१. = {nga} अहम् — {'di ni bdag go/} एषोऽहमस्मि अ.श.२७०ख/२४८; {'di ni bdag gi'o//} एतन्मम अ. श.२७०ख/२४८ २. आत्मा [1] = {rang} स्वः — {bdag rig} आत्मवित् प्र.वा.१३२क/२.३६४; {bdag gi gtam} आत्मकथा अ.सा.२९५ख/१६७; स्वः — {bdag gi sems} स्वचित्तम् अ.श.१३ख/१२; {bdag gi lus dang 'brel ba} स्वशरीरसम्बद्धम् अभि.स्फु.२८१क/१११६; निजः — {de yi bdag gi rang bzhin 'di//} निजस्तस्य स्वभावोऽयम् त.स.१६ख/ १८६ [2] = {rang bzhin} स्वभावः — {bdag ste rang bzhin} आत्मा च स्वभावः त.प.२५०क/९७४ [3] पा. द्रव्यपदार्थभेदः — {rnam pa dgu zhes bya ba ni/} {mdo las sa dang chu dang me dang rlung dang nam mkha' dang dus dang phyogs dang bdag dang yid ces bya ba ni rdzas dag yin zhes bya'o//} नवधेति । ‘पृथिव्यापस्तेजोवायुराकाशं कालो दिगात्मा मनः’ (वै.द.१/१/४) इति सूत्रात् त.प.२५७ख/२३१; {bdag ni 'byin pa dang sdud par byed pa'i skyes bu ste/} {de las gzhan yang 'khor ba yin no//} आत्मा सृष्टिसंहारकारक एकः पुरुषः, तदन्यश्च संसारी त.प.१४२क/१३; {'di ni bdag gi bdag yin no//} एष मे आत्मा अ.श.२७०ख/२४८; बो.अ.१५ख/६.२७ ३. = {bdag nyid o} मयः — {'di ltar 'gro ba sangs rgyas bdag/} यस्माद् बुद्धमयं जगत् हे. त.११क/३२ ४. = {bdag po} अधिपतिः — {shar phyogs yul gyi bdag} प्राच्यानामधिपतिः म.मू.२००क/२१६; अधिपः — {gling bdag mchog dang rin chen gzugs dang dri med khams mchog mtshungs pa nyid//} द्वीपाग्राधिपरत्नबिम्बविमलप्रख्यः स धातुः परः र.वि.१०६ख/६०; पतिः — {gling rnams kun gyi bdag gyur nas//} सर्वद्वीपपतिर्भूत्वा अ.क.४६क/४.११७; {bu mo khyod kyi bdag/} /{de ni 'tsho} अयं जीवति ते पुत्रि पतिः अ.क.३१३क/१०८.१८४; पः — {ri dwags khyu'i bdag} मृगयूथपः अ.क.२५७ख/३०.३४.
bdag gi
मम — {'di ni bdag gi'o//} एतन्मम अ.श.२७०ख/२४८; {bdag gi med} अमम सू.अ.१४३ख/२२; मे — {bcom ldan 'das bdag gi mchod sbyin la gshegs su gsol} आगच्छतु भगवान् यज्ञं मे अ.श.२ख/१; {bdag gi lus 'di cher ma snad//} इदं गात्रं मे नातिविक्षतम् जा.मा.१४७ख/१७१; नः — {bdag gi khyim} नो गृहम् का.आ.३२१ख/१.९०; आत्मीयः — {bdag dang bdag gi rtag chad dang /} /{med dang dman la mchog lta dang //} आत्मात्मीयध्रुवोच्छेदनास्तिहीनाग्रदृष्टयः । अभि.को.१६क/७७२; निजः — {de yi bdag gi rang bzhin 'di//} निजस्तस्य स्वभावोऽयम् त.स.१६ख/ १८६.
bdag gir
स्वत्वम् — {de lta'ang 'di la chags bral min/} /{bdag gir mthong phyir dper bdag bzhin//} तथापि न विरागोऽत्र स्वत्वदृष्टेर्यथात्मनि । प्र.वा. ११६क/१.२२७.
bdag gis
= {nga yis} मया — {tshe rabs 'di 'am gzhan dag tu/} /{bdag gis ma 'tshal sdig bgyis pa'am/} {bgyid du stsal ba nyid dang ni//} जन्मन्यत्रैव वा पुनः । यन्मया पशुना पापं कृतं कारितं वा ।। बो.अ.५क/२.२८.
bdag la
नः — {skye ba'i nus pa bzhin de yang /} /{bdag la ci yang lhag pa med//} उत्पत्तिशक्तिवत् सोऽपीत्यधिकं नो न किञ्चन । त.स.७९ख/७३८; मम — {bdag la tshad ma min} ममाप्रमाणम् त.स.७७क/७२०.
स्वसिद्धान्तः लो.को.११९१; द्र. {rang gi grub mtha'/}
bdag gi rgyud
= {rang gi rgyud/}
bdag gi ngo bo
आत्मस्वरूपः — {bdag gi ngo bo bzhin du tha mi dad pa nyid du thal bar 'gyur ba'i phyir ro//} आत्मस्वरूपवदभिन्नत्वप्रसङ्गात् त.प.७१ख/५९५; स्वात्मभावः लो.को.११९१; द्र. {rang gi ngo bo/}
bdag gi dngos
= {bdag gi dngos po/}
bdag gi dngos po
आत्मभावः — {bdag gi dngos po de dag 'gags pa dang} निरुद्धा हि ते आत्मभावाः अ.सा. १३३ख/७६.
bdag gi chung mas chog shes
वि. स्वदारसन्तुष्टः — {bdag gi chung mas chog shes shing gzhan gyi chung ma la re ba med pas 'dod pas log par g}.{yem pa dang bral ba yin te} काममिथ्याचारात्प्रतिविरतः खलु पुनर्भवति स्वदारसन्तुष्टः परदारानभिलाषी द.भू.१८८क/१५.
bdag gi nyes pa 'chab pa
स्वदोषप्रतिछादनता लो. को.११९१.
bdag gi gtam
आत्मकथा — {bdag gi gtam gyi sbyor ba dang rjes su sbyor ba la brtson par mi gnas} नात्मकथायोगानुयोगमनुयुक्ता विहरन्ति अ.सा.२९५ख/ १६७.
bdag gi de kho na nyid
पा. आत्मतत्त्वम्, तत्त्वभेदः — {de kho na nyid bzhi ni/} {bdag gi de kho na nyid dang sngags kyi de kho na nyid dang lha'i de kho na nyid dang ye shes kyi de kho na nyid do//} चत्वारि तत्त्वानि — आत्मतत्त्वम्, मन्त्रतत्त्वम्, देवतातत्त्वम्, ज्ञानतत्त्वं चेति हे.त.३क/४.
bdag gi de nyid
पा. आत्मतत्त्वम्, तत्त्वभेदः — {bdag gi de nyid kyang bsgoms nas//} आत्मतत्त्वं च ध्यात्वा स.दु.२४१/२४०; द्र. {bdag gi de kho na nyid/}
bdag gi don
आत्मार्थः — {bdag gi don dang gzhan gyi don dang gnyi ga'i don yang dag par mthong ba rnams kyis} आत्मार्थं च समनुपश्यद्भिः परार्थं चोभयार्थं च अ.श.२४२क/२२२; स्वार्थः लो.को.११९१; स्वकार्थः — {bdag gi don rjes su thob pa} अनुप्राप्तस्वकार्थः स.पु. १क/१; म.व्यु.१०८६; द्र. {rang gi don/}
bdag gi don grub par byed pa zhes bya ba rnal 'byor gyi bya ba'i rim pa
वि. अनुप्राप्तस्वकार्थः, श्रावकस्य — {dgra bcom pa zag pa zad pa} … {bdag gi don rjes su thob pa} अर्हद्भिः क्षीणास्रवैः…अनुप्राप्तस्वकार्थैः स.पु.१क/१; म.व्यु.१०८६.
bdag gi don nyid
आत्मार्थता — {ma brjod kyang bsgrub par bya ba ni bdag gi don nyid yin no//} अनुक्तावप्यात्मार्थता साध्या न्या.टी.७०क/१८०; आत्मार्थत्वम् — {mal cha dang stan la sogs pa skyes bu la mkho ba'i yan lag rnams ni}…{bdag gi don nyid dang rjes su 'gro ba ma grub pa} शयनासनादिषु हि पुरुषोपभोगाङ्गेष्वात्मार्थत्वेनान्वयो न प्रसिद्धः न्या.टी.७०ख/१८१.
bdag gi 'du shes
आत्मसंज्ञा — {bdag gi 'du shes dang bral bas de la bdag 'phangs par sems pa'ang med} आत्मसंज्ञापगमादात्मस्नेहोऽस्य न भवति द.भू.१७६क/९.
bdag gi nor thams cad
सर्वस्वम् — {sems can thams cad kyi phongs pa yongs su gcad pa'i phyir bdag gi nor thams cad ni btang bar bya} सर्वसत्त्वदारिद्र्यव्यवच्छेदाय सर्वस्वपरित्यागिना भवितव्यम् ग.व्यू.२४०ख/ ३२१.
वि. आत्मीयः — {bdag gi ba blo bcom pas 'dir/} /{'dor ba yin gyi bzlog la min//} आत्मीयबुद्धिहान्याऽत्र त्यागो न तु विपर्यये । प्र.वा.११६क/१. २२९.
bdag gi ba nyid
आत्मीयत्वम् — {dngos po la bdag gi ba nyid du mngon par zhen pa 'byung ba ma yin no//} नापि …वस्तुन्यात्मीयत्वेनाभिष्वङ्गः समुद्भवति त.प.२९५क/१०५३.
bdag gi ba med
= {bdag gi ba med pa/}
bdag gi ba med pa
•वि. अममः — {bdag gi ba med par 'jug pa} अममा चावतारणा सू.भा.१४४क/२२; सू.अ. १४३ख/२२; अनात्मीयः — {ming du btags pa 'di ni bdag gi ba med pa'o//} अनात्मीयमेतन्नामधेयं प्रक्षिप्तम् अ.सा.४२क/२४; •सं. = {sangs rgyas} निर्ममः, बुद्धः म.व्यु.५९.
bdag gi ba med par byed pa
निर्ममीकरणम् — {skye mched drug bdag gi ba med par byed pa dang} षडायतननिर्ममीकरणतः र.वि.९९क/४५.
क्रि. न मे भविष्यति — {phyi rol pa'i lta bar gyur pa rnams kyi nang na ni 'di lta ste/} {bdag med par gyur cig bdag gi med par gyur cig bdag 'byung bar ma gyur cig bdag gi 'byung bar ma gyur cig ces bya ba'i lta ba 'di mchog yin no//} एतदग्रं बाह्यकानां दृष्टिगतानां यदुत नो च स्याम्, नो च मे स्यात्, न भविष्यामि, न मे भविष्यति अभि.भा. २३६क/७९४.
bdag gi ma
ना. मामकी, महादूती — {'og pag ma dang}… {bdag gi ma dang}…{'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} {de dag dang gzhan yang pho nya chen} ({mo pho nya} ){mo'i tshogs du mas yongs su bskor ba} मेखला… मामकी… सर्वभूतवशंकरी चेति । एताश्चान्याश्च महादूत्यः अनेकदूतीगणपरिवारिताः म.मू.९८क/८.
bdag gi med
= {bdag gi ba med pa/}
bdag gi med pa
= {bdag gi ba med pa/}
bdag gi med par gyur cig
क्रि. नो च मे स्यात् — {phyi rol pa'i lta bar gyur pa rnams kyi nang na ni 'di lta ste/} {bdag med par gyur cig bdag gi med par gyur cig bdag 'byung bar ma gyur cig bdag gi 'byung bar ma gyur cig ces bya ba'i lta ba 'di mchog yin no//} एतदग्रं बाह्यकानां दृष्टिगतानां यदुत नो च स्याम्, नो च मे स्यात्, न भविष्यामि, न मे भविष्यति अभि.भा.२३६क/७९४.
bdag gi smra ba
स्ववादः, स्वपक्षाभ्युपगतसिद्धान्तः — {bdag gi smra ba rnam par gzhag pa thams cad rnam par 'jog pa'i shes rab} सर्वस्ववादव्यवस्थानप्रतिष्ठापनाय च प्रज्ञा बो.भू.११४ख/१४७; द्र. {rang gi smra ba/}
bdag gi zhal ston par mdzad pa
वि. स्वमुखसंदर्शनकरः, अवलोकितेश्वरस्य — {spyan ras gzigs kyi dbang po}…{bdag gi zhal ston par mdzad pa}…{la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय…संमुख(स्वमुख)संदर्शनकराय का.व्यू.२०५ख/२६३.
bdag gi gzhi
आत्मवस्तु — {rnam pa bzhi ni bdag gi gzhi yin pas bdag gi gzhi'o//} {lnga pa ni bdag gi mtshan nyid kho na ste/} {gzhi yin pas bdag gi gzhir rig par bya'o//} चतुराकारमात्मनो वस्त्वित्यात्मवस्तु पञ्चमं त्वात्मलक्षणमेव वस्त्वित्यात्मवस्त्विति वेदितव्यम् अभि.स.भा.२क/१; आत्माधिष्ठानम् — {de dag ni 'jig tshogs la lta ba'i rtsa ba can yin pa'i phyir bdag gi gzhi la 'jug pa can yin} आत्माधिष्ठानप्रवृत्ता ह्येते, सत्कायदृष्टिमूलकत्वात् अभि.भा.३३क/९९५.
bdag gi gzhi la 'jug pa can
वि. आत्माधिष्ठानप्रवृत्तः — {de dag ni 'jig tshogs la lta ba'i rtsa ba can yin pa'i phyir bdag gi gzhi la 'jug pa can yin} आत्माधिष्ठानप्रवृत्ता ह्येते, सत्कायदृष्टिमूलकत्वात् अभि.भा. ३३क/९९५.
bdag gi rang bzhin min
अस्वयंमयः लो.को.११९२.
bdag gi lag mthu
स्वबाहुबलम् — {bdag gi lag mthus bsgrubs pa} स्वबाहुबलोपार्जितम् म.व्यु.७०५४.
bdag gi lus
= {lus} स्वात्मभावः — {ri bo re re la bdag gi lus kyang de bzhin gshegs pa}…{rnams kyi spyan snga na 'dug pa dang} स्वात्मभावं चैकेकस्मिन् गिरौ तथागतानां पुरतः ल.अ.६०क/६; आत्मभावः *स.अ.२७.४/ ४; आत्मा — {bdag gi lus yongs su gtong ba} आत्मपरित्यागः सु.प्र.५५क/१०८; द्र. {rang gi lus/}
bdag gi longs spyod kyis chog shes
वि. स्वभोगसन्तुष्टः — {bdag gi longs spyod kyis chog shes shing gzhan gyi longs spyod la re ba med pas ma byin par len pa dang bral ba yin te} अदत्तादानात्प्रतिविरतः खलु पुनर्भवति स्वभोगसन्तुष्टः परभोगानभिलाषी द.भू.१८८क/१५.
bdag gi sems la dbang sgyur
वि. स्वचित्तवशवर्ती — {'phags pa so so rang gi chos rtogs par khong du chud pas bdag gi sems la dbang sgyur zhing} प्रत्यात्मार्यधर्मगतिंगतः स्वचित्तवशवर्ती ल.अ.७१ख/२०.
bdag gi so so rang gi sa
पा. स्वप्रत्यात्मभूमिः — {de bzhin gshegs pa'i bdag gi so so rang gi sa la 'jug pa khong du chud par bya ba'i phyir khyod kyis brtson par gyis shig} तथागतस्वप्रत्यात्मभूमिप्रवेशाधिगमाय त्वया योगः करणीयः ल.अ.५९क/५.
bdag gi so so rang gis rig pa
पा. स्वप्रत्यात्मगतिः — {lang ka'i bdag po bdag gi so so rang gis rig pa rtogs par byed pa'i theg pa chen po khong du chud par byed pa 'di ni gzugs sna tshogs rab tu 'thob par byed pa'o//} विश्वरूपगतिप्रापकोऽयं लङ्काधिपते स्वप्रत्यात्मगतिबोधकोऽयं महायानाधिगमः ल.अ.५९ख/५.
bdag gi srid
स्वराज्यम् — {bdag gi srid dang yul yongs su btang ba'i phyir rab tu nyon mongs par gyur to//} स्वराज्यविषयपरित्यागाच्च महद्व्यसनमासादितवान् ल.अ.१५५क/१०२.
bdag gir gyur
= {bdag gyur pa/}
bdag gir gyur pa
= {bdag gyur pa/}
bdag gir chags pa
आत्मीयस्नेहः — {bdag gir lta ba yod na yang bdag gir chags par 'gyur te} आत्मीयदृष्टौ च सत्यामात्मीयस्नेहः अभि.भा.९०ख/१२१५.
bdag gir lta ba
पा. आत्मीयदृष्टिः, दृष्टिभेदः — {bdag gir lta ba spyad pa gang yin pa de ni stong pa'i rnam pas so//} यस्त्वात्मीयदृष्टिचरितः, स शून्याकारेण अभि.स्फु.१६९क/९११.
bdag gir lta ba spyad pa
वि. आत्मीयदृष्टिचरितः, दृष्टिचरितभेदः — {bdag gir lta ba spyad pa gang yin pa de ni stong pa'i rnam pas so//} यस्त्वात्मीयदृष्टिचरितः, स शून्याकारेण अभि.स्फु.१६९क/९११; द्र. {bdag tu lta ba spyad pa/}
bdag gir bya
= {bdag gir bya ba/}
bdag gir bya ba
•क्रि. स्वीकुर्यात् — {so sor mgron du bos pa bdag gir bya'o//} स्वीकुर्यात् प्रत्येकप्रवारणाम् वि.सू.४६क/५८; •सं. १. स्वीकारः — {cha bdag gir bya bar 'dod pa ni mi blang ba'i bsam pa ma yin no//} नांशस्वीकारेच्छानादानाभिप्रायः वि.सू.१६क/१८; स्वीकरणम् — {bdag la bsnyen bkur bya ba bdag gir bya bar 'dod pas} आत्मनः परिचर्यास्वीकरणकामस्य बो.भू.१४क/१५ २. = {bdag gir bya ba nyid} स्वकता — {las bdag gir bya ba shes pa'i stobs kyis rigs rim gyis rnam par dag par byed} कर्मस्वकताज्ञानबलगोत्रं क्रमेण विशोधयति *बो.भू.६०ख/७३.
bdag gir bya bar
संप्रत्येषितुम् — {chu'i phung po chen po ni rgya mtsho chen po ma gtogs par sa'i phyogs gzhan gyis bzod pa'am bdag gir bya ba'am blang ba'am gzung bar mi nus so//} महानप्स्कन्धो न सुकरोऽन्येन पृथिवीप्रदेशेन सोढुं वा संप्रत्येषितुं वा स्वीकर्तुं वा संधारयितुं वा अन्यत्र महासमुद्रात् द.भू.२६७ख/६०.
bdag gir byas
= {bdag gir byas pa/}
bdag gir byas pa
•भू.का.कृ. स्वीकृतम् — {bdag gir byas pa dgug par mi bya'o//} न स्वीकृतं मोचयेत् वि.सू.१५क/१७; {dngos po gang zhig bdag tu lta ba dang sred pa dag gis bdag gir byas pa} यद्धि वस्तु आत्मदृष्टितृष्णाभ्यां स्वीकृतम् अभि.स्फु.८८ख/७६१; ममायितम् — {gang 'di}…{bdag gir byas pa dang nor du byas pa dang brten pa'i gnas su gyur pa de dag thams cad kyi thams cad du rab tu shes so//} यानीमानि…ममायितानि धनायितानि निकेतस्थानानि, तानि सर्वाणि विगतानि भवन्ति स्म द.भू.२०७क/२५; •सं. स्वीकारः — {yongs su 'dzin pa ni thob pa thog ma kho na bdag gir byed pa'o//} परिग्रहो लभ्यमानस्य स्वीकारः प्रथमः न्या.टी. ८९ख/२४८; अङ्गीकारः — संविदागूः प्रतिज्ञानं नियमाश्रवसंश्रवाः । अङ्गीकाराभ्युपगमप्रतिश्रवसमाधयः ।। अ.को.१.५.५; अङ्गीकरणमङ्गीकारः अ.वि.१.५.५.
bdag gir byed
= {bdag gir byed pa/}
bdag gir byed pa
•क्रि. स्वीकरोति — {gnyid kyi bde ba dang nyal ba'i bde ba dang glos 'bebs pa'i bde ba bdag gir byed pa dang} निद्रासुखं शयनसुखं पार्श्वसुखं च स्वीकरोति श्रा.भू.१९ख/४७; अङ्गीकरोति — {gang zhig gzhan gyi bud med la/} /{lus kyis yongs 'khyud bdag gir byed//} पराङ्गनापरिष्वङ्गमङ्गैरङ्गीकरोति यः । अ.क.२६२ख/३१.३७; आत्मसात् करोति — {don yul nyid du bdag gir byed do//} अर्थं विषयत्वेनात्मसात् कुर्वन्ति प्र.वृ.३२०ख/७०; •सं. स्वीकारः — {rjes su dpag pas ni dngos po'i rang gi ngo bor bdag gir byed pa ma yin no//} न ह्यनुमानेन वस्तुस्वरूपस्वीकारः प्र.अ.१९क/२२; स्वीक्रिया — {ma byin len pa gzhan gyi nor/} /{mthu dang 'jab bus bdag gir byed//} अदत्तादानमन्यस्वस्वीक्रिया बलचौर्यतः ।। अभि.को.१३ख/६८७; अवलम्बनम् — {bdag nyid gus pas smra ba bdag gir byed pa gsal bar byed pa 'ba' zhig tu zad kyi} तत् केवलमात्मनो भक्तिवादावलम्बनं प्रकटितम् त.प.२४३क/ ९५७.
bdag gir byed pa yin
•क्रि. स्वीकरोति — {gang snga ma dang lhan cig gcig tu bzung ba'i gcig nyid ni rtsod pa'i yul gyi gcig nyid bdag gir byed pa yin no//} एकत्वं हि पूर्वेण सह गृह्यमाणामेकतां विवादविषयतां स्वीकरोति प्र.अ.१९क/२१.
bdag gir ma byas
= {bdag gir ma byas pa/}
bdag gir ma byas pa
•भू.का.कृ. अस्वीकृतम् — {bdag gir ma byas par sba ba dang chud gzan pa dang zin pa dang btang ba la sogs pas bral bar byed na yang ngo //} अस्वीकृतौ च गोपननाशनवधो सङ्गादौ (?) वियोजने वि.सू.१४क/१६; •सं. अस्वीकारः — {de dag gi dmigs pa'i dngos po ni/} {bdag gir ma byas gnyen po'i phyir//} तदालम्बनस्य वस्तुनः अस्वीकाराद्विपक्षतः अभि.भा. २३५ख/७९३.
bdag gir mi bya
क्रि. न स्वीकुर्यात् — {yongs su gzung ba dang bcas pa gnang ba las gzhan pa'i thabs kyis bdag gir mi bya'o//} न सपरिग्रहमनुज्ञातोऽन्येन कल्पेन स्वीकुर्यात् वि.सू.१५क/१७.
bdag gir mi byed
क्रि. न ममायते — {rnyed pa rnyed kyang bdag gir mi byed} लब्ध्वा लाभं न ममायते शि.स.१४८ख/१४३.
bdag gir 'dzin pa
पा. आत्मीयग्रहः — {de lta bas na thog ma med pa'i rigs 'dra ba snga ma snga ma goms pas bskyed pa'i bdag tu lta bas ni bdag gir 'dzin pa skyed par byed la} तस्मादनादिकालिकं पूर्वपूर्वसजातीयाभ्यासजनितमात्मदर्शनमात्मीयग्रहं प्रसूते त.प.२९५ख/१०५३; आत्मीयग्राहः — {'jig rten na phal cher rnam par shes pa'i phung po la bdag tu 'dzin/} {lhag ma rnams la ni bdag gir 'dzin to//} लोके प्रायेण विज्ञाने (विज्ञानस्कन्धे) आत्मग्राहः, शेषेष्वात्मीयग्राहः अभि.स. भा.२क/१; ममकारः — {bdag gir 'dzin pa'i dngos po ni chos gos la sogs pa'o//} ममकारवस्तु चीवरादयः अभि.भा.९क/८९४; म.व्यु.२१६०.
bdag gir 'dzin pa'i dngos po
पा. ममकारवस्तु — {bdag gir 'dzin pa'i dngos po ni chos gos la sogs pa'o//} {bdag tu 'dzin pa'i dngos po ni lus so//} ममकारवस्तु चीवरादयोऽहङ्कारवस्त्वात्मभावः अभि.भा. ९क/८९४.
bdag gir zhen pa
आत्मीयस्नेहः — {de ni bdag gir zhen pa yi/} /{sa bon gnas skabs de nyid gnas//} आत्मीयस्नेहबीजं तु तदवस्थं व्यवस्थितम् । प्र.वा.११६ख/१.२३८.
bdag gir bzung med pa
वि. अमम — {sa phyogs bdag gir bzung med pa/} /{rang bzhin gyis ni yangs rnams su//} अममेषु प्रदेशेषु विस्तीर्णेषु स्वभावतः बो.अ.२४ख/८.२८.
bdag gis brjod
क्रि. ब्रवीमि — {gzhan gyis brjod pa bdag gis brjod/} /{brjod par 'dod pa de 'drar 'gyur//} परेणोक्तान् ब्रवीमीति विवक्षा चेदृशी भवेत् । त.स.९७ख/८६९.
bdag gyur pa
= {bdag gir gyur pa} ।। •वि. सात्मीभूतः — {bskal pa grangs med mi nyung bar/} /{thugs rje chen po'i bdag gyur pa//} अनल्पकल्पासंख्येयसात्मीभूतमहादयः ।। त.स.१/३; आत्मभूतः — {sems can thams cad la rgyu med par rab tu byams pa'i rang bzhin can/} {sems can thams cad bdag gir gyur pa} सर्वसत्त्वेष्वकारणपरमवत्सलस्वभावः सर्वभूतात्मभूतः जा.मा.६ख/६; •सं. सात्मीभावः — {de goms pa las bdag gyur pas/} /{la lar zag pa zad par 'gyur//} सात्मीभावात् तदभ्यासाद्धीयेरन्नास्रवाः क्वचित् ।। प्र.वृ.३२३ख/७३.
bdag 'gog par smra ba
आत्मप्रतिषेधवादः — {bdag med do zhes bdag 'gog par smra ba ni bdag yod par smra ba dang 'gal ba yin no//} ‘नास्ति आत्मा’ इत्यात्मप्रतिषेधवाद आत्मसत्तावादविरुद्धः न्या.टी.६९ख/ १७९.
वयम् — {skye bo 'di yang sbyin mi phod/} /{de bas thabs med bdag cag phung //} अप्रदाता जनश्चायमित्यगत्या हता वयम् ।। जा.मा.६९ख/८१; द्र. {bdag cag la/}
bdag cag gi
अस्मदीयः — {de bas na bdag cag gi bza' ba dang btung ba mi 'dod do//} तेनास्मदीयमन्नपानं नाभिलषन्ति जा.मा.३९ख/४६; अस्माकम् — {'di ni bdag cag gi ston pa'o//} एषोऽस्माकं शास्ता अ.सा.५५क/३१.
bdag cag gis
अस्माभिः — {bdag cag gis kyang 'di la bslab par bya ste} अस्माभिरप्यत्र शिक्षितव्यम् अ.सा.५५क/३१.
bdag cag lta bu
अस्मद्विधः — {bdag cag lta bu gzhan dag gi/} /{srog kyang gcod par mi byed na//} अन्यस्यापि वधं तावत्कुर्यादस्मद्विधः कथम् । जा.मा.२९क/३४.
bdag cag la
नः — {re zhig go rims nyid tshig tu/} /{bdag cag la ni thal 'gyur min//} न तावदानुपूर्वस्य पदत्वं नः प्रसज्यते । त.स.८३क/७६६.
वि. सात्मकम् — {bdag bcas skad cig min sogs las/} /{gang zhig log par rang mtshan nyid//} सात्मकाक्षणिकादिभ्यो यद्व्यावृत्तं स्वलक्षणम् । त.स.१३२ख/११२७.
bdag bcas nyid
सात्मकत्वम् — {bdag bcas nyid na de rgyu bcas}({rgyu rnams})/ /{rtag pa nyid du thal bar 'gyur//} सात्मकत्वे हि नित्यत्वं तद्धेतूनां प्रसज्यते । त.स.९ख/११७.
bdag chags
आत्मस्नेहः, आत्मप्रेम — {bdag chags ni bdag la chags pa ste/} {bdag la dga' zhes bya ba'i tha tshig go/} आत्मनि स्नेह आत्मस्नेहः, आत्मप्रेमेत्यर्थः त्रि.भा.१५३ख/४७; {bdag ces ma mthong bar ni bdag la chags pa 'byung ba ma yin la} अहमित्यपश्यतो नात्मस्नेहो जायते त.प.२९५क/१०५३; {bdag tu chags pa'i rgyu nyid las/} /{bde min bde bar 'du shes pas/} /{kun la rab tu 'jug 'gyur ba//} सर्वत्र चात्मस्नेहस्य हेतुत्वात् सम्प्रवर्तते ।। असुखे सुखसंज्ञस्य प्र.वा.११४ख/१.१८७; द्र. {bdag tu zhen pa/} {bdag 'phangs pa/}
bdag mchog
परमात्मा — {rnam par dag pa'i mtshan nyid dang bdag mchog gi mtshan nyid dang}… {rnam par grol ba'i mtshan nyid las brtsams te bshad do//} विशुद्धिलक्षणं परमात्मलक्षणम्…विमुक्तिलक्षणं चारभ्योक्तम् सू.भा. १५६ख/४३; परात्मा — {de phyir mngon 'dod rgyu min te/} /{bsgrub bya med phyir bdag mchog bzhin//} अतो नाभिमतो हेतुरसाध्यत्वात् परात्मवत् ।। त.स.२ख/३२; द्र. {bdag nyid kyi mchog}
bdag mchog yin
पा. श्रेयानस्मि, मानभेदः — {bstan bcos las nga rgyal rnam pa dgu ste/} {bdag mchog yin no snyam pa'i nga rgyal gyi rnam pa dang}… {zhes gang bshad pa} शास्त्रे नव मानविधा उक्ताः—श्रेयानस्मीति मानविधा अभि.भा.२३२ख/७८२.
bdag nyid
१ {rang /} {rang nyid} आत्मा — {bdag nyid rig pa} आत्मसंवेदनम् न्या.टी.४३ख/६४; {bdag nyid brnyas pa} आत्मावमन्यना ।। बो.अ.२०क/७.२; {bdag nyid dbul ba} आत्मनिर्यातनम् वि.प्र.११६क/१, पृ.१४; {bdag nyid kyi dngos po dbul ba} आत्मभावनिर्यातनम् वि.प्र.१०९क/३.३५; स्वः — {sgron ma la sogs pa gsal bar byed pa ni bdag nyid rtogs nas gzhan rtogs par byed pa'i rgyu} स्वप्रतिपत्त्या परप्रतिपत्तिहेतुर्हि व्यञ्जकः प्रदीपादिः प्र.वृ.३०५ख/५१; स्वात्मा — {bdag nyid seng ger bsgyur ba'am glang po cher bsgyur ba gang yin pa de ni bdag gi lus dang 'brel ba yin no//} यत् स्वात्मा सिंहायते नागायते वा, तत् स्वशरीरसम्बद्धम् अभि.स्फु.२८१क/१११६; स्वयम् — {bram ze bdag nyid phyugs su bsgyur la rag/} ननु व्रजेयुः पशुतां स्वयं द्विजाः जा.मा.६२क/७२; स्वयमेव — {rgyal po ngo mtshar skyes nas de bdag nyid song ste bltas na} राजा कुतूहलजातः स्वयमेव गतः पश्यति वि.व.१५८क/१.४६ २. = {nga nyid} अहमेव— {bzhugs shig bdag nyid mchi'o//} तिष्ठ अहमेव गच्छामि वि.व.१७९क/१.६०; अहं स्वयमेव — {bdag nyid 'tshal te mchi'o//} अहं स्वयमेवानेष्यामि वि.व.१३१ख/१.२० ३. •उ.प. आत्मकः — {brtse ba'i bdag nyid} कृपात्मकम् सू.अ.२१२क/११६; आत्मिका — {tshad ma ma yin pa'i bdag nyid kyi nus pa} अप्रामाण्यात्मिका शक्ति: त.प.२२३ख/९१६; मयः — {snying rje'i bdag nyid} कारुण्यमयः सू.भा.१२९ख/१; {sa'i bdag nyid} मृण्मयः वि.प्र.९६क/३.१२ ४. सं. [1] = {rang bzhin} आत्मा, स्वभावः — {de la bdag nyid ni rang bzhin no//} तत्र आत्मा स्वभावः त.प.२८७क/१०३६ [2] = {lus} शरीरम् — {yid kyi rnam par shes pa de dag gi rgyu las byung ba'i bdag nyid rab tu 'jug ste} मनोविज्ञानं तद्धेतुजशरीरं प्रवर्तते ल.अ.७२ख/२० [3] आत्मत्वम् — {don nyams myong bdag nyid} अर्थानुभवात्मत्वम् त.स.७३ख/६८७; आत्म्यम् — {de lta yin dang gcig bdag nyid de/} {yan lag rnams rang bzhin gcig tu 'gyur ro//} ततश्चैकात्म्यम् एकस्वभावताऽवयवानां प्राप्ता त.प.२६८क/२५१; आत्मता — {de dag rdzas dang ni/} /{bdag nyid gcig tu gnas phyir ro//} एषां द्रव्येणैकात्मता स्थितेः त.स.१३ख/१५३; *आत्मतत्त्वम् — {dngos po brjod pa'i rang bzhin nam de dang ldan pa'i bdag nyid kyang ma yin no//} न चेद(न च व)स्त्वभिलापस्वभावं तत्संसृष्टात्मतत्त्वं वा त.प.१०ख/४६६.
आत्मातिशयः — {'di ltar re zhig bdag nyid kyi khyad par 'di ni de'i bdag nyid du mi 'gyur la} तथा हि, न तावदयमात्मातिशयस्तस्यात्मभूतः वा.टी.५६क/९.
bdag nyid kyis
आत्मनः म.व्यु.१६०६; स्वतः — {bdag nyid kyis bden don rtogs pa'i/} /{rgyu nyid yin pas} स्वतः सत्यार्थबोधस्य हेतुत्वात् त.स.८७ख/७९७; स्वयमेव — {gtan tshigs bcas par rgyu med zer ba ni/} /{bdag nyid kyis ni khas 'ches sun phyung ngo //} न हेतुरस्तीति वदन् सहेतुकं ननु प्रतिज्ञां स्वयमेव हापयेत् । जा.मा.१३४ख/१५५; स्वेनैव — {sems ni bdag nyid kyis rig ste/} /{lus ni gzhan dag gis kyang rig/} स्वेनैव वेद्यते चेतो देहस्तु स्वपरैरपि । त.स.६९ख/६५५.
bdag nyid thams cad kyis
सर्वात्मना — {gzhan du 'gyur ba de yang phyogs gcig gis sam bdag nyid thams cad kyis 'gyur ba yin grang} तच्चान्यथात्वमेकदेशेन वा भवेत्, सर्वात्मना वा त.प.१५२ख/३०.
bdag nyid kun tu 'dzin
= {bdag nyid kun tu 'dzin pa/}
bdag nyid kun tu 'dzin pa
आत्मप्रग्राहकः — {khengs pa dang}…{bdag nyid kun tu 'dzin pa dang}…{'khrug pa dang ldan pa yin te} स्तब्धो भवति…आत्मप्रग्राहको भवति …उपनाही च श्रा.भू.७२ख/१८८.
bdag nyid kyi dngos po dbul ba
पा. आत्मभावनिर्यातनम् — {de bzhin gshegs pa rnams mchod pa dang sdig pa bshags pa dang bsod nams la rjes su yi rang ba dang gsum la skyabs su 'gro ba dang bdag nyid kyi dngos po dbul ba dang byang chub kyi sems bskyed pa dang lam la rten pa byas te} तथागतानां पूजां पापदेशनां पुण्यानुमोदनां त्रिशरणगमनमात्मभावनिर्यातनं बोधिचित्तोत्पादनं मार्गाश्रयणं कृत्वा वि.प्र.१०९क/३.३५; आत्मनिर्यातनम् — {de ltar gsum la skyabs su song ste bdag nyid kyi dngos po dbul ba byas nas} एवं त्रिशरणं गत्वा आत्मनिर्यातनं कृत्वा वि.प्र.३१ख/४.५; द्र. {bdag nyid dbul ba/}
bdag nyid kyi mchog
परमात्मा — {zag pa med pa'i dbyings de la sangs rgyas rnams kyi bdag nyid kyi mchog ston te} तत्र चानास्रवे धातौ बुद्धानां परमात्मा निर्दिश्यते सू.भा.१५५क/४१; द्र. {bdag mchog}
bdag nyid kyi tshig can
पा. आत्मनेपदम् — {kha cig tu gzhan gyi tshig can gyi byings la bdag nyid kyi tshig can dang /} {bdag nyid kyi tshig can la gzhan gyi tshig can dang} कुत्रचित् परस्मैपदिनि धातावात्मनेपदम्, आत्मनेपदिनि परस्मैपदम् वि.प्र.१३१क/१, पृ.२९.
bdag nyid kyis bdag ma yin pa
स्वयमनात्मा — {skye ba dang 'jig pa'i chos can yin pa'i phyir mi rtag pa'o//}… {bdag nyid kyis bdag ma yin pa'i phyir bdag med pa'o//} उदयव्यय(धर्मि)त्वादनित्यम्… स्वयमनात्मत्वादनात्मा अभि.भा.५९क/१०५९.
bdag nyid kyis yang dag pa'i smon lam btab pa
पा. आत्मनः सम्यक्प्रणिधानम् — {lha dang mi'i 'khor lo bzhi'i ming la} चत्वारि देवमनुष्याणां चक्राणि । {mthun pa'i yul na gnas pa} प्रतिरूपदेशवासः, {skyes bu dam pa la brten pa} सत्पुरुषापाश्रयम्, {bdag nyid kyis yang dag pa'i smon lam btab pa} आत्मनः सम्यक्प्रणिधानम्, {sngon yang bsod nams byas pa'o//} पूर्वे च कृतपुण्यता म.व्यु.१६०६.
bdag nyid 'gyur
= {bdag nyid du 'gyur ba/}
bdag nyid rgyas par byed pa
= {bdag nyid rgyas byed/}
bdag nyid rgyas byed
•वि. आत्मम्भरिः — {bdag nyid rgyas byed tshul khrims nor gyis rab dag pa//} आत्मम्भरिः शीलधनप्रशुद्धः र.वि.८३ख/१७; •सं. आत्मम्भरित्वम् — {e ma khyod ni bdag nyid rgyas par byed pa zhig go/} अहो ते आत्मम्भरित्वम् ना.ना.२३०क/४७.
bdag nyid bsgoms pa
वि. भावितात्मा, बुद्धस्य म.व्यु.४३२.
bdag nyid ngan
= {bdag nyid ngan pa/}
bdag nyid ngan pa
•वि. दुरात्मा — {bdag nyid ngan pa de chags pa'i skyon gyis blo ni rmongs} स दुरात्मा लोभदोषव्यामोहितमतिः जा.मा.१४३क/१६५; •सं. दौरात्म्यम् — {ri dwags slob ma bder gnas shing /} /{bdag nyid ngan pa spangs par gyur//} आसुर्जृम्भितदौरात्म्याः प्रायः शिष्यमु(सु)खा मृगाः ।। जा.मा.२५ख/३०.
bdag nyid ngal ba la rjes su brtson pa
वि. आत्मक्लमथानुयुक्तः — {gzhan yang 'di na la la bdag nyid ngal ba la rjes su brtson par byed de} पुनरपरमिहैकत्य आत्मक्लमथानुयुक्तो भवति श्रा.भू.२१क/५०.
एकात्मता — {de dag rdzas dang ni/} /{bdag nyid gcig tu gnas phyir ro//} एषां द्रव्येणैकात्मता स्थितेः त.स.१३ख/१५३; ऐकात्म्यम् — {dbang po tha dad sogs 'dzin pas/} /{'khrul phyir bdag nyid gcig min zhing //} भिन्नाक्षग्रहणादिभ्यो नैकात्म्यं… व्यभिचारात् त.स.५५ख/५३९; द्र. {bdag nyid gcig pu/}
bdag nyid gcig par 'gal ba
एकात्मत्वविरोधः — {'di ni bdag nyid gcig par 'gal ba yang yin te} एकात्मत्वविरोधश्चायम् न्या.टी.७७ख/२०५.
bdag nyid gcig pu
वि. एकात्मा — {de ltar phyogs rnams thams cad la/} /{bdag nyid gcig pu de mi rigs//} तदेवं सर्वपक्षेषु नैवैकात्मा स युज्यते । त.स.७३क/६८०; द्र. {bdag nyid gcig/}
bdag nyid chung
= {bdag nyid chung ngu /}
bdag nyid chung ngu
वि. अल्पात्मा — {bdag nyid chung ngu rnams ni myos 'gyur gang /} /{dpal de de la ming ni don bzhin 'gyur//} अल्पात्मनां या मदिरेव लक्ष्मीर्बभूव सा तत्र यथार्थनामा ।। जा.मा.७ख/७.
bdag nyid che
= {bdag nyid che ba/}
bdag nyid che ba
•वि. महात्मा — {de yang dad pa dang ldan la}…{bdag nyid che ba} स च श्राद्धः…महात्मा अ.श.२क/ १; •सं. १. महात्मा — {nges par bdag nyid che rnams kyis/} /{yid ni snying rjes mnyen pa dag /nye} {bar bskyabs la chags bcas pas/} /{gzhan gyi yongs gdung bzod ma yin//} आपन्नत्राणसरसं न हि नाम महात्मनाम् । सहते परसन्तापं करुणाकोमलं मनः ।। अ.क.१८क/५१.४२ २. माहात्म्यम् — {bdag gi bdag nyid che ba dang rjes su mthun pa} स्वमाहात्म्यानुरूपम् जा.मा.७ख/७; {snga mar bsam pa'i bdag nyid che/} /{'dir ni mngon par 'byor bas brling //} पूर्वत्राशयमाहात्म्यमत्राभ्युदयगौरवम् । का.आ.३३२क/२.३००; महिमा — {gang 'di mi bdag bdag nyid che rgyas rgya yis dbul ba'i dbyangs can dag gi gter//} यत्सारस्वत एष कीर्णमहिमा मुद्रादरिद्रो निधिः…नृपतिः अ.क.२९ख/५३.२५.
bdag nyid che ba'i sems kyi bsam pa yid la bya ba
पा. माहात्म्यचित्ताशयमनस्कारः, चित्ताशयमनस्कारभेदः — {de sems kyi bsam pa yid la bya ba bcus yongs su gnon te/}…{dag pa'i sems kyi bsam pa yid la bya ba dang}… {bdag nyid che ba'i sems kyi bsam pa yid la bya ba'o//} स दशभिश्चित्ताशयमनस्कारैराक्रमति… शुद्धचित्ताशयमनस्कारेण च… माहात्म्यचित्ताशयमनस्कारेण च द.भू.१९५ख/१९.
bdag nyid che ba'i bsam pa
पा. माहात्म्याशयः, चित्ताशयभेदः — {bdag nyid che ba'i bsam pa dang mos pa'i khams rnam par dpyad pa snang ba la 'jug pa dang} माहात्म्याशयाधिमुक्तिधातुविचारणालोकप्रवेशेन द. भू.२०४क/२४; माहात्म्याशयता — {drang po'i bsam pa dang}…{bdag nyid che ba'i bsam pa dang sems kyi bsam pa bcu po 'di dag 'byung ste} ऋज्वाशयता च… माहात्म्याशयता च । इमे दश चित्ताशयाः प्रवर्तन्ते द.भू. १८७ख/१५.
bdag nyid che ba'i bsam pa dang mos pa'i khams rnam par dpyad pa snang ba la 'jug pa
पा. माहात्म्याशयाधिमुक्तिधातुविचारणालोकप्रवेशः, धर्मालोकप्रवेशभेदः — {de chos snang ba la 'jug pa bcu yongs su gnon te/}…{sems can gyi khams rnam par dpyad pa snang ba la 'jug pa dang}…{bdag nyid che ba'i bsam pa dang mos pa'i khams rnam par dpyad pa snang ba la 'jug pa dang} स दशभिर्धर्मालोकप्रवेशैराक्रमति … सत्त्वधातुविचारणालोकप्रवेशेन च…माहात्म्याशयाधिमुक्तिधातुविचारणालोकप्रवेशेन द.भू.२०४क/२४.
bdag nyid chen po
महात्मा १. पुण्यवान् — {bdag nyid chen po gang dag la/} /{cung zad kyang ni nyams pa med//} स्वल्पीयानपि येषां तु नोपघातो महात्मनाम् । त.स.७१क/६६५; महान्मतिः — {chos rnams kun yang dus ring du/} /{rnam pa du mas bsgom bya yin/} /{bdag nyid chen pos stong pa dang /} /{bdag med sogs te dngos nyid can//} सर्वधर्माश्च भाव्यन्ते दीर्घकालमनेकधा । शून्यानात्मादिरूपेण तात्त्विकेन महान्मतिः ।। त.स.१२५ख/ १०८४ २. बुद्धस्य नामपर्यायः — {bdag nyid chen po} … {mthong bas mi ngoms pa ste/} {sangs rgyas bcom ldan 'das} महात्मानः…असेचनकदर्शना बुद्धा भगवन्तः शि.स.१७३क/१७१ ३. = {bdag nyid chen po nyid} माहात्म्यम् — {zab dang rgya cher dang /} /{bdag nyid chen po} गाम्भीर्यौदार्यमाहात्म्यम् र.वि.११५ख/७९.
bdag nyid chen po nyid
पा. महात्मता, अभ्युदयभेदः — {mngon par mtho ba ni rnam pa gsum te/} {longs spyod chen po nyid dang bdag nyid chen po nyid dang phyogs chen po nyid do//} त्रिविधोऽभ्युदयो महाभोगता महात्मता महापक्षता च अभि.स.भा.७३ख/१०२.
bdag nyid mchog tu nges par 'dzin pa yid la byed pa
पा. अग्रत्वात्मावधारणमनस्कारः, मनस्कारभेदः — {bdag nyid mchog tu nges par 'dzin pa yid la byed pa ni/} {pha rol tu phyin pa mchog gi chos la zhugs pas bdag nyid gtso bo'i ngo bor yang dag par mthong ba'i phyir ro//} अग्रत्वात्मावधारणमनस्कारः पारमिताग्रधर्मप्रवृत्त्या स्वात्मनः प्रधानभावसंदर्शनात् सू.भा.१७९क/७३.
bdag nyid ji lta ba
यथास्वम् — {gsal ba rang gi rgyu mtshan can//} {zhes bya ba ni bdag nyid ji lta ba'i khyad par tha dad pa rnams zhes bya ba'i don to//} व्यक्तीः स्वस्वनिबन्धना इति । यथास्वं भेदभिन्ना इत्यर्थः त.प.१३७ख/७२६; द्र. {bdag nyid ji lta ba bzhin/}
यथास्वम् — {bdag nyid ji bzhin kun mkhyen ni/} /{gsum gyi sgrib pa rnam gsum dang //} सर्वज्ञतानां तिसृणां यथास्वं त्रिविधावृतौ । अभि.अ.१०ख/५.३३; द्र. {bdag nyid ji lta ba bzhin/}
bdag nyid brnyas pa
आत्मावमन्यना, आत्मनोऽवज्ञा — {brtson gang dge la spro ba 'o/} /{de yi mi mthun phyogs bshad bya/} /{le lo ngan la zhen pa dang /} /{sgyid lug bdag nyid brnyas pa 'o//} किं वीर्यं कुशलोत्साहस्तद्विपक्षः क उच्यते । आलस्यं कुत्सितासक्तिर्विषादात्मावमन्यना ।। बो.अ.२०क/७.२.
bdag nyid gtong ba
वि. प्रहितात्मा — {gcig tu dben pa bag yod pa rtun pa dang ldan pa bdag nyid gtong bar gnas so//} एको व्यपकृष्टोऽप्रमत्तः आतापि प्रहितात्मा विहरेयम् वि.व.१४६ख/१.३४.
bdag nyid thob
= {bdag nyid thob pa/}
bdag nyid thob pa
•वि. लब्धात्मा — {bdag nyid thob phyir dngos po rnams/} /{rgyu la ltos phyir byed pa ni/} /{bdag nyid thob nas rang 'bras la/} /{rang nyid kyis ni 'jug par 'gyur//} आत्मलाभे हि भावानां कारणापेक्षितेष्यते । लब्धात्मानः स्वकार्येषु वर्तन्ते स्वयमेव तु ।। त.स.१०४क/९१६; •सं. आत्मलाभः — {'bras bu'i bdag nyid thob pa} कार्यस्यात्मलाभः त्रि.भा.१४७क/२८.
bdag nyid du gyur
= {bdag nyid du gyur pa/}
bdag nyid du gyur pa
वि. आत्मभूतः — {gang dang gang bdag nyid du gyur pa de dang de ni gcig ldog na ldog pa yin pa} यो यस्यात्मभूतः स तन्निवृतावेकान्तेन निवर्तते वा.टी.८७क/४४; सात्मीभूतः — {rig byed kyi bdag nyid du gyur pa'i phyir rig byed kyi lus can zhes bya'o//} सात्मीभूतवेदत्वात् वेददेहा उच्यन्ते त.प.२७२क/१०१२.
वि. अलब्धात्मकः — {sngon ma skyes pa da} ({de} ){skyes te/} /{bdag nyid du yang red} ({rnyed} ){pa med/} /{bdag nyid ma red} ({rnyed} ){skyes pa med/} /{rkyen med par yang gang na'ang med//} अजातपूर्वं तज्जातमलब्धात्मकमेव च ।। अलब्धात्मकं ह्यजातं च प्रत्ययैर्न विना क्वचित् । ल.अ.१७७ख/१४०; द्र. {bdag nyid ma thob pa/}
bdag nyid du gtogs
वि. आत्मगतः त.प.।
bdag nyid du ma rnyed pa
वि. अलब्धात्मकः — {gang de dag bdag nyid du ma red} ({rnyed} ){pa yin te mtshan nyid kyi rnam par rtog pa rgyu ba med pa'i chos} येऽलब्धात्मकाः लक्षणविकल्पाप्रचारा धर्माः ल.अ.६३क/८; द्र. {bdag nyid ma thob pa/}
bdag nyid du ma red pa
= {bdag nyid du ma rnyed pa/}
bdag nyid du red pa med
= {bdag nyid du rnyed pa med/}
bdag nyid dub pa
पा. आत्मक्लमथः, अन्यतरोऽन्तः — {'dod pa'i bsod nyams dang bdag nyid dub par byed pa'i mtha' gnyis spangs pa'i phyir kha na ma tho ba med pa dang rab tu dga' ba'i gnas dang mthun pa dang} कामसुखल्लिकात्मक्लमथान्तद्वयविवर्जितत्वादनवद्यप्रमोदस्थानीयम् बो.भू.९९ख/१२७; द्र. {bdag dub pa/} {bdag nyid dub par byed pa/}
bdag nyid dub pa la sbyor ba'i mtha'
पा. आत्मक्लमथानुयोगान्तः, अन्यतरोऽन्तः — {mtha' gnyis la sbyor ba'i gnyen por ni 'dul ba ste/} {kha na ma tho ba dang bcas pa'i yongs su spyad pa bkag pa'i sgo nas 'dod pa'i bsod nyams la rjes su sbyor ba'i mtha' dang /} {kha na ma tho ba med pa'i yongs su spyad pa rjes su gnang ba'i sgo nas bdag nyid dub pa la sbyor ba'i mtha'o//} अन्तद्वयानुयोगप्रतिपक्षेण विनयः सावद्यपरिभोगप्रतिषेधतः कामसुखल्लिकानुयोगान्तस्य, अनवद्यपरिभोगानुज्ञानत आत्मक्लमथानुयोगान्तस्य सू.भा.१६४क/५५; द्र. {bdag nyid dub par byed pa'i mtha'/}
पा. आत्मक्लमथान्तः — {'dod pa'i bsod nyams dang bdag nyid dub par byed pa'i mtha' gnyis spangs pa'i phyir kha na ma tho ba med pa dang rab tu dga' ba'i gnas dang mthun pa dang} कामसुखल्लिकात्मक्लमथान्तद्वयविवर्जितत्वाद् अनवद्यप्रमोदस्थानीयम् बो.भू.९९ख/१२७; द्र. {bdag nyid dub pa la sbyor ba'i mtha'/}
bdag nyid rnam par rtog pa'i snang ba
वि. आत्मविकल्पप्रतिभासी — {ci bdag 'di} ({ci 'di bdag nyid} ) {rnam par rtog pa'i snang ba'i don yin nam/} {ji ltar mngon par 'dod pa dngos po las skyes pa yin nam ma yin snyam pa} किमयमात्मविकल्पप्रतिभास्यर्थो यथाभिमतभावोपादानः, न वेति वा.टी.१०६क/७०.
वि. स्वयंकारी — {pha rol gyi skabs mi 'byed par bdag nyid byed do//} अपरावकाशा(शो )स्वयंकारी शि.स.१५३क/१४७.
bdag nyid byed pa
= {bdag nyid byed/}
bdag nyid dbang bya
आत्मविधेयता, आत्मवशवर्तिता — {sgyid lug med dang dpung tshogs dang /} /{lhur blang bdag nyid dbang bya dang /} /{bdag dang gzhan du mnyam pa dang /} /{bdag dang gzhan du brje bar gyis//} अविषादबलव्यूहतात्पर्यात्मविधेयता । परात्मसमता चैव परात्मपरिवर्तनम् ।। बो.अ.२०ख/७.१६.
bdag nyid dbul ba
पा. आत्मनिर्यातनम् — {bla na med pa'i mchod pa dang sdig pa bshags pa dang bsod nams la rjes su yi rang ba dang skyabs su 'gro ba gsum dang bdag nyid dbul ba dang byang chub tu sems bskyed pa dang lam brten pa dang stong pa nyid la dmigs pa la sogs pa'i ngo bo nyid kyis gnas pa dang} अनुत्तरपूजापापदेशनापुण्यानुमोदनात्रिशरणगमनात्मनिर्यातनबोधिचित्तोत्पादनमार्गाश्रयणशून्यतालम्बनादिस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११६क/१, पृ.१४; द्र. {bdag nyid kyi dngos po dbul ba/}
bdag nyid sbyangs pa
वि. कृतात्मा — {thub pa bdag nyid sbyangs pa rnams//} कृतात्मानश्च मुनयः जा.मा.७१क/८२.
bdag nyid ma
ना. मामकी, देवी मि.को.६ख; द्र. {bdag gi ma/} {bdag ma/}
bdag nyid ma rnyed
वि. अलब्धात्मकः — {sngon ma skyes pa da} ({de} ){skyes te/} /{bdag nyid du yang red} ({rnyed} ){pa med/} /{bdag nyid ma red} ({rnyed} ){skyes pa med/} /{rkyen med par yang gang na'ang med//} अजातपूर्वं तज्जातमलब्धात्मकमेव च ।। अलब्धात्मकं ह्यजातं च प्रत्ययैर्न विना क्वचित् । ल.अ.१७७ख/१४१; द्र. {bdag nyid ma thob pa/}
bdag nyid ma rnyed pa
= {bdag nyid ma rnyed/}
bdag nyid ma thob pa
वि. अलब्धात्मकः — {dngos po bdag nyid ma thob pa/} /{gzhan gyi yan lag phyir nus min//} न ह्यलब्धात्मकं वस्तु पराङ्गत्वाय कल्प्यते । त.स.१९क/२०९.
bdag nyid ma yin pa'i ngo bo
अनात्मरूपम् — {de lta bu'i bdag nyid ma yin pa'i ngo bo snang ba dang bral ba ni} तथाऽनात्मरूपप्रतिभासविवेकेन वा.टी.६६क/२०.
bdag nyid ma red
= {bdag nyid ma rnyed/}
bdag nyid med pa
नैरात्म्यम् — {de'i bdag nyid la de'i bdag nyid med na bdag nyid med par thal bar 'gyur ro//} तदात्मनस्तादात्म्याभावे नैरात्म्यप्रसङ्गात् हे.बि. २४२क/५७.
bdag nyid yang dag par rig pa
स्वसंवित् — {de lta na bde ba la sogs pa'i bdag nyid yang dag par rig pa'i ngo bo yod par grub ste} एवं तर्हि सिद्धा सुखादीनां सत्ता स्वसंविद्रूपा त.प.१९ख/४८५.
bdag nyid yod par snang ba ma nor ba'i don
स्वसत्प्रकाशाभ्रान्तोऽर्थः म.व्यु.७६२१.
bdag nyid yod par byed
क्रि. आत्मसात्क्रियते — {de yul nyid kyis bdag nyid yod par byed do//} तैः विषयत्वेनात्मसात्क्रियन्ते वा.टी.७०ख/२५.
bdag nyid rig
= {bdag nyid rig pa/}
bdag nyid rig pa
पा. आत्मसंवेदनम्, प्रत्यक्षभेदः — {ngo bo gang gis bdag nyid rig pa'i ngo bo de ni bdag nyid rig pa'i mngon sum mo//} येन हि रूपेणात्मा वेद्यते तद्रूपमात्मसंवेदनं प्रत्यक्षम् न्या.टी.४३ख/६४; {de'i phyir phyi rol gyi rgyu gzhan yod na yang shes pa ni bdag nyid rig pa tsam kho na yin pa'i phyir rnam par rig pa tsam du grub bo//} तस्मादात्मसंवेदनमेव सदैव ज्ञानं सत्यपि बाह्ये सन्तानान्तर इति सिद्ध्यति विज्ञप्तिमात्रता त.प.११६क/६८२; आत्मसंवित्तिः — {yang ci ste phyi rol gyi bdag nyid rig pa bzhin du gzung ba dang 'dzin pa'i ngo bo med na yang rig par 'gyur ro snyam na} अथापि स्याद् — बाह्यस्याप्यात्मसंवित्तिवद्विनैव ग्राह्यग्राहकभावेन संवित्तिर्भविष्यति त.प.११६क/६८२; आत्मवित् — {de la blo ni yongs gcod pa/} /{'dzin pa'i rnam par 'dod pa de/} /{de yi bdag nyid phyir bdag rig/} तत्र बुद्धेः परिच्छेदो ग्राहकाकारसम्मतः । तादात्म्यादात्मवित् प्र.वा.१३२क/२.३६४; द्र. {rang rig pa/}
bdag nyid rig pa'i mngon sum
पा. आत्मसंवेदनं प्रत्यक्षम्, प्रत्यक्षभेदः — {ngo bo gang gis bdag nyid rig pa'i ngo bo de ni bdag nyid rig pa'i mngon sum mo//} येन हि रूपेणात्मा वेद्यते तद्रूपमात्मसंवेदनं प्रत्यक्षम् न्या. टी.४३ख/६४.
bdag nyid la nye bar gtod pa
वि. आत्मोपनायिका, आत्मनो देशिका — {bcom ldan 'das kyis chos ston pa 'di ni bdag nyid la nye bar gtod pa yin te} आत्मोपनायिका किलैषा भगवतो धर्मोपदेशना अभि.भा.७७ख/११६९.
bdag nyid la gnod pa
आत्मवधः — {de dag bdag nyid la gnod phyir/} /{de 'dra'i sgrub pa rtogs} ({rtog} ){par byed//} तेषामात्मवधायैव तादृक्साधनकल्पनम् । त.स.१०६ख/९३२.
bdag nyid la yod
= {bdag nyid la yod pa/}
bdag nyid la yod pa
वि. आत्मगतः — {ba lang min las ldog gzhan nyid/} /{de yang bdag nyid la yod de'o//} अगोनिवृत्तिरन्यत्वं तस्य चात्मगतैव सा । त.स.४०क/ ४१०.
bdag nyid legs par sdom pa
वि. आत्मसंयमकः — {bdag nyid legs par sdom pa dang /} /{gzhan la phan 'dogs byams sems gang //} आत्मसंयमकं चेतः परानुग्राहकं च यत् । मैत्रम् प्र.प.१०१क/१३२.
bdag nyid shes pa
आत्मसंवित्तिः — {bems min rang bzhin gang yin pa/} /{de 'di'i bdag nyid shes pa yin//} इयमेवात्मसंवित्तिरस्य याऽजडरूपता ।। त.स.७३क/६८२; द्र. {bdag nyid rig pa/}
bdag nyid su yin pa la bstan pa
आत्मनिवेदनम् — {mi ngom pa'i tshul gyis bdag nyid su yin pa la bstan pa} आत्मनिवेदनमनुगुणेन क्रमेण चकार जा.मा.१६१क/१८५.
bdag nye bar 'dogs
= {bdag tu nye bar 'dogs pa/}
bdag tu gyur
= {bdag tu gyur pa/}
bdag tu gyur pa
सात्म्यम् — {bdag dang bdag gir 'dzin pa dang mi mthun pa bdag med pa de'i bdag tu gyur pa na nyes pa mtha' dang bral bar 'gyur ro//} आत्मात्मीयग्रहविपर्ययभूतस्य नैरात्म्यस्य सात्म्ये सकलदोषविश्लेषः प्र.अ.१३३क/१४२.
bdag tu nga rgyal
पा. = {nga'o snyam pa'i nga rgyal} आत्ममानः, मानभेदः — {bdag tu nga rgyal ni bdag gi yul la ngar sems pa ste/} {nga'o snyam pa'i nga rgyal zhes bya ba'i tha tshig go/} आत्मविषये मान आत्ममानः, अस्मिमान इत्यर्थः त्रि.भा.१५३ख/४७.
bdag tu mngon par brjod pa
आत्माभिधानम् — {bdag tu mngon par brjod pa 'di ni phung po'i rgyud kho na la 'jug gi} स्कन्धसन्तान एवेदमात्माभिधानं वर्तते अभि.भा.८२क/११८९.
bdag tu mngon par zhen pa
•वि. आत्माभिनिविष्टः — {byis pa'i blo can bdag tu mngon par zhen pa} बालबुद्धय आत्माभिनिविष्टाः द.भू.२१९ख/३१; •सं. आत्माभिनिवेशः — {'jig rten kun tu rgyu ba'i skye ba ji snyed yod pa de dag thams cad bdag tu mngon par zhen pa las 'byung ste} यावत्यो लोकसमुदाचारोपपत्तयः सर्वाः ता आत्माभिनिवेशतो भवन्ति द.भू.२१९ख/३१.
bdag tu chags pa
= {bdag chags/}
bdag tu nye bar 'dogs pa
पा. आत्मोपचारः, द्विविधेषु उपचारेषु एकः — {bdag dang srog dang skye ba po dang shed las skyes pa dang shed bu dang de dag la sogs pa dag ni bdag tu nye bar 'dogs pa'o//} आत्मा जीवो जन्तुर्मनुजो मानव इत्येवमादिक आत्मोपचारः त्रि. भा.१४७क/२८; {bdag la phan 'dogs pa'i lus la yang bdag nye bar 'dogs te} आत्मन उपकारकेऽपि शरीर आत्मोपचारः अभि.भा.९३ख/१२२७.
bdag tu lta
= {bdag tu lta ba/}
bdag tu lta ba
पा. आत्मदृष्टिः, सत्कायदृष्टिः — {nye bar len pa'i phung po rnams la bdag tu mthong ba ni bdag tu lta ba ste/} {'jig tshogs la lta ba zhes bya ba'i tha tshig go/} उपादानस्कन्धेष्वात्मेति दर्शनमात्मदृष्टिः, सत्कायदृष्टिरित्यर्थः त्रि.भा.१५३क/४७; आत्मदर्शनम् — {'dod chags la sogs pa'i nyon mongs pa 'di dag ni bdag tu lta ba}( {phyin ci log pa}){'i rtsa ba can} अमी रागादयः क्लेशा वितथात्मदर्शनमूलकाः त.प.२९५क/ १०५३.
bdag tu lta ba spyad pa
वि. आत्मदृष्टिचरितः, दृष्टिचरितभेदः — {de la rnal 'byor spyod pa bdag tu lta ba spyad pa ni 'dod pa na spyod pa'i sdug bsngal la rnam pa gcig bor nas rnam pa gsum gyis yid la byed do//} तत्रात्मदृष्टिचरितो योगाचारः पुनस्तत्कामावचरं दुःखं त्रिभिराकारैर्मनसिकरोति, एकमाकारं हित्वा अभि.स्फु.१६९क/९११.
bdag tu lta ba phyin ci log
= {bdag tu lta ba phyin ci log pa/}
bdag tu lta ba phyin ci log pa
पा. आत्मविपर्यासः, विपर्यासभेदः — {'jig tshogs su lta ba las ni bdag tu lta ba phyin ci log go/} सत्कायदृष्टेरात्मविपर्यासः अभि.भा.२३१क/७७८.
bdag tu lta ba phyin ci log la zhen pa
वि. वितथात्मदृष्टिनिविष्टः — {yang ci 'di las gzhan la thar pa yod dam zhe na/} {med do//} {ci'i phyir zhe na/} {bdag tu lta ba phyin ci log la zhen pa nyid kyi phyir te} किं खल्वतोऽन्यत्र मोक्षो नास्ति ? नास्ति । किं कारणम् ? वितथात्मदृष्टिनिविष्टत्वात् अभि.भा.८२क/११८९.
bdag tu 'dogs pa
आत्मप्रज्ञप्तिः — {phung po'i rgyud kho na la bdag tu 'dogs pa ni nges par mi 'dzin to//} न हि ते स्कन्धसन्तान एवात्मप्रज्ञप्तिं व्यवस्यन्ति अभि.भा. ८२क/११८९.
bdag tu snang ba
= {nyon yid} आत्मप्रतिभासम्, क्लिष्टं मनः — {bdag tu snang ba ni bdag tu rmongs pa la sogs pa dang mtshungs par ldan pa'i phyir nyon mongs pa can gyi yid do//} आत्मप्रतिभासं क्लिष्टं मनः, आत्ममोहादिसम्प्रयोगात् म.भा.२ख/१४.
bdag tu dmigs pa
आत्मोपलम्भः — {bdag tu dmigs pa la nyes dmigs lnga yod do//} पञ्चादीनवा आत्मोपलम्भे अभि.भा.८६ख/१२०३.
bdag tu rmongs pa
पा. आत्ममोहः — {rmongs pa ni mi shes pa ste/} {bdag mi shes pa ni bdag tu rmongs pa'o//} मोहोऽज्ञानम् । आत्मन्यज्ञानमात्ममोहः त्रि.भा.१५३ख/४७.
bdag tu smra
= {bdag tu smra ba/}
bdag tu smra ba
१. आत्मवादः — {bcom ldan 'das de bzhin gshegs pa'i snying por smra ba 'di mu stegs byed kyi bdag tu smra ba dang ji ltar mi 'dra ba lags} तत्कथमयं भगवंस्तीर्थकरात्मवादतुल्यस्तथागतगर्भवादो न भवति ल.अ.८६क/३३; {bdag tu smra ba dgag pa} आत्मवादप्रतिषेधः अभि.स्फु.१२०क/ ८१७ २. आत्मवादी — {bdag tu smra ba'i nga rgyal gyi rgyal mtshan ma lus pa sel bar byed pa la sogs pa'i mtshan nyid ston pa} (?) अहङ्कारनिमित्तसकलौद्धत्यादिमलक्षालनायोद्यतम्… आत्मवादिनः वा.टी.१०४क/६५.
bdag tu mdzad pa
वि. आत्मीकृतः — {'gro ba 'di kun thugs rje'i bdag can des/} /{bdag tu mdzad pa 'di la the tshom med//} आत्मीकृतं सर्वमिदं जगत्तैः कृपात्मभिर्नैव हि संशयोऽस्ति । बो.अ.१९ख/६.१२६.
bdag tu 'dzin
= {bdag tu 'dzin pa/}
bdag tu 'dzin pa
•सं. आत्मग्रहः — {snying rje ni bdag tu 'dzin pa med kyang sdug bsngal gyi khyad par mthong tsam gyis goms pa'i stobs las skye ba yin te} असत्यप्यात्मग्रहे दुःखविशेषदर्शनमात्रेणाभ्यासबलोत्पादिनी भवत्येव करुणा प्र.वृ.२६६क/६; आत्मग्राहः — {nyon mongs pa rnams ni bdag tu 'dzin pa las rab tu skye ba yin no//} आत्मग्राहप्रभवाश्च क्लेशाः अभि.स्फु.३१२क/११८९; आत्मपरिग्रहः — {'jigs dang sdug bsngal ji snyed yod gyur pa/} /{de kun bdag tu 'dzin pa las byung na//} यावन्ति दुःखानि भयानि चैव । सर्वाणि तान्यात्मपरिग्रहेण बो.अ.२८ख/८.१३४; ममाग्रहः — {mi gtsang gzugs ni mi bzad pa/} /{'di la ci phyir bdag tu 'dzin//} अशुचिप्रतिमा घोरा कस्मादत्र ममाग्रहः ।। बो. अ.३०ख/८.१७८; अहङ्कारः — {bdag tu 'dzin pa'i dngos po ni lus so//} अहङ्कारवस्त्वात्मभावः अभि.भा. ९क/८९४; {gal te rigs pa min yang 'dir/} /{bdag tu 'dzin pas 'jug ce na//} अयुक्तमपि चेदेतदहङ्कारात्प्रवर्तते । बो.अ.२७ख/८.१००; आत्मभावः — {bdag 'dzin yongs su dor ba dang /} /{gzhan blang ba ni bsgom par bya//} आत्मभावपरित्यागं परादानं च भावयेत् ।। बो.अ.२८क/८.११३; •वि. आत्मग्राहि — {bdag tu 'dzin pa'i rnam shes ni/} /{bdag las gal te skye 'gyur na//} आत्मग्राहि च विज्ञानमात्मनो यदि जायते । त.स.१२९क/११०५.
bdag tu 'dzin pa las rab tu skye ba
वि. आत्मग्राहप्रभवः — {nyon mongs pa rnams ni bdag tu 'dzin pa las rab tu skye ba yin no//} आत्मग्राहप्रभवाश्च क्लेशाः अभि.भा.८२क/११८९.
bdag tu 'dzin pa'i dngos
= {bdag tu 'dzin pa'i dngos po/}
bdag tu 'dzin pa'i dngos po
पा. अहङ्कारवस्तु — {bdag gir 'dzin pa'i dngos po ni chos gos la sogs pa'o//} {bdag tu 'dzin pa'i dngos po ni lus so//} ममकारवस्तु चीवरादयोऽहङ्कारवस्त्वात्मभावः अभि.भा.९क/८९४.
bdag tu 'dzin pa'i gzhi
आत्मग्राहवस्तु — {bdag tu 'dzin pa'i gzhi la dgongs pa thams cad rtogs pa snang ba'i de kho na} आत्मग्राहवस्तुसर्वाऽभिसन्धिप्रवेशदृश्यतत्त्वम् म.भा.१५ख/१२३.
bdag tu 'dzin pa'i gzhi la dgongs pa thams cad rtogs pa snang ba'i de kho na
पा. आत्मग्राहवस्तुसर्वाभिसन्धिप्रवेशदृश्यतत्त्वम्, दृश्यतत्त्वभेदः — {snang ba'i de kho na ni rnam pa dgu ste/} {nga rgyal med pa'i snang ba'i de kho na dang}…{bdag tu 'dzin pa'i gzhi la dgongs pa thams cad rtogs pa snang ba'i de kho na'o//} दृश्यतत्त्वं नवविधम्—निरभिमानदृश्यतत्त्वम् … आत्मग्राहवस्तु— सर्वाऽभिसन्धिप्रवेशदृश्यतत्त्वञ्च म.भा.१५ख/१२३.
bdag tu zhen pa
आत्मस्नेहः — {gal te bdag gi sdug bsngal gyis/} /{gzhan gyi lus la mi gnod pa/} /{de lta'ang de bdag sdug bsngal de/} /{bdag tu zhen pas mi bzod nyid//} यद्यप्यन्येषु देहेषु मद्दुःखं न प्रबाधते । तथापि तद्दुःखमेव ममात्मस्नेहदुःसहम् ।। बो.अ.२७क/८.९२; द्र. {bdag chags/} {bdag 'phangs pa/}
bdag lta bu
वि. मद्विधः — {rgyal po bdag lta bu yi lam yang gzhan//} अन्यो हि मार्गो नृप मद्विधानाम् जा.मा.१९०क/२२१; अस्मद्विधः — {srid pa'i nags tshal 'dir ni bdag lta bu/} /{ka shi'i 'dab ma dang mtshungs rtag tu 'byung //} भवन्ति नित्यं भवकाननेऽस्मिन् अस्मद्विधाः काशपलाशतुल्याः । अ.क.३०७ख/१०८.१२७.
bdag stod
= {bdag la bstod pa/}
bdag bstod
= {bdag la bstod pa/}
bdag bstod pa
= {bdag la bstod pa/}
bdag dang bcas
= {bdag dang bcas pa/}
bdag dang bcas pa
वि. सात्मकः — {bdag dang lhan cig tu 'dug pa ni bdag dang bcas pa'o//} सहात्मना वर्तते सात्मकः न्या.टी.८१क/२१६.
bdag dang mnyam pa med
पा. नास्ति मे सदृशः, मानभेदः — {bstan bcos las nga rgyal rnam pa dgu ste/}…{bdag dang mnyam pa med do}…{zhes gang bshad pa} शास्त्रे नव मानविधा उक्ताः…नास्ति मे सदृशः अभि.भा.२३२ख/७८२.
bdag dang mnyam pa yod
पा. अस्ति मे सदृशः, मानभेदः — {bstan bcos las nga rgyal rnam pa dgu ste/}…{bdag dang mnyam pa yod do}…{zhes gang bshad pa} शास्त्रे नव मानविधा उक्ताः…अस्ति मे सदृशः अभि.भा.२३२ख/७८२.
bdag dang bdag gi dang bral
= {bdag dang bdag gi dang bral ba/}
bdag dang bdag gi dang bral ba
वि. आत्मात्मीयरहितः — {khams gsum 'di ni rang gi sems tsam ste/} {bdag dang bdag gi dang bral ba} स्वचित्तमात्रमिदं त्रैधातुकमात्मात्मीयरहितम् ल.अ.८७क/३४; आत्मात्मीयविगतः — {bdag med pa/} {sems can med pa/}… {bdag dang bdag gi dang bral ba} निरात्मा निःसत्त्वः… आत्मामीयविगतः द.भू.२१३क/२८.
bdag dang bdag gi rnam spangs
वि. आत्मात्मीयविवर्जितम् — {srid gsum mi rtag stong pa ste/} /{bdag dang bdag gi rnam spangs dang //} अनित्यं त्रिभवं शून्यमात्मात्मीयविवर्जितम् । ल.अ.१६६ख/१२०.
bdag dang bdag gi med pa
वि. आत्मात्मीयविगतः — {bdag dang bdag gi med pa gsob gsog stong pa} आत्मात्मीयविगतो रिक्तस्तुच्छः शून्यः द.भू.१८१क/११.
bdag dang bdag gi la mngon par zhen pa
वि. आत्मात्मीयाभिनिविष्टः — {kye ma sems can 'di dag ni bdag dang bdag gi la mngon par zhen zhing} आत्मात्मीयाभिनिविष्टा बतेमे सत्त्वाः द.भू.१९२क/१८; द्र. {bdag dang bdag gir zhen pa/}
bdag dang bdag gir mngon par chags pa
आत्मात्मीयाभिनिवेशः — {bdag dang bdag gir mngon par chags pas rnam par rtog pa zhes bsgrags pa sems dang sems las byung ba mang po 'byung ba 'byung ngo //} चित्तचैत्तकलापो विकल्पसंशब्दितः प्रवर्तमानः प्रवर्तते आत्मात्मीयाभिनिवेशात् ल.अ.११५क/६१.
bdag dang bdag gir lta ba
आत्मात्मीयदृष्टिः — {bdag dang bdag gir lta bar lhung ba'i bsam pa can rnams} आत्मात्मीयदृष्टिपतिताशयाः ल.अ.१४५क/ ९२; आत्मात्मीयदर्शनम् — नित्यसुखात्मात्मीयदर्शनाक्षिप्तं सास्रवधर्मविषयं चेतसोऽभिष्वङ्गं रागमाहुः *प्र.वृ.१६६–१/६.
bdag dang bdag gir lta bar lhung ba'i bsam pa can
वि. आत्मात्मीयदृष्टिपतिताशयः — {rjes su 'brang bas mtshan nyid sna tshogs su 'dod} ({'dogs} ){pas/} {bdag dang bdag gir lta bar lhung ba'i bsam pa can rnams kha dog rgyas pa la mngon par chags par byed de} अनुसरन्तो विविधलक्षणोपचारेण आत्मात्मीयदृष्टिपतिताशया वर्णपुष्कलतामभिनिविशन्ते ल.अ.१४५क/९२.
bdag dang bdag gir 'dzin pa
आत्मात्मीयग्रहः — {bdag dang bdag gir 'dzin pa ni gti mug go/} आत्मात्मीयग्रहश्च मोहः त.प.३०५क/१०६९; आत्मात्मीयग्राहः — {yid dang lhan cig tu bdag dang bdag gir 'dzin pa la mngon par chags pas ngar sems pa lta bur rjes su 'jug ste} मनः सहितमात्मात्मीयग्राहाभिनिवेशमन्यनाकारेणानुप्रवर्तते ल.अ.१०६क/५२.
bdag dang bdag gir zhen pa
आत्मात्मीयाभिनिवेशः — आत्मात्मीयाभिनिवेशपूर्वका हि रागादयः प्र.वृ.१६६–१/५; द्र. {bdag dang bdag gi la mngon par zhen pa/}
bdag dang 'dra'o
पा. सदृशोऽस्मि, मानभेदः — {bstan bcos las nga rgyal rnam pa dgu ste/}…{bdag dang 'dra'o snyam pa'i nga rgyal gyi rnam pa dang}…{zhes gang bshad pa} शास्त्रे नव मानविधा उक्ताः…सदृशोऽस्मीति मानविधा अभि.भा.२३२ख/७८२.
bdag dang pha rol gyi 'du shes dang bral ba
वि. आत्मपरसंज्ञापगतः — {bdag dang pha rol gyi 'du shes dang bral ba dang byed pa po dang tshor ba po'i 'du shes dang bral ba dang} आत्मपरसंज्ञापगतः कारकवेदकसंज्ञापगतः द. भू.२२३ख/३४.
bdag dang bral ba
वि. आत्मरहितः — {skye ba dang 'jig pa'i chos can yin pa'i phyir mi rtag pa'o//}… {bdag dang bral ba'i phyir stong pa'o//} उदयव्यय(धर्मि)त्वादनित्यम् …आत्मरहितत्वाच्छून्यम् अभि.भा.४९क/१०५९.
bdag dang gzhan gyi rjes su srung ba
आत्मपरानुरक्षणता — {bdag dang gzhan gyi rjes su srung bas ngo tsha shes shing khrel yod pa yin} ह्रीमांश्च भवति आत्मपरानुरक्षणतया द.भू.२१४क/२८.
bdag dang gzhan du mnyam pa
परात्मसमता — {sgyid lug med dang dpung tshogs dang /} /{lhur blang bdag nyid dbang bya dang /} /{bdag dang gzhan du mnyam pa dang /} /{bdag dang gzhan du brje bar gyis//} अविषादबलव्यूहतात्पर्यात्मविधेयता । परात्मसमता चैव परात्मपरिवर्तनम् ।। बो.अ.२०ख/७.१६.
वि. स्वसुखनिरपेक्षः — {bdag bde ba la mi lta ba/} {gzhan gyi sdug bsngal zhi bar byed pa la dgyes pa} स्वसुखनिरपेक्षाः परदुःखप्रशमनप्रियाः शि.स.१७३ख/१७१.
वि. मादृश् ओ शी — {klugs shing long ba'i gzugs can bag med du gnas skye bo bdag 'drar ma gyur cig/} मूकान्धप्रतिमः प्रमादवसतिर्मा मास्तु मादृग्जनः अ.क.१५२ख/६९.१६.
•सं. १. अधिपतिः, स्वामी — {yul ko sa la'i bdag po} कोशलाधिपतिः जा.मा.१४ख/१६; {lang ka'i bdag po 'bod 'grogs kyis} रावणो लङ्काधिपतिः ल. अ.५६ख/२; अधिपः — {sa'i bdag po rnams kyi} वसुधाधिपानाम् जा.मा.४९क/५८; {nor 'dzin bdag pos} वसुधाधिपेन अ.क.३३क/३.१५७; प्रभुः — {bdag por snyems pa'i bdud kyi sems kyang 'dar//} आकम्पयन्… मारस्य च प्रभुमदाध्युषितं च चेतः जा.मा.१८३क/२१२; {bdag gi nor 'di kun gyi bdag po ste//} सर्वस्य द्रव्यस्य अयं प्रभुर्मे स.पु.४५क/८०; विभुः — {sa yi bdag pos mngal thob gyur//} गर्भं लेभे विभुर्भुवः अ.क.३७ख/४.१०; भर्ता — {de nas sa yi bdag po'i bkas//} शासनादथ भूभर्तुः अ.क.१४३ख/१४.५७; स्वामी — {bdag po ma mchis pa'i ni bdag por gyur cig} अस्वामिकानां स्वामी भव का.व्यू.२१९ख/२८१; पतिः — {bdag po ngan pas g}.{yog gi bzhin//} भृत्यानामिव दुष्पतिः ।। अ.क.२४१ख/२८.१८; राट् — {grong gi bdag po} ग्रामराट् वि.व.२०१क/१.७५; परिवृढः — {rgyu skar bdag po de ni mkha' la lhag par 'dzeg pa ma yin nam//} स नूनं ताराणां गगनमधिरूढः परिवृढः ।। अ.क.१०९ख/१०.१०८ २. = {gtso bo} अधिपतिः — {spre'u mang po'i bdag po} वानरयूथाधिपतिः जा.मा.१५७ख/१८२; पतिः — {ngang pa'i bdag po dang yang grogs por 'thams pa'i rigs//} स्थानेऽसि हंसपतिना गमितः सखित्वम् जा.मा.१२६ख/१४६ ३. = {khyo} पतिः — {dogs med 'khrig pas ma tshims par/} /{bdag po gegs su gyur par bsams//} निःशङ्कसुरतातृप्ता पतिं विघ्नममन्यत ।। अ.क.२६७क/३२.२१; भर्ता — {bud med bdag po dge ba'i dge//} स्त्रीणां भर्तृशुभं शुभम् अ.क.२२०ख/२४. १४३; दयितः — {de dus mthong ba'i rmi lam ni/} /{bdag po nyid la rab tu bshad//} तत्कालोपनतं स्वप्नं दयिताय न्यवेदयत् ।। अ.क.२२०ख/२४.१३९; धवः — {bde sogs bdag po'i} शचीधवस्य अ.क.२५२ख/९३. ४१ ४. रमणः, प्रियः — {bdag po'i gnas su mchog gi btsun mo rnams ni rab dgas sgegs par byed pa na} (?) गच्छन्तीनां रमणवसतिं योषिताम् मे.दू.३४४ख/१.४१ ५. = {rgyal po} स्वामी, राज्याङ्गम् — स्वाम्यमात्यसुहृत्कोशराष्ट्रदुर्गबलानि च ।। अ.को.२.८.१७; महत् स्वं विद्यतेऽस्येति स्वामी अ.वि.२.८.१७ ६. = {bdag po nyid} आधिपत्यम् — {srid pa'i bdag po} भुवनाधिपत्यम् अ.क.२७८ख/१०३.२४; {sems ni 'du byed rnams kyi bdag po yang yin te} चित्तस्य चाधिपत्यं संस्कारेषु सू.भा. २३३क/१४४; अधिपतित्वम् — {bdag por 'dzin pa} अधिपतित्वग्राहः म.भा.१३क/१०३; •पा. अधिपतिः १. अधिपतिप्रत्ययः — {rkyen ni bzhi ste/} {rgyu'i rkyen dang}… {bdag po'i rkyen to//} चत्वारः प्रत्ययाः । हेतुप्रत्ययः… अधिपतिप्रत्ययश्च बो.भू.५३ख/७०; अधिपः — {byed rgyu zhes bya bdag por bshad//} कारणाख्योऽधिपः स्मृतः अभि.को.६ख/३४९; द्र. {bdag po'i rkyen/} 2. अधिपतिफलम् — {thams cad bdag po rgyu mthun dang /} /{rnam smin 'bras bu 'byin par 'dod//} सर्वेऽधिपतिनिष्यन्दविपाकफलदा मताः । अभि.को.१४क/७१०; द्र. {bdag po'i 'bras bu/} ।। •अव्य. अधि — {'di la kun gyi bdag po mtha' yas gcig gcig yod//} अस्त्यत्र सर्वमधि कश्चिदनन्त एकः जा.मा.१३२क/१५३; •उ.प. पः — {ri dwags khyu'i bdag} मृगयूथपः अ.क.२५७ख/३०.३४.
bdag po ngan pa
दुष्पतिः — {bung ba rnams kyi srog 'phrog byed/} /{bdag po ngan pas g}.{yog gi bzhin//} प्राणापहारी भृङ्गाणां भृत्यानामिव दुष्पतिः ।। अ.क.२४१ख/२८.१८.
bdag po che
१. = {phur bu} बृहस्पतिः, देवानां गुरुः — {'khor gsum don gyi de nyid rig pa ni/} /{lha cig khyod dang bdag po che la mchis//} त्रिवर्गविद्यातिशयार्थतत्त्वं त्वयि स्थितं देव बृहस्पतौ च ।। जा.मा.७८ख/९० २. महाधिपः — {'jigs byed rnams kyi bdag po che//} भैरवाणां महाधिपम् स.दु.२०९/२०८.
bdag po nyid
अधिपतित्वम् — {'jig rten gsum gyi bdag po nyid//} त्रैलोक्याधिपतित्वम् स.दु.२११/२१०; आधिपत्यम् — {gang gis rnam par shes pa ni/} /{mi shes pa yi nyer len rgyu/} /{bdag po nyid du 'gyur yin na/} /{de ni 'gal ba dag la'ang mthong //} तदज्ञानस्य विज्ञानं केनोपादानकारणम् । आधिपत्यं तु कुर्वीत तद्विरुद्धेऽपि दृश्यते ।। प्र.वा.१२८ख/२.२६४; स्वामित्वम् — {khyer ba nyid na bsam pas ma btang ba ni bdag po nyid dang ma bral ba nyid yin no//} अनापेतत्वं स्वामित्वस्यापहृतत्वेऽनुत्सृष्टतायामाश्रये न (? माशयेन) वि.सू.१४क/१५; स्वामिकता — {bdag po med pa nyid} अस्वामिकता र.वि.१००ख/४९; स्वत्वम्— {nags mes btang ba la sogs pa dag gis bzung ba'i phyir ri dwags dang bya dang sdig sbrul lings btab pa rnams la ni lings pa ma yin pa bdag po nyid ma yin no//} नानभियोक्तृस्वत्वमभिप्रयुक्तानां दवदाहादिभिरादानार्थं मृगपक्षिसरीसृपाणाम् वि.सू.१४क/१५.
bdag po byed
क्रि. ईष्टे लो.को.११९८.
bdag po ma mchis
= {bdag po ma mchis pa/}
bdag po ma mchis pa
वि. अस्वामिकः — {bdag po ma mchis pa'i ni bdag por gyur cig} अस्वामिकानां स्वामी भव का.व्यू.२१९ख/२८१.
bdag po med
= {bdag po med pa/}
bdag po med pa
वि. अस्वामिकः — {lus 'di ni}… {bdag po med pa nga'i ba med pa yongs su 'dzin pa med pa ste} अयं कायः…अस्वामिकः, अममः, अपरिग्रहः शि.स.१२८ख/१२४.
bdag po med pa nyid
अस्वामिकता — {blo gros rgya mtsho chos rnams kyi snying po med pa nyid dang}…{bdag po med pa nyid la ltos} पश्य सागरमते धर्माणामसारतां…अस्वामिकताम् र.वि.१००ख/४९.
bdag po la gus pa
पतिव्रता, साध्वी स्त्री — {'di ltar bdag po la gus pa la sogs pa'i lo rgyus thos pa yin no//} तथा हि पतिव्रतोपाख्यानं श्रूयते प्र.अ.२७८ख/६४४; द्र. {bdag po'i brtul zhugs ldan/}
bdag po'i rkyen
पा. अधिपतिप्रत्ययः, प्रत्ययभेदः — {rkyen ni bzhi ste/} {rgyu'i rkyen dang mtshungs pa de ma thag pa'i rkyen dang dmigs pa'i rkyen dang bdag po'i rkyen to//} चत्वारः प्रत्ययाः । हेतुप्रत्ययः समनन्तरप्रत्ययः आलम्बनप्रत्ययः अधिपतिप्रत्ययश्च बो.भू.५३ख/७०.
bdag po'i khwims ldan
पतिव्रता, साध्वी स्त्री — {lha gcig yul gzhan ring po nas/} /{bdag po'i khrims ldan su zhig 'ongs//} दूरदेशान्तराद्देव प्राप्ता कापि पतिव्रता । अ.क.२६८ख/३२.४२; {lha gcig bdag po phrag bkod pa'i/} /{gtsang ma de la gzigs par mdzod/} /{bdag khrims ldan la rab btud nas/} /{skyes pa rnams ni tshe 'phel 'gyur//} हे देव पश्य तां साध्वीं स्कन्धारोपितभर्तृकाम् । पतिव्रताप्रणामेन पुंसामायुर्विवर्धते ।। अ.क.२६८ख/३२.४३; द्र. {bdag po'i brtul zhugs/} {bdag po'i brtul zhugs ldan/} {bdag po'i brtul zhugs ma/}
bdag po'i chung ma
पा. यतिपत्नी — {mA ma kI ni gnyis skyes skye bo'i rigs skyes bram ze mo ste/} {gnyis skyes kyi chos las rnam pa bdun ni nges brjod kyi yal ga dang}…{bdag po'i chung ma dang grol ba'i chung ma ste rnam pa bdun no//} द्विजजनकुलजा मामकी सप्तधा ब्राह्मणी द्विजधर्मतः —ऋक्शाखा…यतिपत्नी मुक्तपत्नीति सप्तधा वि.प्र. १६३ख/३.१३१.
bdag po'i brtul zhugs
पतिव्रता, साध्वी स्त्री — {bdag po'i brtul zhugs la gus pas/} /{kun gyis de la mang du byin//} पतिव्रतागौरवेण सर्वस्तस्यै ददौ बहु । अ.क.२६८ख//३२.३९; द्र. {bdag po'i khrims ldan/} {bdag po'i brtul zhugs ldan/} {bdag po'i brtul zhugs ma/}
पा. आधिपत्योपपत्तिः, बोधिसत्त्वस्योपपत्तिविशेषः — {byang chub sems dpa' rnams kyi skye ba}…{rnam pa lnga ste/} {gnod pa yang dag par zhi bar byed pa dang}…{bdag por skye ba dang tha ma'i skye ba'o//} बोधिसत्त्वानां पञ्चविधा उपपत्तिः…ईतिसंशमनी…आधिपत्योपपत्तिश्चरमा चोपपत्तिः बो.भू.१८६क/२४७.
bdag por gyur
स्वामी संवृत्तः — {de'i pha shi ba dang rang gi khyim gyi bdag por gyur to//} पिता चास्य कालगतः । उत्तरश्च गृहे स्वामी संवृत्तः अ.श.१२६क/११६.
bdag por gyur pa
पा. ईशित्वम्, अष्टैश्वर्यान्तर्गतैश्वर्यविशेषः म.व्यु.४५६०; {dbang phyug de'i yon tan brgyad ni/} अणिमा {phra ba/}… ईशित्वम् {dbang po'am bdag por gyur pa} मि.को.१००ख ।
bdag por 'gyur ba
आधिपत्यम् — {las bdag por 'gyur ba khyad par gyi rgyu yin pa'i phyir ro//} कर्माधिपत्यस्य विशेषहेतुत्वात् प्र.अ.११४क/१२२.
bdag por 'dzin pa
पा. अधिपतित्वग्राहः, आत्मदर्शनविशेषः — {bdag tu lta ba rnam pa bcu po}…{gcig pur 'dzin pa dang}…{bdag por 'dzin pa dang}…{ma grol ba dang grol bar 'dzin pa'o//} दशविधमात्मदर्शनम्…एकत्वग्राहः… अधिपतित्वग्राहः… अमुक्तमुक्तत्वग्राहश्च म.भा.१३क/१०३.
bdag pos yongs su 'dzin pa
पा. आधिपत्यपरिग्रहः, परिग्रहभेदः — {byang chub sems dpa' rnams kyi}… {yang dag par yongs su 'dzin pa rnam pa drug}… {sems can thams cad cig car yongs su 'dzin pa dang bdag pos yongs su 'dzin pa dang}…{yongs su 'dzin pa tha ma'o//} बोधिसत्त्वानां…षड्विधः सम्यक्त्वपरिग्रहः… सकृत्सर्वसत्त्वपरिग्रहः, आधिपत्यपरिग्रहः…चरमश्च परिग्रहः बो.भू.१८७क/२४९.
bdag 'phangs
= {bdag 'phangs pa/}
bdag 'phangs pa
आत्मस्नेहः — {bdag gi 'du shes dang bral bas de la bdag 'phangs par sems pa'ang med} आत्मसंज्ञापगमादात्मस्नेहोऽस्य न भवति द.भू.१७६क/९; द्र. {bdag chags/} {bdag tu zhen pa/}
bdag bas mchog med do
पा. नास्ति मे श्रेयान्, मानभेदः — {bstan bcos las nga rgyal rnam pa dgu ste/}…{bdag bas mchog med do}…{zhes gang bshad pa} शास्त्रे नव मानविधा उक्ताः…नास्ति मे श्रेयान् अभि.भा.२३२ख/ ७८२.
bdag bas mchog yod do
पा. अस्ति मे श्रेयान्, मानभेदः — {bstan bcos las nga rgyal rnam pa dgu ste/}…{bdag bas mchog yod do}…{zhes gang bshad pa} शास्त्रे नव मानविधा उक्ताः…अस्ति मे श्रेयान् अभि.भा.२३२ख/ ७८२.
bdag bas dman pa med do
पा. नास्ति मे हीनः, मानभेदः — {bstan bcos las nga rgyal rnam pa dgu ste/} …{bdag bas dman pa med do}…{zhes gang bshad pa} शास्त्रे नव मानविधा उक्ताः…नास्ति मे हीनः अभि.भा.२३२ख/७८२.
bdag bas dman pa yod do
पा. अस्ति मे हीनः, मानभेदः — {bstan bcos las nga rgyal rnam pa dgu ste/} …{bdag bas dman pa yod do}…{zhes gang bshad pa} शास्त्रे नव मानविधा उक्ताः…अस्ति मे हीनः अभि.भा. २३२ख/७८२.
bdag byin gyis brlab pa
= {bdag byin brlab pa/}
bdag byin gyis brlab pa'i rim pa rnam par dbye ba
ना. स्वाधिष्ठानक्रमप्रभेदः, ग्रन्थः क.त.१८०५.
bdag byin brlab pa
पा. स्वाधिष्ठानम् — {bdag byin brlab pa dag ni stong pa la/} /{khams gsum po ni mthong bar gyur pa'i mtshan//} स्वाधिष्ठानं शून्ये त्रैधातुकदर्शनं नाम ।। वि.प्र.१११क/१, पृ.७.
bdag byin brlab pa'i rim pa
पा. स्वाधिष्ठानक्रमः — {dpa' bo'i rim pa bdag byin brlab pa yi/} /{rim pa dag kyang thar pa'i lam ma yin//} वीरक्रमो न मार्गः स्वाधिष्ठानक्रमश्च मोक्षाय । वि.प्र.१११क/१, पृ.७; {bdag byin brlab pa'i rim pa 'di/} /{bla ma'i drin gyis gsal bar 'gyur//} स्वाधिष्ठानक्रमो ह्येष स्फुटः सद्गुरुकौशलात् ।। स.उ.३.१९.
bdag blo
आत्मत्वम् — {de bzhin sems can gzhan la yang /} /{goms pas bdag blo cis mi skye//} परेष्वपि तथात्मत्वं किमभ्यासान्न जायते ।। बो.अ.२८क/८.११५.
स्वापतेयम् म.व्यु.६५२२; द्र. {bdag dbang ba mang ba/}
bdag dbang ba mang ba
वि. प्रभूतसत्त्वस्वापतेयः — {tshong dpon phyug cing nor mang la}…{bdag dbang ba mang ba} श्रेष्ठी आढ्यो महाधनः…प्रभूतसत्त्वस्वापतेयः अ.श.७२ख/६३.
bdag 'byung bar ma gyur cig
क्रि. न भविष्यामि — {phyi rol pa'i lta bar gyur pa rnams kyi nang na ni 'di lta ste/} {bdag med par gyur cig bdag gi med par gyur cig bdag 'byung bar ma gyur cig bdag gi 'byung bar ma gyur cig ces bya ba'i lta ba 'di mchog yin no//} एतदग्रं बाह्यकानां दृष्टिगतानां यदुत नो च स्याम्, नो च मे स्यात्, न भविष्यामि, न मे भविष्यति अभि.भा.२३६क/७९४.
bdag ma
ना. मामकी, देवी — {e yi rnam pas lha mo spyan/} /{ba}~ {M gi rnam pas bdag mar brjod//} एकारेण लोचनादेवी वँकारेण मामकी स्मृता । हे.त.२ख/४.
bdag ma yin
= {bdag ma yin pa/} {bdag min/}
bdag ma yin pa
अनात्मा — {bdag nyid kyis bdag ma yin pa'i phyir bdag med pa'o//} स्वयमनात्मत्वादनात्मा अभि.भा.५९क/१०५९.
bdag min
१. नात्मा — {bdag min sngar ni bkag zin phyir//} नात्मा पूर्वनिषेधतः बो.अ.३५ख/९.१२१ २. नाहम् — {sha dang pags pa bdag min te/} /{drod dang rlung yang bdag ma yin//} नाहं मांसं न च स्नायु नोष्मा वायुरहं न च । बो.अ.३३क/९.६० ३. अमम — {keng rus nyid yin gzhan min na/} /{rang dbang dang ni bdag min la//} तान्येवास्थीनि नान्यानि स्वाधीनान्यममानि च ।। बो.अ.२५क/८.४३; द्र. {bdag ma yin pa/}
= {bdag med pa} ।। •क्रि. नास्त्यात्मा — {bdag ni de ltar yod pa ma yin pas bdag med do//} न चैवमात्मतोऽस्तीति नास्त्यात्मा अभि.भा.८२क/११९१; •वि. अनात्मा — {chos thams cad bdag med pa} सर्वधर्मा अनात्मानः अ.श.१४४क/१३३; {bdag med pa'i rnam pa bsgom pa ni dran pa nye bar gzhag pa dag gi dus na'o//} अनात्माकारभावनः स्मृत्युपस्थानेषु सू.भा.१६७क/ ५८; निरात्मा — {stong pa bdag med gsung sgrog} शून्यनिरात्मनिनादि रा.प.२२८ख/१२१; निरात्मकः — {de lta ma yin na gson po'i lus ni bdag med pa ma yin te} अन्यथा नेदं निरात्मकं जीवच्छरीरम् त.प.२०१ख/ ११८; अनात्मकः — {bdag med ye shes mchog yin te//} ज्ञानमनात्मकं श्रेष्ठम् ल.अ.१६८ख/१२४; •सं. १. = {rang bzhin med pa} निरात्मा, निःस्वभावः — {zhig pa yang bdag med pa ste rang bzhin med pa} प्रध्वंसश्च निरात्मा निःस्वभावः त.प.२२९ख/१७५ २. = {bdag med nyid} अनात्मता — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa bdag kyang ma yin/} {bdag med pa yang ma yin pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानां नाप्यात्मता नाप्यनात्मता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.४०क/१८; निरात्मता — {bdag nyid} ({bdag med}) {phyir na bum pa bzhin/} /{de phyir 'di la bdag med med//} नैरात्म्याद् घटवत्तस्मान्नैवास्त्यस्य निरात्मता ।। त.स.८ख/१०५; नैरात्म्यम् — {de'i bdag med pa ste rang bzhin med pa zhes tshig rnam par sbyar ro//} तस्य नैरात्म्यं नैःस्वाभाव्यमिति विग्रहः त.प.३१९ख/११०५; •पा. नैरात्म्यम् — {nged kyi de yang rkyen las skyes/} /{de ni bdag med lta brten yin//} सा च नः प्रत्ययोत्पत्तिः सा नैरात्म्यदृगाश्रयः । प्र.वा.११७क/१.२५५; {bdag med pa mchog ni de bzhin nyid rnam par dag pa'o//} अग्रं नैरात्म्यं विशुद्धा तथता सू.भा.१५५क/४१; द्र. {bdag med pa gnyis/} {bdag med pa rnam pa gsum/} ।। •ना. = {bdag med ma} नैरात्म्या — {bdag med lhan cig mnyam sbyor zhing /} /{dga' ba gnyis gnyis snyoms 'jug pas//} रतिद्वन्द्वसमापन्नं नैरात्म्या सह संयुतम् । हे.त.२३ख/७८.
bdag med pa gnyis
द्विविधं नैरात्म्यम् — १. {gang zag la bdag med pa} पुद्गलनैरात्म्यम्, २. {chos la bdag med pa} धर्मनैरात्म्यम् सू.अ.१६७ख/५९.
bdag med pa rnam pa gsum
त्रिविधं नैरात्म्यम् — १. {mtshan nyid med pas bdag med pa dang} अलक्षणनैरात्म्यम्, २. {mi mthun pa'i mtshan nyid kyis bdag med pa dang} विलक्षणनैरात्म्यम्, ३. {rang gi mtshan nyid kyis bdag med pa'o//} स्वलक्षणनैरात्म्यञ्च म.भा.११ख/८९.
bdag med mngon sum du byas
प्रत्यक्षीकृतनैरात्म्यम् — {bdag med mngon sum du byas na/} /{skyon 'di gnas pa rnyed mi 'gyur//} प्रत्यक्षीकृतनैरात्म्ये न दोषो लभते स्थितिम् । त.स.१२१ख/१०५२.
bdag med chos mkhas
वि. धर्मनैरात्म्यकोविदः — {'jig rten bag chags rgyu las byung /} /{gang na'ang med min yod med min/} /{bdag med chos mkhas gang dag gis/} /{mthong na rnam par grol bar 'gyur//} वासनाहेतुकं लोकं नासन्न सदसत्क्वचित् । ये पश्यन्ति विमुच्यन्ते धर्मनैरात्म्यकोविदाः ।। ल.अ.१७५ख/१३७.
bdag med nyid
= {bdag med pa nyid/}
bdag med lta ba
= {bdag med par lta ba/}
bdag med bde ba sbyin pa po
वि. नैरात्म्यसुखदायकः — {bdag med bde ba sbyin pa po/} /{gtso bo 'di ltar bsgom pa nyid//} भावयेदीदृशं प्रभुम्…नैरात्म्यसुखदायकम् ।। हे.त.२४ख/८०.
bdag med rnal 'byor
पा. नैरात्म्यायोगः — {bdag med rnal 'byor ldan pa yis//} नैरात्म्यायोगयुक्तेन हे.त.१५क/४६; द्र. {bdag med rnal 'byor ldan pa/}
bdag med rnal 'byor ldan pa
वि. नैरात्म्यायोगयुक्तः — {bdag med rnal 'byor ldan pa yis/} /{phyag rgya nyid ces ji ltar brjod//} नैरात्म्यायोगयुक्तेन मुद्रार्थं विशिष्यते कथम् ।। हे.त.१५क/४६; नैरात्म्यायोगयुक्तात्मा — {bdag med rnal 'byor ldan pa 'am/} /{yang na he ru ka dpal brtson//} नैरात्म्यायोगयुक्तात्माऽथवा हेरुकयोगतः । हे.त.१४क/४४.
bdag med rnal 'byor ma
ना. नैरात्म्ययोगिनी, देवी — {dbang por rdo rje}…{dbus su bdag med rnal 'byor ma//} इन्द्रे वज्रा…मध्ये नैरात्म्ययोगिनी ।। हे.त.९क/२६.
bdag med rnal 'byor ma'i sgrub thabs
ना. नैरात्म्ययोगिनीसाधनम्, ग्रन्थः क.त.१३०५.
bdag med pa
= {bdag med/}
bdag med pa nyid
नैरात्म्यम् — {blo gros chen po bdag med pa'i dngos po ni bdag med pa nyid de} निरात्मभावो महामते नैरात्म्यम् ल.अ.१३०क/७६; {de yang bde bar gshegs la grub/} /{thog mar bdag med nyid gsungs phyir//} एतच्च सुगतस्येष्टमादौ नैरात्म्यकीर्त्तनात् । त.स.१२१ख/१०६१.
bdag med pa gnyis rab tu dbye ba rtogs pa'i mtshan nyid
पा. नैरात्म्यद्वयप्रभेदगतिलक्षणम् — {chos lnga dang rang bzhin dang rnam par shes pa dang bdag med pa gnyis rab tu dbye ba rtogs pa'i mtshan nyid bcom ldan 'das kyis bdag la bshad du gsol/} {bde bar gshegs pas bdag la bshad du gsol} देशयतु मे भगवान्, देशयतु मे सुगतः पञ्चधर्मस्वभावविज्ञाननैरात्म्यद्वयप्रभेदगतिलक्षणम् ल.अ.१४४ख/९१.
bdag med pa dris pa
ना. नैरात्म्यपरिपृच्छा, ग्रन्थः — {'phags pa bdag med pa dris pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यनैरात्म्यपरिपृच्छा नाममहायानसूत्रम् क. त.१७३.
bdag med pa la bdag tu phyin ci log pa
पा. अनात्मन्यात्मविपर्यासः, विपर्यासभेदः — {phyin ci log ni bzhi ste/} {mi rtag pa la rtag pa dang /} {sdug bsngal ba la bde ba dang /} {mi gtsang ba la gtsang ba dang /} {bdag med pa la bdag tu phyin ci log pa'o//} चत्वारो विपर्यासाः—अनित्ये नित्यमिति, दुःखे सुखमिति, अशुचौ शुचीति, अनात्मन्यात्मेति अभि.भा.२३१क/७७७.
bdag med pa'i mnyam nyid
पा. नैरात्म्यसमता, समताभेदः — {mnyam pa nyid ni rnam bzhi ste/} /{mtshan nyid rgyu dang dngos las skyes/} /{bdag med pa yi mnyam nyid de//} चतुर्विधा वै समता लक्षणं हेतुभाजनम् । नैरात्म्यसमता चैव ल.अ.१७६ख/१३९.
bdag med pa'i rnam pa
अनात्माकारः — {de gnyis ni stong pa dang bdag med pa'i rnam pa dag ma gtogs pa rnam pa bcu bzhi can yin no//} ते चतुर्दशाकारे शून्यानात्माकारौ वर्जयित्वा अभि.भा.४८क/१०५५.
bdag med pa'i rnam pa bsgom pa
पा. अनात्माकारभावनः, भावनाकारप्रविष्टभेदः — {bdag med pa'i rnam pa bsgom pa ni dran pa nye bar gzhag pa dag gi dus na'o//} अनात्माकारभावनः स्मृत्युपस्थानेषु सू.भा.१६७क/ ५८.
bdag med pa'i ye shes
पा. नैरात्म्यज्ञानम् — {gang gi phyir bdag med pa'i ye shes kyis bsngags par zhes bya ba} ({bsngags par shes bya} ){la sogs pa'i sgrib pa spangs par gshegs pas na bde bar gshegs pa zhes bya'o//} यतो नैरात्म्यज्ञानात् प्रशस्तं समस्तज्ञेयाद्यावरणग्रह(प्रहा)णं गत इति सुगत उच्यते त.प.२९४ख/१०५२.
bdag med par gyur cig
क्रि. नो च स्याम् — {phyi rol pa'i lta bar gyur pa rnams kyi nang na ni 'di lta ste/} {bdag med par gyur cig/} {bdag gi med par gyur cig/} {bdag 'byung bar ma gyur cig bdag gi 'byung bar ma gyur cig ces bya ba'i lta ba 'di mchog yin no//} एतदग्रं बाह्यकानां दृष्टिगतानां यदुत नो च स्याम्, नो च मे स्यात्, न भविष्यामि, न मे भविष्यति अभि.भा.२३६क/७९४.
bdag med par lta ba
पा. नैरात्म्यदर्शनम् — {bdag tu lta ba dang 'gal ba yang bdag med par lta ba yin te} आत्मदर्शनविरुद्धं च नैरात्म्यदर्शनम् त.प.२९५ख/ १०५३; {des na bdag med lta ba ni/} /{gnyis pa med pa'i zhi sgo yin//} अद्वितीयशिवद्वारमतो नैरात्म्यदर्शनम् ।। त.स.१२७क/१०९४.
bdag med par smra ba
= {bdag med smra ba/}
bdag med par so sor rtog pa
पा. अनात्मप्रत्यवेक्षा — {bdag med par so sor rtog pa ni chos snang ba'i sgo ste/} {bdag la mngon par zhen pa med par 'gyur ro//} अनात्मप्रत्यवेक्षा धर्मालोकमुखमात्मानभिनिवेशनतायै संवर्तते ल.वि.२०क/२३.
bdag med ma
ना. नैरात्म्या, देवी — {phyag rgya lnga ni 'dzin lha la/} /{bdag med ma ni nyid kyis zhus//} पञ्चमुद्राधरं देवं नैरात्म्या पृच्छति स्वयम् ।। हे.त.२३ख/७६; नैरात्मिका — {rdo rje ma dang dkar mo dang chu ma dang rdo rje mkha' 'gro ma dang bdag med ma dang sa spyod ma dang mkha' spyod ma'i rnal 'byor las rengs par byed pa la sogs pa brtul zhugs can gyis byed do//} वज्रा गौरी च वारी च वज्रडाकी नैरात्मिका । भूचरी खेचरीयोगात् स्तम्भनादि करेद् व्रती ।। हे.त.४ख/१०.
bdag med ma rkyang pa
केवलनैरात्म्या — {bdag med ma rkyang pa'i sgrub thabs} केवलनैरात्म्यासाधनम् क.त.३६३९.
वि. नैरात्म्याश्लिष्टकन्धरः — {dpa' bo thod pa'i phreng ba can/} /{bdag med mas ni mgul nas 'khyud//} कपालमालिनं वीरं नैरात्म्याश्लिष्टकन्धरम् । हे.त.२३ख/७६.
bdag med smra
= {bdag med smra ba/}
bdag med smra ba
१. नैरात्म्यवादः, वादविशेषः — {bdag med smra yi phyogs la yang /} /{bdag med phyir ni 'bras med pa'am/} /{bdag las gzhan gyir bya bar ni/} /{sngar nyid du ni rtogs byed pa//} नैरात्म्यवादपक्षे तु पूर्वमेवावबुध्यते । मद्विनाशात् फलं न स्यान्मत्तोऽन्यस्याथ वा भवेत् ।। त.स.१९क/२०८; {des na 'jig rten thams cad kyis nges par bzung ba'i ngo shes pa 'dis bdag med par smra ba la gnod par 'gyur ro//} तेनास्मात् प्रत्यभिज्ञानात् सर्वलोकावधारितात् । नैरात्म्यवादबाधः स्यात् त.प.२०४क/१२३ २. नैरात्म्यवादी, बौद्धः — {rnam par shes pa'ang mi 'byung phyir/} /{bdag med smra ba chad par gyur//} नैरात्म्यवादिनो च्छेदो विज्ञानस्याप्यसंभवः ।। ल.अ.१८५ख/१५५; वा.टी.१०४क/६५.
bdag med smra ba can
वि. नैरात्म्यवादी — {gang phyir 'gro ba'i ston pa gzhan ni bdag med smra ba can ma mchis//} अन्यः शास्ता जगति भवतो नास्ति नैरात्म्यवादी त.प.३१४क/१०९५.
bdag med tshul can
वि. नैरात्म्यरूपकम् — {thugs kyi rdo rje bdag med ma/} /{sems ni bdag med tshul can nyid//} चित्तवज्री च नैरात्म्या चित्तं नैरात्म्यरूपकम् हे.त.२३क/७६; नैरात्म्यरूपिणम् — {ga bur nyid ni bdag med ma/} /{bde ba bdag med tshul can nyid//} कर्पूरमेव नैरात्म्या सुखं नैरात्म्यरूपिणम् । हे.त.२१क/६६.
bdag med ye shes
पा. नैरात्म्यज्ञानम् — {bstod ris la sogs rnams la ni/} /{bdag med ye shes de 'dra ba/} /{yod min} इदं च वर्धमानादेर्नैरात्म्यज्ञानमीदृशम् । न समस्ति त.स.१२१क/१०४९.
bdag mo
द्र.— {dri za'i bu mo nags tshal bdag mo zhes bya ba} वनस्पतिर्नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२क/२५९;
bdag mo chen mo
महाधिपतिः म.व्यु.४३१८.
bdag mo chen mo
ना. महाधिपतिः म.व्यु.४३१८; मि. को.७क ।
bdag dman
पा. हीनोऽस्मि, मानभेदः — {bstan bcos las nga rgyal rnam pa dgu ste/}…{bdag dman no snyam pa'i nga rgyal gyi rnam pa dang}… {zhes gang bshad pa} शास्त्रे नव मानविधा उक्ताः…हीनोऽस्मीति मानविधा अभि.भा. २३२ख/७८२.
पा. रूपमात्मा, सत्कायदृष्टिभेदः — {bdag gzugs yin te bdag po dang 'dra} रूपमात्मा स्वामिवत् म.व्यु.४६८५.
bdag 'od
वि. स्वयंप्रभः — {sum cu rtsa gnyis mtshan gyi gzugs ldan zhing /} /{bdag 'od rang byung 'jig rten rig par yang //} द्वात्रिंशतीलक्षणरूपधारिणः स्वयंप्रभा लोकविदू स्वयंभूः ।। स.पु.२०ख/३२.
bdag yul
स्वदेशः — {de dag bdag yul chu 'gram phyin par gyur//} स्वदेशतीरान्तमुपागतास्ते जा.मा.९५ख/९८.
bdag yongs su ma gyur pa
पा. आत्मनोऽपरिणामः, अभावभेदः — {gzhon nu ma len gyis dngos po med pa rnam pa gsum brjod de bdag yongs su ma gyur pa ni gcig go/} कुमारिलेन त्रिविधोऽभावो वर्णितः । आत्मनोऽपरिणाम एकः त.प.६२ख/५७७.
bdag yongs su smin pa
पा. आत्मपरिपाकः — {rnam pa dgu po de ni mdor na byang chub sems dpa' rnams kyi bdag yongs su smin pa yin par rig par bya'o//} एष समासेन बोधिसत्त्वानां नवप्रकार आत्मपरिपाको वेदितव्यः सू.भा.१४८ख/३०.
bdag yod pa
आत्मसत्ता — {bdag yod par smra ba} आत्मसत्तावादः न्या.टी.६९ख/१७९; आत्मसत्त्वम् — {bdag yod pas/} /{nga rgyal ldog par mi 'gyur te//} आत्मसत्त्वे च नाहङ्कारो निवर्त्तते त.स.१२७ख/१०९४.
bdag yod par smra ba
आत्मसत्तावादः — {bdag med do zhes bdag 'gog par smra ba ni bdag yod par smra ba dang 'gal ba yin no//} ‘ऽनास्ति आत्माऽ’ इत्यात्मप्रतिषेधवाद आत्मसत्तावादविरुद्धः न्या.टी.६९ख/१७९.
bdag yod ma yin
वि. अनात्मा— {'di dag thams cad} …{zil ba'i thigs pa 'dra zhing gsob gsog snying po med la bdag yod ma yin stong par gyur pa ste} ओसबिन्दूपमा रिक्ततुच्छा असारा अनात्मा च शून्यस्वभावा इमे सर्वशः ल.वि.१०६ख/१५४.
bdag rang
स्वयम् — {de bas na 'di de nas bdag rang thar bar mi nus te} न चायमतः शक्ष्यति स्वयमुत्तर्तुम् जा.मा.१४७क/१७०; अहम् — {nags 'dir bdag rang gcig pu nyid//} वनेऽस्मिन्नहमेकाकी अ.क.२२३क/२४.१६९; स्वात्मा — {de bzhin bdag rang nang gnas mgon yod gyur kyang mgon med blo ldan pa//} तद्वत्… सन्नाथेषु च सत्स्वनाथमतयः स्वात्मान्तरस्थेष्वपि ।। र.वि.१०८क/६५.
bdag rang gi
स्वस्य; स्वस्मिन् — {bdag rang gi grong khyer na} स्वस्मिन् पुरवरे जा.मा.७४क/८५.
bdag rang nyid
आत्मा — {bdag rang nyid dam nang mi la/} /{brtse ba bzhin du gzhan la'ang brtse//} आत्मनीव दया स्याच्चेत्स्वजने वा यथा जने । जा.मा.१५६ख/१८०.
bdag rig
= {bdag nyid rig pa/}
bdag rig pa
= {bdag nyid rig pa/}
bdag la mngon par zhen pa med pa
आत्मानभिनिवेशनता — {bdag med par so sor rtog pa ni chos snang ba'i sgo ste/} {bdag la mngon par zhen pa med par 'gyur ro//} अनात्मप्रत्यवेक्षा धर्मालोकमुखमात्मानभिनिवेशनतायै संवर्तते ल.वि.२०क/२३.
bdag la chags pa
= {bdag chags/}
bdag la bstod
= {bdag la bstod pa/}
bdag la bstod pa
•वि. आत्मोत्कर्षकः — {bdag la bstod pa rnams kyi slad du ma lags} नात्मोत्कर्षकाणाम् सु.प.२१ख/२; आत्मोत्कर्षी लो.को.१२०१; •सं. आत्मोत्कर्षः — {bdag bstod gzhan la brnyas pa dang //} आत्मोत्कर्षपरावज्ञे अभि.अ.१.५६; आत्मोत्कर्षणम् — {gang tshe bdag bstod lhur len pa'am/} /{gzhan la smod pa nyid dang ni//} यदात्मोत्कर्षणाभासं परपंसनमेव वा । बो.अ.१२क/५.५०; आत्मोत्कर्षणा — {bdag la bstod pa dang gzhan la smod pa} आत्मोत्कर्षणा परपंसना बो.भू. ८५क/१०८.
bdag la bstod pa med pa
आत्मानुत्कर्षणता — {bdag shes pa ni chos snang ba'i sgo ste/} {bdag la stod pa med par 'gyur ro//} आत्मज्ञता धर्मालोकमुखमात्मानुत्कर्षणतायै संवर्तते ल.वि.२०ख/२३.
bdag la bde ba
आत्मसुखः — {bdag la bde ba bskyed pa dang rjes su mthun pa nyid du ma bzung ba'i dngos po la} आत्मसुखोत्पादानुकूलत्वेनागृहीते वस्तुनि त.प.२९५क/१०५३.
bdag la bdog par byed pa
आत्मसात्करणम् — {len pa ni dang ba chen pos bdag la bdog par byed pa'o//} उद्ग्रहणं महता प्रसादेनात्मसात्करणम् म.टी.२९४क/१५९.
bdag la gnod pa
=*आत्मोपक्रमः म.व्यु.७१७१.
bdag la phan pa
आत्महितम् — {de ltar bdag la phan pa sgrub pa phun sum tshogs pas yang dag par bstod nas} इत्यात्महितप्रतिपत्तिसम्पदा संस्तुत्य अभि.भा.२६क/८.
bdag la phan pa dang gzhan la phan pa la zhugs pa
वि. आत्महितपरहितप्रतिपन्नः — {de yang dad pa dang ldan la dge zhing bsam pa bzang ba bdag la phan pa dang gzhan la phan pa la zhugs pa} स च श्राद्धो भद्रः कल्याणाशय आत्महितपरहितप्रतिपन्नः अ.श.२क/१.
bdag la byams pa
•वि. आत्मवत्सलः — {'jig rten bdag la byams pa ni bdag nyid phan pa ma yin pa dang bde ba ma yin pa la sbyor ro//} (?) आत्मवत्सलस्तु लोक आत्मानं हिते च सुखे च संनियोजयति सू.भा. १५१क/३४; •सं. आत्मस्नेहः — {bdag la byams pa'i dgra bo de/} /{'phel bar byed pa su zhig yod//} आत्मस्नेहमयं शत्रुं को वर्धयितुमर्हति । जा.मा.४ख/३; आत्मवात्सल्यम् — {phan pa dang bde ba la yang dag par sbyor ba'i phyir/} {pha ma dang gnyen bshes kyi bsam pa las khyad par du 'phags pa dang 'jig rten bdag la byams pa las khyad par du 'phags pa'i bsam pa yin no//} मातापितृबान्धवाशयविशिष्टं लोकात्मवात्सल्यविशिष्टं च हितसुखसंयोजनात् सू.भा.१५१क/३४.
bdag la rmongs pa
आत्मव्यामोहनम् — {bdag la rmongs pa'i 'bad pa yis/} /{smyos pas sa 'di kun tu 'khrugs//} आत्मव्यामोहनोद्युक्तैरुन्मत्तैराकुला मही बो.अ.२६क/८.६९.
bdag la yod
= {bdag la yod pa/}
bdag la yod pa
आत्मगतः — {ji ltar}…{bdag la yod pa'i gzugs la lta zhing phyi rol gyi gzugs la lta ba ltar} यथा… आत्मगतं रूपं पश्यन् बहिर्गतं रूपं पश्यति अभि.स्फु.३०९क/११८१.
bdag la sems pa gcig pu
वि. स्वचित्तैकाग्रमानसः — {bsam pa gzhan ni kun btang ste/} /{bdag la sems pa gcig pu yis//} सर्वान्यचिन्तानिर्मुक्तः स्वचित्तैकाग्रमानसः । बो.अ.२४ख/८.३९.
bdag la sred
= {bdag la sred pa/}
bdag la sred pa
आत्मतृष्णा — {de lta na yang gang la bdag tu lta ba yod pa de la bdag la sred pa yod la} एवमपि यत्रात्मदृष्टिस्तत्रात्मतृष्णा अभि.भा.२३३ख/ ७८६.
bdag la slu ba med pa
आत्माविसंवादनता — {yang dag pa ni chos snang ba'i sgo ste/} {bdag la slu ba med par 'gyur ro//} भूतं धर्मालोकमुखमात्माविसंवादनतायै संवर्तते ल.वि.२०क/२३.
वि. आत्मकामः मि.को.९७क; द्र. {bdag bde legs su 'dod pa/}
bdag shes
= {bdag shes pa/}
bdag shes pa
•वि. आत्मज्ञः म.व्यु.२३८९; •सं. १. आत्मज्ञता — {bdag shes pa ni chos snang ba'i sgo ste/} {bdag la stod pa med par 'gyur ro//} आत्मज्ञता धर्मालोकमुखमात्मानुत्कर्षणतायै संवर्तते ल.वि.२०ख/२३ २. स्ववेदनम् — {de phyir 'di ni shes pa yi/} /{rang bzhin yin pas bdag shes rung //} तदस्य बोधरूपत्वाद् युक्तं तावत् स्ववेदनम् । त.स.७३क/६८२.
bdag gsal
आत्मज्योतिः — {'ga' zhig kun mkhyen yin pas na/} /{rang bdag nyid kyis bdag nyid ni/} /{rig par 'gyur gyi dogs yin te/} /{de ni bdag gsal mthong ba yin//} केचित् सर्वविदः सन्तो विदन्तीति हि शङ्क्यते ।। स्वयमेवात्मनाऽऽत्मानमात्मज्योतिः स पश्यति । त.स.१२०क/१०३९.
bdams pa
विचयनम् — {bdams te bzang po rku bar 'dod pa la yang ngo //} विचयनं च रुचितापहारेच्छायाम् वि.सू.१५ख/१७.
प्रेरयितुम् — {sgra ni rlung gis bda' bar mi nus pa nyid do//} शब्दः प्रेरयितुमशक्य एव मातरिश्वना प्र.अ.१६२ख/५१२.
bdar
= {bdar ba/} {bdar nas} — {de nas bram ze sngor gyur bcom brlag na gnas pa'i bram ze rgan rabs rgan rabs rnams kyis mdun du bdar nas} ततो नीलभूतिर्ब्राह्मणो वृद्धवृद्धैर्मथुरानिवासिभिर्ब्राह्मणैः संपुरस्कृतः वि.व.१२५क/१.१३.
bdar ba
•क्रि. पिनष्टि — {tsan dan dmar po bdar zhing 'dug go/} लोहितचन्दनं पिनष्टि अ.श.८०क/७१; •सं. घृष्टिः — {'bru mar dang bdar ba}…{'bru mar gyis bdar ro//} तैलेन घृष्टिः…घृष्टिस्तैलेन वि.सू.७ख/८; कषणम् — {dga' ldan phyogs kyi glang po 'gram pa'i ngos bdar tsan dan dag ni chag cing zag} माद्यद्दिग्गजगण्डभित्तिकषणैर्भग्नस्रवच्चन्दनः ना.ना.२२६ख/१६; निकषः — {sreg dang bcad dang bdar ba yis/} /{dri ma med pa'i gser bzhin du//} तापाच्छेदान्निकषाद्वा कलधौतमिवामलम् । त.स.१२२क/१०६३; {bdar ba lta bur dngos po'i stobs kyis zhugs pa'i rjes su dpag pa} वस्तुबलप्रवृत्तानुमानेन निकषप्रख्येण त.प.३०२ख/१०६३; •कृ. घृष्यमाणः — {sol ba ji ltar bdar yang ni/} /{nam yang dkar por 'gyur ma yin//} घृष्यमाणो हि नाङ्गारः शुक्लतामेति जातुचित् । प्र.अ.१४०ख/१५०; घट्टितम् — {nor bu la sogs pa la ni bdar ba dang phugs pa nyid du rung ba nyid yin no//} घट्टितविद्धतायां मण्यादेर्योग्यत्वम् वि.सू.४२ख/५४.
bdar bar byed
= {bdar byed/}
bdar byed
क्रि. घृष्येत् — {dper na byis pa sol ba thogs nas su/} /{'di ni dkar por bya zhes bdar byed kyang //} अङ्गारमादाय यथा हि बालो घृष्येदयं यास्यति शुक्लभावम् । शि.स.१२९ख/१२५.
bdar 'os
वि. देयम्, दातव्यम् — {'di dang bdag gis bsgrubs pas na/} /{de phyir bzod pa'i 'bras bu ni/} /{'di la thog mar bdar 'os te/} /{'di ltar de ni bzod pa'i rgyu//} मया चानेन चोपात्तं तस्मादेतत् क्षमाफलम् । एतस्मै प्रथमं देयमेतत्पूर्वा क्षमा यतः ।। बो.अ.१८ख/६.१०८.
bdal ba
वि. आस्तीर्णः — {'og gi sa gzhi ni ka ra ke ta na'i rang bzhin la gser gyi bye ma bdal ba} अधोभूमिः कर्केतनमयी, सुवर्णवालुकास्तीर्णा अ.सा.४२७ख/२४१; प्रकीर्णः — {gru ni skam sa dang yur po che dang chu bdal ba dag gis so//} नावः स्थलकुल्याप्रकीर्णोदकैः वि.सू.१४ख/१६; विसृमरः — विसृत्वरो विसृमरः प्रसारी च विसारिणि । अ.को.३.१.२९; द्र. {bye ma bdal ba'i steng du} वालुकास्थाने वि.सू.१९ख/२३.
bdas
= {bdas pa/}
bdas pa
•क्रि. ( {bda' ba} इत्यस्याः भूत.) अतिरुह्यति— {chu bo rnams kyis bdas na bdag 'dir ji ltar dga'} ओघेऽतिरुह्यति कथं नु रतिर्ममात्र रा.प.२४८ख/१४८; •वि. अनुवाही — {'khor ba rgyun gyis bdas pa} संसारस्रोतानुवाहिनः शि.स.१५८ख/१५२; वशगः — {de nas tshong pa de dag rlung dang chu'i shugs kyis bdas pa'i gru bo ches g}.{yengs nas} अथ ते सांयात्रिकाः पवनबलशलितसलिलवेगवशगया नावा परिभ्रम्यमाणाः जा.मा.८१क/९४; •भू.का.कृ. प्रेरितः — {rtswa rlung gis bdas pa rnams kyi lta bu} यथा वायुप्रेरितानां तृणादीनाम् सू.भा. २३४ख/१४६; अभिहतः — {'di lta ste dper na rnam par 'thor rlung gis bdas pa'i bye'u} वैरम्भवाताभिहतशकुन्तवत् शि.स.१३५ख/१३२; ग्रस्तः — {shugs drag pos bdas} महावेगग्रस्ताः शि.स.१५८ख/१५२; •सं. प्रेरणम् — {de las skyes pa 'ba' zhig nyid rlung gis bdas pa yin na ci 'gal} तत उत्पन्नस्य केवलस्य वायुना प्रेरणे को विरोधः प्र.अ.१६३क/५१२ ०. द्र.— {phan tshun bdas pas rdul rnams lhags pa yis/} /{me tog rgyun chags rnams kyis de la 'thor//} परस्पराश्लेषविकीर्णरेणुभिः प्रसक्तमेनं कुसुमैरवाकिरन् ।। जा.मा.२७ख/३२; {de nas lha min mdas 'phangs bdas pa dang /} /{lha dbang dpung ni 'jigs pas byer bar 'gyur//} अथ प्रत(प्रक्षि)प्तासुरशस्त्रसायकैर्भयात्प्रदुद्राव सुरेन्द्रवाहिनी । जा.मा.६७ख/७८; {de nas de'i phas rgyal po la bdas par gsol ba} अथ तस्याः पिता राज्ञः संविदितं कारयामास जा.मा.७२ख/८४.
bdas par 'gyur ba
वि. प्रेर्यमाणः — {rlung gis bdas par 'gyur ba yin/}({'gyur ba yi/}) /{sgra ni gzhan du thos pa yin}({min//}) वायुना प्रेर्यमाणस्य शब्दस्यान्यत्र न श्रुतिः । प्र.अ.१६२ख/५१२.
bdug pa
•सं. १. धूपः — {mchod pa ni me tog dang bdug pa dang mar me dang spos la sogs pas} पूजनं पुष्पधूप(दीप)गन्धादिभिः म.टी.२९४क/१५९; {bdug pa'i du bas bkra ba} धूपधूमशबला अ.क.२५२ख/९३.४१; {bdug pa'i sprin tshogs rnams kyang de la dbul//} तान् धूपमेघैरुपधूपयामि बो.अ.४ख/२.१६ २. धूपनम् — {spyan drang ba dang mchod pa dang bdug pa la sogs pa byas nas} आवाहनपूजनधूपनादि…कृत्वा म.मू.१२५क/३४; •ना. १. धूपः — {gang po bzang dang grags ldan ma/}…/{pa ny+tsa la dang bdug pa dang /} /{rgyal po mjug tu smos pa ste/} /{'di ni sde tshan bsdus pa yin//} पूर्णभद्रो यशोमती… पञ्चालो धूप एव च । राजानं पश्चिमं कृत्वा वर्गो ह्येष समुद्दितः ।। अ.श.१क/१ २. धूपा, देवी — {bdug pa la sogs lha mo bzhi//} धूपादिदेव्यश्चतस्रः स.दु.१६७/१६६; द्र. {bdug pa ma/} {bdug spos ma/}
bdug pa ma
ना. धूपा, देवी — {bdug pa ma'i phyag rgya} धूपामुद्रा स.दु.१४५/१४४; द्र. {bdug pa/} {bdug spos ma/}
bdug pa ma'i phyag rgya
पा. धूपामुद्रा — {bdug pa ma'i phyag rgya bcings la 'di skad ces brjod de} धूपामुद्रां बद्ध्वैवं वदेत् स.दु.१४५/१४४.
धूपवृक्षः — {de bdug pa'i shing ngam spos kyi shing ngam}…{nga yir bya ba med pa yongs su gzung ba med pa gang yin pa de lta bu} स यथेमे धूपवृक्षा वा गन्धवृक्षा वा…अममा अपरिग्रहाः शि.स.१५९ख/१५३.
bdug par bgyi
क्रि. धूपयेत् लो.को.१२०२; द्र. {bdug par bya/}
bdug par bya
क्रि. धूपयेत् — {bdug pa yis kyang bdug par bya//} धूपनेन च धूपयेत् स.दु.२३५/२३४.
bdug par byed
क्रि. धूपितं करोति — {sa phyogs de'ang dri dang bdug pa sna tshogs kyis shin tu bdug par byed de} नानागन्धधूपधूपितं च तं पृथिवीप्रदेशं कुर्वन्ति अ.सा. ४२८ख/२४१.
धूपघटिका — {bdug spos kyi snod dngul las byas pa bzhi} चतस्रश्च धूपघटिका रूप्यमय्यः अ.सा.४४२ख/२४९.
bdug spos kyi phyag rgya
पा. धूपमुद्रा, हस्तमुद्राविशेषः — {snyim pa gyen du 'thor ba ni me tog gi} ({bdug spos kyi} ) {phyag rgya'o//} {de nyid 'og nas 'thor ba ni bdug spos kyi} ({me tog gi} ){phyag rgya'o//} अञ्जलेरूर्ध्वक्षेपाद् धूपमुद्रा । तस्या एवाधःक्षेपात् पुष्पमुद्रा स.दु.१८५/१८४; द्र. {bdug pa'i phyag rgya/}
ना. धूपा, पूजादेवी — {mchod pa'i lha mo bcu gnyis po rnams kyi sa bon gong bu rnams} … {grangs bzhin du rol mo ma dang}…{bdug spos ma dang}…{'dod ma} द्वादशपूजादेवीनां बीजाक्षराणि… यथासंख्यं नृत्या… धूपा…कामा वि.प्र.३१क/४.४; वि.प्र.४४ख/४.४२.
bdugs
= {bdugs pa/}
bdugs pa
•क्रि. धूप्यते — {khri thams cad kyi drung du yang pog phor nas a ga rus bdugs shing} सर्वत्र चासनमूले अगरुगन्धघटिका धूप्यते रा.प.२४६क/१४५; •भू. का.कृ. धूपितम् — {bdug pa sna tshogs kyis ni bdugs//} विचित्रधूपधूपितम् अ.श.४०ख/३५; {bdug spos dri zhim pos bdugs pa} सुरभिधूपधूपितम् वि.सू.६६क/८२; प्रधूपितम्— {spos kyi rnam pa yid 'phrog pa zhes bya ba yod de/} {des}…{bdugs na} अस्ति…मनोहरा नाम गन्धजातिः, या…प्रधूपिता ग.व्यू.४८क/१४१; परिधूपितम् — {bdug spos sna tshogs kyis bdugs pa} सर्वगन्धधूपपरिधूपितः ग.व्यू.१६९ख/२५२; निर्धूपितम् — {pog phor nas ni bdugs} (?) नानागन्धघटिकानिर्धूपितः ल.वि.९५ख/१३६; धूपितवान् — {sgo khang du 'dug nas a ga rus bdugs so//} द्वारकोष्ठके स्थित्वागरुं धूपितवान् अ.श.१३ख/१२.
bdugs par bgyi
क्रि. धूपयितव्यम् लो.को.१२०३.
bdung
= {bdung ba/}
bdung ba
• क्रि. (वर्त., भवि.; {bdungs} भूत., विधौ; सक.) आरोपयिष्यति — {de rgyal po ka pi na chen pos bteg par yang ma nus na bdung bar lta ga la nus} तच्च राजा महाकप्फिणः उत्क्रष्टुमपि न शक्नोति, कुतः पुनरारोपयिष्यति अ.श.२४०ख/२२१; •सं. आरोपणम् — {grong khyer 'di na gzhu gzhan la la bdag gis bdung bzod pa'am lus kyi stobs dang mthu bzod pa mchis sam} अस्तीह देव नगरे किंचिदन्यद्धनुर्यन्ममारोपणं सहेत कायबलस्थामं च ल.वि.७९ख/१०७.
bdung bar
आरोपयितुम् — ( {gnam ru} ){de ni sus kyang bdung bar yang mi nus na/} {dgang bar lta smos kyang ci dgos pa zhig yod do//} न पुनस्तत्कश्चिच्छक्नोति स्म तद्धनुरारोपयितुं प्रागेव पूरयितुम् ल.वि.७९ख/१०७.
bdungs
= {bdungs pa/} {bdungs nas} आरोप्य — {gzhu de zla gam bzhin du bdungs nas gnam mda' 'phangs} तद्धनुरर्धचन्द्राकारेणारोप्य शरः क्षिप्तः अ.श.२४०ख/२२१.
bdungs pa
•क्रि. आरोपितवानभूत् — {skyil mo krung phyed bcas te/} {lag pa g}.{yon pas bzung nas lag pa g}.{yas pa'i sor mo gcig gis bdungs so//} अर्धपर्यङ्कं कृत्वा वामेन पाणिना गृहीत्वा दक्षिणेन पाणिना एकाङ्गुल्यग्रेणारोपितवानभूत् ल.वि.७९ख/१०७; •कृ. आरोप्यमाणः — {gzhu de de ltar bdungs pa'i tshe ser skya'i gnas kyi grong khyer chen po thams cad du sgra mngon par grag par gyur to//} तस्य धनुष आरोप्यमाणस्य सर्वं कपिलवस्तु महानगरं शब्देनाभिविज्ञप्तमभूत् ल.वि.७९ख/१०७.
bdud
= {'dod lha} मारः, कामदेवः — {de la bdud dam bdud kyi ris kyi lha glags lta ba dang glags tshol ba dag gis glags rnyed par mi 'gyur ro//} न तस्य मारो वा मारकायिका वा देवता अवतारप्रेक्षिण्योऽवतारगवेषिण्योऽवतारं लप्स्यन्ते अ.सा.४४क/२५; मन्मथः — {gzhan gyis pham du dogs pa'i bdud dag kyang /} /{da ni nges par shugs kyang nar zhes 'byin//} पराजयाशङ्कितजातसंभ्रमो ध्रुवं विनिश्वासपरोऽद्य मन्मथः ।। जा.मा.६ख/६; कन्दर्पः — {de nas dregs pa nyams pa'i bdud/} /{de nyid la ni skyabs su song //} भग्नदर्पोऽथ कन्दर्पस्तमेव शरणं ययौ ।। अ.क.१६१क/७२.५०; नमुचिः — {de tshe bdud ni bcom par 'gyur//} भग्नाशं नमुचिं तदा म.मू.१९३क/१२९; मारकः — {bdud kyi gnas bdud dang bcas pa rnams bskyod pas mi dga' bar byed pa'o//} मारभवनानां च समारकाणां कम्पनोद्वेजनम् सू.भा.१४७ख/२८; मृत्युः — {gang du bdud kyis mi rdzi ba/} /{der yang dga' mgur rab tu mchi//} प्रयाति तत्र तु स्वैरी यत्र मृत्योरगोचरः श.बु.११३ख/८९; कृष्णबन्धुः म.व्यु.७३८५.
bdud kyi dkyil 'khor
मारमप्रडलम् — {bdud kyi dkyil 'khor 'joms par mdzad pa} मारमण्डलविध्वंसकरः ल.वि.२०४ख/३०८; {bdud kyi dkyil 'khor thams cad rab tu 'dul ba'i dbyangs} सर्वमारमण्डलप्रमर्दनघोषः च ग.व्यू.२७६क/३.
bdud kyi dkyil 'khor 'joms par mdzad pa
वि. मारमण्डलविध्वंसकरः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{bdud kyi dkyil 'khor 'joms par mdzad pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते …मारमण्डलविध्वंसकर इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८.
bdud kyi dkyil 'khor thams cad 'joms par byed pa
सर्वमारमण्डलविध्वंसनकरी, रश्मिविशेषः — {smin mtshams kyi bar gyi mdzod spu nas bdud kyi dkyil 'khor thams cad 'joms par byed pa zhes bya ba'i 'od zer gcig phyung} भ्रूविवरान्तरादूर्णाकोशात् सर्वमारमण्डलविध्वंसनकरीं नामैकां रश्मिमुदसृजत् ल.वि.१४७ख/२१८.
bdud kyi dkyil 'khor thams cad rnam par 'joms pa'i ye shes kyi phyag rgya
bdud kyi dkyil 'khor thams cad rnam par 'thor ba'i ye shes rgyal mtshan
ना. सर्वमारमण्डलविकिरणज्ञानध्वजः, बोधिसत्त्वः — {'jig rten gyi khams rin po che} ({nor bu} ){nyi ma rab tu snang ba'i snying po zhes bya ba de bzhin gshegs pa chos kyi 'khor lo'i ye shes kun tu snang ba'i rgyal po'i sangs rgyas kyi zhing nas byang chub sems dpa' bdud kyi dkyil 'khor thams cad rnam par 'thor ba'i ye shes rgyal mtshan zhes bya ba} मणिसूर्यप्रतिभासगर्भाया लोकधातोर्धर्मचन्द्र(चक्र)समन्तज्ञानावभासराजस्य तथागतस्य बुद्धक्षेत्रात् सर्वमारमण्डलविकिरणज्ञानध्वजो नाम बोधिसत्त्वः ग.व्यू.२८५ख/९.
ना. सर्वमारमण्डलप्रमर्दनघोषः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{bdud kyi dkyil 'khor thams cad rab tu 'dul ba'i dbyangs dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन… सर्वमारमण्डलप्रमर्दनघोषेण च ग.व्यू.२७६क/३.
bdud kyi dkyil 'khor rnam par sel bar byed pa
पा. मारमण्डलविध्वंसनकरः, समाधिविशेषः — {bdud kyi dkyil 'khor rnam par sel bar byed pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} मारमण्डलविध्वंसनकरो नाम समाधिः अ. सा.४३१क/२४३.
ना. सर्वमारशत्रुविजया, रश्मिः — {dpal gyi be'u dang rdo rje dang bkra shis las bdud kyi dgra las rnam par rgyal ba zhes bya ba'i 'od gzer chen po gcig}…{'byung ste} श्रीवत्सालङ्काराद्वज्रस्वस्तिकात् सर्वमारशत्रुविजया नामैकैका महारश्मिः …निश्चरति द.भू.२६४क/५७.
bdud kyi mgo
पा. मारशिरः, हस्तचिह्नविशेषः मि.को.१०क ।
bdud kyi lcags kyu
माराङ्कुशः — {bcom ldan 'das 'di ni byang chub sems dpa'i dgon pa la gnas pa dang rab tu ldan pa'i bdud kyi lcags kyu ste bdun pa'o//} अयं भगवन् बोधिसत्त्वस्यारण्यवासप्रतिसंयुक्तः सप्तमो माराङ्कुशः शि.स.३३ख/३२.
bdud kyi thibs kyis non pa
माराधिष्ठानम् — {bdud kyi thibs kyis non pa dang /} /{zab mo'i chos la ma mos dang //} माराधिष्ठानगम्भीरधर्मतानधिमुक्तते अभि.अ.२.२७.
bdud kyi stobs stobs med par byed pa'i stabs
पा. मारबलाबलकरणगतिः, महापुरुषाणां गतिविशेषः — {skyes bu chen po'i stabs}… {mi bskyod pa'i stabs dang}… {bdud kyi stobs stobs med par byed pa'i stabs dang} महापुरुषाणां गतिरनुच्चलितगतिः…मारबलाबलकरणगतिः ल.वि.१३४ख/१९९.
bdud kyi sde
मारसेना — {bdud sdig can de dag re res kyang de snyed kyi bdud kyi sde mngon par sprul kyang} एकैकश्च मारः पापीयांस्तावतीरेव मारसेना अभिनिर्मिमीते अ. सा.३९१क/२२१; मारचमूः म.व्यु.७३८४.
bdud kyi dpa' bo
मारवीरः — {gzhu bkang 'dod pa dang ni rnga gsang brdung zhing sgra sgrogs bdud kyi dpa' bo dang} कामेनाकृष्य चापं हतपटुपटहावल्गुभिर्मारवीरैः ना. ना.२२५क/३.
bdud kyi spyod yul la spyod pa
वि. मारगोचरचारी — {bcom ldan 'das bdag ni sems can dman pa la mos pa rnams kyi slad du de bzhin gshegs pa la zhu ba ma lags}…{bdud kyi spyod yul la spyod pa rnams kyi slad du ma lags} न च वयं भगवन् हीनाधिमुक्तिकानां सत्त्वानां कृतशस्तथागतं परिपृच्छामः…न मारगोचरचारिणाम् सु.प. २१ख/२.
bdud kyi phyogs
मारपक्षः — {phyi rol du lha min dpung glang po dang rta dang shing rta dang rkang thang rnams gang yin pa de ni lus la bdud kyi phyogs rnam pa bzhi'o//} यद् बाह्ये दनुबलं हस्त्यश्वरथपादातिकं स देहे मारपक्षश्चतुर्धा वि.प्र.२४०ख/२.४९.
bdud kyi dbang po
मारेश्वरः — {bdud kyi dbang po zhe sdang yid med pa/} /{rdzu 'phrul dbang phyug kun gyi mthar phyin pa'i//} (?) मारेश्वरो न च प्रदुष्टमना सर्वविधैश्वर्यपारगतः । ल.वि.२७क/३३.
bdud kyi zhags pa
मारपाशः, मारस्य पाशः — {bdud kyi zhags pas zin pa rnams kyi slad du ma lags} न मारपाशबद्धानाम् सु.प.२२क/२; नमुचिपाशः — {bdud kyi zhags pas bcings pa} नमुचिपाशबद्धाः द.भू.१९१ख/१७.
bdud kyi zhags pa thams cad las rnam par grol ba
वि. सर्वमारपाशविनिर्मुक्तः — {bdud kyi zhags pa thams cad las rnam par grol ba}…{sems can rnams dang} सर्वमारपाशविनिर्मुक्तानां…सत्त्वानाम् सु.प.२२क/२.
bdud kyi zhags pas bcings pa
वि. नमुचिपाशबद्धः — {kye ma sems can 'di dag ni}… {bdud kyi zhags pas bcings pa} बतेमे सत्त्वाः…नमुचिपाशबद्धाः द.भू.१९१ख/१७; द्र. {bdud kyi zhags pas zin pa/}
bdud kyi zhags pas zin pa
वि. मारपाशबद्धः — {bcom ldan 'das bdag ni sems can dman pa la mos pa rnams kyi slad du de bzhin gshegs pa la zhu ba ma lags}…{bdud kyi zhags pas zin pa rnams kyi slad du ma lags} न च वयं भगवन् हीनाधिमुक्तिकानां सत्त्वानां कृतशस्तथागतं परिपृच्छामः…न मारपाशबद्धानाम् सु.प.२१ख/२; द्र. {bdud kyi zhags pas bcings pa/}
bdud kyi yul las yang dag par 'das pa
वि. मारविषयसमतिक्रान्तः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{bdud kyi yul las yang dag par 'das pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… मारविषयसमतिक्रान्त इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८.
bdud kyi rigs
मारकायिकः — {thos pas rgan pa ni mkhas pa}… {bdud kyi rigs rnams 'dul bar byed pa} श्रुतवृद्धः पण्डितः… मारकायिकानां दमकः वि.प्र. १५५ख/१५५ख/१.४; द्र. {bdud kyi ris/}
bdud kyi ris
वि. मारकायिकः — {bdud sdig can de nyid dam bdud kyi ris kyi lha dag gis} तेन मारेण पापीयसा मारकायिकाभिर्वा देवताभिः अ.सा.३४२ख/१९३; द्र. {bdud kyi ris kyi lha/}
bdud kyi ris kyi lha
मारकायिका देवता — {de la bdud dam bdud kyi ris kyi lha glags lta ba dang glags tshol ba dag gis glags rnyed par mi 'gyur ro//} न तस्य मारो वा मारकायिका वा देवता अवतारप्रेक्षिण्योऽवतारगवेषिण्योऽवतारं लप्स्यन्ते अ.सा.४४क/२५; तत्र मारो देवपुत्रमारः कामदेवः । तत्पाक्षिका देवपुत्रा मारकायिका देवताः ह.टी.३५४.
bdud kyi lam
मारपथः — {bdud kyi lam las yang dag par 'da' ba} मारपथसमतिक्रमणम् लो.को.१२०३.
bdud kyi lam thams cad yongs su bzlog pa'i ye shes dang ldan pa
वि. सर्वमारपथावर्तनविवर्तनज्ञानानुगतः — {de de lta bu'i} ({ye shes kyi} ){sa dang ldan zhing}…{bdud kyi lam thams cad yongs su bzlog pa'i ye shes dang ldan pa} स एवं ज्ञानभूम्यनुगतः…सर्वमारपथावर्तनविवर्तनज्ञानानुगतः द.भू.२४७क/४७.
bdud kyi las
मारकर्म — {bdud kyi las dang nyon mongs pas mi 'khrugs pa dang}…{phyir} मारकर्मक्लेशवियुक्तार्थम् ल.अ.९६क/४३.
bdud kyi las las yang dag par 'das pa
वि. मारकर्मसमतिक्रान्तः मि.को.१०६ख ।
bdud kyi bsam pa
माराशयः — {mu stegs can dang nyan thos dang bdud kyi bsam par lhung} कुतीर्थ्यश्रावकमाराशयपतिताः ल.अ.९६क/४३; द.भू.२१३ख/२८.
bdud kyi bsam pa thibs po'i rjes su song
वि. माराशयगहनानुगतः — {bdud kyi bsam pa thibs po'i rjes su song ste 'khor ba'i rgya mtsho rnam par rtog pa sna tshogs kyi chu srin gyis dkrugs pas yongs su g}.{yeng par 'khod} माराशयगहनानुगतश्च संसारसागरे विविधाकुशलवितर्कग्राहाकुले परिप्लवन्ते द.भू.२१३ख/२८.
bdud kyi bsam pa thibs por nub pa
वि. माराशयगहनानुप्रविष्टः — {kye ma sems can 'di dag ni}…{bdud kyi bsam pa thibs por nub pa} बतेमे सत्त्वाः…माराशयगहनानुप्रविष्टाः द.भू.१९१ख/१७.
bdud kyis byin gyis brlabs pa
वि. माराधिष्ठितः — {rab 'byor rigs kyi bu'am rigs kyi bu mo de bdud kyis byin gyis brlabs par 'gyur} माराधिष्ठितो वा सुभूते स कुलपुत्रो वा कुलदुहिता वा भविष्यति अ.सा. १६४क/९२.
bdud bcom
= {bdud bcom pa/}
bdud bcom pa
पा. मारभङ्गः, बुद्धकृत्यविशेषः — {de'i kho ra khor yug tu cho 'phrul chen po dang bdud bcom pa dag go/} सामन्तकेनास्य महाप्रातिहार्यमारभङ्गयोः वि.सू.९५ख/११४; {des sngar bdud bcom pa byas shing byang chub bskyed de} प्राक् तेन मारभङ्गः कृतः, बोधिरुत्पादिता वि.प्र.१२५क/१, पृ.२३; मारप्रमथनम् — {'pho dang lhums 'jug}…{bdud bcom dang} च्युतिं गर्भाक्रान्तिं …मारप्रमथनम् र.वि.१२५ख/१०७; द्र. {bdud 'joms pa/} {bdud sde 'joms/}
bdud 'joms
= {bdud 'joms pa/}
bdud 'joms pa
मारभञ्जः — {bdud 'joms khyod la phyag 'tshal lo//} मारभञ्ज नमोऽस्तु ते सू.अ.२५८क/१७७; द्र. {bdud bcom pa/} {bdud sde 'joms/}
bdud 'joms par mdzad
= {bdud 'joms par mdzad pa/}
bdud 'joms par mdzad pa
वि. मारभञ्जकः, बुद्धस्य — {gnas dang gnas ma yin pa mkhyen pa'i stobs kyis ni bcom ldan 'das don dang po la bdud 'joms par mdzad pa yin par rig par bya'o//} स्थानास्थानज्ञानबलेन हि भगवान्प्रथमेऽर्थे मारभञ्जको वेदितव्यः सू.भा.२५८क/१७८; मारभञ्जनः — {bdud 'joms mdzad pa lta ngan sbyong ba po/} /{sred pa skems pa rnam grol reg mdzad pas/} /{chos kyi tshul yang bskyud par mi 'gyur bar/} /{sems can rin chen spyod mchog bstan du gsol//} मारभञ्जन कुदृष्टिशोधना तृष्णशोषण विमुक्तिस्पर्शना । धर्मनेत्रि रयिन प्रमुह्यत सत्त्वरत्न निगदोत्तमां चरिम् ।। रा.प.२३१ख/१२४.
bdud 'joms ma
वि.स्त्री. मारभञ्जनी— {bo la ka k+ko la sbyor bas/} /{ro langs ma yang phyung nas ni/} /{phyung nas nub kyi sgo ru ni/} /{bdud 'joms ma ni rnam par gnas//} बोलकक्कोलयोगेन वेताली निःसृता पुनः । निःसृत्य पश्चिमे द्वारे निषण्णा मारभञ्जनी ।। हे.त.२४क/७८.
bdud 'joms mdzad pa
= {bdud 'joms par mdzad pa/}
bdud btul ba
= {sangs rgyas} मारजित्, बुद्धः — {bcom ldan 'das bdud btul ba ni khyu mchog dang sdong ris la sogs pa las khyad par du grub pa na} भगवतो मारजितो ऋषभवर्धमानादिभ्यो विशेषे सिद्धे सति त.प.३०२ख/१०६४.
वि. समारकः — {bdud kyi gnas bdud dang bcas pa rnams bskyod pas mi dga' bar byed pa'o//} मारभवनानां च समारकाणां कम्पनोद्वेजनम् सू.भा.१४७ख/२८.
bdud dang nyon mongs pa'i phyir rgol ba las rgyal ba
वि. निर्जितमारक्लेशप्रत्यर्थिकः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{bdud kyi yul dang spyod pa thams cad kyis mi gos pa'i phyir bdud dang nyon mongs pa'i phyir rgol ba las rgyal ba zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…निर्जितमारक्लेशप्रत्यर्थिक इत्युच्यते, सर्वमारविषयचर्याननुलिप्तत्वात् ल.वि.२०६ख/३०९.
bdud dang phyir rgol ba thams cad bcom pa
वि. सर्वमारप्रतिवादिमन्थनः लो.को.१२०४; द्र. {bdud dang nyon mongs pa'i phyir rgol ba las rgyal ba/}
bdud dral ma
मारदारिका, नाडीविशेषः — {brkyang ma shes rab rang bzhin gyis/} /{thabs kyis ro ma yang dag gnas/}…/{gtum mo dang bdud dral ma 'o//} ललना प्रज्ञास्वभावेन रसनोपायसंस्थिता ।…चण्डिका मारदारिका हे.त.२ख/४.
bdud gdul ba
मारधर्षणम्, बुद्धकृत्यविशेषः — {dga' ldan gyi pho brang dam pa na bzhugs pa la stsogs te/} {'pho ba dang}…{bdud gdul ba dang}…{mya ngan las 'das pa chen po ston pa'i drung du 'gro zhing} तुषितभवनवासमादिं कृत्वा च्यवन… मारधर्षण… महापरिनिर्वाणोपसंक्रमणाय द. भू.१७७क/१०; द्र. {bdud 'dul ba/}
bdud 'dul
= {bdud 'dul ba/}
bdud 'dul ba
•पा. मारधर्षणम्, बुद्धकृत्यविशेषः — {dga' ldan gyi pho brang na bzhugs pa thog mar mdzad de/} {'pho ba dang}…{bdud 'dul ba dang}…{yongs su mya ngan las 'das pa chen po ston pa'i drung du 'gro zhing} तुषितभवनवासमादिं कृत्वा च्यवन…मारधर्षण…महापरिनिर्वाणोपसंक्रमणाय शि.स.१६०क/१५३; •सं. = {sangs rgyas} मारजित्, बुद्धः म.व्यु.२६; द्र. {bdud btul ba/}
bdud 'dul bar mdzad pa po
वि. मारदमः ( {'dud dag 'dul bar mdzad pa po} इति पाठः) लो.को.१२०४.
bdud sde
मारसैन्यम् — {dga' ldan nas ni 'pho ba dang}… {bdud sde 'joms dang} तुषितेषु च्युतिं…मारसैन्यप्रमर्दनम् र.वि.११८ख/८८.
bdud sde 'joms pa
पा. मारसैन्यप्रमर्दनम्, बुद्धकृत्यविशेषः — {dga' ldan nas ni 'pho ba dang} … {bdud sde 'joms dang} तुषितेषु च्युतिं…मारसैन्यप्रमर्दनम् र.वि. ८८/११८; द्र. {bdud 'joms pa/} {bdud bcom pa/}
bdud dpung
मारबलम् — {slar yang bdud dpung gis 'phangs pa/} /{mtshon gyi char ni 'dzin bzod pa//} पुनर्मारबलोत्सृष्टा शस्त्रवृष्टिर्धृतक्षमे । अ.क.२३०क/२५.६२.
bdud spong
मारजहः लो.को.१२०४.
bdud phyir rgol ba bcom pa
वि. निहतमारप्रत्यर्थिकः — {byang chub sems dpa' lnga stong thams cad kyang spobs pa thogs pa med pa}…{bdud phyir rgol ba bcom pa} पञ्चभिश्च बोधिसत्त्वसहस्रैः सर्वैरसङ्गप्रतिभानैः…निहतमारप्रत्यर्थिकैः रा.प.२२७ख/१२०; स.पु.१६१क/२४६.
bdud mo
मारवधुः — {snying rjer ldan par brdzus}* {te khyod las gzhan pa'i brtse med skyes bu ga la yod/} /{bdud mo rnams kyis byang chub la 'di phrag dog gis brjod rgyal bas khyed la srungs//} मिथ्याकारुणिकोऽसि निर्घृणतरस्त्वत्तः कुतोऽन्यः पुमान् सेर्ष्यं मारवधूभिरित्यभिहितो बोधौ जिनः पातु वः ।। ना.ना.२६३क/२.
bdud rtsi
•सं. १. अमृतम् [1] सुधा — {nya bo che ro hi ta} …{nad tshabs po ches gzir nas yun ring du lon pa rnams kyi bdud rtsi dang 'dra'o//} दीर्घकालमहाव्याध्युत्पीडितानाममृतकल्पः… महान् रोहितमत्स्यः अ.श.८८ख/७९; {gsung gi bdud rtsi} वागमृतैः अ.क.२१२क/२४. ४५; {zhi ba'i bdud rtsis} शमामृतैः अ.क.८१ख/८.२४; {grogs mdza' ba'i/} /{bdud rtsi la 'os} सुहृत्प्रेमामृतोचितम् अ.क.३०९क/४०.२८; सुधा — {lha'i bdud rtsi'i zhal zas dag kyang} दिव्यं च सुधाभोजनम् अ.श.६०क/५१; पीयूषः, ओ षम् — {gtsug tor dang bcas nor bu de'i/} /{bdud rtsi khu ba'i thigs pa yis//} सोष्णीषस्य मणेस्तस्य पीयूषस्यन्दिबिन्दवः । अ.क.२१ख/३.२६; {ma dag pas ni dug tu 'gro/} /{dag pas bdud rtsi lta bur 'gyur//} अविशुद्धं विषतां याति विशुद्धं पीयूषवद्भवेत् ।। हे.त.२७ख/९२; कञ्जम् श्री.को.१७५ख; *मधु — {tshig gi bdud} (? {sbrang} ){rtsi 'thung ba bzhin//} वाङ्मध्वास्वादयन्निव जा.मा.१९६ख/२२८ [2] = {mya ngan las 'das pa} निर्वाणम् — {dge slong dag ngas ni bdud rtsi dang 'chi ba med par 'gro ba'i lam mngon du byas so//} अमृतं मया भिक्षवः साक्षात्कृतोऽमृतगामी च मार्गः ल.वि.१९६क/२९८ [3] यज्ञशेषद्रव्यम् — अमृतं विघसो यज्ञशेषभोजनशेषयोः ।। अ.को.२.७.२८; न म्रियन्तेऽनेनेत्यमृतम् । मृङ् प्राणत्यागे । यज्ञशेषनाम अ.वि.२.७.२८ [4] = {sman} औषधम् मि.को.५३क; सुधा मि. को.५३क [5] संख्याविशेषः मि.को.२०क २. = {sle tres} अमृता, गुडूची — {bdud rtsi ni sle tres so//} अमृता गुडूची त.प.७६ख/६०६; वत्सादनी छिन्नरुही गुडूची तन्त्रिकामृता ।। जीवन्तिका सोमवल्ली विशल्या मधुपर्ण्यपि । अ.को.२.४.८२; रसायनत्वादमृता अ.वि.२.४.८२ ३. सुधा, महौषधिविशेषः — {dka' thub nags mtha' 'dir 'bar ba/} /{bdud rtsi zhes pa'i sman chen ni//} दीप्ता तपोवनान्तेऽस्मिन् सुधा नाम महौषधिः । अ.क.१०६क/६४.२१७; •वि. अमृतः — {zab zhi rdul bral 'od gsal 'dus ma byas/} /{bdud rtsi chos ni bdag gis thob par gyur//} गम्भीर शान्तो विरजः प्रभास्वरः प्राप्तो मि धर्मो ह्यमृतोऽसंस्कृतः । ल.वि.१८७ख/२८६; •ना. अमृता, सिंहहनोः पुत्री — {seng ge 'gram} …{de sras thu bo zas gtsang ste/} /{gzhan ni zas dkar de yi ni/} /{rjes su skyes pa bre bo zas/} /{bdud rtsi zas ni gzhon nu 'o/} /{bu mo bzhi ste gtsang zhes dang /} /{dkar bre bdud rtsi de bzhin no//} सिंहहनुः…ज्येष्ठः शुद्धोदनस्तस्य सुतः शुक्लोदनः परः । द्रोणोदनस्तदनुजः कनीयानमृतोदनः ।। कन्याश्चतस्रः शुद्धाख्या शुक्ला द्रोणामृता तथा । अ.क.२३४क/२६.२३.
bdud rtsi lnga
पञ्चामृतम् — {phyi rol du bdud rtsi lnga ni bshang ba la sogs pa} बाह्ये पञ्चामृतं विडादिकम् वि.प्र.६४क/४.११३; {nang du bdud rtsi lnga ni phung po lnga ste} अध्यात्मनि पञ्चामृतानि पञ्चस्कन्धाः । वि.प्र.६४ख/४.११३.
bdud rtsi 'khyil ba
ना. अमृतकुण्डलिः, ओ ली, क्रोधः — {bgegs mthar byed ni bdud rtsi 'khyil ba'o//} विघ्नान्तकोऽमृतकुण्डली वि.प्र.६७ख/४.१२०; {bdud rtsi 'khyil ba'i sgrub thabs} अमृतकुण्डलीसाधनम् क.त.१८१६; {khro bo bdud rtsi 'khyil ba nyid/} /{bgegs kun rnam par gzhom pa'i phyir/} {gsang ba pa yi bdag po gsungs//} क्रोधो ह्यमृतकुण्डलिः । सर्वविघ्नविनाशाय गुह्यकाधिपभाषितः ।। स.दु.२३५/२३४; म.व्यु.४३३०; द्र. {bdud rtsi thab sbyor/}
bdud rtsi 'khyil ba'i sgrub thabs
ना. अमृतकुण्डलीसाधनम्, ग्रन्थः क.त.१८१६.
bdud rtsi grub pa'i rtsa ba zhes bya ba
ना. अमृतसिद्धिमूलनाम, ग्रन्थः क.त.२२८५.
bdud rtsi 'grogs
अमृतासङ्गम्, रसाञ्जनविशेषः मि. को.६०ख ।
bdud rtsi can
•वि. सामृतम्— {khyod ni gang na dug bcas shing /} /{zhugs dang bcas par spyan drangs pa/} /{der ni brtser bcas gshegs pa dang /} /{khyod la bdud rtsi can du gyur//} यतो निमन्त्रणं तेऽभूत् सविषं सहुताशनम् । तत्राभूदभिसंयानं सदयं सामृतं च ते ।। श.बु.११४ख/१२१; •सं. सौधः, राजसदनम् ( {rgyal po'i pho brang khyad par can/}) मि.को.१३९ख; •ना. अमृतः, नागः म.व्यु.३३१९.
वि. अमृतकल्पः — {nya bo che ro hi ta}… {nad tshabs po ches gzir nas yun ring du lon pa rnams kyi bdud rtsi dang 'dra'o//} दीर्घकालमहाव्याध्युत्पीडितानाममृतकल्पः…महान् रोहितमत्स्यः अ.श.८८ख/७९.
bdud rtsi bum pa'i lung
ना. अमृतकलशसिद्धिः, ग्रन्थः क.त.८४१(७).
bdud rtsi byin gyis brlab pa zhes bya ba
ना. अमृताधिष्ठाननाम, ग्रन्थः क.त.२०४४.
bdud rtsi 'byung ba zhes bya ba'i gzungs
ना. अमृतभवनामधारणी, ग्रन्थः क.त.६४५.
bdud rtsi 'byung ba zhes bya ba'i gtor ma'i cho ga
ना. अमृतोदयनामबलिविधिः, ग्रन्थः क.त.३७७८.
bdud rtsi ma
ना. अमृता, पूजादेवी — {mchod pa'i lha mo rnams kyi sa bon}…{bdud rtsi ma'i paphabab+ham} पूजादेवीनां बीजानि…पफबभम अमृतायाः वि.प्र.१३१क/३.६२.
bdud rtsi zas
•ना. अमृतोदनः, शाक्यः — {seng ge 'gram}… {de sras thu bo zas gtsang ste/} /{gzhan ni zas dkar de yi ni/} /{rjes su skyes pa bre bo zas/} /{bdud rtsi zas ni gzhon nu 'o//} सिंहहनुः…ज्येष्ठः शुद्धोदनस्तस्य सुतः शुक्लोदनः परः । द्रोणोदनस्तदनुजः कनीयानमृतोदनः ।। अ.क.२३४क/२६.२२; {de nas gang gi tshe bcom ldan 'das mngon par rdzogs par sangs rgyas nas lo bcu gnyis lon te/} {lo bcu gnyis 'das nas grong khyer ser skya'i gnas su byon pa de'i tshe bre bo zas dang bdud rtsi zas la sogs pa shAkya stong phrag du mas bden pa mthong ste} यदा भगवान् षड्(? द्वादश)वर्षाभिसंबुद्धो द्वादशवर्षनिर्गतः कपिलवस्तु अनुप्राप्तः, तदा द्रोणोदनामृतोदनप्रमुखैरनेकैः शाक्यसहस्रैः सत्यदर्शनं कृतम् अ.श.२४४क/२२४; नृपः म.व्यु.३६०२; •सं. = {lha} अमृतान्धः, देवता ङ.को.१३/रा.को.१.८६.
bdud rtsi 'o ma'i mchod pa zhes bya ba
ना. दुग्धामृतपूजानाम, ग्रन्थः क.त.२१५७.
bdud rtsi 'od
•सं. = {zla ba} सुधाकरः, चन्द्रः — {bdud rtsi'i 'od ni rgod pa bzhin//} जहासेव सुधाकरः अ.क.१६७क/१९.३७; द्र. {bdud rtsi'i zer/} ।। •ना. अमृतप्रभः, बोधिसत्त्वः — {nub sgo'i drung du pad ma la/} /{gnas pa'i zla ba'i dkyil 'khor du/} /{dang po bdud rtsi 'od ces bya/} /{zla ba'i mdog gis rnam par mdzes//} पश्चिमद्वारासीनः पद्मस्थचन्द्रमण्डले । प्रथमममृतप्रभश्चन्द्रवर्णविराजितः ।। स.दु.१६९/१६८.
bdud rtsi 'od zer can zhes bya ba
ना. अमृतमरीचिनाम, ग्रन्थः क.त.१५२६.
bdud rtsi gsal ba
अमृतप्रसन्नः लो.को.१२०६.
bdud rtsi'i 'khyil ba
= {bdud rtsi 'khyil ba/}
bdud rtsi'i go 'phang
= {myang 'das} अमृतपदम्, निर्वाणम् — {de dag mtho ris sna tshogs dag /bgrod} {nas bdud rtsi'i go 'phang 'thob//} विचित्रं स्वर्गमागम्य ते लप्स्यन्तेऽमृतं पदम् ।। अभि.भा.५८ख/१०९९; {bdud rtsi'i go 'phang brnyes} प्राप्तामृतपदः त.प.३१६क/१०९९.
bdud rtsi'i go 'phang brnyes
वि. प्राप्तामृतपदः, प्राप्तनिर्वाणपदः — {bdud rtsi'i go 'phang brnyes zhes bya ba ni bag chags dang bcas pa'i nyon mongs pa ma lus pa zhi ba'i mtshan nyid kyi mya ngan las 'das pa'i go 'phang thob pa zhes bya ba'i don to//} प्राप्तामृतपद इति प्राप्तसवासनाशेषक्लेशोपशमलक्षणनिर्वाणपद इत्यर्थः त.प.३१६क/१०९९.
•ना. अमृतबिन्दुः १. अप्सरसा — {lha'i bu mo brgya stong phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {lha'i bu mo ti la mchog ces bya ba dang}…{lha'i bu mo bdud rtsi'i thigs pa zhes bya ba dang} अनेकाश्चाप्सरसःशतसहस्राः सन्निपतिताः । तद्यथा—तिलोत्तमा नामाप्सरसा…अमृतबिन्दुर्नामाप्सरसा का.व्यू.२०१क/२५९ २. रोमविवरः — {bdud rtsi'i thigs pa zhes bya ba ba spu'i khung bu de na lha'i bu bye ba khrag khrig brgya stong du ma gnas te} अमृतबिन्दुर्नाम रोमविवरः, तत्रानेकानि देवपुत्रकोटिनियुतशतसहस्राणि प्रतिवसन्ति का.व्यू.२२८क/२९०; •पा. अमृतबिन्दुः, समाधिविशेषः — {bdud rtsi thigs pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} अमृतबिन्दुर्नाम समाधिः का.व्यू.२२२क/२८४.
bdud rtsi'i bdag po
अमृताधिपः लो.को.१२०६.
bdud rtsi'i gnas
= {dpral ba} अमृतस्थानम्, ललाटः — {de'i lta ba ni bdud rtsi'i gnas su son pa ste dpral bar son pa'o//} तस्य दृष्टिरमृतस्थानगता ललाटगता वि. प्र.६७ख/४.१२०.
bdud rtsi'i snod
पा. अमृतपात्रम्, हस्तचिह्नविशेषः — {dkar mo 'bar ma'i}… ग्. {yon gyi dang po na bdud rtsi'i snod dang}…{gsum pa na bdud rtsi'i 'bras bu dang} श्वेतदीप्तायाः…वामे प्रथमहस्ते अमृतपात्रम्…तृतीयेऽमृतफलम् वि.प्र.३७ख/४.१८.
bdud rtsi'i spun zla
अमृतसोदरः — {bdud tsi'i spun zlar gyur pa yongs 'du'i shing /} /{khyod lta bu ni phyi nas 'khrungs ma yin//} भवद्विधस्यामृतसोदरस्य न पारिजातस्य पुनः प्रसूतिः ।। अ.क.३०७ख/१०८.१२७.
bdud rtsi'i spyan ma
वि. अमृतलोचना, प्रसन्नतारायाः ब.वि.१७०.
bdud rtsi'i bum pa
अमृतकलशः — {lha dang lha mo de dag gi bar gyi mtshams brgyad du bdud rtsi'i bum pa brgyad do//} तयोर्देवतादेव्योर्मध्येऽष्टकक्षास्वष्टामृतकलशाः वि. प्र.३८क/४.१९.
bdud rtsi'i dbang po
अमृताधिपः लो.को.१२०६.
bdud rtsi'i 'bras bu
पा. अमृतफलम्, हस्तचिह्नविशेषः — {dkar mo 'bar ma'i}… ग्. {yon gyi dang po na bdud rtsi'i snod dang}…{gsum pa na bdud rtsi'i 'bras bu dang} श्वेतदीप्तायाः…वामे प्रथमहस्ते अमृतपात्रम्…तृतीयेऽमृतफलम् वि.प्र.३७ख/४.१८.
bdud rtsi'i 'bras bu ma
ना. अमृतफला, पूजादेवी — {'og tu bshang ba dang gci ba'i rtsa'i rang bzhin gyis lha bshos ma dang bdud rtsi'i 'bras bu ma'o//} अधो विण्मूत्रनाडीस्वभावेन नैवेद्या, अमृतफला इति वि.प्र.४४ख/४.४२.
bdud rtsi'i sbu gu
अमृतलता — {'jig rten gyi khams chags pa rnams na ro dang reg pa mchog tu phun sum tshogs pa'i sa zhag dang bdud rtsi'i sbu gu dang ma rmos ma btab pa'i 'bras sA lu dang} विवृत्तेषु वा लोकधातुषु ये परमरसस्पर्शसंपन्ना भूपर्पटका अमृतलता अकृष्टोप्ता वा शालयः शि.स.१५९ख/१५३; = {bdud rtsi'i shing /}
bdud rtsi'i zhal ma
वि. अमृतमुखी, प्रसन्नतारायाः ब. वि.१७०क ।
bdud rtsi'i zhal zas
सुधाभोजनम् — {de dag ni rol mo'i sgra'i khyad par rnam pa sna tshogs len par byed do//} {lha'i bdud rtsi'i zhal zas dag kyang sbyar to//} ये विचित्रैर्वाद्यविशेषैर्वाद्यं कुर्वन्ति, दिव्यं च सुधाभोजनम् अ.श.६०क/५१.
bdud rtsi'i zer
= {zla ba} सुधांशुः, चन्द्रः — {do shal rtse yi rin chen dum bur gzugs brnyan snang byed pas/} /{skad cig bdud rtsi'i zer gyi gzugs kyi gnas dang mtshungs par gyur//} हाराग्ररत्नशकलप्रतिबिम्बितेन प्राप क्षणं सदृशरूपपदं सुधांशोः ।। अ.क.१४२क/६८.१३.
bdud rtsi'i 'od
= {bdud rtsi 'od/}
bdud rtsi'i ri bo'i gzi brjid
ना. अमृतपर्वतप्रभातेजः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa bdud rtsi'i ri bo'i gzi brjid ces bya ba bsnyen bkur to//} तस्यानन्तरं अमृतपर्वतप्रभातेजो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.२५०क/३३१.
bdud rtsi'i ro
अमृतरसः — {yangs pa'i blo can zhi dang dul la dga'/} /{de ni rtag tu bdud rtsi'i ro yis mgu/} शमदमनिरतो विशालबुद्धिः अमृतरसेन च सर्वदा स तुष्टः रा.प.२३४ख/१२९.
bdud rtsi'i ro'i bum pa
अमृतरसघटः — {de bzhin du lha mo sangs rgyas bar rnams su ni le tshe brgyad kyi gnas su bdud rtsi'i ro'i bum pa rnams ro mnyam par 'gyur ro//} एवं देवीबुद्धानामन्तरालेष्वमृतरसघटा अष्टकक्षप्रदेशे समरसा भवन्ति वि.प्र.५०ख/४.५६.
वि. चतुर्मारसमाक्रान्तः — {bdud bzhi mnyam par mnan pa nyid/} /{'jigs pa yang ni 'jigs pa po//} चतुर्मारसमाक्रान्तं भयस्यापि भयङ्करम् ।। हे.त.२३ख/७८.
bdud bzhi las rnam par rgyal ba rnam par dag pa
पा. चतुर्मारनिर्जितविशुद्धिः — {phyag bzhi ni bdud bzhi las rnam par rgyal ba rnam par dag pa ste} चतुर्भुजश्चतुर्मारनिर्जितविशुद्धितः हे.त.५ख/१४.
bdud zil gyis gnon
= {sangs rgyas} माराभिभूः, बुद्धः म.व्यु.४१.
bdud rab tu 'joms pa
ना. मारप्रमर्दकः, मारपुत्रः — {de nas g}.{yas rol nas bdud kyi bu bdud rab tu 'joms pa zhes bya bas smras pa} अथ दक्षिणात्पार्श्वान्मारप्रमर्दको नाम मारपुत्र आह ल.वि.१५५क/२३१.
bdud las rgyal ba
= {nyi ma} मार्तण्डः, सूर्यः — {phyi nas bdud las rgyal bas mnan//} पश्चान्मार्तण्डमाक्रान्तम् हे.त.९क/२६; द्र. {bdud las rnam rgyal/}
bdud las rnam rgyal
मारविजयः — {khyod ni bdud las rnam rgyal te/} /{'gro kun dad par mdzad pa yang //} सर्वं चावर्जितं मारविजयं प्रति ते जगत् ।। श.बु.१११ख/४२.
bdud las rnam par rgyal ba
= {bdud las rnam rgyal/}
bdun
सप्त, संख्याविशेषः — {de bzhin gshegs pa gcig gam}…{bdun nam}…{de las lhag pa zhig mthong ba las} एकं वा तथागतं पश्येत्…सप्त वा…ततो वा उत्तरे अ.सा. ४४८ख/२५३.
bdun gyi bdun pa
= {nyi ma} सप्तसप्तिकः, सूर्यः — {zla ba me long ye shes ldan/} /{bdun gyi bdun pa mnyam nyid ldan//} आदर्शज्ञानवांश्चन्द्रः समतावान् सप्तसप्तिकः (‘सप्ताश्विकः’ इत्यपि पाठः) ।। हे.त.९क/२६.
bdun brgya pa
वि. सप्तशतिका — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa bdun brgya pa} सप्तशतिका प्रज्ञापारमिता म.व्यु.१३९१.
चतुःसप्ततिः, संख्याविशेषः — {lha dang lha mo rnams ni nyis 'gyur te bdun cu rtsa bzhi lhag pa'i nyis brgya'i grangs su 'gyur ro//} द्विगुणदेवतादेव्यः चतुःसप्तत्यधिकद्विशतसंख्या भवन्ति वि.प्र.२४२क/२.५२; म.व्यु.८१४२.
bdun cu rtsa gsum
त्रिसप्ततिः, संख्याविशेषः म. व्यु.८१४१.
bdun bcu
= {bdun cu/}
bdun mtho ba
सप्तोत्सदः, महापुरुषाणां लक्षणविशेषः — {rgyal po chen po gzhon nu don thams cad grub pa 'di ni skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis dang ldan pa ste/} …{dbu gtsug tor dang ldan pa dang}…{bdun mtho ba dang}… {zhabs mnyam zhing shin tu gnas pa} महाराज सर्वार्थसिद्धः कुमारो द्वात्रिंशता महापुरुषलक्षणैः समन्वागतः …उष्णीषशीर्षः… सप्तोत्सदः… सुप्रतिष्ठितसमपादः ल.वि.५७क/७४; म.व्यु.२५०; द्र. {bdun shin tu mtho ba dang ldan pa/}
•वि. सप्तमः — {dmyal ba'i le'u zhes bya ba ste bdun pa'o//} निरयपरिवर्तो नाम सप्तमः अ.सा.१६४क/९२; सप्तमी — {dgu po yang ni bdun pa ste/} /{bdun po pa yang brgyad po yin//} नवमी सप्तमी चापि सप्तमी चाष्टमी भवेत् ।। ल.अ.१६६ख/१२१; •सं. सप्तमी, सप्तमी विभक्तिः — {snam bu 'di la gzugs la sogs pa zhes bya ba bdun pa dang} इह पटे रूपादय इति सप्तमी त.प.२६१ख/२३९.
वि. सप्तम्यन्तम् — {skyed dang gsal ba zhes pa ni bdun pa'i mtha' can te} उत्पत्त्यभिव्यक्त्योरिति सप्तम्यन्तम् त.प.१४५ख/७४३.
bdun par tshig bsdu ba
पा. सप्तमीतत्पुरुषः, समासभेदः — {lus la rjes su lta ba ni lus kyi rjes su lta ba'o zhes bdun par tshig bsdu ba yin no//} सप्तमीतत्पुरुषः—कायेऽनुपश्यी कायानुपश्यीति अभि.स्फु.१६५क/९०४.
bdun po pa
वि. सप्तमी — {dgu po yang ni bdun pa ste/} /{bdun po pa yang brgyad po yin//} नवमी सप्तमी चापि सप्तमी चाष्टमी भवेत् ।। ल.अ.१६६ख/१२१.
bdun tshan
सप्तकम् — {dper na bdun tshan du mthun pa'i phyir mdo las dge slong gnas bdun la mkhas pa zhes bshad pa lta bu'o//}…{bdun tshan lnga ni sum cu rtsa lnga yin} यथा सप्तकसामान्यात् सप्तस्थानकुशलो भिक्षुरुक्तः सूत्रे… पञ्चसप्तकानि पञ्चत्रिंशत् अभि.स्फु.१८४ख/९४०.
bdun shin tu mtho ba dang ldan pa
वि. सप्तोत्सदः — {rgyal bu gzhon nu gzi brjid kyi dbang po de bdun shin tu mtho ba dang ldan par gyur te} सप्तोत्सदः खलु पुनः स तेजोधिपतिराजकुमारोऽभूत् ग.व्यू.२३२ख/३१०; द्र. {bdun mtho ba/}
bde
= {bde ba/}
bde skyid
सुखोत्सवः — {spu ldang dga' ba skye gyur pa'i/} /{bde skyid la ni yongs su spyod//} संजातपुलको हृष्टः परिभोक्ष्ये सुखोत्सवम् ।। बो.अ.२९ख/८.१५२.
bde skyed
= {bde ba skyed pa/}
bde 'gro
सुगतिः, शोभना गतिः — {tshul khrims kyi pha rol tu phyin pa'i 'bras bu bde 'gro la sgrib pa'o//} शीलपारमितायाः सुगत्यावरणम् म.भा.९क/७२; {mdzes par 'gro ba ni bde 'gro ste mi dang lha'o//} शोभना गतिः सुगतिः, मनुष्यो देवश्च म.टी.२३५क/७२; सद्गतिः — {glags rnyed gyur nas dge 'phrog cing /} /{bde 'gro'i srog kyang 'joms par byed//} प्राप्यावतारं मुष्णाति हन्ति सद्गतिजीवितम् ।। बो.अ.११क/५.२८.
bde 'gro nyid
सुगतिता — {rtag tu mchog sbyin nyid de bde 'gro nyid du gshegs//} वरदानता सुगतितां गता सदा स.दु.१७७/१७६.
bde 'gro thob
= {bde 'gro thob pa/}
bde 'gro thob pa
पा. सुगतिप्रतिलाभः, आजानेयगतिभेदः — {bzhi po 'di dag ni cang shes kyi 'gros}…{bde 'gro thob}…{bla ma la srid zhu byed pa}…{bas mtha'i gnas mal la mngon par dga' ba}… {spobs pa thob pa} चतस्र इमा…आजानेयगतयः…सुगतिप्रतिलाभः…गुरुशुश्रूषणा…प्रान्तशय्यासनाभिरतिः …प्रतिभानप्रतिलाभः रा.प.२३४क/१२८.
bde 'gro la 'god par mdzad pa phun sum tshogs pa
पा. सुगतिप्रतिष्ठापनसम्पत्, उपकारसम्पद्भेदः — {phan 'dogs pa phun sum tshogs pa yang rnam pa bzhi ste/} {ngan song gsum dang 'khor ba'i sdug bsngal las gtan du thar bar mdzad pa phun sum tshogs pa'o//} {yang na theg pa gsum dang bde 'gro la 'god par mdzad pa phun sum tshogs pa'o//} चतुर्विधमुपकारसम्पत्—अपायत्रयसंसारदुःखात्यन्तनिर्मोक्षसम्पत्, यानत्रयसुगतिप्रतिष्ठापनसम्पद्वा अभि.भा.५८क/१०९७.
bde 'gro'i lam
सुगतिपन्थाः — {skye bo ma rungs pa'i nang na 'dug pas ni bde 'gro'i lam yang rnam par sbyang bar mi nus na} दुर्जनमध्यगतेन न शक्यं सुगतिपन्थानमपि विशोधयितुम् रा.प.२५०ख/१५२.
bde 'gro'i lam du phyin pa
वि. सुगतः — {sems can}… {bde 'gro'i lam du phyin pa dang ngan song gyi lam du phyin pa dang}…{mthong bar gyur to//} सत्त्वानद्राक्षीत्… सुगतान् दुर्गतान् ग.व्यू.१९७क/२७८.
bde mchog 'byung ba zhes bya ba'i rgyud kyi rgyal po chen po
ना. महासंबरोदयतन्त्रराजः, ग्रन्थः — {dpal bde mchog 'byung ba zhes bya ba'i rgyud kyi rgyal po chen po} श्रीमहासंबरोदयतन्त्रराजनाम क.त.३७३.
bde mchog shes par byed pa zhes bya ba
ना. संबरकलितनाम, ग्रन्थः क.त.१४६३.
bde mchog lhan skyes
= {bde mchog lhan cig skyes pa/}
bde mchog lhan cig skyes pa
सहजसंबरः क.त.१४३६.
bde mchog lhan cig skyes pa'i sgrub thabs
ना. सहजसंबरसाधनम्, ग्रन्थः १४३६.
bde mnyam 'bras ster
= {bde mnyam 'bras bu ster ba/}
bde mnyam 'bras bu ster ba
वि. समसुखफलदः — {de yang bde mnyam 'bras bu ster bar 'gyur ro//} स च समसुखफलदो भवति वि.प्र.६८क/४.१२१; {shes rab thabs kyi lus dang bsam pa bde mnyam 'bras ster zhes pa de ltar gsungs pa rnams kyis mi 'gyur ba'i bde ba'i 'bras bu ster ba ste} एवमुक्तैः प्रज्ञोपायाङ्गभावैः समसुखफलदैः अक्षरसुखफलदैः वि.प्र.७१ख/४.१३२.
•सं. १. सुखम् — {rgyal srid kyi bde ba myong gyur nas} राजसुखान्यवाप्य जा.मा.१४७क/१७०; शातम् — {bde dang bde min sogs ngo bo/} /{de la'ang gal te 'khrul par ni/} /{rtog na} शाताशातादिरूपा च सा भ्रान्तिर्यदि कल्प्यते । त.स.४९क/४८५; सातम् — {rnam par shes pa ni bde ba la sogs pa'i rang bzhin gyis nang du rig la} अन्तःसातादिरूपेण संवेदनं विज्ञानस्य प्र.अ.११८क/१२६; शर्म — {srid pa zil gyis gnon byed pa/} /{chos kyi bde ba rtag pa dam pa'i las la 'god pa bsgrubs//} चक्रे भवाभिभवशर्मणि धर्मनित्ये सत्कर्मणि प्रणिहितम् अ.क.३३ख/५३.५४; क्षेमम् — {sdug bsngal thams cad rgyun chad pas mchog tu bde ba'i phyir ro//} सर्वदुःखोच्छित्त्या परमक्षेमत्वात् अभि.स्फु.२५३क/१०५९; {dgra mtha' na rgyal po bram ze mes sbyin zhes bya ba 'byor ba dang rgyas pa dang bde ba dang}… {rgyal srid byed du 'jug go/} वैरंभ्येषु अग्निदत्तो नाम ब्राह्मणराजो राज्यं कारयति ऋद्धं च स्फीतं च क्षेमं च वि.व.१३४क/१.२३; निर्वृतिः — {mgu ba'i dge slong de dag bde ba thob//} हृष्टाः प्रापुर्निर्वृतिं भिक्षवस्ते अ.क.२०७ख/८५.४२; का.आ.३२२ख/२.११; रतिः — {dam pa'i bde bas de nyid de/} /{bde ba rtogs phyir rnam sangs rgyas//} सत्सुखत्वेन तत्त्वं च विबुद्धो बोधनात् रतेः । हे.त.६ख/१६; कुशलम् — {bag med pa'i gnas zhes bya ba ni bde ba las nyams pa'i rgyu yin pa'i phyir ro//} प्रमादपदमिति कुशलप्रच्युतिकारणमित्यर्थः अभि.स्फु.१५५क/८८१; {ngang pa de ring bdag kyang bde/} /{thams cad du yang bde bar 'gyur//} अद्य मे कुशलं हंस सर्वत्र च भविष्यति । जा.मा.१२५ख/१४४; कल्याणम् — {cho ga dang spyod yul bde ba} कल्याणाचारगोचरः शि.स.११४क/११२; {de ltar thog ma'i lam ni bde ba 'di bor nas/} /{yang dag ma yin lam du 'jug par bdag mi dga'//} कल्याणमाद्यमिममित्यवधूय मार्गं नासत्पथप्रणयने रमते मनो मे ।। जा.मा.२४ख/२८; हितम् — {bde ba bskyed pa ni sbyin pas kun tu bsdus nas dge ba la sbyor ba'i phyir ro//} हितावहं दानेन संगृह्य कुशले नियोजनात् सू.भा.२१९क/१२६; अभ्युदयः — {rtag tu bde dang ldan rnams kyi/} /{'jig pa 'di yis byed mi 'gyur//} न चायं प्रलयं कुर्यात् सदाऽभ्युदययोगिनाम् । त.स.७ख/९८; भूतिः — {tshe rabs gnyis kar bde ba'i lam 'di yin//} तदस्य पन्था ह्युभयत्र भूतये जा.मा.१२७ख//१४७; प्रसादः — {skyes bu gcig la rnal 'byor ba'i/} /{bde dang skyo dang btang snyoms skye'i//} प्रसादोद्वेगवरणान्येकस्मिन् पुंसि योगिनाम् । त.स.३क/४६; कम् श्री.को.१६४क; मि.को.८६ख २. = {bde ba nyid} सौख्यम् — {bdag gi bde ba khyad du bsad/} /{gzhan la nyam nyes byung ba dag/} परिभूयात्मनः सौख्यं परव्यसनमापतत् । जा.मा.१६२क/१८७; {bla na med pa'i bde ba} अनुत्तरं सौख्यम् बो.अ.८क/४.६; सुखित्वम् — {bde ba la sogs pa'i rtogs pa 'khrul pa nyid do//} भ्रान्तिरेव तु सुखित्वादिप्रतिपत्तिः प्र.अ.१३१ख/१४०; स्वास्थ्यम् — {'di la bdag mchis na bde ba} अत्र स्थितस्य मे स्वास्थ्यम् वि.व.२००क/१.७३; औद्बिल्यम् — {thos pa'i rnam pa ni brgyad cu ste/} {'di lta ste/} {'dun pa'i rnam pa dang}…{lus bde ba'i rnam pa dang} अशीत्याकारप्रवेशं श्रुतम् । तद्यथा । छन्दाकारम्…कायौद्बिल्याकारम् शि.स.१०७क/१०५; श्लाक्ष्ण्यम् — {bde ba ni rung ba ste/} {sgra nyam nga ba med pa'i phyir ro//} श्लाक्ष्ण्यादानुच्छविकैः, अकष्टशब्दतया सू.भा.१८२क/७७ ३. = {rdo rje} शम्बः, वज्रम् — ह्रादिनी वज्रमस्त्री स्यात् कुलिशं भिदुरं पविः । शतकोटिः स्वरुः शम्बो दम्भोलिरशनिर्द्वयोः ।। अ.को.१.१.४८; शमयति शत्रूनिति शम्बः । शमु उपशमने अ.वि.१.१.४८; •पा. १. सुखम् [1] ध्यानाङ्गभेदः — {dang po la}…{rtog pa dang dpyod pa dang dga' ba dang bde ba dang sems rtse gcig pa nyid de} प्रथमे…वितर्कः, विचारः, प्रीतिः, सुखम्, चित्तैकाग्रता च अभि.भा.६९क/११४० [2] सुरतानन्दः — {de bzhin kun du ru skyes bde//} सुखं कुन्दुरुजं तथा हे.त.१५ख/४८; {lha yi rnal 'byor las bde ba//} देवतायोगतः सुखम् हे.त.१६क/५० [3] अष्टसु लोकधर्मेषु अन्यतमः म.व्यु.२३४७ २. सुखा, वेदनाभेदः — {me'i cha lugs can gyi bu tshor ba ni 'di gsum yin te}… {bde ba dang sdug bsngal ba dang sdug bsngal yang ma yin bde ba yang ma yin pa} तिस्र इमा अग्निवैश्यायन वेदनाः … सुखा दुःखा अदुःखासुखा च अ.श.२८०ख/२५७; म.व्यु.१९१४; •वि. सुखी — {gang dag bu gson de dag bde ba yin} सुखिनस्ते ये…जीवन्ति पुत्राः सु.प्र.५६ख/११२; शिवः — {phyogs rnams thams cad bde bar shog/} सर्वा दिशः शिवाः सन्तु बो.अ.३८ख/१०.२३; सत् — {bde 'gro} सद्गतिः बो.अ.११क/५.२८; सुखितम् — {bde bar 'gyur ro//} सुखितानि भविष्यन्ति सु.प्र.३२ख/६२; निर्वृतम् — {rab dga'i dri bzang bde ba yis/} /{nyams su myong ba dpe med gyur//} बभूवानुपमास्वादं प्रमोदामोदनिर्वृतः अ.क.१८७ख/२१.३७; क्षेमम् — {bde ba ni na ba dang rga ba dang 'chi ba'i 'jigs pa dang bral bas 'phags pa'i gnas pa'i rten yin pa'i phyir ro//} क्षेमं व्याधिजरामरणभयरहितार्यविहाराश्रयत्वात् अभि.स. भा.५४ख/७५; कल्यम् — {de sems dga' ba dang sems bde ba dang sems rab tu dga' bar gyur nas} स हृष्टचित्तः कल्यचित्तः प्रमुदितचित्तः अ.सा.४३५ख/२४५; ललितम्— {bde ba bkod pa} ललितव्यूहः ल.वि.१४३क/२११; •अव्य. सु — {bde ba'i gnyid} सुनिद्रा अ.क.३५.१४; {rnal 'byor bde ba} सुयोगः सू.अ.१८७क/८४; {bde 'gro} सुगतिः म.टी.२३५क/७३; {'grogs na bde ba} सूपास्यः शि.स.११४क/११२.
bde bar
= {bder} सुखम् — {ji srid bag phab bde bar gnyid log pa//} यावच्च विस्रम्भसुखप्रसुप्तः जा.मा.१४३क/१६५; {ri dwags rnams/}…{nags rnams su ni bde bar 'tsho//} सुखं जीवन्ति हरिणा वनेषु का.आ.३३३ख/२.३३८; {bder bzhugs} सुखोपविष्टम् अ.क.३५०क/४६.३५; साधु — {bde bar song} गच्छ साधु जा.मा.१४४क/१६७; सुखेन — {des na ngas zos pa dang 'thungs pa dang 'chos pa dang myangs pa rnams legs par bde bar zhu bar gyur te} येन मे अशितपीतखादितस्वादितं सम्यक् सुखेन परिणमति अ.श.८९क/८०; क्षेमेण — {chu yi ngogs su bder phyin nas/} /{gnyen dang lhan cig dga' bar shog/} क्षेमेण कूलमासाद्य रमन्तां सह बन्धुभिः ।। बो.अ.३८ख/१०.२४; शिवेन — {khyod bde bar 'ongs sam} शिवेन त्वागतः वि.व.२१३ख/१.८९; स्वस्ति — {bdag la brten nas 'khor rnams bde bar thar//} निश्रित्य मां स्वस्ति गताः स्वयूथ्याः जा.मा.१६१ख/१८६; स्वस्तिना — {ma snad cing ma smas la bde bar yongs su thar bar 'gyur ro//} अक्षतोऽनुपहतः स्वस्तिना परिमोक्ष्यते शि.स.६२ख/६१; हेलया — {nyon mongs kun zad ma thob par/} /{skyes bus bde bar ji ltar 'gongs//} हेलालङ्घ्यः कथं पुंसामप्राप्य क्लेशसंक्षयम् ।। अ.क.३५०क/४६.३८; सु — {bder gnas pa} सुस्थितम् बो. अ.१४ख/६.५.
bde ba kun byed
सर्वसुखावहा, रश्मिविशेषः — {bde ba kun byed 'od zer rab gtong zhing /} /{nad pa na ba gang dag des reg pa/} /{rnam pa kun tu nad kyi sdug bsngal thar//} सर्वसुखावह ओसरि रश्मी ताय गिलान य आतुर स्पृष्टाः । सर्वत व्याधिदुखात्प्रतिमुक्ताः शि.स.१८०ख/१८०.
bde ba bkod pa
ना. ललितव्यूहः, बोधिसत्त्वः — {shar phyogs na de bzhin gshegs pa dri ma med pa'i 'od kyi sangs rgyas kyi zhing 'jig rten gyi khams dri ma med par byang chub sems dpa' sems dpa' chen po bde ba bkod pa zhes bya ba} पूर्वस्यां दिशि विमलायां लोकधातौ विमलप्रभासस्य तथागतस्य बुद्धक्षेत्राल्ललितव्यूहो नाम बोधिसत्त्वो महासत्त्वः ल.वि.१४३क/२११.
bde ba skye ba
सुखोपपत्तिः — {bde ba skye ba gsum po ni/} /{bsam gtan gsum la sa dgu yin//} सुखोपपत्तयस्तिस्रो नवत्रिध्यानभूमयः ।। अभि.को.९ख/३.७१.
bde ba skyed pa
वि. सुखोदयः — {bdag cag rab tu byung ba don yod pa dang 'bras bu dang bcas pa dang bde ba skyed pa dang bde ba'i rnam par smin par 'gyur la} नः प्रव्रज्या अमोघा भविष्यति, सफला सुखोदया सुखविपाका अ.श.२४२क/२२२; शिवोदयः — {de bas shin tu mdangs dga' ba'i/} /{nags tshal tshegs chung bde skyed} ({bde skyid} इत्यपि पाठः) {cing /} / ग्. {yeng ba thams cad zhi byed par/} /{bdag nyid gcig pu gnas par bya//} तस्मादेकाकिता रम्या निरायासा शिवोदया । सर्वविक्षेपशमनी सेवितव्या मया सदा ।। बो.अ.२४ख/८.३८.
bde ba bskyed pa
वि. हितावहः — {bde ba bskyed pa ni sbyin pas kun tu bsdus nas dge ba la sbyor ba'i phyir ro//} हितावहं दानेन संगृह्य कुशले नियोजनात् सू.भा. २१९क/१२६.; द्र. {bde ba 'dren par byed pa/}
bde ba can
= {bde can} ।। •वि. सुखी — {rtag tu rang bzhin bde ba can//} नित्यं सुखिनः स्वभावतः हे.त.२२क/७२; •ना. सुखावती, लोकधातुः — {'jig rten gyi khams bde ba can zhes bya ba yod de/} {de na de bzhin gshegs pa}…{tshe dpag med ces bya ba bzhugs te} अस्ति …सुखावती नाम लोकधातुः । तत्र अमितायुर्नाम तथागतः…तिष्ठति सु.व्यू.१९६क/२५४; {rdo rje btsun mo'i b+ha ga ni/} /{e yi rnam pa'i cha byad gzugs/} /{sangs rgyas rin chen za ma tog /bde} {ba can du rtag tu bzhugs//} विहरेऽहं सुखावत्यां सद्वज्रयोषितो भगे । एकाराकृतिरूपे तु बुद्धरत्नकरण्डके ।। हे.त.१५ख/४८.
bde ba can gyi 'jig rten gyi khams
सुखावतीलोकधातुः — {de dag ni bde ba can gyi 'jig rten gyi khams su mchis nas de bzhin gshegs pa snang ba mtha' yas las chos nyan par 'gyur ro//} गच्छन्ति ते सुखावतीलोकधातुम् । अमिताभस्य तथागतस्य धर्ममनुस्मरन्ति शृण्वन्ति का.व्यू.२१५ख/२७५.
bde ba can gyi zhing
सुखावतीक्षेत्रम् लो.को.१२१४.
bde ba can gyi bkod pa
ना. सुखावतीव्यूहः, ग्रन्थः — {'phags pa bde ba can gyi bkod pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यसुखावतीव्यूहनाममहायानसूत्रम् क.त.११५.
bde ba che
= {bde ba chen po/}
bde ba chen po
•सं. महत्सुखम् — {bdag la 'dir god yong} ({rgud yang} ){med la/} /{pha rol du yang bde ba che//} न चात्र मे व्ययः कश्चित्परत्र च महत्सुखम् । बो.अ.१३क/५.७८; हे.त.१०क/३०; •पा. महासुखम् १. सहजानन्दः — {de bzhin du waM yig dang bde ba chen po dang chags pa chen po dang lhan cig skyes pa dang mchog tu mi 'gyur ba dang thig le dang de nyid dang ye shes dang rnam par dag pa'i sems kyi ming rnams kyi nang nas waM yig gcig pu gtso bo'i ming ma yin te/} {thams cad kyis phyag rgya chen po lhan cig skyes pa'i dga' ba 'gyur ba med pa'i bde ba go bar byed pa'i phyir ro//} तथा वंकारमहासुखमहारागसहजपरमाक्षरबिन्दुतत्त्वज्ञानविशुद्धचित्तसंज्ञानां मध्ये न एका वंकारसंज्ञा प्रधाना, सर्वासां महामुद्रासहजानन्दाक्षरसुखप्रतिपादकत्वात् वि.प्र.१३५ख/१, पृ.३४; महासौख्यम् — {las kyi phyag rgya'i rab sbyor dang /} /{ye shes phyag rgya'i rjes chags la'ang /} /{bde ba chen po byang chub sems/} /{brtul zhugs brtan pos bsrung bar bya//} कर्ममुद्राप्रसङ्गेऽपि ज्ञानमुद्रानुरागणे । रक्षणीयं महासौख्यं बोधिचित्तं दृढव्रतैः ।। वि.प्र.१५९ख/३.१२० २. चक्रविशेषः — {spyi bor bde ba chen po gnas} महासुखं शिरसि स्थितम् हे.त.२१ख/६८; द्र. {bde ba chen po'i 'khor lo/} ।। •वि. महासुखः — {dbus su rdo rje bri bar bya/} /{yang na rdo rje sems dpa' 'am/} /{kun tu bzang po bde ba che//} मध्ये वज्रं समालिखेत् । अथ वा वज्रसत्त्वं तु समन्तभद्रं महासुखम् ।। स.दु.२३१/२३०; मि.को.६क; द्र. {bde ba chen po kun tu bzang po/} महासुखा — {de nyid lhan cig skyes pa'i gzugs/} /{bde chen bzang po'i rnal 'byor ma//} सैव सहजरूपा तु महासुखा दिव्ययोगिनी । हे.त.२१क/६८.
bde ba chen po kun tu bzang po
ना. महासुखसमन्तभद्रः, मण्डलनायको देवः — {phyag na rdo rjer 'tshal bar bgyi'o//}… {bde ba chen po kun tu bzang po legs par 'tshal bar bgyi'o//} वज्रपाणिरिति मन्यामः…महासुखसमन्तभद्र इति मन्यामः स.दु.२२९/२२८.
bde ba chen po'i 'khor lo
पा. महासुखचक्रम् — {bde ba chen po'i 'khor lo la 'dab ma sum cu rtsa gnyis} महासुखचक्रे द्वात्रिंशद्दलम् हे.त.३क/४; {sku'i dkyil 'khor ni zheng du dpag tshad bzhi 'bum mo//}…{de'i yang phyed ni bde ba chen po'i 'khor lo} कायमण्डलं चतुर्लक्षयोजनायामम्…महासुखचक्रं तस्याप्यर्धम् वि.प्र.३३ख/४.९; {de'i lte ba la bde ba chen po'i 'khor lo gshegs su gsol lo//} तस्य वरटके महासुखचक्रं विसर्जयेत् वि.प्र.६८ख/४.१२३; {spyi bor bde chen 'khor lo ste//} शिरसि महासुखचक्रे स.उ.३१.१९.
bde ba chen po'i gnas
पा. महासुखावासः — {bde ba chen po'i gnas zhes pa ni bde ba chen po'i gnas chos kyi dbyings nam mkha'i mtshan nyid can dog pa med pa'i chos 'byung 'jig rten gyi dpe las 'das pa kun tu bzang po'i bde ba chen po'i gnas so//} महासुखावास इति । महासुखावासो धर्मधातुराकाशलक्षणोऽसङ्कीर्णो धर्मोदयो लोकोपमातिक्रान्तः समन्तभद्रो महासुखावासः वि. प्र.११८ख/१, पृ.१६; {de bzhin du e yig dang gsang ba dang pad+ma dang chos 'byung dang nam mkha'i khams dang bde ba chen po'i gnas dang seng ge'i khri dang b+ha ga dang gsang ba'i ming rnams kyi nang nas e yig gcig pu gtso bo'i ming ma yin te/} {thams cad kyis rnam pa thams cad pa'i stong pa nyid go bar byed pa'i phyir ro//} तथा एकाररहस्यपद्मधर्मोदयखधातुमहासुखावाससिंहासनभगगुह्यसंज्ञानां मध्ये नैका एकारसंज्ञा प्रधाना, सर्वासां सर्वाकारशून्यताप्रतिपादकत्वात् वि.प्र.१३५ख/१, पृ.३४; महासुखस्थानम् — {rtsa rnams ni sum cu rtsa gnyis te/} {byang chub kyi sems sum cu rtsa gnyis 'bab pa bde ba chen po'i gnas su 'dzag go/} द्वात्रिंशन्नाड्यः । द्वात्रिंशद् बोधिचित्तावहा महासुखस्थाने स्रवन्ते हे.त.२ख/४.
bde ba chen po'i pad+ma'i 'dab ma
पा. महासुखकमलदलम् — {cha dang thig le'i gzugs can ma ste bde ba chen po'i 'khor lo'i bde ba chen po'i pad+ma'i 'dab ma rnams la'o//} शशिकला बिन्दुरूपिणीति महासुखकमलदले (महा)सुखचक्रे वि.प्र.५५क/४.९५.
bde ba chen po'i ye shes
पा. महासुखज्ञानम् — {bde ba chen po'i ye shes gang yin pa de ni lo bcu drug gi mtshams su 'gyur te sa bon 'pho ba'i chos las so//} यन्महासुखज्ञानं तत् षोडशवर्षावधेर्भवति शुक्रच्यवनधर्मतः वि. प्र.२३२ख/२.३०.
bde ba chen po'i rang bzhin can
वि. महासुखरूपी — {de bzhin du bcom ldan 'das kyang bde ba chen po'i rang bzhin can de'i nang du gnas so//} एवं भगवानपि महासुखरूपी तत्रान्तर्गतः वि.प्र.१२८क/३.५६.
bde ba nyid
सुखत्वम् — {rang gi ngo bos yid du 'ong ba'i phyir ni bde ba nyid yin la} सुखत्वं च स्वभावतः मनापत्वाद् अभि.भा.५क/८८२; सातता — {de yi bdag nyid yongs gcod de/} /{bde sogs bde ba nyid sogs bzhin//} परिच्छेदः स तस्यात्मा सुखादेः साततादिवत् ।। त.स.७३ख/६८५.
bde ba rnyed
= {bde ba rnyed pa/}
bde ba rnyed pa
वि. क्षेमप्राप्तः — {phyir mi ldog pa}…{bde ba rnyed pa 'jigs med thob//} अवैवर्तिकः…क्षेमप्राप्तोऽभयप्राप्तः वि.प्र.१५६क/३.१०५; लब्धसुखः — {sems can rang gis bde rnyed na/} /{des ko ci ste khro bar byed//} स्वयं लब्धसुखेष्वद्य कस्मात्सत्त्वेषु कुप्यसि ।। बो.अ.१७ख/६.८०.
bde ba brnyes pa
वि. क्षेमप्राप्तः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{bde ba brnyes pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… क्षेमप्राप्त इत्युच्यते ल.वि.२०५क/३०८.
bde ba dang sdug bsngal thams cad la mngon par dga' ba med pa
पा. सर्वसुखदुःखनिरभिनन्दी, समाधिविशेषः — {bde ba dang sdug bsngal thams cad la mngon par dga' ba med pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वसुखदुःखनिरभिनन्दीनाम समाधिः म.व्यु.६०७.
bde ba dang sdug bsngal 'di lta bu zhig myong
वि. एवंसुखदुःखप्रतिसंवेदी — {'di la ni 'di ltar tshe dang ldan pa de'i ming ni 'di zhes bya/}…{bde ba dang sdug bsngal ni 'di lta bu zhig myong}…{'di ni tha snyad yin no//} अत्रायं व्यवहारः—इत्यपि स आयुष्मानेवंनामा… एवंसुखदुःखप्रतिसंवेदी अभि.भा.८६क/१२०२.
bde ba dam pa
सत्सुखम् — {'dod pa'i rgyal po dang tsun dA ni zung ste dkyil 'khor la ni bde ba dam pa'i don du'o//} टक्किश्चुन्दा च युग्मं मण्डले सत्सुखार्थमिति वि.प्र. ५३क/४.८१.
bde ba 'dod
= {bde ba 'dod pa/}
bde ba 'dod pa
•सं. सुखेच्छा — {sdig pa byed pa bde 'dod kyang /} /{gang dang gang du 'gro 'gyur ba/} /{de dang der ni sdig pa des/} /{sdug bsngal mtshon gyis rnam par 'joms//} पापकारिसुखेच्छा तु यत्र यत्रैव गच्छति । तत्र तत्रैव तत्पापैर्दुःखशस्त्रैर्विहन्यते ।। बो.अ.२१ख/७. ४३; •वि. सुखैषी — {khyod ni skyid bde bar 'dug 'dug pa bde ba 'dod pa yin te} त्वं हि सुकुमारः सुखैषी अ. श.२४८क/२२७; सुखार्थी लो.को.१२१२.
bde ba 'dren par byed pa
वि. हितावहः — {rgyal sras rnams kyi brtse bas sbyin pa ni/} /{kha na ma tho med cing dag pa'i gzhi/} /{bde ba 'dren par byed pa nyid dang ni//} निरवद्यं शुद्धपदं हितावहं चैव…जिनात्मजानां कृपादानम् ।। सू.अ.२१९क/१२६; द्र. {bde ba bskyed pa/}
bde ba ldan pa
वि. सुखावहः — {phyag rgya bde ba ldan pa khyer//} गृह्ण मुद्रां सुखावहाम् हे.त.१७क/५४.
bde ba phun sum tshogs pa thams cad dang ldan pa
वि. सर्वसुखसंपत्तिसमन्वागतः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}… {bde ba phun sum tshogs pa thams cad dang ldan pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… सर्वसुखसंपत्तिसमन्वागत इत्युच्यते ल.वि.२०५ख/३०९.
bde ba byed pa
= {bde byed/}
bde ba bla na med pa'i mya ngan las 'das pa
अनुत्तरयोगक्षेमनिर्वाणम् लो.को.१२१४.
bde ba 'byung ba'i sgrub thabs
ना. खसर्पणसाधनम्, ग्रन्थः क.त.३१५३, ३१५४.
bde ba sbyin pa
वि. सुखंददः — {de nas bcom ldan rdo rje can/} /{mkha' 'gro bde ba sbyin pas gsungs//} तत्राह भगवान् वज्री डाकिनीनां सुखंददः । हे.त.१२ख/३८; {de dang lhan cig phyag rgya che/} /{bde ba sbyin pa'i dngos grub 'gyur//} तया सार्धं भवेत् सिद्धिर्महामुद्रासुखंददा ।। हे.त.२१क/६८; द्र. {bde ba sbyin pa po/}
bde ba sbyin pa po
वि. सुखदायकः — {bdag med bde ba sbyin pa po//} नैरात्म्यसुखदायकम् हे.त.२४ख/८०; द्र. {bde ba sbyin pa/}
bde ba sbyin ma
वि.स्त्री. सुखंददा — {de ni nga yis bshad bya yis/} /{lha mo bde ba sbyin ma nyon//} तदहं कथयाम्येष शृणु देवि सुखंददे । हे.त.२४ख/८२.
bde ba ma yin pa
= {bde min/}
bde ba min pa
= {bde min/}
bde ba med
= {bde med/}
bde ba med pa
= {bde med/}
bde ba myong 'gyur
= {bde ba myong bar 'gyur ba/}
bde ba myong bar 'gyur
= {bde ba myong bar 'gyur ba/}
bde ba myong bar 'gyur ba
वि. सुखवेद्यम् — {bsod nams bsod nams min mi g}.{yo/} /{bde ba myong 'gyur la sogs gsum//} पुण्यापुण्यमनिञ्जं च सुखवेद्यादि च त्रयम् ।। अभि.को.१२ख/४.४५; सुखवेदनीयम् — {yang gsum ste/} {bde ba myong bar 'gyur ba'i las dang sdug bsngal myong bar 'gyur ba'i las dang bde ba yang ma yin sdug bsngal ba yang ma yin pa myong bar 'gyur ba'o//} पुनः त्रीणि—सुखवेदनीयं कर्म, दुःखवेदनीयम्, अदुःखासुखवेदनीयं च अभि.भा.१९२क/६५२; {bde ba myong bar 'gyur ba la sogs pa'i 'du byed rnams} सुखवेदनीयादयोऽपि संस्काराः अभि.भा.३क/८७६.
bde ba stsol ba
= {bde ba sbyin pa/} {o po/}
bde ba 'tshal
= {bde ba 'tshal ba/}
bde ba 'tshal ba
वि. सुखकामः — {bcom ldan 'das sems can thams cad ni sdug bsngal dang mi mthun zhing bde ba 'tshal la} सर्वसत्त्वा हि भगवन् सुखकामा दुःखप्रतिकूलाः सु.प.२२ख/३.
bde ba mdzad pa
•वि. क्षेमङ्करः , बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{bde ba mdzad pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…क्षेमङ्कर इत्युच्यते ल.वि.२०३ख/३०७; •ना. क्षेमङ्करः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{bde ba mdzad pa dang} माता…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…क्षेमङ्करस्य ग.व्यू.२६८क/३४७ द्र. {bde mdzad/} {bde byed/}
bde ba rdzogs pa
सुखनिष्पत्तिः — {'dir bskul ba rnam pa gnyis te/} {gcig ni srog rdzogs pa'i slad du yin la/} {gnyis pa ni lo bcu drug gi mthar bde ba rdzogs pa'i slad du'o//} अत्र द्विधा चोदना—एका प्राणनिष्पत्तये, द्वितीया षोडशवर्षावधेः सुखनिष्पत्तये वि.प्र.४८क/४.५०.
bde ba yang ma yin sdug bsngal ba yang ma yin pa
= {bde ba yang ma yin sdug bsngal yang ma yin pa/}
bde ba yang ma yin sdug bsngal yang ma yin pa
वि. अदुःखासुखम् — {ci bde ba'am sdug bsngal ba'am bde ba yang ma yin sdug bsngal yang ma yin pa zhig ces de skad du dris na} किं सुखं दुःखम् अदुःखासुखम् इत्येवं पृष्टेन अभि.स्फु.१११ख/८०१; म.व्यु.१९१६; {bde ba yang ma yin sdug bsngal ba yang ma yin pa'i tshor ba ni}…{'du byed kho nas sdug bsngal ba nyid de} अदुःखासुखावेदनायाः संस्कारेणैव दुःखता अभि.भा.३क/८७६; द्र. {bde ba yang ma yin sdug bsngal yang ma yin pa'i tshor ba/}
bde ba yang ma yin sdug bsngal yang ma yin pa'i tshor ba
पा. अदुःखासुखा वेदना, ध्यानाङ्गभेदः — {mtha' ma ni bsam gtan bzhi pa'o//} {de la yan lag bzhi ste/} {bde ba yang ma yin sdug bsngal yang ma yin pa'i tshor ba dang}… {ting nge 'dzin yongs su dag pa'o//} चतुर्थं ध्यानमन्त्यम् । तत्र चत्वार्यङ्गानि—अदुःखासुखा वेदना…समाधि(परिशुद्धि)श्च अभि.भा.६९क/११४१.
bde ba yang ma lags sdug bsngal ba yang ma lags pa
वि. अदुःखासुखा — {bcom ldan 'das kyis bde ba dang sdug bsngal ba dang bde ba yang ma lags sdug bsngal ba yang ma lags pa dang tshor ba 'di gsum yang gsungs la} तिस्र इमे वेदना उक्ता भगवता सुखा दुखाऽदुःखासुखा च अभि.भा.५क/८८१.
bde ba yod pa
ना. १. क्षेमावती, चातुर्द्वीपिका — {'jig rten gyi khams mi 'jigs pa byed pa zhes bya ba byung ste}… {'jig rten gyi khams de'i dbus su gling bzhi pa bde ba yod pa zhes bya ba byung ste} अभयङ्करा नाम लोकधातुरभूत् …तस्याः खलु पुनर्लोकधातोर्मध्ये क्षेमावती नाम चातुर्द्वीपिका अभूत् ग.व्यू.२३१क/३०९ २. = {bde ba can} सुखावती, लोकधातुः — {bde ba yod pa'i 'jig rten gyi khams na de bzhin gshegs pa 'od snang mtha' yas pa bzhugs pa'ang mthong ngo //} सुखावत्यां लोकधातावमिताभं तथागतं पश्यामि ग.व्यू.३४७ख/६६.
bde ba la gnas pa
वि. सुखस्थितः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po chos kyi rnam grangs 'di rab tu ston par 'dod pa ni bde ba la gnas pa yin no//} बोधिसत्त्वो महासत्त्वः…इमं धर्मपर्यायं संप्रकाशयितुकामः सुखस्थितो भवति स.पु.१०६क/१६९; सुखविहारी — {btang snyoms pa dran pa can dga' ba med la bde ba la gnas pa'o//} {zhes bya bar bsam gtan gsum pa la nye bar bsgrubs te gnas so//} उपेक्षकः स्मृतिमान् सुखविहारी निष्प्रीतिकं तृतीयं ध्यानमुपसंपद्य विहरति द.भू.१९८ख/२०.
bde ba la dmigs pa
सुखोपलब्धिः — {khu ba 'pho ba las bde ba la dmigs pa ni phra mo'i rnal 'byor te} शुक्रच्यवनात् सुखोपलब्धिः सूक्ष्मयोगः वि.प्र.६२क/४.११०.
bde ba la reg pa
सुखस्पर्शः — {bde ba la reg par gnas pa} सुखस्पर्शविहारः अ.सा.१३९ख/८०.
bde ba la reg par gnas pa
पा. सुखस्पर्शविहारः — {byang chub sems dpa' re res chos gos dang}…{yo byad dang} …{bde ba la reg par gnas pa thams cad kyis bskal pa gang gA'i klung gi bye ma snyed du rim gro byas te} एकैको बोधिसत्त्वश्चीवर…परिष्कारैर्गङ्गानदीवालुकोपमान् कल्पानुपतिष्ठेत् … सर्वैः सुखस्पर्शविहारैः अ.सा. १३९ख/८०; स्पर्शविहारः — {chos mngon pa la brten nas phan tshun 'bel ba'i gtam gtan la 'bebs pa las gyur pa'i chos la rdzogs par longs spyod pas bde ba la reg par gnas par 'gyur te} अभिधर्मं निश्रित्य परस्परं सांकथ्यविनिश्चयकृतेन धर्मसम्भोगेन स्पर्शविहारो भवति अभि.स.भा.७०क/९७; स्पर्शविहारता — {gnod pa chung ngam}… {bde ba dang ldan nam mi bde ba mi mnga' 'am bde ba la reg par gnas sam zhes mchi'o//} अल्पाबाधतां पृच्छन्ति… सुखं चानवद्यतां च स्पर्शविहारतां च अ.श.१५६क/१४५.
bde ba gsal mdzad
ना. सुखप्रसन्नः, आचार्यः ब.अ. १५९.
bde ba'i skal dang ldan pa
वि. सुखभाक् — {de las dga' zhing mchod 'os bde ba'i skal dang ldan par 'gyur//} प्रियः पूज्यश्चास्माद्भवति सुखभागेव च ततः जा.मा.१६६ख/१९३.
bde ba'i 'khor lo
= {bde ba chen po'i 'kho+er lo} पा. सुखचक्रम्, महासुखचक्रम् — {longs spyod skyes bu byed pa nyid/} /{bde ba'i 'khor lo dri med nyid//} पुरुषकारं सम्भोगे वैमल्यं सुखचक्रे ।। हे.त.२१ख/६८; महासुखचक्रम् — {gang phyir bde chen mgor gnas pas/} /{bde ba'i 'khor lor dge 'dun che//} महासङ्घी महासुखचक्रे च महासुखं के स्थितं यतः । हे.त.२१ख/७०.
bde ba'i 'khrus
रतर्द्धिकम् श्री.को.१७१क ।
bde ba'i rgyu
सुखहेतुः — {rten gyi khyad par la ltos pa'i yul bde ba'i rgyu'am sdug bsngal gyi rgyu yin gyi} आश्रयविशेषापेक्षो हि विषयः सुखहेतुर्वा भवति, दुःखहेतुर्वा अभि.भा.६क/८८५.
bde ba'i mchog
= {bde mchog/}
bde ba'i snying po
सुखमण्डः, सुखस्य मण्डः — {ci'i phyir bsam gtan gsum pa la rnam par thar pa ma bzhag ce na}…{bde ba'i snying pos skyod pa'i phyir ro//} कस्मान्न तृतीयध्याने विमोक्षः ?…सुखमण्डेञ्जितत्वाच्च अभि.भा.८०क/११७८.
bde ba'i dam pa
वि. परमसुखम्, निर्वाणम् — {de dag bdag gis bde ba'i dam pa gnas thams cad dang bral ba 'di lta ste/} {bsgribs pa med pa thams cad mkhyen pa'i mya ngan las 'das pa la rab tu dgod par bya'o//} तेऽस्माभिः परमसुखे सर्वनिकेतविगमे प्रतिष्ठापयितव्या यदुत सर्वावरणप्रहाणनिर्वाणे द.भू.१९२क/१८.
वि. सुखविपाकः — {bdag cag rab tu byung ba don yod pa dang 'bras bu dang bcas pa dang bde ba skyed pa dang bde ba'i rnam par smin par 'gyur la} नः प्रव्रज्या अमोघा भविष्यति, सफला सुखोदया सुखविपाका अ.श.२४२क/२२२.
bde ba'i rnam smin
= {bde ba'i rnam par smin pa/}
bde ba'i blo
सुखबुद्धिः — {de lta bas na mi mkhas pa rnams ni gnyen po kho na la bde ba'i blo 'jug gi} तस्मात् प्रतीकार एवाविदुषां सुखबुद्धिः अभि.भा.४ख/८८०.
bde ba'i dbang
= {bde ba'i dbang po/}
bde ba'i dbang po
पा. सुखेन्द्रियम्, इन्द्रियभेदः — {mdo las mig gi dbang po dang}…{bde ba'i dbang po dang}…{kun shes pa dang ldan pa'i dbang po dang dbang po nyi shu rtsa gnyis gsungs pa} द्वाविंशतिरिन्द्रियाण्युक्तानि सूत्रे—चक्षुरिन्द्रियम्… सुखेन्द्रियम्… आज्ञातावीन्द्रियमिति अभि.भा.५२ख/१३२.
bde ba'i 'byung gnas
ना. सुखाकरा, आचार्या ब.अ. ८६९.
bde ba'i sbyar ba
= {bde bar sbyar ba/}
bde ba'i tshor ba
सुखवेदना — {bde ba'i tshor ba dang mthun pa'i shin tu sbyangs pa} सुखवेदनानुकूला प्रस्रब्धिः अभि.भा.७०क/११४३.
bde ba'i tshor ba dang mthun pa
वि. सुखवेदनानुकूला — {gal te bde ba'i tshor ba dang mthun pa'i shin tu sbyangs pa bde ba yin no zhe na} सुखवेदनानुकूला प्रस्रब्धिः सुखमिति चेत् अभि.भा.७०क/११४३.
bde ba'i 'tsho chas
सुखोपधानम् म.व्यु.६१४०; द्र. {bde ba'i yo byad/}
bde ba'i gzhi
सुखस्याधारः म.व्यु.७०५२.
bde ba'i gzugs can
वि. सुखरूपी — {kun rdzob kun da lta bu nyid/} /{don dam bde ba'i gzugs can no//} संवृतं कुन्दसङ्काशं विवृतं सुखरूपिणम् । हे.त.२०ख/६६.
bde ba'i 'od
सुखाभः लो.को.१२१५.
bde ba'i ye shes
सुखज्ञानम् — {'khyud dang 'o byed la sogs pa/} /{sna tshogs rnam pa sna tshogs bshad/} /{rnam par smin pa de las bzlog /bde} {ba'i ye shes za ba nyid//} विचित्रं विविधं ख्यातमालिङ्गचुम्बनादिकम् । विपाके तद्विपर्यासं सुखज्ञानस्य भुञ्जनम् ।। हे.त.१७क/५४.
bde ba'i yo byad
सुखोपकरणम् म.व्यु.५८८९; सुखोपधानम् — {byang chub sems pa'i bde ba'i yo byad thams cad kyang yongs su 'bul lo//} बोधिसत्त्वसुखोपधानं चोपसंहरति द.भू.१८२ख/१२; द्र. {bde bar sbyar ba/}
bde ba'i ri
ना. सातागिरिः — {dri za sna tshogs sde dang ni/}…{mthu bo che dang gangs can dang /} {bde ba'i ri nyid de bzhin te//} चित्रसेनश्च गन्धर्वः…नागायनो हैमवतः सातागिरिस्तथैव च ।। सु.प्र.४३ख/८६.
bde ba'i lam du phyin pa
वि. सुगतः — {des lha'i mig rnam par dag cing mi las 'das pas sems can rnams}… {bde ba'i lam du phyin pa dang ngan song du song ba dang}… {mthong ngo //} स दिव्येन चक्षुषा विशुद्धेनातिक्रान्तमानुष्यकेण सत्त्वान् पश्यति… सुगतान् दुर्गतान् द.भू. २००क/२२.
bde ba'i sems
पा. सुखचित्तता, चित्ताकारविशेषः — {'di lta ste/} {bde ba'i sems dang}… {ston pa'i sems te/} {sems rnam pa bcu po 'di dag bskyed do//} तद्यथा—हितचित्ततां…शास्तृचित्तताम् । इदं दशप्रकारं चित्तमुत्पादयति शि.स.८६ख/८५.
bde ba'i bsam pa
पा. सुखाशयः, अध्याशयभेदः — {byang chub sems dpa'i lhag pa'i bsam pa de dag kyang mdor bsdu na rnam pa bco lnga}…{mchog gi bsam pa dang}… {bde ba'i bsam pa dang}…{lhan cig skyes pa'i bsam pa'o//} ते पुनरध्याशया बोधिसत्त्वस्य समासतः पञ्चदश अग्र्याशयः…सुखाशयः…सहजश्चाशयः बो.भू.१६२ख/२१५.
bde bar gyur
= {bde bar gyur pa/}
bde bar gyur cig
क्रि. सुखी स्याम् — {bdag bde bar gyur cig} अहं सुखी स्याम् अभि.भा.९३ख/१२२६; सुखित अस्तु — {kye ma sems can rnams ni de ltar bde bar gyur cig} एवं सुखिता बत सन्तु अभि.भा.७८ख/११७४.
bde bar gyur pa
वि. सुखी — {bde bar gyur pa'am sdug bsngal bar/} /{ma gyur cig ces 'dod pa na//} सुखी भवेयं दुःखी वा मा भूवमिति तृष्यतः ।। प्र.वा.११५क/१. २०२; सुखितः — {bde bar gyur pa'i sems mnyam par 'jog par 'gyur ro//} सुखितस्य चित्तं समाधीयते अभि.भा.५३ख/१३९; {bde bar gyur pa'i sems mnyam par 'jog go/} सुखितस्य चित्तं समाधीयते श्रा.भू.२४क/६०.
bde bar gyur pa'i sems mnyam par 'jog pa
पा. सुखितस्य चित्तं समाधीयते, नवसु प्रामोद्यपूर्वकेषु धर्मेषु अन्यतमः — {bde bar gyur pa'i sems mnyam par 'jog go/} सुखितस्य चित्तं समाधीयते श्रा.भू.२४क/६०; {bde bar gyur pa'i sems mnyam par 'jog par 'gyur ro//} सुखितस्य चित्तं समाधीयते अभि.भा.५३ख/१३९; मि.को.१२०ख ।
bde bar 'gyur
= {bde bar 'gyur ba/}
bde bar 'gyur ba
वि. शङ्करम् — {khyod la bsu bas dpal du byed/}…/{bsnyen bkur bgyis pas bde bar 'gyur//} श्रीकरं तेऽभिगमनं…शङ्करं पर्युपासनम् श.बु.११३ख/९५; स्वस्त्ययनम् — {bde bar 'gyur ba ni sbyor ba bde bas de thob par 'gyur ba'i dmigs pa yod pa'i phyir ro//} स्वस्त्ययनं सुखेन प्रयोगेण तत्प्राप्तये आलंबनभावात् अभि.स.भा.५४ख/७५.
bde bar 'gyur bar bya
क्रि. सुखी भविष्यामि — {bdag 'jig rten pha rol du bde bar 'gyur bar bya'o//} अहं प्रेत्य सुखी भविष्यामि अभि.भा.२३६क/७९४.
bde bar dgongs
सुखचित्तिः लो.को.१२१५.
bde bar 'gro ba
= {bde 'gro/}
bde bar rgyus
कुशलचर्या; सुखचर्या लो.को.१२१६.
bde bar 'thung
= {bde mthung /}
bde bar 'thungs
= {bde mthung /}
bde bar 'du shes
सुखसंज्ञा — {'jig rten ni tshor ba dang 'dod pa'i yon tan rnams dang skye ba la bde bar 'du shes so//} लोकस्य हि सुखसंज्ञा वेदनायां कामगुणेषूपपत्तौ च अभि.भा.५ख/८८२.
bde bar 'dug
= {bde bar 'dug pa/}
bde bar 'dug pa
वि. स्वस्थः — {bde bar 'dug pa lta su zhig sbyin par mi byed} केन नाम स्वस्थेन न दातव्यं स्यात् जा.मा.१८क/२०; सुखस्थितः — {pha de bde bar 'dug par rig nas su//} सुखस्थितं तं पितरं विदित्वा स.पु.३५ख/६१; द्र. {bde bar gnas pa/}
bde bar 'dod pa
सुखवाञ्छा — {dang po reg par 'dod pa dang /} /{gnyis pa bde bar 'dod pa nyid/}… /{des na bzhi pa bsgom par bya//} प्रथमं स्पर्शाकाङ्क्षया द्वितीयं सुखवाञ्छया ।…चतुर्थं तेन भाव्यते ।। हे.त.१०क/२८.
bde bar gnas
= {bde bar gnas pa/}
bde bar gnas pa
•क्रि. सुखं शेते — {rgyal dang pham pa spangs na ni/} /{nye bar zhi ste bde bar gnas//} उपशान्तः सुखं शेते हित्वा जयपराजयम् ।। अ.श.३१ख/२७; •वि. सुस्थितः — {sbyin dang dul dang nges la rtag tu spyad/} /{gnyen pa spangs nas bde bar gnas par gyur//} दानदमे नियमेऽपि च नित्यं सुस्थित आसि त्यजित्व च ज्ञातीन् ।। रा.प.२३७क/१३३; सुखे स्थितः — {drang srong rnams la'ang dngos grub gegs 'gyur na/}…{rgyal po bde bar gnas pa smos ci dgos//} कुर्यान्मुनीनामपि सिद्धिविघ्नम् । प्रागेव…क्षितीशस्य सुखे स्थितस्य ।। जा.मा.७३ख/८५; प्रस्वस्थः — {khyod ni nyam thag rnams la brtse/} /{bde bar gnas la phan par dgyes//} आपन्नेष्वनुकम्पा ते प्रस्वस्थेष्वर्थकामता । श.बु.११४क/१०४; स्वस्थचित्तः — {khyod ni ma zin bde bar gnas/} /{ci phyir de ltar 'gyur bar 'dod//} सा कथं स्वस्थचित्तस्य मुक्तस्याभिमता तव ।। जा.मा.१२१ख/१४०; •सं. १. सुखविहारः — {bde bar gnas pa'i khyad par gyis bde ba kha na ma tho ba med pa mchog bde ba zad mi shes pa'i 'byung gnas yin pa'i phyir} अनवद्योत्कृष्टाक्षयसुखाकरत्वाच्च सुखविहारो विशेषतः सू.भा.१६२क/५१ २. सुखस्थितिः — {'di yi nu ma'i steng du ni/} /{sen dmugs dgod cing bde bar gnas//} अस्याः स्तनमुखन्यस्तनखोल्लेखसुखस्थितिः । अ.क.२१७ख/२४.१०९.
bde bar spyod pa
सुखविहारः — {rnal 'byor can brtson pa mi 'dor ba rnams bdag gi so so rang gis rig pa tshe 'di la bde bar spyod pas gnas so//} स्वप्रत्यात्मार्यगतिदृष्टधर्मसुखविहारेण च विहरन्ति योगिनोऽनिक्षिप्तधुराः ल.अ.१४३ख/९०.
bde bar phyin ci log
पा. सुखविपर्यासः, विपर्यासभेदः — {lta ba gsum las phyin ci log /bzhi} {tshan}…{lta ba mchog tu 'dzin pa las ni bde ba dang gtsang bar phyin ci log go/} दृष्टित्रयाद् विपर्यासचतुष्कम्… दृष्टिपरामर्शात् सुखशुचिविपर्यासौ अभि.भा.२३१क/७७८.
bde bar byas
वि. सुखितः — {grong mi rnams bdag cag ni rje bos bde bar byas so zhes 'dzer ba} ग्रामीणा भवन्ति वक्तारः — ‘स्वामिना स्मः सुखिताः’ इति अभि.भा. ८६क/२८१.
bde bar byas pa
= {bde bar byas/}
bde bar byed
= {bde byed/}
bde bar byed pa
= {bde byed/}
bde bar byed pa yin
क्रि. सुखयति — {de phyir brtse dang ldan pas gzhan bde ba/} /{bskyed nas bdag nyid bde bar byed pa yin//} सुखयत्यात्मानमतः कृपालुराधाय परसौख्यम् ।। सू.अ.२१८क/१२४.
bde bar sbyar ba
सुखोपधानम्, सुखोपकरणम् — {sangs rgyas la sogs pa'i dge slong gi dge 'dun la bde bar sbyar ba thams cad kyis phu dud byed pa} बुद्धप्रमुखं भिक्षुसङ्घं सर्वसुखोपधानैः सत्कुर्युः शि.स.१६८क/१६६; {sems can rnams kyang} ({mi'i} ){bde bar sbyar ba thams cad kyis bde bar 'gyur ba dang} सत्त्वाश्च मनुष्यसुखोपधानेन सुखिता भवेयुः सु.प्र.३१क/६०; म.व्यु.५८८९; द्र. {bde ba'i yo byad/}
bde bar mos pa
सुखाधिमोक्षः — {gal te de las mdza' bo chen po'i phyogs bzhin du bde bar mos pa mi ldog par gyur na} ततश्चेदधिमात्र इव मित्रपक्षे सुखाधिमोक्षो न व्यावर्तते अभि.भा.७८ख/११७४.
bde bar mos par byed
क्रि. सुखमधिमुच्यते — {kye ma sems can rnams ni de ltar bde bar gyur cig ces sems can rnams la bde bar mos par byed do//} सत्त्वानां तत् सुखमधिमुच्यते एवं सुखिता बत सन्तु इति अभि.भा. ७८ख/११७४.
bde bar btsa' bar gyur
क्रि. स्वस्ति प्रजायते — {sbrum pa rnams kyang bde bar btsa' bar gyur to//} गुर्विण्यः स्वस्तिनः प्रजायन्ते अ.श.५८क/४९.
bde bar 'tsho
क्रि. सुजीवतु लो.को.१२१६.
bde bar bzhugs
= {bde bar bzhugs pa/}
bde bar bzhugs pa
वि. सुखोपनिषण्णः — {de nas lha'i dbang po brgya byin gyis sangs rgyas la sogs pa dge slong gi dge 'dun bde bar bzhugs par rig nas} ततः शक्रो देवेन्द्रः सुखोपनिषण्णं बुद्धप्रमुखं भिक्षुसङ्घं विदित्वा अ.श.४७ख/४१.
bde bar rab tu 'dug
वि. सुखसंनिषण्णः लो.को.१२१६.
bde bar gshegs
= {bde bar gshegs pa/} {bde bar gshegs kyi} सौगती — {de ltas bde bar gshegs kyi bstan pa gang yin de yang don med min//} तस्मान्नैव निरर्थिका भवति सा या देशना सौगती । सू.अ.१८१क/७६.
bde bar gshegs pa
१. = {sangs rgyas} सुगतः, बुद्धः — {gser gyi me tog ces bya ba de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rig pa dang zhabs su ldan pa bde bar gshegs pa}…{sangs rgyas bcom ldan 'das 'jig rten du 'byung bar 'gyur} सुवर्णपुष्पो नाम तथागतो भविष्यति अर्हन् सम्यक्संबुद्धो विद्याचरणसंपन्नः सुगतः…बुद्धो भगवाँल्लोक उत्पत्स्यते अ.सा.३२१ख/१८१ २. = {sangs rgyas pa} सौगतः, बौद्धः — {bde gshegs par sems 'ga' zhig kyang /} /{gang zag tha snyad sgo nas ni/} … /{bdag tu rab tu brjod par byed//} केचित्तु सौगतम्मन्या अप्यात्मानं प्रचक्षते । पुद्गलव्यपदेशेन त.स.१४क/१५९; {'di la zhes bya ba ni bde bar gshegs pa'i gsung rab la'o//} इहेति सौगते प्रवचने त.प.१०३ख/६५७; द्र. {bde bar gshegs pa pa/}
bde bar gshegs pa'i
सौगतम् — {bde bar gshegs pa'i bstan bcos} शास्त्रं सौगतम् अ.क.३०५क/३९.९०; {bde bar gshegs pa'i grub mtha' la//} सौगतसिद्धान्ते त.स.१२२क/१०६५.
bde bar gshegs pa pa
= {sangs rgyas pa} सौगतः, बौद्धः — {bde bar gshegs pa pa rnams la ni reg pa dang ldan pa lus can yin pa'i phyir ro//} स्पर्शयोगश्च मूर्त्तिरिति सौगताः प्र.अ.४१ख/४७; {blo bzangs rnams zhes bya ba ni bde bar gshegs pa pa'o//} सुधिय इति सौगताः त.प.१५३ख/३१.
bde bar gshegs pa'i grub mtha'
सौगतसिद्धान्तः — {bde bar gshegs pa'i grub mtha' la/} /{gal te 'brel grub tshad ma yis/} /{de nyid gang zhig bstan byas pa//} यत् सिद्धप्रतिबन्धेन प्रमाणेनोपपादितम् । तत्त्वं सौगतसिद्धान्ते त.स.१२२क/१०६५.
bde bar gshegs pa'i chos gos kyi tshad las gyur pa'i ltung byed
= {byang chub sems dpa'} सुगतसुतः, बोधिसत्त्वः — {gtan tshigs gang zhig bde bar gshegs pa'i sras rnams kyis bde bar gshegs pa thams cad mkhyen pa nyid du bsgrub pa'i phyir nye bar blang ba} यो हि हेतुः सुगतसर्वज्ञसाधनायोपादीयते सुगतसुतैः त.प.२६३ख/९९६; जिनात्मजः — {'khor rnams dga' bar bya ba'i phyir/} /{bde bar gshegs pa'i sras kyis smras//} पर्षत्संतोषणार्थं हि भाषते स्म जिनात्मजः ।। द.भू.१७१क/४.
bde bas bskyed pa
वि. सुखैधितः — {bcom ldan 'das kyi bstan pa ni shin tu dul bar bgyid pa lags te/} {de la bsten na 'di lta bur skyid bde bar mchis la bde bas bskyed pa dag kyang 'di ltar tshul dul bar gyur pa ni ngo mtshar che'o//} आश्चर्यं यावत्सुविनीतं भगवच्छासनम्, यत्र नाम एवंविधाः कुमाराः सुखैधिता एवं विनीतप्रचाराः संवृत्ता इति अ.श.२४५ख/२२५.
bde bas phongs
वि. सुखरङ्कः — {gang zhig bde bas phongs pa dang /} /{sdug bsngal mang ldan de dag la/} /{bde ba kun gyis tshim pa dang /} /{sdug bsngal thams cad gcod byed cing //} यस्तेषां सुखरङ्काणां पीडितानामनेकशः । तृप्तिं सर्वसुखैः कुर्यात्सर्वाः पीडाश्छिनत्ति च ।। बो.अ.३क/१.२९.
•क्रि. सुखयति — {gtsug phud ldan pa'i mjug rtse'i rlung gis snyan pa'i sgra dang ldan zhing bde bar byed//} सुखयति शिखी स्निग्धालापं कलापशिखानिलैः अ.क.२२७ख/२५.३६; सुखं करोति— {brtan pa'i brtse dang ldan pa'i sbyin pa yis/} /{sbyin pa'i bde ba byed pa gang yin pa//} कृपया सहितं दानं यद्दानसुखं करोति धीराणाम् । सू.अ.२१७ख/१२४; क्षेमं कुरुते — {mig mi bzang gis bde bar byed//} विरूपाक्षः कुरुते क्षेमम् स.दु.१९९/१९८; •वि. सुखकरः — {zas de za ba na}…{bde bar byed la zhu ba'i tshe de la rnam par smin pa sdug bsngal bar 'gyur te} तद्भोजनं परिभुञ्जानस्य… सुखकरं परिणामे चास्य दुःखविपाकं भवति अ.सा.१३४ख/७७; {rin chen nam dung ngam mching bu mthong na de'i tshe bde ba byed par 'gyur te} रत्नं वा शङ्खश्च काचो वा दृश्यते, तदा सुखकरो भवति वि.प्र.१०७ख/३.२८; •सं. = {dpyid} सुरभिः, वसन्तृतु — वसन्ते पुष्पसमयः सुरभिः अ.को.१.४. १९; सुष्ठु रभते आह्लादनं कर्तुमारभतेऽत्र सुरभिः । रभ राभस्ये अ.वि.१.४.१९; •ना. १. क्षेमङ्करः [1] राज्ञो ब्रह्मदत्तस्य पुत्रः — {rgyal po tshangs pas byin gyis khye'u btsas pa'i btsas ston byas nas khye'u'i ming bde byed ces btags so//} राज्ञा ब्रह्मदत्तेन दारकस्य जातौ जातिमहं कृत्वा नामधेयं व्यवस्थापितं क्षेमङ्कर इति अ.श.२११क/१९४ [2] आर्यः — {'phags pa bde byed kyis zhus pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यक्षेमङ्करपरिपृच्छानाममहायानसूत्रम् क.त.१६५ [3] नागः म.व्यु.३३३६ २. शङ्करः [1] शिवः — {bde byed yin yang lag 'gro med//} शङ्करोऽप्यभुजङ्गवान् का.आ.३३२ख/२. ३१९ [2] नृपः म.व्यु.३५७८ [3] नागराजः म.व्यु.३२५५ ३. मुखरा, नागकन्या — {klu'i bu mo brgya phrag du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {klu'i bu mo rgyan 'dzin ces bya ba dang}…{klu'i bu mo bde byed ces bya ba dang} अनेकानि च नागकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा — विभूषणधरा नाम नागकन्या … मुखरा नाम नागकन्या का.व्यू.२०१ख/२५९.
bde byed kyis zhus pa
ना. क्षेमङ्करपरिपृच्छा, ग्रन्थः — {'phags pa bde byed kyis zhus pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यक्षेमङ्करपरिपृच्छानाममहायानसूत्रम् क. त.१६५.
bde byed dga' ba
शङ्करानन्दः लो.को.१२१७.
bde byed bdag po
ना. शङ्करस्वामी, आचार्यः — {gal te khab long zhes bya ba la sogs pas bde byed bdag po'i lugs kyis dpe ma grub pa nyid du dogs pa yin te} अयस्कान्तप्रभेत्यादिना शङ्करस्वामिमतेन दृष्टान्तासिद्धिमाशङ्कते त.प.१८३ख/८२८.
bde byed pa
= {bde byed/}
bde byed ma
•वि.स्त्री, शङ्करी — {sems can thams cad bde byed ma} सर्वसत्त्वशङ्करी ब.वि.१७०क; •ना. क्षेमा, राज्ञः प्रसेनजित्कौशलस्य दारिका — {ko sa la'i rgyal po gsal rgyal gyis kyang bu mo btsas pa'i btsas ston byas nas bu mo'i ming bde byed ma zhes btags so//} राज्ञा प्रसेनजिता कौशलेन दारिकाया जाताया जातिमहं कृत्वा क्षेमेति नामधेयं कृतम् अ.श.२११क/१९४.
सुकरम्, अकृच्छ्रम् — {dran pa bde blag nyid du skye//} सुकरं जायते स्मृतिः बो.अ.११ख/५.३०; सुखम् — {bde mchog bde blag nyid du thob par byed//} सुखेनैव सुखं प्रवृद्धमुत्प्लावयति बो.अ.२क/१.७; सौकर्यम् — {phyir rgol bas ma shes mod ngas de la bde blag bsgrub pas ci bya} मा ज्ञासीत्प्रतिवादी किं मया तस्य सौकर्यं करणीयम् प्र.अ.१४४ख/४९१; स्वस्ति — {slad kyis bde blag byon 'gyur} पश्चात् स्वस्ति गमिष्यसि वि.व.२१५ख/१.९२.
bde blag nyid du
लीलया — {gang gis nor mchog srog las phangs pa'i nor ldan ma ni bde blag nyid du gtong //} येन प्राणमनःप्रिया वसुमती संत्यज्यते लीलया अ.क.३१२ख/४०.६२.
bde blag tu
सुखम् — {sdong dum dang tsher ma la sogs pa rnal ba'i phyir gang gis na bde blag tu 'gro ba} परिमर्दितस्थाणुकण्टकादित्वात् येन सुखं गच्छति अभि. स्फु.३३२ख/१२३३; सुखेन — {bde blag tu ni 'thob ma yin//} सुखेन न लभ्यते अ.क.१५९क/१७.२६; हेलया — {gang zhig bde blag tu bskrun mthu yi dba' rlabs rmad du byung ba'i 'phreng ba skye//} ये हेलोच्छलितप्रभावलहरीजाताद्भुतश्रेणयः अ.क.१क/५०.१; अनायासतः — {bde blag tu rnam par grol bar byed pa} अनायासतो विमोक्षणकरम् स.दु.१२७/१२६.
bde blag tu byed pa
ईषत्करः मि.को.१९क ।
bde blag tu 'byung ba
ईषद्भवः मि.को.१९क ।
bde blag tu shes par 'gyur
क्रि. सुज्ञातं भवति — {spang bar bya ba shes pa de dang bral ba'i blang bar bya ba bde blag tu shes par 'gyur ba} हेयज्ञाने हि तद्विविक्तमुपादेयं सुज्ञातं भवति न्या.टी.७२ख/१८९.
bde dbang po
= {bde ba'i dbang po/}
bde 'byung
= {lha chen} शम्भुः, शिवः — {'gro ba rnams kyi gnas pa dang /} /{sprul dang 'jig rgyu ma skyes pa/} /{bde 'byung sred med chu skyes kyi/} /{skye gnas can gyis khyed rnams srungs//} स्थितिनिर्माणसंहारहेतवो जगतामजाः । शम्भुनारायणाम्भोजयोनयः पालयन्तु वः ।। का.आ.३३९ख/३.१४५; मे.दू.३४५ख/१.५४; सञ्जः श्री.को.१७६क ।
= {bde ba ma yin pa} असुखम् — {sdug min bde min myong 'gyur ba//} अदुःखासुखवेद्यम् अभि.को.१२ख/४. ४७; {'di ni bde ba'i sgrub par byed pa yin no//} {'di ni bde ba ma yin pa}({'i}){'o//} सुखस्य साधनमेतद्, एतदसुखस्य त.प.२३ख/४९३; {bsam pa'i zug rngus dkrugs pa'i yid/} /{bde la'ang bde ba min par rig/} सुखमप्यसुखं वेत्ति चिन्ताशल्याकुलं मनः ।। अ.क.१४९क/१४. १२०; अशातम् — {bde dang bde min sogs ngo bo/} /{de la'ang gal te 'khrul par ni/} /{rtog na} शाताशातादिरूपा च सा भ्रान्तिर्यदि कल्प्यते । त.स.४९क/४८५.
bde min sdug bsngal min
अदुःखासुखम् — {de dag la ni nyer bzlog brgyad/} /{dag pa bde min sdug bsngal min//} अष्टौ सामन्तकान्येषां शुद्धादुःखासुखानि हि । अभि. को.२४ख/८.२२.
bde med
•वि. निःसुखम् — {ci slad bde med khyed ni glo bur du/} /{tsan dan zla ltar dkar bas dga' ma yin//} कस्मादकस्मात्तव निःसुखस्य न चन्दनं नन्दनमिन्दुशुभ्रम् ।। अ.क.१९५क/२२.२८; निःशर्म — {bde med las kyi sprul pa bsal} ({gsal} ){ba'i rtags can gzong dag gis//} निःशर्मकर्मघटितप्रकटाङ्कटङ्कैः अ.क.७४ख/७.४४; {bde ba med pa'i las ni 'phral nyid rnam par bsgrubs pa gang //} निःशर्म कर्म सहसैव विडम्ब्यते यत् अ.क.३४२क/४४.६४; •सं. अस्वास्थ्यम् — {skye bo gang tshe lhag 'byung zin/} /{de tshe bde ba med par 'gyur//} अधिभूतो यदा जन्तुरस्वास्थ्यं जनयेत्तदा । म.मू.१८८क/१२१.
bde med pa
= {bde med/}
bde brtsogs
= {bde sogs} शची म.व्यु.३१७४.
bde mdzad
ना. क्षेमङ्करः, बुद्धः — {dge slong dag sngon byung ba 'das pa'i dus na}…{rdzogs pa'i sangs rgyas}…{bde mdzad ces bya ba 'jig rten du byung ngo //} भूतपूर्वं भिक्षवोऽतीतेऽध्वनि क्षेमङ्करो नाम सम्यक्संबुद्धो लोक उदपादि अ.श.५८ख/५०; द्र. {bde ba mdzad pa/} {bde byed/}
bde zhing 'khod pa
वि. सुखितः — {kye ma rgyal po chen po bde zhing 'khod pa ni chos smra bar byed kyi} सुखितस्य बत महाराज धर्मा अभिलसन्ति अ.श.९६क/८६.
bde zhing ldan pa
योगक्षेमः — {de nas rgyal po nor gyi bdag pos sangs rgyas byung bar thos nas}…{shin tu bde zhing ldan pa la ni rab tu gzhog par sems} अथ खलु राजा धनपतिर्बुद्धोत्पादश्रवणेन … अत्यन्तयोगक्षेमप्रतिष्ठापकसंज्ञी ग.व्यू.२४४ख/३२७.
bde gzhi
वि. सौवर्णकम् — {bde gzhi ni 'jig rten las 'das pa'i bde ba'i gzhi yin pa'i phyir ro//} सौवर्णकं लोकोत्तरसुखवस्तुत्वात् अभि.स.भा.५४ख/७५.
bde legs
स्वस्ति — {'brog dgon pa 'jigs pa chen po mi bzad pa de las 'byung nus te/} {bde ba'am bde legs su myur du} ततो महाभयभैरवादटवीकान्ताराच्छक्तः क्षेमेण स्वस्तिना शीघ्रमपक्रामयितुम् अ.सा.३२७क/१८४; म.व्यु.२७४७; स्वस्त्ययनम् — {bde legs chen pos 'gro ba 'di/} /{yongs su bskyangs par gyur pas na//} जनः स्वस्त्ययनेनायं महता परिपाल्यते । जा.मा.३८क/४४; {bzod pas mi snyan brjod pa dang /} /{'khu ba dag ni bde legs kyis/}…{btul//} आक्रोष्टारो जिताः क्षान्त्या द्रुग्धाः स्वस्त्ययनेन च । श.बु.११४ख/१२२; क्षेमम् — श्वःश्रेयसं शिवं भद्रं कल्याणं मङ्गलं शुभम् । भावुकं भविकं भव्यं कुशलं क्षेममस्त्रियाम् ।। शस्तं च अ.को.१.४.२६; क्षिणोति क्लेशमिति क्षेमम् । क्षिणु हिंसायाम् अ.वि.१.४.२६.
bde legs kyi tshigs su bcad pa
ना. स्वस्तिगाथा, ग्रन्थः क.त.११०१.
bde legs can
स्वस्तिकः, आढ्यानां गृहविशेषः मि. को.१३९ख ।
bde legs brjod
= {bde legs brjod pa/}
bde legs brjod pa
सौवस्तिकम् म.व्यु.२७४९; मि. को.१३१क ।
bde legs su bgyid pa
वि. क्षेमकरी— {bcom ldan 'das shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni byang chub kyi phyogs kyi chos rnams kyi bde legs su bgyid pa lags so//} बोधिपक्षाणां धर्माणां क्षेमकरी भगवन् प्रज्ञापारमिता अ.सा. १५२क/८६.
bde legs su 'gyur
= {bde legs su 'gyur ba/}
bde legs su 'gyur ba
•क्रि. स्वस्तिर्भविष्यति — {khyed bde legs su 'gyur ro//} ते स्वस्तिर्भविष्यति अ.श.४३क/३७; •सं. स्वस्त्ययनम् — {bde legs su 'gyur ba'i tshigs su bcad pa} स्वस्त्ययनगाथा क.त.११०२; म.व्यु.२७४८.
bde legs su 'gyur ba'i tshigs su bcad pa
ना. स्वस्त्ययनगाथा, ग्रन्थः क.त.८१८.
bde legs su 'gyur bar bgyi
क्रि. स्वस्त्ययनं करिष्यामि — {yongs su bskyab pa dang}… {zhi ba dang bde legs su 'gyur bar bgyi'o//} परित्राणं… शान्तिस्वस्त्ययनं करिष्यामि सु.प्र.३५ख/६८.
bde gshegs
= {bde bar gshegs pa/}
bde gshegs sku las skyes
= {byang chub sems dpa'} सुगतात्मजः, बोधिसत्त्वः — {bsod nams snying po shes rab che/}…/{bde gshegs sku las skyes pa ltos//} पुण्यगर्भान् महाप्रज्ञान्…पश्यध्वं सुगतात्मजान् ।। ग.व्यू.२९६ख/१८.
bde gshegs nyid
सुगतत्वम् — {de dag de lta'i rnam can gyis/} /{ye shes bde gshegs nyid 'gyur yod//} तेषां चैवंविधे ज्ञाने सुगतत्वं न भिद्यते । त.स.१२१ख/१०५१.
bde gshegs pa
= {bde bar gshegs pa/}
bde gshegs sems pa
ना. सुगतचेतना, उपासिका — {bde gshegs sems pa la sogs pa dge bsnyen ma lnga brgya} सुगतचेतनाप्रमुखानि पञ्चोपासिकाशतानि स.पु. १४२ख/२२७.
bde gshegs sras
= {byang chub sems dpa'} सुगतसुतः, बोधिसत्त्वः — {rgyal ba'i mdun gnas bde gshegs sras su dge bas 'gyur//} सुगतसुता भवन्ति सुगतस्य पुरः कुशलैः बो.अ.२२क/७.४४; सुगतात्मजः — {bde gshegs sras kyi sdom la 'jug pa ni//} सुगतात्मजसंवरावतारम् बो.अ.१/१.१.
bde sogs
ना. शची, इन्द्रपत्नी — {bde sogs gus btud rol ba'i g}.{yo zhing dal bus rnga yab dag ni rab bskyod par//} भक्तिप्रह्वशचीविलासचलनाहेलोच्छसच्चामरम् अ.क.९४ख/९.९४.
bde sogs bdag
ना. शचीपतिः, इन्द्रः — {gzugs bral lus ni gtong ba la/} /{zhugs de bde sogs bdag po yis/} /{lha yi gtsug gi nor byin nas/} /{mda' lnga pa dang mtshungs par byas//} तं रूपविरहे देहत्यागारूढं शचीपतिः । दिव्यचूडामणिं दत्वा चक्रे पञ्चशरोपमम् ।। अ.क.१५९ख/१७.३३; द्र. {bde sogs bdag po/}
bde sogs bdag po
ना. शचीधवः, इन्द्रः — {bde sogs bdag po'i gzhu yi 'khri shing yang dag rgyu ba ni/} /{chu 'dzin gzhon nu dag la rab tu chags shing yun ring mdzes//} बालाम्बुदप्रणयिनी सुचिरं चकाशे संचारिचापलतिकेव शचीधवस्य ।। अ.क.२५२ख/९३.४१; द्र. {bde sogs bdag/}
bde sogs ma
= {bde sogs} इन्द्राणी, शची श्री.को.१८३क ।
bde gsal can
= {snye nag 'gyur byed} सुखवर्चकः मि.को.६१ख ।
bden
= {bden pa/}
bden dgod
सत्यस्थितिः — {rlom sems bden dgod mthong bas} ({nas} ){ni/} /{btags pa yi ni bshad pa 'o//} सत्यस्थितिं मन्यनया दृष्ट्वा प्रज्ञप्तिदेशना । ल.अ.१६९क/१२५.
bden 'jug
सत्यापनम्, {tshong gi dus su nges par 'di tsam dgos zer ba sogs bden par smras pa'i ngag gi ming} मि.को.४२क; द्र. {bden zong /} {bden pa la 'jug pa/} {bden byed/}
bden nyid
= {bden pa nyid} सत्यता — {bcos su gzugs brnyan dang mtshungs pa/} /{de la bden nyid ji ltar yod//} प्रतिबिम्बसमे तस्मिन् कृत्रिमे सत्यता कथम् ।। बो.अ.३६ख/९.१४५; {chos nyid dang}… {de bzhin nyid dang yang dag pa nyid dang bden pa nyid de ni 'dug pa ste} स्थितैवैषा धर्मता… तथता भूतता सत्यता ल.अ.११२ख/५९; सत्यत्वम् — {gang gi lung ni bden nyid du/} /{grub phyir kun mkhyen nyid brjod yin//} यदीयागमसत्यत्वसिद्ध्यै सर्वज्ञतोच्यते । त.स.११७ख/१०१७; भूतता — {de'i phyir don bden pa nyid la ni ltung ba med do//} तस्मादनापत्तिः भूततायामर्थस्य वि.सू.५३क/६७.
bden gnyis
= {bden pa gnyis/}
bden gnyis rnam par 'byed pa'i 'grel pa
ना. सत्यद्वयविभङ्गवृत्तिः, ग्रन्थः क.त.३८८२.
bden tog
= {bden pa'i tog}
bden mthong
= {bden pa mthong ba/}
bden mthong ba
= {bden pa mthong ba/}
bden don
१. सत्यार्थः — {bden don rtag pa'i 'brel can gyis/} /{tshad ma nyid ni yin yang bla//} सत्यार्थनित्यसम्बन्धमात्रात् प्रामाण्यमस्तु वा । त.स.८६ख/७९३; {bden don rnam pa bcu gnyis ldan/} /{de nyid rnam pa bcu drug rig/} द्वादशाकारसत्यार्थः षोडशाकारतत्त्ववित् । वि.प्र.६५ख/४.११४ २. = {bden don nyid} सत्यार्थता — {byed po med pa yin na yang /} /{de ni bden don 'gro ba min//} कर्तर्यसत्यपि ह्येषा नैव सत्यार्थतां व्रजेत् । त.स.८५ख/७८६; सत्यार्थत्वम् — {gzhan yang skyes bus ma byas la/} /{ji ltar rang bzhin gyis bden don//} अपि चापौरुषेयस्य यथा प्राकृतमिष्यते । सत्यार्थत्वम् त.स.८७ख/७९७.
bden don rnam pa bcu gnyis ldan
वि. द्वादशाकारसत्यार्थः — {bden don rnam pa bcu gnyis ldan/} /{de nyid rnam pa bcu drug rig/} द्वादशाकारसत्यार्थः षोडशाकारतत्त्ववित् । वि.प्र.६५ख/४.११४.
bden bdag nyid
वि. सत्यात्मा — {bden bdag nyid kyis stong} ({ston} ){nyid phyir/} /{gser la sogs pa rnam dag bzhin//} सत्यात्मनोपदिष्टत्वात् कनकादिविशुद्धिवत् ।। त.स.१२५ख/१०८५.
bden ldan
= {bden pa dang ldan pa/}
bden ldan ma
ना. सत्यवती, सुभद्रस्य पत्नी — {sa bdag gzugs can snying po yi/} /{grong khyer rgyal po'i khab ces par/} /{rab bzang zhes pa'i grong khyer ba/}… {byung /}… /{de'i chung ma}… {bden ldan ma zhes bya ba} राजगृहाभिख्ये बिम्बिसारस्य भूपतेः । अभूत् पौरः सुभद्राख्यः…तस्य सत्यवती नाम जाया अ.क.८६ख/९.४.
bden pa
•सं. १. सत्यम् — {bden pa'i tshig} सत्यवचनम् द.भू.१७६ख/९; {bden pa mthong bas spang bar bya ba} सत्यदर्शनहेयः अभि.भा.५२ख/१०७०; तथ्यम् — {'di nyid bden gyi gzhan ni log pa'o//} एतदेव तथ्यं मिथ्यान्यत् अभि.स.भा.८३ख/११३; भूतम् — {drang srong gi tshig bden no snyam nas} भूतमृषिवचनमवगत्य अ.श.१४३क/१३३; सद्भावः — {blo gros chen po tshig gi tshogs ni 'di lta ste/} {tshig gi don mang po bden pa dang gdon mi za ba dang} पदकायः पुनर्महामते यदुत पदार्थकायसद्भावो निश्चयः ल.अ.१००क/४६ २. = {bden nyid} सत्यता — {bden pa bden min zhes bya ba/} /{'di yang tha snyad tsam du zad//} व्यवहारमात्रकमिदं सत्यतासत्यतेति च । प्र.अ.४९क/५६; {rigs kyi nye bar bstan pa mi bden par dogs pa mngon sum gyis bden pa} जात्युपदेशस्यासत्यता शङ्कायां प्रत्यक्षात् सत्यता प्र.अ.९क/११; •वि. तथ्यम् — {mi shes pa yi stes dbang gis/} /{bden pa'i nyer bstan yod ma yin//} अज्ञातस्योपदेशोऽस्ति तथ्यो यादृच्छिको न हि ।। त.स.१२५ख/१०८६; सद्भूतम् — {bden pa yang tshad mas mthong ba'i don te} प्रमाणेन दृष्टश्च सद्भूतः न्या.टी.४३ख/६७; सारम् — {bden nor ldan par gyur pa bdag /slong} {ba 'bras med ji ltar 'gyur//} कथं सारधनो भूत्वा भविष्याम्यर्थिनिष्फलः ।। अ.क.३६२ख/४८.५९; सत् मि.को.८८क; •अव्य. अनन्यथा — {bden par gsung ba khyod la ni/} /{de gnyis gzhan du gda' ba lags//} अन्यथानन्यथावादिन् दृष्टं तदुभयं त्वयि ।। श.बु.११५क/१३२; •पा. १. सत्यम् — {bden pa bzhi} चत्वारि सत्यानि अभि.को.१८ख/८७२; द्र. {'phags pa'i bden pa/} 2. सत्या, वागाकारविशेषः — {tshig de ni kun shes par byed pa dang}… {bden pa dang}… {sangs rgyas thams cad kyis gsungs pa dang 'thun pa ste} यासौ वागाज्ञापनी…सत्या…सर्वबुद्धभाषितानुकूला ल.वि.१४१क/२०८ २. सत्यता, अध्याशयविशेषः — {lhag pa'i bsam pa zhes bya ba ni/} {'byung po rnams la des pa'o} … {log par zhugs pa la bden pa'o//} अध्याशय उच्यते—सौम्यता भूतेषु…सत्यता अभूतगतेषु शि.स.१५७क/१५१.
bden pa gnyis
सत्यद्वयम् — १. {kun rdzob kyi bden pa} संवृतिसत्यम्, २. {don dam pa'i bden pa} परमार्थसत्यम् बो.प.२५६ख/२४७.
bden pa bzhi
चत्वारि सत्यानि — १. {sdug bsngal gyi bden pa} दुःखसत्यम्, २. {kun 'byung gi bden pa} समुदयसत्यम्, ३. {'gog pa'i bden pa} निरोधसत्यम्, ४. {lam gyi bden pa} मार्गसत्यम् अभि.को.१८ख/८७२; द्र. {'phags pa'i bden pa bzhi/}
bden par
सत्यतः — {rgyun ring tsam gyis ji ltar na/} /{sems can bden par yod pa yin//} दीर्घसन्तानमात्रेण कथं सत्त्वोऽस्ति सत्यतः ।। बो.अ.३१क/९.१०.
bden pa mngon rtogs
= {bden pa mngon par rtogs pa/}
bden pa mngon par rtogs
= {bden pa mngon par rtogs pa/}
bden pa mngon par rtogs pa
पा. सत्याभिसमयः — {ji ltar rnam par dpyod pa'i gnas skabs na bden pa la yongs su rtog pa de kho na bzhin du mngon par rtogs pa'i gnas skabs na yang bden pa mngon par rtogs te} यथा च व्यवचारणावस्थायां सत्यपरीक्षा तथाभिसमयावस्थायां सत्याभिसमयः अभि.भा.२ख/८७४; {de ltar bden pa mngon rtogs 'di/} /{sems bcu drug go rnam gsum ste//} इति षोडशचित्तोऽयं सत्याभिसमयस्त्रिधा । अभि.को.१९ख/९२५; अभि.स्फु.१७५क/९२५.
bden pa can
ना. सत्यकः — {smra ba chen po bden pa can ni de'i tshe de'i dus na rgyal po rgyal ba'i 'od ces bya bar gyur to//} सत्यकः स महावादी तेन कालेन तेन समयेन जयप्रभो नाम राजा अभूत् ग.व्यू.१९६ख/२७७.
bden pa gces su byed pa
सत्यगुरुकता लो.को.१२२०.
bden pa brjod pa'i bkra shis kyi tshigs su bcad pa
ना. सत्यकथियमङ्गलगाथा, ग्रन्थः क.त.४४१९.
bden pa nyid
= {bden nyid/}
bden pa gnyis rnam par 'byed pa'i dka' 'grel
ना. सत्यद्वयविभङ्गपञ्जिका, ग्रन्थः क.त.३८८३.
bden pa gnyis rnam par 'byed pa'i tshig le'ur byas pa
ना. सत्यद्वयविभङ्गकारिका, ग्रन्थः क.त.३८८१.
bden pa gnyis la 'jug pa
ना. सत्यद्वयावतारः, ग्रन्थः क.त.३९०२; ४४६७.
bden pa mthong
= {bden pa mthong ba/}
bden pa mthong ba
= {bden mthong} ।। •सं. सत्यदर्शनम् — {bsam gtan bsam bya bsam gtan pa/} /{spong dang bden pa mthong ba dang /} /{de dag rtog pa tsam yin par/} /{gang gis rtogs pa de 'grol lo//} ध्याता ध्यानं च ध्येयं च प्रहाणं सत्यदर्शनम् । कल्पनामात्रमेवेदं यो बुध्यति स मुच्यते ।। ल.अ.१०३ख/५०; •वि. सत्यदर्शी — {gang gis bden mthong rgyun zhugs kyi/} /{'bras bu thob nas de song gyur//} यया स्रोतःफलं प्राप्य सत्यदर्शी जगाम सः ।। अ.क.३०६ख/३९.१०६; सत्यदृक् — {de nyid la bden mthong} तत्रैव सत्यदृक् अभि.भा.१५क/९१८; दृष्टसत्यः — {dge bsnyen bden pa mthong ba} उपासका दृष्टसत्याः अ.श.४७क/४०.
bden pa mthong bar gyur
सत्यदर्शनं कृतम् — {de thos nas lha dang mi du mas bden pa mthong bar gyur to//} यां श्रुत्वा अनेकैर्देवमनुष्यैः सत्यदर्शनं कृतम् अ.श.४८क/४१.
bden pa mthong bas spang bar bya ba
वि. सत्यदर्शनहेयः — {de'i bden pa mthong bas spang bar bya ba thams cad spangs pa yin no//} तत्सत्यदर्शनहेयः सर्वः प्रहीणो भवति अभि.भा.५२ख/१०७०.
bden pa dang mthun pa
सत्यानुलोमः — {kha cig gis ni nyan thos kyi byang chub tu sems bskyed}… {kha cig gis ni bden pa dang mthun pa'i bzod pa dag} (?) कैश्चिच्छ्रावकबोधौ चित्तान्युत्पादितानि…कैश्चित्सत्यानुलोम कैश्चित्क्षान्तयः वि.व.१६२ख/१.५१.
bden pa dang ldan pa
वि. सत्यप्रतिसंयुक्तः — {bden pa dang ldan pa'i lhag pa'i shes rab la gnas pa} सत्यप्रतिसंयुक्तोऽधिप्रज्ञविहारः बो.भू.१६५ख/२१९; सत्यवान् — {de ltar de ni snying stobs yangs shing bden ldan byang chub sems dpa' ste//} इति स विपुलसत्त्वः सत्यवान् बोधिसत्त्वः अ.क.३६ख/३.१९०.
bden pa dang ldan pa'i lhag pa'i shes rab la gnas pa
पा. सत्यप्रतिसंयुक्तोऽधिप्रज्ञविहारः, बोधिसत्त्वविहारविशेषः — {de la byang chub sems dpa'i bden pa dang ldan pa'i lhag pa'i shes rab la gnas pa gang zhe na} तत्र कतमो बोधिसत्त्वस्य सत्यप्रतिसंयुक्तोऽधिप्रज्ञविहारः बो.भू.१६५ख/२१९.
bden pa gdags pa rnam par gzhag pa
पा. सत्यप्रज्ञप्तिव्यवस्थानम्, बोधिसत्त्वानां प्रज्ञप्तिव्यवस्थानभेदः — {byang chub sems dpa' rnams kyi gdags pa rnam par gzhag pa ni bzhi po 'di dag yin te}…{chos gdags pa rnam par gzhag pa dang bden pa gdags pa rnam par gzhag pa dang rigs pa gdags pa rnam par gzhag pa dang theg pa gdags pa rnam par gzhag pa'o//} चत्वारीमानि बोधिसत्त्वानां प्रज्ञप्तिव्यवस्थानानि… धर्मप्रज्ञप्तिव्यवस्थानम्, सत्यप्रज्ञप्तिव्यवस्थानम्, युक्तिप्रज्ञप्तिव्यवस्थानम्, यानप्रज्ञप्तिव्यवस्थानञ्च बो.भू. १५३क/१९८.
bden pa ma mthong ba mthong ba
अदृष्टसत्यदर्शनम् — {ci'i phyir zhe na/} {bden pa ma mthong ba mthong ba'i phyir ro//} किं कारणम् ? अदृष्टसत्यदर्शनात् अभि.भा.१८क/९३०.
bden pa dang ldan pa
= {bden ldan/}
bden pa ma yin
= {bden min/}
bden pa min pa
= {bden min/}
bden pa med pa
= {bden med/}
bden pa med pa'i tshig
असत्यपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}… {bden pa'i tshig dang bden pa med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…सत्यपदम्, असत्यपदम् ल.अ.६८ख/१७.
bden pa smra ba
= {bden smra/}
bden pa bzhi la dmigs pa
वि. चतुःसत्यालम्बनम् — {dro bar gyur pa de ni rgyun chags pa yin pa'i phyir bden pa bzhi la dmigs pa yin no//} तदूष्मगतं प्राकर्षिकत्वाच्चतुःसत्यालम्बनम् अभि.भा.१३क/९०७.
bden pa bzhi'i mdo
ना. चतुःसत्यसूत्रम्, ग्रन्थः — {'phags pa bden pa bzhi'i mdo} आर्यचतुःसत्यसूत्रम् क.त.३१६.
bden pa zad par mngon par ma rtogs pa
अकृत्स्नसत्याभिसमयः — {chos shes pa la ni ma yin te/} {bden pa zad par mngon par ma rtogs pa'i phyir ro//} न धर्मज्ञानेषु, अकृत्स्नसत्याभिसमयात् अभि.भा.५२ख/१०७०.
bden pa la mkhas pa
पा. सत्यकौशल्यम्, कौशल्यभेदः — {mkhas pa'i de kho na ste/} {rnam pa bcu po de yang} …{phung po la mkhas pa dang}…{bden pa la mkhas pa dang}… {'dus byas dang 'dus ma byas kyi chos la mkhas pa'o//} कौशल्यतत्त्वञ्च।तत्पुनर्दशविधं…स्कन्धकौशल्यम् …सत्यकौशल्यम्…संस्कृतासंस्कृतकौशल्यञ्च म.भा. १०ख/३.२.
bden pa la 'jug pa
सत्यावतारः — {bden pa la 'jug pas yongs su sbyang ba} सत्यावतारपरिचयः श्रा.भू.८५क/२२३; द्र. {bden 'jug}
bden pa la 'jug pas yongs su sbyang ba
पा. सत्यावतारपरिचयः, परिचयभेदः — {dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba 'di la yongs su sbyang ba rnam pa lnga yod par rig par bya ste/}…{bgrang ba'i yongs su sbyang ba dang} …{bden pa la 'jug pas yongs su sbyang ba dang rnam pa bcu drug gis yongs su sbyang ba'o//} अस्या आनापानस्मृतेः पञ्चविधः परिचयो वेदितव्यः…गणनापरिचयः …सत्यावतारपरिचयः, षोडशाकारपरिचयश्च श्रा.भू.८५क/२२३.
bden pa la dmigs pa
वि. सत्यालम्बनः — {bden pa la dmigs pa'i phyir med pa la dmigs pa ni ma yin gyi} नासदालम्बनाः, सत्यालम्बनत्वात् अभि.भा.३३क/९९५.
bden pa shes pa
सत्यज्ञानम् — {bden pa shes pa la 'jug pa ma tshang ba med pa} न सत्यज्ञानावतारविकला शि.स.१५०ख/१४५.
bden pa shes pa la 'jug pa ma tshang ba med pa
पा. न सत्यज्ञानावतारविकला, सर्वाकारवरोपेतशून्यताभेदः — {rnam pa thams cad kyi mchog dang ldan pa'i stong pa nyid gang zhe na/} {sbyin pa ma tshang ba med pa nas thabs ma tshang ba med pa'i bar dang}…{bden pa shes pa la 'jug pa ma tshang ba med pa dang} कतमा सर्वाकारवरोपेता शून्यता? या न दानविकला यावन्नोपायविकला… न सत्यज्ञानावतारविकला शि.स.१५०ख/१४५.
bden pa gsung
= {bden pa gsung ba/}
bden pa gsung ba
वि. सत्यवादी, अविपरीतवादी — {'di ltar de bzhin gshegs pa ni/} /{bden pa gsung bas bden 'di gsungs//} यस्मात्तथागतः सत्यं सत्यवादीदमुक्तवान् ।। बो.अ.२०ख/७.१७; सत्यरुतः लो.को.१२२१.
bden pa gsum
त्रिसत्यता — {lha rnams kyi yang bden pa gsum/} /{nges par byed pa'i rgyu ma yin//} त्रिसत्यताऽपि देवानां नैव निश्चितिकारणम् । त.स.११०क/९५९.
bden pa gsol ba
सत्योपयाचनम् — {de'i yul du nam lo nyes byung ba de'i tshe bden pa gsol bas lhas char pa 'bebs pas} तस्य विषये यदा दुर्भिक्षं भवति तदा सत्योपयाचनेन देवो वर्षति वि.व.१९३ख/१.६८.
bden pa'i kun tu rtog pa can
वि. सत्यसङ्कल्पः — {bden pa'i ngag can bden pa'i kun tu rtog pa can bden pa'i 'dod pa can gang yin pa de btsal bar bya} यः सत्यवाक् सत्यसङ्कल्पः सत्यकामः सोऽन्वेष्टव्यः त.प.२६८ख/१००६.
bden pa'i ngag can
वि. सत्यवाक् — {bden pa'i ngag can bden pa'i kun tu rtog pa can bden pa'i 'dod pa can gang yin pa de btsal bar bya} यः सत्यवाक् सत्यसङ्कल्पः सत्यकामः सोऽन्वेष्टव्यः त.प.२६८ख/१००६.
bden pa'i chos grags rgya chen
ना. सत्यधर्मविपुलकीर्तिः, तथागतः — {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang} …{bden pa'i chos grags rgya chen dang}…{de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas 'od srung gis} भगवता पद्मोत्तरेण च…सत्यधर्मविपुलकीर्तिना च… काश्यपेन च तथागतेनार्हता सम्यक्संबुद्धेन ल.वि.४क/४.
bden pa'i tog
ना. सत्यकेतुः, तथागतः — {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang}… {bden pa'i tog dang}… {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas 'od srung gis} भगवता पद्मोत्तरेण च… सत्यकेतुना च…काश्यपेन च तथागतेनार्हता सम्यक्संबुद्धेन ल.वि.४क/४.
bden pa'i brtul zhugs
ना. सत्यव्रतः, ब्राह्मणपुत्रः — {dus kyis de ni bram ze dag /sA} {la chen po'i bur skyes te/} /{bden pa'i brtul zhugs zhes bya ba/} /{skye bo dag gis bkur bar gyur//} महाशालकुलस्याथ ब्राह्मणस्य स पुत्रताम् । यातः सत्यव्रतो नाम बभूव जनसम्मतः ।। अ.क.१६ख/५१.२८.
bden pa'i don
= {bden don/}
bden pa'i 'dod pa can
वि. सत्यकामः — {bden pa'i ngag can bden pa'i kun tu rtog pa can bden pa'i 'dod pa can gang yin pa de btsal bar bya} यः सत्यवाक् सत्यसङ्कल्पः सत्यकामः सोऽन्वेष्टव्यः त.प.२६८ख/१००६.
bden pa'i sde
ना. सत्यसेनः, महामात्यः — {blon po chen po bden pa'i sde//} महामात्यः सत्यसेनः अ.क.३९क/४.२९.
bden pa'i nor ldan
वि. सत्यधनः — {bden pa'i nor ldan de yi tshig thos nas//} श्रुत्वा वचः सत्यधनस्य तस्य अ.क.३२क/५३.४८.
bden pa'i mna' can
संशप्तकः, समयात् संग्रामादनिवर्त्ती मि.को.४९क ।
bden pa'i rnam par zhugs pa
वि. सत्याकारप्रवृत्तः — {'jig rten las 'das pa'i bar chad med pa dang rnam par grol ba'i lam rnams ni bden pa la dmigs pa'i phyir bden pa'i rnam par zhugs pa dag yin no//} लोकोत्तरा आनन्तर्यविमुक्तिमार्गाः सत्यालम्बनत्वात् सत्याकारप्रवृत्ताः अभि.भा.२८ख/९७७.
१. सत्यवचनम् — {rtag tu rgyun mi 'chad par bden pa'i tshig gi rjes su bsrung ba} सततसमितं सत्यवचनानुरक्षणतया द.भू.१७६ख/९; सत्यवाक्यम् — {bden pa'i tshig des skye dgu dag /klus} {ni tshim par byed gyur cig/} अनेन सत्यवाक्येन नागेमास्तर्पय प्रजाः ।। वि.व.१९४क/१.६९; अ.श.८८ख/७९; द्र. {bden pa dang bden pa'i tshig gang gis bcom ldan 'das sems can thams cad kyi mchog yin pa'i bden pa dang bden pa'i tshig des na/} {me tog 'di dag dang bdug pa 'di dang chu 'di bcom ldan 'das kyi thad du song shig} येन सत्येन भगवान् सर्वसत्त्वानामग्र्यः, अनेन सत्येनेमानि पुष्पाणि धूप उदकं भगवन्तमुपगच्छन्तु अ.श.२७ख/२३ २. सत्यपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{bden pa'i tshig dang bden pa med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह —उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम् …सत्यपदम्, असत्यपदम् ल.अ.६८ख/१७.
bden pa'i lam
भूतपथः — {de dag bdag gis bden pa'i lam yang dag par lta ba'i lam/} {de bzhin nyid ji lta ba bzhin la rab tu dgod par bya'o//} तेऽस्माभिर्भूतपथसम्यग्दृष्टिमार्गयाथातथ्ये प्रतिष्ठापयितव्याः द.भू. १९१क/१७.
bden pa'i lha
सत्यदेवः लो.को.१२२१.
bden par dga'
ना. सत्यरतः, नृपः — {lnga len dag tu grong khyer ni/} /{ka bi} ({kAm pi} ){l+yar sngon sa gzhi skyong /} /{bden dang chos la yang dag brten/} /{bden par dga' zhes bya ba byung //} पञ्चालेषु महीपालः काम्पिल्ये नगरे पुरा । अभूत्सत्यरतो नाम संश्रयो धर्मकर्मयोः ।। अ.क.१२६क/६६.४.
bden par dga' ba
= {bden par dga'/}
bden par spyod pa
सत्यचरः, सत्यगमः लो.को.१२२१.
bden par smra
= {bden smra/}
bden par smra ba
= {bden smra/}
bden par gsung ba
अनन्यथावादी — {smra dang bgyid pa phal cher ni/} {legs par rngo thog ma lags kyi/} /{bden par gsung ba khyod la ni/} /{de gnyis gzhan du gda' ba lags//} न हि वक्तुं च कर्तुं च बहु साधु च शक्यते । अन्यथानन्यथावादिन् दृष्टं तदुभयं त्वयि ।। श.बु.११५क/१३२; सत्यकथी; सत्यभाणी लो.को.१२२१.
bden byed
= {bden 'jug} सत्यंकारः, सत्यापनम् मि.को.४२क; द्र. {bden zong /} {bden pa la 'jug pa/}
bden spyod
= {bden par spyod pa/}
bden phung
= {bden pa'i phung po/}
bden bral
•सं. = {srin po} नैरृतः, राक्षसः — {sngags kyi mchog ni mi bzad mthong /} /{bden bral thams cad 'jig par 'gyur//} दृष्ट्वा मुद्र(मन्त्र)वरं घोरं नश्यन्ते सर्वनैरृताः । म.मू.२४८ख/२८१; •वि. = {lho nub kyi mtshams} नैरृत्यः — {bden bral du gza' lag go/} नैरृत्ये बुधः वि.प्र.२३५ख/२.३७; {bden bral du smig rgyu ma} नैरृत्ये मरीचिः वि.प्र.५०क/४.५४; दैत्यः — {shar phyogs su brgya byin no}… {bden bral du srin po'o//} पूर्वे दिशि शक्रः …दनुर्दैत्ये वि.प्र.१७१क/१.२१; •ना. नैरृतः, पश्चिमदक्षिणकोणाधिपतिः — {srin po rnams kyi bdag po chen po bden bral gyis} नैरृतो महाराक्षसाधिपतिः स.दु. २०१/२००; इन्द्रो वह्निः पितृपतिर्नैरृतो वरुणो मरुत् । कुबेर ईशः पतयः पूर्वादीनां दिशां क्रमात् ।। अ.को.१.३.२; निरृतेः अपत्यं नैरृतः अ.वि.१.३.२; नैरृतिः — {tshangs pa dbang po nye dbang drag}…/{bden bral dang ni thags bzang ris//} ब्रह्मेन्द्रोपेन्द्ररुद्राश्च… नैरृतिर्वेमचित्री च हे.त.२४ख/८०; म.व्यु.३१५६.
वि., सं. असत्यम् — {gang zhig bden min gyis 'gyur na/} /{bden pa la ni smos ci dgos//} असत्योऽपि विकाराय यत्र सत्ये तु का कथा ।। प्र.अ.४९क/५६; न सत्यम् — {rang bzhin gdod nas ma skyes pa/} /{brdzun min bden min de bzhin du//} स्वभावमाद्यनुत्पन्नं न सत्यं न मृषा तथा । हे.त.१८क/५६; वितथम् — {dag pa'i tshig 'di bdag la ni/} /{ci slad bden pa min par gyur//} तदिदं वितथं कस्माज्जातं मम सतीवचः । अ.क.३१३क/१०८.१८१; अनृतम् — {gang dag mngon shes lnga med de dag bdag cag rgyal dbang yin zhes bden pa min pa smra//} पञ्चाभिज्ञा न येषामनृतमिति जिनेन्द्रा वयं ते ब्रुवन्ति ।। वि.प्र.१०९क/१, पृ.४; असत् — {'jig rten tshad ma nyid min na/} /{gsal ba mthong ba'ang bden ma yin//} लोकाप्रमाणतायां चेत् व्यक्तदर्शनमप्यसत् ।। बो.अ.३६क/९.१३८; असत्यता — {bden pa bden min zhes bya ba/} /{'di yang tha snyad tsam du zad//} व्यवहारमात्रकमिदं सत्यतासत्यतेति च । प्र.अ.४९क/५६.
bden min can
= {zhing las} अनृतम्, कृषिः मि.को.३४क ।
bden med
वि. असत्यम् — {bden pa'i tshig dang bden pa med pa'i tshig} सत्यपदम्, असत्यपदम् ल.अ.६८ख/१७; वितथम् — {bden med yongs su smra ba'i rnam par bslad pa nag phyogs nyin gyi spyod pas zla ba zad par byas//} वितथपरिवादविक्लवकृष्णदिनक्षपितचरितचन्द्राणाम् ।। अ.क.६२क/५९.१११; अतथ्यम् — {gdung ba skyed byed bden med dpyad kyis ci//} व्यथानिमित्तैः किमतथ्यपथ्यैः अ.क.५७क/५९.६९.
bden smra
= {bden par smra ba} ।। •वि. सत्यवादी — {bden smras zhe sdang tsam gyis ni/} /{brjod par nus pa ma yin no//} वक्तुं न द्वेषमात्रेण शक्यते सत्यवादिना ।। त.स.७७क/७२०; त.प.२४५ख/९६४; सत्यवाक् — {de bzhin du brtse ba la sogs pa'i yon tan dang ldan pa ni bden pa smra bar mthong ste} तथा कृपादिगुणयुक्तः सत्यवाग् दृष्टः त.प.१६५ख/७८६; त.प.४३क/५३४; भूतवादी — {shA ri'i bu nga la yid ches par gyis shig nga ni bden par smra ba'o//} श्रद्दधत मे शारिपुत्र, भूतवाद्यहमस्मि स.पु. १६ख/२७; वदान्यः — {gzhan la phan pa'i mthar thug pa'i bden par smra ba bzhin du} परहितनिरतः सन् वदान्य इव त.प.१६९क/७९४; •सं. १. = {bden smra nyid} सत्यवादिता — {rgyal ba sangs rgyas sogs sems can/} /{bden par smra ba thams can kyi//} सर्वेषां सत्यवादिता । जिनबुद्धादिसत्त्वानाम् त.स.११४ख/९९५ २. = {drang srong} सत्यवचा, ऋषिः —ऋषयः सत्यवचसः अ.को.२.७.४३; सत्यं वचो येषां ते सत्यवचसः । ऋषिनामनी अ.वि.२.७.४३; •ना. सत्यवादिनी, बोधिवृक्षदेवता — ( {byang chub kyi} ){shing gi lha mo brgyad la 'di lta ste/} {dpal ldan dang}…{bden smra dang ldan ma} अष्टौ बोधिवृक्षदेवताः । तद्यथा श्रीः… सत्यवादिनी समङ्गिनी च ल.वि.१६१क/२४२.
bden smras ldan pa
वि. सत्यवादी, ओ दिनी — {zhes dris de la dag pa dang /} /{bden smras ldan pa des smras pa//} इति पृष्टा सती सत्यवादिनी तं जगाद सा ।। अ.क.१५ख/५१.१४.
bden brdzun can
सत्यानृतम्, {tshong ba'i rang bzhin brjod pa la} मि.को.४१ख ।
bden tshig
= {bden pa'i tshig}
bden bzhi spyod yul can
वि. चतुःसत्यगोचरम् — {de las dro bar gyur pa 'byung /} /{de ni bden bzhi'i spyod yul can//} तत ऊष्मगतोत्पत्तिः तच्चतुःसत्यगोचरम् । अभि.को.१९क/९०७.
वि. सत्यरतः — {mi ni gang dag drang zhing sgyu med la/} /{bden la dga' zhing dbang po thul ba dang //} अशठा ऋजवश्च ये नराः शुचयः सत्यरता जितेन्द्रियाः । वि.व.१२७क/१.१७.
कुशलपरिप्रश्नः — {rang gi bu mo byang chub sems dpa'i chung ma la/} {bde'am mi bde dri ba'i skabs su}…{ces dris pa dang} स्वां दुहितरं बोधिसत्त्वभार्यां रहसि कुशलपरिप्रश्नपूर्वकं पर्यपृच्छत् जा.मा.१०४ख/१२१.
वि. = {dar ba/} {rgyas pa} उन्नतः — {nga rgyal bdo rnams de ma bcom par gnyid mi 'ong //} मानोन्नतास्तमनिहत्य न यान्ति निद्राम् बो.अ.९ख/४.३६; अधिरूढः — {nga rgyal bdo ba'i blo can} मानाधिरूढमतिः जा.मा.२०५ख/२३९; तीव्रः — {'dod chags bdo bar mthong gi} तीव्ररागो दृष्टः त.प.; म.व्यु.७२६५; स्फुरत् — {gang zhig nga rgyal dgra bdo ba yang nges bcom ste//} ये तं स्फुरन्तमपि मानरिपुं निहत्य बो.अ.२२ख/७.५९.
bdo bar 'dod
क्रि. विजिगीषते — {phyir la yon tan rlom pa yis/} /{mkhas pa dag la bdo bar 'dod//} अपरं गुणमानेन पण्डितान् विजिगीषते ।। बो.अ.२९क/८.१४६.
bdo bar ma byas pa
असंधुक्षणता — {rjes su chags pa bdo bar ma byas pa} अनुनयासंधुक्षणता म.व्यु.२५९४; मि.को.१३०क ।
bdog
= {bdog pa/}
bdog kun
= {bdog pa kun/}
bdog dgu
सर्वास्ति — {blo can bdog dgu btang bas nor med pa//} सर्वास्तिदानादधनोऽपि धीमान् सू.अ.२०७क/११०; द्र. {bdog pa kun/} {bdog pa thams cad/}
bdog pa
•सं. = {nor rdzas} विभवः — {der gang dag la ji tsam bdog pa de dag de tsam sbyin par byed} तत्र येषां यन्मात्रो विभवस्ते तन्मात्रं दातुं प्रवृत्ताः अ.श.१५०क/१३९; जा.मा.२५ख/२९; विभूतिः — {bdag gi bdog pa khyed dang thun mong lags} भवत्सहाया हि विभूतयो मम जा.मा.१२६क/१४५; स्वम् — {bdog pa thams cad 'bras bcas te/} /{skye bo kun la btang sems kyis//} फलेन सह सर्वस्वत्यागचित्ताज्जनेऽखिले । बो.अ.१०ख/५.१०; {bdog pa thams cad yongs su gtong ba'i phyir} सर्वस्वपरित्यागात् सू.भा.२०५क/१०७; भावः — {bdog pa gtong} भावस्त्यागः अ.क.५५क/६.१८; स्वापतेयम्— {bdog pa ril yang rgyal po gzhan gyis dbang byed par 'gyur ro//} (?) सर्वं च स्वापतेयमपुत्रकमिति कृत्वा राजविधेयं भविष्यति वि.व.२०६क/१.८०; प्रभुत्वम् — {bdag gi srog kyang ri dwags khyod mnga' na/} /{bdag la bdog pa gzhan lta smos ci dgos//} प्राणा अमी मे शरभ त्वदीयाः प्रागेव यत्रास्ति मम प्रभुत्वम् । जा.मा.१४८ख/१७२; •वि. = {yod pa'am 'dug pa} विद्यमानः — {yod pa ste bdog pa'i chos ni yod pa'i chos te yod pa nyid do//} सतो विद्यमानस्य धर्मः सद्धर्मः अस्तित्वम् त.प.२५८क/२३३; संविद्यमानः — {longs spyod dag med de mi bdog na nyes pa med do//} अनापत्तिरसत्स्वसंविद्यमानेषु भोगेषु बो.भू.९६क/१२२; वत् — {mi la rta mi bdog ces te/} /{phyugs kyang bdog pa min nam ci//} नाश्ववानिति मर्त्त्येन न भाव्यं गोमतापि किम् त.प.२८३ख/१०३२.
bdog pa kun
= {bdog kun} सर्वस्वम् — {chos kyi bdog pa kun te 'jig rten dang 'jig rten las 'das pa'i chos kyi gter du gyur pa'o//} धर्मसर्वस्वं सर्वलौकिकलोकोत्तरक(ध)र्मनिदानभूतम् बो.प.९१क/५४; {kun gyi bdog kun 'phrog byed pa/} /{bzod dka'i dpya dang ldan pa des//} तेन दुःसहदण्डेन सर्वसर्वस्वहारिणा । अ.क.८९ख/६४.१४; {ting 'dzin zhes bya'i yon tan gang /} /{'di ni snyan ngag bdog kun te//} तदेतत्काव्यसर्वस्वं समाधिर्नाम यो गुणः । का.आ.३२१ख/१.१००; सर्वास्ति — {bdog kun gtong} सर्वास्तिसन्त्यागः अभि.अ.१.५५; सर्वम् — {bslangs na mi zhum bdog pa kun/} /{gtong yang mi dga' med pa dang //} याचितोऽनवलीनश्च सर्वत्यागेऽप्यदुर्मनाः । अभि.अ.१.५९; = {bdog pa thams cad/}
bdog pa gtong
पा. भावस्त्यागः, संग्रहवस्तुभेदः — {don spyod pa dang don mthun dang /} /{bdog pa gtong dang snyan par smra/} /{bsdu ba'i dngos po bzhi po la/} /{nges pa'i bdag nyid gang dag dang //} येषां संग्रहवस्तूनि चत्वारि नियतात्मनाम् । अर्थचर्या समानार्थभावस्त्यागः प्रियं वचः ।। अ.क.५५क/६.१८.
bdog pa thams cad
सर्वस्वम् — {bdog pa thams cad 'bras bcas te/} /{skye bo kun la btang sems kyis//} फलेन सह सर्वस्वत्यागचित्ताज्जनेऽखिले । बो.अ.१०ख/५.१०; {bdog pa thams cad yal bar bya ba'i skugs kyi gta' bzhag go/} सर्वस्वापहरणे बन्धनिक्षेपः कृतः अ. श.२७क/२३; सर्वास्ति — {bdog pa thams cad yongs su gtong ba} सर्वास्तिपरित्यागः अभि.स.भा.७४क/१०३; विभवसर्वस्वम् — {bdog pa thams cad yongs su btang ba} परित्यक्तविभवसर्वस्वः अ.श.९४क/८४.= {bdog pa kun/}
bdog pa thams cad yongs gtong
= {bdog pa thams cad yongs su gtong ba/}
bdog pa thams cad yongs su gtong ba
•पा. सर्वस्वपरित्यागः, बोधिसत्त्वानां प्रीतिकरणो धर्मः — {yul 'khor skyong bzhi po 'di dag ni byang chub sems dpa' 'khor ba na 'khod pa rnams dga' bar byed pa'i chos te/} {bzhi gang zhe na/} {yul 'khor skyong sangs rgyas mthong ba byang chub sems dpa' 'khor ba na 'khod pa rnams dga' bar byed pa'i chos dang}…{yul 'khor skyong bdog pa thams cad yongs su gtong ba byang chub sems dpa' 'khor ba na 'khod pa rnams dga' bar byed pa'i chos dang} चत्वार इमे राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वानां संसारप्राप्तानां प्रीतिकरणा धर्माः । कतमे चत्वारः? बुद्धदर्शनं राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वानां प्रीतिकरणो धर्मः… सर्वस्वपरित्यागः रा.प.२३२ख/१२६; •वि. सर्वस्वपरित्यागी — {de ni bdog pa thams cad yongs gtong rtag tu kun 'dzin med//} सर्वस्वपरित्यागि सो भवेत नित्यमग्रहः रा.प.२३३क/१२६.
bdog pa thams cad yongs su btang ba
वि. परित्यक्तविभवसर्वस्वः — {des bdog pa thams cad yongs su btang bas gos ya gcig tsam gyon par zad de} स परित्यक्तविभवसर्वस्व एकशाटकनिवसितः अ.श.९४क/८४.
mdag
= {mdag ma/}
mdag pa
= {mdag ma/}
mdag ma
अङ्गारः, ओ रम् — {'di ltar lcags bzhu ba dang mdag ma la sogs pa la me kho na 'dzin gyi du ba ni ma yin no//} तथा हि—अयोगुडाङ्गारादिष्वग्निरेव गृह्यते, न धूमः अभि.स्फु.२८५ख/११२९; {mdag ma rdo bsregs mtshon gyi char pa dag/} अङ्गारतप्तोपलशस्त्रवृष्टिः बो. अ.३७ख/१०.९.
= {snga nub mtshan mo} अद्य रात्रिः — {mdang sum de lta bu'i dge ba'i ltas de dag byung ste} अद्य रात्रावीदृशानि शुभनिमित्तानि प्रादुर्भूतानि सु.प्र.५२ख/१०४; अद्य रात्री — {dge slong dag kye nga ni mdang sum 'dir/} /{gnas pa bzang pos bde bar gnas gyur cing //} रात्र्यामिहास्यां मम भिक्षवोऽद्य सुखोपविष्टस्य…शुभैर्विहारैः ल.वि.५क/५.
mdangs
ओजः — {gnod sbyin}…{mdangs 'phrog pa lnga} ओजोहाराः पञ्च यक्षाः जा.मा.३७क/४३; कान्तिः — {mdangs gsal ba can bde gshegs pad ma'i ngang tshul} दीप्तकान्तिः सुगतकमलशीलः त.प.३३१क/११३०; तेजः — {mi ma yin pa rnams mdangs 'phrog pa} अमनुष्यास्तेजो हरन्ति ल.अ.१५४ख/१०१; आभा — {ut+pa la sngon po rab rgyas nags kyi mdangs//} उत्फुल्लनीलोत्पलकाननाभम् अ.क.३३४क/४२.२१; प्रभा — {mi snang bdag po dpal dang ldan/} /{'dzam bu'i gser gyi mdangs 'drar 'gyur//} भवेत्…अन्तर्द्धानाधिपः श्रीमान् जाम्बूनदसमप्रभः ।। गु.स.१२६ख/७९; द्र.— {rgyal po}… {mig dang bzhin gyi mdangs lhag par gsal bar gyur} राजा…अधिकतरनयनवदनप्रसादः जा.मा.४३क/५०.
mdangs dkar
वि. गौरः — {sangs rgyas}… {gser mchog phung po lta bur mdangs dkar de la su mi mchod//} को नार्चयेत्प्रवरकाञ्चनराशिगौरं बुद्धम् अ.श.१४५क/१३५.
mdangs bskyed
ओजस्यः लो.को.१२२६.
mdangs 'gro
ओजंगमः लो.को.१२२६.
mdangs dga'
वि. रम्यम् — {lang ka'i grong rdal}…{mdangs dga'} लङ्कापुरीरम्याम् ल.अ.५७क/२; रमणीयम् — {shing phran sna tshogs grangs med pa'i nags tshal mdangs dga' ba} असंख्येयविचित्रद्रुमलतावनरमणीये ग.व्यू.३७६क/८७.
mdangs sgyur
भ्राजकः लो.को.१२२६.
mdangs ngan pa
वि. अल्पौजस्कः — {mdog mi sdug cing mdangs ngan pa'i mi gnyis} द्वौ पुरुषौ… दुर्वर्णावल्पौजस्कौ स.पु.४१ख/७३.
mdangs mnga'
ओजोधारी लो.को.१२२६.
mdangs can
वि. ओजोवान् — {sa yang mdangs can du 'gyur} ओजोवत्तरा च पृथिवी भविष्यति लो.को.१२२६; द्र. {mdangs dang rab tu ldan pa/}
mdangs stobs
ना. ओजोबला, बोधिवृक्षदेवता — ( {byang chub kyi} ){shing gi lha mo brgyad la 'di lta ste/} {dpal ldan dang}… {mdangs stobs dang bden smra dang ldan ma} अष्टौ बोधिवृक्षदेवताः । तद्यथा श्रीः… ओजोबला सत्यवादिनी समङ्गिनी च ल.वि.१६१क/२४२.
mdangs dang ldan pa
= {mdangs ldan/}
mdangs dang rab tu ldan pa
वि. ओजस्वितरः — {sa chen po 'di rab tu mdangs dang ldan par bgyi'o//} ओजस्वितरां चेमां महापृथिवीं करिष्यामि सु.प्र.३३क/६४.
ना. ओजःप्रत्यञ्जनसूत्रम्, ग्रन्थः — {'phags pa mdangs phyir 'phrog pa zhes bya ba'i mdo} आर्य–ओजःप्रत्यञ्जन(पा. ‘ओजःप्रत्यंगिरणि’)सूत्रम् क.त.६१८, ९६७.
mdangs phyung
वि. उत्फुल्लदृष्टिः — {de nas rgyal po ya mtshan du gyur nas mdangs phyung ste gnod sbyin la smras pa} ततो राजा विस्मितोत्फुल्लदृष्टिस्तं गुह्यकमुवाच अ. श.१०८ख/९८.
mdangs 'phrog
= {mdangs 'phrog pa/}
mdangs 'phrog pa
•क्रि. तेजो हरति — {mi ma yin pa rnams mdangs 'phrog pa} अमनुष्यास्तेजो हरन्ति ल.अ.१५४ख/१०१; •वि. ओजोहारः — {gnod sbyin gzhan gsod pa la mkhas pa mdangs 'phrog pa lnga zhig} ओजोहाराः पञ्च यक्षाः परवधदक्षाः जा.मा.३७क/४३; द्र. {mdangs 'phrog pho/} {mdangs 'phrog mo/}
mdangs 'phrog pha
ओजोहरः — {lha'am lha mo'am}…{mdangs 'phrog pha'am mdangs 'phrog ma'am} देवो वा देवी वा… ओजोहरो वा ओजोहरी वा ल.अ.१५८ख/१०६; द्र. {mdangs 'phrog pho/}
mdangs 'phrog pho
ओजोहारः — {de la sus kyang skabs mi rnyed de/} {lha'am lha mo'am}…{mdangs 'phrog pho'am mdangs 'phrog mo'am} न तस्य कश्चिदवतारं लप्स्यते देवो वा देवी वा… ओजोहारो वा ओजोहारी वा ल.अ.१५८ख/१०६; द्र. {mdangs 'phrog pha/}
mdangs 'phrog ma
ओजोहरी — {lha'am lha mo'am}…{mdangs 'phrog pha'am mdangs 'phrog ma'am} देवो वा देवी वा… ओजोहरो वा ओजोहरी वा ल.अ.१५८ख/१०६; द्र. {mdangs 'phrog mo/}
mdangs 'phrog mo
ओजोहारी — {de la sus kyang skabs mi rnyed de/} {lha'am lha mo'am}…{mdangs 'phrog pho'am mdangs 'phrog mo'am} न तस्य कश्चिदवतारं लप्स्यते देवो वा देवी वा…ओजोहारो वा ओजोहारी वा ल.अ.१५८ख/१०६; द्र. {mdangs 'phrog ma/}
mdangs med
वि. निष्प्रभः, प्रभाशून्यः — निष्प्रभे विगतारोकाः अ.को.३.१.९८; द्र. {mdangs yod/}
mdangs bzang
रुचिः — {de yis nye bar sbyar ba yi/} /{bza' dang btung ba dug ldan gyis/} /{rma bya'i rgyal mo rnam rgyas shing /} /{mdangs bzang yid 'ong mdzes par gyur//} तयोपाचर्यमाणस्य सविषैः पानभोजनैः । विवृद्धा बर्हराजस्य रुरुचे रुचिरा रुचिः ।। अ.क.९५क/८.७०.
mdangs yod
वि. स्निग्धः — {phyag ni shing bal ltar 'jam dang /} /{phyag ris mdangs yod zab ring dang //} करौ तूलमृदू स्निग्धगम्भीरायतलेखता । अभि.अ.८.२७; द्र. {mdangs med/}
mdangs yod pa
= {mdangs yod/}
mda'
१. बाणः [1] शरः — {de yis smras pa thog mar ni/} /{mda' yis bdag gi 'tsho ba phrogs//} सावदन्मम बाणेन प्रथमं हर जीवितम् ।। अ.क.२४६ख/२८.६६; शरः — {mda' mdung mtshon gyis phog pa'i sdug bsngal khyad bsad nas//} अगणितशरशक्तिघातदुःखाः बो.अ.९ख/४.३७; सायकः — {rna ba'i bar du mda' drangs} आकर्णाकृष्टसायकः अ.क.१३०ख/६६.६६; {rang gi mda' de yis} तेन स्वसायकेन अ.क.२७२क/१०१.१९; नाराचः — {ta la bdun dang sa yi gzhi/} /{mda' gcig gis ni nges par phug/} एकनाराचनिर्भिन्नसप्ततालमहीतलः । अ.क.२१२ख/२४.५५; मार्गणः — {yid srubs dag gi mda' yis rab tu bsnun tshe} मन्मथमार्गणाभिपतने अ.क.२९८क/१०८.४६; काण्डः, ओ डम् — {mda' de nyid mes bsros pa dang drang por 'gyur ba} अग्निसन्तापनया तदेव काण्डं ऋजु भवति सू.भा.१७२क/६३; अस्त्रम् — {khyod kyis ut+pa la rna ba la/} /{'dod pas mda' ni mda' stan la//} त्वया कर्णोत्पलं कर्णे स्मरेणास्त्रं शरासने । का.आ.३२५ख/२.१०५; पृषत्कः — पृषत्कबाणविशिखा अजिह्मगखगाशुगाः ।। कलम्बमार्गणशराः पत्री रोप इषुर्द्वयोः । अ.को.२.८.८६; आशुगः — आशुगौ वायुविशिखौ अ.को.३.३.१९; खगः श्री.को.१७२ख; गौः श्री.को.१७२ख; किंशारुः उ.वृ.३६ख; शलाका श्री. को.१६९ख; सृकः श्री.को.१६५क [2] = {lnga} पञ्च — {mda' rnams zhes pa lnga'o//} बाण इति पञ्च वि.प्र.१९२ख/१.५९; शरः — {mda' ni lnga ste} शर इति पञ्च वि.प्र. १७१ख/१.२३; इषुः — {phyogs nyin zhag bcu dang mda' nyin zhag lnga dang} दिक् दशदिनैः इषुः पञ्चदिनैः वि.प्र. २४९ख/२.६३; {mda' zhes pa de'i 'og tu lnga'o//} इषुरिति ततोऽधः पञ्च वि.प्र.१७७ख/१.३२; द्र.— {mda' zhes pa lnga par 'gyur te} इषुरिति पञ्चमी भवति वि.प्र.१५४क/३.१०२ २. = {gshol gyi dbyig pa} ईशा, ईषा, लाङ्गलदण्डः श्री.को.७०क/२३६; द्र. {srang mda'/}
mda' rtse mo gyen du bstan te 'phangs pa
काण्डमूर्ध्वमुखं क्षिप्तम् म.व्यु.५०९२.
mdas sa rko
काण्डेन महीं विलिखति म.व्यु.७१८५.
mda' skul
= {gzhu} शरासनम्, धनुः मि.को.४७क ।
mda' skyod
= {gzhu} इष्वासः, धनुः मि.को.४७क ।
mda' skyob
= {go cha nang tshang can} वारवाणः, सन्नाहविशेषः मि.को.४६क ।
mda' mkhan
इषुकारः — {mda' mkhan dag gis mda' bsros shing /} {drang por byed pa mthong gyur nas//} दृष्ट्वा यष्टीकृतं शरम् । प्रतप्तमिषुकारेण अ.क.३२८ख/४१.५१.
अर्धनाराचः — {mda' dang lcags mda' dang mda' phyed lcags las byas pa rnams ni mde'u dang bcas pa nyid na'o//} शरनाराचार्धनाराचानां सफलत्वे वि.सू.४२ख/५४.
mda' 'phang ba
इषुक्षेपः म.व्यु.५३४८.
mda' 'phangs pa
निरस्तः, त्यक्तशरः — निरस्तः प्रहिते बाणे अ.को.२.८.८८; निरस्यते प्रक्षिप्यतेऽस्मात् धनुष इति निरस्तः । उत्सृष्टबाणनाम अ.वि.२.८. ८८; शरः क्षिप्तः — {nyid kyis gzhu de zla gam bzhin du bdungs nas gnam mda' 'phangs te} स्वयं च तद्धनुरर्धचन्द्राकारेणारोप्य शरः क्षिप्तः अ.श.२४०ख/२२१.
mda' bo che
तोमरः, ओ रम्, अस्त्रविशेषः — {de gang gi tshe chen por gyur pa de'i tshe yi ge dang}… {zhags pa gdab pa dang mda' bo che 'phen thabs dang}…{zhugs} यदा स महान् संवृतस्तदा लिप्यामुपन्यस्तः…पाशग्राहे तोमरग्राहे *वि.व.४क/७६; सर्वला, शर्वला — सर्वला तोमरोऽस्त्रियाम् अ.को.२.८.९३; सर्वं प्रतिपक्षं हन्तृत्वेन लाति स्वीकरोति सर्वला । ला आदाने । शर्वलेति वा पाठः अ.वि.२.८.९३.
mda' bo che 'phen thabs
पा. तोमरग्रहः, कलाविशेषः म.व्यु.४९८४; तोमरग्राहः — {de gang gi tshe chen por gyur pa de'i tshe yi ge dang}… {zhags pa gdab pa dang mda' bo che 'phen thabs dang}… {zhugs} यदा स महान् संवृतस्तदा लिप्यामुपन्यस्तः … पाशग्राहे तोमरग्राहे *वि.व.६क/७६.
पा. धनुष्कलापः, कलाविशेषः — {de bzhin du mchongs pa dang}…{mda' gzhu'i thabs dang}… {spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}… {thams cad la} एवं लङ्घिते…धनुष्कलापे…गन्धयुक्तौ—इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०क/१०८.
mda' yab
खोडकशीर्षम् — {rin po che sna bdun gyi rang bzhin gyi ra ba de dag gi mda' yab rnams ni dzam+bu chu bo'i gser las byas pa/} {mtho zhing tshad dang ldan pa mda' yab thams cad kyi rtse mo las kyang rin po che sna bdun gyi rang bzhin gyi shing skyes te} तेषां च सप्तरत्नमयानां प्राकाराणां जाम्बूनदस्य सुवर्णस्य खोडकशीर्षाणि प्रमाणवन्त्युपोद्गतानि सर्वस्मिंश्च खोडकशीर्षे सप्तरत्नमयो वृक्षो जातः अ.सा.४२५ख/२४०; *ओविध्यनखा म.व्यु.५५२४; = {ba gam} निर्यूहः मि.को.१४०क ।
mda' yab kyi rtse mo
खोडकशीर्षम् — {rin po che sna bdun gyi rang bzhin gyi ra ba de dag gi mda' yab rnams ni dzam+bu chu bo'i gser las byas pa/} {mtho zhing tshad dang ldan pa mda' yab thams cad kyi rtse mo las kyang rin po che sna bdun gyi rang bzhin gyi shing skyes te} तेषां च सप्तरत्नमयानां प्राकाराणां जाम्बूनदस्य सुवर्णस्य खोडकशीर्षाणि प्रमाणवन्त्युपोद्गतानि सर्वस्मिंश्च खोडकशीर्षे सप्तरत्नमयो वृक्षो जातः अ.सा.४२५ख/२४०.
पा. शरमुद्रा, मुद्राविशेषः — {rna ba'i steng du khu tshur bcings shing gung mo'i steng du mthe bo dang 'og tu mdzub mo ste mda' yi mchog gi phyag rgya la zhes pa ni mda'i phyag rgya'o//} कर्णोर्ध्वं मुष्टिबन्धो वरशरमुद्रायाम्, अङ्गुष्ठं मध्यमोर्ध्वे तर्जन्यध इति शरमुद्रा वि.प्र. १७५ख/३.१७८.
mdas
= {mda' yis/}
mdung
•सं. १. कुन्तः, शस्त्रविशेषः — {dmyal ba'i srung ma rnams kyi mdung dang ral gri dang gtun shing la sogs pa} नरकपालानां कुन्तासिमुसलादीनि बो.प.८९क/५१; प्रासः — {ral gri dang tho ba dang mda' bo che dang mdung dang 'khor lo dang mdung thung dang mda' dang dgra sta la sogs te mtshon cha'i khyad par rnam pa sna tshogs dang} नानाखड्गमुसलतोमरप्रासचक्रशक्तिशरपरश्वधः शस्त्रविशेषेण वि.व.२११क/१.८६ २. = {mdung rtse} शूलः, ओ लम्— {'phang mdung dang khab dang mdung dang thur ma la sogs pa} तोमरसूचीशूलतूलिकादीनाम् प्र.अ.१२५क/१३३ ३. = {mdung thung} शक्तिः — {mda' mdung mtshon gyis phog pa'i sdug bsngal khyad bsad nas//} अगणितशरशक्तिघातदुःखाः बो.अ.९ख/४.३७; {mdung rtse dang 'khor lo dang mda' dang mdung la sogs pa mtshon thams cad} शूलचक्रशरशक्तिप्रभृतयः सर्वे प्रहरणाः म.मू.२११ख/२३० ४. सृगः, भिन्दिपालः — भिन्दिपालः सृगस्तुल्यौ अ.को.२.८.९१; सृज्यते रिपुं प्रति सृगः । सृज विसर्गे । हस्तक्षिप्यलगुडविशेषनामनी अ.वि.२.८.९१ ५. = {tshul shing} शलाकः, ओ का — {bskos pa med na mdung dor bas bgo'o//} शलाकाग्रहणेनाभावे सम्मतस्य भाजनम् वि.सू.८२ख/१०० ०. सेल्लः, ओ लम् (?) — {mdung dang ni/} {'khor lo ral gri lag thogs} सेल्लचक्रासिहस्ताः वि.प्र.११२क/१, पृ.९; •पा. १. शक्तिः, हस्तमुद्राविशेषः — {lag ni de bzhin byas nas ni/} /{lag pa dag ni mdzes sbyar nas/} /{mthe bo mdzub mo rtse sprad ldan/} /{gung mo gnyis ni rab brkyang zhing /} /{srin lag gnyis ni rtse sprad bkug /gung} {mo'i tshigs gnyis sbyar bar bya/} /{de nyid mdung gi phyag rgyar bstan/} /{ma rungs thams cad zlog par byed//} तदेव हस्तौ कुर्वीत विन्यस्ताकारशोभनम् । अङ्गुष्ठाग्रयुक्तं तु मध्यमाङ्गुलिसारितम् ।। अनामिकाकुञ्चिताग्रं तु मध्यपर्वे तु मध्यमम् । तदेव शक्ति निर्दिष्टा सर्वदुष्टनिवारणी ।। म.मू.२४८ख/२८१ २. शूलम्, हस्तमुद्राविशेषः — {de bzhin lag gnyis byas nas ni/} /{sor mo rnams ni phan tshun bcing /} /{mdzub gnyis bslang bar yang dag sbyar/} /{mdung dang 'dra bar byas pa yang /} /{ma rungs thams cad rjes klag pa/} /{'di ni mdung zhes rab tu gsungs//} तदेव हस्तौ उभौ कृत्वा अन्योन्याश्रितमङ्गुलम् । उभौ तर्जन्य संयोज्य शूलाकारं तु कारयेत् ।। एतच्छूलमिति प्रोक्तं सत्त्व(सर्व)दुष्टानुशासनम् । म.मू.१५१ख/२८६; द्र. {mdung gi phyag rgya/}
mdung khyim
नडकलापः — {gang mdung khyim gyi tshul du lus kyi ming dang gzugs kyi myu gu mngon par 'grub par byed pa rnam par shes pa lnga'i tshogs su gtogs pa dang zag pa dang bcas pa'i yid kyi rnam par shes pa 'di ni rnam par shes pa'i khams zhes bya'o//} यो नामरूपमभिनिर्वर्तयति नडकलापयोगेन पञ्चविज्ञानकायसम्प्रयुक्तं सास्रवं च मनोविज्ञानम्, अयमुच्यते विज्ञानधातुः शि.स.१२४क/१२१; {de ltar lam 'di gsum ni bdag med cing bdag dang bdag gi dang bral bar 'byung zhing 'jig pa ste/} {rang bzhin gyis mdung khyim lta bu'o//} (?) एवमेव त्रिवर्त्म निरात्मकमात्मात्मीयरहितं सम्भवति च असम्भवयोगेन, विभवति च अविभवयोगेन स्वभावतो नडकलापसदृशम् द.भू.२२२ख/३३.
mdung gi phyag rgya
पा. कुन्तमुद्रा, मुद्राविशेषः — {de bzhin du mthe chung dang mthe bo dag gis khu tshur dang mdzub mo dang ming med 'og tu mda' dang mtshungs par sbyar zhing de dag gi steng du gung mo ni mdung la ste/} {de ltar mdung gi phyag rgya'o//} तथा कनिष्ठाङ्गुष्ठाभ्यां मुष्ठिस्तर्जन्यनामेऽधः शरसमाश्लिष्टे, तयोरुपरि मध्यमा कुन्ते, एवं कुन्तमुद्रा वि.प्र.१७५ख/३.१७८.
mdung can
•सं. = {mdung mtshon can} प्रासिकः, कौन्तिकः — समौ प्रासिककौन्तिकौ अ.को.२.८.७०; प्रासः प्रहरणमस्य प्रासिकः अ.वि.२.८.७०; शाक्तिकः मि.को.४५क • ना. कुन्ती, यक्षिणी — {mdung can gyi grong khyer na gnod sbyin mo mdung can zhes bya ba} कुन्तीनगरे कुन्ती यक्षिणी इति ख्याता वि.व.१२१क/१.९; {de bzhin gnod sbyin gtum mo dang /} /{mdung can dang ni so brtsegs dang //} यक्षिणी चण्डिका तथा । दन्ती(कुन्ती) च कूटदन्ती सु.प्र.४३ख/८७.
mdung can gyi grong khyer
ना. कुन्तीनगरम्, नगरम् — {mdung can gyi grong khyer na gnod sbyin mo mdung can zhes bya ba} कुन्तीनगरे कुन्ती यक्षिणी इति ख्याता वि.व.१२१क/१.९; {bcom ldan 'das mdung can gyi grong khyer du gshegs} भगवान् कुन्तीनगरमनुप्राप्तः वि.व.१२१क/१.९.
mdung can gyi grong khyer gyi
कौन्तीनागरः — {mdung can gyi grong khyer gyi bram ze dang khyim bdag rnams kyis} कौन्तीनागरा ब्राह्मणगृहपतयः वि.व.१२१क/१.९.
शक्तिः, अस्त्रविशेषः — {ral gri dang tho ba dang mda' bo che dang mdung dang 'khor lo dang mdung thung dang mda' dang dgra sta la sogs te mtshon cha'i khyad par rnam pa sna tshogs dang} नानाखड्गमुसलतोमरप्रासचक्रशक्तिशरपरश्वधः शस्त्रविशेषेण वि.व.२११क/१.८६; {mdung thung dag gis bsnun} हन्यमानाश्च शक्तिभिः बो.अ.२६ख/८.७८; बो.अ.२२क/७.४५.
mdung thung thogs pa
वि. शक्तिधारी — {bud med gang dag mdung thung thogs pa dag /dri} {ma med pa mal na 'dug pa bskor//} या नारि शक्तिधारी शयनं परिवारयन्तु विमलस्य । ल.वि.१००ख/१४६.
शलाकाग्रहणम् — {bskos pa med na mdung dor bas bgo'o//} शलाकाग्रहणेनाभावे सम्मतस्य भाजनम् वि.सू.८२ख/१००; द्र. {mdung 'dor ba/}
mdung 'dor ba
शलाकाचारणम् — {gang kha skong bar mi 'os pa de dag mdung 'dor bar yang ngo //} यस्य पूरणेऽनर्हत्वं शलाकाचारणेऽपि तस्य वि.सू.८२ख/१००; द्र. {mdung dor ba/}
mdung brdeg
क्रि. दशति — {ji ltar srog chags sbrang ma ni/} /{shin tu 'khrugs te mdung brdeg ltar//} भ्रमराः प्राणिनो यद्वद्दशन्ति कुपिता भृशम् । र.वि.११०क/६८.
mdung pa
प्रासिकः म.व्यु.३७३१.
mdung dmar can
रक्तशूलः लो.को.१२२८.
mdung rtse
१. शूलम्, प्रहरणविशेषः — {mdung rtse dang 'khor lo dang mda' dang mdung la sogs pa mtshon thams cad} शूलचक्रशरशक्तिप्रभृतयः सर्वे प्रहरणाः म.मू.२११ख/२३० २. = {mdung gi rtse} कुन्तफलकम् — {mdung rtse'i rnam pa lta bu'am rdza rnga'i rnam pa lta bur ro//} कुन्तफलकाकारेण मृदङ्गस्य वा वि.सू.७क/७.
mdung rtse gsum pa
त्रिशूलम्, प्रहरणविशेषः — {dka' zlog gi bdag po khyu mchog la zhon pa/} /{lag na mdung rtse gsum thogs pa} उमापतिर्वृषवाहनस्त्रिशूलपाणिः म.मू.१२१ख/३१.
•सं. १. ग्रन्थिः — {klu mdud pa} नागग्रन्थिः अभि.स्फु.२६९क/१०८९; {yon tan thag pa'i mdud par rig/} वेत्ति ग्रन्थिगुणागुणः अ.क.१४६ख/१४.९०; ग्रन्थः — {yid kyi rang bzhin gyi mdud pa rnams spangs pa'i phyir dmigs pa 'chad do//} मनोमयानां ग्रन्थानां प्रहाणादुच्छिद्यते आलम्बनम् सू.भा.२१३ख/११८; {mdud pa 'di ni snga ma dag kho nas kyang bkrol zin te} एष च ग्रन्थः पूर्वकैरेव निर्मोचितः अभि.भा.८८ख/१२०९; म.व्यु.६८६२ *२. पांशुः — {ji ltar mdud pa'i dbang gis na/} /{gos la tshon bkra mi bkra ba//} यथा पांशुवशाद्वस्त्रे रङ्गचित्राऽविचित्रता सू.अ.१५६क/४२; {ji ltar mdud pa'i khyad par gyis gos la kha cig tu ni tshon khra bo nyid du 'gyur la/} {kha cig tu ni khra bo nyid du mi 'gyur ba} यथा पांशुविशेषेण वस्त्रे रङ्गविचित्रता क्वचिदविचित्रता सू. भा.१५६क/४२; •भू.का.कृ. ग्रथितम् लो.को.१२२८.
mdud pa rnams shin tu bcad pa
प्रच्छिन्नो ग्रन्थैः म.व्यु.४००.
mdud pa 'grol ba
वि. ग्रन्थिमोचकः म.व्यु.५३६२.
mdud pa can
= {mdud can/}
mdud pa thams cad 'jig byed pa
वि. सर्वग्रन्थिप्रमोचनः — {mdud pa thams cad 'jig byed pa'i/} /{chos ni}… {nyon//} शृणु…धर्मं सर्वग्रन्थिप्रमोचनम् । अभि.भा.८६ख/१२०२.
वि. निर्ग्रन्थिः — {rtsa mi mngon dang mdud pa med//} गूढा निर्ग्रन्थयः शिराः अभि.अ.८.२१; {rtsa mdud med pa} निर्ग्रन्थिशिरः म.व्यु.२७६.
mdud par 'dzin pa
उपनाहः — {gang 'di khro ba dang mdud par 'dzin pa dang tha ba dang dri ma dang gnod sems dang khong khro ba la stsogs pa de dag spangs te} (?) यानीमानि क्रोधोपनाहखिलमलव्यापादपरिदाहसंधुक्षितप्रतिघादीनि तानि प्रहाय द.भू.१८९क/१६; वैरम् — {mdud par 'dzin pa ni rab tu sel to//} वैरमुपरमयामि ग.व्यू.५३क/१४६; वैरानुबन्धः म.व्यु.२१०८.
mdud med
= {mdud pa med pa/}
mdud med pa
= {mdud pa med pa/}
mdun
•वि. अग्रः — {mdun na 'dug} संतिष्ठन्तेऽग्रतः शि.स.१७५ख/१७३; पूर्वः — {mdun dang rgyab kyi brda} पूर्वापरादिसङ्केतः त.प.२७२क/२५९; उत्तरः — {rkang pa'i rdul phra rab rting par gnas pa'i mdun gyi phyogs gang yin pa de ni de'i ma song ba'i khongs su gtogs pa yin} पार्ष्ण्यवस्थितस्य चरमपरमाणोऽयं उत्तरो देशः, स तस्य अगतेऽन्तर्गतः प्र.प.३१ख/३३; पौर्वः — {mdun dang rgyab la sogs pa las skyes pa'i don rnams la} पौर्वापर्यादिनोत्पन्नेष्वेवार्थेषु त.प.२७२क/२५९; •अव्य. पुरः — {mdun dang rgyab tu brtag byas nas/} /{'gro 'am yang na 'ong bya ste//} सरेदपसरेद्वापि पुरः पश्चान्निरूप्य च । बो.अ.११ख/५.३८.
mdun du
अग्रे — {mdun du bgegs ni gzugs can bzhin/} /{bgrod par dka' ba de yis mthong //} दुरारोहं ददर्शाग्रे मूर्तं विघ्नमिवाचलम् ।। अ.क.६३ख/६.१२५; अग्रतः — {mdun du zhes bya ba ni mngon sum du'o//} अग्रत इत्यभिमुखम् त्रि.भा.१७०क/९७; अभिमुखम् — {de nas sems can chen po stag mo'i mdun du nyal ba dang} इत्यथ व्याघ्र्या अभिमुखं महासत्त्वः प्रपतितः सु.प्र. ५५ख/१०९; पुरः — {mdun du 'dug} पुरःस्थितः अ.क.३९क/२९.५५; पुरतः — {de la mdun du bzhag pa'i mtshan ma ni} तत्र पुरतः स्थापितं निमित्तम् सू.भा.२४५ख/१६२; पुरस्तात् — {gang po'i mdun du sangs rgyas dang chos dang dge 'dun gyi bsngags pa brjod do//} पूर्णस्य पुरस्ताद् बुद्धस्य वर्णं भाषयितुं प्रवृत्ता धर्मस्य सङ्घस्य च अ.श.२ख/१.
mdun na
अग्रतः — {'jigs skrag sems can rnams la ni/} /{rtag tu de yi mdun na 'dug/} भयार्दितानां सत्त्वानां संतिष्ठन्तेऽग्रतः सदा । शि.स.१७५ख/१७३; {de dag don du byas pa'i sdig /mi} {bzad gang yin mdun na gnas//} तन्निमित्तं तु यत्पापं तत्स्थितं घोरमग्रतः ।। बो.अ.५ख/२.३८; पुरः — {gang tshe dngos dang dngos med dag /blo} {yi mdun na mi gnas pa//} यदा न भावो नाभावो मतेः संतिष्ठते पुरः । बो.अ.३२क/९.३५.
mdun nas
अग्रतः — {gang gis nag mo bdag mdun nas/} /{skra nas bzung ste drangs gyur pa//} निगृह्य केशेष्वाकृष्टा कृष्णा येनाग्रतो मम । का.आ.३३१ख/२.२७९; पुरतः — {mjug rings nyi ma dag dang lhan cig rnam par rgyu ste myur bar rgyu ba la mdun nas} केतुः सूर्येण सार्धं विचरति पुरतः शीघ्रचारे वि.प्र.२००ख/१.७८; पुरस्तात् — {rgyun du mdun nas snyan pa'i glu len cing //} गायत्यसक्तं मधुरं पुरस्तात् अ.क.३१ख/५३.४४.
mdun khang
मण्डपः म.व्यु.५५६२; सभामण्डपः म.व्यु.५५६०.
mdun gyis bltas
= {mdun gyis bltas pa/}
mdun gyis bltas pa
वि. पुरस्कृतः — {de'i tshe bcom ldan 'das 'khor brgya stong du mas yongs su bskor cing mdun gyis bltas te chos ston to//} तेन खलु पुनः समयेन भगवाननेकशतसहस्रया पर्षदा परिवृतः पुरस्कृतो धर्मं देशयति स्म सु.प.२०क/१; म.व्यु.६२७४.
mdun 'gro
= {mdun du 'gro ba} वि. पूर्वगमः — {dge 'dun 'dus pa na de'i gnas brtan mdun du 'gro bar bya'o//} सङ्घस्य तत्स्थविरसन्निपातपूर्वगमः स्यात् वि.सू.१०क/११; अग्रेसरः — पुरोगाग्रेसरप्रष्ठाग्रतःसरपुरःसराः । पुरोगमः पुरोगामी अ.को.२.८.७२; अग्रे सरतीति अग्रेसरः । सृ गतौ अ.वि.२.८.७२; पुरोगमः मि.को.५०क; पुरस्सरः मि.को.५०क ।
पूर्वापरम् — {khyad par can gyi brda ni mdun dang rgyab la sogs pa las skyes pa'i don rnams la mdun dang rgyab kyi brda'o//} विशिष्टसमयः पौर्वापर्यादिनोत्पन्नेष्वेवार्थेषु पूर्वापरादिसङ्केतः त.प.२७२क/२५९; पौर्वापर्यम् — {cha shas med pa la ni mdun dang rgyab la sogs pa'i rnam par dbye ba yod pa yang} ({ma} ){yin no//} न च निरंशस्य पौर्वापर्यादिविभागः सम्भवति त.प.२७२ख/२५९.
mdun du 'khod
पुरस्ताद्व्यवस्थितः — {de nas de dag gis rgyal po'i rkang pa la phyag 'tshal te skyes phul nas mdun du 'khod do//} ततः पादयोर्निपत्य प्राभृतं राज्ञे उपनमय्य पुरस्ताद्व्यवस्थिताः अ.श.२८५क/२६२.
mdun du 'khod pa
= {mdun du 'khod/}
mdun du bgyis pa
वि. पुरस्कृतम् — {chos thams cad yongs su gzung ba ma mchis pa zhes bgyi ba'i ting nge 'dzin te/} {yangs pa mdun du bgyis pa} सर्वधर्मापरिगृहीतो नाम समाधिर्विपुलः पुरस्कृतः अ.सा.७ख/५; द्र. {mdun du byas/}
mdun du 'gro ba
= {mdun 'gro/}
mdun du rgyu ba
=*निर्याणम् म.व्यु.४९८६.
mdun du lta ba
वि. आलोकितः म.व्यु.६६३३.
mdun du bltas
वि. प्राड्मुखः — {mdun du bltas te 'dug pa la//} प्राङ्मुखानां निषण्णानाम् स.दु.२३५/२३४.
mdun du bdar
= {mdun du bdar ba/}
mdun du bdar ba
वि. पुरस्कृतः — {brgya byin dang tshangs pa dang klu'i bu mo brgya stong du mas bskor cing mdun du bdar nas} अनेकशक्रब्रह्मनागकन्याकोटिभिः परिवृतः पुरस्कृतः ल.अ.५६ख/१; {khye'u stong phrag bcu dang bu mo stong phrag bcus} (?){yongs su bskor cing mdun du bdar te} दशभिर्दारकसहस्रैः परिवृतः पुरस्कृतः ल.वि.६५ख/८७; {dge slong gi dge 'dun gyis mdun du bdar} भिक्षुसङ्घपुरस्कृतः अ.श.६८क/५९.
mdun du 'dug
पुरस्तान्निषण्णः — {des gnas brtan gyi rkang pa la phyag 'tshal nas chos mnyan pa'i phyir mdun du 'dug go/} स स्थविरस्य पादाभिवन्दनं कृत्वा पुरस्तान्निषण्णो धर्मश्रवणाय अ.श.२८५ख/२६२.
mdun du 'dug pa
= {mdun du 'dug/}
mdun du snur ba
पा. निर्याणम्(?), कलाविशेषः मि. को.२७ख; द्र. {mdun du bsnur ba/}
mdun du bsnur ba
पा. उपयानम्, कलाविशेषः — {de bzhin du mchongs pa dang} … {mdun du bsnur ba dang phyir bsnur ba dang}…{spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}…{thams cad la} एवं लङ्घिते… उद्याने (? उपयाने) निर्याणे…गन्धयुक्तौ—इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०क/१०८; *निर्याणम् म.व्यु.४९८६.
mdun du byas
वि. पुरस्कृतः — {mang pos yongs su bskor cing mdun du byas te chos ston to//} बहुभिः… परिवृतः पुरस्कृतो धर्मं देशयति अ.सा.८२क/४६; द्र. {mdun du bgyis pa/}
mdun du byas pa
= {mdun du byas/}
mdun bdar
= {mdun du bdar ba/} {mdun bdar te} पुरस्कृत्य — {dam chos la sogs mdun bdar te} सद्धर्मादीन् पुरस्कृत्य वि.प्र.९२क/३.३.
mdun 'don
= {mdun na 'don/}
mdun na 'don
१. पुरोहितः — {de ni rgyal pos mdun na 'don du bcug} स राज्ञा पुरोहितः स्थापितः वि.व.२१०क/१.८४; {rgyal po blon po mdun 'don pho nya dang //} राजामात्य पुरोहित दूता शि.स.१७७ख/१७६; पुरोधाः — {rgyal po'i glang chen mdun na 'don tshangs pa'i shing rta zhes par byin//} ददौ राजगजं ब्रह्मरथाख्याय पुरोधसे । अ.क.२६क/३.८१; आथर्वणः श्री.को.१८५क २. पौरोहित्यम् — {khyod kyi spun zla phu bo nyid/} /{mdun na 'don du rim par 'gyur//} ज्येष्ठस्यैव तव भ्रातुः पौरोहित्यं क्रमागतम् । अ.क.२०६ख/८५.२९.
mdun na gnas
= {mdun na gnas pa/}
mdun na gnas pa
वि. पुरोवर्ती — {mdun na gnas pa'i rnam par nyams su myong ba tsam gyis ni don dang ldan pa ma yin no//} न खलु पुरोवर्त्याकारानुभवादेवार्थवत्ता प्र.अ.१८०क/१९५; पुरःस्थितः — {dbang po'i mdun na gnas pa'i don tsam po} इन्द्रियस्य पुरःस्थितमर्थमात्रम् त.प.९क/४६४; {ji ltar mdun gnas dung la ni//} यथा शङ्खे पुरःस्थिते त.स.१०९क/९५२; पुरोऽवस्थितः त.प.; पुरोव्यवस्थितः — {gal te mdun na gnas pa'i ba lang la sogs pa'i 'dra ba'i ngo bo nyid du rtogs pa dang} ननु पुरोव्यवस्थितं गवादिसदृशरूपेण प्रतीयते प्र.अ.१५६क/१७०; पुरस्थः — {tshangs pa'i gnas la gnas pa'i tshangs pa de/} /{tshangs pa'i mdun na gnas te mngon mdzes ltar//} ब्रह्मविहारगतः स च ब्रह्मा ब्रह्मपुरस्थ इवाभिरराज । रा.प.२२८ख/१२१; अग्रतोस्थितः — {mig gis mdun na gnas pa yi/} /{ba min bzung bar gyur pa na//} चक्षुषा दृश्यते चासावग्रतःस्थितः पशुः त.स.५७ख/५५५; पुरः — {rgyal ba'i mdun gnas bde gshegs sras su dge bas 'gyur//} सुगतसुता भवन्ति सुगतस्य पुरः कुशलैः बो.अ.२२क/७.४४; प्राङ्नतः — {dang por mig gi 'od zer gyis byad khyer nas me long la sogs pa'i yul gyi bar du phyin pa'i 'jug pa de ni mdun na gnas pa zhes bya'o//} प्रथमं किल चक्षूरश्मयो मुखमादाय निर्गच्छन्ति यावदादर्शादिदेशम्, सा प्राङ्नता वृत्तिरुच्यते त.प.१४९क/७५०.
mdun na mo
पुरतः — {sru khyod kyi mdun na mo gang yin pa de byin cig} यत् ते भगिनि पुरतस्तद् देहि वि.सू.२०ख/२४.
mdun na yod pa
वि. पुरोवर्ती — {mdun na yod pa'i dngos po} पुरोवर्तिपदार्थः त.प.२८१ख/१०२९.
mdun nas 'gro ba
पुरोजवः, पुरोगामी — {gzhon nu nga las nu'i mdun nas 'gro ba gnod sbyin lha gnas zhes bya ba} मान्धातुः कुमारस्य दिवौकसो नाम यक्षः पुरोजवः वि.व.१५७क/१.४५.
mdun gnas
= {mdun na gnas pa/}
mdun gnas pa
= {mdun na gnas pa/}
mdun pa
वि. अग्रिमः — {rgyab ma mdun pa'i yul dag las/} /{bral dang phrad pa'i 'byung dag la//} पश्चिमाग्रिमदेशाभ्यां विश्लेषाऽऽश्लेषसम्भवे । त.स.२६ख/२८८.
mdun byas
= {mdun du byas/} {mdun byas nas} पुरस्कृत्य — {gang gi bdag nyid mdun byas nas/} … {skyes bu 'di ni 'jug par 'gyur//} यमात्मानं पुरस्कृत्य पुरुषोऽयं प्रवर्तते ।। प्र.वा.१०१ख/३.१७९; प्र.वृ.३१०ख/५९.
सभा — {mkhas pa'i mdun sa} विद्वत्सभा अ.क.२७ख/५३.६; {lha'i mdun sa chos bzang gi} सुधर्मायाश्च देवसभायाः जा.मा.३०क/३५; सदः — {mdun sa 'dir ni cung zad gang /} /{legs bshad rin chen rnam dpyad de//} अस्मिन् सदसि यत्किंचित्सूक्तरत्नं विचार्यते । अ.क.२८क/५३.१३; संसद् — {mdun sa der ni lha sbyin gcig pu zhig/} एकस्तु तत्र…संसदि देवदत्तः ।। अ.क.१९७ख/२२.५१; पर्षद् — {mdun sa der/} /{chos bstan} तस्यां पर्षदि…धर्मं दिदेश अ.क.२५९क/३०.४९; गोष्ठी — {glu'i mdun sar} गीतगोष्ठ्याम् का.आ.३३२ख/२. २६०; आस्थानम् — {nam zhig bya ba don gnyer zhing /} /{mdun sar 'ongs pa mi bdag gis/}…{de la smras//} नृपः कदाचिदास्थाने तं कार्यार्थिनमागतम् ।…जगाद अ.क.२७५क/३५.५; उत्सवः — {chos kyi mdun sar} धर्मोत्सवे वि.सू.९५ख/११५; द्र. {mdun ma/} {'dun ma/} {'dun sa/}
mdun sa pa
सभ्यः, सभासद् — {sa bdag gis/} /{mdun sa pa bkye mdun sa rab btang nas//} क्षितीशः सभां समुत्सृज्य विसृज्य सभ्यान् अ.क.३०क/५३.२९.
mde'u
१. = {mda'i mde'u} फलम् — {mda' dang lcags mda' dang mda' phyed lcags las byas pa rnams ni mde'u dang bcas pa nyid na'o//} शरनाराचार्द्धनाराचानां सफलत्वे वि.सू.४२ख/५४ २. = {zug rngu} शल्यम् — {dper na skyes bu mde'u dug can zhig gis phog na} तद्यथापि नाम पुरुषः सविषेण शल्येन विद्धः अ.सा.४२९क/२४२ ३. = {lde'u} प्रहेलिकः म.व्यु.७३५१; द्र. {sku ska/}
mde'u thung
नाराचः — {skye bo chen po'i lag nas spyad pa'i mde'u thung gis ni go ca ji tsam du sra yang rtol to//} महापुरुषहस्तगतो नाराचः कियद्दृढमपि वर्म निर्भिनत्ति ग.व्यू.३१९क/४०३.
mde'u be'u so 'dra ba
वत्सदन्तकः म.व्यु.६०९८; मि. को.४६ख ।
mde'u byi'u snying ma
मुद्गलिका (मूर्खलिका) मि.को.४७क; {mda' yi mde'u'i dbyibs gzugs shig} बो.को.१३८०; द्र. {mde'u byi'u snying ma 'dra/}
सूत्रान्तविभागकर्त्री — {mdo sde rnam par 'byed par bgyid pa rnams kyi mchog tu bstan lags} सूत्रान्तविभागकर्त्रीणां चाग्रतायां निर्दिष्टा अ.श.२०९ख/१९३; द्र. {mdo sde rnam par 'byed par byed pa/}
mdo sde rnam par 'byed par byed pa
सूत्रान्तविभागकर्त्री — {dge slong dag nga'i nyan thos kyi dge slong ma mdo sde rnam par 'byed par byed pa rnams kyi mchog ni 'di lta ste/} {dge slong ma ka tsang ga la yin no//} एषाग्रा मे भिक्षवो भिक्षुणीनां मम श्राविकाणां सूत्रान्तविभागकर्त्रीणां यदुत कचङ्गला भिक्षुणी अ.श.२०९क/१९३; द्र. {mdo sde rnam par 'byed par bgyid pa/}
mdo sde pa
१. सौत्रान्तिकः — {gal te mdo sde pa'i lugs kyis so sor brtags pas 'gog pa la sogs pa'i 'khrul pa gzhan brjod pa} यदि हि सौत्रान्तिकनयेन प्रतिसङ्ख्यानिरोधादिना व्यभिचार उद्भाव्यते त.प.२०८क/८८५ २. सूत्रान्तम् — {de la bye brag smra ba bstan/} /{mdo sde pa yang de bzhin no//} वैभाष्यं तत्र देशेत सूत्रान्तं वै पुनस्तथा । हे.त.२७क/९०; सूत्रान्तमिति अनभिगम्भीराणि सूत्राणि सूत्रान्तानि यो.र.१५६.
mdo sde ba
= {mdo sde pa/}
mdo sde 'dzin
= {mdo sde 'dzin pa/}
mdo sde 'dzin pa
सूत्रधरः — {dge slong glo bur ba mdo sde 'dzin pa dang 'dul ba 'dzin pa dang ma mo 'dzin pa dag mchi'o//} आगन्तुका भिक्षवः आगच्छन्ति सूत्रधरा विनयधरा मातृकाधराः *वि.व.२०९क/२.१२२; वि.सू.५८ख/७५.
mdo sde las gsungs pa
वि. सौत्रम् — {mdo sde las gsungs pa la ni nyes byas kyi'o//} सौत्र्यां दुष्कृतस्य वि.सू.४६क/५८.
mdo sde'i rgyan
ना. सूत्रालङ्कारः, ग्रन्थः — {theg pa chen po mdo sde'i rgyan zhes bya ba tshig le'ur byas pa} महायानसूत्रालङ्कारकारिका सू.अ.१क/१.
सूत्रपिटकम्, त्रिपिटकान्तर्गतपिटकविशेषः — {rmad du byung ba'i chos rnams ni byang chub sems dpa'i mdo sde'i sde snod du bsdus pa ste} अद्भुतधर्माणां बोधिसत्त्वसूत्रपिटके संग्रहणम् अभि.स.भा.६९ख/९६.
mdo sde'i dbang po
सूत्रेन्द्रः — {gser 'od dam pa mdo sde'i dbang po'i rgyal po'i yon tan} सुवर्णप्रभासोत्तमस्य सूत्रेन्द्रराजस्य…गुणानि सु.प्र.२३ख/४७.
mdo sde'i dbang po'i rgyal po
सूत्रेन्द्रराजः — {gser 'od dam pa mdo sde'i dbang po'i rgyal po'i yon tan} सुवर्णप्रभासोत्तमस्य सूत्रेन्द्रराजस्य…गुणानि सु.प्र.२३ख/४७.
mdo byed pa
सूत्रकारः — {mdo byed pas nye bar mtshon pa'i don du bshad pa'i phyir ro//} सूत्रकारेणास्योपलक्षणार्थमुक्तमेतत् वा.टी.१०९ख/७७; सूत्रकर्ता — {kA t+yA ya na mdo byed pa//} कात्यायनः सूत्रकर्ता ल.अ.१८९क/१६०.
mdo tsam
संक्षेपः — {bden pa'i yon tan la gnas na yon tan khyad par can mang du yod kyis/} {mdo tsam zhig nyon cig} बहवः सत्यवचनाश्रया गुणातिशयाः । संक्षेपस्तु श्रूयताम् जा.मा.१९५क/२२७.
mdo 'dzin
= {mdo sde 'dzin pa/}
mdo 'dzin pa
१. सूत्रधारः — {de nas mdo 'dzin pa zhes bya ba la sogs pa 'don pa dang gar byed pa dang glu len pa la rab tu 'jug par 'gyur ro//} ततः प्रविशति सूत्रधारः इति पठेत्, नृत्येद्, गायेच्च वा.न्या.३३५ख/६६ २. = {mdo sde 'dzin pa/}
mdo'i sde
= {mdo sde/}
mdog
वर्णः — {rus gong me tog kun da'i mdog} कुन्दवर्णास्थिदेहाः बो.अ.३८क/१०.१०; {bzhin gyi mdog gsal ba} उत्तानमुखवर्णः श्रा.भू.७१ख/१८५; प्रभा — {gser gyi mdog} सुवर्णप्रभा जा.मा.८२ख/९५; आभा — {khros shing mig sman sngon po'i mdog} क्रुद्धो नीलाञ्जनाभः वि.प्र.११२क/१, पृ.९; छविः — {lus kyi mdog dang kha dog tshig cing} विदग्धगात्रच्छविवर्णानि ग.व्यू.२९२ख/१४; आकारः — {bu mo ut+pa la mthing ga'i mdog/} /{'dra ba dag ni} नीलोत्पलदलाकारां…कन्याम् गु.स.१२५ख/७६.
वि. विवर्णः — {ro mang bsreg pa'i du bas mdog 'gyur mang //} नैकचिताधूमविवर्णैः जा.मा.१८९क/२१९.
mdog 'gyur ba
= {mdog 'gyur/}
mdog ngan
वि. दुर्वर्णः — {sems can rnams ni mdog ngan zhing //} दुर्वर्णाः सत्त्वा भविष्यन्ति सु.प्र.३९क/७४; विवर्णः — {ji ltar mdog ngan pad ma'i khong gnas pa/} /{mtshan stong gis 'bar de bzhin gshegs pa ni//} यथा विवर्णाम्बुजगर्भवेष्टितं तथागतं दीप्तसहस्रलक्षणम् । र.वि.१०६ख/६०; अरोकः — निष्प्रभे विगतारोकाः अ.को.३.१.९८; •सं. १. = {mdog ngan nyid} दुर्वर्णता — {sems can mdog bzang po rnams la mdog ngan pa dag tu mos} सुवर्णानां सत्त्वानां दुर्वर्णतामधिमुच्यते बो.भू.३३ख/४२ २. = {dngul} दुर्वर्णम्, रजतम् — दुर्वर्णं रजतं रूप्यं खर्जूरं श्वेतमित्यपि ।। अ.को.२.९. ९६; कनकापेक्षया निकृष्टवर्णत्वाद् दुर्वर्णम् अ.वि.२.९.९६.
mdog ngan cing rtogs pa zhan pa
पा. दुर्वर्णताधन्धत्वगतिकाः, बोधिपरिपन्थकरधर्मभेदः — {byang chub kyi bar chad byed pa'i chos brgyad yod par smra ste/}…{ngan song gsum du skye ba dang}…{mdog ngan cing rtogs pa zhan pa dang} अष्टौ बोधेः परिपन्थकरान् धर्मान् वदामि…अपायोपपत्तिः… दुर्वर्णता(ध)न्धत्वगतिकाः रा.प.२४२ख/१४१.
mdog ngan pa
= {mdog ngan/}
mdog can
वि. वर्णिकः — {gsum pa bzang skyong zhes bya ba/} /{dkar zhing dmar ba'i mdog can nyid//} तृतीयो भद्रपालेति सितरक्तं तु वर्णिकः । स.दु.१७१/१७०.
mdog nyams
वि. विवर्णः लो.को.१२३१; •सं. वैवण्र्यम् — {mi de}…{'jigs shing skrag la/} {rngul gyis mdog nyams shing} स पुरुषः समापतितभयविषादस्वेदवैवर्ण्यदैन्यः जा.मा.१५५ख/१७९.
mdog dag pa
विमृष्टः — {ci'i phyir khyod kyi lus mdog dag pa'i gser 'dra pad ma uta pa la lta bur gyur//} गात्रं केन विमृष्टकाञ्चननिभं पद्मोत्पलाभं तव अ.श.१४४ख/१३४.
mdog dang ldan pa
= {mdog ldan/}
mdog dri ma med pa'i 'od
विमलाभः, कल्पविशेषः — {bskal pa mdog dri ma med pa'i 'od ces bya ba la de bzhin gshegs pa ri rab kyi rdul shin tu phra ba snyed cig byung ste} विमलाभे कल्पे सुमेरुपरमाणुरजःसमास्तथागता उत्पन्ना अभूवन् ग.व्यू.१५६क/२३९.
mdog ldan
वि. वर्णवान् — {mdog ldan gzugs ni phun sum tshogs/} /{mtshan gyis legs par brgyan pa dang //} वर्णवान् रूपसम्पन्नो लक्षणैः समलंकृतः । शि.स.१६३क/१५६; •सं. = {gser} काञ्चनम्, स्वर्णम् — स्वर्णं सुवर्णं कनकं हिरण्यं हेम हाटकम् ।…काञ्चने । अ.को.२.९.९५; काञ्चते दीप्यत इति काञ्चनम् । काचि दीप्तिबन्धनयोः अ.वि.२.९.९५.
mdog nag
वि. १. = {nag po} कालः, कृष्णवर्णः — कृष्णे नीलासितश्यामकालश्यामलमेचकाः । अ.को.१.५. १४; कलयति प्रेरयतीति कालः । कल किल क्षेपे अ.वि.१.५.१४ २. = {dri ma can} मलिनम्, मलीमसम् — मलीमसं तु मलिनं कच्चरं मलदूषितम् । अ.को.३.१.५३.
mdog nag po
ना. असितः, ऋषिः ब.अ.५८; द्र. {nag po/}
mdog snum
वि. स्निग्धः — {thub pa'i sen mo zangs mdog dang /} /{mdog snum mtho dang} ताम्राः स्निग्धाश्च तुङ्गाश्च नखाः…मुनेः । अभि.अ.८.२१.
mdog bral
वि. विवर्णः — {mya ngan gyis bzhin mtshan mo ni/} /{zla ba'i bzhin ras mdog bral song //} शोकादिव विवर्णेन्दुवदना रजनी ययौ ।। अ.क.१०९क/६४. २४८.
mdog mi sdug
= {mdog mi sdug pa/}
mdog mi sdug pa
वि. = {mdog ngan} दुर्वर्णः — {mdog mi sdug cing mdangs ngan pa'i mi gnyis} द्वौ पुरुषौ… दुर्वर्णावल्पौजस्कौ स.पु.४१ख/७३; विवर्णः — {skyes bu ni/}… {mdog mi sdug}…{mthong //} विवर्णं…ददर्श पुरुषम् अ.क.२१३ख/२४.६८; धूसरः — {keng rus bzhin/}…{mdog mi sdug} कङ्काल इव धूसरः अ.क.२८४क/१०५.२५.
mdog mdzes
रोचः, पुष्पविशेषः — {me tog mdog mdzes} रोचः म.व्यु.६१८३.
वि. सुवर्णः — {sems can mdog bzang po rnams la mdog ngan pa dag tu mos} सुवर्णानां सत्त्वानां दुर्वर्णतामधिमुच्यते बो.भू.३३ख/४२; द्र. {mdog bzang ba/} ।। •सं. = {mdog bzang po nyid} सुवर्णता — {mdog ngan pa rnams la mdog bzang po} दुर्वर्णानां सुवर्णताम् बो.भू. ३३ख/४२.
mdog bzang ba
वि. गौरः — {khye'u gzugs bzang zhing blta na sdug pa mdzes pa mdog bzang ba} दारकः…अभिरूपो दर्शनीयः प्रासादिको गौरः अ.श.६४क/५६; द्र. {mdog bzang po/}
mdog ser
१. = {ba bla} पीतनम्, हरितालकम् मि.को.६१क २. = {yung ba} पीता, हरिद्रा मि.को.५६ख ।
mdongs
१. चन्द्रः — {rma bya'i mdongs su 'dra ba yis//} मोरचन्द्रसमैः ल.अ.१८८ख/१६०; चन्द्रकः — {rma bya'i mdongs 'di'i kha dog dang dgod pa la sogs pa'i rnam pa ji snyed pa} यावन्तो मयूरचन्द्रकस्य वर्णसन्निवेशादिप्रकाराः अभि.स्फु.३२६ख/१२२२; चन्द्रिका — {rma bya'i mdongs la sogs pa'i} मयूरचन्द्रिकादीनाम् त.प.१८३क/८३; कलापः — {rma bya'i mdongs yongs su rgyas pa ni mdzes par gyur} परिपूर्णबर्हकलापशोभेषु जा.मा.११८ख/१३७ २. = {dpral ba'i thig le} पुण्ड्रः, ललामम् — ललामं पुच्छपुण्ड्राश्वभूषाप्राधान्यकेतुषु ।। अ.को.३.३. १४३ ३. तिलकम्, आभूषणविशेषः — {ti la kam/} {thig le lta bu'i rgyan nam mdongs} म.व्यु.६०२१.
mdongs mtha' can
= {rma bya} कलापी, मयूरः — {gar byed ni tsu la phang du/} /{glu yang len no mdongs mtha' can//} ({mjug sgro can//} इत्यपि पाठः) नृत्यन्ति निचुलोत्सङ्गे गायन्ति च कलापिनः । का.आ.३२५ख/२.१०२.
सं. १. उपस्थः, ओ थम्, योनिमहनशब्दयोः सामान्यनाम — {'bras bu gnyis la dpe byad bzang po gnyis dang /} {mdoms dang /} {snam gtsos gnyis la dpe byad bzang po gnyis dang} वृष्णेऽनुव्यञ्जनद्वयम्, उपस्थम्, द्वे स्फिचौ अनुव्यञ्जनद्वयम् बो.भू.१९३ख/२६०; संबाधप्रदेशः — {mdoms kyi spu breg tu mi gzhug go/} न संबाधे प्रदेशे रोमकर्म कारयेत् वि.सू.५क/५ २. वस्तिः, नाभेरधोभागः — {lag pas lag pa dang}… {mdoms kyis mdoms su lta bur mi rung na'o//} हस्तेन हस्तं…वस्तिना वस्तिमत्यघट्टने वि.सू.१३ख/१५ ३. जघनम् — {'bangs mo'i gos kyi 'dab ma yis/} /{mdoms ni rab tu bsgribs byas shing //} जघनावरणं कृत्वा दास्या वसनपल्लवम् । अ.क.१५८ख/७२.२६; •पा. उपस्थः, ओ थम्, कर्मेन्द्रियविशेषः — {las kyi dbang po lnga ni ngag dang lag pa dang rkang pa dang rkub dang mdoms so//} पञ्च कर्मेन्द्रियाणि वाक्पाणिपादपायूपस्थाः त.प.१४७क/२१.
mdoms kyi sba ba
वस्तिगुह्यम् — {mdoms kyi sba ba sbubs su nub pa rnams kyi ci'i phyir mi mdzes par 'gyur} कोशगतवस्तिगुह्यानां किं न शोभते अभि.भा.४१ख/८६.
mdoms kyi sba ba sbubs su nub pa
पा. कोशोपगतवस्तिगुह्यः, महापुरुषाणां लक्षणविशेषः — {gzhon nu don thams cad grub pa 'di ni skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis dang ldan pa ste/}…{dbu gtsug tor dang ldan pa dang}…{mdoms kyi sba ba sbubs su nub pa dang} सर्वार्थसिद्धः कुमारो द्वात्रिंशता महापुरुषलक्षणैः समन्वागतः… उष्णीषशीर्षः… कोशोपगतवस्तिगुह्यः ल.वि.५७क/७५; कोशगतवस्तिगुह्यः — {mdoms kyi sba ba sbubs su nub pa rnams kyi ci'i phyir mi mdzes par 'gyur} कोशगतवस्तिगुह्यानां किं न शोभते अभि.भा.४१ख/८६.
mdo'i don dang tshul dang ldem po'i ngag khong du chud pa
सूत्रार्थगतिसंधायभाषितावबोधता — {mdo'i don dang tshul dang ldem po'i ngag khong du chud pas rig pa dang ldan pa yin} गतिमांश्च भवति, सूत्रार्थगतिसंधायभाषितावबोधतया द.भू.२१४क/२८.
mdo'i sde
= {mdo sde/}
mdo'i tshig
सूत्रपदम् — {mdo'i tshig 'di dang yang 'gal bar 'gyur ro//} इदं च सूत्रपदं बाधितं भवति अभि.भा. ८५क/११९९.
संक्षेपेण — {de bas mdor na snying rje brtan pa'i mkhas pa chos la blta//} संक्षेपेण दयामतः स्थिरतया पश्यन्ति धर्मं बुधाः जा.मा.१५७क/१८१; संक्षेपात् — {mdor na khro ba bder gnas pa/} /{de ni 'ga' yang yod ma yin//} संक्षेपान्नास्ति तत्किंचित् क्रोधनो येन सुखितः ।। बो.अ.१४ख/६.५; संक्षेपतः म.व्यु.७१९६; समासतः — {mdor na zag med dbyings la ni/} /{don gyi rab tu dbye ba bzhis/} /{chos kyi sku la sogs pa yi/} /{rnam grangs bzhir ni rig par bya//} धर्मकायादिपर्याया वेदितव्याः समासतः । चत्वारोऽनास्रवे धातौ चतुरर्थप्रभेदतः ।। र.वि.१०३ख/५५; समासतस्तु — {mdor na rnam par rig byed dang ting nge 'dzin las byung ba'i gzugs dge ba dang mi dge ba ni rnam par rig byed ma yin pa'o//} समासतस्तु विज्ञप्तिसमाधिसम्भूतं कुशलाकुशलं रूपमविज्ञप्तिः अभि.भा.३१ख/३९.
mdor bstan
= {mdor bstan pa/}
mdor bstan pa
सं. उद्देशः — {mdor bstan rjes su yon tan don/} /{gal te rjes bstan ma byas na//} उद्देशानुगुणोऽर्थानामनुदेशो न चेत्कृतः । का.आ.३३९ख/३. १४४; {dbang mdor bstan pa} सेकोद्देशः क.त.३६१; सू.भा.१६५क/५६; •वि. उद्देशितम् — {da ni sngar mdor bstan pa'i zhi ba la sogs pa rnams kyi mtshan nyid rgyas par bshad par bya ste} इदानीं पूर्वोद्देशितानां शान्त्यादीनां लक्षणं निर्दिश्यते वि.प्र.१३६ख/३.७३.
mdor sdud par byed pa
क्रि. संक्षिप्यते — {'gro ba'i dngos po dang dngos po med pa'i ngo bo nyid mdor bsdus pa ste/} {'dis mdor sdud par byed pa'i phyir ro//} भावाभावरूपत्वं जगतः संक्षेपः, संक्षिप्यतेऽनेनेति कृत्वा त.प.२६०क/९९०.
mdor bsdu
= {mdor bsdu ba/} {mdor bsdu na} संक्षेपेण — {sems can thams cad ni mdor bsdu na rnam pa bzhi brjod de} सर्वसत्त्वाः संक्षेपेणोच्यन्ते चतुर्विधाः र.व्या.१०९ख/६८; समासेन — {'di dag 'bras ni mdor bsdu na//} फलमेषां समासेन र.वि.९०ख/३०; समासतः — {mdor bsdu na nyon mongs pa dgu po 'di dag} समासत इमे नव क्लेशाः र.व्या.१०९क/६७; समासतस्तु — {mdor bsdu na}…{shes par bya} समासतस्तु ज्ञातव्यः अभि.भा. ३४ख/५४.
= {mdor bsdus pa/} {mdor bsdus te/} {o nas} संक्षेपेण — {chags sogs nyon mongs dgu po 'di/} /{mdor bsdus nas ni go rims bzhin//} नव रागादयः क्लेशाः संक्षेपेण यथाक्रमम् । र.वि.१०९ख/६८; सङ्कलय्य — {yang ting nge 'dzin thams cad mdor bsdus te/} {mdo las} …{ting nge 'dzin gsum du bka' stsal te} पुनः सर्वसमाधीन् सङ्कलय्य त्रयः समाधयः उक्ताः सूत्रे अभि.भा. ७६क/११६३; अभिसंक्षिप्य — {dam pa'i chos la sogs pa rnams la spyi mdor bsdus nas mchod pa}…{gsungs te} सामान्येनाभिसंक्षिप्य सद्धर्मादिषु पूजामाह बो.प.६२ख/२७; अभिसमस्य — {mdor bsdus nas ci rigs par sdug bsngal mthong bas spang bar bya ba nas bsgom pas spang bar bya ba'i bar rnam pa lnga'o//} अभिसमस्य यथायोगं पञ्चप्रकारं दुःखदर्शनप्रहातव्यं यावद् भावनाप्रहातव्यम् अभि.स्फु.१२४ख/८२४.
mdor bsdus chen po
महोद्देशः — {dri ma med pa'i 'od las gnas bsrung ba dang sdig pa bshags pa la sogs pa'i mdor bsdus chen po ste dang po'o//} विमलप्रभायां… स्थानरक्षापापदेशनादिमहोद्देशः प्रथमः वि.प्र.३२ख/४.७; {mdor bsdus chen po'i rgyas 'grel gyis rgyas par bya'o//} महोद्देशटीकया वितन्यते वि.प्र.८८ख/३.१.
mdor bsdus pa
•सं. १. संक्षेपः — {shin tu rgya che bden pa'i chos/} /{mdor bsdus pa dag nyan par mdzod//} विस्तीर्णतरधर्मस्य संक्षेपः श्रूयतामिति ।। अ.क.१५२ख/६९.१८; {'gro ba'i dngos po dang dngos po med pa'i ngo bo nyid mdor bsdus pa ste/} {'dis mdor sdud par byed pa'i phyir ro//} भावाभावरूपत्वं जगतः संक्षेपः, संक्षिप्यतेऽनेनेति कृत्वा त.प.२६०क/९९०; अभिसंक्षेपः — {gnyis kyi rgyu 'bras mdor bsdus pa/} /{bar ma'i rjes su dpag pa las//} फलहेत्वभिसंक्षेपो द्वयोर्मध्यानुमानतः ।। अभि.को.८क/३.२६; संग्रहः — {'di ni byang chub sems dpa'i sdom pa mdor bsdus pa yin no//} एष बोधिसत्त्व(संवर)संग्रहः बो.प.८७क/४८; {byang chub sems dpa'i lam gyi rim pa mdor bsdus pa} बोधिसत्त्वमार्गक्रमसंग्रहः क.त.३९६२; समासः — {dbu ma'i lugs kyi snying po mdor bsdus pa'i rab tu byed pa} मध्यमकनयसारसमासप्रकरणम् क.त.३८९३; समाससंग्रहः — {'di ni} … {mdor bsdus te bstan pa yin par rig par bya'o//} अयं समाससंग्रहनिर्देशो वेदितव्यः बो.भू.११५क/१४८; सूत्रसंक्षेपः — {gtan tshigs rab tu dbye ba'i don/}…/{mdor bsdus pa ni gsungs pa yin//} हेतुप्रकरणार्थस्य सूत्रसंक्षेप उच्यते ।। प्र.वा.१४६ख/४.१८९ २. उद्देशः — {dri ma med pa'i 'od las brjod bya dang rjod byed dang 'brel pa dang dgos pa dang dgos pa'i dgos pa mngon par gzigs nas bcom ldan 'das kyis rgyud bstan pa'i mdor bsdus te gnyis pa'o//} विमलप्रभायामभिधेयाभिधानसम्बन्धप्रयोजनप्रयोजनप्रयोजनसंवीक्ष्य भगवतस्तन्त्रदेशनोद्देशो द्वितीयः वि.प्र.३२ख/१, पृ.२२; द्र. {mdor bstan pa/} 3. अभिसंक्षेपणता — {don dang ldan pa'i bstan bcos mdor bsdus pa rnams rab tu rgyas par byed pa dang ha cang rgya che ba rnams mdor bsdus pa dang} संक्षिप्तानाञ्चार्थोपसंहितानां शास्त्राणां प्रविस्तरणतया, अतिविस्तृतानां चाभिसंक्षेपणतया बो.भू. १४०क/१८०; •वि. संक्षिप्तम् — {don dang ldan pa'i bstan bcos mdor bsdus pa rnams rab tu rgyas par byed pa dang} संक्षिप्तानाञ्चार्थोपसंहितानां शास्त्राणां प्रविस्तरणतया बो.भू.१४०क/१८०; {mdor bsdus par kun mkhyen} संक्षिप्तसर्वज्ञः त.स.११४क/९९१; पिण्डितम् — {rje btsun dpal he ru ka sgrub pa'i thabs mdor bsdus pa zhes bya ba} श्रीहेरुकभट्टारकसाधनविधिपिण्डिक(पिण्डित)नाम क.त.१४८२; पिण्डीकृतम् — {mdor bsdus pa'i sgrub thabs kyi 'grel pa rin chen phreng ba zhes bya ba} पिण्डीकृतसाधनवृत्तिरत्नावलीनाम क.त.१८२६; सामासिकम् — {de dag ni sangs rgyas rnams kyi che ba'i bdag nyid mdor bsdus pa yin no//} एतत् सामासिकं बुद्धानां माहात्म्यम् अभि.भा.५८क/१०९८.
mdor bsdus min
वि. असंक्षिप्तम् — {brgyan par gyur cing mdor bsdus min//} अलंकृतमसंक्षिप्तम् का.आ.३१९क/१.१८.
mdor byas
= {mdor byas pa/} {mdor byas shing} पिण्डीकृत्य — {kho bos ni mdor byas shing bsdus nas bstan par bya ba ste} अहं तु पिण्डीकृत्य संक्षेपेण कथयिष्यामि बो.प.४३ख/३.
mdor byas pa
वि. = {mdor bsdus pa} पिण्डितम् — {sbyin sreg gi cho ga mdor byas pa} होमविधिपिण्डितम् क.त.२६०३; पिण्डीकृतम् — {sgrub pa'i thabs mdor byas pa} पिण्डीकृतसाधनम् क.त.१७९६; सूत्रितम् — {mos pa yid la byed pa yin pa'i phyir mdor ni ma byas so//} अधिमुक्तिमनसिकारत्वान्न सूत्रितम् अभि.स्फु.१६२ख/८९८; •सं. सूत्रम् म.व्यु.१४४६; मि.को.६३क ।
mdor byed pa
सूत्रम् म.व्यु.४७०६.
mdor bshad
= {mdor bshad pa/} {mdor bshad na} संक्षेपतः — {rgyal po chos ni mdor bshad na/} /{sems can rnams la snying rje bskyed//} दयां सत्त्वेषु मन्येऽहं धर्मं संक्षेपतो नृप । जा.मा.१५६ख/१८०.
समुच्चयः — {rgyud kyi rgyal po dpal gdan bzhi pa zhes bya ba'i dkyil 'khor gyi cho ga snying po mdor bsags pa zhes bya ba} श्रीचतुःपीठतन्त्रराजमण्डलविधिसारसमुच्चयनाम क.त.१६१३.
'dag
= {'dag pa/}
'dag khu
मन्था म.व्यु.५७५५; = {'dag gu/}
'dag gu
मन्था — {man+thA/} {phye ma'am 'dag gu ste thug pa ska mo'i lde gu'o//} मि.को.३९क; = {'dag khu/}
'dag chal
मार्ष्टिः, मार्जना — स्यान्मार्ष्टिमार्जना मृजा अ.को.२.६.१२१; मृज्यते मलमनया मार्ष्टिः अ.वि.२.६.१२१; द्र.— {'dag pa'i chal sran chung gi phye ma'i lde gu bskams pas lus bzung ba bzhin du} शुष्कमसूरोपस्नानलेपाङ्गवत् अभि.भा.७क/८८९.
'dag pa
क्रि. (वर्त., भवि.; {dag pa} भूत.) शुद्ध्यति — {ba lang gi tshul khrims la sogs pas 'dag pa} गोशीलादिना शुद्ध्यति अभि.स्फु.९६ख/७७४; •सं. १. शुद्धिः — {me dang chur 'jug pa la sogs pas mtho ris su skye ba'am/} {tshul khrims dang brtul zhugs kyis 'dag par lta ba} जलाग्निप्रवेशादिभिः स्वर्गोपपत्तिं पश्यति, शीलव्रतेन वा शुद्धिम् अभि.स्फु.९६क/७७४; {phung po de dag nyid la 'dag pa dang grol ba dang nges par 'byung bar dmigs par byed pa yin pas na} तानेव स्कन्धान् शुद्धितो मुक्तितो नैर्याणिकतश्चालम्बत इति अभि.स्फु.९१क/७६६ २. चूर्णम् म.व्यु.९२८८; द्र. {sa 'dam dang ar 'dam sogs zhal zhal byed pa'i dngos rdzas} द.को.३९४; द्र.— {'dag pa'i chal sran chung gi phye ma'i lde gu bskams pas lus bzung ba bzhin du} शुष्कमसूरोपस्नानलेपाङ्गवत् अभि.भा.७क/८८९; अभि.स्फु.१६०क/८८९; •वि. शुद्धम् — {'dag pa nyid} शुद्धत्वम् वि.सू.३६ख/४६.
'dag pa nyid
शुद्धत्वम् — {snum med par gyur pa ni bkru bas so//} {'dag rdzas sam lci bas 'dag pa nyid do//} निर्मादने निःस्नेहितस्योषाट(षपुट)केन गोमयेन वा शुद्धत्वम् वि.सू.३६ख/४६.
'dag pa'i chal
= {'dag chal/}
'dag par 'gyur
= {'dag par 'gyur ba/}
'dag par 'gyur ba
क्रि. शुद्ध्यति — {lam gyis 'dag par 'gyur ba de bor nas} मार्गेण शुद्ध्यति, तमपास्य अभि.स्फु.९१क/७६६.
'dag rdzas
उषः, प्रसादनद्रव्यविशेषः — {'dag rdzas sam lci ba'am sa gang yang rung bas lan gsum bkrus pa la snum pa nyid kyang ngo //} प्रक्षालितस्य च त्रिरुषगोमयमृत्तिकान्यतरेणास्निग्धतायाम् वि.सू.३६क/४६; ऊषपुटकः — {de las byi dor 'byung bzhin du 'dag rdzas dang lci ba las kyang ngo //} निर्मादनस्यातोऽपि सम्पत्तिरूषाटुक(रूषपुटक)गोमयादपि वि.सू.९क/१०; {snum med par gyur pa ni bkru bas so//} {'dag rdzas sam lci bas 'dag pa nyid do//} निर्मादने निःस्नेहितस्योषाटु(योषपुट)केन गोमयेन वा शुद्धत्वम् वि.सू.३६ख/४६; ओषपुटकः — {des de gnyis las bdag gir bya ba tha na 'dag rdzas dag dang so shing yan chad cung zad kyang spang bar bya'o//} वर्जयेदसौ ततः स्वीकरणं कस्यचित् । ओषाटु(ओषपुट)कदन्तकाष्ठात् वि.सू.९०ख/१०८; {lhung bzed dang bya ma bum dang 'dag rdzas dang so shing dang sman gyi gnas la ltos par bya'o//} पात्रकरकोशरु(कोषपुट)कदन्तकाष्ठस्थानस्यापेक्षणम् वि.सू.६१ख/७८; ओशटुकम् म.व्यु.९३६४; {bul tog dang tshil sbyar ba'i khrus rdzas deng sang rgya nag skad du yi tsi zer ba de'o//} छो.को.४२९.
'dang
= {'dang ba/}
'dang ba
वि. अच्छः — {ka ta ka'i 'bras bus chu shin tu 'dang bar 'gyur ro//} कतकफलेनाम्भसः स्वाच्छयो(स्वच्छो)पगमनम् वि.सू.३६ख/४६; प्रसादकः — {nor bu rin po che chen po chu 'dang zhes bya ba yod de} अस्ति उदकप्रसादकं महामणिरत्नम् ग.व्यू.३१३ख/३९९.
'dab
१. = {me tog gi 'dab ma/} {lo ma} पत्रम् — {'dab brgya pa dang ston zla dang /} /{khyod kyi gdong dang gsum po ni//} शतपत्रं शरच्चन्द्रस्त्वदाननमिति त्रयम् । का.आ.३२३क/२.३३; दलः, ओ लम्— {pad ma'i 'dab las chu bo bzhin//} जलं पद्मदलादिव जा.मा.१३३क/१५३; पल्लवः — {drag por gyur pa la yang 'dab ltar mnyen//} क्रूरेऽप्यलं पल्लवकोमलानि अ.क.७९ख/८.१; पलाशम् — {pad ma'i 'dab 'dra'i spyan} पद्मपलाशनेत्रः अ.क.५०ख/५९.६; छदः — {'dab bdun} सप्तच्छदः का.आ.३४१क/३.१८१ २. दलः, ओ लम् — {sor mo'i 'dab ring} दीर्घाङ्गुलिदलौ अ.क.२१०ख/२४.२९; पल्लवः — {mchu 'dab dpal} अधरपल्लवश्रीः अ.क.५३क/५९.३३ ३. = {gshog pa} पक्षः, पक्षिपक्षः — {'dab chags kyi rgyal po} पक्षीराजः *वि.व.१६५क/२.९७; पर्णः — {'dab dkar} श्वेतपर्णः म.मू.१०३ख/१३; {'dab bzangs} सुपर्णी वि.व.११८क/२.९७; पतत्रम् — {'dab chags} पतत्री वि.व.२१५ख/१.९१ ४. पल्लवः — {de yis de ni gos 'dab kyis bsgribs nas//} सा तं पिधायांशुकपल्लवेन अ.क.३०६क/१०८.११५ ५. = {'dabs} अन्तः — {khyod/} /{grong 'dab lam du bskyal te phyin par ma gyur pa//} यावद्…त्वां ग्रामान्तपद्धतिमनुप्रतिपादयामि जा.मा.१४४क/१६७; {grong 'dab tu phyin par byas te} जनान्तमानीय जा.मा.१४४क/१६७; {nags 'dab} वनान्तः जा.मा.१४४क/१६७; अन्तरम् — {rgyal po zhig gi yul gyi 'dab tu phyin par gyur to//} अन्यतमस्य राज्ञो विषयान्तरमुपजगाम जा.मा.१२९क/१४९; द्र. {'dab che ba/} {'dab nye ba/}
पत्रगुप्तः, पक्षिविशेषः — {bya 'dab skyong dang ne tso dang}…{shang shang te'u la sogs pa bya rnam pa tha dad pa'i tshogs sgra snyan pa 'byin pa} पत्रगुप्तशुक… जीवंजीवकादिनानाविधद्विजगणमधुरस्वरनिकूजिते ल.वि.८३ख/११२; पक्षगुप्तः म.व्यु.४९०७.
'dab skyongs
= {'dab skyong /}
'dab skyob
= {'dab skyong /}
'dab brkyang
= {'dab brkyang ba/}
'dab brkyang ba
वि. विततपक्षः — {'od bzang ma}…{ngang pa'i rgyal po 'dab brkyang ba bzhin du nam mkha' la mngon par 'phags te cho 'phrul rnam pa sna tshogs bstan to//} सुप्रभा…विततपक्ष इव हंसराजो गगनतलमभ्युद्गम्य विचित्राणि प्रातिहार्याणि दर्शयितुमारब्धा अ.श.१९०ख/१७६.
वि. अष्टपत्रम्— {pad ma chen po 'dab brgyad pa/} /{kha dog dkar po legs par bri//} अष्टपत्रं महापद्मं संलिखेच्छ्वेतवर्णकम् । स.दु.२०५/२०४.
'dab chags
= {bya} पक्षी, विहङ्गमः — {mkha' la myur 'gro mkha' 'gro'i bdag po 'gro ste 'dab chags gzhan pa 'gro ba min nam ci//} आकाशे शीघ्रगामी व्रजति खगपतिः किं न यात्यन्यपक्षी ।। वि.प्र.१०८ख/१, पृ.३; खगः — {'dab chags dbang} खगेश्वरः अ.क.३१२ख/१०८.१७६; विहङ्गः — {'dab chags rgyal po} विहङ्गराजः अ.क.३०९क/१०८.१४१; शकुनिः — {nam mkha' la yang skyil mo krung bcas nas 'dug ste/} {dper na 'dab chags bya bzhin no//} आकाशे पर्यङ्केण क्रामति, तद्यथा शकुनिः पक्षी अभि.स्फु.२३२क/१०१९; पतगः — {'dab chags dbang} पतगेश्वरः अ.क.३०६ख/१०८. ११८; पतत्रिः — {kye ma khu byug}…{'dab chags tshogs kyi rgyal po} भोः कोकिलोत्तम…पतत्रिगणस्य राजन् वि.व.२१५ख/१.९१; पतन् — {'dab chags rnams kyi gtso bo khyod/} /{chos kyi don yang mi sems sam//} कथं नु पततां श्रेष्ठ धर्मेऽर्थं न समीक्षसे । जा.मा.१२१ख/१४०; पक्षवातः* — {phye ma leb dang 'dab chags dang /} /{rgya mtsho dag gis ri rab ltar/} /{brtan pa grogs ngan sdug bsngal dang /} /{zab mo thos pas mi g}.{yos so//} कुमित्रदुःखगम्भीरश्रवाद्वीरो न कम्पते । शलभैः पक्षवातैश्च समुद्रैश्च सुमेरुवत् ।। सू.अ.२२२ख/१३१.
'dab chags kyi rgyal po
= {khyung} पक्षीराजः, गरुडः — {klu gzhon nu skyes nas ring po ma lon pa zhig 'dab chags kyi rgyal po 'dab bzangs kyis ri rab kyi bang rim gyi steng du drangs pa dang} अन्यतमश्च अचिरजातको नागकुमारः सुपर्णिणा पक्षिराजेन सुमेरुपरिषण्डायामुपरिष्ठादपह्रियते वि.व.११७ख/२.९७; विहङ्गराजः — {lag 'gro 'di ni su zhes der ni 'dab chags rgyal po dag/} कोऽयं भुजङ्ग इति तत्र विहङ्गराजः अ.क.३०९क/१०८.१४१; पतगाधिराजः — {gang zhig sbrul bdag rnams ni 'dab chags rgyal pos za bar byed//} यान् भक्षयत्यहिपतीन् पतगाधिराजः ना.ना.२४१क/१४५.
'dab chags rgyal po
= {'dab chags kyi rgyal po/}
'dab chags bdag po
= {mkha' lding} खगपतिः, गरुडः — {de nas 'dab chags bdag po}…{myur du de yi mgo yi dum bu dag}…{blangs//} अथ पुनः…खगपतिः…अकार्षीत् खण्डमस्याशु मूर्ध्नः ।। अ.क.३०९क/१०८.१४२; पतगपतिः — {dung gi gtsug 'di 'dab chags bdag po'i kha las bskyabs shing bi na ta las skyes pa btul//} त्रातोऽयं शङ्खचूडः पतगपतिमुखाद् वैनतेयो विनीतः ना.ना.२५२क/२४२.
'dab chags dbang
= {'dab chags dbang po/}
'dab chags dbang po
= {mkha' lding} पक्षीन्द्रः, गरुडः — {'dab chags dbang po ring nas mthong} पक्षीन्द्रोऽदृश्यत् आराद् अ.क.३०८ख/१०८.१३८; पतगेश्वरः — {kye ma 'dab chags dbang gis 'bad pa ni/} /{gdug pas rjes su 'brel 'di rab tu dman//} अहो बतायं पतगेश्वरस्य क्रौर्यानुबन्धी मलिनः प्रयत्नः । अ.क.३०६ख/१०८. ११८; खगेश्वरः — {pha ma mchi ma can la ni/} /{brjod nas mdun du 'dab chags dbang /}… {gnas pa dag/} इत्युक्त्वा जनकौ सास्रौ पुरःप्राप्तं खगेश्वरम् अ.क.३१२ख/१०८.१७६.
वि. दलकम् — {nor ni nor te drug cu rtsa bzhi'i 'dab ldan lte ba'i pad+ma ni sa'i khams las 'gyur ro//} वसुवसु चतुःषष्टिदलकं नाभिचक्रं(पद्मं) भूमिधातोर्भवति वि.प्र.२३०क/२.२५; •सं. = {bya} पतत्री, शकुनिः — खगे विहंगविहगविहंगमविहायसः ।… पतत्रिपत्रिपतगपतत्पत्ररथाण्डजाः । अ.को.२.५.३३; पतत्रे अस्य स्त इति पतत्री अ.वि.२.५.३३.
'dab spen
पत्रगुप्तः, पक्षिविशेषः — {bya 'dab spen dang ne tso dang ri skegs dang}…{shang shang te'u la sogs pa} पत्रगुप्तशुकसारिका…जीवंजीवकादयः ल.वि.२४ख/२८; द्र. {'dab skyong /}
'dab phrag brgya pa
= {'dab stong phrag brgya pa/}
'dab bu
तूलः — {ras bal sogs kyi 'dab bu'i ming /} {pi tsuH bal 'dab/} {tUlaH 'dab bu/} {pi tsu tU la zhes 'bod pa'ang yod} मि.को.२७क ।
'dab 'bum
शतसहस्रपत्रम्, पुष्पविशेषः म.व्यु.६१८९.
'dab 'brel ba
आनन्तर्यता — {sems kyi rgyud dang sems kyi spyod pa dang sems kyi 'dab 'brel ba dang}…{khong du chud cing mthong ngo //} चित्तपरिवर्तान् चित्तचरितानि चित्तानन्तर्यताम्…अवतरति स्म ग.व्यू.१९७क/२७८.
'dab ma
१. = {lo ma} पत्रम्, वृक्षावयवविशेषः — {'dab ma tsam yang dus min du/} /{de nyid rang las sbyin nus med//} दातुं शक्तः स नाकाले पत्रमात्रमपि स्वयम् ।। अ.क.७५क/६२.१३; पर्णम् — {lho yi rlung gis 'khri shing gi/} /{'dab ma rnying pa lhung bar byed//} पवनो दक्षिणः पर्णं जीर्णं हरति वीरुधाम् । का.आ.३२५क/२.९७; पल्लवः — {shing ljon pa rnam pa sna tshogs me tog dang 'bras bu dang 'dab mas brgyan pa rnams kyis mdzes par byas pa} पुष्पफलपल्लवालंकृतविटपैर्नानातरुभिरुपशोभितम् जा.मा.३१ख/३६; छदः — {phyag zhabs phrag pa mgrin pa'i mchog /rab} {gsal 'dab ma bdun pa'i dbyibs//} हस्तपादांसकण्ठाग्रस्पष्टसप्तच्छदाकृतिः ।। अ.क.२११क/२४.३२; शाखा — {myangs na 'dam bu'i 'dab ma bzhin/} /{gdung ba dag ni skyed par byed//} आस्वाद्यमानाः कुर्वन्ति नडशाखा इव व्यथाम् ।। अ.क.८७ख/६३.५५ २. = {me tog gi 'dab ma} पत्रम् — {uta pa la'i 'dab ma} उत्पलपत्रम् त.प.; {chu skyes 'dab ma'i mal stan} अम्भोजदलसंस्तरः का.आ.३२८क/२.१७४; दलम् — {pad ma'i 'dab ma} पाद्मं दलम् अ.क.२२६क/२५.१८; पलाशम् — {lag pa pad+ma'i 'dab ma 'dra ba dpal phun sum tshogs pa} कमलपलाशलक्ष्मीसमृद्धाभ्यां …पाणिभ्याम् जा.मा.२९ख/३५; पल्लवः — {mig bzang ut+pa la sngon po'i 'dab ma lta bu} नीलोत्पलपल्लवाभं विलोचनम् अ.क.५१ख/५९.१५ ३. = {gshog pa} पक्षः, पक्षिपक्षः — {ngang pa'i rgyal po 'dab ma brkyang ba ltar} विततपक्ष इव हंसराजः वि.व.११३ख/२.९४; पत्रम् — {bya yi 'dab ma sna tshogs ri mo 'bri ba su//} पत्राणि चित्रयति कोऽत्र पतत्रिणाम् जा.मा.१३२क/१५२ ४. पत्रम् — {'dir khyim gyi 'dab ma yongs su dor yang dbugs kyi 'khor lo ni dman pa med do//} अत्र श्वासचक्रस्योनता नास्ति राशिपत्रपरित्यागेऽपि वि.प्र.२४७क/२.६१ ५. पल्लवम्— {'bangs mo'i gos kyi 'dab ma yis/} /{mdoms ni rab tu bsgribs byas shing //} जघनावरणं कृत्वा दास्या वसनपल्लवम् । अ.क.१५८ख/७२.२६ ६. = {mda' sgro} वाजः, बाणपक्षः — पक्षो वाजः अ.को.२.८.८७; वजत्यनेन बाण इति वाजः । वज गतौ । बाणपक्षनामनी अ.वि.२.८.८७ ७. ***, स्तूपाङ्गविशेषः — {rnam pa ni bang rim bzhi dang 'dab ma dang bum pa dang pu shu dang srog shing dang gdugs bcu sum dang char gab dag go//} जगतीचतुष्कं जङ्घण्डकहर्मिकायष्टयस्त्रयोदश छत्राणि वर्षस्थालकनित्याकाराः (?) वि.सू.९९क/१२० ८. = {'da' ba} पिचुः — {ras bal gyi 'dab ma bzhin du 'gyur te} तूलपिचूपमश्च स भवति अ.सा. २५३क/१४३.
'dab ma skya bo
पाण्डुपत्रम् — {shun pa dang phri dang 'dab ma skya bo dang me tog kha bye ba dang 'bras bu smin pa rnams ni phyed shi ba nyid du rjes su tha snyad 'dags so//} त्वक्फल्गुपाण्डुपत्रपुष्पितपुष्पपक्वफलानामर्द्धमृततया व्यवहारः वि.सू.३०ख/३८.
'dab ma brgya stong yod pa
वि. शतसहस्रपत्रम् — {'od de las kyang pad ma 'dab ma brgya stong yod pa shing rta'i 'phang lo tsam byung bar gyur to//} तस्याश्च प्रभायाः शतसहस्रपत्रं पद्मं शकटचक्रप्रमाणमात्रं प्रादुर्भूतम् रा.प.२५१क/१५२.
'dab ma brgya pa
= {'dab brgya pa/}
'dab ma brgyad pa
= {'dab brgyad pa/}
'dab ma stong pa
वि. सहस्रपत्रम् — {me tog pad ma 'dab ma stong pa sdong bu gser du snang ba} सहस्रपत्राणि पद्मानि सुवर्णदण्डानि का.व्यू.२०८ख/२६६.
'dab ma bdun pa
सप्तपर्णः, वृक्षविशेषः — {gnas bdun la mkhas pa zhes bya ba dang 'dab ma bdun pa zhes bya ba bzhin no//} सप्तस्थानकौशलसप्तपर्णवत् अभि.भा.२०ख/९४०; सप्तच्छदः — {phyag zhabs phrag so} (? {phrag pa} ){mgrin pa'i mchog /rab} {gsal 'dab ma bdun pa'i dbyibs//} हस्तपादांसकण्ठाग्रस्पष्टसप्तच्छदाकृतिः ।। अ.क.२११क/२४.३२; {rgyal po 'jig pa gsal byed pa/} /{ka dam pa yi rdul dang 'grogs/} /{'dab bdun las 'khrungs skyod byed cing /} /{drag po yi ni rlung dag rgyu//} राज्ञां विनाशपिशुनश्चचार खरमारुतः । धुन्वन्कदम्बरजसा सह सप्तच्छदोद्गमान् ।। का.आ.३४१क/३.१८१; = {lo ma bdun pa/}
'dab ma bregs pa
वि. लूनपक्षः — {khrung khrung rgan po 'dab ma bregs pa ltar} जीर्णक्रौञ्च इव लूनपक्षः ल.वि.१६२क/२४३.
'dab ma gsar pa
प्रबालः, ओ लम्, किसलयः — {dga' tshal ljon pa 'di rnams kyi/} /{'dab ma gsar pa gos bzang dang /} /{me tog do shal la sogs rgyan/} /{yal 'dab khang par gyur pa mtshar//} अंशुकानि प्रबालानि पुष्पं हारादिभूषणम् । शाखाश्च मन्दिराण्येषां चित्रन्नन्दनशाखिनाम् ।। का.आ.३३१ख/२.२८७.
'dab ma lhags gyur
वि. शीर्णपत्रः — {nags tshal 'di dag lo ma ser/} /{shing rnams 'dab ma lhags gyur na//} पाण्डुपत्रं वनं ह्येतच्छीर्णपत्रो वनस्पतिः ।। अ.श.२५६क/२३५; द्र. {'dab ma lhags pa/}
'dab ma lhags pa
वि. शीर्णपलाशः म.व्यु.४२२९; द्र. {'dab ma lhags gyur/}
'dab ma'i rtse mo
दलाग्रम् — {de'i steng du 'dab ma'i rtse mor yi ge a las zla ba'i dkyil 'khor} तस्योपरि दलाग्रे अकारेण चन्द्रमण्डलम् स.दु.१३३/१३२.
= {mkha' lding} सुपर्णिः, ओ र्णी, गरुडः म.व्यु.४८७२; {rdzus te skye ba rnams ni klu dang 'dab bzangs la sogs pa lta bu'o//} उपपादुकास्तु (नाग)सुपर्णीप्रभृतयः अभि.भा.११५ख/४०२; {klu gzhon nu skyes nas ring po ma lon pa zhig 'dab chags kyi rgyal po 'dab bzangs kyis ri rab kyi bang rim gyi steng du drangs pa dang} अन्यतमश्च अचिरजातको नागकुमारः सुपर्णिना पक्षिराजेन सुमेरुपरिषण्डायामुपरिष्ठादपह्रियते वि.व.११८क/२. ९७; गरुत्मान् — गरुत्मान् गरुडस्तार्क्ष्यो वैनतेयः खगेश्वरः । नागान्तको विष्णुरथः सुपर्णः पन्नगाशनः ।। अ.को.१.१.३०; गरुतोऽस्य सन्तीति गरुत्मान् अ.वि.१.१.३०.
पक्षपातः — {bya yi 'dab gshog byi ba yis/} /{khros pas sa yi bdag po de'i/} /{'phrin thos} विहङ्गपक्षपातेन कुपितस्य महीपतेः । संदेशं… श्रुत्वा अ.क.४०क/४.४३.
'dab gshog ma rdzogs pa
वि. असंजातपक्षः — {byang chub sems dpa' ni nyam chung ba dang 'dab gshog ma rdzogs pas 'phur bar ma brtsal to//} परिदुर्बलत्वादसंजातपक्षत्वाच्च बोधिसत्त्वस्तु नोत्पतितुं प्रयत्नं चकार जा.मा.९०क/१०३.
'dam
= {'dam rdzab} पङ्कः, कर्दमः — {sa gsum rjes 'brel dri ma rnams/} /{sa 'dam gos bzhin shes bya ste//} मृत्पङ्कलेपवज्ज्ञेयास्त्रिभूम्यनुगता मलाः । र.वि.११०क/६९; {pad rtsa'i ro myang ngang pa nyid ni 'dam gyi 'jigs pa rtsi mi byed//} पङ्कातङ्कं गणयति बिसास्वादने नैव हंसः अ.क.७६ख/६२.३२; निषद्वरस्तु जम्बालः पङ्कोऽस्त्री शादकर्दमौ ।। अ.को.१.१०.९; पञ्च्यन्ते गन्तॄणां पदान्यत्रेति पङ्कः । पचि व्यक्तीकरणे अ.वि.१.१०.९; कर्दमः — {rang gi khrag gi 'dam la ni/} /{gdung bas nyen cing 'dre ldog byed//} वेष्टयन्ती व्यथाक्रान्ता निजशोणितकर्दमे । अ.क.१५८क/७२.२२; {sha yi 'dam gyis zhal zhal byas//} मांसकर्दमसंलिप्तम् बो.अ.२५ख/८.५२; मृद्— {ji ltar pad ma 'dam skyes de/} /{mdun du gyur na yid dga' dang //} तत्पद्मं मृदि सम्भूतं पुरा भूत्वा मनोरमम् । र.वि.११०क/६८.
'dam ka
= {'dam kha/}
'dam skyes
= {'dam las skyes pa} 1. मृदि सम्भूतम् — {ji ltar pad ma 'dam skyes de/} /{mdun du gyur na yid dga' dang //} तत्पद्मं मृदि सम्भूतं पुरा भूत्वा मनोरमम् । र.वि.११०क/६८; पङ्कजन्म — {lha yi rdzing bu dag tu 'dam las skyes pa'i chu skyes mdzes//} विबुधसरसि पद्मैः शोभिते पङ्कजिन्या (?) अ.क.२८०क/३६.१ २. = {pad+ma} पङ्कजम्, पद्मम् — {de nas de yi bsod nams mthu yis der/} /{'dam rdzab med par 'dam las skyes pa byung //} पुण्यानुभावादथ तस्य तस्मिन् अपङ्कजं पङ्कजमुद्बभूव । जा.मा.२१क/२३; का.आ.३२३ख/२.४४; पङ्केरुहम् — वा पुंसि पद्मं नलिनमरविन्दं महोत्पलम् ।…पङ्केरुहम् अ.को.१.१२.४१; पङ्के रोहतीति पङ्केरुहम् । रुह बीजजन्मनि प्रादुर्भावे च अ.वि.१.१२.४१; राजीवम् — {'dam skyes ni pad+ma'o//} राजीवं पद्मम् त.प.१८१क/७९; सरोजम् — {'dam skyes ge sar zhes bya ba la sogs pas} सरोजकेसरादीनामित्यादिना त.प.१८१ख/८० ३. पा. पङ्कजम्, पद्मकुलम् — {lus can rang gi rigs bshad kyis/}…{rdo rje}…{'khor lo}…/{dpag med mgon gyi 'dam skyes nyid//} देहिनां स्वकुलं वक्ष्ये…वज्रम्…चक्रम्, अमिताभस्य पङ्कजम् । हे.त.२९क/९८.
'dam skyes sngon po
= {ut+pal sngon po} नीलपङ्कजम्, नीलोत्पलम् — {rdo rje skye ba nag po che/} /{'dam skyes sngon po 'dra ba'i mdog/} वज्रजन्ममहाकृष्णं नीलपङ्कजसन्निभम् । हे.त.५क/१२.
'dam kha
विकल्पः — नु पृच्छायां विकल्पे च अ.को.३.३.२४८.
'dam khu
वि. = {rnyog pa can} कलुषः, अनिर्मलः — कलुषोऽनच्छ आविलः । अ.को.१.१२.१५; कं जलं लुनातीति कलुषम् । लूञ् छेदने । कं लुषति हिनस्तीति वा अ.वि.१.१२.१५.
'dam ga
= {'dam kha/}
'dam gyi chu
ना. पङ्काम्भः, शीतनरकः — {bye ma'i chu zhes bya ba ni gnyis pa'o//} {'dam gyi chu ni gsum pa ste drang ba'i dmyal ba gnyis so//} बालुकाम्भो नाम द्वितीयः पङ्काम्भस्तृतीय इति शीतनरकद्वयम् वि.प्र.१६९ख/१.१५.
'dam gyi dris bsgos pa
वि. मलपङ्कधरः — {'dam gyi dris/} /{bsgos pas lus kyi rang bzhin ni/} /{gcer bu 'jigs pa nyid} मलपङ्कधरो नग्नः कायः प्रकृतिभीषणः ।। बो.अ.२६क/८.६८.
'dam rgal
= {'dam las rgal ba/}
'dam nga
= {'dam kha/}
'dam
= {'dam pa/}
'dam pa
परिमार्गणा — {bdag nyid kyis sbyin pa'i phyir dang yon gnas mi 'dam pa'i phyir ro//} स्वयमेव दानात् दक्षिणायापरिमार्गणाच्च सू.भा.२१९क/१२६.
'dam po pa
सूचकः ( {log po pa'am 'dam po pa}) म.व्यु.३७४०.
'dam bu
•सं. १. नडः — {'dam bu'i shog gnyis bzhin du ming dang gzugs dag phan tshun brten to zhes gsungs pa'i phyir} नडकलापीद्वयवत् नामरूपयोरन्योन्यनिश्रितवचनात् अभि.स्फु.२८७ख/११३२; {myangs na 'dam bu'i 'dab ma bzhin/} /{gdung ba dag ni skyed par byed//} आस्वाद्यमानाः कुर्वन्ति नडशाखा इव व्यथाम् ।। अ.क.८७ख/६३.५५; नडस्तु धमनः पोटगलः अ.को.२.४.१६२; वायुवशात् नलति चलतीति नडः । नल गतौ अ.वि.२.४.१६२; नलः लो.को.१२३५ २. काण्डः — {ston ka'i 'dam bu'i mdog ltar dkar ba} शरत्काण्डगौरः म.मू.११८ख/२८; शरः — {rgyun gyis 'byung na ni 'dam bu las 'byung ngo //} प्रबन्धेनोत्पत्तौ शराद् भवति हे.बि.२४८क/६४; ०. कक्षः — {sems ni 'dam bu mes tshig bzhin} चित्तं दह्येत कक्षं महताग्निव जा.मा.५क/४; •ना. नडः, नागः म.व्यु.३३११.
'dam bu'i 'dab ma bzhin
नडशाखा इव — {bde ba'i phun tshogs 'di dag rnams/} /{mjug tu ro bral snying po med/} /{myangs na 'dam bu'i 'dab ma bzhin/} /{gdung ba dag ni skyed par byed//} इमाः पर्यन्तविरसा निःसाराः सुखसम्पदः । आस्वाद्यमानाः कुर्वन्ति नडशाखा इव व्यथाम् ।। अ.क.८७ख/६३.५५.
'dam bu'i shog gnyis bzhin
नडकलापीद्वयवत् — {'dam bu'i shog gnyis bzhin du ming dang gzugs dag phan tshun brten to zhes gsungs pa'i phyir} नडकलापीद्वयवन्नामरूपयोरन्योन्यनिश्रितवचनात् अभि.भा. ६७क/११३२.
'dam bu can
•वि. नड्वलः, नडबहुलप्रदेशः — नडप्राये नड्वान् नड्वल इत्यपि अ.को.२.१.९; नडाः सन्त्यत्रेति नड्वान्, नड्वलश्च अ.वि.२.१.९; •ना. शरावती १. नगरी — {lho phyogs na 'dam bu can zhes bya ba'i grong yod pa} दक्षिणेन शरावती नाम नगरी वि.व.२६६ख/२.१६९ २. नदी — {lho phyogs na 'dam bu can zhes bya ba'i grong yod pa/} {de'i pha rol na 'dam bu can zhes bya ba'i chu bo yod pa} दक्षिणेन शरावती नाम नगरी । तस्याः परेण शरावती नाम नदी वि.व.२६६ख/२. १६९.
'dam bu sbyin gyi bu
ना. नालदः, श्रावकाचार्यः — {de nas tshe dang ldan pa 'dam bu sbyin gyi bu}… {rgyal po'i khab tu bsod snyoms la song ngo /} /{chos gos dang lhung bzed bzhag ste/} {yi dwags kyi yul du rgyu zhing song ba dang} अथायुष्मान्नालदः…राजगृहं पिण्डाय प्राविक्षत् ।…पात्रचीवरं प्रतिसमर्प्य प्रेतचारिकां प्रक्रान्तः अ.श.१३१ख/१२१.
'dam bu tshal
= {'dam bu'i tshal/}
'dam bu yod pa
वि. नड्वलः, नलबहुलदेशः मि.को.१३९क; द्र. {'dam bu can/}
'dam bu'i khyim
नडागारम् — {'dam bu'i khyim la glang chen bzhin/} /{'chi bdag sde ni gzhom par gyis//} धुनीत मृत्युनः सैन्यं नडागारमिव कुञ्जरः ।। अ.श.४क/३.
'dam bu'i nyag ma
शरकाण्डः — {dar ba'i dwangs ma}… {bzhin snang ba 'dam bu'i nyag ma'i mdog lta bu dag} उदश्विन्मण्डकानि…मुखदर्शीनि शरकाण्डवर्णानि वि.सू.७५क/९२.
'dam bu'i mda' bzhin du kha dog dkar ba
वि. शरकाण्डगौरवर्णः — {'dam bu'i mda' bzhin du kha dog dkar ba}… {pad ma'i dpal gyis brgyan pa de 'dra ba'i gzugs mthong nas} यावत्पश्यति शरत्(शर)काण्डगौरवर्णं…पद्मश्रियालंकृतं शरीरम् का.व्यू.२३८क/३००; द्र. {ston ka'i mda'/}
'dam bu'i 'phreng
ना. नलमाली, समुद्रः — {da ni rab tu ring du thal/} /{'di las zlog par rab tu dka'/} /{'jig rten tha mar byed pa bzhin/} /{rgya mtsho 'di ni 'dam bu'i 'phreng //} अतिदूरमुपेताः स्थ दुःखमस्मान्निवर्तितुम् । पर्यन्त इव लोकस्य नलमाल्येष सागरः ।। जा.मा.८३ख/९६.
'dam bu'i tshal
ना. नाडकन्था, प्रदेशः — {de'i tshe yul 'dam bu tshal gyi skye bo mang po la mi nad byung ste} तस्मिंश्च समये नाडकन्थायां महाजनमरको बभूव अ.श.४१क/३६; नडवनम् म.व्यु.४२२२.
'dam bu'i tshal gyi
नाडकन्थेयः — {de nas 'dam bu'i tshal gyi bram ze dang khyim bdag rnams kyis} अथ नाडकन्थेया ब्राह्मणगृहपतयः अ.श.४१क/३६.
वि. पङ्कमग्नः — {ji ltar glang po 'dam bying ba/} /{phan tshun du ni mi rgyug ltar//} पङ्कमग्नो यथा हस्ती इतस्ततो न धावति । ल.अ.१७५ख/१३७.
'dam rdzab
१. पङ्कः — {pad mo can/}…/{glang pos 'dam rdzab lhag mar byed//} पद्मिनीं…पङ्कशेषां द्विपश्चक्रे अ.क.१८९ख/२१.६३; कर्दमः — {dbyar ni nags nas grong gi bar du 'dam rdzab kyis gang lam dag la yang khur khyer zhing //} वार्षे भारं वहत्यानगरमपि वनात् कर्दमापूर्णमार्गे वि.प्र.११२ख/१, पृ.१०; {bshang ba dang gci ba dang ljan ljin dang 'dam rdzab la sogs pas} उच्चारप्रस्रावस्यन्दनिकाकर्दमादिना वि.सू.२४क/२९; कर्दमपङ्कः — {khron pa rko ba'i mi de dag lus la 'dam rdzab kyis gos par mthong ste} पश्येत् तांश्च पुरुषानुदपानखानकान् कर्दमपङ्कदिग्धाङ्गान् स.पु.८७क/१४६; शादः — {rtswa dang 'dam rdzab dang sa rdul la sogs pa dag gis mnan nas kyang ngo //} अवष्टम्भेनापि तृणशादपांसुप्रवृतिभिः वि.सू.३०क/३८ २. (?) पल्वलम् — {sbrul dang ngam grog dang sdong dum dang tsher ma dang 'dam rdzab dang g}.{yang sa dang ljan ljin dang mi gtsang ba'i khung bu dang spyod lam dang spyod pa dang gnas mal sdig pa can dag yongs su spang zhing} अहिश्वभ्रस्थाणुकण्टकपल्वलप्रपातस्यन्दिकगूथकठल्लपापिके या चर्या (?) शयनासनपरिवर्जना श्रा.भू.१५७ख/४२४;
'dam las skyes
= {'dam skyes/}
'dam las skyes pa
= {'dam skyes/}
'dam las rgal
= {'dam las rgal ba/}
'dam las rgal ba
वि. उत्तीर्णपङ्कः — {sdig pa mi mnga' 'dam las rgal/} /{gau ta ma ni thang la bzhugs//} उत्तीर्णपङ्को ह्यनघः स्थले तिष्ठति गौतमः । ल.वि.१७१ख/२५९.
'dam seng
=*खट्टसिंहः — {shar du 'khar ba mkhan mo dang} …{'di rnams kyi gdan rnams ni grangs bzhin du lug gi pags pa dang} …{'dam seng gi pags pa dang} पूर्वे कंसकारी… आसामासनानि यथासंख्यं मेषचर्म…खट्टसिंहचर्म वि.प्र.१६२क/३.१२६.
'dams
भू.का.कृ. १. वृतः, कृतवरणः — {mi bdag yangs pa'i spyan ldan rnams/} /{yongs btang bdag ni long ba 'dams//} वृतोऽहमन्धः संत्यज्य नृपान् विपुललोचनान् ।। अ.क.३४५ख/४५.३९ २. संभिन्नः — {gle 'dams pa} संभिन्नव्यञ्जना वि.सू.११ख/१२; म.व्यु.८९२७.
'da'
= {'da' ba/}
'da' ka
वि. आत्ययः — {'phags pa 'da' ka ye shes zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्य–आत्ययज्ञाननाममहायानसूत्रम् क.त.१२२.
'da' dka'
= {'da' bar dka' ba//}
'da' 'gyur
= {'da' bar 'gyur/}
'da' ba
क्रि. (वर्त., भवि.; {'das pa} भूत.; अक.) १. अतिक्रामति — {bar chad gcig pa ni 'dod pa'i khams las 'da' bas} एकवीचिको हि कामधातुमतिक्रामति अभि.स्फु.१८८क/९४५; अतिवर्तते — {rnal 'byor can gyis de bsgoms na/} /{de bzhin nyid las mi 'da' 'o//} एतद्विभावयन् योगी तथतां नातिवर्तते ।। ल.अ.१७०ख/१२७; वहति — {tshe ni don med myur 'da' yi//} वृथैवायुर्वहत्याशु बो.अ.३७क/९.१६१ २. लङ्घयेत्— {bla ma'i bka' las 'da' mi bya/} /{gang las sdig 'gyur de las 'da'//} अलङ्घ्या गुरोराज्ञा यतः पापं तु लङ्घयेत् । स. दु.२३९/२३८; याचेत — {de'i rin 'da' bar mi bya'o//} नैतन्मूल्यं याचेत वि.सू.७९क/९६; द्र. {mya ngan las 'da' ba/} ।। •सं. १. अतिक्रमः — {khams las 'da' ba ni dka' ba'i phyir} धात्वतिक्रमस्य दुष्करत्वात् अभि. स्फु.१८८क/९४६; {der 'ong bar bya ba nyid du gnas pa mtshams kyi nang na 'khod pa dag gis 'ong ba nyid ma dris par za na 'da' ba'i phyed nyid do//} अभ्यवहारे स्थिततत्रागन्तव्यतानामन्तःसीमास्थानामपि पृच्छागतत्वम् । भुक्तिरर्द्धातिक्रमः वि.सू.३५ख/४५; अतिक्रमणम् — {'jig rten las ni 'da' slad du//} लोकातिक्रमणाय श. बु.१०८; समतिक्रमः — {'dod pa'i khams las 'da' bar dka' ba'i phyir} दुस्समतिक्रमत्वात् कामधातोः अभि.स्फु.१९६क/९५९; समतिक्रामणम् — {mu stegs can rnams pham par byed pa/} {'khor ba'i yul las 'da' ba} पराजयस्तीर्थिकानाम्, समतिक्रामणं संसारविषयाद् ल.वि.२०३क/३०७; अनुक्रमणम् — {sras kyi sa las 'da' ba'i spyod yul} सुतभूम्यनुक्रमणगोचरः ल.अ.७०क/१८; व्यतिक्रमणम् म.व्यु.६३४०; अत्ययः — {sngon ma byung ba'i lus gzhan dang gzhan 'thob pa dang /} {sngon 'thob pa'i lus 'da' ba'i byed rgyu zhes bya ba ni rkyen to//} अपूर्वस्यान्यस्यात्मभावस्य प्राप्तौ पूर्वात्मभावात्ययेन कारणमिति प्रत्ययः अभि.स.भा.५३ख/७४; अतिपातः — {'jig rten na yang shing gi rtse mo nas ltung ba'am 'da' ba ste} वृक्षादिमूर्धभ्यो हि लोके पातो वा भवेद्, अतिपातो वा अभि.स्फु.१६७क/९०८ २. पिचुः — {dper na shing bal gyi 'da' ba'am ras bal gyi 'da' ba bzhin du} तद्यथा तूलपिचुर्वा कर्पासपिचुर्वा वि.व.१५६क/१.४४; {shing bal gyi 'da' ba} कार्पासपिचुना शि.स.१३७क/१३३; *पिन्धुः— {dper na shing bal gyi 'da' ba'am ras bal gyi 'da' ba'am} तद्यथा तूलपिन्धुर्वा कर्पासपिन्धुर्वा श्रा.भू.१७४ख/४६२.
'da' bar
लङ्घयितुम् — {bden pa'i tshig bsgoms na me'ang 'da' bar byed mi nus so//} सत्यपरिभावितां वाचमग्निरपि न प्रसहते लङ्घयितुम् जा.मा.८८ख/१०२; अत्येतुम् — {ra g+hu'i bu de bla ma yi/} /{bka' las 'da' bar nus ma gyur//} गुरोः शासनमत्येतुं न शशाक स राघवः । का.आ.३३२क/२.२९८.
'da' bar dka'
= {'da' bar dka' ba/}
'da' bar dka' ba
वि. दुरतिक्रमः — {'di ni thams cad khro bo yi/} /{'da' bar dka' ba'i dam tshig go/} एषो हि सर्वक्रोधानां समयो दुरतिक्रमः ।। गु.स.११८ख/६१; दुःसमतिक्रमः — {'dod pa'i khams las 'da' bar dka' ba'i phyir} दुःसमतिक्रमत्वात् कामधातोः अभि.भा.२४ख/९५९.
'da' bar 'gyur
क्रि. अतिवर्तते — {nyid kyi sgrub pa bzang po las/} /{'da' bar 'gyur ba ma mchis so//} स्वां प्रतिपदं कल्याणीं नातिवर्तसे श.बु.११४ख/११८; याति — {de la sems pa 'ba' zhig gis/} /{tshe 'di don med 'da' bar 'gyur//} तच्चिन्तया मुधा याति ह्रस्वमायुर्मुहुर्मुहुः । बो. अ.२३ख/८.८; गच्छति — {de ltar de bteg cing lhung ba ni lo brgya stong phrag du ma 'da' bar 'gyur ro//} यावत्तस्यैवमुत्क्षिप्यमानस्य च प्रपततश्चानेकानि वर्षशतसहस्राणि गच्छन्ति शि.स.४५ख/४३; द्र. {mya ngan las 'da' bar 'gyur/}
'da' bar 'gyur ba
= {'da' bar 'gyur/}
'da' bar bya
क्रि. १. अतिक्रमेत् — {yang dag dmigs la gnas nas ni/} /{sems tsam las ni 'da' bar bya//} तथतालम्बने स्थित्वा चित्तमात्रमतिक्रमेत् ।। ल.अ.१६८ख/१२४; व्यतिक्रमेत् — {yod dang med las 'da' bar bya//} अस्तिनास्ति व्यतिक्रमेत् ल.अ.१६९क/१२५; लङ्घयेत् — {zas dang sman dang g}.{yog dag med la de dag med par 'tsho mi nus na de las 'da' bar bya'o//} लङ्घयेदेतद् भक्तभैषज्योपस्थायकाभावेऽशक्तौ तैर्विना यापयितुम् वि.सू.६३क/८०; अतिलङ्घयेत्— {bsgo ba de las 'da' bar mi bya'o//} नैनामुक्तिमतिलङ्घयेत् वि.सू.५९क/७५; विलङ्घयेत् — {bzod pa gsol bar byed pa de la dge slong gis ma gus par byas te 'gro bar mi bya'o//} {'da' bar mi bya'o//} नैनां क्षमयन्तीमनादृत्य भिक्षुर्गच्छेत्, न विलङ्घयेत् वि.सू.६५क/८२ २. अतिनामयिष्यामि — {khyod kyis byin pa'i zas 'dis kho bo nyin zhag gcig 'da' bar bya'o//} अहं त्वदीयेनाहारेण रात्रिंदिवसमतिनामयिष्यामि वि.व.१६४क/१.५२; •सं. अतिनामनम् — {gzhan la ni de dag gis las kyi mdun rol tshun chad du chos dang ldan pa'i gtam rnam par gtan la dbab pas mtshan 'da' bar bya'o//} परस्यान्तैः प्राक्कर्मतो धर्मया विनिश्चयकथया रात्रेरतिनामनम् वि.सू.६४क/८१; •= {'da' bar bya ba/}
'da' bar bya ba
कृ. उत्तर्तव्यम्— {de la gang 'da' bar bya ba'am gang gis 'da' bar bya ba'i chos phra rab tsam yang med pas de'i phyir} ({'jig rten las} ){'das pa zhes bya ste} अणुरपि तत्र धर्मो न संविद्यते य उत्तर्तव्यो येन चोत्तर्तव्यः । तेनोच्यते लोकोत्तरमिति सु.प.२४क/४; •सं. उत्तरणम् — {'da' bar bya ba ni 'jig rten las 'das pa ma yin gyi/} {'da' bar mi bya ba ni 'jig rten las 'das pa'o//} न च पुनर्लोकोत्तरमुत्तरणम्, अनुत्तरणं लोकोत्तरम् सु.प.२४क/४.
'da' bar byed
= {'da' bar byed pa/}
'da' bar byed pa
क्रि. अतिक्रामति — {jo bo mchog tu bzhed pa la/} /{nges par su zhig 'da' bar byed//} अतिक्रामति को नाम प्रभविष्णोः समीहितम् ।। अ.क.२७६क/३५.१९; अतिनामयति — {'chag pa dang 'dug pa dag gis 'da' bar byed pa} चंक्रमणनिषद्यया वातिनामयति श्रा.भू.१३१क/३६०; •सं. अतिक्रामणम् — {ma tshor bar 'da' bar byed pa mi 'grub par bya ba'i phyir mi 'bad par bya'o//} (?) नासंचेतितातिक्रामणासम्पत्त्यै न यतेत वि.सू.१५क/१६; अतिनमनम् — {khyim bdag la ma dris par khyim gzhan du mtshan mo 'da' bar byed pa la'o//} गृहस्वामिनमनवलोक्यान्तर्गृहे रात्र्यतिनमने वि.सू.५३क/६७; अतिनामनम् — {mtshan mo ma brtags par skyabs yod par 'da' bar byed pa la'o//} रात्रेरप्रत्यवेक्ष्य प्रतिच्छन्नेऽतिनामनम् वि.सू.५३क/६८.
'da' bar mi bya ba
= {'da' mi bya/}
'da' bar mdzad pa
वि. अतिक्रामणी लो.को.१२३६.
'da' byed
= {'da' bar byed pa/}
'da' mi bya
कृ. अलङ्घ्यम् — {bla ma'i bka' las 'da' mi bya/} /{gang las sdig 'gyur de las 'da'//} अलङ्घ्या गुरोराज्ञा यतः पापं तु लङ्घयेत् । स.दु.२३९/२३८; •सं. अनुत्तरणम् — {'da' bar bya ba ni 'jig rten las 'das pa ma yin gyi/} {'da' bar mi bya ba ni 'jig rten las 'das pa'o//} न च पुनर्लोकोत्तरमुत्तरणम्, अनुत्तरणं लोकोत्तरम् सु.प.२४क/४.
'dar
= {'dar ba/}
'dar gyur
= {'dar bar gyur pa/}
'dar 'gyur
= {'dar bar 'gyur ba/}
'dar bcas
वि. सकम्पः — {de}…{'dar bcas lag pa'i yal 'dab kyis/} /{de lag pad la reg byed cing //} सा…स्पृशन्ती तत्कराम्भोजं सकम्पकरपल्लवा ।। अ.क.२६२क/३१.३१.
'dar dang bcas pa
= {'dar bcas/}
'dar ldan
= {'dar ldan pa/}
'dar ldan pa
वि. कम्पमानः — {'di ni chom rkun pa zhes mtshungs med bab col 'dar ldan pa/} /{sa bdag mdun sar grong khyer srung ba'i skye bos khyer bar gyur//} चौरोऽयमित्यसमसाहसकम्पमानः क्ष्माभृत्सभां नगररक्षिजनेन नीतः ।। अ.क.३३ख/५३.५५; सकम्पः — {'dar ldan pas/} /{mig ni mchi ma dang bcas des/} /{kun mkhyen la ni yongs skyob zhus//} साश्रुनेत्रः परित्राणं स सर्वज्ञं व्यजिज्ञपत् । सकम्पः अ.क.३३९क/४४.३२; सोत्कम्प्यः — {'dug kyang 'dar ldan bdag la ni/} /{rgan mo rjes su mi brtse 'am//} तिष्ठन्तमपि सोत्कम्प्यं वृद्धे मां नानुकम्पसे ।। का.आ.३३८ख/३.११५.
'dar ba
क्रि. (अवि.; अक.) चकम्पे — {gzhan gyi sdug bsngal gdungs pas 'dar//} चकम्पे परदुःखेन जा.मा.४ख/३; {srog ni zhig pa'i dus na 'jigs pa bzhin du ring zhig 'dar//} प्राणक्षयक्षणभयेव चिरं चकम्पे अ.क.१९क/५१.४९; स्फुरत् — {de thos nas kyang rab tu skrag cing snying 'dar bzhin du la gor du langs nas} श्रुत्वा च संत्रासवशगाः स्फुरन्मनसः सहसैवोत्थाय जा.मा.८३ख/९६; •सं. १. कम्पः — {zhes pa smra ba'i pha ma la/} /{spyi bo 'dar bas phyag 'tshal nas//} इति ब्रुवाणौ पितरौ शिरःकम्पेन…। स प्रणम्य अ.क.३१२क/१०८.१७२; अ.क.१०४ख/१०.५४; वेपथुः । कम्पः अ.को.१.८.३८; कम्पते कम्पः अ.वि.१.८.३८ २. घट्टनम् — {lus ni 'dar bar byed cing mchus//} तुण्डेनाङ्गानि घट्टयन् का.आ.३३८ख/३.११०; •पा. वेपथुः मि.को.३०ख; •भू. का.कृ. कम्पितः — {rab drag mya ngan gyis bcom 'dar ba de'i//} अत्युग्रशोकाहतिकम्पितायाः अ.क.३०५क/१०८.१०४; संकम्पितः — {rgyal po yang snying 'dar zhing} राजापि संकम्पितहृदयः सु.प्र.५६ख/१११; धुतः — {bzod ldan dag kyang khro bas 'dar bar 'gyur//} क्षान्ता अपि क्रोधधुता बभूवुः अ.क.२९६क/३८.१५; वेल्लितप्रेङ्खिताधूतचलिताकम्पिता धुते अ.को.३.१.८५; घृष्टः — {so la sos phan tshun 'dar bar byed de/} {de 'dar bar gyur na} अन्योन्यं दन्तैर्दन्तान् घृष्यति । तत्र घृष्टे सति वि.प्र.१७८ख/३.१९१.
'dar ba dang bcas pa
= {'dar bcas/}
'dar ba dang ldan pa
= {'dar ldan pa/}
'dar ba mi mnga' ba
वि. निष्कम्पः — {gang zhig lus ni rab tu gtong yang spu long tshogs 'dzin 'dar ba mi mnga' ba//} निष्कम्पः पुलकोत्करं वहति यः कायं प्रदानेष्वपि अ.क.४७क/५.१.
'dar bar gyur
= {'dar bar gyur pa/}
'dar bar gyur pa
भू.का.कृ. १. कम्पितः — {ma bsad sdig pa drag po ni/} /{thos nas 'dar bar gyur pa de//} तस्य मातृवधक्रूरपापश्रवणकम्पिता । अ.क.१९४क/८२.२४; समाकम्पितः — {de'i sgra snying rje rje skad zer ba des snying 'dar bar gyur nas} तस्य तेन करुणेनाक्रन्दितशब्देन समाकम्पितहृदयाः जा.मा.२८क/३३; द्रवीभूतः — {ha cang mang bas 'dar bar gyur phru blugs so/} /{bye ma'am sa'i'o//} प्राभूत्येन द्रवीभूतावास्तरदानम् । वालुकायाः पांशोर्वा वि.सू.१३क/१४ २. घृष्टः — {so la sos phan tshun 'dar bar byed de/} {de 'dar bar gyur na} अन्योन्यं दन्तैर्दन्तान् घृष्यति । तत्र घृष्टे सति वि.प्र. १७८ख/३.१९१; •वि. साकम्पः — {de mthong nyid la sdug bsngal zhing /} /{'dar bar gyur pas 'di ci zhes//} तां विलोक्यैव साकम्पः किमेतदिति दुःखितः । अ.क.१११क/१०.१२९.
'dar bar 'gyur
= {'dar bar 'gyur ba/}
'dar bar 'gyur ba
क्रि. विधुनेष्यते — {sdig can khyod ni rnam par 'thor rlung gis gtor ba'i bya bzhin du deng 'dar bar 'gyur ba'o//} विधुनेष्यसे त्वमद्य पापीयं वैरम्भवायुविक्षिप्त इव पक्षी ।। ल.वि.१६२क/२४३; •वि. धूनप्राप्तः — {tshig 'di dag thos nas}…{skrag pa dang sa la 'gyel ba dang 'dar bar 'gyur ro//} एतां भारतीं श्रुत्वा…सन्त्रस्ता अवनौ पतिताः धूनप्राप्ताः हे.त.२२क/७०.
'dar bar byed
= {bdar byed/}
'dar bu
१. कम्पः, व्याधिविशेषः म.व्यु.९५४७; मि.को.५२ख २. पिप्पलकः, देहस्थवायुविशेषः — {gyen du 'gro ba'i rlung dang}…{'dar bu dang}…{yan lag dang yan lag la gnas pa'i rlung dag} ऊर्ध्वंगमा वायवः… पिप्पलकाः… अङ्गानुसारिणो वायवः शि.स.१३७ख/१३३.
'dar byed
क्रि. वेपते — {mal stan dag la bzlog nas 'khod cing stobs kyis 'khyud pa dag la 'dar bar byed//} शय्यायां परिवृत्य तिष्ठति बलादालिङ्गिता वेपते ना. ना.२३७ख/११२; घृष्यति — {so la sos phan tshun 'dar bar byed de} अन्योन्यं दन्तैर्दन्तान् घृष्यति वि.प्र.१७८ख/३.१९१; •वि. आकम्पनः — {lha cig khyod kyis rmi lam na/} /{mchog tu snying ni 'dar byed 'di/} /{mthong} दुःस्वप्नोऽयं त्वया देव हृदयाकम्पनः परम् । दृष्टः अ.क.१०२क/६४.१७०; •ना. कम्बोजाः, देशः — {'dar byed skyes} काम्बोजाः अ.को.२.८.४५; कम्बोजेषु भवाः काम्बोजाः अ.वि.२.८.४५; •कृ. घट्टयन् — {lus ni 'dar bar byed cing mchus//} तुण्डेनाङ्गानि घट्टयन् का.आ.३३८ख/३.११०.
= {'das pa/} {'das te/} {o nas} अतिक्रम्य — {gang gis thub pa'i tshig 'das te/} /{bsam pa ngan pa sha za na//} योऽतिक्रम्य मुनेर्वाक्यं मांसं भक्षति दुर्मतिः । ल.अ.१५७ख/१०४; अ.सा.३२ख/१८; अपक्रम्य — {de yang 'das nas gang song ba//} ततोऽपि यदपक्रम्य याति त.स.१००ख/८८७; व्यतीत्य — {de nas ri dang bcas pa'i sa chen g}.{yos/} /{rgya mtsho'i rlabs kyang dus las 'das te byung //} ततश्चकम्पे सधराधरा धरा व्यतीत्य वेलां प्रससार सागरः । जा.मा.१३क/१३; अतिवाह्य — {mtshan mo 'das nas} निशामतिवाह्य अ.क.३४२ख/४५. १; उल्लङ्घ्य — {rgyal byed tshal nas dpag tshad brgya/} /{'das nas yang dag byon par gyur//} समाययौ जेतवनादुल्लङ्घ्य शतयोजनीम् ।। अ.क.२८५ख/३६.६६.
'das gyur
क्रि. १. कालमकरोत् — {ston pa gang tshe 'das gyur pa//} शास्ता कालं यदाकरोत् अ.श.२८४क/२६१; अभिनामयति स्म — {bsam gtan dang dga' ba'i zas kyi bde ba myong bar byang chub kyi shing drung du zhag bdun 'das par gyur to//} ध्यानप्रीत्याहारः सुखप्रतिसंवेदी सप्तरात्रं बोधिवृक्षमूलेऽभिनामयति स्म ल.वि.१७७क/२६९ २. विनश्यति — {dper na nam mkha' lding gi ni/} /{mchod sdong bsgrubs nas 'das gyur pa//} यथा गारुडिकः स्तम्भं साधयित्वा विनश्यति । बो.अ.३२क/९.३७; = {bya ba dang bral bar 'gyur ro//} उपरतव्यापारो भवति बो.प.२१४क/२००; •गतः — {yid khyod rang don byed 'dod pas/} /{bskal pa grangs med 'das gyur kyang //} अप्रमेया गताः कल्पाः स्वार्थं जिज्ञासतस्तव । बो.अ.२९ख/८.१५५; प्रयातः — {byang chub sems dpa' dka' thub kyi/} /{nyon mongs dbang gis 'das gyur zhes//} बोधिसत्त्वः प्रयातोऽस्तं तपःक्लेशवशादिति ।। अ.क.२३०ख/२५.६७; अतिक्रान्तः — {rang gi skye bo snying sdug dri med snang ba'i dus ni 'das gyur cing //} अतिक्रान्ते काले स्वजनसुहृदालोकविमले अ.क.९३क/९.७८; विनिवृत्तः — {ji bzhin yang dag mthong ba'i phyir/} /{skye sogs rnams las 'das gyur kyang //} जात्यादिविनिवृत्ताश्च यथाभूतस्य दर्शनात् ।। र.वि. १.६८; लङ्घितः — {ji snyed sa gzhi 'das par gyur//} कियती लङ्घिता क्षितिः अ.क.९६क/६४.१०३; •सं. व्यतिक्रमः — {bslab pa thams cad 'das gyur na/} /{rdzun du thal bar 'gyur ba'i phyir//} मृषावादप्रसङ्गाच्च सर्वशिक्षाव्यतिक्रमे । अभि.को.१२क/६३२.
'das gyur pa
= {'das gyur/}
'das dus
वि. अतीतम्— {'das dus srid par ming don la/} /{goms pa'i bag chags rjes 'jug phyir//} अतीतभवनामार्थभावनावासनान्वयात् । त.स.४५क/४५०; वृत्तम् — वृत्तं पद्ये चरित्रे त्रिष्वतीते दृढनिस्तले अ.को.३.३.७८; •सं. अतीताध्वा, अतीतकालः — {'das pa'i dus la ma chags ma thogs pa'i ye shes gzigs pa 'jug go/} अतीतेऽध्वन्यसङ्गमप्रतिहतं ज्ञानदर्शनं प्रवर्तते म.व्यु.१५१.
'das dus srid pa
अतीतभवः — {'das dus srid par ming don la/} /{goms pa'i bag chags rjes 'jug phyir//} अतीतभवनामार्थभावनावासनान्वयात् । त.स.४५क/४५०.
'das don
= {'das pa'i don} अतीतार्थः — {ji ltar da ltar yid ches med/} /{de ltar 'das don smras la'ang yin//} यथाऽद्यत्वे न विस्रम्भस्तथातीतार्थकीर्त्तने ।। त.स.११९ख/१०३८; {de ni dngos po nye ba'i stobs kyis 'byung bas 'das pa'i don 'dzin pa'i nus pa med pa'i phyir ro//} तस्य वस्तुसन्निधानबलभाविनोऽतीतार्थग्रहणासामर्थ्यात् त.प.७ख/४६१.
'das pa
सं. १. अतीतम्, भूतकालः — {chos dus rnams su 'jug pa na 'das pa na 'das pa'i mtshan nyid dang ldan la} धर्मोऽध्वसु प्रवर्त्तमानोऽतीतोऽतीतलक्षणयुक्तः अभि.भा.२४०क/८०६ २. अतिक्रमः — {thos pa'i nye 'khor las 'das na dngos gzhi'o//} श्रवणोपविचारातिक्रमे मूलम् वि.सू.४६ख/५९; समतिक्रमः — {de gzugs su 'du shes pa las rnam pa thams cad du 'das nas} स सर्वशो रूपसंज्ञानां समतिक्रमात् द.भू.१९८ख/२०; व्यतिक्रमः — {de las 'das pa de ni khyad par med pa'i phyir phyis kyang de dang 'phrod pa 'du bar 'gyur ba ma yin no//} तद्व्यतिक्रमेण तस्य पश्चादप्यविशेषात् न तत्समवायः स्यात् प्र.वृ.३०६ख/५३; उत्क्रमः — {cho ga las 'das na las mi 'chags so//} विध्युत्क्रमे कर्मणोऽरूढिः वि.सू.८१ख/९९; अतिक्रान्तिः — {mtshams las 'das pa na de 'grub bo//} सीमातिक्रान्तावस्य सम्पत्तिः वि.सू.६६क/८३; संक्रान्तिः — {srid pa las 'das pa} भवसंक्रान्तिः क.त.४५५८; व्यतिवृत्तिः — {bcom ldan 'das de bzhin gshegs pa'i snying po ni}… {bsam gyis mi khyab pa'i sangs rgyas kyi chos gang gA'i klung gi bye ma las 'das pas mi stong pa'o//} अशून्यो भगवंस्तथागतगर्भो गङ्गानदीवालुकाव्यतिवृत्तैः … अचिन्त्यैर्बुद्धधर्मैः र.व्या.१०४क/५५; लङ्घनम् — {rim pa 'das} ({bzlas} इत्यपि पाठः) {kyang} क्रमलङ्घनमपि का.आ.३३९ख/३.१४६ ३. अत्ययः — {lo stong 'das nas} वर्षसहस्रात्ययेन र.व्या.१०१क/४९; {dus ring mo zhig 'das pa dang} दीर्घस्याध्वनोऽत्ययात् अभि.स्फु.९४क/७७०; संक्षयः — {ngo tsha med par de dang de/} /{lhan cig 'gro bas nyin 'das tshe//} सा तेन सह निर्लज्जा व्रजन्ती दिनसंक्षये । अ.क.१५०ख/१४.१३२ ४. गतम् — {rgyal po 'das la ci zhig 'gyod//} गतं शोचति किं राजा अ.क.३१७ख/४०. ११९; {rmi lam nyams su myong ba bzhin/}…/{'das pa thams cad mthong mi 'gyur//} स्वप्नानुभूतवत्सर्वं गतं न पुनरीक्ष्यते ।। बो.अ.५क/२.३७ ५. = {'chi ba} अत्ययः, मृत्युः — {bdag 'das pa'i 'og tu ni bu med pa'i phyir ci bdog pa thams cad rgyal pos dbang bar 'gyur ro//} ममात्ययात्सर्वस्वापतेयमपुत्रकमिति कृत्वा राजविधेयं भविष्यति अ.श.८ख/७ ६. = {nyes pa} अत्ययः, दोषः — अत्ययः {'das pa'am nyes pa} म.व्यु.७०५३; •भू.का.कृ. अतिक्रान्तः — {de nas zhag bdun 'das pa dang} अथ सप्ताहेऽतिक्रान्ते ल.वि.१७७क/२६९; {zas kyi dus ni 'das pa na//} आहारकालेऽतिक्रान्ते अ.क.१३६ख/६७. २९; {'jig rten las 'das pa} लौकिकातिक्रान्तः सू. भा.२१७क/१२३; समतिक्रान्तः — {bgrang ba las 'das pa} गणनासमतिक्रान्ताः ल.वि.१७७क/२६९; व्यतिक्रान्तः — {yod pa dang med pa las 'das pa} अस्तिनास्तिव्यतिक्रान्तः वि.प्र.१४४ख/१, पृ.४४; अपक्रान्तः — {gzhon nu ma dngos las 'das pas/} /{khyod ni gzhan gyis yongs su bzung //} कन्याभावादपक्रान्ता यूयं परपरिग्रहाः । अ.क.६७ख/६.१७२; उत्क्रान्तः — {des ni sa dbang gang zag 'das/} /{zhig dang ma skyes mi rig go/} भूम्यक्षपुद्गलोत्क्रान्तं नष्टाजातं न वेत्ति तत् । अभि. को.२१ख/१०३८; गतः — {zas kyi skabs 'das tshe} आहारावसरे गते अ.क.३४५ख/४५.३८; निर्गतः म.व्यु.६५९६; प्रयातः — {de nas zhag bdun 'das pa'i tshe//} ततः प्रयाते सप्ताहे अ.क.१७क/५१.३५; अपेतः— {thos pa'i nye 'khor las 'das pa nyid ni song ba nyid yin no//} श्रवणोपविचारादपेतत्वं प्रक्रान्तता वि.सू.६१क/७७; अतिवृत्तः — {gzhal med gang gA'i bye ma las 'das pa//} अमेयगङ्गासिकतातिवृत्तैः र.वि.११८क/८५; व्यतिवृत्तः लो.को.१२३७; •वि. अतीतः — {'das pa'i sa skyong 'ong ba yis/} /{skrag ste} अतीतभूपागमनत्रस्तौ अ.क.३१४ख/४०.८३; {bya ba zhig pa ni 'das pa} कारित्रात् प्रच्युतोऽतीतः त.प.; अभ्यतीतः — {las 'das pa dang zad pa dang 'gog} ({'gags} ){pa dang bral ba dang rnam par gyur pa gang yin pa de ni yod do//} यत् कर्माभ्यतीतं क्षीणं निरुद्धं विगतं विपरिणतं तदस्ति अभि.भा.२४१ख/८१२; समतीतः— {'jig rten 'das pa} लोकसमतीतः सू.अ.२१७क/१२३; व्यतीतः — {de nas 'ga' zhig 'das dus na//} अथ व्यतीते कस्मिंश्चित्काले अ.क.२७२क/३४.२; तीर्णः — {yul las 'das pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} विषयतीर्णो नाम समाधिः म.व्यु.५८१; उत्तरः — {'jig rten las 'das pa'i shes rab} लोकोत्तरा प्रज्ञा सु.प. २४क/४; •अव्य. अति— {khyod kyi spyod pa mi las 'das/} /{'di la}…{yi rang 'gyur//} तस्य तेऽभ्यनुमोदन्ते कर्मेदमतिमानुषम् । जा.मा.५९ख/६९; {lha las 'das pa'i gtam} अतिदेवताः कथाः वि.व.१२७क/१.१६.
'das pa'i tshe
= {'das tshe} अतीते — {rgyal po yon tan dam pa can/} /{rdzogs ldan lta bu de 'das tshe//} अतीते सद्गुणे राज्ञि तस्मिन् कृतयुगोपमे । अ.क.९०ख/९.५४.
'das pa nyid
अपेतत्वम् — {thos pa'i nye 'khor las 'das pa nyid ni song ba nyid yin no//} श्रवणोपविचारादपेतत्वं प्रक्रान्तता वि.सू.६१क/७७.
'das pa dang ma byon pa dang da ltar byung ba
वि. अतीतानागतप्रत्युत्पन्नः लो.को.१२३७; द्र. {'das pa dang ma 'ongs pa dang da ltar byung ba/}
'das pa dang ma 'ongs pa dang da ltar byung ba
वि. अतीतानागतप्रत्युत्पन्नः — {'das pa dang ma 'ongs pa dang da ltar byung ba'i las} अतीतानागतप्रत्युत्पन्नकर्म ल.वि.२१०क/३१२.
'das pa dang ma 'ongs pa dang da ltar byung ba'i las yang dag par blangs pa'i rgyu dang rnam par smin pa mkhyen pa'i stobs dang ldan pa
अतीतानागतप्रत्युत्पन्नसर्वकर्मसमादानहेतुविपाकज्ञानबलोपेतः, बुद्धस्य नामपर्यायः — {'das pa dang ma 'ongs pa dang da ltar byung ba'i las yang dag par blangs pa'i rgyu dang rnam par smin pa mkhyen pa'i stobs dang ldan pa'i phyir} ({'das pa dang ma 'ongs pa dang da ltar byung ba'i las yang dag par blangs pa'i rgyu dang rnam par smin pa mkhyen pa'i stobs dang ldan pa zhes bya'o//}) अतीतानागतप्रत्युत्पन्नकर्मसमादानहेतुशोविपाकशोज्ञानबलोपेतत्वाद् अतीतानागतप्रत्युत्पन्नसर्वकर्मसमादानहेतुविपाकज्ञानबलोपेत इत्युच्यते ल.वि.२१०क/३१२.
'das pa dang ma 'ongs pa'i bskal pa da ltar byung ba'i bskal par yang dag par 'jug pa
पा. अतीतानागतकल्पप्रत्युत्पन्नकल्पसमवसरणता, कल्पप्रवेशज्ञानविशेषः — ( {de bzhin gshegs pa rnams kyi} ){bskal pa la 'jug pa'i ye shes 'di lta ste/} {bskal pa gcig la bskal pa grangs med par yang dag par 'jug pa dang}… {'das pa dang ma 'ongs pa dang da ltar byung ba'i bskal pa la da ltar byung ba dang 'das pa dang ma 'ongs pa'i bskal pa 'jug cing /} {ma 'ongs pa dang 'das pa dang da ltar byung ba'i bskal par yang dag par 'jug pa dang} (?) तथागतानां कल्पप्रवेशसमवसरणज्ञानानि यदुत एककल्पासंख्येयकल्पसमवसरणता…अतीतानागतकल्पप्रत्युत्पन्नकल्पसमवसरणता, प्रत्युत्पन्नकल्पातीतानागतकल्पसमवसरणता, अतीतकल्पानागतकल्पसमवसरणता, अनागतकल्पातीतकल्पसमवसरणता द.भू.२६६ख/५९.
'das pa yin
वि. लङ्घयेत् — {rang bzhin gyi de nyid dam gzhan nyid ni rang bzhin las 'das pa ma yin te} (?) स्वभावो हि भावान्न तत्त्वमन्यत्वं वा लङ्घयेत् प्र.वृ. ३०३ख/४९.
'das pa'i bskal pa ma 'ongs pa'i bskal par yang dag par 'jug pa
पा. अतीतकल्पानागतकल्पसमवसरणता, कल्पप्रवेशज्ञानविशेषः — ( {de bzhin gshegs pa rnams kyi} ){bskal pa la 'jug pa'i ye shes 'di lta ste/} {bskal pa gcig la bskal pa grangs med par yang dag par 'jug pa dang}… {'das pa dang ma 'ongs pa dang da ltar byung ba'i bskal pa la da ltar byung ba dang 'das pa dang ma 'ongs pa'i bskal pa 'jug cing /} {ma 'ongs pa dang 'das pa dang da ltar byung ba'i bskal par yang dag par 'jug pa dang} (?) तथागतानां कल्पप्रवेशसमवसरणज्ञानानि यदुत एककल्पासंख्येयकल्पसमवसरणता … अतीतानागतकल्पप्रत्युत्पन्नकल्पसमवसरणता, प्रत्युत्पन्नकल्पातीतानागतकल्पसमवसरणता, अतीतकल्पानागतकल्पसमवसरणता, अनागतकल्पातीतकल्पसमवसरणता द.भू.२६६ख/५९.
'das pa'i char gyur pa
अतीतांशगता म.व्यु.६४३८.
'das pa'i dus
= {'das dus/}
'das pa'i dus la ma chags ma thogs pa'i ye shes gzigs pa 'jug
वि. अतीतलक्षणयुक्तः — {chos dus rnams su 'jug pa na 'das pa na 'das pa'i mtshan nyid dang ldan la/} {ma 'ongs pa dang da ltar byung ba'i mtshan nyid dag ni mi ldan pa ma yin no//} धर्मोऽध्वसु प्रवर्त्तमानोऽतीतोऽतीतलक्षणयुक्तः, अनागतप्रत्युत्पन्नाभ्यामवियुक्तः अभि.भा.२४०क/८०६.
'das pa'i sangs rgyas
अतीतबुद्धः — {'das pa'i sangs rgyas kyi chos kyis bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid} अतीतबुद्धधर्मविशुद्ध्याशयसमता द.भू.२११ख/२७.
'das pa'i sangs rgyas kyi chos kyis bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid
पा. अतीतबुद्धधर्मविशुद्ध्याशयसमता, चित्ताशयविशुद्धिसमताविशेषः — {de sems kyi bsam pa rnam par dag pa'i mnyam pa nyid bcus 'jug go/}…{'di lta ste/} {'das pa'i sangs rgyas kyi chos kyis bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid dang}…{sems can thams cad yongs su smin par bya bas bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid} स दशभिश्चित्ताशयविशुद्धिसमताभिरवतरति…यदुत अतीतबुद्धधर्मविशुद्ध्याशयसमतया च…सर्वसत्त्वपरिपाचनविशुद्ध्याशयसमतया च द.भू.२११ख/२७.
'das par gyur
= {'das gyur/}
'das par gyur pa
= {'das gyur/}
'das par byas
भू.का.कृ. अतिनामितम् — {de dbang po tshim par gyur nas bsam gtan dang rnam par thar pa dang snyoms par zhugs pa rnams kyis mtshan rangs par 'das par byas so//} तेन सन्तर्पितेन्द्रियेण कृत्स्ना रात्रिर्ध्यानविमोक्षसमापत्तिभिरतिनामिता अ.श.२६४क/२४२.
'das par byas pa
= {'das par byas/}
'das par byed
क्रि. क्षपेति — {de la rtsen par nyin mtshan 'das par byed//} क्रीडन्त एतेन क्षपेन्ति रात्रयो दिवसांश्च स.पु.३६ख/६३.
'das ma thag
= {'das ma thag pa/}
'das ma thag pa
१. अनन्तरम् — {'das ma thag brjod rigs pa ni/} /{rig byed tshad ma min pa'i rgyu//} अनन्तरोदितं न्यायं वेदाप्रामाण्यकारणम् । त.स.८९क/८१० २. अनन्तरातीतम् — {drug po 'das ma thag pa yi/} /{rnam shes gang yin de yid do//} षण्णामनन्तरातीतं विज्ञानं यद्धि तन्मनः । अभि.को.२ख/५१.
'di
वि. (स.ना.) १. अयम्— {lus 'di 'jig par 'gyur} अयं कायः क्षयं याति अ.क.२२२क/२४.१६२; {'di ni re zhig rdzubs pas gcig las 'phros pa'i chos ston gyis} अयं तावत् खुस्तिकया एकोत्तरिकया धर्मं देशयति वि.व.१००क/२.८६; इदम् — {'di yod na 'di 'byung ngo //} अस्मिन् सतीदं भवति प्र.अ.२४क/२७; {rang gi yid la bsgom phyir ngas 'di brtsams//} स्वमनो वासयितुं कृतं मयेदम् बो.अ.१क/१.२; {'di ni de lta bu yin gyi/} {'di ma yin} इदमेवम्, इदं नैवम् वा.न्या.३३१क/४१; {'di ni 'di lta ste/} {de bzhin nyid kyi gzhan du ma yin no//} इदमेवमिदं नान्यथा ल.अ.८३क/३० २. एतत् — {blo gros chen po 'di ni med pa'i mtshan nyid la sgro 'dogs pa'i mtshan nyid de} एतद्धि महामते असल्लक्षणसमारोपस्य लक्षणम् ल.अ.८३क/३०; {'di ni 'og nas bshad par bya'o//} एतदुत्तरत्र वक्ष्यामः प्र.अ.२ख/४ ३. असौ — {dge slong 'di dag ni sde snod gsum dang ldan pa} अमी भिक्षवस्त्रिपिटाः वि.व.१००क/२.८६; {'dod chags zhe sdang sogs 'di dag /gsal} {bar goms pa'i sbyor las byung //} रागद्वेषादयश्चामी पटवोऽभ्यासयोगतः । त.स.७१क/६६६; •अव्य. १. इति — {de yis 'di dris khyim bdag gis/} /{'dzum dang bcas pas rab smras pa//} इति पृष्टो गृहपतिस्तेन प्रोवाच सस्मितः । अ.क.१८६ख/२१.२८ २. इह — {'di dang pha rol tu yongs su bskyab pa dang}… {rdo rje'i gur yang bgyi'o//} इहामुत्र परित्राणं… वज्रपञ्जरं च करोमि स.दु.२०१/२००.
'di kho na
एतदेव — {de'i 'og rol pa rnams kyi de'i 'og rol gyi ngo bo ni 'di kho na yin te/} {snga ma med na med pa nyid gang yin pa'o//} एतदेव पश्चात्तनस्य पश्चात्तनत्वं यः पूर्वकमन्तरेणाभावः प्र.अ.१५८क/१७२.
'di kho nar
अत्रैव — {rnam pa gsum po 'di kho nar/} /{med na mi 'byung nges phyir ro//} अत्रैव त्रिविधहेतौ ‘अविनाभावस्य नियमाद्’ । हे.बि.२४०क/५४; हहैव — {'di kho nar bden pa mngon par rtogs kyi khams gzhan du ni ma yin pa dang} इहैव सत्याभिसमयो नान्यधातौ अभि.स्फु.१७१ख/९१६.
'di dang phyi mar
इहामुत्र — {'di dang phyi mar skal ldan la/} /{mngon mtho sna tshogs sgrub byed cing //} इहामुत्र च भव्यानां विविधाभ्युदयावहम् ।। त.स.१३२क/११२०.
'di dang gzhan du
इहामुत्र — {'di dang gzhan du bde bar 'gyur ba'i brtson 'grus} इहामुत्रसुखञ्च…वीर्यम् बो.भू.१०९ख/१४१.
'di na
अत्र — {de la mes khyab pa dran na/} {de'i mthu kho nas 'di na me yod do snyam du shes so//} तस्याग्निना व्याप्तेः स्मरणे तत्सामर्थ्यादेव ‘अग्निरत्र’ इति प्रतिज्ञार्थप्रतीतिर्भवति हे.बि.२४०ख/५५; इह — {'di ni 'di na yin gyi/} {'di na ma yin} इहेदम्, इह नेदम् वा.न्या. ३३१क/४०; न्या.टी.५५क/१२५; द्र. {'dir/}
'di nas
इतः — {zan gyi phyir 'dug pas 'di'am 'di nas byin cig ces 'drim mkhan la go bar mi bya'o//} नेदमितो वा देहीति भोजनार्थमुपविष्टः परिवेष्टारं बोधयेत् वि.सू.८०क/९७.
'di ni ci zhig yin
किमेतत् — {gal te shes pa las gzhan par/} /{'byung ba bzhi po yod pa min/} /{gsal bar snang bar gyur pa yi/} /{rnam bcad 'di ni ci zhig yin//} यदि ज्ञानातिरेकेण नास्ति भूतचतुष्टयम् । तत् किमेतन्नु विच्छिन्नं विस्पष्टमवभासते ।। त.स.७१ख/६७०.
'di bas
अतः — {'di bas kyang ches khyad par du 'phags pa'i ston pa mnyes par byed par gyur cig} प्रतिविशिष्टतरं चातः शास्तारमारागयेयम् अ.श.२५१क/२३०.
'di man chad
अतः परम् — {'di man chad ni shes pa bcu po 'di dag gi dge ba la sogs pa'i bye brag bstan par bya ste} अतः परमेषां (दश)ज्ञानानां कुशलादिभेदं निर्देक्ष्यामः अभि.भा.५०ख/१०६३.
'di ru
= {'dir} अत्र — {mau ga la bu 'di'ang 'di ru gsungs} मौद्गल्यायन एष चात्र कथितः अ.क.१६३ख/१८.२५; इह — {su yis bstan nas khyod ni 'di ru 'ongs//} केनानुशिष्टस्त्वमिहाभ्युपेतः जा.मा.९ख/९.
'di la
अत्र — {'di la brjod pa} अत्रोच्यते प्र.अ.२१ख/२४; {'di la rgyu bshad pa ni/} {gzugs brnyan can gyi rnam shes de//} {zhes bya ba la sogs pa'o//} अत्र कारणमाह—प्रतिबिम्बकविज्ञानमित्यादि त.प.१९१ख/८४६; {zhes bya ba 'di la} इत्यत्र वा.न्या.३३८क/७३; इह — {de bzhin du 'di la yang phyis kyi sgra don med par mi 'gyur ro//} एवमिहापि नोत्तरध्वनिवैयर्थ्यं भविष्यति त.प.२०५क/८७८; इहत्र म.व्यु.२९७५; अस्मिन् — {'di la 'khrul pa nyid yin no//} अस्मिन् व्यभिचारित्वम् त.स.४८ख/४८१; अमुष्मिन् — {chos 'di la} अमुष्मिन् धर्मे अभि. स्फु.१२१ख/८२०; एतस्मिन् — {'khrul pa kho na yin pas yang /} /{'di la gsal bar mtshon par bya//} व्यभिचारोऽपि विस्पष्टमेतस्मिन्नुपलभ्यते ।। त.स.४८ख/४७९.
'di las
अतः — {'di ni 'di las yin la/} {'di las ma yin} इदमतः, नात इदम् वा.न्या.३३१क/४०; {'di las lhag pa cung zad cig /bskur} किंचित् प्रेषणीयमतोऽधिकम् अ.क.३०८क/४०.१४; इतः — {gser 'od dam pa mdo sde'i dbang po'i rgyal po 'di las} इतः सुवर्णप्रभासोत्तमात्सूत्रेन्द्रराजात् सु.प्र.३५ख/६८; {'di las kyang gzhal bya gnyis yin te} इतश्च प्रमेयद्वैविध्यम् प्र.अ.१५६क/१६९; अमुतः — {tshad ma 'di las mngon par 'dod pa'i don sgrub par 'gyur ro//} अमुतः प्रमाणादभिमतार्थसिद्धिमासादयेयम् प्र.अ.२३ख/२७.
'di'i
अस्य — {'di'i ma grub pa nyid yang spang ba'i phyir} … {zhes bya ba la sogs pa smos te} असिद्धतामस्य परिहरन्नाह… इत्यादि त.प.१९१ख/८४६; ऐहिकम् — {'di}({'i} ) {dang gzhan pa'i yon tan gyi//} ऐहिकामुत्रिकैर्गुणैः अभि.अ.१.८.
'di'i phyir yang
इतोऽपि — {'di'i phyir yang dge ba'i sems nyid skyed par rigs pa yin te} इतोऽपि शुभचित्तमेव कर्तुमुचितम् बो.प.५८क/२०.
एवम्— {'di skad bdag gis thos pa/} {dus gcig na bcom ldan 'das} एवं मया श्रुतम् । एकस्मिन् समये भगवान् ल.अ.५६क/१; {de dag ni 'di skad du zer te} त एवमाहुः त.प.१३०ख/७१२; एतत् — {'dis ni 'di skad du bstan te} अनेनैतदाह त.प.२१९ख/९०९.
'di skad ces
एवम् — {'di skad ces gsol to//} {e ma'o sangs rgyas e ma'o sangs rgyas chos//} एवमाहुः—अहो बुद्ध अहो बुद्धस्य धर्मशोभनम् स.दु.१२३/१२२; {la la}… {'di skad ces zer te} कश्चिदेवं वक्ष्यति अ.सा. २९०ख/१६४; एतत् — {'di skad ces smras so//} एतदवोचत् अ.सा.३क/२; {de nas lha'i dbang pos}…{bcom ldan 'das la 'di skad ces gsol to//} अथ देवेन्द्रः… भगवन्तमेतद् अवोचत् स.दु.१२३/१२२.
एतत् — {'dis ni 'di skad du bstan pa yin te/} अनेनैतदुक्तं भवति त.प.२१६क/९०२.
'di nyid
इदमेव — {'di nyid kyang dam bcas pa la gnod pa'i gtso bo'i rgyu mtshan nyid yin no//} इदमेव च प्रतिज्ञाहानेः प्रधानं निमित्तम् वा.न्या.३३८ख/७३.
'di nyid kyis
अनेनैव — {zhes bya ba la sogs pa gang smras pa de yang 'di nyid kyis bsal ba yin te} यदुक्तम्… इत्यादि, तदप्यनेनैव प्रत्युक्तम् त.प.१९१ख/८४७; अस्मादेव — {rig} ({rigs} ) {pa 'di nyid kyis khyod la/} /{thams cad 'dir ni gcig nyid 'gyur//} अस्मादेव च ते न्यायात् सर्वमेकमिदं भवेत् ।। त.स.८९ख/८१२.
'di nyid kho na yis
एतेनैव — {rnam pa 'di nyid kho na yis/} /{ma yi me skor la sogs pa/} /{the tshom med pas med pa ru/} /{blo ldan khyed la thal min nam//} ननु मातृविवाहादेरसत्त्वं मुक्तसंशयम् । एतेनैव प्रकारेण तव धीमन् प्रसज्यते ।। त.स.१२०क/१०४१.
'di nyid gcig
इयान् — {'di nyid gcig go zhes bya ba ni 'grel pa'i nang du bris par zad do//} इयन्त इति वृत्तौ लिखिता अभि.स्फु.२२५ख/१००९.
'di nyid phyir na
अत एव — {khyod ni mi skyo drang po dang /} /{gtong phod zol med legs byas ldan/} /{'di nyid phyir na khyad par du/} /{blo ldan rnams kyis bsten byar gyur//} अखेदसरलो दाता निर्व्याजसुकृतो भवान् । अत एव विशेषेण माननीयो मनीषिणाम् ।। अ.क.२३ख/३.४८.
'di nyid tsam
इयानेव — {'di nyid tsam gyi sgra yis ni/} /{'dir ni tha snyad lam du zhugs//} इयानेव हि शब्दोऽस्मिन् व्यवहारपथं गतः ।। त.स.४५ख/४५४.
एवं मन्यते — {'di snyam du sems te/}…{'dod pa tsam gyis dngos po grub pa dang ma grub par 'gyur ba ni ma yin no//} एवं मन्यते—न हीच्छामात्रेण वस्तुनः सिद्ध्यसिद्धी भवतः त.प.१३५क/७२०; एवं भवति — {de nas de dag 'di snyam du sems te/} {kye ci bdag cag 'di nas shi 'phos sam 'on te gzhan du skyes sam snyam mo//} तेषामेवं भवति—किं नु वयं भवन्त इतश्च्युताः, आहोस्विदन्यत्रोपपन्ना इति अ.श.३ख/२; एतदभवत् — {de nas tshe dang ldan pa shA ri'i bu 'di snyam du sems te} अथ खल्वायुष्मतः शारिपुत्रस्यैतदभवत् अ.सा.२ख/२.
'di snyed
वि. इयान् — {'di snyed bgyi ba'i mtha' med na} इयन्त इति नास्त्यन्तः श.बु.९; इयती — {'di snyed sa 'di rab 'das nas/} /{khyod ni gzhan gyi don du 'ongs//} इयतीं भूमिमुल्लङ्घ्य परार्थे त्वमुपागतः । अ.क.६२ख/६.११०.
एवम् — {'di ni 'di lta ste/} {de bzhin nyid kyi gzhan du ma yin no//} इदमेवमिदं नान्यथा ल.अ.८३क/३०; एवंविधः — {snying po med pa'i 'khor ba na/} /{sdug bsngal 'di lta snying po nyid//} एवंविधैव निःसारे संसारे दुःखसारता ।। अ.क.३३८क/४४.२०; एवम्भूतः — {'di lta'i snang ba gang yin pa/} /{de ni dbyibs dang bral min te//} प्रतिभास एवम्भूतो यः स न संस्थानवर्जितः । प्र. अ.३ख/५.
'di lta ste
यदुत — {de la nor la rnam par rtog pa gang zhe na/} {'di lta ste/} {gser dang dngul dang nor rin po che rnam pa mang po'i yul brjod pa'o//} तत्र अर्थविकल्पः कतमः ? यदुत सुवर्णरूप्यविविधरत्नार्थविषयाभिलापः ल.अ.१०६ख/५२; {'di lta ste shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di ni pha rol tu phyin pa chen po'o//} महापारमितेयं कौशिक यदुत प्रज्ञापारमिता अ.सा.४०ख/२३; तद्यथा मि.को.६४क; यदिदम् मि.को.६४ख ।
'di lta ste dper na
तद्यथा— {'di lta ste dper na/} {'dod rgyal ba'i sgra dag la ming gi khyad par can gyi don brjod pa ni kho bo zhes bya ba lta bu dang} तद्यथा—यदृच्छाशब्देषु नाम्ना विशिष्टोऽर्थ उच्यते ‘डित्थ’ इति त.प.३ख/४५२; तद्यथापि नाम — {kun dga' bo 'di lta ste dper na sa chen po la sa bon btab pa tshogs pa dang phrad na skye bar 'gyur te} तद्यथापि नाम आनन्द महापृथिव्यां बीजानि प्रकीर्णानि सामग्रीं लभमानानि विरोहन्ति अ.सा.७३ख/४०.
'di lta bu
•अव्य. इत्थम् — {dge slong dag nga'o snyam pa yod na nga 'di lta bu'o snyam pa 'byung bar 'gyur} अस्मीति भिक्षवः सति इत्थमस्मीति भवति अभि.भा.४९ख/१०६१; अभि.स्फु.९५क/७७१; एवम् — {'di lta bu yin par 'gyur} एवं तु भवितव्यम् अभि.स्फु.१९७ख/९६२; •वि. एवंविधः — {dul ba dang ni tshul la mkhas pa 'di lta bu//} एवंविधं हि विनयं नयसौष्ठवं च जा.मा.१२६ख/१४६; {bdag gis kyang yon tan 'di lta bu dag thob par gyur cig} अहमप्येवंविधानां (गुणानां) लाभी स्याम् अ.श.२५१क/२३०; एवंरूपः — {rdzu 'phrul gyi cho 'phrul chen po ngo mtshar rmad du byung ba chen po bsam gyis mi khyab pa 'di lta bu 'di dag kyang snang bar gyur pa} इमानि चैवंरूपाणि महाश्चर्याद्भुताचिन्त्यानि महर्द्धिप्रातिहार्याणि संदृश्यन्ते स्म स.पु.४ख/३; ईदृशः — {zhing 'di lta bu las ni 'bru 'di lta bur 'gyur ro//} ईदृशे क्षेत्रे ईदृशफलं धान्यं भविष्यति अभि.स्फु.२७५ख/११०२; इदम् — {gang dag gi spyod tshul 'di lta bu} येषां चेदं वृत्तम् वि.सू.८९ख/१०७; इयम् — {gang dag gi spyod tshul 'di lta bu dang gtam 'di lta bu} येषां चेदं वृत्तमियं वार्ता वि.सू.८९ख/१०७.
'di lta bu dang 'di lta bur
एवं चैवं च — {sbyin pa 'di lta bu dang 'di lta bur sbyin no//} एवं चैवं च दानं दास्यामि अभि.स्फु.२५३ख/१०६०.
'di lta bu ma yin
न एवंभूतम् — {gsal bar snang ba'i shes pa skyes na 'di ni 'di lta bu ma yin no zhes bya bar 'gyur ba yin no//} नेदमेवंभूतमिति स्पष्टाकारप्रत्ययोदये सति भवति प्र.अ.१७क/१९.
'di lta bu'i rang bzhin
वि. एवंरूपम्, ओ पा — {'di lta bu'i rang bzhin gyi mdzad pa 'di ni}…{'jug go/} इयमेवंरूपा क्रिया प्रवर्तते र.व्या.७५क/३.
'di lta bu'i rigs
वि. एवंजातीयकः — {'di la 'di lta bu'i rigs gzhan yang 'byung bar 'gyur bas ngang tshul gang yin pa de 'di la yang rig par bya'o//} एवंजातीयकमत्रान्यदप्यायास्यतीति यस्तस्य नयः सोऽस्यापि वेदितव्यः अभि.भा.६५ख/१९०.
'di lta bur gyur
= {'di lta bur gyur pa/}
'di lta bur gyur kyang ci ma rung
अपीत्थं स्याम् — {gyur cig snyam pa 'byung bar 'gyur zhing /} {de la 'di lta bur gyur cig snyam pa dang}… {'di lta bur gyur kyang ci ma rung snyam pa dang} स्यामित्यस्य भवति—इत्थं स्याम्…अपीत्थं स्याम् अभि.स्फु.२५४क/१०६१.
'di lta bur gyur cig
इत्थं स्याम् — {'dun pa ni rnam pa bzhi ste/} {nga'o snyam pa}…{'di lta bur gyur cig snyam pa ni/} {bye brag tu yang srid pa la 'dun pa yin no//} चतुर्विधो हि च्छन्दः । अस्मि…इत्थं स्यामिति भेदेन पुनर्भवच्छन्दः अभि.भा.४९ख/१०५९.
'di lta bur gyur pa
वि. एवंविधः — {'di lta bur gyur pa nyid ni bram ze'o//} एवंविधमेव ब्राह्मण्यम् प्र.अ.९क/११; एवंभूतम् — {'di lta bur gyur pa nyid ni gser yin no//} एवंभूतमेव सुवर्णं भवति प्र.अ.९क/११.
'di lta bur 'byung bar 'gyur bar bya
इत्थं भविष्यामि — {'byung bar 'gyur bar bya'o snyam par 'gyur zhing /} {de la 'byung bar 'gyur bar mi bya'o snyam pa dang /} {'di lta bur 'byung bar 'gyur bar bya'o snyam pa dang} भविष्यामीत्यस्य भवति—न भविष्यामि, इत्थं भविष्यामि अभि.भा.४९ख/१०६१.
'di ltar
तथा — {'di ltar/} {phal pa dag kyang}… {yul du 'jug na} तथा, प्राकृता अपि…संग्रामयन्त्येव शि.स.१०१ख/१०१; तथा हि — {'di ltar/} {'di lta'i snang ba gang yin pa/} /{de ni dbyibs dang bral min te//} तथा हि, प्रतिभास एवम्भूतो यः स न संस्थानवर्जितः । प्र.अ.३ख/५; {'di ltar rim pa ni 'di yin te} तथा ह्ययं क्रमः त.प.१४८ख/७५०; तथा हि किल — {'di ltar nyi ma'i 'od zer gyis 'od dag gi 'jug pa skyed la} तथा हि किल सौरं तेजस्तेजस्विनं वृत्तेरर्पयति त.प.१४८ख/७५०; एवम् — {'di ltar snang ba de nyid kyang /} /{med pa nyid du khas len na//} तस्यैवं प्रतिभासेऽपि नास्तितोपगमे सति । त.स.७१ख/६७१; इत्थम् — {gal te khyod ni de dag la/} /{'di ltar nges par 'jug 'gyur te//} यदीत्थं भवतस्तासु निश्चयः सम्प्रवर्त्तते । त.स.७०क/६५९; ईदृशः — {'di snyed bgyi ba'i mtha' med na/} /{'di ltar lags zhes ci zhig smos//} इयन्त इति नास्त्यन्त ईदृशा इति का कथा । श.बु.११०क/९; इति — {'di ltar rjes su bstan to//} इति समनुशशास जा.मा.१७८क/२०७; इति हि — {bzhin bzangs dag 'di ltar 'du byed thams cad ni mi rtag pa'o//} इति हि भद्रमुखाः सर्वसंस्कारा अनित्याः वि.व.१५१ख/१.४०; यस्मात्— {'di ltar/} {don byed nus pa gang yin pa/} /{de nyid don dam par yod pa'o//} यस्मात्—स पारमार्थिको भावो य एवार्थक्रियाक्षमः ।। प्र.वृ. ३०८क/५५; यतः — {de yang mi rigs te/} {'di ltar/} {sgra las byung ba yang /} /{mngon par 'dod pa ston pa'i phyir//} तदप्ययुक्तम्, यतः — शाब्देऽप्यभिप्रायनिवेदनाद् प्र. अ.३क/४; हि — {'di ltar de la} तत्र हि त.प.; यथा — {'di ltar med pa'i rnam pa de de la med pa'i phyir rnam pa ci ltar skyed par 'gyur} यथा नास्ति स प्रकारः, तत्र असन् कथं जायेत वा.न्या.३३३ख/५४; यावत् — {'di ltar nyes pa'i mi mthun pa'i phyogs kyi bdag nyid du 'gyur ba nyid yod na yang rkyen ji lta ba bzhin du nyes pa yang 'byung ba yin te} यावता दोषविपक्षसात्मत्वेऽपि…यथाप्रत्ययं दोषोत्पत्तिरपि प्र.वृ.३२३ख/७३.
'di ltar gyur
= {'di ltar gyur pa/} {'di ltar gyur yang} इत्थंगतायामपि — {bdag ni 'di ltar gyur yang de mi smra//} इत्थंगतायामपि तस्य मौनम् जा.मा.११३क/१३१.
'di ltar gyur pa
वि. इत्थंगतः — {nga ni 'di ltar gyur pa las/} /{khyod kyis grogs byar ga la yod//} साहाय्यस्यावकाशो हि कस्तवेत्थंगते मयि । जा.मा.१२१क/१३९.
'di ltar bya
= {'di ltar bya nyid} इतिकर्तव्यता — {'das dus srid par ming don la/} /{goms pa'i bag chags rjes 'jug phyir/} /{skyes ma thag pa gang 'brel bas/} /{'di ltar bya zhes sgrin por 'gyur//} अतीतभवनामार्थभावनावासनान्वयात् । सद्योजातोऽपि यद्योगादितिकर्तव्यतापटुः ।। त.स.४५क/४५०.
इतिहासः — {'di ltar byung ba brjod ces bya ba la sogs pa ste} इतिहासेत्यादि त.प.२७०ख/१००९.
'di mthong ba la yod pa
ऐहि पश्यिकः, धर्मपर्यायः म. व्यु.१२९६.
'di dang ldan
= {'di ldan/}
'di dang ldan pa
= {'di ldan/}
'di dang gzhan du bde bar 'gyur ba
वि. इहामुत्रसुखम्, ओ खा — {'di dang gzhan du bde bar 'gyur ba'i brtson 'grus} इहामुत्रसुखं…वीर्यम् बो.भू.१०९ख/१४१; {'di dang gzhan du bde bar 'gyur ba'i bzod pa} इहामुत्रसुखा क्षान्तिः बो.भू.१०६ख/१३६.
'di dang gzhan du bde bar 'gyur ba'i brtson 'grus
पा. इहामुत्रसुखं वीर्यम्, वीर्यप्रभेदः — {byang chub sems dpa' rnams kyi phongs shing 'dod pa'i brtson 'grus dang 'di dang gzhan du bde bar 'gyur ba'i brtson 'grus ni bzod pa bzhin du blta bar bya'o//} विघातार्थिकवीर्यं चेहामुत्रसुखञ्च बोधिसत्त्वानां वीर्यं क्षान्तिवद् द्रष्टव्यम् बो.भू.१०९ख/१४१; द्र. {'di dang gzhan du bde bar 'gyur ba'i bzod pa/}
'di dang gzhan du bde bar 'gyur ba'i bzod pa
पा. इहामुत्रसुखा क्षान्तिः, क्षान्तिप्रभेदः — {byang chub sems dpa'i 'di dang gzhan du bde bar 'gyur ba'i bzod pa gang zhe na/} {de ni rnam pa dgur blta bar bya ste} कतमा बोधिसत्त्वस्य इहामुत्रसुखा क्षान्तिः? सा नवविधा द्रष्टव्या बो.भू.१०६ख/१३६.
'di dang gzhan du bde bar 'gyur ba'i shes rab
पा. इहामुत्रसुखा प्रज्ञा, प्रज्ञाप्रभेदः — {byang chub sems dpa'i 'di dang gzhan du bde bar 'gyur ba'i shes rab gang zhe na/} {de ni rnam pa dgur rig par bya ste} कतमा बोधिसत्त्वस्य इहामुत्रसुखा प्रज्ञा? सा नवविधा द्रष्टव्या बो.भू.११४ख/१४७.
'di dang gzhan du bde bar 'gyur ba'i bsam gtan
पा. इहामुत्रसुखं ध्यानम्, ध्यानप्रभेदः — {byang chub sems dpa'i 'di dang gzhan du bde bar 'gyur ba'i bsam gtan gang zhe na/} {de ni rnam pa dgur blta bar bya ste} कतमद्बोधिसत्त्वस्य इहामुत्रसुखं ध्यानम्? तन्नवविधं द्रष्टव्यम् बो.भू.११२ख/१४५.
'di 'dra
= {'di 'dra ba/}
'di 'dra ba
ईदृक् — {'di 'dra gang de bstan} ({brtan} ) {par mthong //} य ईदृक् स स्थिरो दृष्टः त.प.१७७ख/८१४; ईदृशी — {'di 'dra ba'i me tog phreng ba ni khyod kyis sngon lan 'ga' yang ma brgyus na} न त्वं कदाचिदीदृशीं मालां ग्रथितपूर्वः वि.व.१९०ख/१.६५; एवम् — {dge slong dag nga'o snyam pa yod na nga 'di lta bu'o snyam pa 'byung bar 'gyur zhing /} {nga ni 'di 'dra'o snyam pa dang} अस्मीति भिक्षवः सति इत्थमस्मीति भवति, एवमस्मीति भवति अभि.भा.४९ख/१०६१; एवंविधः — {'jig rten 'di na zla med pa'i/} /{ston pa po ni 'di 'dra ba//} एवंविधो यत्र शास्ता लोकेष्वप्रतिपुद्गलः । अ.श.२८४क/२६०; एवंरूपः — {'di 'dra ba'i lus gser gyi kha dog lta bu thob ste} एवंरूपा कायस्य सुवर्णवर्णता प्रतिलब्धा अ. सा.४३१ख/२४३; एवंप्रकारः — {de yi 'bras bu grub pa 'di 'dra 'o//} एवंप्रकारा फलसिद्धिरेषा जा.मा.१७४क/२०१; इदम्प्रकारः — {nga 'di lta bu'o snyam pa 'byung ba ste zhes bya ba ni nga ni 'di 'dra ba'o snyam pa 'byung ba ste} इत्थमस्मीति भवतीदम्प्रकारोऽस्मीति भवति अभि. स्फु.२५४क/१०६१; इयम् — {'di 'dra'i rlabs chen su la yod//} का नामेयमुदात्तता जा.मा.५९ख/६९.
'di 'dra bar gyur kyang ci ma rung
अप्येवं स्याम् — {gyur cig snyam pa 'byung bar 'gyur zhing /} {de la 'di lta bur gyur cig snyam pa dang}…{'di 'dra bar gyur kyang ci ma rung snyam pa dang} स्यामित्यस्य भवति—इत्थं स्याम्…अप्येवं स्याम् अभि.भा.४९ख/१०६१.
'di 'dra bar 'byung bar 'gyur bar bya
एवं भविष्यामि — {'byung bar 'gyur bar bya'o snyam par 'gyur zhing /} {de la 'byung bar 'gyur bar mi bya'o snyam pa dang /} {'di lta bur 'byung bar 'gyur bar bya'o snyam pa dang /} {'di 'dra bar 'byung bar 'gyur bar bya'o snyam pa dang} भविष्यामीत्यस्य भवति—न भविष्यामि, इत्थं भविष्यामि, एवं भविष्यामि अभि.भा.४९ख/१०६१.
'di 'dra ma yin pa
वि. अनीदृशम् — {'gro ba thams cad nam du 'ang /} /{'di 'dra ma yin par 'dod min//} इष्यते च जगत् सर्वं न कदाचिदनीदृशम् । त.स.११३ख/९७९; द्र. {'di 'dra'i min/}
'di 'dra'i min
वि. अनीदृशम् — {'di 'dra'i min zhes bya ba ni thams cad rgyun chad pa'i bdag nyid de} अनीदृशमिति सर्वोच्छेदात्मकम् त.प.१५५ख/७६४; द्र. {'di 'dra ma yin pa/}
'di ldan
वि. एतावान् मि.को.८२ख; इयान् मि.को.८२ख ।
'di na 'dug pa
वि. इहस्थः — {'ga' zhig ni 'di na 'dug pa nyid dus gcig gi tshe kho nar bdag nyid yul gzhan na gnas par rmi lam du dmigs pa yin no//} कश्चिदिहस्थ एकदैव देशान्तरस्थमात्मानमुपलभते स्वप्ने प्र.अ.८२क/९०; द्र. {'di na gnas pa/}
'di na gnas pa
वि. इहस्थः — {gang zhig 'di na gnas pa la sa de don du gnyer bar byed pa} यस्त्विहस्थस्तां भूमिं प्रार्थयते अभि.भा.२३५ख/७९३; द्र. {'di na 'dug pa/}
'di pa
वि. इहत्यः — {so sor thar pa'i sdom pa ni 'di pa rnams kyi 'dod pa na spyod pa'i tshul khrims so//} प्रातिमोक्षसंवर इहत्यानां कामावचरं शीलम् अभि.भा. १७६क/६०५; इदम् — {chos 'di pa la de byas na byas pa nyid do//} कृतत्वमस्यैदंधर्मके वि.सू.८५क/१०२; वि.सू.२७ख/३४.
'di tsam
वि. इयान् — {bsod nams kyi phung po 'di tsam bskyed do//} इयन्तं पुण्यस्कन्धं प्रसूयते अ.सा.१६९क/९५; एतावान् — {bdag cag skal ba chung bas 'di tsam las lhag par rngo mi thogs na/} {ci ltar bgyi} किं करिष्यामो मन्दभाग्या वयं यदेतावान्न शक्तिप्रयामः जा.मा.६९ख/८०; •सं. इयत्ता — {gang la mtha' ste 'di tsam zhes byar med pa de ni mtha' yas pa ste} न विद्यते पर्यन्तः इयत्ता अस्येति अपर्यन्तस्य बो.प.५२ख/१३; •अव्य. एवम् — {ming ni 'di zhes bya}…{tshe ni 'di tsam thub} एवंनामा…एवंदीर्घायुः अभि.स्फु.२६६ख/१०८४.
एवम् — {'di ni 'di bzhin gyi gzhan du ma yin no//} इदमेवमिदं नान्यथा ल.अ.१०६ख/५२.
'di la gnas pa
वि. इहस्थः — {'di la gnas pa ni mi skye ba'i chos la byang chub sems dpa'i bzod pa mchog shin tu rnam par dag pa 'thob par 'gyur ro//} इहस्थश्चानुत्पत्तिकेषु धर्मेषु परमां बोधिसत्त्वक्षान्तिं सुविशुद्धां लभते बो.भू.१८१ख/२३९.
'di srid cig
वि. इयान् — {dge 'dun lhag ma la ni dus 'di srid cig bcabs pa nyid dam ma bcabs pa nyid dang ngo //} इयत्कालप्रतिच्छन्नतया वा (अप्रतिच्छन्नतया वा) सङ्घावशेषायाम् वि.सू.८५क/१०२; •अव्य. एवम् — {tshe'i mtha' ni 'di srid cig yin par gyur pa na} एवमायुपर्यन्तः अभि.स्फु.२६६ख/१०८४.
'di srid cig tu ring du gnas
वि. एवंचिरस्थितिकः — {ming ni 'di zhes bya'o//}… {'di srid cig tu ring du gnas so//} एवंनामा…एवंचिरस्थितिकः द.भू.२००क/२२.
= {'di ru} अत्र — {'dir smras pa} आह चात्र अभि.भा. ३ख/८७७; {'dir smras pa} अत्रोच्यते प्र.अ.२४क/२७; {'dir bcom ldan 'das kyi rnam par thar pa'i khyad par ni nyon mongs pa dang shes bya'i sgrib pa thams cad las nges par grol ba nyid kyis ston to//} अत्र विमोक्षविशेषं भगवतः सर्वक्लेशज्ञेयावरणनिर्मुक्ततया दर्शयति सू.भा. २५६ख/१७६; इह — {'dir ni skye dang 'chi ba yi/} /{bar du 'byung ba gang yin pa//} मृत्यूपपत्तिभवयोरन्तरा भवतीह यः । प्र.अ.८२क/८९; इहत्यः — {gang dag thog mar byung gyur pa/} /{de dag 'dir goms dang bral yin//} इहत्याभ्यासरहितास्ते ये प्रथमभाविनः । त.स.७१क/६६६; अस्मिन् — {des na 'dir ni mnog med tshul dang bral bas} तेनास्मिन् विरलक्रमव्यपगमात् प्र.अ.१क/३; द्र. {'di na/}
'dir byon
क्रि. एहि — {de ni blta bar sred pas 'dir byon ces/} /{bdag gis gang gang rgyal byed tshal du btang //} एहीति तद्दर्शनलालसेन ये ये मया जेतवनं विसृष्टाः । अ.क.१९२क/२२.४.
'dir 'ongs pa legs
स्वागतम् — {des kyang de dag la 'dir 'ongs pa legs so zhes bya ba la sogs pa'i tshig snyan pa brjod nas 'gron 'ongs pa dga' bar 'gyur ba'i rim gro byas te} स तासां स्वागतादिप्रियवचनपुरःसरमतिथिजनमनोहरमुपचारविधिं प्रवर्त्य जा.मा.१६५ख/१९१.
'dir lhags pa
आगमनम् — {bdag cag 'dir lhags pa dag ni don med par gyur to//} वृथास्माकमागमनम् *वि.व.१६१क/४९.
'dis
= {'di yis} अनेन — {'di ni 'dis byed do//} एतदनेन क्रियते प्र.अ.२४क/२७; {de'i phyir 'dis ni}…{zhes bstan par 'gyur ro//} तदनेन…इति प्रतिपादितं भवति त.प.१३०ख/७१२; {'dis ni 'di skad du bstan te} अनेनैतदाह त.प.२१९ख/९०९; अनया म.व्यु.५४८१; अस्मात् — {rgyu 'dis dang po'i shes pa yang /} /{tshad ma nyid du nges pa yin//} प्रत्यये प्रथमेऽप्यस्माद्धेतोः प्रामाण्यनिश्चयः ।। त.स.१०८क/९४३.
'du
= {'du ba/}
'du khang
१. सभा — सभायां च प्रतिश्रयः अ.को.३.३. १५३; {tshogs gnas sam 'du gnas} छो.को.४३३ २. उपकार्या, पट्टकृतराजवेश्म — उपकार्योपकारिका अ.को.२.२.१०; उप समीपे क्रियत इत्युपकार्या अ.वि.२.२.१०.
'du 'god kyi rtsis pa
आक्षपटलिकः म.व्यु.३६९४.
'du 'phrod
सामग्री ( {'du 'phrod dam tshogs pa/}) म.व्यु.२००९; मि.को.१७क ।
'du ba
क्रि. (वर्त, भवि.; {'dus pa} भूत.; अक.) सन्निपतति — {der grong khyer chen po drug po thams cad nas skye bo mang po 'du'o//} तत्र सर्वेभ्यः षड्भ्यो महानगरेभ्यो जनकायः सन्निपतति अ.श.२००क/१८५; समवैति— {gang la 'bras bu gang 'du ba de ni de'i} ({'du ba'i} ){rgyu ste} यत्र हि यत्समवैति कार्यं तत् तस्य समवायिकारणम् त.प.२५८क/२३२; आलीयते — {der chos rnams sa bon du 'du ba'am bdag tu 'dzin pas sems can du 'du ba'i phyir kun gzhi rnam par shes pa'o//} आलीयन्ते तस्मिन् धर्मा बीजतः, सत्त्वा वात्मग्राहेणेत्यालयविज्ञानम् अभि.स.भा.९ख/११; •सं. १. अन्तर्भावः — {tshad ma yin na'ang 'di dag gi nang du ji ltar 'du ba} प्रामाण्ये वा कथमिहान्तर्भावः त.प.४१क/५३० २. संयोगः — {'du ba dang 'bral ba'i gter du gyur pa'i lus} संयोगवियोगनिधानभूतं समुच्छ्रयम् शि.स.१५२ख/१४७; संप्रयोगः — {rang bzhin stong pa nyid dang}…{'du ba stong pa nyid dang} स्वभावशून्यता…संप्रयोगशून्यता द.भू.२२४क/३४; सङ्गः — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa ni 'du ba'am mi 'du ba ma yin te} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानि सङ्गो वा असङ्गो वा सु.प.४४क/२१; सङ्गति — {'gro ba dang 'chi 'pho dang skye ba dang}… {'du ba dang}… {rgyu la mngon par chags pa} गतिश्च्युतिरुपपत्तिः…सङ्गतिः…कारणाभिनिवेशश्च ल.अ.१२६ख/७२ ३. = {tshogs pa} सम्पातः — {slong ba'i skye bo 'du ba nyung bar mthong nas} प्रविरलं याचकजनसम्पातमभिसमीक्ष्य जा.मा.८क/८; सन्निपातः — {zan gyi phyir 'du ba'i don du gan+DI dang gaN+DI chung ngu gnyis ka brdung ngo //} भुक्त्यर्थसन्निपातार्थमुभयोः कटिकागण्ड्योर्दानम् वि.सू.५६ख/७१; सामग्री — {'du ba'i dus su stan bsham pa la sogs pa nas yon tan gyi skabs kyi bar dag go/} सामग्रीवेलायां प्रज्ञपनाद्यागुणगतात् वि.सू.८७ख/१०५ ४. आयः [1] अर्थागमः — {phyogs gcig tu dong nas 'du ba dang 'god pa'i rtsis bya bar brtsams so//} एकान्तेऽपक्रम्य आयं व्ययं च तुलयितुमारब्धः वि.व.२५५क/२.१५७; {dge 'dun gyi/} /{'du ba'i sgo ni 'phrog pa dang //} सङ्घायद्वारहारिका अभि.को.१५क/४.१०६ [2] उत्पादराशिः — {blo gros chen po 'du ba zhes bya ba ni skye ba'i phung po ste/} {'dus pa 'ong ba las 'byung ngo //} आयो नाम महामते उत्पादराशिः, समूहागमादुत्पद्यते ल.अ.१२५क/७१ ५. विवर्तः, कल्पभेदः — {'jig rten gyi khams de'i 'du ba dang 'jig pa'i bskal pa la'ang zhugs par gyur to//} तस्याश्च लोकधातोः संवर्तविवर्तकल्पानवतरति स्म ग.व्यू.१२६क/२१३ ६. मेलापकः, मेलापकस्थानभेदः — {kye bcom ldan 'das 'du ba'i gnas du lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {gnas dang nye ba'i gnas dang ni/}…/{de bzhin 'du ba nye 'du ba//} हे भगवन् के ते मेलापकस्थानाः । भगवानाह—पीठञ्चोपपीठञ्च…मेलापकोपमेलापकस्तथा ।। हे.त.८क/२२; मेला — {de la phyi rol zhes 'du ba/} /{bzang po'i spyod yul la gnas pa/} /{de la 'du bar rnal 'byor mas/} /{gang smras de ltar thams cad bya//} बाह्येति तत्र मेलायां दिव्यगोचरमाश्रिता । यद् वदन्ति योगिन्यस्तत् सर्वं कर्तव्यम् ।। हे.त.८क/२२ ७. = {'du ba'i gtam} सङ्गणिका, अप्रतिरूपकथा — {'du ba dang 'du 'dzi dang gnyid dang sgrib pa med par bya'o//} सङ्गणिकासंसर्गमिद्धनिवरणविगतेन भवितव्यम् ल.अ.७४क/२२ ८. = {'du ba nyid} सङ्गता — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa 'du ba yang ma yin mi 'du ba yang ma yin pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानां नापि सङ्गता नाप्यसङ्गता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.४४क/२१ ०. समुदयः — {dngos po'i rang bzhin bdun yod de/} {'di ltar 'du ba dngos po'i rang bzhin dang} सप्तविधो भावस्वभावो भवति । यदुत समुदय(भाव)स्वभावः ल.अ.७०क/१८; आयोगः — {de bzhin phyugs dang ba lang lug mang ste/} /{'phel zhing 'du ba dang ni de bzhin zhing /} /{bran pho bran mo mngag pa'i tshogs mang ste//} गावः पशूश्चैव तथैडकाश्च ।। प्रयोग आयोग तथैव क्षेत्रा दासी च दासा बहु प्रेष्यवर्गः । स.पु.४४क/७६; •पा. समवायः १. सम्बन्धभेदः — {'brel pa ni gnyis kho na ste/} {ldan pa'i mtshan nyid dang 'du ba'i mtshan nyid do//} द्विविध एव सम्बन्धः — संयोगलक्षणः, समवायलक्षणश्च त.प.२६२क/२४०; {de la lus dang dbang po dang yang dag par ldan pa'i mtshan nyid ni de'i 'brel pa'o//} {blo dang tshor ba dag ni 'du ba'i mtshan nyid do//} तत्र शरीरेन्द्रियैः संयोगलक्षणस्तस्य सम्बन्धः, बुद्धिवेदनाभिस्तु समवायलक्षणः त.प.१९३क/१०२ २. पदार्थभेदः — {rdzas dang yon tan dang las dang spyi dang bye brag dang 'du ba zhes bya ba tshig gi don drug} द्रव्यगुणकर्मसामान्यविशेषसमवायाख्याः षट् पदार्थाः त.प.२५७क/२३१; •ना. मेलः, नागराजा — {lug dang 'du ba gnyis} एलमेलौ नागराजानौ म.व्यु.३२९१; •वि. समवायी — {'di dag ni gzhan gyis kun tu brtags pa'i bdag dang 'du ba yang ma yin te} नाप्येते परपरिकल्पितात्मसमवायिनः त.प.२९५क/१०५३; समवायिनी — {des na deng skyes pa'i gnas skabs su rigs dang 'du ba nyid du mi 'gyur ro//} तेन सद्योजातावस्थायां जातिर्नैव समवायिनी भविष्यति त.प.२९७क/३०६; समवेतम् — {mngon sum gyi blo la snal ma la sogs pa 'du ba de las tha dad pa'i gos la sogs pa'i rang bzhin snang ba yang ma yin la} नाप्यध्यक्षचेतसि तन्त्वादिसमवेतं तद्व्यतिरेकि वस्त्रादिरूपमाभासते त.प.२६९क/२५४.
'du ba dngos po'i rang bzhin
पा. समुदयभावस्वभावः, भावस्वभावभेदः — {dngos po'i rang bzhin bdun yod de/} {'di ltar 'du ba dngos po'i rang bzhin dang}… {'grub pa'i dngos po} ({'i rang bzhin} ){ste bdun no//} सप्तविधो भावस्वभावो भवति । यदुत समुदय(भाव)स्वभावः…निष्पत्ति(भाव)स्वभावश्च सप्तमः ल.अ.७०क/१८.
'du ba can
वि. समवायी, ओ यिनी — {'on te rang gi 'du ba can gyi yan lag dang 'dus pa nyid ni so so ba ma yin par 'grub pa yin la bzlog pa ni so sor grub pa yin no zhe na} अथ स्वसमवाय्यवयवसमवेतत्वमयुतसिद्धिर्विपर्ययाद्युतसिद्धिः प्र.अ.७२क/८०; {'du ba can gyi rgyu} समवायिकारणम् प्र.अ.१९९क/५५५; {rigs kyang rten gyi khyad par dang 'du ba can du 'gyur na} जातिरप्याश्रयविशेषसमवायिनी भवन्ती त.प.२९७क/३०६.
'du ba can gyi rgyu
पा. समवायिकारणम् — {bya ba dang ldan pa yon tan dang ldan pa 'du ba can gyi rgyu ni rdzas yin no//} क्रियावद् गुणवत् समवायिकारणं द्रव्यम् प्र.अ.१९९क/५५५.
'du ba stong pa nyid
पा. संप्रयोगशून्यता, समाधिविशेषः — {de byang chub sems dpa'i sa mngon sum 'di la gnas pa'i tshe 'jug pa stong pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin skye bar 'gyur ro//}…{'du ba stong pa nyid dang}…{tha dad pa dang tha dad pa med pa stong pa nyid ces bya ba'i ting nge 'dzin kyang skye bar 'gyur} तस्य अस्यामभिमुख्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितस्य बोधिसत्त्वस्य अवतारशून्यता च नाम समाधिराजायते…संप्रयोगशून्यता…विनिर्भागाविनिर्भागशून्यता नाम समाधिराजायते द.भू.२२४क/३४.
'du ba dang bral
= {'du ba dang bral ba/}
'du ba dang bral ba
विसंयोगः — {'du ba yod pas ni 'dus byas 'phel bar 'gyur ro//} {'du ba dang bral bas ni 'phel ba med do//} संयोगात्संस्कृतं प्रवर्तते । विसंयोगान्न प्रवर्तते द.भू.२२३ख/३४.
'du ba dang zad pa
आयव्ययः — {blo gros chen po nga ni 'jig rten rgyang phan mi 'chad de/} {'du ba dang zad pa ma yin gyi} नाहं महामते लोकायतं देशयामि, न चायव्ययम् ल.अ.१२५क/७१.
'du ba dang zad pa med pa
अनायव्ययः — {'du ba dang zad pa med pa zhes bya ba ni 'di ni mi skye ba'i tshig bla dwags te} अनायव्यय इत्यनुत्पादस्यैतदधिवचनम् ल. अ.१२५क/७१.
'du ba ma yin pa
वि. असमवायि — {gang zhig gang la mi 'du ba'i rgyu'i dngos po tsam du gyur pa de ni 'du ba ma yin pa'i rgyu yin te} असमवेतं तु यद्यस्य कारणभावं प्रतिपद्यते तदसमवायिकारणम् त.प.२५८क/२३२; द्र. {'du ba ma yin pa'i rgyu/}
'du ba ma yin pa'i rgyu
पा. असमवायिकारणम् — {rgyu rnam pa gsum du 'dod de/} {'du ba'i rgyu dang 'du ba ma yin pa'i rgyu dang rgyu mtshan gyi rgyu'o//} त्रिविधं कारणमिष्टम्—समवायिकारणम्, असमवायिकारणम्, निमित्तकारणं च त.प.२५८क/२३२.
'du ba tshogs pa
समग्रसामग्री म.व्यु.२१७०.
'du ba yod
= {'du ba yod pa/}
'du ba yod pa
संयोगः — {'du ba yod pas ni 'dus byas 'phel bar 'gyur ro//} {'du ba dang bral bas ni 'phel ba med do//} संयोगात्संस्कृतं प्रवर्तते । विसंयोगान्न प्रवर्तते द.भू.२२३ख/३४.
'du ba'i skabs
सन्निपातगतम् — {'du ba'i skabs rjes su bsgrub par bya'o//} सन्निपातगतानुष्ठानम् वि.सू.६६क/८२.
'du ba'i bskal pa
पा. विवर्तकल्पः, कल्पभेदः — {'du ba'i bskal pa du ma dang 'jig pa'i bskal pa du ma dang 'du ba dang 'jig pa'i bskal pa du ma yang rjes su dran no//} संवर्तकल्पमपि, विवर्तकल्पमपि, अनेकानपि संवर्तविवर्तकल्पानप्यनुस्मरति द.भू.१९९ख/२२.
'du ba'i rgyu
पा. समवायिकारणम् — {rgyu rnam pa gsum du 'dod de/} {'du ba'i rgyu dang 'du ba ma yin pa'i rgyu dang rgyu mtshan gyi rgyu'o//} त्रिविधं कारणमिष्टम्—समवायिकारणम्, असमवायिकारणम्, निमित्तकारणं च त.प.१६८ख/५६; {gang la 'bras bu gang 'du ba de ni de'i} ({'du ba'i} ) {rgyu ste} यत्र हि यत्समवैति कार्यं तत् तस्य समवायिकारणम् त.प.२५८क/२३२.
'du ba'i sgo
आयद्वारम् — {dge 'dun gyi/} /{'du ba'i sgo ni 'phrog pa dang //} सङ्घायद्वारहारिका अभि.को.१५क/४.१०६; म.व्यु.२३३३.
'du ba'i bdag nyid
वि. समवायात्मिका — {de de rnams la 'du ba yi/} /{bdag nyid kyis 'jug yin zhe na//} समवायात्मिका वृत्तिस्तस्य तेष्विति चेन्ननु । त.स.२३ख/२५२.
'du ba'i gnas
पा. मेलापकस्थानाः, पीठादिद्वादशभूमयः — {kye bcom ldan 'das 'du ba'i gnas du lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {gnas dang nye ba'i gnas dang ni/}…/{dur khrod nye ba'i dur khrod nyid/} /{'di rnams sa ni bcu gnyis te//} हे भगवन् के ते मेलापकस्थानाः । भगवानाह—पीठं चोपपीठञ्च…श्मशानोपश्मशानकम् ।। एता द्वादशभूमयः हे.त.८क/२२.
'du ba'i 'brel pa
पा. समवायसम्बन्धः, सम्बन्धविशेषः — {bde ba la sogs pa dang 'du ba'i 'brel pa'o//} {lus dang ni ldan pa'o//} सुखादिना समवायसम्बन्धः । शरीरेण संयोगः प्र.अ.१३९ख/१४९.
'du bar bya
कृ. सन्निपतितव्यम् — {tshul shing 'brim par 'gyur gyis thams cad kyis 'du bar bya'o//} सर्वैः सन्निपतितव्यं शलाकाश्चारयिष्यामि वि.सू.९१क/१०८; मिलितव्यम् — {gal te phreng ba lag ston na/} /{'du bar bya zhes smra ba yin//} यदि मालाहस्तं दर्शयन्ति तत्र मिलितव्यमिति कथयन्ति । हे.त.८क/२२.
'du bar byed
= {'du byed/}
'du byed
क्रि. समागच्छति — {de dag der rta rgyags pa dang lhan cig tu 'du bar byed} ते तत्र भ्रान्तेनाश्वेन सार्धं समागच्छन्ति श्रा.भू.३१ख/७९; •सं. १. संस्करणम् — {'du byed kho nas sdug bsngal ba nyid ces bya ba ni 'du byed kho nas te/} {skye ba kho nas zhes bya ba'i tha tshig go/} संस्कारेणैव दुःखतेति संस्करणेनैव जननेनैवेत्यर्थः अभि. स्फु.१५२ख/८७६ २. संस्कारः, उपनयनादिसंस्कारः — संस्कारपूर्वं ग्रहणं स्यादुपाकरणं श्रुतेः अ.को.२.७. ४०; •पा. संस्कारः (ओ राः) १. स्कन्धभेदः — {'du byed kyi phung po} संस्कारस्कन्धः अभि.भा.२९क/२५; {gzugs phung rdo rje ma yin te/}…/{'du byed rdo rje mkha' 'gro ma//} रूपस्कन्धे भवेद्वज्रा…संस्कारे वज्रडाकिनी ।। हे.त.११क/३२; {bzhin bzangs dag 'di ltar 'du byed thams cad ni mi rtag pa'o//} इति हि भद्रमुखाः सर्वसंस्कारा अनित्याः वि.व.१५१ख/१.४० २. द्वादशाङ्गप्रतीत्यसमुत्पादस्याङ्गविशेषः — {ma rig pa'i rkyen gyis 'du byed rnams}…{skye ba'i rkyen gyis rga shi dang mya ngan dang smre sngags 'don pa dang sdug bsngal ba dang yid mi bde ba dang 'khrug pa rnams 'byung bar 'gyur te} अविद्याप्रत्ययाः संस्काराः…जातिप्रत्यया जरामरणशोकपरिदेवदुःखदौर्मनस्योपायासा भवन्ति सु.प्र.५१क/१०२; ल. अ.९६ख/४३; {'du byed kyi rkyen gyis rnam par shes pa} संस्कारप्रत्ययं विज्ञानम् अ.श.२४१क/२२१; {mngon par 'du byed pa'i phyir 'du byed rnams so//} अभिसंस्कारार्थेन संस्काराः प्र.प.१८७क/२४६; {tshe snga ma la bsod nams la sogs pa'i las kyi gnas skabs gang yin pa de ni 'di la 'du byed rnams zhes bya ste/} {las gang gi 'dir rnam par smin pa'o//} पूर्वजन्मन्येव या पुण्यादि कर्मावस्था सेह संस्कारा इत्युच्यन्ते, यस्य कर्मण इह विपाकः अभि.भा.१२४ख/४३७.
पा. संस्कारदुःखता, दुःखताभेदः — {sdug bsngal nyid ni gsum ste/} {sdug bsngal gyi sdug bsngal nyid dang 'du byed kyi sdug bsngal nyid dang 'gyur ba'i sdug bsngal nyid do//} तिस्रो हि दुःखताः — दुःखदुःखता, विपरिणामदुःखता, संस्कारदुःखता च अभि.भा.३क/८७५; {nye bar len pa'i phung po lnga sdug bsngal lo zhes bya ba 'dis ni 'du byed kyi sdug bsngal nyid yongs su bstan to//} ‘पञ्चोपादानस्कन्धा दुःखम्’ इत्यनेन संस्कारदुःखतापरिदीपितम् अभि.स.भा.३५ख/५०; वा.टी.१०४ख/६७.
'du byed kyi sdug bsngal ba nyid
= {'du byed kyi sdug bsngal nyid/}
'du byed kyi rnam pa
संस्कारगतिः — {'du byed kyi rnam pa thams cad snyil ba dang ltung ba dang rnam par 'thor ba dang rnam par 'jig pa'i chos can yin par rtsad chod de} सर्वसंस्कारगतीः शतनपतनविकिरणविध्वंसनधर्मतया पराहत्य अ.श.५५क/४७.
'du byed kyi phung po
पा. संस्कारस्कन्धः, स्कन्धभेदः — {gzugs kyi phung po dang tshor ba'i phung po dang 'du shes kyi phung po dang 'du byed kyi phung po dang rnam par shes pa'i phung po zhes bya ba de dag ni 'dus byas kyi chos rnams so//} रूपस्कन्धः, वेदनास्कन्धः, संज्ञास्कन्धः, संस्कारस्कन्धः, विज्ञानस्कन्धश्चेति — एते संस्कृता धर्माः अभि.भा.२९क/२५; {rlung la 'du byed kyi phung po grub ste} पवने सिद्धः संस्कारस्कन्धः वि.प्र.२२९क/२.२१; श्रा. भू.७६क/१९६.
संस्कारकुली — {dbang mo dang tshangs ma ni gzugs kyi rigs can ma'o//} {de dag la mngon du phyogs pa 'du byed kyi rigs can ni thabs te i yig las skyes pa'o//} ऐन्द्री, ब्रह्माणी रूपकुलिनी । तस्याः सम्मुखः संस्कारकुली उपाय इकारजन्मा वि.प्र.५४क/४.८३; द्र. {'du byed kyi rigs can ma/}
'du byed kyi rigs can ma
संस्कारकुलिनी — {'dir tsA muN+DA dang khyab 'jug ma ni 'du byed kyi rigs can ma'o//} अत्र चामुण्डा, वैष्णवी संस्कारकुलिनी वि.प्र.५४क/४.८३; द्र. {'du byed kyi rigs can/}
'du byed kyi rigs las skyes pa
वि. संस्कारकुलजः, ओ जा — {'du byed kyi rigs las skyes pa}…{nag po rnams kyi g}.{yas kyi phyag dang po na ral gri dang} कृष्णानां संस्कारकुलजानां प्रथमे दक्षिणकरे खड्गः वि.प्र.३९ख/४.२२.
'du byed skye ba dang 'jig pa rnam par bsgom pa
पा. संस्कारोदयव्ययविभावनता, ज्ञानपरिपाचकधर्मविशेषः — {ye shes yongs su smin par byed pa'i chos bcus} …{'di lta ste/} {phyir mi ldog pa'i bsam pa dang}…{'du byed skye ba dang 'jig pa rnam par bsgom pa dang} दशभिर्ज्ञानपरिपाचकैर्धर्मैः…यदुत अप्रत्युदावर्त्याशयतया…संस्कारोदयव्ययविभावनतया च द.भू.२०४ख/२४.
'du byed 'jug par byed pa
वि. संस्कारप्रवर्तिनी — {gzugs 'jug par byed pa drug dang}… {'du byed 'jug par byed pa drug dang}…{ye shes 'jug par byed pa drug ste rigs sum cu rtsa drug gi rtsa rnams} षड् रूपप्रवर्तिन्यः… षड् संस्कारप्रवर्तिन्यः…षड् ज्ञानप्रवर्तिन्य इति षट्त्रिंशत् कुलनाड्यः वि.प्र.२४४ख/२.५७.
संस्कारविपरिणामता — {kun dga' bo gang ci tshor yang rung de ni 'dir sdug bsngal lo zhes bya ba ni ngas 'du byed mi rtag pa nyid dang 'du byed rnam par 'gyur ba nyid la dgongs nas gsungs so//} संस्कारानित्यतामानन्द मया सन्धाय भाषितं संस्कारविपरिणामतां च—यत्किञ्चिद्वेदितमिदमत्र दुःखस्य इति अभि.भा.५क/८८१.
'du byed pa
संस्कारः — {rigs dang bral ba'i 'don pa dang 'don du 'jug pa'i 'du byed pa la sogs pa ni bram ze nyid la sogs pa sgrub par byed pa ma yin te} जातिवर्जितस्य हि न स्वाध्यायाध्ययनसंस्कारादयो द्विजातित्वादिकमादधति प्र.अ.९ख/११; {de bzhin du skyes nas dang 'du byed pa dang 'du byed pa med pa la yang sbyar bar bya'o//} एवमुत्पन्नेऽस्य संस्कारेणासंस्कारेणेति योज्यम् अभि.भा.२२क/९४८.
'du byed pa med
= {'du byed pa med pa/}
'du byed pa med pa
असंस्कारः — {de bzhin du skyes nas dang 'du byed pa dang 'du byed pa med pa la yang sbyar bar bya'o//} एवमुत्पन्नेऽस्य संस्कारेणासंस्कारेणेति योज्यम् अभि.भा.२२क/९४८; द्र. {'du byed med pa/}
'du byed phung
= {'du byed kyi phung po/}
'du byed mi rtag nyid
= {'du byed mi rtag pa nyid/}
'du byed mi rtag pa nyid
संस्कारानित्यता — {kun dga' bo gang ci tshor yang rung de ni 'dir sdug bsngal lo zhes bya ba ni ngas 'du byed mi rtag pa nyid dang 'du byed rnam par 'gyur ba nyid la dgongs nas gsungs so//} संस्कारानित्यतामानन्द मया सन्धाय भाषितं संस्कारविपरिणामतां च—यत्किञ्चिद्वेदितमिदमत्र दुःखस्य इति अभि.भा.५क/८८१; अभि.भा.५ख/८८२.
'du byed med
= {'du byed med pa/}
'du byed med pa
वि. असंस्कारः — {de ni bar skyes 'du byed dang /} /{'du byed med yongs mya ngan 'da'//} सोऽन्तरोत्पन्नसंस्कारासंस्कारपरिनिर्वृतिः । अभि.को.२०क/९४८; निःसंस्कारः — {des na sgron ma la sogs pa bzhin du 'du byed med pa'i blo tsam 'byung bar mi rigs so//} अतो न दीपादिवन्निःसंस्कारस्य बुद्धिमात्रस्य सम्भवो युक्तः त.प.१०१क/६५१.
निःसंस्कारः — {'du mi byed pa'i sgron ma tsam skye ba yin no//} निःसंस्कारस्य प्रदीपमात्रस्योत्पत्तिः त.प.१०१क/६५१.
'du 'dzi
१. संसर्गः — {'du 'dzi la chags pa} संसर्गरागः श्रा.भू.६५क/१६१; {de skye bo khyim pa'i 'du 'dzis rab tu dben pa'i bde ba med par byed pa/} {'khrug pa dang g}.{yeng ba dang bar chad du gyur pa de la} स तं गृहिजनसंसर्गं प्रविवेकसुखप्रमाथिनं व्यासङ्गविक्षेपान्तरायकरम् जा.मा.३१क/३६; {'du ba dang 'du 'dzi dang gnyid dang sgrib pa med par bya'o//} संगणिकासंसर्गमिद्धनिवरणविगतेन भवितव्यम् ल.अ.७४क/२२; सङ्गः — {gtong ba'i ngang tshul dang ldan zhes pa ni 'du 'dzi thams cad rnam par spangs shing rdzas la sogs pa la ltos pa med pa'o//} त्यागशील इति सर्वसङ्गविवर्जितो द्रव्यादिनिरपेक्षक इति वि.प्र.९३क/३.४; व्यासङ्गः — {de ni 'du 'dzi med pa'i rgyu} तद् अव्यासङ्गकारणम् अभि.स्फु.१६१क/८९१; अभिषङ्गः श्री.को.१७४क; सम्पर्कः श्री.को.१६९ख; परिग्रहः — {rab tu byung ba ni 'du 'dzi'i dug spong zhing nyes pa de lta bu med pa'i bde ba can du mthong nas} परिग्रहविषय(विष)परिवर्जनाच्च तद्दोषविवेकसुखां प्रव्रज्यामनुपश्यन् जा.मा.१६३ख/१८९; द्र.— {rnal 'byor bde ba ni nyin par 'du 'dzi nyung zhing ljan ljin nyung ba'i phyir} सुयोगो दिवाल्पाकीर्णाभिलापकत्वात् सू.भा. १८७ख/८४ २. सङ्गणिका, अप्रतिरूपकथा — {'du 'dzi la dga' ba'i gang zag rnam par spangs pa dang} सङ्गणिकारामपुद्गलविवर्जनतया शि.स.३४ख/३३; द्र. {'du 'dzi'i gtam/} {'du 'dzi la dga' ba'i gtam/}
'du 'dzi can
वि. अनपकृष्टः ( {mi dben pa'am 'du 'dzi can/}) म.व्यु.७१६७.
'du 'dzi rnam par spong ba
सङ्गणिकावर्जनता — {zhi gnas mi zad pa gang zhe na/} {gang sems zhi ba dang}…{'du 'dzi rnam par spong ba dang dben pa la dga' ba dang} कतमा शमथाक्षयता? या चित्तस्य शान्तिः…सङ्गणिकावर्जनता विवेकरतिः शि.स.६८ख/६७.
'du 'dzi med
= {'du 'dzi med pa/}
'du 'dzi med pa
सं. असंसर्गः — {rang sangs rgyas kyi theg pa pa rnams kyis 'du 'dzi med par gnas pa la mngon par dga' ba las bzlog nas} प्रत्येकबुद्धयानीयानामसंसर्गविहाराभिरतिविपर्ययेण र.व्या.९१ख/३२; अव्यासङ्गः — {de ni 'du 'dzi med pa'i rgyu dang rnam par mi g}.{yeng ba'i rgyu dang cho ga phun sum tshogs pa'i rgyu yin no//} तद् अव्यासङ्गकारणम्, अविक्षेपकारणम्, आचारकारणं च अभि.स्फु.१६१क/८९१; •वि. निसङ्गः — {'du 'dzi med pa'i gnas su song ste} निसङ्गं स्थानं गत्वा म.मू.१८०ख/१०८; असंसृष्टः — {cho ga spyod yul bsrung bya zhing /} /{'du 'dzi med la gtsang bar bya//} आचारगोचरं रक्षेदसंसृष्टः शुचिर्भवेत् । शि.स.३२क/३०; व्यपकृष्टः म.व्यु.७१६६.
'du 'dzi med pa la dga' ba
वि. असंसर्गाभिरतः — {rigs kyi bu 'di dag ni 'du 'dzi la mi dga' zhing 'du 'dzi med pa la dga' ba} एते कुलपुत्रा असंगणिकारामा असंसर्गाभिरताः स.पु.११५ख/१८५.
'du 'dzi med pa'i spyod pa
असंसर्गचर्या — {'du 'dzi med pa'i spyod pa la dga' ba} असंसर्गचर्याभिरताः स.पु.११५ख/१८५.
'du 'dzi med pa'i spyod pa la dga' ba
वि. असंसर्गचर्याभिरतः — {rigs kyi bu 'di dag ni 'du 'dzi la mi dga' zhing 'du 'dzi med pa la dga' ba}…{'du 'dzi med pa'i spyod pa la dga' ba} एते कुलपुत्रा असंगणिकारामा असंसर्गाभिरताः… असंसर्गचर्याभिरताः स.पु.११५ख/१८५.
'du 'dzi la dga' ba
सङ्गणिकारामः — {'du 'dzi la dga' ba'i gang zag rnam par spangs pa dang} सङ्गणिकारामपुद्गलविवर्जनतया शि.स.३४ख/३३.
'du 'dzi la dga' ba'i gtam
सङ्गणिकारामकथा — {de dag ni 'du 'dzi la dga' ba'i gtam gyi sbyor ba dang rjes su sbyor ba la brtson par mi gnas so//} न सङ्गणिकारामकथायोगानुयोगमनुयुक्ता विहरन्ति अ.सा.२९५ख/१६६.
'du 'dzi la chags pa
पा. संसर्गरागः, शयनासनरागभेदः— {gnas mal la chags pa ni bar chad rnam pa bzhi yin te/} {'di lta ste/} {'du 'dzi la chags pa dang}…{stan dang gding ba dang dag pa pa la chags pa'o//} शयनासनरागश्चतुर्विधः । तद्यथा संसर्गरागः… आस्तरणप्रत्यास्तरणोपच्छादनरागः श्रा.भू.६५क/१६१.
'du 'dzi la mi dga'
= {'du 'dzi la mi dga' ba/}
'du 'dzi la mi dga' ba
वि. असङ्गणिकारामः — {rigs kyi bu 'di dag ni 'du 'dzi la mi dga' zhing 'du 'dzi med pa la dga' ba} एते कुलपुत्रा असङ्गणिकारामा असंसर्गाभिरताः स.पु.११५ख/१८५.
'du 'dzi'i gtam
सङ्गणिका, सङ्गणिकारामकथा — {byang chub sems dpa' 'du 'dzi'i gtam la kun tu chags pa'i sems kyis dus yol bar byed na/} {nyes pa dang bcas shing} बोधिसत्त्वः संरक्तचित्तः सङ्गणिकया कालमतिनामयति, सापत्तिको भवति बो.भू.९२ख/११८.
'du 'dzir gyur pa
वि. सङ्गणिकावहः — {'dris dang khyim la 'khren pa dang /} /{'du 'dzir gyur pa'i gnas dang ni/} …/{bcu po 'di ni rnam spangs na/} /{sa lnga pa ni yang dag 'thob//} संस्तवं कुलमात्सर्यं स्थानं सङ्गणिकावहम् ।…विवर्जयन् समाप्नोति दशैतान् पञ्चमी भुवम् ।। अभि.अ.१.५६.
'du zhing gnas
संसृष्टो विहरति — {de de ltar rab tu byung nas nye du de dag dang lhan cig tu 'du zhing gnas so//} स एवं प्रव्रजितः सन् ज्ञातिभिः सह संसृष्टो विहरति अ.श.१०३ख/९३.
'du zhing za ba
संभक्षणम् — {lhag par za ba rnams dang 'du zhing za bar 'dod pa rnams dang bya ba'i grogs 'dod pa'i sems can rnams la} आभक्षणसंभक्षणार्थिकानां कृत्यसहायार्थिकानाञ्च सत्त्वानाम् बो.भू.१४१ख/१८२.
'du shes
सं. संज्ञा, चेतना — {de yis bsil ba'i chus bran te/} /{dal gyis 'du shes thob pa des//} तया शीताम्बुना सिक्तः शनैः संज्ञामवाप्य सः । अ.क.२३४क/८९.१५७; •पा. संज्ञा १. संज्ञास्कन्धः — {'du shes kyi phung po} संज्ञास्कन्धः अभि.भा.२९क/२५; {gzugs phung rdo rje ma yin te/}…/{'du shes chu yi rnal 'byor ma//} रूपस्कन्धे भवेद्वज्रा…संज्ञायां वज्रयोगिनी हे.त.११क/३२ २. चैतसिकविशेषः — {tshor dang sems pa 'du shes dang /} /{'dun dang reg dang blo gros dran/} /{yid la byed dang mos pa dang /} /{ting nge 'dzin sems thams cad la//} वेदना चेतना संज्ञा च्छन्दः स्पर्शो मति स्मृतिः । मनस्कारोऽधिमोक्षश्च समाधिः सर्वचेतसि ।। अभि.को.४ख/१८६; {'du shes ni yul la mtshan mar 'dzin pa'o//} संज्ञा विषयनिमित्तोद्ग्रहणम् त्रि.भा.१५१ख/४१.
'du shes lnga
पञ्च संज्ञा — १. {snying du sdug pa'i 'du shes} सुहृत्संज्ञा, २. {chos tsam gyi rjes su 'brang ba'i 'du shes} धर्ममात्रानुसारिणीसंज्ञा, ३. {mi rtag pa'i 'du shes} अनित्यसंज्ञा, ४. {sdug bsngal ba'i 'du shes} दुःखसंज्ञा, ५. {yongs su bzung ba'i 'du shes} परिग्रहसंज्ञा ।
'du shes kyi bgegs thams cad las phyir log pa
वि. सर्वसंज्ञाग्रहव्यावृत्तः — {byang chub sems dpa'i gnas zab mo}…{'du shes kyi bgegs thams cad las phyir log pa}…{shin tu thob pa yin} गम्भीरं बोधिसत्त्वविहारमनुप्राप्तो भवति…सर्वसंज्ञाग्रहव्यावृत्तम् द.भू.२३९ख/४२.
'du shes kyi rnam pa
संज्ञागतः म.व्यु.६७०५.
'du shes kyi phung po
पा. संज्ञास्कन्धः, स्कन्धभेदः — {gzugs kyi phung po dang tshor ba'i phung po dang 'du shes kyi phung po dang 'du byed kyi phung po dang rnam par shes pa'i phung po zhes bya ba de dag ni 'dus byas kyi chos rnams so//} रूपस्कन्धः, वेदनास्कन्धः, संज्ञास्कन्धः, संस्कारस्कन्धः, विज्ञानस्कन्धश्चेति — एते संस्कृता धर्माः अभि.भा.२९क/२५; श्रा.भू.७६क/१९६.
'du shes kyi tshogs
संज्ञाकायः — {de yang dbye na 'du shes kyi tshogs drug ste/} {tshor ba bzhin no//} स पुनर्भिद्यमानः षट् संज्ञाकायाः, वेदनावत् अभि.भा.३३ख/४८.
'du shes kyi rigs can
संज्ञाकुली — {phag mo dang gzhon nu ma ni tshor ba'i rigs can ma'o//} {de dag la mngon du phyogs pa 'du shes kyi rigs can ni thabs te u yig las skyes pa'o//} वाराही, कौमारी वेदनाकुलिनी । तस्याः सम्मुखः संज्ञाकुली उपाय उकारजन्मा वि.प्र.५४क/४.८३; द्र. {'du shes kyi rigs can ma/}
'du shes kyi rigs can ma
संज्ञाकुलिनी — {drag mo dang dpal chen mo ni 'du shes kyi rigs can ma'o//} रौद्री, महालक्ष्मीः संज्ञाकुलिनी वि.प्र.५४क/४.८३; द्र. {'du shes kyi rigs can/}
'du shes kyi rigs las skyes
= {'du shes kyi rigs las skyes pa/}
'du shes kyi rigs las skyes pa
वि. संज्ञाकुलजः, ओ जा — {'du shes kyi rigs las skyes pa}…{dkar po rnams kyi g}.{yas kyi phyag dang po na tho ba dang} संज्ञाकुलजानां श्वेतानां सव्ये प्रथमहस्ते मुद्गरः वि.प्र.३९ख/४.२३.
'du shes 'gog pa
संज्ञानिरोधः — {bsam gtan rnams dang}…/{'du shes 'gog pa ma lus par/} /{sems tsam la ni yod pa min//} ध्यानानि…संज्ञानिरोधो निखिलं चित्तमात्रे न विद्यते ।। ल.अ.८१क/२८.
'du shes bsgyur ba
विनिधायसंज्ञा म.व्यु.९२३७.
'du shes can
संज्ञी, सत्त्वभेदः — {'dul ba ni gcig tu 'gyur ro//}…{rnam pa bcu ni/} {sems can dmyal ba dang} … {'du shes can dang 'du shes med pa dang 'du shes can yang ma yin 'du shes can ma yin pa yang ma yin pa ste} स्यादेकविधो विनेयः… दशविधः । नारकः… संज्ञी असंज्ञी नैवसंज्ञीनासंज्ञी च बो.भू.१५५क/२००; {sems can}… {rkang med dam}… {'du shes can nam 'du shes med pa'am} सत्त्वा अपदा वा…संज्ञिनो वासंज्ञिनो वा बो.भू. १२२ख/१५७.
'du shes can yang ma yin 'du shes can ma yin pa yang ma yin pa
नैवसंज्ञीनासंज्ञी, विनेयसत्त्वभेदः — {'dul ba ni gcig tu 'gyur ro//}…{rnam pa bcu ni/} {sems can dmyal ba dang} …{'du shes can dang 'du shes med pa dang 'du shes can yang ma yin 'du shes can ma yin pa yang ma yin pa ste} स्यादेकविधो विनेयः…दशविधः । नारकः…संज्ञी असंज्ञी नैवसंज्ञीनासंज्ञी च बो.भू.१५५क/२००.
वि. संज्ञाप्रवर्तिनी — {gzugs 'jug par byed pa drug dang}… {'du shes 'jug par byed pa drug dang}…{ye shes 'jug par byed pa drug ste rigs sum cu rtsa drug gi rtsa rnams} षड् रूपप्रवर्तिन्यः… षड् संज्ञाप्रवर्तिन्यः…षड् ज्ञानप्रवर्तिन्य इति षट्त्रिंशत् कुलनाड्यः वि.प्र.२४४ख/२.५७.
वि. संज्ञापगतः — {des rnam pa thams cad du sems dang yid dang rnam par shes pa'i rnam par rtog pa dang /} {'du shes dang bral zhing} स सर्वशश्चित्तमनोविज्ञानविकल्पसंज्ञापगतः *बो.भू.२३९ख/४२.
'du shes dang tshor ba 'gog pa
पा. संज्ञावेदितनिरोधः, अष्टमो विमोक्षः — {rnam par thar pa brgyad pa 'du shes dang tshor ba 'gog pa ni 'gog pa'i snyoms par 'jug pa yin te} संज्ञावेदितनिरोधस्तु अष्टमो विमोक्षो निरोधसमापत्तिः अभि.भा.७९ख/११७७.
संज्ञारोगः — {gal te de la yang 'di ltar 'du shes ni nad do//} {'du shes ni 'bras so//} {'du shes ni zug rngu'o//} {'du shes med pa ni kun tu rmongs pa'o//}…{zhes bya bar sbyor ba yod mod kyi} यद्यपि तत्राप्येवं प्रयुज्यन्ते—संज्ञारोगः संज्ञागण्डः संज्ञाशल्यः असंज्ञकः सम्मोहम् अभि.भा.६८ख/११३८.
'du shes ni 'bras
संज्ञागण्डः — {gal te de la yang 'di ltar 'du shes ni nad do//} {'du shes ni 'bras so//} {'du shes ni zug rngu'o//} {'du shes med pa ni kun tu rmongs pa'o//}… {zhes bya bar sbyor ba yod mod kyi} यद्यपि तत्राप्येवं प्रयुज्यन्ते—संज्ञारोगः संज्ञागण्डः संज्ञाशल्यः असंज्ञकः सम्मोहम् अभि.भा.६८ख/११३८.
'du shes ni zug rdu
संज्ञाशल्यः — {gal te de la yang 'di ltar 'du shes ni nad do//} {'du shes ni 'bras so//} {'du shes ni zug rngu'o//} {'du shes med pa ni kun tu rmongs pa'o//}… {zhes bya bar sbyor ba yod mod kyi} यद्यपि तत्राप्येवं प्रयुज्यन्ते—संज्ञारोगः संज्ञागण्डः संज्ञाशल्यः असंज्ञकः सम्मोहम् अभि.भा.६८ख/११३८.
'du shes sna tshogs
नानात्वसंज्ञा — {'du shes sna tshogs yid la mi byed pas mtha' yas nam mkha' zhes te/} {nam mkha' mtha' yas pa'i skye mched la nye bar bsgrubs te gnas so//} नानात्वसंज्ञानाममनसिकारादनन्तकमाकाशमित्याकाशानन्त्यायतनमुपसम्पद्य विहरति द.भू.१९८ख/२०.
'du shes pa
क्रि. संजानति — {nga'i chos la chos su 'du shes pa} मम धर्मं धर्मतः संजानन्ति लो.को.१२४८; •सं. संज्ञानम् — {mos par 'du shes pa'i phyir}…{mos pa'i 'du shes pa ni mos par 'du shes pa'o//} अधिमुक्तिसंज्ञानात्…अधिमुक्तेः संज्ञानम् अधिमुक्तिसंज्ञानम् अभि. स्फु.३०४ख/११७२; {lam la gzhan nyid du 'du shes pa dang yid gnyis za ba la yang med do//} न मार्गेऽन्यत्वसंज्ञानं विमतिर्वा वि.सू.१३ख/१५; •वि. (उ.प.) संज्ञी — {bdag bas gzhan gyi don la khyad par 'phags par 'du shes pa'i byang chub sems dpa' la rang gi don ni gang zhig yin la/} {gzhan gyi don gang zhig yin} आत्मनः परार्थे विशिष्टसंज्ञिनो बोधिसत्त्वस्य कः स्वार्थः परार्थो वा सू.भा.१४३क/२१; वि.सू.६८क/८५; संज्ञः — {bde min bde bar 'du shes pas//} असुखे सुखसंज्ञस्य प्र. वा.११४ख/१.१८७.
'du shes pa nyid
संज्ञता — {cig shos la ni lon par 'du shes pa nyid na'o//} इतरस्य परिपूर्णसंज्ञतायाम् वि.सू.४५ख/५७.
'du shes pa phyin ci log
= {'du shes phyin ci log pa/}
'du shes par byed par 'gyur
क्रि. सञ्जानीरन् — {gzugs shig yod na ni rang gi gzugs gdon mi za bar 'du shes par byed par 'gyur ro//} सति हि रूपे रूपमवश्यं सञ्जानीरन्निति अभि.भा.६७ख/११३६.
'du shes phyin ci log
= {'du shes phyin ci log pa/}
'du shes phyin ci log pa
पा. संज्ञाविपर्यासः, विपर्यासभेदः — {sdug bsngal la bde ba'o snyam du 'du shes phyin ci log go/} दुःखे सुखमिति संज्ञाविपर्यासः अभि.भा.४क/८८०; {mi rtag pa la rtag go snyam du 'du shes phyin ci log pa} अनित्ये नित्यमिति संज्ञाविपर्यासः अभि.भा.२३१ख/७७९; •वि. विपर्यस्तसंज्ञः — {'jig rten na ni 'du shes phyin ci log sems phyin ci log ces grags kyi} लोके हि विपर्यस्तसंज्ञो विपर्यस्तचित्त इति प्रसिद्धम् अभि.भा.२३१ख/७७९.
'du shes phyin ci log las byung ba
वि. संज्ञाविपर्यासप्रादुर्भूतः — {chos thams cad la stong par blta ste/}…{'du shes phyin ci log las byung bar} सर्वधर्मान् शून्यान् व्यवलोकयति… संज्ञाविपर्यासप्रादुर्भूतान् स.पु.१०४ख/१६७.
'du shes ma yin
= {'du shes ma yin pa/}
'du shes ma yin pa
असंज्ञता — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa 'du shes ma yin 'du shes ma yin pa yang ma yin pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानां नापि संज्ञता नाप्यसंज्ञता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.४४क/२१.
'du shes med
= {'du shes med pa/}
'du shes med snyoms 'jug
= {'du shes med pa'i snyoms par 'jug pa/}
'du shes med 'du shes med min skye mched
= {'du shes med 'du shes med min gyi skye mched/}
'du shes med 'du shes med min skye mched du nye bar 'gro ba
नैवसंज्ञानासंज्ञायतनोपगः — {'di lta ste 'du shes med 'du shes med min skye mched du nye bar 'gro ba'i lha rnams lta bu'o//} तद्यथा—देवा आकाशानन्त्यायतनोपगाः अभि.स्फु.३०६ख/११७५.
'du shes med 'du shes med min skye mched pa
नैवसंज्ञानासंज्ञायतनिकः — {mthar phyin pa'i phra ba'i dmigs pa ni 'di lta ste/} {'du shes med 'du shes med min skye mched pa rnams kyi dmigs pa'o//} पर्यन्तिकं सूक्ष्मालम्बनं तद्यथा नैवसंज्ञानासंज्ञायतनिकानाम् अभि.स.भा.३०क/४१.
'du shes med 'du shes med min gyi skye mched
पा. नैवसंज्ञानासंज्ञायतनम्, आरूप्यधातुविशेषः — {gzugs med pa'i khams skye ba'i bye brag gis ni rnam pa bzhi ste/} {'di lta ste/} {nam mkha' mtha' yas skye mched dang}… {'du shes med 'du shes med min gyi skye mched do//} उपपत्तिभेदेन चतुर्विध आरूप्यधातुः । यदुत आकाशानन्त्यायतनम्… नैवसंज्ञानासंज्ञायतनमिति अभि.भा.१०९क/३८३; अभि.भा.६६ख/११३०.
'du shes med pa
वि. असंज्ञकः — {gal te de la yang 'di ltar 'du shes ni nad do//} {'du shes ni 'bras so//} {'du shes ni zug rngu'o//} {'du shes med pa ni kun tu rmongs pa'o//} …{zhes bya bar sbyor ba yod mod kyi} यद्यपि तत्राप्येवं प्रयुज्यन्ते—संज्ञारोगः संज्ञागण्डः संज्ञाशल्यः असंज्ञकः सम्मोहम् अभि.भा.६८ख/११३८; •सं. १. = {'du shes med pa nyid} असंज्ञता — {de yi mtshan mar mi brten pas/} /{mos min 'du shes med pa yin//} तन्निमित्तानधिष्ठानानधिमुक्तिरसंज्ञता । अभि.अ.१.३३ २. असंज्ञी, सत्त्वभेदः — {'dul ba ni gcig tu 'gyur ro//} {rnam pa bcu ni/} {sems can dmyal ba dang} …{'du shes can dang 'du shes med pa dang 'du shes can yang ma yin 'du shes can ma yin pa yang ma yin pa ste} स्यादेकविधो विनेयः… दशविधः । नारकः…संज्ञी असंज्ञी नैवसंज्ञीनासंज्ञी च बो.भू.१५५क/२००; {sems can}…{rkang med dam}…{'du shes can nam 'du shes med pa'am} सत्त्वा अपदा वा… संज्ञिनो वासंज्ञिनो वा बो.भू.१२२ख/१५७; असंज्ञा — {'du shes yod pa dang 'du shes med par skye ba dang} संज्ञासंज्ञोपपत्तितां च द.भू.२५३क/५०; असंज्ञिसत्त्वः — {gzugs kyi khams na 'du shes med pa zhes bya ba'i lha dag yod de} सन्ति रूपधातावसंज्ञिसत्त्वा नाम देवाः अभि. स्फु.९४ख/७७१; •पा. आसंज्ञिकम् — {mi ldan pa yi 'du byed rnams/} /{thob dang ma thob skal mnyam dang /} /{'du shes med} विप्रयुक्तास्तु संस्काराः प्राप्त्यप्राप्ती सभागता । आसंज्ञिकम् अभि.को.५क/२०९; द्र. {'du shes med pa pa/}
'du shes med pa can
असंज्ञा — {'du shes med pa rnams kyi snyoms par 'jug pa'am 'du shes med pa can yin pas 'du shes med pa'i snyoms par 'jug pa ste} असंज्ञिनां सत्त्वानां समापत्तिः, असंज्ञा वा समापत्तिरिति असंज्ञिसमापत्तिः अभि.भा.७५क/२३४;
'du shes med pa pa
पा. आसंज्ञिकम् — {'du shes med pa'i lha rnams kyi nang du skye ba dag gi sems dang sems las byung ba rnams 'gog pa gang yin pa de ni 'du shes med pa pa zhes bya ba'i rdzas yin te} असंज्ञिसत्त्वेषु देवेषूपपन्नानां यश्चित्तचैत्तानां निरोधस्तदासंज्ञिकं नाम द्रव्यम् अभि.को.७४ख/२३३; त्रि.भा.१६३ख/७७.
'du shes med pa'i snyoms 'jug
= {'du shes med pa'i snyoms par 'jug pa/}
'du shes med pa'i snyoms par 'jug pa
पा. असंज्ञिसमापत्तिः, समापत्तिभेदः — {snyoms par 'jug pa de dag gang yin zhe na/} {'du shes med pa'i snyoms par 'jug pa dang 'gog pa'i snyoms par 'jug pa'o//}…{'du shes med pa rnams kyi snyoms par 'jug pa'am 'du shes med pa can yin pas 'du shes med pa'i snyoms par 'jug pa ste} कतमे ते समापत्ती? असंज्ञिसमापत्तिः, निरोधसमापत्तिश्च…असंज्ञिनां सत्त्वानां समापत्तिः, असंज्ञा वा समापत्तिरिति असंज्ञिसमापत्तिः अभि.भा.७५क/२३४; त्रि.भा.१६३ख/७७.
'du shes med sems can
= {'du shes med pa'i sems can/}
'du shes gzhan sgyur ba
वि. अन्यसंज्ञोदितम् — {rdzun tshig 'du shes gzhan sgyur ba'i/} /{tshig don mngon par go ba 'o//} अन्यसंज्ञोदितं वाक्यमर्थाभिज्ञे मृषावचः ।। अभि.को.१३ख/६८८.
'du shes zlog
संज्ञाविवर्तः — {'du shes zlog la mkhas pa rnams//} संज्ञाविवर्तकुशलाः ल.अ.१७८क/१४१.
'du shes zlog la mkhas pa
वि. संज्ञाविवर्तकुशलः — {'phags pa'i mthong ba phun sum tshogs/}…/{'du shes zlog la mkhas pa rnams//} आर्यदर्शनसम्पन्नाः…संज्ञाविवर्तकुशलाः ल.अ.१७८क/१४१.
'du shes yod pa
संज्ञा — {'du shes yod pa dang 'du shes med par skye ba dang} संज्ञासंज्ञोपपत्तितां च द.भू.२५३क/५०.
'du shes yod pa dang 'du shes med par skye ba
पा. संज्ञासंज्ञोपपत्तिता — {de de lta bu'i shes par bya ba khong du chud pa'i blos sems can gyi sems thibs po rab tu rgyu ba yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te}… {'du shes yod pa dang 'du shes med par skye ba dang} स एवंज्ञानानुगतया बुद्ध्या सत्त्वचित्तगहनोपचारं च यथाभूतं प्रजानाति…संज्ञासंज्ञोपपत्तितां च द.भू.२५३क/५०.
'du shes la bdag gnas
पा. संज्ञायामात्मा, सत्कायदृष्टिभेदः म.व्यु.४६९६.
'du shes su byed
= {'du shes su byed pa/}
'du shes su byed pa
क्रि. संजानीते — {tshor bar byed pa ji lta ba de bzhin du 'du shes su byed do//} यथा वेदयते तथा संजानीते अभि.स.भा.१४ख/१८; संजानते — {la lar}… {'du shes su byed} एके संजानते म.व्यु.१५३९; •सं. संज्ञाकरणम् — {skyo ba med pa yid la byed pa ni sbyin pa la sogs pa la sbyor bas skyo ba la dgra bo'i 'du shes su byed pa'i phyir ro//} अखेदमनस्कारो दानादिप्रयोगपरिखेदे शत्रुसंज्ञाकरणात् सू.भा.१७७ख/७२.
'dug
१. क्रि. (अवि.; अक.) [1] (वर्त.) तिष्ठति — {de nyid du ni bdud rtsi 'thung zhing 'dug/} तत्रैव तिष्ठन्त्यमृतं पिबन्तः अ.क.१९२ख/२२.४; प्रतिष्ठति — {klu'i bu skye ba sna tshogs pa de ni phyogs 'di kho na nyid na 'dug go/} असौ जन्मचित्रो नागपोत एतस्मिन् देशे प्रतिष्ठति वि.व.२०४ख/१.७८; सीदति — {tshong pa dbul po'i srang bzhin du/} /{stong par khyim na gang 'dug pa//} तुलेव क्षीणा वणिजः शून्याः सीदन्ति यद्गृहे ।। अ.क.९ख/५०. ९२; निषीदति — {de 'ong ngam 'gro'am 'greng ngam 'dug gam nyal yang} सा आगच्छति गच्छति तिष्ठति निषीदति शय्यां च कल्पयति शि.स.८९ख/८९; {spre'u des kyang} …{skyil mo krung bcas shing 'dug go/} सोऽपि मर्कटः… पर्यङ्केन निषीदति वि.व.१२३ख/१.१२; सन्निविशति — {khri'am khri'u'am rtswa bting ba'i steng du}…{'dug pa'am 'dug par byed pa} मञ्चे वा पीठे वा तृणसंस्तरणे वा सन्निविशति वा सन्निषीदति वा श्रा.भू.४७क/११८; उपविशति — {rgyal po chen po ji ltar stan bting ba la bzhugs shig}…{gal te 'dug na gnyi ga yang 'dug par bya'o//} निषीद महाराज यथाप्रज्ञप्त आसने । सचेदुपविशति, द्वाभ्यामप्युपवेष्टव्यम् शि.स.११०क/१०९; विहरति — {de yang de na}…{nags khrod cig na rten cing 'dug go/} स च तत्र… अन्यतरद्वनषण्डमुपनिश्रित्य विहरति अ.श.२५२क/२३१; क्रामति — {nam mkha' la yang skyil mo krung bcas nas 'dug ste/} {dper na 'dab chags bya bzhin no//} आकाशे पर्यङ्केण क्रामति, तद्यथा शकुनिः पक्षी अभि.स्फु.२३२क/१०१९; संतिष्ठते — {'jigs skrag sems can rnams la ni/} /{rtag tu de yi mdun na 'dug/} भयार्दितानां सत्त्वानां संतिष्ठन्तेऽग्रतः सदा । शि.स.१७५ख/१७३; अवतिष्ठते — {mdun du skyil mo krung bcas nas 'dug go/} पुरस्तात्पर्यङ्कं बद्ध्वावतिष्ठते वि.व.१२४क/१.१२; {'chag pa dang 'dug pa dang nyal ba dag gi tshe yang rtag tu legs par bsrung ba lhur byed cing 'dug go/} नित्यमेव क्रमस्थानशय्यासु संरक्षणपरोऽवतिष्ठते अ.श.१४१ख/१३१; प्रतिष्ठते — {gang na sha sbrang dang sbrang bu mchu rings la sogs pa yod pa der lus bor te 'dug} यत्र दंशमशकास्तत्रोत्सृष्टकायः प्रतिष्ठते अ.श.९४क/८४; वर्तते — {gang la le lo lhag cing shas che la rgod pa ni bag la zha bar 'dug pa de ni zhum pa yin la} यत्र कौसीद्यमधिकम् औद्धत्यं तु न्यग्भावेन वर्तते, लल्लीनम् अभि.स्फु.२४८ख/१०५२ [2] (भवि.) वर्तिष्यति— {bu mo gal te rgyu yang dag par blangs te 'dug na ni khyod kyang bcom ldan 'das ci 'dra ba de lta bur 'gyur ro//} दारिके यदि हेतुं समादाय वर्तिष्यसि, त्वमप्येवंविधा भविष्यसि यादृशो भगवान् अ.श.५ख/४ [3] (भूत.) अस्थात् — {phyogs gcig tu 'dug go/} एकान्तेऽस्थात् अभि.स्फु.१३६ख/८४७; वि.व.१४६ख/१.३४; न्यसीदत् म.व्यु.६२८०; न्यषीदत् म.व्यु.६२८०; उपविवेश म.व्यु.६६१८ [4] (विधौ) = {'dug cig} वसतु — {mu khyud khyod 'di nyid du 'dug la dga' bar spyod cig} वस निमे रमस्व निमे इहैव वि.व.१९७ख/१.७० २. = {'dug pa/}
'dug tu bcug nas
निषादयित्वा — {mkhan pos gral dpon gyi mdun du 'dug tu bcug nas ril ba spyi blugs chus bkang ste byin nas} उपाध्यायेन वृद्धान्ते निषादयित्वा उदकपूर्णा कुण्डिका दत्ता अ.श.२३०क/२१२.
'dug cig
क्रि. (विधौ) तिष्ठ — {sogs pa zhes bya ba'i sgras ni zo} ({zos} ){shig 'dug shig}({cig}) {song shig ces bya ba la sogs pa bsdu ste} आदिशब्देन भुङ्क्ष्व, तिष्ठ, गच्छ इत्येवमाकारं च अभि.स्फु.२४४क/१०४५; निषीद — {stan la 'dug shig}({cig}) आसने निषीद वि.सू.१८ख/२१; {khyed cag gis kyang skyil mo krung chos la 'dug shig} ({cig}) यूयमपि यथास्थापितं पर्यङ्कं बद्ध्वा निषीदथ वि.व.१२४क/१.१३; स्थीयताम् — {klu yis gzhon nu dbugs phyung nas/} /{'dug cig ces pa rab tu smras//} नागः कुमारमाश्वास्य स्थीयतामित्यभाषत ।। अ.क.१२८क/६६.३५; •क्रि. वस्तव्यम् — {khyed cag nga'i yul na ma 'dug} ({cig}){shig} न तेन मद्विषये वस्तव्यम् वि.व.१७१क/१.५९.
'dug stangs
आसनम् — {pad+ma'i 'dug stangs dang rdo rje'i 'dug stangs} पद्मासनं च वज्रासनं च वि.प्र.६२क/४. १०९; {zhi ba la sogs pa la rim pas 'dug stangs rnams su 'gyur ro//} {de yang zhi ba la skyil krung zhes pa ste} शान्तिकादौ क्रमेणासनानि भवन्ति । तत्र शान्तौ पर्यङ्क इति वि.प्र.९९क/३.१९.
'dug stangs rnam par dag pa
आसनविशुद्धिः — {rnam par dag pa des lha rnams kyi stabs dang 'dug stangs rnam par dag par 'gyur te g}.{yo ba med pa las so zhes pa nges pa'o//} तेन विशुद्धेन देवतानां पदासनविशुद्धिः प्रकम्पाभावतो भवतीति नियमः वि.प्र.६२क/४.१०९.
'dug gnas
१. = {sdod sa} आवसथः — {gnas dang 'dug gnas bzang po dang /} /{khang pa dang ni rta babs dang /} {ltung bar 'gyur//} विहारावसथान्रम्यान्मन्दिरांश्च सतोरणान् । पातयति म.मू.२००क/२१६; {rgyal po dang lha'i gnas dang mu stegs can gyi 'dug gnas la brten pa nyid dang} राजकुलतीर्थिकावसथसन्निसृ(श्रि)तत्वात् वि.सू.२१ख/२५; आवासः — {gnas dang 'dug gnas bzang po dang /}…/{dud 'gro rnams kyi 'dug gnas kyang /}…{ltung bar 'gyur//} विहारावसथान्रम्यान्…पातयति आवासांस्तिर्यग्गतांस्तथा ।। म.मू.२००क/२१६; निवासस्थानम् — {btsun mo'i 'khor 'dug pa'i gnas dang 'brel ba nyid la'o//} अन्तःपुरनिवासस्थानसम्बद्धतायाम् वि.सू.४७क/५९ २. = {'dun khang} वासः, सभागृहम् — वासः कुटी द्वयोः शाला सभा अ.को.२.२.६; वसन्त्यस्मिन्निति वासः । वस् निवासे…सभागृहनामानि अ.वि.२.२.६.
'dug gnas su za ba
पा. आवसथपरिभोगः — {'dug gnas su za ba'i ltung byed do//} आवसथपरिभोगः (ओ गे प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.३५क/४४.
सं. १. निषदनम् — {byang chub kyi snying po la 'dug gi bar du rgyun gcod par mi byed} न विच्छिनत्त्याबोधिमण्डनिषदनात् सू.भा.१९९क/१००; स्थानम् — {'chag pa dang 'dug pa dang nyal ba dag gi tshe yang rtag tu legs par bsrung ba lhur byed cing 'dug go/} नित्यमेव क्रमस्थानशय्यासु संरक्षणपरोऽवतिष्ठते अ.श.१४१ख/१३१; {'dug pa dang 'gro ba dang gnas mal dang} स्थानगमनशयनासनम् वि.सू.४६ख/५९; आसनम् — {phyi ba tsam du byas te 'dug pa} प्रोञ्छनमात्रं कृत्वासनम् वि.सू.८१ख/९९; अवस्थानम् — {la lar} ({snga dro} ){klog pa dang kha ton dang 'dug pa dang bcag pa dag las gang yang rung ba bya} पूर्वाह्ने क्वचित् पाठस्वाध्यायावस्थानचंक्रमाणाम् वि.सू.६२क/७८; निषादः — {khyim gzhan du ma bsgo bar stan la 'dug la'o//} निषादेऽननुज्ञातेऽन्तर्गृहमासने वि.सू.५३ख/६८; स्थितिः — {'dug pa'i bya ba} स्थितिक्रिया *प्र.प. २. वासः — {de bas bdag ni 'dug mi 'dod//} तेन वासं न रोचये जा.मा.५५क/६४; {nyin mtshan nyid} ({gnyis} ){las lhag par 'dug na'o//} रात्रिन्दिवद्वयपरिपूरेरूर्ध्वं वासे वि.सू.४०ख/५०; निवासः — {btsun mo'i 'khor 'dug pa'i gnas dang 'brel ba nyid la'o//} अन्तःपुरनिवासस्थानसम्बद्धतायाम् वि.सू.४७क/५९; {'di la 'dzegs te 'dug par 'os pa'i bsti gnas dag btsal bar bya'o//} अत्र आरुह्य निवासयोग्यं आश्रमं निरुपयावः ना.ना.२२६ख/१६ ३. वृत्तिः — {'dug pa'i rgyu nyid} वृत्तिहेतुत्वम् अभि.स.भा.३ख/३; वर्तना — {mtho ris 'dod pa mtho ris kyi don du tshul khrims dang brtson 'grus rtsom zhing /} {bsam gtan dang shes rab yang dag par blangs nas 'dug pa} स्वर्गकामस्य स्वर्गार्थं शीलं वीर्यारम्भं ध्यानं प्रज्ञां समादाय वर्तना बो.भू.१२ख/१५ ४. = {'dug pa nyid} सन्निहितत्वम् — {de bas de'i yul na 'dug pa kho na yin te} अतस्तद्देशे सन्निहितत्वम् न्या. टी.८४ख/२३१; सन्निहितता— {de bas na spyi ni 'brel pa can de'i rjes su 'jug pa'i yul can de'i yul na 'dug pa yin no//} ततस्तत्सम्बन्धित्वानुबन्धिनी तद्देशसन्निहितता सामान्यस्य न्या.टी.८४ख/२२९; •पा. निषद्या १. ईर्यापथभेदः — {spyod lam ni bzhi ste/} {'chag pa dang 'greng ba dang 'dug pa dang nyal ba'o//} चत्वार ईर्यापथाः । चंक्रमः स्थानं निषद्या शय्या च बो.भू. १०४क/१३३; {spyod lam gsum gyis gnas so//}…{'greng ba dang 'gro ba dang 'dug pa} त्रिभिरीर्यापथैर्विहरति…स्थानेन चंक्रमेण निषद्यया रा.प.२४९क/१४९ २. योगविशेषः — {'dug pa ni rnal 'byor te} निषद्या उच्यते योगः *वि.व.१८४ख/२.१०९; •वि. १. अध्युषितः — {nad pa 'dug pa'i gnas khang gzhan la mi sbyin no//} नाध्युषितं ग्लानेनान्यस्मै लयनं… ददीरन् वि.सू.६१ख/७८; अनुचीर्णः — {zla ba skar ma'i tshogs nang 'dug 'dra zhing //} शशीव नक्षत्रगणानुचीर्णः ल.वि.६९ख/९२ २. (उ.प.) वर्ती — {chos bstan pa la mngon 'dug pa/} /{dge slong kau N+Di n+ya yi}( {ni})/ /{gtam gyi zhar la dge slong gis/} /{dris} धर्मोपदेशे…कौण्डिन्यस्याग्रवर्तिनः । भिक्षोः कथाप्रसङ्गेन पृष्टः अ.क.२४७क/२९.२; स्थः — {gnas min 'dug ngas ci zhig bya/} /{khyod ni dus min nye bar 'ongs//} किं करोम्यपदस्थोऽहमकाले त्वमुपागतः । अ.क.२४ख/५२.५५; संस्थः — {lag mthil spu nyag gcig 'dug pa/} /{mi rnams kyis ni mi rtogs la//} ऊर्णापक्ष्म यथैव हि करतलसंस्थं न वेद्यते पुम्भिः । अभि.भा.३ख/८७७; जुष् — {der ni stan gcig la 'dug pa'i/} /{lha dbang mi yi bdag po dag/} एकासनजुषोस्तत्र सुरेन्द्रमनुजेन्द्रयोः । अ.क.४४क/४.८९; •भू.का.कृ. निषण्णः — {shing zhig gi drung du 'dug pa} वृक्षमूले निषण्णः जा.मा.१४०क/१६२; {de thun tha ma la langs te 'dug pa dang} स पश्चिमे यामे उत्थाय निषण्णः वि.व.१५१क/१.३९; स्थितः — {thag ring na 'dug pas ci phyir thos she na} दूरस्थितेन कस्माद् गृह्यते प्र.अ.१६२क/५११; अवस्थितः — {seng ge'i khri la 'dug pa} सिंहासनावस्थितः जा.मा.१३३क/१५४; {de nyid na 'dug pa} तत्रैवावस्थितः वि.व.१५६ख/१.४५; व्यवस्थितः — {nags kyi gnas na 'dug pa'i tshe//} वनभूमौ व्यवस्थिते ल.अ.१८९क/१६१; उपविष्टः — {rtswa'i stan la 'dug pa mthong ngo //} अद्राक्षीत्… तृणसंस्तरोपविष्टम् ग.व्यू.३७६ख/८७; {zan gyi phyir 'dug pa} भोजनार्थमुपविष्टः वि.सू.८०क/९७; गतः — {'di na dge sbyong ngam bram ze la la dgon pa na 'dug kyang rung /} {shing drung na 'dug kyang rung} इहैकत्यः श्रमणो वा ब्राह्मणो वा अरण्यगतो वा वृक्षमूलगतो वा अभि.स्फु.९३ख/७७०; {khang stong na 'dug kyang rung} शून्यागारगतो वा श्रा.भू.६क/१३; प्रतिष्ठितः — {'di la gzhon nu'i srog 'dug gis} कुमारस्यात्र प्राणाः प्रतिष्ठिताः वि.व.२१२क/१.८७; विरूढः — {shing tin du zhig gad pa g}.{yang za ba'i kha na 'dug pa}…{mthong ngo //} ददर्श प्रपाततटान्तविरूढं…तिन्दुकीवृक्षम् जा.मा.१४०ख/१६२; सन्निहितः — {de'i yul na 'dug pa'i rang bzhin gang yin pa de ni} तद्देशे सन्निहितः स्वभावो यस्य तत् न्या.टी.८४ख/२२९; •प्र. द्र.— {stag mo des za zhing 'dug pa mthong ba dang} तया व्याघ्रयुवत्या भक्ष्यमाणं ददर्श जा.मा.६क/५.
'dug par
आसितुम् — {des na nges par sbyor ba nyid kyis 'dug par mi nus pa yin no zhe na} ततो नियोगादेव नासितुं समर्थः प्र.अ.६ख/८; वस्तुम् — {de dag dang lhan cig tu 'dug par rigs so//} ताभिरेव सार्धं प्रतिरूपं वस्तुं स्यात् जा.मा.११०ख/१२८.
'dug pa yin
क्रि. विश्राम्यति — {rig pa 'dzin pa'i 'khor los sgyur ba'i gnas dag ma thob 'dug pa yin nam snyam//} नो विद्याधरचक्रवर्तिपदवीमप्राप्य विश्राम्यति ना.ना.२२९क/३८; सन्निहितं भवति {gang zhig de dag dang 'brel pa can gyi rang bzhin de ni gdon mi za bar de dag gi yul na 'dug pa yin no//} यस्य हि येषां सम्बन्धी स्वभावः तन्नियमेन तेषां देशे सन्निहितं भवति न्या.टी.८४ख/२२९.
'dug pa'i rgyu nyid
पा. वृत्तिहेतुत्वम्, हेतुत्वभेदः — {rgyu rnam pa lnga'i dbang du byas nas}…{'byung ba'i rgyu nyid}…{'jug pa'i rgyu nyid ni 'byung ba rnams bsal na rgyur byas pa'i gzugs la logs shig tu yul gnod pa'i mthu med pa'i phyir ro//} पञ्चविधं हेतुत्वमधिकृत्य । उत्पत्तिहेतुत्वम् …वृत्तिहेतुत्वं भूतानि प्रत्याख्यायोपादायरूपस्य पृथग्देशावष्टम्भसामर्थ्याभावात् अभि.स.भा.३ख/३.
वि. अवस्थितः — {bdug pa de steng gi nam mkha' la yang dag par 'phags te}…{sprin chen po'i mgo ltar 'dug par 'gyur ba} स धूप उपरि विहायसमभ्युद्गम्य…महदभ्रकूटवदवस्थितः अ.श.१३ख/१२.
'dug par bya
क्रि. १. तिष्ठेत् — {phyi bzhin 'brang ba'i dge sbyong mdun du 'gro bar mi bya'o//} {'dug par mi bya'o//} न पुरः पश्चाच्छ्रमण उपगच्छेत् । न तिष्ठेत् वि.सू.१०ख/११; निषीदेत्— {khri brtsegs pa'i steng du 'dug par mi bya'o//} न पीठातिपीठे निषीदेत् वि.सू.४७ख/६०; {dkyil du 'dug par bya'o//} मध्ये निषीदेत् वि.सू.८१क/९८; सन्निषीदेत् — {shes pa phyir bcos te thams cad du 'dug par bya'o//} प्रतिकृत्य चेतितं सर्वत्र सन्निषीदेत् वि.सू.५८क/७४ २. निषत्स्यामि — {gung thun la 'dug par bya'o//} मध्यमे यामे निषत्स्यामि वि.व.१५१क/१. ३९; •क्रि. उपवेष्टव्यम् — {rgyal po chen po ji ltar stan bting ba la bzhugs shig}…{gal te 'dug na gnyi ga yang 'dug par bya'o//} निषीद महाराज यथाप्रज्ञप्त आसने । सचेदुपविशति, द्वाभ्यामप्युपवेष्टव्यम् शि.स.११०क/१०९; स्थातव्यम्— {'dug par mi bya} न स्थातव्यम् लो. को.१२५१; संस्थातव्यम् — {'dug bya zhes brjod bcom ldan rang /} /{rang gi bya ba'i slad du gshegs//} भगवान्… संस्थातव्यमिहेत्युक्त्वा स्वकृत्याय स्वयं ययौ ।। अ.क.१०५ख/१०.६६; निषत्तव्यम् — {de bzhin gshegs pa'i chos kyi stan de la rigs kyi bu des 'dug par bya'o//} तथागतस्य धर्मासनम् । तत्र तेन कुलपुत्रेण निषत्तव्यम् स.पु.८७ख/१४६; •सं. निषदनम् — {rtswa bam la 'dug par bya'o//} निषदनं पिण्डके वि.सू.७९क/९६.
'dug par bya ba
= {'dug par bya/}
'dug par byas
=(?) क्रि. निषादयितव्यम् — {sems can 'di byang chub kyi snying por sngar je 'dug par byas la} ({bya'o}) एष एव तावन्मया सत्त्वः पूर्वतरं बोधिमण्डे निषादयितव्यः शि.स.१०५ख/१०४.
'dug par byed
क्रि. तिष्ठति — {bdag bla ma'i zhabs kyi rim gro byed pa'i bde ba yongs su btang nas ji ltar khyim du 'dug par byed} कथमहं गुरुचरणपरिचर्यासुखं परित्यज्य गृहे तिष्ठामि ना.ना.२२५ख/७; निषीदति — {rtswa bting ba'i steng du skyil mo krung bcas te 'dug par byed pa} तृणे वा संस्तरणे (तृणसंस्तरणे) वा निषीदति पर्यङ्कमाभुज्य तु श्रा.भू.१३१ख/३६०; सन्निषीदति — {khri'am khri'u'am rtswa bting ba'i steng du}…{'dug pa'am 'dug par byed pa} मञ्चे वा पीठे वा तृणसंस्तरणे वा सन्निविशति वा सन्निषीदति वा श्रा.भू.४७क/११८.
'dug par byed pa
= {'dug par byed/}
'dug par mi bya
क्रि. न तिष्ठेत् — {phyi bzhin 'brang ba'i dge sbyong mdun du 'gro bar mi bya'o//} {'dug par mi bya'o//} न पुरः पश्चाच्छ्रमण उपगच्छेत् । न तिष्ठेत् वि.सू.१०ख/११; न निषीदेत्— {khri brtsegs pa'i steng du 'dug par mi bya'o//} न पीठातिपीठे निषीदेत् वि.सू.४७ख/६०; •कृ. न स्थातव्यम् लो.को.१२५१.
'dug par mdzod
क्रि. आस्यताम् — {de ni bdag gis bzlog par bgyi/} /{khyed gnyis dal gyis 'dug par mdzod//} तमहं वारयिष्यामि युवाभ्यां स्वैरमास्यताम् ।। का.आ.३३२क/२.२९३.
'dug par 'os pa
वि. निवासयोग्यम् — {'di la 'dzegs te 'dug par 'os pa'i bsti gnas dag btsal bar bya'o//} अत्र आरुह्य निवासयोग्यं आश्रमं निरूपयावः ना.ना. २२६ख/१६.
'dug bya
= {'dug par bya/}
'dug shig
= {'dug cig}
'dug sa
प्रतिष्ठा — {khwa khyus lding ba bzhin du nam mkha' la 'khor te gang du yang 'dug sa mi rnyed do//} वायु(वायस)मण्डलवदाकाशे परिभ्रमन्ति, न क्वचित्प्रतिष्ठां लभन्ते अ.श.१२४क/११४.
'dud
= {'dud pa/}
'dud pa
क्रि. (वर्त.; {btud pa} भवि., भूत.; {thud} विधौ) अवनमति — {sems can thams cad la 'dud} सर्वसत्त्वानां चावनमति शि.स.१५१क/१४६; प्रणमति {gang zhig bdag nyid la 'dud pa/} /{de yis ji ltar srung byed 'gyur//} ते कुर्वन्ति कथं रक्षां मामेव प्रणमन्ति ये । अ.क.१७४क/७८.१३; नमस्ते — {mchog sbyin rdo rje mchog khyod 'dud ces pa la sogs pas bstod pa byas te} स्तुतिं कृत्वा ‘नमस्ते वरदवज्राग्र’ इत्यादिना वि.प्र.६८ख/४. १२३; नमस्यति — {khyod la sems can gang 'dud pa//} ये त्वां सत्त्वा नमस्यन्ति श.बु.११६क/१४९; नमोऽस्तु — {rig pa'i rgyal po khyod la 'dud//} विद्याराज नमोऽस्तु ते स.दु. २३७/२३६; •सं. १. नतिः — {bla ma la 'dud} गुरुनतिः अ.क.२७क/५३.१; अवनतिः — {rnam pa kun du nyon mongs pa'i/} /{dgra la mdud} ({'dud} ){par mi bya 'o//} न त्वेवावनतिं यामि सर्वथा क्लेशवैरिणाम् ।। बो.अ.९ख/४.४४; सन्नतिः — {dga' bo'i dbang po nyer zhi dang /} /{nga rgyal khengs pa 'dud pa dang //} इन्द्रियोपशमो नन्दे मानस्तब्धे च सन्नतिः । श.बु.११५क/१२५ २. = {'dud pa'i las} सामीचीकर्म — {kha ton bya ba dang bla ma rnams la 'dud pa dang} स्वाध्यायः गुरूणां सामीचीकर्म श्रा.भू.१६ख/३९; सामीची म.व्यु.१७६८; •वि. अवनामकरः — {rnyed pa dang bkur sti ni rnyed pa dang ma rnyed pas khengs pa dang 'dud par brtag par bya'o//} लाभालाभतया उन्नामावनामकरो लाभसत्कारः प्रत्यवेक्षितव्यः शि.स.६३क/६१; नतः — {gang zhig dman pa rnams ni khyod la mgos 'dud cing //} य एव दीनाः शिरसा नतेन ते का.आ.३३६क/३.४२; प्रणतः — {gzhan gyi don du ni 'greng ste 'dud pa dang bcas par ro//} स्थितस्य परार्थे सप्रणतम् वि.सू.८३क/१००; •अव्य. नमः — {bud med la 'dud bud med 'dud/} /{bud med la 'dud 'dud do 'dud//} नमः स्त्रीभ्यो नमः स्त्रीभ्योनमः स्त्रीभ्यो नमो नमः ।। अ.क.२६९क/३२.४७; {the tshom rtsig pa 'jig mdzad de la 'dud//} विमतिप्राकारभेत्त्रे नमः र.वि.७७ख/७.
'dud pa gyis shig
क्रि. नमस्करोतु — {glegs bam 'di las shes rab kyi pha rol tu phyin pa la ltos shig phyag 'tshol cig 'dud pa gyis shig} इतः पुस्तकात्प्रज्ञापारमितां पश्यन्तु वन्दन्तां नमस्कुर्वन्तु अ.सा.७९क/४४.
'dud pa can
वि. नमस्वी मि.को.८२ख ।
'dud pa dang bcas pa
वि. सप्रणतः — {gzhan gyi don du ni 'greng ste 'dud pa dang bcas par ro//} स्थितस्य परार्थे सप्रणतम् वि.सू.८३क/१००.
'dud pa'i las
सामीचीकर्म — {bla ma rnams la gus par smra ba dang phyag 'tshal ba dang mngon du ldang ba dang thal mo sbyor zhing 'dud pa'i las byas pas} गुरूणां चाभिवादनवन्दनप्रत्युत्थानाञ्जलिसामीचीकर्म कृत्वा बो.भू. १९४ख/२६१.
'dud par 'gyur
क्रि. नमति — {rnam shes dba' rlabs sna tshogs kyis/} /{gar byed rab tu 'dud par 'gyur/} /{gzung dang 'dzin pa'i dngos por ni/} /{lus can rnams kyi sems 'jug go/} चित्रैस्तरङ्गविज्ञानैर्नृत्यमानः प्रवर्तते ।। ग्राह्यग्राहकभावेन चित्तं नमति देहिनाम् । ल.अ.१६१क/१११.
'dud par bya
क्रि. नमेत् — {rdo rje bsgyings pa'i sbyor ba yis/} /{btags pa'i bsam pas 'dud par bya//} वज्रगर्वप्रयोगेण नमेदाशयकम्पि(कल्पि)तैः । स.दु.१५५/१५४.
'dud par bya ba
सामीचीकर्म — {dus dus su gus par smra ba dang phyag bya ba dang mngon du ldang ba dang thal mo sbyar ba dang 'dud par bya ba dang mchod par bya ba dang} कालेन कालमभिवादनवन्दनप्रत्युत्थानाञ्जलिसामीचीकर्मपूजाक्रियया बो.भू.१२८क/१६५; द्र. {'dud pa'i las/}
'dud ma
ना. नता, यक्षिणी — {gar byed 'dud ma rje btsun ma/} /{brgyad po 'di dag gnod sbyin mo//} नटी नट (नता) तथा भट्ट(आ)… इत्येता अष्ट यक्षिण्यः म.मू.२८२क/४४०; {'dud ma'i sngags ni 'di yin te/} {oM naT+Te shu klAm ba ra mA l+ya d+hA ri Ni mai thu na pri ye swA hA} नट्टा(नता)या मन्त्रः — ऊँ नट्टे शुक्लाम्बरमाल्यधारिणि मैथुनप्रिये स्वाहा म.मू.२८२ख/४४१.
'dun
= {'dun pa/}
'dun khang
उपस्थानशाला — {'dun khang du gshegs te/} {dge slong gi dge 'dun gyi gung la gdan bshams pa la bzhugs so//} उपस्थानशालां प्रविश्य पुरस्ताद्भिक्षुसङ्घस्य प्रज्ञप्त एवासने निषण्णः अ.श.१०६ख/९६; अभि.स्फु.२५६क/१०६६; संस्थागारम् — {ji tsam na 'dun khang zhig na dge bsnyen lnga brgya bya ba 'ga' zhig gi phyir lhags shing 'dus par gyur pa dang} यावदन्यतमस्मिन्संस्थागारे पञ्चोपासकशतानि संनिषण्णानि संनिपतितानि केनचिदेव करणीयेन वि.व.१५३ख/१.४२; {bu mo thams cad kyang 'dun khang du shog shig} सर्वदारिकाभिः संस्थागारे सन्निपतितव्यम् ल.वि.७३क/९९; मप्रडपः — {dper na nam mkha' ni khang pa'i gnas na mi mngon te/}…{'dun khang rtib la nam mkha' gyis} तद्यथा—आकाशं मण्डपावस्थाने न लक्ष्यते…आकाशं कुरु मण्डपं पातय अभि.स्फु.१८७क/९४४; वाटः — {mchod sbyin gyi 'dun khang du song nas zas 'dod pa rnams la ni zas sbyin par byed do//} यज्ञवाटं प्रविश्य अन्नमन्नार्थिभ्यः प्रयच्छति अ.श.९४क/८४; सभा मि.को.१४०क; द्र. {'dun sa/}
'dun pa
सं. १. = {'dod pa} इच्छा — {rgyal por spyod dam dka' thub can/} /{'di ni rang gi 'dun pas 'tsho//} राजभोगी तपस्वी वा जीवत्वेष निजेच्छया । अ.क.२५०क/२९.३७ २. आवर्जनम् — {mngon par shes pa'i spyod pa ni theg pa chen po dang dman pa la mos pa gnyi ga mthus 'dun par bya ba'i phyir ro//} अभिज्ञाचर्या द्वयोरपि महायानहीनयानाधिमुक्तयोः प्रभावेणावर्जनार्थम् सू.भा. २५६क/१७५ ३. = {sred pa} छन्दः, तृष्णा — {nye bar len pa'i phung po lnga po 'di dag ni 'dun pa'i rtsa ba can} इमे पञ्चोपादानस्कन्धाश्छन्दमूलकाः अभि.भा.४९क/१०५९; {'dun pa'i rtsa ba can zhes bya ba ni 'dun pa'i rgyu can zhes bya ba'i tha tshig ste/} {'dir 'dun pa ni sred pa'i rnam grangs yin no//} छन्दमूलका इति । छन्दहेतुका इत्यर्थः । तृष्णापर्याय इह छन्दः अभि.स्फु.२५३क/१०५९ ४. = {don du gnyer ba} छन्दः, प्रार्थना — {'dun pa ni rnam pa bzhi ste/} {nga'o snyam pa}…{gyur cig snyam pa}…{'di lta bur gyur cig snyam pa}…{bzhi pa ni nying mtshams sbyor ba'i 'ching ba la 'dun pa yin no//} चतुर्विधो हि च्छन्दः । अस्मि…स्याम्…इत्थं स्याम्…प्रतिसन्धिबन्धच्छन्दश्चतुर्थः अभि.भा.४९ख/१०५९; {lus don du gnyer ba ni lus la 'dun pa ste} आत्मभावप्रार्थना आत्मभावच्छन्दः अभि.स्फु.२५३क/१०५९; अनुनयः — {yul gyi dga' ba la 'dun pa} विषयरत्यनुनयः ग.व्यू.१९०क/२७२ ५. = {'dun pa nyid} औत्सुक्यम् — {de nas 'dun pas de nyid dang /} /{lhan cig rgyal byed tshal song nas//} औत्सुक्यात्सह तेनैव गत्वा जेतवनं ततः । अ.क.२००क/८४.१३ ६. = {tshan do} छन्दोहम्, मेलापकस्थानभेदः — {'dun pa dang nye ba'i 'dun pa ni rgya mtsho'i phyed gzhan la'o//} छन्दोहोपछन्दोहं समुद्रस्यापरार्द्धे वि.प्र.१७१क/१.२०; द्र.— {kye bcom ldan 'das 'du ba'i gnas du lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {gnas dang nye ba'i gnas dang ni/}…/{tshan do nye ba'i tshan do dang //} हे भगवन् के ते मेलापकस्थानाः । भगवानाह—पीठञ्चोपपीठञ्च…छन्दोहञ्चोपच्छन्दोहम् हे.त.८क/२२; •पा. छन्दः १. सर्वत्रगचैत्तसिकभेदः — {tshor dang sems pa 'du shes dang /} /{'dun dang reg dang blo gros dran/} /{yid la byed dang mos pa dang /} /{ting nge 'dzin sems thams cad la//} वेदना चेतना संज्ञा च्छन्दः स्पर्शो मति स्मृतिः । मनस्कारोऽधिमोक्षश्च समाधिः सर्वचेतसि ।। अभि.को.४ख/१८६; {'dun pa ni byed 'dod pa'o//} छन्दः कर्तृकामता अभि.भा.६४ख/१८७ २. विनियतचैतसिकभेदः— {'dun mos dran dang bcas pa dang /} /{ting nge 'dzin blo bye brag nges//} छन्दाधिमोक्षस्मृतयः सह । समाधिधीभ्यां नियताः त्रि.भा.१५४ख/५२; {'dun pa ni bsams pa'i dngos po la 'dod pa ste} छन्दोऽभिप्रेते वस्तुन्यभिलाषः त्रि.भा.१५५क/५२ ३. ऋद्धिपादभेदः — {'dun pa'i rdzu 'phrul gyi rkang pa} छन्दृद्धिपादः वि.प्र.१७२क/३.१६७; द्र. {'dun pa'i ting nge 'dzin spong ba'i 'du byed dang ldan pa'i rdzu 'phrul gyi rkang pa/} ।। •ना. छन्दकः, सारथिः — {'dun pa da skyo bar ma byed par rta bsngags ldan legs par brgyan te ma thogs par nga la byin} छन्दक मा मेदानीं खेदय । प्रयच्छ मे कण्ठकं समलंकृत्य, मा च विलम्बिष्ठाः ल.वि.१०८क/१५६; {'drog pa med pa'i rta la de/} /{'dun pa dang ni lhan cig zhon//} छन्दकेन सहारुह्य निस्तरङ्गं तुरङ्गमम् । अ.क.२२१ख/२४.१५२; •भू.का.कृ. अभिमतम् — {mi'am ci'i rgyal po ljon pa}…{mi'am ci rnams kyi 'dun pas gzhon nu nor bzangs la rje bkur sti chen po byas nas} द्रुमः किन्नरराजः…सुधनं किन्नराभिमतेन महता सत्कारेण पुरस्कृत्य वि.व.२१८ख/१.९६; आवर्जितम् — {'dun pa'i yid kyis rus pa rnams la phyag 'tshal to//} आवर्जितमनसस्तानि शरीराणि मूर्ध्ना वन्दन्ते स्म सु.प्र. ५४क/१०७.
'dun pa skyed
क्रि. छन्दं जनयति — {gang sngar ni skyes pa rnams spang bar bya ba'i phyir 'dun pa skyed la}…{nges pa 'di ni med do//} न ह्येष नियमो यत् पूर्वमुत्पन्नानां प्रहाणाय छन्दं जनयति अभि.भा.२क//८७३.
'dun pa skyed par byed pa
पा. छन्दजनकः, मनस्कारप्रभेदः — {yid la byed pa ni rnam pa bco brgyad de/} {rigs nges pa dang}…{'dun pa skyed par byed pa dang}…{rgya chen po yid la byed pa'o//} अष्टादशविधो मनस्कारः । धातुनियतः…छन्दजनकः…विपुलमनस्कारश्च सू.भा.१६६क/५७; {'dun pa skyed par byed pa ni de la yid ches pa dang ldan pa gang yin pa'o//} छन्दजनको यस्तत्संप्रत्ययसहगतः सू.भा.१६६ख/५८.
'dun pa can
वि. छन्दिकः — {'dun pa can brtson 'grus dang ldan pa}…{sems can rnams} छन्दिकानां वीर्यवतां…सत्त्वानाम् सु.प.२२क/३.
वि. छन्दजातीयः — {nye bar len pa'i phung po lnga po 'di dag ni/} {'dun pa'i rtsa ba can/} {'dun pa las kun 'byung ba/} {'dun pa dang 'dra ba/} {'dun pa las rab tu skye ba dag yin no//} इमे पञ्चोपादानस्कन्धाश्छन्दमूलकाश्छन्दसमुदयाश्छन्दजातीयाश्छन्दप्रभवाः अभि.भा.४९क/१०५९; द्र. {'dun pa'i rigs can/}
'dun pa dang ldan
= {'dun pa dang ldan pa/}
'dun pa dang ldan pa
वि. छन्दिकः — {nem nur mang ba dang the tshom mang ba dang 'dun pa dang ldan pa} कांक्षाबहुलो विचिकित्साबहुलः छन्दिकश्च श्रा.भू.७३क/१८९.
'dun pa phul ba
वि. छन्ददायकः — {gnyug mar gnas pa dang las byed pa dang 'dun pa phul ba dag kho na la dngos gzhi'o//} नैवासिककर्मकृच्छन्ददायकानामेव मौलस्य वि.सू.२९क/३७.
'dun pa phyir bsgyur ba
पा. छन्दप्रत्युद्धारः — {'dun pa phyir bsgyur ba'i ltung byed do//} छन्दप्रत्युद्धारः (ओ रे प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.४१क/५२.
'dun pa zlog par byed
क्रि. विच्छन्दयति लो.को.१२५२; द्र. {'dun pa bzlog pa/}
'dun pa bzlog
= {'dun pa bzlog pa/}
'dun pa bzlog pa
क्रि. विच्छन्दयति— {tshegs che zhing mi sdug pa'i 'bras bu can gyi bsnyen te gnas pa de las 'dun pa bzlog cing} तस्माद्विच्छन्दयति कृच्छ्रादनिष्टफलादुपवासात् बो.भू.१३९क/१७८; •सं. विच्छन्दनम् — {bcom ldan 'das kyis de la 'dun pa bzlog pa'i phyir 'dod pa'i 'dod chags dang srid pa'i 'dod chags zhes bya ba de lta bu la sogs pa bstan to//} तद्विच्छन्दनार्थं भगवान् देशयामास—‘कामरागो भवरागः’ इत्येवमादि अभि.स्फु.९१क/७६५.
'dun pa las kun 'byung ba
वि. छन्दसमुदयः — {nye bar len pa'i phung po lnga po 'di dag ni 'dun pa'i rtsa ba can/} {'dun pa las kun 'byung ba/} {'dun pa dang 'dra ba/} {'dun pa las rab tu skye ba dag yin no//} इमे पञ्चोपादानस्कन्धाश्छन्दमूलकाश्छन्दसमुदयाश्छन्दजातीयाश्छन्दप्रभवाः अभि.भा.४९क/१०५९; {'dun pa las kun 'byung ba zhes bya ba ni 'dun pa las yang dag par sgrub pa'o//} छन्दसमुदया इति । छन्दसमुड्गमा इत्यर्थः अभि.स्फु.२५३क/१०५९.
'dun pa las rab tu skye ba
वि. छन्दप्रभवः — {nye bar len pa'i phung po lnga po 'di dag ni 'dun pa'i rtsa ba can/} {'dun pa las kun 'byung ba/} {'dun pa dang 'dra ba/} {'dun pa las rab tu skye ba dag yin no//} इमे पञ्चोपादानस्कन्धाश्छन्दमूलकाश्छन्दसमुदयाश्छन्दजातीयाश्छन्दप्रभवाः अभि.भा.४९क/१०५९.
'dun pa slar log pa
ना. छन्दकनिवर्तनम्, चैत्यम् — {sa phyogs gang nas 'dun pa slar log pa der mchod rten brtsigs te/} {deng sang du yang mchod rten de la 'dun pa slar log pa'i mchod rten zhes grags pa yin no//} यत्र च प्रदेशे छन्दको निवृत्तस्तत्र चैत्यं स्थापितमभूत् । अद्यापि तच्चैत्यं छन्दकनिवर्तनमिति ज्ञायते ल.वि.१११ख/१६३.
छन्दरागः — {'jig rten gyi sna tshogs pa dag la 'dun pa'i 'dod chags rjes su 'jug pa} लोकचित्रेषु छन्दरागानुसृतः श्रा.भू.७३क/१८९.
'dun pa'i rtsa ba can
वि. छन्दमूलकः — {nye bar len pa'i phung po lnga po 'di dag ni 'dun pa'i rtsa ba can/} {'dun pa las kun 'byung ba/} {'dun pa dang 'dra ba/} {'dun pa las rab tu skye ba dag yin no//} इमे पञ्चोपादानस्कन्धाश्छन्दमूलकाश्छन्दसमुदयाश्छन्दजातीयाश्छन्दप्रभवाः अभि.भा.४९क/१०५९; {'dun pa'i rtsa ba can zhes bya ba ni 'dun pa'i rgyu can zhes bya ba'i tha tshig ste/} {'dir 'dun pa ni sred pa'i rnam grangs yin no//} छन्दमूलका इति । छन्दहेतुका इत्यर्थः । तृष्णापर्याय इह छन्दः अभि.स्फु.२५३क/१०५९.
'dun pa'i rdzu 'phrul gyi rkang pa
पा. छन्दृद्धिपादः, ऋद्धिपादभेदः — {lha mo bzhi ni rdzu 'phrul gyi rkang par 'gyur te/} {de la 'dun pa'i rdzu 'phrul gyi rkang pa ni tshangs ma dang} चतस्रो देव्य ऋद्धिपादा भवन्ति । तत्र छन्दृद्धिपादो ब्रह्माणी वि.प्र.१७२क/३.१६७; द्र. {'dun pa'i ting nge 'dzin spong ba'i 'du byed dang ldan pa'i rdzu 'phrul gyi rkang pa/}
'dun pa'i rigs can
वि. छन्दजातीयः — {'dun pa'i rigs can zhes bya ba ni 'dun pa'i rkyen can zhes bya ba'i tha tshig go/} छन्दजातीया इति छन्दप्रत्यया इत्यर्थः अभि.स्फु.२५३क/१०५९; = {'dun pa dang 'dra pa/}
'dun par gyur
भिऊ.का.कृ. आवर्जितम् — {sems 'dun par gyur nas/} {bcom ldan 'das kyi thad du song ste} आवर्जितमना भगवन्तमुपसंक्रान्तः अ.श.३६ख/३२.
'dun par gyur pa
= {'dun par gyur/}
'dun par 'gyur
क्रि. आवर्जयेत्— {kun du mi rgod 'jam pa dang /} /{ran cing mnyen par smra ba yis/} /{skal can skye bo 'dun par 'gyur//} सर्वत्राचपलो मन्दमति(मृदु)स्निग्धाभिभाषणात् । आवर्जयेज्जनं भव्यम् शि.स.२क/१.
'dun par bya
१. क्रि. आवर्जयिष्यामि — {gang la gang gnas par 'gyur ba de la der rdzu 'phrul gyis 'dun par bya'o//} यो यस्मिन् स्थितो भविष्यति, तं तस्मिन्नेव ऋद्धिबलेनावर्जयिष्यामि स.पु.१०८क/१७३ २. = {'dun par bya ba/}
'dun par bya ba
समावर्जनम् म.व्यु.७०९४; द्र. {'dun par bya/}
'dun par byas
भू.का.कृ. आवर्जितम् — {gzhan sangs rgyas kyi bstan pa la 'dun par byed/} {'dun par byas pa la dge ba'i chos spel ba'i sgo nas yongs su smin par byed do//} बुद्धशासने परस्यावर्जनादावर्जितस्य च कुशलधर्मसंवर्धनात् परिपाचयति सू.भा.१५२क/३५.
'dun par byas pa
= {'dun par byas/}
'dun par byed
= {'dun par byed pa/}
'dun par byed pa
क्रि. आवर्जयति — {rdzu 'phrul gyis skrag par byed pa dang 'dun par byed pa ste} ऋद्ध्या चोत्त्रासयति आवर्जयति च बो.भू.१११ख/१४४; समावर्जयते — {mchog gi bstan la gzhan dag 'dun byed cing //} परं समावर्जयतेऽत्र शासने सू.अ.१५२क/३५; •सं. आवर्जनम् — {gzhan sangs rgyas kyi bstan pa la 'dun par byed/} {'dun par byas pa la dge ba'i chos spel ba'i sgo nas yongs su smin par byed do//} बुद्धशासने परस्यावर्जनादावर्जितस्य च कुशलधर्मसंवर्धनात् परिपाचयति सू.भा.१५२क/३५; {'jig rten 'dun par byed pa'i sgo nas} लोकावर्जनतः सू.भा.१८६क/८२; आवर्जना — {sangs rgyas kyi bstan pa la 'jug par bya ba'i phyir 'dun par byed mgu bar byed ya mtshan du 'dzin par byed pa'o//} बुद्धशासनावताराय चावर्जना तोषणा विस्मापना बो.भू.७६क/९७; •वि. आवर्जकः — {so so yang dag par rig pa dang ldan pa ni dri za'i dbyangs snyan pa lta bu ste/} {gdul bya 'dul bar} ({'dun par} ){byed pa'i chos ston pa'i phyir ro//} प्रतिसंवित्सहगतो गन्धर्वमधुरघोषोपमो विनेयावर्जकधर्मदेशकत्वात् सू.भा.१४१ख/१८.
'dun ma
परिषद्, सभा — {dpal ldan dga' bo snyan dngags mkhan po mkhas la 'dus pa} ({'dun ma} इत्यपि पाठः) {'di dag yon tan 'dzin//} श्रीहर्षो निपुणः कविः परिषदप्येषा गुणग्राहिणी ना.ना.२२५ख/५; द्र. {mdun ma/} {mdun sa/} {'dun sa/}
'dun sa
गोष्ठी — {mkhas pa'i 'dun sa dag tu} विदग्धगोष्ठीषु का.आ.३२२क/१.१०५; {rtsed mo'i 'dun sar bzhad gad dang //} क्रीडागोष्ठीविनोदेषु का.आ.३३८क/३.९७; सभा {grags pa'i gzhir gyur dpal dang ldan pa brgya dag brtsigs/} /{dka' thub gnas dang 'dun sa btung ba'i gnas rnams byas//} श्रीमन्ति कीर्तनशतानि निवेशितानि सत्राजिराश्रमपदानि सभाः प्रपाश्च । जा.मा.१९६क/२२८; सदः — {'dun sar gar byed} सदोमध्ये नृत्येत् जा.मा.९२ख/१०६; समितिः — {de'i tshe lha 'dun ma zhig kyang 'dus nas lha'i bu mo dpal ldan ma lha'i 'dun sa'i nang du song ngo //} तत्र काले देवसमितिरुपस्थिता । अथ श्रीमती देवकन्या…देवसमितिमुपसंक्रान्ता अ.श.१४७ख/१३७; संस्थागारम् — {dus gzhan zhig na rgyal po zas gtsang ma shAkya'i tshogs dang lhan cig tu 'dun sa na 'dug 'dug pa} राजा शुद्धोदनोऽपरेण समयेन शाक्यगणेन सार्धं संस्थागारे निषण्णोऽभूत् ल.वि.७१क/९६; द्र. {'dun khang /} {mdun sa/} {mdun ma/}
'dun sa ba
= {'dun sar tshogs} सभासद्— {des na gtso bo'i thad du ni/} /{'dun sa ba sogs kyis nges brjod//} ततस्तु निर्णयं ब्रूयुः स्वामिसाक्षिसभासदः ।। त.स.१०५क/९२३; द्र. {'dun sar tshogs/} {'dun sar rgyu/}
'dun sar rgyu
सभास्तारः, सभासद् — सभासदः सभास्ताराः सभ्याः सामाजिकाश्च ते अ.को.२.७.१६; सभां सभास्थलं स्तृणन्ति आच्छादयन्ति सभास्ताराः अ.वि.२.७.१६; द्र. {'dun sar tshogs/} {'dun sa ba/}
'dun sar tshogs
सभासद् — सभासदः सभास्ताराः सभ्याः सामाजिकाश्च ते अ.को.२.७.१६; सभायां सीदन्ति तिष्ठन्तीति सभासदः अ.वि.२.७.६; द्र. {'dun sa ba/} {'dun sar rgyu/}
'dum
= {'dum pa/}
'dum pa
वि. समग्रः — {phra ma'i gzhi ni sems can 'dum pa dang mi 'dum pa dag} पैशुन्यस्य वस्तु समग्रव्यग्राः सत्त्वाः अभि.स.भा.४६क/६४; संहितः — {'dum pa rnams dbye bar mi byed} न संहितान् भिनत्ति द.भू.१८८क/१५; •सं. सन्धिः — {phra mas tha dad rab bskyed pa'i/} /{mdza' bas 'dum par mi 'gyur te//} पिशुनोद्भूतभेदस्य प्रेम्णः सन्धिर्न विद्यते । अ.क.१७६ख/२०.१३; ग्. {yul chen 'dres pa'i nang du ni/} /{de dag phyogs la mnyam par 'gyur/} /{byang chub sems dpa' stobs chen rnams/} /{'dum zhing 'du bar dga' bar byed//} महासंग्राममध्ये च समपक्षा भवन्ति ते । सन्धिसामग्रि रोचेन्ति बोधिसत्त्वा महाबलाः ।। शि.स.१७५क/१७३.
'dums par byed
= {'dums par byed pa/}
'dums par byed pa
क्रि. व्यावर्तयति — {la la ni bar gyi bskal pa mang po zhig 'dums par byed do//} कश्चिदन्तरकल्पान् प्रभूतान् व्यावर्तयति बो.भू.१८४ख/२४३; •सं. व्यावृत्तिः — {grangs med pa 'dums par byed pa ni 'ga' yang med par rig par bya'o//} न त्वसंख्येयव्यावृत्तिः कस्यचिदस्तीति वेदितव्यम् बो.भू.१८४ख/२४३.
'dur mi gtub
क्रि. न संधयति — {rgya mtsho chen po ba dang ma he dang ra'i 'o mas yongs su gang ba'i nang du seng ge'i 'o ma thigs pa gcig blugs pas 'o ma de dag thams cad 'gyes par 'gyur te 'dur mi gtub} गोमहिष्यजाक्षीरपूर्णमहासमुद्रे एकसिंहदुग्धबिन्दुप्रक्षेपेण सर्वक्षीराण्यपक्रामन्ति, न संधयति ग.व्यू.३१८ख/४०२.
क्रि. (वर्त.; सक.; {gdul ba} भवि., {btul ba} भूत., {thul} विधौ) विनयति— {gang gis 'dul ba ste snying rje dang /} {gang 'dul ba ste 'gro ba mtha' dag} यच्च विनयति, जगदखिलम् । येन च विनयति, कृपया सू.भा.१५२क/३६; दमयते लो.को.१२५२; •सं. १. विनयः — {byang chub sems dpa'i sems can 'dul ba'i thabs 'di ni mi mthun pa'i bsam pa zhes bya'o//} अयं सत्त्वविनयोपायो बोधिसत्त्वस्य विसभागाशय इत्युच्यते बो.भू.१४२ख/१८३; {ltung ba la ltung ba ma yin par mthong ba dang 'dul ba ma yin pa la 'dul bar mthong ba dang} आपत्तिमनापत्तिं पश्यति, अविनयं विनयं पश्यति शि.स.९७क/९६; {rab tu dul ba ni theg pa gsum char gyis 'dul ba ston pa'i phyir ro//} सुविनीता यानत्रय(वि)नयोपदेशिकत्वात् सू.भा.१८२ख/७८; विनयनम् — {'dzin pa dang sdom pa dang 'dul ba dang 'thob par byed pas bsam gtan te} धारणयमनसंयमनविनयननयनाद् ध्यानम् अभि.स.भा.७६ख/१०५; {'dul ba ni kun nas dkris pa rnams rnam par gnod pa'o//} विनयनं पर्यवस्थानानां विष्कम्भणम् अभि.स.भा.७७क/१०५; {yongs su smin pa ni 'dir 'dul ba yin no//} परिपाचनं ह्यत्र विनयनम् सू. भा.२५६क/१७५; विनयना — {zang zing med pa'i sems kyis bslab pa rnams}…{'dzin du 'jug pa dang 'dul ba dang} शिक्षासु…निरामिषेण चेतसा समादापना विनयना बो.भू.११८क/१५२; दमः — {'dul bsnyon lcug ma shing ta la/} /{zhes sogs rim pa'i bye brag phyir//} दमो मदो लता ताल इत्यादिक्रमभेदतः ।। त.स.९८ख/८७४; दमनम् — {klu dag 'dul ba la 'os par/} /{maud ga la yi bu la bstan//} नागयोर्दमने योग्यं मौड्गल्यायनमादिशत् ।। अ.क.२७०ख/३३.८; {sems 'dul ba ni legs pa ste//} चित्तस्य दमनं साधु बो.प.८९क/५१; धर्षणम् — {bdud 'dul ba} मारधर्षणम् म.व्यु.६३९६; शमनम् — {sems dang sems nyid 'dul ba'i thabs} चित्तचैतन्यशमनोपायः क.त.२३९५ २. विनयः, विनयपिटकः — {gsung rab yan lag bcu gnyis dang /} /{'dul ba ma lus sdud par byed//} द्वादशाङ्गं प्रवचनं कृत्स्नं विनयं चैवमगायत । म.मू.३०२ख/४७१ ३. = {'dul ba nyid} वैनेयिकता — {yongs su smin pa'i tshul bzhin du 'dul ba} (?) यथापरिपक्वापरिपक्ववैनेयिकता द.भू.२५२ख/५०; •पा. दमनः, समाधिविशेषः — {rigs kyi bu 'di lta ste/} {rnam par byed ces bya ba'i ting nge 'dzin dang}…{'dul ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin dang} तद्यथापि नाम कुलपुत्र आकारकरो नाम समाधिः… दमनो नाम समाधिः का.व्यू.२२२क/२८४; •वि. विनेयः — {sems can thams cad 'dul ba yin pa'i phyir 'dul ba ni gcig tu 'gyur ro//} स्यादेकविधो विनेयः, सर्वसत्त्वा विनेया इति कृत्वा बो.भू.१५४ख/२००; वैनेयः — {mthong bas 'dul ba'i sems can rnams} दर्शनवैनेयानां सत्त्वानाम् ग.व्यू.१८७ख/२७०; वैनेयिकः — {nyan thos kyis 'dul ba'i sems can rnams la nyan thos kyi lus dang kha dog dang gzugs ston to//} श्रावकवैनेयिकानां सत्त्वानां श्रावककायवर्णरूपमादर्शयति द.भू.२४४क/४५; दमनः — {gsang ba'i rgyud rnams kyi rnam par 'byed pa drag po gsum 'dul zhes bya ba} विभङ्गगुह्यतन्त्राणां त्रिरुद्रदमननाम क.त.४५५; दम्यः — {skyes bu 'dul ba'i kha lo sgyur ba bla na med pa} अनुत्तरः पुरुषदम्यसारथिः बो.भू.५४ख/६४.
'dul ba can
वि. दमी मि.को.८२ख ।
'dul ba nyid
विनयत्वम् लो.को.१२५२.
'dul ba dang 'gal ba
विनयातिसारिणी म.व्यु.८६३९.
'dul ba dri ba rgya cher 'grel pa
ना. विनयप्रश्नटीका, ग्रन्थः क.त.४१३५.
'dul ba dri ba'i tshig le'ur byas pa
ना. विनयप्रश्नकारिका, ग्रन्थः क.त.४१३४.
'dul ba mdo
विनयसूत्रम् — {'dul ba mdo'i rnam par bshad pa} विनयसूत्रव्याख्यानम् क.त.४१२१.
'dul ba bsdus pa
ना. विनयसंग्रहः, ग्रन्थः क.त.४१०५.
'dul ba rnam par gtan la dbab pa nye bar 'khor gyis zhus pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo
ना. विनयविनिश्चय–उपालिपरिपृच्छानाममहायानसूत्रम्, ग्रन्थः — {'phags pa 'dul ba rnam par gtan la dbab pa nye bar 'khor gyis zhus pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यविनयविनिश्चय–उपालिपरिपृच्छानाममहायानसूत्रम् *क.त.४१३५.
'dul ba rnam par dbye ba
विनयविभागः लो.को.१२५३.
'dul ba rnam par 'byed pa
ना. विनयविभङ्गः, ग्रन्थः क.त.३; म.व्यु.१४२५.
'dul ba rnam par 'byed pa'i tshig rnam par bshad pa
ना. विनयक्षुद्रकवस्तु, ग्रन्थः क.त.६; द्र. {'dul ba phran tshegs/}
'dul ba 'byung gnas blo gros
ना. विनयाकरमतिः, आचार्यः ब.अ.७५७.
'dul ba ma yin pa
अविनयः — {ltung ba la ltung ba ma yin par mthong ba dang 'dul ba ma yin pa la 'dul bar mthong ba dang} आपत्तिमनापत्तिं पश्यति, अविनयं विनयं पश्यति शि.स.९७क/९६.
'dul ba med pa
अविनयः — {'dul ba'i tshig dang 'dul ba med pa'i tshig} विनयपदम्, अविनयपदम् ल.अ.६९ख/१७.
'dul ba med pa'i tshig
अविनयपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{'dul ba'i tshig dang 'dul ba med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…विनयपदम्, अविनयपदम् ल.अ.६९क/१७.
'dul ba tshig le'ur byas pa
ना. विनयकारिका, ग्रन्थः क.त.४१२३.
'dul ba mdzad
क्रि. दमयति — {dregs pa rnams ni 'dul ba mdzad do//} दृप्तान् दमयति ग.व्यू.२३क/१२०.
'dul ba 'dzin
= {'dul ba 'dzin pa/}
'dul ba 'dzin pa
वि. विनयधरः — {'dul ba 'dzin pa rnams dang 'dul ba la slob pa rnams kyis smad cing bshung bar mi 'gyur ba} विनयधराणां विनयशिक्षितानामबध्यो(नामनिंद्यो) भवति अगर्ह्यस्थानीयः श्रा.भू.१६क/३८; •ना. विनयधरः, ब्राह्मणः ब.अ.७७.
'dul ba gzhi rgya cher 'grel pa
ना. विनयवस्तुटीका, ग्रन्थः क.त.४११३.
'dul ba gzhung bla ma
ना. विनयोत्तरग्रन्थः, ग्रन्थः क.त.७.
'dul ba rang gi rnam bshad
= {'dul ba'i mdo'i 'grel pa mngon par brjod pa rang gi rnam par bshad pa zhes bya ba/}
'dul ba la bstod pa
ना. विनयस्तोत्रम्, ग्रन्थः क.त.४१३६.
'dul ba la bstod pa'i tshig gi rnam par bshad pa
ना. विनयस्तोत्रपदव्याख्यानम्, ग्रन्थः क.त.४१३७.
'dul ba la slob pa
वि. विनयशिक्षितः — {'dul ba 'dzin pa rnams dang 'dul ba la slob pa rnams kyis smad cing bshung bar mi 'gyur ba} विनयधराणां विनयशिक्षितानामबध्यो(मनिंद्यो) भवति अगर्ह्यस्थानीयः श्रा.भू.१६क/३८.
'dul ba lung bla ma'i bye brag lung zhu ba'i 'grel pa
विनयवित् — {kha che yin la bye brag tu smra ba ma yin pa yang yod de/} {'dul ba shes pa la sogs pa dang /} {mdo sde pa btsun pa la sogs pa gang dag yin pa'o//} सन्ति काश्मीरा न वैभाषिकाः, ये विनयविदादयः सौत्रान्तिकाः भदन्तादयः अभि.स्फु.३११क/११८६.
विनयपिटकः, ओ कम्, त्रिपिटकान्तर्गतपिटकविशेषः — {nye ba'i nyon mongs pa mtha' gnyis dang ldan pa'i gnyen por 'dul ba'i sde snod rnam par gzhag ste} विनयपिटकव्यवस्थानमन्तद्वयानुयोगोपक्लेशप्रतिपक्षेण अभि.स.भा.६९क/९६.
'dul ba'i tshig
विनयपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{'dul ba'i tshig dang 'dul ba med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्… विनयपदम्, अविनयपदम् ल.अ.६९क/१७.
'dul ba'i gzhi
ना. विनयवस्तु, ग्रन्थः म.व्यु.१४२६.
'dul ba'i gzhi gsum la mkhas pa
वि. त्रिदमथवस्तुकुशलः, बुद्धस्य — {sangs rgyas bcom ldan 'das thugs rje chen po dang ldan pa}…{'dul ba'i gzhi gsum la mkhas pa} बुद्धानां भगवतां महाकारुणिकानां…त्रिदमथवस्तुकुशलानाम् अ.श.१०क/८.
'dul bar bgyi
क्रि. विनयते — {chos gsungs pas ni 'gro ba 'dul bar bgyi//} धर्मं वदन् विनयसे च जगत् शि.स.१७१ख/१६९.
'dul bar bgyid
क्रि. विनयते — {'dzum pa mdzad nas 'gro ba 'dul bar bgyid//} कुर्वन् स्मितं विनयसे च जगत् शि.स.१७१ख/१६९.
'dul bar 'gyur
= {'dul bar 'gyur ba/}
'dul bar 'gyur ba
क्रि. १. विनेयं याति — {skal med sems can gdul dka' ba/} /{gang gis 'dul bar 'gyur ba lags//} दुर्दान्ता दुन्दुराः सत्त्वा विनेयं यान्ति केन हि ।। हे.त.२७क/९० २. वैनेयः भविष्यति — {lha ma yin thams cad 'dul bar 'gyur ro//} सर्वे तेऽसुरा वैनेया भविष्यन्ति का.व्यू.२१६क/२७५; •वि. वैनेयिकः — {yi ge dang brjod pa dang bstan pa rnams kyis 'dul bar 'gyur ba gang yin pa de dag gis gang de bzhin gshegs pa'i zhal dang dbu'i gtsug tor dang mdzod spu las chos kyi sgra 'byung ba thos pa yin no//} ये अक्षररुतदेशनावैनेयिकास्ते तथागतस्य मुखादुष्णीषादूर्णायाः शब्दं निश्चरन्तं शृण्वन्ति त.प.२७५ख/१०१९; •पा. विनयनीया, वागाकारभेदः — {skul ba 'dul bar 'gyur ba}…{chos kyi dbang phyug de yi gsung gi yon tan 'di//} चोदनी विनयनीया…इमगुण वचना चैतस्य धर्मेश्वरस्य ।। रा.प.२४९ख/१५१.
'dul bar byed
= {'dud bar byed pa/}
'dul bar byed pa
= {'dul byed} ।। •क्रि. विनयति — {sems can rnams kyi mi mthun phyogs/} /{rnam pa drug ni 'dul bar byed//} सत्त्वानां विनयन्ति हि । षट्प्रकारं विपक्षम् सू.अ.२४३ख/१५९; {dge ba yongs su bzung ba dang}… {'dzin du 'jug 'dul bar byed} कुशलपरिग्रहे… समादापयति विनयति बो.भू.१३ख/१६; दमयति — {rnam pa dgu ni/} {sems 'jog par byed}…{'dul bar byed}…{mnyam par 'jog par byed ces bya ba yin no//} चित्तं स्थापयति …दमयति… चित्तं समादधातीति नवाकाराः सू.भा. १९१क/९०; •वि. विनीतकः — {pham par 'gyur ba dang po 'dul byed kyi skabs so//} प्रथमे पाराजयिके विनीतकानि वि.सू.१४क/१५; दमकः — {thos pas rgan pa}… {bdud kyi rigs rnams 'dul bar byed pa} श्रुतवृद्धः…मारकायिकानां दमकः वि.प्र.१५५ख/१.४; प्रशमकः लो. को.१२५४; द्र. — {dpal 'byung po 'dul byed kyi dkyil 'khor gyi cho ga zhes bya ba} श्रीभूतडामरमण्डलविधिनाम क.त.२६७७; •सं. = {gnya' shing gi gzer} शम्या, युगकीलकः मि.को.३५ख ।
'dul byed
= {'dul bar byed pa/}
'dul byed ma
ना. दमयन्ती, नलस्य राज्ञी — {rkang zhes bya ba ni rgyal po byung bar gyur to//}…{de'i btsun mo 'dul byed ma zhes bya ba byung bar gyur te} नलो नाम राजा बभूव…तस्य च राज्ञी दमयन्ती नाम बभूव त.प.२६६क/१००१.
'dul 'dzin
= {'dul ba 'dzin pa/}
'dul zhing 'dzud
क्रि. विनयति म.व्यु.६३३५.
'dul zhing rab tu 'dzud
क्रि. विनयति म.व्यु.६३३५.
'dus
= {'dus pa/} {'dus te/} {o nas} सन्निपात्य — {rdzu 'phrul chen po 'dod chags bral/} /{thub pa ma lus 'dus nas ni//} सन्निपात्य मुनिं सर्वां वीतरागां महर्द्धिकाम् ।। म.मू.३०२ख/४७१; सन्निपत्य लो.को.१२५४; उन्नमित्वा — {sprin chu chen pos rgyas pa 'dus nas} मेघश्च महावारिपरिपूर्ण उन्नमेत्, उन्नमित्वा स.पु.४७क/८४; संक्षिप्य — {'dus te bsdongs nas} संक्षिप्य पिण्डयित्वा म.व्यु.६६७४.
'dus shing
समेत्य — {rkyen rnams 'dus shing phrad nas byas pa dag ni 'dus byas rnams te} समेत्य सम्भूय प्रत्ययैः कृता इति संस्कृताः अभि.भा.२९क/२६.
'dus 'joms
ना. सङ्घातः, नरकः — {'og tu 'gro ba gang yin pa de dag ni sems can dmyal ba yang sos dang thig nag dang 'dus 'joms dang}…{pad ma ltar gas pa chen por song nas} या अधस्ताद् गच्छन्ति, ताः संजीवं कालसूत्रं सङ्घातं… महापद्मं नरकान् गत्वा अ.श.३ख/२.
'dus gyur
= {'dus par gyur pa/}
'dus te byung ba
वि. सन्निपातजः — {reg drug 'dus te byung ba yin//} स्पर्शाः षट् सन्निपातजाः अभि.को.८क/३.३०.
'dus te reg pa
संस्पर्शः — {mig gi 'dus te reg pa las byung ba'i tshor ba} चक्षुःसंस्पर्शजा वेदना अभि.भा.३३क/४८.
'dus te reg pa las byung ba
वि. संस्पर्शजः, ओ जा — {mig gi 'dus te reg pa las byung ba'i tshor ba nas yid kyi 'dus te reg pa las byung ba'i tshor ba'i bar ro//} चक्षुःसंस्पर्शजा वेदना यावन्मनःसंस्पर्शजा वेदना अभि.भा.३३क/४८.
'dus te shes par byed pa
संज्ञानना, संस्कारस्कन्धस्य लक्षणम् — {'dus te shes par byed pa'i mtshan nyid} संज्ञाननालक्षणम् म.व्यु.७५६६; मि.को.१३क ।
'dus pa
क्रि. ( {'du ba} इत्यस्याः भूत.) (?) अन्तर्भाव्यते — {gang du bye brag 'dus pa der ni bye brag gi tshig sbyar bar mi bya ba yin la} यत्र च विशेषणमन्तर्भाव्यते तत्र विशेषणपदं न प्रयुज्यते न्या.टी.६३ख/१५९; उन्नमते — {ji ltar sprin chen po 'dus pa} यथा महामेघः उन्नमते स.पु.४७क/८४; •सं. १. समवायः — {sa dang chu dang me dang rlung dang nam mkha' dang rnam par shes pa'i khams 'dus pa las nang gi rten cing 'brel bar 'byung ba rkyen dang 'brel bar blta'o//} पृथिव्यप्तेजोवाय्वाकाशविज्ञानधातूनां समवायादाध्यात्मिकस्य प्रतीत्यसमुत्पादस्य प्रत्ययोपनिबन्धो द्रष्टव्यः शि.स.१२४क/१२०; समवधानम् — {rgyu dang 'bras bu'i rkyen rnams 'dus pa} हेतुफलप्रत्ययानां समवधानम् अभि.स.भा.९ख/११; समायोगः — {sgra de'ang pi wang gi khog pa las ma byung} …{'on kyang de dag thams cad 'dus pa las kyang sgrar gdags so//} स च शब्दो न द्रोण्या निश्चरति… अपि तु खलु पुनः सर्वेषां समायोगाच्छब्दः प्रज्ञप्यते अ.सा.४५०ख/२५४; सङ्गतिः — {gsum 'dus pa'i rkyen dang bya ba sbyor ba la mngon par chags pa'i phyir} त्रिसङ्गतिप्रत्ययक्रियायोगाभिनिवेशाय ल.अ.१२०क/६६; समाहारः — {gsang ba'i pad+ma'i lte bar de rnams 'dus pa'o//} गुह्यकमलकर्णिकायां समाहारस्तेषाम् वि.प्र.३३ख/४.८ २. = {tshogs pa} सङ्घातः — {gal te}…{lus kyang rdul phra rab 'dus pa tsam yin na} यदि… शरीरञ्च परमाणुसङ्घातमात्रम् प्र.अ.८३ख/९१; {snang ba'i tshogs ni snang ba 'dus pa'o//} आलोकराशिः आलोकसङ्घातः त.प.२०८ख/८८७; {'dus pa yin pa'i phyir mig la sogs pa ni gzhan gyi don byed de} परार्थाश्चक्षुरादयः सङ्घातत्वात् न्या.टी.७९ख/२१२; {'dus pa yin pa'i phyir/} {bsags pa yin pa'i phyir} सङ्घातत्वात् सञ्चितरूपत्वात् न्या. टी.७०क/१८०; संहतिः — {dper na bu ga dang bcas pa'i snod steng bkag na chu mi 'dzag pa bzhin du rdul phra rab 'dus pa yang yin no//} यथा चा(स)च्छिद्रचषके न जलच्युतिरुपरि पिधाने । तथा परमाणुसंहतावपि प्र. अ.८६ख/९४; {der ni mang po nyid kyis ni/} /{bstan pa'i 'dus pa gsal bar yod//} संहतेः ख्यातिरत्रास्ति बहुत्वेन परिस्फुटा । प्र.अ.९१क/९९; कायः — {rnam par shes pa 'dus pa brgyad rnams la} अष्टानां विज्ञानकायानाम् ल.अ.११०ख/५७; कलापः — {rang gi sems snang ba'i yul la mngon par chags pas}…{sems 'dus pa 'byung ste} स्वचित्तदृश्यविषयाभिनिवेशाच्चित्तकलापः प्रवर्तते ल.अ.१०६क/५२; कदम्बकम् — {log pa la bden par chags pas ni phung po lnga 'dus pa dang}…{skye'o//} मिथ्यासत्याभिनिवेशात्पञ्चस्कन्धकदम्बकं…प्रवर्तते ल.अ.१०४ख/५१; समुदायः — {'byung ba gcig las gyur pa'i 'dus pa yang yod de/} {'di lta ste sa rdog skam po lta bu'o//} अस्ति समुदाय एकभौतिकस्तद्यथा शुष्को मृत्पिण्डः अभि.स.भा.३८क/५३; {'di ni ba lang yin te lkog shal la sogs pa 'dus pa'i bdag nyid yin pa'i phyir ro//} गौरयं सास्नादिसमुदायात्मकत्वात् प्र.वृ.२६३क/३; समूहः — {de ltar rdzas mang po 'dus pa yin no//} एवं बहुद्रव्यसमूहः शि.स.१२८क/१२४; {blo gros chen po 'du ba zhes bya ba ni skye ba'i phung po ste/} {'dus pa 'ong ba las 'byung ngo //} आयो नाम महामते उत्पादराशिः, समूहागमादुत्पद्यते ल.अ.१२५क/७१; समयः — {ka phreng ldan pa'i a 'dus zhes pa ka'i phreng ba ni ka phreng ste/} {ka yig la sogs pa gsal byed kyi phreng ba'o//}…{de bzhin du a'i 'dus pa ni a 'dus te dbyangs kyi tshogs pa zhes brjod do//} कलियुगसमय इति कोऽलिः कलिः, ककारादिव्यञ्जनपंक्तिरिति…तथा अस्य समयोऽसमयः, स्वरमेलापक इत्युच्यते वि.प्र.१४७क/१, पृ.४६; सन्दोहः — {'dus pa ni tshogs pa'o//} सन्दोहः समूहः त.प.७३ख/५९९; निवहः — समूहनिवहव्यूहसंदोहविसरव्रजाः…कदम्बकम् ।। अ.को.२.५.३९; नितरां वहति प्रापयति स्वसम्बन्धिनामेकत्वमिति निवहः । वह प्रापणे अ.वि.२.५.३९; वृन्दः म.व्यु.५०८१ ३. सन्निपातः — {bdag gi khyim na cho nges 'debs pa dang mi mang po 'dus pa mthong nas} साक्रन्दशब्दं स्वभवनमवेत्य महतश्च जनकायस्य सन्निपातम् जा.मा.१०६क/१२२; सन्निधिः — {dge 'dun 'dus pa la shes bzhin du chos ma yin pa chos su dang chos chos ma yin par ston pa ni nyes pa sbom po'o//} संज्ञाय सङ्घसन्निधावधर्मस्य धर्मतो धर्मस्य चाधर्मतः परिदीपनं स्थूलात्ययः वि.सू.२९क/३६; समावर्तनम् — {de bzhin gshegs pa'i 'khor 'dus pa} तथागतपरिषत्समावर्तनम् र.व्या.७६क/४; मीलनम् — {dkyil ni snying po zhes brjod de/}… /{'dus pa dkyil 'khor nyid du brjod//} मण्डलं सारमित्युक्तं…मण्डलं मीलनं मतम् ।। हे.त.१७ख/५६; मीलनं सर्वबुद्धसमायोगः यो.र.१४४; मेला — {gnyis 'dus pa las bde chen po//} द्वयोर्मेला महत्सुखम् हे.त.९क/२६; समाजः — {sangs rgyas thams cad ces bya ba/} /{tshogs pa 'dus pa yin par bshad//} समाजं मीलनं प्रोक्तं सर्वबुद्धाभिधानकम् । गु.स.१४९ख/१२२; जनसमाजः — ग्. {yog 'khor ni slob ma dang nye gnas la sogs pa 'dus pa ste} परिषत् शिष्यान्तेवासिप्रभृतिजनसमाजः बो.प.९६ख/६२; सङ्घः — {bya yi 'dus pa de dag la//} तस्मै विहगसङ्घाय अ.क.३९ख/४.३३; सन्निषादः — {de'i mtshams kyi khongs su gtogs pa kha skong bar 'os pa lus sam de la 'dun pas 'dus par rjes su ma zhugs pa nyid dang} तत्सीमान्तर्गतस्यार्हस्य पूरणे कायतः छन्दतो वा सन्निषादेऽननुप्रविष्टत्वम् वि.सू.८२ख/१०० ४. = {khongs su 'dus pa} अन्तर्भावः — {gnyi ga yang der 'dus pa'i phyir} द्वयोरपि तत्रान्तर्भावात् अभि.भा. १७७क/६०८ ५. = {bsdus pa} संग्रहः — {rtsa ba'i rgyud kyi snying po 'dus pa nges par brjod pa'i rgyud bla ma rtsa ba rtsa ba'i 'grel pa} मूलतन्त्रहृदयसंग्रहाभिधानोत्तरतन्त्रमूलमूलवृत्तिः क.त.१४१४ ६. = {'dus pa nyid} सङ्घातत्वम् — {'dus pa yin pa'i phyir mig la sogs pa ni gzhan gyi don byed de} परार्थाश्चक्षुरादयः सङ्घातत्वात् न्या.टी.७०क/१८० ७. सभा — {rgyal po'i pho brang ni gang na rgyal po nyid bzhugs pa'o//}…{'dus pa ni tshong pa'i 'dus pa la sogs pa'o//} राजकुलं यत्र राजा स्वयं सन्निहितः… सभा वणिक्सभादि अभि.स.भा.११२ख/१५१; परिषद्— {dpal ldan dga' bo snyan dngags mkhan po mkhas la 'dus pa 'di dag yon tan 'dzin//} श्रीहर्षो निपुणः कविः परिषदप्येषा गुणग्राहिणी ना.ना. २२५ख/५; गोष्ठी — समज्या परिषद् गोष्ठी सभासमितिसंसदः । आस्थानी क्लीबमास्थानं स्त्रीनपुंसकयोः सदः ।। अ.को.२.७.१५; गावो नानाविधा वाचोऽत्र तिष्ठन्तीति गोष्ठी । ष्ठा गतिनिवृत्तौ अ.वि.२.७.१५; द्र. {mdun ma/} {'dun ma/} 8. = {'dus pa'i nad} सन्निपातः, रोगविशेषः — {dgun gyi dus na de bzhin 'dus pa ste/} /{bad kan shas che'i nad ni dpyid na ldang //} हेमन्तकाले तथ सन्निपातं कफाधिकाराश्च भवन्ति ग्रीष्मे ।। सु.प्र.४८क/९५; {'dus pa dag ste zhes pa ni 'dus pa rab tu 'khrug pa'o//} सन्निपाताः सन्निपातप्रकोपा इति वि.प्र.२४५ख/२.५९ ९. मेलापकः, ओ कम्, मेलापकस्थानविशेषः — {lag pa'i tshigs gnyis la 'dus pa'o//} {rkang pa'i tshigs gnyis la nye ba'i 'dus pa'o//} मेलापकं करसन्धिद्वये, उपमेलापकं पादसन्धिद्वये वि.प्र.२४०क/२.४७; {dam tshig gi 'khor lo 'dus pa dang dam tshig gi mchod pa'i ngo bo nyid kyis gnas pa dang} समयचक्रमेलापकसमयपूजास्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११६क/१, पृ.१४; द्र. {'du ba'i gnas/} {'dus pa can/} 10. = {lus} देहः, ओ हम्, शरीरम् — {brgya byin dbang po grong khyer 'jig dang /} {lag pa byed pa spyod pa dang /} {lus 'dus pa gzugs dang} इन्द्रः शक्रः पुरंदरः, हस्तः करः पाणिः, तनुर्देहं शरीरम् ल.अ.१३२क/७८; •भू.का.कृ. समवेतम् — {'on te rang gi 'du ba can gyi yan lag dang 'dus pa nyid ni so so ba ma yin par 'grub pa yin la bzlog pa ni so sor grub pa yin no zhe na} अथ स्वसमवाय्यवयवसमवेतत्वमयुतसिद्धिर्विपर्ययाद्युतसिद्धिः प्र.अ.७२क/८०; समुदितम् — {gal te rgyu gzhan 'dus pa yin yang 'bras bu skyed par byed pa ma yin na} यद्यन्ये हेतवः समुदिता अपि कार्यस्याजनकाः प्र.अ.१२४क/१३३; सन्निपतितम् — {gsol ba la sogs pa'i las la 'dus pa dge slong dag la ma smras par 'gro na'o//} ज्ञप्त्यादिकर्मणि सन्निपतितस्यानवलोक्य भिक्षुं प्रक्रान्तौ वि.सू.४६ख/५९; {pha dang ma dag chags par gyur cing 'dus pa dang} मातापितरौ रक्तौ भवतः । सन्निपतितौ वि.व.२०६ख/१.८१; {brgya byin}…{'khor de nyid du 'dus te 'khod par gyur to//} शक्रः…तस्यामेव पर्षदि संनिपतितः संनिषण्णोऽभूत् अ.सा.२९क/१७; समागतम् — {gaN Di'i sgra la 'dus pa yi/} /{dge slong dge 'dun tshogs rnams bcings//} बबन्धुर्भिक्षुसङ्घातं गण्डीशब्दसमागतम् ।। अ.क.२०१ख/८४.२८; समवसृतम् — {khams gsum du gtogs pa/} {'gro ba drug tu 'dus pa}…{sems can ma lus pa thams cad yongs su smin par bya bar} त्रैधातुकपर्यापन्नषड्गतिसमवसृत…अशेषसर्वसत्त्वधातुपरिपाचनाय शि.स.१६०ख/१५३; समवहितम् — {rdzas mang po 'dus pa} बहूनि…द्रव्याणि समवहितानि शि.स.१२८क/१२४; सन्निहितम्— {des bzod pa ma byas par mi bya'o//} {de'i tshe 'dus pa thams cad kyis phan tshun kun dga' bar ma byas par mi bya'o//} नासावक्षान्त्वानाकृतसम्मोदनसन्निहितानां सर्वस्तदा वि.सू.६५क/८२; सङ्गतम् — {de yis chos ni bstan pa yis/} /{skye bo rab mang 'dus pa rnams//} धर्मदेशनया तस्य सङ्गतः सुमहान् जनः । अ.क.३१०क/४०.३७; उपस्थितम् — {de'i tshe lha 'dun ma zhig kyang 'dus} तत्र काले देवसमितिरुपस्थिता अ.श.१४७ख/१३७; समस्तम् — {so so ba 'am 'dus pa yi/} /{rkyen rnams la yang gnas ma yin//} न च व्यस्तसमस्तेषु प्रत्ययेषु व्यवस्थितम् ।। बो.अ.३६क/९.१४२; •वि. निष्ठः — {theg pa gnyis ni de'i theg par/} /{'dus par yang ni rab tu bshad//} तद्याननिष्ठत्वं यानयोश्च प्रचक्षते त.स.७०क/६५७; •अव्य. सम् — {mig gi 'dus te reg pa las byung ba'i tshor ba} चक्षुःसंस्पर्शजा वेदना अभि.भा.३३क/४८; {'dus te shes par byed pa} संज्ञानना म.व्यु.७५६६.
मेलापकम्, मेलापकस्थानविशेषः — {'dus pa can dang nye ba'i 'dus pa can ni me'i dkyil 'khor gyi phyed la'o//} मेलापकोपमेलापकमग्निवलयार्द्धे वि.प्र.१७१क/१.२०; द्र. {'dus pa/}
'dus pa can nyid
सङ्घातत्वम् — {'dus pa can nyid kyi/} /{rtags la mi mthun sgrub pa ni/} /{cung zad srid pa ma yin no//} न सम्भवि । सङ्घातत्वादिलिङ्गस्य किञ्चन प्रतिसाधनम् ।। त.स.१०१ख/८९४; द्र. {'dus pa nyid/}
'dus pa che
महासन्निपातः — {gang gi tshe na 'dus pa cher gyur pa de'i tshe sems can dmyal ba chen po mnar med par 'od zer byung ngo //} यदा महासन्निपातश्चाभूत्, तदा अवीचौ महानरके रश्मयो निश्चरन्ति स्म का.व्यू.२०३ख/२६०; द्र. {'dus pa chen po/}
'dus pa chen po
महासन्निपातः — {'dus pa chen po'i tshe gaN+DI brdungs pas go bar mi 'gyur ba lta na dung sgril te bud par bya'o//} असम्पत्तौ गण्डीदानेन सम्बोधनस्य महासन्निपाते यमलशङ्खयोरापूरणम् वि.सू.५६ख/७१; द्र. {'dus pa che/}
'dus pa chen po theg pa chen po'i mdo sde las de bzhin gshegs pa'i dpal gyi dam tshig ces bya ba theg pa chen po'i mdo
ना. महासन्निपातरत्नकेतुधारणी, ग्रन्थः — {'phags pa 'dus pa chen po rin po che tog gi gzungs zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यमहासन्निपातरत्नकेतुधारणीनाममहायानसूत्रम् क.त.१३८.
'dus pa chen po las sa'i snying po'i 'khor lo bcu pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo
सङ्घातत्वम् — {'dus pa nyid bdag gi don nyid dang rjes su 'gro ba ma grub pa la gzhan gyi don tsam dang ni grub pa} आत्मार्थत्वेनान्वयो न प्रसिद्धः सङ्घातत्वस्य पारार्थ्यमात्रेण तु सिद्धः न्या.टी.७०ख/१८१; समवेतत्वम् — {'on te rang gi 'du ba can gyi yan lag dang 'dus pa nyid ni so so ba ma yin par 'grub pa yin la bzlog pa ni so sor grub pa yin no zhe na} अथ स्वसमवाय्यवयवसमवेतत्वमयुतसिद्धिर्विपर्ययाद्युतसिद्धिः प्र. अ.७२क/८०; द्र. {'dus pa can nyid/}
'dus pa ba
समाजिकः ब.वि.१६४क ।
'dus pa ma yin pa
वि. अंसहतम् — {'dus pa ma yin pa gzhan gyi don byed pa nyid du 'dod pa yin pas 'dus pa ma yin pa gzhan gyi don byed pa nyid du 'dod pa'o//} इष्टमसंहतपारार्थ्यं तदिष्टासंहतपारार्थ्यम् न्या.टी.७९ख/२१२.
'dus pa gzhan gyi don byed
•वि. संहतपरार्थः — {de bas mig la sogs pa gzhan gyi don byed pa ni 'dus pa gzhan gyi don byed do zhes par 'grub bo//} तस्मात् परार्थाश्चक्षुरादयः संहतपरार्था इति सिद्धम् न्या.टी.८०क/२१२; •सं. संहतपारार्थ्यम् — {de phyin ci log pa ni 'dus pa gzhan gyi don byed ces bya ba yin te} तस्य विपर्ययः संहतपारार्थ्यं नाम न्या.टी.७९ख/२१२.
'dus pa yin
क्रि. अन्तर्भवति — {ci ltar der 'dus pa yin zhe na}… {sbyor ba'i sgra'i byed pa tha dad kyang 'dus pa yin no//} तत् कथमन्तर्भवन्ति? …प्रयोगस्य शब्दव्यापारस्य भेदेऽपि अन्तर्भवन्ति न्या.टी.५८ख/१४१.
वि. एकसन्तानवर्ती — {'dus pa la yod pa'i yul gnyis med na mi 'byung ba'i phyir} एकसन्तानवर्तिनो विषयद्वयस्याविनाभावाद् त.प.२४८ख/९७०.
'dus pa las gyur pa
वि. सान्निपातिकः — {gang cung zad nad du gyur pa de thams cad rnam pa bzhi ste/} {rlung las gyur pa dang}…{'dus pa las gyur pa'o//} ये च केचन व्याधय उत्पद्यन्ते, ते सर्वे चतुर्विधाः—वातिकाः…सान्निपातिकाश्च स.पु.५१क/९१.
'dus pa'i skye bo
सामाजिकजनः — {'dus pa'i skye bo 'di dag gi yid ni kun du tshim par gyur to zhes bya bar bdag gis nges te} आवर्जितानि च सामाजिकजनमनांसीति मे निश्चयः ना.ना.२२५ख/४.
'dus pa'i sgrub pa'i thabs rnam par gzhag pa'i rim pa zhes bya ba
ना. समाजसाधनव्यवस्थालिनाम, ग्रन्थः क.त.१८०९.
'dus pa'i ngo bo
वि. सङ्घातरूपः, परमाणुसञ्चयरूपः — {mig la sogs pa ni rdul phra rab bsags pa'i ngo bo yin pa de bas na 'dus pa'i ngo bo zhes smos so//} चक्षुरादयो हि परमाणुसञ्चयरूपाः । ततः सङ्घातरूपा उच्यन्ते न्या.टी.७९ख/२१२.
'dus pa'i nang na 'dug
वि. सभामध्यगतः — {'dus pa'i nang na 'dug kyang rung} सभामध्यगतो वा म.व्यु.६४३३.
'dus pa'i nad
सन्निपातः, रोगभेदः — {de dag la 'di mi 'byung ste/} /{'dus pa'i nad kyi gnas skabs bzhin//} न स्यादासामियं वृत्तिः सन्निपातदशास्विव । त.स.७१क/६६५; सान्निपातिकः व्याधिः — {'dus pa'i nad kyis sdug bsngal ba'i lus la bzhag na'ang de'i 'dus pa'i nad de'ang tshar gcod} सान्निपातिकेनापि व्याधिना दुःखितस्य शरीरे स्थाप्येत, तस्य तमपि सान्निपातिकं व्याधिं निगृह्णीयात् अ.सा.८६ख/४९.
'dus pa'i spyi
समुदितः म.व्यु.६९०२.
'dus pa'i dbang bskur ba mdor bsdus pa
ना. संक्षिप्ताभिषेकसामासिकः, ग्रन्थः क.त.१८८७.
'dus par gyur
= {'dus par gyur pa/}
'dus par gyur pa
क्रि. सन्निपतितोऽभूत् — {de nas byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa zhes bya ba 'khor de nyid du 'dus par gyur} अथ खलु तस्यामेव पर्षदि सुविक्रान्तविक्रामी नाम बोधिसत्त्वो महासत्त्वः सन्निपतितोऽभूत् सु. प.२०क/१; •भू.का.कृ. सन्निपतितम्— {ji tsam na 'dun khang zhig na dge bsnyen lnga brgya bya ba 'ga' zhig gi phyir lhags shing 'dus par gyur pa dang} यावदन्यतमस्मिन् संस्थागारे पञ्चोपासकशतानि सन्निषण्णानि सन्निपतितानि केनचिदेव करणीयेन वि.व.१५३ख/१.४२.
'dus byas
•सं. १. = {'du byed} संस्कृतम्, संस्कारः — {'dus byas dang 'du byed ces bya ba ni don gcig ste/} संस्कृतं संस्कार इत्येकोऽर्थः । अभि.स्फु.१९०क/९५०; संस्कारः — {snal ma de rnams kyis snam bu/} /{'di zhes snal ma 'dus byas las/} /{phyis 'byung 'bras bur brjod yin gyi//} तैस्तन्तुभिरियं शाटीत्युत्तरं कार्यमुच्यते । तन्तुसंस्कारसम्भूतम् प्र.वा.१२४क/२.१५१ २. = {'dus byas nyid} संस्कृतता — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa 'dus byas kyang ma yin/} {'dus ma byas kyang ma yin pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानां नापि संस्कृतता नाप्यसंस्कृतता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.४३ख/२१; •पा. १. संस्कृताः, रूपादिस्कन्धपञ्चकम् — {'dus byas chos rnams de dag kyang /} /{gzugs la sogs pa'i phung po lnga//} ते पुनः संस्कृता धर्मा रूपादिस्कन्धपञ्चकम् । अभि.को.२क/२५; {rkyen rnams 'dus shing phrad nas byas pa dag ni 'dus byas rnams te} समेत्य सम्भूय प्रत्ययैः कृता इति संस्कृताः अभि.भा.२९क/२६ २. संस्कृता, अन्यतरा विमुक्तिः — {rnam par grol zhes bya ba 'di ci zhe na/} {de rnam gnyis/} {'dus byas dang 'dus ma byas so//} केयं विमुक्तिर्नाम? सा पुनर्द्विधा ।। संस्कृता चासंस्कृता च अभि.भा.४१ख/१०२७; •वि. संस्कृतम् — {gang skye ba yang rab tu shes shing gnas pa dang 'jig pa yang rab tu shes pa ni 'dus byas zhes brjod la} संस्कृतमुच्यते यस्योत्पादोऽपि प्रज्ञायते स्थितिरपि भङ्गोऽपि प्रज्ञायते र.व्या.७८क/८; {'dus byas kyi chos rnams} संस्कृता धर्माः अभि.भा.२९क/२६.
'dus byas kyi chos
पा. संस्कृतधर्मः — {gzugs kyi phung po dang}…{rnam par shes pa'i phung po zhes bya ba de dag ni 'dus byas kyi chos rnams so//} {rkyen rnams 'dus shing phrad nas byas pa dag ni 'dus byas rnams te} रूपस्कन्धः… विज्ञानस्कन्धश्चेति, एते संस्कृता धर्माः । समेत्य सम्भूय प्रत्ययैः कृता इति संस्कृताः अभि.भा.२९क/२६; {'dus byas kyi chos mngon par 'du bya ba dang /} {'dus ma byas kyi chos mngon par 'du bya ba yang yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} संस्कृतधर्माभिसंस्कारं च, असंस्कृतधर्माभिसंस्कारं च यथाभूतं प्रजानाति द.भू. २५१ख/४९.
पा. संस्कृतधर्माभिसंस्कारः — {'dus byas kyi chos mngon par 'du bya ba dang /} {'dus ma byas kyi chos mngon par 'du bya ba yang yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} संस्कृतधर्माभिसंस्कारं च, असंस्कृतधर्माभिसंस्कारं च यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५१ख/४९.
संस्कृतलक्षणम् — {ci ste gzugs la sogs pa 'dus byas kyi mtshan nyid dang ldan pa'i phyir 'dus byas nyid yin gyi/} {nam mkha' la sogs pa ni ma yin te} अथ रूपादेः संस्कृतलक्षणयोगात् संस्कृतत्वम्, नाकाशादीनाम् त.प.८६ख/६२५.
'dus byas nyid
संस्कृतत्वम् — {ci ste gzugs la sogs pa 'dus byas kyi mtshan nyid dang ldan pa'i phyir 'dus byas nyid yin gyi/} {nam mkha' la sogs pa ni ma yin te} अथ रूपादेः संस्कृतलक्षणयोगात् संस्कृतत्वम् त.प.८६ख/६२५.
'dus byas stong pa nyid
पा. संस्कृतशून्यता, शून्यताभेदः — {stong pa nyid rnam pa bcu drug po 'di lta ste/} {nang stong pa nyid dang}…{'dus byas stong pa nyid dang}…{dngos po med pa'i ngo bo nyid stong pa nyid do//} षोडशविधा शून्यता । अध्यात्मशून्यता… संस्कृतशून्यता… अभावस्वभावशून्यता च म.भा.४ख/४१; म.व्यु.९४०.
'dus byas dang 'dus ma byas
१. संस्कृतासंस्कृतम् — {'dus byas dang 'dus ma byas kyi khams yang dag par bsgrub pa} संस्कृतासंस्कृतधातुसमुदागमः द.भू.२६५ख/५८ २. संस्कृतासंस्कृतता — {'dus byas dang 'dus ma byas dang}…{yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} संस्कृतासंस्कृततां च…यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५२ख/४९.
'dus byas dang 'dus ma byas kyi khams yang dag par bsgrub pa
पा. संस्कृतासंस्कृतधातुसमुदागमः — {byang chub sems dpa'i sa chos kyi sprin la gnas pa'i byang chub sems dpa' ni chos kyi khams yang dag par bsgrub pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//}… {'dus byas dang 'dus ma byas kyi khams yang dag par bsgrub pa dang} धर्ममेघायां बोधिसत्त्वभूमौ प्रतिष्ठितो बोधिसत्त्वो धर्मधातुसमुदागमं च यथाभूतं प्रजानाति… संस्कृतासंस्कृतधातुसमुदागमं च द.भू.२६५ख/५८.
'dus byas dang 'dus ma byas kyi chos la mkhas pa
पा. संस्कृतासंस्कृतकौशल्यम्, कौशल्यभेदः — {mkhas pa'i de kho na ste/} {rnam pa bcu po de yang}…{phung po la mkhas pa dang}… {bden pa la mkhas pa dang}… {'dus byas dang 'dus ma byas kyi chos la mkhas pa'o//} कौशल्यतत्त्वञ्च । तत्पुनर्दशविधं… स्कन्धकौशल्यम्… सत्यकौशल्यम्… संस्कृतासंस्कृतकौशल्यञ्च म.भा. १०ख/८३.
'dus byas dang 'dus ma byas rnam par nges pa zhes bya ba
ना. संस्कृतासंस्कृतविनिश्चयनाम, ग्रन्थः क.त.३८९७.
'dus byas dang 'dus ma byas la so sor rnam par rtog pa la mngon par chags pa'i mtshams sbyor ba
पा. संस्कृतासंस्कृतप्रतिविकल्पाभिनिवेशसन्धिः, सन्धिभेदः — {blo gros chen po chos thams cad kyi sgra ji bzhin du mngon par chags pa'i mtshams sbyor ba ni tshad med de/} {mtshan nyid la mngon par chags pa'i mtshams sbyor ba dang}…{'dus byas dang 'dus ma byas la so sor rnam par rtog pa la mngon par chags pa'i mtshams sbyor ba dang} अपरिमितो महामते सर्वधर्माणां यथारुतार्थाभिनिवेशसन्धिः । लक्षणाभिनिवेशसन्धिः…संस्कृतासंस्कृतप्रतिविकल्पाभिनिवेशसन्धिः ल.अ.११९क/६६.
'dus byas pa las byung ba
वि. संस्कारभावी — {yang na 'di la gzhan gyi 'du byed pa las byung ba'i ngang tshul yod pas ni gzhan gyi 'dus byas pa las byung ba'o//} परसंस्कारेण वा भवितुं शीलमस्येति परसंस्कारभावी त.प.२१४क/८९८.
'dus byas 'phel ba
संस्कारोत्कर्षः — {gang dag rigs mthun snga ma yi/} /{sa bon las ni 'byung 'gyur ba/} /{'dus byas 'phel ba'i bye brag gis/} /{de dag 'phel ba'i chos ldan par/} /{srid pa yin te 'bru sogs bzhin//} ये वा समानजातीयपूर्वबीजप्रवृत्तयः । तेऽत्यन्तवृद्धिधर्माणः संस्कारोत्कर्षभेदतः ।। व्रीह्यादिवत् सम्भविनः त.स.१२४ख/१०७९.
वि. संस्कारभाविकः — {gzhan gyi 'dus byas las byung can zhes bya ba ni gzhan gyi 'dus byas las byung ba de dag gang la yod pa de la de skad ces bya'o//} परसंस्कारभाविक इति । परसंस्कारेण भावः, स यस्यास्ति स तथोक्तः त.प.२१४क/८९८.
'dus ma bgyis
= {'dus ma bgyis pa/}
'dus ma bgyis kyi bde ba
असंस्कृतसुखम् — {bcom ldan 'das bdag ni sems can thams cad la bde ba dang} …{'dus ma bgyis kyi bde ba nye bar bsgrub par 'tshal te} सर्वसत्त्वानां वयं भगवन् सुखमुपसंहर्तुकामाः…असंस्कृतसुखम् सु.प.२२ख/३.
'dus ma bgyis pa
वि. असंस्कृतम्— {gnas mchog zhi ba 'dus ma bgyis pa de/} /{thugs rjes brnyes nas khyod kyis bstan pa mdzad//} तं शिवं पदवरं ह्यसंस्कृतं देशितासि करुणामुपेत्य हि ।। रा.प.२३०ख/१२३; {'dus ma bgyis kyi bde ba} असंस्कृतसुखम् सु.प.२२ख/३; द्र. {'dus ma byas pa/}
'dus ma byas
•सं. १. = {'du byed ma yin pa} असंस्कृतम्, असंस्कारः — {'dus byas dang 'du byed ces bya ba ni don gcig ste/} {'dus ma byas dang 'du byed ma yin pa yang de dang 'dra'o//} संस्कृतं संस्कार इत्येकोऽर्थः । एवमसंस्कृतम् असंस्कार इति अभि.स्फु.१९०क/९५० २. = {'dus ma byas nyid} असंस्कृतता — {'dus byas dang 'dus ma byas dang}…{yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} संस्कृतासंस्कृततां च…यथाभूतं प्रजानाति द.भू. २५२ख/४९; {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa 'dus byas kyang ma yin/} {'dus ma byas kyang ma yin pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानां नापि संस्कृतता नाप्यसंस्कृतता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.४३ख/२१; •पा. १. असंस्कृतम्, अनास्रवधर्मभेदः — {zag med lam gyi bden pa dang /} /{'dus ma byas rnam gsum yang ste/} /{nam mkha' dang ni 'gog pa gnyis//} अनास्रवा मार्गसत्यं त्रिविधं चाप्यसंस्कृतम् । आकाशं द्वौ निरोधौ च अभि.को.२क/१८ २. असंस्कृता, अन्यतरा विमुक्तिः — {rnam par grol zhes bya ba 'di ci zhe na/} {de rnam gnyis/} {'dus byas dang 'dus ma byas so//} केयं विमुक्तिर्नाम? सा पुनर्द्विधा ।। संस्कृता चासंस्कृता च अभि.भा.४१ख/१०२७; •वि. असंस्कृतम् — {thog ma dbus mtha' med pa yi/} /{rang bzhin yin phyir 'dus ma byas//} अनादिमध्यनिधनप्रकृतत्वादसंस्कृतम् । र.वि.७७ख/८.
'dus ma byas kyi chos
असंस्कृतधर्मः — {'dus ma byas kyi chos mngon par 'du bya ba} असंस्कृतधर्माभिसंस्कारः द.भू.२५१ख/४९.
'dus ma byas kyi chos mngon par 'du bya ba
पा. असंस्कृतधर्माभिसंस्कारः — {'dus byas kyi chos mngon par 'du bya ba dang /} {'dus ma byas kyi chos mngon par 'du bya ba yang yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} संस्कृतधर्माभिसंस्कारं च, असंस्कृतधर्माभिसंस्कारं च यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५१ख/४९.
'dus ma byas stong pa nyid
पा. असंस्कृतशून्यता, शून्यताभेदः — {stong pa nyid rnam pa bcu drug po 'di lta ste/} {nang stong pa nyid dang}… {'dus ma byas stong pa nyid dang}…{dngos po med pa'i ngo bo nyid stong pa nyid do//} षोडशविधा शून्यता । अध्यात्मशून्यता… असंस्कृतशून्यता… अभावस्वभावशून्यता च म.भा.४ख/४१; म.व्यु.९४१.
'dus ma byas pa
वि. असंस्कृतः — {kye ma ngas thob cing mngon par rdzogs par sangs rgyas pa'i chos 'di ni zab pa} …{'dus ma byas pa} गम्भीरो बतायं मया धर्मोऽधिगतोऽभिसंबुद्धः… असंस्कृतः ल.वि.१८७ख/२८६.
'dus bzang
ना. १. सङ्घभद्रः, आचार्यः — {slob dpon 'dus bzang na re mchog tu zhes bya ba'i sgra sbyar bas kyang khyad par gyi don 'dir 'gyur ro zhes zer ro//} परशब्दप्रयोगेण चायमतिशयार्थो लभ्यत इत्याचार्यसङ्घभद्रः अभि.स्फु.९५ख/७७३; म.व्यु.३४८५ २. संहतभद्रः— {slob dpon 'dus bzang gis smras pa} आचार्यसंहतभद्र आह त.प.८३क/६१७; {btsun pa 'dus bzang gis smras pa} भदन्तसंहतभद्र आह त.प.८४क/६२०.
'dus shing za ba
गणभोजनम् — {'dus shing za ba'i ltung byed do//} गणभोजनम् (ओ ने प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.३५ख/४५; संभक्षणम् — {bag ma gtong ba dang bag ma len pa dang lhag par za ba dang 'dus shing za ba rnams dang} आवाहविवाहाभक्षणसंभक्षणेषु बो.भू.४ख/४.
'dus shing za ba'i ltung byed
पा. गणभोजने प्रायश्चित्तिकम्, प्रायश्चित्तिकभेदः — {'dus shing za ba'i ltung byed do//} गणभोजनम् (ओ ने प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.३५ख/४५.
'de
द्र. — {mdun du 'dug ste me mi 'de'o//} नाग्रतः स्थित्वा वितपेत वि.सू.६ख/७.
'de gu
= {lde gu} 1. लेहः — {gang gi tshe de'i phyir 'o ma 'byung ba'i thabs sbyar ba thams cad las kyang 'o ma mi 'byung bar gyur pa de'i tshe de 'de gus gsos} यदास्य क्षीरसम्भवः सर्वैरप्युपायैर्न सम्भवति, तदासौ लेहेनोद्भृतः अ.श.२६३ख/२४१; मन्था म.व्यु.५७५५ २. पङ्कः — {chu dang ri ma la ya'i tsan+dan gyi 'de gus rgyal po dang btsun mo'i lus bsil bar byas so//} सलिलमलयचन्दनपङ्कैः राज्ञो देव्याश्च शरीरं प्रह्लादयामास सु.प्र.५७क/११३.
'de gus gsos
ना. लेकुञ्चिकः, ब्राह्मणपुत्रः — {gang gi tshe de'i phyir 'o ma 'byung ba'i thabs sbyar ba thams cad las kyang 'o ma mi 'byung bar gyur pa de'i tshe de 'de gus gsos nas de'i ming 'de gus gsos 'de gus gsos zhes bya bar btags so//} यदास्य क्षीरसम्भवः सर्वैरप्युपायैर्न सम्भवति, तदासौ लेहेनोद्भृतः । तस्य लेकुञ्चिक इति नामधेयं कृतम् अ.श.२६३ख/२४१; अ.श.२५१क/२३१.
'deg
= {'deg pa/}
'deg pa
•क्रि. ( {'degs pa} इत्यस्याः भवि.) (?) उत्क्षिपति — {rkang pa sa la 'deg pa bul bar mi byed/} {rkang pa sa la 'jog pa bul bar mi byed} न विलम्बितं पादं भूमेरुत्क्षिपति, न विलम्बितं पादं भूमौ निक्षिपति अ.सा. २८७ख/१६२; द्र. {'degs pa/} ।। •सं. १. उत्क्षेपः म.व्यु.५१२१; उत्क्षेपणम् मि.को.१०१ख २. यानम् — {glang po che dang rta dang shing rta dang 'deg pa dang bzhon pa rnams} हस्त्यश्वरथयानवाहनानि बो.भू.६३ख/८३.
'deg par
उत्क्षेप्तुम् — {de ni bcom ldan 'das nam mkha' 'deg par 'tshal ba lags so//} आकाशं स भगवन् उत्क्षेप्तुकामः अ.सा.१७५क/९८.
•क्रि. (वर्त.; सक.; {gdeg pa} भवि., {btegs pa} भूत., {thegs} विधौ) उत्क्षिपति — {rkang pa sa la gya tshom du mi 'degs/} {rkang pa sa la gya tshom du mi 'jog} न च सहसा पादं भूमेरुत्क्षिपति, न च सहसा पादं भूमौ निक्षिपति अ.सा.२८७ख/१६२; उद्धरति — {thog mar zhabs g}.{yas pa 'degs la/} {de'i 'og tu zhabs g}.{yon pa de'i phyi bzhin gtong ba dang} दक्षिणं पादं तत्प्रथमत उद्धरति । ततो वामेन पादेनानुगच्छति बो.भू.४१ख/५३; •सं. उत्क्षेपः — {bum 'degs ngal ba yis/} /{gzir ba} कुम्भोत्क्षेपे श्रमार्तायाः अ.क.११२क/६४.२८३; उत्क्षेपणम् — {bum pa 'degs} घटोत्क्षेपणम् प्र.वा.११८ख/२.६; उद्वहनम्— {gal te so sor gdung 'degs par mi nus pa rnams gzhan du nus par mthong ba ma yin nam zhe na} ननु शिविकोद्वहने पृथगशक्तानामन्यथा शक्तिरुपलभ्यते प्र.अ.२१८ख/५७६; उत्पाटनम् — {phur pa 'byin pa dang} …{'dam bskyod pa dang de dang 'brel ba'i phru ba la sogs pa 'degs pa dang 'jig pa'i bdag nyid kyi tsha sgo dag kyang ngo //} कीलोत्पाटन…पङ्काकम्पनतल्लग्नगोलाद्युत्पाटनलोणिकाशातनात्मिकानाम् वि.सू.४६क/५८; •पा. उत्क्षेपणम्, कर्मपदार्थभेदः — {'degs pa dang 'jog pa dang bskum pa dang brkyang ba dang 'gro ba zhes bya ba rnams ni las yin no//} उत्क्षेपणमवक्षेपणमाकुञ्चनं प्रसारणं गमनमिति कर्माणि त.प.२८७ख/२८६.
'degs par
उद्वोढुम् — {'gal ba'i khur 'degs par sus nus} क इमं व्याघातभारमुद्वोढुं समर्थः प्र.वृ.३०४ख/५०.
क्रि. (वर्त., भवि.; सक.; {ded pa} भूत., {thed} विधौ) याचेत् — {tshig gi lan kyang smra bar mi nus na/} /{de tshe su zhig khyod la bu lon 'ded//} कस्तदा…याचेदृणं भवन्तं प्रतिवचनमपि प्रदातुमप्रभवन्तम् ।। जा.मा.१७७ख/२०६.
'ded par 'gyur
क्रि. प्रेर्यते— {rlung gis 'ded par 'gyur na ni//} वायुना प्रेर्यते यदि प्र.अ.१६३क/५१२.
'ded par 'gyur ba
= {'ded par 'gyur/}
'deb byed
१. = {ral gri} असिः, खड्गः मि.को.४६ख २. = {ka ko la} एला — {e lA/} {ka ko la'am 'deb byed} मि. को.५४क ३. = {'od} किरणः, रश्मिः मि.को.१४४क ४. = {dngul chu} सूतः, पारदः मि.को.६०क ।
'debs
= {'debs pa/}
'debs pa
•क्रि. (वर्त.; सक.; {gdab pa} भवि., {btab pa} भूत., {thobs} विधौ) १. अवकिरति — {ma rig pas sa bon rnam par shes pa 'debs} अविद्या विज्ञानबीजमवकिरति शि.स.१२६क/१२२; आवपते — {sa bon sna tshogs 'debs pas na/} /{de ni sa bon kun ces bya//} बीजमावह(प?)ते चित्रं सर्वबीजं तदुच्यते ।। ल.अ.१६२क/११२ २. क्रियते — {de'i rin thang bye bar 'debs so//} तस्य… कोटिमूल्यं क्रियते लो.को.१२५७; •सं. १. रोपणम् — {'debs pa'i phyir ni 'du byed rnams kyis rnam par shes pa la las kyi bag chags 'jog pa'i phyir ro//} रोपणात् संस्कारैर्विज्ञाने कर्मवासनायाः प्रतिष्ठापनात् म.भा.३ख/२८; अवरोपणम् — {sa bon 'debs pa lta bu'i thar pa'i cha dang mthun pa skye ba yin no//} बीजावरोपणं मोक्षभागीयोत्पादनम् अभि.स्फु.१७४क/९२१ २. प्रहरणम् — {chos kyi 'khor lo rab tu bskor ba gang yin pa dang}…{chos kyi ral gri 'debs pa dang} यच्च धर्मचक्रप्रवर्तनम्…धर्मखड्गप्रहरणम् अ.सा.१२१क/६९; विक्षेपः — {dbyar gyi dus la bab pa dang /} {glog 'gyu ba ni mtshon cha 'debs pa 'dra} जलदसमये विद्युद्विस्फुरितशस्त्रविक्षेपेषु जा.मा.११८ख/१३७ ३. उल्लेखः — {bud med sen mo 'debs pas dbul ba ni//} स्त्रीणां नखोल्लेखदरिद्रम् अ.क.५३क/५९.३१ ४. निक्षेपः — {rma la rgya tsha 'debs pa ni/} /{dam pa dam pa'i spyod pa min//} न क्षतक्षारनिक्षेपः साधूनां साधु चेष्टितम् ।। प्र.अ.४२ख/४८; •द्र. — {skur pa 'debs pa/} {smon lam 'debs pa/} {gsol ba 'debs pa/} {dmod pa 'debs pa/}
'debs par 'gyur
क्रि. १. हनिष्यति — {yul yul du ni mtshon cha yis/} /{phan tshun dag tu 'debs par 'gyur//} देशे देशे हनिष्यन्ति शस्त्रेण च परस्परम् । सु.प्र.३८ख/७३ २. कल्पयति — {der 'khor los sgyur ba'i rgyal po}… {gnas 'debs par 'gyur zhing} तत्र राजा चक्रवर्ती वासं कल्पयति वि.व.१३७ख/१.२६.
'debs par byed
= {'debs byed/}
'debs par byed pa
= {'debs byed/}
'debs byed
= {'debs par byed} ।। •क्रि. १. अवरोपयति — {de dag gi sa bon 'debs par byed} बीजं तेषामवरोपयति सू.भा.२४१क/१५५; क्षिपते — {rnam par shes dang bcas pa'i yid/} /{rtag tu bag chags 'debs par byed//} मनश्च सहविज्ञानैर्वासनां क्षिपते सदा ।। ल.अ.१६७क/१२१ २. प्रहरति — {bong ba dang dbyug pa dang mtshon gyis kyang 'debs par byed pa} लोष्ठेनापि दण्डेनापि शस्त्रेणापि प्रहरन्ति श्रा.भू.३१ख/७९; •सं. १. = {mda'} रोपः, शरः — पृषत्कबाणविशिखा अजिह्मगखगाशुगाः ।। कलम्बमार्गणशराः पत्री रोप इषुर्द्वयोः । अ.को.२.८.८७; रोपयति मोहयति शत्रुमिति रोपः । रुप विमोहने अ.वि.२.८.८७ २. = {ru rta} वाप्यम्, कुष्ठौषधम् मि.को.५७ख; • द्र.— {skur ba 'debs par byed pa/}
•क्रि. (वर्त.; सक.; {gdags pa} भवि., {btags pa} भूत., {thogs} विधौ) १. प्रज्ञापयति — {'dogs pa ni tshig shin tu rigs pa dag gis so//} प्रज्ञापयति पदैः सुयुक्तैः सू.भा.१८३ख/७९; प्रज्ञप्यते — {phung po rnams rgyur byas nas gang zag tu 'dogs so//} स्कन्धानुपादाय पुड्गलः प्रज्ञप्यते अभि.भा.८२ख/११९२; प्रज्ञाप्यते — {blo gros chen po 'phags pa rnams kyis ni sgyu ma'i gzugs sna tshogs lta bur gcig dang tha dad pa spangs par 'dogs te} आर्यैः पुनर्महामते मायाविचित्ररूपाकृतिवदन्यानन्यवर्जिताः प्रज्ञाप्यन्ते ल.अ.१०५क/५१ २. उत्पादयति — {skyon 'dogs pa} दोषमुत्पादयति म.व्यु.५२३०; •सं. १. प्रज्ञप्तिः — {bdag tu 'dogs pa} आत्मप्रज्ञप्तिः अभि.भा.८२क/११८९; {'dogs pa'i tshig} प्रज्ञप्तिवादः *बो.भू.२४क/२६; {ngo bo nyid du 'dogs pa kun tu tshol ba} स्वभावप्रज्ञप्तिपर्येषणा अभि.स.भा.७१ख/९९; {mchog tu 'dogs pa rnams la} अग्र्यप्रज्ञप्तिषु बो.भू.१५२ख/१९७ २. बन्धः — {'dogs pa'i ka} बन्धस्तम्भः अ.को.२.८.४१; बन्धनम् — शृङ्खलका दारवैः पादबन्धनैः अ.को.२.९.७५; आलानम् — ग्. {yul gyi rtsom par khyod kyi ni/} /{dpung pa mthu yis brgyan pa 'di/} /{'gro bar rgyal ba'i glang po dag /'dogs} {pa'i ka ba nyid du 'gyur//} अयं ते समरारम्भे प्रभावाभरणो भुजः । आलानस्तम्भतां यातु जगद्विजयदन्तिनः ।। अ.क.१००क/६४.१४९ ३. सन्निवेशः — {sa bon gyi rigs nyid nyams pa gang yin pa de kho na la sa bon rul pa'o zhes ming du 'dogs pa de dang 'dra'o//} बीजजातीयमेवोपहतं यद् भवति तस्मिन्नेव संज्ञासन्निवेशः—‘पूतिबीजम्’ इति अभि.स्फु.२८५ख/११२८ ०. धारणम् — {grang ba dang tsha bar 'dogs pa'o//} धारणस्य शीतोष्णयोः वि.सू.१७क/१९; •वि. उद्दितम्, बद्धम् — बद्धे संदानितं मूतमुद्दितं संदितं सितम् । अ.को.३.१.९३; •द्र. {phan 'dogs pa/} {sgro 'dogs pa/} {nye bar 'dogs pa/}
'dogs pa yin
क्रि. प्रज्ञप्तिर्भवति — {'di ji ltar na phung po rnams rgyur byas nas 'dogs pa yin te} कथमस्य स्कन्धानुपादाय प्रज्ञप्तिर्भवति अभि.भा.८३ख/११९५.
'dogs pa'i ka
बन्धस्तम्भः — आलानं बन्धस्तम्भे अ.को.२.८.४१.
'dogs pa'i tshig
पा. प्रज्ञप्तिवादः — {chos thams cad brjod du med pa'i ngo bo nyid las brtsams te/}…{'dogs pa'i tshig gi ngo bo nyid rnam par mi rtog pa dang mtshungs pas spyod yul gyi yul du bya ba gang yin pa de ni de bzhin nyid mchog} सर्वधर्माणां निरभिलाप्यस्वभावतामारभ्य प्रज्ञप्तिवादस्वभावनिर्विकल्पज्ञेयसमेन ज्ञानेन यो गोचरविषयः सासौ परमा तथता *बो.भू.२४क/२६.
'dogs par 'gyur
क्रि. प्रज्ञप्तिः प्राप्नोति — {de dag kho na la gang zag 'dogs par 'gyur te} तेष्वेव पुड्गलप्रज्ञप्तिः प्राप्नोति अभि.भा.८३ख/११९५.
'dogs par byed
क्रि. १. प्रज्ञप्यते — {phyogs gcig gi sgor kha dog phal cher byung ba la gzugs ring por zhes 'dogs par byed} एकदिङ्मुखे हि भूयसि वर्ण उत्पन्ने दीर्घं रूपमिति प्रज्ञप्यते अभि.भा.१६७ख/५७३; प्रज्ञपयति — {mchog tu 'dogs pa rnams la 'dogs par byed pa ste} अग्र्यप्रज्ञप्तिषु च प्रज्ञपयन्ति बो.भू.१५२ख/१९७; प्रज्ञापयति — {mthong ba'i chos kho na la bdag tu dmigs shing 'dogs par byed do//} दृष्ट एव धर्मे आत्मानमुपलभते प्रज्ञापयति सू.भा.२३७क/१४९ २. आरोपयति — {gdugs dang rgyal mtshan dang ba dan}…{de bzhin gshegs pa rnams la 'bul zhing 'dogs par byed de} छत्रध्वजपताकाश्च तथागतेषूत्सृजयत्यारोपयति बो.भू.१२५ख/१६२.
'dogs par byed pa
= {'dogs par byed/}
'dogs par mdzad
क्रि. प्रज्ञापयति — {dge slong mig ji snyed pa dang}… {dge slong 'di ji snyed cig ni de bzhin gshegs pa thams cad 'dogs par mdzad do//} यावता भिक्षो चक्षुः…एतावता भिक्षो तथागतः सर्वं च प्रज्ञापयति च अभि.भा.८६क/१२०२.
'dong
= {'dong ba/}
'dong dgos
कृ. गन्तव्यम् — {der 'o bu cag 'dong dgos kyis/} {dge slong dag chos shig} तत्रास्माभिर्गन्तव्यम्, सज्जीभवन्तु भिक्षवः अ.श.२ख/२.
'dong 'gyur
= {'dong bar 'gyur/}
'dong 'gyur ba
= {'dong bar 'gyur/}
'dong ba
=(प्रा., = {'gro ba/} {bgrod pa}) ।। •क्रि. *(वर्त.; अक.; {dong ba} भवि., भूत.; {dengs} विधौ) १. गच्छति — {khyod gar 'dong} क्व भवन्तो गच्छन्ति अ.श.१६७ख/१५५; {tshur shog khyod kyi rang gi gnas/} /{bA rA Na sI nyid du 'dong //} एहि वाराणसीमेव गच्छावस्ते निजास्पदम् । अ.क.१४६ख/१४.८७; व्रजति — {shing rta gcig gis sa la gang du lam drangs pa/} /{de bzhin gzhan dang gzhan yang lam der brtun te 'dong //} एको रथश्च भुवि यद्विदधाति वर्त्म तेनापरो व्रजति धृष्टतरं तथान्यः । जा.मा.२४ख/२८; याति — {shin tu mi bzad dmyal bar yang /} /{sdig gi las can de dag 'dong //} ते यान्ति परमं घोरं नरकं पापकर्मिणः । ल.अ.१५७ख/१०४; संक्रामति — {ting nge 'dzin de dag gis zhing nas zhing du 'dong ngo //} तैः समाधिभिः क्षेत्रात्क्षेत्रं संक्रामन्ति ल.अ.८४क/३१; गम्यते — {shes ldan dag gar 'dong} भवन्तः कुत्र गम्यते वि.व.१४१क/१.३० २. एहि — {de bas khyod ni pha'i khyim du 'dong} तदेहि पित्र्यं भवनं तव जा.मा.९६ख/१११; •सं. गमनम्— {gnas med par zhing thams cad du 'dong ba} अनिकेतसर्वक्षेत्रगमनानाम् ग.व्यू.३०८क/३०; यात्रा — {tshong pa gser gling du 'dong ba don grub par 'dod pa} सुवर्णभूमिवणिजो यात्रासिद्धिकामाः जा.मा.८०क/९२; •भू.का.कृ. गतः — {rnyed pa dag ni mang byung zhing /}… /{gang du 'dong ba'i gtol med do//} बहवो लाभिनोऽभूवन्…न ज्ञाताः क्व गता इति ।। बो.अ.२४क/८.२०.
'dong bar 'gyur
क्रि. गच्छति — {gang gi tshe ngas deng}({sa}) {shig ces bsams na ni de'i tshe 'dong bar 'gyur ro//} यदा मे एवं भवति—गच्छन्त्विति, तदा गच्छन्ति अ.श.२३३क/२१४; याति — {'di dag rang bzhin 'dor} ({'di dag rang nyid 'dong} ){'gyur bas//} स्वयमेव च यात्येतद् बो.अ.२४क/८.१९.
'dong bar bya
क्रि. गच्छेत् — {rang dag rtog tu 'dong bar bya'o//} स्वप्रत्ययेन वा गच्छेयुः वि.सू.२१ख/२५.
'dong bar byed
क्रि. गच्छति — {de nas de dag nyin gcig bzhin du lhags te/} {mi res kham re zos nas gar dga' bar 'dong bar byed do//} ततस्ते प्रतिदिवसमागत्य प्रत्येकमेकैकं कवडमभ्यवहृत्य यथेष्टं गच्छन्ति अ.श.९०ख/८१.
'dong bar shog
क्रि. गच्छतु— {mi ngal bde blag 'dong bar shog/} अश्रमेण च गच्छन्तु बो.अ.३८ख/१०.२५.
यदृच्छा — {der ni mtshan mkhan mdun na 'don/} /{'dod dga' dag tu 'ongs pa yis//} यदृच्छयागतस्तत्र नैमित्तिकपुरोहितः । अ.क.१२७क/६६.१९; अ.क.१६३ख/३१.५२.
'dod dgar
यदृच्छया — {dang bas brlan pa'i rang sangs rgyas/} /{nam zhig 'dod dgar mdun du 'ongs/}… {mchod//} सा कदाचित् प्रसादार्द्रं पुरःप्राप्तं यदृच्छया । प्रत्येकबुद्धं…अपूजयत् ।। अ.क.१८३ख/२०.१००.
'dod dgu
इच्छा — {de ni 'dod dgur ting nge 'dzin mngon sum du gyur pa'i phyir dus la mi ltos par rnam par grol ba yin no//} स ह्यसमयापेक्षविमुक्तश्च, इच्छातः समाधिसम्मुखीभावात् अभि.भा.३१ख/९८९; कामः — {de ni gnas gzhan gyur pa ste/} /{'dod dgur spyod phyir thar pa yin//} आश्रयस्य परावृत्तिर्मोक्षोऽसौ कामचारतः ।। सू.अ.२४६ख/१६३.
'dod dgur sgyur ba'i gzugs can
ना. कामरूपी, पर्वतः — {de nas lam chu sgra can dang}…{'dod dgur sgyur ba'i gzugs can dang}…{rab grol te/} {ri bo de dag khyod kyis rgol cig} कूजको जलपथः…कामरूपी…प्रमोक्षणः । एते ते पर्वताः समतिक्रमणीयाः वि.व.२१३क/१.८८; द्र. {'dod pa'i gzugs kyi ri bo/}
•क्रि. कामतश्चरेत् — {ji ltar 'jig rten ma 'khrul ba/} /{de yi rgyu la 'dod dgur spyod//} तन्निमित्ते यथा लोको ह्यभ्रान्तः कामतश्चरेत् । सू.भा.१६८ख/६०; •वि. कामाचारी — {de bzhin du/} {'phags pa 'khrul pa mi mnga' ba yang gnas gzhan du gyur pa la 'dod dgur rang dbang du spyod do//} तथाऽऽश्रयपरावृत्तावपर्यस्त आर्यः कामचारी भवति स्वतन्त्रः सू.भा.१६८ख/६०.
'dod dgur byed
= {'dod dgur byed pa/}
'dod dgur byed pa
वि. कामकारी — {'dod dgur byed pa'i ngang tshul yod pas na 'dod dgur byed pa'o//} कामतः कर्तुं शीलमस्येति कामकारी अभि.स्फु.२५२ख/१०५८.
'dod dgur byed pa med pa
अकामकारी— {'dod dgur byed pa'i ngang tshul yod pas na 'dod dgur byed pa'o//} {'dod dgur byed pa ma yin pas na 'dod dgur byed pa med pa} कामतः कर्तुं शीलमस्येति कामकारी, न कामकारी अकामकारी अभि.स्फु.२५२ख/१०५८.
'dod dgos
कृ. एषितव्यम्— {slar yang mthong bar 'dod dgos so//} पुनर्दर्शनमेषितव्यम् प्र.अ.१४१ख/१५१; एष्टव्यम् — {des kyang gdon mi za bar dngos po thams cad rgyu dang bcas pa nyid du 'dod dgos so//} तेनाप्यवश्यं सर्वभावानां सहेतुकत्वमेष्टव्यम् त.प.११४ख/६७९.
'dod 'gro
वि. १. कामगः — {'dod par 'gro bas na 'dod 'gro rnams te/} {'dod pa'i khams la dmigs zhes bya ba'i tha tshig go/} कामान् गच्छन्तीति कामगाः । कामधातुमालम्बन्त इत्यर्थः अभि.भा.१३७ख/४८३ २. कामंगामी, यथेष्टं गामी — कामंगाम्यनुकामीनः अ.को२.८.७६; कामं यथेच्छं गच्छतीति कामंगामी अ.वि.२.८.७६.
'dod rgyal
•सं. यदृच्छा — {'dod rgyal sgra yi brjod bya ba'i//} यदृच्छाशब्दवाच्यायाः त.स.४५ख/४५३; {mi shes pas 'dod rgyal du tshad ma dang mi 'gal ba'i nges pa mang du smra bar nus pa ma yin no//} न ह्यज्ञात्वा यदृच्छया प्रमाणाविरुद्धं नियमेन बहु शक्यं भाषितुम् त.प.३११ख/१०८६; प्र.अ.१११क/११९; द्र. {'dod rgyal ba/} स्वेच्छा — {'dod rgyal du byas pa} स्वेच्छाकृतम् प्र.अ.१७९ख/५३२. •ना. कामराजः, क्रोधदेवता — {khro bo 'dod rgyal} क्रोधकामराजः लो.को.२८२.
'dod rgyal tsam
इच्छामात्रम् — {de lta bas na 'di ni 'dod rgyal tsam du zad pa'i phyir/} {dbang phyug tha snyad yin par gsal te/} {rigs pa ni med do//} तदिदमिच्छामात्रत्वात् व्यक्तमीश्वरचेष्टितम् । नात्र युक्तिरस्ति अभि.स्फु.११६ख/८११.
'dod rgyal gyi byung ba
वि. यादृच्छिकम् — {mi slu ba nyid du ni srin bu'i yi ge bzhin du 'dod rgyal gyi byung ba yang srid do snyam du dogs na}…{smos te} अविसंवादित्वं घुणाक्षरवद् यादृच्छिकमपि सम्भाव्यते? इत्याशङ्क्याह त.प.३१२क/१०८७.
'dod rgyal du byas pa
वि. स्वेच्छाकृतम् — {'on te bshad pa ni 'dod rgyal du byas pa'i} ({brda'i} ){rang bzhin nyid ma yin pa} अथ व्याख्या न भवति स्वेच्छाकृतसङ्केतरूपा प्र.अ.१७९ख/५३२.
'dod rgyal ba
•सं. यदृच्छा — {'dod rgyal ba'i mi slu ba'i ngo bo de lta bu gang la yod pa zhes tshig rnam par sbyar ro//} यदृच्छया अविसंवादस्तदेव रूपं यस्येति विग्रहः त.प.३१२क/१०८७; •वि. यादृच्छिकः, ओ की — {don gzhan la sems pas 'jug pa'i don gzhan la mi slu ba ni 'dod rgyal bar srid pa yin te} अन्यार्थसमीहया प्रवृत्तस्यार्थान्तरसंवादो यादृच्छिकः सम्भाव्यते त.प.३१२क/१०८७; {gzugs med pa'i khams kyi ming ni don dang mthun pa ma yin no//} {'o na ci zhe na/} {'dod rgyal ba yin no zhe na} नारूप्यधातोरन्वर्था संज्ञा । किं तर्हि? यादृच्छिकीति अभि.स्फु.२८७ख/११३२.
'dod rgyal ba'i sgra
यदृच्छाशब्दः — {'dod rgyal ba'i sgra dag la ming gi khyad par can gyi don brjod pa ni kho bo zhes bya ba lta bu dang} यदृच्छाशब्देषु नाम्ना विशिष्टोऽर्थ उच्यते ‘डित्थः’ इति त.प.४क/४५२.
'dod rgyal ba'i 'brel pa
यदृच्छासंवादः — {me 'di ldog pa nas kyang du ba 'di ldog pa yin pa zhes bya ba 'dod rgyal ba'i 'brel ba yin te} एतस्याग्नेर्निवृत्तौ धूमनिवृत्तिर्येयं धूमस्य सा यदृच्छासंवादः वा.टी.६३क/१७.
'dod sgyur gzugs
कामरूपी — {nang ga na ni srin mo khro/} …/{sna tshogs can na 'dod sgyur gzugs//} नङ्गायां राक्षसीकोपा…चित्रायां कामरूपिणः वि.व.२१३ख/१.८८.
'dod can
= {'dod pa can/}
'dod cing mdza' ba dang bral ba
इष्टप्रियवियोगः, दुःखविशेषः — {'dod cing mdza' ba dang bral ba dang mi 'dod cing mi mdza' ba dang phrad pa de shin tu mi bzad par sdug bsngal lo//} इष्टप्रियवियोगाप्रियावियोगदुःखम् । तदपि कष्टतरं दुःखम् का.व्यू.२२९क/२९२.
'dod chags
•सं. = {chags pa} रागः — {de bzhin 'dod chags mes tshig pa/} /{'dod chags me yis gdung bar bya//} तथा रागाग्निदग्धाश्च स्विद्यन्ते रागवह्निना ।। हे.त.१६क/५०; {chags pas 'jig rten 'ching 'gyur ba/} /{'dod chags nyid kyis rnam grol 'gyur//} रागेन बध्यते लोको रागेनैव विमुच्यते । हे.त.१६क/५०; मदनः — {'dod chags langs shing ya mtshan cher gyur nas/} /{bud med de la mig gis ring zhing bltas//} उदितमदनविस्मयः स्त्रियं तां चिरमनिमेषविलोचनो ददर्श ।। जा.मा.७४ख/८६; {'dod chags kyis myos par gyur pa'i rnam pa ni rab tu mngon par gyur to//} प्रव्यक्तमदनाकारो बभूव जा.मा.७५ख/८७; मन्मथः — {'dod chags kyis brtan pa med par gyur pa} मन्मथाक्षिप्तधृतिः जा.मा.७४ख/८६; मनोभूः — {'dod chags kyis ni brtan pa nyams par gyur//} मनोभुवा संह्रियमाणधैर्याः जा.मा.७३क/८५; कन्दर्पः — {bag med dregs dang 'dod chags dang /} /{brkam dang zhe sdang gzhir gyur khyim//} प्रमादमदकन्दर्पलोभद्वेषास्पदे गृहे । जा.मा.२०६क/२३९; स्मरः — {khu 'phel de las 'dod chags yin//} मदवृद्धिः स्मरस्ततः प्र.अ.११५क/१२२; मदः — {'dod chags kyi lhag ma lus pas mig lci bar gyur} सावशेषमदगुरुनयनः जा.मा.१६७क/१९३; विषयः — {rmongs pas 'dod chags nye bar spyod pa yang /} /{rma g}.{ya' phrugs pa'i bde ba bzhin du zad//} विषयोपनिवेशनेऽपि मोहाद् व्रणकण्डूयनवत् सुखाभिमानः ।। जा.मा.९७ख/११२; •पा. रागः १. अनुशयभेदः — {srid pa'i rtsa ba phra rgyas drug /'dod} {chags de bzhin khong khro dang /} /{nga rgyal ma rig lta ba dang /} /{the tshom yin te} मूलं भवस्यानुशयाः षड्रागः प्रतिघस्तथा । मानोऽविद्या च दृष्टिश्च विचिकित्सा च अभि.को.१६क/७६१; •वि. मान्मथः — {rgyal po 'dod chags gter de ni/} /{lag 'gro'i tshogs kyis yang dag bkag/} भुजङ्गगणसंरुद्धः स राजन् मान्मथो निधिः ।। अ.क.१८१ख/२०.७६; द्र.— {kye ma 'dod chags la chags dang /} …/{gzhan 'joms chung mar gus pa mchog/} अहो आसक्तरक्तानां…परदारादरः परम् ।। अ.क.१७०ख/१९.८०. • पर्या.— {chags zhen} सक्तिः, {lhag par zhen pa} अध्यवसानम्, {phrad zhen} सङ्गः, {mngon par zhen pa} अभिनिवेशः प्र.प.४६क/५५.
'dod chags rnam pa lnga
पञ्चविधो रागः — १. {'dod pa'i 'dod chags} कामरागः, २. {'khrig pa'i 'dod chags} मैथुनरागः, ३. {yul gyi 'dod chags} विषयरागः, ४. {gzugs kyi 'dod chags} रूपरागः, ५. {'jig tshogs kyi 'dod chags} सत्कायरागः श्रा.भू.८०क/२०५.
'dod chags kun tu 'byung
रागः समुदाचरति — {skyes bu zhig bud med la la la ni 'dod chags kun tu 'byung la} पुरुषस्य तु कस्याञ्चित् स्त्रियां रागः समुदाचरति अभि.भा.२४०क/८०७.
'dod chags kun zad
रागसंक्षयः — {'dod chags kun zad 'dod chags bral//} {'dod chags spangs pa ni 'dod chags dang bral ba'i khams yin no//} विरागो रागसंक्षयः । रागस्य प्रहाणं विरागधातुः अभि.भा.४२क/१०३०.
'dod chags kyi rgyags pa
रागमदः — {de'i gzugs dang lang tsho dang mdzes pa rjes su dran nas 'dod chags kyi rgyags pas myos te} तस्या रूपयौवनशोभां समनुस्मृत्य रागमदमत्ताः अ.श.२०४ख/१८९.
'dod chags kyi rgyags pas myos
वि. रागमदमत्तः — {de'i gzugs dang lang tsho dang mdzes pa rjes su dran nas 'dod chags kyi rgyags pas myos te} तस्या रूपयौवनशोभां समनुस्मृत्य रागमदमत्ताः अ.श.२०४ख/१८९.
'dod chags kyi chu klung du lhung ba
वि. रागनदीपतितः — {ngas dga' bo ni 'dod chags kyi chu klung du lhung ba las bsgral} मया हि रागनदीपतितो नन्दस्तारितः अ.श.७७ख/६८.
'dod chags kyi chos nyid
रागधर्मता — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa 'dod chags kyi chos nyid kyang ma yin/} {'dod chags dang bral ba'i chos nyid kyang ma yin pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानां न रागधर्मता नापि विरागधर्मता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.४०क/१९.
'dod chags kyi thob pa dang lhan cig pa
वि. रागप्राप्तिसहितम् — {'dod chags dang ldan pa'i sems gang zhig yin/} {gal te 'dod chags kyi thob pa dang lhan cig pa yin no zhe na} कतमच्चित्तं रागसंप्रयुक्तम्? रागप्राप्तिसहितं चेत् अभि.भा.४७ख/१०५३.
'dod chags kyi dmigs pa
वि. रागालम्बनम् — {'dod chags dang ldan pa'i sems gang zhig yin/}… {gal te 'dod chags kyi dmigs pa yin no zhe na} कतमच्चित्तं रागसंप्रयुक्तम् ? … रागालम्बनं चेत् अभि.भा.४७ख/१०५३.
'dod chags kyi shas che ba
वि. रागबहुलः — {de nas bcom ldan 'das kyis dge slong 'dod chags kyi shas che ba'i rnams gdul ba}…{'i phyir} ततो भगवान् रागबहुलानां भिक्षूणां विनयनार्थम् अ.श.२००ख/१८५.
'dod chags skyes
= {'dod chags las skyes pa/}
'dod chags dga' ma'i sgrub thabs
ना. रतिरागासाधनम्, ग्रन्थः क.त.२०६३.
'dod chags can
वि. रागी — {bdag lta bu'i smra ba po ni 'dod chags can yin no//} मादृशो वक्ता रागी प्र.वृ. २६६ख/६.
'dod chags bcas
= {'dod chags dang bcas pa/}
'dod chags chung
= {'dod chags chung ba/}
'dod chags chung ba
वि. अल्परागः — {chos kyi sbyin pa zang zing med pa'i phan yon nyi shu}… {dran pa dang ldan pa yin}… {'dod chags chung ba yin}… {de'i chos kyi sbyin pa de rjes su dran par 'gyur ba yin} विंशतिरिमे… आनुशंसा निरामिष(धर्म)दाने…स्मृतिमांश्च भवति… अल्परागो भवति…अनुस्मरणीयं चास्य तद्धर्मदानं भवति शि.स.१८९क/१८७; मन्दरागः — {sems can 'di dag}…{'dod chags chung la zhe sdang che ba} अमी सत्त्वाः… मन्दरागास्तीव्रद्वेषाः स.पु.५२ख/९२.
'dod chags che ba
वि. तीव्ररागः — {sems can 'di dag sngon dge ba byas pas zhe sdang chung la 'dod chags che ba} अमी सत्त्वाः पूर्वं कुशलं कृत्वा मन्दद्वेषास्तीव्ररागाः स.पु.५२ख/९२.
'dod chags che ba'i bdo ba
तीव्ररागः म.व्यु.७२६४.
'dod chags chen po
पा. महारागः, जगदर्थरागः — {'dod chags chen po'i rjes chags pas/} /{lhan cig skyes dga'i rang bzhin las//} महारागानुरागेन सहजानन्दस्वरूपतः ।। हे.त.२३ख/७८; {'dod chags chen po rjes chags pas/} / ग्. {yung mos sku la 'khyud pa nyid//} डोम्ब्यालिङ्गितकन्धरो महारागानुरागितः ।। हे.त.५क/१२; जगदर्थरागो महारागः यो.र.१५२.
सरागत्वम्— {ci gal te rdo'i dum bu las 'dod chags dang bcas pa nyid dang smra ba nyid gnyis ka log pa yin mod kyi} यद्यपि उपलखण्डादुभयं व्यावृत्तं सरागत्वं च वक्तृत्वं च न्या.टी.९०क/२४९; सरागता — {'dod chags dang bcas pa nyid rnam pa gnyis te/} {'dres pa'i 'dod chags dang bcas pa nyid dang ldan pa'i 'dod chags dang bcas pa nyid do//} द्विधा सरागता—संसृष्टसरागता, संयुक्तसरागता च अभि.भा. ४५ख/१०४६.
'dod chags dang bcas pa nyid rnam pa gnyis
द्विधा सरागता — १. {'dres pa'i 'dod chags dang bcas pa nyid} संसृष्टसरागता, २. {ldan pa'i 'dod chags dang bcas pa nyid} संयुक्तसरागता अभि.भा.४५ख/१०४६.
'dod chags dang bcas pa ma yin pa
न सरागता — {sogs pa'i sgras 'dod chags dang bcas pa ma yin pa dang zhe sdang dang bcas pa ma yin pa zhes bya ba la sogs pa gzung ngo //} आदिशब्देन न सरागता, न सद्वेषतेत्यादि गृह्यते त.प.१२४क/६९७.
'dod chags dang bcas pa'i sems
सरागचित्तम् — {de sems can pha rol dang gang zag pha rol gyi sems kyang sems kyis yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te/} {'dod chags dang bcas pa'i sems la 'dod chags dang bcas pa'i sems shes} ({zhes} ){yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} स परसत्त्वानां परपुड्गलानां चेतसैव चित्तं यथाभूतं प्रजानाति । सरागं चित्तं सरागचित्तमिति यथाभूतं प्रजानाति द.भू.१९९क/२१.
'dod chags dang bcas par 'gyur
सरागं प्राप्नोति — {slob pa'i sems zag pa med pa yang 'dod chags dang bcas par 'gyur ro//} अनास्रवमपि सरागं प्राप्नोति शैक्षं चित्तम् अभि.भा.४७ख/१०५३.
'dod chags dang ldan
= {'dod chags dang ldan pa/}
'dod chags dang ldan pa
•वि. रागसंयुक्तम् — {dngos po gang la 'dod chags dang ldan pa'i sems skyes pa de ni rnam par shes pa'o//} यस्मिन् वस्तुनि हि रागसंयुक्तं चित्तमुत्पद्यते तद्विज्ञानम् द.भू.२२०ख/३२; रागसंप्रयुक्तम् — {'dod chags dang ldan pa'i sems thams cad 'dod chags dang bcas pa yin no//} सर्वमेव रागसंप्रयुक्तं चित्तं सरागम् अभि.भा.४७क/१०५२; •सं. = {'dod chags dang ldan pa nyid} रागसम्प्रयुक्तता — {'dod chags dang ldan pas kyang 'dod chags dang bcas pa'i sems su 'dod par bya} रागसम्प्रयुक्ततयापि सरागं चित्तमत्रेष्टव्यम् अभि.भा.४५ख/१०४७.
'dod chags dang rnam par rtog pa lhag pa
वि. अधिरागवितर्कः — {'di dag la 'dod chags dang rnam par rtog pa lhag pa yod pas/} {'di dag ni 'dod chags dang rnam par rtog pa lhag pa dag ste} अधिको रागो वितर्कश्चैषां त इमे अधिरागवितर्काः अभि.भा.९क/८९५.
'dod chags dang bral
= {'dod chags dang bral ba/} {'dod chags dang bral na rnam par grol bar 'gyur} विरक्तो विमुच्यते — {skyo na 'dod chags dang bral bar 'gyur ro//} {'dod chags dang bral na rnam par grol bar 'gyur ro//} निर्विण्णो विरज्यते, विरक्तो विमुच्यते अ.श.२७१क/२४८; म.व्यु.१५९४.
'dod chags dang bral ba
•वि. विरागः — {rigs kyi bu 'dod chags dang bral ba la ni 'ong ba'am 'gro ba shes pa med de} न हि कुलपुत्र विरागस्यागमनं वा गमनं वा प्रज्ञायते अ.सा.४४७ख/२५३; {de dag gi nang na 'dod chags dang bral ba'i chos mchog yin par bstan to//} विरागो धर्मस्तेषामग्र आख्यातः अ.श.२८क/२४; {'dod chags dang bral ba'i phyir ni de'i mi mthun pa'i phyogs rnam par 'tshe ba spangs pa'i phyir ro//} विरागतोऽपि तद्विपक्षविहिंसाप्रहाणात् सू.भा.२२०क/१२७; वीतरागः — {'dod chags bral ba dbang po thul//} वीतरागो जितेन्द्रियः वि.प्र.१५६क/३.१०५; {brjod par 'dod pa nyid de yang snying rjes 'dod chags dang bral ba la yang srid pa'i phyir 'khrul pa yin no//} सा च वक्तुकामता वीतरागस्य करुणयापि सम्भवतीति व्यभिचारः त.प.३०५क/१०६९; {rdzu 'phrul chen po 'dod chags bral//} वीतरागां महर्द्धिकाम् ।। म.मू.३०२ख/४७१; विगतरागः — {de bzhin gshegs pa 'dod chags dang bral ba} तथागतो विगतरागः अ.श.९१ख/८२; {zag pa dang bcas pa gang yin pa de ni 'dod chags dang bcas pa dang 'dod chags dang bral ba zhes bya bar 'jig rten pa'i rnam pa can yin no//} यत्तु सास्रवम्, तल्लौकिकाकारं सरागं विगतरागमित्यादि अभि.स्फु.२४०क/१०३७; गतरागः — {'dod chags bral ba'i dge slong gi/} /{tshogs la dge 'dun rjes su brjod//} भिक्षूणां गतरागाणां समूहः सङ्घ उच्यते ।। अ.क.१८७क/२१.३२; रागरहितः — {gal te} ({chags pa de} ){'dod chags kyi snga rol na 'dod chags med pa ste/} {'dod chags dang bral ba zhig yod par gyur na ni} स यदि रक्तो रागात्पूर्वं रागतिरस्कृतो रागरहितो भवेत् प्र.प. ४६ख/५५; विरक्तः — {gang las 'dod chags bral brtan pa'i/} /{byis pa} यद्विरक्तः स्थिरो बालः अभि.को.१२ख/६५९; {gang zhig yul gang las 'dod chags dang bral ba} यो हि यस्माद् विषयाद् विरक्तः अभि.स्फु.३०६ख/११७६; •सं. १. = {'dod chags dang bral ba nyid} वैराग्यम् — {'dod chags dang bral ba thob pa'i sgo nas} वैराग्यलाभतः सू.भा.२१६क/१२१; {'dod chags dang bral ba la brten nas sbyin pa la sbyor ba la ngo mtshar mi che'o//} वैराग्यमागम्य दाने प्रयोगो नाश्चर्यम् सू.भा.२४०क/१५४; विरागता — {'dod chags dang bral ba gang yin pa de ni de bzhin gshegs pa'o//} या च विरागता, स तथागतः अ.सा.४४७ख/२५३ २. विगतरागः, बुद्धस्य नामपर्यायः — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} …{'dod chags dang bral ba zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते …विगतराग इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८.
'dod chags dang bral ba ma yin pa
वि. अवीतरागः — {'dod chags dang bral ba ma yin no zhes bya ba 'dod chags la sogs pa dang ldan pa nyid ni bsgrub par bya ba'o//} अवीतराग इति रागादिमत्त्वं साध्यम् न्या.टी.९०क/२४९; अविरक्तः — {dper na skyes bu bud med cig la chags pa/} {lhag ma rnams la 'dod chags dang bral ba ma yin pa} तद्यथा पुरुष एकस्यां स्त्रियां रक्तः, शेषास्वविरक्तः अभि.स्फु.११४क/८०६.
'dod chags dang bral ba ma yin pa nyid
वि. अवीतरागत्वम् — {bsgrub par bya ba ste/} {'dod chags dang bral ba ma yin pa nyid} अवीतरागत्वस्य साध्यस्य न्या.टी. ९०क/२४८.
'dod chags dang bral ba la gnas pa
वि. विरागनिश्रितः — {de mos pa'i ting nge 'dzin spong ba'i 'du byed dang ldan pa'i rdzu 'phrul gyi rkang pa dben pa la gnas pa/} {'dod chags dang bral ba la gnas pa}…{yongs su sgom mo//} छन्दसमाधिप्रहाणसंस्कारसमन्वागतं ऋद्धिपादं भावयति विवेकनिश्रितं विरागनिश्रितम् द.भू.२०५ख/२४.
विरागधर्मता — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa 'dod chags kyi chos nyid kyang ma yin/} {'dod chags dang bral ba'i chos nyid kyang ma yin pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानां न रागधर्मता नापि विरागधर्मता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.४०क/१९.
'dod chags dang bral ba'i mchog
वि. विरागाणामग्र्यम् — {'dod chags dang bral ba'i mchog chos la skyabs su mchi'o//} धर्मं शरणं गच्छामि विरागाणामग्र्यम् म. व्यु.८६९०.
'dod chags dang bral ba'i mthar phyin pa
पा. विरागकोटीगतः, बोधिसत्त्वविमोक्षविशेषः — {rigs kyi bu kho mos ni byang chub sems dpa'i rnam par thar pa 'dod chags dang bral ba'i mthar phyin pa zhes bya ba thob ste} मया कुलपुत्र विरागकोटीगतो नाम बोधिसत्त्वविमोक्षः प्रतिलब्धः ग.व्यू.६४क/१५५.
'dod chags dang bral ba'i 'bras bu
= {'dod chags bral 'bras/}
'dod chags dang bral ba'i lam
पा. वैराग्यमार्गः — {nyer bsdogs ni 'dod chags dang bral ba'i lam yin la} सामन्तकं हि वैराग्यमार्गः अभि.भा.७५ख/११६२; वैराग्यपथः — {'dod chags dang bral ba'i lam yin pa'i phyir ro myang ba dang mtshungs par ldan pa ma yin no//} वैराग्यपथत्वाच्च नास्वादनासम्प्रयुक्तानि अभि.भा.७५ख/११६१.
'dod chags dang bral ba'i sa
पा. वीतरागभूमिः, श्रावकभूमिविशेषः म.व्यु.११४६.
'dod chags dang bral ba'i sems
विरागचित्तम् — {de sems can pha rol dang gang zag pha rol gyi sems kyang sems kyis yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te/} …{'dod chags dang bral ba'i sems la 'dod chags dang bral ba'i sems zhes yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} स परसत्त्वानां परपुड्गलानां चेतसैव चित्तं यथाभूतं प्रजानाति ।… विरागं चित्तं विरागचित्तमिति (यथाभूतं) प्रजानाति द.भू.१९९ख/२१.
'dod chags dang bral ba'i sems kyi bsam pa yid la bya ba
पा. विरागचित्ताशयमनस्कारः, चित्ताशयमनस्कारभेदः — {de sems kyi bsam pa yid la bya ba bcus yongs su gnon te/}…{dag pa'i sems kyi bsam pa yid la bya ba dang}…{'dod chags dang bral ba'i sems kyi bsam pa yid la bya ba dang}…{bdag nyid che ba'i sems kyi bsam pa yid la bya ba'o//} स दशभिश्चित्ताशयमनस्कारैराक्रमति …शुद्धचित्ताशयमनस्कारेण… अ(?)विरागचित्ताशयमनस्कारेण… माहात्म्यचित्ताशयमनस्कारेण च द.भू. १९५ख/१९.
'dod chags dang bral bar gyis shig
क्रि. विरागयिष्यथ — {ci nas kyang dud 'gro'i skye gnas la 'dod chags dang bral bar gyis shig} अप्येवं तिर्यग्योनिं विरागयिष्यथ वि.व.१५१ख/१.४०.
'dod chags dang bral bar 'gyur
क्रि. १. विरज्यते — {skyo na 'dod chags dang bral bar 'gyur} निर्विण्णो विरज्यते अ.श.२७१क/२४८; {'dod chags dang bral bar 'gyur la yid 'byung bar mi 'gyur ba yang yod} स्याद्विरज्यते न निर्विद्यते अभि.स्फु.२३७क/१०३१ २. वैराग्यं स्यात् — {de lta ma yin na thams cad las cig car 'dod chags dang bral bar 'gyur ro//} अन्यथा हि युगपत् सर्वतो वैराग्यं स्यात् अभि.भा.५२क/१०६७.
'dod chags dang bral bar rjes su lta ba
वि. विरागानुदर्शी — {'dod chags dang bral bar rjes su lta ba dang 'gog par rjes su lta ba dang spangs par rjes su lta bas gnas par bya'o//} विरागानुदर्शिना (निरोधानुदर्शिना) प्रतिनिसर्गानुदर्शिना विहर्तव्यम् अ.श.२८०ख/२५७.
'dod chags dang bral bas thob pa
वि. वैराग्यलाभिकः — {sangs rgyas las gzhan pa ni sbyor ba las byung ba yin gyi/} {'dod chags dang bral bas thob pa ni ma yin no//} बुद्धादन्यस्य प्रायोगिकाः, न वैराग्यलाभिकाः अभि.भा.६०ख/११०६; वैराग्यलाभिकी — {'dris pa dang ma 'dris pa yin pa'i phyir 'dod chags dang bral bas thob pa dang sbyor ba las byung ba yin no//} वैराग्यलाभिकी च प्रायोगिकी च, उचितानुचितत्वात् अभि.भा.१०क/८९८.
'dod chags dang ma bral
= {'dod chags dang ma bral ba/}
'dod chags dang ma bral ba
वि. अवीतरागः — {yang ci'i phyir slob pa 'dod chags dang ma bral ba bar ma dor yongs su mya ngan las 'da' bar mi 'gyur zhe na} अथ कस्मादवीतरागः शैक्षो नान्तराये परिनिर्वायी भवति अभि.भा.२४ख/९५९; सरागः — {dge slong 'dod chags dang ma bral ba gang yin pa de dag ni des ci bya gtol med par gyur to//} ये सरागा भिक्षवस्ते तया संभ्रामिताः अ. श.२००ख/१८५.
'dod chags dang ma bral ba nyid
अवीतरागत्वम् — {gang la 'dod chags dang ma bral ba nyid med pa zhes bya bas bsgrub par bya ba med par rjes su brjod na} यत्रावीतरागत्वं नास्तीति साध्याभावानुवादः न्या.टी. ९०क/२४९.
'dod chags dang mtshungs par ldan pa
वि. रागसंप्रयुक्तम् — {de la 'dod chags dang mtshungs par ldan pa'i sems ni gnyis kyis 'dod chags dang bcas pa yin no//} तत्र रागसंप्रयुक्तं चित्तं द्वाभ्यां सरागम् अभि.भा.४५ख/१०४६.
'dod chags dang mtshungs par mi ldan pa
वि. रागेणासम्प्रयुक्तम् — {gal te 'dod chags dang mtshungs par mi ldan pa 'dod chags dang bral ba yin na} यदि रागेणासम्प्रयुक्तं विगतरागं स्यात् अभि.भा.४५ख/१०४६.
'dod chags dang zhe sdang dang gti mug gi me kun nas 'bar ba'i sems kyi bsam pa
पा. रागद्वेषमोहाग्निसंप्रदीप्तप्रतिशरण(?)चित्ताशयता, चित्ताशयभेदः — {sems kyi bsam pa bcu nye bar gzhog ste/}… {mgon med pa dang skyabs med pa dang rten med pa'i sems kyi bsam pa dang}…{'dod chags dang zhe sdang dang gti mug gi me kun nas 'bar ba'i sems kyi bsam pa dang}…{thar pa'i lam gyis sdangs pa'i sems kyi bsam pa}({'o}) (?) दश चित्ताशयानुपस्थापयति…अनाथात्राणाप्रतिशरणचित्ताशयतां च…रागद्वेषमोहाग्निसंप्रदीप्तप्रतिशरणचित्ताशयतां च… मोक्षोपायप्रनष्टप्रतिशरणचित्ताशयतां च द.भू.१९६क/१९.
'dod chags dang zhe sdang dang gti mug las yongs su thar bar byed
पा. रागद्वेषमोहपरिमोक्षणः, समाधिविशेषः — {'dod chags dang zhe sdang} ({dang gti mug} ){las yongs su thar bar byed ces bya ba'i ting nge 'dzin} रागद्वेषमोहपरिमोक्षणो नाम समाधिः का.व्यू.२३५क/२९७.
'dod chags bdo ba'i slob dpon
मदाचार्यः — {'dod chags bdo ba'i slob dpon gyis/} /{bstan pa'i rma bya gar yang 'gying /}…/{nags tshal dag na glu gar gyis/} /{khyod kyi thugs ni dgyes par bgyid//} मदाचार्योपदिष्टानि नृत्तानि च शिखण्डिनाम् ।।…वनेषु कृतसङ्गीतं हर्षयिष्यति ते मनः ।। जा.मा.५१क/६०.
'dod chags rdul bcom
ना. निहतरागरजः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du} …{'dod chags rdul bcom dang} माता…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…निहतरागरजसः ग.व्यू.२६८क/३४७.
'dod chags rdo rje ma
रागवज्री; रागवज्रिका, वारियोगिनी — {kha la 'dod chags rdo rje ma//} वक्त्रे च रागवज्रिका हे.त.१८ख/६०; रागवज्री वारियोगिनी यो.र. १४५.
'dod chags ldan
= {'dod chags dang ldan pa/}
'dod chags rnam rtog lhag
= {'dod chags dang rnam par rtog pa lhag pa/}
'dod chags par 'gyur
क्रि. रज्यति— {de 'di ltar sems yongs su tshor} ({tshol} ){te/} {'dod chags par 'gyur ba'am zhe sdang bar 'gyur ba'am gti mug par 'gyur ba'i sems de dag gang yin} स एवं चित्तं परिगवेषते—कतरत्तु चित्तं रज्यति वा दुष्यति वा मुह्यति वा शि.स.१३०ख/१२६.
'dod chags spangs pa
वि. रागविप्रहीणः — {gnas brtan de ni dgra bcom pa 'dod chags spangs pa zhig go/} स च स्थविरोऽर्हन्, स रागविप्रहीणः अ.श.२६०क/२३८.
'dod chags spyad pa
पा. रागचरितः, पुड्गलभेदः — {chags par 'gyur ba'i dmigs pa la 'dod chags drag po dang 'dod chags yun ring por 'byung bar 'gyur ba gang yin pa ste/} {de ni gang zag 'dod chags spyad pa zhes bya'o//} यो रञ्जनीये आलम्बने तीव्ररागश्च भवत्यायतरागश्च, अयमुच्यते रागचरितः पुड्गलः श्रा.भू.९ख/२१; {gang zag 'dod chags shas che ba gang yin pa de ni 'dod chags spyad pa'o//} योऽयं रागोन्मदः पुड्गलः स रागचरितः श्रा.भू.७१क/१८४; द्र. {'dod chags spyod pa/} {'dod chags shas che ba/}
'dod chags spyod pa
पा. रागचरितः, विनेयसत्त्वभेदः — {sems can thams cad 'dul ba yin pa'i phyir 'dul ba ni gcig tu 'gyur ro//}…{rnam pa lnga ni/} {'dod chags spyod pa dang}…{rnam par rtog pa spyod pa'o//} स्यादेकविधो विनेयः सर्वसत्त्वा विनेया इति कृत्वा…पञ्चविधः । रागचरितः …वितर्कचरितश्च बो.भू.१५४ख/२००; द्र. {'dod chags spyad pa/}
'dod chags phyag rgya
पा. रागमुद्रम् — {chags pas chu ma phyag rgyas gdab/}… /{'dod chags phyag rgyas g}.{yung mo nyid/}… /{'dod chags phyag rgyas g+ha sma rI//} वारीं रागेण मुद्रयेत् ।।…डोम्बीं रागमुद्रेण…घस्मरीं रागमुद्रेण हे.त.२०क/६४.
वि. अवीतरागः — {'dod chags ma bral ba yis de yi lus/} /{ji srid mthong bar gyur pa de srid du/} /{de yi gzugs dang yon tan rnams la chags/} /{de la lta ba zlog pa yongs mi nus//} अवीतरागस्य जनस्य यावत्सा लोचनप्राप्यवपुर्बभूव । तावत्स तद्रूपगुणावबद्धां न दृष्टिमुत्कम्पयितुं शशाक ।। जा.मा.७२ख/८४.
'dod chags me
रागवह्निः — {de bzhin 'dod chags mes tshig pa/} /{'dod chags me yis gdung bar bya//} तथा रागाग्निदग्धाश्च स्विद्यन्ते रागवह्निना ।। हे.त.१६क/५०; रागाग्निः — {khyod kyi gdug pa'i me dang 'dod chags mer mi mtshungs//} रागाग्निना तव समो न विषाग्निरुग्रः वि.व.२१५क/१.९१.
'dod chags med pa
वि. अरक्तः — {des chos de yang dag par rjes su ma mthong zhing ma dmigs pas 'dod chags med pa zhe sdang med pa gti mug med pa sems phyin ci ma log pa mnyam par gzhag pa zhes bya'o//} स तं धर्ममसमनुपश्यन्ननुपलभमानो ऽ रक्तोऽदुष्टो ऽ मूढोऽविपर्यस्तचित्तः समाहित इत्युच्यते प्र.प.४८क/५७.
'dod chags mes tshig pa
वि. रागाग्निदग्धः — {de bzhin 'dod chags mes tshig pa/} /{'dod chags me yis gdung bar bya//} तथा रागाग्निदग्धाश्च स्विद्यन्ते रागवह्निना ।। हे.त.१६क/५०.
'dod chags las skyes
= {'dod chags las skyes pa/}
'dod chags las skyes pa
वि. रागजः — {de dag gzhi de las lus dang ngag dang yid kyi 'dod chags las skyes pa'i las kyang mngon par 'du byed} ते ततोनिदानं कायेन वाचा मनसा रागजमपि कर्माभिसंस्कुर्वन्ति र.व्या.८१क/१३; {yon skyon snyigs mar gsungs pa ni/} / ग्. {yo dang zhe sdang 'dod chags skyes//} वङ्कदोषकषायोक्तिः शाठ्यद्वेषजरागजे । अभि.को.१३क/६६८.
'dod chags las yang dag par 'das pa
वि. रागसमतिक्रान्तः लो.को.१२६३.
'dod chags las yongs su grol
ना. रागपरिमुक्ता, गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang}…{dri za'i bu mo 'dod chags las yongs su grol ba zhes bya ba} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा—प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या …रागपरिमुक्ता नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२क/२६०.
'dod chags shas che ba
पा. उन्मदरागः, पुड्गलभेदः — {gang zag ni nyi shu rtsa brgyad}…{dbang po brtul po dang dbang po rnon po dang 'dod chags shas che ba dang}…{gnyi ga'i cha las rnam par grol ba'o//} पुड्गलाः अष्टाविंशतिः…मृद्विन्द्रियः, तीक्ष्णेन्द्रियः, उन्मदरागः…उभयतोभागविमुक्तश्च श्रा.भू.६७क/१६९; द्र. {'dod chags spyad pa/}
'dod chags sems
रक्तचित्तम् — {chags bral mi goms sems kyis ni/} /{'dod chags sems kyis bsgom pa nyid//} भावना रक्तचित्तेनाविरता(क्ता)भ्यासचेतसा ।। हे.त.१९ख/६२.
'dod chags sel ba
रागनिसूदनम् म.व्यु.२५८५.
'dod chung
= {'dod pa chung ba/}
'dod chen
•वि. इच्छन्तिकः — {'dod chen mu stegs nyan thos dang /} /{rang byung rnams kyi sgrib rnam bzhi//} चतुर्धावरणं…इच्छन्तिकानां तीर्थ्यानां श्रावकानां स्वयंभुवाम् । र.वि.८९क/२७; द्र. {'dod chen pa/} {'dod chen po/} ।। •सं. इच्छा — {bdag ni 'dod chen gyis ni 'dir 'ongs so//} इच्छयाहमिहागतः अ.श.१०२क/९१; लोभः — {de nas 'dod chen gyis dbyen spyo ba'i blo can des 'di snyam du bsams so//} अथास्य लोभाकुलितमतेरेवमभूत् जा.मा.१५३ख/१७७; लालसा मि.को.१२६ख ।
•वि. महेच्छः — {chog mi shes dang /} /{'dod chen can la ma yin no//} नासन्तुष्टमहेच्छयोः अभि.को.१८ख/८९२; द्र. {'dod chen che ba/} ।। •सं. = {'dod chen can nyid} महेच्छता— {ma rnyed la 'dod 'dod chen can//} अलब्धेच्छा महेच्छता अभि.को.१९क/८९२; {ma rnyed pa dag la de 'dod pa ni 'dod chen can yin no//} अलब्धेषु तत्कामता महेच्छता अभि.भा.८ख/८९२; द्र. {'dod pa che ba/}
'dod chen chung ba
अल्पेच्छता — {chog mi shes pa dang 'dod chen can las bzlog pa ni de dag gi gnyen po chog shes pa dang 'dod chen chung ba yin par rig par bya'o//} असन्तुष्टिमहेच्छताविपर्ययेण तत्प्रतिपक्षौ वेदितव्यौ—सन्तुष्टिश्च, अल्पेच्छता चेति अभि.भा.८ख/८९३; द्र. {'dod pa chung ba/} {'dod pa nyung ba/}
'dod chen che ba
वि. महेच्छः — {'di ltar 'di na la la 'dod chen che ba dang chog mi shes pa dang gso dka' ba dang dgang dka' ba'i rang bzhin can yin la} यथापीहैकत्यो महेच्छो भवत्यसंतुष्टः, दुर्म्मो(दुष्पो)षः, दुर्घ(दुर्भ)रजातीयः श्रा.भू.२०क/४८; अभिध्यालुः — {rku ba}…{gnod par sems pa 'dod chen che ba} चोराणां…दुष्टचेतसामभिध्यालूनाम् ग.व्यू.२४क/१२१.
'dod chen pa
वि. इच्छन्तिकः — {'dod chen par yang ji ltar 'gyur//} कथमिच्छन्तिको भवेत् ल.अ.६५ख/१२; {'dod chen pa'i tshig} इच्छन्तिकपदम् ल.अ.६९क/१७; द्र. {'dod pa can/} {'dod chen po/}
'dod chen pa med pa'i tshig
अनिच्छन्तिकपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}… {'dod chen pa'i tshig dang 'dod chen pa med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…इच्छन्तिकपदम्, अनिच्छन्तिकपदम् ल.अ.६९क/१७.
'dod chen pa'i tshig
इच्छन्तिकपदम् अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{'dod chen pa'i tshig dang 'dod chen pa med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्… इच्छन्तिकपदम्, अनिच्छन्तिकपदम् ल.अ.६९क/१७.
'dod chen po
वि. इच्छन्तिकः — {sems can gang dag srid pa 'dod pa'i 'dod chen po dang der nges par lhung ba'i chos 'di pa nyid} ये सत्त्वा भवाभिलाषिण इच्छन्तिकास्तन्नियतिपतिता इहधार्मिका एव र.व्या.८९ख/२९; द्र. {'dod chen/} {'dod chen pa/}
'dod 'jo
कामधेनुः — {'dod 'jor zhes bya ba ni gang 'dod pa 'jor yod pa'o//} कामधेनुश्चेति या वाञ्छितदोहं दुह्यते बो.प.७२ख/४१; {dpag bsam gyi ni shing dag dang /} /{lus can rnams kyi 'dod 'jor gyur//} भवेयं कल्पवृक्षश्च कामधेनुश्च देहिनाम् ।। बो.अ.७ख/३.१९; कामदुधा — {mkhas pas yang dag rab sbyar ba'i/} /{ngag ni ngag gi 'dod 'jor} ({ngag ni 'dod 'jo'i ba ru} इत्यपि पाठः) {bshad//} गौर्गौः कामदुधा सम्यक् प्रयुक्ता स्मर्यते बुधैः । का.आ.३१८ख/१.६.
वि.स्त्री. कामिनी — {khyo bral 'dod ldan ma yi mi mthun phyogs/} /{lho phyogs rlung ni yang yang rab tu ldang //} अदक्षिणः प्रोषितकामिनीनां ववौ मुहुर्दक्षिणमातरिश्वा । अ.क.२९४ख/१०८.१५; का.आ.३३५क/३.२३.
'dod sdug bsngal
= {'dod pa na spyod pa'i sdug bsngal} कामदुःखम्, कामावचरदुःखम् — {dmigs pa gang la dmigs zhe na/} {'dod sdug bsngal la} कस्मिन्नालम्बने ? कामदुःखे अभि.भा.१६क/९२२.
'dod gnas sel ba
=(?) रागनिसूदनम् म.व्यु.२५८५.
'dod pa
•क्रि. (अवि.; सक.) १. इच्छति — {rtog ge can rnams 'dod pa ltar//} यथैवेच्छन्ति तार्किकाः ल.अ.१८५ख/१५५; काङ्क्षति — {bkres par gyur pa zas dag 'dod} भक्ष्यं क्षुधा काङ्क्षति अ.क.२४९ख/२९.३२; आकाङ्क्षति — {yon tan gang gang 'dod pa} यं यं गुणमाकाङ्क्षति सू.भा.२२९क/१४०; अभिलषति — {dge ba kun tu spyod pa kho na 'dod pa'o//} कुशलसमाचारमेवाभिलषति बो.भू.९९ख/१२७; उत्कण्ठयति— {gang gi tshe khyod gyos po'i khyim na 'dug pa de'i tshe ni 'grogs bshes de 'dod do//} त्वं यदा श्वशुरगृहे तिष्ठसि तदा सप्रेमकस्यार्थे उत्कण्ठयसि वि.व.२०१ख/१.७५; उशति — {de la snod kyi 'jig rten gyi/} /{gnas par 'dod pa'i 'og dag gi/} तत्र भाजनलोकस्य सन्निवेशमुशन्त्यधः । अभि.को.८ख/५०६; उशन्ति इच्छन्तीत्यर्थः अभि.स्फु.५०६; स्पृहयति— {gang phyir rgya mtshor sa 'og gnas de la 'dod pas//} जलनिधिगतं पातालस्थं यतः स्पृहयन्ति तम् । र.वि.१२६क/११०; आकाड्क्षते — {skyes pa dang phrad par 'dod do//} पुरुषेण सार्धं संयोगमाकाङ्क्षते शि.स.१३४ख/१३१; ईहते — {bdag gi mig ni de la lta bar 'dod//} दृष्टिस्तदालोकनमीहते मे अ.क.१२२ख/६५.५४; रोचते — {dro bar gyur pa'i gnas skabs na ni bden pa la chung ngu bzod cing 'dod do//} ऊष्मगतावस्थायां मृदु सत्यं क्षमते रोचते अभि.स्फु.१६७ख/९०९; इष्यते — {ci'i phyir}…{khyad par med pa 'di yang 'dod ce na} किमर्थं पुनरयं…अविशेषश्चेष्यते सू.भा.१६९क/६१; प्रार्थयते — {yang ci 'dod} किं भूयः प्रार्थयसे अ.श.९६ख/८६ २. इष्यताम् — {des na nges par skyon med par/} /{byas dang bshad pa nyid 'dod kyi//} तेन निश्चितनिर्दोषकृताख्यातत्वमिष्यताम् ।। त.स.११३क/९७८; •सं. १. इच्छा — {'dod pa thams cad yongs rdzogs byed//} सर्वेच्छापरिपूरकम् सू.अ.१९७क/९८; दोहदम् । इच्छा काङ्क्षा स्पृहेहा तृड् वाञ्छा लिप्सा मनोरथः ।। कामोऽभिलाषस्तर्षश्च अ.को.१.८.२७; इच्छति ययेति इच्छा । इषु इच्छायाम् अ.वि.१.८.२७; द्र. {brjod par 'dod pa} विवक्षा त.प.१३४क/३; अभिलाषः — {rnal 'byor 'dod pa yid la byed pa} योगाभिलाषमनस्कारः सू.अ.१७८क/७२; मनोरथः — {dga' ba'i dga' ston 'dod pa} रत्युत्सवमनोरथः का.आ.३३०ख/२.२६१; वाञ्छा — {gal te khyod la da lta yang /} /{sdig gzhom phun tshogs thob 'dod pa/} /{yod na} अद्यापि यदि ते पापं हन्तुं प्राप्तुं च संपदम् । वाञ्छास्ति अ.क.३३९ख/४४. ४१; अभिवाञ्छा— {skyon rnams bsal bar 'dod pa yis//} दोषत्यागाभिवाञ्छया त.स.२२ख/२४२; आकांक्षा — {thug med ma yin gzhan la ni/} /{'dod pa ldog phyir zhes byar gnas//} नानवस्था पराकांक्षाविनिवृत्तेरिति स्थितम् ।। त.स.१०८ख/९५०; आकांक्षणम् — {de dag gi sdug bsngal zad par 'dod pa'i phyir} तेषां दुःखक्षयाकाङ्क्षणात् सू.भा.१४०ख/१७; अभिलषणम् — {ro la sogs pa la dran pa sngon du song ba'i 'dod pa} रसादिषु स्मरणपूर्वमभिलषणम् त.प.२४९क/२१३; लिप्सा — {de nas bram ze bu tsha dag /khyer} {nas nor ni 'dod pa yis//} अथ तौ दारकौ विप्रः समादायार्थलिप्सया । अ.क.२०७ख/२३.४८; स्पृहा — {'dod pas brlan pas}…{bzhin bde} ({pad} ){bltas//} मुखारविन्दं… ददृशुः स्पृहार्द्राः अ.क.२४६ख/२८.६९; समीहा — {rang gi don 'dod pa dang dmyal ba la sogs par skyes pa'i dus na med pa'i phyir ro//} स्वार्थसमीहावेलायामसम्भवात्, नरकादिसम्भवे च प्र.अ.१०१क/१०८; {'di ltar de'i ltos pa ni de ltar gnas pa nyid yin gyi/} {'dod pa ni ma yin te} यतस्तथावृत्तिरेव तस्यापेक्षा, न तु समीहा त.प.२२६ख/१६८; आशा — {des na de dag rnams la ni/} /{rtag pa nyid 'dod rgyu mtshan med//} प्राप्नुवन्ति ततस्तेषु नित्यताशाऽनिबन्धना ।। त.स.९५ख/८४३; प्रत्याशा — {rig byed gang kho na'i tshad ma nyid brtan par byed par 'dod pas} यस्यैव वेदस्य प्रामाण्यस्थिरीकरणप्रत्याशया त.प.२५८क/९८७; आशंसा — {gzhan las tshad ma nyid du 'dod pa na thug pa med par thal bar 'gyur ba'i phyir ro//} परतःप्रामाण्याशंसायामनवस्थाप्रसङ्गात् त.प.२१७क/९०४; विवक्षा — {'dod pa tsam las byung ba yi/} /{brda ni rjes su sgrub byed yin//} विवक्षामात्रसम्भूतसङ्केतानुविधायिनः ।। त. स.२०ख/२१९; छन्दः — {de'i phyir sim par 'dod pas brgal ba la sogs pa la ni ltung ba med do//} तस्मात् प्रह्लादनच्छन्देनावतारणादावनापत्तिः वि.सू.४४ख/५६; अर्थः — {ling nga sogs pa sgra yi gnas/} /{sgom pa bzhin du brjod pa yin/} /{kun 'dod bshad pa thams cad la/} /{yod pa 'di ni gzhan yin no//} शब्दात्मभावनामाहुरन्यामेव लिङादयः । इयन्त्वन्यैव सर्वार्था सर्वाख्या तेषु विद्यते ।। प्र.अ.१३क/१५; रुचिः — {'dod pa yang rnam pa gsum ste/} {tshig bsdus pa dang bar ma dang rgya chen po 'dod pa'i phyir te} रुचिरपि त्रिविधा—संक्षिप्तमध्यविस्तरग्रन्थरुचित्वात् अभि.भा.३६ख/६३; अभिरुचिः — {rang gi rgyud kyi rnam par shes pa snga ma'i 'dod pa'i khyad par las yin pas} स्वसन्तानपूर्वविज्ञानस्यैवाभिरुचिविशेषात् प्र.अ.७९क/८६; उत्कण्ठा — {de la yongs su gdung ba ni nges par 'byung ba dang rab tu dben pa la brtson pa'i nyon mongs pa can gyi 'dod pa dang mi dga' ba dang} तत्र परितम(परिताप)ना या नैष्क्रम्यप्राविवेक्यप्रयुक्तस्य क्लिष्टा उत्कण्ठा, अरतिः श्रा.भू.१५६क/३९९; {mi bdag gis/} /{'dod pa'i gdon ni ma btang ste//} नृपतिर्नोत्कण्ठाग्राहमत्यजत् अ.क.१८२क/२०. ७९; प्रार्थना — {'di ni dka' thub che bas sum cu rtsa gsum pa'i bdag po'i dpal thob par bya ba'ang 'dod pa tsam gyis 'grub par rig nas} तपःप्रकर्षादस्य प्रार्थनामात्रापेक्षं त्रिदशपतिलक्ष्मीसम्पर्कमवगम्य जा.मा.३३क/३८; {'gro ba dang 'chi 'pho dang skye ba dang 'dod pa dang}… {de dag ni kye bram ze khyod kyi} गतिश्च्युतिरुपपत्तिः प्रार्थना…एतद्भो ब्राह्मण त्वदीयम् ल.अ.१२६ख/७२; लोभः — {'dod pa'i zhags pa} लोभपाशः जा.मा.१०ख/१०; वि.सू.६१क/७७; तृष्णा — {legs par zin na phyi ma dang /} /{phyi ma 'dod pas de spang bya//} सुसमाप्तं च तन्मुञ्चेदुत्तरोत्तरतृष्णया ।। बो.अ.२३क/७.६६; प्रणिधानम् — {dbang po gcig gi shes pa'i gzung bar bya ba mig la sogs pa 'dod pa la mngon du phyogs pa'i dngos po gnyis gcig la gcig ltos pa na shes pa gcig la 'dre ba zhes bya'o//} एकेन्द्रियज्ञानग्राह्यं लोचनादिप्रणिधानाभिमुखं वस्तुद्वयमन्योन्यापेक्षमेकज्ञानसंसर्गि कथ्यते न्या.टी.५०क/१०१ २. मदः — {'dod pas rgyas pa'i bya rgod kyis/} /{mchu gcod 'dod ldan dag gis bzhin//} खण्डयत्यधरं गृध्रः कामीव मदनिर्भरः ।। अ.क.२१७ख/२४.१०९; अनङ्गः — {'dod pa bsten pa} अनङ्गसेवा वि.सू.५२ख/६७; स्मरः — {'dod pas gzir na rigs pa'i lugs/} /{mkhas pa rnams kyang mi dran no//} विद्वांसोऽप्युचितां नीतिं न स्मरन्ति स्मरातुराः ।। अ.क.१८२क/२०.७९; मदनः — {chang 'dra'i mig ldan zur mig gi /mtshon} {gyis 'dod pa 'di rgyal te//} मदनो मदिराक्षीणामपाङ्गास्त्रो जयेदयम् । का.आ.३३७ख/३.७९ ३. = {'dod lha} कामः — {'dod pa'i chung ma gzhan bzhin de mthong nas//} विलोक्य तां कामवधूमिवान्याम् अ.क.२९५ख/१०८.२४; स्मरः — {'dod pa'i dga' ma skye ba gzhan thob bzhin//} जन्मान्तरस्येव रतिः स्मरस्य अ.क.५१क/५९.१०; अनङ्गः — {'dod pa la ni thal mo sbyor//} अनङ्गायाञ्जलिं दधे का.आ.३३७ख/३.७९; कन्दर्पः — ग्. {yon mig 'dod pa gtum po 'di/} /{nges par bdag la brtse ba med//} कामं कन्दर्पचण्डालो मयि वामाक्षि निर्दयः । का.आ.३२०ख/१.६४ ४. मतम् — {bya ba dag pa nges sbyor du/} /{smra ba rnams kyi 'dod pa ni//} शुद्धकार्यनियोगवादिनां मतम् प्र.अ.११ख/१३ ५. अभ्यनुज्ञा — {'dod pa zhes bya ba ni 'jig rten 'dod pa nyid do//} अभ्यनुज्ञा लोकसम्मतत्वम् त.प.१३५क/७२१ ६. = {'dod pa nyid} कामता — {byang chub sems dpas rgyal po de'i rab tu mdza' bar 'dod pa}…{shes nas} बोधिसत्त्वस्तस्य राज्ञः परां प्रीतिकामतामवेत्य जा.मा.१२७क/१४६; एषिता— {byang chub sems dpa'i sems can rnams la dga' ba gang yin pa dang phan pa dang bde bar 'dod pa gang yin pa dang} या सत्त्वेषु बोधिसत्त्वस्य प्रियता या च हितसुखैषिता सू.भा.१९४क/९३; छन्दिकता — {khyod kyis chos 'di dag nyid la rab tu don du gnyer ba dang 'dod pas gus pa mchog tu bskyed par bya} एतेष्वेव त्वया धर्मेषु गौरवमुत्पादयितव्यं भूयस्या मात्रया अर्थिकतया छन्दिकतया च अ.सा.४३२क/२४३; लाम्पट्यम् — {srog chags za bar 'dod pa'i phyir} प्राणिभक्षणलाम्पट्यात् त.प.१९२क/१०० ७. = {mchod sbyin gyi las} इष्टम्, क्रतुकर्म — अथ क्रतुकर्मेष्टम् अ.को.२.७.२८; इज्यते इष्टम् । यज देवपूजादौ अ.वि.२.७.२८ ८. कामः, पुरुषार्थविशेषः — त्रिवर्गो धर्मकामार्थैश्चतुर्वर्गः समोक्षकैः ।। अ.को.२.७.५७; •पा. १. कामः — {'dod pa'i khams} कामधातुः अभि.को.७क/३८०; {'dod pa zhes bya ba 'di ci yin zhe na/} {mdor bsdu na khams kyi zas dang 'khrig pa dang ldan pa'i 'dod chags yin te} कोऽयं कामो नाम ? समासतः कवडीकाराहारमैथुनोपसंहितो रागः अभि.भा.११०क/३८५ २. इच्छा, गुणपदार्थभेदः म.व्यु.४६१४; मि.को.१०१ख; •ना. टक्किः, क्रोधः — {de bzhin du ya wa ra la ni grangs bzhin du dbyug pa sngon po dang mi g}.{yo ba dang 'dod pa dang stobs po cher 'gyur ro//} एवं यथासंख्यं भवति—य व र ल नीलदण्डः, अचलः, टक्किः, महाबलः वि.प्र.५३क/४.८०; •वि. १. उत्सुकः — {de ni}… /{mchog tu blta ni 'dod par gyur//} द्रष्टुं सोऽभवद्भृशमुत्सुकः । अ.क.२४२क/२८.२२; {rang yul 'gro bar 'dod pa} स्वदेशगमनोत्सुकः अ.क.१३५ख/६७.१७; {mdzes ma blta bar 'dod pa} सुन्दरीदर्शनोत्सुकः अ.क.१०७ख/१०.८७; अभिलाषी — {de la srid pa 'dod pa ni rnam pa gnyis su rig par bya ste} तत्र भवाभिलाषिणो द्विविधा वेदितव्याः र.व्या.८९क/२७; अभिलाषुकः — {'khor ba'i bde ba 'dod pas} संसारसुखाभिलाषुकैः बो.प.४७क/७; कामः — {mtho ris 'dod pa sbyin sreg gis mchog sbyin bya'o//} स्वर्गकामोऽग्निष्टोमेन यजेत त.प.१३१ख/७१३; प्र.अ.७क/८; काङ्क्षी — {yang na rdzogs pa'i byang chub 'dod pa rnams nyid kyi khyad par dag go/} अथवा संबोधिकाङ्क्षिणामेव विशेषणानि बो.प.४७क/७; आकाङ्क्षी — {brtson med 'bras bu 'dod pa dang //} निरुद्यमफलाकाङ्क्षिन् बो.अ.२०ख/७.१३; अभिकाङ्क्षी — {yon tan 'dod pa} गुणाभिकाङ्क्षी रा.प.२३५क/१२९; काङ्क्षकः — {gzhan pa'i sems kyis skad cig kyang /} /{dngos grub 'dod pas mi gnas so//} क्षणमप्यन्यचित्तः सन्न तिष्ठेत् सिद्धिकाङ्क्षकः ।। हे.त.१४क/४४; लालसः — {dpyod pa pa rnams rang rang} ({rang dbang} ){gis/} /{thos pa 'dod pas 'di ltar gnas//} इति मीमांसकाः प्राहुः स्वतन्त्रश्रुतिलालसाः । त.स.११९क/१०२४; {mthong bar 'dod pa} दर्शनलालसः जा.मा.३५क/४०; ईप्सुः — {grags 'dod rnams kyis} कीर्तिमीप्सुभिः का.आ.३२२क/१.१०५; गृध्रः — {lag 'gro gang /} /{za 'dod gdengs can dgra yis ni//} भुजगग्रासगृध्रः फणिद्विषः अ.क.३०९ख/१०८.१४७; गृध्नुः उ.वृ.३८ख/; अर्थी — {shes 'dod rnams la} ज्ञानार्थिनाम् जा.मा.३ख/२; {zas 'dod pa rnams la ni zas} अन्नमन्नार्थिभ्यः जा.मा.७ख/७; अर्थिकः — {phongs shing 'dod pa la tshul khrims} विघातार्थिकशीलम् बो.भू.७४क/९५; प्रेक्षः — {rab tu 'byung bar 'dod pa'i mi de slar btang ba na ni rab tu 'byung bar 'dod pa'i mi phyir btang ba'o//} तस्य प्रव्रजनप्रेक्षस्य पुरुषस्य प्रत्याख्यानं प्रव्रजनप्रेक्षपुरुषप्रत्याख्यानम् अभि.स्फु.२६८ख/१०८८; वि.सू.८ख/९; एषी — {mi phan 'dod pa'i mi rnams ni//} नराणामहितैषिणः जा.मा.११४क/१३२; कामी — {'dod pa'i sems can rnams kyi nang du skye'o//} कामिषु सत्त्वेषु संजायते सू.भा.२१४क/११९; कामिनी — {dper na 'dod pas gdungs pa 'dod pa goms par byed pa bzhin no//} यथा कामिनीं भावयतः कामातुरस्य त.प.२९९क/१०५९; वल्लभः — {bdag ni 'dod pa gang yin de/} /{ji ltar de ni 'jig par 'dod//} यस्यात्मा वल्लभः तस्य स नाशं कथमिच्छति । प्र.अ.१४०ख/१५०; वत्सलः — {khyod ni 'gron la dga' zhing yon tan 'dod//} प्रियातिथित्वं गुणवत्सलस्य ते जा.मा.१२७क/१४६; •भू.का.कृ. इष्टम् — {de dag nyid ni sar 'dod do//} त एवेष्टा हि भूमयः सू.अ.२५५ख/१७५; अभीष्टम् — {gang zhig kun mkhyen 'dod pa yin//} सर्वज्ञ इति योऽभीष्टः त.स.११८क/१०१८; वाञ्छितम् — {khyod kyi 'dod pa gang /} /{de ni 'bad med lag pa'i rtse na gnas//} तव वाञ्छितं यत् तदप्रयत्नोपनतं कराग्रे अ.क.३००ख/१०८.६३; आकाङ्क्षितम् — {skyes bus de'i bsgrub par bya ba'i 'bras bu gzhan 'dod pa yang ma yin no//} न च तत्साध्यं फलान्तरमाकाङ्क्षितं पुरुषेण त.प.२३५ख/९४२; अभीप्सितम्— {gang zhig 'dod pa gnang bar mdzod//} दीयतां यदभीप्सितम् अ.क.२४ख/३.६२; समभिलषितम् — {'dod pa'i don med par byed pa'i spre'u de rnams la} समभिलषितार्थविप्रलोपिनस्तान् वानरान् जा.मा.१५९ख/१८३; ईहितम् — {ston byed yin phyir thog med pas/} /{'dod pa thams cad rdzogs pa yin//} उपदेश इत्यनादित्वात् समाप्तं सर्वमीहितम् ।। प्र.अ.३३क/३८; समीहितम् — {de ni ji ltar 'dod pa'i ngo bo nye bar len pa med pa can bsgrub par bya ba la} तस्य च यथासमीहितरूपानुपादानत्वे साध्ये प्र.वृ.३२१क/७०; अभिरुचित्तम् — {dge 'dun 'dod na'o//} अभिरुचितसङ्घस्य वि.सू.५७क/७१; प्रार्थितम् — {thabs ma yin pa ni ring mo zhig tu btsal kyang 'dod pa'i don 'thob par mi 'gyur te} न चानुपायेन चिरमपि प्रयुज्यमानः प्रार्थितमर्थं प्राप्नोति सू.भा.१३१ख/४; अभिप्रेतम् — {las kyi dbang gis 'dod pa'i gnas su skye ba} कर्मवशेनाभिप्रेतस्थानोपपत्तिः सू.भा.२५१क/१६९; उत्कण्ठितम् — {mgrin pa'i bar du rab tu 'dod pas 'thung //} पिब हठादाकण्ठमुत्कण्ठितः अ.क.३०९क/४०.२६; अभिमतम् — {dmangs rigs la sogs par 'dod pa rnams kyi rnam pa yang de nyid yin par dmigs so//} शूद्राद्यभिमतानामपि सैवाकृतिरुपलभ्यते प्र.अ.८ख/१०; सम्मतम् — {skyon med rgyu las byung ba ni/} /{'jig rten 'dod pa'i tshad ma yin//} अदुष्टकारणारब्धं प्रमाणं लोकसम्मतम् ।। प्र. अ.१८ख/२१; अनुमतम्— {de nas rgyal po de'i tshig dga' ba ston pa smras pa des grog po nas dbyung bar 'dod par sha ra b+has rig nas} अथ शरभस्तस्य राज्ञः प्रीतिसूचकेन तेनाभिव्याहारेणानुमतमुद्धरणमवेत्य जा.मा.१४८क/१७१; अभिपन्नम् — {skye bo dam pa 'dod pa'i lam la brten//} भजस्व मार्गं सुजनाभिपन्नम् जा.मा.१४५क/१६८; •अव्य. कामम् — कामं प्रकामं पर्याप्तं निकामेष्टं यथेप्सितम् । अ.को.२.९.५७; काम्यते सर्वैरिति कामम् अ.वि.२.९.५७; •कृ. आकाङ्क्षमाणः म.व्यु.७२२९; समाशंसन् — {bdag nyid kyi sgra sna tshogs pa de dag las 'dod cing} अनेकं शब्दमात्मनि तेभ्यः समाशंसन् वा.न्या.३२९क/२६; द्र. {'dod pa na/}
'dod pa na
= {'dod na} इष्यमाणः — {'dod pa na yang rnam pa thams cad du de byas pa nyid yod pa ma yin no//} सर्वथा च इष्यमाणं तत्कार्यमेव नास्ति प्र.प.७८क/१००; आकांक्षमाणः म.व्यु.७२२९; इच्छत् — {'dod na'ang 'dod la rag las 'gyur//} इच्छन्नपीच्छायत्तः स्यात् बो.अ.३५ख/९.१२६; उपगच्छत् — {de phyir don rnams tha dad nyid/} /{ji ltar yang ni 'dod pa na//} तस्माद् भिन्नत्वमर्थानां कथञ्चिदुपगच्छता । त.स.६३क/५९५.
'dod pa kun dang ldan gyur
वि. सर्वकामसमन्वितः — {de nas bdag ni shing rtar zhugs/} /{skye bo'i tshogs kyis mdun byas nas/} /{'dod pa kun dang ldan gyur cing /} /{skyed mos tshal gyi gnas su byung //} ततोऽहं रथमारुह्य जनकायपुरस्कृतः । उद्यानभूमिं निर्यामि सर्वकामसमन्वितः ।। वि.व.२९०क/१.११२.
'dod pa skye
= {'dod pa skye ba/}
'dod pa skye ba
•क्रि. इच्छा वर्धते — {de ji tsam du lho phyogs su song ba de tsam du de'i 'dod pa skye'o//} यथा दक्षिणां पद्धतिं गच्छति, तथास्येच्छा वर्धते अ.श.१०१ख/९१; •सं. कामोपपत्तिः — {'dod pa skye ba gsum po ni/} /{'dod pa'i lha dang mir bcas rnams//} कामोपपत्तयस्तिस्रः कामदेवाः समानुषाः । अभि.को.९ख/५२५.
'dod pa skyes
अभिलाषो जातः — {de gnyis rgyal srid la 'dod pa skyes nas} तयो राज्याभिलाषो जातः अ.श.१६३क/१५१.
'dod pa skyes pa
= {'dod pa skyes/}
'dod pa gang ba
= {chog pa} इष्टम्, पर्याप्तम् मि.को.४१क ।
'dod pa 'grub pa
इष्टसिद्धिः — {thun mong du sgrub de la ni/} /{'dod pa 'grub pa sogs par mtshungs//} सामान्यसाधनं तस्मिन्निष्टसिद्ध्यादयः समाः ।। त.स.२८ख/३०४.; द्र. {'dod pa'i don 'grub pa/} {'dod pa sgrub pa/}
'dod pa sgrub pa
इष्टसिद्धिः — {de lta na yang rnam pa de lta bu las 'dod pa sgrub pa} ({ma} ){yin te} तथापि न तथाविधादिष्टसिद्धिः त.प.१२३क/६९६; द्र. {'dod pa 'grub pa/}
'dod pa ngan pa
दिक् कामाः म.व्यु.५३८१.
'dod pa can
वि. कामी — {'dod pa can rnams kyi mos pa ni khyi dang 'dra'o//} कामिनामधिमुक्तिः श्वसदृशी सू. भा.१६३ख//५४; कामिनी — {de nyid kyang goms pas 'dod pa can gyi rnam par rtog pa bzhin du rab kyi mthar thug par 'gro ba srid pa'i phyir} स एव च भावनया कामिनीविकल्पवत् प्रकर्षगमनसम्भवाद् त.प.२९६क/१०५४; कामुकः — {dper na 'dod pa can la sogs pa'i bud med la sogs pa'i khyad par} (?) {bzhin no//} यथा कामुकादेरङ्गनादयो विषयाः त.प.३११क/१०८४; कामुके कमिताऽनुकः ।। कम्रः कामयिताऽभीकः कमनः कामनोऽभिकः । अ.को.३.१.२१; एषी — {gzugs brnyan 'char bar 'dod pa can//} प्रतिबिम्बोदयैषिणः त.स.८१क/७४९; वाञ्छावान् *प्र.१८०/२१; इच्छन्तिकम् — {'dod pa can ni rnam lnga dang //} इच्छन्तिकं पञ्चविधम् ल.अ.१७०ख/१२८; द्र. {'dod chen pa/}
'dod pa gcig
एकमतम् — {'dir rang rang gi grub pa'i mtha'i bsam pa'i dbang gis rtsis kyi tha snyad med cing 'dod pa gcig tu mi 'gyur ro//} अत्र गणितव्यवहारो नास्ति, स्वस्वसिद्धान्ताभिप्रायवशादिति एकमतं न भवति वि.प्र.१८९ख/१.५३.
'dod pa chung
= {'dod pa chung ba/}
'dod pa chung ba
•वि. अल्पेच्छः — {'dod pa chung la ngan g}.{yo mi shes shing //} अल्पेच्छभावात्कुहनानभिज्ञः जा.मा.४क/२; अभि.भा.८क/८९२; अल्पेच्छुः — {byang chub sems dpa' dgon pa par gyur te}…{'dod pa chung la chog shes pa} बोधिसत्त्व आरण्यको भवति…अल्पेच्छुः संतुष्टः शि.स.३३क/३१; द्र. {'dod chen chung ba/} {'dod pa nyung ba/} ।। •सं. अल्पेच्छता — {rigs kyi bu 'di lta ste/} {tshig gis 'dod pa chung la sems kyis rnyed pa 'dod pa 'di ni nang gi gdung ba yin te} अन्तर्दाह एष कुलपुत्र यद्वाचा अल्पेच्छता चित्तेन लाभकामता शि.स.१४८क/१४३; अभि.अ.१.५४.
'dod pa che
= {'dod pa che ba/}
'dod pa che ba
महेच्छता — {de nas ci ste mir skyes na yang rnam par smin pa gnyis mngon par 'grub pa 'di lta ste/} {chog mi shes pa dang 'dod pa che ba'o//} ( अथ चेत्पुनर्मनुष्येषु उपपद्यते, द्वौ विपाकावभिनिर्वर्तयति) असन्तुष्टितां च महेच्छतां च द.भू.१९०ख/१७; द्र. {'dod chen/} {'dod chen can/}
'dod pa ji bzhin
यथाभिप्रायः — {rnam par rtog med lhun grub par/} /{'dod pa ji bzhin yongs skong phyir/} /{yid bzhin nor bu'i rdzu 'phrul gyis/} /{rdzogs par longs spyod rnam par gnas//} निर्विकल्पं निराभोगं यथाभिप्रायपूरितः । चिन्तामणिप्रभावर्द्धेः सांभोगस्य व्यवस्थितिः ।। र.वि.११८ख/८७.
'dod pa 'jo ba
= {'dod 'jo/}
'dod pa nyams pa
इष्टक्षतिः — {de sun 'byin pa na yang 'dod pa nyams pa 'ga' yang yod pa ma yin no//} तस्य च दूषणे सति नेष्टक्षतिः काचित् त.प.१९६क/८५७.
'dod pa nyid
१. अभिप्रेतत्वम् — {de lta bas na 'dod pa nyid yongs su ma grub pa yin no zhes zer na} तस्मादनिष्पन्नमभिप्रेतत्वं चेत् अभि.भा.४ख/८८१; सम्मतत्वम् — {'dod pa zhes bya ba ni 'jig rten 'dod pa nyid do//} अभ्यनुज्ञा लोकसम्मतत्वम् त.प.१३५क/७२१; कम्रता— {'tshe ba'i mchod sbyin gcig gis ni/} /{'dod pa nyid 'di khyod kyis thob//} एकेन हिंसायज्ञेन प्राप्तेयं कम्रता त्वया ।। अ.क.२२९क/२५.४९ २. इष्ट एव — {chos ni de dag las gzhan par/} /{'dod pa nyid yin zhe na 'ang //} धर्मास्तेभ्योऽतिरेकिणः । इष्टा एवेति चेत् त.स.२२ख/२३९.
'dod pa nyung
= {'dod pa nyung ba/}
'dod pa nyung ba
वि. अल्पेच्छः — {gal te 'dod pa nyung zhing chog shes pa rab tu dben pa zhig yin nam} सचेदल्पेच्छः सन्तुष्टः प्रविविक्तो भविष्यति अ.सा.३४०क/१९२; द्र. {'dod chen chung ba/}
'dod pa ster
= {'dod pa ster ba/}
'dod pa ster ba
वि. कामदः — {'jig rten rnams la 'dod pa ni/} /{ster phyir dpag bsam rkang 'thung ngo //} कामदत्वाच्च लोकानामसि त्वं कल्पपादपः ।। का.आ.३२५क/२.८४.
मतभेदः — {gzhan yang gal te tshad kun la/} /{tshad ma nyid ni nges gyur na/} /{de} ({rang} ){nyid kyis na smra po la/} /{de tshe 'dod pa tha dad cing} ({cis})// किञ्च सर्वप्रमाणानां प्रामाण्यं निश्चितं यदि । स्वत एव तदा कस्मात् मतभेदः प्रवादिनाम् ।। त.स.१०७ख/९३८.
'dod pa dag gis ma gos pa
वि. अलिप्तः कामैः म. व्यु.३९४.
'dod pa dang bcas pa
वि. कामप्रतिसंयुक्तः लो.को.१२६६.
'dod pa dang ldan pa
= {'dod ldan/}
'dod pa dang spyod pa
= {'dod pa na spyod pa/}
'dod pa dang bral ba
= {'dod bral/}
'dod pa drag
वि. तीव्रकामः, ओ मा — {ngo tsha med cing 'dod pa drag la rtsod mang la dga' skra ni shin tu chung ba dung can ma zhes pa ste gos dkar mo'o//} निर्लज्जा तीव्रकामा बहुकलहरता शङ्खिनी स्वल्पकेशेति पाण्डरा वि.प्र.१६५ख/३.१४१.
'dod pa drag po
= {'dod pa drag}
'dod pa na spyod pa
•वि. कामावचरः — {'dod pa na spyod pa'i sems can} कामावचरः सत्त्वः अभि.भा.७८क/११७२; {'dod pa na spyod pa dang gzugs na spyod pa'i lha'i bu rnams dang} कामावचरान् रूपावचरांश्च देवपुत्रान् अ.सा.४३ख/२५; {'dod pa na spyod pa'i sdug bsngal} कामावचरं दुःखम् अभि.भा.४३क/१०३६; •पा. कामावचरम्, निर्माणभेदः — {sprul pa ni rnam pa gnyis te/} {'dod pa na spyod pa dang gzugs na spyod pa'o//} निर्माणं पुनर्द्विविधम्—कामावचरम्, रूपावचरं च अभि.भा.६३क/१११६.
'dod pa na spyod pa can
= {'dod spyod can/}
'dod pa na spyod pa nyid
कामावचरत्वम् — {yang na dri dang ro sprul pa'i phyir na de 'dod pa na spyod pa nyid yin te} गन्धरसनिर्माणाद् वा तस्य कामावचरत्वम् अभि.भा. ११०ख/३८८.
'dod pa na spyod pa'i sdug bsngal
कामावचरदुःखम् — {dmigs pa gang la dmigs zhe na/} {'dod sdug bsngal la/} {de'i dmigs pa ni 'dod pa na spyod pa'i sdug bsngal yin te} कस्मिन्नालम्बने ? कामदुःखे । कामावचरदुःखमस्या आलम्बनम् अभि.भा.१६क/९२२.
'dod pa na spyod pa'i sdug bsngal ba
= {'dod pa na spyod pa'i sdug bsngal/}
'dod pa na spyod pa'i sems can
कामावचरः सत्त्वः — {'di dag gi dmigs pa ni 'dod pa na spyod pa'i sems can rnams yin te} कामावचराः सत्त्वा एषामालम्बनम् अभि.भा.७८क/११७२.
'dod pa na spyod pa'i lha
कामावचरदेवः — {'dod pa na spyod pa'i lha'i gzhal yas khang gi tshad du ni 'dod pa na spyod pa'i lha'i gzhal yas khang} कामावचरदेवविमानप्रमाणेन कामावचरदेवविमानानि र.व्या.८६ख/२२.
'dod pa ni dri nga ba
दुर्गन्धाः कामाः म.व्यु.५३८४.
'dod pa ni rul pa
पूतिकाः कामाः म.व्यु.५३८५.
'dod pa rnam par nyams byas pa
पा. इष्टविघातकृत्, विरुद्धहेत्वाभासभेदः — {des 'dir sngar smras gtan tshigs su/} /{'dod pa rnam par nyams byas 'gyur//} तेन हेतुरिह प्रोक्तो भवतीष्टविघातकृत् ।। त.स.२४ख/२६०; द्र. {'dod pa la gnod pa byed pa/}
'dod pa rnams kun tu 'bar ba
आदीप्ताः कामाः म.व्यु.५३८०.
'dod pa rnams ni gsod pa
वधकाः कामाः म.व्यु.५३८४.
'dod pa spyod pa
•सं. १. कामचर्या — {bdag sngon 'dod pa spyod pa dag la gnas shing}…{sdug bsngal mang po drag po dag nyams su blangs shing} मया खलु पूर्वं कामचर्यासु वर्तमानेन…प्रभूतानि तीव्राणि दुःखानि अभ्युपगतानि बो.भू.१०३ख/१३२ २. सुरतम् — {ci ste 'dod pa spyod pa la sogs pa tha snyad dag bag chags kyi rjes su 'gro ba can yin yang de bden pa'i bud med la sogs pa dang 'brel pas mi bden pa nyid ma yin no//} अथ वासनान्वयिनोऽपि सुरतादिव्यवहाराः सत्यस्त्र्यादिसमन्वयिन इति नासत्याः प्र.अ.६३क/७१; •वि. कामचारी — {bag med 'dod pa spyod pa dang /} /{rgyal po de ni gdon gyis 'dzin//} प्रमादी कामचारी च स राजा ग्रहचिह्नितः । म.मू.३१९ख/५००; कामभुक् — {'dod pa spyod pa drug yin no//} कामभुजस्तु षट् अभि.को.९ख/५२४.
'dod pa spyod par
कामयितुम्— {gang dang gang la 'dod pa spyod par nus pa'i slob ma la de dang de gtad par bya} यां यां कामयितुं समर्थः शिष्यस्तां तां समर्पयेत् वि.प्र. १५९क/३.१२०.
'dod pa sprul pa
निर्मितकामः लो.को.१२६६.
'dod pa bya
= {'dod par bya/}
'dod pa sbyin
वि. कामदः लो.को.१२६६.
'dod pa ma yin pa
= {'dod min/}
'dod pa min
= {'dod min/}
'dod pa min pa
= {'dod min/}
'dod pa med pa
वि. निराकाङ्क्षः — {gang gi tshe rnam par bcad pa gzhan gyis mi 'dod pa med par de shes par 'dod pa} यदा पुनर्व्यवच्छेदान्तराऽनिराकाङ्क्षः तं ज्ञातुमिच्छति प्र.वृ.२७९क/२१; निस्पृहः — {'dod pa med par dgon par gnas par gyis//} संश्रयस्व वनमेव निःस्पृहः रा.प.२४४ख/१४३; अनभिलाषी — {bdag gi chung mas chog par 'dzin pa dang gzhan gyi chung ma la 'dod pa med pa} स्वदारतुष्टेन परदारानभिलाषिणा शि.स.४९ख/४७; अनर्थिकः लो.को.१२६६.
'dod pa tsam gyis 'byung ba
वि. विवक्षामात्रसम्भवी — {drug pa'i tshig la sogs dbye ba/} /{'dod pa tsam gyis 'byung ba ste//} षष्ठीवचनभेदादि विवक्षामात्रसम्भवि । त.स.२२क/२३८; विवक्षामात्रभावी — {gang tshe nyi ma sogs pa'i sgra/} /{'dod pa tsam gyis 'byung dag rnams//} यदा सूर्यादिशब्दाश्च विवक्षामात्रभाविनः । त.स.१८ख/२०५.
'dod pa tsam las byung ba
वि. विवक्षामात्रसम्भूतः — {'dod pa tsam las byung ba yi/} /{brda ni rjes su sgrub byed yin//} विवक्षामात्रसम्भूतसङ्केतानुविधायिनः ।। त.स.२०ख/२१९.
'dod pa gzhan gyis sprul pa
परनिर्मितकामः लो.को.१२६६.
'dod pa yid la byed pa
पा. अभिलाषमनस्कारः, मनस्कारभेदः — {'dod pa yid la byed pa ni de yang rnam pa bzhi ste/} {rnal 'byor 'dod pa yid la byed pa}…{rnam par mi rtog pa 'dod pa yid la byed pa}…{'dzin par 'dod pa yid la byed pa}… {rkyen dang phrad par 'dod pa yid la byed pa} अभिलाषमनस्कारः स पुनश्चतुर्विधः । योगाभिलाषमनस्कारः… अविकल्पाभिलाषमनस्कारः… धृत्यभिलाषमनस्कारः… प्रत्ययाभिगमाभिलाषमनस्कारः सू. भा.१७८क/७२.
'dod pa yin
•क्रि. इष्यते— {byed po re zhig ma mthong na/} /{gang tshe yod ces 'dod pa yin//} कर्ता तावददृष्टः स कदाप्यासीदितीष्यते । त.स.७६क/७१५; {skyes bu'i lus kyi phyogs rnams la/} /{rnam par shes pa skyed 'dod yin//} पुंसां देहप्रदेशेषु विज्ञानोत्पत्तिरिष्यते । त.स.७९ख/७४०; वाञ्छ्यते — {des na rgyu gzhan gyis byas pa'i/} /{shes pa'i mi slu 'dod pa yin//} हेत्वन्तरकृतज्ञानसंवादस्तेन वाञ्छ्यते ।। त.स.११२क/९७२; •भू.का.कृ. मतम् — {'di ltar thams cad sgra yis ni/} /{srog chags thams cad 'dod pa yin//} तथा हि सर्वशब्देन सर्वे प्राणभृतो मताः । त.स.१२०क/१०३९.
'dod pa la brkam pa
वि. कामलोलुपः — {sems can dge ba'i rtsa ba ma byas pa bsod nams dang bral ba dbul por gyur pa 'dod pa la brkam pa} अकृतकुशलमूलाः सत्त्वाः पुण्यविरहिता दरिद्रभूताः कामलोलुपाः स.पु. १२०क/१९१.
'dod pa la dga' ba
कामनन्दी— {'di'i 'dod pa rnams la 'dod pa la 'dod chags pa dang}…{'dod pa la dga' ba dang}…{'dod pa la lhag par chags pa yod pa gang yin pa de 'di'i sems yongs su gtugs te gnas pa 'di ni 'dod pa'i sbyor ba zhes bya'o//} योऽस्य भवति कामेषु कामरागः…कामनन्दी…कामाध्यवसानम्, तदस्य चित्तं पर्यादाय तिष्ठति । अयमुच्यते कामयोगः अभि.भा. २४७ख/८३४.
'dod pa la mchums pa
कामनियन्तिः — {'di'i 'dod pa rnams la 'dod pa la 'dod chags pa dang}…{'dod pa la mchums pa dang 'dod pa la lhag par chags pa yod pa gang yin pa de 'di'i sems yongs su gtugs te gnas pa 'di ni 'dod pa'i sbyor ba zhes bya'o//} योऽस्य भवति कामेषु कामरागः…कामनियन्तिः कामाध्यवसानम्, तदस्य चित्तं पर्यादाय तिष्ठति । अयमुच्यते कामयोगः अभि.भा.२४७ख/८३४; म.व्यु.५३८३.
'dod pa la gtogs pa
= {'dod par gtogs pa/}
'dod pa la dad pa che ba
कामप्रेम — {'di'i 'dod pa rnams la 'dod pa la 'dod chags pa dang}…{'dod pa la dad pa che ba dang}…{'dod pa la lhag par chags pa yod pa gang yin pa de 'di'i sems yongs su gtugs te gnas pa 'di ni 'dod pa'i sbyor ba zhes bya'o//} योऽस्य भवति कामेषु कामरागः…कामप्रेम…कामाध्यवसानम्, तदस्य चित्तं पर्यादाय तिष्ठति । अयमुच्यते कामयोगः अभि.भा.२४७ख/८३४.
'dod pa la 'dun pa
पा. कामच्छन्दः, निवरणभेदः — {sgrib pa lnga ni/} {'dod pa la 'dun pa dang}…{the tshom mo//} पञ्च निवरणानि—कामच्छन्दः… विचिकित्सा च म. टी.२६२ख/११४; {'di'i 'dod pa rnams la 'dod pa la 'dod chags pa dang 'dod pa la 'dun pa dang}… {'dod pa la lhag par chags pa yod pa gang yin pa de 'di'i sems yongs su gtugs te gnas pa 'di ni 'dod pa'i sbyor ba zhes bya'o//} योऽस्य भवति कामेषु कामरागः कामच्छन्दः…कामाध्यवसानम्, तदस्य चित्तं पर्यादाय तिष्ठति । अयमुच्यते कामयोगः अभि.भा.२४७ख/८३४.
'dod pa la 'dun pa'i sgrib pa
पा. कामच्छन्दनिवरणम् — {byang chub sems dpa' 'dod pa la 'dun pa'i sgrib pa byung ba dang du len cing sel bar mi byed na nyes pa dang bcas shing 'gal ba dang bcas par 'gyur te} बोधिसत्त्व उत्पन्नं कामच्छन्दनिवरणमधिवासयति न विनोदयति, सापत्तिको भवति सातिसारः बो.भू.९३क/११८.
'dod pa la 'dod chags
= {'dod pa la 'dod chags pa/}
'dod pa la 'dod chags pa
कामरागः — {'di'i 'dod pa rnams la 'dod pa la 'dod chags pa dang}…{'dod pa la lhag par chags pa yod pa gang yin pa de 'di'i sems yongs su gtugs te gnas pa 'di ni 'dod pa'i sbyor ba zhes bya'o//} योऽस्य भवति कामेषु कामरागः…कामाध्यवसानम्, तदस्य चित्तं पर्यादाय तिष्ठति । अयमुच्यते कामयोगः अभि.भा.२४७ख/८३४; अभि.भा. १२ख/९०६.
'dod pa la 'dod pas brgyal ba
कामेषु काममूर्च्छा— {'di'i 'dod pa rnams la 'dod pa la 'dod chags pa dang} …{'dod pa la 'dod pas brgyal ba dang}…{'dod pa la lhag par chags pa yod pa gang yin pa de 'di'i sems yongs su gtugs te gnas pa 'di ni 'dod pa'i sbyor ba zhes bya'o//} योऽस्य भवति कामेषु कामरागः… कामेच्छा (? कामेषु) काममूर्च्छा… कामाध्यवसानम्, तदस्य चित्तं पर्यादाय तिष्ठति । अयमुच्यते कामयोगः अभि.भा.२४७ख/८३४.
'dod pa la gnod pa byed pa
पा. इष्टविघातकृत्, विरुद्धहेत्वाभासभेदः — {de bas na 'dod pa la gnod pa byed pa 'di gnyis las gzhan yin no zhes bstan pa'i phyir smras pa} अतोऽन्य इष्टविघातकृदाभ्यामिति दर्शयन्नाह न्या.टी.७९क/२११; त.प.३६क/५२०; द्र. {'dod pa rnam par nyams byas pa/}
'dod pa la zhen pa
कामगृद्धः — {'di'i 'dod pa rnams la 'dod pa la 'dod chags pa dang}… {'dod pa la zhen pa dang}…{'dod pa la lhag par chags pa yod pa gang yin pa de 'di'i sems yongs su gtugs te gnas pa 'di ni 'dod pa'i sbyor ba zhes bya'o//} योऽस्य भवति कामेषु कामरागः…कामगृद्धः…कामाध्यवसानम्, तदस्य चित्तं पर्यादाय तिष्ठति । अयमुच्यते कामयोगः अभि.भा. २४७ख/८३४; कामालयः म.व्यु.५३८२.
'dod pa la gzo ba'i sems
सुरताभोगचित्तम् त.प.।
'dod pa la yongs su zhen pa
कामपरिगर्द्धः — {'di'i 'dod pa rnams la 'dod pa la 'dod chags pa dang} … ({'dod pa la yongs su zhen pa dang})…{'dod pa la lhag par chags pa yod pa gang yin pa de 'di'i sems yongs su gtugs te gnas pa 'di ni 'dod pa'i sbyor ba zhes bya'o//} योऽस्य भवति कामेषु कामरागः… कामपरिगर्द्धः…कामाध्यवसानम्, तदस्य चित्तं पर्यादाय तिष्ठति । अयमुच्यते कामयोगः अभि.भा.२४७ख/८३४.
'dod pa la log par spyod pa
पा. काममिथ्याचारः — {smad pa'i don ni 'dod pa la log par spyod pa la sogs pa'o//} कुत्सितार्थः काममिथ्याचारादिः त.प.३२६क/११२०; त.प.२१३क/८९६; द्र. {'dod pas log par spyod pa/} {'dod pa la log par g}.{yem pa/}
'dod pa la longs spyod pa
•वि. कामभोगी — {'di ni 'dod pa la longs spyod pa lags kyis/} {'di ni drang srong ma lags so//} कामभोग्येवैष नायमृषिः वि.व.३१७क/१. १३०; •सं. कामसंभोगः लो.को.१२६७.
'dod pa la sred pa
कामस्नेहः — {'di'i 'dod pa rnams la 'dod pa la 'dod chags pa dang}…{'dod pa la sred pa dang}…{'dod pa la lhag par chags pa yod pa gang yin pa de 'di'i sems yongs su gtugs te gnas pa 'di ni 'dod pa'i sbyor ba zhes bya'o//} योऽस्य भवति कामेषु कामरागः… कामस्नेहः… कामाध्यवसानम्, तदस्य चित्तं पर्यादाय तिष्ठति । अयमुच्यते कामयोगः अभि.भा.२४७ख/८३४.
'dod pa la lhag par chags pa
कामाध्यवसानम् — {'di'i 'dod pa rnams la 'dod pa la 'dod chags pa dang} …{'dod pa la lhag par chags pa yod pa gang yin pa de 'di'i sems yongs su gtugs te gnas pa 'di ni 'dod pa'i sbyor ba zhes bya'o//} योऽस्य भवति कामेषु कामरागः…कामाध्यवसानम्, तदस्य चित्तं पर्यादाय तिष्ठति । अयमुच्यते कामयोगः अभि.भा.२४७ख/८३४; द्र. {'dod pa la lhag par zhen pa/}
'dod pa la lhag par zhen
= {'dod pa la lhag par zhen pa/}
'dod pa la lhag par zhen pa
कामाध्यवसानम् — {rtsod pa'i rtsa ba dag ni gnyis te/} {'dod pa la lhag par zhen pa dang lta ba la lhag par zhen pa'o//} द्वे विवादमूले—कामाध्यवसानम्, दृष्ट्यध्यवसानं च अभि.भा.३६ख/६४; द्र. {'dod pa la lhag par chags pa/}
'dod pa las skyes
= {'dod pa las skyes pa/}
'dod pa las skyes pa
वि. कामजम् — {'dod pa las skyes gzhan dkar nag/} अन्यत् कृष्णशुक्लं तु कामजम् अभि.को.१३क/६७२; अभि.को.१८क/८४९.
'dod pa las 'dod chags dang bral ba
•वि. कामवीतरागः — {re zhig phal cher las dang} (?){'dod pa las 'dod chags dang bral ba rnams kyis nges par 'jug pa'i gang zag rnam par gzhag pa ni de lta bu yin no//} एवं तावद् भूयःकामवीतरागाणां नियामावक्रान्तौ पुद्गलव्यवस्थानम् अभि.भा.१९ख/९३६; •सं. कामवैराग्यम् — {de ni 'dod pa las 'dod chags dang bral bas 'thob la/} {tshangs pa'i 'jig rten las 'dod chags dang bral bas 'dor ro//} तद्धि कामवैराग्येण लभ्यते । ब्रह्मलोकवैराग्येण त्यज्यते अभि.भा.७२ख/११५२.
'dod pa las spags pa
=(?) कामेषु नैष्क्रम्यम् म.व्यु.६४४४.
'dod pa las 'byin pa
कामनिःसरणम्— {'dod pa las 'byin pa ni bstang snyoms} कामनिःसरणमुपेक्षा म.व्यु.१६००.
'dod pa log par spyod pa
= {'dod pas log par spyod pa/}
'dod pa bsod nyams
= {'dod pa'i bsod nyams/}
'dod pa'i khams
पा. कामधातुः, धातुभेदः — {dmyal ba yi dwags dud 'gro dang /} /{mi rnams dang ni lha drug dag /'dod} {pa'i khams yin dmyal ba dang /} /{gling dbye ba las de nyi shu//} नरकप्रेततिर्यञ्चो मनुष्याः षड् दिवौकसः । कामधातुः स नरकद्वीपभेदेन विंशतिः।। अभि.को.७क/३८०; {'dod pa'i khams su gtogs pa'i rol mo'i cha byad thams cad kyang rnam par sprul} सर्वकामधातुपर्यापन्नान् वाद्यभाण्डानभिनिर्माय ल.अ.६१ख/७.
'dod pa'i khams kyi rten can
वि. कामधात्वाश्रयः — {de'i dmigs pa ni rlung yin no//} {'dod pa'i khams kyi rten can yin no//} वाय्वालम्बना चैषा कामधात्वाश्रया अभि.भा.१०ख/८९९; {chos shes pa ni 'dod pa'i khams kyi rten can kho na yin gyi} धर्मज्ञानं कामधात्वाश्रयमेव अभि.भा.५१क/१०६३.
'dod pa'i khams rnam par dpyad pa snang ba la 'jug pa
पा. कामधातुविचारणालोकप्रवेशः, धर्मालोकप्रवेशभेदः — {de chos snang ba la 'jug pa bcu yongs su gnon te/}…{sems can gyi khams rnam par dpyad pa snang ba la 'jug pa dang}…{'dod pa'i khams rnam par dpyad pa snang ba la 'jug pa dang}… {bdag nyid che ba'i bsam pa dang mos pa'i khams rnam par dpyad pa snang ba la 'jug pa}({'o//}) स दशभिर्धर्मालोकप्रवेशैराक्रमति…सत्त्वधातुविचारणालोकप्रवेशेन … कामधातुविचारणालोकप्रवेशेन च…माहात्म्याशयाधिमुक्तिधातुविचारणालोकप्रवेशेन च द.भू.२०४क/२४.
'dod pa'i khams yang dag par bsgrub pa
पा. कामधातुसमुदागमः — {de la byang chub sems dpa'i sa chos kyi sprin la gnas pa'i byang chub sems dpa' ni chos kyi khams yang dag par bsgrub pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} {'dod pa'i khams yang dag par bsgrub pa dang} सोऽस्यां धर्ममेघायां बोधिसत्त्वभूमौ प्रतिष्ठितो बोधिसत्त्वो धर्मधातुसमुदागमं च यथाभूतं प्रजानाति । कामधातुसमुदागमं च द.भू.२६५क/५७.
'dod pa'i khams las skyes pa
वि. कामधातुजः — {sdug bsngal rgyu mthong goms pa yis/} /{spang bya 'dod khams las skyes pa//} दुःखहेतुदृगभ्यासप्रहेयाः कामधातुजाः । अभि.को.१७क/१७क/८२०.
'dod pa'i khams su gtogs pa
वि. कामधातुपर्यापन्नः म.व्यु.२१५३.
'dod pa'i khol po
वि. कामदासः — {'dod pa'i khol po}…{skye bo ma rungs pa'i nang na 'dug pas ni bde 'gro'i lam yang rnam par spyad par} ({rnam par sbyang} ){mi nus na} कामदासेन…दुर्जनमध्यगतेन न शक्यं सुगतिपन्थानमपि विशोधयितुम् रा.प.२५०ख/१५२.
ना. टक्किः, क्रोधराजः — {'dod pa'i rgyal po dang tsun dA ni zung ste} टक्किश्चुन्दा च युग्मम् वि.प्र.५३क/४.८१; द्र. {'dod pa/} 0. कामराजः— {'dod pa'i rgyal po'i gtor ma} कामराजबलिः ब.वि.१६४ख ।
'dod pa'i dngos grub
इष्टसिद्धिः — {de ni 'dod pa'i dngos grub ces pa phyag rgya chen po'i dngos grub} सा इष्टसिद्धिर्महामुद्रासिद्धिः वि.प्र.७०ख/४.१२५.
'dod pa'i bcings pa
कामबन्धनम् — {'dod pa'i bcings pa thams cad bsrabs par 'gyur ro//} सर्वाणि कामबन्धनानि तनूनि भवन्ति द.भू.२०१क/२२.
'dod pa'i mchog
ना. कामश्रेष्ठः — {'dod pa'i mchog dang tsan dan dang /}…{rdzu 'phrul ldan pa de kun kyang //} कामश्रेष्ठश्च चन्दनः… सर्वे त ऋद्धिमन्तश्च सु.प्र.४३ख/८६.
'dod pa'i gtam
कामकथा — {'dod pa'i gtam gyis myos pa song /} /{lang tsho yi ni rims dag nyams//} गतः कामकथोन्मादो गलितो यौवनज्वरः । का.आ.३३०क/२.२४५.
'dod pa'i stobs
ना. कामबला, चन्दनदत्तस्य पत्नी — {'phags rgyal du/} /{tshong pa tsan dan byin zhes pa/}…{byung bar gyur/} /{de yi chung ma 'dod pa'i stobs//} बभूव… उज्जयिन्यां…वणिक्चन्दनदत्ताख्यः…तस्य कामबलाख्यायां जायायाम् अ.क.२३१क/८९.१२२.
विवक्षितार्थः — {'dod pa'i don grub pa 'dis 'dren cing thob par bya'o//} नीयते प्राप्यते विवक्षितार्थसिद्धिरनेन वा.टी.५१क/३; ईप्सितम् — {'dod pa'i don ni ma rtogs phyir/} /{de las rtog ldan ji ltar 'jug/} कथं तत्र प्रवर्त्तेत प्रेक्षावानीप्सितागतेः ।। त.स.१०८ख/९४७.
'dod pa'i don 'grub pa
ईप्सितसिद्धिः — {phongs pa rnams ni 'dod pa'i don 'grub pas//} अर्थिनामीप्सितसिद्धिः जा.मा.७ख/७; द्र. {'dod pa grub pa/}
'dod pa'i 'dam
कामपङ्कः — {su ni 'dod pa'i 'dam du bying ba las lag nas drang bar bya} कस्य कामपङ्कनिमग्नस्य हस्तोद्धारमनुप्रदद्याम् अ.श.१०क/९.
'dod pa'i 'dam du bying ba
वि. कामपङ्कमग्नः — {bcom ldan 'das bdag ni sems can dman pa la mos pa rnams kyi slad du de bzhin gshegs pa la zhu ba ma lags}…{'dod pa'i 'dam du bying ba rnams kyi slad du ma lags} न च वयं भगवन् हीनाधिमुक्तिकानां सत्त्वानां कृतशस्तथागतं परिपृच्छामः… न कामपङ्कमग्नानाम् सु.प.२१ख/२; कामपङ्कनिमग्नः — {su ni 'dod pa'i 'dam du bying ba las lag nas drang bar bya} कस्य कामपङ्कनिमग्नस्य हस्तोद्धारमनुप्रदद्याम् अ.श.१०क/९.
'dod pa'i 'dam las rgal ba
उत्तीर्णकामपङ्कः, बुद्धस्य नामपर्यायः — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} … {'dod pa'i 'dam las rgal ba zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते …उत्तीर्णकामपङ्क इत्युच्यते ल.वि.२०६ख/३०९.
पा. कामरागानुशयः, रागानुशयभेदः — {phra rgyas drug po de dag kyang mdo las 'dod chags phye nas bdun du bshad de/} {'dod pa'i 'dod chags kyi phra rgyas dang khong khro ba'i phra rgyas dang srid pa'i 'dod chags kyi phra rgyas dang} त एते षडनुशयाः सूत्रे रागस्य द्विधा भेदं कृत्वा सप्तोक्ताः—कामरागानुशयः, प्रतिघानुशयः, भवरागानुशयः अभि.भा.२२६ख/७६१; {gnas gsum gyis 'dod pa'i 'dod chags kyi phra rgyas skye bar 'gyur te} त्रिभिः स्थानैः कामरागानुशयस्योत्पादो भवति अभि.भा.३४ख/१००१.
'dod pa'i 'dod chags kyis kun nas dkris pa
•सं. कामरागपर्यवस्थानम् — {'dod pa'i 'dod chags kyis kun nas dkris pa byung na yang phyis nges par 'byung ba yang dag pa ji lta ba bzhin rab tu shes} उत्पन्नस्य कामरागपर्यवस्थानस्योत्तरनिःसरणं यथाभूतं प्रजानाति अभि.भा.२२७क/७६१; •वि. कामरागपर्यवस्थितम् — {'di na la las 'dod pa'i 'dod chags kyis kun nas dkris pa'i sems kyi las} (? {sems kyis} ){mang du mi gnas la} इहैकत्यो न कामरागपर्यवस्थितेन चेतसा बहुलं विहरति अभि.भा.२२७क/७६१.
'dod pa'i 'dod chags dang bral ba
वि. कामवीतरागः — {sems can de dag kyang snyoms par 'jug pa rten dang bcas pa ro myong bar byed pa na 'dod pa'i 'dod chags dang bral ba'i phyir lus kho na ro myong bar byed pa yin te} ते च सत्त्वाः समापत्तिं साश्रयामास्वादयन्त आत्मभावमेवास्वादयन्ति, कामवीतरागत्वात् अभि.भा.२२८क/७६५.
'dod pa'i nus pa
इच्छाशक्तिः — {'dir 'gro ba sems can rnams kyi rang gi yid la 'dod pa'i nus pa gang yin pa rnams dngos po rnams gsal bar byed de} इह जगतः सत्त्वानां स्वमनसीच्छाशक्तिर्या भावानामालोकं करोति वि.प्र.२७०क/२.९०.
'dod pa'i gnas skabs
कामावस्था — ग्. {yung mo dbu ma'i rtsa la rjes su dran pa de yang rnam pa bcu ste/} {'dod pa'i gnas skabs bcu'i dbye ba las so//} दशविधः स चानुस्मृतिर्डोम्ब्यां मध्यनाड्यां दशकामावस्थाभेदतः वि.प्र.६६क/४.११५.
'dod pa'i spyod pa
कामचर्या — {bu mo rin po che bye ba khrag khrig brgya stong}…{'dod pa'i spyod pa dang cho ga thams cad la mkhas pa dag} अनेकानि च कन्याकोटीनियुतशतसहस्राणि…सर्वकामचर्योपचारकुशलानि ग.व्यू.३०ख/१२६.
'dod pa'i dbang po
कामाधिपतिः, मारः — {su zhig 'di ltar gnas/} {nor gyi bdag po rnam thos kyi bu'am cig ma yin nam/} {'on te 'dod pa'i dbang po bdud lha'am} को न्वयं निषण्णः? मा हैव वैश्रवणो धनाधिपतिर्भवेत् । आहोस्विन्मारः कामाधिपतिः ल.वि.६९क/९०.
'dod pa'i dbang phyug
१. कामेश्वरः, कामदेवः — {'dod pa'i dbang phyug dbang mthar phyin 'dod na/} /{phan pa mdzad pa 'di dang lhan cig deng //} कामेश्वरो वशितपारगतो गच्छत्वसौ हितकरेण सह ।। ल.वि.२७क/३३; स्मरः — {mdzes ma des kyang mi bdag ni/} /{brtan ldan zab cing mdzes pa dag} … /{gzhu bzhag 'dod pa'i dbang phyug bzhin/}…/{mthong nas} कन्यापि नृपमालोक्य धीरं गम्भीरसुन्दरम् ।…न्यस्तचापमिव स्मरम् ।। अ.क.२३क/३.३९ २. कामेश्वरत्वम् — {sdig can khyod kyis ni gtan pa med pa'i mchod sbyin gcig gis 'dod pa'i dbang phyug thob tu zad do//} त्वया तावत्पापीयेनैकेन निर्गडेन यज्ञेन कामेश्वरत्वं प्राप्तम् ल.वि.१५५ख/२३२.
'dod pa'i 'bras bu
= {'dod 'bras/}
'dod pa'i sbyin pa
कामदानम् — {rnam pa gzhan du sngags kyi tshul la 'dod pa sbyin pa ma gtogs par bskal pa mtha' yas pa dag gis phyag rgya chen po'i dngos grub tu mi 'gyur} अन्यथा मन्त्रनये कामदानेन विनाऽनन्तकल्पैर्महामुद्रासिद्धिर्न भवति वि.प्र.१८१क/३.१९८.
'dod pa'i sbyor ba
पा. कामयोगः, योगभेदः — {sbyor ba bzhi ste/}…{'dod pa'i sbyor ba dang srid pa'i sbyor ba dang lta ba'i sbyor ba dang ma rig pa'i sbyor ba'o//} चत्वारो योगाः …कामयोगः, भवयोगः, दृष्टियोगः, अविद्यायोगश्च अभि.स्फु.१२७ख/८३०; {'di'i 'dod pa rnams la 'dod pa la 'dod chags pa dang}…{'dod pa la lhag par chags pa yod pa gang yin pa de 'di'i sems yongs su gtugs te gnas pa 'di ni 'dod pa'i sbyor ba zhes bya'o//} योऽस्य भवति कामेषु कामरागः…कामाध्यवसानम्, तदस्य चित्तं पर्यादाय तिष्ठति । अयमुच्यते कामयोगः अभि.भा.२४७ख/८३४.
'dod pa'i me
कामाग्निः — {'dod me'i du bas bzhin/} /{bung ba 'khor bas mun pa dang bcas gyur//} भ्रमद्भिर्भ्रमरैर्बभूवुः कामाग्निधूमैरिव सान्धकाराः ।। अ.क.२९५ख/३८.१०; {kun rdzob kyis ye shes 'dod pa ste de'i me ni 'dod pa'i me'o//} संवृत्या ज्ञानं कामः, तस्य तेजः कामाग्निः वि.प्र.६३क/४.११०.
'dod pa'i bzhin
आकांक्षितमुखाः — {de dag thams cad bde ba can gyi 'jig rten gyi khams su skyes te/} {byang chub sems dpa' 'dod pa'i bzhin zhes bya bar skyes} सर्वे ते सुखावत्यां लोकधातावुपपन्नाः आकांक्षितमुखा नाम बोधिसत्त्वा उपपन्नाः का.व्यू.२०६ख/२६४.
'dod pa'i zag pa
कामास्रवः — {de bzhin du 'dod pa'i zag pa dang srid pa'i zag pa dang ma rig pa'i zag pa dang lta ba'i zag pa spang bar bya'o//} एवं कामास्रवं भवास्रवम् अविद्यास्रवं दृष्ट्यास्रवं त्यक्त्वा वि.प्र.३२क/४.५.
'dod pa'i gzugs kyi ri bo
ना. कामरूपाद्रिः, पर्वतः — {'dod pa'i gzugs kyi ri bo 'das/} /{mi 'am ci mo'i bdag po song //} कामरूपाद्रिमुल्लङ्घ्य प्रययौ किन्नरीप्रियः ।। अ.क.११०ख/६४.२६५; द्र. {'dod dgur sgyur ba'i gzugs can/}
वि. कामगहनावर्तानुप्रविष्टः — {kye ma sems can 'di dag ni}…{'dod pa'i yon tan thibs po'i gling du zhugs pa} (?) बतेमे सत्त्वाः…कामगहनावर्तानुप्रविष्टाः द.भू.१९१ख/१७.
'dod pa'i rig 'dzin
कामविद्याधरः मि.को.१२ख ।
'dod pa'i las spangs pa
=(?) कामेषु नैष्क्रम्यम् म.व्यु.६६४४.
'dod pa'i sems can
कामसत्त्वः, कामावचरः सत्त्वः — {spyod yul 'dod pa'i sems can rnams//} कामसत्त्वास्तु गोचरः अभि.को.२४ख/११७२; = {'dod pa na spyod pa'i sems can/}
'dod pa'i srid pa
पा. कामभवः, भवविशेषः — {'dod pa'i srid pa dang gzugs kyi srid pa dang gzugs med pa'i srid par phyir mi ldog pa'i chos can yin} अनावर्त्तिकधर्मि कामभवे रूपभवे आरूप्यभवे अभि.भा.४७ख/१०५४; वि.प्र.१४४ख/१, पृ.४४.
'dod pa'i gso sbyong
पा. छन्दपोषधः — {'dod pa'i gso sbyong bgyi bar gsol ba 'debs so//} छन्दपोषधमारोचयति, आरोचितं च प्रवेदयते (?) म.व्यु.९४०३.
'dod pa'i bsod nyams
पा. कामसुखल्लिका, अन्यतरोऽन्तः — {'di ltar 'di na la la 'dod pa'i bsod snyoms} ({bsod nyams} ){la rjes su brtson par byed} यथापीहैकत्यः कामसुखल्लिकानुयुक्तो भवति श्रा.भू.२१क/५०; {'dod pa'i bsod nams} ({bsod nyams} ){dang bdag nyid dub par byed pa'i mtha' gnyis spangs pa'i phyir} कामसुखल्लिकात्मक्लमथान्तद्वयविवर्जितत्वात् बो.भू. ९९ख/१२७; द्र.— {gang 'dod pa rnams la bsod nyams su sbyor ba} यश्च कामेषु कामसुखल्लिका योगः ल.वि.१९९ख/३०३.
पा. कामसुखल्लिकानुयोगः — {kha na ma tho ba dang bcas pa'i yongs su spyad pa bkag pa'i sgo nas 'dod pa'i bsod nams} ({bsod nyams} ){la rjes su sbyor ba'i mtha' dang} सावद्यपरिभोगप्रतिषेधतः कामसुखल्लिकानुयोगान्तस्य सू.भा.१६४क/५५.
'dod pa'i bsod nyams la rjes su sbyor ba'i mtha'
पा. कामसुखल्लिकानुयोगान्तः, अन्यतरोऽन्तः — {kha na ma tho ba dang bcas pa'i yongs su spyad pa bkag pa'i sgo nas 'dod pa'i bsod nams} ({bsod nyams} ){la rjes su sbyor ba'i mtha' dang} सावद्यपरिभोगप्रतिषेधतः कामसुखल्लिकानुयोगान्तस्य सू.भा.१६४क/५५.
'dod pa'i bsod snyoms
= {'dod pa'i bsod nyams/}
'dod pa'i bsod nams
= {'dod pa'i bsod nyams/}
'dod pa'i lha
= {'dod lha/}
'dod par gyis
•क्रि. इष्यताम् — {ther zug rtag pa nyid yin na/} /{de nyid la gnas 'dod par gyis//} कूटस्थनित्यतायां हि तत्रैवास्थितिरिष्यताम् ।। प्र.अ.१४१ख/१५१; •कृ. एष्टव्यम् — {de dang mtshungs pa'i dngos po nyid/} /{spyi zhes bya bar 'dod par gyis//} वस्तुत्वं नाम सामान्यमेष्टव्यं तत्समानता ।। त.स.६२ख/५९४; उपगन्तव्यम् — {mi 'dra bar ni 'dod par gyis//} वैरूप्यमुपगन्तव्यम् त.स.६३क/५९५.
'dod par gyis shig
क्रि. इष्यताम् — {de 'dod par gyis shig} तदेतदिष्यताम् त.प.२५२ख/९७८.
'dod par gyur
= {'dod par gyur pa/}
'dod par gyur pa
भू.का.कृ. ईप्सितम् — {'dod par gyur pa'i tshig dag la//} ईप्सितपदे प्र.वा.१४२ख/४.८८; उत्कण्ठितम् — {de lho phyogs kyi lam der 'gror mi ster ba dang lhag par yang der 'gro 'dod par gyur nas} स यतो दक्षिणायाः पद्धतेर्निवार्यते, ततः सुष्ठुतरमुत्कण्ठितो गन्तुम् अ.श.१००ख/९०.
'dod par 'gyur
क्रि. इच्छेत् लो.को.१२६८.
'dod par gtogs
= {'dod par gtogs pa/}
'dod par gtogs pa
वि. कामाप्तः — {'dod par gtogs pa'i sprul pa} कामाप्तं निर्मितं अभि.को.२३ख/१११६; {'dod dang gzugs gtogs sems can ston//} कामरूपाप्तसत्त्वाख्याः अभि.को.५ख/२७६; {'di dag ni 'dod par gtogs pa dang gzugs su gtogs pa dag yin no//} कामाप्ताः, रूपाप्ताश्चेति अभि.भा.८५ख/२७६.
'dod par gtogs pa'i sprul pa
पा. कामाप्तं निर्मितम्, निर्माणभेदः — {'dod par gtogs pa'i sprul pa ni/} {phyi yi skye mched bzhi rnam gnyis//} कामाप्तं निर्मितं बाह्यं चतुरायतनं द्विधा । अभि.को.२३ख/१११६; द्र. {'dod pa na spyod pa/}
'dod par bya
•क्रि. आकांक्षयेत् — {rdzas kyi phyir gzhan 'chi bar 'dod par mi bya'o//} नार्थार्थे परस्य मृत्युनाकांक्षयेत् वि.सू.१७क/१९; कामयेत् — {yang yang rdo rjes 'dod pa bya//} मुहुर्मुहुः कामयेद् वज्री हे.त.२९ख/९८; {ma grub na byin gyis brlab pa'i phyir gsol ba bya ba 'dod par bya'o//} असम्पत्तावधिष्ठानं प्रतिज्ञपनं कामयेरन् वि.सू.५८क/७४; •कृ. एष्टव्यम् — {de bzhin du mi 'dod par bya'o//} तथा नैवैष्टव्यः अभि.भा.३०ख/३४; अभिवाञ्छितव्यम् — {rang bzhin nyid de dag tha dad par 'dod par bya'o//} तयोः स्वभावयोर्भेदोऽभिवाञ्छितव्यः त.प.७६क/६०५.
'dod par bya dgos
कृ. एष्टव्यम् — {de lta bas na gnyi ga la 'phags pa'i lam yan lag brgyad 'dod par bya dgos pa} तस्मादुभयोरार्याष्टाङ्गो मार्ग एष्टव्यः अभि.भा.४०क/१०२३; {de gnyis rang bzhin 'brel ba 'ga' zhig kyang 'dod par bya dgos so//} तयोः कश्चित् स्वभावप्रतिबन्धोऽप्येष्टव्यः प्र.वृ.२६६ख/७.
'dod par bya ba
वि. एष्टव्यम् — {gal te des bdag sdug bsngal bar/} /{'dod bya sdug bsngal bde min nyid//} दुःखे च तेनात्मैष्टव्यो यदि दुःखी सुखी न तु । प्र.अ.१४१क/१५१; अभिलक्षणीयम् — {'di lta ste dper na kha zas bzang po dug can zhig yod la/} {de bzhin du de'i kha dog dang}…{reg pa'i sgo nas 'dod par bya ba'ang yin mod kyi} तद्यथापि नाम प्रणीतं भोजनं सविषं भवेत्, किं चापि तद्वर्णतश्च…स्पर्शतश्च अभिलक्षणीयं भवति अ.सा. १३४क/७७; स्पृहणीयम् — {mdzes ldan grogs mo 'di/} …/{'dod par bya ba'i gzugs can 'bad pas thob//} अयं द्युतिमान् वयस्यः । प्राप्तः प्रयत्नात्स्पृहणीयरूपः अ.क.१२४ख/६५.७४; अ.क.३६५क/४८.८७; प्रतिकाङ्क्षितव्यम् म.व्यु.६३८२; कमनीयम् — {nyams shing nyams na 'dod par bya ba yin pa'i phyir te/} {don du gnyer bar bya ba yin pa'i phyir ro//} परिहाणौ परिहाणौ कमनीयत्वात् प्रार्थनीयत्वादित्यर्थः अभि.स्फु.२१९क/९९८.
'dod par bya ba ma yin pa
अनभिमतम् — {ma bag mar len pa'i rim pa'i man ngag bzhin du dgos pa'i 'dod par bya ba ma yin pa'am} अनभिमतं वा प्रयोजनं मातृविवाहक्रमोपदेशवद् न्या.टी.३७ख/१४.
'dod par byed
= {'dod byed/}
'dod par byed pa
= {'dod byed/}
'dod par 'os
= {'dod par 'os pa/}
'dod par 'os pa
वि. स्पृहणीयम् — {de nas thub dbang 'dod 'os pa'i/} /{shA kya thub pa dal bu yis//} स्पृहणीयो मुनीन्द्राणामथ शाक्यमुनिः शनैः । अ.क.२२४ख/२५.२; कमनीयम् — {me tog kyang yin la phreng ba yang yin te/} {spel legs yid 'ong zhes pa ni legs par bsgyur zhing spras pa'i khyad par te/} {'dod par 'os pa rnams kyis so//} स्रग्भिश्च मालाभिश्च, (संस्थानमनोरमाभिः) ग्रथनरचनाविशेषकमनीयाभिः बो.प.६२क/२६.
'dod pas bkod pa
वि. इच्छाविरचितः — {ji ltar 'phel ba la sogs sgra/} /{'dod pas bkod pa'i don can rnams//} यथा वृद्ध्यादयः शब्दा इच्छाविरचितार्थकाः । त.स.१०१क/८९०.
'dod pas brgyal ba
काममूर्च्छा— {'di'i 'dod pa rnams la 'dod pa la 'dod chags pa dang}… {'dod pa la 'dod pas brgyal ba dang} योऽस्य भवति कामेषु कामरागः… कामेच्छा (? कामेषु) काममूर्च्छा अभि.भा.२४७ख/८३४.
'dod pas gdungs pa
वि. कामातुरः — {dper na 'dod pas gdungs pa 'dod pa goms par byed pa bzhin no//} यथा कामिनीं भावयतः कामातुरस्य त.प.२९९क/१०५९; द्र. {'dod pas gzir ba/}
'dod pas bsdus pa
वि. कामाप्तः म.व्यु.२१५२; द्र. {'dod par gtogs pa/}
'dod pas 'phongs pa
इच्छाविघातः — {gzhan dag bkres pa dang skom pa dang grang ba dang tsha ba dang na ba dang 'dod pas phongs pa dang 'jigs pa'i sdug bsngal sel bas} परेषां च जिघत्सापिपासाशीतोष्णव्याधीच्छाविघातभयदुःखापनयनात् बो.भू.३९क/५०.
'dod pas gzir
= {'dod pas gzir ba/}
'dod pas gzir ba
वि. कामातुरः — {chu ldan ma yis su yi yid/} /{'dod pas gzir bar byed mi 'gyur//} कस्य कामातुरं चेतो वारुणी न करिष्यति ।। का.आ.३२१क/१.८४; कामार्तः — {ji ltar shes 'gyur bud med ni/} /{rtag tu 'dod pas gzir ba yin//} इति ज्ञातं कथं नाम कामार्ता हि सदा स्त्रियः । प्र.अ.१०क/११; मन्मथातुरः — {bud med rnams ni phal cher 'dod pas gzir zhing} प्रायेण योषितो मन्मथातुराः त.प.३२३क/१११३; द्र. {'dod pas gdungs pa/}
'dod pas log par spyod pa
पा. काममिथ्याचारः — {bdag gi chung mas chog shes shing gzhan gyi chung ma la re ba med pas 'dod pas log par g}.{yem pa dang bral ba yin te} काममिथ्याचारात्प्रतिविरतः खलु पुनर्भवति स्वदारसन्तुष्टः परदारानभिलाषी द.भू.१८८क/१५; {bdag nyid kyang 'dod pas log par spyod pa spangs pa yin zhing gzhan yang 'dod pas log par spyod pa spong ba la yang dag par 'god do//} आत्मना च काममिथ्याचारात्प्रतिविरतो भवति, परानपि च काममिथ्याचारविरमणाय समादापयति अ.सा.२८६ख/१६१; द्र. {'dod pa la log par spyod pa/} {'dod pas log par g}.{yem pa/}
'dod pas bslus
= {'dod pas bslus pa/}
'dod pas bslus pa
वि. कामविडम्बितः — {'dod pas bslus pa'i glen pa dag}…/{khe} ({khengs} ){phyir bran du 'gro bar byed//} मानार्थं दासतां यान्ति मूढाः कामविडम्बिताः ।। बो.अ.२६ख/८.७७; {'dod pas bslus pa rnams te/} {'dod pa'i ched du'am 'dod pas bslus pa ste spyos pa'o//} कामविडम्बिताः कामाय कामेन वा विडम्बितास्तिरस्कृताः बो.प.१६३क/१५२.
'dod spyod
= {'dod pa na spyod pa/}
'dod spyod can
वि. कामभोगी — {dge slong yang ni 'dod spyod can du 'gyur//} भिक्षुर्भविष्यत्यपि कामभोगी अभि.भा.११०क/३८६.
'dod bya
= {'dod par bya ba/}
'dod bya min pa
वि. व्यलीकम् — {sdig dmod yongs su gdung ba rgyud mas gzir ba de dag ni/} /{mi bzad 'dod bya min pa'i rab rib khung du 'jug par 'gyur//} ते पापशापपरितापपरम्परार्ताः तीव्रव्यलीकतिमिरं विवरं विशन्ति । अ.क.२८१ख/१०५.१.
'dod byed
•क्रि. इच्छति — {'di yang zad 'dod su zhig ni/} /{rmongs pa gzhan ni 'dod par byed//} अस्यापि क्षयमिच्छन् को व्यामोहान्तरमिच्छति ।। प्र.अ.१२३क/१३२; स्पृहयति — {mi gang rang rgyal byang chub 'dod byed pa//} प्रत्येकबोधिं स्पृहयन्ति ये नराः । स.पु.४९ख/८८; •सं. = {chang} इरा, मद्यम् मि.को.३९ख ।
इष्टकार्यम् — {gang phyir 'dod 'bras nus pa can/} /{rang bzhin nus pa med ces brjod//} (?) इष्टकार्यसमर्थं हि स्वरूपं शक्तिरुच्यते । त.स.१०२ख/९०५.
'dod ma
१. कामिनी [1] अतिशयकामयुक्ता नारी — विशेषास्त्वङ्गना भीरुः कामिनी वामलोचना । अ.को.२.६.३; कामयते पुमांसमत्यर्थमिति कामिनी । अतिशयेन कामोऽस्या इति वा । कमु कान्तौ अ.वि.२.६. ३ [2] नाडीविशेषः — {rtsa rnams ni sum cu rtsa gnyis te/} …{brkyang ma dang}…{'dod ma dang}…{bdud dral ma'o//} द्वात्रिंशन्नाड्यः…ललना…कामिनी…मारदारिका ।। हे.त.२ख/४ [3] = {shes rab} प्रज्ञा — {khu ba'i rnam pa bcom ldan nyid/} /{de yi bde ba 'dod mar brjod//} शुक्राकारो भवेद्भगवान् तत्सुखं कामिनीस्मृतम् । हे.त.१०ख/३०; कामिनी प्रज्ञेत्यर्थः यो.र.१२९ २. इच्छाः, विद्वेषेच्छादिसप्तत्रिंशद्देव्यः — {shar du sgrol ma las skyes pa dbye bar 'dod ma dang}… {'dod ma sum cu rtsa bdun rnams ni gsung gi dkyil 'khor la rang gi rigs kyi dbye bas rang rang gi phyogs rnams su'o//} पूर्वे विद्वेषेच्छा ताराजन्या …सप्तत्रिंशदिच्छा वाङ्मण्डले स्वकुलभेदेन स्वस्वदिक्षु वि.प्र.४५क/४.४६ ३. ना. कामा, पूजादेवी — {rol mo ma dang gar ma dang}…{'dod ma ste de dag la sogs pa rnams kyis de bzhin gshegs pa rnams la}…{mchod pa byas nas} नृत्या वाद्या…कामा इत्यादिभिस्तथागतानां पूजां कृत्वा वि.प्र.३१क/४.४.
'dod min
•क्रि. नेष्यते— {brda ni tha dad par 'dod min//} समयो नेष्यते भिन्नः त.स.९४ख/८५७; न वाञ्छ्यते — {des na rgyu gzhan gyis byas pa'i/} /{shes pa mi slu 'dod min te//} हेत्वन्तरकृतज्ञानसंवादोऽतो न वाञ्छ्यते ।। त.स.१०६क/९२८; न मन्यते — {su zhig kun mkhyen du 'dod min//} सर्वज्ञान् को न मन्यते त.स.१२१क/१०४९; •वि. अनिष्टम् — {de dag gi rnam par smin pa 'dod pa ma yin par 'gyur te} तेषामेवमनिष्टो विपाको भविष्यति स.पु.१३९ख/२२४; {de las steng du zhes pa ni mgo bo na ba'i mtha' las 'dod pa min pa 'chi ba'i 'jigs pa byed par 'gyur} तस्मादूर्ध्वमिति शिरोव्यथान्तादनिष्टो मरणभयकरो भवति वि.प्र.६८क/४.१२१; अनीप्सितम् — {zhes pa 'dod pa min thos nas/} /{shugs} ({dbugs} ){ring phyungs te} इत्यनीप्सितमाकर्ण्य दीर्घं निश्वस्य अ.क.२२६क/२५.२०; अकामम् — {'dod min 'dod pa 'di ni ci//} अकामकामता केयम् अ.क.२२८ख/२५.४५; •भू.का.कृ. न सम्मतः — {de yang mdor bsdus par kun mkhyen/} /{'ga' ni su zhig 'dod pa min//} सोऽपि संक्षिप्तसर्वज्ञः कस्य नाम न सम्मतः ।। त.स.११४क/९९१.
'dod min pa
= {'dod min/}
'dod me
= {'dod pa'i me/}
'dod med
= {'dod pa med pa/}
'dod med pa
= {'dod pa med pa/}
'dod tsam gyis 'byung
वि. इच्छामात्रसम्भवः — {de la'ang de dag bya bar nus/} /{mi yi 'dod tsam gyis 'byung phyir//} कर्तुमत्रापि शक्यास्ते नरेच्छामात्रसम्भवात् ।। त.स.१२८क/११००.
'dod zhen
लौल्यम् — {mi rnams kyi snying yang 'dod zhen che la bag med pa mang ste} (?) तनुघृणानि बहुलौल्यादनिभृतानि च प्रायेण मानुषहृदयानि जा.मा.१५२ख/१७६.
'dod gzho
=(?)= {'dod 'jo/}
'dod bzhin
अव्य. कामम् — {'gro la 'dod bzhin rgyal ba'i 'bras bu rdzogs par byed//} कामं जने जयफलं प्रतिपादयन्ति बो.अ.२२ख/७.५९.
'dod gzugs can
= {'dod pa'i gzugs can/}
'dod 'os
= {'dod par 'os pa/}
'dod 'os pa
= {'dod par 'os pa/}
'dod yin
= {'dod pa yin/}
'dod la chags
= {'dod la chags pa/}
'dod la chags pa
वि. कामविलग्नः — {byis pa dag ni khams gsum 'dod la chags//} त्रैधातुके कामविलग्नबालाः स.पु.३६क/६२; द्र. {'dod la rnam par chags/}
'dod las chags dang bral ba
= {'dod chags dang bral ba/}
'dod la rjes su chags ma
वि.स्त्री. कामानुरक्ता — {mi mo 'dod la rjes su chags ma srin mo mi'i khrag la dga' zhing gsod pa'i sems ma te/} {klu mo dag kyang 'o ma'i zas can rab mchog sa'i steng du rnal 'byor pa yis mchod par bya} नारी कामानुरक्ता नररुधिररता राक्षसी मारचित्ता क्षीराशा नागिनी स्यात् प्रवरभुवितले योगिना पूजनीया वि.प्र.१६६क/३.१४६.
'dod la rnam par chags pa
वि. कामेषु विलग्नः — {'di ltar 'dod la rnam par chags pa'i blo/} /{byis pa 'di kun nga yi mi nyan to//} न चैव मे ते श्रुणि सर्वि बाला यथापि कामेषु कामविलग्नबुद्धयः स.पु.३६क/६२; द्र. {'dod la chags pa/}
'dod la sred pa
वि. कामलोलः — {rta ni nges par 'dod la sred par 'gyur te} अश्वो वै कामलोलो भवति वि.प्र.१६५ख/३.१४३.
'dod las skyes
= {'dod pa las skyes pa/}
'dod las skyes pa
= {'dod pa las skyes pa/}
'dod log
= {'dod pas log par spyod pa/}
'dod sems
आशा — {sdug bsngal 'dor 'dod sems yod kyang /} /{sdug bsngal nyid la mngon par rgyug/} दुःखमेवाभिधावन्ति दुःखनिःसरणाशया । बो.अ.३क/१.२८.
'dod lha
•ना. = {bdud} कामदेवः — {de la bdud ni 'dod pa'i lha} तत्र मारः कामदेवः वि.प्र.३५ख/४.११; ना.ना. २३५ख/९३; मनोभूः — {de yi lag g}.{yas rtse la chu sbrengs nas/} /{'dod lha'i sems ni mya ngan me yis tshig/} न्यपातयत्तस्य जलं कराग्रे मनोभुवश्चेतसि शोकवह्निम् ।। जा.मा.५९क/६८; मनोभवः — {'dod pa'i lha yi rtsed mo'i gnas 'gyur 'dra/} /{yid la lta bar rab tu 'dod par 'gyur//} आक्रीडभूतानि मनोभवस्य द्रष्टुं भवत्येव मनःप्रहर्षः ।। जा.मा.१११ख/१२९; स्मरः — {'dod lha 'jig par mdzad pa} स्मरभङ्गविधायिनः त.स.१२२क/१०६४; •सं. १. कामदेवः, कामावचरदेवः — {rim bzhin/} /{'dod lha'i tshe dang nyin zhag mnyam//} कामदेवायुषा तुल्या अहोरात्रा यथाक्रमम् । अभि.को.१०क/५३३ २. इष्टदेवः, अभीष्टदेवता — {bla ma slob dpon 'dod lha la/} /{phyag 'tshal don du 'khor lo 'dzin//} गुर्वाचार्येष्टदेवस्य नमनार्थं चक्रिका धृता । हे.त.२६क/८६; इष्टदेवता — {dri la sogs pa rnams kyis 'dod pa'i lha rnams la mchod pa byas nas} गन्धादिभिरिष्टदेवतानां पूजां कृत्वा वि.प्र.७९क/४.१६१; {mchog gi 'dod pa'i lha dang dam pa'i lam nges pa'i mdor bsdus pa} परमेष्टदेवतासन्मार्गनियमोद्देशः वि.प्र.११३ख/१, पृ.११; अभिमतदेवता — {'di dag ni 'dod pa'i lha la sogs pa la phyag 'tshal ba'i 'bras bu'o//} इदमभिमतदेवतादिप्रणामफलम् बो.प.४४क/३.
'dod lha 'jig par mdzad pa
वि. स्मरभङ्गविधायी, बुद्धस्य — {mu stegs ngan khyu mchog sogs pas/} /{'dod lha 'jig par mdzad pa ni/} {ji skad bshad pa'i khyad par gyis/} /{khyad par bcas kyang nges par 'gyur//} यथोदितान्तरादेव विशेषोऽप्यवधार्यते । ऋषभादिकुतीर्थेभ्यः स्मरभङ्गविधायिनः ।। त.स.१२२क/१०६४.
'don
= {'don pa/}
'don du bcug pa po
अध्यापकः — {rtag tu rig pa'i bla ma dag gis de 'don du bcug pa po rnams dang 'don pa po rnams kyis bskyangs pa'i phyir ro//} नित्यं विद्यागुरुभिरध्यापकैरध्येतृभिश्च पाल्यमानत्वात् त.प.२२७क/९२४.
'don du 'jug
क्रि. पाठयति — {bram ze zhig lnga brgya'i tshogs la bram ze'i gsang tshig 'don du 'jug} ब्राह्मणः पाञ्चशतिकं गणं ब्राह्मणकान्मन्त्रान्पाठयति वि.व.१४५ख/१.३३.
'don du 'jug pa
= {'don du 'jug}
'don du 'jug par byed pa
अध्यापकः — {dper na skyed par byed pa dang 'don du 'jug par byed pa nyid du khyad par med kyang pha 'ong ba mthong nas bdag gi pha 'ong ngo snyam gyi mkhan po 'ong ngo snyam pa ni ma yin pa lta bu'o//} यथा जनकत्वाऽध्यापकत्वाऽविशेषेऽपि पितरमायान्तं दृष्ट्वा—‘पिता मे आगच्छति’ इति, न ‘उपाध्यायः’ इति प्र.वृ.२७८ख/२१.
'don pa
•क्रि. (वर्त.; सक.; {gdon pa} भवि., {bton pa} भूत., {thon} विधौ) पठति — {kha cig ni de dag gi dmigs pa ni dmigs pa'i dran pa nye bar gzhag pa'o zhes 'don te} तदालम्बना आलम्बनस्मृत्युपस्थानमित्यपरे पठन्ति अभि.स्फु.१६४ख/९०३; द्र.— {kun tu ca co 'don la} संकिलिकिलायते बो.भू.९१क/११५; •सं. १. = {kha ton byed pa} अध्ययनम्— {bde bar gshegs pa'i gsung rab 'don pa} सौगतप्रवचनाध्ययनम् त.प.२१३ख/८९७; {rig byed 'don pas dngos po rtogs par nus pa ring du spangs pa zhes bya ba'i tha tshig go/} वेदाध्ययनेन दूरीकृतवस्तुबोधशक्तय इति यावत् त.प.३२३क/१११४; अधीतिः — {rig byed 'don pas byas pa'i rmongs pa ni} ({rig byed 'don pa rmongs pa'o//}) {rig byed 'don pas dngos po rtogs par nus pa ring du spangs pa zhes bya ba'i tha tshig go/} वेदाधीत्या कृता जडा वेदाधीतिजडाः । वेदाध्ययनेन दूरीकृतवस्तुबोधशक्तय इति यावत् त.प.३२३क/१११४ २. = {ga pa} पाठः — {tshigs su bcad pa 'don pa la sogs pas} श्लोकपाठादिना वा.न्या.३५१ख/११७; पठनम् — {bstan bcos ma lus 'don pa dang //} पठनं सर्वशास्त्राणाम् म.मू.१८२क/१११; ध्वननम् — {sngags 'don} ध्वननमन्त्रः हे.त.२१ख/७०; उच्चारणम् — {chos dang yi ge yang 'don na'o//} उच्चारणे धर्मस्याक्षरस्यापि वि.सू.२९ख/३७; अध्यायः — {gzhung goms pa 'don pa'i dus na} अत्यभ्यस्तग्रन्थस्याध्यायादिकाले त.प.४६ख/५४१; उद्देशः — {so sor thar pa'i mdo 'don pas so//} प्रातिमोक्षसूत्रोद्देशेन वि.सू.५८क/७२; वि.सू.४७ख/६० ३. पाठः — {de ltar de min gang gi phyir/} /{de ltas 'don pa mtshungs nyid 'gyur//} नैतदेवम्, भवेन्नाम ह्येवं पाठस्य तुल्यता । त.स.११३ख/९७९; *परिपठितम् — {rang gi grub pa'i mtha' la 'don pa'i thams cad mkhyen pa'i sgra'i} स्वसिद्धान्तपरिपठितस्य सर्वज्ञशब्दस्य त.प.२५९ख/९८९ ४. = {'byin pa} उद्धरणम् — {dman pa 'don pa la brtson pa/} {yang dag rdzogs pa'i byang chub sems/}…{khyod la phyag 'tshal lo//} नमस्तुभ्यं…दीनोद्धरणसंनद्धसम्यक्संबोधिचेतसे ।। अ.क.३३७क/४४.९ ५. उद्घाटः — {rdo rje chos su rtag tu bya/} /{mdo 'don cho ga'i bya ba la//} वज्रधर्मैः सदा कार्या सूत्रोद्घाटविधिक्रिया ।। गु.स.१४०ख/१०८ ६. पाठकः — {rgyal po'i chos 'don pa tshad mar byas nas} राज्ञां धर्मपाठकप्रामाण्यात् अभि.भा.२०१ख/६८१; उद्देष्टा— {'don pa gzhan yod na gso sbyong la so sor thar pa gdon par mi bya'o//} अनुद्देशः पोषधे प्रतिमोक्षस्य सत्यन्यत्रोद्देष्टरि वि.सू.८७क/१०५ ०. उपगमनम्— {grags pa ni 'byor pa ste/} {don grags pa nyid kyis 'don pa'i phyir ro//} प्रातीत्यादौपयिकैः प्रतीतार्थतया चार्थोपगमनात् सू.भा.१८२क/७८; •वि. १. = {'don pa po} पाठी — {de 'don pa rnams kyi tshig} तत्पाठिनां पाठः अभि.स्फु.२४१क/१०४० २. निष्कासयिता — {'khor ba'i grong khyer nas 'don pa'o//} निष्कासयितारः संसारपुरात् बो.प.१०७ख/७७ ३. विशेषकः — {sder mos 'brad pa dang tshil za ba dang rgyus pa 'don pa dang} नखनिकृन्तका मेदोदाः स्नायुविशेषकाः शि.स.४५क/४३.
'don par
पठितुम् — {de lta bu'ang 'don par nus pa ma} (?) {yin no//} एवमपि शक्यते पठितुम् त.प.२५७क/९८६.
'don pa sngar bslabs
पूर्वप्रपाठकः — {gang las gang zhig stobs chung ba/} /{gang las 'dod pa sngar bslabs yin/} /{su yis dbyangs ni nyams byas te/} /{mtshams min mtshams bcad gang gis byas//} कस्य किं दुर्बलं को वा कस्मात् पूर्वं प्रपाठकः । कः स्वरक्षामतां कुर्यात् को भिन्द्यादपदे पदम् ।। त.स.११३क/९७८.
'don pa dang ldan pa
वि. उद्देशवान् — {rkyen de lta bu nyid yod na spyod pa bzang po dang ldan pa dang 'don pa dang ldan pa'i gnas bstan nas der 'gror gzhug par bya'o//} तद्रूपतायां प्रत्ययस्य सद्वृत्तोद्देशवन्तमुद्दिश्य वासं तत्रावतारे नियुञ्जीत वि.सू.५९क/७५.
'don pa pa
= {'don pa po} अध्येता — {dmigs pa'i rang bzhin gyi rig byed kyang 'don pa pa'i byed pa yod na byung ba yin no zhes bya ba ni rang bzhin gyi gtan tshigs so//} अध्येतृव्यापारे सति भवत्युपलभ्यस्वभावो वेद इति स्वभावहेतुः त.प.१७३ख/८०४.
'don pa po
अध्येता — {yang ci ste 'don pa po byed pa por mi grub bo//} अथापि स्यादध्येतारो न कर्त्तारः सिद्धाः त.प.१७३क/८०३; पाठकः — {'on te ji ltar pha dang ma dag 'du byed pa bsgrub pa'i 'don pa po la sogs pa'i lhan cig byed pa can de'i ngo bo nyid du 'gyur ba de bzhin du bu yang yin no zhe na} अथ यथा पितुर्मातुर्वा संस्काराधायिपाठकादिसहकारिणी तत्स्वभावता तथापत्यस्यापि स्यात् प्र.अ.७९क/८६.
'don pa byed pa
= {'don par byed pa/}
'don pa yin
क्रि. पठ्यते — {rig byed las 'don pa yin la} वेदे पठ्यते त.प.२११क/८९२.
'don pa'i ltung byed
पा. वाचना, प्रायश्चित्तिकभेदः वि.सू.२९ख/३७.
'don par bgyi
क्रि. उद्धरिष्यामि — {bdag gis phyogs bcur sems can rnams/} /{sdug bsngal kun las 'don par bgyi//} उद्धरिष्याम्यहं सत्त्वान्सर्वदुःखाद्दशदिशि ।। सु.प्र.८क/१४.
'don par byed
= {'don par byed pa/}
'don par byed pa
•क्रि. १. पठति — {thos pa de 'dzin zhing 'don par byed do//} तच्छ्रुतमुद्गृह्णाति पठति अभि.स्फु.१६१क/८९१; वाचयति — {'jig rten dang 'jig rten las 'das pa'i don ston par byed pa de dag nyan par byed klog par byed 'don par byed 'chang bar byed} लौकिकलोकोत्तरार्थप्रतिपादकान् शृण्वन्ति पठन्ति वाचयन्ति धारयन्ति वि.प्र.१४२क/९१; पठ्यते — {legs par sbyar bar rnam par gzhag nas 'don par byed do//} संस्कृतेन व्यवस्थाप्य पठ्यते अभि.स्फु.१११ख/८०० २. पठेत्— {su zhig tshig ma yin pa tshig nyid du bcad nas 'don par byed} अपदमेव वा कः पदत्वेन भित्त्वा पठेत् त.प.२५२ख/९७८; •सं. १. अध्ययनम् — {'on te b+ha ra ta 'don par byed pa la yang de skad du brjod par nus pa ma yin nam} ननु च भारताध्ययनेऽपि शक्यमेवं वक्तुम् त.प.१६४ख/७८३ २. अध्येता — {'don par byed pa zhes bya ba la sogs pa smos te} आह — अध्येतारश्चेत्यादि त.प.१७२ख/८०३; अध्यायी — {rig byed 'don par byed pa} वेदाध्यायिनः त.प.२५२ख/९७८; पाठकः — {rig byed 'don par byed pa'i glags tshol bar byed pa} वेदपाठकस्य रन्ध्रं निरूपयन्तः त.प.२५२ख/९७८ ३. उद्देशकः — {gnas dang las dang rnyed pa dang bsnyen bkur ba bstabs pas 'don par byed pa gnyer bar bya'o//} वस्तुकर्मलाभोपस्थायकपरिहारेणोद्देशकं परीच्छेयुः वि.सू.५८ख/७५; उद्देष्टा — {gdon par bya ba dang de'i tshad dang dus dang 'don par byed pa rnams de kho na bzhin nye bar ma bzung ba ni 'dir chos ma yin no//} उद्देश्य तदियन्तकालोद्देष्टॄणां तत्त्वानुपगृहीतिरत्राधर्मः वि.सू.६१क/७७; अध्यापकः — {ji ltar skyed pa dang 'don par byed par khyad par med na yang pha 'ong ba mthong nas bdag gi pha 'ong ngo snyam du nges kyi mkhan po'o snyam du ma yin pa bzhin no//} यथा जनकाध्यापकाविशेषेऽपि पितरमायान्तं दृष्ट्वा ‘पिता मे आगच्छति, नोपाध्यायः’ इति निश्चिनोति त.प.१६क/४७८; स्वाध्यायकारकः — {ji tsam na 'don pa byed pa'i dge slong rnams kha ton byed pa} यावत्स्वाध्यायकारका भिक्षवः स्वाध्यायन्ति वि.व.१५१क/१.३९.
'don par byed pa nyid
उद्देष्टृत्वम् — {lhag ma dang bcas pa phyir 'chos pa la zhugs pa ni 'don par byed pa nyid yin no//} उद्देष्टृत्वं सावशेषं प्रतिक्रियायाम् वि.सू.८२क/९९; पाठकत्वम् — {de la gcig rjes su 'gro ba'i rgyu mtshan 'tshed par byed pa nyid dang 'don par byed pa nyid la sogs pa ni yod pa ma yin no//} न हि तत्रैकमनुगामि निमित्तं पाचकत्वपाठकत्वादिकमस्ति त.प.२९६क/३०४.
'don par byed pa po
अध्येता — {gal te byed pa po gang yang rung ba ma mthong ba zhes khas len par byed pa de'i tshe/} {'don par byed pa po mthong ba'i phyir ma grub pa nyid gsal rab tu 'jug pa yin no//} यदि यः कश्चित् कर्त्ता न दृष्ट इत्यभ्युपगम्यते, तदाऽध्येतॄणां दृष्टत्वात् स्फुटतरमवतरत्यसिद्धता त.प.१७३क/८०३.
'don par mi byed pa
अस्वाध्यायः — {rnam pa gcig tu na gzhan dag mi skyob pa dang}…{'don par mi byed pa dang}… {mi dga' ba zhes bya ba mi dge ba bcu yin par 'don to//} यद्वा — परेषामपरित्राण…अस्वाध्यायः…अस्पृहा चेति दशाकुशलानि पठ्यन्ते त.प.३१५क/१०९६.
'dom
१. व्यामः, परिमाणविशेषः — व्यामो बाह्वोः सकरयोस्तिर्यगन्तरम् । अ.को.२.६.८७; व्यामीयते रज्ज्वादिकमनेनेति व्यामः । माङ् माने । अ.वि.२.६. ८७; {gzhon nu de ni mdog gser gyi kha dog lta bu dang ldan par gyur te/}…{'od kun tu 'dom gang ba dang} सुवर्णवर्णच्छविश्च स कुमारोऽभूत्… समन्तव्यामप्रभः ग.व्यू.२३४क/३११; वि.सू.३क/२ २. धनुः, चतुर्हस्तपरिमाणम् — {'dom dang 'dom la ji snyed mchis/} /{khru 'dom gom pa rgyang grags dang /} /{dpag tshad phyed dang dpag tshad la//} धन्वो धन्वे भवेत्कति ।। हस्ते धनुः क्रमे क्रोशे योजने ह्यर्धयोजने । ल.अ.६६ख/१५; म. व्यु.८२०४; द्र. {gzhu/}
'dom gang
व्यामः — {sangs rgyas bcom ldan 'das kyi sku}…{'od 'dom gang gis brgyan pa} बुद्धं भगवन्तं…गात्रं व्यामप्रभालंकृतम् वि.व.१५७क/१.४५; {mtho gang dang 'dom gang gi bar du zhes bya ba ni srog chags stobs dang ldan pa dang nyam chung ba dang 'brel pa'i phyir ro//} वितस्तिव्यामान्तरमिति बलवद्दुर्बलप्राणियोगात् अभि.स्फु.१६३ख/९००.
'dom pa nyid
अवष्टब्धत्वम् — {phyi rol 'dom gang gi mtha'i nye 'khor gyi nang rol na chu klung ngam ngam grog gam khron pa'am 'dom pa nyid ni go rims bzhin du de dag yin no//} अर्वाग्व्यामान्तानन्तर्यतो बहिर्नदीप्राग्भारोदया(दपा)नावष्टब्धत्वमिति यथासंख्यमेतानि वि.सू.२१ख/२५.
'dom par bya ba
उपदेशः — {long ba brgyud pa ni gzhan dag la gzugs kyi khyad par 'dom par bya ba'i phyir nus pa ma yin no//} न ह्यन्धपरम्परा परेषां रूपविशेषोपदेशाय प्रभवति त.प.१९९क/८६५.
'dom po
सम्बाधः — {khyim ni chos kyi gnyen po dang 'dom po dang las su bya ba mang ches pas} धर्मप्रतिपक्षसम्बाधत्वाच्छ्रमबाहुल्याच्च गृहस्य जा.मा.९७क/१११.
'dom mi snang
न विडंगिकया म.व्यु.८५६३.
'doms
= {mdoms} 1. उपस्थम् — {lus kyi dbang po'i cha 'ga' ste/} {mdoms kyi phyogs mo dang pho'i dbang po'i ming 'thob pa gang yin pa} कश्चिदसौ कायेन्द्रियभागः उपस्थप्रदेशो यः स्त्रीपुरुषेन्द्रियाख्यां प्रतिलभते अभि.भा. ५४क/१४० २. वस्तिः, नाभेरधोभागः — {'doms ni lte 'og gnyis dag go/} वस्तिर्नाभेरधो द्वयोः अ.को.२.६.७३; वसति मूत्रादिकमस्मिन्निति वस्तिः । वस निवासे अ.वि.२.६.७३.
'doms kyi sba ba sbubs su nub pa
पा. कोशावनद्धवस्तिगुह्यः, ओ ता, महापुरुषलक्षणविशेषः — {phyag zhabs 'khor lo'i mtshan dang rus sbal zhabs/}…/{'doms kyi sba ba sbub su nub pa'i mchog/} चक्राङ्कहस्तः क्रमकूर्मपादः …कोशावनद्धोत्तमवस्तिगुह्यः अभि.अ.८.१४; कोशोपगतवस्तिगुह्यः म.व्यु.२५८.
'doms kyis gso ba
वस्तिचिकित्सितम्— {'doms kyis gso ba bsten par bya'o//} भजनं वस्तिचिकित्सितस्य वि.सू.७७क/९४.
कौपीनाशुंकम् — {skye bor bcas la 'doms dkris gos dag spangs pas tshul khrims kyi ni gtam nyid ci//} कौपीनांशुकवर्जनेन सु(स)जने शीलस्य वार्तैव का अ.क.२५०क/९३.२१; द्र. {'doms dkris/}
'doms dkris bsdams pa
बद्धकक्ष्यः म.व्यु.५८५२; = {ske rags bcings pa/}
'doms pa
•सं. अववदनम् — {gdams ngag ni mngon par shes pa drug ste/} {de dag gis go rims bzhin du nye bar song nas skad dang sems dang 'ong ba dang 'gro ba rig par byas nas nges par 'byung bar bya ba'i phyir 'doms pa'i phyir ro//} अववादः षडभिज्ञा यथाक्रमं ताभिरुपसंक्रम्य भाषां चित्तं चागतिं च गतिं च विदित्वा निःसरणायाववदनात् सू.भा.२२७क/१३७; उपदेशः — {pha rol tu phyin pa phyin ci ma log par 'doms pa'i don du} अविपरीतपारमितोपदेशार्थम् सू.भा.१७७ख/७१; दीक्षा — {'dod pa'i bde la phyir phyogs 'doms pa'i bla//} स्मरसुखे वैमुख्यदीक्षागुरुः अ.क.३१२ख/४०.६२; •पा. अववादः, बोधिसत्त्वस्य परार्थभेदः — {byang chub sems dpa'i gzhan gyi don rnam pa bcu gsum ste/}… {legs par ston pa dang}… {'doms pa dang}… {de bzhin gshegs pa'i ye shes dang ldan pa'o//} त्रयोदशविधो बोधिसत्त्वस्य परार्थः । सुदेशना … अववादः … सह तथागतज्ञानेन सू.भा.१४३ख/२२; {kun nas nyon mongs pa can ma yin pa'i sems kyis lung nod pa dang}…{'doms pa dang rjes su ston pa yang ngo //} असंक्लिष्टचित्तानामुद्देशः…अववादानुशासनी इति बो.भू.३७क/४८; द्र. {gdams ngag}
•क्रि. अववदते — {des lhag chad med par byas shing gzhan la 'doms par byed pa} अनेनान्यूनमधिकं कृत्वा परानववदते श्रा.भू.१०२क/२६०; उपदेशं करोति — {gzhan rjes su gzung ba'i don du 'doms par byed pa} परहितार्थमुपदेशं करोति त.प.१९१क/९९; उपनिक्षिपति — {bshes gnyen dam pa dag la 'doms par byed} सन्मित्रेषूपनिक्षिपति सू.भा.२४१क/१५५; •वि. १. अववादकः — {byang chub sems dpa'} …{gleng bar byed pa yin}…{'doms par byed pa yin} बोधिसत्त्वः… चोदको भवति… अववादको भवति बो.भू. १२७ख/१६४ २. संवादकः — {tshul gsum pa'i rtags yod pa ni don 'doms par byed pa yin no//} त्रिरूपं लिङ्गं संवादकमर्थस्य हे.बि.२५४ख/७२.
'doms par mdzad pa
क्रि. अववदति — {byang chub sems dpa' gzhan nam de bzhin gshegs pa de la 'doms par mdzad pa gang yang rung ste} यो वा पुनरन्यो बोधिसत्त्वोऽस्मै अववदति तथागतो वा बो.भू.५९ख/७८.
'doms mi snang
न विडंगिकया म.व्यु.८५६३.
'doms med
निरङ्कुशम् — {'doms med yon tan 'joms par byed pa yi/} /{dri mas dga' mgur deng sang 'di na spyod//} गुणघातिभिर्मलैः निरङ्कुशं स्वैरमिहाद्य चर्यते अभि.को.२५क/११८८.
'doms mdzad
वि. दैशिकः — {ston pa rin chen lha dbang gzugs brnyan bzhin/} /{legs par 'doms mdzad lha yi rnga dang 'dra//} (?) सुरेन्द्ररत्नप्रतिभासदर्शनः सुदैशिको दुन्दुभिवद् विभो रुतम् । र.वि.१२७क/११२.
'doms yog
कौपीनप्रच्छादनम् — {gal te bdag gis 'doms yog 'ga' zhig rnyed na re stes snyam mo//} सचेदहं कौपीनप्रच्छादनं लभेयम्, शोभनं स्यात् ल.वि.१३१क/१९४; द्र. {'doms dkris/} {'doms dkris gos/}
•क्रि. (वर्त.; सक.; {dor} भवि, भूत., विधौ) १. त्यजति — {ji ltar yul gzhan 'dor zhing yul gzhan du 'jug pa} यथा तदन्यं देशं त्यजत्यन्यं देशं क्रामति अभि.स्फु.२०९क/९८२; क्षिपति — {zos nas rus pa rnams lcags kyi grong khyer de nyid du 'dor ba} तान् भक्षयित्वा अस्थीन्यत्रैवायसे नगरे क्षिपन्ति का.व्यू.२२३ख/२८६; निक्षिपति — {gang zhig tshe 'di'i phung po rnams 'dor zhing gtong la} य इमांश्च ऐहिकान् स्कन्धान् निक्षिपति त्यजति अभि.स्फु.३२१क/१२०८; जहाति — {chos kyang ma 'ongs pa'i dus nas da ltar byung ba'i dus su 'ongs pa na ma 'ongs pa'i dngos po 'dor gyi} धर्मोऽप्यनागतादध्वनः प्रत्युत्पन्नमध्वानमागच्छन्ननागतभावं जहाति अभि.भा.२३९ख/८०६; विजहाति — {gang}…{phung po 'di 'dor} य इमान् स्कन्धान् विजहाति त.प.१४२ख/१४; अपनयति — {dor bar bya ba yang 'dor} अपनेतव्यं चापनयति सू.भा.२२८क/१३९; रिञ्चति — {bdag nyid don yang mi 'dor zhing /} /{gzhan gyi don yang sgrub par byed//} आत्मार्थं च न रिञ्चन्ति परार्थं साधयन्ति च ।। सू.अ.२४०क/१५३; उज्झति — {mi mkhas pas 'dor ro//} अकौशल्याच्च उज्झन्ति सु.प. ३५क/१४; उत्सृजति म.व्यु.६४५४; प्रतिनिसृजति म.व्यु.२५५६; त्यज्यते — {de ni 'dod pa las 'dod chags dang bral bas 'thob la/} {tshangs pa'i 'jig rten las 'dod chags dang bral bas 'dor ro//} तद्धि कामवैराग्येण लभ्यते । ब्रह्मलोकवैराग्येण त्यज्यते अभि.भा. ७२ख/११५२; उत्सृज्यते म.व्यु.२५५८; मुञ्चते — {gsum pa'i mtshan mor srog 'dor zhing /} /{'jig rten pha rol 'gro bar 'gyur//} तृतीये मुञ्चते प्राणां परलोकगतो भवेत् । म.मू.२७५क/४३१ *२. क्षेप्स्यति — {tha na sangs rgyas la dmigs pa'i sems kyis me tog gcig nam mkha' la 'dor na} बुद्धमालम्ब्य अन्तश एकपुष्पमप्याकाशे क्षेप्स्यन्ति शि.स.१६६क/१६४; •सं. १. त्यागः — {smon lam rnams lo ma 'dor ba dang len pa dang chos mthun par rig par bya'o//} पर्णत्यागादानसाधर्म्यं प्रणिधानानां वेदितव्यम् सू.भा.२१६ख/१२२; परित्यागः — {gal te blo las kyi rjes su 'gro ba'i phyir 'dor ba ma yin nam} ननु बुद्धिः कर्मानुसारिणीति परित्यागः प्र.अ.१२७ख/१३६; उत्सर्गः — {tshe 'dor ba la dbang med pa'i phyir} आयुरुत्सर्गावशित्वात् अभि.स्फु.१८९ख/९४९; {gang lus 'dor ba dang lus yongs su gtong ba dang lus la mi lta ba 'di ni/} {de'i sbyin pa'i pha rol tu phyin pa'o//} यः कायस्योत्सर्गः कायपरित्यागः कायानपेक्षा, इयमस्य दानपारमिता शि.स.१०५क/१०३; क्षेपः — {gzhan du na lhas byin gyis bsad pa'i glang po che zhabs kyi mthe bos ra ba dang 'obs bdun 'dor bar yang mi 'gyur ro//} देवदत्तहतहस्तिपादाङ्गुष्ठसप्तप्राकारपरिखाक्षेपश्चान्यथा न स्याद् अभि.स्फु.२६९ख/१०९०; निक्षेपः — {rgyun chad pa'i sdug bsngal te/} {ris mthun pa 'dor ba 'chi ba las skye ba gang yin pa dang} समुच्छेददुःखं निकायसभागनिक्षेपान्मरणाद्यदुत्पद्यते बो.भू.१२९ख/१६७; अपगमः — {de'i rjes la thob pa'i gnas pas gzhan 'bul zhing gzhan 'dor ba'i phyir} तत्पृष्ठलब्धेन च विहारेणान्यस्योपगमात्, अन्यस्यापगमात् सू.भा.२२८क/१३९; अनाप्तिः — {de ni srid 'dod gang phyir yang /} /{srog chags bde sdug thob pa dang /} /{'dor 'dod 'jug pa de dag ni/} /{'dod dang 'jig sred yin par 'dod//} सा भवेच्छाप्त्यनाप्तीच्छोः प्रवृत्तिः सुखदुःखयोः । यतोऽपि प्राणिनः कामविभवेच्छे च ते मते ।। प्र.अ.१२६क/१३५; त्यजनम् — {bden pa'i dmigs pa gzhan 'dor ba dang 'jug pa'i phyir ro//} (?) सत्यान्तरत्यजनक्रमणाद् अभि.स्फु.२०९क/९८२; हानम्— {de bas na 'dor bar bya ba dang blang bar bya ba gnyis la 'dor ba dang len pa'i mtshan nyid rjes su sgrub pa ni 'grub pa zhes bya'o//} ततो हेयोपादेययोर्हानोपादानलक्षणानुष्ठितिः सिद्धिरित्युच्यते न्या.टी.३९क/३०; उत्सर्जनम्— {khyab 'jug ma las skyes pa kha na gnas pa'i mchil ma 'dor bar 'dod ma} वदनगतकफोत्सर्जनेच्छा वैष्णवीजन्या वि. प्र.४५क/४.४४; निक्षेपणम् — {khur dang khur khyer ba ni kun nas nyon mongs pa'o//} {khur 'dor ba ni rnam par byang ba'o//} भारो भारादानं च संक्लेशः । भारनिक्षेपणं व्यवदानम् सू.अ.२३९ख/१५२; निःसरणम् — {sdug bsngal 'dor 'dod sems yod kyang /} /{sdug bsngal nyid la mngon par rgyug/} दुःखमेवाभिधावन्ति दुःखनिःसरणाशयाः । बो.अ.३क/१.२८; विहरणम् त.प.; मोचनम् — {mngal skyes rnams kyi ni sgrib pa dang bcas pa yin te bcu drug phyed phyed thig le 'dor ba'i phyir ro//} गर्भजानां सावरणानि षोडशार्द्धार्द्धबिन्दुमोचनत्वात् वि.प्र.१२३क/१, पृ.२१; प्रतिमोक्षणम् — {'dzin pa dang ni 'dor ba dang //} ग्रहणप्रतिमोक्षणे अभि.अ.५.१३; प्रतिसंहरणम् — {mi bya ba'i sems kyang thob par 'gyur te/} {des na 'dor bar 'gyur ro//} {'dor ba la goms na rim gyis} अकरणचित्तञ्च प्रतिलभते । येन प्रतिसंहरति । प्रतिसंहरणाभ्यासतश्च क्रमेण बो.भू.७६ख/९८; अपाकरणम् — {yul gyi gzhi ni bor na de la dmigs pa 'dor bar rigs so//} न हि मौले विषयेऽनपाकृते तदालम्बनापाकरणं न्याय्यम् अभि.स्फु.१६८ख/९११ २. न्यासः — {rol mo mkhan gyi sgyu rtsal la'ang /} /{khyod kyi zhabs kyis 'dor bar mdzad//} कारितस्त्वं पदन्यासं कुशीलवकलास्वपि ।। श.बु.११२ख/६२; • द्र.— {yal bar 'dor ba/} {mna' 'dor ba/}
'dor ba dang 'jug pa
त्यजनक्रमणम् — {myur du 'gro ba'i phyir dang 'dor ba dang 'jug pa'i phyir dang} आशुगत्वात्, त्यजनक्रमणात् अभि.भा.३०क/९८२.
'dor ba dang len pa
हानोपादानम् — {'dor ba dang len pa'i mtshan nyid rjes su sgrub pa} हानोपादानलक्षणानुष्ठितिः न्या.टी.३९क/३०; त्यागोपादानम् — {yang gang zag ji ltar 'khor/} {phung po gzhan 'dor ba dang len pa'i phyir ro//} अथ पुद्गलः कथं संसरति ? स्कन्धान्तरत्यागोपादानात् अभि.भा.९०क/१२१४; त्यागादानम् — {smon lam rnams lo ma 'dor ba dang len pa dang chos mthun par rig par bya'o//} पर्णत्यागादानसाधर्म्यं प्रणिधानानां वेदितव्यम् सू.भा.२१६ख/१२२.
'dor ba yin
क्रि. क्षिपति — {bskyed pa'i phyir na dngos su ste/} /{shugs kyis gzhan ni 'dor ba yin//} जननात् साक्षादर्थादन्यत् क्षिपन्ति तु त.स.४४ख/४४४.
'dor bar 'gyur
क्रि. १. प्रतिसंहरति— {mi bya ba'i sems kyang thob par 'gyur te/} {des na 'dor bar 'gyur ro//} अकरणचित्तञ्च प्रतिलभते । येन प्रतिसंहरति बो.भू. ७६ख/९८ २. क्षेप्स्यते — {mes 'jig pa'i bskal pa byung ba na 'jig rten gyi khams gzhan dag na sems can dmyal ba chen po gang dag yod pa de dag tu 'dor bar 'gyur te} तेजःसंवर्तन्यां प्रादुर्भूतायां येऽन्येषु लोकधातुषु महानिरयाः, तत्र ते क्षेप्स्यन्ते अ.सा.१६०ख/९०; प्रक्षेप्स्यते — {de rnams kyis thur ma sor bzhi tsam pa re re phug de'i nang du 'dor bar 'gyur ro//} ते चतुरङ्गुलमात्रां कटिकां तस्यां गुहायां प्रक्षेप्स्यन्ते वि.व.१२३क/१.११; प्रतिनिःस्रक्ष्यति — {sems bskyed pa de dag la rnam par smod par 'gyur}…{'dor bar 'gyur} पूर्वकांश्चित्तोत्पादान् विगर्हिष्यति…प्रतिनिःस्रक्ष्यति अ. सा.३४३क/१९३; रिञ्चिष्यति — {bcom ldan 'das de ltar yang 'du shes na byang chub sems dpa' sems dpa' chen po de ni shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di 'dor bar 'gyur ro//} एवमपि भगवन् संज्ञास्यते बोधिसत्त्वो महासत्त्वो रिञ्चिष्यतीमां प्रज्ञापारमिताम् अ.सा.१६८ख/९४ ३. विजह्यात्— {bsam gtan dag pa pa 'dod chags dang bral bas 'thob par 'gyur la/} {'dod chags dang bral bas 'dor bar 'gyur ba dang} स्याच्छुद्धकध्यानं वैराग्येण प्रतिलभेत, वैराग्येण विजह्यात् अभि.भा.७२ख/११५२.
'dor bar 'gyur ba
= {'dor bar 'gyur/}
'dor bar byed
= {'dor byed/}
'dor bar byed pa
= {'dor byed/}
'dor byed
•क्रि. १. परित्यजति — {sred pa med na ni las kyis sbyar ba'i rgyal srid la sogs pa yang 'dor bar byed do//} कर्मोपात्तमपि राज्यादि परित्यजत्यतृष्णः प्र. अ.१२७ख/१३६; संत्यजति — {yang dag rgyal srid bde ba thob pa yang /} /{thar pa'i don du mkhas pas 'dor bar byed//} साम्राज्यसुखं प्राप्तं विद्वान् संत्यजति मोक्षाय ।। वि.प्र.११०क/१. पृ.५; जहाति — {gang tshe lus 'di 'dor byed} यदा कायं जहत्यमी अभि.स्फु.२८८क/११३३; उत्सृजति लो.को.१२७०; रिञ्चति — {zhi gnas dang lhag mthong dang mthun pa'i rnal 'byor yid la byed pa 'dor bar byed pa} रिञ्चति शमथविपश्यनानुयोगमनस्कारम् शि.स.४१ख/३९; निक्षिपति — {gang zhig phung po 'di rnams 'dor bar byed} य इमांश्च स्कन्धान्निक्षिपति अभि.भा.८८क/१२०८; हरति — {bud med spu gri'i so rnon gyis/} /{'phral la bcad nas 'dor bar byed//} छित्वा हरन्ति सहसा क्षुरधाराखराः स्त्रियः ।। अ.क.५ख/५०.४८; परिहरति — ग्. {yang sa la sogs pa'i gnas kyang 'dor bar byed pa} प्रपातादिस्थानं च परिहरति त.प.१००क/६४९; विसृजति — {byis pa rnams ni mtshan ma cung zad la/} /{brten nas rang gi chos lam 'dor bar byed//} निमित्तमासाद्य यदेव किंचन स्वधर्ममार्गं विसृजन्ति बालिशाः । जा.मा.७१ख/८३; मुञ्चति — {rang gi don ni 'dor mi byed//} निजमर्थं न मुञ्चति त.स.८७क/७९७; विमुञ्चति — {ngo bo 'dor bar mi byed nyid//} रूपं नैव विमुञ्चति त.स.११ख/१३५; अपनयति — {dbul ba 'dor bar byed pas na sbyin pa'o//} दारिद्र्यमपनयतीति दानम् सू.भा.१९८क/९९; छोरयति — {de rnams kyis kyang de la lhung bzed kyi lhag ma dag 'dor bar byed do//} तेऽपि तस्य पात्रशेषं छोरयन्ति वि.व.१२३ख/१.१२; जिहासति— {'dod pa dang mi 'dod pa'i sgrub par byed pa'i 'bras bu nyams su ma myong ba de dag ni 'dor ba'am len par byed pa ma yin te} न ह्यननुभूतेष्टानिष्टसाधनफलानि नियमेन जिहासन्त्युपादित्सन्ते वा त.प.१००क/६४९; मुञ्चते — {kun gzhi yis} ({kun gzhi lus} ){ni 'dor bar byed/} /{yid ni 'gro la smon par byed//} आलयो मुञ्चते कायं मनः प्रार्थयते गतिम् । ल.अ.१६७क/१२१; कीर्यते — {rlung ni gzugs la 'dor byed pa//} वायुना कीर्यते रूपम् ल.अ.१८५क/१५४ २. क्षेप्स्यति — {'jig rten 'di na sems can kun/} /{lus rnams nges par 'dor bar byed//} सर्वभूतानि लोकेऽस्मिन्निक्षेप्स्यन्ति समुच्छ्रयम् । अ.श.२८४क/२६० ३. अपक्रामेत् — {kun dga' bo gal te rnam par shes pa zhugs nas myur ba kho nar 'dor bar byed na} विज्ञानं चेदानन्दावक्राम्य क्षिप्रमेवापक्रामेद् अभि.स्फु.२८८ख/११३४; •सं. १. अपनयः — {dbul ba 'dor bar byed pa dang //} दारिद्र्यस्यापनयात् सू.अ.१९८क/९९; त्याजनम् — {zhi gnas 'dor bar byed pa dang} शमथत्याजनात् शि.स.४३ख/४१; बो.प.१०९ख/७९ २. = {lo} हायनः, संवत्सरः — संवत्सरो वत्सरोऽब्दो हायनोऽस्त्री शरत् समाः । अ.को.१.४.२१; जहाति क्रमेण ऋतूनिति हायनः । ओहाक् त्यागे अ.वि.१.४.२१ ३. = {sdig pa} वृजिनम्, पापम् — अस्त्री पङ्कं पुमान् पाप्मा पापं किल्बिषकल्मषम् ।। कलुषं वृजिनैनोऽघमंहो दुरितदुष्कृतम् । अ.को.१.४.२४; वर्ज्यते वृजिनम् । वृजी वर्जने अ.वि.१.४.२४; •वि. निक्षिप्ता — {de lta bas na phung po rnams len par byed pa yang 'ga' yang med la/} {'dor bar byed pa yang med do//} तस्मान्नास्ति स्कन्धानां कश्चिदुपादाता, नापि निक्षिप्ता अभि.भा.८८क/१२०८.
'dor byed pa
= {'dor byed/}
'dor mi byed
क्रि. न मुञ्चति — {rang gi don ni 'dor mi byed//} निजमर्थं न मुञ्चति त.स.८७क/७९७; न प्रहास्यति — {rtag tu rig byed bsrungs pa yis/} /{rang gi ngo bor 'dor mi byed//} सर्वदा रक्षितो वेदः स्वरूपं न प्रहास्यति ।। त.स.११३ख/९७९.
'dor mi byed pa
= {'dor mi byed/}
'dor med
= {nyin mo} अहः, दिवा मि.को.१३१ख ।
'dor len
= {'dor ba dang len pa/}
'dra
= {'dra ba/}
'dra mnyam
विचारः, संख्याविशेषः — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can 'dra mnyam gyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय… न सत्त्वविचारस्य ग.व्यू.३७०क/८२.
'dra ba
•क्रि. (अवि., अक.) समेति — {tshig gi mchog gis 'di kho na ltar don dang don du 'thun zhing 'dra ba dang /} {tshig dang tshig tu 'thun zhing 'dra ba dang /} {yi ge dang yi ger 'thun zhing 'dra ba ni} अर्थेनार्थः, पदेन पदम्, व्यञ्जनेन व्यञ्जनं संस्यन्दते समेति यदुताग्रपदैः अ.श.२५९क/२३७; •सं. १. उपमा — {'di la de dang 'dra ba yin pas na lam ni gzings lta bu'o//} स उपमा अस्येति कोलोपमः मार्गः अभि.स्फु.३०१क/११६४ २. प्रतिमा — {brgya byin 'dra ba brgya byin gyis bstan nas/} /{khyod la spyan slong slad du 'dir mchis so//} शक्रस्य शक्रप्रतिमानुशिष्ट्या त्वां याचितुं चक्षुरिहागतोऽस्मि । जा.मा.९ख/९; अनुकृतिः — {skyes pa 'dra ba'i bud med nyid dang bud med 'dra ba'i skyes pa nyid mtshan gyi rnam pa gzhan ma yin pa la yang ngo //} न पुरुषानुकृतित्वं स्त्रिया स्त्र्यनुकृतित्वं च पुरुषस्य व्यञ्जनान्तरप्रकारः वि.सू.१२क/१३; प्रतिनिधिः — {bsreg pa'i bdag nyid sreg za dang /} /{'dra bas rigs pa ma yin nam//} हुताशनप्रतिनिधिर्दाहात्मा ननु युज्यते ।। का.आ.३२८क/२.१७४ ३. = {'dra ba nyid} सदृशता — {yul dang 'dra ba'am yul la mngon du phyogs pa'o//} विषयसदृशता विषयोन्मुखता प्र.अ.१९ख/२२; सरूपता — {de la 'dra ba med pa'i phyir rgyu dang 'bras bu'i dngos por mi 'gyur ro//} तत्र नास्ति सरूपतेति न कार्यकारणभावः स्यात् प्र.अ.३४ख/३९; सादृश्यम् — {'di 'dra'o snyam du rtogs pas ni 'dra ba gzhan dngos po las tha dad par shes pa nus pa ma yin te} न खलु सदृशमिदमिति प्रतीत्या सादृश्यमपरं वस्तुव्यतिरेकेण वेदयितुं शक्यम् प्र.अ.१५६क/१७०; {gang gcig dang ni 'dra ba yis/} /{gzhan ni rjod par byed par brtags//} कस्य चैकस्य सादृश्यात् कल्प्यतां वाचकोऽपरः । त.स.८१ख/७५५; सारूप्यम् — {shes pa 'di'i don dang 'dra ba gang yin pa ste mtshungs pa gang yin pa tshad ma yin no//} अर्थेन सह यत् सारूप्यं सादृश्यमस्य ज्ञानस्य तत् प्रमाणम् न्या.टी.४५ख/८१; साम्यम् — {'dra ba ni mngon par brjod pa'i khyad par dang bral ba tsam du'o//} अभिलापविशेषरहितत्वमात्रेण साम्यम् त.प.१२ख/४७१; साधर्म्यम् — {sems chu dang 'dra bar bsgrub} तोयसाधर्म्यं चित्ते प्रतिपादयति सू.भा.१८८ख/८६; ताद्रूप्यम् — {'dra bas ni zhes bya ba ni don dang 'dra ba las so//} ताद्रूप्यादिति अर्थसारूप्यात् त.प.११६ख/६८३; औपम्यम् — {rin po che'i rigs chen po dang 'dra bar tshigs su bcad pa} महारत्नगोत्रौपम्ये श्लोकः सू.भा.१३८क/१३; •वि. = {mtshungs pa} सदृशः — {sman gyi rgyal po 'dra ba} भैषज्यराजसदृशः सू.अ.१४०ख/१७; समः — {lam po che dang 'dra} महापथसमः सू.अ.१४०ख/१७; {sems can rnams dang rgyal ba las/} /{sangs rgyas chos 'grub 'dra ba la//} सत्त्वेभ्यश्च जिनेभ्यश्च बुद्धधर्मागमे समे । बो.अ.१९क/६.११३; समानः — {de la 'dra ba'i ngo bo gang yin pa de ni dbang pos gzung bar bya ba yin gyi} तत्र समानं यद्रूपं तदिन्द्रियैर्गृह्यते त.प.११२क/६७५; तुल्यः — {mi 'dra ba dang 'dra bar thugs rje mdzad pa'i phyir ro//} अतुल्यतुल्यकरुणायनाच्च अभि.भा.५७ख/१०९५; उपमः — {bzod pa'i pha rol tu phyin pa dang ldan pa ni rgya mtsho dang 'dra} क्षान्तिपारमितासहगतः सागरोपमः सू.भा.१४१क/१८; निभः — {ri rab 'dra} अचलेन्द्रनिभः सू.अ.१७०ख/१७; संनिभः — {tshad med pa dang ldan pa ni mdza' bo chen po dang 'dra} अप्रमाणसहगतो महासुहृत्संनिभः सू.भा.१४१क/१८; कल्पः — {ri rab 'dra ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} मेरुकल्पो नाम समाधिः अ.सा.४३१क/२४३; {las lnga dag gis rgyal sras rnams/} /{sems can ma dang 'dra ba yin//} पञ्चभिः कर्मभिः सत्त्वमातृकल्पा जिनात्मजाः ।। सू.अ.२४१क/१५५; आभः — {te se'i gangs dang 'dra ba yi/} /{glang chen 'di ni} *{btsal ba yis//} कैलासशिखराभस्य प्रदानादस्य दन्तिनः । जा.मा.४७ख/५६; प्रख्यः — {rdo rje dang 'dra} वज्रप्रख्यः सू.अ.१४०ख/१७; सङ्काशः — {nyi ma 'dra ba khyod ni su//} को भवानर्कसङ्काशः अ.क.२३५ख/२७.९; निकाशः — {lha min dmag mi}… /{mig mi sdug la sna yang spu gri 'dra bar snang //} दैत्ययोधा घोरेक्षणाः क्षुरनिकाशविरूपघोणाः जा.मा.८१ख/९४; संनिकाशः — {glang po che'i mchog gangs ri 'dra ba}… {bzhon nas} हिमगिरिशिखरसंनिकाशं…द्विरदवरमभिरुह्य जा.मा.४७क/५६; प्रकाशः — {yid bzhin nor bu 'dra ba} चिन्तामणिप्रकाशः सू.अ.१४०ख/१७; जातीयः — {de dang 'dra ba'i sdug bsngal gyi rkyen} तज्जातीयदुःखप्रत्ययः अभि.स्फु.२५३ख/१०६०; सरूपः — {mngon sum sngon po dang 'dra ba nyams su myong ba na} नीलसरूपं प्रत्यक्षमनुभूयमानम् न्या.टी.४७क/९१; प्र.अ.३४ख/३९; प्रतिरूपकः — {ji ltar gzhan la de dag dang /} /{'dra ba tsam yang mi gda' ba//} प्रतिरूपकमप्येषां यथा नान्यत्र दृश्यते ।। श.बु.१११क/३२; प्रतिबिम्बकः — {snying rje shing dang 'dra ba'i tshigs su bcad pa lnga} करुणावृक्षप्रतिबिम्बके पञ्च श्लोकाः सू.भा.२१६क/१२२; आकारः — {dge 'dun bsrungs khyod kyis sems can ka ba 'dra ba gang dag mthong ba de rnams kyang sngon dge slong yin te} यांस्त्वं सङ्घरक्षित सत्त्वानद्राक्षीः स्तम्भाकारांस्ते भिक्षव आसन् शि.स.३७ख/३६; प्रकारः — {nga 'di lta bu'o snyam pa 'byung ste zhes bya ba ni nga ni 'di 'dra ba'o snyam pa 'byung ba ste} इत्थमस्मीति भवतीदमप्रकारोऽस्मीति भवति अभि.स्फु.२५४क/१०६१; सभागः — {de'i sprul pa 'di ni bdag dang 'dra ba yin no//} आत्मसभागमस्य तन्निर्माणं भवति बो.भू.३५क/४५; {gang zhig bya ba'i mtshan nyid rang gi las mi byed pa de ni de dang 'dra ba yin la} यद्धि कारित्रलक्षणं स्वकर्म न करोति, तत् तत्सभागः अभि.स्फु.११५क/८०८; भूतः — {'byung po rnams kyi dkar po'i lo tog shin tu chen po 'phel ba'i rgyu yin pa'i phyir sprin dang 'dra'o//} भूतानां महतः शुक्लसस्यप्रसवहेतुत्वान्मेघभूतम् सू.भा.१५३क/३८; सामान्यः — {rdzas dang mchog 'dzin 'dra ba'i phyir/} /{lta gnyis kun tu sbyor gzhan no//} द्रव्यामर्शनसामान्याद् दृष्टिः संयोजनान्तरम् ।। अभि. को.१७ख/५.४१; प्रायः — {dge ba ste/} {bsod nams nyam chung ba dang stobs dang bral ba nyid glog 'gyu ba dang 'dra ba'i phyir ro//} शुभं पुण्यं दुर्बलं सामर्थ्यविकलमेव, विद्युदुन्मेषप्रायत्वाद् बो.प.४६क/६; प्रतिस्पर्धी — {'di ni phyogs kyi glang po che'i gzugs mchog dang 'dra ba'i glang po che} अयं दिग्वारणेन्द्रप्रतिस्पर्धिरूपातिशयः कुञ्जरवरः जा.मा.१८४क/२१४; संवादी— {sgra ni rkang gdub kyi 'dra ba/} /{thos pas de ni chu 'dzin min//} रुतन्नूपुरसंवादि श्रूयते तन्न तोयदः ।। का.आ.२.३२७ख/१५८; •अव्य. इव — {de dag thams cad kyang de la bu dang 'dra ba spun dang 'dra bar dgongs pa bzang pos so so nas thugs brtse bar mdzad do//} ते चास्य सर्वे पुत्रस्येव भ्रातुरिव कल्याणैर्मनोभिः प्रत्यनुकम्पन्ते बो.भू.८४क/१०६; वत् — {yon tan 'phel sogs blo bzhin ni bdun pa'i don la 'dra ba yin no//} गुणवृद्ध्यादिवदिति । सप्तम्यर्थे वतिः त.प.१६४क/७८२; • द्र.— {'di la skye ba'i chos nyid med par yang 'dra'o//} नास्त्यस्य प्ररोहणधर्मतेति च वि.सू.४क/४; {de nyid da rung thugs la bcangs pa 'dra//} शङ्के तवाद्यापि तदेव चित्ते जा.मा.११३क/१३१; {de 'dra/} {'di 'dra ba/} {ci 'dra ba} इत्यादयः ।
'dra ba nyid
सदृशत्वम् — {'dra ba nyid ni ma rtogs phyir/} /{de yi sgo nas rjod byed min//} सदृशत्वाप्रतीतेश्च तद्द्वारेणाप्यवाचकः ।। त.स.८१ख/७५५; सादृश्यम्— {'dra ba nyid ni dmigs pa ni//} सादृश्यस्योपलम्भनम् त.स.१०८क/९४३; सारूप्यम् — {de dang mtshungs pa nyid 'dra ba nyid} तेन समता सारूप्यम् त.प.२२०क/९१०; समता — {ngo tsha ba nam mkha' dang rgyan dang 'dra ba nyid du ston to//} ह्रिया आकाशभूषणसमतां दर्शयति सू.भा. २२१ख/१३०; वत्त्वम् — {'di la rab tu byung ba 'di pa ni mu stegs can dang 'dra ba nyid do//} तीर्थ्यवत्त्वमत्रैदं प्रव्रज्य(व्राज)स्य वि.सू.३५क/४४; प्रतिकञ्चुकता — {rig byed 'di gzhan nyid yin no//} {'dra ba nyid de snang 'gyur ba} अन्य एवायं वेदः प्रतिकञ्चुकतां तत्प्रतिभासतां गतः त.प.२००ख/८६७.
'dra ba dang bcas
= {'dra ba dang bcas pa/}
'dra ba dang bcas pa
ससारूप्यम् — {'dra ba dang bcas rnam shes ni/} /{phyi rol don rig 'gyur zad mod//} अस्तु तर्हि ससारूप्यं विज्ञानं बाह्यवेदकम् । त.स.७४क/६९६.
'dra ba ma yin
= {'dra min/}
'dra ba ma yin pa
= {'dra min/}
'dra ba yod pa
सारूप्यसम्भवः — {de zhes bya ba ni 'dra ba yod pa'am rnam pa'o//} स इति सारूप्यसम्भवः, आकारो वा त.प.२२ख/४९२.
क्रि. सदृशो भवति — {de dag gis byang chub sems dpa' sa bcu pa'i dbang phyug dang 'dra bar 'gyur ro//} एतेन दशभूमीश्वरबोधिसत्त्वसदृशो भवति स.दु.१५९/१५८; समानः प्राप्नोति — {de lta na ni 'o na 'o ma la sogs pa dang 'dra bar 'gyur te} एवं तर्हि क्षीरादिभिः समानः प्राप्नोति अभि.भा.८४क/११९६.
'dra bar 'jug pa
समवृत्तिः — {mnyam pa nyid ni sems can thams cad la 'dra bar 'jug pa'i phyir ro//} समत्वेन सर्वसत्त्वेषु समवृत्तित्वात् अभि.भा.५७क/१०९४.
'dra bar ston pa
अतिदेशः — {ji ltar bsgrub pa'i don yan lag gsum gyis bsgrubs pa de bzhin du lhag ma de dang 'dra ba}…{tshul gyis mthun par bsnyad cing rigs pas 'dra bar ston pa ni nye bar sbyar bar bya'o//} यथा साध्योऽर्थस्त्रिभिरवयवैः साधितस्तथा शिष्टानामपि तज्जातीयानां…नयत्वेन समाख्यानं युक्त्याऽतिदेश उपनयः अभि.स.भा.११३क/१५१.
'dra bar byung ba'i sangs rgyas
पा. = {rgyu 'dra ba'i sangs rgyas} निष्यन्दबुद्धः — {blo gros chen po 'di ni 'dra bar byung ba'i sangs rgyas kyi bshad pa'o//} एषा महामते निष्यन्दबुद्धदेशना ल.अ.७७ख/२५; द्र. {'dra bar 'byung ba'i sangs rgyas/}
'dra bar 'byung ba'i sangs rgyas
पा. = {rgyu 'dra ba'i sangs rgyas} निष्यन्दबुद्धः — {gzhan yang blo gros chen po chos nyid dang 'dra bar 'byung ba'i sangs rgyas ni} पुनरपरं महामते धर्मतानिष्यन्दबुद्धः ल.अ.७७क/२५; द्र. {'dra bar byung ba'i sangs rgyas/}
'dra bar rtsi ba
समगणना — {yang dbang po'i bye brag gis sum 'gyur te/} {de ltar byas pas so//} {'dra bar rtsi ba'i phyir bsam gtan 'og ma'i rnam pa dgu las 'dod chags dang bral ba gang yin pa de ni gong ma'i 'ching ba mtha' dag dang ldan par bshad pa yin no//} इन्द्रियभेदात् पुनस्त्रिगुणा इत्येवं कृत्वा यो ह्यधरे ध्याने नवप्रकारवीतरागः स उत्तरे सकलबन्धन उक्तः, समगणनार्थम् अभि.भा.२६क/९६५.
'dra min
= {'dra ba ma yin pa} 1. असभागः — {'gog pa ni 'dra ba ma yin no//} असभागो निरोधः अभि.भा.२८ख/२१ २. वैरूप्यम् — {dngos po'i mthar ni byas pa las/} /{gal te 'dra min dang bral ba'i/} /{dngos po de ni tha dad min//} अवधीकृतवस्तुभ्यो वैरूप्यरहितं यदि । तद्वस्तु न भवेद् भिन्नम् त.स.६२ख/५९५.
'drang ba
वि. अभिरुचितः — {dge slong dag gis so//} {'drang ba dag gis so//} भिक्षुभिरभिरुचितैः वि.सू.९०क/१०८; द्र. {des kyang dbugs phyung nas de rnams 'drang ba las sna bo bskos te dpya thang bcad} तेन च समाश्वासितास्तदभिप्रायाश्च राजभटाः स्थापिता निपकाश्च गृहीताः वि.व.२२१ख/१.८६.
'drang bar bya
आरोचनम् — {de gnyis su gcig yan chad kyis so//} {gzu bo dag la 'drang bar bya'o//} तयोरेकतः स्थलस्थानारोचनम् वि.सू.९०क/१०८.
'drangs
= {'drangs pa/}
'drangs pa
वि. तृप्तः — {sems can brkam pa'i rang bzhin can 'drangs pa rnams la bza' ba dang btung ba bsod pa sbyin par yang mi byed do//} न तृप्तेषु लोलुपजातीयेषु सत्त्वेषु प्रणीतं पानभोजनमनुप्रयच्छति बो.भू.६४क/८३; पूर्णगात्रः — {bkres pa rnams 'drangs par 'gyur} जिघत्सिताः पूर्णगात्रा भवन्ति म.व्यु.६३०६.
'drangs par byed pa
यापनम् — {skad cig zas tsam sbyin par byed pa dang /} /{brnyas bcas nyin phyed 'drangs par byed pa yang //} क्षणमशनकमात्रदानतः सपरिभवं दिवसार्धयापनात् ।। बो.अ.३ख/१.३२.
'drad cing 'thog pa
क्रि. भक्ष्यमाणः — {shi ba'i rkeng rus} …{brgya stong du ma la}…{'drad cing 'thog pa mthong ngo //} मृतकलेवरशतसहस्राणि…भक्ष्यमाणानि अपश्यत् ग.व्यू.२४ख/१२१.
'dral ba
वि. भेदी — {mtshams med pa lnga byed pa rnams dang sangs rgyas kyi bstan pa la gnod pa byed pa rnams dang dam tshig 'dral ba rnams} पञ्चानन्तर्यकारिणां बुद्धशासनापकारिणां समयभेदिनाम् वि.प्र.१५१ख/३.९७.
'dral bar 'gyur ba
क्रि. निर्भेत्स्यति — {de bzhin gshegs pa'i snying po can sems can thams cad kyi ma rig pa'i sgo nga'i sbubs 'dral bar 'gyur ba zhig ni 'di nas tshur 'ong ngo //} अयं स तथागतगर्भ आगच्छति, यः सर्वसत्त्वानामविद्याण्डकोशं निर्भेत्स्यति ग.व्यू.७७ख/१६९.
'dral bar byed pa
= {'dral byed/}
'dral bar mi byed
अखण्डचारी भवति — {byang chub sems dpa' ni tshul khrims dag 'dral bar mi byed} बोधिसत्त्वः शीलेष्वखण्डचारी भवति बो.भू.९८ख/१२५.
'dral byed
•वि. भञ्जकः — {grong 'joms par byed pa'i chom rkun pa dag gam sho gam 'dral bar byed pa'i tshong pa dag dang lhan cig 'gro ba la'o//} ग्रामघातकैश्चौरैः शुल्कभञ्जकैर्वा वणिग्भिः वि.सू.४५ख/५७; द्र. {'dral bar mi byed/} ।। •सं. = {gshol} सीरः, लाङ्गलम् — लाङ्गलं हलम् ।। गोदारणं च सीरः अ.को.२.९.१४; सीयते युगेन सह बध्यते सीरः । षिञ् बन्धने अ.वि.२.९.१४.
'dral byed pa
= {'dral byed/}
'dri
= {'dri ba/}
'dri po
= {'dri ba po/}
'dri ba
•क्रि. (वर्त.; सक.; {dri ba} भवि., {dris} भूत., विधौ) १. पृच्छति — {mkhyen bzhin du 'dri} जाननतः पृच्छति म. व्यु.९२०१; परिपृच्छति — {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas la shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'dri ba} यस्त्वं तथागतमर्हन्तं सम्यक्संबुद्धं प्रज्ञापारमितां परिपृच्छसि सु.प.२०ख/१; प्रश्नयति — {gang las ltos te 'dri} कानधिकृत्य प्रश्नयसि अभि.स्फु.१११क/७९९; परिपृच्छ्यते — {de gnyis la yang cung zad kyang lung mi ston gyi 'dri ba 'ba' zhig zad na} तयोश्च न किंचित् व्याक्रियते केवलं परिपृच्छ्यते अभि.भा.२३८क/८०० *२. प्रक्ष्यति — {gang tshe khyod la rgyal pos 'dri//} प्रक्ष्यति त्वां यदा राजा अ.क.१५२ख/६९.१८; •सं. प्रश्नः — {'dri ba rnam pa bzhi} चतुर्विधो हि प्रश्नः अभि.भा.२३६ख/७९७; {'dri ba de ni lung du ma bstan pa yin la} सोऽव्याकृतः प्रश्नः अभि.स्फु.११०क/७९७; पृच्छा — {kye ma'o 'phags pa shA ri'i bu ci'i phyir 'di 'dri bar gyur} कुतो नु बतेयमार्यस्य शारिपुत्रस्य पृच्छा जाता अ.सा.१५३क/८६; {bsngags pa dang bsngags pa ma yin pa dang}… {'dri ba dang yongs su 'dri ba dang}… {phyir smra ba sgrub pa dag la ni bye brag med pa nyid do//} अविशिष्टत्वं वर्णावर्ण… पृच्छापरिपृच्छा… अनुभाषणप्रतिपदाम् वि.सू.२०क/२३; परिप्रश्नः — {gsad par bya ba mthong ngam zhes 'dri ba la} वध्यदर्शनपरिप्रश्ने वि.सू.३१क/३९; पृच्छनम् *प्र.वृ.१८८–२/५९; परिपृच्छनम् *प्र.वृ.१८८–२/५९; •वि. प्राश्निकः — {gtan tshigs brjod pa dang phyir rgol ba dang 'dri ba'i tshig gi skabs med par 'gyur ro//} अनवतारहेतुर्वा वादिप्रतिवादिप्राश्निकवचनस्य प्र.अ.१५७ख/१७१; प्रष्टा — {khyod ni sangs rgyas thams cad la/} /{rang rig spyod yul 'dri ba yin//} त्वं प्रष्टा सर्वबुद्धानां प्रत्यात्मगतिगोचरम् ।। ल.अ.५८क/३; याचकः — {dad pa 'dri ba'i dge slong} छन्दयाचका भिक्षवः वि.व.१५३ख/१.४२.
'dri ba rnam pa bzhi
चतुर्विधः प्रश्नः — १. {mgo gcig tu lung bstan par bya ba} एकांशव्याकरणीयः, २. {rnam par phye nas lung bstan par bya ba} विभज्यव्याकरणीयः, ३. {dris nas lung bstan par bya ba} परिपृच्छ्य व्याकरणीयः, ४. {gzhag par bya ba} स्थापनीयः अभि.भा. २३६ख/७९७.
'dri ba po
प्रष्टा, प्रश्नकर्ता — {'dri ba po g}.{yon can rnam par tho 'tshams pa'i bsam pa can gyi} शठस्य विहेठनाभिप्रायस्य प्रष्टुः अभि.स्फु.१११क/७९९; प्रश्नयिता — {'dri po 'dri bar byed 'gyur ba//} प्रश्नः प्रश्नयितुर्भवेत् प्र.अ.९०क/९७.
'dri ba yin
क्रि. पृच्छति — {de skad du 'dri ba yin no//} एवं पृच्छति अभि.स्फु.१२०क/८१७; प्रश्नो भवति — {de ji ltar na de gnyis kyi 'dri ba yin} तत् कथमनयोः प्रश्नो भवति अभि.भा.२३८क/८००.
'dri ba la lung bstan pa
= {'dri ba lung bstan pa/}
'dri ba lung bstan pa
पा. परिपृच्छाव्याकरणम्, प्रश्नभेदः — {'dri ba po g}.{yon can rnam par tho 'tshams pa'i bsam pa can gyi 'dri ba lung bstan pa} शठस्य विहेठनाभिप्रायस्य प्रष्टुः परिपृच्छाव्याकरणम् अभि.स्फु.१११क/७९९; परिपृच्छ्य व्याकरणम् — ग्. {yon can gyi 'dri ba la lung bstan pa yang 'di nyid yin te} एतदेव शठस्य परिपृच्छ्य व्याकरणम् अभि.भा.२३६ख/७९७; द्र. {'dri ba rnam pa bzhi/}
'dri bar 'gyur
क्रि. प्रक्ष्यति — {'di ltar 'dri bar 'dod pa'i mgrin bcu 'di ni ma 'ongs pa'i rgyal ba rnams la'ang 'dri bar 'gyur ro//} य एष प्रष्टुकामो दशग्रीवोऽनागतानपि जिनान् प्रक्ष्यति ल.अ.६१क/६; पृच्छिष्यते — {ma ni}…{'dri bar 'gyur//} पृच्छिष्यते…जननी सु.प्र.५६क/१११.
'dri bar 'dod pa
वि. प्रष्टुकामः — {'di ltar 'dri bar 'dod pa'i mgrin bcu 'di ni ma 'ongs pa'i rgyal ba rnams la'ang 'dri bar 'gyur ro//} य एष प्रष्टुकामो दशग्रीवोऽनागतानपि जिनान् प्रक्ष्यति ल.अ.६१क/६.
'dri bar byed
क्रि. पृच्छति — {zhes bya ba nges pa 'di yid la bzhag nas 'dri bar byed pa yin no//} इति नियमं मनसिकृत्वा पृच्छति अभि.स्फु.१०४क/७८७; प्रश्नं पृच्छति — {de dag sde snod gsum pa la 'dri bar byed la} ते त्रिपिटं प्रश्नं पृच्छन्ति अ.श.१६१ख/१५०; परिपृच्छति — {'di la yid gnyis cung zad kyang /} /{med na ci phyir 'dri bar byed//} किञ्चिद्ध्यशङ्कमानोऽसौ किमर्थं परिपृच्छति । त.स.४३ख/४३७; परिपृच्छ्यते — {gang tshe 'di dag gi rgyu ni/} /{gzhan gang yin zhes 'dri bar byed//} किमित्यन्यस्तदा हेतुरमीषां परिपृच्छ्यते ।। त.स.६क/८०.
'dri bar byed pa
= {'dri bar byed/}
'dri bar rab tu dbye ba la mkhas pa
वि. प्रश्नप्रभेदकुशलः — {gang chos kyi rnam grangs 'di 'dzin tam}…{nang du yang dag 'jog lhur len pa yin/} {nang du yang dag 'jog mang du byed pa dang 'dri bar rab tu dbye ba la mkhas pa yin} य इमं धर्मपर्यायं धारयेद्…प्रतिसंलयनगुरुकः प्रतिसंलयनबहुलश्च प्रश्नप्रभेदकुशलश्च भवेत् स.पु.१२७ख/२०२.
प्रत्यभिज्ञानम्— {zhes pa dge slong tshig thos nas/} /{rdo ba yis ni bsnun pa bzhin/} /{'dri shes bdag} ({dag} ) {gis 'jigs pa des/} /{rigs pa de de rab bsams pa//} इति भिक्षोर्वचः श्रुत्वा शिलयेव स ताडितः । प्रत्यभिज्ञानचकितस्तां तां युक्तिमचिन्तयत् ।। अ.क.२३५क/८९.१७३.
'drid
= {'drid pa/}
'drid pa
•सं. १. = {'brid pa/} {slu ba} वञ्चनम् — {'drid pa dang mi srun pa dang brdzun du smra ba dang log pa'i chos su gtogs pa} वञ्चननिकृतिमृषावादमिथ्याधर्मसंगृहीताः बो.भू.१३४ख/१७३; वञ्चना — {pha rol gsod pa'am pha rol 'drid par mi byed do//} न…परवधं परवञ्चनां वा कुर्यात् बो.भू.६२ख/८१; {de la sgyu ni gzhan 'drid pa'o//} तत्र परवञ्चना माया अभि.भा.२५०ख/८४५; विसंवादनम् — {bshes gnyen ngan pa ltar 'drid pa'i bdag nyid can} कुमित्रवद्विसंवादनात्मकः शि.स.१२९क/१२४ २. उल्लापनम् — {de bzhin du mig dang dbang po yang chang pa stong pa ltar brdzun zhing}…{byis pa 'drid pa glen pa rmongs par bgyis pa ste} एवं चक्षुश्चेन्द्रियं च रिक्तमुष्टिसदृशमलीकम्…बालोप(बालोल्)लापनं मूर्खसंमोहनम् शि.स.१४५क/१३९; {'dod pa rnams ni rmi lam lta bu yin zhing 'di dag ni byis pa 'drid pa'o//} स्वप्नोपमाः कामाः । किमप्येते बालोल्लापनाः शि.स.४९क/४६ ०. व्यसनम् — {yul gyis nges pa'i tshig ni 'drid pa ma yin no//} न देशनिरुक्तेर्व्यसनम् वि.सू.१५क/१७; •पा. विप्रव्राजनम्, प्रायश्चित्तिकभेदः — {'drid pa'i ltung byed do//} विप्रव्राजनम् (ओ ने प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.५२क/६७; •वि. परिवञ्चयिता — {bgo skal gcig pa la mi 'drid pa yin} दायादस्य च न परिवञ्चयिता भवति बो.भू. १३६क/१७५.
'drid par
वञ्चयितुम् — {sgyus 'drid pa brtsams so//} मायया वञ्चयितुमारब्धः अभि.स्फु.१३६ख/८४७.
वि. विसंवादकः — {de la slu ba'i chos can ni 'drid par byed cing phyin ci log tu snang ba ste/} {mgal me'i 'khor lo bzhin no//} तत्र विसंवादकं मोषधर्मकं वितथख्यात्यलातचक्रवत् प्र.प.८१क/१०४.
'drid mi bya
क्रि. न प्रलोभयेत् — {mdo dang sngags kyis 'drid mi bya//} न…सूत्रमन्त्रैः प्रलोभयेत् ।। बो.अ.१३ख/५.९०.
'drim
= {'drim pa/}
'drim mkhan
परिवेष्टा — {zan gyi phyir 'dug pas 'di 'am 'di nas byin cig ces 'drim mkhan la go bar mi bya'o//} नेदमितो वा देहीति भोजनार्थमुपविष्टः परिवेष्टारं बोधयेत् वि.सू.८०क/९७.
'drim du 'jug pa
चारः — {gral rims su ma phag par 'drim du 'jug pa la ma bzlog par za ba} पंक्तिवैषम्यवादा(चारा)निवारितभुक्तिः म.व्यु.८५२०.
'drim pa
•क्रि. चर्यते — {khyim rim gyis thur mas 'drim} कुलपर्यायेण शलाका चर्यते म.व्यु.९२०४; •वि. चारकः — {thug pa 'drim pa} यवागूचारकः म.व्यु.९०५८; वारिकः — {sder bcad} ({spyad} ){'drim pa} भाजनवारिकम् वि.सू.९३क/१११; भाजकः — {gnas khang dang zas la bsko ba dang thug pa dang bag chos dang shing tog 'drim pa bsko bar bya'o//} संमन्येरन् विहारभक्तोद्देशकयवागूखाद्यकफलभाजकम् वि.सू.९३क/१११; परिवेषकः — ग्. {yas g}.{yos su ni kha zas brims la/} {de la ni 'drim pa'i mis kyang brjed nas} प्रदक्षिणश्चाहारो दीयते । तत्र परिवेषकजनो विस्मरति अ.श.२६४ख/२४२.
'drim par 'gyur gyis
क्रि. चारयिष्यामि — {tshe dang ldan pa dag bdag sang lhung bzed 'brel ba med pa 'drim par 'gyur gyis} श्वोऽहमायुष्मन्त उन्नतं पात्रं चारयिष्यामि वि.सू.२७ख/३४.
'drim par bya ba
क्रि. चार्यम् — {lhag rol phyis de nyin par 'drim par bya ba ni de zhes bya'o//} शिष्टमन्येह्यश्चर्यं (? शिष्टमन्येऽह्नि चार्यं) तदाख्यम् वि.सू.९३क/१११.
'drim par byed pa
वि. चारकः — {'drim par byed pas sbyin pa'i phyir zas nye bar bzhag pa na dge 'dun gyi gnas brtan gyis dang por snyoms par brims shig ces bsko bar bya'o//} चारयिष्यतीति चारकमाहारस्य प्रत्युपस्थितपा(मा)दौ दानाय सङ्घस्थविरो नियुञ्जीत वि.सू.७४क/९१; धारयन्ती — {chu'i khang par klu lag na bum pa thogs pa rgyan sna tshogs kyis brgyan pa dag dang /} {klu'i bu mo chu 'drim par byed pa dag go/} नानालङ्कारविभूषितानां कलशहस्तानां (नागानां) नागकन्याकानां चोदकं धारयन्तीनां पानीयमण्डपे वि.सू.९५ख/११४.
'drir chug cig
क्रि. पृच्छतु — {nang du thong la/} {ci dang ci 'dod pa 'drir chug cig} प्रविशतु, पृच्छतु यद्यदेवाकाङ्क्षति अ.श.११२ख/१०२.
'dril ba
•वि. लुठितम् — {'dril ba ni rang gi gnas nas ma 'phags pas len nus pa nyid yin na byin len ma zhig go/} लुठितस्य शक्यतायां स्वयममुक्त्वा स्थानं ग्रहीतुमध्वंसः प्रतिग्राहस्य वि.सू.३७ख/४७; •सं. चिक्कणता — {mi 'dris par} ({'dril bar} ){bya ba'i phyir nyi ma gzhan la chu'i thun blugs so//} पानीयोल्लकस्याचित्तल(क्कण)तायै दानम् । अपरे द्युः वि.सू.७०क/८७; द्र. {'dril bar 'gyur ba/}
'dril bar 'gyur ba
चिक्कणत्वम् — {gsher ches na 'dzag la/} {skam ches na 'dris par} ({'dril bar} ){'gyur bas de'i phyir ran par ro//} प्रधरणं द्रवे । चित्तल(चिक्कण)त्वमतिशुष्के । तस्मात् मध्यस्य वि.सू.७०क/८६; द्र. {'dril ba/}
'dris
= {'dris pa/}
'dris chen
संस्तवः, परिचयः — {byis las thag ring byol bar bya/} /{phrad na dga' bas mgu byas te/} /{'dris chen nyid du mi 'gyur bar/} /{tha mal ba tsam legs par bya//} बालाद्दूरं पलायेत प्राप्तमाराधयेत्प्रियैः । न संस्तवानुबन्धेन किं तूदासीनसाधुवत् ।। बो.अ.२४क/८.१५.
'dris pa
•सं. १. संस्तवः — {khyim la 'dris par} कुलसंस्तवे रा.प.२३६क/१३१; {'dris dang khyim la 'khren pa dang /} /{'du 'dzir gyur pa'i gnas dang ni/}…{bcu po 'di ni rnam spangs na/} /{sa lnga pa ni yang dag 'thob//} संस्तवं कुलमात्सर्यं स्थानं सङ्गणिकावहम् ।…विवर्जयन् समाप्नोति दशैतान् पञ्चमी भुवम् ।। अभि.अ.१.५६; बो.भू.२०ख/२५; परिचयः — {byang chub sems dpa'}…{rab tu byung ba la 'dris par byas pa} कृतप्रव्रज्यापरिचयस्तु बोधिसत्त्वः जा.मा.३ख/२; {tha snyad ni 'dris pa ste/} {nyams su myong ba zhes bya ba'i tha tshig go/} संस्तवः परिचयः, अनुभव इति यावत् त.प.१०७क/६६४ २. = {'dris pa nyid} सात्म्यम् — {dge dang mi dge'i las rnams goms byas na/} /{mi rnams la ni 'dris pa nyid du 'gyur//} अभ्यासयोगाद्धि शुभाशुभानि कर्माणि सात्म्येव भवन्ति पुंसाम् । जा.मा.८६ख/९९; •वि. संस्तुतः — {yang dag lta la khyod yid 'dris par gyis//} मनस्यसद्दर्शनसंस्तुतेऽस्तु ते जा.मा.१७८क/२०७; {'dris pa med par gnas par bya//} विहरिष्याम्यसंस्तुतः बो.अ.२४क/८. १६; उचितः — {thog ma med pa can gyis 'khor ba na 'dris pa'i phyir 'dod chags dang bral bas thob pa yin no//} अनादिमतिसंसारे उचितत्वाद् वैराग्यलाभिकी अभि.स्फु.१६२ख/८९८.
'dris pa med
= {'dris pa med pa/}
'dris pa med pa
वि. असंस्तुतः, अपरिचितः — {kun las sngon chad ma mthong bzhin/} /{'dris pa med par gnas par bya//} अपूर्व इव सर्वत्र विहरिष्याम्यसंस्तुतः ।। बो. अ.२४क/८.१६; {'dris pa med pa ni ngo shes pa med pa ste} असंस्तुतः अपरिचितः बो.प.१५३ख/१४०.
'dris par gyur pa
भू.का.कृ. सात्मीभूतम् — {sbyin pa dang dul ba dang sdom pa dang snying rje la 'dris par gyur pa} सात्मीभूतप्रदानदमसंयमकरुणः जा.मा.६६क/७७.
'dris par bya
परिचयः करणीयः — {de la khyod kyis 'dris par bya'o//} अत्र ते परिचयः करणीयः ल.अ.१००ख/४७.
'dris par bya ba
परिचयः म.व्यु.६५३२; द्र. {'dris par bya/}
'dris par byas pa
वि. कृतपरिचयः — {bsdu ba'i dngos po bzhi la yun ring po nas 'dris par byas pa} चतुर्षु संग्रहवस्तुषु दीर्घरात्रकृतपरिचयानाम् अ.श.१०क/८.
'dris par byed pa
संस्तवः — {phag 'tshong ba dang shan pa dang /} /{'dris par byed pa rnam par spang //} संस्तवं च विवर्जेया सौकरौरभ्रिकैः सह ।। शि.स.३२ख/३१; {bud med ma ning sems can gang /} /{de dang 'dris byed rnam par spang //} स्त्रीपण्डकाश्च ये सत्त्वाः संस्तवं तैर्विवर्जयेत् । शि.स.३२ख/३१.
'dris byed
= {'dris par byed pa/}
'drub cing 'dug
क्रि. सीव्यति स्म — {phyag dar khrod kyi tshem bu 'drub cing 'dug go/} पांसुकूलानि सीव्यति स्म जा.मा.१११क/१२९.
वि. स्योतुकामः — {de nas re zhig na dge slong zhig chos gos 'drub par 'dod de} यावदन्यतमो भिक्षुश्चीवरं स्योतुकामः अ.श.९३क/८४.
'drub par byed
क्रि. सीव्यति — {der dge slong dag}…{tshem bu rnams 'drub par byed do//} तत्र भिक्षवः…पांसुकूलानि च सीव्यन्ति अ.श.९३क/८४.
'drub shur
= {tshem bu'i las} पा. सूचिकर्म, कलाविशेषः — {'chongs pa dang}…{'drub shur dang}…{spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}… {thams cad la} लङ्घिते… सूचिकर्मणि… गन्धयुक्तौ — इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८.
'drubs pa
रोहणम् — {mtshon dang sman sogs 'brel ba las/} /{nag pa'i rma dag 'drubs yin na//} शस्त्रौषधाभिसम्बन्धाच्चैत्रस्य व्रणरोहणे । प्र.वा.१०८ख/१.२४.
'drubs su bya ba
सूचिकर्म म.व्यु.७१०३.
'drul ba
क्लेदः — {mes ni tshig chus ni 'drul} अग्निना दाहः, उदकेन क्लेदः अभि.स.भा.७१ख/९९; {shing gi ni 'chag pa dang 'drul bas de'i phyir lcags las byas pa dag go/} स्फुटनं क्लेदश्च काष्ठस्य तस्मादयोमयीनाम् वि.सू.९५क/११३.
'dre
१. = {sha za} पिशाचः — {blo gros chen po 'di lta ste/} {ro langs dang 'khrul 'khor gyi mi ni sems can med kyang 'dre dang sbyor bar ldan na g}.{yo ba'i las byed de} तद्यथा महामते वेतालयन्त्रपुरुषौ निःसत्त्वौ पिशाचयुक्तियोगात् स्पन्दनक्रियां कुर्वाते ल.अ.९३क/३९ २. = {'dre ba/}
'dre chen
परिग्रहः — {de kun bdag tu 'dzin pa las byung na/} /{'dre chen des ko bdag la ci zhig bya//} सर्वाणि तान्यात्मपरिग्रहेण तत्किं ममानेन परिग्रहेण ।। बो.अ.२८ख/८.१३४.
'dre ldog
= {'dre log} ।। •क्रि. परिवर्तते — {de sdug bsngal gyis nyam thag pas sa la 'dre ldog cing ku co 'don to//} स भूमौ वेदनार्तः परिवर्तते विचेष्टते क्रन्दते शि.स.४७क/४४; •वि. परिवर्तमानः — {sa'i steng na 'dre ldog cing} धरणीतले परिवर्तमाना लो.को.१२७४; लुठितः — त्रिषूपावृत्तलुठितौ परावृत्ते मुहुर्भुवि ।। अ.को.२.८.५०; लुठति भुवि परिवर्तते स्म लुठितः । लुठ प्रतिघाते । भुवि मुहुः परावृत्ताश्वनामानि अ.वि.२.८.५०.
'dre+e ldog byed
= {'dre ldog byed pa/}
'dre+e ldog byed pa
वि. विचेष्टमानः — {snying rjer ngu zhing 'dre ldog byed pa yi/} /{gtong ba 'di dang lhan cig khyod ma 'grogs//} विचेष्टमानैः करुणं रुदद्भिर्मा दातृभिर्गाः समताममीभिः ।। जा.मा.२०क/२१; द्र.— {mi de}…{de na 'dre ldog byed cing rtsol ba mthong nas} ददर्श तं पुरुषं… पर्युत्सुकं तत्र विचेष्टमानम् जा.मा.१४१ख/१६३.
'dre+e ba
•क्रि. (वर्त., भवि.; अक.; {'dres pa} भूत.) सङ्गतिर्भवति — {de lta bas na dman pa ni/} /{bud med dman pa rnams dang 'dre//} तस्माद्धीनस्य हीनाभिः स्त्रीभिर्भवति सङ्गतिः ।। शि.स.५१क/४९; मिश्रीभवति — {rnam par shes pa dmigs pa ma gtogs pa gzhan dang 'dre ba ni ma yin no//} न खलु विज्ञानमालम्बनव्यतिरेकेणापरेण मिश्रीभवति प्र.अ.८४ख/९२; व्यवकीर्यते — {'dod pa'i khams na mi dge ba gdon mi za bar dge ba dang 'dre ba ni ma yin te} नावश्यमकुशलं कुशलेन व्यवकीर्यते कामधातौ अभि.भा.१९७ख/६७०; •सं. १. संसर्गः — {'phags min skye bo 'dre ba dang //} अनार्यजनसंसर्गाद् सु. प्र.७ख/१३; अनुप्रवेशः — {gzhan dang 'dre ba med par ni/} /{rtogs pa 'ba' zhig 'dzin pa yin//} पराननुप्रवेशेन प्रतीतिः केवलग्रहः ।। प्र.अ.५क/६ २. सङ्करः — {phung po ma yin phung dang min}({phung min min})/ /{gzhan dang ma yin 'dre ba'i phyir//} न च स्कन्धा न चास्कन्धा न चाप्यन्यत्र सङ्करात् ।। ल.अ.१३१क/७७; व्यतिकरः — {gang zag de dag gi smon lam 'pho zhing smon lam 'dre bar 'gyur yang rigs 'pho ba dang rigs 'dre ba ni mi 'gyur ro//} भवत्येषां पुद्गलानां प्रणिधानसंभारः(सञ्चारः) प्रणिधानव्यतिकरः । नो तु गोत्रसंभारो(सञ्चारो) गोत्रव्यतिकरः श्रा.भू.७३ख/१९०.
'dre ba med pa
अननुप्रवेशः — {gzhan dang 'dre ba med par ni/} /{rtogs pa 'ba' zhig 'dzin pa yin//} पराननुप्रवेशेन प्रतीतिः केवलग्रहः ।। प्र.अ.५क/६; न मिश्रत्वम् — {ma zhugs pa la 'dre med cing /} /{ma 'dres pa la phrad pa med//} अप्रवेशे न मिश्रत्वममिश्रत्वे न सङ्गतिः ।। बो.अ.३४ख/९.९५.
'dre ba med par mdzad
क्रि. वियोजयति — {log par lta ba dang ni 'dre ba med par mdzad do//} मिथ्यादृष्टेर्वियोजयति ग.व्यू.२३क/१२०.
'dre bar gyur pa
साङ्कर्यम् — {spyi dang khyad par dag gi ni/} /{phan tshun rang bzhin nyid la ni/} /{'dre bar gyur pas} परस्परस्वभावत्वे स्यात् सामान्यविशेषयोः । साङ्कर्यम् त.स.६३क/५९६.
'dre bar 'gyur
क्रि. व्यवकीर्यते — {'dod pa'i khams na mi dge ba gdon mi za bar dge ba dang 'dre ba ni ma yin te/} {de stobs dang ldan pa'i phyir ro//}…{dge ba ni stobs chung ba'i phyir 'dre bar 'gyur ro//} नावश्यमकुशलं कुशलेन व्यवकीर्यते कामधातौ, तस्य बलवत्त्वात् । कुशलं तु व्यवकीर्यते, दुर्बलत्वात् अभि.भा.१९७ख/६७०.
'dre bar byed
क्रि. मिश्रयति — {de dag ni rang dang gzhan du 'dre bar mi byed} ते नात्मानं परेण मिश्रयन्ति प्र.वृ. २७४ख/१६.
'dre med
= {'dre ba med pa/}
'dre zhing gnas
= {'dre zhing gnas pa/}
'dre zhing gnas pa
वि. संसृष्टविहारी — {dge slong ma rnams dang 'dre zhing gnas pa la yang gnas nas dbyung bar bya'o//} संसृष्टविहारिणमपि भिक्षुणीभिरुत्क्षिपेयुः वि.सू.८५ख/१०३.
= {skra mkhan} नापितः — {zhing dang}…{'dreg mkhan gyi lag cha dang}…{bsil yab mkhan gyi lag cha dang} …{bstan bcos kyi glegs bam dang} क्षेत्र…नापित…वरुटभाण्ड…शास्त्रपुस्तकानाम् वि.सू.६९क/८६; क्षुरी — क्षुरी मुण्डी दिवाकीर्तिनापितान्तावसायिनः । अ.को.२.१०.१०; क्षुरशिल्पमस्यास्तीति क्षुरी अ.वि.२.१०. १०; कल्पकः — {nye bar 'khor/} /{'dreg mkhan}…{gyur//} उपाली किल कल्पकोऽभूत् अ.क.२००क/२२.७४; {'dreg mkhan la ni ma dang sring mo'i 'du shes nye bar zhog cig} मातृसंज्ञां भगिन्या दुहितुर्वेति कल्पकम् वि.सू.५ख/५.
'dreg mkhan gyi lag cha
नापितभाण्डम् म.व्यु.९०५०; {zhing dang}… {'dreg mkhan gyi lag cha dang}… {bsil yab mkhan gyi lag cha dang}… {bstan bcos kyi glegs bam dang} क्षेत्र…नापित…वरुटभाण्ड… शास्त्रपुस्तकानाम् वि.सू.६९क/८६
'dreg mkhan ma
ना. नापितिनी, योगिनी — {zlum skor bzhi pa sku'i 'khor lo'i gnas la shar du lcags mkhan ma dang}…{dbang ldan du 'dreg mkhan ma ste brgyad do//} चतुर्थपरिमण्डले कायस्थाने पूर्वे लोहकारी…ईशाने नापितिनीत्यष्टकम् वि.प्र.१६२क/३.१२६.
'dreg par byed
क्रि. अवतारयति — {skra dang kha spu dag kyang 'dreg par byed//} केशांश्च श्मश्रूण्यवतारयन्ति स. पु.५ख/६.
'dred pa
•वि. पिच्छलः — {chu dang rlung 'dus na grang ngo //} {chu dang sa 'dus na 'dred do//} अब्वायुसंसर्गाच्छीतम्, अप्पृथवीसंसर्गात् पिच्छलम् अभि.स.भा.४क/४; पिच्छिलः — {bran sman gyi 'bru mar gyis gang ba'i snod thogs te/} {stegs 'dred pa la 'gro ba} भैषज्यतैलपरिपूर्णभाजनं गृहीत्वा पिच्छिलसंक्रमेण भृत्यस्य गच्छतः शि.स.१९१ख/१९१; •सं. स्खलनम् — रिङ्ख(ङ्ग)णं स्खलनं समे अ.को.१.८.३६; स्खलतीति स्खलनम् । स्खल संचलने । स्वधर्माच्चलननामनी अ.वि.१.८.३६.
'dren
= {'dren pa/}
'dren pa
•क्रि. (वर्त.; सक.; {drang ba} भवि., {drangs pa} भूत., {drongs} विधौ) नयति — {sangs rgyas theg pa dman pas mi 'dren to//} न हीनयानेन नयन्ति बुद्धाः स.पु.२०क/३१; नेति — {de dag ma lus pa thur sel gyi rlung gis 'og tu 'dren} तत् सकलमपानवायुरधो नेति वि.प्र.२३८क/२.४३; वहति — {shing rta 'dren pa} रथो वहति अभि.स्फु.२८५क/११२८; कर्षति लो.को.१२७५; आकर्षति — {thams cad la} ({shes bya} ){yod pa rnam par gzhag pa nyid de sgrub pa dang ldan pa'i tshad ma 'dren pa yin no//} सर्वत्र ज्ञेयसत्ताव्यवस्थैव तत्साधनं प्रमाणमाकर्षति हे.बि. २५४ख/७२; अपकर्षयति— {de nas lce 'dren te} तस्माज्जिह्वामपकर्षयन्ति शि.स.४६ख/४४; नीयते — {'dod pa'i don grub pa 'dis 'dren cing thob par bya'o zhes byas so//} नीयते प्राप्यते विवक्षितार्थसिद्धिरनेन इति कृत्वा वा.टी.५१क/३; कृष्यते — {'og nas gong du 'dren to//} अधस्तादूर्ध्वं कृष्यते अभि.स्फु.२९२ख/११४२; परिकृष्यते — {'jig rten 'di ni sems kyis khrid cing sems kyis 'dren te} चित्तेनायं लोको नीयते चित्तेन परिकृष्यते सू.भा.२३३क/१४४; उद्धरते लो.को.१२७४; •सं. १. नायकः [1] नेता — {de nas rab dga' yongs rdzogs pa/} /{byas shes gdengs can 'dren pa yis//} ततः प्रहर्षसंपूर्णः कृतज्ञः फणिनायकः । अ.क.९३क/६४.५९; परिणायकः — {'jig rten 'dren pa med pa las ni thams cad mkhyen pa nyid kyi theg pas 'dren pa skyes par sems} अपरिणायकस्य (लोकस्य) सर्वज्ञतायानपरिणायकसमुत्पादसंज्ञी ग.व्यू.२४४ख/३२७; नायिका — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di ni pha rol tu phyin pa drug po 'di dag gi sngon du 'gro ba'o 'dren pa'o rab tu 'dren pa'o//} एषा हि प्रज्ञापारमिता षण्णां पारमितानां पूर्वंगमा नायिका परिणायिका अ.सा.३५०ख/१९८ [2] तथागतस्य नामपर्यायः — {blo gros chen po kha cig ni nga la de bzhin gshegs par shes so/} /{la las ni rang byung bar/} {de bzhin du la las ni 'dren pa dang rnam par 'dren pa dang} केचिन्महामते तथागतमिति मां संप्रजानन्ति । केचित्स्वयंभुवमिति । नायकं विनायकम् ल.अ.१३२क/७८; विनायकः — {gang gis gang gA'i bye mnyam du/}… /{'dren pa rab tu mthong ba ni//} गङ्गायां वालुकासमान् ये पश्यन्ति विनायकान् ल.अ.१४८ख/९५ २. आकर्षणम् — {gal te sems 'byung ba dang rngub pa'i 'bras bu yin na de'i tshe rlung 'byin pa dang 'dren pa'i rtsol ba med par yang 'gyur ro//} यदि प्राणापानकार्यं चैतन्यं तदा प्रेरणाकर्षणे वायोः प्रयत्नेन विना स्याताम् प्र.अ.६२क/७०; {gsang sngags dag gis 'dren pa ni snang ba na'o//} आभासनं मन्त्रैराकर्षणे वि.सू.१४ख/१६; अपसर्पणम्— {khab len gyis lcags 'dren pa'i dpe} अयसोऽयस्कान्तापसर्पणदृष्टान्तः त.प.१००क/६४९; आवाहनम्— {bde ba yang ma yin sdug bsngal ba yang ma yin pa'i tshor ba ni bde ba dang sdug bsngal dag gi rgyu yin te/} {yang de dag 'dren pa'i phyir ro//} अदुःखासुखा हि वेदना सुखदुःखयोरन्वयः पुनस्तदावाहनात् सू.भा.२२०क/१२६; {sdug bsngal thams cad zad pa 'dren pa'i phyir} सर्वदुःखक्षयावाहनात् अभि.स्फु.१५३ख/८७८ ३. आक्षेपः — {byed pa 'bras bu 'dren pa ste/} /{chos rnams kyi ni skyed byed min//} फलाक्षेपश्च कारित्रं धर्माणां जनकं न तु । त.स.६५ख/६१७; त.स.५९ख/५६७ ४. कर्षणम् — {sa dang byang bu la sogs pa la sen mo dang dbyug pa la sogs pas ri mo 'dren cing 'bri ba la sogs pa} भूमिफलकादिषु नखदण्डादिना रेखाकर्षणलेखनादि बो.प.९६क/६१; {ri mo 'dren pa} लेख(आ)कर्षणम् वि.सू.४६क/५८ ५. निष्कर्षणम्— {ma reg pa'i bud shing bskul ba dang bcas pa 'dren pa dang mdag ma spung ba dang 'bru ba dag la'o//} अस्पृष्टेन्धनसमवधानयुक्तनिष्कर्षणाङ्गारसमावर्त्तननिष्कर्षणेषु वि.सू.४१क/५१ ६. परायणम् — {khyod ni}… {thar 'tshal rnams kyi 'dren pa lags//} त्वं…मुमुक्षूणां परायणम् ।। श.बु.९८ ७. पूगः — {grong ngam grong rdal lam bzo sbyangs kyi gnas sam 'dren pa'i} ({ma'i} इत्यपि) {nang ngam 'khor gyi nang ngam} ग्रामे वा, निगमे वा, श्रेण्याम्वा, पूगे वा पर्षदि वा श्रा.भू.१७५ख/४६५ ८. वाहः, परिमाणविशेषः — {dro Na nyi shu la kum b+haH ste bum pa zhes bya/} {bum pa bcu la/} {bA ha/} {ste 'dren pa/} {zhes bya} मि. को.२२ख; •वि. आवाहकः — {'dren pa'i rgyu} आवाहकहेतुः बो.भू.५८क/६९; वाहः — {de nas bram ze 'khyams pa dag cig gis de la shing rta 'dren pa'i rta blangs so//} अथैनं यदृच्छयाभिगता ब्राह्मणा रथवाहांस्तुरगानयाचन्त जा.मा.५२ख/६१.
'dren pa med
= {'dren pa med pa/}
'dren pa med pa
वि. अनायकः — {'jig rten long ba 'dren pa med cing yongs su 'dren pa med par} अन्धे लोके अनायके अपरिणायके अ.श.३क/२; अपरिणायकः — {'jig rten 'dren pa med pa las ni thams cad mkhyen pa nyid kyi theg pas 'dren pa skyes par sems} अपरिणायकस्य (लोकस्य) सर्वज्ञतायानपरिणायकसमुत्पादसंज्ञी ग.व्यू.२४४ख/३२७.
'dren pa'i rgyu
पा. आवाहकहेतुः, हेतुभेदः — {rgyu bcu po dag gang zhe na/} {rjes su tha snyad 'dogs pa'i rgyu dang}… {'dren pa'i rgyu dang}…{mi mthun pa med pa'i rgyu'o//} दश हेतवः कतमे? अनुव्यवहारहेतुः…आवाहकहेतुः…अविरोधहेतुश्च बो.भू.५२ख/६९.
'dren pa'i zhabs
ना. नायकपादः, आचार्यः ब.अ. ८०१.
'dren par 'gyur
क्रि. स्यादाक्षेपः — {don du gtogs la mi ltos pa/} /{'dis ni gal te tshig gzhan yang /} /{don dang bcas pa 'dren byed na/} /{tshig gzhan dag kyang 'dren par 'gyur//} अर्थगत्यनपेक्षेण यदि वाक्यान्तरं पुनः । सार्थमाक्षिप्यते तेन स्यादाक्षेपो वचोऽन्तरे ।। त.स.५९क/५६७
'dren par byed
= {'dren byed/}
'dren par byed pa
= {'dren byed/}
'dren par byed pa nyid
आवाहकत्वम् — {de'i cha ni mthong ba'i lam gyi phyogs gcig yin te/} {de 'dren par byed pa nyid kyis phan 'dogs pa'i phyir nges par 'byed pa'i cha dang mthun pa rnams so//} तस्य भागो दर्शनमार्गैकदेशः । तस्यावाहकत्वेन हितत्वान्निर्वेधभागीयानि अभि.भा.१४क/९१४.
'dren byed
= {'dren par byed pa} ।। •क्रि. आकर्षति — {res 'ga' ni yi ges don 'dren par byed} कदाचिद् व्यञ्जनेनार्थमाकर्षति अभि.स्फु.१६१क/८९१; समाकर्षति — {ci phyir 'od de shing sogs dang /} /{phrad kyang 'dren par byed pa min//} कस्मादाप्तं न काष्ठादि सा समाकर्षति प्रभा । त.स.९२क/८२९; आवहति — {mi sdug pa ni kha dog dang dbyibs kyi bye brag la dmigs pa'i phyir rnam par rtog pa 'dren par byed do//} अशुभा तु यत्र वर्णसंस्थानविशेषलम्बनत्वाद्वितर्कमावहति अभि.भा.९क/८९५; आकर्षयति — {rab tu 'jug pa'i nus pa med pa ni mtshan nyid med pa na 'dren par byed do//} प्रवर्तमानमसल्लक्षणमसामर्थ्यमाकर्षयति वा.टी.५८क/१४; कर्षते लो.को.१२७८; आक्षिप्यते — {don du gtogs la mi ltos pa/} /{'dis ni gal te tshig gzhan yang /} /{don dang bcas pa 'dren byed na//} अर्थगत्यनपेक्षेण यदि वाक्यान्तरं पुनः । सार्थमाक्षिप्यते तेन त.स.५९क/५६७; •सं. १. आकर्षणम् — {de'i rtsal gyis lam 'dren par byed pa'i phyir ro//} तत्पुरुषकारेण मार्गाकर्षणात् अभि.स्फु.१६९ख/९१२ २. नायकः, नेता— {'jig rten 'dren byed} भुवननायकम् अ.क.२२ख/३.३५ ३. = {mig} नेत्रम्, चक्षुः — {dper na mig ni mig ces bya ba'i rnam grangs de las gzhan pa 'dren byed dang gsal byed dang khrid byed dang lta ba la sogs pa rnam grangs su gtogs pa gzhan dag tu'ang 'gyur te} यथा चक्षुश्चक्षुरित्येतस्मात् पर्यायादन्येष्वपि नेत्राक्षिनयनलोचनादिषु पर्यायान्तरेषु क्षरति अभि.स.भा.९क/१०; नयनम् — {'dren byed kun dga'i skyed byed ma/} /{rgyu skar tshogs rnams dag gi gnas//} नयनानन्दजनने नक्षत्रगणशालिनि । का.आ.३३८क/३.८८ ४. = {rta} घोटकः, अश्वः — घोटके वीतितुरगतुरङ्गाश्वतुरङ्गमाः ।। वाजिवाहार्वगन्धर्वहयसैन्धवसप्तयः अ.को.२.८.४३; भूमौ घोटते परिवर्तते घोटकः । घुट परिवर्तने अ.वि.२.८.४३; •वि. आवाहकः — {'di ltar bral ba'i thob pa 'dren par byed pa dang rten du gyur pa'i phyir gnyi gas de 'thob bo//} उभाभ्यां हि तस्य प्राप्तिर्विसंयोगप्राप्तेरावाहकसन्निश्रयत्वाद् अभि.स्फु.१४२क/८६०; आहारकः — {'dod pa la 'dun pa dang}…{the tshom dag dang de dag 'dren par byed pa'i chos rnams las yongs su sbyong bar byed do//} चित्तं परिशोधयति । कामच्छन्दाद्…विचिकित्सायास्तदाहारकेभ्यश्च धर्मेभ्यः श्रा.भू.४०क/१०१.
'dren ma
•सं. १. नायिका — {'dren mas glu len pa} नायिका गायति ना.ना.२२७ख/२४; {dam pa'i bde bas myur du rgal bar byed slad de ni lam gyi 'dren ma dang //} सत्सौख्यैर्द्रुतलङ्घनाय महतां मार्गेण सा नायिका वि. प्र.१०९ख/१, पृ.४ २. मिश्रम्, वाङ्मयभेदः — {gang gi rang bzhin de dag kyang /} /{legs sbyar de bzhin rang bzhin dang /} /{zur chag 'dren ma zhes pa ste/} /{rnam pa bzhi ru mkhas pas gsungs//} तदेतद्वाङ्मयम्भूयः संस्कृतं प्राकृतन्तथा । अपभ्रंशश्च मिश्रञ्चेत्याहुराप्ताश्चतुर्विधम् ।। का.आ.३१९ख/१.३२ ३. पूगः — {grong ngam grong rdal lam bzo sbyangs kyi gnas sam 'dren ma'i nang ngam 'khor gyi nang ngam} ग्रामे वा, निगमे वा, श्रेण्याम्वा, पूगे वा पर्षदि वा श्रा.भू.१७५ख/४६५; •वि. = {'dres pa} मिश्रः — {'byung po rnams kyi las 'dren mar sngar gsungs pa} भूतानां पुनः पूर्वोक्तमिश्रकर्म वि.प्र.२७४क/२. १००; व्यतिमिश्रः — {las gcig tu nges par gnag pa rnams ni rnam par smin pa yang gcig tu nges par gnag par 'gyur ro//}…{las 'dren ma rnams ni rnam par smin pa yang 'dren mar 'gyur ro//} एकान्तकृष्णानां कर्मणामेकान्तकृष्णो विपाकः… व्यतिमिश्राणां व्यतिमिश्रः अ.श.११०ख/१०१; व्यामिश्रः — {de bas na 'dren ma la dmigs pa'i phyir bsgom pa'i spang bar bya ba dag yin te} अतो व्यामिश्रालम्बनत्वाद् भावनाप्रहातव्यौ अभि.स्फु.१०४ख/७८७; {byang chub sems dpa' dang de bzhin gshegs pa'i sa 'dren ma gcig ste} एका व्यामिश्रा बोधिसत्त्वताथागतीभूमिः बो.भू.१८९ख/२५३; आविलः — {dbang po'i khyad par gyis gsal dang /} /{mi gsal 'dren ma la sogs pa//} इन्द्रियभेदेन पटुमन्दाविलादिकाम् प्र.वा.१३३ख/२.३९९.
'dren mar 'jug pa
मिश्रीकरणम् — {spangs pa 'dren mar 'jug pas bcom ldan 'das kyis de skad gsungs so//} प्रहाणमिश्रीकरणादेवमुक्तं भगवता अभि.स्फु.२०८ख/९८१.
'dren mar byed
क्रि. व्यतिभिद्यते — {spel bar byed ces bya ba ni sre bar yang byed cing 'dren mar byed pas te} ‘आकीर्यते’ इति । व्यवकीर्यते व्यतिभिद्यते अभि.स्फु.१९६ख/९६०.
'dren mar byed pa
= {'dren mar byed/}
'dren mar ma gyur pa
वि. अशवलम् म.व्यु.१६२२.
'dre'i tshul
पिशाचता — {gal te byin na ci spyad ces/} /{bdag don sems pa 'dre yi tshul//} यदि दास्यामि किं भोक्ष्ये इत्यात्मार्थे पिशाचता । बो.अ.२८ख/८.१२५.
'drer
= {'dre ru/}
'drer rung
= {'drer rung ba/}
'drer rung ba
वि. संसर्गयोग्यः — {shes pa gcig la 'drer rung ba'i don dag la gang yang rung ba grub pa gang yin pa de nyid cig shos med par grub pa yin no//} एकज्ञानसंसर्गयोग्ययोरर्थयोरन्यतरस्यैव या सिद्धिः साऽपरस्याभावसिद्धिः त.प.२८०ख/१०२८.
'dres
= {'dres pa/} {'dres nas} व्यतिसार्य — {gtam rnam pa sna tshogs kyis 'dres nas phyogs gcig tu 'dug go/} विविधां कथां व्यतिसार्य एकान्ते निषण्णः अ.श.२५७क/२३६.
'dres 'gro
= {ba sha ka} अटरूषः, वासकः मि.को.५८क ।
'dres can
वि. संसर्गी — {'dres can rten tha dad pa yi/} /{ngo bos phyi rol gnas pa yi/} /{gsal bya gang yin de 'byed la/} /{de ni cher yang rtog pa yin//} (?) संसर्गिणोऽपि चाधारा यं न भिन्दन्ति रूपतः । अपोहैः स बहिःसंस्थैर्भिद्येतेत्यतिकल्पना ।। त.स.३५क/३६५.
'dres pa
•सं. १. संसर्गः — {lcags gong dang ni me bzhin du/} /{'dres pa'i rnam dbyer med ce na//} संसर्गादविभागश्चेदयोगोलकवह्निवत् । प्र.वा.१२९क/२.२७७; सङ्गतिः — {phan tshun 'gal ba'i bdag nyid dang /} /{'dres pas tha dad nyid du 'gyur//} परस्परविभिन्नात्मसङ्गतेर्भिन्नता भवेत् ।। त.स.२७क/२९०; श्लेषः — {'dres pa don gcig gcod pa na//} एकार्थश्लेषविच्छेदः प्र.वृ. २९७क/४१; संभेदः म.व्यु.५१९१; सम्पातः — {gcig la phan tshun mi mthun pa'i chos su ma} ({chos du ma} ){'dres par rigs pa ni ma yin te} न ह्येकस्यान्योऽन्यप्रत्यनीकानेकधर्मसम्पातो युक्तः त.प.६९ख/५९१; उपसर्गः — {ji srid du/} /{nyon mongs dri ma 'dres las ma grol ba//} न यावद्विमुच्यते क्लेशमलोपसर्गात् र.वि.१०७क/६२; वेणिः, ओ णी — {'grogs pa ni 'dres pa zhes bya'o/} /{'dres pa med pas na ma 'dres te/} {logs shig tu gyur pa zhes bya ba'i tha tshig go/} सम्पर्को वेणीत्युच्यते, न वेणिरवेणिः; पृथग्भव इत्यर्थः अभि.स्फु.१०३ख/७८६; सङ्करः — {des na rang bzhin dang 'dres pa'i phyir 'khrul pa ma yin no zhe na} तेन प्रकृतिसङ्करान्न व्यभिचारः प्र.अ.११३क/१२० २. = {'dres pa nyid} मिश्रत्वम् — {ma zhugs pa la 'dre med cing /} /{ma 'dres pa la phrad pa med//} अप्रवेशे न मिश्रत्वममिश्रत्वे न सङ्गतिः ।। बो.अ.३४ख/९.९५ ३. मिश्रकम्, वाङ्मयभेदः — {legs sbyar sargas bcings la sogs/}… /{zlos gar la sogs 'dres pa'o//} संस्कृतं सर्गबन्धादि…नाटकादि तु मिश्रकम् ।। का.आ.३१९ख/१.३७; द्र. {'dren ma/} ।। •ना. मिश्रकावणम्, इन्द्रस्योद्यानम् — {lha rnams kyi rtsed mo'i sa skyed mos tshal bzhi yod de/} {'di lta ste/} {skyed mos tshal shing rta sna tshogs can dang rtsub 'gyur dang 'dres pa dang dga' ba'i tshal} चत्वार्युद्यानानि देवानां क्रीडाभूमयः । चैत्ररथमुद्यानम्, पारुष्यकम्, मिश्रकावणम्, नन्दनवनं च अभि.भा.१५०क/५२२; द्र. {'dres tshal/} ।। •भू.का.कृ. मिश्रितः — {'dres pa ni nyon mongs pa gzhan dang 'brel pa'i stobs kyis nye bar len par byed pa yin no//} मिश्रिता त्वन्यक्लेशसम्पर्कवशादुपाददति अभि.स्फु.१२९ख/८३४; संमिश्रितः लो.को.१२७८; संसृष्टः — {gal te tshe dang drod gnyis 'dres par gsungs pa'i phyir gzugs yod pa nyid du grub bo zhe na} आयुरूष्मणोः संसृष्टवचनात् रूपास्तित्वसिद्धिरिति चेत् अभि.स्फु.२८७ख/११३२; {mang po'i tshogs dang 'dres pa dang /} /{dge slong ma dang gang 'dres pa/} /{'dres par gyur pa'i 'tsho ba de/} /{rnal 'byor can la rung ma yin//} गणे च गणसंसृष्टे भिक्षुणीषु च यद्भवेत् । तद्धि आजीवसंसृष्टं न तत्कल्पति योगिनाम् ।। ल.अ.१७१ख/१२९; उपसृष्टः — {de bzhin sems can la yod nyon mongs kyi/} /{dri ma dang 'dres rgyal ba'ang} …/{de srid}…{mi byed//} सत्त्वेष्वपि क्लेशमलोपसृष्टमेवं न तावत्कुरुते जिनत्वम् । र.वि.१०७क/६२; श्लिष्टः — {brjod 'dod rjes dpog rnam pa dang /} /{'dres pa phyi yi dngos por ni/} /{zhen pas 'di la 'jug ce na//} विवक्षानुमितिश्लिष्टमाकारं बाह्यभावतः । व्यवसायानुवृत्तिश्चेत् त.स.३४क/३५८; संभिन्नः — {de ni 'dres la dmigs pa dang //} संभिन्नालम्बनश्चासौ सू.अ.१६६क/५७; कीर्णः — {'phrogs dang 'dres dang}… {ring du song ba'i mos pa'o//} हार्या कीर्णा…दूरगा चाधिमुक्तिः ।। सू. अ.१६२ख/५२; आकीर्णः — {de yang 'dres par gnas pa yin no//} तच्चाकीर्णस्य विहरतः अभि.स्फु.२१८ख/९९७; व्यवकीर्णः — {'dres pa ni 'bring po'o//} व्यवकीर्णा मध्या सू.भा.१६२ख/५२; संकीर्णः म.व्यु.२४७४; आक्रान्तः — {dper na kha zas zhim po dug dang 'dres pa dang 'dra ste} यथा मृष्टमशनं विषाक्रान्तम् सू.भा.२१५क/१२०; मिश्रीभूतः — {'dres pa ste/} {'chol ba} मिश्रीभूतः सङ्कीर्णः त.प.१४४क/१७; सम्मूर्छितः — {'dres pa ni gcig gi ngo bor gyur pa'o//} सम्मूर्छितम् एकलोलीभूतम् त.प.२१९क/१५५; संवलितः — {dge ba dang mi dge ba 'dres pa la mi nyid du 'gyur ro//} शुभाशुभसंवलिते मानुषत्वं भवति वि.प्र.२७१क/२.९३; •वि. मिश्रः — {byang chub sems dpa' chen po thams cad dang don gcig pa nyid la 'jug pa'i sgo nas te/} {don thams cad ni 'dres pa nye bar 'dres pa yin pa'i phyir ro//} सर्वमहाबोधिसत्त्वैककार्यत्वप्रवेशतश्च मिश्रोपमिश्रकार्यत्वात् सू.भा.२१२क/११६; विमिश्रः — {'dres pa las ni}…{snying po}…/{khyod kyis kun bzhes thugs la bzhag/} विमिश्रात् सारमेवात्तं…त्वया श.बु.२४; व्यामिश्रः — {'dres pa la dmigs pa'i phyir bsgom pas spang bar bya ba yin no//} भावनाप्रहातव्यम्, व्यामिश्रालम्बनत्वात् अभि.स्फु.१०४ख/७८७; व्यतिमिश्रः — {rnam gsum sbyor ba rab ldan pa/} /{'dod chags zhe sdang gti mug yin/}… /{'dres pa'ang rnam par 'dres pa 'o//} त्रिधा प्रयोगोद्युक्तानि रागद्वेषमोहिनाम् ।… व्यतिमिश्रं विमिश्रितः म.मू.१८२क/१११; सम्मिश्रः — {gal te de 'dra ba sdug bsngal dang 'dres pa ni sdug bsngal nyid do zhe na} ननु तादृशं दुःखसम्मिश्रं दुःखमेव प्र.अ.१४०क/१५०; संसर्गी — {de tshe ming dang don 'dres pas/} /{rnam rtog la yod gzhan du min//} तदा तन्नामसंसर्गी विकल्पोऽस्त्यपरो न च । त.स.४६क/४५८; शबलः — {'dres pa'i ngo bo gcig yin zhes/} /{dngos po sngar ni bstan 'dzin to//} शबलाकारमेकं हि वस्तु प्राक् प्रतिपादितम् ।। त.स.८५क/७८१; म.व्यु.२०८९; सम्मुग्धः — {dang por lta ba'i shes pas 'dres pa'i ngo bor rtogs kyi/} {nges pa'i ngo bos ni ma yin no//} प्रथमं सम्मुग्धरूपेणालोचनाज्ञानेनाधिगतम्, न हि निश्चितरूपेण त.प.१४ख/४७५;
'dres pa can
वि. ससङ्करः — {ji srid du yang dam 'cha' ba/} /{de srid thams cad 'dres pa can/} /{rang sems tsam du blta bya ste/} /{rtsod pa brtsal par mi bya 'o//} यावत्प्रतिज्ञा क्रियते तावत्सर्वं ससङ्करम् । स्वचित्तमात्रं संपश्यन् न विवादं समारभेत् ।। ल.अ.१४२क/८९.
'dres pa chung ngu'i chos la dmigs pa
वि. परीत्तमिश्रधर्मालम्बकः लो.को.१२७८.
'dres pa chen por gyur pa'i chos la dmigs pa
वि. महामिश्रधर्मालम्बकः लो.को.१२७८.
'dres pa med
= {'dres med/}
'dres pa med pa
= {'dres med/}
'dres pa tshad ma mchis pa'i chos la dmigs pa
वि. अप्रमाणमिश्रधर्मालम्बकः लो.को.१२७८.
'dres pa tshad med pa'i chos la dmigs pa
वि. अप्रमाणमिश्रधर्मालम्बकः लो.को.१२७८.
'dres pa la dmigs pa
•वि. संभिन्नालम्बनः — {'on te lus la sogs pa gnyis sam gsum mam bzhi po spyi la lta na 'dres pa la dmigs pa yin no//} अथ कायादीनां द्वे त्रीणि चत्वारि वा समस्तानि पश्यति सम्भिन्नालम्बनम् अभि.भा.१२ख/९०६; •पा. संभिन्नालम्बनः, मनस्कारभेदः — {'dres pa la dmigs pa ni rnam pa lnga ste/} {mdo dang sdom gyi tshigs su bcad pa dang nye bar gtod pa dang ji snyed gzung ba dang ji snyed bstan pa la dmigs pa'o//} संभिन्नालम्बनः पञ्चविधः सूत्रोद्दानगाथानिपातयावदुद्गृहीतयावद्देशितालम्बनः सू.भा. १६६ख/५८.
'dres pa'i grong khyer
ना. मिश्रकपुरम्, नगरम् ब.अ.१३.
'dres pa'i ngo bo
वि. शबलाकारः — {'dres pa'i ngo bo gcig yin zhes/} /{dngos po sngar ni bstan 'dzin to//} शबलाकारमेकं हि वस्तु प्राक् प्रतिपादितम् ।। त.स.८५क/७८१.
'dres pa'i chos la dmigs pa
वि. मिश्रधर्मालम्बकः लो.को.१२७८.
'dres pa'i 'dod chags dang bcas pa nyid
पा. संसृष्टसरागता, अन्यतरा सरागता — {'dod chags dang bcas pa nyid rnam pa gnyis te/} {'dres pa'i 'dod chags dang bcas pa nyid dang ldan pa'i 'dod chags dang bcas pa nyid do//} द्विधा सरागता—संसृष्टसरागता, संयुक्तसरागता च अभि.भा.४५ख/१०४६.
'dres pa'i nags tshal
ना. मिश्रकावणम्, इन्द्रस्योद्यानम्— {'dres pa'i nags tshal lha yi bu mo bzhin du gnas//} यथ मिश्रकावणगता खलु देवकन्या ल.वि.२६ख/३१; {phyi rol shing rta sna tshogs dang /} /{rtsub 'gyur 'dres tshal dga' bas brgyan//} बहिः पुनः । तच्चैत्ररथपारुष्यमिश्रनन्दनभूषितम् ।। अभि.को.९ख/३.६७; द्र. {'dres pa/}
'dres pa'i tshal
= {'dres pa'i nags tshal/}
'dres pa'i rigs
मिश्रजातिः — {de ltar pho nya ma rnams dag pa'i rigs ni 'ga' zhig dag tu 'dir 'gyur dus kun du ni 'dres pa'i rigs so//} एवं दूतीनां शुद्धजातिः क्वचिदिह हि भवेत् सर्वदा मिश्रजातिः वि.प्र.१६५ख/३.१४२.
'dres par gyur
= {'dres par gyur pa/}
'dres par gyur pa
•भू.का.कृ. मिश्रीभूतम्— {chu dang 'o ma la sogs pa 'dres par gyur pa rnam par phye nas mi snang ba'i phyir} क्षीरोदकादेर्मिश्रीभूतस्य विवेकेनाप्रतिभासनात् त.प.३क/४५१; संसृष्टम् — {mang po'i tshogs dang 'dres pa dang /} /{dge slong ma dang gang 'dres pa/} /{'dres par gyur pa'i 'tsho ba de/} /{rnal 'byor can la rung ma yin//} गणे च गणसंसृष्टे भिक्षुणीषु च यद्भवेत् । तद्धि आजीवसंसृष्टं न तत्कल्पति योगिनाम् ।। ल.अ.१७१ख/१२९; •सं. = {'dres par gyur pa nyid} विमिश्रता — {shin tu 'dres pa 'di ci zhig /ci} {ga rang bzhin 'dres gyur tam//} कोऽयमत्यन्तसंसर्गः किं स्वरूपविमिश्रता प्र.अ.१९७क/२११.
'dres par 'gyur
= {'dres par 'gyur ba/}
'dres par 'gyur ba
•क्रि. मिश्रीभवति— {des na bde ba dang 'dres par byas pa ni gzugs la sogs pa dang 'dres par 'gyur ro//} ततः सुखादिमिश्रीकृतं रूपादिना मिश्रीभवति प्र.अ.८४ख/९२; •वि. मिश्रीभूतम् — {gzugs la sogs pa dang 'dres par 'gyur ba} रूपादिना मिश्रीभूतम् प्र.अ.८४ख/९२; द्र. {'dres par gyur pa/}
भू.का.कृ. मिश्रीकृतम् — {des na bde ba dang 'dres par byas pa ni gzugs la sogs pa dang 'dres par 'gyur ro//} ततः सुखादिमिश्रीकृतं रूपादिना मिश्रीभवति प्र.अ.८४ख/९२.
'dres par ma gyur pa
वि. अशवलम् मि.को.१२२ख ।
'dres 'byung
= {rgya skyegs} यावः, अलक्तः मि.को.५६ख ।
'dres ma
•सं. १. सङ्कीर्णः, वर्णसङ्करजातिः—आचण्डालात्तु सङ्कीर्णा अम्बष्ठकरणादयः ।। अ.को.२.१०.१; सङ्कीर्यन्ते परस्परं मिश्रीभवन्तीति सङ्कीर्णाः । कॄ विक्षेपे अ.वि.२.१०.१ २. मिश्रम्, वाङ्मयभेदः — {ngag gi rang bzhin de dag kyang /} /{legs sbyar de bzhin rang bzhin dang /} /{zur chag 'dres ma zhes pa ste/} /{rnam pa bzhi ru mkhas pas gsungs//} तदेतद्वाङ्मयम्भूयः संस्कृतं प्राकृतन्तथा । अपभ्रंशश्च मिश्रञ्चेत्याहुराप्ताश्चतुर्विधम् ।। का.आ.३१९ख/१.३२; द्र. {'dren ma/} ।। •वि. कल्माषः — {de yang dge ba rnams kyi las de dag /'dres} {mar gyur pa mngon par 'dus byas pas//} स चापि तेन कुशलेन कर्मणा कल्माषभूतेनाभिसंस्कृतेन ।। स. पु.१२क/१९.
'dres min
वि. न मिश्रः — {gang zhig lus min gzhan du min/} /{'dres min logs su'ang 'gar med pa//} यन्न काये न चान्यत्र न मिश्रं न पृथक् क्वचित् । बो.अ.३४ख/९.१०.
'dres med
असम्भेदः — {chos kyi dbyings 'dres pa med pa} धर्मधात्वसम्भेदः म.व्यु.१७२२.
'dres tshal
= {'dres pa'i nags tshal/}
'drog pa med pa
वि. निस्तरङ्गः — {'drog pa med pa'i rta la de/} /{'dun pa dang ni lhan cig zhon//} छन्दकेन सहारुह्य निस्तरङ्गं तुरङ्गमम् । अ.क.२२१ख/२४.१५२.
= {d+ha ba} धवः — {'di ltar/} {glang po dang rta dang rda ba dang seng ldeng la sogs pa 'dus pa dang mang po nyid kyi grangs dmag dang nags la sogs pa'i blo rnams kyi rgyu mtshan yin la} तथा हि—गजतुरगधवखधिरादिसमवायिनी बहुत्वसङ्ख्या सेनावनादिबुद्धीनां निमित्तम् त.प.२९८ख/३०९; {nags la sogs pa'i sgras rda ba la sogs pa bzhin} वनादिशब्देन धवादयः त.प.।
rdal rdul
=* रज्ॐऽशुः — {de'i mig la grang ba dang tsha ba dang rdal rdul gyis mi phog par bya ba} मास्य शीतं मास्योष्णं मास्य रज्ॐऽशवश्चक्षुषि निपतेयुः अभि.स्फु.२१३क/९८९.
rdib gyur
भू.का.कृ. भिन्नम् — {phye ma'i khang bu rdib gyur na/} /{byis pa rnams ni ga chad ngu //} यथा पांशुगृहे भिन्ने रोदित्यार्तरवं शिशुः । बो.अ.१८क/६.९३.
rdib par gyur
= {rdib gyur/}
rdu ma
चक्षुर्मलम् म.व्यु.४०४९.
rdugs
= {rdugs pa/}
rdugs pa
•सं. = {thogs pa} प्रतिघातः — {thogs pa ni rdugs pa'o//} {de 'di la yod pas thogs pa dang ldan pa'o//} प्रतिघातः प्रतिघः, सोऽस्यास्तीति प्रतिघवान् अभि.भा. १२०क/४२४; •वि. आहतः — {dper na lag pa'am rdo ba la lag pa rdugs shing thogs pa} यथा हस्तो हस्तेनाहतः (प्रतिहन्यते) उपले वा अभि.भा.४०क/७९; भग्नः — {ko sa la'i rgyal po gsal rgyal pham zhing skrag la rdugs te} राजा प्रसेनजित्कौशलो जितो भीतो भग्नः अ.श.३०ख/२६; विकुण्ठितः — {dam pa rnams kyi go cha bzod pa yin/} /{skye bo ngan pa'i tshig ngan mda' yang rdugs//} क्षमामये वर्मणि सज्जनानां विकुण्ठिता दुर्जनवाक्यबाणाः । जा.मा.१६७क/१९३.
rdung
= {rdung ba/}
rdung khus ma
वि.स्त्री. चण्डा — {rta gtum po dang /} {ba rdung khus ma dang} चण्डेनाश्वेन, चण्डया गवा अभि.स.भा. ९८क/१३२; द्र. {brdung kus ma/} {rdung rgus/}
rdung rgus
वि. चण्डः — {rta dmu rgod dang ba rdung rgus dang} चण्डस्याश्वस्य, चण्डस्य गोः श्रा.भू.१५७ख/४२४; द्र. {rdung khus ma/} {brdung kus ma/}
rdung ba
•क्रि. (वर्त.; सक.; {brdung ba} भवि., {brdungs pa} भूत., {rdungs} विधौ) आकोटयति — {gang chos kyi gaN+DI rdung ba de dag ni skyes bu dam pa'o//} ते सत्पुरुषा ये धर्मद(ग)ण्डिकामाकोटयन्ति का.व्यू.२०६ख/२६४; कुट्टयति म. व्यु.६९४५; •सं. १. कण्डनम् — {de yang 'dod pa'i 'bras bu med pa'i phyir 'bras thug po che don du gnyer ba phub ma rdung ba bzhin du ngal ba tsam 'bras bu nyid yin pa kho nar zad do/} /{dper na shun phrags} ({lpags} ){kyi nang gi 'bras yongs su spangs nas 'bras thug po che don du gnyer ba phub ma rdung ba 'ba' zhig byed pa} सोऽपि समीहितफलाभावात् तुषकण्डनं तण्डुलार्थिनः केवलमायासमात्रफल एव । यथा तुषार्न्तगततण्डुलपरित्यागेन तण्डुलार्थिनः केवलं तुषकण्डनम् त.प.२६२क/९९४ २. संप्रताडनम् — {chos kyi rnga rdung ba dang chos kyi dung 'bud pa dang} धर्मभेरीसंप्रताडनम्, धर्मशङ्खप्रपूरणम् अ.सा.१२१क/६९ ३. आयासः — {yab lags gsod bcing 'jigs dang rdung /} /{skyed byed rgyal po'i phun sum tshogs/}…/{'di dag bdag ni yongs mi 'dod//} एतास्तात न मे मताः । बद्ध(वध)बन्धभयायासजनन्यो राजसंपदः ।। अ.क.२४७ख/२९.१० ४. = {gsod pa} निकारणम्, वधः — प्रमापणं निबर्हणं निकारणं निशारणम् ।…वधा अपि अ.को.२.८.११२; नितरां क्रियत इति निकारणम् । कृञ् हिंसायाम् अ.वि.२.८.११२ ०. संकुट्टका म.व्यु.६८४९; •भू.का.कृ. प्रवादितम् — {lha'i sil snyan 'di dag kyang lha rnams bar snang la ci'i phyir rdung} (? {brdungs}) किमर्थं… इमानि च दिव्यानि वाद्यानि देवैरुपर्यन्तरीक्षे प्रवादितानि अ.सा.४४३ख/२५०.
rdung bar byed pa
•सं. कण्डनम् — {'di ni 'bras thug po che don du gnyer ba phub ma rdung bar byed pa 'ba' zhig tu zad pa yin} केवलं तण्डुलार्थिना तुषकण्डनमेतत् कृतम् त.प.२५८क/९८७; {kun mkhyen skyes bur gang smras pa/} /{de ni phub ma rdung byed 'dra//} सर्वज्ञान् पुरुषानाहुस्तैः कृतं तुषकण्डनम् ।। त.स.११४ख/९९४. •वि. संघट्टन्तः — {gang na lug gnyis phan tshun nas/} /{rdung bar byed pa mthong na ni//} यत्र पश्येत द्वौ मेषौ संघट्टन्तौ परस्परम् । वि.व.२१३क/१.८८.
वि. = {rdum po} छिन्नः — {lag rdum dag dang rkang rdum dang //} हस्तच्छिन्नाः पादच्छिन्नाः वि.व.१३०क/२. १०६; वि.सू.४ख/४; द्र. {rkang rdum du mi 'gyur} न लङ्गो भवति म.व्यु.७३६४; {lag rdum du mi 'gyur} न कुण्डो भवति म.व्यु.७३६३.
rdum pa
= {rdum/}
rdum po
वि. कुण्ठः — {rab 'byor byang chub sems dpa' sems dpa' chen po de ltar slob pa ni long bar mi 'gyur} …{rdum por mi 'gyur} एवं शिक्षमाणः सुभूते बोधिसत्त्वो महासत्त्वो नान्धो भवति… न कुण्ठो भवति अ.सा. ३७२ख/२११; द्र. {rdum/}
rdul
१. = {sa rdul} रजः [1] रेणु — {khyod kyi zhabs rdul lhung ba yis/} /{nyes pa dag ni ma lus bkrus//} युष्मत्पादरजःपातधौतनिःशेषकिल्विषम् ।। का.आ.३२१ख/१. ९०; धूलिः, ओ ली — {thang la rdul sgrub nam mkha' 'gog byed cing //} धूलीस्थलीर्व्योम्नि विधाय रुन्धन् का.आ.३३७क/३.६४; पांशुः — {zhabs kyi rdul ni gtsang ma rnams//} पावनैः पादपांशुभिः का.आ.३२१क/१.८६; {mya ngan} ({ngam} ){thang la yongs su tsha ba'i chu/} /{rdul gyis rgyas pas gcig pu ji ltar 'khru} एकः कथं स्नासि विकासिपांशुसंतप्ततोयासु मरुस्थलीषु ।। अ.क.१९५क/२२.२७; पांसुः — {yun ring sa rdul la rtse ba'i/} /{bdag gi grogs po 'dir 'ongs gyur//} मित्रो मे ह्यागतो ह्यत्र पांसुक्रीडनकश्चिरात् । म.मू.३०१ख/४६९; रेणुः — {bram ze lam gyi rdul gyis rkang pa dang byin pa rtsub rtsub ltar 'dug pa} मार्गरेणुपरुषीकृतचरणप्रजङ्घः…ब्राह्मणः जा.मा.५४क/६३ [2] = {me tog gi rdul} परागः — {rlung gis gtsubs pa'i me tog gi/} /{rdul gyis bdag mig sun phyung ngo //} अक्षि मे पुष्परजसा वातोद्धूतेन दूषितम् ।। का.आ.३३१क/२.२६४; परागः — {me tog rdul dang rdul gyis gang /} /{nags tshal dben par} पुष्पपरागरेणुपूर्णे वने… विजने अ.क.२९८क/१०८.४८; रेणुः — {skyed tshal rlung gis rab bskyod pa/} /{tsU ta tsam pa ka yi rdul//} उद्यानमारुतोद्धूताश्चूताश्चम्पकरेणवः । का.आ.३३३ख/२.३३५ [3] गुणभेदः — {sgra dang reg bya dang ro dang gzugs dang dri dang snying stobs dang rdul dang mun pa'i yon tan la gnas pa} शब्दस्पर्शरसरूपगन्धसत्त्वरजस्तमोगुणस्थम् वि.प्र.४९ख/४.५२; {rdul gyi 'bras bu ni gdung ba dang skem pa dang tha dad pa dang rengs pa dang skyo ba rnams yin no/} /{rdul yang sdug bsngal gyi sgras brjod do//} तापशोषभेदस्तम्भोद्वेगा रजसः कार्यम् । रजश्च दुःखम् त.प.१५०ख/२७ २. = {zla mtshan} रजः, स्त्रीकुसुमम् — {bud med rnams kyi rdul 'byung ba'i bar du} स्त्रीणां रजः सम्भवां यावत् वि.प्र.२३३क/२.३१; {rdul dang khu ba dang kun bzhi'i rnam par shes pa yang dag par sbyor ba'i ngo bo nyid kyis gnas pa} रजःशुक्रालयविज्ञानज्ञानसंयोगस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११५क/१, पृ.१३; स्याद् रजः पुष्पमार्तवम् अ.को.२.६.२१; रज्यते रजः । रञ्ज रागे अ.वि.२.६.२१ ३. = {rdul phra rab} अणुः, परमाणुः — {cha yang rdul du phye bas te/} /{rdul de'ang phyogs cha'i dbye ba yis//} अंशा अप्यणुभेदेन सोऽप्यणुर्दिग्विभागतः । बो.अ.३४क/९.८७; •पा. रजः, रूपायतनभेदः — {yang gzugs kyi skye mched de nyid rnam pa nyi shu zhes bya ste/} {'di lta ste/} {sngon po dang}… {rdul dang}… {mun pa'o//} तदेव रूपायतनं पुनरुच्यते—विंशतिधा । तद्यथा —नीलम्…रजः…अन्धकारमिति अभि.भा.३०क/३२; म.व्यु.१८७१; •ना. रेणुः, प्रत्येकबुद्धः — {spos kyi ngad ldang dang}…{rdul dang}…{nor lha dang /} {de dag dang gzhan yang rang sangs rgyas bye ba khrag khrig brgya stong} गन्धमादनः… रेणु…वसुश्च । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्धकोटीनियुतशतसहस्र म.मू.९९क/९.
त्रुटिः — {rdul phra rab kyi rdul bdun la ni rdul phra mo gcig go/} {rdul phra mo bdun la ni rdul chung ngu gcig} सप्त परमाणुरजांस्यणुः । सप्ताणवस्त्रुटिः ल.वि.७७क/१०४.
rdul gnyis po can
वि. द्व्यणुकः — {rdul gnyis po can gyi mthar thug pa'i rags pa yin no//} द्व्यणुकपर्यन्तं स्थूलम् प्र.अ.३६क/४१; द्र. {rdul phran gnyis can/} {rdul phran gnyis 'byar ba/}
rdul dang bcas pa
वि. सरजाः — {phyi rol gyi}…{rdul dang bcas pa dang rdul med pa dang chung ba dang che ba'i rlung yod do//} सन्ति बहिर्धा…सरजसः अरजसः, परीत्ता महद्गता वायवः शि.स.१३७ख/१३३.
rdul dang ldan pa
•वि. पांशुलः — {rdul dang ldan pa'i phyogs na} पांशुलप्रदेशे ना.ना.*२६८क/३७; •सं. रजस्वला, रजोयुक्ता — {khrag ldan te rdul dang ldan pa la}…{rang gi rdo rje nor bus 'dod spyad nas} स्वकुलिशमणिना कामयित्वा सरागां रजस्वलाम् वि.प्र.१५९क/३.१२०; रजस्वला । स्त्रीधर्मिण्यविरात्रेयी मलिनी पुष्पवत्यपि ।। अ.को.२.६.२०; रजोऽस्त्यस्या इति रजस्वला अ.वि.२.६.२०.
rdul dang bral
= {rdul dang bral ba/}
rdul dang bral ba
•वि. विरजः — {zab zhi rdul bral 'od gsal 'dus ma byas/} /{bdud rtsi chos ni bdag gis thob par gyur//} गम्भीर शान्तो विरजः प्रभास्वरः प्राप्तो मि धर्मो ह्यमृतोऽसंस्कृतः । ल.वि.१८७ख/२८६; {'dis ni rdul dang bral ba dang dri ma dang bral ba zhes bshad pa yin no//} एतेन विरजो विगतमलमित्युक्तं भवति सू.भा. १९२ख/९१; •पा. रजोऽपगतः, समाधिविशेषः — {rdul dang bral ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} रजोऽपगतो नाम समाधिः अ.सा.४३०क/२४२; •ना. १. विरजाः, बोधिसत्त्वः — {byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}… {rdul dang bral ba dang} माता… यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… विरजसः ग.व्यू.२६७ख/३४७ २. विरजोवती, लोकधातुः — {mtshan mo'i lha mo zla ba shin tu rnam par dag pa'i 'od ces bya ba de yang /} {smon lam gyi dbang gis gling bzhi pa'i 'jig rten gyi khams rdul dang bral ba'i rgyal po'i gnas rgyal mtshan sna tshogs su mtshan mo'i lha mo mig rnam par dag pa zhes bya bar gyur te} सा च सुविशुद्धचन्द्राभा रात्रिदेवता प्रणिधानवशेन विरजोवत्यां चातुर्द्वीपिकायां लोकधातौ विचित्रध्वजायां राजधान्यां विशुद्धनेत्राभा नाम रात्रिदेवता अभूत् ग.व्यू.८८ख/१७९.
rdul dang bral ba'i dkyil 'khor
विरजोमण्डलः १. कल्पविशेषः — {'jig rten gyi khams rnam par snang mdzad gzi brjid dpal zhes bya bar bskal pa rdul dang bral ba'i dkyil 'khor ces bya ba byung} वैरोचनतेजःश्रियां लोकधातौ विरजोमण्डलो नाम कल्पोऽभूत् ग.व्यू.११८क/२०७ २. पा. समाधिविशेषः — {kho bo ni de dag la ci nas kyang rdul dang bral ba'i dkyil 'khor ces bya ba'i ting nge 'dzin thob par 'gyur ba de ltar chos ston to//} तेषामहं तथा धर्मं देशयामि, यद्विरजोमण्डलं नाम समाधिं प्रतिलभन्ते ग.व्यू.४७ख/१४१.
rdul dang bral ba'i 'od
•पा. विरजःप्रभासम्, प्रज्ञापारमितामुखविशेषः — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i sgo rdul dang bral ba'i 'od ces bya ba} विरजःप्रभासं च नाम प्रज्ञापारमितामुखम् ग.व्यू.१७क/११४; •ना. विरजप्रभः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{rdul dang bral ba'i 'od dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन …विरजप्रभेण च ग.व्यू.२७५ख/२.
rdul dang bral ba'i 'od snang ba
पा. विरजःप्रभासम्, चक्षुर्विशेषः — {mun pa thams cad dang mi gnas pa'i mig rdul dang bral ba'i 'od snang ba zhes bya ba thob par gyur to//} विरजःप्रभासं नाम चक्षुः प्रतिलेभे, यत् सर्वतमोऽन्धकारेण सार्धं न संवसति ग.व्यू.२५८ख/३४०.
rdul dang bral bas dbang bsgyur ba
पा. विरजःपतिम्, चक्षुर्विशेषः — {chos thams cad kyi rang bzhin gyi dkyil 'khor la rnam par lta ba'i mig rdul dang bral bas dbang bsgyur ba zhes bya ba thob par gyur to//} विरजःपतिं च नाम चक्षुः प्रतिलेभे, येन च सर्वधर्मस्वभावमण्डलं व्यवलोकयति ग.व्यू.२५८ख/३४१.
rdul dang bral bas rab tu snang ba dang ldan pa
पा. विरजःप्रभासवती, चक्षुःपरिशुद्धिविशेषः — {mig yongs su dag pa rdul dang bral bas rab tu snang ba dang ldan pa zhes bya ba rab rib dang mun pa thams cad dang mi 'grogs pa yod de} अस्ति विरजःप्रभासवती नाम चक्षुःपरिशुद्धिः, या सर्वतमोन्धकारेण सार्धं न संवसति ग.व्यू.२९४ख/१६.
rdul ldan
= {rdul dang ldan pa/}
rdul ldan pa
= {rdul dang ldan pa/}
rdul rnams med pa
= {rdul med/}
rdul phra mo
अणुः, मानविशेषः — {rdul phra rab kyi rdul bdun la ni rdul phra mo gcig go/} {rdul phra mo bdun la ni rdul chung ngu gcig} सप्त परमाणुरजांस्यणुः । सप्ताणवस्त्रुटिः ल.वि.७७क/१०४; म.व्यु.८१९१.
rdul phra rab
१. पा. परमाणुः — {rdul phra rab kyi rdzas} परमाणुद्रव्यम् वि.प्र.४५ख/४.४७; {de lta na rdul phra rab bsags pa dang gyes pa tsam du 'gyur gyi} परमाणुसञ्चयविभागमात्रं चैवं सति प्राप्नोति अभि.भा.२४२क/८१४; अणुः — {mi rtag pa ni rdul phra rab gsum pa la sogs pa'i rdzas rnams la'o//} अनित्यं त्र्यणुकादिद्रव्येषु त.प.२७६क/२६६ २. परमाणुः, मानविशेषः — {rdul phra rab} परमाणुः, {rdul phra mo} अणुः, {lcags rdul} लोहरजः म.व्यु.८१९०; {rdul phra mo las bsgres te grangs bzhag pa la/} {pa ra mA NuH rdul phra rab/} {a NuH rdul phran} मि.को.२१ख ३. परमाणुरजः — {spyan ras gzigs kyi dbang po}… {ting nge 'dzin rdul phra rab lta bu brgya stong dang ldan pa la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय… परमाणुरजोपमसमाधिशतसहस्राकीर्णाय का.व्यू.२०५ख/२६३.
rdul phra rab kyi chos nyid las 'das pa
वि. परमाणुधर्मतातीतम् — {khams gsum po rdul phra rab kyi chos nyid las 'das pa'i stong pa nyid rnam par bsgom par bya'o//} त्रैधातुकं परमाणुधर्मतातीतं शून्यताबिम्बं विभावयेत् वि.प्र.३२ख/४.७.
rdul phra rab kyi rdzas
परमाणुद्रव्यम् — {'dir dngos po ni rdul phra rab kyi rdzas} अत्र वस्तु परमाणुद्रव्यम् वि.प्र.४५ख/४.४७.
rdul phra rab gnyis pa
वि. द्व्यणुकः — {de la chen po ni rnam pa gnyis te/} {rtag pa dang mi rtag pa'o//}…{mi rtag pa ni rdul phra rab gnyis pa nyid do//} तत्र महद् द्विविधम्—नित्यम्, अनित्यं च… अनित्यं द्व्यणुक एव त.प.२७६क/२६६; द्र. {rdul phran gnyis 'byar ba/} {rdul phran gnyis can/} {rdul gnyis po can/}
rdul phra rab lta bu
वि. परमाणुरजोपमः — {spyan ras gzigs kyi dbang po}… {ting nge 'dzin rdul phra rab lta bu brgya stong dang ldan pa la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय… परमाणुरजोपमसमाधिशतसहस्राकीर्णाय का.व्यू.२०५ख/२६३.
rdul phra rab la 'jug pa'i rjes su song ba
परमाणुरजःप्रवेशानुगता, गणनाविशेषः — {de'i yang gong na rdul phra rab la 'jug pa'i rjes su song ba zhes bya ba'i grangs yod de} अतोऽप्युत्तरि परमाणुरजःप्रवेशानुगतानां गणना ल.वि.७६ख/१०३.
rdul phra rab gsum pa
वि. त्र्यणुकः — {ci ste rdul phra rab gsum pa la sogs pa la 'jug pa'i chen po dang ring ba dag dang /} {rdul phran gnyis 'byar ba'i rdul phra rab dang /} {thung ngu dag la khyad par ci yod ce na} अत्र त्र्यणुकादिषु वर्त्तमानयोर्महत्त्वदीर्घत्वयोर्द्व्यणुके चाणुत्वह्रस्वत्वयोः को विशेषः त.प.२७६क/२६६.
rdul phra rab bsags pa
परमाणुसञ्चयः — {gzhan yang sgron ma la sogs pa la chos med pa} ({ches mang ba} ){dang nyung ba'i rdul phra rab bsags pa skye ba'i phyir khyad par dang khyad par med pa brtags pa yin gyi} किञ्च—प्रदीपादौ बहुतराल्पपरमाणुसञ्चयोत्पादादुपकल्पितौ विशेषाविशेषोऽस्ति त.प.१०१क/६५१.
rdul phran
१. = {rdul phra rab} अणुः, परमाणुः — {rdul phran rdul phran la 'jug med/} /{de ni skabs med mnyam pa yin//} नाणोरणौ प्रवेशोऽस्ति निराकाशः समश्च सः । बो.अ.३४ख/९.९५; {kho bos bum pa la sogs pa/} /{rdul phran tshogs can yin par 'dod//} अणुसंहतिमात्रं च घटाद्यस्माभिरिष्यते । त.स.४ख/६५; परमाणुः — {phyi rol don du snang ba 'di'i/} /{bdag nyid ji ltar snang ba yin/} /{'on te rdul phran rang bzhin nam/} /{yang na yan lag can mtshan nyid//} भासमानः किमात्माऽयं बाह्योऽर्थः प्रतिभासते । परमाणुस्वभावः किं किं वाऽवयविलक्षणः ।। त.स.७२क/६७१ २. = {rdul phra mo} अणुः, मानविशेषः — {rdul phra mo las bsgres te grangs bzhag pa la/} {pa ra mA NuH rdul phra rab/} {a NuH rdul phran} मि.को.२१ख; अणुकः — {sku la rdul phran du yod ces/}…/{me lce la ni rdul phran du//} कत्यणुको भवेत्कायः…वह्नेः शिखा कत्यणुका ल.अ.६६ख/१५ ३. रेणुः — {char pa bab pas rdul phran bkab pa bzhin/} /{khyod kyis gang zhig rab tu zhi bar byas//} रेणुः समुद्यन्निव तोयदेन कश्चोपनीतः प्रशमं त्वयात्र ।। जा.मा.११३ख/१३२.
अणुरूपता — {de dag yan lag can dngos med/} /{rdul phran dngos nyid kyang rigs min//} नावयव्यात्मता तेषां नापि युक्ताऽणुरूपता । त.स.६९क/६५०.
rdul phran nyid
परमाणुत्वम् — {gang tshe de dag dngos rnams kyi/} /{rdul phran nyid du khas len byed//} भागा(भावा)नां परमाणुत्वमङ्गीकुर्वन्ति ते यदा । त.स.७२ख/६८०.
rdul phran gnyis can
वि. द्व्यणुकः — {'on te shin tu de rags des/} /{rdul phran gnyis can yin} ({min} ){zhe na//} अथ स्थूलं तदत्यन्तं तेन तद् द्व्यणुकं न हि ।। प्र.अ.३६क/४१; द्र. {rdul phran gnyis 'byar ba/} {rdul gnyis po can/}
rdul phran gnyis 'byar ba
वि. द्व्यणुकः — {ci ste rdul phra rab gsum pa la sogs pa la 'jug pa'i chen po dang ring ba dag dang /} {rdul phran gnyis 'byar ba'i rdul phra rab dang /} {thung ngu dag la khyad par ci yod ce na} अत्र त्र्यणुकादिषु वर्त्तमानयोर्महत्त्वदीर्घत्वयोर्द्व्यणुके चाणुत्वह्रस्वत्वयोः को विशेषः त.प.२७६क/२६६; द्र. {rdul phra rab gnyis pa/}
rdul phran du ma'i 'dus bdag can
वि. अनेकाणुसमूहात्मा — {gang phyir rdul phran du ma yi/} /{'dus bdag can de de ltar shes//} अनेकाणुसमूहात्मा स तथा हि प्रतीयते ।। त.स.१३ख/१५५.
rdul phran du ma'i tshogs
अनेकाणुसन्दोहः — {de ni rdul phran du ma'i tshogs/} /{ngo bo gzugs gcig ldan ma yin//} स ह्यनेकाणुसन्दोहस्वभावो नैकरूपवान् । त.स.६३ख/५९९.
rdul phran bdag nyid
वि. परमाण्वात्मकः — {gang phyir snam bu sogs thams cad/} /{rdul phran bdag nyid kho na 'o//} परमाण्वात्मका एव येन सर्वे पटादयः ।। त.स.२१ख/२३३.
rdul bral
= {rdul dang bral ba/}
rdul med
= {rdul med pa/}
rdul med rgyal ba
ना. विरजो जिनः, तथागतः — {nga yi ma ni nor ldan te/} /{pha ni bram ze skye dgu'i bdag /nga} {ni kAt+yA ya na'i rigs/} /{ming ni rdul med rgyal ba 'o//} माता च मे वसुमतिः पिता विप्रः प्रजापतिः । कात्यायनसगोत्रोऽहं नाम्ना वै विरजो जिनः ।। ल.अ.१८८ख/१५९; द्र. {rdul med pa/}
rdul med rgyal mtshan
ना. १. विरजध्वजः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}… {rdul med rgyal mtshan dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन … विरजध्वजेन च ग.व्यू.२७५क/२ २. विरजध्वजा, लोकधातुः — {'jig rten gyi khams rdul med pa'i rgyal mtshan de nyid du de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas gser 'dzam bu'i gser gyi rgyal mtshan gyi 'od ces bya ba 'jig rten du 'byung ngo //} तत्र चैव विरजध्वजलोकधातौ सुवर्णजम्बुध्वजकाञ्चनाभो नाम तथागतोऽर्हन्सम्यक्संबुद्धो लोक उत्पत्स्यते सु.प्र. ४५क/९०.
rdul med cing rdul dang bral ba'i tshul dang ldan pa
पा. अरजोविरजोनययुक्तः, समाधिविशेषः म.व्यु.६१६.
rdul med dam pa'i ye shes
ना. विरजोत्तरज्ञानी, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{rdul med dam pa'i ye shes dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन … विरजोत्तरज्ञानिना च ग.व्यू.२७५क/१.
rdul med pa
•वि. विरजः — {srog chags drug khri bzhi stong chos rnams la chos kyi mig rdul med cing dri ma med pa rnam par dag par gyur to//} चतुःषष्टेश्च प्राणिसहस्राणां विरजांसि विगतमलानि धर्मेषु धर्मचक्षूंषि विशुद्धानि अ.सा.४५२क/२५५; {rdul med chos ni bshad du gsol//} देशेतु धर्मं विरजम् ल.अ.५७क/२; अपगतरजः — {mchod rten la rdul med cing dri ma med par mthong nas} अपगतरजं स्तूपं निर्मलं दृष्ट्वा अ.श.१७३ख/१६०; अरजः — {phyi rol gyi}…{rdul dang bcas pa dang rdul med pa dang chung ba dang che ba'i rlung yod do//} सन्ति बहिर्धा… सरजसः अरजसः, परीत्ता महद्गता वायवः शि.स.१३७ख/१३३; अनणुः — {rdul gyi+i tshig dang rdul med pa'i tshig dang} अणुपदम्, अनणुपदम् ल.अ.६८क/१७; •पा. रजोऽपगतः, समाधिविशेषः — {rdul med pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} रजोऽपगतो नाम समाधिः अ.सा.४३०क/२४२; •ना. १. विरजः, तथागतः — {rdul med pa dang gzhan dag dang /} /{de dag thams cad byas dus rgyal//} अहं च विरजोऽन्ये वै सर्वे ते कृतिनो जिनाः ।। ल.अ.१८८ख/१६०; द्र. {rdul med rgyal ba/} 2. विरजा, लोकधातुः — {de'i tshe de'i dus na 'jig rten gyi khams rdul med pa der de dag dpag tu med pa}…{mang po 'byung ste} ते तस्मिन् काले तस्यां विरजायां लोकधातौ बहवो बोधिसत्त्वा भविष्यन्ति स.पु.२७क/४८ ३. विरजम्, बुद्धक्षेत्रम् — {bcom ldan 'das de bzhin gshegs pa pad ma'i 'od de'i sangs rgyas kyi zhing rdul med pa zhes bya bar 'gyur te} तस्य भगवतः पद्मप्रभस्य तथागतस्य विरजं नाम बुद्धक्षेत्रं भविष्यति स.पु.२७क/४८ ४. अरेणुः, प्रत्येकबुद्धः — {spos kyi ngad ldang dang}…{rdul med dang}…{nor lha dang /} {de dag dang gzhan yang rang sangs rgyas bye ba khrag khrig brgya stong} गन्धमादनः…अरेणु…वसुश्च । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्धकोटीनियुतशतसहस्र म.मू.९९क/९.
पांशुराशिः — {de yi cig car ldan pa dang /} /{so sor ldan pa'i rdul tshogs dag/} तस्य क्रमेण संयुक्ते पांशुराशौ सकृद् युते ।। प्र.वा.१४५ख/४.१५७.
rdul tshon
रजः — {don dam pa'i bden pas ni rdul tshon gyi dkyil 'khor bri ba med de} परमार्थसत्येन रजोमण्डलालेखनं नास्ति वि.प्र.८९क/३.१; {thab khung dang sbyin sreg gi rdzas dang bgrang phreng dang gdan dang phur bu dang bum pa dang rdul tshon dang thig skud dang 'khrul 'khor dgod pa'i mtshan nyid kyi ngo bo nyid kyis gnas pa} कुण्डहोमद्रव्याक्षसूत्रासनकीलककलशरजःसूत्रयन्त्रन्यासलक्षणस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११५ख/१, पृ.१३.
rdul tshon dkar po
सितरजः — {dur khrod kyi sol bas ni rdul tshon nag po/} {skyes pa'i rus pa'i phye mas ni rdul tshon dkar po} कृष्णरजः श्मशानाङ्गारेण सितरजो नरास्थिचूर्णेन हे.त.३ख/८.
rdul tshon gyi dkyil 'khor
रजोमण्डलम् — {rdul tshon gyi dkyil 'khor la mkha' dang 'og na gnas pa'i lha mo gang su yang rung ba de rnams ni shar dang nub kyi rta babs kyi 'og tu blta bar bya} रजोमण्डले गगनतलगता देव्यो याः काश्चित्ताः पूर्वापरतोरणाधो दर्शनीयाः वि.प्र. ४४ख/४.४३.
rdul tshon gyi cho ga
रजोविधिः — {da ni rdul tshon gyi cho ga gsungs te} इदानीं रजोविधिरुच्यते वि.प्र.९७ख/३. १६.
रङ्गपातः — {'dir thig btab cing}…{phyi nas rdul tshon dgye ba brtsam par bya'o//} इह सूत्रपाते कृते …पश्चाद् रङ्गपातमारभेत् वि.प्र.१२२क/३.४२.
rdul tshon ljang khu
हरितरजः — {dur khrod kyi sol bas ni rdul tshon nag po/}…{kun ma'i lo ma dang skyes pa'i rus pa'i phye ma dag gis ni rdul tshon ljang khu} कृष्णरजः श्मशानाङ्गारेण…हरितरजश्चौर्यपत्रनरास्थिचूर्णाभ्याम् हे.त.३ख/८.
rdul tshon gdab pa
रजःपातः — {'dir zhi ba la sogs pa'i las gnyis la thab khung rnams dang dkyil 'khor gyi dbus su rdul tshon gdab par 'gyur te} इह शान्तिकादौ कर्मद्वये कुण्डे वा मण्डले वा मध्ये रजःपातो भवति वि.प्र.९८क/३.१६; रङ्गपातः — {rdul tshon gdab pa'i nges pa'o//} इति रङ्गपातनियमः वि.प्र.९८क/३.१६.
rdul tshon nag po
कृष्णरजः — {dur khrod kyi sol bas ni rdul tshon nag po/} {skyes pa'i rus pa'i phye mas ni rdul tshon dkar po} कृष्णरजः श्मशानाङ्गारेण सितरजो नरास्थिचूर्णेन हे.त.३ख/८.
rdul tshon dmar po
रक्तरजः — {dur khrod kyi sol bas ni rdul tshon nag po/}…{dur khrod kyi so phag gis ni rdul tshon dmar po} कृष्णरजः श्मशानाङ्गारेण…रक्तरजः श्मशानेष्टकेन हे.त.३ख/८.
rdul tshon ser po
पीतरजः — {dur khrod kyi sol bas ni rdul tshon nag po/}…{ldong ros kyis ni rdul tshon ser po} कृष्णरजः श्मशानाङ्गारेण… पीतरजो हरितालकेन हे.त.३ख/८.
rdul tshon lhag par gnas pa
रजोऽधिवासनम् — {rdul tshon lhag par gnas pa'i cho ga'o//} इति रजोऽधिवासनविधिः वि.प्र.११३क/३.३५.
परमाणुरजः — {rdul shin tu phra ba la 'jug pa'i ye shes} परमाणुरजोऽवतारज्ञानम् द.भू. २६६ख/५९; {'jig rten gyi khams sangs rgyas kyi zhing bye ba phrag bcu'i rdul shin tu phra ba snyed kyi pha rol nas} दशबुद्धक्षेत्रकोटिपरमाणुरजःसमानां लोकधातूनामपरेण द.भू.१६८क/२.
rdul shin tu phra ba la 'jug pa'i ye shes
पा. परमाणुरजोऽवतारज्ञानम्, अवतारज्ञानविशेषः — {de bzhin gshegs pa rnams kyis thugs su chud pa'i ye shes 'di lta ste/} {skra'i rtse mo la 'jug pa'i ye shes sam rdul shin tu phra ba la 'jug pa'i ye shes sam} तथागतानां… अवतारज्ञानानि यदुत बालपथावतारज्ञानं वा परमाणुरजोऽवतारज्ञानं वा द.भू.२६६ख/५९.
अपतनं भवति — {dper na rtsal po che 'gred na mthus bdag nyid gzung ba'i phyir rdeg 'cha' bar mi 'gyur ba} यथा शूरस्य प्रस्खलने अपतनं भवति, शक्तितः आत्मधारणात् अभि.स्फु.२२३ख/१००५.
rdeg pa
•क्रि. (वर्त; सक.; {brdeg pa} भवि., {brdegs pa} भूत., {rdegs} विधौ) ताडयति — {rdeg pa la phyir rdeg pa} ताडितः प्रतिताडयति बो.भू.९२क/११७; हन्यते म.व्यु.५१८५; •सं. १. ताडनम् — {mi yi dbang po khyod kyi sras de la/} /{bsad dam bcing ngam rdeg pa su zhig 'tshal//} को वा वधं बन्धनताडनं वा सुतस्य ते रोचयते नरेन्द्र । जा.मा.४९क/५८; वि.व.२०३क/१.७७; तर्जनम् लो.को.१२८१; द्र.— {rnam par 'tshe ba ni sems can la snyogs pa dang rdeg pa dang skrag par byed pa dang bsdigs pa la sogs pa'i las la zhugs pa yin no//} सत्त्वाकर्षणसन्त्रासनतर्जनादिकर्मप्रवृत्ता विहिंसा अभि.स्फु.१३५ख/८४५; {bsad dang bcad dang gsheg dang rdeg pa dang /}… /{gnod pa mang pos rtag tu sdug bsngal na//} वधविकर्तनताडनपाटनैः…विशसनैर्विविधैश्च सदातुरः जा.मा.१७७ख/२०६ २. = {gsod pa} निबर्हणम्, वधः — प्रमापणं निबर्हणं निकारणं निशारणम् ।… वधा अपि अ.को.२.८.११२; नितरां बर्हणं निबर्हणम् । बर्ह परिभाषणहिंसादानेषु अ.वि.२.८.११२; •पा. १. उत्क्षेपः, कर्मपदार्थभेदः — {dngos rnams skad cig gcig gi la/} /{rdeg pa la sogs las yod min//} क्षणक्षयिक्षु भावेषु कर्मोत्क्षेपाद्यसम्भवि । त.स.२६ख/२८६ २. प्रहरणम्, प्रायश्चित्तिकभेदः — {rdeg pa'i ltung byed do//} प्रहरणम् (ओ णे प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.४०ख/५१; प्रहारदानम् म.व्यु.८४७१; •वि. ताडितः — {gzhan dag gshe ba la phyir gshe ba dang}…{rdeg pa la phyir rdeg pa dang} परैराक्रुष्टः प्रत्याक्रोशति… ताडितः प्रतिताडयति बो.भू.९२क/११७; हतः म.व्यु.५३५३.
rdeg par byed
•क्रि. ताडयति — {khro bas zil gyis non nas} …{sems can rnams la rdeg par byed} क्रोधाभिभूतः … सत्त्वांस्ताडयति बो.भू.८५ख/१०८; •सं. पीडनम्— {rdeg par byed pa'i gnod sbyin gyi sde dpon gyi sgrub thabs} पीडनमहायक्षसेनापतिसाधनम् क.त.२०५७.
rdeg spyad
=*निपात्यम् — {rdeg spyad re re la'o//} प्रतिनिपात्यम् वि.सू.४०ख/५१.
rdebs pa
स्फालनम् — {khu tshur bcings pa de las de nyid kyis sa la rdebs pa'am lag pa dang rkang pa rdebs par gyur na nga yis za bar bya'o zhes rjod pa ste} तस्मान्मुष्टिबन्धात् तेनैव भुवि स्फालनात् करचरणाभ्यां वा स्फालने सति भक्षयामीति वदति वि.प्र.१७८क/३.१८८.
rde'u
१. पाषाणः — {mi la la zhig gis gling bzhi pa'i 'jig rten gyi khams nas rde'u rgya shug gi tshig gu tsam gnyis sam gsum zhig blangs te} कश्चिदेव पुरुषश्चतुर्द्वीपिकाया लोकधातोर्द्वौ त्रीन् वा कोलास्थिमात्रान् पाषाणान् गृहीत्वा द.भू.२७३क/६३ २. अश्मरी, मूत्रकृच्छ्ररोगः — {rde'u gseg ma dang bcas gcin sri sel//} सशर्करे साश्मरिमूत्रकृच्छ्रे यो.श.१९.
उपलः — {yon tan med par gang zhig lus kyi bla ma nyid/} /{rdo las rags pa bzhin du de ni 'bras bu med//} विना गुणं यद्वपुषां गुरुत्वं स्थूलोपलानामिव निष्फलं तत् ।। अ.क.१९२क/२२.१; पाषाणः — {'byung khungs rdo yi gsab gseb na/} /{bag la zha ba'i gser bzhin du//} धातुपाषाणविवरे निलीनमिव काञ्चनम् ।। अभि.स्फु.२६९क/१०८८; ग्रावा— {kye ma rdo steng ri mo bzhin/} /{las kyi rgyun ni g}.{yo ba med//} अहो ग्रावाग्रलिखिता निश्चला कर्मसन्ततिः । अ.क.२८४क/१०५.२६; {phyi nas skam dang chu dang shing dang rdo yi snying po'i dbus skyes kyang //} पश्चाद्या(ज्जा)तं स्थलजलतरुग्रावगर्भान्तरेऽपि अ.क.१३४क/६६.१०३; प्रस्तरः — {mda' dang rdo dang shing la sogs/} /{'phen la sogs pas bskyod pa dang //} इषुप्रस्तरकाष्ठाद्या उत्क्षेपाद्यैः समीरिताः । ल.अ.१८८ख/१६०; शिला — पाषाणप्रस्तरग्रावोपलाश्मानः शिला दृषत् । अ.को.२.३.४; शिनोति तनूकरोत्यायुधमिति शिला । शिञ् निशातने अ.वि.२.३.४; अश्मा — {yongs su bsgyur ba ni rdo la sogs pa gser la sogs pa'i dngos por mdzad pa'o//} अश्मादीनां सुवर्णादिभावापादनं परिणामः अभि.स्फु.२७४क/१०९७; लोष्टः — {rdo 'phen cing dbyig pa gdengs te/} {skrod pa'i tshig rtsub pos rab tu skrod par gyur to//} समुद्यतलोष्टदण्डा निर्भर्त्सनपरुषवचसः प्रवासयामासुः जा.मा.१४४ख/१६७; दृषत्— {khu tshur du rlung rdo la pad ma nam mkha'i phyogs la ri mo dang //} मुष्टौ वायुर्दृषदि कमलं चित्रमाकाशदेशे अ.क.३१९ख/४०.१४३; प्रस्थः — {nor bu rdo rang bzhin} मणयः प्रस्थजातयः अ.क.३२६ख/४१.२७; द्र. {rdo ba/}
rdo dang gseg ma dang gyo mo med par byas
वि. अपगतपाषाणशर्करकठल्लम् — {grong khyer de rdo dang gseg ma dang gyo mo med par byas te} तन्नगरमपगतपाषाणशर्करकठल्लं व्यवस्थापितम् अ.श.४०क/३५.
कन्दः — {ri'i sul chu 'bab cing me tog dang 'bras bu dang rdo gu phun sum tshogs pa dang ldan pa zhig na} गिरिकन्दरे प्रस्रवणपुष्पफलकन्दसम्पन्ने अ.श.१०४ख/९४.
rdo rgyus
खटिका — {btsag gam rdo rgyus dag kyang rung /} /{rdo rje kyo ba'i sbyor ba yis/} /{zla ba gza' yis zin pa'i tshe/} /{khar bcug nas ni bsgrub par bya//} गैरिकां खटिकां वापि वज्राङ्कुशप्रयोगतः । चन्द्रोपरागसमये मुखे प्रक्षिप्य साधयेत् ।। गु.स.१२३क/७१.
rdo can
ना. अश्मकः — {de'i tshe rdo can zhes bya ba'i yul gyi mtha' na gnas pa zhes bya ba'i grong na khyim bdag stobs kyi sde zhes bya ba}…{'dug ste} ( तस्मिन् समयेऽश्मकनगरान्तके वासव)ग्रामके बलसेनो नाम गृहपतिः प्रतिवसति वि.व.२५१ख/१५४.
rdo char
= {ser ba} वर्षोपलः मि.को.१४४क ।
rdo 'jog
ना. तक्षशिला, नगरम् — {de nas grong khyer rdo 'jog ces par ni/} /{sa bdag glang po'i rna ba zhes bya ba//} ततः पुरीं तक्षशिलाभिधानां महीपतेः कुञ्जरकर्णनाम्नः । अ.क.५६क/५९.५९.
rdo rje
१. •वज्रः, ओ ज्रम् [1] रत्नविशेषः — {rdo rje ni rin po che ma rabs kyi 'byung khungs nas mi 'byung gyi rdo rje'i 'byung khungs sam gser gyi 'byung khungs nas 'byung ngo //} वज्रं नेतराद्रत्नाकरादुत्पद्यतेऽन्यत्र वज्राकरात्सुवर्णाकराद्वा ग.व्यू.३२३क/४०५ [2] इन्द्रस्यास्त्रविशेषः — {lha'i dbang po brgya byin rdo rje'i lag ca thogs pa ni lha ma yin gyi tshogs thams cad rab tu 'jom mo//} वज्रप्रहरणगृहीतः शक्रो देवेन्द्रः सर्वासुरगणं प्रमर्दयति ग.व्यू.३२०ख/४०४; सृजाकुः श्री.को.१६९ [3] = {glog} विद्युत् — {rdo rje ltung bas 'jigs pa} वज्रपातभयम् वि.प्र. १८३क/३.२०३; {me sbrul dgra dang rdo rje'i mes ni srog dang bral ba tsam byed de//} कुर्युर्जीवितविप्रयोगमनलव्यालारिवज्राग्नयः र.वि.१२९क/११८; कुलिशम् — {rdo rje ste glog ni} कुलिशं विद्युत् वि.प्र.२२२ख/२.२; पविः — {snying kha'i pad+ma gzhu'i rnam pa la rdo rje ste glog gi me'o//} हृत्पद्मे धन्वाकारे पविः विद्युदग्निः वि.प्र.२३५ख/२. ३६; अशनिः — {legs 'grogs longs spyod kyi ni rdo rje} सत्सङ्गभोगाशनिः अ.क.७४क/७.३७ [4] वज्रवदभेद्यवस्तु — {rdo rje mi phyed ces byar brjod/} /{sems dpa' srid pa gsum gcig pa//} अभेद्यं वज्रमित्युक्तं सत्त्वं त्रिभवस्यैकता । हे.त.२क/२; {rdo rje theg pa} वज्रयानम् वि.प्र.८९ख/३.२; {rdo rje brtul zhugs} वज्रव्रतम् वि.प्र. १५०ख/३.९६ २. वज्रम् [1] हस्तचिह्नविशेषः — ग्. {yas kyi phyag na rdo rje} दक्षिणभुजे वज्रम् हे.त.५ख/१४; {rdo rje dang dril bu 'dzin pa} वज्रघण्टाधरः स.दु.१७७/१७६ [2] हस्तमुद्राविशेषः — {de nyid rdo rje zhes gsungs te/} /{phyag rgya dam pa tha ma yin//} तदेव कथितं वज्रं कन्यसं मुद्रमुत्तमम् ।। म.मू.२५४क/२९१ [3] कुलविशेषः — {rdo rje pad ma de bzhin las/} /{de bzhin gshegs dang rin chen nyid/}…/{rigs ni rnam pa lnga ru brjod//} वज्र पद्म तथा कर्म तथागत रत्नैव च । कुलानि पञ्चविधानि हे. त.६क/१६ ३. वज्रः, योगविशेषः — {sel ba dang}…{rdo rje dang}… {khon 'dzin zhes pa ste sbyor ba nyi shu rtsa bdun no//} विष्कम्भः…वज्रः…वैधृतिरिति सप्तविंशति योगाः वि. प्र.१७९ख/१.३६; •पा. वज्रः १. समाधिविशेषः — {rdo rje zhes bya ba'i ting nge 'dzin} वज्रो नाम समाधिः म.व्यु.५१६ २. (तं.) कुलिशः, ओ शम् — {rdo rje ste ye shes kyi khams la byang chub kyi sems 'pho ba'i mthar bde ba'i skad cig gi bdag nyid kyi ye shes grub bo//} कुलिशे ज्ञानधातौ ज्ञानं सिद्धं बोधिचित्तच्यवनान्ते सुखक्षणात्मकम् वि.प्र.२२९क/२.२१; {bden don byang chub sems ni rgyal ba'i rdo rje'i tshig gyur dus kyi 'khor lo la phyag 'tshal//} सत्यार्थं बोधिचित्तं जिनकुलिशपदं कालचक्रं प्रणम्य वि.प्र.१०७ख/१, पृ.१; {de ltar rdo rje dang bcas pa'i/} /{shes rab pad ma bskyod rgyu las//} एवं सकुलिशं कमलं प्रज्ञायाः स्पन्दहेतुतः ।। वि.प्र.६२ख/४.११०; •ना. १. वज्रः [1] = {phyag na rdo rje} वज्रपाणिः — {bcom ldan rdo rje snying po bdag /sangs} {rgyas thams cad gcig bsdus pa/}…{bshad du gsol//} देशयन्तु…भगवान् वज्रसारात्मा सर्वबुद्धैकसंग्रहः ।। हे.त.१३ख/४२; वज्र इति वज्रपाणिः यो.र.१३६ [2] बोधिसत्त्वः — {byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{rdo rje dang} माता… यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…वज्रस्य ग.व्यू.२७७ख/३४७ २. = {rdo rje ma} वज्रा, देवी — {dbang por rdo rje}…/{dbus su bdag med rnal 'byor ma//} इन्द्रे वज्रा… मध्ये नैरात्म्ययोगिनी ।। हे.त.९क/२६.
rdo rje dkar rgyal
वज्रतिष्यः लो.को.१२८३.
rdo rje dkar mo'i rjes su 'dzin pa'i sgrub thabs zhes bya ba
ना. वज्रगौर्यनुग्रहसाधननाम, ग्रन्थः क.त.१९९२.
rdo rje bkod pa'i rgyud las dkyil 'khor bdun pa'i rim pa rnam par phye ba'i sgrub thabs zhes bya ba
वज्रमुष्टिः — {rdo rje khu tshur gnyis bcings la mgal me'i 'khor lo ltar bskor nas} वज्रमुष्टिद्वयं बद्ध्वालातचक्रं(चक्रवद्) भ्रामयित्वा स.दु.१३५/१३४; {rdo rje'i khu tshur bcing ba} वज्रमुष्टिबन्धः वि.प्र.१७३ख/३.१७०.
rdo rje khu tshur bcing ba
पा. वज्रमुष्टिबन्धः — {de bzhin du bcing ba brjod par gyur na rdo rje bcing ba zhes par 'gyur zhing nges pa las khu tshur bcing ba byas par gyur na rdo rje'i khu tshur bcing ba zhes pa nges pa ste} एवं बन्धोक्ते सति वज्रबन्ध इति भवति । नियमतो मुष्टिबन्धे कृते सति वज्रमुष्टिबन्ध इति नियमः वि.प्र.१७३ख/३. १७०.
rdo rje khyung gi sgrub thabs
ना. वज्रगरुडसाधनम्, ग्रन्थः क.त.२१९८.
rdo rje khro gnyer can
ना. वज्रभृकुटी, देवी म.व्यु.४२८१; द्र. {rdo rje gnyer can ma/}
rdo rje khro bo chen po
ना. वज्रमहाक्रोधः, मण्डलनायको देवः मि.को.६क ।
rdo rje khro bo gtum po lha lnga pa zhes bya ba'i dkyil 'khor gyi cho ga
१. वज्रडाकः — {rdo rje mkha' 'gro zhes bya ba'i rgyud phyi ma} वज्रडाकनाम उत्तरतन्त्रम् क.त.३७१; {dpal rdo rje mkha' 'gro rgyud kyi de kho na nyid rab tu brtan par byed pa zhes bya ba'i dka' 'grel} श्रीवज्रडाकतन्त्रतत्त्वसुस्थिरनामपञ्जिका क.त.१४१७ २. = {rdo rje mkha' 'gro ma/}
rdo rje mkha' 'gro ma
वज्रडाकिनी, योगिनी— {de nas rnal 'byor ma bdag med ma la sogs pa rdo rje mkha' 'gro ma thams cad kyis bdud rtsi lnga thogs shing} अथ नैरात्म्ययोगिनीप्रमुखाः सर्ववज्रडाकिन्यः पञ्चामृतं गृहीत्वा हे.त.१८क/५८; {de nas rdo rje phyag rgyas rdo rje mkha' 'gro ma rnams la gtor ma dang}… {byin} ततो वज्रमुद्रया वज्रडाकिनीनां बलिं… दत्त्वा वि.प्र.११४क/३.३५; वज्रडाकी — {rdo rje ma dang}… {rdo rje mkha' 'gro ma dang bdag med ma dang sa spyod ma dang mkha' spyod ma'i rnal 'byor las rengs par byed pa la sogs pa brtul zhugs can gyis byed do//} वज्रा…वज्रडाकी नैरात्मिका । भूचरी खेचरीयोगात् स्तम्भनादि करेद् व्रती ।। हे.त.४ख/१०.
rdo rje mkha' 'gro ma rnal 'byor ma'i sgrub thabs zhes bya ba
ना. वज्रसंहतः, तथागतः — {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang}…{rdo rje mkhregs dang}…{de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas 'od srung gis} भगवता पद्मोत्तरेण च… वज्रसंहतेन च… काश्यपेन च तथागतेनार्हता सम्यक्संबुद्धेन ल.वि.४क/४.
rdo rje 'khor lo'i phyag rgya
पा. वज्रचक्रमुद्रा — {de nas rdo rje 'khor lo'i phyag rgyas ngan song thams cad yongs su sbyong ba'i dkyil 'khor mdun du rdzogs par bya} ततो वज्रचक्रमुद्रया सर्वदुर्गतिपरिशोधनमण्डलं पुरतो निष्पादयेत् स.दु.१३९/१३८; स.दु.१७३/१७२.
rdo rje gar
वज्रनृत्यम् — {phreng ba bcom ldan 'das la phul nas rdo rje'i gar byas la} मालां भगवतो निर्यात्य वज्रनृत्यं कृत्वा स.दु.२५७/२५६.
rdo rje gur
वज्रपञ्जरम् — {de'i steng du khang pa brtsegs pa kun nas dri med 'od zer 'phro ba'am rdo rje las skyes te hU+oM yig las skyes pa'i rdo rje gur} तदुपरि कूटागारं समन्तात् स्फुरदमलकरं वज्रजं हूँकारजं वज्रपञ्जरं वा वि.प्र. ३३ख/४.८; {rdo rje'i gur yang bgyi'o//} वज्रपञ्जरं च करोमि स.दु.२०१/२००; क.त.११९४.
rdo rje gur bsnams pa can
वि. वज्रपञ्जरधारी — {sku mdog dmar po 'od 'bar ba/} /{rdo rje gur ni bsnams pa can//} रक्तवर्णप्रभादिव्यो वज्रपञ्जरधारिणः । स.दु. १७१/१७०.
rdo rje gyen du 'phags
= {rdo rje gyen du 'phags pa/}
rdo rje gyen du 'phags pa
पा. वज्रोड्गतः, समाधिविशेषः — {gang gi tshe na} ({byang chub sems dpa'} ){kun du bzang po rdo rje gyen du 'phags pa'i ting nge 'dzin la zhugs pa} यदा समन्तभद्रो बोधिसत्त्वो वज्रोड्गतं नाम समाधिं समापेदे का.व्यू.२४४ख/३०६; {rdo rje gyen du 'phags zhes bya ba'i ting nge 'dzin} वज्रोड्गतो नाम समाधिः का.व्यू.२२१ख/२८४.
rdo rje gri gug gi cho ga
वज्रकर्तरिविधिः — {rdo rje gri gug gi cho ga'o//} वज्रकर्तरिविधिः हे.त.४क/८.
rdo rje grub pa dra ba'i sdom pa'i rgyud kyi rgyal po
वज्रन्यासः — {mgo dang snying kha dang ni spyi bo lte ba la sogs su yang rdo rje dgod pa rab byas te} वज्रन्यासं प्रकृत्य शिरसि च हृदये मूर्ध्नि नाभौ च कण्ठे वि.प्र.७८ख/४.१६०.
rdo rje mgon po
ना. वज्रनाथः, वज्रकुलाधिदेवता — {dal zhing rgyu ba med pa'i khams/} /{chu yi dkyil 'khor nyid yin te/} /{dag pa'i shel ltar snang ba ni/} /{rdo rje mgon po'i rgyu ba 'o//} स्तब्धो मन्दप्रसरो धातुः क्षणाद् वारुणमण्डलम् । शुद्धस्फटिकसङ्काशं वज्रनाथस्य सञ्चरेत् ।। स. उ.६.८.
•ना. वज्रध्वजः, तथागतः — {kye rgyal ba'i sras bdag cag kyang rdo rje snying po zhes bya bar ming mthun pa sha stag ste/} {'jig rten gyi khams rdo rje dpal zhes bya ba nas de bzhin gshegs pa mtshan rdo rje'i rgyal mtshan zhes bya ba dag gi drung nas 'dir lhags te} वयमपि भो जिनपुत्र सर्वे वज्रगर्भसमनामका एव वज्रश्रीनामिकाभ्यो नानालोकधातुभ्य इहागता वज्रध्वजनामकानां तथागतानामन्तिकेभ्यः द.भू.२७९ख/६८; •पा. वज्रध्वजः, समाधिविशेषः — {rdo rje rgyal mtshan zhes bya ba'i ting nge 'dzin} ( वज्रध्वजो नाम समाधिः) का.व्यू.२२१ख/२८४.
rdo rje rgyal mtshan mchog
पा. वज्रध्वजाग्रः, समाधिविशेषः — {rdo rje rgyal mtshan mchog ces bya ba'i ting nge 'dzin} ( वज्र)ध्वजाग्रो नाम समाधिः का.व्यू.२२१ख/२८४.
rdo rje sgrol ma
ना. वज्रतारा, देवी ब.वि.१६६ख ।
rdo rje sgrol ma'i sgrub thabs
ना. वज्रतारासाधनम्, ग्रन्थः क.त.१३२४.
rdo rje can
•सं. वज्री, गुरुः — {slob ma snying rje can mthong nas/} /{rdo rje can gyis 'di skad smras//} इत्येवं वदते वज्री शिष्यं वीक्ष्य कृपात्मकम् ।। हे.त.१७ख/५४; वज्रीति गुरुः यो.र.१४३ •ना. १. वज्री [1] वज्रधरः — {de nas rdo rje can gyis rnal 'byor ma rnams la rgyud thams cad kyi gleng gzhi zhes bya ba'i thabs bka' stsal pa} अथ वज्री सर्वतन्त्रनिदानं नामोपायं योगिनीनां कथयामास हे.त.१६ख/५२; वज्री वज्रधरः यो.र.१४१ [2] कालचक्रः, आदिबुद्धो वा— {e gsang mkha' khams b+ha ga 'am/} /{chos 'byung chu skyes seng ge'i khrir/} /{bzhugs pa'i rdo rje can} एरहस्ये खधातौ वा भगे धर्मोदयेऽम्बुजे । सिंहासने स्थितो वज्री वि.प्र.१४०ख/१, पृ.३९; {rdo rje can bcom ldan 'das dpal dus kyi 'khor lo'i sgrub thabs} साधनं वज्रिणः श्रीकालचक्रभगवतः वि.प्र.२९ख/४.१ [3] बोधिसत्त्वः — {rdo rje can la skyabs su mchi//} नमस्यामि वज्रिणम् बो.अ.६क/२.५३; {rdo rje can ni gang la rdo rje yod pa ste/} {byang chub sems dpa' phyag na rdo rje'o//} वज्रिणमिति वज्रमस्यास्तीति वज्रपाणिं बोधिसत्त्वम् बो.प. ६६ख/३३ [4] = {brgya byin} इन्द्रः — {'od ldan de ni chu klung du/} /{des 'phangs klu rnams dag gis thob/} /{rdo rje can gyis de dag las/} /{mkha' lding gzugs kyis bskyod thob blangs//} सा तेन नद्यां निक्षिप्ता नागैर्नीता प्रभावती । विक्षोभ्याप्याहृता तेभ्यस्तार्क्ष्यरूपेण वज्रिणा ।। अ.क.२२५ख/२५.१५ २. वज्रकः, पर्वतः — {de nas rdo rje can zhes pa'i/} /{ri bo rab bral} ({drag} ){de yis 'dzegs//} अथोग्रतरमारुह्य वज्रकाख्यं स पर्वतम् । अ.क.११०ख/६४.२६७; वि.व.२१३क/१.८८ ३. वज्रवती, नगरम् — {byang gi phyogs kyi grong khyer dag /rdo} {rje can zhes bya bar ni/} /{rgyal po phyag na rdo rje bzhin/} /{rdo rje gtum po zhes par gyur//} वज्रवत्यभिधानायां नगर्यामुत्तरापथे । वज्रचण्डाभिधो राजा वज्रपाणिरिवाभवत् ।। अ.क.२७७क/१०३.४.
rdo rje bcing ba
पा. वज्रबन्धः — {de bzhin du bcing ba brjod par gyur na rdo rje bcing ba zhes par 'gyur} एवं बन्धोक्ते सति वज्रबन्ध इति भवति वि.प्र.१७३ख/३. १७०; {rdo rje bcing ba dam byas la//} वज्रबन्धं दृढीकृत्य स.दु.१५३/१५२; द्र. {rdo rjer bcings/}
rdo rje lcags kyu
वज्राङ्कुशः, हस्तचिह्नविशेषः — {de bzhin du dmar po'i phyag gi mthil bzhi la dang por me'i mda' dang /} {gnyis par rdo rje lcags kyu dang} तथा रक्ते करतलचतुष्के प्रथमेऽग्निबाणः, द्वितीये वज्राङ्कुशः वि.प्र. ३६क/४.१३.
rdo rje lcags kyu ma
ना. वज्राङ्कुशी, देवी म.व्यु.४२८४.
rdo rje lcags sgrog
वज्रशृङ्खला १. हस्तचिह्नविशेषः — {de bzhin du dkar po'i phyag gi mthil bzhi la dang po'i phyag gi mthil du chu na rgyu ba zhes pa dung dang}…{gsum par rdo rje lcags sgrog dang} तथा शुक्ले करतलचतुष्के, प्रथमकरतले जलचर इति शङ्खः… तृतीये वज्रशृङ्खला वि.प्र. ३६ख/४.१४ २. = {rdo rje lcags sgrog ma/}
rdo rje lcags sgrog gi sgrub thabs
ना. वज्रशृङ्खलासाधनम्, ग्रन्थः क.त.३५९७, ३३८७.
rdo rje lcags sgrog gi sgrub thabs kyi cho ga
ना. वज्रशृङ्खलासाधनविधिः, ग्रन्थः क.त.३५९९.
rdo rje lcags sgrog gi sgrub pa'i thabs
= {rdo rje lcags sgrog gi sgrub thabs/}
rdo rje lcags sgrog ma
ना. वज्रशृङ्खला, क्रोधदेवी — {shin tu sngon mo dang}…{rdo rje lcags sgrog ma dang drag spyan ma ste khro bo bcu'i lha mo rnams so//} अतिनीला…वज्रशृङ्खला रौद्राक्षीति दशक्रोधदेव्यः वि.प्र.१५७क/३.११८; वि.प्र. ४५क/४.४५.
rdo rje lcags sgrog ma'i sgrub thabs
ना. वज्रशृङ्खलासाधनम्, ग्रन्थः क.त.३२४१.
rdo rje chags pa
वज्ररागः लो.को.१२८५.
rdo rje chu skyes
= {rdo rje'i chu skyes/}
rdo rje che
•सं. महावज्रम् — {rdo rje rab gnas rdo rje nyid/} /{che dang dril bu chen po bzung //} महावज्रं महाघण्टां गृह्ण वज्रप्रतिष्ठितः । हे.त.२९ख/९८; •ना. महावज्री — {de la rdo rje che mnyes nas/} /{bdag med ma yis} ({la} ){go mdzad pa//} तत्र तुष्टो महावज्री…नैरात्म्यां बोधयामास हे.त.२९ख/९८.
महावज्रकुलम् — {rdo rje chen po'i rigs bsdus la/} /{rdo rje dril bu phyag rgya yang /} /{de nyid kyis ni rab tu gzung //} वज्रघण्टां च मुद्रां च प्रतिगृह्णामि तत्त्वतः ।…महावज्रकुलोच्चये । स.दु.१४७/१४६.
rdo rje chos
ना. वज्रधर्मः, मण्डलनायको देवः मि.को.६क ।
rdo rje chos kyi sgrub thabs
ना. वज्रधर्मसाधनम्, ग्रन्थः क.त.३४२२, ३३२८.
rdo rje mchu zhes bya ba klu'i dam tshig
ना. वज्रतुप्रडनामनागसमयः, ग्रन्थः क.त.७५९.
rdo rje mchog
वि. वज्राग्रः — {mchog sbyin rdo rje mchog khyod 'dud ces bya ba la sogs pas bstod pa byas te} स्तुतिं कृत्वा ‘नमस्ते वरदवज्राग्र’ इत्यादिना वि.प्र.६८ख/४.१२३.
rdo rje mchog gi phreng ba
वज्रसूत्रम् — {lus la cod pan dang dpung rgyan dang se mo do dang rdo rje mchog gi phreng ba thogs shing rgyan bzang pos lus brgyan pa} किरीटाङ्गदहारवज्रसूत्रावबद्धाभरणतनुशोभाशोभितः ल.अ.६२क/७.
rdo rje mchog 'dzin
वरकुलिशधरः — {byang chub sems dpa' rdo rje mchog 'dzin gsang sngags rig pa kun gyis yang dag brjod gyur pa'i//} सङ्गीतो बोधिसत्त्वैर्वरकुलिशधरैर्मन्त्रविद्भिः समस्तैः वि.प्र.१०८ख/१, पृ.३.
rdo rje mchod pa
वज्रपूजा — {da ni bu mo zhes pa la sogs pas rnal 'byor pa rnams kyi las kyi phyag rgya'i dngos grub kyi don du rdo rje mchod pa'i nges pa gsungs te} इदानीं वज्रपूजानियमो योगिनां कर्ममुद्रासिद्ध्यर्थमुच्यते—बालेत्यादिना वि.प्र.१६४ख/३.१३८.
rdo rje 'chang
ना. वज्रधरः १. मण्डलनायको देवः — {de nas dpal ldan rdo rje 'chang /} /{gdul dka' 'dul ba rnams kyi mchog/} अथ वज्रधरः श्रीमान् दुर्दान्तदमकः परः । ना.स., का.१; मि.को.६क २. = {brgya byin} इन्द्रः — {'on te dbang po rdo rje 'chang ba'am} अथेन्द्रो वज्रधरः ल.वि.६९क/९१.
rdo rje 'chang chen
महावज्रधरः — {rgyud chen sgyu 'phrul dra ba 'dir/} /{rdo rje 'chang chen gsang sngags 'chang /}… {gis/} /{gang yang yang dag glur blangs pa//} मायाजाले महातन्त्रे या चास्मिन् संप्रगीयते । महावज्रधरैः… मन्त्रधारिभिः वि.प्र.१२१क/१, पृ.१८; द्र. {rdo rje 'chang chen po/}
rdo rje snying po'i gzungs zhes bya ba theg pa chen po'i mdo
ना. वज्रमण्डनामधारणीमहायानसूत्रम्, ग्रन्थः — {'phags pa rdo rje snying po'i gzungs zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यवज्रमण्डनामधारणीमहायानसूत्रम् क.त.१३९.
rdo rje ti ri ti ri
वज्रतेरिन्तिरी — {rdo rje bsdams pa las mthe bong gnyis gshibs te bsgreng ba rdo rje bsdams pa'i steng du dgab pa'i tshul du gzung ba ni rdo rje ti ri ti ri'o//} वज्रबन्धेऽङ्गुष्ठद्वयं सहितोत्थितं वज्रबन्धस्योपरि श्लिष्टं धारयेत् । वज्रतेरिन्तिरी स.दु.१३५/१३४.
rdo rje gtum po
ना. वज्रचप्रडः १. नृपः — {byang gi phyogs kyi grong khyer dag /rdo} {rje can zhes bya bar ni/} /{rgyal po phyag na rdo rje bzhin/} /{rdo rje gtum po zhes par gyur//} वज्रवत्यभिधानायां नगर्यामुत्तरापथे । वज्रचण्डाभिधो राजा वज्रपाणिरिवाभवत् ।। अ.क.२७७क/१०३.४ २. मण्डलनायको देवः — {rdo rje gtum po'i dkyil 'khor gyi cho ga bzang po mdor bsdus pa zhes bya ba} वज्रचण्डमण्डलविधिभद्रसंक्षेपनाम क.त.२१९९.
पा. वज्रोपमसमाधिः, समाधिविशेषः — {bar chad med pa'i lam de ni phra rgyas thams cad 'joms par byed pa yin pa'i phyir rdo rje lta bu'i ting nge 'dzin zhes bya'o//} स चानन्तर्यमार्गः ‘वज्रोपमः समाधिः’ इत्युच्येत, सर्वानुशयभेदित्वात् अभि.भा.२६ख/९६६; {gzhan dag na re bsgyur ba ni dran pa nye bar gzhag pa nas rdo rje lta bu'i ting nge 'dzin gyi bar yin la} स्मृत्युपस्थानादि(नाद्)वज्रोपमसमाध्यन्तो विवर्त इत्यपरे अभि.भा.११क/९००.
ना. वज्रदृढसागरध्वजमेघः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa rdo rje ltar brtan pa'i rgyal mtshan rgya mtsho'i sprin ces bya ba bsnyen bkur to//} तस्यानन्तरं वज्र(दृढ)सागरध्वजमेघो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५४ख/२३७.
rdo rje ltar sra ba'i mig
ना. वज्रदृढनेत्रः, यक्षः म.व्यु.३३७२.
rdo rje ltar bsam pa brtan zhing mi phyed pa'i stabs
पा. वज्रदृढाभेद्याशयगतिः, महापुरुषाणां गतिविशेषः — {skyes bu chen po'i stabs gang yin pa}…{mi bskyod pa'i stabs dang}…{rdo rje ltar bsam pa brtan zhing mi phyed pa'i stabs dang} यासौ महापुरुषाणां गतिरनुच्चलितगतिः… वज्रदृढाभेद्याशयगतिः ल.वि.१३४ख/१९९.
rdo rje ltung ba
वज्रपातः — {dgras 'jigs pa dang}… {rdo rje ltung bas 'jigs pa dang don nyams pa'i 'jigs pa ste/} {de ltar 'jigs pa bcu drug po rnams} शत्रुभयम्…वज्रपातभयम्, अर्थनाशभयम् । एवं षोडशभयानि वि.प्र. १८३क/३.२०३; {dbul dang bud med dang bral mi bdag 'khrugs pa'i 'jigs dang rdo rje ltung dang nor nyams rnams//} दारिद्र्यं स्त्रीवियोगः क्षुभितनृपभयं वज्रपातोऽर्थनाशः वि.प्र.१११ख/१, पृ.८.
rdo rje lte ba'i dbus gnas pa
वि. वज्रवराटकमध्यस्थः — {rdo rje lte ba'i dbus gnas par/} /{yang ni hU+oM gi de nyid bsgom//} वज्रवराटकमध्यस्थं हूँतत्त्वं विभावयेत् ।। हे.त.५क/१२.
rdo rje brtul zhugs
वज्रव्रतम् — {shar gyi sgor thugs rdo rje sbyang ba'i don du rdo rje brtul zhugs kyi dbang la skye ba'i gnas lngar sngags 'dis dbang bskur bar bya} पूर्ववक्त्रे (पूर्वद्वारे) चित्तवज्रशोधनार्थं पञ्चसु जन्मस्थानेष्वभिषेचयेद् वज्रव्रताभिषेकेऽनेन मन्त्रेण वि.प्र.१५०ख/३.९६.
rdo rje brtul zhugs kyi dbang
पा. वज्रव्रताभिषेकः, अभिषेकविशेषः — {shar gyi sgor thugs rdo rje sbyang ba'i don du rdo rje brtul zhugs kyi dbang la skye ba'i gnas lngar sngags 'dis dbang bskur bar bya} पूर्ववक्त्रे चित्तवज्रशोधनार्थं पञ्चसु जन्मस्थानेष्वभिषेचयेद् वज्रव्रताभिषेकेऽनेन मन्त्रेण वि.प्र.१५०ख/३.९६.
rdo rje thal mo
वज्राञ्जलिः — {rdo rje thal mo brkyangs pas shar phyogs su phyag byas te} वज्राञ्जलिप्रसारितेन पूर्वस्यां दिशि प्रणमेद् स.दु.१३९/१३८.
rdo rje theg pa
वज्रयानम्, यानभेदः — {'dir rdo rje theg pa ni yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas kyi theg pa ste} इह वज्रयानं सम्यक्संबुद्धयानम् वि.प्र.८९ख/३.२; {de bas kyang dge ba'i dbang gis dang po'i theg pa nyan thos dang rang sangs rgyas kyi theg pa la rab tu 'jug par 'gyur ba'o//} {de bas dpal ldan rdo rje theg pa la 'jug pa ste} ततोऽपि शुभवशादादियाने प्रवृत्तिर्भवति श्रावकप्रत्येकबुद्धयाने । तस्मात् श्रीवज्रयाने प्रवृत्तिः वि.प्र.२२६क/२.१३; क.त.१३७९.
rdo rje theg pa dus kyi 'khor lo'i rtsa ba'i ltung ba
ना. कालचक्रवज्रयानमूलापत्तिः, ग्रन्थः क.त.१३७९.
rdo rje theg pa rtsa ba'i ltung ba bsdus pa
ना. वज्रयानमूलापत्तिसंग्रहः, ग्रन्थः क.त.२४७८.
rdo rje theg pa rtsa ba'i ltung ba'i las kyi cho ga
ना. वज्रयानमूलापत्तिकर्मविधिः, ग्रन्थः क.त.३७२८.
rdo rje theg pa'i ltung ba'i snye ma zhes bya ba
ना. वज्रयानापत्तिमञ्जरीनाम, ग्रन्थः क.त.२४८४.
rdo rje theg pa'i sbom po'i ltung ba
ना. वज्रयानस्थूलापत्तिः, ग्रन्थः क.त.२४८२.
rdo rje theg pa'i rtsa ba'i ltung ba bcu bzhi pa'i 'grel pa
पा. वज्रकपालयोगः — {rdo rje thod pa'i sbyor ba yis/} /{skye bo gang dang gang rnams kyi/} /{sha ni mkhas pas bza' bar bya/} /{sems can de de dbang du 'gyur//} येषां येषां च जन्तूनां पिशितमश्नीयते बुधैः । ते ते सत्त्वा वशं यान्ति वज्रकपालयोगतः ।। हे.त.८ख/२४.
rdo rje mthu bo che'i dpal
ना. वज्रनारायणकेतुः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa rdo rje mthu bo che'i dpal zhes bya ba byung ste} तस्यानन्तरं वज्रनारायणकेतुर्नाम तथागत उत्पन्नः ग.व्यू.१२९ख/२१६.
rdo rje mthu bo che'i brtson 'grus
ना. नारायणवज्रवीर्यः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa rdo rje mthu bo che'i brtson 'grus zhes bya ba bsnyen bkur to//} तस्यानन्तरं नारायणवज्रवीर्यो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.२४९ख/३३१.
rdo rje dag pa
ना. वज्रशुद्धः, बोधिसत्त्वः — {byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}… {rdo rje dag pa dang} माता…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… वज्रशुद्धस्य ग.व्यू.२६७ख/३४७.
rdo rje dang bcas
= {rdo rje dang bcas pa/}
rdo rje dang bcas pa
वि. सकुलिशम् — {de ltar rdo rje dang bcas pa'i/} /{shes rab pad ma bskyod rgyu las//} एवं सकुलिशं कमलं प्रज्ञायाः स्पन्दहेतुतः ।। वि.प्र.६२ख/४.११०.
rdo rje dang dril bu 'dzin pa
वि. वज्रघप्रटाधरः — {thams cad la lce brgya pa'i kha yis bstod pa nye bar spyod par mos te/} {rdo rje dang dril bu 'dzin pas bstod par bya'o//} सर्वत्र जिह्वाशतमुखेन स्तोत्रोपहारमधिमुच्य वज्रघण्टाधरः स्तुतिं कुर्यात् स.दु.१७७/१७६; द्र. {rdo rje dril 'chang ba/}
rdo rje dang rdo rje dril bu'i dbang
वज्रवज्रघप्रटाभिषेकः — {rdo rje dang rdo rje dril bu'i dbang ni la la nA dang ra sa nA rnam par dag pa ste zla ba dang nyi ma sgrib pa med pa nyid do//} वज्रवज्रघण्टाभिषेको ललनारसनाविशुद्धिः, चन्द्रादित्यनिरावरणतेति वि.प्र.१५२ख/३.९९; द्र. {rdo rje dril bu'i dbang /}
ना. वज्रोत्तरज्ञानी, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{rdo rje dam pa'i ye shes dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन …वज्रोत्तरज्ञानिना च ग.व्यू.२७५क/१.
rdo rje dri ldan ma'i sgrub thabs
ना. वज्रगान्धारीसाधनम्, ग्रन्थः क.त.३२६०.
rdo rje dril
= {rdo rje dril bu/}
rdo rje dril 'chang ba
वि. वज्रघप्रटाधरः — {sngags pa rdo rje dril 'chang bas/} /{bstod pa 'di dag yang dag brjod//} वज्रघण्टाधरो मन्त्री इदं स्तोत्रमुदाहरेत् । स.दु.१६१/१६०; द्र. {rdo rje dang dril bu 'dzin pa/}
rdo rje dril thabs kyi mchod pa'i thabs kyi rim pa
ना. वज्रघण्टपूजासाधनक्रमः, ग्रन्थः क.त.१६१५.
rdo rje dril bu
वज्रघप्रटा १. पा. लौकिकाभिषेकभेदः — {re zhig 'jig rten pa ni chu dang}…{rdo rje dril bu dang}…{shes rab ye shes te}…{dbang bcu} लौकिकस्तावदुदकं…वज्रघण्टा…प्रज्ञाज्ञानमिति…दशाभिषेकाः वि.प्र.१२३ख/१, पृ.२१; द्र. {rdo rje dril bu'i dbang /} {rdo rje dang rdo rje dril bu'i dbang /} 2. हस्तचिह्नविशेषः — {da ni g}.{yon pa'i nag po'i phyag gi mthil bzhi la mtshan ma gsungs te/} {dang por rdo rje dril bu dang} इदानीं वामकृष्णकरतलचतुष्के चिह्नमुच्यते—प्रथमे वज्रघण्टा वि.प्र.३६ख/४.१४.
rdo rje dril bu mnyam sbyor ba
पा. घप्रटावज्रसमायोगः — {rdo rje dril bu mnyam sbyor bas/} /{slob dpon dbang du rab tu brjod//} घण्टावज्रसमायोगादाचार्यसेचनं मतम् ।। हे. त.१७क/५४.
rdo rje dril bu pa
ना. वज्रघण्टापादः, सिद्धाचार्यः मि. को.६ख ।
rdo rje dril bu lhag bar gnas pa
पा. वज्रघप्रटाधिवासनम् — {de nas rdo rje dril bu lhag bar gnas pa bya ste}… {rdo rje dril bu lhag par gnas pa'i cho ga ste} ततो वज्रघण्टाधिवासनं करोति…इति वज्रघण्टाधिवासनविधिः वि.प्र.११३क/३.३५.
•ना. वज्रासनम्, प्रदेशः — {chu bo ni ra ny+dza na ni/} /{yang dag sgrol la g}.{yo med yul/} /{byang chub sems la grub ster ba/} /{rdo rje gdan zhes brjod par song //} निरञ्जनीं समुत्तीर्य सरितं व्रज निश्चलम् । सिद्धिदं बोधिसत्त्वानां देशं वज्रासनाभिधम् ।। अ.क.२२६ख/२५. २८; •पा. १. वज्रासनम्, आसनविशेषः — {skyes bu dam pa khyod rdo rje'i gdan snying po brtan pa la 'dug ste/} {chos kyi 'khor lo}…{bskor bar 'gyur} प्रवर्तयिष्यसि त्वं सत्पुरुषार्यसारदृढवज्रासनोपविष्टः…धर्मचक्रम् सु.प्र. २३ख/४६ २. वज्रपीठम् — {dpal rdo rje gdan bzhi'i sgrub thabs zhes bya ba} श्रीवज्रचतुःपीठसाधननाम क.त. १६१५.
पा. वज्रसमाजमुद्रा, मुद्राविशेषः — {de nas rang gi lus la rdo rje bsdu ba'i phyag rgya bcings te} ततः स्वकाये वज्रसमाजमुद्रां बद्ध्वा स.दु. १५३/१५२.
rdo rje nag po
कृष्णवज्रम्, हस्तमुद्राविशेषः — ग्. {yas na rdo rje nag po nyid//} दक्षिणे कृष्णवज्रम् हे.त.५क/१४.
rdo rje nag po chen po
वज्रमहाकालः ब.वि.६९क; {dpal rdo rje nag po chen po khros pa'i mgon po gsang ba dngos grub 'byung ba zhes bya ba'i rgyud} श्रीवज्रमहाकालक्रोधनाथरहस्यसिद्धिभवतन्त्रनाम क.त.४१६; {rdo rje nag po chen po'i bstod pa brgyad pa} वज्रमहाकालाष्टकस्तोत्रम् क.त.१७८०.
rdo rje nam mkha' lding
ना. वज्रगरुडः ब.अ.८१४.
rdo rje nor bu
कुलिशमणिः — {btsan thabs su} ({srog} ){dbu mar 'bab par byas nas shes rab kyi chu skyes su gnas pa'i byang chub kyi sems kyi thig le rdo rje nor bur bkag nas} हठेन प्राणं मध्यमायां वाहयित्वा प्रज्ञाऽब्जगतकुलिशमणौ बोधिचित्तबिन्दुनिरोधाद् वि.प्र.६७क/४. ११९; वज्रमणिः — {lte ba dang gsang ba dang rdo rje nor bur} नाभौ गुह्यवज्रमणौ वि.प्र.२४४ख/२.५७ ०. मणिवज्रः लो.को.१२९०.
rdo rje gnam lcags mchu zhes bya ba'i gzungs
ना. वज्रलोहतुण्डनामघारणी, ग्रन्थः क.त.७६०.
rdo rje gnod sbyin gyi sngags
वज्रयक्षमन्त्रः — {rdo rje gnod sbyin gyi sngags kyis mchod yon gyi snod na gnas pa'i dri'i chu yis yang dag par bsangs te/} {zhabs bsil dbul lo//} वज्रयक्षमन्त्रेण जप्तार्घभाजने स्थितगन्धवारिणा संप्रोक्ष्याचमनं दद्यात् स.दु.१७३/१७२.
rdo rje gnod sbyin gyi phyag rgya
पा. वज्रयक्षमुद्रा, हस्तमुद्राविशेषः — {rdo rje thal mo mthe bo gnyis brkyang la mdzub mo gnyis mche ba lta bur byas pa ni rdo rje gnod sbyin gyi phyag rgya'o//} वज्राञ्जलेरङ्गुष्ठद्वयं प्रसारितं तर्जनीद्वयं दंष्ट्रा । वज्रयक्षमुद्रा स.दु.१३७/१३६.
rdo rje rnam 'joms
= {rdo rje rnam par 'joms pa/}
rdo rje rnam par sgeg ma
वज्रविलासिनी — {rdo rje phag mo'i sgrub thabs rdo rje rnam par sgeg ma zhes bya ba} वज्रविलासिनीनामवज्रवाराहीसाधनम् क.त.१६०२.
rdo rje rnam par 'joms pa
वज्रविदारणा — {rdo rje rnam par 'joms pa zhes bya ba'i gzungs} वज्रविदारणानामधारणी क.त.२९२६; {rdo rje rnam 'joms pa'i dkyil 'khor gyi cho ga zhes bya ba} वज्रविदारणामण्डलविधिनाम क.त.२९४२.
rdo rje rnam par 'joms pa gtum po'i sgrub thabs zhes bya ba
वि. वज्रयोगैकतत्परः — {bcom ldan zhi ba chen po kye/} /{rdo rje rnal 'byor gcig bzhed pa//} हे भगवन् महाशान्त वज्रयोगैकतत्पर ।। हे.त.१७क/५४.
rdo rje rnal 'byor ma
वज्रयोगिनी — {gang gi phyir sangs rgyas dang rdo rje rnal 'byor ma rnams kyang bsam pa 'dzin par byed pa ste mchod pa la sogs pa'i dngos po 'dzin par byed pa ma yin pa'i phyir ro//} यस्मादाशयग्राहका बुद्धा वज्रयोगिन्यश्च, न पूजादिवस्तुग्राहका इति वि. प्र.९४ख/३.५; क.त.१५५०.
rdo rje rnal 'byor ma dkar mo'i sgrub thabs
ना. शुक्लवज्रयोगिनीसाधनम्, ग्रन्थः क.त.१५४९.
rdo rje rnal 'byor ma mkha' spyod ma dmar mo'i sgrub thabs
ना. खेचररक्तवज्रयोगिनीसाधनम्, ग्रन्थः क. त.१५६१.
rdo rje rnal 'byor ma phag mo khros pa'i sgrub thabs
ना. वज्रपद्मोत्तरः, तथागतः — {bcom ldan 'das rdo rje pad mo'i bla de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas kyi} भगवतो वज्रपद्मोत्तरस्य तथागतस्यार्हतः सम्यक्संबुद्धस्य द.भू.२६८ख/६०.
rdo rje pi wang dbyangs can ma'i sgrub thabs
ना. वज्रवीणासरस्वतीसाधनम्, ग्रन्थः क.त.३५५५.
rdo rje dpal bzang po
ना. वज्रश्रीभद्रः, आचार्यः ब.अ. १२९५.
rdo rje spyan gyi phyag rgya
पा. वज्रनेत्रीमुद्रा, हस्तमुद्राविशेषः — {rdo rje bsdams pa bcings la mthe bo gnyis brkyang ste mnyam la gzung ba ni rdo rje spyan gyi phyag rgya'o//} वज्रबन्धं बद्ध्वाङ्गुष्ठद्वयं प्रसार्य समं धारयेत् । वज्रनेत्रीमुद्रा स.दु.१३५/१३४.
rdo rje phag mo
ना. वज्रवाराही, देवी— {shes rab rdo rje phag mo ni bcom ldan 'das kyi gzugs can no//} वज्रवाराही प्रज्ञा भगवद्रूपिणी हे.त.५ख/१४; {dpal rdo rje phag mo'i sgrub thabs} श्रीवज्रवाराहीसाधनम् क.त.१५४१.
ना. वज्रकीलयः, मण्डलनायको देवः मि. को.६क; {rdo rje phur pa rtsa ba'i rgyud kyi dum bu} वज्रकीलयमूलतन्त्रखण्डः क.त.४३९.
rdo rje phyag rgya
= {rdo rje'i phyag rgya/}
rdo rje phyed pa'i gdan
वज्रार्धासनम् — {de nas rdo rje phyed pa'i gdan gyis 'dug pas rdo rje ti ri ti ri bcings la rdo rje phreng ba'i dbang bskur ba gzung bya ste} ततो वज्रार्धासननिषण्णो वज्रतेरिन्तिरीं बद्ध्वा वज्रमालाभिषेकं गृह्णीयात् स.दु.१३५/१३४.
rdo rje phra mo thogs pa med pa zhes bya ba'i gzungs
ना. वज्रमालाधरः, कालचक्रः — {'dir dus rnam par dag pas lo'i phyogs nyi shu rtsa bzhi po rnams kyis phyag nyi shu rtsa bzhi pa ste/} {rdo rje phreng thogs dpal dang ldan zhes pa grub bo//} इह कालविशुद्ध्या वर्षस्य चतुर्विंशतिपक्षैश्चतुर्विंशतिकरो वज्रमालाधरः श्रीमानिति सिद्धः वि.प्र.७१क/४.१३१.
rdo rje phreng ba
१. वज्रावली — {rdo rje phreng ba dang pad+ma'i 'dab ma dag gi bar du zur gyi cha la'o//} वज्रावलीपद्मदलयोः कोणभागेऽभ्यन्तरे वि.प्र.५०क/४.५५; {nang gi dkyil 'khor ni 'khor lo rtsibs brgyad pa rdo rje phreng bas yongs su bskor ba'o//} अभ्यन्तरमण्डलमष्टारचक्रं वज्रावलीपरिवृतम् स.दु.१६१/१६० २. वज्रमाला — {rdo rje phreng thogs dpal dang ldan} वज्रमालाधरः श्रीमान् वि.प्र.७१क/४.१३१ ०. वज्रमालः लो.को.१२९६.
rdo rje phreng ba'i dbang bskur ba
वज्रमालाभिषेकः — {de nas rdo rje phyed pa'i gdan gyis 'dug pas rdo rje ti ri ti ri bcings la rdo rje phreng ba'i dbang bskur ba gzung bya ste} ततो वज्रार्धासननिषण्णो वज्रतेरिन्तिरीं बद्ध्वा वज्रमालाभिषेकं गृह्णीयात् स.दु.१३५/१३४.
rdo rje phreng ma
ना. वज्रमाला, देवी ब.वि.१६९क ।
rdo rje blo gros
ना. वज्रमतिः, बोधिसत्त्वः— {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{rdo rje blo gros dang} माता…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…वज्रमतेः ग.व्यू.२६८क/३४७.
वज्रदप्रडः — {de ltar na rnam pa lnga ni dzaH yig gis dgug pa dang}…{hI yig gis ro mnyam par byas te/} {rdo rje lcags kyu dang}…{rdo rje dbyug pas so//} एवं पञ्चप्रकारं जःकारेणाकृष्टम्…हीःकारेण समरसीकृतम् । वज्राङ्कुशेन…वज्रदण्डेनेति वि.प्र.५०क/४.५३.
rdo rje 'bar thogs
ना. प्रदीप्तवज्रः, गुह्याधिपतिः — {gsang ba'i bdag po bdag nyid chen po de/} /{rdo rje 'bar thogs nam mkha'i dkyil na gnas//} स चापि गुह्याधिपतिर्महात्मा प्रदीप्तवज्रो नभसि प्रतिस्थितः । ल.वि.१०९क/१५८.
rdo rje 'bar ba
वज्रज्वाला — {rdo rje 'bar ba mig mi bzad/} /{skra yang rdo rje 'bar ba ste//} वज्रज्वालाकरालाक्षो वज्रज्वालाशिरोरुहः । वि.प्र.१४०ख/१, पृ.३९; {rdo rje de rnams las 'phros pa'i rdo rje 'bar ba rnams kyis phyogs bcu na gnas pa'i mtha' dag bdud kyi tshogs sems can la rnam par 'tshe bar byed pa rnams nges par bsreg par bya} तद्वज्रनिर्गतैर्वज्रज्वालाभिर्दशदिक्स्थितमपि सकलं मारवृन्दं सत्त्वविहेठकं निर्दहेत् वि.प्र.१०२ख/३.२३.
rdo rje 'bebs pa
वज्रावेशः — {rdo rje 'bebs pa'i phyag rgya} वज्रावेशमुद्रा स.दु.१४९/१४८; {rdo rje gtsug tor nas brtsams te ji srid rdo rje 'bebs pa'i mthar thug pa 'gyur ba yin no//} वज्रोष्णीषमारभ्य यावद्वज्रावेशपर्यन्तं भावयेत् स.दु.१६३/१६२.
वज्रोदयः — {rdo rje dbyings kyi dkyil 'khor chen po'i cho ga rdo rje thams cad 'byung ba zhes bya ba} वज्रधातुमहामण्डलविधिसर्ववज्रोदयनाम क.त.२५१६.
rdo rje ma
वज्रा, देवी — {rdo rje ma dang}…{rdo rje mkha' 'gro ma dang bdag med ma dang sa spyod ma dang mkha' spyod ma'i rnal 'byor las rengs par byed pa la sogs pa brtul zhugs can gyis byed do//} वज्रा…वज्रडाकी नैरात्मिका । भूचरी खेचरीयोगात् स्तम्भनादि करेद् व्रती ।। हे.त.४ख/१०; द्र. {dbang ldan du chu las skyes pa gzugs rdo rje ma ni mA ma kI lta bu'o//} ईशाने उदकजन्या रूपवज्रा मामकीवत् वि.प्र.३८ख/४.२०.
rdo rje ma'i bu
ना. वज्रीपुत्रः, महास्थविरः मि.को.१०९ख ।
rdo rje mi pham pa me ltar rab tu rmongs byed ces bya ba'i gzungs
ना. वज्राजितानलप्रमोहनीनामधारणी, ग्रन्थः क.त.९५४; द्र. {rdo rje mi 'pham pa me ltar rab tu rmongs byed ces bya ba'i gzungs/}
rdo rje mi phyed pa'i tshig
अभेद्यवज्रपदम् — {yi ge drug pa'i rig sngags chen mo'i rgyal mo ni dkon pa'i tshig ste/} {'di ni rdo rje'i tshig go/} {'di ni rdo rje mi phyed pa'i tshig go/} (?) दुर्लभं षडक्षरिमहाविद्याराज्ञ्या असमवज्रपदम् । (वज्रपदम् ।) अभेद्यवज्रपदम् का.व्यू.२३७क/२९९.
rdo rje mi 'pham pa me ltar rab tu rmongs byed ces bya ba'i gzungs
ना. वज्राजितानलप्रमोहनीनामधारणी, ग्रन्थः क.त.७५२; द्र. {rdo rje mi pham pa me ltar rab tu rmongs byed ces bya ba'i gzungs/}
rdo rje me dang nyi ma 'bar ba'i sgrub thabs
ना. वज्रज्वालानलार्कसाधनम्, ग्रन्थः क.त.३६२५.
rdo rje me 'bar ba'i gzi brjid kyi sgrub thabs
ना. वज्रज्वालानलार्कसाधनम्, ग्रन्थः क.त.३२७९.
rdo rje me'i phyag rgya
पा. वज्रानलमुद्रा, हस्तमुद्राविशेषः — {rdo rje bsdams pa nang du bcings la sor mo rnams nang du 'bar ba la mthe bo rdo rje bsgreng ba 'di rdo rje me'i phyag rgya'o//} अभ्यन्तरवज्रबन्धेऽङ्गुलिज्वालागर्भेऽङ्गुष्ठवज्रमुत्थितमियं वज्रानलमुद्रा स.दु.१३५/१३४.
rdo rje tsa rtsi ka'i sgrub thabs
ना. वज्रचर्चिकासाधनम्, ग्रन्थः क.त.३२५०, ३५८२.
rdo rje tsA rtsi kA'i las sgrub pa'i thabs
ना. वज्रचर्चिकाकर्मसाधनम्, ग्रन्थः क.त.१९८८.
rdo rje gtsug tor
ना. वज्रोष्णीषः, तथागतः — {rdo rje gtsug tor de bzhin gshegs//} वज्रोष्णीषस्तथागतः स.दु.१६५/१६४; {chos kyi dbyings kyi rang bzhin las/} /{sems can kun la phan pa'i phyir/} /{rang gi de nyid ston mdzad pa/} /{rdo rje gtsug tor khyod phyag 'tshal//} नमस्ते वज्रोष्णीषाय धर्मधातुस्वभावतः । सर्वसत्त्वहितार्थाय आत्मतत्त्वप्रदर्शकः ।। स.दु.१५९/१५८.
rdo rje gtsug tor gyi phyag rgya
पा. वज्रोष्णीषमुद्रा, हस्तमुद्राविशेषः — {rdo rje khu tshur gnyis kyis mthe'u chung lu gu rgyud du sbrel la mdzub mo gnyis rtse sbyar la bzlog nas spyi bor bzhag pa ni rdo rje gtsug tor gyi phyag rgya'o//} वज्रमुष्टिद्वयं कन्यसा शृङ्खलाबन्धेन तर्जनीद्वयसूचीमुखं परिवर्तो(परिवर्त्यो)ष्णीषे स्थापयेत् । वज्रोष्णीषमुद्रा स.दु.१३७/१३६; स.दु.१५३/१५२.
पा. वज्रयोषिद्भगः — {dus gcig na/} {bcom ldan 'das de bzhin gshegs pa thams cad kyi sku dang gsung dang thugs kyi snying po rdo rje btsun mo'i b+ha ga rnams la bzhugs so//} एकस्मिन् समये भगवान् सर्वतथागतकायवाक्चित्तहृदयवज्रयोषिद्भगेषु विजहार हे.त.१क/२; तदेव वज्रयोषितां लोचनादीनां भगः यो. र.१०३.
rdo rje rtsibs 'phur
वज्रारल्लिः ब.वि.१६६क ।
rdo rje rtse lnga pa
पञ्चशूकवज्रः, ओ ज्रम् — {rang gi mtshan ma hu+oM yig yongs su gyur pa'i rdo rje rtse lnga pa spros byas nas} स्फारयित्वा स्वचिह्नं पञ्चशूकवज्रं हूँकारपरिणतम् वि.प्र.४८ख/४.५१; पञ्चसूचिकवज्रम् — {de'i steng du yi ge hu}~ {M las rdo rje rtse lnga pa dang /} {rdo rje lce la thim par bya} तस्योपरि हुँकारेण पञ्चसूचिकवज्रम् । तद् वज्रं जिह्वायां लीनं भवति स.दु.१३३/१३२.
rdo rje rtse gcig pa
१. एकशूकवज्रः, ओ ज्रम्— {sems can rnams ni thar pa'i slad du rgyal ba skyed mdzad rigs la ste rdo rje rtse gcig pa'i rigs la gnas par gyur pas} सत्त्वानां मोक्षहेतोर्जिनजनककुले एकशूकवज्रे (एकशूकवज्रकुले) स्थितः सन् वि.प्र.१४५क/३.८६ २. कणयः (‘कणपः’ इत्यपि), अस्त्रविशेषः — {ral gri dang}…{'khor lo dang rdo rje dang rdo rje rtse gcig pa thogs pa} असि… चक्रवज्रकणयधराम् ल.वि.१४९ख/२२१; म.व्यु.६०८२; मि.को.४७ख ।
rdo rje rtse mo lnga pa
= {rdo rje rtse lnga pa/}
rdo rje tshe dpag med
ना. वज्रायुः, बुद्धः — {bcom ldan 'das rdo rje tshe dpag med zla ba'i 'od can zla ba'i dkyil 'khor la bzhugs shing} वज्रायुर्भगवान् चन्द्रमण्डलारूढश्चन्द्राभः स.दु.१९५/१९४.
rdo rje 'dzin
= {rdo rje 'dzin pa/}
rdo rje 'dzin pa
•वि. वज्रधरः; पविधरः — {rdo rje 'dzin pa'i thugs kar zhes pa dkyil 'khor gyi gtso bo'i thugs kar} पविधरहृदय इति मण्डलनायकहृदये वि.प्र.६०ख/४.१०६; वज्रधारी — {'di rnams mchod pa rnams kyis ni/} /{slob mas rdo rje 'dzin pa mchod//} आभिः पूजादिभिः शिष्यः पूजयेद्वज्रधारिणम् ।। हे.त.१७ख/५४; वज्रधारिणम् अद्वयज्ञानधारिणम् यो.र.१४३; •ना. १. = {phyag na rdo rje} वज्रधृक्, वज्रपाणिः — {bcom ldan 'das phyag na rdo rje la phyag 'tshal nas}…{rdo rje 'dzin pas bka' gnang bar zhu} भगवन्तं वज्रपाणिं प्रणिपत्य…आज्ञापयतु वज्रधृक् स.दु.१९५/१९४ २. = {brgya byin} वज्रभृत्, इन्द्रः — {de nas rgyal pos dge mtshan las/} /{glang po gser lus can de la/} /{spro ba chen pos lhun po la/} /{rdo rje 'dzin pa bzhin du zhon//} कौतुकादथ भूपालस्तं गजं हेमविग्रहम् । आरुरोह महोत्साहः सुमेरुमिव वज्रभृत् ।। अ.क.३६३ख/४८.७० ३. वज्रधरः, भिक्षुः ब.अ.८९१.
rdo rje 'dzin pa'i gtor ma'i cho ga zhes bya ba
ना. वज्रधरबलिविधिनाम, ग्रन्थः क.त.२९०२.
rdo rje 'dzin pas legs par gsungs pa'i bstod pa
ना. वज्रधरसङ्गीतिस्तुतिः, ग्रन्थः क.त.३१४५.
rdo rje 'dzin pas gshin rje gshed po la bstod pa'i rgyud
वज्रप्रतिसमाश्रयम् — {slar yang bdud dpung gyis 'phangs pa/} /{mtshon gyi char ni 'dzin bzod pa/} /{de la rdo rje ra ba'i gnas/} /{lha rnams dag gis rab tu byas//} पुनर्मारबलोत्सृष्टा शस्त्रवृष्टिर्धृतक्षमे । चक्रिरे देवतास्तस्य वज्रप्रतिसमाश्रयम् ।। अ.क.२३०क/२५.६२.
rdo rje rab sngags ma
वज्रप्रणवा लो.को.१२९८.
rdo rje rab tu 'dul ba
ना. वज्रप्रमर्दनः, तथागतः — {byang phyogs kyi 'jig rten gyi khams ngur smrig gi rgyal mtshan na de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rdo rje rab tu 'dul ba zhes bya ba} उत्तरायां दिशि काषायध्वजायां लोकधातौ वज्रप्रमर्दनो नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धः ग.व्यू.३४६ख/६५.
rdo rje rab ltung
वज्रप्रपातः, वज्रपातः — {gang dag 'ga' zhig tu ni mkha' las rdo rje rab ltung bud med 'grogs las rtag par yang //} येषां वज्रप्रपातः क्वचिदपि नभसः स्त्रीप्रसङ्गाच्च नित्यम् वि.प्र.११३क/१. पृ.१०.
rdo rje rab gnas
वि. वज्रप्रतिष्ठितः — {rdo rje rab gnas rdo rje nyid/} /{che dang dril bu chen po bzung //} महावज्रं महाघण्टां गृह्ण वज्रप्रतिष्ठितः । हे.त.२९ख/९८.
rdo rje rab gnas pa
= {rdo rje rab gnas/}
rdo rje ri bo
ना. वज्रगिरिः, बोधिसत्त्वः — {byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}… {rdo rje ri bo dang} माता …यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा … वज्रगिरेः ग.व्यू.२६८क/३४७.
rdo rje ri rab kyi rtse mo'i khang pa brtsegs pa'i gzungs
ना. वज्रमणिविचित्रः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{rdo rje rin po ches rnam par brgyan pa dang} माता…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…वज्रमणिविचित्रस्य ग.व्यू.२६८क/३४७.
rdo rje lag ma
ना. वज्रहस्ता, नायिका — {dbang mo'i mdun gyi 'dab ma la sogs pa la rdo rje 'od dang}…{shin tu sgrol ma ste pad+ma nor 'dab rdo rje lag ma lhag pa'i lha can la'o zhes pa nub tu'o//} ऐन्द्र्याः पूर्वपत्रादौ वज्राभा… सुतारा कमलवसुदले वज्रहस्ताधिदैवे पश्चिमे वि.प्र. ४१ख/४.३१.
वि. वज्रमयम् — {dze ta'i tshal gyi gtsug lag khang de nyid na skas dag kyang rdo rje las byas par snang ngo //} तस्मिन्नेव जेतवनविहारे वज्रमयानि सोपानानि दृश्यन्ते स्म का.व्यू.२०३ख/२६१.
•सं. वज्रशृङ्खला, हस्तमुद्राविशेषः — {phyag lhag ma dag gis rdo rje lu gu rgyud ma la snyoms par 'jug pa} शेषद्विभुजाभ्यां वज्रशृङ्खलासमापन्नः हे.त.५ख/१४; •ना. वज्रशृङ्खला, कुलदेवी मि.को.७क ।
rdo rje lu gu rgyud ma'i rgyud kyi rtog pa
ना. वज्रशृङ्खलातन्त्रकल्पः, ग्रन्थः क.त.७५८.
rdo rje lus
ना. वज्रगात्रा, पत्रदेवी — {dbang mo'i mdun gyi 'dab ma la sogs pa la rdo rje 'od dang rdo rje lus dang}… {shin tu sgrol ma ste} ऐन्द्र्याः पूर्वपत्रादौ वज्राभा, वज्रगात्रा… सुतारा वि.प्र.४१ख/४.३१; द्र. {rdo rje lus ma/}
rdo rje lus ma
ना. वज्रगात्रा, योगिनी — {de nas la la sogs pa ste/} {rdo rje lus ma'i la'o//} ततो लाद्याः । वज्रगात्रायाः ल वि.प्र.१३२ख/३.६४; द्र. {rdo rje lus/}
rdo rje lus med kyi sgrub thabs
ना. वज्रानङ्गसाधनम्, ग्रन्थः क.त.३१७६.
rdo rje legs pa
वज्रसाधुः मि.को.७ख ।
rdo rje shugs
ना. वज्रवेगः, क्रोधेन्द्रः — {rje bo sna tshogs rdo rje 'dzin/} /{khro bo'i rgyal po rnams kyi gtso/} /{rdo rje shugs la phyag 'tshal nas/} /{sgrub thabs sna tshogs bshad par bya//} वज्रवेगं नमस्कृत्य विश्ववज्रधरं प्रभुम् । नायकं क्रोधराजानां नानासाधनमुच्यते ।। वि.प्र.७२क/४. १३४; वि.प्र.४९ख/४.५२.
rdo rje sa 'dzin ma
ना. वज्रगान्धारी, देवी ब.वि.१७०क ।
rdo rje sa 'og gi rgyud kyi rgyal po zhes bya ba
ना. वज्रपातालनामतन्त्रराजः, ग्रन्थः क.त.७४४.
rdo rje seng ge'i khri
पा. वज्रसिंहासनम् — {e yig nam mkha'i khams ni rdo rje seng ge'i khri'o//} {de la bzhugs pa ni rdo rje seng ge'i khri la bzhugs pa} एकारो वा आकाशधातुर्वज्रसिंहासनम्, तस्मिन् स्थितो वज्रसिंहासनस्थः वि.प्र.११८ख/१, पृ.१६.
rdo rje sems
= {rdo rje sems dpa'} वज्रसत्त्वः — {mi bskyod rnam snang rin chen 'byung /} /{dpag med don grub rdo rje sems//} अक्षोभ्य वैरोचन रत्नसम्भव अमितप्रभ अमोघसिद्धि वज्रसत्त्वः हे.त.२३क/७६.
वज्राचार्यः — {rdo rje rab gnas rdo rje nyid/} /{che dang dril bu chen po bzung /} /{de ring rdo rje slob dpon gyur//} महावज्रं महाघण्टां गृह्ण वज्रप्रतिष्ठितः । वज्राचार्यस्याद्यैव हे.त.२९ख/९८; {rdo rje slob dpon gyi bya ba kun las btus pa} वज्राचार्यक्रियासमुच्चयः क. त.३३०५; {'phags pa'i yul 'dir ma 'ongs pa'i dus na rdo rje slob dpon rdzas la brkam pa dag 'byung bar 'gyur te} इहार्यविषयेऽनागतेऽध्वनि वज्राचार्या द्रव्यलुण्ठका भविष्यन्ति वि.प्र.१५२ख/१, पृ.५१.
rdo rje slob dpon gyi bya ba kun las btus pa
ना. वज्राचार्यक्रियासमुच्चयः, ग्रन्थः क.त.३३०५.
rdo rje slob dpon bdag po'i dbang
वज्राचार्याधिपत्यभिषेकः — {rdo rje slob dpon bdag po'i dbang gi cho ga'i rab tu gnas pa'i nges pa'o//} वज्राचार्याधिपत्यभिषेकविधिप्रतिष्ठानियमः वि.प्र.१५६ख/३.१०५.
rdo rje hU+oM mdzad kyi sgrub thabs
ना. वज्रहूंकारसाधनम्, ग्रन्थः क.त.३२८९, ३३५९.
rdo rje lhag par gnas pa
वज्राधिवासनम् — {rdo rje lhag par gnas pa'i cho ga'o//} वज्राधिवासनविधिः वि.प्र. ११३क/३.३५.
rdo rje A ra li zhes bya ba'i rgyud kyi rgyal po chen po
ना. वज्रारलिमहातन्त्रराजनाम, ग्रन्थः क.त.४२६.
rdo rje'i dkyil 'khor
पा. १. वज्रमप्रडलम्, प्रज्ञापारमितामुखविशेषः — {ba zhes bya ba brjod pa dang /} {shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i sgo rdo rje dkyil 'khor zhes bya ba khong du chud do//} बकारं परिकीर्तयतो वज्रमण्डलं नाम प्रज्ञापारमितामुखमवक्रान्तम् ग.व्यू.२७४क/३५३ २. वज्रमप्रडलः, समाधिविशेषः — {rdo rje dkyil 'khor zhes bya ba'i ting nge 'dzin} वज्रमण्डलो नाम समाधिः म.व्यु.५२९.
rdo rje'i kha
कुलिशमुखम् — {byang chub kyi sems zhu ba'i khu ba thig le'i gzugs rdo rje'i khas steng du btung ba} बोधिचित्तस्य द्रुतस्य द्रवं बिन्दुरूपं पानकं कुलिशमुखेनोर्ध्वतः वि.प्र.६९ख/४.१२५.
rdo rje'i khu tshur
ना. वज्रमुष्टिः, किन्नरकन्या — {mi'am ci'i bu mo brgya phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {mi'am ci'i bu mo yid ces bya ba dang}…{mi'am ci'i bu mo rdo rje'i khu tshur zhes bya ba dang} अनेकानि च किन्नरकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा—मनसा नाम किन्नरकन्या… वज्रमुष्टिर्नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०२ख/२६०.
rdo rje'i 'khor yug
ना. वज्रचक्रवालः, पर्वतः — {lhun po ri rab rdo rje'i 'khor yug dang /} {phyogs bcu dag na ri gzhan gang yod pa//} मेरुः सुमेरु तथ वज्रचक्रवालाः ये चान्य पर्वत क्वचिद्दशसू दिशासु । ल.वि.७९क/१०६.
rdo rje'i gar
वज्रनृत्यम् — {de nyid khro bo phebs par gyur pa na rdo rje'i gar byed do//} स एव क्रोधाविष्टः सन् वज्रनृत्यं करोति वि.प्र.१४५ख/३.८८.
rdo rje'i gur
= {rdo rje gur/}
rdo rje'i go cha
पा. वज्रकवचः, समाधिविशेषः — {rdo rje'i go cha zhes bya ba'i ting nge 'dzin} वज्रकवचो नाम समाधिः का.व्यू.२३५क/२९७.
rdo rje'i gom pas rnam par gnon pa
ना. वज्रपदविक्रामी, बोधिसत्त्वः — {byang phyogs kyi 'jig rten gyi khams ngur smrig gi rgyal mtshan na de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rdo rje rab tu 'dul ba zhes bya ba byang chub sems dpa' rdo rje'i gom pas rnam par gnon pa la sogs pa} उत्तरायां दिशि काषायध्वजायां लोकधातौ वज्रप्रमर्दनो नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धः सार्धं वज्रपदविक्रामिबोधिसत्त्वप्रमुखेन ग.व्यू.३४६ख/६५.
१. वज्रजिह्वा — {des rdo rje'i lcer 'gyur zhing sngags zlos pa nus par 'gyur} तेन वज्रजिह्वा भवति । मन्त्रजापक्षमो भवेत् स.दु.१३३/१३२ *२. वज्राशनिः — {rdo rje'i lce 'bebs pa dang /} {lcags kyi bye ma tshan mo'i char 'bebs pa dang} वज्राशनिं प्रमुञ्चन्तस्तप्तामयोवालुकां प्रवर्षन्तः ल.वि.१५०ख/२२२.
rdo rje'i chu
वज्रोदकम् — {sA lu btags pa'i 'gyur ba la zla ba dang nyi ma byas nas rdo rje'i chu la gzhug cing} शालिपिष्टकमयं चन्द्रार्कं कृत्वा वज्रोदके निक्षिपेत् हे.त.४क/१०.
rdo rje'i chu skyes
वज्राब्जम् — {dga' ba dang mchog dga' dang khyad par dga' ba dang lhan cig skyes pa'i dga' ba rnams kyis rdo rje chu skyes dag la ro mnyam gyur pas} आनन्दपरमविरमसहजैर्वज्राब्जे समरसगतैः वि.प्र.६४क/४.११२.
पा. वज्रसारशरीरता — {'bras bu bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub dang rdo rje'i snying po'i sku dang dam pa'i chos yun ring du gnas pa mngon par 'grub bo//} अनुत्तरा सम्यक्संबोधिर्वज्रसारशरीरता सद्धर्मचिरस्थितिकता च फलमभिनिर्वर्तते बो.भू.१२२ख/१५७.
वज्रयानम् — {'bras bu gsang sngags rdo rje'i theg pa} फलं गुह्यमन्त्रवज्रयानम् मि.को.१०३क; {rdo rje'i theg par gnas pa rnams la} वज्रयाने स्थितानाम् वि.प्र.१५४ख/३.१०३.
rdo rje'i gdan
= {rdo rje gdan/}
rdo rje'i 'dug stangs
पा. वज्रासनम् — {rgyas pa la rdo rje'i 'dug stangs ni/} {rkang pa g}.{yas pa brla g}.{yon pa'i steng dang g}.{yon pa yang brla g}.{yas pa'i steng du ste thad kar gan rkyal gyis so zhes pa ni rdo rje 'dug stangs so//} पुष्टौ वज्रासनम् । सव्यपादो वामोरुमूर्ध्नि वामोऽपि सव्योरुमूर्ध्नि तिर्यगुत्तानेनेति वज्रासनम् वि.प्र.९९क/३.१९; वि.प्र.६२क/४.१०९.
ना. वज्रश्रीः १. लोकधातुः — {kye rgyal ba'i sras bdag cag kyang rdo rje snying po zhes bya bar ming mthun pa sha stag ste/} {'jig rten gyi khams rdo rje dpal zhes bya ba nas de bzhin gshegs pa mtshan rdo rje'i rgyal mtshan zhes bya ba dag gi drung nas 'dir lhags te} वयमपि भो जिनपुत्र सर्वे वज्रगर्भसमनामका एव वज्रश्रीनामिकाभ्यो नानालोकधातुभ्य इहागता वज्रध्वजनामकानां तथागतानामन्तिकेभ्यः द.भू.२७९ख/६७ २. गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang}…{dri za'i bu mo rdo rje'i dpal zhes bya ba dang} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा—प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या… वज्रश्रीर्नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२क/२५९.
rdo rje'i spun
वज्रभ्राता — {gang gi tshe rdo rje'i spun rgan po'am gzhon nu bslab pa dang ldan pa la rab tu khro bar byed na'o//} यदा ज्येष्ठे वा कनिष्ठे वा वज्रभ्रातरि शिक्ष्यमाणे प्रकोपं करोति वि.प्र.१५४क/३.१०२.
rdo rje'i phyag rgya
पा. वज्रमुद्रा, हस्तमुद्राविशेषः — {lag pa gnyi gas rdo rje khu tshur bcings nas/} {khu tshur gyis mthe bo bsdams pa dag brla g}.{yas pa dang g}.{yon pa'i steng du rdo rje'i 'dug stangs la gnas pa ni rdo rje'i phyag rgyar 'gyur ro//} उभयकरेण वज्रमुष्टिबन्धः, अङ्गुष्ठौ मुष्ट्या निपीडितौ सव्यावसव्योरुमूर्ध्नि वज्रासनस्थे वज्रमुद्रा भवति वि.प्र.१७३ख/३.१७१; {rdo rje bsdams pa brtan bcings nas/} /{rdo rje phyag rgya gnyis par gnas/} /{myur du gyen du legs 'phen la/} /{lhung ba slong bar byed pa'i mchog/} वज्रबन्धं दृढं बद्ध्वा वज्रमुद्राधिष्ठान्तरात् । समुत्क्षिपेत् क्षणादूर्ध्वं पतितोत्क्षेपणं परम् ।। स.दु.१४९/१४८; स.दु.१५३/१५२.
rdo rje'i phreng ba
•सं. वज्रावलिः — {de nas sku'i dkyil 'khor la ra ba lnga dang rta babs dang sa la sogs pa'i 'khor yug bzhi dang rdo rje'i phreng ba blta bar bya} ततः कायमण्डले पञ्चप्राकारान् तोरणं च पृथिव्यादिवलयचतुष्कं वज्रावलिं दर्शयेद् वि.प्र.११८ख/३.३६; •पा. वज्रमाला, समाधिविशेषः — {rdo rje'i phreng ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} वज्रमाला नाम समाधिः का.व्यू.२४४क/३०५; •ना. वज्रमाला, गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang}… {dri za'i bu mo rdo rje'i phreng ba zhes bya ba dang} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा—प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या…वज्रमाला नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२क/२५९.
rdo rje'i bu mo
वज्रकन्या, वज्रकुलकन्या — {rdo rje'i bu mo 'di khyer nas//} वज्रकन्यामिमां गृह्य हे.त.७क/१८.
rdo rje'i byin gyis brlabs
वज्राधिष्ठानम् — {de ltar ting nge 'dzin la snyoms par zhugs nas zil gyis mi non pa rdo rje'i byin gyis brlabs kyis byin gyis brlabs nas} एवं च समाधिं समापन्नोऽनभिभवनीयवज्राधिष्ठानेनाधिष्ठाय स.दु.१२७/१२६.
rdo rje'i dbyig
ना. वज्रसारः, बोधिसत्त्वः म.व्यु.७१३.
rdo rje'i mig
ना. वज्रनेत्रः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}… {rdo rje'i mig dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन …वज्रनेत्रेण च ग.व्यू.२७५ख/२.
rdo rje'i me
वज्राग्निः — {me sbrul dgra dang rdo rje'i mes ni srog dang bral ba tsam byed de//} कुर्युर्जीवितविप्रयोगमनलव्यालारिवज्राग्नयः र.वि.१२९क/११८; र.वि.१२५क/१०६.
ना. वज्रमौलिः, तथागतः — {de'i snga rol tu de bzhin gshegs pa rdo rje'i gtsug ces bya ba byung ngo //} तस्य परेण वज्रनाभि(वज्रमौलि)र्नाम तथागतः…अभूत् ग.व्यू.३६८ख/८२.
rdo rje'i tshig
वज्रपदम् — {don la rnam nges rdo rje'i tshig rnams dang //} अर्थविनिश्चयवज्रपदेभिः शि.स.१७८ख/१७७; {da ni rdo rje'i tshig gi nges pa gsungs pa} इदानीं वज्रपदनियम उच्यते वि.प्र.८८क/४.२३४; कुलिशपदम् — {shes rab kyi rgyud las nges par rdo rje'i tshig sngar gsungs pa'i} प्रज्ञातन्त्रे खलु कुलिशपदं पूर्वोक्तम् वि.प्र. ८८क/४.२३४.
rdo rje'i tshig gi snying po bsdus pa zhes bya ba
ना. वज्रपदगर्भसंग्रहनाम, ग्रन्थः क.त.१३९०.
rdo rje'i tshig gi snying po bsdus pa zhes bya ba'i dka' 'grel
ना. वज्रपदगर्भसंग्रहनामपञ्जिका, ग्रन्थः क.त.१३९१.
rdo rje'i tshig gi snying po bsdus pa'i dka' 'grel
ना. वज्रपदसारसंग्रहपञ्जिका, ग्रन्थः क.त.११८६.
rdo rje'i tshig ces bya ba
ना. वज्रपदनाम, ग्रन्थः क.त.२२५५.
rdo rje'i tshig rnam par dbye ba zhes bya ba
ना. वज्रपदविभेदनाम, ग्रन्थः क.त.१९८७.
rdo rje'i gzugs lta bu
वि. वज्रबिम्बोपमः — {blo gros chen po}… {byang chub sems dpa' rnams ting nge 'dzin rdo rje'i gzugs lta bu}… {de bzhin gshegs pa'i sku rab tu 'thob par 'gyur ro//} समाधिवज्रबिम्बोपमं…तथागतकायं महामते ते बोधिसत्त्वाः प्रतिलप्स्यन्ते ल.अ.७१ख/१९.
rdo rje'i yi ge
वज्रलिपिः, लिपिविशेषः — {tshangs pa'i yi ge'am}…{rdo rje'i yi ge'am}…{'byung po thams cad kyi sgra sdud pa'i yi ge'am}…{yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi nang nas} ब्राह्मी…वज्रलिपिं…सर्वभूतरुतग्रहणीम् । आसां… चतुष्षष्टीलिपीनाम् ल.वि.६६ख/८८.
rdo rje'i ra ba
वज्रप्राकारः — {rdo rje'i ra ba dang rdo rje'i phur bus gdab pa dang rdo rje'i gur yang bgyi'o//} वज्रप्राकारं वज्रकीलनं वज्रपञ्जरं च करोमि स.दु.२०१/२००.
rdo rje'i ri
ना. वज्रपर्वतः, पर्वतः — {rdo rje'i ri dang bcas pas ri bdun no//} {rdo rje'i ri ni rta gdong gi me ste} वज्रपर्वतेन सार्द्धं सप्त पर्वताः । वज्रपर्वतो वाडवाग्निः वि.प्र.१६६ख/१.११; वज्रशैलः — {thig nag po gdab par skyes pa dang}…{rdo rje'i ri la skyes pa dang yi dwags kyi grong khyer du skyes pa'i sems can de dag shin tu sdug bsngal lo//} कालसूत्रोपपन्नाः…वज्रशैलेषूपपन्नाः, प्रेतनगरोपपन्नाः, तदेषां सर्वसत्त्वानां दुःखतरम् का.व्यू.२२९क/२९२.
rdo rje'i ri rab chen po'i rtse mo'i khang pa brtsegs pa'i gzungs
ना. महावज्रमेरुशिखरकूटागारधारणी, ग्रन्थः क.त.७५१.
rdo rje'i rigs
पा. वज्रकुलम् — {de bzhin du gtsug tor dbus su nam mkha'i khams kyi pad+ma la rdo rje'i rigs su 'gyur te} तद्वदुष्णीषमध्ये आकाशधातुकमले वज्रकुलं भवति वि.प्र.२३१ख/२.२८; कुलिशकुलम् — {'dir rang gi lus la srog bkag pa ni srog gcod pa ste/} {rdo rje'i rigs dag la ni zhes pa gtsug tor du dgag par bya'o//} इह स्वशरीरे प्राणस्यातिपातात् प्राणातिपातः कुलिशकुले उष्णीषे निरोधं कुर्यात् वि.प्र.१५२क/३.९७.
rdo rje'i rigs dang ldan
= {rdo rje'i rigs dang ldan pa/}
rdo rje'i rigs dang ldan pa
वि. वज्रकुली — {smra mkhas rdo rje'i rigs dang ldan/} /{grags pa rdo rje'i rigs la ni//} वाग्मी वज्रकुले येन तेन वज्रकुली यशः । वि.प्र.१२७क/१, पृ.२४.
rdo rje'i rigs ldan
= {rdo rje'i rigs dang ldan pa/}
rdo rje'i lus
वज्रकायः — {rdo rje'i lus bsdus pa'i tshigs su bcad pa lnga pa bdag gis dgrol bar bya ste} वज्रकायसंग्रहवृत्तं पञ्चमं वितनोमि वि.प्र.१५६ख/१.५; {yi ge drug pa'i rig sngags chen mo 'di la la zhig gis lus la 'chang na rigs kyi bu de'i lus ni rdo rje'i lus su rig par bya'o//} यः कश्चिदिमां धारयेत् षडक्षरीं महाविद्यां कायगतां कण्ठगतां वा (?), स कुलपुत्र वज्रकायशरीर इति वेदितव्यः का.व्यू.२३०क/२९३; वज्रदेहः — {kye bcom ldan 'das rdo rje'i lus la rtsa du lags} हे भगवन् वज्रदेहे कतमा नाड्यः हे.त.२ख/४.
वज्रभूमिः — {dri la sogs pa'i rdzas rnams kyis dkyil 'khor gyi sa la mchod pa byas nas sngar brjod pa'i cho gas rdo rje'i sa spyan drang bar bya'o//} गन्धादिद्रव्यैर्मण्डलभूमिमर्चयित्वा वज्रभूमिमावाहयेत् पूर्वोक्तविधिना वि.प्र.११२ख/३.३५.
rdo rje'i ser ba
वज्राशनिः — {rdo rje'i ser ba de yang rab tu zhi bar 'gyur ro//} सा च वज्राशनिर्व्युपशमिता का.व्यू.२०६क/२६३.
rdo rje'i sor gdub
वज्रवालकः — {gzugs dang ldan pa'i khams ni gzugs kyi khams so//} {bar gyi tshig mi mngon par byas pa'i phyir te/} {rdo rje'i sor gdub lta bu} रूपप्रतिसंयुक्तो धातू रूपधातुः, मध्यपदलोपाद् वज्रवालकवत् अभि.भा.१०९ख/३८५.
rdo rje'i slob dpon
= {rdo rje slob dpon/}
rdo rjer bcings
वज्रबन्धः — {lag ngar dag ni rdo rjer bcings/} /{rdo rje se gol rnams grol bas//} बाहुभ्यां वज्रबन्धेन वज्रछटकविमोक्षणे । स.दु.१७३/१७२; द्र. {rdo rje bcing ba/}
rdo snying
= {rdo'i snying po/}
rdo stegs
शिलातलम् — {rin po che sna tshogs kyi rdo stegs la 'khod pa'i byang chub sems dpa'i tshogs dpag tu med pas kun nas bskor cing chos ston te} नानारत्नशिलातलनिषण्णापरिमाणबोधिसत्त्वगणपरिवृतं धर्मं देशयमानम् ग.व्यू.६९क/१५९; शिला — {rin po che'i rdo rje'i rdo stegs shig la skyil mo krung bcas te 'dug cing} वज्ररत्नशिलायां पर्यङ्कं बद्ध्वा उपविष्टम् ग.व्यू.६९क/१५९.
rdo thal
सुधा — {yang thog rdo thal gsar du bskus pa la//} हर्म्ये सुधासेकनवाङ्गरागे जा.मा.६६ख/७७; {de bzhin gshegs pa'i mchod rten la rdo thal gyi sa skud pa dang} तथागतचैत्ये च सुधापिण्डलेपनं करोति शि.स.१५१क/१४६.
rdo thal rgyu
गडकः — {rdo thal rgyu dang bye ma la sogs pa shas che ba yang ngo //} गडकवालुकाद्याधिक्ये वि.सू.४६क/५८.
१. शैलेयम् — {rdo dreg lo ma rgya spos dang /} /{tsan dan dang ni ldong ros dang //} तगरं पत्रशैलेयं चन्दनं च मनःशिला ।। सु.प्र.२९क/५५; कालानुसारिः — {lig mig rdo dreg spang spos yung ba spang ma sang kha rgya mtsho'i lbu//} दार्वीतुत्थकशङ्खफेननलदं कालानुसार्यञ्जनम् ।। यो. श.५९ ०. शिलावल्कलः, ओ लम् — {ji ltar rdo dreg skud pa'i gos dag ni/} /{me yis bsregs pa nyid kyis dag 'gyur ba//} दग्धं शिखिनैव शिलावल्कलसूत्रांशुकं भवति शुद्धम् वि.प्र.११०क/१, पृ.६.
rdo 'phangs pa'i mdo
ना. शिलाक्षिप्तसूत्रम्, ग्रन्थः क. त.२९५.
rdo ba
१. = {rdo} उपलः — {dper na khab long zhes bya ba'i rdo bas} ({ma} ){phrad pa'i lcags len na yang ma phrad pa thams cad mi len pa bzhin no//} यथा—अयस्कान्तो नामोपलोऽप्राप्तमयः कर्षन्नपि न सर्वमप्राप्तं कर्षति त.प.१८३ख/८२८; पाषाणः — {rgya mtsho la bye ma dang rdo ba ci mthong ba rnams} यथादृष्टेभ्यः समुद्रेभ्यो वालुका पाषाणाश्च जा.मा.८५ख/९८; पाषाणप्रस्तरग्रावोपलाश्मानः शिला दृषत् । अ.को.२.३.४; वस्तूनि पिनष्टि चूर्णयतीति पाषाणः । पिष्Ḷ संचूर्णने अ.वि.२.३.४; शिला — {gzhon nu'ang stag rmig rnon po yis/} /{rdo ba'i gzhi ni nyams byas shing //} कुमारोऽथ खरव्याघ्रखुरक्षुण्णशिलातलम् । अ.क.१२९ख/६६.५२; जा.मा.१४२क/१६४; लोष्टः — {kha cig gis rdo ba dang dbyig pa dang mtshon cha gzas te} समुद्यतलोष्टदण्डशस्त्राश्चापरे जा.मा.१५९ख/१८३; अश्मा — {khams gsum dag la 'dod chags bral/} /{gser dang bong ba rdo bar mtshungs//} त्रैधातुको वीतरागः समलोष्टाश्मकाञ्चनः । अ.क.१७४क/१९.१२२ २. = ( {M ba} धवः — {rdo ba dang seng ldeng la sogs pa shin tu ring ba na gnas pa na yang} दूरतरावस्थितेऽपि धवखदिरादौ त.प.२७९क/२७१; द्र. {rda ba/}
rdo ba khab len
= {khab len} अयस्कान्तः — {nyan thos kyi rnam par grol ba dang mi 'dre bas rdo ba khab len lta bu'o//} अयस्कान्तभूतं श्रावकविमुक्त्यसंश्लेषणतया ग.व्यू.३११ख/३९७.
पाषाणभेदः, अश्मभृत् — {rnam pa de lta'i mgo nad sngon/} /{bdag gyi gzhon nu ma la gyur/} /{sman pa rnams kyis rdo ba ni/} /{zhu ba bskus nas rnam par bzlog/} एवंविधं मे कन्यायाः शिरःशूलं पुराभवत् । पाषाणभेदलेपेन भिषग्भिश्च निवारितम् ।। अ.क.२६७ख/३२.२६; द्र. {rdo ba'i zhun/}
rdo ba'i 'bu
नारकीटः, अश्मकीटः श्री.को.१७९क ।
rdo ba'i zhun
पाषाणभेदः, अश्मभृत्— {ri bo 'di yi g}.{yang sa 'di/} /{rdo ba yi ni zhun gyis khyab//} पाषाणभेदव्याप्तोऽयं प्राग्भारोऽस्य महीभृतः । अ.क.२६७ख/३२.२७; द्र. {rdo ba zhu ba/}
rdo ba'i gzhi
= {rdo gzhi} शिलातलम् — {rdo ba'i gzhi la bsdad nas ni/} …/{yun ring dag tu de de bsams//} अचिन्तयच्चिरं तत्तदुपविश्य शिलातले । अ.क.१०३क/१०.३९; {'di bsams de yis rdo gzhi la/}…/{mdzes ma dag ni dal bus bris//} इति संचिन्त्य स शनैरालिलेख शिलातले । सुन्दरीम् अ.क.१०४ख/१०.५४; द्र. {rdo leb/}
अशनिः — {thigs pa rags 'bebs rdo tshan dang ni rdo rje'i me ni 'bebs pas ni//} स्थूलैर्बिन्दुनिपातनैरशनिभिर्वज्राग्निसम्पातनैः र.वि.१२५क/१०६.
rdo gzhi
= {rdo ba'i gzhi/}
rdo gzong
= {rdo ba'i gzong /}
rdo bzo
दृशङ्कारः मि.को.२७ख ।
rdo las byas
= {rdo las byas pa/}
rdo las byas pa
वि. शैलमयम्— {de'i gab ni rnam pa gsum ste/} {shing las byas pa dang rdo las byas pa dang sa las byas pa'o//} त्रैविध्यमस्य पिधानके । काष्ठमयं शैलमयं मृण्मयमिति वि.सू.३७क/४७; शिलामयम् — {snod du}…{rdo las byas par} भाजने… शिलामये वि.सू.८०क/९७; शैलीकम् — {rdo dang}…{shel las byas pa yi/} {ma ga d+ha yi bre gang tshad/} /{lhung bzed rnal 'byor can gyis bcang //} शैलीकं…स्फटिकमयम् । पात्रार्थं धारयेद्योगी परिपूर्णं च मागधम् ।। ल.अ.१७१क/१२९.
rdo lig bu mig
स्रोताञ्जनम् मि.को.५७ख ।
rdo leb
शिलातलम् — {char sprin sngon po 'dra ba'i rdo leb la//} शिलातलं तोयधराभिनीलम् जा.मा.१४२ख/१६४; उपलतलम् — {me shin tu tsha bas gdungs pa'i rdo leb la rkang pa gzhag pa'i gnas med pa bzhin du 'gyur te} तीव्रानलोपतप्त इवोपलतले तलानि पादानां न प्रतिष्ठां समासादयति वा.टी.७३क/२८; द्र. {rdo ba'i gzhi/}
rdo leb snam bu dkar po lta bu
ना. पाप्रडुकम्बलशिला, प्रदेशः — {sum cu rtsa gsum pa'i lha yul na shing gi rgyal po yongs 'dus brtol gyi drung nas thag mi ring ba zhig na rdo leb snam bu dkar po lta bu'i steng du dbyar gnas par dam bzhes te} देवेषु त्रयस्ंइत्रशेषु वर्षा उपगतः पाण्डुकम्बलशिलायां पारिजातस्य कोविदारस्य नातिदूरे अ.श.२३१क/२१३.
rdog
१. = {rdog pa/} 2. = {rdog po/}
rdog sgra
पदशब्दः — {ring nas rdog sgra dag la rna gtod cing /} /{mdza' bas rab tu 'dod ldan bu zhes pa/}…{de dag} पुत्रेति दूरात्पदशब्ददत्तकण्ठौ(कर्णौ) समुत्कण्ठितमानसौ तौ । अ.क.२७३ख/१०१.२८.
rdog can
= {ldong ros} गोला, मनःशिला मि.को.५७ख ।
rdog thabs
पदिका— {ji ltar skyes bus zo chun rgyud/} /{rdog thabs gcig gis bskyod pa na/} /{thams cad cig car 'gul ba ltar/} /{skad cig gcig shes de bzhin no//} अरघट्टं यथैकापि पदिका पुरुषेरिता । सकृत् सर्वं चलयति ज्ञानमेकक्षणे तथा ।। अभि.अ.७.२.
rdog pa
१. पार्ष्णिः — {rdog pas bsnun pa} पार्ष्णिप्रहारो दत्तः वि.व.१४४क/१.३२; पादः — {ma'i mgo bo la rdog pas bsnun nas 'gron po rnams dang chas so//} मातरं पादेन शिरस्यभिहत्य सार्थसहायः संप्रस्थितः अ.श.१००क/९०; पदम्— {'gro mang bdag 'di'i mgo la rdog bsnun nam//} कुर्वन्तु मे मूर्ध्नि पदं जनौघाः श.स.८८क/८६; {rdog sgra} पदशब्दः अ.क.२७३ख/१०१.२८ २. = {rdog po/}
rdog po
१. पिप्रडः — {'byung ba gcig las gyur pa'i 'dus pa yang yod de/} {'di lta ste/} {sa rdog skam po lta bu'o//} अस्ति समुदाय एकभौतिकस्तद्यथा शुष्को मृत्पिण्डः अभि.स.भा.३८क/५३; पिप्रडकः — {bcom ldan 'das ni yu cag gis/} /{rdog gcig gis kyang ma mchod las//} आवाभ्यामेष भगवान् पिण्डकेनापि नार्चितः । अ.क.७२क/६१.६ २. पूपः — पूपोऽपूपः पिष्टकः स्यात् अ.को.२.९.४८; पूयते पाकसमये लग्नं भस्म मृज्यतेऽस्येति पूपः । पूञ् पवने अ.वि.२.९.४८.
१. अश्मगर्भः, रत्नविशेषः — {nor bu dang mu tig dang}…{rdo'i snying po dang}…{la sogs pa yo byad kyi rnam pa dag la} मणिमुक्ता… अश्मगर्भ… प्रभृतिषूपकरणजातेषु बो.भू.५क/३; वि.सू.२६ख/३३; गारुत्मतं मरकतमश्मगर्भो हरिन्मणिः अ.को.२.९.९२; गरुडोड्गारलिप्तः अश्मा गर्भे यस्य अश्मगर्भः अ.वि.२.९.९२ २. = {lcags} अश्मसारः, लोहः — लोहोऽस्त्री शस्त्रकं तीक्ष्णं पिण्डं कालायसायसी । अश्मसारः अ.को.२.९. ९८; अश्मनः सारोऽश्मसारः अ.वि.२.९.९८.
rdo'i dum bu
उपलखप्रडः — {gal te rdo'i rdum bu las 'dod chags dang bcas pa nyid dang smra ba nyid gnyi ga log pa yin mod kyi} यद्यपि उपलखण्डादुभयं व्यावृत्तं सरागत्वं च वक्तृत्वं च न्या.टी.९०क/२४९.
शैलपात्रम् — {sngon gyi de bzhin gshegs pa rnams kyis lhung bzed rnam pa ci 'dra ba dag gis bzhes snyam dgongs na/} {rdo'i lhung bzed rnams kyis bzhes par mkhyen nas} (?) कतमद्विधैः पात्रैः पूर्वकैस्तथागतैरर्हद्भिः सम्यक्संबुद्धैः प्रतिगृहीतम्? शैलपात्रैरित्यज्ञासीत् ल.वि.१८३क/२७७.
rdor rtsi mkhan
पलगण्डः म.व्यु.३७७२.
rdor sems
= {rdo rje sems dpa'/}
rdol
= {rdol ba/} {rdol nas} भित्वा — {dus kyis de yi spyi bo ni/} /{rdol nas} कालेन तस्य मूर्धानं भित्त्वा अ.क.३८क/४.१३.
rdol ba
•क्रि. (वर्त., अक.; {brdol ba} भवि., भूत.) स्फुटिष्यति — {de'i 'og tu rdol te/} {bu brgya 'byung bar 'gyur la} ततः स्फुटिष्यति, कुमारशतमुत्पत्स्यते अ.श.१८२ख/१६९; •सं. १. स्फोटः — {yan lag gi rnam pa rdol ba'i phyir ro ma myangs na yang ngo //} स्फोटादङ्गजातस्य रसासंवित्तौ वि.सू.१३ख/१५ २. छिद्रम् — {rdo rje ni}… {snod ma rdol ba ma gtogs par snod rdol ba dang bu ga can gyis gzung bar mi nus so//} वज्रं…नापि च्छिद्रशुषिरभाजनेन शक्यं संधारयितुमन्यत्र अच्छिद्रभाजनेन ग.व्यू.३२३क/४०५; •भू.का.कृ. स्फुटितः — {gang gi tshe phol mig de dag rdol ba} यदा ते पिटकाः स्फुटिताः अ.श.२६९ख/२४७; {sha snag bu de rdol nas bu brgya byung ste} सा मांसपेशी स्फुटिता । कुमारशतमुत्पन्नम् अ.श.१८२ख/१६९; छिन्नः — {de nas de'i rgyab tu rmig pa btsugs pas pags pa rdol nas} अथ तस्य पृष्ठे क्षुरनिपातात्त्वक्छिन्ना अ.श.११४ख/१०४.
rdol bar gyur
भू.का.कृ. स्फुटितम् — {rna ba rdol bar gyur} कर्णानि स्फुटितानि वि.व.१८९ख/१.६३.
rdos pa
पिप्रडः — {gzugs la sogs pa ni dbu ba rdos pa la sogs pa lta bu nyid de/} {med pa dang} रूपादीनां फेनपिण्डोपमत्वमसतः अभि.स.भा.१५क/१९; म.व्यु.२८३५.
lda ldi
दाम — {phreng ba dang lda ldi dang se mo do'i rgyan thams cad kyi sprin gyi char rgyun mi chad par mngon par 'bab pas brgyan pa} सर्वमाल्यदामहारव्यूहमेघाच्छिन्नधाराभिप्रवर्षणालङ्काराः ग.व्यू.२८१क/६; {rin po che'i chun po'i lda ldi}…{rin po che'i chun po'i lda ldi} रत्नदामकलाप …रत्नसूत्रदामकलापाः ग.व्यू.२९क/१२५; छदनम् — {gser gyi lda ldi bres so//} सुवर्णछदनाच्छादितम् रा.प.२४६क/१४५.
•कृ. अवलिह्यमानः — {khyi yis kha yang dogs pa med par ldag par 'gyur//} निशङ्कैः श्वभिरवलिह्यमानवक्त्राः जा.मा.९३क/१०६; •सं. अवलेहः — {lag pa mi ldag go/} {lhung bzed mi byog} ({mi 'byog} ){go/} {lag pa mi sprug go/} न हस्तपात्रावलेहसन्धूनसन्तोलम् वि.सू.४९ख/६३.
ldang
= {ldang ba/}
ldang sko ska
शरभः, जन्तुविशेषः — {kha cig ni wa dang ce spyang dang}…{ri dwags ldang sko ska la sogs pa'i kha gdong sna tshogs 'jigs su rung bsngangs par byed pa} केचिद्भेरुण्डकशृगाल…शरभ(आदि)नानाप्रतिभयरौद्रविकृतवक्त्राः ल.वि.१५०क/२२२; {srog chags} ({ri dwags dang} ){ri bong dang ldang sko ska dang phag la sogs pa} प्राणिनो मृगशशशरभसूकरादयः वि.व.२०४ख/१.७८; म.व्यु.४७९९.
ldang go ska
= {ldang sko ska/}
ldang 'gyur
= {ldang bar 'gyur/}
ldang dang ldan pa
वि. उत्थानसंपन्नः, वीर्यसमन्वागतः— {mkhas shing ldang dang ldan byas nas/} /{las rnams bdag gis rtag tu bya//} दक्ष उत्थानसंपन्नः स्वयंकारी सदा भवेत् । बो.अ.१३ख/५.८२.
ldang ba
•क्रि. (अवि., अक.) १. [1] वाति — {ngad ldang} गन्धो वाति श्रा.भू.२२क/५२; प्रवाति — {de dag gi lus las spos kyi ngad ldang bas ni} तासां च गात्रेभ्यो यो गन्धः प्रवाति ग.व्यू.६ख/१०५; [2] वाति स्म — {rlung ni dus bzhin du ldang} कालेन वायवो वान्ति स्म ल.वि.४०ख/५३ २. [1] उत्तिष्ठति — {pang du sbrul 'ongs na/} /{ji ltar rings par ldang ba} उत्सङ्गगे सर्पे यथोत्तिष्ठति सत्वरम् बो.अ.२३क/७.७१; उत्तिष्ठते— {mal dang stan las kyang mi ldang na} शयनासनादपि नोत्तिष्ठते अ.श.९ख/८; *उपतिष्ठति— {de dang de bsdongs stong 'gyur du/} /{sdug bsngal nyid du gyur cing ldang //} तत्तत्सहस्रगुणितं दुःखं भूत्वोपतिष्ठति ।। बो.अ.२४क/८.१८ [2] उत्थास्यति — {mig gis kyang ma bltas na ldang ba'am}… {lta ci smos} चक्षुःसंप्रेक्षणामपि न कृतवान्, कः पुनर्वाद उत्थास्यति अ.श.९ख/८; •सं. १. उत्थानम् — {ldang ba kho na'i 'du shes yid la byed bzhin du} उत्थानसंज्ञामेव मनसि कुर्वन् श्रा.भू.६क/११; {bran ni jo bo la las lngas yang dag par 'jug ste/} {ldang ba phun sum tshogs pa yin} दासो हि पञ्चभिः कर्मभिः सम्यग् वर्तते । उत्थानसम्पन्नो भवति सू.भा.२४२क/१५६; व्युत्थानम् — {tshigs su bcad pa 'di gnyis kyis ni ldang ba'i thabs ston te} आभ्यां श्लोकाभ्यां व्युत्थानोपायं दर्शयति सू.भा. १९५ख/९६; सू.भा.१६५क/५६ २. प्रत्युत्थानम् — {bkur sti bya bar 'os pa rnams la yang dus su gus par smra ba dang phyag bya ba dang ldang ba dang thal mo sbyor ba dang 'dud pa'i las kyis bsnyen bkur byed pa yin} सत्कारार्हेषु च कालेन कालमभिवादनवन्दनप्रत्युत्थानाञ्जलिसामीचीकर्मणा प्रत्युपस्थितो भवति बो.भू.४क/४; समुत्थानम् — {stan bstab pa dang ldang ba dang /} /{don bya la sogs bsnyen bkur} आसनदानसमुत्थानमर्थक्रियादिगौरवम् । वि.प्र.९२क/३.३; •वि. विसारी — {stong gsum kun du dri ngad ldang ba yi/} /{dri mchog rnams kyis} सर्वत्रिसाहस्रविसारिगन्धैर्गन्धोत्तमैः बो.अ.४क/२.१४; •कृ. व्युत्तिष्ठमानः — {skye ba dang bsam gtan bzhi pa las ldang ba la ni 'jug la} जायमानस्य चतुर्थध्यानाद् व्युत्तिष्ठमानस्य च प्रविशन्ति अभि.भा.११ख/९०१; व्युत्थितम्— {ji ltar sdang} ({ldang} ){ba'i sems rnams kyis/} /{yod pa nyid du shes mi 'gyur//} कथं व्युत्थितचेतोभिरस्तित्वेन(त्वं न) प्रतीयते त.स.७क/९२.
ldang bar
उत्थातुम् — {de'i phyir rked pa bcag pa'i phyir yang ldang bar mi nus so//} अतो भग्नपृष्ठत्वात् नोत्थातुं पुनरुत्सहन्ते अभि.भा.२३३क/७८५.
ldang ba'i sems
व्युत्थानचित्तम् — {ldang ba'i sems ni zag pa dang bcas pa dang zag pa med pa yang yin no//} सास्रवानान्तर्यं (? सास्रवानास्रवं) तु व्युत्थानचित्तम् अभि.भा.७९ख/११७७; व्युत्थितचेतः — {ji ltar sdang} ({ldang} ){ba'i sems rnams kyis/} /{yod pa nyid du shes mi 'gyur//} कथं व्युत्थितचेतोभिरस्तित्वेन(त्वं न) प्रतीयते त.स.७क/९२.
ldang bar 'gyur
क्रि. १. [1] वाति — {rlung yang dus su ldang 'gyur zhing //} कालेन वायवो वान्ति सु.प्र.३९ख/७६ [2] वास्यति — {rlung drag po ldang bar 'gyur} विषमवाताश्च वास्यन्ति सु.प्र.२५क/४८ २. [1] उत्तिष्ठति — {de lta na 'di 'jigs pa yi/} /{shugs las ldang 'gyur smra bar 'gyur//} तदेष भयसंवेगादुत्तिष्ठति च वक्ति च ।। अ.क.२९०ख/३७.३५ [2] उत्थास्यति म.व्यु.६६४३ [3] व्युत्थानं स्यात् — {yang ci sprul pa'i sems kho na las ldang bar 'gyur ram zhe na} किं खलु निर्माणचित्तादेव स्यात् व्युत्थानम् अभि.भा.६३ख/१११८.
ldang bar bya
•क्रि. उत्तिष्ठेत् — {zas brtsams pa las ldang bar mi bya'o//} नोत्तिष्ठेद् विप्रकृतामिषः वि.सू.३५क/४४; •कृ. उत्थातव्यम् — {lan gnyis lan gsum du brjod nas ldang bar bya'o//} द्विरपि त्रिरप्येवं वक्तव्यम् । उक्त्वा उत्थातव्यम् बो.भू.९८क/१२५.
ldang bar byed
= {ldang byed/}
ldang bar byed pa
= {ldang byed/}
ldang bar mi 'gyur
न स्यात् व्युत्थानम् — {phyis kyang bdag nyid ldang bar mi 'gyur ro//} पश्चादपि न स्यात् स्वयं व्युत्थानम् अभि.भा.९२क/१२२०.
ldang bar mi 'dod
नेच्छति उत्थातुम् — {mal dang stan las kyang ldang mi 'dod do//} नेच्छति शयनासनादप्युत्थातुम् अ.श.९ख/८.
ldang bar mi bya
क्रि. नोत्तिष्ठेत् — {zas brtsams pa las ldang bar mi bya'o//} नोत्तिष्ठेद् विप्रकृतामिषः वि.सू.३५क /४४.
ldang byed
•क्रि. व्युत्तिष्ठते— {gang zag gang rnam par thar pa brgyad la rjes su mthun pa dang rjes su mthun pa ma yin par snyoms par 'jug cing ldang bar byed pa} योऽयं पुड्गल अनुलोमप्रतिलोममष्टौ विमोक्षान्समापद्यते व्युत्तिष्ठते च श्रा.भू.६९क/१७७; अ.श.२२१क/२०४; •सं. १. उत्थापनम् म.व्यु.५३४९.
ldad pa
•सं. चर्वणम्— {gang las 'di ni thogs 'gyur ba/} /{de med na de der 'gyur gyi/} /{nam mkha' la ni thogs med pa/} /{bsal gnas nam mkha' ldang ba min}({gsal bar nam mkha' ldad pa yin})// उपघातो यतस्तस्य तस्याभावेन तस्य सः । आकाशान्नोपघातस्तु व्यक्तमाकाशचर्वणम् ।। प्र.अ.१६४क/५१३; •वि. = {zos pa} प्रत्यवसितम्, भुक्तम् — भक्षितचर्वितलीढप्रत्यवसितगिलितखादितप्सातम् ।। अभ्यवहृतान्नजग्धग्रस्तग्लस्ताशितं भुक्ते अ.को.३.१.१०८.
योगायोगौ — {'di ni yan lag gcig gzugs can/} /{de ltar 'dir ni gnyis sogs kyi/} /{yan lag rnams kyang rtogs par bya/} /{ldan dang mi ldan tha dad byed//} एकाङ्गरूपकञ्चैतदेवं द्विप्रभृतीनि च । अङ्गानि रूपयन्त्यत्र योगायोगौ भिदाकरौ ।। का.आ.३२४ख/२.७५; योगवियोगौ — {dngos po ldan dang mi ldan dang //} वस्तुयोगवियोगयोः अभि.अ.५.१५.
ldan pa
•सं. १. योगः, समन्वागमः — {bsod nams dang ye shes kyi tshogs dpag tu med pa gnyis dang ldan pa ni ldan pa'o//} द्वयेन चाप्रमेयेण पुण्यज्ञानसंभारेण समन्वागमो योगः सू.भा.१५९क/४७; युक्तिः — {gang gi tshe lus gcig dang bral zhing lus gzhan dang ldan pa} यदा देहेनैकेन वियुज्यते परेण च तस्य युक्तिः प्र.अ.१०२क/११०; संयोगः — {ldan pa'i rdzas rnams ji snyed pa bral ba'i rdzas rnams kyang de snyed do//} यावन्ति हि संयोगद्रव्याणि तावन्ति विसंयोगद्रव्याणि अभि.भा.२८क/२१; संप्रयोगः — {sems dang ldan pa dang mi ldan pa dang}… {yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} चित्तसंप्रयोगासंप्रयोगतां च…यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५२क/४९; अनुयोगः — {byas pa gzo ba dang ldan pas ni bzod pa la ste} कृतज्ञतानुयोगात् क्षान्तौ सू.भा.२४२ख/१५७; समन्वयः — {rgyal ba'i sras kyi yan lag ldan pa yi//} जिनात्मजे ह्यङ्गसमन्वये सू.अ.१५०क/३२; संसर्गः — {gang zhig log pa nyid kyi rgyu 'dod chags la sogs pa'i nyes pa dang ldan pa dang bral ba} यन्मिथ्यात्वहेतु(रागादि)दोषसंसर्गरहितम् त.प.१३२क/७१४; समन्वागमः — {skyes bu gcig 'ba' zhig dang ldan pa} पुरुषस्य कस्याञ्चित् केवलं समन्वागमः अभि.स्फु.११५क/८०७; र.वि.११५ख/७९; सङ्गः — {'gal ba'i chos dang ldan pa} विरुद्धधर्मसङ्गः त.प.२१९ख/९०८ २. = {'ching ba} संयोजनम्, बन्धनम् — {ldan pa ni 'ching ba'o/} /{srid pa'i 'ching ba 'di la yod pas na sred ldan te} संयोजनं बन्धनम् । तृष्णा संयोजनमस्येति तृष्णासंयोजनः प्र.प.१०८ख/१४१ ३. = {ldan pa nyid} योगिता — {de lta yin dang dngos po rnams so sor nges pa'i nus pa dang ldan par mi 'gyur la} ततश्च प्रतिनियतशक्तियोगिता भावानां न स्यात् त.प.२२१क/९१२; समुपेतता — {mi 'phrogs pa dang yan lag ldan pa rab//} अहार्यताङ्गैः समुपेतता भृशम् सू.अ.१४८ख/३०; •पा. १. योगः — {ldan pa rnam pa gsum ston ste/} {sems can yongs su smin par byed nus pa dang ldan pa dang bsngags pa dang ldan pa dang tshig gzung bar 'os pa dang ldan pa'o//} त्रिविधं योगं प्रदर्शयति । सत्त्वपरिपाचनशक्तियोगं प्रशंसायोगमादेयवाक्यतायोगं च सू.भा.१४८क/२९; {ldan pa'i don ni rnam pa lnga ste/} {mang po las gyur pa'i ldan pa}…{rjes su 'ching ba las gyur pa'i ldan pa}…{'brel par gyur pa'i ldan pa}…{gnas skabs las gyur pa'i ldan pa}… {'gyur ba las gyur pa'i ldan pa} योगार्थः पञ्च योगाः । सामूहिको योगः…आनुबन्धिको योगः…साम्बन्धिको योगः…आवस्थिको योगः… वैकारिको योगः अभि.स.भा.१०४ख/१४१ २. संयोगः, सम्बन्धविशेषः — {bde ba la sogs pa dang 'du ba'i 'brel pa'o/} /{lus dang ni ldan pa'o//} सुखादिना समवायसम्बन्धः, शरीरेण संयोगः प्र.अ.१३९ख/१४९; •भू. का.कृ. युक्तः — {don ji lta ba bzhin du mthong ba la sogs pa'i yon tan dang ldan pa ni skyes bu nyes pa zad pa ste} यथार्थदर्शनादिगुणयुक्तपुरुष आप्तः प्र.वृ.३२३क/७३; संयुक्तः — {de dang ldan pa ni de dang yang dag par ldan pa'o//} तेन संयुक्तं समन्वितम् त.प.१४३ख/१५; प्रतिसंयुक्तः — {theg pa dman pa dang ldan pa'i las ni} हीनयानप्रतिसंयुक्तस्य कर्मणः सू.भा.१९५ख/९६; {pha rol tu phyin pa dang ldan pa'i bstan bcos la 'god par mngon par 'du byed pa'i phyir ro//} पारमिताप्रतिसंयुक्तशास्त्ररचनाभिसंस्करणात् सू.भा.१७७ख/७२; सम्प्रयुक्तः — {yid kyi rnam par shes pa}… {rnam par shes pa 'dus pa lnga dang ldan par 'byung bar 'gyur te} मनोविज्ञानं पञ्चभिर्विज्ञानकायैः सह संप्रयुक्तं प्रवर्तते ल.अ.१४९ख/९५; अन्वितः — {yon tan med pas ci zhig bya/} /{bdag kun yon tan ldan pa nyid//} किं निर्गुणेन कर्तव्यं सर्वस्यात्मा गुणान्वितः । बो.अ.२९क/८.१४१; {de yi bu ni btsas gyur pa/} /{yid la re ba brgya ldan pa'o//} अजायत सुतस्तस्य मनोरथशतान्वितः । अ.क.२३५क/२७.४; समन्वितः — {bsgrub par bya ba'i chos ldan pa/} /{dpe ni de dag ji ltar 'grub//} दृष्टान्तौ तत् कथं सिद्धौ साध्यधर्मसमन्वितौ ।। त.स.६९ख/६५३; समन्वागतः — {chos bzhi dang ldan pa'i byang chub sems dpa' rnams chos yongs su 'tshol bar 'gyur te} चतुर्भिर्धर्मैः समन्वागता बोधिसत्त्वा धर्मं पर्येषन्ते सू.भा.१८०क/७४; सहगतः — {bsam pa dang ldan pa'i sems bskyed pa} आशयसहगतचित्तोत्पादः सू.भा.१४१क/१८; सङ्गतः— {rkang stegs ldan pa'i gser gyi khri} हेमासनं…सङ्गतपादपीठम् अ.क.१९४क/२२.२०; {ldan pa ni 'brel pa ste} सङ्गतं सम्बद्धम् त.प.५३क/५५७; परिगतः — {mun pa dang ldan pa'i yul du} अन्धकारपरिगते देशे त.प.२९६क/१०५४; अनुगतः — {khyab pa ni rig pa'i gnas thams cad la mkhas dang ldan pa'i phyir ro//} प्रसृता सर्वविद्यास्थानकौशल्यानुगतत्वात् सू.भा.१८३ख/७८; युतः — {gzhan la phan par ldan pa} परहितयुतम् अ.क.२१५ख/२४.८७; संयुतः — {bsod nams tshogs dang ldan pa dang//} पुण्यसंभारसंयुतम् सू.अ.२००ख/१०२; {de nyid sngags dang ldan pa'i phyir/} /{'ga' zhig bsreg par nus pa yin//} स एव कस्यचिद्दाहसमर्थो मन्त्रसंयुतः ।। प्र.अ.११७ख/१२५; उपेतः — {yan lag dang nying lag thams cad dang ldan pa} सर्वाङ्गप्रत्यङ्गोपेताः अभि.स्फु.२८९ख/११३५; सहितः — {thabs dang ldan pa'i las rnam par dbye ba'i tshigs su bcad pa bzhi ste} उपायसहितकर्मविभागे चत्वारः श्लोकाः सू.भा.१९५क/९६; आहितः — {nyon mongs pa med pa dang ldan pa'i lhag pa'i bsam pa} अरणाहिताध्याशयः अभि.भा.१९५ख/६६३; उपहितः — {thog ma med nas nye bar gnas pa'i rang bzhin dge ba'i chos dang ldan pa'i khams de la} अनादिसांनिध्यस्वभावशुभधर्मोपहिते धातौ र.भा.१०६क/५९; उपसंहितः — {thabs dang ldan pa'i las yid la byed pa} उपायोपसंहितकर्ममनसिकारः सू.भा.१७७क/७१; {nges par 'byung ba dang ldan pa'i dad pa} प्रसादं…नैष्क्रम्योपसंहितम् श्रा.भू.१४क/३०; समुदितः — {sangs rgyas nyid ni chos kun ldan pa'am yang na chos kun bral ba ste//} बुद्धत्वं सर्वधर्मसमुदितमथ वा सर्वधर्मव्यपेतम् सू.अ.१५३क/३७; उपसृष्टः — {yi ge nyid kyi rim pa dang ldan pa rjod par byed pa yin pa} वर्णा एव क्रमोपसृष्टा वाचका इति त.प.१५७क/७६७; सम्पन्न — {bsod nams ldan pa yongs su skyob//} त्रायते पुण्यसम्पन्नम् अ.क.५९ख/६.७२; उपपन्नः — {tshad ma'i mtshan nyid dang ldan pa la} प्रमाणलक्षणोपपन्नस्य त.प.१७५क/८०८; परीतः — {'dod chags la sogs pa dang ldan pa'i skyes bu} रागादिपरीतः पुरुषः प्र.वू.३२४ख/७४; प्रचितः — {nus pa ma lus dang ldan pa'i/} /{gtso bo nyid ni 'ba' zhig las//} अशेषशक्तिप्रचितात् प्रधानादेव केवलात् । त.स.२क/२०; पिनद्धः — {sprin kyang glog dang ldan pa 'brug gi sgra/} /{rgyun chags dal bus sgrog cing rgod pa bzhin//} प्रसक्तमन्दस्तनिताः प्रहासिनस्तडित्पिनद्धाश्च घनाः समन्ततः । जा.मा.२७ख/३२; आक्रान्तः — {smig rgyu 'dzin pa'i shes pa rgyu} ({chu} ){nges pa dang ldan pa} मरीचिकाग्राहिज्ञानं जलावसायाक्रान्तम् त.प.२३८क/९४६; समाक्रान्तः — {bdag med pa mthong ba dang ldan pa'i sems la} नैरात्म्यदर्शनसमाक्रान्ते चेतसि त.प.२९५ख/१०५४; सम्मितः — {mi bzad rgyal rigs chos 'di ni/} /{chos min brgya phrag dag dang ldan//} विषमः क्षत्रधर्मोऽयमधर्मशतसम्मितः । अ.क.२०क/५२.१०; अनुस्यूतः — {de dag dang ldan pa} तैरनुस्यूतम् त.प.७४क/६००; •वि. १. योगी — {dkar la sogs pa grangs sogs dang /} /{ldan pa'i sgra ni} सितादिषु । संख्यादियोगिनः शब्दाः प्र.वा.१८क/१.९७; संयोगी — {ldan pa'i rdzas ji snyed pa bral ba'i rdzas rnams kyang de snyed do//} यावन्ति हि संयोगिद्रव्याणि तावन्ति विसंयोगद्रव्याणि त.प.२०८ख/८८६; समङ्गी — {mig gi rnam par shes pa dang ldan pas sngon po shes kyi sngon po'o snyam du ni ma yin no//} चक्षुर्विज्ञानसमङ्गी नीलं विजानाति, नो तु नीलम् त.प.१४३ख/१६; अन्वयी — {gzhan dag ni don gzhan gyi rgyu mtshan can de'i ngo bo tsam dang ldan pa ma yin pa'i chos kyang rang bzhin du 'dod pas} परे हि अर्थान्तरनिमित्तमतद्भावमात्रान्वयिनमपि स्वभावमिच्छन्ति हे.बि. २४०ख/५५; अनुगः — {me long lta bu'i ye shes ni}…{dus kyi sgo nas rtag tu ldan pa} आदर्शज्ञानम्…सदानुगं कालतः सू.भा.१६०क/४८; आढ्यः — {yon tan ldan pa} गुणाढ्यः अ.क.३४२ख/४५.१; {'bras mchog ldan pa'i shing las} परमफलाढ्याद्…वृक्षात् सू.अ.२०७ख/११०; अविकलः — {des na mig la sogs pa dang mi ldan pa yang skye ba gzhan du yang mig la sogs pa dang ldan par 'gyur ro//} ततश्चक्षुरादिविकलस्यापि जन्मान्तरे पुनरविकलचक्षुरादिता प्र.अ.५०क/५७ २. (उ.प.) जुष्— {mdzes ldan} शोभाजुषः अ.क.३७क/५५.६; भाक् — {gal te mngon par gsal ba dang /} /{'brel ba rtag la'ang 'thad ldan na//} यद्यभिव्यक्तिसम्बन्धो नित्यस्याप्युपपत्तिभाक् ।। प्र.अ.३८ख/४४; {bsod nams ldan pa} पुण्यभाजि अ.क.२१२क/२४.४६; शाली— {brtson 'grus ldan pas thar bar 'gyur//} तीर्यन्ते वीर्यशालिना अ.क.६०ख/६.८३; शालिनी — {rtag tu gus dang ldan pa des//} सा सततं भक्तिशालिनी अ.क.२५६ख/९३.८५; आवहः — {nyams dang ldan} रसावहा का.आ.३२०क/१.५२; धनः — {chos ldan} धर्मधनः अ.क.१५ख/५१.१९; •अव्य. स — {dregs ldan} सावलेपः का.आ.३२३ख/२.४९; {'dar ldan pa} सकम्पः अ.क.३३९क/४४.३२; {ro ldan dga' ba'i khyad par nyon mongs skems par rab zhugs pa//} सरसरतिविशेषक्लेशशोषप्रवृत्तः अ.क.२२३क/२४.१७०; •प्रत्ययत्वेन प्रयोगः— {nor dang ldan pa} धनवान् अ.क.३५०ख/४६.४१; धनी अ.क.७४ख/६२.८; धनिकः स.पु.४०क/७१; {dran pa dang ldan pa} स्मृतिमान् बो.भू. १६७ख/२२१; स्मृतिमती अ.श.१९८क/१८३; {bden ldan} सत्यवान् अ.क.३६ख/३.१९०; {bde ldan} सुखी अ.क.१४५क/१४.७०; {rdo rje ldan pa} वज्री वि.प्र.४८क/४.५०; {cho nge ldan pa} प्रलापी अ.क.२२३ख/२४.१७५; {'dod ldan} कामी सू.अ.१४४क/२२; कामिनी त.प.५६ख/५६४; कामुकः अ.क.९ख/५०.९३; {dri ldan} मलिनः अ.क.१६१ख/७२.५६; {rdul dang ldan pa} पांशुलः ना.ना.२६८क/३७.
ldan pa can
वि. संयोगी — {ldan pa can sogs gang dag la/} /{de 'dra'i 'brel pa yod min pa//} संयोग्यादिषु येष्वस्ति प्रतिबन्धो न तादृशः । प्र.वा.५४ख/४.२०३; अन्वयी — {de la sgrub pa'i chos kyi ngo bo tsam dang ldan pa can ni bsgrub par bya ba'i chos kyi rang bzhin gyi gtan tshigs yin no//} तत्र साधनधर्मभावमात्रान्वयिनि साध्यधर्मे स्वभावो हेतुः हे.बि.२४०क/५५; समन्वितः — {de dag rtag pa'i yon tan dang /} /{rtag tu las dang ldan pa can//} ते हि नित्यैर्गुणैर्नित्यं कर्मभिश्च समन्विताः त. स.११७क/१०१२.
ldan pa can la ldan pa
पा. सांयोगिसंयोगः, सम्बन्धविशेषः — {bde ba la sogs pa dang 'du ba'i 'brel pa'o//} {lus dang ni ldan pa'o//}…{nyan pa'i dbang po dang ni ldan pa'o//} {mig la sogs pa dang ni ldan pa can la ldan pa} सुखादिना समवायसम्बन्धः । शरीरेण संयोगः…श्रोत्रेन्द्रियेण संयोगः । चक्षुरादिना सांयोगिसंयोगः प्र.अ.१३९ख/१४९.
ldan pa nyid
समन्वागतत्वम् — {yan lag ldan pa ni spong ba'i yan lag rnams dang ldan pa nyid do//} ( अङ्गैः समुपेततेति) प्राहाणिकाङ्गैः समन्वागतत्वम् सू.भा.१४८ख/३०.
ldan pa dang ldan pa
संयुक्तसंयोगः — {de la yang ldan pa dang ldan pa yod do//} तत्रापि संयुक्तसंयोगोऽस्ति त.प.१९३क/१०२.
ldan pa dang mi ldan pa
संप्रयोगासंप्रयोगता — {sems dang ldan pa dang mi ldan pa dang}… {yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} चित्तसंप्रयोगासंप्रयोगतां च… यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५२क/४९.
ldan pa ma yin
= {ldan pa ma yin pa/}
ldan pa ma yin pa
वि. अप्रतिसंयुक्तः — {gzhan gyi sems shes pa thams cad ni}…{'dod pa dang gzugs dang ldan pa dang ldan pa ma yin pa'i yul can} सर्वं च परचित्तज्ञानं… कामरूपप्रतिसंयुक्ताप्रतिसंयुक्तविषयम् अभि.भा.४८क/१०५४; विप्रयुक्तः — {ldan pa ma yin pa thob pa'i mtshan nyid dbang po gsum po de dag dang mtshungs par ldan par thal bar 'gyur bas} न हि विप्रयुक्तस्य प्राप्तिलक्षणस्य एभिरिन्द्रियैः सम्प्रयोगो युज्यते अभि.स्फु.८९क/७६२; विप्रयुक्तकः — {dge 'dun dbyen ni mi 'phrod pa'i/} /{rang bzhin ldan pa ma yin chos//} सङ्घभेदस्त्वसामग्री स्वभावो विप्रयुक्तकः ।…धर्मः अभि.को.१४ख/७२५.
ldan pa ma yin pa'i 'du byed
पा. विप्रयुक्तसंस्काराः — {mtshan ma ni don gyi gzugs brnyan te ldan pa ma yin pa'i 'du byed kyi rang bzhin no//} निमित्तं पुनरर्थप्रतिबिम्बं विप्रयुक्तसंस्कारस्वभावम् म.टी.२०१ख/२१.
ldan pa ma yin pa'i yul can
वि. अप्रतिसंयुक्तविषयम् — {gzhan gyi sems shes pa thams cad ni}…{'dod pa dang gzugs dang ldan pa dang ldan pa ma yin pa'i yul can} सर्वं च परचित्तज्ञानं…कामरूपप्रतिसंयुक्ताप्रतिसंयुक्तविषयम् अभि.भा.४८क/१०५४.
ldan pa ma yin min
वि. अविप्रयुक्तः — {dge ba'ang dmigs pa'i phyir na 'dir/} /{phra rgyas ldan pa ma yin min//} कुशलस्य चोपलम्भादविप्रयुक्ता इहानुशयाः ।। अभि.स्फु.८९ख/७६२.
ldan pa'i 'dod chags dang bcas pa
पा. संयोगसरागता — {de las gzhan pa zag pa dang bcas pa ni ldan pa'i 'dod chags dang bcas pas na 'dod chags dang bcas pa yin no//} ततोऽन्यत् सास्रवं संयोगसरागतया सरागम् अभि.भा.४५ख/१०४६.
ldan pa'i 'dod chags dang bcas pa nyid
पा. संयुक्तसरागता— {'dod chags dang bcas pa nyid rnam pa gnyis te/} {'dres pa'i 'dod chags dang bcas pa nyid dang ldan pa'i 'dod chags dang bcas pa nyid do//} द्विधा सरागता—संसृष्टसरागता, संयुक्तसरागता च अभि.भा.४५ख/१०४६.
ldan pa'i rdzas
पा. संयोगद्रव्यम्, सास्रवद्रव्यम् — {ldan pa ni ldan pa ste ldan par byed pa'i rdzas rnams so//} {rnam pa gcig tu na de dag la kun tu sbyor bas na ldan pa dag go/} {de dag ni ldan pa yang yin la rdzas kyang yin pas ldan pa'i rdzas te zag pa dang bcas pa'i rdzas dag ces bya ba'i tha tshig go/} (?) संयुक्तिः संयोगः संयोगाय द्रव्याणि संयोगद्रव्याणि, सास्रवद्रव्याणीति यावदुक्तं भवति अभि.स्फु.१३ख/२१; संयोगिद्रव्यम् — {de yang ldan pa'i rdzas re re la tha dad pa yin no//} स च प्रतिसंयोगिद्रव्यं भिन्नः त.प.२०८ख/८८६.
ldan pa'i gzugs can
पा. युक्तरूपकम्, रूपकभेदः — {gdong 'di 'dzum pa'i me tog 'bar/} / ग्. {yo ba'i mig gi bung ba can/} /{zhes pa me tog bung ba dag /'grogs} {pas ldan pa'i gzugs can no//} स्मितपुष्पोज्ज्वलं लोलनेत्रभृङ्गमिदं मुखम् । इति पुष्पद्विरेफाणां सङ्गत्या युक्तरूपकम् ।। का.आ.३२४ख/२.७६.
ldan par gyur pa
भू.का.कृ. समन्वङ्गीभूतम् — {rang rang gi gnas na 'dod pa'i yon tan lnga 'byor cing ldan par gyur te} स्वेषु स्वेषु भवनेषु पञ्चभिः कामगुणैः समर्पिताः समन्वङ्गीभूताः सु.प.३४क/१३; समन्वितम् लो.को.१३०८; द्र.— {gzugs nyid la sogs pa dang ni ldan par gyur pa la 'dus par 'du ba'o//} रूपत्वादिभिः समवेतसमवायः प्र.अ.१३९ख/१४९.
ldan par gyur pa la 'dus par 'du ba
पा. समवेतसमवायः, सम्बन्धविशेषः — {bde ba la sogs pa dang 'du ba'i 'brel pa'o/} /{lus dang ni ldan pa'o//} {lus la brten pa'i gzugs la sogs pa dang ni ldan par 'gyur ba la 'du ba'o//} {gzugs nyid la sogs pa dang ni ldan par gyur pa la 'dus par 'du ba'o//} सुखादिना समवायसम्बन्धः । शरीरेण संयोगः । शरीराश्रितै रूपादिभिः संयुक्तसमवायः । रूपत्वादिभिः समवेतसमवायः प्र.अ.१३९ख/१४९.
ldan par 'gyur ba
•वि. संयुक्तः — {bde ba la sogs pa dang 'du ba'i 'brel pa'o//} {lus dang ni ldan pa'o//} {lus la brten pa'i gzugs la sogs pa dang ni ldan par 'gyur ba la 'du ba'o//} सुखादिना समवायसम्बन्धः । शरीरेण संयोगः । शरीराश्रितै रूपादिभिः संयुक्तसमवायः । प्र. अ.१३९ख/१४९; •सं. संयोगः — {phra rgyas kyi dmigs pa ni rnam pa gnyis te/} {ldan par 'gyur ba'i dngos po dang ldan par mi 'gyur ba'i dngos po'o//} द्विविधं चानुशयालम्बनम् — संयोगवस्तु, असंयोगवस्तु च अभि.स्फु.१४०ख/८५७.
ldan par 'gyur ba la 'du ba
पा. संयुक्तसमवायः, सम्बन्धविशेषः — {bde ba la sogs pa dang 'du ba'i 'brel pa'o//} {lus dang ni ldan pa'o//} {lus la brten pa'i gzugs la sogs pa dang ni ldan par 'gyur ba la 'du ba'o//} सुखादिना समवायसम्बन्धः । शरीरेण संयोगः । शरीराश्रितै रूपादिभिः संयुक्तसमवायः प्र.अ.१३९ख/१४९.
ldan par 'gyur ba'i dngos po
पा. संयोगवस्तु, अनुशयालम्बनभेदः — {phra rgyas kyi dmigs pa ni rnam pa gnyis te/} {ldan par 'gyur ba'i dngos po dang ldan par mi 'gyur ba'i dngos po'o//} द्विविधं चानुशयालम्बनम्—संयोगवस्तु, असंयोगवस्तु च अभि.स्फु.१४०ख/८५७.
ldan par ma yin
= {ldan par ma yin pa/}
ldan par ma yin pa
वि. विप्रयुक्तः — {phra rgyas ldan par ma yin par thal bar 'gyur bas}…{chos mngon pa dang 'gal lo//} विप्रयुक्तानुशयप्रसङ्गादभिधर्मविरोधः अभि.भा. २२७क/७६२; द्र. {ldan pa ma yin pa/}
ldan par mi 'gyur
= {ldan par mi 'gyur ba/}
ldan par mi 'gyur ba
•क्रि. १. न समन्वागमो भवति— {nyon mongs pa de dag dang ldan par mi 'gyur ba dang} न… तैः क्लेशैः समन्वागमो भवति अभि.भा.२८क/९७५ २. न समन्वागमः स्यात् — {de dag dang ldan par mi 'gyur te} न तैः समन्वागमः स्यात् अभि.भा.२८क/९७५; •सं. असंयोगः — {phra rgyas kyi dmigs pa ni rnam pa gnyis te/} {ldan par 'gyur ba'i dngos po dang ldan par mi 'gyur ba'i dngos po'o//} द्विविधं चानुशयालम्बनम्—संयोगवस्तु, असंयोगवस्तु च अभि.स्फु.१४०ख/८५७.
ldan par mi 'gyur ba'i dngos po
पा. असंयोगवस्तु, अनुशयालम्बनभेदः — {phra rgyas kyi dmigs pa ni rnam pa gnyis te/} {ldan par 'gyur ba'i dngos po dang ldan par mi 'gyur ba'i dngos po'o//} द्विविधं चानुशयालम्बनम्—संयोगवस्तु, असंयोगवस्तु च अभि.स्फु.१४०ख/८५७.
ldan ma
•वि.स्त्री. शालिनी — {chung ma mdza' gcugs ldan ma des//} सा… पत्नी प्रणयशालिनी ।। अ.क.२१४क/८८.६; •ना. समङ्गिनी, बोधिवृक्षदेवता — {shing gi lha mo brgyad la 'di lta ste/} {dpal ldan dang}…{ldan ma ste} अष्टौ बोधिवृक्षदेवताः । तद्यथा—श्रीः… समङ्गिनी च ल.वि.१६१क/२४२.
ldab
गुणः — {bu mos bkal ba'i skud pa dag /gsum} {dang lnga ldab byas pa yi//} कन्याकर्तितसूत्रेण…त्रिगुणैः पञ्चभिर्युक्तः म.मू.१६८क/८७.
ldab ldib
वि. गड्गदः — {mchi ma rab zags de yis ni/} /{ldab ldib sgra yis cho nge byas//} स चुक्रोश भृशं वाष्पविगलड्गड्गदस्वरः । अ.क.३१०ख/१०८.१५८; {ded dpon mchi ma dang bcas pas/} /{'jigs shing ngal bas ldab ldib smras//} ऊचे सार्थपतिः सास्रः साध्वसायासगड्गदः । अ.क.१९०क/८१.११.
हरितकम् — {bza' ba dang bca' ba dag blangs shing zos pa la ste/} {ga gon dang la phug dang ldam ldum mod pa dag ni ma gtogs so//} प्रतिगृह्य खादनीयभोजनीययोरुत्सृज्यककटिकामूलकहरितकमविघात्यभ्यवहृतौ वि.सू.४८ख/६२; श्यामाकः — {sred dang ni ldam ldum dag dang drus ma 'bras za} शाकश्यामाकगर्दूलभक्षाः ल.वि.१०६ख/१५३; कक्षः — {gang byung ba na grong yang sreg par byed} …{ldam ldum dang nags tshal dang} यत्तूत्पन्नं ग्राममपि दहति…कक्षं वा दावं वा श्रा.भू.८२ख/२१५.
ldam ldem
अवगमः, संख्याविशेषः — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can ldam ldem gyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वावगमस्य ग.व्यू.३७०क/८२.
lding
= {lding ba/}
lding khang
विमानम् — {skyed mos tshal dang nags tshal lding khang sna tshogs mtsho//} उद्यानकाननविमानसरिद्विचित्रम् जा.मा.१४१क/१६३; {'khril zhing} ({'khri shing} ){'khyil bas gtibs pa lding khang bzhin/} /{me tog rgyas pa'i ljon shing dgod pa bzhin//} विमानदेशेषु लतागृहेषु पुष्पप्रहासेषु महीरुहेषु । जा.मा.१६४क/१९०.
lding ba
कृ. उत्पतमानः — {lha'i bu me tog gi phreng ba 'dzin pa nam mkha' la lding ba}…{bri bar bya'o//} द्वौ देवपुत्रौ मालाधारिणौ पुष्पमालागृहीतौ उत्पतमानौ…अभिलेख्यौ म.मू.१४२क/५३; परिभ्रमत् — {tsan dan phye mas bsgos pa'i me tog rnams/} /{nam mkha'i nang nas lding zhing 'bab par gyur//} परिभ्रमच्चन्दनचूर्णरञ्जितं पपात चित्रं कुसुमं नभस्तलात् ।। जा.मा.१३क/१३.
ldings
क्रि. पुप्लुवे — {rdo ba de ni chu la ldings//} असौ सलिले पुप्लुवे शिला अ.क.१४१ख/६८.६.
ldib ldib
= {ldab ldib/}
ldibs pa
कल्लः — {ldibs par mi 'gyur} न कल्लो भवति म.व्यु.७१५६.
ldibs par mi 'gyur
न कल्लो भवति म.व्यु.७१५६.
ldugs
क्रि. निपात्यते — {ci bum pa 'di dag thams cad kyis dus gcig tu de'i steng nas ldugs sam 'on te rim gyis} किमेते घटाः समस्ताः सर्वे तस्या उपरि निपात्यन्ते आहोस्विदानुपूर्वेण वि.व.२१७क/१.९४.
ldugs pa yin
क्रि. प्रक्षेप्स्यते — {mar la ltos pa'i bum pa ni mar gyi bum pa ste/} {gang du mar ldugs pa yin no//} घृतापेक्षो घटो घृतघटः, यत्र घृतं प्रक्षेप्स्यते अभि.स्फु.२१३क/९८९.
ldud pa
कृ. *उद्वलत् — {dge 'dun gyi sman dag ldud pa na} साङ्घिकौषधयोश्चोद्वलतोः वि.सू.३७क/४६.
ldum pa
वि. वर्तुलम् — {mgrin pa ldum pa ni lkog shal la sogs pa dang bral ba'o//} वर्तुलकण्ठकं सास्नारहितम् त.प.४७क/५४३.
ldum bu
वीरुत्— {dgon pa'i gnas ldum bu dang rtswa dang shing ljon pa yid du 'ong ba yod pa} अरण्यायतनप्रदेशे मनोज्ञवीरुत्तृणतरुगहननिचिते जा.मा.२५ख/३०; विटपः — {sa phyogs me tog dang 'bras bu dang lo ma dang 'dab ma dang ldum bu rnam pa sna tshogs kyis brgyan pa'i shing ljon pa brgya phrag mang pos gang ba} भूमिभागे नानाविधपुष्पफलपल्लवविटपरचनैर्महीरुहशतैराकीर्णे जा.मा.१५७ख/१८२; किसलयः, ओ म् — {me tog 'phreng bas gdu bu btags pa bzhin/} /{bum pa'i kha rgyan ldum bus brgyan pa dag /rlung} {gis bskyod pas rab tu g}.{yo ba yi/} /{bum pa 'di ni rin gyis su nyo 'dod//} सवलयमिव पुष्पमालया प्रविततयानिलकम्पलीलया । किसलयरचनासमुत्कटं घटमिममिच्छति कः क्रयेण वः ।। जा.मा.९२क/१०५; क्षुपः — {'brog dgon pa}…{shing gi rtsa ba dang ldum bu mang po rtsa ba stug} ({rtswa stug} ){po'i nang na} अरण्यवनप्रदेशे…तृणगहननिमग्नमूलवृक्षक्षुपबहुले जा.मा.१४५ख/१६९.
ldum ra
वाटिका — {skyed mos tshal gyi me tog gi ldum ra'i nang du} उद्यानपुष्पवाटिकायां मध्ये म.मू.२८८क/४४६; वाटी म.व्यु.५५९५.
lde gu
१. मन्था — {kham gyi zas}…{'di lta ste/} {lde gu dang} कबडंकारः…तद्यथा—मन्था श्रा.भू.३३क/८४ २. लेपः — {'dag pa'i chal sran chung gi phye ni khrus kyi chal sran chung gi phye'o//} {de'i lde gu ni 'di la dag pa'i chal sran chung gi phye ma'i lde gu skam po yod pas na 'dag pa'i chal sran chung gi phye ma'i lde gu skam pa'i lus bzung ba'o//} मसूर उपस्नानम्, तस्य लेपः शुष्कः मसूरोपस्नानलेपोऽस्येति शुष्कमसूरोपस्नानलेपाङ्गम् अभि.स्फु.१६०क/८८९ ३. वर्तिः, ओ र्ती — {spang spos}… {nA ga ge sar me tog cha bzhis lde gus kun tu longs spyod cing} मांसी…चतुः इभकुसुमा वर्तयः सर्वभोग्याः यो.श.७९; द्र.— {spos kyi lde gu til mar dang sbyar ba phul} तैलव्यामिश्रो गन्धकायो दत्तः अ.श.१७५ख/१६२.
lde mig
अपावरणी — {tshe dang ldan pa kho bos phyogs ga ge mo zhig tu lde mig sbas kyis} आयुष्मानमुष्मिन् प्रदेशे मया अपावरणी गोपिता वि.व.१३६ख/२.११३; वि.सू.३१ख/४०; ताडः — {de dag gis}…{lde mig rnams khyer te khyim du song nas sgo rnams phye ste bu mo mthong ngo //} तैः… ताडमपहृत्य गृहं गत्वा द्वारमवमुच्य दारिका दृष्टा अ.श.२१५ख/१९८; ताडकः — {dge slong gis lde mig dang lde mig kyog po dag blangs la} भिक्षुणा ताडवं(कं) कुम्बि(कुञ्चि)कां च गृहीत्वा वि.व.२३९क/२.१४०; प्रतितालकम् म.व्यु.५९०६; कुञ्चिका — {de dag gi sgo lcags dang lde mig blangs pas mdun du 'dug ste} अन्तत(?)तस्य तत्तारक(तत्तालक)कुञ्चिकेन पुरतः स्थित्वा वि.सू.६१ख/७८; द्र.— {khar ba'i sgra dang rting sgra dang skad sel ba'i sgra dang lde mig gi sgra dang lde mig kyog po'i sgra} यष्टिशब्दं पदशब्दमुत्कासनशब्दं भाण्डकशब्दं कुण्डिकाशब्दम् वि.व.२१९ख/१३१.
lde mig kyog po
कुञ्चिका — {lcags las byas pa'i snod spyad dag las lhung bzed dang}…{lde mig kyog po dang}…{por bu dag ni bgo bar bya ba nyid do//} पात्र…कुञ्चिका…सरकानामयोभाण्डेभ्यो भाजयितव्यता वि.सू.७२ख/८९; द्र.— {dge slong gis lde mig dang lde mig kyog po dag blangs la} भिक्षुणा ताडवं(कं) कुम्बि(कुञ्चि)कां च गृहीत्वा वि.व.२३९क/२.१४०; {khar ba'i sgra dang rting sgra dang skad sel ba'i sgra dang lde mig gi sgra dang lde mig kyog po'i sgra} यष्टिशब्दं पदशब्दमुत्कासनशब्दं भाण्डकशब्दं कुण्डि(कुञ्चि)काशब्दम् वि.व.२१९ख/२.१३१.
•क्रि. वेधते — {ltas chen po bco brgyad dang rnam pa drug tu g}.{yos pa 'di lta ste 'gul}… ग्. {yos}…{ldeg rab tu ldeg kun tu rab tu ldeg} षड्विकारमष्टादशमहानिमित्तं कम्पते…चलति…वेधते प्रवेधते संप्रवेधते अ.सा. ४५१क/२५५; अचलत् — {rnam pa drug dang ltas chen po bcwa brgyad du g}.{yos}… {'gul}… {ldeg rab tu ldeg kun tu rab tu ldeg go/} षड्विकारमष्टादशमहानिमित्तमभूत् । अकम्पत्…अवेधत्…अचलत् प्राचलत् संप्राचलत् ल.वि.३०क/३९; •वि. वेधितः म.व्यु.३००७; वेल्लितः — वेल्लितप्रेङ्खिताधूतचलिताकम्पिता धुते अ.को.३.१.८५; कटकटायः — {kho bo gral rims kyis khri ldeg pa zhig thob ste} तस्य पंक्त्या कटकटायमञ्चकः प्राप्तः वि.व.२६८ख/२.१७१.
वि. प्रगलमानः — {yid 'phrog ma}…{nu ma gser gyi bum pa dang ru sbal ltar rgyas shing rlo ba dang mkhrang zhing mkhregs pas shin tu legs par zlum pa ldem pa} मनोहरां … काञ्चनकलशकूर्मपीनोन्नतकठिनसंहतसुजातवृत्तप्रगलमान(?)स्तनीम् वि.व.२०९क/१.८३.
ldem po ngag
= {ldem po'i ngag}
ldem po ngag tu bshad pa la mi mkhas pa
वि. असन्धाभाष्यकुशलः — {byis pa ldem po ngag tu bshad pa la mi mkhas pa dag gis phyi nang gi chos thams cad skad cig pa'i don du ji ltar brtag} तत्कथं बालैः क्षणिकार्थे विकल्प्यते आध्यात्मिकबाह्यानां सर्वधर्माणामसन्धाभाष्यकुशलैः ल.अ.१४९ख/९६.
ldem po ngag yang dag pa
पा. भूतसन्धायवचनम् — {sems can 'dzud pa la mkhas pa dang ji skad smras pa de bzhin du bgyid pa dang ldem po ngag yang dag pa dang}…{myur du thams cad mkhyen pa nyid 'thob par 'gyur} सत्त्वावतारकौशल्यं यथावादितथाकारितां च भूतसन्धायवचनं …क्षिप्रं च सर्वज्ञतामनुप्राप्नोति रा.प.२३१क/१२४.
ldem po'i ngag
सन्धायवचनम् — {de bzhin gshegs pa rnams kyi ldem po'i ngag thams cad la 'jug pa} तथागतानाञ्च सर्वसन्धायवचनान्यनुप्रविशति बो.भू.३१ख/३८; सन्धावचनम्— {ldem po ngag rnams rab tu mang por bshad/} /{'di ni ma bslabs rnams kyis rig par dka'//} बहूनि सन्धावचनेहि चोक्तं दुर्बोध्यमेतं हि अशिक्षितेहि ।। स.पु.२४ख/४३; सन्धायभाषितम् — {mdo'i don dang tshul dang ldem po'i ngag khong du chud pas rig pa dang ldan pa yin} गतिमांश्च भवति सूत्रार्थगतिसन्धायभाषितावबोधतया द.भू.२१४क/२८; सन्धाभाष्यम् — {drang srong chen po'i ldem ngag la/} /{dpa' bo bdag cag rjes yi rang //} अनुमोदाम महावीर सन्धाभाष्यं महर्षिणः । स.पु.२८ख/५०.
ldem por dgongs
= {ldem por dgongs pa/}
ldem por dgongs te bshad pa
सन्धाभाषितम् — {de bzhin gshegs pas ldem por dgongs te bshad pa la khyed 'jug mi nus pas} यूयं सन्धाभाषितं तथागतस्य न शक्नुथ अवतरितुम् स.पु.४८क/८५; सन्धाभाष्यम्— {shA ri'i bu de bzhin gshegs pa}…{rnams kyi ldem por dgongs te bshad pa ni shes par dka'o//} दुर्विज्ञेयं शारिपुत्र सन्धाभाष्यं तथागतानाम् स.पु.१३क/२१; स.पु.१०३क/१६५.
ldem por dgongs pa
पा. अभिसन्धिः — {sangs rgyas kyi bshad pa la ldem por dgongs pa rnam pa bzhir rig par bya ste/} {gzhug pa la ldem por dgongs pa dang mtshan nyid la ldem por dgongs pa dang gnyen po la ldem por dgongs pa dang bsgyur ba la ldem por dgongs pa'o//} चतुर्विधोऽभिसन्धिर्देशनायां बुद्धस्य वेदितव्यः । अवतारणाभिसन्धिर्लक्षणाभिसन्धिः प्रतिपक्षाभिसन्धिः परिणामनाभिसन्धिश्च सू.भा.१८४ख/८०; सन्धिः — {gzhug pa ldem por dgongs pa dang /} /{mtshan nyid ldem por dgongs pa gzhan//} अवतारणसन्धिश्च सन्धिर्लक्षणतोऽपरः । सू.अ.१८४ख/८०.
ldem por dgongs pa bzhi
चत्वारोऽभिसन्धिः — १. {gzhug pa la ldem por dgongs pa} अवतारणाभिसन्धिः, २. {mtshan nyid la ldem por dgongs pa} लक्षणाभिसन्धिः, ३. {gnyen po la ldem por dgongs pa} प्रतिपक्षाभिसन्धिः, ४. {bsgyur ba la ldem por dgongs pa} परिणामनाभिसन्धिः अभि.स.भा.८४ख/११५.
ldem por dgongs pa'i skad
संध्याभाषा — {sngags kyi theg pa la ldem por dgongs pa'i skad gzhan mi shes pas} मन्त्रयाने संध्याभाषान्तरमज्ञायमानः वि.प्र.१५५क/१.४; द्र. {ldem po'i ngag}
क्रि. निवर्तताम् — {bden pa de yis re zhig 'phral/} /{bud med nyid ni ldog gyur cig/} तेन सत्येन सहसा स्त्रीत्वं तावन्निवर्तताम् ।। अ.क.१५ख/५१.१५.
ldog 'gyur
= {ldog par 'gyur/}
ldog 'gyur min
क्रि. न निवर्त्तते — {gang phyir ming gzhan brtags pa yis/} /{dngos po'i ngo bo ldog 'gyur min//} न हि नामान्तरक्Ḷप्तौ वस्तुरूपं निवर्त्तते । त.स.१३२क/११२०.
ldog nyid the tshom za
पा. सन्दिग्धव्यतिरेकता — {shes bdag nyid la yang de bzhin/} /{des na ldog nyid the tshom za//} ज्ञानेष्वपि तथैवेति सन्दिग्धव्यतिरेकता ।। त.स.७५क/७०१.
वि. व्यावृत्तिमान् — {rdzas ni ldog dang ldan gyur te/} /{rnam grangs dag gi rang dngos bzhin//} व्यावृत्तिमद् भवेद् द्रव्यं पर्यायाणां स्वरूपवत् ।। त.स.१३क/१५२.
ldog ldan
= {ldog dang ldan pa/}
ldog na the tshom can
सन्दिग्धव्यतिरेकिता — {des na ldog na the tshom can/} /{gtan tshigs nyid du brjod mi bya//} हेतावतो न सम्बोध्या सन्दिग्धव्यतिरेकिता ।। त.स.१२१ख/१०५०; द्र. {ldog na the tshom za ba/}
ldog na the tshom za ba
सन्दिग्धव्यतिरेकता — {de 'dra ba ni rab brjod pa'i/}…/{ldog na the tshom za bar ni/} /{sgrub par 'grub ste grog mkhar dag /rdza} {mkhan gyis ni byas pa bzhin//} तादृशः प्रोच्यमानस्तु सन्दिग्धव्यतिरेकताम् । आसादयति वल्मीके कुम्भकारकृतादिषु ।। त.स.४क/६१; द्र. {ldog na the tshom can/}
ldog pa
•क्रि. (वर्त., भवि.; अक.; {log} भूत., विधौ) निवर्त्तते — {ji ltar ldog ce na} कथं निवर्त्तते त.प.२२६क/९२०; विनिवर्तते — {goms pas bdag nyid 'gyur ba na/} /{de yod pas ni de yang ldog/} अभ्यासात् सात्म्यमायाते तस्मिन् सा विनिवर्तते ।। त.स.१२७क/१०९४; व्यावर्तते — {rnal 'byor las ni ji ltar ldog /rnal} {'byor la yang ji ltar 'jug/} कथं व्यावर्तते योगात्कथं योगः प्रवर्तते । ल.अ.६५ख/१२; {sngar the tshom skyes pa gang yin pa de ldog pa yin no//} यः प्रागुपजातः संशयः…स व्यावर्त्तते त.प.२४९क/९७२; आर्तीयते — {mi ldog} नार्तीयते म.व्यु.१८३०; •सं. १. निवृत्तिः — {khyab par byed pa'i chos log na yang khyab par bya ba ldog par mi 'dod pa} व्यापकधर्मनिवृत्त्यापि व्याप्यनिवृत्तिमनिच्छतः त.प.१६६क/७८७; {'jug pa dang ldog pa dag med pa} प्रवृत्तिनिवृत्त्योरभावः हे.बि.२५०ख/६७; निर्वृत्तिः — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa ldog pa yang ma yin/} {mi ldog pa yang ma yin pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानां नापि निर्वृत्तिर्नाप्यनिवृत्तिः, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.४४ख/२२; विनिवृत्तिः — {bum sogs la ni me sogs bzhin/} /{de tsam gyis ni ldog pa min//} वह्न्यादिवद् घटादीनां विनिवृत्तिर्न तावता ।। प्र.वा.१६ख/१.५२; निवर्तनम् — {ma brtsams pa ni mchog yin gyi/} /{brtsams nas ldog par mi bya 'o//} अनारम्भो वरं नाम न त्वारभ्य निवर्तनम् ।। बो.अ.२२क/७.४७; व्यावृत्तिः — {don gyi ngo bo nyid kyi spyi/} /{kun la ngo bo mtshungs phyir dang /} /{de ldog pa la brten phyir ro//} अर्थरूपत्वेन समानता । सर्वत्र समरूपत्वात् तद्व्यावृत्तिसमाश्रयात् ।। प्र.वा.२६क/२.१०; परावृत्तिः — {gal te}…{dngos po tsam las ldog pa gtan tshigs nyid du byed na} यदि हि वस्तुमात्रात् परावृत्तिर्हेतुत्वेन क्रियते त.प.७५ख/६०३; व्युदासः — {de yi shugs kyis mngon 'dod pa/} /{min las ldog nyid grub pa yin//} अनभीष्टव्युदासतोऽतः सामर्थ्येनैव सिद्ध्यति ।। त.स.४२ख/४३१; विश्लेषः — {shes bya min nyid sogs ldan} ({ldog} ){par/} /{shes bya nyid sogs gnas pa yin/} /{kun mkhyen ma yin las ldog pa/} /{de yang gnas par 'dod pa yin//} अज्ञेयत्वादिविश्लेषात् ज्ञेयत्वादि व्यवस्थितम् । न सर्वज्ञत्वविश्लेषात् तत्पुनः स्थितलक्षणम् ।। त.स.१२२ख/१०६५; विगमः — {ngo bo ma lus ldog pa dang /} /{kun gyi rjes su 'jug pa'ang min//} न । निःशेषरूपविगमः सर्वस्यानुगमोऽपि वा ।। त.स.१०क/१२२; विपर्ययः — {de ldog pa las de ldog pa ni ma yin no//} न तद्विपर्ययाद् विपर्ययः वा.न्या.३३०क/३८; विवर्तनम् म.व्यु.२६६५; भेदः — {ma nges pa ldog pa ni/} {byang chub sems dpa' ma nges pa rnams theg pa chen po las ldog pa'o//} अनियतभेदो बोधिसत्त्वानामनियतानां महायानाद्भेदः सू.अ.१८५ख/८१ २. विरतिः — {'dis ni lus kyi nyes par spyod pa rnam pa gsum las ldog pa'i tshul khrims kyi yon tan ston to//} एतेन त्रिविधात्कायदुश्चरिताद्विरतिशीलगुणं दर्शयति सू.भा.२०५क/१०७ ३. प्रतिक्रमः — {'gro ba dang ldog pa la} अभिक्रमप्रतिक्रमे श्रा.भू.६क/११; प्रत्यागमनम् — {'gro ba dang ldog pa} गमनप्रत्यागमनम् श्रा.भू.५०क/१२५ ४. = {dgag pa} प्रतिक्षेपः, प्रतिषेधः— {'di ni zhes bya ba ni ldog pa'i bdag nyid yongs su mi 'gyur ba'o//} अस्येति प्रतिक्षेपात्मनोऽपरिणामस्य त.प.६३ख/५७९; •पा. व्यतिरेकः, व्याप्तिभेदः — {rjes su 'gro ba dang ldog pa} अन्वयव्यतिरेकौ त.स.६९क/६५१; {ldog pa te bsgrub bya med na sgrub byed mi 'byung ba} व्यतिरेकः साध्याभावे साधनाभावः त.प.४२क/५३२; •कृ. १. निवर्त्तमानः— {'jug pa dang ldog pa'i chos de chos can las don gzhan du gyur pa zhig gam don gzhan du ma gyur pa zhig yin} स प्रवर्त्तमानो निवर्त्तमानश्च धर्मो धर्मिणोऽर्थान्तरभूतो वा स्यात्, अनर्थान्तरभूतो वा त.प.१५३क/३० २. विनिवर्त्त्यम् — {de phyir 'tshed pa sogs sgra rnams/} /{mchog tu gsal bar ldog pa yin//} तत् पचत्यादिशब्दानां विनिवर्त्त्यं परिस्फुटम् ।। त.स.४२ख/४३१ *३. व्यावृत्तम् — {rigs mthun pa dang rigs mi mthun pa dag las ldog pa'i don tsam 'dzin pas} सजातीयविजातीयेभ्यो व्यावृत्तस्यार्थमात्रस्य ग्रहात् त.प.१०क/४६६; परावृत्तम् — {dngos po nyid rigs mi mthun pa las ldog pa'i spyi ni rtags zhes bya'i} वस्त्वेव विजातीयपरावृत्तं सामान्यं लिङ्गमुच्यते त.प.१७७ख/८१४.
ldog pa na
निवर्तमानः — {rgyags pa dang bag med pa'i gnas ches mang po dag las ldog pa na} बहुतरेभ्यो मदप्रमादेभ्यो निवर्तमानो अभि.भा.१७७क/६०८.
ldog pa khyad par med pa
अविशेषनिवृत्तिः — {ldog pa khyad par med pa ni ldog pa khyad par med pa ste} अविशेषेण निवृत्तिः अविशेषनिवृत्तिः वा.टी.८५ख/४२.
ldog pa can
•वि. व्यतिरेकी— {gal te bum pa la sogs pa yang bdag dang bcas par gyur na/} {de'i tshe ji ltar gtan tshigs 'di ldog pa can du 'gyur} यदि तु घटादेरपि सात्मकत्वं भवेत्, तत् कथमयं हेतुर्व्यतिरेकी भवेत् त.प.२४९ख/२१५; •सं. = {ldog pa can nyid} व्यतिरेकिता— {ldog pa can gyi gtan tshigs grub par mi 'gyur ro//} ( न) व्यतिरेकिता हेतोः सिद्ध्येत् त.प.२४९ख/२१५; •पा. व्यतिरेकः, अलङ्कारविशेषः — {sgra 'jug pa 'am rtogs pa yis/} /{dngos po gnyis ni mtshungs gyur pa/} /{de yi dbye ba brjod pa gang /} /{de ni ldog} ({bzlog} इत्यपि) {pa can zhes brjod//} शब्दोपात्ते प्रतीते वा सादृश्ये वस्तुनोर्द्वयोः । तत्र यद्भेदकथनं व्यतिरेकः स कथ्यते ।। का.आ.३२२क/२.४; का.आ.३२८क/२. १७७.
ldog pa nyid
व्यावृत्तत्वम् लो.को.१३१०.
ldog pa the tshom nyid
पा. सन्दिग्धव्यतिरेकित्वम् — {dngos po ma lus rnam shes pa'i/} /{nus pa spong bar byed na yang /} /{khyed la ldog pa'i the tshom nyid/} /{gnas skabs de bzhin thal bar 'gyur//} समस्तवस्तुविज्ञानशक्त्यपाकरणेऽपि ते । सन्दिग्धव्यतिरेकित्वं तदवस्थं प्रसज्यते ।। त.स.१२२ख/१०६९.
ldog pa dang rjes 'gro
व्यावृत्त्यनुगमौ — {gcig bdag nyid las ldog pa dang /} /{rjes 'gro 'di dag med pa nyid//} एकात्मनि तु नैव स्तो व्यावृत्त्यनुगमाविमौ त.स.१३ख/१५३.
ldog pa dang rjes 'gro bdag nyid can
वि. व्यावृत्त्यनुगमात्मा— {gzhan dag bdag ni ldog pa dang /} /{rjes 'gro bdag nyid can gyi ni/} /{sems pa'i ngo bo nyid du 'dod//} व्यावृत्त्यनुगमात्मानमात्मानमपरे पुनः । चैतन्यरूपमिच्छन्ति त.स.९ख/१२१.
पा. विपरीतान्वयः — {ldog pa phyin ci log na sgrub par byed pa med pa} ({ni bsgrub par bya ba med pa} ) {la nges par bstan gyi} विपरीतव्यतिरेके च साधनाभावः साध्याभावे नियत उच्यते न्या.टी.९१क/२५२..
ldog pa 'ba' zhig pa
केवलव्यतिरेकी लो.को.१३१०.
ldog pa ma grub la rjes su 'gro ba la the tshom za ba
पा. सन्दिग्धान्वयोऽसिद्धव्यतिरेकः — {thun mong gis ma nges pa dang mi mthun pa'i phyogs las ldog pa la the tshom za ba dang ldog pa ma grub la rjes su 'gro ba la the tshom za bar 'gyur ro//} साधारणानैकान्तिकः, सन्दिग्धविपक्षव्यावृत्तिकः, सन्दिग्धान्वयोऽसिद्धव्यतिरेको वा स्यात् न्या.टी.८१क/२१५.
ldog pa ma bstan pa
अप्रदर्शितव्यतिरेकः लो.को.१३१०.
ldog pa ma yin
= {ldog pa min/}
ldog pa ma yin pa
= {ldog pa min/}
ldog pa min
वि. अनिवर्त्तितम् — {'on kyang dngos dang ma 'dres pa/} /{gang yin gzhan las ldog pa min//} किमुताव(किमुत व)स्त्वसंसृष्टमन्यतश्चानिवर्त्तितम् । त.स.३५क/३६६; असंहार्यम् — {mes ni shing la nag po tsam byas pa yang ldog pa ma yin la} श्यामतामात्रमपि काष्ठेऽग्निकृतमसंहार्यम् प्र.अ.६६ख/७५.
ldog pa med
= {ldog pa med pa/}
ldog pa med pa
•वि. अव्यतिरेकः — {gang la ldog pa med pa de ni ldog pa med pa'o//} अविद्यमानो व्यतिरेको यस्मिन् सोऽव्यतिरेकः न्या.टी.९०क/२४९; •सं. अनिवृत्तिः — {des na de 'dra ba'i lus med pa'i phyir ldog pa med par thal ba ma yin no zhe na} (?) ततस्तादृशस्य देहस्याभावादनिवृत्तिप्रसङ्गः प्र.अ.६५ख/७४; अनुपरमः — {yod pa'i don gyi yul la yang rgyu'i bya ba 'dod pa na rgyu rnams kyi 'bras bu byed pa ldog pa med par thal bar 'gyur te} सदर्थविषये च कारणव्यापार इष्यमाणे कारणानां कार्यक्रियानुपरमप्रसङ्गः त.प.२२२क/९१३; अविरामः — {rgyu ldog pa med par thal bar 'gyur ba'i phyir ro//} कारणाविरामप्रसङ्गात् त.प.२२७क/१६९.
ldog pa med pa can
वि. अव्यतिरेकी — {de gang dag la yod pa de dag ni bsgrub par bya ba la sogs pa ldog pa med pa can no//} स येषामस्ति ते साध्याद्यव्यतिरेकिणः न्या.टी.८८ख/२४५.
ldog pa rab tu ma bstan pa
वि. अप्रदर्शितव्यतिरेकः लो.को.१३११.
ldog pa sel ba
व्यावृत्तिः म.व्यु.४५०५.
ldog pa'i phyin ci log
= {ldog pa phyin ci log pa/}
ldog pa'i blo
पा. व्यावृत्तिबुद्धिः — {rjes su 'jug pa dang ldog pa'i blo'i gzung bar bya ba yin pa'i phyir}…{ldog pa'i blo ni 'di snga na med pa yin gyi zhig nas med pa ni ma yin no zhes bya ba'i tha dad pa'i rnam pa'i shes pa'o//} अनुवृत्तिव्यावृत्तिबुद्धिग्राह्यत्वात्… व्यावृत्तिबुद्धिः—‘प्रागभावोऽयं न प्रध्वंसाभावः’ इत्यादिभेदाकारः प्रत्ययः त.प.६२ख/५७७.
ldog pa'i tshul khwims
पा. निवृत्तिशीलम् — {srog gcod pa la sogs pa spangs pa'i phyir ldog pa'i tshul khrims dang} प्राणातिपातादिविरत्या निवृत्तिशीलम् बो.भू.१००क/१२७.
ldog pa'i mtshan nyid kyis byas pa
वि. अवधीकृतः — {ldog pa'i mtshan nyid kyis byas pa'i bum pa med pa'i ngo bos gal te bum pa de mi 'dzin na} अवधीकृतघटासम्भविना रूपेण यदि तस्य घटस्याग्रहणम् त.प.९ख/४६४.
ldog pa'i yan lag
निवृत्त्यङ्गम् — {rtog pa dang ldan pa rnams don la the tshom yod pa ni 'jug pa'i yan lag yin la/} {don du mi 'gyur ba la the tshom yod pa yang ldog pa'i yan lag yin pa} अर्थसंशयोऽपि हि प्रवृत्त्यङ्गं प्रेक्षावताम् । अनर्थसंशयोऽपि निवृत्त्यङ्गम् न्या.टी.३७क/१४.
ldog par bgyi
क्रि. विरंस्यामि— {btsun pa dam zhig bca' ste/} {gal te 'di dag bdag gi slad du gtsug lag khang rtsig par bgyid na bdag ldog par bgyi'o//} समयेनाहं भदन्त विरंस्यामि यद्येते ममार्थाय विहारं कारयन्ति वि.व.१२१ख/१.१०; प्रतिवर्तयिष्यामः लो.को.१३११.
ldog par 'gyur
= {ldog par 'gyur ba/}
ldog par 'gyur ba
•क्रि. १. व्यावृत्तिर्भवति — {sems ldog par 'gyur} चित्तस्य व्यावृत्तिर्भवति सू.भा.१४२ख/२०; उत्क्रमति — {nyi ma ldog par 'gyur ro//} सूर्य उत्क्रमति वि.प्र.२५९क/२.६८; निवर्तयति — {de la chung ngu ni skad cig tsam byams pa btang zhing de nas ldog par 'gyur ba ste} तत्र मृदुः… मैत्रीत्यागः क्षणमात्रं ततो निवर्तयति वि.प्र.१५४क/३.१०२; निवर्तते — {srog gcod pa la sogs pa'i gzhi ches mang po dag las ldog par 'gyur} बहुतरेभ्यः प्राणातिपातादीनां निदानेभ्यो निवर्तते अभि.भा.१७७क/६०८; {rkyen gyi rnam par 'dus pa las/} /{rab tu 'jug cing ldog par 'gyur//} कलापः प्रत्ययानां च प्रवर्तते निवर्तते । ल.अ.१३६क/८२; {gal te 'bras bu ma lus rnams/} /{cig car byas nas}…{ldog 'gyur na//} निःशेषाणि च कार्याणि सकृत् कृत्वा निवर्त्तते । त.स.१६ख/१८७; विनिवर्त्तते — {lus rgyu yin par 'gyur na ni/} /{mi mthun ldog par 'gyur ba na//} देहकारणतायान्तु वैगुण्ये विनिवर्त्तते । प्र.अ.६६क/७४; त.स.१०क/१२२; अतिवर्त्तते — {mtsho ni gang las ldog 'gyur zhing /} /{lam ni gang las ldog par 'gyur//} (?) कुतः पारेऽतिवर्तन्ते क्व च वर्त्मातिवर्तते । अ.क.३०४क/३९.७६ २. व्यावर्तिष्यते— {de dag gis sems ji ltar ldog par 'gyur} तेषां कथं चित्तं व्यावर्तिष्यते सू.भा.१४२ख/१९ ३. विरमेत् — {de ci'i phyir res 'ga' 'ga' zhig tu ldog par 'gyur} तत्किमिति कदाचित् क्वचिद् विरमेत् त.प.२२१क/९१२; निवर्त्तेत — {der ci zhig dmigs nas rgyu rnams ldog par 'gyur} किं हि तदोपलभ्य कारणानि निवर्त्तेरन् त.प.२२२क/९१३; निवर्त्तयेत् — {de phyir de tsam dang 'brel ba'i/} /{ngo bo nyid kyi ngo bo} ({kyis dngos po} ){nyid/} /{ldog par 'gyur ba} तस्मात् तन्मात्रसम्बद्धः स्वभावो भावमेव तु । निवर्त्तयेत् त.प.२८३ख/१०३२; विनिवर्तयेत् — {gang phyir des na 'gal med pas/} /{gang gis de ni ldog par 'gyur//} न हि तेन विरोधोऽस्य येन तद् विनिवर्तयेत् ।। त.स.७१ख/६७०; विनिवृत्तिः भवेत् — {de lta min na gcig log pas/} /{ji ltar gzhan ni ldog par 'gyur//} अन्यथैकनिवृत्त्याऽन्यविनिवृत्तिः कथं भवेत् । त.प.२८३ख/१०३२; •सं. निवर्त्तनम् — {sems kyi rgyu ni sems yin na/} /{ldog par 'gyur ba ma yin te//} चित्तकारणतायां हि चेतसो न निवर्त्तनम् । प्र.अ.६६क/७४; •कृ. व्यावर्त्तमानः — {sgra yi shes pa mang du ni/} /{ldog par 'gyur ba'i ngo bo yin//} व्यावर्त्तमानरूपश्च भूयसा प्रत्ययो ध्वनौ । त.स.८९क/८११.
ldog par bya
= {ldog par bya ba/}
ldog par bya ba
कृ. निवर्तयितव्यम् — {sems can bskyab pa'i brtson pa las ldog par mi bya} न…सत्त्वत्राणव्यवसायो निवर्तयितव्यः शि.स.१५५ख/१४९; निवर्तितव्यम् — {de'i phyir rtogs pa dang ldan pa dag gis 'ga' zhig tu 'jug par bya ba ma yin la/} {'ga' las ldog par bya ba yang ma yin no//} तस्मान्न प्रेक्षावद्भिः क्वचित् प्रवर्त्तितव्यं न निवर्त्तितव्यं वा कुतश्चित् प्र.अ.२२क/२५; विनिवर्तितव्यम् — {yongs su bsngo ba las ldog par mi bya} न परिणामनायाः… विनिवर्तितव्यम् शि.स.१५५ख/१४९.
ldog par byed
= {ldog byed/}
ldog par byed nus
वि. व्यावर्त्तनक्षमः — {yod pa tsam gyis de kun gyi/} /{skyon rnams ldog par byed nus yin//} सत्तामात्रेण ते सर्वे दोषव्यावर्त्तनक्षमाः । त.स.१०५ख/९२५.
ldog par byed pa
= {ldog byed/}
ldog par mi 'gyur
क्रि. न निवर्त्तते — {tshad ma rnams ni log na yang /} /{gzhal bya ldog par mi 'gyur ro//} प्रमाणानां निवृत्त्यापि न प्रमेयं निवर्त्तते । त.स.८८क/८०१; न विनिवर्त्तते — {de ltar rig byed dag la yang /} /{dogs pa de yang ldog mi 'gyur//} यद्येवं वैदिकेऽप्येषा न शङ्का विनिवर्त्तते । त.स.८९क/८०९; उच्छिद्यते न हि — {rkyen rnams rgyun ni ma chad na/} /{sgyu ma'ang ldog par mi 'gyur gyi//} प्रत्ययानामनुच्छेदे मायाप्युच्छिद्यते न हि । बो.अ.३१ख/९.१४; न विदीर्यते — {sred pa ci phyir ldog mi 'gyur//} तृष्णे किं न विदीर्यसे बो.अ.३४ख/९.९९.
ldog byed
•क्रि. १. निवर्त्तनं करोति — {skyes bu 'jug dang ldog byed kun/} /{thabs byung don du gnyer bas yin//} उपेयार्थितया सर्वः प्रवर्त्तननिवर्त्तने । करोति पुरुषः प्र.अ.२३क/२६; निवर्त्तयति — {khyad} ({khyab} ){par byed pa'i rang bzhin nyid log na rang gi khyad} ({khyab} ){par bya ba ldog par byed la} स्वभाव एव हि व्यापको निवर्त्तमानः स्वं व्याप्यं निवर्त्तयति त.प.१५९क/४० २. निवर्तयिष्यति — {dad pa tsam dang dga' ba tsam dang dang ba tsam dang 'dun pa tsam de'ang phyir zlog cing 'bral bar byed ldog par byed de} तदपि श्रद्धामात्रकं प्रेममात्रकं प्रसादमात्रकं छन्दमात्रकं विच्छन्दयिष्यन्ति विवेचयिष्यन्ति वि(नि)वर्तयिष्यन्ति अ.सा.१५९ख/९०; •सं. निवर्त्तनम् — {bar du 'jug pa'i the tshom ldog par byed pa'i mngon sum gyis mthong ba las bla lhag pa yod do zhe na} अन्तरालवर्त्तिसन्देहनिवर्त्तनमधिकं प्रत्यक्षदृष्टेऽस्तीति चेत् त.प.३६क/५२०; •वि. निवर्त्तकः — {ji ltar dngos nyid sgrub pa la/} /{dngos po rnams kyi sgrub byed 'dod/} /{de bzhin dngos nyid rang ldog na/} /{dngos rnams ldog par byed pa yin//} यथा वस्त्वेव वस्तूनां साधने साधनं मतम् । तथा वस्त्वेव वस्तूनां स्वनिवृत्तौ निवर्त्तकम् ।। प्र.वा.२९क/२.९६.
ldog mi 'gyur
= {ldog par mi 'gyur/}
ldog min
= {ldog pa min/}
ldog med
= {ldog pa med pa/}
ldog mtshams
•सं. अवधिः — {de lta bas na stong pa spyi'i ldog mtshams su byas nas mtshungs pa'am khyad par can nyid rigs pa ma yin te} तस्मात् सामान्यस्य शून्यमवधिं कृत्वा समत्वं विशिष्टत्वं वा (वाऽ)युक्तम् त.प.१२क/४६९; •वि. अवधीकृतम् — {ldog mtshams dngos dag las zhes bya ba ni snam bu la sogs pa don gzhan dag las so//} अवधीकृतवस्तुभ्य इति पटादिभ्योऽर्थान्तरेभ्यः त.प.७१ख/५९५.
ldog mtshams su byas nas
अवधिं कृत्वा — {gang zhig 'di ldog mtshams su byas nas mtshungs pa'am khyad par can du 'gyur ba des na de yang ldog mtshams dang mtshungs pa dang mi 'dra bar snang bar 'gyur ro//} यो यमवधिं कृत्वा समो विशिष्टो वा भवति, तेन सोऽप्यवधिः समो विषमश्च दृश्यते त.प.१२क/४६९.
ldog mtshams dang ldan pa
वि. अवधिमान् — {gal te ldog mtshams de des mtshungs pa'am mi 'dra bar snang bar ma gyur na/} {cig shos ldog mtshams dang ldan pa yang mtshungs pa'am mi 'dra bar snang bar mi 'gyur ro//} यदि हि सोऽवधिस्तेन समो विषमो वा न दृश्येत, इतरोऽप्यवधिमान् समो विषमो वा न दृश्येत त.प.१२क/४६९.
ldog la the tshom
पा. सन्दिग्धव्यतिरेकित्वम्, अनैकान्तिकहेत्वाभासभेदः — {des na sgrub pa 'di la ni/} /{ldog la the tshom bsal} ({gsal} ){bar yod//} सन्दिग्धव्यतिरेकित्वं व्यक्तं तेनात्र साधने ।। त.स.१०१ख/८९५; = {ldog la the tshom za ba/}
ldog la the tshom za
= {ldog la the tshom za ba/}
ldog la the tshom za nyid
पा. सन्दिग्धव्यतिरेकित्वम्, अनैकान्तिकहेत्वाभासभेदः — {gtan tshigs de rnams thams cad la/} /{ldog la the tshom za nyid de//} सन्दिग्धव्यतिरेकित्वं सर्वेष्वेतेषु हेतुषु । त.स.१९क/२०७.
ldog la the tshom za ba
पा. सन्दिग्धव्यतिरेकित्वम्, अनैकान्तिकहेत्वाभासभेदः — {gtan tshigs nyid du 'dod na yang /} /{ldog la the tshom za ba yi/} /{skyon nyid rjes su 'jug par 'gyur//} हेतुत्वेनापि सम्मते । सन्दिग्धव्यतिरेकित्वदोष एवानुवर्त्तते ।। त.स.१२२ख/१०६९; सन्दिग्धव्यतिरेकिता — {gtan tshigs te/} /{ldog la the tshom za ba min//} न तद्धेत्वोः सन्दिग्धव्यतिरेकिता त. स.४४ख/४४६; {dus nyid skyes bu nyid sogs la/} /{sngar bzhin ldog la tho tshom za//} कालत्वपुरुषत्वादौ सन्दिग्धव्यतिरेकिता ।। पूर्ववत् त.स.१०२क/८९९.
ldong
=(?) कुदण्डः म.व्यु.५३५५.
ldong ris
ना. वर्धमानः, शास्ता — {khyu mchog dang ldong ris dang de smra ba gang yin pa khyu mchog dang ldong ris la sogs pa ste/} {nam mkha'i gos can la sogs pa'i ston pa ni} ऋषभो वर्धमानश्च तावादी यस्य स ऋषभवर्धमानादिर्दिगम्बराणां शास्ता न्या.टी.८९क/२४५.
ldong ros
१. मनःशिला — {sa'i nang du gter gzhug par bya ste}…{bskyod pa la ldong ros so//} भूमिगर्भे निधापनीयम् …स्तोभे मनःशिलाम् वि.प्र.९५ख/३.८; {a mra'i 'bras bu}…{ldong ros kyi phye mas kha dog bsgyur ba 'dra ba rtsi ser ba} मनःशिलाचूर्णरञ्जितानीवातिपिञ्जराणि…आम्रफलानि जा.मा.२८ख/३४; मनःशिला मनोगुप्ता मनोह्वा नागजिह्विका । नैपाली कुनटी गोला अ.को.२.९.१०८; मनःशब्दवाच्या शिला मनःशिला अ.वि.२.९.१०८; शिला यो.श.५८, ७९, ८४ २. हरितालम्— {yung ba ldong ros bsres pa} हरिद्राहरितालमिश्रम् स.उ.१०.२७.
ldongs
= {ldongs pa/}
ldongs pa
•वि. अन्धः — {ci ldongs pa zhig gam 'on te phyogs shes pa zhig} किमन्धोऽथ देशज्ञः ल.वि.१५६ख/२३३; {gti mug gis ldongs} मोहान्धाः र.वि.१२६क/१०९; {ma rig ldongs rnams kyi} अविद्यान्धैः र.वि.१०२क/५१; *निकूजितम् म.व्यु.५२३८; •सं. = {ldongs pa nyid} अन्धत्वम् — {de dag mi yi lus su gyur na yang /} /{ldongs pa dang ni 'on pa glen pa ste//} मनुष्यभावत्वमुपेत्य चापि अन्धत्वं बधिरत्वं जडत्वमेति । स.पु.३८क/६८.
ldongs par gyur
= {ldongs par gyur pa/}
ldongs par gyur pa
वि. अन्धीभूतः — {kye ma'o sems can 'di dag ni}…{ldongs par gyur pa yongs su 'dren pa med pa} बतेमे सत्त्वाः…अन्धीभूताः परिणायकविकलाः शि.स.१५८ख/१५२; जात्यन्धभूतः — {ldongs par gyur pa'i mig tu deng gyur cig/} जात्यन्धभूतस्य भवाद्य चक्षुः रा.प.२५१क/१५२.
क्रि. भ्रमति — {grul bum dag ni gdong tshig ldom zhing 'phyan//} कुम्भाण्डकाः प्लोष्टमुखा भ्रमन्ति स.पु.३४ख/५८.
sdang
= {sdang ba/}
sdang ldan pa
वि. द्वेषदुर्भगः — {de dag kyang ni sdang ldan pa'i/} /{rje dpon de la gsod par rgol//} तेऽप्येनं हन्तुमिच्छन्ति स्वामिनं द्वेषदुर्भगम् ।। बो.अ.१४ख/६.४.
sdang ba
•क्रि. (अवि.; अक.) द्वेष्टि — {'gran dang rgyal dang sdang ba dang //} स्पर्धते जयति द्वेष्टि का.आ.३२४क/२. ६१; द्विषति — {ji ltar sdang zhe na} कथं द्विषति अभि.स्फु.३०३क/११६७; द्विषते लो.को१३१२; •सं. १. = {zhe sdang} द्वेषः — {sdang ba'i rnyog pas de dag la/} /{gdug pa bya bar su yis 'os//} एतेषां द्वेषकालुष्यात् क्रौर्यं कः कर्तुमर्हति । अ.क.३०४क/३९.८०; विद्वेषः — {sdang ba'i dbang gyur mi bsrun pa//} विद्वेषविवशः खलः अ.क.३४२ख/४५.७; प्रद्वेषः — {da ni yod pa dang med pa dag la ci zhig sdang zhe na} क इदानीं प्रद्वेषः सदसत्त्वयोः त.प.१५४ख/७६२; दोषः — {sdang dang rab rib rnam par 'joms mdzad dam chos nyi ma de la 'dud//} तस्मै धर्मदिवाकराय …दोषतिमिरव्याघातकर्त्रे नमः ।। र.वि.७९ख/११; द्विष् — {chags dang sdang dang rmongs dang de'i/} /{kun ldang drag dang bag chags dang //} रागद्विड्मोहतत्तीव्रपर्यवस्थानवासनाः । र.वि.१०८ख/६७; कोपः — {gnod par byed pa'i dus na de nyid med pa la gnod par bya bar mi nus pa de'i tshe ni sdang bar 'dzin pa'i don med do//} न चापकारस्तस्य शक्यः कर्तुमपकारकाले तस्यैवाभावात् वृथा कोपपरिग्रहः प्र.अ.१२९ख/१३९; प्रतिहतिः — {sdang ba ni zhe sdang ngo //} प्रतिहतिः द्वेषः त.प.३०५क/१०६९ २. = {dgra bo} अमित्रः, शत्रुः — {byams pa rnams la sdang bar spyod pa'i tshul bzung na//} मित्रेष्वमित्रचरितं परिगृह्य वृत्तम् जा.मा.१४५क/१६८; •वि. द्विषः— {lus can rnams kyi tsher gyur pa/} /{de dus rtsod la sdang ba byung //} बभूव देहिनामायुस्तस्य काले कलिद्विषः ।। अ.क.४८क/५. १२; विद्विषः — {theg pa chen po'i chos la sdang ba} महायानधर्मविद्विषः र.वि.८९क/२८; द्वेषी — {zhi la sdang ba'i bdud} शमद्वेषी…मारः अ.क.३०ख/३.१३६; {yon tan med de yon tan la/} /{sdang ba} निर्गुणः स गुणद्वेषी अ.क.४९क/५.२६; विद्वेषी — {bcom ldan 'das kyi bstan pa la sdang ba} भगवच्छासनविद्वेषी अ.श.४४क/३८; विद्वेष्टी — {phrag dog dri ma dag gis sdang bar yang} विद्वेष्ट्यपीर्ष्यामलैः प्र.वृ.२६१ख/१; प्रतिघाती — {theg pa mchog la dang ba dang /} /{bar ma dang ni sdang ba yi//} यानाग्रेऽभिप्रसन्नानां मध्यानां प्रतिघातिनाम् । र.वि. १२५क/१०५; द्विष्टः — {sems can rnams la sdang ba} सत्त्वेषु तु द्विष्टः बो.भू.९८क/१२५; दुष्टः — {gshin rje yi/} /{pho nya la sogs sdang ba rnams//} यमदूतादयो दुष्टाः बो.अ.६क/२.५३; जिघांसुः — {khyod kyis sdang ba byams pas btul//} जिता… त्वया मैत्र्या जिघांसवः श.बु. १२२; •भू.का.कृ. प्रतिहतः — {chos la sdang ba'i 'jig rten na} धर्मताप्रतिहते लोके र.वि.१२५क/१०६.
sdang bar gyur nas
प्रदूष्य — {sems kyang sdang bar gyur nas} चित्तं च प्रदूष्य अ.श.१२०ख/११०.
sdang ba'i yid
विमनस्कता — {klu rnams la ni sdang ba'i yid/} /{sa yi bdag pos btang ma gyur//} महीपतिः… न च तत्याज नागेषु विमनस्कताम् ।। अ.क.३४८ख/४६.१७.
sdang ba'i sems bskyed
चित्तं प्रदूषितम् — {dgra bcom pa la khyod kyis sdang ba'i sems bskyed do//} अर्हतोऽन्तिके त्वया चित्तं प्रदूषितम् अ.श.१३७ख/१२७.
sdang ba'i sems bskyed nas
चित्तं प्रदूष्य — {slob pa dang mi slob pa'i dge slong rnams la sdang ba'i sems bskyed nas} शैक्षाशैक्षभिक्षुषु चित्तं प्रदूष्य अ.श.२५४क/२३३.
sdang ba'i sems dang ldan pa
वि. दुष्टचित्तः — {sems can sdang ba'i sems dang ldan pa dang sdig pa'i sems dang ldan pa dang} सत्त्वो दुष्टचित्तः पापचित्तः स.पु.८५क/१४३; म.व्यु.२९५१.
sdang ba'i sems ldan
= {sdang ba'i sems dang ldan pa/}
sdang bar 'gyur
क्रि. १. प्रदूषयिष्यति — {sems sdang bar mi 'gyur} मा…चित्तं प्रदूषयिष्यति अ.श.२५३क/२३२ २. द्विष्यात् — {chags pa dang sdang ba dang rlom pa dang rmongs par 'gyur ro//} रज्येत द्विष्यान्मन्येत मुह्येद् अभि.भा.४८ख/१०५७; कोपः स्यात् — {bdag yod na ni de rang dbang yin pas gzhan sdug bsngal bar byed pa'i phyir sdang bar 'gyur na} आत्मनि हि सति स स्वतन्त्रः परदुःखविधायीति कोपः स्याद् प्र.अ.१२९ख/१३९.
sdang bar byed
= {sdang bar byed pa/}
sdang bar byed pa
•क्रि. १. प्रदूषयति — {de}…{sems kyis sdang bar byed do//} सा… चित्तं प्रदूषयति अ.श.१२०ख/११०; २. द्विषेत् — {sdang mi byed} न द्विषेत् बो.अ.२८क/८.१२१; द्वेषयेत् — {mi rnams thams cad sdang bar byed//} द्वेषयेत् सर्वमानुषान् हे.त.२८क/९४; •सं. प्रद्वेषः — {dang po de ltar 'gyur ba la/} /{rgyu mtshan gang gis sdang bar byed//} प्रथमस्य तथाभावे प्रद्वेषः केन हेतुना ।। त.स.१०४क/९१८; विद्वेषणम् — {oM dzrIM s+WA hA/} {sdang bar byed pa'o//} विद्वेषणम् । ॐ ज्रीं स्वाहा हे.त.३ख/६.
sdang bar rab bgyid pa
क्रि. प्रतिहन्यते — {khyod la'ang sdang bar rab bgyid pa'i/} /{rmongs pa mi bzad pa la gzigs//} त्वय्यपि प्रतिहन्यन्ते पश्य मोहस्य रौद्रताम् ।। श.बु.११६क/१४८.
sdang bas rgol ba
संरम्भः — {sdang bas rgol bar rtsol byed pa/} /{mang po'ang gzhom par bya ba ni//} महतोऽपि हि संरम्भात् प्रतिहन्तुं समुद्यताः । श.बु.१११ख/४३.
sdang bya
कृ. द्वेषणीयम् — {de dag ni zhe sdang dang zhe sdang ba po dang sdang bya la sogs pa rnam pa gsum gyis yin la} ते एते द्वेषद्विष्टद्वेषणीयादिना त्रैधेन प्र.प.८४ख/११०; द्वेष्यम् — {'phyar ba su yis sdang bya min/} /{rab 'dud su yis snying sdug min//} उद्धतः कस्य न द्वेष्यः प्रणतः कस्य न प्रियः । अ.क.२३७क/२७.२७.
sdang mi byed
क्रि. न द्विषेत् — {'jigs pa skye ba'i lus de la/} /{su zhig dgra bzhin sdang mi byed//} न द्विषेत्कस्तमात्मानं शत्रुवद्यो भयावहः ।। बो.अ.२८क/८.१२१.
sdang mig
क्रुद्धदृष्टिः — {sdang mig brgyad gnyis lo yi tshul//} क्रुद्धदृष्टिः…द्विरष्टवर्षाकृतिः हे.त.५क/१२.
sdang med
पा. अवैरा — {sdang med ces pa sangs rgyas kyi/} /{rig pa bzlas pas sbrul chen ni/} /{'jigs rung de dang gzi brjid che/} /{gzhan gyis kyang ni 'jigs mi 'gyur//} तस्मादजगराद् घोरादन्यतो वा महौजसः । अवैराख्यां बुद्धविद्यां जपतो न भवेद्भयम् ।। अ.क.६०क/६.८२.
sdang 'os
वि. द्वेष्यम् — {skyed tshal dkrugs pa'i gnod pa yis/} /{tshogs rnams sdang 'os nyid du gyur//} उद्यानमर्दनक्षेपैर्गणानां द्वेष्यतां ययौ ।। अ.क.१७७ख/२०.२६.
वि. कातरः — {stag dang khra} ({khrag} ){la sogs pa'i 'jigs su rung ba'i yul mthong ba la sogs pa'i stobs kyis kyang res 'ga' sdar ma'i yid rmugs pa'i mtshan nyid kyi yid kyi 'gyur ba 'byung ba kho na'o//} शार्दूलशोणितादिबीभत्सविषयदर्शनादिबलेनापि कस्यचित् कातरमनसः सञ्जायत एव मोहादिलक्षणो मनसो विकारः त.प.९६क/६४४; परिकातरः — {rgyal po gcig pus g}.{yul ngor dmag gi dpung las rgyal/} /{sems tsam tshar bcad phyir ni sdar ma ma byed cig/} एको नृपान् युधि विजित्य समस्तसैन्यान् मा चित्तविग्रहविधौ परिकातरो भूः ।। जा.मा.१९९क/२३१; भीरुः — {de nas der ni g}.{yul bsres pa/} /{sdar ma rnams ni skrag par byed//} अथ प्रववृते तत्र भीरूणां धृतिदारणः । जा.मा.६७क/७७.
sdar ma'i tshul
कातरत्वम् — {de ni sems kyi ngang brtan dang /} /{sdar ma'i tshul las gyur pa yin//} तच्चित्तस्य दृढत्वेन कातरत्वेन चागतम् । बो.अ.१५क/६.१८.
sdig
= {sdig pa/}
sdig gi las
= {sdig las/}
sdig gi las can
= {sdig las can/}
sdig grogs
= {sdig pa'i grogs po/}
sdig 'gro
= {ma nu} पापचेली, पाठा मि.को.५७ख ।
sdig can
= {sdig pa can/}
sdig can ma
वि.स्त्री. पापा — {des kyang mi bdag yongs shes nas/} /{skad cig gdong dud sdig can ma//} नृपं सापि परिज्ञाय पापा क्षणमधोमुखी । अ.क.२६९ख/३२.५२.
sdig chen
वि. महापापी — {sdig chen sdig ni zad bya'i phyir//} महापापिनः पापक्षयाय स.दु.२४५/२४४.
sdig 'joms
= {sangs rgyas} अघहन्ता, बुद्धः म.व्यु.४८.
sdig to
•सं. पापम् — {sdig to'i las byas kyis 'jigs shing bag tsha ba rnams kyi} पापकर्माध्यापत्तिभयभीतानाम् ग.व्यू.११५ख/२०४; किल्बिषम् — {sdig to byed pa} किल्बिषकारी ग.व्यू.१९१क/२७३; •वि. पापः — {sdig to'i grogs po} पापमित्रम् ग.व्यू.११५क/२०४; पातकी म.व्यु.६८०१.
sdig to byed
= {sdig to byed pa/}
sdig to byed pa
वि. किल्बिषकारी — {mi ma byin par len pa rku ba sdig to byed pa} अदत्तादायिनां पुरुषाणां चौराणां किल्बिषकारिणाम् ग.व्यू.१९१क/२७३; कृतपापः — {mi ma byin par len pa}…{sdig to byed byed pa} अदत्तादायिनां पुरुषाणां…कृतपापानाम् ग.व्यू.१९१क/२७३.
sdig to'i grogs
= {sdig to'i grogs po/}
sdig to'i grogs po
पापमित्रम् — {sdig to'i grogs po dang phrad kyis 'jigs shing bag tsha ba'i sems can rnams sdig to'i grogs po dang phrad pa'i 'jigs pa rnam par bzlog pa} पापमित्रसमवधानभयभीतानां सत्त्वानां पापमित्रसमवधानभयविनिवर्तनतायै ग.व्यू.११५क/२०४.
sdig to'i las
पापकर्म, अकुशलकर्म — {sdig to'i las byas kyis 'jigs shing bag tsha ba rnams kyi sdig to'i las byed pa'i 'jigs pa rnam par bzlog pa dang} पापकर्माध्यापत्तिभयभीतानां पापकर्माध्यापत्तिभयविनिवर्तनतायै ग.व्यू.११५ख/२०४.
sdig 'dra ba'i mtshan nyid
पापलक्षणम् म.व्यु.८८९३.
sdig ldan
वि. पापी— {sdig ldan bdag la bskyab tu gsol//} मां रक्षतु पापिनम् बो.अ.६क/२.५१; सपापः — {legs byas dag gi ro yang gson/} /{sdig ldan shi ba min yang shi//} सुकृती जीवति शवः सपापस्तु मृतोऽमृतः । अ.क.२९३क/३७.६३; कश्मलः — {gza' dang ma mo sdig ldan rnams/} /{'byung po ma lus 'ching bar 'gyur//} सर्वां बन्धयते भूतां ग्रहमातरकश्मलाम् ।। म.मू.२५२ख/२८८.
sdig ldan pa
= {sdig ldan/}
sdig pa
•सं. १. पापम् — {zhe sdang lta bu'i sdig pa med//} न च द्वेषसमं पापम् बो.अ.१४ख/६.२; {sdig pa bshags pa} पापदेशना बो.प.७०क/३८; पाप्मा — {mi rnams 'di ni sdig pa mngon sum du 'ongs so snyam nas} पुरुषाः साक्षादयं पाप्मेति मन्यमानाः जा.मा.१४४ख/१६७; अंहः — {bcom ldan dge 'dun dang bcas pa/} /{sdig pa zhi ba'i slad du mchod//} ससङ्घमंहसः शान्त्यै भगवन्तमपूजयन् ।। अ.क.२०१क/८४.२२; अघम् — {myos 'gyur rig sngags sdug bsngal rgyur 'gyur ba/} /{sdig pa'i ma mo'i byur ngan mngon sum bzhin//} उन्मादविद्यां व्यसनप्रतिष्ठां साक्षादलक्ष्मीं जननीमघानाम् । जा.मा.९३ख/१०७; निघः — {yang dang yang 'khor bar skye ba dang 'chi ba'i tshul gyis gnod par byed pas sdig pa rnams so//} पुनः पुनः संसारे जातिजरामरणयोगेन निघ्नन्तीति निघाः अभि. स.भा.४२ख/५९; अत्ययः— {sdig pa byas pa'ang bshags so//} अत्ययदेशनां च चक्रे जा.मा.११५क/१३४; आगः — {sdig pa byas pa yi/} /{blon po}…{nges par bskrad//} मन्त्रिणां…निरस्तानि कृतागसाम् ।। अ.क.२६३क/९६. ९; कल्मषः, ओ षम्— {srog chags 'tshe sogs sdig pa la//} प्राणिहिंसादि कल्मषे त.स.१०२ख/९०२; वृजिनम् — {de nas de dag chags bral skyes/} /{sdig pa btang nas}… {rab byung ni/} /{blangs nas} अथ ते जातवैराग्याः प्रव्रज्यां वृजिनोज्झिताः । आदाय अ.क.२०३क/८४.४८; पातकः, ओ कम् — {rnam pa kun tu gsol btab kyang /} /{bdag ni sdig pa mi byed do//} सर्वथा प्रार्थ्यमानोऽपि न करिष्यामि पातकम् ।। अ.क.२९०क/३७.३०; पङ्कः श्री.को.१६४ख; कल्कः श्री.को.१६४क; अधर्मः— {sdig pas 'jigs nas de dag kun/} /{gal te de ni mi byed na//} तान्यधर्मभयाद्वा यद्ययं न करोति । जा.मा.१३५क/१५६; कलुषम् — {bdag ni sdig pa byed de la/} /{grogs po yis ni snying rje mdzod//} तस्य मे कुरु कारुण्यं सखे कलुषकारिणः । अ.क.१६९क/१९.६१; किल्बिषम् — {de mthong sdig pa zad gyur pa//} तत्संदर्शनक्षीणकिल्बिषैः अ.क.५५ख/६.२६; दुष्कृतम् — {rang gi sdig gis srog ni chad ma gyur//} न च यान्ति नाशं धृता दुष्कृतैः स्वैः जा.मा.१७६क/२०४; दुरितम् — {sdig pa ma lus pa spangs pa} प्रहीणाशेषदुरिताः त.प.३२२ख/१११२ २. = {sdig pa nyid} कालुष्यम् — {de mthong sdig pa nyams pa yis/} /{zhabs la btud de rab tu smras//} तद्दृष्टिनष्टकालुष्यः प्रोवाच चरणानतः ।। अ.क.८२ख/८.३८ ३. = {karka Ta} कर्कटः, जलजन्तुविशेषः — {khyu mchog nyams las 'khrig pa'i bya ba la/} /{rab tu sbyor zhing sdig pas bzung ba bzhin//} वृषव्यपायान्मिथुनक्रियायां समुद्यतः कर्कटदुर्ग्रहेण । अ.क.२१९क/८८.५६; कुलीरः — स्यात् कुलीरः कर्कटकः अ.को.१.१२.२१; कौ भूमौ लीयत इति कुलीरः । लीङ् श्लेषणे । कुलीः परलोकाय ईरयतीति वा अ.वि.१.१२.२१ ४. = {sdig pa r+ya can} वृश्चिकः — {sdig pa dang ni byi ba sna tshogs dang //} विचित्रिका वृश्चिकमूषिकाश्च स.पु.३४क/५६ ५. वृश्चिकः, राशिविशेषः — {lho ru glang dang karka Ta dang bu mo dang sdig pa dang chu srin dang nya'i khyim la} दक्षिणे वृषभकर्कटकन्यावृश्चिकमकरमीनराशौ वि.प्र.२३७ख/२. ४० ६. तर्जनम् — {bsad pa dang bcing ba dang brdeg pa dang sdig pa la sogs pa sna tshogs kyis sems can rnams la 'tshe ba ni rnam par 'tshe ba'o//} विविधैर्वधबन्धनताडनतर्जनादिभिः सत्त्वानां हिंसा विहिंसा त्रि.भा.१६०ख/६८; तर्जना — {dge slong nga rgyal can dag khro ba dang /} /{de bzhin gshe zhing sdig pa'ang bzod par byed//} अधिमानप्राप्तानां क्षमन्ति भिक्षुणाम् । आक्रोश परिभाष तथैव तर्जनाम् स.पु.६ख/८; •वि. पापः — {sdig sems} पापचित्तम् बो.अ.१०ख/५.८; {sdig pa'i las rnams ma zad bar dag tu/} /{sdug bsngal rgyun chags che yang yong mi 'chi//} दुःखे महत्यविकलेऽपि नो म्रियन्ते यावत् परिक्षयमुपैति न कर्म पापम् जा.मा.१७६क/२०४; पापकः — {sdig pa'i kun tu rtog pa} पापकान् सङ्कल्पान् बो.भू.८५क/१०८; {sdig pa mi dge ba'i chos} पापकैरकुशलैर्धमैः अ.श.२४१ख/२२२; पापिका — {sdig pa'i lta ba} पापिकां दृष्टिम् बो.भू.८५क/१०८; {sdig pa'i tshig} पापिकां वाचम् बो.भू.७७क/९९; कलुषः — {sdig pa'i sems ldan gnyis skyes 'di'i/} /{rnam rtog 'di ni 'jigs su rung //} सङ्कल्पोऽयं द्विजस्यास्य क्रूरः कलुषचेतसः । अ.क.५२क/५.६१; {sdig pa'i las} कलुषं कर्म अ.क.३५५क/४७.४६; अपुप्रयम् — {sdug bsngal gzhir 'gyur gtam ngan rjes 'brang ba'i/} /{sdig pa'i lam las de bas slar log la//} दुःखप्रतिष्ठादयशोनुबद्धादपुण्यमार्गादुपरम्य तस्मात् । जा.मा.२७क/३१; अकुशलम् — {sdig pa'i ngang tshul 'di yi ni/} /{byung ba'i mtha' 'di mnyan par gyis//} अस्याकुशलशीलस्य वृत्तान्तः श्रूयतामयम् ।। अ.क.२९९क/३९.२३.
sdig pa bgyis pa
वि. पापकारी — {sems can sdig pa bgyis pa dmyal ba la sogs pa'i dbang du gyur pa} पापकारिणां नारकादिवशीभूतानां सत्त्वानाम् स.दु.२४३/२४२.
sdig pa can
•वि. पापी — {sdig pa can gyi sems ni min//} न तु चित्तानि पापिनाम् अ.क.२६४ख/९७.५; {de nas sdig can de yis de/} /{bsil ba'i tshal gyi dur khrod du/} /{rab tu bskyal tshe} ततः शीतवनं तस्यां श्मशानं तेन पापिना । प्रापितायाम् अ.क.८८क/९.१९; पापः — {sdig can rnams kyi sdig pa ni/} /{shin tu sbas kyang phyogs rnams rgyug/} दिक्षु धावति पापानां सुगुप्तमपि पातकम् ।। अ.क.८०ख/८.१६; पापकः — {smon lam log pas bslang ba'i sems sdig pa can bskyed kyis} मिथ्याप्रणिधानसमुत्थं पापकं चित्तमुत्पादितम् वि.व.१३१ख/१. २०; {phyogs dang phyogs mtshams su yang sdig pa can gyi mi snyan pa 'byung ba'i phyir ro//} दिग्विदिक्षु च पापकावर्णनिश्चरणात् सू.भा.२२१क/१२९; पापात्मा — {sdig can rnams kyis bdag ni khrid bzhin du//} पापात्मभिर्विप्रतिकृष्यमाणः जा.मा.११२ख/१३१; पापिका — {gya gyu ci yin sdig can lta//} किं कुटिलम् ? पापिका दृष्टिः अभि.भा.२५०ख/८४६; पापीयान् — {bdud sdig can} मारः पापीयान् अ.सा.२८९क/१६३; पापरतः — {bdag cag ni ma dad pa sdig pa can sangs rgyas dang chos dang dge 'dun gyis spangs par gyur pa'o//} अश्राद्धोऽभूवं पापरतो बुद्धधर्मसङ्घपरिवर्जितः का.व्यू.२१६ख/२७६; कलुषः — {bud med sdig pa can rnams lo//} कलुषाः किल योषितः अ.क.२६७क/३२.२२; बहुकल्मषः — {sdig can rnams kyis ma rnyed pa/} /{de bzhin gshegs gsungs rin chen yin//} तथागतवचोरत्नमलब्धं बहुकल्मषैः ।। त.स.१२२क/१०६३; दुष्कृती — {nor las byung ba'i grong du bdag /sdig} {can phyugs dag skyong bar gyur//} अभवं वासवग्रामे दुष्कृती पशुपालकः । अ.क.१६८क/१९.५३; कृतघ्नः — {nor de 'byor tshogs sdig pa can/} /{bram ze} तद्वित्तपूर्णविभवो ब्राह्मणः…कृतघ्नः अ.क.२०७ख/२३.५२; नृशंसः — {sdig can yun ring nas 'ongs pa/} /{bdag mthong rgyal po'i bu mo de//} राजपुत्री चिरायातं नृशंसमवलोक्य माम् । अ.क.१०४क/१०.४८; •अव्य. कु — {bram ze sdig can} कुब्राह्मणः मि.को.६५क ।
sdig pa can gyi skye bo
पापजनः — {sdig pa can gyi skye bo la/} /{mthun pa'i chad pas mi gcod cing //} नानारूपं न कुर्वीत दण्डं पापजनस्य च । सु.प्र.३८क/७१.
sdig pa can gyi sa
पापभूमिः, क्षेत्रभेदः म.व्यु.५३०१; मि.को.३४ख ।
sdig pa chen po
महापापम् — {sdig pa chen po byed pa} महापापकारी स.दु.२४३/२४२; पातकम् — {sdig pa chen po ma lus pa/} /{gal te dbang phyug byed na ni//} ईश्वरः कुरुते चेत्पातकान्यखिलानि । जा.मा.१३५क/१५६.
sdig pa chen po byed pa
वि. महापापकारी — {dmyal ba la sogs pa'i dbang du gyur pa'i sems can sdig pa chen po byed pa} नारकवशगतसत्त्वानां महापापकारिणाम् स. दु.२४३/२४२.
वि. व्यपगतकलुषः — {sdig pa rnam bral byang chub spyod la rjes su gnas pa'i sngags pa} व्यपगतकलुषो बोधिचर्यानुरूढो मन्त्री वि.प्र.३१ख/४.५.
sdig pa spangs
= {sdig pa spangs pa/}
sdig pa spangs pa
वि. वाहितपापः म.व्यु.२५५४; द्र. {sdig pa spangs byas pa/}
sdig pa spangs pa nyid
ब्राह्मप्रयम् — {'di dag gi sdig pa spangs pa nyid ni zhig go/} ध्वस्तमेषां ब्राह्मण्यम् ल.अ.१५४क/१०१.
sdig pa spangs byas pa
वि. वाहितपापः — {gang dag sdig pa spangs byas pas/} /{don dam pa yi bram ze ni//} ये च वाहितपापत्वाद् ब्राह्मणाः पारमार्थिकाः । त.स.१३१क/१११५.
sdig pa spyod pa
वि. पापसमाचारः — {bdag ni sems can dman pa la mos pa rnams kyi slad du de bzhin gshegs pa la zhu ba ma lags}… {sdig pa spyod pa rnams kyi slad du ma lags} न च वयं भगवन् हीनाधिमुक्तिकानां सत्त्वानां कृतशस्तथागतं परिपृच्छामः… न पापसमाचाराणाम् सु.प.२१ख/२; पापकारी — {'dod pa rnams dang bral ba ni/} /{sdig pa spyod las 'byung bar 'gyur//} अभिलाषविघाताश्च जायन्ते पापकारिणाम् ।। बो.अ.२१ख/७.४१; पापरतः — {chos mi ldan dang sdig spyod dang} अधर्मिकान् पापरतान् स.दु.२१९/२१८; द्र. {sdig pa byed pa/}
sdig pa 'phrog par mdzad
वि. किल्बिषहरः — {bsgrags pas sdig pa 'phrog par mdzad//} कीर्तनं किल्बिषहरम् श.बु.९४.
sdig pa byas pa
= {sdig byas/}
sdig pa byed
= {sdig pa byed pa/}
sdig pa byed pa
वि. पापकारी — {sems can sdig pa byed pa rnams la} पापकारिषु सत्त्वेषु सू.भा.२३३क/१४५; पापकर्ता — {de ltar sdig pa byed pa de mtshon cha'i nyam nga ba de las thar nas} एष स पापकर्ता तस्माच्छस्रसंकटान्मुक्तः शि.स.४६क/४३.
sdig pa sbyangs
= {sdig pa sbyangs pa/}
sdig pa sbyangs pa
वाहितपापः म.व्यु.२५५४; मि.को.१२९ख; द्र. {sdig pa spangs pa/}
sdig pa ma lus par zad
वि. प्रक्षीणाशेषकल्मषः — {dbang 'gyur sogs/} /{yon tan gzhir gyur sdig pa ni/} /{ma lus par zad} वशित्वादिगुणाधाराः प्रक्षीणाशेषकल्मषाः । त.स.१३०ख/१११२.
sdig pa mi dge ba'i chos skyes pa rnams spong ba'i phyir 'dun pa bskyed
वि. अकलुषहृदयः — {thub pa'am}…{sdig pa med pa'i sems ldan mkhas pa'am} मौनी वा…अकलुषहृदयः पण्डितः वि.प्र.१७३क/३.१६९.
sdig pa 'tshal ba
वि. पापेच्छः — {bdag ni sems can dman pa la mos pa rnams kyi slad du de bzhin gshegs pa la zhu ba ma lags}… {sdig pa 'tshal ba rnams kyi slad du ma lags} न च वयं भगवन् हीनाधिमुक्तिकानां सत्त्वानां कृतशस्तथागतं परिपृच्छामः…न पापेच्छानाम् सु.प. २१ख/२.
sdig pa zhi ba
= {sangs rgyas} शान्तपापः, बुद्धः म.व्यु.५५.
sdig pa zad pa
= {sdig zad/}
sdig pa rwa can
वृश्चिकः श.को.७१५.
sdig pa la dga'
= {sdig pa la dga' ba/}
sdig pa la dga' ba
वि. पापरतः — {sdig pa la dga' ba} …{rnams la skyabs mdzod cig} पापरतानां… त्राता भव का.व्यू.२१२क/२७१.
sdig pa bshags pa
पा. पापदेशना १. पूजाविशेषः — {phyag 'tshal ba dang mchod pa dang sdig pa bshags pa dang}… {bsod nams yongs su bsngo ba ste/} {de ltar mchod pa rnam pa bdun bya'o//} वन्दना पूजना पापदेशना…पुण्यपरिणामनेत्येवं सप्तविधां पूजां कृत्वा वि.प्र.३१ख/४.५; अत्ययदेशना— {sdig pa bshags pa}…{gsungs pa} अत्ययदेशनामाह बो.प.६४क/२९ २. स्कन्धभेदः — {phung po gsum ni sdig pa bshags pa dang bsod nams kyi rjes su yi rang ba dang sangs rgyas la bskul ba zhes bya ba ste} त्रयः स्कन्धाः पापदेशनापुण्यानुमोदनाबुद्धाध्येषणाख्याः शि.स.१५९क/१५२.
वि. पापमित्रहस्तगतः — {gang sdig pa'i grogs po'i lag tu song ba de dag ni 'di la skrag par gyur} उत्त्रस्ता एते ये पापमित्रहस्तगताः सु.प.३३क/१२.
sdig pa'i chos can
वि. पापधर्मा — {khong rul ba zhes bya ba ni ji ltar 'di na la la tshul khrims 'chal ba sdig pa'i chos can}… {yin te} अन्तःपूतीभाव इति यथापीहैको दुःशीलो भवति पापधर्मा वि.व.१४७ख/१.३५; म.व्यु.२४६४.
sdig pa'i rten
•सं. पापसंपर्कः — {dge ba'i bshes gnyen dang}… {'di ni tshangs par spyod pa'i phyed lags kyi sdig pa'i bshes gnyen dang sdig pa'i grogs po dang sdig pa'i rten ni de lta ma lags so//} उपार्धमिदं ब्रह्मचर्यस्य यदुत कल्याणमित्रता…न पापमित्रता न पापसहायता न पापसंपर्कः अ.श.१०५ख/९५; •वि. पापसंपर्कः — {dge ba'i bshes gnyen dang}… {gnas par bya'i sdig pa'i bshes gnyen dang sdig pa'i grogs po dang sdig pa'i rten dang gnas par mi bya'o//} कल्याणमित्रा विहरिष्यामः… न पापमित्रा न पापसहाया न पापसंपर्काः अ.श.११६क/१०५.
sdig pa'i dri ma
कलुषमलः — {sdig pa'i dri ma 'phrog pa'i dbang bdun rnams ni}…{sbyin par bya} देयाः सप्ताभिषेकाः कलुषमलहराः वि.प्र.९४क/३.५.
sdig pa'i dri ma 'phrog pa
वि. कलुषमलहरः — {sdig pa'i dri ma 'phrog pa'i dbang bdun rnams ni}…{sbyin par bya} देयाः सप्ताभिषेकाः कलुषमलहराः वि.प्र.९४क/३.५.
sdig pa'i spyod pa
पापचर्या — {de dag rnams kyi sdig pa'i spyod pa dang /} /{chos min ldan 'gro rab sdig 'di thos nas//} श्रुत्वा च तेषामिह पापचर्यामधर्मयुक्तां च गतिं सुदारुणाम् । रा.प.२३५ख/१३१.
sdig pa'i las
= {sdig las/}
sdig pa'i las can
= {sdig gi las can/}
sdig pa'i las byed byed pa
वि. पापकारी — {maud gal gyi bu yi dwags de ni sdig pa'i las byed byed pa yin no//} पापकारी मौड्गल्यायन स प्रेतः अ.श.११८क/१०८; पापकारिणी — {dga' byed yi dwags mo de ni sdig pa'i las byed byed pa yin no//} पापकारिणी नन्दक सा प्रेती अ.श.१२९क/११९.
sdig pa'i bshes gnyen
१. पापमित्रम् — {yul 'khor skyong gang zag bzhi po 'di dag ni byang chub sems dpas bsten par mi bya ba ste}…{sdig pa'i bshes gnyen} चत्वार इमे राष्ट्रपाल पुड्गला बोधिसत्त्वेन न सेवितव्याः… पापमित्रम् रा.प.२३५ख/१३१ २. पापमित्रता — {dge ba'i bshes gnyen dang}… {'di ni tshangs par spyod pa'i phyed lags kyi sdig pa'i bshes gnyen dang sdig pa'i grogs po dang sdig pa'i rten ni de lta ma lags so//} उपार्धमिदं ब्रह्मचर्यस्य यदुत कल्याणमित्रता…न पापमित्रता न पापसहायता न पापसंपर्कः अ.श.१०५ख/९५; •वि. पापमित्रः — {dge ba'i bshes gnyen dang}…{gnas par bya'i sdig pa'i bshes gnyen dang sdig pa'i grogs po dang sdig pa'i rten dang gnas par mi bya'o//} कल्याणमित्रा विहरिष्यामः…न पापमित्रा न पापसहाया न पापसंपर्काः अ.श.११६क/१०५.
sdig pa'i bshes gnyen dang phrad pa
पा. पापमित्रसमवधानम्, बोधिपरिपन्थकरधर्मभेदः — {byang chub kyi bar chad byed pa'i chos brgyad yod par smra ste}…{ngan song gsum du skye ba dang}…{sdig pa'i bshes gnyen dang phrad pa dang}…{ya nga ba ma spangs par 'chi ba'i dus byed par 'gyur ba} अष्टौ बोधेः परिपन्थकरान् धर्मान् वदामि…अपायोपपत्तिः…पापमित्रसमवधानम्…विषमापरिहारेण कालक्रिया रा.प.२४२ख/१४१.
वि. पापचित्तः — {sems can sdang ba'i sems dang ldan pa dang sdig pa'i sems dang ldan pa dang} सत्त्वो दुष्टचित्तः पापचित्तः स.पु.८५क/१४३.
sdig pas stong
अनघः, अपापः श्री.को.१७४ख ।
sdig spangs
= {sdig pa spangs pa/}
sdig spyod
= {sdig pa spyod pa/}
sdig 'phrog par mdzad
= {sdig pa 'phrog par mdzad/}
sdig byas
वि. कृतपापः — {sdig byas dmyal ba mi bzad pa'i/} /{sdug bsngal rnams ni smos ci dgos//} किं पुनः कृतपापस्य तीव्रान्नरकदुःखतः ।। बो.अ.२०ख/७.११.
sdig byed pa'i mi
पापजनः — {blon po thugs ches pa rnams} …{sdig byed pa'i mi rnams 'dzin du bkye'o//} प्रत्ययितानमात्यान् पापजनोपग्रहणार्थं…प्रेषयामास जा.मा.६३क/७३.
sdig bral
वि. विकल्मषः — {sdug dang mi sdug gnyen pa ma lus btang /} /{brtan pa dag ni sdig bral sangs rgyas 'gyur//} त्यक्त्व प्रियाप्रियज्ञात्रमशेषं बुद्ध भवन्ति विकल्मष धीराः रा.प.२३७क/१३२.
sdig sbrul
सरीसृपः — {sha sbrang dang sbrang bu mchu rings dang rlung dang nyi ma dang sdig sbrul gyi reg pa rnams dang} दंशकमशकवातातपसरीसृपसंस्पर्शाणाम् श्रा.भू.६९क/१६३; {sems can sdig sbrul la sogs pa//} सरीसृपादिषु सत्त्वेषु म.मू.१५०क/६३.
sdig med
वि. अकलुषः — {thub pa'am}…{sdig pa med pa'i sems ldan mkhas pa'am} मौनी वा…अकलुषहृदयः पण्डितः वि.प्र.१७३क/३.१६९; अनघः — {de slad khyim nas khyim med par/} /{bdag ni sdig med rab tu 'byung //} प्रव्रज्यामनघस्तस्मादगारादनगारिकम् । अ.क.२४७ख/२९.७; अनवद्यः — {rgyal ba de'i gsung ni}…{ma 'khrul sdig med} वाग्जिनस्य…अस्खलितमनवद्या रा.प.२४९ख/१५१; निरवद्यः — {sha ni sdig med rung ba'o zhes//} कल्पिकं निरवद्यं च मांसम् शि.स.७६क/७४; {sdig pa med pas yid dang 'thad//} हृद्योऽसि निरवद्यत्वात् श.बु.१०१.
sdig med pa
= {sdig med/}
sdig zad
१. पापक्षयः — {gal te rnyed pas gson gyur na/} /{sdig zad bsod nams bya zhe na//} पापक्षयं च पुण्यं च लाभाज्जीवन् करोमि चेत् । बो.अ.१७क/६.६० २. आनन्दः — स्यादानन्दथुरानन्दः शर्मसातसुखानि च अ.को.१.४.२५; आनन्दयतीति आनन्दथुः, आनन्दश्च अ.वि.१.४.२५; शातम् मि.को.१३१क; सातम् मि. को.१३१क ।
sdig las
पापकर्म — {de dag gnyis ka sdig las can//} उभौ तौ पापकर्माणौ ल.अ.१५७क/१०४; {sdig pa'i las kyis de yi steng du 'bab//} निपतन्ति तस्योपरि पापकर्मणः स.पु.३८क/६७; पापकं कर्म लो.को.१३१४.
sdig las can
वि. पापकर्मी — {shin tu mi bzad dmyal bar yang /} /{sdig gi las can de dag 'dong //} ते यान्ति परमं घोरं नरकं पापकर्मिणः । ल.अ.१५७ख/१०४; पापकर्मा — {de dag gnyis ka sdig las can/} /{'o dod 'bod la sogs par btso//} उभौ तौ पापकर्माणौ पच्येते रौरवादिषु ।। ल.अ.१५७क/१०४.
sdig srin
वृश्चिकः श्री.को.१६८ख ।
sdigs
१. क्रि. (वर्त., विधौ; सक.; {bsdig} भवि., {bsdigs} भूत.) तर्जयति— {sgrub pa po sdigs dbang po'i pho nya gang} इन्द्रदूताः…साधकं तर्जयन्ति वि.प्र.११२ख/१, पृ.१० २. = {sdigs pa/}
sdigs pa
१. सं. तर्जनम् — {gdug pa sdigs pa} दुष्टानां तर्जनम् हे.त.२४ख/८२ २. = {sdigs/}
sdigs par byed pa
•सं. तर्जनम् — {gdug pa sdigs par byed pa'i mchog}…/{dge slong rdo rje 'dzin pa bya//} भिक्षुं वज्रधरं कुर्याद् दुष्टतर्जनतत्परम् । वि.प्र.१५५क/३. १०४; •वि. आक्षेपकरः — {sngags/} /{klu rnams sdigs par byed pa nyid//} नागाक्षेपकरं मन्त्रम् हे.त.२४ख/८२.
sdigs mor rung ba
वि. भीषणः — {dgon pa chen po 'jigs pa chen po byis pa rnams la sdigs mor rung ba}… {zhugs par gyur la} महाटवीकान्तारं प्रतिपन्नो भवेत् महाप्रतिभयं बालानां भीषणम् अ.सा.३२६ख/१८४.
sdigs tshig
आक्षेपः, निन्दा — अवर्णाक्षेपनिर्वादपरिवादापवादवत् । उपक्रोशो जुगुप्सा च कुत्सा निन्दा च गर्हणे ।। अ.को.१.६.१३; आक्षिप्यते आक्षेपः । क्षिप प्रेरणे अ.वि.१.६.१३.
sdigs tshul
विभीषिका — {'jig rten pha rol gal te byis pa sdigs tshul ma yin la//} लोकः परो यदि न बालविभीषिका जा.मा.१७५क/२०२.
sdigs mdzub
तर्जनी — {lag pa'i sdigs mdzub dag gis lha min gdengs can lha rnams skrag par byed pa} करतर्जनीभ्यामसुरफणिसुरांस्त्रासयन्तम् वि.प्र.७२ख/४.१३५; {lag pa g}.{yon pa'i sdigs mdzub kyis mtshon gcig po la sdigs pa bzhin du byed cing} वामहस्तेन तर्जन्या लिङ्गं तर्जयमानः म.मू.२७९क/४३८.
sdings
द्र.— {ri'i sdings rnams ni nags tshal nyams dga' ba la snying chags nas gzhan du g}.{yeng ba med par gnas bcas pa bzhin du ni 'dug} वनरमणीयकनिबद्धहृदयैरनुत्कण्ठितमध्यास्यमान इव पर्वतस्थलैः जा.मा.१७९ख/२०९.
sdu gu
•वि. रुचिरः — {bud med sdu gu} रुचिराः स्त्रियः जा.मा.१५३ख/१७७; = {sdug gu} ।। •ना. प्रियः, शाक्यदारकः — {khye'u 'di btsas ma thag tu skye bo thams cad kyi snying du sdug pas na/} {de'i phyir khye'u 'di'i ming sdu gu zhes gdags so//} यस्मादयं जातमात्र एव सर्वजनप्रियः, तस्मादस्य प्रिय इति नाम भवतु अ.श.१७६ख/१६३; अ.श.१६६ख/१५५.
sdu gu ma
कान्ता लो.को.१३१५; द्र. {sdug gu ma/}
sdug
१. = {sdug pa/} 2. = {sdug bsngal/}
sdug gu
•वि. प्रियः — {gzugs kyi rang bzhin sdug gu dag la ni kun tu chags par byed} प्रियरूपेषु रूपेषु संरज्यते श्रा.भू.२६क/६६; कान्तः — {sdug gu 'jig rten gsum gyi mchog/} त्रैलोक्यतिलकः कान्तः ना.सं., का.१०४; •सं. द्युतिः — {ral gri lo ma'i nags tshal yang /} /{de la tsan dan nags stug} ({de la dga' tshal sdug gur} इत्यपि) {shog} असिपत्रवनं तेषां स्यान्नन्दनवनद्युति । बो.अ.३७ख/१०.६; शोभा — {'khyil ba sdug gu mdzes pa'i 'khor lo 'dra/} /{de yi nu ma'i dkyil 'khor dag la'ang yod//} आवर्तशोभा स्तनमण्डले वा लावण्यकल्लोलनिभास्ति तस्याः ।। अ.क.१५०क/१४.१२८.
sdug gu ma
प्रेमणी, नाडीभेदः — {rtsa rnams ni sum cu rtsa gnyis te}… {brkyang ma dang}… {sdug gu ma dang} द्वात्रिंशन्नाड्यः…ललना…प्रेमणी हे.त.२ख/४.
sdug bsngal
•सं. १. दुःखम् — {ngan song gi /sdug} {bsngal} अपायदुःखम् बो.अ.६ख/३.१; {dge ba can rnams ni gzhan sdug bsngal ba nyid kyis bdag sdug bsngal te} परदुःखमेव दुःखं साधूनाम् जा.मा.१४९ख/१७४; असुखम् — {dge dang mi dge'i las las 'jig rten pha rol du/} /{bde dang sdug bsngal 'byung bar rab tu nges byas nas//} शुभाशुभं कर्म सुखासुखोदयं ध्रुवं परत्रेति विरूढनिश्चयः । जा.मा.१७३क/२००; असातम् — {lus dang sems kyi tshor ba'i sdug bsngal ba gang yin pa ste/} {de ni sdug bsngal gyi mi sdug pa nyid ces bya'o//} कायिकचैतसिकमसातं वेदयितं वेदनागतमियमुच्यते दुःखाशुभता श्रा.भू.७९ख/२०४; अघम् श्री.को.१७४ख; अकम् श्री.को.१६४क; शोकः — {bu yi sdug bsngal gyis} पुत्रशोकेन जा.मा.५६क/६५; पीडा — {phongs pa rnams kyi sdug bsngal gyis/} /{bdag gi yid ni 'dir bsregs so//} अर्थिनामेव पीडा तु दहत्यत्र मनो मम ।। जा.मा.२२ख/२५; {ma mthong sdug bsngal gyis rgyu la/} /{ci phyir de ni ltos par byed//} पीडाहेतुमदृष्टं च किमर्थं स व्यपेक्षते । त.स.७ख/९८; वेदना— {pags pa bshus pa'i sdug bsngal mi bzod myong //} समुत्कृत्तसर्वत्वचो वेदनार्ताः जा.मा.१७६क/२०४; व्यथा — {ngan song sdug bsngal ni/} /{yun ring mi bzad rnams su} अपायेषु दीर्घतीव्रव्यथेषु बो.अ.३७क/९.१५७; {grags pa snyan pa'i 'gro ba'i sdug bsngal bsal//} जगद्व्यथां कीर्तिमनोहरं हरन् जा.मा.१७८ख/२०८; यातना — {dmyal ba'i sdug bsngal bdag gis thos nas su//} निशम्य तावन्नरकेषु यातनाम् जा.मा.१७७ख/२०६; कारणा — {bdag nyid la 'di lta bu'i sdug bsngal ma byed cig} मा च आत्मन इमामेवंरूपां कारणां कार्षीः अ.सा.४३७ख/२४६; रुजा — {khyod ni lan 'ga' ma lags par/} /{gtubs kyang sdug bsngal mi dgongs par//} यद् रुजानिरपेक्षस्य च्छिद्यमानस्य तेऽसकृत् । श.बु.११०ख/१८; खेदः — {sdug bsngal bzod cing bag yod pa} खेदसहिष्णुरप्रमादी जा.मा.११५ख/१३५; {sdug bsngal spangs} खेदमुक्तः बो.अ.२६ख/८.८७; परिखेदः — {grang ba dang tsha ba dang char 'bab pa la sogs pa'i sdug bsngal la ni ji mi snyam} शीतोष्णवर्षादिपरिखेदसहिष्णुः जा.मा.७९ख/९२; परिक्लेशः — {dka' thub sdug bsngal} तपःपरिक्लेशम् जा.मा.३३क/३८; वैशसम् — {khyod kyi sdug bsngal gnas skabs 'di/} /{mi med nags su ci yis thob//} केनेमां वैशसावस्थां नीतोऽसि विजने वने ।। अ.क.१२९ख/६६.५४; व्यसनम् — {e ma'o sdug bsngal can la 'di snying rje//} अहो दयास्य व्यसनातुरे जने जा.मा.६क/६; {'jigs rung sdug bsngal rgya mtsho 'dir/} /{nor la chags pas bdag lhung ngo //} च्युतोऽहं धनलोभेन घोरेऽस्मिन् व्यसनार्णवे ।। अ.क.२८५क/३६.५७; {'jigs pa kun sel zhes}… {sdug bsngal ba thams cad sel bar byed pa'o//} सर्वत्रासहरानिति सर्वव्यसनापहर्तॄन् बो.प. ६६क/३३; उद्वेगः — {skyes bu rnams lus srid mtsho'i sdug bsngal chu'i chu bur dang /}…/{'di la brtan pa nyid du mngon par khengs pa 'di ni ci//} उद्वेगवारिभवसागरबुद्बुदेऽस्मिन्…पुंसां क एष वपुषि स्थिरताभिमानः ।। अ.क.२१५क/२४.८६; कदर्थना — {rtag tu ni/} /{rab tu bsgribs pa'i sdug bsngal 'di/} /{mi bzod} इमां नित्यं प्रच्छादनकदर्थनाम् । न सहे अ.क.२३३ख/८९.१५२ २. = {sdug bsngal nyid} दुःखता — {mi rtag pa yang dag par ji lta ba bzhin du rab tu rtog go/} {sdug bsngal ba dang} अनित्यतां च… यथाभूतं प्रत्यवेक्षते, दुःखतां च द.भू. १९५ख/१९ ३. आयासः — {e ma'o dka' thub sdug bsngal gyi dngos po la zhen pas} आयासे बतायं तपस्वी पदार्थे पतितः वा.न्या.२३९क/२६; कष्टम् — {rgan po la 'os chags bral gyis/} /{sdug bsngal yang dag nye bar bstan//} कष्टं समुपदिष्टं ते वैराग्यं स्थविरोचितम् ।। अ.क.२१०ख/८७.११; कृच्छ्रः, ओ छ्रम्— {bya ni 'di rnams de dag ste/} /{sdug bsngal gyis 'tsho 'dab gshog bral//} त एते विहगाः पक्षरहिताः कृच्छ्रवर्तिनः । अ.क.३९ख/४.३५; {khyed su las ni ci zhig gis/} /{sdug bsngal bzod dka' 'di la bkod//} कृच्छ्रेऽस्मिन् दुःसहे न्यस्ताः के यूयं केन कर्मणा । अ.क.१६६क/१९.२५; क्लेशः — {ngal ba'i sdug bsngal myong ba mi bzod pas//} परिश्रमक्लेशममृष्यमाणाः जा.मा.५३ख/६२; •पा. १. दुःखम् [1] आर्यसत्यभेदः — {'phags pa'i bden pa bzhi ni/} {sdug bsngal ba dang}… {lam mo//} चतुरार्यसत्यानि । दुःख… मार्गाश्च हे.त.३क/४; {'di ni sdug bsngal 'phags pa'i bden pa'o//} {'di ni sdug bsngal kun 'byung ba'o//} इदं दुःखम् आर्यसत्यम्, अयं दुःखसमुदयः अभि.स्फु.१०१ख/७८१ [2] लोकधर्मभेदः — {'jig rten gyi chos brgyad/} {rnyed pa}…{sdug bsngal} अष्टौ लोकधर्माः—लाभः …दुःखम् म.व्यु.२३४८ २. दुःखा, वेदनाभेदः — {me'i cha lugs can gyi bu tshor ba 'di ni 'di gsum yin te}… {bde ba dang ldug bsngal ba dang sdug bsngal yang ma yin bde ba yang ma yin pa ste} तिस्र इमा अग्निवैश्यायन वेदनाः…सुखा दुःखा अदुःखासुखा च अ.श.२८०ख/२५७; म.व्यु.१९१५; •वि. दुःखः, ओ खा — {ngan song gsum du sdug bsngal gyi tshor ba drag po mi bzad pa rnam pa mang po myong ngo //} त्रिष्वपायेषु विविधां तीव्रां प्रचण्डां दुःखां वेदनां प्रत्यनुभूतवन्तः शि.स.४४क/४२; दुःखितः — {sdug bsngal 'gro la snying rje'i phyir} दुःखितजने कारुण्यतः सू.अ.१२९ख/१; {'jig rten na}…{sdug bsngal ba dang mgon med pa dang skyabs med pa dang dpung gnyen med pa dag mthong nas} दुःखितमनाथमत्राणमपरिणायकं लोकमवेक्ष्य जा.मा.२००ख/२३३; दुःखितकः — {'di ni sdug bsngal ba zhig go/} दुःखितकोऽयम् वि.व.१६४ख/१.५३; आतुरः— {gnod pa mang pos rtag tu sdug bsngal na//} विशसनैर्विविधैश्च सदातुरः जा.मा.१७७ख/२०६; कष्टः — {de la'ang sa bdag sdig pa yi/} /{dmod pas char med sdug bsngal ba//} कष्टा तत्राप्यनावृष्टिः पापशापेन भूपतेः । अ.क.९०क/६४.२०.
sdug bsngal brgyad
अष्टौ दुःखताः — १. {skye ba'i sdug bsngal} जातिदुःखम्, २. {rga ba'i sdug bsngal} जरादुःखम्, ३. {na ba'i sdug bsngal} व्याधिदुःखम्, ४. {'chi ba'i sdug bsngal} मरणदुःखम्, ५. {sdug pa dang bral ba'i sdug bsngal} प्रियविप्रयोगदुःखम्, ६. {mi sdug pa dang 'phrad pa'i sdug bsngal} अप्रियसंप्रयोगदुःखम्, ७. {gang 'dod pa 'tshal gyis ma rnyed pa de yang sdug bsngal} यदपीच्छया पर्येषमाणो न लभते तदपि दुःखम्, ८. {mdor na nye bar len pa'i phung po lnga sdug bsngal} संक्षेपेण पञ्चोपादानस्कन्धदुःखम् म.व्यु.२२३२.
sdug bsngal gsum
त्रय दुःखता — १. {sdug bsngal gyi sdug bsngal nyid} दुःखदुःखता, २. {'du byed kyi sdug bsngal nyid} संस्कारदुःखता, ३. {'gyur ba'i sdug bsngal nyid} विपरिणामदुःखता स.पु.४३क/७५; म.व्यु.२२२८.
sdug bsngal kun 'byung
= {sdug bsngal kun 'byung ba/}
sdug bsngal kun 'byung ba
पा. दुःखसमुदयः, आर्यसत्यभेदः — {'di ni sdug bsngal 'phags pa'i bden pa'o//} {'di ni sdug bsngal kun 'byung ba'o//} इदं दुःखम् आर्यसत्यम्, अयं दुःखसमुदयः अभि.स्फु.१०१ख/७८१.
sdug bsngal skye gnas
दुःखयोनिः — {smra ba khams gsum sdug bsngal skye gnas te/} /{yang dag nyid ni sdug bsngal 'jig pa'i rgyu//} जल्पो हि त्रैधातुकदुःखयोनिस्तत्त्वं हि दुःखस्य विनाशहेतुः ।। ल.अ.१२९क/७५.
sdug bsngal skye ba 'thob par byed pa
वि. दुःखजन्मवाहकः — {mtshan mar rnam par rtog pa mang po ni sdug bsngal skye ba 'thob par byed pa'o//} विविधनिमित्तविकल्पो दुःखजन्मवाहकः ल.अ.१२८क/७४.
दुःखसंज्ञा — {gzugs dang gzugs med par skyes pa dag gi 'phags pa rnams la yang ji ltar sdug bsngal gyi 'du shes 'jug par 'gyur te} आर्याणां च रूपारूप्योपपत्तौ कथं दुःखसंज्ञा प्रवर्तते अभि.भा.४क/८७९.
दुःखवृक्षः — {sdug bsngal gyi phung po chen po dang sdug bsngal gyi sdong po 'ba' zhig}…{mngon par grub par 'gyur ro//} केवलो दुःखस्कन्धो दुःखवृक्षोऽभिनिर्वर्तते द.भू.२२०ख/३२.
sdug bsngal gyi rnam pa
दुःखाकारः — {mi rtag pa dang sdug bsngal gyi rnam pa dag la khyad par ci zhig yod} अनित्यदुःखाकारयोः कः प्रतिविशेषः अभि.भा.४क/८७९.
sdug bsngal gyi rnam pa bsgom pa
पा. दुःखाकारभावनः— {de la rnam pa sum cu rtsa bdun bsgom pa ni/} {mi sdug pa'i rnam pa bsgom pa dang sdug bsngal gyi rnam pa bsgom pa dang} तत्र सप्तत्रिंशदाकारभावनः । अशुभाकारभावनो दुःखाकारभावनः सू.भा.१६७क/५८.
sdug bsngal gyi rnam par smin pa dang ldan pa
वि. दुःखविपाकः — {le lo can ni sdug bsngal bzhin du gnas pa ste}…{sdug bsngal gyi rnam par smin pa dang ldan pa rnams dang} दुःखं हि कुसीदो विहरति…दुःखविपाकैः अ.श.२४१ख/२२२.
sdug bsngal gyi snod
दुःखभाजनम् — {kye ma sems can 'di dag ni khyim gyi gnas sdug bsngal gyi snod kun nas nyon mongs pa can rtag tu dga' ba} नित्याभिरता बतेमे सत्त्वा एकान्तक्लिष्टा दुःखभाजने गृहावासे म.व्यु.१८४.
sdug bsngal gyi phung po
दुःखस्कन्धः — {de ltar na sdug bsngal gyi phung po chen po 'ba' zhig po 'di 'byung bar 'gyur ro//} एवमस्य केवलस्य महतो दुःखस्कन्धस्य समुदयो भवति अ.श.२४१क/२२१; {sdug bsngal gyi phung po thams cad bzod pa'i lus len pas sems can gyi khams thams cad yongs su mi gtong ba rnams} सर्वदुःखस्कन्धसहनात्मोपादानसर्वसत्त्वधात्वपरित्यागिनः मि. को.१०७ख ।
sdug bsngal gyi blo
दुःखबुद्धिः — {gal te dang po nas rtsom pa zhig med na mjug tu sdug bsngal gyi blor ga la 'gyur zhe na} ‘अन्ते कुतो दुःखबुद्धिरारम्भो यदि नादितः’ इति चेत् अभि.भा.६ख/८८६.
sdug bsngal gyi dbang po
पा. दुःखेन्द्रियम्, इन्द्रियभेदः — {mdo las mig gi dbang po dang}… {sdug bsngal gyi dbang po dang}…{kun shes pa dang ldan pa'i dbang po dang dbang po nyi shu rtsa gnyis gsungs pa} द्वाविंशतिरिन्द्रियाण्युक्तानि सूत्रे—चक्षुरिन्द्रियम्… दुःखेन्द्रियम्… आज्ञातावीन्द्रियमिति अभि.भा.५२ख/१३२.
sdug bsngal gyi 'byung gnas
दुःखाकरः — {mkhris pa la sogs sdug bsngal gyi/} /{'byung gnas che la mi khro bar//} पित्तादिषु न मे कोपो महादुःखाकरेष्वपि बो.अ.१५ख/६.२२.
sdug bsngal gyi mi sdug pa nyid
पा. दुःखाशुभता, अशुभताभेदः — {mi sdug pa ni rnam pa drug ste}…{mi gtsang ba'i mi sdug pa nyid dang sdug bsngal gyi mi sdug pa nyid dang}…{rab tu 'jig pa'i mi sdug pa nyid do//} षड्विधा अशुभा…प्रत्यशुभता दुःखाशुभता…प्रभङ्गुराशुभता च श्रा.भू.७९क/२०३.
sdug bsngal gyi tshor ba
दुःखवेदना — {de dag gi phung po rnams ni sdug bsngal gyi tshor ba'i rgyu ma yin no//} न हि तेषां दुःखवेदनाहेतुः स्कन्धा भवन्ति अभि.भा.४क/८७९.
sdug bsngal gyi tshor bas nyen pa
वि. दुःखवेदनाभिभूतः, ओ ता — {de'i chung ma bu btsa' ba'i tshe sdug bsngal gyi tshor bas nyen te nyam thag pa'i skad 'byin cing ngu ba dang} तस्य भार्या प्रसवकाले दुःखवेदनाभिभूता आर्तस्वरा क्रन्दति अ.श.२३६क/२१७.
sdug bsngal gyi tshor bas gzir ba
वि. (दुःख)वेदनाभिन्नः म.व्यु.९२४५.
sdug bsngal gyis mnar ba
वि. दुःखार्तः — {sems can de ltar sdug bsngal gyis mnar ba}…{mun pas khebs pa de dag gi don du} एषां सत्त्वानां दुःखार्तानां…तमोऽभिभूतानामर्थाय द.भू.२१३ख/२८.
sdug bsngal gyis gzir ba
वि. दुःखार्तः — {bdag gis gzhan sdug bsngal gyis gzir ba rnams zhi bar byed kyang ma nus na} योऽहं परेषां दुःखार्तानां न शक्तोऽस्मि शान्तिं कर्तुम् अ.श.८८क/७९.
वि. दुःखनिरोधगामिनी — {sdug bsngal 'gog par 'gyur ba'i lam bsgom par bya} दुःखनिरोधगामिनी प्रतिपद् भावयितव्या म.व्यु.१३१९; {sdug bsngal 'gog par 'gyur ba'i lam bsgoms} दुःखनिरोधगामिनी प्रतिपद् भाविता म.व्यु.१३१९; = {sdug bsngal 'gog par 'gro ba/}
sdug bsngal 'gog par 'gro ba
दुःखनिरोधगागिनी — {'di ni sdug bsngal 'gog par 'gro ba'i lam 'phags pa'i bden pa yin no//} इयं दुःखनिरोधगामिनी प्रतिपद् आर्यसत्यम् अभि.स्फु.१०१ख/७८१.
sdug bsngal 'gog par 'gro ba'i lam
पा. दुःखनिरोधगागिनी प्रतिपत्, आर्यसत्यभेदः — {'di ni sdug bsngal 'phags pa'i bden pa'o//}…{'di ni sdug bsngal 'gog par 'gro ba'i lam 'phags pa'i bden pa yin no//} इदं दुःखम् आर्यसत्यम्…इयं दुःखनिरोधगामिनी प्रतिपद् आर्यसत्यम् अभि.स्फु.१०१ख/७८१.
sdug bsngal rgya mtsho
दुःखार्णवः — {bdag ni sdug bsngal rgya mtsho'i pha rol rgal//} तीर्णश्च दुःखार्णवपारमस्मि अ.श.७८ख/६९.
sdug bsngal can
वि. दुःखी — {gang gis 'gyur med ma thob sdug bsngal can/} /{de ni 'gyur ba dang bcas bde ba tshol//} येनाक्षरं न लब्धं स क्षरं सौख्यं समीहते दुःखी । वि.प्र.११०क/१, पृ.५; दुःखितः — {sdug bsngal can rnams gdung la snying rje gnyen khyod rab tu thob gyur nas//} त्वां लब्ध्वाहं व्यसनकरुणाबान्धवं दुःखितानाम् अ.क.२२६ख/८९.६०; {sdug bsngal can dag bder gnas la//} सुखं तिष्ठन्तु दुःखिताः बो.अ.६ख/३.१; सुदुःखितः — {'jungs pa'i nor yang yang dag blang /} /{sems can sdug bsngal can la sbyin//} कृपणार्थं च संगृह्य दद्यात् सत्त्वे सुदुःखिते । स.दु.२१९/२१८; दुःखार्तः — {'chi dang na ba'i sdug bsngal can} मरणव्याधिदुःखार्ते जा.मा.१७२क/१९८; व्यसनातुरः जनः — {e ma'o sdug bsngal can la 'di snying rje//} अहो दयास्य व्यसनातुरे जने जा.मा.६क/६.
sdug bsngal chu bor bying ba
वि. व्यसनौघनिमग्नः लो. को.१३१७.
sdug bsngal chen po
वैशस्तरम् — {khyod kyi bstan/}…/{mi gus gang lags de las ni/} /{sdug bsngal chen po'ang ci zhig mchis//} तव…शासनं नादृयन्ते यत् किं वैशस्तरं ततः ।। श.बु.११३ख/९१.
sdug bsngal nyid
१. दुःखता — {sdug bsngal nyid rnam pa gsum ste/} {nye bar len pas sdug bsngal nyid dang mtshan nyid kyis sdug bsngal nyid dang 'brel pas sdug bsngal nyid do//} त्रिविधा दुःखता—उपादानदुःखता, लक्षणदुःखता, सम्बन्धदुःखता च म.भा.११ख/३.८; दुःखत्वम् — {rnam par 'gyur ba dang mi rtag pa'i chos can yin pa'i phyir rnam grangs kyis ni sdug bsngal nyid yin no//} दुःखत्वं च पर्यायतो विपरिणामानित्यधर्मित्वात् अभि.भा.५क/८८२ २. दुःखमेव — {sdug bsngal nyid sdug bsngal nyid yin pas sdug bsngal gyi sdug bsngal nyid yin la} दुःखमेव दुःखता दुःखदुःखता अभि.भा.३ख/८७७.
sdug bsngal nyid rnam pa gsum
त्रिविधा दुःखता — १. {nye bar len pas sdug bsngal nyid} उपादानदुःखता, २. {mtshan nyid kyis sdug bsngal nyid} लक्षणदुःखता, ३. {'brel pas sdug bsngal nyid} सम्बन्धदुःखता म.भा.११ख/३.८.
sdug bsngal nyid gsum
त्रिदुःखता — {sdug bsngal nyid gsum dang ldan pa'i phyir zag pa dang bcas pa thams cad sdug bsngal lo//} त्रिदुःखतायोगाद् वा सर्वं सास्रवं दुःखम् अभि.भा.६ख/८८६.
sdug bsngal thams cad rab tu zhi bar byed pa zhes bya ba'i gzungs
ना. सर्वदुःखप्रशमनीकरनामधारणी, ग्रन्थः क.त.१०२४.
sdug bsngal mthar 'gro ba
वि. दुःखान्तगामी — {sangs rgyas mthu chen rnams kyang mi tshol zhing /} /{sdug bsngal mthar 'gro ba yi chos mi tshol//} न बुद्धमेषन्ति महानुभावं न धर्मं मार्गन्ति दुःखान्तगामिनम् ।। स.पु.२३क/३९.
दुःखदर्शनम् — {sdug bsngal mthong bas spang bar bya ba} दुःखदर्शनहेयाः अभि.भा.२२८ख/७६६.
sdug bsngal mthong bas spang bar bya ba
वि. दुःखदर्शनहेयः — {phra rgyas bcur bshad pa gang dag yin pa de dag 'dod pa'i khams na sdug bsngal mthong bas spang bar bya ba ni bcu yod do//} य एते दशानुशया उक्ता एते कामधातौ दशापि दुःखदर्शनहेयाः सन्ति अभि.भा.२२८ख/७६६; दुःखदर्शनप्रहातव्यः — {de yang sdug bsngal mthong bas spang bar bya ba yin te} सोऽपि दुःखदर्शनप्रहातव्य एव अभि.भा.२३०ख/७७४; दुःखदृग्घेयः — {dbang phyug sogs rgyur mngon zhen pa/} /{rtag bdag phyin ci log pa yis/} /{rab tu 'jug pas de phyir de/} /{sdug bsngal mthong bas spang bya nyid//} ईश्वरादिषु नित्यात्मविपर्यासात् प्रवर्तते । कारणाभिनिवेशोऽतो दुःखदृग्घेय एव स ।। अभि.को.१६क/७७३.
sdug bsngal mthong bas spang bya
= {sdug bsngal mthong bas spang bar bya ba/}
sdug bsngal dang du len pa
दुःखाधिवासनम् — {sdug bsngal dang du len pa'i bzod pa} दुःखाधिवासनक्षान्तिः शि.स.१००ख/१००; दुःखाधिवासना — {sdug bsngal dang du len pa'i bzod pa} दुःखाधिवासनाक्षान्तिः बो.भू. १०२क/१३०.
sdug bsngal dang du len pa'i bzod pa
पा. दुःखाधिवासनाक्षान्तिः, क्षान्तिभेदः — {bzod pa}…{rnam pa gsum du rig par bya ste/} {gzhan gnod pa byed pa la ji mi snyam pa'i bzod pa dang sdug bsngal dang du len pa'i bzod pa dang chos la nges par sems pa la mos pa'i bzod pa'o//} क्षान्तिः…त्रिविधा वेदितव्या । परापकारमर्षणाक्षान्तिः, दुःखाधिवासनाक्षान्तिः, धर्मनिध्यानाधिमोक्षक्षान्तिश्च बो.भू.१०२क/१३०; दुःखाधिवासनक्षान्तिः — {bzod pa ni}…{sdug bsngal dang du len pa'i bzod pa dang}… {gzhan gyis gnod pa byas pa la ji mi snyam pa'i bzod pa'o zhes rnam pa gsum} क्षान्तिस्त्रिविधा… दुःखाधिवासनक्षान्तिः… परापकारमर्षणक्षान्तिश्चेति शि.स.१००ख/१००.
sdug bsngal dang ldan
= {sdug bsngal dang ldan pa/}
sdug bsngal dang ldan pa
वि. दुःखी — {mun pa lhag pa la rtag tu sdug bsngal dang ldan pa'o//} तमोऽधिके सदादुःखिनः वि.प्र.२७१क/२.९३; {de ni gzugs dman sdug bsngal ldan//} स दुःखी रूपवैकल्यात् अ.क.१५९ख/१७. ३२; दुःखभागी, ओ गिनी — {ji ltar 'di 'dra ba'i sdug bsngal dang ldan par mi 'gyur ba de ltar mdzod cig} यथा नेदृशी दुःखभागिनी भवामि तथा कुरु ना.ना.२३४क/८१; दुःखितः — {bdag /kha} {dog ngan cing sdug bsngal ldan//} दुर्वणो दुःखितोऽहम् वि.व.२९०ख/१.११२; दुःस्थितः — {der ni sdug bsngal ldan pa de/}…/{mthong nas} तत्र तां दुःस्थितां दृष्ट्वा अ.क.१४८क/६८.८३.
sdug bsngal dang mi 'thun pa
वि. दुःखप्रतिकूलः — {bcom ldan 'das sems can thams cad ni sdug bsngal dang mi 'thun zhing bde ba 'tshal la} सर्वसत्त्वा हि भगवन् सुखकामा दुःखप्रतिकूलाः सु.प.२२ख/३.
sdug bsngal du lta
दुःखतः पश्यति — {da ni ji ltar bde ba'i rang bzhin gyi tshor ba rnams la sdug bsngal du lta zhe na} कथमिदानीं सुखस्वभावां वेदनां दुःखतः पश्यन्ति अभि.भा.४क/८७९; = {sdug bsngal du gzigs/}
sdug bsngal du gzigs
दुःखतः पश्यति— {srid pa thams cad ni bde ba dang bcas te 'du byed kyi sdug bsngal du ro gcig pa'i 'phags pa rnams kyis sdug bsngal du gzigs te} सहैव तु सुखेन सर्वं भवमार्या दुःखतः पश्यन्ति, संस्कारदुःखतैकरसत्वात् अभि.भा.४क/८७८.
sdug bsngal gdags pa
पा. दुःखप्रज्ञप्तिः — {sdug bsngal gdags pa nas lam gdags pa'i bar ni don dang ldan pa yin pa'i phyir mgo gcig tu lung bstan par bya'o//} दुःखप्रज्ञप्तिर्यावन्मार्गप्रज्ञप्तिरेकांशेन व्याकर्त्तव्यमर्थोपसंहितत्वात् अभि.भा.२३७ख/७९९.
sdug bsngal bden pa
= {sdug bsngal gyi bden pa/}
sdug bsngal ldan
= {sdug bsngal dang ldan pa/}
sdug bsngal ldan pa
= {sdug bsngal dang ldan pa/}
sdug bsngal gnas
क्रि. दुःखं शेते — {rgyal bar gyur na 'khon pa mang /} /{pham par gyur na sdug bsngal gnas//} जयो वैरं प्रसवति दुःखं शेते पराजितः । अ.श.३१ख/२७.
sdug bsngal rnam par smin pa
दुःखविपाकः — {yul 'khor skyong bzhi po 'di dag ni byang chub sems dpa' rnams kyi sdug bsngal rnam par smin pa'i chos te} चत्वार इमे राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वानां दुःखविपाका धर्माः रा.प.२३६क/१३२.
sdug bsngal 'phags pa'i bden pa
पा. दुःखमार्यसत्यम् — {'di ni sdug bsngal 'phags pa'i bden pa zhes bya bar yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} इदं दुःखमार्यसत्यमिति यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२१२क/२७; {sdug bsngal 'phags pa'i bden pa yongs su shes par bya} दुःखमार्यसत्यं परिज्ञेयम् म.व्यु.१३१६.
sdug bsngal ba
= {sdug bsngal/}
sdug bsngal ba nyid
= {sdug bsngal nyid/}
sdug bsngal ba la bde ba
पा. दुःखे सुखम्, विपर्यासभेदः — {phyin ci log ni bzhi ste/} {mi rtag pa la rtag pa dang sdug bsngal ba la bde ba dang mi gtsang ba la gtsang ba dang bdag med pa la bdag tu phyin ci log pa'o//} चत्वारो विपर्यासाः—अनित्ये नित्यमिति, दुःखे सुखमिति, अशुचौ शुचीति, अनात्मन्यात्मेति अभि.भा.२३१क/७७७.
sdug bsngal ba'i 'du shes
पा. दुःखसंज्ञा, संज्ञाभेदः — {'du shes lnga gang zhe na/} {sngon gyi tshe rabs su snying du sdug par gyur pa'i 'du shes dang}…{sdug bsngal ba'i 'du shes dang yongs su bzung ba'i 'du shes so//} पञ्च संज्ञाः कतमाः ? पूर्वजन्मसुहृत्संज्ञा…दुःखसंज्ञा परिग्रहसंज्ञा च बो.भू.१०२ख/१३१.
sdug bsngal bar gyur
= {sdug bsngal bar gyur pa/}
sdug bsngal bar gyur pa
१. दुःखी — {gzhan sdug bsngal bas sdug bsngal bar gyur pa} परदुःखदुःखिनः बो.प. ६६ख/३३; दुःखितः — {sdug bsngal ma spangs pas sdug bsngal bar gyur pa yin la} दुःखितो दुःखस्याप्रहीणत्वात् सू.भा.१४५ख/२५; {slong ba phyir phyogs sdug bsngal gyur//} अर्थिवैमुख्यदुःखितः अ.क.२५क/३.६४ २. दुःखितो जातः — {de'i bu yang sdug bsngal bar gyur pa dang} सोऽस्य पुत्रो दुःखितो जातः वि.व.१६६ख/१.५६.
sdug bsngal bar 'gyur
= {sdug bsngal bar 'gyur ba/}
sdug bsngal bar 'gyur ba
•क्रि. व्यसनमापन्नोऽभविष्यत् लो.को.१३१८; •वि. दुःखितः — {sems can sdug bsngal bar 'gyur ba rnams la} सत्त्वेभ्यो दुःखितेभ्यः सू.अ.१८१क/७६.
sdug bsngal bar ma gyur cig
दुःखी न स्याम् — {bdag bde bar gyur cig bdag sdug bsngal bar ma gyur cig} अहं सुखी स्याम्, अहं दुःखी न स्याम् अभि.भा.९३ख/१२२६.
sdug bsngal byas pa
दुःखनम् — {gzhan la sdug bsngal byas pa'i rgyus/} /{rmongs pas sdug bsngal mi bzad len//} अन्योन्यदुःखनाद् घोरं दुःखं गृह्णन्ति मोहिताः ।। बो.अ.२८ख/८.१३३.
वि. अदुःखम् — {'di la bde ba} ({yang med la sdug bsngal} ){yang med pas na bde ba yang ma yin pa sdug bsngal yang ma yin pa te} नात्र सुखं दुःखमित्यदुःखासुखम् अभि.भा.७५ख/११६२; {bde min sdug bsngal min} अदुःखासुखम् अभि.को.२४ख/११६२.
sdug bsngal mang po
वि. बहुदुःखः — {mkhas pas 'dod pa mnog chung zhing /} /{sdug bsngal mang por shes nas ni//} अल्पास्वादान् बहुदुःखान् कामान् विज्ञाय पण्डितः । वि.व.१८०क/१.६१; द्र.— {sdug bsngal mang pos gzir ba na//} पीड्यमानेन बहुशः श.बु.१६.
sdug bsngal min
= {sdug bsngal ma yin pa/}
sdug bsngal med
= {sdug bsngal med pa/}
sdug bsngal med pa
वि. निर्दुःखम् — {sdug bsngal med pa'i phyir zhi ba} निर्दुःखत्वाच्छान्तः अभि.भा.५०क/१०६१; {'tshe ba med pa'i phyir zhes bya ba ni/} {sdug bsngal med pa'i phyir zhes bya ba'i don to//} निरुपद्रवत्वादिति निर्दुःखत्वादित्यर्थः अभि.स्फु.२५२क/१०५८.
sdug bsngal myong
क्रि. शोचति — {ngan song dag tu lo brgyar sdug bsngal myong //} शोचत्यपायेषु समाशतानि जा.मा.११४ख/१३३.
sdug bsngal myong 'gyur
वि. दुःखवेद्यम् — {sdug bsngal myong 'gyur 'di'i mi dge yin no//} दुःखवेद्यमिहाशुभम् अभि.को.१२ख/६५४.
sdug bsngal tshor ba
= {sdug bsngal gyi tshor ba/}
sdug bsngal yang ma yin bde ba yang ma yin
अदुःखासुखाः, वेदनास्कन्धभेदः म.व्यु.१९१६; = {sdug bsngal yang ma yin bde ba yang ma yin pa/}
sdug bsngal yang ma yin bde ba yang ma yin pa
पा. अदुःखासुखा, वेदनाभेदः — {me'i cha lugs can gyi bu tshor ba 'di ni 'di gsum yin te}…{bde ba dang ldug bsngal ba dang sdug bsngal yang ma yin bde ba yang ma yin pa ste} तिस्र इमा अग्निवैश्यायन वेदनाः… सुखा दुःखा अदुःखासुखा च अ.श.२८०ख/२५७.
sdug bsngal yongs su shes
दुःखं परिज्ञातम् म.व्यु.१३२१.
sdug bsngal la chos shes pa
पा. दुःखे धर्मज्ञानम्, षोडशचित्तक्षणेष्वन्यतमः — {sdug bsngal la chos shes pa'i bzod pa'i mjug thogs su 'dod pa na spyod pa'i sdug bsngal ba de kho na la chos shes pa skyed de} ततः पुनर्दुःखे धर्मज्ञानक्षान्तेरनन्तरमत्रैव कामावचरे दुःखे धर्मज्ञानमुत्पद्यते अभि.भा.१६ख/९२४; {shes pa yang brgyad de sdug bsngal la chos shes la sogs pa ste} अष्टौ च ज्ञानानि—दुःखे धर्मज्ञानानीति त.प.३२९ख/११२७.
sdug bsngal la chos shes pa'i bzod pa
पा. दुःखे धर्मज्ञानक्षान्तिः, षोडशचित्तक्षणेष्वन्यतमः — {sdug bsngal la chos shes pa'i bzod pa'i mjug thogs su 'dod pa na spyod pa'i sdug bsngal ba de kho na la chos shes pa skyed de} ततः पुनर्दुःखे धर्मज्ञानक्षान्तेरनन्तरमत्रैव कामावचरे दुःखे धर्मज्ञानमुत्पद्यते अभि.भा.१६ख/९२४; {bzod pa ni brgyad de sdug bsngal la chos shes pa'i bzod pa la sogs pa'o//} अष्टौ क्षान्तयः—दुःखे धर्मज्ञानक्षान्त्यादयः त.प.३२९ख/११२६.
sdug bsngal la rjes su rtogs pa shes pa'i bzod pa
पा. दुःखेऽन्वयज्ञानक्षान्तिः, षोडशचित्तक्षणेष्वन्यतमः म.व्यु.१२१९; = {sdug bsngal la rjes su shes pa'i bzod pa/}
sdug bsngal la rjes su rtogs pa'i shes pa
पा. दुःखेऽन्वयज्ञानम्, षोडशचित्तक्षणेष्वन्यतमः म.व्यु.१२२०; = {sdug bsngal la rjes su shes pa/}
sdug bsngal la rjes su shes pa
दुःखेऽन्वयज्ञानम्— {sdug bsngal la rjes su shes pa'i bzod pa} दुःखेऽन्वयज्ञानक्षान्तिः अभि.भा.१६ख/९२४; = {sdug bsngal la rjes su rtogs pa'i shes pa/}
sdug bsngal la rjes su shes pa'i bzod pa
पा. दुःखेऽन्वयज्ञानक्षान्तिः, षोडशचित्तक्षणेष्वन्यतमः — {sdug bsngal la chos shes pa'i mjug thogs su gzugs dang gzugs med pa na spyod pa'i sdug bsngal la rjes su shes pa'i bzod pa spyi la dmigs pa skye ste/} {de ni sdug bsngal la rjes su shes pa'i bzod pa zhes bya'o//} दुःखे धर्मज्ञानानन्तरं रूपारूप्यावचरे दुःखे समस्तालम्बनान्वयज्ञानक्षान्तिरुत्पद्यते । सा दुःखेऽन्वयज्ञानक्षान्तिरित्युच्यते अभि.भा.१६ख/९२४.
sdug bsngal shes pa
पा. दुःखज्ञानम्, ज्ञानभेदः — {de dag ni shes pa bcu yin te/} {'di lta ste/} {chos shes pa dang}… {sdug bsngal shes pa dang}…{mi skye ba shes pa'o//} इत्येतानि दश ज्ञानानि भवन्ति यदुत धर्मज्ञानम्…दुःखज्ञानम्… अनुत्पादज्ञानं च अभि.भा.४४ख/१०४०; {shes rab}… {rnam pa drug}…{bden pa rnams la sdug bsngal shes pa dang} प्रज्ञा… षड्विधा… सत्येषु दुःखज्ञानम् बो.भू.११४क/१४७.
त्रिदुःखता — {yang 'di ltar srid pa'i yan lag bcu gnyis po 'di dag gi rgyus sdug bsngal gsum 'byung ste} अपि तु खलु पुनस्त्रिदुःखता द्वादश भवाङ्गान्युपादाय द.भू.२२२ख/३३.
sdug bsngal gsum gyi rnam pa can
वि. त्रिदुःखताकारः — {de lta ma yin na sems can thams cad la dmigs par yang mi 'grub la/} {snying rje bzhin du sdug bsngal gsum gyi rnam pa can du yang mi 'grub bo//} अन्यथा हि न सर्वसत्त्वालम्बना सिध्येत्, न च त्रिदुःखताकारा, करुणावत् अभि.भा.५७क/१०९४.
sdug bsngal gsum la rtogs pa
त्रिदुःखताकरणम् — {rnam pa ni sdug bsngal gsum la rtogs pa'i phyir ro//} आकारेण त्रिदुःखताकरणात् अभि.भा.५७क/१०९४.
sdug cing phongs pa rnams la snying brtse ba
वि. हीनदीनानुकम्पकः — {rang sangs rgyas}…{sdug cing phongs pa rnams la snying brtse ba} प्रत्येकबुद्धाः…हीनदीनानुकम्पकाः अ.श.५३क/४५.
sdug dang bral bas nyen pa
वि. प्रियविप्रयोगहतः — {sdug dang bral bas nyen pa mthong nas ni/} /{bud med cha byad gzugs la blo nyams pa//} प्रियविप्रयोगहत दृष्ट्वा स्त्री च प्रनष्टरूपमतिवेषा । रा.प.२३८क/१३४.
sdug sdug ltar 'dug
वि. दीनः — {bdag gi khyim gyi nor dang 'bru dang yo byad dang mi rnams ni med/} {sgra ca co ci'ang med la/} {sdug sdug ltar 'dug cing} धनधान्यपरिच्छदपरिजनविभवशून्यं निष्कूजदीनं स्वभवनम् जा.मा.२२ख/२५.
sdug pa
•वि. १. = {yid du 'ong ba} प्रियः — {sdug pa'i bu la'ang} प्रिये तु पुत्रेऽपि जा.मा.१५५क/१७९; कान्तः — {lus byad bzang po skye bo'i mig tu sdug pa} जननयनकान्तेन च वपुषा जा.मा.९५क/११०; दयितः — {shin tu sdug pa de yi bu//} तस्यातिदयितः सुतः अ.क.३५७क/४८.३; मनोज्ञः — {sdug pa ni rjes su mthun pa yin la} अनुकूलो मनोज्ञः त.प.१७७ख/८१४; इष्टः — {sdug pa'i rnam par smin pa dang 'brel pa med pa'i sems} इष्टे च विपाके निष्प्रतिबद्धचित्तता बो.भू.१६३क/२१५; म.व्यु.६५७६ २. = {mdzes pa} रुचिरः — सुन्दरं रुचिरं चारु सुषमं साधु शोभनम् ।…मञ्जुलम् अ.को.३.१. ५०; सुरुचिरः — {khri'i rkang pa rin po che sna tshogs kyis spras pa'i 'od zer 'phro zhing sdug pa} विविधरत्नप्रभोद्भासुरसुरुचिरपादम् जा.मा.१२४ख/१४३ ३. = {sdug bsngal ba} दुःखी — {gzhan sdug pa yis sdug} परदुःखदुःखिनः जा.मा.२५क/२९; दुःखितः — {skyid pa rnams dang sdug pa rnams la yon gnas yin pa'i blo nye bar gzhag ste} दक्षिणीयबुद्धिमुपस्थाप्य… सुखितेषु दुःखितेषु च बो.भू. ६५क/८४; {sdug bsngal gyis kyang sdug min gyur//} दुःखेऽप्यासीददुःखितः अ.क.२७३क/३४.११; दीनः — {'phags pa 'od srung chen po 'di sdug pa dang mgon med pa dang bkren pa dang phongs pa la thugs brtse ba yin gyis} अयमार्यो महाकाश्यपो दीनानाथकृपणवनीपकानुकम्पी वि.व.१६४ख/१.५३; {sdug la byams pa} दीनवत्सलाः जा.मा.१५१ख/१७४; वराकः — {kye ma sdug pa'i bya 'di rnams/} /{ngan pa'i bya ba ci zhig byas//} अहो वराकैर्विहगैः किमेतैः कुकृतं कृतम् । अ.क.३९क/४.२८ ४. = {rgyas pa} मांसलः, स्फीतः — {rgyas pa ni sdug pa'o//} स्फीता मांसलाः बो.प.६२क/२६; •सं. १. शुभम् — {sems can 'di dag ni yun ring por rtag par 'du shes pa dang}…{sdug par 'du shes pas phyin ci log pa} दीर्घरात्रममी सत्त्वा नित्यसंज्ञया…शुभसंज्ञया च विपर्यस्ताः अ.सा.३३१ख/१८६ २. स्नेहः — {bu'i sdug pa skyes} पुत्रस्नेहमुत्पन्नम् वि.व.१३१ख/१.२०; प्रेम म. व्यु.२७१५ ३. अनुरोधः — {sdug dang 'gal dang rtsod pa} अनुरोधविरोधविग्रहाः वि.व.१२६ख/१.१५ ४. = {sdug bsngal} दुःखम्— {pha rol sdug las sdug bsngal zhing //} दुःखिताः परदुःखेषु अ.क.२६क/३.७६; {sdug min bde min myong 'gyur ba//} अदुःखासुखवेद्यम् अभि.को.१२ख/६५३; कृच्छ्रः, ओ छ्रम् — {sdug kyang dam pa'i brtan pa'i spyod tshul bzhin//} कृच्छ्रेऽपि साधोरिव धैर्यवृत्तिः अ.क.६६ख/५९.१४९; •अव्य. सु — {grong khyer lta na sdug ces pa//} पुरं सुदर्शनं नाम अ.क.४२ख/४.७१.
sdug pa dang bral ba
प्रियविप्रयोगः — {mi sdug pa dang phrad pa dang sdug pa dang bral ba'i sdug bsngal} अप्रियसंप्रयोगोऽपि प्रियविप्रयोगोऽपि दुःखम् ल.वि.२००क/३०३; प्रियविनाभावः — {bag yod pa la sems shing sdug pa dang bral bar gcig pu gnas par gyur to//} अप्रमादं विचिन्तयन् प्रियविनाभावमेकाकी विहरति स्म रा.प.२४५क/१४४.
sdug pa dang bral ba'i sdug bsngal
प्रियविप्रयोगदुःखम्, दुःखविशेषः म.व्यु.२२३७; {mi sdug pa dang phrad pa dang sdug pa dang bral ba'i sdug bsngal} अप्रियसंप्रयोगोऽपि प्रियविप्रयोगोऽपि दुःखम् ल.वि.२००क/३०३.
sdug pa dang 'bral ba
प्रियविनाभावः — {mi sdug pa dang phrad pa dang sdug pa dang 'bral ba dang} अप्रियसमवधानं प्रियविनाभावम् रा.प.२४५क/१४३.
sdug pa'i rnam par thar pa lus kyis mngon sum du byas te rdzogs par byas nas gnas
पा. शुभं विमोक्षं कायेन साक्षात्कृत्वोपसम्पद्य विहरति, विमोक्षभेदः — {rnam par thar pa brgyad/} {gzugs can gzugs rnams la lta ba zhes bya ba ni rnam par thar pa dang po yin no//}… {sdug pa'i rnam par thar pa lus kyis mngon sum du byas te rdzogs par byas nas gnas zhes bya ba ni gsum pa yin no//} अष्टौ विमोक्षाः । ‘रूपी रूपाणि पश्यति’ इति प्रथमो विमोक्षः… ‘शुभं विमोक्षं कायेन साक्षात्कृत्वोपसम्पद्य विहरति’ इति तृतीयः अभि.भा.७९क/११७५.
sdug pa'i mi
इष्टजनः — {khyod kyi sdug pa'i mi dang phrad pa yang 'di yin no//} अयं च ते इष्टजनसमागमः अ.श.९६ख/८७.
वि. कृच्छ्रः — {sdug par gyur kyang yul dag ni/} /{rab tu gtang bar ji ltar nus//} कथमुत्स्रष्टुं देशः कृच्छ्रेऽपि शक्यते अ.क.२१ख/५२.२५.
sdug par 'gyur ba
वि. संमोदनीयः म.व्यु.२९४२.
sdug par sems pa
वि. वत्सलः म.व्यु.६७९३.
sdug phongs
व्यसनम् — {rgyu med pa kho nar gzhan gyi sdug phongs la mngon par dga' zhing gzhan sdug bsngal bas bde ba} अकारणमेव परव्यसनाभिरामाः परदुःखसुखिनः त.प.२९७क/१०५६.
sdug phongs pa
वनीपकः — {bkren pa dang sdug phongs pa dang slong ba rnams la sbyin pa gtong bar mi nus te} न प्रभवन्ति…दानं दातुं कृपणवनीपकयाचकेभ्यः शि.स.५१क/४९; म.व्यु.७३३३.
sdug ma
वि.स्त्री. प्रिया — {rgyal pos sdug ma pad ma ldan//} प्रियां पद्मावतीं राजा अ.क.२४क/३.५२; दयिता — {rgyal po'i sras la btsun mo ni/} /{sdug ma 'bangs mo'i don du bslangs//} भृत्यार्थी दयितां पत्नीं राजपुत्रमयाचत ।। अ.क.२०६ख/२३.३७ २. वराकी — {sdug ma 'di ni 'khor ba las/} /{bdag rang nyid kyis gdon par bya//} इयं वराकी संसारादुद्धर्तव्या स्वयं मया ।। अ.क.७४ख/७.४०.
sdug min bde min myong 'gyur ba
वि. अदुःखासुखवेद्यम् — {bde ba myong 'gyur de yan chad/} /{sdug min bde min myong 'gyur ba//} सुखवेद्यं…अतः परम् । अदुःखासुखवेद्यं तु अभि.को.१२ख/६५३.
sdug sman
अगदः — {de la brten pa'i nyes tshogs tshang tshing dag /dug} {sman chen pos dug bzhin sel bar byed//} तदाश्रयो गह्वरदोषसञ्चयो महागदेनेव विषं निरस्यते ।। सू.अ.१४६क/२५.
sdug mdzes
ना. सुकान्तः, प्रत्येकबुद्धः — {spos kyi ngad ldang dang}… {sdug mdzes dang}…{nor lha dang /} {de dag dang gzhan yang rang sangs rgyas bye ba khrag khrig brgya stong} गन्धमादनः… सुकान्त… वसुश्चेति । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्धकोटीनियुतशतसहस्र म.मू.९९क/९.
sdug sems
= {sdug pa'i sems/}
sdud
= {sdud pa/}
sdud kha
१. दप्रडः, उपायभेदः — सामदाने भेददण्डावित्युपायचतुष्टयम् ।। अ.को.२.८.२०; दाम्यति दौष्ट्यमनेनेति दमः, दण्डश्च अ.वि.२.८.२० २. बलिः, करः — भागधेयः करो बलिः अ.को.२.८.२७; बलति राजादिरनेनेति बलिः । बल प्राणने अ.वि.२.८.२७.
sdud sna
समाहर्ता म.व्यु.३७१५.
sdud pa
•क्रि. (वर्त.; सक.; {bsdu ba} भवि., {bsdus pa} भूत., {sdus} विधौ) अभिसंक्षिपति — {ri'i rgyal po gangs kyang rdul phra rab tsam du sdud la} हिमवन्तमपि पर्वतराजं परमाणुमात्रमभिसंक्षिपति बो.भू.३३ख/४२; संक्षिप्यते — {mkhan po ci'i slad du khyim gyi so nam dag sdud} उपाध्याय कस्यार्थे गृहव्याकुलिका संक्षिप्यते वि.व.१७ख/२.८३; रोहयति — {gsang ba'i pad+ma de las chu yis sdud do//} गुह्यकमलाद् रोहत्यम्बु वि.प्र.२२३ख/२.४; संदधाति— {sems can gyi khams ji snyed yod pa de dag thams cad 'jig rten gyi khams gcig tu sdud de} यः सत्त्वधातुस्तमेकस्यां लोकधातौ संदधाति द.भू.२७०क/६१; •सं. १. संक्षेपः [1] संग्रहः— {de dag de dang der rnam par 'thor ba rnams gcig tu sdud pa ni don bsdus pa ste} तेषामितस्ततो विप्रकीर्णानामेकत्र हि संक्षेपः संग्रहः त.प.१४६ख/२०; संग्रहः — {chos kyi mchog sdud pa ni theg pa chen po'i chos srung ba ste} उत्तमधर्मसंग्रहो महायानधर्मरक्षा सू.भा.१४८ख/३०; संग्रहणम् — {yongs su smin par bya ba'i thabs}…{rnam pa nyi shu rtsa bdun du rig par bya ste/} {khams brtas pa dang}…{sdud pa dang} परिपाकोपायः… सप्तविंशतिविधो वेदितव्यः । धातुपुष्ट्या…संग्रहणतः बो.भू.४३ख/५६; संग्रहकरणम् — {las gang yin zhe na/} {chos kyi mchog sdud pa ste/} {'dis ni de dag yongs su bstan to//} यत्कर्म चोत्तमधर्मसंग्रहकरणात्तदेतेन परिदीपितम् सू.भा.१४९क/३०; सञ्चयः — {'phags pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa sdud pa tshigs su bcad pa} आर्यप्रज्ञापारमितासञ्चयगाथा क.त.१३; समुच्चयः — {de bzhin zhes bya ba ni sdud pa'o//} तथेति समुच्चये त.प.२१३क/८९६; समाहारः — {grong khyer drug ces bya ba yang}…{de rnams la sdud pa lta ga la yod} षण्णगरीति च…कुतस्तेषां समाहारः प्र.वृ.२८२क/२३; उपसंहारः — {thams cad sdud phyir khyad} ({khyab} ){par ni/} /{de nyid la ni brjod par bya//} व्याप्तिः सर्वोपसंहारा तस्मिन्नेवाभिधीयते ।। त. स.१७क/१९०; उपसंग्रहः — {ma gnang ba sdud pa'i ltung byed do//} अननुज्ञातोपसंग्रहः(ओ हे प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.५२ख/६७ [2] = {nang du zhum pa} अन्तःसङ्कोचः — {sdud pa ni rmugs pa dang gnyid kyi sgo nas nang du zhum pa'o//} संक्षेपः स्त्यानमिद्धमुखेनान्तःसङ्कोचः अभि.स.भा.६४क/८८; अभिसंक्षेपः — {gnyid ni 'jug pa rang dbang med par sems sdud pa'o//} मिद्धमस्वतन्त्रवृत्तिचेतसोऽभिसंक्षेपः त्रि.भा.१६१ख/७१; द्र. — {so sor sdud pa} प्रत्याहारः वि.प्र.६४ख/४.११३ ३. कर्षः — {'khor sdud khyod la phyag 'tshal lo//} गणकर्ष नमोऽस्तु ते सू.अ.२५८ख/१७८; कर्षणम्— {'khor sdud pa dang ldan pa rnams/} /{tshul 'di la ni yang dag brten//} पर्षत्कर्षणप्रयुक्तैर्विधिरेष समाश्रितः । सू.अ.२१०ख/११४; परिकर्षणम् — {'khor sdud pas yongs su 'dzin pa ni slob ma'i tshogs nye bar len pa'i phyir ro//} गणपरिकर्षणपरिग्रहश्च शिष्यगणोपादानात् सू.भा.२५१क/१६९; आवर्जनम् — {gzhan sdud pa} परावर्जनम् बो.अ.१७ख/६.७७ ४. अनुपरिग्रहः— {gang lus sdud pa'i bya ba byed pa 'di ni chu'i khams zhes bya'o//} यः कायस्यानुपरिग्रहकृत्यं करोति, अयमुच्यतेऽब्धातुः शि.स.१२४क/१२० ५. संहारः — {bdag ni 'byin pa dang sdud par byed pa'i skyes bu ste} आत्मा सृष्टिसंहारकारक एकः पुरुषः त.प.१४२क/१३; प्रलयः — {spro ba nas sdud pa'i bar du blo ni gcig yin no zhes bya ba ni grub pa'i mtha' yin pa'i phyir} ‘आसर्गप्रलयादेका बुद्धिः’ इति सिद्धान्तात् त.प.१५७क/३७; निधनता — {dngos po'i skye ba de'i 'byung ba ni spro ba'o//} {nyams pa ni sdud pa ste} तस्य वस्तुजातेरुत्पादः स्फरणम्, विनाशो निधनता वि.प्र.४५ख/४.४७ ६. संहरणम् — {byang chub sems dpa' chen po'i 'od zer 'phro ba dang sdud pa du ma'i phreng ba rang gi mdzod spu nas phyung ste} महाबोधिसत्त्वरश्मिस्फरणसंहरणानेकमाला स्वोर्णाकोषान्निश्चचार स.दु.१२१/१२० ७. = {sdud kha/} ।। •वि. संग्राहकः — {dge ba'i chos sdud pa'i tshul khrims} कुशलधर्मसंग्राहकशीलम् सू.भा.२०४क/१०६; ग्राहिका — {bcom ldan 'das}…{shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni}…{chos thams cad sdud pa lags} प्रज्ञापारमिता भगवन् सर्वधर्माणां ग्राहिका सु.प.२१क/२; परिकर्षकः — {de dag gi las 'khor sdud pa nyid} तेषां च कर्म गणपरिकर्षकत्वम् सू.भा. २५८ख/१७८; * •भू.का.कृ. समुच्चितः — {kyang gi sgras ni gtan tshigs snga ma sdud pa'o//} अपिशब्देन पूर्वको हेतुः समुच्चितः प्र.अ.५७क/६५.
sdud pa na
संक्षिपन् — {yang sdud pa na sems bsdu ba'i phyir bdag gcig pu kho na la rus pa'i keng rus su mos pa'i bar du sdud de} पुनश्च संक्षिपन् यावदेकामेव स्वामस्थिशङ्कलामधिमुच्यते चित्तसंक्षेपार्थम् अभि.भा.९ख/८९६.
sdud pa nyid
परिकर्षकत्वम् — {de dag gi las 'khor sdud pa nyid} तेषां च कर्म गणपरिकर्षकत्वम् सू.भा.२५८ख/१७८
sdud pa po
सङ्गीतिकारः — {sngags kyi theg pa 'di la gal te mngal nas byung ba de bzhin gshegs pa la gsol ba 'debs pa po dang sdud pa por mi 'gyur na} इह मन्त्रनये यदि गर्भोत्पन्नस्तथागतस्याध्येषको न भवति सङ्गीतिकारश्च वि.प्र.१२५क/१, पृ.२३.
sdud pa tshigs su bcad pa
सञ्चयगाथा— {sdud pa tshigs su bcad pa'i dka' 'grel} सञ्चयगाथापञ्जिका क.त.३७९८.
sdud pa yin
क्रि. समुच्चिनोति — {dang zhes bya ba ni mngon sum dang rjes la dpag pa ni gnyis ka yang mthu mtshungs par sdud pa yin te} चकारः प्रत्यक्षानुमानयोस्तुल्यबलत्वं समुच्चिनोति न्या.टी.४०क/४०.
sdud pa'i rgyu
पा. आकर्षणहेतुः, हेतुभेदः — {rgyu rnam pa bdun te/}… {phyin ci log gi rgyu}… {sdud pa'i rgyu}… {skyo ba'i rgyu'o//} सप्तविधो हेतुः । विपर्यासहेतुः…आकर्षणहेतुः …उद्वेगहेतुश्च म.भा.४क/१.१२.
sdud pa'i gzhi
संक्षेपनिदानम् — {sdud pa'i gzhi ni lhag mthong dang bral ba ste/} {le lo'i sgo nas bying bar 'gyur ro//} संक्षेपनिदानं विपश्यनारहितस्य कौसीद्यमुखेन लयः अभि.स.भा.६४क/८८.
sdud pa'i rim pa
संहारक्रमः — {rtsa drug drug la sdig pa'i dbye bas sdud pa'i rim pas} षट्षड्नाडीषु संहारक्रमेण वृश्चिकभेदेन वि.प्र.२५९ख/२.६८.
sdud par 'gyur ba
क्रि. ग्रहीष्यते — {bsdus dang sdud par 'gyur ba dang /} /{gang dag da ltar sdud byed pa//} संगृहीता ग्रहीष्यन्ते संगृह्यन्ते च येऽधुना । सू.अ.२१०ख/११४; संग्रहाय संवर्तते लो.को.१३२०.
sdud par byed
= {sdud par byed pa/}
sdud par byed pa
•क्रि. संगृह्णाति — {sems can bsdu bar bya ba rnams ni sdud par byed} संग्रहीतव्यान् सत्त्वान् संगृह्णाति बो.भू.१००ख/१२८; संगृह्यते — {bsdus dang sdud par 'gyur ba dang /} /{gang dag da ltar sdud byed pa//} संगृहीता ग्रहीष्यन्ते संगृह्यन्ते च येऽधुना । सू.अ.२१०ख/११४; परिकर्षति — {'khor sdud par byed} गणं परिकर्षति बो.भू.९२ख/११८; परिग्रहं करोति — {bsod nams}…{sdud par byed} पुण्यपरिग्रहं करोति बो.भू.१३९ख/१७९; समुच्चीयते — {dang gi sgras lus dang dbang po dag sdud par byed do//} चकारेण शरीरम्, इन्द्रियाणि च समुच्चीयन्ते त.प.१९३क/१०२; संहरते — {dus kyis skye dgu sdud par byed} कालः संहरते प्रजाः त.प.१९२क/१०१; संह्रियते — {'dod pa rnams ni}…{las dang bzo'i gnas rnam pa sna tshogs dag gis sdud par byed} विविधैर्विचित्रैः शिल्पकर्मस्थानैः कामाः संह्रियन्ते श्रा.भू.१६६क/४४२; • वि. १. संग्राहकः— {yang dag par chos dang zang zing gis ci nus kyis sdud par byed} सम्यग्धर्मामिषाभ्यां यथाशक्त्या संग्राहकः बो.भू.१३५क/१७४ २. सन्निषादकः — {sdud par byed pa'i gaN+DI brdung ba dang 'dri ba la brjod pa rjes su bsgrub pa dag gis bsdu bar bya ba dag la go bar bya'o//} गण्ड्याकोटनपृष्टवाचिकसमनुयोगाभ्यां सन्निषादकेन सन्निषाद्यानां बोधनम् वि.सू.८३ख/१०१ ३. सङ्गीतिकारकः — {de bzhin bdag gi dag pa'i chos/} /{sdud par byed pa sna tshogs kyis//} एवं मे शुद्धधर्मस्य नानासङ्गीतिकारकैः । वि.प्र.१२७क/१, पृ.२५.
sdud par byed pa po
सङ्गीतिकारकः — {sdud par byed pa po yang 'di/} /{'grel bshad byed pa pad dkar 'dzin//} सङ्गीतिकारकश्चायं टीकाकारः सिताब्जधृक् ।। वि.प्र. १२७क/१, पृ.२५;
sdud par byed pa mo
वि. संहारकारिणी — {sgyu 'phrul chen mo drag chen mo/} /{'byung dang sdud par byed pa mo//} महामाया महारौद्रा भूतसंहारकारिणी । वि.प्र.६९क/४. १२४.
sdud dpon
दप्रडनायकः म.व्यु.३६८५.
sdud byed
= {sdud par byed pa/}
sdum thab
= {khyim thab} स्वामी — {rnam pa gcig tu ni bdag gi sdum thab bkum/} {rnam pa gnyis su 'di sdum thab tu 'gyur ba} एकदा अनेन मम भर्ता प्रघातितोऽपर एष मे स्वामी भविष्यति वि.व.२००ख/१.७४; भर्ता — {rnam pa gcig tu ni bdag gi sdum thab bkum} एकदा अनेन मम भर्ता प्रघातितः वि.व.२००ख/१.७४.
sdum pa
१. प्रतिसन्धानम् — {longs spyod rnams bsrung ba dang bye ba rnams phan tshun sdum pa dang} भोगानामारक्षणे विभिन्नान्योऽन्यप्रतिसन्धाने बो.भू.७८क/१०० २. प्रा. = {khyim} अगारम् — {btsun pa bcom ldan 'das kyis ci'i slad du gnag rdzi dga' bo legs par gsungs pa'i chos 'dul ba la rab tu 'byung bar 'tshal ba bzlog ste sdum par btang lags} कस्माद्भदन्त भगवता नन्दो गोपालकः स्वाख्याते धर्मविनये प्रव्रजितुकामः पुनरप्यगारायोद्योजितः वि.व.१४८ख/१.३७; अन्तर्गृहम् — {bcom ldan 'das dge slong gi dge 'dun dang thabs cig tu sang bdag gi sdum par gdugs tshod sbyor zhing mchis na gnang bar mdzad du gsol} अधिवासयतु मे भगवन् गौतम श्वोऽन्तर्गृहे भक्तेन सार्धं भिक्षुसङ्घेन वि.व.१३१क/१.१९.
sdum mi byed pa
अप्रतिसन्धानम्— {bsam pa ni dbye ba dang sdum mi byed par sems pa'o//} आशयस्तेषामेव भेदाप्रतिसन्धानाभिप्रायः अभि.स.भा.४६क/६४; द्र. {bsdum pa/}
sdums byed
संथः — {yang bcom ldan 'das kyis sdums byed ka ta'i bu las brtsams te bka' stsal pa/} {'di na dge slong sdums byed ni sa la brten cing bsam gtan mi byed do//} उक्तं भगवता संथकात्यायनमारभ्य — इह संथ भिक्षुर्न पृथिवीं निश्रित्य ध्यायति बो.भू.२७ख/३३; {'di na dge slong sdums byed ni sa la sar 'du shes pa gang yin pa de bsal ba yin no//} इह संथ भिक्षोर्या पृथिव्यां पृथिवीसंज्ञा सा विभू(विधू)ता भवति बो.भू.२८क/३४.
sdus
= {sdus shig}
sdus sdom
= {sdus pa'i sdom/}
sdus pa'i sdom
पिण्डोद्दानम् म.व्यु.१४७४.
sdus shig
क्रि. संक्षिप — {bzang mo}…{kho bo gzhan du 'gros khyim gyi so nam dag sdus shig} ( भद्रे गृहव्याकुलिकां संक्षिप) अन्यत्र गमिष्यामः वि.व.१७ख/२.८३; संनिपात्यताम् — {bram ze kha ton pa rnams ni sdus shig} संनिपात्यन्तामधीयानाः ब्राह्मणाः; द्र. {gcig tu sdus shig} एकीभवन्तु ल.वि.६३क/८३.
sde
•सं. १. वर्गः — {ka sde} कवर्गः वि.प्र.१६१ख/१.८; {dgra'i sde/} /{gang gis kun tu brlag byas pa//} यश्चक्रे शत्रुवर्गस्य संक्षयम् अ.क.२८७ख/१०६.२३; निकायः — {ltung ba sde lnga'i dge ba dang mi dge ba'i 'bras bu brtag pa'i mdo} पञ्चापत्तिनिकायशुभाशुभफलपरीक्षासूत्रम् क.त.३०४ २. सैन्यम् — {de tshe rang nyid mang po'i sde/} / ग्. {yul ni rab tu 'gyed du 'ong //} तदा विपुलसैन्येन स्वयं योद्धुं समाययौ ।। अ.क.२७क/३.९३; सेना — {bdud kyi sde} मारसेना अ.सा.३९१क/२२१; वाहिनी — {mdud kyi sde ni pham byas nas//} जित्वा मारस्य वाहिनीम् अभि.स.भा.१०६क/१४३; अनीकः, ओ कम् — {bdud kyi sde} मारानीकैः बो.भू.४१क/५२; चमूः — {rlung gis ri yi 'khri shing bzhin/} /{gzhan gyi sde ni dpa' bas bcom//} परागतरुराजीव वातैर्ध्वस्ता भटैश्चमूः का.आ.३३५ख/३.२७ ३. सेनः — {blon po chen po bden pa'i sde} महामात्यः सत्यसेनः अ.क.३९क/४.२९ ४. सैनिकः — {de bzhin rtag myos zhes pa'i lha/} /{khro bas sdom byed sde rnams dang //} सदामत्तास्तथा देवाः क्रोधोत्तम्भितसैनिकाः । अ.क.४२ख/४.७३; •वि. = {sde pa} यूथ्यः — {rang sde} स्वयूथ्यान् बो.अ.२०क/७.५; {sde ni sde tshan te/} (?) यूथं वर्गः, तत्र भवा यूथ्याः बो.प.१३७क/११७.
sde can
= {dmag tshogs} सैन्यम् — {dpung tshogs pa'i ming la/} {sai n+yaM/} {dpung gi tshogs sam sde can} मि.को.४४ख ।
sde can ma'i phug
ना. सेनिकगुहा, गुहा — {de'i tshe na tshe dang ldan pa bram ze ka pi na rgyal po'i khab na sde can ma'i phug na}…{'jug go/} तेन खलु समयेनायुष्मान् ब्राह्मणकप्फिणो राजगृहे विहरति सेनिकगुहायाम् वि.व.१३७ख/२.११४.
महाचमूः — {bdud kyi sde ched dpa' ni skong ba dang //} विषादनं मारमहाचमूनाम् जा.मा.५ख/४.
sde dang bcas pa
ससैन्यः; ससैन्यकु लो.को.१३२१.
sde gdong
ना. सेनायनी, ग्रामः — {shA kya thub pa dal bu yis/} /{sde gdong dag gi grong du ni/} /{rang nyid ljongs ni rgyu zhing gshegs//} शाक्यमुनिः शनैः । स्वयं सेनायनीग्रामं जनचारिकया ययौ ।। अ.क.२२४ख/२५.३.
पिटकधरः — {'gyod pa la sogs pas sde snod 'dzin pa dang 'thab krol byed pa yod pa dang med pa dag ma bsdus pa nyid ma yin no//} ? > नानुत्पादितादौ पिटकधरकलिकृत्सदसत्त्वयोरसंश्रितत्वम् वि.सू.६३ख/८०.
sde snod gsum
त्रिपिटकम् — {de nas de ni sde sno+od gsum/} /{brjod cing chos kyi gtam can gyur//} ततस्त्रिपिटकाध्यायी स धर्मकथिकोऽभवत् ।। अ.क.१९४ख/८२.३२; पिटकत्रयम् — {nyan thos kyi tshul sde snod gsum la sogs pa ma ga d+ha'i skad kyis chos ston pa} श्रावकनये मगधभाषया धर्मदेशना पिटकत्रयादौ वि.प्र.१३३ख/१, पृ.३१; त्रयः पिटकाः— {nam khyod sde snod gsum ma lobs kyi bar du nga dang phrad du ma 'ong cig} तावत्तेऽस्माकं दर्शनं न देयम्, यावत्त्रयः पिटका अधीताः अ.श.२२७ख/२१०.
sde snod gsum dang ldan pa
= {sde snod gsum pa} त्रिपिटः — {dge slong 'di dag ni sde snod gsum dang ldan pa chos sgrogs pa rigs pa dang grol ba'i spobs pa can} अमी भिक्षवस्त्रिपिटा धर्मकथिका युक्तमुक्तप्रतिभानाः वि.व.१००क/२.८६.
sde snod gsum pa
त्रिपिटः — {sde snod gsum pa chos smra ba rigs pa dang grol ba'i spobs pa can} त्रिपिटो धर्मकथिको युक्तमुक्तप्रतिभानः वि.व.१५०क/१.३८.
sde pa
•सं. १. निकायः — {sde pa lnga char gyis kyang gnas par khas blang bar bya ba nyid yin no//} पञ्चानामपि निकायानामुपगन्तव्यत्वम् वि.सू.६३ख/८०; {sde pa bzhi} चत्वारो निकायाः हे.त.३क/४; {sde pa zhes bya sku ru brjod//} निकायं कायमित्युक्तम् हे.त.२१ख/७०; निकायो भिक्षुसङ्घः यो.र.१४९ २. वर्गः — {ka la sogs pa'i sde pa drug} कादयः षड्वर्गाः वि.प्र.२५७क/२.६८ *३. संसर्गः — {sde pa de yang dag par 'dzin du bcug pa la'o//} तत्संसर्गसमादापने वि.सू.५१क/६५; •वि. नैकायिकः — {de la de'i sde pa lhag par spyod pa yang ngo //} तन्नैकायिकाध्याचारे चात्र वि.सू.८६ख/१०४; यूथ्यः— {rang gi sde pa kha cig nyid ma 'khrul pa smos par mi 'dod pa} केचित्तु स्वयूथ्या एवाभ्रान्तग्रहणं नेच्छन्ति त.प.१८क/४८२.
sde pa bzhi
चत्वारो निकायाः — १. {gnas brtan pa} स्थावरी (स्थविरः), २. {thams cad yod par smra ba} सर्वास्तिवादः, ३. {kun gyis bkur ba} सम्विदी (सम्मतीयः), ४. {dge 'dun phal chen} महासङ्घी (महासाङ्घिकः) हे.त.३क/४.
sde pa tha dad par 'byed pa dang rnam par bshad pa
ना. निकायभेदविभङ्गव्याख्यानम्, ग्रन्थः क.त.४१३९.
sde pa gzhan
निकायान्तरीयः — {sde pa gzhan gang dag bden pa rnams mngon par rtogs pa 'di ni gcig go zhes brjod pa} ये तर्हि निकायान्तरीयाः सत्यानामेकाभिसमयं वर्णयन्ति अभि.भा.१७क/९२५; अभि.स्फु.१०१क/७८१.
sde pa'i rigs
वर्गकुलम् — {de la rdo rje ni ka sde'i rigs dang}…{sde pa'i rigs nges pa'o//} तत्र वज्रं कवर्गकुलम्… इति वर्गकुलनियमः वि.प्र.१८५ख/५.५.
sde dpung
सैन्यम् — {mthong ba dang thos pas pha rol gyi sde dpung gis mi g}.{yo bar byas par 'gyur ro//} दृष्ट्वा श्रुत्वा च परसैन्यं स्तम्भयति म.मू.२१२क/२३१.
sde dpon
•सं. १. यूथपतिः — {spre'u'i sde dpon} मर्कटयूथपतिः वि.व.१२३क/१.१२; नायकः म.व्यु.३६९८ २. = {dmag dpon} सेनापतिः — {sde dpon}…{bzhin bzangs zhes bya ba zhig kyang yod par gyur te} सुमुखो नाम सेनापतिर्बभूव जा.मा.११५ख/१३५; सैन्यपतिः — {de skad sde dpon gyis smras tshe/} /{dmod pas bzung ba'i dpung tshogs la/} /{mdun du sa bdag gis bltas nas//} इत्युक्ते सैन्यपतिना शापस्तब्धामनीकिनीम् । दृष्ट्वाग्रे…भूपतिः ।। अ.क.४२क/४.६५; •ना. = {gdong drug} सेनानीः, कार्त्तिकेयः — कार्त्तिकेयो महासेनः शरजन्मा षडाननः । पार्वतीनन्दनः स्कन्दः सेनानीरग्निभूर्गुहः …क्रौञ्चदारणः ।। अ.को.१.१.४०; सेनां नयतीति सेनानीः । णीञ् प्रापणे अ.वि.१.१.४०.
sde dpon chen po
प्रतिहारः म.व्यु.३६९५.
sde tshan
वर्गः — {sde tshan ni tshogs so//} वर्गः समूहः त.प.३३०ख/११२९; काप्रडः — {de nas sde tshan gsum pa la ha la sogs pa ya Nar bsgyur ba rnams te} ततः तृतीये काण्डे हादयो यणादेशाः वि.प्र.१५९ख/१.८; निकायः — {sde tshan de la gal te dngos gzhi yin na sbom po'o//} स्थूलमस्मिन्निकाये मूलस्य चेत् वि.सू.१४क/१६; द्र.— {sde tshan bdun po dag gi tshul khrims ni so sor thar pa'i sdom pa zhes bya ste} सप्तनैर्याणिकं (?) शीलं प्रातिमोक्षसम्वर इत्युच्यते श्रा.भू.१६क/३७.
sde tshan las logs shig tu mdzad pa
अपवर्गीकरणम्— {nye bar zhi ba nyid kyis sde tshan las logs shig tu mdzad par ni mi bzhed de} ? > अनिष्टेस्वव्युपशमथेनापवर्गीकरणस्य वि.सू.९२क/११०.
sde zhing gnas pa
=* संसृष्टविहृतिः — {sde zhing gnas pa la'o//} संसृष्टविहृतौ वि.सू.५१क/६५.
= {dur byid nag po} सुषेणा; सुषेणिका, कृष्णत्रिवृता मि.को.५९ख ।
sde bzang po
ना. भद्रसेनः, मारसेनापतिः — {bdud sdig can gyi sde dpon sde bzang po zhes bya ba} भद्रसेनो नाम मारस्य पापीयसः सेनापतिः ल.वि.१५४क/२३०.
sde las rnam par rgyal
ना. विजयसेना, दारिका — {grong pa'i bu mo bcu ni bu mo stobs ldan ma zhes bya ba dang}…{sde las rnam par rgyal dang}…{legs skyes ma zhes bya ba ste} बला च नाम दारिका…विजयसेना च… सुजाता च नाम ग्रामिकदुहिताः ल.वि.१३०ख/१९४.
१. छन्दः — {de yi spros pa mtha' dag ni/} /{sdeb sbyor gzhung du nges par bstan//} छन्दोविचित्यां सकलस्तत्प्रपञ्चो निदर्शितः । का.आ.३१८ख/१.१२; {sdeb sbyor rin chen 'byung gnas} छन्दोरत्नाकरः क.त.४४५९; वृत्तम् — {gang du yi ge chad lhag dang /}…/{de ni sdeb sbyor nyams pa ste//} वर्णानां न्यूनताधिक्ये…यत्र तद्भिन्नवृत्तं स्यात् का.आ.३४०क/३.१५६ २. छन्दः, वेदाङ्गविशेषः — {rig byed kyi yan lag drug ste/} {bslab pa dang}… {sdeb sbyor dang} अङ्गानि वेदानां षट्—शिक्षा…छन्दः त.प.२६२क/९९४ ३. संग्रथनम् — {sdeb sbyor ni don dang tshig bkod pa'i khyad par yang yod pa yin} संग्रथनमर्थपदविन्यासविशेषः बो.प.४४ख/३.
sdeb sbyor mkhas pa
संग्रथनकौशलम् — {sdeb sbyor mkhas pa'ang bdag la yod min te//} न च संग्रथनकौशलं ममास्ति बो.अ.१क/१.२; {sdeb sbyor ni don dang tshig bkod pa'i khyad par yang yod pa yin na/} {de la mkhas shing brtags pa bdag la yod pa ma yin no//} नापि संग्रथनमर्थपदविन्यासविशेषः, तत्र कौशलं नैपुण्यं ममास्ति बो.प.४४ख/३.
भिन्नवृत्तम् — {gang du yi ge chad lhag dang /} /{lci yang ji ltar bzhin mi gnas/} /{de ni sdeb sbyor nyams pa ste//} वर्णानां न्यूनताधिक्ये गुरुलघ्वयथास्थितिः । यत्र तद्भिन्नवृत्तं स्यात् का.आ.३४०क/३.१५६.
भाजनवारिकः — {dge skos dang mngag gzhug pa dag go/} {sder bcad} ({sder spyad} ){'drim pa'o//} उपधिवारिकप्रेषकौ । भाजनवारिकम् वि.सू.९३क/१११; द्र. {sder spyad kyi zhal ta pa/}
sder mo
नखः — {stag mo'i sder mo 'phreng ba'i rol pas rnam par bcom gyur pa//} व्याघ्रीनखावलिविलासविलुप्यमाना अ.क.१८ख/५१.४५; नखरः, ओ रम् — {kha dang sder mo dang ral pa'i rtse mo rnams ni de'i khrag gis sbags pas} तद्रुधिरानुरञ्जितवदननखरकेसराग्रम् जा.मा.२११क/२४६; नखरिका — {gal te sder mo dag gis brad na mnyam par bya'o//} नखरिकाभिलिखितं चेत् समं कुर्यात् वि.सू.९३क/१११.
sder mos 'brad pa
नखनिकृन्तकः, नारकीयपक्षिविशेषः — {sder mos 'brad pa dang}…{skra shad 'dzings pa zhes bya ba'i bya rnams} नखनिकृन्तकाः… केशोण्डुका नाम पक्षिणः शि.स.४५क/४३.
sder zhabs
= {zas lhag} फेला, भुक्तसमुज्झितम् मि.को.४१क ।
sdo
= {sdo ba/}
sdo ba
अवलेपः — {chos kyi bdag nyid yin yang de la gzhan sdo ba//} धर्मात्मनोऽपि तु स तस्य परावलेपः जा.मा.६६ख/७७; द्र. {sdo bar gyur/}
sdo bar gyur
भू.का.कृ. विरुद्धः — {rgyal po de'i yul du ri 'or ba zhig sdo bar gyur} तस्य राज्ञो विजिते अन्यतमः कार्वटिको विरुद्धः वि.व.२१०क/१.८४.
sdo bar 'dod
क्रि. विजिगीषते लो.को.१३२२.
sdogs pa
१. कुप्रडलकः — {thag pa sdogs pa zhig dang zor ba zhig de na 'dug pa mthong nas} रज्जुकुण्डलकं दात्रं च केवलमत्र ददर्श जा.मा.२२ख/२५ *२. अर्गडिका — {sdogs pa gzhugs pas bcos par bya'o//} अर्गडिक(आ)दानेन प्रतिसंस्करणम् वि.सू.७४क/९१.
स्थाणुः — {sdong dum dang tsher ma la sogs pa rnal ba'i phyir} परिमर्दितस्थाणुकण्टकादित्वात् अभि.स्फु.३३२ख/१२३३; श्रा.भू.१५७ख/४२४; स्थूणा — {yi dwags sdong dum tshig pa lta bu}…{lnga brgya tsam gyis yongs su bskor nas} पञ्चमात्रैः प्रेतशतैः परिवृतो दग्धस्थूणाकृतिभिः वि.व.१५२ख/१.४०; काप्रडः — {sa phyogs gang na ba tsha can dang gram sa dang rtsaD+ra dang sdong dum dang tsher ma sna tshogs kyis gang ba} पृथिवीप्रदेशाः, य ऊषरा उज्जङ्गला विविधतृणकाण्डकण्टकाधानाः अ.सा.३७४ख/२१२.
sdong dum me reg 'dra
वि. दग्धस्थूणासदृशी— {yi dwags mo sdong dum me reg 'dra la} प्रेतीं… दग्धस्थूणासदृशीम् अ.श.१२१क/११०; दग्धस्थूणाकृतिः — {yi dwags mo sdong dum me reg 'dra la}…{lnga brgya} पञ्च प्रेतशतानि दग्धस्थूणाकृतीनि अ.श.१२३ख/११३; द्र. {sdong dum tshig pa lta bu/}
sdong dum tshig pa lta bu
वि. दग्धस्थूणाकृतिः — {yi dwags sdong dum tshig pa lta bu}…{lnga brgya tsam gyis yongs su bskor nas} पञ्चमात्रैः प्रेतशतैः परिवृतो दग्धस्थूणाकृतिभिः वि.व.१५२ख/१.४०; द्र. {sdong dum me reg pa 'dra/}
sdong po
१. स्कन्धः — {rtsa ba dang sdong po dang yal ga dang lo ma dang me tog dang 'bras bu'i gnas skabs pa'i snying rje'i shing} मूलस्कन्धशाखापत्रपुष्पफलावस्थः करुणावृक्षः सू.भा.२१६क/१२२; स्तम्भः — {chu shing sdong po} कदलीस्तम्भः बो.अ.३३ख/९.७५; {chu shing la gcod pa bzhin du sdong po de dum bu dum bur gcad par brtsams te} तान् स्तम्भान् कदलीच्छेदेन खण्डं खण्डं छेत्तुमारब्धः वि.व.२१८क/१.९५; काण्डः — {dge ba'i sdong po zhes bya ba'i rab tu byed pa} कल्याणकाण्डनामप्रकरणम् क. त.४०८०; गुल्मः — {'phags pa sdong po rgyan gyi mchog ces bya ba'i gzungs} आर्यगुल्मालङ्काराग्रनामधारणी क. त.१०६६; गप्रडः — {de ltar yang sdong po bkod pa las} तथा च आर्यगण्डव्यूहसूत्रे बो.प.५०ख/११; स्तम्बः — {sa lu'i sdong po} शालिस्तम्बः अ.क.३४९क/४६.२७; दप्रडः — {shing dpag bsam}…{gser gyi sdong po dang dngul gyi lo ma dang} कल्पवृक्षाणि…सुवर्णदण्डानि रूप्यपत्राणि का.व्यू.२०३ख/२६१; परिघः — {dpung pa gser gyi sdong po lta bur rgyas//} कनकपरिघपीनलम्बबाहुः जा.मा.३८ख/४५; स्थाणुः — {ji ltar sdong po med na skyes bur 'khrul pa bzhin no//} यथा असति स्थाणौ पुरुषभ्रान्तिः शि.स.१४६ख/१४० २. = {ljon shing} वृक्षः — {de bzhin du 'jig rten gyi khams tshul du bya ba rnams dang}…{'jig rten gyi khams sdong po dang} एवं लोकधातुनयेषु…लोकधातुवृक्षेषु ग.व्यू.२२९क/३०७; द्रुमः — {sdong po rtsa ba nas bcad pa bzhin du} मूलनिकृत्त इव द्रुमः अ.श.३क/२; पादपः — {de na sdong po de la bltas pa na//} उल्लोकयन् पादपमेव तत्र स.पु.२३क/३९; वनस्पतिः — {nor bu dang gser gyi shing lo ma dang yal ga dang lcug ma bcas pa'i sdong po dang} मणिसुवर्णशाखालताबद्धवनस्पतिः स. दु.१२१/१२०; द्रुः मि.को.१४८क; •ना. द्रुमः, किन्नरराजः— {mi'am ci'i rgyal po sdong po dang mi'am ci'i bu dang mi'am ci'i bu mo lta bu'i lus kyi sprin du mngon par 'thon cing sems can yongs su smin par byed pa} द्रुमकिन्नरराजकिन्नरपुत्रकिन्नरकन्यासदृशात्मभावमेघनिश्चरितान् सत्त्वान् परिपाचयमानान् ग.व्यू.१०४क/१९३.
sdong po bkod
= {sdong po bkod pa/}
sdong po bkod pa
ना. गण्डव्यूहः, ग्रन्थः म.व्यु.१३४१; {de ltar yang sdong po bkod pa las} तथा च आर्यगण्डव्यूहसूत्रे बो.प.५०ख/११; क.त.४४.
sdong po rgyan gyi mchog ces bya ba'i gzungs
ना. गुल्मालङ्काराग्रनामधारणी, ग्रन्थः क.त.१०६६.
sdong po chen po
१. महाद्रुमः — {nags tshal gyi sdong po dang sdong po chen po} वनस्पतयो द्रुमा महाद्रुमाः स.पु.४७क/८४ २. महाद्रुमः, बुद्धस्य नामपर्यायः — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} … {sdong po chen po zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… महाद्रुम इत्युच्यते ल.वि.२०६ख/३१०.
sdong po dmar po
लोहितदप्रडः — {dpag bsam gyi shing sdong po ni dmar po lo ma ni gser dang dngul las byas pa} कल्पवृक्षाः लोहितवर्णाः(दण्डाः) सुवर्णरूप्यपत्राः का.व्यू.२२९क/२९१.
sdong po ri bo dpal
ना. द्रुममेरुश्रीः, राजधानी — {'jig rten gyi khams mi 'jigs pa byed pa zhes bya ba byung ste/}… {de'i dbus su}…{gling bzhi pa bde ba yod pa zhes bya ba byung ste/} {gling bzhi pa de'i 'dzam bu'i gling gi dbus su rgyal po'i gnas sdong po ri bo'i dpal zhes bya ba} अभयंकरा नाम लोकधातुरभूत्… तस्याः… मध्ये क्षेमावती नामचातुर्द्वीपिका अभूत् । तस्यां खलु चातुर्द्वीपिकायां मध्ये जम्बुद्वीपस्य द्रुममेरुश्रीर्नाम राजधानी ग.व्यू.२३१क/३०९.
sdong bu
१. काप्रडः — {dus kyis byas pa ste/} {dper na yang sa bon dang chu} (?){dang myu gu dang sdong bu dang me tog dang 'bras bu la sogs pa lta bu yin} कालकृतो वा यथा बीजाङ्कुरकाण्डपुष्पफलादीनाम् त.प.२०९ख/८८९; {sa bon la brten nas myu gu/} {myu gu la brten nas sdong bu} बीजं प्रतीत्याङ्कुरः, अङ्कुरं प्रतीत्य काण्डः अभि.स.भा. २५ख/३५; नालम्— {pad ma'i sdong bu lo ma ze ba'i snying po dang //} पद्मनालदलकेसरकर्णिकानाम् जा.मा.१३२क/१५२; दप्रडः म.व्यु.६२२३; कडम्बः — कडम्बश्च कलम्बश्च अ.को.२.९.३५; कड्यते त्वचमुत्सृज्य भक्ष्यते कडम्बः, कलम्बश्च । कड् घसने । शाकनालनामानि अ.वि.२.९.३५ २. कन्दः — {dper na chu shing gi sa bon dang sdong bu las skye ba can lta bu'o//} यथा कदली बीजकन्दोद्भवा प्र.वृ.२७३ख/१५; गप्रडः — {de rtsa ba dang sdong bu dang lo ma dang me tog dang 'bras bu'i sman gyis bkur sti byas} स मूलगण्डपत्रपुष्पफलभैषज्यैरुपस्थीयते वि.व.१५६ख/१.४५ ३. वर्तिः, ओ र्ती — {lag par sgron me'i sdong bu rab 'bar bzhin//} पाणौ प्रदीप्तामिव दीपवर्तिः अ.क.११८ख/६५.१३; {gal te sdong bu la sogs bzhin/} /{nyes pas mi mthun lus rgyu min//} न दोषैर्विगुणो देहो हेतुर्वर्त्यादिवद् यदि । प्र.अ.६५ख/७४; {gang gi grags pa ga pur gyi/} /{sdong bus phyogs ni mun bral byas//} यश्चक्रे कीर्तिकर्पूरवर्त्या वितिमिरा दिशः ।। अ.क.३४ख/५४.५; तूली — {dper na khab dang sdong bu'i tshogs la reg pa lta bu dang} सूचीतूलीकलापस्पर्शवत् अभि.भा.६३ख/१८१.
वर्धमानः, ओ नम् — {rgyal po chen po gzhon nu don thams cad grub pa de ni dbu skra dpal gyi be'u dang bkra shis dang g}.{yung drung 'khyil ba dang sdong ris kyi dbyibs lta bu'i dbu skra dang ldan pa'o//} श्रीवत्सस्वस्तिकनन्द्यावर्तवर्धमानसंस्थानकेशश्च महाराज सर्वार्थसिद्धः कुमारः ल.वि.५८ख/७५; •ना. वर्धमानः, आचार्यः — {gal te ji skad du bshad pa'i de kho na nyid kyi ye shes sdong ris dang ser skya la sogs pa la srid par 'gyur na} यथोक्तं तत्त्वज्ञानं यदि वर्धमानकपिलादीनां सम्भवेत् त.प.२९३क/१०४९.
sdod
क्रि. (वर्त., भवि., विधौ; {bsdad pa} भूत.; अक.) १. तिष्ठति — {bcom ldan 'das gshegs na ni 'gro la/} {gzhes na ni sdod do//} भगवन्तं च गच्छन्तमनु गच्छति, तिष्ठन्तं तिष्ठति अ.श.६५क/५७; प्रतितिष्ठति — {phyogs gang du 'khor lo rin po che de sdod pa} यस्मिंश्च प्रदेशे तच्चक्ररत्नं प्रतितिष्ठति वि.व.१३७ख/१.२६; आस्ते — {gzhon nu gsar pa phyi na sdod//} बहिरास्ते युवा नवः अ.क.८ख/५०.७९; प्रतीक्षते म.व्यु.६६१७ २. प्रतीक्षताम् — {skad cig sdod} प्रतीक्षस्व क्षणम् अ.क.१४४ख/६८.३९; द्र. {sdod cig} 3. = {sdod pa/}
sdod nas
स्थित्वा — {chu klung de'i nang du zhugs te dbus su sdod nas} तां नदीमवतीर्य मध्ये स्थित्वा अ.श.११४ख/१०४.
sdod cig
क्रि. तिष्ठतु — {re zhig de ring ni sdod cig} अद्य तावत्तिष्ठतु वि.व.१६७क/१.५६; आगमयस्व म.व्यु.६६१२; द्र. {sdod/}
sdod pa
•सं. १. = {gnas pa} स्थितिः — {rang gi gnas su sdod pa} स्वपदे स्थितिः अ.क.१८०क/२०.५४; {nang zhugs nyid ni phyi rol thong /}…/{brel bas yun ring mi sdod pa//} प्रविश्येव विनिर्याति…व्यग्रत्वादचिरस्थितिः अ.क.८ख/५०.८१; विश्रामः — {nyin mtshan sdod pa yod med par/} {tshe 'di rtag tu god} ({rgud} ){'gyur zhing //} रात्रिन्दिवमविश्राममायुषो वर्धते व्ययः । बो.अ.५ख/२.४०; प्रतीक्षा— {rim pa la sdod na ni sgra nges par dus gzhan du gnas par khas blangs par 'gyur ro//} (?) क्रमप्रतीक्षायां कथं कालान्तरस्थायी शब्दोऽभ्युपगतः स्यात् त.प.१५२क/७५७ २. = {'gor ba} क्षेपः — {nus pa'i rgyu ni yod byung na/} /{de dag sdod par gang gis byas//} समर्थहेतुसद्भावे क्षेपस्तेषां हि किंकृतः ।। त.स.१६क/१८३; {'gor ba zhes bya ba ni sdod pa'o//} क्षेप इति परिविलम्बः त.प.२३४क/१८३; विलम्बः ल.अ. ३. संस्थानम् — चतुष्पथे । सन्निवेशे च संस्थानम् अ.को.३.३.१२४; •वि. स्थायी — {mthun pa dang 'khyig cing sdod pa dang}… {dag pa ni thabs drug pa'o//} आनुलोमिको विबन्धस्थायी… विशुद्धश्च षष्ठ उपायः बो.भू.१४०क/१८०; प्रतीक्षी— {skyed mos tshal der slar 'ong du re zhing sdod par rjes su dran nas} तदुद्यानविनिवर्तनप्रतीक्षिणमाशावबद्धहृदयमनुस्मृत्य जा.मा.१८९क/२२०; स्थितः — {song ba dang sdod pa dang 'dug pa dang}… {shes bzhin du spyod pa yin te} गते स्थिते निषण्णे…सम्प्रजानद्विहारी भवति श्रा.भू.६क/१२.
sdod par
स्थातुम् — {'gro dang sdod par nus ma gyur//} न गन्तुं न स्थातुं…शशाक अ.क.१४८ख/१४.११४.
sdod par 'gyur
क्रि. तिष्ठति — {gal te des 'di snyam du song zhig snyam na ni 'gro bar 'gyur/} {sdod cig snyam na ni sdod par 'gyur} स चेदस्यैवं भवति गच्छतु गच्छति । तिष्ठतु तिष्ठति बो.भू.३४क/४३; परिलम्बते — {gal te rgyu ma tshang ba med pa yin na ci'i phyir 'bras bu sdod par 'gyur} अविकलं चेत् कारणं किमिति कार्याणि परिलम्बन्ते त.प.१७६क/८११.
sdod par byed
क्रि. तिष्ठति — {sdod na sngon du sdod par byed//} पुरस्तिष्ठन्ति तिष्ठतः अ.क.४क/५०.३१; अवतिष्ठते— {bya ba la 'khyig cing sdod par byed do//} कार्यविप्रतिबन्धेनावतिष्ठते बो.भू.१४१ख/१८२; विलम्बते — {rgyu ni nye ba med pa'i phyir/} /{'bras bu rnams ni sdod par byed//} कार्याणि हि विलम्बन्ते कारणासन्निधानतः । त.स.१६क/१८२.
१. लूता — लूता स्त्री तन्तुवायोर्णनाभमर्कटकाः समाः । अ.को.२.५.१३; लूयते छिद्यतेऽस्यास्तन्तुरिति लूता । लूञ् छेदने अ.वि.२.५.१३; मर्कटः श्री.को.१७८ख २. उद्दानम्— {sdom ni dang po sgrub skyabs rigs/} …/{mthu dang yongs smin byang chub bo//} उद्दानम् । आदिः सिद्धिः शरणं गोत्रं…प्रभावपरिपाकबोधिश्च ।। सू.अ. १६२क/५२; {sdom gyi tshigs su bcad pa} उद्दानगाथा सू. भा.१६६ख/५८ ३. = {sdom pa/}
sdom gyi tshigs su bcad pa
पा. उद्दानगाथा — {'dres pa la dmigs pa ni rnam pa lnga ste/} {mdo dang sdom gyi tshigs su bcad pa dang}…{ji snyed bstan pa la dmigs pa'o//} संभिन्नालम्बनः पञ्चविधः सूत्रोद्दानगाथा… यावद्देशितालम्बनः सू.भा.१६६ख/५८; {sdom pa'i tshigs su bcad pa 'di'i rnam par dbye ba ni} एतस्याश्चोद्दानगाथाया विभागः अभि.स.भा.९ख/११.
sdom can
१. व्रती — {gzhan yang sdom can gtso bo ni/} /{sngags rgyud don la mkhas pa dang //} अन्यो वा व्रतिनो मुख्यो मन्त्रम(मन्त्रत)न्त्रार्थकोविदः । म.मू.१९९ख/२१५ २. संजयी लो.को.१३२४.
sdom dang bsam gtan ngang tshul can
वि. संयमध्यानशीलः, ओ ला— {de la bzang mo sems can phan pa byed ma/} {brtul zhugs nges pa la dga'/} {sdom dang bsam gtan ngang tshul can} तत्र दिव्या सत्त्वोपकरी व्रतनियमरता संयमध्यानशीला वि.प्र.१६६क/३.१४५.
sdom pa
•क्रि. करोति पुञ्जम् — {de thams cad gcig tu bsdus te cha gcig tu byed do//} {gcig tu bzlum mo//} {gcig tu sdom mo//} तत्सर्वमेकध्यमभिसंक्षिप्यैकं भागं करोत्येकं पिण्डमेकं पुञ्जम् अभि.स.भा.८९क/१२२; •सं. १. = {'ching ba} बन्धनम् — {sdom pa ji snyed yod pa de dag gis sgo ma bsdams par 'gro bar mi bya} नाबद्ध्वा यावद्भावं बन्धनैः द्वारं प्रक्रामेत वि.सू.९८क/११८ २. = {gcig tu 'jog pa} सङ्कलनम् — {sdom zhes bya ba ni don ci zhe na/} {gcig tu rnam par 'jog pa zhes bya ba'i tha tshig go/} सङ्कलनमिति कोऽर्थः? एकत्वेन व्यवस्थापनमिति योऽर्थः अभि.स्फु.१४९क/८६८; {spangs pa sdom pa'i phyir} प्रहाणसङ्कलनात् अभि.भा.२२क/९४७; {sdom pa'i sems} सङ्कलनचित्तम् सू.भा.१९०क/८८ ३. यमः — {'di rnams las gcig ni sdom pa'i rang bzhin yin no//} एषामेकं यमस्वभावम् सू.भा.२०४क/१०६; संयमः — {mngon par mtho ba ni sbyin pa dang dul ba dang sdom pa la gnas pas 'thob par 'gyur gyi} दानदमसंयमादयस्त्वभ्युदयाय जा.मा.६६क/७६; {bsnyen pa ste lus dang ngag dang sems dang tshangs par spyod pa'i sdom pa'o//} सेवा कायवाक्चित्तब्रह्मचर्यसंयमः वि.प्र.६४ख/४.११३; {'dir sngags kyi bzlas pa zhes pa ni srog sdom pa ste} इह मन्त्रजापो नाम प्राणसंयमः वि.प्र.६४ख/४.११३; यमनम् — {sdom pa ni rnam par g}.{yeng ba las sems yang dag par sdom pa'o//} यमनं विक्षेपतः संयमनं चित्तस्य अभि.स. भा.७६ख/१०५; नियमः — {'tshe med sdom pas bcings gyur pa//} अहिंसाबद्धनियमात् अ.क.२४०ख/९१.१७ ४. संवृत्तिः — {sbyin pa ni bslab pa'i sdom pa zhes bya bas so//} शिक्षासंवृत्तिरिति दानम् वि.सू.११ख/१२; {dge slong dag gis gso sbyong gcig pa'i gnas kyi sdom pas mtshams chen po gcad pa rjes su gnang ngo //} अनुजानामि, भिक्षुभिरेकपोषधावाससंवृत्त्या महती सीमा बद्धव्या वि.व.१३८ख/२.११६ ५. संवरणम्, संरोधः — {'chal pa'i tshul khrims kyi rgyu sdom zhing 'gogs pas na sdom pa'o//} दौशील्यप्रसरस्य संवरणं संरोधः संवरः अभि.भा.१७६क/६०५ ६. उद्दानम्— {sdom pa'i tshigs su bcad pa} उद्दानगाथा अभि.स.भा.९ख/११ ७. सादनम्, तमसः कार्यम् — {mun pa'i 'bras bu ni zhum pa dang sgrib pa dang sdom pa dang rnam par 'tshe ba dang lci ba rnams yin no//} (?) दैन्यावरणसादनाध्वंसबीभत्सगौरवाणि तमसः कार्यम् त.प.१५०ख/२७; •पा. १. संवरः— {rnam rig min rnam gsum shes bya/} /{sdom dang sdom pa min dang gzhan/} /{sdom pa so sor thar zhes bya//} अविज्ञप्तिस्त्रिधा ज्ञेया संवरासंवरेतरा । संवरः प्रातिमोक्षाख्यः अभि.को.१२क/६०५; {byang chub sems dpa'i sdom pa yongs su sbyangs pa'i phyir} बोधिसत्त्वसंवरपरिशोधनात् सू.भा. १९०क/८८; {bsdams par bya ba'am 'dis sdom par byed pas na sdom pa ste} संवरणं संव्रियते वा अनेनेति संवरः बो.प.४३क/२; {'chal pa'i tshul khrims kyi rgyu sdom zhing 'gogs pas na sdom pa'o//} दौशील्यप्रसरस्य संवरणं संरोधः संवरः अभि.भा.१७६क/६०५ २. संवरम्, महासुखज्ञानम् — {sangs rgyas kun gyi sdom pa ni/} /{e ba}~ {M rnam par rab tu gnas//} संवरं सर्वबुद्धानामेवंकारे प्रतिष्ठितम् । हे.त.१६ख/५२; संवराणि महासुखज्ञानानि यो. र.१४२; •ना. = {bde mchog} शम्बरः, असुरः — {sdom pa'i dgra} शम्बरारिः अ.को.१.१.२६; शम्बरासुरस्य अरिः शम्बरारिः अ.वि.१.१.२६; •वि. संयतः — {mi sdom pa yang sdom pa'i tshul 'dzin pa} असंयताः संयतवेषधारिणः जा.मा.१३७ख/१५९.
sdom pa 'grib pa
संवरह्रासः — {de'i tshe ji ltar sdom pa 'grib par mi 'gyur te} तदा कथं संवरह्रासो न स्याद् अभि.भा.१८७क/६३९.
sdom pa can
• वि. सांवरिकः — {sdom pa can dag nyes pa des zin par yang ji ltar 'gyur zhe na} कथं वा तद्दोषात् सांवरिका अपि गृह्यन्ते शि.स.४२ख/४०; द्र. {sdom pa dang ldan pa/} ।। • संजयी लो.को.१३२४.
sdom pa chags pa
वि. संवरारूढः म.व्यु.९३६३.
sdom pa chen po
महासम्वरः — {thabs dang shes rab dang bya ba dang rnal 'byor rjes su rig pa dang sdom pa chen po dang 'khor los sgyur ba drug spro ba'i ngo bo nyid kyis gnas pa} प्रज्ञोपायक्रियायोगानुविद्धमहासंवरषट्चक्रवर्त्तिस्फरणस्वभावतयावस्थितः वि.प्र.११६ख/१, पृ.१४.
sdom pa nyams pa
संवरक्षोभः — {chung mar gyur pa la sdom pa nyams pa med do//} नास्ति भार्यीभूतायां संवरक्षोभः अभि.भा.१८५क/६३१.
sdom pa nyi shu pa'i 'grel pa
ना. संवरविंशकवृत्तिः, ग्रन्थः क.त.४०८२.
sdom pa gtong ba
संवरहानिः — {sdom pa gtong ba bstan pa} संवरहानिदेशना लो.को.१३२४.
sdom pa thob pa
संवराप्तिः, संवरप्राप्तिः — {sdom min sdom pa thob pa dang //} असंवरः संवराप्तिः अभि.को.१२ख/६४८; संवरप्रतिलम्भः — {sdig pa rnam pa lnga gtan mi byed pa'i sdom pa thob pa'i phyir} पञ्चविधस्य पापस्यात्यन्तमकरणसंवरप्रतिलम्भात् अभि.भा.२४क/९५७.
sdom pa 'thob pa
पा. संवरभावना, भावनाभेदः — {'thob pa drug ste/} {bzhi po de dag dang /} {sdom pa 'thob pa dang rnam par 'jig pa 'thob pa'o//} षड् भावनाः—एताश्चतस्रः; संवरभावना, विभावनभावना च अभि.भा.५५क/१०८२; द्र. {sdom pa thob pa/}
sdom pa dang ldan
= {sdom pa dang ldan pa/}
sdom pa dang ldan pa
सांवरिकः, संवरयुक्तः — {sdom pa bzung ba yang}…{sdom pa dang ldan pa las bya ste} संवरग्रहणं च…सांवरिकस्यान्तिकात्कर्तव्यम् शि.स.९क/१०; द्र. {sdom pa can/}
sdom pa dang tshul ma bor ba
संवरचारित्रानुत्सर्गता — {sdom pa dang tshul ma bor bas dga' ba dang ldan pa yin} धृतिमांश्च भवति, संवरचारित्रानुत्सर्गतया द.भू.२१४क/२८.
sdom pa min
= {sdom min/}
sdom pa min pa
= {sdom min/}
sdom pa bzung ba
संवरग्रहणम् — {sdom pa bzung ba yang} …{sdom pa dang ldan pa las bya ste} संवरग्रहणं च…सांवरिकस्यान्तिकात्कर्तव्यम् शि.स.९क/१०; द्र. {sdom pa len pa/}
sdom pa la gnas pa
वि. संवरस्थितः — {'jig rten pa'i sdom pa la gnas pa} लौकिकसंवरस्थितः लो.को.१३२४.
sdom pa la brtson pa
यतिः — {byang chub sems dpa' ni slong ba rnams dang mi mthun pa'i sbyin pa sbyin par yang mi byed do//} {'di lta ste/} {sdom pa la brtson pa rnams la zas dang skom lhag mar gyur pa'am} न च बोधिसत्त्वो याचनकानामप्रतिरूपं दानं ददाति । तद्यथा, यतीनामुच्छिष्टं वा पानभोजनम् बो.भू.६५ख/८४; = {sdom brtson/}
sdom pa len pa
संवरग्रहणम् — {gang nas bzung ste sdom pa len pa sngon du 'gro ba'i tshogs rnams la rab tu 'jug pa} यतः प्रभृति संवरग्रहणपूर्वकं संभारेषु प्रवर्तते बो.प. ५१क/११; द्र. {sdom pa bzung ba/}
संवरक्रिया — {tshul khrims sbyor dang sdom pa'i bya ba la/} /{gang 'bad de yi ngal ba don med 'gyur//} व्यर्थः श्रमोऽत्र घटते यः शीलप्रयोगः संवरक्रिया च ।। रा.प.२४०क/१३७.
sdom pa'i tshigs su bcad pa
= {sdom gyi tshigs su bcad pa/}
sdom pa'i tshul khrims
पा. संवरशीलम्, शीलभेदः — {tshul khrims rnam pa gsum ni/} {sdom pa'i tshul khrims dang dge ba'i chos sdud pa'i tshul khrims dang sems can don byed pa'i tshul khrims te} त्रिविधं शीलम्—संवरशीलम्, कुशलधर्मसंग्राहकशीलम्, सत्त्वार्थक्रियाशीलं च सू. भा.२०४क/१०६; {de la yang dag par blangs pa'i tshul khrims ni gang gis byang chub sems dpa'i tshul khrims rnam pa gsum po sdom pa'i tshul khrigs dang dge ba chos sdud pa'i tshul khrims dang sems can gyi don byed pa'i tshul khrims yang dag par blang bar byas pa yin no//} तत्र समात्तं शीलं येन त्रिविधमपि बोधिसत्त्वशीलसंवरसमादानं कृतं भवति संवरशीलस्य कुशल(धर्म)संग्राहक(शीलस्य) सत्त्वार्थक्रियाशीलस्य च बो.भू.९९क/१२६.
•क्रि. संवृणोति — {gang gis sdom par byed ce na} केन संवृणोति श्रा.भू.२८ख/७१; संव्रियते — {bsdams par bya ba'am 'dis sdom par byed pas na sdom pa ste} संवरणं संव्रियते वा अनेनेति संवरः बो.प.४३क/२; •सं. संवरणम् — {sdom pa ni sdom par byed pa ste} संवरः संवरणम् अभि.स्फु.१९५क/९५७.
sdom pas bsdams shing gnas
संवरसंवृतो विहरति — {so sor thar pa'i sdom pas bsdams shing gnas} प्रातिमोक्षसंवरसंवृतो विहरति लो.को.१३२४.
•पा. असंवरः, अविज्ञप्तिभेदः— {rnam rig min rnam gsum shes bya/} /{sdom dang sdom pa min dang gzhan//} अविज्ञप्तिस्त्रिधा ज्ञेया संवरासंवरेतरा । अभि.को.१२क/६०५; अभि.को.११ख/६२१; •वि. असंयमी — {sdom min gzhan gyi bud med 'gro//} असंयमी परदारेषु म.मू.१९६ख/२१०.
sdom min gnas
= {sdom min gnas pa/}
sdom min gnas pa
वि. असंवरस्थः — {sdom min gnas pa'ang de dang 'dra//} तथैवासंवरस्थोऽपि अभि.को.११ख/६१३.
sdom mo
मर्कटी, मर्कटस्त्री श्री.को.१७८ख ।
sdom brtson
यतिः — {'dir sngon gyi dus na rig byed dang}… {sdom brtson rnams kyi kha la gnas so//} इह पूर्वकाले वेद … यतीनां मुखे तिष्ठन्ति वि.प्र.१४१ख/१, पृ.४१; {dang por sdom brtson}…/{mdo sogs ming la sems 'jog go/} सूत्रादिनाम्नि बध्नीयाच्चित्तं प्रथमतो यतिः ।। सू.अ. १९०क/८८; व्रती — {sngags spyod pa la dga' ba yi/} /{sdom brtson gyis ni sngags bzlas bya//} श्राद्धो मन्त्रचर्यायां पूर्वमेव जपेत्व्रती । म.मू.१५०क/६३; मुनिः — {dka' thub dag gi nags/} /{chos ni lhag gnas sdom brtson rnams kyi yid ni dag byed pa//} तपोवनेषु । धर्माधिवासमुनिमानसमार्जनेषु अ.क.४४ख/५६.२७; द्र. {sdom pa la brtson pa/} {sdom brtson can/}
sdom brtson can
यतिः — {de nas sdom brtson can gyis ni/} /{sems la mngon par 'du byed bcas/} /{rang gi rang gis 'byung ba 'thob//} ततश्च साभिसंस्कारां चित्ते स्वरसवाहितां । लभेत सू.अ.१९१क/८९; द्र. {sdom brtson/}
१. सङ्केतः — {brdas tha snyad gdags pa'i tshig tu 'gro'o//} सङ्केतेन व्यवहारपदं गच्छति सु.प.२८ख/८; {longs spyod go byed pa'i/} /{brda rnams thams cad rig par gyur//} सम्भोगसूचकं सर्वं स सङ्केतममन्यत ।। अ.क.१९२ख/८२.८; समयः — {sgra brjod nas brda byed la} नानुच्चार्य शब्दं समयः क्रियते त.प.१९५क/८५४; निमित्तम् — {legs par ma bsgos pa nyid dam legs par ma sbyangs pa nyid yin na mdzes par bya ba'i phyir de gnyis la brda bya'o//} दुःप्रावृतत्वे दुर्निवस्ततायां वा सौष्ठवार्थमनयोर्निमित्तमस्मै कुर्वीत वि.सू.१०ख/११; संज्ञा — {sgra rnams ni ngo bo nyid kyis don dang ldan pa ma yin gyi brda las yin te/} {de las don rtogs pa'i phyir lus kyi brda la sogs pa lta bu'o//} न हि शब्दाः प्रकृत्याऽर्थवन्तः, समयात् । ततोऽर्थख्यातेः कायसंज्ञादिवत् प्र.वृ.३२५क/७५; समज्ञा — {gang la sdug pa'am mi sdug pa zhes ming dang brda dang gdags pa dang tha snyad du brjod pa de ni gzugs tsam du zad} अपि च रूपमात्रमेतत्…यत्रेयं संज्ञा समज्ञा प्रज्ञप्तिर्व्यवहारः — शुभमिति वा अशुभमिति वा श्रा.भू.१३७ख/३७६; मुद्रा — {des na lag brda la sogs pa ltar 'dod pas rgyu dang 'bras bu'i dngos po yin gyi} तत इच्छया हस्तमुद्रादिवदत्र कार्यकारणभावः प्र.अ.१८०क/५३३ २. सङ्केतकम् — {'dir sngags kyi brda ni rnam pa gnyis te/} {gcig ni sngags kyi brda yin la gnyis pa ni de kho na nyid kyi brda'o//} अत्र सङ्केतकं द्विधा—एकं मन्त्रसङ्केतकम्, द्वितीयं तथतासङ्केतकम् वि.प्र. १५४ख/१.३; {gang gi ming gang yin pa de de bsgrub pa'i slad du sngags kyi brdar 'gyur te} यस्य यन्नाम तस्य तन्मन्त्रं साधनाय सङ्केतकं भवति वि.प्र.१६३ख/१.८; छोमकः — {de bzhin du brda dngos po gang gi ming gang yin pa de'i yi ge dang pos de gzung bar rig par bya ste} तथा छोमकाः । यस्य भावस्य यन्नाम तस्याद्याक्षरेण तड्ग्रहणं वेदितव्यम् वि.प्र.१८०ख/३.१९७ *३. = {rta} अश्वः— {brda brtag pa shes} अश्वहृदयज्ञः त.प.२६६क/१००१; {brda brtag pa shes} अश्वहृदयवेदी त.प.२६६क/१००१.
१. संज्ञा — {khyod rims kyis ma btab bam zhes brda skad brjod pa ni 'dir thabs yin no//} मा त्वं ज्वरित इति संज्ञया ख्यापनमित्यत्रोपायः वि.सू.९२ख/१११ २. परिभाषा— {de'i dbus su lhung ba ni de smos pas bzung ba'i phyir ro zhes pa'i brda skad kyis ha yig kyang nam mkha'i dbye ba'o zhes grub bo//} ‘तन्मध्यपतितस्तड्ग्रहणेन गृह्यते’ इति परिभाषया हकारोऽप्याकाशभेद इति सिद्धः वि.प्र.१८६क/५.६.
brda can
वि. साङ्केतिकः — {de phyir de ni brda can yin/} /{gsal ba 'byung ba ma yin no//} तस्मात् साङ्केतिका एते न व्यक्तिष्वपि भाविनः । त.स.४२ख/४३०; सामयिकः — {de yang brda can la rigs te/} /{skyes bu'i tshig dang dbyer med do//} स तु सामयिको युक्तः पुंवाग्भूतान्न भिद्यते ।। त.स.५५ख/५३६; सामयिकी— {grangs la sogs pa brda can nyid/} /{brjod par 'dod pas brtags pa yin//} संख्यापि सामयिक्येव कल्प्यते हि विवक्षया । त.स.४२क/४२७.
=* वि. अश्वहृदयज्ञः — {rkang gis ni brda} ({rta} ){brtag pa shes kyi cho lo'i don ni mi shes so//} नलस्त्वश्वहृदयज्ञः, नाक्षहृदयाभिज्ञः त.प.२६६क/१००१; अश्वहृदयवेदी — {dus 'dab kyis ni cho lo'i don shes kyi brda} ({rta} ){brtag pa ni mi shes so//} ऋतुउपर्णश्चाक्षहृदयज्ञः, नाश्वहृदयवेदी त.प.२६६क/१००१.
brda dang sgra la 'jug pa
पा. सङ्केतरुतप्रवेशः, समाधिविशेषः — {brda dang sgra la 'jug pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सङ्केतरुतप्रवेशो नाम समाधिः म.व्यु.५९७.
brda dang mtshan la mkhas pa
वि. इङ्गिताकारग्रहणनिपुणमतिः — {de nas blon po a b+hi pA ra ga brda dang mtshan ma la mkhas pa} अथेङ्गिताकारग्रहणनिपुणमतिरभिपारगोऽमात्यः जा.मा.७५ख/८७.
brda dus
सङ्केतकालः — {ba men ni ba lang 'dra'o zhes bya ba'i brda dus der ba men blo la mi gnas pa yin te} गौरिव गवय इत्येतस्मिन् सङ्केतकाले गवयो बुद्धौ न समारूढ एव त.प.५१ख/५५४.
brda sprad
भू.का.कृ. संज्ञप्तम् — {legs par brda sprad de yid dga' zhing 'dun par gyur du zin kyang} सम्यक् संज्ञप्तमपि च सुमनस्कं छन्दजातम् बो.भू.६४ख/८३.
brda sprod
= {brda sprod pa/}
brda sprod pa
•सं. १. व्याकरणम् — {brda sprod pa dbyangs can gyi mdo} सरस्वतीव्याकरणसूत्रम् क.त.४२९७; {'jam dpal gyi sgra brda sprod pa'i 'grel pa stong phrag brgyad pa} अष्टसाहस्रिकामञ्जुश्रीशब्दव्याकरणवृत्तिः क.त.४२८० २. वैयाकरणः — {brda sprod pa la sogs pa gang gi ltar na dbyangs kyi bdag nyid kyi sgra gsal bar byed pa yin gyi} यस्य वैयाकरणादेर्घोषात्मको ध्वनिर्व्यञ्जकः त.प.१३८ख/७२९; = {brda sprod pa pa/} ।। •कृ. संज्ञपयन् — {de slad 'gro ba brda sprod pa/} /{'gro ba'i mgon po khyod kyis ni/} /{'di na phan tshun byed pa po/} /{med pa skad du nges par gsungs//} अत एव जगन्नाथ नेहान्योऽन्यस्य कारकः । इति त्वमुक्तवान् भूतं जगत् संज्ञपयन्निव ।। श.बु.११५ख/१४१.
brda sprod pa pa
वैयाकरणः — {gang bya ba ni byed pa po la ltos pa'i phyir te zhes zer ba ni brda sprod pa pa'o//} योऽप्याह—भावस्य भावित्रपेक्षादिति । वैयाकरणः अभि.स्फु.३२५क/१२१८; {brda sprod pa pas ni gdon mi za bar gzhan gyi grub pa'i mtha'i rjes su 'jug par bya ba ni ma yin te} न हि वैयाकरणैरवश्यम्परसिद्धान्तोऽनुगम्यते प्र.अ.१७४ख/१८९.
brda sprod pa pa Ni ni'i mdo
ना. पाणिनिव्याकरणसूत्रम्, ग्रन्थः क.त.४४२०.
brda sprod pa dbyangs can
ना. सारस्वतव्याकरणम्, ग्रन्थः क.त.४४२३.
brda sprod pa dbyangs can gyi mdo
ना. सरस्वतीव्याकरणसूत्रम्, ग्रन्थः क.त.४२९७.
brda sprod par byed
= {brda sprod par byed pa/}
brda sprod par byed pa
•क्रि. व्याकरोति — {de'i tshe ka tsang ga las dge slong ma rnams la brda sprod par byed do//} तदा कचङ्गला भिक्षुणीनां व्याकरोति अ.श.२०९क/१९३; •प्रत्यायकः — {brda phrad pa'o//} {brda sprod par byed pa'o//} अवगन्तुः । प्रत्यायकस्य वि.सू.९०क/१०८.
brda sprod rig pa
वैयाकरणः, व्याकरणवेत्ता मि.को.६२ख ।
brda sprod shes pa
वैयाकरणः, व्याकरणवेत्ता मि.को.६२ख ।
brda spros pa pa
= {brda sprod pa pa/}
brda phrad
= {brda phrad pa/}
brda phrad du mi rung ba
वि. अगमकः — {brda phrad du mi rung ba ni gang chos dang don dang 'khor dang phyir rgol ba rnams kyis ma zin pa'o//} अगमकं यद्धर्मतोऽर्थतश्च पर्षद्वादिभ्यामगृहीतम् अभि.स.भा.११४ख/१५३.
brda phrad pa
•सं. विज्ञपनम् — {gang la go bar bya ba nyid de brda phrad pa na mtha'o//} यत्र बोद्धुं भव्यता स विज्ञपनेऽन्तः वि.सू.२०क/२३; •वि. गमकः— {chos de yang ci rigs pa dang legs par 'jug par 'gyur ba dang brda phrad par}…{don dang ldan par ston to//} तञ्च पुनर्धर्मं यथार्हं सुप्रवेशं गमकं…अर्थोपसंहितञ्च देशयति बो.भू. १४०क/१८०; अवगन्ता— {brda phrad pa'o//} {brda sprod par byed pa'o//} अवगन्तुः । प्रत्यायकस्य वि.सू.९०क/१०८.
brda phrad pa nyid
बोद्धृत्वम् — {de'i ni brda phrad pa nyid do//} वोढृ(बोद्धृ)त्वमस्य वि.सू.१९ख/२२.
brda phrad par sla
= {brda phrad par sla ba/}
brda phrad par sla ba
वि. सुगमः — {lhag ma ni brda phrad par sla bas rnam par ma phye ba'o//} शेषं सुगमत्वान्न विपञ्चितम् अभि.भा.३०क/३२.
brda bya bar mi nus pa
वि. अशक्यसङ्केतः — {brda mi nus pa ni brda bya bar mi nus pa'o//} अशक्यसमयः अशक्यसङ्केतः त.प.८ख/४६३.
brda byas
= {brda byas pa/}
brda byas pa
भू.का.कृ. समितः — {de la ji ltar la lar de dag gi don thams cad thun mong ba'i sgra rnams bsre bar byed pa de bzhin du rig byed thams cad kyang la lar de dag gi 'dod pa'i dbang gis brda byas pa na/} {ci'i phyir 'chol bar mi 'gyur te} तत्र यथा क्वचित् तैः प्रयुक्ताः सङ्कीर्यन्ते शब्दाः, तथा सर्वार्थसाधारणाः सन्तो वैदिकाः क्वचित्तैरिच्छावशात् समिताः किं न सङ्कीर्येरन् त.प.१९८ख/८६३.
brda byed
= {brda byed pa/}
brda byed pa
•क्रि. समयः क्रियते — {sgra brjod nas brda byed la} नानुच्चार्य शब्दं समयः क्रियते त.प.१९५क/८५४; •सं. सङ्केतः — {rang gi mtshan nyid la brda byed pa ma yin la} न हि स्वलक्षणे सङ्केतः त.प.८ख/४६२; सङ्केतकरणम् — {brda ma bzung ba rnams la yod pa la sogs pa'i shes pa skye ba ma yin te/} {gzhan du na brda byed pa don med par 'gyur ro//} न ह्यगृहीतसमयानां सदादिप्रत्ययप्रसूतिः, अन्यथा सङ्केतकरणवैयर्थ्यं स्यात् त.प.२९२ख/२९७; •वि. समयकारः — {yod pa la sogs pa sgras ma bstan par yod pa la sogs pa des tha dad pa gzhan mtshon par bya ba'i phyir brda byed par nus pa yang ma yin la} न च शब्देनानुपदर्श्य सत्तादिकं तेन सत्तादिना भेदान् परमुपलक्षयितुं समयकारः शक्नुयात् त.प.३१४क/३४३; समयकृत् — {don thams cad dang thun mong ba'i sgra'i 'dod pa'i don gyi yul can nyid kyi thun mong ba'i sgra'i 'dod pa'i don gyi yul can nyid kyi brda} ({brda} ){byed pas byed do//} सर्वार्थसाधारणस्य शब्दस्येष्टार्थविषयमेव समयं समयकृत् करोति त.प.१९८ख/८६३; संवाचकः — {lag brda byed pa} हस्तसंवाचकः म.व्यु.७६८५.
brda sbyor mi nus
वि. अशक्यसमयः, अशक्यसङ्केतः — {sngon po la sogs bdag nyid la/} /{brda sbyor mi nus gzhan rten min//} अशक्यसमयो ह्यात्मा नीलादीनामनन्यभाक् । त.स.४६ख/४६२.
brda ma sprad pa
वि. असंज्ञप्तम् — {byang chub sems dpa' ni bdag gi bu'am chung ma dang}…{yongs su zin pa rnams legs par brda ma sprad pa'am}…{gzhan 'dod pa rnams la sbyin par yang mi byed do//} न च बोधिसत्त्वः स्वं पुत्रदारं …परिग्रहं सम्यगसंज्ञप्तम्…परेषामर्थिनामनुप्रयच्छति बो.भू.६४ख/८३.
brda ma byas
= {brda ma byas pa/}
brda ma byas pa
•वि. असङ्केतितः — {brda ma byas pa'i don la sgras sbyar bar bya ba yang ma yin te} न चासङ्केतितोऽर्थः शब्देन योज्यते त.प.८ख/४६२; •सं. = {brda ma byas pa nyid} असमितत्वम् — {sgra brjod par 'dod pa la brda ma byas pa'i phyir de ji ltar brda las de dang lhan cig 'brel ba nges par byed} शब्दस्य विवक्षायामसमितत्वात् कथं तया सह सम्बन्धः समयान्निश्चीयते त.प.१९५क/८५५.
brda ma bzung ba
वि. अगृहीतसमयः — {gang zhig gang la brda ma bzung ba de ni de la rtog pa dang bcas par 'gyur ba ma yin te} यद् यत्रागृहीतसमयं न तत् तत्र सविकल्पं भवति त.प.९क/४६३.
brda mi nus pa
•वि. अशक्यसमयः, — {brda mi nus pa ni brda bya bar mi nus pa'o//} अशक्यसमयः अशक्यसङ्केतः त.प.८ख/४६३; •सं. = {brda mi nus pa nyid} अशक्यसमयत्वम् — {dbang po'i shes pa la brda mi nus pa'i rigs pa gang yin pa de ni/} {de la yang mtshungs pa} य इन्द्रियज्ञाने न्यायः—अशक्यसमयत्वम्, स तस्यापि तुल्य एव त.प.१९क/४८४.
brda mi shes pa
वि. असमयज्ञः — {rig byed ni dbang po} ({dang por} ){thos pa na brda mi shes pa la rang nyid rang gi don rtogs par byed pa ma yin no//} न हि प्रथमे श्रुतोऽसमयज्ञस्य स्वयं स्वमर्थमावेदयते वेदः त.प.१६७ख/७९१.
brda tsam las byung ba
वि. सङ्केतमात्रभावी — {brda tsam las ni byung ba yi/} /{tshig dag gang du'ang 'brel pa med//} सङ्केतमात्रभाविन्यो वाचः कुत्र न सङ्गताः । त.स.९क/११३.
brda 'dzin pa
सङ्केतग्रहणम् — {gang gis phyis brda 'dzin pa la mkhas par 'gyur ba} यया पश्चात् सङ्केतग्रहणकुशला भवन्ति त.प.३क/४५०.
वि. साङ्केतिकः — {brda las byung ba ni brda yis byas pa'o//} सङ्केते भवाः साङ्केतिकाः त.प.३५५ख/४३०; द्र. {brda las byung ba/}
brda la ltos nas don gsal bar byed pa
वि. सङ्केतापेक्षार्थप्रकाशनः — {gang dag brda la ltos nas don gsal bar byed pa de dag ni 'brel pa rtag pa dang ldan pa ma yin te} ये सङ्केतापेक्षार्थप्रकाशनाः न ते नित्यसम्बन्धयोगिनः त.प.१९८क/८६२.
brda la blo byang ba
वि. व्युत्पन्नसङ्केतः — {dper na brda la blo byang ba rnams kyis bum pa'i don la rtog pa na bum pa'i sgra dang 'dres pa'i don snang ba yin no//} यथा व्युत्पन्नसङ्केतस्य घटार्थकल्पना घटशब्दसंसृष्टार्थावभासा भवति न्या.टी.४१क/४८.
brda la blo ma byang ba
वि. अव्युत्पन्नसङ्केतः — {dper na byis pa brda la blo ma byang ba rnams kyi rtog pa lta bu'o//} यथा बालकस्याव्युत्पन्नसङ्केतस्य कल्पना न्या.टी. ४१क/४८.
brda las byung
= {brda las byung ba/}
brda las byung ba
वि. साङ्केतिकः — {yang dag par blang ba brda las byung ba'i sems bskyed par tshigs su bcad pa} समादानसाङ्केतिकचित्तोत्पादे श्लोकः सू.भा.१३९ख/१६; साङ्केतिकी— {brda las byung ba bsnyad} ({mnyan} ){par bya} साङ्केतिकीं श्रुतिम् ।। कुर्याद् प्र.वृ.२९८क/४३; सामयिकः — {des ji ltar slob dpon gyis de dang der sgra dang don gyi 'brel ba brda las byung ba'am brda yin par gsungs she na} तत् कथं तत्र तत्राचार्याः सामयिकं समयं वा शब्दार्थसम्बन्धमाहुः त.प.१९५ख/८५५; सामयिकी — {grangs kyang brda las byung ba nyid yin gyi/} {dngos po ba ni ma yin te} सङ्ख्यापि सामयिक्येव, न वास्तवी त.प.३५४ख/४२७.
brda las byung ba can
वि. सङ्केतप्रभवः, ओ वा — {gang dang gang ngag gi don rtogs pa de ni brda las byung ba can yin te} या या वाक्यार्थप्रतिपत्तिः सा सङ्केतप्रभवा त.प.१६४क/७८२.
brda las byung ba'i sgra
साङ्केतिकशब्दः — {gang gi phyir brda las byung ba'i sgras brjod par bya ba nyid ni rnam par rtog pa'i yul nyid tsam dang rjes su 'brel pa yin no//} यस्माद्विकल्पविषयत्वमात्रानुबन्धिनी साङ्केतिकशब्दवाच्यता न्या.टी.७१क/१८४.
brda shes
संज्ञा, संख्याविशेषः म.व्यु.८०३४.
brda shes kun
सर्वसंज्ञा, संख्याविशेषः — {bye ba phrag brgya na ther 'bum zhes bya'o//}… {rnam par brda shes ldan phrag brgya na brda shes kun zhes bya'o//} शतं कोटीनामयुतं नामोच्यते…शतं विसंज्ञाग(व)तीनां सर्वसंज्ञा नामोच्यते ल.वि.७६ख/१०३.
brda shes chen po
महासंज्ञा, संख्याविशेषः म.व्यु.८०३५.
brdab
= {brdab pa/}
brdab khar
कांसपात्री, वाद्ययन्त्रविशेषः — {yul ma ga d+hA'i brdab khar}…{lag pas bsnun ma thag tu sgra 'byung zhing sgra rgyun ring du byung ngo //} मागधिकानां कांसपात्री…पाणिताडिता रणत्यनुरणति स्म ल.वि.१५६क/२३३.
brdab pa
•क्रि. दद्यात् — {lag pa lan gsum mnyes nas ni/} /{de nas lan drug se gol brdab//} त्रिस्परामृश्य हस्तेन षड् दद्याच्छोटिकास्ततः ।। स.उ.५.६२; •सं. तालः — ग्. {yon pa se gol brdabs pa yis/} /{mnyam par brdabs par grub par 'gyur/} / ग्. {yas pa yis kyang brdab par gsungs//} वामे छटकतालेन समतालेन सिद्ध्यति । दक्षिणेन तु तालोक्तम् स.दु.१७३/१७२; द्र.— {de bzhin du 'brug la sogs pa'i sgra yang pho long brdab pa'i tshul gyis song nas} तथा मेघादिशब्दस्यापि कदम्बगोलकन्यायेन प्रविसर्पतः त.प.१८५ख/८३२.
brdab par bya
क्रि. आस्फोटयेत्— {mchil lham dag brdab par mi bya'o//} नोपानहमास्फोटयेत् वि.सू.७४ख/९१.
brdabs
= {brdabs pa/}
brdabs pa
•क्रि. ( {rdeb pa} इत्यस्याः भूत.) पराहनति स्म — {lag pa g}.{yas pas lus thams cad la byugs nas tshul du shis par sa la brdabs te} दक्षिणेन पाणिना सर्वकायं परिमार्ज्य सलीलं महीं पराहनति स्म ल.वि.१५६क/२३२; •सं. १. तालः — ग्. {yon pa se gol brdabs pa yis/} /{mnyam par brdabs par grub par 'gyur/} / ग्. {yas pa yis kyang brdab par gsungs//} वामे छटकतालेन समतालेन सिद्ध्यति । दक्षिणेन तु तालोक्तम् स.दु.१७३/१७२; ताडः — {thal mo brdabs pa'am thal ba'am}… {yid kyis kyang mtshams gcod par byed do//} हस्तताडेन भस्मना… मनसा वा सीमाबन्धं करोति शि.स.७८ख/७७ २. आकोटनम् — {sgo glegs la brdabs pas nang na gnas pa la go bar bya'o//} अर्गटकाकोटनेनाभ्यन्तरस्थं बोधयेत् वि.सू.९ख/१०; •कृ. परिघट्टमानः — {'on te reg pa de ni rlung gis brdabs pa'i rma nyid des dmigs pa yin na} अथ वायुना परिघट्टमानस्य व्रणस्य तेनैवोपलभ्यते स स्पर्शः प्र.अ.८०क/८८.
brda'
= {brda/}
brda' gdags pa
वि. साङ्केतिकः म.व्यु.६५४७.
brda' shes
संज्ञा, संख्याविशेषः म.व्यु.८०३४.
brda' shes kun
सर्वसंज्ञा, संख्याविशेषः — {rnam par brda' shes ldan phrag brgya na brda' shes kun zhes bya'o//} शतं विसंज्ञावतीनां सर्वसंज्ञा नामोच्यते म.व्यु.७९७५; द्र. {brda shes kun/}
brda' shes chen po
महासंज्ञा, संख्याविशेषः म.व्यु.८०३५.
brda'i dus
सङ्केतकालः — {brda'i dus na yod pa'i mthong ba'i yul gyi dngos po nyid ni da ltar yod pa ma yin no//} न च सङ्केतकालभावि दर्शनविषयत्वं वस्तुनः सम्प्रत्यस्ति न्या.टी.४२क/५३; समयकालः — {brda'i dus su bdag gis bzung ba gang yin pa'i sgra'am don de nyid kyis don de nyid rtogs par bya'o snyam du sems la} ‘य एव समयकाले मया गृहीतोऽर्थः शब्दो वा, तेनैव तमेवार्थं प्रतिपादयामि’ इति त.प.१९५ख/८५६.
brda'i dus na yod pa
वि. सङ्केतकालभावी — {brda'i dus na yod pa'i sgra ni don med pa yin no//} सङ्केतकालभावी शब्दोऽनर्थकः त.प.१५२क/७५६.
brda'i tshe na skyes pa'i shes pa
सङ्केतकालोत्पन्नज्ञानम् — {brda'i tshe na mthong ba yang brda'i tshe na skyes pa'i shes pa'i yul nyid yin no//} सङ्केतकालदृष्टत्वं च सङ्केतकालोत्पन्नज्ञानविषयत्वम् न्या.टी.४४क/६९.
brda'i tshe na mthong ba
सङ्केतकालदृष्टत्वम् — {brda'i tshe na mthong ba yang brda'i tshe na skyes pa'i shes pa'i yul nyid yin no//} सङ्केतकालदृष्टत्वं च सङ्केतकालोत्पन्नज्ञानविषयत्वम् न्या.टी.४४क/६९.
brda'i tshe na yod pa
वि. सङ्केतकालभावी — {brda'i dus na yod pa'i mthong ba'i yul gyi dngos po nyid ni da ltar yod pa ma yin no//} न च सङ्केतकालभावि दर्शनविषयत्वं वस्तुनः सम्प्रत्यस्ति न्या.टी.४२क/५३.
brdar
= {brdar ba/}
brdar btags
= {brdar btags pa/}
brdar btags can
वि. साङ्केतिकम् — {rjes dpag nyid la brten nas ni/} /{brdar btags can nyid phal pa 'o//} गौणं साङ्केतिकं चैवमनुमानत्वमाश्रितम् । त.स.५४ख/५२७.
brdar btags chos nyid thob pa
वि. सङ्केतधर्मतालब्धम् — {brdar btags chos nyid thob pa ste/} /{sdom par gnas pa rnams la yod/} /{tshul khrims} सङ्केतधर्मतालब्धं संवरस्थेषु विद्यते । शीलम् सू.अ.२००ख/१०२.
brdar btags pa
•वि. साङ्केतिकः — {re zhig 'di ni don dam pa'i chos mngon pa'o//} {brdar btags pa ni} एष तावत् पारमार्थिकोऽभिधर्मः । साङ्केतिकस्तु अभि.भा. २७क/११; {don dam pa dang brdar btags pa'i shes pa sngon du 'gro ba} पारमार्थिकसाङ्केतिकज्ञानपूर्वङ्गमः बो.भू. १३८क/१७७; {kho bo cag gi brdar btags pa'i don dag la brda'i dbang gis rab tu 'jug pa'i phyir mngon par zhen pa med pa kho na'o//} अस्माकं तु साङ्केतिकेष्वर्थेषु सङ्केतवशात् तात्य(?वृत्तिरित्यन)भिनिवेश एव वा. न्या.३२९ख/३२; सङ्केतितः — {sgra rnams kyis ni brdar btags ston/} /{de ni tha snyad ched du byas//} शब्दाः सङ्केतितं प्राहुर्व्यवहाराय स स्मृतः प्र.वृ.२८६ख/२९; समितः— {brda dran ji ltar brdar brtags} ({btags} ){pa/} /{grub pa'i don du 'dod pa dang //} यथासमितसिद्ध्यर्थमिष्यते समयस्मृतिः । प्र.वा.१२५ख/२.१८९; द्र. {brdar byas pa/} ।। •सं. सङ्केतः — {de la chos su brdar btags pa ni 'di yin te/} {'di lta ste/} {'di yod na 'di 'byung} तत्रायं धर्मसङ्केतो यदुत ‘अस्मिन्सतीदं भवति’ त.प.१४२ख/१४.
brdar btags med pa
वि. असमितः — {khyad par brdar brtags} ({btags} ){med 'dzin na/} /{de la dran pa don ci yod//} भेदश्चासमितो ग्राह्यः स्मृतिस्तत्र किमर्थिका ।। प्र.वा.१२५ख/२.१८९.
brdar brtags
द्र.— {brdar btags pa/}
brdar gdags pa
साङ्केतिकः म.व्यु.६५४७.
brdar ba
भू.का.कृ. घृष्टः — {nges par brdar dang phye mar byas kyang zad pa nyid mi 'gyur} निर्घृष्टा कणशः कृतापि …नैव प्रयाति क्षयम् अ.क.४ख/५०.३३.
brdar bya bar nus min
वि. अशक्यसमयः — {rang gi mtshan nyid 'di dag kun/} /{brdar bya bar ni nus min te//} अशक्यसमयं चेदं सर्वमेव स्वलक्षणम् । त.स.३३क/३४४.
brdar bya ma yin
कृ. अव्यपदेश्यम् — {gsal ba'ang brdar bya ma yin phyir/} /{de'i sgo nas kyang de yod min//} व्यक्तेश्चाव्यपदेश्यत्वात् तद्द्वारेणापि नास्त्यसौ ।। त. स.३६ख/३८२.
brdar byas pa
•वि. सामयिकः, ओ की— {des na de rnams rtags gnas} ({gsum} ){pa'i/} /{gnas pa'i brda ni byas pa yin//} सामयिक्येव तेनैषा लिङ्गत्रितयसंस्थितिः ।। त. स.४२क/४२७; •भू.का.कृ. समितः — {skyes pa yang rnam pa gzhan du brdar byas pa yang de las gzhan pa'i skyes bu'i chos dang 'dra bar 'gal ba med pa can yin no//} उत्पन्नोऽप्यन्यथा समितो नोपरोधी, तदन्यपुरुषधर्मवत् प्र.वृ.३२५क/७५; द्र. {brdar btags pa/}
brdar byed pa
सङ्केतकरणम् — {bye brag shes na brdar byed pa'i/} /{'dod pa} भेदज्ञाने सतीच्छा हि सङ्केतकरणे त. स.२९ख/३१०.
brdar shes pa ma yin pa
वि. अज्ञातसमयः — {brdar shes pa nyid ma yin yang /} /{de las don rtogs 'gyur ba yin//} अज्ञातसमयस्यापि भवेदर्थगतिस्ततः ।। त.स.५५ख/५३५.
वि. चप्रडा — {rta dmu rgod dang ma yin pa dang /} {ba brdung kus ma dang ma yin pa dang} न चण्डेनाश्वेन, न चण्डया गवा श्रा.भू.४८ख/१२२; द्र. {rdung khus ma/} {rdung rgus/}
brdung ba
१. आरोपणम्— {gzhu brdung ba} धनुरारोपणम् म. व्यु.५३४७ २. संकुट्टका म.व्यु.६८४९; द्र. {rdung ba/}
brdung bar bya ba
कृ. वाद्यम् — {rdza rnga la sogs pa brdung bar bya ba rnams} मुरजादिवाद्यानि बो.प.६२ख/२७.
brdungs
= {brdungs pa/}
brdungs pa
•भू.का.कृ. ताडितम् — {rnga brdungs pa} भेर्यस्ताडिताः वि.व.२०७क/१.८१; पराहतम् — {lha'i rol mo'i cha byad dag kyang brdungs so//} दिव्यानि वाद्यभाण्डानि पराहतानि अ.श.१८७क/१७२; आकोटितम्— {gaN+DI brdungs} गण्डी आकोटिता लो.को.१३२६; संप्रवादितम् — {rol mo mkhan mkhas pas brdungs shing blangs na sgra 'jam zhing snyan pa yid du 'ong ba dag 'byung ba} कुशलैर्गन्धर्वैः संप्रवादितस्य वल्गुर्मनोज्ञो रञ्जनीयो निर्घोषो निश्चरति अ.सा.४२६क/२४०; कुट्टितम् — {bu ram shing brdungs pa ltar brdungs sam} इक्षुकुट्टितवद्वा कुट्ट्यमानस्य शि.स.१०२क/१०१; घट्टितम् — {ma brdungs pa} अघट्टिताः म.व्यु.६६२९; विघट्टितम् — {khyod kyis sgo ni brdungs pa na//} त्वया द्वारि विघट्टिते अ.क.६६क/६.१५४; •वि. कुट्टकः — {zangs brdungs pa} ताम्रकुट्टकः अ.को.२.१०.८; कुट्ट्यमानः — {bu ram shing brdungs pa ltar brdungs sam} इक्षुकुट्टितवद्वा कुट्ट्यमानस्य शि.स.१०२क/१०१; {sgra yang brdungs pa'i rdzas la yod pas de mtshungs so//} क्वथ्य(?कुट्ट्य)मानद्रव्यशब्देऽपि समानमेतत् प्र.अ.१६६क/५१६; ताडयन्ती — {btsun mo yang}… {lag pa gnyis kyis brang brdungs te} देवी च…बाहुभ्यामुरस्ताडयन्ती सु.प्र.५७क/११३.
अस्त्रम् मि.को.४६ख; {rdeg byed kyi mtshon cha spyi'i ming} बो.को.१४८६.
brdeg 'chos pa
प्रपतितः म.व्यु.६७२३.
brdeg pa
•क्रि. ( {rdeg pa} इत्यस्याः भवि.) ताडयेत् — {tho ba rab tu drag po yis/} /{brtul zhugs can gyis snying gar brdeg/} मुड्गरेण प्रचण्डेन उरसि ताडयेद् व्रती । गु.स. १२९क/८४; •सं. १. प्रहारः — {lus la brdeg pa'am btson rar 'jug pa'am} कायप्रहारात्, चारके प्रक्षेपात् बो.प.१०८क/७८; {ka ba la brdeg par mi bya'o//} न स्तम्भे प्रहारं दद्यात् वि.सू.४०ख/५१; प्रहारदानम् म.व्यु.८४७१ २. तर्जनम् — {byis pa rnams kyis spyos pa dang brdeg pa dang} आक्रोशांस्तर्जनांश्चैव…बालानाम् स.पु. १०२ख/१६४; * •भू.का.कृ. ताडितम्— {brdeg}({sa} ){kyang slar brdeg par mi bya} ताडितेन न प्रतिताडितव्यम् म. व्यु.८७१२; हतः म.व्यु.५३५३; संताडितम् लो.को.१३२६; द्र. {brdegs pa/}
brdeg par bya
•क्रि. प्रहरेत् — {brdeg par bya ba gzhan yin la gzhan la brdeg par mi bya'o//} नान्यत्र प्रहर्तव्येऽन्यत्र प्रहरेत् वि.सू.४०ख/५१; • = {brdeg par bya ba/}
brdeg par bya ba
•क्रि. ताड्यते — {'di la}… {rdeg par byed pa dang brdeg par bya ba 'ga' yang med de} नात्र कश्चिद्यः…ताडयति वा ताड्यते वा श्रा.भू.१३८ख/३७८; •कृ. प्रहर्तव्यम् — {brdeg par bya ba gzhan yin la gzhan la brdeg par mi bya'o//} नान्यत्र प्रहर्तव्येऽन्यत्र प्रहरेत् वि.सू.४०ख/५१.
brdeg spyad
प्रहारः — {chos 'chad tshul gyis brdeg spyad bsgrubs pas sgrib pa dag ni sel bar mdzad} धर्माख्याननयप्रहारविधितः संचोदयत्यावृतिम् र.वि.१०८ख/६६.
brdegs
= {brdegs pa/}
brdegs pa
•सं. प्रहारः — {tho ba brdegs pa la sogs pa} मुड्गरप्रहारादि त.प.१६२ख/७८०; {mtshon gyis brdegs pa la sogs pa} शस्त्रप्रहारादयः प्र.अ.५७ख/६५; {drag tu brdegs pa} गाढप्रहारः शि.स.१०१ख/१०१; आघातः — {gang la brdegs kyang so sor ni/} /{'gyes par mi 'gyur} आघातेऽपि पृथग्भावो यस्या न प्र.अ.८६ख/९४; ताडनम् — {brdegs par gyur kyang bzod par chags//} ताडनेऽपि क्षमासक्ताः अ.क.२५२ख/२९.६६; •भू.का.कृ. प्रहरितवान् — {bdag cag gis bcom ldan 'das kyi nyan thos snod du gyur pa dang snod du ma gyur pa rnams la brdegs/} {bsnun to//} (?) वयं भगवतः श्रावकानपात्रभूतान् पात्रभूतांश्च प्रहरितवन्तः शि.स.४४क/४२; आहतम्— {brdegs na g}.{yo bar mi 'gyur ba'i/} /{sems can de ni gang yang med//} न हि तद्विद्यते भूतमाहतं यन्न कम्पते ।। जा.मा.१८९ख/२२०; प्रहृतम् — {rkang pa'i mthe bo'am yungs kar ram rtswa dag gis brdegs na'o//} पादाङ्गुष्ठसर्षपतूलिकाभिः प्रहृतौ वि.सू.४०ख/५१; ताडितम् — {brdegs kyang slar mi rdeg} ताडितो न प्रतिताडयति शि.स.१०४क/१०३; वादितम् — {brdegs kyang phyir mi brdeg pa} वादितो न प्रतिवादयति श्रा.भू.५३ख/१३०.
•कृ. लेह्यम् — {zas 'dod pa rnams la kha zas kyi sbyin pa byed do//}…{bldag pa 'dod pa rnams la bldag pa dang} अन्नार्थिभ्योऽन्नं ददामि… लेह्यार्थिभ्यो लेह्यम् ग.व्यू.१३ख/१११; अ.श.३क/२; •वि. अवलेहकः — {lag pa mi bldag pa} न हस्तावलेहकम् म.व्यु.८५८७.
bldags
= {bldags pa/}
bldags pa
भू.का.कृ. लीढः — {de nas de'i rkang pa gnyis la bram ze rnams kyi lces bldags so//} ततोऽस्य ब्राह्मणैर्जिह्वया पादौ लीढौ वि.व.२१२ख/१.८७.
= {bsdad pa/} {bsdad de/} {o nas/} {o cing} उपविश्य— {phyag 'tshal nas ni mdun bsdad de//} उपविश्य प्रणम्याग्रे अ.क.१५९क/१७.२२; {rdo ba'i gzhi la bsdad nas ni//} उपविश्य शिलातले अ.क.१०३क/१०.३९; स्थित्वा— {dngos po 'ga' zhig mngon par 'dod pa sgrub pa'i phyir bsdad cing bsdad cing 'jug pa de ni} यद् वस्तु स्थित्वा स्थित्वा प्रवर्त्ततेऽभिमतसाधनाय तद् प्र.अ.३१क/३५; आस्थाय लो.को.१३२७.
bsdad pa
•भू.का.कृ. अवस्थितम् — {de}… {der song ste bsdad pa dang} स तत्प्रदेशं पूर्वमेव गत्वावस्थितः वि.व.११८ख/२.९८; स्थितम् — {lhung bzed bzed nas sgor bsdad pa dang} द्वारे स्थितेन पात्रं प्रसारितम् वि.व.१६४ख/१.५३; आस्थितम् — {ba lang skyong ba'i khang pa der/} /{cung zad dus ni de yis bsdad//} गोपालभवने तत्र स कंचित्कालमास्थितः । अ.क.३४५क/४५.३३; •सं. स्थानम्— {bskul ba dang bsdad pa lhag gam} ({lhags sam} ) {khas ma blangs na'o//} परं (?) चोदनेन स्थानेऽभ्युपेते वागृहीतौ वि.सू.२५क/३१.
bsdad par bya
क्रि. तिष्ठेत् — {de'i 'og tu lan gsum gyi bar du phyogs su bsdad par bya'o//} तत आतृतीयमुद्देशे तिष्ठेत् वि.सू.२५क/३१; अवतिष्ठेत् — {rgan rims bzhin la phyag byas nas}… {bsdad par bya'o//} (?) चतुरो वृद्धान् वन्दित्वावतिष्ठेत् वि.सू.७१क/८८.
bsdam par bya
= {bsdam par bya ba/}
bsdam par bya ba
कृ. संवरकरणीयम् — {bsdam par bya bas kyang yin gyi} संवरकरणीयेनापि वि.सू.८२क/९९; संवरः करणीयः — {phyin chad kyang bsdam par bya'o//} आयत्याञ्च संवरः करणीयः बो.भू.९७ख/१२४.
•सं. १. बन्धनम् — {'khor ba'i btson rar bsdams pa'i nyam thag rnams//} भवचारकबन्धनो वराकः बो.अ.२क/१.९; प्रग्रहः — {de ltar des bsdams pa glod pa dang slob ma de dag gis} इति मुक्तप्रग्रहास्तेन ते छात्राः जा.मा.७०क/८१; यन्त्रणम् — {brtul zhugs kyis bsdams btang ba de//} सः… संत्यक्तव्रतयन्त्रणः अ.क.२१६क/८८.२९; यन्त्रणा — {gnyen gyi 'ching bas bsdams pa dag}… / ग्. {yo ldan dag gis bzod ma yin//} बन्धुबन्धनयन्त्रणाम् । न सहन्ते तरङ्गिण्यः अ.क.२३१ख/८९.१३० २. नियमः— {gdams pa ma zhig pas na mtshams ma bye//} अमुक्तसन्धिर्नियमाविखण्डनाद् जा.मा.१७८ख/२०८; नियमनम् — {smra ba'i dus la bab pa na}…{rkang lag dang mgo dang gdong gi 'gyur ba}…{bsdams pa'i dran pa} भाषणकाले… हस्तपादशिरोमुखविकारनियमनस्मृतिः शि.स.६८क/६७; संयमः — {dbang po bsdams pa} इन्द्रियसंयमः शि.स.६८क/६७; संयमनम् — {tshig ngan bsdams pas mi snyan sgra mi 'byin//} असद्वचःसंयमनादकूजनः जा.मा.१७८ख/२०८; •भू.का.कृ. बद्धः — {chags pa yis/}… /{bsdams pa} रागेण बद्धः अ.क.१७०ख/१९.८३; {khyod ni 'gro ba'i nyon mongs dag /dgrol} {slad yun ring thugs rjes bsdams//} त्वं जगत्क्लेशमोक्षार्थं बद्धः करुणया चिरम् । श.बु.११२क/५८; अवबद्धः — {'khor ba'i btson rar bsdams pa rnams spro bar bya ba'i phyir} संसारचारकावबद्धानामुत्साहनार्थम् प्र.प. ७५ख/९५; निबद्धः — {sgo ni rdo ba yis}… {bsdams pa 'dir} शिलानिबद्धद्वारेऽस्मिन् अ.क.१४६ख/१४.८६; यतः — {de yi rjes 'brang nyid gyur nas/} /{brtul zhugs kyis bsdams rnam par rgyu//} तस्यैवानुचरो भूत्वा विचचार यतव्रतः ।। अ.क.३२८ख/४१.४८; संवृतः — {ji ltar na so sor thar pa'i sdom pas bsdams pa yin zhe na} कथं प्रातिमोक्षसंवरसंवृतो भवति श्रा.भू.१६क/३७; {sdom pas bsdams pa} संवरसंवृताः शि.स.५०क/४७; यन्त्रितः — {phu bo'i bka' yis bsdams pa yis/} /{zla bas ji zhig ltar stes bzung} ({der gsungs})// चन्द्रः कथंचित्तत्राह ज्येष्ठशासनयन्त्रितः ।। अ.क.१९६ख/८३. ११; {de la gus pas bsdams pa de//} सः…तद्भक्तियन्त्रितः अ.क.३०३ख/३९.७३; {gnyen gyi 'ching bas bsdams rnams kyis//} बन्धुबन्धनयन्त्रिताः अ.क.१६३क/१८. १८; संयतः — {srog chags 'byung po rnams la bsdams//} प्राणिभूतेषु संयतः ल.वि.१८२क/२७६; निविष्टः — {mi rnams nor ni dngul chu'i thigs pa khu tshur dag gis bsdams pa'i rnam par mthong //} दृष्टं मुष्टिनिविष्टपारदकणाकारं नराणां धनम् अ.क.१८४क/२१.१; गुप्तः — {dbang po rnams kyi sgo bsdams pa} इन्द्रियैर्गुप्तद्वारः श्रा.भू.२५ख/६४; निपीडितः — {khu tshur gyis mthe bo bsdams pa dag} अङ्गुष्ठौ मुष्ट्या निपीडितौ वि.प्र. १७३ख/३.१७१; •वि. विबन्धितः — {ji ltar pad ma la chags pa'i/} /{bung ba la sogs bsdams pa rnams//} यथा पद्मेष्वासक्ता भ्रमरादया विबन्धिताः । स.दु.१६३/१६२.
bsdams pa dang bral
वि. विशृङ्खलः — {bA rA Na sIr tshong dpon gyi/} /{bu bzhi dag ni byung gyur te/} /{dpal ldan bsdams pa dang bral zhing //} वाराणस्यां… चत्वारः श्रेष्ठितनया बभूवुः श्रीविशृङ्खलाः ।। अ.क.३४०ख/४४.५०.
bsdams pa med pa
वि., अव्य. अयन्त्रितम् — {cung zad bdag gis nus pa gang /} /{de ni bsdams pa med par brjod//} यत्तु शक्यं मया किंचित्तदयन्त्रितमुच्यताम् ।। अ.क.२४ख/५२.५५; विशृङ्खलम् — {dus kyi rtse dga' g}.{yo ba yis/} /{gzings ni bsdams pa med par gyur//} अभूत् । तत्र प्रवहणं कालदोलाकेलिविशृङ्खलम् ।। अ.क.१९०क/८१.७; निरर्गलम् — ग्. {yo ldan bsdams pa med pa yi/} /{chu klung bud med thun mong nyid/} /{gang la pha yis khrus byas te/} /{bu ni khrus byed min nam ci//} सरित्साधारणा नार्यस्तरङ्गिण्यां निरर्गलम् । यस्यामेव पिता स्नाति तस्यां न स्नाति किं सुतः ।। अ.क.२३४ख/८९.१६१.
bsdams par bya ba
•कृ. संवरकरणीया म.व्यु.८६४१; •सं. संवरणम् — {bsdams par bya ba'am 'dis sdom par byed pas na sdom pa ste} संवरणं संव्रियते वा अनेनेति संवरः बो.प.४३क/२.
bsdigs
= {bsdigs pa/}
bsdigs pa
•क्रि. ( {sdigs} इत्यस्याः भूत.) (?) तर्जयति — {bdud kyi tshogs chos la 'tshe bar byed pa gang la sdigs mdzub kyis bsdigs pa} यं तर्जयति तर्जन्या मारवृन्दं धर्मविहेठकम् वि.प्र.१४५ख/३.८८; भीषयते — {de nas des mig mi sdug par bsgyur te bcom ldan 'das la bsdigs so//} ततो विकृतनयना भूत्वा भगवन्तं भीषयते अ.श.२७४क/२५१; •सं. तर्जनम् — {gzhan dag la gsod pa dang 'ching ba dang gcod pa dang rdeg pa dang smod pa dang bsdigs pa la sogs pa byed pa} परेषां वधबन्धनच्छेदनताडनकुत्सनतर्जनादिकया बो.भू.४ख/४; तर्जना — {co 'dri ba dang bsdigs pa dang /} /{mi bsngags pa dang mi snyan pa//} उच्चग्घनां तर्जनां च अवर्णमयशांसि च । शि.स.३१ख/२९; ताडनम् लो.को.१३२८; •क्रि. १. तर्जितवान् — {bdag cag gis bcom ldan 'das kyi nyan thos rnams la tshig gis bsdigs so//} वयं भगवतः श्रावकान् वचनैस्तर्जितवन्तः शि.स.४४क/४२; तर्जितः — {bud med kyis bsdigs pa'i mi de} स मातृग्रामेण तर्जितः पुरुषः शि.स.५१ख/४९; सन्तर्जितः — {tshig rtsub pos bsdigs} रूक्षाक्षरवचनसन्तर्जितः जा.मा.८ख/८ *२. तर्जनीयम् — {bsdigs} ({bsdig} ){pa'i las sam smad pa'i las sam bskrad pa'i las sam} तर्जनीयं कर्म निगर्हणीयं प्रवासनीयम् वि.व.२४३ख/२.१४४; म.व्यु.८६४२.
bsdigs shing
संतर्जयन् — {rgyal po de drang srong de la bsdigs shing khro ba'i shugs kyis ral gri phyung ste} स राजा तमृषिवरं संतर्जयन् रोषवशान्निष्कृष्य खड्गम् जा.मा.१६९क/१९५.
bsdigs par bya
क्रि. तर्जयेत्— {'thab krol byed pa la las kyis bsdigs} ({bsdig} ){par bya'o//} कलहकारकं तर्जयेयुः कर्मणा वि.सू.८४ख/१०२.
bsdu
= {bsdu ba/}
bsdu ba
१. संग्रहः — {de bzhin du tshul khrims la sogs pa shes rab la thug pa ji skad bstan pa gzhan dag gi sbyar ba dang bsdu ba yang ci rigs par rig par bya'o//} एवमन्येषां शीलादीनां प्रज्ञावसानानां यथानिर्दिष्टानामवतारः संग्रहश्च यथायोगं वेदितव्यः बो.भू.११५क/१४८; {slob ma la sogs pa bsdu ba} शिष्यादीनां संग्रहः वि.प्र.१०१ख/३.२३; संग्रहणम्— {khyod ni rtag tu legs pa'i legs bshad rnams bsdu la rab tu 'bad pa} साधुसुभाषितानां तवानिशं संग्रहणे प्रयत्नः अ.क.३१क/५३.३६; परिग्रहणम् — {sogs pa zhes bya ba'i sgras ni rnam par smin pa'i rgyu la sogs pa yang bsdu ste} आदिशब्देन विपाकहेत्वादीनां परिग्रहणम् अभि.स्फु.११५ख/८०८; ग्रहणम्— {de'i phyir phung po gzhan bsdu ba'i don du sogs pa zhes bya ba'i sgra smos dgos so//} अतोऽन्यस्कन्धग्रहणार्थमादिशब्द इति अभि.स्फु.९६क/७७३; सङ्कर्षणम् — {btsun pa shA ra dwa ti'i bu 'ong ba zhes bya ba de ni bsdu ba'i tshig go/} अगतिरिति भदन्त शारद्वतीपुत्र सङ्कर्षणपदमेतत् प्र.प.३७ख/४१; संग्राहः — {yongs su gyur dang dus dang dbyibs/}…/{bar ma do dag bsdu ba ni/} /{gang rtog de dag mkhas ma yin//} परिणामकालसंस्थानं …अन्तराभवसंग्राहं ये कल्पन्ति न ते बुधाः ।। ल.अ.१६६क/११९; सङ्गीतिः — {'grel bshad dag dang bsdu ba mdzad pa} टीकासङ्गीतिकाराः वि.प्र.१०९क/१, पृ.४; सन्निधिः — {longs spyod rnams sgrub pa dang bsrung ba dang bsdu ba dang}…{grogs byed du 'gro bar byed kyi} भोगानामर्जने रक्षणे सन्निधौ…सहायीभावं गच्छति बो.भू.४ख/४; उपचयः — {slob dpon nyid kyis kyang ji ltar zhes bya ba rgyas par gtan tshigs su bsdu ba bshad de} यथा खल्वपीति । विस्तरेणाचार्य एवोपचयहेतुमाह अभि.स्फु.११८क/८१४; अभिसंक्षेपः — {mal dang stan bshams pa dang de dag nyid bsdu ba dang} शयनासनप्रज्ञप्तिः । तस्यैव चाभिसंक्षेपः श्रा.भू.१६ख/३८ २. समुदायः— {bsdu ba'i don} समुदायार्थः वा.टी.६३क/१७; समुच्चयः — {bsdu ba'i don} समुच्चयार्थः वा.टी.५१ख/३; त.प.२७६क/२६६; समासः — {bsdu ba'i don gyis thob pa'i rtog pa} समासार्थलभ्यां कल्पनाम् त.प.४क/४५३ ३. सन्निपातः — {dge 'dun bsdu ba'i phyir ni rgyud gsum dang de snyed kyi tog dag go/} सङ्घसन्निपातार्थं तिस्रो घुमास्तावन्तः प्रहाराः वि.सू.५६ख/७१; आगमः — {bsdu ba'i phyir gaN+DI brdung ngo //} गण्डीदानञ्चागमाय वि.सू.५६ख/७१ ४. संहारः — {phyi dang lus la dbyer med pa bsdu ba dang ni spro ba'i slad du} बाह्यदेहेष्वभिन्नं संहारस्फारहेतुम् वि.प्र.२०४ख/१.९४; निधनता — {gzhan brtags pa'i dkyil 'khor la spro ba dang bsdu ba ni} परे कल्पितमण्डले स्फरणं च निधनता च वि.प्र.४५ख/४.४७ ५. समासः — {der ni las 'dzin pa'i bsdu ba bya ste} तत्र कर्मधारयः समासः कार्यः त.प.१६३क/७८०.
bsdu ba'i phyir
संग्रहाय म.व्यु.८३४७.
bsdu ba med pa
वि. असमस्तम् — {zhes bya ba'am bsdu ba med pa nyid yin te} ( समासः ।) असमस्तमेव वा त.प.१४६क/१९.
bsdu ba mdzad pa
सङ्गीतिकारः — {rdo rje theg par mtha' dag ni/} {'grel bshad dag dang bsdu ba mdzad pa rdo rje mchog 'dzin bdag 'dra'i byang chub sems dpa' ste} वज्रयाने समस्ताः टीकासङ्गीतिकारा वरकुलिशधरा मादृशा बोधिसत्त्वाः वि.प्र.१०९क/१, पृ.४.
bsdu ba'i dngos po
संग्रहवस्तु — {de nas bsdu ba'i dngos po bzhi bsam par bya ste/} {sbyin pa dang snyan par smra ba dang don spyod pa dang don mthun pa'o//} ततश्चत्वारि संग्रहवस्तूनि चिन्तयेत्, दानं प्रियवाक्यमर्थचर्यां समानार्थतामिति वि.प्र.३२क/४.५; {bsdu ba'i dngos po dang ldan pa bzhi ni nyi ma dang 'dra te/} {gdul ba'i lo tog yongs su smin par byed pa'i phyir ro//} संग्रहवस्तुसहगतो दिनकरसदृशो विनेयसस्यपरिपाचनात् सू.भा.१४१क/१८.
bsdu ba'i dngos po bzhi
चत्वारि संग्रहवस्तूनि — १. {sbyin pa} दानम्, २. {snyan par smra ba} प्रियवाक्यम्, ३. {don spyod pa} अर्थचर्या, ४. {don mthun pa} समानार्थता वि. प्र.३२क/४.५.
bsdu ba'i dngos po dang ldan pa
वि. संग्रहवस्तुसहगतः — {bsdu ba'i dngos po dang ldan pa ni nyi ma dang 'dra ste/} {gdul ba'i lo tog yongs su smin par byed pa'i phyir ro//} संग्रहवस्तुसहगतो दिनकरसदृशो विनेयसस्यपरिपाचनात् सू.भा.१४१क/१८.
bsdu ba'i dngos po bzhi la yun ring po nas 'dris par byas pa
वि. चतुर्षु संग्रहवस्तुषु दीर्घरात्रकृतपरिचयः, बुद्धस्य — {sangs rgyas bcom ldan 'das thugs rje chen po dang ldan pa}…{bsdu ba'i dngos po bzhi la yun ring po nas 'dris par byas pa} बुद्धानां भगवतां महाकारुणिकानां…चतुर्षु संग्रहवस्तुषु दीर्घरात्रकृतपरिचयानाम् अ.श.१०क/८.
bsdu ba'i dngos pos zin pa'i thabs la mkhas pa
संग्रहवस्तुसंगृहीतोपायकौशल्यम् लो.को.१३२८.
bsdu ba'i dngos pos sems can thams cad sdud pa can rnams
पा. संग्रहवस्तुसर्वसत्त्वसंग्राहकाः, बोधिसत्त्वस्यावेणिकधर्मविशेषः मि.को.१०७क; द्र. {bsdu ba'i dngos pos sems can thams cad sdud pa rnams/}
bsdu ba'i dngos pos sems can thams cad sdud pa rnams
पा. संग्रहवस्तुसर्वसत्त्वसंग्राहकाः, बोधिसत्त्वस्यावेणिकधर्मविशेषः — {byang chub sems dpa'i chos ma 'dres pa bco brgyad}… {bsdu ba'i dngos pos sems can thams cad sdud pa rnams} अष्टादशावेणिकबोधिसत्त्वधर्माः…संग्रहवस्तुसर्वसत्त्वसंग्राहकाः म.व्यु.७९३; द्र. {bsdu ba'i dngos pos sems can thams cad sdud pa can rnams/}
bsdu ba'i de kho na
पा. संग्रहतत्त्वम्, तत्त्वभेदः — {de kho na rnam pa bcu ste/} {'di lta ste/} {rtsa ba'i de kho na dang}…{bsdu ba'i de kho na dang}…{mkhas pa'i de kho na ste} दशविधं तत्त्वम्, यदुत — मूलतत्त्वम्…संग्रहतत्त्वम्…कौशल्यतत्त्वञ्च म.भा.१०ख/८३.
bsdu ba'i don
समुदायार्थः — {zhes bya ba bsdu ba'i don yin no//} इति समुदायार्थः वा.टी.६३क/१७; समुच्चयार्थः — {kyang gi sgra ni bsdu ba'i don nam khyad par bsdu ba'i} ({khyad par ston pa'i} ){don to//} अपिशब्दः समुच्चयार्थः, अतिशयद्योतनार्थो वा वा.टी.५१ख/३; समासार्थः — {'dis ni bsdu ba'i don gyis thob pa'i rtog pa nyid bstan te} अनेन समासार्थलभ्यां कल्पनामेव निर्दिशति त.प.४क/४५३.
bsdu ba'i sdom
संग्रहे उद्दानश्लोकः — {pha rol tu phyin pa rab tu dbye ba'i bsdu ba'i sdom ni} पारमिताप्रभेदसंग्रहे उद्दानश्लोकः सू.भा.१९५ख/९७.
bsdu ba'i tshig
सङ्कर्षणपदम् — {btsun pa shA ra dwa ti'i bu 'ong ba zhes bya ba de ni bsdu ba'i tshig go/} {btsun pa shA ra dwa ti'i bu 'gro ba zhes bya ba de ni bsal ba'i tshig go/} अगतिरिति भदन्त शारद्वतीपुत्र सङ्कर्षणपदमेतत् । गतिरिति भदन्त शारद्वतीपुत्र निष्कर्षणपदमेतत् । प्र.प. ३७ख/४१.
bsdu ba'i tshig rnam par sbyar ba
समासविग्रहः — {'di la yul sems dang sems las byung ba rnams dang /} {rdzas kyi rang gi mtshan nyid dang /} {da ltar byung ba rnams dang /} {pha rol gyi rgyud dang /} {'dod pa dang gzugs dang ldan pa yin pa rnams} ({dang ldan pa ma yin pa rnams} ){zhes bsdu ba'i tshig rnam par sbyar te} द्रव्यस्य स्वलक्षणं च चित्तचैत्ताश्च प्रत्युत्पन्नाश्च परसन्ततिश्च कामरूपप्रतिसंयुक्ताश्चाप्रतिसंयुक्ताश्च विषयोऽस्येति समासविग्रहः अभि.स्फु.२५०ख/१०५५.
bsdu ba'i tshigs su bcad pa
संग्रहश्लोकः— {zhes bya ba ni bsdu ba'i tshigs su bcad pa dag go/} इति संग्रहश्लोकाः प्र.अ.७५क/८३; द्र. {bsdu bar tshigs su bcad pa/}
•क्रि. १. क्रियते संग्रहः — {kun mkhyen de la phyag 'tshal nas/} /{de nyid rnams ni bsdu bar bya//} तं सर्वज्ञं प्रणम्यायं क्रियते तत्त्वसंग्रहः ।। त.स.२क/३; अन्तर्भाव्यते — {ma rig pa ni 'dod pa nye bar len pa dang bdag tu smra ba nye bar len pa dag gi nang du bdag nyid ji lta ba bzhin du bsdu bar bya'o//} अविद्या कामोपादानात्मवादोपादानयोर्यथास्वमन्तर्भाव्यते अभि.स्फु.१२९क/८३३ २. संक्षिपेत् — {sems ni nang du bsdu bar bya//} प्रत्यात्मं संक्षिपेच्चित्तम् सू.अ.१९१क/८९; अभिसंक्षिपेत् — {gnas mal bsdu bar bya'o//} अभिसंक्षिपेत् शयनासनम् वि.सू.३१ख/४०; संग्रहेत् — {phyi nas slob ma la sogs pa bsdu bar bya'o//} पश्चात् संग्रहेच्छिष्यादिकम् वि.प्र.१०८क/३.३१; समाजयेत् — {sangs rgyas thams cad bsdu bar bya//} सर्वबुद्धान् समाजयेत् स.दु. १७३/१७२; •= {bsdu bar bya ba/}
bsdu bar bya ba
कृ. संग्राह्यम् — {bsdu bar bya ba'i skabs rdzogs te} ( इति) संग्राह्यगतम् वि.सू.४ख/४; सन्निषाद्यम् — {bsdu bar bya ba dag la go bar bya'o//} सन्निषाद्यानां बोधनम् वि.सू.८३ख/१०१.
bsdu bar tshigs su bcad pa
संग्रहश्लोकः — {rigs rab tu dbye ba bsdu bar tshigs su bcad pa} गोत्रप्रभेदसंग्रहश्लोकः सू.भा.१३७क/११; द्र. {bsdu ba'i tshigs su bcad pa/}
bsdum
= {bsdum pa/}
bsdum pa
प्रतिसन्धानम् — {longs spyod bsrung ba'am bye ba bsdum pa'am} भोगरक्षणे वा भिन्नप्रतिसन्धाने वा बो.भू. ९४ख/१२०.
bsdums
= {bsdums pa/}
bsdums pa
प्रसादनम् — {rje bo dang bsdums pa dang khyim mi dang bsdums pa dang}…{grogs byed du 'gro bar byed kyi} भर्तृप्रसादने कुलप्रसादने…सहायीभावं गच्छति बो.भू. ४ख/४.
bsdums byas
वि. कृतसन्धिः — {de nas sa bdag nor lha'i bus/} /{pha rol dang ni bsdums byas nas//} कृतसन्धिः परेणाथ वासवः पृथिवीपतिः अ.क.१५६ख/१६.२५.
bsdus
= {bsdus pa/} {bsdus te/} {o nas} संक्षिप्य — {de bstan pa'i phyir rnam par gcad par bya ba bsdus nas bstan to//} तं दर्शयितुं व्यवच्छेद्यान् संक्षिप्य दर्शयति न्या.टी.७२क/१८७; अभिसंक्षिप्य — {de thams cad gcig tu bsdus nas} तत् सर्वमैकध्यमभिसंक्षिप्य अभि.भा.३६क/६०; पिण्डीकृत्य — {btsun pa kA t+ya'i bu la sogs pas bsdus nas bzhag ste} भदन्तकात्यायनीपुत्रप्रभृतिभिः पिण्डीकृत्य स्थापितः अभि.भा.२७ख/१५; सन्निपात्य— {de nas rgyal pos}…{yul thams cad na sman pa 'khod pa rnams bsdus te} ततः स राजा सर्वविषयनिवासिनो वैद्यान् सन्निपात्य अ.श.८७ख/७८; {de nas rgyal po des grong khyer gyi mi rnams bsdus nas smras pa} अथ स राजा पौरजानपदान् सन्निपात्याब्रवीत् जा.मा.६२ख/७२; संगृह्य — {sbyin pa la sogs pa bsdu ba'i dngos po rnams kyis sems can rnams bsdus nas} दानादिभिः संग्रहवस्तुभिः सत्त्वान् संगृह्य बो.प.६९ख/३७; संहृत्य — {thams cad las ni sems bsdus nas//} संहृत्य सर्वतश्चिन्ताम् प्र.वा.१२३क/२.१२४; संहार्य — {bsdus nas snying gar dgug pa na//} संहार्यानयेद् हृदये हे.त.५क/१२; समस्य— {ci'i phyir gzugs dang gzugs med pa na spyod pa'i phra rgyas rnams gcig tu bsdus nas srid pa'i zag par bshad ce na} किं पुनः कारणं रूपारूप्यवचरा अनुशयाः समस्यैको भवाग्र(भवास्रव) उक्तः अभि.भा.२४६ख/८३१; अभिसमस्य — {lus dang tshor ba dang sems dang chos rnams spyir bsdus te} कायवेदनाचित्तधर्मानभिसमस्य अभि.स्फु.१६७क/९०७.
bsdus rgyud
= {bsdus pa'i rgyud/}
bsdus 'joms
ना. सङ्घातः, महानरकः — {bsdus 'joms ni gang du phyogs gnyis nas lug lta bu'i ri la sogs pa 'ongs te sems can rnams 'joms par byed pa'o//} सङ्घातः, यत्र मेषाकृतयः पर्वतादय उभयत आपतन्तः सत्त्वान् पीडयन्ति अभि.स्फु.२४३क/३८१; {bsdus 'joms ri bo rnams kyang mchod pa yi/} /{gzhal med khang gyur bde gshegs gang bar shog/} भवन्तु सङ्घातमहीधराश्च पूजाविमानाः सुगतप्रपूर्णाः ।। बो.अ.३७ख/१०.८.
bsdus te 'jog par byed
क्रि. अवस्थापयति — {sems gnas par byed pa rnam pa dgus sems nang kho nar 'jog par byed yag dag par 'jog par byed bsdus te 'jog par byed}…{ting nge 'dzin du byed do//} नवाकारया चित्तस्थित्या अध्यात्ममेव चित्तं स्थापयति, संस्थापयति, अवस्थापयति…समाधत्ते श्रा.भू.७५ख/१९५.
bsdus te spungs pa
अभिसंक्षेपः — {gzugs la sogs pa ni 'das pa la sogs pa'i rnam pa dag gis bsdus te spungs pa'i don ni phung po'i don du bstan la} रूपादीनामतीतादिप्रकाराभिसंक्षेपेण राश्यर्थः स्कन्धार्थो निर्दिष्टः अभि.स.भा.१४क/१७.
bsdus dang sdan pa
वि. समासवान् — {zab gsal gnyis ka'i don ldan dang /} /{bsdus dang spros pa dang ldan pa//} गूढोत्तानोभयार्थानि समासव्यासवन्ति च ।। श.बु.११२ख/६७.
bsdus don
= {bsdus pa'i don/}
bsdus pa
•सं. १. संक्षेपः — {de la bsdus pa'i don ni 'di yin par blta ste} अयं चात्रार्थसंक्षेपो द्रष्टव्यः अभि.स्फु.२९५ख/११४७; अभिसंक्षेपः — {zhes rgya cher 'byung ba'o//} {bsdus pa'i don ni} इति विस्तरः । अभिसंक्षेपार्थेन म.भा.१३ख/१०८; समासः— {mchod pa rnam pa lngas brgyan pa/} /{bsgom par byas nas bsdus pa yis/} /{gzugs ni dbus su bsgom par bya//} पञ्चोपहारमण्डितम् ।। भावयित्वा समासेन बिम्बमध्ये विभावयेत् । गु.स.९५ख/११ २. संग्रहः — {de bas na gnyi ga yang rung ba smos pas bsdus pa yin no//} तत उभयोरपि योग्यग्रहणेन संग्रहः न्या.टी.४१ख/४८; {yang don 'di nyid tshigs su bcad pa phyed pa dang gnyis kyis bsdus pa yin te} पुनरस्यैवार्थस्याध्यर्धेन श्लोकेन संग्रहो भवति अभि.भा.२४४ख/८२३; समाहारः — {khams thams cad bsdus pa} सर्वधातूनां समाहारः वि.प्र.१६०क/३.१२१; संहारः — {de las khyad par gzung ba med pa'i phyir rnga mo zhor 'gyur zhing mi 'gyur ro zhes bya ba de bsdus pa smra bar mi 'gyur ro//} ततो भेदाग्रहात् तत्संहारवादो न स्यात्—स्यादुष्ट्रो दधि स्यान्नेति प्र.वृ.३१२क/६०; उपसंहारः — {thams cad bsdus pa'i khyab pa grub pa gang la yod pa de la de skad ces bya ste} सिद्धा सर्वोपसंहारव्याप्तिर्यस्य तत्तथोक्तम् त.प.२१२क/८९४; ग्रहः — {sgo dang rtsa bas bsdus phyir} मुखमूलग्रहात् अभि.को.१७ख/८४१; समुच्चयः — {yang gi sgras ni brjod par bya ba gzhan bsdus pa'i phyir ro//} चकारो वक्तव्यान्तरसमुच्चयार्थः न्या.टी.४९ख/१००; {bsod nams thams cad bsdus pa'i ting nge 'dzin} सर्वपुण्यसमुच्चयसमाधिः क.त.१३४; निचयः — {rgya cher rol pa zhes bgyi ba'i chos kyi rnam grangs mdo sde shin tu rgyas pa chen po bsdus pa} ललितविस्तरो नाम धर्मपर्यायः सूत्रान्तो महावैपुल्यनिचयः ल.वि.३ख/३; समुदयः— {thabs dang shes rab gtan la phab pa'i bsdus pa zhes bya ba} प्रज्ञोपायविनिश्चयसमुदयनाम क.त.२३८१; समुदायः — {bstod dbyangs du mas bstod pa rnams te/} {glu dbyangs rnams bsdus pa'o//} स्तुतय एव सङ्गीतयः, स्तुतीनां वा सङ्गीतयः समुदायाः बो.प.६३क/२८; समूहः— {de bzhin bsdus pa'i sgra de} ({don} ){rnams/} /{bsdus pa can ni rnam bsal bas//} एवं समूहशब्दार्थे समुदायिव्यपोहतः । त.स.३७क/३८६; पिण्डः — {kye'i rdo rje bsdus pa'i don gyi rgya cher 'grel pa} हेवज्रपिण्डार्थटीका क.त.११८०; मेलापकः — {spyod pa bsdus pa'i sgron ma} चर्यामेलापकप्रदीपः क.त.१८०३; संहिता — {bsdus pa brjod par mi 'dod ces/} /{tshig la mtshams sbyor med pa gang //} न संहितां विवक्षामीत्यसन्धानं पदेषु यत् । का.आ.३४०क/३.१५९; •भू.का.कृ. संक्षिप्तम् — {bsdus pa'i tshul gyis rjod byed pa/} /{de ni bsdus pa brjod par 'dod//} उक्तिसंक्षिप्तरूपत्वात् सा समासोक्तिरिष्यते ।। का.आ.३२८ख/२.२०२; अभिसंक्षिप्तम् — {bsdus pa phra ba'i dmigs pa} अभिसंक्षिप्तं सूक्ष्ममालम्बनम् अभि.स.भा.३०क/४१; आक्षिप्तम्— {des 'dir sogs pa'i sgras bsdus pa/}… {smras pa nyid la} तदत्रादिपदाक्षिप्ते वक्तृत्वे त.स.१२२ख/१०६७; निक्षिप्तम् — {yang ci'i phyir sems las byung ba gzhan rnams ni 'du byed kyi phung po gcig tu bsdus la} किं पुनः कारणं चैतसिका एकत्र संस्कारस्कन्धनिक्षिप्ताः अभि.भा.३६ख/६४; अन्तर्भावितम् — {bye brag 'dis 'phags pa'i dge 'dun la phyag 'tshal ba bsdus pa yin no//} अनेन विशेषणेन आर्यसङ्घस्य नमस्कारोऽन्तर्भावितः बो.प.४२ख/२; परिगृहीतम् — {byang chub sems dpa'i sdom pa'i tshul khrims la gnas pa ni yan lag lngas bsdus pa'i bag yod pa dang ldan pa yin te} संवरशीलव्यवस्थितश्च बोधिसत्त्वः पञ्चाङ्गपरिगृहीतेनाप्रमादेन समन्वागतो भवति बो.भू.७७क/९९; संगृहीतम् — {bsam gtan dang shes rab dag gis ni zhi gnas dang lhag mthong gis bsdus pa'i rnal 'byor rnam par mi rtog pa ste} ध्यानप्रज्ञाभ्यां निर्विकल्पो योगः शमथविपश्यनासंगृहीतः सू.भा. १९६ख/९८; संहृतम् — {rnam par bcad pa'i chos mtha' dag bsdus pas} संहृतसकलव्यवच्छेदधर्मैः प्र.वृ.२७९ख/२१; समाहृतम् — {pad ma mdzes pa'i snying po kun/} /{'ga' zhig dag tu bsdus pa bzhin//} सर्वपद्मप्रभासारः समाहृत इव क्वचित् । का.आ.३२३क/२.३८; समुद्दितम् — {gang po bzang dang grags ldan ma/}…/{'di ni sde tshan bsdus pa yin//} पूर्णभद्रो यशोमती…वर्गो ह्येष समुद्दितः ।। अ.श.१क/१; समुदानितम् — {kha dog rgyas dang ldan pa'i phyir/} /{spros pa rnams kyis bsdus pa'i gzugs//} वर्णपुष्कलसंयोगात्प्रपञ्चैः समुदानितम् ।। रूपम् ल.अ.१८४ख/१५३; समस्तम् — {lus dang ngag bsdus pa'am tha dad pa dag gis} समस्तयोर्व्यस्तयोर्वा कायवाचोः वि.सू.२८क/३४; {gzugs can bsdus dang ma bsdus pa'o//} समस्तव्यस्तरूपकम् का.आ.३२४क/२.६७; वर्त्तितम् — {gsus pa na gnas pa'i rlung ni lte ba'i phyogs nas langs nas brang du rgyas te/} {mgrin par bsdus nas} कोष्ठभवो वायुर्नाभिप्रदेशादुत्थित उरसि विस्तीर्णः कण्ठे वर्त्तितः त.प.१४३क/७३७; •वि. संग्राहकः — {rab tu byed pa ma lus pa'i don bsdus pa'i tshigs su bcad pa bshad pa} सकलप्रकरणार्थसंग्राहकं श्लोकमाह वा.टी.५२ख/४; पिण्डितम् — {chos mang po bsdus pa dag la ril por 'dzin pa'i rgyu las byung ba 'jug pa gang yin pa} यः… पिण्डितेषु बहुषु धर्मेषु पिण्डग्राहहेतुकः प्रवर्तते बो.भू.२९क/३५; संपिण्डितम् — {rtsa ba'i sems bsdus pa'i chos la dmigs pa'i} संपिण्डितधर्मालम्बनस्य मूलचित्तस्य सू.भा.१४६ख/२६; लघुः — {bsdus pa'i rgyud kyi rgyal po dus kyi 'khor lo'i 'grel bshad} लघुकालचक्रतन्त्रराजटीका क.त.१३४७.
bsdus pa gyes pa
वि. भिन्नसंहितम् — {slob ma ma yin pa yongs su bzung bas bsdus pa gyes par 'gyur} भिन्नसंहितं भविष्यत्यशिष्यपरिग्रहात् ल.अ.१२४ख/७१.
bsdus pa can
समुदायी — {de bzhin bsdus pa'i sgra de rnams/} /{bsdus pa can ni rnam bsal bas/} /{gzhan rnams kun kyang mi 'dod pas/} /{don med pa can thob par 'gyur//} एवं समूहशब्दार्थे समुदायिव्यपोहतः । अन्यानिष्टेश्च सर्वेऽपि प्राप्नुवन्ति निरर्थकाः ।। त.स.३८क/३८६.
bsdus pa brjod
= {bsdus pa brjod pa/}
bsdus pa brjod pa
पा. समासोक्तिः, अलङ्कारविशेषः — {dngos po 'ga' la bsams byas nas/} /{de dang mtshungs pa'i dngos po gzhan/} /{bsdus pa'i tshul gyis rjod byed pa/} /{de ni bsdus pa brjod par 'dod//} वस्तु किञ्चिदभिप्रेत्य तत्तुल्यस्यान्यवस्तुनः । उक्तिसंक्षिप्तरूपत्वात् सा समासोक्तिरिष्यते ।। का.आ.३२८ख/२.२०२.
bsdus pa dang rgyas pa
= {bsdus dang rgyas pa/}
bsdus pa phra ba'i dmigs pa
अभिसंक्षिप्तं सूक्ष्ममालम्बनम् — {bsdus pa phra ba'i dmigs pa ni 'di lta ste/} {ci yang med pa'i skye mched pa rnams kyi dmigs pa'o//} अभिसंक्षिप्तं सूक्ष्ममालम्बनं तद्यथाऽऽकिंचन्यायतनिकानाम् अभि.स.भा.३०क/४१.
bsdus pa yin
क्रि. संगृह्यते — {rung ba smos pas de yang bsdus pa yin no//} योग्यग्रहणे तु सापि संगृह्यते न्या.टी. ४१ख/४८.
bsdus pa las gyur pa
पा. आभिसांक्षेपिकम्, धर्मायतनिकरूपभेदः — {bsdus pa las gyur pa ni rdul phra rab kyi gzugs so//} आभिसांक्षेपिकं परमाणुरूपम् अभि.स. भा.४क/४; आभिसंक्षेपिकम् म.व्यु.७४७६; {chos kyi skye mched pa'i gzugs/} {de la lnga ste/} {A b+hi saM k+She pi kaM} मि. को.१५क ।
bsdus pa'i rgyud
लघुतन्त्रम् — {de nyid ni bsdus pa'i rgyud gzhan du ma}({ra} ){bstan to//} तान्येव लघुतन्त्रान्तरेण देशितानि वि.प्र.१७१क/३.१६५; अल्पतन्त्रम् — {stobs bcu pa yis bsdus pa'i rgyud ni sngon du lung bstan pa//} यद् व्याकृतं दशबलेन पुराल्पतन्त्रम् वि.प्र.१०८ख/१, पृ.३; स्वल्पतन्त्रम् — {smra mkhas kyis ni bsdus rgyud kyis/} /{ji ltar rgyud chen las byung ba//} यथोद्धृतं महातन्त्रात् स्वल्पतन्त्रेण वाग्मिना । वि.प्र.१७३क/३.१७०.
bsdus pa'i rgyud kyi rgyal po dus kyi 'khor lo'i 'grel bshad
लघुकालचक्रतन्त्रराजटीका — {bsdus pa'i rgyud kyi rgyal po dus kyi 'khor lo'i 'grel bshad rtsa ba'i rgyud kyi rjes su 'jug pa stong phrag bcu gnyis pa dri ma med pa'i 'od ces bya ba} विमलप्रभा नाम मूलतन्त्रानुसारिणी द्वादशसाहस्रिका लघुकालचक्रतन्त्रराजटीका क.त.८४५.
bsdus pa'i sgrib pa
पा. संग्रहावरणम्, आवरणभेदः — {sgrib pa rnams kyi don bsdus pa ste/} {sgrib pa chen po ni}… {bsdus pa'i sgrib pa ni mdor bsdus pa rnam pa gnyis po gang yin pa'o//} आवरणानाम्पिण्डार्थः । महदावरणम्… संग्रहावरणं यत् समासतो द्विविधम् म.भा.१०क/८२.
bsdus pa'i don
पिण्डार्थः — {de'i bsdus pa'i don ni} अस्य पिण्डार्थः सू.भा.१४२क/१९; {mngon par rtogs pa'i rgyan gyi 'grel pa'i bsdus don} अभिसमयालङ्कारवृत्तिपिण्डार्थः क.त.३७९५; समासार्थः — {de dag gi rten chos can gcig nyid du 'dod pa'i phyir ro zhes bya ba ni bsdus pa'i don to//} तयोरेकधर्म्याधारत्वेनेष्टत्वादिति समासार्थः त.प.१५४ख/७६२; समस्या तु समासार्था अ.को.१.६.७; समुदायार्थः — {'di ni bsdus pa'i don to//} इति समुदायार्थः बो.प.४२क/१; संक्षेपार्थः — {khyed kyi 'di ni tshig tsam rigs pa dang bral ba 'ba' zhig tu zad do zhes bya ba ni bsdus pa'i don to//} केवलं वाङ्मात्रमेतद् भवताम् ! निर्युक्तिकमिति संक्षेपार्थः त.प.१३५क/७२१.
bsdus pa'i sdom
पिण्डोद्दानम् म.व्यु.१४७४; मि.को.१०४ख ।
bsdus pa'i dpe
पा. समुच्चयोपमा, उपमाभेदः — {khyod gdong mdzes pa kho na yis/} /{zla ba'i rjes su 'gro min te/} /{dga' bskyed las kyis kyang zhes pa/} /{'di 'dra bsdus pa'i dpe yang yod//} समुच्चयोपमाप्यस्ति न कान्त्यैव मुखन्तव । ह्लादनाख्येन चान्वेति कर्मणेन्दुमितीदृशी ।। का.आ.३२२ख/२.२१.
bsdus pa'i rim pa'i dka' 'grel
ना. समुच्चयक्रमपञ्जिकात्रिपदम्, ग्रन्थः क.त.१८३६.
bsdus par gyur pa
भू.का.कृ. पिण्डीभूतः — {mtha' dag bsdus par gyur pa zhes pa ni} पिण्डीभूताः समस्ता इति वि.प्र.२४३ख/२.५५.
bsdus dbyangs
सङ्गीतिः, सङ्गीतकम्— {bsdus dbyangs ni tshogs pa'i glu zhes bya ba'i don to//} {yang na bsdus dbyangs ni gar dang glu dang rol mo rnams tshogs pa la brjod do//} सङ्गीतयः समेत्य गीतयः । समुदायगीतानीत्यर्थः । अथवा, सङ्गीतकानि नृत्तगीतवादितानि समुदितान्युच्यन्ते बो.प.६२ख/२७.
bsdus gzhom
= {bsdus 'joms/}
bsdus bzhom
= {bsdus 'joms/}
bsdegs pa med pa
अनुत्क्षेपः — {bsdegs pa med pa dang gzhag pa med pa} अनुत्क्षेपाप्रक्षेपः म.व्यु.६३५७.
bsdebs
= {bsdebs pa/}
bsdebs pa
•सं. प्रबन्धः — {rgyal ba'i yon tan sgrogs byed bsdebs las bdag gis bsod nams gang zhig nyer bsgrubs pa//} पुण्यं यत्समुपार्जितं जिनगुणाख्यानप्रबन्धान्मया अ.क.२९२क/१०८.७; समायोगः — {mdo'i sde la sogs pa gsung rab tu gtogs pa yan lag bcu gnyis po go rims bzhin du sbyor ba dang go rims bzhin du rnam par gzhag cing bsdebs pa gang yin pa} या द्वादशाङ्गस्य सूत्रादिकस्य वचोगतस्यानुपूर्वरचना अनुपूर्वव्यवस्थानसमायोगः बो.भू.१५३क/१९८; •भू.का.कृ. ग्रथितम् — {phal pa'i don bkod tshig dag gis/} /{bsdebs pa dag ni mthun pa'i gzugs//} समानरूपा गौणार्थारोपितैर्ग्रथिता पदैः । का.आ.३३८क/३.१००; रचितम् — {ming dang tshig dang yi ger gtogs pa rim bzhin du bsdebs shing} नामपदव्यञ्जनकायसंगृहीताननुपूर्वचरि(रचि)तान् बो.भू.१४४क/१८५.
bsdo bar 'dod
क्रि. विजिगीषते — {phyir la yon tan rlom pa yis/} /{mkhas pa dag la bdo} ({bsdo} ){bar 'dod//} अपरं गुणमानेन पण्डितान् विजिगीषते ।। बो.अ.२९क/८.१४६.
bsdo yas
विचस्तः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७३३.
bsdog
पातनम् — {nyi ma snga ma la ni gnas mal bsdog go/} पूर्वाह्ने शयनासनस्य पातनम् वि.सू.६१क/७७.
bsdogs
= {bsdogs pa/} {bsdogs nas} आदाय — {'bru mar bum pa stong bsdogs nas} तैलकुम्भसहस्रमादाय वि.व.१६९क/१.५८.
bsdogs pa
•क्रि. सज्जीक्रियताम् — {dmag bsdogs la} साधनं सज्जीक्रियताम् वि.व.२१०ख/१.८५; •भू.का.कृ. सज्जीकृतः — {zas bsdogs pa na} सज्जीकृतावाहारस्य वि.सू.७४क/९१; सन्नद्धः — {bdag nyid kyis sta gon du bsdogs pa yin te} स्वयं च सन्नद्धः परिकरे बो.भू.६६क/८५; उपहृतः — {spos dang me tog phreng ba thams cad bsdogs pa la} सर्वगन्धमाल्येषूपहृतेषु अ.श.२७क/२३; प्रणिहितः— {kho bo la tshe dang ldan pa la brjod pa'i phyir bsdogs pa yod do//} अस्ति मे आयुष्मति प्रणिहितं वचनाय वि.सू.८८ख/१०६.
bsdongs
भू.का.कृ. संहतम् — {de dag kun} ({ba}){sdongs pas kyang 'chi bdag yong mi thub//} तैः संहतैरपि तु मृत्युरजय्य एव जा.मा.२०५ख/२३९; समेतम् — {ci nas mang po bsdongs te bcom ldan 'das la dbul du 'jug go/} कथं बहवः समेता भगवन्तं प्रतिपादयेयुः अ.श.१५०क/१४०; गुणितम् — {de bas rnam par rmongs pa'i yid/} /{gang dang gang la chags gyur pa/} /{de dang de bsdongs stong 'gyur du/} /{sdug bsngal nyid du gyur cing ldang //} यत्र यत्र रतिं याति मनः सुखविमोहितम् । तत्तत्सहस्रगुणितं दुःखं भूत्वोपतिष्ठति ।। बो.अ.२४क/८.१८; विग्राहितम् — {blon po skyon chags pa dag dang bsdongs te} दुष्टामात्यविग्राहित लो.को.१३३०.
bsdongs nas
उपग्रहेण — {'jig rten na yang dgra dang bsdongs nas gsad par bya ba gsod pa snang ngo //} (?) शत्रूपग्रहेण हि लोके मार्गोपघातः क्रियमाणो दृश्यत एव अभि.स्फु.३०२ख/११६६;
bsdom pa
सङ्कलनम् मि.को.३३क ।
bsdoms
= {bsdoms pa/} {bsdoms shing} पिण्डयित्वा — {gcig tu mngon par bsdus te bsdoms shing gzhal nas rjes su yi rang ba'i mchog gis rjes su yi rang ste} ऐकध्यमभिसंक्षिप्य पिण्डयित्वा तुलयित्वा अग्रया अनुमोदनया अनुमोदेत अ.सा.१२२क/७०.
bsdoms la
प्रक्रम्य— {dang por de kho na bzhin du bsdoms la stobs mchog la sogs pa bcu'i stobs gang yin pa de ni sred med kyi bu'i stobs phyed yin no//} आदितस्तथैव प्रक्रम्य यद्दशानां प्रस्कन्दिनां बलं तदर्धनारायणम् अभि.स्फु.२६९ख/१०९०.
bsdoms pa
•सं. साकल्यम् — {de lta bas na/} /{bsdoms pa lnga spangs pa yi phyir//} तस्मात् साकल्येन पञ्चानां प्रहाणात् अभि.स्फु.१८९क/९४८; समुदायः — {tshul gsum pa'i rtags bstan pa bsdoms nas brjod pa yin gyi} त्रिरूपहेतुवचनसमुदायग्रहणेन वा.टी.९८ख/५९; सङ्कलनम् — {'dod pa las 'dod chags dang bral ba ni yongs su nyams pas bsdoms pa de dang bral bas so//} कामवैराग्यपरिहाण्या हि तत्सङ्कलनविगतः अभि.स्फु.१४८क/८६७; •भू.का.कृ. पिण्डितम् — {chos kyi ming ni bsdoms pa'ang 'di/} /{zhi gnas lam du shes par bya//} ज्ञेयः शमथमार्गोऽस्य धर्मनाम च पिण्डितम् । सू.अ. १९१क/८९; संपिण्डितम् — {sems can thams cad kyi sdug bsngal bsdoms pa} संपिण्डितसर्वसत्त्वदुःखम् सू. भा.१९४क/९३; संवृतम्— {sems rab bsdoms} सुसंवृतं चित्तम् सू.अ.१४२क/१९; •वि. वलयितम् — वेष्टितं स्याद्वलयितं संवीतं रुद्धमावृतम् ।। अ.को.३.१.८८.
bsdos
द्र.— {mthu dang ldan pa'i bang gis gcig la gcig sdod pa med par su snga de bas kyang su snga zhes lus gcig la gcig bsdos shing rgyugs te} बलवता जवेन अन्योन्यमप्रतीक्षमाणाः कः प्रथमं कः प्रथमतरमित्यन्योन्यं संघट्टितकायाः स.पु.३०क/५२.
bsdos te
अगणयित्वा — {de'i nang nas btsun mo dpal ldan ma zhes bya ba des rang gi srog dang bsdos te} तत्र च श्रीमती नामान्तःपुरिका । सा स्वकं जीवितमगणयित्वा अ.श.१४७क/१३७.
bsdos pa las bsgyur ba
परिणामनम् म.व्यु.८४१५.
d+ha
ध (देवनागरीवर्णः) — {d+ha zhes brjod pa dang 'phags pa rnams kyi nor ni rnam pa bdun no zhes bya ba'i sgra byung ngo //} धकारे धनमार्याणां सप्तविधमिति…शब्दो निश्चरति स्म ल.वि.६७ख/८९.
d+ha tur zos
=(?) पुत्तलिकः— {ji ltar la las d+ha tur zos/} /{gser lta bur ni 'gro ba mthong //} पुत्तलिकं यथा कश्चित्कनकाभं पश्यते जगत् । ल.अ.१६२क/११२.
d+ha du ra
= ( {d+ha t+tU ra kaH} धत्तूरकः, धत्तूरः — {ske tshe lan tshwa 'bru mar dang /} /{dug dang d+ha du ra dag ni//} राजिकां लवणं तैलं विषं धत्तूरकं तथा । गु.स.१२८ख/८३.
d+ha nu ke ta ki
= ( {d+ha nu Sha ke ta kI} धनुष्केतकी, पुष्पविशेषः म.व्यु.६१७५.
d+ha nu ska ri
धानुष्कारी, पुष्पविशेषः म.व्यु.६१६०.
d+ha ba
धवः, वृक्षविशेषः — {shing ka dam pa dang sardza dang ardzu na dang d+ha ba dang seng ldeng dang ku Ta dza stug po yod pa} कदम्बसर्जार्जुनधवखदिरकुटजनिचिते जा.मा.१४९ख/१७४.
d+harma
= {chos} धर्मः — {a kA ro mu khaM sarba d+harmA NAM Ad+ya n+natwAta} अकारो मुखं सर्वधर्माणामाद्यनुत्पन्नत्वात् हे.त.२३क/७४.
d+hA n+ya ka Ta ka
ना. धान्यकटकः, स्थानम् — {theg pa gsum bstan pa mdzad nas zla ba bcu gnyis pa nag pa'i nya la shri d+hA n+ya ka Ta kar chos kyi dbyings gsung gi dbang phyug gi dkyil 'khor} यानत्रयदेशनां कृत्वा द्वादशमे मासे चैत्रपूर्णिमायां श्रीधान्यकटके धर्मधातुवागीश्वरमण्डलम् वि.प्र.९३ख/३.५.।= {bdug pa} धूपः — {badzra d+hU pe} वज्रधूपे हे.त.१३ख/४२.। {Da} 1. ड (देवनागरीवर्णः) — {Da zhes brjod pa dang dkrugs ma dang bdud tshar bcad pa'i sgra byung ngo //} डकारे डमरमारनिग्रहशब्दः…निश्चरति स्म ल.वि.६७ख/८९ २. = {ri'i mgon po} डः, शिवः श्री.को.१८०क ।
Da ma ru
= {cang te'u} डमरुः — {rtse gsum dang Da ma ru dang} …{'dzin pa} त्रिशूलडमरु…धरः वि.प्र.३५ख/४.११; डमरुकः — ग्. {yung mo rdo rje dbyings kyi dbang phyug ma'i rigs las skyes pa'i Da ma ru dang rnga chen no//} डमरुकं पटहं डोम्ब्या वज्रधात्वीश्वरीकुलजायाः वि.प्र.१६९ख/३.१५९.
Dam ba ra
ना. डम्बरः १. ग्रामः — {de nas dal gyis de bzhin gshegs/} /{Dam ba ra yi grong du byon//} डम्बरग्राममासाद्य शनैरथ तथागतः । अ.क.४६क/५७.९ २. यक्षः — {gnod sbyin Dam ba ra zhes pa/} /{bslab gnas rab tu byin pas btul//} विनीय डम्बरं नाम यक्षं शिक्षापदप्रदः ।। अ.क.४६क/५७.९.
डिण्डिमः— {reg min DiN Di maM zhes brjod//} अस्पर्शं डिण्डिमं प्रोक्तम् हे.त.१९क/६०.
Do ha ri
डोहरी, अधमरत्नविशेषः — {de bzhin du tha ma rnams ni shel dang dzI ba dzA ti dang Dau ha ri dang mching bu dang nor bu ljang khu rnams so//} तथा अधमानि—स्फटिकजीवजातिडोहरीकाचहरितमणयः वि.प्र.१४९ख/३. ९६.
