निशा
सम्स्कृतम्
[सम्पाद्यताम्]नामम्
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
|---|---|---|---|
| प्रथमा विभक्तिः | निशा | निशे | निशाः |
| सम्बोधनप्रथमा | निशे | निशे | निशाः |
| द्वितीया विभक्तिः | निशाम् | निशे | निशाः |
| तृतीया विभक्तिः | निशया | निशाभ्याम् | निशाभिः |
| चतुर्थी विभक्तिः | निशायै | निशाभ्याम् | निशाभ्यः |
| पञ्चमी विभक्तिः | निशायाः | निशाभ्याम् | निशाभ्यः |
| षष्ठी विभक्तिः | निशायाः | निशयोः | निशानाम् |
| सप्तमी विभक्तिः | निशायाम् | निशयोः | निशासु |
- रात्री
- यामिनी
- रजनी
- निशीधिनी
अनुवादाः आम्गलम्- Night, sometimes used to refer to Turmeric. मलयाळम्- രാത്രി, നിശ
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
निशा, स्त्री, (नितरां श्यति तनूकरोति व्यापारा- निति । नि + शो + कः । टाप् ।) रात्रिः । तत्पर्य्यायः । रात्री २ रक्षोजननी ३ शत्वरी ४ चक्रभेदिनी ५ घोरा ६ श्यामा ७ याम्या ८ दोषा ९ तुङ्गी १० भौती ११ शताक्षी १२ वास्तवा १३ उषा १४ वासतेयी १५ तमा १६ निट् १७ । इति त्रिकाण्डशेषः ॥ अवशिष्टो रात्रिशब्दे द्रष्टव्यः ॥ (यथा, ऋतुसंहारे । १ । ९ । “सितेषु हर्म्येषु निशासु योषितां सुखप्रसुप्तानि मुखानि चन्द्रमाः । विलोक्य निर्य्यन्त्रणमुत्सुकश्चिरं निशाक्षये याति ह्रियैव पाण्डुताम् ॥”) हरिद्रा । दारुहरिद्रा । इति मेदिनी । शे, ९ ॥ (अस्याः पर्य्यायो यथा, -- “हरिद्रा पीतिका गौरी काञ्चनी रजनी निशा । मेहघ्नी रञ्जनी पीता वर्णिनी रात्रिनामिका ॥” इति वैद्यकरत्नमालायाम् ॥) मेषवृषमिथुनकर्कटधनुर्मकरलग्नानि । यथा, -- “अजगोपतियुग्मञ्च कर्किधन्विमृगास्तथा । निशासंज्ञाः स्मृताश्चैते शेषाश्चान्ये दिनात्मकाः ॥” इति ज्योतिस्तत्त्वम् ॥
अमरकोशः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
निशा स्त्री।
रात्रिः
समानार्थक:शर्वरी,निशा,निशीथिनी,रात्रि,त्रियामा,क्षणदा,क्षपा,विभावरी,तमस्विनी,रजनी,यामिनी,तमी,वसति,श्यामा,दोषा,दोषा,नक्तम्
1।4।4।1।1
निशा निशीथिनी रात्रिस्त्रियामा क्षणदा क्षपा। विभावरीतमस्विन्यौ रजनी यामिनी तमी॥
अवयव : रात्रिप्रारम्भः,रात्रिमध्यः,प्रहरः
: अत्यन्धकाररात्रिः, चन्द्रिकायुक्तरात्रिः, दिनद्वयमध्यगता_रात्रिः
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, कालः
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
निशा¦ स्त्री नितरां श्यति तनूकरोति व्यापारान् शो--क।
१ रात्रौ
२ हरिद्रायाम्
“अजगोपतियुग्मञ्च कर्किधन्वि-मृगा निशा” इति ज्योतिषोक्तेषु
३ मेषादिराशिषु च। शसादौ भत्वे च वा निश् आदेशः।
“अग्निहोत्रंजुहुयात् आद्यन्ते द्युनिशोः सदा” मनुः
“न स्नानमा-चरेत् भुक्त्वा नातुरो न महानिशि” मनुः
“संविश्यकुशशयने निशां निनाय” रघुः
“त्रिभागशेषायु निशासुच जणम्” कुमा॰
“निशातुषारैर्नयनाम्बुकल्पैः” भट्टिः। तत्पुरुषेऽस्य
“बिभाषा सेनासुराच्छायाशालानिशानाम्” [Page4110-a+ 38] क्लीवता
“श्वनिशं श्वनिशा वा” सि॰ कौ॰। समा-हारद्वन्द्वेऽपि क्लीवता।
“इन्द्रियाणां जये योगं सयाति चेदु दिवानिशम्” मनुः।
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
निशा¦ f. (-शा)
1. Night.
2. Turmeric, (Curcuma longa.)
3. Another sort, (C. zanthorrhiza.) E. नि always, शो to waste or reduce, (mortals,) aff. क; or निश् to meditate, aff. क्विप्, and टाप added.
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
निशा [niśā], [नितरां श्यति तनूकरोति व्यापारान् शो-क Tv.]
Night या निशा सर्वभूतानां तस्यां जागर्ति संयमी Bg.2.69.
Turmeric.
A dream.
A collective name for the zodiacal signs Aries, Taurus, Gemini, Cancer, Sagittarius, and Capricorn.
A species of plant (Mar. कचरा or उपळसरी).
Comp. अटः, अटनः an owl.
a demon, ghost, goblin; ईश्वरस्य निशाटानां विलोक्य निखिलां पुरीम् Bk. 8.115; Rām. Ch.1.34 -अटकः bdellium.
अतिक्रमः, अत्ययः, अन्तः, अवसानम् the passing away of night.
daybreak; ये मां स्तुवन्त्यनेनाङ्ग प्रतिबुध्य निशात्यये Bhāg.8.4.25. -अदः = Niṣāda q. v. -अन्ध a. blind at night. (-न्धा) the creeper called जतुका.
अधीशः, ईशः, नाथः, पतिः, मणिः, रत्नम् the moon.
camphor. -अर्धकालः the first part of the night. -आख्या -आह्वा turmeric. -आदिः the evening twilight. -उत्सर्गः end of night, day break. -उषित a. having remained overnight (Mar. शिळे). -एतः a crane.
करः the moon; बहुले$पि गते निशाकरस्तनुतां दुःखमनङ्ग मोक्ष्यति Ku.4.13; द्विजावली बालनिशाकरांशुभिः.
a cock.
camphor.
N. of the numeral 1. -केतुः the moon -गुह a bed-chamber.-क्षयः close of night. -चर a. (-रा, री f.) moving about by night, night stalker.
(रः) a fiend, goblin, an evil spirit; तस्मै निशाचरैश्वर्यं प्रतिशुश्राव राघवः R.12.69.
an epithet of Śiva.
a jackal.
an owl.
a snake.
the ruddy goose.
a thief. ˚पतिः
an epithet of (1) Śiva; (2) of Rāvaṇa.
(री) a female fiend.
a woman going to meet her lover at night by appointment; राममन्मथशरेण ताडिता दुःसहेन हृदये निशाचरी R.11.2 (where the word is used sense 1 also).
a harlot.-चर्मन् m. darkness. -जलम् dew, frost. -दर्शिन् m. an owl. -निशम् ind. every night, always; ऋषेस्तस्योटज- स्थस्य कालो$गच्छन्निशानिशम्.
पुष्पम् the white water-lily (opening at night).
hoar-frost, dew. -बलम् see निशा (4). -मुखम् the beginning of night, cf. प्रदोषो रजनीमुखम्.-मृगः a jackal
रत्नम् the moon
camphor. -वनः hemp (शण). -विहारः a demon. goblin, a Rākṣasa; प्रचक्रतू रामनिशाविहारौ Bk.2.36. -वेदिन् m. a cock. -हसः the white water-lily (opening at night).
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
निशा f. night Gr2S3rS. Mn. MBh. etc.
निशा f. a vision , dream MBh.
निशा f. turmeric , Curcuma (of 2 species , prob. -CCurcuma Zedoaria and C Longa) Sus3r.
निशा f. = -बलJyot.
Purana index
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
(I)--same as सीता; a R. of the कुशद्वीप. M. १२२. ७१.
(II)--a daughter of क्रोधा. वा. ६९. २०५.
Purana Encyclopedia
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
NIŚĀ : The third wife of the Agni called Bhānu. To the couple were born seven sons called Agni, Soma, Vaiśvā- nara, Viśvapati, Sannihita, Kapila and Agraṇī, and a daughter called Rohiṇī. (Vana Parva, Chapter 211).
_______________________________
*8th word in left half of page 540 (+offset) in original book.