परमेष्ठिन्
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
परमेष्ठी, [न्] पुं, (परमे व्योम्नि चिदाकाशे ब्रह्म- पदे वा तिष्ठतीति । स्थागति निवृत्तौ “परमे कित् ।” उणां । ४ । १० । इति इनिः स च कित् । “हलदन्तात् सप्तम्याः संज्ञा- याम् ।” ६ । ३ । ९ । इत्यलुक् “स्थास्थिन् स्थणाम् । इति षत्वम् । परमे स्थानेऽनावृत्त- लक्षणे तिष्ठतीति कुल्लूकभट्टः ॥) ब्रह्मा । इत्यमरः । १ । १ । १६ । (यथा, मनुः । १ । ८० । “मन्वन्तराण्यसंख्यानि सर्गः संहार एव च । क्रीडन्निवैतत् कुरुते परमेष्ठी पुनः पुनः ॥” विष्णुः । यथा, महाभारते । १३ । १४९ । ५८ । “ऋतुः सुदर्शनः कालः परमेष्ठी परिग्रहः ॥” महादेवः । यथा, महाभारते । ३ । ३७ । ५८ । “क्रियतां दर्शने यत्नो देवस्य परमेष्ठिनः ॥”) दर्शनात्तस्य कौन्तेय ! संसिद्धः सर्व्वमेष्यसि ॥”) जिनः । इति हेमचन्द्रः ॥ शालग्रामविशेषः । यथा, -- “परमेष्ठी च शुक्लाभः पद्मचक्रसमन्वितः । चित्राकृतिस्तथा पृष्ठे शुषिरञ्चातिपुष्कलम् ॥ परमेष्ठी लोहिताभश्चक्रमेकं तथा युतम् । विम्बाकृतिस्तथा रेखा शुषिरञ्चातिपुष्कलम् ॥” इति ब्रह्मपुराणम् ॥ “परमेष्ठी च शुक्लाभश्चक्रपद्मसमन्वितः । स वर्त्तुलस्तथा पीतः पृष्ठे च शुषिरं ध्रुवम् ॥” इति पुराणसंग्रहः ॥ “परमेष्ठी तु रक्ताभश्चक्रपद्मसमन्वितः । द्विधाकृतस्तथा पृष्ठे शुषिरञ्चापि वर्त्तुलम् ॥ पीतवर्णयुतो वापि भुक्तिमुक्तिवरप्रदः ॥” इति वैश्वानरसंहिता ॥ * ॥ गुरुविशेषः । यथा, -- “आदौ सर्व्वत्र देवेशि ! मन्त्रदः परमो गुरुः । परापरगुरुस्त्वं हि परमेष्ठी त्वहं गुरुः ॥” इति बृहन्नीलतन्त्रे २ पटलः ॥ मन्त्रदाता गुरुः प्रोक्तो मन्त्रस्तु परमो गुरुः । परापरगुरुस्त्वं हि परमेष्ठिगुरुस्त्वहम् ॥” इति तन्त्रान्तरम् ॥ (अजमीडपुत्त्रः । यथा, महाभारते । १ । ९४ । ३१ । “अजमीडो वरस्तेषां तत्मिन् वंशः प्रतिष्ठितः । षट् पुत्त्रान् सोऽप्यजनयत् तिसृषु स्त्रीषु भारत ! । ऋक्षं धूमिन्यथोनिली दुष्मन्तपरमेष्ठिनौ ॥” परमस्थानस्थिते वाच्यलिङ्गः । यथा, मार्क- ण्डेये । ७६ । २ । “अन्यजन्मनि जातोऽसौ चक्षुषः परमेष्ठिनः । चाक्षुषत्वमतस्तस्य जन्मन्यस्मिन्नपि द्विज ! ॥”)
अमरकोशः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
परमेष्ठिन् पुं।
ब्रह्मा
समानार्थक:ब्रह्मन्,आत्मभू,सुरज्येष्ठ,परमेष्ठिन्,पितामह,हिरण्यगर्भ,लोकेश,स्वयम्भू,चतुरानन,धातृ,अब्जयोनि,द्रुहिण,विरिञ्चि,कमलासन,स्रष्टृ,प्रजापति,वेधस्,विधातृ,विश्वसृज्,विधि,नाभिजन्मन्,अण्डज,पूर्व,निधन,कमलोद्भव,सदानन्द,रजोमूर्तिन्,सत्यक,हंसवाहन,क,आत्मन्,शम्भु
1।1।16।1।4
ब्रह्मात्मभूः सुरज्येष्ठः परमेष्ठी पितामहः। हिरण्यगर्भो लोकेशः स्वयम्भूश्चतुराननः॥
जन्य : सनत्कुमारः
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, आत्मा, ईश्वरः
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
परमेष्ठिन्¦ पु॰ परमे व्योमनि चिदाकाशे ब्रह्मणि सत्यलोकेवा तिष्ठति
“परमे किच्च” उणा॰ इनि अलुक्स॰
“स्थास्थि-न्स्थूणाम्” षत्वम्। चतुर्मुखे ब्रह्मणि अमरः
२ आजमीढनृपपुत्रभेदे भा॰ आ॰
९४ अ॰।
३ जिने पु॰ हेमच॰
४ महा-देवे भा॰ व॰
३७ अ॰
४ शालग्राममूर्त्तिभेदे
“परमेष्ठी चशुक्लस्तु पद्मचक्रसमन्वितः। चित्राकृतिस्तथा पृष्ठे शुषिरंचातिपुष्कलम्” पुराणसमुच्चये।
६ गुरुभेदे
“मन्त्रदातागुरुः प्रोक्तो मन्त्रस्तु परमो गुरुः। परात्परो गुरुस्त्वंहि परमेष्ठी गुरुस्त्वहम्” तन्त्रम् परापरेति पाठान्तरम्।
७ व्राह्म्यां (वामनहाटि) स्त्री राजनि॰ ङीप् तस्येदंयत् टिलोपे। पारमेष्ट्य तत्सम्बन्धिनि त्रि॰।
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
परमेष्ठिन्¦ m. (-ष्ठी)
1. A name of BRAMHA
4.
2. A Jina or deified teacher of the Jaina sect.
3. A kind of Sa4lagra4m stone.
4. A Guru or spiritual guide. E. परमे in the most exalted place, in heaven, स्था to be, Una4di aff. निन्।
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
परमेष्ठिन् [paramēṣṭhin], a Standing at the head, highest, chief; परमेष्ठिनां प्रभुः Bhāg.1.89.58. -m.
An epithet of Brahman.
Of Śiva.
Of Viṣṇu.
Of Garuḍa.
Of Agni.
Any spiritual teacher.
(with Jainas) An Arhat.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
परमेष्ठिन्/ परमे--ष्ठिन् mfn. standing at the head , highest , chief , principal AV. etc.
परमेष्ठिन्/ परमे--ष्ठिन् m. N. of any supreme being , of अग्निAV.
परमेष्ठिन्/ परमे--ष्ठिन् m. of प्रजा-पतिib. etc.
परमेष्ठिन्/ परमे--ष्ठिन् m. a son of -Pr प्रजा-पतिBr.
परमेष्ठिन्/ परमे--ष्ठिन् m. of ब्रह्माMBh.
परमेष्ठिन्/ परमे--ष्ठिन् m. of शिवib.
परमेष्ठिन्/ परमे--ष्ठिन् m. of विष्णुRagh.
परमेष्ठिन्/ परमे--ष्ठिन् m. of गरुडMBh.
परमेष्ठिन्/ परमे--ष्ठिन् m. of मनुचक्षुस्Ma1rkP.
परमेष्ठिन्/ परमे--ष्ठिन् m. (with जैनs)= -ष्ठिL.
परमेष्ठिन्/ परमे--ष्ठिन् m. the teacher of the -tteacher of any one's -tteacher L.
परमेष्ठिन्/ परमे--ष्ठिन् m. a kind of विराज्RPra1t.
परमेष्ठिन्/ परमे--ष्ठिन् m. a kind of ammonite L.
परमेष्ठिन्/ परमे--ष्ठिन् m. N. of a son of अज-मीढMBh.
परमेष्ठिन्/ परमे--ष्ठिन् m. of a son of इन्द्रद्युम्न(Devadyumna) Pur.
परमेष्ठिन्/ परमे--ष्ठिन् m. du. विष्णुand श्रीBhP.