तुङ्ग

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

तुङ्गः, पुं, (तुजि हिंसायाम् + घञ् ।) पुन्नागवृक्षः । (यथा, वैद्यकरत्नमालायाम् । “कुम्भीकः पुरुषस्तुङ्गः पुन्नागो रक्तकेशरः ॥”) पर्व्वतः । बुधग्रहः । इति हेमचन्द्रः । ६ । ६४ ॥ नारिकेलः । गण्डकः । इति राजनिर्घण्टः ॥ योगभेदः । इति शब्दरत्नावली ॥ स तु ग्रहाणां उच्चराशिः । यथा, -- “सूर्य्याद्युच्चान् क्रियवृषमृगस्त्रीकुलीरान्त्ययूके दिग्वह्नीन्द्रद्बयतिथिशरान् सप्तविंशांश्च विंशान् । अंशानेतान् वदति जवनश्चान्त्यतुङ्गान् सुतुङ्गां- स्तानेवांशान् मदनभवनेष्वाह नीचान् सुनी- चान् ॥” इति दीपिका ॥ “आदित्यमेषे वृषभे शशाङ्के कन्यागते ज्ञे च गुरौ कुलीरे मीने च शुक्रे मकरे महीजे शनौ तुलायामिति तुङ्गगेहाः ॥” इति समयामृतम् ॥ * ॥ अथ तुङ्गस्थग्रहफलम् । “तुङ्गेऽर्कः शुभसंयुतः शुभकरैर्मित्रैश्च दृष्टो यदा दैवात् पश्यति सोऽपि वा शुभकरानेकं द्विकं वा त्रिकम् । वित्तेशः प्रथितो विमर्द्दितरिपुः क्षौणीशमान्यो यदा क्ष्मापालार्च्चितपादपद्मयुगलो राजा त्रिकोणे यदा ॥ तुङ्गे चन्द्रमसि प्रसन्नवपुषि ब्रध्नादनष्टद्युतौ प्रख्यातोऽरिविमर्द्दकोऽगदतनू राजेश्वरो रूप- वान् । क्ष्मापालार्च्चितपादपद्मयुगलो वा धर्म्मशीलो महान् सौ म्यैरेव युतोऽथवा प्रियतमैर्दृष्टे त्रिकोणेऽपि च ॥ यदि भवति मृगस्थो भूमिपुत्त्रस्तदा वै न दिनकरमयूखाद्भ्रष्टरश्मिर्नरेन्द्रः । अगदतनुरभीतः शत्रुदर्पापहारी प्रणतरिपुनरेन्द्रः स्यात्त्रिकोणेऽपि जातः । कन्यास्थः शशलाञ्छनस्य तनयस्तिथ्यंशकैः संयुतो दृष्टो वा यदि संयुतः शुभकरैर्ज्जातस्तदा भूपतिः । यात्रायां तुरगोष्ट्रमत्तकरिणां यातैर्मही कम्पते सक्ष्माभृद्धरणीरुहा विगलिता यान्ति त्रिकोणे- ऽपि च ॥ तुङ्गे गुरौ मित्रखगेन दृष्टो राजा भवेदिन्द्रसमानमूर्त्तिः । गजाश्वनौकानरपूर्णलक्ष्मीः पृथ्वीपतिः स्वस्य त्रिकोणगेऽपि ॥ तुङ्गे भृगो शुभसुहृत्प्रयुते च दृष्टे दैवात् पुनः स यदि पश्यति मित्रसंघान् । भूपाधिपो भवति कीर्त्तिकरप्रधानो दीर्घायुरुग्रसुखभुग्भृगुजे त्रिकोणे ॥ तुङ्गे शनौ मित्रखगेन दृष्टे प्रचण्डदण्डो नृपतिप्रधानः । न दृश्यते दिग्गमने च धुर्व्वी त्रिकोणगे चापि नरेन्द्रमूर्त्तिः ॥ भवति धरणिपालो नीचबुद्धिः प्रतापी हयगजधनपूर्णो जातिवर्गे विरक्तः । कुटिलमतिरनीतो भूरिभाण्डारयुक्त- स्तमसि मिथुनसंस्थे जायते मानवेन्द्रः ॥ मृगपतिवृषकन्याकर्कटस्थे च राहौ भवति विपुललक्ष्णी राजराजाधिपो वा । हयगजनरनौकामण्डितः सार्व्वभौमो नृपतिरमरपूज्यो राहुतुङ्गी चिरायुः ॥ अरिनिधनव्ययतुङ्गे कीर्त्तितमेतत् फलं व्यर्थम् । केन्द्रत्रिकोणे लाभे वा तुङ्गफलं यथोद्दिष्टम् ॥” इति कोष्ठीप्रदीपः ॥

तुङ्गः, त्रि, (तुजि हिंसायाम् + घञ् ।) उग्रः । प्रधानम् । उन्नतः । इति शब्दरत्नावली ॥ (यथा, रधुः । ६ । ३ । “शिलाविभङ्गैर्मृगराजशाव- स्तुङ्गं नगोत्सङ्गमिवारुरोह ॥” प्रचुरः । यथा, तत्रैव । ४ । ७० । “तेषां सदश्वभूयिष्ठास्तुङ्गा द्रविणराशयः ॥”) किञ्जल्के क्ली । इति राजनिर्घण्टः ॥

अमरकोशः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

तुङ्ग पुं।

पुन्नागः

समानार्थक:पुंनाग,पुरुष,तुङ्ग,केसर,देववल्लभ

2।4।25।2।3

वरुणो वरणः सेतुस्तिक्तशाकः कुमारकः। पुन्नागे पुरुषस्तुङ्गः केसरो देववल्लभः॥

पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, अचलसजीवः, वृक्षः

तुङ्ग वि।

उन्नतः

समानार्थक:उच्च,प्रांशु,उन्नत,उदग्र,उच्छ्रित,तुङ्ग,कराल

3।1।70।1।6

उच्चप्रांशून्नतोदग्रोच्छ्रितास्तुङ्गेऽथ वामने। न्यङ्नीचखर्वह्रस्वाः स्युरवाग्रेऽवनतानते॥

पदार्थ-विभागः : , गुणः, परिमाणः

वाचस्पत्यम्

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

तुङ्ग¦ पु॰ तुजि--हिंसायां घञ् न्यङ्क्वा॰ कुः।

१ पुन्नागवृक्षे

२ पर्वते

३ बुधग्रहे हेमच॰।

४ नारिकेले

५ गण्डके राजनि॰।

६ उच्चेत्रि॰।

७ ग्रहविशेषस्य राशिभेदे पु॰। उच्चशब्दे

१५

८ पृ॰दृश्यम्
“अजवृषभमृगाङ्गनाकुलीरा झषबणिजौ चदिवाकरादितुङ्गाः। दशशिखिमनुयुक्तिथीन्द्रयांशैस्त्रि-नवकविंशतिभिश्च तेऽस्तनीचाः” !
“सूर्य्याद्युच्चान्क्रियवृषमृगस्त्रीकुलीरान्त्ययूके दिग्वह्नीन्द्रद्वयतिथिशरान्सप्तबिंशांश्च विंशान्। अंशानेतान् वदति यवनश्चान्त्यतुङ्गांस्तुतुङ्गांस्तानेवांशान् मदनभवनेष्वाह नीचान्-सुनीचानिति”। तुङ्गस्थग्र हभेदफलम्
“तुङ्गेऽर्कः शुभसंयुतः शुभकरैर्मित्रैश्च दृष्टो यदा दैवात् पश्यति सोऽपि वा शुभकरा-नेकं द्विकं वा त्रिकम्। वित्तेशः प्रथितो बिमर्द्दितरिपुःक्षौणीशमान्योऽथवा क्ष्मापालार्च्चितपादपद्मयुगलो राजात्रिकोणे यदा”। र॰।
“तुङ्गे चन्द्रमसि प्रसन्नवपुषिब्रध्नादनष्टद्युतौ प्रख्यातोऽरिव्रिमर्दकोऽगदतनू राजेश्वरोरूपवान्। क्ष्मापालार्च्चितपादपद्मयुगलो व्रा धर्म्म-शीलो महान् सौम्यैरेव युतोऽथ वा प्रियतमैर्दृष्टे त्रि-कोणेऽपि च”। च॰।
“यदि भवति मृगस्थो भूमिपुत्रस्तदावै न दिनकरमयूखाद्भ्रष्टरश्मिर्नरेन्द्रः। अगदतनुरभीतःशत्रुदर्पापहारी प्रणतरिपुनरेन्द्रः स्यात्त्रिकोणेऽपि जातः”। म॰।
“कन्थास्थः शशलाञ्छनस्य तनयस्तिथ्यंशकैः संयुतीदृष्टो वा यदि संयुतः शुभकरैर्ज्जातस्तदा भूपतिः। यात्रायां तुरगोष्ट्रमत्तकरिणां यानैर्मही कम्पते सक्ष्माभृद्वरणीरुहाविगलिता यान्ति त्रिकोणेऽपि च”। बु॰।
“तुङ्गे गुरौ मित्रखगेन दृष्टो राजा भवेदिन्द्रसमान-[Page3321-b+ 38] मूर्त्तिः। गजाश्वनौकार्णवपूर्णलक्ष्मीः पृथ्वीपतिः स्वस्यत्रिकोणगोऽपि”। वृ।
“तुङ्गे भृगौ शुभसुहृत्प्रयुते चदृष्टे दैवात् पुनः स यदि पश्यति मित्रसंघान्। भूपा-धिपो भवति कीर्त्तिकरः प्रधानो दौर्घारुग्रसुखभुग्-भृगुजे त्रिकोणे”। शु।
“तुङ्गे शनौ मित्रखगेन दृष्टेप्रचण्डदण्डो नृपतिप्रधानः। न दृश्यते दिग्गमने चगुर्वी त्रिकोणगे चापि नरेन्द्रमूर्त्तिः”। श।
“भवति धर-णीपालो नीचबुद्धिः प्रतापी हयगजधनपूर्णो जाति-वर्गे विरक्तः। कुटिलमतिरनीतो भूरिभाण्डारयुक्त-स्तमसि भिथुनसंस्थे जायते मानवेन्द्रः”। रा।
“मृग-पतिवृषकन्याकर्कटस्थे च राहौ भवति विपुललक्ष्मीराजराजाधिपो वा। हयगजनरनौकामण्डितःसार्वभौमोनृपतिरमरपूज्यो राहुतुङ्गी चिरायुः”। रा।
“अरिंनिधनव्ययतुङ्गे कीर्त्तितमेतत्फलं व्यर्थंकेन्द्रे त्रिकोणे लाभे वा तुङ्गफलं यथोद्दिष्टम्” इतिकोष्ठीप्र॰।

९ किञ्जल्के न॰ शब्दार्थचि॰।

१० उग्रे

११ प्रधाने

१२ उन्नते त्रि॰ शब्दर॰।
“तुङ्गत्वमितरा नाद्रौ नेदंसिन्घावगाधता” माघः।

१६ शिवे पु॰ तुङ्गवीजशब्दे दृश्यम्।

शब्दसागरः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

तुङ्ग¦ mfn. (-ङ्गः-ङ्गा-ङ्गं)
1. High, elevated, lofty.
2. Chief, principal.
3. Passionate, hot. m. (-ङ्गः)
1. A tree, (Rottleria tinctoria.)
2. A mountain.
3. The planet Mercury.
4. The superior apsis or aphe- lion of a planet.
5. Top, vertex, altitude.
6. The cocoanut tree. f. (-ङ्गी)
1. A kind of basil, (Ocymum gratissimum.)
2. Turmeric.
3. Night. f. (-ङ्गा) Bamboo manna. E. तुजि to guard, to dwell, to hurt, &c. affix घञ् |

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

तुङ्ग [tuṅga], a.

High, elevated, tall, lofty, prominent; जल- निधिमिव विधुमण्डलदर्शनतरलिततुङ्गतरङ्गम् Gīt.11; तुङ्गं नगोत्सङ्ग- मिवारुरोह R.6.3,4.7; Śi.2.48; Me.12,66.

Long.

Vaulted.

Chief, principal.

Strong, passionate.

गः A height, elevation.

A mountain.

Top, summit.

The planet Mercury.

A rhinoceros.

The coco-nut tree; Mb.12.262.7.

The aphelion of a planet.

(fig.) A throne; निपात्य तुङ्गाद्रिपुयूथनाथम् Bhāg.3.3.1.

A wise man.

An epithet of Śiva.

The Punnāga tree; तुङ्गस्तु शैलपुन्नागयोस्त्रिषु Nm. -गम् The stamina of the lotusblossoms. -Comp. -बीजः quicksilver. -भम् the apsis of a planet. -भद्रः a restive elephant, an elephant in rut. -भद्रा N. of a river (formed by the junction of Tuṅgā and Bhadrā) flowing into the Kṛiṣṇā. -मुखः a rhinoceros. -वेणा N. of a river. -शेखरः a mountain.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

तुङ्ग mf( आ)n. prominent , erect , lofty , high MBh. etc.

तुङ्ग mf( आ)n. chief. W.

तुङ्ग mf( आ)n. strong W.

तुङ्ग m. an elevation , height , mountain R. iv , 44 , 20 (See. भृगु-) Hit. ii ( v.l. )

तुङ्ग m. top , peak W.

तुङ्ग m. ( fig. )a throne BhP. iii , 3 , 1

तुङ्ग m. a planet's apsis VarBr2. i , vii , x f. ; xxi , 1 Laghuj. ix , 20

तुङ्ग m. Rottleria tinctoria MBh. R. Sus3r.

तुङ्ग m. the cocoa-nut L.

तुङ्ग m. = -मुखL.

तुङ्ग m. Mercury L.

तुङ्ग m. N. of a man Ra1jat. vi f.

तुङ्ग n. the lotus stamina L.

तुङ्ग n. Tabashir L.

तुङ्ग n. a metre of 4 x 8 syllables

तुङ्ग n. N. of a river in Mysore

तुङ्ग n. turmeric L.

तुङ्ग n. night L.

तुङ्ग n. गौरीGal.