रः — {dge slong dag skye ba dang rga shi'i 'khor ba ni thog ma dang tha ma med do//} अनवराग्रो हि भिक्षवो जातिजरामरणसंसारः प्र.प.७५क/९५; {'khor ba'i skye 'chi thog mtha' med der 'gro ba'i lam ni rnam pa lnga//} संसारोऽनवराग्रजातिमरणस्तत्संसृतौ पञ्चधा मार्गः र.वि. १२५क/१०६; {thog ma zhes bya ba ni dang po la brjod la/} {tha ma ni mthar brjod do//} {de dag bkag pas thog ma tha med pa zhes bya'o//} अवरमित्यन्तोऽभिधीयते, अग्रमिति चादिः; तयोः प्रतिषेधाद् ‘अनवराग्रः’ इत्युच्यते त.प.१४४ख/१७; अनादिनिधनः — {thog mtha' med pa'i skyes bu 'ga'/} /{'khor ba par ni 'dod par gyis//} अनादिनिधनो नरः । संसारी कश्चिदेष्टव्यः त.स.६८क/६३६; {thog ma ni skye ba'o//} {mtha' ma ni 'jig pa'o//} {gang la thog ma dang tha ma yod pa ma yin pa 'di ni thog mtha' med pa'o//} आदि उत्पादः, निधनं नाशः, न विद्यते आदिनिधने यस्यासावनादिनिधनः त.प.९१ख/६३७; अनादिरनन्तः — {de yang thog mtha' med pa ni/} /{ji ltar yang dag bsgrub par 'gyur//} सा चानादिरनन्ता च न सिद्धिं कथमृच्छति । त.स.६८ख/६३८; अनादिरनन्तकः — {rmongs pa 'di nyid ga las yin/} /{gal te thog mtha' med grub na//} व्यामोहः कुत एवायं यद्यनादिरनन्तकः । प्र.अ.१२३क/१३२; अनाद्यन्तः — {thog ma tha med pa zhes bya ba la/} {'di la thog ma dang tha ma yod pa ma yin zhes tshig rnam par sbyar ro//} अनाद्यन्तमिति अविद्यमानावाद्यन्तावस्मिन्निति विग्रहः त.प.१४४ख/१७; प्र.अ.४४ख/५१; •सं. = {thog mtha' med pa nyid} अनाद्यनन्तता — {thog ma dang tha ma med pa de yang ji ltar 'grub par 'gyur} सा चेयमनाद्यनन्तता कथं न सिद्ध्यति त.प.९२ख/६३८; अनाद्यनन्तत्वम् — {'o na ci zhe na/} {thog ma dang tha ma med pa'i chos dgag pa'i sgo nas te} किं तर्हि ? अनाद्यनन्तत्वधर्मनिषेधद्वारेण त.प.९२ख/६३८; अनवराग्रता लो.को.१०४८.
thog mtha' med pa can
वि. अनाद्यन्तः — {mi 'pho thog mtha' med pa can/} /{gzugs brnyan la sogs dag dang 'dra//} असंक्रान्तिमनाद्यन्तं प्रतिबिम्बादिसन्निभम् । त.स.१क/२.
thog drung rim pa
तरतमक्रमः — {khyad par 'phags par bgyi ba la/} /{khyod la thang lhod 'ga' ma byung /} /{de slad khyod kyi khyad par rnams/} /{thog drung rim pa dbyer ma mchis//} विशेषोत्कर्षनियमो न कदाचिदभूत् तव । अतस्त्वयि विशेषाणां छिन्नस्तरतमक्रमः ।। श.बु.१११क/२१.
वि. छन्नम् — {gal te rtswa chag snying pa dag gis thog phub khyim ni de nyid du gnas shing //} तस्मिन्नेव गृहे जरत्तृणकटच्छन्ने यदि स्थीयते अ.क.२५क/५२.६१.
thog 'bab pa
वज्रपातः — {glo bur thog chen zhes te ma bsams par thog 'bab pa dang 'dra'o//} आकस्मिकमहाशनिरिति अचिन्तितवज्रपातसदृशः बो.प.६४ख/३०.
thog ma
•वि. १. = {dang po} आदिः — {thog ma dang bar dang tha mar dge ba} आदिमध्यपर्यवसानकल्याणः सू.अ. १८४क/७९; {thog ma ni skye ba'o/} /{mtha' ma ni 'jig pa'o//} {gang la thog ma dang tha ma yod pa ma yin pa 'di ni thog mtha' med pa'o//} आदि उत्पादः, निधनं नाशः, न विद्यते आदिनिधने यस्यासावनादिनिधनः त.प.९१ख/६३६; अग्रम् — {thog ma zhes bya ba ni dang po la brjod la/} {tha ma ni mthar brjod do//} अवरमित्यन्तोऽभिधीयते, अग्रमिति चादिः त.प.१४४ख/१७; आद्यः — {de ci'i phyir zhe na/} {mngon sum dang mi dmigs pas thog ma mthong ba med pa'i phyir ro//} तत्कस्य हेतोः ? यदिदं प्रत्यक्षानुपलब्धेराद्यदर्शनाभावात् ल.अ.७०ख/१९; पूर्वः — {thog ma'i rig byed kyis mtha' gang /} /{skyes bus byas pa'i mtshan nyid can//} पूर्वा वेदस्य या कोटिः पौरुषेयत्वलक्षणा । त.स.७६ख/७१८; प्रथमः — {thog ma'i ri bong can shar bzhin//} शशीव प्रथमोदितः अ.क.२५१ख/२९.५२ २. = {gsar pa} नव्यः, नवीनः — प्रत्यग्रोऽभिनवो नव्यो नवीनो नूतनो नवः अ.को.३.१.७५.
thog ma kho nar
आदित एव — {'di la byang chub sems dpa'}…{thog ma kho nar mos pa mang bar bya'o//} इह आदित एव बोधिसत्त्वेन…अधिमुक्तिबहुलेन भवितव्यम् बो.भू.५१ख/६७; प्रथमत एव — {thog ma kho nar la la theg pa 'ga' zhig kho na la mos par 'gyur ro//} प्रथमत एव कस्यचित् क्वचिदेव यानेऽधिमुक्तिर्भवति सू.अ. १३७क/११; पूर्वतरम् — {thog ma kho nar spyod yul la lta bar byed de} पूर्वतरं गोचरमवलोकयति अ.श.२५३क/२३२.
thog ma nas
पुरस्तात् — {gal te chom rkun pa mthu dang ldan par gyur na ni mgron pa'i thog ma nas 'joms so//} यदि बलवांश्च चौरो भवति सार्थस्य पुरस्तान्निपतति वि.व.३५५ख/२.१५६; आदितः मि.को.७२क ।
प्रथमम् — {thog mar go cha'i brtson 'grus de nas ni/} /{tshul bzhin rab zhugs sbyor pa'i brtson 'grus te//} संनाहवीर्यं प्रथमं ततश्च प्रयोगवीर्यं विधिवत् प्रहितम् । सू.अ.२०८क/१११; पूर्वम् — {byams shing rjes su chags pa yis/} /{mdza' bshes thog mar dran par 'gyur//} स्मृतिः स्नेहानुसारेण पूर्वमेति सुहृज्जनम् ।। जा.मा.११८ख/१३७; {thog mar chos} ({phyogs} ) {kyi bye brag 'ga' zhig tu me dang du ba'i khyad par dag mngon sum gyis bzung nas} पूर्वं कश्चित् क्वचित् प्रदेशविशेषे वह्निधूमविशेषौ प्रत्यक्षेण गृहीत्वा त.प.३४क/५१६; प्रमुखम् — {'thungs na thog mar rab tu zhim/} /{skyon du lta ba rmongs par 'gyur//} प्रमुखस्वादु पानं हि दोषदर्शनविक्लवान् । जा.मा.९१क/१०४; प्राक् — {thog mar 'dren pa yon tan gyis/} /{nye bar bkod nas} गुणतः प्रागुपन्यस्य नायकम् का.आ.१.२१; प्रथमतः — {de la thog mar byin nas} तस्मै प्रथमतो दत्त्वा वि.व.१२४ख/१.१३; आदितः — {dang po nyid du bden pa rnams la rnam dag 'god pa'o zhes bya ba ni thog mar bden pa rnams la mi rtag pa la sogs pa'i rnam pa dag gtod par byed pa ste} सत्येष्वाकाराणां प्रथमतो विन्यसनमिति सत्येष्वनित्याद्याकाराणामादित उपनिपातनम् अभि.स्फु.१६७क/९०८; प्रथमतरम् — {khyod kyi bum pa 'dis thog mar yid 'phrog ma la khrus byos shig} अनेन त्वया घटेन मनोहरा तत्प्रथमतरं स्नापयितव्या वि.व.२१७ख/१. ९४; आदौ — {tshod ma la sogs sbyin pa la'ang /} /{'dren pas thog mar sbyor bar mdzad//} आदौ शाकादिदानेऽपि नियोजयति नायकः । बो.अ.७.२५.
thog mar mdzad de
आदिं कृत्वा — {dga' ldan gyi pho brang na bzhugs pa thog mar mdzad de} तुषितभवनवासादिं कृत्वा शि.स.१६०क/१५३.
thog ma nyid
आदिमत्ता — {de la thog ma nyid yod min//} तस्या न चादिमत्ताऽस्ति त.स.८२ख/७६०.
thog ma nyid du
प्रथमम् लो.को.१०४८; प्राक् — {shes bzhin myur du ldang sems la/} /{thog ma nyid du nges par sbyar//} संप्रजानंल्लघूत्थानः प्रागवृयं नियोगतः ।। बो.अ.५.९६.
thog ma nyid nas
आदित एव — {thog ma nyid nas nyams par mi 'gyur bar} आदितेवाव्यतिक्रमात् बो.भू.७४क/९५.
thog ma tha ma
= {thog mtha'/}
thog ma tha ma med pa
= {thog mtha' med pa/}
thog ma tha mar 'byung ba med
वि. अन्ताद्यासंभवः — {sangs rgyas nyan thos rgyal ba'i sras/} /{thog ma tha mar 'byung ba med//} अन्ताद्यासम्भवा बुद्धाः श्रावकाश्च जिनौरसाः । ल.अ.१७१क/१२८.
thog ma tha mar 'byung med
= {thog ma tha mar 'byung ba med/}
thog ma tha med pa
= {thog mtha' med pa/}
thog ma dang tha ma
= {thog mtha'/}
thog ma dang tha ma dang dbus mnyam pa nyid
आदिमध्यपर्यवसानसमता — {ma skyes pa dang}… {thog ma dang tha ma dang dbus mnyam pa nyid dang}…{yang dag pa ji lta ba bzhin du 'jug ste} अजाततां च… आदिमध्यपर्यवसानसमतां च…यथाभूतमवतरति द.भू.२३९ख/४२.
thog ma dang tha ma med
= {thog mtha' med pa/}
thog ma dang tha ma med pa
= {thog mtha' med pa/}
thog ma dang tha ma med pa nyid
अनवराग्रता — {'du byed rnams kyi thog ma dang tha ma med pa nyid} संस्काराणामनवराग्रता लो.को.१०४८.
thog ma dang tha ma med pa stong pa nyid
पा. अनवराग्रशून्यता, शून्यताभेदः — {stong pa nyid rnam pa bcu drug po 'di lta ste/} {nang stong pa nyid dang}…{thog ma dang tha ma med pa stong pa nyid dang}…{dngos po med pa'i ngo bo nyid stong pa nyid do//} षोडशविधा शून्यता । अध्यात्मशून्यता … अनवराग्रशून्यता … अभावस्वभावशून्यता च म.भा.४ख/१.१७.
thog ma dang mtha' ma med pa
= {thog mtha' med pa/}
thog ma dang ldan
= {thog ma dang ldan pa/}
thog ma dang ldan pa
आदिमत्ता — {chu 'dzin pa la sogs pa'i nus pa de la thog ma dang ldan pa yod de} ({yod min te}) न च तस्योदकाहरणादिसामर्थ्यस्यादिमत्तास्ति त.प.१५३ख/७६०.
thog ma dang dbus dang mtha' med pa
= {thog ma dbus mtha' med pa/}
thog ma nas mya ngan las 'das pa
वि. आदिपरिनिर्वृतः — {chos thams cad thog ma nas mya ngan las 'das par shes nas shin tu mya ngan las mi 'da' ste} आदिपरिनिर्वृतान् सर्वधर्मान् विदित्वा अत्यन्ततो न परिनिर्वाति ल.अ.८१क/२८.
thog ma bar dang mtha'
आदिमध्यान्तः — {thog ma bar dang mthar dge ba} आदिमध्यान्तकल्याणम् श.बु.११३क/८२.
thog ma bar dang mthar dge ba
वि. आदिमध्यान्तकल्याणम् — {thog ma bar dang mthar dge bas/} /{khyod kyi bstan 'dra gzhan la med//} आदिमध्यान्तकल्याणं तव नान्यस्य शासनम् ।। श.बु.११३क/८२.
thog ma dbus mtha'
= {thog ma dbus dang mtha'/}
thog ma dbus mtha' med pa
वि. अनादिमध्यनिधनः — {gang zhig thog ma dbus mtha' med zhi sangs rgyas nyid rang rnam sangs rgyas//} यो बुद्धत्वमनादिमध्यनिधनं शान्तं विबुद्धः स्वयम् र.वि.७७ख/७; अनादिमध्यान्तः — {thog ma dbus mtha' med cing}…{chos dbyings rang bzhin gang yin de rtogs pa//} अनादिमध्यान्तम्…पश्यन्ति यं धर्मधातुस्वभावम् ।। र.वि.११८क/८५.
thog ma dbus dang mtha'
आदिमध्यान्तः — {thog ma dbus dang mtha' las grol//} आदिमध्यान्तनिर्मुक्तम् ल.अ.१६०ख/११०; आदिमध्यनिधनम् — {thog ma dbus mtha' med} अनादिमध्यनिधनम् र.वि.७७ख/७.
thog ma dbus dang mtha' las grol
वि. आदिमध्यान्तनिर्मुक्तम् — {thog ma dbus dang mtha' las grol/} /{dngos po dang ni dngos med spangs//} आदिमध्यान्तनिर्मुक्तं भावाभावविवर्जितम् । ल.अ.१६०ख/११०.
thog ma med
= {thog ma med pa/}
thog ma med nyid
= {thog ma med pa nyid/}
thog ma med ldan
वि. अनादिमान् — {thog ma med ldan 'khor ba nas//} अनादिमति संसारे बो.अ.२.२८; द्र. {thog ma med pa/} {thog ma med pa can/}
thog ma med pa
= {thog med} ।। •वि. अनादिः — {'khor ba thog ma med pa} अनादिसंसारः अभि.स्फु.१८३क/९३८; {thog med rtogs} ({rtog} ) {pa goms pa yis//} अनादिकल्पनाभ्यासात् शि.स.१४७क/१४१; अनादिकम् — {'di la sems med gzugs med kyi/} /{nor sems thog ma med ces pa//} नात्र चित्तं न रूपाणि भ्रान्तं चित्तमनादिकम् ।। ल.अ.१६२ख/११३; •सं. = {thog ma med pa nyid} अनादिता — {de bas na skye ba brgyud pa rnams su rnam pa 'di nyid yin pa dang thog ma med pa yang yin no//} ततो जन्मपरम्परास्वयमेव प्रकारोऽनादिता च संसारस्य प्र.अ.५०क/५७; त.स.९७ख/८६९; अनादित्वम् — {sangs rgyas sogs la thog med pa'i/} /{spyi gang rjod par byed pa na//} अतोऽनादित्वसामान्यं बुद्धानामभिधीयते । त.स.११६क/१००३.
thog ma med pa can
•वि. अनादिमान् — {thog ma med pa can gyis 'khor ba na 'dris pa'i phyir} अनादिमति संसारे उचितत्वात् अभि.स्फु.१६२ख/८९८; अनादिः — {yongs su 'gyur ba thog ma med pa can} अनादिः परिणतिः प्र.अ.४८/५५; त.स.११६क/१००३; •सं. अनादिता — {gal te sems thams cad rang gi rgyud la gnas pa'i shes pa snga ma snga ma'i rgyu can du gyur na de'i tshe sems kyi rgyun thog ma med pa can du 'gyur gyi} यदि हि स्वसन्तानवर्त्तिपूर्वपूर्वज्ञानहेतुकं पूर्वमेव (? सर्वमेव) चित्तं स्यात्, अनादिता चित्तसन्ततेः त.प.९२ख/६३९.
thog ma med pa nyid
अनादित्वम् — {thog ma med pa nyid tsam gyis/} /{de kun mtshungs par mi 'gyur ro//} न तेऽनादित्वमात्रेण सर्वे गच्छन्ति तुल्यताम् ।। त.स.११६क/१००४; अनादिता — {byed po bcos ma'i ngag la ni/} /{khyed kyis thog med nyid gang brjod//} कर्तृकृत्रिमवाक्यानामुच्यते या त्वनादिता । त.स.११५ख/१००३; {de 'dra'i gang zag rnams la ni/} /{thog ma med nyid rtog na yang //} ईदृशां पुद्गलानां च कल्प्यमानाप्यनादिता । त.स.११६क/१००३.
thog ma med pa nas grub pa
वि. निसर्गसिद्धः — {de'i rang bzhin 'di 'dra ba thog ma med pa nas grub pa yin no//} ईदृशस्तस्य निसर्गसिद्धः स्वभावः त.प.२३५ख/१८६.
thog ma med pa'i skyes bu
अनादिपुरुषः — {'byin pa dang sdud pa'i bdag nyid kyi thog ma med pa'i skyes bu yang ma yin no//} नाप्यनादिपुरुषः सृष्टिसंहारकारकः त.प.२००ख/८६७.
thog ma med pa'i dus
अनादिकालः — {dge ba'i rtsa ba thams cad spangs pa dang /} {thog ma med pa'i dus kyi sems can thams cad kyi phyir smon pa'o//} सर्वकुशलमूलोत्सर्गतश्च (सर्व) सत्त्वानादिकालप्रणिधानतश्च ल.अ.८१क/२८.
thog ma med pa'i dus kyi rnam par rtog pa'i tshig
पा. अनादिविकल्पवाक्, वाग्विकल्पलक्षणभेदः — {tshig gi rnam par rtog pa'i mtshan nyid rnam pa bzhi yod de/} {'di ltar mtshan nyid kyi tshig dang /}…{thog ma med pa'i dus kyi rnam par rtog pa'i tshig go/} चतुर्विधं…वाग्विकल्पलक्षणं भवति । यदुत लक्षणवाक्…अनादिविकल्पवाक् ल.अ.८९क/३६.
thog ma med pa'i dus kyi spros pa gnas ngan len gyi bag chags
पा. अनादिकालप्रपञ्चदौष्ठुल्यवासना, आलयविज्ञानगतवासनाविशेषः — {de la gang la gnas pa zhes bya ba ni thog ma med pa'i dus kyi spros pa gnas ngan len gyi bag chags so//} तत्र यदाश्रयमनादिकालप्रपञ्चदौष्ठुल्यवासना ल.अ.७१ख/२०.
thog ma med pa'i dus kyi spros pa'i bag chags kyi rgyu las byung ba
वि. अनादिकालप्रपञ्चवासनाहेतुकम् — {blo gros chen po dngos po so sor rnam par rtog pa'i rnam par shes pa ni yul la rnam par rtog pa'i rgyu las byung ba dang /} {thog ma med pa'i dus kyi spros pa'i bag chags kyi rgyu las byung ba'o//} वस्तुप्रतिविकल्पविज्ञानं च महामते विषयविकल्पहेतुकमनादिकालप्रपञ्चवासनाहेतुकं च ल.अ.६९ख/१८.
thog ma med pa'i dus kyi sems kyi rgyud kun tu rgyu bar byed pa
अनादिकालचित्तनिबन्धसमुदाचारता — {thog ma med pa'i dus kyi sems kyi rgyud kun tu rgyu bar byed pa dang /}…{rab tu shes so//} अनादिकालचित्तनिबन्धसमुदाचारतां च…प्रजानाति द.भू.२५३क/५०.
thog ma med pa'i dus can
वि. अनादिकालिकः — {de ni gcig nas gcig tu brgyud de 'ongs pa thog ma med pa'i dus can chos nyid kyis thob pa de lta bu yin no//} स तादृशः परम्परागतोऽनादिकालिको धर्मताप्रतिलब्धः बो.भू.२ख/२; अनादिकालीनः — {gang de 'khrul pa thog med pa'i/} /{dus can mthong goms kyis sprul yin//} (?) भ्रान्तिः साऽनादिकालीनवासनाभ्यासनिर्मिता ।। प्र.अ.१८५ख/२००.
thog ma med pa'i dus nas spros pa'i yul gyi bag chags
अनादिकालप्रपञ्चविषयवासना — {me ltar chog mi shes pa thog ma med pa'i dus nas spros pa'i yul gyi bag chags kyi rgyu las byung ba} अनल इवातृप्तमनादिकालप्रपञ्चविषयवासनारहितम् (ओ नाहेतुकम् ) ल.अ.८२क/२९.
thog ma med pa'i bag chags
अनादिवासना — {thog ma med pa'i bag chags las byung ba'i rnam par rtog pa'i mthar thug pa'i sgra las byung ba} अनादिवासनोद्भूतविकल्पपरिनिष्ठितः शाब्दः त.प.२००ख/८६७.
thog ma med pa'i bag chags las byung ba
वि. अनादिवासनोद्भूतः — {thog ma med pa'i bag chags las byung ba'i rnam par rtog pa'i mthar thug pa'i sgra las byung ba} अनादिवासनोद्भूतविकल्पपरिनिष्ठितः शाब्दः त.प.२००ख/८६७.
thog ma yod
= {thog ma yod pa/}
thog ma yod pa
वि. आदिमान् — {gal te ma byung 'byung 'gyur na/} /{'jig rten thog ma yod par 'gyur//} आदिमान् हि भवेल्लोकः यद्यभूत्वा प्रवर्तते । ल.अ.१७९क/१४३.
thog ma shar ba
वि. प्रोदयमानः — {nyi ma thog ma shar ba lta bu} सूर्यमिव प्रोदयमानम् ल.वि.१५७ख/२३४.
आदिविज्ञानम्, प्रथमजन्मचित्तम् — {de phyir thog ma'i rnam shes ni/} /{rang gi nyer len stobs las byung //} तस्मात् तत्रादिविज्ञानं स्वोपादानबलोद्भवम् । त.स.६९क/६५२.
thog ma'i sangs rgyas
= {dang po'i sangs rgyas} आदिबुद्धः मि.को.६क ।
thog mar dge
= {thog mar dge ba/}
thog mar dge ba
वि. आदौ कल्याणम् — {des chos bstan pa}…{thog mar dge ba bar du dge ba tha mar dge ba} स धर्मं देशयति स्म आदौ कल्याणं मध्ये कल्याणं पर्यवसाने कल्याणम् स.पु.८क/१२; रा.प.२२८क/१२०.
thog mar 'gro ba
वि. पुरःसरः, अग्रेसरः — {chos kyi dka' khrims thog mar 'gro ba dag /gal} {te ngan pa'i lam du bdag song na//} धर्मव्यवस्थासु पुरःसरः सन् स्वयं व्रजेयं यदि कापथेन । जा.मा.४१ख/४८.
thog mar bcas
वि. आदिमान् — {khyed la 'brel pa thog mar bcas//} सम्बन्धस्त्वादिमांस्तव त.स.८२ख/७६०.
thog mar bcas pa
= {thog mar bcas/}
thog mar byas
= {thog mar byas pa/} {thog mar byas te} आदिं कृत्वा — {brgya byin gyi gzugs brnyan gyi dpe thog mar byas te} शक्रप्रतिबिम्बोदाहरणमादिं कृत्वा र.वि.७८ख/९.
thog mar byas pa
आदिः — {rlangs pa thog mar byas pa gang yin pa de ni rlangs pa la sogs pa'o//} बाष्प आदिर्यस्य स बाष्पादिः न्या.टी.७४क/१९३.
thog mar byung
वि. आद्यभावी — {de phyir thog mar byung de dag /gang} {zhig goms pa sngon song bar/} /{de nyid srid pa gzhan grub pas/} /{des na med nyid log pa nyid//} तस्मादेते यदभ्यासपूर्वका आद्यभाविनः । स एवान्यभवः सिद्ध इति नास्तिकता हता ।। त.स.७१ख/६६९.
thog mar byung gyur
वि. प्रथमभावी — {gang dag thog mar byung gyur na/} /{de dag 'dir goms dang bral yin//} इहत्याभ्यासरहितास्ते ये प्रथमभाविनः । त.स.७१क/६६६.
thog mar byung ba
= {thog mar byung /}
thog med
= {thog ma med pa/}
thog med can
= {thog ma med pa can/}
thog med nyid
= {thog ma med pa nyid/}
thog med pa
= {thog ma med pa/}
thog med pa'i dus can
= {thog ma med pa'i dus can/}
thog shas
भागः — {dge 'dun gyi phyed du grong mnod par bya'o/} /{zhing yang ngo //} {de yal bar mi dor ro/} /{de'i thog shas mnod do/} /{thog shas btsal lo//} प्रतिगृह्णीयात् सङ्घार्थं ग्रामान् क्षेत्रञ्च । नैतदभ्युपेक्षेरन् । भागेनास्य दानम् । मार्गणं मार्ग्यस्य (भागस्य) वि.सू.७८ख/९५.
thog ser
करका, वर्षोपलः — {de rnams dag la rab tu bzhad ldan thog ser char pa drag phab mang pos gzhom par mdzod//} तान्कुर्वीथास्तुमुलकरकावृष्टिपातावकीर्णान् मे.दू.३४६क/१.५८.
•क्रि. १. (अवि., अक.) [1] = {thogs shig} धारय — {gtsug gi nor bu 'di mgo la thogs shig} इमं चूडामणिं शिरसि धारय वि.व.१९२क/१.६६ [2] प्रतिहन्यते — {mig gzugs rnams la thogs so zhes bya ba 'di ni 'bab pa'i thogs par 'gyur bar bstan te} चक्षू रूपे प्रतिहन्यत इति निपातः प्रतिहन्यना तेषां निर्दिष्टा शि.स.१३९ख/१३४ [3] = {'gor ba} चिरयति — {de nas de gnyis kyis thogs so//} ततस्ताभ्यां चिरयति वि.व.१५०ख/१.३८ २. ( {'thag pa} इत्यस्याः विधौ) पिष्यताम् — {nas khyer te shog/} {khyer cig/} {thogs shig} यवा आनीयन्तां दीयन्तां पिष्यन्ताम् बो.भू.५३ख/७०; • = {thogs pa/}
thogs 'gor
= {'gor ba} विलम्बः — {'di la thogs 'gor rigs pa min//} न विलम्बोऽत्र युज्यते अ.क.२५२ख/९३.४५; {thogs 'gor med par bdag 'ong} निर्विलम्बमवेहि अ.क.३०८क/१०८.१३३.
thogs 'gor med
= {thogs 'gor med pa/}
thogs bcas
= {thogs pa dang bcas pa/}
thogs dang bcas
= {thogs pa dang bcas pa/}
thogs dang bcas pa
= {thogs pa dang bcas pa/}
thogs dang bcas pa nyid
सप्रतिघत्वम् — {rang gi ngo bo tha mi dad/} /{gal te khyad par mthong na yang /} /{thogs dang bcas pa nyid bzhin du/} /{de ni rang bzhin la phan min//} स्वरूपाद् (ओ पाद)व्यतिरिक्तोऽपि दृष्टः सप्रतिघत्ववत् । विशेषश्चेदिदं नैव प्रकृतस्योपकारकम् ।। त.स.६६क/६२०.
thogs pa
•सं. १. = {rdugs pa} प्रतिघः, प्रतिघातः — {thogs pa zhes bya ba ni rdugs pa'o//} प्रतिघो नाम प्रतिघातः अभि.भा.३९ख/७९; प्रतिघातः — {gzhan dag na re gzugs su rung ba ni thogs pa'o zhes zer ro//} प्रतिघातो रूपेणेत्यपरे अभि.भा.३२ख/४४; प्रतिघातिः — {thogs pa dang tha dad pa nyid kyis nyes par 'gyur ba'i phyir ro//} प्रतिघातियुतत्वदोषात् अभि.भा.९३क/१२२५; व्याघातः — {thogs pa dang bcas pa'i dmigs pa} सव्याघातालम्बनम् अभि.स.भा.२९ख/४० २. सङ्गः — {thogs pa med pa'i sgo} असङ्गमुखः ग.व्यू.३३४ख/५६; सक्तिः — {rmi lam gyi lus bzhin du thogs pa med pa yin no//} स्वप्नशरीरवदेवाश (स) क्तिमत् प्र.अ.८२क/८९; संसदनम् — {btsun pa bdag gis ma 'tshal na tshu rol gyi 'gram ni ci lags/} {pha rol gyi 'gram ni ci lags/} {dbus su thogs pa ni ci lags} नाहं भदन्त जाने किमपारिमं तीरम्, किं पारिमं तीरम् । किं मध्ये संसदनम् वि.व.१४७क/१.३५ ३. अघम् — {thogs pa zhes bya ba ni shin tu gnod par byar rung ba'i phyir bsags par gnas pa'i gzugs te} अघं किल चितस्थं रूपम्, अत्यर्थं घातात् अभि.भा.३९ख/७७ ४. = {'dzin pa} प्रावृतिः — {bram ze'i srad bu thogs pa} ब्रह्मसूत्रप्रावृत्तिः वि.सू.४३ख/५५; आदानम् — {mtshon cha thogs pa} शस्त्रादानम् बो.भू.१३४ख/१७३; द्र. {ral gri thogs pa/} {mtshon cha thogs pa/} {mtshon thogs pa/} 5. ={'gor ba} विलम्बः — {gtam gyis thogs pa nyid du byas//} विलम्बं कथयाकरोत् अ.क.३२९ख/४१.६४; द्र. {thogs par/} {thogs pa med par/} 6. ={'khyer ba} ऊढिः, वहनम् — {bal thogs pa'i spang ba} ऊर्णोढिर्नैस्सर्गिकः वि.सू.२६क/३२; •भू.का.कृ. प्रतिहतम् — {bdag gi bzhon pa lan 'ga' yang thogs par ma gyur} न च मे कदाचिद्यानं प्रतिहतम् वि.व.२११क/१.८५; {'das pa la ye shes gzigs pa thogs pa mi mnga'} नास्त्यतीतेषु प्रतिहतं ज्ञानदर्शनम् अभि.स्फु.२६५क/१०८३; व्याहतम् — {thogs pa yod pa'i phyir stobs ma yin gyi} न तु बलम्, व्याहतत्वात् अभि.स्फु.२६८ख/१०८८; सक्तम् — {thags thogs med pa ni thogs pa med pa'o//} मुक्तमसक्तम् अभि.स्फु.२७६क/११०३; संसक्तम् — {de lag pad ma'i mchog ni lhung bzed thogs//} स पात्रसंसक्तकराग्रपद्मः जा.मा.१९क/२०; अवसक्तम् — {bram ze} …{ril ba spyi blugs dbyig pa la btags pa phrag pa la thogs pa} दण्डकाष्ठावबद्धस्कन्धावसक्तकमण्डलुर्ब्राह्मणः जा.मा.५४क/६३; प्रतिबद्धम् — {skye ba gcig gis thogs pa} एकजातिप्रतिबद्धः बो.भू.३४क/४३; उपनिबद्धम् — {dbu rgyan mgo la thogs} मुकुटं च मूर्ध्नि उपनिबद्धम् वि.व.१९८ख/१.७१; लग्नम् — {de gnyis la thogs pa'i 'jigs pa med de} नास्ति तयोर्लग्नभयम् ल.वि.१८२क/२७६; आत्तम् — {long ba 'khar ba thogs pa ltar zhes bya ba la sogs pa smos te/} {long ba 'khar ba thogs pa ni bzung ba ste} अन्धात्तेत्यादि । अन्धैरात्ता गृहीता यष्टिः त.प.१६८क/७९१; •वि. व्यग्रः — {skyes bu lag na shing thogs pa ni phyi bzhin 'brang zhing} काष्ठव्यग्रहस्तैः पुरुषैः पृष्ठतोऽनुबद्धाम् वि.व.१५५क/१. ४३; धारिणी — {bum pa thogs pa} घटधारिण्यः सु.प्र. २९क/५६.
thogs par
विलम्बम् — {las la chags nas myur min zhing /} /{thogs par gal te khyod bsgrubs na//} कर्मव्यग्रतयाऽक्षिप्रं विलम्बं विदधासि चेत् । अ.क.२क/५०. १०; विलम्बेन — {thogs pa med par} अविलम्बेन अ.क.३२५क/४१.९; विलम्बितम् — {thogs pa med par} अविलम्बितम् अ.क.२३६ख/२७.२३.
thogs pa dang bcas
= {thogs pa dang bcas pa/}
thogs pa dang bcas pa
= {thogs bcas} वि. सप्रतिघम् — {thogs pa dang bcas pa ni rang gi yul du gzhan skye ba'i gegs byed pa'i phyir ro//} सप्रतिघं च स्वदेशेऽपरोत्पत्तिप्रतिबन्धनात् वा.टी.७०ख/२५; {thogs dang bcas pa gzugs can bcu//} सप्रतिघा दश । रूपिणः अभि.को.१.२९; {gzugs ni rang gi yul du gzhan 'byung ba'i gegs byed pa'i phyir thogs bcas zhes bya la} स्वदेशे परस्योत्पत्तिप्रतिबन्धकारित्वाद् रूपं सप्रतिघमित्युच्यते त.प.३४२ख/४०१; सव्याघातः — {thogs pa dang bcas pa'i dmigs pa} सव्याघातालम्बनम् अभि.स.भा.२९ख/४०.
thogs pa dang bcas pa'i dmigs pa
पा. सव्याघातालम्बनम्, आलम्बनप्रत्ययभेदः — {thogs pa dang bcas pa'i dmigs pa zhes bya ba ni shes bya'i sgrib pa ma spangs pa rnams kyi dmigs pa'o//} सव्याघातालम्बनमप्रहीणज्ञेयावरणानाम् अभि.स.भा.२९ख/४०.
thogs pa dang ldan pa
वि. प्रतिघवान्— {thogs pa ni rdugs pa'o//} {de 'di la yod pas thogs pa dang ldan pa'o//} प्रतिघातः प्रतिघः, सोऽस्यास्तीति प्रतिघवान् अभि.को.३.१४.
thogs pa mi mnga'
= {thogs pa mi mnga' ba/}
thogs pa mi mnga' ba
•वि. अव्याहतम् — {dus thams cad la ye shes thogs pa mi mnga' ba nyid kyis ma 'ongs pa mkhyen pa'i mthus so//} अनागतज्ञानसामर्थ्याच्च सर्वकालाव्याहतज्ञानतयेति सू.अ.१३१क/३; {blo gros rtag thogs mi mnga' ba/} /{legs ston khyod la phyag 'tshal lo//} अव्याहतमते नित्यं सुदेशिक नमोऽस्तु ते ।। सू.अ.२५७क/१७६; •सं. अव्याघातः — {shes bya thams cad la thogs pa mi mnga' ba nyid dang} सर्वज्ञेयाव्याघाततः सू. अ.२५७क/१७६.
thogs pa mi mnga' bar 'jug pa
क्रि. अव्याहतं वर्तते — {gang gi phyir 'di'i mkhyen pa shes bya thams cad la thogs pa mi mnga' bar 'jug pa de'i phyir stobs yin no//} यस्मादस्य सर्वत्र ज्ञेये ज्ञानमव्याहतं वर्तते, तस्माद् बलम् अभि.भा.५६क/१०८८.
thogs pa med
= {thogs pa med pa/}
thogs pa med mnga'
वि. अविलम्बितम् — {thogs pa med mnga' mi myur mnyam pas na/} /{gsung ni snyan pa'i yon tan rnams dang ldan//} अविलम्बितमद्रुतं समं स्वरमाधुर्यगुणैः समन्वितम् । वि.व.१२६क/१.१५.
thogs pa med pa
= {thogs med} ।। •वि. अप्रतिघम् — {'od srungs sems ni gzugs med pa/}… {thogs pa med pa/} …{gnas med pa'o//} चित्तं हि काश्यप अरूपम्… अप्रतिघम्…अनिकेतम् शि.स.१३०ख/१२६; त.स.११६ख/१००९; अप्रतिहतम् — {nus pa thogs pa med pa} अप्रतिहतसामर्थ्यम् बो.प.६६क/३२; अपराहतम् — {dus gsum dag tu thogs med nges pa mkhyen pa rgya che 'jug pa ste//} त्रिष्वध्वस्वपराहता सुविपुलज्ञानप्रवृत्तिर्ध्रुवम् । र.वि.१२०ख/९३; अव्याहतम् — {sangs rgyas kyi zhing thams cad du thogs pa med par 'gro ba} सर्वबुद्धक्षेत्रेष्वव्याहता गतिः बो.भू.१२६क/१६२; त.स.१२४ख/१०७९; असक्तम् — {thags thogs med pa ni thogs pa med pa'o//} मुक्तमसक्तम् अभि.स्फु.२७६क/११०३; {shes pa thogs pa med cing mi zlogs} ({bzlog} ) {pa} असक्तमविवर्त्यं ज्ञानम् बो.भू.१३७क/१७६; {thogs pa med pa'i sbyin pa} असक्तं दानम् बो.भू.७२ख/९३; असक्तिमत् — {rmi lam gyi lus bzhin du thogs pa med pa yin no//} स्वप्नशरीरवदेवाश (स) क्तिमत् प्र.अ.८२क/८९; अप्रतिबद्धम् — {nus pa thogs pa med pa} अप्रतिबद्धसामर्थ्यम् त.प.२८३क/१०३१; अविप्रतिबद्धम् — {byang chub sems dpa' ngag gi lam gyi rang bzhin thams cad thogs pa med par shes pa} बोधिसत्त्वानामविप्रतिबद्धसर्ववाक्पथस्वभावज्ञानानाम् ग.व्यू.१५७क/२३९; अनुपरतम् — {sangs rgyas kyi mdzad pa thams cad 'khor ba ji srid kyi mthar thug par thogs pa med cing rgyun mi 'chad par rab tu 'jug go/} सर्वसंबुद्धकृत्यमासंसारकोटेरनुपरतमनुपच्छिन्नं प्रवर्तते र.वि. ७८क/८; अविघाती — {mi mthun thogs pa med pa dang //} विप्रत्ययोऽविघाती च अभि.अ.४.३०; अविवर्तव्यम् — {thogs pa med pa zhes bya ba ni bzlog par mi nus pa'o//} अविवर्तव्यमिति अशक्यं विवर्तयितुम् अभि.स्फु.२७६क/११०२; •सं. १. अप्रतिघातिः — {thogs pa med pa'i ye shes dang //} ज्ञानं सर्वत्राप्रतिघाति च अभि.अ.१.६५; {thogs med nyid} अप्रतिघातित्वम् त.स.१२९क/११०४; अव्याघातः — {thogs pa med pa'i dmigs pa} अव्याघातालम्बनम् अभि.स.भा.२९ख/४०; {smon nas mkhyen pa ni/} /{lhun gyis grub dang chags spangs dang /} /{thogs pa med dang} अनाभोगमनासङ्गमव्याघातं …प्रणिधिज्ञानम् अभि.अ.८.८; असङ्गः — {thogs pa med pa'i spobs pa thob par gyur to//} असङ्गप्रतिभानताप्रतिलम्भोऽभूत् स.पु.१२२ख/१९६; {thogs pa med pa'i sgo} असङ्गमुखम् ग.व्यू.३३४ख/५६ २. = {thogs pa med pa nyid} अप्रतिघता — {gang phyir thogs pa med tsam gyis/} /{don kun spyod yul brjod mi 'gyur//} न ह्यप्रतिघतामात्रात् सर्वगोचरतोच्यते । त.स.११६ख/१०१०; अस्तम्भितत्वम् — {rang gzhan don bden gsungs phyir drang srong gang du'ang thogs pa med//} आर्याणां स्वपरार्थसत्यकथनादस्तम्भितत्वं क्वचित् ।। र.वि.१२०क/९२.
thogs pa med par
अविलम्बितम् — {thogs pa med par 'joms 'gyur te/} /{rgyud las 'bos pa'i mda' bzhin no//} अविलम्बितमाघ्नन्ति शरा इव गुणच्युताः ।। अ.क.२३६ख/२७.२३; अविलम्बेन — {gal te phod na da lta nyid/} /{thogs pa med par gnang bar mdzod//} अधुनैवाविलम्बेन दीयतां यदि शक्यते ।। अ.क.३२५क/४१.९; द्र. {thogs 'gor med pa/}
thogs pa med pa can
वि. अप्रतिबद्धः — {gang dag rgyu'i tshogs pa thogs pa med pa can de dag ni cig car 'byung ba yin te} ये समग्राप्रतिबद्धकारणास्ते सकृदेव भवन्ति त.प.२५७ख/२३२.
thogs pa med pa dang ldan pa
= {thogs med ldan/}
thogs pa med pa'i sgo
पा. असङ्गमुखः, बोधिसत्त्वविमोक्षविशेषः — {rigs kyi bu byang chub sems dpa'i rnam par thar ba thogs pa med pa'i sgo de kho bos blangs} अहं कुलपुत्र असङ्गमुखस्य बोधिसत्त्वविमोक्षस्य लाभी ग.व्यू.३३४ख/५६.
thogs pa med pa'i mtha'
पा. असङ्गकोटिः, ज्ञानालोकविशेषः — {thogs pa med pa'i mtha' zhes bya ba'i ye shes snang ba thob bo//} असङ्गकोटिर्नाम ज्ञानालोकः प्रतिलब्धः ग.व्यू.३३४ख/५६.
thogs pa med pa'i spobs pa
पा. असङ्गप्रतिभानम्, प्रज्ञापारमितामुखविशेषः — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i sgo thogs pa med pa'i spobs pa zhes bya ba} असङ्गप्रतिभानं च नाम प्रज्ञापारमितामुखम् ग.व्यू.१७ख/११४; {thogs pa med pa'i spobs pas shin tu ston pa nye bar bsgrub par mdzad do//} असङ्गप्रतिभाननिर्देशतां चोपसंहरन्ति स्म द.भू.१६९क/२; असङ्गप्रतिभानता — {thogs pa med pa'i spobs pa thob par gyur to//} असङ्गप्रतिभानताप्रतिलम्भोऽभूत् स.पु.१२२ख/१९६.
thogs pa med pa'i sbyin pa
पा. असक्तं दानम् — {de la thogs pa med pa'i sbyin pa gang zhe na} तत्रासक्तं दानं कतमत् बो.भू.७२ख/९३.
thogs pa med pa'i dmigs pa
पा. अव्याघातालम्बनम्, आलम्बनप्रत्ययभेदः— {thogs pa med pa'i dmigs pa zhes bya ba ni shes bya'i sgrib pa spangs pa rnams kyi dmigs pa'o//} अव्याघातालम्बनं प्रहीणज्ञेयावरणानाम् अभि.स.भा.२९ख/४०.
thogs pa med par shes
= {thogs pa med par shes pa/}
thogs pa med par shes pa
पा. अविवर्त्यज्ञानम् — {rigs pa dang thags thogs med par mngon par brjod pa nyid dang ting nge 'dzin la dbang gsal bar bya ba la thogs pa med par shes pa yin no//} अविवर्त्यज्ञानमिति…युक्तमुक्ताभिलापितायां समाधिवशिसम्प्रख्यानम् अभि.भा. ५९ख/११०३; अभि.भा.५९ख/११०२.
thogs pa'i 'du shes
प्रतिघसंज्ञा — {de gzugs su 'du shes pa las rnam pa thams cad du 'das nas/} {thogs pa'i 'du shes rnams nub ste} स सर्वशो रूपसंज्ञानां समतिक्रमात् प्रतिघसंज्ञानामस्तंगमात् द.भू.१९८ख/२०.
thogs pa'i reg pa
पा. प्रतिघसंस्पर्शः — {lnga ni thogs pa'i reg pa yin//} पञ्च प्रतिघसंस्पर्शः अभि.को.३. ३०; {mig dang rna ba dang sna dang lce dang lus kyi 'dus te reg pa lnga ni thogs pa dang bcas pa'i dbang po la brten pa'i phyir thogs pa'i reg pa zhes bya'o//} चक्षुःश्रोत्रघ्राणजिह्वाकायसंस्पर्शाः पञ्च प्रतिघसंस्पर्श इत्युच्यते अभि.भा.१३४क/४७१.
thogs par gyur pa
वि. व्यग्रः — {lag na ni lhung bzed dang chu snod thogs par gyur to//} पात्रकरकव्यग्रहस्तः अ.श.१६८क/१५६.
thogs par gyur pa med
वि. असङ्गः — {lha mo sgyu ma'i} …{'od dang snang ba dag ni 'od gzhan gyis nyams par gyur pa med/}…{thogs par gyur pa med de} मायादेव्याः प्रभावभासास्तदन्याभिः प्रभाभिरनुपहताः…असङ्गाः ग.व्यू.२१०ख/२९२.
thogs par 'gyur
= {thogs par 'gyur ba/}
thogs par 'gyur gyis
क्रि. कालोऽतिवर्तते — {gzhon nu thogs par 'gyur gyis ma lta} ({ma ltos} ) {shig} कुमार न द्रष्टव्या कालोऽतिवर्तते वि.व.२१०ख/१.८५.
thogs par 'gyur ba
•क्रि. प्रतिहन्यते — {mig gis gzugs rnams la thogs par 'gyur ba de'i phyir gzugs rnams ni mig gi yul zhes bya'o//} चक्षुर्हि रूपे प्रतिहन्यते, तस्माद्रूपाणि चक्षुर्विषया इत्युच्यन्ते शि.स.१३९ख/१३४; व्याहन्यते — {ji ltar gzhan gyi shes pa thogs par 'gyur ba} यथा अन्यस्य व्याहन्यते ज्ञानम् अभि.स्फु.२६८ख/१०८८; •सं. प्रतिहन्यना — {mig gzugs rnams la thogs so zhes bya ba 'di ni 'bab pa'i thogs par 'gyur bar bstan te} चक्षू रूपे प्रतिहन्यत इति निपातः प्रतिहन्यना तेषां निर्दिष्टा शि.स.१३९ख/१३४.
thogs par byed pa
प्रतिघातः — {mun khung du thogs par byed pa ma myong ba na} अन्धकारे प्रतिघातमविन्दतः त.प.१९३ख/८५१.
thogs mi mnga'
= {thogs pa mi mnga' ba/}
thogs mi mnga' ba
= {thogs pa mi mnga' ba/}
thogs med
१. ना. असङ्गः, आचार्यः — {'di la 'chad pa ni slob dpon thogs med do//} {de las slob dpon btsun pa dbyig gnyen gyis gsan nas 'di'i 'grel pa mdzad de} वक्ता पुनरत्राचार्याऽसङ्गः । तस्मांच्छ्रुत्वाचार्यभदन्तवसुबन्धुः तद्भाष्यमकरोत् म.टी.१९०क/४ २. = {thogs pa med pa/}
thogs med nyid
अप्रतिघातित्वम् — {bdag kho na yi rnam shes ni/} /{bsam gtan goms pas 'jug pa gang /} /{de la yang ni thogs med nyid//} यच्चात्मन्येव विज्ञानं ध्यानाभ्यासप्रवर्त्तितम् । तस्याप्यप्रतिघातित्वम् त.स.१२९क/११०४; अप्रतिघता — {gal te 'di ni chos sogs kyi/} /{spyod yul can shes thogs med nyid/} /{'bras bu dang bcas gsal brjod na//} धर्मादिगोचरज्ञानमात्राप्रतिघता यदि । सफला वर्ण्यते व्यक्तम् त.स.१२८ख/११०३.
thogs med ldan
वि. अप्रतिघवान्— {thogs pa ni rdugs pa'o//} {de 'di la yod pas thogs pa dang ldan pa'o//} {thogs pa med pa dang ldan pas na thogs med ldan te} प्रतिघातः प्रतिघः, सोऽस्यास्तीति प्रतिघवान् । न प्रतिघवान् अप्रतिघवान् अभि.को.३.१४.
thogs med ldan pa
= {thogs med ldan/}
thogs shig
•क्रि. स्थापयितव्यम् — {gal te khyod kyi bu byung bar gyur na de la bu mo'i ming thogs shig} यदि ते पुत्रो जायते, तस्य दारिकानाम स्थापयितव्यम् अ.श.९८क/८८; द्र. {thogs/}
thong
•क्रि. ( {gtong ba} इत्यस्याः विधौ) = {thongs shig} त्यज — {gdung ba thong la dang bar mdzod/} /{mi smra mngon du phyogs ma byed//} प्रसीद त्यज सन्तापं मा मौनाभिमुखी भव । अ.क.१४८ख/६८.८५; {rgyal po longs spyod re ba thong //} भोगाशां त्यज भूपते अ.क.३३८क/४४.२२; त्यज्यताम् — {bud med skyes pa'i nga rgyal 'di/} /{khyod kyis dga' dang bral nas thong //} रामारमणमानोऽयं विरम्य त्यज्यतां त्वया । अ.क.१०७क/१०.८०; मुञ्च — {zhags pas bsdams pa'i gdung ba ni/} /{bdag gis mi bzod bcings pa thong //} पीडां पाशकृतामेतां न सहे मुञ्च बन्धनम् । अ.क.९५क/६४.९०; वि.सू.५७ख/७२; विमुञ्च — ग्. {yo ba nyid dag thong la} चञ्चलतां विमुञ्च अ.क.५४क/५९.४१; मुञ्चेत् — {khyod kyis bdag ni sngar bzung la/} /{bya yi rgyal po phyi nas thong //} मां बध्नातु भवान् पूर्वं पश्चान्मुञ्चेद् द्विजाधिपम् ।। जा.मा.१२३क/१४१; उत्सृज — {gzhon nu g}.{yon} ({skyon} ) {dang ldan pa'i mi 'di rnams thong} उत्सृज कुमार एतानपराधिनो मनुष्यान् ग.व्यू.१९३क/२७४; विसृज्यताम् — {da ni de yi bsti gnas nye ba yi/} /{nags su rgyal po'i bu mo rtse ru thong //} तदाश्रमोपान्तवने विहर्तुं विसृज्यतां सम्प्रति राजपुत्री ।। अ.क.११९क/६५.२१; संहर — {drang srong chen po khro ba thong /} /{dka' thub zad par yongs ma mdzad//} महर्षे संहर रुषं मा कृथास्तपसः क्षयम् ।। अ.क.४२क/४.६३; द्र. {lha mo slong ba mngon 'ongs pa/} /{'di ni ma zlog nang du thong //} देवि याच्ञाभियातोऽसौ प्रविशत्वनिवारितः । अ.क.५०क/५.४१; •अव्य. अलम् — {rgyal po'i skal ba thong la/} {khyod kyis ci dpags pa de kho bo la byin cig} अलं राजभागेन । यत्तवाभिप्रेतं तन्ममानुप्रयच्छ वि.व.१५८क/१.४६; • = {thong pa'am thong gshol/}
१. = {gshol} हलम् — {las kyis byas pa'i gshin rje'i thong lcags 'bar ba dang ldan pa stong yang 'byung} कर्मकृतं च हलसहस्रं प्रादुर्भवति प्रदीप्ताग्रसंयुक्तम् शि.स.४६ख/४४; {thong ba mi bzad 'jor dag gis/} /{rko 'khrud phyogs ni rma yis nyen//} हलकुद्दालविषमोल्लेखपक्षव्रणार्दितान् अ.क.२१६क/२४.९५; लाङ्गलं हलम् ।। गोदारणं च सीरः अ.को.२.९.१३; हलति विलिखति भुवमिति हलम् अ.वि.२.९.१३; लाङ्गलम् मि.को.३५ख २. लाङ्गलम्, हस्तचिह्नविशेषः — {gdol pa mo g}.{yas 'khor lo ste/} / ग्. {yon pas thod} ({thong} ) {pa de bzhin no//} चण्डाल्या दक्षिणे चक्रं वामेन लाङ्गलं तथा । हे.त.२४ख/८०.
thong ba
= {thong pa/}
thong mi byed pa
वि. मनुष्यघातकः — {rku ba}…{thong mi byed pa byi bo byed pa} चोराणां…मनुष्यघातकानां परदारसेविनाम् ग.व्यू.२४क/१२१.
thong zhig
= {thong /}
thong gshol
१. हलम् [1] लाङ्गलम् — {ma rmos pa nyid de thong gshol gyis rlog pa med par skyes pa rnams yin la} अकृष्टान्येव हलविलेखनमन्तरेणैव जातानि बो.प.६०क/२३; लाङ्गलम् — {gnyen po thong gshol gyis rlog par dka' ba'i phyir tha bar rnam par gzhag par rig par bya} प्रतिपक्षलाङ्गलैर्दुर्भेदार्थेन खिलव्यवस्थानं वेदितव्यम् अभि.स.भा.४२क/५९; सीरः मि.को.३५ख [2] हस्तचिह्नविशेषः {'dir dmangs rigs kyi yon tan gyi dbang gis sgrol ma'i rigs las skyes pa rnams kyi ut+pa la'am thong gshol mthong bar 'gyur ro//} इह शूद्रगुणवशात् ताराकुलजानाम् उत्पलं वा हलं वा संदृश्यते वि.प्र.१६९क/३.१५९ २. कूटम्, सीराङ्गम् — मायानिश्चलयन्त्रेषु कैतवाऽनृतराशिषु । अयोघने शैलशृङ्गे सीराङ्गे कूटमस्त्रियाम् ।। अ.को.३.३.३७.
thong so
= {gshol so/}
thongs
= {thongs shig/}
thongs shig
क्रि. ( {gtong ba} इत्यस्याः विधौ) मुञ्चतु — {'og pag gos nas drangs pa na/} /{ma ma ma zhes 'dar byed cing /} /{bdag 'gro thongs shig thongs shig ces/} /{sgra sgrogs de ni su zhig 'dod//} न न नेति समुत्कम्पिरसनांशुककर्षणे । गच्छामि मुञ्च मुञ्चेति क्वणन्ती कस्य नेप्सिता अ.क.२३२क/८९.१३६; {gzhan dag na re/} {thongs shig ces zer na} अपराः कथयन्ति मुञ्चतु वि.व.३७८ख/२.१७३; निःसृज — {sdig pa can gyi lta ba'i rnam pa 'di lta bu 'di thongs shig} निःसृजेदमेवंरूपं पापकं दृष्टिगतम् वि.सू.४२क/५३; द्र. {thong /}
thod
१. वेष्टनम् — {gos dang thod dang}…{byi ru yang sbyin par byed} वस्त्राणि ददाति, वेष्टनानि…प्रवालान्यपि ददाति स.पु.१०८ख/१७४; उष्णीषवसनम् — {de de na 'thab ber ni rdul gyis g}.{yogs/} {thod bcings pa ni zhig} …{mthong ngo //} ददर्श चैनं तत्र रेणुसंसर्गान्मृदितवारबाणशोभं व्याकुलितोष्णीषवसनसन्नाहम् जा.मा.१४७क/१७०; शिरोवेष्टनम् म.व्यु.५८४२; पट्टः — {des de la gdugs dang cod pan dang thod bskur te} तेन तस्य पट्टमौलिच्छत्रं तमनुप्रेषितम् वि.व.९क/२.७८; चैलोण्डुकम् — {bskal pa brgya stong ngam de las lhag par yang mgo la thod bzhin du thogs shing} कल्पशतसहस्रं वा ततो वा उत्तरे चैलोण्डुकमिव शिरसा परिकर्षे अ.सा.४३२ख/२४४ २. शेखरः — {sems can kun gyi klu chen po/} /{yon tan thod can rnams kyi thod//} सर्वसत्त्वमहानागो गण (गुण) शेखरशेखरः ।। ना.स.८६ ३. = {thod pa/}
thod rgal
वि. व्युत्क्रान्तः — {thod rgal du snyoms par 'jug pa} व्युत्क्रान्तसमापत्तिः अभि.स्फु.२९७ख/११५४; व्युत्क्रान्तकः — {thod rgal du snyoms par 'jug pa} व्युत्क्रान्तकसमापत्तिः अभि.स्फु.२९७ख/११५३.
thod rgal gyi snyoms 'jug
पा. व्युत्क्रान्तकसमापत्तिः — {sa brgyad rnam gnyis 'brel pa dang /} /{gcig rgal song zhing 'ongs nas ni/} /{ris mi mthun pa gsum par 'gro/} /{thod rgal gyi ni snyoms 'jug yin//} गत्वागम्य द्विधा भूमीरष्टाकृष्टैकलङ्घिताः । व्युत्क्रान्तकसमापत्तिर्विसभागतृतीयगा ।। अभि.को.८.१८; द्र. {thod rgal du snyoms par 'jug pa/}
thod rgal gyi snyoms par 'jug pa
= {thod rgal gyi snyoms 'jug}
thod rgal du snyoms par 'jug pa
पा. व्युत्क्रान्तकसमापत्तिः — {bsam gtan gnyis pa dang gsum pa'i sa pa'i zhes bya ba ni spel ma dang spel ma ma yin pa lugs bzhin snyoms par 'jug pa dang thod rgal du snyoms par 'jug pa na'o//} द्वितीयतृतीयध्यानभूमिके चेति मिश्रकामिश्रकानुलोमसमापत्तौ व्युत्क्रान्तकसमापत्तौ च अभि.स्फु.२९७ख/११५३; व्युत्क्रान्तसमापत्तिः — {zhes bya ba ni spel ma dang spel ma ma yin pa lugs dang mthun pa dang lugs dang mi mthun pa dang thod rgal du snyoms par 'jug pa'i dus dag na'o//} इति अमिश्रकमिश्रकानुलोमप्रतिलोमव्युत्क्रान्तसमापत्तिकालेषु अभि.स्फु.२९७ख/११५४; द्र. {thod rgal gyi snyoms 'jug}
thod rgal du snyoms par 'jug par byed pa
वि. व्युत्क्रान्तकसमापत्ता — {thod rgal du snyoms par 'jug par byed pas gsum pa las phan chad du ni rgal bar mi nus so//} व्युत्क्रान्तकसमापत्तारो हि तृतीयात् परेण लङ्घयितुं नोत्सहन्ते अभि.भा.७३क/११५४.
thod rgal du yang dran
विलङ्घ्यापि स्मरणम् — {thod rgal du yang dran no zhes bya ba tshe gcig gam gnyis thod rgal du rgal nas kyang dran no//} विलङ्घ्यापि स्मरणमिति । एकं जन्म द्वे वा विलङ्घ्यापि व्यतिक्रम्यापि स्मरणम् अभि.स्फु.२७९क/१११०.
thod 'chang
= {thod pa 'chang ba/}
thod thod smra ba
वि. प्रलापी — {ci thod thod smra ba} यत्किंचनप्रलापी अ.सा.२८५ख/१६१.
thod pa
कपालः, ओलम् १. शिरोऽस्थि — {mi mgo'i thod pa mi gtsang ngo //} अशुचिनरशिरः कपालम् प्र.अ.१७६ख/५२९; {mgo thod} शिरः कपालम् श्रा.भू.८०ख/ २०६; कम् — {snying por skyes pa'i thod pa nyid/}…{bri//} पुष्करे च लिखेन्नरकम् हे.त.२५क/८२; करोटम् — {bshang ba dang gci ba'i skyabs su dur khrod dag gam mgo'i thod pa dag go/} वर्चःप्रस्रावकुट्योः शिवपथिकायाः शिरस्करोटेर्वा वि.सू.९५ख/११४ २. = {pad+ma} कमलम् — {rdo rje thod par stsal nas ni//} क्षिप्त्वा वज्रं कपाले हे.त.२३ख/७६; कं सुखं पालयतीति कपालं कमलम् यो.र.१५२.
thod pa can
•वि. कपाली — {dus kyi 'khor lo thod pa can//} कालचक्रं कपालिनम् वि.प्र.१०१ख/३, पृ.२१; •सं. कापाली — {bram ze'am thod pa can nam} ब्राह्मणो वा कापाली वा वि.प्र.१७३क/३.१६९; कापालिकः — {dper na bram ze dang thod pa can gyi yid log pa bzhin no//} तद्यथा श्रोत्रियकापालिकघृणा प्र.अ.८८ख/१०६.
वि. कपालपाणिः — {thod pa thogs shing mi bzad la/} /{ngu zhing kun tu rgyug par bgyid//} कपालपाणिर्घोरश्च क्रन्दन् समभिधावति ।। अ.श.११८क/१०८.
thod pa thogs pa
= {thod pa thogs/}
thod pa dang mgo bo'i phreng ba 'dzin pa
वि. कपालमुण्डमालाधारी — {rdo rje shugs}…{thod pa dang mgo bo'i phreng ba 'dzin pa} वज्रवेगं…कपालमुण्डमालाधारिणम् वि.प्र.४९ख/४.५२.
thod pa'i phyag rgya
पा. कपालमुद्रा, मुद्राविशेषः — {thod pa la sor mo bug pa med pa'i lag pa pad 'dab lta bu gan rkyal ni thod pa'i phyag rgya'o//} कपालेऽङ्गुल्यच्छिद्रपाणिः कमलदलवत् कपालमुद्रा उत्तानकेति वि.प्र.१७६क/३.१८०.
thod pa'i phrag na rgyu ba
कपालान्तरचरः, नारकीयपक्षिभेदः — {thod pa'i phrag na rgyu ba zhes bya ba'i bya ni gang dag glad pa brtol nas rab tu 'bar zhing glad rgyas 'thung ba'o//} कपालान्तरचरा नाम पक्षिणो ये मस्तकं भित्त्वा ज्वलितमस्तकलुङ्गान् पिबन्ति शि.स.४५क/४२.
thod pa'i phreng ba
कपालमाला — {thod pa'i phreng ba can} कपालमालिनम् हे.त.२३ख/७६.
thod pa'i phreng ba can
वि. कपालमाली — {dpa' bo thod pa'i phreng ba can/} /{bdag med mas ni mgul nas 'khyud//} कपालमालिनं वीरं नैरात्म्याश्लिष्टकन्धरम् । हे.त.२३ख/७६.
thod par za ba
कापालिकभक्तः — {thod par za ba dang ba lang gi sha dang ma he'i sha za ba dang}…{de dag thams cad kyang lhung bar gyur to//} सर्वेऽपि ते पतिताः कापालिकभक्तगोमांसमहिषमांसभक्षणेन वि.प्र.१२८ख/१, पृ.२७.
वि. सपरिवारः — {rkan thon kor dang bcas pa dang /} {sgros gnyis dpe byad bzang po gnyis dang} तालुकम्, द्वौ सपरिवारौ चौष्टौ अनुव्यञ्जनद्वयम् बो.भू.१९३ख/२६०; द्र. {spyan gnyis thon kor dang bcas pa dpe byad bzang po gnyis dang} द्वौ अक्षिपरिवारावनुव्यञ्जनद्वयम् बो.भू.१९३ख/२६०.
thon pa
विमुक्तः — {chu ni sprin de las thon pa} पयस्तत्पयोदाद्विमुक्तं र.वि.१२४ख/१०५; प्रवृत्तः — {mdo sde la sogs pa 'dzin pa med na so sor thar pa thon pa'o//} अभावे सूत्रादिधरस्य प्रवृत्तप्रातिमोक्षम् वि.सू.३३ख/४२.
thob
= {thob pa/} {thob nas/} {o cing} प्राप्य — {khyod nyid thob nas da lta ni/} /{skye dgu rkyal po bzang ldan gyur//} राजन्वत्यः प्रजा जाता भवन्तं प्राप्य साम्प्रतम् । का.आ.३.६; आसाद्य — {gzan chang zhig /khyer} {nas 'ongs pa des thob nas//} समानीतां…कुल्माषपिण्डिमासाद्य अ.क.१५८ख/१७.१५; प्रतिलभ्य — {bud med kyi lus bsgyur te skyes pa'i lus thob nas} स्त्रीभावं विवर्त्य पुरुषभावं प्रतिलभ्य अ.सा.३२१ख/१८१; लब्ध्वा — {bya ba thams cad nye bar ni/} /{thob cing} सर्वकार्येषु सन्निधिं । लब्ध्वा का.आ.३.१२२.
thob kyis 'jal ba
•सं. १. निष्पेषणम् — {tshul 'chos pa dang kha gsag dang thob kyis 'jal ba yongs su spangs te dgon par gnas pa} कुहनलपननिष्पेषणपरिवर्जितस्यारण्यवासः रा.प.२३४ख/१२८ २. = {thob kyis 'jal ba nyid} नैष्पेषिकता — * {'tshul 'chos pa dang kha gsag dang gzhogs slong dang thob kyis 'jal ba dang} कुहनां लपनां नैमित्तिकतां नैष्पेषिकतां बो.भू.९१क/११५; नैष्पेषिकत्वम् म.व्यु.२४९५; •वि. नैष्पेषिकः — {bcom ldan 'das bdag ni sems can dman pa la mos pa rnams kyi slad du de bzhin gshegs pa la zhu ba ma lags}…{thob kyis 'jal ba rnams kyi slad du ma lags} न च वयं भगवन् हीनाधिमुक्तिकानां सत्त्वानां कृतशस्तथागतं परिपृच्छामः… न नैष्पेषिकाणाम् सु.प. २१ख/२.
thob kyis 'jal ba med pa
अनैष्पेषिकता — {dga' ba chen po gang zhe na/} {gang sangs rgyas kyi chos rnams dran pa dang rjes su dran pa dang dga' ba dang}…{thob kyis 'jal ba med pa dang} कतमा मुदिता ? यावद्धर्मानुस्मरणात् (? या बुद्धधर्माणां स्मरणमनुस्मरणं) प्रीतिः… अनैष्पेषिकता शि.स.१०३क/१०२.
thob dka'
= {thob par dka' ba/}
thob dka' ba
= {thob par dka' ba/}
thob dka' ba nyid
= {thob par dka' ba nyid/}
thob gyur
= {thob par gyur/} {thob gyur te/} {o nas} लब्ध्वा — {rnyed pa mang po thob gyur te} लब्ध्वापि च बहूंल्लाभान् बो.अ.६.५९; अवाप्य लो.को.१०५३.
•क्रि. ( {'thob pa} इत्यस्याः भूत., भवि. च) १. (भूत.) प्रतिलभते स्म — {gzugs thams cad yang dag par ston pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin thob} सर्वरूपसंदर्शनं नाम समाधिं प्रतिलभते स्म स.पु.१५०ख/२३६ २. (भवि.) लप्स्यते — {gzhan gyis byas pa pha rol su zhig thob//} परैः कृतं को हि परत्र लप्स्यते जा.मा.६२क/७१ ३. (विधौ) लभेत — {gang gi dus na rkyen gzhan gyis/} /{'bras bu 'ga' zhig la nus thob//} प्रत्ययान्तरतः शक्तिं लभेरन् कुत्रचित् फले ।। त.स.१०३क/९०९ ४. *(वर्त.) आप्नोति — {byed po nyid kyis de 'bras thob//} कर्तैवाप्नोति तत्फलम् त.स.१०क/१२२; आप्नुते — {yid kyis bde sogs thob pa ni//} मनः सुखादिमाप्नुते हे.त.११क/३२; प्राप्नोति — {gang la la dag byang chub thob par gyur pa dang /} {gang la la dag thob par 'gyur ba dang /} {gang dag thob pa} ये केचिद्बोधिमनुप्राप्तवन्तो ये च केचित्प्राप्स्यन्ति ये च प्राप्नुवन्ति बो.भू.२४क/२९; लभते — {gang zhig yang dag mthong nyid na/} /{yid ni dri ma med thob pa//} येषां संदर्शनेनैव वैमल्यं लभते मनः ।। अ.क.३०४क/३९.८०; प्रतिलभते — {sangs rgyas kyi mthus long ba rnams ni mig thob bo//} बुद्धानुभावेन अन्धाश्चक्षूंषि प्रतिलभन्ते सू.अ.१५३ख/३८; एति — {blo dang ldan pas de shes nas/} /{rnam pa thams cad mkhyen pa thob//} तेषां ज्ञानाद्धीमान्सर्वाकारज्ञतामेति ।। सू.अ.१६४ख/५५; प्राप्यते — {'dis thob pas na thob pa'o//} प्राप्यतेऽनेनेति प्राप्तिः र.वि.११५ख/७९; प्रपद्यते — {rang gi sgra yi ngo bo ni/} /{btang nas sngo sogs nyid thob bam//} किमिदं निजम् । शब्दरूपं परित्यज्य नीलादित्वं प्रपद्यते ।। त.स.६ख/८६; •सं. = {rnyed pa} आप्तिः — {gnas gyur chos dkar yon tan mchog rab ldan pa thob pa sangs rgyas nyid//} बुद्धत्वं शुक्लधर्मप्रवरगुणयुता आश्रयस्यान्यथाप्तिः सू.अ.१५४क/३९; प्राप्तिः — {'dis thob pas na thob pa'o//} प्राप्यतेऽनेनेति प्राप्तिः र.वि.११५ख/७९; त.स.६२क/५९२; अवाप्तिः — {de bzhin du don byed pa thob pa med pa'i phyir ro//} तथार्थक्रियावाप्तेरभावात् प्र.अ.३ख/५; उपलम्भः — {mthu thob pa yongs su smin pa las brtsams te tshigs su bcad pa} बलवत्त्वप्रतिलम्भपरिपाकमारभ्य श्लोकः सू.अ. १४९ख/३२; प्रतिलम्भः — {thob pa'i mi dmigs pa gang yin pa de nyid thob pa dam pa yin no//} स एव परमः प्रतिलम्भो यः प्रतिलम्भानुपलम्भः सू.अ.१६१ख/५०; लाभः — {nad med pa thob pa} आरोग्यलाभः प्र.अ.६५ख/७४; {'bras bu'i bdag nyid thob pa} कार्यस्यात्मलाभः त्रि.भा.१२७क/२८; प्रतिलाभः — {mngon par shes pa de thob pas} येनाभिज्ञाप्रतिलाभेन ग.व्यू.३१७ख/३९; लब्धिः — {rkun po rnams la de'i ched du lam rgyus go bar byed pa la ni shas thob na'o//} लब्धिरंशस्य तदर्थमपहर्तृऋणां प्रतिपद्वृत्तान्तनिवेदने वि.सू.१४ख/१६; अधिगमः — {khyad par thob pa'i rgyus brtson 'grus spel te} विशेषाधिगमहेतुर्वीर्यसंवर्धनम् अभि.स्फु.२३२ख/१०२०; समधिगमः — {bla na med pa'i go 'phang thob pa'i 'bras bu can gyi las la} अनुत्तरपदसमधिगमफले कर्मणि शि.स.१०१ख/१०१; आगमः — {sangs rgyas chos dbyer med pa dang /} /{de rigs de bzhin thob pa dang //} बुद्धधर्माविनिर्भागस्तद्गोत्रस्य तथागमः । र.वि.१०४क/५५; प्रापणम् — {mi slu ba nyid kyang mngon par 'dod pa'i don bya ba byed par nus pa'i don thob par nus pa yin gyi} अविसंवादित्वं चाभिमतार्थक्रियासमर्थार्थप्रापणशक्तिः त.प.१७क/४७९; संप्रापणम् — {rang gi chos nyid rtogs pa thob par dgongs pa'i phyir ro//} स्वधर्मताधिगमसंप्रापणाशयत्वात् र.वि.७९ख/१०; आपत्तिः — {de dag ni rgyu mtshan can min thob phyir ro//} अनैमित्तिकतापत्तेः प्र.वृ.३०६क/५२; •पा. १. प्राप्तिः, चित्तविप्रयुक्तसंस्कारविशेषः — {mi ldan pa yi 'du byed rnams/} /{thob dang ma thob}…{ming gi tshogs la sogs pa yang //} विप्रयुक्तास्तु संस्काराः प्राप्त्यप्राप्ती…नामकायादयश्चेति ।। अभि.को.२.३५; {thob pa ni rnam pa gnyis te/} {ma thob pa dang rnam par nyams pa las rnyed pa dang thob nas ldan pa'o//} द्विविधा हि प्राप्तिः । अप्राप्तविहीनस्य च प्रतिलम्भः, प्रतिलब्धेन च समन्वागमः अभि.भा.७०ख/२१० २. भावना — {da ltar byung ba rnams kyi ni gnyi ga'o zhes bya ba ni rnyed pa dang bsten pa thob pa dag go/} प्रत्युत्पन्नानामुभे इति प्रतिलम्भनिषेवणभावने अभि.स्फु.२६४ख/१०८२; द्र. {'thob pa/} {'thob pa drug} ।। •भू.का.कृ. आप्तः — {bdag gis dge ba gang thob pa} यत्पुण्यमाप्तं मया र.वि.१२९क/११९; प्राप्तः — {thob dang ma thob nyer spyad las/} /{yongs nyams rnam pa gsum shes bya//} परिहाणिस्त्रिधा ज्ञेया प्राप्ताप्राप्तोपभोगतः अभि.भा.३५क/१००३; संप्राप्तः — {rang gi las kyis thob pa} स्वकर्मसंप्राप्तम् अ.क.७५ख/६२.२१; परिप्राप्तः — {de nas gzhan gyis rgyun zhugs 'bras bu thob//} स्रोतःपरिप्राप्तफलं ततोऽन्ये अ.क.१९७ख/२२.५०; अवाप्तः — {skad cig srin po nyid ni thob pa bzhin/} /{gtum spyod bram ze dga' dang bral ma gyur//} ययुर्विरामं न नृशंसवृत्तेर्विप्राः क्षणं राक्षसतामवाप्ताः ।। अ.क.३३ख/३.१६१; आसादितः — {thams cad rlag par 'gyur ba las/} /{cung zad cig ni thob par bla//} सर्वनाशे समुत्पन्ने किञ्चिदासादितं वरम् । प्र. अ.१७२ख/५२३; लब्धः — {'phags pa'i lam thob pa} लब्धार्यमार्गः सू.अ.१७५ख/६९; प्रतिलब्धः — {grags pa thob pa} प्रतिलब्धकीर्तिम् जा.मा.१६९क/१९५; अधिगतः — {des na de dag kyang gtan du bde ba'i nges par 'byung ba thob pa ma yin no//} तस्मात्तेऽपि नात्यन्तसुखनिःसरणमधिगताः र.वि.८४ख/१९; समधिगतः — {rnam par rgyal ba'i dpal thob pa} समधिगतविजयश्रीः जा.मा.४६क/५५; अभिगतः — {de yi yid ni dri ma dang /} /{bral ba de mthong nyid kyis thob//} तस्य तद्दर्शनेनैव विमलाभिगतं मनः । अ.क.१८७ख/२१.३९; उपगतः — {rab byung len pas thob pa dang /} /{chos nyid kyis ni thob pa gzhan//} आदानलब्धा प्रव्रज्या धर्मतोपगता परा । सू.अ.२५०ख/१६८; आपन्नः — {don rtogs pa ste don shes pas/} {thob pa ste grub pa ni don rtogs thob pa'o//} अर्थप्रत्ययात् अर्थप्रतीतेः, आपन्नं सिद्धम् अर्थप्रत्ययापन्नम् त.प.१६०क/७७३; उपपन्नः — {zas dkar la sogs rnams kyis dge ba thob//} शुक्लोदनाद्यैः कुशलोपपन्नैः अ.क.१९७क/२२.४८; प्रपन्नः — {'bang gi dngos po thob pa} प्रपन्नदासभावः अ.क.२८७क/१०६.१९; उपनतः — {skal pa che bas bde ba thob pa'i dpal de ni//} सौभाग्यविस्तरसुखोपनतापि तस्य लक्ष्मीः जा.मा.६६ख/७७; आवृत्तः — {thob pa} ({ni} ) {skyes pa'o//} आवृत्तः सञ्जातः त.प.२०४क/८७६; नीतः — {'on kyang blun pos bcom ldan 'das/} /{bcom ldan 'das zhes mtho ba thob//} नीतः किं तून्नतिं मूर्खैर्भगवान् भगवानिति ।। अ.क.८०क/८.७; भावितः — {de yang ma 'ongs pa mi 'thob ste/} {'khor ba na thob pa btang ba'i phyir ro//} न तदनागतं भाव्यते भावितोत्सृष्टत्वात् संसारे अभि.स्फु.२६३ख/१०८१; अवाप्तवान् — {kun tu rnyed dang mchod pa thob//} सर्वत्र लाभपूजामवाप्तवान् अ.क.१४७ख/१४.९९; •वि. लाभी — {mngon par shes pa thob pa} अभिज्ञालाभी वि.प्र.१०१ख/३.२२; अभि.स.भा.९५क/१२८; लाभिकः — {skye bas thob pa} उपपत्तिलाभिकः अभि.स्फु.२९८ख/११५६; लाभिकी — {thog ma med pa can gyis 'khor ba na 'dris pa'i phyir 'dod chags dang bral bas thob pa yin no//} अनादिमतिसंसारे उचितत्वाद् वैराग्यलाभिकी अभि.स्फु.१६२ख/८९८; लाभिनी — {rigs kyi bu kho mo ni shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i sgo'i rgyud kun nas rnam par brgyan pa zhes bya ba thob pa ste} अहं कुलपुत्र समन्तव्यूहस्य प्रज्ञापारमितामुखपरिवर्तस्य लाभिनी ग.व्यू.३८९ख/९७; प्रतिलाभी — {dpe byad rdzogs pa thob par 'gyur ro//} सुपरिपूर्णपुरुषव्यञ्जनप्रतिलाभी च भवति स.पु.१३१क/२०७; प्रतिलम्भिकः — {chos nyid kyis thob pa zhes bya ba ni mi slob pa'i lam gyi mthus thob pa zhes bya ba'i don te} धर्मताप्रतिलम्भिकमिति अशैक्षमार्गसामर्थ्यप्रतिलम्भिकमित्यर्थः अभि.स्फु.१८६क/९४२.
thob par
प्राप्तुम् — {ting nge 'dzin rnams kyang thob par nus so//} शक्यं…समाधयः प्राप्तुम् ल.अ.७३क/२१; लब्धुम् — {skyo ba med par yang 'phags pa'i lam thob par mi 'gyur te} न च विना संवेगेनार्यमार्गः शक्तो लब्धुम् अभि.भा.९८८; प्रापयितुम् — {skad cig ma ni thob par mi nus pa'i phyir ro//} क्षणस्य प्रापयितुमशक्यत्वात् न्या.टी.४४ख/७१; समुपानेतुम् — {de ni}…{thob par sla ba ma yin te} सा न सुकरा…समुपानेतुम् वि.व.१६९ख/१.५८.
thob pa nges pa
= {thob par nges pa/}
thob pa btang ba
वि. भावितोत्सृष्टः — {gang rnam par nyams pa las yang rnyed pa de yang mi 'thob ste/} {thob pa btang ba'i phyir ro//} यद्विहीनं पुनर्लभ्यते न तद् भाव्यते, भावितोत्सृष्टत्वात् अभि.भा.५५क/१०८०.
thob pa dang rjes su 'brel ba
प्राप्त्यनुषङ्गः — {thob pa dang rjes su 'brel ba'i yang phyir ro//} प्राप्त्यनुषङ्गतश्च अभि.भा.२७क/९७२.
thob pa dang bral
= {thob pa dang bral ba/}
thob pa dang bral ba
प्राप्तिविगमः — {der ni de'i thob pa dang bral ba la dgongs te gsungs pa yin no//} तत्र तत्प्राप्तिविगमं सन्धायोक्तम् अभि.भा.४७ख/१०५४.
thob pa ma yin pa
= {ma thob pa/}
thob pa mi 'grub
क्रि. न भावना सिध्यति — {de lta bas na de lta na ni thob pa mi 'grub} तस्मान्नैवं भावना सिध्यति अभि.भा.५२ख/१०७१.
thob pa med
= {thob pa med pa/}
thob pa med pa
अप्राप्तिः — {thob pa med pa'i mtshan nyid ni ye shes} अप्राप्तिलक्षणं ज्ञानम् ल.अ.११७ख/६४.
thob pa yin
क्रि. भावितं भवति — {ji ltar na de thob pa yin te} कथं पुनस्तद्भावितं भवति अभि.भा.५२ख/१०७१.
thob pa la sgrib pa
पा. प्राप्त्यावरणम्, आवरणभेदः — {thob pa la sgrib pa ni mnyam pa gang yin pa'o//} प्राप्त्यावरणं यत्समम् म.भा.१०क/२.१७.
thob pa la dmigs pa
प्राप्त्यालम्बनम् — {gzhan gyi sems shes pa ni thob pa la dmigs pa yang ma yin la} न च परचित्तज्ञानं प्राप्त्यालम्बनम् अभि.भा.४७ख/१०५३.
thob pa las gyur pa
पा. आभिगामिकम्, मोक्षभागीयभेदः — {thar pa'i cha dang mthun pa bzhi ste/} {skabs su gtogs pa dang mos pa las gyur pa dang lhag par 'dod pa las gyur pa dang thob pa las gyur pa'o//} चतुर्विधं मोक्षभागीयम्—आधिकारिकमाधिमोक्षिकमाधिकामिकमाभिगामिकं च अभि.स.भा.८६ख/११८.
thob pa las yongs su nyams pa
पा. प्राप्तपरिहाणिः, परिहाणिभेदः — {thob dang ma thob nyer spyad las/} /{yongs nyams rnam pa gsum shes bya//} {gal te yon tan thob pa las yongs su nyams na thob pa las yongs su nyams pa yin no//} परिहाणिस्त्रिधा ज्ञेया प्राप्ताप्राप्तोपभोगतः । प्राप्तपरिहाणिः, यदि प्रतिलब्धात् गुणात् परिहीयते अभि.भा.३५क/१००३.
thob pa sla
= {thob pa sla ba/}
thob pa sla ba
वि. सुलभः — {sangs rgyas thob pa sla bar bstan pa'i phyir} सुलभबुद्धत्वप्रदर्शनार्थम् ल.अ.१४७क/९३.
thob pa'i chos
प्राप्तिधर्मः — {gnas pa rnams dang thob pa'i chos/} /{sangs rgyas ye shes phun sum tshogs/} /{dge slong nyid dang shes thob rnams/} /{skad cig mar ni ji ltar mthong //} स्थितयः प्राप्तिधर्माश्च बुद्धानां ज्ञानसम्पदः । भिक्षुत्वं समयप्राप्तिर्दृष्टा वै क्षणिकाः कथम् ।। ल.अ.१८९ख/१६१.
thob pa'i chos nyid
प्राप्तिधर्मता — {'phags pas thob pa'i chos nyid ni/} /{skye ba med pa gzhan yin te//} अयमन्यमनुत्पादमार्याणां प्राप्तिधर्मता । ल.अ.१८१क/१४७.
thob pa'i nus pa
प्रापणशक्तिः — {'dir shes pa yod pa'i 'bras bu nges pa nyid kyi}… {de thob pa'i nus pa grub pa yin gyi} इह तु ज्ञानस्य तत्कार्यस्यावसायादेव…तत्प्रापणशक्तिः सिद्धा त.प.२३७क/९४५; द्र. {thob par nus pa/}
thob pa'i byed rgyu
पा. प्रापणकारणम्, कारणहेतुप्रभेदः — {'byung ba'i byed rgyu}…{thob pa'i byed rgyu ni des thob par byed pa'i rgyu'i phyir ro//} उत्पत्तिकारणम्…प्रापणकारणं तेनाधिगमात् अभि.स.भा.२६ख/३६.
thob par dka'
= {thob par dka' ba/}
thob par dka' ba
= {thob dka'} दुर्लभः — {thob dka' ba nyid} दुर्लभता जा.मा.३४क/३९; दुरापः — {byang chub thob dka' bla med 'thob//} प्राप्ता दुरापा बोधिरुत्तमा बो.अ.७.१८; दुष्प्रापः — {byang chub thob par dka' la} दुष्प्रापा बोधिः शि.स.३५ख/३४; दुरासदः — {thob par dka' ba'i sa} दुरासदभूमिः द.भू.२४६क/४६.
thob par dka' ba nyid
दुर्लभता — {nyon mongs pa dang bral ba thob dka' ba nyid de la bstan pa'i phyir} क्लेशवियोगस्यैव दुर्लभतामस्य प्रदर्शयन् जा.मा.३४क/३९.
thob par dka' ba'i sa
= {sa mi g}.{yo ba} पा. दुरासदभूमिः, अचला भूमिः — {'gro ba thams cad kyis shes par dka' bas na thob par dka' ba'i sa zhes bya'o//} दुरासदभूमिरित्युच्यते सर्वजगद्दुर्ज्ञानत्वात् द.भू.२४६क/४६.
thob par gyur
•क्रि. १. अवाप — {slob dpon gyi go 'phang thob par gyur to//} आचार्यकं पदमवाप जा.मा.३क/२ *२. प्रतिलभते — {dbang po tshang ba thob par gyur to//} इन्द्रियाणि परिपूर्णानि प्रतिलभन्ते अ.श.५७ख/४९; •कृ. आप्तवान् — {sbrang rtsi'i phung pos bstan pa yi/} /{mchog gi lam ni thob par gyur//} मधुस्कन्धेन निर्दिष्टं श्रेयःपन्थानमाप्तवान् ।। अ.क.१८७क/२१.३६; लब्धवान्, ओ वती — {des}…{shin tu dga' ba thob par gyur to//} सा…अत्यर्थं प्रसादं लब्धवती अ.श.५ख/४; प्रतिलब्धवान् — {dga' ba chen po thob par gyur to//} महान्तं प्रसादं प्रतिलब्धवान् अ.श.२ख/१; अनुप्राप्तवान्— {gang la la dag byang chub thob par gyur pa dang /} {gang la la dag thob par 'gyur ba dang /} {gang dag thob pa} ये केचिद्बोधिमनुप्राप्तवन्तो ये च केचित्प्राप्स्यन्ति ये च प्राप्नुवन्ति बो.भू.२४क/२९; प्राप्तः — {bdag ni dong tse gcig gis dbang phyug 'di thob par gyur to//} एकेन दीनारेणाहमेतदैश्वर्यं प्राप्तः अभि.भा. २१४ख/७२१; अनुप्राप्तः — {tshe 'di nyid la bcings pa thob par gyur} इहैव जन्मनि बन्धनमनुप्राप्तम् का.व्यू.२१३क/२७२; अवाप्तः — {rig pa ma lus thob gyur cing //} अवाप्ताखिलविद्यस्य अ.क.१६ख/५१.२९; आपन्नः — {sa 'og dngos grub thob gyur cing //} पातालसिद्धिमापन्ना वि.प्र.१६५ख/१.१०; प्रापितः — {rlung ni chen por gyur pa des/} /{srog la the tshom thob gyur pa//} मरुता महता तेन प्रापिताः प्राणसंशयम् । अ.क.२८४ख/३६.५४.
thob par gyur cig
क्रि. लाभी स्याम् — {bdag gis kyang yon tan 'di lta bu dag thob par gyur cig} अहमप्येवंविधानां गुणानां लाभी स्याम् अ.श.२५०क/२२९; लाभिनी स्याम् — {'di lta bu'i chos dag kyang thob par gyur cig} एवंविधानां च धर्माणां लाभिनी स्याम् अ. श.२१६ख/१९९; आसादयतु लो.को.१०५३.
thob par gyur pa
= {thob par gyur/}
thob par 'gyur
१. (वर्त.) प्राप्नोति — {rim gyis byang chub dam pa thob par 'gyur ro//} क्रमेण परां बोधिं प्राप्नोति सू.अ.१७६क/७०; त.स.१३क/१५३; आप्नोति — {lha yi phun tshogs lha la 'os/} /{mi yis ji ltar thob par 'gyur//} मनुष्यः कथमाप्नोति देवार्हां दिव्यसम्पदम् । अ.क.८७ख/९.१४; समाप्नोति — {gang zhig 'dod pa de dag thams cad sbyin pas thob par 'gyur//} यदभिलषति सर्वं तत्प्राप्नोति दानात् जा.मा.१७ख/१९; अवाप्नोति — {brgyal ba'i gnas skabs thob par 'gyur//} मूर्छावस्थामवाप्नोति वि.प्र.८१ख/४.१६८; अधिगच्छति — {rigs kyi bu 'di ni khro ba dang zhe gnag pa shas che bas khyad par thob par mi 'gyur gyis} अयं कुलपुत्रः क्रोधपर्यवस्थानबहुलो विशेषं नाधिगच्छति अ.श.२५२क/२३१; लभते — {mjug tu dug ldan rno ba'i mtshon rnams dag gis brlag pa thob par 'gyur//} लभन्ते पर्यन्ते *विषयशितशस्त्रैर्विशसनम् अ.क.१९३क/८२.११; ल.अ.८४क/३१; प्रतिलभते — {sems can rnams la snying rje chen po thob par 'gyur ro//} सत्त्वेषु महाकरुणां प्रतिलभते शि.स.१२९ख/१२५; प्रतिलाभी भवति — {dpe byad rdzogs pa thob par 'gyur ro//} सुपरिपूर्णपुरुषव्यञ्जनप्रतिलाभी च भवति स.पु.१३१क/२०७; आसादयति — {ji ltar rigs pa phan pa rnams/} /{de dag myur bar thob par 'gyur//} हितानि च यथाभव्यं क्षिप्रमासादयन्ति ते ।। त.स.११८क/१०१९; प्रतिपद्यते — {rtag pa nyid phyir de dag las/} /{de ni khyad par thob 'gyur min//} नित्यत्वान्न हि तत् तेभ्यो विशेषं प्रतिपद्यते ।। त.स.९४ख/८३७; प्रपद्यते — {sbrul yang skad cig 'jig nyid phyir/} /{'khyog pa la sogs thob 'gyur gyi//} सर्पोऽपि क्षणभङ्गित्वात् कौटिल्यादीन् प्रपद्यते । त.स.११ख/१३८; आपद्यते — {de ltar dbyangs ring por pha rol tu phyung} ({byung} ) {bas sngon ma'i rjes su nga ro ma nyid thob par 'gyur ro//} एवं दीर्घस्वरे परभूते पूर्वोऽनुस्वारो मत्वमापद्यते वि.प्र.१२८क/३.५६; आप्यते — {n+ya gro d+ha yi shing de la/} /{mchod pas thams cad thob par 'gyur//} न्यग्रोधपादपस्तस्य पूजया सर्वमाप्यते ।। अ.क.७४ख/६२.७; प्राप्यते — {sangs rgyas nyid kyang thob 'gyur} बुद्धत्वं प्राप्यते स.दु.२३९/२३८; अवाप्यते — {rtag tu dngos grub thob par 'gyur//} सदा सिद्धिरवाप्यते गु.स.१११ख/४६; समवाप्यते — {las kyi zhags pas yang dag drangs/} /{dbang med lus can rnams kyis ni/} /{mi 'dod bzhin du legs byas sam/} /{nyes byas dag ni thob par 'gyur//} कर्मपाशसमाकर्षविवशैः समवाप्यते । अनिच्छयैव सुकृतं दुष्कृतं वा शरीरिभिः ।। अ.क.१९७क/८३.१५ २. (भवि.) प्राप्स्यति — {gang la la dag byang chub thob par gyur pa dang /} {gang la la dag thob par 'gyur ba dang /} {gang dag thob pa} ये केचिद्बोधिमनुप्राप्तवन्तो ये च केचित्प्राप्स्यन्ति ये च प्राप्नुवन्ति बो.भू.२४क/२९; ल.अ.१०९क/५५; प्रतिलप्स्यते — {de mchog gi chos brgyad thob par 'gyur} सोऽष्टावुत्कृष्टान् धर्मान् प्रतिलप्स्यते ल.वि.२१३ख/३१६; परिप्रापयिष्यति — {gang}…{byang chub sems dpa' rnams kyis thob par mi 'gyur ba de bdag gis yongs su thob par bya'o//} यत्…बोधिसत्त्वा न परिप्रापयिष्यन्ति, तदहं परिप्रापयिष्यामि शि.स.१५३क/१४७; *प्रयास्यति — {sgra dang shes pa gzhan der ni/} /{rnam grangs pa nyid thob par 'gyur//} शब्दज्ञानान्तरं तत्र पर्यायत्वं प्रयास्यति ।। त.स.४१ख/४२३ ३. *(विधौ) लभेत् — {rnal 'byor pas ni de bsgoms na/} /{sems tsam shes pa thob par 'gyur//} एतद्विभावयन् योगी चित्तमात्रज्ञतां लभेत् ।। ल.अ.१६९क/१२५; प्रतिलभेत — {thams cad mkhyen pa nyid kyi bde ba'i bar du thob par 'gyur ba} यावत्सर्वज्ञतासुखं प्रतिलभेरन् शि.स.१५५क/१४९; आप्नुयात् — {gang gis dbang las bton pa ni/} /{de slar longs spyod thob 'gyur min//} स्वामित्वादपकृष्टोऽसौ न भोगं पुनराप्नुयात् ।। त.स.९४ख/८३८; अवाप्नुयात् — {dngos grub myur du thob par 'gyur//} लघु सिद्धिमवाप्नुयात् हे.त.९ख/२८; अवाप्नुवताम् — {mngon mtho'i zhes bya ba ni nad med pa dang phyug pa la sogs pa'i mtshan nyid de/} {'di yang thob par 'gyur zhes bya ba dang 'brel to//} अभ्युदयं नित्यारोग्यैश्वर्यादिलक्षणम् । अवाप्नुवतामिति सम्बन्धः त.प.३२२क/१११०.
thob par 'gyur ba
= {thob par 'gyur/}
thob par nges pa'i rnam pa bsgom pa
पा. प्राप्तिनिश्चयाकारभावनः — {de la rnam pa sum cu rtsa bdun bsgom pa ni/} {mi sdug pa'i rnam pa bsgom pa}…{thob par nges pa'i rnam pa bsgom pa} तत्र सप्तत्रिंशदाकारभावनः । अशुभाकारभावनः … प्राप्तिनिश्चयाकारभावनः सू.अ. १६७क/५८.
thob par 'dod pa
लिप्सा, लब्धुमिच्छा — {de la bdag nyid kyi ngo bo thob par 'dod pas bskyed par bya ba ni rgyu gzhan la ltos pa nyid yin no//} जन्यस्य हि कारणान्तरापेक्षिता तत आत्मभावलिप्सया त.प.२३२क/९३४.
thob par nus
= {thob par nus pa/}
thob par nus pa
प्रापणशक्तिः — {de'i 'bras bu nyid du nges pa nyid kyis}…{don de thob par nus pa grub pa'i phyir ro//} तत्कार्यतावसायादेव तदर्थप्रापणशक्तिसिद्धेः त.प.२३७क/९४५; द्र. {thob pa'i nus pa/}
thob par bya
•क्रि. १. प्राप्यते — {'dod pa'i don grub pa 'dis 'dren cing thob par bya'o zhes byas so//} नीयते प्राप्यते विवक्षितार्थसिद्धिरनेन इति कृत्वा वा.टी.५१क/३ २. परिप्रापयिष्यामि — {gang}…{byang chub sems dpa' rnams kyis thob par mi 'gyur ba de bdag gis yongs su thob par bya'o//} यत्…बोधिसत्त्वा न परिप्रापयिष्यन्ति, तदहं परिप्रापयिष्यामि शि.स.१५३क/१४७; • {thob par bya ba/}
thob par bya ba
= {thob bya} कृ. प्राप्यम् — {thob bya smin par rung bya dang /}… {thob par bya ba ni chos kyi dbyings so//} प्राप्यं योग्यं च पाचने…प्राप्यं धर्मधातुः सू.अ.२४७क/१६३; लभ्यम् — {thob bya 'dris pa chags bral bas//} लभ्याः उचितास्तु विरागतः अभि.भा.६१ख/११११; प्राप्तव्यम् — {thob par bya ba'i don phyin ci ma log pa la} अविपरीते प्राप्तव्ये चार्थे बो.भू.५१ख/६७; {thob bya bla med shin tu dri med thob dang thob mdzad phyir//} प्राप्तव्ये च निरुत्तरेऽतिविमले प्राप्तेः परप्रापणात् र.वि.१२०क/९२; प्रापणीयम् — {gang zhig des rab tu bstan pa nyid des thob par bya ba yin te} यच्च तेन प्रदर्शितं तदेव प्रापणीयम् न्या.टी.३८क/२४; •क्रि. प्रतिपत्स्य — {sangs rgyas kyi chos ma thob pa rnams thob par bya'o//} अप्रतिलब्धान् बुद्धधर्मान् प्रतिपत्स्य इति शि.स.८५क/८३.
thob par bya ba'i phyir bsgom pa
पा. प्रतिलम्भभावना, मार्गभावनाभेदः — {lam bsgom pa rnam pa bzhi ni}… {thob par bya ba'i phyir bsgom pa ni thob par bya ba'i don du bsgom pa ste/} {des dge ba'i chos ma thob pa rnams thob pa'i phyir ro//} चतुर्विधा मार्गभावना…तत्र प्रतिलम्भाय भावना प्रतिलम्भभावना, तयाऽलब्धकुशलधर्मप्रतिलम्भात् अभि.स.भा.६०ख/८३.
thob par bya ba
पा. प्रापणीयः, प्रमाणस्य विषयभेदः — {tshad ma'i yul ni rnam pa gnyis te/} {gang zhig rnam par skyed pa ste gzung bar bya ba dang /} {gang zhig zhen par bya ba ste thob par bya ba'o//} द्विविधो हि विषयः प्रमाणस्य —ग्राह्यश्च यदाकारमुत्पद्यते, प्रापणीयश्च यमध्यवस्यति न्या.टी.४४ख/७१.
thob par byas
भू.का.कृ. सम्प्रापितम् — {kun tu snang bar byas pa des sems can thams cad kyi sems nyon mongs pa'i 'ching ba las bkrol te/} {yang dag pa so so so sor thob par byas} तेनावभासेन सर्वसत्त्वाश्चित्तक्लेशबन्धनान्मोचयित्वा पृथक् पृथक् सम्प्रापितः स.दु. १२१/१२०; लम्भितम् — {zhi ldan}…{sdug bsngal chen po thob par byas so//} शिवी दुःखेन महता लम्भितः ल. अ.१५५क/१०२.
thob par byas pa
= {thob par byas/}
thob par byed
= {thob par byed pa/}
thob par byed pa
= {thob byed} ।। •क्रि. प्राप्नोति — {'dod pa'i go 'phang thob par byed//} प्राप्नुवन्तीप्सितं पदम् र.वि.१२३क/१०१; आप्नोति — {mnyam med phun tshogs thob byed pa//} असमसम्पदमाप्नुवन्ति शि.स.३क/३; अधिगच्छति — {nyan thos ni nyan thos kyi byang chub kyi 'bras bu thob par byed do//} श्रावकः श्रावकबोधिफलमधिगच्छति बो.भू.३क/२; प्रापयति — {de dag gis mya ngan las 'das pa thob par mi byed} न तन्निर्वाणं प्रापयति प्र.प.५०क/६०; प्राप्यते — {dbyibs tsam la ni re zhig thob par byed pa yin no//} संस्थानमात्रन्तावत् प्राप्यते प्र.अ.३ख/५; उत्प्लावयति — {thob par byed pa ni 'khor ba'i sdug bsngal gyi mtsho las sgrol par byed pa'o//} उत्प्लावयति उत्तारयति संसारदुःखमहार्णवात् बो.प.४६ख/६; •सं. प्रापणम् — {tshad ma ni thob par byed pa rung ba yin pa'i phyir ro//} प्रापणयोग्यत्वात् प्रमाणस्य प्र.अ.१९ख/२२; {phyi rol don ni thob byed dam/} /{gal te de yi nus pa ni/} /{mi slu ba nyid du 'dod na//} बाह्यार्थप्रापणं यद्वा तत्सामर्थ्यं यदीष्यते । संवादित्वम् त.स.७५क/७०१; आसादनम् म.व्यु.७४२५; नयनम् — {thob par byed pa ni dbang 'byor pa thob par byed par rig par bya'o//} नयनं विभुत्वस्य प्रापणं वेदितव्यम् अभि.स.भा.७७क/१०५; सम्प्राप्तिः — {mtho ris thar pa thob byed pa'i/} /{rgyu}…{khyed} ({mkhyen}) स्वर्गापवर्गसम्प्राप्तिहेतुज्ञः त.स.१२०ख/१०४४; •वि. प्रापकः — {thob par nus pa'i don ston pa ni thob par byed pa yin la} प्राप्तुं शक्यमर्थमादर्शयत् प्रापकम् न्या.टी.३८क/२१; प्रापयिता — {dbang po ste gzugs la sogs pa'i yul thob par byed pa mig la sogs pa'o//} उपनेतारः रूपादीनां विषयाणां प्रापयितारश्चक्षुरादयः त.प.२०६क/१२८; अधिगन्ता — {thob pa rnam par nges pa ni thob par byed pa'i gang zag rnam par gzhag pa dang /} {mngon par rtogs pa rnam par gzhag par lta ba'o//} प्राप्तिविनिश्चयोऽधिगन्तृपुद्गलव्यवस्थानतोऽधिगमव्यवस्थानतश्च द्रष्टव्यः अभि.स.भा.८५ख/११७; आवहः — {nyes pa du ma thob par byed pa}…{drang srong ma yin pa'i zas} अनेकदोषावहम्…अनृषिभोजनम् ल.अ.१५४ख/१०२; वाहनः — {mtshun gyis thob byed} हव्यवाहनः अ.को.१.१.५६; प्रभावकः — {so so rang rig chos nyid gtsang /} /{sangs rgyas sa ni thob byed pa'o//} प्रत्यात्मधर्मताशुद्धं बुद्धभूमिप्रभावकम् ।। ल.अ.५८क/४.
thob par byed pa ma yin pa
वि. अप्रापकम् — {thob par byed pa ma yin yang ji ltar don 'grub pa'i rgyur 'gyur} अप्रापकं च कथमर्थसिद्धिनिबन्धनं स्यात् न्या.टी.३९क/३२.
thob bya
= {thob par bya ba/}
thob bya min
= {thob bya min pa/}
thob bya min pa
वि. अलभ्यम् — {sna tshogs 'bad cing gus pas bsgrubs kyang thob bya min pa 'thob ma yin//} नानायत्नप्रणयपतनैर्लभ्यते न त्वलभ्यम् अ.क.७५क/६२.१६.
thob byed
= {thob par byed pa/}
thob byed pa
= {thob par byed pa/}
thob mdzad
= {thob mdzad pa/}
thob mdzad pa
•क्रि. प्राप्यते — {sems can byang chub thob mdzad pa/}…/{chos kyi rgyal po thob mdzad pa//} सत्त्वानां बोधिः प्राप्यते…धर्मराजत्वं प्राप्यते स.दु.१५९/१५८; •सं. प्रापणम् — {thob bya bla med shin tu dri med thob dang thob mdzad phyir//} प्राप्तव्ये च निरुत्तरेऽतिविमले प्राप्तेः परप्रापणात् र.वि.१२०क/९२.
= {rtse mo} प्रान्तः — {'bras bu 'dod pa'i phyir shing de'i thor to la thub par phyin to//} फललोभेन चास्याः प्रान्तमुपजगाम जा.मा.१४०ख/१६२.
thor bu
•सं. = {lang tsho} यौवनभूमिः, युवावस्था — {lhums na bzhugs pa dang bltam pa dang thor bu dang byis pa'i nang na rol pa dang} गर्भस्थानजन्मयौवनभूमिदारकक्रीडा ल.वि.२६ख/३२ २. = {thor 'bur} पिटकः — {mthu bo che chen po khros te rngam pa'i 'phral} ( {dpral} ) {ba la thor bu ji srid du gnas pa} क्रोधाविष्टस्य महानग्नस्य यावल्ललाटे पिटकास्तिष्ठन्ति ग.व्यू.३१९क/४०३; •वि. १. = {lang tsho can} दहरः — {mi gzhan zhig btsas nas lo nyi shu rtsa lnga lon pa gzhon nu thor bu lang tsho skra nag po} कश्चिदेव पुरुषो नवो दहरः शिशुः कृष्णकेशः … पञ्चविंशतिवर्षो जात्या भवेत् स.पु.११६ख/१८६; {lha khyod kyang dar ni ma yol te/} {gzhon pa thor bu dar la bab pa} त्वं च देव युवा अनभिक्रान्तयौवनो नवो दहरस्तरुणः ल.वि.१०५ख/१५२ २. = {thor bu thor bu/} 0. आगन्तुकः म.व्यु.६९३७.
thor bu thor bu
वि. व्यग्रः — {thor bu thor bu bstan pa rnams kyi mdor bsdus te bstan pa} व्यग्राणां निर्दिष्टानामयं समाससंग्रहनिर्देशः ।
thor tsugs
= {thor tshugs/}
thor tshugs
१. केशपाशी, शिखा — शिखा चूडा केशपाशी अ.को.२.६.९७; केशपाशोऽत्रास्तीति केशपाशी अ.वि.२.६.९७ २. जटा — {thor tshugs shing shun gos ni med par yang /} /{khyod ni drang srong mi mngon dka' thub can//} ऋते जटावल्कलधारणश्रमाद्भवानृषिस्त्वं विदितायतिर्यतिः । जा.मा.२१३क/२४८; {thor tshugs can} जटिलः अ.श.२४४क/२२४ ३. शिखाबन्धः, कलाविशेषः — {mchongs pa dang}…{thor tshugs dang}…{spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}…{thams cad la} लङ्घिते…शिखाबन्धे…गन्धयुक्तौ—इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८ ४. मुकुटम् — {cod pan dang thor tshugs}… {rgyan gyi khyad par} किरीटमुकुटैः…आभरणविशेषैः ल.अ.६१ख/७.
thor tshugs can
वि. जटिलः — {da ni 'di thor tshugs can rab tu byung ba'i g}.{yog byas pa ni rab tu mi mdzes kyis} स तर्हि जटिलप्रव्रजितपरिवारो न शोभते अ.श.२४४क/२२४.
thor re ba
विरलम्, तनु — पेलवं विरलं तनु अ.को.३.१.६४.
thos
= {thos pa/} {thos nas} श्रुत्वा — {de ni dga' ldan lha tshogs na/} /{gnas pa thos nas mi yi bdag/} श्रुत्वा तां तुषिते देवनिकाये निरतां नृपः । अ.क.१५८क/१७. १२; {sgra 'di thos nas tshim pa rab skyes te//} औद्विल्यजातो इमु घोष श्रुत्वा । स.पु.२५ख/४४; आकर्ण्य — {rab tu dga' slad bdag gis smras/} /{bsod snyoms phul ba de thos nas//} तत्पिण्डपातमाकर्ण्य प्रमोदाय मयोदितम् ।। अ.क.१७२क/१९.९९; उपश्रुत्य — {de nas des drang srong gi tshig thos nas} ततः स ऋषिवचनमुपश्रुत्य अ.श.१०४ख/९४; निशम्य — {byang chub sems dpa'i spyod pa}…{thos nas} बोधिसत्त्वचरितं निशम्य अ.क.२६५क/३१.७०; प्रतिश्रुत्य — {bcom ldan 'das kyi yon tan thos nas} भगवतो गुणसंकीर्तनं प्रतिश्रुत्य अ. श.२ख/१.
thos gyur
= {thos par gyur pa/} {thos gyur nas} श्रुत्वा — {mtshan mo rgyal sras khang bzang na/} /{gnas pas gtam de thos gyur nas//} इति हर्म्यस्थितः श्रुत्वा रात्रौ राजसुतः कथाः । अ.क.२२०क/२४.१३७.
thos gyur cig
श्रृणोतु लो.को.१०५६.
thos gyur pa
= {thos par gyur pa/}
thos gyur shog
श्रृणोतु लो.को.१०५६.
thos 'gyur
= {thos par 'gyur/}
thos 'gyur min
क्रि. न श्रोष्यति — {rna bas sgra ni thos 'gyur min//} शब्दं न श्रोष्यति श्रोत्रम् त.स.७९ख/७४०.
thos mchog
= {rgyu skar nor ldan} श्रविष्ठा, नक्षत्रविशेषः मि.को.३२ख ।
thos 'joms can
= {snye nag 'gyur byed} श्रुघ्निका, सर्जिकाक्षारः मि.को.६१ख ।
thos nyung
= {thos pa nyung ba/}
thos nyung ba
= {thos pa nyung ba/}
thos ldan
= {thos pa dang ldan pa/}
thos pa
•क्रि. (सक., अवि.) १. (वर्त.) शृणोति — {rna bas thos so//} श्रोत्रं शृणोति त.प.८२ख/६१७; {gang kho na'i tshe gar mkhan mthong ba de kho na'i tshe glu la sogs pa'i sgra thos pa} यदैव नर्त्तकीमुत्पश्यति तदैव गीतादिशब्दं शृणोति त.प.७ख/४६०; श्रूयते — {lha bdag gi bu sdug pa stor ces thos so//} देव नष्टो मे प्रियसुतः श्रूयते सु.प्र.५६ख/११२; अनुश्रूयते — {de yang 'di skad thos so//} तद्यथानुश्रूयते जा.मा.७क/७ २. (भूत.) अश्रौषीत् — {rgyal pos}… {bdag gi yul du byon to zhes thos so//} अश्रौषीद्राजा…अस्माकं विजितमनुप्राप्त इति अ.श.३७क/३२; •सं. १. श्रुतिः [1] = {mnyan pa} श्रवणम् — {de nyid tha snyad kyi dus su thos pa ste mnyan pa'o//} तस्यैव व्यवहारकाले श्रुतिः श्रवणम् त.प.२९८ख/३१०; श्रवः — {gang zhig bdud kyi rnyi las grol ba'i thugs/} /{de 'dir mthong thos don med ma yin gyis//} यो मारपाशैरवमुक्तमानसः । यस्याप्यवन्ध्याविह दर्शनश्रवौ ल.वि.३क/३; श्रवणम् — {khyod thos pas ni spro ba skye/} /{mthong bas dad pa skye bar 'gyur//} श्रवणं तर्पयति ते प्रसादयति दर्शनम् । श.बु.११३ख/९२; प्र.वा.१.७९; प्रतिसंवेदना — {sgra thos pa la} प्रतिसंवेदनायां शब्दस्य वि.सू.४६ख/५८; आकर्णना — {rtag tu thos pas ne tso dag kyang rig byed tshig 'di rab tu klog par byed//} नित्याकर्णनया शुकेन च पदं साम्नामिदं पठ्यते ना.ना. २२७क/१९ [2] = {sgra} शब्दः — {thos pa ni sgra'o//} {de'i don ni brjod bya ste} श्रुतिः शब्दः, तस्यार्थोऽभिधेयः त.प.१६३क/७८० [3] = {rig byed} वेदः — {thos pas gnod pa'i phyir ro/} /{thos pa ste rig byed kyis gnod pa'i phyir ro//} श्रुतिबाधनात् । श्रुत्या वेदेन बाधनात् त.प.१३१ख/७१४; वेदः — {byed po med phyir thos pa la/} /{skyon yod the tshom bdag la med//} वेदे कर्तुरभावाच्च दोषाशङ्कैव नास्ति नः ।। त.स.१०५ख/९२६ [4] अष्टादशसु विद्यास्थानेष्वन्यतमम् म.व्यु.४९६५; मि.को.२८ख २. श्रुतम् — {thos pa dang ldan pa'i 'phags pa nyan thos} श्रुतवानार्यश्रावकः अ.श.२८०क/२५७; {thos pa las byung ba'i shes rab} श्रुतमयी प्रज्ञा अभि.भा.७ख/८९१ ३. = {thos pa pa} श्रोत्रियः, छान्दसः — {ci ste rtog pa dang ldan pa thos pa rnams kyis shes pa g}.{yo ba med pa nyid skye bas de'i phyir gtan tshigs ma grub pa ma yin no zhe na} अथ प्रेक्षावतां श्रोत्रियाणामकम्प्यो जायते प्रत्यय इत्यतो नासिद्धता हेतोरिति चेत् त.प.१६९ख/७९६; •भू.का.कृ. श्रुतम् — {thos pa ni gang rna bas myong ba'o//} श्रुतं यच्छ्रोत्रेणानुभूतम् अभि.स.भा.३क/२; {thos pa ni rnam pa gsum ste/} {bya ba'i mtshan ma dang /} {gzhan phebs par smra ba dang /} {rang gi rjes su thos pa'o//} क्रियानिमित्तानां परसंलापस्य स्वानुश्रावणस्येति त्रिविधं श्रुतम् वि.सू.८९क/१०६; विश्रुतम् — {de ltar thos pa yon tan du ma can/} /{thos pa bdag gis skyes dang 'dra rnyed na//} गुणैरनेकैरिति विश्रुतानि प्राप्तान्यहं प्राभृतवत्छ्रुतानि । जा.मा.१९२क/२२४.
thos pa rgya mtsho
वि. श्रुतसमुद्रः — {nga yi slob dpon thos pa rgya mtshor gyur//} आचार्यो मे श्रुतसमुद्रो आसि रा.प.२४०क/१३७.
thos pa nyams pa
वि. श्रुतविप्रतिपन्नः — {sems can dbul po thos pa dang bral ba thos pa nyams pa mig dang mi ldan pa'i byis pa} दरिद्रसत्त्वाः श्रुतविहीनाः श्रुतविप्रतिपन्ना बाला अचक्षुष्मन्तः सु.प.३५ख/१४.
thos pa nyung
= {thos pa nyung ba/}
thos pa nyung ba
= {thos nyung} ।। •वि. अल्पश्रुतः — {cig shos ni so so'i skye bo yang yin la thos pa yang nyung ngo//} द्वितीयोऽल्पश्रुतः पृथग्जनश्च अ.श.२६२ख/२४०; {byis pa thos nyung yon po g}.{yo byed rnams//} वङ्काः शठा अल्पश्रुताश्च बालाः स.पु.२०ख/३३; •सं. = {thos pa nyung ba nyid} अल्पश्रुतत्वम् — {sgra las byung ba ni thos pa nyung ba ste/} {nges pa'i don gyi mdo sde ma thos pa'i phyir ro//} घोषाचाराया अल्पश्रुतत्वम्, नीतार्थसूत्रान्ताश्रवणात् सू.अ. १६२ख/५३.
thos pa dang ldan
= {thos pa dang ldan pa/}
thos pa dang ldan pa
वि. १. श्रुतवान्— {'phags pa nyan thos thos pa dang ldan pa} श्रुतवानार्यश्रावकः अभि.स्फु.१०१क/७८१; {thos pa dang ldan pa'i 'phags pa nyan thos} श्रुतवानार्यश्रावकः अ.श.२८०क/२५७ २. = {thos pa po} श्रोत्रियः, वेदाध्येता — श्रोत्रियच्छान्दसौ समौ अ.को.२.७.६; श्रुताध्ययनसम्पन्नः श्रोत्रियः अ.वि.२.७.६.
thos pa dang ldan pa'i 'phags pa nyan thos
श्रुतवानार्यश्रावकः — {de la thos pa dang ldan pa'i 'phags pa nyan thos ni 'di ltar so sor yang dag par slob par byed de} तत्र श्रुतवानार्यश्रावक इदं प्रतिसंशिक्षते अ.श.२८०क/२५७.
thos pa dang bral ba
वि. श्रुतविहीनः — {sems can dbul po thos pa dang bral ba thos pa nyams pa mig dang mi ldan pa'i byis pa} दरिद्रसत्त्वाः श्रुतविहीनाः श्रुतविप्रतिपन्ना बाला अचक्षुष्मन्तः सु.प.३५क/१४.
thos pa dang mi ldan
= {thos pa dang mi ldan pa/}
thos pa dang mi ldan pa
वि. अश्रुतवान्— {dge slong dag bdag dang bdag gi zhes bya ba ni byis pa so so'i skye bo thos pa dang mi ldan pas brtags pa la lhung bar zad de} आत्मा आत्मेति भिक्षवो बालोऽश्रुतवान् पृथग्जनः प्रज्ञप्तिमनुपतितः अभि.भा.८६क/१२०२.
thos pa pa
श्रोत्रियः, छान्दसः त.प.; द्र. {thos pa po/} {thos pa dang ldan pa/}
thos pa po
•वि. श्रोता — {de dbye thos pa'i dbye ba la'ang /} /{thos pa po la'ang gnas pa yin//} तद्भेदाच्श्रुतिभेदश्च प्रतिश्रोतृव्यवस्थितः ।। त.स.७९क/७३५; •सं. श्रोत्रियः — {thos pa po smad 'tshong ma'i khang par 'jug pa bzhin no//} श्रोत्रियस्य दासीवेश्मप्रवेशवत् प्र. अ.८१क/८८.
पा. न श्रुतविकलः — {gzugs ma tshang ba med pa dang}…{thos pa ma tshang ba med pa dang} … {smon lam ma tshang ba med pa} न रूपविकलोभवति… न श्रुतविकलः…न प्रणिधानविकलः शि.स.१६७ख/१६५; द्र. {ma tshang ba med pa brgyad/}
thos pa mang
= {thos pa mang ba/}
thos pa mang ba
•वि. बहुश्रुतः; •सं. = {thos pa mang ba nyid} बहुश्रुतत्वम् — {legs par shes pa ni thos pa mang ba'i phyir ro//} सुविज्ञो बहुश्रुतत्वात् सू.अ.१९०क/८८.
thos pa tsam gyis chog pa
वि. श्रुतमात्रसन्तुष्टः लो.को.१०५७.
thos pa tshol ba
पा. श्रुतपर्येष्टि, धर्मालोकमुखविशेषः — {thos pa tshol ba ni chos snang ba'i sgo ste/} {tshul bzhin du chos la so sor rtog par 'gyur ro//} श्रुतपर्येष्टि धर्मालोकमुखं योनिशो धर्मप्रत्यवेक्षणतायै संवर्तते ल.वि.२०ख/२४.
thos pa 'dzin
= {thos pa 'dzin pa/}
thos pa 'dzin pa
•सं. श्रुतग्रहणम् — {de dag las sems can gcig thos pa 'dzin pa'i gzungs rab tu thob par 'gyur te} तत एकः सत्त्वः श्रुतग्रहणधारणीप्रतिलब्धो भवेत् द.भू.२६८ख/६०; श्रुतोद्ग्रहणम् — {nyan thos}… {thos pa 'dzin pa'i gzungs rab tu thob pa} श्रावकः श्रुतोद्ग्रहणधारणीप्रतिलब्धः द.भू.२५६ख/५२; •वि. श्रुतधरः — {mang du thos pa dang thos pa 'dzin pa dang thos pa bsags pa yin na nyes pa med do//} अनापत्तिर्बहुश्रुतः स्याच्छ्रुतधरः श्रुतसन्निचयः बो.भू.९४ख/१२०; श्रुतिधरः — {de mkhas shing gsal la}…{thos pa 'dzin par gyur to//} सा पण्डिता व्यक्ता…श्रुतिधरा च अ.श.१९८क/१८३; श्रुतधारी — {rab tu byung nas kyang thos pa 'dzin pa'i gzungs rab tu thob pa'i chos smra bar 'gyur ba yin} प्रव्रजितश्च श्रुतधारी… धारणीप्रतिलब्धो धर्मभाणको भवति द.भू.२१५ख/२९.
thos pa 'dzin pa'i gzungs rab tu thob pa
वि. श्रुतग्रहणधारणीप्रतिलब्धः — {de dag las sems can gcig thos pa 'dzin pa'i gzungs rab tu thob par 'gyur te} तत एकः सत्त्वः श्रुतग्रहणधारणीप्रतिलब्धो भवेत् द.भू.२६८ख/६०; श्रुतोद्ग्रहणधारणीप्रतिलब्धः — {nyan thos}…{thos pa 'dzin pa'i gzungs rab tu thob pa} श्रावकः श्रुतोद्ग्रहणधारणीप्रतिलब्धः द.भू.२५६ख/५२.
thos pa 'dzin pa'i shes pa
श्रुतकौशल्यम् — {kye rgyal ba'i sras sems can de dag gi thos pa 'dzin pa'i shes pa de ni mang ste tshad kyang med do//} बहु भो जिनपुत्र अप्रमाणं तत्तेषां सर्वसत्त्वानां श्रुतकौशल्यं भवेत् द.भू.२६८ख/६०.
वि. श्रुतमयः — {thos pa las byung ba'i shes pas de rnyed de} श्रुतमयेन ज्ञानेन तल्लाभः सू.अ.१६५ख/५७; श्रुतमयी — {sgra las byung ba ni thos pa las byung ba'o//} घोषाचारा श्रुतमयी सू.अ.१६२ख/५२.
thos pa las byung ba'i shes rab
पा. श्रुतमयी प्रज्ञा, प्रज्ञाविशेषः — {de thos pa las byung ba'i shes rab la brten nas bsam pa las byung ba skye'o//} तस्य श्रुतमयीं प्रज्ञां निश्रित्य चिन्तामयी जायते अभि.भा.७ख/८९१.
thos pa bsags pa
पा. श्रुतसन्निचयः, श्रावकगुणः — {mang du thos pa dang thos pa 'dzin pa dang thos pa bsags pa yin na nyes pa med do//} अनापत्तिर्बहुश्रुतः स्याच्छ्रुतधरः श्रुतसन्निचयः बो.भू.९४ख/१२०; म.व्यु.१०९८.
thos pa'i bkra shis phyug
वि. श्रुतमङ्गलाढ्यः म.व्यु.९५६६.
thos pa'i skal ldan
वि. श्रुतिधन्यः — {de yi yon tan thos pa yi/} /{skal ldan rna bar bdag dga' 'o//} तद्गुणश्रुतिधन्याय श्रोत्राय स्पृहयाम्यहम् ।। अ.क.१८१ख/२०.७५.
thos pa'i skal ldan pa
= {thos pa'i skal ldan/}
thos pa'i go cha
ना. श्रुतवर्मा, नृपः — {mnyan yod du sngon khyim gi bdag /thos} {pa'i go cha dag gi ni/} /{chung ma rgyal ba'i sde la bu/} /{srid pa'i go cha zhes pa byung //} पुराभवद्गृहपतेः श्रावस्त्यां श्रुतवर्मणः । जायायां जयसेनायां भववर्माभिधः सुतः ।। अ.क.१९२क/८२.२.
thos pa'i nye 'khor
श्रवणोपविचारः — {thos pa'i nye 'khor ma gtogs pa snang ba'i nye 'khor du 'dug ste kha ton bya'o//} मुक्त्वा श्रवणोपविचारं स्वाध्यायनं दर्शनोपविचारे स्थित्वा वि.सू.९३क/१११.
thos pa'i nor
श्रुतधनम्, सप्तार्यधनेष्वन्यतमम् म.व्यु.१५७०.
thos pa'i rnam pa
श्रुताकारः — {thos pa'i rnam pa ni brgyad cu ste/} {'di lta ste/} {'dun pa'i rnam pa dang}… {sangs rgyas kyi chos thams cad 'thob pa'i rnam pa ste/} अशीत्याकारप्रवेशं श्रुतम् । तद्यथा छन्दाकारम्… सर्वबुद्धधर्मप्रतिलाभाकारमिति शि.स.१०६ख/१०५.
thos pa'i tshogs
पा. श्रुतसंभारः, संभारभेदः — {de tshogs brgyad yongs su rdzogs par 'gyur te/}…{thos pa'i tshogs yongs su rdzogs par 'gyur ba dang} सोऽष्टौ संभारान् परिपूरयिष्यति… श्रुतसंभारान् परिपूरयिष्यति ल.वि.२१४ख/३१७.
thos pa'i lam
श्रोत्रवर्त्म — {bcom ldan chos kyi sku yis ni/} /{thos pa'i lam nas mthong bar gyur//} भगवान् धर्मकायेन दृष्टोऽयं श्रोत्रवर्त्मनि । अ.क.१७४क/१९.१२५.
thos pa'i lam du 'gyur
क्रि. श्रवणपथमधिगच्छति — {gzhan du na nam mngon par bshad pa de'i tshe kun shes shing thos pa'i lam du 'gyur ro//} अन्यत्र यदाभिभाष्यते तदा आज्ञायते, श्रवणपथं चाधिगच्छति सु.प.४८क/२५.
thos par gyur
= {thos par gyur pa/}
thos par gyur pa
•क्रि. शुश्राव — {des/} /{lus ni grangs med dag gi bzhin/} /{sa yi bya ba thos par gyur//} सः…शुश्राव पृथिवीकार्यमसंख्यैरिव विग्रहैः ।। अ.क.३७ख/५५.८; •भू.का.कृ. श्रुतम् — {gang dag gis kyang chos de thos par gyur pa dang thos par 'gyur ba dang thos pa dang} यैश्च…सः धर्मः श्रुतः श्रोष्यते श्रूयते च अ.सा. १३१ख/७५;
thos par 'gyur
= {thos 'gyur} क्रि. १. (वर्त.) श्रृणोति — {sna tshogs chos ni thos 'gyur yang /} /{de ni de las rnam mi rtog/} शृण्वन्ति धर्मतां चित्रां न कल्पयति तांश्च सः ।। र.वि.१२६क/१०९; श्रूयते — {de dag nyid kyis sgra thos 'gyur//} तेनैव श्रूयते शब्दः त.स.८०ख/७४५ २. (भवि.) श्रोष्यति — {sgra thos na'ang pha rol tu phyin pa'i sgra dag nyid thos par 'gyur} शब्दांश्च शृण्वन् पारमिताशब्दानेव श्रोष्यति अ.सा.८१ख/४५; श्रोष्यते — {gang dag gis kyang chos de thos par gyur pa dang thos par 'gyur ba dang thos pa dang} यैश्च…सः धर्मः श्रुतः श्रोष्यते श्रूयते च अ.सा.१३१ख/७५ ३. *(विधौ) श्रूयेत — {de ltar yin dang gang gi tshe gcig thos pa de nyid kyi tshe thams cad kyis kyang thos par 'gyur te} ततश्चैको यदा शृणोति तदैव सर्वैरपि श्रूयेत त.प.१४०ख/७३३.
thos par 'gyur ba
= {thos par 'gyur/}
thos par 'dod pa
वि. जिघृक्षितः — {de lta na yang nyan pa po sgra gang kho na thos par 'dod pa de kho na 'dzin gyi gzhan ni ma yin no//} तथापि य एव जिघृक्षितः श्रोत्रा शब्दः, स एव गृह्यते नान्यः त.प.१४१क/७३३.
thos par byas
भू.का.कृ. श्रावितम् — {gang phyir 'gro ba'i dus su 'dis/} /{ma yi tshig ni rtsub mo dag /thos} {par byas nas} प्रस्थानसमये माता श्राविता परुषं वचः । यस्मादनेन अ.क.१७५क/१९.१३८; संश्रावितम् — {de dag kyang ngas da ltar sangs rgyas kyi ye shes la btsud de don dam pa thos par byas so//} तेऽपि मयैव एतर्हि बुद्धधर्मज्ञानमवतारिताः संश्राविताश्च परमार्थम् स.पु.११३क/१८१.
thos par byas pa
= {thos par byas/}
thos par byed
= {thos par byed pa/}
thos par byed pa
= {thos byed} ।। •क्रि. श्रावयति — {gang dag mdo 'di nyan pa dang /} /{gang dag gzhan la thos byed dang //} शृण्वन्ति य इदं सूत्रं ये चान्ये श्रावयन्ति च । सु.प्र.२ख/३; अनुश्रावयति — {sgra 'di skad 'byin cing dbyangs kyis thos par byed de} एवं शब्दमुदीरयति, घोषमनुश्रावयति स.पु.४७ख/८४; •वि. श्रावयिता — {byang chub sems pa thams cad kyi gsang ba thos par byed pa'o//} श्रावयिता सर्वबोधिसत्त्वगुह्यानाम् ग.व्यू.३४४क/४१८.
thos par shog
श्रृणोतु लो.को.१०५८; श्रूयताम् — {nam mkha' las kyang chos kyi sgra/} /{rgyun mi 'chad par thos par shog/} गगनादपि । धर्मध्वनिरविश्रामं श्रूयताम् बो.अ.१०.३७.
thos pas mkhas pa
श्रुतकौशल्यम् — {bsam gtan la mkhas shing rtogs pa'i blos rab tu rtog pa de yang thos pas mkhas pa med par mi 'byung ngo //} तच्च ध्यानकौशल्यविनिश्चयबुद्धिप्रत्यवेक्षणं नान्यत्र श्रुतकौशल्यात् द.भू.१९७क/१९.
thos pas rgan
= {thos pas rgan pa/}
thos pas rgan pa
वि. श्रुतवृद्धः — {thos pas rgan pa ni mkhas pa mchod par 'os pa} श्रुतवृद्धः पण्डितः पूज्यः वि.प्र.१५५ख/१.४.
thos pas gnod pa
श्रुतिबाधनम् — {sems tsam tshul 'di mi rigs te/} /{thos pas gnod pa'i phyir} चित्तमात्रनयो नायं युज्यते श्रुतिबाधनात् ।। त.स.७६क/७१२.
thos byed
१. = {rna ba} श्रोत्रम्, कर्णः — कर्णशब्दग्रहौ श्रोत्रं श्रुतिः स्त्री श्रवणं श्रवः ।। अ.को.२.६.९४; श्रूयतेऽनेन शब्द इति श्रोत्रम् अ.वि.२.६.९४ *२. = {lus} शरीरम्, देहः — कलेवरम् । गात्रं वपुः संहननं शरीरं वर्ष्म विग्रहः ।। अ.को.२.६.७०; शीर्यते कालक्रमेणेति शरीरम् अ.वि.२.६.७० ३. = {thos par byed pa/}
वि. श्रुतिभावी — {dbyangs la sogs pa'i cho ga} ({chos de} ) {dag /thos} {la yod par rab grags pa//} स्वरादयश्च ते धर्माः प्रसिद्धाः श्रुतिभाविनः । त.स.१२८क/११००.
thrig thrig zer ba
वि. झिणिझिणायन्ती — {mtha' 'khob tu mchil lham dag bcang bar bya'o//}…{thrig thrig zer ba dag mi bcang ngo //} धारयेत् प्रत्यन्त उपानहौ…न झिणीझिणायन्तीम् वि.सू.७४ख/९१.
