नागर
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
नागरम्, क्ली, (नगरे भवम् । नगर + अण् ।) शुण्ठी । इत्यमरः । २ । ९ । ३८ ॥ (अस्य गुणा यथा, -- “नागरं दीपनं वृष्यं ग्राहि हृद्यं विबन्धनुत् । रुच्यं लघु स्वादुपाकं स्निग्धोष्णं कफवातजित् ॥” इति वाभटे सूत्रस्थाने षष्ठेऽध्याये ॥ यथा च गारुडे । १८६ अध्याये । “मुण्डीतकवचायुक्तं मरीचं नागरं तथा । चर्व्वित्वा च इमं सद्यो जिह्वया ज्वलनं लिहेत् ॥”) मुस्ता । इति मेदिनी । रे, १७२ ॥ रतबन्धः । इति विश्वः ॥ (क्वचित् पुं ।) नागरदेशीयाक्षरञ्च ॥
नागरः, पुं, (नागरो विदग्धस्तद्बद्भावोऽस्त्यस्येति । अच् ।) देवरः । इति त्रिकाण्डशेषः ॥ नाग- रङ्गः । इति शब्दरत्नावली ॥ त्रि, (नगरे भवः । “तत्र भवः ।” ४ । ३ । ५३ । इत्यण् ।) विदग्धः । (यथा, आर्य्यासप्तशत्याम् । ३२३ । “नागर गीतिरिवासौ ग्रामस्थित्यापि भूषिता सुतनुः । कस्तूरी न मृगोदरवासवशाद्बिस्रतामेति ॥”) नगरोद्भवः । इति मेदिनी । रे, १७२ ॥ (यथा, देवीभागवते । २ । ६ । ६६ । “नागरा धृतराष्ट्रस्य सर्व्वे तत्र समाययुः ॥” नगरहितश्च । यथा, महाभारते । २ । ५ । १२२ । “धनुर्व्वेदस्य सूत्रं वै यन्त्रसूत्रञ्च नागरम् ॥”)
अमरकोशः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
नागर नपुं।
शुण्ठी
समानार्थक:शुण्ठी,महौषध,विश्व,नागर,विश्वभेषज
2।9।38।2।2
कुस्तुम्बुरु च धान्याकमथ शुण्ठी महौषधम्. स्त्रीनपुंसकयोर्विश्वं नागरं विश्वभेषजम्.।
पदार्थ-विभागः : पक्वम्
नागर नपुं।
राजकशेरुः
समानार्थक:नागर
3।3।188।2।2
छिद्रात्मीयविनाबहिरवसरमध्येऽन्तरात्मनि च। मुस्तेऽपि पिठरं राजकशेरुण्यपि नागरम्.।
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, अचलसजीवः, तृणम्
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
नागर¦ त्रि॰ नमरे भवः अण्।
१ विदग्धे
२ नगरोद्भवे चमेदि॰ स्त्रियां ङीप्। अगं राति रा--क न अगः नश-ब्देन(सह सुपा)पा॰ स॰।
३ देवरे पु॰ त्रिका॰।
५ नागरङ्गे(नारेङ्गानेवु) जम्बीरभेदे पु॰ शब्दरत्ना॰।
६ शुण्ठ्यां न॰अमरः।
८ मुस्ताभेदे (नागरमुथा) न॰
९ रतिवन्धभेदेविश्वः।
१० देशभेदे तद्देशीये ब्राह्मणभेदे नागराब्रा-ह्मणाः सि॰ कौ॰ नागरखण्डशब्दे दृश्यम् तद्देशे प्रथमप्रचलिते
१२ अक्षरभेदे न॰
“वयस्था नागरासङ्गादङ्गानांहन्ति वेदनाम्” वैद्यकम् नगराय हितम् अण्।
१३ नगरहिते च
“धनुर्वेदस्य सूत्रं वै यन्त्रसूत्रञ्च नागरम्” भा॰स॰
५ अ॰
“यन्त्राण्याग्नेयौषधबलेन सीसकांस्यदृषद्गोल-प्रक्षेपकाणि लोहमयानि भाषायां नालशब्दाभिधेयानितेषां सूत्रं सूचकं शास्त्रं नागरं नगरहितम्” नीलक॰
“यः पण्यस्त्रीरतिपरिमलोद्गारिभिर्नागरीणाम्” मेघ॰
१४ पौराख्ये ग्रहयुद्धभेदे ग्रहयुद्धशब्दे
२१
३७ पृ॰ दृश्यम्।
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
नागर¦ mfn. (-रः-री-रं)
1. Clever, sharp, knowing, (as a buck, a blood, a wag. &c.)
2. Town-born or bred, citizen.
3. Nameless.
4. Rela- ting to a city.
5. Polite, civil
6. Bad, vile. n. (-रं)
1. Dry ginger.
2. A short of grass, (Cyperus pertenuis).
3. A form of writing, the “D4evana4gari alphabet.” m. (-रः)
1. A husband's brother.
2. An orange.
3. A lecturer.
4. Denial of knowledge.
5. Fatigue.
6. Desire of final beautitude. f. (-री)
1. A sort of Euphorbia.
2. A clever or intriguing woman. E. नगर a city अण् aff. नगरे भवः अण् |
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
नागर [nāgara], a. (-री f.) [नगरे भवः अण्]
Town-born, town-bred.
Relating to a town, civic.
Spoken in a town.
Polite, civil.
Clever, sharp.
Bad, vile, one who has contracted the vices of a town. नाग- नागरयोर्मध्ये वरं नागो न नागरः । नागो दशति कालेन नागरस्तु पुनः पुनः ॥ Subhāṣita.
Nameless.
रः A citizen (पौर); यः पण्यस्त्रीरतिपरिमलोद्गारिभिर्नागराणामुद्दामानि प्रथयति शिलावेश्मभि- र्यौवनानि Me.25; Śānti.4.19; Bhāg.1.56.17.
A husband's brother.
A lecturer.
An orange.
Fatigue; hardship, toil.
Desire of final beatitude.
A term applied to a prince engaged in war under certain circumstances and also to a planet when in opposition to other planets (in astrol.)
Denial of knowledge.
रम् Dry ginger; खर्बूरं मरिचं पूर्णं देवदारु च नागरम् Śiva B.3.16. पिप्पली सैन्धवं चैव नागरं च गुडान्वितम् । प्रातर्दत्तं तुरङ्गाणां नस्यं श्लेष्मविनाशनम् ॥ Śālihotra.
A kind of coitus.
One of the three styles of architecture; it is quadrangular in shape; चतुरस्राकृतिं यत्तु नागरं तत् प्रकीर्तितम् Māna.18.94.
री The character in which Sanskrit is generally written; cf. देवनागरी.
A clever, intriguing or shrewd woman; हन्ताभीरीः स्मरतु स कथं संवृतो नागरीभिः Ud. D.16.
The plant स्नुही -Comp. -आह्लम् dry ginger.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
नागर mf( ई)n. (fr. नगर)town-born , -ttown-bred , relating or belonging to a -ttown or city , -ttown-like , civic MBh. Ka1v. etc.
नागर mf( ई)n. spoken in a -ttown (said of a partic. अपभ्रंशdialect ; See. उप-न्) Sa1h.
नागर mf( ई)n. polite , civil , S3ak. v , 1/2 ( v.l. for रिक)
नागर mf( ई)n. clever , dexterous , cunning Dhu1rtan.
नागर mf( ई)n. bad , vile L.
नागर mf( ई)n. nameless L.
नागर m. a citizen MBh. etc.
नागर m. (= पौर)a prince engaged in war under partic. circumstances ( opp. to यायिन्etc. and also applied to planets opposed to each other) Var.
नागर m. a husband's brother L.
नागर m. a lecturer L.
नागर m. an orange L. (See. नाग-रङ्ग)
नागर m. toil , fatigue L.
नागर m. desire of final beatitude L.
नागर m. denial of knowledge L.
नागर m. =देव-नागरीCol.
नागर m. a clever or intriguing woman W.
नागर n. dry ginger Sus3r.
नागर n. the root of Cyperus Pertenuis L.
नागर n. a partic. written character Hcat.
नागर n. a kind of coitus L.
नागर n. N. of sev. places L.