पृतना

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

पृतना, स्त्री, (प्रियते इति । पृङ् व्यायामे + बाहु- लकात् तनन् गुणाभावश्च ।) सेना । सेना- भेदः । इति मेदिनी । ने, ९४ ॥ वाहिनीत्रयम् । अत्र गजास्त्रिचत्वारिंशदधिकशतद्वयम् २४३ । रथास्त्रिचत्वारिंशदधिकशतद्वयम् २४३ । अश्वा ऊनत्रिंशदधिकसप्तशतम् ७२९ । पदातिकाः पञ्चदशाघिकशतद्वयाधिकसहस्रम् १२१५ । समु- दायेन त्रिंशदधिकचतुःशताधिकसहस्रद्वयम् २४३० । इत्यमरभरतौ ॥ (यथा, महाभारते । १ । २ । २१ । ‘त्रयो गुल्मा गणो नाम वाहिनी तु गणास्त्रयः । स्मृतास्तिस्रस्तु वाहिन्यः पृतनेति विचक्षणैः ॥” “व्याप्रियन्तेऽत्र योद्धारः इति । पृङ् व्यायामे । ‘पृपूसां कित् ।’ इति तनन्प्रत्ययः ।” इति निघण्टौ देवराजयज्वा ॥ संग्रामः । इति निघण्टुः ॥ यथा, ऋग्वेदे । १ । ८५ । ८ । “शूरा इवेद्युयुधयो न जग्मयः श्रवस्य वो न पृतनासु येतिरे ॥” “पृननासु संग्रामेषु येतिरे ।” इति तद्भाष्ये सायनः ॥)

अमरकोशः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

पृतना स्त्री।

सेना

समानार्थक:बल,ध्वजिनी,वाहिनी,सेना,पृतना,अनीकिनी,चमू,वरूथिनी,बल,सैन्य,चक्र,अनीक

2।8।78।1।4

ध्वजिनी वाहिनी सेना पृतनानीकिनी चमूः। वरूथिनी बलं सैन्यं चक्रं चानीकमस्त्रियाम्.।

अवयव : हस्तिः,यूथमुख्यहस्तिः,हस्तिवृन्दम्,निर्बलहस्त्यश्वसमूहः,अश्वः,अश्वसमूहः,रथः,रथसमूहः,वाहनम्,हस्तिपकः,सारथिः,रथारूढयोद्धा,अश्वारोहः,योद्धा,सेनारक्षकः,सहस्रभटनेता,सेनानियन्तः,सैन्याधिपतिः,धृतकवचगणः,पदातिसमूहः,आयुधजीविः,धनुर्धरः,बाणधारिः,शक्त्यायुधधारिः,यष्टिहेतिकः,पर्श्वधहेतिकः,खड्गधारिः,प्रासायुधिः,कुन्तायुधिः,फलकधारकः,ध्वजधारिः,सैन्यपृष्टानीकः,चमूजघनः

स्वामी : सैन्याधिपतिः

सम्बन्धि2 : सैन्यवासस्थानम्,सैन्यरक्षणप्रहरिकादिः,सेनायां_समवेतः

वृत्तिवान् : सेनारक्षकः,सैन्याधिपतिः

 : हस्त्यश्वरथपादातसेना, पदातिः, पदातिसमूहः, सैन्यव्यूहः, व्यूहपृष्टभागः, सैन्यपृष्टानीकः, पत्तिसेना, सेनामुखनामकसेना, गुल्मसेना, गणसेना, वाहिनीसेना, पृतनासेना, चमूसेना, अनीकिनीसेना, अक्षौहिणीसेना, प्रस्थितसैन्यः, अतिसङ्कुलसैन्याः

पदार्थ-विभागः : समूहः, द्रव्यम्, पृथ्वी, चलसजीवः, मनुष्यः

पृतना स्त्री।

पृतनासेना

समानार्थक:पृतना

2।8।81।1।5

सेनामुखं गुल्मगणौ वाहिनी पृतना चमूः। अनीकिनी दशानीकिन्यक्षौहिण्यथ सम्पदि॥

पदार्थ-विभागः : नाम

वाचस्पत्यम्

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

पृतना¦ स्त्री पृ--तनन्--किच्च।

१ सेनायाम्

२ सङ्ख्याविशेषान्वित-रथहस्त्यश्वादिसैन्यभेदे च (रथाः

२४

३ गजाः

२४

३ अश्वाः

७२

९ पदातयः

१३

१५ )। अमरः। अनीकिनीशब्दे

१६

९ पृ॰ रथादिसंख्या दृश्या।

३ संग्रामे

४ मनुष्ये च भिघण्टुः।

शब्दसागरः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

पृतना¦ f. (-ना)
1. An army.
2. A small army or division consisting of 243 elephants, as many chariots, 729 horse, and 1215 foot.
3. Fight, encounter. E. पृ to fill, तनन् aff.

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

पृतना [pṛtanā], 1 An army (in general).

A division of an army consisting of 243 elephants, as many chariots, 729 horse, and 1215 foot; see अक्षौहिणी.

Battle, fight, encounter.

A hostile army.

(pl.) Men, mankind (Ved.). -Comp. -साहः an epithet of Indra.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

पृतना f. See. next.

पृतना f. battle , contest , strife RV. VS. Br.

पृतना f. a hostile armament , army RV. etc. etc. (in later times esp. a small army or division consisting of 243 elephants , as many chariots , 729 horse , and 1215 foot = 3 वाहिनीs)

पृतना f. pl. men , mankind Naigh. ii.3.

Purana Encyclopedia

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

PṚTANĀ : The name of a division of the army. (See under Akṣauhiṇī).


_______________________________
*8th word in left half of page 608 (+offset) in original book.