पुद्गल
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
पुद्गलः, पुं, (पूरणात् पुत् गलनात् गलः । ततः कर्म्म- धारयः । वृद्धिह्नासवत्त्वाद्देहस्य तथात्वम् ।) देहः । (यथा, पार्श्वनाथचरिते । १२ । ११० । “चक्रुः शिरसि भाले च नेत्रे सर्व्वाङ्गपुद्गले ॥”) आत्मा । इति शब्दरत्नावली ॥ परमाणुः । यथा, -- “स्थूला मध्यास्तथा सूक्ष्माः सूक्ष्मात् सूक्ष्म- तराश्च ये । देहभेदा भवान् सर्व्वे ये केचित् पुद्गलाश्रयाः ॥” इति विष्णुपुराणे ५ अंशे २० अध्यायः ॥ “पूर्य्यन्ते गलन्ति चेति पुद्गलाः । वृद्ध्यपक्षय- भाजो येऽवयवास्तदाश्रया देहभेदाः । यथाहुः । पूरणाद्गलनाद्देहे पुद्गलाः परमाणव इति ।” इति तट्टीकायां श्रीधरस्वामी ॥
पुद्गलः, त्रि, (पुत् वर्द्धनशीलः गलो ह्नासवांश्चेति कर्म्मधारयः ।) सुन्दराकारः । इति शब्द- रत्नावली ॥ रूपादिमद्द्रव्यम् । इति हेम- चन्द्रः ॥
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
पुद्गल¦ पु॰ पूरणात् पुत् गलतीति गलः कर्म॰।
१ परमाणौ
“पूरणाद्गलनात् देहे पुद्गलाः परमाणवः” इति विष्णुपु॰टीकायां श्रीधरधृतवाक्यम्।
२ बौद्धमतप्रसिद्धे द्व्यणुकादि-पदार्थभेदे च। पुत् कुत्सितो गलो यस्मात्।
३ सुन्दराकारेत्रि॰ शब्दर॰।
३ रूपादिविशिष्टे त्रि॰ हेमच॰
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
पुद्गल¦ mfn. (-लः-ला-लं)
1. Beautiful, handsome, of a handsome form or figure.
2. Having form or property. m. (-लः)
1. The body.
2. The soul.
3. An atom.
4. An epithet of S4iva. E. पूर what fills, and गल what decays, deriv. irr.
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
पुद्गल [pudgala], a. Beautiful, lovely, handsome.
लः Atom (परमाणुः) पुद्गलाः परमाणवः Śrīdhara.
The body, matter; A. Rām.3.2.28.
The soul.
The Ego or individual.
Man.
An epithet of Śiva.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
पुद्गल mf( आ)n. beautiful , lovely , handsome Ma1rkP.
पुद्गल m. the body Hit. i , 41 v.l.
पुद्गल m. (with जैनs) material object (including atoms) S3am2k. MWB. 535
पुद्गल m. the soul , personal entity Lalit.
पुद्गल m. man Var.
पुद्गल m. the Ego or individual (in a disparaging sense) SaddhP.
पुद्गल m. N. of शिवMBh. (= देहNi1lak. )
पुद्गल m. a horse of the colour of rock-crystal Gal.