प्रतिमान
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
प्रतिमानम्, क्ली, (प्रतिमीयतेऽनेनेति । प्रति + मि मा वा + ल्युट् ।) प्रतिविम्वम् । वाहित्थस्याधोभागः । इत्यमरः । २ । १० । ३६, २ । ८ । ३९ । “अस्य वाहित्थस्याधोभागो दन्तयोर्मध्यं प्रतिमान- मुच्यते प्रतिमीयते अनेन प्रतिमानं डु मिञ न क्षेपे अनट्मिम्योरिति ङा । प्रतिमानं प्रति- च्छाया गजदन्तान्तरालयोरिति रुद्रः ।” इति भरतः ॥ (यथा, महाभारते । ८ । २८ । २९ । “प्रतिमानेषु कुम्भषु दन्तवेष्टेषु चापरे । निगृहीता भृशं नागाः प्रासतोमर- शक्तिभिः ॥” हस्तिललाटदेशः । इति महाभारतटीकायां नीलकण्ठः । ६ । ४५ । २७ ॥ * ॥ सादृश्यम् । यथा, ऋग्वेदे । १ । ३२ । ७ । “वृष्णो वध्रिः प्रतिमानं बुभूषन् । पुरुत्रा वृत्रो अशयद्व्यस्तः ॥” “प्रतिमानं सादृश्यम् ।” इति तद्भाष्ये सायनः ॥ प्रतिनिधिः । यथा, ऋग्वेदे । ६ । १८ । १२ । “नास्य शत्रुर्न प्रतिमानमस्ति ।” “प्रतिमानं प्रतिनिधिर्नास्ति ।” इति तद्भाष्ये सायनः ॥ * ॥ दृष्टान्तम् । यथा, भागवते । ७ । ४ । ३५ । “यं साधुगाथासदसि रिपवोऽपि सुरा नृप ! । प्रतिमानं प्रकुर्व्वन्ति किमुतान्ये भवादृशाः ॥” तथा च महाभारते । ९ । २ । ३६ । “उग्रायुधश्च विक्रान्तः प्रतिमानं धनुष्मताम् ॥” धान्यादिपरिमाणनिर्द्धारार्थप्रस्थद्रोणादिकम् । यथा, याज्ञवल्क्ये । २ । १०० । “तुलाधारणविद्वद्भिरभियुक्तस्तुलाश्रितः । प्रतिमानसमीभूतो रेखां कृत्वावतारितः ॥” मनुसंहितायान्तु । ८ । ४०३ । श्लोके प्रतीमानं इत्येव दृश्यते ॥)
अमरकोशः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
प्रतिमान नपुं।
वाहित्थाधोभागदन्तमध्यम्
समानार्थक:प्रतिमान
2।8।39।1।2
अधः कुम्भस्य वाहित्थं प्रतिमानमधोऽस्य यत्. आसनं स्कन्धदेशः स्यात्पद्मकं बिन्दुजालकम्.।
पदार्थ-विभागः : अवयवः
प्रतिमान नपुं।
प्रतिमा
समानार्थक:प्रतिमान,प्रतिबिम्ब,प्रतिमा,प्रतियातना,प्रतिच्छाया,प्रतिकृति,अर्चा,प्रतिनिधि,छाया
2।10।35।2।1
सूर्मी स्थूणायःप्रतिमा शिल्पं कर्म कलादिकम्. प्रतिमानं प्रतिबिम्बं प्रतिमा प्रतियातना प्रतिच्छाया॥
: लोहप्रतिमा
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, अचलनिर्जीवः, अचलनिर्जीववस्तु
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
प्रतिमान¦ न॰ प्रतिमीयतेऽनेन प्रति + मि--मा--बा ल्युट्।
१ प्रतिबिम्बे
२ प्रतिमायां
३ गजकुम्भस्याधीभागे
४ तद्दन्त॰योर्मध्यस्थाने च अमरः।
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
प्रतिमान¦ n. (-नं)
1. Resemblance, an image, picture.
2. An idol.
3. A model.
4. Likeness, similarity.
5. A reflection.
6. A weight.
7. The part of an elephant's head between the tusks. E. प्रति before, मा to measure, aff. ल्युट् |
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
प्रतिमानम् [pratimānam], 1 A model, pattern; सो$र्जुनेन हतः कर्णः प्रतिमानं धनुष्मताम् Mb.8.9.18.
An image, idol.
Likeness, similitude, similarity; हेरम्बकण्ठरसितप्रतिमानमेति Māl.9.3.
A weight; रत्नसारफल्गुकुप्यानामर्घप्रतिवर्णक- प्रतिमानमानोन्मानावमानभाण्डम् Kau. Ā.2.7.25.
The part of an elephant's head between the tusks and below the वाहित्थ; Mb.8.28.38; also 6.46.29; पृथुप्रतिमानभाग &c. Śi.5.36, Mātaṅga L.5.7;6.8.
A reflection.
A picture.
Ved. An adversary.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
प्रतिमान/ प्रति- n. a counterpart , well-matched opponent , adversary RV.
प्रतिमान/ प्रति- n. a model , pattern MBh. BhP.
प्रतिमान/ प्रति- n. an image , picture , idol L.
प्रतिमान/ प्रति- n. comparison , likeness , similarity , resemblance MBh. Ma1lati1m.
प्रतिमान/ प्रति- n. a weight Vishn2. Ya1jn5. (See. प्रती-म्)
प्रतिमान/ प्रति- n. = -भागMBh.