पत्

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

पत् [द्] पुं, (पद्यते गच्छत्यनेन । पद्यौ ङ गतौ + पृथक्शब्दा इत्येके ।” इति मुग्धबोधे वोप- देवेनोक्तम् ॥)

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

पत् [pat], I. 1 P. (पतति, पतित)

To fall, fall down, come down, descend, drop down, alight; अवाङ्मुखस्योपरि पुष्पवृष्टिः पपात विद्याधरहस्तमुक्ता R.2.6; वृष्टिर्भवने चास्य पेतुषी 1.77; (रेणुः) पतति परिणतारुणप्रकाशः शलभसमूह इवाश्रमद्रुमेषु Ś.1.31; Me.17; Bk.7.9;21.6.

To fly, move through the air, soar; हन्तुं कलहकारो$सौ शब्दकारः पपात खम् Bk.5.1; see पतत् below.

To set, sink (below the horizon); सो$यं सोमः पतति गगनादल्पशेषमैर्यूखैः Ś.4.2 v. l.; पतत्पतङ्गप्रतिमस्तपो- निधिः Śi.1.12.

To cast oneself at, throw oneself down, मयि ते पादपतिते किंकरत्वमुपागते Pt.4.7; so चरणपतितम् Me.15;

To fall (in a moral sense), lose one's caste, forfeit one's rank or position, fall off; परधर्मेण जीवन् हि सद्यः पतति जातितः Ms.1.97;3.16;5.19;9.2; Y.1. 38.

To come down (as from heaven); पतन्ति पितरो ह्येषां लुप्तपिण्डोदकक्रियाः Bg.1.42.

To fall, be reduced to wretchedness or misery; प्रायः कन्दुकपातेनोत्पतत्यार्यः पतन्नपि Bh.2.123.

To go down into hell, go to perdition; Ms.11.37; प्रसक्ताः कामभोगेषु पतन्ति नरके$शुचौ Bg.16.16.

To fall, occur, come to pass, take place; लक्ष्मीर्यत्र पतन्ति तत्र विवृतद्वारा इव व्यापदः Subhāṣ.

To be directed to, light or fall upon (with loc.); प्रसादसौम्यानि सतां सुहृज्जने पतन्ति चक्षूंषि न दारुणाः शराः Ś.6.29.

To fall to one's lot or share.

To be in, fall in or into. -Caus. (पातयति-ते, पतयति rarely)

To cause to fall down, descend or sink &c.; निपतन्ती पतिमप्यपातयत् R.8.38;9.61;11.76.

To let fall, throw or drop down, fell down (as trees &c.).

To ruin, overthrow; व्यपदेशमाविलयितुं किमीहसे जनमिमं च पातयितुम् Ś.5. 21.

To shed (as tears).

To cast, direct (as the sight).

To dash or strike out.

To throw or put in, cause to enter.

To bring to ruin or misfortune.

To depreciate, lower the value of anything; अर्घतः पातिताः Bh.2.15.

(In arith.) To subtract, deduct.

To set in motion, set on foot. -Desid. (पिपतिषति or पित्सति) To wish to fall. -II. 4.Ā. (पत्यते) Ved.

To be master of.

To rule, control.

To possess.

To be fit for, serve for (with dat.) -III. 1. U. (पतयति-ते)

To go, move.

To be master of (intransitive).

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

पत् cl.4 A1. ( Dha1tup. xxvi , 50 ) पत्यते, to be master , reign , rule , govern , control , own , possess , dispose of( acc. or instr. ) RV. ; to partake of , share in( loc. ) ib. ; to be fit or serve for( dat. ) ib. [Prob. Nom. of पति; cf. Lat. potiri.]

पत् cl.1 P. ( Dha1tup. xx , 15 ) पतति( ep. also ते; pf. पपात, पप्तिम, पेततुर्, पप्तुर्; पप्तिवस्RV. ; पपत्यात्AV. ; aor. अपप्तत्RV. ; Pass. अपातिBr. ; fut. पतिष्-यतिAV. ; ते, पतिताMBh. ; Cond. अपतिष्यत्Br. ; inf. पतितुम्ib. etc. ; ind.p. पतित्वाAV. Br. ; -पत्यor -पातम्Br. ) , to fly , soar , rush on RV. etc. ; to fall down or off , alight , descend (with acc. or loc. ) , fall or sink (with or without अधस्or नरके, " to go down to hell " ; with चरणौor णयोः, " to fall at a person's feet ") Mn. MBh. Ka1v. etc. ; to fall (in a moral sense) , lose caste or rank or position ChUp. Mn. Ya1jn5. etc. ; to light or fall upon , fall to a person's share( loc. ) MBh. Ka1v. etc. ; to fall or get into or among( loc. ) Katha1s. Hit. ; to occur , come to pass , happen Pan5c. : Caus. पतयति, to fly or move rapidly along RV. VS. ; to speed (trans. ; cf. पतयत्); ते, to drive away or throw down (?) RV. i , 169 , 7 ; पातयति( ep. also ते; aor. अपीपतत्AV. ; Pass. पात्यतेMBh. etc. ) , to let fly or cause to fall , to fling , hurl , throw AV. etc. ; to lay low , bring down( lit. and fig. ) , overthrow , ruin , destroy MBh. R. etc. to throw upon or in , lay on( loc. ) Ka1v. Sus3r. ; (with or scil. आत्मानम्)to throw one's self MBh. Mr2icch. ; to cut off (a head) Hariv. ; to knock out (teeth) BhP. ; to pour out or shed (water , tears) MBh. Hariv. ; to kindle (fire) Pan5c. ; to cast (dice) Hariv. Katha1s. ; to turn , direct , fix (eyes) R. ; to impose or inflict (punishment) Mn. Ya1jn5. ; to set in motion , set on foot Ra1jat. v , 173 ; to seduce to , betray into( loc. ) Katha1s. ; (with द्वेधा)to divide in two S3Br. ; to subtract Jyot. Sch. ; ( A1. )to rush on , hasten RV. viii , 46 , 8 : Desid. पिपतिषति( AV. MaitrS. S3Br. )and पित्सति( Pa1n2. 7-4 , 54 ) , to be about to fly or fall: Intens. पनीपत्यतेor पातीतिPa1n2. 7-4 , 84. [ cf. Zd. pat ; Gk. ? ; Lat. peto.]

पत् mfn. flying , falling( ifc. ; See. अक्षि-पत्).

पत् in comp. for 3. पद्.