निष्ठुर
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
निष्ठुरम्, त्रि, (नि + स्था + मद्गुरादयश्चेति उरच् ।) परुषम् । कठिनम् । इत्यमरः । ३ । १ । ७६ ॥ (यथा, माघे । ५ । ४९ । “जज्ञे जनैर्मुकुलिताक्षमनाददाने संरब्धहस्तिपकनिष्ठुरचोदनाभिः ॥”)
अमरकोशः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
निष्ठुर नपुं।
कर्कशवचनम्
समानार्थक:निष्ठुर,परुष
1।6।19।1।1
निष्ठुरं परुषं ग्राम्यमश्लीलं सूनृतं प्रिये। सत्येऽथ सङ्कुलक्लिष्टे परस्परपराहतम्.।
पदार्थ-विभागः : , गुणः, शब्दः
निष्ठुर वि।
कठिनम्
समानार्थक:खक्खट,कठिन,क्रूर,कठोर,निष्ठुर,दृढ,जरठ,मूर्तिमत्,मूर्त,घन,जठर,कर्कश
3।1।76।1।5
खक्खटं कठिनं क्रूरं कठोरं निष्ठुरं दृढम्. जरठं मूर्तिमन्मूर्तं प्रवृद्धं प्रौढमेधितम्.।
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
निष्ठुर¦ न॰ नि + स्था--उरच् मद्गुरादि॰ नि॰ षत्वटुत्वे।
१ परुष-वाक्ये
२ कठोरे त्रि॰।
“गुह्याङ्गामेध्यशब्दानां वचनंनिष्ठुरं विदुः। यदन्यद्वा वचो नीच स्त्रीपुंसमैथुनाश्रयम्” [Page4120-a+ 38] इत्युक्ते
३ अश्लीलवाक्ये न॰
४ तत्तद्विशिष्टे त्रि॰ अमरः।
“हिंस्ना भवतु ते बुद्धिरेतासु कुरु निष्ठुरम्” भट्टिः।
“संरब्ध हस्तिपकनिष्ठुर चोदनामिः” माघः।
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
निष्ठुर¦ mfn. (-रः-रा-रं)
1. Harsh, contumelious (as speech.)
2. Hard, solid.
3. Cruel.
4. Severe. E. नि before, स्था to be, to be firm, aff. उरच् |
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
निष्ठुर [niṣṭhura], a. [नि-स्था-उरच् षत्वटुत्वे]
Hard, rugged, coarse, rough.
Severe, sharp, smart (as a bow); जज्ञे जनै- र्मुकुलिताक्षमनाददाने संरब्धहस्तिपकनिष्ठुरचोदनाभिः Śi.5.49.
Cruel, harsh, hard-hearted (said of persons or things); व्यवसायः प्रतिपत्तिनिष्ठुरः R.8.65;3.62.
Motionless, stiff.
Contumelious.
Harsh, jarring; प्रक्षिप्य व्यनदन्नादं वज्रनिष्पेषनिष्टुरम् Bhāg.1.55.19. -रम् A harsh speech, abusive language.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
निष्ठुर/ नि-ष्ठुर mfn. ( स्था?)hard , rough , harsh , severe , cruel (said of persons and things , esp. words) MBh. Ka1v. etc.
Purana index
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
--a मन्त्रकार and an आत्रेय. वा. ५९. १०४.